RELIGIJA

RELIGIJA
Postojanje religije u razliitim oblicima u svim

poznatim ljudskim drutvima

Napetost izmeu religijskog pogleda na svet i
moderne racionalistike misli
Koji pogled na svet objanjava smisao i svrhu
ivota?
Suprotstavljenost nauke i religije?
Razlike u evolucionistikom i kreacionistikom
shvatanju istorije i porekla ljudske vrste
Prouavanje religije kao poseban izazov za
socioloku imaginaciju

DEFINISANJE RELIGIJE
Raznolikost verskih uverenja i organizacija
Tekoe jednoznanog odreenja pojma religije
esto poistoveivanje religije sa hrianstvom na

Zapadu nedovoljno i netano

Verovanje u jedno vrhovno bie koje zapoveda

moralno ponaanje u ovozemaljskom ivotu i

obeava spasenje u zagrobnom ivotu ne postoji u
veini svetskih religija

TA RELIGIJA NIJE
1. Religija nije monoteizam (verovanje u jednog Boga)
. Vie boanstava u veini religija
. Nepostojanje boanstava u nekim religijama
2. Religija nisu ni moralni propisi (npr. Deset zapovesti)
. Nezainteresovanost bogova za ovozemaljski ivot

ljudi nekim religijama (religija starih Grka)

3. Religija se ne bavi uvek objanjenjem nastanka sveta
. Adam i Eva u hrianstvu i drugi mitovi u postanku
sveta
. Ipak, brojne religije nemaju sline mitove ili
objanjenja
4. Religija se ne moe poistovetiti sa natprirodnim
. Konfuijanizam: prihvatanje prirodnog sklada sveta

TA RELIGIJA JESTE
Zajednike dve karakteristike svih religija:
Niz simbola koji izazivaju oseanje potovanja i

strahopotovanja
Rituali ili ceremonije u kojima uestvuje zajednica
vernika
Razlikovanje religije od magije: postojanje kolektivnog
obreda
Magija: uticanje na dogaaje uz pomo napitaka,
pojanja ili ritualnih postupaka
Najee praktikovanje magije od strane pojedinaca a
ne zajednice vernika
Pribegavanje magiji u nevolji ili opasnosti
Sujeverje u modernom vremenu sa radnjama slinim
magijskim

RAZNOVRSNOST RELIGIJA
Centralna uloga religije u drutvenom ivotu

tradicionalnih drutava
Pojedinci-specijalisti za religijske i magijske
obrede
Primer: aman kod Indijanaca u Severnoj Americi
ovek za kojeg se veruje da je u stanju da upravlja
duhovima ili natprirodnim silama pomou ritualnih
sredstava
amani u sutini vie arobnjaci nego verske voe
Obraanje amanima pojedinaca nezadovoljnih
religijskim ritualima zajednice

TOTEMIZAM I ANIMIZAM
Dva esta oblika religije u manjim kulturama:

totemizam i animizam
Totem: poreklo rei od severnoamerikih indijanskih
plemena
Oznaavanje ivotinja i biljaka za koje se veruje da
imaju natprirodne moi
Svaka srodnika grupa ili klan ima totem za totem se
vezuju obredne radnje
Gidens: moderne maskote sportskih klubova kao totemi
Animizam: verovanje u duhove (dobre ili zle) za koje se
smatra da nastanjuju isti svet kao i ljudi
Opsednutost pojedinaca duhovima
Male, tradicionalne kulture preteno politeistike
(mnogoboake)

JUDAIZAM
Tri najstarije monoteistike religije: judaizam,

hrianstvo i islam
Poreklo sve tri Bliski istok
Meusobni uticaji
Poreklo judaizma: oko 1000. godine pre nove ere
Prvi Jevreji: nomadi u Egiptu i okolnim oblastima
(preteno politeistiko okruenje)
Uticaj postojeih verovanja, ali razlika u uenju o
jednom, svemoguem Bogu koji zahteva
pokoravanje strogim moralnim zakonima
Monopol na istinu ili stav da je judaizam jedina
prava religija
Izrael: judaizam kao dravna religija

HRIANSTVO
Preuzimanje brojnih uenja judaizma
Isus Jevrej, poetak hrianstva kao judaistike sekte
Nejasno da li je Isus teio da osnuje posebnu religiju
Iekivanje dolaska Mesije meu Judejima
Mesija na hebrejskom pomazanik, na grkom Hristos
Apostol Pavle (rimski graanin koji je govorio grki) glavni

inicijator irenja hrianstva u Maloj Aziji i Grkoj

Poetni progon hriana u Rimskom carstvu
Car Konstantin: prihvatanje hrianstva kao zvanine
religije Rimskog carstva
Uticaj na zapadnu civilizaciju tokom dva milenijuma
Najrairenija religija na svetu
Podela na rimokatolianstvo, protestantizam i
pravoslavlje

ISLAM
Druga religija po rasprostranjenosti danas
Slino poreklo kao i hrianstva
Uenje proroka Muhameda iz 7. veka nove ere
Uenje: jedini bog Alah gospodari svim ljudskim

ivotima i svime u prirodi

Pet osnovnih religijskih dunosti muslimana
stubovi islama:
1. Nema drugoga boga osim Alaha, a Muhamed je
Alahov poslanik (potvrivanje vere ehada)
2. Izgovaranje molitvi pet puta dnevno (uvek ka
svetom gradu Meki) (salat ili namaz)
3. Ramazan mesec strogog posta (saum)

ISLAM
4. Davanje milostinje siromanima (zakonski porez

zekat)
5. Nastojanje da se bar jednom u ivotu ode na
hodoae u Meku (had)
. Alah pre Muhameda (ije uenje najneposrednije
izraava njegovu volju) govorio preko ranijih
proroka (Mojsije, Isus)
. Veina muslimana u severnoj i istonoj Africi, na
Srednjem istoku i u Pakistanu (i Indonezija)

HINDUIZAM
Najstarija meu dananjim religijama (verovanja

stara oko 6 hiljada godina)

Politeistika religija konglomerat povezanih
verovanja
Uenje o ciklusu reinkarnacije: verovanje da su sva
iva bia deo venog procesa raanja, smrti i
ponovnog raanja
Druga odlika sistem kasti: svaki pojedinac roen da
zauzme unapred odreeno mesto na drutvenoj
lestvici u skladu sa delima u prethodnoj reinkarnaciji
Bez preteranog odvajanja vernika i nevernika
Ne tei se preobraanju drugih u prave vernike
Gotovo svi hinduisti na indijskom potkontinentu

BUDIZAM, KONFUIJANIZAM, TAOIZAM

Etike religije Istoka: bez bogova, naglaavanje etikih

uverenja o odnosu vernika sa prirodnim skladom i

jedinstvom univerzuma
Budizam: uenje Sidarte Gautame Bude
(prosvetljenoga)
Hindu princ sa juga Nepala iz 6. veka pre nove ere
Mogue izbei proces reinkarnacije odricanjem svih
elja
Spasenje u ivotu putem samodiscipline i meditacije
Najvii cilj: dostizanje nirvane, potpunog duhovnog
ispunjenja
Odbacivanje hinduistikih i kastinskih rituala
Rasprostranjenost u dravama Dalekog istoka: Tajland,
Mijanmar (Burma), ri Lanka, Kina, Japan, Koreja

BUDIZAM, KONFUIJANIZAM, TAOIZAM

Konfuijanizam: osnova kulture vladajuih grupa u

staroj Kini
Konfuije: savremenik Bude iz 6. veka pre nove vere
Uitelj a ne verski prorok (kao i osniva taoizma,
Lao-ce)
Najmudriji od svih mudrih
Tenja da ljudski ivot bude prilagoen unutranjem
skladu prirode, uz posebno potovanje predaka
Taoizam: meditacija i nenasilje kao naini dosezanja
vieg nivoa ivota
Uticaj etikih doktrina na verovanje i ponaanje
stanovnika Kine ali i slabljenje tog uticaja zbog
komunistikog reima

TEORIJE RELIGIJE
Uticaj klasika sociologije na socioloku analizu

religije
Sva trojica bili lino nereligiozni i uvereni u

opadanje znaaja religije u modernom dobu

Religija kao iluzija jasna povezanost religijskih

verovanja i drutvenih inilaca (tipova drutva)

MARKS I RELIGIJA
Uticaj Ludviga Fojerbaha delo Sutina hrianstva
Ne shvatajui svoju istoriju u potpunosti, ljudi drutvene

vrednosti pripisuju bogovima

Otuenje: uspostavljanje bogova ili boanskih sila
odvojenih od ljudskih bia (vrednosti i ideje ljudi kao da
su stvorila tua ili odvojena bia sile religije ili bogovi)
Marks: prihvatanje shvatanja da je religija samootuenje
oveka (utoite od svakodnevnih muka)
uvena reenica o religiji kao opijumu za narod:
odlaganje sree i blagostanja za zagrobni ivot i
prihvatanje postojeih drutvenih uslova
Snaan ideoloki element u religiji opravdavanje
nejednakosti izmeu bogatih i ubogih, monih i nemonih

DIRKEM I RELIGIJSKI RITUALI

Prouavanje religije u malim, tradicionalnim drutvima

(totemizam meu Aboridinima u Australiji)

Elementarni oblici religijskog ivota
Povezivanje religije sa sveukupnom prirodom institucija
u drutvu
Totem kao sveti predmet koji se oboava i koji
predstavlja osnovu ritualnih radnji
Odreenje religije u okviru razlikovanja svetog i
profanog
Sveti predmeti i simboli odvojeni od uobiajenog (svet
profanog)
Totem svet zato to predstavlja simbol same grupe (i
njenih vrednosti)
Predmet oboavanja u religiji samo drutvo

DIRKEM I RELIGIJSKI RITUALI

Potvrivanje i ojaavanje solidarnosti unutar grupe u

kolektivnim ceremonijama i ritualima

Vie sile kao izraz prevlasti kolektivnog nad
pojedinanim
Pogrebni rituali: grupne vrednosti nadivljavaju smrt
bilo kojeg pojedinca oplakivanje kao dunost koju
namee grupa
Nain miljenja pojedinaca u tradicionalnim kulturama
odluujue uslovljen religijom
Predvianje slabljenja religije u modernom drutvu i
nestajanja tradicionalne religije (boanstava)
Opstajanje religije u novom obliku radi ouvanja
integracije drutva (zamena novih ceremonija starim)

VEBER: SVETSKE RELIGIJE I

DRUTVENE PROMENE
Sveobuhvatno prouavanje religija, pogotovo svetskih

religija (hinduizam, budizam, taoizam i stari judaizam)

Protestantska etika i duh kapitalizma
Analiza odnosa religije i drutvenih promena religija
ne mora nuno biti protiv promena (konzervativna)
Veza protestantizma, puritanizma i kalvinizma sa
razvojem kapitalizma
Istone religije, pak, kao nepremostiva prepreka razvoju
industrijskog kapitalizma kakav je nastao na Zapadu
Tradicionalna Kina i Indija: razvoj trgovine, proizvodnje i
gradova ali bez radikalne drutvene promene kao na
Zapadu
Hinduizam kao onosvetovna religija bekstvo od
tegoba materijalnog sveta u sfere duhovne egzistencije

VEBER: SVETSKE RELIGIJE I

DRUTVENE PROMENE
Konfuijanizam: isticanje sklada sa svetom

umesto njegovog pokoravanja

Hrianstvo kao religija spasenja: mogunost
spasa prihvatanjem verovanja i moralnih naela
Ideje greha i izbavljenja od greha pomou Boje
milosti napetost i emocionalni dinamizam kojih
nema u istonjakim religijama
Revolucionarna dimenzija religija spasenja:
borba sa grehom i mogunost suprotstavljanja
postojeem poretku stvari
Isus Hristos

KLASICI SOCIOLOGIJE I RELIGIJA OCENA

Meusobno dopunjavanje stavova Marksa,

Dirkema i Vebera
Marks: politike implikacije religije i opravdavanje
interesa vladajuih
Veber: prevratniki, ponekad i revolucionarni
uticaj religijskih ideala na drutveni poredak
Dirkem: znaaj isticanja religijskih rituala i
ceremonija
Prelomni dogaaji u ivotu praeni ritualnim
radnjama: roenje, inicijacije u svet odraslih,
sklapanje braka i smrt

CRKVE I SEKTE
Maks Veber i Ernst Trel: razlikovanje crkvi i sekti
Crkva: velika, vrsto etablirana celina (verska

organizacija)
Formalna, birokratska struktura sa hijerarhijom
verskih zvaninika
Sekta: manja i manje organizovana grupa
predanih vernika, obino nastala iz protesta protiv
onoga u ta se pretvorila crkva
Cilj: otkrivanje i praenje pravog puta za razliku
od iskvarenih etabliranih crkava
Manji broj zvaninika ili bez zvaninika (svi lanovi
jednaki)

DENOMINACIJE I KULTOVI
Hauard Beker: jo dva tipa verskih organizacija

denominacija i kult
Denominacija: sekta koja se ohladila i postala
institucionalizovana celina koja vie nije aktivna
protestna grupa
Kultovi slini sektama ali sa drugaijim ciljem
Najlabavije povezane i najmanje postojane verske
organizacije pojedinci koji odbacuju civilizacijske
vrednosti
Bez formalnog prikljuivanja kultu pridravanje
skupa naela ili propisanih naina ponaanja
Okupljanje oko podsticajnog (harizmatskog) voe
poput sekti
Spiritualizam, astrologija, transcendentalna medicina

RELIGIJA, SEKULARIZACIJA I
DRUTVENE PROMENE
Verovanje klasika sociologije da e religija imati

sve manju ulogu u savremenim drutvima

Sekularizacija: proces u kojem religija gubi uticaj u

razliitim oblastima drutvenog ivota

Teza o sekularizaciji kao jedna od najsloenijih u

sociologiji religije

DIMENZIJE SEKULARIZACIJE
Procena rairenosti sekularizacije na osnovu vie

aspekata ili dimenzija:

Objektivni: broj lanova verskih organizacija
Osim SAD, sve industrijske zemlje iskusile znatnu
sekularizaciju
Druga dimenzija: opstajanje drutvenog uticaja,
bogatstva i prestia crkava i verskih organizacija
Svetski trend opadanje uticaja religije (uz izuzetke)
Trea dimenzija: religioznost (verovanje i vrednosti)
Da li redovnije odlaenje u crkvu/damiju znai i
izraeniju religioznost?
Zakljuak: manji uticaj religijskih ideja danas nego u
tradicionalnim drutvima

VERSKI FUNDAMENTALIZAM
Verski fundamentalizam: stav verskih grupa koje

pozivaju na doslovno tumaenje osnovnih svetih

tekstova i primena na sve aspekte drutvenog,
ekonomskog i politikog ivota
Odbrana tradicionalnih verovanja pred naletom

snaga modernizacije i globalizacije

ISLAMSKI FUNDAMENTALIZAM
irenje islamskog pokreta obnove: Iran, Egipat, Sirija,

Liban, Alir, Avganistan, Nigerija

Islam kao aktivistika religija (kao i hrianstvo)
Kuran: pozivi vernicima da se bore na Boijem putu
Borba i protiv nevernika i protiv onih koji kvare
muslimansku zajednicu
Podele u islamu: iiti i suniti
iiti: zvanina religija u Iranu
Poreklo od imama Alija (verski i politiki voa iz 7. veka)
uverenje o pojavljivanju Muhamedovog naslednika
kojeg vodi sam Bog i koji e vladati u skladu sa
Kuranom
Suniti: utabana staza tradicija iz Kurana, prihvatanje
razlika u miljenjima

ISLAM I RAT
Kraj 19. veka: nemogunost muslimanskog sveta da se

suprotstavi irenju zapadnjake kulture pojava

reformskih pokreta
Razvoj tokom 20. veka i uticaj na islamsku revoluciju u
Iranu 1978-1979.
Kljuna uloga ajatolaha Homeinija radikalno tumaenje
iitskih uverenja
Vladavina zasnovana na tradicionalnom islamskom
zakonu
Religija kao neposredna osnova sveukupnog drutvenog,
politikog i ekonomskog ivota
erijat: strogo odvajanje mukaraca i ena, pokrivanje
ena u javnosti, streljanje homoseksualaca i
kamenovanje preljubnika
Danas: nuklearni program Irana

IRENJE ISLAMSKE OBNOVE

Uticaj islamskog fundamentalizma
Semjuel Hantington: mogu sukob civilizacija

svetskih razmera
Sukob u Bosni i rast svesti o muslimanima u
svetskoj zajednici
Zalivski rat i fatva zbog Satanskih stihova
Salmana Rudija
Da li islamski fundamentalizam jaa ili slabi?
Islamski pokret obnove kao odgovor na sve vei
uticaj Zapada, ali i kao pokret nacionalne i
kulturne afirmacije
Preplitanje tradicionalnog i modernog

HRIANSKI FUNDAMENTALIZAM
Izraen rast hrianskih fundamentalistikih

verskih organizacija u V. Britaniji, Evropi i pogotovo

SAD poslednjih decenija
Verovanje u nepogreivost Biblije
irenje uverenja i tenja da se preobrate oni koji ne
prihvataju slina verovanja
Reakcija na liberalnu teologiju i zagovornike
sekularnog humanizma
Suprotstavljanje krizi morala (zbog uticaja
modernizacije)
Pet glavnih problema sa politikim posledicama u
SAD: abortus, homoseksualnost, pornografija,
humanizam, razbijena porodica

IRA LITERATURA
Vukomanovi Milan. 2004. Religija. Beograd:

Zavod za udbenike i nastavna sredstva.

Blagojevi Mirko. 2005. Religija i crkva u

transformacijama drutva: socioloko-istorijska

analiza religijske situacije u srpsko-crnogorskom i
ruskom (post)komunistikom drutvu. Beograd:
Institut za filozofiju i drutvenu teoriju.
Radisavljevi-iparizovi Dragana. 2006.

Religioznost i tradicija: vezanost za religiju i crkvu

u Srbiji na raskru milenijuma. Beograd: Institut
za socioloka istraivanja Filozofskog fakulteta.