TÜRK TARİHİ I

TÜRK UYGARLIĞI
VE
TÜRK KÜLTÜRÜ
 ASYA HUN DEVLETİ
 Tanhu Ki-ok (Kök?) M.Ö. 174-160
 Çin başkenti Ch’ang-an yakınlarında İmparator sarayını
yakan bu Tanhu, babası gibi Çinli bir prensesle evlendi.
 Çin ile dostane ticari ilişkiler ve Çin casus şebekesinin
kökleşmesi bu döneme damga vurdu.
 Çin tarzı yaşam, yani Çin kültürü merkeze yakın
egemenler arasında yayıldı.
 ASYA HUN DEVLETİ
 Ki-ok’un oğlu Kün-çin (Chün-ch’en) (M.Ö. 160-126)
zamanında ilk ciddi sarsıntılar belirdi.
 Çinliler, İmparator Ching-ti (157-141) zamanında sınır
boylarındaki Hun akınlarını durdurmaya başladı.
 Yerine geçen İmparator Wu-ti (141-87) kalabalık
ordularla Hun Devletini yıkma planlarını devreye soktu.
 Wu-ti, batıya gönderdiği Chang-ch’ien’i İpek Yolu
üzerindeki ülke ve kavimler hakkında detaylı rapor
hazırlamakla görevlendirdi.
 ASYA HUN DEVLETİ
 Chang-ch’ien 12 yıl boyunca (M.Ö. 138-126) edindiği
coğrafi ve siyasi bilgiyi kaydetmekle kalmayıp, bu
ülkelerdeki güç sahipleriyle temas da kurdu.
 Dönüşünde İmparatora sunduğu ayrıntılı rapor, Çin’in
sonraki devlet politikasında başlıca rehber oldu.
 İmparator Wu-ti’nin en önemli başarısı ise, başta
Hunlara rakip halklardan oluşmak üzere, Türk usulü
savaşan atlı birlikler kurmak olmuştur. Generali Ho K’ü-
ping’in emrindeki bu güçler, 140 bin rakamına
ulaşmıştır.
 ASYA HUN DEVLETİ
 Bu tarihten sonra Hunların akın hareketleri durakladı
ve özellikle Tanhu Tsü-ti-hou (101-96) devrinden
itibaren 40 yıl boyunca büyük topraklar kaybettiler.
 Kaybettikleri topraklar, zengin güneybatı toprakları
(Tanrı Dağları-Çungarya, Turfan, Yarkent, Kuça)
olduğundan, devlet gelirleri son derece azaldı. Aynı
zamanda Çin’den gelen vergi ve hediyeler de kesildi.
 Hun beyleri arasındaki anlaşmazlıklar da Çin casus
ağıyla şiddetlendirildi.
 ASYA HUN DEVLETİ
 Bu güçsüzlük karşısında Tanhu Ho-han-yeh (58-31) Çin
himayesini istedi.
 Sol Bilge Eligi (Sol Kanat Kralı) Çi-çi, kardeşinin
Tanhuluğunu tanımadığını bildirdi. Toy’da şiddetli
tartışmalar sonucunda, Çin himayesi Çi-çi
taraftarlarınca reddedildi. Ho-han-yeh’in direnişi devleti
ikiye ayırdı. (M.Ö. 55)
 Çi-çi, takip eden iç savaş sonucunda Tanhuluğa yükseldi
ve Ho-han-yeh, Çin’in Ordos bölgesine çekildi. (M.Ö.
54)
 ASYA HUN DEVLETİ
 Çi-çi, devleti eski gücüne kavuşturdu: İki yıl içinde elden
çıkan toprakları ve halkları yeniden Hun egemenliğine
aldı. Yönetimin ağırlık merkezini de Kuzey
Moğolistan’dan Çu-Talas nehirleri arasına kaydırarak
Batı Türkistan’ı Türk nüfuzuna sokmaya başladı.
 Wu-sunları ve Kang-kü devletini yanına çeken Çin,
baskın bir seferle Talas Irmağı üzerindeki surlu Hun
başkenti tahrip edildi ve Çi-çi, oğlu ve hatunu dahil,
saray halkından 1518 kişi vuruşarak öldü.
 ASYA HUN DEVLETİ
 Bu arada Ho-han-yeh, M.Ö. 43’te Çin ile anlaşarak
başkentini Orhon bölgesine nakletti ve bir süre
bağımsız kaldı. Ancak M.Ö. 36’da tekrar Çin
hakimiyetine girdi. Ölümü M.Ö. 31’den sonra da
oğulları Çin kuklası olarak kaldılar.
 Daha sonra, Tanhu Yu (18-46) zamanında Çin’e karşı
bağımsızlıklarını kazanan Hunlar, Doğuda Mançurya,
Batıda Kaşgar’a kadar hakim oldu. Ancak ölümünden
sonra gerek çok şiddetli hayvan telefatı, gerekse
oğulları arasındaki anlaşmazlık devleti ikiye ayırdı.
 ASYA HUN DEVLETİ
 Kuzey Hunları Dış Moğolistan, Güney hunları İç
Moğolistan’da hakimdi. Güney hunları Çin’e tabi olmuş,
Kuzey Hunları her zaman bağımsız kalmıştır. (M.S. 48)
 Çin durumdan ustaca yararlanmasını bildi ve Hunlara
tabi bütün halkları kışkırtarak Kuzey hunlarını askeri
bakımdan devamlı yıpratma politikası izledi. 46-60
yılları arası Kuzey hunların durumu toparlama çabasıyla
geçti.
 ASYA HUN DEVLETİ
 Ancak 61-65 yılları arasında Hunların toparlanarak Çin
kuklası krallıkları kendilerine bağlamaya başlaması ve
özellikle Çin’i yeniden baskı altına alarak sınır
kasabalarında serbest ticareti zorla kabul ettirmesi
Çin’i alarma geçirdi ve Çin orduları 30 yıl boyunca
Hunlarla savaştı.
 Bu süreçte İpek yolu üzerindeki 50 kadar zengin şehir
Çin hakimiyetine geçti.
 ASYA HUN DEVLETİ
 Sien-pi’lerin saldırıları ile iki cephede birden savaşan
Kuzey Hunları Devleti, 100 yılına doğru yıkıldı.
 Güney Hun Devleti ise, Çin’in tayin ettiği Tanhular
yüzünden iç isyanlarla çalkalanıyordu. 94, 124, 140, 153 ve
158 isyanlarının tümü güçlükle bastırılabilmişti.
 Sien-piler 177’den itibaren Güney Hunlarını yıkma
derecesine getirdi; bu yüzden Tanhu’nun Çin’e bağlanmak
istemesi, hayatına mal oldu. Son Tanhunun Çin
başkentinde hapsedilmesi ve ülkenin 5 eyalete bölünerek
Çin’e ilhakıyla Güney Hun Devleti sona erdi. (216)