Bosutska grupa i

Basarabi kompleks
Katedra za praistorijsku arheologiju
 Bosutska grupa
• Termin prvi upotrebio Nikola Tasić 1971.: zapadna varijanta
kulture Basarabi
• Nastala krajem bronzanog i početkom starijeg gvozdenog doba
• Teritorija: Vojvodina (Srem, veći deo Bačke, Banat), sev. Srbija,
uključujući i Đerdap, veći deo rumunskog Banata; Pomoravlje
ima dosta sličnosti u materijalu, ali se posmatra izdvojeno
• Eponim: Gradina na Bosutu (kod Šida)
• Procvat u razvijenoj fazi starijeg Fe doba: vreme širenja Basarabi
stila u keramici
• Opadanje i dezintegracija u kasnoj fazi starijeg Fe doba→više
manjih celina: najznačajnija sremska grupa kasnog halštata
 Starije gvozdeno doba u srpskom Podunavlju
Faza
sloj period P. Reinecke
bosutske datovanje
Gradine na grupe (P. (srednja
BC
Bosutu Medović) Evropa)
(N. Tasić)
Bosut I -
IVa Fe doba I 950-750 Ha B2, 3
Kalakača
Bosut II
IVb Fe doba II 750-550 Ha C
Basarabi-
Bosut III –
Ha D, La T.
IVc kanelovani Fe doba III 550-300
A-B
horizont
• Geneza bosutske grupe – nedovoljno razjašnjena – osnova Belegiš
II, uz apsorbovanje istočnih uticaja
• Naselja – prilagođena konfiguraciji terena; na rečnim terasama:
Bosutska gradina, Gomolava, Kalakača, Feudvar, Popov salaš,
Židovar
• Nekropole – nisu poznate iz rane faze, osim 2 kolektivne grobnice
sa Gomolave: I – iz 1954. g. sa 32 skeleta; II – iz 1971. g., kružna
jama 0,5m dubine, r=1,5m, 78 skeleta (48 dece, 21 žena, 8
muškaraca) u 3 reda: 1) lobanje bez skeleta, fragm. žrvnjevi, delovi
skeleta govečeta, skeleti uz periferiju jame; 2) najveći broj skeleta –
glavom prema sredini jame; 3) skeleti sa lobanjama prema periferiji
– nema tragova nasilne smrti → epidemija
• Nekropole Basarabi faze u Đerdapu (Vajuga-Pesak, O. Corbului,
O. Mare...); nekropole sremske grupe u Bačkoj(Đepfeld, Stubarlija)
• Ima i pojedinačnih grobova: Vrdnik-Pećine, Hrtkovci (skeletni),
Ritopek, Sremska Mitrovica-Ciglana (spaljeni)
Velika utvrđena naselja bosutske grupe: 1. Gradina na Bosutu, 2. Gomolava,
3. Petrovaradinska tvrđava, 4. Kalakača, 5. Stari Slankamen, 6. Kalvarija,
7. Feudvar, 8. Slovenski grad, 9. Židovar, 10. Lanište (Medović P., Medović I. 2010)
Gradina na Bosutu
Gradina na
Bosutu kod
Batrovaca
(između sela
Batrovci i
Vašice):
iskopavanja
1964/65., zatim
sistematski od
1975. – N. Tasić,
D. Popović, P.
Medović

←Stratigrafija
prema:
Medović P.,
Medović I.
2010
Istraživanje i grafički presek
odbrambenog rova na
severnoj strani Gradine na
Bosutu
↔
 Gomolava
- Tell kod sela Hrtkovaca na Savi
- Prva iskopavanja 1904. g., zatim
1908., a od 1953. g. sistematski sve
do 80-ih godina XX v.
Metalni nalazi Bosuta I iz grobnice sa Gomolave: bronzane naočaraste
fibule sa 8, zvonasti i kalemasti privesci, slepoočničarke od dvostruke
žice, Fe narukvice i noževi
Grobni inventar i keramičke posude, ostaci hrane (žitarice i meso); u
grobovima 42 i 54 uz nakit od bronze i Fe i nakit od kamena i ćilibara
 Židovar

- Višeslojni lokalitet kod sela Orešac u

južnom Banatu
- Istraživanja 1948/1949., 60-ih i 70-ih
godina XX v. (B. Gavela), od 1996.
sistematski (M. Jevtić)
 Židovar – vertikalna
stratigrafija.
Stratigrafska sonda 1/1997

→
Židovar IV:
starije
gvozdeno
doba
↑
Rekonstruisana ognjišna
konstrukcija

Keramički materijal
kasne faze starijeg Fe
doba
 Bosut I - Kalakača
• Faza ranog Fe doba: sred. X – poč. VIII v. BC;
naziva se i Gornea-Kalakača
• Malo metalnih nalaza iz naselja (nema Fe),
jedino nalazi iz grobnice II na Gomolavi
• Keramika: konični lonci sa plastičnom trakom
ispod oboda, bikonični pitosi sa razgrnutim
obodom, ukrašeni snopovima urezanih
horizontalnih ili talasastih linija, zdele uvučenog
tordiranog ili fasetiranog oboda, trbušasti pehari
sa koničnim vratom, šolje, sadžaci
Kalakača
- Lokalitet kod sela Beška na obali Dunava
- Iskopavanja: 1971-1974. (P. Medović), 2003. i
2004. (M. Jevtić)
Kalakača – situacioni plan istraženih površina tokom kampanja
1971-74 i 2003-2004.
 Bosut II - Basarabi
• Kultura Basarabi – eponimni lokalitet nekropola u selu
Basarabi u Olteniji (Dumitrescu, V. 1968: La nécropole
tumulaire du premier âge du fer de Basarabi (Dep. de
Dolj. Oltenie), Dacia 12)
• Keramika ukrašena u Basarabi stilu nalažena na velikom
prostranstvu: od južne Austrije do južne Rusije
• U bosutskoj grupi prisutni isti oblici keramike kao u
Kalakača fazi, ali bogatije ukrašeni: S motiv pojedinačno
ili u nizu, uske trake sa kosim urezima, malteški krst,
šrafirani trouglovi, mrežasti motivi, uprošćene figure
ptica i drugih životinja
• Datovanje: 1. pol. VIII – kraj VII v. BC – u Srbiji
jedinstven horizont
• U Rumuniji (A. Vulpe): 750-550 BC, sa dve potfaze
(granica oko 625 BC)
Vodeća nalazišta Basarabi horizonta bosutske kulturne grupe SGD
Kompleks S žigosane keramike Basarabi tipa
Elementi Basarabi horizonta starijeg
gvozdenog doba – srednja faza bosutske
grupe (800-600 BC)
Osnovni oblici i ukrasi Basarabi kulture razvijenog halštata
Rumunije (800-600 BC)
Osnovni oblici i način ukrašavanja Basarabi horizonta u severnoj Srbiji
Osnovni načini ukrašavanja utiskivanjem i urezivanje Basarabi keramike
Elementi Basarabi keramike iz Šoprona (SZ Mađarska) i S Bugarske
Keramičke alatke i alatke od kosti – za otiskivanje Basarabi ukrasa
Keramičke alatke za “lažni šnur” ukrase i utisnuti motivi na
posudama kasnog bronzanog doba
Površine pod oblucima i sitnijim kamenjem –
grobne konstrukcije tzv. uništeni tumula sa
lokalitetu Vajuga – Pesak u Đerdapu, rana
Basarabi kultura – vreme oko 800-700 BC
Nekropola Basarabi kulture u Đerdapu
– Skeletni ukopi u sloj sitno lomljenog
kamena na obali Dunava (tumuloidne
konstrukcije od peska koji je razvejan ?)
Nekropola Vajuga –
Pesak
Skice bogatijih grobova
skeletno ukopanih
pokojnika sa
keramikom Basarabi
tipa i bronzanim
nakitom i gvozdenim
ukrasnim predmetima iz
starije faze starijeg
gvozdenog doba
Metal Basarabi horizonta –
dvopetljaste fibule i ukrasi za kosu
od dvojne bronzane žice sa jednim
krajem u obliku dvojne, Ω spirale -
počeci razvijenog gvozdenog doba
na području srpskog Podunavlja
Metalni nalazi Basarabi kulture: Vajuga-Pesak i Balta Verde
Raspored nakita na skeletno sahranjenim pokojnicima Basarabi kulture sa
lok. Balta Verde u JZ delu Oltenije
 Bosut III – horizont kanelovane
keramike i sremska grupa
• Na keramičkih posudama sličnih formi dominira kanelovanje: na
vratu, ramenu, obodu, trbuhu
• Datovanje: mlađa faza starijeg Fe doba, poč. VI – kraj IV v. BC
• Sremska grupa zapadnobalkanskog kompleksa kasne faze starijeg
Fe doba – održana tradicija prethodnog perioda, ali se
preuzimaju modeli iz razvijenih sredina → pojava većeg uticaja
klasičnih civilizacija na tlu Srema, Mačve i Slavonije definisana
kao sremska grupa
• Nalazi skupocenog importa u okolini Sremske Mitrovice i Šapca
– potiču iz V v. BC i dospeli iz više pravaca
• Mlađa faza (IV v. BC): ostava iz Čuruga – srebrni nakit (fibule,
narukvice, prstenovi), ćilibarske i staklene perle iz radionica pod
grčkim uticajem; fibula ranolatenske sheme →direktan podatak o
najranijim kontaktima autohtonog i keltskog stanovništva
Kasnohalštatski grobovi sa nekropole Stubarlija
Kasnohalštatski grobovi
sa Stubarlije i Đepfelda
Ostava iz Čuruga