Susheemikarana Sadhana PDF

ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# www.awgpsouth.
org
ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ#
Ü« Ú QÆ „ ^ Œ + ¨ ì , `« á Èx+¨ ª , "Õ ^ Œ = ¸iÎ

ÑÖ_ç`« N~å=∞â◊~°‡PKå~°º
1
ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# www.awgpsouth.org
2
ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ#
™êq„u ™ê^èŒ#, ÑÖK«HÀâ◊ ™ê^èŒ# J^Õ ‰õΩO_»eh *ÏQÆ~°} ™ê^èŒ#.
nx<Õ "Õ^•O`«ÉèÏ+¨Ö’ ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ#, ÑÖpHõ~°} ™ê^èŒ# JO\Ï~°∞.
QÍÜ«∞„u ™ê^èŒ##∞ <å‰õΩ xˆ~ÌtOz# QÆ∞~°∞^Õ=ÙÖË ™êq„u ™ê^èŒ#‰õÄ_»
KÕ~ÚOKå~°∞.
<å`Àáê@∞, W`«~° „Ñ¨ã¨∞Ñ¨Î ^Õ==∂#=ÙÅÖ’ ‰õÄ_» â◊H˜Îx *ÏQÆ$`«O
KÕÜ«∞@O [iy JO^Œ∞=Å¡ "åã¨Î=~°∂áêxfl „QÆÇ≤ÏOz, Pu‡Hõ„Ñ¨QÆu`À
ã¨q∞+≤Qì `
Æ « Ç≤Ï`«™ê^è#Œ KÕÜ∞« =Åã≤=zÛOk.
(Ñ¨Ù@ -3, ‰õΩO_»eh =∞Ç¨q*Ï˝#=Ú)
ÑÖ_ç`« N~å=∞â◊~°‡PKå~°º
âßOu‰õ Ω O*ò , Ç¨ Ï i^•fi~ü
3
ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ#
Ç≤ÏOn =¸Å=Ú ó ÑÖ_ç`« N~å=∞â◊~°‡PKå~°º
J#∞"å^Œ=Ú ó _®II =∂Ô~à◊§ N~å=∞Hõ$+¨‚
"≥Å ó 00000000000
JHõ∆~°‰õÄ~°∞Ê ó N=∞u ÅHõ¯~åA ÅH©;QÀáêÖò

N=∞u a„@QÆ∞O@ ~å[ºÅH˜;
N=∞u @OQÆ∞@∂i =b¡„Ñ¨™ê^£
„Ñ¨`«∞Å‰õΩ ó 000000000000000000
=Ú„^Œ} ó 00000000000000000
4
' <åÜ≥ÚHõ¯ =ºH˜ÎQÆ`« ãÖ|O^èŒ=Ú J^Œ$â◊º[QÆ`«∞ÎÖ’ =Ù#fl XHõ qâßÅ ãÖã¨÷`À

=Ù#flk. Wk Uq^èŒOQÍ, ZÑ¨C_»∞, ZÖÏ, Uk KÕã¨∞ÎO^À JO^ŒiH© `≥eÜ«∞*ËÜ«∞_»O =Å#
~å#∞#fl Ju Q˘Ñ¨Ê =∂~°∞ÊÅ`À "å~°∞ Uq^èŒ"≥∞ÿ#@∞=O\˜ HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ∞ KÕÑ¨@ì=Åã≤
=Ù#fl^À `≥Å∞ã¨∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞—.
'x["≥∞ÿ# P^è•ºu‡Hõ`«Ö’ ÃÑ@∞ì|_ç #+¨ìáÈ=Ù@ J<Õk [~°∞QÆ^Œ∞. ÃÑ\˜ìOk,

"Õ~ÚÔ~@∞¡ J~Úº uiy Åaèã¨∞ÎOk. P`«‡"≥·Éèí= ãÖáê^Œ#ÜÕ∞ rq`«™ê~°÷Hõ`«. <Õ#∞ <å
„Ñ≤Ü«∞[#∞ ÅO^ŒiH˜ D ã¨ÅÇ¨ xzÛ „áÈ`«ûÇ≤Ï™êÎ#∞. WÑ¨Ù_»∞ ‰õÄ_® <å J#∞Éèí"åÅ
#∞^•Ç¨Ï~°}QÍ WzÛ, <å`À u#flQÍ ãÖÑ¨~°¯=Ú ÖËHõáÈ~Ú<å "å~°∞ <å‰õΩQÍx, <å
ã¨ÅÇ¨‰õΩQÍx, Uq^èŒ"≥∞ÿ# „áê=ÚYº`« x=fi^ŒÅz<å, `«=∞ r=#q^è•<åxH˜ Pu‡Hõ„Ñ¨QÆu
™ê^èŒ#‰õÄ_» `«Ñ¨ÊxãïQÍ HõÅ∞Ñ¨ÙH˘#O_ç. nx=Å¡ "å~°∞ Ug∞ #+¨ìáÈ~°∞. WOHÍ KåÖÏ
ÖÏÉèíOÖ’ =ÙO\Ï~°∞—.
'..HÍh ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú =¸_»∞"ÕÅ#∂@ W~°∞=kÜ≥ÿ∞^Œ∞ Ô~@∞¡ ÃÑiy, ™ê=∞~°÷º=Ú

ÃÑOK«∞H˘x J`«º^Œ∞ƒù`«OQÍ =∂~°∞`«∞Ok—.
'WHõ=ÚO^Œ∞ ^Õâ,◊ *Ïu, eOQÆ, ^è~Œ ‡° , ÉèÏëê |O^è=Œ ÚÅ∞ ÖË‰Ωõ O_» ZHõ¯_», ZÑ¨C_»∞,
Z@∞=O\˜ J=ã¨~° "Õ∞~°Ê_»∞`«∞O^À JHõ¯_» <å ™ê=∞~°÷º=Ú#∞ ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅ=ÚQÍ
LÑ¨Ü≥∂y™êÎ#∞—.
'2000 AD =~°‰õΩ J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞=∂„`«"Õ∞ <Õ#∞ K«xáÈÜ«∂##∞‰õΩO\Ï~°∞.

<åÜ≥ÚHõ¯ D ^Œ$â◊º=∂# ã¨∂÷Åâ◊s~°=Ú`À ^Œ~°≈#-Ñ¨~å=∞~°≈ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
[~°∞QÆHõáÈ~Ú<å, <Õ#∞ <å x~åúi`« HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÖ’x ÉÏ^èŒº`«Å#∞ Ñ¨ÓiÎKÕÜ«∞\ÏxH˜
WOHÍ J<ÕHõÔ~@∞¡ `«`«Ê~°`«`À Ñ¨x KÕ™êÎ#∞ Jx qA˝Å∞ QÆ∞~°∞ÎOK«∞H˘O_ç—.
5
'ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ J<ÕHõ ^≥·gÑ¶¨∞@Hõ=ÚÅ ã¨=ÚK«ÛùÜ«∞=Ú. J<ÕHõ ÔH~°\ÏÅ∞ HõÅã≤
ã¨=Ú„^Œ=∞ø`«∞Ok. J<åKå~°=Ú „Ñ¨|eÜ«Ú#fl D HÍÅ=ÚÖ’ ^≥·gâ◊‰õΩÎÅ XHõ ÃÑ^ŒÌ
ã¨=¸Ç¨Ï=Ú HÍ~°º~°OQÆOÖ’xH˜ kyOk. P ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’x XHõ ÉèÏQÆ"Õ∞ <Õ#∞—.
'J}∞Ü« Ú ^Œ ú = Ú PyáÈ=@"Õ ∞ QÍHõ =~åæ Å ∞, ~å[huA˝ Å ∞, `« = ∞`« = ∞

™ê=∞~å÷º#∞™ê~°=Ú P„Hõq∞OK«∞H˘#fl ^Õâ◊qÉèí[# ˆ~YÅhfl K≥kiáÈ`å~Ú. D<å_»∞
„Ñ¨ÑÖK«Ñ¨@=ÚÖ’ U ^Õâ◊O ZHõ¯_» HõxÑ≤ã¨∞Î#fl^À J"Õg∞ JK«Û@ Hõ#Ñ¨_»=Ù. XHõ
'qâ◊fi~åR=Ú— x~åúiOK«|_ç ^•xH˜ HÍ=Åã≤# âßã¨#, áêi„âßq∞Hõ, ~°"å}Ï™œHõ~åºÅ‰õΩ
J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º qÉèí[# [~°∞QÆ∞`«∞Ok.—
'ã¨=∂[=ÚÖ’ D<å_»∞#fl J<ÕHõ ^Œ∞„+¨Ê=$`«∞ÎÅ‰õΩ HÍ~°}=Ú ã¨fi`«O„`« ^èŒ#

Láê~°˚#. ^•xx W+¨ì"≥ÚzÛ#@∞¡ Y~°∞ÛÃÑ@ìQÆeˆQ gÅ∞. ^Œ∞„+¨Ê=$`«∞ÎÅ#∞ `«yæOK«\ÏxH˜
~°Hõ∆HõÉèí@∞Å∞, ¿ã#, <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ ãïáÈ=Ù. D<å_»∞#fl ^èŒ#ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# ¿ãfiK«Ûù
g∞^Œ JO‰õΩâ◊=Ú U~°Ê_®e. ~åÉ’ÜÕ∞ J~°÷`«O„`« ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú WÖÏˆQ =ÙO@∞Ok—.
6
Éè∂í q∞Hõ
D HÍÅOÖ’ ^Õ=`«Å∞‰õÄ_® „Ñ¨ÑÖK« K«i„`«Ö’ Wk=~°‰õΩ Z#fl_»∂ [~°QÆx
Q˘Ñ¨Ê =∞Ç¨Ï`«Î~°"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅH˘~°‰õΩ Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞. =∞i =∞x+≤. J`«#∞
^ÕxH˘~°‰Ωõ Z^Œ∞~°∞K«∂_®e? J`«#∞ ^•xH˘~°‰Ωõ Uq∞ KÕÜ∂« e? J#fl^Õ D Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ
Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº L^ÕâÌ º◊ =Ú.
nxH˜ "≥Ú^Œ@ =ºH˜Î `«# ^Œ$+≤ìx JO`«~°∞‡YO KÕã¨∞HÀ"åe. WÑ¨Ê\˜ =ºH˜ÎH˜
`«#QÆ∞iOz 1/10 =O`«∞ ‰õÄ_® `≥eÜ«∞^Œ∞. `«# =ºH˜` Î fi« Ñ¨ÙÖ’`«∞Å#∞ `«~z° , `«~z°
`«#Ö’x XHõ k=º"≥∞ÿ# â◊H˜Î ˆHO„^•xfl QÆ∞iÎOKåe. Jk D J#O`« Jq~å=∞
„H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ‰õΩ ™êH˜∆QÍ =ÙO@∞Ok, =∂~°æ^Œ~°≈#=Ú KÕã¨∂Î =ÙO@∞Ok(‰õÄ@ã¨÷
K≥·`«#ºO). WHõ¯_» #∞O_ç P "≥Å∞QÆ∞Ö’ `«# ãÖÑ¨Ó~°‚, ã¨=∞„QÆ =ºH˜Î`åfixfl '^•x—
xˆ~ÌâßÅ‰õΩ =∂„`«"Õ∞ ã¨ÊOkOKÕ@@∞¡ =∞ÅK«∞HÀ"åe. P `«~åfi`« P ˆHO„^ŒOÖ’
=ÙO@∂ „Ñü„áê}˜Ö’, J}∞=ÙÖ’ L#fl P ˆHO„^Œ=Ú#∞ ã¨Êi≈ã¨∂Î, P ™ê~°fi„uHõ
â◊H˜Î^è•~°‰õΩ J#∞~°∂ÑÖQÍ Ñ¨Ü«∞xã¨∂Î "åiÖ’ ‰õÄ_® D =∂~°∞Ê `Õ=_®xH˜ 'ã¨∂Hõ;—
XuÎ_çx `Õ"åe.
KåÖÏ~ÀAÅ „HÕ^Œ@ NJ~°qO^À WÖÏ „"åâß~°∞. Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ÅÖ’ XHõ
Ü≥∂y XHõ HõÅ Hõ<åfl_»∞. P^è•ºu‡Hõ HõÅ Hõ<åfl_»∞. `«# ã¨=∂kèã≤÷uÖ’ Liberty
(¿ãfiK«Û)ù , Equality (ã¨=∂#`«fi=Ú), Fraternity (™œ„ÉèÏ`«$`«fi=Ú) Ü≥ÚHõ¯
ã¨fiÑ¨flO K«∂âß_»∞. Jk S~ÀáêÖ’ „ÃÑ¶Oz qÑ¨¡=OQÍ H˘xfl~ÀAÅ `«~åfi`«
~°∂Ñ¨Ù^•eÛOk. PÖ’K«<å`«~O° QÍÅ∞, PÖ’K«# â◊H,Î˜ Pu‡Hõ KÕ`#« `«fi=Ú q∞^èºŒ HÍ^Œ∞.
Ideals (PÖ’K«#Å∞) â◊H=Î˜ O`«"∞≥ #ÿ q. P^è•ºu‡Hõ ã¨`åºÅ‰õΩ ~°∂Ñ¨"∞≥ #ÿ , PÖ’K«#Å∞
WOHÍ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ#q. „Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’x H˘xfl ˆHO„^•ÅÖ’ D ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ#
"Õ ~ ° ∞ "Õ ~ ° ∞ ™ê÷ ~ ÚÅÖ’ JÉè í º ã≤ O K« | _ç ` Õ #~° Ñ ¨ â ◊ √ =Ù(Animal man),
^Õ==∂#=Ù_ç(Divine man)QÍ =∂ˆ~ „Ñ¨„H˜Ü∞« KåÖÏ `˘O^Œ~Q° Í [iÑ≤OK«=K«∞Û.
J<ÕH=õ ∞Ok "Õ∞^è•=ÙÅ∞, =∞Ç¨ÏhÜ«ÚÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ Éèqí +¨ºÉè∂í q∞Hõ#∞
J^Œ∞ƒùÒ« QÍ TÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞. nxH˘~°‰Ωõ "≥Ú^Œ\ "å~°O^Œi ÅHõº∆ O 1857 #∞O_ç D
7
Ñ¨Ù}ºÉèí∂q∞ Ü≥ÚHõ¯ ~å[huHõ ™êfi`«O„`«º=Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊=Ú ~å[H©Ü«∞OQÍ
™êfi`«O„`«º=Ú JQÆ∞@‰õΩ 1857 Ö’ ~˘>ˇì-Hõ=∞Å=Ú QÆ∞~°∞ÎQÍ U~°Ê_ç# ™êfi`«O„`«º
ã¨=∞~°c*ÏÅ∞, 1905 Ö’ N~å=∞Hõ$+¨‚Ñ¨~°=∞Ç¨ÏOã¨, q"ÕHÍ#O^Œ, Ü≥∂y J~°qO^Œ∞Å
`«Ñ¨â◊≈H˜Î`À, nxH˜ ã¨ÊOkOK«QÆey# =º‰õΩÎÅ |$Ç¨Ï`«Î~° „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ ^•fi~å
„áÈkK≥Ok, z=~°‰õΩ 1947 PQÆ+¨µì 15 <å\˜H˜ ™êfi`«O„`«º=Ú ã≤kúOz#k. HÍh
Wk‰õÄ_» áêH˜H∆ "õ ∞Õ . PQÆ+µ¨ ì 15 Ü≥∂y J~°qO^Œ∞Å [#‡k#O HÍHõ`åmÜ«∞O HÍ^Õ"∂≥ !)
ã¨=∞„QÆ"≥∞ÿ# JYO_» ÉèÏ~°`ŒO U~åÊ@∞, `«^•fi~å ^Õ=ãÖã¨¯$u kyfi[Ü«∞=Ú,
ÉèÏ~°`^« âÕ =◊ Ú uiy [QÆ^∞Œ ~æ ∞° Ñ‘~åî xfl Jkè~ÀÇ≤ÏOK«_=» Ú J<Õ |∞∞+¨µÅ ^Œ~≈° #=Ú#∞
„Ñ¨K«O_» ™ê^èŒ<å Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú KÕÜ«∞QÆÅ =º‰õΩÎÅ‰õΩ, ã¨=¸Ç¨Å‰õΩ JO^Œ*ËÜ«∞@"Õ∞
1984 #∞O_ç [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ ã¨∂H©;Hõ~°} „Ñ¨„H˜Ü«∞. nx<Õ
'ÑÖK«g~°Éèí„^Œ ™ê^èŒ#— JO\Ï~°∞. =∞#‰õΩ `≥eã≤#O`«=~°‰õΩ D ™ê^èŒ# XHõÑ¨C_»∞
‰õΩOf^Õq =∞Ç¨ÉèÏ~°`« ã¨=∞~°™ê^èŒ#=ÚÅ#∞ `«Ü«∂~°∞KÕÜ«Ú@‰õΩ KÕã≤#k. uiy
=∞Ç¨ÉèÏ~°`« x~å‡}=ÚH˘~°ˆH, Dqt+¨ì ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# KÕÜ«∞|_»∞`«∞#flk.
P^è•ºu‡Hõ`«Ü≥ÚHõ¯ "≥·*Ï˝xHõ`«#∞ J~°÷=Ú KÕã≤H˘x ZÖÏ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞HÀ"åÖ’
`≥Å∞ã¨∞H˘#^ŒÅz#"åiH˜ D Ñ¨Ùã¨HÎ =õ Ú XHõ Hõ~n° Ñ≤HÜ õ ∞ÿ≥ , Hõ#∞qÑ¨C HÍQÆÅ^Œ∞.
8
ãÖ^Õâ=◊ Ú
Ñ¨~°=∞Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ P^è•ºu‡Hõ [#‡k#"≥∞ÿ# =ãÖ`«ÑÖK«q∞<å\˜H˜ 13
Jâ◊fi"Õ∞^èŒ Ü«∞[˝=ÚÅ∞ Ñ¨ÓÔ~ÎÂ<å~Ú. "≥Ú^Œ@ „áê~°OaèOz# 10 Jâ◊fi"Õ∞^èŒ=ÚÅ â◊$OYÅ
=ÚO^Œ∞‰õΩ™êy, J~°úÑ¨Ó~å‚Ç¨ïu<å\˜H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊=ÚÖ’ „Ñ¨ÑÖK«=∞O`«@ [~°∞QÆÉ’ÜÕ∞
24 Jâ◊fi"Õ∞^èŒÜ«∞[˝=ÚÅ∞, 21 = â◊`å|ÌÑ¨Ù „|Ç¨Ï‡=ÚÇ¨ï~°Î=Ú Ö’Ñ¨Å 108 Jâ◊fi"Õ∞^èŒ
Ü«∞[˝=ÚÅ∞, ãÖ™ê¯~° =∞Ç¨ÏŸ`«û==ÚÅ∞ ãÖÑ¨#fl"≥∞#ÿ Ñ¨Ù_»∞, q^èfiŒ Oã¨HÍi Pã¨∞sâ◊‰Ωõ ÅÎ #∞
<åâ◊#=Ú KÕÜ«∞\ÏxH˜ [~°∞QÆ∞`«∞#fl qâ◊fi"åºÑ¨Î"≥∞ÿ# D ™ê^èŒ<åÑ¨~å„Hõ=∞=Ú ZO`«
Jx"å~°º"≥∂ J~°÷=∞ø`«∞Ok. ãÖáê^ŒH©Ü«∞OÖ’ '‰õΩO_»ehˆHO„^Œ=Ú Ü≥ÚHõ¯ Ñ¨~°ã¨Ê~°
ã¨Ç¨ÏHÍi— „Ñ¨Hõ~°}=ÚÖ’ D qt+¨ì Ü«ÚQÆãÖkèÜ≥ÚHõ¯ SuÇ¨ã≤Hõ ã¨=∞Ü«∞=Ú#O^Œ∞
™ê^èŒ# „Ñ¨„H˜Ü«∞ WOHõ#∞ f„=`«~°=Ú KÕÜ«∞|_ç#^Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ~åR ^Õ"å`«‡â◊H˜Î
Ü≥ÚHõ¯ =∞Ç¨‰õΩO_»ex *ÏQÆ~°} nxÜ≥ÚHõ¯ XHõ ã¨fi~°∂Ñ¨"Õ∞. nxÖ’ Hõ~°ÎÜ≥ÚHõ¯
=∞<À~°^äŒ=Ú Ug∞ ÖË^Œ∞. Wk ã¨Ê+¨ìOQÍ Ü«ÚQÆÑï=~°Î# H˘~°ˆH. D J^Œ$â◊º HÍ~°º=ÚÅ∞
^Œ$â◊º~°∂Ñ¨=ÚÖ’ „ÑüÉèÅí #∞ "Õ∞Å∞H˘e¿Ñ@O^Œ∞‰õΩ, JkèHõ „ÑŸÅ P`«‡|Å ãÖÑ¨#∞flÅ∞QÍ
fiÛk^ÕÌO^Œ∞‰õΩ, ™ê^è•~°} ™ê÷~Ú#∞O_ç J™ê^è•~°} ™ê÷~ÚH˜ fã≤H˘x "≥à◊√§@
K«∂_»=K«∞Û.
qâ◊fi"åºÑ¨Î=ÚQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Jâ◊fi"Õ∞^èŒÜ«∞[˝=ÚÅ∞ '"Õ∞^è•—(W<£@∂º+¨<£)
q*Ï˝#=∞Ü«∞HÀâ◊ *ÏQÆ~} ° H˘~°‰Ωõ [~°∞QÆ∞`«∞#fl qÅHõ}
∆ "≥∞#ÿ „Ñ¨Ü∂≥ QÆ=ÚÅ∞. 21 = â◊`åaÌÖ’
ÉèÏ~°`«^Õâ◊=Ú Ju LK«Û™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞H˘#∞@‰õΩ ÉèÏ~°fÜ«∞ãÖã¨¯$u-^Õ=ãÖã¨¯$u -
qâ◊fiãÖã¨¯$uQÍ ~°∂á⁄O^Œ\ÏxH˜ U „ÑüÉèÅí ∞ J=ã¨~=° ∞ø`åÜ≥∂ "å~°∞ „Ñ¨*Ï˝Ñi¨ "å~°OÖ’
=Ù<åfl~°∞. „Ñ¨*Ï˝Ñï"å~°=Ú XHõ |Ç¨ï=¸Åº"≥∞ÿ# =∞}˜Ç¨~°=Ú. D =∞}˜Ç¨~°OÖ’x
=∞}∞ÅH˘~°‰Ωõ KåÖÏ Ö’`«∞QÍ "≥^HŒ ˜ "≥^HŒ ˜ UHõ„u`«=Ú KÕã≤ ã¨∞^Œ$_è» ~°`fl« =∞}˜ã∂¨ „`«OQÍ
~°∂á⁄OkOK«|_ç#k. Ñ¨~=° ∞Ñ¨Ó[º QÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ â◊s~° `«Ñã¨ ∞¨ û "åix "≥kHˆ O^Œ∞‰õΩ ã¨=º"≥∞#ÿ
kâ◊Ö’ qxÜ≥∂yOKÕO^Œ∞‰õΩ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«|_ç#k. Ñ¨Ó~°fi=Ú „`Õ`åÜ«ÚQÆOÖ’ qâßfiq∞„`«
|∞∞+≤ Jã¨∞~°`«fi <åâ◊#=Ú H˘~°‰õΩ, ã¨`«ºÜ«ÚQÆ™ê÷Ñ¨# LÑ¨„Hõq∞Oz#q^èŒOQÍ<Õ† WÑ¨C_»∞
'ã¨∂Hõ;â◊s~°^è•i QÆ∞~°∞ã¨`åÎ— 1984 = ãÖ=`«û~°OÖ’ Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ ^•fi~å
9
„áê~°OaèOK«|_ç# ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# 1990 QÍÜ«∞„f [Ü«∞Ou<å\˜H˜ ã¨∞ãÖÑ¨#fl"≥∞ÿ,
Ñ¨~°=∞Ñ¨Ó[º QÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ ã¨∂÷Åâ◊s~°=Ú, ã¨∂Hõ;[QÆ`«∞ÎÖ’ ãÖ"åºÑ¨Î"≥∞ÿ#k. QÆ`« 3
ãÖ=`«û~åÅ∞QÍ Ñï[#∞Å∞ nx „Ñ¨ÉèÏ==Ú#∞ K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞. gi ã¨∂Hõ;â◊s~°ã¨`åÎÜÕ∞
qâ◊fiOÖ’ =∂~°∞=¸ÅÅ‰õΩ ‰õÄ_» ^Õ=ãÖã¨¯$uÜ≥ÚHõ¯ x~åú~°}#∞ ÑÖ¿ÑO^Œ∞‰õΩ, [#∞Å
=∞#ã¨∞ûÅÖ’ ã¨„`«Ê=$`«∞ÅÎ ÃÑ· J#∞~åQÆ=Ú ÃÑOKÕ@O^Œ∞‰õΩ [~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ñ¨Ü∞« `«fl=ÚÅ∞QÍ
„H˜Ü«∂jÅ=∞QÆ∞@ HÍ#=K«∞Û#∞. Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ WÖÏ „"åâß~°∞. '<Õ#∞
1985 #∞O_ç 90 =~°‰Ωõ KÕã#≤ 5 ãÖ=`«û~°=ÚÅ ™ê^è#Œ Ö’x XHõ JOâ◊=Ú#∞ ãÖÑ¨#fl=Ú
KÕÜ«∞\ÏxH˜ ™ê=∂#º ™ê^èŒ‰õΩÅ‰õΩ Hõhã¨=Ú 50 ãÖ=`«û~åÅ∞ Ñ¨_»∞`«∞Ok. WO`«
ã¨=∞Ü«∞=Ú, ^è≥·~°º=Ú Z=i ^ŒQÆæ~å ÖË=Ù. ã¨=∞Ü«∞=Ú ‰õÄ_® PÑ¨fÎHÍb#"≥∞ÿ#k (emer-
gency).
qâ◊ fi ™ê÷ ~ ÚÖ’ [iy# ‰õ Ω O_» e h *ÏQÆ ~ ° } Ü≥ Ú Hõ ¯ f„=Ñ¨ Ù ~° ∞ ëê~° ÷ = Ú
=ÚO^Œ∞=ÚO^Œ∞ Ju "åºÑ¨Hõ"≥∞ÿ, J<ÕHÍ<ÕHõ=∞Ok =º‰õΩÎÅ∞ <Õ#∞ q`«~°} KÕã¨∞Î#fl
J#∞^•#=Ú(Blessings) Å#∞ „QÆÇ≤ÏOz ÖÏÉèÏxfi`«∞Ö∫`å~°∞. D LK«Ûã¨ÎsÜ«∞ `«Ñ¨â◊≈H˜Î
q`«~°}##∞ „QÆÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ =ãÖ`«Ñ¨~°fi=Ú#∞O_ç ã¨∂~Àº^ŒÜ«∂xH˜ XHõ QÆO@
=ÚO^Œ∞#∞O_ç ã¨∂~Àº^ŒÜ«∂xH˜ XHõ QÆO@ HÍÅO `«~åfi`« Hõhã¨=Ú Hõhã¨=Ú 15
xq∞+¨=ÚÅ ™ê^èŒ# gÖˇ·#Ñ¨C_»∞ KÕÜ«∞=Åã≤=ÙO@∞Ok. ã¨q`« Ü≥ÚHõ¯ „ÑŸ~° `Õ[=Ú#∞
^è•ºxã¨∂Î, „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú ^•fi~å „áê} T~å˚#∞ ~À=∞~À=∞=Ú#O^Œ∞ „QÆÇ≤Ïã¨∞Î#fl@∞¡
ÉèÏ=#`À QÍÜ«∞„f =∞O„`«=Ú#∞ =∞#ã¨∞ûÖ’ [Ñ≤OKåe. P`«‡|Å *ÏQÆ~°}H˘~°‰õΩ
Ñï[#∞Å‰õΩ D ™ê^èŒ# Jx"å~°º=Ú. J<ÕHõ ™ê÷#=ÚÅÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl â◊H˜Î™ê^èŒ#Å∞,
Éè í ∂ q∞Ñ¨ Ó [Å∞, ã¨ O ™ê¯~° = ∞Ç¨ Ï Ÿ`« û ==ÚÅ∞, Jâ◊ fi "Õ ∞ ^è Œ =∞Ç¨  Ü« ∞ [˝ = ÚÅÖ’
L`«Ê#fl=∞ø`«∞#fl `«Ñâ¨ ≈◊ H˜HÎ ˜ =¸Å=Ú QÆ∞~°∞ã¨`åÎÜÚ≥ Hõ¯ ã¨∂Hõ;â◊s~° `«Ñ™¨ êû^è#Œ =∂„`«"∞Õ .
Wk P^è•ºu‡Hõ ^èŒ$=ˆHO„^Œ"≥∞ÿ# Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ÅÖ’ x~°O`«~°=Ú [~°∞QÆ∞`«∞#flk.
~åÉ’ÜÕ ∞ ~ÀAÅÖ’ ^Õ = ã¨ O ã¨ ¯ $u kyfi[Ü« ∞ =Ú JOK« Å OK« Å ∞QÍ =ÚO^Œ ∞ ‰õ Ω
™êQÆ∞`«∂=ÙO>Ë ã¨=∞iÊ`« „Ñ¨*Ï˝=O`«∞Å∞ HÍ~°ºˆH∆„`«OÖ’H˜ kQÆ∞`å~°∞. gi *ÏQÆ$`«"≥∞ÿ#
„|Ç¨Ï‡=~°Ûã¨∞û =Å¡ Ü«ÚQÆÑï=~°Î# Ü≥ÚHõ¯ Ô~O_»∞q^èŒ=ÚÖˇ·# „Ñ¨Ü≥∂[#=ÚÅ∞
Ñ¨Ó~°=Î Ù`å~Ú. 1. ã¨„`«Ê=$uÎ ãÖ=~°#÷ , 2. ^Œ∞„+¨Ê=$uÎ x~°∂‡Å#. ÉÏ^èÅŒ ∞ ÃÑ_»∞`«∞#fl"åi
^Œ=∞#=Ú, ÉÏ^èŒÑ¨_Õ"åiH˜ ãÖ~°Hõ∆}=Ú D Ô~O_»∞ Ñ¨#∞Å∞ Jx"å~°º"Õ∞.
Jâ◊fi"Õ∞^èŒ Ü«∞[˝=ÚÅ^•fi~å Pq~°ƒqù ã¨∞#Î fl K«„Hõ"å`«=ÚÅ∞(Tornados) "å`å=~°}
10
Ñïâ’^èŒ# KÕã≤ ã¨∂Hõ; „Ñ¨Hõ$u „Ñ¨"åÇ¨Ï=ÚÅ∞ „Ñ¨Hõ$uÖ’ `≥ã¨∞Î#fl ã¨„H˜Ü«∞(Dynamic)
=∂~°∞Êefl "≥∞Å¡"≥∞Å¡QÍ ãÖÑ¨Ó~°‚ qâ◊fi=ÚÖ’ =∂~°∞`«∞#fl qÅ∞=Å PÖ’K«#Å ~°∂ÑÖÖ’
QÆ=∞xOK«=K«∞Û. J~°Ñú Ó¨ ~å‚Çï¨ u 1995 #=O|~°∞Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. JÑ¨Ê\˜H˜ „Ñ¨ÑO¨ K«=ÚÖ’
=zÛ# =∂~°∞ÊÅ∞ Jâ◊fi"Õ∞^èŒ Ñ¨~å„Hõ=∞ Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=ÚQÍ ã¨Ê+¨ì=ÚQÍ QÆ∞iÎOK«QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
D<å_»∞ ã¨~fi° =Ú#∞ `«# „Ñ¨"åÇ¨Ï "ÕQ=Æ Ú`À „`Àã≤"ãÕ ∞¨ #Î fl Jhu â◊H^Î˜ •è ~°Å∞ ã¨=∞ã≤áÈ~Ú,
hux, ã¨„`«Ê=$`«∞ÎÅ#∞ áê\ÕKÕ"åig∞^Œ Ö’‰õΩÅ‰õΩ #=∞‡Hõ=Ú ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. ^èŒ~°‡O
Ü≥ÚHõ¯ q*Ï˝#ã¨=∞‡`« ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘x „Ñ¨K«Ûù#fl<åã≤Î‰õΩÅ∞(D<å_»∞ ÉèíH˜Î
=Úã¨∞QÆ∞Ö’ =Ù#fl"å~°∞) Pã≤Î‰õΩÅ∞QÍ =∂~°@O K«∂™êÎ=Ú. =∞#Ö’#∞OKÕ „ÑŸ~°
"Õ∞^è•ãÖÑ¨#∞flÅ∞ Ö’Hõ<Õ`«$`«fi=Ú#∞ KÕÑ¨@∞ì`å~°∞. ~åÉ’ÜÕ∞ 8 ãÖ=`«û~°=ÚÅÖ’
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ãÖã¨¯$u ãÖÑ¨Ó~°‚ qâ◊fiOg∞^Œ `«# PkèÑ¨`åºxfl ™ê÷Ñ≤ã¨∞ÎOk. ã¨HÍÅ=ÚÖ’
D q+¨ Ü « ∞ =Ú#∞ QÆ ∞ iÎ O K« x "å~° ∞ Ñ¨ â ßÛ`åÎ Ñ ¨ Ñ ¨ _ » ` å~° ∞ . Z=~° ∞ âß„™ÈÎ H õ Î " ≥ ∞ ÿ # ,
q*Ï˝ # ã¨ = ∞‡`« " ≥ ∞ ÿ # Jâ◊ fi "Õ ∞ ^è Œ Ñ¨ ~ å„Hõ = ∞=Ú QÆ ∞ iOz \© H Í `å`« Ê ~° º =ÚÅ∞,
"å^ÀÑ¨"å^Œ=ÚÅ∞ KÕã¨∂Î ‰õÄ~°∞Ûx =ÙO\Ï~À, "å~°∞ `«~°∞"å`« Ñ¨âßÛ`åÎÑ¨Ñ¨_»`å~°∞.
ã¨=∞Ü«∞O =ÙO_»QÍ<Õ "Õ∞Å∞H˘#fl „Ñ¨*Ï˝=O`«∞Å∞, ^Œ∂~°^Œ~°∞≈Å∞ *ÏQÆ$`«"≥∞ÿ# "Õ∞^èŒ
HõÅ"å~°∞QÍ „âıÜ«∞ã¨∞û <åi˚OK«∞‰õΩO\Ï~°∞.
„Ñü ãÖ=`«û~°=Ú =ãÖ`«Ñ¨~°fi=Ú, #∂`«# ãÖ^Õâ◊=Ú JO^Œ*Ëã¨∞ÎOk. Jk
QÆ∞~°∞ã¨`åÎ x~åú~°}Å „Ñ¨HÍ~°=Ú #_»∞K«∞H˘#∞@‰õΩ, JOk=fi|_ç# P^Œ~å≈Å#∞
áê\ÕK«∞@Ö’ Z=~°∞ ZO`« L`åûÇ¨Ï=Ú`À áÈ\©Ñ¨_®¤~À =ÚYºáê„`« =Ç≤Ïã¨∞ÎOk. `«=∞
„ÑüÉèí, HÍÅ=Ú, ~åRO Ü≥ÚHõ¯ #=x~å‡}=Ú H˘~°‰õΩ WzÛ# =ºˆHÎ =i+¨µª_»∞
JxÑ≤OK«∞‰õΩO\Ï_»∞. 2001 AD #∞O_ç 2005 AD =~°‰õΩ Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ ã¨∂Hõ;ã¨`åÎ
=∞# =∞^èºŒ ã¨„H˜Ü∞« =ÚQÍ =ÙO@∞Ok. P `«~∞° "å`« PÜ«∞# HÍ~°}ã¨`åÎ ã¨„H˜Ü∞« =∞ø`«∞Ok.
^•xH˜ `«y# ™ê^èŒ<åÅ#∞, „ÑüÉèíÅ#∞ L`åÊ^Œ# KÕÜ«Ú@ÜÕ∞ D~ÀAÅÖ’ =∞#
Hõ~°Î=º=Ú. |^ŒúHõ=Ú ^Œi~åhÜ«∞‰õΩO_® D =ãÖ`«Ñ¨~°fi=Ú<å_»∞ D ÅHõ∆º™ê^èŒ#‰õΩ
LÖÏ¡ã¨=ÚQÍ Ñ¨xKÕ™êÎ=Ú Jx „Ñü[˝ fã¨∞HÀO_ç.
Ñ¨„*Ï˝ JaèÜ«∂<£ 18 Ñ≤|„=i 1994
11
q+¨Ü«∞ã¨∂zHõ
Ñ¨Ù@ãÖYº
1. ã¨∂Hõ;=ÚÜ≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê ™ê=∞~°÷º=Ú
2. `«$fÜ«∞ qâ◊fiÜ«Ú^Œú=Ú - ^•xx P¿Ñ „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú
3. =∞h+‘-|∞∞+≤~°∂ÑÖÖ’ <å Ñ¨~ÀHõ∆Éèí∂q∞Hõ
4. ÉÏQÆ∞KÕÜ«Ú@ÜÕ∞ HÍ^Œ∞ - x~å‡}=Ú ‰õÄ_» J=ã¨~°"Õ∞
5. ã¨=∞~°÷ J„QÆ^Œ∂`«Å‰õΩ <åÜ≥ÚHõ¯ =~°Ûã¨∞û, |Å=Ú Åaèã¨∞ÎOk.
6. P`«‡ã¨`«ÎÖ’ xÇ≤Ï`«"≥∞ÿ# qÉèí∂`«∞Å ~°Ç¨Ï™Èº^•…@#
7. Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú-q~å\ò`À ãÖ|O^èŒ=Ú ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú
8. Éèí∂`«=ÚÅ∞ - XHõ „Éèí=∞, XHõ "åã¨ÎqHõ`« ‰õÄ_»
9. Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ qkè=º=ã¨÷ - `«^äŒºO`À‰õÄ_ç# P^è•~åÅ∞
10. ™ê^èŒ#-Ü«∞[˝=ÚÅ ã¨∂H©;Hõ~°}
11. P`«‡|Å=Ú-âßâ◊fi`«=Ú-Ñ¶¨Åã¨Ç≤Ï`«=Ú‰õÄ_»
12. D<å\˜ q+¨Ü«∞Ñïã≤÷`«∞Å x"å~°} H˘~°‰õΩ ~åR "åºÑ‘ Ü«∞[˝ PÜ≥∂[#=ÚÅ∞
13. Ñï[#∞ÅH˘~°‰õΩ qâı+¨™ê^èŒ#-LÑ¨„Hõ=∞=Ú
14. QÍÜ«∞„f #QÆ~°OÖ’ x=ã≤OK«\ÏxH˜ ÉèÏ=Ñ¨Ói`« PÇ¨fi#=Ú-ã¨`«ºÜ«ÚQÆ
ã¨fiÑ¨fl=Ú#∞ =∞#"Õ∞ ™êHÍ~°=Ú KÕ^•Ì=Ú
15. ã¨∞ãÖ™ê¯~°=ÚÅ ãÖ=~°ú# H˘~°‰õΩ ™êfi=ÅO|#ÜÕ∞ „Ñ¨^è•# tHõ∆}
16. #=Ü«ÚQÆ L^•º#O U~°Ê~°K«QÆeˆQ q^•ºq^è•#=Ú
17. „ÑüÉèÏ=O`«∞Å‰õΩ "≥Ú^Œ\˜ PÇ¨fi#=Ú
J#∞|O^èŒ=Ú 1
J#∞|O^èŒ=Ú 2
12
ã¨∂Hõ;=ÚÜ≥ÚHõ¯ (=∞Ç¨Ï`ü)
Q˘Ñ¨Ê ™ê=∞~°÷º=Ú
ã¨∂÷Å=Ú „Ñ¨`«ºHõ∆=Ú Hõ#∞Hõ WO„kÜ«∞*Ï˝#=Ú, Ü«∞O„`« LÑ¨Hõ~°}=ÚÅ
ã¨Ç¨ Ü«∞=Ú`À K«∂_»QÅÆ ∞QÆ∞`å=Ú. g\˜H˜ <å=∞=Ú, ~°∂Ñ¨=Ú qÅ∞=Å∞ =ÙO\Ï~Ú.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H˜ ã¨∂Å÷ [QÆ`∞« Î ™ê÷~Ú ã‘q∞`«"∞≥ ÿ ^•x ™ê=∞~°º÷ =Ú ã¨fiÅÊ=ÚQÆ =ÙO@∞Ok.
HÍh =∞#∞+¨µºÅ∞ nx ÑïK«Ü«∂xfl „Ñ¨`«ºHõ∆=ÚQÆ á⁄Ok `«^•fi~å Ç¨x, ÖÏÉèí=Ú,
â’Hõ=Ú, Ç¨Ï~°=¬ Ú J#∞Éèqí ã¨∂Î =ÙO\Ï~°∞.
ã¨∂Hõ;=Ú Ü≥ÚHõ¯ „Ñ¨Hõ$u aè#fl=Ú, Jk „áê}=ÚÅ ÖÏˆQ WO„kÜ«∞=ÚÅ
^•fi~å J#∞Éèí∂uÖ’H˜ =KÕÛk ÖËHõ É’^èŒQÆ=∞º=Ú(experience) HÍ^Œ∞. â◊s~°=Ú
„Ñ¨`«ºHõ∆=ÚQÆ HõxÑ≤Oz<å „áê}=Ú Ü≥ÚHõ¯ Z`«∞Î, á⁄_»∞QÆ∞, "≥_»Å∞Ê, |~°∞=Ù
H˘Å=ÖË=Ú. HÍh â◊s~°=ÚÖ’ HõxÑ≤OKÕ â◊H˜Î, |∞kú "≥Ú^ŒÅQÆ∞"åxH˜ „áê}"Õ∞
P^è•~°É∂íè `« HÍ~°}=∞x JO^ŒiH˜ `≥Å∞ã¨∞. „áê}=Ú áÈ~Ú#`«~åfi`« â◊s~°=Ú XHõ
zÅ∞¡Q=Æ fiO`« qÅ∞=‰õÄ_» KÕÜ∞« ^Œ∞.
Ñ¨$käfiÜ≥ÚHõ¯ QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬}â◊H˜Î J^Œ$â◊º=Ú. HÍh ™œ~°=∞O_»Å=ÚÖ’ `«#
™ê÷<åxfl JO^Œ∞=Å#<Õ xÅ∞Ñ¨ÙH˘x =Ù#flk. D QÆ∞~°∞`åfiHõ~°¬}â◊H˜Î ÖËHõáÈ`Õ, Ñ¨$käfi
XHõ QÆ_ç¤áÈK«=Öˇ, ZO_»∞\Ï‰õΩ=Öˇ, qâßÅ JO`«iHõ∆OÖ’ ZHõ¯_çHÀ H˘@∞ì‰õΩáÈÜÕ∞k.
=∞x+≤ Ñ¨â◊√=~åæxH˜ ãÖ|OkèOz# „áê}˜. HÍx J`«x ã¨∂Hõ;â◊s~°
™ê=∞~°÷º=Ú#‰õΩ JO`«∞ÖË^Œ∞. =∞Ç¨=∂#=ÙÅ, |∞∞+¨µÅ, ^Õ=`«Å ÖÏO\˜ „ÑüÉèíÅ∞
`«=∞ ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ J^Œ∞ƒù`« ™ê=∞~°÷º=Ú =Å¡<Õ Pq^èŒOQÍ HÍQÆeQÍ~°∞.
QÍOkè, |∞^Œ∞_ú ∞» ‰õÄ_» "åi âßsiHõ ™ê=∞~°º÷ =Ú =Å#QÍHõ, "åi JO`«~O° yHõ =~°Ûã¨∞û
13
=Å¡<Õ "åi HÍÅ=Ú#∞ HÍÜ«∞HõÅÊ=Ú KÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞. „Ñ¨H$õ u Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú
J^Œ$â◊º=Ú. "Õ_,ç ^èfiŒ x, „Ñ¨HÍâ◊=Ú, JÜ«∞™ê¯O`«=Ú ÖÏO\˜ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ J^Œ$â◊ºã≤u÷ Ö’<Õ
`«=∞ Jã≤÷`åfixfl `≥Å∞Ñ¨Ù`å~Ú. Ju â◊H˜Î=O`«=ÚQÍ QÆ∞iÎOK«|_Õ ÖËã¨~üH˜~°}ÏÅ∞
J^Œ$â◊º"Õ∞. Ñ¨~=° ∂}∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ qYO_ç`« Hõ}=ÚÅ∞, J^Œ$â◊º"≥∞#ÿ Ñ¨Ê\˜H˜ J#O`«âH◊ Î˜
ÉèÏO_®~åÅ∞.
=∞#∞+¨µº_»∞ ã¨∂Å÷ ã≤u÷ Ö’ Z=ÚHõÅ∞, =∂Oã¨=Ú`À U~°Ê_»¤ =¸iÎ. HÍh J`«_Õ
Ñï+¨¯$`« ã¨∂Hõ;[QÆ`«∞ÎÖ’ „Ñ¨"ÕtOz#Ñ¨C_»∞ ^Õ"å`«‡Ü≥ÿ∞ Dâ◊fi~°∞x JO`«
™ê=∞~°º÷ =Ú QÆÅ"å_Ò`å_»∞.
ã¨∂H©;Hõ~°} =Å¡ ãÖÉèí==∞ÜÕ∞º Ñï}˜`«∞Å∞(=∂~°∞ÊÅ∞)
"Õ∞ 1984 #∞O_ç <Õ#∞ ã¨∂÷Åâ◊s~°=ÚÖ’ ãÖÉèí==∞ÜÕ∞º ã¨∂÷Å™ê÷~Ú
„H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ∞ P¿Ñâß#∞. JO>Ë =ºH˜ÎQÆ`«OQÍ =∂\Ï¡_»@=Ú, ã¨ÅÇ¨e=fi_»=Ú
ÖÏO\˜ WO`«=~°‰õΩ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ñ¨#∞Å∞ XHõq^èŒOQÍ PyáÈÜ«∂~Ú. H˘xfl qt+¨ì
Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ =∂„`«"Õ∞ JÑ¨"å^Œ=Ú(exception) =ÙO@∞Ok. [_»xÜ«∞=∂Å∞
[_»Ñ^¨ •~å÷Å‰õΩ =∂„`«"∞Õ =iÎ™êÎ~Ú. KÕ`#« `«fi=Ú#‰õΩ `«#^≥#· qâı+ã¨ u÷≤ =ÙO@∞Ok.
<å ã¨∂H©;Hõ~°} „Ñ¨„H˜Ü«∞ „Ñ¨Ü≥∂[#=Ú ÑÖK«HÀâ◊=ÚÅ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç#
™ê=∞~°º÷ =Ú#∞ J<ÕH~Ôõ @∞¡ KÕÜÚ« @. ~Ô O_»∞ â◊s~°=ÚÅ∞ HõÅã≤ ÖˇH¯õ ‰õΩ ~Ô O_Ò`å~Ú.
HÍh ã¨∂Hõ;[QÆ`∞« Î Ü≥ÚHõ¯ JOHõQ}Æ `
˜ =« Ú, ~ˆ MÏQÆ}`
˜ =« Ú, c[QÆ}`
˜ =« Ú Ñ¨xKÕÜ∞« ^Œ∞.
P Ö’HõOÖ’ ÖˇH˜¯OKÕ Ñ¨^Œúu "Õˆ~q^èŒOQÍ =ÙO@∞Ok. |_çÖ’ K≥¿ÑÊ ÖˇHõ¯Ö’
2{2{2{2´8 J=Ù`«∞Ok. HÍh ã¨∂Hõ;[QÆ∞`«∞ÖÎ ’ Jk 2˛2˛2˛2´16 J=Ù`«∞Ok.
ã¨∂H©;Hõ$`« â◊‰õΩÎÅ∞ KåÖÏ™ê~°∞¡ WO`«HõO>ˇ Z‰õΩ¯= Ñï}˜u K≥O^Œ∞`å~Ú.
=∞#∞+¨µºÅÖ’ 5 â◊‰Ωõ ÅÎ ∞<åfl~Ú. J#fl=∞Ü«∞, „áê}=∞Ü«∞, =∞<À=∞Ü«∞, q*Ï˝#=∞Ü«∞,
P#O^Œ=∞Ü«∞ HÀâ◊=ÚÅ∞. ™ê^è•~°}OQÍ D 5 HÀâ◊=ÚÅ∞ *ÏQÆ$`«"≥∞ÿ`Õ =∞x+≤
™ê=∞~°÷º=Ú S^Œ∞Ô~@∞¡ ÃÑiy#@∞¡ J#∞‰õΩO\Ï=Ú. HÍh k=ºQÆ}˜`«=Ú „Ñ¨HÍ~°=Ú
Jk 5˛5˛5˛5˛5´3,125 Ô~@¡=Ù`«∞Ok. â◊s~°QÆ`«"≥∞ÿ# S^Œ∞ Éè∫uHõ â◊s~åÅ∞,
ã¨∂Å÷ â◊s~° ÑïkèÖ’ Ü«Ú#flO`«=~°‰Ωõ S^Œ∞=∞Ok qA˝Å∞(Knowledeable persons)
KÕ¿ã Ñ¨x KÕ™êÎ~Ú. HÍh ã¨∂H©;Hõ$`«"≥∞ÿ#Ñ¨Ù_»∞ ÖˇH˜¯OKÕ q^è•#=Ú =∂~°∞`«∞Ok.
14
ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú =¸_»∞"ÕÅ #∂@~Ú~°"≥· S^Œ∞Ô~@∞¡ ÃÑiy ™ê=∞~°÷º=Ú ÃÑOK«∞H˘x

J`«º^Œ∞ƒù`«OQÍ =∂~°∞`«∞Ok.
~å=∂Ü«∞}HÍÅOÖ’ Ç¨Ï#∞=∞O`«∞_»∞ KÕã#≤ Ñ¨#∞Å∞ PÜ«∞# ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú
Ü≥ Ú Hõ ¯ Hõ ~ ° Î $ `« fi =ÚÖË . Ç¨ Ï #∞=∞O`« ∞ _» ∞ ã¨ ∂ ÷ Å â◊ s ~° = Ú#‰õ Ω =∂„`« " Õ ∞
Ñïq∞`«"≥∞ÿÜ«Ú#flÑ¨Ù_»∞, PÜ«∞# ã¨∞„w=Ùx =^ŒÌ Ñ¨x KÕã¨∂Î, "åx^•fi~å ã¨∞„w=Ùx
=Å¡<Õ J==∂x`«∞_»∞ HÍ=Åã≤ =zÛOk. HÍh ã¨∂Hõ;`«#∞ J=ÅOaOz#Ñ¨Ù_»∞
KÕ`#« `«fi ™ê=∞~°º÷ =Ú PÜ«∞##∞ ZHõ¯_ç#∞O_ç ZHõ¯_çHÀ fã¨∞‰õΩ"≥o§Ok.
D ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# ÉÏ^èŒº`«Å∞, Ü«ÚQÆÑïÎ# „Ñ¨Ü≥∂[#=Ú H˘~°‰õΩ,
=∞Ç¨HÍÅ∞xH˜ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_»\ÏxH˜ W=fi|_çOk. Ü«ÚQÆãÖkè ã¨=∞Ü«∞=Ú 2000 AD
=~°‰õΩ #_»∞ã¨∞ÎOk. D =º=kèÖ’ <Õ#∞ =Úãë"å_çxHÍ#∞, =∞~°}ÕK«#∞. <å â◊H˜Îx
3,125 ~Ô @∞¡ KÕã∞¨ ‰õΩx, P ™ê÷~ÚH˜ `«y#@∞¡QÆ rqOKåe. ^ÕâH◊ ÍÅ ã‘=∂|O^è#Œ =Ú,
HÍÅˆH∆„`« xÜ«∞=∂Å∞ =iÎOK«=Ù. JO^Œ∞=Å¡ <å KÕuÖ’ U Ñ¨#∞Å∞<åflÜ≥∂ Jq J#º
â◊s~°=ÚÅ ^•fi~å [~°∞QÆ∞`å~Ú. x~°O`«~°=Ú Ü«ÚQÍ#∞‰õÄÅ ™êÇ≤Ï`«º ã¨$[# <å
Ü≥ÚHõ¯ Ju ÃÑ^ŒÌ =ÚYº"≥∞#ÿ Ñ¨x. Jk J#=~°Ò« QÍ 2000 AD =~°‰Ωõ #_»∞ã¨∞OÎ k.
HõÅ=Ú Z=i KÕuÖ’ =Ù<åfl ^•xfl LÑ¨Ü≥∂yOKÕk <Õ<Õ. <å "å}˜ ZÑ¨C_»∂ PQÆ^Œ∞.
HÍh D Éè∫uHõ â◊s~°=ÚÖ’ L#fl <åeˆH =∂\Ï¡_»∞`«∞O^• ÖËHõ J#∞ºÅ
#∞Ñ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘x =∂\Ï¡_` » å<å? J#flk Éèqí +¨º`«∞Î `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞Ok. D<å_»∞ Ç≤ÏO^Œ∞
^è~Œ ‡° Hˆ „∆ `«OÖ’ =∞^ä∞Œ ~°, Ç¨Ïi^•fi~üÅ#∞ Hˆ O„^Œ=ÚÅ∞QÍ KÕã∞¨ ‰õΩx <Õ#∞ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åfl#∞.
WHõ=ÚO^Œ∞ ^Õâ,◊ *Ïu, eOQÆ, ^è~Œ ‡° , ÉèÏëê|O^è#Œ =ÚÅ∞ ÖË‰Ωõ O_® ZÑ¨C_»∞, ZHõ¯_»,
Z@∞=O\˜ J=ã¨~°=Ú U~°Ê_»∞`«∞O^À, <å WO„kÜ«∞=ÚÅ ™ê=∞~°÷º=Ú#∞
ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅOQÍ JHõ¯_» =ÙÑ¨Ü∂≥ y™êÎ#∞.
2000 AD =~°‰õΩ J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞=∂„`«"Õ∞ <Õ#∞ K«xáÈÜ«∂##∞‰õΩO\Ï~°∞.
<åÜ≥ÚHõ¯ D ^Œ$â◊º=∂# ã¨∂÷Åâ◊s~°=Ú`À ^Œ~°≈#-Ñ¨~å=∞~°≈ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
[~°∞QÆHáõ È~Ú<å, <Õ#∞ <å x~åúi`« HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÖ’x ÉÏ^èºŒ `«Å#∞ Ñ¨ÓiÎKÜ Õ ∞« \ÏxH˜
WOHÍ J<ÕHõÔ~@∞¡ `«`«Ê~°`«`À Ñ¨x KÕ™êÎ#∞ Jx qA˝Å∞ QÆ∞~°∞ÎOK«∞H˘O_ç.
15
<åÜ≥ÚHõ¯ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°, J#∞^•# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°O`«~=° Ú #_»∞ã¨∞OÎ \Ï~Ú.
<å =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩx PÜ«Ú=Ù 600 ãÖ=`«û~°=ÚÅ HõO>ˇ Z‰õΩ¯=. PÜ«∞#
ã¨∂Hõ;â◊s~°"Õ∞ <å P`«‡Ö’ "åºÑ≤OzÜ«Ú#flk. J#∞Hõ∆}=Ú x~°O`«~°=Ú <å
t~° ã ¨ ∞ ûg∞^Œ , PÜ« ∞ # =~° ^ Œ Ç ¨ Ï ã¨ Î =Ú#flk. J^Õ q ^è Œ O QÍ ã¨ ` åÊ„`« ∞ Å‰õ Ω ,
ã¨„`«ÊÜ≥∂[#=ÚÅ H˘~°‰õΩ, <Õ#∞ ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# ^•fi~å á⁄Ok# ™ê=∞~å÷ºxfl
=ÙÑ¨Ü∂≥ y™êÎ#∞. áê~î‰° Ωõ Å‰õΩ Pf‡Ü«∞Ñï[#∞Å‰õΩ 2000 AD =~°‰Ωõ , <å PÖ’K«#Å∞
x~°O`«~°=Ú '„|Ç¨Ï‡=~°Ûãπ— J<Õ ¿Ñ~°∞`À Åaèã¨∂Î<Õ=ÙO\Ï~Ú.
ã¨∂H©;Hõ~°}=Ú - „áê}T~å˚(â◊H˜Î) Ü≥ÚHõ¯ ÉÏ+‘ÊHõ~°}=Ú
ã¨$+≤ì P~°OÉèíOÖ’ XHõ¯_Õ J<ÕHõOQÍ =∂~å_»∞. JÑ¨C_Õ ã¨$+≤ì WO`«QÍ
qãÎ̈iOz#k. qâ◊fiOÖ’ =∞Ç¨Ï`«Î~°"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x=KÕÛ"å~°∞ ‰õÄ_® `«=∞‰õΩ
ã¨ÇÏ¨ HõiOKÕ =º‰õΩÅÎ #∞ J^Õq^èOŒ QÍ ÃÑOK«=Åã≤=ã¨∞OÎ k.
|∞∞+≤ ™ê÷~Ú =º‰õΩÎÅ∞ `«=∞ =ºH˜ÎQÆ`« ™ê=∞~°÷º=Ú#∞ J<ÕHõ YO_»=ÚÅÖ’
qÉèlí Oz J<ÕH~Ôõ @∞¡QÍ =∂~°Û=Åã≤=ã¨∞OÎ k. pÅÛ_»=Ú, ^ŒOK«_=» Ú, q~°Q˘æ@_ì =» Ú,
#∂é@O ÖÏO\˜ „Ñ¨„H˜Ü∞« Å=Å¡ XHõ =ã¨∞=Î Ù J<ÕHõ =ÚHõ¯Å∞QÍ qÉèlí OK«|_»∞`«∞Ok.
™ê^è•~°}=ÚQÆ D q^è•<åÅ=Å¡ „Ñü =ÚHõ¯ KåÅ |ÅÇ‘Ï#=∞ø`«∞Ok. HÍh H˘xfl
qt+¨ì Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ Jq KåÖÏÔ~@∞¡ Z‰õΩ¯= ™ê=∞~°÷º=Ú#∞ á⁄O^Œ∞`å~Ú. XHõ
z#fléÏ~Úx ^•x J}∞=Ù Ñ¨~°=∂}∞=ÙÖ’H˜ qÉèíl¿ãÎ Jk z=~°‰õΩ XHõ ÉèíÜ«∞OHõ~
°â◊H˜ÎQÍ q™ÈÊù@#O K≥O^Œ∞`«∞Ok. D J}∞â◊H˜Î q∞QÆ`å Jxfl â◊‰õΩÎÅ HõO>Ë J`«ºkèHõ
â◊H=Î˜ O`«"∞≥ #ÿ k.
Ñ¨^•~°O÷ Ü≥ÚHõ¯ Ju ã¨∂Hõ;`«, ã¨fi`«O„`« =ÙxH˜ Hõey# Ñï=∂}=Ú J}∞=Ù.
^•xÖ’ P Ñ¨^•~°÷=ÚÜ≥ÚHõ¯ Jxfl QÆ∞}=ÚÅ∞ =ÙO\Ï~Ú. Jxfl~°HÍÅ J}∞=ÙÅ
Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;`«xOHÍ ã¨Ê+Öì QÍ `≥Å∞ã¨∞H˘#ÖË^∞Œ . "Õ~∞° "Õ~∞° Ñ¨^•~°=÷ ÚÅ J}∞=ÙÅ∞,
"Õ~°∞"Õ~°∞ PHÍ~åÅÖ’ =ÙO\Ï~Ú. H˘xfl Ñ¨^•~°÷=ÚÅ J}∞=ÙÅ∞ XHõ JOQÆ∞à◊OÖ’
10 HÀ@¡=O`«∞ =ÙO>Ë, H˘xfl 10 ÖHõÅ∆ =O`«∞ =ÙO\Ï~Ú. „^Œ=º~°∂ÑÖÖ’ g\˜ á⁄>ˇhflx
ÃÑOz`Õ D ã¨∂Hõ; J}∞=ÙÅ ãÖYº, ™ê=∞~°÷º=Ú WOHÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok Jx
16
Ç¨ÏŸq∞Ü≥∂Ñü q^•fiOã¨∞Å∞ „ÑüáêkOK«_»"Õ∞HÍHõ „Ñ¨Ü≥∂QÆ Ñ¨sHõ∆Å^•fi~å

x~°∂Ñ≤OKå~°∞‰õÄ_». „^Œ=ºã≤÷u HõO>Ë q~°à◊"≥∞ÿ#k, q~å„_»∂Ñ¨"≥∞ÿ#k "åÜ«Úã≤÷u.
=∞# K«∞@∂ì~å J^Œ$â◊ºOQÍ =Ù#fl "åÜ«Ú=ÙÖ’ XHõ Ñ¶∞¨ # JOQÆ∞à◊OÖ’ ã¨∞=∂~°∞
5 "ÕÅ ãÖYº J}∞=ÙÅ∞ =ÙO\Ï~Ú.
Ñ¨^•~°÷=Ú ZO`« ã¨∂H©;Hõ~°}=Ú K≥O^Œ∞`«∞O^À D J}∞=ÙÅ ãÖYº‰õÄ_®
JO`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. L+¨‚=Ú =Å¡ "å\˜ QÆu‰õÄ_® Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞Ok.
"åÜ«Ú~°∂ÑÖÖ’ =Ù#fl J}∞=ÙÅ QÆu ~ÚOHÍ Z‰õΩ¯= J=Ù`«∞Ok.
Ñ¶¨∞#Ñ¨^•~°÷=ÚÅÖ’ J}∞=ÙÅ =∞^èŒº =Ù#fl Ñ¨~°ã¨Ê~° PHõ~°¬}ÉÖÏÅ∞ "å\˜x
`«=∞ xs‚`« ã¨÷Å=ÚÅÖ’<Õ =ÙOK«∞`å~Ú. LëÈ‚„QÆ`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl H˘kÌ J}∞=ÙÅ
"ÕQ=Æ Ú ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. "å\˜ =∞^èºŒ PHõ~} ¬° |ÖÏÅ∞ `«Q∞Æ `æ å~Ú. Ñ¶∞¨ #-„^Œ=-"åÜ«Ú-
áê¡™ê‡ J<Õ ã≤÷`«∞Å∞ Ñ¨^•~°÷=Ú ã¨„Hõ=∞OQÍ ã¨∂H©;Hõ$`«"≥∞ÿ# ã≤÷`«∞ÖË.
KÕ`«# ã¨fi~°∂Ñ¨=ÚÅ∞ ‰õÄ_» WÖÏO\˜"Õ. ã¨∂H©;Hõ~°}O K≥O^Œ@O =Å#
„ÑŸ~°`«Ö’ Jaè=$kú ã¨~°fi"åºÑ¨Hõ`«fi=∞<Õ ã≤^•úO`«=Ú WOHÍ ã¨=∞„QÆ~°∂ÑÖQÍ
„Ñ¨Hõ\˜`«=∞ø`«∞Ok. =∂#= â◊s~°=ÚÜ≥ÚHõ¯ã¨∂Hõ; ãÖ~°K«# ~ÚÖÏO\˜^Õ.
JO`«~åàÏÅÖ’ x„^•}"≥∞=ÿ Ù#fl P c[ÉèÏO_®~åÅ#∞ qHõãO≤ Ñ¨*ãË ∞¨ ‰õΩO>Ë, Jq =ºH˜xÎ
J`«ºO`« ã¨=∞~°÷=O`«∞xQÍ =∂~°∞™êÎ~Ú. =∂#=Ùx JO`«~åà◊OÖ’ =Ù#fl =¸_»∞
â◊s~åÅ∞ S^Œ∞ HÀâ◊=ÚÅ∞, P~°∞K«„Hõ=ÚÅ∞ D ™ê÷~Ú"Õ. g\˜x qHõã≤OÑ¨*Ëã¨∞H˘x,
JO`«óKÕ`«#`«fi=Ú#∞ q~å@fiû~°∂ÑÖQÍ =∂~°∞ÛH˘#=K«∞Û#∞. W=hfl XˆH â◊s~°
JOQÆ=ÚÅ∞, J=Ü«∞==ÚÅ∞ J~Ú#Ñ¨Ê\˜H˜ "å\˜"å\˜ qt+¨ì Jã≤÷`«fi=Ú(LxH˜) x
„Ñ¨"tÕ OÑ¨ KÕ™êÎ~Ú.
=∂#=Ùx <åÅ∞QÆ∞ J=ã¨Å÷ =~°#‚ =Ú âßG=ÚÅÖ’ Åaèã∞¨ OÎ k. *ÏQÆ$^•=ã¨Ö÷ ’
™ê=∂#º r=# „H˜Ü∂« HõÖÏáêÅ∞, WO„kÜ«∞ "åºáê~°=ÚÅ∞ „Ñ¨=ÚYáê„`« =Ç≤Ï™êÎ~Ú.
Z‰õΩ¯==∞Ok =º‰õΩÎÅ rq`«=Ú D ã≤÷uÖ’<Õ Y~°Û=Ù`«∞Ok.
ã¨fiáêfl=ã¨Ö÷ ’ =ºH˜Î =∞#ã¨∞û, K«∂ã≤# =ã¨∞=Î ÙÅ#∞, ã¨‡$uÖ’ ãÖ„QÆÇÏ≤ OK«|_ç#
=ã¨∞Î=ÙÅ#∞, q#fl"å\˜x QÆ∞iOz ÖËHõ ÑÖK«`«<å‡„`«Å‰õΩ ãÖ|OkèOz#, ã¨∂Hõ;
„H˜Ü∂« HõÖÏáêÅÖ’ ~°q∞ã¨∞OÎ k. JÑ¨C_»ÑC¨ _»∞ WO„kÜ«∂f`« Éèqí +¨º^Œ~Ì ≈° #=Ú ‰õÄ_®
17
ÅaèOK«=K«∞Û. ã¨fiáêfl=ã¨Ö÷ ’x H˘xfl q+¨Ü∞« =ÚÅ∞ =∂„`«"∞Õ QÆ∞~°∞OÎ \Ï~Ú. q∞QÆ`åq
=∞iÛáÈ`å=Ú. ã¨∞+¨µÑ≤Î =¸_»= ã≤u÷ . WHõ¯_» |Ç≤Ï~°OQÆ [QÆ`∞« Î - JO`«~O° QÆ [QÆ`∞« ,Î
D ~Ô O_ç\˜ #∞O_ç ãÖÑ¨~¯° =Ú `≥yáÈ`«∞Ok. <åÅæ=^≥#· `«∞sÜ«∂=ã¨÷ D =¸_çO\˜
HõO>Ë aè#fl"≥∞#ÿ ã¨~ÀfiK«Ûãù u÷≤ . P`«‡*ÏQÆ~} ° ã≤u÷ Jx P^è•ºu‡Hõ KÕ`#« `«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯
K«~"° ∂≥ `«¯~°ã¬ u÷≤ QÍ QÆ∞iÎ™êÎ~∞° . r"å`«‡, =∞Ç¨=∂#=, |∞∞+≤, ^Õ==∂#=ÙxQÍ =∂ˆ~
„Hõ=∞=Ú Ü≥ÚHõ¯ qHÍã¨Ñ^¨ OŒä Ö’ D ã≤u÷ =ã¨∞OÎ k. Ñ¨$käfig∞^Œ Ñ¨Ù~°∞+¨µÅO^Œ~∞° `«=∞
Ü≥∂QÆ™ê^èŒ<å„Ñ¨|ÅÑ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú =Å#, D `«∞sÜ«∞ã≤÷u<Õ á⁄O^•~°∞. D
ã¨∂H©;Hõ$`«ã≤÷uÖ’<Õ "å~°∞ q~å\ò ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú ^•eÛ ã¨~°fi"åºÑ¨‰õΩÅ∞ JÜ«∂º~°∞.
q^è•`«^•fi~å ã¨$+≤ì qHÍã¨„Hõ=∞OÖ’ D ã≤÷u JO^ŒiH˜ ã¨Ç¨Ï[OQÍ =ÙÑ¨Å|ú=Ú. HÍh
„Ñ¨|Å ãÖHõÅÊO ^•fi~å D ã≤÷ux á⁄Ok# =º‰õΩÎÅ ^•fi~å, qâ◊fi=∂#= HõàÏº}=Ú
J<Õ Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú ãÖÑ¨#fl=∞ø`«∞Ok.
âßG=ÚÅÖ’ ã¨$+≤ì P~°OÉèíO#∞O_ç J"≥∞ÿ^äŒ∞h ã¨$+≤ì =~°‚# =Ù#flk.
Ñ¨Ó~°fiHõÖÏÊÅÖ’ ãÖÜ«∞=∞# ™ê^è#Œ -Ü≥∂QÆ Láêã¨# ^•fi~å P^è•ºu‡Hõ KÕ`#« `«fi=Ú
Ü≥ÚHõ¯ ã¨~ÀfiK«Ûùã≤÷u á⁄Ok# =º‰õΩÎÅ∞ =∞~°ÖÏ [#‡fã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞. g~°∞
™ê^è•~°}[#∞Å‰õΩ P`«‡ã¨`åÎ#∞ LK«Ûã≤u ÷ H˜ fã≤HÔ àı§ ^è~Œ ‡° =Ú Ü≥ÚHõ¯ =∞~°‡=Ú#∞
`≥eÜ«∞*Ë™êÎ~°∞. ^Õâ◊HÍÅÑïã≤÷`«∞Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ Pq~°ƒùqã¨∂Î "åi^•fi~å
„Ñ¨^Œ`«Î"≥∞ÿ# *Ï˝#=Ú ã¨`«Ê^ä•#∞É’^èŒ# =Å¡ ™ê=∂#º Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ (J#QÍ
*ÏQÆ$^•=ã¨÷Ö’<Õ HÍÅ=Ú QÆ_ç¿Ñ"å~°∞) P`«‡„Ñ¨QÆu =∂~°æOÖ’ J„ˆQã¨~°∞Öˇ·
r=#∞‡‰õΩÖÎ ∫`å~°∞. ã¨$+≤Öì ’x HõÅÊ=ÚÅ∞-=∞#fiO`«~=° ÚÅ =º=ã¨÷ ZÖÏ =ÙO@∞O^ŒO>Ë
„Ñ¨f HÍÅ=ÚÖ’ H˘xfl k"åº`«‡Å∞ ã¨∂Hõ;[QÆ`«∞ÎÖ’ `«=∞ „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅÖ’
ãÖÅQÆfl"≥∞=ÿ ÙO\Ï~Ú. JO^Œ∞=Å¡<Õ ^è~Œ ‡° =Ú Ü≥ÚHõ¯, „âı+` ª¨ Ü« Ú≥ Hõ¯-P^Œ~≈° x+¨Ü
ª Ú≥ Hõ¯
ãÖÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ Ö’Ñ¨=Ú [~°∞QÆ^∞Œ .
LÑ¨x+¨`å¯~°∞Å∞ U HÍ~°}â◊s~°=Ú#∞ *ÏQÆ$`«=Ú KÕ¿ã |∞∞+≤HõÅÊ
P`«‡Å∞(J#QÍ P HõÅÊ=ÚÖ’x ^Õâ◊HÍÅÑïã≤÷`«∞Å‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Ü≥∂QÆ™ê^èŒ<å
xÜ«∞=∂Å#∞ x~åú~°} KÕ¿ã â◊H˜Î QÆÅ P`«‡Å∞) HÍ~°º~°`«∞Öˇ· =ÙO\Ï~À, Pq^èŒOQÍ
x~°fizOKå~°∞.
18
'Jx~åfiK«º J<å^Œº Jq^•º~°∂áê ã¨∂÷Å - ã¨∂Hõ; â◊s~° HÍ~°} =∂„`«"£∞

ã¨fiã¨~°fi~°∂áê*Ï˝#O Ü«∞^èŒ¿ã÷ J`« HÍ~°} â◊s~°"£∞ —
J#QÍ J=~°‚hÜ«∞"≥∞ÿ#-J<åk-Jq^•º ã¨fi~°∂Ñ¨"≥∞ÿ# ã¨∂÷Å,ã¨∂Hõ;,HÍ~°}
â◊s~åÅ‰õΩ HÍ~°}"≥∞#ÿ `«# ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú Ü≥ÚHõ¯ P *Ï˝#=∞Ü«∞ ã¨`åÎ, HÍ~°} â◊s~°=Ú.
x*ÏxH˜k D â◊s~°OÖ’ =Ù#flÑ¨Ê\˜H˜ ã¨∞+¨µáêÎ=ã¨Ö÷ ’<Õ =ÙO@∞Ok. nxx *ÏQÆ$`«=Ú
KÕ¿ã q^è•#"Õ∞ ã¨∂H©;Hõ~} ° =Ú.
P^è•ºu‡Hõ â◊s~° ãÖ~°K#« q*Ï˝#OÖ’ ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú, ã¨∂Hõ;Láê^•<åÅ=Å¡
U~°Ê_ç#^Œx `≥eáê~°∞. ÑÖK«^ŒtÖ’ g\˜x Dq^èŒOQÍ =i‚OKå~°∞.
|∞kú Hõˆ~‡O„kÜ«∞ „áê}O ÑÖK≥·`Õ =∞#™ê^è•º! I
â◊s~°"£∞ ã¨Ñ¨Î^Œâ◊aèó ã¨∂Hõ;"£∞ `«e¡OQÆ =ÚK«Û`Õ II
J#QÍ S^Œ∞ *Ï˝<OÕ „kÜ«∂Å∞, S^Œ∞ Hõ~ˆ ‡O„kÜ«∂Å∞, S^Œ∞ „áê}ÏÅ∞, =∞#ã¨∞û,
|∞kú Ñ¨k¿ÇÏ_»∞ J=Ü«∞==ÚÅ`À ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú xi‡OK«|_»∞`«∞#flk.
=∂#= â◊s~°"∞Õ |∞∞+¨µÅ∞, ^Õ=`«Å∞, J=`å~åÅ x"åã¨=ÚQÍ K≥ÑÊ¨ |_ç=Ù#flk.
â◊s~°O Ü≥ÚHõ¯ qaè#fl ã¨Ö÷ ÏÅÖ’ "å\˜x ™ê÷Ñ™≤ êÎ~∞° . k=º ã¨=Ú„^•Å∞, k=º#^Œ∞Å∞,
k=ºÑ¨~°fi`«=ÚÅ x"åã¨=Ú ‰õÄ_® D â◊s~°OÖ’<Õ =Ù#flk. ™ê^è•~°}OQÍ Éè∫uHõ
â◊s~°=Ú =∞Å=¸„`åÅ xÅÜ«∞"≥∞#ÿ Ñ¨Ê\˜H,˜ ^•xÜ≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;ã¨`åÎÖ’ ~°q∞OK«QeÆ y`Õ
Ö’HõÖ’HÍO`«~åÅ „ÑüaO|=Ú HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. â◊s~°=Ú XHõ ã¨~åfiOQÆÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ#
„Ñ¨Ü∂≥ QÆâßÅ. =∂#=Ù_»∞ xÜ«∞q∞Oz# LÑ¨H~õ } ° =ÚÅ∞, Ü«∞O„`«=ÚÅ∞ Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’
xi‡OK«É’ÜÕ∞ J<ÕHõ =ã¨∞Î=ÙÅ #=¸<åÅ∞ D =∂#= â◊s~°OÖ’ =Ù<åfl~Ú. D
Ñ≤O_»=ÚÖ’ ã¨=∞„QÆ „|Ç¨‡O_»=Ú ã¨xflÇ≤Ï`«"≥∞ÿ =Ù#flk. HÍh Jk „Ñ¨ã¨∞Ñ¨Î ã≤÷uÖ’
L#flk. nxx *ÏQÆ$`«=Ú KÕã¨∞H˘#QÆey`Õ D Ñ≤O_»=ÚÖ’<Õ „|Ç¨‡O_»=Ú
Pq~°ƒqù ã¨∞OÎ k.
‰õΩ∆ „^Œ`#« ∞ =∞Ç¨Ï`«~Î =° Ú KÕ¿ã „Ñ¨„H˜Ü∞« ÉÏ+‘ÊHõ~}
° . "åÜ«ÚÉè∂í `«"∞≥ #ÿ =ã¨∞=Î Ù
KåÖÏ ^Œ∂~°O =~°‰õΩ "åºÑ≤Oz `«# =ÙxH˜x, „Ñ¨ÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤ã¨∞ÎOk. q∞~°Ñ¨HÍÜ«∞
Uq^èOŒ QÍ JyflÖ’ "åÜ«ÚÉè∂í `«"∞≥ #ÿ Ñ¨C_»∞ `«# „Ñ¨ÉÏè "åxfl qãÎ̈iOÑ¨KãÕ ∞¨ H˘x KåÖÏ
^Œ∂~°O =~°‰Ωõ `«# Ü≥ÚHõ¯ =ÙxH˜x `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ OÎ ^À, JÖÏˆQ ™ê^è‰Œ Ωõ _»∞ `«# =ºH˜` Î åfixfl
19
ã¨∂H©;Hõ~°} ^•fi~å ã¨~°fi„`å"åºÑ≤Î K≥OkOK«QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. ã¨=Ú„^Œ LÑï`«ÅOg∞^Œ
Ñ¨_ç# #∂<≥ aO^Œ∞=Ù JÅÅ ^•fi~å KåÖÏ ^Œ∂~°O =~°‰õΩ "åºÑ≤ã¨∞ÎOk.
PÜ«Ú~ˆ fi^ŒOÖ’ KåÖÏ HÍÅO =~°‰Ωõ XHõ B+¨^=Œè Ú#∞ x~°O`«~O° HõÅfi=ÚÖ’
#∂é˜#Ñ¨C_»∞ ^•xÖ’ qâı+¨ ™ê=∞~°÷º "≥∞ÖÏ =Ù`«Ê#fl=∞ø`«∞O^À =i‚™êÎ~°∞.
Ç¨ÏŸq∞Ü≥∂ÑüÜ≥ÚHõ¯ á⁄>ˇhfl ã≤^•úO`«=Ú ‰õÄ_» W^Õ. JHõ¯_» =¸Å„^Œ=º=Ú#∞
J`«ºkèHõ ã¨∂H©;Hõ~°}=Ú KÕã≤ ^•xx JkèHõ â◊H˜Î=O`«=Ú KÕ™êÎ~°∞.
™ê^èŒ#Ö’ J<ÕHõ ~°HÍÅ `«Ñ¨â◊Û~°ºÅ „Ñ¨Ü≥∂QÆ=ÚÅ∞<åfl~Ú. `«^•fi~å â◊s~°
ã≤÷u, xtÛ`« JÅ"å@¡#∞, qâı+ÖQÍ ^è•º#OÖ’ =ÙOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. XˆH~°Hõ"≥∞ÿ# ™ê^èŒ#
JO^ŒiH˜ XˆH~°Hõ"≥∞ÿ# Ñ¶ë`åÅx=fi^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ `«Ñ¨â◊Û~°º q^è•<åÅ∞ ™ê^èŒ‰õΩx
=Oâ◊Ñ¨~°OÑ¨~°. QÆ∞~°∞Ñ¨~°OÑ¨~°, J`«x [#‡[<å‡O`«~°=ÚÅ ãÖ™ê¯~°=ÚÅ#∞
*Ï„QÆ`«ÎQÍ ÑïjeOz x~åú~°} K≥Ü«∂ºe. nxH˘~°‰õΩ KåÖÏ J#∞Éèí==Ú, xëê‚`«∞Å
=∂~° æ ^ Œ ~ ° ≈ #=Ú J=ã¨ ~ ° = Ú. Jq á⁄O^Œ Q Æ e æ # "å~° ∞ `« Ñ ¨ Ê Hõ ã¨ Ñ ¶ ¨ Å `« # ∞
á⁄O^ŒQÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞.
<åÜ≥ÚHõ¯ ã¨∂H©;Hõ~} ° ™ê^è#Œ Ö’ ZÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥à√◊ `«∞<åfl#∞? Uq^è•<åÅ#∞
LÑ¨Ü≥∂yã¨∞Î<åfl#∞? Jx J_»∞QÆ=^Œ∞Ì. Wk XHõ qt+¨ì"≥∞ÿ# „Ñ¨Ü≥∂QÆ=Ú. WO^Œ∞Ö’
=∂~°^æ ~Œ ≈° ‰õΩx Ju Hõ~Àî ~° „Hõq∞Hõ J#∞âßã¨#=Ú =ÚO^Œ∞‰õΩ fã≤HÔ à◊√`«∞Ok. W`«~∞° Å∞
nxflQÆ∞iOz J_»∞QÆ∞@ =º~°÷=Ú. ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë Dq^è•#=Ú J#∞HõiOK«∞@‰õΩ
=ÙÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ =° Ú HÍ^Œ∞. "å~°∞ Uq∞ K≥Ü∂« ºe? ZO^Œ∞H˘~°‰Ωõ K≥Ü∂« ºe? D „Ñ¨âfl◊ Å
qã¨$Î `« q=~°} Wã¨∂Î <Õ#∞ <å =∂~°^æ ~Œ ≈° ‰õΩx x~°Ü‚ ∂« #∞™ê~°=Ú #_»∞==Åã≤ =Ù#flk.
‰õΩÑ¡ =Î¨ ÚQÍ ã¨∂H©;Hõ~}° Ü≥ÚHõ¯ ™ê^è#Œ ÉÏ+‘ÊHõ~}
° =Ú. nx^•fi~å =∞#ã¨∞ûÖ’x
„áê}â◊H˜Îx „Ñ¨K«O_» â◊H˜Î=O`«OQÍ =∂~°∞™êÎ#∞. =∞# JO`«~åàÏÅÖ’ ã¨xflÇ≤Ï`«"≥∞ÿ
L#fl ÑÖK«HÀâßÅ∞' "Õ_≥H˜¯ — ã¨fi`«O„`« =ºH˜Î`«fi=ÚÅ∞QÍ LÑ¨Ü≥∂yOK«QÆÅQÍe.
h~°∞ =∞iy#Ñ¨C_»∞ ^•xÖ’ "Õ~°∞"Õ~°∞ |_»QÆÅ∞ "≥Å∞=_»`å~Ú. „Ñü |∞_»QÆ `«#
ã¨fi`«O„`« =ÙxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`«=~°‰õΩ =ÙOK«∞‰õΩO@∞Ok. H˘xfl™ê~°∞¡ q∞ye#
|∞_»QÆÅÖ’ qb#"≥∞ÿáÈ`«∞Ok. ZO`« ÃÑ^ŒÌ|∞_»QÆ U Ñ¨xH˘~°‰õΩ, Uq^è•#O ^•fi~å
ZO`« â◊H˜Î=O`«OQÍ KÕÜ«∞|_®e J<Õ x~°‚Ü«∞=Ú ™ê^èŒ‰õΩ_»∞, J`«x =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩ_»∞
20
HõÅã≤ x~°‚~ÚOK«∞HÀ"åe. „Ñ¨ã¨∞Î`«=Ú ã≤^•úO`«=Ú J~°÷=Ú KÕã¨∞HÀ=_»=Ú KåÅ∞.

Ö’`≥·# q=~°} W=fi_»=Ú J„Ñ¨ã¨∞Î`«=Ú.
ã¨∂H©;Hõ~}° „Ñ¨„H˜Ü∞« ™ê^è‰Œ Ωõ x *ÏQÆ$^•=ã¨Ö÷ ’ J`«x ã¨∂Hõ;, HÍ~°} â◊s~°=ÚÅ
Ñï+¨¯$`« „Ñ¨QuÆ Ü≥ÚHõ¯ ~å[=∂~°=æ Ú. Dq^è•<å<Õfl LK«Ûã¨sÎ Ü«∞ P`«‡Å∞ "åi"åi
HÍÅ=ÚÖÖ’ `«=∞ =ÚH˜ÎH˘~°‰õΩ HÍHõ, J<ÕHõ=∞Ok Ç≤Ï`«™ê^èŒ# H˘~°‰õΩ `«=∞x`å=Ú
JiÊOK«∞‰õΩ<åfl~Ú.
D „Ñ¨„H˜Ü∞« |∞∞+≤Ñ~¨ O° Ñ¨~° Ü≥ÚHõ¯ âßâ◊fi`« =º=ã¨.÷ ÉèQí =Æ O`«∞x#∞O_ç =∞x+≤H˜
ÅaèOz# D =¸_»∞ â◊s~åÅ∞ ã¨=º=ÚQÍ =∞ÅK«∞H˘x =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞HÀ=_»=Ú
(ÖËHõ) =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞HÀHõáÈ=_»O =Å¡<Õ =ºH˜Î ã¨fiÜ«∞OQÍ ã¨~°fi<åâ◊#=Ú "≥·Ñ¨Ù‰õΩ
fã¨∞H˘KåÛ_»∞. ™ê^è<Œ å ã¨=∞~°=ÚÖ’ =ºH˜-Î ã¨q∞+≤ì =ºÜ«∂xH˜, ^≥#· Ok# rq`«OÖ’x
HõëêÜ«∞HõÅ‡ëêÖË (=∂e<åºÖË) J=~À^è•Å∞. J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ ãÖ™ê¯~åÅ ãÖÑ¨^ÅŒ `À
[x‡Oz# ^Õ=Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ D HõëêÜ«∞HõÅ‡ëêÅ#∞O_ç =ÚH˜Î á⁄O^Œ∞@‰õΩ, Z‰õΩ¯=
„â◊=∞Ñ¨_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. g~°∞ ¿ãfiK«ÛùQÍ<Õ D =∂~°æO g∞^Œ<Õ „Ñ¨Ü«∂}˜™êÎ~°∞.
J^Œ$â◊º[QÆ`«∞ÎÖ’x LK«Ûã¨ÎsÜ«∞ P`«‡Å∞ Ñ¨$käfig∞^Œ J#∞‰õÄÅ Ñïã≤÷`«∞Å∞
U~°Ê_»\ÏxH˜ giH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# P`«‡|Å=Ú x=fi_»"Õ∞ HÍHõ, ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅ
=∂~°^æ ~Œ ≈° #O‰õÄ_» Wã¨∂Î "åi „Ñ¨`º« Hõ„∆ H˜Ü∂« HõÖÏáêÅÖ’ Ñï=~°#Î =Ú fã¨∞‰õΩ=™êÎ~Ú.
™ê=∂#º ã¨Ç¨Ï[ |∞kú nxfl QÆ∞iÎOK«ÖË^Œ∞. HÍh W=hfl ‰õÄ_» P [QÆxflÜ«∞O`«
Ü≥ÚHõ¯ qkè=º=ã¨Ö÷ ’x JOQÆ=ÚÖË.
ã¨∂H©;Hõ~}
° -ÉÏ+‘ÊHõ~} ° Ü≥ÚHõ¯ <å D Ü«ÚQÆ™ê^è#Œ =Å# [#ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú
Uq∞ á⁄O^ŒQÆÅ^Œ∞? =~°Î=∂# Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ Z@∞=O\˜ =∂~°∞ÊÅ∞ ~åÉ’`«∞<åflÜ≥∂
J<Õ ÉèÏ=# ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ g∞ =∞#ã¨∞ûÅÖ’H˜ ~å=K«∞Û. <å ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ∞Å‰õΩ, <å
HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ‰õΩ, W^ŒO`å KÕã≤ K«∂Ñ≤OK«\ÏxH˜ <Õ#∞ ÑïÑ¨Ó~°‚ x+¨Öª ’
ãÖHõÅÊ|^Œ∞_ú #» ∞. <å =∂~°^æ ~Œ ≈° ‰õΩ_»∞ <å^•fi~å "åiH˜ K≥ÑÊ≤ O^ŒÅK«∞‰õΩ#flk ã¨∞ã¨Ê+Öì QÍ
`≥eÜ«∞*ËÜÚ« @ <å Hõ~=Î° º=Ú. <Õ#∞ "åiH˘~°‰Ωõ Uq∞ KÕÜ∞« QÆÅ#∞? ~åÉ’ÜÕ∞HÍÅOÖ’
"åi#∞O_ç <Õ#∞ Uq^èŒ"≥∞ÿ# ã¨Ç¨ÏHÍ~°O "åOzèã¨∞Î<åfl<À `≥eÜ«∞*ËÜ«Ú@H˘~°ˆH D
ÑÖ‰õΩÅÎ #∞ „"åã¨∞<Î åfl#∞.
21
`«$fÜ«∞ qâ◊fiÜ«Ú^Œú=Ú - ^•xx P¿Ñ „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú
D<å_»∞ =∞#=Ú z‰õΩ¯H˘x =Ù#fl ã¨=∞ã¨ºÅ =ÅÜ«∞O =∂#=*Ïu K«i„`«Ö’

WO`«‰õΩ=ÚO^≥#fl_»∂ HÍ#~åÖË^Œ∞. "å\˜H˜ P^è•~°"≥∞ÿ# =∞øeHõ HÍ~°}=Ú XHõ¯>Ë
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H˜, Jxfl ã¨=∞ã¨ºÅ∞ qÅHõ∆}"≥∞ÿ#"Õ. "å\˜x x"åiOK«\ÏxH˜ =∞øeHõ"≥∞ÿ#
PÖ’K«#, ™êÇ¨Ïã¨=Ú HÍ"åe. áê`« L^•Ç¨Ï~°}Å∞, ã¨=∂^è•<åÅ∞ D ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’
=ÙÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ =» Ù.
D<å\˜ ã¨=∞ã¨ºÅÖ’ JxflO\˜HõO>Ë ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ#q Uq? Jx XHõ^•x
`«~åfi`« XHõ\˜ qâı+¡ O≤ K«∞‰õΩO@∂áÈ`Õ, D„Hõ=∞OÖ’ `«$fÜ«∞ qâ◊fiÜ«Ú^ŒOú ãÖÉèÏ=#
"≥Ú^Œ\˜ ™ê÷#O JÅOHõiã¨∞ÎOk. "≥Ú^Œ\˜ Ô~O_»∞ qâ◊fiÜ«Ú^•úÅÑ¨Ê\˜H˜ `«y# qâı+¨
PÜ«Ú^è•Å∞ xi‡OK«|_®¤~Ú. WÑ¨C_»∞ J}∞â◊H˜Î HõO>Ë =ÚO^Œ~° =Ù#flk.
J}∞ÉÏO|∞Å, L^Œ[xÉÏO|∞Å K«~°Û WÑ¨Ù_»∞ KåÖÏ JkèHõOQÍ =ÙO\’Ok.
g\˜H˜ n>ˇÿ#q, Uq^èŒOQÍ#∂ fã≤áÈxq ~°™êÜ«∞xHõ ÉÏO|∞Å∞(chemical
bombs). JO`ÕHÍHõ J`«ºkèHõ ãÖYºÖ’ xi‡`«"∞≥ ÿ =ÙO_»∞@=Å¡ U Hõ} ∆ OÖ’ J~Ú<å
g\˜x „Ñ¨Ü≥∂yOKÕ Ñïã≤÷u U~°Ê_»=K«∞Û. XHõ¯ ÉÏO|∞`À #∂ºÜ«∂~ü¯, =∂™È¯,
áêºiãπ, ÅO_»<£ ÖÏO\˜ =∞Ç¨#QÆ~åÅ∞ H˘xfl ÃãÔHO_»¡ÖÖ’ <åâ◊#"≥∞ÿáÈ=K«∞Û. g\˜
„Ñ¨Ü≥∂QÆO XHõ¯ xq∞+Öáê@∞ PQÆ‰õΩO_® [iy`Õ „Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’ U =∞Ç¨#QÆ~°=Ú
=ÙO_»^Œ∞. JO`ÕHÍHõ g\˜=Å¡ "åºÑ≤OKÕ q+¨"åÜ«Ú=ÙÅ „Ñ¨ÉèÏ=O =Å# z#fl z#fl
„QÍ=∂ÅÖ’x [#r=#OÖ’H˜ ‰õÄ_® "åºÑ≤ã¨∞ÎOk. QÍe, h~°∞, PÇ¨~°Ñ¨^•~°÷=ÚÅ∞
Ñ¨ÓiÎQÍ HõÅ∞+≤`«"≥∞ÿ =∂#= rq`åxH˜ ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# „Ñ¨=∂^•xfl fã≤H˘™êÎ~Ú.
JÑ¨Ê\˜H© WOHÍ J}ÏfiÜ«Ú^è•Å „Ñ¨Ü≥∂QÆ=Ú PÑ¨HõáÈ`Õ Ñ¨$käfi, YO_»-qYO_»"≥∞ÿ
‰õΩ[, |$Ç¨Ïã¨Êu „QÆÇ¨ Å =∞^èºŒ JO`«iHõO∆ Ö’ ZQÆ∞~°∞`«∞#fl K«∂~°O‚ =Öˇ U~°Ê_»∞`«∞Ok.
22
P<å\˜ Ü«Ú^•úÅÖ’ Z^Œ∞~°∞QÍ =ÙO_Õ"åiH˜ =∂„`«"Õ∞ „Ñ¨=∂^ŒO =ÙO_Õk.

Z‰õΩ¯=QÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’ áêÖÁæ#fl"å~°∞ =∂„`«"Õ∞ K«xáÈÜÕ∞"å~°∞. WÑ¨Ê_® ã‘=∂É^ŒúO
‰õÄ_® ÖË^Œ∞. D J}∞~°™êÜ«∞xHõ ÉÏO|∞Å „Ñ¨ÉèÏ=O Ü«Ú^ŒúO`À U=∂„`«=¸
ãÖ|O^èŒO ÖËx =#"åã¨∞Åg∞^Œ ‰õÄ_® KåÖÏ Z‰õΩ¯= „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂Ñ≤OK«=K«∞Û.
ZHõ¯_»∞#fl"åÔ~<· å qëêHõ"Î åÜ«Ú=ÙÅ, qH˜~} ° =ÚÅ ÉÏi#∞O_ç ã¨∞~°H` ∆˜ O« QÍ =ÙO_»Ö~Ë ∞° .
D Ñïã≤` ÷ ∞« ÅÖ’ ã¨=∞ãÎ̈ Éè∂í =∞O_»Å=Ú Ü«Ú^ŒÉú ∂íè q∞QÍ =∂iáÈ`«∞Ok. WO^Œ∞Ö’
Ü«Ú^ŒúO KÕ¿ã"å~°∞- KÕÜ«∞x"å~°∞, ÉÏÅ∞~°∞, =$^Œ∞úÅ∞ Hõ^Œ#~°OQÆO#∞O_ç =O^ŒÖÏk
"≥∞ÿà◊§ ^Œ∂~°OÖ’ =Ù#fl"åiÔH·<å ZÖÏO\˜ ~°Hõ∆}Ï ÖË^Œ∞.
D ÑÖ‰õΩÅÎ ∞ K«^∞Œ =Ù`«∞#fl áê~î‰° Ωõ Å‰õΩ ‰õÄ_» ÉÏO|∞Å∞ `«Ü∂« ~°∞KÕ¿ã"åxH˜,
"å\˜x „Ñ¨Ü∂≥ yOKÕ"åiH˜ L#flO`« „Ñ¨=∂^ŒO =Ù#flk. g\˜=Å¡ =∂#"Õ`~« ° „áê}∞Å∞,
=$Hõ=∆ #ã¨Ê`«∞Å∞, [ÖÏâ◊Ü∂« ÅÖ’x r=ÙÅ∞ ‰õÄ_® <åâ◊=∞ø`å~Ú. WO`« ÃÑ^ŒÜ Ì ∞≥ `«∞#Î
[iˆQ q<åâ◊<åxH˜ 'ã¨∞~°Hõ∆— U~åÊ@∞ KÕÜ«∞ÖË=Ú. '_®Å∞— ZÑ¨C_»∂ z#flkQÍ<Õ
=ÙO@∞Ok. Jk t~°ã∞¨ û#∞, Kèåfx=∂„`«"∞Õ H˘O`« ~°HO∆˜ K«QÅÆ ^Œ∞. q∞QÆ`å JOQÍÅ‰õΩ
~°Hõ∆} x=fiÖË^Œ∞. J^Õq^èŒOQÍ ÉÏO|∞ÅÉÏi#∞O_ç H˘xfl "ÕÅ=∞Okx HõO^ŒHÍÅ∞
Jg xi‡Oz ~°H} ∆õ HõeOæ z<å, ^•x =Å# Uq∞ ÖÏÉè=í Ú? |Ü«∞@‰õΩ =zÛ<å =∞m§
P qëêHõÎ"å`å=~°}"Õ∞ Hõ^• =ÙO_Õk!!
D<å_»∞ W^Õ KåÖÏ „Ñ¨=ÚY qÑü.Î WÑ¨C_»k „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ HõO\˜H˜ HõxÑ≤OK«Hõ
áÈ~Ú#Ñ¨Ê\˜H˜ `«Hõ∆}"Õ∞ `«# ÉèíÜ«∞OHõ~° Ñï}Ï=∂Å#∞ K«∂Ñ≤OK«HõáÈ~Ú#Ñ¨Ê\˜H˜
D<å_»∞ Z=fii Éèíq+¨º`«∞Î ã¨∞~°H˜∆`«OQÍ ÖË^Œ∞ Jx xâ◊ÛÜ«∞OQÍ K≥Ñ¨Ê=K«∞Û. XHõ
z`«ÎKåOK«Åº=Ú (J~°úqH˜∆Ñ¨Î)(Semimad) ™Èì~üH©Ñ¨~ü D â◊GÉèÏO_®QÍ~°OÃÑ· XHõ
=∞O_»∞`«∞#fl Ñ¨Ù_»H"õ ãÕ ≤ ÖËHõ XHõ |@<£ <˘H˜¯ ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # Ñïã≤`÷ ∞« Å#∞ U~°Ê~°K=« K«∞Û.
XHõ~°∞ P„Hõ=∞} KÕ¿ãÎ Ô~O_»="å~°∞ TiHõ<Õ ‰õÄ~°∞Ûx =ÙO_»ÖË~°∞Hõ^•! „Ñ¨â◊fl XHõ
z#fl P„Hõ=∞} ÖËHõ ÃÑ^ŒÌ P„Hõ=∞} J#flkHÍ^Œ∞. XHõ z#flÜ«Ú^ŒúO ã¨~°fi<åâ◊#=Ú
KÕÜ∞« QÆÅ^Œ∞. â◊„`«∞Ñ¨HO∆õ "åˆ~HÍHõ q∞„`«ÑH¨ O∆õ "å~°∞ ‰õÄ_® ã¨=∂#OQÍ <åâ◊#=∞ø`å~°∞.
Wk=~°‰Ωõ Ü«Ú^•úÅÖ’ D ÉÏ^èŒ =ÙO_ÕkHÍ^Œ∞, JÑ¨C_»∞ „Ñü Ñ¨HO∆õ g∞^Œ ZÖÏ P„Hõ=∞}
KÕÜ∂« Ö’ PÖ’zOK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. HÍh WÑ¨C_»∞ Pq^èOŒ QÍ PÖ’zOK«Ö=Ë Ú. "åÜ«Ú=Ù
23
XHõ ˆH∆„`åxH˜ ã‘q∞`«"≥∞ÿ =ÙO_»^Œ∞. qH˜~°}=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯„Ñ¨ÉèÏ==Ú ãÖÑ¨Ó~°‚ ˆH∆„`«O
g∞^Œ =ÙO@∞Ok. P ˆH∆„`«OÖ’ q∞„`«ã¨=Ú^•Ü«∞=ÚÅ∞ =Ù#flÑ¨Ê\˜H˜ D „Ñ¨ÉèÏ=O
`«Ñ¨Ê^Œ∞. ã¨=∞ã¨Î qâ◊fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ Jxfl ÉèÏQÍÅH© D q+¨„Ñ¨ÉèÏ"åxfl "åºÑ≤Î KÕ¿ã P
J}∞Ü«Ú^Œú ãÖÉèÏ=# D<å\˜ ã¨=∞ã¨ºÅÖ’ KåÖÏ „Ñ¨=ÚY"≥∞ÿ#k. H˘<åflà◊§ „H˜`«O
=~°‰õΩ D J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞ ~°ëêº, J"≥∞iHÍ=^ŒÌ =∂„`«"Õ∞ =ÙO_Õq. WÑ¨C_»∞ „á¶ê<£û,
„a@<£, K≥<· å "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "åi =^ŒÌ ‰õÄ_® =Ù<åfl~Ú. JO^Œ∞=Å¡ ZÑ¨C_»∞, ZÖÏ, Z=~°∞,
Uq∞ KÕ™êÎ~À TÇ≤ÏOK«ÖË=Ú. J}ÏfiÜ«Ú^è•Å q™êÎ~°O =Å# ã¨=∞ã¨º WOHÍ
[\˜Å"≥∞#ÿ k.
x"å~°}ÀáêÜ«∞O PÖ’zOz#Ñ¨C_»∞ Jã¨b ã¨=∞ã¨º ZÖÏ L`«Ê#fl"≥∞#ÿ ^À, ZÖÏ
Jaè=$kú K≥OkO^À `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. Ç≤Ï@¡~ü F@q∞`À J}∞ÉÏO|∞ |Ç≤Ï~°` æ "« ∞≥ #ÿ k.
J"≥∞iHÍ ^•xx qHõãO≤ Ñ¨*ãË ≤ [áê<£g∞^Œ „Ñ¨Ü∂≥ yOz#k. [áê<£ P ^≥|ƒ `«@∞ìHÀÖËHõ
P`«‡ã¨=∞~°Ê} KÕã¨∞‰õΩ#flk. nxx K«∂z „Ñü QÆi+¨ì^Õâ◊O `«# „ÑüÑ¨H∆ÍÅ#∞
W^Õq^èŒOQÍ J}QÆ„^˘Hõ¯=K«∞Û Jx ÉèÏqOz#k. D Ñ¨~°∞QÆ∞ÑÖ^≥OÖ’ ~°ëêº,
J"≥ ∞ iHÍÅ∞ q∞QÆ ` å"åiHõ O >Ë =ÚO^Œ O ["Õ â ß~Ú. gi~° ∞ =Ùi =∞^è Œ º
=ÚYº„Ñü^ŒfiOk`«=Ú U~°Ê_ç Ô~O_»∞ =Ú~îåÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú.
HÍh Ñïã≤÷u ZÖÏ U~°Ê_ç#^ŒO>Ë J@∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥à◊§ÖË~°∞, W@∞ "≥#‰õΩ¯
~åÖË~∞° . =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥àÏ§ÅO>Ë J<ÕHõ ã¨=∞ã¨ºÅ∞. WÑ¨Ê\˜H˜ `«Ü∂« ~Ô #· J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞
`«=∞ q~À^è∞Œ Å<ÕHÍHõ, ã¨=∞ã¨Î „Ñ¨ÑO¨ K«=Ú#∞ ã¨~fi° <åâ◊#=Ú KÕÜ∞« \ÏxH˜ ãïáÈ`å~Ú.
JO^Œ∞=Å¡ WOHÍ Z‰õΩ¯= J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞ `«Ü«∂~°∞KÕã≤ Uq∞ ÖÏÉèí=Ú? JO`ÕHÍHõ
D Ñ¨xÖ’ x=∞QÆfl"≥∞Ü ÿ Ú« #fl "≥*· Ï˝x‰õΩÅ#∞, HÍ~åö<åÅ#∞ Uq∞ KÕÜ∂« e? â◊„`«∞=ÙÅ∞
WO`« H õ O >Ë ÃÑ^Œ Ì PÜ« Ú ^è • Åx xi‡OK« Q Æ e y`Õ =∞m§ "≥ # H˜ ¯ Ñ¨ _ ç á ÈÜÕ ∞
„Ñ¨=∂^Œ=Ú#flkQÆ^•!! `«=∞ „Ñü^ŒfiOkfi `«#HõO>Ë =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥o§áÈ=K«∞Û J<Õ
ÉèíÜ«∞O =Å# g\˜g∞^Œ [~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ñ¨Ü≥∂QÍÅ#∞ P¿Ñ ™êÇ¨ÏãÖ Z=fi~°∂
KÕÜ∞« ÖËHáõ È`«∞<åfl~°∞.
HÍh D „Ñ¨Ü≥∂QÆÑ¨~°OÑ¨~° WÖÏ [~°∞QÆ∞`«∂=ÙO>Ë WO`«=~°‰õΩ `«Ü«∂Ô~·#
PÜ«Ú^è•Å∞ U=∞ø`å~Ú? nxg∞^Œ Y~°Û=Ù`«∞#fl J™ê^è•~°} =ºÜ«∞=Ú, ZO`«=~°‰Ωõ
24
ÃÑ@∞ì|_çQÍ ÃÑ\Ïìe? JO`ÕHÍHõ XHõ\,˜ ~Ô O_»∞.... S^Œ∞, Ñ¨k ÉÏO|∞Å∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_O»
=∂„`«"Õ∞ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. q∞QÆ`å"å\˜x ZHõ¯_»∞OK«∞HÀ"åe? JO`ÕHÍHõ D
HÍ~åö<åÅÖ’ L`«ÊuÎ J~Ú# |∂_ç^Œ ZO`« ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# ÅHõ∆}ÏÅ∞ Hõey=Ù#fl^À
JO^Œ i H˜ `≥ Å ∞ã¨ ∞ . J}ÏfiÜ« Ú ^è • Å x~å‡}=Ú WOHÍ JÖÏ H˘#™êy`Õ ,
xi‡Oz#"å\˜HõO>Ë |∂_ç^Œ Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞ã¨º WOHÍ [\˜Å=∞ø`«∞Ok.
W^ŒO`å K«∂ã¨∂Î '[áê<£— g∞^Œ KÕã≤# „Ñ¨Ü≥∂QÆO ÖÏˆQ Z=~À XHõ~°∞ W`«~°∞Å
g∞^Œ „Ñ¨Ü≥∂yOz `«Hõ∆}ÖÏÉèíO á⁄O^ŒQÆÅQÍe. HÍh =~°Î=∂# Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ Wk
ãÖÉè=í =Ú HÍ^Œ∞. [áê<£ =^ŒÌ JÑ¨C_»∞ uiy ["åa=fi\ÏxH˜ ™ê^è<Œ åÅ∞ ÖË=Ù. WÑ¨C_»∞
Ñïã≤÷`«∞Å∞ =∂iáÈÜ«∂~Ú. K≥·<å, W~å<£, W„*ÏÜ≥∞ÖòÖÏO\˜ "≥·*Ï˝xHõ „Ñ¨QÆuÖ’
"≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâßÅ∞‰õÄ_» uiy ["åaÜ«∞ºQÆeQˆ ã≤u÷ Ö’ =Ù<åfl~Ú. JO`ÕHÍHõ WOH˘Hõ~∞°
ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕÜ∞« \ÏxH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å=K«∞Û. JO^Œ∞=Å¡<Õ D<å_»∞ Z=fi~°∂ P„Hõ=∞}
KÕ¿ã ™êÇ¨ÏãÖ K≥Ü∞« ºÖËHáõ È`«∞<åfl~°∞. WÑ¨C_»∞ P„Hõ=∞} HõO>Ë ~°HO∆˜ K«∞HÀ=_»O ZÖÏ?
J<Õk =ÚYº"≥∞ÿ# ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞ã¨º. x~å‡}=Ú PÑ≤"Õ¿ãÎ Z^Œ∞\˜"å_»∞ PÑ¨Ù`å_»<Õ
#=∞‡Hõ=Ú ÖË^∞Œ . D QÆO^Œ~Q° Àà◊ Ñïã≤` ÷ ∞« ÅÖ’ `«Å‰õΩ q∞Oz# Y~°∞Û WOHÍ Z<åflà◊√§
H˘#™êyOKåe? nxH˜ ÃÑ@∞ì|_ç ZHõ¯_ç#∞O_ç =ã¨∞#Î flk?
P`«‡~°Hõ∆}‰õΩ „áê=ÚYº=Ú xKÕÛ ~°}hu, ~år „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ XÑ¨CHÀ^Œ∞.
Ñ¨Ó~°fiHÍÅÑ¨Ù Ñïã≤u÷ "Õ~∞° . JÑ¨Ê\˜ â∫~°ºÑ¨~å„Hõ=∂Å QÆ∞iÎOÑ¨Ù "Õ~∞° . D<å_»∞ g∞™êÅ∞
„uÑ≤Ê `«Hõ∆}"Õ∞ "å\˜x „HÕ^Œ‰õΩ kOÑ¨\ÏxH˜ Z=fi~°∂ ãÖHÀzOK«~°∞. W@∞=O\˜
Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ì_=» Ú Hõ+"ì¨ ∞Õ . "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ÏìHõ PÑ¨_O» JO`«H<õ åfl Hõ+=ì¨ Ú.
D QÆO^Œ~°QÀà◊ Ñïã≤÷u Ü≥ÚHõ¯ JO`«=Ú ZHõ¯_»∞#flk? J#flk JO`« ã¨∞ÅÉèíOQÍ
`≥Å∞ã¨∞HÀÖË=Ú.
XHõ~°∞ WOH˘Hõi ~å[º=Ú#∞ á⁄O^•e J<Õ HÀiHõ ‰õÄ_» D<å_»∞ ÖË^Œ∞.
XHõÑC¨ _»∞ „Ñ¨*Ï`«O„`«=Ú, ™ê=∞º"å^Œ=Ú Ü≥ÚHõ¯ =∞`«∞Î Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_Õk. `«=∞
PÖ’K«<åq^è•<åxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ „Ñ¨ÑÖK«=Ú#∞ =∂iÛ"ÕÜ«∂Åx Ñ≤zÛ =ÙO_Õk.
^•xH˘~°‰õΩ ZO`« ^Œ∂~°"≥∞ÿ<å "≥àı§ =Ù`åûÇ¨ÏO =ÙO_Õk. WÑ¨C_® "Õ_ç K«Å¡|_çOk.
WÑ¨C_»∞ „Ñ¨*Ï`«O„`«, ~å[`«O„`«, ™ê=∞º"å^Œ=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ HõÅQÍÑ¨ÙÅQÆO =∂„`«"∞Õ
25
=Ù#flk. JO^Œi PÖ’K«<åq^è•<åÅ∞ ~åR"å^Œ=∞<Õ ãÖH©~°‚`« g∞^Œ (block)
J=~°∞^Œú=∞ø`«∞Ok. W`«~°∞ÅO^Œ~°∂ "å~°∞ #q∞‡# ã≤^•úO`åÅ g∞^Œ #_çz f~åÅ<Õ
^Œ∞~å„QÆÇ¨ÏO ÖË^Œ∞. W@∞=O\˜ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ `«=∞=O\˜ âßã¨# Ñ¨^Œú`«∞Å#∞
J=∞Å∞KÕÜ∞« \ÏxH˜ |Ü«∞\˜ ^ÕâßÅÖ’ Ü«Ú^Œ=ú Ú KÕ¿ã ÉÏ^èºŒ `« fã¨∞HÀ=\ÏxH˜ Z=fi~°∂
`«Ü∂« ~°∞QÍ ÖË~∞° . j`«ÜÚ« ^Œ=ú Ú(coldwar) U^À XHõ Ñ¨HÍ∆ xH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞O JOkOK«\O
"Õ~ˆ q+¨Ü∞« =Ú.
D<å\˜ ã¨=∞ã¨Î Ñïã≤÷`«∞Å∞ XHõ =∞Ç¨Ü«∞*Ï˝xfl "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ì_»O ã¨∞ÅÉèíO
HÍ^Œh, XHõ"Õà◊ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_ç`Õ ^•xx PÑ¨_»O ™ê^èŒºO HÍ^Œx ã¨Ê+¨ìOQÍ
`≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î<åfl~Ú. ã≤÷ux Ü«∞^ä•„Ñ¨HÍ~°OQÍ =ÙOK«_»O ZO`« Y~°∞Û`À ‰õÄ_ç#k
JO>Ë Z‰õΩ¯= HÍÅ=Ú ^•xx H˘#™êyOK«ÖËHõáÈ=K«∞Û. ÉèíiOKÕ"å~°∞(Tax payer)
ZO`«=~°‰õΩ D |~°∞=Ù#∞ "≥∂Ü«∞QÆÅ_»∞?
D<å_»∞ Z=~°∂ Ü«Ú^Œ=ú Ú "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ì^ÅŒ K«∞HÀÖË^∞Œ . HÍh „ÑüÑ¨HÍ∆ Åg∞^Œ
=Ù#fl JqâßfiãÖ =Å# XHõ x~°‚Ü«∂xH˜ ~åÖËHõáÈ`«∞<åfl~°∞. WÑ¨C_»∞ =∂@H˜ ‰õÄ_»
qÅ∞= ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk.
Wk D<å\˜ Ñïã≤÷`«∞Å qâı¡+¨}. nxH˜ ã¨=∂^è•#O XHõ¯>Ë. HÍà◊§#∞ "≥#H˜¯
fã¨∞‰õΩx, KÕ`∞« Å#∞ Hõ>ãìË ∞¨ HÀ"åe. XHõÑH¨ =∆õ Ú D |~°∞=Ù#∞ =Ç≤ÏOK«=Åã≤ =ã¨∞OÎ k.
W~°∞Ñ¨Hõ∆=ÚÅ∞ ~årH˜ =KåÛHõ x~°‚Ü«∂Å∞ J=∞Å∞Ñ¨~°∞™êÎ=Ú J<Õk [~°∞QÆx Ñ¨x.
XHõ"Õà◊ ~årH˜ =zÛ<å ^•xg∞^Œ xÅ|_»`å~°x QÍºÔ~O\© U=ÚOk? JO^Œ∞=Å¡
Ü«Ú^ŒOú Ö’ #+¨áì È=Ù@HõO>Ë âßOuH˘~°‰Ωõ "≥Ú^Œ\˜ J_»∞QÆ∞"Õ¿ã ^è~·≥ º° =Ú K«∂Ñ≤OK«QeÆ Qˆ
P`«‡|Å=Ú ÃÑOá⁄OkOK«∞HÀ"åe. QÍOnèr Wk KÕã≤ K«∂Ñ≤OKå~°∞. „a\©+"π åi â◊HÎ˜
Z‰õΩ¯=. "åik â◊G|Å=Ú. ã¨∞ÅÉèíOQÍ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ=Ú KÕã≤ J}QÆ„^˘Hõ¯QÆeˆQ
ã≤÷uÖ’ =Ù<åfl~°∞. HÍh PÜ«∞# ÉèíÜ«∞Ñ¨_çáÈ‰õΩO_® „Ñ¨=∂^•xfl ZkiOK«\ÏxˆH
x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P áÈ~å@OÖ’ ã¨=∂#™ê÷~Ú ÖËHõáÈ~Ú<å ÔQÅ∞=QÆeQÍ~°∞.
P`«‡|Å=Ú, ã¨`º« =Ú =Ù#flÑ¨C_»∞ J##∞‰õÄÅ Ñïã≤` ÷ ∞« ÅÖ’ ‰õÄ_» QÔ Å∞Ñ¨Ù ™ê^èºŒ "Õ∞
Jx x~°∂Ñ≤OK«|_ç#k. XHõ"Õà◊ F_ç<å Ü«Ú^Œú=ÚÖ’ [iy# q<åâ◊#O HõO>Ë Wk
=∞Oz^ÕH^õ •!!
26
D q"ÕH=õ Ú #∞`«Ê#fl=Ú KÕÜ∞« \ÏxˆH <Õ#∞ ã¨∂H©;Hõ~}

° =Ú ^•fi~å Láêi˚`«
â◊H˜Îx LÑ¨Ü≥∂y™êÎ#∞. W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ#∞ "≥#H˜¯ =∞à◊§\ÏxH˜ XuÎ_ç `≥™êÎ#∞. P„Hõ=∞}
HõO>Ë "≥#H˜¯ "≥à◊§_»"Õ∞ `≥e"≥·# Ñ¨x Jx "åiH˜ qâßfiã¨=Ú#∞ HõÅ∞QÆ*Ë™êÎ#∞. D
XuÎ_ç =Å# D<å\˜ P„HÀâßÅhfl K«Å¡|_çáÈ`å~Ú. WOy`«*Ï˝#=Ú =ÙO_ç
ÉÏ^èŒº`«Å∞ J~°÷=Ú KÕã¨∞‰õΩ<Õ „H˘`«Î Ñïã≤÷`«∞Å∞ "≥Ú^ŒÖ∫`å~Ú. Ü«Ú^Œú=ÚÅ∞,
j`«Ü«Ú^Œú=ÚÅ∞QÍ =∂~°∞`å~Ú. j`«Ü«Ú^Œú=ÚÅ∞ z=iH˜ KåÖÏHÍÅO =~°‰õΩ
Ü«Ú^Œqú ~å=∞~°∂ÑÖÖ’ Ñï}q∞™êÎ~Ú.
Ñï=~°Î#=Ú -- XHõ ã¨=∞Ü«∞™ê^èŒº „Ñ¨„H˜Ü«∞
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ J<ÕHõ ^≥·gÑ¶¨∞@Hõ=ÚÅ ã¨=ÚK«ÛùÜ«∞=Ú. J<ÕHõ ÔH~°\ÏÅ∞ HõÅã≤
ã¨=Ú„^Œ=∞ø`«∞Ok. J<åKå~°=Ú „Ñ¨|eÜ«Ú#fl D HÍÅ=ÚÖ’ ^≥·gâ◊‰õΩÎÅ XHõ ÃÑ^ŒÌ
ã¨=¸Ç¨Ï=Ú HÍ~°º~°OQÆOÖ’xH˜ kyOk. P ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’x XHõ ÉèÏQÆ"Õ∞ <Õ#∞.
Z=~°∞ ZO`«=∞Okx QÆ∞iÎOK«QÆeQÍ~°∞, ZO`«=∞Ok Ñïz`«∞ÅÜ«∂º~°∞ J#flk
=ÚYºOQÍ^Œ∞. =ÚYº"Õ∞q∞@O>Ë q<åâ◊#=Ú KÕ¿ã Pã¨∞sâ◊HHÎ˜ Oõ >Ë ^Õ=â◊HÎ˜ |e+¨"ì ∞≥ #ÿ k.
Jk ã¨HÍÅOÖ’ HÍ~°º~°OQÆOÖ’H˜ ky áê_≥·#^•xfl ã¨=iã¨∞ÎOk. ã¨<å`«# HÍÅ=ÚÖ’
WÖÏO\˜ ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ [iQÍ~Ú. WÑ¨Ù_»∞‰õÄ_® J^Õ [~°∞QÆÉ’`ÀOk. Q˘Ñ¨Ê
Ñï=~°Î#=Ú fã¨∞‰õΩ~å=\ÏxH˜ ^Õ=â◊‰õΩÎÅ XHõ Ñ¨ÓiÎ â◊$OYÅ HÍ~°ºˆH∆„`«OÖ’
Ñ¨xKÕã∞¨ #Î flk. "åi QÆuq^è∞Œ Å „Ñ¨ÉÏè "åxfl `«fi~°Ö’<Õ =∞#=Ú J#∞Éèqí OK«QÅÆ ∞QÆ∞`å=Ú.
=∞Oz K≥_∞» Hõ~‡° =ÚÅ „ÑüÑ¶Å¨ =Ú JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞. q`«#Î =Ú <å@\ÏxH˜,
Jk Ñ¶ëOK«\ÏxH˜ HÍÅ=Ú Ñ¨_»∞`«∞Ok. =∞x+≤ KÕã≤# =∞Oz K≥_»∞ Hõ~°‡=ÚÅ
Ñ¶ë`åÅ∞ ‰õÄ_» H˘O`« ã¨=∞Ü«∞=Ú fã¨∞‰õΩO\Ï~Ú. D =∞^èŒºHÍÅOÖ’ JO^ŒiH©
U Ñ¨x KÕ¿ãÎ Z@∞=O\˜ Ñï}Ï=∞=Ú =ã¨∞OÎ ^À `≥Å∞ã¨∞OÎ k. D tHõ} ∆ =∞x+≤H˜ KåÅ
=ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»∞`«∞Ok. J<åÜ«∂ãÖQÍ<Õ Jxfl Ñ¨#∞Å∞ [iyáÈ~Ú, Hõ~°‡Ü≥ÚHõ¯
Ñï}˜ux QÆOcè~°OQÍ J#∞ÉèíqOKÕ gÅ∞ÖËHõáÈ`Õ D „Ñ¨ÑÖK«=Ú J#∞Éèí=
â◊¥#º"≥∞áÿ È`«∞Ok.
<Õ\˜ qÑ¨`«¯~° Ñïã≤÷`«∞Å∞ "å\˜ K«~°"≥∂`«¯~°¬ ã≤÷ux á⁄O^•~Ú. =∞x+≤ `«#
`«ÑC¨ Å#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO@∞<åfl_»∞. D J#∞Éè=í =Ú =zÛOk. Hõ#∞Hõ<Õ =∞Ç¨q<åâ◊<åxfl
27
PÑ¨\ÏxH˜ ^≥g· â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ `«=∞ áê„`«#∞ =Ç≤Ïã¨∞<Î åfl~Ú. WO`«‰Ωõ =ÚO^Õ D „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞
KÕã≤=ÙO>Ë =∞x+≤ WÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ <Õ~°∞Û‰õΩ#flk WHõ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ <Õ~°∞ÛHÀÉ’ÜÕ∞k Uk
=ÙO_ÕkHÍ^Œ∞. ã¨=∞Ü«∞=Ú =ÙO_»QÆ<Õ ^≥·gâ◊‰õΩÎÅ∞ `«=∞ ~°Hõ∆} HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ#∞
KÕuÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú, J<Õk =∞#=Ú ã¨Ê+ì̈OQÍ QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
„Ñü Ñ¨xH˜ XHõ HÍÅ=Ú =ÙO@∞Ok. x~åúi`« HÍÅ=ÚÖ’ Ñ¨ÓÔ~ÎÂ# Ñ¨xH˜
„áê=ÚYº`« =ÙO@∞Ok. LÑ¨Ü≥∂QÆ=Ú =ÙO@∞Ok. ã¨=∞Ü«∞=Ú HõO>Ë =ÚO^Œ∞
Ñ¨xKÕ¿ã¿ãÎ ^•x JO^Œ=Ú áÈ`«∞Ok. Ñ≤Å"¡ å_»∞ XHõ~ÀA ÃÑ^Œ"Ì å_Ò`å_»∞. ÃÑ^ŒÌ J~Ú#
`«~åfi`« J`«xH˜ ÃÑo§QÆ∂_» J=Ù`«∞Ok. JO^Œ∞=Å¡ Ñ≤Å¡"å_ç q"åÇ¨Ï=Ú QÆ∞iOz
K«iÛOK«∞‰õΩO>Ë `«ÑC¨ ÖË^∞Œ . HÍh P Ñ¨x WÑ¨Ù_Õ KÕ¿ã¿ãÎ Jk J#∞Ñ¨ÜÚ« Hõ=Î ∞QÆ∞@ÜÕ∞QÍHõ
ÉÏÅºq"åÇ¨Ï=Ú KÕâß=Ú J<Õ xO^Œ‰Äõ _» =ã¨∞OÎ k.
`«e¡ QÆ~ƒ° Hù Àâ◊=ÚÖ’ tâ◊√=Ù `˘q∞‡k <≥ÅÅ∞ ÃÑiy ÑïÑ¨Hfiõ =∞ø`«∞Ok. ^•xx
XHõ\˜ Ô~O_»∞ <≥ÅÖ’¡ fã≤"ÕÜ«∂Å#∞‰õΩO>Ë Jk Ç¨xHõ~°=∞ø`«∞Ok. ã¨=∞Ü«∞=Ú
Ñ¨Ó~°Ü
Î ∞Õ ºO`«=~°‰Ωõ ÑïÑ¨Hfiõ =Ú JÜÕ∞O`«=~°‰Ωõ "Õ_=ç ÙO_®e. W^Õ xÜ«∞=∞=Ú ÑÖ@‰õΩ
‰õÄ_® =iÎã¨∞ÎOk, J~°KÕuÖ’ "≥ÚHõ¯Å#∞ XHõ¯ WO„^Œ*Ïe‰õΩ_Õ ÃÑOK«QÆÅ_»∞. Jq
^ÕxH© =ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»=Ù.
^≥·gâ◊‰õΩÎÅ∞ Ñïã≤÷ux x"åiOK«QÆeˆQ ™ê=∞~°÷º=Ú HõeyÜ«ÚO>Ë =ÚO^Õ
ZO^Œ∞‰õΩ J_»∞H¤ ˘#ÖË^#Œ fl „Ñ¨âfl◊ "Õã∂¨ Î =ÙO\Ï~°∞. Wxfl Hõ+=ì¨ ÚÅ∞ J#∞Éèqí Oz# `«~∞° "å`Õ
ZO^Œ∞‰õΩ "Õ∞Å∞‰õΩO\Ï~Ú? nxH˜ ["å|∞QÍ „ÑüÑ¶¨∞@<å „Hõ=∞=Ú =∞x+≤H˜ U^À
XHõ\˜ <Õ~∞° ÛHÀ=\ÏxH˜ =ÙÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok. ZÖÏO\˜ =∂~°=æ Úg∞^Œ #_ç¿ãÎ, ZÖÏO\˜
Ñï}Ï=∂Å∞ Z^Œ∞~˘¯#=Åã≤=ã¨∞ÎO^À K«∂ã≤, J#∞ÉèíqOz#Ñ¨C_»∞ =∞x+≤ KåÖÏ
Z‰õΩ¯= <Õ~°∞ÛH˘#QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. JO^Œ∞=Å¡ ™ê=∂#º[#∞Å∞ `«=∞ ™ê=∞~å÷ºÅ#∞
Ñ¨ÓiÎQÍ Y~°∞ÛÃÑ\˜ì# `«~°∞"å`Õ ^≥·gâ◊‰õΩÎÅ∞ *’Hõº=Ú (intervention) KÕã¨∞H˘#∞@
[~°∞QÆ∞`«∞Ok.
ã¨~°fi<åâ◊#=Ú "≥·Ñ¨Ù‰õΩ "≥o§# =∞x¿+, uiy x~å‡}Ï`«‡Hõ kâ◊"≥·Ñ¨Ù =™êÎ_»x
Pt™êÎ=Ú. J@∞=O\˜ ã¨∞^è•~å`«‡Hõ (~°K«<å`«‡Hõ) LáêÜ«∞=ÚÅ∞, =∞x+≤ D
H˘kÌ~ÀAÅ|\˜ì KÕã¨∞Î<åfl_»∞. HÍh, Jq J#∞‰õΩ#flO`« ™ê÷~ÚÖ’ ÖË=Ù. W@∞=O\˜
28
Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ Jxfl HÀ}ÏÅ #∞O_ç Ñïã≤÷u KÕ~Ú^•\˜#Ñ¨Ù_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞

HõÅ∞QÆ*ãË ∞¨ ‰õΩO\Ï_»∞. áê_»∞KÕã#≤ "å_Õ ÉÏQÆ∞KÕ™êÎ_∞» J<Õ Pâ◊ =ÙO@∞Ok. D~ÀAÅÖ’
x~å‡}Ï`«‡Hõ „Ñ¨„H˜Ü«∞ Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞ÎÖ’ [~°∞QÆ∞`ÀOk. ã¨=∞Ü«∞=Ú =zÛ#Ñ¨Ù_»∞
™ê=∂#º[#∞Å∞‰õÄ_® ^•x „Ñ¨`«ºHõ∆~°∂áêxflK«∂_»QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
^Õâ◊Ñ¨@=ÚÖ’ TÇ≤ÏOK«x =∂~°∞ÊÅ∞
D<å_»∞ „Ñ¨ÑÖK«=Ú =¸_»= „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^Œú=Ú H˘é‰õΩ `«Ü«∂~“`«∞O>Ë
^•xH˜ HÍ~°}=Ú, H˘xfl =~°=æ ÚÅ âßã¨# „Ñ¨=$uÎ. Wk ZÑ¨Ê\˜#∞O_ç "≥Ú^ŒÅ~ÚºOk
Jx K«iÛOz#Ñ¨Ù_»∞ Jk x~°~°÷Hõ"Õ∞ J=Ù`«∞Ok. HÍh [~°∞QÆ∞`«∞#flk Uq∞\˜ JO>Ë
ã¨=∞~°÷ ã¨=¸Ç¨Ï=ÚÅ∞ Éèí∂q∞x `«=∞ Pnè#=ÚÖ’ =ÙOK«∞H˘x JHõ¯_»∞#fl ^Œ∞~°ƒÅ
=º‰õΩÅÎ â’+¨} P~°OaèOKå~°∞. ‰õΩÑ¡ OÎ¨ QÍ W^Õ âßã¨#`«O„`«=Ú. Ñ¨Ù~å`«# HÍÅ=Ú#∞O_ç
D<å\˜=~°‰Ωõ H˘kÌáê\˜ `Õ_®Å`À WÖÏˆQ #_»∞ã¨∞#Î flk.
[áê<£ g∞^Œ "Õã#≤ ~Ô O_»∞ ÉÏO|∞Å=Å# Jk P`«‡ã¨=∞~°Ê} KÕã∞¨ ‰õΩ#flO^Œ∞
=Å# âßã¨‰Ωõ ÅÖ’ L`åûÇ¨Ï=Ú „Ñ¨|e ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # âßã¨#q^è•<åxfl J#∞ãïã¨∞<Î åfl~°∞.
D Ñ¨^` úŒ Õ q+¨=$Hõ=∆ Ú. D Ñ¨ûúŒ P^Œ~}° Ö’ =Ù#flO`«=~°‰Ωõ `å`å¯eHõ ™ê^è<Œ åÅ`À
J#∞~° ∂ Ñ¨ O QÍ Ü« Ú ^•ú Å ∞ [~° ∞ QÆ ∞ `« ∂ <Õ =ÙO\Ï~Ú. D<å_» ∞ WO`« Q Í
zOuã¨∞<Î åfl=∞O>Ë, J}ÏfiÜ«Ú^è•Å=Å¡ KåÖÏ qã¨$Î `«"∞≥ #ÿ q<åâ◊#=Ú [iˆQ ãÖÉèÏ=#
=Ù#flk. XHõ"Õà◊ nxx `«Ñ≤ÊOK«QÆey<å W`«~° ™ê^èŒ<åÅ`À Ü«Ú^•úÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ
=ÙO\Ï~Ú. nxH˜ =¸Å HÍ~°}=Ú ã¨=∞~°=÷ ~°=æ ÚÅ ^•fi~å ^Œ∞~°ƒÅ=~°=æ ÚÅ â’+¨}.
nx P^è•~°OQÍ<Õ D<å_»∞ ^Õâ◊=ÚÅ qÉèí[# ˆ~YÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú. WÖÏ [iy
Ü«ÚO_»Háõ È`Õ ^Õâ=◊ ÚÅ qÉè[í #, Éè∫QÀoHõ gÅ∞ P^è•~°OQÍ [iy=ÙO_Õk. JO`ÕQÍHõ
"≥#∞Hõ|_»¤ ã¨=Ú^•Ü«∂xH˜ „Ñ¨QÆu ™êkèOz# ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ KÕÜ«¸`«xzÛ "åix
=ÚO^Œ∞‰õΩ fã≤ÔHàı§ ÉÏ^èŒº`«#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î=ÙO_ç=ÙO_Õ"å~°∞. ã¨=∞~°∞÷ÖˇÑ¨Ù_»∂
`«‰õΩ¯=QÍ<Õ =ÙO\Ï~°∞. Jã¨=∞~°∞÷Å∞ JkèHõOQÍ =ÙO\Ï~°∞, JO^Œ∞=Å¡ Z‰õΩ¯=∞Ok
=∂~°^æ ~Œ ≈° #=Ú, "åix Ñï+¨¯iOKÕ ÉÏ^èºŒ `«, „Ñ¨Qu Æ =O`«∞Öˇ#· JÅÊãÖMÏºÅ=~°"æ ∞Õ
KÕÜ«∞=Åã≤=ã¨∞ÎOk. HÍh WÑ¨Ê\˜ Ñïã≤÷`«∞Å∞ JÖÏ ZHõ¯_»∞<åfl~Ú? H˘kÌ=∞Ok
„ÑüÉèÏ=O`«∞Å∞ `«=∞ |∞kú|Å=Ú, ™ê^èŒ#|Å=Ú, *Ï˝#|Å=Ú, âßã¨#|Å=ÚÅ
29
=Å¡ W+¨ì=Ú =zÛ#O`« ã¨÷ÖÏxfl P„Hõq∞Oz ^•xx `«#k JO@∞<åfl~°∞. Wk
J_»q~å[º=Ú Jx JxÑ≤OK«∞‰õΩO@∞Ok. |Å=O`«∞_ç^Õ ~å[º=∞#fl Ü«ÚH˜Î
K«i`å~°÷=∞ø`«∞Ok. D<å_»∞#fl ^Õâ◊=ÚÅ qÉèí[# "å\˜ÃÑ·# H˘xfl ã¨=¸Ç¨Å
PkèÑ¨`«º"Õ∞ D<å\˜ J<ÕHõ ãÖÑ¶¨∞~°¬}Å‰õΩ =¸ÅHÍ~°}=Ú.
J}ÏfiÜ«Ú^è•Å „Ñ¨Ü≥∂QÆ=Ú KÕÜ«∞HõáÈ~Ú<å ã¨=∞~°∞÷Å ^•fi~å ^Œ∞~°ƒÅ∞Å
â’+¨} [~°∞QÆ∞`«∂ =Ù#flO`«=~°‰õΩ Ü«Ú^•úÅ∞ Jx"å~°º=Ú. Z=iH˜ ZO`«
|Å=ÚO@∞O^À "å~°∞ JO`«QÍ `«=∞HõO>Ë „HÕk"åix ÉˇkiOK«_»=Ú, `«=∞
QÆ∞ÃÑÊ\’¡ =ÙOK«∞HÀ=_»=Ú [~°∞QÆ∞`«∞Ok. D ã≤u÷ Ö’ J<ÕH=õ ∞OkÖ’ =∞Ç¨Ï`åfiHÍOHõÅ∆ ∞
„áÈkK≥Ok, gÅ∞K«∂K«∞‰õΩx |Ç≤Ï~°æ`«=∞ø`å~Ú. ãÖã¨÷Å∞ peáÈ`«∂O\Ï~Ú.
™ê=∞O`«ÜÚ« QÆOÖ’ W^Õ [iyOk. Z=fii=^ŒÌ ZO`«=∞Ok Z‰õΩ¯= |OkáÈ@∞¡
=ÙO_Õ"å~À "å~°∞ JO`«QÍ W`«~° ~å[º=ÚÅ#∞ ^ÀK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. D<å_»∞ q^è•<åÅ∞
=∂~å~Ú. "≥#∞Hõ\˜ =Öˇ Ü«Ú^•úÅ∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ [~°∞QÆ∞>ÖË^Œ∞. Ü«Ú^•úO`åÅ‰õΩ
ã≤^•úO`«"å^Œ=∞<Õ =Úã¨∞QÆ∞Å∞ HõÑ¨C`«∞<åfl~°∞. HÍh `«^äŒº=ÚÅhfl XHõ>Ë. XHõ
ã¨=∞~°÷=~°æ=Ú ÜÕ∞^Àq^èŒOQÍ W`«~°∞Å#∞ `«=∞ Pnè#OÖ’ =ÙOK«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞
H˘#™êyã¨∞<Î Õ =Ù#flk.
^Õâ◊Ñ¨Ù >ˇÅ¡Å∞ H˘xfl"ÕÅ ãÖ=`«û~°=ÚÅ#∞O_ç JÅ"å@∞H˜ QÆ∞i JQÆ∞@KÕ
Jk ™êfiÉèÏqHõ =∞xÑ≤ã∞¨ #Î flk. Z=~°∞, ZHõ¯_» JkèHÍ~°=Ú ãÖáêkOK«∞‰õΩ<åfl~À Jk
"åi <åºÜ≥∂z`« JkèHÍ~°=Ú JxÑ≤™ÈÎOk. HÍh x*ÏxH˜ Bz`«º=Ú =∞iÜ«Ú
<åºÜ«∂xfl ^Œ$+≤ì Ü«∞O^Œ∞OK«∞‰õΩO>Ë Ñïã≤÷u WOHÀÖÏ ^Œ~°≈#q∞ã¨∞ÎOk. Ñ¨$käfig∞^Œ
=Ù`«Ê#fl=∞ÜÕ∞ºq Éè∂í q∞Ñ¨Ù„`«∞ ÅO^Œ~‰° Ωõ ã¨=∂#OQÍ ZHõ¯_» Åaèã∞¨ <Î åfl~Ú? QÆi+¨µÅì ∞
`«=∞ ã¨∞MÏÅ#∞, ¿ãfiK«Ûù#∞ `«yæOK«∞H˘x Hõx+¨µìÅ‰õΩ Z‰õΩ¯= ã¨∞MÏÅ #Ok=fi\ÏxH˜
ZHõ¯_» „Ñ¨Ü«∞`«fljÅ∞~“`«∞<åfl~°∞? W^Õ [~°∞QÆ∞`«∂=ÙO>Ë =~°æqÉèí[# [iy
qaè#flˆH∆„`åÅ =∞^èŒº JkèHÍ~°=Ú H˘~°‰õΩ áÈ\Ï¡@ ZO^Œ∞‰õΩ [~°∞QÆ∞`«∞Ok? Éèí∂q∞
JO`å JO^ŒiH˜ K≥Ok, JO^Œ~∂° ã¨=∂#OQÍ ÖÏÉèÏxfl á⁄O^ŒQÖÆ "æË å~°∞. ^ÕâO◊ ¿Ñ~°∞`À,
qÉè[í #ˆ~YÅ∞ =ÙO_Õq HÍ=Ù. XHõ"àÕ ◊ =Ù<åfl ^•xH˜ HÍ~°}=Ú =~°"æ å^Œ=ÚQÍHõ, Éè∫QÀoHõ,
~°"å}Ï ™œHõ~åºÅHÀã¨=Ú =ÙO_Õk.
30
Yx[`≥·ÅO(Mineral oil) =∞^èŒº „áêH±, J~°Éò ^ÕâßÅÖ’ ^˘~°∞‰õΩK«∞#flk.

JO^Œ∞=Å# ^•xÃÑ· PkèÑ¨`«º=Ú "åiH˜ =∂„`«"Õ∞ =Ù#flk. HÍh Éèí∂q∞ JO^Œin
JQÆ∞@KÕ P ãÖÑ¨^ŒÃÑ· ™êfiq∞`«fi=Ú JO^ŒiH© K≥O^•e. P„Ñ¶≤HÍ, J"≥∞iHÍÅÖ’
=ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«|_»x MÏj „Ñ¨^âÕ =◊ ÚÅ∞ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù<åfl~Ú. K≥<· å, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
=O\˜ [#ãÖYº Z‰õΩ¯=QÍ QÆÅ ^ÕâßÅÖ’ `«y#O`« Éèí∂q∞ ÖËHõáÈ=Ù@KÕ J<ÕHõ
ã¨=∞ã¨ºÅ∞ U~°Ê_»∞`«∞<åfl~Ú. D qâ◊fi=∞O`å XHõ ‰õΩ@∞O|"≥∞#ÿ Ñ¨C_»∞ Éè∂í q∞Ü«∂=`«∞Î
JO^ŒiH© K≥O^•e. Éèí∂q∞#∞O_ç [xOz# L`«ÊuÎ JO`«\˜Ö’#∞ ã¨=∂# ÖÏÉèÏÅ∞
JO^Œ~°∂ á⁄O^•e. XHõ ˆH∆„`åxH˜ K≥Ok#"å~°∞ `«=∞ PkèÑ¨`åºxfl JK«@QÆÅ
L`åÊ^Œ#Åg∞^Œ K«∂Ñ≤Oz ^•xx `«=∞ QÆ∞ÃÑÊ\’¡ ÃÑ@∞ìH˘#∞@‰õΩ „Ñ¨Ü∞« uflã¨∂OÎ _»@O
=Å# JhuH˜ c*Ï~ÀÑ¨} QÍqOK«|_»∞`ÀOk. Jhu Ü≥ÚHõ¯ KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ Ö’Ñ¨=Ú
U=∞O>Ë ÃÑ^Œ"Ì å~°∞, z#fl"åà◊§#∞ „q∞OˆQ™êÎ~∞° . D =∂#ã≤Hõ Ñïã≤u÷ =Ù#flO`«=~°‰Ωõ
z#fl ÃÑ^ŒÌ Ü«Ú^•úÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ =ÙO\Ï~Ú.
WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ "≥#∞Hõ\˜ Ñ¨Ù@ÅÖ’ `≥eÑ≤#@∞¡ ^≥g· â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ =º‰õΩÅÎ #∞ "≥#∞Hõ‰Ωõ
=∞~°Å∞, "≥#∞Hõ‰Ωõ =∞~°Å∞ Jx ÜÕ∞^Àq^è"Œ ∞≥ #ÿ ~årx ‰õΩ^Œ~Û° \ÏxH˜ „Ñ¨Ü∞« ufl™êÎ~Ú.
HÍh WÑ¨Ù_»∞ =ÚO^Œ∞H˘¿ãÎ *Ï„QÆ`«Î! J<Õ L^À…+¨} W~°∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ LK≥·Ûùã¨fi~°OÖ’
qxÑ≤™ÈÎOk. WÖÏO\˜ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ `«=∞ Jã≤÷`åfixfl Ñ¨ÓiÎQÍ HÀÖ’Ê‰õΩO_®
=ÙO_®Å#∞‰õΩ<Õ"å~°∞ WOy`«*Ï˝<åxfl =ÙÑ¨Ü∂≥ yOz ^è~·≥ º° OQÍ "≥#∞Hõ‰Ωõ =∞~°Å=K«∞Û#∞.
„Ñ¨ã¨∞Î`« Ü«Ú^Œú=Ú#∞ x"åiOK«=K«∞Û. Ü«Ú^Œú=Ú ã¨∞xtÛ`«OQÍ [~°∞QÆ^Œ∞ J<Õ <å
Éèqí +¨º^•fi}˜ x["≥∞ÿ f~°∞`«∞Ok. QÆ∞iÃÑ\˜Ü ì Ú« #fl I.C.M.B Å∞ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«|_»=Ù.
HÍh nx=Å¡ ÜÕ∞=∞ø`«∞Ok? Ü«Ú^Œ=ú ∞O>Ë =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞#∞=∂„`«"∞Õ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«∞@
HÍ^Œ∞QÆ^•! x["≥∞ÿ# Ü«Ú^Œú=Ú Pi÷Hõ"≥∞ÿ#k. D Ö’@∞ <Õ\˜ ^Õâ◊qÉèí[#
ˆ~YÅ∞#flO`«=~°‰õΩ Ñ¨Ó_»Û|_»^Œ∞. éËÑ¨Ù HÍHõáÈ~Ú<å ZÅ∞¡O_≥·<å „H˘`«Î ã¨fi~°∂áêÅ∞
^•eÛ ~°H~õ H° ÍÅ Ü«Ú^•úÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<Õ =ÙO\Ï~Ú, XHõq^èOŒ QÍ <åâ◊#=Ú [~°∞QÆHáõ È`Õ
"Õ~˘Hõq^èŒOQÍ <åâ◊#=Ú [iyf~°∞`«∞Ok. =∞i Ü«Ú^•úÅ =∞^èŒº q~å=∞O =Å¡ Uq∞
ã¨=∂^è•#O á⁄O^ŒQÅÆ ∞æ`å=Ú.
31
D<å_»∞ ã¨=∞ã¨ºÅxflO\˜H© ["å|∞Å∞ q_çq_çQÍ JÑ¨C_»Ñ¨C_»∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ
HÍ‰õΩO_® XˆH™êi Åaèã∞¨ OÎ k. J}∞Ü«Ú^Œ=ú Ú PyáÈ=@"Õ∞QÍHõ =~åæÅ∞, ~å[huA˝Å∞,
`«=∞`«=∞ ™ê=∞~å÷º#∞™ê~°=Ú P„Hõq∞OK«∞H˘#fl ^Õâq◊ Éè[í # ~ˆ YÅhfl K≥kiáÈ`å~Ú.
D<å_»∞ „Ñ¨ÑÖK«Ñ¨@=ÚÖ’ U ^Õâ◊O ZHõ¯_» HõxÑ≤ã¨∞Î#fl^À J"Õg∞ JK«Û@
Hõ#Ñ¨_»=Ù. XHõ 'qâ◊fi~åR=Ú— x~åúiOK«|_ç ^•xH˜ HÍ=Åã≤# âßã¨#, áêi„âßq∞Hõ,
~°"å}Ï™œHõ~åºÅ‰õΩ J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º qÉèí[# [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
q#∞@‰õΩ, PÖ’zOK«∞@‰õΩ Wk JãÖÉèí=OQÍ `Àã¨∞ÎOk. J"≥∞iHÍ `«#
Jnè#OÖ’ =Ù#fl Éè∂í q∞x ZO^Œ∞‰õΩ =^Œ∞Å∞‰õΩO@∞Ok? ~°ëêº `«# q∞„`«=∞O_»eÖ’
=Ù#fl WO`«=∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ#∞ ZO^Œ∞‰õΩ *Ï~°q_»∞K«∞‰õΩO@∞Ok? K≥·<å Pnè#OÖ’
=Ù#fl Hˆ „∆ `åxfl =∞~°Å =sæHiõ OK«\ÏxH˜ ZO^Œ∞‰õΩ XÑ¨C‰õΩO@∞Ok? K«=Ú~°∞ L`åÊ^Œ#
QÍqOKÕ ^ÕâßÅ∞ W`«~°∞Å‰õΩ "å\˜Ö’ ZO^Œ∞‰õΩ ÉèÏQÆ=Ú x™êÎ~Ú? Z=~°∂ ¿ãfiK«ÛùQÍ
WO^Œ∞HÀãÖ XÑ¨CHÀHõáÈ=K«∞Û. =ÚYºOQÍ ã¨=∞$kúQÍ#∞#fl ã¨=∞~°^÷ âÕ ßÅ∞, ^è#Œ Ç‘Ï#^ÕâßÅ
QÀ_» ∞ #∞ ZO^Œ ∞ ‰õ Ω Ñ¨ \ ˜ ì O K« ∞ ‰õ Ω O\Ï~Ú? "åiH˜ qâ◊ fi Ñ¨ Ù #ifiÉè í [ # KÕ ã ≤
=º=ã‘H÷ iõ OK«_®xH˜ XuÎ_xç Q˘x`≥KÛÕ ™ê=∞~°º÷ "Õ∞k? D<å\˜ Ñïã≤` ÷ ∞« ÅÖ’ ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ #
Ñï=~°Î# [~°QÆ_»O JãÖÉèí==Ú JxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍh =∞x+≤ `«# HÍÅOÖ’
PÖ’zOz#k Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ [iyf~åÅx ÖË^∞Œ . ^Õâ◊ Éè∫QÀoHõ, Pi÷Hõ É∫kúHõ ã≤` ÷ ∞« ÅÖ’
„HÕ^Œ\˜ ãÖ=`«û~åÅÖ’ =zÛ# =∂~°∞Ê#∞ K«∂z Pâ◊Û~°ºK«H˜`«∞Å"åfieû=ã¨∞ÎOk.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑO¨ K«ÜÚ« ^Œ=ú Ú `«~åfi`«, ~Ô O_»= „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^Œ=ú Ú, ^•x `«~åfi`« ~åÉ’ÜÕ∞
=¸_»= „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^Œú=Ú =∞^èŒº# =zÛ# =∂~°∞ÊÅ∞ Pi÷Hõ, ~å[huHõ ^Œ$+≤ìÖ’
K«∂¿ãÎ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ q. D =∂~°_O» P<å\˜ =º‰õΩÅÎ ‰õΩ K≥ÑÊ≤ =ÙO>Ë #q∞‡Ü«ÚO_Õ"å~°∞
HÍ~°∞. Ç≤Ï@¡~∞° Ü≥ÚHõ¯ L`å÷#-Ñ¨`<« åÅ =∞^èºŒ ~ÀAÅÖ’ Ü«¸~ÀÑ¨ÙÖ’ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ∞
Z=~°∂ TÇ≤ÏOK«Ö#Ë \˜qì .
Ü«Ú^•úÅ x~åHõ~} ° D™êi YzÛ`«OQÍ [iyf~°∞`«∞Ok. J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞,
~°™êÜ«∞xHõ =∂~°}ÏÜ«Ú^è•Å∞ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«‰õΩO_® =ÙO_»@=∞<Õ Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ
^≥·gâ◊‰õΩÎÅ∞ ky~å=eû# J=ã¨~°=Ú ÖË^Œ∞. =∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiO`« `≥eq`Õ@Å∞
KåÅ∞#∞. ÉèíQÆ=O`«∞x *’Hõº=Ú =Å# Ü«Ú^Œú=Ú PyáÈ`Õ ãïáÈ^Œ∞. D<å_»∞#fl
32
^ÕâßÅ ZÅ¡Å∞ =∂Ü«∞=∞Ü«∂º~Ú. ^•xH˜ P^è•~°É∂íè `« HÍ~°}ÏÅ∞ ‰õÄ_» =∞@∞=∂Ü«∞

=∞"åfie. ~åÉ’ÜÕ∞HÍÅOÖ’ Éè∂í q∞ ~°∂Ñ¨Ù~ˆ YÅ∞ JÖÏˆQ =Ù#flÑ¨Ê\˜H© ^•xÖ’ HõxÑ≤ã∞¨ #Î fl
J<ÕHõ z#fl -ÃÑ^ŒÌ ^ÕâßÅ∞ =ÙO_»=Ù, HõxÑ≤OK«=Ù. 'XˆH qâ◊fiO-XˆH ~åRO— J<Õ HõÅÊ#
ZÑ¨Ê\˜#∞O_À =Ù#flk. D™êi Jk HõzÛ`«OQÍ HÍ~åºxfi`«"≥∞ÿf~°∞`«∞Ok.
D<å_»∞ ™ê^èŒ<åÅÑ¨~°OQÍ, *Ï˝#Ñ¨~°OQÍ, J#∞Éèí= JÉèÏºã¨^Œ$+≤ìÑ¨~°OQÍ
"≥#∞Hõ|_»"¤ å~°∞ JkèHãõ O¨ YºÖ’ =Ù<åfl~°∞. ãÖÑü,Î |∞kúQÅÆ "åi ãÖYº KåÅ `«‰Ωõ ¯=.
ÃÑ^ŒÌÅ∞ PÖ’zOK«_»=Ú "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïìe. ™ê=∞~°÷ºÑ¨~°OQÍ `«‰õΩ¯=, ãÖMÏºÑ¨~°OQÍ
Z‰õΩ¯= =Ù#fl"åi ÉÏ^èŒº`«Å∞ ‰õΩ@∞O|OÖ’ fã¨∞‰õΩ#fl@∞¡ fã¨∞HÀ"åe. "åi
|ÅÇ‘Ï#`«Å#∞, q=â◊`«fi=Ú#∞ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞H˘#∞@ J<Õ JÅ"å@∞Ñ¨_ç# sux
Ñï`«ºlOKåe.
^≥·gHÍ~åºÅ#∞ K«=∞`å¯~åÅO\Ï~°∞. Ñ¶¨∞’~° JO^èŒHÍ~°OÖ’ ZHõ¯_ç#∞O_À
"Õ_çQÀàÏxfl Pq~°ƒùqOÑ¨KÕ™êÎ~°∞. x~°O`«~°=Ú K«∂ã¨∂Î=ÙO_»@O =Å# Jk XHõ
Q˘Ñ¨Ê q+¨Ü«∞OQÍ JxÑ≤OK«^Œ∞. K«∂ã¨∂Î=ÙO_»QÍ<Õ PHÍâ◊O "Õ∞Ñ¶¨∂=$`«Î"≥∞ÿ, =i¬Oz
Ñ¨$käfix =ÚOK≥`«∞Î`«∞Ok. JO`å Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ#, ã¨~°fi<åâ◊<åxH˜ ^•if¿ã
Ü«Ú^ŒÑú i¨ ã≤`
÷ ∞« Å#∞ =∞o§OK«QeÆ y`Õ ^ÕâßÅ =~°=Î ∂# ZÅ¡Å∞ ZO`« J™êfiÉèÏqHõ"∂≥ ,
JÇ≤Ï`«Hõ~°"≥∂ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ =∂~°∞Ê U =Ú~îåH˜ ÃÑ^ŒÌ=∂Oã¨Ñ¨Ù=Ú^ŒÌ
=ã¨∞ÎO^À J<Õ PÖ’K«#Ö’ HÍHõ, =∞x+≤ D Éèí∂q∞g∞^Œ P#O^ŒOQÍ Z‰õΩ¯=HÍÅO
=∞#QÆÅQÆ@O ZÖÏ, J<Õ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ [~°QÍe. x~°O`«~°=Ú ã¨=∞ã¨ºÅ =ÅÜ«∞OÖ’
=ÙO_»@O |^Œ∞Å∞ JO^Œ~∂° XHõ™êi âßO`«z`«∞ÖÎ ·ˇ n~°…HÍeHõ x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞HÀ"åe.
WHõ¯_» XHõ\˜ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe. D™êi XH˘Hõ¯ ã¨=∞ã¨º‰õΩ "Õ~°∞"Õ~°∞ Ñïëê¯~åÅ∞
PÖ’zOK«‰õΩO_® Jxfl ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ XˆH™êi Ñïëê¯~° =∂~åæÅ∞ PÖ’zOKåe.
=ºH˜Î YO_çÒ« QÍ =ÙO_»_∞» . XHõ *Ïu, eOQÆ, =~°‚ QÀ_»Å =∞^èºŒ WiHÕK«Ö=Ë Ú.
Dq^è•#OÖ’ Éè∂í q∞ XHõ ã¨=Ú^•Ü«∞O =Å# P„Hõq∞OK«|_ç =ÙO_»@O =Å# Jk
"åik J=^Œ∞. áê`« x~åú~°}Åg∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç =ÙO_»O. z~°-Ñ¨Ù~å`«#=Ú#∞ z~°-
#∂`«#OQÍ =∂~°Û=Öˇ#∞. Ñ¨$käfi U~°Ê_ç =∂#= =Ù`«ÊuÎ [iy#Ñ¨Ù_»∞ ^Õâ◊=ÚÅ∞-
*Ïu J<Õ qÉèí[# ÖË<ÕÖË^Œ∞. =∞x+≤ `«# gÅ∞, J=ã¨~åxfl|\˜ì ZHõ¯_çÔH·<å "≥o§
33
~åQÆeQˆ "å_»∞. r=<ÀÑ¨Ü∂≥ QÆ Ñïã≤`
÷ ∞« Å∞ =Ù#flKÀ@ ã≤~÷ Ñ° _¨ "Õ å_»∞. =∞x+≤ JÅ"å@∞#∞
'‰õÄ_»nã¨∞HÀ=_»O— "Õ~åÊ@∞ HÍ^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ ‰õΩ@∞O|=Ú, ¿Ñ@, „QÍ=∂Å∞ U~åÊ@∞
KÕã¨∞H˘#∞@ "≥Ú^ŒÖˇ\Ïì_»∞. HÍh WÑ¨C_»∞ Uq∞ =∂~°∞Ê =zÛO^Œx HõÅã≤"≥∞Åã≤
ÑÖK«∞H˘x u#ÖËHõáÈ`«∞<åfl~°∞? Z‰õΩ¯= ‰õÄ_»Éˇ\˜ì#"å_»∞ W`«~°∞Å D~°¬º‰õΩ
Ö’#=Ù`«∞<åfl_»∞. J`«#∞ Z‰õΩ¯= #+ì̈áÈ`å_»∞. Z=~°∞ HõÅ"å~À, ^è#Œ =O`«∞Ö’ "å~°∞
Ñ¨Ù}Ïº`«∞‡Å∞, Dâ◊fi~°∞x Hõ$Ñ¨‰õΩ áê„`«∞Å∞ J<Õ <å#∞_ç, ÉèÏ=# WOHõ =iÎOK«^Œ∞.
x[OQÍ Wk Hõ+¨ì™ê^èŒº"Õ∞. Ü«Ú^ŒúO PÑ¨_»O‰õÄ_® Hõ+¨ì"Õ∞. Ü«Ú^ŒúO PÑ¨_»O
JãÖÉè=í =∞xÑ≤¿ãÎ P â◊$OYÅÖ’<Õ „Ñ¨ÑO¨ K«=Ú Ü≥ÚHõ¯ „H˘`«Î =∂ºÑπ #∂`«# q^è•<åxfl
‰õÄ_® HõÅ∞Ñ¨ÙHÀ"åe. WÑ¨C_≥<· å =º=ã¨÷ r~°-‚ j~°"‚ ∞≥ áÿ È~ÚOk. ZO`« ÉÏQÆ∞KÕÜ∂« Å<åfl
JuHÕKåÅ<åfl ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. "≥Ú`«Î=Ú q^è•#OÖ’<Õ ÑïÑ¨Ó~°‚ =∂~°∞Ê KÕÜ«∂e.
âßã¨<å^èŒº‰õ∆ΩÅ#∞ Ü«Ú^•úÅQÆ∞iOz PÖ’zOK«‰õΩO_® =ÙO_»\ÏxH˜ <Õ#∞
ÉÏ^è∞Œ ºÅ#∞ KÕ™êÎ#∞. =ÚO^Œ∞Hˆ ã≤# J_»∞QÆ∞Å#∞ "≥#∞Hõ‰Ωõ „uÑ¨Ê=∞O\Ï#∞. Hõ`∞« ÅÎ #∞
uiy X~°Ö’ ÃÑ\˜ì™êÎ#∞. JO`ÕQÍHõ =∞h+¨µÅ ^•fi~å D<å\˜ qâ◊fiãÖÇ¨Ï~°}=Ú
J#∞Ñ¨Ü«ÚHõÎ =∞x Ñ¶¨∞’+¨} KÕ~Ú™êÎ#∞. z~°Ñ¨Ù~å`«# =º=ã¨÷Ü≥ÚHõ¯ z=iHõ∆}ÏÅ∞
Wq. ^•xx Éèí∂™ê÷Ñ≤`«=Ú KÕã≤ D<å\˜ Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ J#∞~°∂Ñ¨"≥∞ÿ# #∂`«#
x~å‡}=Ú KÕÑ¨\Ïìe Jx K≥Ñ≤Ê™êÎ#∞. XˆH „Ñ¨ÑÖK«=Ú, XˆH ~åR=Ú J<Õ =∂#º`«
WÑ¨Ù_»∞ XHõ ã≤^•úO`«=Ú =∂„`«"Õ∞QÍHõ, "åã¨Î=~°∂ÑÖ ^•Å∞Û`«∞Ok. ^•xH˜ `«y#
~°∂Ñ¨HõÅÊ# [iy, ãÖÑ¨Ó~°‚ qâ◊fi=∂#= UHõ`«fi=Ú U~°Ê_»∞`«∞Ok. nxH˘~°‰õΩ
qâ◊ fi PÖ’K« < åq^è • #OÖ’ ZO`« f„="≥ ∞ ÿ # =∂~° ∞ ÊÅ∞ =™êÎ Ü « ∞ O>Ë ^•xx
`«Å„HÕ^Œ∞Å∞QÍ #∞#fl^•xfl „uÑ≤Ê ãïKÕÜ«Ú@ J#=K«∞Û.
(<≥áÈeÜ«∞<£ É’<åáêsì JÑ¨C_»∞ XHõq^•ºi÷. J`«#∞ =ÙO_»\ÏxH˜ XHõ =∞OQÆe
WO\’¡ QÆk J^≥Ì‰õΩ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. J`«xH˜ XHõ JO^Œ"≥∞ÿ# ‰õÄ`«∞~°∞ =ÙO_Õk. P"≥∞
'<≥áÈeÜ«∞<£— x `«# PHõ~°¬}Ö’ Ñ¨_»"Õã¨∞HÀ"åÅx J<ÕHõ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕã¨∞Î=ÙO_Õk.
<≥áÈeÜ«∞<£ L¿ÑH˜∆Oz `«# =∂<å# `«#∞ K«^Œ∞=Ù‰õΩ<Õ"å_»∞. ~ÀAÅ∞ QÆ_çKå~Ú.
<≥áÈeÜ«∞<£ ¿ã#Ö’ KÕ~å_»∞. ÉÏÅºOÖ’ ãÖÜ«∞=∞# rq`«O =Å# âßs~°Hõ â◊H,Î˜ |∞kú,
H“â◊ÖÏÅH˜ H˘^Œ=ÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ 25 ãÖ=`«û~°=ÚÅ JÅÊ„áêÜ«∞OÖ’<Õ ¿ã<åÑü
34
JÜ«∂º_»∞. XHõ™êi J`«#∞ `«#∞ K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl q^•ºÅÜ«∂xH˜ "≥àÏ§_»∞. P Ü«Ú=ux

‰õÄ_» HõÅã≤, -QÆ∞~°∞Î<åfl<å? Jx J_çQÍ_»∞. ' P =iîª Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ Ñ¨Ù~°∞QÆ∞q— J#flk.
JÑ¨C_»∞ <≥áÈeÜ«∞<£ J<åfl_»∞, ' x["Õ∞ h PHõ~}
¬° ‰õΩ Ö’<≥=· ÙO>Ë D<å_»∞ ¿ã<åÑüQÍ
h =ÚO^Œ∞ =ÙO_Õ"å_çxHÍ^Œ∞.—
~å[`«O„`« J~°ú`«O„`«=ÚÖÖ’ =∂~°∞Ê ó
D<å_»∞ âßã¨#`«O„`«=Ú ã¨~°fiâ◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ#k. ™êkèOz# „Ñ¨QÆuH˜ „Ñ¨â◊Oã¨,
<Õ\˜ ^Œ∞„+¨Ê=$`«∞ÎÅH˜ xO^Œ, âßã¨#`«O„`«"Õ∞ ã‘fiHõiOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok. Ñï=~°Î#
HÍÅOÖ’ `«# =º=ã¨÷#∞ PK«~°} ã¨∂„`åÅ#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ =∂~°∞ÛHÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok.
~å[ºã¨`åÎÖ’ ÉèÏQÆO ÑÖK«∞HÀx"å~°∞, ^•xÖ’ Pã¨H˜Î =Ù#fl"å~°∞ ~åÉ’ÜÕ∞
~ÀAÅÖ’ H˘xfl „Ñ¨"åÇ¨Å#∞ QÆ=∞x™êÎ~∞° . "å\˜H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ã¨=∞Ü«∞O =ÙO_»QÍ<Õ
`«=∞#∞ =∂~°∞Û‰õΩO>Ë =∞Ozk. D ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ "≥Ú^Œ\˜ x~°‚Ü«∞=Ú - Ü«Ú^Œú=Ú
KÕÜ«∞=Ú Jx x~°‚~ÚOK«∞H˘#∞@. U kâ◊Ö’ PÖ’z™êÎ"≥∂ ^•xH˜ `«y# =∂~°æ=Ú
HõzÛ`«OQÍ ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. Ü«Ú^Œú =∞O>Ë ™ê=¸Ç≤ÏHõ P`«‡Ç¨Ï`åº „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú
Jx QÆ∞iÎOKåe. <åºÜ«∞~°Hõ∆}‰õΩ, J<Òz`«º x"å~°}H˜ Ü«Ú^Œú=Ú XHõ>Ë =∂~°æO
HÍ^Œ∞. WOHÍ J<ÕHõ =∂~åæÅ∞<åfl~Ú. J=hfl `«fi~°Ö’<Õ |Ç≤Ï~°æ`«=∞ø`å~Ú. =∞#O
g\˜x ã¨=∞i÷OK«∞@HÀã¨"Õ∞ `«Ü«∂~°∞QÍ =ÙO_®e.
~å[huA˝Å =∞^èŒº #∞#fl Ô~O_»= ã¨=∞ã¨º 'ˆH∆„`«"å^Œ=Ú.— ^Õâ◊ÉèíH˜Î ¿Ñ~°∞g∞^Œ
Hˆ HõÅ∞ ÃÑ@ì=^Œ∞.Ì XˆH qâ◊fi=Ú, XˆH ~åRO QÆ∞iOz PÖ’zOK«O_ç. <å ^ÕâO◊ JÑ¨C_»∞
ZHõ¯_» =ÙO@∞O^Œx Ü≥∂zOK«HOõ _ç. WÑ¨C_®Ö’zOK«=Åã≤#k âßã¨#=Ú Z=i KÕuÖ’
-ZO`«=∞Ok KÕuÖ’ =ÙO@∞Ok J#fl^Õ. nxH˜ ãÖ|OkèOz# PK«~°} Ü≥∂QÆº"≥∞ÿ#
ã¨∂„`åÅ#∞ U~°Ê~°K«∞HÀ"åe. Ü≥∂QÆ∞ºÅ‰õΩ =∂„`«"Õ∞ D ÉÏ^èŒº`« JÑ¨ÊyOKåe.
D<å\˜ „Ñ¨Kå~°=Ú Y~°∞Û`À‰õÄ_ç# ZxflHõÅ Ñ¨^ŒúuÖ’ =∂~°∞Ê fã¨∞H˘zÛ
WOy`«*Ï˝#=Ú, ÉÏ^èŒ«º`« QÆÅ"å~°∞=∂„`«"Õ∞ ãÖKåÅ# =º=ã¨÷ <Õ~°Ê~°K«QÆeˆQ@@∞¡
KÕÜ∂« e. ã¨~fi° ™ê^è•~°}∞Å‰õΩ, ™ê÷hÜ«∞, ÑÖKåÜ«∞f ™ê÷~Ú ã¨q∞`«∞Å∞ U~°Ê~°K∞« @‰õΩ
=∂„`«"∞Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ =ÙO_Õk. ÃÑ^ŒÌ ÉÏ^èºŒ `«Å#∞ KÕÑ>
¨ "ìË åix Z#∞flHÀ=\ÏxH˜ F@∞Ç¨Ï‰õΩ¯
Ü≥∂QÆº`« QÆÅ"åiH˜=∂„`«"Õ∞ =ÙO_Õk. JO^Œ~°∂ F@∞ "ÕÜ«∞_»O nxH˜ J=ã¨~°=Ú
35
ÖË^Œ∞. qKå~°jÅ∞~° F@∞#∞ á⁄O^ŒQÆeˆQ"åˆ~ âßã¨#`«O„`«OÖ’H˜ "≥àÏ§e. ZxflHõÅ
HÀã¨=Ú _»|∞ƒ#∞ Y~°∞ÛKÕ¿ã Ñïã≤u÷ =ÙO_»‰Äõ _»^∞Œ . „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ nxH˜ `«y# U~åÊ@¡#∞
KÕÜ«∂e. ÖËHõ „Ñ¨[ÖË P Y~°∞Û#∞ ÉèíiOKåe. áêsìÅ∞ ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ<Õ|^Œ∞Å∞
^Õâ◊OÖ’ XˆH XHõ „Ñ¨Éèí∞`«fiáêsì =ÙO_®e. ^•x^•fi~å Z#∞flHÀ|_»¤ t+¨ª=º‰õΩÎÖË âßã¨#
`«O„`åxfl #_»áêe. L#fl`«Ñ¨^Œ=ÙÅ #ÅOHõiOK«∞@‰õΩ Ñ¨sHõ∆ÅÖ’ LfÎ~°‚`Õ KåÅ^Œ∞.
„ÑüÉèí, Ü≥∂QÆº`«, x*Ï~Úf J<Õ w@∞éÏ~ÚÃÑ·# Ñ¨sH˜∆OÑ¨|_®e.
D<å\˜ ~å[huHõ Hˆ „∆ `«OÖ’ ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # Ñï=~°<Î åÅ ÃÑ#∞QÍÅ∞Å∞ g™êÎ~Ú.
^≥·g KÕ`«#`«fi=Ú nxH˜ `«y# ™ê#∞‰õÄÅ`«#∞ L`«Ê#fl=Ú KÕã¨∞ÎOk. =∞#∞+¨µºÅ
PÖ’K«#Å∞ D ãÖÉèÏ=#Å "≥Ñ· Ù¨ ã¨fiÜ«∞OQÍ<Õ Ñï}q∞™êÎ~Ú. D ~å[huHõ Hˆ „∆ `åxfl
„Ñ¨ÉèÏq`«O KÕÜ«∞\ÏxH˜ =∞h+¨µÅ∞, J~°÷âßGA˝Å∞ -gi~°∞=Ù~°∂ „H˘`«Î, „áœ_è»
PÖ’K«#Å#∞ JO^Œ*™Ë êÎ~∞° .
~å[hu `«~åfi`« Ô~O_»= ã¨=∞~°÷ˆH∆„`«=Ú - J~°÷`«O„`«=Ú. D<å_»∞
J~°`÷ O« „`«=Ú Z‰õΩ¯= ÖÏÉèÏÅ∞ L`åÊ^Œ# KÕÜ∞« \ÏxH˜ ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ =Ù#flk. U"≥<· å
x~À^èHŒ õ xÜ«∞=∂Å∞<åfl Jq <å=∞=∂„`åxˆH. ™ê=∂#º[#∞Å "åã¨<å`«‡Hõ =∂#ã≤Hõ
zO`«##∞ „áÈkKÕã≤ _»|∞ƒÅ∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ =º=ã¨x÷ W@∞ âßã¨#=Ú PÑ¨ÖHË áõ È`«∞#flk,
J@∞ „Ñ¨[Å∞ PÑ¨ÖËHõáÈ`«∞<åfl~°∞. D<å\˜ ™êÇ≤Ï`«º=Ú, Hõà◊, K«Å#z„`«=ÚÅ∞
‰õΩ~°∞z(bad taste)x L`åÊ^Œ# KÕ¿ãqQÍ<Õ =Ù<åfl~Ú. ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ
Láê~°˚# [~°∞QÆx=fi|_»^Œ∞. =∞`«∞ÎHõÅ∞QÆ*Ë¿ã Ñ¨^•~å÷Å∞`«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞_»O ‰õÄ_»
=∂#=Ùx =∞øeHõ (Fundamental)JkèHÍ~°=∞<Õ "å^Œ#‰õΩ qÅ∞==ÙO_»^∞Œ . XHõ L`åÊ^Œ#
„Ñ¨[Å‰õΩ Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#k Jx x~°∂Ñ≤OK«|_ç# `«~°∞"å`Õ ^•x x~å‡}ÏxH˜, J#∞[˝
W=fi|_»∞`«∞Ok. „Ñ¨[Å x`åº=ã¨~åxH˜ HÍ=eû# „Ñ¨=ÚY =ã¨∞Î=ÙÅhfl ‰õΩ\©~°
Ñï„â◊=∞Å∞QÍ fiÛk^ŒÌ|_»`å~Ú. "å\˜x P^è•i`« ã¨Ç¨ÏHÍ~°`«O„`«Ñ¨^Œúu (Co-op-
erative basis) „HÕ^Œ ÃÑ^ŒÌÃÑ^ŒÌ =Ù^ÀºQÆÑ¨`«∞Å∞ áÈ\©H˜ ~åx Ñïã≤÷u HõeÊOK«
|_»∞`«∞Ok. =GÑï„â◊=Ú, x`åº=ã¨~°=ã¨∞Î=ÙÅ∞, z#flz#fl Ñï„â◊=∞Å∞, z#flz#fl
#QÆ~åÅ‰õΩ `«~°eOÑ¨|_»`å~Ú. ^•x=Å¡ x~°∞^ÀºQÆã¨=∞ã¨º =ÙO_»^Œ∞. ‰õΩ\©~°-
Ñï„â◊=∞Ö’¡ `«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« ÖËx =ã¨∞=Î ÙÅx =∂„`«"∞Õ ÃÑ^ŒÌ Hõ~å‡QÍ~åÅÖ’ KÕÜ∞« x™êÎ~∞° .
36
D<å_»∞ kQÆ∞=∞u KÕã¨∞‰õΩ<Õ Ñ¨^•~å÷Å∞ KåÅ `«‰õΩ¯=. L#fl H˘kÌq‰õÄ_®

WOHÍ ÉÏQÍ `«yáæ È~Ú ã¨=∂Ñ¨"Î ∞≥ áÿ È`å~Ú. `«fi~°Ö’<Õ Jxfl ^ÕâßÅ∞ `«=∞‰õΩ HÍ=eû#
™ê=∂„yx `å"Õ∞ `«Ü∂« ~°∞KÕã∞¨ HÀQÆÅ∞QÆ∞`å~Ú. =Ú_çã~¨ ∞° ‰õΩ =∂„`«"∞Õ W@∞-J@∞
`≥K∞« ÛH˘#=Åã≤=ã¨∞OÎ k. JO^Œ∞=Å# =Ú_çã~¨ ∞° ‰õΩx=∂„`«"∞Õ kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ H˘#∞@
=∞Ozk. nx=Å¡ ÃÑ^ŒÌ #QÆ~åÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ Ñï„â◊=∞Å∞ =ÙO_»∞@=Å¡ U~°Ê_Õ J<ÕHõ
ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ x"åiOK«=K«∞Û. #QÆ~åÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl [#ãÖYº XuÎ_ç `«Q∞Æ ` æ ∞« Ok.
h~°ã¨=ÚQÍ =Ù#fl „QÍ=∂Å∞ uiy ÉÖÏxfl Ñ¨ÙOA‰õΩO\Ï~Ú.
D<å\˜ ^èŒ#‰õΩÉË~°∞Å∞ Z‰õΩ¯= ÖÏÉèÏÅ#∞ WKÕÛ Ñï„â◊=∞Å#∞ ™ê÷Ñ≤OK«_»"Õ∞
=∞Oz^Œ#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. D „Ñ¨=$uÎ `«fi~°Ö’ =∂~°Û=Åã≤Ü«Ú#flk. ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ
Ñï„â◊=∞ÅÖ’ W~°∞‰õΩ¯xÜ«Ú#fl"åiH˜ ã¨=∞ã¨º =Ù#flk. ã¨=∞Ü«∞=Ú =ÙO_»QÍ<Õ "å~°∞
=∂if~åe. "≥ÚO_ç`<« åxH˜ áÈ`Õ XˆH™êi "Õ@∞Ñ¨_#ç Ñ¨Ù_»∞ `«@∞ìHÀÖË~∞° . âßã¨#=º=ã¨,÷
ÉÏºO‰õΩÅ∞, ÃÑ^ŒÌ Ñï„â◊=∞ÅˆH gÅ∞ HõÅ∞QÆ*ãË ∞¨ <Î åfl~Ú. ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ Wk [~°∞QÆ^∞Œ .
ã¨Ç¨ÏHÍ~°ãÖÑ¶¨∂Å (Co-operative basis ) P^è•~°OQÍ z#flz#fl #QÆ~åÅÖ’
‰õΩ\©~Ñ° i¨ „â◊=∞Å =º=ã¨÷ xi‡OK«|_»∞`«∞Ok. ^è<Œ å^èºŒ ‰õΩ∆ Å‰õΩ W=fi|_»∞`«∞#fl ÃÇÏK«ÛiHõ
Uq∞@O>Ë XHõ Ç¨Ï^Œ∞Ì=~°ˆH ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄Ok "åºáê~°O KÕã¨∞H˘#O_ç. ãÖáê^Œ#Ö’
ÖÏÉèÏOâ◊=Ú Ü≥ÚHõ¯ Ç¨Ï^Œ∞Ì =ÙO_®e. ^•xH˜ „âßq∞‰õΩÅ‰õΩ ‰õÄ_» =O`«∞x"åfie.
JÑ¨C_»∞ HÍÅ=Ú =∂i#Ñ¨Ù_»∞ "åiH˜ ÉÏ^èŒ =ÙO_»^∞Œ . ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ J~°` ÷ O« „`«=Ú
WÖÏˆQ #_»∞ã¨∞ÎOk. W@∞"≥·¿Ñ u~°∞QÆ∞`«∞Ok. D ãÖÉèÏ=##∞ Éèíq+¨º^•fi}˜QÍ
QÆ∞~°∞OÎ K«∞H˘x ÃÑ^ŒÌ Ñï„â◊=∞Å`À ãÖ|O^è=Œ Ú#fl"åà◊√§ `«=∞ =º=ã¨#÷ ∞ WÑ¨Ê\˜#∞OKÕ
=∂~°∞ÛHÀ=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ìO_ç.
J~°` ÷ O« „`«=ÚÖ’ WOH˘Hõ q+¨Ü∞« =Ú#∞ QÆ=∞xOK«O_ç. ™ê^è•~°}[#∞Å g∞^Œ
"≥∂Ñ¨|_»¤ H˘xfl ÉÏ^èºŒ `« (L`«~Î ^° •~Ú`«fi=Ú) Å#∞ ã¨=∂[=Ú ÉÏ^èºŒ `«QÍ `«#g∞^Œ
"Õã∞¨ HÀ"åe. =ÚYºOQÍ q^Œº zH˜`û« "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q. D<å_»∞ ^èxŒ ‰õΩÅ∞, `«=∞ ‰õΩ@∞O|
x~°fiÇ¨Ï}H˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ#^•xHõO>Ë Z‰õΩ¯= ‰õÄ_»Éˇ_»∞`«∞<åfl~°∞. gi ™ê÷~ÚÅÖ’
PHÍâ◊=Ú-áê`åà◊=Ú JO`« `Õ_®Å∞<åfl~Ú. ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ ™ê^è•~°} [#∞Å
JuiHõÎ ÉÏ^èŒº`«Å∞ ã¨=∂[`«O„`«"Õ∞ "≥∂Ü«∞=Åã≤=ÙO@∞Ok. nxH˘é‰õΩ =ºH˜Î
37
L`åÊ^ŒHõÉÏ^èŒº`« ã‘fiHõi¿ãÎ, âßã¨#`«O„`«=Ú ÑÖÑ≤}©ÉÏ^èŒº`«Å#∞ "≥∂Ü«∂e. =ºH˜Î
`«# ™ê=∞~å÷º#∞™ê~°=Ú Ñ¨xKÕÜ«∞\ÏxH˜ XuÎ_ç KÕÜ«∞|_®e. ãÖáêkOz#^ŒO`å
`«# *Ë|∞Ö’<Õ ÃÑ@∞ìHÀ=\ÏxH˜ JkèHÍ~°O LO_»‰Äõ _»^∞Œ . ã¨Q@ Æ ∞™ê÷~ÚÖ’ rqOK«_=» Ú
JÅ"å@∞ KÕã¨∞HÀ"åe. D<å_»∞ Z=Ô~·<å ZO`≥·<å ^èŒ#=Ú#∞ Pi˚OK«=K«∞Û. `«#
H˜+ì̈"≥∞ÿ#@∞¡ Y~°∞ÛÃÑ@ì=K«∞Û. éËÑ¨\˜~ÀAÅÖ’ D Ñïã≤÷u =ÙO_»^Œ∞. ÃÑ@∞ì|_»O`å
XHõ =º=ã¨÷ ^ŒQÆæ~° UHõ„u`«=∞ø`«∞Ok. =ºH˜ÎÜ≥ÚHõ¯ „Ñü Lz`«"≥∞ÿ# J=ã¨~°=Ú P
=º=ã¨÷ KÕ‰Äõ ~°∞Û`«∞Ok. =ºH˜QÎ `Æ « ãÖK«Ü∞« =Ú, W+¨"ì Ú≥ zÛ#@∞¡ JÑ¨=ºÜ«∞=Ú KÕÜÚ« @‰õΩ
Z=fiiH© ™êfi`«O„`«º=Ú =ÙO_»^Œ∞. nx=Å¡ ^Œ∞~°fiºã¨#=ÚÅ∞, JÑ¨~å^èŒ=ÚÅ∞
`«Q∞Æ `
æ å~Ú. ã¨=∂[=ÚÖ’ D<å_»∞#fl J<ÕHõ ^Œ∞„+¨Ê=$`«∞ÅÎ ‰õΩ HÍ~°}=Ú ã¨fi`«O„`«
^èŒ# Láê~°˚#. ^•xx W+¨ì"≥ÚzÛ#@∞¡ Y~°∞ÛÃÑ@ìQÆeˆQ gÅ∞. ^Œ∞„+¨Ê=$`«∞ÎÅ#∞
`«yæOK«\ÏxH˜ ~°Hõ∆HõÉèí@∞Å∞, ¿ã#, <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ ãïáÈ=Ù. D<å_»∞#fl
^è#Œ ãÖ|O^è"Œ ∞≥ #ÿ ¿ãfiK«Ûù g∞^Œ JO‰õΩâ◊=Ú U~°Ê_®e. ~åÉ’ÜÕ∞ J~°` ÷ O« „`« ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú
WÖÏˆQ =ÙO@∞Ok.
D<å_»∞ „Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’ J<ÕHõ Pi÷Hõ Ñ¨^Œú`«∞Å∞ „Ñ¨Kå~°=ÚÖ’ =Ù<åfl~Ú.
~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ XHõ>Ë =ÙO@∞Ok. nx<Õ |$Ç¨Ï`«Êi"å~° =º=ã¨÷ JO\Ï~°∞.
‰õΩ@∞O|=ÚÖ’x ãÖáêkã¨∞Î#fl =º‰õΩÎÅO^Œ~°∂ `«=∞ P^•Ü«∂xfl XHõKÀ@
[=∞KÕ™êÎ~°∞. JO^Œ∞Ö’#∞Oz „Ñü z#fl, ÃÑ^ŒÌ =º‰õΩÎÅ∞ `«=∞ J=ã¨~åx|\˜ì
=ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. „Ñ¨ÑÖK«=Ú ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ XˆH ‰õΩ@∞O|OQÍ
=∂~°É’`«∞#flk. Jxfl ^ÕâßÅ∞ `«=∞ Éèí∂q∞x, ãÖÑ¨^Œ#∞ qâßÅ qâ◊fi‰õΩ@∞O|OÖ’
qb#O KÕ™êÎ~Ú. WÖÏˆQ =º‰õΩÎÅ∞ `«=∞ P^•Ü«∂xfl ã¨=∂[ ÉèÏO_®~°OÖ’ [=∞
KÕÜ«∂e. Wk HõzÛ`«OQÍ [iyf~°∞`«∞Ok J#flk QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe.
Wk ZÑ¨Ê\˜H˜ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. D ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ Ü«ÚQÆãÖkè Ü≥ÚHõ¯ ~å#∞#fl
Ñ¨^ŒÇ¨~°∞ ãÖ=`«û~°=ÚÅ K«~°Û [~°∞QÆ∞`«∞Ok. Wk x~°~°÷Hõ=Ú HÍ^Œ∞. J#∞Ñ¨Ü«ÚHõÎ
"≥∞ÿ#k Hõé˜yáÈ`«∂ =ÙO@∞Ok. LÑ¨Ü«ÚHõÎ"≥∞ÿ#k ~°∂Ñ¨Ù^•Å∞ã¨∂Î=ÙO@∞Ok.
`≥e"≥#· "å~°∞ Ñï=~°#Î Ü≥ÚHõ¯ Ñ¨Ù~åfiÉèÏã¨=Ú á⁄O^Œ∞`å~°∞. ã¨=∞Ü«∞=Ú =ÙO_»QÍ<Õ
`«=∞ PÖ’K«<å=º=Ç¨~åÅ#∞, „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ#∞ `«^Œ#∞™ê~°OQÍ =∂~°∞ÛH˘#∞@
38
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_»`å~°∞. nx=Å¡ PHõã≤‡Hõ =∂~°∞ÊÅÜ≥ÚHõ¯ shock "å~°∞ `«@∞ìHÀ"åeû#

J=ã¨~°=Ú =ÙO_»^Œ∞. "≥ÚO_ç"å~°∞, WÑ¨C_»∞ #_»∞ã¨∞Î#fl^Õ J<åk, J#O`«=Ú
J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞, =∂~°∞`«∞#fl Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ J#∞~°∂ÑÖQÍ `«=∞#∞ `å=Ú
fiÛk^Œ∞HÌ ÀÖËHõ HõëêìÅÖ’ Ñ¨_` » å~°∞.
D<å\˜ „Ñ¨ÑO¨ K«=Ú KåÖÏ QÆO^Œ~Q° Àà◊OQÍ =Ù#flk. QÆ`« 300 ãÖ=`«û~åÅÖ’
"≥·*Ï˝xHõ, Pi÷Hõ, ~å[<≥·uHõ, ™ê=∂lHõ Ñï=~°Î<åÅ∞ ZO`« f„=QÆuÖ’ =KåÛ~Ú
JO>Ë ^•xx XHõ J^Œ∞ƒù`«O J<Õ J<åe. 300 ãÖ=`«û~åÅ „HÕ^Œ\˜ =ºH˜Î
JHõ™ê‡`«∞ÎQÍ rq¿ãÎ J_»∞QÆ_»∞QÆ∞<å Pâ◊Û~°ºK«H˜`«∞_Ò`å_»∞. Ô~·Å∞, HÍ~ü, ã‘ì=∞~ü,
"åÜ«ÚÜ«∂#=Ú, >ˇbá¶È<£, \˜.q., q^Œ∞º`«∞Î ZO`«QÍ x`«ºrq`«OÖ’ ™ê^è•~°}
=∞Ü«∂º~Ú JO>Ë g\˜QÆ∞iOz `≥eÜ«∞x =ºH˜Î J"åÔH·¯áÈ`å_»∞.
~å#∞#fl 20 ãÖ=`«û~°=ÚÅÖ’ WO`«HõO>ˇ Pâ◊Û~°º[#Hõ"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞
=™êÎ~Ú. D<å\˜ =º‰õΩÎÅ∞ Uq∞ PÖ’zã¨∞Î<åfl~°∞, Uq∞ HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°∞, Uq∞
KÕã∞¨ <Î åfl~°∞ - g\˜x „"åã¨∞OK«∞‰õΩx 20 ãÖ=`«û~°=ÚÅ `«~åfi`« „Ñ¨ÑO¨ K« Ñïã≤` ÷ ∞« Å`À
áÈeÛK«∂¿ãÎ "å\˜ =∞^èºŒ Éè∂í =∂ºHÍâßÅ `Õ_® =ÙO@∞Ok. nxx TÇ≤ÏOK«ÖxË =º‰õΩÅÎ ∞
`«=∞ `≥eq`Õ@Å∞, ãÖÑüÎ Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê^Œ#Ñ¨Ù „Éè=í ∞Å#∞ J<ÕH™õ ê~°∞¡ áÈQ˘@∞ì‰Ωõ <Õ
Ñïã≤÷`«∞Å∞ U~°Ê_»`å~Ú. JO`ÕHÍHõ J#∞Ñ¨Ü«ÚHõÎ"≥∞ÿ# r=#q^è•<åxfl =kÖË
„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞‰õÄ_® "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì =ÙO\Ï_»∞. XHõ™êi PÖ’K«<åÑ¨^Œúu =∂i`Õ
„H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ∞ =∂~°\ÏxH˜ PÅâ◊ºO J=fi^Œ∞. PHõã≤‡Hõ =∂~°∞ÊÅ∞ JO`« ã¨∞ÅÉèíO
HÍ=Ù. TÇ≤ÏOK«xk Z^Œ∞~Ô #· Ñ¨Ù_»∞ =ºH˜Î QÆO^Œ~Q° Àà◊OÖ’ Ñ¨_` » å_»∞. ã¨fiÑ¨flÖ’HõOÖ’HÀ,
XHõ =∂Ü«∂„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’HÀ J_»∞y_ç#@∞¡ ÉèÏq™êÎ_∞» .
ÅHõÖ∆ Ïk ãÖ=`«û~åÅ∞flO_ç „Ñü Hˆ „∆ `«OÖ’#∞ „Ñ¨QuÆ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ
=Ù<åfl~Ú. `«~°O `«~åfi`« `«~°O Z‰õΩ¯= J=QÍÇ¨Ï# K«∂Ñ≤ã¨∂Î<Õ=ÙO@∞Ok. HÍh
WÑ¨Ê\˜=~°‰Ωõ [iy#k [~°∞QÆ#∞#flk J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ ^ÕHÍHõ, JÉè∂í `«ÑÓ¨ ~°fi"≥∞#ÿ k. 300
ãÖ=`«û~åÅ#∞O_ç WÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ [iy#k, ~å#∞#fl 20 ãÖ=`«û~åÅÖ’ „Ñ¨ÑÖK«O
Z@∞ "≥à◊§#∞#fl^À, U ~°∂Ñ¨Ù ^•ÅÛ#∞#fl^À `«∞Å<å`«‡HõO (Comparative) QÍ
áÈÅÛQÆey`Õ ^•<˘flHõ ÉèÜ í ∞« OHõ~° Éè∂í HõOÑÖQÍ Jaè=i‚OK«=K«∞Û. Wk J`«∞ºH˜Î HÍ^Œ∞.
39
"Õ∞^è•=ÙÅ#∞ ‰õΩkÑ≤"Õ¿ã „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú

XHõÑ¨C_»∞ |∞∞+≤, =Úx, =∞x+≤, ^•~°≈x‰õΩÅ∞ ã¨=∂[OÖ’ ã¨~ÀfiK«Û=~°æOQÍ
ÉèÏqOK«|_Õ"å~°∞. "åi „Ñüáê^Œ# âßã¨<å^èºŒ ‰õΩ∆ Å‰õΩ, ^è<Œ å^èºŒ ‰õΩ∆ Å‰õΩ, J<Àº#º qt+¨ì
=~°=æ ÚÅ‰õΩ =∂#º=∞ÜÕ∞ºk. "åi =∂@Å#∞ ÃÑ_»Kq≥ x ÃÑ>Ëì ^Œ∞™êûÇ¨Ïã¨=Ú Z=~°∂
KÕ¿ã"å~°∞ HÍ^Œ∞. ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅ =∂~°xæ ~å÷~} ° Ö’ "åi ™ê=∞~°º÷ =Ú,
=~°Ûã¨fiO(=~°Ûã¨∞û) J™ê^è•~°}=Ú.
^•~°≈x‰õΩÅ∞ "≥Ú^Œ\˜ =~°æ=ÚÖ’H˜ =™êÎ~°∞. g~°∞ âßG=Ú ~°zOz P HÍÅÑ¨Ù
ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ ã¨=∂^è•<åÅ∞ WKÕÛ"å~°∞. „Ñ¨=K«<åÅ∞ WKÕÛ '"åºã¨Ñ‘~î°=Ú—Å g∞^Œ gi
JkèHÍ~°=Ú =ÙO_Õk. ~åA#∞O_ç x~°∞¿Ñ^Œ =~°‰õΩ giÑ¨@¡ J™ê=∂#º =∂#º`«
=ÙO_Õk. D<å_»∞‰õÄ_® D =~°æO ~°K«~Ú`«Å∞QÍ, Hõ=ÙÅ∞QÍ, HõàÏHÍ~°∞Å∞QÍ XHõ
™ê÷~ÚQÍx, ÖHõ∆ºOQÍx ÖËx ã≤÷uÖ’ =Ù<åfl~°∞. "åiÖ’ Z‰õΩ¯==∞Ok ^èŒ#=O`«∞Å‰õΩ
Éèí„\ÏAÅ∞QÍ =ÙO@∞<åfl~°∞. JÖÏˆQ "å~°∞ Uq∞ PÖ’zOz Uq∞ „"åÜ«∞=∞x
xˆ~Ìtã¨∞Î<åfl~À J^Õ KÕã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨K«∞~°} ˆH=Å=Ú‰XHõ "åºáê~°"≥∞ÿáÈ~ÚOk. Jk
^èxŒ ‰õΩÅ KÕuÖ’ =Ù#flk. JO^Œ∞=Å¡ ãÖKåÅ‰õΩx hu áê\ÕK«|_»∞`«∞Ok. D<å_»∞
J<ÕHõ Ñ¨„uHõÅ∞, "å~åÎÑ¨„uHõÅ∞ „Ñ¨K«∞iOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú. Ñ¨Ùã¨ÎHõ=ÚÅ∞ ‰õÄ_»
JK«Û=Ù`«∞<åfl~Ú. HÍh ZHõ¯_® ~°K«#ÅÖ’ ã¨fi`«O„`« Q˘O`«∞ ÖË^Œ∞. ¿ãfiK«Ûù ÖË^Œ∞.
„Ñ¨K∞« ~°}Hõ~Î° Uk ÖÏÉè™í ê\˜ J#∞‰õΩO\Ï_À J^Õ ~°K~« Ú`å „"å™êÎ_∞» . ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë
~°K~« Ú`« `«# '™êfiq∞— ÉèÏ"åÅ‰õΩ J#∞~°∂ÑÖQÍ „"å¿ã<Î Õ ^è#Œ =Ú Åaèã∞¨ OÎ k. ÖÏÉè™í ê\˜
ÖËxKÀ@ „Ñ¨K«∞~°}Hõ~°Î ^èŒ#=Ú#∞ qxÜ≥∂yOK«_»∞Hõ^•! ~°K«~Ú`«‰õΩ `«#^≥·#
„Ñ¨HÍâ◊=º=ã¨÷ ÖË^Œ∞. L<åfl, XHõ¯\’ J~À „Ñüã¨Êù~°÷(áÈ\©H˜) `«@∞ìHÀÖËHõ ZÖÏQÀ
<≥@∞ì‰Ωõ ~å|_»∞`«∞<åfl~Ú. W@∞=O@Ñ¨C_»∞, giH˜ H˘#∞QÀÅ∞^•~°∞Å∞ ÅaèOK«∞@ ÖË^∞Œ .
WÖÏO@Ñ¨C_»∞ Lz`« =Ú„^Œ} =ÙO_ç‰õÄ_» ÖË#@∞¡ =ÙO@∞Ok. ~°K«~Ú`«Å∞,
PÖ’K«<åÑ¨~∞° Å∞(Thinkers ), ^•~°≈x‰õΩÅ∞ D<å_»∞ ÖË#>Ë¡ ÖˇH¯õ .
=∞h+¨µÅÖ’ Ô~O_»= =~°æ=Ú "≥·*Ï˝x‰õΩÅk. Ñ¨Ù~å`«# HÍÅOÖ’ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ
ÉÏ^èºŒ `« ^•~°≈x‰õΩÖË fã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞. Éè∫uHõHˆ „∆ `«OÖ’ Jaè~∞° z Hõey#"å~°∞ K«~‰° Ωõ _»∞,
Hõ}Ï^Œ∞_»∞, <åQÍ~°∞#˚ ∞_»∞, Ü«∂[˝=Å∞º¯_»∞, „^À}ÏKå~°∞º_»∞ Éè∫uHõ J#∞ãÖ^è•<åÅ∞
40
KÕ¿ã"å~°∞. ÖËHõ "åºã¨∞_»∞, HõÑÅ≤ ∞_»∞, =t+¨µ_ª ∞» , Q“`«=ÚÅ =Öˇ Ü«ÚQÆ^~Œ ≈° <åxH˜ „H˘`«Î
J^è•ºÜ«∂Å∞ Hõe¿Ñ"å~°∞.
D<å_»∞ ÃÑ· W~°∞=~åæÅ Ñïã≤÷u JO`«O`«=∂„`«OQÍ<Õ =Ù#flk. "≥·*Ï˝xHõ
Pq+¨¯~°}ÅÖ’ Ãã·O\˜Ñ¶≤H±iÃã~üÛÖ’ XHõ `«~°O"å~°∞ KåÖÏ Hõ$`«Hõ$`«∞ºÖˇ·
„Ñ¨ã≤kúQÍOKå~°∞. ™ê^è•~°} Ü≥∂QÆº`«ÖË =Ù#flÑ¨Ê\˜H˜ ™ê=∂#º[#∞Å‰õΩ J™ê^è•~°}
ÖÏÉèÏÅ∞ WKÕÛ"å\˜x HõxÃÑ\Ïì~∞° . WÑ¨C_»∞ q^Œ∞º`«∞Î =∂#= rq`«O Ü≥ÚHõ¯ JqzÛù#fl
JOQÆ"≥∞ÿáÈ~ÚOk. nx `«~åfi`« ™ê÷#O "åÇ¨Ï<åÅk. Ãã·H˜Å∞#∞O_ç Ô~·Å∞, "≥∂@~ü,
ã‘=ì ∞~ü, q=∂<åÅ∞ ^Œ∂~° „Ñ¨Ü∂« }ÏÅ#∞ ã¨∞ÅÉè™í ê^èºŒ O KÕâß~Ú. |~°∞=Ù"≥∂`«, Y~°∞Û
‰õÄ_» `«yæOk. JO^Œ∞=Å¡ J<ÕHõ~°HÍÅ "åºáê~åÅ∞ f„=QÆu`À =$kúK≥O^•~Ú.
>ˇeá¶È<£, ˆ~_çÜ≥∂, \˜.q.Å =ÙÑ¨Ü≥∂QÆO ‰õÄ_® J^Õq^èŒOQÍ =$kúK≥Ok#k. P
Ü«ÚQÆOÖ’ =∂#= rq`« x`åº=ã¨~°=ÚÅ Ñ¨ÓiÎx "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ KÕã≤ J™ê^è•~°}
ã¨Ç¨Ü«∞O JOkOKå~°∞. L`åÊ^Œ# Hõ=ã¨~°=∞ÜÕ∞º J<ÕHõ z<åflÃÑ^•Ì Ü«∞O„`åÅ
Pq+¨¯~°}H˜ ‰õÄ_® =∂#=*Ïu "åiH˜ Hõ$`«[` ˝ Q« Í =ÙO@∞Ok. Pump Å∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q
D „âı}H˜ ˜ K≥O^Œ∞`å~Ú.
HÍh D =~°Oæ ‰õÄ_® ^•~°≈x‰õΩÅ =Öˇ<Õ `«=∞ QÆi=∞#∞ =ÙOK«∞HÀÖËHáõ È~ÚOk.
Pq+¨¯~°ÅÎ ‰õΩ `«=∞^≥#· L`åÊ^Œ<å Hˆ „∆ `«O ÖË^∞Œ . JO^Œ∞=Å¡ "å~°∞ ^è#Œ =O`«∞ÅH˘~°‰Ωõ
Ñ¨ x KÕ Ü « ∞ =eû =zÛOk. WHõ ¯ _ç # ∞O_ç JO`å QÆ O ^Œ ~ ° Q Àà◊ " ≥ ∞ ÿ á È~ÚOk.
K«Å#z„`«Ñi¨ „â◊=∞Ö’x tHõ} ∆ KåÖÏ =ÙÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ O° QÍ =ÙO@∂=ÙO_Õk. HÍh ^•xx
=ÙÑ¨Ü∂≥ yOKÕ f~°∞ K«∂¿ãÎ KåÖÏ ÉÏ^èŒ "Õã∞¨ OÎ k. =Ú„^Œ}Ï=º=ã¨‰÷ Äõ _» XHõ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ
â◊H.Î˜ HÍh P Hˆ „∆ `«OÖ’‰õÄ_» =ÙÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ qÕ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. Ñ¨xH˜~åxk KåÖÏ Z‰õΩ¯=
=Ú„k`«=∞ø`ÀOk. K«Å#z„`åÅ∞ K«∂¿ã"å~°∞, Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ∞ K«k"Õ"å~°∞ g\˜#∞O_ç
^Œ∂~°OQÍ =ÙO>Ë<Õ =∞Oz^Œ<Õ Jaè„áêÜ«∞=Ú#‰õΩ =KåÛ~°∞.
D~ÀAÅÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 50,000 =∞Ok =ÙK«Û„âı}˜H˜ K≥Ok# "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞
„H˘`«„Î H˘`«Î PÜ«Ú^è•Å∞ xi‡OKÕ Ñ¨xÖ’ x=∞QÆfl"≥∞Ü ÿ Ú« <åfl~°∞. nx=Å# giH˜ Ñ¨ÓiÎ
ã¨<å‡#"Õ∞HÍHõ, =Åã≤#O`« ^èŒ#O‰õÄ_® Åaèã¨∞Î#flk. WO`«QÍ W`«~°„`å á⁄O^ŒÖË~°∞.
JO^Œ ∞ =Å# "åi =∞øoHõ " ≥ ∞ ÿ # PÖ’K« < åq^è • <åÅ∞ =∞Oz =∂~° æ O Ö’
41
=ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«\ÏxH˜ gÅ∞HÍ^Œ∞. ãÖÑü,Î ã¨∞Y™ê=∞„y JO>Ë JO^ŒiH˜ W+¨"ì ∞Õ . "å~°∞
^•~°≈x‰õΩÖˇ·<å, "≥·*Ï˝x‰õΩÖˇ·<å nxH˜ W+¨ìÑ¨_»`å~°∞. JO^Œ∞=Å# WÑ¨Ê\˜ ã≤÷ux K«∂ã≤
D W~°∞=~åæÅÖ’ ã¨fi`«O„`« PÖ’K«<åq^è•#O Å∞Ñ¨Î"≥∞ÿ#^Œx ÉèÏqOK«=K«∞Û#∞.
W~°∞=Ù~°∂, ^èŒ#=O`«∞Å H˘~°‰õΩ =∂ã¨ì~°¡H˘~°‰õΩ Ñ¨xKÕÜ«∞=Åã≤ =™ÈÎOk.
Wk ^Ò~åƒùQÆºÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# ^Œ∞~°æu. nx#∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_»@"≥∞ÖÏ? |Ü«∞@‰õΩ
f¿ã"åÔ~=~°∞? ‰õΩ\©~Ñ° i¨ „â◊=∞Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# J<ÕHõ Ü«∞O„`«=ÚÅ∞ "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞
`«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« =Åã≤ =Ù#flk. W"ÕHÍx `«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« |_ç`Õ J<ÕH=õ ∞Ok x~°∞^ÀºQÆO
#∞O_ç ~°H˜∆OK«|_»∞@ÜÕ∞QÍHõ JÉèÏ=[#º HõëêìÅ#∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
WO\˜Ö’ =ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_Õ Ñ≤O_ç=∞~°, #∂<≥QÍ#∞QÆ, K«~°MÏ, Ç¨ºO_»∞Å∂"£∞û, HõO™êe,
=„_»Oy, Hõ=∞‡~åxH˜ ãÖ|OkèOz# Ü«∞O„`åÅ∞ HõxÃÑ@ìQeÆ y`Õ ™ê=∂#º rq`«OÖ’
ã¨∞YO ÃÑ~°QÆ@"Õ∞HÍHõ P^•Ü«∞O ‰õÄ_» ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. K«=HõQÍ =ÙO_»∞
Ñ¨ O Ñ¨ Ù Ãã@∞ì ‰ õ Ä _® J=ã¨ ~ ° " Õ ∞ . HÍy`åxfl `« Ü « ∂ ~° ∞ KÕ ¿ ã Ñ¨ i „â◊ = ∞#∞ „Ñ¨ u
Ñ¨Öˇ¡@∂~°∞#O^Œ∞ <≥ÅH˘ÅÊ=K«∞Û#∞. ã¨∂~°∞ºx "Õ_çq∞`À #_çKÕ ‰õΩOÑ¨@¡ =Å¡
Y~°∞ÛÖË‰õΩO_® "Õ_çhà◊√§ á⁄O^Œ_»"Õ∞HÍHõ, =O@ KÕã¨∞HÀ_®xH˜, ZO_»Éˇ@∞ì@‰õΩ
Ñ¨xH˘ã¨∞OÎ k.
ÃÑ·# H˘xfl =Ù^•Ç¨Ï~°}Å∞ W=fi|_®¤~Ú. Z^Œ∞Ì|O_»¡Ö’ KåÖÏ =∂~°∞ÊÅ∞
fã¨∞H˘x~å=K«∞Û#∞. HÍ~°∞¡, Ãã·H˜à◊§#∞, h\˜^•fi~å #_çÑ≤OK«=K«∞Û#∞. Jq Ys^≥·#
ÃÑ„\’Å∞‰õΩ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞OQÍ =ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»`å~Ú. D Ñ¨#∞ÅxflO\˜x =∞#
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∞\ÏxH˜ ã¨=∞~°÷`« Hõey#"åˆ~. D Ü«∞O„`åÅ L`åÊ^Œ#
J<Õk KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ Ñï„â◊=∞QÍ =∂~°=K«∞Û. HÍx W@∞=O\˜ „Ñ¨Ü∞« `åflÖËg HõxÑ≤OK«@O
ÖË^Œ∞. ‰õΩ\©~°Ñï„â◊=∞Å ¿Ñ~°∞g∞^Œ [~°∞QÆ∞`«∞#fl =º=Ç¨~°O Ç¨™êºã¨Ê^ŒOQÍ =ÙO_ç
™ê÷ÑO≤ z#"åiH˜ "≥∂Ü«∞ÖËx ÉèÏ~°OQÍ =∂~°∞`«∞#flk. `«Ü∂« ~°∞HÍ|_ç# Ü«∞O„`åÅhfl
=∞#ã¨∂ÊùiQÎ Í xi‡OK«|_»Hõ slip shod QÍ `«Ü∂« ~°Ü∂« º~Ú. D Ü«∞O„`« x~å‡`«Å‰õΩ
Pq+¨¯~°ÎÅ‰õΩ =∞^èŒº =∞#ã¨∞ûÖ’ x["≥∞ÿ# áê~°ã¨ÊiHõ ãÖÜ≥∂QÆ=Ú U~°Ê_ç ^•xH˜
J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º ^èŒ#=Ú ÅaèOz =ÙO>Ë LÑ¨Éè’HõÎÅ‰õΩ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# ÖÏÉèÏÅ∞
=zÛ=ÙO_Õq. ã¨ÇÏ¨ HÍ~°ãO¨ Ñ¶∂¨ Å ^•fi~å =Ú_çã~¨ ∞° ‰õΩ WÑ≤ÊOK«|_ç `«Ü∂« ~Ô #· =ã¨∞=Î ÙÅ‰õΩ
42
=ÙÑ¨Ü«ÚHõÎ"≥∞ÿ# =∂Ô~¯@∞ì#∞ WÑ≤ÊOK«QÆey=ÙO>Ë Ñïã≤÷`«∞Å∞ "Õ~˘HõÖÏQÆ∞#

=ÙO_ç=ÙO_Õq. JÑ¨C_»∞ =∞#=Ú Hˆ =Å=Ú =º=™êÜ«∞O g∞^Œ<Õ P^è•~°Ñ_¨ =ç ÙO_Õ"å~°=Ú
HÍ^Œ∞. ¿Ñ_»=∂„`«"∞Õ HÍHõ, W`«~° K«=ÙHõ „áêHõ$uHõ =#ã¨Ê`«∞Å∞, Zé∞=ÙÅ∞ HõxÃÑ_»∞`«∂
=ÙO_Õ"å~°=Ú. Ñ¨â◊√=ÙÅH˘~°‰õΩ á⁄ÖÏÅÖ’ JkèHõ kQÆ∞|_çxKÕÛ ÑÖ@, ãÖ=`«û~°O
á⁄_»=Ù# ÃÑiˆQ QÆ_ç¤x ÃÑOz#Ñ¨C_»∞ Ñ¨â◊√áêÅ# XHõ #+¨ìáÈÜÕ∞ =º=Ç¨~°OQÍ
q∞ye=ÙO_ÕkHÍ^Œ∞.
Z=~°∞, Z=iH˜ Ñ≤~åº^Œ∞ x"åfie? D<å_»∞ ^Õâ◊=∞O`«\Ï „Ñ¨}ÏoHÍÉ^Œú"≥∞ÿ#
‰õΩ\©~Ñ° i¨ „â◊=∞Å∞ qãïÎ OKåe. Jq [~°Q\ Æ ÏxH˜ WÑ¨Ê\˜H˜ J=∞Å∞ J~Ú#@∞¡ Hõ#Ñ¨_®¤
Jk JÑ¨~åºÑ¨=Î Ú, JãÖ`À+¨[#Hõ=Ú. =∞# "≥*· Ï˝x‰õΩÅ‰õΩ, x~å‡`«Å‰õΩ, LÑ¨É’è HõÅÎ ‰õΩ
[áê<£Ö’ =Ù#fl@∞=O\˜ L`åûÇ¨Ï=Ú (spirit), "Õ_ç LO_ç=ÙO>Ë =∞# ^Õâ◊OÖ’x
"Õ∞^è•q=~°æO ‰õÄ_» Jxfl ˆH∆„`åÅÖ’ K«=∞`å¯~åÅ∞ ™êkèOz=ÙO_Õ"å~°∞. HÍh Wk
ZÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞Ok? „Ñü"˘Hõ¯iH˜ Ô~O_»∞ KÕ`«∞Ö`À ãÖáêkOKåÅx =Ù#flÑ¨Ê\˜H˜
„ÑüÉèíÅhfl q^ÕâßÅ‰õΩ ÃÑ@∞ì|_ô^•i ^ÕâßÅH˜ =Åã¨áÈ`«∞<åfl~Ú. ‰õΩ\©~°Ñï„â◊=∞Å∞
ZHõ¯_≥Hõ¯_»∞<åflÜ≥∂ J=hfl #+¨ìOÖ’<Õ =Ù<åfl~Ú. =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ "Õã≤# „Ñü"˘Hõ¯i
L`åûÇ¨Ï=Ú h~°∞HÍiáÈ`ÀOk.
W^Õ =∂@ ^•~°≈x‰õΩÅH˜, =∞h+¨µÅH˜ =iÎã¨∞ÎOk. HÍÅO ZO`« "ÕQÆOQÍ
=ÚO^Œ∞‰õΩ "≥à◊√`ÀO^À P J#∞áê`«OÖ’<Õ ã¨=∞ã¨ºÅ∞‰õÄ_® ÃÑiQÍ~Ú.
z‰õΩ¯=Ú_»∞Å∞Ñ¨_®¤~Ú. J=hfl ‰õÄ_» |∞kúãO¨ `«"∞≥ #ÿ "åº=Ç¨iHõ"∞≥ #ÿ `«^•ä ºÅg∞^Œ
x~åúi`« ã¨=∂^è•<åÅ∞ á⁄O^ŒQÀ~°∞`«∞<åfl~Ú. W@∞=O\˜ "åiH˜ =∂~°æ^Œ~°≈#=Ú
KÕÜ∞« QÆeQˆ ™êÇ≤Ï`«º=Ú ~°zOK«|_ç, JK«∞Û"ÕÜ∞« |_ç áê~î‰° Ωõ Å‰õΩ Lz`« =¸ÅºOÖ’
Åaè¿ãÎ ZO`« ÉÏQÆ∞O_»∞#∞? HÍh D ˆH∆„`«O ‰õÄ_® JO^èŒHÍ~°=∞Ü«∞OQÍ
J~ÚáÈ~ÚOk.
„Ñük#O Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ ¿Ñ~°∞`À ÅHõ∆ÖÏk HÍy`åÅ∞ #Å¡|_çáÈ`«∞<åfl~Ú.
„Ñüx`«ºO U^À XHõ Ñ¨„uHõ =∂Ô~¯\’¡H˜ =™ÈÎOk. Jhfl JK«Û=Ù`«∞<åfl~Ú, J=Ú‡
_Ò`«∞<åfl~Ú. W=hfl Z=~À XHõ~∞° „"åã¨∂<Î =Õ Ù<åfl~°∞. HÍh Pk#∞O_ç JO`«O =~°‰Ωõ
D =Ú„^Œ}Ï=º=ã¨#÷ ∞ ã¨g∞H˜¿∆ ãÎ x~åâ◊=∂„`«"∞Õ q∞QÆ∞Å∞`ÀOk.
43
™ê^è•~°} [#∞ÅH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂ÅQÆ∞iOz QÆOcè~°OQÍ PÖ’zOz
"≥#∞Hõ|_ç# =∞# ^Õâ◊ Ñïã≤÷`«∞Ö’ ã¨=∞#fiÜ«∞O ‰õΩkiÛ =ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_Õk U"≥∞ÿ<å
KÕÜ«∞|_»∞`«∞#fl^• J<Õ^Õ „Ñ¨â◊fl. WOw¡+π Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ HÍy`åÅ#∞ J@∞-W@∞ „uÑ≤Ê
"å\˜x `«=∞ ¿Ñ~°∞`À „áêOfÜ«∞ÉèÏ+¨ÅÖ’H˜ =Ú„kOK«∞HÀ=_»O [~°∞QÆ∞`«∞#flk.
`«‰Ωõ ¯=HÍÅOÖ’ KÕã#≤ „â◊=∞‰õΩ Z‰õΩ¯= Ñ¶e¨ `åxfl á⁄O^Œ\ÏxH˜ D q^è•#O ã¨∞ÅÉèOí
‰õÄ_». ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅ, "åº=Ç¨iHõ, `«^äŒºÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# ã¨=∞™êº x"å~°}ÀáêÜ«∂Å
#O^Œ*ËÜ«∞@"Õ∞ Hõ~°Î=ºOQÍ ÉèÏqOKÕ =∞h+¨µÅ∞ Hõ~°∞=Ü«∂º~°∞. 17 ãÖ=`«û~åÅ∞
x~°O`«~°=Ú Ñï„â◊=∞ KÕã≤ „QÆO^äŒO „"å¿ã HÍ~°Öò=∂~ü¯û ÖÏO\˜ "å~°∞ Ui?
áê`«|@ìÅ∞ Ãã·A KÕã,≤ `«#H˜ Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ |@ìÅ∞ `«Ü∂« ~°∞KÕã,≤ Éè~í Î° `«Ñã¨ ∞¨ û#∞ |ÅÑ¨~K° Õ
ÉèÏ~°ºÖËi?
^•~°≈xHõ, "≥*· Ï˝xHõ Hˆ „∆ `åÅ∞ â◊¥#º"≥∞ÿ ÖËHõ "å\˜ ™ê÷~Ú kQÆ*Ï~°_O» , ^•i`«ÑÊ¨ _»O
KåÖÏ ÉÏ^è•Hõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞=Ú. D ™ê÷~Ú =º‰õΩÎÅ∞ `å=Ú kQÆ*Ïi, kâß„Éèí=∞#∞
HõÅ∞QÆ*Ë¿ã ~°K«#Å#∞ K«∂¿ãÎ ^•x „Ñü„H˜Ü«∞ KåÖÏ ÉèíÜ«∞OHõ~°OQÍ =ÙO@∞Ok.
Ñ¨Ó~°fiHÍÅOÖ’ "åi<Õ „|Ç¨Ï‡~åHõ∆ã¨∞ Å<Õ"å~°∞. WÑ¨Ê\˜"åiH˜ „H˘`«Î <å=∞Hõ~°}=Ú
[iyO^À ÖË ^ À `≥ e Ü« ∞ ^Œ ∞ HÍh, Hõ z Û`« O QÍ P „|Ç¨ Ï ‡~åHõ ∆ ã ¨ ∞ Å `« ~ ° " Õ ∞
„áÈkK≥O^Œ∞`ÀOk.
Wk D<å\˜ =ã¨∞Îã≤÷uÜ≥ÚHõ¯ Ñ¨~°º"ÕHõ∆}. nx=Å¡ U=∞ø`«∞Ok? ã¨g∞Hõ∆Å∞,
u@ì_®Å∞ x`«º=Ú [~°∞QÆ∞`«∂<Õ=Ù<åfl~Ú. D K≥q`À qx P K≥q`À =kÖËÜ∞« _»O
[~°∞QÆ∞`«∞#flk. Ñ¨x [iˆQ@@∞¡ K«∂_®e. WÑ¨C_»∞ <Õ#∞ J^Õ KÕÜ«∞É’`«∞<åfl#∞.
"≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞, ^•~°≈x‰õΩÅ∞ <åÜ≥ÚHõ¯ front. Ü«Ú^•úxH˜ Ñ¶∂¨ `«Hâõ „◊ ™êÎÅ x~å‡}ÏxH˜
`«=∞ |∞kúx =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«=^Œ∞Ì Jx "≥·*Ï˝x‰õΩÅ#∞ |Å=O`«O KÕ™êÎ#∞.
W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ"å~°∞ `«=∞ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞, `«=∞ ÔQÅ∞Ñ¨Ù ã¨∞xtÛ`«O KÕ¿ã J"≥∂Ñ¶¨∞
LáêÜ«∂Å#∞ HõxÃÑ\˜ì Z^Œ∞\˜"å~°∞ qHõÖÏOQÆ∞Å∞ HÍ"åÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
ã¨∂H©;Hõ~} ° `«~∞° "å`« Jk [~°∞QÆ‰Ωõ O_® <Õ#∞ K«∂™êÎ#∞. LK«Ûã¨sÎ Ü«∞ "≥*· Ï˝xHõ „ÑüÉèí
"åi `≥eq`Õ@Å#∞O_ç Uq^èŒ"≥∞ÿ# LÑ¨Ü≥∂QÆO á⁄O^Œx=fi‰õΩO_® K«∂™êÎ#∞. "åi
™ê=∞~å÷ºÅ∞ WOHÍ ‰õΩ\©~°Ñï„â◊=∞Å‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_Õ =ÙÑ¨Hõ~°}ÏÅ#∞ xi‡OK«\ÏxH˜
44
=ÙÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ç ^•xH˜ J#∞‰õÄÅ "å`å=~°}=Ú `«fii`« QÆuÖ’ xi‡OK«|_»∞`«∞Ok.

nxH˜ L^•Ç¨Ï~°}QÍ <Õ#∞ =ÚO^Õ XHõ #=¸<å `«Ü«∂~°∞KÕã≤ "≥à◊√Î<åfl#∞.
~°K«~Ú`«Å, ^•~°≈x‰õΩÅ „H˘`«Î=~°æ=Ú Pq~°ƒùqã¨∞ÎOk. Jk `«# „ÑüÉèí g∞^Õ
P^è•~°Ñ¨_ç XO@iQÍ<Õ PÖ’zOK«_»=Ú, „"åÜ«∞_»=Ú KÕã¨∞ÎOk. "åi ÅHõ∆ºã≤kúH˜
ã¨Ç¨Ü«∞ã¨Ç¨ÏHÍ~åÅ∞ Åaè™êÎ~Ú. "åi =∞ã≤Î+¨¯=Ú K≥·`«#º=O`«"≥∞ÿ Hõ"å\ÏÅ∞
`≥~∞° K«∞H˘x D~ÀAÅÖ’ „"åÜ«∞=Åã≤#k ã¨Ê+ì̈OQÍ QÀK«iã¨∞OÎ k.
ãÖÑ¨#∞flÅ ã¨Ç¨Ü«∞O fã¨∞HÀ‰õΩO_® <Õ\˜ Ñ¨Ùã¨ÎHõ q„ˆH`«Å∞ Z‰õΩ¯= ÖÏÉèÏÅ
HÀiHõ‰õΩ `«Å"˘QÆæ‰õΩO_® ™ê^è•~°} [#∞Å‰õΩ =ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_Õ ã¨`åûÇ≤Ï`«º=Ú#∞
WO\Õ\˜H˜ „Ñ¨K«∞~°} ^èŒ~°‰õΩ W=fiQÆÅ=∂? <å‰õΩ, Jk ãÖÉèí==Ú J<Õ qâßfiã¨=Ú
=Ù#flk. HÍÅ=Ú `«# J=ã¨~åxH˜ `«y# =∂~åæÅ#∞ J<Õfi+≤OK«∞‰õΩO@∞Ok. ã¨~fi° „`å
"åºÑ≤OzÜ«Ú#fl JO^èHŒ Í~°OÖ’ "≥∞é∞ã¨∞#Î fl #Hõ„∆ `«O ^Œ$+≤Qì ÀK«~=° ∞ø`«∞Ok.
^•i≈x‰õΩÅ∞, "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ W^ŒÌ~°∂ =∂~°∞`å~°∞. D =~°æO #∞O_ç <Õ\˜
ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ Ñïëê¯~°=Ú K«∂Ñ¨QÆeˆQ #=~°`åflÅ∞ Pq~°ƒùq™êÎ~Ú. W@∞=O\˜
Ñïã≤÷`«∞Å#∞ xi‡OK«\ÏxH˜ <å Ñ¨ÓiÎ Ü≥∂QÆ^•#=Ú =ÙO@∞Ok. HÍh Ñ¨~ÀHõ∆OQÍ
=ÙO_»@O =Å# JO^Œ~°∂ ^•xx K«∂_»ÖË~°∞, QÆ∞iÎOK«ÖË~°∞.
45
=∞h+‘ - |∞∞+≤ ~°∂ÑÖÖ’ <å Ñ¨~ÀHõ∆Éèí∂q∞Hõ
=∞x+≤ `«# JO`«â◊≈H˜Î ^•fi~å, „Ñ¨ã¨∞Ñ¨Î™ê=∞~å÷ºÅ „Ñ¨Hõ\©Hõ~°} ^•fi~å Z`«∞Î‰õΩ

Z^Œ∞QÆ∞`å_»∞. Wk x["≥∞#ÿ Ñ¨Ê\˜H˜ `«Ñ-¨ ufHõÅ∆ =Å# „ÑŸ~°=Ú(f„==Ú) KÕÜ∞« |_»¤
"å`å=~°}=Ú, tHõ,∆ ™êxfl^èºŒ -ã¨`û« OQÍÅ∞, Ñ¨~å=∞~°≈-J#∞Hõ~} ° =ÚÅ∞ ‰õÄ_® =ºH˜Î
™ê=∞~°÷º=Ú#∞ ÃÑOK«\ÏxH˜ KåÖÏ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# áê„`«#∞ x~°fiÇ≤Ï™êÎ~Ú. ™ê^è•~°}
„âı}H˜ ˜ K≥Ok# ™ê=∂#º=ºH˜Î ‰õÄ_® XHõ „Ñ¨KO« _» â◊HÎ˜ ã¨Ç¨ Ü«∞O`À JãÖÉè=í =∞xÑ≤OKÕ
Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú#∞ ãÖÉè=í =Ú KÕ™êÎ_∞» . "å~°∞ Ü«ÚQÆ™ê^è<Œ å~°`∞« Öˇ· ÖËdx-"å}˜ ^•fi~å
XHõ ã¨â◊HõÎ `«O„`«=Ú(Medium) ^•fi~å [#=∂#ã¨ PÖ’K«<å™ê÷~Úx ÃÑOKÕ"å~°∞.
W@∞=O\˜ ™ê^è Œ # J<Õ H õ LK« Û ã¨ Î s Ü« ∞ =ºH˜ Î ` « fi =ÚÅ‰õ Ω [#‡xzÛ "åi
„Ñ¨ã¨∞Ñ¨Î™ê=∞~°÷º=Ú#∞ "Õ∞Å∞H˘eÑ≤, ã¨=º"≥∞ÿ# ^•i K«∂Ñ≤, ã¨=∂[OÖ’ "åOKè«hÜ«∞,
J=ã¨~°"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x =KÕÛ"å~°∞. âßs~°Hõ ã≤÷uÖ’ ™ê=∂#∞ºÅ∞QÍ
^Œ$+≤Qì ÀK«~=° ∞ÜÕ∞º =º‰õΩÅÎ ∞ „ÑüÉè-í ‰õΩâ◊Å`«-PÖ’K«#ÅÖ’ „âı+` ª¨ fi« =Ú`À xO_çáÈ`å~°∞.
=Úx, |∞∞+≤ J<Õ Ô~O_»∞ =~åæÅ∞ P^è•ºu‡Hõ ˆH∆„`« „ÑüÉèíÅ∞ J<Õk
ã¨~fi° qk`«"∞Õ . |∞∞+≤-â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ KÕ`<« å`«‡Hõ J#∞ãÖ^è•#=Ú `«Ñâ¨ Û◊ ~°ºÅ ^•fi~å
KÕã≤ P Ñ¶e¨ `åÅ#∞ [#ã¨=Ú^•Ü«∞ ÖÏÉè=í Ú H˘~°‰Ωõ JO^ŒK¿Õ ã"å_»∞. =Úx-zO`«#,
=∞##, ™êfi^è•ºÜ«∂Å ^•fi~å [#=∂#ã¨ Ñïëê¯~°=Ú#∞ KÕ™êÎ_∞» . XHõ~∞° Ñ¨q„`«`‰« Ωõ
„Ñ¨fHõ J~Ú`Õ, WOH˘Hõ~∞° „ÑŸ~°`(« f„=`«)‰õΩ „Ñ¨fHõ. W~°∞=Ù~°∞ `«=∞ ã¨fi~°∂áêÅ#∞
q~å\ò "åºÑ¨H=õ Ú KÕÜÚ« @‰õΩ `«Ñ™¨ êû^è#Œ Å∞KÕã,≤ ã¨∂H©;Hõ$`«"∞≥ ,ÿ P`«‡|ÅãÖÑ¨#∞flÖˇ,·
Ü« Ú QÆ z O`« < å „Ñ¨ " åÇ¨  xfl =∂~° Û QÆ e ˆ Q â◊ H ˜ Î ã ¨ O Ñ¨ # ∞flÖ∫`å~° ∞ . =Ú#∞Å∞,
„Ñ¨`º« Hõ™∆ ê^è#Œ =ÚÅ∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«=Åã≤ =¿ãÎ, |∞∞+≤H˜ Jk Jx"å~°º=Ú HÍ^Œ∞. "å~°∞
`«=∞ ã¨∂Hõ;~°∂ÑÖÖ’ ‰õÄ_® "å`å=~°}=Ú#∞ PO^Ào`«=Ú (ãÖH∆ÀaèOÑ¨) KÕã≤,
ã¨∞ãÖ™ê¯~åÅ#∞ ÃÑOÑ¨ÙKÕÜ∞« QÆÅ~°∞.
46
Ö’Hõ=º=Ç¨~°OÖ’ '=∞h+‘— J<Õ Ñ¨^Œ=Ú `«# =∞#ã¨∞û#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ =â◊O

QÍqOK«∞‰õΩ#fl =∞Ç¨„áêA˝Å‰õΩ =iÎã¨∞ÎOk. J`«#∞ =∞#ã¨∞û^•fi~å ãÖK«e`«∞_»∞
HÍ‰õΩO_®, `«# PÖ’K«#Å ^•fi~å =∞#ã¨∞û#∞ #_çÑ≤™êÎ_»∞. J`«xx =∞h+‘ Jx,
W@∞=O\˜ „Ñ¨[˝#∞ '=∞hëê— Jx JO\Ï~°∞. âßGHÍ~°∞Å∞ WÖÏ JO\Ï~°∞. '=∞hëê
Jã≤Î ÜÕ∞ëêO `Õ =∞h+≤ #ó.— HÍx WÖÏ ‰õÄ_» J<åfl~°∞. ' =∞h+≤ #ã¨∞Î Éèí=xÎ, áêáêx
#Éè=í xÎ— J#QÍ =∞h+¨µÅ∞ ZO`À=∞Ok =ÙO\Ï~°∞. ÃÑ^ŒÃÌ Ñ^ŒÌ `≥e"≥#· "å~°∞ =ÙO\Ï~°∞.
HÍh "å~°O`å Ñ¨q„`«∞Öˇ· =ÙO_»HõáÈ=K«∞Û. „ÑüÉèÏâße, |∞kú=∞O`«∞_≥· =ÙO_»@O
XHõÜ∞≥ `«∞,Î Ñ¨q„`«â√◊ ^Œú JO`«óHõ~}
° =ÙO_»∞@ ‰õÄ_® WOH˘Hõ Z`«∞.Î D LH˜Î D<å\˜
Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ x`åO`« ã¨`º« =Ú. D<å_»∞ „ÑüÉèÏjÅ∞Ô~#· |∞^Œrú =ÙÅ∞, ~°K~« Ú`«Å∞,
J<Õfi+¨‰Ωõ Å∞, "≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞ J<ÕH=õ ∞Ok ^Õâ^◊ âÕ ßO`«~åà◊=ÚÅÖ’ qãïÎ OzÜ«Ú<åfl~°∞.
HÍh "å~°∞ `«Ñã¨ ∞¨ û ^•fi~å JO`«ó™ê^è#Œ HÍqOK«∞H˘x, Ñ¨q„`«`« ãÖáêkOK«∞H˘#ÖË^∞Œ
D<å_»∞ ™êÇ≤Ï`åºxH˜ Ö’@∞ U=Ú#flk? JK«Û=Ù`«∞#fl Ñ¨„uHõÅ∞, Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ
ãÖYº K«∂¿ãÎ =∞h+¨µÅ ãÖYº, K«k"Õ"åi ãÖYº KåÖÏ ÃÑiyO^Œ<Õ JxÑ≤ã¨∞Î#flk.
HÍh "å\˜ „Ñ¨ÉèÏ=O ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨_»@OÖË^Œ∞? ZO^Œ∞‰õΩ ~°K«~Ú`«Å HõÅ=Ú ‰õΩzÛù`«
™ê=∞„QÆ∞Å#∞ ÃÑOá⁄Ok™ÈÎOk? J@∞=O\˜ ™êÇ≤Ï`åºxfl K«kq P#OkOKÕ"åi ãÖYº
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#flk. nxH˜ HÍ~°}=Ú XHõ¯>Ë. 'áê=<åx # Éè=í xÎ—- WO`« Ñï=∂}OÖ’
LK«Ûã¨ÎsÜ«∞ PÖ’K«#Å#∞ L`«¯$+¨ì=Ú KÕ¿ã ™êÇ≤Ï`«º=Ú ~°zOK«|_ç =ÙO>Ë ^•x
~°∞z [#™ê=∂#∞ºÅ‰õΩ HõÅ∞QÆ*ãË ≤ =ÙO>Ë, D<å_»∞ ã¨=∂[OÖ’ HõxÑ≤OKÕ qHõ$`«∞Å∞
=ÙO_ÕqHÍ=Ù. x`«ºrq`« ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ ã¨=∂^è•#=Ú, `«áÈx^èŒ∞Öˇ·# Ü«ÚQÆ=∞h+¨µÅ
KÕuÖ’<Õ =Ù#flk.
<Õ#∞ WO`«‰õΩ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ K≥áêÊ#∞, ' #=Ü«ÚQÆO qKå~°â’^èŒ# =Å# =∂„`«"Õ∞
=ã¨∞ÎOk. „HÍOu J<Õk <≥`«∞Î~°∞-`«∞áêH©Å =Å# HÍHõ, PÖ’K«#Å`À-PÖ’K«#Å∞
_èôH˘O>Ë =ã¨∞ÎOk. #=x~å‡}=Ú ã¨^•Ö’K«#Å „ÑüëêªÑ¨# =Å¡<Õ ãÖÉèí==Ú.
WO`«=~°‰õΩ ã¨=∂[OÖ’ „Ñ¨"ÕtOz# ‰õΩà◊√§, `≥e"≥·#"åi=Å¡<Õ [iyOk.
^Õfi+¨HÅõ Ç¨Å`À *Ïu"å^Œ=Ú, =∞`«"å^Œ=Ú "åºÑ¨H#õ ~°ãO¨ Ç¨~°=ÚÅÖ’ |∞kúrq =~°"æ ∞Õ
„Ñ¨=ÚYáê„`« =Ç≤ÏOzOk. "å~°∞ ã¨<å‡~°æQÍ=ÚÖˇ·=ÙO>Ë, "åi JO`«óHõ~°}=ÚÅ∞
47
Ñ¨q„`«OQÍ =ÙO_ç =ÙO>Ë, `«Ñ¨â◊≈H˜Î |Å=Ú "åiH˜ ÅaèOz=ÙO_Õk, "å~°∞
q^èÜ Õ ∂« `«‡Hõ(positive) PÖ’K«<å„Ñ¨"åÇ¨xH˜ [#‡xzÛ=ÙO_Õ"å~°∞, ã¨`åûÇ≤Ï`«º ~°K#«
KÕã≤=ÙO_Õ"å~°∞. J@∞=O\˜ PO^Àà◊#Å∞ (L^Œº=∂Å∞) #_çÑ≤=ÙO_Õ"å~°∞. Ç≤Ï@¡~ü,
hÖËÊù Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Ñ¨~ü=∂<£ ã¨fi~°∂Ñ¨"≥∞ÿ# Jkè<åÜ«∞‰õΩ_çx, `«#Ö’ ™êHÍ~°=Ú
KÕã¨∞H˘#^ŒÅz#Ñ¨C_»∞ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ ãÖÑ¨Ó~°‚ ~åR PÖ’K«<åã¨~°ox J@∞"≥·Ñ¨Ù
„uáêÊ_»∞. J^è•ºÑ¨H,õ "≥*· Ï˝xHõ=~°=æ Ú, <år"å^Œ=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞~°∞‰÷ Ωõ Å∞QÍ =∂~å~°∞.
nxH˜ HÍ~°}=Ú J`«#∞ „"åã≤# 'g∞<£ ÔHOÑπ—. P`«~åfi`« ãÖÑ¨Ó~°‚ ^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯
áê~îº° „Ñ¨}ÏoHõ, "å~åÎÑ„¨ uHõÅ Ü≥ÚHõ¯ kâ◊, `«#∞ J#∞‰õΩ#fl@∞¡ =∂iÛ"Õâß_»∞. [~°‡h
~åR=Ú, *Ïu"å^Œ=Ú ã¨~Àfi`«¯$+¨ì *ÏuH˜ „Ñ¨fHõ J<Õ JÇ¨ÏOÖ’ QÆ~Àfi#‡`«·"≥∞ÿ
"åºÑ¨H#õ ~°ãO¨ Ç¨~åxH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ ã¨fiÜ«∞OQÍ #+¨áì È~ÚOk. Wk‰õÄ_® '=∞h+‘— Ü≥ÚHõ¯
„Ñ¨ÉèÏ="Õ∞. D =∞Å∞Ñ¨Ù ã¨=º"≥∞ÿ# kâ◊Ö’ =ÙO_ç=ÙO>Ë, WO`« [#ã¨=∞~°÷# á⁄Ok#
^Õâ=◊ Ú ZHõ¯_ç#∞O_ç ZHõ¯_çH˜ "≥à§ı ^À?
HÍ~°Ö=ò ∂~ü¯û JÉèÏ=„QÆãÎ¨ rq`«OÖ’ „"åã≤# J~°â÷ ßG^Œ~≈° #=Ú ã¨=∂[OÖ’
XHõ „HÍOux fã¨∞‰õΩx=zÛOk. Ñ¨ÓOr"å^£ (ÃÑ@∞ì|_ç^•s) (Capitalism) HÀ@Å∞
[~°~˚ =° ∞Ü«∂º~Ú. ~Ô O_˘O`«∞Å ™ê„=∂[º"å^Œ=Ú Ñ¨$käfi#∞O_ç ã¨=∂Ñ¨"Î ∞≥ áÿ È~ÚOk.
'_®ãπHÍÑ≤>ˇÖò— J<Õ ~°K«# XHõ #=Ü«ÚQÆ=Ú#∞ „áê~°OaèOz#k. HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ
JkèHÍ~åÅ∞ ÅaèOz ã¨=∂# ^èŒ#q`«~°} J^è•ºÜ«∞=Ú "≥Ú^ŒÖˇ·#k. ^•x=Å¡
HÀ@¡=∞Ok =º‰õΩÅÎ ∞, ™êfi=ÅO|# „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ , P#O^Œ^•Ü«∞Hõ"∞≥ #ÿ ™êfi`«O„`«º=Ú
á⁄O^ŒQÆeQÍ~°∞. ~°∂™È ™ê÷Ñ≤Oz# „Ñ¨*Ï`«O„`«=ÚÜ≥ÚHõ¯ Ñ¨Ù<åkH˜ „¿Ñ~°},
LÑ¨x"Õâ◊"å^Œ=Ú (=Åã¨"å^Œ=Ú), ™ê„=∂[º"å^Œ â’+¨‰õΩÅ h`«∞ÖË JÜ«∂º~Ú.
=∞`åkèHÍ~°=Ú LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞‰õΩ<Õ ™êfi`«O„`«º=Ú, |Ç¨ï=∞`« P^è•~°OQÍ „Ñüxkè`fi«
^Œ~°≈#=Ú, ~°∂™È ~°K«#Å "åºÑ¨Hõ „Ñ¨ÉèÏ=O =Å¡<Õ ãÖÉèí==∞~ÚºOk. ÖËHõáÈ`Õ
|Å=O`«∞_ç^Õ ~å[º=∞ <Õk WOHÍ H˘#™êQÆ∞`«∂ =ÙO_ç=ÙO_Õk. ^•xx =ºuˆ~HÕKåe
J<Õ ÉèÏ=#ÖË =zÛ=ÙO_ÕqHÍ=Ù. *Ïw~ü^•~°∞Å, L`«Î~åkèHÍ~°∞Å P^è•~°OQÍ ~å[ºO
á⁄O^Œ_»O J<Õk H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ =ÙO_ç=ÙO_Õk. Wk XHõq^èŒOQÍ '=∞hëê— „¿Ñi`«
„HÍOu J<Õ J<åe. K«∂ã¨∂KÎ ∂« ã¨∂Î LÑ¨x"Õâ=◊ ÚÅ∞ ã¨=∂Ñ¨"Î ∞≥ áÿ ÈÜ«∂~Ú. â’+¨H=õ ~°=æ Ú
48
`«∞_çzÃÑ@∞ì‰Ωõ x áÈ~ÚOk. D ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’<Õ <Õ#∞ J<ÕH™õ ê~°∞¡ Å∂^ä~Œ Hü O˜ Q∑, eOHõ<£
`À áê@∞ 'Ç¨ÏºiÜ«∞\ò ™Èì— J<Õ =∞Ç≤Ïà◊QÆ∞iOz `«~°∞K«∞K≥|∞`«∂ =ÙO\Ï#∞. Pq_»
HõÅ=Ú, h„QÀÅ‰õΩ =ÚH˜xÎ Ñ≤ÊOz#k. „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ W^Õ Ü«ÚQÆ=∞h+‘ÜÚ≥ Hõ¯ Éè∂í q∞Hõ.
|∞^Œ∞xú hu-q"ÕH=õ Ú g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ #ç qKå~°„HÍOu, QÍOnè-Ñ¨>ÖË -ò <≥„Ç¨˙
^•fi~å ™êfi`«O„`«º PO^Àà◊# ÃÑ#∞`«∞á¶ê<£Å∞, D Ü«ÚQÆ=Ú =∂~°\ÏxH˜ Ñ¨~ÀHõO∆ QÍ
=Ù#fl '=∞h+‘—Ü≥ÚHõ¯ „Ñ¨fHõÅ∞. g~°∞ PÖ’K«#Å#∞ L`ÕÎ[Ñ¨~°KÕ ™êÇ≤Ï`åºxfl
~°zOK«_»OHÍh, qâı+ÖQÍ LÑ¨<åºã¨=Ú WzÛ#@∞¡QÍh HõxÑ≤OK«^Œ∞. HÍh =∞i Wk
ZÖÏ ãÖÉèí==Ú J~Ú#k? nxH˜ HÍ~°}=Ú "å~°∞ =Úx™ê÷~Ú rq`«=Ú QÆ_çÑ≤,
`«=∞#∞ `«Ñ≤OÑ¨*Ëã¨∞‰õΩx, `«=∞ PÖ’K«#Ö’ â◊H˜Î Láêi˚OK«∞‰õΩx JÑ¨Ê\˜
"å`å=~°}=Ú#∞ „Ñ¨ÉÏè q`«=Ú KÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞.
D<å\˜ q+¨=∞Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ "≥·Éèí==Ú-q<åâ◊<åxH˜ =∞^èŒº TQÆ∞`«∞#fl
=∂#=*Ïux ~°H˜∆OK«\ÏxH˜ "åi #=∞‡HÍÅ =∞~°‡ã¨÷Å=Ú#∞ QÆ∞iÎOKåe.
=∂#=QÆi=∞#∞ ÃÑOá⁄OkOKÕ, ^Œ∂~°^Œi≈ q"ÕHõjÅ`«#∞ "Õ∞ÖÁ¯ÅÊQÆeˆQ „Ñ¨K«O_»
™ê=∞~°º÷ =Ú K≥Ü∂« ºe. Éè∫uHõ™ê^è<Œ åÅ∞ D HÍ~°º=ÚÖ’ =Ù#fl JO`«H~õ } ° =ÚÅ‰õΩ
`«`«Îfi^Œ~°≈# ™ê^èŒ# J<Õ Z~°∞=Ù J=ã¨~°=Ú. P^è•º`«‡"Õ`«ÎÅ∞ D =∞~°∞Éèí∂q∞x
ãïKÕ¿ã ÉÏ^èºŒ `« `«=∞ÃÑ· "Õã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Ñ¨C_»∞ P HÍÅOÖ’ "åºÑ≤Î K≥Ok#
„ÉèÏOuH˜ `«y# x"å~°}ÀáêÜ«∞=Ú =∂#=*ÏuH˜ JO^Œ*Ë™êÎ~°∞. P^è•ºu‡Hõ`«,
q*Ï˝#=Ú HõO>Ë â◊H=Î˜ O`«"∞≥ #ÿ k.
P^è•ºu‡Hõâ◊H˜Î, =ºH˜Î JO`«~åàÏÅÖ’ =Ù#fl qHõ$`«∞Å#∞ =∂iÛ, ãïÜ≥ÿ∞#
`«`åÎfiÅ#∞ „Ñü+≤Oª K«QÅÆ ^Œ∞. =ºH˜`Î åfiÅÖ’ Ñ¨q„`«`#« ∞, „ÑŸ~°`#« ∞ ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ K° ∞« @‰õΩ
'=∞hëê—<Õ =∂^èŒº=∞OQÍ Z#∞flH˘<åfl#∞. XHõ L[˚fiÅ Éèíq+¨º`«∞ÎÜ≥ÚHõ¯ ã¨fiÑ¨flO
K«∂ã¨∞Î<åfl#∞, ^Œi≈ã¨∞Î<åfl#∞. <Õ#∞ <å ÉèÏqrq`«„Hõ=∞OÖ’ fã¨∞‰õΩ#fl =∞Ç¨Ï`«fiÑ¨Ó~°‚
x~°Ü‚ ∂« ÅÖ’ ã¨~Àfi`«=Î ∞"≥∞#ÿ ^•xx Ö’HõzO`«#‰õΩ (Mas thinking) ã¨=ºkâ◊ x=fi\ÏxH˜
XHõ „Ñ¨|Å PÖ’K«<å„Ñ¨"åÇ¨xfl xi‡OK«_»=Ú. JO^Œ∞Ö’ J"åOKè«hÜ«∞`«
H˘@∞ì‰Ωõ áÈ`«∞Ok. D<å\˜H˜ [#=∂#ãÖÖ’ ^Œ∂i=Ù#fl =∞~°‡=Ú, [\˜ÅKèåÜ«∂=Ç¨Ï
Ñïã≤÷uQÍ ~°∂á⁄O^Œ∞`«∞#flk. D "å`å=~°}=Ú#∞ =∂~°Û\ÏxH˜ "åºã¨∞x =Öˇ,
49
|∞^Œ∞xú =Öˇ =∞iÜ«Ú QÍOnè, HÍ~°Ö=ò ∂~ü¯û, =∂iì<Å£ ∂^ä~Œ Hü O˜ Q∑, J~°qO^Œ=∞Ç¨Ï~°∞Å¬
=Öˇ Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷O KÕÜ«∞QÆeˆQ =Úx-|∞∞+≤Ü«ÚQÆ‡=Ú J=ã¨~°=Ú. gi „Ñ¨`«ºHõ∆-Ñ¨~ÀHõ∆
„Ñ¨KO« _» Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ ÚÅ ^•fi~å qKå~°„HÍOu(Thought revolution) ãÖÉè=í =∞ø`«∞Ok.
Wk JO`«óˆH∆„`«OÖ’ `«Ñ¨™êû^èŒ# =Å¡<Õ ãÖÉèí==Ú. nx „Ñ¨`«ºHõ∆~°∂Ñ¨=Ú, XHõ
Ü«ÚQÆ=∞h+‘Ü≥ÚHõ¯ ÖËdx ^•fi~å ~°zOK«|_ç# L`«¯$+¨ì™ê÷~Ú Ü«ÚQÍO`«~°HÍs
™êÇ≤Ï`«º=Ú J#=K«∞Û#∞. 56 ãÖ=`«û~åÅ „HÕ^Œ@ JYO_»*’ºu^•fi~å fã¨∞‰õΩ#fl
ãÖHõÅÊ=Ú H˘#™êyOKÕ <≥u · Hõ ÉÏ^èºŒ `« <åg∞^Œ =Ù#flk.
Ñ¨~ÀHõ∆OQÍ |∞∞+≤áê„`«#∞ áÈ+≤ã¨∂Î, "≥·*Ï˝xHõ P^è•ºu‡Hõ"å^Œ „Ñ¨`«ºHõ∆
ã¨fi~°∂áêxH˜ HÍ=eû# J#∞ãÖ^è•<åÅ(Research) Ñ¨$+ª̈Éèí∂q∞x `«Ü«∂~°∞KÕã≤, <Õ\˜
`«~°¯-`«^äŒº „Ñ¨=∂}ÏÅ P^è•~°OQÍ =Ù#fl ã¨=∂*ÏxH˜ JOk"åfiÅx <å HÀiHõ,
D<å_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl "≥·*Ï˝x‰õΩÅ „Ñ¨Ü≥∂QÍÅ∞, "å\˜#∞O_ç „¿Ñ~°} fã¨∞‰õΩx
=ÚO^Œ ∞ ‰õ Ω "≥ o `Õ <å~¸ „Ñ¨ ` « Ü « ∞ fl=Ú ã¨ Ñ ¶ ¨ Å "≥ ∞ ÿ # ^Œ x J#∞‰õ Ω O\Ï=Ú.
P`å‡#∞ãÖ^è•#=Ú H˘~°‰Ωõ J<Õfi+¨}, U kâ◊Ö’ "≥àÏ§e? Láêã¨#-™ê^è#Œ -P~å^è#Œ
Ü≥ÚHõ¯ "≥·*Ï˝xHõ P^è•~°=Ú Uq∞\˜? Jq =∂#ã≤Hõ â◊‰õΩÎÅ qHÍã¨=Ú# Uq^èŒOQÍ
ã¨Ç¨ Ü«∞Ñ¨_` » å~Ú? |∞∞+≤HÍb# PÜ«Ú~ˆ fi^Œq*Ï˝#=Ú#∞ Ñ¨Ù#s˚q`«=Ú KÕã≤ `«^•fi~å
âßs~°H,õ =∂#ã≤Hõ P~ÀQÍºÅ#∞ ZÖÏ ÃÑOá⁄OkOK«∞HÀ"åe? â◊|âÌ H◊ -Î˜ Ü«∞*Ï˝yfl, T~°,˚
=ºH˜` Î åfixfl Uq^èOŒ QÍ ã¨=∞~°=÷ O`«=Ú Ñ¨q„`«=O`«=Ú KÕã∞¨ OÎ k? â◊s~åxfl r=hâ◊H` Î˜ À
xOÑ≤`Õ Jk „Ñü‰õÄÅ`«Å#∞ Z^Œ∞~À¯=\ÏxH˜ Uq^èOŒ QÍ ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ KÕã∞¨ OÎ k?
EºeH± q*Ï˝#Ñ¨Ù Ñ¨Ù~å`«# „Ñ¨Ü≥∂QÍÅ∞, D<å\˜ Ñï„¿ÑHõ∆º=Ú (background)Ö’
=∂#= ã¨=Ú^•Ü«∂Å‰õΩ Uq^èŒOQÍ ÖÏÉèíHÍi J=Ù`«∞Ok? WÖÏO\˜ J<ÕHÍ<ÕHõ
q+¨Ü∂« Å#∞ <Õ#∞ J^ä~Œ fi° }"Õ^Œ |∞∞+≤ Ñ¨~O° Ñ¨~° JO`«~` æ° O« QÍ <å â’^è„Œ Ñ¨Ü∞« `åflÅÖ’
Jaè#=ã¨fi~°∂ÑÖQÍ „Ñ¨ã¨∞ÎfHõ~°} KÕâß#∞. g\˜H˜ â◊√ÉèÏ~°OÉèí=Ú KÕã≤ |∞^Œúrq
ã¨=Ú^•Ü«∂Å‰õΩ (intellectuals) XHõ kâ◊#∞, XHõ P^è•~°=Ú xKåÛ#∞. Ñ¨~ÀHõ∆OQÍ
<Õ#∞ g\˜H˜ x~°O`«~° áÈ+¨} Wã¨∂Î=ÙO\Ï#∞. "≥·*Ï˝xHõ ã¨=Ú^•Ü«∂Å PÖ’K«#Åhfl
D kâ◊Ö’ „Ñ¨=Ç≤ÏOz, D P`«‡H˜ J#∞ãÖ^è•#=ÚÖ’(spiritual research) "å~°∞
`«=∞ „Ñ¨[#˝ ∞ xÜ≥∂yOK«QeÆ y`Õ Ju L`«¯$+¨ì ã≤u÷ H˜ "åix fã¨∞‰õΩ"≥à§ı „Ñ¨Ü∞« `«flOÖ’
50
<Õ#∞ ã¨Ç¨ÏHõi™êÎ#∞. ã¨∂H©;Hõ~°} `«Ñ¨â◊Û~°ºÅ =Å# <Õ#∞ <å '=∞hëê— ^•fi~å â’^èŒ -
J#∞ãÖ^è•# x+¨¯~°¬=ÚÅ ^•fi~å ã¨=∞ã¨Î =∂#=*ÏuH˜ ÖÏÉèí=Ú#∞ KÕ‰õÄ~°∞™êÎ#∞.
<å ~¸ ãÖHõÅÊ=Ú Ju f„= „ÑŸ~°~°∂Ñ¨=Ú ^•Å∞ã¨∞ÎO^Œx ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’
K«∂™êÎ~∞° .
K≥·<åÖ’ Ç¨ï~Ú ¿ÑOˆQ J<Õ ^èŒ~À‡Ñ¨^Õâ◊‰õΩ_»∞ QÀ_»"≥·Ñ¨Ù =ÚY=Ú ÃÑ\˜ì

„Ñ¨=K«#=Ú KÕ¿ã"å_»∞. „â’`«Å"≥·Ñ¨Ù "åi gÑ¨Ù =ÙO_Õk. 'g∞~°∞ QÀ_» =Öˇ
=Ù<åfl~°∞. g∞ Ö’ÑëH˜ „Ñ¨"ÕtOK«\ÏxH˜ XHõ z#fl H˜\˜H© ÖË^Œ∞. J@∞=O@Ñ¨C_»∞
q#flk J~°=÷ Ú KÕã∞¨ ‰õΩx, PK«~}° Ö’ ZÖÏ ÃÑ_»`å~°∞?— Jx J<Õ"å~°∞. HÍh
<Õ#∞ x~åâ◊ K≥O^Œ@O ÖË^∞Œ . <Õ#∞ QÀ_»Å‰õΩ K≥¿ÑÊ JÉèÏºã¨=Ú KÕã∞¨ <Î åfl#∞.
ZÑ¨C_À JÑ¨C_»∞ Z=~À XHõi K≥=ÙÅ∞ `≥~°∞K«∞‰õΩO\Ï~ÚHõ^•!
51
ÉÏQÆ∞KÕÜ«∞_»"Õ∞HÍ^Œ∞ x~å‡}=Ú‰õÄ_» J=ã¨~°"Õ∞
~å=∞K« i `« = ∂#ã¨ = ÚÖ’, ~å=Úx [##=Ú#∞O_ç PÜ« ∞ # KÕ ã ≤ #

ÅOHÍ^ŒÇ¨Ï#=Ú, ~å*Ïº~ÀÇ¨Ï}O =~°‰õΩ K≥Ñ¨Ê|_çOk. HÍh J^Õ ãÖÑ¨Ó~°‚
~å=∂Ü«∞}=Ú HÍ^Œ∞. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ Ô~O_»∞ L^ÕÌâßºÅ`À J=`«i™êÎ_»∞. XHõ\˜
J^è~Œ ‡° <åâ◊#=Ú, ~Ô O_»=k ^è~Œ ‡° Ñï„`å}=Ú. `«∞Åã‘H$õ `« ~å=∞K«i`«=∂#ã¨=ÚÖ’,
Pã¨∞sâ◊‰õΩÎÅ #∞O_ç Ñï„`å}Ï q=~°}Ë „"åÜ«∞|_ç#k. HÍx ^èŒ~°‡™ê÷Ñ¨# ZÖÏ
[iyOk? Wk XHõ ã¨fi`«O„`« q+¨Ü∞« =Ú. ^•xH˜ KåÖÏ Z‰õΩ¯= Ñï„â◊=∞ KÕÜ∞« =Åã≤
=ÙO@∞Ok. KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ „Ñ¨}ÏoHõ J=∞Å∞KÕã≤ =ÙO_ç=ÙO_®e. H˘O`«=∞Ok #Å-
hÅ∞Å`À Ñ¨x [~°∞QÆ^Œ∞. ™ê^èŒ#=ÚÅ∞ ‰õÄ_» KåÅ Z‰õΩ¯= LÑ¨Ü≥∂yOK«|_ç
Ü«ÚO_®e. HÍh g@xflO\˜ =~°#‚ P „QÆO^ä=Œ ÚÖ’ ÖË^∞Œ . ~å=∞~å[º™ê÷Ñ#¨ , ^è~Œ ‡° ~å[º
™ê÷Ñ#¨ QÍ, ã¨`º« Ü«ÚQÆ Ñ¨Ù#~å=$`«=Î ÚQÍ K≥ÑÊ¨ |_»∞`«∞Ok. D Ñ¨x XHõ =∞O„`«ÔŒ _»=Ú
uÑ≤Ê"Õ¿ãÎ [iy=ÙO_»^Œ∞. Pã¨∞sâ◊‰õΩÎÅ L#∂‡Å#=ÚÖ’ ZO`« Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú
J=ã¨~=° ∞ø`«∞O^À, JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯"Õ ^Õ=`å™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ J=ã¨~=° ∞ø`«∞Ok.
áê_»∞KÕÜÚ« @ ã¨∞ÅÉè=í Ú, x~å‡}=Ú Hõi#î =Ú Jx JO^ŒiH˜ `≥Å∞ã¨∞. XHõ
JyæÑ¨ÙÅ¡ wã≤ Ñ¨ÓiÎ „QÍ=∂<Õfl HÍeÛ"ÕÜ«∞=K«∞Û. HÍh ^•xx uiy J^Õq^èŒOQÍ ÖËHõ
JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯= JO^ŒOQÍ xi‡OK«_®xH˜ ZO`À ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞~°÷=O`«"≥∞ÿ#
„Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ ZO`« J=ã¨~"° ∂≥ ã¨∞ÅÉèOí QÍ<Õ TÇ≤ÏOK«=K«∞Û. ~å=∞~å[º™ê÷Ñ#¨ H˜ =∞i
ZO`« J=ã¨~=° ∞ø`«∞Ok? x*ÏxH˜ Jã¨Å∞ ÅHõº∆ =Ú‰õÄ_® W^Õ. Jã¨∞~°∞Å#∞ K«OÑ¨_"» ∞Õ
ÖHõº∆ "≥∞Ü
ÿ Ú« O>Ë, `å`å¯eHõ LÑ¨â=◊ ∞#=Ú =∂„`«"∞Õ ÅaèOzÜ«ÚO_Õk. =∞m§ Ñïã≤u÷
"≥Ú^Œ\˜H˘KÕÛk. ÅOHÍ ^ŒÇ¨Ï#=Ú `«~°∞"å`« XHõ â◊‡âß# "å`å=~°}"Õ∞ HõxÑ≤OKÕk.
HÍeáÈ~Ú# Éè=í <åÅ∞, "≥^[Œ Å¡|_ç# =∞$`«âs◊ ~åÅ∞, ^Œ∞~°Oæ ^èÑŒ Ó¨ ~°"‚ ∞≥ #ÿ "å`å=~°}=Ú
K«∂z ~å=Úx Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú Q˘Ñ¨Ê^Œx ZÖÏ J#∞H˘#QÆÅ=Ú? D<å\˜H˜
QÆ∞~°∞#Î fl@∞=O\˜ P Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú <åâ◊#=Ú =∂„`«"∞Õ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ , J<ÕHõ ã¨$[<å`«‡Hõ
52
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞‰õÄ_» KÕã≤ÃÑ\˜ì, D<å\˜H© QÆ∞~°∞ÎO_Õ ~å=∞~å[º ™ê÷Ñ¨# KÕã≤Ok.

q+¨Ü«∞=Ú ÅOHõ^≥·<å, JÜ≥∂^èŒº^≥·<å, U „Ñ¨^Õâßx^≥·<å áê`«^•x`À áÈe¿ãÎ KåÅ
Q˘Ñ¨Ê x~å‡}=Ú [iy#Ñ¨C_Õ Jk „Ñ¨âO◊ ã≤OK«|_»∞`«∞Ok. D HÍ~°º„Hõ=∞=Ú ZÖÏ
ã¨ ∞ ã¨ O Ñ¨ # fl"≥ ∞ ÿ # ^À, ~å=∂Ü« ∞ }OÖ’ q=iOÑ¨ | _ç Ü « Ú O_» Ö Ë ^ Œ ∞ . nxfl|\˜ ì
~å=∞K«i`«=∂#ã¨=ÚÜ≥ÚHõ¯ „Ñ¨=ÚY ã¨∂„`«ãÖKåÅ‰õΩxH˜, D q+¨Ü«∞OÖ’ ÃÑ^ŒÌ
ÉèÏQÆ=Ú ÖË^Œx `≥Å∞ã¨∞Î#flk. ãÖÉèí=`«ó W`«~°∞Å∞ ^•xx KÕã≤Ü«ÚO_»=K«∞Û.
ã¨∂H©;Hõ~°} L^ÕÌâ◊º=Ú W^Õ. XHõq^èŒOQÍ nxx P„Hõ=∞}Ï`«‡Hõ ™ê^èŒ#
(A process of attack) J#=K«∞Û. `«Å„HÕ^Œ∞Å∞QÍ Ü«Ú#fl^•xx uÑ≤Ê u#flQÍ
KÕÜ«Ú@ J#=K«∞Û. Ñ¨\ÏìÅ∞ `«Ñ≤Ê# Ô~·Å∞#∞ „ˆH#∞ ^•fi~å uiy Ñ¨\ÏìÅg∞kH˜
fã¨∞‰õΩ~å=_»=Ú J#=K«∞Û. HÍh JO`«=∂„`«=Ú KÕ`« Ô~·Å∞|O_ç #_»=^Œ∞. ^•xx
Ö’HÀ =~ü¯ëêÑ¨Ù‰õΩ fã¨∞‰õΩ"≥o§ =∞~°=∞‡`«∞ÎÅ∞ KÕ~ÚOKåe. ÉèíÜ«∞OHõ~° JyflHÍO_»
[iy#Ñ¨Ù_»∞ ÃÑ¶·~üWO[<£û(fire engines) ZO`À Ñï„â◊=∞`À ^•xx PÑ≤"Õ™êÎ~Ú.
=∞O@Å∞ K«ÖÏ¡i# `«~∞° "å`« JO^Œ~∂° ãÖ`À+ÖQÍ QÍe Ñ‘Å∞Û‰õΩO\Ï~°∞. J~Ú<å
HÍeáÈ~Ú# Wà◊§#∞ uiy xi‡Oz, JO^Œ∞Ö’ x=ã≤ã¨∞Î#fl"å~°∞ uiy ^•xx
Ü«∞^ä•ã≤÷uH˜ fã¨∞‰õΩ=KÕÛ |$Ç¨Ï`«Î~° HÍ~°º=Ú q∞yÖË=ÙO@∞Ok. Ü«Ú^ŒúHÍÅ=ÚÖ’
â◊„`«∞=ÙÅ P„Hõ=∞} PÑ¨\ÏxH˜ #kÃÑ· L#fl =O`≥#Å#∞ ‰õÄeÛ"Õ™êÎ~°∞. HÍh
Ü«Ú^•ú#O`«~°=Ú ^•xx uiy xi‡OK«HõáÈ`Õ ~°"å}Ï™œHõ~°º=ÚÅÖ’ qÑ¶¨∞fl=ÚÅ∞
U~°Ê_ç „Ñ¨[Å∞ QÆQÀæÖˇ`«∞Î`å~°∞. â◊„`«∞=ÙÅ =∂~åæxfl PÑ¨\ÏxH˜, Z=~°∞ =O`≥##∞
ZO`« ™êÇ¨ÏãÖ`À ^èfiŒ Oã¨Ñ~¨ K° å~À KåÖÏ „Ñ¨=ÚYOQÍ K«i„`«Ö’ K«iÛOK«|_»∞`«∞Ok.
HÍh ^•x`«~åfi`« Ñ¨Ù#ifl~å‡}=Ú H˘~°‰õΩ ZO`«=∞Ok WO[hÜ«∞~°∞¡, HÍO„\ÏHõì~°∞¡,
HÍi‡‰õΩÅ#∞ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«=Åã≤=zÛO^À K«iÛOK«|_»∞`«∞Ok.
D~ÀAÅÖ’ ^èŒfiOã¨=Ú KÕ¿ã q<åâ◊Hõ~° Ñ¨`«#=Ú "≥·Ñ¨Ùfã¨∞‰õΩ"≥àı§ â◊‰õΩÎÅ∞
q[$Oaèã¨∞Î<åfl~Ú. g\˜x PÑ¨Ù@ D<å\˜ „Ñ¨=ÚY Hõ~°Î=º=Ú. nxH˘~°‰õΩ
KÕÜ«∞|_Õ^ŒO`å `å`å¯eHõ LáêÜ«∞=ÚÖË. Wk ÖË‰õΩO_® Ñï}Ï=∞„Hõ=∞=Ú
(evalution) =ÚO^Œ∞H Ô à◊§^Œ∞. g\˜H˜ „áê=ÚYº`« WzÛ#Ñ¨Ê\˜H,˜ `«~∞° "å`« KÕÜ∞« =eû#
x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å QÆ∞iOz ‰õÄ_» PÖ’zOKåe.
53
ã¨=∞~°÷ J„QÆ^Œ∂`«Å‰õΩ <åÜ≥ÚHõ¯ =~°Ûã¨∞û, |Å=Ú

Åaèã¨∞ÎOk
WO`« = ~° ‰ õ Ω =¸~°÷#∞ºÅ ^•fi~å Uq∞ KÕ~ ÚOK« |_» ∞`« ∞#flk, Uq∞
KÕ~ÚOK«=Åã≤Ü«Ú#fln, ‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ K«iÛOKå#∞. <åÜ≥ÚHõ¯ =ºH˜ÎQÆ`« ãÖ|O^èŒ=Ú
J^Œ$â◊º[QÆ`∞« ÖÎ ’ L#fl XHõ qâßÅ ãÖã¨` ÷ À Ü«Ú#flk. Jk Uq^èOŒ QÍ, ZÑ¨C_»∞, ZÖÏ,
Uk KÕã¨∞ÎO^À JO^ŒiH˜ `≥eÜ«∞KÕÜ«∞_»O =Å# ~å#∞#fl Ju Q˘Ñ¨Ê =∂~°∞ÊÅÖ’,
"å~°∞ Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ @∞=O\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕÑ@ ¨ =ì Åã≤ =Ù#fl^À `≥Å∞ã¨∞H˘#QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
<åÜ≥ÚHõ¯ ~Ô O_»= ÑïHõ~=° Ú qt+¨=ì º‰õΩÅÎ k. giÖ’ âßã¨<å^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞, =∞h+‘Å∞
=™êÎ~°∞. =∞h+‘=~°æ=ÚÖ’ ^•i≈x‰õΩÅ∞, "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ W~°∞=Ù~°∂ =™êÎ~°∞. g~°∞ KåÖÏ
â◊H˜Î=O`«∞Å∞QÍ QÆ∞iÎOÑ¨|_»∞`«∞<åfl~°∞. g~°∞ D<å\˜ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ ã¨=∂^è•#OQÍ
ã¨=∂[=ÚÜ≥ÚHõ¯ PÖ’K«<åã¨~°ox =∂~°ÛQÆey`Õ |Å=O`«OQÍ<≥·<å =∂~°∞ÊÅ#∞
fã¨∞‰õΩ~å=K«∞Û.
J^Œ$â◊º P`«‡Å∞, "Õ\Ü ˜ Ú≥ Hõ¯ ã¨ÇÏ¨ K«~∞° xQÍ, ã¨ÇÏ¨ Ü≥∂yQÍ <Õ#=É’`«∞<åfl<À
x=ã≤OKÕ Ñ¨~ÀHõ[∆ QÆ`∞« #Î ∞ =^Œe"Õ¿ãÎ, D<å_»∞ rqOzÜ«Ú#fl *ÏQÆ$`« P`«‡Å =~°=æ Ú
q∞yeáÈ`«∞Ok. gix J„QÆQÍ=ÚÅx, =~°Ûã¨fiãÖÑ¨#∞flÅx, Ü«ÚQÆ¿ã<å<åÜ«∞‰õΩÅx
J#∞HÀ=K«∞Û. g~°∞ `«=∞ ™ê=∞~°º÷ =Ú#∞ „Ñ¨îŒ ≈ã¨∂,Î ã¨=∂*ÏxH˜ "Õ∞~°∞^ŒO_»=Ú =Öˇ
Ü«ÚO\Ï~°∞. ã¨=∂[OÖ’x Jxfl ~°K«<å`«‡Hõ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ∞ gi
â◊H`
Î˜ À ãÖÑ¨#fl=∞ø`å~Ú.
Q˘Ñ¨Ê"å~°∞, ^Œi„^Œ∞Å∞ W^ŒÌ~°∂ x~°~°ú‰õΩÖË. Q˘Ñ¨Ê"åi `«$+¨‚ ZO`« Z‰õΩ¯=QÍ
=ÙO@∞O^ŒO>Ë, P QÆO^Œ~Q° Àà◊=Ú#∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ=KÕÛ PÖ’K«<~Õ å^Œ∞. |Ü«∞@Å‰õΩ
~å=_»=Ú "Õ~ˆ q+¨Ü∞« =Ú. ‰õÄ_»É@ ˇ _ì =» Ú, qÖÏã¨=O`«"∞≥ #ÿ rq`«=Ú rqOK«_=» Ú,
54
^•xx „Ñ¨^Œi≈OK«_»=Ú,nxˆH HÍÅ=Ú ãïáÈHõ, WOˆH Ñ¨xh KÕÜ«∞ÖËx ã≤÷uÖ’

LO\Ï~°∞. XHõ"Õà◊ U^≥·<å KÕÜ«∞^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl, "åi K«∞@∂ì U~°Ê_ç# Éèí[#Ñ¨~°∞Å∞
`«=∞ QÆ∞ÃÑÊ\˜#∞O_ç "åix |Ü«∞@‰õΩ áÈx=fi~°∞. ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë x~å‡}Ï`«‡Hõ
HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ∞ KÕ|\˜ì#Ñ¨C_»∞, Ñ¨~å#flÉèí∞‰õΩ¯Å∞QÍ Ü«Ú#fl gi rq`«O
ã¨=∂Ñ¨=Î ∞ø`«∞Ok.
^Œi„^Œ∞Å#∞ QÆ∞iOz Ug∞ K≥ÑÊ¨ #Hõ¯~ˆ ^¡ ∞Œ . "å~°∞ =ÚO^Õ XHõ ÃÑ^ŒÌ qâßÅ"≥∞#ÿ
‰õΩãÖ™ê¯~°ÑÓ¨ i`«"∞≥ #ÿ ‰õΩ@∞OÉÏxfl `«Ü∂« ~°∞KÕã∞¨ ‰õΩx =ÙO\Ï~°∞. "åi Hõ_∞» Ñ¨ÙÅ∞
xOÑ¨_"» ∞Õ Hõ+=ì¨ Ú. J#fl=„™êÎÅHˆ Ö’@∞ =Ù#flÑ¨C_»∞, zH˜`û« , q^Àºáê~°#˚ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q
ZÖÏ ãÖÉèí==∞ø`å~Ú? Jukäã¨`å¯~åÅ∞, ÃÑo§à◊§ Y~°∞ÛÅ∞, L#fl Ju ã¨fiÅÊâ◊H˜Îx
QÆ∂_® <åâ◊#=Ú KÕ¿ã™êÎ~Ú. "åi ãÖÑ¨Ó~°‚â◊H˜Î, Ö’@∞#∞ Ñ¨ÓiÎ KÕÜ«∞\ÏxˆH
qxÜ≥∂yOÑ¨|_»∞`«∞Ok. WHõ P^Œ~°≈=ÚÅ ÑïáêÅ#, ã¨„`«Ê=$`«∞ÎÅ ÑïáÈ+¨}‰õΩ,
"å~°∞ Uq∞ KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞?
Ju LK«Ûã≤÷uÖ’ =Ù#fl"å~°∞, Ju hK«ã≤÷uÖ’ =Ù#fl"å~°∞, W~°∞=~åæÅ∞
ã¨ = ∂*ÏxH˜ ã¨ = ∂#OQÍ<Õ x~° ∞ Ñ¨ Ü ≥ ∂ QÆ ∞ Å∞, Éè Ï ~° ã ¨ fi ~° ∂ Ñ¨ Ù Å∞. Ñ¨ x H˜ = KÕ Û
ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú =∞^èŒº=∞=~°æ"Õ∞(middleclass). "åiˆH H˘xfl ™ê^èŒ<åÅ∞, =#~°∞Å∞,
HÍÅ=Ú q∞yÖË J=HÍâ◊=Ú#flk. ˆH=Å=Ú ã¨fiˆHO„^Œ^Œ$¿+ìHÍHõ, „Ñ¨ÑÖK«=ÚQÆ∞iOz
‰õÄ_® PÖ’zOK«QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. D ÑÖ‰õΩÎÅÖ’ =∞^èŒº=∞=~°æ=ÚÖ’ L#fl qKå~°jÅ,
ÉèÏ=<åjÅ, Ö’HõÇ≤Ï`« „Ñ¨Ü≥∂[<åÅÖ’, ~°∞z fã¨∞H˘#QÆeˆQ =º‰õΩÎÅQÆ∞iOz
K«iÛã¨∞<Î åfl#∞. K«i„`«ÜÚ≥ Hõ¯ n~°…HÍb# J^èºŒ Ü«∞#=Ú `«~∞° "å`«, *Ïu -=Oâ◊=Ú`À
ãÖ|O^èŒ=Ú ÖË‰õΩO_®, ^Õâ◊, ^èŒ~°‡, ã¨=∂[ ãÖã¨¯$u Ü≥ÚHõ¯ ¿ã=, =∞^èŒº=~°æ
ã¨=Ú^•Ü«∞=ÚÖ’ =Ù#fl =º‰õΩÖÎ Ë KÕ™êÎ~∞° J#flk ã¨Ê+Öì QÍ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. "åiÖ’ ‰õÄ_®
Z‰õΩ¯==∞Ok, `å`å¯eHõ "Õ_çÖ’ ÅHõ∆ºÇ‘Ï# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ U"Õ"À KÕ|_»`å~°∞.
J#∞Éèí==Ú, ã¨=º"≥∞ÿ# PÖ’K«<åq^è•#=Ú ÖËHõáÈ=_»OKÕ`« =Ü«∞ã¨∞û=∞o§#"å~°∞
âßsiHõ, =∂#ã≤Hõ ™ê=∞~å÷ºÅ∞ `«QÆæ_»O =Å¡, "åˆ~ W`«~°∞Å ã¨Ç¨Ü«∞=Ú H˘~°‰õΩ
Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î=ÙO\Ï~°∞. JO`ÕHÍ‰õΩO_® ‰õΩ@∞O| ÉÏ^èŒº`« Öˇ<Àfl J`«∞‰õΩ¯x
=ÙO\Ï~Ú. JÅ"å>ˇ#ÿ rq`« PÖ’K«<åq^è•<åÅ∞ ‰õÄ_» J_»∞` ¤ Q« ∞Æ Å∞`«∂=ÙO\Ï~Ú.
55
JO^Œ∞=Å¡ Ü«Ú=Hõ~°HõÎÑ¨Ù "Õ_ç `«yæ, ãÖ`«∞Å<å`«‡Hõ ^Œ$+≤ìHÀ}=Ú`À =ÙO>Ë, D
=~°æÑ¨Ù =∞^èŒº =Ü«∞ã¨∞¯ÖË D ÑÖ‰õΩÎÅÖ’ K«iÛOK«|_ç# HÍ~°„Hõ=∂Å#∞ KÕÜ«∞QÆeˆQ
â∫~°ºÑ¨~å„Hõ=∂Å#∞ K«∂Ñ≤OK«QÆÅ~°∞. W@∞=O\˜ â◊H˜Î QÆÅ ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú ã¨=∞ã¨Î
qâ◊fi=ÚÖ’ "åºÑ≤OzÜ«Ú#flk Jx <å #=∞‡Hõ=Ú. ^è~Œ ‡° , ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞, ÉèÏ+¨, ^Õâ=◊ ÚÅ
qÉè[í # =∞#∞+¨µºÅ#∞ KåÖ=~°‰Ωõ q_»nã≤Ok. J~Ú<å D qt+¨ì ã¨=Ú^•Ü«∞=ÚÖ’
`«y#O`« WOy`«*Ï˝#=Ú L#flk Jx <Õ#∞ K«∂ã¨∞<Î åfl#∞. JO^Œ∞=Å¡ g~°∞ D qÑ¨`¯« ~°
J`«º^Œ∞ƒù`« ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«=∞ áê„`«#∞ ã¨=º=ÚQÍ áÈ+≤OK«QÅÆ ~°∞ Jx ÉèÏqã¨∞<Î åfl#∞.
"åiH˜ HÍ=eû# â◊H˜Î <å ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# Wã¨∞ÎOk.
„Ñ¨*Ï˝Ñï"å~°OÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 20 ÅHõ∆Å=∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞<åfl~°∞. giÖ’
Z‰õΩ¯==∞Ok ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’, Ç≤ÏO^Œ∂^è~Œ ‡° J#∞Ü«∂Ü«ÚÖË. HÍh ÃÑ·# <Õ#∞ K≥ÑÊ≤ #
'=∞^èºŒ =∞=~°=æ Ú— ã¨=∞ã¨Î qâ◊fiOÖ’ "åºÑ≤OzÜ«Ú#flk. "åi`À WÑ¨Ê\˜=~°‰Ωõ <Õ#∞ „Ñ¨`º« Hõ∆
ãÖÑ¨~°¯=Ú ™êkèOK«ÖË^Œ∞. <å ™êÇ≤Ï`«º=Ú HÍh, <å qKå~°^è•~°(PÖ’K«<åã¨~°o)
HÍh "åiH˜ WOHÍ JO^ŒÖË^Œ∞. ã‘q∞`« ™ê^èŒ<åÅ`À Wk ãÖÉèí==Ú‰õÄ_® HÍ^Œ∞.
HÍ=eû# ™ê^è#Œ =ÚÅ∞ WÑ¨C_»∞ LÑ¨Å|ú=∞ø`å~Ú. JO^Œ∞=Å¡ D 'ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú—`À
Ñ¶ ¨ ∞ x+¨ ì ã¨ O Ñ¨ ~ ° ¯ =Ú ™êkè O K« Q Æ Å ∞QÆ ∞ `å=Ú. "åiH˜ „Ñ¨ * Ï˝ J aè Ü « ∂ #=Ú,
QÍÜ«∞„fÑï"å~ü J<Õ ¿Ñ~°∞¡ `≥eÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~=° Ú ÖË^∞Œ . HÍh "å~°∞ ZHõ¯_ç#∞O_À
XHõ „Ñ¨|Å PÖ’K«<å„ã¨=Oux `«# =â◊O KÕã¨∞H˘#∞@ J#∞Éèí∂u K≥O^Œ∞`å~°∞.
U^À K≥|∞`ÀOk, KÕÜ∞« =∞x q=â◊√Å#∞ KÕ™ÈÎO^Œx `≥Å∞ã¨∞H˘O\Ï~°∞.
D =~°æO"åi =^ŒÌ `«=∞ x[™ê^èŒ<å ãÖÑüÎ =ÙO_»^Œ∞. HÍh `«=∞ „ÑüÉèí`À
™ê^è Œ < åã¨ O Ñ¨ # ∞flÅ#∞ „Ñ¨ É è Ï q`« = Ú KÕ ã ≤ , L`åûÇ¨ Ï -L`Õ Î [ Ñ¨ ~ ° z , "åi
ã¨ Ç ¨ Ï Ü≥ ∂ QÆ ã ¨ Ç ¨ Ï HÍ~åÅ∞ á⁄O^Œ Q Æ Å ∞QÆ ∞ `å~° ∞ . ™ê^è Œ # ã¨ O Ñ¨ # ∞flÅ∞ XHõ
Ü«∞O„`«O=O\˜"å~°∞. "åix LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘#HõáÈ`Õ [_»É~íè ` ° ∞« Å =Öˇ ZHõ¯_ç"å~°∞
JHõ¯_Õ =ÙO\Ï~°∞.
~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ^•fi~å KåÖÏ Q˘Ñ¨Ê „HÍO`«∞Å∞
ãÖÑ¨#flO HÍ=Åã≤=Ù#flk. „ã‘-Î Ñ¨Ù~°∞+¨ Éè^Ë =Œ Ú ã¨=∞ã≤áÈ=Åã≤=Ù#flk. â◊$OQÍ~° ™ê=∂„y
=Å¡ HÍ=ÚHõ`« „Ñ¨|e „ã‘Î qÅ∞= kQÆ*ÏiOk. ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ „ã‘Î-Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞
56
J#fl^Œ=Ú‡Å =Öˇ, JHÍ¯K≥à‹§Å =Öˇ rq™êÎ~°∞. "åi Ñ¨~°ã¨Ê~° ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ=Ú

HÍ=Åã≤=KÕÛ "ÕÅH˘Åk Hˆ „∆ `åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. Ü«∞ø#HÍ~°º=Ú KåÖÏ ÉÏ^èºŒ `åÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ
Ñ¨xQÍ QÆ∞iÎOz, ^•xH˜ =ÚO^Œ∞ W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ"å~°∞ =O^Œ™ê~°∞¡ "Õ∞=Ú Uq∞
KÕÜ∞« É’`«∞<åfl=Ú Jx PÖ’z™êÎ~∞° . ^•x Ñï}Ï=∞=Ú =∞#g∞^Œ, ‰õΩ@∞O|=Úg∞^Œ,
ã¨=∂[Og∞^Œ ZÖÏ =ÙO@∞O^À PÖ’z™êÎ~∞° . HÍ=∞„H©_» Ü≥ÚHõ¯ <Õ\˜ Ñïã≤u÷ J`«ºO`«
ÉÏ^èŒº`å~°Ç≤Ï`«ã≤÷u Ü≥ÚHõ¯ K«~°=∞ã‘=∞(Ultimate stage of irresponsibility) ‰õΩ
KÕ~°∞‰õΩ#flk. D ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ „H˘`«Î PÖ’K«#Å∞, „H˘`«Î „Ñ¨K«Å<åÅ∞(behaviour)
fã¨∞‰õΩx ~å=\ÏxH˜ Z@∞=O\˜ J=~À^è•Å∞ =™êÎÜ∂≥ , "å\˜x ZÖÏ JkèQqÆ ∞OKåe
J<Õk QÆ∞~°∞`«~°ÉÏ^èŒº`«. '=∞^èŒº=~°æ"Õ∞— nxH˜ ãÖ|OkèOz# J<ÕHõ PÖ’K«#Å#∞
KÕuÖ’H˜ fã¨∞‰õΩx HÍ~åºxfi`«=Ú KÕÜ«∂e.
q^•ºˆH∆„`«=Ú Ô~O_»= ã¨=∞ã¨º. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’<ÕHÍHõ ã¨=∞ã¨Î „Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’
3/4 = =O`«∞=∞Ok x~°Hõ∆~åâ◊√ºÅ∞. giÖ’ Z‰õΩ¯==∞Ok „áœ_è»∞Å∞. giH˜ K«^Œ∞=Ù
K≥Ñ¨C@‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`«fiq^•ºãÖã¨÷Å∞ =ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»=Ù. „Ñ¨[Å ã¨Ç¨ÏHÍ~°O D kâ◊Ö’
fã¨∞HÀ"åe. tHõ∆}Ï(â‹·Hõ∆}˜Hõ) q+¨Ü«∂Å#∞ uiy x~åú~°} K≥Ü«∂ºe. D<å\˜
tH∆Í„Ñ¨}ÏoHõ, ÖÏ~ü¤"≥∞HÍÖË ^•fi~å '#Å¡^˘~°— Å#∞ `«Ü«∂~°∞KÕ¿ã q^è•#=Ú<Õ
J=ÅOa™ÈÎOk. XHõ ã¨=∞~°<÷ åQÆs‰õΩ_»∞ Uq∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÖ’ J@∞=O\˜ áê~îº° „Hõ=∞=Ú
WOHÍ x~åú~°}KÕÜ«∞|_»ÖË^Œ∞. WOHÍ nxH˜ ZÖÏ tHõ∆} W"åfiÖ’ P =º=ã¨÷ ZÖÏ
U~°Ê_»∞`«∞O^À, ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ [#tHõ} ∆ H˜ XHõ qâßÅ ÑïHõ~=° Ú U~°Ê_»∞`«∞Ok.
^•x ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À JO^Œ~°∞ HõÅã≤ D ÉÏ^èŒº`«#∞ <≥~°"Õ~°ÛQÆÅ~°∞.
‰õΩ\©~°Ñï„â◊=∞ =¸_»= ã¨=∞ã¨º. D<å\˜ x~°∞^ÀºQÆ ã¨=∞ã¨º#∞, z#flz#fl
Tà◊√§, „QÍ=∂ÅÖ’, z#fl-z#fl Ü«∞O„`«=ÚÅ`À #_çKÕ ‰õΩ\©~°Ñï„â◊=∞ÖË
x"åiOK«QÆÅ=Ù. ã¨Ç¨ÏHÍ~°ã¨q∞`«∞Å∞ "å\˜ L`åÊ^Œ#, qHÍã¨ÉÏ^èŒº`«Å∞
fã¨∞‰õΩO\Ï~Ú. „Ñ¨Éèí∞`«fi JkèHÍ~°∞Å =Å¡ Wk [~°∞QÆ^Œ∞.
ã¨Ç¨ÏHÍ~°ã¨q∞`«∞Å∞, ÑÖKåÜ«∞fÅ∞, Hõ~°‡~î°HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ L#fl ¿ã"åã¨q∞`«∞Å∞
-Z=~°∞ KÕã≤<å „H˘`«Î`«~°=Ú WO^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å"åe. „H˘`«Î`«~°=Ú JO>Ë,
=∞^èºŒ =~°æ =∞#óã≤u÷ L#fl [# ¿ã"å ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú.
57
=∞# ^Õâ◊OÖ’<ÕHÍHõ, ã¨=∞ã¨Î qâ◊fiOÖ’, ™ê=¸Ç≤ÏHõ „â◊=∞^•#O`À KÕÜ«∞QÆeˆQ
J<ÕHõ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ L<åfl~Ú. =∂#=ÙÅ, Ñ¨â◊√=ÙÅ =∞Å=¸„`åÅ#∞ Z~°∞=ÙQÍ
=∂~°∞Û@, WO\˜ "≥#∞HÍ, =ÚO^Œ∞ ÖËHõ _®ÉÏg∞^Œ ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞ ÑÖ_çOK«∞@,
=$H∆ Í ~ÀÑ¨ } H˘~° ‰ õ Ω ã¨ ~ ° fi [h# L`åûÇ¨ Ï O ÃÑOá⁄OkOK« ∞ @ "≥ Ú ^Œ Å QÆ ∞
HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ#∞, ã¨fi~°Oæ #∞O_ç ^Õ=`«Å∞ ky=zÛ KÕÜ∞« ~°∞. Wq „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°
ãÖˆH`åÅ =Å# [~°∞QÆ=Ù. nxH˘~°‰õΩ J„QÆ=∞ÑÖH˜ÎÖ’ #∞OK˘x, J<ÕHõ=∞Ok`À
JO^Œ~°∂ nxx J#∞HõiOK«=∞<Õ „¿Ñ~°} W"åfie.
K≥_∞» JÅ"å@¡Ö’ J<ÕH"õ ∞≥ #ÿ "å\˜x XHõ¯~ÀA‰õÄ_® Éèií OK«‰Äõ _»^∞Œ . '™ê~å—,
'=∞`«∞—Î JÖÏO\˜q. P~ÀQÆº=Ú, _»|∞ƒ, =∞~åº^•, `≥eq Jxfl nx=Å¡ <åâ◊#=∞ø`å~Ú.
`«~åÅ∞ <åâ◊#=∞ø`å~Ú. P~ÀQÍºÅ∞ K≥_»`å~Ú. „`åQÆ∞_»∞, =∞`«∞ÎÑ¨^•~°÷=ÚÅ∞
`«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« ‰õÄ_»^xŒ , LÑ¨Ü∂≥ yOK«‰Äõ _»^xŒ QÍOnèrÜ≥ÚHõ¯ ã¨`åº„QÆÇÏ¨ ™ê÷~Ú
L^Œº=∂Å∞ x~°fiiÎOKåe.
=∞# ^Õâ◊OÖ’ ÃÑo§à◊§Ö’¡, Hõ@flO, `«k`«~° J#=ã¨~° JÑ¨=ºÜ«∞=Ú XHõ
JkèâßÑ¨=Ú. ^•xÖÏO\˜^Õ, =∞$`«Éè’[#=Ú, J#º‰õΩs`«∞Å∞. g@xflO\˜x XˆH™êi
ã¨=¸ÅOQÍ ÃÑiH˜áê~°"ÕÜ«∞=Åã≤# J=ã¨~°=Ú#flk. aèH∆Í=$uÎ, ã¨=∞~°∞÷Å#∞ ‰õÄ_®
"Õ+Ö =∂iÛ J_»∞‰õΩ¯<Õ"åi ã¨~°ã¨# ‰õÄ~ÀÛÉˇ_»∞`ÀOk. „Ñü ˆH∆„`«OÖ’ *Ï„QÆ`«ÎQÍ
"≥uH˜`,Õ `«=∞^≥#· z„`«-qz„`« ‰õΩs`«∞Å∞ HõxÑ≤™êÎ~Ú. PÅã¨º=Ú-„Ñ¨=∂^Œ=Ú J<Õ
=∂#ã≤Hõ =$`«∞ÅÎ ∞ „ÑüÉèÏãÖÑ¨#∞flÅ#∞ ‰õÄ_® (JOQÆ"H·≥ Åõ º)JÑÖQÆ-Jã¨=∞~°÷ ™ê÷~ÚH˜
kOÑ¨Ù`«∞Ok. `«^•fi~å ^•i„^Œº=Ú J#∞Éèqí OK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok. Dq^èOŒ QÍ „Ñ¨[Å
#~°#~åÅÖ’ "åºÑ≤Oz# J=QÆ∞}ÏÅ#∞ XHõ =ºH˜Î fã≤"ÕÜ«∞ÖË_»∞. nxH˘~°‰õΩ
Ü«Ú^Œú„áêuÑ¨kHõg∞^Œ „Ñ¨}ÏoHõ "Õã≤ D ^Œ∞„+¨Ê=$`«∞ÎÅÖ’ W~°∞‰õΩ¯áÈ~Ú#"åix
ZÖÏ =Ú‰õΩÅÎ ∞ KÕÜ∂« Ö’ x~°~‚ ÚOK«∞HÀ"åe.
ã¨$[<å`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ "ÕÅ ãÖYºÖ’ =Ù<åfl~Ú. JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯=
L#∂‡Å#(x~°∂‡Å#) HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ =Ù<åfl~Ú. ˆH=Å=Ú <åeHõ HõkÑ≤ q~À^èŒ=Ú
=ºHõ=Î Ú KÕÜÚ« @=Å¡ Ug∞ [~°∞QÆ^∞Œ . ZO`À=∞Ok x`«ºrq`«OÖ’ áê\ÕK«_O» =Å¡<Õ
D ‰õΩs`«∞Å∞, XHõ „Ñ¨^äŒQÍ(rq`«q^è•#OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ) =∂~åÜ≥∂, "å\˜x
58
™ê÷#„ÉèOí â◊=Ú KÕÜ∞« \ÏxH˜ Jk JÅ"å@∞QÍ =∂~°\ÏxH˜ [iÑ≤# Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú HõO>Ë

Z<ÀflÔ~@¡ Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú P¿ÑHÕ∆ K«|_»∞`«∞Ok.
=∞# ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ÖÏˆQ, „Ñü^Õâ◊=Ú „ÑüˆH∆„`«=ÚÖ’ "åi"åi ÖˇHõ¯ÖË#xfl
qz„`« ã¨=∞ã¨ºÅ∞<åfl~Ú. "å\˜x x"åiOz, =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ "ÕÜ«∞QÆeˆQ â◊¥~°g~°∞Å
J=ã¨~=° Ú J_»∞QÆ_∞» QÆ∞<å =Ù#flk. "å~°∞ ZHõ¯_ç#∞O_ç =™êÎ~∞° ? ã¨~fi° „`å "åi JÉèÏ="Õ∞
HõxÑ≤ã¨∞Î#flk. ~å„u h~°=`«#∞ pÅ∞Û‰õΩO@∂, „á⁄^Œ∞Ì<Õfl Ñ¨‰õ∆ΩÅ H˜ÅH˜ÖÏ~å"å~åÅ∞
ZÖÏ qxÑ≤™êÎÜ≥∂, J@∞=O\˜ "å`å=~°}"Õ∞ U~°Ê_»É’`ÀOk. =ºH˜Î=ºH˜ÎH˜ D
áê~î°=ÚÅ∞ Z=~°∞K≥áêÎ~°∞. „Ñü"˘Hõ¯~°∂ `«=∞ ™êfi~°÷=ÚÅ∞ `«yæOK«∞H˘x, Ñ¨~°=∂~°÷
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕÑ@ ¨ \
ì ÏxH˜ Z=~°∞ q=â◊√Å#∞ KÕ™êÎ~∞° ? nxH˜ W"åà◊ ["å|∞ W=fiÖË=Ú.
HÍx éËÑ¨Ù-ZÅ∞¡O_çÖ’, ã¨„`«Ê=$`«∞ÎÅ ã¨=∞~°÷#, ^Œ∞„+¨Ê=$`«∞ÎÅ L#∂‡Å# J<Õ
ÃÑ#∞`«∞á¶ê#∞ `«ÑÊ¨ xãïQÍ gz f~°∞`«∞Ok. ÃÑ#∞QÍÅ∞Å∞ gz#Ñ¨C_»∞ QÆ_á¤ç ÈK«Å∞,
P‰õΩÅ∞, ^èŒ∂oHõ}ÏÅ∞ ‰õÄ_® PHÍâßxfl JO@∞`å~Ú. `«fi~°Ö’ =ãÖ`«=Ú =zÛ
#∂`«<åO‰õΩ~åÅ∞ qK«∞Û‰õΩO\Ï~Ú.
„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ WÑ¨C_»∞#fl qHÍã¨=Ú J<åÜ«∂ãÖQÍ ~åÖË^∞Œ . JãÖMÏºHõ =º‰õΩÅÎ
„ÑüÉèíÅ J=¸Åº ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ=Ú WO^Œ∞Ö’ =Ù#flk. WÑ¨C_»∞ "å\˜H˜ ~°Hõ∆} HÍ"åe.
nxH˜ ÉèÏ=ãÖ"Õ^Œ#Å∞ QÆÅ [#â◊H˜Î HÍ"åe. nxH˜ J<ÕHõ ~°K«<å`«‡Hõ L^Œº=∂Å∞
JÑ¨C_»Ñ¨C_»∂ Ñ¨Ó#∞‰õΩO@∂<Õ =Ù<åfl~Ú. D™êi =∞~°ÖÏ Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞Î#∞O_ç
ZO_çáÈ~Ú# Ñ¨$käfiÃÑ· uiy Ñ¨KÛ« ^Œ#=Ú ãÖ`«iOK«∞‰õΩx J=∞$`«^•è ~°Å∞ ‰õΩé∞™êÎ~Ú.
[ÖÏâ◊Ü«∂Å∞ uiy h\˜`À xO_»∞`å~Ú.
„Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆ=Ú ZÖÏ =ÙO@∞Ok?
<Õ#∞ Éèíq+¨º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯flash K«∂âß#∞. Jk XHõ Q˘Ñ¨Ê Ü«ÚQÆOQÍ K«∂âß#∞.
<å HõÅÊ#Ö’ ~åÉ’ÜÕ∞Ü«ÚQÆ=Ú „Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆ=Ú. „Ñ¨*˝ J#QÍ ^Œ∂~°^Œi≈ q"ÕHõjÅ`«
Hõ e y# =º‰õ Ω Î Å ã¨ = Ú^•Ü« ∞ =Ú. WÑ¨ C _» ∞ Hõ x Ñ≤ ã ¨ ∞ Î # fl Ö’Éè í " ≥ ∂ Ç¨ Ï =â◊ √ Öˇ · ,
‰õÄ_»É@ˇ ∞ìH˘#∞@, Ñ¨~ã° Ê¨ ~° "Õ~åÊ@∞ „Ñ¨=$`«∞ÅÎ ∞, ~åÉ’ÜÕ∞HÍÅOÖ’ XHõ KÕ^∞Œ ã¨‡$u
=Öˇ q∞yeáÈ`«∞Ok. „Ñü =ºH˜Î XHõ P^Œ~°≈ „Ñ¨=∂}"≥∞ÿ (Unit )„Ñü ‰õΩ@∞O|=Ú
J@∞=O\˜ =º‰õΩÎÅ ã¨=Ú^•Ü«∞"≥∞ÿ, P^Œ~°≈ã¨=∂*ÏxH˜ XHõ J=Ü«∞==ÚQÍ
59
~°∂á⁄O^Œ∞`«∞Ok. JO^Œi PÖ’K«#Å∞ LK«Û™ê÷~ÚÖ’ =ÙO\Ï~Ú. „Ñü"˘Hõ¯~°∂
=ºH˜ÎQÆ`« ÖÏÉèíO K«∂_»‰õΩO_® ™ê=¸Ç≤ÏHõ Ç≤Ï`«=Ú H˘~°‰õΩ PÖ’z™êÎ~°∞.
„Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆOÖ’ „Ñü =ºH˜Î `«##∞ `å#∞ ã¨=∂[=Ú Ü≥ÚHõ¯ JqzÛù#fl
JOQÆ O QÍ QÆ ∞ iÎ ™ êÎ ~ ° ∞ . ã¨ fi O`« Ö ÏÉè í = Ú, Ç¨  xx QÆ ∂ iÛ PÖ’zOK« ‰ õ Ω O_®
qâ◊fiÇ≤Ï`«=Ú`Àáê@∞ `«# Ç≤Ï`«=Ú HõÅã≤ =Ù#fl^Œx `≥Å∞ã¨∞‰õΩO\Ï_»∞. JO^Œi
=∞Ç¨Ï`åfiHÍOHõ∆Å∞, „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ∞, ãÖH©~°‚ ™êfi~°÷Ñ¨~°`«g∞^Œ HÍHõ Ö’HõÇ≤Ï`«OÃÑ·
Hˆ O„nHõ$`«=∞ø`å~Ú. ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ JÇ¨ÏOHÍ~åxfl Ñ¨~„° |Ç¨Ï‡=ÚÖ’ b#O KÕã≤
P^è•ºu‡Hõ r=#=ÚH˜Î ÅHõ∆º=Ú ™êkèOK«|_»∞`«∞Ok. `«#QÆ∞iOz `«# HÀÔ~¯Å
Ñ¨ÓiÎQÆ∞iOz, ‰õΩ@∞O|=ÚÅ „Ñ¨QÆu QÆ∞iOz Ñ¨\˜ìOK«∞‰õΩ<Õ J=ã¨~°=Ú HÍh,
HÀiHõQÍx =ÙO_»^∞Œ . XHõ ‰õΩ@∞O|OÖ’x =º‰õΩÎ ÅO^Œ~∂° ZÖÏ ÑÖK«∞‰õΩx rq™êÎ~À
Pq^è"Œ ∞≥ #ÿ PÖ’K«<åq^è•<åxH˜ =∂#º`« (importance) W=fi|_»∞`«∞Ok.
|∞∞+¨µÅ∞, =Ú#∞Å∞ Ñ¨~‰‚° Ωõ \©~åÅ∞ "Õã∞¨ H˘x, `«=∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ`À =ÙO_Õ"å~°∞.
HÍh ã¨=∂[O#∞O_ç ^Œ∂~°O HÍÖË^Œ∞. P~ÀAÅÖ’ Ö’Éèí, "≥∂Ç¨Ï |O^è•Å#∞O_ç
Ü≥∂QÆ™ê^è#Œ Å#∞O_ç =ÚH˜Î á⁄O^Õ"å~°∞. `«Ñó¨ Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú#∞ ™êkèOKÕ"å~°∞. P â◊‰Ωõ ÅÎ
ã¨∞qxÜ≥∂QÆ=Ú ã¨„`«Ê=$`«∞ÅÎ ãÖ=~°#÷ H˘~°‰Ωõ [iˆQk. WÑ¨C_»∞ J^Õ Ñ¨x PÖ’K«#ÅÖ’
L`«¯$+¨ì`«, r=#„Hõ=∞ x~åú~°}, "å`å=~°} „Ñ¨ÉèÏ=O =Å¡ ã¨∞ãÖÑ¨#fl=∞ø`«∞Ok.
JO^Œ~°∂ J@∞=O\˜ rq`«"Õ∞ rqã¨∂Î Ñ¨~°ã¨Ê~°=Ú ã¨Ç¨ÏHõiOK«∞‰õΩO\Ï~°∞.
„Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆ <åQÆi‰õΩÅ∞ ÃÑ^ŒÌ"åà◊§ =∞"åfie J<Õ =∞Ç¨Ï`åfiHÍOHõ∆ ÖËHõ
=∞Ç¨=∂#=ÙÅ =∞"åfiÅx HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞. QÆ∞}, Hõ~°‡ ã¨fiÉèÏ"åÅÖ’ Z=~°∞ ZO`«
„âı+¨ª`«#∞ ãÖáêkOKå~À J^Õ x["≥∞ÿ# „Ñ¨QÆuQÍ QÆ∞iÎOÑ¨|_»∞`«∞Ok. Z=~°∞ ‰õÄ_®
qÖÏã¨ "≥·Éèí==ÚÅÖ’ ã¨Ê~°÷ =ÙOK«∞HÀ~°∞. áÈ\© Z=~°∞ ZO`« ã¨[˚#∞ÅÜ«∂º~À,
„â◊^•úãÊ¨ ^Œ∞ÅÜ«∂º~À J<Õ^•xg∞^Œ =ÙO@∞Ok. W`«~∞° Å∞ J#∞HõiOKåÅxÑ≤OKÕ Zxfl
HÍ~åºÅ∞, Ñ¨~°OÑ¨~°Å∞ xi‡OKå~À Jk "≥·Éèí=OQÍ QÆ∞iÎOÑ¨|_»∞`«∞Ok. D<å_»∞
ãÖÑ¨^Œ, ™êÑ¶¨ÅºO Ü≥ÚHõ¯ zÇ¨ÏflOQÍ ÉèÏqOK«|_»∞`«∞#flk. ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ D
H˘Å=∂#O(=∂Ñ¨ÔŒ _»O) (Measuring scale) Ñ¨ÓiÎQÍ =∂i =∂#=`«fi Q“~°=QÆi=∞
ÃÑOK«|_ç# ™ê÷~Ú P^è•~°OQÍ fã¨∞H˘#|_»∞`«∞Ok.
60
â◊s~° áÈ+¨}‰õΩ J=ã¨~=° ∞ÜÕ∞º ™ê^è<Œ åÅ`Àáê@∞ „Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆOÖ’ =∂#=Ù_»∞

'ã¨^*£ Ï˝#O— Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~=° Ú HÍ"åe J#∞‰õΩO\Ï_»∞. PÇ¨~° Láê~°#˚ H˘~°‰Ωõ , Ö∫H˜Hõ
q+¨Ü∂« Å∞ `≥eÜ«∞*Ë¿ã q^Œº=∂„`«"∞Õ `«$Ñ≤Î x=fi^Œ∞. ^Œ$+≤Hì À}Ïxfl Ñï+¨¯$`«O KÕã,≤
ã¨^£QÆ∞}ÏÅ#∞ ÃÑOá⁄OkOz, =ºH˜Î`åfixfl „ÑŸ~°O (Intense) KÕã≤, „Ñ¨=∂}˜Hõ`«#∞
ÃÑOKÕ su-h`«∞Å∞(Ways & means) <Õ~°Ê|_»`å~Ú. JO^Œi rq`åÅ∞ Ñ¨~°ã¨Ê~°
ã¨ÇÏ¨ Ü≥∂QÆ=Ú`À xO_ç=ÙO\Ï~Ú. nxH˘~°‰Ωõ J=ã¨~=° ∞ÜÕ∞º ™êfi^è•ºÜ«∞, ã¨`û« OQÆ,
=∞##=ÚÜ≥ÚHõ¯ LK«Ûã¨sÎ Ü«∞ =∂~°^æ ~Œ ≈° #=Ú ÅaèOKÕ ™ê÷<åÅ#∞ "≥`∞« ‰õΩ¯O\Ï~°∞.
|∞∞+≤HõÅÊ-=∞Ç¨=∂#=ÙÅ ™êxfl^èŒº, ã¨^•ƒù= J#∞^•<åÅ∞ ZÖÏQÀ ã¨~ÀfiK«Ûù ™ê÷<åÅ
#ÅOHõi™êÎ~Ú.
ãÖz`« ‰õΩãÖ™ê¯~åÅ â◊=∞#=Ú, ã¨=∂^è•#=Ú x~À^èŒ=Ú, x~åHõ~°}=Ú
H˘~°‰Ωõ „Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆ PÖ’K«#Ñ¨~∞° Å∞ Ñ¨ÓiÎQÍ „Ñ¨Ü∞« ufl™êÎ~∞° . ãÖÜ«∞=∞#=Ú áê\Õz
ãÖ`«∞e`«=ÚQÍ =ÙO\Ï~°∞. â∫~°º™êÇ¨Ï™êÅ ˆHO„^ŒaO^Œ∞=Ù, Z=~°∞ ZO`«
^Œ$+≤Hì À}=Ú, ã¨fiÉèÏ==Ú, PK«~} ° Ö’ L`«¯$+¨` ì « ÃÑOá⁄OkOK«QeÆ QÍ~À J#fl^•xg∞^Œ
P^è•~°Ñ¨_ç =ÙO@∞Ok. [#HõàÏº}=Ú, ã¨„`«Ê=$uÎ ãÖ=~°÷#=ÚÖ’ =ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_Õ
„ÑüÉèí, Ñ¨~å„Hõ=∞ "≥·Éèí"åÅ∞ =∂„`«"Õ∞ H˘xÜ«∂_»|_»`å~Ú. qKå~°jÅ∞~°∞ D
P^è•~°OQÍ<Õ P`«‡x~å‡}=Ú KÕãH≤ ˘x, `«=∞ Ñ¨Ù~°∞ëê~°Hˆ÷ „∆ `«=Ú#∞ ã¨fiO`«ã∞¨ Y=Ú,
‰õΩ@∞O| J=ã¨~åÅ‰õΩ =∂„`«"Õ∞ „áê=ÚYº`« x=fiHõ qâ◊fiL^•º#=#=Ú#∞,
ã¨=Ú#fl`«=Ú, ã¨∞Oã¨¯$`«=Ú KÕÜ∞« \ÏxH˜ „áê=ÚYº`« x™êÎ~∞° . ^è#Œ "≥É· "íè åÅ‰õΩ QÍHõ
QÆi=∞‰õΩ „áê^è•#º`« W=fi_»∞`«∞Ok. ãÖH©~‚° ™êfi~°=÷ ÚÖ’ ãÖÅQÆfl"≥∞#ÿ =º‰õΩÅÎ „ÑüÉèí
xOkOÑ¨|_»∞`«∞Ok. „â◊=∞jÅ`« ^Œ∞~åƒùQÆº=ÚÜ≥ÚHõ¯ zÇ¨Ïfl=ÚQÍ HÍHõ „ÑüÉèí,
<≥·Ñ¨Ù}º=Ú ãÖáêkOK«∞H˘<Õ LÑ¨Å|∞úÅ Láê~°˚#‰õΩ, Éè∫uHõ qHÍ™êxH© KåÖÏ
J=ã¨~°=∞<Õ ÉèÏ=# U~°Ê_»∞`«∞Ok. „â◊=∞‰õΩ ã¨<å‡#=Ú W=fiHõáÈ=Ù@ XHõ q^èŒOQÍ
^•i„^Œº=Ú#‰õΩ, "≥#Hõ|_çáÈ=Ù@‰õΩ PÇ¨fi#"Õ∞. Ñ¨xÖË‰Ωõ O_® ‰õÄ~˘Û#∞@=Å# WOH˘Hõ
^Œ∞óY=Ú ^Ò~åƒùQºÆ =Ú HõÅã≤ÜÚ« O@∞Ok. Ñ¨xÖËx =∞ã≤+Î ¯¨ =Ú, ~åHõã∆ ∞¨ x ^Œ∞HÍ}=Ú
(empty mind is devils work shop) J#flk JHõ∆~åÖÏ ã¨`«º=Ú. Ñ¨xÖËx"åi
=∞ã≤+Î ¯¨ =Ú ^Œ∞~åÖ’K«#Å‰õΩ, â◊s~°=Ú ^Œ∞~°fiºã¨#=ÚÅ‰õΩ ÖÁOyáÈ`å~Ú. "≥∞Å¡"∞≥ Å¡QÍ
61
^Œ∞~°∞æ}ÏÅ ãÖYº ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. HÍÅÜ«∂Ñ¨#H˘~°‰õΩ J@∞=O\˜ q∞„`«∞Å<Õ
Z#∞fl‰õΩO\Ï~°∞. ÖËHõ W`«~°∞Å#∞ `«=∞ =ÅÖ’ "Õã¨∞‰õΩx, "åi Éèíq+¨º`«∞Î#∞‰õÄ_»
<åâ◊#=Ú KÕ™êÎ~∞° . D<å\˜`~« =° Ú WO@ ÉÏ^èºŒ `å~°ÇÏ≤ `«OQÍ LO_»\ÏxH˜ HÍ~°}=Ú
ÅHõº∆ ~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ q∞„`«=∞O_»e =ÙO_»@"Õ∞. `«=∞ HÍÖÏ<Õfl HÍHõ `«=∞ q∞„`«∞Å HÍÖÏxfl
„ÑüÉè#í ∞ x~°∞Ñ¨Ü∂≥ QÆÑ~¨ K° Q« eÆ Qˆ =º‰õΩÖÎ ,Ë ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ ÉèÏqOK«|_»∞`«∞<åfl~°∞. D
ã¨=∞ã¨Î JaèâßÑ¨=Ú ÅHõº∆ ~°ÇÏ≤ `«OQÍ TiˆH ‰õÄ~ÀÛ=_»O =Å¡ =ã¨∞OÎ k. ÅHõº∆ ~°ÇÏ≤ `«OQÍ
XHõ ÃãHõO_»∞ ‰õÄ_® QÆ_»=‰õÄ_»^Œ∞ J<Õ J^Œ∞ƒù`« PÖ’K«<åã¨~°o ZO`« `˘O^Œ~°QÍ
XO@|\˜ìOK«∞‰õΩO>Ë JO`« =∞Ozk.
„Ñ¨ * Ï˝ Ü « Ú QÆ O Ö’ PÖ’K« # , PK« ~ ° } , =º=Ç¨  ~° O JxflO\˜ Ö ’#∞
HÍÜ«∞HõÅÊO=O\˜ =∂~°∞ÊÅ∞ =™êÎ~Ú. W^Õ Ü«ÚQÆÑi¨ =~°#Î . nxH˜ P^è•~°=Ú ^Œ∂~°îŒ ≈,
q"ÕHõjÅ`«#∞ qxÜ≥∂yOz Bz`«ºÑ¨Ó~°‚ „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ∞ KÕÜ«Ú@. W<åflà◊√§QÍ
Uk ã¨ = º=∞x PÖ’zã¨ ∞ Î < åfl~À U rq`« q^è • #=Ú PK« ~ ° } Ü≥ ∂ QÆ º =∞x
J#∞‰õΩO@∞<åfl~À J=hfl j~å¬ã¨#O "Õ™êÎ~Ú. `«~°¯=Ú, `«^äŒº=Ú, „Ñ¨=∂}=Ú,
<åºÜ«∞=Ú Ö’HõÇÏ≤ `«=Ú J<Õ w@∞éÏ~Ú g∞^Œ Ñ¨sHÕ∆ K«|_ç# PK«~} ° =ÙO@∞Ok.
[iyáÈ~Ú# HÍÅ"Õ∞ =∞Oz^Œ<Õ ÉèÏ=# áÈQ˘@∞ìH˘x Éèíq+¨º „Ñ¨}ÏoHõÅ‰õΩ
J#∞QÆ∞}ºOQÍ =∂~°∞ÛHÀ"åe. =~°=Î ∂# x~åú~} ° Å#∞ KÕãH≤ ˘<Õ@Ñ¨C_»∞ <Õ\˜ J`«ºO`«
=ÚYº"≥∞ÿ# J=ã¨~åÅ‰õΩ =∂„`«"Õ∞ „áê=ÚYº`« xzÛ L[˚fiÅ Éèíq+¨º`«∞ÎÜ≥ÚHõ¯
ãÖÉèÏ=#ÅˆH „áê=ÚYº`« x"åfie. ã¨=º"≥∞ÿ# x~åú~°}#∞ Ñ¨Ó~åfi„QÆÇ¨Ï=ÚÅ
(Pre-conceived notions) #∞O_ç =ÚH˜x Î á⁄Ok# JO`«óHõ~} ° =ÚÖË KÕÜ∞« QÆÅ∞æ`å~Ú.
~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ gi<Õ Ü«ÚQÆtÅ∞ÊÅ∞QÆ Q“~°qOz gi x~åú~°}Ë ã¨=∂[O ^•fi~å
„â◊^•úÑ¨Ó~°fiHõOQÍ t~À^è•~°º=∞ø`«∞Ok.
Ñ¨q„`«`«-„ÑŸ~°`«Å LK«Ûã¨÷sÜ«∞ Jaè=$^Õú =∞Ç¨Ï`åÎfiHÍOHõ∆Å‰õΩ x["≥∞ÿ#
P^è•~°=Ú. x[rq`«=ÚÖ’ QÆ∞}, Hõ~°‡, ã¨fiÉèÏ"åÅ#∞ L`«¯$+¨ì=Ú KÕã≤H˘x
Ö’HÀÑ¨Ü≥∂QÆHõ~°"≥∞ÿ# HÍ~°º=ÚÅO^Œ∞ `«=∞ ™ê=∞~å÷ºÅ#∞ xÜ≥∂yOz W`«~°∞Å‰õΩ
J#∞ã¨~°}©Ü«∞"≥∞ÿ# P^Œ~å≈ºxfl <≥ÅH˘Å∞Ê@‰õΩ =ºH˜ÎÜ≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê^Œ#O
H˘Å=∂#=∞ø`«∞Ok. '™ê^•r=#=Ú - L#fl`« PÖ’K«#Å∞— J<Õ „¿Ñ~°}H˜
62
HÍ~°}=∞ø`«∞Ok. P^Œ~≈° =O`«"∞≥ #ÿ „Ñ¨QuÆ ™êkèOK«\ÏxH˜ ZO`« ™êÇ¨Ïã¨Ñ~¨ å„Hõ=∞=Ú

K«∂Ñ≤OK«QÆeQÍ~À Jk JO`« r=# ™êÑ¶¨ÖÏºxH˜ H˘Å|^ŒÌ J=Ù`«∞Ok. ~åÉ’ÜÕ∞
~ÀAÅÖ’ =∞#∞AÅ∞ `«=∞ Kå`«∞~°º=¸, ãÖÑ¨^,Œ ã¨ÑÅ¨¶ `«Å Ü≥ÚHõ¯ J#=ã¨~° „Ñ¨^~Œ ≈° #
`ÕeHõÜ≥ÿ∞# ÉèÏ=#`À K«∂™êÎ~°∞. LK«Ûã¨÷sÜ«∞ „ÑüÉèíÜ≥ÚHõ¯ qHÍãÖ, ^•x
ã¨^∞Œ Ñ¨Ü∂≥ QÆ=ÚÖ’ ãÖ`«$Ñ≤xÎ , ãÖ`Àëêxfl á⁄O^Œ∞`å~°∞.
Ü«ÚQÆÑi¨ =~°#Î Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº"≥∞#ÿ P^è•~°=Ú D<å\˜ [#=∂#ã¨=Ú Ü≥ÚHõ¯
J"åOKè«hÜ«∞ „Ñ¨"åÇ¨xfl PÑ≤"Õã≤, ^•xH˜ ã¨=º"≥∞ÿ# kâ◊Ö’ QÆux U~°Ê~°K«_»=Ú.
D kâ◊Ö’ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\˜ ^≥|ƒ =ºH˜QÎ ` Æ "« ∞≥ #ÿ ÖÏÉèÏÅ g∞^Œ, `«^•fi~å J<ÕHõ ™ê÷~ÚÅÖ’
=$kúKO≥ ^Õ =∞Ç¨Ï`åÎfiHÍOHõÅ∆ g∞^Œ Ñ¨_∞» `«∞Ok. W`«~∞° ÅHõO>Ë Z‰õΩ¯= ã¨∞Y™ê=∂„yx
U~°Ê~°K«∞H˘#∞@, Q˘Ñ¨Ê^Œ<åxfl K«∂Ñ≤OKÕ =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ ãÖK«Ü«∞#=Ú KÕã≤H˘#∞@
=ºH˜Ü Î Ú≥ Hõ¯ PÖ’K«#, jÅ=Ú(Charecter)ÅÖ’ J`«ºO`« xHõ$+¨` ì #« ∞ `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞Ok.
"åã¨#, `«$+¨,‚ JÇ¨ÏO`(« I-ness ) g∞^Õ „Éè+í ì¨ PÖ’K«#Å∞, ^Œ∞+¨ì PK«~} ° [~°∞QÆ∞`å~Ú.
"åi PÖ’K«#ÅÖ’ ãÖ„QÆÇÏ¨ =Ú, LÑ¨É’è QÆ=Ú „Ñ¨îŒ ≈OK«∞@ÖÏO\˜ xHõ$+¨` ì Å« ∞ KåÖÏ
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO\Ï~Ú. =ºH˜QÎ ` Æ "« ∞≥ #ÿ Q˘Ñ¨Ê#∞ Kå@∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü∞« `åflÅhfl KåÖÏ hK«OQÍ
K«∂_»|_»`å~Ú.
„Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆOÖ’x „Ñü =ºH˜Î ™ê=∂lHõ hu-=∞~åº^ŒÅ‰õΩ „áê=ÚYºq∞™êÎ_∞» .
=∂#= ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# qÅ∞=Å#∞, ã¨=∂[=º=ã¨÷#∞ ÉèíOQÆÑ¨~°KÕ U Ñ¨h KÕÜ«∞_»∞.
tëêìKå~°=Ú, ™œ[#º=Ú, Ñ¨~°ã¨Ê~° ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ=Ú, „uHõ~°}â◊√kú, xâ◊ÛÅOQÍ
=ÙO_» Q Æ Å ∞æ @ , J`« x rq`åxH˜ w@∞éÏà◊ √ §QÍ =ÙO\Ï~Ú. JqhuH˜
ã¨ÇÏ¨ HõiOK«‰Ωõ O_® =ÙO_»@"Õ∞QÍHõ, ^•xH˜ „Ñ¨`º« Hõ,∆ Ñ¨~ÀHõ∆ ã¨=∞~°#÷ ‰õÄ_® KÕÜ∞« |_»^∞Œ .
ã¨=∂[OÜ≥ÚHõ¯ ã¨∞=ºã¨H÷ ˜ =¸_è=» ∂#º`«Å∞, J"åOKèh« Ü«∞ Ñïã≤` ÷ ∞« Å∞, Ç¨xHõ~"° ∞≥ #ÿ
‰õΩs`«∞Å#∞ q~ÀkèOKåe. W^Õq^èŒOQÍ "≥∂ã¨=Ú, J}z"Õ`«, Z‰õΩ¯=QÍ Ñ‘_çOK«∞@
ÖÏO\˜ J<åKå~åÅ‰õΩ ã¨Ç¨ Ü«∞x~åHõ~} ° , „ÑüÑ¶∞¨ @#, ãÖÑ¶∞¨ ~°}
¬ KÕÜ∂« e. JhuHõ~°
"≥∞#ÿ PK«~} ° Å#∞, J#∞Ñ¨ÜÚ« HõÎ „Ñ¨KÅ« #Å`À ã¨=∂#OQÍ ÉèÏqOz JÇ≤Ï`«H~õ "° ∞≥ #ÿ qQÍ
"å\˜x Z=~°∂ QÆ∞iÎOK«~°∞.
63
„Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆOÖ’ âßs~°Hõ, =∂#ã≤Hõ "åº^èŒ∞Å #∞O_ç ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ =ÚH˜Î
Åaèã¨∞ÎOk. =º‰õΩÎÅ∞ „Ñ¨Hõ$u J#∞âßã¨#OÖ’<Õ =ÙO_ç, PÇ¨~° qÇ¨~åÅÖ’
ãÖÜ«∞=∞#=Ú áê\ÕK«∞@=Å# q∞QÆ`å „áê}∞ÅÖÏˆQ JO`«ó„¿Ñ~°}#∞, ^•x
âßã¨#=Ú#∞ áê\˜™êÎ~°∞ QÆ#∞Hõ h~°™êÅ∞, ~ÀQÍÅ∞ =ÙO_»=Ù. JHÍÅ=∞$`«∞º=Ù,
ã¨=∞Ü«∂xH˜ =ÚO^Õ =Úãë`«#=Ú ~å=Ù. ~ÀQÍÅhfl ‰õÄ_® =∂#ã≤Hõ qH∆ÀÉèí=Ú,
ÉèíÜ«∞=Ú, Hõ$Ñ¨}`«fi=Ú, ãÖH©~°‚`«, ^Õfi+¨=Ú, "≥∂Ç¨Ï=Ú, JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú ÖÏO\˜
=∞<ÀqHÍ~åÅ =Å# HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. g\˜=Å¡<Õ =º‰õΩÎÅ∞ =∂#ã≤Hõ JãÖ`«∞Å#,
L^ÕfiQÍÅ∞, L<å‡^•Å∞, áêH˜H∆ õ L<å‡^Œ=Ú(J~°qú H˜Ñ∆ `
Î¨ Å« )(Partial madness) ÖÏO\˜
=∂#ã≤Hõ~ÀQÍÅ∞ U~°Ê_ç JO`«~°ÌfiO^•fiÅ „Ñ¨`å_»##∞ ÉèíiOKåeû=ã¨∞ÎOk.
W@∞=O\˜"åi<Õ Éèí∂`«„¿Ñ`« ÉÏkè`«∞Å∞ Jx JO\Ï~°∞.
„Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆOÖ’ JO^Œ~°∂ ãÖ`À+¨Ñ¨Ó~°‚"≥∞ÿ#, hu=O`«"≥∞ÿ#, L^•~°, ã¨~°à◊,
™œ=∞º r=# Ñ¨^ŒúuÖ’ HõÅã≤"≥∞Åã≤ ÑÖK«∞H˘x, #=Ùfi`«∂, #qfiã¨∂Î rq™êÎ~°∞.
JO^Œ∞=Å# "å~°xfl Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’#∞, P#O^ÀÖÏ¡™êÅ`À xO_ç=ÙO\Ï~°∞. JO^Œi
â◊s~åÅ∞ ~ÀQÆ~Ç° Ï≤ `«OQÍ, âßOu=∞Ü«∞ =∞ã≤ëÎ ê¯Å`À =ÙO\Ï~Ú.
=∂#=Ùx ~°K#« XHõ ™ê=∂lHõ rqQÍ ~°∂á⁄OkOK«|_ç#k. J`«xH˜ ÅaèOz#
=hfl ã¨=∂[=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ=Ú, J#∞^•#=Ú =Å#<Õ. HÍ=Ù# ã¨=∂*Ïxfl
ã¨=Ú#fl`«=Ú, ã¨∞ãÖã¨¯$`«=Ú KÕÜ∞« \ÏxH˜ „Ñ¨Ü∞« uflOKåe. Ü≥∂QÆ^•#=Ú KÕÜ∂« e.
D Ñ¨xx ‰õΩ@∞O|=∞<Õ 'z#fl ã¨=∂[O— #∞O_ç P~°OaèOKåe. ÉèÏ~åºÑ≤ÅÖ¡ Ë ‰õΩ@∞O|
=∞x J#∞HÀ#Hõ¯ˆ~¡^Œ∞. U ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’ HõÅã≤"≥∞Åã≤ rqOKÕ gÅ∞=ÙO@∞O^À
J^Õ ‰õΩ@∞O|=Ú.
D ã¨=Ú^•Ü«∂xfl `«# J=Ü«∞==ÚÅ∞QÍ<Õ QÆ∞iÎOz ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯
Ju z#fl~°∂ÑÖQÍ ÉèÏqOz, L^•º#=#OÖ’ `À@=∂e=Öˇ ¿ã"å~°`∞« _≥· Ü«ÚO_®e.
HõÅã≤"≥∞Åã≤, ÑÖK«∞H˘x, #=Ùfi`«∂, #qfiã¨∂Î rqOK«_»"Õ∞ ‰õΩ@∞O|r=#=Ú.
„Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆOÖ’x „Ñü=ºH˜Î â◊s~° x~°fiÇ¨Ï}Ö’<ÕQÍHõ, ‰õΩ@∞O|rq`«OÖ’‰õÄ_®
ãÖÑ¨Ó~å‚#O^Œ=Ú#∞ á⁄O^Œ∞`«∂ HÍ~°º~°`∞« _Ò`å_»∞.
64
Ñ¨$käfiÜ≥ÚHõ¯ L`åÊ^ŒHõâ◊H˜ÎHõO>Ë Z<ÀflÔ~@∞¡ Z‰õΩ¯=QÍ [#ãÖYº ÃÑiy#k.

ãÖ`å#=Ú HõÅæ_»O =Å# `«O„_çg∞^Œ Pi÷Hõ"≥∞ÿ# ÉèÏ~°=Ú, `«e¡g∞^Œ J<å~ÀQÆº
ÉèÏ~°=Ú, JHÍÅ=∞$`«∞º P„Hõ=∞}Å∞, Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ ^ŒÜ∞« hÜ«∞"≥∞#ÿ Éèqí +¨º`«∞Î „Ñ¨ã∞¨ ` Î =« Ú
L#fl ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ P^•Ü«∞ÉèÏQÆOÖ’ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ , ~å„+‘Ü ì ∞« „Ñ¨QuÆ H˜ J=~À^è=Œ Ú,
qâ◊fi=º=ã¨Ö÷ ’ ÉèÜ í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ Ö’@∞ ÖÏO\˜ J<ÕH"õ ∞≥ #ÿ q, ãÖ`å#=Ú ÃÑOK«∞HÀ=_»=∞<Õ
=¸~°` ö fi« O =Å¡ =Ù`«Ê#fl=∞ø`å~Ú.
XHõÑ¨C_»∞ „Ñ¨[## ™œÉèÏQÆºOQÍ ÉèÏqOK«|_ç „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_Õk. HÍh
JkÑ¨C_»∞ qÑ¨`∞« #Î ∞ „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ PÇ¨fixOK«_"» ∞Õ J=Ù`«∞Ok. „Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆO Ü≥ÚHõ¯
PÖ’K«<åÑ¨~°∞_»∞ ãÖ`å<À`åÊ^Œ# #∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞H˘x "å`«ûÖÏº#∞Éèí∂ux
á⁄O^Œ^ÅŒ z#Ñ¨C_»∞ ^Œ`∞« Î fã¨∞H˘#∞@‰õΩ |^Œ∞Å∞ J<ÕHõ Jã¨Ç¨ Ü«∞, J<å^äÑŒ Å≤ Å¡ #∞
áÈ+≤Oz, ã¨∞Ü≥∂QÆ∞ºÅ#∞ KÕ¿ã ÉÏ^èºŒ `« fã≤H˘O\Ï_»∞.
„u"Õ}© ãÖQÆ=∞=Ú ÖÏˆQ ã¨`«ºO, t=O, ã¨∞O^Œ~°O Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞„QÆ™ê^èŒ#
=ºH˜,Î ‰õΩ@∞O|, ã¨=∂[=∞<Õ „uq^èŒ ãÖ~°K#« `À<Õ ãÖÉè=í =Ú. D =¸_çO\˜ =∞^èºŒ
Ñ¨~°ã¨Ê~° ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ=Ú, ã¨xflÇ≤Ï`« ãÖ|O^èŒ=ÚÅ∞ =ÙO_»@O KÕ`«<Õ ã¨∞Y, âßOu,
„Ñ¨Q` Æ ∞« Å‰õΩ =∂~°"æ ∞Õ ~°Ê_»∞`«∞Ok. D `«^ºŒä O Ñ¨ÓiÎQÍ `≥Å∞ã¨∞H˘#∞@KÕ`« „Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆ
=ºH˜Î D<å\˜ =ºH˜Î =Öˇ ãÖH©~°‚ ™êfi~°÷Ñ¨~°`«Ö’ x~°`«∞_≥· =ÙO_»_»∞. =ºH˜Î`«fiOÖ’
„áê=∂}˜H` õ #« ∞ ÃÑOá⁄OkOK«∞H˘x ‰õΩ@∞OÉOÖ’x"åix ã¨∞ãÖ™ê¯~°=O`«∞Å∞QÍ,
™êfi=ÅO|∞Å∞QÍ `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∞\ÏxH˜ QÆOcè~° „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕ™êÎ_»∞. ãÖÑ¨Ó~°‚
`«`«Ê~°`«`À ÅQÆfl"≥∞ÿ =ÙO\Ï_»∞. ‰õΩ@∞O| x~å‡} ÉÏ^èŒº`«=Å¡ ãÖKåÅ‰õΩÅ∞
L^•~°OQÍ, ^Œ∂~°^Œ~°∞≈Å∞QÍ, ãÖÜ«∞jÅ∞~°∞QÍ =∂i`Õ P "å`å=~°}OÖ’
ÃÑiy#"åà◊§‰õΩ #=~°`åflÅ∞QÍ =∂ˆ~ J=HÍâ◊O Åaèã¨∞ÎOk. =ºH˜Î`«fi x~å‡}=Ú,
‰õΩ@∞O| x~å‡}=Ú Ñ¨~°ã¨Ê~°Ñ¨Ó~°HÍÅ∞QÍ QÆ∞iÎOK«|_ç ãÖÜ«ÚHõÎ ‰õΩ@∞OÉÏÅ
Ü≥ÚHõ¯ "≥·*Ï˝xHõ PKå~° ãÖÇ≤Ï`« qHõã≤OK«|_»∞`«∞Ok.
„Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆOÖ’ ‰õΩ@∞O| =º=ã¨÷Ö’H˜ J_»∞QÆ∞ÃÑ>Ëì=ÚO^Œ∞ „Ñü =ºH˜Î `«#
ã¨ÇÏ¨ Ü≥∂yH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ™ê^è#Œ =ÚÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~°ÛQÆÅ=∂? Jx PÖ’z™êÎ_∞» . Ñ≤ÅÅ¡ #∞
ã¨∞ãÖ™ê¯~°=O`«∞Å∞QÍ ™êfi=ÅOa <åQÆi‰õΩÅ∞QÍ fiÛk^ŒQÌ eÆ Qˆ ™ê=∞~°º÷ =Ú =ÙO^À
65
ÖË^À =ÚO^Õ `≥Å∞ã¨∞‰õΩx JÑ¨C_»∞=∂„`«"∞Õ QÆ$Ç¨Ïã¨÷ P„â◊=∞OÖ’ „Ñ¨"tÕ ™êÎ_∞» . ZO`«
HÍÅ=Ú, ZO`« ^èŒ#=Ú J=ã¨~°=∞ø`«∞O^À ‰õÄ_® JOK«<å "Õã¨∞‰õΩO\Ï_»∞.
ãÖ`å<À`«ÊuÎ =ÚO^Œ∞ J<ÕHõ™ê~°∞¡ „H˘`«Î ÉÏ^èŒº`«#∞ =Ç≤ÏOK«\ÏxH˜ `«e¡ P~ÀQÆºO,
`«O„_ç Láê~°˚#, WO\˜ "å`å=~°}O J#∞=ÙQÍ J=∞~åÜ≥∂ ÖË^À PÖ’z™êÎ_»∞.
™ê=∞~å÷ºxH˜ q∞Oz XHõ¯ J_»∞QÆ∞‰õÄ_» =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥Ü∞« º_»∞. ã¨=Úz`«"∞≥ #ÿ áÈ+≤OKÕ
â◊H˜Î ÖË#Ñ¨C_»∞, ãÖ`å#O `«=∞ Ü≥ÚHõ¯ ãÖÑ¨Ó~°‚ ~åR=Ú Ü≥ÚHõ¯ Éèíq+¨º`«∞Î#∞
JO^èŒHÍ~°=∞Ü«∞O KÕã¨∞ÎO^Œx, Jk âßÑÖQÍ Ñï}q∞ã¨∞ÎO^Œx `≥Å∞ã¨∞H˘O\Ï_»∞.
q"åÇ¨Å∞ HÍ=ÚHõ`«#∞ `«$Ñ≤ÎÑ¨~°K«∞HÀ=\ÏxH˜, ~°∂Ñ¨™œO^Œ~åºÅ`À
P_»∞H˘#\ÏxH˜ HÍHõ-W~°∞=Ù~°∞ ¿ãflÇ¨Ï, ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ, ã¨=∂<åÅ∞ WK«∞ÛH˘x rq`«
JÑ¨Ó~°` ‚ #« ∞ ^Œ∂~°O KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜, HõÅã≤"∞≥ Åã≤ KåÖÏ =ÙK«Ûã¨s÷ Ü«∞ „Ñ¨QuÆ ™êkèOKÕ
P^Œ~°≈O HÀãÖ „¿Ñi`«"≥∞ÿ [~°∞QÆ∞`å~Ú.
XHõiH˜ XHõ~∞° ã¨ÇÏ¨ HõiOK«∞‰õΩO@∂, JkèHÍ~åxfl K«∂Ñ≤OK«‰Ωõ O_®, ã¨ÇÏ≤ +¨µ` ‚ `
« À,
HõÅã≤"≥∞Åã≤ x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. =∞`« ÉèË^•Å∞ f„=~°∂ÑÖ ^•ÅÛ=Ù. "å\˜x
ÃÑ^ŒQÌ Í Éè∂í `«ÔÌŒ `À K«∂_»~∞° . B^•~°ºO`À qaè#fl „Ñ¨H$õ `«∞Å#∞ J~°=÷ Ú KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞.
D~ÀAÅÖ’ „ã‘Îx ^•ã‘QÍ =∂„`«"Õ∞ K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞. WkáÈ~Ú "åiH˜ ã¨=∂#
JkèHÍ~åÅ∞ ÅaèOz, ã¨ÇÏ¨ Ü≥∂yxQÍ ã¨=∂‡#Ñ¨Ói`«"∞≥ #ÿ ™ê÷#=Ú Åaèã∞¨ OÎ k. â◊$OQÍ~°
™ê=∞„y „ã‘Ü Î Ú≥ Hõ¯ PO`«iHõ Ç‘Ï#`«QÍ (Inferiority-complex ) ÉèÏqOK«|_»∞`«∞Ok.
^•xx J#∞Ñ¨Ü«ÚHõÎ=∞x f~å‡x™êÎ~°∞.
„Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆOÖ’ „ÑüQÆ$Ç¨ÏO, Éè∂í q∞g∞^Œ ã¨fi~°Oæ =Öˇ ¿ãflÇ¨Ï, ã¨^•ƒù=, L`åûÇ¨Ï,
LÖÏ¡™êÅ`À xO_ç=ÙO@∞Ok. „Ñü ‰õΩ@∞O|ã¨Éèí∞º_»∞, „â◊=∞jÅ`«, ã¨∞=º=ã¨÷`«
(organised) L^•~°ãÇ ¨ Ï¨ HÍ~°O, ã¨∞ãÖ™ê¯~°ÑÓ¨ i`«"∞≥ #ÿ ã¨[#˚ `«fi=Ú J<Õ ÑÖK«jÅ=Ú
ã¨∞YâßO`«∞Å‰õΩ P^è•~°=ÚÅx ÑïÑ¨Ó~°‚OQÍ qâ◊fiã≤™êÎ_»∞. XHõ ãÖÜ«ÚHõÎ ãÖã¨÷QÍ
Jaè=$kú K≥OkOK«∞@‰õΩ `«=∞=O`«∞ áê„`«#∞ x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° `«ÑÊ¨ ^˘~°H#˜ k ^˘iH˜#@∞¡
fã¨∞‰õΩáÈ^•O Jx J#∞HÀ~°∞. JO^Œ~°∞ HõÅã≤ ‰õΩ@∞O|OÖ’ ã¨^Œfiº=ã¨÷ ã¨^•ƒù=#Å
"å`å=~°}O xi‡Oz, =~°=Î ∂#OÖ’ Z‰õΩ¯= „Ñ¨ã#¨ fl`«#∞ á⁄O^Œ∞`å~°∞. ‰õΩ@∞O|OÖ’
#∞#fl"åiH˜ L[˚fiÅ Éèíq+¨º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ ãÖÉèÏ=#Å∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ ^Œ$QÀæK«~°=∞ø`å~Ú.
66
WÖÏO\˜ ã¨∞ãÖã¨¯$`« ‰õΩ@∞OÉÏÖË #=~°`åflÅ QÆxQÍ Ü«ÚO_ç, ãÖKåÅ‰õΩÅ#∞

^è#Œ ∞ºÅ#∞ QÍq™êÎ~Ú.
‰õΩ@∞O|ã¨Éèí∞ºÅ Ü≥ÚHõ¯ âßs~°Hõ J=ã¨~åÅ‰õΩ `«y# J~°÷=º=ã¨÷,
ã¨∞Y™ê^è#Œ =ÚÅ‰õΩ HÍ=eû# =ãü, „Ñ¨QuÆ , ~°H} ∆õ Å‰õΩ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ „Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆOÖ’
‰õÄ_® =ÙO\Ï~Ú. HÍh "å@xflO\˜`Àáê@∞ JkèHÍ~° "åº"≥∂Ç¨ÏO `«yæOK«∞H˘x
Hõ~=Î° ºáêÅ# g∞^Œ Z‰õΩ¯= ^Œ$+≤ì =ÙOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. ^•xH˜ `«y# „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ ÖËHáõ È`Õ
ã≤QÆ∞æÑ¨_»`å~°∞. ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ ã¨∞ãÖ™ê¯~° „Ñ¨tHõ∆}ÏÅÜ«∂Å∞QÍ ~°∂á⁄O^Œ∞`å~Ú.
"åx#∞O_ç J<ÕHõ #=~°=`åflÅ∞ Pq~°ƒùq™êÎ~Ú. L^•`«ÎÉèÏ=#Å∞ ã¨Ñ¶¨∞#
Pf‡Ü«∞ÉèÏ==Ú, âßb# ã¨^fiŒ º=Ç¨~°=Ú, ã¨Ñ∞¨¶ # ã¨ÇÏ¨ Ü≥∂QÍÅ∞ =∂„`«"∞Õ ‰õΩ@∞O|
=º=ã¨Ü ÷ Ú≥ Hõ¯ ™ê~°H÷ `
õ ‰« Ωõ , „Ñ¨QuÆ H˜ w@∞éÏà◊§=Ù`å~Ú.
JaèÉèÏ=‰õΩÅ∞ ãÖ`å#=Ú=Å¡ =Oâ◊=Ú H˘#™êyOK«|_»∞`«∞O^Œh,
Ñ≤O_»^•#=Ú Åaèã∞¨ OÎ ^Œh, ¿ã"åã¨Ç¨ Ü«∞=ÚÅ∞ Åaè™êÎÜ∞« <Õ HÀÔ~¯Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ=^Œ∞.Ì
JaèÉèÏ=‰õΩÅ∞ ‰õÄ_»ÃÑ\˜ì# ãÖÑ¨^Œ`À [ÖÏû KÕ^•Ì=∞<Õ PÖ’K«# "åi ãÖ`å#=Ú
ÃÑ@∞ìHÀ=^Œ∞.Ì W~°∞=Ùi =∞^èºŒ qâ◊√^Œú ¿ãflÇ¨Ï ã¨^•ƒù=#Å |O^è"Œ ∞Õ =ÙO_®e. Ñ¨~ã° Ê¨ ~°O
Hõ~°Î=º x~°fiÇ¨Ï} KÕã¨∂Î `«=∞ „â◊^Œú#∞, âßb#`«#∞ ÃÑOK«∞H˘<Õ JÉèÏºã¨=Ú KÕÜ«∂e.
Ñ≤Å¡ÅÖ’ „ã‘Î-Ñ¨Ù~°∞+¨ ÉèË^Œ=Ú =ÙO_»‰õÄ_»^Œ∞. P_»Ñ≤Å¡H˜, =∞QÆÑ≤Å¡"åxH˜ ã¨=∂#"≥∞ÿ#
¿ãflÇ¨Ï ã¨<å‡<åÅ∞ W=fi|_»`å~Ú. ™êfi=ÅOaÜ≥∞ÿ „H˘`«Î QÆ$Ç¨Ï=Ú Ü≥ÚHõ¯ J<ÕHÍ<ÕHõ
ÉÏ^èŒº`«Å#∞ ã¨Ç≤ÏOK«QÆeæ# ™ê=∞~°÷º=Ú =zÛ#Ñ¨Ù_Õ q"åÇ¨ÏO `«ÅÃÑ@ì|_»∞`«∞Ok.
ãÖ`å<åxH˜ _»|∞ƒg∞^Œ "åº"≥∂Ç¨Ï=Ú#∞ ÃÑOá⁄OkOK«HõO_ç. JÅã¨`«fi=Ú,
qÖÏã¨„Ñ≤Ü«∞`«, JÇ¨ÏOHÍi JÜÕ∞º@@∞=O\˜ Ñïã≤÷`«∞efl fã≤H˘x ~åHõO_ç.
ãÖ`å#=Ú#∞ ã¨∞ãÖ™ê¯~°=O`«∞efl KÕÜÚ« @ÜÕ∞ QÆ∞~°∞`«~É° Ï^èºŒ `«QÍ QÆ∞iÎOKåe.
H˘xfl Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ `«Ñ¨Ê „Ñü Ñ¨xx xÜ«∞q∞`« HÍÅOÖ’<Õ Ñ¨ÓiÎKÕÜ«Ú@,
=ã¨∞Î=ÙÅ#∞ Ü«∞^ä•™ê÷#OÖ’ ã¨∞~°H˜∆`«OQÍ JÅOHõiOz=ÙOK«∞@, á¶êº+¨#¡#∞
z#flK«∂Ñ¨ÙK«∂z "åx#∞O_ç ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_»∞@, ™ê^•ã¨fiK«Ûù`«`À ã¨∞~°∞zx
*’_çOK«∞@, |_»˚\ò "Õã≤H˘x P^•Ü«∞O HõO>Ë `«‰õΩ¯= Y~°∞ÛÃÑ@∞ì@, ZO`ÀH˘O`«
^•K«∞H˘#∞@, XHõiH˘Hõ~°∞ Ñ¨~°ã¨Ê~° ™ê#∞Éèí∂u, ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ=ÚÅ∞ ÃÑOá⁄OkOK«∞
67
H˘#∞@, #=∞„`«`À ‰õÄ_ç# =º=Ç¨~°=Ú KÕÜÚ« @, K«~} ° ã¨Ê~°≈=ÚÅ∞, Jaè"å^Œ=ÚÅ
Ü≥ÚHõ¯ ÑïáêÅ#, tëêìKå~° J#∞âßã¨# x~°fiÇ¨Ï}, ã¨fiK«ÛOù QÍ, JO^ŒOQÍ =ÙOK«∞@‰õΩ
HõÅã≤"≥∞Åã≤ „Ñ¨Ü«∞uflOK«∞@, áê_≥·áÈ~Ú#"å\˜x =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞@ J<Õ H“â◊ÖÏxfl
<Õ~∞° ÛH˘#∞@, WO\˜Ö’ ZHõ¯_» U=∂„`«=Ú ã¨Å÷ =Ú<åfl Ñ¨Ù+¨Ê=ÚÅ`À, P‰õΩ‰õÄ~°Å∞,
HÍÜ«∞QÆ∂~°Å∞ ÖÏO\˜q ÃÑOK«∞@=Å# WO\’¡ ã¨fisæÜ∞« "å`å=~°}=Ú xi‡OK«=K«∞Û.
~å„uà◊√§ Hõ^•ä „Ñ¨=K«#=Ú-„á⁄^Œ∞#Ì , ™êÜ«∞O„`«=Ú Ñ¨Ó[, P~°`∞« Å∞, ã¨ÇÏ¨ QÍ# H©~#Î° =Ú
ÖÏO\˜ ^èŒ~°‡Hõ$`åºÅ`À ‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ Pã≤÷Hõº|∞kúx ÃÑOKÕ gÅ∞ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
XHõ „H˘`«Î QÆ$Ç¨Ï-Ñï„â◊=∞-"Larger Family" ã¨∞ãÖ`«∞e`« ‰õΩ@∞O|O=Öˇ
qHõãO≤ Ñ¨*Ü Ë ∂« e. D<å\˜ ãÖÜ«ÚHõÎ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ (joint families) J#∞ âßã¨#Ç‘Ï#`«,
PKå~°ãÖÇ≤Ï`«(code of conduct) ÖËHõáÈ=Ù@ =Å# qaè#fl ™êfi~å÷Å ~°}ˆH∆„`«OQÍ
=ÙO@∞Ok. "å~°ã` ¨ fi« Ñ¨ÙÇ¨Ï‰õΩ¯ Ñ¨xKÕÜ∞« ‰õΩO_® =ÙO_»@"Õ∞ ÃÑ^ŒiÌ Hõ=Ú J#∞H˘#∞@=Å¡
rq`åÅ∞ Jâß„ã‘Ü Î ∞« (Non -scientific) "≥∞,ÿ ^Œ∞~°âÌ ‰◊ áêÖ∫`«∞<åfl~Ú. D<å\˜ ãÖÜ«ÚHõÎ
Ñï}Ï=∂Å∞ Z‰õΩ¯=~ÀAÅ∞ =∞#ÖË=Ù. q^ÕâßÅÖ’ ÖÏˆQ `«fi~°Ö’<Õ ã¨=∂Ñ¨=Î ∞ø`å~Ú.
g\˜H˜ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞OQÍ XHõ âß„ã‘Ü Î ∞« , "≥*· Ï˝xHõ, "åº=Ç¨iHõ"∞≥ #ÿ "Larger Family"
ã¨Ç¨ÏHÍ~°ãÖã¨÷ co-operative basis =Öˇ qHõã≤`« =∞==K«∞Û. P ¿Ñ@Ö’x Jxfl
HÍ~° º „Hõ = ∂Å∞, JO^Œ ~ ° ∞ Hõ Å ã≤ " ≥ ∞ Åã≤ Xˆ H KÀ@ KÕ ã ¨ ∞ H˘#=K« ∞ Û. PÇ¨  ~° O
`«Ü«∂~°∞KÕÜ«Ú@, |@ìÅ∞`«∞‰õΩ@, Ñ≤Å¡Å#∞ P_çOK«∞@, Co-operative Stores,
Tution, School, Entertainment "≥Ú^ŒÅQÆ∞ x`«º^≥·xHõ J=ã¨~åÅ∞ Z=iH˜"å~°∞
"Õ~°∞QÍ K«∂ã¨∞H˘<Õ|^Œ∞Å∞ JO^Œ~°∞ HõÅã≤ „â◊=∞ =∞iÜ«Ú HÍÅ=Ú qÉèí[#
KÕã∞¨ H˘#QÆey`Õ, HÍÅ, „â◊=∞, ^è#Œ , ã¨Å÷ =ÚÅ∞ ZO`À q∞QÆ∞Å∞@ÜÕ∞HÍHõ J<ÕHõ J^Œ∞ƒù`«
ÅH∆ÍºÅ#∞ U~°Ê~°K∞« H˘x ™êkèOK«=K«∞Û. Dq^è•#OÖ’ =ºH˜QÎ ` Æ « ã¨∞Y-™êfi`«O„`åºÅ∞
=ÙO_»@"Õ∞HÍHõ, ‰õΩ@∞O| =º=ã¨÷ Ñ¨~°ã¨Ê~° ã¨Ç¨ÏHÍ~°O =Å# ÖÏÉèÏÅ∞ ‰õÄ_®
á⁄O^ŒQÅÆ ^Œ∞.
<Õ#∞ ÃÑ#· „"åã≤# ÑÖ‰õΩÅÎ Ö’ =ºH˜,Î ‰õΩ@∞O|, ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ P^Œ~≈° ãÖ~°K#« ,
XHõ Ü«Ú\’Ñ≤Ü«∂(Eutopua) QÍ, XHõ HõÅÊ# Jx J#∞HÀ=^Œ∞Ì. XHõ „^Œ+¨ìÜ≥ÚHõ¯
~åÉ’ÜÕ∞ ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ™êHÍ~°"≥∞ÿfˆ~ XHõ Éèíq+¨º"å}˜QÍ `≥Å∞ã¨∞HÀO_ç. Wk Z=~°∞
68
KÕ™êÎ~°∞? D „Ñ¨â◊fl JO`« =ÚYºO HÍ^Œ∞. LK«Ûã¨÷sÜ«∞ ÉèÏ=#Å∞, c[~°∂ÑÖQÍ

=Ù#fl „Ñü =ºH˜Î Ñ¨~ÀHõ[∆ QÆ`∞« Î ã¨ÇÏ¨ HÍ~°=Ú`À „Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆ J=`«~}
° H˘~°‰Ωõ `«=∞=O`«∞
Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú KÕã≤f~°∞`å_»∞. D<å_»∞ P=iOzÜ«Ú#fl HõëêÜ«∞HõÅ‡ëêÅ∞, Ö’Éèí-
"≥∂Ç¨Ï |O^è<Œ åÅ∞ "å~°∞ `«fi~°Ö’<Õ „`≥OKÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞. W@∞=O\˜ `«~O° [x‡Oz#k,
qHõã≤OÑ¨|_»∞`«∞#flk. <å ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# ^•xH˜ HÍ=eû# áÈ+¨} W=fi\ÏxH˜
qxÜ≥∂yOÑ¨|_»∞`«∞Ok.
69
P`«‡ã¨`«ÎÖ’ xÇ≤Ï`«"≥∞ÿ# qÉèí∂`«∞Å ~°Ç¨Ï™Èº^•…@#
P^è•º`«‡"Õ`«ÎÅ, „Ñ¨=HõÎÅ x~°O`«~° L^Àƒ^èŒ# 'P`å‡#O qkú—, 'P`«‡#∞

`≥Å∞ã¨∞HÀ—, x#∞fl h=Ù `≥Å∞ã¨∞HÀ, x#∞fl h=Ù QÆ∞iÎOK«∞, ÃÑ·HÖ˜ Ë D ãÖHˆ `åÅ#∞|\˜,ì
Pu‡Hõ„Ñ¨QÆuÑ¨^äŒOÖ’ =ÚO^Œ∞ÔHà◊§_®xH˜, =ºH˜ÎH˜ `«# â◊s~°ÑÖ[~°OÖ’ =Ù#fl J<ÕHõ
Jq*Ï˝`« ~°Ç¨Ï™êºÅQÆ∞iOz `≥eÜ«∞^Œx ã¨Ê+¨ì=∞ø`«∞#flk. D ã¨∂Hõ; á⁄~°Å É’^èŒ
J=QÍ<Õ J`«_∞» r=#∞‡HõãÎ u÷≤ á⁄O^Œ∞`å_»∞. ã≤^•ú~∞° x÷ L^•Ç¨Ï~°} =∞#‰õΩ ™ê^è#Œ ^•fi~å
|∞^Œ`ú åfixfl ZÖÏ á⁄O^Œ=KÀÛ `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞Ok. HÍh =ºH˜HÎ ˜ `«#QÆ∞iOz `≥eÜ«∞x^Õ^À
WOHÍ J~°÷=Ú HÍÖË^Œ∞. J`«x QÆ∞iOz J_çy#Ñ¨Ù_»∞ `«Hõ∆}"Õ∞ ¿Ñ~°∞, QÀ„`«=Ú,
=Oâ◊=Ú "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q K≥¿ÑÊ™êÎ_∞» . KåÖÏ=∞OkH˜ â◊s~°=Ú "Õ~x° , ^•xfl xÜ«∂=∞Hõ=Ú
KÕ¿ã „áê}, P`«‡Å∞ "Õ~°x `≥Å∞ã¨∞. nxx J~°÷=Ú KÕã¨∞H˘#\ÏxH˜ J<ÕHõ
Ñ¨Ù~å}Hõ^ÅŒä ∞, âßG=ÚÅ∞ qO\Ï~°∞, "åkOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. HÍh nx=Å# P`«‡É’^èŒ
J=Ù`«∞O^•?
x*ÏxH˜ =∞x+≤ [#‡`«ó J*Ï˝xÜÕ∞. „Hõ=∞ „Ñ¨QÆu^•fi~å `«# rq`åxfl
U^Àq^è Œ O QÍ #_ç Ñ ≤ O K« ∞ H˘#∞@‰õ Ω , L^Œ ~ ° á È+¨ } ‰õ Ω , ã¨ = ∂[OÖ’ Ñ¨ ~ ° ã ¨ Ê ~°
ãÖ|O^èŒ=ÚÅ‰õΩ J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º q^ŒºÅ∞=∂„`«"Õ∞ <Õ~°∞Û‰õΩO\Ï_»∞. D =º=Ç¨iHõ
*Ï˝#=Ú "å`å=~°}=Ú #∞Oz Åaèã¨∞ÎO^Œx J#∞HÀ=K«∞Û. ã¨∞ãÖ™ê¯~åÅ∞,
Ñ¨Ó~°fi[#‡Å Hõ~‡° Å Ñ¶Å¨ ã¨fi~°∂Ñ¨=ÚQÍ H˘O`«=∞Ok JO`«=~°Hˆ Ñïq∞`«"∞≥ áÿ È‰õΩO_®
WOHÍã¨Î ÃÑ·H˜ ZkˆQ KÕ`«#`«fi™ê÷~ÚÖ’ PÖ’zOK«_»=Ú "≥Ú^ŒÖˇ_»`å~°∞. giH˜ ã¨Ô~·#
=∂~°æ^Œ~°≈#=Ú ÅaèOz#Ñ¨C_»∞ `«=∞`«=∞ P`«‡"≥·Éèí= ãÖÑ¨^ŒH˜ ãÖ|OkèOz#
J*Ï˝<åO^èHŒ Í~åxfl, *Ï˝#HõoHõÜÚ≥ Hõ¯ *’ºu`À áÈQ˘@∞ì‰Ωõ O\Ï~°∞. W@∞=O\˜ =º‰õΩÖÎ Ë
#~°Ñ¨â◊√™ê÷~Úx ^•\˜, Éèí=-|O^èŒ#=ÚÅ#∞ „`≥OK«∞H˘x „ÉÏÇ‘Ï‡KÕ`«# P#O^Œ
~°™ê™êfi^Œ#=ÚKÕ™êÎ~∞° . gi<Õ r=#∞‡‰õΩÅÎ O\Ï~°∞.
70
`«=∞QÆ∞iOz `å=Ú `≥Å∞ã¨∞HÀÖËx qz„`« Ñïã≤÷uÖ’ J<ÕHõ=∞Ok =º‰õΩÎ

Å∞O\Ï~°∞. HõO\˜H˜ „Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ HõxÑ≤Oz#^Õ ã¨`«º=Ú J<Õ =¸_è»∞Å∞, J#º
r=„áê}∞ÅHõ<åfl aè#flO HÍ^Œ∞. #Å∞QÆ∞~°∞ „QÆ∞_ç¤"åi Hõ^äŒ „Ñ¨ã≤^Œú"Õ∞Hõ^•! "åiÖ’
„Ñü"˘Hõ¯~°∞ `«=∞ `«=∞ J#∞Éè∂í `«∞Å Ñ¨~O° QÍ<Õ, U#∞QÆ∞#∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. "åi 'U#∞QÆ∞—
"åi TÇ¨ÏÅ‰õΩ J#∞~°∂ÑÖQÍ =ÙO@∞Ok. „Ñü =∞x+≤Ü≥ÚHõ¯ TÑ≤iu`«∞ÎÅÖ’
qHõ$`«"≥∞ÿ# ˆH∆„`«=ÚO@∞Ok. Ö’`≥·# âßfiã¨ fã¨∞H˘#HõáÈ=_»O =Å# ãÖÑ¨Ó~°‚OQÍ
TÑ≤iu`«∞ÅÎ #∞ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«Háõ È=_»O =Å# P ã¨fiÅÊ Hˆ „∆ `å<Õfl =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘x
rqã¨∂ÎÜ«ÚO\Ï~°∞. HÍh, nx=Å¡ Hõ∆Ü«∞, PÜ«∂ã¨=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ~ÀQÆ=ÚÅ`À
ÉÏ^èŒÑ¨_»∞`«∂ =ÙO\Ï~°∞. =∞ã≤Î+¨¯=Ú Ü≥ÚHõ¯ JÑïq∞`« ™ê=∞~°÷ºãÖÑ¨^ŒÖ’x
Ñ¨^Œ=¸_»∞ âß`«=Ú =∂„`«"Õ∞ |∞kú=∞O`«∞Å∞ Ãã·`«O =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
HÍh nx J~°÷=Ú q∞QÆ`å"å\˜ Jã≤÷`«fi=Ú ÖË^Œx HÍ^Œ∞ QÆ^•!
WHõ¯_» =∞#∞+¨µºx Ü≥ÚHõ¯ P`«‡qã¨‡$u `«^•fi~å J`«x Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;
á⁄~°Å∞, "å\˜ "≥É· =íè ™ê„=∂*ÏºÅ QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀÖËHáõ È=Ù@ K«iÛã¨∞<Î åfl#∞. g\˜x
qHõã≤OÑ¨KÕã¨∞H˘#QÆey`Õ =ºH˜Î 'J™ê=∂#º—™ê÷~ÚH˜ Z^Œ∞QÆ∞`å_»∞. nxH˜ HÍ~°}=Ú
ã¨∂÷Å[QÆ`«∞Î‰õΩ =∂„`«"Õ∞ „áê=ÚYº`« xKÕÛ ^Œ$+≤ìHÀ}=Ú =∂~°HõáÈ=_»"Õ∞. J#QÍ
„Ñ¨`º« HõO∆ QÍ =Ù#fl^•xH˜ =∂„`«"∞Õ Jã≤` ÷ fi« =Ú(LxH˜) =Ù#flk. HõxÑ≤OK«x^•xH˜ qÅ∞=
ÖË^∞Œ J#fl ÉèÏ=<Õ. P`«‡ã¨`åÎ ~°∂Ñ¨"∞≥ #ÿ pHõ\Q˜ kÆ Ö’, P`«‡KÕ`#« xâ◊ÛÜ«∞OQÍ =Ù#flk.
Jk LK«Ûã¨÷sÜ«∞ ã¨„H˜Ü«∞`«QÍ qHõã≤OK«HõáÈ`Õ qëêHõÎ`«`«Îfi=ÚÅ∞ áÈ+≤OÑ¨|_»∞`«∂,
=ºH˜Î`«fi=Ú kQÆ*Ï~°∞`«∂<Õ =ÙO@∞Ok.
J<å@g∞Ö’ â◊s~åxfl HÀã≤ JO`«~åƒùQÍÅ`À ÑïK«Ü«∞=Ú KÕ™êÎ~°∞. HÍh
KÕ`«#`«fi=ÚÜ≥ÚHõ¯ J<å@g∞ ZÖÏ `≥eÜ«∞KÕÜ«Ú@? â◊s~° JO`«~åàÏÅÖ’ =Ù#fl
ÑÖK«HÀâ◊=ÚÅ∞, +¨@Û„Hõ=ÚÅ∞, LÑüºHõÅ "≥·Éèí=ãÖÑ¨^Œ HõxÑ≤OK«#Ñ¨C_»∞ Ñ¶¨ÖÏ<å
™ê÷#=ÚÖ’ "å\˜ =ÙxH˜ =ÙO^Œx ZÖÏ QÆ∞iÎ™êÎ=Ú. Ñ¶≤lÜ«∂ÅrH˜(limitations)
Ñïq∞`«∞Å∞ =Ù#fl>Ë¡ "å\˜H˜ "å\˜ ã‘=∂=∞~åº^ŒÅ∞ (limitations) =Ù<åfl~Ú.
LÑ¨~°ã¨„™ê==ÚÅ∞, â◊s~° J=Ü«∞= ãÖKåÅ# "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ^Œ$QÀæK«~°=∞ÜÕ∞º"å\˜<Õ
ã¨=∞„QÆ=Ú J#∞‰õΩO\Ï~°∞. â◊s~°=ÚÖ’ „Ñ¨=Ç≤ÏOKÕ q^Œ∞Ìº^•ú~°, r= JÜ«∞™ê¯O`«
71
ˆ H ∆ „ `« = ÚÅ#∞ H˘Å=QÆ e ˆ Q =ÙÑ¨ H õ ~ ° } ÏÅ∞ ‰õ Ä _® H˘O`« = ~° ‰ õ Ω =∂„`« " Õ ∞
`≥Å∞Ñ¨QÅÆ ∞QÆ∞`å~Ú.
P^è•ºu‡Hõ"Õ`«ÎÅ∞ `å=Ú â◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ |O^èŒ<åÅÖ’ Ñïq∞`«"≥∞ÿ#@∞¡
ÉèÏqOK«~°∞. "å~°∞ Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞ÎÜ≥ÚHõ¯ LxH˜x ã‘fiHõi™êÎ~°∞. =º+≤ì - ã¨q∞+≤ìÅÖ’
ãÖ"åºÑ¨Î"≥∞ÿ# D „ÉÏÇ‘Ï‡KÕ`«#`«fi=Ú#∞ 'WHÍÅr— =Öˇ P J`«∞º#fl`« â◊H˜ÎÜ≥ÚHõ¯
™ê„=∂[º=ÚQÍ QÆ ∞ iÎ ™ êÎ ~ ° ∞ . g~° ∞ 'P`« ‡ ã¨ ` åÎ — Ü≥ Ú Hõ ¯ „Ñ¨ Ü ≥ ∂ QÆ â ßÅÖ’
Ü≥∂QÆ™ê^è#Œ =ÚÅ∞, ^è•º#^è•~°} "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "å\˜`À ã¨fiÜ«∞OQÍ `«# JO`«~åàÏÅÖ’
xt`« ÑïjÅ# KÕã,≤ „Ñ¨H$õ uÜ≥ÚHõ¯ã¨∂Hõ; JO`«~åàÏÅH˜ =∞^èºŒ WzÛÑ¨ÙK«∞ÛH˘#∞@‰õΩ
gÖˇ#· =∂~°=æ ÚÅ#∞ J<Õfi+≤™êÎ~∞° . âßG=Ú Ü≥ÚHõ¯ x+¨¯~°=¬ ÚÅ∞, PÑ¨=Î K«#=ÚÅÖ’
D ~À=∂OK«O HõeOæ KÕ ~°ÇÏ¨ ã¨º"≥∞#ÿ L^•…@# KÕÜ∞« |_ç#k. D„Ñ¨`º« Hõ∆ ^Œ$â◊º=∂#
„|Ç¨‡O_»=Ú, ™œ~°=∞O_»Å=Ú ZO`« ã¨`º« "≥∂, ã¨∂Hõ;[QÆ`∞« ‰Î Äõ _® JO`Õ ã¨`º« =Ú.
ã¨∂Å÷ â◊s~°=Ú #∞Ñ¨Ü∂≥ yOK«∞‰õΩ#flÑ¨C_»∞ H˘O`« |~°∞=Ù =ÙO_»@O =Å¡ `«fi~°QÍ
JÅã≤áÈ`«∞Ok. HÍh ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú |~°∞=Ù ÖËxk. Jk HÍOu "ÕQ=Æ Ú HõO>Ë f„="≥∞#ÿ
"ÕQÆ=Ú`À `«~°OQÍÅ ã¨=Ú^•Ü«∞ ~°∂ÑÖÖ’ ã¨∂Hõ;[QÆ`«∞ÎÖ’ x~°O`«~°=Ú
Ñï„Éèíq∞ã¨∂Î ã¨∂÷Åâ◊s~°=Ú ^•fi~å „Ñ¨`«ºHõ∆=ÚQÍ KÕÜ«∞ÖËx JãÖÉèí"åÅ#∞
ãÖÉè=í =∞ÜÕ∞º@@∞¡ KÕã∞¨ OÎ k. JO^Œ∞=Å¡<Õ Jxfl PÜ«∂=∞=ÚÅ (Dimentions) ÑïkèH˜
P=Å =Ù#fl qaè#fl Ö’HÍO`«~°=ÚÅÖ’ x~°O`«~°=Ú „Éèí=∞}=Ú KÕã¨∞Î#fl
ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú ^èŒiOz# ^Õ"å`«‡Å∞, HÍ~°}=Ú JO`«∞Ñ¨@ìx J<ÕHõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞
™êkèOK«_=» Ú K«∂ã¨∞OÎ \Ï=Ú. KåÖÏ™ê~°∞¡ W@∞=O\˜ ãÖÑ¶∞¨ @#Å#∞ ãÖÜ≥∂QÆ=∞x
(chance) ÖËHõ ^Õ"å#∞„QÆÇ¨Ï=∞h J#∞H˘x ãïÃÑ@∞ìH˘O\Ï~°∞. P`«‡ã¨`åÎÜ≥ÚHõ¯
D ã¨∂H©;Hõ~°} q^è•#=Ú KåÖÏ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#k. |∞∞+¨µÅ∞, ^Õ==∂#=ÙÅ∞,
=∞Ç¨=∂#=ÙÅ ™ê÷~Úx á⁄Ok# „Ñ¨*Ï˝=O`«∞Å∞ D â◊s~°OÖ’ =ÙO@∂<Õ JãÖÉè=í
"≥∞ÿ# Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=ÚÅ∞ KÕÜ«Ú@#∞ QÆ=∞xOK«=K«∞Û. r=#∞‡HõÎã≤÷uÖ’ ã¨â◊s~°=ÚQÍ
D ^èiŒ „ug∞^Œ=Ù#fl =∞Ç¨Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ PÜ«Ú=Ù „Ñü|O^èHŒ =õ Ú HÍ^Œ∞. H˘O`«=∞Ok
^Õ=Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ ^ÕÇÏ¨ =Ú#∞ `«ºlOz# `«~∞° "å`« ‰õÄ_® ã¨∂Hõ;~°∂ÑÖÖ’ "å~°∞ rqOz
=Ù#flÑ¨C_»∞ KÕã¨∞Î#fl =∂#= HõàÏº} HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ™êyã¨∂Î<Õ =ÙO\Ï~°∞.
72
D K«~Û° <å Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂H©;Hõ~} ° ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ J=ã¨~"° ∞Õ Hõ#∞Hõ KÕã∞¨ <Î åfl#∞.
„Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ, D ã¨∂÷Åâ◊s~°=Ú`À, <å ^•fi~å KÕÜ«∞|_ç# Ñ¨#∞ÅÜ≥ÚHõ¯
=¸ÖÏºOHõ#=Ú (evaluation) WÑ¨C_»∞ [~°∞QÆ^∞Œ . ~åÉ’ÜÕ∞HÍÅOÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
HÍh, ã¨∂H©;Hõ~°} ~°∂ÑÖÖ’ Uq∞ [~°∞QÆÉ’=ÙK«∞#fl^À, Uq∞ KÕÜ«∞=Åã≤ =Ù#fl^À
^•xQÆ∞iOz "≥#∞Hõ\˜ Ñ¨Ù@ÅÖ’ K«iÛOKå#∞. D<å\˜ Ü«ÚQÆãÖkèÜ≥ÚHõ¯
q+¨=∞Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ 'P™ê÷ãÖHõ@=Ú— (lack of faith) Ü≥ÚHõ¯ x~°„ã‘ÎHõ~°} H˘~°‰õΩ,
P`«‡â◊HÎ̃<Õ =ÙÑ¨Ü≥∂yOz f~åe. <Õ#∞, <åÜ≥ÚHõ¯ 24 ãÖ=`«û~°=ÚÅ LK«Ûã¨÷sÜ«∞
QÍÜ«∞„u ™ê^èŒ#, ^≥·#Ok# Láêã¨#, P~å^èŒ#Å =Å# „Ñ¨`«ºHõ∆=ÚQÍ KÕã≤#
HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ J<ÕHõ J^è•ºÜ«∞=ÚÅ∞ Ñ¨Ó~°ÎÜ«∂º~Ú. LÑ¨ãÖÇ¨~°=Ú =∂„`«"Õ∞
q∞yeÜ«Ú#flk. W^Õ <åÜ≥ÚHõ¯ J`«ºO`« Q˘Ñ¨Ê Ñ¨Ù~°∞ëê~°"÷ ∞≥ ÿ =~°=Î ∂#OÖ’ ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ
=∂~°∞Ê fã≤H˘ã¨∞OÎ k. P`«‡ã¨`åÎÜÚ≥ Hõ¯ ã¨∂H©;Hõ~} ° ~°∂Ñ¨ „Ñ¨`º« H©H∆ ~õ }
° =ÚÖ’ ZO`«
K«=∞`å¯~°Ñ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ ~åÉ’`«∞<åflÜ≥∂, JO^Œ~°∂ `«fi~°Ö’<Õ ã¨Ê+¨ìOQÍ
K«∂_»QÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞.
XHõ „Ñ¨â◊fl L^Œ~ÚOK«=K«∞Û. „Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ<Õ, ã¨∂÷Åâ◊s~°O`À<Õ Wxfl JãÖÉèí=
=∞xÑ≤OKÕ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕÜ«∞QÆey`Õ Ñ¨~ÀHõ∆ã≤÷uH˜ kQÆ=Åã≤# J=ã¨~°=Ú Uq∞
=Ù#flk? nxH˜ XHõ¯>Ë ["å|∞. D<å\˜ qÑ¨`¯« ~°, q+¨=∞, q~å@ûfi~°∂áêÅ∞ K«∂ã≤
P ^≥·gKÕ`«#`«fi=Ú, "å\˜ x"å~°} ã¨∂Hõ;â◊s~°OÖ’ =Ù#fl J<ÕHõ ^Õ"å`«‡Å ^•fi~å
ã¨∞ãÖÑ¨#¨ fl=Ú KÕÜ∞« ^ŒÅz#k. ã¨∂Å÷ [QÆ`∞« ÖÎ ’ ã¨=∂[`«O„`« =º=ã¨÷ ZÖÏ =ÙO@∞O^À,
ã¨∞=∂~°∞ J@∞=O\˜^Õ Ñ¨~ÀHõ∆[QÆuÖ’ ‰õÄ_® =Ù#flk. JHõ¯_» x~°O`«~°=Ú, J^Œ$â◊º
ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩÅ∞, Ñ≤`$« QÆ}ÏÅ∞, ã¨∂Hõ;â◊s~°^•è s P`«‡Å∞ ^ÕâH◊ ÍÖÏf`«∞Öˇ· Ñï„Éèqí ∞ã¨∂Î
=ÙO\Ï~°∞. HõO\˜H˜ HõxÑ≤OK«Háõ È~Ú# "å~°∞ `«=∞ „H˜Ü∂« HõÖÏáêÅ`À ã¨q∞+≤[ì QÆ`∞« #Î ∞
„Ñ¨ÉèÏq`«O KÕã¨∂Î =ÙO\Ï~°∞. ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# KÕã≤# ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ P „âı}˜Ö’<Õ KÕi
Ñ¨$käfig∞^Œ â◊s~°O ^èiŒ Oz =Ù#flÑ¨Ê\˜H,˜ "åi`À „Ñ¨`º« Hõ∆ ãÖ|O^èOŒ U~°Ê~°K∞« ‰õΩO\Ï_»∞.
Éè∫uHõOQÍ â◊s~°^è•~°∞Öˇ· =Ù#flÑ¨Ê\˜H©, `«O„`«âßG"Õ`«ÎÅ∞ `«=∞Ü≥ÚHõ¯
J^Œ$â◊ºJ}∞=ÙÅ#∞ `«Ü«∂~°∞KÕã¨∞H˘x `«^•fi~å Ñ≤Å¡Å Hõ^äŒÅÖ’ JÖÏ¡LnÌ<£ Ü≥ÚHõ¯
J^Œ∞ƒù`n« Ñ¨=Ú Ü≥ÚHõ¯ Éè∂í `åÅ=Öˇ Ñ¨#∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. ™È„Hõ\ã© π Ü≥ÚHõ¯
73
_ô=∞<£ ãÖÉèí=`«ó JÖÏO\˜^Õ<Õ"≥∂. ã¨∂Hõ;â◊s~°*ÏQÆ$u x*ÏxH˜ „Ñ¨`«ºHõ∆, J„Ñ¨`«ºHõ∆
[QÆ`«∞ÎÅ =∞^èŒº WzÛ-Ñ¨ÙK«∞ÛH˘<Õ „Ñ¨„H˜Ü«∞#∞ U~°Ê~°K«∞`«∞Ok. JO`ÕHÍHõ P`«‡ã¨`åÎ
Ü≥ÚHõ¯ =∂#=ÙxH˜ `≥eÜ«∞x J<ÕHõ ~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ `≥~°|Ü«∞\˜H˜ `≥ã¨∞ÎOk.
ã¨∂Hõ;â◊s~°*ÏQÆ~°} H˘~°‰õΩ ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ `«# Ü≥∂QÍÉèÏºãÖÖ’ J<ÕHõ ~°HÍÅ
^è•º#^è•~°}Å#∞ ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ K° ∞« H˘#=Åã≤=ã¨∞OÎ k. +¨@Û„Hõ=ÚÅ∞, ÑÖK«HÀâ◊=ÚÅ∞,
=¸_»∞ „QÆO^ä∞Œ Å∞, W_®, Ñ≤OQÆàÏ, ã¨∞+¨µ=∂fl<å_»∞Å∞ U ™ê÷~ÚÖ’ =ÙO\ÏÜ≥∂ "å\˜
Jq*Ï˝`« "≥É· "íè åÅ∞ *ÏQÆ$`«"∞≥ #ÿ Ñ¨C_»∞ ™ê^è‰Œ Ωõ _»∞ J^Õq^è"Œ ∞≥ #ÿ J#O`« "≥É· =íè =ÚÅ‰õΩ
™êfiq∞ J=Ù`å_»∞. ‰õΩO_»eh =∞Ç¨â◊H˜Î ^•x ãÖã≤kú q+¨Ü«∞OÖ’ <Õ#∞ q™êÎ~°OQÍ
q=iã¨∂Î<Õ =Ù<åfl#∞. D<å_»∞ ã¨=∞ã¨Î „Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’ „Ñ¨Kå~°OÖ’ =Ù#fl
JfO„kÜ«∞â◊‰õΩÎÅhfl 'ã¨∂H©;Hõ~°}— Ü≥ÚHõ¯ J`«ºO`« ã¨∂Hõ; Jaè=ºH˜Î =∂„`«"Õ∞.
JO`ÕQÍHõ LK«Ûã¨÷sÜ«∞ J<ÕHõ `«ÖÏÅÖ’(planes) ã≤^Œ∞úÅ‰õΩ QÍHõ P`«‡ Ü≥ÚHõ¯
qÉè∂í `«∞ÅˆH „áê^è•#º`« =ÙO@∞Ok. =∞#óKÕ`#« â◊‰Ωõ ÅÎ ã¨∞xÜ≥∂[#=Å¡ ã≤^úŒ ™ê^è‰Œ Ωõ Å∞
„Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ â◊s~°=ÚÖ’ JãÖÉèí==∞xÑ≤OKÕ HÍ~°º=ÚÅ∞ ™êkèOK«QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. D
K«=∞`å¯~°=ÚÅhfl ã¨∂H©;Hõ~} ° [#º=ÚÖË.
HÍ~°}â◊s~°=Ú, ^Õ=ã¨÷sÜ«∞ P`«‡Å∞ HÍ~°º~°`«∞Öˇ· =ÙO_Õ KÕ`«#`«fiO (Con-
sciousness) Ü≥ÚHõ¯ PÜ«∂=∞=Ú (Dimentions), ã¨∂H©;Hõ~°} „Ñ¨„H˜Ü«∞Ü≥ÚHõ¯
K«~°=∞ã≤÷uÖ’ =∂#=Ùx =º+≤ìKÕ`«#-ã¨q∞+≤ìQÆ`« ^Õ=KÕ`«#`À ã¨=∞#fiÜ«∞=Ú
™ê÷Ñ≤OK«∞H˘#∞@ÜÕ∞ HÍ~°}â◊s~° *ÏQÆ$u. D ™ê÷~ÚH˜ K≥Ok# =∞Ç¨Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ
`«=∞=O@∂ =ºH˜ÎQÆ`«"≥∞ÿ# HÀiHõÅ∞ =ÙO_»=Ù. JO`«óHõ~°} Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;á⁄~°Å`À
xi‡`«=∞ÜÕ∞º HÍ~°}â◊s~°=Ú P^è•ºu‡Hõ Ñ¶≤lÜ«∂År „Ñ¨HÍ~°=Ú ^èŒ~å`«ÅOHõO>Ë
ÃÑ·H˜ ÖËz# Beyond the confines of earth plane conscinse KÕ`«#`«fi=Ú, ã¨q∞+≤ì
KÕ`«#`«fiO`À `å^•`«‡º=Ú K≥O^Œ∞@Ü≥ÚHõ¯ XHõ qt+¨ì „Ñ¨„H˜Ü«∞ =∂„`«"Õ∞. D
*ÏQÆ~} ° =Å¡ Ö’Ñ¨Å x~å‡}"≥∞ÿ =Ù#fl ^Õ=â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ *ÏQÆ$`«"∞≥ ,ÿ HÍ~°º~°ÇÏ≤ `« =∞ø`å~Ú.
U ÑÖK«^Õ=`«Å#∞, â◊s~°ã¨÷ ÑÖK«^Õ=`åâ◊‰õΩÎÅ „Ñüx^èŒ∞Å∞ JO\Ï~À, Jq
ÑÖK«HÀâ◊=ÚÅ =Öˇ â◊s~°=ÚÖ’<Õ =Ù<åfl~Ú. x*ÏxH˜ Wq =∂#= KÕ`#« `«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯
5 á⁄~°Å∞. z=i ã≤÷uÖ’ Wq ^≥·gKÕ`«#`«fi=ÚÖ’ Hõeã≤áÈ`å~Ú. J#fl=∞Ü«∞,
74
„áê}=∞Ü«∞, =∞<À=∞Ü«∞, q*Ï˝#=∞Ü«∞, P#O^Œ=∞Ü«∞ ¿Ñ~°¡`À ãÖÉ’kèOK«|_Õ

KÕ`«#`«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ 5 PÜ«∂=∞=ÚÅ∞ xÜ«∞O„`«}Ö’xH˜ `≥K«∞Û‰õΩ#fl ™ê^èŒ‰õΩ_»∞
^Õ=Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ „âı}˜Ö’ KÕ~°∞`å_»∞. Ñ¨^•~°÷q*Ï˝#∞Å∞ =¸_»∞ PÜ«∂=∞=ÚÅ`À<Õ
Ñïz`«∞Å∞. S<£ã‘ì<£ ^Õâ◊-HÍÅ=ÚÅ ~°∂ÑÖÖ’ KÕ`«#`«fi=ÚÜ≥ÚHõ¯ K«`«∞~°÷
PÜ«∂=∞=Ú QÆ∞iOz HõÅÊ#Å#∞ KÕâß_»∞. JHõ¯_» „Ñü Ñ¨^•~°÷=Ú (anti matter)
„ÑüHõ}=ÚÅ∞ (anti particles) Ü≥ÚHõ¯LxH˜x TÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞. D <åÅæ=
PÜ«∂=∞=Ú g∞^Œ S^Œ= PÜ«∂=∞=Ú =Ù#flk. nx LxH˜x QÆ∞iOz "≥*· Ï˝x‰õΩÅ‰õΩ
Uq^èŒ"≥∞ÿ# TÇ¨ ÖË^Œ∞. P^è•º`«‡"Õ`«ÎÅ∞ D JOu=∞ PÜ«∂=∞=ÚÖ’<Õ
KÕ`#« ã¨`åÎÜÚ≥ Hõ¯ LxH˜ =ÙO^Œx K≥|∞`å~°∞. WHõ¯_» ã¨∂H©;Hõ$`« =º+≤Kì ` Õ #« ãÖ"åºÑ¨"Î ∞≥ ÿ
=ÙO@∞Ok.
=∂#=Ùx â◊s~°OÖ’ Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞ÎÜ≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú#∞ q^è•`« KåÅ
^ŒHõ∆`«`À JÖÏ¡_»∞. D ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú#∞ *ÏQÆ$`«=Ú KÕã¨∞H˘x |Ç¨ï=ÚY
„Ñ¨[˝Å∞(Manifold orientations) ™êkèOK«QÆeˆQ ™êfi`«O„`«º=Ú‰õÄ_® WKåÛ_»∞.
ã≤^ÑúŒ Ù¨ ~°∞+¨µÅ∞ W^Õ KÕ™êÎ~∞° . ã¨∂Å÷ =Ú#∞O_ç ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú, JHõ¯_»#∞O_ç HÍ~°}â◊s~°
*ÏQÆ$u H˘~°‰õΩ ™ê^èŒ<å Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú KÕã≤, PÑ¨Î=K«<åÅ „Ñ¨=∂}˜Hõ`«#∞ |∞∞A=Ù
KÕ™êÎ~∞° . U Ñ¨xx ~åQÆ~Ç° Ï≤ `«, ã¨∂Êùi,Î L`åûÇ¨Å`À ‰õÄ_ç# Éè∫uHõâs◊ ~°=Ú KÕÜ∞« QÆÅ^À
^•xH˜ J<ÕHõÔ~@¡ PÖ’K«#Å, ÉèÏ=#Å ˆH∆„`«OÖ’ ã¨∂Hõ;, HÍ~°} â◊s~åÅ∞ Ñ¨x
KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`å~Ú.
x*ÏxH˜ ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# P`«‡*ÏQÆ$u Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#. nx=Å# =ºH˜Î
ã¨fiÜ«∞OQÍ J#O`« qâßÅ`«fi=Ú á⁄O^Œ@"Õ∞HÍHõ Ñ¨~ÀHõ∆=Ú`À ãÖ|O^èŒ=Ú
U~°Ê~°K∞« H˘x J##º =º‰õΩÅÎ ‰õΩ, "å`å=~°}=Ú#‰õΩ, ã¨=∞ã¨Î ã¨=Ú^•Ü«∂xH˜ ÖÏÉè=í Ú
KÕ‰õÄ~°∞Û@ ‰õÄ_® ãÖÉèí="Õ∞. <å ™ê^èŒ# D LK«Ûã¨÷sÜ«∞ L^ÕÌâ◊º=ÚÅ∞ ™êkèOKÕ
xq∞`«"Î ∞Õ KÕÜ∞« |_»∞`«∞#flk.
75
Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú - q~å\ò`À
ãÖ|O^èŒ=Ú ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú
P`«‡ã¨`«Î Uq^èŒOQÍ J~Ú`Õ KÕ`«<åâ◊HÎ̃, Ñ¨^•~°÷ãÖÑ¨^ŒÅ ã¨=∞xfi`«~°∂ÑÖÖ’

QÆ∞iÎOK«|_»∞`«∞#fl^À J^Õq^èŒOQÍ ã¨q∞+≤ìQÆ`« „|Ç¨‡O_»"åºÑ≤ ã¨`åÎ‰õÄ_®... „Ñ¨Hõ$u
„ÉÏÇ‘Ï‡KÕ`#« Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞#fiÜ«∞OÎ (combination)QÍ QÆ∞iÎOK«=K«∞Û. D Ñ¨~ÀHõ[∆ QÆ`∞« Î
P q~å@∞Ê~°∞+¨µx J#∞Hõ$uÜÕ∞. nx kQÆ~Ì ≈° #"Õ∞ ~å=Ú_»∞ H“Åã¨º‰õΩ, HÍHõÉ∞íè Oã¨∞_çH†˜
Hõ$+¨µ‚_»∞ - Ü«∞â’^Œ‰õΩ, J~°∞˚#∞_çH˜ KÕ~ÚOKå~°∞. D ã¨∞qâßÅ „Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’
JÑïq∞`«"∞≥ #ÿ Ñ¨^•~°÷ ãÖÑ¨^,Œ KÕ`#« `«fi ãÖÑ¨^Œ =Ù#flk. ã¨=∞ã¨Î ã¨$+≤ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞,
=º+≤-ì ã¨q∞+≤ì Ü≥ÚHõ¯ Ñ¨~ã° Ê¨ ~° ãÖ|O^è•ÖË. Ñ¨~=° ∂}∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;`«=∞ Hõ}ÏÅ∞,
`« ~ ° O QÆ - HÍfiO@=ÚÅ ã¨ = ÚK« Û ù Ü « ∞ =ÚÅ #∞O_ç „|Ç¨  ‡O_» = ÚÖ’x J<Õ H õ
™œ~°=∞O_»Å=ÚÅ∞ HõÅã≤ L#fl D qâßÅ [QÆ`«∞Î „ã¨+¨ìÜ≥ÚHõ¯ ã¨∂÷Åâ◊s~°OQÍ
QÆ∞iÎOK«=K«∞Û. Wk Éè∫uHõˆH∆„`« Ñïkè. q^è•`«Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂Hõ;â◊s~°OÖ’ HÍ~°ºHÍ~°},
„H˜Ü«∂- „Ñ¨„H˜Ü«∞ ãÖÑ¶¨∞@#Å∞, „Ñ¨`«ºHõ∆ „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ‰õΩ P^è•~°=Ú. ã¨$+≤ìÖ’
JÑ¨C_»ÑC¨ _»∞ [iˆQ ãÖÑ¶∞¨ @#Å‰õΩ, Ç¨Ï~îå`«∞QÎ Í [iˆQ =∂~°∞ÊÅ‰õΩ, ~åÉ’ÜÕ∞ Ñïã≤` ÷ ∞« Å
ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú#‰õΩ ã¨∂Hõ;â◊s~°"Õ∞ HÍ~°}=Ú. ^•xx ã¨∂Hõ;^Œi≈ ^Œ$+≤ì`À K«∂_»QÆÅ~°∞.
=∞x+≤ `«# P`«‡ã¨`«Î =ÙxH˜x Uq^èŒOQÍ QÆ∞iÎOK«ÖËHõáÈ`«∞<åfl_À „Ñ¨Hõ$uÖ’
KÕ`#« `«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ Jq*Ï˝`Ñ« H¨ =∆õ Ú (side) `≥Å∞ã¨∞HÀÖË^∞Œ .
D Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞ÎÖ’<Õ ã¨∂H©;Hõ$`« k"åº`«‡Å∞, „¿Ñ`«=ÚÅ∞, Ñ≤`«~°∞Å∞,
qëê}∞=ÙÅ∞ x=ã≤ã¨∂Î =ÙO\Ï~Ú. Wk XHõ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# „Ñ¨ÑÖK«=Ú. â◊s~åxfl
=^Œe „H˘`«Î [#‡ Z`ÕÎ=~°‰õΩ =ºH˜Î D Ö’HõOÖ’<Õ ã¨∂Hõ;~°∂ÑÖÖ’ Ñï„Éèíq∞ã¨∂Î
=ÙO_®e. Ö’HõÖ’HÍO`«~=° ÚÅ∞, ã¨fi~°Oæ -#~°HOõ Ü≥ÚHõ¯ K«~º° Å∞, =∞~°}O˜ z# `«~åfi`«
J#∞Éè∂í `«∞Å∞, Ñ¨Ù#~°#˚ ‡ ãÖÑ¶∞¨ @#Å∞, D J^Œ$â◊º[QÆ`∞« Ü Î Ú≥ Hõ¯ bÖÏãÖ^ÀÇ¨Ï"Õ∞.
76
Wk Z=~°∞ K«∂_»QÆÅ~°∞? D ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ =∞Ç¨ÉèÏ~°`« Jâ◊fi"Õ∞^èŒÑ¨~°fiOÖ’ WÖÏ

K≥ÑÊ¨ |_çOk.
'Ü«∞^è•O^èŒHÍˆ~ Y^Àº`«O bÜ«∞=∂#O W`« ã¨Î`«ó K«‰õ∆Ω+¨‡O`«O „Ñ¨Ñ¨â◊ºxÎ
`«^ä•K« *Ï˝# K«‰õ∆Ω+¨ó I Ñ¨â◊º<ÕÎº=O q^èŒO ã≤^•ú KÕ=O k"Õº# K«‰õ∆Ωëêó `«º[xÎ
*ÏÜ«∞=∂#O K« Ü≥∂x Kå#∞ „Ñ¨"Õt`«O II ——
`å`«Ê~°º=Ú ó Uq^èŒOQÍ Hõà◊√§ =Ù#fl =º‰õΩÎÅ∞ pHõ\˜~å„uÖ’ JHõ¯_»Hõ¯_»
ZQÆ∞~°∞`«∂ =Ù#fl q∞}∞QÆ∞~°∞Ñ¨Ù~°∞QÆ∞Å#∞ K«∂™êÎ~À J^Õq^èŒOQÍ k=º^Œ$+≤ìãÖÑ¨#fl
ã≤^ÑúŒ Ù¨ ~°∞+¨µÅ∞ `«=∞ k=ºK«‰Ω∆õ =ÙÅ ^•fi~å r=ÙÅ∞ â◊s~åxfl =^ŒÅ_»=Ú, Ñ¨Ù#ó â◊s~°=Ú#∞
^èiŒ OK«∞@, ~Ô O_»= Ü≥∂xÖ’ „Ñ¨"tÕ OK«∞@ KåÖÏ ã¨Ê+Öì QÍ `≥Å∞ã¨∞H˘#QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.—
n<Õfl P`«‡ ÑïÉèÏ+¨Ö’ '^Œ~°≈#O— JO\Ï~°∞. J#QÍ ã¨∂÷ÅK«‰õ∆Ω=ÙÅ`À
K«∂_»@OQÍHõ, ã¨∂Hõ;<Õ„`«=ÚÅ`À, Ñ¨~ÀHõ[∆ QÆ`∞« ÖÎ ’ [iy#, [~°∞QÆ∞K«∞#fl, [~°∞QÆÉ’ÜÕ∞
Ñ¶¨∞@<å„Hõ=∞=ÚÅ#∞ JqÖ’HÕK«∞@. ^•<Õfl J#∞jÅ# Jx ‰õÄ_® JO\Ï~°∞.
JO^Œ∞=Å¡<Õ D â◊s~° ~°∂Ñ¨ „Ñ¨Ü≥∂QÆâßÅÖ’ J#∞ãÖ^è•#=Ú KÕ¿ã "≥·kHõ |∞∞+≤
ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#Å∞ `«Ñ¨-ufHõ∆Å ^•fi~å Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ ãÖÑ¨Ó~°‚
*Ï˝#=Ú ™êkèOKÕ"å~°∞. TÇ¨Ïg∞^ŒHÍHõ k=ºK«‰õ∆Ω=ÙÅ ^•fi~å „Ñ¨`«ºHõ∆*Ï˝<åxfl
=ÙOK«∞‰õΩO@∂, "å~°∞ ã¨$+≤ì =º=ã¨÷Ö’ Uq^èŒ"≥∞ÿ# =ºu„Hõ=∞=Ú U~°Ê~°K«‰õΩO_®
ã¨fiÜ«∞OQÍ ÖÏÉèÏxfi`«=Ú JQÆ∞@ÜÕ∞QÍHõ [#ã¨=Ú^•Ü«∞=ÚÅ‰õΩ ‰õÄ_® ^•xÜ≥ÚHõ¯
K«=∞`å¯~°Ñ¨Ó~°‚ Ñ¶ë`å~°÷=ÚÅ#∞ J=QÆ`«=Ú KÕã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ#
=ã¨∞` Î ó« Ñ¨~ÀHõ[∆ QÆ`∞« Ü
Î Ú≥ Hõ¯ kQÆ~Ì ≈° #=Ú. nx`À Ñï„Éè=í ∞} KÕã∂¨ ,Î `«^•fi~å q~å\ò
ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú#‰õΩ ÖÏÉè=í Ú #OkOKÕ LK«Ûã¨s÷ Ü«∞ „Ñ¨„H˜Ü∞« .
LÑ¨x+¨`å¯~°∞x Hõ^#Œä O WÖÏQÆ =Ù#flk. Ç≤Ï~°}‡ÜÕ∞# áê„`Õ# ã¨`û« ™êºÑ≤ÇÏ≤ `«O
=ÚY"£∞, `«`fiÎ« "£∞ Ñ¨Ó+¨#fl áê=Ù}∞ ã¨`º« ^è~Œ å‡Ü«∞ ^Œ$+¨Ü ì ∞Õ . ' P ã¨fi~°=‚ ∞Ü«∞ áê„`«`À
ã¨`«º=Ú Ü≥ÚHõ¯ =ÚY=Ú HõÑ¨Ê|_ç Ü«Ú#flk. ¿ÇÏ [QÆ`ÀÊ+¨Hõ! g∞~°∞ ^•xfl ^Œ∂~°O
KÕÜ∞« O_ç. JO^Œ∞=Å¡ ã¨`º« x+¨µ_ª » <≥#· <Õ#∞ g∞ ^Œ~≈° #=Ú KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`å#∞. ZO^Œ∞=Å¡
#O>Ë - Ü≥∂ - ™ê^Œ™œ Ñ¨Ù~°∞+¨µó ™È - =∞ã≤‡ - J#QÍ U q~å@∞Ê~°∞+¨µ_»∞ <å`À
=Ù<åfl_À J`«_Õ <Õ#∞.
77
"Õ^•O`«=ÚÜ≥ÚHõ¯ D =∂#º`«ÜÕ∞ „Ñ¨`«ºHõ∆ Ñ¨~ÀHõ∆=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ Ñ¶¨∞x+¨ª
UHÍ`«‡`«#∞ ™ê÷Ñ≤ã¨∞ÎOk. ã¨∂÷Å"≥∞ÿ#k HõO\˜H˜ QÀK«iOKÕn J^Õ ã¨`«º=Ú HÍ^Œ∞ J<Õ
`«^äŒº=Ú Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ "å~°∞ ÉèÏ=Ñ¨~°=â◊√Öˇ· Dq^èŒOQÍ
=ÙK« Û i™êÎ ~ ° ∞ . '¿ÇÏ q~å@∞Ê~° ∞ +¨ µ _®! <Õ # ∞ rq`« Ñ ¨ ~ ° º O`« = Ú =ã¨ ∞ Î = ÙÅ
ÉÏÇ¨Ïº™œO^Œ~º° =Ú=∂„`«"∞Õ K«∂ã¨∂Î =KåÛ#∞. WÑ¨C_»∞ ™ê^èºŒ Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ ÚÅ ^•fi~å
=ã¨∞Î=ÙÅÖ’ xa_ôHõ$`«"≥∞ÿ‰Ü«Ú#fl P z~°™ê÷~Ú g∞ Hõ$uÜÕ∞ J~Ú# JHõ∆~°
™œO^Œ~º° =Ú#∞ ^Œ~≈° #=Ú KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ WK«Ûù HõÅ"å_çx J~Ú<å#∞—. #`åº<Õfi+¨} q~å\ò
Ü≥ÚHõ¯ J#∞ãÖ^è•#=Ú. Ñ¨~ÀHõ=∆ Ú Ü≥ÚHõ¯ Ñïâ’^è#Œ . JO`«`ó« ã¨∂Hõ;^Œ$+≤ì „áêÑ≤Ü Î ∞Õ
"åi K«~=° ∞ ÅHõº∆ =Ú.
ã¨∂H©;Hõ~} ° ãÖ^Œ~ƒ° =ù ÚÖ’ Ñ¨~ÀHõ[∆ QÆ`∞« Î QÆ∞iOz K«~Û° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ì̃#Ñ¨Ù_»∞
^•x ãÖ~°K«# QÆ∞iOz ‰õÄ_® PÖ’zOK«_»=Ú JÑïÇ¨~°º=Ú. WO„kÜ«∂Å∞
JO^ŒiH˜ `≥eã≤#@∞¡ <å_ôãÊ¨ O^Œ# (`«O„uHõ P"ÕQ=Æ Ú) (Nervous impuless) ^•fi~å
ãÖKåe`«=∞ø`å~Ú. =∂#=Ùx K«‰õ∆Ω=ÙÅ‰õΩ Ju ã¨∂Hõ;`«~°OQÆ=ÚÅ∞ K«∂¿ã
™ê=∞~° ÷ º =Ú ÖË ^ Œ ∞ Hõ ^ •! ˆ H =Å=Ú QÆ } ˜ f Ü« ∞ P^è • ~° = ÚQÍ "åxQÆ ∞ iOz
TÇ≤ÏOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. Wk=~°‰õΩ Éè∫uHõâßG=ÚÖ’ HÍOuÜ≥ÚHõ¯ "ÕQÆ=Ú
f„=`«=∞=ÚQÍ ÉèÏqOKÕ"å~°∞. HÍx JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯= "ÕQÆ=Ú QÆÅ Hõ}-
„ÑüHõ}=ÚÅ∞ D<å_»∞ Hõ#∞Q˘#|_®¤~Ú. ™ê¿ÑHõ∆ã≤^•úO`«=Ú `«~°∞"å`« ‰õÄ_»
Éè∫uHõâßG=ÚÖ’ `«fii`«QÆuÖ’ =∂~°∞ÊÖÁKåÛ~Ú. 'Relativity revisited' J<Õ
Ñ¨Ùã¨ÎHõ=ÚÖ’ ~°K«~Ú`« =∞#ã¨∞û ÖËHõ PÖ’K«<å`«~°OQÍÅ QÆu JxflO\˜HõO>Ë
f„=`«~°=Ú Jx `≥eáê_»∞. Wk WO„kÜ«∂f`«"≥∞ÿ#k. JO^Œ∞=Å¡ "å\˜x
K«∂_»QÅÆ ∞QÆ∞@, "å\˜ "ÕQ=Æ Ú#∞ H˘Å∞K«∞@, =∂#=Ùx |∞kú ^•fi~å ãÖÉè=í =Ú HÍ^Œ∞.
™êflÜ«Ú"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ (Neurologist) ã¨Êˆ~≈O„kÜ«∞O (skin) ^•fi~å =∞ã≤Î+¨¯=Ú#‰õΩ
ÑÖÑ≤OK«|_»¤ P"ÕQÆ=ÚÅ∞ ãÖÑ¨~°¯™ê÷#=Ú #∞Oz =∞ã≤Î+¨¯=Ú =^ŒÌ‰õΩ KÕ~°∞@‰õΩ
0.07 ÃãHõO_»¡HÍÅ=Ú fã¨∞‰õΩO@∞Ok. HÍh D QÆu *ˇ\òq=∂#=Ú Ü≥ÚHõ¯ "ÕQÆO
HõO>Ë `«‰õΩ¯=. PÖ’K«<å`«~°OQÆ=ÚÅ â◊H˜Î (Motive force) ã¨∂Hõ;`«~°=Ú. Ju
â◊H=Î˜ O`«=Ú. ÉèÏ=#Å â◊H,Î˜ ãÖ"Õ^#Œ Å∞ JxflO\˜HOõ >Ë f„="≥∞#ÿ q. nxx Dq^èOŒ QÍ
78
J~°÷=Ú KÕã¨∞H˘#=K«∞Û. ZÖÏ ZÖÏ r"å`«‡ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂H©;Hõ~°} J=Ù`«∞O^À ^•x

"ÕQÆ=Ú „Hõ=∞„Hõ=∞=ÚQÍ WO„kÜ«∂ÅHõO>Ë, HÍOu HõO>Ë, =∞#ã¨∞û HõO>Ë
f„=`« ~ ° = ∞ø`« ∂ "≥ à ◊ √ Î O k. W@∞=O\˜ Ñ¨ i â◊ √ ^Œ ú z`« û fi~° ∂ Ñ¨ P`« ‡ HÀã¨ " Õ ∞
Pkâ◊OHõ~åKå~°∞ºÅ"å~°∞ WÖÏ J<åfl~°∞.
'' `«ã‡≤ <£ =∞#ã≤ „|Ç¨Ï‡Ö’HÍk<£ ^è$Œ `«ó QÆKÛ« u
ù ãü „Ñ¨^=Œä ∞ „áêÑÎ̈ W= P`«‡
K≥·`«#º ÉèÏ ™œ QÆ$Ç¨Ïº`Õ J`À =∞#™ê [Ü«∂Ü«∞ W`åºÇ¨Ï ——
J#QÍ „|Ç¨Ï‡Ö’Hõ=Ú ÖÏO\˜ ^Œ∂~°OQÍ =Ù#fl Ö’Hõ=ÚÅ "≥·Ñ¨Ù "≥o§#Ñ¨Ù_»∞
=∞#ã¨∞û â◊√^Œú K≥·`«#º ~°∂Ñ¨"≥∞ÿ# P`«‡#∞ JO`«HõO>Ë =ÚO^Õ JHõ¯_» =ÙO_»@=Ú
QÆ=∞xã¨∞ÎOk. JO^Œ∞=Å¡<Õ ã¨∂H©;Hõ$`« P`«‡ =∞#ã¨∞û HõO>Ë f„=`«=∞"≥∞ÿ#k.
ã¨~ü *Ë"∞£ û r<£û D PÑ¨=Î K«#=ÚÅ<Õ Dq^èOŒ QÍ K≥áêÊ~°∞. 'r"å`«‡ `«~O° QÆ
ã¨=ÚK«ÛÜ ù ∞« =Ú`À xO_çÜÚ« #fl „|Ç¨‡O_» ã¨=Ú„^Œ=ÚÖ’ x=tã¨∞OÎ k. JO^Œ∞Ö’<Õ
Ñ¨~°=∞ã¨`åÎ Ü≥ÚHõ¯ LxH˜‰õÄ_® =Ù#flk. D Ô~O_ç\˜ =∞^èŒº Ju ã¨∂Hõ;~°∂Ñ¨=ÚÖ’
Ñ¨~°ã¨Ê~°=Ú WzÛ-Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩ<Õ „Hõ=∞=Ú x~°O`«~°=Ú [~°∞QÆ∞`«∞Ok—. x*ÏxH˜
„|Ç¨‡O_ôÜ«∞â◊H˜Î ÖËHõ „|Ç¨Ï‡KÕ`«# ZO^Œ∞Ö’ J~Ú`Õ Jxfl â◊‰õΩÎÅ∞ ã¨=∂Ç≤Ï`«"≥∞ÿ
=Ù<åflÜ≥∂, J^Õ P`«‡ `«#Ö’ `å#∞ [iÑ≤OK«∞‰õΩ<Õ Ju ã¨∂Hõ; qÖÏã¨=Ú. nxx
`«#g∞^Õ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞H˘x XHõ q~å@ûfi~°∂Ñ¨=ÚQÍ =∂~°∞Û@ Ü≥∂QÆ∞Å ™ê÷~ÚH˜
Zky# =∞Ç¨=∂#=ÙÅ‰õΩ JãÖÉè=í =Ú HÍ<ÕHÍ^Œ∞.
=∞#ã¨∞û Ü≥ÚHõ¯ D ™ê=∞~°º÷ =Ú QÆ∞iOKÕ LÑ¨x+¨`å¯~°∞Å ã¨fi~°=ÚÖ’ ã¨fi~°O
HõÅ∞Ñ¨Ù`«∂ J<ÕHõ=∞Ok ^•~°≈x‰õΩÅ∞-"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ `«=∞`«=∞ Jaè„áêÜ«∞=ÚÅ#∞
`≥eáê~°∞. ã¨~ü AeÜ«∞<£ Ç¨ïˆH¡û WÖÏ J<åfl~°∞. ' `«# =^ŒÌ =∞#ã¨∞û =ÙO_»@O =Å¡<Õ
=∞x+≤ D [QÆ`«∞ÎÜ≥ÚHõ¯ Éèíq+¨º qHÍã¨=Ú H˘~°‰õΩ ÉÏ^èŒ∞º_Ò`å_»∞. D ã≤÷u J#º
„áê}∞Å‰õΩ =iÎOK«^Œ∞. ã¨q∞+≤ìÖ’ Wq∞_ç=Ù#fl D =º+≤ì =∞#ã¨∞û#∞ ã¨~°fi"åºÑ¨Hõ=Ú
KÕÜ∞« QÆey#Ñ¨Ù_»∞ =ºHÎ̃ `«# ÉÏ^èºŒ `«#∞ ã¨„Hõ=∞=ÚQÍ x~°fiiÎOK«∞H˘#QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞—.
Biochemist Ñ≤=∞~ü >ËÅÇ¨~üì -^Œ-âßi¤<£ WÖÏ J<åfl~°∞. 'XHõÑC ¨ _»∞ q*Ï˝#=Ú
„Ñ¨ÑO¨ K«=Ú#∞ |Ç≤Ï~°OQÆ ^Œ$+≤` ì À =∂„`«"∞Õ K«∂_»\ÏxH˜ „Ñ¨Ü∞« uflOz#k—. Ñ¨^•~°=÷ Ú
Ü≥ÚHõ¯ „ÑüHõ}=ÚÖ’#∞, ÉÏÇ¨Ïº=Ú`Àáê@∞ XHõ 'JO`«ãπ— ‰õÄ_» =Ù#flk.
79
"Õ^•O`«=ÚÖ’ =i‚OK«|_ç# „|Ç¨Ï‡, „Ñ¨`«ºHõ∆=ÚÖ’ Ñ¨~ÀHõ∆=Ú#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘<Õ
„Ñ¨Ü∞« `åflÅ‰õΩ Lz`«"∞≥ #ÿ ["å|∞—.
Ñ¨^•~°"÷ *·≥ Ï˝x‰õΩÅ ^Œ$+≤Öì ’ Ñ¨~ÀHõ=∆ ÚÜ≥ÚHõ¯ ãÖ~°K#« `≥Å∞ã¨∞H˘#fl `«~∞° "å`«
^•xÜ≥ÚHõ¯ „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ#∞ H˘OK≥=Ú `≥Å∞ã¨∞H˘#∞@ =∞Ozk. Ñ¨Ó~åfi~°ú
^Œ~°≈<å#∞™ê~°=Ú D „|Ç¨‡O_»=ÚÖ’ U_»∞ Ö’Hõ=ÚÅ∞ =Ù#flq. Jq „Hõ=∞=ÚQÍ
„HÕk#∞O_ç ÃÑ·H˜, ã¨∂÷Å"≥∞ÿ# Éè∫uHõ[QÆ`«∞Î, â◊H˜Î „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# HÍ=∞[QÆ`«∞Î,
=∞<À=∞Ü«∞[QÆ`«∞Î, |∞kú, x~åfi}, J#∞áê^ŒHõ, Pk[QÆ`«∞ÎÅ∞. "å\˜QÆ∞iOz
PÑ¨=Î K«#=ÚÅÖ’ LÖËd¡ OK«|_ç#k. "å\˜Ö’ „Ñü Ö’Hõ=Ú#‰õΩ U_»∞ LÑ¨Ö’Hõ=ÚÅ∞,
JO^Œ∞O_»∞ „Ñü LÑ¨Ö’Hõ=Ú U_»∞ U_»∞QÍ Ñ¨Ù#ifiÉè[í # KÕÜ∞« |_»`åÜ«∞x K≥áêÊ_»∞.
Pk =∞iÜ«Ú J#∞áê^ŒHõ Ö’HÍÅ∞ =∂„`«=Ú Ju=∂#gÜ«∞ â◊‰õΩÎÅ ÑïkèÖ’xH˜
=™êÎ~Ú. q∞QÆ`å S^Œ∞Ö’Hõ=ÚÅ∞ JO`«iHõ=∆ ÚÜ≥ÚHõ¯ JOQÆ=ÚÖË Hõ#∞Hõ =∂#=ÙxH˜
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =Ù<åfl~Ú. „^Œ+Öì¨ #·ˇ |∞∞+¨µÅ ^•fi~å ~°zOÑ¨|_ç# ™êÇ≤Ï`åº#∞™ê~°=Ú
„Ñü Ö’Hõ=ÚÖ’ XHõ qt+¨™ì ê÷~Ú „áê}∞Å∞ x=ã≤ã∂¨ Î =ÙO\Ï~°∞. "åi âßs~°Hõ ãÖ~°K#«
"Õ~°∞"Õ~°∞QÍ =ÙO@∞Ok. D Ö’HÍÅÖ’ k=OQÆ`« P`«‡Å∞, ã¨∂Hõ;~°∂Ñ¨=ÚÖ’ `«=∞
HÍÖÏxfl QÆ_∞» Ñ¨Ù`«∂, ™ê^èºŒ "≥∞#ÿ Ñ¨Ù_»ÖÏ¡ „Ñ¨`º« Hõ[∆ QÆ`∞« ÖÎ ’x r=^è•~°∞Å‰õΩ ã¨Ç¨ Ü«∞=Ú
KÕã∂¨ Î "å`å=~°} Ñïâ’^è#Œ KÕ™êÎ~Ú.
Ñ¨Ó~åfi~°ú ^Œ~°≈<å#∞™ê~°=Ú rqOz=Ù#fl, k=OQÆ`« P`«‡Å∞ W~°∞=ÙiH˜
Ñ¨~ã° Ê¨ ~°=Ú ZÖÏ ãÖÑ¨~¯° =Ú ™ê÷ÑO≤ K«∞HÀ"åÖ’ `≥eÜ«∞^Œ∞. W@∞=O\˜ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞
Jã¨Ñ¶¨Å"≥∞ÿ#Ñ¨Ù_»∞ J<ÕHõ „¿Ñ`å`«‡Å∞ ã¨∂Hõ;â◊s~°OÖ’ =Ù#flÑ¨Ê\˜H˜x Ñ¨xH˜~åx
ÅHõ∆ºÇ‘Ï#"≥∞ÿ# „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅÖ’<Õ x~°O`«~°=Ú ãÖÅQÆfl"≥∞ÿ =ÙO\Ï~Ú. "åiH˜
ÉèíÜ«∞Ñ¨_»Hõ, "åi`À ãÖÑ¨~°¯=Ú ™êkèOK«\ÏxH˜ `«`«Ê~°`« K«∂Ñ≤OK«∞@ÜÕ∞ JkèHõ
„âıÜ«∞ã¨¯~°=Ú. =∞~°}À`«Î~°rq`åxH˜ ãÖ|OkèOz# ÉèÏ~°fÜ«∞ ^Œ~°≈#=Ú Ö’x
Hõ~‡° HÍO_»Åhfl D L^ÕâÌ º◊ =Ú`À<Õ KÕÜ∞« |_»`å~Ú. JO`ÕHÍHõ P^è•ºu‡Hõ q*Ï˝#=Ú
^•fi~å P`«‡|Å=Ú ãÖáêkOK«∞‰õΩ#fl =ºH˜ÎH˜ Ô~O_»∞ Ö’HÍÅH˜ =∞^èŒº ã¨^•ƒù=#,
ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ^•fi~°=ÚÅ#∞ `≥~∞° =QÆeQˆ ™ê=∞~°º÷ =Ú =ÙO@∞Ok. â◊s~°=ÚÖ’<Õ =Ù#flÑ¨Ê\˜H©
ã¨∂Hõ;Ö’HÍÅÖ’ Ñï„Éèíq∞ã¨∂Î ã¨Ç¨Ü«∞=Ú KÕÜ«∞QÆeˆQ „âı+ª̈ P`«‡Å ^•fi~å JO^ŒiH©
80
"Õ∞Å∞ HõeQˆ Ñ¨#∞Å∞ KÕ~ÚOK«QÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞. QÆ∞Ç¨Ïºq^•ºqâß~°^∞Œ Å =∞`å#∞™ê~°=Ú

„Ñü=ºH˜ÎH© ã¨∂Hõ;[QÆ`«∞Î`À ãÖÑ¨~°¯=Ú U~°Ê~°K«∞H˘x, Ñ¨~°ã¨Ê~° ã¨Ç¨Ü«∞ã¨Ç¨ÏHÍ~°
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ™êkèOK«QeÆ Qˆ ™ê=∞~°º÷ =Ú#flk. "åi „Ñ¨HÍ~°=Ú „Ñü =ºH˜ÖÎ ’#∞ S^Œ∞
HÍ^Œ∞, U_»∞ *Ï˝<ÕO„kÜ«∂Å∞ =Ù<åfl~Ú. HÍh P Ô~O_»∞ JuiHõÎ WO„kÜ«∞=ÚÅ∞.
Wq J™ê=∂#º"≥∞#ÿ Ü≥∂QÆÑÙ¨ ~°∞ëê~°=÷ Ú ^•fi~å<Õ qHõã™≤ êÎ~Ú.
q~å\ò„|Ç¨Ï‡`À ãÖÑ¨~¯° =Ú ™êkèOK«QeÆ y`Õ ™ê=∞#º™ê÷~Ú =∞#∞+¨µº_»∞‰õÄ_®
J™ê=∂#ºã≤÷uH˜ KÕ~°∞‰õΩO\Ï_»∞. =∞Ç¨Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ "åº=Ç¨iHõ r=#=Ú Ñ¨q„`«`«,
„ÑŸ~°`«, B^•~°º=Ú J<Õ QÆ∞}ÏÅ |Å=Ú g∞^Œ ~°∂á⁄O^Œ∞`«∞Ok. giHõO>Ë
LK«Û™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl |∞∞+≤HõÅÊÜ≥∂QÆ∞Å∞ `«=∞ JO`«óKÕ`«##∞ Ñï+¨¯$`«=Ú KÕã≤
^•x ™ê÷~Úx Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡â◊H˜Î J=`«iOK«QÆeˆQ gÅ∞ U~°Ê~°z JO`«óâ◊H˜Îx ÃÑOz,
PÜ«∞# „Ñüx^è∞Œ Å =Öˇ ã¨∂H©;Hõ$`« Éè∂í q∞Hõ#∞ <≥~"° ~Õ ∞° ã¨∞OÎ \Ï~°∞. Wk Éè∫uHõâs◊ ~°=Ú
^èŒiOz =Ù#flÑ¨C_»∞ ‰õÄ_® ãÖÉèí="Õ∞. nxH˘~°‰õΩ â◊s~°=Ú q_»∞K«∞@ Jx"å~°º=Ú
HÍ^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ =∞#ã‘fi „|Ç¨Ï‡`Õ[ ã¨=∞xfi`« `«Ñ¨ã‘fi =º‰õΩÎÅ∞ Éèí∂ã¨∞~°∞Å∞
J#|_Õ"å~°∞. "åiÜ≥ÚHõ¯ D LÑ¨Åaú P`«‡Ü≥ÚHõ¯ q*Ï˝#ã¨=∞‡`« q^è•<åÅ
P^è•~°=Úg∞^Õ ãÖÉèí==∞ø`«∞Ok. Ñ¨~ÀHõ∆=Ú`À ãÖÑ¨~°¯=Ú ™ê÷Ñ≤OK«∞H˘x
~À=∂OK«Hõ~°"≥∞ÿ# ~°Ç¨Ïã¨º"≥∞ÿ# P@Å∞ P_Õ"åi J=ã¨~°=Ú D<å_»∞ ÖË^Œ∞. `«=∞
`«Ñó¨ â◊H`
Î˜ À ã¨∂H©;Hõ~}
° K≥Ok ã¨∂Hõ;=Ú #∞O_ç q~å@ûfi~°∂Ñ¨ÙÅ∞QÍ J=QÆeQˆ =º‰õΩÅÎ
J=ã¨~°=Ú D<å_»∞ L#flO`«QÍ Wk=~°‰õΩ Z#fl_»∂ ÖË^Œ∞. <åÜ≥ÚHõ¯ ™ê^èŒ#
„Ñ¨Ü≥∂[#=Ú ‰õÄ_® W^Õ.
81
Éèí∂`«=ÚÅ∞ XHõ „Éèí=∞, XHõ "åã¨ÎqHõ`« ‰õÄ_»
z~°HÍÅ=Ú#∞O_ç „Ñ¨Kå~°=ÚÖ’ =Ù#fl =∞iÜ«Ú J<ÕHõ =º‰õΩÎÅ ^•fi~å

XÑ¨CHÀ|_ç# =∂#º`«Å∞ =∞# =∞ã≤Î+¨¯=Ú K«∞@∂ì XHõ =ÅÜ«∞=Ú U~°Ê~°K«∞H˘x
Jq ã¨`º« "Õ∞ #x JxÑ≤OÑ¨KãÕ ∞¨ #Î flq. =ºH˜ÜÎ Ú≥ Hõ¯ PÖ’K«<å`«~O° QÆ=ÚÅ∞ Ñ¨$käfi K«∞@∂ì
"åºÑ≤OzÜ«Ú#fl Idio sphere ÖÏˆQ =∞ã≤+Î ¯¨ =Ú K«∞@∂ì XHõ Idio sphere
U~°Ê~°K∞« ‰õΩO@∞Ok. ^•x „Ñ¨ÉÏè ==Ú x~°O`«~=° Ú J`«x PÖ’K«#Åg∞^Œ Ñ¨_∞» `«∞Ok.
"≥·*Ï˝x‰õΩÅ „Ñ¨HÍ~°=Ú „Ñü =ºH˜Î `«#^≥·# PÖ’K«<å=∞O_»Å=Ú Idio sphere
`«Ü«∂~°∞KÕã¨∞H˘#∞@‰õΩ ÑïÑ¨Ó~°‚=ÚQÍ ã¨fi`«O„`«∞_»∞. J`«#∞ nxH˜ q^èÕÜ«∂`«‡Hõ
(Positive) kâ◊xzÛ =∞#óâ◊‰õΩÎÅ qHÍ™êxH˜ ^•iK«∂Ñ¨QÆÅ_»∞ ÖËHõ x¿+^è•`«‡Hõ
(Negative) PÖ’K«<å „Ñ¨"åÇ¨Ï=Ú J`«xx Ñü`«∞_çx KÕÜ∞« QÆÅ^Œ∞. D Idio
sphere H˜ ãÖ|OkèOz# =∂#=ÙÅ "åº=Ç¨iHõ rq`«„Hõ=∞=ÚÖ’ „Ñ¨ÉèÏ==Ú
K«∂Ñ≤OKÕ XHõ Ö’Hõ=Ú (Plane) =Ù#flk. Wk ‰õΩHõÅÊ#Å`À xi‡OK«|_ç#
qz„`«"∞≥ #ÿ [QÆ`∞« .Î WHõ¯_Õ Éè∂í `«„¿Ñ`«=ÚÅ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q x=tã¨∞OÎ \Ï~Ú.
Ñ¨~O° Ñ¨~å#∞QÆ`=« ÚQÍ qaè#fl ã¨=∂[=ÚÅÖ’ J<ÕH=õ ∞Ok ^Õg^Õ=`«Å Ñ¨Ó[
[~°∞QÆ∞`«∞ ÙO@∞Ok. PÜ«∂ =Oâ◊=Ú"å~°∞ "åi ÃÑ^ŒÌÅ∞ Uq^èŒ=ÚQÍ KÕ¿ã"å~À
K«∂ã¨∂Î=ÙO\Ï~°∞. "å\˜ Hõ^äŒÅ∞, QÍ^èŒÅ∞ WO\Õ\Ï „Ñ¨Kå~°=Ú á⁄O^Œ∞`å~Ú.
Hõ^äÀ<ÀÑ¨Hõ^äŒ<åÅ =Å¡ "åi LxH˜, „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ‰õΩ Ñ¨Ù+≤ì [~°∞QÆ∞`«∂ =ÙO@∞Ok.
JO^Œ∞=Å¡ z#fl`«#O#∞OKÕ Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ =∂#º`«Å∞ KåÖÏ Ö’`«∞QÍ „Ñ¨"tÕ Oz, Jq
ã¨`«º=ÚÅ<Õ ÉèÏ=# QÆ\ì̃Ñ¨_»∞`«∞Ok. "≥∞Å¡"≥∞Å¡QÍ Wk Ö’Hõ=∂#º`«QÍ =∂i âßâ◊fi`«
ã¨`«º~°∂Ñ¨=Ú ^•Å∞ã¨∞ÎOk. HÍh JÑ¨C_»Ñ¨C_»∞ ãÖ^ÕÇ¨Ï=Ú ZO^Œ∞‰õΩ L`«Ê#fl
=∞ø`«∞O^ŒO>Ë qaè#fl ã¨Å÷ =ÚÅÖ’x =∂#º`«Å∞ XHõ^•xH˘Hõ\˜ qÑ¨s`«=ÚQÍ =Ù<åfl
82
ã¨`º« =∞<Õ ÉèÏqOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú. D Ñ¨~ã° Ê¨ ~° q~À^è•ÉèÏã¨=ÚQÍ =Ù#fl =∂#º`«Å∞

=ÚYºOQÍ ^Õg^Õ=`«Å ãÖ|O^èŒOÖ’ HÍh Éèí∂`«„¿Ñ`«=ÚÅ ãÖ|O^èŒOÖ’HÍh
qâı+ÖQÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. "åã¨ÎqHõ`«Ö’ Uq^èŒOQÍ#∂ `«‰õΩ¯=QÍx D J"åã¨ÎqHõ`«
Pâ◊Û~°º[#Hõ=Ú. JO`ÕHÍHõ UÜÕ∞ ˆH∆„`åÅÖ’ Pq^èŒ"≥∞ÿ# Éèí∂`«„¿Ñ`«=ÚÅ∞ HÍh
^Õq^Õ=`«Å∞HÍh Ñ¨ÓlOÑ¨|_»~À JHõ¯_» Dq^èŒ"≥∞ÿ# K«~°º Ç¨™êºã¨Ê^Œ=ÚQÍ
fã¨∞HÀ|_ç Jqâßfiã¨=Ú =ºHõÎ=Ú KÕÜ«∞|_»∞`«∞Ok. nxH˜ q~°∞^Œú=ÚQÍ U
‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ J~Ú`Õ P ^Õ=`«Å∞ =∞xflOÑ¨|_ç Ñ¨ÓlOÑ¨|_»∞`«∞<åfl~À JHõ¯_»
"åi Jã≤` ÷ fi« O QÆ∞iOz â◊OHõ XH˘¯Hõ¯™êi f„="≥∞#ÿ „Ñüã¨ÊO^Œ#‰õΩ HÍ~°}=∞ø`«∞Ok.
W@∞=O\˜"Õ J<ÕHõ =∂#º`«Å∞ =Ù<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ *ˇ·<£^èŒ~°‡
J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ‰õΩ ^Õ=`«Å∞ |e J_»∞QÆ∞@, W=fi#Ñ¨C_»∞ HÀÑÿOK«∞H˘#@O J<Õ
ÉèÏ=# Ç¨™êºã¨Ê^ŒOQÍ =ÙO@∞Ok. nxH˜ q~°∞^Œú=ÚQÍ Pk"åã‘ =º‰õΩÎÅ∞ z#flz#fl
ã¨=∞ã¨ºÅ∞ ‰õÄ_® Éè∂í `«=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ P„QÆÇÏ¨ OQÍ ÉèÏqOz ^•x x~åHõ~} ° ‰õΩ Ñ¨â√◊ |e
XHõ¯\˜ÜÕ∞ LáêÜ«∞=∞x ÉèÏq™êÎ~°∞. gi~°∞=Ù~°∞ `«=∞ Ñ¨Hõ∆=Ú#∞ x~°∂Ñ≤OK«\ÏxH˜
Zxfl „Ñ¨=∂}ÏÅ∞ W=fiQÆÅ~°O>Ë "åi"åi ™ê÷#=ÚÖ’ J^Õ ã¨`«º =∞xÑ≤ã¨∞ÎOk. Jx
x["≥∞ÿ =ÙO_»HõáÈ`Õ "å~°∞ WO`«ÖÏ ZÖÏ "åkOK«QÆÅ~°∞? ^•xH˜ =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ#
PÖ’K«<åq^è•#=Ú =Å# ZO^Œ∞‰õΩ ÉÏ^èÑŒ _¨ ` » å~°∞?
ã¨`«º"Õ∞q∞\˜? WO`«=~°‰õΩ nxÜ≥ÚHõ¯ q"ÕK«# [~°∞QÆÖË^Œ∞. JO`«óHõ~°}
ZÖÏÔQ` · Õ x~°‡Å=Ú, L^•~°=Ú J=Ù`«∞O^À J^Õq^èOŒ QÍ ã¨`º« =Ú Ü≥ÚHõ¯ x~°fiK«#O
‰õÄ_® L^•`«Î™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞‰õΩO@∞Ok. =∂#º`«Å P=~°} `˘ÅyáÈ`«∞Ok. HÍh
nxH˜ qÑ¨s`«OQÍ JO`«~å`«‡ ™ê÷~Ú `«y#æ Ñ¨C_»∞ ‰õΩHõ~‡° Å∞ KÕã∞¨ #Î flÑ¨C_»∞ Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ
ÉÏ^èŒ J#∞Éèí==ÚÖ’xH˜ ~å^Œ∞. JO`ÕHÍHõ P HÍ~°º=Ú Jxfl~°HÍÅ∞QÍ KÕÜ«∞^Œy#^Õ
JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. Z=i HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÖ’ „Ñük#=Ú J<ÕHõ r==ÚÅ Ç≤ÏOã¨ Jx"å~°º"≥∂
"åiH˜ H˘O`« HÍÅ=Ú `«~°∞"å`« P rq`«=Ú ™êfiÉèÏqHõ=∞QÆ∞@ÜÕ∞QÍHõ,
=∞<À~°O[HõOQÍ, LÑ¨Ü∂≥ QÆH~õ O° QÍ „Ñ¨f`«=∞ø`«∞Ok. JÑ¨C_»∞ "å~°∞ `«=∞ Hõ~‡° Å#∞
ã¨=∞i÷OK«\ÏxH˜ ~°Hõ~°HÍÅ `«~å¯Å#∞ „ÑüáêkOz, `«=∞ Hõ~°‡Å Bz`«º=Ú#∞
x~°∂Ñ≤™êÎ~∞° .
83
WHõ¯_» K«~Û° Éè∂í `«„¿Ñ`«=ÚÅ QÆ∞iOz [~°∞QÆ∞`ÀOk. ãÖ^Œ~åƒù#∞™ê~°=ÚQÍ
D q+¨ Ü « ∞ =Ú K≥ á êÊe. =∞#∞+¨ µ ºx ã¨ fi Éè Ï ==Ú, PHõ $ u, „Ñ¨ H õ $ u QÆ Å
Éèí∂`«„¿Ñ`«=ÚÅ#∞‰õÄ_® ^Õg^Õ=`«Å∞ J#∞HÀ=K«∞Û. Jq∞`« ™ê=∞~°÷º=Ú QÆÅ
„áêHõ$uHõ â◊‰õΩÎÅ‰õΩ ‰õÄ_® ^Õ=`å ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú W=fi=K«∞Û. ã¨∂~°∞º_»∞, K«O„^Œ∞_»∞,
QÍe, Jyfl, =~°∞}∞_»∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞"å~°∞.
„Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’ J<ÕHÍ<ÕHõ ˆH∆„`åÅÖ’ ÖˇHõ¯ÖË#xfl =∂#º`«Å∞ „Ñ¨Kå~°=ÚÖ’
=Ù<åfl~Ú. "åi"åi J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ ã¨`«º=Ú Ñ¨ÓiÎQÍ "åi ™⁄`ÕÎ J<Õq^èŒOQÍ
"åkã¨∞ÎO\Ï~°∞. WÖÏ [iy =ÙO_»HõáÈ`Õ ^èŒ~°‡ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞=ÚÅ ¿Ñ~°∞`À ZO`À
HÍÅ=Ú #∞O_ç [~°∞QÆ∞`«∞#fl ÉèíÜ«∂#Hõ ~°HõÎáê`«=Ú ZO^Œ∞‰õΩ [~°∞QÆ∞`«∞Ok? U
^èŒ~°‡=Ú"å~°∞ Ü«∞^•~°÷`«#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘#∞@‰õΩ `«=∞ =∂#º`« ‰õÄ_® XHõ Ñ¨Hõ∆"Õ∞"≥∂
J<Õ ã¨ÇÏ¨ #jÅ`«, B^•~°º=Ú#∞ „Ñ¨îŒ ≈OK«∞@ ÖË^∞Œ . „Ñü =∞`«=Ú"å~°∞ `«=∞ =∞`«"∞Õ
ÑïÑ¨Ó~°ã‚ `
¨ º« =∞x J#º=∞`«=ÚÅ"å~°∞ ^•i`«ÑÊ≤ #"å~°∞ J<Õ Ñ¨Ó~åfi„QÆÇÏ¨ =Ú`À (Pre
Conceived notion) q"å^•xH˜ kQÆ∞`å~°∞. WHõ¯_»∞#fl ã¨=∞ã¨º Uq∞@O>Ë
Ñ¨Ó~åfi„QÆÇÏ¨ =Ú g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ <ç å Jk `«=∞ #=∞‡Hõ=Ú#∞ `«ÑÊ¨ q∞QÆ`å `«~¯° `«^ºŒè
„Ñ¨=∂} L^•Ç¨Ï~°}Å#∞ QÆOcè~°OQÍ fã¨∞HÀ^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ âß„™êÎ~°÷=Ú =Å# U
x~°‚Ü«∂Å∞ ~å=Ù. Jk XHõ q`«O_»"å^Œ=Ú J~Úf~°∞`«∞Ok.
WHõ¯_» K«iÛOK«|_Õ =¸Åq+¨Ü«∞=Ú ã¨∂H©;Hõ~°}=Ú. â◊s~°=Ú JO`«"≥∞ÿ#
`«~∞° "å`« P`«‡Ü≥ÚHõ¯ Jã≤` ÷ fi« =Ú â◊s~° ~°∂ÑÖQÍ =ÙO@∞O^•? LO_»^•? â◊s~°=Ú
L#flÑ¨Ê\˜H© J<ÕHõ P`«‡Å∞ `«=∞ ã¨∂Hõ;â◊s~°=ÚÖ’ JãÖÉè=í OQÍ ÉèÏqOÑ¨|_Õ „Ñ¨`º« Hõ∆
„H˜Ü∂« HõÖÏáêÅ∞ KÕÑ@ ¨ Qì ÅÆ "å? ÖË^•? nxH˘~°‰Ωõ Z@∞=O\˜ `«~¯° =ÚÅ∞, `«^ºŒä =ÚÅ∞
P^è•~°OQÍ fã¨∞HÀ"åe? Wk =¸Å q+¨Ü«∞=Ú. <åÜ≥ÚHõ¯ Ñ¨Hõ∆=Ú#∞ g∞ =ÚO^Œ∞
=ÙOz#Ñ¨Ê\˜H© D ÑÖ‰õΩÅÎ ∞ K«^∞Œ =Ù`«∞#fl áê~î‰° Ωõ Å∞ J<ÕHõ =∂#º`«Å#∞ ^Œ$_è=» ÚQÍ
Ñ¨@∞ìH˘x =ÙO>Ë, "å\˜g∞^Õ =∞O‰õΩÑ¨@∞ì`À =ÙO>Ë D ã¨∂H©;Hõ~°} q=~°} "åiH˜
ˆH=Å=Ú XHõ HõáÈÅHõÅÊ# JxÑ≤OK«=K«∞Û.
=∂#º`«Å ã¨`º« =Ú, XHõ qâı+"¨ ∞≥ #ÿ ã¨`º« =Ú. Jk WOK«∞q∞OK«∞QÍ ÑïÑ¨Ó~°‚
ã¨`º« =Ú#‰õΩ, ã¨=∞`«∞Åº=ÚQÍ<Õ =ÙO@∞Ok. áê`« PÖ’K«# =∂i#Ñ¨Ù_»∞ JO`«=~°‰Ωõ
84
W=fi|_ç# `«~°¯=ÚÅ∞ `«Ñ¨C JxÑ≤Oz<å, JO`«=~°‰õΩ "å\˜g∞^Œ "≥ÚO_ç

=∞O‰õΩ`«#Ñ¨Ù P=~°} =ÙO@∞Ok. Hõ#∞Hõ Ñ¨Ó~°‚ã¨`«º=ÚQÍ<Õ „Ñ¨f`«=∞ø`«∞Ok.
„Ñ¨f`«=∞=Ù@ÜÕ∞QÍHõ Ñï}Ï=∂Å∞‰õÄ_® JÖÏO\˜"Õ Åaè™êÎ~Ú. Wk „â◊^ŒúÜ≥ÚHõ¯
Hˆ „∆ `«=Ú. „â◊^úŒ Ñ¶∞¨ hÉè∂í `«"∞≥ ÿ ã¨$[<å`«‡Hõ kâ◊Ö’ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOz#Ñ¨Ù_»∞ `«^#Œ ∞‰õÄÅOQÍ
"å`å=~°}Ïxfl, Ñïã≤` ÷ ∞« Å#∞, ãÖÑ¶∞¨ @#Å#∞ =∂~°∞ã¨∞OÎ k. 'ãÖâ◊Ü∂« `å‡ q#â◊ºu—
J<Õk ÑïÑ¨Ó~°‚ ã¨`º« =Ú. â◊‡âß#=Ú`Àáê@∞ Éè∂í `«„¿Ñ`«=ÚÅ =∂#º`« HõÅã≤=ÙO>Ë,
J@∞"≥Ñ· Ù¨ #∞O_ç "≥à√◊ `«∞#flÑ¨C_»∞ K≥@∞ì P‰õΩ HõêŒ Hõ ‰õÄ_® ÉèÜ í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ Ñ≤âßK«OQÍ
HõxÑ≤Oz =ºH˜xÎ ÉèÜ í ∞« ÃÑ_»∞`«∞Ok. =∞#∞ã¨∞ûÖ’ L`«Ê#fl"≥∞#ÿ Éè∂í `«=Ú ‰õÄ_® ã¨`º« "Õ∞.
~å„uÜ≥ÚHõ¯ JO^èŒHÍ~°OÖ’ "≥∞Å‰õΩ=QÍ =Ù#fl =ºH˜Îx J`«xH˜ Ñ¨Ó~°fi=∂#º`«Å#∞
|\˜ì `«Å∞Ñ¨ÙÅ, H˜\H˜ Å© K«ÑC¨ à◊§Ö’ ‰õÄ_® Éè∂í `«=Ú KÕ¿ã L`åÊ`«=ÚQÍ<Õ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
WO`«=~°‰õΩ J<ÕHõ=∞Ok =º‰õΩÎÅ∞ Éèí∂`«„¿Ñ`«=ÚÅ HÍ~°}OQÍ `«=∞ „áê}ÏÅ∞
HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. `åO„u‰õΩÅ =ÅÖ’ z‰õΩ¯H˘x ^è#Œ =Ú#∞, P~ÀQÆº=Ú#∞, =∞<À|Å=Ú#∞
HÀÖ’Ê~Ú#"å~°∞ J<ÕHõ=∞Ok =Ù<åfl~°∞. "åi q∞^è•ºqâßfiã¨"Õ∞ x["≥∞ÿ# Éèí∂`«=Ú
=Öˇ „Éèíq∞OÑ¨*Ëã≤ "åi „áê}ÏÅ#∞ |eQ˘#flk.
Éè∂í `«=ÚÅ∞ x[OQÍ =Ù#fl"å? ÖË"å? J<Õk XHõ â’kèOÑ¨|_»=Åã≤# q+¨Ü∞« =Ú.
"≥#∞Hõ|_ç# =~°=æ ÚÅÖ’ Éè∂í `À<å‡^Œ=Ú J<Õ [|∞ƒ =Ù#flk. nxH˜ =¸ÅOÖ’ "åi
q∞^è•ºqâßfiã¨"Õ∞ =Ù#flk. J=ã¨~°"≥∞ÿ#Ñ¨C_»∞ K«∞@∞ì„Ñ¨Hõ¯Å∞#fl "å`å=~°}OÖ’x
HÍ~°}=ÚÅ∞, Éèí∂`«=ÚÅ =Öˇ "åix P=Ç≤Ï™êÎ~Ú. XHõ Éèí∂`«=Ú "åix
|Å=O`«OQÍ „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅ∞ KÕ~Úã¨∞Î#fl@∞¡ ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. D
^Ò~åƒùQÆºÑ¨Ù ã≤÷u q∞^è•ºqâßfiãÖ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç =Ù#flÑ¨Ê\˜H˜ ~Àyx rq`åO`«=Ú
Ñ‘_çã¨∂Î<Õ =ÙO@∞Ok. x[OQÍ Éèí∂`«=Ú =Ù#fl^•? ÖË^•? J<Õ^Õ....x~°‚~ÚOÑ¨=Åã≤
=Ù#flk. ˆH=Å=Ú #=∞‡Hõ=Ú, Ñ¨Ó~åfi„QÆÇ¨ÏO =Å¡ ã¨fiã¨"≥∂‡Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# ~Ày (Self-
Hipnotise) `«#‰õΩ`å#∞ „áê}ãÖHõ\ÏxH˜ KÕ~∞° ‰õΩO\Ï_»∞.
WHõ¯_» „Ñ¨â◊fl Ñïâ’^èŒ# QÆ∞iOz HÍ^Œ∞. W@∞=O\˜ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ =Ù#fl ~Àyx
~°HO∆˜ K«∞@ H˘~°‰Ωõ Uq∞ K≥Ü∂« ºe J<Õk =ÚYº=Ú. nxH˜ ["å|∞ XHõ¯>Ë, =ÚÅ¡`À<Õ
=ÚÅ¡#∞ fÜ«∂e. Éè∂í `«„¿Ñ`«=ÚÅ#∞ áê~°„^ÀÖË"å~°∞ J<ÕH~õ H° =õ ÚÖˇ#· LÑ¨Kå~°=ÚÅ∞
85
KÕ™êÎ~°∞. =ÚYºOQÍ Éèí∂`«=ÚÅ#∞ Ñ¨@∞ìH˘x, XHõ ‰õΩO_»Ö’QÍx, ã‘™êÖ’QÍx
|OkèOz"Õã≤ ZHõ¯_À Éèí∂q∞Ö’ áêuÃÑ@ì_»O ÖËHõ HÍeÛ"ÕÜ«∞_»O ÖÏO\˜k. ~Ày
Éèí∂`«=Ú #+¨ì"≥∞ÿáÈ~ÚO^Œ<Õ #=∞‡Hõ=Ú`À P~ÀQÆº=O`«∞_Ò`å_»∞. ~Ày
J~°=÷ ÚKÕã∞¨ H˘#QÆeQˆ "å_≥`· Õ J`«_Hç ˜ „Ñ¨ã∞¨ `
Î ã« u÷≤ x q_»=∞~°z `≥Å∞Ñ¨=K«∞Û. J`«xH˜
ã¨"∂≥ ‡Ç¨Ï#=Ú ZO`«\˜ â◊H=Î˜ O`«"∞≥ #ÿ ^À `≥eÑ≤ „Éè=í ∞ =∞#ã¨∞û#∞, â◊s~°=Ú#∞ ZO`«
<åâ◊#=Ú KÕÜ∞« QÆÅ^À `≥Å∞Ñ¨=K«∞Û.
„á¶ê<£ûÖ’ XHõ~åA =∞$`«∞º^ŒO_»# W=fi|_ç#"åxH˜ =∞<À"≥*· Ï˝xHõ qz„`«"∞≥ #ÿ
q^è•#=ÚÖ’ LitHõ∆ "Õ~ÚOKå_»∞. J`«x Hõ#∞flÅ‰õΩ QÆO`«Å∞ Hõ>Ëìâß~°∞. XHõ
áê„`«Ö’Oz K«∞Hõ¯Å∞K«∞Hõ¯Å∞QÍ h~°∞ Ñ¨_Õ@@∞ì KÕâß~°∞. ã¨∂kx „QÆ∞zÛ
~°HõÎ<åà◊=ÚÅ#∞ z#flQÍ HÀã≤"Õâß=Ú Jx K≥áêÊ~°∞. P h\˜ K«∞Hõ¯Å K«Ñ¨C_»∞#∞
J`«#∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ `«# â◊s~°=Ú#∞O_ç „ã¨qOKÕ ~°HõÎÑ¨ÙK«∞Hõ¯Å∞ J#∞‰õΩ<åfl_»∞.
`«# ~°HõÎ=Ú "≥∞Å¡"≥∞Å¡QÍ K«∞Hõ¯Å∞K«∞Hõ¯Å∞QÍ Ñ¨_»∞`ÀOk Jx K≥¿ÑÊ@Ñ¨Ê\˜H˜
ÉèíÜ«∞„ÉèÏO`«∞_≥· K«xáÈÜ«∂_»∞. XHõ =ºH˜Îx q+¨ã¨~°ÊO HÍ@∞"Õã≤Ok. Wk K«∂ã≤#
=ºH˜Î =ÙuÎ<Õ H˘OK≥=Ú w~°∞‰õΩáÈ~ÚO^Œx J`«xH˜ K≥áêÊ_»∞. P q+¨Ü∞« =Ú JHõ¯_ç`À
=∞iÛáÈÜ«∂~°∞. KåÖÏ~ÀAÅ `«~åfi`« J`«#∞ x[OQÍ<Õ q+¨ã¨~°ÊO HÍ>Ëã≤Ok J<Õ
ã¨`åºxfl `≥eáê~°∞. `«Hõ∆}"Õ∞ J`«xH˜ <å\˜ ã¨‡$u =zÛ ÉèíÜ«∞O`À K«xáÈÜ«∂_»∞.
WHõ¯_» q+¨ „Ñ¨ÉèÏ= „Ñ¨âıfl ÖË^Œ∞Hõ^•! =∞O„`«`«O„`åÅÖ’ ™ê^è•~°}OQÍ „Ñ¨Ü≥∂HõÎ
Ü≥ÚHõ¯ P`«‡qâßfiã¨=Ú, ^Œ$_è»"≥∞ÿ# =∞<À|Å"Õ∞ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk. Z=ig∞^≥·`Õ
=∞O„`«„Ñ¨Ü≥∂QÆ=Ú KÕÜ«∞|_»∞`«∞#fl^À J`«xH˜ ‰õÄ_® „Ñ¨Ü≥∂HõÎ g∞^Œ XHõÑ¨C_»∞
qâßfiã¨=Ú =Ù#flÑ¨C_Õ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ Ñï}Ï=∂Å∞ =™êÎ~Ú.
™ê^è•~°}OQÍ Éèí∂`«„¿Ñ`«=ÚÅ QÆ∞iOz =KÕÛ „Ñ¨ãÖQÍÅ∞ JkèHÍOâ◊=Ú
P^è•~°~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#"Õ. HÍh JÑ¨C_»Ñ¨C_»∞ Éèí∂`«„¿Ñ`«=ÚÅ "åãÎ̈qHõ J=`«~°} ‰õÄ_®
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. XH˘¯Hõ¯™êi ã¨Ç¨#∞Éèí∂u Hõey# P`«‡ qâ◊√^ŒúOQÍ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_Õ
^Œ$+≤`ì À ãÖÑ¨~¯° =Ú ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl Éè∂í `«„¿Ñ`«=ÚÅ ¿Ñ~°∞`À<Õ ÉèÜ í ∞« Ñ¨_áç ÈÜÕ∞ =º‰õΩÅÎ ∞,
ã¨Ç¨Ü«∞=Ú KÕ¿ã"åi, Ç¨x KÕ¿ã"åi =∞^èŒº `Õ_® `≥Å∞ã¨∞H˘#ÖË~°∞. Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞Î‰õΩ
ãÖ|OkèOz# ãÖ"åºÑ¨"Î ∞≥ #ÿ J*Ï˝#"Õ∞ D Éè∂í `À<å‡^•xH˜ HÍ~°}=Ú. "≥#∞Hõ|_ç#
86
J*Ï˝#∞Å~Ú# =¸_èq» âßfiã¨=ÚQÆÅ =º‰õΩÅÎ âßs~°H,õ =∂#ã≤Hõ ã≤u÷ x, ã¨∂Hõ;â◊s~°^•è i

P`« ‡ Å#∞O_ç "Õ ~ ° ∞ QÍ QÆ ∞ iÎ O Kåe. XHõ =ºH˜ Î g ∞^Œ ‰ õ Ω ^Õ g ^Õ = `« Å ∞QÍx,
Éèí∂`«„¿Ñ`«=ÚÅ∞QÍx P=Ç≤Ï™êÎ~Ú J<Õ J*Ï˝<åxfl Ñ¨ÓiÎQÍ `«∞_çz"ÕÜ«∂e.
=∞ã≤Î+¨¯=Úg∞^Œ P=iOzÜ«Ú#fl J*Ï˝#"Õ∞ Ç≤Ïã‘ìiÜ«∂ ÖËHõ L<å‡^Œ=ÚQÍ
|Ç≤Ï~°` æ =« ∞ø`«∞Ok. HÍh L`«¯$+ì̈`å =∂~°=æ Ú g∞^Œ‰Ωõ #_çÑO≤ K«\ÏxH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ñ¨_Õ
P`«‡Å∞ Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞Î#∞O_ç WzÛÑ¨ÙK«∞Û‰õΩ<Õ =∂~°æ=Ú ™ê÷Ñ¨# KÕÜ«∞^ŒÅz#Ñ¨Ù_»∞,
Jk ZÅ¡Ñ¨C_»∞ XHõ „âı+¨ª Ñ¨~å=∞~°≈~°∂ÑÖÖ’ ÖËHõ J*Ï˝`«"≥∞ÿ# ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ~°∂ÑÖÖ’
„Ñ¨ H õ \ ˜ ` « = ∞ø`ÀOk. J^Œ $ â◊ º =∞QÆ ∞ @=Å# K« ∂ _» Ö Ë H õ á È~Ú<å, J~° ÷ = Ú
KÕã∞¨ H˘#ÖËHáõ È~Ú<å Hˆ =Å=Ú Wk XHõ ãÖÜ≥∂QÆ=Ú(Chance) J#∞‰õΩ<åfl ã¨`º« =Ú
W^Õ.
87
Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞ÎÜ≥ÚHõ¯ qkè=º=ã¨÷
`«^äŒºO`À ‰õÄ_ç# P^è•~åÅ∞
„ã¨+Ü
ì¨ Ú≥ Hõ¯ xÜ«∞u =º=™ê÷r=# ã¨$[# =∂„`«"∞Õ HÍHõ "å\˜ x~°fiÇ¨Ï}H˘~°‰Ωõ
J#fl =#ã¨Ê`«∞Å∞, [Å"åÜ«Ú=Ù "≥Ú^ŒÅQÆ∞ J<ÕHõ"≥∞ÿ# "å\˜Ü≥ÚHõ¯ „Ñ¨K«∞~°
ÉèÏO_®QÍ~°=Ú =∂#= ã¨=Ú^•Ü«∞=ÚÅ H˘~°‰õΩ LÑ¨Å|ú=Ú JÜÕ∞º@@∞¡ KÕã≤Ok.
U ™ê^èŒ#=ÚÅ P^è•~°OQÍ =∞#=Ú rqOz =Ù<åfl"≥∂, WOHÍ J<ÕHÍ<ÕHõ QÆuq^èŒ∞Å
ãÖKåÅ# KÕã∞¨ <Î åfl"≥∂ Jq =∞# Ñ¨Ù~°∞ëê~°O÷ `À KÕÜ∞« |_»Ö^Ë ∞Œ . ^≥"· å#∞„QÆÇÏ¨ O =Å#
ÅaèOKå~Ú. Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú Q˘Ñ¨Ê^ÕQÍh, =∞#‰õΩ =Ù#fl LÑ¨Å|∞úÅÖ’ Ñ¨~ÀHõO∆ QÍ J^Œ$â◊º
ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩÅ Ü≥∂QÆ^•#=ÚÜ≥ÚHõ¯ ™ê÷#=Ú =∞~°∞=‰õÄ_»^∞Œ .
Wk ™ê=∂#º r=# =º=ã¨÷ q+¨Ü∞« =Ú. WO`ÕHÍHõ J<ÕH™õ ê~°∞¡ ^Œ$+≤Qì ÀK«~=° ∞ÜÕ∞º
ãÖÑ¶∞¨ @#ÖÖ’ J^Œ$â◊ºã¨`åÎÜÚ≥ Hõ¯ qt+¨ì ã¨Ç¨ Ü«∞O ã¨Ê+Öì QÍ HõxÑ≤™ÈÎOk. KåÖÏ™ê~°∞¡
"å\˜x ãÖÜ≥∂QÆ=Ú(chance) Jx ^•>Ëã∞¨ OÎ \Ï~°∞. HÍh Ö’`«∞QÍ Ñïje¿ãÎ Wk
ãÖÜ≥∂QÆ=Ú =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞ Jx `≥Å∞ã¨∞OÎ k. „Ñ¨H$õ u =º=ã¨Ö÷ ’ `«# xÜ«∞=∂Å#∞
JkèQqÆ ∞Oz# qâı+¨ =ºH˜HÎ ˘~°‰Ωõ , qâı+¨ Ñïã≤`
÷ ∞« ÅÖ’, qâı+¨ ã¨Ç¨ Ü«∞O JO^Œ*Ü
Ë ∞« |_»@O
ÖÏO\˜ ãÖÜ≥∂QÍÅ‰õΩ `å=ÙÖË^Œ∞.
âß„™êÎÅÖ’ qaè#fl Ö’HÍÅ =~°‚# Åaèã¨∞ÎOk. "å\˜Ö’ r=#∞‡HõÎ P`«‡Å∞
qKå~°} KÕã∂¨ ,Î â◊s~°^•è s Ñ¨$näfi"åã¨∞Å‰õΩ ã¨Ç¨ Ü«∞Ñ¨_∞» @‰õΩ x~°O`«~=° Ú `«`Ê« ~°∞Öˇ·
=ÙO\Ï~°∞. D Ö’HÍÅ#∞ Éè∫uHõâßG=Ú Ü≥ÚHõ¯ PÜ«∂=∂Å∞ P^è•~°OQÍ J~°=÷ Ú
KÕã¨∞HÀÖË=Ú. ã¨∂Hõ;=∞QÆ∞@ =Å# "å\˜ ã≤÷u K«`«∞~°÷ PÜ«∂=∞=Ú HõO>Ë ^•\˜
=ÙO@∞Ok. HÍh ™ê^è#Œ Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú`À k=º^Œ$+≤xì ãÖáêkOz, â◊s~°^•è s ™ê^è‰Œ Ωõ _»∞,
ã¨fiÜ«∞OQÍ ã¨∂Hõ;~°∂ÑÖ ^èŒiOz, ã¨∂÷Å[QÆ`«∞ÎÖ’ =Ù#fl, D qaè#fl PÜ«∂=∂Å
88
~°Ç¨Ïã¨º=∞Ü«∞ Ö’HÍÅ#∞ K«∂_»QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. WHõ¯_» ã¨∂Hõ; P`«‡Å∞ `«=∞

Hõ~å‡#∞™ê~°=Ú Ñ¶Ö¨ ÏÅ#∞ J#∞Éèqí ™êÎ~Ú. P P^è•~°OQÍ<Õ XHõ xtÛ`« J=kè=~°‰Ωõ
Jq JHõ¯_» =ÙO_»=eû =ã¨∞ÎOk. Wk XHõ ã¨∞xtÛ`« `«^äŒº=Ú.
âß„™êÎ#∞™ê~°=Ú [##=∞~°} K«„HõOÖ’ Ñï„Éèqí ∞ã¨∞#Î fl r=Ù_»∞ ã¨fi~°Oæ -#~°HOõ ,
„¿Ñ`«-Ñ≤âßK«, Ñ≤`~« ,° „H˜q∞, H©@Hõ, Ñ¨â√◊ , =∞#∞+¨º Ü≥∂xx á⁄O^Œ∞`å_»∞. D HÍÅOÖ’
r=Ù_»∞ á⁄O^ŒQÆeˆQ QÆ`«∞Å#∞ Ô~O_»∞ =~åæÅ∞QÍ qÉèílOKå~°∞. Hõ$+¨‚QÆu-â◊√Hõ¡QÆu.
g\˜<Õ ^èŒ∂=∞Ü«∂#O-^Õ=Ü«∂#O Jx ‰õÄ_® JO\Ï~°∞. KèåO^ÀQÀºÑ¨x+¨`«∞Î D
QÆ`«∞Å#∞ r"å`«‡ Ü≥ÚHõ¯ qaè#fl ã≤÷`«∞Å#∞ QÆ∞iOz q™êÎ~°OQÍ q=iOzOk.
w`åHÍ~°∞_»∞ ‰õÄ_® WÖÏ J<åfl_»∞.
„`≥· q^•º=∂O ™È=∞áêó Ñ¨Ó`«áêáêó I Ü«∞*Ë˝i¿+ìfi „áê~°÷Ü«∞<ÕÎ II
`ÕÑÙ¨ }º=∂™ê^Œº ....... ã¨∞~ˆ O„^ŒÖ’HõO Jâ◊flxÎ k"åº<£xqÌ ^Õ= Éè’QÍ<£, `Õ `«O
Éèí∞HÍÎfi ã¨fi~°æÖ’HõO qâßÅO, H©∆}Ë Ñ¨Ù}Ëº =∞~°ÎºÖ’HõO qâ◊xÎ II
"Õ^ÀHõÎ Hõ~‡° HÍO_»Å∞ KÕã,≤ ã¨HÍ=∞ Ü«∞[˝=ÚÅ ^•fi~å Ü«∞[˝ÉQíè "Æ å#∞x Ñ¨ÓlOz,
Ü«∞[˝â+ı O¨ Ü≥ÚHõ¯ ™È=∞áê#OÖ’ xëêÊÑ¨ÙÖˇ· â„ +ı ª¨ =º‰õΩÅÎ ∞ ã¨fi~°Oæ KÕ~∞° ‰õΩO\Ï~°∞. P qâßÅ
ã¨fi~°Öæ ’HõOÖ’ qaè#fl ^Õ=Éè’QÍÅ#∞ J#∞Éèqí ™êÎ~∞° . Ñ¨Ù}ºHõ~‡° Å∞ ã¨=∂ÑÖÎ J~ÚáÈÜ«∂Hõ
r=Ù_»∞ =∞éÅ D =∞$`«∞ºÖ’HõO KÕ~∞° ‰õΩO\Ï_»∞.
WHõ¯_» Ü«∞[˝=Ú J<Õ „áê}Ïyfl ã¨∞Êù~} ° O, =ºH˜` Î fi« L^•fÎH~õ } ° , Éè[í # „Ñ¨„H˜Ü∞«
ÖÏO\˜ Hõ~°‡HÍO_»Å∞ Jx"å~°º"≥∞ÿ<å „Ñ¨^è•#O HÍ=Ù.
P^è•º`«‡"Õ`«ÎÅ∞, ã¨∂Hõ;^Œ$+≤ìãÖÑ¨#∞flÅ∞ Ñ¨$käfig∞^Œ ‰õÄ~°∞Û<Õ=ÙO_ç, Jxfl
Ö’HÍÅ#∞ K«∂ã¨∂Î JHõ¯_» x=ã≤ã∞¨ #Î fl ã¨∂Hõ; P`«‡Å`À ãÖÑ¨~¯° =Ú ÃÑ@∞ìH˘#QÆÅ~°∞
Jx `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞. WO`ÕQÍHõ H˘xfl'ã¨∂Hõ;ã¨`åÎÅ∞— JO`«iHõ∆ Ö’HÍÅÖ’<ÕQÍHõ,
Ñ¨$käfig∞^Œ‰õÄ_® x=ã≤ã¨∂Î =ÙO\Ï~°∞. "å~°∞ `«=∞ "≥·Ñ¨Ù#∞O_ç Ñ¨$näfi"åã¨∞Å`À
ãÖÑ¨~¯° =Ú ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘#∞@‰õΩ Ñ¨ÓiÎ „Ñ¨Ü∞« `«fl=Ú KÕ™êÎ~∞° . HÍh ã¨∂Hõ;[QÆ`∞« Î QÆ∞iOz
`≥eÜ«∞x =∂#= ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú ÉèíÜ«∞O =Å# ãÖHÀzOz<å, ã¨∂Hõ;^Œ~°≈#=Ú
KÕÜ«∞QÆeˆQ ™ê^èŒ‰õΩÅ∞, "åi Ñ¨ÓiÎ ã¨Ç¨ÏHÍ~°=Ú á⁄Ok, ã¨fiÜ«∞OQÍ<Õ HÍHõ ã¨=∞ã¨Î
r=^è•s ã¨=Ú^•Ü«∂Å‰õΩ Ñ¨~ÀHõ∆ "≥·Éèí=O`À, ÖÏÉèÏxfi`«∞Å#∞ KÕ™êÎ~°∞.
89
käÜ∂≥ ã¨Ñ‘¶ ã¨=Ú^•Ü«∂xH˜ =∞~°}À`«~Î ° rq`«=Ú g∞^Œ Ñ¨ÓiÎ qâßfiã¨=Ú#flk.
"åi „Ñ¨HÍ~°=Ú r"å`«‡ x~°O`«~° qHÍã¨ „Ñ¨„H˜Ü∞« ‰õΩ Ö’<Ò`«∞Ok. D |$Ç¨Ï`å¯~°º
x~°fiÇ¨Ï}Ö’ „ã¨+¨ì‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOK«\ÏxH˜ Ju Q˘Ñ¨Ê ã¨∂Hõ;â◊s~°^è•~°∞Öˇ·# P`«‡Å
ãÖÑ¶∞¨ =Ú#flk. D ^Œ∞~°=æ ∞ˆH„∆ `«OÖ’ ã¨∂Å÷ â◊s~°^•è ~°∞Å∞ ™ê=∂#ºOQÍ „Ñ¨"tÕ OK«Ö~Ë ∞° .
HÍh `«=∞ „âı+¨ª Hõ~°‡Å P^è•~°OQÍ ã¨∂Hõ;r"å`«‡Å∞ „Ñ¨"ÕtOK«QÆÅ=Ù. Ñ¨$käfig∞^Œ
qÑ¨`∞« Î =zÛ#Ñ¨C_»∞ „âı+=ª¨ º‰õΩÅÎ ‰õΩ ã¨ÇÏ¨ HõiOK«\ÏxH˜ Jq Éè∂í q∞g∞^Œ‰Ωõ J=`«i™êÎ~Ú.
=ÚO_»HÀÑ¨x+¨`∞« ÖÎ ’ WÖÏ K≥ÑÊ¨ |_çOk. U¿ÇÏºÇ≤Ï`« `«=∂Ç¨˙`«Ü∞« ó ã¨∞=~°Ûã¨ó
ã¨∂~°ºã¨º~°t‡aè~ü Ü«∞[=∂#O =^ŒxÎ, „Ñ≤Ü«∂O "åK«=∞aè =^Œ<ÀÎº~°ºÜ«∞O U+¨=ó
Ñ¨Ó}º ã¨∞Hõ$`À „|Ç¨Ï‡Ö’HõóII
Ü«∞[˝Hõ~°‡Å Ñ¶ë`«OQÍ k=ºÖ’Hõ JkèHÍi`«fi=Ú á⁄Ok# Ñ¨Ù}Ïº`«∞‡Å‰õΩ
=∞$`«∞ºHÍÅOÖ’ *’ºu+¨‡u PÇ¨ï`«∞Å∞, '~°O_ç-~°O_ç— Jx Ñ≤Å∞ã¨∞Î ã¨∂~°ºH˜~} ° =ÚÅ
^•fi~å k=ºÖ’HÍÅ‰õΩ fã¨∞H˘x "≥à◊`å~Ú. JHõ¯_» =∞^äŒ∞~° =K«#=ÚÅ`À "åiH˜
™êfiQÆ`«O Ñ¨Å∞‰õΩ`å~°∞. W@∞=O\˜ Ñ¨Ù}Ïº`«∞‡Å‰õΩ k=ºÖ’HÍÅÖ’ QÆu =ÙO@∞Ok.
Dq^èŒOQÍ âßG=K«<åÅÖ’ Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞Î, JHõ¯_» =ÙO_Õ J^Œ$â◊º P`«‡Å
LxH˜ Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞~°÷#=Ú KÕ¿ã „Ñüáê^Œ# Åaèã¨∞ÎOk. Ñ¨$käfig∞^Œ x=ã≤OKÕ „âı+¨ª
P`«‡Å ^•fi~å "åi`À ãÖÑ¨~¯° =Ú ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘#|_ç W~°∞=Ùi =∞^èºŒ WzÛÑ¨ÙK«∞Û‰õΩ<Õ
„Hõ=∞=Ú ‰õÄ_® `≥ÅÊ|_ç#k. "≥·*Ï˝x‰õΩÅ „Ñ¨HÍ~°=Ú ã¨∂Hõ;â◊s~°^è•~°∞ÅÖ’ Ecto-
plasm J<Õ XHõ ã¨∂Hõ;Ñ¨^•~°÷=Ú =ÙO@∞Ok. Jk Ñ¨^•~°÷=Ú Ü≥ÚHõ¯ K«`«∞~°÷
PÜ«∂=∞=Ú (Forth dimention) HõO>Ë ÃÑ· ã≤÷u. ãÖÉèí=`«ó r"å`«‡ nxx
=ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞H˘<Õ Éè∫uHõ PHÍ~°=Ú „QÆÇ≤Ïã¨∞ÎO^Œ<Õk, J<ÕHõ L^•Ç¨Ï~°}Å ^•fi~å
x~°∂Ñ≤OK«|_ç#k. nxx Personification Jx Ñ¨~å=∞<À"≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ (Para
psycologists) <å=∞Hõ~} ° =Ú KÕã≤ J#∞ãÖ^è•#O KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
Martin Gordesser „Ñ¨ã≤^Œú Éè∫uHõâßG"Õ`«Î WÖÏ J<åfl~°∞. 'D „Ñ¨ÑÖK«OÖ’
x`«º=Ú "ÕÖÏk =º‰õΩÎÅ rq`«OÖ’ W@∞=O\˜ z#flÃÑ^ŒÌ ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞<Õ
=Ù<åfl~Ú. g\˜Ö’ H˘xfl HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ JÖÏ (By chance) [iQÍ~Ú J#∞H˘<åfl,
H˘xfl qÅHõ} ∆ ãÖÑ¶∞¨ @#Å#∞ Jx J#∞H˘#ÖË=Ú—.
90
„Ñ¨`º« Hõ"∆ å^Œ=Ú#‰õΩ „áê=ÚYº`« xKÕÛ "≥*· Ï˝x‰õΩÅ ZQÆ`åox ‰õÄ_® =Ù¿ÑHÕ∆ z
Ñ¨~å=∞<À"≥*· Ï˝x‰õΩÅ∞, Éè∫uHõâßGHÀq^Œ∞Å∞ J<ÕHõ ãÖÑ¶∞¨ @#Å#∞ ãÖHõÅ#=Ú KÕã≤
qâı¡+≤OKå~°∞. nxx|\˜ì XHõ J^Œ$â◊ºâ◊H˜Î, D ãÖÑ¶¨∞@#Å‰õΩ HõzÛ`«OQÍ HÍ~°}=Ú
J=Ù`ÀO^Œx, Ñ¨~ÀHõ"∆ ∞≥ #ÿ ã¨Ç¨ Ü«∞=ÚÅ∞ JOk=fi|_»∞`«∞<åflÜ«∞x QÆ∞iÎOKå~°∞.
„a@<£Ü≥ÚHõ¯ ã¨∞„Ñ¨ã≤kú QÆ}˜`«A˝_»∞, Éè∫uHõâßG"Õ`«Î, U„_çÜ«∞<£_®Éòû J<ÕHõ
Ñ¨sHõ∆Å∞ x~°fiiÎOz D „HÕk x~åú~°}‰õΩ =KåÛ_»∞. 'D qâ◊fi „|Ç¨‡O_»=ÚÖ’
ã¨∂Hõ;ãÖ^Õâ◊"åÇ¨ÏHõ â◊H˜Î^è•~°Å∞ x~°O`«~°=Ú „Ñ¨=Ç≤Ïã¨∞Î<åfl~Ú. Wq =∞x+≤Ü≥ÚHõ¯
*Ï˝<ÕO„kÜ«∞=ÚÅ`À ãÖÑ¨~°¯=Ú ™ê÷Ñ≤OK«∞H˘O\Ï~Ú. g\˜ `«~°OQÆ^≥·~°…º=ÚÅ∞
ã¨∞=∂~°∞ XˆH qÅ∞= Hõey=ÙO\Ï~Ú. P~°÷~ü HÀã¨¡~ü `«# Ñ¨Ùã¨ÎHõ=Ú The roots of
coincedence Ö’ _®II _®ÉòûÜ≥ÚHõ¯ ÃÑ· Jaè„áêÜ«∞=Ú QÆ∞iOz `≥Å∞Ñ¨Ù`«∂ WÖÏ
J<åfl_»∞. ' "Õx^•fi~å „|Ç¨‡O_»=∞O`å "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl J^Œ$â◊ºâ◊‰õΩÎÅ∞ â◊s~°^è•i
=∞#∞+¨µºÅ`À ãÖÑ¨~¯° =Ú ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘x, Éèqí +¨º`«∞QÎ ∞Æ iOz `≥Å∞Ñ¨Ù`«∂, PÑ¨^HŒ ÍÅOÖ’
=∞<À^è≥·~åºxfl ÃÑOK«QÆeˆQ L`«¯$+¨ì PÖ’K«#Å#∞ JOk™êÎÜ≥∂, "åix J^Œ$â◊º
ã¨Ç¨Ü«∞‰õΩÅ∞ J#=K«∞Û. ãÖÉèí=`«ó LK«Ûã¨÷sÜ«∞ ã¨Ç¨Ü«∞=Ú KÕ¿ã P`«‡Å∞ ã¨∂Hõ;
[QÆ`«∞ÎH˜, „Ñ¨`«ºHõ∆ [QÆ`«∞ÎH˜ =∞^èŒº "å~°kèQÍ "å\˜x =ÙÑ¨Ü≥∂y™êÎÜÕ∞"≥∂.
J<ÕH=õ ∞Ok =º‰õΩÅÎ ‰õΩ `«=∞ „Ñ¨Ü∞« `åflÅHõO>Ë q∞Oz# ÖÏÉèÏÅ∞ ÅaèOK«_=» Ú
QÆ=∞x™êÎ=Ú. "å\˜x ^≥·"å#∞„QÆÇ¨ÏOQÍ Ñ¨Ó~°fiÑ¨Ù}ºOQÍ ÖËHõ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ ÉèÏ+¨Ö’
HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ [iQÍ~Ú JO\Ï~°∞. ZO^Œ∞=Å¡ #O>Ë WHõ¯_» =ºH˜ÎÜ≥ÚHõ¯
„Ñ¨Ü∞« `åflxH˜, ÅaèOz# Ñ¶e¨ `åxH˜ Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ ãÖ|O^è=Œ Ú HõxÑ≤OK«^∞Œ . g~°∞‰õÄ_®
JO`« Ñ¶ë`«=Ú =ã¨∞ÎO^Œx PtOz =ÙO_»~°∞. =∞i W@∞=O\˜ Ñ¶ë`åÅ‰õΩ U=∞x
HÍ~°}=Ú K≥Ñ¨ÊQÆÅ=Ú? „Ñ¨Ü«∞`åflxH˜ q∞Oz, PtOK«x-TÇ≤ÏOK«x J^Œ∞ƒù`«
Ñ¶ë`åÅ∞ =zÛ#Ñ¨C_»∞ Ñ¨Ù~°∞ëê~å÷xfl |>Ëì Ñ¶ë`«=Ú J<Õ ™ê~°fi„uHõ ã≤^•úO`«=Ú
U"≥∞#ÿ @∞¡?
x*ÏxH˜ J^Œ$â◊º[QÆ`«∞Î `«#Ö’ `å#∞, XHõ JÖ∫H˜Hõ"≥∞ÿ#, qÅHõ∆}"≥∞ÿ#,
~°Ç¨Ïã¨º"≥∞ÿ# Ö’Hõ=Ú. =∞# ^Œ$â◊º=∂# [QÆ`«∞ÎÖ’x hÇ¨iHõÅ∞, ™œ~°=∞O_»Å=Ú,
„|Ç¨‡O_»=Ú HõO>Ë J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ k. =∂#=ÙxH˜ `«#^≥#· XHõ [QÆ`∞« ,Î XHõ ™ê=∂lHõ
91
=º=ã¨÷ =Ù#flk. J^Õq^èŒOQÍ [ÅK«~°∞Å∞, ã¨∂Hõ;r=ÙÅ∞, Ñ¨~å#flÉèí∞‰õΩ¯r=ÙÅ∞,
„H˜q∞H©@HÍÅ∞, Virus, Bacteria "≥Ú^ŒÅQÆ∞"åxH˜, "å\˜-"å\˜ qÅHõ∆}"≥∞ÿ# Ö’HÍÅ∞
=Ù<åfl~Ú. HõO\˜H˜ HõxÑ≤OK«x J^Œ$â◊ºÖ’HÍÅÖ’ =∞~°}À`«~Î ° rq`å=kè (Life span)
=Ù#fl r=<å^è•~°∞Å‰õΩ ‰õÄ_® WÖÏO\˜ =º=¿ã÷ =Ù#fl^Œ<Õ „Ñ¨=∂}ÏÅ∞ L^•Ç¨Ï~°}Å∞
`«~K° ∞« Åaèã∂¨ <Î Õ =Ù<åfl~Ú. Ñ≤`~« ∞° Å∞-J^Œ$â◊º ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩÅ∞ WHõ¯_» x=ã≤ã∂¨ Î `«=∞‰õΩ
x~åúiOK«|_ç# HÍÖÏxfl QÆ_»∞Ñ¨Ù`å~°∞. ã¨=∞Ü«∞=∂ã¨#fl "≥∞ÿ#Ñ¨Ù_»∞ ã¨=∂# QÆ∞},
^è~Œ ‡° =ÚÅ∞ QÆÅ P`«‡Å`À ãÖÑ¨~¯° =Ú ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘x ¿ãflÇ¨Ï, ™œ[#º, ã¨ÇÏ¨ HÍ~°=ÚÅ
â◊$OYÅ U~°Ê~°K«∞H˘O\Ï~°∞. Ñ≤`«~°QÆ}ÏÅ∞, `«=∞ ã¨∂÷Å rq`« HÍÅOÖ’x „âı+ª̈`«#∞,
=∞~°}À`«Î~°HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® W`«~°∞Å‰õΩ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_Õ suQÍQÍx ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_»∞@‰õΩ
HÍh J#∞‰õÄÅ Ç≤Ï`«=Ú KÕ‰õÄˆ~Û Ñïã≤÷`«∞Å∞ U~°Ê~°K«\ÏxH˜ `«=∞ ã¨∂Hõ;â◊‰õΩÎÅ#∞
qxÜ≥∂y™êÎ~°∞. P`«‡‰õΩ ãÖ|OkèOz# D J^è•ºÜ«∞=Ú ~°Ç¨Ïã¨ºÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ#^ÕHÍHõ
Ñïâ’kèOK«=Åã≤#k‰õÄ_».
J^Œ$â◊ºÖ’Hõ=ÚÅ QÆ∞iOz K«~°Û=zÛOkQÆ#∞Hõ „Ñ¨ãÖQÍ#∞™ê~°=Ú, XHõ
q+¨Ü«∞=Ú ã¨Ê+¨ìOQÍ K≥Ñ¨Ê=Åã≤ =Ù#flk. U â◊s~°^è•iÜ≥ÿ∞<å `«# ™ê^èŒ#
Ñ¨~å„Hõ=∞=ÚÅ`À ˆH=Å=Ú `«# „Ñ¨K«O_» WKåÛùâ◊H˜Î ^•fi~å ã¨∂Hõ;Ö’HÍÅÖ’ Jxfl
"≥·Ñ¨ÙÅ‰õΩ Ñï„Éèí=∞}=Ú KÕã¨∂Î JHõ¯_» x=ã≤ã¨∞Î#fl P`«‡Å`À ãÖÑ¨~°¯=Ú
™ê÷Ñ≤OK«∞H˘#QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. ã¨∂Hõ;â◊s~åxfl ã¨„H˜Ü«∞=Ú KÕã¨∞‰õΩ#flÑ¨Ê\˜H© ™ê^èŒ‰õΩx
™ê=∂#º ã¨∂Å÷ â◊s~°=ÚÖ’ Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ `Õ_® HõxÑ≤OK«^∞Œ . "Õ+É¨ Ïè +¨ÅÖ’, r=#K«~º° Ö’
Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê fã¨∞‰õΩ~å‰õΩO_®<Õ "å~°∞ `«=∞ ã¨∂Hõ;â◊s~°=ÚÖ’ qaè#fl Ö’HÍÅÖ’
~åHõáÈHõÅ∞ Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ J=~À^è=Œ Ú ÖË‰Ωõ O_® KÕã∂¨ Î =ÙO_»QÅÆ ~°∞. ã¨∂H©;Hõ~} ° ™ê^è#Œ
^•fi~å D „Ñ¨Ü≥∂[<åxfl ™êkè™êÎ~°∞. ™ê^èŒ∞=ÙÅ, =∞Ç¨=∂#=ÙÅ, |∞∞+¨µÅ Ü≥ÚHõ¯
Jã≤÷`«fi=Ú =O^ŒÖÏk ãÖ=`«û~°=ÚÅ∞ "åiÜ≥ÚHõ¯ D ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú =Å¡<Õ
=ÙO@∞Ok. PÖ’K«<å `«~°OQÆ=ÚÅ`À xi‡OK«|_»¤ ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú Dq^èŒOQÍ
J#O`«HÍÅO`Àáê@∞ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. HÍÖÏ#∞™ê~°=Ú =∂#= Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú#‰õΩ
Jf`« =∞xÑ≤OKÕ q+¨=∞ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ x"åiOK«|_»∞@ ÖËHõ HõO\˜H˜ HõxÑ≤OK«x
=~°^•<åÅ Ñ¨~O° Ñ¨~° Ü≥ÚHõ¯ =¸Å=ÚÖ’ „ã¨+Ü ì¨ Ú≥ Hõ¯ D qkè =º=ã¨÷ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k.
92
J"åã¨Î=Ú(#=∞‡Hõ=Ú ÖËHõáÈ=Ù@) Jx ÖËHõ HÍHõ`åmÜ«∞=Ú Jx <≥\˜ì"Õã≤<å

#=∞‡Hõ=Ú#fl Ñï[#∞Å‰õΩ ^≥"· å#∞„QÆÇÏ¨ =Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ç¨ Ü«∞=Ú#∞ QÆ∞iÎOz ^•xH˜
Hõ$`«[˝`« K«∂Ñ≤ã¨∂Î, J^Œ$â◊ºOQÍ =Ù#fl Ñ¨~ÀHõ∆=Ú g∞^Œ `«=∞ „â◊^Œú#∞ qâßfiã¨=Ú#∞
ÃÑOá⁄OkOK«∞H˘#∞@‰õΩ „áê=∂}˜H"õ ∞≥ #ÿ P^è•~åÅ∞ Åaè™êÎ~Ú.
93
™ê^èŒ# - Ü«∞[˝=ÚÅ ã¨∂H©;Hõ~°}
Ü«∞Aˆ~fi^Œ=ÚÖ’ 'Ü«∞*Ï˝"·≥ „âı+` ª¨ =« ∞O Hõ~‡° — J<Õ LH˜Î =ã¨∞OÎ k. J#QÍ Ü«∞[˝=Ú

„Ñ¨ÑÖK«OÖ’<Õ Jxfl „âı+¨ª"≥∞ÿ# Hõ~°‡ÅHõO>Ë „âı+¨ª"≥∞ÿ#k. âßGHÍ~°∞Å∞, QÍÜ«∞„f
*Ï˝#=∂~°æ=Ú ^•fi~å =ºH˜ÎÖ’x J*Ï˝# `«=∞ã¨∞û#∞ ^Œ∂~°O KÕã≤ J`«xx
|O^èŒq=Ú‰õΩÎ_çx KÕ¿ãÎ JHõ¯_Õ Ü«∞[˝=Ú ^Õ=Ñ¨Ó[# ^•fi~å ÉèíH˜ÎÜ≥∂QÆ=Ú,
ãÖQÆfHõ~°}=Ú ^•fi~å *Ï˝#Ü≥∂QÆ=Ú, ^•#=Ú ^•fi~å Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú Ü≥ÚHõ¯ XHõ
ã¨=∞„QÆ ™ê^èŒ# Ñ¨^ŒúuH˜ „Ñ¨fHõ. Ü«∞[˝=Ú#∞ ã¨~°fi„âı+¨ª=ÚQÍ ZO^Œ∞‰õΩ QÆ∞iÎOKå~°∞?
Jx qâı¡+¨} KÕã¨∞‰õΩO>Ë D Ñ¨q„`« „Ñ¨„H˜Ü«∞Ö’ 'HÍ~°}â◊H˜Î— „Ñ¨Ü≥∂QÆ"Õ∞ HÍ~°}=Ú
Jx `ÕÅ∞`«∞Ok. 'ã¨∂÷Å=Ú— HõO\˜H˜ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. 'ã¨∂Hõ;=Ú J^Œ$â◊º"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H©
LÑ¨Hõ~°}ÏÅ^•fi~å QÆ∞iÎOK«=K«∞Û—. 'HÍ~°}=Ú— ˆH=Å=Ú |∞kú^•fi~å `«Ñ¨Ê WOH˘Hõ
q^è•#=Ú ÖËHõ LÑ¨Hõ~°}=ÚÅ ^•fi~å QÆ∞iÎOÑ¨|_»^Œ∞. Ñ¨sH˜∆OK«ÖË=Ú. Ü«∞[˝=ÚÖ’
D HÍ~°}â◊H˜Î<Õ LÑ¨Ü≥∂y™êÎ~°∞. HÍ~°}â◊H˜Îx ÃÑ·H˜ÖËÑ≤ LÑ¨Ü≥∂y™êÎ~°∞. Wk ÖËHõáÈ`Õ
Ñ¨^•~°=÷ Ú XHõ [_»=ã¨∞=Î Ù. JO^Œ∞=Å¡<Õ Ü«∞[˝=Ú#∞ „âı+=ª̈ ∞<ÕQÍHõ, =i+ª̈ =∞x ‰õÄ_»
JO\Ï~°∞. 'Ü«∞[˝ „Ñ¨â◊O™ê— „Ñ¨Hõ~°}ÏÅÖ’ J<ÕHõ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ Ü«∞*Ï˝yfl Ü≥ÚHõ¯
qt+¨` ì « „ÑüáêkOK«|_ç#k.
g∞=∂O™êHÍ~° ∞ _» ∞ Ü« ∞ [˝ Ñ ¨ i }Ï=∞OQÍ Z#fl\˜ H © #+¨ ì = ÚHÍh
ã¨∂Hõ;ãÖ™ê¯~°=ÚÅ∞ L`«Ê#fl=∞ø`å~Ú Jx `≥eáê_»∞. Ü«∞[˝Hõ~°Î ã¨=∞ã¨Î „=`«
J#∞|O^èŒ=ÚÅ∞ áê\˜¿ãÎ ^•x Ñï}Ï=∞OQÍ ^Õ=`«fi=Ú ÅaèOz f~°∞`«∞Ok.
g∞=∂Oã¨HÍ~°∞_»∞ D ã¨∂Hõ;ãÖ™ê¯~°=Ú#‰õΩ 'JÑ¨Ó~°fi ÖËHõ J^Œ$+¨ì— =∞<Õ ¿Ñ~°∞
WKåÛ_»∞. Ü«∞[˝Hõ~°‡Å =Å# =Ù`«Ê#fl"≥∞ÿ# D JÑ¨Ó~°fi ~°∂Ñ¨ ã¨∂Hõ; ãÖ™ê¯~°=Ú
=ºH˜HÎ ˜ ã¨=∞Ü«∂#∞™ê~°OQÍ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ =∞Ç¨Ï`«fiÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄OkOÑ¨*ãË ∞¨ OÎ k.
„ÉÏÇ¨Ï‡}Ïk Ñ¨Ùã¨HÎ =õ ÚÅÖ’ JO^Œ∞=Å¡<Õ Ü«∞[˝=Ú „âı+` ª¨ =« ∞ Hõ~‡° QÍ LÖËd¡ OK«|_ç#k.
94
Ü«∞[˝=Ú ^•fi~å 'HÍ~°}â◊H—Î˜ ã¨∂H©;Hõ~}

° =∞QÆ∞#x H˘xfl L^•Ç¨Ï~°}Å ^•fi~å
J~°=÷ Ú KÕã∞¨ H˘#=K«∞Û. Le¡áêÜ«∞Ö’ J~°\H˜ ÍO_»=ÚÖ’ XHõ^•x`«~åfi`« XHõ\˜ J<ÕHõ
á⁄~°Å∞ =ÙO\Ï~Ú. =ã¨∞=Î ÙÅÖ’ „áê}∞ÅÖ’‰õÄ_» WÖÏˆQ J<ÕHõ á⁄~°Å∞ XHõ^•x`«~åfi`«
XHõ\˜ =ÙO\Ï~Ú. =∞x+≤H˜ =¸_»∞ â◊s~åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. ã¨∂Å÷ "≥∞#ÿ HõO\˜H˜ HõxÑ≤OKÕk,
ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ# Jâ◊s~°ã≤÷u. nx LxH˜ Éèí∂`«„¿Ñ`«=ÚÅ „H˜Ü«∂HõÖÏáêÅÖ’ `≥Å∞ã¨∞ÎOk.
HÍ~°} â◊s~°=Ú-^Õ=â◊s~°=Ú. D =¸_»∞ XHõ^•xHõO>Ë XHõ\˜ ã¨∂Hõ;"≥∞#ÿ q. Z‰õΩ¯=
â◊HÎ˜ HõÅq.
Ñ¨^•~°÷=Ú#‰õΩ‰õÄ_® =¸_»∞ â◊s~°=ÚÅ∞ =ÙO\Ï~Ú. `«∞Åã≤ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂÷Å
~°∂Ñ¨=Ú =∂#= x`«ºrq`«OÖ’ HõxÑ≤ã¨∂Î<Õ =Ù#flk. Dq^èŒOQÍ Wk DQÆÅ∞,
^À=∞Å#∞ `«iq∞"Õã≤ "å`å=~°}Ïxfl ãÖâ’kè`=« Ú KÕã∞¨ OÎ k. ã¨∂Hõ;OÖ’ Jk WOHÍ
„ÑŸ~°"≥∞ÿ =∞<À~ÀQÍÅ∞ <åâ◊#=Ú KÕã¨∞ÎOk. K«~°}Ï=∞$`«=Ú-ÑÖKå=∞$`«=ÚÖ’
Hõeã≤#Ñ¨C_»∞ =∞#ã¨∞ûÖ’ Ñ¨q„`«`« xOÑ≤, ^Õ=HÍ~åºÅÖ’ „Ñ¨Ü«ÚHõÎ=∞ø`«∞Ok.
~°™êÜ«∞xHõ ãÖ~°K«#Ö’ `«∞Åã≤H˜ HõOA =Öˇ ÃÑ^ŒÌ `Õ_® ÖË^Œ∞. HÍh ã¨∂Hõ; HÍ~°}
ã≤÷`«∞ÅÖ’x aè#fl`« ã¨Ê+ì̈OQÍ `≥Å∞ã¨∞ÎOk.
Ü«∞[˝=Ú#‰õΩ <åÅ∞QÆ∞ P^è•~°=ÚÅ∞<åfl~Ú. D <åeyO\˜h ã¨∂H©;Hõ$`«=Ú
KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙO@∞Ok. "≥Ú^Œ\k˜ -=ºH˜.Î ~Ô O_»=k -Jyfl. =¸_»=k - "å}˜. <åÅæ=k
- K« ~ ° ∞ ÖË H õ Ç¨ Ï qëêº#flO. D <åÅ∞QÆ ∞ ã¨ ∂ ÷ Å ~° ∂ Ñ¨ O Ö’ =∂„`« " Õ ∞
=ÙÑ¨ Ü ≥ ∂ yOK« | _ç # Ñ¨ C _» ∞ "å\˜ Ü« ∞ r˝ Ü « ∞ „Ñ¨ Ü ≥ ∂ [#=ÚÅ∞ Ñ¨ Ó iÎ Q Í
=i‚OÑ¨|_ç#q^èOŒ QÍ J^Œ∞ƒù`« Ñ¶e¨ `åÅ#∞ Ç¨ÏãÎ̈Q` Æ =« ∞ø`å~Ú.
Ü«∞r˝Ü«∞„Ñ¨„H˜Ü«∞Ö’ #Å∞æ~°∞ |∞∞ufiAÅ∞ áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩO\Ï~°∞. Ç¨ÏŸ`«,
J^èŒfi~°∞º, L^•æ`«, „|Ç¨Ï‡. ÃÑ·# #Å∞QÆ∞~°∞ Z=iHÀ XHõ¯iH˜ P ¿Ñ~°∞ÃÑ\˜ì xÜ«ÚH˜Î
KÕÜ«∞|_»~°∞. "å~°∞ x~åúi`« ã¨=∞Ü«∞OÖ’ x~åúi`« ™ê÷~ÚÖ’ `åºQÆ, `«Ñ¨ã¨∞ûÅ∞
KÕÜ«∞=Åã≤ =ÙO@∞Ok. `«Ñ¨â◊Û~°º KÕã≤ =ÙO_»HõáÈ`Õ, Ü«∞[˝=Ú Ü≥ÚHõ¯ã¨∂Hõ;HÍ~°}
â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ "Õ∞ÖÁ¯ÅÊ\ÏxH˜ J=ã¨~=° ∞ÜÕ∞º â◊HÎ˜ ÅaèOK«^∞Œ . "≥Ú^Œ@ Ç¨ÏŸ`« -|∞∞ˆQfi^Œ=Ú
Ü≥ÚHõ¯ J#∞âßã¨#=ÚÅ∞ áê\˜™êÎ_»∞. J^èŒfi~°∞º - Hõ~°‡ JO>Ë Ü«∞Aˆ~fi^Œ=Ú#∞
=ÙÑ¨Ü≥∂y™êÎ_»∞.. L^•æ`« -QÍ#=Ú KÕÜ«∞QÆÖËæ"å_»∞. ™ê=∞"Õ^Œ J#∞âßã¨#=ÚÅ#∞
95
áê\˜™êÎ_∞» . ™ê^è•~°} QÍÜ«∞‰õΩ_»∞ HÍ^Œ∞. ÉèHí ÉÎ˜ Ïè ==Ú`À `«#^ŒO`å ã¨=∞~°Ê} KÕã#≤
™ê^èŒ‰õΩ_»∞. „|Ç¨Ï‡ K«`«∞ˆ~fi^Œáê~°OQÆ`«∞_≥·# J^èŒ~°fi"Õk. Jxfl „Ñ¨„H˜Ü«∞Å#∞
xÜ«∞=∞#=Ú KÕ¿ã „Ñ¨É’^èŒ‰õΩ_»∞, xˆ~Ìâ◊‰õΩ_»∞, =º=™ê÷ ãÖÜ≥∂[‰õΩ_»∞. D =~°‚#
WHõ¯_» Ü«∂[‰õΩÅ∞ |∞∞ufi‰õΩ¯Å =ºH˜Î`«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂H©;Hõ~°} K≥OkOKÕ
LK«ÛãÎ̈sÜ«∞ ã¨fi~°∂áêxfl `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. Ü«∞[˝=∞<Õ „âı+ª̈`«=∞ „Ñ¨„H˜Ü«∞ ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê#
#Å∞QÆ∞~°∞ |∞∞ufi‰õΩ¯Å∞ `«=∞ `«Ñ¨™êû^èŒ#Ö’ ÑïÑ¨Ó~°‚`« á⁄Ok#Ñ¨Ù_Õ K≥Ñ¨Ê|_ç#
Ñ¶ë`åÅ#∞ á⁄O^ŒQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. ^Œâ◊~°^äŒ∞x ^•fi~å Ñ¨Ù„`«HÍ"Õ∞+≤ì Ü«∞[˝=Ú
KÕ~ÚOK«\ÏxH˜, J^èfiŒ ~°∞º™ê÷~Ú Hõey# =ºH˜Î â◊$Oy=∞Ç¨Ïi¬. â◊$Oy=∞Ç¨Ïi¬ J^èfiŒ ~°∞º_»∞QÍ
ÖË‰õΩO_® JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ PÜ«∞# KÕã≤# „Ñ¨Ü«∞`«fl=ÚÅhfl Jã¨Ñ¶¨Å=∞Ü«∂º~Ú.
ãÖÜ«∞=∞ `«áÈ|Å=ÚÅ∞ Hõey# |∞∞+≤ |∞∞ufi‰õΩ¯_»∞QÍ =ÙO_»@O =Å#
Ü«∞[˝HÍ~°º=Ú ãÖÑ¨#fl"≥∞ÿ Jcè+ì¨ Ñ¶e¨ `«=ÚÅ∞ á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°∞. W^Õ =ºH˜`Î fi« ã¨∂H©;Hõ$`«
HÍ~°} ~°∂Ñ¨=Ú Ü≥ÚHõ¯ Ñ¶¨Åâ◊$u. |∞∞ufiAÅ `«~åfi`« Ü«∞*Ï˝QÆ∞flÅ Ü≥ÚHõ¯
„Ñ¨ãO¨ QÆ=Ú =ã¨∞OÎ k. Ü«∞*Ï˝yfl Ñ¨q„`«"∞≥ #ÿ k. ^•xx Jaè=∞O„u`«=Ú KÕ™êÎ~∞° . JyæÑÙ¨ Åæ
wã≤ ‰õΩOÑ¨\˜x "≥eyOK«@=Ú ÖËHõ ã≤yÔ~@∞ì "≥eyOK«_»=Ú ÖÏO\˜ „Ñ¨„H˜Ü«∞ÅÖ’
Jyfl ã¨∂H©;Hõ$`«=Ú K≥O^Œ^Œ∞. U^Àq^èŒOQÍ Jyflx „Ñ¨[˚ie¡OÑ¨*Ëã≤ PÇ¨ï`«∞Å∞
"≥Ü«∞º~°∞. Jyflx =∞O„`«â◊H˜Î^•fi~å P=∞O„u`«=Ú KÕã≤ =∞O^äŒ#^•fi~å „Ñ¨Hõ\˜`«=Ú
K≥Ü∂« ºe. JÑ¨C_Õ Jk Ü«∞*Ï˝yfl J=Ù`«∞Ok. JYO_»nÑ¨=ÚÖ’ x~°O`«~=° Ú „Ñ¨[fi˚ iÖË¡
Jyfl Ü«∞*Ï˝yfl Ü≥ÚHõ¯ ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú.
PÇ¨ï`«∞ÅÖ’ "≥Ü∞« º|_ç# ™ê=∞„yx, Jyfl ÃÑ·H˜ fã¨∞‰õΩ"≥à√◊ `«∞Ok. "åÜ«Ú=Ù
^•xx JO`«iHõO∆ Ö’xH˜ H˘xáÈ`«∞Ok. Éè∂í q∞g∞^Œ Ç¨ÏŸ=∞=Ú [~°∞QÆ∞`«∞Ok. Ü«∞*Ï˝yfl
Ü≥ÚHõ¯ TsúfiHõ~°}â◊H˜Î ^•xx JO`«iHõ∆=ÚÖ’xH˜ H˘xáÈ`«∞Ok. P `«~°∞"å`« P
JyflÜ≥ÚHõ¯ Ô~O_»=k J~Ú#, HÍh JkfifÜ«∞"≥∞ÿ# q^Œ∞ºâ◊ÛùH˜Î ^•fi~å Jk WOHÍ
T~°úfiÖ’HÍÅÖ’H˜ fã≤ÔHà◊§|_»∞`«∞Ok. PÇ¨ïu=fi|_ç#@∞=O\˜ Ç¨Ïqã¨∞û- Jyfl,
q^Œ∞º`«∞ÎÅ ^•fi~å T~°÷fiQÍq∞Ü≥ÿ∞# ã¨∂÷Å=Ú#∞O_ç, ã¨∂Hõ;`«=∞=Ú J=Ù`«∂, `«#
Ü≥ÚHõ¯ k=º~°∂áêxfl á⁄O^Œ∞`«∞Ok. Dq^èŒ"≥∞ÿ# `«# ã¨∂H©;Hõ~°} ~°∂Ñ¨=ÚÖ’
Ü«∞*Ï˝yfl, Hˆ =Å=Ú =∞#∞+¨µºÅ#∞, „áê}∞Å#∞, =#ã¨Ê`«∞Å#∞ Ñ¨~ÀHõ∆ "å`å=~°}=Ú
96
Ü≥ÚHõ¯ xÜ«∞=∞# (control) ãÖâ’^èŒ#Å#∞ J#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°Û@O =O\˜

„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ Ñ¨ÓiÎKãÕ ∞¨ OÎ k. Ü«∞[˝T~°˚ Hˆ =Å=Ú JyflÇ¨ÏŸ„`«=Ú =Å¡ L`«Ê#fl"≥∞#ÿ
"Õ_ç HÍHõ Jk XHõ Ju ã¨∂Hõ;"≥∞ÿ# ™ê=∞~°÷º ãÖÑ¨^Œ. Wk =º‰õΩÎÅ g∞^Œ, ã¨=∞„QÆ
"å`å=~°}=Ú g∞^Œ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤Oz, "å\˜x â◊H˜ÎãÖÑ¨#fl=Ú KÕã¨∞ÎOk.
=¸_»=k =∞O„`«â◊H˜Î ÖËHõ "å‰õΩ¯. ãÖã¨¯$`«=Ú K«kq# U =ºH˜ÎÜ≥ÿ∞# ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ
ã¨Ê+¨ì LKåÛ~°} KÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. HÍh WO^Œ∞=Å¡ =∂„`«"Õ∞ Ñ¶ë`åÅ∞ ~å=Ù.
â◊√Hõ=∞Ç¨Ïi¬ Ñ¨sH˜∆`«∞Î#‰õΩ `≥eÑ≤# Hõ^äŒ, W`«~° U |∞∞+≤Ü≥ÿ∞# `≥Å∞Ñ¨QÆÅ_»∞. HÍh P
Ñ¶e¨ `«=Ú =zÛ=ÙO_ÕkHÍ^Œ∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ â◊√Hõ=∞Ç¨Ïi¬ `«O„_Õ J<ÕHõ =∞O„`«=ÚÅ „^Œ+.ì¨
U =ºH˜Î J~Ú<å JHõ∆~°=ÚÅ#∞ QÆ∞~°∞ÎÃÑ@∞ìH˘x |∞∞+≤HÍh, „^Œ+¨ìHÍh J=fi_»∞.
JO^Œ∞=Å¡<Õ Ñ¨Ó~°fiHÍÅOÖ’ Ô~O_»∞=¸_»∞ JÑ¨"å^Œ=ÚÅ∞`«Ñ¨Ê, JO^Œ~°∂ H˘xfl
Z#∞flHÀ|_»¤ =∞O„`«=ÚÅÖ’ „Ñ¨g}∞Öˇ· áê~°OQÆ`∞« ÅÜÕ∞º"å~°∞. "åi<Õ „^Œ+Åì¨ <Õ"å~°∞.
nxH˜ L^•Ç¨Ï~°}QÍ, QÍÜ«∞„u =∞O„`«„^Œ+¨ì |∞∞+≤ qâßfiq∞„`«∞ _»x K≥Ñ¨Ê=K«∞Û.
JO^Œ∞=Å¡<Õ QÍÜ«∞„f =∞O„`« qxÜ≥∂QÆOÖ’ PÜ«∞# ¿Ñ~°∞ ã¨‡iOÑ¨|_»∞`«∞Ok.
*Ï˝#, Hõ~°‡ÅH˜ H˘O`« Ç¨Ï^Œ∞Ì =Ù#flk. HÍx ÉèÏ=#Å L^•fÎHõ~°}=Ú,
=∞O„`ÀKåÛ~°}^•fi~å, "å‰õΩ¯^•fi~å [iy#Ñ¨Ù_»∞, Jk =∂#=Ùx JO`«~åà◊=Ú<Õ
HÍHõ, ãÖÑ¨Ó~°‚ "å`å=~°}=Ú#∞ ‰õΩkÑ≤"ãÕ ∞¨ OÎ k. Ü«∞[˝=ÚÖ’ "å}˜ÜÚ≥ Hõ¯ „Ñ¨Ü∂≥ QÆ=Ú,
ã¨∂Hõ;~°∂Ñ¨=ÚÖ’ ™ê=∞QÍ#=ÚQÍ „Ñ¨Ü«ÚHõÎ=∞ø`«∞Ok. ÉèÏ=„Ñ¨^è•# ãÖw`«
`«~O° QÆ=ÚÅ =Öˇ QÍ#=Ú KÕÜ∞« |_»¤ |∞∞‰õΩ¯Å∞, ãÖÑ¨Ó~°‚ â◊s~°=Ú#∞ ã¨ÊOk`«=Ú
KÕÜÚ« @ÜÕ∞HÍHõ, ãÖÑ¨Ó~°‚ "åÜ«Ú=∞O_»ÖÏxfl =∞käã∞¨ OÎ k. ™ê=∞"Õ^=Œ Ú Ü≥ÚHõ¯ D
„áê}^•~Úx =∞^äŒ∞~°=K«#=Ú#∞ KèåO^ÀQÀºÑ¨x+¨`«∞ÎÖ’ Dq^èŒOQÍ K≥Ñ≤Ê#k. '
"åKåó |∞∞H± ~°ã¨ó |∞∞K«ó ™ê=∞~°ã¨ó.—
^Õ=ãÖã¨¯$uÜ≥ÚHõ¯ J`«º^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# "≥·*Ï˝xHõ Ñ¨^Œú`«∞ÅÖ’ "åH± â◊HÎ̃ Ü≥ÚHõ¯
qã¨Î$fHõ~°}H˘~°‰õΩ Ü«∞*Ï˝yflx (amplifier)QÍ LÑ¨Ü≥∂yOK«_»=Ú =ÚYº"≥∞ÿ#k.
Ñï+¨¯$`«"∞≥ #ÿ "å}˜, qt+¨ª „Ñ¨Ü∂≥ [#=Ú H˘~°‰Ωõ qt+¨ì =ºH˜Ü Î Ú≥ Hõ¯ =ÚY=Ú#∞O_ç
Pq~°ƒqù Oz#Ñ¨Ù_»∞ XHõ H˜Ñ∆ } ¨ ˜ (Missile) =Öˇ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k. â◊|âÌ H◊ Î˜ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂H©;Hõ$`«
~°∂Ñ¨"Õ∞ D<å_»∞ qaè#fl ~ÀQÆ=ÚÅ x^•#=Ú H˘~°‰õΩ, zH˜`åû ˆH∆„`«=ÚÖ’,
97
(Ultra sonic) `«~O
° QÆ~∂° áêÅÖ’ LÑ¨Ü∂≥ yOK«|_»∞`«∞#flk. HÍh D â◊ÉâÌ Hˆ◊ Î KåÖÏ
Ñ¨Ù~å`«# HÍÅO#∞O_ç, =~°^•#=Ú e=fi\ÏxH˜, Ñ¨~å=∞~°≈ ã¨`«ûOQÆ ~°∂áêÅÖ’
=ÙÑ¨Ü∂≥ yOÑ¨|_»∞`«∞#flk. ÅH∆Íºxfl KèkÕ Oz, uiy `«=∞ L^Œ=æ ∞™ê÷<åxH˜ uiy=KÕÛ,
â◊ÉÌÉèËk ÉÏ}=ÚÅ∞ D Ü«ÚQÆ=ÚÖ’ HõxÑ≤OK«∞@ÖË^Œ∞. HÍx ã≤^•úO`«Ñ¨~°OQÍ,
D<å\˜ "≥·*Ï˝x‰õΩÅ∞ â◊H˜ÎãÖÑ¨#fl PÖ’K«<å`«~°OQÆ=ÚÅ∞, Quanta Ü≥ÚHõ¯
ã¨=Ú„^Œ=ÚÖ’ „Ñ¨HÍâ◊"ÕQÆO`À „Ñ¨Ü«∂}Õz ÅHõ∆ºã≤kú `«~åfi`«, =∞~°Å uiy,
L^Œ=æ ∞™ê÷<åxH˜ KÕ~∞° ‰õΩO\Ï~Ú Jx „Ñüáêkã¨∞<Î åfl#∞. ÖËã~¨ ü H˜~}
° ÏÅ "Õ∞ã¨~ü H˜~}° ÏÅ
^•fi~å, "åH±â◊HÎ̃ Ü≥ÚHõ¯ D „Ñ¨K«O_» ã¨∂Hõ;â◊HÎ̃<Õ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
<åÅæ=k Ç¨Ïq+¨º=Ú ÖËHõ K«~°∞. ã¨∂÷Å=ÚQÍ Wk Ñ¨^•~°÷"Õ∞. Ü«∞[˝ „Ñ¨„H˜Ü«∞Ö’
nx 'HÍ~°}—â◊HxÎ˜ Jaè=$kú KÕ™êÎ~∞° . J~°›`« Hõe#æ Ü«∂[‰õΩ_ç^•fi~å Ç¨Ïq+¨º ãÖ„QÆÇÏ¨ =Ú,
Ñ¨q„fHõ~} ° =Ú, ãÖ™ê¯sHõ~} ° =Ú KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok. Ü«∞*Ï˝yflÖ’ =O_ç# 'K«~∞° —Ö’<Õ
D JOâ◊=ÚÅ∞ ã¨=∂"Õ"≥∞ÿ=ÙO\Ï~Ú. Wk =∂„`«"Õ∞ J#∞=OtHõ (genetic code)
„áê~°|Oú g∞^Œ, ã¨∂Hõ;ãÖ™ê¯~°=ÚÅ g∞^Œ „Ñ¨ÉÏè =O K«∂Ñ≤OK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞Ok. Ç¨ÏŸ=∞=Ú
KÕÜ«∞|_Õ Ñ¨^•~°÷=Ú ZO`« Ñ¨q„`«OQÍ =ÙO^À, â◊√^Œú=ÚQÍ =ÙO^À, ^•xg∞^Õ
^•xÜ≥ÚHõ¯ HÍ~°}â◊HÎ̃ „Ñ¨Hõ\©Hõ~°}=Ú P^è•~°Ñ¨_ç =ÙO@∞Ok. Ñ¨^•~°÷=Ú ã¨∂÷ÅOQÍ
XHõ =#ã¨Êu, XHõ MÏ^•º#fl=Ú, XHõ fÑ≤ ÖËHõ ^Œ∞QÆú(áêÅ∞ ÖËHõ áêÅ`À KÕÜ«∞|_ç#)
~°∂ÑÖQÍ =ÙO@∞Ok. HÍh Ü«∞*Ï˝yfl ã¨Ê~°≈, ^•xx Ñï=$kú`=« Ú (Magnify) KÕã∞¨ OÎ k.
W^Õq^èOŒ QÍ „áê}Ïyfl LnÌÑ#¨ ‰õΩO_»eh*ÏQÆ~} ° ™ê^è#Œ ^•fi~å Ü≥∂QÍyfl „Ñ¨H\ õ H© ~õ }
°
„|Ç¨Ï‡`Õ[ã¨∞ûQÍ ~°∂á⁄O^Œ∞`«∞Ok. W^Õq^èŒOQÍ Ü«∞[˝ „Ñ¨Ü≥∂[#=ÚÖ’
„Ñ¨Ü«ÚHõÎ=∞ÜÕ∞º „Ñü ™ê=∂„yÜ≥ÚHõ¯ Ñï+¨¯$u XHõ K«=∞`å¯~°=ÚQÍ =ÙO@∞Ok.
~ÀQÆ=ÚÅ, =∞<ÀqHÍ~°=ÚÅ x"å~°}, r=hâ◊HÎ˜ ãÖ=~°#÷ Ö’, D „Ñ¨ÉÏè "åÅ#∞ ã¨Ê+Öì QÍ
K«∂_»=K«∞Û. 'K«~∞° —Ö’ 'fÑ≤—, MÏ^•º#fl=ÚÅ∞, áêÅ∞ â◊~¯° ~°Å ã¨q∞‡„â◊} Ü«∞*Ï˝yflÖ’H˜
ÑÖÑ¨|_ç, ãÖ™ê¯i`«=Ú KÕÜ«∞|_»∞`«∞Ok. Wk KåÖÏ *Ï„QÆ`«ÎQÍ KÕÜ«∞|_®e.
ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë nx „Ñ¨ÉèÏ==Ú r=HÀâ◊=ÚÅg∞^Œ HÍHõ D.N.A. r<£ûÖÏO\˜ Ju
ã¨∂Hõ;Ñ¶¨∞@Hõ=ÚÅ g∞^Œ ‰õÄ_» =ÙO@∞Ok.
98
Dq^èOŒ QÍ |∞∞ufiAÅ∞, Ü«∞*Ï˝yfl, "åH±âH◊ Î˜ Ç¨Ïq+¨º-K«~∞° -<åÅ∞QÆ∞‰õÄ_» Ü«∞[#

„Ñ¨„H˜Ü«∞Ö’ ã¨∂H©;Hõ~°} „áê^è•#º`« QÆÅ"Õ. x*ÏxH˜ Ü«∞[˝=Ú XHõ '[fiÅ#— „Ñ¨„H˜Ü«∞
HÍ^Œ∞. ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# <åÅ∞QÆ∞ `«`«Îfi=ÚÅ HÍ~°}â◊H˜Îx Jaè=$kúÑ¨~°z ÃÑ·H˜ `≥KÕÛ XHõ
q*Ï˝#ã¨=∞‡`«"∞≥ #ÿ „Ñ¨„H˜Ü∞« . Wk [~°∞QÆHáõ È`Õ Ü«∞[˝=ÚÖ’ K≥ÑÊ¨ |_Õ Ñ¶e¨ `åÅ∞ ~å=Ù.
WHõ¯_» Ü«∞[˝=Ú Ü≥ÚHõ¯ L^•Ç¨Ï~°} ^•fi~å, P`«‡|ÅãÖ=~°#ú , â◊HãÎ˜ O¨ K«Ü∞« O
H˘~°‰Ωõ ã¨∂H©;Hõ~}
° „Ñ¨„H˜Ü∞« Uq^èOŒ QÍ KÕÜ∞« |_»∞`«∞O^À `≥eÜ«∞*ˇáêÊ#∞. „áê}â◊HÎ˜
UHõ„fHõ~°}, T~°÷fiQÆ=∞#=Ú, |Ç¨ïmHõ~°}=Ú KÕ¿ã =ºH˜Î `«# ™ê^èŒ# `«Ñ¨â◊Û~°ºÅ
^•fi~å J<ÕHõ=∞OkH˜ ÖÏÉèí=Ú KÕ‰õÄ~°ÛQÆÅ_»∞. =∞O„`«™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ‰õÄ_» |∞∞ufiAÅ
=Öˇ, H˘xfl ™ê^è<Œ å xÜ«∞=∂Å#∞ áê\ÕK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok. "å~°∞ x~åúi`« HÍÅOÖ’
x~åúi`« q+¨Ü∞« =ÚÅ#∞ JÉèºí ã≤OK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok. Jcè+ì¨ „Ñ¨ãO¨ QÆ=Ú `«ÑÊ¨ , JuiHõÎ
x~°~°úHõ =∂@Å∞ `«ºlOKåe. ZO`«=~°‰õÄ ãÖÉèí="≥∂ JO`«=~°‰õΩ =∞ø#-UHÍO`«
`«Ñ¨™êû^èŒ#Ö’ x~°`«∞Öˇ· =ÙO_®e.
KèåÜ«∂Ñ¨Ù~°∞+¨ ã≤kHú ˘~°‰Ωõ `«# J<ÕHõ KèåÜ«∞ÅÖ’ U ã≤kxú Ç¨Ïã¨QÎ `
Æ O« KÕã∞¨ HÀ"åÅx
J#∞‰õ Ω O@∞<åfl"≥ ∂ P ™ê÷ ~ Ú JÉè Ï ºã¨ = Ú KÕ Ü « ∂ e. Uq^è Œ O QÍ J~Ú`Õ
ã¨∂Å÷ â◊s~°=Ú#‰õΩ ™êfl#, â◊Ü∞« #, Éè’[#, "åºÜ«∂=∞=ÚÅ∞ J=ã¨~"° ∂≥ J^Õq^èOŒ QÍ
ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú#‰õΩ ™ê^èŒ<å q^è•#=ÚÅ áÈ+¨} W=fi=Åã≤ =ÙO@∞Ok. ^•xx U
„Ñ¨Ü≥∂[#=Ú H˘~°‰õΩ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞HÀ"åÖ’ J@∞=O\˜ `«Ñ¨™êû^èŒ#Å <≥#∞flH˘x
`«##∞`å#∞, JO^Œ∞Ö’ Ñ¨ÓiÎQÍ x=∞QÆflO KÕã∞¨ HÀ"åe.
ã¨=∂kèã¨Î Ü≥∂y, `«# â◊s~°=Ú#∞ QÍ_è»x„^•ã≤÷uH˜ fã¨∞H˘x "≥à◊§=Åã≤
=ÙO@∞Ok. U ã¨=∂kè Jcè+¨ì"≥∂, ^•xH˜ `«y# ™ê^èŒ#Å∞ KÕÜ«∂e. +¨@Û„Hõ=ÚÅ∞,
ÑÖK«HÀâ◊=ÚÅ∞, =¸_»∞„QÆO^ä∞Œ Å∞ g@xflO\˜x XˆH™êi ã≤kOú Ñ¨*ãË ∞¨ H˘#ÖË=Ú. „Ñü
™ê^è#Œ KåÖÏHÍÅOáê@∞ [\˜Å"≥∞#ÿ , aè#flaè#fl q^è•<åÅ#∞ J#∞ãïOz KÕÜ∞« =Åã≤
=ÙO@∞Ok. ^ÕxH˜ „áê=ÚYº`« x¿ãÎ ^•xx =∂„`«"Õ∞ ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú ã‘fiHõiOz, XHõ
„Hõq∞Hõ =º=™ê÷#∞™ê~°=Ú q∞QÆ`å"å\˜x `«~åfi`« ã≤kOú Ñ¨*ãË ∞¨ H˘#∞@‰õΩ =^Œe"Õã∞¨ OÎ k.
Uq^èŒOQÍ =º=™êÜ«∞=ÚÅ∞ J<ÕHõ"≥∂ J^Õq^èŒOQÍ Ü≥∂QÆ™ê^èŒ<å „Ñ¨ãÖQÆ=ÚÅ∞,
L^ÕÌâ◊º=ÚÅ∞ J<ÕHõ=ÚÅ∞. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞, âßGxˆ~Ìâß#∞™ê~°=Ú qaè#fl JÉèÏºã¨=ÚÅ
99
„Ñ¨Ü∂≥ [#=Ú H˘~°‰Ωõ "å\˜x J#∞QÆ∞}ºOQÍ „Hõ=∞OÖ’ xi‡OK«∞H˘#=Åã≤ =ã¨∞OÎ k.
g\˜Ö’<Õ KåÖÏ „áê=ÚYº`« =Ç≤ÏOKÕk '™ê^è#Œ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂H©;Hõ~} ° —. nxÖ’ „Ñ¨`º« Hõ∆
ã¨∂÷Å „H˜Ü«∂HõÖÏÑ¨=ÚÅ#∞ x~ÀkèOz =ºH˜Î`«fi=Ú, "å}˜, „áê}Ïyfl, PÇ¨~°=Ú,
Ü≥∂K«#Å#∞ "å\˜ 'HÍ~°}— ~°∂Ñ¨=Ú#∞ Jaè=$kúKãÕ ≤ „Hõ=∞Ñ¨ûúŒ Ö’ ã¨∞xÜ≥∂l`«=Ú
KÕã∞¨ HÀ"åe. Ü«∞[˝„Ñ¨„H˜Ü∞« ‰õΩ, ™ê^è#Œ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂H©;Hõ~}
° ‰õΩ ZO`« ™ê=∞º=Ú =Ù#fl^À
ã¨Ê+ì̈OQÍ K«∂_»=K«∞Û.
100
P`«‡|Å=Ú - âßâ◊fi`«=Ú - Ñ¶¨ÅÇ≤Ï`«=Ú ‰õÄ_»
â◊‰õΩÎÅxflO\˜Ö’H˜ Q˘Ñ¨Êk P`«‡|Å=Ú. „Ñ¨Hõ$u â◊‰õΩÎÅhfl Jâßâ◊fi`«=ÚÅ∞.

JO`ÕQÍHõ ã¨fiÅÊ"≥∞#ÿ Ö’áêÅ∞ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«∞@Ö’ [iy`Õ „Ñ¨Ü∂≥ QÆH~õ ‰Î° Ωõ W`«~∞° Å‰õΩ
‰õÄ_® „Ñ¨=∂^Œ=ÚÅ∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. ^è#Œ , ~°∂Ñ¨, Ü«∞ø=#, Ñ¨^,Œ *Ï˝#=Ú "≥Ú^ŒÖ#·ˇ =hfl
Jâßâ◊fi`«=ÚÖË. g\˜=Å¡ `å`å¯eHõ"≥∞ÿ# ã¨∞YãÖÑüÎx á⁄O^ŒQÆÅ=Ú. J^Õ g\˜
PHõ~} ¬° ‰õΩ HÍ~°}=Ú‰õÄ_». JO^Œ~∂° gxx Pi˚OK«∞H˘#∞@‰õΩ, á⁄O^Œ∞@‰õΩ L`«¯O~î°
K«∂Ñ≤™êÎ~°∞. HÍh ^•xx ã¨^Œ∞Ñ¨Ü≥∂QÆ=Ú KÕã¨∞H˘#∞@ KÕ`«HÍHõ z‰õΩ¯ÅÖ’
Ñ¨_»∞`«∂=ÙO\Ï~°∞. ^Œ∞~°fiºã¨#Ñ¨~°∞Å∞, ‰õΩHõ~°∞‡Å∞, ^Œ∞~°∞æ}=ÚÅ∞ =Ù#fl =º‰õΩÎÅ∞
™ê^è•~°}OQÍ ãÖÑ¨#∞flÅÖ’ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO\Ï~°∞. D~°¬º‰õÄ_® giÖ’<Õ Z‰õΩ¯=QÍ
=ÙO@∞Ok. J~Ú<å g\˜Ö’ ^ÕxH© ã≤÷~°`«fi=Ú =ÙO_»^Œ∞. x~°O`«~°=Ú QÆujÅ"≥∞ÿ#
D qâ◊fiOÖ’, „Ñü =ã¨∞Î=Ù Hõ∆}OHõ∆}O =∂~°∞`«∂ =ÙO@∞Ok. =∞# =∞#ã¨∞û‰õΩ
‰õÄ_» WÖÏO\˜ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ ZÑ¨C_»∞ U =ã¨∞Î=Ù ZO`«=~°‰õΩ „Ñ≤Ü«∞OQÍ =ÙO@∞O^À
K≥ÑÊ¨ ÖË=Ú.
D `«^äŒº=Ú#∞ QÆ∞iÎOz qA˝Å∞ ZÑ¨C_»∂ P`«‡|Å ãÖK«Ü«∞=Ú<Õ
|ÅÑïKå~°∞. nxH˜ ã≤÷~°`«fi=Ú‰õÄ_» =Ù#flk. KÕ`«#`«fi=Ú, =ºH˜Î`«fi=Ú „ÑŸ~°"≥∞ÿ,
Éè∫uHõ-Pu‡Hõ Ô~O_»∞ ˆH∆„`åÅÖ’ ã¨Ñ¶¨Å`« á⁄O^ŒQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
P`«‡|ÅãÖÑ¨#∞flÅ∞ x["≥∞#ÿ ãÖÑ¨^QŒ ÅÆ "å~°∞. "å~°∞ Ö∫H˜H^õ $Œ +≤Öì ’ x~°#ú ∞Öˇ<· å
x[OQÍ ^è#Œ Ç‘Ï#∞Å∞ HÍ~°∞. u#_»O HõO>Ë uxÑ≤OK«∞@Ö’ giH˜ P#O^Œ=Ú Z‰õΩ¯=.
JO^Œ∞=Å¡ JÑ¨=ºÜ«∞=Ú KÕÜÚ« @, qÖÏã¨=ã¨∞=Î ÙÅ#∞ ¿ãHõiOK«∞@‰õΩ |^Œ∞Å∞ g~°∞
J=ã¨~°=Ú#fl"åiH˜ ÑÖK«∞`«∂ =ÙO\Ï~°∞. JO^Œ∞=Å¡ =ºH˜ÎQÆ`« rq`«OÖ’
™ê^•r=#ã¨~o° JÉèºí ã≤OK«_O» =Å# P^è•º`«‡"å^Œ∞Å∞ c^Œ"åiQÍ HõxÑ≤Oz<å "åi
101
Éè∫uHõ ãÖÑ¨^‰Œ Äõ _® J™ê^è•~°}OQÍ =ÙO@∞Ok. "åiH˜ =ÚYºHÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ J#O`«
[# ã¨Ç¨Ü«∞O ÅaèOz#Ñ¨Ù_»∞ "åi ^èŒ#=Ú ZO`«=∞Ok ^Œyæ~° ã¨∞~°H˜∆`«OQÍ =Ù#fl^À
`≥Å∞ã¨∞ÎOk. gi XHõ¯ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù`À Jk PHõi¬OÑ¨|_»∞`«∞Ok.
QÍOnèQÍ~°∞ x~°ú#∞ÖË. HÍh QÍOnè™ê‡Hõ~°xkèÖ’ HÀ@¡~°∂áêÜ«∞Å∞ UHõ„u`«
"≥∞ÿ<å~Ú. PÜ«∞# ^èŒ~°‡Ñüfl ™ê‡~°HõxkèH˜ ‰õÄ_® 60 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ UHõ„u`«
=∞Ü«∂º~Ú. U =∞Ç¨=∂#=ÙxH˜ ‰õÄ_» ^èŒ# ÖËq∞ =Å¡ `«# HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ#∞
PÑ¨=eû# J=ã¨~°=Ú ~åÖË^Œ∞. ã¨∞„w=, qcè+¨}, ã¨∞^è•=∞, ™œ~°ã‘ "≥Ú^ŒÅQÆ∞"åiH˜
ZÑ¨C_»∂ ^è#Œ =Ú ÖËHáõ È=Ù@ ÖË^∞Œ . g~°∞ P^Œ~å≈Å‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ Hˆ =Å=Ú L^Œ~á° È+¨},
„Ñ¨[##‰õΩ =∂„`«"∞Õ Ñïq∞`«∞Öˇ· =ÙO>Ë JO^Œi=ÖË J<å=∞‰õΩÖˇ· rqOz =ÙO_Õ"å~°∞.
P`«‡|Å=Ú ã¨~°fi„âı+¨ª|Å=Ú. ^•xx ãÖ„QÆÇ≤ÏOK«∞‰õΩx qA˝Å∞ „Ñü
„âıÜ«∂i÷x L^Àƒkè™êÎ~°∞. nxx J#∞ãïOKÕ"å_»∞ "≥Ú^Œ@ "≥H˜¯iOK«|_ç<å
H˘O`«HÍÖÏxH˜ D =∂~°#æ fl#∞ãïOKÕ"å~°∞ Ug∞ áÈQ˘@∞ìH˘#~°x, WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë
KåÖÏ Åaú á⁄O^Œ ∞ `å~° x `≥ Å ∞ã¨ ∞ Î O k. |∂@Hõ Ñ ¨ Ù P^è • º`« ‡ Hõ ` « # ∞
áê\ÕKÕ"å~°∞=∂„`«"Õ∞ JÑ¨Ç¨ã¨ºO áêÖ∫`å~°∞. ^èŒ∂Ñ¨nÑ¨=ÚÅ Ys^Œ∞Ö’ ^Õ=`«Å
*Ë|∞Å∞ H˘\ÏìÅ#∞‰õΩ<Õ"å~°∞ =∂„`«"∞Õ #+¨áì È`å~°∞. x["≥∞#ÿ P^è•ºu‡Hõ`Ö« ’ ÃÑ@∞ì|_ç
#+¨áì È=Ù@ J<Õk [~°∞QÆ^∞Œ . ÃÑ\Õì k "Õ~ÚÔ~@∞¡ J~Úº uiy Åaèã∞¨ OÎ k. P`«‡"≥É· =íè
ãÖÑ¨^ŒÜÕ∞ rq`« ™ê~°÷Hõ`«. <Õ#∞ <å „Ñ≤Ü«∞[#∞ ÅO^ŒiH© D ã¨ÅÇ¨#∞ WzÛ
„áÈ`«ûÇ≤Ï™êÎ#∞. WÑ¨C_»∞‰õÄ_» <å J#∞Éèí"åÅ∞ L^•Ç¨Ï~°}QÍ WzÛ, <å`À u#flQÍ
ãÖÑ¨~¯° =Ú ÖËHáõ È~Ú##∞ "å~°∞ <å‰õΩQÍx <å ã¨ÅÇ¨‰õΩQÍx Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ „áê=ÚYº`«
x=fi^ŒÅz<å, `«=∞ rq`« q^è•<åxH˜ Pu‡Hõ„Ñ¨QÆu ™ê^èŒ##∞‰õÄ_® `«Ñ¨ÊxãïQÍ
HõÅ∞Ñ¨ÙHÀO_ç. nx=Å¡ "å~°∞ Ug∞ #+¨ìáÈ~°∞. WOHÍ KåÖÏ ÖÏÉèíOÖ’ =ÙO\Ï~°∞.
=¸_»∞ =ÚMº"≥∞#ÿ ~°OQÆ=ÚÅÖ’ (Fronts) =∞#=Ú Ñ¨xKÕÜ∞« =Åã≤ =ÙO@∞Ok.
~å=∞-~å=} Ü«Ú^Œú=Ú ã¨∞=∂~°∞ 2 <≥ÅÅ∞ #_çzOk. nx`«~°∞"å`«
|∞∞+¨º=¸HõÑ¨~°fi`«O#∞O_ç ã¨g∞HõiOK«|_ç# HÀ`«∞Å∞, ZÅ∞QÆ∞|O@∞¡ Uq∞
JÜ«∂ºÜ≥∂ `≥Å∞Ñ¨|_»ÖË^Œ∞. #ÅhÅ∞Å∞ XHõ =O`≥# xi‡Oz# `«~åfi`« ÃÑ#¬<£
fã¨∞‰õΩ<åfl~å? ÅHõ;}-Éèí~°`«∞Å∞ Kå=∞~åÅ∞ =∂„`«"Õ∞ gã¨∂Î =Ù<åfl~å! HÍ^Œ∞.
102
g~°O^Œ~∂° ã¨$[<å`«‡HõHÍ~åºÅÖ’ ãÖÅQÆfl=∞Ü«∂º~°∞. ã¨`º« Ü«ÚQÆ Ñ¨Ù#~åQÆ=∞#=Ú

H˘~°‰õΩ Ü≥∂[<å|^Œú „Ñ¨}ÏoHõÅ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î<Õ =Ù<åfl~°∞. Hõ$+¨‚ HÍb# QÀáêÅ‰õΩÅ∞,
QÀ=~°÷#=Ú <≥uÎ# `«~°∞"å`« â‹Å=ÙÃÑ\˜ì "≥o§áÈÖË^Œ∞. =∞Ç¨ÉèÏ~°`«Ü«Ú^Œú=Ú ‰õÄ_®
ã¨∞=∂~°∞ 2 <≥ÅÅáê@∞ [iyOk. ^•x`«~åfi`« g~°O^Œ~°∂ Uq∞ KÕâß~°∞? nxx
‰õÄ_» ["å|∞ ÖË^∞Œ . g~°O^Œ~∂° Ñ¨sH˜`
∆ ∞« Ü
Î Ú≥ Hõ¯ `«`åÎfi=^è•#OÖ’ =º=ã¨Ñ÷ Ó¨ ~°‚ ã¨=∂[
x~å‡}=Ú#‰õΩ qâßÅ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕâß~°∞. W^Õ Ñ¨x ZÅ∞QÆ∞|O@∞¡ "å#~°∞Å∞
‰õÄ_» KÕâß~Ú.
|∞^Œ∞úx Ü≥ÚHõ¯ Ñï„"å[Hõ nHõ∆, ãÖÑ¶¨∂~å=∞=ÚÅ x~å‡} =~°‚# Ü≥ÚHõ¯
K«i„`« ã¨∞=∂~°∞ 30 ãÖ=`«û~åÅ HÍÖÏxq. ^•x`«~åfi`« ÅHõÅ∆ É∫^Œaú ‰è Ω∆õ =ÙÅ ãÖYº
qãï˚`« =∞=ÖË^Œ∞Hõ^•! HÍ~åQÍ~°O #∞O_ç q_»∞^ŒÖˇ·# `«~åfi`« ‰õÄ_® ã¨`åº„QÆÇ≤Ï
ã¨fiÜ«∞O¿ã=‰õΩÅ∞, ã¨~Àfi^ŒÜ«∞O ÖÏO\˜ ~°K«<å`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î<Õ
=Ù<åfl~°∞. WuÇ¨ã¨HÍ~°∞Å â‹·e JÖÏO\˜k. q"åÇ¨ÏO Ü≥ÚHõ¯ P~åƒù@O =i‚™êÎ~°∞.
^•x`«~åfi`« P Ô~O_»∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ ZÖÏ rqOKåÜ≥∂ =i‚OK«∞@Ö’ ^•xH˜ ~°∞z
ÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ =ÚO^Œ∞ =i‚Oz# Ñ¶¨∞\<å„Hõ=∞=ÚÅ∞ =∂„`«"Õ∞ [iQÍ~Ú Jx
J#∞HÀ‰õÄ_»^∞Œ . Jã¨Å∞ ã¨$[<å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ n~°…HÍb# HÍ~°º„Hõ=∂ÖË Z‰õΩ¯= =ÚYº"≥∞#ÿ q.
q`«Î#=Ú XHõ~ÀAÖ’ <å\˜"ÕÜ«∞|_»∞`«∞Ok. ^•xH˜ =∂„`«"Õ∞ =ÚÇ¨ï~°Î x~°‚Ü«∞=Ú
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. HÍh `«~åfi`« ÑÖ@ KÕuH˜ =KÕÛ=~°‰õΩ KåÖÏ HÍÅ=Ú Ñ¨>Ëì =º=ã¨÷
KÕÑ@¨ =ì Åã≤ =ã¨∞OÎ k. ^•x QÆ∞iOz K«iÛOK«_=» Ú =∞#∞+¨µºÅ∞ =∞~°záÈ`å~°∞. HÍh
`«^ºŒä =ÚÅ∞(facts) JHõ¯_Õ =ÙO\Ï~ÚHõ^•! K≥ÑÊ≤ <å, K≥ÑÊ¨ HõáÈ~Ú<å â◊GzH˜`û« (op-
eration) KåÖÏ `«‰õΩ¯= =º=kèÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. HÍh ÉÏ^èŒ #Ü«∞=∞ÜÕ∞ºO`«=~°‰õΩ
Hõ@∞¡, Ñ¨\©ìÅ∞ (bandages)~ÀAÅ, <≥ÅÅ `«~°|_ç "≥Ü«∂ºeHõ^•!
W^ŒO`å ã¨∂H©;Hõ~°} ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ K≥Ñ¨ÙÎ<åfl#∞, ^•xÜ≥ÚHõ¯ XHõ Ñ¨Hõ∆"Õ∞ <å
ÉÏ^èºŒ `«. |O_çx Ta#∞O_ç fã≤ uiy ~°ÇÏ¨ ^•i g∞^Œ xÅÉˇ>ìË ™ê=∞~°º÷ =Ú, J=kè
=∂„`«"Õ∞, <å =^ŒÌ =Ù#flk. HÍh ^•x `«~åfi`« KÕÜ«∞=Åã≤O^Õk ÖË^Œx J#∞HÀ=^Œ∞Ì.
K≥Ü∞« º=Åã≤# ^≥O`« =Ù#fl^ŒO>Ë H˘kÌ xq∞+¨=ÚÅ (operation) `«~åfi`« <≥ÅÅ ãÖ~°H} ∆õ
ZÖÏ J=ã¨~=° Ú J=Ù`«∞O^À #=ã¨$[#‰õΩ ‰õÄ_® JO`« Z‰õΩ¯= HÍÅ=Ú Hõ+Ñì¨ _¨ =» Åã≤
103
=Ù#flk. áê_»∞KÕÜ«∞@O HõO>Ë |Ç¨ï=ÚY x~å‡}=Ú KåÖÏ HÍ+¨ì™ê^èŒº=Ú, =ºH˜Îx
Ñ¨^Œ„Éèí+¨µìÅ#∞ KÕÜ«Ú@‰õΩ, ã¨=∂[=Ú#∞ ÃÑ_»„`À=Ñ¨\˜ìOK«\ÏxH˜ Jq∞`« Y~°∞Û`À
‰õÄ_ç#, „â◊=∞`À ‰õÄ_ç# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞|_»∞`«∞<åfl~Ú. KåÖÏ HÍÅO#∞O_ç
^Œ ∞ ~° fi ºã¨ < åÅ‰õ Ω ÉÏxã¨ Å =fi_» O =∂#=ÙÅ ã¨ fi Éè Ï ="≥ ∞ ÿ á È~ÚOk. "å\˜ x
=keOK«∞@ÜÕ∞QÍHõ ^•x|^Œ∞Å∞„H˘`«Î =º=ã¨÷#∞ xi‡Oz „H˘`«Î ã¨Éèíº`«#∞
™ê÷ÑO≤ K«=Åã≤ =Ù#flk.
<å HÍ~°ºÑ¨^Œúu Ô~O_»∞ ~°HÍÅ∞. XHõ\˜ _®Å∞, HõuÎ. XHõ^•x`À ~°Hõ∆} KÕã¨∂Î
Ô~O_»=^•x`À `«iq∞H˘\Ïìe. D~ÀAÅÖ’ `«iq∞H˘>Ëì HÍ~°º„Hõ=∞=Ú ÃÑ^ŒÌkQÍ
HõxÑ≤ã¨∞Î#flk. WÑ¨C_»k r=#‡~°} ã¨=∞ã¨ºQÍ `«Ü«∂Ô~·#k. q<åâ◊Hõ~°â◊‰õΩÎÅ∞ `«=∞
K«~=° ∞ã‘=∞Ö’ =Ù<åfl~Ú.
WOH˘<åflà◊√§ ^•xx Ãã·fi~°qÇ¨~°O KÕÜ«∞x¿ãÎ ÅHõ∆Å ãÖ=`«û~°=ÚÅ#∞O_ç
ãÖz`«"∞≥ #ÿ ã¨Éºíè `«, ãÖ™ê¯~°=ÚÅ∞ ZHõ¯_çH˜ áÈÜ«∂Ü≥∂ ‰õÄ_® `≥eÜ«∞^Œ∞. Ñ¨$käfi
â◊‡âß#OQÍ =∂i JHõ¯_»Hõ¯_» Z=ÚHõÅ∞, HõOHÍàÏÅ∞ HõxÑ≤ã¨∂Î „¿Ñ`«Ñ≤âßK«=ÚÅ,
Éè∂í `«=ÚÅ <å@º=Ú =∂„`«"∞Õ q∞QÆ∞Å∞`«∞Ok. D ÉèÜ í ∞« OHõ~° qcè+H≤ #õ ∞ ã¨$+≤Oì KÕ
ˆHO„^•Å g∞^Œ ã¨=∞Ü«∞=Ú =ÙO_»QÍ<Õ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩé˜Ñ≤OKåe. `«^•fi~å
=∞Ç¨„Ñ¨à◊Ü«∞=Ú ~å‰õΩO_®, ^•xQÆ∞iOKÕ Q˘Ñ¨ÊÅ∞ K≥Ñ¨C‰õΩ<Õ"åxH˜ KÕ`«∞Å∞, HÍà◊√§
qiy Uq∞ KÕÜ«∞ÖËx xã¨ûÇ¨Ü«∞ã≤÷ux HõÅ∞QÆ*ËÜ«∂e. Wk XHõ Ñ¨x. D Ñ¨x KÕ¿ã
ÉÏ^èºŒ `« <åg∞^Œ =Ù#flk. ã¨∂H©;Hõ~} ° `«~åfi`« '^Œnzè — ^•fi~å xi‡OK«|_ç# WO„^Œ∞x
=„*ÏÜ«Ú^èŒ=Ú `«Ü«∂Ô~· f~°∞`«∞O^Œx <å #=∞‡Hõ=Ú. nx^•fi~å =$„`åã¨∞~°∞x
JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú#∞ K«∂~°=‚ Ú KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`å#∞. U âßOu „Ñ¨QuÆ Ü≥ÚHõ¯ ^•Ç¨Ï=ÚÖ’
Ñ¨$käfi "≥Ú`«Î=Ú =∞O_çáÈ`«∞#fl^À ^•xH˜ K«Å¡^Œ#=Ú x=fi\ÏxH˜ Ü≥∂QÆº"≥∞ÿ#
QÆ O QÍ=`« ~ ° } [iyf~° ∞ `« ∞ Ok. nxH˘~° ‰ õ Ω XHõ Éè í w ~° ^ ä Œ ∞ x `« Ñ ¨ ã ¨ ∞ û
=ÙÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `«∞Ok.
~Ô O_»=Ñ¨H=∆õ Ú XHõ #~°ûs (Nursery) x ÃÑOKÕ q^è•#=Ú ÖÏO\˜k. ~åÉ’ÜÕ∞
~ÀAÅÖ’ D Ñ¨$käfix ã¨fi~°æ=Ú=Öˇ fiÛk^ŒÌ=Åã≤Ü«Ú#flk. =∂#=rq`« QÆi=∞#∞
uiy „Ñü+≤ªOKåeû=Ù#flk. áÈQ˘@∞ì‰õΩ#fl ^•xx uiy á⁄O^Œ=Åã≤Ü«Ú#flk.
104
JO^Œ∞H˘~°‰õΩ =∞#O D Éèí∂q∞g∞^Õ #O^Œ#=#=Ú, HõÅÊ=$Hõ∆ L^•º#=Ú#∞

ÃÑOK«=Åã≤ÜÚ« #flk. nx H˘~°‰Ωõ WÑ¨Ù_Õ "≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨Ü∞« `«fl=Ú KÕÜ∞« =Åã≤ Ü«Ú#flk.
XHõ"≥·Ñ¨Ù PÜ«Ú^èŒ x~å‡}=Ú Ü«Ú^•úxH˜ HÍ"åeû#suÖ’ `«Ü«∂~°=Ù`«∞O>Ë,
~Ô O_»="≥Ñ· Ù¨ XHõqâßÅ"≥∞#ÿ =º=™êÜ«∞Hˆ „∆ `«=Ú (Agricultural farm) Ö’ J=ã¨~"° ∞≥ Ñÿ Ù¨ _»∞
ÅÉèíº=∞ÜÕ∞º #~°ûs (Nursery) x `«Ü«∂s KÕã¨∞‰õΩO@∂ =ÙO_®e. Ñ¨~°â◊√~å=∞
Ñ¨~O° Ñ¨~° WÖÏˆQ U~°Ê_çOk. PÜ«∞# XHõ¯™êiQÍ P`«`å~ÚÅ t~°ã∞¨ ûÅ#∞ KèkÕ Oz,
ãÖÑ¨Ó~°‚ Ñ¨$käfig∞^Œ#∞O_ç, ^Œ∞~åÖ’K«<åÑ¨~∞° Å#∞ Ui"Õâß~°∞. qKå~°„HÍOu (Brain-
washing) Ü≥ÚHõ¯ L^ÕÌâ◊º=Ú Ñ¨ÓiÎKÕâß_»∞. W^≥·#`«~°∞"å`« `«# Ñ¨~°â◊√=Ù#∞,
QÆOQÍ™êQÆ~°=Ú=^ŒÌ ã¨=Ú„^ŒOÖ’H˜ qã≤ˆ~âß_»∞. P `«~°∞"å`« XHõ „H˘`«Î JG=Ú -
áê~°#∞ KÕuÖ’H˜ fã≤‰õΩ<åfl_»∞. nx P^è•~°OQÍ Ñ¶¨Å=ÚxKÕÛ L^•º#=<åÅ#∞,
x~°O`«~°=Ú "å_»∞`«∂=ÙO_ç, q<åâ◊#=Ú `«~åfi`« U~°Ê_ç# ãÎ̈|ú`«#∞ #=ã¨$[#=Ú
Ü≥ÚHõ¯ „H˘`«Î LÖÏ¡ã=¨ Ú`À U~°Ê~°Kå_»∞. PÜ«∞# Jxfl kâ◊Å#∞ Ñ¨KÛ« ^Œ#O`À xOáê_»∞.
PÜ«∞#Ü≥ÚHõ¯ D Ñ¨~°ã¨Ê~° q~Àkè HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ K«∂ã≤ „Ñ¨[Å∞ Pâ◊Û~°ºK«H˜`«∞
ÅÜ«∂º~°∞. Ü«Ú^Œ=ú ÚÖ’ â∫~°º=Ú, Ñ¨~å„Hõ=∞=Ú PÜ«Ú^è™Œ ê^è#Œ Å∞ J=ã¨~=° ∞ø`å~Ú.
HÍh ã¨$*<å`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ WO`«HõO>Ë "Õ~ÚÔ~@∞¡ `≥eq`Õ@Å∞ `«`«Ê~°`«,
™ê^èŒ<å™ê=∞„y HÍ"åe. ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ JHõ∆~åÅ`À ¿ã<åÑ¨`«∞Å ¿Ñ~°∞¡ "ÕÜ«∞|_ç#Ñ¨Ê\˜H˜,
x["≥∞#ÿ „âıÜ∂« kèHÍ~°∞Å∞ Ju ÃÑ^ŒÌ x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ `«Ü∂« ~°∞*Ëã≤ `«=∞
âßÜ«∞â◊‰õΩÎÖÏ ^•xH˘~°‰õΩ HÍÅ=Ú "≥zÛOz#k WO[h~°∞¡. Ç¨ã≤Ê@ÖòûÖ’, PÑ¨ˆ~+¨<£
käÜÕ∞@~üûÖ’ U |Å¡g∞^Œ Hõ`«∞ÎÅ∂-Hõ\Ï~°∞¡ XHõ„Hõ=∞Ñ¨^ŒúuÖ’ ÃÑ@ì|_ç=ÙO\ÏÜ≥∂,
P „Ñ¨Hõ¯<Õ ‰õΩ@∞¡"ÕÜ«∞\ÏxH˜ J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º ™ê=∂„y, ÉÏ^èŒ#∞ `«yæOK«\ÏxH˜
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ J~ÚO\ò"∞≥ O@∞¡, ^Œ∂k, QÍ*ò "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q ‰õÄ_® ÃÑ@ì|_ç Ü«ÚO\Ï~Ú.
Hˆ =Å=Ú HÀã≤ áê~°"Ü Õ ∞« _»O=Å# ~ÀQÆx"å~°} [~°∞QÆ^∞Œ . P `«~∞° "å`« KÕÜ∞« =eû#
~°Hõ∆}Ï`«‡Hõ, ã¨$[<å`«‡Hõ q^èŒ∞Å∞ x~°fiiÎOK«HõáÈ`Õ WOHÍ Z‰õΩ¯= „Ñ¨=∂^Œ=Ú
U~°Ê_»∞`«∞Ok.
<Õ#∞ Dq^èŒ"≥∞ÿ# Ô~O_ç\˜x QÆ∞iOz „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞=Åã≤=ã¨∞ÎOk.
^Õ=â◊‰Ωõ ÅÎ `À ãÖ|O^è=Œ Ú ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘x, D<å_»∞#fl q+¨=∞ Ñïã≤` ÷ ∞« Å#∞, "≥#∞Hõ‰Ωõ
105
<≥\˜ì"ÕÜ«∞QÆeˆQ ™ê=∞~°÷º=Ú#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩO@∞<åfl#∞. ^•xH˘~°‰õΩ ÃÑ^ŒÌ"åà◊§,
ã¨=∞~°=÷ O`«∞Å ã¨Ç¨ Ü«∞=Ú J¿ÑH˜` ∆ =« Ú. Jk UHõ„u`«=∞ø`«∞Ok. q∞ye#k `«fi~°Ö’<Õ
Ñ¨Ó~°Î=Ù`«∞Ok J#fl #=∞‡Hõ=Ú#flk. Jxfl ˆH∆„`åÅ#∞O_ç =∞Ç¨q<åâ◊#=Ú
[iyf~°∞`«∞Ok J<Õ Ñ¶∞¨ ’+¨} qxÑ≤ã∞¨ #Î flk. Ñïã≤` ÷ ∞« Å#∞ K«∂ã¨∞#Î fl"å~°∞ XˆH =∂@
JO@∞<åfl~°∞. ã¨~fi° <åâ◊#=Ú U Hõ} ∆ =ÚÖ’<≥<· å [~°∞QÆ=K«∞Û.
WO`«=∞Ok Éèíq+¨º^Õfi`«ÎÅ Hõ^äŒ<åxH˜ q~°∞^ŒúOQÍ <Õ#∞ D „Ñ¨ÑÖK«=Ú
H˘#™êyf~°∞`«∞O^Œx, ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅ∞ WO`«HõO>Ë KåÅ Q˘Ñ¨Êq Jh K≥Ñ¨ÙÎ<åfl#∞.
D q+¨Ü«∞OÖ’ Jaè~°∞z =Ù#fl"å~°∞ <å Éèíq+¨º^•fi}˜x <À\ò KÕã¨∞HÀO_ç. =¸_»=
„Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^Œú=Ú [~°∞QÆ^Œ∞. Ü«Ú^•úÅ∞ ZHõ¯_» [iy<å Jq XHõ ã‘q∞`«ˆH∆„`åxH˜
=∂„`«"Õ∞ xÜ«∞q∞`«"≥∞ÿ LO\Ï~Ú. ã¨=∞ã¨Î „Ñ¨ÑÖKåxfl <åâ◊#=Ú KÕã≤, =∂#=
ã¨=Ú^•Ü«∞ Éèqí +¨º`«∞#Î ∞ #+¨Ñì ~¨ K° Õ qÑ¨`∞« ÅÎ ∞ ~å=Ù.
Ô ~ O_» = Ñ¨ H õ ∆ = Ú ã¨ $ [<å`« ‡ Hõ " ≥ ∞ ÿ # k. nxH˘~° ‰ õ Ω @∂ºÉò " ≥ Ö ò û x
U~åÊ@∞KÕ ã ¨ ∞ H˘#∞@, *ˇ # ˆ ~ @~ü ÃÑ@∞ì H ˘#∞@, =∞Oz q`« Î < åÅ QÀ_Ò#∞¡
U~åÊ@∞KÕã¨∞H˘#∞@, =∞Oz Zé∞=ÙÅ∞ `«Ü«∂~°∞KÕã¨∞H˘x #~°ûsÅ#∞ ÃÑOK«∞@,
„\ÏHõì~°∞¡ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ÑïHõ~°=ÚÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ"åe. HÍh W=hfl XHõ qâßÅ"≥∞ÿ#
Ñ¨K«ÛxÑÖ@‰õΩ U~åÊ@∞ KÕã¨∞HÀ"åe. nxH˜ ™ê^èŒ<åÅ∞ Uq∞\˜? ZHõ¯_»∞O\Ï~Ú?
nxH˜ *"å|∞ XHõ¯>Ë. Pk#∞O_ç z=i=~°‰õΩ <Õ#∞ UHõ„u`«=Ú KÕã≤# ãÖÑ¨^ŒO`å
D „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ Ñ¨ÓiÎH˘~°‰õΩ KåÖÏ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_»∞`«∞Ok. <Õ#∞ UHõ„u`«=Ú KÕã≤#
ãÖÑ¨^ŒO`å ‰õÄ_® QÍÜ«∞„f Ñï"å~°"Õ∞. WO^Œ∞Ö’ KåÖÏ=∞Ok z#fl"åà◊√§QÍ
JÅÊA˝Å∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~°∞. "åi Ü≥∂QÆº`«Å∞, ™ê=∞~°÷º=Ú KåÅ `«‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl@∞¡
HõxÑ≤Oz<å ~¸ "≥ÚQÆæÖË ~åÉ’ÜÕ∞~ÀAÅÖ’ qHõã≤Oz `«=∞ ™œ~°ÉèíO`À ãÖÑ¨Ó~°‚
„Ñ¨ÑO¨ K«=Ú#∞ ã¨∞QÆO^ä=Œ ∞Ü«∞O KÕ™êÎ~Ú. D JO‰õΩ~°=ÚÖË Ñ¨KÛ« x =$H∆ÍÅ∞QÍ =∂i
ãÖÑ¨Ó~°‚ˆH∆„`«=Ú#∞ PÇ¨¡^ŒÑ¨~°∞™êÎ~Ú. D z#flz#fl ^Œ∂_»ÖË éËÑ¨\˜, ZÅ∞¡O_çÖ’
<åQÆefl ÖÏQÆ∞`å~Ú. ~°^ä•Åx #_»∞Ñ¨Ù`å~Ú. Ñ≤Å¡ÅO^Œ~°∂ J*Ï˝#∞Å∞, HÍh
K«∂_»\ÏxH˜ ZO`« JO^ŒOQÍ LO\Ï~°∞! "åi KÕ`«Å∞ ZO`À P#O^•xfl
HõÅ∞QÆ*Ë™êÎ~Ú. nxH˜ HÍ~°}=Ú "åà◊§ ÃÑ^Œ=ÙÅ g∞^Œ #iÎã¨∞Î#fl Éèíq+¨º`«∞Î. W^Õ
106
q+¨Ü∞« =Ú „Ñ¨*Ï˝Ñi¨ "å~° ãÖ|O^èOŒ Ö’ QÆ∂_» K≥ÑÊ¨ =K«∞Û#∞. "åiÖ’ Ç¨Ï#∞=∞O`«∞_»∞

JOQÆ^∞Œ _»∞ ™ê÷~Ú =º‰õΩÅÎ ∞ YzÛ`«OQÍ `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#flÑ¨Ê\˜H,© *Ï„QÆ`QÎ« Í ÑïjeOz
K«∂¿ãÎ [\ÏÜ«Ú=Ù, â◊|i, QÆ∞Ç¨ï_»∞, L_»∞`«Å =Öˇ Ñ¨ÓiÎ JOH˜`É« Ïè =O`À ã¨=∞iÊ`«
=º‰õΩÅÎ `À D "≥Ú`«=Î Ú ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú xO_ç=Ù#flk. 'z#fl"åà◊§"≥∞#ÿ Ñ¨Ê\˜H˜ =∂g∞^Œ
g∞~°∞ Pâ◊Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ=K«∞Û#∞— J<Õ ãÖ^Õâ=◊ Ú Wã¨∞<Î åfl~°∞.
D~ÀAÅÖ’ <å ^è•º#=Ú =¸_»∞"≥·Ñ¨ÙÅ =Ù#flk. XHõ\˜ <å "≥·Ñ¨Ù, WOHÍ
Z‰õΩ¯= Ñ‘_<» åxfl (pressure) =ÙÑ¨Ü∂≥ yOz, WOHÍ KåÖÏ Z‰õΩ¯= ™ê÷~Ú ã¨∂H©;Hõ~} ° O
KÕã¨∞HÀ"åe. nxH˜ KåÖÏ Hõiî# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕÜ«∞=Åã≤ Ü«Ú#flk. Ju f„=™ê÷~Ú
`«Ñ¨â◊Û~°ºÅ∞ KÕÜ«∞=Åã≤Ü«Ú#flk. JO^Œ∞Ö’ <Õ#∞ YzÛ`«OQÍ LfÎ~°∞‚_»<≥·f~åe.
ÖËHõáÈ`Õ QÆ∞i`«Ñ≤Ê# QÆ∞O_»∞ ÅH∆Íºxfl KèÕkOK«ÖËáÈ=_»"Õ∞ HÍHõ =º~°÷=ÚQÍ
#=ÙfiÅáêÅ"åeû Ü«ÚO@∞Ok. ~Ô O_»= ÅHõº∆ =Ú „Ñ¨ÑO¨ K« ã¨=∞ºÅ#∞ J~°=÷ Ú KÕã∞¨ H˘x,
„Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’ #∞#fl =¸~°÷#∞ºÅ k"åº`«‡Å ã¨Ç¨ÏHÍ~°=Ú ‰õÄ_»QÆ@∞ìH˘x
=∞Ç¨  „Ñ¨ à ◊ Ü « ∂ xH˜ HÍ=eû# ã¨ ~ ° O *Ï=∂Å∞ UHõ „ u`« = Ú KÕ Ü « ∞ |_» ∞ `« ∞ #fl
ˆHO„^Œ=ÚÖÖ’ bombard KÕÜ«∂e. D ãÖÑ¨Ó~°‚ „Ñ¨„H˜Ü«∞ ã¨∂Hõ;[QÆ`«∞ÎÖ’
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. nxH˘~°‰õΩ <Õ#∞ <å ^èŒfi[=Ú#∞ fã¨∞‰õΩx, ZHõ¯_® Ñ¶≤~°OQÆ∞Åx
HÍÅÛÉ’=_»O ÖË^∞Œ .
<å =¸_»= „Ñ¨Ü∞« `«fl=Ú „áê}=O`«∞Öˇ#· „Ñ¨*Ï˝Ñi¨ [#∞Å‰õΩ ãÖ|OkèOz#k.
<Õ#∞ ã¨∂÷ÅOQÍ HõxÑ≤OK«HõáÈ=Ù_»O =Å# "åiÖ’ x~åâ◊~å‰õΩO_® Ü«ÚO_Õ@@∞¡
K«∂_»@O, K≥ÖÏ¡K^≥ ~Œ ∞° HÍ‰õΩO_® #~°ûs (Nursery) Ö’ #∞#fl "≥ÚHõ¯Å#∞ XHõ „Hõ=∞"≥∞#ÿ
Ñ¨ûúŒ Ö’ ÃÑOz, ã¨=∞Ü«∞=Ú Pã¨#fl"≥∞#ÿ Ñ¨Ù_»∞ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ KÀ@ "å\˜x fã≤HÔ o§ <å\˜,
Jcè+ì̈ L^•º#=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨∞O^Œ~^° $Œ â◊º=Ú#∞ Ju `«fi~°Ö’ K«∂_»QÅÆ QÆ@=Ú.
ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# =¸_»∞ ~°OQÆ=ÚÅÖ’ U XHõ¯\©‰õÄ_» „áê=ÚYº`« ÖËxkHÍ^Œ∞.
Hˆ =Å=Ú XHõ^•x P^è•~°O`À<Õ Jcè+ì¨ ÅHõº∆ =Ú KÕ~∞° H˘#ÖË=Ú. JO^Œ∞=Å¡ XHõ^•xH˜
`«‰õΩ¯= „áê=ÚYº`« xzÛ =^Œe"ÕÜ«∞ÖË=Ú. =¸_»∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ Uq∞
KÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`å<À ^•xx ã¨=∞„QÆ `«`«Ê~°`«`À ãÖÑ¨#fl=Ú KÕã¨∞Î<åfl#∞. W@∞=O\˜
Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ Wk=~°‰õΩ =Öˇ =∞=∞‡efl HõÅ∞ã¨∞H˘#ÖËHõáÈ`Õ, ^Œ~°≈#, ã¨Ê~°≈#ÖÏO\˜
107
QÆuq^èŒ∞Å#∞ PÑ≤"Õã≤ XO@iQÍ <Õ#∞O>Ë Wk g∞‰õΩ J„Ñ≤Ü«∞=ÚQÍ =Ù<åfl ÖËHõ
JÇ¨ÏOHÍ~°Ñ¨Ó~°‚ ™êfi~°÷=Ú Jx JxÑ≤Oz<å Hõ∆q∞OK«=∞x J#∞~À^èŒ=Ú KÕã¨∞Î<åfl#∞.
<å‰õΩ <å Ñï[#∞Å „Ñ¨[˝g∞^Œ Ñ¨ÓiÎ #=∞‡Hõ =Ú#flk. "å~°∞ D ™ê^èŒ#Ü≥ÚHõ¯
LK«Ûã¨sÎ Ü«∞ Ñ¶Å¨ â◊$`«∞Å#∞ ^Œ$+≤Öì ’ Ü«ÚOK«∞H˘x <å ™ê^è<Œ å „Ñ¨„H˜Ü∞« Ö’ ã¨ÇÏ¨ Hõi™êÎ~x°
J#∞‰õΩO@∞<åfl#∞.
D XO@i `«Ñ¨™êû^èŒ#Ö’ „"åÜ«Ú@ J<Õ Ü≥∂QÍÉèÏºã¨=Ú Ü≥ÚHõ¯ D
Hõ∆}=ÚÖ’ <å‰õΩ Ü≥∂y~å*ò J~°qO^Œ∞Å =∂@Å∞ ã¨‡~°}‰õΩ =ã¨∞Î<åfl~Ú. "å~°∞
Ñ¨~` ° O« „`« ÉèÏ~°`=« ÚÖ’ Ü«Ú#fl q+¨=∞ Ñïã≤`÷ ∞« Å QÆ∞iOz `«# UHÍO`«"åã¨=ÚÖ’
Jaè=ºHõ=Î Ú KÕã#≤ â◊|=Ì ÚÅ#∞ WHõ¯_» JHõ~∆ åÖÏ á⁄O^Œ∞Ñ¨~∞° ã¨∞<Î åfl#∞.
' WO`« Q˘Ñ¨Ê q~å\ò ÉèÏ~°`«=ÚÖ’ U^≥·`Õ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# Ü«ÚQÍO`«~°HÍi
Éèí∂q∞Hõ#∞ x~°fiiÎOK«=Åã≤=Ù#fl^À Jk D<å_»∞ ^Œ∞ód™ÈÎOk. P"≥∞ ^Œ∞óMÏxH˜
HÍ~°}=Ú Uq∞\˜? xâ◊ÛÜ«∞OQÍ U^À XHõ ÃÑ^ŒÌ Ö’Ñ¨=Ú Ü«Ú#flk. „áê}â◊HÎ˜ Ü≥ÚHõ¯
JÉèÏ==Ú#flk. =∞# ^ŒQÆæ~° Jhfl =Ù<åfl~Ú HÍh =∞#=Ú â◊H˜ÎÇ‘Ï#∞Å=Ú.
T~å˚(energy) ~°Ç≤Ï`«∞Å=Ú. =∞#=Ú â◊H˜Î Láêã¨# =kÖËâß=Ú. â◊H˜Î =∞#efl
=kÖËã≤Ok. P `«e¡ WÑ¨Ù_»∞ =∞# Ç¨Ï$^ŒÜ«∂ÅÖ’ HÍh =∞ã≤Î+¨¯=ÚÖ’QÍx,
Éè∞í [=ÚÖ’QÍx ÖË^∞Œ ....D qâßÅ ~åR Ñ¨Ù#~°∞r˚=#=Ú H˘~°‰Ωõ Z<Àfl „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞
KÕ Ü « ∞ |_®¤ ~ Ú. Z<Àfl L^Œ º =∂Å∞ KÕ Ü « ∞ |_®¤ ~ Ú. ^è Œ ~ ° ‡ ã¨ = ∂[, ~å[hu
Hˆ „∆ `åÅxflO\˜Ö’ ^•x ^Ò~åƒùQºÆ "Õ∞ ZÅ¡ÑC¨ _»∂ =∞#Ö’ #∞#flk. =∞# „áê~°OÉè=í ÚÅhfl
KåÖÏ Q˘Ñ¨ÊQÍ =ÙO\Ï~Ú. HÍh ^•x=Å¡ Ñ¶ë`åÅ∞ Ug∞ ~å=_»O ÖË^Œ∞. Hõhã¨=Ú
`å`å¯eHõ Ñ¶ë`«=ÚÅ∞ ‰õÄ_® ~å=_»=Ú ÖË^Œ∞. =∞#=^ŒÌ *Ï˝<åxH˜ H˘~°=ÖË^Œ∞.
*Ï˝#=ÚÖ’x LK«Û`«=∞ =ºH˜Î`åfiÅ∞, =∞#Ö’xOKÕ Pq~°ƒùqOKå~Ú. HÍh
=ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«x *Ï˝#=Ú XHõ â◊==Ú, XHõ q+¨=Ú, =∞#Å#∞ "≥∞Å¡"∞≥ Å¡QÍ K«OÑ≤"ãÕ ∞¨ OÎ k.
â◊HÜ Î˜ Ú≥ Hõ¯ JÉèÏ=OÖ’, P`«‡|Å=Ú ÖË‰Ωõ O_® *Ï˝#=Ú JãÖÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ k. ÉèHí ÉÎ˜ Ïè =<å
L`åûÇ¨Ï=ÚÅ∞ „Ñ¨âO◊ ã¨hÜ«∞"Õ∞. HÍh ÉèHí Î˜ J<Õ JyfltY‰õΩ ‰õÄ_», â◊HÎ˜ J<Õ WO^è#Œ =Ú
HÍ"åe. P~ÀQÆº=O`«"≥∞ÿ# ã¨fiÉèÏ==Ú *Ï˝#=ÚÖ’ „Ñ¨nÑ¨Î"≥∞ÿ Hõ~°‡Ö’ J#∞âßã¨#"≥∞ÿ
q~å\ò â◊H˜Î`À Hõeã≤#Ñ¨Ù_»∞ =∂„`«"Õ∞ Dâ◊fisÜ«∞ J#∞„QÆÇ¨xH˜ áê„`«`« Åaèã¨∞ÎOk.
108
=∞#=Ú QÆOcè~°OQÍ PÖ’zOK«QÆey`Õ, =∞#‰õΩ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ HÍ=eûOk â◊H˜Î Jx,

P`« ‡ |Å=∞h J~° ÷ = ∞ø`« ∞ Ok. â◊ H ˜ Î ÖË ‰ õ Ω O_® =∞#=Ú ‰õ Ω O\˜ " åà◊ § "Õ ∞ .
ÉèÏ~°`^« âÕ "◊ åã¨∞ÅO^Œ~∞° ‰õΩO\˜"åà◊√§, „Ñ¨ÑO¨ K«=Ú "≥Ú`«=Î ∞O`« ‰õΩO\˜^.Õ ÉèÏ~°`^« âÕ =◊ Ú
uiy P â◊H˜Îx á⁄O^Œ=Åã≤Ü«Ú#flk. Ñ¨Ù#~°˚#‡ uiy fã¨∞‰õΩx~å"åe. ZO^Œ∞HõO>Ë
ãÖÑ¨Ó~°‚ qâ◊fi=ÚÜ≥ÚHõ¯ L[˚fiÅÉèíq+¨º`«∞Î nxx HÀ~°∞‰õΩO@∞Ok. ã¨=∞ã¨Î =∂#=
ã¨=¸Ç¨ÅÖ’ ˆH=Å=Ú ÉèÏ~°`«^ÕâßxˆH D xÜ«∞u xiú+¨ì"≥∞ÿÜ«Ú#flk. Wk ã¨=∞ã¨Î
=∂#=*Ïu Éèíq+¨º`«∞ÎH˘~°‰õΩ J=ã¨~°=Ú. P â◊H˜Î Láêã¨#H˘~°‰õΩ ZÅ¡Ñ¨C_»∂
=∞Ç¨=∂#=ÙÅ∞ J=`«iã¨∂Î<Õ =Ù<åfl~°∞. P â◊$OYÅÖ’ <Õ#∞ XO\iQÍ „Ñ¨K«O_»
Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú H˘~°‰õΩ, xÜ≥∂l`«"≥∞ÿ`Õ Jk <å Ñ¨~°=∞™œÉèÏQÆº=Ú—.
x*ÏxH˜ Ü≥∂y~å*ò J~°qO^ŒÅ ^•fi~å 1905 ^Œi^•Ñ¨ÙÅÖ’ „"åã≤# D ÑÖ‰õΩÅÎ
^•fi~å PÜ«∞# =∞#ã¨∞ûÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ñ¨Ù L[˚fiÅ Éèíq+¨º`«∞ÎH˘~°‰õΩ ZO`« „Ñ¨K«O_»
L`åûÇ¨Ï=Ú =Ù#fl^À `≥Å∞™ÈÎOk. D JO`«óHõ~°} „¿Ñ~°} Ñ¨~ÀHõ∆[QÆ`«∞Î #∞O_ç
=zÛ# xˆ~Ìâ◊=ÚÅ∞, PÜ«∞##∞ „HÍOuHÍs =∂~°æ=Ú(Revolutionary path) #∞
=^Œe, `«Ñ¨™êû^èŒ# ^•fi~å "å`å=~°}=Ú#∞ "Õ_ç KÕÜ«Ú@‰õΩ q=â◊√}˜‚ KÕâß~Ú.
<åÜ≥ÚHõ¯ „Ñ¨ã∞¨ ` Î « ã¨∂H©;Hõ~}
° k#K«~Û° D ™ê^è<Œ å LÑ¨„Hõ=∞=ÚÖ’ ã¨=∞`«∞Åº=ÚQÍ
ÉèÏq¿ãÎ, JO^Œ∞Ö’ J`«∞ºH˜Î Uq∞ ÖË^Œ∞. Ñï[#∞Å∞ nxx JO`« QÆOcè~°OQÍ#∂
fã¨∞‰õΩO\Ï~°x Pt™êÎ#∞.
109
D<å\˜ q+¨=∞ Ñïã≤÷`«∞Å x"å~°} H˘é‰õΩ

~åR"åºÑ‘Î Ü«∞[˝ PÜ≥∂[<åÅ∞
D<å_»∞ QÍÜ«∞„f „^Œ+ì¨ qâßfiq∞„`«∞_»∞ `«# Éè∂í q∞Hõ#∞ =∞Ç¨„Ñ¨[˝ ~°∂ÑÖÖ’

ãÖÑ¨#fl=Ú KÕã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨*Ï˝ JaèÜ«∂<£ ^•x ã¨fi~°∂Ñ¨"Õ∞. ãÖHõ@ Ñïã≤÷`«∞Å∞
U~°Ê_ç#Ñ¨C_»∞ D „Ñ¨Ü≥∂QÆ=Ú ZÅ¡Ñ¨C_»∂ [~°∞QÆ∞`«∂ =ÙO@∞Ok. Ü«ÚQÆãÖkè
Ü≥ÚHõ¯ D ãÖHõ@HÍÅOÖ’ =∞Ç¨q<åâ◊Hõ ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ =∞# =ÚO^Œ~ˆ =Ù<åfl~Ú. Éèqí +¨º
=º‰õΩÅÎ #∞O_ç, qaè#fl q+¨Ü∞« =ÚÅ qâı+A ¨ Å˝ O^Œ~∞° UHõãfi¨ ~°O`À =∞Ç¨q<åâ◊<åxH˜
ã¨=∞Ü«∞=Ú Pã¨#fl"≥∞ÿ#^Œx `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞. Ü«ÚQÆÑï=~°Î#=Ú Ü≥ÚHõ¯ D
qcè+H≤ Öõ ’ „Ñ¨ã∞¨ `
Î =« Ú =Ù#fl Ñïã≤`
÷ ∞« Åhfl =∂iáÈ`å~Ú. „Ñ¨ã∞¨ ` Î =« Ú#flk Jâ◊√Éè"í ∞Õ .
=∂#=Ùx ^Œ∞~°∞ƒkú Jxfl ˆH∆„`åÅÖ’ ^Œ∞~°æux ™êkèOz#k. =∂~°ÊO@∂ [iy`Õ
Ñïã≤÷`«∞Å`Àáê@∞ =∂#=Ùx =∞#óã≤÷u ‰õÄ_® =∂~°∞`«∞Ok. HõiyOK«∞@-
áÈ`«áÈÜ«Ú@ J<Õ Ü«ÚQÆ‡=Ú KåÖÏ ÉèíÜ«∞OHõ~°=ÚQÍ =ÙO@∞Ok. D~ÀAÅÖ’
J^Õ [~°∞QÆ∞`ÀOk.
„Ñ¨*Ï˝Ü«ÚQÆ J=`«~°}Ö’ =∞Ç¨„Ñ¨[˝ Ü≥ÚHõ¯ XHõ qÅHõ∆} Éèí∂q∞Hõ
K«i`å~°=÷ ∞QÆ∞K«∞#flk. J^Õ „Ñ¨*Ï˝ JaèÜ∂« #=Ú.
*ÏQÆ$`å`«‡Å∞ HõÅã≤"≥∞Åã≤ D =∞Ç¨=`«~°}Ö’ `«=∞=O`«∞ ÉèÏ~åxfl
"≥∂ã¨∞Î<åfl~Ú. D „Ñ¨„H˜Ü«∞ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ JxflKÀ@¡ ~°Hõ~°HÍÅ∞QÍ [~°∞QÆ∞`«∞#flk.
Jxfl\˜ =~° ‚ # =Ú D Ñ¨ O ‰õ Ω Î Å Ö’ KÕ Ü « ∞ ÖË = ÚQÍx ã¨ O Ñ¶ ¨ ∞ @#Å q=~° }
W=fi|_»∞K«∞#flk. ÉèÏ~°`« 'ˆH„∆ `«OÖ’— „Ñ¨*Ï`«O„`«=Ú Ü≥ÚHõ¯ Kè„« `«Kåè Ü«∞Ö’ q<åâ◊<åxH˜
J<ÕHõ Ñïã≤÷`«∞Å∞ U~°Ê_ç<å Jq `«Ñ≤ÊOz"ÕÜ«∞|_®¤~Ú.
H˘xfl ãÖ=`«û~°=ÚÅ „H˜`«=Ú áêH˜™êÎ<£Ö’ ÉèÏQÆOQÍ =Ù#fl |OQÍ¡^Õâò #∞O_ç
HÀ\˜=∞Ok â◊~°}Ï~°∞÷Å∞ =∞# ^Õâ◊OÖ’H˜ K˘K«∞ÛH˘x =KåÛ~°∞. "≥#∞Hõ‰õΩ fã¨∞HÀ=∞x
110
J_çy`Õ Ü«Ú^Œ=ú Ú KÕ™êÎ=∞x ÉˇkiOKå~°∞. JO`ÕHÍHõ ^•xH˜ ÉÏã¨@QÍ xeKÕ J"≥∞iHÍ

J}∞PÜ«Ú^è•Å`À xO_ç# F_»Å#∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÅÌ Ö’ xeÑ≤Ok. JO^Œ~∂°
„Éè í Ü « ∞ „Éè Ï O`« ∞ ÅÜ« ∂ º~° ∞ . P~ÀAÅÖ’ QÍÜ« ∞ „uÑ¨ i "å~ü XHõ ™ê=¸Ç≤ Ï Hõ
=∞Ç¨Ñ¨Ù~°â◊Û~°} KÕã≤Ok. ã¨^Œã¨∞ºÅO^Œ~°∂ „Ñü~ÀA 24 ÅHõ∆Å QÍÜ«∞„f =∞O„`«
[Ñ¨=Ú KÕ¿ã ™ê^è<Œ å „Hõ=∞=Ú H˘#™êyOKå~°∞. "Õ∞Ñ¶∂¨ Å∞ q_çáÈÜ«∂~Ú. JO`ÕHÍ^Œ∞
|OQÍ¡^âÕ ò ™êfi`«O„`«º=Ú á⁄Ok, â◊~} ° Ï~°∞Å÷ ã¨=∞ã¨º ã¨~∞° HÌ ˘#flk. qÑ¨`∞« ÖÎ ’ Ñ¨_∞» `«∞Ok
J#∞‰õΩ#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊O „âıÜ«∂kèHÍi J~ÚºOk.
D ãÖÑ¶¨∞@##∞ áê~î°‰õΩÅ∞ =∞~°záÈ~Ú =ÙO_»~°∞. QÆu`«Ñ≤Ê# ÉèíÜ«∞OHõ~°
LÑ¨„QÆÇÏ¨ O Ãã·¯ÖÏÉò ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«∞@∞ì„Ñ¨H¯õ Å Ñ¨_=» Åã≤ =Ù#flk. ÉèÜ í ∞« -P`«OHõ=ÚÅ∞
ã¨~°fi„`å "åºÑ≤Oz =Ù#flq. J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`«fi=Ú [iˆQ #ëêìxfl `«#∞ Ñ¨Ó_»∞™êÎ#∞
Jx Ç¨g∞ WzÛOk. D „Ñ¨=∂^•xfl x"åiOK«\ÏxH˜ QÍÜ«∞„fÑï"å~ü ã¨Éèí∞ºÅ∞
™ê=¸Ç≤ÏHõ QÍÜ«∞„f Ñ¨Ù~°â◊Û~°}Å∞ KÕâß~°∞. qÑüÎ x"åiOK«|_çOk. P„¿ãìeÜ«∂H˜
^ŒQ~æÆ Ö° ’ =Ù#fl XHõ [#â◊¥#º „Ñ¨^âÕ O◊ Ö’ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ Ñ¨_Oç k Jk. Z=iH© Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ
Ç¨h HõÅ∞QÆÖË^Œ∞.
PÑüHÎ Íb# Ñ¶∞¨ ’+¨}Ñ¨C_»∞ (emergency declaration) ‰õÄ_®, P`«OHõÑÓ¨ ~°‚
"å`å=~°}=Ú U~°Ê_çOk. JÑ¨C_»∞‰õÄ_® D q^èŒ"≥∞ÿ# ™ê=¸Ç≤ÏHõ Ñ¨Ù~°â◊Û~°}Å∞
[~° ∞ Ñ¨ | _®¤ ~ Ú. D QÆ _ » ∞ ¤ ~ ÀAÅ∞ J#∞H˘#fl ^•xHõ < åfl KåÅ `« fi ~° Q Í
ã¨=∂Ñ¨=Î ∞Ü«∂º~Ú.
XHõ Ñ¨Ù~°â◊Û~°} D~ÀAÅÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. D ãÖ=`«û~°=Ú "≥Ú^Œ\’¡<Õ
„Ñü QÍÜ«∞„f Ñï[#∞Å#∞ x`«º=Ú XHõ =∂Å QÍÜ«∞„f [Ñ¨=Ú KÕÜ«∞=∞x
HÀ~å=Ú. HÍh D ãÖ=`«û~°=Ú (1984) =∞# ^Õâ◊ „Ñ¨QÆuH˜ KåÅ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞ã¨ºQÍ
Ñï}q∞OK«=K«∞Û#x, JO^Œ∞‰õΩ D P^è•ºu‡Hõ JG=Ú ãÖkèOK«=Åã≤ =™ÈÎO^Œx
K≥Ñ¨Ê|_ç#k. Ñï[#∞Å∞ D =∂@#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ qâ◊fiã≤OKå~°∞. D „H˘`«Î
J#∞ëêª#=Ú#∞ ÑïÑ¨Ó~°‚ „â◊^Œú`À P~°OaèOKå~°∞. D ãÖ=`«û~°=Ú ^Õâ◊OÖ’ Uq∞
[iy#^À JO^ŒiH˜ `≥Å∞ã¨∞. J™êûOÖ’ [iy# ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ JO^ŒiH˜ [˝Ñ≤ÎÖ’<Õ
=ÙO_ç=ÙO\Ï~Ú. QÆ`« 1-1/2 ãÖ=`«û~°=ÚÅ #∞O_ç ÑÖ*Ï|∞Ö’ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl
111
J~åK«Hõ`«#∞ Z=~°∞ =∞~°∞=QÆÅ~°∞? Ñïã≤÷u`«∞Å∞ WO`«=~°‰õΩ ÃÑiy-ÃÑiy
ZO`«^Œ∂~°O "≥àÏ§Ü≥∂ JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞. Ñïã≤÷u WO`«=~°‰õΩ =ã¨∞ÎO^Œx Z=fi~°∂
TÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ .
D PHõã≤‡Hõ qÑ¨¡"åxfl WOH˘<åflà◊√§ H˘#™êyOz=ÙO>Ë Ñïã≤÷u q™ÈÊù@Hõ
=∞ÜÕ∞ºk. ãÖÑ¶¨∞@#Å K«„Hõ=Ú ZO`« f„=OQÍ uiyOk JO>Ë ™ê=¸Ç≤ÏHõ
„Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú KÕ¿ã gÖËÖËHõáÈ~ÚOk. JÑ¨C_»∞ ^≥·gKÕ`«#`«fi xˆ~ÌâßxH˜ `«Å"˘yæ XHõ
„áê}x+¨ª ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ XO@iQÍ, Z=~°∂ TÇ≤ÏOK«ÖËx XHõ =∞Ç¨„=`« nHõ∆
fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. „Ñ¨*Ï˝`«O„`« ãÖKåÅ‰õΩÅ UHÍO`«"åã¨=Ú, =∞ø#=Ú, Hõiî# „=`«
LÑ¨"åã¨=ÚÅ∞ ^è•~°} KÕâß_»∞. ~å„u=~°‰õΩ Ju ^ŒQÆæi"åiH˜ ‰õÄ_® Dq^èŒ"≥∞ÿ#
„=`å~°OÉè=í Ú QÆ∞iOz Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ ã¨∂K«# W=fi|_»Ö^Ë ∞Œ . ã¨∂„`«ãO¨ KåÅ‰õΩÅ∞ ZÑ¨C_»∞
PHõã≤‡Hõ x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞H˘#ˆ~ Jx JO^Œ~°∂ Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂~°∞. KÕÜ«∞=Åã≤#k
ZO^Œ∞‰õΩ, ZO`«=~°‰Ωõ J<Õk =ÚO^Õ `≥eÜ«∞*Ë™êÎ~∞° . 24 ~ÀAÅ∞ Hˆ =Å=Ú LÑ¨"åã¨"∞Õ
Jx =∂„`«"∞Õ K≥áêÊ~°∞. WO`« Hõ~Àî ~° x~°Ü‚ ∞« =Ú QÆ∞iOz JO^Œ~∂° Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂~°∞.
KåÖÏ H˘kÌ=∞Ok =∂„`«"Õ∞ JÑ¨C_»∞ ÑÖ*Ï|∞Ö’ J`«ºO`« „Ñ¨=∂^ŒHõ~° Ñïã≤÷`«∞Å∞
U~°Ê_»#∞#flq Jx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. PÜ«∞# XHõ¯ˆ~, JOQÆ^Œ∞x =Öˇ `«# HÍÅ∞x
"≥∂áê_»∞. `«# ãÖÑ¨Ó~°‚ ™ê=∞~å÷ºxfl qxÜ≥∂yOKå~°∞. PÑ¨_»"≥∂ ÖËHõ „áê}ÏÅ∞
`«ºlOK«_»"≥∂, D™êi‰õÄ_® J^Œ∞ƒù`«=Ú [iyOk. „áê}O W=fi=eû~åÖË^Œ∞.
„Ñ¨=∂^ŒO‰õÄ_® XHõ Ç¨Ï^Œ∞Ì=~°‰õΩ x"åiOÑ¨|_ç#k. D „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú, ^•xH˜
HÍ~°}=Ú QÆ∞iOz WO`«=~°‰õΩ ZHõ¯_® K«iÛOK«|_»ÖË^Œ∞. HÍh nx`À ~åR=Ú
HõëêìÅ#∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_çOk Jx J#∞HÀ#Hõ¯ˆ~¡^Œ∞. <å „=`«=Ú, UHÍO`«=Ú,
ãÖ`À+ÖQÍ TÑ≤i Ñ‘Å∞ÛH˘<ÕO`«=~°‰õΩ WOHÍ H˘#™êyOK«=Åã≤ =Ù#flk.
nxx|\˜ì =∞#=Ú H˘kÌ Hõ} ∆ ÏÅ∞ q„âßOu fã¨∞H˘#=K«∞Û#∞ Jx J#∞HÀ=^Œ∞.Ì
W~å<£-W~åH±, W„*ÏÜ≥∞Öò-Öˇ|<å<£, p<£-qÜ«∞`åflO, ~°ëêº-PÑ¶¨…x™êÎ<£, ãÖÜ«ÚHõÎ
~å[º=ÚÅ =∞^èŒº, J"≥∞iHÍÖ’ x`«º=Ú [~°∞QÆ∞`«∞#fl ãÖÑ¶¨∞@#Å#∞, Ñï[#∞Å∞
k#Ñ¨„uHõÅÖ’ K«^Œ∞=Ù`«∂<Õ =Ù<åfl~°∞. #Å∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ Ñ¨~°fi`åÅ∞
¿ÑiÛ=Ù<åfl~Ú. U XHõ¯ Ñ≤zÛ"å_≥<· å XHõ¯ JyæÑÙ¨ Å¡ wã≤ "Õ¿ãÎ ã¨~fi° <åâ◊#O [iyáÈ`«∞Ok.
112
JO`ÕQÍHõ ^≥·g „Ñ¨HÀÑ¨=ÚÅ, Jq*Ï˝`« HÍ~°∞"Õ∞Ñ¶¨∂Å∞ K«∞@∞ì=Ú_»∞`«∞<åfl~Ú. <å‰õΩ

Ñ¨~ÀHõ∆=Ú #∞O_ç D ^Œ$âßºÅ∞ x~°O`«~°=Ú HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú. Ü«ÚQÆãÖkè Ü≥ÚHõ¯
D „Ñ¨ÉÏè `« ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞Ç¨HÍÅ∞x QÆuK«„Hõ=Ú Jq∞`«"QÕ OÆ `À QÆujÅ"≥∞ÿ =Ù#flk.
^•x L^ÕÌâ◊º=Ú J"åOKè«hÜ«∞`«#∞ HõiyOz, =∞Oz`«<åxfl áÈ`«áÈÜ«∞_»=Ú.
„Ñ¨ã¨="Õ^Œ# =Öˇ, #=Ü«ÚQÆ=Ú Hõ+¨ì`«~°"≥∞ÿ# HÍÅ=Ú #∞O_ç Pq~°ƒùq™ÈÎOk. WO`«
q~å\ò Ñï=~°Î# `«#`Àáê@∞ H˘O`« "Õ^Œ#Å#∞ ‰õÄ_® fã≤H˘ã¨∞ÎOk. fã¨∞H˘x
=ã¨∞ÎOk‰õÄ_». Ü«ÚQÆãÖkè Ü≥ÚHõ¯ D z=i~ÀAÅ∞ XHõ^•xxq∞Oz XHõ\˜QÍ
=ÙO\Ï~Ú. "å\˜ JOu=∞ ÅHõº∆ =Ú ã¨`º« Ü«ÚQÆ ™ê÷Ñ#¨ J~Ú#Ñ¨Ê\˜H˜ ÉÏ^èÅŒ ∞ `«ÑÊ¨ =Ù.
ãÖ`«∞Å##∞ =ÙOK«\ÏxH˜, P^Œºâ◊H˜Î-Ü«ÚQÆâ◊H˜Îx „Ñ¨nÑ¨ÎO KÕÜ«∞Hõ`«Ñ¨Ê^Œ∞. „Ñ¨*Ï˝
JaèÜ«∂#O ^•fi~å Wk XHõq^èŒOQÍ x~°O`«~°=Ú KÕÜ«∞|_»∞`«∞#flk.
WHõ¯_» XHõ q+¨Ü«∞=Ú ã¨Ê+¨ìOQÍ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. QÍÜ«∞„f-Ü«∞[˝=Ú, XHõ
JqK«Û#ù fl Ü«ÚQÆ‡O. ~Ô O_»∞ J<Àº<åº„t`åÅ∞. QÍÜ«∞„uÜ≥ÚHõ¯ PÉèÏ("≥Å∞QÆ∞) Ü«∞[˝O
Ü≥ÚHõ¯ (T~å˚) â◊H˜Î XHõ^•xH˜ XHõ\˜ â◊H˜Îx PáêkOK«∞H˘O\Ï~Ú. Ñ¨Ù~°â◊Û~°}=ÚÅ
Ñ¨ÓiÎ Hˆ =Å=Ú [ÑÖ=Å¡<Õ [~°Q^Æ ∞Œ . ^•xH˜ Ü«∞[˝„Ñ¨„H˜Ü∞« ‰õÄ_® HõÅáêe. ™ê^è#Œ =ÚÅ∞
ÖËx "å~°∞ ã¨q∞^èŒÅ`À<Õ JyflÇ¨ÏŸ„`«O KÕã¨∞H˘#=K«∞Û J<Õ âßG q^è•#=Ú =Ù#flk.
QÍÜ« ∞ „f Ñ¨ i "å~ü ` À ã¨ O |O^è Œ = Ú#fl "åiH˜ QÍÜ« ∞ „u `« á ÈÉè í ∂ q∞,
=∞^äŒ∞~°(L`«Î~°ÉèÏ~°`«=Ú)Ö’ XHõ™êi â◊`«‰õΩO_ç, WOH˘Hõ™êi ã¨Ç¨Ï„ã¨‰õΩO_ç qâßÅ
Ü«∞[˝=ÚÅ∞ [~°∞Ñ¨|_®¤~Ú. JHõ¯_» =Ù#fl Ñ¨Ù~å`«# UHõ ‰õΩO_ç Ü«∞[˝âßÅÖ’,
âßOu‰õΩO*òÖ’ =Ù#fl #=‰õΩO_ç, „|Ç¨Ï‡=~°Ûãπ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∞[˝âßÅÖ’ x`«º=Ú
Ü«∞[˝=ÚÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞O\Ï~Ú. QÍÜ«∞„u f~°÷=Ú#‰õΩ „â◊^•úà◊√=ÙÅ∞, Ñ¨Ù#â◊Û~°}H˜
J#∞‰õÄÅ "å`å=~°}=Ú =Ù#fl^Œ<Õ =™êÎ~∞° . qkè Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ QÍÜ«∞„f[ÑÖ`Àáê@∞
Ü«∞[˝=Ú KÕã¨∞H˘<Õ gÅ∞‰õÄ_® =ÙO_»@O „Ñü ™ê^èŒ‰õΩx ãÖHõÅÊ Ñ¨ÓiÎH˘~°‰õΩ
`À_»Ê_»∞`«∞Ok.
~åÉ’ÜÕ∞ Ñïã≤`÷ ∞« Å#∞ ^Œ$+≤Öì ’ =ÙOK«∞‰õΩx Wk=~°H\õ ˜ HõO>Ë WÑ¨Ù_»∞ Z‰õΩ¯=
*Ï„QÆ`ÅÎ« ∞ fã≤H˘#∞@ÜÕ∞HÍHõ, KåÖÏ ÃÑ^ŒÃÌ Ñ^ŒÌ J_»∞QÆ∞Å∞ "ÕÜ∞« =Åã≤ Ü«Ú#flk. z#fl
„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ WOHõ ãïáÈ=Ù. P^è•ºu‡Hõ`«‰õΩ ãÖ|OkèOz#O`«=~°‰õΩ JO^Œi ^Œ$+≤ì
113
Ñ¨Ó~°fikâ◊ =ÚYºOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊=Ú "≥·Ñ¨Ù =∞~°Å∞`«∞Ok. ^Õâ◊OÖ’ =Ù#fl 7 ÅHõ∆Å
„QÍ=∂ÅÖ’ XHõ ÅHõ∆ „QÍ=∂ÅÖ’ xÜ«∞q∞`« QÍÜ«∞„u -Ü«∞[˝=ÚÅ Ñ¨~°OÑ¨~°
H˘#™êyOKåÅx PÖ’zã¨∞Î<åfl~°∞. Ü«ÚQÆãÖkè HÍÅOÖ’ WOHõ 16 ãÖ=`«û~åÖË
q∞ye=Ù<åfl~Ú. (WÑ¨C_»∞ 6 ãÖ=`«û~°=ÚÖË q∞ye=Ù<åfl~Ú) WHõ¯_» Uq^èŒ"≥∞ÿ#
=ºu„Hõ=∞=Ú ÖË‰õΩO_® QÍÜ«∞„u Ñ¨Ù~°â◊Û~°} â◊$OYÅ H˘#™êyã¨∂Î =ÙO_®e. =º‰õΩÎÅ
„áê}â◊H˜Î `«`«Îfi=Ú Z‰õΩ¯= Ñï}Ï=∞OÖ’ ã¨q∞‡o`«=∞"åfie. [Ñ¨ãÖYº `«‰õΩ¯"≥·<å
Ñ¨~åfiÖË^∞Œ . Ü«∞[˝OÖ’ „â◊^-úŒ x+¨ª Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_®e. PÇ¨ï`«∞Å ãÖYº, K«~∞° -âßHõÅº
Ñï}Ï=∞=Ú `«‰Ωõ ¯"≥<· å Ñ¨~"° åÖË^∞Œ .
~å#∞#fl QÆ∞~°∞Ñ¨Ói‚=∞ 12 AÖˇ·#∞O_ç qt+¨ì „Ñ¨*Ï˝ Ñ¨Ù~°â◊Û~°} Ü≥ÚHõ¯
™ê=¸Ç≤ÏHõ PÜ≥∂[##∞ P~°Oaèã∞¨ <Î åfl=Ú. nxÖ’ WÑ¨C_»∞#fl QÍÜ«∞„u Láêã¨‰Ωõ Å∞
„H˘`«Î QÍÜ«∞„f =ÙÑ¨™ê‰õΩÅ‰õΩ tHõ∆} x™êÎ~°∞. „Ñü =ºHÎ̃ Hõhã¨=Ú 24 QÆ∞~°∞QÍÜ«∞„f
=∞O„`«=Ú ~åx"åiH˜ <ÕiÊ, x`«º=Ú XHõ =∂Å KÕ¿ã ãÖHõÅÊ=Ú KÕã∞¨ HÀ=∞x „¿Ñ~°}
x"åfie. XHõ =∂Å ã¨∞=∂~°∞ 5 xq∞ëêÅÖ’ Ñ¨Ó~°=Î Ù`«∞Ok. Wk QÆ_Ü ç ∂« ~°=Ú ^•fi~å
HÍx ÖËHõ Hˆ =Å=Ú TÇ¨Ï`ÀQÍh ÖˇH¯˜ OK«=K«∞Û. ã¨∂~Àº^ŒÜ∞« HÍÅ=Ú ã¨~Àfi`«=Î ∞=Ú.
™êfl<å#O`«~°=Ú Ñ¨Ó[, J~°Û<å q^è•#=ÚÅ∞ Z‰õΩ¯= Ñ¶ë`åÅx™êÎ~Ú. HÍx
q=â◊√Öˇ·#"å~°∞ ™êfl#=Ú KÕÜ«∞HõáÈ~Ú<å, =∞ø# =∂#ã≤Hõ[Ñ¨=Ú KÕã¨∞H˘#=K«∞Û.
Ñ¨ÓiÎQÍ KÕÜ∞« HõáÈ~Ú<å, =∞ø# =∂#ã≤Hõ [Ñ¨=Ú KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. Ñ¨ÓiÎQÍ =∂x"ÕÜ∞« _»O
HõO>Ë, ã¨=∞Ü«∞=Ú#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥#∞Hõ‰õΩ [~°∞Ñ¨ÙH˘#=K«∞Û. Dq^èŒOQÍ 24 ÅHõ∆Å
=º‰õΩÎÅ ^•fi~å ~ÀA‰õΩ 24 HÀ@¡ QÍÜ«∞„u [Ñ¨=Ú x`«º=Ú „Ñ¨*Ï˝Ñ¨Ù~°â◊Û~°}
JO`«~°æ`«OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
XHõ¯ [Ñ¨=Ú =∂„`«"Õ∞ KÕ¿ãÎ Jk JÑ¨Ó~°‚=Ú. Ü«∞*Ï˝#O`«~°"Õ∞ ^•xx
Ñ¨Ù~°â◊Û~°} JO\Ï~°∞. ZHõ¯_≥·`Õ D Ñ¨Ù~°â◊Û~°}Ö’ ÉèÏQÆOQÍ 1 =∂Å [Ñ¨=Ú
[~°∞QÆ∞`«∞O^À, JHõ¯_» ãÖ=`«û~åxH˜ XHõ Ü«∞[˝=Ú [iˆQ@@∞¡ K«∂_®e.
JHõ¯_» ãÖYºÖ’ ÃÑ^ŒÌ U~åÊ@∞¡, Z‰õΩ¯= PÇ¨ï`«∞Å∞ qâßÅ"≥∞ÿ# U~åÊ@∞¡
[~°QÍe. Jq z#flqQÍ ‰õÄ_® [~°∞Ñ¨ÙH˘#=K«∞Û#∞. Dq^èŒOQÍ D Ñ¨Ù~°â◊Û~°}Ö’
24 HÀ@¡ [Ñ¨=Ú x`«ºO [~°∞QÆ∞`«∂ „Ñü ãÖ=`«û~°=Ú ÅHõ∆ Ü«∞[˝=ÚÅ∞
114
[~°∞QÆ∞`å~Ú. Wk KåÅ ÃÑ^ŒÌ ÅHõ∆º=Ú. D<å_»∞ "åºÑ≤OzÜ«Ú#fl J„â◊^Œúx K«∂ã≤

Wk ZÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx JxÑ≤OK«=K«∞Û. HÍh U =∞Ç¨â◊H˜Î ^•fi~å D „¿Ñ~°}
W=fi|_ç#^À ^•xx K«∂¿ãÎ D ãÖHõÅÊ=Ú `«Ñ¨ÊHõ <≥~°"Õ~°∞`«∞Ok.
ÑÖpHõ$`«∞Öˇ·# <≥·+≤ªHõ QÍÜ«∞„f Láêã¨‰õΩÅ ãÖYº 24 ÅHõ∆Å HõO>Ë Z‰õΩ¯=
L#flk. "å~°O^Œix #∂`«#OQÍ 24 =∞OkH˜ QÍÜ«∞„f =∞O„`«=Ú <ÕiÊ ~ÀA‰õΩ 5
xq∞ëêÅ∞ KÕ¿ã ãÖHõÅÊ=Ú KÕ~ÚOK«=∞<åe. ÅHõ∆Åg∞^Œ L`åûÇ¨Ï=Ú =ÙO>Ë Wk
JO`« Hõ+¨ì=Ú HÍ^Œ∞.
Ü«∞*Ï˝Å q+¨Ü«∞OÖ’ H˘O`« PÖ’zOK«=Åã≤Ü«Ú#flk. XHõ ÅHõ∆ Ü«∞[˝=ÚÅ∞
KÕ~ÚOK«∞@Ö’ Y~°∞ÛQÍHõ, =º=ã¨÷ U~°Ê~°K«\ÏxH˜ ‰õÄ_® KåÖÏ=∞Ok Ñ¨~°∞ÔQ`«Î=Åã≤
=ÙO@∞Ok. g~°O^ŒiH˜ L`åûÇ¨Ï=Ú =ÙO_»∞@ Hõ+=ì¨ Ú. „â◊^úŒ ÖË#Ñ¨C_»∞ ÉÏ^èºŒ `« Z=~°∞
fã¨∞HÀ"åe? HÍh HÍ~°º=Ú Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê^Œ<åxfl ã¨=∞Ü«∞=Ú Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~åxfl
QÆ∞iÎOz, fã≤H˘#|_ç# ãÖHõÖÏÊxfl <≥~°"Õ~°Û=Åã≤#^Õ. „Ñ¨*Ï˝ Ñï"å~üÜ≥ÚHõ¯ U
ãÖHõÅÊ=Ú WO`«=~°‰õΩ <≥~°"Õ~°‰õΩO_® =ÙO_»ÖË^Œ∞. U „áê}O "≥#∞HÍÅ =∞Ç¨„Ñ¨*˝
Ü≥ÚHõ¯ â◊HÎ̃ =Ù#fl^À P ãÖHõÅÊ=Ú `«Ñ¨ÊHõ <≥~°"Õ~°∞`«∞Ok.
[Ñ¨=Ú, „Ñü =ºH˜Î ã¨fiÜ«∞OQÍ KÕã¨∞H˘#QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. ÖˇH˜¯OK«_»O „"Õà◊§`À
‰õÄ_® KÕÜ∞« =K«∞Û. HÍh Ü«∞[˝=Ú H˘~°‰Ωõ J<ÕH=õ ∞Ok =º‰õΩÅÎ ∞, Ü«∞*Ï˝âßÅ, „Ñ¨=K«#
ÑÖ_®Å x~å‡}=Ú, ã¨q∞^èŒ-âßHõÅº „Ñ¨g}`«, J#∞Éèí==Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ J=ã¨~°=Ú.
nxH˘~°‰õΩ Ö’Hõ =Ù`åûÇ¨Ï=Ú Ü≥ÚHõ¯ `«QÆ∞æ^ŒÅ#∞ K«∂ã≤ âßOu‰õΩO*ò ^•fi~å qâßÅ
=º=ã¨÷ KÕÜ∞« |_ç#k. nxg∞^Œ ^Œ$+≤ì =ÙOz ã¨ÇÏ¨ [ QÆ}`˜ « |∞kú ^•fi~å D HÍ~°º=∞O`«
Hõ+¨ì=Ú HÍ^Œ∞ Jx `≥Å∞ã¨∞ÎOk.
5-5 Ü«∂r˝‰õΩÅ '\’b— x `«Ü«∂~°∞KÕâß=Ú. Ü«∞[˝Hõ$`«º=Ú#∞ "å~°∞
qkèÑ¨Ó~°fiHõOQÍ KÕ~ÚOK«QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. JO`ÕHÍHõ ãÖw`« „Ñ¨=K«<åÅÖ’ „Ñ¨g}∞Å∞
Hõ#∞Hõ, 2 ~ÀAÅ QÍÜ«∞#, „Ñ¨=K«<åÅ HÍ~°º„Hõ=∞=Ú x~°fiÇ≤ÏOK«QÅÆ ~°∞. D '\’bx—
rÑ¨ÙÅ ^•fi~å ÑÖÑ≤™êÎ=Ú. ^•x=Å¡ |~°∞"≥·# ™ê=∂#∞¡ "≥Ú^ŒÅQÆ∞"å\˜x XHõ
™ê÷#=Ú#∞O_ç "Õ~˘Hõ ™ê÷#=Ú=~°‰Ωõ fã¨∞HÔ à◊§QÆÅ=Ú. Ü«∞[˝=Ú#‰õΩ ãÖ|OkèOz#
J<ÕHõ =ã¨∞Î=ÙÅ∞ =ÙO\Ï~Ú. ^•xH˜ rÑπ KåÖÏ =ÙÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»∞`«∞Ok. J~°÷=º=ã¨÷
115
H˘~°‰õΩ, „Ñü QÍÜ«∞„u Láêã¨‰õΩ_»∞ XHõ =ºH˜ÎH˜ ãïÑ¨_Õ PÇ¨~°=Ú, Ñ¨Ó~å‚Ç¨ïu
ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ JOâ◊^•# ~°∂ÑÖÖ’ ^Õ=^ŒH˜∆} W=fi=∞x J_»∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. `«~åfi`«
[~°∞QÆÉ’ÜÕ∞ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ ^•xfl Y~°∞ÛK≥Ü∂« ºe. `«‰Ωõ ¯= UHõ„u`«"∞≥ ` ÿ Õ P `«~åfi`«
HÍ~°º„Hõ=∞=Ú JO`«‰õΩ ãïÑ¨_» ‰õΩkOK«∞HÀ"åe. Z‰õΩ¯= Åaè¿ãÎ ^•xH˜ `«y#O`«
qã¨~Î }
° HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
D™êiH˜ Zxfl rÑ¨ÙÅ‰õΩ, =º=ã¨÷ U~°Ê_ç#^À, ^•x Hõ=ã¨~°=∞ÜÕ∞º ™ê=∂„y
"≥Ú`«Î=Ú Ç¨Ïi^•fi~ü#∞O_ç ÑÖÑ≤OK«|_»∞`«∞#flk. JO^Œ∞=Å¡ nx Y~°∞Û Ü«∂[‰õΩÅ
g∞^Œ =ÙO_»^∞Œ . Folding Ü«∞[˝âßÅ, Folding stage, Ç¨Ï=#™ê=∞„y, Loudspeaker,
Ü«∞*˝áê„`«Å∞ ÖÏO\˜ =ã¨∞Î=ÙÅ∞ rÑ¨Ù^•fi~å =zÛ#Ñ¨Ù_»∞ „Ñ¨|O^èŒ‰õΩÅ∞ "åxH˘~°‰õΩ
Ñ¨~°∞QÆ∞Å∞ fÜ«∞#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. Éè’[#O `«Ü«∂~°∞KÕ¿ã"å~°∞ =∞# ã¨fiÜ«∞O¿ã=‰õΩÖË
J~Ú=ÙO\Ï~°∞. Láêã¨‰õΩÅ∞ P\Ï (Ñ≤O_ç) Jn W¿ãÎ ^•x`À<Õ =O_»∞‰õΩO\Ï~°∞.
Ü«∞[˝=Ú ~Ô O_»∞~ÀAÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. ^•x P~°u, Ñ¨Ó~å‚Çï¨ uÖ’ =zÛ# _»|∞ƒ#∞
rÑ¨ÙÜ≥ÚHõ¯ Diesel, Driver Ü≥ÚHõ¯ Y~°∞ÛH˜ ãïáÈ`«∞Ok. WOHÍ `«yæ# Y~°∞Û#∞
U^Àq^èOŒ QÍ Ñ¨ÓiÎKãÕ ∞¨ HÀ"åe. „Ñ¨*Ï˝ÑÙ¨ ~°âÛ◊ ~°} PHÍ~°=Ú qâßÅ=Ú, ^•x „ÑüÑ¶Å¨ =Ú
=∞Ç¨Ï`«~Î "° ∞≥ #ÿ k. nx J™ê^è•~°} ÖÏÉèÏefl ^Œ$+≤Öì ’ =ÙOK«∞H˘x '^è~Œ ‡° „¿Ñ=ÚÅ∞— ^•xfl
Ñ¨ÓiÎKÕ™êÎ~°∞ Jx Pt™êÎ#∞. XHõ"Õà◊ Ñ¨ÓiÎKÕÜ«∞HõáÈ~Ú<å, Ü≥∂[# U^Àq^èŒOQÍ
Ñ¨ÓiÎ KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok. ^≥g· „¿Ñ~°} Kè„« `«Kåè Ü«∞Ö’ fã¨∞H˘#|_ç# =∞Ç¨<£ ãÖHõÅÊ=Ú
ZÑ¨C_»∂ JÑ¨Ó~°‚OQÍ ÖË^Œ∞.
„Ñ¨*Ï˝Ñï[#∞Å‰õΩ P`«‡â◊H˜Î Ü≥ÚHõ¯ qHÍã¨=Ú J=ã¨~°=Ú JxÑ≤¿ãÎ, ^•x
^•fi~å Ü«ÚQÆãÖkè HÍÅOÖ’x J<ÕHÍ<ÕHõ Hõ+¨ì=ÚÅ#∞ x"åiOK«=K«∞Û#x JxÑ≤¿ãÎ,
q∞+¨<£ ^•fi~å ãÖHõeÊOK«|_ç# „Ñ¨*Ï˝ÑÙ¨ ~°âÛ◊ ~°} Ñ¨ÓiÎH˘~°‰Ωõ ZO`À H˘O`« „Ñ¨Ü∞« `«fl=Ú
`«Ñ¨ÊHõ KÕã≤f~åe. D „Ñ¨Ü«∞`åflÅhfl ˆH=Å=Ú ãÖÑ¨~°¯=Ú`À ™êkèOK«=K«∞Û.
Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ ^è#Œ ãÖ„QÆÇÏ¨ =Ú J=ã¨~=° Ú ÖË^∞Œ . x+¨`ª À ‰õÄ_ç# =∞#ã¨∞û`À KÕã#≤ „â◊=∞
KåÖÏ™ê~°∞¡ ZO`À ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ^èŒ#=Ú Y~°∞ÛKÕã≤<å =KÕÛ Ñ¶ë`åÅ HõO>Ë KåÅ
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO@∞Ok.
116
Ü«ÚQÆãO¨ kè Ü≥ÚHõ¯ D Kåi„uHõ Ñ¨~fi° OÖ’ KÕÜ∞« =Åã≤# J<ÕHõ Ñ¨#∞Å∞<åfl~Ú.

^•xÜ≥ÚHõ¯ qâı+¨ ÉÏ^èŒº`« J„QÆ ÑÖH˜ÎÖ’ xÅ∞Ûx =Ù#fl *ÏQÆ$`å`«‡Åk. "å~°∞
`«=Ú‡`å=Ú =∂~°∞ÛHÀ"åe. JÑ¨C_Õ W`«~∞° Å∞ "åix K«∂ã≤ =∂~°∞`å~°∞. ã¨=∞Ü«∞=Ú
Ü≥ÚHõ¯ „áê=ÚYº`«#∞ QÆ∞iÎOz, "å~°∞ `«=∞x`å=Ú Ö’HõÇÏ≤ `«=Ú H˘~°‰Ωõ , P`å‡~°Ê}
QÍqOK«∞HÀ"åe. JÑ¨C_Õ W`«~°∞Å∞ "å~°∞ K«∂Ñ≤# P^Œ~å≈Åg∞^Œ #_»∞™êÎ~°∞. `«=∞
`«=∞ ™ê÷<åÅÖ’, `«=∞ `«`åÎfi=^è•#OÖ’, „Ñ¨*Ï˝Ñ¨Ù~°â◊Û~°}‰õΩ QÆu W=fi\ÏxH˜
ZO`ÀH˘O`« W=fi=∞x, KÕÜ«∞=∞x „Ñ¨*Ï˝Ñï[#∞Å‰õΩ <å q[˝Ñ≤Î. K«∂_»\ÏxH˜ Wk
KåÖÏ Hõiî#=∞xÑ≤Oz<å x*ÏxH˜ Wk J`«ºO`« ã¨~°à◊=Ú, ã¨=∞Ü«∂#∞‰õÄÅ=Ú,
™ê=¸Ç≤ÏHõ Ö’Hõ„âıÜ∞« ã¨¯~°=Ú.
117
Ñï[#∞ÅH˘~°‰õΩ qâı+¨ ™ê^èŒ# - LÑ¨„Hõ=∞=Ú
"≥#∞Hõ\˜ ÑÖ‰õΩÅÎ Ö’ <Õ#∞ Ñï[#∞Å`À <å `«Ñâ¨ Û◊ ~°ºÖ’ ã¨ÇÏ¨ ÉèÏQÆ∞Å∞ Hõ=∞‡x
J_çQÍ#∞. nxH˘~°‰Ωõ "å~°∞ 15-15 xq∞ëêÅ HÍÅ=Ú#∞ =¸_»∞™ê~°∞¡ „uHÍÅãÖ^èºŒ
~°∂ÑÖQÍ Láêã¨#, ™ê^èŒ#, P~å^èŒ# xq∞`«Î=Ú ã¨∞xâ◊ÛÜ«∞OQÍ W"åfie.
Láêã¨# ó „áê`«óHÍÅ=Ú x`«ºHõ~°‡=ÚÖ’ x=$`«∞ÎÖˇ· XHõ =∂Å QÍÜ«∞„u
[Ñ¨=Ú P`À‡`«¯~°¬H˘~°‰õΩ, XHõ =∂Å "å`å=~°} Ñï=~°Î# H˘~°‰õΩ K≥Ü«∂ºe. D
HÍÅ=ÚÖ’ P`«‡Ñ¨~°=∂`«‡Ö’ b#"≥∞ÿáÈ=ÙK«∞#fl ^Œx ÉèÏ=# K≥Ü«∂ºe. WO^èŒ#=Ú,
xÑ¨C =Öˇ LÑ¨#^Œ∞Å∞-#^Œ∞ÅÖ’xH˜, aO^Œ∞=Ù-ã≤O^èŒ∞=ÙÖ’H˜, Ñ¨Ù~°∞QÆ∞-nÑ¨=ÚÖ’H˜
P^Œ~≈° =ÚÅ ã¨=ÚK«ÛÜ ù ∞« =Ú q~å\ò„|Ç¨Ï‡`À `«# LxH˜x ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ qãï` ˚ =« Ú
KÕã¨∞HÀ"åe. =Ú~°m"å^Œ‰õΩx =Öˇ, QÍeÑ¨@=Ú ZQÆˆ~ã¨∂Î L#fl"åx =Öˇ PÜ«∞#
ãÖHˆ `«=ÚÅ∞ g∞^Œ =∂„`«"∞Õ #_»∞ã¨∞<Î åfl#<Õ xâ◊ÛÜ«∞=Ú KÕã∞¨ HÀ"åe.
™ê^èŒ# ó =∞^è•ºÇ¨Ïfl HÍÅ=ÚÖ’r=# ™ê^èŒ# H˘~°‰õΩ 15 xq∞ëêÅ∞ UHÍO`«
zO`«#=Ú H˘~°‰õΩ =ÙÑ¨Ü≥∂yOKåe. D HÍÅ=ÚÖ’ P`«‡ã¨g∞Hõ∆, P`«‡x~å‡}
„Ñ¨}ÏoHõÅ∞, q^è•#=ÚÅ∞ =∞iÜ«Ú P`«‡qHÍã¨ã≤÷ux á⁄O^Œ∞@‰õΩ PÖ’K«#Å∞
=∂<≥Ü∂« ºe. =~°=Î ∂#ã≤u÷ Ö’ Uq∞ KÕÜ∞« QÆÅ"≥∂ ^•xx QÆ∞iOz ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∂« Å∞
K≥Ü∂« ºe.
<åÅ∞QÆ∞ ãÖÜ«∞=∞ `«Ñ¨ã¨∞ûÅ∞- WO„kÜ«∞, J~°÷, "å‰õΩ¯, PÖ’K«#ÅÖ’ U
XHõ¯^•xh JÑ¨=ºÜ«∞=Ú KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞. ‰õΩ@∞O|=Ú#∞ JÅÊ=ºÜ«∞=Ú`À
x~°fiÇ≤ÏOK«∞H˘x ™êfi=ÅO|∞ÅÜÕ∞º q^è•#=ÚÅ∞ <Õ~åÊe. ™ê^•rq`«=Ú, LK«Û
PÖ’K«#Å Ü≥ÚHõ¯ r=#q^è•#=Ú#∞ JÅ"å@∞ KÕã∞¨ HÀ"åe. 8 QÆO@Å∞ P~°#˚ H˘~°‰Ωõ ,
7QÆO@Å∞ x„^ŒáÈ=Ù@‰õΩ, 5 QÆO@Å∞ W`«~° HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl,
q∞ye# 4 QÆO@ÅÜ≥ÚHõ¯ ã¨∞xÜ≥∂[#=Ú KÕÜ«Ú@ =ºH˜Î `«##∞ `å#∞ ZO`«QÍ
=∞ÅK«∞‰õΩO@∞<åfl_À J#fl^•xg∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ Ü ç Ú« #flk.
118
P~å^è#Œ ó ™êÜ«∞O„`«=Ú ÖËHõ Ñ¨_∞» H˘<Õ =ÚO^Œ∞ =∞OK«Og∞^Œ Ñ¨_∞» H˘x, D

~ÀA ã¨=∞Ü«∞=Ú, „â◊=∞, "≥·Éèí==Ú, *Ï˝#=ÚÖ’ ZO`« ÉèÏQÆ=Ú Ö’Hõ=∞OQÆà◊Hõ~°
HÍ~°º=ÚÅÖ’ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOKå#∞ Jx Ñ¨~º° "ÕH} ∆õ K≥Ü∂« ºe? XHõ"àÕ ◊ qxÜ≥∂yOK«Háõ È`Õ
ZO^Œ∞‰õΩ KÕÜ«∞ÖË^À K«∂_®e. Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ P HÍ~°}ÏÅ#∞ `˘ÅyOK«∞H˘#∞@‰õΩ
`«y# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ „Ñ¨}ÏoHõQÍ "Õã¨∞HÀ"åe. â◊s~°=Ú HõO>Ë P`«‡‰õΩ Z‰õΩ¯=
„áê=ÚYº`« xzÛ#Ñ¨Ù_»∞ ã¨=∞Ü«∞ =∞O`å L^Œ~°áÈ+¨}-„Ñ¨[## "≥·Éèí==Ú H˘~°‰õΩ
=∂„`«"Õ∞ qxÜ≥∂yOÑ¨|_»=eû# HÍ~°} "Õ∞g∞ ÖË^Œ∞. HÍÅ=ÚÜ≥ÚHõ¯ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù,
Ü«ÚQÆ^~Œè ‡° =Ú#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ ÃÑ_»Kq≥ # ÃÑ@ì‰Äõ _»^∞Œ . #Å∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ =Ù#fl "å`å=~°}=Ú
`«#g∞^Œ „Ñ¨ÉèÏ==Ú K«∂ÃÑ@ì‰õΩO_®, Ñ¨_»hÜ«∞‰õΩO_® P`«‡Ü≥ÚHõ¯ „¿Ñ~°} g∞^Œ
#_»∞K«∞HÀ"åe.
„áê`«óHÍÅ=Ú P`«‡, Ñ¨~°=∂`«‡Ö’ b#=∞QÆ∞@ ÖËHõ ÃÑ#"Õã¨∞H˘#∞@,
=∞^è•ºÇ¨Ïfl=Ú á⁄^Œ∞Ñ¨Ù, ãÖÜ«∞=∞# HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ áê\ÕK«∞@, ™êÜ«∞O„`«=Ú
Ü«ÚQÆ^èŒ~°‡=Ú áê\ÕK«∞@‰õΩ KÕã≤# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞, KÕÜ«∞É’ÜÕ∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å
„Ñ¨}ÏoHõ#∞ x~°‚~ÚOK«∞H˘#∞@. D =¸_»∞ ãÖH˜∆Ñ¨ÎOQÍ Láêã¨#, ™ê^èŒ<å,
P~å^èŒ#=ÚÅ∞. Wq =¸_»∞ x`«ºK«~°ºÖ’ Hõeã≤#Ñ¨C_»∞ rq`«=Ú Ñ¨q„`« „u"Õ}©
ãÖQÆ=∞OQÍ =∂~°∞`«∞Ok. „ÑŸ~°"≥∞ÿ Ñ¨q„`«=∞ø`«∞Ok. HÍH˜-HÀH˜ÅQÍ =∂~°∞`«∞Ok.
H˘OQÆ-Ç¨ÏOã¨=Öˇ =∂~°∞`«∞Ok.
Ü« Ú QÆ ^ è Œ ~ ° ‡ x~° fi Ç¨ Ï }‰õ Ω Uq∞ KÕ Ü « ∂ e? D<å\˜ Ü« Ú QÆ ^ è Œ ~ ° ‡ =Ú
'qKå~°„HÍOu— (Thought revolution) nxH˘~°‰õΩ ã¨Ü«∞=∞^•#-JOâ◊^•#
„â◊^•úO[bÅ∞ P=â◊ºHõ=Ú. 'ãÖz-Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅÜ«∞=Ú—, *Ï˝#Ñ¶¨∞@ ™ê÷Ñ¨#, ™êfi^è•ºÜ«∞
HÍ~°º„Hõ=∞=Ú, [#‡k<À`«û= Hõ^äŒ-Ñ¨Ù~å}~°∂ÑÖÖ’ ã¨`«ûOQÆ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
"≥Ú^ŒÅ"åfie. Ñ¨ÓiÎHÍÅ=Ú "≥zÛOK«QÆeˆQ"å~°∞ 'âßOu‰õΩO*ò— #∞ `«=∞ WO\˜x
KÕã∞¨ HÀ"åe. ã¨=∂[ ¿ã=H˘~°‰Ωõ ã¨~fi° ã¨fi=Ú JiÊOK«QeÆ y, `«=∞ ™ê=∂lHõ |∞∞}Ïxfl
f~°∞ÛHÀ"åe. ^•xH˘~°‰õΩ Uq∞ K≥Ü«∂ºÖ’ =ÚO^Õ K≥áêÊ#∞.
q∞Å# „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú ó L^ŒÜ«∞=Ú, ã¨∂~Àº^ŒÜ«∞ HÍÅOÖ’ 24
„áê}ÏÜ«∂=∂Å∞ KÕÜ∞« _»O ^•fi~å „Ñ¨*Ï˝Ñi¨ [#∞Å`À qâı+¨ ãÖÑ¨~¯° ™ê÷Ñ#¨ „Hõ=∞=Ú
119
x~°fiÇ≤ÏOK«|_ç#k. k=º „¿Ñ~°} `«~O° QÍÅ∞ P HÍÅOÖ’ ãÖ„¿Ñ+≤`=« ∞ø`å~Ú. "å\˜x
PHõiO¬ K«∞H˘x, ^è•~°} KÕ¿ã ÉèÏ=# âßfiã¨ Ñ‘Å∞ã¨∞#Î flÑ¨C_»∞ KÕÜ∂« e.
D âßfiã¨Å`Àáê@∞ qâı+¨ ãÖ^Õâ-◊ ãÖHˆ `åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. k=ºã¨`åÎ`À HõeÜ«Ú@,
QÆ∞OÉèí#, UHÍ`«‡-J^≥·fi`«ã≤÷u J#∞Éèí==Ú Ö’xH˜ =ã¨∞ÎOk. k=º„áê}=Ú ã¨=∞ã¨Î
<å_ô = ∞O_» Å =ÚÖ’ ã¨ O "åºÑ¨ Î = ∞ø`« ∞ #fl@∞¡ J#∞Éè í = OÖ’ H˘ã¨ ∞ Î O k. âßfiã¨
=^Œ∞Å∞`«∞#flÑ¨C_»∞ Ö’Éèí-"≥∂Ç¨Ï JÇ¨ÏOHÍ~°=ÚÅ∞ J<Õ =¸_»∞ Éèí=|O^èŒ#=ÚÅ∞
<å#∞O_ç Ñ¨ÖÏÜ«∞#=Ú KÕã∞¨ <Î åfl~Ú J<Õ ÉèÏ=# LO_®e. P`«‡-ã¨^•ƒù=#, ã¨kfiKå~°},
ã¨„u¯Ü«∞Å =Å# LÅ¡ã` ≤ =« ∞ø`«∞Ok.
D HÍ~°º„Hõ=∂Åhfl D Ü«ÚQÆãO¨ kè"àÕ Ö◊ ’ <å Ñ¨~ÀHõ∆ ™ê^è#Œ Ü≥ÚHõ¯ ~°∂ÑÖQÍ
x~°O`«~°=Ú áê\ÕK«|_®e.
120
QÍÜ«∞„f #QÆ~°OÖ’ x=ã≤OK«\ÏxH˜ ÉèÏ=Ñ¨Ói`«

PÇ¨fi#=Ú ã¨`«ºÜ«ÚQÆ ã¨fiÑ¨fl=Ú#∞ =∞#"Õ∞ ™êHÍ~°O
KÕ^•ÌO
=∂#=Ù_»∞ â◊s~° ãÖ~°K«#^Œ$+≤ì`À Ñ¨â◊√=Ù. Z=iH˜, qaè#fl Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ U

™ê÷~Ú tHõ∆} ÅaèOz#^À, J`«_»∞ P ™ê÷~Ú =∂#=Ù_»∞QÍ QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄O^Œ∞`å_»∞.
J`«xH˜ Uq^èŒ"≥∞ÿ# tHõ∆}Ï =º=ã¨÷ LO_»HõáÈ`Õ D ã¨Éèíº ã¨=∂[OÖ’ ‰õÄ_®
Pk=∂#=ÙÅ∞, =#º„áê}∞Å =Öˇ K«iã¨∂Î =ÙO\Ï_»∞. `À_ÕÅ∞^•fi~å ÃÑOK«|_ç#
~å=Ú J<Õ ÉÏÅ‰õΩx QÆ∞iOz JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞. J`«#∞ <åÅ∞QÆ∞ HÍà◊§g∞^Õ
#_»=_»=Ú, [O`«∞=ÙÅ =Öˇ QÆ∞é∞]ÃÑ@ì_»=Ú, Ñ¨zÛ=∂Oã¨=Ú u#_»=Ú KÕ¿ã"å_»∞.
J_»=ÙÅÖ’, QÆ∞Ç¨ÏÅÖ’ LO_»@"Õ∞ J`«xH˜ W+¨ì=Ú. KåÖÏ „Ñ¨Ü«∞`«flO g∞^Œ J`«xH˜
H˘xfl =∂@Å∞ <ÕiÊ =∂#=ÙÅ H˘xfl JÅ"å@∞¡ KÕ~ÚOK«QÆeQÍ~°∞.
J#flO-=GO KåÖÏ „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ#q. ^•x`«~åfi`« „áê=ÚYº`« 'q^Œº—k. q^Œº
Ñ¨Ùã¨ÎHõ=ÚÅ∞, J^è•ºÑ¨‰õΩÅ =Å¡ Åaèã¨∞ÎOk. HÍh ZO^Œ∞=Å¡ q^Œº W`«~° q^è•<åÅ
^•fi~å ÅaèOK«^Œ∞ Jx J#∞HÀ‰õÄ_»^Œ∞. =∞x+≤ ã¨Ç¨Ïr=#=Ú HÀˆ~ „áê}˜.
J#∞HõiOK«∞@ J`«x =¸Å „Ñ¨=$uÎ. Z=i`À HõÅã≤=ÙO\Ï_À "å~°∞ ZÖÏ
=∂\Ï¡_»∞`å~À, PÖ’z™êÎ~À JÖÏO\˜ |∞^Õú giÖ’ ‰õÄ_» qHõã≤ã¨∞ÎOk.
=#º„áêO`«=ÚÅÖ’ x=ã≤OKÕ"å~°∞ ‰õÄ_® `«=∞ r=#â‹e· , ã¨Éºíè ã¨=∂[Ñ¨Ù =º‰õΩÅÎ O`«
K«∞~°∞‰õΩQÍ#∞ <Õ~∞° ÛH˘#QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. Lz`å#∞z`«=ÚÅ `Õ_® KåÖÏ qHõã` ≤ « =∞#ó
ã≤÷uÖ’ =ã¨∞ÎOk. "≥Ú^Œ@ J#∞Hõ~°}(imitation) `À<Õ =ã¨∞ÎOk. =∂#=Ùx L`å÷#-
Ñ¨`#« =ÚÅ∞ q^Œº, =º=ã¨Å÷ ÃÑ·# P^è•~°Ñ_¨ =ç ÙO@∞Ok.
121
D<å\˜H© P„Ñ¶≤HÍ-#∂ºyh, JO_»=∂<£ ÖÏO\˜ ˆH∆„`åÅÖ’ Pk"åã≤ ã¨Éèíº`«,
WÑ¨Ê\˜ ã¨Éèíºã¨=∂[O`À áÈeÛK«∂¿ãÎ â◊`åÉÏÌÅ "≥#∞Hõ# =Ù#flk. nxH˜ q~°∞^ŒúOQÍ
L`«~Î ^° $Œè ==Ú =^ŒÌ Ñ¶∞¨ ’~° j`« „áêO`åÅÖ’ qq^è"Œ ∞≥ #ÿ ™ê^è<Œ å™ê=∞„y ÅaèOK«xKÀ@
x=ã≤OKÕ Eskimoes HÔ #_® Ü≥ÚHõ¯ ã¨∞qHõã` ≤ « =º‰õΩÅÎ `À =ÙO_ç J=ã¨~"° Ú≥ zÛ#Ñ¨Ù_»∞
Ju ã¨fiÅÊ =º=kèÖ’<Õ JO`« qHÍã¨jÅ∞~°Ü«∂º~°∞. Wk 'q^Œº— Ü≥ÚHõ¯
K«=∞`å¯~°=Ú....... JO^Œ∞=Å¡ q^Œº#∞ r=#^•~Úx J#∞@Ö’ `«ÑC¨ ÖË^∞Œ . Juâ◊Ü∂≥ H˜Î
ÖË^∞Œ . 'q^Œº— XHõ ÃÑ^ŒÌ ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’ x=ã≤ã∂¨ Î ^•x Ñ¨~O° Ñ¨~#° ∞ H˘#™êyOK«_"» ∞Õ .
nx=Å# Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅ∞ J^è•ºÑ¨‰Ωõ Å Ü≥ÚHõ¯ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°=Ú Åaèã∞¨ OÎ k. HÍh Wk ÖË‰Ωõ O_®
„Ñ¨QÆu JãÖÉèí==Ú HÍ^Œ∞. 'ã¨=¸Ç¨Å „Ñ¨"åÇ¨ÏO— (Flow of communities)
q^ŒºÜ≥ÚHõ¯ L^Œ=æ ∞™ê÷#=Ú. JO`ÕHÍHõ =∂#=`«fi qÅ∞=Å H˘Å|^ŒÌ q^Œº J#∞@Ö’
`«Ñ¨C ÖË^Œ∞. ÖËHõáÈ`Õ =ºHÎ̃ #~°-"å#~°∞_»∞QÍ† #~°-Ñ¨â◊√=ÙQÍ q∞QÆ∞Å∞`å_»∞.
„Ñ¨ÑÖK« K«i„`«Ü≥ÚHõ¯ „Ñ¨=ÚY ãÖÑ¶¨∞@#Å Ñ¨~°º"ÕHõ∆} =Å# „Ñ¨QÆuH˜,
J=#uH˜, UHõ=∂„`« HÍ~°}=Ú, P HÍÅÑ¨Ù q^ŒºÜ≥ÚHõ¯ ™ê÷~Ú Jx `≥Å∞ã¨∞ÎOk.
ZHõ¯_» Dq^èŒ"≥∞ÿ# „Ñ¨Ü≥∂QÍÅ∞ ZO`« Z‰õΩ¯= ™ê÷~ÚÖ’ ÅÉèíº"≥∞ÿ#"À, JHõ¯_»
x=ã≤OK«∞"å~°∞, `«=∞`«=∞ Hˆ „∆ `«"åã¨∞Å Ç≤Ï`«=Ú KÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞. ^•xH˘~°‰Ωõ HÍÅ=Ú
-™ê^è#Œ =Å¡ ã≤kOú Ñ¨*ãË #≤ "å`å=~°}=Ú ‰õÄ_® J#∞‰õÄeOz#k. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ -
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ XHõÑC¨ _»∞ „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜ =∞‰õΩ\ÏÜ«∞=∂#OQÍ ÉèÏã≤OKÕk. ^•xH˜ HÍ~°}=Ú
WHõ¯_»∞#fl „áêHõ$uHõ ãÖÑ¨^ŒÅ∞ HÍ=Ù. q^Œº, ã¨Éèíº`« ãÖã¨¯$u HÍ~°}ÏÅ∞. nxH˜
q~°∞^ŒúOQÍ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ ãÖÑ¨#flˆH∆„`«=ÚÅ∞ L<åfl Jk "åi J<åK«~°} =Å#
x~°O`«~°=Ú HõÅÇ¨Ï-Ñ¨~åÉèí==ÚÅ‰õΩ HÍ~°}=∞Ü«∂º~Ú.
â◊s~°=Ú, ^èŒ#=Ú, q^Œº Wq Éè∫uHõ"≥∞ÿ# |Å=ÚÅ∞. "å\˜`À Ñ¨~å„Hõ=∞-
"≥·Éèí=ÚÅ∞ ãÖáêkOK«=K«∞Û. HÍh =ºH˜Î`«fi=Ú(personality) , KÕ`«#`«fi=Ú
(consciouness) Å#∞ ãÖáêkOK«_= » Ú. ^•xH˘~°‰Ωõ QÆ∞},Hõ~‡° , ã¨fiÉèÏ==ÚÅ ™ê÷~Ú
ÃÑ~°QÍe. Wk "å`å=~°}=Ú, x~°O`«~° =∞##-xkè-^è•º#=ÚÅ JÉèÏºãÖ =Å¡
Ç¨ÏãÎ̈QÆ`«=∞ø`å~Ú. =ºHÎ̃`«fiÑ¨Ù =¸ÖÏºOHõ# nx P^è•~°OQÍ<Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. Q˘Ñ¨Ê
Ñ¨#∞Å∞ "å\˜ =Å¡<Õ ™ê^èŒº=∞ø`å~Ú. Q“~°=QÆi=∞ nx=Å¡<Õ ™ê#ÃÑ@ì|_»∞`«∞Ok.
122
=∞Ç¨=∂#=ÙÅ ™ê÷~ÚH˜ fã≤ÔHà◊§QÆeˆQk ‰õÄ_® W^Õ. =∞# ^Õâ◊OÖ’ D

ãÖ™ê¯~°=ÚÅˆH „áê=ÚYº`« xKåÛ~°∞. nxH˘~°‰Ωõ J^èºŒ Ü«∞#-J^è•ºÑ¨# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
ZÖÏ á⁄O^Œ∞Ñ¨~K° |« _®¤Ü∞« O>Ë "å\˜=Å¡ =ºH˜,Î ã¨É∞íè º_»∞ (civilize) ã¨∞ãÖ™ê¯~°=O`«∞_»∞
(cultured) J=QÆeˆQ"å_»∞. nxH˘~°‰õΩ J@∞=O\˜ ™êxfl^èŒº=Ú-ãÖÑ¨~°¯=Ú
J=ã¨~°=Ú. =∂#=Ù_ç J#∞Hõ~°}„Ñ≤Ü«∞=$uÎ =Å# x~°O`«~°=Ú ã¨^Œ∞æ}=ÚÅ
JÉèÏºã¨=Ú ÃÑOá⁄OkOKÕ ™êxfl^èŒº=Ú J=ã¨~°=Ú. ™êÇ≤Ï`«º=Ú Ü≥ÚHõ¯
J^èŒºÜ«∞#=Ú, zO`«#-=∞## q^è•<åÅ∞ KÕ`«#`«fi™ê÷~Úx ã¨∞qHõã≤`«O KÕ¿ãqQÍ
=ÙO_®e. D 'qÉèí∂u— Z=~°∞ á⁄O^ŒQÆeQÍ~À "å~°∞ Kå}‰õΩºx =Öˇ ‰õΩ~°∂Ñ¨ÙÖˇ·<å,
Jëêì=Hõ$x =Öˇ qHõÖÏOQÆ∞Öˇ<· å, HÍo^•ã¨∞ =Öˇ JtH˜` ∆ ∞« Öˇ<· å, ‰õΩKÕÅ∞x =Öˇ x~°#÷ ∞Öˇ<· å
P Ö’@∞ "åi rq`«=Ú Ü≥ÚHõ¯ U ˆH∆„`«=ÚÖ’#∞ „Ñ¨QÆux PÑ¨^Œ∞. Jq∞`«"ÕQÆO`À
™êÑ¶¨Åºkâ◊ "≥·Ñ¨Ù ™êyáÈQÆÅ~°∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ =◊ Ú -^Õ==∂#=ÙÅ x"åã¨ãÅ÷¨ OQÍ, ^Õ=Éè∂í q∞QÍ QÆ∞iÎOÑ¨|_»∞`«∞Ok.
^•xH˜ HÍ~°}=Ú WHõ¯_» [x‡Oz# "åi Éè∫uHõâ◊s~°=Ú Ü≥ÚHõ¯ qâı+¨`« Uq∞
ÖË^Œ∞. â◊s~° ~°K«# Ñ¨Ó~°fiHÍÅOÖ’ ZÖÏ =ÙO_Õ^À WÑ¨C_»∞ JÖÏ<Õ =Ù#flk. x*ÏxH˜
ã¨∞Y-™ê^èŒ# ãÖÑüÎÖ’ =∞# Ñ¨Ósfi‰õΩÅ HõO>Ë =ÚO^Œ∞ =Ù<åfl=Ú. `«yæ#k
ã¨∞ãÖ™ê¯~°=ÚÖË. nx=Å¡ Jhfl =Ù<åfl =∂#=Ù_»∞ n#∞_»∞-Ç‘Ï#∞_»∞QÍ =∂~å_»∞.
^èŒ∂~°Î`«fi=Ú, Ö’Å`«fi=Ú, q`«$ëê‚ÖÏO\˜ ^Œ∞~°∞æ}ÏÅ =Å# =ºH˜Î q^Œº-ãÖÑ¨#fl`«,
Ô~O_»∂ L#flÑ¨Ê\˜H© ãÖ`À+¨=Ú ÖË‰õΩO_® x~°O`«~°=Ú L^ÕfiQÆO (stress & strain)
Ö’ rqã¨∞Î<åfl_»∞. `«#∞ x~°O`«~°=Ú PO^Àà◊#Ö’ rqOK«∞@ÜÕ∞ QÍHõ `«#
ãÖÑ¨~°¯ˆH∆„`«OÖ’ =Ù#fl "å~°O^Œih xtÛO`«QÍ „|`«∞HõhÜ«∞_»∞.
„áêp# ã¨`º« Ü«ÚQÆ "å`å=~°}Ïxfl uiy fã¨∞H˘x ~å=\ÏxH˜ =∞#=Ú =∞m§
ã¨∞ãÖ™ê¯~°Ñ¨Ói`«"≥∞ÿ# "å`å=~°}Ïxfl xi‡OK«=Åã≤ =Ù#flk. Wk |*Ï~À¡#∞,
K≥@¡Ö’#∞ ^˘~°Hõ^Œ∞. H˘#∞H˘¯x, HÀã¨∞‰õΩ~å=\ÏxH˜. WO^Œ∞H˘~°‰õΩ =ºH˜ÎÜ≥ÚHõ¯
HÍ~°ºHˆ „∆ `«=Ú, „âı+ª¨ ã¨[#˚ ∞Å`À#∞, âßb#"≥∞#ÿ (noble) PÖ’K«#Å`À xO_ç =ÙO_®e.
=ºH˜Î`«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞„QÆ „Ñ¨QÆuH˜ W^Õ =∂~°æ=Ú, LáêÜ«∞=Ú. Ñ¨Ó~°fiHÍÅÑ¨Ù
‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’, Wà◊§H˜ D qâı+¨`«ÜÕ∞ =ÙO_Õk. "åi =ÚO^Œ∞, x~°O`«~°=Ú
123
P^Œ~≈° =ÚÅ#∞ „áÈkKÕ¿ã PÖ’K«<åã¨~o° =ÙO_Õk. P~ÀAÅÖ’ z#flz#fl „QÍ=∂Å∞
=ÙO_Õq. JO^Œ∞=Å¡ ã¨∞ÅÉèíOQÍ âßã≤OK«QÆeˆQ"å~°∞. XHõiHõO>Ë XHõ~°∞ ÃÑ·H˜ Zky,
=ÚO^Œ∞‰õΩ "≥à◊§_®xH˜ ã¨=∞Ü«∞=Ú =ÙO_Õk. gÅ∞ =ÙO_Õk. WÑ¨C_»∞ =ºH˜Î Ñ¨ÓiÎQÍ
'XO@i— J~ÚáÈÜ«∂_»∞. ÃÑ^ŒÌ „QÍ=∂ÅÖ’, #QÆ~åÅÖ’ Ñ¨~°ã¨Ê~° ãÖÑ¨~°¯=Ú
ÖËHõáÈ=Ù@ =Å# =ºH˜Î J_»qÖ’x 'XO@i— [O`«∞=Ù =Öˇ UHÍH˜. qâ◊$OYÅO (Lack
of control) QÍ rqOK«_= » Ú "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì_∞» . W`«~∞° Å`À ãÖ|O^è-Œ ÉÏO^è"Œ åºÅ∞
ÃÑ@∞ìH˘<Õ Ñ¨~°OÑ¨~° XHõq^èŒOQÍ ã¨=∂Ñ¨Î"≥∞ÿ~ÚOk.
<Õ#∞ ZÅ¡Ñ¨C_»∞ ã¨`«ºÜ«ÚQÆ Ñ¨Ù#~åQÆ=∞# ã¨fiÑ¨fl=Ú<Õ K«∂ã¨∞Î<åfl#∞.
JYO_»*’ºu-Ñï"å~ü, QÍÜ«∞„f Ñï"å~ü, „Ñ¨*Ï˝Ñï"å~ü J<Õ ‰õΩ@∞O| =º=ã¨÷#∞
ã¨∂zOKÕ Ñ¨^=Œ ÚÖË <å‰õΩ „Ñ‘u. JO^Œ∞=Å¡<Õ g\˜H˜ J™ê=∂#º „Ñ¨ÉÏè =q∞¿ãÎ, W`«~∞° Å∞
‰õÄ_® nx=Å¡ „Ñ¨ÉèÏq`«=∞ø`å~°∞. nx `å`«Ê~°º=Ú z#fl #QÆ~°=Ú Jx.
qâ◊fix~å‡}=Ú, Ü«ÚQÆx~å‡}=Ú H˘~°‰Ωõ <Õ#∞ W@∞=O\˜ ™êfi=ÅO|# #QÆ~=° ÚÅ
x~å‡} ã¨fiÑ¨flO K«∂âß#∞. JHõ¯_» ã¨∞ãÖ™ê¯~°=ÚÅ#∞ Jaè=~°÷#=Ú KÕ¿ã Jxfl
™ê=∂„QÆ∞Å∞ =ÙO\Ï~Ú. Jq Ñ¨~°ã¨Ê~°=Ú XHõ^•x`À XHõ\˜ áêi"åiHõ (‰õΩ@∞O|)
ãÖ|O^èŒ ã¨∂„`«=ÚÅ∞ U~°Ê~°K«∞H˘x x~°O`«~° ã¨~°fi`À=Úv „Ñ¨QÆu=Å#
ÖÏÉèÏxfi`«∞Ö∫`å~Ú.
QÍÜ«∞„f Ñï"å~ü <å ã¨~fi° „Ñ¨^=Œä ∞ ~°K#« . QÍÜ«∞„f #QÆ~ü <å JOu=∞ ãÖ~°K#« .
™ê÷ÑO≤ K«@O =~°‰Ωõ <Õ#∞ KÕâß#∞. ^•xx QÆujÅÑ¨~K° ∞« @ Ñï[#∞Å Ñ¨x. <Õ#∞ K«∂ã≤#
'HõÅ—x g∞~°∞ ™êHÍ~°=Ú KÕÜ«∞O_ç. ã¨`«ºÜ«ÚQÆ, #=Ü«ÚQÆ ã¨fiÑ¨fl=Ú =∂„`«"Õ∞HÍHõ
^•x q^è•#, ã¨fi~°∂Ñ¨, q"ÕK«# HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅÖ’ ‰õÄ_® „Ñ¨tHõ∆} WKåÛ#∞. WÑ¨C_»∞
Ñï[#∞Å∞ P ~å[ÉÏ@Ö’ #_»"åe. JO`ÕQÍHõ `«##∞, `«# ‰õΩ@∞OÉÏxfl =∂„`«"∞Õ
QÍHõ, ã¨=∞ã¨Î „Ñ¨ÑO¨ K«=Ú#∞ ã¨∞Y, âßOu, ãÖÑ¨#fl`«Å"≥Ñ· Ù¨ fã¨∞‰õΩ"≥à§ı D =∂~°=æ Ú#∞
J#∞ãïOK«=∞x „Ñ¨É’kèOKåe.
<Õ#∞ 'âßOu‰õΩO*ò— Ü≥ÚHõ¯ z#fl, QÍÜ«∞„u #QÆ~ü Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ^ŒÌ x~å‡}=Ú
ZO`« `«fi~°QÍ, Éèí=ºOQÍ KÕâß#O>Ë ^•xx qâ◊fiHõ~°‡ Ü≥ÚHõ¯ Hõ$u`À áÈÅÛ=K«∞Û.
nxx qHõã≤OÑ¨*Ëã≤ XHõ #O^Œ<À^•º#=#OQÍ fiÛk^ÕÌ ÉÏ^èŒº`« g∞k.
124
ã¨∞ãÖ™ê¯~°=ÚÅ ãÖ=~°÷# H˘~°‰õΩ ™êfi=ÅO|#ÜÕ∞

„Ñ¨^è•# tHõ∆}
=∂#=Ùx LxH˜ Ô~O_»∞ =~åæÅ∞QÍ qÉèílOÑ¨|_ç=Ù#flk. XHõ\˜- â◊s~°=Ú,

Ô~O_»=k KÕ`«#`«fi=Ú. â◊s~°=Ú H˘~°‰õΩ J<ÕHõ '™ê^èŒ#=ÚÅ∞— HÍ"åe. "å\˜Ö’
=ÚYº"≥∞ÿ#q J#fl=Ú, =G=Ú, WÅ∞¡ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q. KÕ`«#`«fi=Ú H˘~°‰õΩ Ô~O_»∞
HÍ"åe. XHõ\˜ - J^èŒºÜ«∞#=Ú-J^è•ºÑ¨#=Ú† Ô~O_»∞ ãÖÑ¨~°¯=Ú-"å`å=~°}=Ú.
=ºH˜Î`«fi qHÍã¨=Ú ZO`« Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO>Ë JO`« `«‰õΩ¯=, ã¨fiÅÊ™ê^èŒ#=ÚÅ∞
ãïáÈ`å~Ú. |∞∞+¨µÅ∞, =Ú#∞Å∞, =∞h+¨µÅ∞, Ü≥∂QÆÅ r=# q^è•#=Ú#∞ Ñïje¿ãÎ
Wk ã¨Ê+¨ìOQÍ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. ^•xx|\˜ì XHõ ã¨QÆ@∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ „|Ç¨Ï‡â’aè`«
rq`å=ã¨~°=ÚÅ∞ ZO`« ã¨fiÅÊOQÍ =ÙO\ÏÜ≥∂ J~°÷=Ú KÕã¨∞H˘#=K«∞Û.
HÍx =∞#óâ◊H˜Î ™ê÷~Úx ÃÑOKÕ =º=ã¨÷ KÕã≤#Ñ¨Ê\˜H© â◊s~°QÆ`« J=ã¨~°=ÚÅ∞
Ñ¨Ó~°Î"åfie Hõ^•! Wq ÖËHõáÈ`Õ QÆ_»=^Œ∞Hõ^•! *Ï˝#qÇ‘Ï#∞Å∞ Ñ¨â◊√=ÙÅ =Öˇ UkÑ¨_ç`Õ
Jk u<Õã¨∂Î „|`«HõQÆÅ~°∞. HÍh *Ï˝#=O`«∞_çH˜ JÖÏ HÍ^Œ∞Hõ^•! q<ÀÉÏ ÖÏO\˜
ãÖ`ü (saint) ‰õÄ_® x~åÇ¨~°OQÍ rqOK«ÖË_»∞Hõ^•!
„Ñ¨âfl◊ ã¨`º« Ü«ÚQÆ Ñ¨Ù#~åQÆ=∞#=Ú QÆ∞iOz #_»∞™ÈÎOk. ^Õ==∂#=ÙÅ Ñ¨Ù~å`«#
Ñ¨~O° Ñ¨~#° ∞ Ñ¨Ù#s˚q`«=Ú KÕã≤ Ñ¨$käfig∞^Œ ã¨fi~åæ=`«~}
° ã¨fiÑ¨flO ™êHÍ~°=Ú KÕÜÚ« @‰õΩ
â◊s~°=Ú =ÙO_®eHõ^•! xÑ¨C‰õΩ WO^è#Œ =Ú "ÕÜ∞« ‰õΩO_® ‰õΩOÑ¨\˜ ZÖÏ =∞O_»QÅÆ ^Œ∞?
á⁄Å=Ú#‰õΩ h\˜áê~°∞^ŒÅ =º=ã¨÷ ÖË‰Ωõ O_® Ñ¨KÛ« ^Œ#=Ú ZÖÏ PtOK«QÅÆ =Ú? „Ñ¨H$õ u
Ü≥ÚHõ¯ D [_»xÜ«∞=∂Å (Natural Laws) =ÚO^Œ∞ *Ï˝#∞Å∞-J*Ï˝#∞Å∞ XHõ¯>Ë.
P=Ù ÔH·<å, QÍ_ç^ŒÔH·<å QÆ_ç¤ HÍ"åeQÆ^•!
125
"≥#HÍÅ Ñ¨Ù@ÅÖ’ Ñï[#∞Å‰õΩ ã¨∞ãÖ™ê¯~°=ÚÅ∞ HõÅ∞QÆ*¿Ë ã "å`å=~°}=Ú,
„Ñ¨tHõ}
∆ ‰õΩ `«y# ãÖÑ¨Ó~°‚ qkè=º=ã¨÷ =Ù#fl QÍÜ«∞„f #QÆ~° x~å‡} Ü≥∂[# QÆ∞iOz
q=iOKå#∞. âßOu‰õΩO[=Ú Ü≥ÚHõ¯ =º=ã¨÷ k#K«~º° Ö’ ãÖÅQÆfl"≥∞ÿ =ºH˜Î `«# QÆ∞},
Hõ~°‡, ã¨fiÉèÏ==ÚÅ#∞ xâ◊ÛÜ«∞=ÚQÍ LK«Û™ê÷~ÚH˜ fã¨∞H˘x "≥à◊§QÆÅ_»∞. WHõ¯_»
k#K«~º° Ö’ J"åOKèh« Ü«∞`« „Ñ¨"tÕ OKÕ gÅ∞ ÖË<Õ ÖË^∞Œ . x„^ŒÖzË # ^ŒQ~æÆ #° ∞O_ç, =∞m§
Ñ¨_»∞H˘<ÕO`«=~°‰õΩ ™ê^èŒ#, ™êfi^è•ºÜ«∞, ãÖÜ«∞=∞, ¿ã=#∞ J_»∞QÆ_»∞QÆ∞<å
„H˜Ü«∂xfi`«=Ú KÕÜ«∞=Åã≤ =ÙO@∞Ok. P`«‡HõàÏº}-Ö’HõHõàÏº} LÉèíÜ«∞ Ñ¨H©∆Ü«∞
„H˜Ü∂« HõÖÏáêÅ∞ Ñ¨ÓiÎQÍ Wq∞_ç=Ù<åfl~Ú. JO^Œ∞=Å¡ QÍÜ«∞„u #QÆ~O° Ö’ =Ù#fl"å~°∞
Éè∫uHõ^$Œ +≤Öì ’ L`«¯$+¨`
ì å ãÖáê^Œ#Ö’ "≥#∞Hõ|_»`å~°∞ J<Õ ÉèÜ í ∞« =Ú ÖË^∞Œ .
„Ñ¨â◊fl r=# x~°fiÇ¨Ï} =#~°∞Å ¿ã=Hõ~°} QÆ∞iOz. JO^Œ∞Ö’ KåÖÏHÍÅO
„|Ç¨Ï‡K«~º° rq`«=Ú QÆ_Ñ» Ö¨ xË D~ÀAÅÖ’ ^•x`Àáê@∞ "å#„Ñ¨ã÷¨ rq`«O J<Õk
=∞iÛáÈÜ«∂=Ú. 16-18 Uà◊§H˜ `«e¡^ŒO„_»∞Ö∫`«∞<åfl~°∞. â◊s~°=Ú r~°‚-j~°‚=Ú
J~ÚáÈÜÕ∞=~°‰õΩ „Ñ¨[##„H˜Ü«∞ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ =Ù#flk. XHõÑ¨C_»∞ g\˜g∞^Œ KåÖÏ
POHõ∆Å∞ =ÙO_Õq. g\˜x YzÛ`«OQÍ áê\ÕKÕ"å~°∞. ~å=∞-ÅHõ;}∞ÅÖÏO\˜"å~°∞
‰õÄ_® W^ŒÌiHõO>Ë Z‰õΩ¯= ãÖ`å<åxH˜ [#‡x=fi\ÏxH˜ ™êÇ¨Ïã≤OK«ÖË^Œ∞. D<å_»∞
Ñ≤Å∞¡Å∞, ‰õΩHõ¯Å∞, "Õ∞HõÅ =Öˇ..........J<ÕHõ=∞Ok Ñ≤Å¡Å‰õΩ `«e¡^ŒO„_»∞Ö∫`«∞<åfl~°∞.
^•xÜ≥ÚHõ¯ ^Œ∞+¨Êi}Ï=∞=ÚÅ∞ ‰õÄ_® J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl~°∞. ‰õΩ@∞O|=Ú WO\˜Ö’#∞
^Œi„^Œ`«, ^•O`˘ ãÖ~°Hõ∆‰õΩÅ (gaurdians) ‰õΩ =º^èŒ. `«^•fi~å ã¨=∂[OÖ’
JâßOu. `«e¡^ŒO„_»∞Å Ñ¨ÓiÎ ¿ãflÇ¨Ï-™êxfl^èŒº=Ú ÖË‰õΩO_® ™êOã¨¯$uHõ L`«¯~°¬H˜
Ñ¨ÓiÎ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_®, U Ñ≤Å"¡ å_»∞ ã¨∞ãÖ™ê¯=O`«∞_»∞ J=_»∞. ãÖ™ê¯~°=ÚÅ∞
ÅaèOK«HõáÈ`Õ `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞O_ç ‰õΩÉË~°ãÖÑüÎ á⁄Ok<å Jk J`«x <åâ◊<åxH˜
HÍ~°}=∞ø`«∞Ok.
ã¨`«ºÜ«ÚQÆ "å`å=~°}OÖ’ Pr=# „|Ç¨Ï‡K«~°º=Ú ÖËHõ P r=# "å#„Ñ¨ã¨÷
P„â◊=∞=Ú áê\ÕKÕ"å~°∞. QÆ$Ç¨Ïã¨÷ P„â◊=∞OÖ’x"å~°∞, q"åÇ¨ÏO [iy# ~ÀA<Õ
W^ŒÌiHõO>Ë Z‰õΩ¯= [#‡hÜ«∞=Ú J<Õ „Ñü[˝ fã¨∞H˘<Õ"å~°∞. JÑ¨C_»∞#fl ÃÑ^ŒÌ
‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ H˘kÌ=∞Ok Ñ≤ÅÅ¡ ∞ Pi÷HOõ QÍ ÉèÏ~° =∞xÑ≤OKÕ"å~°∞HÍ^Œ∞. "å~°∞ WO\’¡
126
JO^Œih P@ÉÁ=∞‡Å =Öˇ `«=∞ LxH˜ =Å¡ ã¨^∞Œ } æ =ÚÅ JÉèÏºã¨# H˘~°‰Ωõ q=â◊√efl
KÕ¿ã"å~°∞. P~ÀAÅÖ’ Hõ$+≤, QÀáêÅ#, tÅÊHõà◊Å∞ ÖÏO\˜ L^ÀºQÆ=ÚÅ =Å#
z#fl‰õΩ@∞O|=Ú ‰õÄ_® Ñ¨k=∞Okx áÈ+≤OK«QÆeˆQk. D<å_»∞ Ñïã≤÷`«∞Å∞
`«Å„¡ HÕ^Œ∞Å<å~Ú. JO^Œ∞=Å¡ ã¨`º« Ü«ÚQÆ=Ú uiy fã¨∞‰õΩ~å=\ÏxH˜, QÆOQÍ=`«~} °
ãÖÉèí=OQÍqOK«\ÏxH˜, L`åûÇ¨Ï=Ú K«∂Ñ≤OK«QÆeˆQ =º‰õΩÎÅ∞ XHõ „H˘`«Î
PÖ’K«<åÑ¨ûúŒ x xi‡OK«∞HÀ"åe. J<ÕHõ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞=ÚÅÖ’ XHõ\˜ K«^∞Œ =Ù Ñ¨Ó~Ô #ÂÎ
`«~∞° "å`« `«# P rq`«=Ú x~°fiÇ≤ÏOK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ J~Ú^Œ∞ ãÖ=`«û~åÅ `Õ_®
=ÙOK« ∞ H˘x D HÍÅ=Ú#∞ ã¨ ` « º Ü« Ú QÆ x~å‡}=Ú H˘~° ‰ õ Ω W=fi_®xH˜
ãÖHõeÊOK«∞HÀ"åe. Ô~O_»= „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞=Ú Uq∞@O>Ë JO^ŒiHõO>Ë ÃÑ^ŒÌ"å~°∞
QÆ$Ç¨Ïx~°fiÇ¨Ï} ÉÏ^èŒº`«#∞ fã¨∞‰õΩ#flÑ¨C_»∞ QÆ$Ç¨Ï™êfiq∞ "å#„Ñ¨™ê÷„â◊=∞=Ú#∞
fã¨∞H˘#∞@. z#flÑ≤ÅÅ¡ ÉÏ^èºŒ `«Åhfl fi# `«~∞° "å`« D HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ∞ KÕÑ@ ¨ _ì =» Ú
J<Õk Hõ+¨ì=Ú. =¸_»= „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞=Ú ãÖáêkOz# _»|∞ƒ#∞ ÉÏºO‰õΩÖ’ "Õã≤
^•x=Å# =zÛ# =_ôx¤ LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘#∞@, ãÖ~°H‰∆õ Ωõ Å _»|∞ƒ#∞ Ñ¨Ó~°fiO Ñ≤ÅÅ¡ ∞
=ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞H˘<Õ"å~°∞HÍ^Œ∞. "≥Ú`«Î=Ú „âß^ŒúHõ~°‡`À Ö’HÀÑ¨Ü≥∂QÆHõ~°"≥∞ÿ#
HÍ~°º„Hõ=∂ÅH˜ Y~°∞ÛÃÑ>Ëì"å~°∞. D ã¨`«ºÜ«ÚQÆ „Ñ¨K«Å# =∞m§ uiy Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOÑ¨
|_®e. <åÅæ= „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞=Ú. „áêp#HÍÅ=ÚÖ’x KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ# ^•#-
^ŒH˜∆}=ÚÅ Ñ¨~°OÑ¨~°. Ü«∞[=∂#∞Å∞ - Ñ¨Ù~ÀÇ≤Ï`«∞Å =∞^èŒº J=QÍÇ¨Ï# =ÙO_Õk.
Ü«∞[=∂x L`åÊ^Œ#Ö’ Ñ¨^=Œ ÉèÏQÆ=Ú Ñ¨Ù~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞ H˘~°‰Ωõ „Ñ¨H¯õ # fã≤ÃÑ>Ë"ì å~°∞.
nx^•fi~å „ÉÏÇ¨Ï‡} ‰õΩ@∞O|=ÚÅ∞, ™ê^èŒ∞ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞=ÚÅ, J#flˆH∆„`«=ÚÅ∞
#_çKÕq. ™ê=∂#ºHÍÅ=ÚÖ’ W=fi|_Õ ~åtx ^•#=Ú J<Õ"å~°∞. q"åÇ¨Ï=Ú,
[#‡k<À`«û==Ú, JO`Õº+≤ª, „âß^ŒúO, LÑ¨#Ü«∞#=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ qâı+¨ Ñ¨~°fi=ÚÅÖ’
W=fi|_Õ ^èŒ<åxfl ^ŒH˜∆} J<Õ"å~°∞. Dq^èŒOQÍ ã≤÷~°"≥∞ÿ# Ü«∞[=∂x-ã≤~°÷"≥∞ÿ#
Ñ¨Ù~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞ Ñ¨~°ã¨Ê~°=Ú XHõi<˘Hõ~°∞ áÈ+≤OK«∞H˘<Õ"å~°∞. „ÉÏÇ¨Ï‡}∞_»∞ `«#
Ü«∞[=∂#∞Å ã¨~°fi`À=Úv P~ÀQÆº=Ú, q^Œº "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ÉÏ^èŒº`«Å#∞ fã¨∞H˘O>Ë,
J`«_ç ‰õΩ@∞O|=Ú Ü≥ÚHõ¯ Éè∫uHõ J=ã¨~=° ÚÅ#∞ Ü«∞[=∂#∞Å∞ fã¨∞H˘<Õ"å~°∞.
f~°÷Ü«∂„f‰õΩÅ∞, QÆ∞~°∞‰õΩÅ q^•º~°∞÷Å∞ ã≤÷~°OQÍ XHõKÀ@ =ÙO_Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞. "åi
127
HÍ~°º„Hõ=∂Åhfl JÖÏ u~°∞QÆ∞`«∂<Õ [~°∞QÆ∞`«∞=ÙO_Õq. nxH˘~°‰Ωõ "å~°∞ XHõ\~Ô˜ O_»∞
~˘>ˇÅì #∞ aèH"∆õ Ú≥ `«∞HÎ ˘x HÍÅ=Ú QÆ_∞» Ñ¨ÙH˘<Õ"å~°∞.
D<å\˜ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# 5 Ñ¨~°OÑ¨~°Å∞ Hõ+¨ì™ê^èŒº=∞xÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú.
aK«Û"≥∞`«∞ÎH˘#∞@ XHõ =º=™êÜ«∞=ÚQÍ =∂i#k. ‰õΩáê„`«∞Å∞ nxg∞^Œ `«=∞
PkèÑ¨`«º=Ú ™ê÷Ñ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. JO^Œ∞=Å¡ D<å_»∞ ^•#-^ŒH˜∆} Å_»QÆ@=Ú,
W=fi_»=Ú Ô~O_»∞ J"åOKè«hÜ«∞=Ú ÅÜ«∂º~Ú.
QÍÜ«∞„f Ñï"å~°=Ú ÃÑOK«∞@‰õΩ, âßOu‰õΩO*ò Ü≥∂[#Ö’ =ÚO^Œ∞ 240
‰õΩ@∞OÉÏÅ#∞ ã≤~÷ Ñ° ~¨ K° \« ÏxH˜ ãÖHõÅÊ=Ú fã¨∞‰õΩ<åfl=Ú. "å~°O^Œih "åi "≥Ú`«=Î Ú
ãÖÑ¨^Œ#∞ ^èŒ#=ÚQÍ =∂iÛ "åi ¿Ñ~°∞g∞^Œ ÉÏºO‰õΩÖ’ "Õã¨∞H˘x ^•xg∞^Œ =KÕÛ
=_ô¤`À `«=∞ Y~°∞ÛÅ#∞ ÉèíiOK«=∞<åfl=Ú. `«‰õΩ¯"≥·#^•xx âßOu‰õΩO*ò-QÍÜ«∞„u
#QÆ~ü ã¨=∞‰õÄ~°∞ã¨∞OÎ k. `«=∞ HÍà◊§g∞^Œ xÅ|_»ÖxË Ñ≤ÅÅ¡ ∞#fl"åix `«=∞ ^è#Œ =Ú#∞
JHõ¯_çH˜ ÑÖÑ≤OK«_»=Ú ‰õÄ_® XHõ qHõÅÊ=Ú. JO`«HõO>Ë =∞Oz ã¨~Àfi`«Î=∞
„Ñ¨ ` åº=∂flÜ« ∞ =Ú Uq∞@O>Ë Ñ≤ Å ¡ Å ∞ XÑ¨ C ‰õ Ω O>Ë "åix‰õ Ä _® WHõ ¯ _ç H ˜
fã¨∞H˘KÕÛÜ«∞_»=Ú.
âßOu‰õΩO[=Ú QÍÜ«∞„u #QÆ~°OÖ’ 240 ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ =ÙO_»QÆeˆQ ã¨÷Å=Ú
U~°Ê~°K|« _çOk. ^•xH˜ `«y# ‰õΩ\©~Ñ° i¨ „â◊=∞Å‰õΩ ‰õÄ_® =º=ã¨÷ =Ù#flk. Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’
Z=~°∞ Uq∞ J"åfie J#∞‰õΩO@∞<åfl~À, P xq∞`«Î=Ú q^Œº Ü≥ÚHõ¯ ã¨=Úz`«
„Ñ¨|O^è=Œ Ú =Ù#flk. Ñ≤ÅÅ¡ tHõ} ∆ =º=ã¨Ö÷ ’ `«~∞° "å`«, "å~°∞ L^ÀºQÆO "Õ@Ö’ J@∞W@∞
u~°∞QÆ=eû# J=ã¨~°=Ú ÖËxq^èŒOQÍ ‰õÄ~°Û|_çOk. "å~°∞ ÃÑ^ŒÌ"åÔ~· `«=∞
`«e¡^ŒO„_»∞Å∞, `À|∞@∞ì=ÙÅ‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_»∞`«∂ P<å\˜ ã¨`«ºÜ«ÚQÆ „QÍg∞}
rq`«=Ú rqOK«QÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞.
128
#=Ü«ÚQÆ L^•º#O U~°Ê~°K«QÆeˆQ q^•ºq^è•#=Ú
„áêp#HÍÅOÖ’ „|Ç¨Ï‡Ñ¨~åÜ«∞}∞Å‰õΩ =¸_»∞ QÆ∞~°∞ÅÎ ∞O_Õq. 1 LK«Ûã¨s÷ Ü«∞

*Ï˝#=Ú. 2. J`«ºkèHõ ¿ã"åÑ¨~åÜ«∞}`« 3. #∂º#`«=∞ x~°fiÇ¨Ï} Y~°∞ÛÅ∞.
ã¨`«ºÜ«ÚQÆOÖ’ x=ã≤OKÕ "ÕÅ =∂#=ÙÅ#∞ D =¸_»∞ QÆ∞}=ÚÅ ^•fi~å<Õ
QÆ∞iÎOKÕ"å~°∞. D<å_»∞ JO`å `«Å„HÕ^Œ∞Å~ÚºOk. ™ê^è∞Œ =ÙÅ∞ J#|_Õ"å~°∞ "≥O_ç
|OQÍ~°∞ Kè«„`«=ÚÅ`À U#∞QÆ∞Å ã¨"ås, =„[-=Ú`«º=ÚÅ Éèí∂+¨}=ÚÅ∞
^è Œ i ã¨ ∞ Î < åfl~° ∞ . =∞#∞+¨ µ ºÅ∞ U=∞#∞H˘<åfl x~åú i `« =∂#º`« Å ∞ =∂~° = Ù.
„áêp#HÍÅOÖ’x ã¨Ê~°ú Z=Ô~O`« Z‰õΩ¯= *Ï˝#=O`«∞Å∞, ¿ã"åx~°`«∞Å∞, ZO`«
`«‰Ωõ ¯=Ö’ rqOKÕ"å~°∞ J<Õ^•xÖ’ =ÙO_Õk.
QÍÜ«∞„u=∞O„`«OÖ’x 24 JHõ~∆ =° ÚÅ∞ „Ñ¨fHõQÍ 240 „|Ç¨Ï‡Ñï"å~°=ÚÅ∞,
QÍÜ«∞„u#QÆ~üÖ’ x=ã≤OK«∞@‰õΩ U~åÊ@∞¡ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ "åiH˜ XHõ
=∞O_»Å=Ú HÍ~°º~°OQÆ=ÚQÍ WzÛ =∞O_»ÖÏnèâ◊√_çQÍ KÕÜ«∞|_»`å~°∞. WÑ¨Ê\˜H˜
ã¨∞=∂~°∞ 120 ‰õΩ@∞O|=ÚÅ∞ =zÛ=Ù<åfl~Ú. D ãÖ=`«û~°=Ú ã¨∂H©;Hõ~°}
ãÖHõÅÊ=Ú Ñ¨ÓiÎ KÕã¨∂Î D #QÆ~°OÖ’ WOHÍ 120 ‰õΩ@∞OÉÏÅ ™ê÷Ñ¨# K≥Ü«∂ºe
Jx =Ù#flk. "å~°∞ „|Ç¨Ï‡Kåi, „|Ç¨Ï‡Kåi}˜ =Öˇ rqOz<å J@∞=O\˜ „Ñü|O^è=Œ Ú
Ug∞ U~°Ê~°K«ÖË^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë P„â◊=∞ =º=ã¨÷ x~°fiÇ≤ÏOK«\ÏxH˜ ^èŒ~°‡Ñüfl Ü≥ÚHõ¯
ã¨Ç¨ÏHÍ~°=Ú =ÙO_®e. D ÑÖ‰õΩÎÅ∞ „"åã¨∞Î#fl ~°K«~Ú`«‰õΩ J@∞=O\˜ ^èŒ~°‡Ñüfl
ÅaèOz#k. JO^Œ∞=Å¡ <Õ<≥Ñ¨C_»∞ qKå~°jÅ∞Ô~·# P^Œ~°≈"åk Ü«ÚQÆ‡=ÚÅ#∞
`«Ü∂« ~°∞K≥Ü∞« º=∞x J_»∞QÆ∞`«∞<åfl#∞.
<å ™ê^èŒ# Ñ¨Ó~å‚Ç¨ïu „Hõ=∞=Ú Ñ¨ÓiÎKÕã¨∂Î <Õ#∞ 240 „|Ç¨Ï‡Ñï"å~°=ÚÅ∞
=ÙO_»\ÏxH˜ gÖˇ·# ‰õΩ\©~°=Ú ÖË~åÊ@∞ KÕâß#∞. H˘OK≥=Ú `«yæ#k. ^•xH˜
ãÖ|OkèOz#O`«=~°‰õΩ Ñï[#∞Å∞ H˘OK≥=Ú L^•~°`« K«∂Ñ≤¿ãÎ ãïáÈ`«∞Ok. P
129
Ö’@∞ D ãÖ=`«û~°=Ú Ñ¨Ó~°Î=Ù`«∞Ok. WHõ¯_» x=ã≤OKÕ"åiÖ’ JO^Œ~°∂ `«=∞
Ñ≤ÅÅ¡ ÉÏ^èºŒ `«Å∞ Ñ¨ÓiÎKãÕ ∞¨ H˘x "å#„Ñ¨™ê÷„â◊=∞=Ú ã‘fiHõiOz#"åˆ~. Hõhã¨=Ú WHõ¯_çH˜
=zÛ# `«~∞° "å`« J~Ú<å ãÖ`å<À`åÊ^Œ# PÑ¨ÙKÕÜ∂« e. ãÖ`å#=Ú#∞ ÃÑOKÕ"å~°∞
Ö’Hõ¿ã"åãÖã¨Ü ÷ Ú≥ Hõ¯ P~ÀQÍºxfl áê_»∞KÕ™êÎ~∞° . JO^Œ∞=Å¡ WHõ¯_» „Ñ¨"tÕ OÑ¨QÀˆ~"å~°∞
„|Ç¨Ï‡K«~º° =Ú áê\˜™êÎ=Ú ÖËHõ Hõhã¨=Ú WOHõ ãÖ`å<À`«ÊuÎ KÕÜ∞« =Ú J<Õ „Ñü[˝
fã¨∞H˘x~å"åe.
WHõ¯_» x=ã≤OKÕ"åiH˜ HÍ~°ºÑ¨ûúŒ Dq^èOŒ QÍ x~åúiOÑ¨|_ç#k. 1) 5 QÆO@Å∞
q∞+¨<£ Ü≥ÚHõ¯ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞. 2) `«# *Ï˝#=$kÌ H˘~°‰õΩ 3 QÆO@Å∞ J^èŒºÜ«∞#
JÉèÏºãÖ. 3) Ô~O_»∞QÆO@Å∞ P„â◊=∞ =º=ã¨÷H˘~°‰õΩ „â◊=∞^•#=Ú.
Dq^èOŒ QÍ 10 QÆO@Å∞ =ºã¨` ÷ « (busy), 14 QÆO@Å∞ x`«ºHõ~‡° Ñ¨Ó[, Láêã¨#,
q„â◊=∞ HÍÅ=Ú. 24 QÆO@Å∞ Dq^èŒOQÍ rqOKÕ"å~°∞ K≥_»∞ PÖ’K«<åÑ¨~°OÑ¨~°Ö’
W~°∞HÀ¯~°∞. ^•xH˜ ã¨=∞Ü«∞=Ú ^˘~°Hõ^Œ∞. MÏm =∞ã≤Î+¨¯=Ú - Ãã·`å<£Å Ü≥ÚHõ¯
x"åã¨=Ú. (Empty mind is devils work shop) P„â◊=∞"åã¨∞ÅO^Œ~°∂ Ju
=º=™ê÷Ñ¨Ói`«"≥∞ÿ# ã¨=∞Ü«∞™êi}˜ (Timetable) ^•fi~å |OkèOÑ¨|_ç =Ù#flÑ¨C_»∞
âßs~°H-õ =∂#ã≤Hõ ÃÑ_»„`À=Å∞ Ñ¨>ìË gÅ∞ =ÙO_»^∞Œ . ã¨ÇÏ¨ [OQÍ<Õ ãÖÜ«∞=∞ ã¨∞=º=ã≤` ÷ «
k#K«ˆ~º Hõ^•!
=ºH˜ÎQÆ`« ^•#-^ŒH˜∆}Å #_çy rqOK«∞@ x¿+^èŒ=Ú. ZO^Œ∞=Å¡ #O>Ë
D~ÀAÅÖ’ ^•#=Ú Ü≥ÚHõ¯ áê„`«`«#∞ H˘eKÕ ãïÜ≥ÿ∞# =∂~°æO ÖË^Œ∞. QÍÜ«∞„u
#QÆ~°OÖ’ L^ÀºQÆ=Ú Z=iH© ÅaèOK«^Œ∞. HÍh ã¨QÆ@∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ rq`«=Ú rqã¨∂Î
=ÙO>Ë Z=fiiH© PHõe^ŒÑC¨ Å∞ f~°∞ÛH˘#∞@‰õΩ, |@ìÅ‰õΩ Ö’@∞O_»^∞Œ . P^Œ~≈° =O`«"∞≥ #ÿ
ã¨=Ú#fl`« rq`åxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# =ã¨∞Î=ÙÅ∞ JO^ŒiH© Åaè™êÎ~Ú. WO`«=∂„`«"Õ∞
<å Ñïkè. x*Ï~Úf Ü≥ÚHõ¯ =∞~åº^Œ ‰õÄ_®. ^èŒ#=O`«∞Å =Öˇ qÖÏã¨rq`«=Ú
QÆ_»Ñ¨^ŒÅK«∞H˘#fl"åiH˜ ^Õâ◊OÖ’ L#fl Ñïã≤÷`«∞Å∞ HõxÑ≤OK«∞@ ÖË^Œ∞ Jx J~°÷=Ú.
JÖÏ rqOK«QeÆ Qˆ â◊HÎ˜ "åi <åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ "åºáê~°O =Å¡ ÅaèOz<å, "åi L^ÀºQÆO
#∞O_ç <≥Åãï P^•Ü«∞=Ú =Å# =zÛ<å Jk Lz`«=Ú HÍ^Œ∞. =∞#=Ú
ÉèÏ~°`«^Õâßxfl, ÉèÏ~°`«=∂`« Jx QÆ∞iÎOz#Ñ¨C_»∞ WHõ¯_» x=ã≤ã¨∞Î#fl "å~°O^Œ~°∂
130
ã¨Ç¨ÏŸ^Œ~°∞Å∞ J=Ù`å~°∞. JÑ¨C_»∞ XHõ~°∞ PHõeKå=ÙÅ∞ K«ã¨∂Î=ÙO>Ë W`«#∞ J#fl

"≥∞ÖÏ u#QÆÅ_»∞?
Z=i ^ŒQÆæÔ~·`Õ ãÖz`«ãÖÑ¨^Œ =Ù#fl^À "å~°∞ J^ŒO`å `«=∞ Ñ≤Å¡Å‰õΩ =ke
ãÖã¨÷g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç „|`«HÍÅ#∞‰õΩO\Ï~À Jk ã¨~åãï J=∂#∞+¨`«fi =∞x
JxÑ≤OK«∞‰õΩ@∞Ok. „Ñü P„â◊=∞"åã≤H˜ ãïáÈÜÕ∞ _»|∞ƒ, Y~°∞Û `«yæOK«∞HÀ\ÏxH˜
"åi x"åã¨=ãü, q^Œ∞º`«∞Î Y~°∞Û, Ñ≤ÅÅ¡ Y~°∞Û, |_ç Ñ¶A ‘ , XHõ [`« =G=ÚÅ∞, XHõ
Ãã\ò Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅ∞, XHõ Ãã\ò P@=ã¨∞=Î ÙÅ∞ Jhfl P„â◊=∞=Ú `«~∞° Ñ¨Ù#∞O_ç W=fi|_»`å~Ú.
g\˜H˘~°‰õΩ P„â◊=∞"åã≤ Ug∞ W=fi#Hõ¯ˆ~¡^Œ∞. WO\˜Ö’<Õ ‰õÄ~°Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q
ÑÖ_çOK«∞‰õΩ<Õ =ãü =Ù#flk. ‰õÄ~°Å∞ u#ÖËHáõ È~Ú<å „Ñük#=Ú Ñ¨KÛ« _ç Ü≥ÚHõ¯
P#O^Œ=Ú `≥Å∞ã¨∞H˘#QÆÅ=Ú. ~ÀQÆ=ÚÅ zH˜`û« H˘~°‰Ωõ zH˜`åûÅÜ«∞ =º=ã¨÷ =Ù#flk.
Jhfl Lz`«=Ú. D Y~°∞ÛÅhfl HõeÑ≤`Õ KåÖÏ Z‰õΩ¯= J=Ù`«∞Ok. XHõ „ã‘,Î Ñ¨Ù~°∞+¨µ_»∞,
XHõ Ñ≤Å¡"å_»∞QÆÅ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ ~°∂II330 Y~°∞ÛH˜ W=fi|_»∞`«∞Ok. ‰õΩ@∞O|=Ú
ÃÑ^ŒÌ^≥·`Õ P x+¨ÊuÎÖ’ Y~°∞Û‰õΩ Z‰õΩ¯= W=fi|_»∞`«∞Ok.
Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ ¿ã=™êfi^è•ºÜ«∞ ãÖ|O^è"Œ ∞≥ #ÿ =¸_»∞ Ñ¨#∞Å∞ XÑ¨CK≥ÑÊ¨ |_®¤~Ú.
1) =Ú„^Œ}Ï=º=ã¨÷, >ˇÿÑπ, ™êÇ≤Ï`«º=Ú#∞ "≥^Œ‰õΩ@, W`«~° ÉèÏ+¨Å#∞ <Õ~°∞ÛH˘#∞@ -
Wq ™êfi^è•ºÜ«∞=~°=æ Ú. 2) ã¨`û« OQÆ=~°=æ ÚÖ’ ã¨∞QÆ=∞ ãÖw`«=Ú, âß„ã‘ÜÎ ∞« ãÖw`«=Ú,
ãÖÉèÏ+¨}Ï LÑ¨<åºã¨=ÚÅ∞ WK«∞Û@, ^Œ$â◊º, „â◊=} q^è•#=ÚÅ`À „Ñ¨Kå~°
HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«∞@. Ü«ÚQÆãO¨ ^Õâ=◊ Ú#∞ qxÑ≤OK«∞@. 3) =¸_»= =~°Oæ Ö’
- P„â◊=∞=º=ã¨÷Ö’ ÉèÏQÆOQÍ `À@Ñ¨x, Éè’[<åÅ =º=ã¨÷, â◊√„ÉèíÑ¨~°K«∞@, ~å„uà◊√§
HÍÑ¨ÖÏHÍÜ«Ú@ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ D HÍ~°º„Hõ=∂Åhfl ~ÀA‰õΩ 5 QÆO@Åáê@∞
P„â◊=∞¿ã=Ö’ ÉèÏQÆOQÍ "≥zÛOKåe.
Ô~O_»∞ QÆO@Åáê@∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ K«^Œ=_»@"Õ∞HÍHõ aè#fl-aè#fl `«~°QÆ`«∞ÅÖ’
K«^Œ∞=Ù`«∞#fl ÉÏÅÉÏeHõÅ‰õΩ. „ã‘ÎÅ‰õΩ, Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ qq^èŒ ÉèÏ+¨Å∞ <ÕiÊOK«∞@,
ãÖw`«=Ú, x~åúiOK«|_ç# z#fl™ê÷~Ú ‰õΩ\©~°Ñï„â◊=∞Å (small scale industry)
QÆ∞iOz‰õÄ_® tHõ∆} W=fi=Åã≤ =ÙO@∞Ok. Wq ~åx"åiH˜ <ÕiÊOz, J^è•ºÑ¨‰õΩÅ
¿ã"åâ◊$OYÅÖ’ xÜ«Ú‰õΩÅÎ ∞ QÍqOÑ¨|_»`å~°∞.
131
„ã‘ÎÅ‰õΩ Z‰õΩ¯= q~å=∞ J=HÍâ◊=ÚÅ∞ =ÙO\Ï~Ú. JO^Œ∞=Å¡ P
ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ "åiH˜ K«^Œ∞=Ù <Õ~°Ê|_»∞`«∞Ok. ã¨=∂#`«, x~å_»O|~°`« H˘~°‰õΩ
JO^Œ~°∂ Ñ¨ã¨∞Ñ¨Ù =G=ÚÖË ^èŒi™êÎ~°∞. PÉèí~°}ÏÅ∞ Z=fi~°∂ ^èŒiOK«‰õÄ_»^Œ∞.
=∞Ç≤Ïà◊ÅH˘~°‰Ωõ H˘xfl QÆ$Ç¨Ï L^ÀºQÆ=ÚÅ∞ ™ê÷ÑO≤ K«|_®¤~Ú. JO^Œ∞=Å¡ "å~°∞ H˘O`«
Pi˚OK«∞H˘#=K«∞Û‰õÄ_».
QÍÜ«∞„f #QÆ~ü tH∆Í „Ñ¨}ÏoHõ „Ñ¨É∞íè `«fi HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ aè#flOQÍ =ÙO@∞Ok.
=ÚYºOQÍ Ñ≤Å¡Å`À L^ÀºQÆ=Ú KÕ~ÚOK«_»O. "åiH˜ P J=ã¨~°=Ú ~å^Œ∞ J<Õ
L^ÕâÌ º◊ =Ú`À D „Ñ¨}ÏoHõ ~°zOÑ¨|_ç#k. WÑ¨C_»∞‰õÄ_® L^ÀºQÆO QÆ∞iOz HõÅÅ∞
Hõ<"Õ åix =¸~°∞Åö ∞ Jx J<åe. „Ñü ãÖ=`«û~°=Ú MÏm JÜÕ∞º „Ñ¨É∞íè `«fi L^ÀºQÍÅ∞
XHõ qâı+¨ =~°æ=Ú "åiH˜ =∂„`«"Õ∞ Åaè™êÎ~Ú. =∞Oz =∂~°∞¯Å∞ =zÛ<å Z=Ô~·`Õ
ÅOK«q∞=fiÖË^À "å~°∞ KÕ`∞« Å∞ #Å∞Ñ¨Ù‰õΩO@∂ =ÙO_®e. <Õ#∞ =~°=Î ∂# tH∆Í„Ñ¨}ÏoHõÖ’
ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê ~å"åÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl#∞. =∞x+≤ ^≥x· Hõrq`«OÖ’ Z^Œ∞~°Ü∞Õ º
ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ ZÖÏ x"åiOKåÖ’ P q^Œº <Õ~åÊe. JO`ÕQÍHõ „Ñü „QÍ=∞OÖ’
™ê÷Ñ≤OK«QÆeˆQ small scale industries <ÕiÊOKåe. Dq^èŒOQÍ „Ñ¨Éèí∞`«fi L^ÀºQÆO
J<Õ =∞$QÆ=∞szHõ (Mirage) #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞H˘#∞@ÜÕ∞QÍHõ ^•x ^•fi~å #+ì̈áÈÜÕ∞
ã¨ = ∞Ü« ∞ =Ú, _» | ∞ƒ ^≥ · # Ok# rq`« O Ö’ =ÙÑ¨ Ü ≥ ∂ QÆ Ñ ¨ _ Õ HÍ~° º „Hõ = ∂Å#∞
x~°fiiÎOK«=K«∞Û. WHõ¯_» XHõ\˜ #∞O_ç Ñ¨^Œ= „âı}˜ ÖËHõ `«~°QÆu =~°‰õΩ =Ù#flk. D
tH∆ÍÑ¨ûúŒ „Ñ¨É∞íè `«fi q^è•#O HõO>Ë aè#fl"≥∞#ÿ k. 16-18 ãÖ=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞û =KÕÛãïH˜
K«^∞Œ =Ù Ñ¨Ó~°"Î åfie. nx `«~åfi`« q^•ºi÷ Pi÷HOõ QÍ `«# HÍà◊§g∞^Œ `«#∞ xÅ|_®e.
ZHõ¯_À JHõ¯_» z#fl`«~Ç° ¨ Ñï„â◊=∞ ™ê÷ÑO≤ K«_"» ∂≥ ÖËHõ Ñ¨<<·≥ å ^˘iH˜f~åe. nxH˘~°‰Ωõ
"≥Ú^Œ@ QÍÜ«∞„f#QÆ~Öü ’ `«#^≥#· B^ÀºyHõ HõHº∆õ (Industrial cell) `«Ü∂« ~“`«∞Ok.
JHõ¯_» "≥Ú^Œ@ =∞# Ñï[#∞Å‰õΩ ™ê÷# q∞=fi|_»∞`«∞Ok. Dq^è"Œ ∞≥ #ÿ LK«Ûã¨s÷ Ü«∞
"å`å=~°}OÖ’ K«^Œ∞=Ù‰õΩ#fl ÉÏÅÉÏeHõÅ∞ =∞# P„â◊=∞OÖ’<Õ =ÙO_ç, XH˘¯Hõ¯
„Ñ¨*Ï˝Ñ~‘ O°î x~°fiÇ≤ÏOK«QeÆ y`Õ KåÖÏ=~°‰Ωõ =∞# P„â◊=∞ q^•ºi÷-q^•º~°∞Å÷ L`åÊ^Œ#
JHõ¯_Õ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘#=K«∞Û.
132
QÍÜ«∞„u#QÆ~ü Ü≥ÚHõ¯ D q^•º „Ñ¨}ÏoHõ ^Õ=`«fi=Ú „ÑüaOaOKÕ „H˘`«Î

HõÖÏxfl `«Ü∂« ~°∞KÕã∞¨ OÎ k. ^èiŒ „ug∞^Œ ã¨fi~åæ=`«~}
° H˘~°‰Ωõ W@∞=O\˜ tH∆Í „Ñ¨}ÏoHõ
J=ã¨~=° Ú.
QÍÜ«∞„f#QÆ~ü Ü≥ÚHõ¯ ã¨~°fi`À=Úv tH∆Í „Ñ¨}ÏoHõ
„Ñ¨f"˘Hõ¯~°∞ ¿Ñ~°∞ `≥K«∞ÛHÀ"åe J#∞‰õΩO\Ï~°∞. HÍh `«y# =¸Åº=Ú
K≥eO¡ Kåe J#flk =∞iÛáÈ`å=Ú. P~ÀQÍºxH˜ -ã¨=∞Ü«∞=Ú, ^è#Œ =Ú H˘~°‰Ωõ - „â◊=∞,
q∞„`«`fi« =Ú H˘~°‰Ωõ - ™œÇ¨„~°ÑÌ Ó¨ ~°‚ =º=Ç¨~°=ÚÅ<Õ =¸Åº=Ú K≥eO¡ K«=Öˇ#∞. Wk
J~°÷"≥∞ÿ#Ñ¨Ù_»∞ J@∂ W@∂ u~°∞QÆ∞@ =∂x, ã¨=º"≥∞ÿ# =∂~°æ=Ú Z#∞flH˘x Jcè+¨ì
ÅHõº∆ =Ú "≥Ñ· Ù¨ „Ñ¨Ü∂« }ÕK«QÅÆ =Ú. „Ñü `«O„_ç `«# ãÖ`å#=Ú `«# HõO>Ë Ü≥∂QÆ∞ºÖˇ,·
ã¨∞ãÖÑ¨#∞flÅ"åfiÅx HÀ~°∞‰õΩO\Ï_»∞. J~Ú<å `«# ÉÏ^èŒº`« Öˇ\˜ì"À =∞iÛáÈ`å_»∞.
Z‰õΩ¯= _»|∞ƒ Y~°∞ÛÃÑ_ç`Õ Z‰õΩ¯= ÖÏÉèí=Ú á⁄O^ŒQÆÅ_»∞ J<Õk POtHõ ã¨`«º=Ú.
Å=-‰õΩâ◊√Å áêÅ# "åb‡H˜ P„â◊=∞OÖ’, K«„Hõ=iÎ Éèí~°`«∞_»∞- Hõ}fi|∞∞+≤
P„â◊=∞OÖ’, Hõ$+¨µ‚x „Ñ¨tHõ∆} --™êOnÑ¨ |∞∞+≤ =^ŒÌ, ~å=∞ÅHõ;}∞Å |Å-Ju|Å
tHõ}
∆ |∞∞+≤ „âı+µ¨ _ª #·≥ qâßfiq∞„`«∞x =Å# [iyOk. QÆ∞~°∞‰õΩÅ=ÚÅ „áêp# Ñ¨ûúŒ Ö’
=Ù#fl tH∆Í „Ñ¨}ÏoHõÖ’ W#∞=Ú ã¨fi~°‚=ÚQÍ =∂ˆ~k. W@∞=O\˜ QÆ∞~°∞‰õΩÅ"Õ∞
QÍÜ«∞„f#QÆ~Öü ’ ™ê÷ÑO≤ KåÅx <å HÀiHõ. HÍh HÍÅ=Ú KåÖÏ `«fi~°QÍ =ÚyOÑ¨Ù"≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ
™êQÆ∞`ÀOk. JO^Œ∞=Å¡ D HÍ~°º=Ú#∞ <å J#∞K«~°∞Å‰õΩ-J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ‰õΩ
=^ŒeÃÑ@ì=Åã≤=ã¨∞OÎ k. <å J^è•ºÑ¨#-=∂~°^æ ~Œ ≈° #=Ú ~åÉ’ÜÕ∞ 16 ãÖ=`«û~°=ÚÅ∞
„Ñ¨`«ºHõ∆=ÚQÍ ÅaèOK«HõáÈ~Ú<å, D ÅHõ∆º=Ú H˘~°‰õΩ <å ãÖÑ¨Ó~°‚ ã¨Ç¨ÏHÍ~°=Ú
ZÅ¡ÑC¨ _»∞ =ÙO@∞Ok.
PQÆO`«‰õΩÅ‰õΩ <å PÇ¨fi#=Ú D ÑÖ‰õΩÎÅ ^•fi~å ÑÖÑ≤ã¨∞Î<åfl#∞. Z=iÔH·`Õ
WO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ <Õ#∞ „"åã≤# Ñ¨^Œú`«∞Å∞ JOwHÍ~°"≥∂, "å~°∞ `«=∞‰õΩ =Ù#fl ã¨fiÅÊ
ÉÏ^èŒº`«Å#∞O_ç =Ú‰õΩÎÖˇ· U^Àq^èŒOQÍ U~åÊ@∞KÕã¨∞H˘x WHõ¯_çH˘KÕÛ „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú
KÕã¨∞HÀ"åe. D<å_»∞ =∞#∞+¨µºÅ∞ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ ZÖÏ Ñï+¨¯iOK«∞HÀ"åÖ’ P
„Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ qz„`«OQÍ =ÙO@∞<åfl~Ú. Ñïã≤` ÷ ∞« Å∞ =∞# HÀiHõÅ‰õΩ J#∞QÆ∞}ºOQÍ
=∂~°`å~Ú J<Õ Pâ◊ x~åâı J=Ù`«∞Ok. Z@∞=O\˜ J=HÍâ◊=ÚÅ∞ =∞# =ÚO^Œ~°
133
=Ù<åflÜ≥∂ "å\˜<Õ U^Àq^èŒOQÍ J#∞‰õÄÅÑ¨~°K«∞HÀ"åe. f„=ÉèÏ= ã¨ÊO^Œ# =ÙO>Ë
XHõ ãÖ=`«û~°=Ú Ñï„Éèí=∞}=Ú H˘~°‰õΩ, 5 ãÖ=`«û~°=ÚÅ∞ ¿ã"å ™ê^èŒ#=ÚÅ
H˘~°‰õΩ ZÖÏQÀ JÖÏQÆ ãÖáêkOK«QÆÅ~°∞. #=Ü«ÚQÍxH˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# tHõ∆}
#=x~å‡}=Ú. `«#∞ W`«~∞° Å r=#„Hõ=∞=Ú#∞ ã¨=iOz, z#flQÍ HõxÑ≤Oz#Ñ¨Ê\˜H,©
Ñï}Ï=∂Ö’¡ J^Œ∞ƒù`åÅ∞ ™êkèOK«QÆeˆQ D |$Ç¨Ï`å¯~°º=Ú#‰õΩ ã¨~°fiã¨fi=Ú
JiÊOK«QÆeˆQ Ö’Hõ¿ã=‰õΩÅ∞ ZHõ¯_≥·<å =ÙO>Ë `«Ñ¨ÊHõ Åaè™êÎ~°∞.
Z=iÔH` · Õ Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ U^Àq^èOŒ QÍ ^è#Œ =Ú <åi˚Oz `«=∞ Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ, ÅOKåÅ∞
ÃÑ\˜ì qÖÏã¨=∞Ü«∞ rq`«=Ú JOkOKåÅ#∞‰õΩO@∞<åfl~À P Q˘Ñ¨Ê =º‰õΩÎÅ‰õΩ <Õ#∞
XˆH =∂@ K≥Ñ¨Ê^ŒÅK«∞H˘<åfl#∞. ~åÉ’ÜÕ∞ HÍÅ „Ñ¨"åÇ¨ÏOÖ’ W@∞=O\˜ Ñïã≤÷`«∞Å∞
=ÙO_»=Ù. Hˆ =Å=Ú _»|∞ƒ =∂„`«"∞Õ Q˘Ñ¨Ê^Œ#Ñ¨Ù H˘Å|^ŒQÌ Í K«∂¿ã ~ÀA eHõ =ÙO_»É’=Ù.
JO`ÕQÍHõ áÈ`«∂áÈ`«∂ J#O`« =∂#ã≤Hõ =º^è#Œ ∞ HõÅ∞QÆ*™Ë êÎ~Ú. =∞Ozk Uq∞@O>Ë
Ñ≤Å¡Å "Õ∞Å∞ x[OQÍ HÀ~°QÀˆ~"å~°∞, "åi Éèíq+¨º x~°fiÇ¨Ï} H˘~°‰õΩ XHõ "åº=Ç¨iHõ
„Ñ¨}ÏoHõ "Õã¨∞H˘x ^•x^•fi~å `«=∞ˆHQÍHõ Ñ≤Å¡Å‰õΩ ‰õÄ_® H©iÎ KÕ‰õÄˆ~@@∞¡
KÕã∞¨ HÀQÆÅ~°∞.
g∞‰õΩ =∞m§ K≥ÑÊ¨ #Hõ¯~ˆ ^¡ ∞Œ . P q+¨Ü∂« xH˜ ãÖ|OkèOz# UHõ=∂„`« „Ñ¨}ÏoHõ
QÆ∞~°∞‰õΩÅ q^•ºÑ¨^ŒúuÜÕ∞. JHõ¯_» *Ï˝#, =º=Ç¨~°, Láê~°˚# Ü≥ÚHõ¯ ãÖ`«∞e`«
=º=ã¨÷ <Õ~°Ê|_Õk. |∞∞+≤HÍb# Ü«ÚQÆOÖ’ QÆ∞~°∞=Ù-`«O„_ç ÉÏ^èŒº`«Åx, QÆ∞~°∞Ñüfl
`«e¡-ÉÏ^èŒº`«Åx ã‘fiHõiOKÕ"å~°∞. JO^Œ∞=Å¡ QÆ∞~°∞‰õΩÅ=ÚÅ∞ ã¨„Hõ=∞OQÍ #_çKÕq.
WÑ¨C_»∞#fl QÆ∞~°∞‰õΩÅ=ÚÅÖ’QÍh, |_»∞ÅÖ’QÍh J^è•ºÑ¨‰õΩÅ∞ 45 xq∞+¨=ÚÅ∞
áê~î=° Ú JÑ¨Ê*ˇÑÙ¨ `«∞<åfl~°∞. `«e^¡ OŒ „_»∞Å‰õΩ Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ =∂~°^æ ~Œ ≈° #=Ú KÕ¿ã ã¨=∞Ü«∞=Ú
ÖË^Œ∞. WÖÏO\˜ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ tHõ∆} ™ê÷~Ú ÃÑ~°QÍe JO>Ë ZÖÏ ™ê^èŒº=Ú?
QÍÜ« ∞ „f QÆ ∞~° ∞‰õΩÅOÖ’ ãÖ~°Hõ∆‰õΩÅ∞ ‰õÄ _® =ÙO_Õ "åi Ñ≤ Å¡ Å<Õ
fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. #=Ü«ÚQÆOÖ’ Ñ≤Å¡Å∞ ZÖÏ =ÙO_®e J<Õ tHõ∆} ÉÏÅÉÏeHõÅ∞,
`«e¡^ŒO„_»∞Å∞ =ÚQÆ∞æ~°∞ HõÅã≤ XˆH™êi fã¨∞HÀ"åe. ^•xH˘~°ˆH WHõ¯_» U~åÊ@∞
KÕÜ«∞|_ç#k. XO@i Ñ≤Å¡Å#∞ KÕ~°∞ÛHÀ=Ú J<Õ xÜ«∞=∞=Ú ZO^Œ∞HõO>Ë U Ñ¨xx
=ÚQÆ∞~æ ∞° (`«e-¡ `«O„_ç-q^•ºi÷) HõÅã≤ K≥Ü∂« ºÖ’ Jk UHÍH˜QÍ Ñ≤Å"¡ å_»∞ KÕÜ∞« ÖË_∞» .
134
Ñ≤Å¡Å#∞ ZO`« K«kqOKåÖ’ JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯= `«e¡^ŒO„_»∞Å‰õΩ tHõ∆} W"åfie.

Z=fii`À Ñ≤Å¡Å∞ Z‰õΩ¯= HÍÅ=Ú QÆ_»∞Ñ¨Ù`å~À "å~°∞ x~°O`«~°=Ú ã¨∞ãÖ™ê¯~°
q∞=fiQÆÅQÍe.
QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO_ç. L^ÀºQÆ=Ú J<Õ Pi÷Hõ Ñ¨~å=ÅO|# rq`«=Ú Ü≥ÚHõ¯
Jxfl Hˆ „∆ `åÅÖ’#∞ Ñ¨~å=ÅO|##∞ JÅ"å@∞ KÕã∞¨ OÎ k. ^•x=Å¡ =∞øeHõ"∞≥ #ÿ (Fun-
damental) „ÑüÉèí #tã¨∞ÎOk. Wk rq`åxH˜ #=∞‡Hõ„^ÀÇ¨ÏO KÕÜ«Ú@. =ºH˜Î
„âßq∞‰õΩ_»"åfie HÍh <ÒHõ~°∞ HÍ~å^Œ∞. (Labourer but not a servant). Wk
QÍÜ«∞„f#QÆ~ü q^•ºÅÜ«∞OÖ’ H˘xfl~ÀAÅ∞ =ÙO_ç KÕã≤ <Õ~°∞ÛH˘#=K«∞Û.
QÍOnèQÍ~°∞ basic education g∞^Œ KåÖÏ =∞‰õΩ¯= K«∂Ñ≤OKÕ"å~°∞. "å~°∞
z#fl^Œ#O#∞O_ç Ñ≤ÅÅ¡ ∞ ãÖáêkOK«_=» Ú <Õ~∞° ÛH˘x, `«e^¡ OŒ „_»∞Åg∞^Œ `«=∞ |~°∞=Ù
"≥∂Ñ¨‰Ωõ O_® `«=∞ tHõ} ∆ `À rq`«=Ú QÆ_Ñ» Q¨ ÅÆ QÍe J<Õ"å~°∞. J@∞=O\˜ Ñ¨ûúŒ Ö’<Õ
^•i„^Œº=Ú, x~°H~∆õ åã¨º`«Å q+¨=ÅÜ«∞OÖ’ W~°∞H˘¯#fl D ^Õâ=◊ Ú#∞ Ñ¨`#« Ñ¨~åÉè=í
TaÖ’Oz |Ü«∞@‰õΩ fÜ«Ú@ ãÖÉè=í =Ú J=Ù`«∞O>Ë D P^Œ~≈° =Ú#∞ ZO`«=~°‰Ωõ
x`«ºrq`«OÖ’ PK«~} ° Ö’ ÃÑ@ìQÅÆ "≥∂ WHõ¯_» KÕâß=Ú.
1) Ñ≤Å¡Ö’¡ ™êfi=ÅO|#=Ú 2) ãÖ~°Hõ∆‰õΩÅ‰õΩ `«y# „Ñ¨tHõ∆} 3) ‰õΩ@∞O|
x~°fiÇ¨Ï}. D =¸_»∞ L^ÕâÌ º◊ =ÚÅ∞ „Ñ¨ã∞¨ ` Î « tH∆Í„Ñ¨}ÏoHõ ^•fi~å ™êkèOÑ¨|_»`å~Ú.
JO`ÕQÍHõ Éè∫uHõ rq`å=ã¨~åÅ#∞ ‰õÄ_® #=Ùfi`«∂ `≥K«∞ÛH˘#QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
WO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= ÖÏÉè=í Ú KÕ`#« `«fikâ◊Ö’, P^è•ºu‡Hõkâ◊Ö’ á⁄O^Œ∞`å=Ú. Jq1.
QÆ∞}, Hõ~‡° , ã¨fiÉèÏ==ÚÅ Ñïëê¯~°=Ú (refinemoment). 2. PÖ’K«#, jÅ (char-
acter), =º=Ç¨~åÅÖ’ P^Œ~°≈=O`«OQÍ =ÙO_»@O. 3. K«O^Œ#=#OÖ’ ÃÑiˆQ
"≥ÚHõ¯Å‰õΩ P ã¨∞QÆO^èŒ=Ú ÅaèOz#>Ë¡, |∞∞+≤Ñ¨~°OÑ¨~° qHõã≤OKÕ J#∞‰õÄÅ
"å`å=~°}=Ú WHõ¯_çH˘zÛ#"åiH˜ P k=º`åfixfl JOkã¨∞OÎ k.
WO`«=~°‰õΩ q^•º„Ñ¨}ÏoHõÖ’ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ H˘~°‰õΩ J<ÕHõ „Ñ¨}ÏoHõÅ∞
KÕÜ«∞|_®¤~Ú. HÍh ZO^Œ∞Ö’#∞ ãÖ~°Hõ∆‰õΩÅ‰õΩ ‰õÄ_® ‰õΩ@∞O| x~°fiÇ¨Ï}, qHÍã¨
q^è•<åÅÖ’ Ñ≤ÅÅ¡ `Àã¨Ç¨ É’kèOÑ¨|_ç, PK«~} ° Ö’ ÃÑ\Õì K«QeÆ Qˆ „Ñ¨}ÏoHõ ~åÖË^∞Œ .
Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ J#∞~°∂ÑÖQÍ =∂~°æO `≥eÑ≤<å =º‰õΩÎÅ‰õΩ QÆ∞~°∞=ÙQÍ~°∞ â◊s~°=ÚÖ’
135
=ÙO_ç J^è•ºÑ¨#, ãÖ~°Hõ∆}, =∂~°æ^Œ~°≈#=Ú KÕÜ«Ú@ÖË^Œ∞ J<Õ <Õ#∞ ÖËx Ö’@∞
HõxÑ≤OK«=K«∞Û. Wk ã¨∂Hõ;^Œ$+≤ì HõÅ"å~°∞ J#∞HÀ~°∞HÍh, Éè∫uHõ^$Œ +≤ì HõÅ"åiH˜ JÖÏ<Õ
JxÑ≤ã¨∞ÎOk. â◊s~°=Ú ^èŒiOK«x J<ÕHõ ^Õ=â◊‰õΩÎÅ∞ D „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ KåÖÏ ÃÑ^ŒÌÃÑ^ŒÌ
HÍ~°º=ÚÅ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~Ú. <Õ#∞‰õÄ_® QÍÜ«∞„f#QÆ~ü =º=ã¨÷, tHõ∆} Ñ¨^Œúux <å
Ñ¨~ÀHõ∆ KÕ`«∞Å`À x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#fl@∞¡ HõxÑ≤¿ãÎ Z=~°∂ Pâ◊Û~°ºáÈ#Hõ¯ˆ~¡^Œ∞. ™êfi=ÅOa
tHõ∆} Ñ¨^ŒúuH˜ Wk XHõ =∞Oz „áê~°OÉèí=Ú, XHõ =∞Oz #=¸<å.
™ê=∂#ºOQÍ H˘#™êQÆ ∞ `« ∞ #fl ‰õ Ω s`« ∞ Å#∞, ^Œ ∞ ~° fi ºã¨ # =ÚÅ#∞
P_»O|~°=ÚÅ`À ‰õÄ_ç# HÍ~°º=ÚÅ#∞ J#∞HõiOK«∞@ÜÕ∞QÍHõ JkèQÆq∞OKÕ
„Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú KÕ™êÎ~°∞. JO^Œ∞=Å¡ x`åº=ã¨~°=ÚÅ‰õΩ HÍ=Åã≤#^•xHõO>Ë Z‰õΩ¯=
ãÖáêkOK«∞H˘<Õ"å~°∞‰õÄ_» ¿Ñ^Œ"åi =Öˇ rqã¨∞Î<åfl~°∞. "åiHõO>Ë KåÖÏ `«‰õΩ¯=
ãÖáêkOz<å ã¨∞qHõã≤`« r=# Ñ¨^Œúux áê\ÕKÕ"å~°∞, KåÖÏ ã¨∞YOQÍ
rqOK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. "≥Ú^Œ@ L^ÀºQÆ=Ú ^˘~°H@ õ O KåÖÏ Hõ+=ì¨ Ú. XHõ"àÕ ◊ ^˘iH˜<å,
HÍ=eû# ™ê÷~ÚHõ<åfl `«‰õΩ¯=k ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. JO^Œ∞Ö’ x~°O`«~°=Ú |^ŒbÅ∞
[~°∞QÆ∞`«∂ ã≤÷~°OQÍ =ÙO_»ÖË~°∞. JO^Œ∞=Å¡ q^Œº, ¿ãflÇ¨Å∞, ãÖ|O^èŒÉÏO^èŒ"åºÅ∞
‰õÄ_® âßâ◊fi`«OQÍ =ÙO_»=Ù. q^ÕâßÅ =∂@ ÉÏ@"Õ~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ J~°ú`«O„`«
ã¨=∂[`«O„`«=ÚÖ’ ™ê=¸Ç≤ÏHõ ã¨ÇÏ¨ K«~º° =Ú, „Ñ¨ã#¨ fl`« xÅ∞Ñ¨ÙH˘#=K«∞Û.
q^•º „Ñ¨}ÏoHõ h q^èŒOQÍ `«Ü«∂~°KÕâß#∞. Wk XHõ ™ê÷hÜ«∞ãÖã¨÷Ö’
[~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ñ¨Ü≥∂QÆ Ñ¨sHõ∆} HÍ^Œ∞. ™ê^èŒ#=ÚÅ ÖËq∞ (scarcity) =Å¡ D
z#fl ã¨fi~°∂áêxH˜ „Ñ¨Ü∂≥ QÍ`«‡Hõ ~°∂Ñ¨q∞=fiQÆey`Õ, Wk xâ◊ÛÜ«∞OQÍ ã¨ÑÅ¨¶ "≥∞ÿ `«fi~°Ö’
qã¨Î$`« ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú ^•Å∞ã¨∞ÎOk. nx ã¨Ñ¶¨Å`« J#QÍ q^•º ãÖ=~°÷#=Ú Ü≥ÚHõ¯
=∂Ç¨`«‡º=Ú, P=â◊ºHõ`#« ∞ Ñ¨ÓiÎKÜ Õ Ú« @.
136
„ÑüÉèÏ=O`«∞Å‰õΩ "≥Ú^Œ\˜ PÇ¨fi#=Ú
QÍÜ«∞„f#QÆ~ü ~å#∞#fl x~å‡}O Ü≥ÚHõ¯ z#fl^≥#· Q˘Ñ¨Ê „Ñ¨}ÏoHõ. ã¨fiÜ«∞O

Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú`À `«# Lz`« J=ã¨~åÅ#∞ Ñ¨ÓiÎ KÕã∞¨ H˘#∞@, =~°=Î ∂#=Ú#∞ #=Ùfi`«∂
#qfiã¨∂Î rqOK«@O, L[˚fiÅ Éèíq+¨º`«∞Î Ü≥ÚHõ¯ J^Œ∞ƒù`« #O^Œ#=#O Ü≥ÚHõ¯
c[=ÚÅhfl WHõ¯_» =Ù<åfl~Ú. „Ñü `≥eqQÆÅ"å_»∞ ^˘OQÆ`«#=Ú, "≥∂ã¨=Ú
KÕÜ∞« =Åã≤# J=ã¨~=° Ú ÖËx L^ÀºQÆ"∞Õ HÀ~°∞‰õΩO\Ï_»∞. JO`ÕHÍHõ ^Õâ,◊ ^è~Œ ‡° , ã¨=∂[,
ãÖã¨¯$`«∞Å H˘é‰õΩ P`«‡ãÖ`À+¨–Ö’Hõã<¨ å‡#=Ú eKÕÛ HÍ~°º=ÚÅ∞, ¿ã"å–™ê^è#Œ
‰õÄ_® [~°QÍe Jx HÀ~°∞‰õΩO\Ï_»∞. D `«^äŒº=Ú ÅxflO\˜h QÆ∂iÛ „Ñ¨}ÏoHõ
"ÕÜ∞« |_çOk.
[#*ÏQÆ~°} H˘~°‰õΩ QÍÜ«∞#, "å^Œ#, „Ñ¨=K«<åÅ ~°≠OHÍ~°=Ú „QÍ=∞-
„QÍ=∂xH˜ "≥àÏ§e. QÍÜ«∞„f#QÆ~ü x"åã¨∞ÅÖ’ Z=i Ü≥∂QÆº`« Uq^èŒOQÍ
qHõã≤`«=∞~Ú`Õ ^•xH˜ `«y# HÍ~°ºÉèÏ~°=Ú JÑ¨ÊyOz 8 <≥ÅÅ∞ rÑ¨ÙÅÖ’
„Ñ¨Kå~°HÍ~åºÅ H˘~°‰Ωõ |Ü«∞\˜H˜ "≥àÏ§e. <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ∞ âßOu‰õΩO*ò QÍÜ«∞„f#QÆ~Öü ’
=ÙO\Ï~°∞. ™êÇ≤Ï`«ºÑ¨~°"≥∞ÿ# Jaè~°∞z QÆÅ"å~°∞ „ÃÑãπ, >ˇÿÑπÔ~·@~ü, ™êÇ≤Ï`«º ã¨$[#
ãÖ|O^èŒ HÍ~°º=ÚÅÖ’ x=∞QÆ∞flÅ=Ù`å~°∞. Jaè#Ü«∞ ™ê=∞~°÷ =Ú#fl"åiH˜ g_çÜ∂≥ ÅÖ’
™ê÷#O W=fi|_»∞`«∞Ok. D „Ñ¨Kå~°HÍ~°º=ÚÅÖ’ PÇ¨‡xOK«|_»¤ „ÑüÉèíÅ∞ `«Ñ¨ÊHõ
Ñ¨xKÕÜ∞« =Åã≤=™êÎ~Ú.
ã¨=∂[¿ã=‰õΩÅ‰õΩ J^è•ºÑ¨‰Ωõ Å‰õΩ ™êÇ≤Ï`«ºã¨$[#OÖ’ áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ<Õ"åiH˜
^•xH˜ `«y# tHõ∆} W=fi|_»∞`«∞Ok. HÍx D ÖÏÉèíO L^ÀºQÆO H˘~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞
á⁄O^Œ@O ÖË^Œ∞ Hõ^• J<Õ *Ï„QÆ`«Î fã¨∞HÀ|_»∞`«∞Ok. =∞#O ã¨QÆ@∞ ÉèÏ~°fÜ«∞
rq`«O rqã¨∂Î ãÖ`À+ÖQÍ ~å„+¨ì x~å‡} HÍ~åºÅÖ’ ãÖÅQÆfl=∞ÜÕ∞º Ö’Hõ¿ã=‰õΩÅ∞
HÍ"åe. QÍÜ«∞„f#QÆ~ü Ü≥ÚHõ¯ Pi÷HÍ=ã¨~°=ÚÅ ÑïÑ¨ÓiÎH˜ =ÚYº „Ñ¨}ÏoHõ
137
^ŒÜ«∂ÖòÉÏQ∑, P„QÍ ÖÏO\˜k. JHõ¯_» =Ù#fl"å~°∞, "åi Ñ≤Å¡Å∞, JHõ¯_Õ =ÙO@∂
JHõ¯_» ™ê÷Ñ≤OK«|_»¤ Ñï„â◊=∞Å P^•Ü«∞O`À<Õ `«=∞ P rqHõ („|`«∞‰õΩ`≥~°∞=Ù)
ãÖáê~ÚOK«∞H˘O\Ï~°∞. D „Ñ¨„H˜Ü«∞ WHõ¯_® "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ì|_çOk.
ZHõ¯_≥`· Õ Hõ_∞» Ñ¨ÙxO_® uO_ç, ã¨fiK«Û"ù ∞≥ #ÿ |@ìÅ∞, „¿Ñ=∞, ã¨ÇÏ¨ HÍ~°=ÚÅ∞#fl
"å`å=~°}O, ã¨<å‡#=ÚÅ∞#fl, L[˚fiÅ"≥∞ÿ#, LK«Ûã¨÷sÜ«∞ =∞#ã¨∞û#∞ PHõi¬OKÕ
Éèíq+¨º`«∞Î =ÙO@∞O^À JHõ¯_» =ÙO_»\ÏxH˜ Z=~°∞ W+ì̈Ñ¨_»~°∞? <å „Ñ¨`«ºHõ∆ ãÖ~°Hõ∆}
ÖËHáõ È~Ú<å Ñ¨~ÀHõ∆ ãÖ~°H} ∆õ JHõ¯_» x~°O`«~=° Ú ÅaèOK«∞@ =Å# D „Ñ¨}ÏoHõÖ’
ÉèÏQÆ™êfi=∞º=Ú á⁄Ok# „Ñü"å~°∞ `«=∞ ÉèÏQÍºxH˜ `å"Õ∞ =Úiã≤áÈ`å~°∞.
=∞i D q[˝Ñ≤Î (appeal) ZO^Œ∞‰õΩ? nxH˜ HÍ~°}O ãÖ™ê¯~°=O`«"≥∞ÿ#,
ã¨∞=º=ã≤÷`« ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ x=ã≤¿ãÎ PQÆO`«‰õΩÅ‰õΩ, ^Œ~°≈‰õΩÅ‰õΩ L`åûÇ¨ÏO ÅaèOz
`«=∞ `«=∞ ˆH∆„`åÅÖ’ ‰õÄ_® WÖÏO\˜ „Ñ¨Ü≥∂QÍÅ∞ P~°Oaè™êÎ~°∞. "≥Ú^Œ\˜Ö’
K≥`åÎK≥^•~°O UHõ„u`« =∞~Ú`Õ ãÖYº J~Ú`Õ Ñ¨Ó~°Î=Ù`«∞Ok QÍx "å`å=~°}O
xi‡OÑ¨|_»^∞Œ . U P^Œ~≈° =ÚÅ ã¨fiÑ¨fl=ÚÅ∞ K«∂âß<À "åxÜ≥ÚHõ¯ Ñ¨ÓiÎ HÍQÆÅ∞QÆ∞`Õ,
WÑ¨C_»∞#fl q^•ºÅÜ«∞O J<ÕHõ Ô~@∞¡ qHõã≤ã¨∞ÎOk.
<å HÀiHõ Uq∞@O>Ë, <å q[˝ÑÎ≤ Ü≥ÚHõ¯ *’ºu âßsiHõ=ÚQÍ– „â◊=∞jÅ∞~°∞†
=∞#ã¨∞ûÖ’ – |∞kú=∞O`«∞Å∞, K«i„`« (jÅO) Ö’ „ÑŸ~°– Ñ¨q„`«∞Öˇ·#"åiH˜ KÕ~åe.
Wk Hõ#∞Hõ [iy`Õ D „Ñ¨}ÏoHõ =ÚO^Œ∞ =ÚO^Œ∞ ZO`À J^Œ∞ƒù`«OQÍ
~°∂á⁄O^Œ∞`«∞O>Ë ^•xx K«∂ã≤ Z=fiiH© <Õ#∞ J^Œ$â◊º"≥∞ÿ# Ö’@∞ HõxÑ≤OK«^Œ∞.
„áê~°÷<å Ñ¨„`«=Ú : (nx „ÑüeÑ≤ xOÑ≤ ÑÖÑ≤OK«O_ç. ["å|∞ H˘~°‰õΩ „Ñ¨fH˜∆OK«O_ç)
1) U `ÕnÅÖ’ ta~°OÖ’ áêÖÁæ#^ŒÅ∞Û‰õΩ<åfl~À........
2) ¿Ñ~°∞, z~°∞<å=∞, tH∆Í, =º=™êÜ«∞=Ú ....
3) L#fl ^Œ∞~°∞} æ – ^À+¨=ÚÅ∞ LÖËd¡ OK«O_ç.
4) g∞ Ü≥∂QÆ qâı+¨`« `≥ÅÑÖ_ç.
5) g∞ ‰õΩ@∞O| ÑïK«Ü«∞=Ú.
138
J#∞|O^èŒ=Ú -1
„Ñ¨K«O_» Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷«O KÕÜ«∞QÆeˆQ
Ü«ÚQÆÃã·x‰õΩÅ‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù
H˘xflHÀ@¡ ãÖ=`«û~°=ÚÅH˘Hõ™êi =∂„`«"Õ∞ =KÕÛ D Ü«ÚQÆãÖkè HÍÅ=Ú

QÆ∞iOz, ^•x „áê=ÚYº`«#∞ QÆ∞iOz g∞‰õΩ q=~°OQÍ K≥Ñ¨Ê#Hõ¯ˆ~¡^Œ∞. J<ÕHõ=∞Ok
=∞Ç¨`«∞‡Å∞ QÆ`« 5000 ãÖ=`«û~°=ÚÅ#∞O_ç "åi "åi ÅHõ∆º=Ú „Ñ¨HÍ~°=Ú `«=∞
t+¨ºã¨=Ú^•Ü«∂xfl D qt+¨ì Ü«ÚQÆãÖkè ^ŒâßaÌH˘~°‰õΩ `«Ü«∂~°∞KÕã¨∂Î=KåÛ~°∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ '=∞Ç¨ÉèÏ~°`ü— x~å‡}=Ú H˘~°‰õΩ Hõ$+¨µ‚_»∞ „áê~°OaèOz#
„Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ D 2000 ãÖ=`«û~°=Ú Ñ¨Ó~°ÎÜÕ∞ºO`« =~°‰õΩ x~°O`«~° Ñ¶¨∞~°¬}Å
~°∂ÑÖÖ’ `«ÑÊ¨ =Ù. Ñ¨$käfig∞^Œ ã¨fi~åæ=`«~} ° H˘~°‰Ωõ ÖËHõ Ñ¨$käfi<Õ ã¨fi~°=æ ÚQÍ =∂~°∞Û\
H˘~°‰õΩ KÕã≤# „Ñ¨Ü«∞`åflÅÖ’ Hõc~°∞, ã¨=∞~°÷~å=∞^•ã¨∞, N~å=∞Hõ$+¨‚Ñ¨~°=∞Ç¨ÏOã¨,
NÖÏÇ≤Ïs=∞Ç¨â◊Ü∞« , N"≥∞Ç¨Ï~üÉÏÉÏ, Nã¨`º« ™ê~ÚÉÏÉÏ, NJ~°qO^À, Ü«ÚQÆ„^Œ+ì¨
ÑÖ_ç`« N~å=∞â◊~°‡PKå~°º "≥Ú^ŒÅQÆ∞"åi qt+¨ì Hõ$+≤x ã¨∞ÅÉèíOQÍ QÆ∞iÎO=K«∞Û.
HÍh w`«Ö’ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ =∞Ç¨`«∞‡Å „Ñ¨Ü∞« `åflÅ =Å# U~°Ê_ç# ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ `«=∞
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ P =∞Ç¨`«∞‡Å∞ rqOz# HÍÅÑïq∞uˆH J`«∞H˘¯xáÈ~Ú Hˆ =Å=Ú
"åQÍ_»O|~°=Ú, Hõ~°‡HÍO_»Å∞, P^è•ºu‡Hõ`« ¿Ñ~°∞`À Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷Ç‘Ï#∞Öˇ· `«=∞
x`«ºrq`«=ÚÖ’x ~¸ z#flz#fl ÉÏ^èºŒ `«Å#∞ ‰õÄ_® QÆ∞~°∞=ÙÅ g∞kH˜, ÉèQí =Æ O`«∞x
g∞kH˜ <≥\"ì˜ ãÕ ∂¨ Î =∂#= rq`åxH˜ P^è•~°"∞≥ #ÿ PÖ’K«<åâ◊HÎ˜ â◊¥#∞ºÖˇ· r=K«Û"ù åÅ∞QÍ
rqã¨∂Î Ñ¨^„Œ Éè+í µ¨ Öì ·ˇ ÅHõº∆ Ç‘Ï#∞Öˇ· rqã¨∞<Î åfl~°∞. #∂`«# Ü«ÚQÍ=`«~} ° ‰õΩ, ÉèÏ~°fÜ«∞
ãÖã¨¯$u Ñ¨Ù#~°∞^Œú~°}‰õΩ J<Àº<åº„t`« ãÖ|O^èŒ=Ú#fl^Œx Éèíq+¨º „^Œ+¨ìÅO^Œ~°∂
YzÛ`«OQÍ `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ ãÖã¨¯$uH˜ Ü«∞[˝=Ú "Õ∞~°∞^ŒO_»=Ú =O\˜k.
JO^Œ∞=Å¡ Ü«∞[˝=∞Ü«∞rq`«q^è•<åxfl J#∞ãïOK«QÆeˆQ rq`«q^è•#"Õ∞, #∂`«#
139
Ü«ÚQÍxH˜ <åOk Ñ¨Å∞‰õΩ`«∞Ok. „Ñü =∞Ç¨ÏhÜ«Ú_»∞, „Ñ¨=Hõ,Î QÆ∞~°∞=Ù, J=`å~°=¸iÎ,
`«=∞`«=∞ t+¨µºÅ‰õΩ JOkOz# ™ê~°fi„uHõ ã¨Ç¨Ï[Ñ¨~°=∂i÷Hõ r=#q^è•#"Õ∞ =∞#
|∞∞+≤Ñ¨~°OÑ¨~°Ö’ Ü«∞[˝=Ú Jx ¿Ñ~˘¯#|_ç#k. D Ü«∞[˝=∞Ü«∞ r=#q^è•<åxfl
J#∞ãïOK«‰Ωõ O_® „Ñ¨[fi˚ eOK«|_ç# JyflÖ’ ÉèÏ=~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ Ü«∂O„uHõ ã¨fi~° P~ÀÇ¨Ï
J=~ÀÇ¨Ï}Å`À Hõ~°‡HÍO_»Å "≥#∞Hõ=Ù#fl ^Œ~°≈<åxfl(QÆ∂_è» J~å÷xfl) J~°÷=Ú
KÕã¨∞HÀ‰õΩO_® KÕ¿ã „Ñ¨„H˜Ü«∞ Ü«∞[˝=Ú Jx Ñ≤Å∞=|_»∞`«∞#flk.
=∞Ç¨  HÍÅ∞x x~° ‚ Ü « ∂ #∞™ê~° = Ú [~° ∞ QÆ ∞ `« ∞ #fl D ^Õ = ã¨ O ã¨ ¯ $u
kyfi[Ü«∞Ü«∂„`«Ö’ áêÅ∞ÑÖK«∞HÀ"åÅ<Õ PiÎ Hõey# „Ñü =ºH˜Î `«=∞ rq`åÅ#∞
Ü«∞*˝=∞Ü«∞=Ú KÕã∞¨ H˘#∞@ÜÕ∞QÍHõ, `«=∞ ÑïkèÖ’H˜ =KÕÛ |O^è∞Œ q∞„`«=~°=æ ÚÖ’‰õÄ_®
Ü«∞[˝=∞Ü«∞ rq`åxfl rqOK«=∞x „¿Ñ~°} x"åfie. nxH˘~°‰Ωõ Ü«∞[˝=Ú J<Õ Ñ¨^=Œ Ú
Ü≥ÚHõ¯ Hõ~‡° HÍO_»Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ J~°=÷ ÚQÍHõ, P Ñ¨^=Œ Ú "≥#∞Hõ#∞#fl |∞∞+¨µÅ ^Œ~≈° <åxfl
J~°=÷ Ú KÕã∞¨ HÀ"åe.
Ü«∞[˝=Ú J<Õ Ñ¨^Œ=Ú =¸_»∞ J~°÷=ÚÅÖ’ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«|_»∞`«∞#flk.
1) ^Õ=Ñ¨Ó[#=Ú 2) ãÖwHõ~°}=Ú3) ^•#=Ú J#QÍ P^Œ~å≈Å#∞ rq`«=ÚÖ’
xOÑ¨Ù‰õΩO@∂, P P^Œ~å≈Å‰õΩ J#∞"≥·# „Ñ¨^ÕâßÅ`À, =º‰õΩÎÅ`À ãÖQÆfHõ~°}=Ú
K≥O^Œ∞`«∂, `«^•fi~å ÅaèOz# â◊H™Î˜ ê=∞~å÷ºÅ#∞ `«#HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl"åiH˜
ÑÖzÃÑ_»∞`«∂ rqOK«_=» Ú. W^Õ |∞∞+¨µÅ∞ K≥ÑÊ≤ # Ü«∞[˝=∞Ü«∞ rq`«=Ú. ÃÑ· =¸_»∞
ÉèÏ=#Å∞ ÖË‰Ωõ O_® [iˆQ U P^è•ºu‡Hõ Hõ~‡° HÍO_»Ü∞ÿ≥ # HÍÅÜ«∂Ñ¨#, J#=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
=∂#ã≤Hõ H∆ÀÉè‰í Ωõ HÍ~°}=∞ø`«∞Ok.
ãÖQÆfHõ~°}=ÚÖ’ ã¨Ç¨Ï„ã¨=Ú J<Õ Ñ¨^•xH˜ qÑ¨ÙÅ"≥∞ÿ# ÉèÏ=<å`«‡Hõ
„áê=ÚYº`« =Ù#flk. JO^Œ∞=Å¡ Ü«ÚQÆÑï=~°Î# ã¨∂„`«^è•~°∞Å =∞ø^•=Ú Jx
J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞ ~åÉ’ÜÕ∞ =ãÖ`«ÑÖK«q∞<å\˜H˜ Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ‰õΩ ã¨Ç¨Ï„ã¨Ñï"å~°
Ü«∞*Ï˝#∞ëêª# Ñ¨~O° Ñ¨~#° ∞ „áê~°OaèOz 2011 <å\˜=~°‰Ωõ P Ñ¨~O° Ñ¨~#° ∞ H˘#™êyOKÕ
nHõ∆ fã¨∞HÀ"åe.
nxH˘~°‰Ωõ =ÚO^Œ∞ XHõÑk¨ =∞Ok Ü«ÚQÆtÅ∞ÊÅ∞ XHõ ã¨=¸Ç¨ÏOQÍ U~°Ê_®e.
"å~°∞ XˆH TiH˜ K≥Ok#"å~°∞ HÍ#=ã¨~°=Ú ÖË^Œ∞. g~°∞ `«=∞ rq`åÅÖ’ '=∞#=Ú
140
=∂i`Õ Ü«ÚQÆO =∂~°∞`«∞Ok— J<Õ ã¨∂„`åxfl JHõ~∆ åÖÏ J=∞Å∞Ö’H˜ fã¨∞‰õΩx~å"åe.

JO`ÕQÍHõ `«=∞ `«=∞ =ºH˜ÎQÆ`« rq`åÅÖ’ Jâ◊fi"Õ∞^èŒ Ü«∞*Ï˝xH˜ <åOkQÍ ã¨~°fi"Õ∞^èŒ,
#~°"∞Õ ^è,Œ QÀ"Õ∞^èŒ Ü«∞[˝=ÚÅ ^Œ~≈° <åxfl Pq+¨¯iOK«∞HÀ"åe.
1. ã¨~fi° "Õ∞^èŒ Ü«∞[˝=Ú ó- ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ ãÖáêkOz# ãÖÑ¨^,Œ „ÑüÉè,í PÜ«Ú=Ù,
ã¨q∞+≤ì „Ñ¨Ü≥∂[<åÅH˘~°‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ ã¨=∞iÊ`«=Ú KÕÜ«Ú@. D<å\˜ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’
nxx ã¨=∞Ü«∞^•#, JOâ◊^•#=ÚÅ∞QÍ PK«iOKåe. Hõhã¨=Ú =¸_»∞QÆO@Å
ã¨=∞Ü«∞^•#=Ú, ~ÀA‰õΩ =¸_»∞~°∂áêÅÜ«∞Å#∞ JOâ◊^•#OQÍ WzÛf~åe. D
=¸_»∞ ~°∂áêÜ«∞Å∞ „Ñük#=Ú Ñ¨Ó*Ï"ÕkHõ ^ŒQ~æÆ ° ÃÑ\˜#ì *Ï˝#Ñ¶∞¨ @=ÚÖ’ "ÕÜ∂« e.
zÅ¡~Ö° ^Ë xŒ , =∞iÛáÈÜ«∂#∞ Jx J#‰õΩO_® =¸_»∞ ~°∂áêÜ«∞Å∞ YzÛ`«OQÍ „Ñ¨H¯õ #
ÃÑ\Ïìe. ã¨=∞Ü«∞^•#=Ú KÕã#≤ =¸_»∞QÆO@Å HÍÅOÖ’ XHõ QÆO@Å∞ P`«‡x~å‡}
™ê^èŒ#, XHõ QÆO@ ‰õΩ@∞O|x~å‡} ™ê^èŒ#, XHõ QÆO@ ã¨=∂[x~å‡} ™ê^èŒ#‰õΩ
qxÜ≥∂yOKåe. nxH˘~°‰Ωõ HÍ=Åã≤# ã¨∂K«#Å∞ Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ ™êÇ≤Ï`«º=ÚÖ’
Åaèã¨∞ÎOk. D =¸_»∞QÆO@Å HÍ~°º„Hõ=∞ q=~åÅ∞ _≥·sÖ’ á⁄O^Œ∞Ñ¨~°∞ã¨∂Î
„Ñük#=Ú ™êkèOz# ÅH∆ÍºÅ∞, ™êkèOK«=eû# ÅH∆ÍºÅ∞ qâı¡+¨} KÕã¨∞H˘xf~åe.
x`«ºrq`«OÖ’x D HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÖË ã¨~°fi"Õ∞^èŒÜ«∞[˝ ^Œ~°≈#=Ú.
2) #~°"Õ∞^èŒ=Ú ó- J#QÆ =ºH˜Î ãÖÑ¨Ó~°‚ rq`«=ÚÖ’ JÅ"å@∞Ñ¨_ç# Ö’Éèí,
"≥∂Ç¨Ï, JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú ÖÏO\˜ ‰õΩãÖ™ê¯~°=ÚÅ Ñï`åºQÆ=Ú, Ñ¨Ù„`Õ+¨}, q`ÕÎ+¨},
Ö’ˆH+¨} ÖÏO\˜ HÀiHõÅ#∞O_ç q=Ú‰õΩÎÅQÆ∞@. PÖ’K«#ÅÖ’ L^•~°`«fi=Ú ÃÑOz,
x`«ºrq`« =º=Ç¨~åÅÖ’ Pf‡Ü«∞`«#∞ xOÑ¨ÙH˘#∞@. rq`«=ÚÖ’ D
Ü«∞[˝q^è•<åxfl x„^Œ ÖËz#^ŒQÆæ~°∞flO_ç Ñ¨_»∞‰õΩ<ÕO`«=~°‰õΩ x~°O`«~°=Ú ™ê^èŒ#=Å¡
^Œi≈OK«=K«∞Û. nxH˜ xˆ~ÌtHõ ã¨∂„`«=ÚQÍ '„Ñü~ÀA „H˘`«Î[#‡-„Ñü~å„u
„H˘`«=Î ∞$`«∞º=Ù— fã¨∞HÀ"åe.
P`«‡É’^èŒ ó WO^Œ∞Ö’ x„^ŒÖË=QÍ<Õ P~ÀA KÕÜ«∞É’ÜÕ∞ =ÚYº"≥∞ÿ#
ãÖÑ¶¨∞@#Åhfl ^Œ$â◊º=∂#qâı¡+¨} KÕã¨∞‰õΩO@∂, `«# áê„`«x XHõ P`«‡=Öˇ Ñ¨Ó[º
QÆ∞~°∞^Õ=Ùx t+¨µºÅ∞ ZÖÏ LO_®Ö’ ã¨Ê+¨ìOQÍ TÇ≤ÏOK«∞HÀ"åe. =ÚYºOQÍ „Ñü
ãÖÑ¶¨∞@#Ö’#∞, PÖ’K«#ÅÖ’ L^•~°`«fi=Ú, ãÖ|Okè`« =º‰õΩÎÅÖ’ Pf‡Ü«∞`«
141
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O^À ÖË^À K«∂ã¨∞HÀ"åe. "≥∞Å‰õΩ=QÍ =Ù#fl „ÑüHõ} ∆ =Ú S. I.V. A (ã¨=∞Ü«∞,
WO„kÜ«∞, J~°÷, "åHõûOÜ«∞=∂) ã¨∂„`åÅ∞ PK«~°}Ö’ =Ù#fl"À, ÖË"À KÕã¨∞HÀ"åe.
J#QÍ
1) ã¨=∞Ü«∞ãÖÜ«∞=∞#=Ú (S) - nxH˘~°‰õΩ "≥∞Å‰õΩ=QÍ =Ù#fl „Ñü QÆO@
ZÖÏ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩO@∞<åfl"≥∂ `≥e¿Ñ HÍÅx~°‚Ñ¨\ì̃Hõ "Õã¨∞HÀ"åe.
2) WO„kÜ«∞ãÖÜ«∞=∞#=Ú (I)- Jxfl WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ ãÖÑ¨Ó~°‚ xÜ«∞O„`«}Ö’
=ÙOK«∞HÀ"åe. =ÚYºOQÍ „|Ç¨Ï‡K«~°º=Ú Ju Hõ~îÀ~°OQÍ áê\ÕKåe. (QÆ$Ç¨Ïã¨∞÷Å∞
âßGqÇ≤Ï`«OQÍ rqOKåe) ÑÖK«*Ï˝<ÕO„kÜ«∂Å∞, ÑÖK«Hõˆ~‡O„kÜ«∂Å∞ xs‚`«
ÅHõº∆ =Ú "≥Ñ· Ù¨ =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«∞HÀ=_»=Ú <Õ~∞° ÛHÀ"åe. nxH˜ HÍ=eû# qâı+¡ }
¨ QÍÜ«∞„f
ÑÖK«HÀâ◊ ™ê^è#Œ Ö’ Åaèã∞¨ OÎ k.
3) qKå~°ãO¨ Ü«∞=∞#=Ú ÖËHõ "åH±ãO¨ Ü«∞=∞#=Ú (V) ó PÖ’K«#Åg∞^Œ, =∞#=Ú
=∂\Ï¡_Õ =∂@ g∞^Œ 'JO‰õΩâ◊=Ú— =ÙO_®e. ™ê^èºŒ "≥∞#ÿ O`«=~°‰Ωõ "åH± =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«∞
HÀ‰õΩO_® HÍ~°º„Hõ=∂Åhfl [iˆQ@@∞¡ K«∂ã¨∞HÀ"åe. ™êfi^è•ºÜ«∞ =∞Ñ¨C_»∞,
qKå~°QÀ+¨µÅì Ö’ `«ÑÊ¨ q∞QÆ`å HÍÅ=∞O`å XHõ\˜ ~Ô O_»∞ â◊|=Ì ÚÅ`À Ñ¨x [iˆQ@@∞¡
K«∂ã¨∞HÀ"åe. z#flÑ≤ÅÅ¡ `À HÍÅ=Ú QÆ_∞» Ñ¨ÙK«∞#flÑ¨C_»∞ D xÜ«∞=∞=Ú =iÎOK«^∞Œ .
=∞ø#OQÍ LO_®Åx J~°÷OÖËx QÆOcè~°`« `≥K«∞ÛHÀ=^Œ∞Ì. "≥ÚÇ¨ÏO g∞^Œ ZÅ¡Ñ¨C_»∞
zé∞#=Ùfi =ÙOK«∞HÀO_ç.
4) J~°÷ãÖÜ«∞=∞#=Ú (A ) ó J=ã¨~°=Ú ÖËxKÀ@ Y~°∞ÛÃÑ@ìQÆey<å‰õÄ_®,
XHõ¯ #Ü«∂ÃÑ·™ê JkèHõOQÍ Y~°∞ÛÃÑ@ì‰õΩO_® =ÙO_»∞@. ~å„u Ñ¨_»∞‰õΩ<Õ=ÚO^Œ∞
k#K«~°º Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ D <åÅ∞QÆ∞ ã¨∂„`«=ÚÅ#∞ ZO`«=~°‰õΩ áê\ÕKåÖ’
„"åã¨∞‰õΩxf~åe.
`«`«ÎfiÉ’^èŒ ó- ^≥·#Ok# HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ z=i JOâ◊=ÚQÍ `«`«ÎfiÉ’^èŒ
J#∞HõiOKåe. D qâßÅ qâ◊fiOÖ’ g∞‰õΩ ÅaèOz# D rq`«HÍÖÏxfl XHõ
P^Œ~°≈=O`«"≥∞ÿ# =ºH˜ÎQÍ ZO`«=~°‰õΩ rqOK«QÆeQÍ~À P~ÀA [iy# =ÚYº
ãÖÑ¶∞¨ @#Å#∞ ã≤OÇ¨=Ö’Hõ#=Ú KÕã∞¨ HÀO_ç. =∞#=Ú J#∞H˘#fl ™ê÷~ÚH˜ rqOK«ÖxË
Hõ∆}ÏÅ#∞ uiy J=HÍâ◊=Ú Åaè¿ãÎ ZÖÏ rqOKåÖ’ ã¨Ê+¨ìOQÍ TÇ≤ÏOK«∞HÀ"åe.
142
x„^ŒÖ’ â◊~°}ÏQÆuã≤÷u á⁄O^Œ∞`«∂ éËÑ¨\˜~ÀA ZÖÏ rqOKåÖ’ ã¨Ê+¨ì=ÚQÍ

TÇ≤ÏOK«∞‰õΩO@∂ â◊Ü«∞xOKåe. (<å@∞-HÀã¨∞HÀ) J#∞x`«º=Ú D `«áÈ=∞Ü«∞
rq`«=Ú ™ê^è‰Œ Ωõ xH˜ #~°"∞Õ ^èŒ Ü«∞[˝ Ñ¶e¨ `åxflã¨∞OÎ k.
3) QÀ"Õ∞^èŒ=Ú ó ™ê^èŒ‰õΩxÖ’ x„^•}"≥∞ÿ =Ù#fl ã¨„`«Ê=$`«∞ÎÅ#∞ *ÏQÆ$`«=Ú
KÕã∞¨ H˘#∞@. nxH˘~°‰Ωõ Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ∞ =∞# HõOkOz# Láêã¨#, ™ê^è#Œ , P~å^è#Œ
J<Õ „uq^èŒ Ñ¨^Œú`«∞Å#∞ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞HÀO_ç.
Dq^èŒOQÍ ã¨~°fi"Õ∞^èŒ, #~°"Õ∞^èŒ, QÀ"Õ∞^èŒ Ü«∞[˝=ÚÅ∞ x`«º=Ú ^Œi≈ã¨∞Î#fl
(áê\˜ã¨∞Î#fl) Ñ¨k=∞Ok =º‰õΩÎÅ ã¨=¸Ç¨xfl U~°Ê~°K«∞HÀO_ç. Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ∞
#=O|~°∞ 92 JYO_»*’ºuÖ’ WzÛ# 8 ^èŒfi[=ÚÅ∞, 8 Ñ¨`«Hõ=ÚÅÖ’ XHõ^•xfl g∞
QÆ∞~°∞QÎ Í Z#∞flHÀO_ç. Jq - 1. Jâ◊fi^èfiŒ [O, =„[Ñ¨`åHõ 2. =∞$QÆ^fiŒè [O, „uâ◊¥ÅÑ¨`åHõ
3. =∞Ç≤Ï+¨^èŒfi[O, â◊H˜ÎÑ¨`åHõ 4. QÆ~°∞_»^èŒfi[O, Hõ=∞O_»Å∞Ñ¨`åHõ 5. =$+¨Éèí^èŒfi[O,
K«„HõÑ¨`åHõ 6. J[^èŒfi[O, QÆ^ŒÑ¨`åHõ 7. =∞Hõ~°^èŒfi[O, ^ŒO_»Ñ¨`åHõ
8. Ç¨ÏOã¨^èŒfi[O, JO‰õΩâ◊Ñ¨`åHõ
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ =∞Hõ~^° fiŒè *Ïxfl Z#∞fl‰õΩO>Ë^•xx g∞ K˘HÍ¯, áêºO\ò, `«ÅQÆ_»
"≥Ú^ŒÅQÆ∞"å\˜g∞^Œ P QÆ∞~°∞#Î ∞ ZO„ÉÏ~Ú_»s KÕ~ÚOK«∞H˘O_ç. ™ê^èºŒ "≥∞#ÿ O`«=~°‰Ωõ
g∞~°∞ "å_Õ ^Œã¨∞ÎÅ∞, `«ÅQÆ_»Å∞, Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ∞, Ñ¨x=Ú@∞¡, QÆ^Œ∞ÅÖ’ D zÇ¨Ïfl=Ú#∞
Z‰õΩ¯=QÍ "å_»O_ç. ^•x "≥#HÍÅ =Ù#fl P^è•ºu‡Hõ ãÖˆH`åÅ#∞ Ñ¨Ó~°fi=Ú P
^èfiŒ *Ïxfl =ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«∞‰õΩ#fl =º‰õΩÅÎ qt+¨` ì #« ∞ QÆ∞iÎOK«O_ç. =∞Ç¨ÉèÏ~°`« HÍÅOÖ’x
XH˘¯Hõ¯ ¿ã<å<åÜ«∞‰õΩxH˜ XH˘Hõ¯ ^èŒfi[=Ú ÖËHõ Ñ¨`åHõ=Ú L#fl>Ë¡ 2011
=ãÖ`«ÑÖK«q∞ D<å_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Jaè#==∞Ç¨ÉèÏ~°`«OÖ’x Ñ¨k Ñ¨k=∞Ok
HõÅã≤ U~°Ê_ç# =~°æ=ÚÅ∞ XH˘¯Hõ¯ ^èŒfi*Ïxfl ÖËHõ Ñ¨`åHÍxfl Z#∞flHÀ"åe. éËÑ¨Ù
[~°∞QÆÉ’ÜÕ∞ =∞Ç¨Ü«Ú^Œú=ÚÖ’ g∞~°O^Œ~°∂ P ^èŒfi[O „HÕ^Õ =ÙO>Ë P ^èŒfi[O
WOy`«O KÕ¿ã ÅHõ∆º=ÚÅ H˘~°‰õΩ `«=∞ ãÖÑ¨Ó~°‚ ™ê=∞~å÷ºxfl qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=Åã≤
=ã¨∞OÎ k. `«=∞ ãÖÑ¨Ó~°‚ ™ê=∞~å÷ºÅ#∞ =ºH˜QÎ `Æ ,« ã¨q∞+≤Qì `
Æ « ™ê=∞~å÷ºÅ#∞ |Å=O`«OQÍ
^Õâ◊x~å‡}=Ú H˘~°‰õΩ =ÙÑ¨Ü≥∂yOK«∞H˘<Õ „Ñ¨„H˜Ü«∞ÜÕ∞ Jâ◊fi"Õ∞^èŒ=Ú. =ºH˜ÎQÆ`«,
™ê=¸Ç≤ÏHõâ◊H˜Îx ~åRx~å‡}=ÚH˘~°‰õΩ, W`«~° ~°K«<å`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ
143
=ÙÑ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘#∞@‰õΩ <åOkQÍ ã¨q`å™ê^è#Œ ‰õΩ ™ê=¸Ç≤ÏHõ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ K≥Ü∂« ºe.
nxH˘~°‰õΩ =ÚO^Œ∞ Ñ¨k Ñ¨k=∞Ok XHõ ã¨=¸Ç¨ÏOQÍ U~°Ê_ç `«=∞ ^èŒfi[=ÚÅ#∞
Z#∞flH˘x ã¨~°fi"Õ∞^èŒ, #~°"Õ∞^èŒ, QÀ"Õ∞^èŒ Ü«∞[˝ ^Œ~°≈#=ÚÅ#∞ `«=∞ x`«ºrq`«=ÚÖ’
D ãÖ^Õâ◊=Ú JOk# ^ŒQÆæ~°∞flO_ç áê\ÕK«O_ç. D „uq^èŒ "Õ∞^è•Ü«∞[˝ ^Œ~°≈<åÅ∞
g∞‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ JÅ"å@∞ HÍ"åe. =ãÖ`«ÑÖK«q∞<å_»∞ g∞ g∞ Tà◊§Ö’¡ L^ŒÜ«∞=Ú
ÑÖK«‰Ωõ O_ôÜ∞« [˝=Ú, ™êÜ«∞O„`«=Ú JëÈì`~Î« â° `◊ "« nÕ Ü«∞ nÑ¨Ü∞« [˝=Ú x~°fiÇ≤ÏOK«O_ç.
nxH˜ qãÎ̈$`« „Ñ¨Kå~°=Ú KÕã≤ J`«ºkèHõ ãÖYºÖ’ [<åxfl ã¨g∞HõiOz ã¨ÇÏ¨ „ã¨Ñi¨ "å~°
QÍÜ«∞„f ÅÑ¶¨Ú J#∞ëêª#=Ú nHõ∆Ö’ áêÖÁæ<Õ ‰õΩ@∞OÉÏÅ#∞ QÆ∞iÎOz "åi
‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ 9 ~ÀAÅÖ’ "åi "åi QÆ$Ç¨Ï=ÚÅÖ’ "≥Ú`«Îg∞‡^Œ JO^Œ~°∂ HõÅã≤
24,000 QÍÜ«∞„f=∞O„`« [Ñ¨=Ú Ñ¨Ó~°ÎÜÕ∞º@@∞¡ K«∂_®e. nx Ñ¨Ó~å‚Ç¨ïux „Ñü
‰õΩ@∞O|=Ú `«# Ü«∞[˝‰Ωõ O_»=Ú#∞ `å<Õ xi‡OK«∞H˘x, ã¨q∞^èÅŒ ∞, Ç¨Ï=#™ê=∞„y,
<≥~Úº, „Ñ¨™ê^Œ=Ú `å<Õ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘x Ñ¨Ó~å‚Ç¨ïu KÕã¨∞HÀ"åe. gÖˇ·`Õ 1000
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ Ü«∞*Ï˝xfl KÕÜ∞« ^ŒÅK«∞H˘#fl@¡~Ú`Õ Ü«∞[˝ãÖ÷¨ Ïxfl =ÚO^Õ
x~°‚~ÚOK«∞H˘x =ÚO^Œ∞~ÀA ~å„uˆH J#∞ëêª#=Ú KÕã¨∞H˘#fl ‰õΩ@∞O|ã¨Éèí∞ºÅ∞
ã¨fiÜ«∞OQÍ =zÛ Ü«∞[˝‰õΩO_»=Ú xi‡OK«∞HÀ"åe. ^•xH˜ HÍ=eû# =ã¨∞Î=ÙÅ#∞
`≥K∞« ÛH˘x „â◊=∞^•#=Ú ã¨fiÜ«∞OQÍ "åˆ~ KÕã∞¨ HÀ"åe. ~Ô O_»=~ÀA HÍ=eû# =ã¨∞=Î ÙÅ∞
WO\˜^ŒQÆæˆ~ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘x „Ñ¨™ê^ŒO`Àã¨Ç¨ J~°QÆO@ =ÚO^Õ Ü«∞[˝ã¨÷ÖÏxH˜
KÕ~°∞HÀ"åe. ëêq∞Ü«∂<å‰õΩ, "ÕkHõ JÅOHõ~°}‰õΩ HÍ=eû# Y~°∞Û H˘~°‰õΩ XH˘¯Hõ¯
‰õΩ@∞O|=Ú#∞O_ç 5 ~°∂áêÜ«∞Å∞ =∂„`«"Õ∞ ã‘fiHõiOz ~°∂II5000 HõO>Ë Z‰õΩ¯=
Y~°∞ÛÃÑ@ì=^Œ∞.Ì D 5 ~°∂áêÜ«∞Å∞ HÍHõ WOHõ Uq^èOŒ QÍ#∂ ^è#Œ =Ú#∞ ã‘fiHõiOK«=^Œ∞.Ì
Dq^èOŒ QÍ KÕã#≤ ã¨ÇÏ¨ „ã¨‰Ωõ O_ç Ü«∞[˝=ÚÖ’ D 1000 ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ HõÅã≤ Uq^è"Œ ∞≥ #ÿ
=ºH˜ÎQÆ`«, áêi"åiHõ, ™ê=∂lHõ ÅHõ∆º=ÚÅ∞ 2011 ãÖ=`«û~°=Ú <å\˜H˜
™êkèOK«^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl~À XHõ qã¨Î$`«™ê÷~¸, <≥Å"ås „Ñ¨}ÏoHõ PK«~°}Ï`«‡HõOQÍ
~°∂á⁄OkOK«∞H˘x, ã¨ÇÏ¨ „ã¨‰Ωõ O_ç Ü«∞[˝ Ñ¨Ó~å‚Çï¨ ux xâ◊Û~ÚOK«∞HÀ"åe. JO^Œ∞=Å¡
2009 =ãÖ`«ÑO¨ K«q∞H˜ =ÚO^Õ ã¨ÇÏ¨ „ã¨ ‰õΩ@∞OÉ ã¨É∞íè ºÅ∞, D Ü«∞[˝Ü∂≥ K«# KÕ¿ã
Ü«ÚQÆÃã·x‰õΩÅ∞ HõÅã≤ J<ÕHõ QÀ+¨µìÅ∞ U~°Ê~°K«∞H˘x áê\ÕK«^ŒÅK«∞‰õΩ#fl =ºH˜ÎQÆ`«,
144
™ê=∂lHõ ÖH∆ÍºÅ#∞ QÆ=∞#OÖ’ =ÙOK«∞H˘x ^•xx <≥ÅÅ"åsQÍ qÉèí[# KÕã¨∞H˘x

Z=iH˜ U HÍ~°º„Hõ=∞=Ú W"åfiÖ’ x~°~‚ ÚOK«∞H˘x ã¨ÇÏ¨ „ã¨‰Ωõ O_ô Ü«∞[˝ Ñ¨Ó~å‚Çï¨ uÖ’
D ãÖ=`«û~° ÅH∆ÍºÅ#∞ Ñ¶¨∞’+¨} KÕÜ«∂e.
Ñ¨Ó[ºQÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ∞ Jaè#= J~°∞#˚ ∞Å‰õΩ, Ç¨Ï#∞=∞O`«∞Å‰õΩ "åà◊§ x„^Œ#∞ =ke
HÍ~Àº#∞‡Y∞Å#∞ Hõ=∞‡x Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞. P Ñ≤Å∞Ñ¨Ù#∞ g∞‰õΩ uiy qxÑ≤Oz
J`«º^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ @∞=O\˜ D HÍÅOÖ’ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ Ñ¶e¨ `åÅ#∞ ™êkèOKÕ g~°∞Å∞QÍ
~°∂á⁄O^Œ∞`å~°x Ptã¨∂Î D „Ñ¨}ÏoHõ g∞ =ÚO^Œ∞OK«∞`«∞<åfl#∞.
g∞
N~å=∞Hõ$+¨‚
145
J#∞|O^èŒ=Ú - 2
P^è•ºu‡Hõ ™ê^èŒ#Ö’ Jaè~°∞z QÆÅ =º‰õΩÎÅO^ŒiH˜ H˘xfl =ÚYº
q+¨Ü«∂Å∞
K≥Ü«∞º=eû# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞
1. ã¨=∞Ü«∞ãÖÜ«∞=∞=Ú ó Hõhã¨=Ú 8 QÆO@Å∞ ™ê^èŒ#, ™êfi^è•ºÜ«∞
HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ qxÜ≥∂yOKåe.
2. WO„kÜ«∞ãÖÜ«∞=∞=Ú ó ~°¿ãO„kÜ«∞=Ú, [#<ÕO„kÜ«∞=Ú Ñ¨ÓiÎ
xÜ«∞O„`«}Ö’ =ÙO_®e.
3. "åHõûOÜ«∞=∞#=Ú ó ™ê^èŒº"≥∞ÿ#O`«=~°‰õΩ =∞ø#=Ú, J=ã¨~°"≥ÚzÛ#Ñ¨Ù_Õ
=∂\Ï¡_»∞@, Jk‰õÄ_» „¿Ñ~°} W=fi\ÏxH˜, L`åûÇ¨ÏO W=fi\ÏxH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKåe.
4. J~°÷ãÖÜ«∞=∞=Ú ó D<å_»∞ =∞#‰õΩ =ºH˜ÎQÆ`«=ÚQÍ =Ù#fl Y~°∞ÛÅ#∞
ÉËsA"Õã¨∞H˘x, ^•xx Hõhã¨=Ú 50% `«yæOK«∞H˘#∞@O, gÖˇ·`Õ ã¨}QÆ‰õΩO_®,
|Å=O`«=Ú KÕÜ∞« ‰õΩO_® ‰õΩ@∞O|=ÚÖ’x W`«~ã° É¨ ∞íè ºÅ‰õΩ ‰õÄ_» „¿Ñ~°} WK«∞Û@,
x`«ºrq`«OÖ’ „HÕ^Œ K≥Ñ¨ÊÉ’`«∞#fl <åÅ∞QÆ∞ xÜ«∞=∂Å#∞ Guiding Light QÍ
LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞H˘O_ç.
1. WOy`«*Ï˝#=Ú (Commonsense) 'ã¨=∞~ü≠^•i— ó Éè∫uHõ[QÆ`∞« ÖÎ ’ „â◊=∞‰õΩ
`«y# Ñ¶ë`«"Õ∞ ÅaèOz#Ñ¨Ù_»∞, P^è•ºu‡Hõ[QÆ`«∞ÎÖ’ D xÜ«∞=∂xfl Ñ¨ÓiÎQÍ
=∞~°záÈ~Ú ˆH=Å=Ú Lip service ^•fi~å [ÑÖ =Å¡ J#O`«"≥∞ÿ# ÖÏÉèÏÅ∞
HõÅ∞QÆ∞`åÜ«∞<Õ =¸~°ö`åfixfl =^ŒÅO_ç, ™ê^èŒ# K≥Ü«∞ºO_ç. `«^Œ#∞™ê~°O ã≤kúx
á⁄O^ŒO_ç. ~°∞. 1-00, 1-25 qÅ∞= KÕ¿ã QÀ^•<åÅ∞ KÕÜ«∞HõO_ç.
2. ^è~·≥ º° =Ú (Courage) '|Ç¨^Œ∞i— ó ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # 3 ã¨∂„`åÅ∞, 4 ãÖÜ«∞=∂Å∞
áê\ÕK«\ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ^è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ#∞ „Ñ¨^Œi≈OK«O_ç. ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë
ã¨=∂[=Ú, ‰õΩ@∞O|=Ú g∞Ö’ =zÛ# =∂~°∞Ê#∞ K«∞ÅHõ#KÕã≤ =∂\Ï¡_#ç Ñ¨Ù_»∞ ^•xH˜
146
`«@∞ìH˘x, ™ê^èŒ<å=∂~°æ=ÚÖ’ xÅ|_»∞@‰õΩ, =ºOQÀ‰õΩÎÅ#∞ ã¨Ç≤ÏOK«\ÏxH˜ KåÖÏ

^è~·≥ º° =Ú HÍ"åe.
3. ÉÏ^èŒº`« (Responsiblityy) 'l"Õ∞‡^•i— ó ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
KÕã∞¨ #Î flÑ¨Ù_»∞ =KÕÛ z~å‰õΩ HõeyOKÕ Ñ¨#∞Å‰õΩHÍx, P#O^ŒÑ~¨ K° Õ ãÖÑ¶∞¨ @#Å‰õΩQÍx
Ñ¨ÓiÎQÍ =ºH˜ÎQÆ`«"≥∞ÿ# ÉÏ^èŒº`« ã‘fiHõiOKåe.
4. „uHõ~°}â◊√kú (Sincerity ) 'W=∂<£^•i— ó Jxfl HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ ZO`«
f„=OQÍ áê\ÕKå"≥∂ =∞#H˜ =∞#"Õ∞ sincere QÍ ZOK«∞HÀ"åe.
x`«ºrq`«=ÚÖ’ ÃÑ· xÜ«∞=∂Å∞ áê\ÕK«∞‰õΩO@∂† Láêã¨#, ™ê^è#Œ , P~å^è#Œ
x~°fiiã¨∂Î, 18 Ü«ÚQÆx~å‡} ã¨`«ûOHõÖÏÊÅ#∞ JHõ∆~åÖÏ áê\ÕK«\ÏxH˜
„Ñ¨Ü∞« uflOK«O_ç. ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ # 3 ÅH∆ÍºÅ∞, 4 ãÖÜ«∞=∞=ÚÅ∞, 4 =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõã∂¨ „`åÅ∞,
3 ™ê^è<Œ åÑ¨^` úŒ ∞« Å∞, 18 ã¨`û« OHõÖÏÊÅ∞ U ^Õ=`å P~å^è‰Œ Ωõ _≥<· å, U QÆ∞~°∞=Ù t+¨µº_≥<· å,
U ãÖã¨÷ ã¨Éèí∞º_≥·<å `«=∞ ^Õ=`«‰õΩHÍh, QÆ∞~°∞=Ù‰õΩHÍh, ãÖã¨÷‰õΩHÍh „^ÀÇ¨Ï=Ú
KÕÜ«∞‰õΩO_® áê\ÕK«=K«∞Û. g∞~°∞ =∂~°O_ç - g∞ ‰õΩ@∞OÉÏxfl =∂~°ÛO_ç - g∞
¿ãflÇ≤Ï`«∞Å#∞ =∂~°ÛO_ç - JÑ¨C_»∞ ã¨=∂[=Ú =∂~°∞`«∞Ok`«ÑÊ¨ g∞~°∞ =∂~°‰Ωõ O_®
XHõ ãÖã¨÷Ö’ ã¨Éèíº`«fi=Ú =ÙO_»∞@=Å# W`«~°∞ÅHõO>Ë g∞~°∞ KåÖÏ Q˘Ñ¨Ê ™ê÷~ÚÖ’
L<åfl=Ú J<Õ JÇ¨ÏOHÍ~åxfl =ke"ÕÜ«∞O_ç.
=ÚYºQÆ=∞xHõ ó- =ÚO^Œ∞ K≥Ñ≤Ê# ÅH∆ÍºÅ∞ Ñ¨ÓiÎ, x+¨ª, „â◊^Œú, „Ñ¨[˝`À
ãÖÑ¨Ó~°â‚ H◊ xÎ˜ ^è•~°áÈã≤ áê\˜™êÎ=Ú J<Õ ã¨=¸Ç¨Å∞ =¸_»∞~°HÍÅ∞QÍ U~°Ê_»=K«∞Û.
1) 24 =∞Ok Ü«Ú=‰õΩÅ∞/Ü«Ú=`«∞Å∞ (25 ãÖ=`«û~°=ÚÖ Ö’Ñ¨Ù"å~°∞), 2) 32
‰õΩ@∞O|=ÚÅ∞ (‰õΩ@∞O|=ÚÖ’ XHõ =ºH˜Î nHõ∆ fã¨∞H˘x q∞ye#"åix =∂ˆ~Û
„Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú KÕ¿ãÎ KåÅ∞), 3) 108 qaè#fl =Ü«∞ã¨∞û QÆÅ =º‰õΩÎÅ∞(=Ü«∞ã¨∞û 15
ãÖ=`«û~°=ÚÅ #∞O_ç ZO`«=~°ÔH·<å =ÙO_»=K«∞Û)
D ã¨=¸Ç¨Å∞ `«=∞ rq`«=ÚÅÖ’ 4 kâßxˆ~âÌ H◊ õ ã¨∂„`åÅ∞ (WOy`«*Ï˝#=Ú,
^è≥·~°º=Ú, ÉÏ^èŒº`«, „uHõ~°}â◊√kú), 4 ãÖÜ«∞=∂Å∞ (ã¨=∞Ü«∞, WO„kÜ«∞, "å‰õΩ¯,
J~°÷) áê\˜ã¨∂Î, 18 ã¨`«ûOHõÖÏÊÅ#∞ L^ŒÜ«∞=Ú, ™êÜ«∞O„`«=Ú K«^Œ"åe.
147
Dq^èŒ"≥∞ÿ# ã¨=¸Ç¨Å∞ ZHõ¯_» U~°Ê_®¤ "å~°∞ ZÑ¨C_»∞ ~°=∞‡O>Ë JÑ¨C_»∞,
ZHõ¯_çH˜ ~°=∞‡O>Ë JHõ¯_çH˜ =™êÎ#∞. HÍx <Õ#∞ =zÛ# Hõ∆}=Ú #∞O_ç uiy
"≥àı§O`«=~°‰õΩ „Ñü xq∞+¨=Ú ã¨kfixÜ≥∂QÆ =∞ÜÕ∞º@@∞¡ HÍ~°º„Hõ=∞=Ú
x~°‚~ÚOK«∞H˘x, <å‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍ ÑÖáêe. "å\˜Ö’ g∞~°∞ U QÆ∞~°∞=Ù QÆ∞iOz
Ñ¨ÓiÎQÍ `≥Å∞ã¨∞H˘#^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl~À, U Ñ¨Ùã¨ÎHõ=ÚÅ#∞ ™êfi^è•ºÜ«∞=Ú H˘~°‰õΩ
Z#∞fl‰õΩ<åfl~À, U ™ê^è<Œ åÑ¨ûúŒ <Õ~∞° ÛH˘#^ŒÅKå~À ã¨Ê+¨=ì ÚQÍ „"åÜ«∂e.
D L`«Î~åxH˜ KåÖÏ qÑ¨ÙÅ"≥∞ÿ# „Ñ¨Kå~°q∞=fiO_ç. Ü«ÚQÆãÖkèHÍÅ=Ú
Ñ¨Ó~°ÎÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ 6 ãÖ=`«û~åÅ∞ =∂„`«"Õ∞ =Ù#flk.
N~å=∞Hõ$+¨‚
2.2.1994
148
' „u"Õ}© ãÖQÆ=∞O =Ö<≥ ã¨`«ºO, t=O, ã¨∞O^Œ~°O Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞„QÆ™ê^èŒ#

=ºH˜Î, ‰õΩ@∞O|, ã¨=∂[=∞<Õ „uq^èŒ ãÖ~°K«#`À<Õ ãÖÉèí==Ú—.
' ã¨∂Hõ;â◊s~° *ÏQÆ$u x*ÏxH˜ „Ñ¨`º« Hõ,∆ J„Ñ¨`º« Hõ∆ [QÆ`∞« ÅÎ =∞^èºŒ WzÛÑ¨ÙK«∞ÛH˘<Õ
„Ñ¨„H˜Ü«∞ <Õ~°Ê~°K«∞`«∞Ok—.
'J#fl=∞Ü«∞, „áê}=∞Ü«∞, =∞<À=∞Ü«∞, q*Ï˝#=∞Ü«∞, P#O^Œ=∞Ü«∞ ¿Ñ~°¡`À

ãÖÉ’kèOK«|_Õ KÕ`«#`«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ S^Œ∞ PÜ«∂=∞=ÚÅ#∞ xÜ«∞O„`«}Ö’xH˜
`≥K∞« Û‰õΩ#fl ™ê^è‰Œ Ωõ _»∞ ^Õ=Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ „âı}Ö˜ ’H˜ KÕ~∞° `å_»∞.—
'.....ã¨$+≤Öì ’ JÑ¨C_»ÑC¨ _»∞ [iˆQ ãÖÑ¶∞¨ @#Å‰õΩ, Ç¨Ï~îå`«∞QÎ Í [iˆQ =∂~°∞ÊÅ‰õΩ,

~åÉ’ÜÕ∞ Ñïã≤÷`«∞Å ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú#‰õΩ ã¨∂Hõ;â◊s~°"Õ∞ HÍ~°}=Ú—.
'....ã¨∂H©;Hõ~}
° ™ê^è#Œ =ã¨∞`
Î ó« D Ñ¨~ÀHõ[∆ QÆ`∞« Ü
Î Ú≥ Hõ¯ kQÆ~Ì ≈° #=Ú. nxÖ’
Ñï„Éè=í ∞} KÕã∂¨ ,Î `«^•fi~å q~å\ò ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú#‰õΩ ÖÏÉè=í Ú á⁄OkOKÕ LK«Ûã¨s÷ Ü«∞
„Ñ¨„H˜Ü∞« —.
149
' =∂#= <åQÆiHõ`« <Õ\˜ HÕ`« =∂~°∞Ê ~å=\ÏxH˜

HÍ~°}ÏÅ∞ H˘O^Œi =º‰õΩÎÅ ÉèÏ"åÅ∞, PÜ«∂ HÍÖ=∂# Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’
K«i„`« QÆux =∂iÛ"ÕÜ«∞@"Õ∞. "å\˜Ö’ =ÚYº"≥∞ÿ#q 'áê¡\’— Ü≥ÚHõ¯
'k iÑä¡H±—, 'Ji™êì\˜Öò— Ü≥ÚHõ¯ 'ZkäH±û—, '~°∂™È— Ü≥ÚHõ¯ '™È+¨Öò
HÍO„\ÏH±ì—, '=∂iì<£Å∂^äŒ~ü— Ü≥ÚHõ¯ 'Z„_»ãπ @∞ ^Œ [~°‡<£ <˘ae\©—,
'HÍ~ü¡=∂~ü¯û— Ü≥ÚHõ¯ '^•ãπ HÍÑ≤@Öò—. g@xfl\˜ Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ"≥∞ÿ#
ã¨∂„`åÅxflO\˜h „HÀ_ôHiõ ã¨∂Î ÉèÏ~°fÜ«∞ |∞∞+¨µÅ *Ï˝#=Ú, <Õ\˜ "≥*· Ï˝xHõ
KÕ`#« `«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞#fiÜ«∞ „Ñ¨Ü∂≥ QÆ"∞Õ D ã¨∂H©;Hõ~}° ™ê^è#Œ . —
150
D XO@i ã¨∂H©;Hõ~°} `«Ñ¨™êû^èŒ#Ö’ <å‰õΩ Ü≥∂y~å*ò

J~°qO^Œ∞Å =∂@Å∞ ã¨‡~°}‰õΩ =ã¨∞<Î åfl~Ú. "å~°∞ Ñ¨~` ° O« „`« ÉèÏ~°`=« ÚÖ’ Ü«Ú#fl
q+¨=∞ Ñïã≤÷`«∞Å QÆ∞iOz `«# UHÍO`«"åã¨=ÚÖ’ Jaè=ºHõÎ=Ú KÕã≤# â◊|Ì=ÚÅ#∞
WHõ¯_» JHõ∆~åÖÏ á⁄O^Œ∞Ñ¨~°∞ã¨∞Î<åfl#∞ -
'=∞#=Ú QÆOcè~O° QÍ PÖ’zOK«QeÆ y`Õ, =∞#‰õΩ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ@
HÍ=eûOk â◊H˜Î Jx, P`«‡|Å=∞x J~°÷=∞ø`«∞Ok. â◊H˜Î ÖË‰õΩO_® =∞#=Ú
‰õΩO\˜"åà◊§"Õ∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊"åã¨∞ÅO^Œ~°∞ ‰õΩO\˜"åà◊√§, „Ñ¨ÑÖK«=Ú "≥Ú`«Î=∞O`«Ü«Ú
‰õΩO\˜^Õ. ÉèÏ~°`«^Õâ◊=Ú uiy P â◊H˜Îx á⁄O^Œ=Åã≤Ü«Ú#flk. Ñ¨Ù#~°˚#‡ uiy
fã¨∞‰õΩx~å"åe. ZO^Œ∞HõO>Ë ãÖÑ¨Ó~°‚ qâ◊fi=ÚÜ≥ÚHõ¯ L[˚fiÅÉèíq+¨º`«∞Î nxx
HÀ~°∞‰õΩO@∞Ok. ã¨=∞ã¨Î =∂#= ã¨=¸Ç¨ÅÖ’ Hˆ =Å=Ú ÉèÏ~°`^« âÕ ßxˆH D xÜ«∞u
xiú+¨ì"≥∞ÿÜ«Ú#flk. Wk ã¨=∞ã¨Î =∂#=*Ïu Éèíq+¨º`«∞ÎH˘~°‰õΩ J=ã¨~°=Ú. P â◊H˜Î
Láêã¨#H˘~°‰õΩ ZÅ¡Ñ¨C_»∂ =∞Ç¨=∂#=ÙÅ∞ J=`«iã¨∂Î<Õ =Ù<åfl~°∞. P â◊$OYÅÖ’
<Õ#∞ XO\iQÍ „Ñ¨K«O_» Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷=Ú H˘~°‰õΩ, xÜ≥∂l`«"≥∞ÿ`Õ Jk <å
Ñ¨~=° ∞™œÉèÏQÆº=Ú—.
x*ÏxH˜ Ü≥∂y~å*ò J~°qO^ŒÅ ^•fi~å 1905 ^Œi^•Ñ¨ÙÅÖ’
„"åã≤# D ÑÖ‰õΩÅÎ ^•fi~å PÜ«∞# =∞#ã¨∞ûÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ L[˚fiÅ Éèqí +¨º`«∞HÎ ˘~°‰Ωõ
ZO`« „Ñ¨KO« _» L`åûÇ¨Ï=Ú =Ù#fl^À `≥Å∞™ÈÎOk. D JO`«óHõ~} ° „¿Ñ~°} Ñ¨~ÀHõ[∆ QÆ`∞« Î
#∞O_ç =zÛ# xˆ~âÌ =◊ ÚÅ∞, PÜ«∞##∞ „HÍOuHÍs =∂~°=æ Ú(Revolutionary path)
=^Œe, `«Ñ¨™êû^èŒ# ^•fi~å "å`å=~°}=Ú#∞ "Õ_ç KÕÜ«Ú@‰õΩ q=â◊√}˜‚ KÕâß~Ú.
<åÜ≥ÚHõ¯ „Ñ¨ã∞¨ `
Î « ã¨∂H©;Hõ~}
° k#K«~Û° D ™ê^è<Œ å LÑ¨„Hõ=∞=ÚÖ’ ã¨=∞`«∞Åº=ÚQÍ
ÉèÏq¿ãÎ, JO^Œ∞Ö’ J`«∞ºH˜Î Uq∞ ÖË^Œ∞. Ñï[#∞Å∞ nxx JO`« QÆOcè~°OQÍ#∂
fã¨∞‰õΩO\Ï~°x Pt™êÎ#∞.
151

Susheemikarana Sadhana PDF

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Susheemikarana Sadhana PDF

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

ã¨∂H©;Hõ~°} ™ê^èŒ# www.awgpsouth.

Ü« Ú QÆ „ ^ Œ + ¨ ì , `« á Èx+¨ ª , "Õ ^ Œ = ¸iÎ

(Ñ¨Ù@ -3, ‰õΩO_»eh =∞Ç¨q*Ï˝#=Ú)

JHõ∆~°‰õÄ~°∞Ê ó N=∞u ÅHõ¯~åA ÅH©;QÀáêÖò

' <åÜ≥ÚHõ¯ =ºH˜ÎQÆ`« ãÖ|O^èŒ=Ú J^Œ$â◊º[QÆ`«∞ÎÖ’ =Ù#fl XHõ qâßÅ ãÖã¨÷`À

'x["≥∞ÿ# P^è•ºu‡Hõ`«Ö’ ÃÑ@∞ì|_ç #+¨ìáÈ=Ù@ J<Õk [~°∞QÆ^Œ∞. ÃÑ\˜ìOk,

'..HÍh ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú =¸_»∞"ÕÅ#∂@ W~°∞=kÜ≥ÿ∞^Œ∞ Ô~@∞¡ ÃÑiy, ™ê=∞~°÷º=Ú

'2000 AD =~°‰õΩ J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞=∂„`«"Õ∞ <Õ#∞ K«xáÈÜ«∂##∞‰õΩO\Ï~°∞.

'J}∞Ü« Ú ^Œ ú = Ú PyáÈ=@"Õ ∞ QÍHõ =~åæ Å ∞, ~å[huA˝ Å ∞, `« = ∞`« = ∞

'ã¨=∂[=ÚÖ’ D<å_»∞#ﬂ J<ÕHõ ^Œ∞„+¨Ê=$`«∞ÎÅ‰õΩ HÍ~°}=Ú ã¨ﬁ`«O„`« ^èŒ#

Ñ¨„*Ï˝ JaèÜ«∂<£ 18 Ñ≤|„=i 1994

ã¨∂Hõ;â◊s~°=Ú =¸_»∞"ÕÅ #∂@~Ú~°"≥· S^Œ∞Ô~@∞¡ ÃÑiy ™ê=∞~°÷º=Ú ÃÑOK«∞H˘x

Ç¨ÏŸq∞Ü≥∂Ñü q^•fiOã¨∞Å∞ „ÑüáêkOK«_»"Õ∞HÍHõ „Ñ¨Ü≥∂QÆ Ñ¨sHõ∆Å^•fi~å

'Jx~åﬁK«º J<å^Œº Jq^•º~°∂áê ã¨∂÷Å - ã¨∂Hõ; â◊s~° HÍ~°} =∂„`«"£∞

HõÅã≤ x~°‚~ÚOK«∞HÀ"åe. „Ñ¨ã¨∞Î`«=Ú ã≤^•úO`«=Ú J~°÷=Ú KÕã¨∞HÀ=_»=Ú KåÅ∞.

`«$fÜ«∞ qâ◊ﬁÜ«Ú^Œú=Ú - ^•xx P¿Ñ „Ñ¨Ü«∞`«ﬂ=Ú

D<å_»∞ =∞#=Ú z‰õΩ¯H˘x =Ù#ﬂ ã¨=∞ã¨ºÅ =ÅÜ«∞O =∂#=*Ïu K«i„`«Ö’

P<å\˜ Ü«Ú^•úÅÖ’ Z^Œ∞~°∞QÍ =ÙO_Õ"åiH˜ =∂„`«"Õ∞ „Ñ¨=∂^ŒO =ÙO_Õk.

D q"ÕH=õ Ú #∞`«Ê#ﬂ=Ú KÕÜ∞« \ÏxˆH <Õ#∞ ã¨∂H©;Hõ~}

Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ Jxfl HÀ}ÏÅ #∞O_ç Ñïã≤÷u KÕ~Ú^•\˜#Ñ¨Ù_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞

Yx[`≥·ÅO(Mineral oil) =∞^èŒº „áêH±, J~°Éò ^ÕâßÅÖ’ ^˘~°∞‰õΩK«∞#ﬂk.

^ÕâßÅ ZÅ¡Å∞ =∂Ü«∞=∞Ü«∂º~Ú. ^•xH˜ P^è•~°É∂íè `« HÍ~°}ÏÅ∞ ‰õÄ_» =∞@∞=∂Ü«∞

JÜ«∂º_»∞. XHõ™êi J`«#∞ `«#∞ K«^∞Œ =Ù‰õΩ#ﬂ q^•ºÅÜ«∂xH˜ "≥àÏ§_»∞. P Ü«Ú=ux

D<å_»∞ kQÆ∞=∞u KÕã¨∞‰õΩ<Õ Ñ¨^•~å÷Å∞ KåÅ `«‰õΩ¯=. L#ﬂ H˘kÌq‰õÄ_®

"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_»`å~°∞. nx=Å¡ PHõã≤‡Hõ =∂~°∞ÊÅÜ≥ÚHõ¯ shock "å~°∞ `«@∞ìHÀ"åeû#

"Õ∞^è•=ÙÅ#∞ ‰õΩkÑ≤"Õ¿ã „Ñ¨Ü«∞`«ﬂ=Ú

=ÙÑ¨Ü«ÚHõÎ"≥∞ÿ# =∂Ô~¯@∞ì#∞ WÑ≤ÊOK«QÆey=ÙO>Ë Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞ "Õ~˘HõÖÏQÆ∞#

=ÙÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ç ^•xH˜ J#∞‰õÄÅ "å`å=~°}=Ú `«ﬁi`« QÆuÖ’ xi‡OK«|_»∞`«∞Ok.

=∞h+‘ - |∞∞+≤ ~°∂Ñ¨OÖ’ <å Ñ¨~ÀHõ∆Éèí∂q∞Hõ

=∞x+≤ `«# JO`«â◊≈H˜Î ^•ﬁ~å, „Ñ¨ã¨∞Ñ¨Î™ê=∞~å÷ºÅ „Ñ¨Hõ\©Hõ~°} ^•ﬁ~å Z`«∞Î‰õΩ

Ö’Hõ=º=Ç¨~°OÖ’ '=∞h+‘— J<Õ Ñ¨^Œ=Ú `«# =∞#ã¨∞û#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ =â◊O

K≥·<åÖ’ Ç¨ï~Ú ¿ÑOˆQ J<Õ ^èŒ~À‡Ñ¨^Õâ◊‰õΩ_»∞ QÀ_»"≥·Ñ¨Ù =ÚY=Ú ÃÑ\˜ì

ÉÏQÆ∞KÕÜ«∞_»"Õ∞HÍ^Œ∞ x~å‡}=Ú‰õÄ_» J=ã¨~°"Õ∞

~å=∞K« i `« = ∂#ã¨ = ÚÖ’, ~å=Úx [##=Ú#∞O_ç PÜ« ∞ # KÕ ã ≤ #

HÍ~°º„Hõ=∂Å∞‰õÄ_» KÕã≤ÃÑ\˜ì, D<å\˜H© QÆ∞~°∞ÎO_Õ ~å=∞~å[º ™ê÷Ñ¨# KÕã≤Ok.

ã¨=∞~°÷ J„QÆ^Œ∂`«Å‰õΩ <åÜ≥ÚHõ¯ =~°Ûã¨∞û, |Å=Ú

^•xx „Ñ¨^Œi≈OK«_»=Ú,nxˆH HÍÅ=Ú ã¨iáÈHõ, WOˆH Ñ¨xh KÕÜ«∞ÖËx ã≤÷uÖ’

J#ﬂ^Œ=Ú‡Å =Öˇ, JHÍ¯K≥à‹§Å =Öˇ rq™êÎ~°∞. "åi Ñ¨~°ã¨Ê~° ã¨Ç¨ÏÜ≥∂QÆ=Ú

™ê÷#„ÉèOí â◊=Ú KÕÜ∞« \ÏxH˜ Jk JÅ"å@∞QÍ =∂~°\ÏxH˜ [iÑ≤# Ñ¨Ù~°∞ëê~°=÷ Ú HõO>Ë

â◊s~° áÈ+¨}‰õΩ J=ã¨~=° ∞ÜÕ∞º ™ê^è<Œ åÅ`Àáê@∞ „Ñ¨*Ï˝ÜÚ« QÆOÖ’ =∂#=Ù_»∞

HÍ~°}=∞ø`«∞Ok. P^Œ~≈° =O`«"∞≥ #ÿ „Ñ¨QuÆ ™êkèOK«\ÏxH˜ ZO`« ™êÇ¨Ïã¨Ñ~¨ å„Hõ=∞=Ú

Ñ¨$käfiÜ≥ÚHõ¯ L`åÊ^ŒHõâ◊H˜ÎHõO>Ë Z<ÀflÔ~@∞¡ Z‰õΩ¯=QÍ [#ãÖYº ÃÑiy#k.

WÖÏO\˜ ã¨∞ãÖã¨¯$`« ‰õΩ@∞OÉÏÖË #=~°`åflÅ QÆxQÍ Ü«ÚO_ç, ãÖKåÅ‰õΩÅ#∞

KÕ™êÎ~°∞? D „Ñ¨â◊ﬂ JO`« =ÚYºO HÍ^Œ∞. LK«Ûã¨÷sÜ«∞ ÉèÏ=#Å∞, c[~°∂Ñ¨OQÍ

P`«‡ã¨`«ÎÖ’ xÇ≤Ï`«"≥∞ÿ# qÉèí∂`«∞Å ~°Ç¨Ï™Èº^•…@#

P^è•º`«‡"Õ`«ÎÅ, „Ñ¨=HõÎÅ x~°O`«~° L^Àƒ^èŒ# 'P`å‡#O qkú—, 'P`«‡#∞

`«=∞QÆ∞iOz `å=Ú `≥Å∞ã¨∞HÀÖËx qz„`« Ñ¨iã≤÷uÖ’ J<ÕHõ=∞Ok =º‰õΩÎ

„áê}=∞Ü«∞, =∞<À=∞Ü«∞, q*Ï˝#=∞Ü«∞, P#O^Œ=∞Ü«∞ ¿Ñ~°¡`À ã¨OÉ’kèOK«|_Õ

P`«‡ã¨`«Î Uq^èŒOQÍ J~Ú`Õ KÕ`«<åâ◊HÎ̃, Ñ¨^•~°÷ãÖÑ¨^ŒÅ ã¨=∞xfi`«~°∂ÑÖÖ’

Wk Z=~°∞ K«∂_»QÆÅ~°∞? D ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ =∞Ç¨ÉèÏ~°`« Jâ◊fi"Õ∞^èŒÑ¨~°fiOÖ’ WÖÏ

J~°÷=Ú KÕã¨∞H˘#=K«∞Û. ZÖÏ ZÖÏ r"å`«‡ Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂H©;Hõ~°} J=Ù`«∞O^À ^•x

"Õ∞Å∞ HõeQˆ Ñ¨#∞Å∞ KÕ~ÚOK«QÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞. QÆ∞Ç¨Ïºq^•ºqâß~°^∞Œ Å =∞`å#∞™ê~°=Ú

Éèí∂`«=ÚÅ∞ XHõ „Éèí=∞, XHõ "åã¨ÎqHõ`« ‰õÄ_»

z~°HÍÅ=Ú#∞O_ç „Ñ¨Kå~°=ÚÖ’ =Ù#ﬂ =∞iÜ«Ú J<ÕHõ =º‰õΩÎÅ ^•ﬁ~å

ã¨`º« =∞<Õ ÉèÏqOK«|_»∞`«∞<åﬂ~Ú. D Ñ¨~ã° Ê¨ ~° q~À^è•ÉèÏã¨=ÚQÍ =Ù#ﬂ =∂#º`«Å∞

W=ﬁ|_ç# `«~°¯=ÚÅ∞ `«Ñ¨C JxÑ≤Oz<å, JO`«=~°‰õΩ "å\˜g∞^Œ "≥ÚO_ç

J*Ï˝#∞Å~Ú# =¸_èq» âßﬁã¨=ÚQÆÅ =º‰õΩÅÎ âßs~°H,õ =∂#ã≤Hõ ã≤u÷ x, ã¨∂Hõ;â◊s~°^•è i

~°Ç¨Ïã¨º=∞Ü«∞ Ö’HÍÅ#∞ K«∂_»QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. WHõ¯_» ã¨∂Hõ; P`«‡Å∞ `«=∞

J"åã¨Î=Ú(#=∞‡Hõ=Ú ÖËHõáÈ=Ù@) Jx ÖËHõ HÍHõ`åmÜ«∞=Ú Jx <≥\˜ì"Õã≤<å

™ê^èŒ# - Ü«∞[˝=ÚÅ ã¨∂H©;Hõ~°}

Ü«∞Aˆ~ﬁ^Œ=ÚÖ’ 'Ü«∞*Ï˝"·≥ „âı+` ª¨ =« ∞O Hõ~‡° — J<Õ LH˜Î =ã¨∞OÎ k. J#QÍ Ü«∞[˝=Ú

Ü«∞[˝=Ú ^•ﬁ~å 'HÍ~°}â◊H—Î˜ ã¨∂H©;Hõ~}

Ü≥ÚHõ¯ xÜ«∞=∞# (control) ã¨Oâ’^èŒ#Å#∞ J#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°Û@O =O\˜