Über dieses Buch

Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei – eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.

Nutzungsrichtlinien

Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:

+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.

Über Google Buchsuche

Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter http://books.google.com durchsuchen.
 -
-
---------
- - ………… - -- - - - ----
 - ---__
----
----
I _ . - [ T

- £2S\&NSĘC§` 7… ¢§

§3©Tyllapjgi (jcgijpatia 3Iattb£

A'] ftsdiuinarü fcripturarum cü primis peritifTe [g(& §
mí] oratoris 1té & poete celeberrimi Martini &?
3j pape quintiDatarij.De EducationeLiberos: 1;$
§ et eorüm claris rhoíbus Libri fex Elegantia ||
| nóminusjfententie grauitate redolentes. |
# Prim? autê liberotinet.xx.£pitula, Secúd*.xx.Terti*.xv.
1] Quartus.xtfj Quintus,uij Sextus vero&vltimus.vj. £;
Vel Cyalggus vgritatis ínfupadiungiteiufdé Ma |&:
-
| pheivegi
* .. * *
j&Philal
* *!
ithisad Euftachiú fratré, li
I-Em
■ swn y*Qj rcp;'
-em

Εζ§
Κs P \/£*:
[]

: i£(£§ aj2*.
-" -...-- -

- - £38
V°5 -

NºA:4 Â .^ -I_.-- Ζζ §

§. ** ***« * *..* . . . . . . et - - .. .' '•

- §í : **f%fjg*£Parfhifius A magiflro Ber
[$] thgldöRemboltjet Iggannevvaterloes:
ïí. Ifi*icofan£ti Iac6bi fubSalgaureo;etin
 .

,v * *
Tabula
GE£ub:icecapia
£uuo* bu9 opiæ &apb€iv€
' £ij£&£ducationc libcro;»
CTEapitula xlib:i*simi,
£a}, 32ecaufa fufceptioper{wb!
laudaturfanct?2$uguftia
nug/zfancta24£onicam4
—'
]
fopij.fa.ij.
©tciuftodiátur puerinedd £e»;i£};
alienü rapereaffucfcant/
et negdbalnea/guttabet
nag meritoyiag guétufq$
publicanozü/neue adfpe
çtaculavlla bucant,foiio
p.ij.fa.ij. - • • , •

ter ei?.$olio.j.facie.f. g2uib9 moyíb9ínftruédifint ££.;w» -

£9;ij, £2uomodoparentegmodea pueri: etwt cumfeniorib9

fte* fancte viuere toebea átq30octigbominibu3 cô
ant wteo£e£éplo filij me uerfentur,foriij,fa.j.
liovegeuadant.fo.ij.fa.ij. flevitijsautgtumelijgaut £*£*j;.
£a{§. £2uomodorecte filijgenera plágig puerinimig cpter*
ri/generatiq3 in wtero cua ireant/ét be modo eiegd*
ftodiritoebeãt.fo.vij.fa.ij btbëdosfo.yiij.fa.ij.
' £a.iiij £2uomodo lacte glédi funt p2üomodointeiligeiideftiit £a*%•..
infanteget toe mira ei9yir fentétie facre que toicunt
tute.fo.wiij.fa.ij. filiogeffe verbergndo3.et
£a.w, -
(&t puerineq; toelicati9alá» toearte babenda in co3rea
tur/neq$ fumptuofiug y&z ctione eoy.fo.yiiij.fa.ij.
ftianf.fo.p.fa.j. £)e cognofcêdigtoiuerfigpu £a.**
«a*i. Ì2e affuefaciêdiéfrigo;ipu erosum ungenij& ac fmtoí
erig.fo.p.fa.ij. - uerfa ingénia:adbtbédig l

ra,vg 'Slt faménóperferát pueri, etiam toiuerfig remcdijg,

ßneq$ wtnimio cibó;acfö . fo.pwj.fa.j. •
movtanf.fo.p.j.fa.j. Ήefilijgguttouriozeg caftia £C£.j:íg</
£a viij. 32e inbibendo yino pueris. gatiöegautmolliozegblå
fo.p.j.fa.j. - ditíea palpationesadbia •.

calis, ©Jt nóinterrápátur plorat? beátur fojcvij.fa.j.

pueroy]etwt labozeg eo:fi ®Jtparêteg eyemplü beate £*£;;
inimewioléti fint.fo.pj.f.í 2%onicematrigbti augu
ca*. Ήe turpeg/aut inaneg] anfa ftini inbig j fupra toícta
lefq3 fabellepueriønarré , funt imitcnf.foyviijfa,fi
tur.et ne indecétiaeigno QΓ£apitula iibu Gccundi.
mina vel ponantjvel inno jEtbostatiowt paréte&libea £•pf •f.
uentur,fo.p.j.fa.ij. rog litteriø a bonig toifci2
£g»)*j» '®ltnonnoientur pueris qui plinig iftruât.fo.pip.fa.j.
illo3toeterreantleingreg/ (&ltcüad feptimü annúpgr £apt£ ,
gutalie móftruofe et boya uencrintpueri lfig trádá
réde figure.fo.p.ij.fa.j. : tur in publícoalioy audi
certi. '®Jtinftruátur pueriadofui - togio:£menhulto toifcendí
núcultú.et ab iurádíméa
labore grauenf.fo.pr.fa.j .
tíêdiq3 confuetudine con2 25nertratoomú / aut patriâ gf§.fijs
tineátur.fo.ij.fa.j. adpercipiendas lfae filfj
£&»yiij, 12einbibêdapuerig obfceni toimiittédifint. fo.pp.fa.j.
«. tate $boy: pbibédaq3 cö2 ©it pedagogi puerig adbia <•!
uerfatiöe feruo,aut alio* béanf:acúlescligëdifint
rüpueroy mal& moygtoy fo»μμj,f3»j».
 Rubricariet Capitulorú,
£*»*• £2uglegmgfipuerfgerudia blicü babëdeofonig caua
endiegdbibendi fint, fo, fa:«ttoeepercéda eogü yo*
££jfa.ij. ceet pnficiatióe,folypip,
rest. ($!t parëtegfneát magnam facie.j. - --
familiaritatem cü mgfig £2ualegfintpuer; auctorcg £a»;yiö
filioy:tonaq3* 5mia labo legendi:&vt ineptiffimili
. * rátoébita ei3p£eftent, fo. belli jdágbeig penit?arz
fpfj.fa.f. ceanf: ttoeeprcellëtia vir
£*»**j. ßuidobfuarc toebeãt ma2 gilijgctoefenfione ei?otra
giftriím ínftructione pue impitog etnugaces qfdá,
rogó.forpij.fa.ij. folio.pp:ir.fa.ij.
ra*. 32eprecipuolaudiga pudo2 gtnarrent puerigfnie poe £a.rir.
-

rfg ftudio q& adbtbebunt tarü et byftovicoyafi étiá

pueris mgfiim inftructöe
eog.&toe wtilitoocédíarte
£miimgfinfi.fo.prfij.fa.if
£a.£gs 32egrtificiofoetíá alio toocé
dimô fecúdi magiftrino.
ftri.fo.ppiiij.facie.ij
res. £t moderatíoné adbibeãt
mgfiinlaudatione puero
* rfi:etqualitermodergtio;
newtitoebeát.fo. £pw,fa4
£ £æ.yj. 3®eepercitatóefcribédígi;
riggdbibêda.f.ypwj.fa.f
* tjeidoneú quo cog legez
reincipiât.fo.prppij.fa.j.
£t cibus bifciplinie fimul carr.
atq3 eodé tpepueriibuam
tur:atq3oblectandi caufa
magisάad fupfluá fatie
tatéigenfíìcolát,fo,pyrij
facíe,ij,
QIJapitula libri$ertij.
gtadquáqfq$ bifciplinâa raptimi.
natura ínclinat? fuerit in -

eafe eyerceat: tália fue•

£gyrij. (&ltòocegnf puerimuita ab ritapudantiús mod9 lau
alijsfcripta memoviterte reandoy poetarü vtoelam .
nere:fepi? quoq3 cú equa reayiprobatöc.fo.pppiij.
lib?toifceptare:ac j leges facie.j. -

rint freqnteretíá fecú res Ì2e erercenda toifciplina in Ca.tj.

petere.fo.prwj.fa.ij. çjdg yaleat: adbibendaq; «
£g, yfif, 'Héyel ep. tépogè velöfitoiu iudicijmoderationewt me .
Ëmeditati pueriloqjgf|ue moplug fibitoeigenio fuo
… fcant.fo, prpvij.fa.j. ά alijs credat,fof, ppyy.
£srtfj. tjttoceanfpüéri grauita facie.ij. ;
refhiarfi;pptietateq; $bo Ì2e muficainquapuerieru- £a£j»',
rum ac perfpicuítateofo; diri tocbët.fo. rrpwj.fa.ij. -

nig vti,fo.prpvij.facie.j. 32efiguratiua qua toocemdi £ap.iiij,

£a•**• [2ue 5cipue fintpuerig ob*
-

funtpueri, fo.yyywij.fa.j.
feruád a:etne verbig anti £2egymnafticajetim puer; £api.w,
gformulifq5et rationib? vtiiigefTeofidif,fo.pp.ywij ;
lfarú nimig obfoletig.lint: facíe.j.
fitatione etiá verboyfìmía £2uibug modis adolefcëtio £3.wj.
migeracta aobfcura ytâ: regetiã factieperceritog. • ' .
tur.fo.ppwiij.fa.j. . beant.fo.prpptwij.fa.ij. - :

£*»**j £2uod gcn? bicédíiáuigfu* £2eludigwt quibonefti funt £&.*'}.

fcepta materia fed tocbe* puer; adrecreationé labo -

_ant.fo rpwiif.fa.ff. íigmittanf:jyero pnici

£*£*j. elt;pdcgit puérifepi*inpu ofiinbibcanf,fo»£££witj,
 TabulaRubriarú & Capitulorm.
_ , _ faciej, -
fo£lwijfa.f. - -

£u*ij. sit adoiefcentes ad ftudia Ì2ewerecúdia erga pupillog £**, *

pbilofopbieinuitenf,fof, bofpttee:clientea:cognaa W
frrwiij.fa.j. . tog:atq3 affineg,f9,l.fa.j. _ .
calis. 2e'alijsactionib?atq;nego 12ewerecüdia crga facerdo €¢*f.
cijsim quib°epercebunf. teg.fo.l.fa.ij - --

fo.ppptip,facie.j; Ì2e verecüdia erga fenioyeg ©swijs

es. Penatura adolefcentú pna fo.l.fa.ij. - -

ad yoluptates/«ztoe arcéz i2gverecundfacrga boctos £a-siä.

dgabei3eptranea focieta bomineg.fo.lj fa.ij. , ' -

te affétato, flagitiofogqs Ì2everecüdia efga 5ceptoa £a£•

-- -- boim.fo.rprip. facie.ij. reg.fo.lij.facic.j. -

£a*i. 2& grauioííefte oonéîtis 2ewerecüdia ergâ magiftra £w.p. '

coaú eorúqj affétato eget tug vpyicipeg.fo.lij.fa.ij.
corruptiboiegfunt:ibibé i2e yerecüdiâ erga egêtegv £a£i«
daq3 adolefcëtib?5fertim calamitofo3.fo.lij.fa.ij. •

filije fincipü cöuerfati6e Ì2everecüdiaergafcminias £a.rif.

{pfoy.et oe toiffimulãdig fo.liiij.fa.j. ·
*pctie/accóíungendígeig Ì2everecüdia erga feipfum. £a£iif.
citi?mfimonio.fo.tlj.fa.j fo,liiii.fa.ii, • ' .

£a.pij» 32e maioze etiá filuarü curâ tapitula 3libri&uinti. -

babéda:vt adolefcëtulo; everecüdia babéda ínrez £apfm-j•

acancillarú lafciuarü côz b?:ettoe laude pudicitie,
merc(üeisinbibcaf.cum fo.lwj.fa.j. - -

grauib?a(jt^z annofig inu £e verecúdia verbo;:* toe £gijs

. _ iierib*ouerfenf.fo.rlij.fj gpefcéda ligua.fo. lyij.ij. --

£3-rfij. 2ocet eréplobeate moiìicé Ì2éverecüdia motuü'geftüa £atijç

quátumfitfiliag cöuerfaa umq$ coggia.fot.lip.fa.ij. - - -

tioné babere mulierüfíi« 12æ $ecüdiámüdici& cogiæ £a.tiijs

annis et tnoribus graueg atq3amict?, folpiij.fa.ij.
- - fiht.fo.pliuj.fa.j. CII trípitula libet $ecti.
£*£*£if. 2ocet etiáetéplobeatemo 2e#ecüdia bfida ín bomo/ £gpfin.},
atq3 iguiuio.fo.lyyiij.f.fj
nice ἀvtilefit filíag cum
£2e íecúdia bfidaitëpligló gia,ijs
gbctllig iuniozib9 toiffide?
- re.fo.pliij.fa.ij. cifq3 facri3. fo.lpp.fa.ij, , :
£3*y« 3muitátur matreg eremplo 32e$ecüdiabfida ifovocete £•.ifj.
, beate monice vt plibcrig rifq3'loc{;ppbani8« publi
fecte inftituêdig affîdue cig.fo.lpfj.fa.j. - - -

_ôçùoscat.fo.xliiij.fa.j, 12everecüdia babéda inrue £aitij,

®££apitulajitgugtts re.fo,lr£j.fa.ij,
£aptim.j. jEtbertatioad $tutéladto. 2eíecúdia bfidafm waríá £a.w,
gfideratöestgm.f.l£piij.fj
ŠĘ
q3 voluptatee,f.p.liiij.f.ij. Σc babcndarönetpié; et wt £a,*j,
-

£a, j, £)everecúdia;p5a* 5cipua n6 fruftra illud a fine vllo

virtute adolefcétium.fo bono ope labifinam?, foi,
plwi.fa.j.
<

£a.iij,
* *
i£riijfat.
-

£2e verecüdia erga toeü. fo. (I$ini??tabulafeufununa

. _£lwjfaj. -
ißubricarum et capitus
£a,iiíj í2everecúdia erga parêtea icsutotiusopcr;.
*--
**- - ---

»e cauff feptioperis, CaI. FoI.

(T£ìapbci §jcgij patria 3IauDéfìg
De educatiöelíbero92j&eog claris morib?Liber.I.
(IDe caufafufcepti operis: vbi laudat fanctus Au
guftin?]etfanctaMonica mater ei?. Capfm primú,
*JI tantúnobis ingenij effet vt quod in prefentia
è\Ίaggredimur recte pfümiateq; perficere poffem?:
i4{cöíüleret proculdubio nö parü publice vtilitati
£fufceptanouihuius operis lucubratio.Scriptua.
} jrieni fumus quomodo parentes filios educare.
'A Quo filijetiâmodo vitam agere fuam debeant.
æ- =*25 Queres jnon modo vtilis:fed pneceffaria etiã .
cognitu fitineminem putam? quifane fapiat ignorare.neminéq;
proindeforefperamus quinö libenter fcriptiunculâ nofträquaa
lifciiq;fuerit legat:legenfq3etfinon fcrmonis/ac reicerte de qua
fermo habëduseftdignitatemcómendct.Quideni amore filiorü
maius?quid dulcius?Quideftvel impéfe:vel laboris: vel pericua
iifqúcaufafiliorum növltro fufcipiant parétes?vt quos intenfe
amantivideãtetiâ aliquädo inter ceteros mortales et diuitijs/et
gloriai& virtute íftátes haberi?Ad quod nullacerte cömodiore
autaptiorevia perueniripötjfobria et fancta eo8 primainftitu
tione:quáfirectefufceperint euadunt nimirü poflea et fama cele
6reslet rerü gubernatione magn1atq3excellentes viri.Neq;vero
ignoramus aggredi nos materiâ ab alijs iáretro auctorib? elegã.
terigrauitericopiofeq; perfcriptâ.quib? quum et doctrina/et inge
nioletdicédi facultate longe impares fimus: maiore forte jpar
fitcöfidentiaitantü oneris affumpfiffeiudicabimur.Qzfiinftituz
tinoftri ratio qua ad hec edifferenda moti fum? rectepfpecta fit:
nô modo nö arguetnos quifjfed;p fufcepto infuper prefentilae
pore etiáplurimúcómédabit.Namvtidaperiamus:quú ab gena
tilib* acmaximepoeticis ftudijs quib°per oém adolefcentiâ ardé
tiffime vacauerä cöuertiffem aliqíianimüad legendos facros coz
dices:delectat? fum adeo eorum lectione/vt quod minime antea
fperauerâ offenderé tantüeloquétieine de doctrina aliquid dicâ:
quätüme ad noua ftudia inuitareiacvehemétiffime inflámare ce
pit.Qufiq;fummopere oíies diuinefapientiefcriptores legerem;
legens ammirater:ammiranfq34maxime delectarer.vnius tamen
- A.
 De Educatione liberorü. Liber.I.
anteceteros.Auguftini adeo me ardés amor corripuit: vtquem
nö fecus ac miraculü mundo natü fuiffe arbitrarer:illü iam nö fo
* lum legerem:fedcoleremetiá:fedimploraré.fed inuocarem. Táz
taquippe legenti eú occurrit doctrinarü omnium eruditio:tanta
, eloquij vbertas:tanta ingenijvis et altitudo: gta fatis omnium
iudicio peruulgata predicantur.Tam cumulata eft pretereaeoa
rumque litteris mádauit ifinitaq3 fuppellex:vt mirü fit tot illum
quotvix nemo librariorum exfcriberet dictare potuiffe.Tamcal
lidus eftdifputator: tam doctus dicendiartifex:vt quovelitiquo
rumcúq;aios ducat:vnde nolitét facile pro arbitrio deducat. Tá
fplendefcens fepe eius cófurgitoratio: tamq5 fui quafi negligens
fepius etiam fe deprimit:atq3 vtres queq;expoftulattam fublimi
terpreffetemperate omnia exequitur:vt famulam certe et ad nu2
tum fibiferuientem eloquétiam vendicaffe videatur. Taceo moz
derationem eius:quam tanjpuriffimo quodam fale conditafa
pidiffimum omnibus fcripta fua guftum fubminiftrant: qua et
in acerbiffimos fidei hoftes ita vtitur/vt prius fe acutiffimo ratio
num eius mucrone confoffos fentiant jlaceffitos. Pretereo fla
grantem dictionem quãta illivis excitandi affectus perftringena
diq; animos:quos bene viuendi ftimulos in animis legentium:
quas diuini amoris predulces flammas relinquat: quo plane fae
tis intelligere licet jfuerit mens eius deo plena:j longe ardens
alteq;fublata:jterrenorum nulla:jdiuinorum/omnis omnino
cor illius cura poffederit.qui qualis animo fuerit:talem felitteris
quafi per picturam effingens. Non alias ac fecum pfe verfabat
cogitationes. non alia defideria fcriptis fuis confecrauit. Sunt
enim fcripta imago quedam et effigies animorum: et quales in
cordibus reconditi latenti tales etiam fcribendo vt aperiantur
affectus neceffeeft.Captus non abre igitur tanto auguftiniame
re quum legens eum percurrerem fepius atq; attentius: perueni
ad libros quos non eloquentia quidem multum elaboratos:fed
dulces planeacguftui omnium aptos.planioreq3proinde achuz
miliore oratione contextos confeffionum infcripfit.illi me quid
eloquar qua fuauitate libri perfuderunt: quo ardore incende 2
runt.qtum excitauerunt animum. gtum iacentem etiam altius
erexerunt.jta ibi fe mihi aperuit veritatis lux: jntus fplendor.
quos in eis legiaculeos amoris:iacula pietatis.flammas deuotio
nis.j ingens vifa eft mihi atq; omnium virtutum laude longe
 De Caufafufcepti operis. Ca.I. Fo.II.
Ëdita Auguftinimater jfupra omnes quas vnjlegerim mulie2
res et excellés et admirabilis. jfingularis jincredibilis eius fan
ctitas.j omni ex parte vndiq3 folida atq3 integra.Delectabat me
tam pius 1n filium cui tantope tam affcctus effe ceperam. tamq;
propenfus eius amor et ftudium:tam vehemens cura et follicitu
do perftringebat animü:tantaq5filij caufa eam torquebat anxie
tas.augebateius timore:dolore cruciabat.charitate inflammabat
fpe confolabatur: confolatione recreabaf. Fateor maternus me
amor ille nouo etiam amore fauciauit. Affecerunt me vehemen2
tiffime affectus illi. lachryme ille lachrymas etiam mihi vberri.
masexcufferüt.Ita me ergo eo£ librog. lectio excitauit. ita mihi
aperuit fanctitatem eius matris queinidvfq; tcmporis nifi gtum
vulgo aliquando acceperam me latuerat.At vero quum volua
mina1pfafepius euoluerem: repeteremq; animo hyftorie illius
monimentum: quo ne aliud quidem vllum occurrebat legiffe
maius aut mirificentius: cepi cogitare verfareq; amplius mecum
non modo virilem femine eximiamq; virtutem: fed vnde infua
per quoue ductu ad tantam virtutis magnitudinem atq; excelæ
- lentiam perueniffet.Illudq; manifeftiffimum conftare poteft.
nihileiadillamquamconfecutaeft vite fanctitatem tantum ad
iumentipreftitiffe: jtum fobriam caftigatamq;fub prima etate
eius educationem.jquifquis attentius intueri voluerit:cogno 2
fceteius exemplo nihil certe humanevite dignius confultiufq;
. prouifum videri.Quam quifquis imitariftuduerit.et recte in pri
- mis fapienterq3vitam agetfuam:et fancte demum inftitutionis
fructu perpetuo letabitur.Nam filios habebitet fibi audientes et
patrie carosi et deo placentes.honore quoq5et opibus magnos
. femper atq3preftantes.Vnius igitur tam fingulari et fancte bene
educate femine exemplo excitati prefens negocium fufcepimus:
vt qui id percurrentes non afpernarentur: manifeftius etiam coa
gnofcerentemendatiffimam eius et quam non fatis admirari pof
fumus correctiffimam educationem:cognofcentefq3 nontam exi
miam illiusfanctitatem jfanctitatis etiam originem venerarent
et maximifacerétquá;pponimus oib?paffim;ettanjlucidiffimü
quoddäbfirecteq3viuédi fpeculum anteciicto3 oculos pfigim?.
quo qui itrofpexerinticötemplatiq; fuerint, quosvel a parétibus
fuis mater: vel a matre filius mores falubrefq3 inftitutiones fua
-— fceperint: difcent vtriufq; imitatione cautius etfue et filiorum
- - - A ij
 - - - - -

- -

De Educatione liberorü, Liber.I.

pariter vite cöfulere.Nos vtiam quo tédit oratio noftra pperez
mus: enitemur oftédere oém bene educando£ filiorum rónem.
oftendentefq;eâritevtfperamus cöuenientiffimis fubinde etiam
fanctiffimifq; tá parétis monice j filij auguftini exéplis fingula
quibus idonee ea applicari poterüt cöfirmare ftudebimus.vt qui
exhortationes et monita noftra legétes nö refpuerint:facrumeti
amet diuinúaliquideis admixtü percipientes oblectenf.Inuitaz,
mus offies itaq; parétes fimul et filios: grandiores natu fimul et
adolefcëtiores:atq3 ad hec q ipforú caufaexpofituri fumus:legem
da magnope cóuocamus.nó erit iniocüdus eis labor nofter:;pde
ritetiâ fortaffe nö parü.legant hec attéte obfecram?: legétefq3 ne
negligant.quüq; ho£ lectionem fibi,pfuiffe intellexerint: Augu
ftini etiã acfanctiffime ei? matris monicenoíacolere:fempitnifq;
profequi atq3efferre laudib?meminerint:quo£ ope et patrocinio
longe magis jpceptis noftris et filijegregios mores: et parentes
filiorú egregie moratorü dulcem fructum confequentur.
QLQ uomodo parétes modefteet fancte viuere de
beant:vteorüexemplo filijmeliores euadant.
Capitulum.II.
sa,Ncipientes itaq3qâ pollicitifumus de educatione libee
§rorü: clarifq;eo3 moribus dicere:recte inprimis atq;or
.
- äjdine facturividemur/fiparétesjmonuerim?vtfifimo
„$itafobrie ac fancte viuât:nevitâ eorú filijs quibùs moa
rum ac doctrinarú ingenua monimétatradituri funt: vlla expte
malo exemplo cedat.nâ quod in reliquaoi actione fit:nemo in in
ftitutione filio3: recipiendü etiã negabit.Qui enim fub veteranis
agricolis affuefcüt nouicij agros colere:magis certe pficient quú
videbunt in aruis eos velarâtes vel fodiêtes jdomi audient do
cétes colédiq; agri monita vlla atq; ßcepta tradétes. Et qui nauiz
gãdi arté difcunt magis etiã exéplis marino3 difcriminí atq;eos
rum jremigádo fieri afpiciét:jgubernatorü documétis eius pea
riciam affequétur.Qui vero militanttirones:ducü quoq3et impe
ratorü facta fortia ficlarafq; res geftas intuétes löge magis jpre2
cepta militie audientes:bellice artis inftructiores euadent. Qúdo
cet virgilianus ille euander düenee filiücömendás ait. Pallonta
adiungam:fubte tolerare magiftro,Militiam graue martis opus
tua cernere facta Affuefcat:primis et te miretur ab aunis, Neq;
 Quöparétes fàncteviuere debeät. Fo.III.
enim ideo comitem illi adiungit vt dicta eius audiret magis j
facta infpectaret. Deniq3et a reliquarum omnium artium magi
ftris:nemo erit quinö exemplo prefentiq; imitatione magis jdo
ctrina vlla atq; admonitione adiuuetur.Certior quippeeft oculo
rum jaurium fides.efficatior quoq; que exemplis percipitur in
'ftitutio jpreceptis.Vidimus multos eorü quibus cura demanda
taeftpublicis acclamationib? ppfos advirtutem exhortari: avi.
tijfq; deterrere:fummâ et fui admirationé et documento8: fuoge
profectürudi popello attuliffe.nó g multü eruditi eius quod p.
fiterentur/fedg fingulari quadam fanctitate preditfvel effentvel
haberent:atq3 eaque facienda alijs proponerent:prius ipi facere
putarentur.Namvtaddemonicü fcribens dicit Ifocrates.Maxi
meisprobusab ofíibus effeiudicabif:quivideatur ea non facere
que alijs facientibus ipe increparet.Itachriftianam auctâ fidé ne
mo ambigit: qua3 fignorü ac fanctiffimevite eorum teftimonio
quiaprimo preceptore noftro Iefu adeam diffeminãdã miffi füt
magis jeloquétiaauteruditionevllatantafundamétaieciffema
nifeftum eft.Itaet magiftrü quem nunc diximus noftrum quum
publice populos erudiret facere priufg docerecepiffe: diuina mo
nimenta teftant.Eximia certe et oibus lfis celebranda fuit virt?
eleazari fenis illi?quéfacer refert hyftoric?.cü ab impio antiocho
cótra legemfuam cópelleret effeporcinam carné: fuadereturq3ei
abaftantibus miniftrisvtfecreto fecederet:fimularetq; fe ea vefci
liberationem ea fimulationecófecuturus:recufaffe idfeueriffimo
propofito acconftantiffima voce ita dixiffe. Non enietati noftre
dignum eftfingere vt multi adolefcentium arbitrantes eleaza£
nonagitaannorütranfiffe ad vitam alienigenarü : et ipi propter
meam fimulationépropter modicücorruptibilis vite tépus dec1
piantur:etper hocmaculâ atq3execrationem mee fenectuticonz
quiram.Quáobrem fortitervitâ excedédo fenectute quidé dign?
apparebo:adolefcentib? aütexemplü forte relinquá: fiprompto
animo acfortiter pro grauiffimis acfanctiffimis legibus honefta
morte perfungar.Atq; hec poftverba ad fuppliciütractus mori
maluit:neviuens malo exemplo iuuenibus cederet.quib? nótáa
tüjvniuerfeetiãgenti memoriâ mortis fue exemplüq; virtutis
etfortitudinis reliquit. Prudétiffime vero paulus dum titumina
ftruit quo docere modo debeat fenesiiuuenesi anusladolefcentu
fas:prófuaquenqsetateetconditionepoftomné dogi;
- - - - - - - T iij fubdit
**
 De Educatione liberorú, Liber.I.
In omnibus teijm prebe exemplü bonorü operum in doctrina
in integritate,in grauitate.Monens ambrofius facerdotesvtvitâ
feriamigrauélfobriâ, quâ popul? imitaret obferuarent. Quideni
inquit in te miret fi fua i te recognofcat.fi nihil in te afpiciat qåvl
trafe inueniat.fi que tn fe erubefcit in te quem reuerendü arbitraz
tur offendat? Sicquippe naturaipa conparatü effe dicit Ioannes
crifoftomus vt regentium mores vulgus imitet: et quafi in imaa
gine ita in vita prefideiitiü intendens ftudeat illorüjpoteft fieri
fimilimum.Quorú quo vita integrior fuerit/eo maior etiam om
nium que vel probabunt vel dánabunt auctoritas habebit:adij.
cientq; dictis eorü mores grauiorem fidem.nácótravbinö cöfen
tiret verbis vita:nö folú lucri nihil vt idé ait:fed& dãni plurimú
afferret:grauifq; effet cödemnatio.Cöponétiquidéfermonëfuü:
vitâvero atq;opa negligéti legim?diogenécynicü (vti ligua acer
et mordaxerat)ita increpare folitü effe oratores gy ftuderét iufta
dicereinö aüt et facere, Philofophos quoq; q quü pecuniâ vitua
perarét:fummetfi et diligerét et coaceruarent. Quos,pinde etiã
catomera mortua gfiofa. Hieronimus auté aial gfie appellarüt.
Grauiffime1té calanus idorü philofoph? Alexâdrofcribés.Nec
fimiles inquit fum? gratie philofopho£:quiverba pro reb? me2
ditati funt adopinionis celebritaté.nobis res focie verbis/etvere
barebus:res celebres/et fermones breues. Illud quoq; nötäelez
gans jveriffimü eft qta Pacuuio poeta dictü fuit eoverfu quem
Macedo qdávir bon? fert fcribendücéfuiffe pforibus oim téplo
rum.Ego odi homines ignauiopa:et philofophi fentétia, quéet
nos;p fummafententie dignitate nö modo p foribus oim téplo
rú: fed etadamantinis infup litteris fcribi debere céfemus: qres
enîvlla indignior effe poteft: jquofdâ quos fpelücas turpiffimo
rum oimvitiorü nouimus eo habitu incedere.ea verbo% guitaz
tevti:ita laudare virtuté qua nihil eft illis alienú magis:itaaccuz
fare quibus ad oculos vfq; fcatent fcelera:vt veteris quafi acade2
mie principes/aut nouc cuiufdam magis renouatores appareant ,
Veriffime nimirü Ciccro ait.Totius iniuftitie nullâ capitaliorem
jeorü qtú quü maxime fallunt: idagütvt viriboni effe videant
£¥ fancte autem dicere folebat Socrates recta eos et expeditaad
gfiam via puenire:qui id agerét vt üles viderivellent tales etiam
effent.monens aperte eafententia et virtuti quifq;poti* jvmbre
eius inniteret. Qifanctius vero faciebatcatho: qui Socratis prcz
 Quöparétes fancteviuere debeät. Fo.IIII.
ceptum opere etiam fupergrediés malebatvt Crifpus ait: bonus
effe jvideri.Quarenö immerito parétes fummope enitidebent
vtfe virtutis omnigenere componät atq; exornét filiorú faltem
caufa: quiquü omnia qoculis excipiüt fimiarü inftar imitentur.
itaquecunq3aparentib? maxime quorum prefeftior eft conuera
fatio fierividerintad vnguem etiâ facere affuefiunt. affuefactiq;
demum tantaeftvis cöfuetudinis perpetuo ita vti primo imbuti
fuerint quafifecretiore quadávinature cogente pfeuerant. £i re2
cte apud Senecam adolefcens luxuriofus contra fenem patrem
luxuria infaniétem declamans turpifq;vite eius exemplo fe cor2
ruptum affirmans inquit.Quis imperator ob hocipe deprelio fu
git vt bene pugnaret exercitus? non cohercet vitia qui prouocat:
meam quoq; luxuriam patri imputabo.non fubfeuera fuit difciz
plina:non fub bene inftitute domus lege:que poffet adolefcentis
formare mores:etavitijs etatis abducere. quodãmodo ad luxu2
riamapatre premiffus fum madentvnguéto cani: et cömenfator
fenex nulli nimis luxuriofus/fed parum fan? videtur.Non efter
gocontemnendaparentibus beneviuendicura:quo prefertim eo
rum auctoritaté reformidantes filijque meliorafunt vltro áplez
; ctant:quevero deteriora deuitét. Näfi.p.Scipioné et.q.Fabiü ac
cepimus id quod preftantiffimo etiácuiq3contingit:dum magno
rumvirorum imaginibus infpiciendis animum intenderent:qui
maxime ad virtutem excitari inflammariq3folitos effe. Si et Iuli?
cefar infpecta Alexandri imagine plurimü et ipe magnarum rerü
gfiaincenfus eft.qd effe poteritefficatius exéplüjviua fpiranfq;
vox fimul et facies parentum:fipreterea a fummis philofophis
admonemur proponere nobis bonum quempiâvirum: quo tam
jprefente et fpectante omnia et loquiet agerenifi modefte&fan
ctevereamur: quos ;pponere fibi 1doneos magis filijjparentes
poffunt:g& amore;ppéfiores:etcura diligentiores: et reuerétia
digniores:etjfentianömöaiocöpofita:fed& oculis affidueetiá
exjffafreqntiores certiorefq; habebunf.ferüt Cratéillü antiquü
folitúdicere:exclamaturüfe magna vocefi licuiffet ab altiffima
vrbis parte accufaturüq; hominü ftoliditaté:quicü cogendarüpe
cuniarütanto ardoreraperent:filijs tamë quibus eas relicturiefa
fent erudiendis vel minimam vel nullâ curâ ipenderét.Egovero
fi idvtiq;putaré licere:vfab excelfo vt ille ápiâ loco:vfp publica
etiâpaffim loca vociferäs atq3exclamâs increparem Ę pa2
- - iiij
 De Educationel1berorü. Liber.I.
rentü infaniämagis jftoliditaté.non qtvt Crates aiebat erudié
dorü filiorü minimâ haberent curâ:quá pleriq;magnâ fe habere
deceptilonge fua opinione arbitrátur:fedgy cü nemo fit gnon fi
lios preclaris morib? et difciplinis ornatos effecupiat:multi etiâ
vt his ornati fint multú adhibeãt opere ac diligentie. Cótra ipfi
tamen ignau11cupidi/Iobfcenifflagitiorüq; omni turpitudine ine
quinatifunt:etcui filios militare maxime optantivirtutécontra
etiam tanghoftes atrociffimivelclam/vel indicto fepius publice
bello perfequütur:qui& confcijfcelerü fuorü haud audent filios
eorú quein fe recognofcüt libere increpare.etfi audeantimanifee
ftefeipfosfub illorü quos arguüt noie videntur accufare. Dicant
oro fapiétiffimi patres : putant ne fomno et ventrifcortis et alee
diesinoctefq; indulgere:cumulâdis opib? perfurta/& rapinasip
fraudes ac dolositoto anxios ore inhiare:filios vero quorú ante
ora ea faciütvigilantes demü fobriosIpudicosifui largos: alieni
1haud cupidos:ac offiia criminis labe puros fe cóferuare: quanta
humanarü mentiücecitas:quáta caligo veri.num ignorât j pcli
uiores natura ofiìs addelinquédú fum?.nö puerimodo:fed bare
bati etiáfenesilongaq3etatecöfeéti:jbládiátur:jpruriant: nolé
tes etiâ nostrahantvitia atq;precipitét:jdemulceât:j delimáti
ac inftar pifciü inefcent nos mala noftra:jgraui dominio fiperio
faq; auétoritate nos premãtiac quovelintipellant.delitijs acillee
cebris vltro rapimur:voluptatis plana acpatens eftvia.Virtutis
cótraafperüatq; horrës iter.Quare apte fingunt poete herculi ab
ineüte adolefcëtia cü in folitudiné exiffet:dubitâfq;diu cogitaret
quáviuendi viâ ingrederet:aftitiffe duas matronas virtuté fc3&
voluptaté:comptâ hanc nitideIletoq;achylarivulturacfubtrifté
illâ et fordido habitu.cüq;diuerfa illiambevtadfeeü qq; trahe2
retpollicerent:heciocos et delitiasIoëmq;bonorú affluétiâ: illa
faméiftimfeftusi&frigora:et quicgdtriftedurúhorrëdüq; exco
gitari poffet:fed horü premiü deütandé eü futurú:altioreijm fa
lubrioreq; vfum cófilio/virtutis viâ licetdurioréiafperioréq; fea
cutü fuiffe.Quecüratafint et perpaucis cóceffaacpclara certe et
jclaricuiufq3ingenijimitatione löge digna.Itavero parétes her
culis veftigiaimitaturos fperabüt filios fuos:vt cum delitijs lue
xuq; offiiipfi affluât:vitamtfiillieorüintuétes frugaliterviuere
atq;laborib?vltro femalint obijcere:ita putabíit blandas ad js
tam iclinatioés tanjad mel mufce ducimur:quafq; tâ auidi ipfi
 Quô parétesfancteviuere debeät. Fo.V.
fequütur voluptates horroriillis fore:ita ipfi exquifitioribus fe
epfìs faginabüt incalefcétq; mero:vt canino demü illi qd ennius
aitprädio cótentifint:ita aleevacâtes perno&tabunt:vt tépla illi
deüveneraturi frequétent:itaipfos obfceni fermonesiobfcenioe
raq3faéta dele&tabunt:vt nihil illi vel loquáturivelagát qd non
ex pudicitie fonte hauftü effe videat.Ita alienües rapiét: egentes
opprimét:optimú quéq;iniuriaafficient:vt quâ male ipfi docuez
rint laudétin eis oés innocentiâ&admirent.Atq; vt matres ßcia
pueallojmur:qfiquidéis fexus maiorifubiacet periculo:vas va
num:inane:fragile:itafacies ipfefucabunt:ita faltationib? ptera
uieq; offii indulgebüt:itacetera q honeftius pterim? ante filiarú
ora etiâ efficiét:vtillepoftea nihil nifideücolere: ieiunijfq;tantú
et laboribonifq;artib? intédere:viros aüt nung/aut täg möftra
cernere affuefcät. Expgifcátur aliqíiexpgifcanf:ne defpiciantexe
hortationes nfas.multos certe filiorü nouimus diffimiles patrü
morib? euafiffe:fiue id naturaptigerit:fiue precepto% doctrinis:
fiue qd frequéterfitvelequaliüjvel maiorü etiä cöuerfatione: ac
filiarünullâvnjmatrümorib? nö perfimilé.ita advnguem ea9
mores:itaverba atq3actiones imitant.tanta eftearü inuicë cöue
nientia.tâtafimilitudo:vt ne mufcarü quidé maior. Si mater(ine
quit Crifoftom?)peffimafueritatq;innumeris fcelerib? plena:ex
hacliberorü educatione id lucrabif:fimiles enieos fibi neceffario
faciet.Quare quivxoré ducerevolüt vtillud iprimis attédât mo
nemus:nefc3 filiâmatre orbatâ nifihoueftiffima in familia, atq;
honeftiffimis anutricibus educata fitvllo modoaccipiant.aut fi
mater ei eft:curét caute materne et fame& vite certiores fieri.que
fiadvotú refpondeãt:ducätagetam probel,pbateq; matris filiâ:
pro quanô dubitamus nos vltro fpödere tali eos femp cóiugio
letaturos effe.Neq;eni fieri poteftfi matré videat religionis/reli
gioforüq;hominücultricé:egétiumfubminiftratricem: mifero3.
adiutricé:deitimétem:nihil qάnon piüicaftülfanctúq; fit agenté
quin filia itidem imitädo facereftudeat:ftudenfq;fehis affuefaci
at:affuefactaq3demütäfolidas eorúque per imitationé efficit ra
dices iaciat.quenon dicäeuelli:fedneq;propulfariabeavnjpof
fint.Laudans vxorem Plinius fcribit ad Hifpulam amitam:con
gratulans atq3agens ei gratias gy manibus eius educata : q! pre*
I. ceptis eius effetinftituta:q; nihii incontubernio eius vidiffet nie
fi fanctum&honeftú.Curare igitur toto debent ftudio matres*
 De Educatione liberorü. Liber, I.
et finonalia at filiorum faltem caufa omni fe virtute preditas
et haberiet effe:fedpudicitiajmaximeique etfi omni fexui fuma
mo fit ornamento at feminis perneceffaria. Ná cum viri vel litte
ris/vel milicia:vel magiftratu/vel imperio multis modis magni
celebrefq; euadant.hacvna tätü femine neq;enim que modo me
morauimus apprime illis cöueniunt: gloriofam funt laudem cô
fecute. hic eft fingularis vnicufq; thefaurus earü.hunc follicitius
cóferuent.hücabimpuriffimis 1nfidiatoribus longe intaétü/inte
meratüq;fecludât.hüc peruigilicuralindefeffoq; ftudio cuftodia
ant.häcfecü quâ a matribus acceperint locupletioré multo alijs
atq3ampliorem dotem filie ad maritos ferant/pro qua&amabü
tur:et ab illis magnofemper in honore habebütur.quávt vberi?
affequátur precidédi funt etiäcüéti malarü libidinü fomites:cum
&a irritamenta:ne videãt matres faltantes:ne lyram attra&tátes:
ne fpe&aculorü celebritatib? & pompis intendétes: ne molliore
viétuIcomptioreq;cultu deleétâtes:ne quo elegâtiores videäturi
nefcio quib? vnguétorü portentis facié curantes. Proculhec;p2
cul hec ab oculis filiarü:ne audiant ab ipfis dicaculü aliquod aut
pruriens verbü.ipfa quoq3fecretioracóiugalis thori guis fanéta
et imaculata/fubmouéda tamen ab afpeétu ea£ breuioris fintcu
iufuis etatisfatq; longe arcédafunt:nevteftadimitandü quevia
detrudis 1llaetas ceteris curiofior:expcririque non intelligitvo
lens male his aliquádo intelligens affuefiat.qäcü in quibufdam
etiã pene infantib? vifum fit fepius cótigiffe:nöal1üde1djaparé
tibus eos accepiffe quialtius fapiüt fufpicätur.Cogitétquefo gtü
cure adhibeant in excolédis domib?:vt müda fit ofiìis fuppellex:
vt niteantcolumne:vt terfifint parietes:vt purgata pauimenta:
ne quicjvel luti,vcl romenti/vel excremétioffendat oculos ho2
fpitum/autvenientiü ad fe amicorú.quefìtàtadiligentia curant:
quâto maiore decet eas morü ac fanéte vitefuenitore fplendétes
efficere:vt nihil pateat oculis aut hofpitú et amicorü qätcómédaa
re nópoffint/aut filiarüqüfadturpitudiné eas inuitet.necum per
müdauerint/perpurgauerintq;exteriores domos:interius tfipe2
&toris habitaculü quo diuinanuminahofpitari folétifordidum/
immüdüvitiorü labe infeétü et coinquinatü appareat,atq; illud *
merito eis accidere poffit qâ phrygi cuidáqueftori dionyfij gcú
in domú fplédido inftructâ apparatuipreciofifq; ftratam pauimé
tis ariftippü induxiffet:quäjid pleriq;diogenicöcedant:velletq;
 *

Quö parétes fancte viuere debeãt. Fo.VI.

ille excreareiin faciem tämagnificihabitatoris fputa cöiecit. quo
indignáte dixit nullüfe vb1fpueret vilioremfabieétiorëq; locü in
ueniffe.Excitentiâ fe matres:fufcipiant libêter monita noftra:fu
fceptaq3 libëtius etiâperficiant.ad qtcum hec que tradtmus prez
cepta:tumantiqua fimul fiue gétili/fiue chriftiano ex grege egre
giarü feminarü exemplacömoncbüt eas facile atq; incédent. qlie
cet multaimitatione digna pmemorari poffent:cú adalia tamen
edifferenda aduocemur.vnâ tantücuius caufa operinos huic ac2
cinxiffefupra rettulimus:tangjilluftriorem/fanétioremq; eis ex
emplo habendâ.Monicam Auguftini matrem ex ofhi fcminarú
turbaproferemus.Cuius fi pudiciciâ ad quâ modo eas tantopere
exhortati fumus querüt:nihil ea müdius/nihilcandidius iudica
bunt:que et filiü turpiinfanientèlibidineadcaftitatis amoré fan
ctis affidue momitis cohortabat: et maritalis cubilis iniurias ita
diffimulans tolerauit:vt nevnj ob id fimultas illicüviro fuerit
qué magis deo iugiter cómendans &chrifti fidelem et caftum fia
mul fieri aliquádofperabat. Si tolerantiâ et máfuetudinem:täta.
inearelucebit:quätänefcio maiorem illieffepotuiffeque et mari
tiiracüdiam:&ancillarüdelationes/& focrus indignationem pa
tientiffimefuftinuit.Sicöcilium&prudétiam:neq3 ho8 inferior
alijs laus in eapredicädaeft queviroirato nunjrefiftere:refraéto
vero et quieto cú tépus poftularetcallebat eorü que egerat ratioe
nem aperire.Matronas quoq3vicinas intéperatioris lingue blåa
deldulciterq3 ammoné:atq3ad marito¥ debitaobfequia optimis
fanctiffimifq;rationibus inuitare:fi ingenijvim et acumen. neq;
hocineacötemnendü fuit:qá cú fepius fe admiratü fuiffeAugua
flin?teftetur:tüvero maximein quadã difputatione nó paruerei
quãdienatalis fui cú cóuiuis habuiffeiatq;in libellum cótuliffe
narrat.tantâq;ei?métem fibi apparuiffe:vt nihil aptius vere phi
lofophievideret: pimdeq;inftituiffecü abüdaret ocio agerene col
loquio fuovnjdeeffet.Sicöftantiä&animi magnitudiné:fipfe
uerâtiâ nihil fupra q optimú quéq;ac doctiffimüanxia fép & gez
mebúdaadibat rogâslinftanfq;vt filiü erráté docerëtvere pietatf
dogmaatq;doctrinâ: qvirilidemü animolneq;laborib?/neq3pe
riculisIneq3annis fuis parcës:femp inuictaifemper infracta: per
longaviarum fpaciaterraeum mariq;fecutaeft.Quid dicam foa
l)rietatemviteeius:quid modeftiam:quid integritatem:quidine
nocentiam:quidingubernandare familiari;inftituëdifq; filijs di
 De Educatione liberorü. Liber.I.
ligentiam atq; difciplinâ:quid teneritudinem animi ppenfumq;
in omnes amoréprefertim in religiofos acfanctos viros quoscü
preceteris plurimum veneraretur:identidem ab eis fummecolez
batur. Quid religionis cultú: jfpe bona erat femp.j folidapiez
tate.jardenticharitate.jegentes fouebat.inopes fuftétabat.mia
feroscómiferabatur.afflictos confolabatur. jta illicura fedandi
turbatas mentes.extinguédi odia:componendidifcordes atq;in
fenfos inuicemanimos:etad amicitiam pacemq; reuocandi, gtú
humanas res fluxas:fallaces momentaneafq; ducebat:vtnevitâ
ipam etiã quãtantiquifq;facim? prorfus quicj illacuraret. jter
rena cuncta magno animo cótemnés diuinorum affiduo miroq;
ardore flagrabat.Hanc nimirum tot tantifq; preftátem virtutib*
ad maiora deus atq; meritaadaltioraperueheredeftinauit.cui? fi
liú grauiffimis diu impijffimifq; iplicarierrorib?magno non fine
prouidétie fue cófilio pmifit:vt fcté matris quâ probe pfpectâ ha
bebat affect? fufcitaret adeas js etvberrimas et ardentiffimas per
tantütëporis;pfudit preces et lachrymas:quib?tanjalte euolan
tibus corufcantibufq3 qbufdäfagittis &celos ipos & deiiíius ét
fummifecretiora corda penetrauit.qb? adeo feeuexit: adeomété
altius extulit:vt familiariffima iam diuino£confiliorü factatam
tum fuerit cófecuta:gtum guftumagis quodâ mecücapejverbis
vnjvllis explicarepoffim.Cogitent qui fortetantü deeaiudiciú
noftrü admirantur.j magnum quãtiq;eftimädüfructü attulerüt
materile ille pces et lachryme Auguftini fcilicet cóuerfioné: quo
§jtum defolataiam pene fides noftra indigebati oës intelligunt.
cüq; animaduerterint nihil illo excellétius: perfuadere etiamfibi
facile poterunt matrisque tantü illum ac maiorem etiam jpetea
bat precibus et lachrymis fuis impetrauitexcellentiâ, nã vt mora
talium precibus capitur:actanjcathenis viiicit deus.ita precana
tium fidem ardoréq; magis jgdpetat refpicere atq; pari menfura
refpódens implere folet.O feminam fingularem.O magnâet ad
mirabilem.O fcriptorum omniü dignâ preconio.O fempiterna
laude pdicandâ.Hanc talem non imerito actãtã ad imitandü ma
tres fufcipiât.hui? virtutes cötemplarine vnjdefinât.quibus cú
tot numero claruerit:nö faciletfifit iudicarevtraearü preftiterit.
tâta fuit in ea fingularü magnitudo atq;excellétia. häcamét,hâc
colát ppetuo atq;iuocét.nó mfes möfedet pfes fimul. js cü oés
vna cópellem?:itaoimaios ad illi? imitationé piter & affectioné
 …

Quô rectefilijgiiariac cuftodiri debeät. Fo.VII.

maxime cohortamur.cui? cü imitatio eos ad beneffancteq3viué
dünö parüincitabit:ita affectio ad illäetiämagis imitandü pluri
mum adiuuabit.Nüc ad alia de quibus ianm tempeftiuum eftdif
ferere orationemconuertamus.
(LQuomodo recte filijgenerari:generatiq; in vte
ro cuftodiri debeant. Capitulum.III.
ÈrgAtisiam parétib? perfuafum effe arbitramur jneceffa
riü fitadinftitutioné filiorú modefteeos iprimis acfan
cte vitam iftituere: pximünüceftvt quo illos modo in
ftituant oftédamus:qd antejaggrediamur nö negligé2'.
düvidetur vt gd in pcreationeeorü obferuaredebeät:pauca priz
mo attingamus.parüeni,pdeffet in his inftituendis laborare qui
ita,pcreatieffent vt magna nöfine difficultate bene inftitui pof.
fent:ficutifolet accidere cultorib? arborü:quicum radicis fundae
méta maleiecerint:habeãt quãtam velintputandorüramorü cu
ram:fruftrabonü vnquävllü earü aut vberem fructüexpectabüt
£rincipio itaq3 qui;p fufcepta foboleperpetuo letari cupiüti cura
re debét nealijs jvxorib? feminis vnjcögrediátur:prefertim ab
iecte aut pftitute cöditionis.qá cú diuini ad mädatiobferuationë
pertineat:tü humana etiáphilofophiaprecipiente ad fplendoré,
decoréq3morü,atq3 adnomenfiliorumclarius.euitandam quoq;
quâ exprobrare facilequifq;eis poteftgenerationis maculâ maxi
me cöducit. pleriq; eni fepe quib? generofitaté magnâ animinaa
tura ingenuiticöfcijpaterne labis ducuntiprofternüturq; animo
vt qdanaturabenefufceperüt generationis non parum detrahat
ignominia.Cöfitebitdehincetiâ quifq;eos quife meretricib?ium
guntintéperatioris libidinisvi ac ftimulo impelligquivxorib?
;pprijs:fufcipereq3ei*effectünö diffimile ab imoderatioreillo de2
fiderio vim atq;naturâ:quäcerteitatenacem imprimi medici tra
düt:vt quas rationesicöditionefq; femen habuerit dügeneratio2
nis radices iacitieafdé infundatnüjabluédas in humana corpo2
raatq3 ingenia.Quarepfequens eft ex huiufmodi intéperátia na
tos advenereas voluptates etiã pcliuiores fore. Qã nec poetas
1atuiffeapparetvtoiaqueuis etiamfecretanaturevelamétis fuis
ornare ftüduerüt.Fingüt eni palladag caftiffima acvirg9credia
tafueritaIoue genitã effe nö éx cóiunctione femine vt reliqúám
ipfi? fobolemfêáexcerebro:quafiibifapiëtienonlibidinisvllus
•
 De Educatione liberorü. Liber.I.
ineffet ardor qui in filiăderiuaret.Ex hacratione illud etiá fequi
tur qd nec minus admonendi funt patres.vt fcilicet potu ac cibo
moderatefumpto cómifceant fe vxorib?:necótra obferuâtes cö2
tingat eos habere filios eluones & ebrios:cuiufmodi memoraful
lud Diogenis in quédâ adolefcétulü ex temulentia defipientem.
Adolefcétuleiquit ebrius te feminauitpater.Cui nec diffimile eft
qäta fene quodã docto recolo iactü fuiffe in quédâ puerü Ímode2
ratius edenté:qué dú orci quicúctadeuoratfiliü appellaret.O fe2
mini(iquit) cöueniés meffis.Parirönecöuenit abftinere fe parê2
tes cüieiunilaut debiliores aliacaufa factifint:cülögoitinere aut
graui labore fatigati.cum lãguore aliquo correpti:et qä ftudiofis
Ifag. frequëtius accidit.cümeditatiquicjdefixi?idiutiufq; fuerit
ne ex his vitijaliqd qtet animo&corporinocumentü afferatfie
1ios pofteafufceptos comitet.Nó eftcóténendüetiã qd medicog.
;pbatauctoritas:ne intrafecretiores thalamos depictas habeant
deformesImöftruofâfq3 figuras:quarü intuit?Icogitatioq3vehe2
mëtior admirabilé vim habet infingédis fetib?:inftar eorü qvel
oculis hauferüt:vel méte efficatius cöceperüt.Quare Soran? aua
ctor medicine quérefert Auguftin? fcripfit Cypriüquédâ regem
cü deformis effetconiugifue ne deformes filios pareret;pponere
in cócubitu formofam picturâfolitü fuiffe.Precipue auté fugiem
da eft nimia cögrediendi cófuetudo:qcorpus pariter et animum
laxat admodüatq; eneruat:qua et,phibétur generarifet?:et fige
merétur deteriores ob id femp euaderefolent.Quarefcitü fuit ila
lud Pythagore refpófum qui rogat* qfieffet cócubëdü:tüc(inqt)
cüteipfo infirmior fierivis.Cui?eftet preclara1lla fentétia.venea
rea hyeme nö eftate facienda:autüno/acvere leuius.offiiauté té2
pore effe grauiaIetad fanitatéminime idonea.Obferuandum eft
etiâqâ medicorüfimul & philofophorü ßcepta tradüt:ne nimiú
adolefcétule quis fe cóiungat:qd tenuiores inde hebetiorefq3 fili
os nafci nö tam in hoibus jin ceteris etiã animãtib?animaduera
fumfit.Et quib?in ciuitatib?mos eft adolefcentiores puellas nu2
ptui tradi/in his etiã impfectiora effe hoim corpora atq; irrobu2
ftiora:laboré etiã maioré pertus fuftinere:acvite difcrimen fepi?
incurrere;Idem de feniorib? putandüeft:quarum ita vt et iunioa
rü partus minus perfecti effeminufq; etanim1et corporis virib?
valere credütur.Quare recte maiores noftrifeminas nö ante octa
uumet decimü;viros vero fextüettricefimü annü cönubioiuna
…
 Quölacte alédi funtinfantes. Fo.VIII.
gendos effecêfuerüt.Poft heccuraredebent mulieresciiprcgna.
tes funt:vt quätüfatis eftalimoniecapiát:vt acutiores atq;ama
riores deuitent cibos acvimainfipida:vt moderate fe exerceant:
non pigritia torpefcentes:nec violento vllo fe motuiaut labore
laffantes.Laudátq; plurimü prifci auctores tanjmodcrâtiustac
dignius iter vt fingulis dieb? vifantaras ac tépla facra.ftudeant
fedjmaxime mente letafemper et tranquilla effe.nam quemad
modum diligentius culta letiores fruges terra producit:ita que
diligentiorem fuicuram habuerunt meliores etiam humana cor
pora proferunt fructus.
CLQuomodo lactealendi funt infantes:etdemira
eiusvirtute. Capitulum.IIII.
Oftjvero enixe fuerint maiore quoq; ftudio attendere
Yoportet matres circa alimoniâ filiorü:atq3 illud impri
}mis admonëdefunt:vt eos;pprio alant lacte:neq; nua
ι\*\triendos tradátextraneis pfertim abieétislautimpud12
cis feminis.namnô minorem lactis jfupra feminis dixim? vim
-
acproprietatem credit effe in fingédis corporis atq;animifimilia
tudinibus.quodcú hominütum ceterorum etiã animantiü expe
- rientia compertüeft.Agnos fubrumos ficapris lactandos fubie
cerint ferunt lane durioris effe:ptraq;tenerioris hedos filac ouia
um ebiberüt. Duos pueros agreftibus parétibus natos accepim?
propter matrítü la&tis tum eris inopiam alterú caprinoI alterü
porcino lacte enutritos: atq; hunc a lutofis paludibus: illum a
dumetis frödofifq; a iugis montium nunjauelli potuiffe.Quare
nö indocteabOuidio dictüeft:nec lacbibit ille leene.et a Virgiæ
lio.hircaneq3admorütvbera tigres.Porro quid hec in corporib?
animantiü miramur:cum in his quea terra nafcuntur certum fit
aquas magis acterras quibus alütur jfeminaipfaa quib?genita
funt valcre ad earü vel decrementü/vel augmentum. Plantaria
quoq; lete prime indolis fiintriftioris fucci terrãtranfponuntur
multotiés interire.Parcâtigit matres quafiafe filios ablegantes
alijs alédos dimittere: pponát fibi exemplo js modo memoraui
mus:etpecudes fimul et arbores:ne putét venuftatis magis aut
ornamétijnutricatiöis cädecétiores illos máma£ neruos fibi a
naturafuifiepccffos.definât pfndeitadelicate:quid dico delicate
imo itafere atq;imaneseffe:vt quo formeaut teneriorisetat{fio
 • De Educatione liberorü, Liber I.
rem alijs oftêtandücöferuét:quodneq; lupe neq; leene efficerét:
filios quafi vel negligétes vel odio etiâperfequêtes apectorefuo
abijciant.Attendât quid Gregori? prauam huiufcemodiconfue
tudinem in cöiugatorum morib? furrexiffe accufans dicit eas nö
$. aliacaufa filios quos gignuntalijs mulierib? nutriédos dare jfo.
faexcarnis incötinentia.Nolint fontévberum fuog:nolint tam
fanctos quos fobokis tffipafcéde caufa naturafabricauit/ipetana
ta cú clemétiamämarü erupidos extinguere ne nature pulcherri
ma atq3 ingétiadona defpiciât,ne quod illafapiétiffimecondidit:
benigniffimeq3eis cótulit tanjilli? criminatrices cótemnant. ne
paruiquefo faciät.ne imitenfeas q turpitudinis fue cófcienondú
natos fetus priuant:alimonia interioris puriorifq;fanguinis ab2
orfum medicamentis faciétes.Quidenialiudifie factitát:düvber
rima vberü fuorü illis munera denegant:dütubos per quos pre2
ciofiffima lactis ipius vnda profuit arefaciunt.neq;vllam quod
ab alijsali eos curent excufationé afferant.quififari poffentetve
cordiam löge ea£ accufarent:et qd ab artifice natura fufceperunt
ab ipfis tanjpditricibus acfalutis eo8 inimicis auferri qrerétur.
Nã quid cöuenire magis fuftentationi ipo$- credüt:quidadcöfer
uandos atq;augédos eos magis cógruere arbitranfjconfuetum
iam et in interioribus vteri penetralibus afideguftatü fanguiné.
neq; ení alius eft acprius invtero fuit quis vi decoquétis caloris
mutato poftea colore exalbuerit: nã nec carbonü quod aliücum
ardentialium cú extinctifuntcolorem feruent:diuerfatfi eftfpez
cies.Nec argenteo£ ftilorü quos albere cernim?: mutarietiäma
teriam putam? qâ ducte ex eis note nigrefcant.Vinaquoq3g, ex
vuis recéter expreffa albefcant: diutiufq3 1n fracib? feruata rubez
fcant.nó diuerfatamë effe exiftimam?.dicantvero fiateneris an
nis affuefacte fuerint:cuipiávino qdverbicaufa vineafuagenuit
neq3 aliudvnjepotauerint:jtum ad valitudinemconferre puta
bunt,fi ex diuerfo1öge orbe platum vinü aliudeas ebibere opor
teat.Ita,pfecto eft vtcünihil applicabilius/nihilfimilius cuiiam
in vtero affuefactifunt victui illis afferri poffit jlac pprium ma
-
tris.nihil etiáfit fuftétationieo9, atq; augméto aptius, nihilpue
miétius. cui?pcipuüeuidéfq;teftimoniúnegdemeftptereundum
quod experimento,pbatü effe affirmât medici, cöferre fcilicet ad
queq; quib? infantes augunt nocuméta fiadmoueantori eorum
lugéde Iumine maternarú mámarü papille, Ne manifeftaiänae
 Quölactealédi funtinfantes, Fo.XI. -

turevitarefpuanf.ne detractent que preter ceteraeoipas etia ar

gumentoadalendos fetus inuitat:g, educatoré nondùnatorum
corporü fanguine3cüpuerperijtépus,ppinquarepfentit,tráfmit
titadexteriores vberüfötes.Mira,puidens folertia:vt n6diuere
fojinlatebris códiti pafcebát in lucëetiâ plativictu foueât.Que
etgeminas pretereaeis mammas adiunxit:vt figeminos etiãfor
taffe aliqjiparerent: non deeffent pares illis latices quib? vtrinq;
abunde alipoffent.Ne magiftram omniü atq3 opificem naturam
tanta iniuria afficiant:quecütotas integras pfectafq; filiorum fu
orum matres effe voluerit: ipfe contra iura fua dimidiantes nee
gligunt eosfafpernantideferuntlabijciüt.Res monftricerte fimi
lis:vt quos in abditiffimis vteri receffibus növifos vnj fanguie
proprioaluerint:cüin apertü prodierint:quos iâvident. quibus
iam arridétet blandiunt, quorüdulciamurmura officiorúq;ime
ploratióes captant. illis täimmaniter lactis;pprijdonadeneg&t:
nö aliafibicaufa conceffi:vt quécunctis animãtibus ingenitum
effe cöftatin filios amoréIadextraneas mulieres vetite tantú eis
cibationiscaufatranfferant.quibus cüminus affectas effe manie
feftum fit;ppter alienatâ ab ipis eorum nutricationé:ita illos ma
forefepius ea% a quibus alimentafufceperuntijmatrü defiderio
moueri incertünö eft.cófirmarieni augeriq3maxime oibüs ani
mantib9 folet quicömuniex cöuictu amor exorit. Miraní forte
1ögioré fup his fermonë noftrü:acnos nö min? delicatiorévitâ
earüquacöpulfietiam fum? pluraj inftituerimus verba facere.
neq3noftrâ refellerefententiâcontédant.quodvelcorruptivelfic
cati lactiscaufa. vel malam ppter valitudinem: vel gignendorü
etiam aliorú defiderio filios fepius extraneis alendos cómédent.
nöaduerfamur.nö his certerepugnamus.quecüacciderint tamë
eas fummope admonemus vt fummâ adhibeantdiligentiâ in di
ligendis nutricib?:quas etiâfifieripoteft nö alibij in domibus
earü hofpitaricurandüeft.fed& erit cauédüne Égnantes fint: ne
apartu fiimfs recëtes:acneminus quidé duob* menfibus:nema
laaliquavalitudieaffecte:necuijfe cómifceant, ne vel aborfum :
feceritvelfacere cöfueuerit.Pretea attédere oportet ne mafculú
pepererint:vt colore fintviuidolcorpore robuftolcarne neq; ma
cilentaneqsprepinguietate etiam virenti,atq;eamaxime proba
tur quequiritum etvicefimüac quintü inter tricefimü annü agit
non eft etiam negligendumvt moderato vtantur esse;o.Vt
 De Educatione liberorü. - Liber, I. .
bonis ac electis alantcibis: vt(quod precipue Ariftoteles precia !
pit)vinü fumât multa mixtum aqua:acifim quidémodicü: licet
çótravulgi iactet opinio.Quecüctacum ad informãda augédaq; i
magis humana etcorpora et ingenia plurimüconferrecredátur:
longe tamë ante omnia maioré efficatioréq;vim afferre exiftimâ
defünt humaneperturbationes: qbus nemo növel magna vel
paruaexparte fubiectus eft.quare adhibende funtpuerinutrices
çjn6triftitiainöirainötimore pl? equo affici videátur,Reijciéde
fünt morofeidifficilesifatueiftolideitemuléte ferueiprobe. pfer
timvero quod a principio admonuimus impudice: quandoquia
dem et pudicitie maius icumbit periculum:etveneree titillatióis
violentiorvis eft faciliorq; in educatam fobolem ab altrice deflua
xus.Necmiremur pofteaquofdâ quos honeftiffimis caftiffimifq;
ortos fcimus parentibus: g/ viles impudicafq; fortitifunt nutria
ces longe parentum fuorum moribus diffimiles extitiffe. Tanta
quippe eft primi ipius alimentivis:tam efficax impreffio:vt non
alias;pprietates et ingenia trahat fecu3 in nouellü quo fufcipitur
atq3tenellum vas jquas riuus ije vnde profluxit habuerat Ber
nardi mater ct fanguine clara et virtute etiâ clarior fuiffe predica
tur:quâ tüin multis tum in educatione prefertim liberorü mani
fefte declarauit.Nam eog- non modo erudiendorü parceq; et foa
brieenutriendo8: curam habuit:qüfnos quoq; infra precipiem?:
quin & lacte nö nifi,pprioali eosynjpaffaeft.illud probe callés
quod a nobis demonftratum eft:maternosvtiq; mores cum eo fi
mulliquore in lactátes filios defiuere.necvero diuerfum éfancta
et prudés mf ab optima educatione liberorü fuo§: fructum cöfe2
cuta.quos oés (fepté eninúero fufcepat:) et virtute moribufq; in
fignes: & (qüfmirü eft dictu) oés ifuper dicatos fümaq; oës fancti
tate religionifq;obferuätia pftantes habuiffepcelebreeft.Necve
rogentilib? mulierib* minoriidlaudi attributü eft:qdq maxime
nofdocet pelegás illudepigráma qá marmoreotumulo ifculptü
repii bafilica qméorieIo.et Pauli dedicataé.Eius verba£thec.
Gratie alexãdrieifignis exépliacpudicitie:q etiáfilios fuos;ppri
is vberib? educauit.pudens Aug.lib.maritus. Növifum fuit fatÌ
mulieré laude pudicitie cómédatâ fuiffe:nifiet adiunctüeffet filia
os eam fuos ;pprijs vberib? educaffe:vtpote rem pbe cuiq; et pu2
dice femine conuenienté maxime ac neceffariam. filiorum quoq;
vtilitati admodum atq; faluticonfulendum.Subitanimum Lau
 Vtpueri delicate nonalantur. Fo.XII.
rentius germanus mens quépropter non mediocre eius ingeniíí
fummam quoq;vite manfuetudinem et integritaté amabam plu
rimum.Fuit illi nutrix optima/manfuetiffima/pudiciffima.fed q
eitamen corruptü lacprebuerit:quodadeo malo fuohaufit: vt p '
omnem etatéfuam grauiffimo femp renum dolore vexatus fit.
quo et tandëtempeftiuiore eü fato vocante confumptus eft. fed
preter hecerat adeo illifimilis:nö de moribus loquor.quibus nia
fhildici poffetfimilius:vt quodfep:us obferuaui.ijfdéferme linia
mentis oris] motu labiorüI afpectu oculorü inceffu etiam eodê
effe viderentur.Me auté aluit nutrix tante verecundie vt viris co
ram ne oculos vnjattolleret:feminasvero fepius intués erube
fceret:memorq;fum a matre accepiffe: nung illam quin rubore
magnofemper fuffunderetalloqui potuiffe.erat pterealoquendi
parciffima.folitudinis appetétiffima.turbe fnimiciffima.adco vt
domi ferme femper marito longe illam increpante fe contine
ret.Huius ita nutricis mee mores examuffim me comitati funt ac
ficor eius atq;animam cülactefimul imbibiffé. Ceteri vero quos
materaluerat.idenifemp faciebat nifivetaref: aut malam ob va.
litudinem/aut ob deficcatü quodfepe accidebat lactis fontem:mi
rúeft quânaturâ illius et mores acgeft? corpis imitati: fümo jq;
eâ femp amorecóplexi funt. Que ideo volui meminiffe: vt meo
meorüq; exemplo difcant matres quos genuerunt alimento etiä
;pprio nö fraudare, intelligantq;filios nö tam liquoré ipm quoa
rum gratiais a naturaliberaliffime eis tribut? eft: jmores fimul
"acvite conditiones imbibituros effe.Nunc adque nos 1am dudú
vocamur tradenda inftitutionis eo£ precepta defcendamus.
QLVtpueri neq; delicatiusalantur: neq; fumptuo
fiusveftiantur. Capi.V.
Einftitutioneigitur filiorum Iocuturi, non admonebi
(GAYmus quod a medicis tamen fcimus effepreceptum.vt a
§, preruptis altifq;locisvnde facile labipoffint auertätur.
S-2%vtnuilaillis quibus vel püctim vel cefim ledant feipos
ferramëta attractãda permittant: vt que abalijs fi jfunt is fifia
vfignisjvfaquayivfequo£curfitätiüJvfcanüvel fera* mordé
tiíficfisdiligétiffimecuftodiât.adicolumitaté eieo8: hec mag{j
íftitutionêdêjnobis dicëdü eftgtinét,quájmultorüparentum
E ij.
 *

De Educatione liberorú, Liber.I.

tantâ focordiâ nouim? vt minimâ horú habeãt curam.Illud aút
credimus et animietcorpis eorüviribus plurimücöferre:fihaud
nimis delicatea pueritia nutrianf.fineq; vil1oraneq;etiam fum>
ptuofiora:fedqliaquidénaturadefiderat cibaria illis pariter atq;
induméta preparent.quodcü prefenti tum reliqetiã omni eoru3
etati proderit.ná quib? fe tunc viuédi morib? affuefecerint: ijfdé
!
tanjiactf quibufdávite fundamétis tenaciffimefemp inherebút.
Marcus catho in libro qué&ipecöpofuit deliberis educãdis.Mi
hi(îquit) puero modicavnafuit tunica et toga fine fafcijs, calcia
métafine caligis:equ? fiueephippio.balneiìnö quotidianú,alue?
rarus.Parua quoq3 devticëfi legunt.Diogenëferunt filiosxenia
decure et difcipline fuecómiffos cibo leuiacvili educaffe.detone
fos ét ad cuté1ncöpofitofq3 acfinetunicis etcalceis deducëfolitú
e&:quanjqaciuilitate morü difcrepant nö multumprobemus.
QEDeaffuefaciendis frigori pueris. Ca.VI.
;Idebitur auté vtile effefifrigori affuefiant.quod barbae
£ri aliq faceretradunf:vel gelidis eos fluuijs imergétes.
ৠfivelvili admodüatq3 modicoamictu cótegêtes.Propter
£$A'£ £eorüeni caloré aptius faciliufq3adfrigus exerceri pofe
*:

funt.videm? aliquos ob fummâparentüinopiam in maioreetiá

hyeme nudis pedib? incedere:ex vnica actrita quidá vefte indui.
qui qd ita affuefactifunt inö magis tfiafperitaté frigorisjfplena
dide etiam quiq; calceati atq; amicti moleftam habent.Quo loco
cöuenienter narrandum eft qüi adolefcentulo iam mihi dum rure
aliquando ageremcontigit.Obuiam habuiforte rufticüquenda;
pecora agentem,atq;vt erataltiffimumfrigus:neq3illicalcei/neq;
peneveftis vndetegeretur cómiferatus indigentiâ hominis roga
uij fortiter rigorem illius frigoris ferret:quévix egototvndiq;
feptus indumentis fuftinere poffem.Refpódit ille mihi perfacete
Putas ne fili frigeres fi quicquid veftiú habes indutuseffes.ciiq;
ftatim nihil me frigoris fenfurü annuiffem. Nemireris ergo(ine
quid)fi ne vtiq3frigefcam:cú quicquid indumento% habeamfem
per amiciar.quo plane non tam faceto jfapientiepleno refponfo
admonuit me homo agreftis et imperitus gtü ad fupplendascor
porum neceffitates valeretvfus atq; affuefactio.
QEVtfamé nó perferantpueri:fedneq;vtnimiocia
boacfomnovtantur. Ca.VII:
 De inhibendo vino pueris. Fo.XI.
s Efrigore hec diximus.famécótrapferre nullo möfiné
- Vdifunt:ne ppter cötinuüquodineis fit augmétú natu
I. £revigor iminuaf.Defonnoq3 itidé cenfendüeft:fed mo
\S-24]deråíequidêoiiia.Nätradiifetmedicietphilofophiet
M.Varro ilögahyftoriaqueifcriptaeftdeliberis educãdis. Si ni
mioillicibo acfomno vti permitterent:animaduerfum eè hebeti
ores inde tardiorefq3 fieri: impediriq; proceritatem corporum:
minufq3eaadolefcere.
�LDeinhibendo vino pueris. Capfm.VIII.
çargInú aút quia calore abundat minime eis miniftrabif.qá
s: íetdiogenes in filijs xeniade difcipulis fuis obferuauit.
^: $et Plato monetvetans igné igniexcitari.et Senecamez
A®*mihi Tçãçí Ëcipiuntdonec adânos noué puenerit..
quorü nifiilluftri auctoritate initeremur:haudvnjillud eis ne
gare auderem?.ne quofdänoftritpis delicatos/curandifq; magis
corpibus janimis intentos offenderem?:quorü praua adeo cora
ruptaq;opinio inualuit:vtadaugendürobur cöfirmandáq; cor
poris bonâvalitudinëvinadum probe exhauriunt:multü prefta
readiumentiarbitrent. Quare multi etiam filios dü lacteadhuc
alunt:affuefaciuntvino.affirmantes eo validiores robuftiorefq;
neruos:jlactis aliméto fieri.quo* ftultitia magnü fepius filiog.
animis fimuletcorpibus affert nocumétú.Näcalor gineis abíi
datadauct?nouo alio calore adiráeos facitjcipitatiores:qitene
rajfertimetate fummopecauéda eft.Qdet plato gid phibuit:mi
nime ignorauit.et facraetiânos docet auctoritas:düvinü multíi
potatüamaritudinéeé aieingt : irritationéq;etirâ et ruinas mul
tas facere.Sedfterea hebetant inde maxime ac;ppe enecantinge
nia.ipa quoq3vis rationis obtúdit löge atq;infringit.Nö quéad2
modü afferebatnebulo gdamcretéfis; qfephilofophü et platoni
cùquidë affirmâs exdecreto ißius qué falfo imediügferebat pla
tonis adpotädü;pbe oéstanjadexcitäda ingeniaaugendâq; vir
tutëplurimücöferret nimiaviniingurgitatio,Corpavero multf
fepeacguiffimis morbis cóficiunt.jrene ituearis dicit hebreus
fapiêsvintiqíiflauefcitcúfplenduerit in vitro color ei?: ingredit
bläde:fedin nouiffimo mordebit vtcoluber:etficut regul* veneæ
nadiffundet.Quivero;ppter delicatioré cófuetudinem:vel ppter
--
-
tranfactos iamexuberätioriscaloris fines denegare E iijeis for
.._ ... • . .- --- --- - - - -- - - - -- - - - - - -- - ~
H;;
 De Educatione liberorú, Liber.I.
tereformidant:moderatumfaltemacpredominantelnogeaqus
permixtum miniftrare debebunt. vtdocet Ariftoteles propter
comprimédum multüeorü fpiritum quifurfum ferriac rurfum
venas tumefaciédo porofq; quibus refpiratio fitcoartãdo defcen
.
dere cöfueuit. Modicequippe fumptum ingenia plurimú acuit:
et bone confert valitudini. eque eivita vt diuina voce iftruimur
1hominib?vinum infobrietate.fanitaseftanime et corporis fobri
us potus.Noli quoq; (fcribit paul?timotheo) aquam bibere:fed
vino modico vté;ppëftomachútuü:et freqntes tuas ifirmitates.
(IUVt nö iterrüpanîploratus puero£:et vtlabores
eorum minimeviolenti fint. Ca. IX.
gReter hecetiácohibendi aut iterrípendi nö funt eoru3
AYploratus. Ad augmentú eni atq; ad exercitationem jfi
λquandäcorporücöferreexiftimant. Sedet vfq; adeta2
£/,\*$Jtem quinq3 annorü que nondum difcipline vlliapta eft
a laboribus jmaxime arcebunt.necrefcédi vllü impedimentíaf
feratur.motu tantü quodâ quinô violentus fitad;ppellendâ cor
poris pigritiâ exercebunf.exerceri auté aptepoterütper ludos g
neq; remiffiores neq; laboriofiores iprimis aüt nö illiberales fint
CL Ne turpes aut inanes anilefq; fabelle pueris
narrentur.Et ne indecentiaeis nominavel ponant
velinnouentur, - Capitulum.X.
g-sygAuendü preterea erit id quod et Plato nutrices admoa
'(£§nuit: ne eis turpes autinanes anilefq; fabelle narrent.
® jquodquéadmodümanib? corpalitaetfermonibus ani
t* ?
'\S:24£hihuihaniforment.neetiäqüodfreqntius fitdimidia
torum verborü ineptiffimas quafdá murmuratiöes audiant iná
curam quoq; adhibeât ne (qui mos eftcreberrim?femina£)finât
per hufufcemodi bläditiüculas: vel queeis honeftiffimanoiain
diderunt diminui,velaliaque nefcio quid feminile magis redo2
lent innouari:ne fuccrefcente etate ijfdéquoq; quodfierividem?
perpetuo nominib? appellent.Quocirca qffinominü honeftas
plurimüaffert dignitatis atq*auctoritatis.illudvtiq3 monemus
ne parentes filijs ponant nomina/aut indecora/aut barbarai aut
nouat aut qgentiliü deorü fint:quod a plerifq3fit. neininiuriam
religionis noftreidfieri videatur, jjvisorü excellentia plus dea
 Vtpuerishorréda nö nominent. Fo.XII.
£oris interdü nominib? fuis jcontra nominü viris tribuifTepro
batumeft. cuiufmodifunt Cicero Brutus, NafoiMaro.queficet
perfeparum venuftafint:propter tamë eximiam illorüvirtutem
gitaappellatifunt:nemo nö honoriét fibieanoiaafcriberet An
thonino* nomé13abáthonio diminutüfit:obfiftätëtfieoy jn
£ipü;pbitatêgidjmofibiinditúhabuerüttäcelebreextitit:vtqt
úteosfecutifuerüt:nöanthonios fedanthoninos fedici magi§,
täjmaior{veneratióis optarét.Neroné5gfabina liguafortis ac
ftrenuus fignificaf pptnefandafcelera illi* qita appellat?è quáj
decétiffimü1dnoméfit:dicife tamë quifq;recufaret.Sedvnde di
fceffimus redeamus.
(LVtnö noientur pueris qui illos deterreät lemue
resautaliemöftruofe &horrëdefigure. Capit.XI.
rçr,On funtité deterrëdipueri môftruofiffimis vel lemurú
ì'\j yvflaruata% fofarügbufdänöib?:qa feminis cöfigicöz
? fé\$ fictaq;fepi? ftultiffimo errore credi folét.ne jtenellima
§) Ajleibutifuerit.cüadfirmiores annos puenerint maleãt
terrorefépafficiant.Nö funtnoíande illis ftriges js recés opinio
vulgifubfeliüfpéífantes necare phibet,autfub nocturnay fofa
auiii& occidéeos: &aftridédo ifupficappellatas eépfirmat.Nö
noientillis orcúhoíes vorâté:nó filuanüüma ediü tecta icolété.
nö demogorgona:nöfatuas:nödeas vltrices:non morphea illú
qué&femine noctu efpódalectieffigiehüana pueris ifidiari 5fin
güt.& nafodefcribit famulü fomnifolúq;hüanâ figurâ iceffüáq;
&vultúacvocf fonüexímété.nô alia hifce fifia qb?& me recolo
adeo defrerifolitüvtadmftosvfq;adolefcétieános vix a metro
réillü abvnguicuf iávehemêtibibitüeuellere potueri.átiésvero
düpoetas legerëantijeaatq;elegãtialfedimutatis pauc{lfiscor
ruptanoiapfpicue itelligés ab ineptiffimis imperitiffimifq; femi
nis ita retentaeffe non finerifu admiratus fui, -
CLVt inftruanípueri addiuinü cultü, etab iurädit
métiédiq; cöfuetudine cötineant. Ca.XII.
æses, Ddiuinú autem cultügmaxime erút ante omnia inftru
§endivtetreligioni hònoréhabere:etde deo verba facea
{re difcant honeftamimeq; opprobriofa, nö item iurate
3®per nom£eius gyfusiurándiadpeierandüfitadino$
facilis,fummúetiâpariatillius pqué iuretur contem; geiaüt
------—-—--—--- - ---------- - - -- ----- 114
 De Educationel1berorü. Liber.I.
c5taptu qdindigni?iaut deteftabilius dici p5t.Nec min? vero a
matiendiftudio deterreridebebút:qâ nihil eft ab hoielibero ma
gis alienú.qitet interdixit Solon Atheniéfjs qfuit vn*exfeptem
fapiëtibus.eft vero id in offit etate decorofum:ac in pueris pernia
ciofum:qvbi métiri affuefacti fuerint in ofiiafe audacter precipi
tant vitia:nihileftimantes quoduis tetrü atq3execrandü fcelus.
QEDe inhibéda pueris obfcenitate verborü.phibé
daq; cöuerfationeferuorü,autaliorü puerorü male
1mOratOrll1m. Capitulum.XIII.
—–ryBobfcenitateetiáverborücuftodiétur:ne quid fedú et
¢j &! Ëturpe illis narret qάaudiétes loquiitidem affuefiât: af.

{fuefaétiq; demücü adoleuerint facere mime erubefcät.

$ZA 57* §. ofíiiftudio curandüerit necüquib? ludos fimul
et domefticos fermones initurifuntpueris& equalibus fuis nifi
bene moratijbeneq;aparétib?inftituti fintvllo modoverfentur.
cúferuis maxime:quorü fummopere illis cöuerfatio interdicëda
eft:ne qd obfcenüvtfütobfceniillifempaudiât,ne gdferuileibi
bât:qtateneris ad firmiores vfq3änos nüjeos tâjpixtenacius
adherés derelinqt:oino fìudádúeritvttalesfmones nö fortuiti
gdé fed certiacex iduftriatanjcibigdâ adminiftrétur:quib?ad p
bitaté:admodeftiä:adlfarü amoré:atq3ad dei in primis timoré
inuitétur,nö parünäq; mométieffet:fiarudiorib?illis annis gcj
audirétqávirtutis et litterarüfaftidiüeis aut odiügeneraret. Dea
1ectât enimagis peroëmetatemqueprimis ab annis imbibútur:
amarioraq3 fiüt femper quecùq3 infantiaprius exhorruit.
(LVtcuftodiátur puerine quidalienürapereaffuea
fcät. Et ne adbalneajauttabernas meritoriasIcöué
tufq; publicanorüjneueadfpectaculavlla ducätur.
Capitulum.XIIII.
gOntamvero eorülinguejetmanuú cura habebit: vt
jVC cöpreffepureIintegreq;feruétur: nevel clamivel palã
• • • • - _ • • -

£SSA%ò raperequicjminimüetiam affuefcant:quo dulci malo

diu paffuefactioné allecti maioranevtiq;cümaioresadannos p
uenerint reformidét.erút aiitjmaximo ante oíaftudio inhibëdi
eis oés alearülufus etiáleuiffimi:gb? tenella facile ad auariciam
etas iuitat.et geis libêter occupantifurtis etiã rapinifq; infamé
 Quib*morib* inflruëdifitpueri. Fo.XIII.
fempvitäegiffeppertüeft.Non ité ducent inbalneaqtabantiqs
romanis diligétiffime cuftoditüfuit:apudás verecúdicfümeerät
aut patrécüfiliopubere:autfoce$- cügenero lauari.täeni religio
fefanguiné & affinitaté jdeosfuos colebãt:credëtes nömin%ne
fas effeiter neceffariosfacin loco aliquo facro nudatos apparere.
INöpmittent quoq3irein tabernas meritorias:aut in locüvllum
turpitudinis:aut incöuét? publicanorüfeneratorüq; nó afpicea
repi&uras qdeformitaté aliquâ habeãt:ex qb* nö min? acexver
horü auditu tenellis eo9emétib?turpealigdgigni pöt.qd mone2
mur ex therëtiano illo adolefcëte quidepiétüiouéftupratoré in
tués/ad libidinëvehemëter incitabaf.Nöitereffe fpectaculis:que
dulciffimafütirritaméta ois nótálibidinis j inhumanitatis.nö
vanideniq3popellivlliscetib?imifceri:vbi nulla nifi temeritatis
etincöftantie:nifiluxurieracauaricie exempla habebuntur.
(LQuib?morib?inftruédifintpueri.Etvtcüfenio
ribusatq; doctishominibus cöuerfent. Ca.XV.
Vcentauté adlocavbi honeftas et religio colif.vbide
\ innocétiaidemodeftiaIdeitegritate verba habétur.do2
Icédierüt qá Diogenes filios xeniadefolebat domimia
- niftrare:nöftercenádücü alijs fimul accúbere: tacitiq;
acfe tantüin viaintuétes incedere.et qd Demetrius phalere? pre
cepit:occurfantes in itinere reuereri.quodq3 ad demonicü fcribit
Ifocrates:nö trifti et demiffo fedpröpto&viuoiachilarivultu cé
vtvideantfalutare magis jodio habé.iocúdofq;feerga oés íbe
re.optimis aütvti:neq3circaridicula grauib?:neq; circa grauiari
diculis dele&ari.Mundiciãdeniq3pudoré:religioné:iuftitiâ: atq;
modeftiáfuare:gb?adolefcëtulorümores potiffimüdicitcötinea
ri.Quare&inftruétur comiter falutare:falutátib? mutua falutaa '
tionis officiareddere:veniétib? fimul&abeütib?fe officiofos pre
bere.neminicóuitiari:neminiirafci:fuauiter&vrbane cópellare:
fuaui* &vrbani* rfidere:cedere alijs facile:nöptinaciterfue infia
fterefentëtie.raro accúneceffefuerittfùlog:cófabulâtib? nö nifi
vocatos feimifcere:vocätib?jfto iteruenire:;p etate quéq;& dia
gnitate venerari.iferiores autinopes mime cöténere:cúbeniuoa
Iètiaalloquicúhumanitate colligere:equalib?moderationéêçfa
. cilitat£:maiorib* reuerentiâ fcipüe exhibere.nó effe monétibus
afperos etcótumaces audire;eisaffurgere:decedere devia: cerui*
 De Educationeliberorü, Liber I.
cem et genua inclinare:orietiäet inceffui oibufq; corporis ptfb?
modeftiäfümäigeftufq; decétes adhibere.cetera deniqs morü offi
ciaqvltimis trib* cóueniëter libris explicabim* diligétiffime ob
feruare.Habeteni facilitas et fuauitas morü in fe quiddâ quod fe
ipfumoibus cómédatlaccarü reddit:quod beniuolétiâ omnium
plurimü allicitatq; amorem.Cömouebütur aütjmaximefenio
res&eruditos hoies colere:cóuerfationeq3 eorü ac pfabulatione
deleétari.nâ magnú eft in pueris future virtutis fignü:cü libenter
eorücömertio gaudenta quib? poffütmelioresIdoétiorefq3fieri.
adherebüt igit illis affidue:quo% monitis&exéplis adoia bona
ftudiatanjftimulis qbufdä&calcarib? magis incitabütur.pecca
büt autémin?:et cúpeccauerintfacili9 etiã ab eis emédabütur.vt.
eniperfpeculüfaciei méda fiqua eft meli? deprehédit:deprehen
faq3diluitjitaper feniorü admonitiones pueri certi? errata fuain
telligent:intelligétefq3corrigét:in quib?nullú eft manifeftius bo
ne indolis iudiciüjcünö inuite fe moneri accoargui audiunt.qd
nö in pueris modo fedin omni infuperetate maxime cómendaf.
cótraq3 nihil peius his qui iniquo animo ferunt reprehenfiones
fuas:quos ignorantiafimpunitateq; malorü fuorum gaudentes
amarus femper finis manet.
(INeminis/aut cótumelijsjautplagis puerínimis
exterreátur.Etde modo eis adhibendo.
Capitulum.XVI.
ADhibebit auté modus ne minisIautcontumelijs nfmis
Éexterreátur:neue plagis cedätur.qui error parentum ad
3]modüinualuit putantiüminas &verbera adoptimâ fi
££É¤liorü inftitutioné magnü adtumétú afferre.cücötra tan
tus illis timor incutiat qui nec facile ad maioré etiâ etaté prouez
&tis auelli queât.debilitátur quoq;fepi? qitftultiffimeiplcreq; fe
mine faétitât.dúefferuefcëte ira quâ ne minimâ ipfe habét filios
fuos malo cedédimore modefliâ edocere volüt. Anxonem equia
tem romanü dú filiü flagellaret occidiffe legimus:cui* tanti mali
indignatione cü populus efi offiis patres fimul&filijgraphijs in
foro confoderentIvix Augufticefaris juis fumma auétoritas lis
berauit.Refert Iulian? iurifcôfult? futörëpuero difcëti ingenuo
filiofamilias parü benefaciéti qtdemöftrauerat.dü forma calcei
ceruicem eipercuteret oculü effodiffe.Quare cautius yerfent pae
 Neminis pueri nimis terreátur. Fo.XIIII.
rentes fnemédatione filiorú.Seruisenim ea non liberis homini
bus cöueniunt.indefitvt quiitaminaciter obiurgationib9 affici
unturcedüturq;iferulem quédam animü induant:deijciãturire.
fringãturidefperentidolorecruciëtur.etque illis gencrofa forte
mens inerat;pfternatur.formidátefq; oiìianihil tentent egregio
atq$ libero homine dignü.quecü animis tüetiam corporib9 plu
rimum obfunt.nâet peffimi inde humores generantur:etdefidia
exficcátur mébraatq;cötabefcunt,neq3 fecus acarbufculis nimiâ
ariditatéputamus/et pueris aufteriorem feueritaté nocere.docët
Hocet nos ceteraanimâtia.Non ení nouellis equarü aut vaccarü
fetibus verberaetcalcaria/aut ftimuli adhibentur.ipfi etiam iam
frenipatiétes equi ficrebrius verberétur fiunt morofi: contuma
ces:etad cuncta expauefcentes.Cótra vero blâdiore manu attrae
ctati generofiores euadiit.eadéq; eftboum ratio:quiet acrius ftia
mulis actifepius iuga detractant.Canum etiá nobilioré effe indo
lemvidemus eorü quos blandicijs magis et excurfandi licétiaij
minis etverberib? venator enutriuit.Afinis contragº animal fit
fegneftorpensiignauum:feruilifq; et abiectenature: non blandi
cias etpalpationes fed verberaet fuftes fivtile nobis eorü ferui
tium pararevolum? adhibereneceffecft.Hccení ipforú magis;p
pria:quéadmodü et feruorü fupra effe dixim?:quare aptiffime dü
alterutros cöpararet facer au&or dixit. Cibaria et virga et onus
afino.panis et difciplinaet opus feruo,mancipia eni plagis affia
cereatq3torquere magis cöuenit:quod eiufdé quáproxime fubz
ditfentétiaprobat.Iugü et lorü curuant collúdurü:et feruum in
clinantoperationes affidue,feruo maliuolo tortura et cöpedes.
Eadem quoq3ratione videmus teneras fródes ferrum refugere:
fentes cötraacrubos falcib?irunconibufq3 fuccidioportere:fic&
ignerigidafaxadecoqui:molles contra ceras liquefieri.Manfue»
tiorem certeinpueros oportet manüeffe.Neq3 hocdiximus quo
laxandas eis habenas ad cüctaipforum votaexiftimemus. nota
eftnobis mollis huius etatis accorrüpifacilis procliuiorq;advi
tium jadvirtutem natura: fed quod moderatio mitiorq; difci.
plinamelius ac facilius eos avitijs retrahat:ad virtutifq; amo2
rem inuitet.cui fummam quoq; credimus et prudentiam I et
exacti cuiufdam iudicij rationem adiungi oportere.nam bene2
factaeorum nonnunj laudare:erratafepius diffimulare.blande
etiáaliqiicorrigere permifccreq; laudipudoré:pmédationibufq*
 De Educationeliberorü, Liber.I.
obiurgatiöesalternaticöueniet:atq3vtres ettÉs poftulabüt nüc
fctãfeueritatevti:núcfauere illis et arridere:núc munufculis qb?
plurimüeaetas capitcü quidbenefacerecepintampli? etiã eos ex
citare. Predicádiitëerütacfummis attollédi laudib*gvirtute&
litteris pftantiffimiviriclaruerüt.ptraq; deteftádi qfceleratiffimi
viri perniciofiffimiq; habitifunt.narrandúerit quib? proinde hi
opprobrijs acpenis:illi vero honoribus premijfq; affecti fuerüt:
vthorüexemplo abvitijs exterreant:illo32 advirtuté incendane.
tur.Proderitetiâequales eo9. cüquidpeccauerit guiter accufare:
cótraq3cülaude dignüaligdegerintfumme pbareatq3efferre.cú
quib?cüemulatio effe foleat:ita laudari eos audiétes vtpares c5
fequi laudes mereantiadvirtuté excitabunt.vituperationib? aút
deterritivitiaa quib?illas intelligétemanaffeexhorrefcent. Erüt
et aliorum honores propter benemerita quefitiante oculos filiæ
orum ponendi.nam excitat non parum animos:necleues ad imi
tandum infigitaculeos publica que cöfpicitur aliene virtutis glo
riaetexaltatio.cötra quoq; curandum erit vt turpium hominu3
intueantur aliquãdo q illos fequunt opprobria.ficutiferuorü te
mulentorüqtlacedemonijin cóuiuijs faciebât nö quo alienemi
ferieque magis cómiferanda eftdelectari debeamus: fed quodali
orum dedecora plurimum exterreãt.plurimüq3animos ea cöfpía
cientiü auocét a turpivita quâ femp illa comitarifolent.Quarati
one magnü etiã adiumentü preftabit fi ad fupplicia jde graffatoa
ribus et ficcarijs acaliorü criminüreis fumunt afpiciéda aliquam
domittant.Infupet cura adhibebitur vt ab extraneis quo* graa
uisfit auctoritas advirtutëplerumq;exhortent: accu3deliquiffe
dephenfi fuerit acriter increpent, extraneo9. eni admonitiones
maiorem fepius jdomefticorú incomponendis moribus corri2
gendifq3peccatis vim habent.quin etabijjis equalibus fuis atq;
a feruis etiam permittendúeritvtmale eorum dicta ac facta alia
quando exprobrentur.quod et Monica cuius optima nos educa2
tiohecfcribereipulit pfuiffe admodüfub fimis ânis fuo locoina
fta dicem?.Ante oia quod aprincipio pfitis operis admonuim?
itafe ab omni labecrimis múdos cóferuareftudeätparétes:vtnia
hil quod turpefitconfpicere cöfpectúq;filijimitaripoffint.
(DQuö intelligendefintfhiefacreq dicüt filioseé
verberádos,&deartehabédai correctöeeog.c.xvij
 Deartehabéda incorrectione puerorü. Fo.XV.
$%WGG? Ecobijciat quifjqάmultorütam gentiliüquorúenu
I\\% mero extitit Chryfippus:jfacro¥etiáfcripto9 aucto
§ritate certa pbetur cedendos effe filios:fenferint vt li2
*buit:et nos etiämaiorüníorü nec quid&cóténendos.
au&oritatiinnitimur:Sedaudiam? facraverba. Qui diligit filiü
fuü affiduat illi flagellavt letef in nouiffimo fuo:et nö palpet;p2
ximorü hoftia.Equus indomit? euadet durus/et filius remiffus
euadet preceps.La&afiliület pauététefaciet.Ludecü eolet cötri
ftabitte.necorrideas illi:nepdoleaslet innouiffimo obftupefcât
détes tui.Nó des illipoteftaté iniuuétute/et ne defpicias cogita
tus illius.curuaceruicé eius iniuuëtute:et tundelatera illi? dum
infans eft:neforte induret et nö credat tibi/eterit tibi dolor ani2
me.Hisfubiügam? alia.Quiparcitvirge odit filium.Item virga
atq3correptio tribuetfapientiâ.puer autem qui dimittit volütati
fue cöfundet matré fuam.etcetera huiufcemodi.Quetâ nobiliat
tamq;fancta quis vnjiprobabit?Sed quãdo quidé defacris fcria
ptorib? agit:haudabijciendú eftetiâqâ Paulus cuius nec minor
eft auctoritas:dü ephefios docet.ita inquit.Etvos patres nolite
adiracüdiam;puocare filios veftros:fededucateillos in difcipli2
na&correptione dfii.Item qtcoloffenfesinftrués alio loco fcria
bit, Patresinoliteadindignationé;puocare filiosveftros vt non
pufillo animo fiant.Quocircafortaffeparétes3fiderare debebút
in filijsvtiquifq3veladvirtutélvel advitiü inclinari magis via
debit.näfitamliberalefit ingeniíìpuerivtfua fponte virtutis et
litterarü amorecapiat.fitverecüdus:fitmaiorib?fuis audiens:fit
ergaequales fuos máfuetus:nórefugiat labores:laudénó afper
netur:erretauté aliquádo: aut perperam aligd agat.Neq3eftení
quifjtâgrandis natuitâq;fapiétiapredit? qué non peccare aliqfi
cótingat.Dicat mihi qui cedendorü filiorú fentëtiâ;pbat. Dicat
mihi.infurgendüeritnein hunctaléminis &verberib?:et qd faz
criilli auctores precipiüttüdendanelatera illius erüt: percutienz
dus ne affiduevirga&flagellis:an potius qá Paulus monetitia
mendü nö erit nepufillo animo fiât:et qd nos fupra docuimus:
blädenópotius eritacdulciter corrigédus: nönüjetiá gd egerit
diffimulandü:ceterifq;infup queibitradidimus modis vtédum:
Atvbitâ mala prauaq;fit naturapuervtfruftrafecum dulcivlla
correctioneagat:coartamur anguftijs.cogimur peneillorú aff££;
tirifentétie:qüeforten6abreétiam itaprolataeft:gpopulo illi
 De Educatione liberorü. Liber.I.
hebreo cuiingerebatur cöuenire admodü crederetur.quicúdure
ceruicis effet nifiis qui fummaveritas eft falfo locutus eft:duris
nö modo verberib? fcdfuftib? quoq; opus e1 videtur fuiffe.Quo
rundätamen adeo faxea (vt ita dixerim)mens eft:vt quo magis
vel reprehédantur/vel vapulenteo magis indurefcât.Quare nec
tales quidem cedédos probare audemus.quiauté fententie huic
repugnâtes aliam fequi malint.illudfaltem velim fibi;pponant
therencianú.Negdnimis. Aut fi nobifcú fentientes rogent:quo
illos modo emendare[melioremq3ad frugem reducere meli?pof
fim?.Scim° certe difficillimü omniü effe naturas hoim ímutare.
permixtifq; femel nafcentium elementis aliam formam dare:fed
' ne illud quidem ignoram?:nihil effetam a natura infitum quod
non poffit non dicam offiino fed aliqua faltem ex parte corrigiifi
ars modo et docta monitoris manus accedat.Feras nouim° arte
manfuefieri. Canes quos natura ad ingluuiem pronos fecit: ita
quidam inftructifunt:vtcibo nifi iuffi appropinquare non aude
ant.a quib?,ppter adhibitâ eis magiftrorü diligentiâ maioraetiâ
quotidie fieri cöfpiciútur.Vrfos taceamus et fimias:quorü mule
ta quoq;huiufcemodi intueri licet. Sedelephátos dicamusiquis
eos nifi experientia demonftraffet domarivnj et fubiuga mitti
potuiffe:quod tamë arte&ingenio hominü factúefticredidiffet?
Leone auté quid animo generofius:quidcorporefortius: nonne
illü tamen qué nec minis/nec vivlla poteft catello verberato ad
idq; data opera parato doctus magifter exterret. Magnanimirü
eft humani calliditas ingenij:que naturevires quasextirpare nö
potuit/molliuerit tamen tenuiorefq3fepe reddiderit.Que res do2
cetetiam parentes qui peruerfe nature forte filios habuerintvt
incorrigendis eis magna artefmagnaq; fapientia vtantur.Vten
tur autem fiquefupra tradidimus precepta diligenter obferua2
bunt.quibus adijcimus vt quéadmodumverberibus quecatello
expertus educator infiigit exterreri leonem tam immané beluâ
modo diximus:ita'curét quib? huiufcemodi filijptigerint.infer
uos quorücedi,ppriú effefatis diétüeft:omné et irelet minarü1&
plagarü impetüeffundere:quibus nô fecus ac leones prudentiffia
mo confilioiatq* folertiffimaarte magis exterrebütur.
De cognofcédis diuerfis puerogeigenijs:ac fecüdü
diuerfâingeniaadhibédis etiamdiuerfis remedijs.
De cognofcédis diuerfis puero9. igenijs.Fo.XVI
Capitulum.XVIII. .
s3Vmmavero ante oia opus erit prudëtia atq3 métis iudi
¥cio in cognofcédafilio* natura: difcernêdaq; varia ige
fniorü indole:vt in emédâdis eorú morib? ficuti & in fa
zßnädis corporib? medici folét adhibeant cuiq;vitio atq;
animi morbo ptraria etiácorrectionis remedia.Näcü qttuor elez
métis cöftétcorpora nfa.quo£ jq;diuerfamvim obtineãt.Ignis
näq; feruoré. Aqua frigiditaté.Aer humiditaté. Terra ariditaté.
innatâ fibihabét:itaqtin quoq3 corpore elemétüdfiabif magifq;
abundabit:pares etiã 1lli morü,pprietates/paremq; naturâinfüa
det.qdetinreliquis animãtib? locis quoq; et regionibus accidere
manifeftü eft.Indefitvtin qb? ignis elementüpualeat iracüdos.
Aqueremiffos:Aeris hylares.Terretriftes effe videamus. Caute
itaq; pfpiciéda erit puericuiufq; natura.Süt eni aliq in qb? elucé
videntfuauiffimitanjflofculi gdáfuturep fe fümeiexcellcntifq;
virtutis:ceterü timidioris fütj cöueniativerecüdiorifq; ingenij.
Alijiterriti/audaceslactemerarij.nónullos videbis loqces &gar
rulos:alios dcie&is interrã oculis&vix cum iuffifunt loquétes.
Multos tumidos&inaniter gloriátes:plerofq;vere laudis&glo
rieappetétes:quofdâ etiã animi abiectiffimiacnihil eorú oíno cu
råtes.Alios leues incóftâtes Ivagabüdos:atq3 alios etiâfolide &1
tegre métis.Sút qmaiorib? parere indignétur:füt q&minorib?
libéter obfequátur,funt glaborib?& vigilijs nöinuit1occupenf.
funt gignauia turpiter acdefidiatorpefcát,funt qoim q habét;p
fufiffimiappareãt.funt qtenaciffimi:gbus nihil möftruofius:vt
quâ nondüexperti fuerint inopiâ longe quafi ea defecturi ptime
fcät.Capiütur gdá litteris &bonis artib?.nönullieas inuifas ha
bent.multis vite frugalitas:plurib? etiâventris faturitas & iglu
uies placet. Aliqui mitis & máfueti animi:plures auté ad irâ;pni
Alios paxIquieslaccócors vita:alios iurgia & cótentiones delez
ctant.táta eft humanorü animo% atq; volütatü varietas:táta dif
fenfio.Diuerfiigit in inftitutionefilio$ modi adhiberi debebüt.
Nãq;ali? inuerecüdo &audaci:atq3 ali? timido &cuiad minima
queq3rubore orafuffundunf.Hiceni laudib?alédus ac munufcu
1isfepius erit inuitâdus:applaudendü nönungj atq;arridédü. cü
illo aütrifu nüjet blãditijs:obiurgationib? fepi?: triftiore femp
fronteminatioreq; oculo vtendúerit.neficötra obferuet láguea
£cathui* animus:;pfternaturiobtüdaturifummâq;tádéindefpe^
 De Educatione liberorü, Liber, I.
rationem deducatur.illius vero inanielatatumore mensgeftiat:
foluat:effundatur:nimiamq;infuicöfidentiâpreceps deuoluaf.
Precipuü quippe efttimori&verecüdie obiectü laudis remediü:
quavtiaffurgere acbomäinfui fpem adduci folent nobiles&bfi
cöpofiti animi:itaimoderatiet effrenes tumefieri magis et infoz
lefcereiactanjadauctú longis imbrib? flumen excrefcere: quecú
1his peftilétiffimo veneno cedat:at faluberrimâ illis medicinâafa
ferrepfueuit:inftar quarüdâ herbarü quas et iuuãdiet nocendi fi
mul vim habere cüadiuerfis fumütur expertüeft.Deniq3vt Gre
gori?na3an3en? fimilëi modú docet epifcopos in correctionefub
ditorü:laudari;pfuit multis:alijs vituperari.vtraq3fi in téporep
ferátur.alioquin magis iportune plata nocuerüt.alios cófolato2
rius fermo correxit.alios increpatio:et alijspuenit corã omnib?
argu1aliis fecretiuscómoneri.nónull1eteni q monita fecretiora
cótemnütierubefcüt verbo publico notari:alijautépublice corre
pti impudétiores fiunt:fecrete increpationis myfteriúveneråtes.
Aliorüpuenit obferuari offitadiligéti?ietvfq3ad minimú difcuti.
eorü precipue quidü mala fua arte quadâ celare fe putât erigunt.
aduerfum ceteros et inflátur. Alio¥ oportet nönulla preterire:et
vidétes tanjnövidiffe:et audiétes tanjnon audiffe,interdüetiâ
irafcidebem? aliquib? nö irati:etcótemnerealiquos fednö cötéa
nentes:et defperare nö defperätes, quâdoquidé ita vniufcuiufq;
requirit ingeniú.Eadé quoq3 cenfemus obferuâdain alijs quorú
modo ptrariaingenia expofuimus.Porro fingulis aliaetiâ adhie
bebútur remedia.vt fc3 loquatiorib?frequëtiores turbas etcöuéa
tus hoim:taciturnisfolitudiné nimiam interdicamus. Alacriori
hustriftem vultü:triftiorib? alacriorem oftédamus.leuib?&vae
gabüdis ne quid,parbitrio agere cöcedatur: folidis et cöftantib?
ne deneget.Induftrijs&laboriofisvt remiffio fepius defet relae
xatio.Segnes et ignauivtadexercitiafrequëter aclabores impel
látur.Tenatiores nefinátur peculiacögregare.profufiores nedia
ftribuendi paternieris vllâ habeant facultaté.Ingluuiofivt laue
tiorib? méfis inftructioribufq35uiuijs nunjadmoneátur: fobrij
et frugales ne oinoarceátur.Officiofisiquietis1mâfuetis vtmula
taquevelad vefcédum/vel amiciendüIvelcöuerfandüpertinent
largiore manu permittant.Indignabüdis:ptentiofis:iracüdis ne
quid horü laxius/effluétiufq3indulgeat.Prohibédaerütillis ma
gno ftudio quecüq;adexcitandäfouendâq;irâ nataeffevidebü2.
Nefilijs duriores caftigatöes adhibeáí.Fo.XVII
tur;ppter calefcëtia motu quodäeo8 ingenia:quibus cöcitarifa
cile acriufq3et acutius moueri vti et femine folent.licet abundás
magis humidielemétivis nö diutius eos finat vehemëtiufq;agie
tari.virorüeni ppter ficcam etatem perfectüq;iam in eis calorem
grauiores robuftiorefq3 funt ire. Nó erunt permittédicibos aut
lautius aut abüdanti?fumere:quibus nöminus animos jcorpa
intumefcere etdiftendi cótingat. Sedjmaxime vino abftinebüt
tanjmaiore;ppter feruidâ eius naturam ire irritaméto.quod pla
tonem et medicos precepiffe fupra fatis diximus.
�LNefilijsautduriores caftigationes |aut mollio
res blandicie & palpatiöes adhibeant.Capi.XIX.
Ecitavt monemus in educatiöe liberorü parétes obfer
uabüt. Dulci? eos blâdiufq3ppenfo cuiufq3 ingenio in
ftituétes:qcücuftodiétillius ctiâ quâ retulim? facrefè
ftentie meminiffeeos oportebit nö effefcilicet tfilactan
dos eos,nô ludédücüeis.nö corridendú illis aut cödolëdü. non
poteftatem dandâprefertim feminis:quarü etiämafus agit peria
culum.quib? et alio loco ícipit nö effe ofidendâ aparentib9 facié
hilarem;feruandüaür effecorpus illay.corruptioré enim hecani
mum folutioréq3efficiunt:que auidius matrib?maxime fieri cöz
fueuerüt.quarü,ppter modicâ rerum cognitioné et experientiâ:
indulgétior eftjparfit curaftudiüq; propéfiusquareIvanaquae
dam et femineateneritudíe fiqua indoles pbitatis. fi qua imago
generofitatis in filijs elucebat.fiquideis virilis roboris inerat có
fundít:extenuât:minuít:que gaudentib?illis colletant.merétia
bus cödolent.ridentib? applaudüt. flentib?collachrymant. quin
et lachrymas abftergüt;crebrainfup iungentes ofcula atq3 ample
xus.Petentib? nedenegant quicj.recufantibus acquiefcüt.conj
rentib? vel equaliüiniurias/velfceptorum plagas fauét:actangi
feipas lefas exiftimantes affentiunt: licétiam deniq3 1llis omné à
rumcúq;volútas fuerit permittüt.Quidftulti??quid prodigiofi?
hactanta quajcipue matresvtifoléteducãdi facilitate et indula
gentia dicipoffit?quis adcorrumpédos perdédofq; filios aptior
vllus modus excogitariqueat'nö imerito has tales admonuiffe
videtur facra illafentëtia.a quibus fivel corneliegracco* mattis
veleurudices illi? hieropolitanejuis barbare q filios et morib?
et litterisjclareinftituerunt veftigia obauiturgato; Cette
 De Educatione liberorü. Liber.I.
eas inftitutionis fuefruct? maneret:jqui ijfdem etiä fibi verbis
fìnunciatur.növiderent filios;pximorum hoftia palpátes:nó p
eis pofteapauerét:nö cötriftarent:noncöfunderent. nö obftupe
fcerent dentes fui:nondoleret animafua. Quo9: fi nobis electio
proponeret:probaremus nimirü quodfacri auctores illi dixerüt;
cedendos magis effefilios jpeftilétiffimis blanditijs lactandos:
licentiufq; poteftatiacvolütati,pprie dimittendos.neq; aliudcre
dimus fefififfe fapientiffimos illos viros qui fentétiam noftram
non dubitam?:cü ijs fimul tamen que adiecirn? educandi ßcept!
et laudarent et approbarét:et tang dignioréverioréq; fufciplena
dam effe predicarent.Quare parentes itacaute et prudenter filios .
educent:vt ncctanjafellos eos cedant. nec affentatiüculis hifce
1neptiffimis tanjcatellos quidelitiay caufa tantum habenfcora
rumpant: fed media gradientes via: nuncblådeinunc feuere/vt
cuiufq; vel rei vel tëporis ratio vocat moneant:itaeis illi femper
audiét:ita moré gerét:ita erit eis illorüppetuovita dulcis atq3ioz
cunda.Quos fi contra nimia cü licentia educauerint:ne mirentur
poftea fidelicatiori hcentioriq;vite affuefactidentfeignauieetfo
cordie:coinquinentfe omni labe turpitudinis.fiant ei rebelles fi
tanjequi indomiti (quod facra docent verba)euadâtduri et pre=
cipites.Aduertät quod Crifoftom? fuper epiftolam primâ beati
pauli ad timotheü fcribés ita dicit.Audite hec pfes vfofq; filios
in difciplina et correptione dfiieruditefumma cúdiligétia. eft ei
iuuêtus fera plerúq;:indiget inftitutorib?imgfisipedagogislaffe
clis/atq; nutritorib?/vociq; res époftadeo exactâ diligétiäeä5tia
nere poffe:nö fec? acequ? qdâ indomit?: velutiferaibeluaihmói
gppe iuuétuseft,fi igit illiabijis ftati initijs atq;afima etate lez
ges optimas íponam?:minimú pofthaclaborabim?.vegecófue»
tudo ipavirtut{i legétrâfiet.nihil eos agerepmittam? ex ijs jno
xie iocüdafunt:neq3 illis vt pueris idulgeam?: atq;afioiaillos in
pudore acfobrietateferuem?.filij ergo ingt adeoverendi fint pre
morü honeftate et fingfari pudicitie laude:vt ab hoíbus et a deo
1audes mereanf:difcátcótinere vétré:abftineáta fupfluisfumpti
b?:et oí magnificétia apparat? difpéfarefua;pbe nouerit.piji pa
rétes fint:fubditiiet dicto obtéperåtes effe difcát.itaei & parêtib?
ipis ingétes Émiorü adijciét cumulos:atq3 itaofa 1 deigfiamfalu
téq; nfam fient.Neq; enipui meritieftindultos nobis a deo libé
ros ad ifiius exercere militiâ:eiq;ab ißis ffantie änis dedicare,ná
 Vtparétesexemplümonice imitent. Fo.XVIII
fieiufce educatióis fundamenta iecerintimaximisafficiendi funt
premijs.quéadmodü fineglexerint guiffimis cruciatib?.népe ení
et heli;ppter filios perijt.illos quippe cü acrius exercere debuiffet:
verbis tantülenib? monet.quare recufans illis feuera increpatiöe
moleft?eélet eos etfeipmpdidit.Itaagát parétes.itafeduleexejn
tur.Cogitétnô in teneramodo fed grâdioreetiäetate jpernicio
fìexéplifint affidue palpatiöes et affentationes:idjmaximevide
relicet in magnis fdiuitibufq; acprincipib? viris qui quo magis
fciferidentifq;fortune fauore efferanfieomagis etiâ tumeãt atq;
infolefcant.tüdedignétur infimos quofq3et afpnentur: ac jfi pu
tereeos putét5ctanarefaftidiát.áscünemo rephédere nec digito
gdëattingere audeat:oës aüt laudét atq3 extollât:tävalidaé affen
tato* pefhs:eo deueniütvt qvel dixerint vel egerint:licere etiá fi
lbicúctaarbitrent.Quarejclaraeft illaMarci Catonis fnia in fine
cipio ofonis quâ dixit pro rhodienfib? infenatu.Scio(inqt)fole
replerifq;hoibus in rebus fcdis,plixis atq;profperis animü excel
lere:fupbiam atq3ferociam augefcere.Quod et facete prudéterq;
apoeta illo tetrafticho oftendittr.Sepe rogare foles ülis fim pri.
fcefuturus.Sifiam locuplex:fimq; repente potés. Quemj poffe
putas mores narrare futuros.Dicmihi fifias tu leo qualis eris.
CLVt parétes exemplübeatemonice matris bti Au
guftini in his quefupradictafunt imitent.Ca.XX
-<; Ifcant igitur parentes falubribusfanctifq; monitis filie
{os educare.difcant a molliculis abftinere blâditijs.fub
'geant animum innumerabiliaque ex omni fcrme angua
£e£fo certatim fefe offerent: exempla eorum qui propter
molliorë folutioréq; educationëpeffimi caufam exit? filijs ßftite
rüt,5quoq; gfeuere fctéq; eos cducatosadfummâ laudé et gfiam
euectos habuerunt.Ante oía vt ad eâ veniam? j nobis ifta diffez
rendi caufam dedit:ponant ante oculos Auguftini matré, cófide
rent qbus illavel inftituta eft:vel filium etiã rationibus inftituit.
nam preter diligentiam matris fub difciplina famule cuiufdam
enütritafuit:quecum effet et natu grandior: et prudentia quoq3
ac vite eximuafanctitate predita:nó afperiorib?eam plagis cedés:
aut ineptiorib? delicijs deliniés: fed moderata fobria diligentiq;
fcmpvtens emendatiöe:tam egregijs illâ tamq; fanctis moribus
educauitIqualibus poftea per omnem etatem fumma
- -
ageu
1]
 De Educatione liberorü. Liber.I.
atq3admirationevtfupraexpofuimus fempexcelluit. Nimium
taliter illainftitutafilium poftea nouitpari inftituédi modo neq;
aufteriusineq;blandius jpar effetadmonere. fuit quidem a pria
mis annis Auguftinus et vere pietati infenfus1et turpi libidine
corruptus:fed quitamentalis erat et patris exemplo &equalium
fuorum peffimacöuerfatione.cótra illüpia mater et ad pudicitie
et ad vere fidei pariter amorem fedulo exhortabatur, faluberria
mifq; monitis affidue inuitabat cuius precipuü eftillud ac memo
ratu dignum: qycum pater eum in balneis adque ducédos filios
fupra,phibuimus:vidiffet pubefcentem et inquiete indultü ado2
lefcentia:vtipius verbis vtar. quafiiam ex hoc geftiret in nepo*
tes:gaudens matriindicauit:at mater cuius in pectoreiam incho
auerat deus templum fuum et exordium fancte habitationis fue
exiliuit pia trepidatione actremore. et juis nondum fideli filio
timuit tamen vias diftortas monens eum fecreto cumfolicitudia
ne ingenti ne fornicaret:maximeq; ne adulteraret cuiufg vxoré.
Ita filium mater et fapienter et fancte admonebat.Sed preter hec
quod et fupra docuimus vt per alios etiã admoneretur magnam
curam adhibebat.fi quos forte aderudiendü eum atq3ab erroria
bus retrahendü idoneos inueniffet.Precipue aüt idegit cü antifti
te quodã:qué cüenutritüineccfla et exercitatüin facris libris itel
lexiffet:rogauitvtcü filio colloqueref:refelleretq;errores eius.qά
cum recufaffet (et prudenter fane.) g, indocilis adhucvideretur
propter inflationem noue manicheorü herefis:fuafiffetq;vt pro
eo tantü deum rogaret:fperaretq; quod et fibi afas cötigerat. lez
gendo per fe reperturum eüquis ille effeterror et jta ipietas. nol
let aüt ipa acquiefcerefedinftaret magis rogás et vbertim lachry
mans: 1lle iam fubftomachäs tedio,Vade(inquit)a me:itaviuas.
fieri non poteftvt filius iftarum lachrymarüpereat.quod illa ita
fe accepiffe ac fide celo fonuiffet.folitâ quoq;fepefibi dicere Aua
guftinus refert.Hui? igit matris quã ante oculos ponédâ offiib?
non immerito ante monuimus tam fingularem in emédatione fi
liorum moderationé atq;prudentiâ tam fedulâcurâ] tam piam
follicitudinem ftudiofeparentes fequanf. neq;aliam quáin filio
pubere geffit.puero etiâ adhihuiffe exiftiment: quäcü imitarivt
toto eos ftudio facere preftat propofuerint: nö tam quos filio ip
fatradidit: jquos ab altrice etiam viuendi mores fanctiffimaq;
monitafufcepit1 mirariatq*amplecticonueniet.
 Vtparétes liberos bonis difci.iftruât. Fo.XIX
CLMapheivegijpatria laudéfis:de Educatiöe libe
re ro£ eteo£ claris morib? Liber .II. icipit feliciter
(IDExhortatio vt parétes liberos lfis et bonis difci
plinis inftruant. Capitulum.I.
3R*y* rgg Acten? qualiter ad mores cóponendi fint libcri
Ídifferuimus:núc
}
cöuenienter quomodo litter!
Wacbonis artibus inftruendierüt: dicendü a noz
:] £bis videf. Quarehaim adhibeât:atq3 in erudié
Ä fdis filijs totos hicingenij neruos pentes intéz
$. §'dant.namfitantacuraetanxietatecumulandis
B. &%2^£opibus augédifq; patrimonijs inftant illorum
caufa:gto maiore eos incúbere oportet vt litterarum ac bonaru3
artium longe digniores preciofiorefq3 illis thefauros relinquât.
quippe cum he certe perpetueftabiles:illevane momentaneeflu
xeq3fint:atq3 he delectent folenturq3 omnem etatem.fintq; quod
Ariftoteles dixiffefertur inter profpera ornamentum. inter ad2
uerfarefugium.contra perpungant ille inftar fpinarü. vexentq;
ac amariffimasfepius generentcuras:etcum deperierint magno
eos a quibus poffidebantur cum contemptu ac ludibrio derelina
quant.Hortétur quoq; he ad virtutem plurimum atq; incendât :
illevero vt Poffidonius aiebat. malorum fint omnium caufa et
irritamëtum, has neq3expilare furesineq;eriperehoftes:neq;vl
lavis maior aut incendijauttempeftatis auferre queat. illas nüc
potentium hominùconcuffiones:nunc latronum incurfus:núc
bellorum impetus;nuncvorax maris voraciorq; etiam fenerato
rumabyffus diripiat.Quareveriffimum Neronis illud ad Senez
cammagiftrum fuü refponfum licetfimulatum fuerit: cü multa
et magnaqueab eo fufcepatdonacömemoranti ita dixit.Ratióe
confilio.preceptis pueritiam.deinde iuuentámeam fouifti:et tua
quidemerga me munera düvita fuppetet eterna erunt.que a me
habes hortiet fenus et villecafibus obnoxie funt.Egregie etiã il
lud Stilponis megaréfis philofophi memoraf.quicum capta dea
letaq;fundit?ademetrio vrbe: amiffifq;liberis et vxore iterroga
ret. niigd dänüindevllü paffus fuiffet:nullü oino refpondit, qä
exvirtúte nihil vngbellú auferre poffet.Necdiffifehuic aliud bi
antis fieneifuit:cuiëìeuerfaitidè patria abeüti vacuo diceretq?
piâ.cur nöaligdfaltébonoy fuo£ fecüferret.Ego ingt ge
 De Educatione liberorü, Liber.II.
meamecü portoilfas &fapiêtiâfignificãs.Inçipulchrüéqάnos
admöet ariftipp?ille philofoph?foëtic? quécünaufragio facto ad
rhodiéfiü litt* vis tëpeftatf eieciffet: cófpexiffetq;defcfitiöes ijfdá
geometricasiexclamaffe tradütcohortatúq;comites fuiffevtböa
fpe eânt: q hoimveftigia videret.árü fiduciaerect?ftati oppidüfi
mulq;gymnafiüpetijt.vbicúmulta de philofophia elegâtiffime
differuiffet âpliffimis eü donis rhodiéfes ornauerüt.gb? nötä fia
bijcomitib?ét adoia eis neceffaria abüdefubuétüeft.íjs & pâtes
demü domú redifrogãtefq3gdnäpfiereferre eis mädaret.Hecita
renüciate ait:tales liberis opes taliaq;viatica panda effe q naufra
giù êt paffos ipos fimulenádo feqrenf.O dignáphilofophovocé
Ojparétes merito oës audireiauditâq;ppetuo cuftodire debeät.
Cui? fuit &aliud prudent dictii.Rogás enigd differret fapiës ab
ifiptête.mitte(ait)äbos nudos adicognitos et difces.Sed gd&al
ter Teophraftic? Ariftipp?dixeritjtereüdünö eft doctü ex oib?fo
lü neq;in alienis locis pegrinü.neq;amiffis familiarib? et neceffa
rijs inopê amico8e:fed in oiciuitate effeciué:difficilefq; fortunefi
ne timore poffe defpicere caf>.at qnödoctrina3 fed felicitatis pfi
dijs vallat?eét.Lubricis itinerib? vadété nó ftabilifedifirma cöa
fiictari vita. jj haud felicitas vlla puätda fit qvirtute et lfis care
at q ingenuis nó fit difciplinis ornata.náneq; diuitie et opesüs
módixim?.neq; corpis valitudo aut robur:neq3 generis claritas:
neq5gfia quanihilinani?eéTeophraft?dixit.ncq; formeelegãtia
quâ idé quoq3tacitâ deceptioné. Bionalienübonü.Socratesvero
modici tpis tirãnidé appellauitI beatitudinëvllâ afferre poffunt.
que infirma magis oiaatq3 inftabiliafunt.fola aút que cöftans fé
per eternaq5pmanet felicé hominé reddit virt? bonarüq; doctria
rüiftitutio.Cui 5uenit qy focrates rogat? an pfarü rex felix fibief
fe viderct:nefcio(inqt)üntüvaleatvirtute et doctrina.Eas igitdi
uitias filijs pentes parabüt:qnövane inanes atq; fugaces exiftât:
ös nö fortune vis vlla qat adimere:fedqcü animis métibufq;cö2
iiicte nullo deficiâtcafu:ppetuoq; duraturefint tpe.Queficraffio
res gdänö multü forteeftimabüt.atne id faltë cöténét qtAriftip
pus rogâticuidã quoná melior euafur? eét fili? fi erudiref.rfidit.
et finulla alia recerte vel in theatro nó fedebit lapis fup lapidé.il
li vero fi ita dixim? filios erudire curabùt,honorabiliores etiã qá
Ariftoteles dicebat erütjfieos folügenuerit,gei genuerit viuéa
«ditií:qaüt erudierint bfietiäbtéq; viuédiauctores eá cófìat. Qã
 Vtpueriifeptimoänolfis tradant. Fo.XX
adeo magnifecerütatheniéfesvt poeta% qdäantiquo* dixeritiö
fedignoseos laude arbitrariq, cùoim grecorü legib9cogantpen
tes a liberfali, Atheniéfiünööësnif hi qliberos artib?erudijffét.
QLVtcüadfeptimüannüperuenerit pueri lfis tra
dantin publicoaliorüauditorio.Et fiemulto difcé
di labore grauentur. . Capitulü.II.
>es<TVibus cú tanta;pmittant:nemo eft quënö maximâ in
Yeruditióe filiorü operãdare oporteat. quo recte aút mo
jdo finterudiédi;id quod adnos ptinet qtü per tenues
><îvires nfas licebitabfoluem?.Principio igif qd &ab an
tigs íceptum eft:cú feptimü ad annúpuenerint/tradédierüt ma
giftris.neq;ad maiores differenfânos/aptior eft enim tenella illa
etas jcunq3eiimfimunt quéadmodü&molles cerefigillo% vefti
gia ppetuo fixa retinere.Curabüt aüt prudent ne mfto difcêdi la
bore eos fubito guentiquod et aratores equogq; domitores con
fueuerüt.dühi equulos frenofilliiuuencos iugo affuefaciunt:ne
ueinfcholis affiduecüceterf moraricogät.fed fpectatores magis
difciplinarüquas ßcepturierütjdifcipulos fibifufcipiant. quod
et in nouellis vitib? doctivinitores faciüt. js nevis ea£ extenue
tur non multü ad,pducéda vina curant extendere: donec in folia
diorem ftirpé durioréq;fuccreuerint. Proximúerit vt cü firmari
magis eo8. anniceplnt in publico quo cetericóuenire puerifolét
auditorio doceátur,nó domi(qd aliqui crediderüt) fub fiuatipce
ptoris curahabeãt.nä&amuliercula£ feruorüq; cöuerfatiöe:do
meftico* jq3acfordidorüpfepenegocio% afpectu mag(fegrega
bunf:etafolitariaauertentvitaiq maxie illietatitimëda é: ne qá
plerifq3cótigitieo deueniätvtpfpectib*hoi3öfivmbris qbufdäac
veluti ex abdit{eductiloc{defreanf.ápiceatanj macfa gndiores
' poftea étânos fepi?comitaf.pterea alter alteri? fi 1 fcholis erudié
tur meli? exëplo atq;doctria;pficiét.hui? nãq; laudata virtute ex
citabunt.illi?rephenfis vitijsexterrebunt.atq;ita vel fpe laudis
vf metu obiurgatöis meliores euadét.Cauëdü vero erit ne muta
tisfepi?pceptorib? diuerfasadfcholas erudiédimittäf.nänömi
nus igeniagplâtariavbimultotiés träfferunt.autvinavbii alia
vafacrebro tranffundunt lediatq; detrimentum'paticontingit.
(IDAn extradomumautpatriamad percipiédas lit
teras filijdimittédifint, CapitulumgH - 111}
ur
 De Educatione liberorü. Liber.II.
{Ofthecadmonëdifumusne extradomiì autpatriâfub
{%) Jalio&gura alendosiedocédofq; liberos dimittamus.nâ
( § 24í nullus fit infilios intéfiorjparétum amor:veri etiä
£aSx*$fimile cuiq; videbitur neminé eo9, diligétiorëcuräjip
fofmeta quibus genitifunt effe habiturû.Quare vetus et perface
tii illius diétü memoratur qui rogatus quid equü magis piguefa
ceret:oculus dfiirfidit.Quáj ppter melioré educationé nimiáq;
indulgétiá q p deliniméta muliebria feruorüq; affentatióes frea
quëter fit adeo fepius refoluátur atq; effluât:vt fati? fit eos apud
extraneos i alijs ciuitatib? ablegare:vbi&minus fibilicétieaffua
mét:& magis p arbitrio cú&tafacere erubefcét.Qávbi prudés pa
terfamilias aiaduertit:caute pfpiciet&famâ & mores&amicitiâ
cuius filiü fideicureq35mittetne cü ecarybdieü liberaffecredidea
riti fcylläftulti? icöfultiufq;pcipitet.Cauebit quoq;ne i oppidú
aliqâ qá multotiés fit:vbi nulla dignitas mo¥:nulla habitato}.
gfiofitas&elegãtia habeafeü trâfmittat: neue 1vllâciuitatëcui?
ícolas fama fit perniciofo alicuivitio&qtmaxie illietati noceat
deditosiiclinatofq;effe.Sütenivthoîm ita&ciuitatüa naturaifi
tafingularia qdäac;ppria ingenia:gbus ducétib? fuü queq;vitiú
feq:atq3(vt ille ait)fuos queq;pati manesciuitas cogit.Täta auté
eft vis pfuetudinis:vt non alios acaceteris in quauis velnativel
enutriti fuerint ciuitate obferuari mores pfpexerint/fufcipiãtetiâ
puerifufceptofq3ppetuo retineát.Quarexenophilü pythagoricü
dü rogaret quo paéto filijegregie erudiripoffét:reéte refpödiffele
gimus:fi ex bene inftituta ciuitate nati effent.Que cú iferuis plu
rimüpoffefcribat.Vlpian? iurifcöfultus quis növel parêvel ma
ioréin ingenuis etiávim habereexiftimabit:inquiteni qmâcipia
vëdütinationé cuiufq; i véditiöe pnüciare debere:q; plerüq; naa
tio ferui aut,puocet autdeterreat emptoré.idcirco intereft noftra
fcire nationéjfüptünäq;eftquofdâ feruos bonos eé qa nationis
füt nö infamate.quofdá malos videriqaeanatiöe füt qmagis in
famis eft.Quivero puo quopiã oppido ortifuerintvbi erudito9e
nö oppido facultas habeat: pbädüeft vt adcelebres doétifq;pre2
ceptorib°refertas vrbes mittãtur:quéadmodü &auguftinus quë
non fatis repetere poffumusatagatéfimunicipiovnde ortus erat
admodü tenui ad madaurenfem vicinâ vrbéiac mox carthaginé
miffum feaparétib?fuis magnacüeo% impéfa ac oîm admiratio
ne atteftatur.Sedvbi qs infirmioris prime etatis ânos excefferit
_

Vtpedagogi puerisadhibeant. Fo.XXI.

etiáficelebriiciuitatenat?fit: nö pigeatinquit (addemonicúfcri
bës Ifocrates)lögüiter,pficifci ad audiédos eos qdoétiores habe
ant:turpe eni effe ait mercatores tot&táta maria ptrâfiregía auz
géde rei&fubftätie: iunioresvero terreftresvias cülögiores fue
rint nö poffe vt doétrinâ vberioré affequátur libêter ferre.
CLVt pedagogi puerisadhibeantur:acquales eligé
difint. Capitulum.IIII.
§Vta etiänö mediocris erit habéda fip facultates licebit
§.vtpedagogi pueris adhibeátur:actales quidé quo* do
Ζξέtrinavita quoq; et mores publico teftimonio pmédéa
¥ tur.Cauendü fed jmaximeeritafeditiffimis quibufdá
hircis:quo% cure nö magno fine picfo tenelli adhuc hedipmittéz
tur:mirüeftenîvt non tãdo&rina3 Écepta jmo£ etiã exëpla ab
his fub quo£ cuftodia pofitifüt pueri hauriätifirmiffimeq;tenea
ant. Alexãdrü illü magnütradüt galeonidepedagogo fuo & mo
rú&inceffus ctiávitiapuer acceperatinüjafe delere potuiffe.lau
dât aüt oës quâ Alexádriipius pater Philippus dünatú illü fibi
intellexiffet ad Ariftoteléhifceverbis epiftolâfcripfit. Filiú mihi
genitü fcito.qάegdédijs habeogías:nótá;pindega natus j;p co
g, eü nafciptigit tpibus vite tue. fperoeni fore vt edoétus erudia
tufq; a tedignus exiftat:&nobis & re£ ifta£ fufceptióe.Proderit
quoq3 cödifcipulo9: quépiäeruditioré filio docédo pficere qui &
magisydoneus videbit fidomefticus/aut fäguine iüétus aut fra
ter etiägerman? fueritiqdfapiêter faciütpfes qdâ familias qui fi
lios minores natu maiorib? erudiédos pmittüt qres fümäparit
vtilitaté.nä& minores maio£ do&rina meli?celeriufq3,pficiüt:&
maiores q antedidicerút efficatius méorie pmendât,affequüturq;
illud infup qt 1 refamiliari nö puipöderis effe iudicam?:habent
eni a minorib? maiorei veneratiöe:timenfq3 iftar patrü:oriturq;
;pinde(quâ rarâ Nafo effe dixit)firma q inter eos ac pcors fép gía
pfeuerat.Nó erit etiáptêpnëdü vt parétes ipficüe fcholis filijrea
dierintpedagogoy vicéfupplétes repeti ab illis ea iubeät jinter
diu amagiftro didiceft:qdidoëtü qndâ patréfcio feciffe:qtäj162
geoim qfe corärecitarétur gnarus effetrejhendebat fepius filiú
atq; eo animü illi? adducebat vt follicitius doctrine ícipiéde ifta
retineapfequé eruditüexiftimabatvllaexpterephédi pof£t. §3
&cóferét plürimùdomeftic? qitrapriuatas domios habcbitvfus
 DeEducatione liberorü. Liber.II,
1atineloqndi:quéadmodúfcribit Cicero de curione illo gcúlfaa
rú admodù nichil fciret indoctus oîno ac rudis: vt nec poetâ nec
oratorë aliqué vnjlegiffet:latinetfinöpeffime loquebatvfutfi
aliquo domeftico:nã magni intereffe dicit quos qfq; audiat quoa
tidie domi: qb?cüloquata pucro:quéadmodü patresl pedagogi
matres etiâ loquátur:affert eiufmodi quedam exempla. fed preci
pue Cornelie matris graccorum:incuius fermone egregie educa
tos filios ex litteris quas illa fcripfit apparet.
Quales magiftripueris erudiendisadhibendi fint
Capitulum quintum.
Agiftro9. vero a gbus publice edocédierüt diligédog:
curâ maioré etiã habere oportebit:vt qâ de pedagogis
diximus graues fintiprimis:libcriq; ab oivite crimine
L-a
---- De hincegregie docti, Nã quéadmodü 11utricü quâto
purius incorruptiufq; lacfuerit tanto infátiú qeo aluntur valitu
do magis atq; robur adiuuat, ita hi quo electiores lfas & mores
habuerint:eo etiã difcipulis firmiora relinquét;pbitatis &doctri
ne alti? demú furrectura veftigia. Necdubitádúerit qnajìncipio
preftâtiffim? illis doctor eligaf:licet ad imbuédârudê adhucetaa
tê mediocriter etiã doct?quifq3 acgregari?fufficerevideat:ná quo
eruditior fuerit eo facilioréclarioréq; doctrinâ miniftrabit:qpue
ro£ maxime nutrit ingenia:iacétetiâ ieis certiora lfarü ac rectio
ra fundaméta qnö aliter ac iacta fuerint ppetuo fecü fedebüt atq;
infixa pdurabüt.Regréda eft auté precepto% eruditiovt difcipua
lo3 tfi nimia multitudo fugiéda fit:ná multitudiné docédidiffi
cultas:difficultaté negligétia:negligétiá defpectio:atq3poftcuna
cta:ois demü &tjis &eris fegí pditio Euitãde igit erüt fchole q
nimio difcipulog. gcurfu frequëtent: neq; effi facile quis etiâ erua
ditiffim? magifter vbi numerofioréjferre queatdifcétiú gregem
1iabuerit:fatis vnjoib? facéatq3vacare poterit. Preftabit quoq;
eruditores eis preficere:inhúanitas atq;vt ita dixeri ariditas maa
x!me ipedit,pfectú qad lfas ieaetate fit Imitátetiâ facillime pue
ri mores quos imaiorib? fuis affidue cöfpiciüt.In quo preclarü il
1ud eft qifapud platoné educatü puerü ad parentefq; poftea redu
ctücü fublata voce excädefcëtë2fpiceret pfem dixiffe ferüt:nunj
hoc apud platoné vidi.Catoni fuit pedagog?farpedon höcomis
atq;vrbanus:& q verba magis jverbera ipröptuhaberet:quod
Vt parétesfamiliaritatéhabeätcú,&c, Fo.XXII.
'illiadmodü adlfarümorüq;rationé;pfuit parebat cicato: facie
batq; oiaillius iuffu:fingulo8 caufas rationefq; ab eo efflagitâs;
actanjdiuinum quoddam oraculum eum obferuans.
CLVtparentes ineãt magnam familiaritatem cum
magiftris filiorum:donaq;etpremia laborum debi
taeis preftent. Capitulum.VI.
Ebcbitaüt pffamilias cü idoneü erudiendo filio magia
ftrünact? fuerit magnopefludere vt freqntereü in fcho
lis vifat:fidignitas ipfius patief:vt quätü filius,pfccerit
è\%videat.ijje aliqiiacexperiaf:capiet efii his docentis ani=
m?:atq3addiligétioré cómiffifibi pueri curâ magis aiabif.Qd in
paulo emilio laudat:gcü relicta aliqiire publica erudiendis filijs
maximeintéderet:adhibés 1llis oim difciplinarü pceptores: exer
citatióib? ét eo% acftudiis nifialiüde auocatus fempitererat.Pli
ni? quoq3de fefcribit düamicicuiufdâ fui defücti liberis inftrué2
dispceptorë qfiffet:infcholâfepi? eo¥ câ redire:&illâ dulciffimâ
etaté quafirefumere:federe iter iuuenesvtiuuenisquödãfolebat
atq;etiã experiri quätü apud illos auctoritatis exftudijs haberet
Prouidebitafioiavtdoneífepi?:vt pmia laboris ei? vfäpliffima
vel debita certeilli pftet. Atq; hoc loco vehemëter indignari coa
gorgtraftultiffimos quofdâ quo* téporib?nfis nópufillus grex
eft.glöge pluris agros&vineas iumétaquoq3 ipafaciüt jfilios.
näçìegregiecolaftra/putéturq; vites/nlfìpcét ipéfe:nullü refua
giét laboré,ipfos ügboues atq;equoscuraturierüt: magnofibi
fcio cöparabüt:obfuabütq;affidue diligétiâ eo¥.quos fi aut nez
gligéti?iautiperiti? curäeis cömiffâgerereaiaduertétivel increa
pabütfepi?jveldocebüt.at filioy qb? nihilcari? hfe debét nulla
oino curafacfieqs&bob°etiăviliores habeant,itavt nec erudia
endis eis magiftros adhibeât:etfiadhibuerinttäti illo£ curâ fa2
ciätvtneq; colloquant:neq;falutédicant:neq3 falariavnj eis q
tátis laborib? emeruerütipédât:et fiipéderit fortaffe diflorqnt
adeo &difcrutianfvt aut euelli eis détes:aut erui oculos nemo
nö dixerit.Opditü.oipudés parétú gen?:fitâ hebeti/atq; obtufo
fiit corde vt filioy cánihil moueãf.atfalté erubefcättäidigne ac
abie&te tenacitatf:imovtveri? loqr rapine.gdeni alid düegétes
hoiestátis die noctuq; laborib? difcipfo¥ q Êifudáe
tes mercede debitafráudát:gdaliudjrapinâractalé gdéülé nec
 De Educatione liberorü. Liber, II.
manifefti graffatores 5mitterétexercét'qs íìnóômifeateorû for
táoim certe aliarú laboriofiffimâ atq;duriffimâ:âs ingetivndiq;
puero3 excurfus clamorefq3affidue obtüdüt: q&exfapientibus
ftultos &exftultis quod ille aitifanos etiáfacile efficerepoffent?
Quid cöquerütur poftea filios fuos ignauos:fegnes:4yteruos:im
probos:a litteris prorfus alienos: in preruptaqueq* vitio¥ preci
pites ire:nichilq; ingenuü generofùq3tétâtes viliffimülöge ac ab
iectiffimú:& qnönififeruis cöueniat animü induere:quo% fieru
diédo3: curâvt pentes decet habuiffét:nótáamarosvtfepe gufta
recontingit eos male inftituteviteeoB: fructus confequerentur.
£i recte eis dicipoffet quod Ariftippus cuidã cuius cüfiliú erudi
turus quingétas dragmas poftularet:atq3 ille diceret tätife mácia
piùemerepoffe.Emeinqt&habebis duo.Aduertât Demofthené
quô tradütcü relictus a patre diuite effet fepté anno32:tuto* maa
le adminifträtiücaufanötäinpatrimonio jinlitteris qbusnegli
géter ibut? fuit q pceptorib? falaria nö pfoluerét magnâ iacturâ
feciffe. Attédât pentes attédât: difcât aliqíigcgd erudiédis filiis
neceffe erit larga manu ipëdere: difcât ne täti pecunias cömodis
eo3 perfecturas quafivioléter ab eis rapiantur eftimare.Sumant
ab Auguftini noftri parétibus exéplú quo nullúcerte méorabili?
prefêti? ne afferripöt vt itelligátjtüilliadeäquätätacü excellé2
tia lfarü eruditioné affecut? eft:parétüetiã cura atq; ihis q doctri
necäipendéda erät liberalitas pfuerit:audiant qdde illis ifemet
his verbis fcribat.In madaurisvicinavrbe iäcepera3lfature atq;
oratorie pcipiëdegía pegrinari:lógior{apá chartaginé pfectióis
füpt? ßparabátur: aiofitate magis jopib* pfis municipij tagatë
fis admodü tenuis.Quis effi nö extóllebat tüclaudib? hoiempa2
trêmeü:q, vltra vires rei familiaris fueipëderet filio qcqdetiälö
gepegrináti ftudio$- câ opus effet.Multoy efficiuiülöge opulen
tioBe nullútale negociü pro liberis erat tãtã p filio curãfolicitipa
rétes gerebát:qvtlfas difceret mirovterq; quis diuerfo ardore fe
rebátur.pfgdé non quod dei gcj cogitaret:mfvero quod vtipru
détiffima ac fctíffima doctrinasipfas ad cognofcédâ fufcipiédâq;
catholicâ fidënömö nö filio nocituraf;f3 nönulliéteiadiuméto
fufas eé exiftiabatfitafeffert pentüfuo$ mores recolétéconijcé
QLQuid obfèruare debeant magiftri in inftructióe
puerorum. Capitulum.VII.
 In ínftructiöe puero9. quidobfer.&c. Fo.XXIII
sal Ecita(vt diximus)parentes infiliorü magiftris obfer
Wuabüt.Magiftriaütvbicómédatos eos fibi habuerint:
. j X, nöaliter acfilios offiicura&amore,pfequétur: nullü
%^% refugiétes in erudiédis eis laboré. pro quib? cú pfectâ
aderuditionëeuaferint non min?gaudebütjagricole pplätatis
arborib? vbidulcéedüt fructü.Diligéter igit aduertétvtpenfata
cuiufq; veletate vel ingenij róne diuerfa fingulis ac oim hüeris
equalectionüonera iponant.Alia eni rudiorib?:atq3 alia robua
ftiorib? annis cöueniétineq; eadé tardiorib? que& pröptioribus
1ngenijs adhiberidebebût.Attendét& vt qd in corporü cibatióe
fit:çíàp fuccrefcéte cuiufq3 firmioreetatepaulatim etiam firmior
preftariconfueuit:idéquoq3indoctrinarü traditione recipiaf. nâ
vt lacte primo pueri:dehinc manfis teneriorib? quibufdä cibis:
demum duriorib? etiáalütur.italeuiaillis primo quedâ rudimé
ta:poft gradatimvtiaugerimagis anni incipiét grauiora quoq;
litterarü preceptaminiftrabütur. Actüc quidé nefegniter tépus
cöfumât ad ftudiorülabores tolerädos erüt inuitâdi:düannivia
gent:düeaetas firmior nö laffari facile:perferreauté oia melius1
acperfeuerâtius poteft.que moderate tfifunt exigenda:ne nimio
ftudiorüpondere grauatos corruere:et qdfupra vires conabátur
min? affequi eos cötingat. Quevero fuperiore libro differuimus
cuftodiét:vt finguloy naturas cauteaiaduertant:aiaducrfifq; cô
uenientia gbufq3 remedia adhibeât:heceni atq; cetera qparentes
infilijs obferuare docuimus eadé et in difcipulos pceptores non
negligere volum?.Quos ergo remiffioris naturecognofcét tangi
calcarib? quibufdäincitabüt.quos autépcitatioris tanjfreno có
tinebít.qt deZenocrate& Ariftotele Platoné dixiffe fert:cühic
pmptioris:illetardioris effet ingenij:cui?&deeifdé illudeft mea
morabile qddixerit.Cuiequo qualéafinü iungo.Quos etiá cóftâ
tes/ftudioq;affidue intétos:quos modeftos: obfequëtes acverea
cüdos intelligét:hos molli/blådaq; manu,pfequátur.quos cötra
leuesivagabüdos:quos iprobosiinaudientes:atq3audatiores ciì
his feuerius agét.abftinebüttfiab inferédis plagis.quod et fupra
abüdefatis explicauim?:quifidifcipulorum errores & vitiaferre
fortaffe nópoterút:cauebút falténe plufjgrauitati eo£ 2ueniat
excädefcantiaut feuiât.preceptoris enî(vt Paul? iurifcôfult? ait)
nimiafeuicia culpe affignat. Meminerint ei? qué et fupra mem9
rauimus futoris quipúérüdümonédi/docédi$caufa formacal*
 De Educatione liberorü. Liber.II.
cei grauius feuiens pcuteret elufcauit.pcui? dáno lege acgliaefi
teneri:acpatri quicgd min? ex operis filijfui,ppter vitiatü oculü
effet habitur?:impédia quoq3que peius curatione feciffet debere
Iulian?iurifcöfult? tradit.Satius autéerit qtetante nötacuim?:
preceptores effecöpofiti&quieti animi:nihil ad iracüdiâ;plabi:
qvti difcipulorüvitiafiqua fuerint indurari:itavirtutes lãguez
£cere(vt itadiaä)acdecideremagis vidétur:inftar ignis cui et illâ
Plato cöparat:düigné igniincitarivetat:et nihil certefimili? afa
ferri poteft.näcüeo ferrum folidius fiat:atvirgulta certe et ligna
exurütur atq; minuútur:itavero máfuetiores erüt erga difcipue
fos magiftri:vt nö diffolutior tfiillis vitelicëtia relaxet:vnde et
cótempt? oriri:et naturefiquideffet egregie facile corrüpi poffet
Proficiétigit magis pueri prefertim qui máfueti ingenij fuerint:
fi feueriorfaufteriorq; abels difciplina remoueat:fieorúerratafe
pius diffimulétur/atq; vbi nó diffimulandü videbitur: fidulciter
emédent:fiplacido vultu corripiáturineacrioreis rephenfio aut
cöminatio aimiminuat:diffidereq; de feipfos cogat:ne ad quod
fpötefuaegregia fe indoles attollebat affequédi id defperatione
demú deficiât.&cui? fümo ante amore flagrabát dolëtes poftea
;pftratiq3aio atq3 refractiodio hfeicipiãt:atq3 ita feuerioré difcia
p'inâ reformidatio:reformidationé diffidëtia:diffidétiâ defpatio
defpationé dolor:doloré negligétia:negligétiâ deniq; odiüpfeqt
(LDe precipuo laudis et pudorisftudio quodadhi
bebüt pueris magiftri in iftructione eogefet devtili
docendi arte primi magiftri noftri.Capfm.VIII.
Iligens ergo íceptor laudib? magis alere ftudebit difcie
ípulos.neq;efteni quifj tämiferelabiecteq; fortis:neq;
(vt ille ait) tãcornea fibracuij eft:vt nö laudis & glo2
- 4úrie amorecapiat.veriffimüq; eft qüi Ennius ingt.Ofies
mortales fefe laudarier optant.qáq; Cicero cófirmat honos alit
artes.oéfq3 incédunt ad ftudia gloria.iacétq3ea femp q apud qfq;
improbant. Nec leué habet auctoritaté qá Iohânes crifoftomus.
dicit.difficile effeineq; forte fieri poffevt pprijs qfjlaudib? nóle
tef.id affirmás etiä fenefcire fi quis hoium hoc aliqfi obtinuerit.
Quare pulchre themiftecles diì more greciecanere fidib* iepulis
iuffus recufaffet totü illud iocüditatis gen? afpernâs:habitufq3p
inde indoctior rogaret.gd ergoteaudire delectat?Rfidit.Laudes.
 De pudorisftudioadhibédoini,&c. Fo.XXIIII
meas,nó funt igitqä fupficiofi aligiactantoino laudes fugiéde.
, úplerüq;fütetiâfomes quidâatq$ efcavirtutis.calcar quoq;bene
fancteq; viuédi.quas & Auguftin? nf ad Dariü quendâ potétiffi
mü principéa quo eximie laudatus fuerat fcribensiita,pdeffefibi
ait.Erubefceretfi quib? dat?fuiffet carerefeitelligeret:atq;vt eas
?fequeret magis inardefceret.Ex quo fietvt q pueri in felaudari
audierintibfifactoy etiáfuorü teftimonio cófirmare atq;augere
magnopeeuitant.nequideorü qegerit falfo laudatü efTe videaf.
folidarieniitafepi? folétinfirmiores animicü fe a maiorib? cura
ritmagniq;fieri itelligüt.de hincvt vberiores quoq; affequátur!
ampliorefq3 laudes1farüetiã magis acvirtutis ftudio fua fponte
incédétur,fufcitabitftereainter eos filaudabunt honefta qdam
emulatio.que & tardiorib? fimul ingenijs;pderit.mouebifq; al.
ter alteri? laude.addétaiumcómédationes alio£.incutientq; fti2
mulos/inflámabit gfiaequaliü.eminere inter laudatos pulchrú
putabüt,fuperare etiä cötendét:vincêdi ftudio ducétur.Vinci ab
alijs autcrimine aliâ accufaripudebit.erubefcét nötäcü arguent
jcü argui feetiáalijs inferiores timebút.quib? nihil certe ad ina
formãdos tenere etatis mores aptiusIcöueniëtiufue effe pöt:qb?
et circaeo9 difciplinâ ftudiofe magiftrivti debent.Qd & Lycon
philofoph* fecit: qvt in educâdis/inftituédifq; pueris maxieido
neus fuit:ita eis neceffario adiügioportere dicebat pudoré fimul
et laudis ftudiú:velut equiscalcar atq; frenü.gdveri? hac fentem
tia:gdpclari?: Ego ita eâverâ acpclarâ affirmare audco:vt nihil
in teneriorib? annis quib? füma fub magiftri cura erudit? fui fen
ferim qάadpcipiédas magis lfas;pfuerit. Solebat enim magifter
(vt recolo acrecolés feperideo) diuidé quafi in bellato8: acies dia
fcipulos inuicé difceptaturos fub iudiceeorü quopiam q doctior
videbatjatq;vbipbe cófliétatü effetigforti?ijftantiufq;pugnafa
fêtiet laudib? plurimüefferre:&fedib? etiãdigniorib9honeftare.
idgen? decertãdinöpoffüfatis dicere gtü mene iferior alijs falté
iudicarer ad fuftinédam oëm vigiliarüftudiorüq; molem plufj
etas etiã illa pateret incendebat:quátúq; incitabat vt qui doétio2
resalijsvidebantur imitarer.excellentiorefq3 fequensitardiores
minime attenderem.quod Ariftotelem poftea legi dú rogaretur
qud pa&o difcipuliegregie,pficerét refpödiffe.Qã& in difciplina
equorü ado&iffimis viris pceptú cft:vt geximiosffftantefq3e9s
hâbëvolueritivetcranos áliquos&generofos illis focios addát
 De Educationeliberorü, Liber II.
quorú exemplo et defidiamime marcerei& ardua queq; fubire;
adlaboremq3ac laudis amorem excitariaffuefcant.
QEDeartificiofo etiam alio docendi modo fecundi
magiftrinoftri. Capitulum.IX.
§•<?, Ecqueexperiëtia magis jíceptis didicifi imitarivo2
§. £lent magiftri melius nódubito jalia vlla docendivia
y & difcipulo* eruditionicöfultü ibüt.Affert eni modus
iS&sSldocëdiq;vtitadicam artificiü maximâ difcétib? doctri
ne vtilitaté fimul&celeritaté.Quare narrabo &alteri?íceptoris
mei artificiofioré & erudiendi induftriâ:q qffi et laudis amoreret
pudoris metupueros magis ad lfas excitaretieo cöuenientius et
huic loco fubijciédaeft.Scd3itaq3mihi pater íceptoré adhibuit.
nöqd primi doctrina aut curaiaut mores illi difplicerét:quéfum
mo certe amoreiaffiduaq;familiaritateicóuictu etiâfrequëti con
iunctiffimü habebat:fed qá ex mediolanéfivrbein qua educatus
fui in aliâ patriâ cogête nefcio qua rerüfuarü rome migrauit:traa
ditus ergo fui fenicuidácui? medeleétat mcmoria:;ppterea g lia
cet nö multüdoct? effet:fummatfi humanitate morüfimplicita2
te quoq; ac integritate vite eximiajftabat.Moris eratfibi diftria
buere quafq3partes grãmatice gradatim ab oibus vt queq;facilie
orjceptu videbat edifcendas.Affignare quoq$ fingulis fingulas
vb15fifterét pueri:atq3 vt ratio cuiufq; poftularetIdigniores etiã
fedes.gq; rite oiapdidiciffent ad dyaleticendemü trâfferre:ac tú
fingulis eo% rudiores aliosvelfenos/veldenos edocédos cömit
tere,idq;fierivolebat palácüctaeo circúfpectäte poftjadocendi
ipfe laboreceffaffet.dehincvbicömêdatos quifq3 fibi difcipulos
pfcciffe pceptoridenüciaffet:celebrari iubebat examen circúfedè
teoim qui edoctiiäerät difcipulo3 corona.nonaliter acin gyma
nafijs iurifperitorü1aut medicorú fierifolet.ibiq3quipericulú fui
factur? erat rogabat/difcutiebatq3 abargutis vt fibividebant íu
dicib?:atq3vt eorú fentétia quifq3 pbat?extitiffetpceptori demqú
referebat:cui? ex arbitrio pofteaanadvlteriorëgradú guehenáí
effet pédebat.operepciüeratvidere gto dedecoriiinfamieq;afcria
bebat fiabeaexaminiscéfuraimprobat?quifjdifceffiffet: jpro
indevigiláti? nemo nö ftudijs fuis infudabat:vt pbariatq;ab oi
bus laudedign? iudicaripoffet.Preter hecqätet ífcholis iurifcon
fultorüpoftea obferuatüvidi:inftituerat qdoctiores alijs erätpa
 Vt moderatioadhibeatilaudatiöe pue. Fo.XXV
ponereâtealijtdies corolaria q die prefixo pofteac5tra quofuis
ea impugnâtes defenfuri effent:ea res nö paruú difcipulis pfectú
afferebat:quod animos ifiorum plurimü acueret. Laudis quoq;
amore qin eo certamine maxima illis;ppofita erat ad ftudia lfae
rum magis animaret.diuerfaerat hec ab ea quâ fupra rettuli fimi
mgfi decertatio:fedvtraq3 vtifadmodüatq;ad laudis ftudiücui?
caufa hecdixiffe voluidifcipulosexhortás löge atq3icëdës.Ride
hit fortaffequifpiam g, hec fcribam multü a magnis grauibufq;
viris aliena.fed agerideat:dummodo fciat et ranarum murfüq;
pugnam homerum elegantiffimefcripfiffe: vberiorë quoq; ex ea
gmultos qui bellum gigantü expofuere laudé cófecutum fuiffe.
Quarecü de laudandis pueris fermo fufcept? fit: inftabo etiäma.
gis acaliaquepuero mihifub eodé íceptore cötigerüt nö omittâ
Cüeni a primo doctorea quo iã oiagrãmatices rudiméta percea
perãtranfiffé infcdimagiftri difciplinâ,ac,ppter breuiores annos
(nödüenivndecimü annüattigerâ)videretifieeaqmimeigrabá
prepudore autemnô ignorarefubticebam edocëdus:vbiille aniæ
maduertit&celerit q me docebat edifcere: et fcite jufjét doceret
adoia qfita rfidere.mirari adeo cepit vt et fubdocétes vltro aduo
cans in admirationéfecüduceret:et magnafepi? acfjclara de tâta
1genij bonitate cülonge tamë falleretfdicaret,fineret multa pin
deetiâ mihipro arbitrio licere.Eius ego magiftri amore atq; hüa
nitate:illis ego laudib° allect? adlitterarum tantüftudia incenf?
fuijntüfifubfimojceptorepftitiffè: fperädüde me nihil vnjpr
fus fuiffet.erat eníafperirigidusIiracüd?: get diligéti? me curare
exiftimans feuiebatfepi? plagis:etiávbiop?nö eratfminis deter*
rebat.terrore deprimebat,folitudine conftringebat, animum vix
vnjrelaxare permittebat.Exillius itaq; difciplinatanje carcere
ijdãliberat? atq;adalterühúanioré dulciorëq; fceptorétrâflatus
mirü eftjerexime aio:jlfis toto me dedi ftudio: jlaboré vltro
oëm difcëdicäfufcepi,adeo vt et nönulla iäiße poeta8: volumia
euolueré.etcarmis aligdnouiadqάmiravinature ipellebar quo
tidie fempexcuderé:nemine etiãdocéte.neq; ení erat quifj eius
negocii gnarus.itaprofuit lenemfblandumlacißius qualecunq;
effet ingenijlaudatorem admiratoremq3 magiftrum habuiffe.
CIVtmoderationéadhibeãt mgfidebeät,
rorum;etqualiter moderatióevti in laudatióepge
Ca.X.
 De Educatione liberorü. Liber.II.
pxcitádi igit difcipulos laudib°fcipua erit preceptorib?
'cura:fed moderatis tamë actalib? quidé quib° augeant
Mmagis eoy ai acfpéîbonâ erecti melioré adfrugé incé
%.J !danf.Quare alio% de eis in primis laudes jfdâ vanas &
ppfares qetabejlib?falfo étfepi*etcüexultatöeödälicëtiorefiüt
auertere et ppulfare curabüt.neq; ei cuiufg magis jmgii iudicio
credere difcipulücöueniet:acui?oreetiätäjab oraculo ádäfemp
pédere debebit.Ipivero eos cü oportuerit ita laudabüt: vt mftas
áq;laudib? rephéfiöes imifceant.itacömëdabütvt&alio9 mfto ,
âpliores ét cómendatöes referri poffepmemorét. ita,pbitaté ige»
niü extollét:vt indoléúndâ magis future virtutis ptédere eos j
pfectäiävirtuté affecutos fuiffe atteftenf.nefiimoderati? laudem
tur inaniter geftiétes effluât diffoluant qacpl* fibi jpar fit falfo
defe iudicãtes affumât: cötendétefq; fuas obnixetueri fentétias.
mentiétes quoq;fepi? ac feipos iactãtes multa qvera nö funtcôz
tumeliofefibiarrogaremime erubefcät. qt in teneriorib? facili?
ânis cótingit:,ppter domináté naturecaloré:galtioris eos cordis
fpeiq; lógioris reddit.qres vti omnietati1ta1ll1 pfertim maximü
affert nocumétü.cüqdnulla fit maior pniciofiorq3deceptio jque
in feipmcömittif.tüqttenere mentes jad;pfectü lfarum totope
quafi ad ftadiü equi currétes enitunf.dü ad qd tendütfe pueniffe
decepti opinióe fua arbitraníiin ipoconatu deficiüt:acvelutivm
traçjdam eruditiücule fueillufi fruftrátur penit? atq; euanefcüt.
Quare grecte regé difcipulos volet:neq5 aufteriorei eos obiurga
tiöe ne abiecti?defimant.neq; effufiore ét laudevtet: ne alti?jpar
fitdefejfumât.pfumëtes efferant.elatitumefcát,tumefacti infoa
lefcät.actú obliti viriü fua£ equales etiã defpiciant. dedignétur.
odio quoq; nifieis deferat perfequant: quod maxime in ea etate
ficauendum eft:nc ita affuefacti perpetuo pofteaperfiftant. perfia
ftentefq; demü ingrati inuifiq; oibus fiât. nihil eft eni quod gui*
nmoleftiufq; j huiufcemodi hominíigen? feraf. et q mirabiliseis
vitijvis eft:cú quorülibet fcelerü cófcij mutuofe amét,nunjtamé
fieripotuit vtarrogás et ifolés quifjpari modo laboráté amaret
atq3fuftineret.ita ergo modice laudâdifüt:vt laudis amore eóles
fuos virtute et litter! fupare nö indignari illis/aut irafci/aut odio
ifenfos effe cötédât.Talé in fùmafe exhibebitpceptor difcipulis;
vt fit auftcr?fine triftitia.comis fine fcurrilitate,feuer?cü iocúdita
te.iocúd? ciì feucritate,irafcatjfed modice.obiurget|f3nögtumeli
De Exercitatöefcribêdipueris&c. Fo.XXVI
ofe.corrigat:fed nó acerbe.diffimulet iterdú:fedcauti?.laudet èt
fednö;pfufi?.blandiat quoq;:fedgui?.remittat: fcd nö licêti?.ex
hortet freqnti?.moneatfepi?.mftadehoneftate loquat.multade
itegritatevite;pferat.multa jtidie qiter fe difcipuli difcutiãt.ha
beteiviuavoxnefcio gd qávberi? pafcat.fitaffidu?.nó afpneíla
boré,rogãtes audiathüaniter,nö rogat? vltro ipe ét oés inuitet.
QILDeexercitatöefcribédi puerisadhibéda.Ca.XI
RĂDdi infup debebit pueris exercitatio fcribédi.Tria ei le
773) £gim? Ariftotelé dixiffe puerfeëneceffaria q& a Plutare
( zsr $ coméorant.naturâ difciplinâ exercitatióem.q* qlibet
--- - - - £fìgdex his defit;pfectióem nullâ habere pöt.naturâ ei
in oirepotétiffimâ iperiofiffimáq;eë cöftat. Sunt vero gdätäto 1
genijacumie etceleritateigb?fidiligés accedat difciplina: pftâtes
nimirüeuadüt viri.dehacfatis fupradixim?.fine exercitatöeaiit
hecoiafialií deficévidét ac fine nauigatöe egregie quis fabricata
egregioq;gubernatore nauis iftructa.nö omittétigit exercitatio
né pueri:fine jet Diogenes nihil dicebat in vita oino pfici: atq;
eâoiaexuparepoffe.Inüét3modiffimeeo qué fupra meminim?
moderato accaftigato laudis ftudio excitabüt. Quin vero pa¥ ;p
deffet multadidiciffe nifietpfe qfq3nö nihil iuenire:cogitatöefq;
fuas apte exímé ac luculéterfcript(mádare fciret.Quarejîceptor
affuefaciet difcipfos femp aligdfcribere.nücpfam: nüccarmé.mi
fcédaeftenivtriufq3exercitatio.näeft& pfequéda qaurib? mag!
diiudicarigver5explicari pt modulatio:quä&facili°;pculdubio
gcarmis cóficiüdidoct? extiterit affejf.Illud ùq3cöptü eft qcare
mini fe affueferit pfaétofone cí voluerit rectefcribere potuiffe
nöecótra.g alterü naturafatq;a!terü magis arte cóftaret. Prode
ritaüt vt qd Auguftin? puero fibi factitatü refert pponant cuiuf
piâ elegantis poete verf* quo3 fniaverbis folutis accögruenteâ
veftiétib9 íaliâ formáträfferriiubeaf.Vbi vero qppiã ediderint;
fi quaemédatiöe indigebunt: vt locus quifq; exiget aut mutabit.
aut tollet:autiis aliquid fuiaddet:aut denuo ea nönüjfcribimâa
dabit.Ipfe quoq3que imitari debebunt totaatq; itegra fepi? fcfita
dictabit.oftêdetq; et verbo;: et fenfuiìratióesvbi modus adhibéa
dus:vb1vbertasexigéda erit.gd res etiã queq; aut loc?:aut pfona
poftulabit,Laudabitautemque limate correcteq; ab eis fcriptaef
feanimaduerterit:atq3ita laudabit vt quolimatius et;
modo
- - - - - - - - 1}
 DeEducatione liberorü, Liber.II.
correctiufq;eafcribipotuerit oftédat.queetproröne etatis,pbare
fimul affirmabit.futurüq;effevt qnüc placeát aliquãdo improba
turus fit.Ita et ad litteras laudis ftudio magis animabuntur:etre
ctede feiudicantes nimiaingenijfui cöfidentia nimie extollent,
CIVt doceantpueri multa abalijsfcriptaméoriter
tenere.fepius quoq; cüequalib?difceptare:acquele
gerintfrequëteretiáfecum repetere, . Ca.XII.
* a Reter hec quoddiogeneminxeniade filios quorúeruz
ditor fuit feciffetradunt affuefaciet eostenere poetaru3
acaliorü fcriptorum dicta plura memoriter:qimitatio
§,\S:<jné eis,pmptiffimâ;facilimâ:etad nutü femp patiffimäj
' ftabüt,quodq; et illefaciebat doctríe omné rónem jbreuitercola
lecta ipis ifinuädaeritiâ facili?méoriateneat edifcere.Quareado
lefcenticuidâ cum cömentariolapdidiffet:recte Antifthené athe2
nienfem dixiffe ferüt.oportebat aio ifta magis jchartis ifcribere
Cui? &illud nö inelegás dictümemorat, quo in alium etiäadole
fcentem ponticùvfus fuit.quemcú in difciplinâfufcepiffet rogat?
quanam re illi opuseffet: libro íquit nouofetftilo nouo: nouaq;
tabella:animü fcilicetfignificans. Cuirei;pderit freqns cú eúlib?
de ftudioy recëtiorú róedifceptatio.qnötâméoriâ reddit firmio
ré jlinguâ ét difcretioré.adiuuabunt quoq; magis:fi qdidicerint
alios docebüt. Oimvero optimü effe videt qäeta Catone obfer
uatü fuit fi qcüq3interdiuvifa lectaq3fuerit fub nocté aio accura2
tiffime repetant:diurniq; oís ftudij tacitafecù&diligés rö exigat.
itagexercéda erit méoria qfctiffima eft húane vite iterpres.cua
ftos difciplinay.pciofiffimufq3 nature thefaur?;vt nö ab re a poe
tis ét mufa* mf fuerit appellata. S3&mgfo¥ ßcipua debebiteé
feccura:vtadifcipulis cúcta qp exactâ dié vel p multos ét dies it
li didicerint diligenter audiât:actanjiniúcte cuiufdâ villicatióis
rönë exigât;exéplo eo8 quiapud indos gymnofophiftevocant:
gcü'necpfcinderefolúnorint:necaruücolere:necau£ colare:nec
equúdomare:nectau£ fubijcere:nec ouétödere. mirü tfieêdicit
Apuleius jfapientiâcolát et mgfi fenes et difcipulifimul iunioa
res:nihiltâ odio habentes jtorporé animi et ociú.vbieni menfa
pofita eftpriufjedulia appónantur.oés adolefcentes ex diuerfis
locis et officijs ad dapéconueniunt.tfi magiftri rogantquidboni
a lucis ortu ad illuddieifecerit.hicali?fecömemorat inter duos
 Neextéporeloqui pueriaffuefcät. Fo.XXVII.
arbitriü delectáfanatafimultaterecôciliatagfaipurgatafufpicio
neamicos ex infenfis reddidiffe.Itidé ali?feparëtib9 qppiã iperâ
tibus obediffe:etalius aliquid meditationefua reperiffe.vel alte2
rius demóftratiöe didiciffe. Deniq3 cetericómemorant. qui nihil
habet afferrecurprandeat:impranfus ad opus foras extruditur.
(LNevelextépore:velquafidiupmeditatipuerilo
quiaffuefcant. Capitulü.XIII.
ÈaOdus quoq3pueris adhibebit nevelex tpe vel jfidiu 5
\Ymeditati logaffuefcät.hincenifupftitiofa jdâ fuiexifti
1matio affectataq;fapia;illinc leuis & vana garrulitas ri
SA%3diculaq;acíuerecunda temeritas inafcividet.neq; vero
icöfultüfimul et pulch* gcjeffe pöt:qitinfcribédi exercitatione
maximefcauédüë.Súteiárüdäitavelociaigenia/vt nifi magna
rönis moderatio fuccurrat: qcüq; in buccävenerint digna fimul
atq$ idigna mirabili jdäceleritate atq;ipetu fcítis fuis coaceruët.
ficut ille qvt Flacc?refert in horafepeducétosvt magnü verf?di
ctabatftäs pede ivno.Quéadmodü et apelles mifero cuidâ picto
ridü imaginé quáeiofidebat recentac fubito a fedepictâ gfiaret
refpódit.etteéttacéteqãdicis verüeffeitelligo.gnet multas plu
res huiufcemodiate nö depictas eédemiror.£Yivera certe eft atq;
aiofemp figéda Catonis illafniaifatcitofifatbfi:quam et crebro
iactare Aug.folit? erat.affirmás idét nihil min*ipfecto ducejcó
feftinatióemtemeritatëq;cöuenire.extpalitatévero licetad eam
aptus eét:adeotfieuitauit:vt neq3infenatui neq; apáppfim/neq;
apud milites vnjverbafecerit nifiímeditat?.necnififcft{fermo
nes quos cüfingülis grauiores habitur? erat edebat.ac cópofita
ofone nefiextpaliter loqueret, vel fupflu?ivel detruncat?eét.
(LVt doceant pueri grauitate fniarü, pprietateq;
verbogJacpfpicuitaté orationisvti.Capit.XIIII.
-<aVare docëdierütfententia% magis ponderejverború
(inanicrepituchartas iplere,aduocareq;itafnias verbis
vtvltro fetanjexlocis ißis nate admitti poftulare: nô
2<?violentertrahi:acquafiextero ab orbeveniétes cópelli
videantur.Verború autem rationem itahabere:vtetifiavltro fe
offerat: vtaptefedeant:vt nönifipropriaielecta/acque ab antigs
eruditifq;locutoribus obferuatafint recipianf. Docebunt quoq;
vtorati6fitleuisetpura.qâ,C.caligula cuinömin** § At-
9A
 De Educatione liberorü, Liber, II,
inmiorib*corruptúeratiudiciüdänabat:adeovt& Senecâ appro
bäs maxíediceret harenâeéfine calce:vtfiaffectata acfupftitiofi?
exqfita.Qάita obfuauit Tiberius: vt jextpe diceret lögemagis
gjque ex pmeditato preftare putarenti vtemédata et terfa:etvaa
ria &figurata:vt ornata acipoverbo% fplédore illuftris. Afioia
vero(qfima éeloqntievirt?)vt planaipfpicua/dilucidainulliufq;
iterßtis idigés auxilio.Quare difcét verba növnogtextu claude
re:feddiftiguere magis/variafq;i claufulas difptire.atq; ita alte9
altericöiügerevtjcedéti feqns jdijfiaffinitate rite pueniat. ob
feruareq3ita in oib?ordiné:quo vbicü ornatu cöiügit:nihil apud .
aios hoim pl?valeredicit Cicero.Studebütq3jcipue nótáverbis
vti;pprijs atq3antigs:jdomefticis &vfitatis.ne düantiqtati(que
mater ingenio£ eft)deferre volum?inötäantijjdecrepita mag!
(vt ita dicâ)acab extremis abolitifq3iâ lögeretro fecufeuocatavi
deanf.neq;talia fint iliavixifieetiâ Edip?intelligat.nâ tanjfco
pulü fic fugiendú effeinfrequés atq;infolés verbü precepit Cefar
in his libris quos de analogia fcriptos reliquit.Auguft? quoq;ab
rogataetrecöditaverbatâjfetores(vtijeappellabat)exhorruit.
fuitq3 illi pcipuacura aptiffimo fermone exfimere quicquid fena
tiret:vt nullaexpteintlegendú aut audiédüquifg obturbaretur
quare et Macenatem etTiberiücarpebat:irridenfq; fepi? exagita2
bat I q, exculcata queq; et obtrufa verba fummo ftudio aucupa2
rent.Increpabat quoq;.M.Anthoniü ac tanjinfanie damnabati
q* eafcriptis mádaret que mirari potius quifq; jitelligere poffet
Ad agrippinâ vero nepté fcribés Opus(ingt) eftdarete operam
ne molefte fcribas et loquaris.Probauit ille nimirügen?eloqntie
purum/clarü dilucidü.putauitq; nihil pfpicuitate ofonis aptaq;
dictione Éclarius.queetita placuit epicuro vt nihil aliud monue
rit ilibro quëde oratoriacópofuit. Licet cótra hadrianus (quod
minime laudiei afcribitur) amauerit vetuftú obfcurúq;genus di
cendi: adeo vt Ciceroni Catoné: Virgilio Ennium: Saluftio Cea
liü Éferret. Q; pfacete auté irrifum tradit Cicero Sifennäillä qui
inufitatis libêter verbis vtebatur.näcü in defenfione cuiufdá cau
feaduerf?.C.Ruffiüaccufatorë dixiffet quedam eius fputatilicaef
fe crimiatü Circüuenior(inquit Ruffius) iudices nifi fubuenitis.
Sifenna quid dicat nefcio.metuo infidias fputatilica quidefthoc.
fputa quidfitfcto:tilicanefcio.maximeeftderif* Obferuanda aút
«omnino erunt que et in.M.Calidio fingularilaude Cicero ije,p
Que£cipuefintpuerisobferuáda. Fo.XXVIII.
fegtur: cui? reconditasexquifitafq;fentétias mollis et pellucens
nefciebat oratio.nihil tätenerüjillius cöprehéfioverboy:nihil
tam flexibile:nihil quod magis ijius arbitrio fingeref.vt nulli?
oratoriseqin poteftate fuerit:queprimü ita puraerat vt nihil lia
quidiusiitaliberefluebatvtnufjadherefceret.nullü nifiloco po
fitum ettanjinvermiculato emblemate(vtaitlucilius)ftructum
verbü videres.necvero yllü/aut durumlautinfolés/aut humile/
aut in longi? ductü/acnö nifippria verba rerum fed pleraq;tranf
lata:fictamenvteanöirruiffeinalienü locúfedmigraffe infuum
diceres:necvero foluta hec nec diffluétiafed adftricta núeris: nö
apte neceodëmö femp fed varie diffimulantq3aclufis:erät aút &
verbo% & fnia3 illalnia qvocât grecifchemata.qbus täjifigni
bus1ornatu diftiguebat ois ofofjdere agitaüt illud qd mftis lo
eis íiurifcöfulto92 icludifformuf&vbi eét videbat.accedebat ora
do re9 plen? artis:actio liberalis totüq;dicëdiplacidü&fanügee
n?.qà fié optimüfuauiter dicé:nihil eftqt meli? 5 qrendüputes.
QEQuefcipuefintpueris obferuanda: et neverbis
antiquis formulifq3et rationib?lfarü nimis obfole
tis:iterítatióeetiáverbo% nimis exacta et obfcura
Vtantur. Capitulum.XV.
es- seryOlêdaenivero erit fummope antigtatis maieftas actâ
jjreligiofaqdámf obferuáda.f3pce gdéetfobrie: ne qá
ífupradixim? obfoletaiâ ac per lógiorévetuftaté negle
!…2%fcta et ícognitaqueq3fufèipiant.Innitëdü quoq3erit aua
ctoritatimaiorü:eorü modo quiboni atq; electi extiterit: quorú
cómodefiü fuerit nö obfcuriora etverbafimul aduocabüt & fen
tätie.Cófuetudinéifup certiffimâ dicëdi ducé acíterítéfegopor2
tebit:vt qdoctoy hoimofèf* pbaueritieatiîadmittant, S3&rô
verboy eritmimenegligéda:qanalogiapftat&ethimologia. ná
qä fupra deverbijis dictü ëneobfcura fint& defcita:deröe eo*
ídáêtiudicabitinenimis exacteautfffticiofeeadeducé& íterítaa
ridoceát,fedvtiqplanâ expeditáq;originé hfevidebunf.ita deri
uatöes eo9 iclinatöes;pportiöefq;accómodare, ne faturnügafe
faturatänis.mauorté gamagnavortit.neptunüanádo appellari
putem?;etcetera eiufmodi qCicero irridet 1 libris äs fcífit de nae
turadeoy.nulliienierit nomé qt(vtipediê)nópoffitvnalia ex
plicariyfiductüfit,Qit&gntif.in inftitutionib? •*;;;
 De Educationeliberorü, Liber, II,
vtiinoib?iita in hocßfertim grauiffimfi/atq;rectiffimfividet.In
quarecúprifcimultijs ille arguititürecétes quoq;plures gräma
tici multaridâdamagis j pbãda introduxerút,adducútur ab eo
dänäturq; pariternönulla eiufce gifiis exépla:q3fultius omittësi
vnú tantü neccötemnëdü quidé afferâ qάnuper mihiaccidit.Ina
terrogat?enia quodãgrãmatico vnde bucentoriúdici putarem.
eaeni eft nauis ad vehêdos magnos et potétes viros fabricata.
refpödi illiinprimis nöbucétoriú fedbucétaurüeâ magis appel•
lari.cüq; illico ille nö dubitare fe diceretcüabuccis cétum corrua
ptis1 detractifq;paucis lfis defcéderet. ppter lögü famulatüg ad
feruitia íftáda potétiorib? femp neceffari? eft: offenfus tävanai
ineptaq; interítatione quãtanjfibyllinüvt fibividebat rfifum
;ptulerat:cómemorauieiqd apud varroné legeräin libris quos
fcripfit de re ruftica.a magnitudineeniboìg in Italiaerit cöfue
tudiné factâ fuiffeinquitvtprepofitahacvoce bumagnüquiddá
femp enüciaref. inde dicibulimiam magnâfamé:etbupedas grå
despueros:et vuã bumaniâ:etalia his fimilia ad magnitudinis
rationé pertinétia.qtetnúc obferuare femine intranfpadanarea
gione:qad fignificádú ingens aligdet admiratione dignü prola
tione ei*vocis vtütur.bucëtaurus igit quiaßncipes & magniviri
ea vehifolét quafi magna cétaurus prifceilli? vocis fignificatio2
ne appellataeft.cëtaurus nãq;fignúerat qdnaui imponebat.exa
preffumeft aút hoc a Virgilio elegâtiffimeillo verfu. C&tauro in
uehit magna.quihumilioré illávocê in fublimi opere afpernat?
digniore verbo accarminis maleftati cöuenientiore vtiprudêti?
voluit.Fugiéda ergo erút q dixim? vana jdâ interfitando9: ver
porü fomnia & ludibriaflögeq;anobilib?ingenijs aliena.fufcipi
ende auté certe.folide.et qa puro aliquotmanifeftoq; fonte maa
nare videbûtur rónes.cuiufmodi modo exéplúvt exvno cetera
facili? intelligipoffent ppofuim?:qfiobferuabütur adnitidioré
etiäigrauioréq;habendüfermonêplurimü adiuuabüt.Qάet idé
depa&is lfarü et fillabarüfet apicüputandúeft:nevetuftiores ἀa
däidefueteq3fcribendi formule&rönes fnouétur.quas adeo etiã
euitauit Auguf!?;vt nö aliter acloqueret fcriberet:fequés eo9* g
ita exiftimarüttanjre&ioréfentétiâ:nfìcad reliquapergamus,
QIQ uod genus dicendi inquauisfufceptamateria
fequi debeant. Capitulum.XVI.
 Quod genusdicëdifequi debeät. Fo.XXIX.
§@Icendiinfupergen^neq;defffius qtadmouêdos anios
Š\nihilpoffitinejjelatiusqåíragicis magis côueniat:fcd
{mediocreqtciuiliusIrobuftiufq3fit vtimitenf maxie af
P23fuefaciédifüt.nävtiinceffuscümodeftior eftfapiétévia
rum decet:ita&ofocü moderatior habet:quanjtfivt1qucq; res
deûdicëdü fuerit vel fublimisjvelfffaivelcöcitata/vel téperata
poftularevidebit:paréetiáftilü accómodare inftruédierüt.Sati?
autéerit vt materieillis in quib? fe exerceátgenerofeimagne, illu
ftres.et q maieftaté quâdâfummâpre fe ferant;pponátur.näeue
nire foletvtginfcribédis arduis reb?ingeniüexercuerüt magnia
loquétie cuiufdädecoré atq;dignitatéppetuo feruët.atq; itafera
uent:vtet de humiliorib? negocijs cü libuerit humilioré etiäicö
uenientéq; fermonë re&efacere poffint.Cótra vero quiviliores!
deíffiorefq; materias fcribereaffuefa&ifuerint. tantâ vim habet
cófuetudo:nihil grandevnjinihil fublime atq;excellens conari
queät.Necvero (qtinqt Plini2)affe&äda erunt femp elataet ex
celfa,ná et in pi&ura lumen nö alia res magisjvmbra pmédat:
ita ofonétâfummitterejattollere decet.Süt porro tria dicendi
genera:qetin carminei&in pfa ofone,pbabilia habétur:in gb?
et multi in fuo quiq3gifieclaruerüt.eft copiofü plenü dignitatis
&maieftatis.eft gracile qitvenuftatéhabet &apffam quädäinec
indecentéfubtilitaté.eftmediocre et mixtü aciter pfines vtriufq;
iacës.cuifüma ineftjdâ modeftia:et(vt ita dixerim) fobrietas j
fingula fi finib? fuis cótineáturicaftigateq;obferuentur: magnâ
habêtcömêdationé,fi vero terminos fuos excedâtivitiofa funt:
ettanjpreftigiofarepellfitur.quaregincopiofoetamplo dicëdi
gfieverfantcauere debétnedíìvberesviderivolüt tumidi magis
etinflatü quiddärefonãtes fiât.quivero ingracili:ne ficci vacuii
atq*ieiunieuadât.pariq3modoquimediocregenus feétantur:ne
ambiguinihilq; certumetftabile habentes dicantur.
�EVt prodeätpuerifepius inpublicühabéde ora
tioniscaufa.Etdeexercéda eorüvoce et pronüciae
tione, - Capitulum,XVII,
gva Agnfìaut&eiscalcar adftudialfag adijcietcôfuetudo
4délamádiiatq3inpublicfìhabédeofonis caufa £deti*
|dináquo maioréíibippofitá effe laud£ci£;£fp£iant?
multoy turbaitclligáíeomagis adpcipiédas lia*'**
 De Educatione liberorü. Liber.II.
quidéelegätiores incëdent,fiétq;(qíineaetatemaximeeftimádú
eft)aio alacri &intrepido:adobeüdaq;poftea reipublice negocia
dú maior etas fuccreuerit aptiores.quare exercéda erit eo82vox &
pnüciatiordebitifq3accaftigatis rónib? iformäda:qfivel attolli/
vel moderarijveldejîmi debeat.vbifufpédédus fit fpüs:vbi clau
dédus fenfus.vfiincipiëdüvt diftinétafit/vt fonoraivt robuftat
vtcú fuauitate admixtam grauitaté quãdã habeat.cóponédierüt
apte& decêter oris fimulet fingularü corporis partiümot? acge
ftus:vt nec rufticorú more negligéti?:nec fcenico% artificiofiusi
effluétiufq;obferuari videätur.Adiuuabüt heceaque in oratore
triaexigunt.näetré de qua dicendúerit meli* docebút:et aios au
diétiíí magis dele&abüt:mouebüt quoq;veheméti?atq; icitabüt.
QLQualesfintpueris auctores legédi:etvt ieptiffi
milibelli quidäab eis penit?arceátur.Etde excellé
tiaVirgilijacdefenfioneei? cötraiperitos et nuga
ces quofdam. Capitulum:XVIII. .
ÈNte offiiacurabüt magiftribonis eos atq; antigst;pbaz
: 'tifq; auétorib? ibuere.qd tpib? nfis maxie deplorädüê.
\%$ 3nâ eo docétiü infcitia deuenit:vt qdàportéta librorü(g
£&*;;ibus nihil iepti?iftulti?ideteriufue dici qat)difcêdapue2
ris tradãtitäjlacáddãguftufuo oim puriffimá atq; fuauiffimü:
cúptra venenü nullü eis trifti?inocétiufq; fit:qiure merito vltra
fauromatas deportãda:ne apud liberos hoies méoria eo8 habe2
ret:aut qtfati?foret delëdaeternüiatq3 fepeliéda effent.Ridiculâ
vero illud eft qâ dicere nö erubuitvan* gdánugatorex eo9egre
ge:g diuie legis mädatarviuëdiq; mores popfo enüciarefolét:ex
alto ení fuggeftudü docédimodùgrãmaticis dare conaret:cómé
dare admodúcepit noíatim ét exímés qdãportéta librorü:ücer
tenoie appellauim?:affirmáfq;ineis oiabfi/fanéteq;viuédi fce
ptatradi.cü5nihil jnugas qfdäincöditas gdéfieptiffimoq;& in
fulfiffimo ftilo coaceruatas mag(j2pofitas ptineãt.monebat ea
pueris legi.oratores vero poetafq; oés peffime crimiabat:f3 Écie
pueligue latine parétes Virgiliü fimul atq; Ciceroné:ás& acerri
medeteftás;phibebatnepuerfvllo mölegédidarent.Növiderat
hicdo&?vtfibividebat theolog*gdtheologo£ finceps Augufti
'n?dicatVirgiliú,ppterea a puulis legi: vtvidel3poetamagnusi
oiumq;jclariffim? atq; optim? teneris ebibit? annis nö facile obli
.τ Quales fintpueris auctores legédi, Fo.XXX.
uione poffet aboleri,nönoueratáq; gdidé fcribat dí adolefcens
adhuclegeret hortéfiüCiceronis:fic ení liber ille infcribebaf:núc
negligétiapofteritatis deperijt:mutaffe adeo ex leótiöeei? oés af
fe&t?fuos:atq3 addeüfpem oém puertiffe:vt diuitias nlfo mó ap
peteret,fijcafuaít fefe offerrét nihil ex hisjter neceffariüilibera
1éq;victücogitaret:diuieiätücilli voci pludés.Diuitiefi affluât
nolitecor apponere.Quidgeftqdaftultiffima illa pecude Cicero
carpimeruit:cui? efcptis taf hic actátus vir ad tã eximiâvite fru
gé5uerfus eft.gdvero cötinétaliudei? volumiajfummâ advir
tutü amoréivitioyq*odiüfexhortationé*S3qâ de poetis dicebat
nönegam? multo% qpoematafcripferüt interdicédâeffe pueris
leétioné,id eni&maioribus nfis placuit.näelegiaci glafciuiores
defcribútamores löge arcédierüt.Lyricorü etiáea ps q licentior
videbit.Satyricivero ggrauiores fuerüttffiadmittétur. Comici
aüt licet et ad eruditioré,&adfplédidioré ornatü maxime vtiles
fint;ad firmiores tfivfq3annos in qb? min?periculi timëdü eriti
referuabunf.nâ fippi&turâ (qάcomic?1lleiquit) exëplo iouis ftu
prätis ad libidinë adolefcés inuitabaf.quis putabit p poema quo
expffiusfepe húani affect? depingütur nömoueri etiátenellâeta
té/acplurimü ad qcüq; legerit cöcitari? Quare memorabile videt
| qá Gregori?na3ä3en?iet Hieronym?1& Profper in libris js fcria
pfit deyitacötépfàtiua;ppteríréferunt ab afitigorib? hebrcorü
fuiffe obferuatünegadolefcëtiüantetricefimü annülegerët Ge
nefeos librü:etpartéE3echielis ppheteIvelcäticü cáticorú:& cea
teratalia.in gb?gfiationesi&noiaquarüdâ fcjta füt mulierú:lia
cet fubvelaméto hyftorievirtutü figurâ illeftédât.Quocirca erit
etiänö omittëdüvt;pponat pueris legédú qdetati illi magis cöz
ducataligdfacrorü codicü:quo% fi lectio cügëtilib? mifcebitinö
modicâ affert vtilitaté.cüeni maiores nfi grecis fimul ac latinis
eos imbuilfis íceperint: vt vtriufq; liguerationë eque pciperét:
idé quoq;fentiendú videt delegendis facris mixtim acgentilib?
libris.quorücüdoctrina fimul fufceptafuerit:tenacius etiä fimf
poftjmaiores ad annos puenerint animis eorü inherebüt.Illud
vero qd magfiobfuât admodú,pbam?:vt rudiorib? pueris poft
alpha&betha primo pfalteriü edifcédú afferat.nácü illud iã toa
tus orbis decätet:nemoq;nöillud,ppter obfecratióes deo faciem
das doctus pariter acindoct?memoriter tenere ftudeat:quis pon
dicetpueniénteis ifius doctrinätanj lact{qüädäalimoniâ Émo
 De Educatione liberorü, Liber.II.
minifträdüeffe:quefferti planaidiftictajlenis1facilisi fuauifq3fit
que et in ore atq; aio eo%2cötinuüppetuo fit habitaculum habitu
ra.quid porro admiramur poetarüingenia qui vel amores vel do
lores ceterofq; humanos affect? acperturbatiöes ita effingerepo
tuerüt:vtres agimagis jfcribi videat An hocce hebreo vateno
bilius aliquid diuiniufq; intueri nobis licet. cui neq; fuauitas:
neq3elegãtia:neq3copia: neq; vis dicédi atq;acrimöia vlla ex par
tedefit.quiitadeo optimo maximoq; blandiri nouit: vt inuitum
etiam ipm peneq; renitentévotis fuis affentiri compellat. Poft
heccum maturauerit tépus vtad grãmaticos auctores trâfferan
tur:legende eis dabuntparabole que fic infcribuntur Salomonis
atq; Eccfiafticus a Iefu Sirachaliohebreo cöpofitus.quib° admi
niftrandapueris viuédi precepta informãdofq;eo3 mores nihil
certe aptius cóuenientiufue effepoteft.prefertim propter elegãtif
fimum eorú interpreté Hieronimum: cuius eruditio fententijs il
lorum adiuncta fine cóparatione plus affert vtilitatis: j hi quos
fupra memorauimus ridëdi penitus acmonftruofi libelli:gcü ab
indoctis fimilia his morü ßcepta cótinere credanf, ac ab eruditis
oivanitate oibufq3pleniieptijs exiftimäf.Dehinc cú firmiorcre
uerit et etas et doctria.legét fcd3 librü machabeo82:g' adromanâ
eloqntiâ tot? magis jcetera hebreo8volumina accederevideat:
qâ breuis etiâ et fuccictafit hyftorieei?narratio:q&aftudiofis fa
cili* méorie cómédat:et legétib? oibus 1ocüdiorpiter &vtilioreâ
folet.Legent hec ergo pueris vtguftualiâ diuine fapiétie allician
tur:allectiq;demü cüigeniü doctrinaq3 maior fuccurrettadcetera
fiueabantiquis hebreis fcripta:fiue anouis grecis aclatinis quo
rum multifanctitate eruditioneq;celebres extiterunt legéda per
fe facilius inuitentur.Premonédiautem eruntvt apocripha quia
bus immenficodices refertihabentur longe a fe arceant. cúcerti
veriq;parum at elegantie nihil cötinent.His gentiles auctores&
hiftorici et poete fimul pmifcebúí.recte aút fieri videbiffi a fincia
piofabelleefopi eis legent: quod et ad morü rationé ptineãt: et
puriore etiãhumilioreq;fermoneacplurimü illis annis cögruéte
cópofitefint.multü quoq;iocüditatis infehabeant: jmaxieetas
ifacapit:fufcipiédaq; adlitterarüftudia magis incitaf.Deinde ad
guioratranfeundú erit: laudádaq; admodüvidet q apud ifubres
eftlegédicatilinarijcófuetudo gpffümâ auctorfelegãtiãbreuita
téq;opis:jeielegâtiora füteruditionémagis adiuuât:jbreuiora
 Qualesfintpuerisauctores legêdi.Fo.XXXI,
libétiusifaciliufq;edifcütur.His adiügenfpoete atq; hij gdâ qvt
fupradixim? nulla turpitudine legentiíìanimos ificere poffint.
quare gtragedias fcripferütnö erüt repudiandi.qui vero heroica
ante offies recipiédi:,ppter grâdioréfeleuatioréq; eorü fpiritü:cui
lögejftabitabvnguicufpueros affuefacé:et fiq legerit nö facile
cüéta pcipere queãt.Sed ßcipuea maioribus niis;pbätur vtpote
oim excellétiffimi apud grecos homerus.Apud latinos Virgili?
Garriat quátüvelitargutulus illerephëfor.cui? nec rónes quib?
celebrenoméei? obruereconabat hilüvalent.ná vt defingédi li
cétia quâ illegrauiter accufabat nihil dicam?:alias eni alio opere
eius rei rationé explicauim?:haud intelligebat quidjn fepóderis
quart?eneidos quëpeffime criminabaf:qüonec elegätiofali?edi
tuseftcótineret.cui? gîa fcire debuit totâ eneidafumma philofo
phie myfteriafubpoetico9 figmento9: ornaméto abfcóditahfct
únifiadalia edifferédavocaremur fortaffe attigerem?.Sed illud
faltéqάadré de qua agifptinetnon omitem?.Näcü Virgili?fub
eneepfonavirü oim virtutejditüatq3iímnücinaduerfis/nunc
in,pfperis cafib? demöftrare voluerit:ita p Didonéfeminas etiã
quib? vitärönib? inftituere deberét.velpmio laudis/vel metuin
famielactriftiffimi demüiterit?.offi11llafuipoematis editióe ad2
monere ftuduit.qnâ eni audiés illâ cödendis tantevrbis menib?
intétiffime vacanté:iuraq;et leges ppfis iuftiffime moderätë: ma
rito etiã extincto fidé acpactathoripferuanté:cüfüma laudé fua
et veneratione/finitimorùq3oimtimore:nö ei? exëplo moueati
-atq;advirtutis ftudiü magnopereincédat. Cótra vero itelligens
noui eâ hofpitis amoreinfaniété:ab extructione vrbis/guberna2
tioneq3 ppfo9. ceffanté:lufibus tffiet cóuiuijs indulgenté:derelia
ctamq;abamáte demüIdolentéq;et affligentemfefe: deperditaq;
offiifpemortê etiävltro fibicöfcifcentë:nö aio cöquaffef:nö exa
terreat:nöcötremifcat:nópudicitiâ licet aufteriorémalit amplez
ctijblâdiorélibidiné:cú hui? fruct? tandé amariffimi: illi?femp
fuauiffimihabeant.Operepreciüaüteft videre j ne petulätivnj
vel verbojvelfniain horú defcriptione prudétiffim? poetavfus
fuerit. jhoneftiffimeimodeftiffimeq; fingfa explicauerit:nifi for
teqtfiimelaudiilli attributü eft:qsdixerit ita eü affectus femine
furétis exfffiffe:vt exíffius nihil diciiaut cogitaripoffit.Virgili*
itaq;acceteriqeadêfêribédi veftigia obferuätüt ab optimis
&iffimis qbufq; meritogmêdatifufceptiq;füt:geo% %$9
carminib?
 De Educatione liberorü, Liber.II.
virtuté fequivitiaq; fugere maxie doceamur:licetfubfigméto*
quorüdâ velaméto qd ornãdi magis/illuftrádiq3poematis caufa
eftadinuentú.cótrafcenici quos & Plato exvrbe pellédos céfuit:
qt ad flagitia plurimüleétio eorü incédat:iprobati,pindeatq3dâ
natifueft.Atq; priapeiäetiäeüedidiffe ille icrepabat:huic quoq;
guis appofito löge diuertamur nörfideretfi nópoffum?.näefto
qâ ille affirmabat Virgiliü ipfi? auétoré extitiffe.gdad accufandú .
eneida qoi prfus labecrimis vacatafferreptalteri? obfcenilibel
liedicio:dicat mihinum Origenis fcíta ea qfácta fútatq;adpfira
mãdã fidénfam adiuuâtia:iccirco tfig' et alia multa praua& he2
reticappofuerit reprobam?:libétereni theologo theologorü exé
plaobijcio.Quájaút ea vulgo de marone opinioiualuerit,ppter
Seruijgrãmaticiqidfol? affirmat auétoritaté:mihi tfimimevnj
gfuaderi poterit:neq; qddicat Serui? opponatq[g:nâ grãmatici
oratoris auëte q dicüt cöfirmare poffüt.dixerit igitvt libuerit dú
modo nos5riü certaleuidétiq; róne puincam?.Nâ Martialis exe
celléti virigenio düturpiffimorü a fe cdito8 verfuüargueret:afe
fert in mediü multos täjoportuniffimos cáefue auxiliatoresiac
deféfores:CatullüfMarfum Pedoné/Getulicü.Cur qfo aüt íte2
rit Virgiliú:nüei? forte nomé qué tot? orbis adcelüeffert ipfecö
ténit?at nemo id gdévelifan? etiäputauerit.qdgreftat nifivtcu
ius auété multo quoq;auro pparaffet:qffi nihileogehabebat qåa
modeftiffimopoeta fcriptü afferret omiferit.Apulei? quoq;hö et
doótrina,&eloquétiajflätiffim? cüet ipfe p obfcenis js ediderat
verfib? accufaret:defendit fe exëplo quorüdágineogifie lafciui?
vtiq; luferát:cuiufmodipter ceteros noiat.Ediuiü. Portiü.C.Lu
cullü.Cü üVirgiliú qué his annumerâs diuinütäjoraculüqädä
;pfert:nihil fcripfiffe dicitnifibucolicü illud ludicrüáalexin moa
deftiffime etiã laudauit.Cur priapeie nulla prfus ab eo fit métio?
Preterea vt mai? alid adijciam? notaeftquá fcribit Ouidi? adtib.
Cefaréepfa:in jdü(vt ipfe ingt)argueret obfcenidoctor adultee
rii defendéiexpurgareq3 fümopere fe conat auëte multorüás ea2
dé acturpiora fcripfiffe refert illuftriú poetarü.ante oés vero täj
magiftrìac principêoim Maronë cömemorat:jfi;ppofito táce2
lebri illi? viri noîe nihil ampli? addefenfioné caufe fue deeffevie
deaf.qdporro quo fe tueat recéfetabeo fcriptúeffenifijrtú enei
dos et nefcio qdbucolicicarminis,nüaliud ibiqâ lafciui? Maro
 -

Vtnarrétur puerisfhie poetag.Fo. XXXII.

fcripferit a Nafone méoraf;at nihil prfus qdé.Hicexurgát qVir
* giliü priapeiäedidiffecötédüt.cur rfideät nullâ ei?. Apufcius:nul
lä.Ouidi? qcäm eorülöge magis adiuuabat métionem feccrint:
num obliuione id fortaffe eis cótigit.qd fi ridiculü eft dicere cur;
eâ omiferüt dicat quifpiä.náftudio fuiffe pteritâ qua nihil ppter
auétoris dignitaté magis excufationi ei? cóferre poterat nemo q
recte fapiat affirmabit. Sati? ergo videfvt a virgilio eâ mime cdi
tâ fuiffe credam?:acui*natura quâ modeftiffimä verecüdifímáq;
fuiffe legim?.lögeetiä illudfcribédi gen? abhorrebat:fimili? aiit
verieftcinnâ magislaut anferé poetas;pcaciffimos:quog. & 1 ea
quâ dixim?epfa meminitOuidi?.fcriptoresei? extitiffe.Aut cala
uum qué tradüt pauca ét ieogiie elegâtiffimefcripfiffe.Aut mar
fü aliquêue eo% qs 1n his verfatos fuiffe pauloäte retulim?.Nec
miret aliqs libellülllüfalfo maronis noieinfcítüeé: qά& mult;
alijs prifcisfimulacrecëtiorib? vt qvni? effent alterifcripta attri
lbuerent:fepevidem?ρtigiffe,atq$ idquidéiperitorücaufa: quo3
cücorrupt? fitguft?:nö recteetiâpoffütdifcernere gd cuiq;p fin
gulo9. fc£to£ dignitate magis2uenirevideat.C.Cefarilegimus
mftasofones ab alijs editas iperitia quorüdátemereafcítas fuif
fe.Qätmaxiein nónullis Ouidij libellis falfo vtiq3e1afcítis ituea
ri licet.cuiufmodieftille qdepulice ifcribif:quécüvulgo iá ícrea
tueritabeo editüeé:nos tfi mimeexvinotali fecé1llävnj pue2
\ niffearbitramur.qàt&finö oib? exftilo ipfo fcribédi qnihilouia
dianüfapit:atröne faltéjindoct? etiägfq; capiet pfuadebimus.
nâqâ poeta% ncmo ali? fecit:täexa&ediligétie Ouidius fuit:vt
pêtametros verfus,ppter maiorëcarmis cöcinitaté raro vel nüj
nifiindiffillabãdictionétmiaret.qàtcü in maiorib? qbufcüq;ope
rib9 fuis qtot núero ediditacuratiffime fermefemp obfuauerit.1
his aút gextät depulice pauciffimis verfib? trifillaba£ di&ionü
êmiatio fepi* offendaf:gs credetitâ exiguopoemateafolita fua
obfuátia deuiarevoluiffe? Nücvfidifcefferatofo nfa fuertamur.
CLVtnarrent puerisfentétie poeta% ethyftoricog
afietiätëp? idoneüquo eos legereicipiât. C.XIX
qτ;Onfmerito igitVirgiliütäj poetarü oim e'egätiffimú
- fî grauiffimü pueriiprimis jmaxie legédú fufcipiét.
{W\$ É vero qςregoriúdicat íeíhëdiffegrauiter plias
1A£defideritiquãdãgaiiiarü eím gvirgiliolceterifq;gétili*
 De Educatione liberorü, Liber.II.
bus au&orib? ftudiofiusjdignitas fua pateretvacabat,haudeni
docem?gdgrâdiores natuidignitateq; aliquajditi:fed gd adole
fcëtiores legere debeãt.qt in illis vtiq3dicit Hieronym? crimé eé
volütatis:cüin his fit neceffitatis.ppter pcipiendäg femp ita vti
edocti fuerint cóferuabüt elegâtioré lingue latine vberioréq;doz
&rini.Neq3illudnegligendúerit qd puero mihiadmodü pfuiffe
expert? fui:vtfc3antejedifcédis poetis1hyftoricifq; idonea etas
adueneritaudiât narrarieorüfentétias fuccin&toIdomefticoq3fer
monelaxandorüirefocillandorüq; aiog. caufa.quibus & illi feg
plurimüaures demulceát attétiffimos pftabüt: et ad itelligédos
poftea earü auétores cü anni patient löge magis adiuuabunt.roa
hur etiã maius afferet tenellis animis earü narratio ginaniü qua
rüdâ fabellarü quas a mulierculis referrifolitas fupiore libro dåa
nauim?.Propono certe libëtius ea alijs obferuãda q meo magis
jalieno teftimonio affirmare poffum.Moseni fuitfimo illimaz
giftro meo qué fupra cömemorauiicü recreare aim vellet poeticú
femp aliquid aut hyftoricü recéfere:acui? cùnunjlatere difcede.
rem:nihil erat qüf nó ab illo platüauidiffime caperéffirmiffimeq;
cóferuarem.inde vbicrefcétib? annis ad ftudia poetarü me cótu2
li:itaplanaacfacilis mihi vifaefteorü leétio:vt non tanj recens
fediâ ante fufcepta/repetitaq3 fepi? fe offerret:atq3vt de Virgilio
cui? modo mentio habet loquar:iâ nondü leétâ noueråenéetem
peftaté.Troie incendiü:ludos quoq3et auerni loca:pugnas fimul
ac inftru&tas acies.iâ AfcanioIEurialoi Laufo:atq3 palläti pueris
puer ego precipue afficiebar.iâ partib?eo% fauebam:quas & acer
rimefepi? interloquédú fuftinebâ.hec itarudi et nuda narratióe
prius ebibita miro me poftjadmaroné legédú acceffi amore et?
acftudio;ppe incredibili.vtdefaciliore pceptione taceâfîcëderüt
(LVtoibus difciplinisfimulatq; eodétépore puea
11 imbuátur,atq$ oblectádi caufämagis jadfupere
fluam fatietaté ingenium colant. TCapfm.XX.
è\\ Reter hecprobât maiores nfivt et alijs fimul difciplia
nis imbuátur/atq; eodétépore.conficiaturq3in eis g or
λbis doétrinarü appellat? eft.licet apud hebreos antiqui
e$*\tus obferuatüfuiffe fcribat Gregori?na3an3en?: vt nö
offiietatioialegédacömitterétur:eoq; nô expediret offis omnia
difcere:quia neccapere poffunt oés oia.eticcirco ledieos potiufj
 Vt adquã quifq; difciplinä&c. Fo.XXXIII.
iuuari.fi nödücapaces ea jfunt pfundiora cognouerint.verü,p.
babilior videf prima fentétia:nö quo exacta oimcognitio exigé2
da fit.idenihaud vnjfieripoffet:fed quo ea trâfcurrentes p quã.
dådeguftationé:qåfacere folét qvina emütiattingát,neq3 verem
dú eft ne nimio tot tätarüq; rerüonere laffent.nâ et id fiet ad ioz
cúditatêret cüi vnadifciplina grauari ceperint,neq3enivni femp
intéderefacere poterüt:perfucceffioné& imutationé alteri?varia
tis lectionüvicib?,inftarcibo9 q diuerfi etiáfumptimin? faftidi
unt:diuifotdifpartitoq; labore magis releuabütur,minime vero
illud pbandüeftqάpleriq; nimio difcédi defiderio faciüt:vt mul
tafimul nótádiuerfis ex difciplinis jexvnica etiäad fupffuá fa
tietatë le&itent.vnde deprimûtur magis ingenia jattollunt: nö.
aliter accorporaque ex nimio% ingurgitatione ciborum grauari
isacpeffime cóficijnutriricöfueuerüt.cúmulta igit quafi g
delibationé quãdã obleétádianimicaufa legi debeät:pauca tfide
ligéda füt:gb?peculiaritájiuretoto ftudio erit incübëdü:atq3ex
his fingulare fép quiddäqüfp diéftudiofi? aio verfatú cócoquet.
CIMaphei vegijpatria Laudéfis deBducatione lia
berorüjeteorü claris morib?Liber Secüdus finit.
Incipit LiberTertius.
QEVt ad quâ quifq; difciplinâ a naturainclinatus
fuerit[ineafe exerceat.Et qualis fuerit apud antia
quos moduslaureandorü poetarü, Et de laurearü,
improbatione, . Capitulum primum.
súsasex- Vncqάprecipufiobferuare debebút et patresi
β et magiftrifimuladmonédi funt:et diligétiffia
{meadquidquéq; natura magis inclinabitlada
γuertit,nevtveterieftin prouerbio:fiat aliquid
inuitaminerua.vteni oim quecüq;funt inoia
âÄ\]. [)ibusfumma diuerfitas eft:itaprefertim ingenio
UA%£&•S9rü:quo* &tátavis eftvt facilius fol acitatiffi».
mo quocurfu agitjafuaquifjquaimpellit natura auerti poffit
In quo igit preualerequéq; pfpicient in eo exerceri:necadalia di
ftrahiftudiofecurabüt:neficötraria animofuo ftudia fequi:alte2
riq: $icuigcliuesfintcöpellãtur operáreinauare eo deducãtur:
vtetinfufceptacötraingeniáfuáópera minime £ficiant;et É çi
 De Educatione Liberorü Liber.III.
nifi abdu&iindeiabftra&iq; effent cöueniéte fibi;pficere potuif.
fent nihil attingãt:nihil;prfusvnjaffequátur.Qd et in equis ob.
feruari debereprecipiütigde difciplinaeo8. fcribüt: vtcü firmioa
res ad annos puenire ceperint diligéter aduertat ad quid potiffia
müquifq3natus effevideat:in eoq3 vt recteaiaduerfum fuerit ga
beexerceat.nácöftat quofdá adbella animofiores effe:alios ad p
merédas ludorü palmas accómodatiores .nónullos vero addoat
mefticü vfumfrufticâq3rem aptiores.Scenicos etiãtantüpruden
tie habuiffe in nofcendo fuicuiufq3ingenio refert Cicerovtnon
optimas fedfibi accómodatiffimas fabulas eligerét:quivocefre2
tieffent epigonos Medeamq; qui geftu menalippúlaut clyteme2
ftram.Quaremerito Ciceronian? illeantoniuscú de oratore loq.
ret:cófirmaretq3qάa Craffo dictúerat:permulta fc3effe q orator
a natura nifihaberet nö multü a magiftroadiuuaret pbat admo
dum alabandéfem Apolloniúfummüdicédi ßceptoré:gcú merz,
cede doceret:tfi(vtiquit) nô patiebat eos quos iudicabatnö pof
fe oratores euadere operam apud fefe perdere: dimittebatq; et ad
quáq;artéputabat effe aptos adeá ípellere/atq; hortari folebat:
nö finés eos operäintâta re fruftracófumere.in hoc etiã laudan
dus q nó ita eos ab his artib? deterrebat: quin eas ad quas qfq;
nat? effet/et quafì a natura imbut? etfperareietcöfequi poffepere
fuaderet.Necmin* cómédandüeffet illudTraiani gcü quiq3mfa
lia ingenuorü ex bonis fifcieducari/acfubcuramagißrorú habea
riinftituiffet in ea tantüillos difciplina erudirivoluit ad quãgfq;
magis inclinari putaret.Curandü igit erjt vt in his ftudijs exera
ceátur ad que idoneimagis effe videbütur.quo fiet vt quãquifq*
natura ducëte magis amplexus fuerit:vel oratoriäjvelpoeticam
facultaté:vel dyaletices/vel medicineivellegäfvel cuiufuis ali*.
artis peritiâ:fiilli vacare pmittet:longe;pculdubio do&ioriíftá
tiorq; futurus fit.Quorü poftrema duo ftudia cum plures ceteris.
ignaros;pfeffores habeãt:nö aliüdeideuenire cöftatjg, fpe lue.
criqtinde queri folet:adeapaffim oés nódicänö aptijneq; nati:
fednecvixprimis grãmatices rudimétis imbuti demittunt.qáq;
dolétius eft increuit poftea nouus ille acpeffim? mos decorandi
eos auro inteftimoniü adepte iã quãnecmultifummis etiâ digia
tis attigerút pfecteeruditionis.gd veroftolidi* dicipöt jfalfe fi
£i fapientie apudvulgus auctoritaté querere vana huiufcemodi
sxteriorü ornamétorü oftétatione circulatorib? magis jgrauib*
 vt ad quáquifq3difciplinä&c. Fo.XXXIIII.
et litteratis viris cöueniéte:itanefatis eratcorruptaeffecetera:ni
fiadlitteragevfq3ftudiofoscorruptionesheetiam fe extenderét.
Appello quofq; harú artiüdoctiffimos:ná et multi extant fateor
egregielvereq;eruditi:egregiaq3et verafama pcelebres.quid lau
disputât fe magis na&os effehis aureis ornamétis:qabinnume
rabilib?;pfeffionisfue quos manifefti? ipficognofcüt imperitiffi
mis hoib?geftarietiã quotidie cöfpiciüt.Nó eft ab;ppofito aliea
na qdeauriet ferricócertatione nücin métem venit fabella.cum
eniferrü aurifortunãídicaret:gy adcultúrvfumq; regü inuentú
effet:fümoq; ab oib? in ício acadmiratione haberet:fe vero nifi
adarmabellica:ad horrédas cedes:adfodiédâquoq; humü:atq;
adtriftiaetviliaqueqsnatüeffe quereret.Tace(inquit) aurü.ná fi
miliaerünarütua* ia&aueris:haudvnâtfi meâ qua nullaeftalia
grauiorequarevnjpoteris.cú eníaregib? quos tu nomiafti ma
gnacülaude mea geftari folerem:nücmaiorecü ludibrio deueni
in man?ineptiffimorüquorüdâ hoim.quib?cü parü vel nihil fit
do&rine:illo etiãmemalo afficiüt:vtteftimonio meo qifpaläoi
bus oftétanteruditi/atq;fapiëtes effevideant. At magna hec cre
dipoffent:nifimaiora etiã deplorãda effét.de poetis loquor quo
rülaureädorü nouíìmoréinuexit quidäcui° nomen hocpfertim
Ioco quoame reíhendithonefti?pretereo.quicum grauiffimus
afas et modeftiffim?extiterit.mirütfi eftjinßgrauitatë lögemo
deftiáq;excefferit.Is laurocingifibicaput ad maioré poetice art{
auctoritaté.publicûq;infupereris rei inftrumétú condi curauit.
qάcúaliqifilegerénópotuinöridere.quis vero fe a rifu cótinere
poffet.vidés gloriâpoetarü que cömunioimvoceet atteftatione
queri cöfueuitjfubiperitialicui? tabellionis fide claufam videri.
Inde ad plerofq3aliosea peftis pofteaexéploei?defluxit.defluxu
raq;adeo é(nifi occurrat)vtgfquis metritffi leges intellexerit ad
laurus coronãfubito fitafpiratur?.res peffimicerteexépli.prefer
timcüneq;factitarint quicjhorümaiores nfi:neq;etiã cogitarit
Licetpoftearecëtioretas nfatanjabâtiquis factitatanefcio quo
in fomnio eafufcitauerit.nädecoronãdis poetis hoctantú apud
veteres obferuatülegimus.Cófueuiffegrecos fingulis luftris tri
plexcelebrare certamen:muficü.gymnicü.equeftre:que Nero pri
mus oim Romã inuexit:appellauitq3 nofe fuo Neronia. Poftea
Domitian? etiäeüfecut9celebrauit.quéadmodü igit athletarum
ficcómuniáfcriptorüvictorib?premia&honores sag
 De Educatione Liberorü. ' Liber.III.
deligebátq; ex omni numerolfato% doctiffimos aliquos: delega
bátq; adeos mun? iudicâdilatq3 fingulorü gcarminib?decertatu
rierât ingeniü;pbádi:vt quieo9 iudicio preceteris laudarentur:
coronis illi& honorib? meritis inftar militüinterpugnátiú hone .
ftarent.qd Ariftophani apud Alexãdriá cótigit: quicú lectis fex
ei? ciuitatis iudicib? feptim? ipfetanjfümo ftudioifummaq3dili
gétia Éftans adiüctus fuiffet.habito cöuentu ludo9eidiftributifq*
cuiq; iudici fecretis fedib?.poftjrecitataeffent fcripta oim rogae
tus de his fniam diceretribuit palmácertaminis illigneq$ popu
loineq; ceteris iudicib? placuiffet.quia ppriais fcripta:ceteri aüt
alienatanj furti rei,ptuliffent.In quo certädigiie Neronéetiam
qué modo dixim? rradüt feexercuiffe.orationifq3et carminis laa
tinicoronãcöfenfuoimet quidéhoneftiffimorüqfecüde eacöté
derant recepiffe.Hui? rei in hyfconio frentano& oppido repertí
eftfaxo infculptüvetus et elegâs epigráma qâ dignüduxi his in
ferere.L.Valerio pudenti.L.F.hiccü effet anno*.xxiij.Romecer
tamine facro Iouis capitolini luftro fexto claritate ingenij coroa
nat?eftiter poetas latinos oibufq;fentétijs iudicii,huicplebsvni
uerfa municipü hyfconienfiü ftatuäerecollato decreuit.Qüferge
fepius legit laurüvatib? deberi:hincortü habuiffe magis j nudi
cuiufdâ vaniq; honoris caufa adinuentü fuiffe credëdüeft.quéad
modü et deathletis cöftat militibufq;cüpugnãdo de hoftib?triú
phaffent.Quájqâ ad hos pertinetgrauiffime etiãaterculiano vi
ro fümi acuminis et doctrine huiufcemodicorone in libro quem
fcripfit decorona militis iprobenf.quo magis indignaetiâ erudi
tis hominib? videt heccoronãdi vanitas:queetindoctis atq; bel
lotfî affuetis quorü haudtä graues vite mores exigütur tâtope
dänetur.Ná q fcribit cötra nature auctoré earü coronarü vfum
adinuentüeffe:quid veri* dici queat?cüeni fructib? rerü appeten
dis atq3 iudicãdis certos et prefinitos hoim fenfus ordinauerit:
propriaq; mébrorü quodãmodoorgana:auditü aurib?:vifü ocu
lis:guftú ori:odoratünarib?:cötactü manib?:fuo queq; loco ada
iudicauerit:vt per hecexteriota minifteria diuinorü munerú fru
ctus ad interioré aiam deducerétur:neq; ex florib?i frondibufq*
aliquis nifi aut odorisiautcoloris fruct?percipiat:quiet naribus.
tfiet oculis obfequédi officiüfortitifunt.quis nöcüfümanature
iniuria fieri putet:vtadalios fenfusjad quos creatifunt eorum.
víus trâfferat:quorüetfitandétâtamüdiciavidet:curnô infinü
 Vt adquã quifq; difciplinä&c. Fo.XXXV.
códiitur:fitanta mollicia cur nó in lectulüfpargunt:fitäta inno
cëtiaicur nö in poculü fumütur:ceterü incapite quis fapor floris:
gs corone fenfus:nifivicula?quia neq;color cernit:neq3 odor du
citur:neq3teneritas attractaf:tä cötra naturâ eft florécapitefecta
ri:jcibü aure:jfonünare.oifieafit qάcötra naturäeft möftri in
ftar apud oës habet.Pretereacücoronãdi morégétiliüfimo deo.
rüfuiffecöftet:quiseritxjiano% quënöpudeat portétog: illorü
vanitaté etfupfticiofa veftigia imitari ob honoré faltem vni? ac
veri deinfi:qué et rectiorefidefufcipim?iet puriorenos ore cöfia
temur.Siquidé Saturnùpherecydes ante oés refert coronatü Io
uem diodor? poftdeuictos titanas hoc munere aceteris honoraa
tú.Iunonivité Callimach* induxit.Veneri myrtus dicabat. Her
cules nücppfmcapite:núcoleaftrü:núcapiú preferebat. Pindar?
atq;callimach? memorât Apollinéinterfecto dracone laureâina
duiffe:qua& liber quoq3pfcinct?inceffit:cú ex nidis triúphauit.
licet hedera illietiâfacratafuerit:quéadmodú etiäofiri apud egy
ptios.hadriane vero memorabile illud fuit fertüexauro et india
cis gémis.Vulcani opus:Liberi mun?:poftea fydus.Sed etfima
Ifis repertas fpicas capite circútulit:ré magis vétris. Omittamus
autépandorá:quäprimãfeminarú tradithefiod? acharitib? fuif.
fe coronatá:cú ab oíbus muneraref.viietiã nomen accepit.de dis
enitffigétilib? logmur.quorüfingulorücoronas explicuit pftam
tiffim? in hac materiacómétator Claudiusfaturnin?:qué Tercue
lian?idè refert fcripfiffe decoronis librü:in quo ita earü differuit
et origenes:etcaufas:etfpecies:etfolénitates:vtnulla gratiafioz
ris:nulla letitia frondis:null» cefpes/aut palmes nö alicui?capiti
inueniret cófecrat?:quofatis inftrui oës dicitjalienâ anobis iu
dicare debeam? coronãdi capitis inftitutioné ab eis platâ,etineo
rüdeinceps honoré difpéfatâ quos feculü deos credidit. His atq;
huiufcemodi alijs reíhédit militücoronas.qfiin indoctos hoies
tâ acriter;pfert:quid in lfatos quo9- grauior longeimodeftiorq;
vitadefideraf.quidfcripturüillú:fihicipfo¥ etiâmos téporibus
ei? extitiffet.quo eloquioiquo dicëdi ipetu et acrimonia exarfurú
fuiffe credem??Querédaeftigitvtioibus ita maxime poetis que
folida magis ojfiivirtutet,pprijfq; accertis ingenijvirib?jfrona
dium/aut metallivllius pueriliivanaq; oftétatione cöftet auéto?
ritas:quepublica magistegúlatq;populoypredicatione jtabel
lionüridiculaaffertioneiatq;teftimonio compr£ft.
- 11]
 DeEduationeLiberori Liber III.
GILDe exercenda difciplina in qua quisvaleatjadhi
bédaq3 iudicij moderationevtnemo plus fìbi de in
geniofuo jalijs credat. Capitulum.II.
ræsæ, Eq*dubitetquifgvtvnde difceffimusliâ reuertamur:
\6% qui adhecftudiainclinat? fueritfuáquaipellit naturâ :
i?; fequi.licet golim doctos höies fúmopere principes ex
- Sltollebât:nücnihiloino eos pédant atq;exiftimät.quo
rücaufafitvtmiliaingenioy jfimeritis,fauorib?/premijfq;fo2
uerétur:magnü aliquiddefe pferrent.neglecta;prfus acdefpecta
quotidie depereãt.fequatage ducéiauctoréqsnature fue deü. qui
cüoiamiraratione&fapientia fabricauerit.itajfertim ingeniaq
varia ideo etiã puidétiffimecódidit:vtetvarietas fummä cödito
ris beneficétiâipotétiáq; demöftraret:et ad qá qfq; nat? eff3] illud
coleret.colenfq; nô magno fine diuino cófilio/ac pcipuo quopiã
qålateret bono fe ad idvocatü effeexiftimaret.Quâjnemo non
dolere poffitconditionéprincipü:quorücü,ppriü quoddâ ac fina
gulare fit officiíìbenemerétib? benefacere:nöfecus ac militú pu
gnare.agricolay arare.nauta3. remigare:neq5aliâ ob caufam pre
pofiti alijsipfectiq;effevideant:cótra illos tfinö modo negligãt:
fed tanjabie&os infupetftolidos hoîes irrideãt atq;cötänät.Vi
les vero figfintetindoctos/virtuteq;,prfus ofíideftitutos löge
efferãt:longeq; honoribus ac opibus cumulatos reddant.Quos
aiaduertésidänanfq;grauiter Ifocrates dü ad demonicú fcribit:
fimiles eos effe dicitalentiüalienos canes.näquéadmodü illi in
oês latrât inferëtes iniuriäetdätib?indifferéter et nihil pbatib9;
ita mali hoíes pari modo cótumelijs afficiüttâ bene fibifaciátes
geos a quib? nihil vnjcömodi fufceperiit.quare céfet bonistätü
bene effe faciédum:g bon? thefaur?fitgia debitaab hoieprobo.
Proponéda auté certeprincipib?irecitãdaq;fepi?effet fanctiffima
illa Titi impator{Romani atq;celebratiffimavox:gcüexacta die
quadâ nihilfe cuijbonicötuliffe aíaduertiffet:heuinqt diá hanc
pdidim?.O digniffimam oreprincipisvocê.Oprincipem tam ce.
lebri fanctaq;voce digniffimum.Ofemper memorädum.O fum
mis femper laudibus extollendü.O quem merito amorem et dez
licias hüani generis appellarüt,fedfinamus íncipes more fuo vi
uere:quinö modo emédarifednedigito etiá cótingi fe patiátur.
íatisfit eruditis tamjftätitaroq;bonofuofrui:qtneq;caf?vll?
 De Exercédadifciplina&c. Fo.XXXVI.
neq3ptâs vllahumanadareveleriperepoffit:qtdeifoli?pcipuo
quodã munerepfultiffimaq;,puidentieei? ratione acgrif.Cauere
tamen debebunt huiufce facultatis ftudiofi:vt ingenium quifq;
fuum recto penfatoq* iudicio metiatur.ne quod peccari admodü
folet blandiatur quifg ita litterulis fuis: vt quas nec dum fume
mis labris delibauitplenis faucibus feeliconis aquas haufiffear.
bitretur:multos quippe vtinquitarbitror iuuenes carmen dece
pit.namvt quifq;verfum pedibus fenfumq; teneriorem verbo.
rum ambitu intexuitiputauit fe continuo in eliconem veniffe.
Ita enim nefcio quo pacto fierifcribit Cicero vtinhocgenerema
£is ginalijsfuum cuiq3pulchrumfit.neminêq;adhuc dicit poe2
tam nouiffequifibinon optimus videretur.fic fe res habet. te
tua:medelectant mea.Erit vero fummum in his remedium: vt
fuofemper quifq;iudiciofallivereaf:neq;fibi magis jdefealijs
credat.vt quod nô modo a poetis fedpictoribus etiam & ijs qui
:lignafabricant fieri refert Cicero:fuum quifq; opus avulgo con
fiderarivelitacfi quidreprehenfum fueritapluribus id corrigaz
tur. Secumvero et cum alijs quid ineo peccatum fit diligéter ex2
quirat.Legimus Pliniumnunjfcriptafuanifia multis doctiffia
*mis viris vifa atq; correcta in publicum protuliffe. Ambrofius
:dum ad Sabinum cui libellos fuos emendandos dederat fcribit
malo aittuocorrigatur iudiciofiquid mouet priufjforas prode
atvndeiáreuocádinullafacultasfitjlaudariate quod ab alijs
reprehendatur.Itaq3arbitrum te eorúque poftulas rogaui, neq;
enim legiatemeaque nonnunj tribuo invulgus:fedintue cala
culum venirefententiedefideraui, nefcio quo enim modo preter
imprudentiecaliginem quemecircüfundit vnúquéq;falluntfua
fcripta:et aurem pretereuntiatq;vtfilijetiam deformes delectât
ficetiamfcriptores indecores fermones fui palpât:incautius ple
rumq; aliquid promitur:aliquid accipitur maliuolétius: aliquid
`exit ambiguum,tum quia alieno examinâdaiudicio non pro no
ftra debemus magisjpro aliena opinionetrutinare et difcutere
omnes fcrupulos maliuolentie, Alio quoq; loco ad eundem fcri
tens dicit.Ego enim beneficio annumerofiquis mea legens fcri
pta dicat mihiquo videatur moueri.primú quia &in hisquefcio
falli poffum.multa autem pretereunti multa quibufdam aliter
fonant.pulchrum eftfifieri poteft cauere omnia. Prudentiffime
fanehecAmbrofius: que ytiin quauis difciplina ita Ér
 De EducationeLiberorü. Liber.III.
Ëfertim fequiquifq;debebit:fequensvero vbi fe intellexerit cöi
doctorü hoîm iudicio probari:fecurü tunc induataim: neq; dua
bitet in gbus egregievalereaboibus iudicet ad eafevtiq; ftudia
volenteipellenteq;deonatü arbitrari.exerceatfeergo in eis ma
gno animo:et quorariores gboni;pbatiq;fint poete habeantur
eofpe quoq3 maior! laudis ardétiusinftet:acquo duxvitenfena
tura ducitfegpergat:cuius täpotés etiátamq3fjualidavis eft: vt
fruftra illirenitivnjatq3reluctariquifjqueat.Queeniexperiem
tiadidicinimirü recteillateflaripoffum:quiabtenellavfq; etate
neq3ducáte neq;docente quojfoloautétiíïimpellentenaturatâ
vehementi poetarü amoreinflámaricepi:vt eorücomparatione
ceta mihi puaviderent:gb*cúfcdaaura nauigâs totisiäremis in
cüberé phibuit mepf:atq3ad dyaleticétâjadguioréhöeftioréq;
difciplinávtftudiü cöuerteréiuffit.parebâitaq3pfnevolütati:cú
tandé naturelonge mai?impiüeuicitvtmufas gb? latenfacfura
tim gdéneidpfprefentiretvacabâreuocaré. Poftdyaleticêvero
quänö min? certejpeftiferí qddâ exhorrebâtrâflat?fuiapfein
fimo ijopubertat! limie adftudia iurifcôfultorüquo9. lectiöe;p
pter fummäquäineis offendi etingeniji&eruditionisI&eloqué
tie vim plurimüfemp delectat?fui.ceteríqúadexercédâeâfacul
taté fpectat nihilefta quovnjmagis abhorrueri.nihilqάnature
mee aduerfumvnjrepugnáfq;magis habuerim.vtquod Nafo
de fe ingt.nec me verbofas leges edifcere:nec meingratovoces;p
ftituiffe foro licuerit.Quare poetas 13memftaideviolétiffimerea
traherét cogête tfimaiore nefcio qviaimiinfifia legüftudia repe
tebâ in gbus jtulücüq;pfecerim:illud certenöábigo pa* mevel
nihil in quis aliadifciplinacófecuturüvnjfuiffe.täinuictaindoa
mitaq3eftitanto impiodfiatur fuacuiq3natura.
De mufica in quapueri erudiri debent.Capit.III.
- çyattgg; aütícipue q docëdierüt pueritradideftmaioe
Vres nfilfasimuficáIgymnafticäi&vt gbufdãplacuit fia
έλ guratiuâ.Defima fatf fupiore libro dixim? Muficâfuez
§%ííit gnö recipentqâ lafciuie magis cänöpauciin ea eru
diant:in jre maxia cura adhibédaé.nâ;ppteripudicaeneruataq;
carmiamftos fepe adolefcëtes pditos corruptofq3 acvirilis nihil
vngroborf adeptos fuiffe cöpertüeft.Ve9.vbiaddegédâ rectein
oci6vitámoderandofq; aiorümot? leni£dafq; pturbatöes edifci
 Defiguratiuaquadocëdifütpueri, Fo.XXXVII
tur:ális eft maxime quafortiüviro9* gefta diuineq;laudes decâ
tant.qà Pythagoras;pbabat nihil certecognitiöeei? vtili?: nihil
hoiliberocöueniéti?.jremerito apudantijsmagnofemp in pre
cio&veneratöe habitaé:adeovt& muficiitervatü etfapiëtünüe
rü referrent.et geäarté ignoraffet mimeingenue doct?effeputae
ret.Vfi&Themiftoclé refert Cicerociìiperitüfeei9pfefßeßet: in
doctioré habitü fuiffe.Obid magniëtheroes didiciffe: neq; qitdi
fceréterubuiffe memorant. philofophi quoq3fedjfertim Socra
tesiâ fenex aquo et philofophiaipaderiuata eft:quam nö modo
ipe edidicit fed et adolefcentib? infup edifcendáfcepit.
De figuratiuaqua docendifuntpueri. Ca. IIII.
Re- siVodadfiguratiuáveroptinetnô multüinftam?:gynec
Vmultünunc inter liberales artes habeat.Pictores effiea
ΣΑ imagis vtunt:nififòrte adformãdos lfarú caracteres re
\S<iferat.cuius periciacuiq;etiálitteratiffimo non paruece
dit dignitati atq3 ornamento:quare et ineaerunt pueriexercendi
que vero pictorü propriaeftnontam honeftajvtilis etiã antiqs
effe videbatur g ad habendü devafisactabulis ftatuifq; emédis
iudiciumquibus plurimü illi delectabant: maximü eius artis eru
; ditio:ne avéditorib? decipent adiumentü pftabat.Quare paulus
emilius cum filiosfuos omnibusftudijs erudirifecerit: fingendi
etiam etpingendi non ignaros effe voluit. - -

De gymnafticaq&1n puerisvtilis eé ofidit.Ca.V.

sorsrsyEniam? adgymnafticam qciiadrelaxandos recrean
\j dofq3alaborib? aimos maximevtilis eft:tü ad exercë
$2 dam bellicisftudijs iuuëtuteml qetíuatim et publice
ØV®Îîâëåíïíçìåííûé videteffe neceffaria injtfi
mod° erit adhibend?:vtdonec adânos pubertatis puentüfuerit
acoactis violétifq;laborib? abftinereiubeant: ne augmétúqάin
eisptinuefitipediaf.Sic&plãtas moderata aijrürigatiöe melio2
res:nimiavero autdeteriores fieri:aut iterire prfusvidem?.Leuia
orib°§vtét exercitijs:gb?cüplurimürobur augeaf.tüadpfuáde
bone valitudinis rönënihileis magispferremediciatteftant:fîci
pue etiãcöcedenda videntftudiofis liage:vt habeãt vfi leuét fafti
diü qάex nimiaptinuationefacilefolet accidere:atq;indea labo2.
ribus quos grauiffimos illiquidemfuftinent recreétur:recreatiq;
demüalacri*fortiufq3adfluidia affuetacöfurgant.In quo laudaf
 De EducationeLibero9: Liber.III.
Alexãder feuer? qpoft lectionépalefreautcurfuiaut luctamib*
molliorib? operâ dediffe ghibet.Necmin? hoc i carëtib? aiapfpi
cim*,ficutilyris&arcub* qvtiexremiffionecóferuant:ita ex affi
duaintentióne frâgunt.qåfieis cötingit:gtomagis ab animanti
bus atq; ijfdé rónem habétibus recipi debebit. Itafitvtcüoia qá
heraclitus dixitfm litem fiant.eftuenietfrigoreitëpeftate&tråa
quillitatervigilia et fomno1fame et alimento1acceteris his fimili
bus alternatim omnem vitam noftrâ agi videm?. Sicinanimis
precipuenoftris labor et quies/fludiüetremiffioiquibusetiácon
feruaremur adinuenta funt.Afferet preterea pueris aliam vtilita
tem exercendiftudiü,nam quod eft optimum in eaetatefignum:
fient erectiores atq; alacriores/euitabifq;ineis que omnem fema
per bonam indolé frangere cöfueuit triftitia atq;aimi demiffio.q
eniin fenibuscómendatur: in pueriscótracödemnatur grauior
triftiorq; frons:quod &poeta ofidit inquiens.Odi ego puerulos
precoquifapiëtia.Cömodiffimü aütvidebitur fifingfe die% hore
vtiliter difpéfent:fìfuüqueq;velftudijivelexercitijivelceffatöis
ftatutü acprefinitúhabeanttempus:ne illud qá reftaurari haud
vnjpoteft deperire vel minimaexparte patiamur.
QEQuibus modisadolefcentiores etiam facti exer
'ceridebeant. Capitulum.VI.
-gAlibus vero eos maxfecìpuberes factifuerit exercitijs
.
ccuparecöueniet:qualib? Diogenes erga Xeniade filia
§;os vfus fuiffe tradit.Poftreliquas eíì difciplinas iftrue
£¥A\%jbat eos gequitarefarcus intédereffundas rotare, iacula
ri/atq; cetera huiufcemodi.In paleftraóq;pmittebat eos exerce2
rinö inmorë athleta£:ne nimio labore fuccübëtes a ftudijs poft
ealfarum deficerët.fed leuius tiî ac roboris et bone valitudinis
gía quéadmodüëtachilles fub difciplina phenict edoct? fuit:qué
illi ideo apfc Peleo cómédatú Homer?refert:vt difceret ab eo nö
tãdicere jfacere.Eadé quoq;ftudia Paul?emili? delectis ad idj
cipuis mgiis filios fuos gb?&frequés intereratedoceri fecit. Cea
faréferüterudiffetyrones in domib?peqtes romanos/atq;etiäp
fenatores armo3 peritos:fcripfiffeq;ad éosfepi? vtfufciperétfin
guloy curâ& difciplinâ.Neq;eftptereüdügy Mari*filiüijfdë nö
modo ftudijs inftitui voluit:f3gypfitia patris iftructior etiäeo8e
euaderet:lóge ipfefenio grauat?;pgrediebatinmediüalioy ado

Y
r
DeLudis quihöefti fútpueris, Fo.XXXVIII
lefcentiíì:exercésfimul fecüeis atq3 decertás:nö latebatducá bel
lice artis longeperitiffimügtü huiufcemodi exercitatio pocijtps
fubfimifq3änis habitacöferret poftea ad obeùdavera belli plia.
Qítetitelligés auguft? nepotes vtiq; fuos nötälfarijs j bellicis.
infup ftudijs erudiricurauit. S3gdfiuataexëpla repetim??cüpue
blicaeafuerit cöfuetudo romanis filios adolefcëtes fub difciplia
militari magna&affiduacurafépexercere.Queres tí eis adfubi
gédú qitpofteafecerüt orbé pfuit:vtcüroboreiprudétiamftitu
' dinei;pceritateiopib°etiămulte eosgentesfupauerit: folatfiquâ
nevnjomiferunt armo¥ exercitatiöefupiores ifioibus: rerüq;
proinde dominivtpoeta aitextiterint.
DeludisvtquihoneftifuntpuerisadrecreationéIa
bog-permittant:qvero pniciofiihibeant.Ca.VII
s<aOrro nö alienü ab his videtin ocio etiâperludos pmit
Vę pueris laborü fuo% refpirationé: q nihil mö in fe
& Ζturpitudinis habeãt:cuiufmodi funtlafciuiora carmia
1, §2<Íde qbusfupraanobis dictúê:íiteiocos &falesciiadob
-
fcenitatem tranfgrediunt longe arcere oportebit.cumvero gra
uitate et modeftiaconditifuerint probandi admodumfunt.quia
hus Cicero, Auguftus/Hadrianus/alijquoq3non pauci fed lace
demonijjmaxime delectatifuerunt.Saltationes autem licet So
crates et Scipio eis aliquando indulfiffe memorentur propter
tuendam bonam corporis habitudinem, a lacedemonijs etiam
inter exercitationes fuerintfufceptetanjad bella vtiles: in relie
gionibus quoq;veterum romanorum frequentate: nullo tamen
modo probamus g multorum malorum fomes et origo fint. p.
teruiorefq;efficiant adolefcentes et corruptiores. Pile ludus et
honeftus et liberalis videtur.adiuuat etiam plurimum bonâva
litudinem:cuicum multi tamen Auguftus etiam et quintus mu:
tius fceuola etdyonifiusSyracufanus etMarcus Anthoninus;et:
Lycon philofophus auidiffime dediti fuiffe traduntur.Contra
aleaet calculis quibus claudius Nero et Domicianus et quos
modo memorauimus Auguftus et Sceuolaferütur lufiffe. nihil
peius1 nihil oíno pniciofius dici pötg ad queq; dictu ac factu fez
daprouocent gcuriofius eis vacât:generefq;exeius cófuetudine,
ftliberalis quedã et deteftanda jeftoim malorücaufacupiditas,
Quarefapiëtiffimüfuit illud platonisdictú: gcüinaleis ludenté
 -

De EducationeLiberorü. Liber.III.
quendã argueret:atq3illejmein paruis re£hendis diceret.rfidit.
Ateftpfuetudo nö modica.Eadératio habéda eft de ceterf ludis
licet leuiorib? qfpecié habététalee qeteo% qpoftea grâdiores fe
rio facturi füt imitatióis caufâvident íftare.cuiufmodië apud in
fubres lud?plübeo9* nümogeicui?peffimapfuetudo auaricie atq;
oim jexauaricia gignuntvitio¥ eft,puocatrix. Neq$ aliud iudi.
candüvidetde ludo nucü:q in emilia pueritinetruria puelle plua :
rimüexercenf:quéa Nafoneperiocofe defcriptú.poeta etiã alter
nö ignobilis aleâ paruâ ac dánofâ appellauit.Latrüculo9. quoq;
ludülicet ingeniocöftet:non multütamen litteratis hominibus
puenire arbitramur.quod mentem iam litterarum ftudijs fatiga2
-tam recreare magis ceffatione et requiete: j nouo meditationis
labore grauare oporteat.Dehincg tempus quo nihil habemus
preciofius ea ludi vanitate totum inepte confumimus.quare qui
fevbialitterarijs laboribus refpirandúerit: honeftafemp aliqua
cogitatione etiam interceffandü occupare voluerit fatius faciet fi
cum equalibus fuauiteret facetedere quapiam ad litteras et moz
res pertinente fabuletur: aut leui deambulatione vtaturt quod
ad bonâ etiâ valitudinë admodú cóferet.nam exercitium vfq3 ad
feffitudiné cú medicioffies tumYfocrates etiã ad demonicü plua
rimülaudauit.Idauté fiet in locisjmaxime amenis atq;apricis
vtpoteviretis:in littorib? etiämarislalueifq; fluminü. exemplo
Scipionis aclelijquidum a maioribus quibus diftricti erantcuz
ris animum remittere vellenti non modo in ijs deambulare: fed
calculos infupet conculas lectitare folitifuiffereferuntur.Quod
Gregorius etiam nazanzenus defeipfo fcribitfolitum fe inquiés
deambulareremotum in littore:actali quadam refectione laboz
rum modeftiam releuare.Suntet alie huiufcemodi faftiditorum
animorum relaxationes:quibus cuiq3pro affectu fuo vti licebit.
ficuti leues adequitationesipifcatiöesIaucupiaiquâjhocpoftrea
mum vbi ad rapaces volucres fpectat nihil in fe grauitatis habe2
re videaf.erit autem honeftior que circa modulatrices aut loqua2
ces aues:quibus Auguftú maxime delectatum fuiffe cóftat recrea
tio fufcipietur.Cetera autéquenömultü adultis pueniunt paruu
lis magis relinquentur.cuiufmodirifit Alcibiades Socraté cüinae
terpofita harundinecruribus ludenté cum filiolis eum vidiffet,
CLVtadolefcétesadftudiaphilofophieiuitéí,c.viij
, Vtadolefcé,adftudiaphilo.&c.Fo.XXXIX.
Retr.Oneritvero negligédú vtcúetas patietinuitéturj ma
M\\ fxime adolefcëtes adphilofophiam.qitaadcurãdos ani
§ ■mimorbos îuéta eft:quéadmodü et medicina adfanan
J.\\A\dos corpo9- läguores.parüeni pdeffet liberos optimis
hiis erudiri:nifiet egregijs morib? ornarétur.quos a nullis;pcul
dubio meli?japhilofophiequevitenfemagiftra eft ftudijs cófe
quétur.difcéteni idadqάerüt magnopere informâdi: et deíìve.
nerari:etparétes colereIetextraneis;pcuiufq3etate acftatu hoa
noré exhibere:audire a maiorib?.minores nö faftidire. in equa2
les máfuetudinëferuare mëdacijs & deierationib* nevnj affue
fcere.neminimaledicere.cü amicis fide.cü mulierib? modeftia.cii
feruis clemétia.cüoifiib* deniq3 humanitate & moderationevti.
impietate cupiditatibus coercere fefe.nihil ducerein bonis qütfit
fubiectútemeritati fortune.iufti fines & honefti intelligere.que
optäda fìntiqueuefugiéda nô ignorare.,pfperis eque acaduerfis
fe accómodare.In quo laudandüeftqâ Diogenes rogâticuidam
quid ex philofophia lucrat? effet refpondit:etfi nihil aliud velH
ipfum g ad oém fortunâpreparat?fum qàfapiëtis rectepprium
eft:qui(vtdicitVarro)etbonüferrepoteftmodiceret malü forti
ter.Erit horú nó parua certevtilitas quib? imbui tenerâillâ etae
tem ftudebüt fedulo magiftri:vt avitijs ad qflexibilioreftfuapte
naturaladvirtutéfacili*dirigat.Hominem enífcribit Platoneq;
abfolutemalüineq; bonü nafci:f3advtrüq;pcliue ei?eéingeniú
habere femina quidé quedãvtrarùq3rerücünafcédi originecopu
lata.qeducationis difciplina in parté alterâ debeant emicare.do
&orefq3puero* nihilantiqui? curare oporterejvtamatores vir
tutú fint.vel inter femorib? fftitutis eos ad id,prfus imbuere: vt
regere et regi difcant magiftraiuftitia.quare ftercetera induci ad
heceos oportere:vtfciant quefequéda/fugiendaq; funt.effe ho
nefta&turpia:hecvoluptatis:illa laudis. -

QLDealijs actionibusjatq; negocijs in quibus exer

cebuntur. Capitulum.IX.
sææ T quoniã non oim ingenialfis affe&taIdeditaq;effepof

AEgJnes applicarinánegociahdifmercädigexercitiäcüpria
Ag== uatim fimuletpublicehoneftú:tü admodü etiã neceffa
riüeft.quäjtfiqtenuisfitautfordidaiuremerito mercaturaim*
 De Educatione Libero9: Liber.III.
probet.Agriculturavero reb?oibus q ad acquirëdü aligdvtiles
habétur eftlöge iocüdiorivberioriatq;dignior.Milicia quoq; lia
cetdeprauatafintadeo tëporanoftra vt latrociniümagis appela
1aripoffit:plurimâtfifemp laudé&gloriam attulit:vtvtilitatem
omittam?ique ad;ppulfandávim atq; iniuriâ extraneo9 fiìma
femp ciuitatibus per bellatores queri cöfueuit.qd vt philofophi
oësjdicât:itavulgo etiânemoeftgnon intelligat.Sacerdotijau
të nö minorefthonos&veneratiojreligio&fan&itas.neq;gfj
eft trãquiliorifecuriorq; hoîmftatus.In his ergo liberepmitten2
dus eritcuiq;naturefuecurfus.Quájpoftremü hoc maiore indi
geat;pfpeótione prudétioreq;afilio. £pterea qá multiquo9- mo
deftia nihil maius effevideat.vel ambit?.velcumulädag: opumt
vel degende molliorisfociofiorifq;vite caufa tíí ad illud ferant.
quib? nefcio quicjignauius&corrupti?.auteni,ppter deüvirtu
temq;Iaut nullo id afas vnjmodo fufcipi debet;ne qåad exhibé
düdeo honoréinuentüeft:ininiuriam ei? retorqueat,Preter lit2
teras igiffi min? his aptividebüturierüt&alia exercitia quib? oc
cuparidebebút:nep ignauiá tépus cöfumât.torpefcantq;defidia
queres cü ad domãdavitia/effugádafq3 exanimis infeftas iugit
graues cogitationülibidines.tum adtrâfigendädecéterfuftétan
däq; neceffarijs opib? vitâ plurimü opitulabit.Qã cum maximi
vtiq; fincipes obfuauerit:fed ícipue Auguftus q in maiore etiâ
imperijfortuna natos exfilia:neq;eni filios genuit:& litterarijs
&bellicis fimul ftudijs.filias vero lanificioIceterifq; muliebrib?
artib?erudiri fecit.nemo erit certefiuato9: quiliberos fuos inerti
marcerevita non erubefcat.glicet CroefijCraffiq3diuitias fupet.
nötimeattfi(qάquotidie accidere videm?)fragilitatë humana9
regeiblandiétifq;fortune fallacitaté:ftudeatq3nö;pinde eas ipfis
opes relinquere:quas neq; aduerfus vllus cafus , neq; humana
vis vlla eripere queat.,
CLDe naturaadolefcentum pronaadvoluptates|&
dearcédaabeis extraneafocietate affentatorüjflagi
tioforüq;Vnc
• r---
hominum. Capitulum.X.
quodprimo librociìde rudiorib? annis loquere2
I §mur admonuim? maiorerurfumcuravbiadpubertae
ítem peruëtü fuerit.quo tëpore maioraetiâ timëda füt
AuSdeliétaiparétes infilijscuftodiét.prefertim aütwt eorü
 Denaturaadolefcëtäpnaadvolup. Fo.XL.
tantüineant focietaté quo£ liberafitconditio:caftigati quoq;,ac
correóti mores.condifcipulorü etiã habeat ratione cücorruptisi
flagitiofifq; cöuerfarifinátur.Affentatorüfedjmaxime cófortia
ab eis arcebút:qpaternâ reuerétiáin odiú & deteftationëvertüt.
quib? vti nulla dulcior.itaneq3peftis vlla nocétior. Näcüoibus.
in ofíivita magnifemp mométi fit in ingerédis nouis affectib?
cómunisque habet inter fabulandülcóuiuendùq3confuetudo:at
löge maioris adolefcétib?: ppter inexperientiâ rerü1abüdátemq;
ineis etaffiduefemouentëcaloré:quiveluticera adcuiuflibet rei
fimilitudinë facile ducütur:trahüturq3quocúq;flexerisinftar tee
nerorü virgultorü.jei? femp cui applicata fuerintftipitis formã
vel dire&ä/vel obtortâferuât.Quare credüt offiia facile:proniq;
funt admiferationé.mutátur etiâperfepe opinionib?.fodalitates
et amicitias quib? admodü capiütur frequenter ineunt.quas nec
diuti? perfiftétes ftatim dirimüt, affect? fuos plurimü fequütur.
cócupifcütq3vehemëtius &acutius:cócupitifq; vbi potiti fuerint
citi?fatiátur.paternabona dilapidât.aleaetcomeffationib*gaue
dent.equisIcanib?/volucrib? delectátur.fine vlla auté cóparatio
ne advenereálibidiné magis;pcliues funt.que quo maturior eo
etiã animilcorporifq3efteneruatior.tantüpoffüt qui iperiü quafi
quoddäfibi vidétur vendicaffefubbládiétesicalefcétefq; ei?etat{
motus.quib? obftare fummieritafilij:vt qάarbufculis fieri folet
que ne aveprib?/fentibufq; fuffocétur cótextis circúfepib* cingü
tur.ita adolefcétib?graues/beneq; morati/vel equales/vel maio
res natu etiáadiügátur:quo& cóuerfatio;pderit maxime ad bene
fancteq; viuendú:adfugienda lafciua* muliercula& cömertia.lu
dofq3& blandiores ea£ fermones.quib? hyppoliti etiá cóftantia
labefa&ari poffet.ad arcendâ quoq3 qá fupra diximus iproborüi
perditorùq3 hoíum familiaritaté:que eo magis rudib?;infirmifq;
timëdaeft.quo nihil fit tâfolidülatq; integrü qit nö diffoluât illi
facile atq3corrüpant.Quo loco Auguftin1 noftri nos adolefcëtia
recte admonet:jmultis irretitâ malis nö aliüdefuiffe cóftatj.pa.
pter peffimüeográs domefticos habuit exemplú.ná quideüchri
ftianeinfenfumpietatireddideratinifi affiduus delyrantiü mania.
cheogevfus.Vfifurtüillud pyro¥ quos tâtopere deplorat facere
cöpulfus fueratinifi nequiffimogeinuicé adolefcétulo32 adhortâ.
te pteruia.Quid anno illo fextodecimo etatis fue:(vt de fe ipfe re ,
fert)totaseíman?yefane libidinidarecoegeratinifi equaliú fua»
 De EducationeLiberorü, Liber.III.
rülafciuiés effrenifq;vita.quéêümater fecretoetiämonuiffet cfi
follicitudine ingétimaxime ne adulteraretcuiufjvxoré,atq$ illt
fibimonit? muliebres viderentur.quib? obtéperare erubefceret.
tâtaibatpreceps cecitate:vtiter coetaneos fuospuderet eüpudlae
cüeffeiqifi audiebat eos iactãtes flagitiafua.ettäto gloriâtes ma
gisgto magisturpes effentiliberetq31äfacerenófolülibidine fa•
cti:verüetiã laudis.L.Catilinádüinuadédereipublice cöfiliú ce
piffet.oimq; pinde facinorofog. ad patrandü qd cöceperat fcel?i
amicitias qreret.tradit Salufti* adolefcentiú maxime familiarita
tes appetiffe:quia eo9, animi molles etate fluxidolis haud diffici
liter capiebátur.atq3 vtcuiufq3 ftudiüexetate flagrabat.alijs fcor
ta:alijs equos&canes dono dediffe,neq$ fumptui/neq3 modeftie
fuepeperciffe.dü illos obnoxiosIfidofq3fibi faceret.quos poftj
fceleftiffim? homo itaallexerat:attrito paulatim pudoreacfama
multis modis etiã mala facinoraigrauioraq;indies/acpniciofioz
radocuiffe.tffi illis pfuit flagiciofiffimi homis familiaritas.quos
tädéeo ducetriftisiatq;amarus finis íuenit.Neq;vero preteribo
precipuüillud quidé & memorabile qάpue9* adhuc me recolo a
dânato quodãfurti audiuiffe.eratis forte quinq*&viginti natus 1
annos adqué miffieram?amagiftro difcipulicöfpecturi qâ deeo*
fumédúerat fuppliciüiatq3vbimortife appropinquaffe vidit: ad
cöfertäcircúftantiüpuero3 tufbâ oculosiaciéq;cöuertêsiprocla
manfq;exalta crucefufcipiteoinquitex me adolefcétuli exéplü:
vt malo321corruptorüq; hoim cöfortiatanjpeftilétiffimú angué
fugiatis.quo£ dulcidiu illect? veneno adhüctandéqué cernitis
amariffimü finé deuenerim.Cui? ego vocénâq; eâ ad vngué mea
moria teneo.nö aliteracterrifico quodã excuffo alto tonitru exa
1norruitotus atq3cötremui.neq;pofthacvnjeain menté puero
redijt.quin horrore etiã magno actremore femp atterreret.quam
vtitunc accepi ita nunc quoq3ceteris gjjcepta hecforfitam legent
adolefcétib? quãtavipoffum oris;pnücio:vtilli?femp memores
difcátet monitis huiufcepariter &triftiffimo qâ defeparauit ex*
emplo afcelerib?deterreri:deterritiq3apniciofiffimis fcelerato*
hoim cömertijs abftinere.Cui? & Pythagorasjceptüreliquitliae
cet obfcurioribus verbis.Que nigrantes habétcaudas guftari nö
oportere.denigratâ malog. hoimivitá nigråtes caudas appellâs•
(IDe grauiore pefte domefticog- eorüqui affentaa
 Degrauiorepeftedomefticorü Fo.XLI
tores et corrupti hoiesfunt:inhibédaq; adolefcétè
busffertimfilijsprincipücöuerfàtione ipfogr.etde
diffimulädis peccatis eorü;accöiungédiseis citius.
matrimonio. Capitulum, XI.
ar- sw T.
Orro fiextraneorütätopere turpis vita formidâda eft:.
k uanto domefticoy magis quo9. et familiaritas maior
§¤%Aftet affiduitas.náficorporú morbos grauiores gint*
s?<Wjquiin cute generátur putam*.quis nö aiorüpefies q
intra domefticos parietes cöcipiútur nocêtioresjq apud fora et.
plateaseffeiudicabit?Quareferuogº maxime aliorüq; qui abiecta
exercét minifteriafubmouédalöge eritabipfis cöuerfatio: quib?
laudis honeftiorifq3 famelcura vel nullajvel mima effe folet nia
fi;ppter fenectálmorüq;grauitatéita pbatafiteo8e vita: vtfäéto.
illis exéplomanifefteceffurieffevideátur.Cömodú Antoninum
quo nihil incömodi? fenfit romaníìiperiú aprima ftati pueritia
turpálíprobüIcrudeléioifiiq;libidinis fpurcitia inquinatü fuiffe
legim?inô gtantâfcelerü ímanitaté apatre pceperit: quo nemo
certevnjprincipáfanctitatevite íftátior fuit.necg magiftro9.
illi eruditio defuerit;quos et plurimos femp habuit & optimos:
fedg, ab turpiffimis affëtatorib? quib?jmaxime regü aule freqn.
tant corrupt?extiterit.Neronë adeo tigilliniiceterorüq; ei* gene
ris ad patrãdos oés lufus atq;libidines inftructa manus puertit:
vt Afframiühurrum/anneüqs Senecamfeuerosiac fctös hoies q
lubricâprincipis etatéfalubrib* monitisiexéplifq; frenabät mor
titradiderit. Dionifyracufanofuit filius tâtaindulgétia abfente
eo acdionyfijinimici quidéiuffuimalignoq;,ppofito incuria ipa
fiusitaeducat?: vtpueropriufjpubes effet fcorta adduceretur :
vinorepulifq;obrueret:neq;vllätëpus fobriorelinqueref:tätüq;
valuitet* educationispfuetudo:vtpoftjpater in patriâ redijfTeti
adhibuiffetq;cuftodes quiefiapriftinovictudeducerét efuperio
re parte ediü potius neviteftatüillúcómutaret feipfum deiecerit
atq;ita interierit.Indeetiã fieriputádúeft qtad Dioclecianüfcria ,
bens aliusfparcianus pfuaderenititioës;ppe magnos viros aut '
fine liberis deceffiffeiauttales reliquiffe quib?carere löge melius
reb* humanis fuiffet:fiquidã pellectiblädis affentato* delinimé
tis:gvt eo9voluptates:molliútur:
ponütillis amoré affequáturoës quafcúq;poffunt excogitare?
eneruantur paaeat; ad
—•
 De EducationeLiberorü Liber.III.
o&m libidinü infaniâ prolabunf.vnde refipifcere ppter longe iâ
confuetudinis iactafundamenta nungipoffint.Inde haud mirú
fi ex magnis ortiviris corruptiores etiâ atq;ad vitiaqueq; pflua
xiores habeant.nó tam;ppter laxiorem licentiâpeccandij.ppter
cótinuas peffimafq;affiftentium eis affentationes: quib?tanjje ;
ftuaria quadâ arte adaucupandas opulétiorü hominü opesvtun
tur.Quodperfpiciens antifthenes athenienfis fatius effe dicebat
cùneceffitas vrgeret incoruosg1n affétatores incidere: quod illi
mortuos/hiviuentes deuorarent. Defertos etiã aiebat Crates g
cúaffentatorib? effét:nö fecusacvitulos cú inter lupos funt.tam.
eni ab illis jabhis vtrobiq;infidias parari,Ifocrates quoq;habé
dos odio adulatores dixit ita atq;ifios deceptores:gr vterq;credé
té fibi decipiat.Nö abfurde aüteos diogenes beluias mitioresapa,
pellabat:cú obtrectatores ferafdiceret.Vt dulceéigit itapniciofü· ·
affétationü vir?iinäguiffim* étgfgfacile fallipöt:qtnemo fitg.
nötalé feeffe exiftimet vt iure laudef:gnó laudarifeaudiés capià,
atur:atq;vltro ijis faueat laudatorib?fuis.Quocircacüoës tüpo.
tétes maxie hoies huiufcemodipeftiferisatagijs purgare domos.
oportet.At verovbivffuapte natura vel mala alio¥afuetudine.
corruptüfiliíìpfaiaduerterit:nögrauifobiurgare, nó afpiore efì;
céfura increpare.nöexcädefcere.nögues diucüeo iras alere debe
lbit. fed facile idulgere:diffimfareq*plerüq; mfta acfurdis vt aiüt
aurib? claufifq; oculis ptrâfire.nâqâ negt dulcior difciplinamã.
fuetior fepe man?effrené adolefcëtiâ domat.Scribés ad Sifinniiì
Ambr.feciftiingtqábonipentes:vtfilio cito ignofceres f3obfea
crat?:ná afijrogareris nö erat ignefceref3factú,pbare.deidediu,
tius differreveniâ:&tibi acerbüi&illi inutile. Monés jqs plini?
feueriorë quédâpatrënefiliúfuü duri? acerbiufq;tractaret.Cogi.
taait&illü adolefcétulüeffe:&tefuiffe:atq$ itahocqites pfvtere,
vt memieris te hoîemeffelethois pfem.S3& eritvtiliffimüvbila,
fciuire effúdiq; licëtius filijcepinténubio eos ligare.täta eí táq;.
miraeftvis3iugalis vinculi:vtcüfapiëtes adftultitiâ plerüq;r&.
digere foleat:ftultos tfifemp fapiëtes efficiat.Qätillis nótávbi1i.
ibidine corrupti fuerit:jintegris et ne poftmodücorrúpåí pderit;
admodü ex fnia Crifoftomi, Scribësenifupepfam fimâ bti pau.
• liadtimotheü.docéfq;parentes quô filios afioiaipudore cófere.
uét:atq;alibidinis vitio qitoim maxieiimicühmóipturbat etae.
temcópefcätiitaingt, Adhocigit vitiücöpefcëdusamagnishoe.
 , Defiliarücurahabenda. Fo.XLII.
bis fudorib?: magnaq; itétiöe op?eft.matureillos mfimonio ití
gam?:vt miida atq; itegra illoy corpa fpófeadmoueanf.huiufce
modi gppe amores feruëtiores füt:atq3is gafi nuptias pudicitte
ftuduit föge Ëpoftea pudic? erit.idcirco coroneiponuníca
piti:vtvictoriefignü fint:gfcgantealibidiniipenetrabiles itade
<miìcubiculú ingredianfiquia avoluptatefupati non funt.
CILDe maiore etiáfiliarü curahabenda: vtadolefcé
tulo92]acancillay [lafciuag. cömerciüeisihibeaí:cü
grauib?aüt&änofis mulierib? cöuerfènt. Ca.XII
rs= Vod autem in marib? fupra monuim? maiore etiã erit
W infeminis obferuandüftudio et diligétia.quarüet fa
---

(§})mecautiuseftconfulendü et periculisyigilantius oc
-[Ss%currendü. Matres (inquit ibidem Crifoftomus) filia
rum vobiscurâ affumite:eftea nobiscuraperfacilis.curate follia
citevtdomiiugiter fint,anteoia pias effereligiofafq; docete, afp
-nari pecunias : éxterioris ornat* cötemptrices effe.atq; ita demù
snuptijstraditefeasfiitainftruxeritis nö ipas modoferuabitisive
rumetiâ viros qui illas ducturifunt:neq;viros tifi fedetiâ filios
acnepotes gppeexradice optiafurculi;pdeüt firmiores: ac femp
1 meliora,pficiüt.ho* oim merces reddéda é.nöigit tanjvni?aie
5modis pfpiciétes:f3vtpfimis p vná cófulétes magno cü ftudio
oía facite.ita népepfna domo decet,pgredivirginé ac mfimonio
iúgi:quéadmodüexpaleftra luctatoré:vt oém diligétiffime rei fa
miliarfpitiáhéat:fitq;velutifermëtüqtmaffäoë31 fuâ trâfferat
pulchritudiné.Hecverefctéq; Crif.S3& magna curafufcipietne
adolefcétulo%vtätcollogisIeog. maxiegcöpti/comatuliformo
:fuliq; füt.ne extranea9* puella£ héant cömertiü:ea£jîcipue qca
lamiftrateiqdifpaliateicedüt.çjpegrinos olét odores: qambitio
fi? feornätatq3induüt:qcultior{fofefuecuriofioresvidét:q exq
fitiorib?medicamët{fucätcapillos&faciéalimétacücta libidinü
ifignifq;acmäifefteipudicitie arguméta:qamatorijs cãtib? cupi2
deidulgét:neeay exëplo obfuareicipiát qda lafciuo poeta lafcia
uis puelfícipit.Res èblãdacanor:difcátcätarepuelle. Semouéa
deerítq; iocis&falib?:qblâdiorib? litterufi qliraypulfib? falta
tionibufq;delectant, jresnihil virtutis in feminis arguerep fpia
cue docet.Semproniaìilaquâ Crifpus refert multe fácetie mul
:tiq;leporisfuiffe:ingenio haudabfurdo poffeyerfus f;;ea,
-----------——-—----- -----
*;
F 1j
 DeB ducatione Liberorü. Liber.III.
mouere:fermonevtivel modeftorvel mollirvelpcaci.litteris gre
cis atq;latinis doctam:pfallere et faltare eleganti?j necefíefit;pa
be mulieri.et multa alia qinftruméta luxurie funt.Ancillarüáq;
domefticarü que adolefcentiores fuerint frequëtior cöfabulatio
diftrictiorq;familiaritas inhibebit:quecúnihil graue&fanctúdo
cere illas poffint ppter ruditatemannorürerúq;inexperientiâ:at
cötra timendüeft ne qfficöditio ipfay eft viliorletafq; lafciuior:
illecebrofis qbus exultare folét dictis et exhortationib?deprauët
fneis fiquid ingenuitatis ab optimis parétib? fufceperüt.Arcéde
fedffertimerüt qvage atq3 errâtes firmo continerefe haud loco
poffüt.alienas auté frequëtius domos circüeunt:quo magis iure
mihi accufaiid? videt mos quarúdäciuitatiì apudjs ancillis pafa
fim oibus pmiffum eftcú ociopfeftos dies indulget adfuáquáq;
ire amatoré exfatiädelibidinis caufa.Quid táfedafimf acftulta
licétia indigni? dici queat?quid eftqüfvel publicis oím/vel priua
tis fingulo% reb? maioré afferre poffit infamiâ maioréq3pnicié?
Quale putatis dicite fapiétiffimi pfeffamilias: jle fufcepture fit
filie veftre ex ancillis caftitat{exëplü:cü quid abfentes cü mechis
agát intëtius aioverfabút:cü reuerfas ex pollutiffimis illis contu
bernijs audiétetplaufus/etcöpotationestetfpurciffimos cócubi
tus iter mutua colloquia recéfentes:cú ícipiét noffe nomia parit:
accöditiones:facies quoq;negffimo* adolefcétulo¥:cüblandas
veneris infidiasidulcefq3fruct? referëtib? illis itelligét:cü cedáte
paulatim pudore fecretiora etiã acobfceniora qq3furtim fibi nar
rari gaudebunt:dicite appello vos pfesfimul ac matreffamilias:
' dicite pfümaluce fapiétie vfeita neexiftimatis cãdoré honeftat{
queri:ftudiùq3 innocétie&puritatis nafci?ita ne amorépudicitie
tenellis métib?gfiariiitaneiuueniles frenariimpet?;ebulliëtefq;
adolefcétie flämasIignefq;reftringi.Atexcufabitis nö temere eâ
avobis cöcediillis vagâdilicëtiâ:qtcömodiore idefollicitioreqs
opa ea£ vtamini:qάpröptiores demúlalacriorefq; fuitia exhibe
ant:nihil;pfecto cöfulti? laudam?prudëtiâ: itagagite:fed ea lea
' ge:vtfiea* exéplo in licentioré aliquáfilieturpitudiné plabanÉ
focordie id magisvfejillagelafciuie afcribatis. Quâ fatius autë
- erit minifteria taliüdeligere jetannorü fimul& morü grauitate
cómédétur jfufpecta ab eis löge cöfortiaarceant:que affidua ila
fas fub cuftodia cótineãt:vticomitatas neq;domi manere , neq;
foras pdire vnjpatiátur:qua£ nötävitajfalubrib? etiämoai
ι -
 • DeConuerfione filiarum. Fo.XLIII.
tis edifcantetfobrieicaftelreligiofeq;viuereletartificijs feminei§
fedulo operam dare:quib* docétibus cü ab reliquo offii opere cef
faretempeftiuâ fuerit:affuefcant deo genuafle&ere:diuinis nunc
obfecrationib?:nuncviciffim le&ionib* infiftere. Cantus aut fa
cros tifì aut nullos oíno modulari:verbanö bládidulal acrifum
fufcitantia:fed modeftiam&fanctitatem recolentiaproferre.
QEDocetur exéplo beateMonice quätüfitfilias cö
uerfatíonéhabere mulierumque et annis|&moria
hus graues fìnt, . . Capitulum.XIII.
EaViufcemodi igifminiftras componédis magis familie
morib?jferuitijs preftádis aptas habere íftabit: qvt
12 Itales vtidemöftrauimus habeátur magnopere quifq;
W©24*curare debet:etcú habueritne dubitet perpetuâ fecöfe.
cuturületitiâ;p fufceptefobolis fue egregijs morib°1beneqscöpo
fitavita.Atq; vt ducem quidé operis nfiMonicâ minime hoc lo
cofteream?;vfiadtätas illa virtutü dotes et ornaméta quib? ex
cellétiffimeclaruit:nififamilie cuiufdâ decrepitequäprimo libro
memorauim? cura&inftitutione puenit;jvtfcribit Auguftinus
patré ei?infantëportauerat ficutdorfo grádiufcula9 puellarum
paruuli folét:cui* reigfa&;ppterfehectáiacmores optimos ma
gno inhonoreadfiis habebat:vnde etiäcürädfiicarü filiarücom
miffam fibidiligétergerebat:eterat ineis coercëdis cü opus effet
fan&afeueritatevehemés:atq3indocédisfobrietate prudens.nâ
eas preter illas horas quib? ad méfam parentü moderatiffimeale
tätur etiâfiexardefcerétfiti:necaquábibere finebat:precauês cö
fuetudiné malam:et addens verbä faníi:modo aquábibitis quia
vinünö habetis.ciiauté ad maritos veneritis facte domine apo2
thecarüetcellario8e:aquafordebit;fed mos potandi permanebit:
facrónejîcipiendi/et au&oritateiperãdi frenebat auiditaté tene
rioris etatis et puellarüfitim formabat ad honeftü modü:vtiam
nec liberetqâ deceret.Que facilë nobis etiä cöiecturâ preftât quia
tus preter hec alijs infupcöfilijs atq;rationib? in inftitutione ea
ráprudétiffimevteret:jcunéta qnos educandifceptatradidim?
advnguédiligétiffime obferuaret.Qtfifub temuléte cuiufpiam
aut ftolideipudice nefeminecuftodia enutriri Monicâ forté cóti
giffet:haudfacile crediderim adtantú illávirtutü cumulú:adtan
tamdemüfanctitatis excellétiâperuenirepotuiffe:neq;É alios
11]
 De EducationeLiberorü ' Liber.III.
quiuiffet illa moresimbibere:jabaltricecui? alaterenunj difce,
debataccepiffet.Quistâtiigif factiimitatione nó ftudeat eiufcea,
modicuftodesliberis fuis preficere:vt ijfdgm poftea etiã morib?;
etvirtutib? preditos eos aliquádo habere letet? Quis nonfümas,
laudes vil1 huiclicet et abieóte mulierculeattribuat:cui? câprecia.
puetâtimeriti atq* fanótitatis feminãhabuiffe nos fateri neceffe ;
fit?namfi Monicâ fingularueximiaq;laude dignäputamus:gfi,
lium nobis Auguftinúfuisjcibus lachrimis pepererit:quis non
maxime etiã longeuam hâc famulâ laudet atq;extollat:que talé
nobis illâ qua inter mulieres mirificétius nihil dici poteft: ftudio.
fan&tefueeducationis attulerit.O fanëtâ igit educatricé.O anum
venerãdam.O laude ofíiextollédam.O quâ amarefcolere, imita
ri &altrices et matres merito offies debeãt: que fanóta fua inftitu
tionetampreftantem mundottäq;excellentem fan&itate Augue.
ftini matremi dedit;qualéneq;fatis admirari;neq;dignevnj lau
dare quifjpoffit. . . . . … & ago di*: : ; r ,., '..:.. , ; ;

GTDoceturetiä exemplo beateMonicejvtilefitfi

1ias cum ancillis iunioribusdiffidere. Ca. XIIII.
WjE&e igifrö habebiíminiftra* jcófilio atq;auctoritate.
■};pdeffe liberis queãt: nô earú queetate ifirmiores emen.
\ìatione magis egerejademédâdos aliorümores apte.
- $effe videátur:quarú aut ofîino illis cóuerfatio erit inhi.
benda:aut ita permittédavtdiffideant magis inuicé j fecretiore
vllafrequëtius familiaritate cóiungãtur:que res in liberali infiie,
tutione nó parui mométi putandaeft.näquéadmodü ad generá
dos feruilesicorruptofq;mores pluyimücöferet feruile ainertiü;
ita ad exprobrãdos/corrigédofq; nô parü £derit ipfa} diffentio,
Qdet Monice düfurrepfiffet aliquãdo ei fubprimis annis vinoe,
lentiaficut filio narrarefolebat magnüpftatadiumentüprefìitif.
fe:cú enide more tanjpuellafobria iuberet aparëtibus decuppa,
vinüdeponere fubmiffopoculo qua defup patetpriufjin lagùm,
culam fùnderetmerápriinorib* iabrisfoibebât exigiíí:quiînô;
poteratamplius fenfùrecufante:nonaütëvilatemúíentíiibidi-,
ne faciebat hoc:fed quibufdäfupfluentisetatis exceffibus quilu-,
dicris motib? ebulliunt:et in puerilib? annis maiore pödere pmi.
folent:atq; ita modicis modica quotidie addendo in eäcöfuetudi,
nem lapfaerat;vt£peiam plenos mero caliculos inhiäter hauria.
-*
 Vt matres ipfîberis deüaffidueorët.Fo.XLIIII.
ret:neq3tunc fagaxamus et vehemens illa prohibitio quicjvale
bat aduerfus latétem morbú:nifi ancillacü qua folebat accedere
adcuppam litigâs cô domina minorevtfitiobieciffet hoccrimen
amariffimainfultatione vocans moribibulá:quo illa ftimulo pa
cuffarefpexitfeditaté fuá:cófeftimq; dânauit atq;exuit.
CLInuitäturetiämätres exéplo beate Monicevtp
Iiberis recteinftituendisaffidue deum orent.
- Capitulum,XV. -

L, Ec itaq; queprefcripfim?:educandorü liberorü prece2

Wpta parétes fufcipiãt:atq3ea quicúq;educationé ipforú
letâ haberecupiútdiligétiffime obferuët. Auguftiniau
`AM temet monice quorü exemplis nó parü ad id excitabú
turrecordationë nevnjomittant:quib? ducib?cü cuii&ta jprea
cipim? rite executifuerint:illud vnü etiã quodcótemnëdüminia
mereftat imitationeipforü efficiât.Namcú falutem filijmonica
qué libidine corruptiffimü manicheorüq;erroribus 1llaqueatiffi
mum diu atq;amare deplanxit: affiduis fándé ac flagrantiffimis
- fuis quas deo pfunderenunjillaceffauitprecib? et lachrimis im
petrauerit:quis eritparentü quinô pariexéploinuitefetiâdeü,p
liberis fuis enixius orare:quidiuinâ;p illis opemfollicitius iploa
randi magnänövltro curâ fufcipiat:vt egregijsvirtutü ornamëz
tis quib? prediti extiterint eo adiuuáte quibonorüoium largiffia
m? etdonator augeátur:abturpiffìmis autéfiquib?iquinati fue
tihtfiagitijs eo etiämiferante qui neminë nö cöuerti optat retra2
hátur.Sanéte monetAtnbrofius matres.Ablaétate(inquit) filia
osldiligiteeoslet oratepro his vtlögeuifuper terrâ fint.monete
eos vt magis crucédfiitollantjhancvitâ diligant.Itaergo agãt:
ita Monicâ imitétur:cui? cùtâtafueritvis precü atq; lachrimaB:
vtadfefe deüqfirenitentâ deflexiffevideátur: defperare certe nea
mo debebit;pfilijs infe&is quâtauis vitiorülabe:cú pijs obfecra.
tionib? deo cömendati admeliorem tãdem vite frugéreuocétur.
quo enideo per fabulationé quafi quâdâ familiariter ppiquam?
magis& cöiügimur:eo illietiâcariores ac pinde adimpetráda ja
ciiq;libueritaptioresfumus:quarenö magnifice inftruétis tema
pli§dele&atur:nöfumptuofè excultis vafis:non largiter cefisyi
άimis gb?nihil illáindigere palam eft:fedpuris/caftifq; officijs:
pijs V9lütatibus:fan&is animiacmentis affe&ib?: gr; illátoa
-----------------
1
-- F iiij .
 De Educatione Liberorü. Liber III.
ti migramus:totiträffundimur:totiregefcim?:his nobis ille 3ci
liand?:his qrendus:his placád?:vt nos diuinivatisverf? illi recte
inftruerevident.Nö accipiâ de domo tuavitulos:neq3degregib*
tuis hircos.qiîi mee funt oés ferefiluarü: iumenta in montib? &
boues. Nungdmanducabo carnestaurorü:autfanguiné hirco%
potabo? Immola deo facrificiú laudis:et redde altiffimovotatua
et íuoca me in die tribulatióisieruäte et honorificabis me.Quod
et agentili poeta in eandé quoq3fimiam diuerfis licetverfibus ad
monemur.Dicite pötifices ifctö quid facit aurü.Népe hoc quod
veneri donatea virgine pupe. Nöpoffit magni meffale lippa;pa
pago.Cöpofitü ius fafq;,aimifctófq; recefí? Métis.et incoétüge
nerofo pe&us honefto.Hoccedo admoueãtéplis:&farre litabo.
Haótenus parétes quibus educare modis liberos debeant fatis in
ftituimus.nunc quodreliquumeftadclaros adolefcentiü mores
tradendos fermonem tandé noftrum conuertamus.
CLMapheivegij patrialaudenfis deeducatiöelibe
rorumeteorum claris moribus liber tertiusfinit.
- Incipit quartus feliciter. -

QLExhortatio ad virtutem ad tolerandos labores

fugiendafq;voluptates. Cap.primum.
- st On paruifunt laboris et diligétie que nücado.
fgilefcétibus precipue traditurifumus: fedcüvtie
£!;ilitatem quâ ex labore noftro non minoréfunt
»{confecuturi animaduertim?.nichilefttam graa
%ue et laboriofum.quod nö eorú caufa leue noa
άbis fiat atq;periocundum.Adhibeant igit prea
[A£-$&*S2ceptis noftris aures attentiffimas.vt his falue.
briter imbuti acg bene et morate viuendum fit inftituti poffint
adolefcentiäjletiffimájq; ab oibus laudatiffimâ agere,tantaef*
eni viset gratiavirtutis.vtletos femplaudeq;omini abunde cua
mulatos poffeffores fuos efficiat.Quòd reéte expreffitvirgilian*
ille Alethes Nifo & Eurialo egregijs adolefcentibus.quibus díí
pro arduo ad quodfe obtulerant facinore multa pollicetur, ante.
cetera primum adijs moribufq; fuis premium fufcepturos eos
dicit.Quod et nos ipfis itidem atteftamur.fimoftra monitaobfef*
uauerint non modo adolefcentiafedreliqua infuper omni etate
fruituros effeet tranquilliffimaetbeatiffima,nampropter dulcë
 , Exhortatio advirtuté. Eo.XLV. N.
retro bene acteviterecordationé letior nimirâ indies fit animus
propter vero maiorérerú vfum maiorfimul queritur veneratio
& au&toritas.maioraq3 proinde cómodaacviteadiuméta oriuna
tur.Quare fanctiffime ammonebat adolefcentesvias perieneus.
vtviaticüfibiadfeneétuté fapientiâcópararent.quodfolaea e£
fetvera certaq;poffeffio. Nam ficuti per ferenú eftatis tempus ea
parantur quefub pluuiofaduraq3 hieme neceffaria videntur.ita
et abadolefcëtiabonimores bonaq; difcipline q feneétuté pofte
eaconfolentur parari debent. Inde Ariftippus etiam ille focratiâ
cus cü interrogaretur.quenâiuuenes oporteretdifcere, ea refpöe
ditqueiuris vfui funtfutura: fapientiâ vtiq3et ipfe fignificans.
Que dura licet primum et afperavideatur: fuauiffimos demum
tamen acftabiles ppetuofq; paritfruétusi cumcontra voluptatú
blandus et melliculus ingreffus:amarus vero acperniciofus lon
gefempfitexitus.quasnon immerito et Antifthenes fummum
malum.etChritolaus pipatheticus non fummum modo malü:
fedmultorum infuper aliorü malorücaufam et originem: Plato
auté malorum etiam oimefcam appellarunt.Voluptates deniq;
vtdocebat Ifocrates eas tantümodo amplecti debemus:quecú
gloriafint.nam queab honeftatenon effent aliene optimas quiae
dem.contra vero quibus nulla honeftas íeffet peffimas affirma.
bat.quecútanjlatrones iugiter nobis infidientur: fümopere ab
eis cauendüeft:indicendum eft eiseternú bellum:non more fore
tiffimorum quorüdam ducii:qui cum armis pugnantes multas
fubegerint vrbes et oppida: innumerabiles domuerint gentes:
ipfitamen avitijs turpiter fuba&i domitiq3 funt.dura eftcum ila
lis virtute agendú.fudoreinftandum1 qué ante eâdéos pofuiffe
tradit Hefiodus.vigilandü. algendü.eftuandü. laborihaud vlli
parcendú.quo duce puluerulenta etiã illa callis durata. pro mu
ris quogftans;robufta. indefeffa: inui&aq; defcribitur.fequédú
eft illud flaccippetuoq; memoriecommendandü.Qui cupit opta
tam vite contingere metam.Multa tuht fecitq;puer:fudauit & al
fit.Abftinuitvenereetvino.Enitendum eft ad quod Gregorius
mazä3enuseos hortatuseftfoftendantinquitiuuenes aduerfum.
vitia fortitudinéfuam.et in hoc vtantur iuuentutis feruore: vek
iuuenilibus erroribus cedant.maturitate prudentie lafciuiâ etaz
tis vincentes.gratulabüturproculdubio de hacviétoria magifg
fifuiííétíolympiaco certamiiecoronati,vicëteniiilloftadio ve*
' De Educatione Libero£ a Liber.IIII.
theatro iqhfiana certamiaangelifpectãt:&coronaeoy nulla fe
nectute marcefcet,hébütnãq;nöpuitpis fedetnäfecuritatemcú
dehoccertaminecoronatiabierintadregioné viuo£.Necabfter
reatquéjlaboris difficultas:q gtacùq3fitpaffuefactionétfi leuis
ac mitis fiet,tätaéei*vis:vtnihil nödurü dometet máfuefaciat.
ferrum freqntimanuú attractöe obteri:faxa quoq;crebro imbre
cauaricernim?.Infecíidifepi* agrifidiligéter fint culti luxuriât:
cótraq;fertilißimifìnegligéti?habeant degenerät.Equi glapido
fis in locis enutritifuntfecurioré induütpoftea aîm:nec afpiora
vnjvlla itinera afpernant.Quivero paluftria&mollia loca ico2
luefttimidiores ijeuadüt.nectemere falebrofis fe ac mótuofis vi
is credüt.Quarexenophö in libro quéfcífit de difciplina equoge
monetmgíos eoyvtafiftabulaiaciátlapillos qb?afimis ânis af
fuete vngfe duriora mox êtcúmaiores ânifuccefferit faxofaq; lo
ca mimereformidét.Inãêtlaudattardi*vngufeoy fubijcifoleas
ferreas:vt jlögo iá vfucallis obdurate fuerit min?nocumétifem
tiätcü inter äbuládü nudari forte ptingãt. Adferédos vero labo
res militieaptior lögeeftgfolietimbrifodiédeq; terrejqvmbre
& mollib?plumis affuet*ë.Sapiëter§ Ifocrates monebat fufcipié
dos fpóteeélabores:ieifq;corp°exercédú:vtcüalijs js nollem?
laborib? guariotigeret:leui* eos fufferrepoffem*.Prudentiffime
ùq3 Diogenes dicebatvoluptat(otëptüfi nos affuefecerim?iocun
diffimüfieri:etficutijq^fueuerütvoluptuofeviuere;molefte ide
fe auellipatiunt:ita galitexercitati fütgtiffime ipas pténunt voa
1uptates.náévtivoluptatis cülögäîcöfuetudinétrâfijt: ita&la
boris vbiab vnguiculis diu durat? fuit indicta quedam neceffia
tas:quibus carere non fine moleftia magna qui ijs affuefacti fuea
rint poffunt. habet enim et labor fuas voluptates: fine quibus
fiaud vnjtantagta legimus velgerivelfcribi potuiffent. Quare
ipfe vltro eftate feinferuida harena volutabat.hyemevero ftaa
tuas niueperfufas complectebatur;omniexparte feipfumadlaz,
foris tolerantiam exercens:ideo eandem vite formam jHercua
les fe viuere affirmabat. ceteros autem qui fufceptis inutilibus
laboribus naturales egregiofq; repudiarentperfummam demen
tiam infelices effe afferebat. Zeno quoq; ftoicus aliud laboris et
patiétie exemplü adeo affuetus laborib? fuit;ás lóge pluris ille j
qés delicias faciebat,yt ab oib* diceretneqjfeua hyemeiaut geli.
«do ibreineq;torrido foleiautdirayi morbidomarieüynjpótuif

.
 Deverecundiapropriaadolefcëtâ Fo.XLVI
£tnö tapiijsjvulgo placátif3ftudijs altigb?folisîtët?vigilaret
die noctuq;. Laboris etiáfupra oéstolerätifíimüfümamq;obid,
gfiam adeptüfuiffe3ftat Cleantéei? difcipulü;áille adeo delecta;
batvtlaconeãdãaffirmâtelaboré effebonú: pfiliens ftati in ei*,
cómédationé geftiés diceret:fâguine pclaroes dulcis gnate, Lace,
demoniorü leges alycurgolateadlaborétolerantiâ jmaxieado
lefcentes erudiri yoluerút:quib? firmatiaptiores pofteaerant cú.
viri euafiffent adfuftinenda qu£q)duriffimaac grauiffima.diffol,
ut qppe delicijsfolidafq;laborib° hüana omnis virtus.Catonë,
quoq3vticenfem legimus ita corpus affuefeciffe laborib?:vt etca
1ores fponte toleraret:etniuem detecto capite:iterq3 cóficeret fia,
nevehiculo;accü amiciqui vnaiter faciebát equis vehereni: ipfe,
cum illis loqueretur pedib? vadés. Sedeftpreterea laboris acvo
luptatis nópmanéspfifíenfue aliquis ftatus:feftinatoenitranfe,
unt,vt nihileorüquevel dulciterveldclicateegerim* fentiamus.,
fola aút qlaboré iocunditas.voluptatéq; femp amaritudoconfe
quit firmaftabilis:atq5incócuffa pfeueret. Cu1pfentaneaeft fctâ.
illa&nunjoblitterandaCatonis fnia:quáin oíone habitaNuæ
mácieapud egtes dixit.Cogitate cü aimis vcftris fiquid vos per.
1aborem recte fecerit{:labor illea vobis cito recedct:bfifactúavo.
his dum viuetis nö abfcedet:fedfiquap voluptatë neqterfeceri.
tisjvoluptascito abibit:negter factü illud apud vos fp manebit.
CLDeverecundiapropria;etprecipuavirtuteadole.
fcentium.' * * *-• o • * . Capitulum. H. • •
.-spVm eo igítur tanta maneant bfiinftitute adolefcëticp.
%§ mia:incumbátalacres labori:fufcipiãt fapientiam.dili-*
}$igant probitatem:colátvirtutê,actangi arma qvt An*
{\S25íifthénes dixit tolliníjpofTintiduátíçóténât deficias
ijs idé quoq; día quodãforte laudarent inimic{fuis optauit.abij
ciant ignauiâ:peffundent vitia;horrefcant voluptatë, neq; min*
gjmedufeú caput procul abfiftentes éffugiât.ab infidiatricib* ei»
blanditijs dulcibufq3veneriis longefeprecauentes preferuätefq;
cuftodiât.Quodvtfaciantcúmultatü maxime verecûdie et pu
doris cuft? quo nihil cöuenientius eis effe poteftadiuuabit, nam
cüfenectuti grauitas:iuuenti alacritas:cuiq;fuavirt?;at adolefcé
tieprecipuaëtiâ quadädotedebita effeverécundia videf. jduce
dicta genuorümorìornamëta: atgigasjinfccteros mortales
 .. , De Educatione Liberorú. Liber.IIII.
preftabütverä/folidáq;virtutemfummacüoim laude cöfequeni
tur,neq3enieftvirtutis magis propriú quicjjverecüdia. Quod
recte animaduertétes maiores noflricúeâ defcriberent: rubicúdâ
etiá cóuenientiffime depingivoluerüt.Quare et Diogenes cü via
diffet adolefcentëruborepfufum:pulchre illidixiffetraditur. Cö
fidefili.huiufcemodieftvirtutis color.Tätaauté habitaeftilliab
antiquis veneratio:vt nönifitimideetverecúde fummos etiam
oratoreslatq3id arte quadä addicendú acceffiffe dicat.Ciceroniae
nius ille craffus oimetatis fueeloquétiffimus:idq;&in ceterisani
maduertiffe:etifeipfofepiffimeetiáexpertüfuiffe:vt pmoueret,
et exalbefceretinprincipijs dicédi:et totamente atq; artub? oib*
contremifceret:in quo mirificiì certe quédâpudoréfuiffeaffirmat
Cicero:quitfimö obeffet eius orationi:fedetiâ,pbitatis cömenda
tione pdeffet.Taceo poetas:quo9- precipue apud latinos prima*
rij.Virgilius & Horatius timidiffimiIverecûdiffimiq; extiterunt.
Xenophon Atheniéfiscíì fpeciofiffim? fueritifummâ etiâinnatâ
fibi verecúdiâ habuiffe memorat.Itidem & Plato &Zenocrates.
Scenicorü auté licet impudétiffimi viderétur:mos tfivt dicit Cie
cerotãtã habuitexveteridifciplina verecundiâ:vtinfcenamfine
fubligaculo pdiret nemo:ne quo cafu corporis partes quedã ape
rirétur & afpicerentnö decore.Refert Plutarch?cíì virgines mie
lefieinaudita jdácupiditate mort{feipfas vltro fufpédio iterime
rét:neq;vllo idremedio prohiberipoffet:decretüfuiffevt qitafe
enecaffent pferrétur in publicüfufpenfis oés corporibus atq$ nu
datis:apud quas tantí potuit pudoris ratio:vteo folo deterrite
ab inhonefta illa morte inpofterü abftinerent.Domicianü perni
ciofiffimü illud infandiffimùq3portentü verecúdiatfioris ferunt.
cömendatüfuiffe:eaq; aliquãdo cömendatione letantem iaótaffe
Sabinam Poppeam Neronis cócubinam et mulerem impudicif.
fimam que vt müdioricãdidiorq3effetafinino etiã lacte balneare
tur:quingentafq; ob id fetas afinas nutriret:raro in publicü egre
di:autfiquãdo egrederetur:velatafemper magna parte oris ince
dere folitam tradüt:quafpecieverecüdiepulchriorigratiorq; om.
nibus eam intuentib? haberetur.Tantieni efì pudoris eftimatio
apudfceleftos et infames etiam quofq;:vt &eu3in alijs laudare:
etinfe quoq;oftentare pulchrumputent.
CEDeVerecundiaergadeum, Capitulum.III.
 'DeVerecüdiaerga deum. Fo.XLVII.
a Anc itaq3 quaipudici etiam laudari optât foloveroq;
$amiorevirtutis efficacius colât adolefcétes:hâc feti* ex
3% ofculéturihäcftricti? amplectátur:nosauté quaeâ ra
2$ tione quibufuemodis colere debeãt quätütemuitasine
genfjnfiadiuuabitdocereftudebimn?,Parúenim pdeßet virtutis
cuiufpiâobferuationé ícipere:nifi quopacto obferuandaeffet di
ftincteexplicaret.Scire igit oportet quib? verecüdiecura fuerit:p
fonarü inprimis;dehincrerfì}locorúltéporáq;cöfiderationé ha- .
bendâ effe.quodq;ad pfonas ptinetdeiprimo qué principiú rege
oim effe conftat:deindeparentü:pofteaextraneo9:demíì£uietiâ
ipfius rationéhaberi debere:quecúafacris tum agentihb*quoq;
fcriptorib?paffimjceptafuiffe inueniunf.Iure igit diuino primü
pudor habédus eft:vtfc3qάa Saloneillo quifuit vn?ex feptem.
fapiëtib?ratq;ab offiibus facris auctorib?preceptü eft:debitum ei
fonoré exhibeam?:atq3 ita exhibeam?:vt quod et bias alter etiã
fapiens admonuit:nöaliter deeo verba faciamusjvt fit.furiofi
'enieffetputaretam pulchrärerû hominúq;cöpagemfinefummi
alicui? opificis diuino vigorecóflari potuiffe.quare merito däiia
tifunt Diagoras etTheodorus:quideos effe aperte negarüt. Re
cteetiâ Athenienfes feciffevidentur qui pthagoramqë opus edi
diffetcui*principiüerat:dedijs neq;vtfintineq;vt nö fint habeo
dicere:vrbeatq3agro exterminarút:c6buftis etiäin cötione ei? li
bris.Cüfuiffeautéeífemper foreq;etiáfempcredédüfit:reliquú
erit/vt vnütätum effeqάaliquãdo etiâipfeprecepit:minime du
lbitem?. dehincvtin quacüq; quâ acturierimus re noftra oremus
illius opem primo atq;implorem?:et cü quod optabam? affecuti
fuerim? adeumvtiq;tangadcertiffimüfindubitatiffimäq; oíum
hónorü auctoré referamus.proinde quoq3;pfummisicötinuifq;
in nos ei? beneficijs laudes illi&gías habeam?: agamufq; femp
iinmortales:qdet diuinafepe monételoquia:etillo nos maxime •
faluatorinuitauit exéplo:quirnüdatis decé leprofis agéteq;vno
tátum gratiasialioríiirgratos animos exprobrauit. Non modo
autéhabere et agerefedet referreilli fnfupgratias debebim?:ho
norâtes eüin primitijs oim rerú noftrarú:vtfacri primo inftitüz
tores tradiderüt,qítqui nö obferuabít longexficultores erube
fcant:cfiidagentilib* erga deos fuos religiofiffime femp inuiola
tiffimeq;cuftoditiifitvtmirüvideat pro fufceptis frugibus, para
tifq;victorijs quätüßudijinvictimarülitationeiludorüq;celebra
 , De Educatione Liberog. ' Liber.IIII.
tioneadhibuerint:preter aufpiciafine quib°nihil vehpubliceivel
priuatim gerebaf:preter quoq;vrbiúmurorúfaruorùq3 folennes
acreligiofas luftrationes:etpuero¥ etiä:qui qffinati effent nono
aut fi puelle octauo dieinftar xpiani baptifmatis luftrarentur.fi2
mulq3;pprijs tücimpofitis nominib? vocarétur:luftratiideo illi
dies infantiü appellabátur.Neq;vero,p externis tantü bonis re2
ferëdefuntdeo gratiej p partaetiávirtute ingeniorüq;& doctri
narü ratione:qtfeciffefert Pythagoras: cú in geometria quiddá
nouiinueniffet:mufiseniboué immolauit:licet id nö;pbet Cice
ro:quin ille neapollini quidé delio hoftiam immolare voluit ne
aräfanguine afpergeret.Cüfummüigit nobis atq3 ante offiiapre
cipuüftudiü effe debeatcognofcendi colādiq;dei:curãdum fumz
nopere erit:vtnihil ipurülaut turpeiaut qâ diuinü maculet ho2
noré loquamur:maxime vero nep eü iurare cöfuefcam?.quod et
Pythagoras vetabat id admonës quëq; ftudiofecurare oportere
vtexvite merito magis fibifides haberef: quéadmodü de Zenoz
crate legim?:cuiobfingularé quácognofcebátin eo atheniéfes in
' tegritatêremiferüt iufiurandücü iniuratitfinullius vnjteftimo
niü admiferint.Quarefolon quoq; virtuté et pbitaté iuramento
fideliorécéfendâ effe dicebat.Sane in re pecuniaria nö effe iuranz
dü per aliqué deüprecepit,Ifocrates etiäfiveradigerentur. nävel
peierare/vel auidius animúpecunie intédere quifquis itaiurauez
rit ab ofíiib* iudicabit.Iuramétüvero preftitü recipi debere dixit
ob duas caufas:velvta turpi caufa quis abfoluatur:vf magnis a 1
periculis vtamiciferuëtur,Sedcauendaeftetiâ eo prefertim affia
duitas iurandi:g' cötemptuieffe,pxima videt. et cü increbruerit
nepeieret etiãcrebrius ppter facilem labi humanâ fragilitatë ti2
meri debebit.Qã & diuinamonet auctoritas.Iurationieni(ingt)
nö affuefcat os tuü.multienicafus in illa.nominatio vero deinö
fit affidua in ore tuo:et nominibus fancto9: nö ammifcearis:qifi
nö eris imunis ab eis.ficuten1feruus interrogat? affidue a liuore
nö minuitur:fic offiis iurás&nominâs in toto a pctô non purga
hitur.Vir multü iurás replebit iniquitate:et nö difcedet a domo
fflius plaga. Elegäter quoq; Auguftinus contrafauftümanicheú
peierare(ait)grauepctifi eft:nöiurare auté ficut et verü iurare nul
1um pctiî eft:fed quialógius remotus efta falfum iurádo quinec
iurare cófueuitjquiverüiurare.näiurare,pcliueeft ad periuriü.
maluitnos dfis et nö iurätes n5recedere avero jverù iurâtes p

i
 , Deverecundiaergaparentes, Fo.XLVIII
pinquareperiurio.itaqsetapoftolú dicit infermonibus quos haa
buiffe narrafnunjiuraffe:neiurandiafuetudine aliqfivel nefci?
in periuriílaberet.infcriptis autëvbieftconfideratio maior atq*,
;ppenfior:plurib?locis iuraffeinueniri:nequifjputaretetiâverü
iürädopeccari:fedpotius intelligeret humanefragilitatis corda
nö iurádo potius aperiurio côferuari.Sancte hec quidé a fanctis
auctorib? traditafunt«Quáverop nomê ei? quicj firmatüfuerit
formidandüetiáplus moiteeritne ideo vllo pactovnjvioletur
qua in recumapud nos tum apud gétiles quoq; feueriffime pene
adinuëte funt.nävtnoftros pretereamus:romani adeo illibatâ,
inuiolatâq;iurifiurädi religioné habuerüt.Vt.M.Attiliü regulü
quë carthaginéfes romam miferunt percelebre fit quia iurauerat
Carthaginéfereuer{urfi;maluiffead crudeliffimos hoftes redire:
a quib? nouis demújhorrédifq;penarümodis excruciat?e£:jcö.
trapreftitäiuramenti fidéincolumem domi pmanere.Prelioaue
tem cänenfi cühannibal ex captiuis Romanis electos degé româ
mififfetpermutando* captiuorumcaufa: adegiffetq; iureiurâdo
vtfi id Romanis nöplaceretadferedirét:fpretaea cöditione tra
dunt o&o exhis ppter furamentü quo fe deuinxerant ad hoftem
reuertiffe;reliquosvero côtemptafacramëti religione cum redire
noluiffentinuifosgrauiter vulgo per céfores quoq; ofiibus dam.
nis et ignominijs affeétos fuiffe. - •' • . .. .

(LDeVerecundia erga parentes. Ca. IIII.

=s«£, Froximaeftque erga parétes verecüdia exhiberi debea
Wbit:queeta Solone precipit:etdiuino etiá teftimonio
- approbat,honora(inquit)patré tuü:et geniit? matris
AS… &ltüënö obliuifcaris mémento qí nifip€ illos natus
höfuiffes:et retribue illis quomodoetillitibi.qt quinonobfer
uarentigrauiteralio loco illis interminat. Mementoidicens pae
tris et matris tue:ne affiduitate tua infatuatus improperium pa2
tiaris:etmaluiffes non nafci; et diem natiuitatis tue maledicas.
Grauiore etiam illos in precationeita perfequií diuina aliavox.
Oculum qui fubfannat patrem/et quidefpicit partum matris fue
effodianteücorui detorrétib?:etcomedanteum filij aquile.Noe
virfiiuftum traditantiquitas cumpoftdiluuium reirufticefe de2
diffetvinfiq3exyineaquamplafitaueratimmoderatius ebibiffet
fomnooppreffumiacuifis; nudataq; pudendorum membrorum
 De Ediiatione Liberorú. . . Liber.IIII.
parteabvnofiliorúirrifum. reliquifqs duobus(tres enim illega
nuerat)cúludibrio oftentatüeffe:a quib°cum reuerenter habit?:.
auerfifq;etiâretrorfumfacieb* verecúdecoopert^effet: quisnon:
digneillos iudicabitet felicitatem et gratiâ etpoteftatem fupra
contemptorem patris filiumcú omnipofteritatefua confecutos
fuiffehocanimis imprimãtperpetuo adolefcentes:quo acontem
ptuparentumetiam vbi ignominiofequicjcommififfevidebun
tur longe deterreantur.Sedneilludquidem quod et maiorister.
roris monimentum eft vnj obliuifcantur. Abfalonem fcilicet
quem propter execrandam in patré improbitatem, et rebellionë
conatibus omnib? fuis penitus fruftratü:peffimaquoq3et ama
riffima tandem morte confumptum fuiffe facra narrat hyftoria.
Tanti autem eftimataefta legum côditoribus paterni noís reuea
rentia:vt qui patrem interimeretjfiid inftar horrendimöftri efa
fet:möftruofiffimo etiam aliorumq3 diffimillimo mortis genere
. plectivoluerit.culeo eni infuicúcane fimul&vipera acgallogal
linatio:atq3itain profundú maris fubmergendúiaciftatuerunt.
Horeftiq; matré interfecerat furias ímíffas fuiffe tradunt poete.
Nerone qui et matrem occidit nemo crudelior habetur.Sub gal
ba cefare militans quidam adolefcens apudcremonam oblatum;
fìbi forte patremdumexaduerfaacie pugnaret ignarus interfez
cit:quo mox agnito propter horrorem tanti facinoris et in mea . .
rorem ille inexplebilem etingrauiffimíìtotus exercitus queftu3
belliq;execrationem conuerfus eft.Tantus quidé ígenitus eft a
naturaergaparentes pudor : vt violato eo abominabili? execraa
biliufq; nihil apud oés iudicet.Quarerecte Nafo cfìde prodigioa
fiffimo infandiffimoq; mirrhein patré amore loqueret ita illüde
teftans inquit.Gratulorhifmatijs&nfogtatulor orbi.Gratulor
huicterre q, abeft regionib?illis.Quitätügenuere nefas fitdiues
amoneo.Cinamaq3fcoftùq3fufi/fudataq;ligno.Thuraferatifioa
refq; alios pächeiatellus.Dum feratet mirrã. Atgdin humanis
mentib?tantâ miramurhorroré:quádoquidëequu3 Varro dere
rufticafcribës dicat:quod incredibilivfuvenit;cum matrefaliret
nullo modo adducipoffe:capiteq;obuoluto tãdem fe illi ignar?
cómifcuiffet:ablato pofteaaboculisvelaminefagnitaq; matreim
petüiri aurigam feciffe. Alium quoq3equúfcribit Pliniusefidem
in modú detra&o oculorü operiméto:&cognito quécúmatreha
bueratcoitu:petiffe preruptaiatq;exanimätäeße, Sümâ igit pae
 DeVerecundiaergaparentes. Fo.XLIX.
rëtib?verecúdiánaturaetiâ côpelléte exhibere oportet.quá qex•
hibuerint nó paruâ inde rerúhoímq;gram cófecutos fuiffe pper
tüeft.Magne laudiattribuit Eneeqάapoetatradit mira patrem
adgeftädüvfq$ eíìhumeris pietate coluiffe.Scipio fuperior fingu
larilaudeeffert g vt patremabhofteeripereteapugnaü hänibal
apàfTicinüromanos pftigauitipfefe vltro vixdü pubes magno
fortiqsaio periculis obiecerit.qάtranflatü a Virgilio egregie&in
laufo cómendat,Euryalus cú adinfignepericulüiturus matrem
Afcaniolceterifq3troianis magno mentis affeétuet teneritudine
cómédaret:perpulchrü eftqtpoetadicitpcuffaillos mëtelachria
mas dediffe:fufceptüq;eüfummo amoredonis acfpe ampliffima
plenúdimififfe.Memorabiliseftromane illi?mulieris pietas que
matré vltimo iudicio dánatädüincarcerediligétius pinediâcon
fumëdaferuaret cófolädicâ adiens;pprio la&efuftétauit.qàfacu=
ftodepofteaaiaduerfumtätähis geä iudicaturierätammiratio2
né attulit:vt prenouitatetârariatq;inufitati factipenãdamnate
mulieriremiferint.Mälius Torquat?cüfeueriffim? in filiüextite
- rit:qué gcótralegédatáciuéexhofteeripuiffet interficiiuffit:mi
ratfi inpatrêvfus eftpietate:quiab eo cötíptusIrureq;pulfus cú
accepiffettfi diéilli dictü effea.M.Pöponio.tri.ple.Romaniilico;
petijtinficiatufq3colloquëdicä adfeveniffefiuffufq3ingredi/etfez,
creto fecüfabulari:cüis putaret3tra patréaligdfiliüeffe dictu9e:
diftri&to adolefcés gladio cöminarimorté Pöponio cepit nifi iuz
raret patrëfedimiffurü:quop iufiurädüadaéto &patré liberauit:
et laudé,pinde magnâ&fucceffumindies maioréin remilitari fî
bicöparauit.Coriolanipietatëergamatré Veturiamvulg? decäa
tat.Q.Sertori?cüoiìilaudejftiterit:nöeftpoftrema illa virtutú
fuarü iudicädag, matré fubûorphan? educat?erativnice amaue
rit:adeovt&auditaei* morte pauloabfuerit qui meroreiteriret.
Alexãder Roman? iperator plurimú cómédaticü,ppter multa!
tum ppter fingularéqué matriamorëgeffit.Epicuri etiã eximia
1audatim parétes pietas.Auguftinüauténoftrügdmirüeftad tâ
tiido&rine&fan&itatis matris Monicemeritis culmë pueniffe.
Quäfümefempille coluit.quäfüma femipille beniuolétia/reuea
rëtiaq;cöplexuseft:cui? teftimonio gratulatüetiá fe fuiffe dicit:
»
qtinvltimaquadeceffitvalitudineobfequijs ei?interblädiés ap
pellareteüpifi:et cömemoraretmagno affeâunüjaudiffeexore
egisculatiinfedurú&cótumeliofumverbiiiuncno-*gi*
 De EducationeLiberorü Liber.IIII.
teris femp ita in hocprecipue imitemur.nácum propter fufceptâ
peneficia offies adantidoraobligatifim?.quevlla bfficiorü obli
gatio maior effepoteft;jque ex parétib? nafcitur:q filiorü caufa :
tot perferüt labores:tot vltro fe obieétant periculis:tot afficiunt.
moleftijs& dolorib?:totjmunt anguftijs & áxietatib?:vt nihil
fit tãgraueftriftelamarú:qüf;ppter eos nö iocüdum ipfis et dulce ,
effevideat.Reminifcamur quãta p nobis illiegerunt:jtaconati
füt,jtaaufi/gtappeffi.Cogitem?gdfine eo3 tätacura&follicitu
dine futurieram?.quotiés nobis inedia difpereüdum:qtiés mille .
difcriminü modis mifabiliter oppetédú fuiffet: péfem? mores1ar ,
tes/& difciplinas:çjs inextimabilieoy etfüptulet labore cófecuti :
fum?.cófiderem? ex iumétis nos(vt ita dicâ) homines eo3e caufa
euafiffe:quas ptotftâtifq3 beneficijs gías debitas exfoluere:quas
tätis meritis pares vices reddere.gd dignütâ iméfis bonis refera .
re illis atq3 retribuerevnjpoterim??Verüquãdoquidé nulla effe :
pöt referendo9: meritorüequaviciffitudo:qάlicet nobis falté efz ;
ficiamus:reueréter eos cópellemus/blådefalutemus: frequenter.
cófulamus:officiofe traétem?:affidue comitemur:hortantib? fa- .
ueamus:mädantibus pareamus:volütates et deliberationes eo2
rum/fiue morãdum/fiue abeüdum/fiue m1litádum/fiue rufticam
düffiue nubendú fittanjdiuina oracula probem? et fufcipiam?.
iratis nerefiftamus:cöminantes&exterrétes patienter fuftinea
mus:iubentes vero queinhonefta et facinorofafint refpuamus:
fed leniter et verecüdeletabfq3 vlla acerba deteftatione : affeétos
turpi aliquo vitio ne opprobriofe palamq; defpiciamus:fed mea
mores eorü quos fupra memorauimus filiorum Noecü pudore.
magis et reuerentia vel dulciter reprehendamus:vel caute conte
gamus.Quum ad magiftratú quoq; aliquem eueéti fuerimus nô
aliter eis in domefticis aétionibus deferam? ac priuati.nam cum
extra reipublice officia agitur publicorum etiam honorum inter.
patres &filios ratio ceffat:tam venerabile acfanctü maiores noa :
ftripaternü nomen effecrediderüt.Quare et egregie Pythagoras.
deos quidé femideis:hominib? heroas: parentes auté hominib?.
ceteris in honorepreferendos effe dicebat.Triptolomi quoq3 qui
atheniéfibus leges tulit in templo Eleufnie tria hectátum prece2
ptafubfcripta erant,honorandos parentes;venerãdos deos:cara,
nibus non vefcédum.Quum vero adegeftatem forte deuenerint ,
alamus eos atq;fuftentemus:cüq;fenuerint(vtetfacrainftitutio,
 DeVerecüdiaergapüpillos. Fo.L.
ne docemur) fufcipiam? feneétam eorum:et ne triftari illos vnj
' finamus:meftos cófolemur:afflictos recreemus:oppreffos deie2
ctos ab alijfq;deftitutos nenos vnjdeferamus:nó inferiores pie
*tate ceteris animantibus.nam ciconias conftatgenitricum fenez
ctam inuicé educare.Hec digniffimaffanctiffimaq; pietatf officia
edifcät libêter adolefcétes:colât perpetuo: perficiant conftanter:
que quanj(vt diximus)ne minima quidem ex parte fint eorum
beneficijs comparãda:magnam tamen multamq3 paritura funt
eis cú humanorum/tum diuinorum fimul que neq; fperauerunt
vnjbonorum fupellectilem. Patrie autem ratio nóminor habe
hitur:quá loco huic non incóuenienter adiunximus:qdeam pa
rentibus etiam veteres philofophie preceptores antepofuerunt.
Itaergo verecúdecolenda erit:vtnihil quod dignitatem et orna
mentüm eius imminuat loquamur:nihil quoddifpédio illi et de
trimento cedat faciamus,
QEDe Verecundia erga pupillosjhofpites. cliétesl
cognatosjatq;affines. Capitulum.V.
va<TOrro alios quoq;gfanguineptunctifuerint:ac fcipue
{eos quos parentü loco habédos effe leges ftatuerütive
Inerari maxime:pudoréq3 illis femp maximü exhibere
„S*®llcöueniet:fitfiaiaduerterimus qäta maiorib? nfis düde
gradu atq; ordine officiorü aliqfi difceptarent determinatü eft.nâ
conftat ex moribus populi Romani iuxta parétes:de quib? moz
do diximus/primúlocú obtinuiffe pupillos fideiituteleq; noftre
creditos:;pximú clientes quifefe infidéipatrociniùq3noftrum de
diffent:tertiú hofpites:poftremü cognatoslaffinefq;.Pupillos igi
turfüma humanitate atq3 ope ac maiore etiãjcognatos aut affiz
nes;pfequi oportebit:vt quos parétes eorü noftretantüfideicrea
diderintinos ne negligere videamur.Qã de cliëtib? itidé céfendú
eft.M.Catoni placuit inofone quãdixit apud cenfores in létulü.
et.C.cefariin oratione qua pbithynijs vfus eft,neq3 aliter de hoz
fpitibus iudicabim? quanjeos Maffurius Sabinus in tertio qué
fcripfit iuris ciuilis libro tanjmaiore officio dignosclientib? an
teponat.Eius verba funthec.In officijs apud maiores ita obfera
uatum eft.primum tutele:deinde hofpiti:deinde clienti:tunc coa
gnato: poftea affini.de qua caufa femine viris potiores habitet
pupillatifq;tutelamuliériprelata;etiáaduerfus quéaffuiffgftei*
G ij
 De EducationeLiberorü. ' Liber.IIII.
filijtutores relictiin eadé caufa pupillo aderát.gb*quoqstiiigre
cidetulerütvteorü caufa;ppria extrueréttriclinia cubicula Ipe
nùq31et cellas/atq; vbi adueniffentfmodie adcenâ eos iuitabãt:
poftea mittebant pullos1ouafolera/pomaireliquafq3res agreftes
q Xenia appellauerút:vtfuo morepfeviuétes liberalitateeorú
cómodius fruerentur.

Deverecundiaergafacerdotes. Capfm.VI.
m Os maiores noftri quo% curâ hérem? qbufq;officia de
Vbitaipéderem?jcipuo ordieatq; documéto tradiderüt
[Cete* vt alios ac gdé extraneos.gb? et finö tanta opa
-- - fcuraq3 officijiat magna faltem exhibendafit verecúdia
- - -

videam?.primos certefacerdótes fummo honore digniffimos eé

nemo negauerit.näfigmagnis affiftüt principib* plurimüilloge
caufaveneramur.cur nö ïmortalis deiminiftros obeius cuiferui
untireuerentiâ maiore löge etiäcultu et obferuätia pfeqmur? ad
qícíidiuinis iftitutis5ftricti fim?:vtnötäverbis eosj&fimitijs
oim rerú noftrarühonorem?.tügëtilib? quoq;nö parü admone
mur:quibus virgines veftales flaminefq; diales ac ceteri tantain
veneratione habebantjtanefatis quidem dicipoffit.
CLDeverecundiaergafeniores. Capfm.VII.
7 Ofthos reuereri maiores natu decebit.vtqüfa facris aue
\ctoribus inftruimur: nefpernat quifgin fenectute 1 ne
j Zjincrepetfenior:f3obfecretvtpf,honorariáq; fenectuté
-A£. V; 2®öïí, lacedemoni? ícepit:atq$ itidé Pythagoras fami*

idcöfirmans quoq;earatione quod honorabili? exiftimandüft

quicquidtpejcederet:ficut occafu ortus,infcfo principiú fine: in
vita generatio corruptione:tffi veroapud Romanos femp fene2
ctutévenerabilé fuiffe fcribit Califtrat? iurifcon.vt pene eüdë ho
morem fenib?quémgîatibusexhiberét.circa muneraquoq3muni
cipalia fubeundaidem honor fenectutitribueretur. Quam tanti
etiam faciebant/vt ne pluris quidem genus etclarum fanguinem ,
cuiufj:quare in omni loco inq; oífpecie honoris fimores potioa
refq3grandeuifemp homines habebant.colebanfq3aminoribus
inftarparentü.ná quodie fenatus habend? erat ducebantur ab ijs
incuriam fenatores quos tanj patres colebant: reducebanturq*
etiãdomü magna frequëtiacü diu;p forib? ipfos expectaffent.In
cóuiuijsquoqjmaximehonorabátur:quo tpe ne yngnifimoa
 De Verecundia erga feniores. Fo.LI.
deftiffimeietcaftigatiffimelacnifi interrogati loqui his pfentib?
adolefcétes cófueuerant:quib? ettantüdeferebât:vtcüadcenam
inuitaréturiquererétprius quiná cóuiuefuturieffent:ne feniori
bus fiquipofteaadueniffentfepretuliffeviderent:remotifq; mé
fis deducerét eos etiäacóuiuiodomü magno cü honore:vtinam
tiquitatib? fcriptüeft.Quem moré acceperüta lacedemonijs Roz
maniiqui maiori femper etatimaioré etiã oíum rerü honorü fm
Lycurgileges deferebant.In quopreclarü eft g, Athenis cum fez
nex quidã in theatrum veniens aneminecöciuium adfedendum
reciperetur/cófurrexiffeLacedemonios refert Cicerolqui legati il
licetiá cófedebant:fenioriq;homini magno cú cófedétiü plaufu
locum dediffe:dixiffeq;eorú quédam ab Atheniéfibus1 que recta
effentfciri:fed minime obferuari.Non fpernendi funt igitur hij
neq$ contemnendiiquos maiores noftritantopere coluerunt:ne
qüia fene quodam egente et illitterato fed fapientie pleno irriden
tibus eüquibufdam pueris refponfum eft dici poffit.qâ ego bene
cófumpfinödum expendiftis/neq;fortevnjexpenfuri eftis. Qã
et Bionadmonuit:iion effe inquiens exprobrandam fenectutem
adquam oíies peruenire cupimus.afferés etiam eam omniü maa
lorum portü:fiquidé ad ipfam cuncta cófugere.Eft vero fenectua
tenihil preclariusInihiloptabilius cum bona illam valitudo coa
mitaturiegregijq3mores et difcipline.Quare recte cleantes cü exa
probraretur illi fenectus.etego(inquit)abirevolo:cum vero me
fanum omniexparteconfiderofcribétemq3aclegentérurfus ma
neo.Gorgias quoq; Leontinus quifeptem etcétum annos felicif
fimevixit:cúinterrogaretur quaproptertádiuvellet in vita ma
nere:quia nihil(inquit)habeo quo fenectutem meâ accufem. Eft
fane (vt Ambrofius ait)vere fenectus illavenerabilisque nöcaa
nis fedmeritis albefcit:efteareuerenda canicies jeftcanicies ani
meincanis cogitationibus et operibus effulgens.eft vere ea etas
fenectutis queeftvitaimmaculata:que non diebusiaut menfib?
fed feculis propagatur:cui* fine fineeftdiuturnitas/fine debilitaz
te lögeuitas.quo enim diuturnioreo fortior:et quo diutius eam
vitamvixerit invirumperfectum excrefcit.Diligamus ergo eos
et obferuemus:deferamus eis atq3audiamus:omnemq3 reuerena
tieet honoris cultüexhibeamus:quinalaterevnj diuertam?:vt
quorú,ppter maiores rerumexperiátiamprudentiaeftmaj9r]yf*
taq;follertior;illorüveftigijsinitamut&aliisvtam; ;*
 ;
De EducationeLiberorü Liber.IIII.
oblectemur:vt habeam? quorücöfpectus nos a vitijs lögedetera
reat:erüteni illivitenoftre&teftesfimul et magiftri:abillis per2
cipiemus viuédinormam:loquëdimodü:cöuerfandi mores;vir
tutùoimdifciplinâ.verienimfimile cuiq;videridebet: qui plura
vfu didicerüt:plura meminerunt:fapientiores etiâceteris atq3 ad
cófultandas gubernádafq3res quafq;aptiores effe.Cuiconfenta.
neaefteffranijpoete nobiliffima illafentétia.Vfus me genuit:ma
ter peperit memoria:fophiam vocantgraij.vos fapiëtiam.Quod
ct prüdëtiffime intellexiffeietfollertiffime obferuaffegrecilaudá
tur:a quibus nihil egregiúvnjetarduüin republicafinefeniorü
cófilio et auctoritate gerebafi&reétefane.nihil eníarudiorib? in
quaq;retutius fieri poteft:jperitiorüfemper innitiiudicio et do
&rinc.näfiignariviarü duces fibiquerüt quos fequétes minime
aberrét:quáto magis id adolefcentes facere oportet;nefcios&ina
expertos tot tantorüq; difcriminü:quib? quafi latrunculis et infi
diatoribus vite noftreqάagimus iter Imille modis affidue diftura
batur.Cühis igitur verecúde agendúerit non tam officijjvtilita
tis noftrecaufa:etfienimequaliü dulcioriat maiorum longenoa
bis fecurioriatq;falubrior tãdem cöuerfatio effe vidcbitur.
QLDeVerecüdia erga doctos homines. Ca.VIII.
„On minor autem reuerentie ratio habéda eftdo&is hoa
$iminib°;ppter dignitatéiexcellentiáq; fapientiequä,pfia
ítétur:quänecquifjfatis;peius magnitudinevenerarir
tA\\A\;fatifq;efferrevnjpoffet.Quideni philofophia religioa
fius:quid eloquétia honeftius:quid legüperitiavenerabili?: quid
medicina falubrius:quid ceteris deniq; difciplinis nobiliusjatq;
preftâtius:quas qui egregie ftudiofuo et labore comparauerint:
nö fummo eos dignos honore effe iureiudicabimus:nö maxime
eos reuerebimur:qui cófilio fuo & au&oritate rem publicâ exor2
nantifouentimoderátur:abiniuriaq;defendút:qui priuatis qui.
bufq; opitulantur:fuccurrunt:patrocinãtur:varijfq3 modis proa
funt:fine quibus neq; exculte:neq3commode:neq3fecurevitaagi
poffit:qui propter infinitaque le&titarunt rerümonimenta grae
uiores vtiq; ceteris funt ac prudentiores : quare non minus ijj
quos modo diximus feniores veneratione dignividentur. Näfi
propter multâ rerum fcientiam quâ longo vfufuntpfecutitantü
illis maiores noftridetulerüt:nullumcerte eft genus hominum
 DeVerecûdia ergapreceptores. Fo.LII.
qάeruditis fi eamcaufam attendemus debeatanteferri:qui quic
quidad nature rationem pertinetgnorüt: quos nulla celi regio:
nullamundi plaga:nulli mortaliü mores et ritus latét:qui quic2
quidtot retro feculis geftum eft acfiin prefentia agatur compre
hendunt.qui ergo tam multa percurrerunt/viderütlintcllexerút:
re&te etiamfeniorum omnium annos vfu atq;fapientia fuperare
credendifunt.Non immerito ab Ariftotele dictum fuiffeferí do
ctos id ab indoétis differre qtviuentes a mortuis: ab Ariftippo
vero qâ domitos equos ab indomitis.His igitur precipuam exhi
bebim? verecúdiam: adherebimus quoq;& pfeueräter affiftem?:
vt doótrina eorü & monitis doctiores etiâ ac meliores euadamus
funt eníverba fapientü(vtifapiens hebreus ingt) ficut ftimuli&
quafi clauiin altü defixi:que cü abineunteetate audiétes animis
noftrisiprefferim?;firmiffimeetiáfemp ad extremâ vfq;fenectu
tem ita vtimpreffa primo fuerint retinétes obferuabimus.
CLDeVerecúdiaerga preceptores. Capfm.IX.
eaVämaxime autem preceptores noftros reuereri opor2
Vtebit; quorücuraexcultifumus moribusIeruditiq; litte
fris.namfiparentib? fupra offies mortales:,ppter ingen
- tiain nos eorú beneficia obligamur:quo% maiora poft
eos vnj jmagiftrorum noftrorümeritarecenfebimus:nifi litte
rasfingenuofq3mores quibus illinos fumma cum diligentia et
follicitudineibueruntparui forteeftimandos putamus:cú nihil
certe fit tam preciofe fupelle&ilis:tamexcelfe poteftatis: qå pre
dignitateillis poffitcomparari.Illud vero cöpertum eft qui prece
ptoresfuos coluerunt ad magnálitterarum gratiâ perueniffe:cö
traq3 qui cötempferintignarosIfegnes/turpiffimos etiâfepi? exti
tiffe.Notifunt Nero etTraianus ambo Cefares:quorü alter qué
;ppter nimiaffagitiaomnes accufantiSenecam preceptoré fuü in
teremit:alter vero qui propterexcellétemvirtutem ab omnibus
cómendatur.Plutarchum magiftrum fuü fumme veneratus eft.
Marc? quoq; Antoni?íncipüoim fanctiffim? id religs virtutib?
adiecitvtmagiftris fuis plurimü femp deferret.ná imagines eo9.
aureas idomo habuit.fepulchraetiâflorib?ornauit. Proculü au
té ad3fulatü vfq3prouexit.Frontoniq3 cornelio oratori ftatuam
inferiatupetijt.Sed precipue liuium rufticú ftoice difcipline peri
tiffimum reueritus eftet fectat?, cum quo omnia orgauit
- 111]
 DeEducatione Liberorü. Liber.IIII.
publica priuataq3pfilia.cuietiãafijfectosftorio ofculumdedit.
poft quoq; obitüafenatuftatuas poftulauit:etvtadpriuatosve
niam?.Xeniade filijdiogenem quem pater emerat Éceptorem ha
buerunt: a quocü eruditi fuerintegregie:eum illi plurimü colue
runt:carüq; parentib?femper cömendatüq;ftudiofiffimefecerüt.
confectü quoq;bona apud ipfos fenectute decétiffime fepelierüt.
'GLDeverecüdia ergamagiftrat?etpricipes. Ca.X.
- } ZAgiftratibus vero quiin poteftate aliquacöftituti vtpu
Ί?
A:
Ita procöfulibus/velftoribus/vel
prouincias alijs qui
regüt:,ppter precipua3quam ciuitates
habent aut
gubera
- nande reipublice curam maximus femper amaioribus
noftris honor haberi confueuit.quorum tanta eft auctoritas: vt
et a parentibus fuis ceffante omni lege nature preferri eos et vt
fuperiores decet reuerenter colicöueniat.cuiufmodi factum a fa2
bio maximo refert Claudius quadrigarius in annalium fuorum
1ibro fexto.Namcum factieffentconfules Sempronius graccus
etfabius maximus fili?ei? quipriore anno fuerat confulatq; ip2
ficonfuli pater proconfulobuiam equo veniffet neq;defcenderet
9 pater erat:vbi iuxta venit tum conful lictori fignum dedit vt
defcendere illü iuberet:paruitq;fabius imperio:filiü collaudauit
cüimperiü qάpopuli Romani effet retineret.Hos igit fümacíve
reciidiavenerari non tãdecetjneceffeeft:fed jmaxime íncipes g
ppetuü in ppfos habét imperiú:quos cücolere&admirari doceat
Ifocrates.nihil prudenti?fieripoteftjdurum licet eorüiugüpaa
tienter ferre,téperareq; pfertim in qu6facili? gfq; labita maledi.
ctis linguâ,neq3enim vtTiberius auguftodixit.tutü eft fcribere
in eos gpoffüt;pfcribere.In ját laudatúeft pulcherrimü illud Fa
uorini philofophi dictü gcü puerbo quodâqâ elegätiffime;ptua
lerat ab hadriano ineptefephëf?fuiffetatq;ceffiffet arguétib? ob
id illüfamiliarib? fuis fubridés ingt:nörecte qdé fuadetis qui nö
patiminime illüdoctioré omnib9credere ghabet.xxx.legiones
GILDeverecüdiaergaegêtesetcalamitofos.Ca.XI.
ĘGentib* aiit et calamitofis pudor vtiq; haberi debebit
ß?iâ vt ne fortéeorú quifjdefpiciat,ná q calüniat egenté
vjyt fapiës hebre?aitiexprobrat factori ei9honorat aüteü
<£q miferefpaupis qâ et pcepit Ifocra. nemini igens exæ
probrandäeffecalamitaté g cóis effetfortunaoib?etfuturainco
 ' Deverecüdiaergaegentes. Fo.LIII
gnita.Cömiferandifunt igitur ob deihonorem:alendiq;infuper
atq$ fuftentandi.quodquiegeritfperet id quodfaluator nofterae
liquando teftatus eft nihilfeeis contuliffe quodnon acceptüipfe
fibifit habiturus:pluraq3proindeatq3 maioraidentidem retribu
turus.Nam quod ab eodemdictumeftfapiente feneratur deum
qui miferetur pauperis: etviciffitudiné fuá reddet ei quod erit a
chriftianis minimenegligédum: cum agentilibus id fuerit perfe
pe obferuatüe quibus Alexandro romano principifüma ea laus
afcribitur gegentesfepius donare: inopefq3 adolefcentes qui in
'genuieffent quo ftudijs liberalib?vacarepoffent electos ad id ale
refolitus erat.Sed&feruorum erünofafors minime cötemptui
erit habenda:in quo merito cömendatur epicurus quifumma fé
perferuosfuos manfuetudineprofecutus fuit.Eiufde3enim oés
feruientis fumus neq3nifi Š vera libertas conftat: turpifq;
eatantum feruituseft:quefponte fufcipitur:quod faciütijgfepe
niciofislibidinibus fubdüt: quânjeo deuentüfit/vt opinione lie
beriaferuisdifcernamur. Sedcöfideranda eft magna rerühuma
• narum fragilitas affiduaq3mutatio:examinandaeftlubricitas vi
te noftre:cogitandum eft multos e magnis diuitijs magnoq3po2
tentatu deiectos miferrimos vixiffe:multos quoq3et principes et
philofophos feruire coactos effe.Nöparuü miferie exéplü Dio2
nyfius fuit quicxalto imperijculmine eo depulfus eft: vt ne im
perio omnino careret:pueros preinopia erudirecogeretur.Non
minus miferabile fortune documétú legimus in valeriano maio
-re:quicum regnum perfarü inuaderet a Sapocerege captus pere
-petuam apud eü ignomijofamq; feruitute3paffus eft:tam mife
ra damnatus fortevt regécum afcenfurus eét 1 equüiclinat? dor
fofp atolleret.Philofophos vero jplures Platoné.Xenocrate3
Phedonëelienfé.Bioné.Menippü.Cynicú.Pöpilüperfeü. Epi
ctetüeteücui Musnoméfuitferuiuiffenö eft incelebre. Quâjlö
'güfit iter pricipes et philofophos eos gferuierütdifcrimé : nam
principücü maior fuerit animietiâ jcorporis captiuitas. At phi
lofophi 1 quátacùq3 feruitute animo liberifp iuictiq;acfue fpona
tis extiteft qti calano indorüphilofopho jmaxie admonemur
: quicapt? ab alexãdro iuffufq3eü fequi:qua meiquit laude dignú
greciápetere pofcis:fi poffücogifacere quod nolo:deniq; et e1 ita
' fcripfit.
lofophoAmici pfuadët tibi mân? et neceffitaté iferre indorü
necifönis vidétes nía opa:corpa citrâfferes delocophi
ad
 De EducationeLiberog. Liber.IIII.
locü.aias nö coges facere qάnolüt:nó magis jfaxa et lignavocê
emittere.nó eftfinceps gextorqat nobis facéqänöppofuim?.in
virtute nobis libertas btäé.S3& ßcipua ac méorabifé Diogenis
fuit?:gcücapt* rogaret gdnäfciret agere:rüditifcire fevirfipera
re,atq3 adficonéjdicaingtgfnäfìbidfim emere velit.qué mirat?
Xeniades emit:filiofq;fuos eitradés.accipe ingt liberos meos q
bus iperes.Ipiaütëptorifuo aiebat/ab eo fibijuis feru? effettfi
obtépari debere.niet medico et gubernatorietfi ferui fint vtiq; .
tfiparet.Neceffarijs vero fuiscü feredimerevellét fatuos eos apz
pellâs dicebat leones nöeffeferuos nutriétiú:fedecötrgillos fera
uire leonib? id qtet ab Ambrofìo dictüeft.Pleriq;eiirigtempto
res leonüfütet tiìnó dfiant leonib?. fed ita fubijciuníverfavice
vtfiexafperatos eos excutere ceruicethorosviderint fugiant et
delitefcant,neq3 vero ait natura feruum faciet fed infipiétia, neq;
manumiffio liberum feddifciplina,nó illefolum liber quidomia
num licitatorë nöpertulit.auttollentem digitü nö vidit:fed ille
magis liberg intrafe libereft:glegibus nature liber eft:legemfci
•ns natureprefcriptâ effemoribus non conditionib?.et menfurâ
officiorü5fentaneâ non hoís arbitrio/fednature difciplinis. Süt
;prfus illiliberi glegib? viuunt.Lex autêvera: fermorectus.lex
vero nö infculpta tabulis necereincifa:fedimfffa mentibus atq;
infixa fenfib?.qfi fapiës nö fub legefedifiefibi lexeft. opus legis
incordefuo cötinés natural1fìbiftilo et qdäinfcriptioneforma2
tü.Quefiin philofophis gchriftü ignorarüttâtope admiramur:
<quidde his dicemus quichrifti amorenö feruituté modo fed gra
uiffima etiáqueuis tormenta magno fortiq;animo fuftinuerunt
quos quia long?efteorum grex atq; ififinitus miffos magis facia
emus.vnum tantüne oés omnino ptereamus cömemorabimus
Paulinüepifcopü Nolanum quéafctiffimis laudatiffimifq;mul
tis viris cumulate laudatü fingularivtiq; ego laude femper effer
refoleo: ppter excellentë ei* &ingenijet doctrine et fctitatis gra
tiâ, qme illimirifice affectüreddiderüt. Haudei feruitutëei? quâ
vltro ipe vt filiüvidueabarbaris captum redimeret fubire volue
it minoris fecerit:faniquifjiudicijjlibertaté atq3imperiú cuiuf
uis magnietiâ etprepotétis viri.Nonferuusis fuiffeputabit qui
honoreiopibusigenereIconiugioipoteftate.Litterifq;longe po12
lens cum omnia propter deumcontempfiffeticaptiuü etiã fefieri
vt leuaret anxietaté vidue femine cui non aliafuccurrere poterat
 Deverecundiaergafeminas. Fo.LIIII.
viaminimerecufauit.Nóferuitute eü oppreffüquifjdixeritqui
exaltatanjanimifuiarce affectib? fuis imperabat.qué nulla foli
citabatcupiditas:nulla angebat perturbatio:nömeftitudo deijci
ebat.non dolor affligebat.non labor deterrebat.qué díis cuifera
uiebat amauiticoluitiextimuitietiãlibertatiq;tandëcum diuina
ijius virt?aliqiiclaruiffet donauit:quifuaquäfpötefufcepatfera
uitute ceterorü etiäcaptiuorü libertati falutiq; confuluit.Taceo
Iofephcui* feruitutinoneft vlla qpoffitlibertascöparari:quivè
ditus ac demü adfummâ euect?eftpoteftaté:vt ijs quieü emerát
vendiderantq3fimul imperaret.Quenos fatis docent non ftatus
conditione fed animi nobilitate et conftantia vel feruitutem vel
libertaté cuiufq;penfandam effe:neminëq;proinde gtülibet mie
fera feruitute affectüdefpici debere.Cuius fortecor nobile mene
temq3fftätë nulla poffitequare iperijmagnitudo.Nihil vero fea
diusjaliorümalis nö cömoueri,nihil iniqui*jalienemiferien5
mifereri.nihiltam homini;ppriumjhumanitatëvndeetcogno
minataeftinomés exercere,nihil tam alienumjquodTherenti
anus illeingt lupum effe homininö hofem.Quare merito ex re
fcripto diu1pijadeliü marcianü pconfulé vtice iuffi funt venire
ferüiquiexfamilia Iulij Sabini adftatuá cófugerantfivel'duri?
habitijequüeffet.vel infami iniuria affecti fuiffent: ita vt in ptä
tem domininöreuerterent.Iure etiãVmbriciaquedam matrona
queex leuiffimis caufis ancillas atrociffimetractauerat adiuo ha
driano inquinquennium relegataeft.Quodigitur monuit Ama
profius impentdfiiferuis quaficonditione fubditis:fed ita vtna
ture eiufdécui? ijifuntconfortes effeeos meminerint.
CIIDeverecundiaergafeminas. Capitu.XII.
_„Eniq3i oés fumm? femp habéd?erit.nâ maiores demif
NfeettimideIejles manfueteetleniter: minores officioe
{feet humaniter;pfequi oportebit.Enimvero feminis.
2<jfingularisetprecipua ante omnes verecundia debebe
tur.quarücünihil magis fit;ppriuminihil quodmagiscedat eo2
rum ornamento et fplendori:maxima profecto cura opus erit:
ne quid fiat quod mimovel nutupudorem illarum offendat.Nö
eft obfcurum filiamet neptes Auguftiitaabeo inftitutas vt ve2
tarentur loqui autagere quicj nifi propalam: prohiberenturq3
adeo abextraneorücetu:vt ad lucinium clarü decorüq; iuuenêg.
-
 De EducationeLiberorü. Liber.IIII.
filiâfuâ Babias falutatüiuiffetfcripferitparíiidillum modeftefe
ciffe.Cümodeftiaigiterütcópellande:cü reuerétiafalutáde: dece.
dendumeis deuia:atq3inoffiiactionefemp deferédum,nö blãda,
, ofone appellâde.nö frequentius/neq;nifiofficij honeftefaciendi
caufavnjadeunde.eritq3qâ Paulus docetobferuandú.Quicum
fenesvtpatres:iuuenes vtfratres colendos effehortet.anus etiã
vt matres:fuuenculas vtforores in offiicaftitatefufcipiendas: vi
duafq3que verevidue funt honorandas effeprecipit.
QEDeVerecundiaergafeipfum. Capitulü.XIII:
§Vodreftat nuncfibiipfimetetiâ verecúdia exhiberi de
§|bebit:jpulchre ammonuit Demetri? phalere?: cóplea
- Ħétens etcas fimul binas ptes de qb? modo differuim?.
k$^Sjafferebateniiuuenes oportere domi quidé parétes:in
itinerib?auté occurfantes:infolitudine vero feipfos reuereri.Eft
vero folitudo vtiillitteratis&adnihiljclarüoccupatis res vana
penit?:ftultitieq3tffi&föniorüplena:fotrix etiä fepi? malarü libi
diníì:itado&is hoib? dulcis:iocüda:vberefq3femp & fctös cogiæ
tationúpariés fruct?.Egregie Plini? cüftrepitülinanëq;variorü
negocio% difcurfus & multos ineptos labores damnaret:laudás
folitudiné.Poftjinlaurétino meo ingtautlegoaligdiaut fcribo
nihilaudio qάaudiffe:nihildico qá dixiffe peniteat.nemo apud
mequéjfìniftrisfmonib?carpitineminéipferephêdonifitffime
cüparücömodefcribo.nullafpe:nlfo timorefollicitor:nullis ru
morib? ingetor: mecütffi&cü libellis loár.Oegregiâ et fincerâ
vitâ.O dulceihoneftüq; ociü:acpene oi negocio pulchri°.O ma2
re.O litt?.Overüfecretüq; mufarü locú:jmultaiuenitis:j mfta
dictatis.Ambrofi? quoq;cüad Sabinumfcribens ofideret gtafit
iocúditas vtilitafq3folitudinis.certe ait pro arbitrio arceffo quos
volo:atq3adiügo mihi js magis diligolautâs aptiores arbitror
nemo interpellat:nemo interpolat:tücergo te magis teneo et de
fcripturis cöfero:et,plixiorem fimul fermonëcedimus. Non ab
rerefert Scipioné Cicero defe dicere folitú:nunjminusfolú aut
ociofum effe: jcüociofus autfolus videret.Ocioauté quinefcit
vti(vtinquit Enni?)plus negocijhabet jcü eftnegociüin nego
cio.nam cuiqάagat inftitutüeft nullo negocio id agit. ftudet ibi
menté atq;animüdelectat fuum,ociofo ocio animus nefcit quid
velit.Eftergo ocium cui littere coniuncte funtvt fanctiffimum
 Deverecüdiaergafeipfum. Fo.LV.
ita etdulciffimü.Quare prudens fuit 1llud dictum Antifthenis
athenienfis.qui cum rogaretur quid nam ex philofophia lucra
tus effet:refpondit vt fecücolloqui poffet.Nec minus prudéter
dixiffe ferunt Pithonem elienfem:quicumfecumloquialiquane
do deprehéfus effet: rogatus curidfaceret: meditor inquitbon?
effe.At contrajftulticie arguédus mos ille Domicianifuit. qué
infolitudinefolitütradunt delectis fibiquibufdâ horis quotidie
mufcas ftilopreacuto infectarijindignü principe aucupium: j
dignumvero eo aucupio dictum fuit illius/qui interrogatus an
cum cefarequifjintus effet perfacete refpondit:necmufca quidé
Vacandumeftigitur bonis artibus:vt cogitareres graues acfâ 2
ctas cogitandoq3ita meliores efficipoffimus ne contra fi inertes
nulli grauiftudio et operiintendamus merito in nos illud 1aciaz
tur quod adolefcenticuidam tacito et fecreto ambulanti cum ei
dixiffet. Crates quidfolus ageret:atq31llerefpondiffet fecu3fe lo
qui:caueinquit necum homine malo loquaris:etenim vt fcribit
cicero libro de republicafextó.Graues funtdominecogitationú
11bidines: infinita quedam cogunt atq3 imperantque expleri aut
fatiari nullomodo poffunt:ad omne facin? impellunt eos quos
illecebris fuis incéderunt.Quare magna arte anobis continende
frenandeq3funt:vt quod palam nunjpre pudore ageremus clau
fü etiäitranos verfare erubefcamus:credamufq3 deügi hüanis
mêtib?cötinuehofpitafjfi pro tribunal1fedenté iudicare oia q
'cunq3 nobifcüvolutemus.Efteni cogitationü noftra* de?iudex
et arbiter.Necfalfo thales cú aliquãdo iterrogaret an fctâ hoim
deü fallerét,ne cogitata îquit:eo refpófo monës nö folünos ma
n?f3métes etiã imaculatas habere debere i qb* fecretú ac diuinü
femp numen habitaret.qd intelligës Ambrofi? dücöftantium in
ftrueret.nemo aitvelfol°vel cum alteroaligdturpe autimprobü
faxit:etfigs folus eftfeifimpreceteris erubefcat.qmaxime debet
vereri,fugiat mala opprobriaetiâfife credat nö poffe conuinci:
nãet fi clauf?parietib? fit et opert?tenebris:finetefte/finecófcio,
habet tamë facti arbitriú qué nihil fallit:adquéfacta clamât om
nia.habetvnufqfq; aimfuüfeuerüfuiiudicëvltoréfceleris etvin
dicêcrimis.Idqάet poetänölatuit: dü Éma hecingteft vltio.g
feiudice nemo nocens abfoluif.In quo vtile admodü etiäerit qάt
afummis mouemurphilofophis:vt aliqué habeat animus que3
vereat:cui* auctoritate etiamfecretum füüfanctius faciatireuerè
 De Educatione Libero9: Liber.IIII.
tiamq3 fui habeat:ad cuius memoriamfecomponat atq; ordinet:
ad quem mores noftrifeipfos erigät.quo tanjfpectante viuam?
cogitationefq; nfas emédantes necpeccare nobifcum audeamus:
et quodinalios frequentiffimefitde mobis male exiftimem?.ma
leq; tacentes loquamur:nofmetipfos in penetralibus aiorü nfo2
rum grauiffime increpantes.Quod folebatcleantes qué cú fodiéa
tem vt moris fibierat increpantemq;feifim acrifto audiffet. que;
inquit obiurgas.atq5 ille ridens fenem ait.Canum quidé fed exa
cordem etamenté.Nulla autére magis ad id adiuuabimur jclaa
ris actibus et difciplinis quas modo cómendauim? cómendareq;
non fatis poffumus.cú g aios noftros hóeftis ftudijs occupatos
igenue exercebunt.tum quod quibus modis ígenue eos exercere
«debeamus docebüt.Preclara igitur ftudiofe meditabimur.vt So
lonait.interficiemufq3cogitatus nfosvtdiuinus vates monet.in
fultantefq;eorü impetus fancto bonorü ftudiorü adminiculo có
primemus.precurremus quoq3vt faceralius auctor inquit prioa
res in domu3 noftrâ:et illicaduocabimur:et illicludemus:et age
mus cöceptiones nfas et nö in delictis et verbo fuperbo. Adhibe
bim? fedulâ curâ neimüdü aliqdfubeat métes nfas:ne inumera
bilib? quibus quotidie infeftamur mala%2cupiditatü decipulis et
rhetibus illaqueemur.Cuftodiem?cordanía et quod ab agricolis
vineefolent:circúfepiemus egregieatq3 muniem?. qãq; Antifthe
nes precipiebat ftruemus meniain noftris cogitationib?ne inftar
latronum aut luporü quip forib?iugiter infidiant peffimi affect?
noftri introgredientes nocumétú aliquod afferre poffint.Obfera
uabimus pcipue quod acleobolo fapienter íceptü fuit vtafijdo
mo exeamus quid acturifim? apud nos ptractemus/rurfumq;cú
redierim? quid a nobis actü fuerit recogitem?.Qd et Pythagoras
admonere difcipulos fuos folit? erat: vt fc3 ifta qtidiecüdomü in
grederent dicerent.Vbinam excidiiquid feci?quid exeis q facere
«debui omifi.Id obferuaffeet Catonem legim?: qui nö modo que
die egiffet vidiffetq3fedet infuper q legiffetp noctem repetereaio
cófueuerat:exiés a feipo diurni ois nótam negocijgocij rationé
Hanc fuiipius fcrutandi examinádiq3 confuetudinê laudat plua
rimum Seneca in libris quos de ira compofuit. memorans fimo
Sextum quendâ quicöfummato diecüfe ad nocturnam quietem
recepiffet folebat interrogare animum fuum:quod hodie malum
tuüfaciafti:cuivitio obftitifti.qua parte meliores,affirmáfq; ide
 Deverecundiahabendain rebus. Fo, LVI
moderatioré eâ foreirá jfciatfibiátidieadiudicéveniendü.qdg
ingtpulchri?hacpfuetudieexcutiédi totü dié;ális ille fomn?poft
recognitionéfuifegtjträgll°Ialt?Iaclibercü aut laudat?eftanie
mus autämonit?.et fpeculator fuicenforq;fecretus cognofcitde
moribus fuis.vtiautemfe dicit hac poteftate vt quotidieapudfe
caufam dicat cü fublatum econfpectu lumen eft.et cöticuit vxor
moris eius iäcófcia.totüdiéfcrutetur:factaq3 acdictafua remetie
atur.nihil fìbiifiabfcódat.nihil tráfeat: fiue in difputatione alia
quapugnatius locutus fuerit:fiuecum imperitis: qui quodnun
jdidiceruntdifcere nolunt/congreffum habuerit.fiue quempia 3
liberius jdebuerat ammonuerit: offenderitq; proinde magis j
emendarit:fiue inconuiuio quorundam eum fales et in dolorem
eius iacta verba tetigerinti vitandofq; proinde etiam vulgares
conuictus:vbi folutioreftpoft vinum licentia: fiue amici caufa
vilicu1get extremo mancipio a quo honeftius longe excedendú
erat 1ratus fuerit.His finos vtemur modis in difcutienda vita
noftra:et minus certepeccabimus:et intra nofmetipos erubefcen
tes ab omnimentes noftras morbofa ptagione purgabimus.
CLMapheivegij patria laudenfis de educatiöe libe
rorumeteorum claris moribus hiber quartusfinit.
Incipit quintus feliciter.
QLDeverecundiahabenda in rebusjetde laudepu
dicitie. Capitulum.I. -

srsXevrfVnc quib? in reb9 exercëda fit verecüdia dicen

ßdüeft.Primü igit quicgd agent adolefcentes ita
A';vacuüfit offiirephenfione:vt nulli? nomenim
}minuat:nulli?ius ledat:neminivllaex parte de
Vtriméto cedat.precipuevero itegritaté corporis
3jfuifümoperecuftodiât.pudicitiâamét vt pitrae
• £s£cus ille fapiës monet:cãdoréfuü1maculatüiine
uiolatùq3cóferuët,nihil habet etas illa decentius/aut preciofius.
nihil qüfamplioré eis laudé afferre:nihil qã maiorë hoim amorë
etgfam cópararepoffit,neq;eft quicjqdipfiquâ pdicam? verecü
die affine magis fit &cöiunétüjpudicitia.quâcomité eius etiam
maiores nfieffe dixerüt.Súma apud grecos Xenocratis verecum
diacômêdaíiatq;eiufdétáta pudicitiavtcülibidinis effu aliqfi in
citaretfecareetvrere genitaliafibimébra minime refugeret:cui*
 De EducationeLiberorú, ' Liber.V.
et illudfert gcüphirnenobile fcortfiadifcipulis illi in lectulum
clàm inie&aeffetfruftraeo tétatoropereq3infeóto difcedés percúz
ctátib? dixit:fe nö aviro fedaftatua exire.Romani quoq3fuperia
orem Africaní plurimüextollútg fpófamillávirginé fpeciofifa
fimäquäbello apudceltiberos ceperat intaétâìinuiolatáq;dimia
ferit:täeximius 1llipudor inerat;quo defpe&o infignis ei°japud
oés ferebatilögeiminutaeffet au&oritas.Sed et Iofeph quê hea
brei fingularilaudeefferüttätopudicitie ornaméto predit? fuit:
vt mulierérogantéibládienté:furentêimultapollicétélattractan
temfac diffuauiantéfortiaio ptépferit;relicta etiã illi veftevtma
nus ei? quib* ftricti? detinebat effugeret.Quib?tätü ptulit lauda
taab oíbus pudicitia:vt fummâ;Pinde affecutifuerint hoim gra
tiam/fummâq;inpopfis auctoritaté.NäXenocrates obida maa
gnis principib? magno inhonore habebat:donabafq; fepius: lia
cet ille donata vel remitteret/velqâ fatis effet neceffitatitfifufcia
peret.verba quoq;ilii?táti momentierâtitátüq; fidei apud offies
habebât:vt qtfuperiore libro dixim? cùiniurati nulli? teftimoni
um admitteref:huicfoli remiffum fuerit ab Atheniéfib? iufiuram
dü.Scipio auté obfingfaremeritü caftitatis ideftaffecut?vtaboi
gétecómédatos hiberos etiáfibicöciliauerit.volétefq3ac libétes
romanis adiúxerit.Iofephvero adeâ tãdem euect?eft poteftaté:
vt ab regeegyptio nihil finecófilio ei?et iudicio ageret:vt ea que
fepté annis grauiter fames inualuit arbitrioei? moderareti rege>
reflatq;fanaret.Neq; mirüfi quâ de* täti facit vt nullam fineea
virtuté caripendat.fummis etiã honoribus ornet atq;extollat:q
et tätaeftvtcüceteras virtutes,pprio quafiquifq;ftudio affequi
videat:folatfihecfingulari quodäetprecipuo deimunere acgrat
qquo etiädifficilioreo &maior gloriofiorq3eft.habetautécãdor
corporis cöecüdeoquiddáquo mirùin modüallicit ille atq;dele
ctat:defcédés tágfamiliaris gdáamic? inhumanas purgatiores
métes:prefentéq3feexhibés:acfacilioré oimjcib? etvotis íftás
affenfum:cófabulás áq;inftar domeftici cuiufdâ hofpitis:altiffia
marüq;reg: myfteriaacfecretiora aliqficöicans.Plenafunt horú
oiaxpianinois moniméta:fedqtin gétilib?eft admirabili?íter
Sybillas etiâ Corneliú quédâ idoloy facerdoté:fed incorruptióe
etvite caftitatefáctiffimü Patauijagenté inträfpadana Italie re2
gione accepim?Ieodie quo a.C.Cefareet Gn.Pompeio inThefa
liaacerrimepugnatüeftrepëtinoquodämotumétis agitatüjdiae
 DeVerecundiahabédainreb?. Fo.LVII.
xiffeacfijfens ipfe intereffetoém réfvicêiordinélexitùq3illi9bel
licui? cúvaticinatiofimo gdétâjvana&vecors3téptüillipepif
fet:at magnâ mox oib? admirationépudiciffimoq;hoi attulitve
nerationé etgfa3.jjjclara igitjq3excellés res fit pudicitia nemo
nó itelligerepöt:quäiniíis íìqsipijs demonü cultorib?tägtäh3
de? atq3acceptâ: qάet pythagoras gétilis 13 philofophie pfeffor
mime ignorauit.dijseidicebat cülaudib? amictuq; candido &ca
fto corpe honores exhibédos. gd pulchri? religiofiufq3a xjiano
íjuis auctore dicipotuit.in quoq;obferuare debeätfacerdotes nfi
triajbreuiffime exprimunt:acdecätädigdé diuinas laudes atq;
eas cü amictu câdido íãmos apud oés cömunis inoleuit. jvero
idcafto fiatcorpeqάcádida illaveftis fignificatipfe cogfcit gfgs
defìlaudatur?àtqjexoratur? accedit.Vé3 erubefcatxfii ois cüla
tor düitelligat agétilib?quo9. nönunjpudicitia plurimüjdicat
fe fe fupari.ná Cerer(africane facerdotes viuétib? ét& cófentienz
tib? viris fepateppetuo ividuitatf difciplina pfeuerabät. Pôtifex
quoq3maxim?&flaminicanönififemel nubebát.Quevero roma
nag- matronage vnife tffi viro3iüxerät viduitaté fuátes tang co2
ronãpudicitieadeptefümo in honore hébant.S3&virgies vefte
et Iunöis achaice et Diane Scytice & apollinis delphici:bouis jq;
illi? egyptijantiftites fümagtinétie laude5médatifuerüt. Tätaé
aút pudicitie gfa:vtapes täiduftrie artifices js ét putât finecoia
tugfiari:nihil magis afpnentjipudicosautqui recenti ab cöcua
bitu adeas accedât.et quod mag{quifq; admirabit pocula ipa dú
miniftrantvtiq3et cibos: pernas quoq;dumfaliütur: etcafeúdú
coagulat:acvifceradú reficiuntur certüeftinficificontractentur
ab eo qui coitu frequëtioreautrecétiorevfus fuerit.quare et poe
nietgreciaclatin1omnes fcriptores quinópauci numero deinz
ftruenda penu:deq3 officio piftoris etcociaccellarijprecepta traa
diderunt/putarunt oportere omnino caftum effe qui earum rege
curâ fufceperit.neq3nifiabipubere autcertea pudiciffimo eatraa
ctandaeffe.velfi venere fe polluerit deberefiue virum fiue femia
namablui prius flumine aut aquaperenni, neq;nifi ablutum pe '
noracontingere.acproptereacrediderütneceffario vtendumeffe
minifterio pueri vel virginis:quorüptractationemundiora offiia
qinvfüvite pmerenteffe cöftaret.QάρcipueVarro videtur traa
didiffe:dúofidens quibus ex rebus recteabfolutum effeconuiuiú.
debeat,primùdicit bellos homunculos colligendos £; qάidéac
 De EducationeLiberorü Liber.V.
pueros fignificat.namdiminutionéetatismagis jcorpis quéad
modú et leonculos notare manifeftúeft.Hecfuntdona pudicitie
hecdignitas atq;excellentia.Hanc igitcolant adolefcentes.hanc
fufcipiant etcomplectantur.auertantq;fecontra longe ablandis
malis venereis.atq3vt Soffocles annus iamgrauior defedicebat.
tanjexfuriofa aliqua dominatiöe profugiât.hec figdé eos deo
caros efficiet.heceos honeftabit.hec hominibus cómédabit.hec
eos honoreet gloriaacomnibusdeniq;bonis femper augebit.
QLDeverecüdiaverbog. & decöpefcédaligua.C.II
Onmin?aiit ißis obferuandúeritvtlingua pudicafit:
&,vtabftinens ab obfcenitateverborum.namcorrüpunt
7]§\Jtjbonos moresicolloquiamala.vt Paul* apoetagreco
&SA%SJdictum repetens inquit. arguitvero vitam hominum
procacitäs lingue.qanimorü quafi quandä effigiem oftentat: vt
non imerito fermoné oparis vmbrâ.Democrit? appellarit.Itaer
go queproferunt verba cóponentvt teftimonium fint oibus mo
deftiffimeviteeorüaconuicijs prefertim temperabuntque et legi
tus edicto iniuriarum puniütur.;pcul ab eis oino probrofa vera
ba et cótumeliofa jferuilé etiam indicät animü.quod recteintela
1igens Arcefilaus cüaverbofo quodäet ignauo lacefceret iprobe'
inqt et impudice loquiferuorü filijconfueuerunt. Admifcereafit
contumelijs minas muliebreeffe dicit Chilo ille fapiês lacedemo
nius. Sed nec per iocos et fales cótumeliam inferre cuipiâ lauda*,
tum eft.quimagnas fepius inimicitias cóflauerüt. magniq; fuis
auctorib* malifepi? caufa extiterunt.ná inigoreaio multi feriit
fcömata infeiactajgladios.cömendattfi comisfletusifacetufq;
redundans fermo.nävti grauis et rufticus loquëdi modus oib?
ingratus eftiitalenis:vrbanus:feftiuufq;plurimüconfertadcöci
1iandü hominü amoré, Cauendum tamen eft nelafciuioribus g
honeftas fert facetijs vtamur. quod in Vefpafiano magneafas
grauitatis reprehenfum eft. quem adeo fcurrilem et fordidum
fuiffe tradunt:vt ne pretextatis quidem verbis abftineret.Fugiæ
daeftproinde confuetudo incautius ac inconfideratius loquëdi,
adhibendafunt lingueretinacula qbus lubricitatëei? cötineam?
ne quod a Chilonefapiente vetitüeftjireeäanimo permittam?
efteniid(vt Bias ingt)ifanie indiciú.quod pulchre et facra cófire'
mat auctoritas,inorefatuorúeffe inquiens cor illorü: et incorde
 DeVerecüdia verborum Fo.LVIII.
fapientiumos illoy.Quare aptiffime Homer?Vlyxê qué fapiêtê
defcribitvocem mittere ait,nö exorefedexpectore.Eorüeniqui
leuiter et inconfiderate loquerenturIbene exiftimatü eft orationé
in ore nafci non in pectore.Linguâq; debere aiunt effe non liberâ
etvagam:fedvinclis depectore.imo acdecorde captis moueriet
quafi gubernari.Cuicoercende vallum etiã dentiü et labio9, effe
appofitum videmus: vt loquenditemeritaté non cordis tantum
cuftodiacohiberet quäet excubie quafi quedãa natura magno cü
confilio adhibitefepirent atq;comprimerent.Nam fivtafancto
auctore fanctiffime dictum eft: equorum frenos inora mittimus
adconfentiendu3nobis.Etnauescum magne fintet aventis va
didis minentur; circumferuntur autem a modico gubernaculo
vbi impetus dirigentis voluerit: cur non et linguam fedvt thez
faurum recondendameffedixit:eiufq3effein promendo gratiam
plurimam fimodeftaetparca etfobriafit.Ifocrates quoq3 mone
batvttantum ea loqueremurque vel certo fciremus1 vel dignia
tas noftra tacere non pateretur. Epamiundas non inferior alijs
principibus virtuteet rerum geftarumgloria laudatur a Pinda2
cogimaxime g multa fimul fciret et taceret. et merito. nam vt
aThalete milefiodictumeft:prudentis minime animi indictum
funt multa verba.Qui moderatur enim fermones fuos vtfacer
auctor inquitdoctus et prudenseft:etpreciofifpiritus vir erudia
tus.ftultus quoq3fitacueritfapiens reputabitur.et fi compreffea
rit labiafua intelligens.Quare Solon cum alijs loquentibus nia
hildiceret:quefitusvtrum inopia verborum taceretan ftultitia.
veriffimerefpondit neminemftultum tacere poffe.Hec omniccr
teetativtiliaquetradidimus moderandelingue preceptafedado
lefcentie longeneceffaria:quecúnihilfedius habeat loquacitatei
curandúeftmaximenequiineaelucerevidetur flofculus quida3
innocentis vitepropter immodeftiâ lingue teterrimü odoré fpia
ret.neexeburneavaginaplumbeus educaturgladius:qué in mo
dum Diogenes pfaceterejhédit decorü qndâ adolefcentéindecé
terloqntë.Eaigitvtobferuentfcipue adolefcëtes monem?: te2
iheantq; pinde memoria femp illudelectre quod cleantes rogáti
cuidã quidnãfilio crebro ingerere deberetdixit.Sileffiletenueve
ftigiü.Cóferuëtilhudquoq3qάa facrofcriptore!3verbis lógioria
bus docent.Adolefcëslojrei caufa fuavixcüneceffefuerit:fìbis
infrogat?fueris:hèatcaput riifumtuü.imftis efto jfi i£; audi
--- . - - - --- -- - - - -- - -- - - -- - - - Ei 11
 DeEducationeLiberoríi. Liber.V.
tacens fimuf&querés:& loquiin medio magnatorünößfumas;
et vbi fút fenes nömftülojris:antegrãdinépreibitcorufcatio:et
afiverecüdiâ pibitgía:&;preuerétiaaccedettibi bonagía.Nöne
gligéda funt hec certe q&verecüdie fruétü piipfis fmo fufcept?
eft fingularé oftëdüt:etaudiédimagis jloquëdiftudiofos adole
fcétes effe:qάet a Cleoboloillo greciefapiêtejceptüé cohortaní
In qre nullüeftmai?ieuidëtiufq3 documétügnature: qvtZeno
ftoicus adolefcëticuidâ loqtiori dixit:nö abreduas aures hoib?
atq$ vnüos tíí fabricauit:labijs etiäet détib? munitüvtfupra di
ximus.quo täfollerti artificio nos plane admonere voluit:vt&
pauca loqui/et multa audire debeam?.Quare& facere idé.Zeno
adolefcétulo alijlinguaci.Aures inquit tueinlinguâ confluxere,
Apudantiquos fane täta erattacëdireligio vt Angeronie etiâfaa
cellum dedicarint cuifacrificabat addié.xij.kaf.Ianuariü:que ob
filentiücui?prefuldicebatprenexoiobfignatoq; ore fimulachrú
habebat.Itavero audiédimagis gloündiftudiü fufcipiédúeftne
tfiruftica et muta(vtitadixerim)qdátaciturnitas laudi effe crea
datur fequamur illud Plautinü ad loquédum atq3tacendum tute
1habeas portifculü.namficutiportifculo quo olim malleo:núcfia
lbiloa portando diéto modus/fignüq; dari folet remigantib?:1ta
loqu1 etiã &tacere nö fine modo&ratione debebim?.Loquendíí
igiferit vti res et tépusI et locus poftulabüt;et ne quid incaute&
imprudéteremittatur magnacuraadhibebit,Qz maxime autem
erit cauédüne qάa Periandrocorinthiopreceptüeft interloquen
dü fecreta,pnüciétur:g idfitmuliebre:atq3ita muliebre vt nihil
a virtute viriqué graué etcöftantemnatura genuitalienü magis
effecenfeatur.Quare maiore obferuätia cuftodiendaeffe precipit
Ifocrates depofitaverborüjpecuniarum:quia;pbos viros decet
ita moresfuos iftituere:vtfideliores iuraméto effevideant:idqâ
defeetiã refert Ambrofius deplorâs morté Satyrifratris:cuioia
cófiliafua dicitcömunicaffepreter cómiffafibi amicorum fecreta
quo locopuenientes nos admonethyftoriaPapirij ßtextati;qué
ecuriacü patre ficut antea Rome moris erat reuerfum:cú percun
&taretur mater quid ibi cöfultaffent: recufaretq3 filius g, res effet ,
ardual inhibitaq; a patrib?priufjdecerneretur cuijenficiari.aui
diorq3proinde illa audiédi quid id rei effet nücminisInüc exhora
tationib? cogeretfecretüfibiaperiri:tücis excogitare nouüiperfe
ftiuumq;mëdaciü:atq;infenatuactüeffe decóiungendisjvelvni
 DeVerecundiaverborum. — Fo.LIX.
viro duabus vxoribus:velvnívxoriduob? viris. nondüq; deli
beratüaffirmarecepit:quo audito exterrita ad ceteras cóuolauit
mulieres cunctaqueacceperatpaffim diuulgâs: factoq3poftridie
magno omnium antecuriam cetu:cülachrymarét rogarentq;vt
vnapotius duobusnupta fieretjvnidue:mirarenturq; fenatoa
res tantamearum infaniâ:proceffit puerin medium curie et rem
vtigeftafuerat explicauit:cuifolipofteaexoibus pueriscuriam
introire concefferunt:atq3 obtacendiloquendiq3 in etate pretex
tata prudentiam honoris caufapretextato nomen indiderüt.Cu
randum vero eritne cumprudentieplenifuerint malicie tamen
et improbitatis fermones noftriaccufentur:quocircafummopez
re inprimis ftudebunt adolefcentes vt quod Solon et Pictacus
fapientes ambo preceperüta mendacijs abftineát loquáturq3tan
tum quevera funt:nevbi métiriaffuetifuerinti eoetiá cú fenuez
rintvitiolaborent: eftporro id magis feruorü propriü: veritate
autem nihil homini libero conuenientius:queeft firmafempcöz
ftâs inuicta:eadéq;omniexpartefui quâ et Platodixit auditueé
fuauioré oib? qdicerétur:quare nihilea amabilius:nihil gratius
nihil quodad perfuadëdü maiores vires habeatvt nullius fittâ
excultaeloquentia:tantadicendivisetcopia:queillipoffitafifera
ri:cum contra mëdacium fit ingratum omnibus atq3exofum:fit
quoq; tenue quiddä:imbecille impotensvanumacpertufum tráf
parenfq;inftar rimeatq3idluqriafferat quodab Ariftotele dictü
fuiffe tradunt.vtmentiriaffú cum vera dixerint minimefides
Habeatur, Demum lingueita temperies adhibendaeft.vtquod
Pyctacus precepit.neminem etiaminimicum maledicendo infea
ctemur,atq;vt Chilolacedemonius dixit, ne mortuum quidem
prefertim quoq; ne fufurrones et bilingues fimus: hofce enim
maledictos quod multos turbarint pacemhabentes diuina vera
badenunciant.Nihil vero difficilius hominijlinguam modera
ri.quanecperniciofius quicjacpeftilentius cum pro arbitrio rea
ctereginópoteft.vt quodTheophraf**dicebat.infreniequo citi?
credáááfitjincöpofito verbo. at qidefficere potuerit diuinüfe
quiddam magis puteteffe5fecutü.eteni vt fctüs auctor veriffime
ínquit.omnis naturabeftiarumetvolucrüetferpentiüet cetero*
domantur et domitafuntà natura humana,Linguâ auté nullus
hominüdomare poteft,inquietí malúplena veneno
íniíabenedicim?deumpatré:etinijamaledicimus mortiferQ
f;;;;- ad
 DeEducationeLiberorü Liber,V.
fimilitudinem deifacti funt.exipfo orepceditbenedictioetmale
dictio.cum neq3fons de eodéforamineemanet dulcem et amarâ
aquam.neq;poffitficus vuasfacereiaut vitis ficus.neq;falfadul
cem aquam.Quare Anacharfis rogatus quidnam effetin homini
bus bonü ac malumfimul.recte linguâ effe inquit.Eam vero ita
regentadolefcentes fapienter et caute.vt quo difficilior efteius
moderatio eo maior proinde etiam cü moderate habitafueritfit
fructus maiorq;gloria:ita agentvt monemus:itatotoftudio in
id intendent:neq3 eftenim vllüfanctius vllumq;falubrius íphia
lofophiajcohibendp lingue preceptum,nullú eft deniq;qάplu
ribus maioribufq; nbs malis liberetjquirecte moderarinouea
rit. isetiure bonus fapienfq;iudicabitur:et iocundiorem trãquil
lioremq3 aget vitam,
Deverecüdia motuü geftuüq; corpis. Capfm.III.
5 r;r;vyOntamvero factoru3 dictorüue de quib? fatis dixim?
- $ £pudor cure habëdus erit jmotuü geftuüq; corpis: qui
ficum modeftedecéterq3 obferuátur plurimâ afferät com
£A&\Ajmendationem:contraq3cum negligenteretruftice:ma2
gno cedunt contemptui.Eft enimvt dicit Ambrofiusvox quedã
animicorpis motus:quo aüt leuior autftupidior autcótragraui
or accöftantior quifq3eftimat.Quareetcicero ilutiüpifoné vul2
tus deniq3inqttot? qui fermogdátacit? métis efthici fraudâ ho
miesipulit:hiceos qb?eratignot?decepit] fefelliti iducit.Eftve
ro quorúdãtãacre&penetrâs igeniú cuiufmodi Cleantes fuitvt
perfpectis exteriorib? hominügeftib? interiores quorücüq;natu
ras facile difcernât:namvtfacris illis verbis admonemur:exvifu
cognofcitur vir:etaboccurfu facieicognofcitur fenfat?. Amictus
corporisietrifus dentium/etigreffus hoís enüciât deillo.Scribit
gregorius Na3ä3enus fecognouiffe Athenis Iulianü apoftatam
atq; exgeftibus mores eius probe cöpertos habuiffe:faciebat ení
inquit me cautú iconftätia morü:etexceffus crebrior: nullúmihi
in eo fignünaturale videbatur,ceruixrigida etinflexibilis,hume
riiactabiles.oculi currétes:hucillucdirectifuriofe refpiciétes.pe
des impatientes. nares fpirantes iniurias etcontemptus:fchome
mata rifibilia et hoc ipfumfemper habentia:rifus incontinens et
quafi fubbulliés: confenfus et negatiofimul. operatio nulla ra
tione confiftens, interrogatio inordinata. refponfio nulla fibi
 DeVerecüdia motuum corporis ' Fo.LX.
congruentia conueniens.quecum vidiffet repente etiam fe dixif.
ferefert.O quale malumnutritrefpublica romanorum. Ita ergo
geftus et motus noftros componere ftudebimus: vt nihil in ijs
quod merito reprehendi poffit appareat.in quo precipuum eft 112
lud omnium magnoperecurandumvt tranquilli atq; omnia per
turbatione fìmus liberi.vtapetitus rationi fubijciamus: ne fi re>
belles effeceperint quales intus animorü noftrorü motus vel le2
titia diffoluuntur:vel merore deijciunf:vel ira incêdunf: tales eti
am in exteriorib? corporis geftib?apparentes immodeftiâ aperte
detegant noftram.Primü autem ita formandierüt mores noflri
vt nihil elatafronteifaftidientenareIminacibufq;oculis geratur
qui mos eftprepotentium hominum ac opibus nimijs affluena
tium:quorumvtipoteftas et diuitieitaet faftus augerifolet.Pro
ponantfibi adolefcentes Hieronimum qui nihil ita a pueritia di
cit fe vitare ftuduiffe j tumentem animum erectamq; ceruicem
deicontra feodia prouocantem.Sedet hoîm nefcio quid inuidiâ
magis fufcitet:magis odia omniüetinimicitias incendat. Quare
recte Zeno ftoicus faftu nihil effe indecétius dicebat.idq; cü in ce
teris tüin iuuenib? maxie quos et docebat in habituIinceffulami
ctuiinoibus deniq3fümavtihoneftatetanjetatieorü admodu3
conueniente.habebatq3femper in oreverfus euripidis de Capa2
neo. g* opes quidem illifuerint: fedopibus elatus non incef2
ferit.neq; plus faftus habuerit jegens vir.Quod plerifq; etiam
fitteratorum fepeaccidittumefactis opinione doctrinarum fua
rum:qu1productis labris inflatifq3 buccis:atq3 in admirationem
contracto vultumagnum de fe aliquid polliceri videntur.quiq;
(vt Hieronymus inquit)fublatis in altum humerisiet intra fe
nefcio quidcornicantes ftupentibufq3 in terram oculis tumen2
tiaverba trutinantur.vt fi preconem addideris putes incedere
prefecturam.Cuiufmodi idem etiam grauiter increpat Grumi2
num quendãgºteftudineo incederet adloquendum gradu:etper
interualla quedam vix pauca verba carpcret: vt putaretur fina
gultire non proloqui.declamaret quoq; aduerfum fingulos ad
ducto fupercilio contractifq3narib? acfronterugata.Cuiufmodi
quoq; legimus quendam grãmaticum:quiftolida quedã nugalia
öftentans degeneribus efcafibus vocabulorum differebatcìara
duis
et fupercilijs
arbiter vocifq; et vultus
Sibylleoraculorü, grauitate
Cötra cópofitatanjinfpres
quoq; fugiéda e;i; frótis
- - - - - -- - - - - - - - - - ri iuy
 De EducationeLiberorü. Liber.V.
oculorüq;deie&io:humerorûq; cötraétio:ceruicifq;in alterâ ptè
inclinatio.quib? verendüeftnedü faftus cötemnivideatur in ma
iorem faftümens;pculcatitanti morbi gloriabúda dilabat.ficuti
Diogenia Platone refpófum fuit:cuiuscumftratum aliquando
prefentib? Dionyfij amiciscalcans dixiffet.Calco Platonis faftü
at quäto inquit Plato tu alio tumesfaftuo Diogenes: dü fupera
biam tecalcareexiftimas.Quare fcite& prudenter Hieronymus
ad Euftochium virginemfcribés ficeam monet.Ne fatis religioz
favelis videri:necplus humilisjneceffeeft:ne gloriâ fugiédo ja
ras.pluresenipaupertatis mifericordie atqsieiunijarbitros decli
nâtes in hoc ipfo placere cupiüt:qd placerecôtemnunt:et mirùin
modü laus düvitat appetitur:fednehocipfum tibiiaêtâtiam gea
neret g feculiia&tantiâ cötempfifti:necogitatio tacita fubrepat:
vt quia in auratis veftib? placere defijfti/placere concris in fordia
bus.etfi quádo incóuétu fratrü veneris vel fororü humilifedens
fcabello tecauferis indignâ:vocem exinduftria quafi confeétam
ieiunijs tenues: et deficientis imitata greffus humeris innitaris
alterius.funt quippe nönulleexterminâtes facies fuas:vt pareãt
Hominibus ieiunare:queftatim vt aliquem viderint ingemifcüt:
demittunt fupercilium:et opertafacie vixvnum oculum liberát
ad vidédum.Veftis pulla.cingulü facceum:et fordidis manibus
pedibufq;:venter fol? quia viderinópotefteftuatcibo.Nouerint
ergo humiliari vt Ambrofius inquit.fciät verum humilitatis co
lorem:naturam nouerint.multi habent humilitatis fpeciem:fed
virtutem non habent.multieam foris pretendüt: et intus impua
gnant:ad fucum preferunt:adveritatem abiurant:ad gratiam ne
gât.eftenim qui nequiter humiliatfe:et interiora eius plenafunt
dolo:eteftquife nimium fubmittit a multa humilitate,nö eftera
go humilitas nifi fine fuco:finefraude:ipaeftveraque habet piâ
mentis finceritatem:magna virtus eius.Humilitatem näq;vera
borum (ait Crifoftomus)plurimam et vltrajfatis fit abfq; diffi
cultate reperies: animi vero humilitatem difficillime. Rurfum
quoq3 ita geftus corporis moderabuntur vtnihil durum difficile
morofum/indignabüdumq; in eis arguipoffit:neacidi atq;afpea
rifimus:quéadmodum Euripidem Ariftophanesvocat quecum
fenibus frequentius accidant:at inadolefcentibusvbieacontige
rint damnantur adipfam vfq3 infanie notam: quâjvfu compera
tumfithos fideintegritateIfingulariq3innata quadam bonitate
 'Deverecüdiamotuüêorporis. ' * Fo.LXI.
ceteris preftare.Neq;vero tamfacilem fequifj exhibebit: tamq;
abiectiffimo etiam cuiq3acplufg dignitatis ratio poftulat famia
liarem:vtdum humanus viderivult ab omnibus merito magis
contemnatur.Sed pretereacauendum erit ne hylarefcens nimiü
fitvultus/profufiorq; frons inletitiam:negeftiens aut exultans
ita modum tranfeatvtrefolui pene videatur:jmaxime autem ri
fuierit moderatio adhibenda.vt qtdicit Bafilius.nonin ordina2
tisetcompofitis motibus quod eft incontinentie fignum rifum
moueamus:fedfubridendo tantümodo letitiam mentis indicea
mus.ex nulla enim re magis ac ex rifu arguitur hominisverecun
dia.quare Platonem qui fummaverecundie laude commêdatus
eftaccepimus adeofuiffe cöpofitumvt nunj ridere nifi modice
deprehenfus fit.Cato etiam cuius conftätiam&integritatem ab
ipfa vfq3pueritiaclaruiffe cóftat:moderatus vtiq;actardus femp
ad rifum fuit. Pythagoras autemrifuabftinuiffefert.Illudetiam
inquiens rifuieque actriftitienon dandas manus.Duo potiffimü
damnauit Ifocrates et rifum temerefactum: et verbum cum auz
dacia.gy hoc quidem imprudentis: 1llud vero effetinfanientis:id
quodetfacra doctrinanos admonet.Fatuus in rifu exaltat você
fuam:vir autem fapiens vix tacite ridebit.Nam Claudio Neroni
in quo infignis regnabatftultitiapreter multaque vel remiffeivf
ferio aliquidagentem eum dehoneftabant:rifus etiam erat indez
cens fpumâtefemper rictu et humentibus naribus:quis nonania
maduerterettantam rifus feditatem manifeftum effe indiciüfto2
liditatis eius:acpreterftoliditatem negligentieetiamet obliuio2
nis:quetâtain illo fuit:vtfepius necquisInec inter quos/ quoue
tempore ac loco verba faceretjfcire aut cogitare exiftimaretur:
adeovteum interimiMeffalinâ mandaffet.paulopoftj intriclia
nio accüberet cur domina non veniffet requireret.multos quoq;
ex his quos capite damnaueratpoftero ftatim die et in confilium
etadaleelufum ammoueriiuberet:et quafi morarentur vt foma
niculofos per nücium increparet:ob quemerito omnibus defpez
ctuihabituseft:ipfi etiam matri Antonie:queportétum eum ho
minis diétitabat:necabfolutum a natura:fed tãtum inchoatum
acfiquemfocordieargueret ftultiorem aiebat filio fuo Claudio
Necmnuserit fugiendum quod in tiberio altera pefte Romani
imperijlegimus quem longeabillo diuerfa ac abhorrente natu*
raincederefolitum tradítceruicerigida et obftipa: abduóto fcre
 De EducationeLibero}: Liber.V.
vultu plerùq3tacitum:nullo aut rariffimo etiam cum proximis
fermone eoq3tardiffimo:necfine molliquadam digitorum gefti
culatione;que offiiaingrataet arrogantiam magnam in ipfo ara
guentianonlatuerunt.Auguftum qui apud Senatum et populú
excufationem fepe eorum facere tentauit: affirmans nature illa
magis janimivitio cötingere:que et licet peffimihominis figna
effevideantur:longe tamen diuerfai longeq; diuerfo examine iu
dicandafunt in eruditis hominibus.Cuiufmodi fuiffe traduntur
Xenocrates Pyrcho etelienfis:alijq; non pauci quibus et frons
fubtriftiorlet vultus feueriorletparcitas loquédi:et rara nificum
equalibus familiaritas nihil attuliffe dedecoris videt propter ara
duas magnarum rerum cogitationes quibus occupatiaffidue de
tinerentur.Sedvtad ceteraprogrediamur 1llud quoq;prorfus de
formeeft&deteftandüquod.C.caligulafacere folebat: vt vultú
natura horridum actetrumex induftria etiam effecaret:compoz
nens adfpeculum in omnem terrorem ac formidinem, contraq;
opprobriofum et infame oculos inftar mollicularum feminarü
* declinare:fenfimq;etfubuerecuhde attollere:fuperciliorum alte2
rumdemittere:blande fubridere:fumma leuiter labella compria
mere:verba nö nifidimidiata et tenera attenuato quidem ftudio2.
fefono proferre.fugereq; (vt poeta inquit)etfecupereante videa
ri.Itaergo moderandafcaftigandaq; erunt totius corporis memz
bra:vtnullus ex eis exeatgeftus et motus quinö dign? omnium
cómendationeeffe videatur.Sed oculis prefertim modus adhibe
bif:quitanjprecones quidam cunéta que animo verfantur foris
enunciant:non erunt rotandi/non extollendi.nam alterum leuia
tatem et incóftantiam:alterum tumefactionem et infolentiam ar
guit:non huc illuc more infanientis quod Iulianus apoftata fole
bat dirigendi:non efferandi minacius:non defigendivehementia
us:non deijciendi humilius:non torquendi/autin aliam partem
corporis declinandi:fedcumgratia intuentium et amore regena
di:vt quoda poeta dictum eft letos illiafffatos effe honores mcri
to ab omnibus iudicari poffit.Facies itemerit reéta:caput nö tre2
mulum:quod claudio Neroniin quâtulocunq; a&u fuiffe fuma
medeformitatiafcribitur,motus ei? verbis et vultui accommo
datus.quod nec erit aperiendum nifi reddendi officij caufa: non
operiendum nifi ad maioris cuiufpiam rei fignificationem.quod
feciffe fertur Socrates in quadam parum pudicaoratione.Pretea
 Deverecundiamotuú corpis. Fo.LXII.
reavtdicitTertulianus in defcriptione patientie:vultus trãquil
lus et placidus:frons pura:nulla meroris aut ire rugofitate con
traéta:remiffaeque inletum modum fupercilia.Oris quoq;etvo
cis ratio habenda eft:ne labradetorqueantur:neriétus diftenda.
tur:ne lingua proferatur:ne titubet:quod in Claudio Nerone re
prehenfum eft:ne interloquendum confpuatur: ne immundum
quid diffluat:necrepitus vllus emittatur:nefigno vllo aut fono.
quicjfiat quod ludibrio alicuius cedat:neexcreetur immodefti?.
ne ofcitetur effufius:in quo eft memorabile quod a. P. Scipione
africano Pauli filio fcriptum eft in oratione quam dicit in cenfu.
ra ad populum.Cum cnim in iureftans quidâamici caufa coram
cenforibus clare minis ac fonore ofcitaffet:deliberatum eftvt ple
cteretur tanjiudicium illudeffet animivagiet allucinantis&flu
xe atq; aperte fecuritatis.liberatus vero tandem eft cum iuraffet
tenerife eo vitio quod ofcedo appellatur.inuitumq3 proinde fefe
acrepugnantem 1ndecentius ofcitaffe.Vox quoq; ita modcrabia
tur ne infaucibus fonet:nee labris quafidiffluerevideatur:ne ex
induflriafiat attenuacior inevelftrictis détibus/vel diffolutis lae
bijs quod Hieronymusdicit verba proferantur. Ceruixitcmerit
nörigida:humeriq3non iaétabiles:cuiufmodi fupradixim? fuif.
fein Iuliano apoftata.Sedet latera ita re&teformabunf:ne more
eorum quos magnorifui habitos Cicero refert:aut inftar lintris.
enatátis invtramq3 partemtotum corpus vacillet.aut ita folut?
et mollis interloquédum fitgeftus vtfaltatio quedam inde nafci
videatur.Brachijs vero et manib? adhibendaeftetiam lex qucdâ
fummopereq; cóferuanda:quam et chironomiam conucnicnter
diétam:eta fummis precipue philofophis cómédatam I fceptáq;
fuiffe legimus.dequafertur et fcripfiffe Chryfippus in his quos.
edidit libris de libcrorum educatione.Re&ta igitur fifuerint bra
chia:fi non indo&temanus neq3ruftice.magnam addent dignita.
tem:quale fuit illud Pauli:qui ad Agrippam regem verba faétua
rus extenta primum manu cepit rationem rcddere eorum quorú
accufabatur magno non fine et grato audientis affenfu. Interloz
quendum autem non effe agitandam manum g id effetvecordiü
precepit Chilolacedemonius.Non erunt item aut capiti ad fcala
' pendum vno digito quod poeta exprobrat:aut naribusIauribus.
veadpurgandumfrequentius manus admouefide:nonfubpal
liorecondende:non ftrictius complodëde;non laxius apericdes.
 De Educatione Liberorü. Liber.V.
non hincindeiactande, nö quicjquod iactefcircumuoluteturqs
in eis geftandum.noninuicem perfricande aut pcutiende, quâj
turbatis animis multa horum fepius fiantque fedatis ceffant.
Cuiufmodifertur Iohannicrifoftomo contigiffe.quiinter animi
curas atq3eftus indice dextremanus leue mediumfepius pulfare
confueuerat. QΣmaxime autem cauebatur nequicjin contema
ptum atq;infamiam alicuius manu aut digitisfiat. quo loco vt
aliaeius generis pretereamus.idtantum quodin defuetudinem
nuncabijtiapudveteres autemvfitatiffimum erat memorabim?.
ne fcilicet medio digito quemj quafi per indicem notemus. id
enim infaniam arguit.namfiquis medium digitum protendens
incedat infanirevidebitur.finautem indiceminon ita.quare Dio
genes plurimos aiebat infanire preter digitum. quiet peregrinis
aliquando Demofthenéviderecupientib?mediüintendés digitü
hicaithiceft Athenienfiú orator. Expreffit hoc etiam fatyricus
poeta.dum infamem digitum nominat.quécüoës interítes mea
diû digitü:at diuerfam tamê abhacifamie ei? autumât effe rönë.
Idé quoq; abalio poetaexpreffum é.düincontemptü fortuneg
laqueum illimandaretet mediumfimul oftenderet vngué dicit.
accipiens quodfepius fit partem loco totius. quäj idaliud gen?
effecontumelie quod nullo tamë aliotraditur loco publicavulgi
iactet opinio.Sedetcrurapedefq3nöfineratione regendifunt.ne
quod in Iuliano apoftata turpe fuit fint impatientes vtita dica;
nullamq;lociftabilitaté feruantes:ne interfedendum agitentur.
quod Chryfippodumpotationib?aliquãdo indulgés quiefceret
accidebat,itavtancilla diceret Chryfippi fola inebriaricrura: ne
cum ambulatur indecenteretruftice proferantur.vt tanj folide
quedam bafes fuperiora cetera membra fortiteret apte fuftinere
videantur. laudat plurimum grecos Homerus g, digno quo2
dam et regia maieftate pleno crurium geftu incederent. Habet
deniq;inceffusnonminoremjceteraexteriora demonftrationé
latentium intus animoge.nam vtaitpoeta:qualis animo eft talis
inceffu venit.qui enitumidiinfolétes faftuq; turgidifunt.quofq;
primo loco fuprapofuimus inceffugmaxime morbü fuü fatent
cuiufmodi refert Ambrofius duos qui incedentes imaginem
quandam leuitatis ac fpeciem fcurrarum percurfantium pre fe
ferebant.quorum alterü licetfedulis fecommendarevideretur of
 Deverecúdiamotuücorporis, Fo.LXIII.
dedeceret,alte% qufiincleroíáeumrepperiffetiuffumnevnjpre
iretfibi:quia velut quodã infolétis inceffus verbere oculos fuos
feriret:neq3deceptúfefententia:namvterq3 ab ecclefia receffit: vt
qualis inceffus,pdebatur:talis pfidia animi demonftraref.nanq;
alter Arriane infeftatióis tfiefidem deferuit.alterpecunie ftudio
ne iudiciüfubiret facerdotalefeexeius eé gregis numero negauit
Qui vero vani fupfticiofimolles acplus equo delicatifüt tardio
re quodã leuioreq; ingreffumouent.non diffimiles pomparü fer
culis.&quoddicitHieronimus neplantas humidior via fpargat
vix imprimütfumma veftigia,atq;vt ait Ambrofius.ambulane
tes fenfim imitant hiftrionicos geftus et ftatuarú motus nutätia
um:vt quotienfcunq3gradü tranfferät modulos quofda3feruare
videant Quemadmodü Cleantem ferunt deprehendiffe natura3
cuiufda3 ruftici callis durati fed libidinofiqué adolefcentes ei ad
duxerunt vt de more eius fententiam ferret.qui fm Zenonëftoi
cum preceptorem fuum dicebatexfpecie comphendi cuiufq3 mo
res poffe.eü namq; cü aliquãdiu hefiffet iuffit abire atq3 ita abeun
tis geftü agnofcensihabeo illúinquit Cleâtes.mollis eft.Qui aüt
indoéto et incópofitoiagreftiq; motunecnificöcuffo grauiter to
to corporeiactanjmagnü onus quoddã baiulantes incedüt: nö
modicâ infe animi negligétiam arguítatq;vecordiam:at qui fea
ftináteretcurfim:nifihoneftior eos caufa defendat: non paruam
vtiq;inftabilitatëetincöftantiâ.qd probe intelligés Chilo lacede
monius invianunjfeftinandú effepcepit.Quib? etiã illud mali
adiügit.qtnö fine indecëtianhelitu:vultus mutatione:orifq;tor
fione id fieri poteft.quecúmanifeftafint leuitatis indicia: maxia
mam etiäoftëdüt incorpore deformitaté,Lögevero improbabia
1ior illevidet inceffus quinöeúdem tenoréferuat:qui nullâ moz
tus formácötinuat:quivt de Catilinacrifpus refert. modo citus
eft:modo tardus.nihileftenihocgradiédimore leuiusfnihil in2
cöftätiusinihil vecordius.Is igit recte feruádus eftincedédi moz
dus in quovt Ambrofi? docet fitfpecies auctoritatis:grauitatis
pödus:trãquillitatisveftigifi.itatfififtudiüdefitatq;affeétio:fed
motus fitpur?acfimplex nihilenifucatüplacet:motünatura in
formet:fiquid faneinnaturavitijeft:induftria emendet.vbi ars
defit:nödéfitcorrectio.Hecinceteris quoq;quos füpra explicaui
mus corporis geftib? cuftodiétur,obfèruabifq; fcipue illud S9?
cratisginteriôgatus*, aliqíignáeftiuuenisyirtus: nihilnimis
a -
 De Educatione Libero9: Liber.IIII. '
inquitimitabimur Polemonemathenienfem qui vrbanus fuiffe
feríadiúctafeueracöftantia Pöponiú atticücui?(vt fcribit Cor2
neli?)Neposcomitas nöfinefeueritate erat:neq;grauitas fine fa
cilitate:vt difficileeffet ítelle&u:vtrüeü amici magis vereréturj
amarét.Craffumitem & Sceuolam:quorú alterüin füma comita
tehabuiffe etiãfeueritatis fatis:alterivero multa infeueritate nô
defuiffetfi comitatë au&oref. Cicero.Necmin?.C.Curionë ado
lefcentêeloquétiffimü:quivtidem tradit fine arrogãtia grauis:&
finefegnitiaverecüd?effevidebat.M.quoq; Antoninü:qui frugi
erat finecótumacia:verecundus fineignauia:grauis fine triftitia.
eratq3táte trãquillitatis:vtvultünunjmutaret merore vel gau
dio.cuiufmodi et Socraté.C.q3leliü extitiffe dicit. Cicero laudás
equalitatéinoffii vitaueteüde;femp vultüIeâdemq;fröté. Fufcü
etiâ Salinatoréqué refert Plinius fuiffe ftudiofum/litteratüi di2.
fertum/purüfimplicitateiiuuenécomitateifenem grauitate.Atq;
Eufraté illü philofophü:in quo et idem laudat fummâ vite fana
ctitatéiparéq;comitaté,in quo nulla effet triftitia:multü feueritaz
tis.cuius quifq3 reuereret occurfum nö formidaret:qui infectaret
vitia nö homies:nec caftigareterrâtes fedemendaret.Sequemur
idqd de Afella virginefcribit Hieronym?.cuius dicit nihil feueri
tate iocüdius:nihil iocüditate feuerius:nihil fuauitate triftius:ni
hil triftitiafuaui?:itapalloré infaciefuiffevtcótinentiâ indicaret
nöredoleret oftentationé:fermonëfilenté:etfilentiü loqués.nec
citü nectardüinceffum:quefolavitefueequalitatepromeruitvt
in vrbe pompe.lafciuie diuitiarü:in j humilé fuiffe miferia fuit:
et boni eâjdicarét:et mali detraherenô auderét:vidue eâ miraré
tur:&virgines maritateq;colerét:noxie timerét:fufciperét facera
dotes.Hec itaq3in ofîîi geftulftatuiinceffu/feffionei accubatione:
inoiîideniq;vult? oculo geimanuùq3motu diligéter obferuabia
mus.oimauté jmaxime ea mediocritas laudabit:fineq; effemia
nati et molles;neq;durietagreftes effevideamur. -

CLDeverecüdiamüdicie corpisatq;amict?.C.IIII
s*;;:; Vnditie quoq3et amictusverecîdiâ habere oportebit;
SINVI& in quib? nö aliter eaquã modo cômêdauim? mediocri
?'; ? tate acinipfis corporis geftib* opus videt vt quod de
S)C.SI Afella itidâ ab eodâ Hieronymò di&ú eft. idem fcmp
ÉÊ negle&amídicies:&incultavefte cult? ipfe fine cultü;
 Deverecundiam dicie corpis. . Fo.LXIIII.
etqjfadEuftochiúfcribit.veftis necfatis múda:nec fatisfordida
et nulladiuerfitate notabilis.Qάet a Ciceronepceptü eft:vtmfi
diciafitnö odiofaneq;exquifitanimis: tätüq;fugiat agreftem&
inhumanâ negligentiâ eadéq;ratio habeatveftitus: inquo ficut
inplerifq3reb? mediocritaté optimâ effe dicit.Cuiet Seneca affen.
tiens illudteadmoneo inquitneeorümore qui nö;pficere fedc5
fpicivolüt facias aliquaqueinhabitu tuoautgenerevite notabi
liafint.afperücultü:etintöfumcaput:er negligétiorem barbam:
et indictü argento odifi:etcubile humi pofitü.et quicquid aliud
ambitionéperuerfaviafequiteuita.fatis ipfum philofophie noe.
men etiâfimodeftetractet inuidiofum eft:g fi nos cöfuetudinë
hoim ceperim?excerpere:intus oíadiffimiliafint: frons populo
noftracóueniat:nö fplendeat toga:iiecfordeat quidé.Inquo nec
poeteeft omittéda auctoritas. Pectere tenolim:f3necturbare ca
pillos.Splédidafitnolo:fordidanolocutis:Nec tibi mitratum:
necfit tibi barba reorü.Nolo virünimiüpanice:nolo parum.Ne.
gligétius eniiftacuratamagnüafferütatemptü.Qd recteapoeta
fatyrico exíffumeftillis verfib*.Quid g, materiâprebet caufafq;
iocorü.Offiib? hic idem:fifedaetfciffalacernaeft Sitogafordidú
1aeft.etruptalcalceus alter Pelle patet.vel ficöfuto vulnere crafa
fum Atq;recens linum oftédit nö vnacicatrix.Nil habet infelix
paupertas durius in fe£iqάridiculos homies facit. Negligétior
nãq;cura magnâ generat deformitaté:deformitafq;fubindecöté
ptum.Nägd aptius decharontedicerepotuit Virgili*:düdefora
mé eíì fordidüq;defcriptur? ingt Cuipluria méto canicies iculta
iacet.Sordid? ex humer£ nodo depédetamict?.Quid vero indecë
ti? Menedemophilofopho cynico gintffi,pdigiofefupftitióis ve.
nerat:vtcu3pullatunica talariaftricta puniceobaltheo: pileoq;.
archadico: coturnis tragicis:barba,plixa:virgai manu fraxinea.
incederet:dicés eú effehabitü furie.fpeculatoréq3 infepeccátiúve,
niffe exinfernis locis:vt iterato difcedés hec1bidemonib? renúci
aret.Latent pretereafub huiufmodi amictibus magni fepius et
grauiffimianimorum morbi.Quare adfiluinam fcribens Hieroz.
nymus nihil prodeffe inquitvile palliolum: furuam tunica3cor
poris illuuié:et fimulatam paupertatem,fi nominis dignitatem.
operibus deftruant.inftruens quoq; Euftochium recte carpiteos;
gbus femineigtra apfmcrinesIhircoru3 barbainigrum palliú, &
fìudiinpatientiafrigorispedes.ghecóiafint argumétadyaboli
 -
è'*•
:'
;*?

De EducationeLiberorü. . Liber.V.
cuiufmodi Antimüetfophroniú quofdänominat quipoftj no»,
biliüintroierant domos:etdecepant mulierculas oneratas pctis
femper difcentes et nunjadfcientiam veritatis peruenientes:tri
fticiamfimulantes quafilonga ieiuniafurtiuis noctiu3 cibis pro
, trahebant.Atmaiorem longereprehenfionem habet exquifitior
mundiciecura.nädeamictu pofteadicemus.quecú nullam femi
nis laudematfummâ certeviris paritinfamiâ.Siquidé vtTertu
lianus inquit.cum et virispropter feminasiet feminis propter vi
ros vitio nature ingenitafitplacendi voluntas. pprias etiam fibi
forme preftigias virilis fexus agnofcit.barbam acri?cedereiinter
uellereicircúdare capillúdifponerei etiácolorarecanicie3, primâ
quáq;fubduceretocius corporis lanuginem.pigméto quoqsmua
liebri diftinguere.ceterapulueris cuiufdam afperitudine leuigare
tum fpeculü omni occafionecöfulere.anxieinfpicere.Quis nö in
telligathecjignominiofadedecorofaq3fint:jque offiib?quiho
noris fuicurâ habét magnoperefugienda.q vel femina&vel effe
minatorü virorum magis funt,ppria.neq;aliud in virisjmuliez
bris animi funt argumentü.non immerito poetaait. Sint procul
anobis iuuenes vt feminacompti.Finecoli modico forma viria
lis amat.QuarefepeHieronymus cincinatulos pueros et calami
ftratos acriterdânat.Ambrofius auté ad Ireneü fcribens quidde
alijs inquitdicim? quihocadluxuriam diriuãdum putant: vtca
lamiftratos et torquatos habeãt in minifterio.ipipromiffabarba
illos remiffacoma.Merito illicnonferuatcaftimonia:vbi non te
netur fexus diftinctio.Q; deformevirüfacere operamuliebria?er
go etpariant.ergo parturiant:quicrifpantcomävt femine:ettaa
men ille velantur.iftibelligerantur.fugienda funt hec nimirum
actanjgorgonis facies maxime formidandaque et magnis non
nunj acpreftâtibus hominib? fummâ ignominiäimaledicëdiq;
caufam pepererüt. Demofthenes quonemo grecorü eloquentior
Appter veftitüiceterüq; cultü corporis nitidüIvenuftúq; nimis et
accuratü/maximaabemulis aduerfarijfq; fuis opprobria perpefa
fus eft.Hortétius quoq;quipoft Ciceroné oímetatis fueoratoríí
clariffimus fuit:grauiffimisiturpiffimifq;eftfepiffime maledictis
laceffitus:qâ nimiamüdicia cöpofitioreq; ami&u vteret: manus
etiâ inter agendühaberet argutas admodü et geftuofas. Lyconi
philofopho nó eft laudi datus multus veftiü nitor et mollicies:
licet mutatopofteacöfilio exercitatiffimus[robuftiffimufq3 fa&?
 ,*

Deverecundiam diciecorporis. Fo.LXV.

athletarum oém habitüprefetulerit.Ab Arcefelao philofopho
refert Plutharcus vehemëter inue&úeffe in quédam delicatiorâ
diuité:quicücaftitateinteger haberef:vocetfierat infraétaicapil
loq; artecöpofito acoculis lidibüdis illecebrofifq;.At qs.C.Cefa
rem nö mirabit:qui müdiciarü/lautitiarüq; ftudiofiffimus fuiffe
amultis tradit? eft:cuietexprobrarüt fepius qnö folü tonderet
diligentius acraderet fed etiã velleret:caluitijquoq;deformitaté
iniquiffime ferret:adeovtdeficientem capillü avertice reuocaret.
Quis nö othonem cui* müdiciepene etiã muliebres fuerüt: nãet
vellebatcorpus&galericulü capiti;ppter raritaté capillorü vt ne
mo dinofceret adaptabat atq; anne&ebat:qui& faciem folebat
squotidterafitareiacpanemadido linire:atq3idiftituerat a prima
lanuginene barbatus vnjeffet.Sedvnguentorüvfus löge obfce
niorfinfatuiorq;videffuiffe.de quo eft illud Arbitri poetea Hiez
ronymo memoratü:et ab alio etiãpoeta vfurpatü.Nö bene olet
qui benefempolet.Quecü fragrantiâ capitiacvite fetorem maio
rem preftât, qá Diogenes cuidãvnguétis delibuto dixiffe fertur.
Quare et Vefpafianus adolefcentulú quédâfragrantem vnguéto
cüei,pipetrata prefe&uragias ageret:nutu afpernat? voce & gra
uiffima increpuit.Maluiffem(inqt)alliüoboluiffes: litterafq; in2
fuper ob id indignat? reuocauit.Neq3eft fane quicjmagis mulie
bre qd reéte Zeno ftoic? alijeiufcemodi exprobrauit:quis inqui>
ens mulierem olet.Xenocrates vero Polemonë adolefcentéipua
dicücüebrius coronatus &vnguétis madens fcholam ei?cüfo2
dalib? irrupiffet:nö modo carpfit:fedoratione infup quâ de pudi
citiafufceperat ardétius pfecut? miro virtutis amoreet philofoz
phieftudio infiámauit.Eadé eftet de odorib?ratio: pro quo nfa
extantilladifticha.Gallageris tecúredolentia aromata femper.
Te müdas femper:cur?quia femper oles.Gallavbitam multo te
fentioolefceremufco.Túcego me nullis naribus effe velim.Spea
culiautëvfus nö eft improbatus fi modeftie/aut falubritatis ocu
1orú caufafufcipiat.Nâ Socrates traditur adolefcentes cohortari
folitus vtfefpeculo frequëter infpicerét:quo fiforma infignes ef
fentdecoréinfeanimi degenerare erubefcerent:ficötradeformes
vitiücorporis animipulchritudineemendarét.Quo et Archimea
d& Siracufanusfumm?illegeometriemagifter fe diligentiffime
infpicerepfueuerat.et
fecücaufas Demofthenes
ipfemeditaretur, Siverovtiq;
pptercülafciuiäfrequps
pronüciatur? prius
€1U1S
 DeEducationeLiberorü Liber.V.
cófuetudo habeatur.qüf Apuleio obiectü fuit:muliebré quâdam
magis arguit leuitaté.Neq; caret infamia:qάperfaceteiperq;calli
deprobro dedit Zeno ftoicus cuidâ adolefcéti:qui cum nimio fe
ftudio cöponere folitus adfpeculü lenteetfegniter tranfcenderet
quoddã vehiculú:merito inquit fufpeétühabet lutü,neq3eniinil
lovelut11n fpeculo intueri poteft.Acaperti?Iacriufq3icrepuit. P.
African? Pauli fili? vir offiijftâs virtute.P.Sulpiciü Gaulú hoa
miné quédam delicatü.Ná qui quotidie vnguentatus aduerfum
fpeculü ornat:cui? fupciliaradütur:quibarba nulla feminibufq;
fubuulfis ambulet:qui incóuiuijs adolefcentulus cü amatore cú
chiroditatunica accubuerit inferior:qnô modo vinofus:fedviro
fus quoq3fiteünequifjdubitet quin idem feceritqtcinedi facere.
folent.Ex quib? nötä fpeculide quomodo dixim?: müdiciarüq;
quas paulo ante rephëdim?:jamiét?quoq; de quo nunc loqmur
;pfufior licétiadânari videt.Efteni luxuriofa vtiq3 resveftit?vbi
accuratioriexquifitiorq;eft jvel mos patrie/vel códitiopfone ac
loci/vel rei dignitas poftulat, manifeftü nãq;eft argumétú demë
tielalio jqt;ppria cuiufq; regio recepit indumento8 giievti.ma
nifeftius vero aut indecorüfimodeftüq;:aut diuerfum afuoftatu
amiétü fibi affumere.C.Caligulägnö modo ftult? fed infan9ine
fup fuitcú multa infanie fuefigna demöftrauerit:illudetiâ ceter;
addidiffe tradunt vite ei? fcriptores g veftituIcalceatuq;&cetero
habitu neq; patrioineq;ciuiliacnevirili gdem ac deniq;humano :
femp vfus eft.fepe depi&tas gématafq3 indut? pênulas mamilla
tus et armillat? in publicü,pceffit,aliqiifericat? &cicladat? ac mo
_ do increpidisIvelcoturnis.mö in fpeculatoria caliga.nónunq in
focco muliebri:plerúq;vero aurea barba fulmétenës aut fufcihä;
aut caduceüdeorfi infignia/atq;etiãveneris cultu cófpect? ef}: tri
umphalâ quidé ornatü etiäante expeditioné affidue geftauit:in
terdü & magni Alexãdrithoracéirepertüin êditorioei9.Neronæ
quoq;circacultú habitúq;adeo pudendü fuiffe referunt:vtcoma
fempingradus formatâpegrinatione achaica etiâpone verticem
fubmiferit:acpleräq; finthefinâ indut? ligato circücollü fudario
;pdierit in publicü finecinétuet difcalciatus. At domicianü in fìa
dio pfediffe crepidatú purpureaq;amiétum toga grecanica:capite
etiã geftaffe coroná aureâ cum effigieiouis ac iunonis mineruéq;
Q: modefti? aút videt feciffe Adrianus gveftè humillimâfreqnè
indut* eft;ciná? etiäbaltheiìcuinihilautieffet,Qz fapiéti* quóq;
 DeVerecüdia mundicie corporis. Fo.LXVI.
Auguft* qvteteruditi auctores fcribütiveftenötemcrealia jdo
mefticavfus eftlaforore et filiaIneptibufq;cöfecta.togis neq; re
ftriétis neq;fufis:clauonec latoinec angufto:habitú infup vefti
tùq3priftinüreducereftuduit:acvifaquödâ;p cöcione pullatorü
turba ídignabüd?&clamitâs.en romanos rerüdfiosigétéq; toga
tã:negociü edilib? dedit nequé pofthacpaterétur in foro circiiie
nifipofitis lacernis togatüpfiftere.Qd feciffe etiã tradit.T. Caftri
tius qfub Adriano claruit füm? eloqntieíceptor:qcü difcipulos
§fdä fuos fenatoresvidiffetferiato dietunicis&lacernis idutosi
etgallicis calciatos:grauiter eos icrepuit:fati?afferés honori eo$:
cófultü irifitogati ícederét.Qàtet.M.Antonio Cicero obieótauit
düdicitcügallic{eü&lacernacucurriffe.eftaütid gallico® calcea
métüidé qåfolearü autcrepidarü:gb? plätarücalces tfí infine te
gütur:cúceterafint;ppe nuda:etteretib? habenis vinéta: q apud
nos,ppter cófuetudinë nüccómédatiffime habëtur.Scd tunicarü
çjcü gallicis modo dânatefütetnfis et antiquis fimul temporib?
cóftatvfumeffe iprobatü.Quare.Q.Ennius non fine pbrovidet
chartaginenfiütunicatâ iuuêtutë dixiffe.Virgili? quoq; dúphry2
gios tanjeffeminatos criminat:ettuniceinqt manicas: et habét
redimiculamitre.Sútautétuniceveftes quedã quas noftri greco
vocabulo chiroditas appellauerunt.;plixe vltra brachia etvfq; in
primores manus ac;ppe in digitos:quib?romeatq3in omnilatio
vtiindecorüfuit.näfeminas folas vefté longe lateq;diffufam de
cereexiftimarüt advlnaslcruraq;aduerfus oculos,ptegéda.cum
viris mos fuerit primo quidé fine tunicis togâ folam:poftq; eas
fubfcriptas et breues tunicascirca humeros definentes hfe. Non
immerito hebreorü legeimmúdus cenfebat effe offiis quivel mu
liebremvirjvel virilem mulier vefté indueretur. Quod fivere vt
inquit Ambrofius difcutias:löge abipfa abhorret natura.cureni
ait homo növis viderieffe quod natus es:curalienátibi affumis
fpeciem: cur mentiris feminam:vel tufeminavirum. fuis vnum
quëq;fexum ornauit naturairfdumentis:deniq; diuerfusvfus:di
uerfus colorivires/motusfinceffus.Huiufcemodi igit amiótibus
abftinendum erit quos aut ratio/aut cöfuetudo/aut natura non
fufcipit. Ceterü& iisquiminime quidem improbantur non erit
lafciuelautambitiofevtédum.In quo vrbaniffime Solon Croez
fum reprehédit:cuicúfeexquifitiffime ofiii ornamentorígenere
$pófuiffet:fublimiq;infoliofedés interrogaffetian pulchri; vng
- - -- - ----- ------- ------ - 1 1]
 DeEducatione Liberorü. Liber.V.
fpectaculüvidiffet:gallos ingt galliatiosifafianosiatq; pauones
-natural1enieos florere fpeciofioreq3 amictuveftiri. Infup cauea
bimus ne qâ dicit Hieronymus:ois fitcurade veftibus.fibfiolea
ant:fipes laxa pellenö folleat.fi aftricte fint manice,finlfa rugat
' focciq; crifpantes ne ité laxior fluxiorq; cincturafit.quod exproa
braffe Cefari Sillam ferüt.admonuiffeq;fepius optimates:vt ma
leprecinctü puerü cauerét. Ne multa freqntius et gmaxime quo
rum varijfint habit?induméta mutenf.magnüefteniidinftabia
lis animi indiciü. Neinfimbrias fecta:ne quod noftris fufcitatu3
efttemporibus diuerfis diuifa fint colorib?:diuifumvtiq;in totia
dem partescerebrü arguentia.Ne more phrygü pictafit aereave
ftis vt poeta ait.cü intextis defup nefcio quib? myfticarü rerüara
gumentis breuibufq3et argutis fententiolis: quefummâ apte ofi
dunt leuitatëetincóftantiâ:quas cü nec auctores feptus fui quid
fignificent intelligát,ac alijpro fuo quifq; captu et iudicio in maa
lamq; vtplurimü partéinterptanf.Neauro gemmisvnionibufq;
oneratafint.quorü preciú adauxit fola hominü opinio.apud ple
rafq3enigentes viliffima ea eftimant,adeo vt et vincula et coma
pedes ex ipo quod apud nos in fummam creuiteftimationé auro
fabricent.Laudatur.C.Cefar quivfum cóchiliate veftis et marga
rita£ traditur nificertis perfonis et etatibus per que certos dies
ademiffe, qcum tanti faciam?:quid luxuriofius dici poteftjingé
tium patrimoniorü preciavanecuiufdá oftentationis caufagefta
re?Quid vero inani?jvelfpinter humero;ferre inftar puerorum
aut feminarü.quod equeftris ordinis hoies nunc factitant.velca
thenulam collo inftar infanientium.quod;ppter claritudiné fan
guinis aut dignitaté aliquâpleriq3folent.Nec adolefcentes quia
bus verecundie honor placet perpetuocuftodiât: cuftoditaenim
non modicâ parienteis laudem et commendationem. Queetfea
minis fi que forte monita noftra acceperint longe maiore feueria
tate Écipimus.quandoqdemet maior in eis müdicieamictufq; lu
bricitas:etpudoris etiâpericulü maius verfat.Quare Efaias deo
plenus clamans grauiter acpro his eas increpâs.In dieillaaitau
feret domin? ornamentücalciamento3: et lumilas et torques et
monilia:et armillas:et mitras:et difcriminalia:et perichelides: et
murenulas:et olfactoriola: et inaures et annulos et gémas infrö
tepédétes:ct mutatoria: et pallia:et lintheamina:et ac?etfpecula
ctfindóes:etvittas: etteriftra.eterit profuauiodore fetor;et pro
 /

DeVerecundiamtidicie corporis. Fo.LXVII;

zonafuniculus:etpro crifpanticrine caluicium:et;p fafcia pectoa
ralicilicium.At Paulus mitius eas inftruens.ficut inquit mulie
rescüverecúdia&pudicitial cóponentes fe nö intortis crinibus:
neq3 auro/neq;margaritislaut vefte preciofa:fedvt decet mulie2
res,pmittentes caftitatéper bonam cóuerfationé.Cui et affentiés
Petrus itafcribit. Sit in muliere nô exterior ornamenti/aut auri/.
autveftiscultus:fedcultus cordis.Libétereni facrorü auétorum
fcriptaeis;pferim?:quib?mouerilonge magisjquibufuis ratio2
nib? folét.quidigit et alijfiqui eruditifuerìt fcfipferint cömemo
rabimus.NäTertuliani interceteraquib? longo fermoneeascar
pit hec verbafunt. Indeú enim delinquütque cutem medicamia
nibus vngunt:genas rubore maculát:oculos fuligine colligunt:
difplicet illis nimirüplafmadei:inipis reprehédunt artificé oim.
reprehendütenicü emendäticü adijciút:vtiq; ab aduerfario artifi
cefumëtes additamëta iftaideft dyabolo.quidvero tanta ornâdi
capitis onerofitas faltéfubminiftrat:quidcrinib? veftris quiefce2
renö licet.modo fubftriétis/modo relaxatis/modo fufcitatis1mo
do elifis:alie geftiuntincincinis coercere:alievtvagi &volucres
elabátur.Pretereanefcio queenormitasfubtiliüatq3textiliumca
pillamento%2:núc in galeri modú quafivaginâ capitis et.opercua
1um verticisinücinceruicem retro fuggeftû.Quid minus habent
infeliciffime ille impudicarü libidinüvi&time:quas fi que leges a
matronis et matronalibus decoramétis coercebát.iam certefecu>
liiprobitas quotidie infurgens honeftiffimis gbufq;feminis vfq;
aderrorem dinofcendicoequauit.Proditevos iam medicamétis
et ornamentis extruéte apoftolorü fumentes de fimplicitatecana
dorem;depudicitiaruboré:depi&te oculos verecúdia:&os fpirit?
taciturnitate:inferentes in aures fermoné dei: anneététes ceruici
bus iugüchrifti:caput maritis fubijcite:etfatis ornate eritis:maz
nus lanis occupate:pedes domifigite:etplus jin auro placebút:
veftitevos ferico probitatis:byffino fanétitatis:purpura pudicia
tie:taliterpigmentatedeúhabebitis amatorem.Atquid Cypria»
nus Tertulianifummus imitator dicat etiam audiam?. appelläs
näq; eas eftote ait tales quales vos deus artifex fecit, eftote tales
quales vos manus patris inftituit.maneat in vobis facies incora
rupta:ceruix pura:fofmafincera:non inferantur auribus vulnea
ra:nebrachiaincludatiautcolla de armillis et monilibus cathe*
napreciofafinta compedibus aureis pedes liberiam; nulloco
- - - - - - - - - - - 11j
*
 ;

DeEducationeLiberorü Liber.V.
forefucati.oculiconfpiciendodeo digni:ornamentorumacvefti
um infignia et lenocinia formaruminonnifiproftitutisetimpu
dicis feminis congruunt:et nullarumferepreciofiorcultus eft j
quarum pudor vilis eft. Auguftini quoq;eftmemorabilis auéto2
ritas.fucare enim inquitpigmentis quo vel rubicundiori vel can
didiorivelverecundior appareat adulterinafallaciaeft: qua non
dubito etiam ipfos maritos fenolledecipi:quib?folis permitten
defunt femine ornarifmveniam non fm 1mperium.nam verus
ornatus maxime chriftianorum non tantü eft nullus fucus men
dax:verum nec auri quidemveftifq3pompa:fed mores boni füt.
execranda autem eft fuperftitio ligatarum in aures vnionum: in
fummisexvnaparte auribus fufpenfe deputantur:nö ad placen
dum hominibus:fed adferuiendum demonibus adhibétur.Sed
et Crifoftomus vultuum ait pulchritudoIetapticorporis motus
et format? inceffus:et vox fra&iortetpi&ti oculi/et infe&te malei
et capitis ornatus/et tinétura crinium/et preciofe vefteslet orna
menta diuerfa;et gemmarum fplendor:et a!ia que ad mundum.
pertinent muliebremigrauiafunt ad perturbádum animum:nifi
multo fecaftitatis vigoreconcluferit.Alio item loco fcribens fu
per epiftolam primam adTimotheum,in amiétu inquitveftium.
neglorieris:ifta pridem predicabátur infantibus,nempe enim &
faltatorfetfcortum/et venenator gratiora telacpreciofiora indu
menta circúfert.Tinee preterea huius te glorie voluptate priuae
büt.vides jincertajjq;inftabilis fitprefentis vitegloria.glorian
tur in re quâvermes et gignuntiet perdunt.feruntur enim quidã
ex india vermiculi huiufcemodiconficere veftes.Q2 fieaquéopii
tantum iudicia funt tanto ftudio circücidere oportetaurumfcili
cet margaritasletveftimenta preciofa:quáto magis eaque in mo
dico ftudio et arte querütur:cuiufmodifuntpurpuriffoveltus in
ficere:etftibio oculos pingere:fraéto incedere greffu:vocem for
mare molliorem.Lafciuü obtritü:et qui libidinis iaculeíincadia;
fuperfuâ pallijactuniceia&ationem:cingulü exquifita arteißu
dioq;cöfeétum:ftridentes foccos:et cetera irritamëta lafciuie,ißa
quippe et averecfidia remotiffima funt:etplena dedecoris/turpie
tudinifq3cenfentur.Quid memorem preciofiorü aromatüque ex
indiaret que ex arabia/et que ex perfide conuehuntur aridafimu!
et liquida vnguétorum atq; odorum nimis delicatumvfum:que.
afiiafumptüafferüt inutilé prorfus atq;fuperfiuú.quid vngüen.
 DeVerecüdia habédai domo. Fo.LXVIII.
tis o mulier corpus inungis:qάintrinfecus inmüdicia plenú eft:
quid putredini peruiücorpus preciofis aromatib? condis?veluti
fivnguétum inijcias cenoiaut molli lateri balfamü.Süt fiquide3
alia vnguéta preciofa:funt pleni fragrantie alij odoresiquib? in
ungere animas poffis:qui nö exarabia/neq; ex ethyopiaineq; ex
perfide:fedex ipfo conuehuutur celo:emüturq3non auro:fedvo
lütatis preftâtiffimo inftituto et fide non ficta.huiufmodi tibivn
guéta eme quorü odorimplere orbem poffit.Huiufmodifragrá
tiam apoftoli fpiraffenofcunt.odoreniinquitfuauitatis fumus:
alijs quidé in mortem:alijs vero invitam. Necvero omittamus
Hieronymüaufterioré etiâmoríìcenforem:quieasacriterarguês
monet:ne,pcedentes in publicüpectus etcolladenudét:pallioq;
reuelato ceruices aperiât:ne per terrãvt altiores videátur veftes
{rahãt:ne deinduftria diffutafittunica: vt aliqd intus appareat:
operiaturq3qåfedüeft:et aperiafqâ formofum:ne caliga ambu2
1ätium nigellaacnités ftridore iuuenes adfevocet:papille fafcio
lis cöprimãtur:etcrifpäticingulo anguftius pectus artef.capilli
velin frontélvel in aures defluant.palliolum interdum cadat vt
candidos nudenthumeros:&quafi videri noluerinti celent fefti2
ne quod volentes detexerät:&quando in publico quafi pervere2
cüdiam operiunt faciemflupanarú arteidfolú oftendât qitoften
fum magis placere poteft.
CLMapheiVegijpatria LaudéfisDeeducatione li
berorüj&eorü claris moribus Liber quintus finit.
Incipit Sextus feliciter.
QEDeVerecundiahabenda in domo,atq; in conui
uio. Capitulum primum.
QReclarafuntque hactenus perfcripfim* verecú
%¥diejcepta:fed nö cötemnédaque fequütur. nâ
\parüprodeffetperfonarumirerüq;rationem fer
£uare nifi locorü etiam temporüq;modü habea
/ Aremus.Curaigitureritvtinpriuatis primo loa
£. is fummäetiamquamfupra laudauimus mea
É74 \-2δχέdiocritatem obferuemus:nedomitanjin for9
auttheatrocultifplendidiq;maneam?.neueitafordidivtculinâ
magisincolerevideamur,neueitadifpaliativt impud;i;pa,
 De Educatíone Liberorü. Liber,VI
to arguamur.Sed in conuiuio prefertim erit pudor neceffarius.
vt quoddicit Varro lectus fit locus:quififordefcat magno cedit
dedecori.vtnon neglectus apparatus.ne Diogenemcu1Iigneum
vafculü potü miniftrabatimitemur,näimmüda vilifq;fuppellex
nömodicâ affertcóuiuio indignitaté.netâagreftes fint et inufita
tiactenues cibi,vt Pythagore digni magis cenaeffe iudicent.Eft
eni id nö tam rufticitatis et negligentie jauaricie ac fumme etiã
dementieeuidés indicium.Non minus vero fugienda erit fuma
ptuofior exquifitiorq; ciborü copia pompaq5 fplédidior.vt quod
Plinius ait cena fit expedita:fit parca:atq3 vt apparatus et impen
dijfictëporis modus cóftet:ne ambiciofiffimas Cleopatre mena
fas emulantes caufam nobis prebeamus licétioris edacitatis.voz
racitatifq;: ftudeamufq;profufius faginâdo ventriqué vere argu
teq; Diogenes vite caribd.m appellauit.cui? nimia ingurgitatio2
ne nihil eft anime corporiq; nocentius: nihilqâ ingenia magis
enecet: magis pudoremq;confundat:nihil quod ftoiiditaté maa
gis generet atq; vecordiam.Claudij Neronis fcita éftultitia inaz
taq; métis quedã obliuio.Cuius tantâfuiffe edédi bibêdiq; ofíí
et loco et tempore ingluuiem traduntvt nötemerevnjnifidifté
tus et madens ecena cöfurgeret:vt&ftatim fupino ac perfomníí
hiantipénaios mitteretur adexonerandüftomachü.Quecügra
uiter quëq; deturpentatq; defhoneftent:ac principes j maxime
et magnos viros.Ná preter claudium quis Viteliü nö füme dete
ftabitur:cuius pudendam voracitatemviléq3fimul et abiectü ani
mum dignus tandem finis fecutus eft: quis non Clodiü Albinü
tyrannü hoiem crudü et immanem: qui adeogule habenas relaa
xare potuerit vt preter cetera carnis obfonia quingentas etiã fic?
ieiunus comederet:etcétüperficacâpana:et pepones hoftiéfes de
cem:et vuarü lauicanarüpondo viginti.Quis nô firmü et bono2
fum ambos tyrãnos et a probo Augufto tandé fupatos:quorum
alter non multü vini/fedcibi tantü fumebat vt ftructioné in die
comederet.alter vero tantum bibiffegtum nemo hominü fertur:
' adeo vt qcquid ore imerfiffet idveficatotü refunderet. de jdicere
folebat Aurelian?.növtviuatnat? eftfedvtbibat.gcüa;pbo bel
lo deuict? laqo vitâ finiffet:illúde fe iocüreligt vt dicerct ampho
rápditam effe nö hoie3. S3&.M.Anthonijturpiffima é illa nota
cui? cü infatiata fueritedédibibendiq3cupiditas: modeftie nimis
tfiieo methas videt exceffiffe:gfidianâcenâpre nimia ftomachi
 Deverecüdiahabéda in domo. Fo.LXIX.
grauitudine in medioifio foro euomuerit.Aálöge abhorrës ma
ioré meritoeftlaudé affecut? Auguft?;g cibomimo atq;vulgari
fere vtens fcâariü pané et pifciculos minutos:et cafeü bubulum
manu preffü: et ficus virides biferas maxie appetebat. Cenááq;
ternis ferculis aut cü abüdantiffime fenis nö nimio fúptu cöuiuis
prebebat. Laudat? éetiâ Alexanderfeuer? vti multisvirtutib9ita
prefertívite parcitate. Laudat? et tacit? Auguft?: quéamariores
etiácibos ferunt appetiffe:panëq; nifificcumacfale nunjautem
alijs rebus códitum comediffe.Fafianüquoq3aué nifi fuo etfuo2
rum natali diebufuefolénib?menfeadhibuiffe.adeo aüt parfimo
niâveteres romani obferuauerút:vt nö modo victus tenuitate et
domeftica difciplinafed publicis etia3 acplurimis qdem fancitis
legib? eâ cuftodierit.Eiufmodifuit lexfauiailexliciniailex Emi
1ia1lex cincia/lex Iulia.qbusetcenarü fumpt?;et pfonarü cöditio
et dierü folemnitas:et ciborü gen? ac modus prefinit? eft.Necve
ro tantum adciuilitaté morüjtum et ad conferuandü incolume
corpus cöfert plurimü moderatus victus.Socratem tradüt parce
admodum et temperate vixiffe g ad bonâ valitudiné adeo illi
profuit:vtcum in Athenienfes fepelues debaccharetur:folum ip
fumconftet nunjegrotaffe.Zenonem quoq3 ftoicum qui fimplia^
ciffimi moderatiffimiq;vict? femp fuit perftitiffe incolumem/inte
grüfacfine morbo. änü etiam vite fue octauíet octagefimü atti>
giffe.Cótralacydévirü afas eximie feueritatisI palifim ex nimia
potationeincurriffe,atq;exea interijffe legim?. Arcefilaü etiã eius
magiftrü.cú etimmodiceiíe vtiq;vino maduiffet.Quarevere py
thagoras ebrietatéperniciem vocabat,neq3 eft quicjqâ humane
magis nature dignitaté virefq3 pfternat,Sinaturâ eni fequimur
fatis eftfitim reftringere:fìlibidinéinihil fatis: cuicülaxari habe
ne ceperint:tunc omnis mentis acies diffoluatur penitus, atq;vt
Ifocrates ait tanjcurr? amiffo aurigaferatur neceffeeft. tücemer
gat fiquid infanielatebat.tuncprodeat atq; denudetur fiquod fe ,
cretum tegebatur,incendaturq; omnis furor et rabies, quemada
modum et in1pis videmus dolijs que mufto eftuante claufa dia
rumpitur,neq; enim fuicompos eft quü nimio vino atq; epulis
fepulta ratio iacet.Nam Alexander macedo cur Clitonem optia
mum virum et amiciffimum iuffit interficinifi immoderato quo
infaniebat cibo vinoq;imcitatus:pro quo poftridie cum iam Viz
; nifuror euanuiffetadeo penituit:vt miortem pene fibiipfi confci
 De EducationeLiberoge HLiber.VI.
uerit.Laphitevero quos cum Perithoo etThefeo pugnantes de
fcribitNafo.vbifi poetis credimus:nifi inter pocula et largas da
pestantumbe!lum excitauerunt: tantifq;femutuo cedibus cona
fperferunt.Maximiigitur eft femper facienda fobrietas que non
' tam corporis jmentis et animi etiam valitudini fummum afa
fert adiumentum.Sed preter heccauebitur ne quid infolens ina
ter cenanduminnouemus. Cuiufmodifuit illa Augufti cena in
qua deorüdearumq;habitu difcubuiffe conuiuas: et ipfum pro
Apollineornatum tradunt magnacum eius ac perpetua apud
omnes nota et deteftatione. Minime etiam decebit electioribus
quenjcibisvefciciiviliores alijs miniftrétur,vt(quod poetacara
pit)cum pané alijedant. vixfractum folideiam mucidafruftafa
rinetener tamen et niueus molliq;filigine fact? domío cóferuea
tur. Inquo lauseftilla non fubticenda. Cefaris qui domefticam
difciplinam tanta diligentiaetfeueritaterexiffefertur:vt piftoré
compedibus vinciri iufferit g aliüjfibipanë cöuiuis fubieciffet
' A modeftia quoq3 alienüeffe videbitur: fiappofitas méfe dapes
tanjinfipidiores faftidiens afas defideret:qd intelligés vtiq; Cea
far cumproviridicöditú oleühofpes forte 1 menfâ;ptuliffet:afpa
naréturq3ceterifol? ipeappetijtlargi?:neihofpite aut negligéti
am:aut rufticitaté arguere videretur.Curädüerit ífuper vt g vel
etatevelfapiëtia digniores fuerint:inter accúbendünobis pferaa
m?.qütantiquâ iuuëtuté obferuaffefupracüde feniorib?honorâa
dis loqremur ofidim?. A faluatore etiã nfofcim?pceptü effe. Cú
inuitat?eniingt fuerf adnuptiasinô difcübas ifimo loco: ne for
te honoratior tefitinuitat? abfllo.etveniësis qte et illüvocauit
dicat tibi:da huic locú.et tücincipias cürubore nouiffimü locü te
nere.Pretereane accubatio etiäißa fit ruftica aut imodefta.1 quo
proponendus eft nobis exemplo.Q. Sertorius vir vt in ceteris
1tain hoc etiamjmaxime laudandus, moris enim erat illidü cö2
uiuaretur plurimafemper honeftate vti:feruareq; omnem deco2
rem:necfufferre aliquidquodvel vifu vel auditu turpeeffet. Pro
bandus quoq; admodum eft mos Saturnini cuiufdam tyranni
romanorum quiinconuiuio difcumbere milites ne inferiora de2
nudarentur cum fagis iuffit hyeme grauibus eftate perlucidis.
l)emum quodaVarroneetiampreceptumeft.eruntconuiuenec
loquaces necmuti quidem.q* eloquentia in foro et apud fubfela
lia:filentium vero non in conuiuio fed in cubiculo effe debeat.
v

Deverecundiahabédainrure, ' Fo.LXX

quanjfiquodexceditattendamus:loqueudi longe maius jta
cendi periculum verfetur. quod prudentiffimo illo Xenocratis
refponfo admonemur.quiquum multis maledicentibus cur fo2
lus taceret interrogaretur:dixit quia locutum me effe aliquando
penituit: tacuiffe nunj. Loquacitatis igitur precipuo quodam
ftudio vitium caueridebebit: quod de chilo lacedemonius prece
pit.linguam inquiens femper quidem fed in conuiuio prefera
tim effe continendam. Zeno quoq; ftoicus quum in conuiuio
taceret: taciturnitatifq3caufam rogaret quifpiam . nuncia in 2
quit regi adeffe quendam quitacere fciat.quem et folitum ferunt
dicere melius effepedibus jlingua labi,Queita continebitur nie
quid incontéptum damnumue aliorum dicamus: vt pro dignia
tate quemq;fua grauiter et officiofe compellemus: modefteqset
humaniter vbirefpondendumerit refellamus.Ita etiam erudie
tur vt quod Augufto laudiattribuitur;conuiuas vel tacentes vel
fubmiffim fabulantes cum fumma comitate ad communionem
fermonis prouocemus.Sequamur quoq; quem fupra memoraa
uimus.Q. Sertorium qui ita omnes fuos in conuiuio inftituea
ratine maledictum vllum proferrent aut inuicem iurgarentur:
fed iocis tantum qui placidiquidem ac modeftieffent vterentur.
Et quodcenfetVarro fermones id temporis habeantur non fu2
per rebus anxijs aut tortuofis:fed iocundi atq;inuitabiles:etcu3.
quadam illecebraet voluptatevtiles.ex quibus ingenium noftrú
venuftius fiat etamenius.quod pfecto inquit eueniet id genus:
fide rebus adcommunévite vfum ptinentib? cöfabulemur. de
quib? in foro atq3in negocijs agendinô eft ociü.vtamurq; ea mo
deftia:vtquod ambrofi? dicitcaueamus ne düfubfpecie iocundi
tatis relaxare animü volumus/eneruemus virilé grauitaté:folua
mufq; oëmarmoniâçjfi concentü qndábonorü operú:vt qt Pli
nius inquit Socraticis tffi fermonib? cenaabüdet:in ijs quoq;te2
neat modú.Erit aüt opereprecium vt interconuiuädum legatur
quippiam quod delectet fimul atq$ inftruat. in quo admodum
vtilis effevidetur hyftoria vbi veteru3 facta recenfeantur. quod
et Varroni placuit et pleriq3 antiquorum ac doctorum quidem
hominum factitarunt.et Alexander prefertim feuerus romanus
princeps folebat.cuius et illud memoratur füma laude dignum:
quod maxime vellem imitarentur omnes fiue priuati fiue prima
çipes:quifcurrarumtantum et affentatorü inanibus ct verbofis,
 De Educatione Liberorú, ' Liber.VI.
confiâifq;magis cenantes potiffime deleétátur.nam Paulum et
vlpianüîllufìres iurifcôfultos quosfummis auxitpremijs £tho
noiibusiaut alios do&os homines femperfibicóuiuanti adhibe
bat:vt haberet fabulas lfatas quib? ferecrearidicebatetpafci.
QILDeVerecüdiahabédain templis locifq; facris.
Capitulum,II.
s-sesaVmpriuataigitur locaverecundiam exigerevideátur.
($acmulto certe magis publicanâ quo apertiore fumus
… §inpfpectu hoimieo maiore etiã vite moderatione/ mo
$S2Ajrüq;ciuilitatevti debem?. Publicorü autem nullus eft
locus cui maior debeat reuerétia et pudor jin quo diuine laudes
celebrátur.Intéplis ergo itaverfabim?:vtnihil agamus in cötéæ
ptum deiimortalis cu19 honori illa dicata funt:qué quouis in lo2
- co nö fatis digne vnj.p imméfis/innumerabilibufq; in nos eius
beneficijs laudareIatq;extollere poffumus. Precipue auté ne cu2
ius caufafora conftitutafunt negociofum quicjin eis geratur cu
rabimus:procul inde menfe argentarie:procul cuiuflibet generis
taberne:proculcaufidicorü iurgia:,pcul emptorüI profenetarüq;
folliciteq; excurfiones quequátú faluator ipfe nofter exhorruez -

ritidamnaueritq;euâgelica docet hyftoria.nam quü intraffet té2

plum eijciebat(inquit)offies vendentes et ementes in illo:et men ,
fas nümulariorum/et cathedras vendentiücolumbas euertit dia
cens.Scriptum eft.Domus mea domus orationis vocabitur:vos
autem feciftis illam fpeluncam latronú.Sed ne quid impudicü et
obfcenum fiat magnopere etiam eritcuftodiendú. caftigabuntur
ita oculi/atq;ab offii illecebrofa lafciuia&procacitate compefcen
tur:ne ab eodem faluatore noftro eruere eos myftica et recondie
taratione moneamur.Cetera vero que prodigiofa dictu ne dum
faétu accidiffe aliquando comperta funt nefcio qua merita fatis
pena vindicari poffunt.Fedum quidem & execrádum fuit.P.Clo
dij adulterium.quodcum Pompeia vxore Cefaris dum folema
nes/facreq;cerimoniecelebrarentur commifit: fed iufta demum
etiam deteétoldenunciatoq; tanto fcelere ineum iudicü animadæ
uerfio.Nec immerito quum Hippomenes & Athlanta in templo
cybeles concubuiffent,fi fidem adhibemus poete: facra retorfe.
runt oculos:turritaq; mater ad ftygias vndas dubitauit mergere
fontes,Ceterum nec alia licet his leuioraerunt etiam negligenda
 Deverecüdiahabéda inforo, Fo.LXXI.
nã quú facerdos facra facit nüccaput aperiendú.níicceruix incli
näda:núcgenuflectendú:núcceteraplemétis religiofiq; affectus
fignavti res queq3poftulabit faciéda.nóvero erit deäbulädü: nô
cöfabulandü:nö ridendú:nöftrependú:nö iurgandú: nöprefori
bus qäffemine folent ftandú:nö retrofpiciendú:nö difcedendüin
expletis adhucfacris nifineceffariâ obcaufam.quod gentiles tan
tifecerunt vt quüludicircenfes Apollinicelebrarentur.et Hanni
balnüciatuseffetcirca portâcollinávrbiingruere: oéfq;captis ar
mis cócurriffent.quú reuerfi poftea piaculum formidarét.inuéto
ûdâ fenein circo gnunjiterruperat faltationé.dictüeft hoc;puer
hium.Salua res eftfaltat fenex.Süma quippe in oibus femp fuit
apud gentiles religionis obferuatio.actanta gdemvtnecgrauifa
fimorücriminü reos extemplis trahi atq3 amoueri pervim licea
ret.in quo memorabili? eftetiâ quod Auguftinus refert gothos
gétes immanes et barbaras quü Italiâ irrupiffent: multaq3 illi tri
ftia et execranda intuliffent.oibus tfiquiadtempla confugiffent
finevllo etatis aut fexus difcrimine peperciffe. Qué chriftianorú
nö pudebit qd crudeliffimibarbari feciffetradunt:non maximu3
etiã facris locis inuiolatiffimùq3 honoré exhibere.Quis non dole
bit: quis non ingemifcet eo chrifti cultores deueniffe: de ijs qui
grauiores fapientiorefq;fibi aliquandovidentur loquor.vt nöfe
cus in téplis ac vijs publicis atq;iniío foro verfent quafi negoz
ciaturinon oraturiadea venerint.At parcât tandem dfuinü ho
noremtâ nihili facere:idq; quü ofii loco et tempore:acprefertim
quum facra celebrantur:quú altaribus miniftratur.ad quod omæ
nes precipuecohortamur adolefcentes: vt monita potius noftra
gjmultorum etiam feniorum veftigia quorum impudens intem
plis agendi eft confuetudofequantur. -

QILDeverecundiahabenda inforo ceterifq; locis p.

phanisetpublicis. Capitulü. III
PygN foro autem ceterifq; locis prophanis publicifq; libea
- j4rior eftacindulgentior viteratio.fedcum magna vtiq;
ΕΑ, Λ'ζmorum moderatione.namdiuerfitas locorum licet dià
£$A&fuerfos ac grauestamen et bonos femper mores poftua
lat.Non igitur multum laudabiturfilongiorfit taciturnitas de*
fixiorq; meditatio.fi nemo falutetur:fi falutanti par falutatioa
nis officiumnonreddatur.Cenare quoq;inpropatulo quod®*
 De Educatione Libero9. Liber.VI.
nicifolebant löge averecüdiaerit alienum: jjidabantigoribus
factitatü effe certü fit.quos vt nö multú laudam? ita nec oino 1m
probam?:q húanioris fimpliciorifq; vitecaufa id agerent:nectâ
fumptuofas rudior illa etas dapes fibipararet.gbus vefci videna
tib? oibus erubefceret.Sedneq; modeftü effe videbit figs faltet.
nó ité figs cantet. quimos eftgallorü.cuiufmodi tradit.Q. Clau
dius jdrigarius gallü illú quéTitus maulius bellofuperatüvita
ffmul et torque:vfietiá fibi nomé inditü eft fpoliauit.cantabúdú
eni eú pugnâ inijffefcribit.Humanitati quoq; nô côueniet fi qfj
altius exclamet:ficöuicief: {iimodefti? excurrat.fifuftes aut lapi
des iaciat:qάinfanifolent.oimvero inhumaniffimiì iudicabit fi
obuios fibicedat qd facere folitùferût.L. Veratiü improbiffimu3
quendâ hoiem atq;imaniffimú:qui delectabat os optimi cuiufq;
man? fuepalma percutere.et quiafm legé.xij.tab.V. et.xx. affes
ob idexoluere tenebat:iubebat ftatim vbi quépiam depalmauea
rat eâpecuniánumerari aferuo qui fe cü crumena plena affium
fequebat.Hecatq3 hisfimiliaeuitabunt adolefcentes.quorú licet
impudétia ita apertafit vt íceptis vllis minime indigere videan
tur.nö inutile tamë fuerit eâ etatéque in offies lubrica et preceps
fertur errores vt ab his etiam fe contineret admonere.
QLDeverecundia habenda in rure. Capfm,IIII.
g-ry;T quoniam nö tam ciuiliajruftica quoq; negocia gere
g? [?] íre oportet.recte vti jqualiter rure agere debeamus via
} | 3j,
4
£dendì eft. eo maxime g, ruftice vite affuefactio mirum
jquédâgenerat amoré bene recteq3viuédi:voluptatü cö
temptú:vitiorü odiú: flagitiorü execrationé: quib? oim abunde
vrbiü fcatenttecta,funt eni minime male cogitantes qin eoftu
dio occupatifunt.vt tradit.M.Cato in libro quëfcripfit de re ru
ftica.quare veteres vtefteiufdéfentétia qiivirü bonú laudabant.
ita laudabant bonü agricolâ bonúq; colonü ampliffime laudari
exiftimabant gitalaudabant.Neq;quicj ait Auguftin? effe ino
centius huic operi vacantib? aut plenius magna confideratione
prouidentib?. Affert quoq3tâ magnâ delectationé, vt qá idem te
ftatur videam? cütanta voluptate animi agricolare quofdam:vt
eis magna pena fit inde ad aliud auocari.Quare et Cicero oim re2
rum ex qbus aliqd acquirit nihil agricultura meli9 effe dicit.nihil
vberius;nihil dulci°:nihil fanctius:nihil hoie libero dignius.Eft.
— Deverecundiahabéda inrure. Fo.LXXII.
deniq3agreftis vita totafobriaetfancta: tota amenaet iocunda.
totaq3inftar primeetatis aureefub quaetiâ tunc fimul primú coe
licepta eft.nävt ingtVarro et antejvrbes effent ruracolebant:
dantehecdiuina natura.illas aütedificante arte humana. Indeq;
etiâexiftimatü eft agricolas folos reliquias effe exftirpe Saturni
|
regis.quare et antigoré et melioréfimul culturâ agriceter{effe pu
tauerüt:atq3 ideo terrâeandé appellatáeffe matrëet cereré: g qui
eâ colerent piâ et vtilévitâ agere credebât.necfineröne maiores
nfos in agris habitátes fümo femper rufticationé amore coluiffe
quos necnifi arceffitos quü de reb? publicis cöfultandüeffet in fe
natúveniffe fcribit Cicero.vfi etiã quorü euocádi eos officiü erat
viatores appellabanf.Quotpeignariois luxus oimq; deliciaru3
frugiadmodú extiterüt:etgraues firmiores quoq3valitudie atq;
adoííe magnú egregiüq; opus virtutis aptiores.exercentes fiqdé
feaffiduis venationib?:oíq;opere agreftijjualebant virib? adcöe
ferendafq; vbi opus fuiffetcühoftib? manus jmaxieidoneierât.
näexagricofvtingt.M.Cato et viri fortiffimiet milites ftrenuif
fimigignunt.quarevt dicit Varro nö fine caufaveteres Romani
exvrbein agros ciuesfuos redigebât.§ et ipace a ruftic! alebant.
et1 bello ab ijs tuebant:alebant aút adeovt largiores löge fruges
fecüdiorefq; campos habuerintcüvicinis vrbi hoftib? inferrüó
tidie ruerét.quâpoftjppagat! finib?fubactifq; finitimis populis
diuturnaeos quies altaq5paxalere: fiftinufq3 pinde mos vtilifq;
prima vitadifplicere cepit.relictis eni oës ligonibus et aratris pe
tiuerít mentapponentes agris vrbes.fegetibufq; et vineis circos
actheatra.facti fpectatores inaniüet turpiffimo8 ludorü: pfumë
tefq;itadies ludovel föno : noctefq; oiifanalibidine.quo£ igna
uam et focordévitâ pfecutaeft etiã poftea oís mala valitudo. nã
propter exfatiatas immoderati? voluptates refoluunt corpora
iuuenü,intépeftiuaq3fenectute deficiunt.Cühec igit omnium fu
fceptione digna effevideant:acjmaxie adolefcentiüadás magis
at ptiet durfaffuefieri laborib?:vt domita adolefcëtia pculcatifq; -:
i
blädis ei?etatflibidib*viripoftea euadätguiores& moderatiores
qtitelligés Lycurg?cúlacedemonijs leges ferret itdixit fo* pue
r{puberib?.fäxitq;vt rureagerét gvitâ fobrie pceq3pfumerét: vt
dormirét fineftrato:vefcerét fine pulfito.demü 1 vrbé reuerterét
vbilabori ita affuefacti viriles ad annos pueniffent. At pter mo*
deftioréfintegrioréq;vitâ jexruris habitationeacqrif.Eft&ali*
 De EducationeLiberorü. Liber.VI.
magn? acfingularis ei* fru&*.g, vt ait.M.Cato maximeindepi?
queft? Iftabiliffimufq;cöfequitur minimeq;inuidiofus:quücötra
mercaturefit periculofus &calamitofus.Quüigit res ruftica ofíi
careat crimine:viteq; quodãmodo nfe moderatrixac magiftrafit
et addurãdalcóferuádaq3patrimoniaplus ceteris valeat::iure me
rito nemini videteffe negligenda:quägfufceperit illudin primis
curabitqâ Cato etiã pcipit:vtvicin? bon? fit:familiâne finatpec
care:ficeü libêter vicinitas videbit:facili?fuavédet:operas facili?
locabit:operarios facili*códucet:fiedificabit operis iumétifq3ma
xime adiuuabit.Item vt difciplinabonavtat:ferie fuétur: alieno
malo abftineat:fuaferuet diligenter:litib? familiafupfedeat:fi gs
quiddeliqrit;p noxa bono modo vindicet:familiemalene fit:ne
algeat:neefuriat: pbfificio gfam referat:vtalijs reéte facere libea
at:rationécüvillico crebro cöputet:prim?cubitu furgat: poftrea
mus cubitíieat:prius villávideat:claufavti fiet:et vti fuo quifq;
loco cubet:et vti iuméta pabulü habeant:boues maxima diligen
tia curatos habeat:bubulcis obfequat:parú quo libéti? boues cu
rent:aratraIvomerefq3faciat vti bonos habeat:pecori et bob?dia
géter fubfternat:vngulecurétur:fcabiépecoriet iumétis caueat:
opera offiia maturecóficiátur:náres fic eft:fi vnãferofeceris oia
opera fero facies.Hecqrettulim? Catonis precepta obferuabunt
fednecilludeiufdëcótemnet Agrüpeffime mulctari cui? dfis gd
in eo faciendü fit nö docet fed auditvillicü: quare fapiëtem patré
familias oportet affiduüruri colédo fejjbere:ne gdeorü q agéda
fint ignoret.näffentia dfii löge plus vtilitatis cöfert j quâtauis
villicicuraetdiligétia.Neceffariüigiterit habere domumvbinö
magnificefed;p lociratióecömode habitari poffit.In quo eftetiâ
aduertëdü qddicit Cato vtprima adolefcëtia paterfamilias agrú
cóferereftudeat:nö auté cogiteticötraq; edificare diu cogitet: fed
vbietas accefferit:adannos.xxxvj.tuncedificet.Cena auté ita in2
ftruetur:vt nö fplédid? nimis fit apparatus:nec neglectus etiáni
mis:ne inde ambitio:hincauaricia reprehédat:vt qd Horati? de
fe dicit.Cenabreuis iuuetet;ppe riuü fomnus in herba.Veftium
quoq3erit ratio vt nönitidior fitcult?:nec item fordidior. oritur
eni magn? ex his cótempt? vbi negligétius curátur. Quum vero
operarufticaceffabunt legédi cöfuetudo erit admodú pmédâda.
neq;planeeftvll? iocüdior cömodiorq;lfatisjruris loc?. qqíía
tumultuätis pftrepétifq;vulgifrejntia ineptiffimaq3ac ftultiffia
 DeVerecüdiafcάmcófidera.tpm, Fo.LXXIII.
ma cóuerfatione fegat? fit,ftudia ideo etiã nimirü reddit perfeue
râtiora:igenia quoq; pröptioraaceleuatiora.qüfnö latuiffe maio
res nfos Éclare docet Cicero:qmftarureegregiepfcripfit. Flacc?
autemjmaxime quévitârufticävrbanefempjpofuiffe ex hijs q
fcribitpfpicue itelligerelicet.Venandi etiâ ftudiüplurimú cómé
dabit.qάrobuftiores faciat hoies&exercitatiores.qtlycurc?nöfi
neröne lacedemonijs adolefcentib* intceteralegü fuarü iftituta
5cepit.nofq3 id admodü probam? firelaxâdiaimicaufa fufcipiat
cui et pfimos antiquo92ac quidãguiffimos indulfiffecertüeft.vt
pote. M. Anthoniü. Alexãdrü feuerü.Tacitü. Xenophötéetiã q
et de venatione fpáliter fcripfit.Aucupia quoq; nô erüt íprobata
fed eagdem q per plagas & rhetiaexercent.nâ qperaues rapaces
magnefunt argumétaleuitatis.necgrauib?vllisvnjviris placu ,
iffetradunt.maiore etiãfaftidio et dáno incurãdis alédifq; auib?
3jrecreationeetlucroeos qillis delectant afficiüt.Pifcationis aüt
vf*& modeftioreftietplurimüetiâ affert oblectatöis:qué necafp
natifuerütjplures magniviri,fedícipue Auguft? ac.M.Antho
ni? qob laxandü animüpifcarifepi* hamo foliti ferunf. Deniq;
Saluator nofter vt nihil cömemorem? mai?.etpifcationis inftru
ctos comites fibidelegiffe.et illinö fineei?affenfu freqnti* ipivt
pote honefto,pbatoq3exercitio vacaffe memorantur.
Deverecundiahabendafcömvanam confideratioz
nemtemporum. Capfm.V.
gRoderüthecadmodú nobis loco3- obferuationes fed
§)\jlöge magis etiáfitéporüfimulrönë adhibuerimus:ná
%fierijtvtmftaq factu funt honeftiffima ac laudatiffia
- ma. ppëneglectäpditioné tépo$t parü honeftaparüq;
laude dignaeffe iudicèt.In quo pulchre illd dictü Archefilai legi
mus.gcüinter pocula a quodärogaret: vt qddäqdei Appofuerat
fpecufatiöefüma indigés explicaret:abnuês rfidit.id in Émis phi
lofophie ppriüeé:cuiufq3re1tps fcire.eteni vt verbicaufa refera2
m?.aliudveftiméto£ gen? poftuláthibernatpa atq3aliudeftiua.
gb? nö obferuatis ridicul? fiat qfq;ac defpect?:qâ plerifq3germaa
no9eptingit.gfubmaioreeftatis ardorevtuntveftib? pelliceis fo
1eifq;ligneis.Idéáq3dicédú eftcútpafuntvelferena/velpluuioa
fa.nädiuerfeeo33ditioninöeadëoueniütiduméta, Cuiufmodi
penulas qígen?veftimêtifempitineris aut pluuiecâ j: vfu habe
 De Educatione liberorü, Liber.VI.
batur:n61icebat quéjintravrbêinduere.licet Alexáderfeuer?fe
nib?frigoris caufa acmatronis initinereeisvtipmiferit. Nô ità
decet cú nimio vel imbre foluit:velfoleardet terra: recreãdiaimi
caufaextra domefticâ domüdeambulatüire.qâ afas eftcóméda2
tiffimü a Pythagoraq3jcipuelaudatü.a Catone quoq; pro more
ei? poftcenäfemp factitatü.Preter hec dieiet noctf magnü eftha
bëdüdifcrimé,vt q fubdiefieridebét nö in noctéreijciam?:etecö
tra.Qáfpectaculo* jmaxime nocturno% mos nötam indecésj
fufpect?é.Quare fapiët Auguft?iuuenesvtriufq;fex? phibuit vi
lü nocturnùfpectacfmfreqntareinificü alijmaiore natu ppiquo
rü.Deteftád* ptravidet.Ver?lytius Antoninus.gidqtitdiuple
riq;alij faciüt:baccharinoctefolit?fertp tabernas vinarias aclua
panaria:obtect? caputcucullo vulgari viatorio.In quo etiâ Aua
guftin? düdetpe barbarico loqtur grauiter rephédit ciues Ippo
niéfes: nótáhoneftatf jet religionis cä:qimagines idolog-pno
ctem ludétes qâ nocturnùvocabât libentiffime fpectarât. Sumé
di quoq; cibüjfixis cömunibufq3 horis pfuetudo laudádaé,non
afilucéqâ Galbatpehiberno folebat. nec quocûq; idifferenttpe
vti Augufto et Claudio Neronimorf fuit. Nec qd Cefarcii Cleo
patratradit fepi? feciffe:eritcóuiuiü infeqntëvfq;lucëptrahédâ
Dormiendi quoq3 idonea et propria debebút effetpa:ne nox vi.
gilie dies fomno impendatur:neiím etiäclaudiüneronem imite
mur qui ante mediâ nocté plerúq;vigilabat:ita vti iure dicendo
poftea nonnüj obdormifceret:vixq3ab aduocatis de iduftriavo
cem augétibus excitaretur.Non Vefpafianügi principatu ma
turius fpacnocruvigilare cöfueuerat.Non.C.Caliguläquinon
plufjtrib? nocturnis horis quiefcebat:reliquaq; parte noctis te
dioaffectus:núcchororefidens:núcp longiffimas porticus vag?
inuocare repetës fepius atq3expectare lucé folit? erat. Deniq;et
dieb? ob honoré deiitdicti deferédúerit:vt qb?pcioresvilioréfq;
cibifumi iubebút: itavtiuffüfuerit obferuet, qάn6xpiani n6f;
&gétiles ifup factitaft.adeovtdidiüIulianü,Romaníìipatorélé
gam? fepeëtnlfaexiftétereligiöe olerib? legumibufq3atétü:fine
carnib? cenaffe,qtnötäciuile é&modeftie pueniës:jboneat có
fertvalitudini,nácibo8 abftinétiavim h3admirabilëîcóferuãda
1columitate corpoy.QdcojfcéspbeVefpafian* g.pfprima femp
valitudievf?fuit inediâ vnius dieip fingfos méfes intponebat.
Aurelian?vero cíegrotaretnlfo aduocatomedicofeijmiedia[&.
 De habendarationetemporis, Fo.LXXIIII,
cipue curabat.Qzto aîtcultu gétiles étiíi facrosacnefaftos dies
aboi prf?opeceffâtes cuftodierit:fatf notüfatifq3oib? manifeftú
eft: js falté nos q xpm fobrietat{3tinétieq; itroductorëcolim?ne
religione eisinferiores effe videamur imitariftudebimus.
De habenda ratiöe téporis.Etvt nöfruftra illud
&finevllo bono opere lab1finamus.Capitulü.VI.
3Ecfunt qadolefcétib? obferuâda fümo cüftudio tradia
Wdim?:gb?üpactoverecúdiárite colere debeätfatf admo
84 Xinitos fatifq; iftructos effe arbitramur.qfiea j nos cura
v$/* cunctadigeffim? âplexifuerit:nömodicapfecto cöpo2
fitis bfimorib?eog. ppofitafpes évberior! laudiscumulatiorifq;
fucceff?.Veg. qffi tpis rönë habédâ effe vltimo hoc loco tractauie
mus:illudét qåreliquüëfednlfo negligédümöcetis pceptis ada
iúgim?.näcüfuisqueqstpib? fufcipiédadiftribuédaq3fint: atipi?
3jmaxietpis qá rapidi iftar flumis agit fpális ac pcipua habédaé
cura;ne pignauiâ et focordiâ finam? 1lldpfumiturpit:atq3difpdi: .
vtvalidailliacpotétimanu frenüinijciam?.ipetü e1?3tinétes.vo
racitatéq;refimétes:ánihilë mag{lubricü:magÍ fugax: qäcüeuo
lauit reuocari.cüdepijtiftaurari nlfovnjmö ßt. jfenfimacp mo
métaptinue labéte:mors jfifatelliteádávtitadcapiéda oiaatq;
pfumëda.gcquidnãq;vel logmur vel agim?fentiétib%t nihilno
bis ftativtinföniügddäeuanefcit;ita tanjblád?gdä&callid»ifi
diator:neq;aduertétes neq;fdulcijirretimur illi9decipula aduer
tere volétes:nlfa modeftia:nlfo ftrepitu.nlfo trore celerrime nos
pficit,feftinatei(vtpoetaingt)decurrévelox.Flofcul?auguftemi
fereq;breuiffimavite Portioidúbibim? düferta vnguéta puellas
Pofcim?obrepitnó ítellecta fenect?.At ita paulatim nfa quãtam
anxijcolim?vita Éuamur:que quo magis augerividet eo3 magis
decrefcitatq3minuit.nam pueritia acreliquü oiïeetatis quod pre
teritüeft:nullo penit?fenfu nfo pcipim?.nihil iänifimors é & mf
täei?pté méoria etiã qvnica labéti tpiobftat mime teneam?. qá
aüt reftat necaligdvtiq3ë:ganödü ad id puëim?,aut fi gddicëdü
è:nihil dici pofitnifìdilatio aut trâfcurf?gdáqué mortf expectaz
m?:153üq; qtedim? aut figdeiufmodifit qd delectet nihileëmái
feftüê.intmoriéteftati ipa qid voluptate efficim?:fednechocip
fum qitmö dictam?:qit mö fogmur aIigdá:cü dicto citi?jjterierit
effluitq;hoc item quo interim fpiram? tépus Paulat; deperit
1j
 De Educatíone Liberorü. Liber.VI
Necergo qcütëporevnaelabütur occupat mors ftatim atq;iter2
cipit:cui occurrere debebit qfanioremëte altioreq; predit? fuerit
fapiëtia.qtnecdifficilecuijerit qvirtutétotis virib? amplectens
laborihaudvllipepercerit: qvitiaexhorrens voluptates virtutú
oimeneruatrices/extirpatricefq3peffundedit,fola gppe eft jftabi
lis atq; eterna pfeuerans tpis velocitatë cöpefcere virt?pöt. nam
vbibene cöfulédo1beneq3agédovitacöterit:nödeperirevllo mo
do eadicëdaeft q fanctiffimosifolidiffimofq;benegeftarü rege fua
rüfruct? reliquit.Quiigifpreclarüaligdagit:dü hocipfum quod
jclare fitjftat diuti?icrefcitq;acelucet magis.recte huic tépus fa
mulari videt qά;p arbitrio cötinet: phibetq;träffluere:ita illudto
tú fibi védicat:quifefibibene operâdo vtiq;védicareceperit. Eft
enihociter vitiü virtutéqjdifcrimen:q illud quüblandüfitacila
lecebrofum:cúbládicijs fubito fuis illecebrifq3 depereat.hecvero
cü dura et laboriofa firmitatétfi habeat folidam ac fempiternam.
Quare inftandüeft femp egregio alicuifacinori:qäcü dierú hora
rüq; cötinue mométa ptranfeäticöfiftat iugiter nobifcüatq3pera
noétet.cui? dulci femp recordatiöe obleétemur:laude augeamur:
opere adiuuemur:qάnullus eripere cafus:nulla queat rerum mu
tatio:qâ null? domare ruétis téporis curfus.nulla obfcurarepof.
fit obliuio.Q};maxime aütlfarumftudiafunttoto aío excolenda
Nã cetera reputâdi ea cuiq; quotidie inania videri fcribit.Plini?:
quo% ftrepitüinanëq; difcurfu3et mftos ieptos labores pfuadës
relinqdebere.ftudijfq;velocio tradi:fati? éingtvt Attili? nf eru
ditiffime fimul et facetiffime dicebat ociofum effe quafi nihil age
re:recte id nihil exiftimans qitcfimodeftiaagif.etcüactum fuerit
elabif.Excoléda iure merito igit erunt toto aio littera% ftudia. g
bus et fingularis qdam ante oiaac prepotés vis eft ad gpaganda
cöferuádaI1lluftrandaq; hüanevite bfifacta.nâ quicgd iam retro
oibus fcfis actü eft littera* bfificio fcim? atq; intelligim*: nihilê
täremotúvel loco% interuallis/vel annog. circulis] qd nö littere
fignificét declarét:ac tanjjfentib°nobis agant palãofidât.Neq;
de artib? loqmur quib? adfalutëcüaietú corporis vtimur.de ijs
ení q geftafunt fermo tantüa nobis habet.que vel poeta9*vel hy
ftorico% fcipue diligentia pofteritati religt.quo9 elaboratio et
ftudiü tantüvaluit/vt mftorünoia pariter et facta ita domeftica:
ita vfu trita habeamus acfivita qua iam excefferút nobifcü fruea
'rentur,nägrecorüetbarbarorüjpulchrüefttam multaetprecla
 Dehabendaratione temporis.
ra nobis familiariffimafacta effe.De Romanis nihildicimn?gbus
haudeftquicjin ore freqnt1?.gsefteorü quinücviuüt aut ducü
aut regünotior nobis acnoiatiorjScipiöes & Fabij:jCefaraut
reliquigprifcis tpibus fúmacülaude claruerüt.Quidporro eorü
noméetgfam adnfavfq; hectpapduxit nifieruditorü hoim illa
ftria moniméta:quo% ftudiofactüeftvttantüqâ exactü iam eft
- tpis ante oculos nfos düqtüc geftafüt legétescernim? habeam?
tís illuditaq3qâ labore fuo doctiffimi adnos fcriptores trâfmife
rüt:totü noftrum eft,totú illudtpog. caufacófecutifum?;totülu
crifecim?.Qzvero multeregü et ppforüres geftefuerüt qqíí fcri
ptorib? aquib? illuftrarentcaruerütfepultafunt penit? eternifq;
intenebr{iacét:quorütjsvereeuanuiffevereq;deperijffeputádú
eft.Planeifios quoq3quitämulta eruditeet elegâter litteris máa
darütnönemanifefti? euidëtiufq3intuerilicet totú id tpis qáviz
uentes träfegerút nobis tanjfempiternevitemonimétú quoddâ
religffe.Nâ fiheroü jlegim?igentiafactaadmiramur, nö certio
remeorüfidéphiberepoffum?:jetafcriptore cui? nö eft contéa
néda auctoritas nos quoq3fufcepim?:at fcriptorü iporü ingenia
dicëdiq;eorüvim&fupellectilënö1certa mutuataue aliüde fide
fedpfitiac certioreetiäjfiviuacüeis voce loqremur agnofcim?:
ijifq; ppevtaiunt manib?tangim?et palpam?.quo ergo ßfentia
orafuntnobis eo% ftudiaeo ettjs qt illis vigilädis impëderütj
fenti? etiã effe putabim?.atq;itabiffenos illos quib?eneidaVirgi
1ius edidit ad nos trâfmiffos noftrofq;ános effe moriturofq; nú
jdicemus.Nec minus Ciceronis accuiufuis docti viri dies oés
atq;horas quib? affidue cóponédis opibus fuis vacarüt exiftima
bimus durare viuereq;in illis nos:vnde tamfalubria vite docua
mentafufcepimus.hocitem quo et nos interea detemporefcribi
mus:quo de morib? preceptatradim?minime tépus elabitur:fed
manet ftabilemanebitq3retinente illud quafivnco quodam eluz
cubrationis noftre.Sufcipiantigitur adolefcentes leto animoftu
dialitterarü.intédanteis ardentiffimeque tantaoibus jta modo
diximus pollicétur. quib? non modo iacturâtëporis quaetnula
1am maioréeffe Zenoftoicus dixiteuitabüt,fedquoinfuper moz
do modeftegrauiter fancteq; viuere: patriam et parentes colere:
deüvenerari:voluptates defpicere:flagitia deteftari debeant plez
neperfecteqsinftrüctieuadefit. intelligentq; veriffimüeffe quod
Ariftotelemferuntvbicunq;moraretur folitü amicis É difcipue
- - - - * - 11j
 De Educatione liberorü. Liber.VI.
fis iugiter dicere:itafcgaimadifciplinis liberalib?lumen accipere
quéadmodú afpe&iìacötinentiaere.Nöinfuper defidia/ turpiq;
ociotorpebút:neq3 inftarbeluarü vitâvacuâtinanem: nulliq;ina
tentam bono operiducët.Pretereaiocúditatem fummäexeiside
1eétationéq;percipiét:tam pulchraeft&amenavarioríicafuíìité2
porfiigentiùq3lacrerügeftarüqineis habetcognitio.tam efficax
adbene/fanéteq3viuédum earúinftitutio:ex quib° etiäad cöfula
tandü grauiores/atq;addeliberädüt;puidendúq;res arduas prua
dátioreserüt.Sed& magnâ ab innumerabilib? quib? humanavi
ta plena eft moleftijs leuationéfrecreationéq;inueniét:dumalijs
fuauiorib? ftudijs occupatirecordatione earüliberabátur.Prefia
diüautënö modicú cófequétur in aduerfa quacüq; fortuna:quin
et opibusIoibufq3fortune bonis adiuuabütur;ppter fingularem
quâ addüt illepoffefforib? fuis eftimationé atq3 dignitaté. Ornaa
bütur deniq;etadquicquiddicturi/fa&uriq3erütexculti jmaxia
me gratiq;pinde ofiib? reddétur.Nam vtfuitfentétia Diogenis
nöaliter difciplineiuuenib?iac fapiétiafeniorib?:folaciüpauperi
bus:diuitiediuitib? ornamento cedere vidétur.Itaergo agátado .
lefcentes:dücaletfanguis:düflorent anni:düviget etas.cófulât
futuro tëpori:preparét fibi honeftaocia:incübant litteris:colant
ftudia:percipiát difciplinas: q&adolefcentiâ dele&abunt:et fene
ctuté cófolabütur:et oém deniqsetatéletamJiocüdamibeatáq; ef
ficient:accingätfeiterü monemus dulci litterarü labori:netemea
relabitépus finant:qtvnicúinvitanoftrüdicerepoffum*. Expá
dantidparceetcaftigate:vt qåTheophraftus femp in orehabere
folebatifumptü preciofiffimú tempus effe:ipfi quoq3animo fixü
perpetuo tenentes obferuent.Amen. Amen.*. .*.* .*. '

QLMapheiVegij De Educatione Li
berorüLiberSextus feliciter finit,
 Prologus In Dialogum Maphei Vegij.
$æ-<*Apheus Vegius Euftachiofratri Saluté.Dum repeteré
ìuup aio Euftachifra£idqtfepi* foleo: tâ puerfos in oi
ortaliüftatu/corruptofq3 viuendi mores:attenderéq;
23nihil nö plenú fraudis&iprobitatis/aggreffus fünoui
-'. Ęgei( vtputo)nö iniucüdäingenij lucubrationé:q&fi prio
c5fpe&u admirationêtibi fortefit allatura:g- gcödédis poemati
b? ftudia mea haóten? ipëderim:liberâ nûcprimüifolutâq; diétio
né ample&ar:quú
p q. aiaduerteris tfidiligéti?
g. rei de ä
q. fcribendü fuit
inuentionë nö modo nö admiraberis:fedvltro etiãçjlecüq;eftqá
egim?/approbabis.Näneciprimis abpoete officio difceffim?: qá
p fefefatisfcriptio ipfa atq3apte manifeftat:nec licet poema edide
rim?Ipotuim? facile dyalogo opus ptextü (qάρfertim neq; tragi
cü/neq;fatis comicüeft)adftrutiorib? muneris explicare.Qz fi ga
bufdãfortaffevidebitofonfa mordacior jvel ego foleä:vel deli
catamulto¥ ingeniapatiátur:rogatos eos velivtrönëaniminíi
ejnimius fufcipiétes exiftimét nötämeoím hoím jhumanorú
oi3ftatuüvitâ coarguifTeiputátq; nô ita dánaffe me mortales fuo
rüfcelerüjvt nö alijs tfiexfingulis eorü ftatib?credam bone fru
gisiboneq3mëtis fempextitiffe.Hos ego(figfint téporib? nfis)
nó dubito poftãtia virtutis fue;libello meo effecögratulaturos.
Reliquos vero (gcöfciêtiafiagttioy fuo$ a&ti diéta oim pariter
etfcripta infeiacipfpicätur) video et accufaturos fufceptü laboré
nfm:etvtadrifum funtfacilesietiáaliqiiirrifuros.Sed age:accu2
fentatq3irrideätvtlibet.ás certeminoris pédo jfloccosiduméa
timeiTe aút germanechariffime(cui? egregiávirtutéletcüvirtu
tepiunétúmirülfage amoré acftudiüintelligo)pfuafi mihi nópo
ftremùforeigfcriptificulenfecögratulatüires.qué qííita pfuafii
dignüetiã duxiinfupcureâ debitâ qfiquodäiure dedicaré. Veria
taté igi£ nofträtibivulneratâ atq;cruentatâ(vti defcripfim?)mit :
tortâjidoneo hofpiti:tuipam et amicei&húaniter fufcipito:traa
άatoq*nöfec?acalter Philalithes.Proficifcit figdé eaadteplibé
ter.Näquüfcifcitáti illi multü mores tuosritegritatéq;vite 5mé
daffem:exiliuitftatim gaudio:& β defiderio(átevifendi correpta
eft)ocius euolauit.Ornât alijgermanos fuos auro & gémis:pcia
ofaq;fupellectile.egotebonis difciplinis:claris morib?:rectifq;vi
uédiexëplis fempórnateftudui:qt&itidé facio 1 pfitia.Sed quí
fluxa illa& momêtaneai hecver6ftabilia atq;etnafint: quátú ai
tera alterisjftät:gignoratinö defipit ille(iudicio mee? infanit.
- - - - - - 111]
 MapheiVegijdyalogus
MpheiVegijpatriaLaudéfis Dyalogus veritaa
£ et ÉÉÉ. adEuftachíüfratrem Incipit felie
citer, ' QILPhilalithes.
Venäestumortaliú quepervaftahec mötium
ù4inacceffaq3alijs vagaris loca?ALITHIA.Para
Yce memortalé appellare: que diuino magis ex

¢jLALITHES.Quenäergo tu celeftium es? Dic

3>S=as_<'mihi.ALITHIA. Etfimille iterú mihi ingrua
anttormétanunjtfimeüfubticebo nomen. PHILALITHES.
Quid tormenta narras? Aut quid eft quod ppter me extimefcas
qui ledere neq;fciui quempiamvnj:neq3plane volui. Effareiage
nomentuü.ALITHIA. Alithiâ graij:veritaté me latini vocant.
PHILALITHES.Tu neveritas filiatéporis? ALITHIA.Illa
ifiafü:fedaliotfiexparente orta.PHILALITHES.Audiueram
equidé quofdäcredentes teextpe genitâ.ALITHIA.Audire po
tuifti facile: fuerüt enicerto qui ita crediderüt,neq;inepta fuit eo
rü ratio credendi.Näcüfub aperto femper aere dega3: neq; tegar
vnjlatebrifq;vnjvllis obcludar.fitegitamë aut obcludi pvim
fortecötingat:tantafum harü(quascernis) alarü pernicitate: tá
taq3corpis agilitate et aptitudine:vtnecubilatere: anulloq;diua
tius celaripoffim. jproinde et nudafum femp(vtvides)&nullo
vngamictu cötecta.Quaductiilliröne(qverifatis fimilis effe vi
detur)putauerütmeeopatre generatâ:goía(gtücunq; occultiffie
me agant.)detegit aliquádo acmanifeftat; Verüvt(ídubitatüpa
£. k, renté meum intelligas:)audiftinvnjmagnú olimpirectoré exce
palle*
jsv vc
^t
*

rebrogenuiffefapientiâillâ quam vocät Pallada?Hec mihi foror

-

ille mihiparés:editafumego eodépartu:eodéfemine:tantaq;eft

dua£ foro% inter nos volédiacfentiédi paritas:täta vultus facia
eiq3fimilitudo vt vtrãvideris:dicas in nobis nihil preter nomia
nü appellationé differre.PHILALITHES.O fauftü hunc mihi
diem melioreq; lapillo numerandú.quotandévidere te mihicon
tigit.cui? vidédi incredibili iã diu defiderio flagrabá: ppeq;tabea
fcebam. Per js te nö qfiui vrbes? Per quos non vicos et oppida?
Quibus nó anxius errauifiluis dütequerito.quibus nömötib??
 AdEuftachiumfratrem. Ro.LXXV.
quibus nö inniijs etvaftis locis:vt (quätevnam animol méteqs
gerebam)intuerifalté aliquâdopoffem.Oletum me hodieet per
beatum qui quânon inueniquefitamtotiés reperire tandé infpe2
ratus cafus dedit.Sedtudic.Agnofcis ne me? ALITHIA. Haud
agnofco te.PHILALITHES.Tuü ne philalithen quo non eft
amantiortui, ALITHIA.Tune philalithes meus ? PHILALI2
THEs.Philalithes.ALITHIA.Qzperoptatúte offers mihi quâ
te nö minore videndidefiderio quefiuivbiq3gétium.Quotiesina
uocauinomentuüatq3inclamaui? Putauerâ te ciuitates incolere
frequétem effeinter cöuentus hoîm:fperaueram tibi magnü effei
accelebre nomen in populis:fed quib? nuncteerrantem video in
afperis atq3 defertis locis:fquallore obfitum:horridulüvefte: for
didulü/pallidulum/incöptumfoliuagum/incognitüIdefpectum
Quidmirü finufjtibi(düvbiq;te vocarem)exaudiebar.Oletam
me non minus hodieIetperbeatácui(vocatüte antea toties: poft
longa tandé mala mea) inopinat?hic dies atq; locus obtulit.Sed
cur(ediffere mihi)tamincultus es&vefte laceritam fquallidus et
abieétus.cur hec habitas qprehorrore fere etiam loca refugerét?
PHILALITHES.Edifferam tibi vt libet.Sed imprimis(quâdo
quidem miferabilior tuaconditio videtur) expone mihi cur tan2
tis confecta vulneribus:tantoq3 fis cruore confperfal atq; fedaz
ta:cuius olim tameximiam effe formam acceperam/atq; libera2
lem:cuius ex orecandidiorem fole etiam fplendorem fcintillare
predicabant:cuius frons neq; hilarior 1 neq; triftior.cuius afpe2
&us/neq;deie&us humili?Ineq3perfufus licentiusi neq; eueétus
altius:fed reuerenda quadam et formidabiliquafi maieftatecona
ditus ferebatur.Vbi nuncdecor ille longeletus/longeq; charites
etiam ipfas exfuperans?Vbi nunctâtailla forme dignitas: fimuæ
lachris etiã ofiibus emendatior?Vbi venuftas oris et elegantia:
vbicapillorü rutilatio:candorcorporis:honor oculorum etgraa
tia?Cur immutata nunc offiia:deformata:cófpurcata: coinquina
ta?Quinâ (dicmihi)itate cöfoderunt vndiq;:confoffamq;itacru
deliter affecerunt:vt nullâ videam fine vulnere:fineq3cruoreIvel
minimamcorporis partem. ALITHIA. Longum factura effem
fermonemfimalorum meorüferiem oém explicarevellem.qdad
auétores tamen pertinet:poffumeos breuiverbofignificare:mor
tales fc3a quibus tam dirum in modumvulnerata atq;cruentata
fum.PHIíALITHES.Mortales ergo tantorum tibi malorum
 MapheivegijDialog?veritatis&philalithis.
au&ores.Mortales quafidiuinabá.Nam eorü improbitas fatis
mihifuperq3manifeftaeft:quos etiam preinfinitafcelerum fuo2
rum turba ita fumafpernatusfitadedignatus vt non modo a do
mefticaeorumcöfuetudine:fedetabafpectu infuper me prorfus
abftulerim.fatius ducës mihiexiftimanfq; dulci? in his vaftisfo
litudinib?vitâ agere:cú hacviliactrita vefte: cútuguriolo vel mi
nimo quoventos arceá:caperetenues cibos: lymphas habere in
delicijs:jfummacfìoim diuitiarüatq;dignitatüaffluentia:verfa
re inter totportentaflagiciorü quib? adfummüvfq; oia referta
funt mortaliü tecta.Que quü neq; oculis cófpicere:neq3cogitatia
one propefuftinere poffim.idfactüeft(cui? caufam a me qrebas)
vtiam incult?:etfquallid?elegerim hec horrëtia magis loca inha
bitare.Sed tu(oro)enarra mihiatq* aprincipio repete caufas ma
lorü tuorú:quas vti magnacü attétione:ita graui nó fine dolore
auditurus fum.ALITHIA. Accepiftinevnjvllas celeftis virgiæ
nes ab optimo maxioq3parëte ad mortales demiffas fuiffe? PHI
LALITHES.Hocce cupio itelligere.ALITHIA. Demiffaiápri
dem Cöcordia.demiffa Pax.demiffaIuftitia. et ité Pudicitia.de2
miffeinumerabiles alie: eximia fpecie:cádétiq*pudore virgines,
Defpecte vero a mortalib?oës:ludificate:profugate:et ptotü ora
bem turpiter exagitate: ac demü(vnde deuenerät)regreffefunt.
Demifit mepoftremo amantiffim? mortaliu3parés meus: ratus
(;ppter maiorem quäpfero vult? meireuerétiam et dignitaté)nô
tam grauis modo:neciniurias excepturáfed honoriifup magno
acvenerationi apud illos futurã.etfi gderat qά;ppter me aio an
geret:id vnú erat excellentia formeIcorpifq; nuditasique eü coge
batobfcenas atq;impuras aliquo8e(fi quas offendiffé)manus ve
reri.Quávero longe cogitationé euétus fefellit jlöge alia crude
litatis magis jobfcenitatis facinora extimefcëda erät:qtot ac tá
ta quidé fuftinui.vt(cú audieris)preimanitate vix illa tibi credia
bilia videant.PHILALITHES.Nifallor equidé intelligerevia
deorfîcipuos interceteros mortales tätifceler( reos.ALITHIA.
Quos? PHILALITHES.Circulatores et vanos quofdá noua2
rum artiü oftentatores : quivelfucatis herba9. concinationib?:
velfictarum imaginumgefticulationibus illudunt.maxime rua
dipopello quibus nihil eftveritate alienum magis atq3 incognia
tü. ALITHIA. Parável nihil habeo quo iftos accufem. nam
ludunt magis jledunt eorúartes, PHILALITHES. Mimi era
 AdEuftachiumfratrem.
goteleferunt&hyftriones:qui(quos volunt) hoim geftus etvo
ces ißi effingere et ementiripoffunt? ALITHIA. Et hi minusj
fuperiores.Nâ offendütneminëvng: delectant auté quéq;iocis
et falib? fuis.PHILALITHES. Atcredo manus tibi intulerüt
qui impofturam faciuntconantes vim nature inferre:düignobie
1iores metallorum materias in preciofiores vertereatq3 adultera
revanis artibus fuis contédunt.vt vel ditefcât magis velque nö
profuntfupfticiofo quodá ftudio magis inueftigét. ALITHIA
Deplorandafuntaliüde grauius vulnera mea:jjet nonnihil fa
teor meleferint hi impoftores fed puniuntur fatis ftultitiafua:
nam delufitandem impofitiq3fuis per femet impofitionib? redi
gifolât adfummäcalamitaté.PHILALITHES. Leferunt tene
forfitä arufpices et aftrologiceteriq3qui diuinationéaliquâprofi
tent:quivarios vitemortifq3euétus prenüciâtes:tücfallunt ma
ximecü certius veriufq3véturumaligdfe intellexiffearbitrantur
ALITHIA.Neq;horü vllâinmeiniuriáqueror. Ná quo abfcó
ditam magis futurarü rerürationéaperire atq; notam poffintefa
ficereielaborantplurimüet infudát:quifimin? quodconati funt
exequunf.adfcribendúidmagis debiliorib?ingenijneruis acviri
16us jprauitativlliet malignitati.PHILALITHES. At cogor
etiã de philofophis malefufpicarigcü abftrufa queq; naturefcru
tari:morüq;rationes fundarecótédant:tot cótrarias interfe exci
tant lites:explicitafq3nondúcócertatióes:vt nulliadhuccertaeo
rum que tradütveritat, via patefiat.ALITHIA.Innocétiffimas
et hi quoq;abiiuria mea man? habét: getfifalfa opinãtes fepius
magnis irretianterrorib?,iueftigâd1tfiverivnaoim acparê inté
:tio.ad qâ;p fuo gfq;captu diuerfa ducit opinionü via. PHILA.
Qui tádéreftât gtátis teaffecerunt malis nifi guerra£ ieptiarüq; .
plenilogici:gmëdacijsfemp&cauillatöib?certantes:núccurrem
tes federeinücfedétes currerelcredivolüt. Atq3nüchoîes afinos
nuncafinos rifibiles garriendo aftruere conantur. ALITHIA.
-Haudiftudgdé dixeris.Ná ícipuiiíiafioés quos memoraftive
ricultores funt:cui?qrédiindagâdiq;gratia;pponunt tales quafi
quafdääbicificulas deliramëto$:q*imagines:fedfolidaé eo¥vis
atq3 arguta neq; guerraru3(vt inquis)& ieptia& plena. PHILA
ILITHES.Credo offiiavt narras.Nam nunc in mentem veniüt
certiffimi,omnibufq; notiffimihoftes acinimicitui.ALITHIA.
Et quinárdicobfecro, PHILALITHES.Quis nefciatpoetascô
 Mapheivegij dyalogusveritatisetphilalithis.
fi&is nefcio quibus nugis acfabularum portentis totum orbem
impleuiffe? ALITHIA.Queindignaaudio? PHILALITHES.
Cur indigna!ALITHIA.Nam nullumeft mortalium genus a
quomagisjab his venerataiauéta/illuftrataq; fim. PHILALI.
THES.Cur ergovulgoferturpoetas offiiafingere & ementiri?
ALITHIA.Curet multaalia vulgo feruntur vana/ftulta1 menz
dacioraq3 ijs quorum poetas infimulant?quicum corticem rerú
(vtaiunt)tantum intelligantieaetiam tantüdiiudicant que ocu
lis exterius apparentia intuétur:fedadcognofcendas magnasar
duafq3res oportet latentesicelatafq;eorüque dicuntur rationes
introfpeculari/penfareq;vim oimpenfato longe acperpenfoexa
amine iudicijlad quod penetrâdum nulla hebetis et craffivulgi
vis quätülibet magna& acris fufficerepoteft.PHILALITHES
Et quid in fe habentpoetarum carmina qá lateatverum fidele,
magnificürdignùq3veneratione?ALITHIA.Quicquidvelad in
telligendas varias regumacpopulorü res geftas pertineti vel ad
cognofcéda archana nature:morüq; &vitefalubriainftitutacom
ducit.Náa nullius fapientie pfeffore melius japoeta diuerforú
téporülaclocorumvicesIfitus1&geftafcribunt.Neq3philofophi
nature morüq; rationes meliusineq;aftrologiceli aftrorüq; vim
ac meatus doétius/neq; muficivocünumeros &cöcentus elegã.
tiusineq; ceterarü quiq3fuarü artium preceptafideli?gipoete tra2
dunt.Atq;ideo excellenti quadãdenomiatione poete qάidem eft
acfa&ores appellati funt.Qua in renö paucifeipfos deceperunt:
quicum vix pinguem quendam aciudicio fatis fuo refonantem
canoremIfillabarum etiam debitam proportionem verfibus fuis
expfferuntiactutúfe Heliconis aquas plenis faucib?haufiffe/atq;
, infummüpernaficacumenafcëdiffearbitratifunt.Etcücüctis in
difciplinis cuiq;fua:etfi mala placerevideamus:mirütfi eft g, in
poeticis maximeidvitio datü fitvtingenio quifq3fuobládiaf.vt
1nepto quéuis deferat gfq;carminifuofactribuat multûvt nemo
nö mufamfuâlacveluti fimfagnatüfuü caripédatilaudetiatq;in
tétius admiref.Atperneceffariaeftadinftruédúcarmen:lögarey
cognitioflongaq;auctorüetquidéeruditorúlectioflögufq;&in»
undans quafiquidé lfay ffuuiusiquiabüdáter fuppeditet táta ú
dicéda poete incúbunt.Petédafuntperueftigãdaq;diligéter nata
queq3&;ppria atq3 reb? fuis cognatavocabula. Aduocandefunt
nó plebeieiautferuiles(vtitadicá)fententie:fedqueetyulgi fere
 Ad Euftachium fratrem.
fegregate:nitido quodá decoreiacvenerabilifui maieftaterefplæ
deant.Sedjter hecqâ mai? reftatiopus eftgrandi& pröpto atq;
acriingenio:qάcogitationes fuas faciliter exprimereiexpolite or
diri/luculéter narrare queat.qáverba/fentétiafq; fciat artificiofe
verfareivarie diftinguerelapte cötinuare.g caftigatelcöciniterq;
eloquiimoderariaurib?Iet,preicuiufq3 dignitatefublimiter pffei
cöcitateItéperateloffiia,pfequipoffit.Quecücta qifiarduüac diffi
cillimü affequieft:ideo g boni,pbatiq; poete extiterint:rariquidé
ac phenicis inftar in lucé,pdierüt:funtq3eorü ingenia diuinimaa
gis muneris jhumanarü viriü:quicütot ligaticöftrictiq; fintvo
/
cum ac méfurarü legib?:tot vocatiadifferédisvarijs reb? et difci
plinis.Haud facile illis effet offiiappetuoifeliciq;ftilocöplectiiin
ftiganteq; dei miro affenfu acfpiraculo:atq3domeftico contubera
nio calefcëteq; diuini fpüs igni quodäacdeflagráte magisincenz
dioiquos iccirco etiáfurore repleri et debachantequafiquopiam
;pfluuio fpüs circúactos futura fepius pdicare manifeftü eft. Nâ
poftj dulcis illa flämacöcaluit moxvilefcere humana/propiora
vero fieri &fapere diuina incipiütitü rapitur mës] corporifq; fui
quafi ergaftuli oblita/agitur tanjcelo vaga et libera/fruiturq;de
litijs ei?/;pphano vulgo incognitis/quas et fi non guftu certofac
imagine faltem & odore quodácuius fuanitido facilenüj explia
care poffet attingit.Proinde quoq3 licétior eft caufa poetarü:qui
veluti reges atq;iperatores quas volunt fìbi regularias leges ro2
gantexépti a cöi quacetericoartáturgrámaticafimulet hyftoria
ca neceffitate.Inde fit vt quiliberiores eorüterminos ac fines/of
ficijq; fui laxiores habenas ignorâtimirenturfaccufentq3tantam
quäfingédi queq; fibilicentiävëdicarüt:fedfiintelligerët diuere
fum longe ab hyftoricisIceterifq3 fcriptorib? eorü officiü cogno
fcerét diuinâmentis ipforüconcitationéqua fuccëfimagnoq; jfi
precipites impetu rapiütur nô accufarét modo:fedcömendarent
infup maximevelatas quas ipfiintexunt figuras rerüq;figméta.
Näcücarmen nö fine furore métisidiuinoq3afflatuexprimi po£
fitioccupatü haudeffecöuenit poetam in vulgaribus quibufq; ac
minutis reb?:fedexcellenté accídeo fabulanté atq; iocanté fpfit
neceffe eftliberüagilet res geftas nö hyftorici moreicui? pedeftre
magis acferuile eft officiü ita explicare vt fub inftruméto publi*
co& fide teftiüitabellionifq; auëte claudivideátur. Verü ficut &
Apollineplenifolét;oportetrâ quâq;itavt eft verâ expromeret
 MapheivegijDialogºveritatis&philalithis.
expröptáq*nötficum nuda&rudifimplicitate apertâ oftentare:
fcdcüvarijsidecorifq3velamétis1tortuofis figurationibusioblia
quifq3traductionib? inuoluere:atq3per dulces fabulofofq; quafi
quofdâ ambitus&ambages tradere magnarü rerüveritaté: quo
feftiuioréfìc illuftrata acquirat fermonis venuftaté et leporéicul
tumq; decentioré: feftiuiorq; taliter ac decentior facta:fümis tffi
et preftâtibus ingenijs pfpectainnotefcat:craffis vero et deiectis
quib? inerstotü abundefcatet vulgusIignota penit? atq;obftrua
fadelitefcat.Puduit fiquidépoetätam pciofam fupellectilé fuam
oibus paffimnifilectis &perfectis ir1tractabilé atq; domefticam
Hinceftvnde inualuit aliqfivanaea quorüdam infcitia/ quicum
tifi qtoculis fubiectühabent/intelligãt:aufifunttâ myftico poe2
tarüartificio calüniaminferrelmëdaces eos et falfos appellantes
ppter blandas quas cömentifuntietpruriétes fabulas.Nefcien2
tes vere poeticiofficijmodù:cui? nö tam,ppriüeftfanctis,pdeffe
exëplis&inftitutis jdulcib? infuper oblectare verborü inuolu2
cris et figuris.quib? veritatéirerüq;magnitudinënöqåfalfo ipfi
putantiobtenebrarütiaut diminuerüt:fedexornauerüt magis di
gnioréq;acrelucâtioréreddiderüt.PHILALITHES.Magna de
poetis narras.ALITHIA.Etque magnai& quevera funt narro.
PHILALITHES.Et qvera ego quoq3effeputo:fed expone tu
mihi quite ita cruétauerüt.ALITHIA. Exponã tibi ex ordine.
Qzprimüeniiuffu magnioimparétis defcédi interras:libuit pri
ufjcóuenirem mortales inuifere inferna loca:vbiquäto honore
fuerim ab offiib? illi? regni incolis fufcepta:nudaq; a nudis ipfis
hofpitatainö poffem facile vllo fermone cöprehendere adeo me
rigidus Charon&îcult?Iadeo mefeueri et duri iudices et Platon
ipfe magn?iceteriq;ofìes perlibêter aduétâtem viderüt: vifamq;
admiratireueritiq; maxime et veneratifunt.Mox in mortaliüor
bem iter arripuicredés et maiores longe ab his honores affecutu
ram:ita me vanadecepit credulitas mea.Tum primos offendi in
gétis bellatorüexercitijs cü multis munitiffimis adexpugnádas
ciuitates telis &machinis.PHILALITHES. Nüc ré intelligo.
Ipfi ergo illi fuis te gladijs &haftis tâ atrociter cöfoderunt. ALI
THIA.Minime:etfieni infinita cötinue cömittät fiagitiai nunc
horü opes diripiãt:nücillos afficiât vulneribusinunc alios iugu
1entimétiútur tfi nunj. PHILALITHES.Quonã modo. ALI
THIA.Nänömin?ipudentiafunteorüdiétajfaéta:quicúmul
 AdEuftachiumfratrem.
tacrudeliffimeirapaciffimeq3faciätinö alitertfiac fecerint fevef
fecifTejvelfa&uros effevnjcófitent. PHILALITHES. Probe:
fedquitetädé(dic) ita grauiter afflixerút?ALITHIA.Cöfpicata
cumvaftum pelagusaioverfarecepifterras neprius an mariaina
uiferem:vicitq;fentétiavt admin? frequétatas turbis vndas me
cöuerteré.Atvix illuc attigeramlcôfcenderamq3 naues/cüprimú
tìcaculeos malo32 meo¥ experta cófpexiibitantâ fcelerü oium
turpitudiné quátá(nifihis ego oculis haufiffem)nullovng moz
doantemihi perfuadere potuiffem horrédum diétu:vidiffes illie
coinme offies impetufa&o correptis totâflagellare mali rudena
tibus:quib?cefeicötufeq;grauiter mihifcapulevigoré adhucfuü
atq; liuorem apteteftäturitüferire gubernaculis/clauisientënisi
harpagonibusItonfìllislremisicontislancoris/tü iaceretrocleas
portifculos1fuppiral artemoneslfcalas/paftatas tráftrat tabula
talapluftriaifümaqsetiá malicarchefia.Atq;his ego itajmis ma
lis pulfatacruoreq; nô modice cöfperfa;pripui me inde oci?ipe2
tijq3terrasicúibiftati afpicio latâ et apricäplanicié: patétes cama
pos:falt?ivineasiprata/ hortos/infudátefq3in his lögoopereido
mitos agricolasiquos et fìolim Afcrea düab mortalib? itidé emi
graffet poftremo loco inuiferit. Primo tfiego cöuenireftatui pro
pter rudioré fimplicioréq;ijorünaturam/rata et pinde húanio2
resobfequëtiorefq3erga me illos futuros effe:pceffi itaq;illucicö
templataq;eorümores.vidi qvidere dolui/furta/rapinas/ inful.
tusIaudaciâ plurimaq3alia et guiffima fcelera.Vix aüt eos dulcia
ter amiceq3falutauerã:cüftimulisprimo acfibos illis vifa effem
mepúgere: dehincftiuasyburosIvomereslaratrardétesl iugalraa
ftros1hirpicefq;détatosIime mittereaggreffifüt. Putatorias etiâ
falces:mefforiafq3ac fenarias tüpcuteremeacriter chilindris i pâ
niculis tribulisIván1sIvétilabrisItü ligonibus/bipalijsf farculis
bidétib?Irutris/fuftinis et miconib?/raftellisIfurcillisipalisfpar
ticisI cratib?/ corbib?/qualis difceffiab eis tandé tá irhaniter mu
tilata vel vulnerata et invrbes tanjtutiffimüin diuerforium faz
luberrimùq3meorümalorü leuamë confugi. Cogitans vero quâ
exoib? quivrbes colerét:modeftiores efíétatq; fanctiores in ani
müinduxifacerdotes.Primüiter itaq3 fuit mihi ad templa arafq;
magno$celitü,fpeculataitidé ibidiligéter mores habitufq; facer
dotales delectatafum certo primo eorü congreffu.Nádécés fuus.
erat habit? pariter etincefi*. Deinde iuocatô fepi* dei adiutorioi
 Mapheivegij dyalogus veritatisetphilalitis
vel pro viuétib?fctámpacé:velpro defunctis eternâ requié: vel
pro vniuerfis veniâ et miam implorantesI diuinas femp laudes
fublata vocerefonabät.Nónullietiâ publice declamátes:núcvir
tutes fumma laude:núc vitia grauiaccufatiöe perfequebant atq;
ab his deterrebât:adeas magnope quéqsiuitabant.Placuit mihi
hec exteriorvite fuefaciesipfertimg in dei optimiet maximico!
laudatione(quo nihil fieri poteft meli? aut dignius)femp eos oc
cupatos videbá.Cupiéfq;ineorüftrictiorévenire familiaritatem
introiui incüctanter etiã fecretos ijorüthalamos: vbi pretereo
que videri fingula exteriorib? mime interiora refpondétia. Sed
id faltë nö omittãgattrectãtes freqnter:lectitátefq; breues quof
dam codicesia quorübreuitate nomé etiã illis confonüindiderüt
cöcitato quodãet prerupto oris motu ferebant: bulliétifq;inftar
amphoremfta magis jfi obmurmurabätjpferebât:1 qb? quátú
cóie&tura capere potui:diuinas qs fupra memoraui precationest
atq; inuocationes faciebãt:fedneq; ego q dicerét facile accipiebâ:
neq;ipfi(vtarbitror)plane intelligebät.etfi quaerät jpcipipofa
fentieatiîierant nefcio qverbabutubatta que magna cú labiorú
feftinationefaccöfufione perftrepebant.Nec mora magno in me
cùinfultuproruerúticorreptifq;breuib? illis libellis fuis adeo mi
hi oculos colliferütatq3cötuderütvt dextrüpene hüc mihiquem
lefum adhucvides eruerút.TüacerrisiarulisIcandelabrislcereisi
emúétorijs/lichnis1lápadib?ifacrifq; oib? vafis/atq;ipfis poftrea
mo quefummüceli regé hominùq3liberatoré affixú fuftinebant
facratiffimis crucib? ita me infeétatifuntvt;ppe tunc difpereüdü
oîno putauerim.Sed aufugi indecitius fubirafcés multütävane
credulitati decepteq;de his opinionimee.Egreffa vero fores té2
plorüneq; videns ad quos me cöferréreuolaui ad plateasi viafq;
publicas.Quot tunc mihi et quãta fepalãobiecerüt vndiq3emen
tium/védentiùq3 interfevelamenta atq3 mendacia.quáta mercae
torüIredemptorüq; piuria?proxenetarú inuolucra: infcito* frau
data negocia:nümulariorü pftitutalucra.publicanorü audaciffi
ma fcelera, quáte artificü deceptiones et dánationes?quãta növi
rorú modo:fed&feminarüinfuper atq3puerorü mëtitaverba pa
riter & faéta. quäti&hog: fuci: quátenebule: in quib?(qd detefta
bilius eft)eo magis etiã indoles,pbaturiatq3magnú aliquid de fe
polliceriídicaturiquo métiri magis acfallere affuefcút,feminein
meprimeiecerütfufosicolosiverticulosiglomera metaxas pen
 AdEuftachiumfratrem.
fairadioslacusicalathosithecasitum gemmasi lapillosIvniones
viriolasianulosliaureslarmillas/chylidros1dextralia/tumulas!
torquesicatellasimurenulas/periftelidas13onas/ femicütiai mita
traslanademataidifcrimialiaitü mundü infinitü pectinesI difcer
nicula/calamiftraffpeculat matulaslolfactoriola 1 détifricial vel
dëtifcalpial aurifcalpia/atq;inumerabilia qmagfetiâme leferüt:
vnguentaria vafa elegantioris(jneceffe fit)forme caufa parata.
Poftpuerorü ingés etcöferta turbaraptim mefuftib? acfaxis im
petierüt.Tú populi löga multitüdo:vt hincide cöcitata fugiebâ
atq;exoi genere artifices:q p fuo quifq;vfupata habebât inftru
méta magno cüfurorei me miferüt milleq3 me 1 locis cöfoderüt.
-Vidiffesvolitare lanioy Icetariorüqgméfasitrape3ophoraidelphi
ca/trutinaslpondera/ferraffita ihamosIvncoslrhetiaIeuerricula
naffasicultrosimacherasidolabras.Cocoy piftorüq; ahenaicaca
bosithitropedesIvrceosftruaslcreagrasIveruatcraticulasiteftas
fartagines/patinasIollas/fideliasilebethesimortaria pila/rudes
alueosiftaphasimactasflabra/cribrafcola/palas 1 batillaifuftinu
las/forcipesIvnciuosffcutellas1pmulcidaria parapfidesicocleaz
rialquadrasilanceslcatinos.CauponüciatosIfcyphos/vrceolosi
enophoraipatasIobbasitrullasicalices/phyalas/colünarialamu
lasicantharosIfcopasulagenasIcongiosianconeslcibialcrateresi
amphorasicadosl. Pictorüpugillares ftilosicoloresI peniculosi
fpögiasiconchasicauteria.Sutorü forfices1acusiformasimenfuz
rasifcalpros1fubulasimucronesl digitalia. Colonüqgacois gfiis
fabrorü forcipes/malleosiincudes/follesifecures/cuneosl feftu2
casfvectesitrulas perpédicula/normasIregulas/anniffesi modu
losicircinositornos;mamphures/limas Icelalceltesifcobias/fera
rasidolaslafciasiterebras.Medicorüitonforü pigmétorüq; pela
uesicucumasinouaculasicotesiforcipesIcucurbitulas1fcapellos
fpecillosivolfellasihamfoslmodiolosidioclesifcaphiaimatellas
pixidesipiperatoria/mortariola,piftillosirudiculas.Quib?in me
diu grauiterq;acgrãdinis moreruëtib? penetandê deficere cepi:
defeciffëq; penit?nifinouietrepëtis officijmelior mefpes recreaf
fet.Nã vt rotabarvndiq;&exagitabar incerta mei ac anxia:nec á
diuerterétutüvllücöfpiciens locü:ecce pueniforte ad fora publi
cavbi &mira intuens cú grauitate fceptores atq; prefides:multâ
item togatorücapuciatorüq; hominüturbam:quivel iudicabãti
vel procurantes ificaufas aliorü dicebant,allecta fu; primo eoa
 MapheiwegijDialogºveritatis&philalithis
rumafpectu:quoríícum faciesetvultustülögiores maxie laxio
refq3toge:accapitütegumëtamagnâfimulet fapientiâ et vite in
tegritaté moderationéq;animioftentabát. Acceffiergo propius
adeos exiftimans meab Charybdiiâ fecurumin portüapplicuif
fe:cüfubito in circúfeptâ latrãtibuscanib? ftillam video me dela
tam acjcipitatâ.Náquas ibinö audiuihorrendas latrantiü caue
fidicorü voces:quas non iudicantiú iniquas interlocutiones atq;
diffinitiones quasnonvidipretorum ambitiones:quas non ade
uerti: tabellionu3fcribarumq;falfitates:quos etiamcum primo
adiuiffè tanj humiliorisconditionis homines mirú vtjtocius
calamarijsfimul atq;graphiarijs thecisicalamifq;acattramenta
rijsIvafisIfcapellis etiãetceteris fcriptorijsferramëtis fuis:in os
mihi oculofq3acriter infultauerút.Moxacrius quoq3et impudéa
tius proruere in me aufijfidest affefforest circùlatrâtefq; vndiq;
illiftilei canes:tälögus: tãq;venerabilis actogatus ordo,atq3 in
meprimo vnguib?dehincdétib?crudeliffimefeuiétes dilaniariit
totü mihi atq3vbiq;corp?exederüt.Quo* quoties recordorcani
nam illam rabiem:morfus venenatos:faméq; non minus Titiaa
no vulture ardentem et indomitam:contremifcototies: deftitua
orq3penetotapre recordatiöeita mihipenetrarütvltimos etiam
cordis receffus:vt horürecordatiöe prioracerte q exceperâ: quis
amariffimavuhnera;ppe dulcefcerét.Atpoftj defeffipriufjexfa
crati funt malis meis liquere metandé.Ego vero gtum vulneríí
acerbitas magnitudoq3finebât.maturauiinde fugâ:etquevnica
tantum reftabantloca:mecontuli adcurias principü:atq;eorum
qui principib* affiftebant potëtiorü hominüturbulétiffimas tura
bas.neq;vero dicáquepaffimibi fingula viderim: licentioraetiâ
jquefupra recenfui. Loquantur profe cöculcati pupilli: flentes
vidue:egentesproftrati:innocétes dánati:optimi quiqs accufati:
profcripti:mulctati.Illudtamêmemorabog pre indignitaterea
rumtätapmotafumcómiferatione:vtcum innumerabilib?iam
corporisvulneribus adexalandâvfq*iíam animãconfecta effé.
maioretamen cum dolore et anxietate tulerim nouum id animi
vulnus:quo perpüctam trãffixamq;incredibilis quedãmetotac
tantorum pietas affecerat:tam grauis erat atq3 miferabilis facies
eorum:quecíviderem non magnopoteramfine horroreintueri
Miraris forte pietatem teneritudinemq3animimeifedmiraberis
longe magis furorem eorumquilongo in me concitatQq. agmia
 AdBuftachiumfratrem.
nequafidebacchantes non ferro quidemmeextinguere(nam ex
tingufhaud poffemeferro intelligebant)fed pugnisi calcibusifa
xifq3mecötüdere:ftrangulareq$ laqueis promptum certüq;mora
tis meegenus arbitratifunt.Quoneccontenticontufam etiam&
ftrangulatam rotare demú perpedes accaffareillidereq; terre pro
vifuagfq;contenderüt.Quib?tantis malis affecta poftjnonta3
rabiem exfatiaueruntfuäjextremumfiquidadhucreftabatfpia
ritummeexalaffe crediderunt.Eiectafum inpomeriumvrbis tã
jviliffimücadauer depafcendum canibus atq3feris alitibus.Sed
quas non fnuenicüctis etiã hominib? mitiores feras etvolucres?
quid referãquãto meftudio et amore pfecuti füt iprimis canes.
tum corui et vultures cetereq;aues etiamimaniores:gcongloba
ticateruatim offies affiftentefq3mihicertabát nunchacplaudere.
alis:conqueridulciter etcödolere:purgare roftros vulnerü fanié
nücillipedibus caudaq; blandiri/lingerevulnera/plagafq;mulce
redonecquefupereratadhucfcintilla vite me calefcere: redireq;
fenfim inveteremflammam atq;reftitui cepit. Quid cum iam va
lentior facta idefeceffiffem.quidnarrabo quantänöcanum moz
doetalitum:fed luporum etiãvrforültigriüileonum/ offiifq3gea
nerisferarum expertafimmanfuetudinem propeq; dixerim hua
manitatem?Nampoft longaquefuftinueram mala:cúexvrbib?
offiinoftatuiffé migrareinabditaloca:perrexiinfiluas et nemo2
ratanjfecurius inrefugiúvite mee.Necvero mefefellit opinio.
Nam quãtame prius homines affecerant iniuria: tanto poftea
mehonorefilueftresfere atq3alites:a quibus tam amice fufcepta
fum:tamfedulofemper officiofe comitata.vt quodde hominib?
antecrediderim: ipfe humanos mores mutata vtrinq$ naturafia
bivendicaffe.Dehincverocapta defiderio vt fit plura inuifendi
confcendi altiora hec collium atq; montium loca inquibus &.
multos iam errauidies:neq3mortaliú quemjoffendi adhucprea
tertecuiusprimo afpectuetiam offenfa non potui non timere.
memoreo* qtibiretuliamortalib?mefuftinuiffe.Tüfecurü pau
latimrecepianimüpoftjinterloquendumtammanifeftaegregie
virtutis tue: ac demum amoris figna demonftrafti. quoniam
maioréinmodû admiratafuiinprimo fermonis noftri cögreffut
gtevnüexoifiimortaliúturba inueniffem tam mitëipiüirectiie
täq;fingularipreditübonitate.Sed Philalithé utrum.
tntellexi:quéetjcipuüetafioésynüvtinuiferé poftjte mgì 1effe
ne

- - - --- --—--—---- - - - - 1j
-
 Mapheivegijdyalogusveritatisetphilalithis.
us:cöuerfafum illicoexadmiratione in maiorë cögratulationé.
quete mihi aliqfioblatum habuiffé.vt cú ad patrem meú reuerte
rim:poffim poftlongâ aliquorü mortaliü in me crudelitaté atq;
1manitaté.tuietiã vnius fummávereq3 ab illo mihi ínunciatam
1humanitatëpietatéq;referre. PHILALITHES.O que audiotri
ftiaidiraiinfandaIexecráda.Oferüi crudülimanejbarbarü. O im
pudës.opeftilés mortaliügen?.O q dehifcat nobis terra, depere
atq; totachafmate.Otolerantiffimümagnütonanté, Ofulmina
gdceffanttua.O inanes et oextictas iäfaces fuas.Oinultafic abi
bittãta vorago:flagiciorütanta licentia.ALITHIA.Nolitâgra
uiterangiphilalithes. Satis acfupeni penas dabüt mifrimi mor
tales.Sinetffiadparentë meü redeâ: narréq3tam ßclara que tibi
eorü benefacta memoraui.Pacientiffime quidé funt lögeaures fi
' bi:fed haud furdetfi.Suftinetdiuti? ille peccátes: ijs puniat acri?
tandé atq; caftiget.PHILALITHES.O nifiiampridé fatis pera i
fpectam habuifféimpuritaté hoim quo vnjmodo adducipotuif
fem;vt táta que vel video vel audiocrederéteterrime crudelitatf
exempla.ALITHIA.Poneiä queftui modü.PHILALITHES
Etpono quidéfedtu oro prufjabfcedas:dignaretätifper domú
meâ inuifere gefcereq; mecii.vtin profperiorévalitudiné reftitu
ta:actâ atra vulnerüa tabe purgata poffis demümüdior eleganti
orq3parentëtuücöuenire.ALITHIA.Immojftatitavtfumcru
entatâ abire vt manifeftius impietaté eorüpre oculis illi ponam:
PHILALITHES. Donato faltem mihi paucos dies vt dulciffia
meprefentietue fructu non omnino priuatus fim. ALITHIA.
Faxovtvis.PHILALITHES.Nonducam te infplédida edifie
cialautafq3 méfas.Tuguriolüeftmihi quodmanibus iße meis ex
truxi.Iuxta quoq3antru3naturefolertiore manu fabricatü.Pora
ro vxor comes vite mee nö cultiorejego amictuveftita: fedpua
dica et fobriaferuat domü.Gnati quoq; pfimiles mihi: fed mihi
ita vt te quafi reprefentét. Capellas tamen paucas poffideo:quas
circum hos quotidie ago montes: queet lactis nobis vberrima
fuppeditantalimenta. Pomis etiâ et nucibus vefcor: potü aqua
miniftrat.mella aliquãdo mihi delicie.Tum vbi nox aduentauit
falientem propter fontem:crepitantibufq;efaxis dulcimurmure
deriuátem:fatigata membracomponolfubtractifq; arborumfo2
lijs capio fomnum.Sed quod omnis exuperat delicatiffimas dae
peslmagnificentiffimofq3apparatuseftmihipaxet quies perpee
 * AdEuftachiumfratrem.
tua,Doli procul&fraudesInihil timorisinihilodijinihil infidia
rumifidaobfequiturvxoridulces applaudütgnati/audiunt gau
dentiridentiiocant.Letufq; egothilarisIliberiptentus minimist
* vacuus moleftia/fecurus oimietab omniprorfus anxietateiatq;
animiperturbatione exemptus ago.In has ego ni forte faftidis
teaccipiam opes meas.ALITHIA.Minimefaftidio.Quas pa&o
1ietiam arenis longepluris faciendas puto. PHILALITHES.
Eamus iam.namaduefperafcit.Vides vbifumantte&a.Nó mul
tumabfumus.di&tocitiusílluccontendemus, ALITHIA. Atq;
ego tefequor libens.

Finit Dyalogus Maphei Vegij. -

QEDialogiAlithie & PhilalithisaMapheoVegio

viro delingualatina optimemerito editiperbreuis elucidarius.
M.

S. 3)vjHilalithesamatorêveritatis(jalithiadicit)fignificat
Gerrae.eftcratis viminea.gallice vne claye. Alio mö
N
pnugisfumit;vtfophiftafìdiáägerras äppellamus.
2((Tuguriolüettuguriüéparuadom?:vnepetite logette
Arufpex.ideftfortilegus ab aris infpiciendis dicitur.
Charon.portitor inferni.Virgilius.Portitorillecharonifingifq;
animas naui traducereflumen.
Ρluto.deus eftdiuitiarú quépoeteapud inferos prefidere dicút.
Inde Plutoniapalus.i.inferni.plutonia domus.ideftinfernus.
Inftrumentabellica.
Haftabellicum inftrumétumeft.gallicevne hachedarmes.
Materis.accufatiuo materim inftrumentü bellicum.vnepicque.
Colubrina inftrumentum quo lapides iactant.gallice coluurine
Vineaerat machinabellica:altapedibus feptem:latao&to:et lon
i: ga fedecim trabibus facta&crudo corio fub qua milites latétes
murorum fundamentadiruebant. -

Egis vel Clipeus.i.fcutum.bouclier. •

Macheraeftgenusenfis.Inde Macherophori dicuntur qui ma^

cheras ferunt. - -

- L iij
 *

Elucidarius Dialogi
Ocreaeftcrurum munimentum.gallicehoufeau, IndeOcreatus.
qui eft houfe. - -

Spiculüeftinftrumentí acutú.gallice vngdard.afpicíìderiuatii.

Scorpiovelbalifta.arbalefte.Alio modo erat nomen ppriú viri
de quo meminitVirgilius. Subcumulo lapidüiacet hocbaliftus.
fepultus.No&tedietutumcarpeviator iter. .
Sagitta.vne fleche. T. . -
-

Galea eftcapitis ferrefi muniffití.gallice,vngheaulmeoufalad

Pethe veftimentüeft anulisferreis.gallice.vnecotte demailles.
AciesiphalanxIturmalcohorslcune?.gallicecöpaignie de gédar
mes.Agmen.idem fignificat. -

Ale funt milites in lateribus exercitus difcurrentes.

Frons bellieftprimapars.
Legatus.ambaffadeur.
Legatio.ambaffade.
Magifter militum vel militieideft magnus capitaneus.
Eques auratus.vngcheualier auxe(perons doreg. • r

Loricace.vng aubregon. ' * * * . -*-*

IFundainftrumentúerat adiaciendos lapides. _ _ *
Funditores et fundibularijquivtebantur fundis.
Glans dis.plumbum erat glandi perfimile. .
Catapulta.iaculum erat veloxvel fagitta. ***;.
Tragula eft hafta. ' … : :
Pugio.is.gladius breuis.poignartgallice.
Aclis aclidisiaculúbreueerat.Virgili?.Teretes funtaclides ifli.
Sparus eftpartica longa jneceffitatis caufain periculo affumit.
Saluftius.Ceterifparos et lanceasportabant. c. 1 .
JParma.e.breuefcutú,Virgili?. Parmaq; inglorius alba.
Pelta.e.ama3onüfcutúerat.Virgili?,Ducitamazonidülimarum
agmina peltis. ' - - -

Gefum.fi.galliarütelum eft.Varro.Qui gladijs cinéti fiuefcutis

cum binis gefis effent. - - -
' . ' o. - *• : : - - I0 I'I!,
: ,, . ' * -^'•'--
r,' .- , } … -

Venabulum telumeftvenantiü.cómeefpieu. • . -- --- .^

(IENaualia inftrumenta. -

Clauus.gallice.Vngclou.Aliomodoeftregimen nauis quotene -

turreéta.Ve1;p arbitrio obuertit.gallice lapeaultre.

Antennalignum eft tranfuerfumarborinauis appofitumcuieft
velumaffutum. •
 Alithie & Philalithis.
Harpagonesfunt aduncainftruméta gbus alias naues attrahít
cóme croc.Alio modo eftinftfm quocirculiapponuntur dolijs.
gallice.vngchien.
Töfìllaeftpalus cufpideferreacuii littoreaffixo alligant naues.
Remus inftfm eft quo velocius ducit nauis.vnegafcheouauye
ron.Sed Remex.gis,funt illiquiremos agitant. gallice.les mate
lo3ougaliot3. -

Contus eft partica adexplorandâ aquarú pfunditaté.Scito moz

doeftbellicuminftrumentüprelongü.cómelance.
Rudës.tis.id eftcordanauis.Virgilius.Clamorq;virü ftridorq;
rudétü.Alio modo fignificatafinü.Inde rudire eft;pprium afini
vtriderehomini.
Ancora.lancre gallice.ferreum inftrumentum.
Troclea.ee.veltrochalifìfuntparuerotead leuâdaonera/vel dea
primenda.cómepetitezpoulliez. .
Portifculus vocafille quipreeft agitátib? remos.le gouuerneur
desgaleotz.Alio modo eft virga quaeos aliquãdo cedit vt valia
dius operiaccingantur.
Supparus efttunicaanguftavt habét naute.Scifo modo eft caa
mifia.Tertio modoeft nauiú infigneqitoftentationis gratia fug
antennas apponút.cómepanüceau.
Artemoneftmaximü velum &ampliffimum.
Scalaeftfnftfmexfunib? quoinfublimenauigijfe aliquandore
cipiunt naute.
Paraftata.te.vno modoefttabulain naui.Alio modo dicuntur
offa membrorü in extremo rotüda.
Träflrumafferes funtinnauifeufediliaremigantium. les fieges
des matelotz.
Tabulatumeftextabulis aliquidfa&ü.cömevngplanche.
Apluftrevelü eftvelpartica cui alligatur velum.
Carchefiüvafis gen?eftamplü quonaute cöpotare folent. Alio
modo funtglobuliquidäquib?cöplicátur velapédétq; in malo.
i -

Catullusilucida quafummafplendétcarchefiamali.
CICPeculiariaruricolarúinftruméta.
Stiuamanicaeftaratri.Virgi.Stiuaqsjcurr?atergo toríatinos
-
Vomer vel vomis ferrúeftinaratroqúo terraeuertit,vfcindif£.
Euravelburiseftextremficaudearafricaudebouine perfimilis.
Iugumvnonodoangustumiasvesler;;---
111}

;
 Elucidarius dyalogi
aperi fluuiosdfipifcis amabit.Scifo modo efton?:vt Iugäenim
meü fuaueeft.Tertio modo eftinftrumentum quo bouesiüguna
tur bini,Virgilius.Afpicearatra iugo referunt fufpenfa iuuenci,
gallice.iouc. - -

Aratrum,inftrumentú eftad arandum.gallice.charue.

Désvno modoeftaialis osadcibosterédos datú.Aliomöcufpie
des funt ferree in aliquoiftruméto velifim inftrumentüdentatü
Rafter vel raftrum.gallice.rafteau. -

Hirpix.inftrumentumeftferreum.cómefaucille. - -

Chilindrus eft lignüvel lapis rotüd? et oblög? quo areaadteré.

dumtriticum coequat.Virgif.Areatüprimoingentieftequanda
chilindro.Secüdo modo eft lapis ßciofus: qué geftare folentmu
lieres barbare inauribus.Iuuenalis, Donätarchana chilindros.
Tribulüvel tribula.gen? vehiculiquo inareafruges teruntatri
bus lateribus fic nominatum. . - -

Vann? vel vallus.inftrumentüeftquotriticum purgat.Virgili?,

Et myfticavannus iachi, -

Palx putatoria.vne ferpe.Mefforia.faucille.

Ealx fenaria.vnefaulx. -

Ventilabrum,inftrumentum eft quo aliquidadventum purgaf,

Ligo nis.inftrumétumeftrufticanüquo ortos velfabas cüparú
per adoleuerint farriunt.cóme vngpiochen.Näfarrirefignificat
purgare.farcler.gallice. Vocatetiam bidens ageminis que pars.
obtufior obtinetferreis corniculis.Tibull?.Factaq;cornutoma*
ius eftcallofabidente, - - - -

Lipalium,inftrumentú eft quo fafciculi ariftarum ligátur.

Sarculum.vngfarclet.aduncüinftrumétú.Alio modo eft raftrü
quod p fata diftrahitvtgrâdiores glebas cóminuat. . •

Rutrum.inftrumentumeftquo prunea furno extrahuntvt pae

nis excoquatur.rualle.gallice,
Eufcinaeftinftrumentüpifcato£ tridés quo aquis ímerfapfcrua
tant.Aliomodo dicit illud quo in ollacarnes eligunt, Sidoni?,
Eufcina vtelixis mordetin olladapes. -

NMiro nis,alabaftrúeftvnguentariüvt medeantur pecori.

furcaifurcula/velfurcilla,fourche.gallice.
JFurcilis.inftrumentüeftbidens quo fimus extrahitur,
Palus.i.partica.vngpe oupaudehaye. · · · ·
Cratisvelcrates.ynggriloutreilleis defer:qάapponit feneftris
 Alithieet Philalithis.
domus.Alio modo rhete vocatur. -

Corbis.vimineüinftrumentum quoddicitcophinusvel corbu

1a.gallice,corbeille.
Qualus li.i.calatus.Virgilius.Ecceferunt nymphe calatis.
Perfonativocant gens defguyfe3cömemömeulx.Namperfona
aliquãdo profictitia faciefumitur.pourfaulxvifaige.
Inftitor.marchantoufrippier.
. Nümulari?.chägeur,anümis dicitur.
Fucus vno modoeftmufca qapibus mellaconfumit.Virg.Igna
uumfucos pec? aprefepibus arcétSecundo modo évnguentum
quo vtuntur mulieres vt iuniores appareãt,farduregallice.Inde
fucatus,farde.Tertio modo;p fraude etmendaciofumitur.
(ISacerdotumacomoda inftrumenta.
Acerra velthuribulum.enfenfoirgallice.turis fuffumigatiuum.
Lichnus ni.lucernaeftpenfìlis. läpe gallice.fedelichniúvoca£la
nuginofum illudin lucernaquoignis fouef.lemeche.Virgi.De2
pendentlichni laquearibus aureis
Emüctoriüabemungo.i.purgo.emouchetes.
Vrceolifuntvafcula quibus aquaetvinüadfacrificiumfaciendú
feruantur.cannetes.
Cereus fubftantiuum.cierge. -

Amictus fubftantiuú,aulmit.fedadiectiuü participium ab amici

or ideftcoopertus.
Stola.veftf gen?vteuâgeliüh3.afferteeiftoláímá.i.fciofâ.Alio
modo eft illudfjlongum et latí palma quo facerdos collü fuum
ligat.quiachriftus in orto captus funecollo appofito eftligatus
Alba apuritatis candore,aublegallice.
Alio modo eft fluuius quidam.aulbe.gallice.
Pedumdi.eft infigneeforübaculüfupremapte aduncii. croche.
Alio modo eft paftorüquo greges agunt. Democritus, Actufua.
me pedum.houlette gallice. -

Calixvas eft.Aliomodofumitur pro paffione poteftis bibere ca

1icem quemegobibiturus fum.Tertio modo fumitur pro tegmé
to nuclei amicus fructus vtnucücalices velauelanarum.i.tefte •
Patena operimentum calix. •

Corporale lineus eft pän? fup quo corpus xÉireponitur• ..

Infula le.pontificis eft ornamentü capiti cógruü.lamitre galice.
: Manipulüs amanuillud eft ornamentum finiftrum brachium
 ElucidariusDialogi
adornans.Aliomodo vocatur quicquid manus poteftcomprez
hédere galice.vnepoignee.inde libell?vocatur manipulus quia
manu portatilis.
CIEMuliebria inftrumenta.
Fufuseftillud acolopendens.fufeau.
Verticulus plumbeuminftrumentumeftqüffufusvtvolubilior
fit cötinet.pefon.
Glomus.peloton.indeglomerareideft aliquid frequenter iters
re.enueloper.Virgili?.Greffus glomerare fuperbos.ideftiterare
Viriolaeftcapitis ornamentum quodin modum rhetis eft dictú
rhete.coiffevel hube. -

Metaxainftrumentumeftcuiusforaminibusfufos immittunt.
Penfumeftfilumcumfufo.fufee.vel illud lane qtcolo pendet.
Radiusvno mó eft méfuraquedãgeometrica.Virgili?.Defcripfit
radio totu3quigëtibus orbem.Alio modo rotaeft quamulieres
nerefolent. vng rouet.Tertio modo fumiturprobaculis rote.
Ouidius. Radiorum argenteus ordo.
Acus. aguille ouefplingle. Aliomodoeftneutrigeneris et facit
acer{&fignificatfpica9. aculeos gallice.laballedeble.Indevocat
aceratus panis.plain de balles. •.

Thecavocat illud in quo aliquid recondimus.cóme layette.

LapilluslgémaJvnio:funt preciofiquib?vtunt mulieres lapides.
Anulus. digitale ornamentü quo etiam vtebantur aliquandovi
ri.Nunc aütpontificü eft ex officio.
Inauris ornamétú é auriü cui?freqns éapud exteras natiöesvfus
Armilla.ornamentüerat militum finiftro brachio propiciü. nec
fumiturprofpintere. -

Dextraleerat virorü ornamentü in dextro lacertopofitum.

Torques eftcathenula aurea.cheinedor.
Murenulaerat ornamentumcolliinftar murenulepifcis forami
nibus variatum. -

Murena.lamproye.quealio modo dicitur flota. -

Periftelides erant feminalia.i.bracce: quib? delicate mulieres vt

greffus componerentvtebantur.
Lunula eft ornamétú collilune femiplene perfimile.gallice carcâ
Zona.i.cingulü.tiffuoucincture.
Semicinctiüerat breuiffimüindumétüvfq;adrenes protenfum.
commefurcot. -
 Alithie&Philalithis.
Mitra eratcapitis muliebris ornamentum.Sedtyaraerat homi
fnum Ornamentum. -

Anadematum ornamentum mulieris quo antique vtebantur.

Difcrimiale vel difcerniculum eftacus adcomäfeminarum pare
ciendamvtfpeciofiores videant.
Mundus muliebriseftvniuerfamuliebrium ornametorum mul
titudo.quia nihileis eftnitidius.
pectenapecto dicitur. peigne.necdicimuspectinare fed pectere
crines cupio Alio modo eft eburneú inftrumentü quoincytara
ludimus.Virgilius.Etpectinepulfateburno. /

Calamiftrumeftacus maior quacalefacta crifpantur tacti crines

vt turgidiorcoma apareat.Inde calamiftrati dicütur: quiont les
cheueulxtreffes cöme efpoufees. -

Speculum afpicio-gallicemiroer.Noneftinfpeculoresque fpe

culatur in illo.Sedfpecula fpecule eft turris altaa quavenientes
alonge contemplamur.latour pourfaireleguet.
Matulavel matellaeftvrinariumvas.Marcialis.Nontudignus
eraspiladi prebere matellam.
Olfatoriumeftqdgratia odoris geftat.cömemufc. -

Dentifricium eftinftrumentum quodentes purgantur.Alio mo

dovocatur dentifcalptú.pour curer les dens. - -

Aurifcalpiumeftillud quo aurespurgantur. -.

Laniovflani?.boucher.Indelaniëa.boucherie,afaniädis aialib*
Trape3oforum eft menfegeftatorium.gallice.treteau. -

Delphicí.erat apud antijs ornamétümenfay & eburneüfiebat.

Cetarius acete dicitur.&eftmarinorü pifcium mercator. gallice.
poiffonnier demer. +
Trutinaideftbilanx.Inde trutinareeftexaminare.
Vncus eft partica recuruaqua fructus colliguntur.vng crochet.
Hamus.vnghauetoucrochet attache.Alio modo eftilludquo
decipiuntur pifces.vngain. -

Verriculum averroverris:eft rhete quo alueus fluminis verrif

nepifces euadant.
Naffaeftpifciüdecipulaquâ ingreffinequeútegredi.vnenaffe.
Culter couteau.Inde cultellus.ideft paruus culter.
Macheracultereftadfcindendü&vulnerâdû.queperfe&träche
Inde macherophori qui eos cultros geftant.
Dolabrainftrumentüeftadlenigädaligna,doloere
 Elucidariusdyalogi
CTCocorúinftrumétafimuletpiftorum.
Ahenum exerevas.gallicevnechauldiere. \

Cacabusafonodicitur.vngchauldron.
Chitropseftollaqpedes habet.di&aetiamchitrapeda.
Vrceus vas adponédâ aquâ.vrnepfife.velá ajinvrnâponim*. .1
Truaveltrulla.vaseftmultorumforaminum.
Teftavas eftterreü vel fruftum vafisfra&i.
Creagrainftfmquo carnes ab ollaextrahim?.cömevng friquet.
Verueftinftfmijaffantcarnes.vnghafte.Alio möë bellicü iftfg. -

Craticulale.vnggrilametreharens.velaliahmöí.
Sartago.i.patellacaudata.qalio möfrixoriúdípaielle afrire.
Patina a patendo.ideftdifcus.plat.
Eidelia.eftvas ad multos vfus aptum.
Lebes eftvas eneum in quo pulpabulit.potdecuyure.Virgilius.
Viginti fuluos operofo exere lebetes.
NMortariúvel mortariolüvasêadduras res vfiurulétas frâgédú
Pilüvelpilale.eftillãäterim?&frágim?aliqinmortariolo.pilö
Rudis eftvirganodofavtbacul? quiinmftis locis eftinangulo.
Alio modo erat virga jdabat his quinon erant capaces luétarú
que fiebant infpe&aculisettheatrispropter fene&utem,
Alue? eft aliqfi locus in quo domicolübinidificát.lenit a pigeös
Alio modo eft locus p qué fluui? viáfibi aperuit.le cours & chez
mindela riuiere.Tertio modo eftdomüculain jmellificátapes.
Scapha vaseftin quo (honorfitaurib?)cacarefolitüeft.
Maóta inftrumentü eft quo boues occiduntur.
Labrüvaseftadlauandum.vnglauoir. .
Cribrum a multitudine foraminüdi&um.crible.
Pala.vne pale.
Batillus pale fimilis eftfedlateraaltioravtrinq;habetIeteopor
tantur prune.vngportefeu.diciturq3etiãbatillum.
Torceps.vne tenailles. .
Vncinus velvncus.crochetdefer.
Scutella.ideft lanx.
Promulcidariú.vas multorum ciborumcapax.
Parapfis eft aliud vas ad cuftodiendos cibos delicatos,
Coclear cuilliere.Sedcocleaeftafcéfus quo gradibus flexuofe &
moreteftudinis adaltiora cöfcendimus.vne vifs de degre3. -

Quadra vel quadrum.i.fcifforium.Et alio modo Quadrans dicia

 ElucidariüdialogiAlithieet Philalithis.
tur.vnde Lautofq3appone quadrantes.
Catinus.i.difcus.Qui pofuit mecü manú incatino&£. ' .

Caupo.tauernier.Ifidom?cauponaria.vnetauerneIouhoftelerie
Cratus et ciphus.gobele3outaffes. -

Oenophorü.brocavin.fedOenophorus eftquifertvinü menfis

levinetier.diciturq;alio modo pincerna. -

Patera vnetaffelarge.Virgilius.Spumantempaterâ & pleno fe

proluitauro.
Obba.vafis genuseftquo bibimus quodcopina dicitur.
Phialavas vitreü.bouteille devoire. ' -

Amulaeftvas quo portatajadplacádos deos.cöelebenofftier.

Cantharus eft magnüvas quo neceffitatis caufa cocipotát.cöme
vne iatte.et eo vtebatur bacchus.
Scopapauimétiverriculum eft. ballay.
ILagena bouteille.vafis genus. -

Congius eft vas cötinés fex fextarios vinièmevngpetitpoifon

Ancontis.antonnoer.
Cimbiüvas eft oblongum dictüacimba multi liquoris capax. .
Cratervinariüvaseftindomib?regü.grans taffes.Virgili?.Crae
teras magnos ftatuüt et vinacoronant. -

Amphoravas eft.vne cruche.

Cadus eft doliolum.vngbaril.
- Piétorum inftrumenta.
Pugillares.tablettes.
Stilus eftinftfm ferreüquofculpítur imagines.vne chofe pour
engrauer.
Peniculus paruapennacfijprimüformât q depingerevoluerit
Spongia.efponge gallice.ea enim tergunt aliquando colores.
Concha.t.teftaque cocleadicitur.coquille.
Cauteriú. ferrüeftquocalefa&o putridecarnes adurütur nevula
nus ferpat amplius.cautere,
Sutorum inftrumenta.
Forfex.ficis.forces ouci3eaulx.
Scalprus.eftinftfmquoraditurpergamenüvel coriú,
Subula.calcificis iftfm.alleigne.Sed Subulones aialia filueftria,
funtvtdame quoríicornuaacutiffimafunt.
Mucro.gladius eftbellicus.
Digitaleeftilludqtdigitoapponiturneacus ledat•
 ElucidariumDialogi Alithie&Philalithis
Caloeftis quicöduάitiuseftadligna portanda. -. .

Cerdo vocatoíis artifexquimanus in operefuopolluit vt calci

fices .coriarijipelliparij etfimiles. . . -

Malleusvngmarteau.Inde malleolus idem. *

Incus eftfuper quo emollitur ferrum. enclume.

IFollis. foufflet.inde Folliculus.
Securis.coignye,afeco di&a.inde fecuricula petitecoignye.
Cuneus vno modo efthoim multitudo vtcune?,pphetarü.Alio
modoeftinftrumétü adfecandalignavng coin.
Vectis eftinftrumentum quo leuantur onera leuyer. -

Perpédiculum eftlatomorü menfuraplùbeaquefunfalligata:&

pendens deorfum murorü re&itudinem indicat. . -

Normaregula amuffis vocatur illud quodnos dirigitadprobâa

dum opus qd fecimus.cömeriglefefquerre.
Modulus ideftmenfura.
Circinus carpentariorúinftrumentum eft.compas.
Tornus inftfm eft quo voluédores poliütur&tornât, vng tour
Máphiris.i. lima.petite lime.
Scobinaeftmaior limaquapartiuntur lignavellapides.comme
grantfeoyre.
Celüceltis velftilus inftfmeft quo figurátur imagines in lapidei
vel alio. - -

Serra. vnefayereferpètiâ détibus fimilis.Sed feraeftaferoas&

fignificatvneferrure.
Afcia eftinftrumentum fabri.affeau.
Terebravelterebrum.teriereiouforet.
Peluis,baffina pedibus lauandis.
Cucumavas eftquo aquaferuatur.tepidacoquemart.
- Nouaculaidquoraditur barba.i.raforium.
Cotis lapis durus quo acuütur cultri. -

Cucurbitulainftrumentúquoelicitur fanguis a corpore humae

no.ventoufe.gallice. -

Scapellus inftímeftferreíí quo putidaoffaeuelluntur.

Specillus inftrumétumeftquo vulnerumaltitudinemtétant cy
rurgij:vne tente.
BoIfellatecaeft quareponfit multafimulque fecüferunt.
Hamulus eftaduncum inftrumétum quodentes extrahunt. . .
Módiolusparua menfuraeftquamplenaminfirmis aliqfi Ébét.
Diocles vas eft duarumanfarum.
Scaphiuminftfmeftquofaniesvelfordesrecipiuntur.
Pixis vnguentorum thecaque etmiroteciumdicitur.
Piftillus.vngpetit pilon.
ßudiculaeftrudisvirgaetnodofa.

Parifius In Sole Aureoi&ininterfigniofan&i Georgij

VicidiuiIacobi Per magiftrum Bertholdum
Rembolti& Iohannemvvaterloes.
Anno dominiMillefimo
quingétefimovndecia // %//
mo.Die vero.
XXIII.
Martij.
 ---- ----------
-------------~--~~~~--~~~~ ~~~~
-
- •*

ſ.
-

----