CORPVS CHRISTIANORVM

HILDEGARDIS
BINGENSIS
SC1VIAS

BREPOLS
CORPVS CHRISTIANORVM

Continuatio M ediaeualis

XLIII
 CORPVS CHRISTIANORVM

Continuatio M ediaeualis

XLIII

HILDEGARDIS
SCI VI AS

TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
MCMLX X V III
 HILDEGARDIS
S CI V IA S

E D ID IT

ADELGVNDIS FÜHRKÖTTER O.S.B.

CO LLABO RAN TE

ANGELA CARLE VARI S O.S.B.

TVRNHOLTI
TYPOGRAPHE BREPOLS EDITORES PONTIFICII
M C M L X X VIII
 SVM PTIBVS SVPPEDITANTE
S v p r e m o B e l g a r v m M a g is t r a t v
P V B LIC A E INSTITVTIONI
atqve O p t im is A r t ib v s P r a e p o s it o
EDITVM

© Brepols 1978
No part of this work may be reproduced in any form,
by print, photoprint, microfilm or any other means
without written permission from the publisher.
 D. M a r ia n n a e S c h r a d e r
et

D. Mavrae B öckeler
QVAE HVIVS EDITIONIS FVNDAMENTA IECERVNT
IN MEMORIAM
S CI V IA S
 VORWORT

Seit Jahrzehnten steht Hildegard von Bingen (1098-1179)

im Blickfeld der Forschung. Von ihren Schriften wurde vor
allem Sciuias durch die deutsche Übersetzung weiteren Krei­
sen bekannt : M a u r a B ö c k e l e r , Der heiligen Hildegard von
Bingen Wisse die Wege. Sciuias. Nach dem Urtext des kleinen
Hildegardiskodex ins Deutsche übertragen und bearbeitet,
Augustinus Verlag, Berlin 1928. xxiv, 504 S., 35 Tafeln.
Das Geleitwort (vii-xm) schrieb der Hildegardforscher
I l d e f o n s H e r w e g e n , Abt von Maria Laach, der die Arbeit
angeregt und stark gefördert hatte. Im Vorwort der bedeut­
samen Veröffentlichung wies M. B ö c k e l e r auf das Fehlen
der kritischen Ausgabe hin (xv). Die Vorarbeiten zur kriti­
schen Edition hatte Louis B a i l l e t , Mönch der Abtei Oos-
terhout, um 1910 in Angriff genommen. Nach seinem Tod
(21. i i . 1913) war die Edition von seinem Mitbruder J. H u i j b e n
angekündigt worden (M. B ö c k e l e r , ebd. xv). Die Arbeit
blieb unvollendet. Der wissenschaftliche Nachlaß kam nach
dem 2. Weltkrieg über die Abtei Egmond (Holland) in die
Abtei St. Hildegard, Eibingen. Man hegte wohl die Hoffnung,
daß hier einmal die Ausgabe erarbeitet würde. Als der Plan
konkrete Formen annahm, stellte sich nach Durchsicht des
handgeschriebenen Materials vonL. B a i l l e t und seiner Mitar­
beiter heraus, daß die Mönche mit außergewöhnlicher Akribie
gearbeitet hatten, die Arbeit über das Anfangsstadium jedoch
nicht hinausgekommen war und neu begonnen werden mußte.
Nach Abschluß der Edition, die infolge vieler Probleme sich
länger hinzog als vorauszusehen war, ist es unseine angenehme
Pflicht, den Fachleuten gebührend zu danken, die bei Aufhel­
lung schwieriger Fragen uns beraten und stets zur Weiterar­
beit ermutigt haben. Es seien genannt : Professor Dr. Bern­
hard Bischoff, München, Professor P. Dr. Friedrich Kempf
SJ, Rom, Abt D. Eligius Dekkers, Steenbrugge, Professor
Dr. Albert Derolez, Gent, Frau Dr. Elisabeth Darapsky, Mainz,
Frau Dr. Christel Meier, Münster, Dr. Winfried Kurzschenkel,
Kassel. Vor allem sei P. Dr. Rhabanus Haacke, Siegburg, für
vielfältige Hilfe sowie für die Erarbeitung des hidex uer-
borum et elocutionum gedankt, der von den Herausgeberinnen
für die Drucklegung fertiggestellt wurde. Durch seine Ver­
mittlung erhielten wir auch die meisten Fotokopien der
X VORWORT
Handschriften, die Herr Dr. h.c. Reinold Hagen in groß­
zügiger Weise im Labor seiner Kautexwerke, Holzlar bei
Bonn, hersteilen ließ. P. Dr. Angelus Häußling, Maria Laach,
erwies seine stete Hilfsbereitschaft durch zahlreiche Auskünf­
te und das Ausleihen vieler Bände der Laacher Bibliothek,
in der die Herausgeberinnen drei Monate arbeiten konnten.
Der Druckerei Brepols danken wir für die sorgfältige Druck­
legung der Texte und die farbentreue Beigabe der Miniaturen.
Durch die Zusammenarbeit von Brepols mit dem Otto Müller
Verlag, Salzburg, der nach dem 2. Weltkrieg die Herausgabe
von M. B ö c k e l e r , Wisse die Wege übernommen hatte und für
1975 die 6. Auflage des Werkes mit Einbeziehung der Minia­
turen plante, ist der vorliegende Vielfarbendruck ermöglicht
worden. Unser verbindlichster Dank gebührt der Universitäts­
bibliothek Heidelberg, die in entgegenkommender Weise durch
ihre Fachleute die Farbdias für den Offsetdruck hersteilen ließ
und somit zur Hinzufügung der Miniaturen in dieser Edition
wesentlich beigetragen hat. Ferner sei allen Bibliotheken,
die uns nach Kräften durch Auskünfte und Ausleihen unter­
stützt haben, unser Dank ausgesprochen. Ihre Namen sind
aus dem Sigelverzeichnis ersichtlich.
Die Deutsche Forschungsgemeinschaft gewährte den Bear­
beiterinnen dankenswerterweise drei freie Forschungsjahre.

Eibingen, Abtei St. Hildegard, 21. März 1978

 EINLEITUNG

1. Die Edition und der Stand der Forschung

Der bisher allgemein greifbare Text des Liber Sciuias liegt

vor in der Ausgabe von J.-P. M i g n e , Patrologia latina, T. i97(1).
Sie gibt den Erstdruck von I a c o b v s F a b e r , Paris 1513, wie-
der(2). Die bekannten Handschriften des Sciuias weichen aber
von der Textgestalt des Erstdrucks stark ab, abgesehen von
einer Hs. des 16. Jh.s, die später gefertigt wurde als der Erst­
druck von F a b e r ; darauf kommen wir noch zurück(3).
J.B. P itra gab im Jahre 1882 in den Analecta sacra, T. 8, die
Noua S. Hildegardis opera heraus. Darin veröffentlichte er u.a.
(nicht fehlerfrei) einen kleinen Teil von Hildegards Sciuias
nach der in der Bibi. Apost. Vaticana liegenden Hs. Pal. lat.
3 1 1(4). Dieser Text zeigt erhebliche Abweichungen gegenüber
der Textgestalt von F a b e r /Mi g n e .
Erneut griff A. D a m o i s e a u auf diese Hs. der Bibi. Apost.
Vaticana zurück. Von dem Werk, das in drei Teile (Partes)
gegliedert ist, veröffentlichte er Teil I, der 6 Visionen und Teil II,
der 7 Visionen enthält(5). Diese Edition, die nicht wenige Feh­
ler auf weist, wurde nicht zu Ende geführt : Teil III mit 13
Visionen kam nicht mehr heraus. Die in 3 Heften erschienene
Ausgabe blieb beinahe unbekannt.
So ist es verständlich, daß schon lange und immer dringli­
cher auf die Notwendigkeit einer kritischen Ausgabe der Hil­
degardwerke, besonders des Sciuias , hingewiesen wurde(6).
Die grundlegenden Vorarbeiten, sozusagen die Prolego­
mena zur kritischen Edition, wurden 1956 veröffentlicht von
M . S c h r a d e r /A . F ü h r k ö t t e r , Die Echtheit des Schrifttums der

(1) J.-P. M i gne , Patrologia latina, T. 197 : S. Hildegardis abbatissae opera omnia,
Parisiis 1855, 1882, 1952. Sciuias : 383-738 (PL).
(2) Iacobvs F aber , Liber trium uirorum et trium spiritualium uirginum, Parisiis
1513. Sciuias : f. 28r - 118V(/).
(3) Es ist die Hs. I 330 (582) der Stadtbibliothek Mainz. Vgl. S. LIV ff.
(4) J. B. Pitra , Analecta sacra 8, Noua S. Hildegardis opera, Monte Cassino 1882
(Nachdruck : Farnborough 1966). Sciuias Teiledition (nach der Hs. Pal. lat. 311) :
p. 503-507. In der vorliegenden Einleitung beziehen sich die Angaben bei P itra
stets auf Bd. 8 der Analecta sacra.
(5) A. D amoiseau, [Sciuias] Nouae editionis operum omnium s. Hildegardis experimen­
tum, S. Petri Arenarii 1893. Ex Officina Hospitii Salesiani S. Vincentii. X V , 377 S.
(6) Vgl. J. K o ch , Der heutige Stand der Hildegardforschung, in Hist. Zeitschr. 186,
I958» 558-572. Es sei hier auf eine für die Forschung bedeutsame Publikation
hingewiesen : W. L auter , Hildegard-Bibliographie. Wegweiser zur Hildegard-Li­
teratur, Alzey 1970, 83 S.
X II EINLEITUNG
heiligen Hildegard von Bingen (78
). Im Jahre 1969 wurde sodann
das Liedgut Hildegards, das sie selbst als symphonia caelestium
reuelationum{*) bezeichnet, herausgegeben : 77 Gesänge und das
geistliche Singspiel Ordo Virtutum liegen in kritischer Edition
vor(9).
In den quellenkritischen Untersuchungen von M. Schrader /
A. F ührkötter wurde die Autorschaft Hildegards für die ihr
zugeschriebenen Werke nachgewiesen. Der Echtheitsnachweis
wurde von der Forschung durchweg anerkannt. Inzwischen
ist eine wichtige Frage, nämlich das Problem der Mitarbeiter
Hildegards, einer eingehenden Untersuchung unterzogen
worden. Es war in den quellenkritischen Untersuchungen
zwar erörtert(10), jedoch nicht an den einzelnen Hand­
schriften überprüft worden. A. D erolez hat sich mit die­
ser bedeutsamen Frage* befaßt und sie für die großen theolo­
gischen Werke ad fidem codicum gelöst^1). Seine Forschungs­
ergebnisse dürften auch für den Liber Sciuias gelten, wenn­
gleich hier noch eigene Fragen in die Waagschale fallen, die
eigenen Untersuchungen Vorbehalten bleiben.

2. SGIVIAS - Grundlage für die späteren Werke

Die drei theologisch-philosophischen Hauptwerke Hilde­
gards, Sciuias (Sc), Liber Vitae Meritorum (L V M )(12) und
Liber Diuinorum Operum (LDO)(13), bilden trotz ihrer selb­
ständigen Thematik eine innere Einheit. Was sie miteinander
verbindet, ist der visionäre, prophetische Stil und die sym­
bolische Ausdrucksweise. Durch diese Aussageform ist Hil­
degard einerseits mit ihren Zeitgenossen verbunden, anderer­
seits überragt sie diese durch ihre Eigenständigkeit und dich­
terische Gestaltungskraft. Ihr Weltbild ist offen und dennoch
geschlossen, auf eine innere Mitte konzentriert.
Mit recht erscheint Sciuias als erster Band der theologisch­
philosophischen Schriften. Denn in diesem Frühwerk Hilde­
gards gewannen der Reichtum der Gedanken und die Fülle des

(7) M. Schrader /A. F ührkötter , Die Lchtheit des Schrifttums der heiligen Hilde­
gard von hingen. Quellenkritische Untersuchungen, Köln/Graz 1956, X, 208 S., 1 Bild
u. 19 Schrifttafeln. A rch.f. Kulturgesch. Beiheft 6.
(8) J. B. P i t r a , a. a. O. 7.
(9) P. Barth /M. I. R itscher/J. Schmidt - G ö rg , Hildegard von Bingen,Lieder. Nach
den ältesten Handschriften hrsg., Salzburg 1969, 328 S., 2 Faksimile-Tafeln.
[Nebst] Ergänzungsheft : M. I. R itscher , Kritischer Bericht, Salzburg 1969, 62 S.
(10) M. Schrader /A. F ührkötter , a. a. O. : öfter, besonders 180-184.
(11) A. D erolez , The genesis of Hildegard of Bingen's ''Liber divinorum operum'. The
codicological evidence, in Litterae Textuales. Essays presented to G.I. Lieftinck 2,
Amsterdam 1972, 23-33 ; ders., Deux notes concernant Hildegarde de Bingen, in Scrip­
torium, T. 27, 1973,291-295.
(12) J. B. P i t r a , a. a. O., 1-244.
(13) PL 197, 739-1038.
 EINLEITUNG X III

Geschauten die erste sprachliche Form. Bilder und Motive

aus dem Sciuias wurden im Liber Vitae Meritorum, in der
Symphonia, den Liedern, nochmals aufgegriffen. Die 13. Vision
des III. Teiles vom Sciuias enthält 7 längere Texte, die Hilde­
gard als 14 Lieder auch vertont hat. Im Liber Diuinorum Ope­
rum nimmt Hildegard ausdrücklich Bezug auf das Weltbild
ihres Sciuias. Die “ fünf Tiere” der 11. Vision des III. Teiles
vom Sciuias, die die “ Weltzeiten” symbolisieren, kehren in
der letzten Vision des LDO wieder(1415 ).
6
Auf Grund dieser Gegebenheiten muß dem Wissenschaftler,
der sich mit Hildegards Werken befassen will, ein authenti­
scher Text zunächst vom Sciuias vorgelegt werden. Die Text­
gestalt von F a b e r /M i g n e ist jedoch, wie eingangs erwähnt,
höchst fragwürdig, da sie sowohl von den zeitgenössischen als
auch von den späteren Hss. des Sciuias erheblich, ja oft massiv
abweicht.

3. Zum Titel SCIVIAS

Der eigenartige aus zwei Wörtern bestehende Titel ist in
allen Hildegard-Handschriften zusammengeschrieben.
In ihrem Brief an den Mönch Wibert von Gembloux aus dem
Jahre 1175 De modo uisionis suae(lb) spricht Hildegard aus­
führlich über ihre Visio. Eine in Brüssel liegende Hs., die die­
sen Brief enthält, hat u. a. auch einen Zusatz, der sich aus­
drücklich auf den Titel Sciuias bezieht. In uisione etiam uidi
quod primus liber uisionum mearum Sciuias diceretur, quoniam
per uiam luminis prolatus est, non de alia doctrinal).
In dem Titel haben wir - über die Aussage dieses Briefes hin­
aus - die große Leitlinie zu sehen, die Hildegards Werk durch­
zieht und die ohne Zweifel von der Bibel inspiriert ist. Es ist
der Weg, den Gott für den Menschen bestimmt hat, angefangen
vom i. Buch des Alten Testamentes, wo die uia ligni uitae(17)
von Keruben bewacht wird, durch alle Bücher der Heiligen
Schrift bis zum letzten Buch des Neuen Testamentes, das den

(14) In der vorliegenden Edition ist im III. Teil an den entsprechenden Stellen
auf diese und andere Parallelen hingewiesen.
(15) Riesenkodex (R), Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 2, f. 38orh-38ira, J.B. P i t r a ,
*.*.0 .331-334 .
(16) Brüssel, Kgl. Bibi., Cod. 5527-3534; Analecta Bollandiana 1, Bruxelles
1882, 599. Hildegard gibt mit diesen Worten den Ursprung, nicht aber den Inhalt
ihrer Visionen an. Wenn Elisabeth von Schönau ihr Werk, in dem sie den ver­
schiedenen Ständen den Weg zu Gott zeigt, Liber Viarum Dei nennt, so hat Hil­
degard ihren Titel nicht von Elisabeth entlehnt. Vgl. A. H a u c k , Kirchengesch.
Deutschlands 4, 3.U. 4. (Doppel-)Aufl., Leipzig 1913, 421, Anm. 1 ; A. M. Z im­
mermann , in 2L ThK 3, 818 : Elisabeth v. Schönau ; F. W. E. R o th , Die Visionen
der hl. Elisabeth von Schönau, Brünn 1884. Liber Viarum Dei : 88-138.
(17) Gen. }, 24.
 X IV EINLEITUNG
Lobpreis und Dank des Mose noch einmal aufklingen läßt :
I ustae et uerae sunt uiae tuae(18).
Wenn Hildegard im Sciuias II, 3 dem Menschen nach dem
Empfang der Taufe die Verantwortung und Entscheidungssi­
tuation vor Augen stellt : ... respice duas semitas, unam ad orien­
tem et alteram ad aquilonem(19), so greift sie das uralte und
immer wieder neue Zwei-Wege-Motiv auf.
Es sei noch auf die Benediktusregel hingewiesen, durch die
Hildegard in hohem Maße geistig geprägt und charakterlich
geformt wurde. An zehn Stellen hebt die Regula die Bedeut­
samkeit des rechten Weges hervor. Die uia uitae, angusta uiat
oboedientiae uia(20) ist der Lebensweg gemäß der Regula.
Wir müssen noch weiter ausgreifen. Hildegard zeigt den
Heilsweg Gottes für den Menschen vom Urbeginn der Schöp­
fung bis zum Letzten Tag, dem Tag der großen Offenbarung.
Somit ist die Heilsgeschichte das große Thema, das Hildegard
in Bildern voller Farbigkeit und Dynamik darstellt.

4. Die Quellen
Bibel, Liturgie, Benediktusregel sowie die Schriften der Kir­
chenväter und mittelalterlichen Autoren waren die geistige
Welt, in der Hildegard jahrzehntelang gelebt hatte, bevor sie
ihr Erstlingswerk Sciuias verfaßte. Vor allem hat sie aus der
Heiligen Schrift geschöpft. Die Bibelzitate lassen erkennen,
daß sie für das Alte und Neue Testament eine von Alkuin ab­
hängige Bibelhandschrift benutzt hat.
Hildegard, die im breiten Strom der mittelalterlichen
Theologie steht, gehört zu den Autoren der Vorscholastik.
Es findet sich in ihren Werken jedoch kein Zitat dieser
Schriftsteller, aber sie war mit deren Gedankengut vertraut.
Das zeigen die zahlreichen Elemente, die sie den Vätern und
späteren ekklesiologischen Autoren entnommen und in ihren
Werken frei verwendet hat. Vorstellungen und Bilder von
Augustinus, Gregor d. Gr., Beda, Hrabanus Maurus, Rupert
von Deutz und anderen Autoren begegnen uns im Sciuias.
Teil III, in dem das Reich Gottes im Bild vom Heilsgebäude
planvoll entwickelt wird, zeigt besonders in der 8. und 9.
Vision Parallelen zum Hirten des Hermas.
Wenn im vorliegenden Quellenapparat Anklänge an diese
und andere Schriftsteller angeführt werden, so ist damit ledig­
lich auf den verwandten Vorstellungsraum hingewiesen. Es ist

(18) Apoc. 15,3.

(19) Sciuias p. 135, 105 : vgl. 2L,ThK 10, 974-976 : Weg.
(20) Benedicti Regula, ed. R. H anslik - CSEL 75, Vindobonae i96o(Bened.,Rég.)
prol. 20 ; c.5 ,1 1 ; 71,2. Nach dieser Ausgabe zitieren wir.
 EINLEITUNG xv
nicht gesagt, daß Hildegard gerade diesen Autor gekannt und
benutzt hat. Die Tatsache, daß in ihren Werken keine Zitate
von mittelalterlichen Verfassern anzutreffen sind (abgesehen
von einigen Versen aus Hymnen, die auch in der Liturgie
verwendet wurden), ist nicht verwunderlich, wenn man ins Au­
ge faßt, daß es sich - was die literarische Gattung betrifft -
um V fsfowsschriften handelt. Die Aussagen stammen nicht
von Menschen und aus der scientia humana, die Schriften
wurden vielmehr im Auftrag Gottes verfaßt. Nam tu acumen
huius profunditatis ab homine non capis, sed a superno et
tremendo iudice illud desuper accipis, ubi praeclara luce haec
serenitas inter lucentes fortiter lucebit{21), schreibt Hildegard.
Es muß trotzdem angenommen werden, daß Hildegard die
theologischen Schriften der Väter und mittelalterlichen Auto­
ren, wenngleich nicht vollständig, so doch in Exzerpten, zumal
in den weitverbreiteten und viel gelesenen Auszügen, gekannt
hat(22). In der Vita , die Teile ihrer Autobiographie aufgenom­
men hat, heißt es : in eadem uisione scripta prophetarum ...et
aliorum sanctorum quorumdam philosophorum ... intellexi ac
quaedam ex illis exposui(22a). Manches wird sie durch Unterricht
oder anderweitigen mündlichen Austausch erfahren haben.
Auch ist es selbstverständlich, daß sie von den Mönchen des
Klosters Disibodenberg, das in der ersten Hälfte des 12. Jahr­
hunderts eine hohe Blüte erlebte(23), geistig viel empfangen
hat.
Beim Vergleich mit den Kirchenvätern und den Schriftstel­
lern des Mittelalters fällt auf, daß Hildegards Aussagen leben­
diger, ausdrucksstärker, ja oft hymnisch sind. In ihrer Bilder­
sprache ist sie nicht nur Träger der Tradition, sie bringt viel­
mehr das bekannte Glaubensgut in neugebundene Wendungen
und bestimmte Sinnzusammenhänge. Diesem schöpferischen
Phänomen ist in jüngster Zeit C h r i s t e l M e i e r in mehreren
Untersuchungen mit Erfolg nachgegangen und hat die

(21) Sciuias I, 1, p. 8, 41-43.

(22) B. W idmer bemerkte in Heilsordnung u. Zeitgeschehen in der Mystik Hildegards
von Bingen, Basler Beiträge Geschichtswiss. 52, 1955, S. 202, Anm. 437, daß
Hildegard “ die Augustiner oder ihren Kirchenvater nirgends mit Namen nennt” .
In ihrer Expositio Euangeliorum (R f. 434r~46iv) erwähnt Hildegard Gregorius, A m ­
brosius, Augustinus, Hieronymus et alii similes : R f. 457vb ; J. B. P it r a , a. a. O. 306.
H. D e L ubac weist darauf hin, daß seit Beda (PL 92, 304D) die vier großen
lateinischen Kirchenväter formelhaft zitiert werden : H. D e L u b a c , Exégèse médiévale,
Collection “ Théologie” 41, Paris 1959, p. 26. In der gleichen Aufeinanderfolge wie
Hildegard führt Gotschalk von Limburg sie auf : H. D e L u b a c , ebd. 27.0rigenes
wird von Hildegard in der Evangelienauslegung ebenfalls genannt : R f. 45 3rf‘ :
Ori(g}enes ; J. B. P itra a. a. O. 293.
(22») Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 2 (R), f. 320™ ; PL 197, 104A.
(23) Von der Schreibgewandtheit des Disibodenberger Skriptoriums zeugt die
zum Kirchweihfest des Disibodenbergs 1143 gefertigte Handschrift, die das Mar-
tyrologium und die Benediktusregel enthält : Bern, Burger-Bibl., Cod. 226.
 XVI EINLEITUNG
eigenständige Gestaltungskraft Hildegards an einzelnen Wör­
tern und Wortkomplexen aufgezeigt(24).
So ist die indocta dennoch eine docta, obgleich sich Hildegard
gern als indocta und paupercula bezeichnet. Mit Vorliebe haben
sich bedeutende Autoren klein und armselig genannt, so daß
wir in diesen und ähnlichen Formulierungen einen literarischen
Topos sehen dürfen.
Hildegard, der nicht nur die Glaubenslehren, sondern auch
die kirchlichen Rechtsbestimmungen bekannt sind, behandelt
fast alle theologischen und philosophischen Fragen in ihren
Schriften, jedoch ohne die gelehrte schulmäßige Systematik,
wie sie z. B. Hugo von St. Viktor eigen ist. Es fehlen bei
ihr die Hinweise auf die Quellen, die dieser Autor häufig nam­
haft macht : Dicit beatus Augustinus(25). Methodisch über­
nimmt sie, wenngleich nicht streng systematisch, den gern
gebrauchten Frage-Antwort-Stil. Die im I. und II. Teil des
Sciuias häufig vorkommenden Wendungen Quomodo ? oder
Quid est hoc ? dürften auf diesen Stil hinweisen. Im III. Teil
leitet Hildegard die Schriftauslegungen meistens ein mit Hoc
taie est.
Es sei noch kurz auf das oft eigenwillige Vokabular Hilde­
gards hingewiesen. So wird z. B. magnanimitas, die Hochher­
zigkeit, im Sinne von Aufgeblasenheit verwandt, wenn sie
von der magnanimitas superbiae spricht (III, 4, 493sq.) ;
auch das Adjektiv verwendet sie in ähnlicher Weise : ma­
gnanimes in peccatis (III, 4, 481). In Pars II, Visio 5 spricht
Hildegard ausführlich über den Mönchsstand, ohne das Wort
monachus oder abbas zu verwenden. Es wurde im Quellenappa­
rat (II, 5, 5i6sq.) bei der Formulierung uiuens odor (cf. II Cor.
2, 15. 16b) auf den monachus hingewiesen. Die Eigenart und
die Entwicklung der Sprache bzw. der sprachlichen Formulie­
rungen bedürfen einer eigenen Untersuchung.
Abschließend sei noch ein bedeutender Forscher erwähnt,
H. L iebeschütz , der sich eingehend mit den Quellen befaßt
hat, aus denen Hildegard geschöpft hat oder geschöpft haben
könnte. Die Ergebnisse seiner Untersuchungen hat er i. J.
1930 der Öffentlichkeit vorgelegt(26). Es muß vermerkt werden,

(24) C h . M eier , Die Bedeutung der Darben im Werk Hildegards von Bingen,in Früh-
rnittelalterl. Studien (FMSf) 6 , 1972, 245-355 ; dies., Das Problem der Qualitäten-
allegorese, in F M St 8, 1974, 385-435 ; dies., Vergessen, Erinnern, Gedächtnis im
Gott-Mensch-Bes^ug, in Verbum et Signum 1, Festschr. f. F. Ohly, 1975, 143-194 (bes.
156-194).
(25) Hugo de s. Vi ct., Quaestiones in Epist. Pauli - PL 175, 437C ; 442B ; 456D ;
464D u. ö.
(26) H. L ieb eschütz , Das allegorische Weltbild, der heiligen Hildegard von Bingen,
Leipzig 1930, XI, 179 S., 6 Tafeln. Studien der Bibi. Warburg 16. Unveränderter re-
prod. Nachdruck mit einem Nachwort zum Neudruck, Darmstadt, Wissenschaftl.
Buchgesellschaft 1964, XI, 188 S., 6 Tafeln, 1 Klappkarte.
 EINLEITUNG X V II

daß die Zwischen- oder Mittelglieder, die Hildegard benutzt

haben könnte, von H. L i e b e s c h ü t z oft nicht nachgewiesen
wurden. Die Publikation dieses Gelehrten erregte in der Hilde­
gardforschung Aufsehen und blieb lange unwidersprochen.
Erst 1958 meldete sich eine Gegenstimme. Der Medizinhisto­
riker H. S c h i p p e r g e s trat den Ansichten des Forschers zwar
gemäßigt, aber entschieden entgegen. Er äußerte, daß H. L i e ­
b e s c h ü t z “ zu aufdringlich das Einwirken literarischer Vor­
lagen und Traditionskomplexe, vornehmlich orientalischer
Provenienz, intendiert’J27).
Das Werk erfuhr 1964 einen Nachdruck. Im Nachwort(28)
dieser Auflage nimmt H. L i e b e s c h ü t z nochmals Stellung zu
seinen Darlegungen, und sagt : “ Der Verfasser, der diese vor 35
Jahren abgeschlossene Schrift wieder vornimmt, findet darin
vielerlei, was er einfacher, und vielleicht auch manches, was
er heute mit der größeren Vorsicht des Alters ausdrücken wür-
de’’(29). Die Einwände, die H. S c h i p p e r g e s 1962 in einer ge­
lehrten medizinhistorischen Untersuchung (30) gegen das
Quellenmaterial erhebt, das Hildegard benutzt haben könnte,
werden von H. L i e b e s c h ü t z nicht wiederlegt. H. S c h i p p e r g e s
würdigte die “ ausgezeichnete historisch-kritische Analyse'J31)
des Forschers, doch seine Grundthese-die Übernahme von Mo­
tiven, Vorstellungen, Bildern und Mythen aus dem nichthel­
lenistischen Orient durch Hildegard - zog er stark in Zweifel (32).
Die Forschungen von H. S c h i p p e r g e s führten zu dem Ergeb­
nis, daß Hildegard nicht über Toledo oder Palermo Rezeptions­
gut übernommen und christlich verarbeitet hat. “ Gerade die
naturkundlichen Schriften zeigen, bei aller Assimilation des
zeitgenössischen Wissens, wie Hildegards Schrifttum in ge­
nialer Weise neu konzipiert und symbolisch durchinterpretiert
wurde und im ganzen wohl die geschlossenste Mikrokosmos­
theorie und großartigste Anthropologie darstellt, die das frü­
he Abendland hervorgebracht hat’’(33).
Was hier von den naturkundlichen Schriften Hildegards ge­
sagt wird, darf wohl für das Gesamt werk Hildegards gelten,
zumal mitbedacht werden muß, daß H. S c h i p p e r g e s die natur­
kundlichen und heilkundlichen Schriften der Äbtissin vom

(27) H. Schipperges , Das Schöne in der Welt Hildegards von Bingen, in Jahrbuch
fü r Ästhetik 4, 1958/59, 83-139. Zitat : 128.
(28) H. L ieb es chü tz , a. a. O. 181-188.
(29) Ders., a. a. O. 181 .
(30) H. Schipperges , Rinflüsse arabischer Medizin auf die Mikrokosmosliteratur des
12. Jahrhunderts. Miscellanea Mediaevalia 1, 1962, 131-153.
(31) Ders., ebd. 133.
(32) Ders., ebd. 133-135.
(33) Ders., ebd. 133.
 X V III EINLEITUNG
Rupertsberg stets im Zusammenhang mit den anderen Werken
der Autorin zu erfassen sucht (34).

5. Der prophetische Charakter

Hildegards Aussagen tragen einen visionären, prophetischen
Charakter. Das kommt bereits durch das erste Wort ihres
Sciuias zum Ausdruck. Das Werk beginnt mit E t . Schon
Gregor d. Gr. weist in einer seiner Ezechiel-Homilien auf den
Sinn und die Bedeutung dieses sermo coniunctionis bei den
Propheten zu Beginn ihrer Verkündigung hin(35).
Wie die Propheten des alten Bundes gibt Hildegard am Be­
ginn ihrer Werke den Zeitpunkt ihrer Sendung und damit den
Anfang ihrer Niederschrift an. Es folgt das uidi et audiui. Im­
mer wieder begegnen wir den Wörtern quasi und uelut, die das
Geheimnisvolle, schwer zu Beschreibende andeuten(36). Auch
die similitudo der Propheten (373 ) greift die Seherin auf. Sie
8
ist wie geblendet von der Größe und Erhabenheit des Ge­
schauten und überwältigt von der Wucht der an sie er­
gangenen Sendung. Ja, Bild und Formulierung sind wört­
lich z. B. dem Propheten Daniel (8, 17. 18) entnommen,
wenn Hildegard im Sciuias (II, 5, 160-161) schreibt : "... in
terram c o r r u i ... splendor uelut manus tetig it m e\ Und wie
Jeremia den Anruf uade et clama(3B) vernimmt, so hört sie die
eindringlichen Worte Surge ergo, clama et dic(394 ).
0
Die alttestamentlichen Propheten werden gesandt, das
abtrünnige Gottesvolk zur Umkehr aufzurufen und ihm den
Strafzorn des Herrn anzudrohen. In ähnlicher Weise hat die
prophetissa teutonica den Auftrag, dem Gottesvolk des Neuen
Bundes, Laien, Priestern und Ordensleuten, die Gottverges­
senheit, die vielen Laster, die geheimen und öffentlich began­
genen Sünden und Verbrechen wie Mord, Raub, Simonie, Ehe­
bruch, Hurerei vor Augen zu stellen und den Anspruch Gottes
an den Menschen aufzuzeigen.
Hildegard hat das Erlösungswerk zu verkünden, damit die­
jenigen aufgerüttelt werden, die die Heilsbotschaft predigen
müßten, dies aber unterlassen, weil sie lau und schwerfällig
- tepidi et hebetes(*°) - sind.

(34) Das zeigt seine Übersetzung und Interpretation von Hildegards heilkund-
licher Schrift. H il de g a r d vo n B i n g e n , Heilkunde. Das Buch von dem Grund
und Wesen und der Heilung von Krankheiten. Nach den Quellen übers, u. erläutert
von H. S chi pp erg es , Salzburg 31974.
(35) Greg., ln Hie%. 1 ,2 ,2 ,- CC 142, p. 17, 21-36.
(36) Ez. 1, 24. 26. 27.
(37) Ez. 2, i .
(38) Jer. 2,2.
(39) S c I, 1,44.
(4 0 ) ü H 35-
 EINLEITUNG X IX

6. Aufriß des SCIVIAS

Die Protestificatio
In der Protestificatio(41) gibt Hildegard Zeugnis von der
Entstehung ihres Werkes. Sie nennt den zeitlichen Beginn
ihrer Sendung - es ist das Jahr 1141 - und ihr Lebensalter :
cum quadraginta duorum annorum essem.
Das Lebensalter wird in 3 Hss. genauer bestimmt durch den
Zusatz septemque mensium, und zwar als Nachtrag in 2 zeit-
genössischen Hss. : im Rupertsberger Prachtkodex, Hs. W
(Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 1), auf Rasur von Hand 3, dem
zeitgenössischen Korrektor ; im Parker Sciuias, Hs. B, über
der Linie von zeitgenössischer Hand. Im Riesenkodex, Hs. R
(Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 2, ca. 1180-1190), steht das septem­
que mensium im laufenden Text(42). Die zusätzliche Monats­
angabe kann natürlich nur von Hildegard persönlich stammen.
In der Protestificatio teilt Hildegard mit, wie lange sie an ih­
rem Werk gearbeitet hat. Darüber berichtet sie außerdem zu
Beginn ihres Liber Vitae Meritorum und schreibt, daß sie sich
zehn Jahre am Sciuias abgemüht hat : " ... ueras uisiones in
quibus per decennium insudaueram’ J43). Sie erwähnt in der
Protestificatio ihres Sciuias auch ihre beiden Mitarbeiter, die
sie nicht mit Namen bezeichnet : einen Mönch von gutem
klösterlichen Wandel und ein adliges Mädchen. Diese Mitar­
beiter sind Volmar, Mönch vom Disibodenberg, der ihr bis 1173
zur Seite stand(44), und ihre Sekretärin Richardis von Stade,
Nonne in Hildegards Kloster. Als Richardis zur Äbtissin von
Stift Bassum bei Bremen gewählt worden war, verließ sie bald
nach der Übersiedlung der Nonnen vom Disibodenberg in die
Neugründung am Rupertsberg ihre Meisterin Hildegard(45).
Ferner ist bemerkenswert, daß Hildegard in der Protestifi­
catio bedeutsame Aussagen über ihre uisiones macht.
Zu Beginn der Protestificatio ist im Rupertsberger Pracht­
kodex, der 35 Miniaturen enthält, auf der 1. Miniatur die Ver-

(41) Die meisten Hss. führen die Bezeichnung Praetestificatio. Die besonders zu­
verlässig gefertigte Hs. Pal. lat. 311 (K )hat den Titel Protestificatio, der wir den
Vorzug geben. Vgl. den Gebrauch von protestor in Sc II, 2, 70 und II, 3, 524. Die
Hs. W führt an dieser Stelle keine Bezeichnung.
(42) Auch das i. j. 1174 verfaßte Buch I der Hildegard-Vita enthält diesen
Text des Sciu. mit septemque mensium : R. f. 317™, PL 197, 93B. Ebenfalls befin­
det er sich bei Gebeno (s. Hs. M unserer Edition).
(43) J. B. P i t r a , a. a. O. 7.
(44) Über Volmar s. M. Schrader /A. F ührkötter , a. a. O. 14, 27, I44ff.,
181ff. ; A. F ührkötter , Das Leben der heiligen Hildegard \V ita S. Hildegardis auc­
toribus Godefrido et Theodorico monachis], hrsg., eingel. u. übers., Düsseldorf 1968.
Über Volmar : 13810.
(45) Über Richardis von Stade s. A. F ü h r k ö t t e r , Hildegard von Bingen, Brief­
wechsel, Salzburg 1965,93-100.
 XX EINLEITUNG
fasserin des Werkes dargestellt(46). Vgl. Tafel i : Hildegard sitzt
und lauscht, die Wachstafel auf dem Schoß, den Griffel in der
Hand. Von oben flammt das Feuer des Heiligen Geistes auf
sie herab (vgl. Apg. 2, 3). Ihr Sekretär Volmar wird den Text
auf Pergament übertragen(47).

Die drei Teile

Das Werk umfaßt drei Teile (Partes). Jeder Teil ist in sich
einheitlich gestaltet. Der große Leitgedanke - der Weg - wird
bis zum Schluß des Werkes durchgeführt. Jeder Teil ist in
Visionen gegliedert, jede Vision in Kapitel von unterschied­
licher Zahl und Länge. Hildegard beschreibt in jeder Vision
zuerst das geschaute Bild, das dann von der ‘'göttlichen Stim­
me" erläutert und gedeutet wird. Die Texte der eigentlichen
Visio werden häufig durch theologische oder anthropologische
Abhandlungen unterbrochen oder besser : aufgelockert.

Teil I
enthält 6 Visionen, in denen Hildegard ein Bild von Schöp­
fer und Schöpfung, von Gott, Welt und Mensch, entwirft.

I, i Gott und der Mensch

In der Eingangsvision wird in 6 Kapiteln die Grundhaltung
des Menschen in der Begegnung mit Gott aufgezeigt. Der in
unzugänglichem Licht thronende Gott gibt dem Menschen
Anteil an seinem Leben, der in "Gottesfurcht" und "Armut
des Geistes" vor ihm steht. Die zwei Gestalten sind darge­
stellt zu Füßen des Berges, der das Reich Gottes symbolisiert.
Vgl. Tafel 2.

I, 2 Urständ und Versagen der Schöpfung

Die 2. Vision stellt die Schöpfung in ihrem Urständ dar.
Hildegard schaut die Engel, "die starkmütig in der Liebe Got­
tes verharren" und daher "in strahlender Schönheit leuchten".
Vgl. Tafel 3 (oberes Feld). Luzifer hingegen, der sich gegen
Gott empört, stürzt mit seinem Anhang in den Abgrund, die
Hölle (unteres Feld). Die aus ihr auf steigenden finsteren Nebel

(46) Beim Aufriß des Sciuias werden wir jeweils auf die Miniaturen dieser Hs.
verweisen, die gleichsam ein Leitfaden sind.
(47) Den Arbeitsvorgang bei der Abfassung der großen theologischen Werke
(Niederschrift Hildegards auf der Wachstafel, Abschrift von der Wachstafel auf
Pergament durch die Sekretäre, Korrekturen - durch Hildegard und ihre Helfer -)
hat A. D erolez überzeugend aufgezeigt. Vgl. oben Anm. 1 1 .
 EINLEITUNG XXI

ziehen sich in ein lichtdurchstrahltes Land, das Paradies. Adam

und die aus seiner Seite hervorgehende Wolke, Eva, die gleich
leuchtenden Sternen alle Menschen in ihrem Schoße trägt, las­
sen sich von der Schlange verführen und übertreten Gottes
Gebot. So verliert Adam das Gleichgewicht, und alle Elemente
in ihm und um ihn geraten in Aufruhr. In der Vision, die 33 Ka­
pitel umfaßt, werden zahlreiche Ehefragen behandelt.

I, 3 Gott, Kosmos und Mensch

In dieser Vision, die in 31 Kapitel gegliedert ist, wird das
Weltall in der Urform des Eies dargestellt. Das Weltei ist in
folgende Zonen gegliedert (vgl. Tafel 4) : Die äußerste Zone, das
leuchtende Feuer, ist Sinnbild des allmächtigen Gottes, der
alles durchdringt und zusammenhält. Die Sonne in ihr,
die drei Leuchten über sich hat, symbolisiert Christus. Der
Südwind nimmt von hier seinen Ausgang. Die 2. Zone, das
düstere Feuer, weist hin auf den zelus Dei, der das Böse rächt
und die Guten läutert. Der Nordwind hat hier seinen Ur­
sprung. Die 3. Zone, der reine Äther, stellt den Glauben dar,
in dem die Kirche lebt und wirkt. Sinnbild der Kirche ist der
Mond, der sein Licht von der Sonne, Christus, empfängt, es an
die Gläubigen, die Sterne, austeilt, um dann aufs neue sein
Licht an der Sonne zu entzünden. Von hier gehen die Ostwinde
aus. Die sich anschließende Wasserzone mit den Westwinden
ist Sinnbild der Taufe. Die 5. Zone, die weiße Haut, deutet auf
die Unschuld der Christus verbundenen. Die Erde im Mittel­
punkt des Kosmos stellt den Menschen dar. Er wird von den
Elementen getragen und beherrscht die Erde nach göttlicher
Verfügung, denn “ Gott hat ihn mit großen, staunenswer­
ten Würden begabt” . - Hildegard hat das Weltbild in ihrem
Spätwerk, dem Liber Diuinorum Operum (1163-1173) (48), wei­
ter ausgebaut, diesmal in Form eines Rades ; die Zonen werden
durch Kreise wiedergegeben.
Der Miniaturist der Weltei-Tafel hat den Text des Sciuias
adäquat dargestellt. Die Winde werdeij von Köpfen ausge­
blasen. Im Liber Diuinorum Operum ist der Ausgang der
Hauptwinde durch Köpfe von vier Tieren charakterisiert :
Leopard, Wolf, Löwe, Bär(48a). Es ist anzunehmen daß die
Weltei-Tafel zur Zeit der Abfassung des LDO gemalt worden
ist. Denn in dieser Kosmosschrift hat Hildegard ihr Weltbild
umfassend und sehr differenziert gestaltet. Auch nimmt sie
eigens Bezug auf die Eiform im Sciuias (49). Sie begründet im
Liber Diuinorum Operum die Eiform damit, daß durch diese
Form die verschiedenen Schichten bildlich gut wiedergegeben

(48) PL 197, 741-1038. ( 4 8 hbd. 752B.

(49) Erwähnung der Eiform ebd. 75 iB.
 XXII EINLEITUNG
sind, während durch die rota mit ihren Kreisen die Maße
genau angegeben werden(50). Zahlreiche Schriftsteller haben
sich - schon Jahrhunderte vor Hildegard - in ihren Werken
mehr oder weniger ausführlich mit dem Bild vom Weltei
befaßt(51).
I, 4 Der Mensch und sein Lebensweg
Hildegard behandelt in 32 Kapiteln das Leben des Men­
schen, angefangen von seiner Entstehung im Mutterleib bis
zu seinem Tod. Sie begleitet ihn auf seinen schwierigen und
gefahrvollen Wegen durch das Leben. Der Mensch sieht sich
immer wieder vor die Wahl zwischen Gut und Böse und damit
in die Entscheidung gestellt. Verstand und Wille, Denken
und Fühlen, die Leibhaftigkeit und Geistigkeit befinden sich
in einem ständigen Kräftespiel, das in Gleichnissen und Bil­
dern lebendig dargestellt wird. Vgl. Tafel 5, 6, 7(52).

I, 5 Die Synagoge
In seiner Not- und Kampfsituation empfindet der Mensch
die Erlösungsbedürftigkeit. Hildegard erblickt eine Frau,
die in ein teils mattfarbenes, teils schwarzes Gewand ge­
kleidet ist. Vgl. Tafel 8. Die Frau stellt die Synagoge, die
mater incarnationis, dar. Auf ihrer Brust und in ihrem Schoß
trägt sie die großen Gestalten des Alten Bundes : Mose,
Abraham und die alttestamentlichen Propheten, die die
Sehnsucht nach dem Messias wachhielten und die Menschheit
auf den Erlöser vorbereiteten. Die blutigroten Füße, die
auf den Tod des Messias hin weisen, sind umgeben von einer
strahlendhellen Wolke, da am Ende der Zeiten auch Israel
das Heil erlangen wird (vgl. Röm. 11, 26). Die Vision umfaßt
8 Kapitel.
I, 6 Die Chöre der Engel
Hildegard erhebt ihren Blick und schaut wie in einem
Lichtmeer die neun Chöre der Engel. Vgl. Tafel 9. In kon-

(50) Ebd. 755D-756A.

(51) Es sei verwiesen auf die Untersuchung von P. D r o n k e , Fabula. Explorations
into the Uses of Myth in Medieval Platonism. With 3 plates. Mittellat. Studien 9, 1974,
i -19 5. Auch Hildegards Weltbild wird kurz behandelt (S. 96-99). Aufschlußreich
ist die tabellarische Übersicht der Schriftsteller vor Hildegard, unter Einbeziehung
von bisher unveröffentlichten Texten : Appendix A, S. 154-161. Hildegards Welt­
bild : 161-163. Von besonderem Interesse ist die Untersuchung vonB. M a u r m a n n ,
Die Himmelsrichtungen im Weltbild des Mittelalters. Hildegard von Ringen, Honorius
Augustodunensis u. andere Autoren. Münstersehe Mittelalter-Schriften 33, München 1976,
220 S., 17 Abb.
(52) Nach Auffassung von W. B raunfels ist die Miniatur von I, 4 (Tafel 7) die
älteste Fegfeuer-Darstellung, in : Lexikon f . christl. Ikonographie II, 1970, Sp. 16.
 EINLEITUNG X X I II

zentrischen Kreisen sind sie zur Mitte hin geordnet und ste­
hen - das kommt auch in ihrer Gliederung zum Ausdruck -
in engem Bezug zum Menschen. Die äußerste Reihe wird von
den Engeln eingenommen. Sie tragen Flügel, denn “ schnell
wie der Gedanke dahinfliegt, drängt ihre Sehnsucht sie, den
Willen Gottes zu erfüllen“ . Sie haben Antlitze wie Menschen:
das deutet an, daß die Handlungen der Menschen von den
Engeln zu Gott emporgetragen werden (vgl. Benediktusregel,
Kap. 7, 13). Die zweite Reihe bilden die Erzengel. Auf ihrem
Antlitz strahlt das Bild des Menschensohnes wider wie in
einem Spiegel, da sie “ durch Botendienste dem Geheimnis der
Menschwerdung den Weg bereiten durften“ . In den fünf wei­
teren Reihen schließen sich die Kräfte, Mächte, Fürstentümer,
Herrschaften und Throne an. Die Throne “ haben nichts
Menschenähnliches, sondern sie glühen wie das Morgenrot“ .
Von den zwei folgenden Reihen sinnbilden die Kerube, die
voller Augen sind, das “ Wissen Gottes“ , sie beflügeln die
Sehnsucht des Menschen nach Gott. Die Serafe in der inner­
sten Reihe “ brennen wie Feuer“ . - “ Alle diese Reihen tönen
in jeglicher Art von Musik und künden in wunderbaren
Harmonien die Wunder, die Gott in den Heiligen wirkt -
ein Hochgesang der Verherrlichung Gottes“ . Mit den 12
Kapiteln der 6. Vision schließt der I. Teil des Sciuias. Die
gefallene Schöpfung harrt auf den Erlöser.

Teil II
bringt in 7 Visionen das “ feurige Werk der Erlösung“ durch
Christus und die Fortsetzung des Erlösungswerkes durch die
Kirche zur Sprache.

II, i Der Erlöser

In der Eingangs vision erblickt Hildegard nochmals den
Urständ der Schöpfung, die ihren Ausgang nimmt vom drei­
fältigen Gott. Vgl. Tafel 10 : Die Trinität (Silbergrund,
saphirblaue Scheibe, rotgoldene Kreise) ; der Urständ der
Schöpfung (großes Kreisrund in der Bildmitte, vom Minia­
turisten als Sechstagewerk durch 6 kleine Kreise wiederge­
geben) ; der Mensch, der das Gebot des “ leuchtenden Gehor­
sams“ zwar erkennt, aber nicht in die Tat umsetzt, gerät in
Schuld. Der Kosmos verfällt der Finsternis, in der nach und
nach Lichter aufscheinen : die Propheten des Alten Bundes
(dargestellt durch Sterne), die nach dem Erlöser Ausschau
halten. Nach Gottes Ratschluß erscheint der Messias im fleisch­
gewordenen Gottessohn, der durch Leiden, Tod und Auferste­
hung die Erlösung schenkt. In 17 Kapiteln wird das Heilsge­
heimnis dargestellt.
XXIV EINLEITUNG
H ,2 Der dreieinige Gott
Der Urquell allen Seins und Lebens ist der dreieinige Gott.
Diesem Glaubensgeheimnis wendet sich Hildegard in 9 Kapi­
teln zu und führt den Leser in das ihr eigene symbolträchtige
Schauen. Vgl. Tafel 11 : das überaus helle Licht (symbolisiert
durch die Silberkreise) ist Sinnbild des Vaters ; die Menschen­
gestalt in saphirblauer Farbe Bild des menschgewordenen
Sohnes, im ewigen Heute im Schoße des Vaters gezeugt ; die
rotgoldenen flammenden Kreise der alles durchdringende
Heilige Geist.

11.3 Die Kirche die Mutter der Gläubigen

Anteil am dreifaltig-göttlichen Leben erhalten die Men­
schen durch das Sakrament der Taufe, dem Hildegard 37 Ka­
pitel widmet. Die Mutter Kirche, über deren Leib ein Fischer­
netz ausgespannt ist, nimmt sie in ihren Schoß, tut einen
tiefen Atemzug - der Atem ist der Heilige Geist -, zieht
sie hinauf in ihr Haupt und spricht die Taufformel. Wiederum
erscheint das Symbol der Trinität (wie in II, 2). Vgl. Tafel 12
(rechts unten). Nun haben die Menschen Anteil am göttlichen
Leben, sind hellstrahlend, bekleidet mit dem Lichtgewand
der Christusähnlichkeit. Doch müssen sie dieses Leben in vol­
ler Verantwortung führen und sich immer wieder gegen die
Finsternis, das Böse, und für das Licht, das Gute, entscheiden.

11.4 Mit Kraft gesalbt

Die Christen werden für ihre Aufgaben gestärkt durch das
Sakrament der Firmung. Gegen Irrtümer und Nachstellungen
ist die Kirche gefestigt durch die Kraft des Heiligen Geistes,
der als starker Turm hinter ihr steht. Vgl. Tafel 13. Nicht in
allen kann sich die Gnade entfalten. Es gibt Menschen, die
aus der Kirche ausbrechen. Die Vision umfaßt 14 Kapitel.

11.5 Die Stände der Kirche

Hildegard erblickt die Kirche von dreifachem Glanz um­
strahlt im Hinblick auf die drei Hauptstände der Kirche, die
das eine Gottesvolk bilden. Vgl. Tafel 14. Das von hellem
Licht umstrahlte Haupt symbolisiert die Apostel. Auf der
von der Brust sich herabziehenden Lichtbahn erscheint die
Virginitas, der "edelste Sproß des himmlischen Jerusalem".
Sie ist "umgeben von ihren Kindern", den Bischöfen, Prie­
stern, Mönchen und Moniales. Durch eine blendendweiße Wol­
ke symbolisiert der untere verhüllte Teil den Laienstand, der
"die Kirche ehrt und stützt von der Fülle sprossender Kraft
 EINLEITUNG XXV

bis zum Zeitenende, da die Zahl ihrer Kinder nicht mehr zu­
nehmen wird” . Die Vision umfaßt 60 Kapitel.

11,6 Das Opfer Christi und der Kirche

Das in der Taufe empfangene und durch die Firmung gefe­
stigte Christusleben wird weiterhin gestärkt durch die Teilnah­
me am eucharistischen Opfer in der Meßfeier und durch den
Empfang des eucharistischen Mahles. Diesem Heilsgeheimnis
wendet sich Hildegard in der 6. Vision zu. In 102 Kapiteln
werden nicht nur zahlreiche Fragen behandelt, die sich auf das
eucharistische Opfer beziehen, sondern auch viele Probleme,
die speziell den Priester betreffen. Hauptgedanken der eigent­
lichen Vision (vgl. Tafel 15, oberes Feld) : Vom himmlischen
Vater wird die Kirche unter dem Kreuz dem Sohne angetraut.
Als Hochzeitsgabe empfängt sie das Blut ihres Herrn, von dem
sie überströmt wird und das sie in einem Kelche auffängt. Im
unteren Feld tritt sie an den Altar und bittet den Vater, er
möge die Gaben von Brot und Wein wandeln in den Leib und
das Blut Christi. Die Herrlichkeit des Vaters senkt sich herab
und vollzieht im Heiligen Geist die Wandlung. Gleichzeitig
erscheinen über dem Altar die Geburt Christi, das Leiden (am
Kreuz), die Grablegung, die Auferstehung und die Himmel­
fahrt. Tafel 16 zeigt im oberen Feld den Priester am Altar.
Im unteren Feld treten die Gläubigen zum Empfang der heili­
gen Eucharistie hinzu. Entsprechend ihrer inneren Verfassung
werden sie mehr oder weniger von Licht überflutet oder von
Finsternis überschattet.

II, 7 Der Mensch in der Anfechtung

Als "wurmartiges Ungeheuer von verblüffender Größe und
Länge” liegt die alte Schlange auf dem Weg des irdischen
Lebens und sucht die Menschen zu verschlingen. Schaden
kann das Untier nur denen, die sich ihm freiwillig nahen.
Denn durch die Menschwerdung Gottes ist es mit einer
gewaltigen Kette an den Abgrund gefessèlt. Vgl. Tafel 17. Die
Heiligen treten es mit Füßen in der flammenden Glut der
göttlichen Gerechtigkeit. Immer wieder versucht das Unge­
heuer, die Menschen in seinen Rachen zu locken. Vgl. Tafel 18.
Oder der Widersacher tarnt sich als Handelsmann. Manche
gehen um den Preis des guten Gewissens auf den Betrug ein.
Andere streben unbeirrt den' ewigen Gütern zu. In 25 Kapi­
teln behandelt Hildegard dieses Thema.

Teil III
umfaßt 13 Visionen. Nach der Eingangsvision (III, 1) er­
blickt Hildegard das Heilsgeschehen im Bild eines Gebäudes,
XXVI EINLEITUNG
dessen Mauern und Gebäudeteile im Laufe der Zeit erstellt
werden, bis der Bau am Letzten Tag vollendet ist. Das Ge­
bäude wird nicht von Gott allein errichtet, sondern der
Mensch hat als Mitarbeiter Gottes (vgl. i Kor. 3, 9) die
Aufgabe, am Heilswerk Gottes (auch opus Dei genannt) mitzu­
wirken. Hildegard nennt die Bauleute uirtutes und bringt mit
diesem Wort beides zum Ausdruck : das Tun Gottes und die
menschliche Mitarbeit. Nachdem in der 2. Vision der Bauplan
dargelegt ist, wird von der 3. bis zur 10. Vision das Zusam­
menspiel der "K räfte” aufgezeigt. Die 11. Vision stellt die
letzten Zeiten dar, die 12. Vision das Letzte Gericht als Tag
der großen Offenbarung. Die 13. Vision ist ein Jubelgesang auf
das Wirken Gottes in den Heiligen.

III, i Gott und der Mensch

Die i. Vision umfaßt 18 Kapitel. Hildegard sieht auf einer
glänzendweißen Wolke einen Köningsthron und darauf
Gott, den Lebendigen, leuchtend in der Fülle des Lichtes.
Vgl. Tafel 19. Von ihm geht ein großer Lichtkreis aus, und
aus dem Geheimnis des Leuchtenden gehen die Engel hervor.
Hildegard führt den Leser nochmals zurück an den Beginn der
Schöpfung. Sie schaut den dramatischen Sturz der stolzen
Engel. Vgl. Tafel 20. Der Lichtglanz, mit dem Gott sie be­
kleidet hatte, kehrt zurück zu dem Leuchtenden und wird
aufbewahrt für den dunklen Lehm im Herzen des Vaters :
der Mensch nimmt die Stelle des gefallenen Engels ein. Zur
Grundhaltung des Menschen gehören der timor Domini, sym­
bolisiert durch einen gewaltig großen Stein, die fides, dar­
gestellt durch den Königsthron, und die sapientia humana,
die gleichsam der Fußschemel Gottes ist.

III, 2-10 Grundriß des Gebäudes (53)

Außerhalb des Heilsgebäudes steht der Thron des Allherr­
schers. Das Gebäude selbst sieht Hildegard aufgerichtet auf
einem hohen Felsen, im Lichtkreis der göttlichen Macht. Es ist
im Viereck gebaut, die vier Winkel schauen nach den vier
Himmelsrichtungen. Vgl. Tafel 21. Von Osten führt die leuch­
tende Mauer (lucida pars muri) zum Norden. An dieser Mauer
steht der Turm des Ratschlusses {turris praecursus uoluntatis
Dei : Visio 3) und zur Nordecke hin die Säule des Wortes
Gottes (columna Verbi Dei : Visio 4). An der Nordecke
befindet sich der Eifer Gottes (zelus Dei : Visio 3). Hier
schließt sich die Steinmauer oder dreifache Mauer an (lapidea

(53) Grundriß nach M. B ö c k e l e r , Hildegard von Bingen, Wisse die Wege, Sciuias,
Berlin *1928, 230, Salzburg *1975, 226.
 EINLEITUNG XXVII

Torrn a aedificii

o
tu rri»\^ d esiac
Visio

pars muri : Visio 6), die vom Norden zum Westen führt.
Die Westecke nimmt die Säule der Dreifaltigkeit ein {colum­
na Trinitatis : Visio 7). An dem sich anschließenden Teil
der noch unvollendeten Mauer (nur die Fundamente sind ge­
legt) befindet sich die Säule der Menschheit des Erlösers
(1columna humanitatis saluatoris : Visio 8). Im Süden steht
der Turm der Kirche (turris ecclesiae : Visio g). Die Stein­
mauer von Süden nach Osten ist ein in sich geschlossener
Bau, nicht durch Türme und Säulen unterbrochen. In der Ost­
ecke steht, eingefügt in das Gebäude, der Thron des Men­
schensohnes (thronus F ilii hominis : Visio 10 ) , der als Eck­
stein die beiden Teile der Mauer verbindet.
X X V I II EINLEITUNG
III, 2 Das Heilsgebäude
Die drei ersten Kapitel handeln vom Glauben als Grundlage
des Heils. In den Kapiteln 4-28 erklärt Hildegard den Plan des
viereckig angelegten Heilsgebäudes. Vgl. Tafel 21. In mehrfa­
cher Abwandlung werden in den Symbolen von Quadren und
anguli, also den vier Himmelsrichtungen, die großen Gestalten
des Alten Bundes - Adam, Noe, Abraham, Mose - in ihrer
Zielrichtung auf Christus, den lapis angularis dargestellt.
In Adam erscheint die creatio a Deo, in Noe erblickt Hildegard
das Zeichen für die speculatiua scientia duarum causarum :
gemeint ist die Erkenntnis von Gut und Böse (“ wie der
Mensch in einem Spiegel sein Antlitz als schön oder häßlich
erkennt” und die entsprechende Entscheidung trifft). Abra­
ham symbolisiert die Beschneidung, Mose das Gesetz.

III, 3 Der Turm des Ratschlusses

Etwa in der Mitte der leuchtenden Mauer steht dieser Turm
(iturris praecursus uoluntatis Dei). Vgl. Tafel 22 und 23. Die
fünf Gotteskräfte in ihm wenden ihren Blick in bestimmte
Richtungen : amor caelestis (ad orientem), disciplina (ad
aquilonem) , iierecundia (ad septemtrionem), misericordia (ad
columnam Verbi Dei), uictoria (ad turrim ecclesiae et ad dis­
currentes). Zwei Gotteskräfte stehen außerhalb des Turmes :
patientia und gemitus. 13 Kapitel enthält diese Vision.

111,4 Die Säule des Wortes Gottes

Die columna Verbi Dei steht außerhalb der leuchtenden
Mauer an der Nordkante. Vgl. Tafel 24. Auf der Miniatur ist
die dreifache Oberfläche so auseinandergelegt, daß die drei
Flächen sichtbar sind. Aus der östlichen Kante sprossen
Äste hervor von der Wurzel bis zur Spitze : Abraham, Mose,
Josua und die übrigen Patriarchen und Propheten sitzen
auf ihnen. Voll Staunen blicken sie hinüber zur nächsten Flä­
che, die die Zeugen des Neuen Bundes aufleuchten läßt : die
Apostel, Märtyrer, Bekenner, Jungfrauen und andere Heilige.
Die dritte Seite wird von den “ Lehrern der Kirche eingenom­
men, den tiefsinnigen Erforschern der Worte des Alten und
Neuen Bundes” (sie sind auf der Miniatur nicht sichtbar).
Über der Säule schwebt der Heilige Geist : denn unter seinem
Wehen wird das Wort Gottes offenbar im Alten und im Neuen
Bund. - Dem Worte Gottes ist das Erkennen Gottes (scientia
Dei) zugeordnet. Diese Gotteskraft ist es, die das Geheimnis
des Vaters im Alten wie im Neuen Bund kundtut. Die Men­
schen können das Erkennen Gottes ehrfürchtig annehmen oder
es zurückweisen. Vgl. Tafel 25. Die Vision umfaßt 22 Kapitel.
 EINLEITUNG XXIX

III, 5 Der Eifer Gottes

An der Nordecke des Gebäudes erscheint der zelus Dei als

furchtbares Feuerhaupt. Vgl. Tafel 26. Er züchtigt mit dem
Schlag seiner drei gewaltigen Schwingen die Region der
Finsternis, von der alle Angriffe auf den lichten Plan der Er­
lösung kommen. Niemand soll, sagt Hildegard im letzten, 33.
Kapitel, seine Sünde entschuldigen und gegen Gott murren.

III, 6 Das steinerne Gesetz

Gott hat im Alten Bund als Zeichen des Glaubens von Abra­
ham und seinen Nachkommen die Beschneidung gefordert,
von Mose und dem auserwählten Volk die Erfüllung des Ge­
setzes. So führt vom Norden zum Westen die Steinmauer
des alttestamentlichen Gesetzes (lapidea pars muri). Vgl.
Tafel 27. Durch dessen Erfüllung sollte das israelitische Volk
am Heilsgebäude (dem opus bonitatis Patris) mitarbeiten.
In 35 Kapiteln wird dieses Thema behandelt. Drei Gottes­
kräfte stehen am Anfang : abstinentia, largitas, pietas, drei
am Ende : ueritas, pax , beatitudo. Zwei weitere, discretio,
saluatio animarum, leiten zum Neuen Bund über.

III, 7 Die Dreieinigkeit

Sub tempore quasi in occasu kam Christus und brachte Kun­

de vom dreifältigen Innenleben Gottes. Wer an dieses Ge­
heimnis glaubt, wird in die nun beginnende Mauer des Neuen
Bundes eingebaut. Das wird in 11 Kapiteln aufgezeigt. Abge­
schnitten vom Leben werden die Ungläubigen : wie trockenes
Stroh die abgefallenen Christen, wie leichte, in alle Winde
verstreute Federchen die sich brüstenden Juden, wie faulendes
Holz die Heiden. Vgl. Tafel 28.

III, 8 Die Mitarbeiter am Erlösungswerk

In der von Westen nach Osten aufzurichtenden Stein­

mauer, deren Fundamente kaum gelegt sind, steht die colum­
na humanitatis saluatoris. Vgl. Tafel 29. In 25 Kapiteln wird
das Zusammenspiel von Gotteskraft und menschlicher Mit­
wirkung eindrucksvoll veranschaulicht. An der Säule steigen
die uirtutes, Steine tragend, auf und nieder. Durch besondere
Symbole sind sie gekennzeichnet. Auf der rechten Seite der
Leiter : humilitas, caritas, timor Domini, oboedientia, auf der
linken Seite : fides, spes, castitas. Hoch über allen schwebt,
umleuchtet vom Glanz der Inkarnation, di e gratia Dei.
XXX EINLEITUNG

III, 9 Der Turm der Kirche

An der gleichen Steinmauer befindet sich - nach Süden zu,
in der Glut des Heiligen Geistes - die turris ecclesiae als Boll­
werk gegen die Mächte der Finsternis. Der Turm ist - gleich
der Säule der Menschheit des Erlösers - unvollendet. Vgl.
Tafel 30. Die Apostel und ihre Nachfolger bauen daran.
Menschen, die aus dem Heilsgebäude in die '‘Welt” zurück­
kehren, bekämpfen die Kirche. Doch sie bleibt stark und fest.
Denn vor ihr steht auf einem Sockel mit sieben Säulen die
sapientia, und drei Gotteskräfte sind Trägerinnen ihres Le­
bens : iustitia, fortitudo, sanctitas. 29 Kapitel umfaßt diese
Vision.

III, 10 Der Menschensohn

Das Gebäude wächst - vom Osten zum Norden über Wes­
ten und Süden zurück zum Osten - unaufhaltsam seiner
Vollendung entgegen. Christus erscheint als der Eckstein,
der Anfang und Ende des Gebäudes verbindet. Vgl. Tafel 31.
Fünf Gotteskräfte vollenden seinen mystischen Leib : con­
stantia, caeleste desiderium, compunctio cordis, contemptus
mundi, concordia. Die Vision ist in 32 Kapitel gegliedert.

Ill, i i Das Ende der Zeiten

Am Ende der Zeiten erscheint Christus, der Eckstein, in
voller Gestalt. Vgl. Tafel 32. Sein mystischer Leib ist vollendet.
Auf dem Schoße hat er die Lyra, das Symbol für den Hymnus
der Liebe, den die ecclesia ihm singen wird. Fünf wilde Tiere
versinnbilden die letzten Zeitläufte vor dem Auftreten des
Antichrist, der aus dem Schoß der Kirche hervorgeht : ein
feurig glühender Hund (Hildegards eigene Zeit, die sie an an­
deren Stellen “ weibisch” nennt), ein gelber Löwe (Kriegszei­
ten, die letztlich in Schwäche zerfallen), ein fahles Pferd
(Friedenszeit mit Trägheit und Ausgelassenheit), ein schwar­
zes Schwein (Schwärze der Traurigkeit und Kot der Sittenlo-
sigkeit), ein grauer Wolf (Raub- und Machtgier). Die Kirche er­
scheint in ihrer vollen Gestalt, wird jedoch hart bedrängt durch
eine höllische Bestie, die die Menschen verführt, aber durch
ihre letzten Leiden wird die Kirche in ihren Gliedern vollen­
det. In 42 Kapiteln werden diese Zeiten dargestellt, die Hilde­
gard auch im letzten Werk ihrer Visionstrilogie, dem Liber
Diuinorum Operum, Visio 10, eingehend beschreibt(54). Nach
dem Sturz des Antichrist erstrahlt die Kirche in leuchtender
Schönheit (Kap. 40).

(54) In der Edition wird auf die parallelen Stellen hingewiesen.

 EINLEITUNG XXXI

III, 12 Der Tag der großen Offenbarung

Der neue Himmel und die neue Erde
Welt und Zeit haben ihren Sinn erfüllt, ihren Lauf beendet.
Vor ihrer Rückkehr zum Schöpfer wird die Schöpfung
im Sturm des Weltuntergangs der letzten Reinigung unter­
zogen. Mächtige Orkane blasen aus den vier Himmels­
richtungen, die vier Elemente toben durcheinander. Alles
Sterbliche haucht das Leben aus. Ein Engel stößt in die
Posaune und ruft die Toten. Vgl. Tafel 33. Die Gebeine
sammeln sich, die Toten stehen auf, die einen (signati) zur
Herrlichkeit, die anderen (non signati) zur Verdammnis.
Christus, umgeben von den Engeln, erscheint auf den Wolken
des Himmels. Nach dem Gericht entsteht eine wunderbare
Harmonie. Vgl. Tafel 34. Sonne und Mond leuchten wie
Schmucksteine am Himmel, sie kreisen nicht mehr, es ist
ewiger Tag : Christus, das Lamm, ist die Leuchte. Die uiae
Domini enden im Schoß der Dreifaltigkeit. Die Vision umfaßt
16 Kapitel.

III, 13 Lobpreis auf die Heiligen.

Aus der himmlischen Herrlichkeit hört Hildegard den Lob­
preis auf die Großtaten, die Gott in den Heiligen gewirkt hat.
Es sind Hymnen an Maria, die Engel, die Propheten, die
Apostel, die Märtyrer, die Bekenner, die Jungfrauen. Vgl. Ta­
fel 35. Die hymnischen Texte der ersten 7 Kapitel hat Hilde­
gard in 14 Liedern vertont, ebenso das Zusammenspiel der
uirtutes mit der anima (Kap. 9) (55), das sie im Ordo Virtutum
weiter ausbaut. Mit diesen Lobpreisungen beschließt Hilde­
gard in 16 Kapiteln ihr großes Werk.

(55) Über die Gesänge liegt die Studie vor : P. W a l t e r , Virgo filium dei por­
tasti. Maria in den Gesängen der heiligen Hildegard von Bingen, in Arch.f.mitte/-
rhein. Kircbengesch. 29, 1977, 75-96.
 Handschriften und Drucke

Die überlieferten Hss. vom 12.-15. Jh., die den vollständi­

gen Text des Sciuias enthalten, weisen untereinander relativ
geringfügige Varianten auf.
Außerdem ist eine Überlieferung von Exzerpten vorhanden,
die - vom Inhalt her - verschiedene Stränge aufweisen, hin­
sichtlich ihres Ursprungs aber in die Richtung der vollstän­
digen Hss. weisen. Eine Hs. aus dem 16. Jh. bildet eine
Ausnahme : sie zeigt den Text vom Erstdruck des I acobvs
F a b e r (1513). Die Varianten dieser Hs. I 330 (582) der Main­
zer Stadtbibliothek (m), die noch besprochen wird, werden
nicht mit den Varianten der anderen Hss., sondern mit denen
des Erstdrucks von F a b e r (/) aufgeführt.
Zur Exzerpten-Überlieferung gehört auch die Zusammen­
fassung mehrerer Kapitel aus III, 11 in wenige Zeilen aus
dem Ende des 12. Jh.s im süddeutschen Raum, auf die wir
vor der Beschreibung der Mainzer Hs. zurückkommen.
I. Vollständige Handschriften
W i e s b a d e n , Hess. Landesbibliothek, Hs. 1, um 1165, seit
1945 verschollen
E ib in g e n , Bibi, der Abtei St. Hildegard, Fotokopie von W
in Originalgröße aus dem Jahre 1927
E ib in g e n , Bibi, der Abtei St. Hildegard, handgefertigtes
Pergament-Faksimile aus den Jahren 1927-1933
Die illuminierte Rupertsberger Prachthandschrift hat einen
aus dem 16. Jh. stammenden Einband. Die von braunem Le­
der überzogenen Holzdeckel haben Messingbeschläge an den
Ecken, ein Eckbeschlag ist entfernt. A. V an der L in de hat
den Kodex ausführlich beschrieben(56). Er stellte an der
Innenseite des Vorderdeckels den Eintrag fest l i b e r , s c i .
r v p e r t i .a p v t .b i n g a (57), den L. BAiLLETdem 13. Jh. zuwies(58).
Die Hs. ist von G . W itzel im Jahre 1554 bezeugt(59). Der Ei-

56) A. V an der L i n d e , Die Handschriften der Königlichen Landesbibliothek in Wies-

rsden, Wiesbaden 1877, 22-28.
t-'j Ebd. 25f.
>>) L. B a il l e t , Ees miniatures du ‘ Sciuias* de Sainte Hildegarde. Monuments et
Meme ires publiés par T Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, T. 19, Paris 1912, 49-
Datierung des Eintrags 502.
<9) G. WiCELius, Chorus Sanctorum Documentorum Omnium. Zweif f Bücher Aller
rzr.Ilgen Gottes, Cölln am Rhein 1554, 290 (Mainz, Sem.-Bibi.).
 EINLEITUNG X XX III

binger Klosterprost E. W a t z e l h a h n führt sie im Compendium

Documentorum der Klöster Rupertsberg und Eibingen (nach
1731) auf(60). Nach der Säkularisation zu Beginn des 19.
Jh.s gelangte sie in die Zentrale Regierungsbibliothek nach
Wiesbaden (die jetzige Hess. Landesbibliothek), Sign. Hs. 1.
Hier wurde G o e t h e auf sie aufmerksam(61).
Die Hs. ist seit 1945 verschollen. Doch blieb sie in etwa
durch die Fotokopie in Originalgröße aus dem Jahre 1927 und
durch das von 1927-1933 gefertigte Pergament-Faksimile der
Benediktinerinnen der Abtei Eibingen erhalten.
Die 235 Pergamentblätter in Folio von der Größe 32,1 x 23,1
cm und dem Schriftspiegel 24,3 x 17,5 cm(62) bestehen aus 29
Lagen (27 Quaternen ; Lage 9 hat 9 Bll., Lage 11 hat 10 Bll.).
Die Lagen sind beziffert, mit Ausnahme der Lagen 20, 26 und
29. Das Schlußblatt ist unbeschriftet. Der Text ist zweispaltig,
äußerst sorgfältig mit 31 oder 32 Zeilen geschrieben.
Bereits 1912 setzten L .B a il l e t und sein Mitarbeiter P. D e
P u n iet die Entstehung der Hs. in die Jahre 1160 bis i i 8o (63).
Sie konnten sich dabei vor allem auf Schrift- und Miniatur­
vergleiche mit zeitgenössischen Handschriften von Klöstern
stützen, die mit Hildegard freundschaftlich verbunden waren,
besonders mit Hss. aus Trierer Klöstern. P. D e P u n iet stellte
drei Kopisten fest(64), von denen der Hauptschreiber, Kopist
2, auf f. 58vb einsetzt und - von Kopist 3 auf einigen Seiten un­
terbrochen - den Text bis zum Schluß des Werkes (f. 234v)
schreibt. Der Kopist 3 war vor allem der Korrektor, der den
gesamten Text, von f. 1 bis zum Schluß, überprüfte. Auch
vermerkte Hand 3 am Rand die Namen der biblischen Bücher.
Die von L. B a i l l e t und P . D e P u n i e t gewonnenen Ergebnis­
se konnten inzwischen genauer bestimmt werden. M. S c h r a -
d e r /A. F ü h r k ö t t e r stützten sich in ihren quellenkritischen
Untersuchungen des Hildegardischen Schrifttums vor allem
auf Schriftvergleiche mit Fragmenten des ältesten Ruperts­
berger Güterverzeichnisses und des ältesten Rupertsberger
Nekrologiums. Es fällt in die Waagschale, daß der Haupt­
schreiber des Rupertsberger illuminierten Sciuias , Hand 2,

(60) E. W a t z e l h a h n , Compendium Documentorum der Klöster St. Rupertsberg und

Eibingen, HStA. Wiesbaden, Abt. 23, III Nr. 26, f. 185a.
(61) G oethes Werke, hrsg. im Aufträge der Großherzogin Sophie von Sachsen,
34. Bd., i. Abt., Weimar 1902, 102.
(62) Maße nach M. B ö c k e l e r , Der hl. Hildegard von Bingen Wisse die Wege, *1928,
452.
(63) L. B a i l l e t , a. a. O. 139.
(64) Ebd. 134flf. .• A, B, C genannt. In unserer Edition werden sie mit 1, 2, 3 be­
zeichnet.
 xxxiv EINLEITUNG
und der Korrektor, Hand 3, in diesen Fragmenten anzutref­
fen sind(65).
Wenden wir uns den Miniaturen zu. L. B a i l l e t wries nach,
daß die 35 Miniaturen gleichzeitig oder kurz hintereinander
entstanden sind(66). Denn wenn der Textschreiber weiterarbei­
tete, ließ er den Raum für die Miniaturen frei(67).
L. B a i l l e t undH. K e l l e r nahmen für die Fertigung der
Miniaturen mehrere Künstler an(68). Wer sie gemalt hat, ließ
sich bis jetzt nicht feststellen. Es können Mönche aus dem
Kloster St. Eucharius in Trier, dessen Äbte mit Hildegard
freundschaftlich verbunden waren, an dem Werk gearbeitet
haben. Trotz der Verschiedenheit im Gestalten und Können
ist die malerische Einheit des Werkes gewahrt durch die Lei­
tung, die Hildegard natürlich selbst übernahm.
Die Untersuchung der Miniaturen wurde von J. S c h o m e r (69)
weitergeführt und präzisiert. Der Forscher befaßte sich beson­
ders mit dem Vergleich von Text und Miniaturen. Die Male­
reien bringen den Visionstext anschaulich zur Darstellung.
Ja mehr noch. J. S c h o m e r spricht von einer “ Neuschöpfung” ,
die er näher kennzeichnet. “ Die Analyse führt zu dem Ergeb­
nis : Hildegards Illustrationen sind überall da Neuschöpfung,
wo im Text der Vision eine genaue Beschreibung vorliegt...
Das Wort Neuschöpfung ist einmal so zu verstehen, daß
Gegenstände, die in der mittelalterlichen Ikonographie
bekannt waren, von Hildegard anders geformt und infolgedes­
sen auch anders dargestellt sind ... Hildegard hat für ihre
Darstellungen, die in Schrift und Lehrgut fest verankert waren,
symbolische Formen und Bilder gefunden, die im Mittelalter
gänzlich unbekannt waren. Nur die den Darstellungen zu­
grunde liegende Idee ist erhalten geblieben, die Form der
Darstellung ist neu.
So stehen wir vor der erstaunlichen Tatsache, daß trotz der
starken Traditionsgebundenheit der mittelalterlichen Kunst
und trotz ihres unbeirrbaren Festhaltens an überkommenen
und in den theologischen Schulen sich weiterentwickelnden
Lehren Hildegards literarische Produkte imstande gewesen
sind, eine von der Überlieferung abweichende Ikonographie zu

(65) M. Sc h r a d e r /A. F ü h r k ö tt e r , a.a. 0 . 44 ; F. VC'. E. R oth hatte sich ebenfalls

mit mehreren Hss. des Sciuias befaßt (s. Lit. zu den Hss. W, V , E , R). Seine
Ausführungen über die Provenienz und die Datierung sind durch die Forschungs­
ergebnisse von M. Sc h r a d e r /A. F ü h r k ö t t e r , a. a. O. überholt.
(66) L. B a il l e t , a. a. O. 57-133.
(67) Ders., ebd. 1321.
(68) Ders., a.a. O. ; H. L. K e ll e r , Mittelrheinische Buchmalereien in den Handschrif­
ten der Hiltgart von Bingen (Maschinenschriftl. Diss.), Stuttgart 1933, 128-130.
(69) J. Sch om er , Die Illustrationen der hl. Hildegard von Bingen als künstlerische
Neuschöpfung (Diss.), Bonn 1937.
 EINLEITUNG XXXV

erzeugen, auf die die mittelalterliche einen verschwindend

geringen Einfluß ausgeübt hat” (70).
J. S c h o m e r gibt Beispiele dafür an, daß der Malerzuweilen
mehr dargestellt hat, als Hildegards Texte aussagen (so bei II,
i : die Darstellung des Sechstagewerkes in den sechs Kreisen).
Doch hält er es für “ sehr unwahrscheinlich, daß der Maler aus
sich die eigenartigen Bilder geformt und aus sich den klar und
deutlich bestimmten Visionstext geändert haben sollte, zumal
er für die Darstellungen absolut keine Vorlagen hatte” (71).
Somit ist Hildegard nicht nur die Verfasserin der Texte des
Sciuias, sondern auch die geistige Urheberin bei der Gestaltung
der Miniaturen dieser Handschrift.
Die Darlegungen und das Urteil von J. S c h o m e r seien hier
jedoch mit Vorsicht und Zurückhaltung wiedergegeben. Zur
Zeit befaßt sich die Forscherin C h . M e i e r mit den anstehenden
Problemen(72). Diese Untersuchungen, die kurz vor der Ver­
öffentlichung stehen, dürften wohl zu neuen Ergebnissen
führen.
Die Rupertsberger Prachthandschrift weist in der Anlage
einige Besonderheiten auf. Vor jeder Vision stehen die Titel der
Capitula, es folgt die Miniatur, die das Thema der Vision
veranschaulicht, sodann der Text der Vision. Innerhalb der
Vision wird der Titel des Kapitels (in Rotschrift) wörtlich
wiederholt (72a). Die anderen Hss. hingegen setzen die Titel
der Capitula jeweils nur vor Teil I, Teil II und Teil III.
Die Hss. von Oxford (O) und Trier (T) wiederholen die Ka­
pitel-Überschriften ebenfalls (wie W) innerhalb der Visionen.
Zur Schreibweise : statt t häufig c : uiciat racionalitas,
aber auch rationalitas ; Wechsel von i und y : dyabolus, para-
dysus, martirium, girans, Y saac und Isaac : man findet
harenosus und habundantia, durchweg hortus, einmal ortus.
Die Assimilation wird verschieden angewandt : nunquam und
numquam, inmunditia und immunditia, adtendunt und atten­
dunt. Meistens wird spiritalis, zuweilen jedoch spiritualis ge­
schrieben ; häufig é-caudata.
Die Fotokopie der Wiesbadener Hs. W, 1927.

Weil die Hs. seit 1945 verschollen ist, kommt der Fotokopie

(70) Ders., ebd. 58f.

(71) Ders., ebd. 61. S chomer hat seine Untersuchung erweitert in einer Fort­
setzung seines Themas (in Maschinenschrift), 229 S. Text, 43 S. Anmerkungen,
Bonn, Kath.-Theol. Fakultät.
(72) C h . M eier , Text und Bild im überlieferten Werk Hildegards von Bingen. Ca. 250 S.,
24 Farbtafeln, 28 Schwarzweiß-Tafeln, mehrere Strichätzungen, Wiesbaden, Rei-
chert-Verlag 1978.
(72a) In der Anlage der Edition folgten wir der Hs. W.
XXXVI EINLEITUNG
von W (in Originalgröße), die für die Edition benutzt wurde,
eine eminente Bedeutung zu. Denn auf ihr sind die auf Rasur
stehenden Texte, die von Wichtigkeit sein können, und vieles
andere deutlich erkennbar.

Das handgefertigte Pergament-Faksimile von W, 1927-1933

Das Faksimile hat einen Einband, dessen Holzdeckel von

braunem Kalbsleder überzogen sind. Größe 34 x 24 cm, Rük-
ken 9 cm, 4 Bünde. Vorderdeckel 4 Buckel (Halbedelsteine auf
Goldplatten), 2 Goldschließen mit Emailarbeit. Der Vorder­
deckel zeigt in der Mitte auf einer quadratischen gehämmerten
Goldplatte eine kreisförmige Emailarbeit (Durchmesser 9 cm)
mit einer Darstellung der heiligen Hildegard (Brustbild). Sie
hält die Wachstafel mit der Aufschrift SCIVIAS in der linken
Hand, die rechte Hand ist 'Wege weisend’ erhoben. Auf dem in
Rechtecken aufgeteilten Vorderdeckel ist ebenfalls der Titel
des Werkes eingeprägt. Der Rückendeckel besitzt 4 Buckel
aus Gold. Die Blattgröße mißt 32 x 23,4 cm, der Schrift­
spiegel 23,4 x 17,5 cm. Die drei Schreiberinnen hatten sich den
drei Kopisten des Originals präzis angepaßt. Nach Abschluß
der gesamten Arbeit ist auf einem Blatt nach f. 234 das Zu­
standekommen des Faksimiles (Dator des Pergaments, Ent­
stehungszeit u. a.) in lateinischer Fassung festgehalten.
Die Hs. hat insbesondere im Hinblick auf die Miniaturen ei­
nen hohen Wert. Sie ist eine möglichst getreue Wiedergabe der
Hs. W, die seiner Zeit eigens zum Zweck der Faksimilierung
i 1/2 Jahre von der Bibliothek in Wiesbaden entliehen wur­
de. Von 1927-1933 haben Benediktinerinnen der Abtei Eibin­
gen das Faksimile gefertigt.
Beim Vergleich der Miniaturen auf den Schwarz-Weiß-Fo-
tokopien vom Original mit den farbigen Miniaturen des Per-
gament-Faksimües erkennt man natürlich die Ursprünglich­
keit, die stärkere Lebendigkeit der Malereien des Originals
gegenüber dem Faksimile. Die Künstlerin der Abtei Eibingen,
die die Miniaturen gemalt hat, Frau Josepha Knips, gehörte
der Beuroner Schule an und besaß somit eine besondere
Befähigung für die Wiedergabe der Buchmalerei mit ihren
Feinheiten. Mit Nachdruck hat sie stets hervorgehoben, die
Miniaturen der Rupertsberger Prachthandschrift könnten
nicht das Werk von Frauen, sie müßten das Werk von Män­
nern sein. Das würde die Ansicht bestätigen, daß Mönche von
befreundeten Klöstern (vor allem aus St. Eucharius/St. Mat­
thias in Trier) unter Hildegards Leitung im Rupertsberger
Skriptorium die Miniaturen gemalt haben.
Im Hinblick auf die Tatsache, daß Hildegard, wie oben dar­
gelegt, die geistige Urheberin auch der Miniaturen ist, scheint
es geboten, diese zur Veranschaulichung der Texte beizu­
 EINLEITUNG X XX VII

fügen(73). Der Vergleich von Wort und Miniatur erschließt

vielfach erst die nicht immer leicht vorstellbaren Aussagen
der Visionen. Alle Symbole, zumal die multivalenten Farben
als Sinn- und Bedeutungsträger geistlicher Wirklichkeiten(74),
kommen in den Miniaturen in genialer Weise zur Darstellung.
Literatur : G. W icelius , ö.ö. O. ; E. W atzelhahn , a.a. O. ; A. V an der L inde ,
a.a.O. ; F.W.E. R o th , D/<? Codices des Sciuias der hl. Hildegardis O.S.B. in Heidelberg,
Wiesbaden und Rom in ihrem Verhältnis einander und der Editio princeps 1513, in
Quartalblätter des hist. Vereins f.d. Großheryogtum Hessen, Darmstadt 1887, Nr. 1,
18-26 ; L. B aillet , a.a. O. ; F.W.E. Roth , Studien %ur Lebensbeschreibung der heiligen
Hildegard, in Studien und Mitteilungen £. Geschichte des Benediktinerordens (SM GB ) 39,
1918, 68-118, über Sciuias 81-85 \ M. B öckeler , a.a. O. ; G. Z edler , Die Hand­
schriften der Nassauischen Landesbibliothek %u Wiesbaden, in Zentralblatt für Biblio­
thekswesen, Beiheft 63,Leipzig 1931, 1-3 ; H.L. K eller , a.a. O. ; J. Schomer , ö.ö. O. ;
H. F egers , Die Bilder im '‘ Sciuias'’ der Hildegard von Bingen, in Das Werk des Künstlers 1,
Ï939,109-145 ; M . Schrader /A. F ührkötter, a.a. O. ; C l . H and K essler, ^4 Pro­
blematic Illumination of the Heidelberg ‘ Liber Sciuias\ in Marsyas. Studies of the History
of A r t 8/9, 1957/1959, 7-21 ; F. G ötting /R. L eppla, Geschichte der Nassauischen
Landesbibliothek %u Wiesbaden und der mit ihr verbundenen Anstalten 1813- 1914. Fest-
schr. zur 150-Jahrfeier der Bibi., Wiesbaden 1963, 25, 26, 82, 124, 183, 276 ; C h .
M eier , Text und Bild im überlieferten Werk Hildegards von Bingen, a. a. O.

c it t à d e l v a t ic a n o , Bibi. Apost. Vat., Cod. Pal. lat. 311,

vor 1179
Pergamenteinband aus dem 19. Jh. mit dem Wappen
Pius’ IX. und Kardinal Pitras. Maße 34, 6 x 24 cm, Rücken­
breite ca. 8,5 cm ; 205 Bll. von der Größe 32,5 x 23 cm, zwei­
spaltig, Schriftspiegel nach Zeilenzahl : 24,5 x 17 cm, 33 Z.
(f. 2r), 23,5 x 17 cm, 32 Z. (f. H 5r). 25 Quaternen (ff. 1-199 ;
in der letzten Quaterne ist ein Bl. abgeschnitten und ver­
klebt) + 3 Doppelblätter, die so Zusammenhängen : 200 + 205,
201 -f 202, 203 + 204. Die Quaternen sind jeweils am unteren
Rand des letzten Blattes numeriert. Vorsatzblätter aus
Papier ohne Notizen. Besitzervermerke auf f. i r am obe­
ren Rand (13. Jh.) Liber [ua]llis see Ma[rie] ; dieser radierte
Eintrag läßt auf ein Zisterzienserkloster schließen. Eine Hand
des 13. Jh.s notierte : Quem si quis abstulerit anathema sit.
Eine andere Hand schrieb quer : Liber ecclesie und - in einem
Abstand von 53 mm - Imorid (Himmerod ?). Über den erst­
genannten radierten Eintrag des 13. Jh.s schrieb eine Hand

(73) Der Übersetzung des Werkes von M. B ö c k eler sind in der i. Aufl. a.a. O.
die 35 Miniaturen in Schwarz-Weiß vom Original, Hs. i der LB Wiesbaden (W),
beigegeben. Den folgenden Auflagen liegen die farbigen Reproduktionen aus dem
Pergament-Faksimile von Eibingen zugrunde. M. B ö c k e l e r , Hildegard von Bingen,
Wisse die Wege. Sciuias, Salzburg 2i954, 3195 5, *1961, 5i963, Bi 975. Für die vor­
liegende kritische Edition sowie für die 6. Auflage der Übersetzung wurden - in Zu­
sammenarbeit der Verlage Brepols/Turnhout und Otto Müller/Salzburg - die
Miniaturen aus dem Pergament-Faksimile neu aufgenommen.
(74) C h . M e ie r , Die Bedeutung der Farben, a. a. O.
 X X X V II I EINLEITUNG
des 16. Jh.s : Liber Spirensis. Ein weiterer Eintrag mit dem
Besitzervermerk dis buch ist mir otthenrich pfalltzgraven aus
dem Carmeliter Closter zu speier gegen ainer vererung geschenk
worden zeigt an, daß die Hs. über das Karmeliterkloster in
Speyer an den Pfalzgrafen Ottheinrich nach Heidelberg und
von dort 1623 mit der großen Schenkung von Hss. und
Drucken des Kurfürsten Maximilian von Bayern in die
Vatikanische Bibliothek kam. In Blattmitte kreisförmiger
Stempel der Vatik. Bibliothek.
Die Schriftzüge weisen auf die Rupertsberger Schreibstube
hin. An mehreren Stellen ist jener 2. Kopist anzutreffen, der
den größten Teil des zu Hildegards Lebzeiten entstandenen
illuminierten Rupertsberger Sciuias (W ) geschrieben hat(75).
Diese beiden Sciuias-Hss. V und W wurden also zur gleichen
oder fast zur gleichen Zeit gefertigt.
Die Hs. V ist besonders sorgfältig geschrieben und weist
relativ wenige Fehler auf. Die kleinen Korrekturen über der
Zeile oder auf Rasur wurden meistens nachträglich mit anderer
Tinte vorgenommen.
Anordnung : das Kapitelverzeichnis wurde jeweils den
Teilen I, II, III vorangestellt, die Zahl des betreffenden
Kapitels beim Text der Vision an den Rand geschrieben. Der
Raum für die große Initiale zu Beginn der insgesamt 26 Visio­
nen blieb jedoch leer. Da dies hier bereits erwähnt ist, wird
es im Varianten-Apparat nicht mehr eigens vermerkt. Die
Namen der biblischen Bücher und Schriftsteller sind am
Rand eingetragen.
Der Text der eigentlichen Vision ist durch geschlängelte
Zeichen am Rand gekennzeichnet, und zwar sowohl bei
Beginn der Vision als auch später, wenn der Visions-Text
wörtlich wieder aufgenommen wird (dem dann die Interpre­
tation folgt). Auch andere Hss. haben dies übernommen,
doch nicht immer so konsequent durchgeführt wie diese
Handschrift.
Zur Schreibweise : misticum, misterium, martyrium, sydera,
ymber, Ysaac ; ^-caudata herrscht vor ; citius und cicius, in­
stitutio, uicia , malitia ; pulcra, quicquam, nunquam, impulsu,
admonitio und ammonitio, adtendunt, temptauerunt ; habun-
dantia, abhominabilis ; optulerunt ; spiritales und spirituales.
Literatur : J.B. Pitra , Analecta sacra 8, 503-507 \Bibliothecae Apostolicae Vaticanae
codices Palatini latini, T. I, Romae 1886, 82 ; F.W.E. Roth , Die Codices des Sciuias,
a. a. O. ; A. D amoiseau, a. a. O. ; M. Schrader /A. F ührkötter , a. a. O. 421, 44L,
195.

(75) In der Edition : p. 16, 135 ; 31, 624/625. Vgl. auch M. Schrader /A.
F ührkötter, a. a. O. 45 u. Tafel V, Abbildung 7.
 EINLEITUNG X X X IX

H H e id e l b e r g , Universitätsbibliothek, Cod. Sal. X, 16,12. Jh.

Einband Holzdeckel mit Schweinsleder überzogen, 43 x

29 cm, Rücken 8 cm, 5 Bünde. Schließen abgebrochen. Dia­
gonale Aufteilung des Vorderdeckels mit Adlerwappen. Ein
aufgeklebter Zettel hat den Text Visiones pulcherrime
cuiusdam religiose femine que Sciuias intitulantur (15. Jh.). Der
gleiche Text ist auf dem Rücken. Auf der Innenseite vom
Vorderdeckel und vom Rückendeckel befindet sich jeweils
ein Streifen mit Neumen und untersetztem Text (13./14. Jh.).
Die 200 Bll. umfassende Pergamenths. besteht aus 25 Lagen
(24 Quaternen und einem Ternio am Schluß), die mit bezif­
ferten Kustoden versehen sind. Vor die 1. Quaterne wurden 2
Einzelblätter eingefügt : f. i r leer, f. i v trägt den Stempel
der Universitätsbibliothek Heidelberg. Auf f. 2r Eintrag
aus dem 17. Jh. B. Mariae in Salem ; f. 2r und f. 2V zeigen
ganzseitige Miniaturen, die nachträglich, d. h. als der Text
schon weitgehend geschrieben war, beigefügt wurden. A. V a n
O e c h e l h a e u s e r (76) wies auf die starke Ähnlichkeit dieser
Miniaturen mit den Illustrationen einer Zwiefaltener Hs. hin,
die in den sechziger Jahren des 12. Jh.s entstanden ist :
Chronicon Zwifaltense minus(77). Zwar wird von C l . H a n d
K e s s l e r (78) die Heidelberger Miniatur auf f. 2r (die der Minia­
tur im Chronicon Zwif. minus 1yT entspricht) als Illustration
zur i. Vision des II. Teiles vom Sciuias gedeutet. Das Thema
von II, i - Der Erlöser - sei nach einem üblichen mittelalter­
lichen Schema dargestellt (und nicht auf die 2. Vision von
Teil I zu beziehen, die den Sündenfall zum Thema hat). Diese
Auffassung überzeugt nicht, wenn man den Text von II, 1 mit
der Heidelberger Miniatur auf 2r vergleicht. Das gilt auch von
der 2. Miniatur in H , f. 2V. Hier ist der Annus dargestellt, ein
Thema, das Hildegard im Sciuias überhaupt nicht auf­
greift. Die Heidelberger Miniatur vom Annus zeigt wiederum
Ähnlichkeiten mit der Illustration im Chronicon Zwif. minus,
f. i7 v. Die weiteren Miniaturen des Heidelberger Sciuias sind
im Verlauf des Textschreibens entstanden. Sie bringen den
Visionstext auf eine andere Weise(79), wenn auch nicht so
stark zum Ausdruck wie der illuminierte Rupertsberger Ko­
dex W . J. S c h o m e r kam zu dem Ergebnis, daß die Miniaturen

(76) A. V an O echelhaeuser, Die Miniaturen der Universitätsbibliothek %u Hei­

delberg I, Heidelberg 1887. Liber Scivias Sal. X, 16 : 75-107. Hinweis auf die
Miniaturen der Zwiefaltener Hs. : 82 f., 85f.
(77) Stuttgart, Württ. LB, Cod. hist. fol. 415, f. i7 r und I7V.
(78) C l . H and K essler, a.a. O. Diese und andere Beweisführungen erscheinen
uns schwach und nicht überzeugend, zumal die Verf. sich auf die Übers, von
M. B öckeler , a. a. O. stützt, nicht auf die lat. Texte.
(79) Wir verweisen auf C h . M eier , Text und Bild im überlieferten Werk Hilde­
gards, a. a. O. Diese Untersuchungen werden die Heidelberger Hs. neu bewerten.
 XL EINLEITUNG
des Heidelberger Sciuias nicht abhängig sein können von dem
Rupertsberger Kodex W, der einen ‘'selbständigen Illustra-
tionsversuch” darstellt(8°). Doch wird man gerechterweise auch
der Heidelberger Hs. mit ihren feinen Federzeichnungen einen
eigenen, künstlerisch bedeutsamen Darstellungsversuch zuge­
stehen müssen, wie W. W e r n e r aufgezeigt hat(881). Von beiden
0
Hss., dem Rupertsberger und dem Salemer Sciuias , gilt,
daß die Miniaturen ohne die erläuternden Visionstexte unver­
ständlich sind. Andererseits werden die oft schwer verständ­
lichen Texte durch die Miniaturen verdeutlicht. Das muß be­
sonders von dem unter Hildegards Leitung gefertigten Ruperts­
berger illuminierten Sciuias gesagt werden, der die Texte,
wenngleich nicht vollständig, so doch die eigentliche Visio
fast adäquat veranschaulicht. Es sei noch erwähnt, daß
der Beginn der Visionen in der Heidelberger Hs. durch kunst­
volle Initialen in Rot, Blau und Grün ausgezeichnet ist.
Blattgröße 41,5 x 29 cm, Schriftspiegel 29 x 20 cm, 2 Spalten
mit 37 (bis 39) Zeilen. Der zügig geschriebene Text wurde
von einem Kopisten gefertigt, die Korrekturen besorgte eine
andere zeitgenössische Hand. Der Schriftcharakter läßt
einen dem Zwiefaltener Skriptorium nahestehenden scriba
vermuten. Die Interpunktion ist durchweg die gleiche wie in
den anderen zeitgenössischen Hss. dieses Werkes. Doch dürfte
ein zunächst minimal erscheinendes Merkmal ein ausschlagge­
bender Hinweis sein : die typische Zisterzienser-Interpunk­
tion, z. B. auf f. 6r bereits achtmal, auch später, f. 2 irb,
f. 31rb u. ö. Dieses Doppelhäkchen wurde von einer zweiten
Hand eingetragen, die auch die übrigen Korrekturen vornahm.
Die Hs. weist zahlreiche Schreibfehler auf, besonders Omis­
sionen, u.a. f. 7 iv eine große Omission (homoiot.) : II, 5,
1306-1330.
Es ist noch auf die briefliche Verbindung zwischen Abt
G(ottfried) von Salem (1165-1168) und Hildegard hinzuweisen.
Er schreibt an die Rupertsberger Meisterin : Vidi et legi

(80) J. S ch o m e r , a. a. O. 57.
(81) Cimelia Heideibergensia. 30 illuminierte Hss. der Universitätsbibi. Hei­
delberg, ausgewählt u. vorgestellt von W. W e r n e r , Wiesbaden 1975. Hildegard
von Bingen, Sciuias (Cod. Sal.X, 16), 53-57,2 Tafeln. - Eine weitere Publikation über
diese Hs. : Württernb. Landesmuseum, Die Zeit der Staufer. Katalog q ur Ausstellung,
Stuttgart 1 9 7 7 , 1, Nr. 732 : Visionen der Hildegard von Bingen {Sciuias) S. 553-555 . Zu
den Ausführungen über den Heidelb. Sciuias im Katalog ^ur Ausstellung sei folgendes
bemerkt. Der erwähnte gestrichene Passus (f. 189™) der Hs. bezieht sich nicht auf
die ‘drastisch beschriebene Personifikation der Kirche, die halbnackt, verletzt und
blutig den Antichrist” gebiert (so daß dem Illustrator “ Dezenz anbefohlen wor­
den” wäre). Dieser Text (Geburt des Antichrist aus dem Schoß der Kirche)
befindet sich auf f. i87va"b, Kap. 13 und 14 der 11. Vision von Teil III. Der scriba
dieses Sciuias hatte aus Versehen den ganzen Text von f. i88vb auch auf die fol­
gende Spalte, f. i89ra, kopiert und ihn dann (nur) teilweise gestrichen.
 EINLEITUNG XLI

maxima sacramenta mysteriorum Dei, quae per te in libro a te

scripto Dominus scientiarum indignis hominibus aperiens
reserauit(82).
Anordnung von Capitula und Text wie bei V. Die Zahlen der
Kapitel sind am Rand eingetragen, bei Zitaten ebenfalls die
Namen der biblischen Bücher und Schriftsteller.
Zur Schreibweise : Man findet mistica und mysticis, marty­
rium, auf dem gleichen Blatt (f. n vb) libidinem und lybidinem ;
ferner habundantia und ortus (nicht hortus), duricia und molli-
cies, choors ; inperio, admonitio. Man trifft e und ^-caudata.
Wiederholt wird in celo statt in zelo geschrieben.
Der Heidelberger Sciuias hat eine Besonderheit : vor die Ti­
tel der Capitula des I. Teiles setzte der Kopist ein Summarium
der drei Teile. Dieses Summarium ist auch in einer Hs. des
Sciuias vom Jahre 1331 überliefert : in der in Fulda, Hess. LB
liegenden Hs. B 6a (F), die damit auf den Heidelberger
Sciuias als auf eine ihrer Vorlagen hinweist.

SVMMARIVM
Très partes sunt huius libri.
ln prima parte sex sunt uisiones :
In quarum prima continetur de fortitudine et aeternitate regni Dei ; de timore, de
custodia pauperum spiritu, et quod Deum nihil latet.
In secunda de beatis angelis, de Luciferi deiectione in qua infernus factus est ; de
coniugio et causis eius ; de pollutione ; de paradiso ; de Adam et aliis quibus­
dam ; de duarum excellentia uirtutum.
In tertia de positione firmamenti, solis, lunae, stellarum, uentorum, elementorum,
de terrae motu et quid ista significent.
In quarta de tabernaculo et peregrinatione animae, de scientia Dei, de idolis, de
inaequali procreatione hominum et causis eius ; de sensu, de anima, de intellectu,
de uoluntate, de ratione, de uerbis Dei ad homines, et de aliis quibusdam.
In quinta de forma et colore et caecitate synagogae et quid ista significent.
In sexta de mirabili conditione creaturae, de habitu et mira laude nouem ordinum
et quid significent.
In secunda parte septem sunt uisiones :
In quarum prima continetur de incomprehensibili ignea ui Patris, de Verbo, de
distinctione primae materiae ; de Adam et Abraham et reliquis patriarchis et
Iohanne Baptista ; de Antichristo et secreto consilio Dei ; de morte, sepultura,
resurrectione, ascensione.
In secunda de tribus personis in una essentia per uarias similitudines.
In tertia de forma et generatione ecclesiae sponsae Dei. De apostolis, martyribus,
sacerdotibus. De sacramento uerae Trinitatis et filiis alienis.
In quarta de dulcedine flagrantium donorum sancti Spiritus et de multimoda
diuersitate filiorum ecclesiae.
In quinta de apostolis et pigmentariis et regularibus et uirginitatis multiplici corona.
De his qui odor uiuens dicuntur et nouitate uestium ; de trina ecclesiastica
institutione. De infantibus et aliis quamplurimis.
In sexta de Christo in cruce pendente et ecclesiae desponsatione, de obsequio ange­
lorum et corusca luce et aperto caelo super altare, dum sacerdos mysteria
celebrat. De quinque diuersitatibus communicantium. De corpore Domini.

(82) Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 2 (R), f. 349r,\ PL 197, 285D.

 X L ii EINLEITUNG
De introitu et castitate ministrorum ecclesiae et eunuchis ; de diuersis peccatis
hominum et aliis multis.
In septima continetur de iustitia et fidelibus ; de lege Dei ; de horribili serpente.
De foro saeculi ; de diuersitate spiritalium et saecularium in foro conuersantium.
In tertia parte sunt tredecim uisiones :

In quarum prima continetur de immenso lapide et de nube candida super ipsum ;

de throno rotundo super nubem exsistente. De uiuente lucido in throno seden­
te ; de circulo incomprehensibili ab ipso procedente. De stella magna et scintillis
eam sequentibus et exstinctis et quid significent.
In secunda de monte lato coniuncto praedicto lapidi. De quadrangulo aedificio
super eundem oblique posito et de muro interrupto ; de propugnaculis.
In tertia de quinque imaginibus uirtutum in turri stantibus singulis in arcu suo.
Item de duabus intra stantibus, quid status et habitus earum significet.
In quarta de columna terribili tres acutos angulos habente. De patriarchis, prophe­
tis, de apostolis et martyribus, de multitudine angelica et humana. De scientia
Dei ; de triplici flagello. De modis castigationum et consolationum Dei.
In quinta de capite mirabilis formae et terribilis. De querimonia elementorum ; de
ecclesia et dedicatione ; de decimis et rebus ecclesiasticis et de aliis quamplurimis.
In sexta de spiritali magisterio et de potentia saeculari tripertita. Item de spiritalibus
et saecularibus in quattuor et quattuor diuisis. De diuersis causis et differentiis
eorum. De octo uirtutibus et quid status et habitus earum significet
In septima de mirabili columna inaestimabilis quantitatis, de Trinitate et differentia
trium personarum.
In octaua de columna maxima et umbrosa. De uerbis octo uirtutum et praecipue
de melliflua et suaui admonitione gratiae Dei. De septem donis sancti Spiritus et
quid status et habitus praedictarum uirtutum significet.
In nona continetur turris lucidissima et uerba quattuor uirtutum et multa de con-
uersantibus in ecclesia et status et habitus praedictarum uirtutum et quod(!)
significet.
In decima sunt septem gradus et super hos sedes posita, super quam iuuenis, et
eius uerba dulcisona ad homines in mundum. Deinde uerba quinque uirtutum
et quid status et habitus earum significet et alia quaedam.
In undecima de quinque bestiis per funes quinque ad apices quinque super collem li­
gatis. De praedicto iuuene et muliebri imagine, de capite monstruoso. De filii
perditionis crudeli persecutione et miraculis et potestate ; de Helia et Enoch
et fine mundi.
In duodecima de concussione elementorum ; de terrore fulgurum, tonitruum, de casu
montium et siluarum et resurrectione. De signatis et non signatis ; de foribus Dei.
De iudicatis et iudicandis ; de mutatione elementorum.
In tertia decima continetur de lucidissimo aere. De mirabili et diuerso genere musi­
corum. De symphonia in laudibus sanctae Mariae et ciuium supernorum gaudio­
rum et omnium sanctorum.

Literatur : F.W.E R oth , DieCodices des Sciuias,a.a. 0 . ; A. V an O echelhaeuser ,

a.a. O. ; J. Schomer , ö.ö. 0 . ; M. Schrader /A. F ührkötter , a.a. O . 16, 421, 46,194 ;
C l . Hand K essler, a. a. O. ; F. M ütherich , Hildegard von Bingen, Liber Sciuias,
in Sueuia sacra. Frühe Kunst in Schwaben (Ausstellungskatalog), Augsburg 1973,
i87f.,N r. 191, Abbildung 180 \Cimelia Heideibergensia, a. a. O. ; Württemberg. Lan­
desmuseum, Die Zeit der Staufer, Stuttgart 1977, a. a. 0 . ; C h . M eier , Text und
Bild im überlieferten Werk Hildegards von Bingen, a. a. 0 .

ehemals E berbach OCist, 12. Jh., verschollen

Es sei an dieser Stelle die Eberbacher Hs. des Sciuias vor­
gestellt, die von F. W. E. R oth aufgefunden, erworben und
zu einem kleinen Teil ediert wurde. Wir fügen die Hs., obwohl
sie verschollen ist, hier ein, da der Heidelberger und der
 EINLEITUNG xliii
Eberbacher Sciuias durch gemeinsame Text Varianten aufein­
ander hinweisen.
Mit den Äbten und dem Konvent von Eberbach hatte Hilde­
gard in Briefwechsel gestanden(83), sie war auch persönlich in
Eberbach gewesen(84). Sollte diese Hs. ein Geschenk Hilde­
gards an den ehemaligen Abt Eberhard aus dem Kloster
Eberbach gewesen sein ? Dieser hatte 1166 nach Rom in die
Zisterzienserabtei St. Anastasius fliehen müssen, weil er mit
Erzbischof Konrad von Mainz gegen Barbarossa auf der Seite
des Papstes Paschalis III. stand. Von Rom aus hatte er
Hildegard gebeten, das von ihr verfaßte Buch für sie (die Mön­
che) abschreiben zu lassen(85). Wie der Eintrag auf f. i r be­
zeugte, war die Hs, noch im 16. Jh. in Eberbach : Ad usum ab­
batis Ebirbacensis(86). Der Exkarthäuser J e a n B a p t i s t e D u -
c r e erwarb sie um 1797 von Abt L. M ü l l e r . Nach der Sä­
kularisation zu Beginn des 19. Jh.s gelangte sie in den Besitz
eines Rheingauer Landwirts. Im Jahre 1887 verschaffte sich
F. W. E. R o t h die Hs., die sich nach seiner eigenen Aussage
noch 1918 in seinen Besitz befunden haben muß(87). Er ver­
öffentlichte 1888 eine kurze Beschreibung der Pergament­
handschrift, anschließend gab er die Kapitelüberschriften der
6 Visionen des I. Teiles heraus sowie die Protestificatio, Visio 1
und den Text von elf Kapiteln der Visio 2.
Es handelt sich um einen Kleinfoliokodex, der einspaltig mit
25 Zeilen beschriftet ist, nur eine Initiale in Grün und Rot und
rote Kapitelüberschriften aufweist. Die Hs. dürfte dem 12.
Jh. angehören, entgegen der Ansicht von F. W. E. R o t h ,
dessen Datierungen mehrfach Widersprüche aufweisen.
Zur Schreibweise : diabolus, paradyso ; malicia, mollities,
citius, ratione ; dampnatione, adtendunt.
Literatur : F. W. E. R oth , A u s einem unbekannten Codex, a. a. O. ; ders., Studien
%ur Lebensbeschreibung der hl. Hildegard, a. a. O. ; M. Schrader /A. F ührkötter ,
a. a. O. 16, 421, 46.

(83) Briefe Hildegards an Abt Ruthard von Eberbach s. M. Schrader /A. F ühr­
kötter , a.a. O. 86, an den Konvent ebd. 87, 169.
(84) Der Besuch Hildegards in Eberbach ist bezeugt in der V ita , R f. 325^,
PL 197, 122 A ; Übers. A. F ührkötter, Das Leben der hl. Hildegard, a. a. O. 101.
(85) Librum quem scripsistis ut scribatur nobis et consilio et adiutorio uestro opus habemus
et bona uestra uoluntate. Desideramus enim quam maxime habere illum et inspicere mirabilia
Dei in illo (R f. 344va, PL 197, 196C). - Noch vierzig Jahre nach Hildegards Tod
war das Andenken an die rheinische Seherin so lebendig, daß der Prior Gebeno
(1220) aus Hildegards Schriften “ Zukunftsaussagen” exzerpierte {Speculum futuro­
rum saeculorum).
(86) Beschreibung des Eberbacher Sciuias und Textvergleiche nach F. W. E. R oth ,
Aus einem unbekannten Codex saec. XIII des Sciuias der hl. Hildegardis O.S.B. In Roman.
Forschungen 6, 1888, 495-508 ; ders., Studien %ur ILebensbeschreibung der hl. Hildegard,
in SMGB 39, 1918, 84.
(87) Ebd. 84.
 X L iv EINLEITUNG
B B rü ssel, Kgl. Bibi., Cod. 11568, 3. Viertel des 12. Jh.s
Einband aus dem 18. Jh., von braunem Kalbsleder über­
zogene Holzdeckel, 28 x 21 cm, Rücken 5 cm mit Goldpres­
sung auf Goldaufdruck S. H i l d e g a r (!) R e v e l a t i o . Lilien­
wappen mit Umschrift von Park sind für den Verkauf der Hs.
im Jahre 1829 entfernt worden. Vorsatzblatt am Innendeckel
angeklebt mit der heutigen Signatur der Bibliothek und der
Katalog-Nr. 1492, handgeschrieben : I theca III . (18.Jh.). Auf
f. i r Reuelationes S. Hildegardis in très partes diuisç., geschrie­
ben von Abt Libert de Pape (17. Jh.), ferner eine Notiz über
Hildegard von Iacobus a Castro (17. Jh.), der gleichfalls auf f.
I74v Bemerkungen über Privatoffenbarungen eintrug. Auf f.
i r Stempel der Bibi. Royale. Kräftiges Pergament, 174 Bll.,
27 x 20 cm, Schriftspiegel 21,9 x 15, 7 cm, 2 Spalten, 33 Zei­
len, moderne Foliierung. Regelmäßige Quaternen, die bis
f. 96 (12. Lage) numeriert sind ; f. 169-170 zwei Einzelblätter,
f. 171-174 Binio.
Die Kapitelverzeichnisse, die den 3 Teilen vorangestellt
sind, weisen mehrere Schreiber auf und zeigen grüne und rote
Versalien. Der Beginn der 26 Visionen ist jeweils durch eine
große Initiale (grün-rot, grün oder rot) ausgezeichnet. Vertei­
lung der Kopisten : Hand 1 f. i-Ö2vb (bis Zeile 5 : edificaret),
von Hand 2 an 13 Stellen unterbrochen ; Hand 3 f. Ö2vb(ab
Zeile 5 : Quapropter) bis f. i74rb (Schluß des Werkes). Die Na­
men der biblischen Bücher und Schriftsteller sind am Rand
vermerkt, die Ziffern der Kapitel sind innerhalb der Zeile oder
am Rand eingetragen. Der ehemalige Eintrag des Besitzerver­
merkes von Park (jüngeren Datums) ist infolge der starken
Rasur auf f. I74r nur noch in geringen und schwachen Spuren
sichtbar.
Es sei noch auf die lebhaften persönlichen Beziehungen
zwischen Abt Philipp von Park und Hildegard hingewiesen.
Abt Philipp stand mit Hildegard in Briefwechsel und suchte
sie in ihrem Kloster auf. Er war es auch, der Wibert von
Gembloux die Reise zum Kloster Rupertsberg ermöglicht hat­
te. Diese Beziehungen stützen die Datierung der Hs.(88).
(88) Vgl. M. Schrader /A. F ührkötter , a.a. O. iof., 45L, 174 f. Die Fertigung
der Parker Hs. wurde (mit L. B aillet ) von M. Schrader /A. F ührkötter {a.a. O.
45 f.) in die Zeit um 1160 angesetzt. L. B aillet hatte die Kopisten des Parker
Sciuias (den er für die geplante kritische Edition bereits ganz abgeschrieben hatte)
genau untersucht und einen der Kopisten in einer vom J. 1160 datierten Parker
Urkunde entdeckt. Wir möchten uns der Datierung von L. Baillet anschließen.
Herr Prof. B. B ischoff , der die Hs. überprüfte, wies sie dem 3. Viertel des 12. Jh.s
zu. Man vergleiche die Kopisten des Parker Sciuias mit anderen belgischen Hss.
aus dieser Zeit : Manuscrits datés en Belgique. Notices sous la dir. de F. M asai et de
M. W ittek . Par A. B rounts [u . a.], Tom. 1, Bruxelles/Gand 1968, Tafel 27 : anno
1156 ; Tafel 29 : anno 1156. Angaben von B. B ischoff . Vgl. auch J. Schomer ,
a. a. O., 513 : V an W aefelghem , Archivar der Abtei Park, datierte die Hs. auf
1160-1170.
 EINLEITUNG XLV

Zur Schreibweise : mysterium, cybus, Ysaac, paradisum,

uitia , duricia, mollicia ; cohercet, abhominabilis ; karissimi,
smaracdis, lauacrum, pulcritudo ; adtraxit, admirandis, temp-
tauerunt, inperfectio, implicatur, numquam ; ^-caudata.
Die Hs. weist zahlreiche kleine Varianten auf, die in den
anderen Hss. nicht anzutreffen sind ; sie hat also keiner
weiteren Abschrift des Sciuias als Vorlage gedient. Ob sie
nach Diktat (eigenem oder fremdem Diktat) geschrieben
wurde, ist nicht mit Sicherheit festzustellen. Manche falsche
Schreibweise beruht offenkundig auf Hörfehlern. Wiederholt
steht iuxta statt iusta, der Kopist schreibt fouendo statt
uouendo,' cinceri statt sinceri.
Literatur : A. Sanderus, Bibliotheca Belgica manuscripta 2, Lille 1643 oder 1644,
168L Réimpression anastatique London (Gregg) 1967 ; J. V an den G heyn, Cata­
logue des manuscrits de la Bibliothèque Royale de Belgique 2, Brüssel 1902, 387L, Nr. 1492 ;
M. Schrader/A. F ührkötter, a.a. O. 10,42,45F, 194. E. V an B alberghe , L ’ö«-
cienne bibliothèque des manuscrits de /’abbaye de Parc. Essai de reconstruction (Univ. cath.
de Louvain, Faculté de Philosophie et Lettres), Louvain 1968, 125L ; ders., Sylvain
Van Weyer et la vente des manuscrits de Parc en 1829, in Archives et bibliothèques de
Belgique 43, 1972, 120, Nr. 41 ; ders., Un catalogue des manuscrits de Parc rédigé sous
Joseph II in Analecta Praemonstratensia 49, 1973, 309, Nr. 85 ; ders., Ee catalogue des
manuscrits de Parc dans la ‘ Bibliotheca Belgica manuscripta’ d 'Antoine Sanderus, in Quae­
renda 3, 1973, Nr. 3.

W ie s b a d e n , Hess. LB, Hs. 2, Riesenkodex, ca. 11.80-1190

Der Einband des Riesenkodex oder ‘‘Kodex mit der Kette”

besteht aus zwei von Schweinsleder überzogenen Holzdeckeln.
Maße 49 x 32 x 14 cm (am Schnitt), Rücken 13 cm, 6 Bünde,
Sign. Hs. 2. Der Kodex enthält 465 Pergamentblätter in der
Größe 46 x 30 cm, die zweispaltig mit 46 Zeilen beschriftet
sind ; Schriftspiegel 35 x 20,5 cm, Gewicht 15 kg (die Kette
nicht einbezogen).
A. V a n d e r L i n d e (89) und G. Z e d l e r (90) haben die Hs. be­
schrieben. M. S c h r a d e r / A. F ü h r k ö t t e r unterzogen sie in
ihren quellenkritischen Untersuchungen einer eingehenden
Überprüfung(91). Es stellte sich heraus, daß der Rupertsberger
Riesenkodex bald nach Hildegards Tod (1179) planmäßig an­
gelegt worden und in den Jahren 1180 bis 1190 entstanden
ist(92).
Bei der nochmaligen Einsichtnahme in den Kodex ver­
stärkte sich der Eindruck, daß die Hs. in der Auswahl und in
der Aufeinanderfolge der Werke systematisch gefertigt wurde.
Die fünf Kopisten heben sich zwar voneinander ab, aufs Ganze

(89) A. V an der L inde , a. a. O. 28-97.

(90) G. Z edler , a. a. O. 3-16.
(91) M. Schrader ,/A. F ührkötter , a. a. O. 154-179.
(92) Bbd. 179.
 XLVI EINLEITUNG
gesehen aber zeigen sie einen einheitlichen Schriftcharakter.
Das Erstlingswerk Hildegards, der Liber Sciuias, wurde an
den Anfang gesetzt, f. i - i35v. Große rote Initialen befin­
den sich jeweils am Beginn der 26 Visionen und rote Majus­
keln sowie römische Ziffern am Anfang der jeweiligen Kapitel.
Der Schreiber des Sciuias , Kopist 1, wurde auf nur wenigen
Seiten (f.46vb-48vb) von Kopist 2 abgelöst. Wir kommen
auf diesen Kopisten 2 nochmals zurück bei der Besprechung
dieser Hs. in der Exzerpten-Überlieferung (R 8). Hand 1 be­
teiligte sich auch an der Abschrift weiterer Werke im Riesen-
kodex(93).
Es sei noch bemerkt, daß nicht nur das Briefcorpus dieser
Hs. (ein nach Hildegards Tod angefertigtes “ Briefbuch” )
abgeschrieben wurde und in mehreren jüngeren Hss. vorliegt
(94), sondern daß auch der Liber Sciuias aus diesem Kodex
kopiert wurde. Das beweisen die vier Namen der Kopisten, die
sich mehrfach eingetragen haben (95). Diesen Befund werden wir
nochmals aufgreifen(96).
Für das Jahr 1419 ist der Riesenkodex auf dem Rupertsberg
durch eine Hs. bezeugt, die der Exzerpten-Überlieferung des
Sciuias angehört : Hannover, LB, Ms. XIII, 859 (= Hn)(97).
Zur Schreibweise : diabolus, mistico, martyrium, paradyso,
ymber, Ysaac ; citius, uicia ; archa, choruscans ; temptauerunt,
attendunt, admirandis, admonitione und ammonitione ; abhomi-
nabiles, habundantia ; spirituales.
Literatur : A. V an der L inde , a.a. O. ; F. E. W. Roth , Die Codices des Sciuias,
a.a. O. G. Z edler , a.a. O. ; M. Schrader /A. F ührkötter , a.a. O . ; F. G otting /
;
R. L eppla, a. a. O.

B e r n k a st e l - K u e s , Cusanusstift, Cod. 63, a. 1210

Einband mit braunem Leder überzogene Holzdeckel, 33,5 x

24 cm. Auf dem 5,5 cm breiten Rücken aus neuem Leder mit
vier Bünden befindet sich ein aufgeklebter Streifen, in moder­
ner Schrift : Hildegardis Sciuias , unten die Sign. 63. Zwei Mes­
singschließen sind abgerissen, die vier Reste vorhanden.
Rückendeckel diagonal aufgeteilt mit Wappenprägungen in
kleinen Kreisen. Das aufgeklebte Pergament der Innenseite
vom Vorderdeckel ist ein aufgeschlagenes beschriebenes Dop­
pelblatt, das quer über dem Deckel aufgezogen wurde, so
daß der breite Falz quer über die Mitte des Deckels verläuft.

(9 3 ) Ebd. 157.
(94) Vgl. M. Sch r a d e r /A. F ü h r k ö t t e r , a. a. O. 16014.
(95) Für Sciuias f. 40v : per manu lamperti ; f. 72v : lampertus ; f. 8ov : per marîü
cyleniani ; f. i20v : per manu Jacobi ; f. i2 ir. 1291, : Johes de Colöia.
(96) Bei der Besprechung des Erstdrucks von Iaco bvs F a b e r , S. LVIII.
(97) Vgl* die Ausführungen über die Hs. Hn., S. LUI.
 EINLEITUNG X L V II

Die Beschriftung dieses aufgeklebten Pergaments (das einer

ansehnlichen Hs. aus dem 11./12. Jh- entstammt ) enthält in
3 Spalten Verse aus A r a t o r , De Actibus Apostolorum,lib.II(989
)
(von unten nach oben) :
609-631 (mit Textverlust am Zeilenbeginn) verso
639-667 recto
676-699 (mit Text Verlust am Zeilenende) recto
In den freien Raum vom Falz trug der Kopist, der diesen
Sciuias als Vorlage für seine Abschrift im Jahre 1487 benutzte
(Trier, Stadtbibi., Hs. 722/277, = T), folgende Zeilen ein :
Sciuias uno respectu accipi potest in quantum Christus Dominus ad sponsam
suam Hildegardim locutus est, ut doceret eam uias salutis, et sic accipiendo
Sciuias z st uerbum a Christo prolatum ad sanctam Hildegardim quasi diceret : tu
Hildegardis, sponsa mea specialiter mihi dilecta, sci uias, id est scito a me uias ad
cognoscendam Dei gloriam et ea quae faciunt pro salute animarum ; eo modo po­
test non irrationabiliter accipi Sciuias pro libro beatae Hildegardis qui facit scien­
tiae uias ueras et saluberrimas, et sic dicitur Sciuias, id est liber scientiae uiarum
uel sciendi salutis aeternae etc.

Das Vorsatzblatt vom Rückendeckel ist ebenfalls ein aufge­

klebtes Pergamentblatt, dessen 2 Spalten mit einer Beschrif­
tung aus dem 11./12. Jh. auf eine stattliche Hs. hinweisen. Es
handelt sich um den Text von I v v e n c v s , Euangeliorum Lib.
I, 394~469("). Die beiden Spalten verlaufen senkrecht zum
Rückendeckel.
Die Hs. besteht aus kräftigem Pergament, 140 Bll., Größe
33,5 x 24 cm, 2 Spalten zu 39 Zeilen, Bleischema. 17 Lagen,
Quaternionen, sind mit bezifferten Kustoden versehen.
Bll. 137 und 138, 139 und 140 bilden je ein Binio, 2 Bll. sind
herausgeschnitten, nach 136 und 140.
Die Hs. ist außerordentlich sorgfältig, mit Freude an graphi­
scher Gestaltung geschrieben. Mannigfach geformte, mit Blatt-
und Rankenwerk gefüllte Initialen in Rot. Auch sonst reiche
Verwendung von Rot. Auf vielen Seiten werden die mit
schwarzer Tinte beschriebenen Flächen durch mehrere Zeilen
oder große Zeilenblöcke von rotem Farbstoff unterbrochen.
Die Majuskeln aller Satzanfänge sind durch einen roten senk­
rechten Farbstrich hervorgehoben, ein Kennzeichen, das der
Kopist der Hs. T (vom Jahre 1487) von der Vorlage übernahm.
Vorliebe für hohe und künstlerisch gestaltete Oberlängen. Die
Kapitel sind durch rote Ziffern gekennzeichnet, die Namen der
biblischen Bücher, wie üblich, am Rand eingetragen.
Auf f. i r hat eine Hand des 14. Jh.s den Besitzervermerk

(98) Ed. A rtvr Patsch M c K inglay - CSEL 72, 1 1 1-117.

(99) Ed. IoH. H vemer - CSEL 24, 23-26. Für die Datierung der Pergament-Vor­
satzblätter danken wir Herrn Prof. B. B ischoff .
 X L V III EINLEITUNG
eingetragen : Codex sancti Eucharii primi Treuirorum archie-
piscopi Sancti que Mathie apostoli. Quem si quis abstulerit
anathema sit. Amen. Anschließend liber sciuias simplicis
hominis (15. Jh.), darunter : 234 (Matheiser Sign., 17. Jh.). Es
folgt der Eintrag : Librum istum pro bibliotheca hospitalis s.
Nicolai prope Cusam siti ig'dJanuarii 1838 emi quinque thaleris
borussinis. M. Martini Rector hospitalis. In Blattmitte ebenfalls
der Eintrag Liber Sciuias simplicis hominis (16. Jh.). Auf der
unteren Blatthälfte ist ein gedruckter Zettel angeklebt mit
einer Beschreibung der Hs.
Die Hs. ist von einem Kopisten gefertigt, der nur einmal
von einer anderen Hand unterbrochen wird (f. 9va_b). Die
marginalen Korrekturen sind zeitgenössische Einträge, wie
der Übergang von f. 85rb auf f. 85va ausweist.
Am Schluß der Hs., f. I40ra, verzeichnet der scriba : Anno
dominice incarnationis 1210 scriptus est hic liber aput sanctum
Eucharium sub Godefrido abbate (10°) a monacho et sacerdote
Ottone ad laudem omnium sanctorum. Si quis abstulent anathe­
ma sit. Amen.
Der Kopist verwendet häufig ^-caudata, schreibt misteria,
martirium ; man findet iusticia , duritia, tertia ; durchweg
wird, wie in allen Hss., quatinus geschrieben ; ferner actenus,
ortoy doch abhominabilis ; adtendunt, temptauerunt.
Literatur : M. Schrader /A. F ührkötter , a. a. O. 177-, 421, 46, 195.

Oxford, Merton College, Cod. 160 (L.2.9.), 13. Jh.

Der Einband besteht aus von braunem Kalbsleder überzo­

genen Holzdeckeln, 34 x 24 cm, Rücken 5,5 cm, 17. Jh., Blatt­
größe 33 x 23 cm, Schriftspiegel 28 x 20 cm, zweispaltig, 46,
42, 38 Zeilen. Die Texte sind sorgfältig und zügig geschrieben.
Mehrere Kopisten, 1. Hälfte des 13. Jh.s. Die Titel der Capi­
tula sind jeweils den Teilen I, II und III vorangestellt, außer­
dem an den entsprechenden Stellen der Texte nochmals einge­
tragen. 130 Pergamentblätter. Der Text des Sciuias reicht bis
f. I27v. An den Schluß fügt der Kopist an : Finit tercia Pars10

(100) Gottfried, Abt von Echternach (i 181-1210, März 12) und von St. Eucharius
in Trier (1191-1210), war früher Mönch von St. Eucharius und als solcher öfter im
Kloster Rupertsberg gewesen. Als Abt von Echternach ließ er die Hildegard-Vita,
die Gottfried, Mönch vom Disibodenberg, begonnen hatte (Buch 1) durch Magister
Theoderich, Mönch von Echternach, fortsetzen und vollenden (Buch 2 und Buch
3). Übersetzung der Vita von A. F ührkötter Das Leben der bl. Hildegard a. a. O. ;
über die Verf. ebd. 1371. Nachweis für die Regierungszeit von Abt Gottfried für
Echternach : Catalogus abbatum Epternacensium secundus (MG SS 23, 34), für St.
Eucharius bzw. St. Matthias : A. G oerz , Mittelrhein. Regesten 2, Coblenz 1879,
 EINLEITUNG X LIX

libri Hildegardis s c i v i a s , id est simplicis uidentis ; dicitur

simplicis uidentis propter sexum infirmiorem, quod nunc
dicitur propheta, olim dicebatur uidens. Sciuias uisio ueracium.
Die folgende Seite, f. I28r, ist frei, f. I28v meteorologische Auf­
zeichnungen, f. I29r frei, f. I2gv meteorologische Notizen, f.
I30r_v frei.
Vorliebe für y : y mago, lyHis, phylosophorum ; arcam,
lauachro, karitas, katholicam ; potencia, mollicia ; optulerunt ;
abhominabilis, Balaham, arenosus, alitus ; auch ^-caudata.
Literatur : Catalogus codicum mss. qui in Coli. Aulisque Oxoniensibus hodie asseruan-
tur. Confecit H.O. C o x e , Oxonii 1852 1,65/66 ; F. M .P o w ic k e The Medieval books
of Merton College, Oxford 1931, 236, Nr. 1212 ; M. S c h r a d e r /A. F ü h r k ö tter
a. a. O. 421 195.

F ulda, Hess. L B, Cod. B 6a (J. io fol.) a. 1331

Einband aus farblosem Schafsleder auf Holzplatten von

i cm Dicke aus dem 14. Jh., 31 x 21,8 cm, wurmstichig bis in
die Blätter hinein. Rückenbreite ca. 4 cm, 4 Doppelbünde.
Auf dem Rücken modernes Papierschild mit Signatur.
Darunter, bei der Restaurierung des Einbandes (1966) neu
aufgeklebt, rundes altes (Weingartener) Papierschild, ver­
waschen. Keine weitere Beschriftung. Spuren von 5 Schon­
nägeln und 2 Schließen. Pergament, 181 Bll., zweispaltig,
41 Zeilen, -f- Vorder- und Rückenspiegel (unbeschriftet) ; 23
regelmäßige Quaternionen mit 1 Bl. Verlust vor f. 103. Alte
Lagenzählung in römischen Zahlen am Lagenende ; f. i r Mo­
nastery Weingartensis 1628. Visiones S. Hildegardis Ord. Be-
ned. Vide de illa in Speculo Vincentij Beluacensis Histor. Cap.
L X X X I I I lib. 27 ; Stempel im Kreis e x b i b l i o t h e c a f u l -
d e n s i ; f. i v Lobgedicht auf die Prophetin Hildegard ; f. 2V-31,
Summarium des Sciuias , das der Heidelberger Kodex der Zi­
sterzienserabtei Salem (H) enthält. Dieser war also eine
der Vorlagen der Weingartener Hs. des Sciuias. Die Textvari­
anten bestätigen dies. Mit Sicherheit hat der Kopist von F
noch eine andere Hs. benutzt ; denn die große Omission von
H (II, 5, 1306-1330) ist bei F nicht vorhanden. Er könnte die
Hs. E benutzt haben, die auch ein Summarium aufweist(101).
Anordnung von Titel und Capitula wie in den älteren Hss.
Zügig geschriebener Text mit Vorliebe für roten Farbstoff,
besonders bei Initialen und den Zahlen bei Beginn der Capi­
tula innerhalb der Texte ; f. io8v blaue Initiale. Marginalien
weisen stichwortartig auf den Inhalt hin. Nota-Eintragungen
am Rand. Am Schluß, f. i 8 i v , der Hinweis des scriba : Anno
Domini 1331 scriptus est iste liber quem fecit scribi lohannes de

( to i ) Vgl. F. W. E. R o t h , Studien, a. a. O. 83 (er nennt es : Einleitung).

 L EINLEITUNG
Merspurg. Dieser Name ist auch im Nekrologium von Wein­
garten bezeugt. (102).
Verwendung von y und i :ytnber, ymago, dyabolus, aber auch
diabolica, misteria, martirium ; der Kopist schreibt choors,
habundantia, abhominabilis ; habendum , fulgendum.
Literatur : K. L öf f l e r , Die Handschriften des Klosters Weingarten, in Beihefte z um
Zentralblatt fü r Bibliothekswesen 41, 1912 ; M. S c h r a d e r /A. F ü h r k ö tt e r , a.a. O.
421, 194.

T T r ie r , Stadtbibi., Ms. 40 722/277, a. 1487

Bei der im Jahre 1969 erfolgten Restaurierung des Einban­
des aus braunem Kalbsleder wurde der alte Lederbezug wieder
verwendet. Größe 31 x 27,7 x 9,5 cm, Rücken 9,5 cm, 4
Bünde. Papier, 518 Bll., Größe 29,1 x 21,2 cm, Schriftspiegel
durchschnittlich 21 x 15 cm, zweispaltig, 38-45 Zeüen. Vorn
und hinten ein leeres Vorsatzblatt.
f. i-i20r : Liber epistularum s. Hildegardis uirg. ; f. I20v : leer
f. I2 ir-293r : Liber Hildegardis De Operatione Dei ; f. 293v :
leer
f. 294r-5i8v : Liber Sciuias
Provenienz : Kartause Beatusberg bei Koblenz (laut Ein­
trag f. 293r). Auf dem Deckel stand vor der Restaurierung der
Hs. : Donauit bibliothecae S . Simeonis Rms et Ulmus D.
Episcopus Myriophitanus, Suffraganeus Treuirensis Joannes
Nicolaus ab Hontheim Exdecanus et Canonicus dudum jubila -
rius ig. Junii an. 178 1 . Recepi ad eandem G. C. N elles nunc Ca­
nonicus honoris et bibliothecarius m[anu] p[ro]pria. Auf f.
i r Bibi. publ. civ. Trev. 1810. Unten Sign, der Hs. und Stem­
pel der Stadtbibi. Trier.
Abschluß der Niederschrift des Sciuias 1487 (f. 5i8v), Ko­
pist Ewaldus Molner, Mönch dieser Kartause (f. 293r und
f. 5i8v). Als Vorlage benutzte er die im Jahre 1210 abgeschlos­
sene Abschrift des Mönches Otto von St. Eucharius in Trier,
jetzt in Bernkastel-Kues, Hs. 63 (s. o. Hs. C). Das beweisen die
gemeinsamen Text Varianten sowie die gleichen Randbemer­
kungen, die der Kartäuser in beide Hss. eintrug. Außerdem
hat er auf dem Vorsatzblatt der Hs. C einen Hinweis vermerkt,
der sich auf Hildegards Sciuias bezieht, dessen Text bei
Beschreibung der Hs. C wiedergegeben wurde.
Anordnung der Capitula-Titel, wie üblich, den 3 Teilen vor­
angesetzt, doch wurden sie innerhalb der Teile nochmals im
Text mit roter Tinte geschrieben.
Literatur : Beschreibendes Verzeichnis der Hss. der Stadtbibi, zu Trier, v on M. K eu f -
fer, 6. Heft, 2. Abt., bearb. von G. K e n t e n i c h , Trier 1910, 61 ; J. S ch o m e r ,
a. a. O. 618 ; M. S c h r a d e r /A. F ü h r k ö tt e r , a. a. O. 41 *, 46,195.

(102) Johannes Moerspurg uixit 1 3 3 8 ; ? . L in d n e r , Profeßbuch der Abtei Weingarten,

Kempten/München 1909, II, 20, Nr. 276.
 EINLEITUNG li

II. Handschriften der Exzerpten-Uberlieferung

Die Hss. der Exzerpten-Überlieferung haben dem Liber
Sciuias Texte entnommen, die recht unterschiedlich sind in
bezug auf Auswahl und Umfang. Die hier aufgeführten Hss.
werden in ihrer Aufeinanderfolge vor allem nach der Bedeu­
tung der jeweiligen Hs. vorgestellt(103).
G Gent, Univ.-Bibl., Ms. 241, 1163-1173
Die erste Stelle nimmt der aus St. Eucharius in Trier stam­
mende Kodex ein, der Hildegards letzte Visionsschrift De
Operatione Dei (Liber Diuinorum Operum) enthält. Wie A. D e -
r o l e z (104) in seiner aufschlußreichen Untersuchung dargelegt
hat, ist er von einmalig hervorragender Bedeutung unter den
Hss. der großen Visionswerke. Er läßt die Arbeitsgänge beim
Zustandekommen dieses Werkes erkennen und verdeutlicht
somit den Anteil der Autorin Hildegard und die Mithilfe ihrer
Sekretäre. Der LDO endet auf S. 396. Auf die folgende Seite
397 trug eine etwas spätere Hand - sie gehört noch dem 12.
Jh. an - einen kleinen Teil aus Sciuias III, 11 (Kap. 1, Z. 153-
157 ; Kap. 2-6, Z. 159-192) ein.
Literatur : M. S c h r a d e r /A. F ü h r k ö t t e r , a.a. 0 . 47#., 142 ; A .D e r o le z , a.a. O.
D D enderm onde, Abteibibi., Cod. 9, Symphonia, um 1175
Die Hs. wurde von M. S c h r a d e r / A. F ü h r k ö t t e r (105)
untersucht, beschrieben und in der kritischen Edition der
Lieder(106) ausgewertet. Es handelt sich um die älteste
Liederhs., die einen sehr beachtlichen Teil der Gesänge Hilde­
gards enthält. Die Texte der Symphonia wurden in die Edition
aufgenommen, soweit sie dem Sciuias III, 13 entnommen sind.
Literatur : M. S c h r a d e r /A. F ü h r k ö t t e r , a.a. O. ; P. B a r t h /M.I. R it sch er /
J. S ch m id t - G ö r g , Hildegard von Bingen, Lieder, a. a. O .

R& W ie s b a d e n , Hess. LB, Hs. 2, Riesenkodex, Symphonia,

ca. 1180-1190
Der Riesenkodex hat (mit Ausnahme der naturkundlichen

(103) Es sei vermerkt, daß alle Hss. persönlich eingesehen wurden, ausge­
nommen die Hs. Ound zwei Hss., die der Exzerpten-Uberlieferung angehören :
Berlin, Staatsbibi., Pr.K. (K ) und Hannover, Niedersächs. LB Ms. XIII, 859 (Hn).
- Für die Aufgliederung der Hss. und für die gesamte Beratung bei den anstehenden
Problemen sei Herrn Prof. B. B ischoff verbindlichst gedankt. Seinem Rat ent­
sprechend wurde von einem Stemma - nach Lage der Hss. - abgesehen.
(104) A . D e r ol e z , The genesis of Hildegard of Bingen*s ‘ L i b . div. operum*, a. a. O.
(105) M. S c h r a d e r /A. F ü h r k ö t t e r , a. a. O. 49-51.
(106) P. B a r th /M. I. R itscher / J. S ch m id t - G ö r g , a. a. O. Beschreibung der
Hs. ebd. 317fr.
 LU EINLEITUNG
und heilkundlichen Schriften) die großen Werke Hildegards
überliefert. Bei Besprechung des Sciuias der Hs. R wurde er
bereits vorgestellt (s.o.). Auf die letzten Lagen (58 und 59), f.
466r-48iv, hat der 2. Kopist Hildegards Symphonia geschrie­
ben : die meisten Gesänge und ihr Singspiel Ordo Virtutum , den
die Hs. D nicht aufgezeichnet hat. Die dem Sciuias entnom­
menen Texte (in , 13, Kap. 1-7 und Kap. 9) wurden in die
vorliegende Edition einbezogen.
Literatur : M. S c h r a d e r /A. F ü h r k ö t t e r , a. a. O. 157 ; P. B a r t h /M.I. R it ­
sch er /J. S c h m id t - G ö r g , a. a. O.

Wohl keine Exzerptensammlung aus Hildegards Werken

fand eine solch starke Beachtung und wurde vom 13. - 18. Jh.
so häufig abgeschrieben wie jene, die Gebeno, Prior des Zister­
zienserklosters Eberbach, im Jahre 1220 anlegte. Es sind
zum großen Teil solche Stellen aus Hildegards Schriften, die
als ‘'Zukunftsaussagen, Prophezeiungen” gedeutet wurden.
Die Verbreitung dieser Abschriften erstreckte sich über das
ganze Abendland. Von den zahlreichen überprüften Gebeno-
Hss. wählten wir eine der ältesten und besten Hss. aus und
bezogen die Texte aus Sciuias in die Edition ein. Es ist die
Handschrift

M M ü n c h e n , Bayerische Staatsbibliothek, Clm 324 (536),

13- Jh-
Pergament, 24,8 x 18 cm, Sammelhs., 179 Bll., 1 Spalte, 24
Zeilen. Mehrere Hände. Rote Initialen und Überschriften. Die
Hs. ist in einer frühen gotischen Minuskel des 13. Jh.s gefertigt.
Provenienz : Zisterzienserkloster Kaisheim (Kaisersheim).
Auf dem vorderen Spiegel des Einbandes aus braunem Leder
das Wappenexlibris der Kurfürstl. bayerischen Hofbibliothek.
Am oberen Rand : Prophetiae et uisiones s. Hildegardis.
Unter dem Exlibris Tintenabdrücke eines nicht mehr vor­
handenen Spiegels. Vom hinteren Deckel abgelöster Perga­
mentspiegel, jetzt Clm 29 i 6 i (107) ; f. i r Besitzervermerk
(15- Jh.) : Iste liber est patrum de Cesarea. Die Hs. gehörte be­
reits vor der Säkularisation zum Bestand der alten Hofbiblio­
thek. Wie sie aus Kaisheim dahin gelangte, ist nicht festgehal­
ten. (108).

(107) Vgl. B . B is ch of f , D ie süddeutschen Schreibschulen, 2. Auf!., Wiesbaden 1960,

54-
(108) Freundliche Mitteilung der Bayerischen Staatsbibi. München.
 EINLEITUNG LUI

f. 1-82 : Gebeno von Eberbach, Speculum futurorum saecu­

lorum siue de prophetia, uisionibus et regula B. Hildegardis
[.Pentachronon\

Aus Sciuias :
i ) Prologus (Protestificatio)
2) II, 5, Kap. 27-31, 1023 Sed sicut in ... quod temere rapuisti.
5) III, 10, Kap. 32, 935-945 Hoc modo ... animi sui conscribat.
4) HI, i i , 75-79 Vidi ad aquilonem ... uertentes.
I 4O-I 4I Audiui ... dicentem.
Kap. 1-6 Quamuis ... moritur.
Kap. 25-41 Insanus homicida ... uelut scriptum est.

Literatur : A . V an der L in d e , a. a. O. 911, 1021 ; Catal. cod. lat. Bibi. Regiae

Monae. T. I, 1, 1892, 82 ; K. K ö ster , Elisabeth von Schönau, in Archiv /. mittelrhein.
Kirchengescb. 3, 1951, 267, Nr. 28; M. S c h r a d er /A. F ü h r k ö tte r , a.a. O. 830,
47f-19-
K B e r l in , Staatsbibi. Pr. K .y Ms. theol. lat. qu. 371,14. Jh.

Die Sammelhs. stammt aus der Kartause St. Barbara in

Köln. Über einen Kölner Zwischenbesitzer ist sie in die Samm­
lung des Leander van Ess, sodann in die Sammlung Phillips
gekommen. Zur Kgl. Bibliothek 1910. Pergament, 93 Bll.,
Blattgröße 18 x 13 cm, zweispaltig, ausgenommen f. 66v-67r :
Auf diesen Seiten steht der einspaltig geschriebene Text aus
Sciuias III, 10, Exzerpte aus Kap. 6 und 7. Sie sind in die
Edition aufgenommen.

Hn H a n n o v e r , Niedersächsische L B , Ms. XIII, 859, a. 1419

Auf dem neuen hellbraunen Ledereinband, 22,5 x 16 cm,

Reste der alten Deckelbezüge. Vorn auf den Resten die
heutige Signatur und Reste der Vorsignatur E x Bibi. M storum
Meibom. N. 107. Sammelhs., die durch Wasserschäden stark
gelitten hat. Provenienz unbekannt. Teile der Hs. weisen auf
St. Michael in Hildesheim hin. Nach dem Tode des letzten Mei­
bom, 1743, war sie in Hannover(10 1101). Papier, einspaltig, 34
9
oder 35 Zeilen. Die Texte aus Sciuias reichen von f. i6 r-i8v.
Auf den folgenden Bll. (bis f. 22v) sind Exzerpte aus dem L VM,
dem LDO und der Vita niedergeschrieben. Aus zwei Bemer­
kungen geht hervor, daß der Kopist auf dem Rupertsberg(m )

(109) Beschreibung der Hs. nach Angaben der Berliner Staatsbibi., Pr. K.
(110) Für die Beschreibung der Hs., Ablichtungen und Auskünfte sei der Nie-
dersächs. LB in Hannover bestens gedankt.
(111) Zu Beginn der Abschrift, f. i6r, steht der Eintrag Hildegardis in monte sancti
ruperti apud pinguiam.
 L IV EINLEITUNG
den Riesenkodex (R)(112) als Vorlage für seine Abschriften be­
nutzt hat, und zwar im Jahre 1419 (f. 22v).

Aus Sciuias :
1) I, 3, Kap. 23 ; Kap. 30 (teilweise)
2) I, 4, Kap. 7 ; Kap. 30 (929-942 ; 946-953)
3) II, 6, Kap. 64 ; Kap. 65

Literatur : [J.N. F robesius :] Bibliothecae Meibomianae Pars posterior. Helmstadü

[1743], 25, Nr. 107 ; E. B o d e m a n n , Die Hss. der König/. Bibi. %u Hannover, Hann.
1867, 169, Nr. 859.

Zur Exzerpten-Überlieferung der “ Prophezeiungen'* aus

Sciuias ~ bereits am Ende des 12. Jh.s - gehört auch ein
Summarium, das in 2 Hss. überliefert ist :

Münch en, Bayerische Staatsbibi., Clm 13075, 12. Jh.

In der aus Regensburg stammenden Pergamenths., die

einen Psalmenkommentar des hl. Augustinus (bis Ps. 31) ent­
hält, ist auf dem letzten Blatt, f. H 2r, unter dem Titel Visio
hildigardis eine Zusammenfassung von Sciuias III, 11, Kap.
2-6, in elf Zeilen aufgezeichnet.
Literatur : Catal. cod. lat. Bibi. Regiae Monae. T. IV, 2, 99, Nr. 888.

Münch en, Bayerische Staatsbibi., Clm. 22213, 12. Jh.

Die Hs. stammt aus Windberg. In ihr befindet sich der glei­
che Text wie in Clm 13075, ebenfalls auf dem letzten Blatt,
f. iÖ4r, unter dem Titel Visio Hiltegardis.
Literatur : Catal. cod. lat. Bibi. Regiae Monae. T. IV, 4, 30, Nr. 244.

Es bleibt noch die letzte und jüngste Hs. zu besprechen, die

gegenüber allen bekannten Hss. des Sciuias einen Sonderfall
darstellt.

M a in z , Stadtbibi., Hs. I 330(582) zwischen 1520-1540

Der Einband der Sammelhs. besteht aus Holzdeckeln, die

mit braunem Leder überzogen sind. Größe 15 x 10,5 x 4,7 cm,
Rücken 3 Bünde. In den dazwischen liegenden Feldern die
alte Sign, und der Titel Explicatio caeremoniarum Missae Or­
dinis c(artusiensium), unten Handschr. 330. Papier, 299 Bll. ;
f. i r Iste liber est fratrum carthusiensium moguntiae. Es folgt

(112) f. 18r : in eodem magno uolumine liber uitae meritorum ; f. 18V : in eodem uolumine
sequitur liber diuinorum operum.
 EINLEITUNG lv

(von späterer Hand) die Inhaltsangabe der aufgenommenen

Texte.
Die bisher in der Forschung nicht bekannten exzerpierten
Texte des Sciuias reichen von f. 229** - 293E Sie zeigen als
einzige Hs. die Textgestalt des Erstdrucks von F a b e r aus dem
Jahre 1513. Daher ist die Datierung dieser Hs. von Bedeu­
tung. Die Wasserzeichen des Papiers dieser Blätter weisen dar­
auf hin, daß die Abschrift der Hildegard-Texte nicht früher
als in die Jahre 1520-1540 anzusetzen ist, daß sie also nach dem
Erscheinen des Erstdrucks von F a b e r erfolgte. Die Mainzer
Kartause war aber bereits 1520 im Besitz dieses Erstdrucks,
wie der um 1520 angelegte 2. Katalog der Mainzer Kartause
ausweist(113). Dem scriba stand also der Erstdruck zur Verfü­
gung, von dessen Textgestalt er nur geringfügig ab weicht.
Die Hs. I 330 (582) ist nach dem Mainzer Katalog Hs. III 68 im
Jahre 1718 für die Kartause bezeugt(114). Vermutlich war sie je­
doch schon 1687 dort, als der Katalog I I I 65 angelegt wurde (115).
Es ist bemerkenswert, daß der Kopist, der nicht nur Hilde­
gard-Texte, sondern auch Texte der Mechtild von Hackeborn
(Liber specialis gratiae) und der Gertrud von Helfta (Legatus
diuinae pietatis) in seine Handschrift aufnahm, nicht etwa
einen Druck , sondern eine Handschrift als Vorlage benutzte.
Er hätte die Mechtild-Texte von F a b e r benutzen können, da
der Humanist diese in dem gleichen Band edierte, in dem er
die Texte aus Hildegards Sciuias herausgab. Für Gertrud dien­
te dem Kopisten der Codex Maguntinus I, 13 der Mainzer
Kartause als Vorlage.
Da nur diese Hs. I 330 (582) der Mainzer Kartause (m) mit
der Textgestalt des Sciuias von F a b e r übereinstimmt, wer­
den die Varianten - gesondert von denen der anderen Hss. -
zusammen mit den Varianten von F a b e r (f) vermerkt. In be­
zug auf die Echtheit der Hildegard-Texte ist sie natürlich
von untergeordneter Bedeutung(116). Das wird erkennbar,
wenn der Erstdruck von F a b e r vorgestellt wird.

(113) Die Wasserzeichen des 2. Katalogs der Mainzer Kartause, Hs. 576, weisen in
die Zeit um 1520 ; vgl. H. Schreiber , Die Bibliothek der ehemaligen Mainzer Kar­
tause. Die Hss. und ihre Geschichte. Zentralblatt f . Bibliothekswesen, Beiheft 60, Leipzig
1927, XII, 234 S. Die Datierung der Anlage des 2. Katalogs (auf Grund anderer
Argumente) bei Schreiber 42.
(114) Mainz, Stadtbibi., Abt. III, 68 Ordo collocandorum librorum manuscriptorum
in bibliotheca Cartusiae Maguntinae anno 1718 ; auf f. 57v ist die Mainzer Hs. mit der
alten Sign. 582 aufgeführt.
(115) Denn die Hss. 581 und 583 sind in diesem Katalog aufgeführt, so daß an­
genommen werden kann, daß die fehlende Hs. 582 ausgeliehen war.
(116) Eine tabellarische Aufstellung der exzerpierten Texte erübrigt sich. Die
vom Kopisten häufig in Gebetsform umgeprägten Texte sowie kurze verstreute
Einzelsätze wurden selbstverständlich nicht in die Edition einbezogen. Für die
ersten Hinweise zu der in der Mainzer Stadtbibliothek von uns vorgenommenen
Erforschung der Datierung der Hs. sei Herrn Prof. B. B isch o ff nochmals aufrich­
tig gedankt.
 Lvi EINLEITUNG
Literatur : A. F ranz , Die Messe im deutschen Mittelalter, Freiburg 1902, 601;
H. Schreiber , a. a. O.

III. Vollständige Editionen

Der Erstdruck von IACOBVS FABER
In dem in Paris 1513 einspaltig gedruckten Band mit der
Blattgröße 30 x 20,5 cm wurden sechs Werke von F a b e r
herausgegeben. Das Titelblatt der Ausgabe lautet l i b e r trium
uirorum et trium spiritualium uirginum. Die sechs Holzschnitte
auf dem Titelblatt stellen in 2 Spalten die sechs Verfasser dar,
deren Werk F a b e r ediert, links : Hermas, Vguetinus, Robertus,
rechts : Hildegardis, Elizabeth (de Schoenaugia) , Mechtildis
(de Hackeborn).
Die Titel der Capitula dieser Werke stehen (nach dem
Vorwort des Herausgebers) am Anfang des Bandes. Beim
Sciuias nehmen sie 7 Bll. ein. Der Text des Sciuias reicht von
f. 28r-i23r, der Satzspiegel beträgt 22,5 x 13,5 cm, eine Seite
hat 60 Zeilen.
Auf der Rückseite des Titelblattes steht das Vorwort des
Herausgebers. F a b e r widmet sein Werk der Äbtissin Adelheid
von Ottenstein und ihren Nonnen auf dem Rupertsberg. Er
schreibt u. a. :
Nam cum in claustro uestro archetypos sanctae uirginis
Hildegardis legissem, multa cum benignitate uestra et uestrorum
uenerabilium patrum monasterii sancti Ioannis in Rhingauia
exemplaribus donatus sum. Unde hoc opus bona pro parte de­
sumptum est, id imprimis reuerendissimo patre D. Frederico
eius loci abbate et D. Egidio et Ioanne Curnelo uestrae aedis
custodibus et rei sacrae administratoribus religiosissimis uiris ac
patribus me plurimum hortantibus ut libri sanctae uirginis
Hildegardis in publicam lucem prodirent.
Es ist zu beachten, daß während der Drucklegung sich
Schwierigkeiten in bezug auf die Vorlage(n) einstellten. Da­
von berichtet F a b e r in einem Brief vom 24. Juni 1511 an sei­
nen Schüler und Freund B eatv s R h en an v s : "... Copia mihi
facta est ad utilitatem posterorum. Verum aliquid exemplari
defuit, unde factum est, ut nihil adhuc ex officina emitti potuerit.
Exspecto in dies ex uicinia illa Quilianum nostrum, qui resar-
tiet quae desunt(117).

(117) Briefwechsel des Beatus Rhenanus.Ge.sammelt und hrsg.von A . H orawitz u .

K. H artfelder , Leipzig 1886. Nachdruck : Hildesheim 1966,8.38 ; E. R ice Jr.,
The Prefatory Lpisties of Jacques Lefèvre d'Ltaples. Columbia University Press, New
York, Londen 1972, 313-318.
 EINLEITUNG L VII

Wir stehen vor der Frage : Wie kam es zu dem von allen Hss.
so stark abweichenden Text des Sciuias, den F a b e r edierte?
Es liegen folgende Fakten vor : Der Humanist hatte Exempla­
re dieses Werkes vom Rupertsberg und vom Kloster Iohan-
nisberg erhalten. Es fehlten ihm aber während der Druckle­
gung Texte (welche und wie viele Stellen, ist unbekannt). Auch
entzieht sich unserer Kenntnis, welchen Anteil Kilian West­
hausen von Mainz an der “ Text-Ergänzung'' hatte, der (nach
dem oben zitierten Brief des Herausgebers an seinen Freund
B eatv s R h en an v s ) die “ fehlenden Teile" des Sciuias “ auffül-
te" (:resarsit).
Die Forschung nahm bisher an, F a b e r habe eigenmächtig
Umstilisierungen vorgenommen(118). Zur Klärung dieser Fra­
ge untersuchten wir, ob der Humanist Werke anderer Autoren,
die er in diesem Band herausgab, handschriftentreu wiederge­
geben hat. Wir griffen zwei Werke heraus : den Liber Viarum
Dei der E lisa b e th von S chönau und den Liber specialis
gratiae der M ech tild von H a c k e b o r n .
F.W.E. R o th (119) machte auf die Hs. aufmerksam, die
F a b e r bei Buch 3 des Liber Viarum Dei benutzt hat : Paris,
BN, Ms. 2873, f. 75r-99r. Dem Text dieser Bll. entspricht
bei F a b e r f. I29v-i38v. Ein Vergleich der Hs. mit dem Druck
macht deutlich : aufs Ganze gesehen, wurde die Vorlage vom
Editor (oder seinen Gehilfen ?) gut wiedergegeben. Es sind
Abweichungen vorhanden : kleine Omissionen, Umstellungen,
Schreib- oder Lesefehler. Hin und wieder sind Wortänderun­
gen vorhanden (z. B. scurrilitates statt iocositates). Die Abwei­
chungen sind relativ selten und in ihrem Ausmaß bei weitem
nicht zu vergleichen mit den Abänderungen, die der Text des
Sciuias von F a b e r gegenüber den Hildegardhss. zeigt.
Vergleichen wir die Texte des Liber specialis gratiae der
M ech tild von H a c k e b o r n , die F a b e r ediert hat, mit den
Texten von 2 Hss., die ihm als Vorlage dienten (nach Angabe
der Mechtild-Ausgabe von Solesmes(120). Den Texten der Hss.
Paris, BN, Ms. 3631, f. 68v-74v und Ms. 3632, f. io6v- ii7 v
entsprechen bei F a b e r die Texte von f. i 88v-I90v. Es seien
einige Beispiele der Textabänderungen angeführt :

(118) Vgl. J. B. P itra , a. a. O. 5031 ; F.W.E. R o th , Die Codices des Sciuias, a. a.

O., besonders 25L ; M. Scharder /A. F ührkötter , a. a. O. 17 12.
(119) F.W.E. R o th , Die Visionen der hl. Elisabeth und die Schriften der Aebte Ekbert
und Emecho von Schönau, Brünn 1884, X X X If.
(120) Keuelationes Gertrudianae ac Mechtildianae, II. Sanctae Mechtildis uirginis
ordinis sancti Benedicti Liber specialis gratiae. Opus editum Solesmensium O.S.B.
Monachorum cura et opera, Pictauii/Parisiis 1877, p. X, 6 et 7 ; p. XIsq., 4 ; vgl.
E. R ice Jr., a. a. O. 3149.
LVIII EINLEITUNG
Ms. 3632 und Ms. 3632 F aber

poterat posset
obtinet obtinebit
sibi illi
semetipsam seipsam
multociens frequenter
multociens frequentissime
coaequauimus communicauimus

In dem von uns untersuchten Teil der Mechtild-Texte begeg­

nen uns zahlreiche kleine Varianten in der Ausgabe von
F a b e r . Sie sind - ähnlich wie im Sciuias - zum Teil grammati­
kalischer, zum Teil stilistischer Art, indem der Humanist
Synonyma einsetzt. Große Umstrukturierungen im Satzbau,
wie sie in der Erstausgabe des Sciuias stellenweise vorliegen,
sind in dem untersuchten Teil der Mechtild-Ausgabe nicht
anzutreffen.
Das Ausmaß und die Art und Weise der Umgestaltung des
ursprünglichen Textes vom Sciuias (den-m it Ausnahme der
Späthandschrift m - sämtliche Hss. aufweisen) sind sehr
unterschiedlich, wie aus dem Varianten-Apparat ersichtlich
ist. Die i. und vor allem die 2. Vision von Teil II weisen be­
sonders starke Abänderungen auf. Fast der gesamte Text wur­
de Satz für Satz umgebaut und anders formuliert, so daß Hil­
degards Stil und Vokabular nicht mehr vorhanden sind.
Die Texte anderer Visionen hingegen blieben in ihrer Kon­
struktion und ihrem Wortschatz weitgehend erhalten, es wur­
den lediglich einige Wörter ausgewechselt oder ausgelassen u.
ä. Das deutsche Ach / in I 4 (Z. 107, i n , 171, 172, 249, 317)
und in anderen Visionen wurde im Erstdruck in das frz.
Ah ! umgeändert, während das Ach ! später vereinzelt erhal­
ten blieb (III, 9, 243).
Das unterschiedliche Ausmaß der Umgestaltung einerseits
und die auf weite Strecken nur sporadisch anzutreffenden
Auswechselungen oder kleinen Omissionen andererseits legen
die Vermutung nahe, daß wahrscheinlich mehrere Kopisten
an der Handschrift gearbeitet haben, die F a b e r für den
Erstdruck benutzte.
Das Kloster Johannisberg im Rheingau, von dem der
Herausgeber auch Vorlagen für seine Edition erhalten hat,
besaß Abschriften vom Sciuias aus dem Riesenkodex. Denn
die vier Namenseintragungen dieser Hs.(12112 ) dürften wohl
auf Mönche vom Kloster Johannisberg hinweisend22).

(121) Vgl. oben die Ausführungen über die Wiesbadener Hs. 2 (R), S. XLVI.
(122) Vgl. M. S c h r a d e r /A. F ü h r k ö t t e r , a. a. O., 156.
 EINLEITUNG L IX

Es fällt in die Waagschale, daß der Erstdruck nur mit einer

Hs., eben dem Riesenkodex, sehr viele, allerdings stets kleine
Varianten gemeinsam hat, angefangen von dem Zusatz septem-
que mensium der Protestificatio. Bemerkenswert ist auch
die gemeinsame größere Verschiebung eines Kapitelbeginns
(III, 2, c. 7). Die Abhängigkeit des Erstdrucks vom Riesenko­
dex wird ferner bestätigt durch die Einschiebung eines längeren
Textes, den F a b e r vor den Schlußsatz von III, 5 einfügte.
Dieser eingeschobene Text ist in keiner Hs. des Sciuias ent­
halten. Er ist Hildegards Explanatio Symboli s. Athanasii ent­
nommen, die der Riesenkodex überliefert hat(123), so daß
wohl angenommen werden kann, daß der von F a b e r einge­
schobene Text aus dieser Handschrift stammt.
Es steht fest, daß Kloster Rupertsberg bzw. Kloster
Johannisberg sowie Kilian (Quilianus) Westhausen - der die
“ Ergänzungen” besorgte - das Material für die Vorlage ge­
liefert haben. Unter diesen Voraussetzungen können wohl die
Verschiedenartigkeit und das unterschiedliche Ausmaß der
Textumgestaltung des Erstdrucks erklärt werden. Durch wen
die Umgestaltungen vorgenommen wurden, bleibt nach dem
jetzigen Stand der Forschung ungeklärt.
Literatur : A. V an der L inde , a. a. O . 25L1 ; F.W.E. R oth , Die Codices des Sci­
uias, a. a.O. 25L ; M. Schrader /A. F ührkötter , a. a. O. 1772 ; Briefwechsel des Bea­
tus Rhenanus, a. a. O. ; E. R ice Jr., The Prefatory Epistles, a. a. O.

Die Ausgabe vom Jahre 1628

Die Textgestalt des Sciuias von I aco bvs F a b e r erfuhr 1628
in Köln eine Neuauflage(124). Weder F a b e r noch der Her­
ausgeber sind in dieser Edition genannt. Im Gegensatz zum
Erstdruck von 1513 sind die Wörter ohne Kürzungen wieder­
gegeben, also ganz ausgedruckt. Die Marginalien, die sich auf
den Inhalt der Visionen beziehen, wurden ebenfalls übernom­
men. Auch der lange Einschub vor dem Schlußsatz von III, 5
findet sich in dieser Ausgabe.
Literatur : A. V an der L inde , a. a. O. 26.

(123) R f. 399rb, Z. 1-42 ; PL 197, 1075-1076B ; vgl. unsere Ausgabe III, 5,

Schluß der Vision, p. 430-431.
(124) Reuelationes SS. Virginum Hildegardis et Eligabethae Schoenaugiensis ordinis S.
Benedicti. Ex antiquis monumentis editae. Ex officina Anthonii Boetzeri haeredum,
Coloniae Agrippinae 1628. Der Nachdruck [Raubdruck] (Coloniae 1628) : Ex offi­
cina Bernardi Gualtheri Bibliopolae. S. Hildegardis Virginis operis quod appellauit Sci­
uias. Der Text des Sciuias reicht bis S. 166. Es schließen sich die 6 Libri uisionum S.
Eligabethae Virginis an, die bis S. 225 reichen. Es folgt ein Index rerum praecipuarum
in libros reuelationum SS. Hildegardis et E li gäbethae uirginum von 6 nicht gezählten
Seiten.
LX EINLEITUNG
Die Ausgabe von J.-P . MIGNE
Im Jahre 1855 griff J.-P. M ig n e (125) auf die Ausgabe von
I aco bvs F a b e r zurück, wie er in der Vorbemerkung zum
Sciuias angibt(126). Die Titel der Capitula stellte er jeweils den
26 Visionen als Summarium voraus. Die Ausgabe von M igne
weist gegenüber der benutzten Vorlage (/) erneut Fehler auf.

IV. Teileditionen
Auf die Teiledition der aus dem Kloster Eberbach im Rhein­
gau stammenden Hs. (£), von der F.E. R oth einen kleinen Teil
edierte, wurde bei der Beschreibung der verschollenen Hs. E
hingewiesen (s. o.).
Auch die von J. B. P itr a edierten Texte aus der in der Bibi.
Apost. Vaticana liegenden Hs. Pal. lat. 311 wurde eingangs
erwähnt. (127)
Auf die gleiche Hs.(128) Pal. lat. 311 griff A. D am oiseau zu­
rück, der Teil I und Teil II des Sciuias edierte(128).

(125) PL 197 ; vgl. Anm. i.

(126) PL 197, 383.
(127) Vgl. S. XI u. Anm. 4.
(128) Vgl. S. XI u. Anm. 5.
 HILDEGARDIS
SCIVIAS
EDIDIT

ADELGVNDIS FÜHRKÖTTER O.S.B.

COLLABORANTE

ANGELA CARLEVARIS O.S.B.

 DIE SIGEL

I. V O L L S T Ä N D IG E H A N D S C H R IF T E N

B Brüssel, K gl. Bibi., Cod. 11568, 3. Viertel des 12. Jh.s, Park
OPraem

C Bernkastel-Kues, Cusanusstift, Cod. 63, a.1210, St. Eucharius

OSB, Trier

E ehemals Eberbach OCist, 12. Jh., verschollen, s. Teiledition

F Fulda, Hess. LB, Cod. B 6a, a.1331, Weingarten O SB

H Heidelberg, UB, Cod. Sal. X, 16, 12 Jh., Salem OCist

O Oxford, Merton College, Cod. 160, 13. Jh.

R Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 2 (Riesenkodex), ca. 1180-1190, R u­

pertsberg OSB bei Bingen

T Trier, Stadtbibi., Ms. 40 722/277, a.1487, Kartause Beatusberg

bei Koblenz

V Citta dei Vaticano, Bibi. Apost. Vat., Cod. Pal. lat. 311, vor 1179,
Rupertsberg O SB

W Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 1, um 1165, Rupertsberg OSB, ver­

schollen seit 1945, Fotokopie in Originalgröße erhalteu

IL E X Z E R P T E N -Ü B E R L IE F E R U N G
U N D H A N D S C H R IF T E N D E R ‘S Y M P H O N IA ’

G Gent, UB, Ms. 241, 1163-1173, Rupertsberg OSB, St. Eucharius

OSB, Trier

D Dendermonde, Abteibibi., Cod. 9, Texte der ‘Symphonia’, um

1175, Rupertsberg OSB

R5 Wiesbaden, Hess. LB, Hs. 2 (Riesenkodex), Texte der ‘Sym ­

phonia’, ca. 1180-1190, Rupertsberg O SB

M München, Bayerische Staatsbibi., Clm 324, 13. Jh. (Gebeno),

Kaisersheim OCist

K Berlin, Staatsbibi., Pr. K., Ms. theol. lat. qu. 371, 14. Jh.,
Kartause St. Barbara, Köln

Hn Hannover, Niedersächs. L B , Ms. X I I I , 859, a. 1419

m Mainz, Stadtbibi., Hs. I 330 (582), 1520-1540, Mainzer Kartause

 III. E D I T IO N

/ Ia c o b v s F a b e r , Parisiis 1513 (Erstdruck)

PL J.P. M i g n e , Patrologia lat., T. 197, col. 383-738, Parisiis 1855,

1882, 1952, Nachdruck von /

IV. T E I L E D I T I O N

E F.W .E. R o t h in Roman. Forschungen 6, 1888, 495-508, Edition

aus der Hs. E
 INCIPIT LIBER SCIVIAS SIMPLICIS HOMINIS
INCIPIT PRIMA PARS LIBRI SCIVIAS
PROTESTIFICATIO VERACIVM VISIONVM
A DEO FLVENTIVM
5 ET ECCE quadragesimo tertio temporalis cursus mei anno, PL
cum caelesti uisioni magno timore et tremula intentione in- 383
haererem, uidi maximum splendorem, in quo facta est uox de
caelo ad me dicens :
'O homo fragilis, et cinis cineris, et putredo putredinis, dic
10 et scribe quae uides et audis. Sed quia timida es ad loquendum
et simplex ad exponendum et indocta ad scribendum ea, dic
et scribe illa non secundum os hominis nec secundum intel­
lectum humanae adinuentionis nec secundum uoluntatem hu­
manae compositionis, sed secundum id quod ea in caelestibus
15 desuper in mirabilibus Dei uides et audis, ea sic edisserendo
proferens, quemadmodum et auditor uerba praeceptoris sui
percipiens, ea secundum tenorem locutionis illius, ipso uolente,
ostendente et praecipiente propalat. Sic ergo et tu, o homo, dic
ea quae uides et audis ; et scribe ea non secundum te nec secun-
20 dum alium hominem, sed secundum uoluntatem scientis,
uidentis et disponentis omnia in secretis mysteriorum suorum/
Et iterum audiui uocem de caelo mihi dicentem :
'Dic ergo mirabilia haec et scribe ea hoc modo edocta et dic/
Factum est in millesimo centesimo quadragesimo primo
25 Filii Dei Iesu Christi incarnationis anno, cum quadraginta
duorum annorum septemque mensium essem, maximae corus-

5 cf. Hrab., In E%. i, i - PL n o , 499AB (Greg., In Hie£. 1, hom. 2 - CC 142,

p. 17, 21 sqq.). 7/8 cf. Ez. 7, 1. 9 cf. Gen. 3, 19 ; lob 30, 19. 12/13 cf.
Gal. i, 12 ; II Petr. 1, 21. 15 cf. Apoc. 1, 11 ; 22, 8. 22 cf. Apoc. 14, 13.
24/25 cf. Ez. 8, 1-2. 26/35 ct. Greg., Moral. 28, 1, 2 - PL 76, 447C/448B.

1/4 Titulus : deest W Prologus Sciuias simplicis hominis M 1 Incipit

usque hominis om. E Incipit ont. F 2 Incipit libri Sciuias prima pars ~ H £
2/4 Praetestificatio ueracium uisionum a Deo fluentium/Incipit prima pars libri
Sciuias ~ R 3 Protestificatio] Prae- H E B R C O F T 6/7 inhaererem m
timore et tremula intentione ~ M 12 et scribe om. M illa] ea E 14 id
om. M 17 locututionis B 18 ostendente] et praem. M ergo supra lin. V
o] ex et corr. H, om. F 21 uidentis supra lin. H 22 mihi supra lin. C
dicentem mihi ~ M 23 e(docta) supra lin. C dic2] dices M 25 Iesu
Christi Filii Dei ~ M 25/27 cum quadraginta duorum annorum septemque
mensium essem maximae coruscat- in ras. cf. Einleitung p. X IX septem­
que mensium supra lin. alia manu B> om. I/ H E C F T duorum ... septem­
que mensium om. O •*2
4

/ 1/4SANCTAE HILDEGARDIS VIRGINIS OPERIS QVOD APPELLAVIT SCIVIAS / LIBER

PRIMVS f AD LAVDEM ET HONOREM BEATISSIMAE TRINITATIS EX REVELATIONVM
libris b eatae HiLLEGARDis v ir g in is m 5
et cm. 6 et om. 12
illa] ea
24 Factum] Actum
 4 PROTESTIFICATIO
cationis igneum lumen aperto caelo ueniens totum cerebrum
meum transfudit et totum cor totumque pectus meum uelut
flamma non tamen ardens sed calens ita inflammauit, ut sol
30 rem aliquam calefacit super quam radios suos ponit. Et repen- PL
te intellectum expositionis librorum, uidelicet psalterii,euan- 384
gelii et aliorum catholicorum tam ueteris quam noui Testa­
menti uoluminum sapiebam, non autem interpretationem
uerborum textus eorum nec diuisionem syllabarum nec cogni-
35 tionem casuum aut temporum habebam. Virtutem autem et
mysterium secretarum et admirandarum uisionum a puellari
aetate, scilicet a tempore illo cum quinquennis essem usque
ad praesens tempus mirabili modo in me senseram sicut et
adhuc ; quod tamen nulli hominum exceptis quibusdam paucis
40 et religiosis qui in eadem conuersatione uiuebant, qua et ego
eram, manifestaui ; sed interim usque ad id temporis cum illud
Deus sua gratia manifestari uoluit, sub quieto silentio depressi.
Visiones uero quas uidi, non eas in somnis, nec dormiens, nec
in phrenesi, nec corporeis oculis aut auribus exterioris hominis,
4 5 nec in abditis locis percepi, sed eas uigilans et circumspecta in
pura mente, oculis et auribus interioris hominis, in apertis
locis, secundum uoluntatem Dei accepi. Quod quomodo sit,
carnali homini perquirere difficile est.
Sed puellari meta transacta, cum ad praefatam aetatem
50 perfectae fortitudinis peruenissem, audiui uocem de caelo
dicentem :
'Ego lux uiuens et obscura illuminans hominem quem uolui
et quem mirabiliter secundum quod mihi placuit excussi in
magnis mirabilibus trans metam antiquorum hominum, qui
55 in me multa secreta uiderunt, posui ; sed in terram straui
illum, quod se non erigeret in ulla elatione mentis suae. Mun­
dus quoque non habuit in eo gaudium nec lasciuiam nec PL
exercitationem in rebus illis quae ad mundum pertinent, quia 385

29 cf. Respons. ad Pentec. Aduenit ignis ... non comburens sed illuminans - ed. R.-J.
Hesbert, Corpus Antiphonalium Officii (CAO) 4 nr. 6053. 30 cf. Act. 2, 2.
30/37 cf. Num. 30, 4. 40 cf. Cass., Inst. 2, 5, 2 - CSEL 17, p. 21, 10 ; Bened.,
Reg. 2 1 , 1 - CSEL 75. 42 cf. Ps. 38, 3. 40 cf. Rupert., Comment, in Matth.
12 - PL 168, 1598D. 48 cf. I Cor. 2, 14. 52 cf. loh. 1, 9 ; 9, 5. 50 cf.
lob. i i , 12 ; Bened., Reg. 38, 2.

27 ce(rebrum) erasum H 28 meum supra lin. B 38 tempus praesens ~ C T

me supra /in. H et om. W M 42 uolui H 43 nec2] ne B 55 in
terra W A i 58 illis rebus ~ M 57

f 30 ponit] immittit 31/32 euangeliorum 35 habebam] callebam 35/30

et mysterium] mysteriorum 41 cum] quo 42 depressi] compressi 45 et
circumspecta] circumspiciens 54 trans metam] ultra modum 50 quod] ut
57 lasciuiam] delectationem 58 ad mundum] ad ipsum
 PROTESTIFICATIO 5
eum de pertinaci audacia abstraxi, timorem habentem et in
60 laboribus suis pauentem. Ipse enim in medullis et in uenis
carnis suae doluit, constrictum animum et sensum habens
atque multam passionem corporis sustinens, ita quod in eo
diuersa securitas non latuit, sed in omnibus causis suis se
culpabilem aestimauit. Nam rimas cordis eius circumsaepsi,
65 ne mens ipsius per superbiam aut per gloriam se eleuaret, sed
ut magis in omnibus his timorem et dolorem quam gaudium
aut quam petulantiam haberet. Vnde in amore meo scrutatus
est in animo suo, ubi illum inueniret, qui uiam salutis curreret.
Et quendam inuenit et eum amauit, agnoscens quod fidelis
70 homo esset et similis sibi in aliqua parte laboris illius qui ad
me tendit. Tenensque eum simul cum illo in omnibus his per
supernum studium contendit, ut absconsa miracula mea
reuelarentur. Et idem homo super semetipsum se non posuit,
sed ad illum in ascensione humilitatis et in intentione bonae
75 uoluntatis, quem inuenit, se in multis suspiriis inclinauit. Tu
ergo, o homo, qui haec non in inquietudine deceptionis, sed in
puritate simplicitatis accipis ad manifestationem abscondi- PL
torum directa, scribe quae uides et audis/ 386
Sed ego, quamuis haec uiderem et audirem, tamen propter
80 dubietatem et malam opinionem et propter diuersitatem
uerborum hominum, tamdiu non in pertinacia, sed in humilita­
tis officio scribere recusaui, quousque in lectum aegritudinis
flagello Dei depressa caderem ; ita quod tandem multis infir­
mitatibus compulsa, testimonio cuiusdam nobilis et bonorum
85 morum puellae et hominis illius, quem occulte, ut praefatum
est, quaesieram et inueneram, manus ad scribendum apposui.
Quod dum facerem, altam profunditatem expositionis libro-

03 cf. Greg., Reg. past. lib. 4 - PL 77, 126D ; id., Ep. 7, 22 - MGH Ep. 1, p. 565,
25-26. 04 cf. Greg., In Hie%. 2, bon/. 5, 16 - CC 142, p. 289, 458. 0 8 cf.
Oratio Cunctas domine... ad uiam salutis... curramus - ed. H. Lietzmann, Das Sa-
cramentarium Gregorianum nach dem Aachener Urexemplar. Eiturgiegeschichtiiche Quellen
3, Münster 1921, nr. 204, 5. 72/73 cf. Dan. 2, 22. 74 cf. Bened., Reg.
7, 5.7 ; Greg., In Hie£. 1, hom. 5, 16, p. 66, 32 5sq. 83 cf. Greg., Moral. 21, 4, 8 -
PL 76, 193B ; et passim. 87 cf. Eccle. 7, 25.

59 abtraxi B 00 enim om. M 0 1 constrictum] confractum M 0 2 corporis

passionem ~ O in eo] in me T 04 culpabilem in marg. B existimauit M
05 ipsius] eius M gloriam] uanam praem. sed del. V 00 ut supra lin. K
07 quam om. M 09 eum] dum E 73 se super semetipsum ~ W M se-]
me- T 74 in2 om. W E M F 75 se om. M inclinauit] inclamauit M
70 o supra lin. W, om. E in1 om. M 79 haec] hoc M 81 non rupra lin. O
83 fagello R multis om. E

f 02 sustinens] sufferens 03 diuersa usque latuit] nulla securitas habicauit 04

extimauit rimas] ruinas 05 gloriam] uanam praem. 00 ut om. 07
quam om. haberet] sentiret 73 posuit] extulit 74 in ascensionem
 6 PROTESTIFICATIO
rum, ut praedixi, sentiens, uiribusque receptis de aegritudine
me erigens, uix opus istud decem annis consummans ad finem
90 perduxi.
In diebus Heinrici moguntini archiepiscopi et Conradi
Romanorum regis et Cunonis abbatis in monte beati Disibodi
pontificis, sub papa Eugenio, hae uisiones et uerba facta sunt.
Et dixi et scripsi haec non secundum adinuentionem cordis
95 mei aut ullius hominis, sed ut ea in caelestibus uidi, audiui et
percepi per secreta mysteria Dei.
Et iterum audiui uocem de caelo mihi dicentem : 'Clama
ergo et scribe sic/

88/8» cf. Oratio Deus qui famulo ... a lecto aegritudinis erigat - Lietzmann, Das
Sacram. Greg. nr. 208, 1. »7 cf. supra 22. cf. Is. 40, 6. 98 cf. Habac. 2, 2.

»0 perduxi] perduci H »1 Henrici Bt Heynrici T maguntini H E O F,

mogontini C T Conradi V H E y Cunradi R, Cunradi C M F 92 Cunonis
W C M F, Cononis V H E O, Cononis B Dysibodi W T y Disybodi M 93
hae] haec E factae E 95 audiui] et praem. M et supra lin. V 97 dicen­
tem mihi ~ O

/ »l Henrici 92 Rhomanorum

*
 CAPITYLA PRIMAE VISIONIS PRIMAE PARTIS
1. De fortitudine et stabilitate aeternitatis regni Dei. PL
2. De timore Domini. 385/386
3. De his qui pauperes spiritu sunt.
5 4. Quod uirtutes a Deo uenientes timentes Deum et pauperes
spiritu custodiunt.
5. Quod agnitioni Dei abscondi non possunt studia actuum
hominum.
6. Salomon de eadem re.

10 INCIPIT PRIMA VISIO PRIMAE PARTIS

VIDI QVASI m ontem m agnum ferreu m co- PL
lorem habentem , et su p er ipsum q ue nda m t a n t a e 385
c l a r i t a t i s s edent em, ut c l a r i t a s i psius ui sum me­
um r e u e r b e r a r e t , de quo ab u t r a q ue part e sui le-
15 nis umbr a uel ut ala mi rae l a t i t u d i n i s et l o n g i t u ­
dinis e x t e n d e b a t u r . Et ante i psum ad radi cem eiu s­
dem montis q ua e da m i mago undi que plena oculi s
s t a b a t , cui us nul l am huma na m f or mam prae ipsis
oculis di scernere ual ebam, et ante i s t a m i mago
20 alia pueri l i s aet at i s , pa l l i da t uni ca sed al bis
cal ceamenti s i ndut a, super cui us ca put t a n t a cl a­
ritas de eodem super mont em i psum sedent e descen­
dit ut f aci em eius i nt ueri non possem. Sed ab eo­
dem qui super mont em i l l um s edebat mul t ae uiuen-
25 tes sci nti l l ae exi e r unt , quae easdem i magi nes ma g na
s u a u i t a t e c i r c u m u o l a b a n t . In ipso a ut e m mont e
quasi pl ur i ma e f enes t el l ae u i d e b a nt u r , in qui bus
uel ut c a p i t a homi num q ua e da m pa l l i da et quae­
dam al ba a p p a r u e r u n t .
30 Et ecce idem qui super montem illum sedebat fortissima

I, 1, 1 In nomine patris et filii et spiritus sancti amen, praem. T ; in c ip iv n t

CAPITVLA LIBRI SCIVIAS SIMPLICIS HOMINIS praem. W ; INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI
SCIVIAS SIMPLICIS HOMINIS / INCIPIVNT CAPITVLA PRIMAE PARTIS praem. V H B E
R C O T ; Incipiunt capitula libri sciuias primae partis et primae uisionis F
» Salemon W 13 claritatis] altitudinis E 22 sedentem lV H E F *10

f I, 1 , 1 CAPITA PRIMI LIB. SCIVIAS HLLDEGARDIS VIRG./VISIONIS PRIMAE CAP.

10 VISIO PRIMA PRIMI LIBRI SCIVIAS S. HILDEG. VIRGINIS 11 VIDI QVASl] Vidit
haec sancta uirgo m 13/30 ut usque sedebat om. m 14 reuerberaret de quo ab]
hebetaret a quo ex 16 extendebatur] porrigebatur 18/19 ipsis oculis] ocu­
lorum multitudine 20 tunica] ueste 22 eodem usque sedente] eo qui super
montem ipsum sedebat 23 possem] ualerem 25 exierunt] prodibant 27
uidebantur] cernebantur 30 idem om. illum om.
 8 PARS PRIMA
et acutissima uoce clamabat dicens : ‘O homo, quae fragi­
lis es de puluere terrae et cinis de cinere, clama et die de
introitu incorruptae saluationis, quatenus hi erudiantur
qui medullam litterarum uidentes eam nec dicere nec prae-
35 dicare uolunt, quia tepidi et hebetes ad conseruandam iusti-
tiam Dei sunt, quibus clausuram mysticorum resera quam PL
ipsi timidi in abscondito agro sine fructu celant. Ergo in 386
fontem abundantiae ita dilatare et ita in mystica eruditione
efflue, ut illi ab effusione irrigationis tuae concutiantur qui te
40 propter praeuaricationem Euae uolunt contemptibilem esse.
Nam tu acumen huius profunditatis ab homine non capis,
sed a superno et tremendo iudice illud desuper accipis, ubi
praeclara luce haec serenitas inter lucentes fortiter lucebit.
Surge ergo, clama et dic quae tibi fortissima uirtute diuini
45 auxilii manifestantur, quoniam ille qui omni creaturae suae
potenter et benigne imperat, ipsum timentes et ipsi suaui
dilectione in spiritu humilitatis famulantes claritate supernae
illustrationis perfundit et ad gaudia aeternae uisionis in uia
iustitiae perseuerantes perducit/

50 I. DE FO R T IT V D IN E ET ST A B IL IT A T E
A E T E R N IT A T IS REG N I DEI

Vnde etiam, ut uides, mons iste magnus f erreum

col orem habens designat fortitudinem et stabilitatem
aeternitatis regni Dei, quae nullo impulsu labentis mutabili-
55 tatis potest exterminari, et super i psum q ui dam t a nt a e
c l a r i t a t i s sedens, ut cl a r i t a s ipsius ui sum tuum
reuerberet, ostendit in regno beatitudinis ipsum qui in ful­
gore indeficientis serenitatis toti orbi terrarum imperans

I, 1, 32 cf. Gen. 3, 19 ; 18, 27. 37 cf. Mt. 25, 18. 25. 40 cf. Eccli. 25, 33 ;
1 Tim. 2, 14. 41/42 cf. I Cor. 2, 4-5. 44 cf. 1er. 2, 2 ; Is. 40, 6. 47 cf. Dan.
3, 39 ; Missale Rom., Ordo missae, ad oblationem in spiritu humilitatis. 52/53 cf.
Is. 57, 13 ; Dan. 2, 40. 44. 53/54 cf. Dan. 7, 27. 55/56 cf. Is. 6, 1 ; D an.7, 9.
56/57 cf. Act. 22, 11.

31 dicens om. O 33 introitu supra lin. B 35 conseruandum H C F T 36

mysticorum] mysteriorum E 38 ita1 supra lin. V 44 tibi supra lin. H
diuini om. O 50 num. om. et ita porro usque cap. ö IF ; ponit titulum cap. 2
de timore dom ini pro tit. cap. 7, cf. infra r>5

f 31 acutissima] penetrantissima f m 31/32 quae usque terrae] fragilis puluis de

puluere terrae / ; fragilis puluis de terrae puluere m 34 litterarum] scriptura­
rum / m 35/36 Dei iustitiam ~ m 36 mysticorum] mysteriorum / m
38/39 efflue ita in mystica eruditione ~ m 39/40 qui usque esse om. m 52
Vnde usque uides] Quid m 53 designat] uero add. m 55/57 super usque
ostendit] tu super ipsum sedens in claritate multa hebetans claritate tua uisum
hominis ostendens m 57 reuerberet] hebetaret
 VISIO PRIMA, c. 1-3 9
superna diuinitate humanis mentibus incomprehensibilis PL
60 est. Sed ab u t r a q u e part e sui lenis umbr a uel ut ala 387
mi rae l a t i t u d i n i s et l ong i t u d i ni s e x t e n d i t u r : quod
est et in admonitione et in castigatione beatae defensionis
suauis et lenis protectio ineffabilem iustitiam in perseuerantia
uerae aequitatis iuste et pie demonstrans.

65 2 . D E TIM O RE DOM INI

E t ant e i psum ad r adi cem ei usdem mont i s qua e ­

dam i mago undi que pl ena oculi s s t at : quia coram
Deo in humilitate regnum Dei inspiciens timor Domini, ualla-
tus perspicuitate bonae et iustae intentionis, studium et stabi-
70 litatem suam in hominibus exercet, ita quod eius nul l a m
h u ma na m f or mam prae ipsis oculi s di s cernere
uales : quoniam omnem obliuionem iustitiae Dei, quam sae­
pius homines in taedio mentis suae sentiunt, per acutissimam
aciem inspectionis suae ita abicit, quod mortalis inquisitio
75 uigilantiam eius in debilitate sua non discutit.

3. DE HIS QVI P A V P E R E S SP IR IT V SVN T

Vnde et ante i s t am i mago alia, pueri l i s aet ati s,

pa l l i da t u ni c a sed albis c a l c e a me n t i s i ndut a,
a pp a r e t : quia praecedente timore Domini illi qui pauperes
80 spiritu sunt subsequuntur ; quoniam timor Domini in deuotio-
ne humilitatis beatitudinem paupertatis spiritus fortiter tenet,
quae non iactantiam nec elationem cordis appetit, sed simpli­
citatem et sobrietatem mentis diligit, non sibi sed Deo uelut
in pallore subiectionis iusta opera sua quasi indumentum
85 pallidae tunicae tribuens et serena uestigia Filii Dei fideliter
subsequens. Super cui us c a put t a n t a c l a r i t a s de eo­
dem super mont em i psum sedent e des ce ndi t ut fa­
ciem eius i nt ueri non possis : quia potestatem et fortitu-

5» cf. 1er. 32, 19. 60/64 cf. Ps. 16, 8 ; Ps. 56, 2 ; Hrab., De uniu. 1 , 1 - PL 111,
18A. 67/72 cf.Ez. i, 18 ; Apoc. 4, 6. 8 ; Macarius, Horn, i in E%. - PG 34,
451 AD ; Greg., In Hie%. 1, hom. 7 - CC 142, p. 83-84. 72/74 cf. Bened., Reg. 7,
10. 76 cf. Mt. 5, 3.62

62 et1 supra lin. O 63 ineffabile F 65 titulus deest IF, cf. supra 50 84 iusta]
iuxta B

f 60 est] es m 68 Dei regnum ~ m timor Domini] timore Domini / timore

tuo m 70 suam] tuam m exercens m 7 7 Vndeom. m istam] imaginem
add. m 83/84 in pallore uelut ~ m 85 serena] candida/ m 86/87 de usque
sedente] de sedente super montem f m 88 possis] possit m
 IO PARS PRIMA
d i n e m e iu s d e m b e a t i t u d i n i s t a n t a s e r e n i t a s u i s i t a t i o n i s i l l i u s
90 q u i o m n i c r e a t u r a e l a u d a b i l i t e r i m p e r a t i n f u n d i t , u t i n t e n ­
t io n e m ip s iu s m o r t a li e t in fir m a c o n s id e r a tio n e c a p e r e n o n PL
u a le a s , q u o n ia m e t ille q u i c a e le s te s d iu itia s h a b e t, p a u p e r - 388
t a t i h u m ilit e r se s u b d id it .

4. QVOD VIRTVTES A DEO VENIENTES

95 TIMENTES DEVM ET PAVPERES SPIRITV CVSTODIVNT

S e d q u o d a b eodem qui super mont em i l l um sedet

mu l t a e ui uent es s c i nt i l l a e e x e u nt , quae easdem
i mag i nes magna s u a u i t a t e c i r c u mu o l a n t : hoc est
quod ab omnipotente Deo diuersae et fortissimae uirtutes in
100 diuina claritate fulminantes ueniunt, quae illos qui Deum
ueraciter timent et qui paupertatem spiritus fideliter amant,
suo adiutorio et custodia circumdantes ardenter amplec­
tuntur et deleniunt.

5 . QVOD A G N ITIO N I D EI A B SC O N D I NON PO SSVN T ST V D IA

105 ACTVVM HOMINVM

Vnde et in ipso mont e quasi pl ur i ma e f e nes t el l a e

ui dent ur , in qui bus uel ut c a p i t a homi num qua e ­
dam p a l l i d a et q ua e da m al ba a p p a r e nt : quia in
summa altitudine profundissimae et acutissimae agnitioni
11o Dei nec celari nec abscondi possunt studia actuum hominum,
cum et teporem et candorem in semetipsis saepissime demon­
strent, quoniam et modo homines et in cordibus et in factis suis
fatigati in contumelia dormitant, modo exsuscitati in honore
euigilant, quemadmodum Salomon in uoluntate mea testatur
ii* dicens.

6. SALOMON DE EADEM RE

Egestatem operata est manus remissa, manus autem fortium

diuitias parat. Quod dicitur : Debilem et pauperem se homo
ille fecit qui noluit iustitiam operari nec iniquitatem delere

117 Prou. 10, 4.

103 deleniunt] deliniunt omnes codd. 110 Salemon W

f 89/90 eiusdem beatitudinis tanta serenitas ... infundit] beatitudinis eius serenitas
... tantam infundit f m 90/91 intentionem] copiositatem f m 91 capere]
capi m 92 ualeas] ualeat m 100 fulminantes] fulgentes/ m 103 deleniunt]
diliniunt f m 109 acutissimae] perspicacissimae f m 111/115 cum usque
dicens om. m
 VISIO PRIMA, c. 3-6 II

120 nec debitum remittere, ubi a miraculis operum beatitudinis

otiosus permansit. Qui autem operatur fortissima opera salutis
uiam ueritatis currens, fontem salientis gloriae capit, in quo
pretiosissimas diuitias in terra et in caelo sibi parat.
Vnde quicumque scientiam in Spiritu sancto et pennas in
125 fide habet, iste admonitionem meam non transcendat, sed eam
in gustu animae suae amplectendo percipiat.

122 cf. Bened., Reg. prol. 49. cf. Ioh. 4, 14.

122 gloriae in marg. corr. T

f 120 miraculis] mirabilibus/w 121 opera fortissima — m 125 iste] ille / m

meam] tuam m transcendat] transgrediatur / m
 CAPITVLA SECVNDAE VISIONIS PRIMAE PARTIS
1. Quod beati angeli nullo impulsu iniustitiae territi ab PL
amore et laude Dei abstrahuntur. 387/388
2. Quod Lucifer decorem et uim fortitudinis suae considerans
5 superbiuit et ideo cum sibi consentientibus a caelesti
gloria eiectus est.
3. Quod Deus iniustus esset, si eum non deiecisset.
4. Verba lob ad eandem rem.
5. De inferno qui in uoracitate sua submersionem animarum
10 tenet.
6. Quod in deiectione diaboli infernus factus est.
7. Quod gehenna impaenitentibus obuia est, purgandis cetera
tormenta posita sunt.
8. Verba Ezechielis de eadem re.
15 9. De diabolica fraude primum hominem per serpentem
decipiente.
10. Quod diabolus nesciuit arborem illam interdictam esse
nisi ex responsione Euae.
11. Quae tenenda uel quae uitanda sint in coniugio.
20 12. Verba Apostoli de eadem re.
13. Cur ante incarnationem Domini quidam plures uxores
haberent.
14. Cur nec homo nec angelus hominem liberare potuit, sed
solus Dei Filius.
25 15. Verba Sapientiae de eadem re.
16. Quod consanguinei in coniugio non copulentur.
17. Exemplum de lacte.
18. Quare in ueteri testamento coniugium inter consanguineos
concessum sit, in nouo prohibitum.
30 19. Quod uir nonnisi in forti aetate nonnisi nubilem uxorem
ducat.
20. De uitanda illicita et libidinosa pollutione.
21. Quare mulier post partum, uel a uiro corrupta, in occulto
maneat et ab ingressu templi abstineat.
33 22. Qui in coitu praegnantis se polluunt homicidae sunt.
23. Osee de eadem re.
24. De commendatione castitatis.
25. Iohannes de eadem re.
26. Quod expulso Adam Deus paradisum muniuit.
4° 27 - Qu°d quia homo Deo rebellis exstitit, creatura ei prius
subiecta se illi opposuit.

I, 2 , 2 1 num. 13 et 14 om., inde errat porro in numerando W 23 nec homo nec

angelo in ras. W * 29 sit] est E 40 (rebell)is om. T

f I, 2, 1 visionis SECVNDAE c a p . 18 Euae responsione 35 coitu] commix­

tione
 VISIO SECVNDA 13
28. De amoenitate paradisi, quae sucum et uim terrae tribuit
ut anima corpori.
29. Quare Deus hominem talem fecit quod peccare potuit.
45 30. Quod homo non debet summa perscrutari, cum nec infima
ualeat examinare.
31. Quod homo nunc clarior fulget quam prius in caelo.
32. Similitudo horti, ouis et margaritae ad hominem.
33. De commendatione humilitatis et caritatis quae clariores
50 ceteris uirtutibus exsistunt.

SECVNDA VISIO PRIMAE PARTIS

DEINDE VIDI uelut ma x i ma m mu l t i t u d i ne m ui- PL
uent i um l a mp a da r u m mu l t a m c l a r i t a t e m haben- 387
ti um, quae i gneum f ul gorem acc i pi ent es i ta sere-
55 ni ssi mum s pl endorem a de pt a e sunt. Et ecce lacus
mul t ae l a t i t udi ni s et p r o f u nd i t a t i s a p p a r ui t , os PL
uelut os putei habens et i gneum f umum cum mul- 388
to foetore emi t t ens, de quo et i am t a e t e r r i ma
nebul a se e xt e nde ns quasi uenam uisum decept i -
6 0 bilem habent em t e t i g i t , et in quadam cl ara regio- PL
ne c andi dam nubem quae de qua da m pul chr a for- 389
ma hominis pl uri mas pl ur i mas que stel l as in se
conti nens exi erat per eam a f f l a ui t ac i llam ean-
demque f ormam homi ni s de eadem regi one ita
65 eiecit. Quo f act o l uci di ssi mus s pl endor eandem
regi onem ci r cumdedi t , et ita omni a el ement a
mundi , quae prius in magna qui et e c o ns t i t e r a nt ,
in ma x i ma m i nqui e t udi ne m uersa horri bi l es t e r ­
rores os t enderunt . Et iterum audiui illum qui mihi prius
7 0 locutus fuerat dicentem.

I, 2 , 69/70 cf. supra Visio i, 3 0 Sqq.

45 cum] eum JE 47 in caelo ont. E 48 hominem] Deum C T 48/49 cap.

32 et sub uno numero C
33 51 in c ip it praem. omnes codd. 55 e(cce) om. H
56 (profundita)tis it. marg. B 59 uenam supra lin. B 59/60 deceptabilem C T
62 plurimas om. B 67 constituerant £ 6 8 maxima B 69 mihi supra lin. V
prius mihi ~ B

f 44 Quare ... potuit] Cur ... posset 51 primi scivias s . h ildeg ar d is v ir g in is

visio SECVNDA 58 emittens] euomens 59/60 se usque tetigit] exalans ad
finem usque quasi uisu imperceptibilem attigit 61 quadam om. 61/62 ho­
minis forma ~ 62 plurimasque om. 63 per eam om. 63/64 ac usque ita]
et illam ac eandem hominis formam ex illa regione 65/66 eandem regionem]
reg. illam
 14 PARS PRIMA
I . QVOD B E A T I A N G E L I NVLLO IM PVLSV IN IV ST IT IA E TE R R IT I
A B AMORE ET L A V D E DEI A B ST R A H V N T V R

Deum fideli deuotione subséquentes et in dilectione eius

digno amore ardentes a gloria supernae beatitudinis nullo
75 impulsu iniustitiae territi abstrahuntur, cum illi qui Deum
ficte attendunt non solum ad maiora non promoueantur, sed
etiam ab his quae se habere fallaciter putant iusta examina­
tione deiciantur. Quod et haec ma x i ma mu l t i t u d o uiuen-
t i um l a mp a da r u m mul t a m c l a r i t a t e m ha b e nt i um
80 ostendit, quae est plurimus exercitus supernorum spirituum
in beata uita fulgentium ac in multo decore et ornatu exsi­
stentium, quoniam cum a Deo creati sunt, non superbam
elationem arripuerunt, sed in diuino amore fortiter perstite­
runt. Nam ipsi i gneum ful gorem acc i pi ent es i ta sere-
85 ni ssi mum s pl endorem adept i sunt : quia cum Lucifer
cum suis superno creatori rebellare conaretur, isti zelum Dei
in casu illius et sibi consentientium habentes uigilantiam diui-
nae dilectionis induerunt, cum illi torporem ignorantiae qua
Deum scire noluerunt amplexati sint. Quomodo ? In casu
90 diaboli in illis angelicis spiritibus qui cum Deo in rectitudine
perseuerauerunt maxima laus exorta est, quoniam acutissimo
uisu cognouerunt quod Deus immobilis sine ulla mutatione
ullius mutabilitatis in potentia sua perseuerat, ita quod a
nullo bellatore superari poterit. Et ita in amore eius exarde-
95 scentes et in rectitudine perseuerantes omnem puluerem in­
iustitiae contempserunt.

2 . QVOD L V C IF E R DECOREM ET VIM FO R T IT V D IN IS SV A E

CO N SID ER A N S SV P E R B IV IT E T ID EO CVM SIBI C O N SE N T IE N TIB V S
A C A E LE ST I G LO RIA E IE C T V S EST

100 Sed Lucifer, qui ob superbiam suam de caelesti gloria eiectus

est, in initio creationis suae talis ac tantus exstitit quod nul-

71/96 cf. Greg., Moral. 27, 39, 65 - PL 76, 438B ; Hugo de s. Vict., Summa sent.
2, 1-4 - PL 176, 81A-84B. 92/93 cf. lac. 1, 17. 100/102 cf. Is. 14, 12 ; Hugo
de s. Vict., Summa sent. 2, 4 - PL 176, 83D-84D.

71 num. cap. om. et ita porro If7 75 territi] terram E 76 promoueantur] pro-
ueantur O 77 iusta] iuxta B 78 multitudo maxima ~ O 81 multo de(core)
in marg. V (manu W2) 82 superbam] superbia E 85 cum] dum O 87 uigi­
lantiam] et praem. H E 89 sint] ex sunt corr. V B, sunt W O 91 perseuera­
uerunt maxima in ras. W 3 96 contempserunt in ras. W 3 101 est supra lin . H

f 86 rebellari 87 sibi] illi 88 torporem] caecitatem 89 amplexati sint] incur­

rerunt 91/92 acutissimo uisu cognouerunt] illuminati uisu perspicaciter agno-
uerunt 95 omnem puluerem] omne domicilium
 VISIO SECVNDA, c. 1-4 15
lum defectum nec in decore nec in fortitudine sua sensit. Vnde
cum decorem suum inspiceret et cum uim fortitudinis suae in
semetipso consideraret, superbiam inuenit, quae ipsi promisit
105 ut inciperet quod uellet, quia perficere posset quod incepisset.
Et uidens locum ubi se subsistere posse putauit, ibi decorem et
fortitudinem suam ostendere uolens, in semetipso sic de Deo
dicebat : 'Volo fulgere illic quemadmodum et iste hic.’ Cui
omnis acies eius assensum dedit dicens : ‘Quod tu uis hoc et
11o nos uolumus/ Et cum in superbiam elatus illud perficere uel­
let quod cogitauerat, zelus Domini se extendens in ignea nigre­
dine illum cum omni comitatu suo deiecit, ita quod ipsi fer-
uidi contra fulgorem et nigri contra serenitatem quam habue­
rant effecti sunt. Quid est hoc ?

115 3 - QVOD DEVS INIVSTVS ESSET SI EVM NON DEIECISSET

Quia si Deus praesumptionem illorum non deiecisset, iniu-

stus esset, quoniam illos foueret qui integritatem diuinitatis
diuidere uolebant ; sed eos deiecit et impietatem ipsorum ad
nihilum redegit, sicut etiam et omnes a conspectu claritatis
120 suae aufert, qui se ipsi opponere conantur, ut seruus meus PL
lob ostendit dicens. 39°

4. VERBA IOB AD EANDEM REM

Lucerna impiorum exstinguetur, et superueniet eis inundatio,

et dolores diuidet furoris sui. Erunt sicut paleae ante faciem uenti
125 et sicut fauilla quam turbo dispergit. Quod dicitur : Flagrans
spurcitia petulantis nequitiae falsae prosperitatis quasi lumen
honoris in uoluntate carnis illorum procedens qui Deum non
timent, sed qui illum in peruersa rabie spernunt, contemnentes
scire quod ullus eos ualeat expugnare, cum in igne ferocitatis
130 suae uolunt exurere quaecumque exagitant. Haec in hora
ultionis Dei uelut terra conculcatur, et de superno iudicio
super eosdem impios cadet abiectio indignationis omnium
quae sub caelo sunt, ita quod et Deo et hominibus molesti

108 cf. Is. 14, 13-14- 118/119 cf. Ps. 77, 39. 123 lob 2i, 17-1 3.

108 fulgere] fugere B 109 dicens supra liti. B 111 cogitauerat] cogitauerunt
E 116 praesumpsitionem C 121 lob supra lin. B

f 106 subsistere] collocare 107 de Deo om. 109 assensum] ascensum 112/
113 feruidi] opaci 113 nigri] turbidi 118 ipsorum] eorum 125/126
Flagrans usque prosperitatis] gloria superbientis nequitiae ex falsa prosperitate
128 rabie] impietate 129/130 cum in igne ... uolunt ... exagitantj in igne ...
uolentes ... aduersantur
 i6 PARS PRIMA
erunt. Vnde quia Deus non sinit eos habere quod uolunt, ideo
undique cum dolore macerati in hominibus sparguntur per
135
rabiem insaniae suae, cum ardent hoc possidere quod Deus
non permittit eos deuorare. Et cum hoc modo a Deo recedunt,
magnae inutilitati assimilantur, ita quod nec in Deo nec in
hominibus quidquam boni facere ualent, de grano uitae in
140 praeuidente oculo inspectionis Dei abscisi. Quapropter et
huiusmodi contritioni traduntur, quod in tepido sapore iniqui
rumoris dissipantur, cum superuenientem imbrem Spiritus
sancti non suscipiunt.

5. DE INFERNO QVI IN VORACITATE SVA

145 SVBMERSIONEM ANIMARVM TENET

Sed lacus ille mul t a e l a t i t u d i ni s et p r o f u n d i t a t i s

qui tibi apparet est infernus, latitudinem uitiorum et pro­
funditatem perditionum, ut uides, in se continens, os eti am
uel ut os putei habens et i gneum f umum cum mul t o
150 foetore emi t t ens : quia in uoracitate sua submersionem
animarum tenens, cum eis suauitatem et dulcedinem ostendit,
eas ad perditionem tormentorum peruersa deceptione per­
ducit, ubi ardor ignis cum suffusione taeterrimi fumi et cum
ebulliente mortifero foetore emanat ; quoniam haec dira tor-
155 menta diabolo et eum subsequentibus qui se de summo bono
auerterunt nec illud scire aut intellegere uoluerunt praeparata
sunt ; unde et de omni bono abiecti sunt, non quia illud ne­
scierunt, sed quoniam illud in magna superbia contempse­
runt. Quid est hoc ?

160 6 . QVOD IN DEIECTIONE DIABOLI INFERNVS FACTVS EST

In deiectione diaboli hae exteriores tenebrae omne genus

poenarum in se habentes positae sunt, quia hi maligni spiritus
contra gloriam quae ipsis praeparata fuit miseriam diuersa-

146/147 cf. Is. 14, 15 ; Ps.-Hrab., Alleg. in s. Script. - PL 112, 978B. 153/157
cf. Mt. 25,41. 161/162 cf. Mt. 9, 12.

135 undique cum dolore V : manu2 W 136/137 non Deus ~ B 137 non om. O
139 facere supra lin. B 148 perditionum] perditorum E 149/150 emittens
cum multo foetore ~ O 156/157 aut usque unde in ras. B 161 diaboli supra
lin. H

f 135 cum om. sparguntur] bacchantur 137 deuorare] deglutire 138

magnae inutilitati assimilantur] solis inutilibus rebus comparantur 139 ualent]
uellent 141 quod] qui 152 perditionem] peruersionem 153 ardor] ardet
teterrima 155 eum] cum de summo] a summo 156 uoluerunt]
curauerunt / 157 abiectij deiecti 159 Quid est hoc ? incipit cap. 6
 VISIO SECVNDA, c. 4-8 17
rum poenarum susceperunt, et contra claritatem quam habue-
165 runt densissimas tenebras acceperunt. Quomodo ? Cum super­
bus angelus ut coluber se sursum erexit, carcerem inferni acce­
pit, quia esse non potuit ut ullus Deo praeualeret. Et quo­
modo conueniens esset ut in uno pectore duo corda essent ? Sic
nec in caelo duo dii esse debuerunt. Sed quoniam idem dia-
170 bolus cum suis superbam praesumptionem arripuit, ideo
lacum perditionis sibi paratum inuenit. Sic et homines isti
qui eos in actibus suis imitantur participes poenarum eorum
secundum merita sua efficiuntur.

7. QVOD G EH EN N A IM PA EN ITENTIB VS OBVIA EST

175 PVRGANDIS CETERA TORMENTA POSITA SVNT

Sed quaedam animae sunt quae cumulum damnationis PL

habentes a scientia Dei proiectae sunt, et ideo infernales 391
poenas sine consolatione ereptionis habebunt, quaedam autem
in obliuione Dei non exsistentes, sed tamen in superioribus
180 examinationibus purgationem peccatorum suorum in quibus
prolapsae sunt recipientes, tandem absolutionem uinculorum
suorum sentiunt ad requiem ereptae peruenientes. Quid est
hoc ? Gehenna his obuia est qui Deum in obliuione cordis sui
sine paenitentia habent, cetera uero tormenta his qui quam-
185 uis mala opera faciant, tamen in eis usque ad finem non per-
seuerant, sed tandem ad Deum in gemitibus suis respiciunt.
Quapropter fideles diabolum fugiant et Deum diligant, mala
opera abicientes et bona cum decore paenitentiae complentes,
ut seruus meus Ezechiel per me inspiratus hortatur dicens.

190 8 . VERBA EZECHIELIS DE EADEM RE

Conuertimini et agite paenitentiam ab omnibus iniquitatibus

uestris, et non erit uobis in ruinam iniquitas. Quod dicitur :
O uos h o m in e s , q u i h a c t e n u s in p e c c a t is ia c u is tis , r e c o r d a m in i
C h ristia n i n o m in is u estri, c o n u e r t e n t e s uo s a d u ia m s a lu tis , et
195 f a c i t e a l i a o p e r a i n f o n t e p a e n i t e n t i a e q u i p r i u s f e c i s t i s m u l t a

106 cf. Hrab., De uniu. 8, 3 - PL i n , 233D. 176 cf. Rupert., De diu. off. 6, 2 -
CC CM 7, p. 188, 71. 191 Ez. 18, 30. 193/194 cf. Leo, Tract. 21, Incipit de
natale Domini 1 - CC 138, p. 88, 68-71.

166 ut om. H E 169 dii supra lin. H 177 ideo om. T 179 tamen] supra
lin. O, tantum H E 185/186 tamen usque perseuerant in marg. H 2 185 finem]
uitae add. H E 185/186 perseuerant] perseueratur E 187 diligent E 192
iniquitas om. T 194 uos supra lin. B

f 165 acceperunt] induerunt 171 isti] illi 179 tamen om.

 i8 PARS PRIMA
scelera in innumerabilibus uitiis, et ita a mala consuetudine
uestra surgentes non deprimet uos in ruinam mortis iniquitas
illa in qua sordueratis, quia illam in die saluationis uestrae ab-
iecistis. Vnde etiam hoc modo gaudium angelorum super uos
zoo erit, quoniam a diabolo recessistis et ad Deum cucurristis, eum
sic melius in bonis actibus cognoscentes quam prius eum
sciretis, cum in irrisione antiqui seductoris fuistis.

9 . DE DIABOLICA FRAVDE PRIMVM HOMINEM

PER SERPENTEM DECIPIENTE

205 Quod uero de eodem lacu t a e t e r r i ma nebul a se

e x t e nde ns quasi uenam uisum d e c e p t i b i l e m h a ­
bent em t a ng i t : hoc est quod de profundissima perditione
diabolica fraus emanans serpentem uirulentum nefas fraudu­
lentae intentionis in se continentem ad decipiendum hominem
210 inuasit. Quomodo ? Quia cum diabolus hominem in paradiso
uidit, cum magno horrore exclamauit dicens : ‘O quis tangit
me in mansione uerae beatitudinis ?’ Et ita in semetipso
sciebat quia malitiam suam quam in se habuit nondum in
alia creatura compleuerat ; sed Adam et Euam puerili inno-
215 centia in horto deliciarum ire uidens, cum magno stupore ex­
tulit se ad decipiendum eos per serpentem. Quare ? Quoniam
serpentem magis sibi assimilari quam aliud animal intellexit,
studens ut in dolositate illius hoc occulte perficeret quod in
forma sua aperte complere non posset. Vnde cum Adam et
220 Euam ab interdicta sibi arbore se auertere et anima et cor­
pore conspexit, in semetipso intellexit eos ibi diuinum prae­
ceptum habere et quod in primo opere quod inciperent ipsos
facillime deiceret.

IO. QVOD DIABOLVS NESCIVIT ARBOREM ILLAM

225 INTERDICTAM ESSE NISI EX RESPONSIONE EVAE

Nesciebat enim eis arborem illam interdictam esse nisi

199 cf. Lc. 1 5 , 10. 214/215 cf. Gen. 2 , 25. 217 cf. Gen. 3 , 1 . 226/229 cf.
Gen. 3 , 1 - 3 .

197 uestra supra lin. W 2 2 0 1 actibus bonis ~ B 205 taeterrima] deterrima W,

de terrima H 206 uisum supra lin. V 208 emanat R 209 intentionis]
intrationis E 215 hortum O 216 eos supra lin. W 1 2 2 2 et ont. H E
inciperet B

f 198 sordueratis] sorduistis 205/207 se usque tangit] exalans ad finem usque

quasi uisu imperceptibilem attigit 2 1 0 inuasit] latenter praem. 2 1 1 magno
horrore] magna indignatione tangitj assequatur 212 quia] quod 215
ire] degere stupore] astu 216 eos decipiendum ~ 217 assimilari sibi ~
218 studens] studuit 2 2 0 ab interdicta] a uetita 226 interdictam] uetitam
 VISIO SECVNDA, c. 8-n 19
quod hoc secundum probationem dolosae interrogationis suae
et secundum responsa eorum adinuenit. Quapropter in ipsa
clara regione c andi dam nubem quae de qua da m
250 pul chra forma homi ni s pl uri mas pl ur i mas que s t e l ­
las in se conti nens exi erat per eam af f l a ui t : quo­
niam in eodem loco amoenitatis Euam innocentem animum
habentem (quae de innocente Adam omnem multitudinem PL
humani generis in praeordinatione Dei lucentem in suo corpore 392
135 gestans sumpta fuerat) per seductionem serpentis ad deiectio-
nem eius inuasit. Cur hoc ? Quia sciebat mulieris mollitiem
facilius uincendam quam uiri fortitudinem, uidens etiam
quod Adam in caritate Euae tam fortiter ardebat ut si ipse
diabolus Euam uicisset, quidquid illa Adae diceret, Adam
24c idem perficeret. Vnde et diabolus illam eandemque f or­
mam homi ni s de eadem regione i ta eiecit : quoniam
idem antiquus seductor Euam atque Adam de sede beatitu-
dinis sua deceptione expellens eos in tenebras subuersionis
misit. Quomodo ? Videlicet Euam primum seduxit, ut ipsa
245 Adae blandiretur, quatenus ei assensum praeberet, quia ipsa
citius Adam quam alia creatura ad inoboedientiam perducere
potuit, quoniam de costa illius facta fuerat. Quapropter
mulier uirum citius deicit, cum ille eam non abhorrens uerba
eius facile assumit.
250 I I . Q VAE TENENDA VEL Q VAE V IT A N D A SINT IN CONIVGIO

Sed sicut non paruo puero sed perfecto uiro, scilicet Adae,
perfecta mulier data est, ita etiam modo, cum uir in perfecta
aetate sua fertilis est, perfecta ei mulier coniungenda est,
uelut cum arbor flores incipit emittere debita cultura ei ad-
255 hibenda est. Nam de costa insito calore et suco Adae Eua
formata est, ac ideo nunc de fortitudine uiri et de calore eius

233/235 cf. Gen. 3, 20. 230/240 cf. Hrab., Comm, in Gen. 1, 15 - PL 107, 489D
(Isid.,Quaest. in Gen. 4 - PL 83, 218C-219A). 244 cf. Gen. 3, 6 ; I Tim. 2, 14.
247 cf. Gen. 2, 21.

230 plurimas eras. om. H E 234 generis humani ~ O praeordinationem

H 236 eius] ad deiectionem serpentis praem. F 238 ardebat] audebat F
239 uicisset Euam ~ O 240 et supra lin. O 242 idem] quidem F 248 dei­
cit] deiecit C T

f 228 adinuenit] agnouit 230 plurimasque om. 231 eam] nebulam taeterrimam
232 amoenitatis loco ~ 236 inuasit] diabolus praem. 238 fortiter] uehemen-
ter 239 diabolus om. 240 idem] illud 240/241 eandemque ... de eadem]
et ... ex illa 241 ita om. quoniam] quin 243 eos om. 244 misit] de­
trusit 245 blandiretur quatenus] blanditur quo 251 Sed sicut non paruo]
Verum ut non 252/253 aetate perfecta ~ 253 sua om. 255 suco] humore
 20 PARS PRIMA
semen mulier concipit prolem in mundum producere. Vir
enim seminator exsistit, mulier autem susceptrix seminis est.
Vnde et mulier sub potestate uiri manet, quoniam ut duritia
260 lapidis ad teneritudinem terrae est, ita etiam et fortitudo
uiri ad mollitiem mulieris est.
Quod autem prima mulier de uiro formata est, hoc est
coniunctio desponsationis mulieris ad uirum. Et hoc sic intel­
legendum est : Coniunctio ista non est uana nec in obliuione Dei
265 exercenda, quia qui mulierem de uiro tulit coniunctionem
istam bene et honeste constituit, uidelicet carnem de carne
formans. Quapropter ut Adam et Eua caro una exstiterunt,
sic et nunc uir et mulier caro una in coniunctione caritatis
ad multiplicandum genus humanum efficiuntur. Et ideo per-
270 fecta caritas in his duobus esse debet quemadmodum et in
illis prioribus. Adam enim uxorem suam culpare posset quod
ei consilio suo mortem intulit, sed tamen eam non dimisit
quamdiu in hoc saeculo uixit, quoniam illam sibi per diuinam
potentiam datam esse cognouit. Vnde propter perfectam cari-
275 tatem non relinquat homo uxorem suam nisi propter rationa­
bilem causam illam quam sibi fidelis ecclesia proponit. Nec
omnino diuisio in illis sit, nisi ambo in una mente in Filium
meum uoluerint respicere, sic in ardente amore illius dicen­
tes : ‘Volumus mundum relinquere et illum sequi, qui pro
280 nobis passus est.’ Quod si hi duo in una deuotione dissen­
tiunt ut mundum relinquant, tunc se omnino ab inuicem
non separent, quia ut sanguis a carne separari non potest
quamdiu spiritus in illa manet, ita etiam nec maritus nec
uxor se ab inuicem diuidant, sed simul in una uoluntate
285 ambulabunt. PL
Sed si ibi in fornicatione praeuaricatio legis aut in uiro aut 393
in uxore est, tunc aut a semetipsis aut a sacerdotibus suis
publicati, censuram spiritalis magisterii secundum quod
iustum est sustinebunt. Maritus enim de uxore et uxor de ma-
290 rito coram ecclesia et praelatis ipsius de transgressione con-
iunctionis suae secundum iustitiam Dei inclamabitur, non

262/203 cf. I Cor. n , 12. 266/267 cf. Gen. 2, 23-24 coll. I Cor. 6, 16. 268/
269 cf. Gen. 1, 18 ; Ps. - Aug., Append. Sermo 292, De cast, coniug. - PL 39, 2298, 3.
274/285 cf. Gratian., II 27, 2. 26 (Friedberg 1070).

261 est supra lin. V * 264 Dei om. T 277 sit] ait E 282 separant E
283 etiam om. R 284 diuidant] non praem. R 286 si supra lin. B 289 enim]
autem R

f 257 semen ... concipit] semine suscepto ... intendit 261 est om. 264 uana
nec] uane neque 266 constituit] instituit 277 sit] fiat 278 ardenti
283 etiam om. 285 ambulabunt] ambulent 287 uxore] muliere 289
enim] autem 291 inclamabitur] conqueretur
 VISIO SECVNDA, c. 11-13 21
tamen ita quod aut maritus aut uxor aliam copulam quaerat,
sed ipsi aut simul in rectitudine coniunctionis permanebunt,
aut se a coniunctione ista simul abstinebunt, iuxta id quod
29 5 eis per disciplinam ecclesiasticae institutionis demonstratur,
nec se uiperea laceratione dilaniabunt, sed pura dilectione
diligent ; quoniam et uir et mulier esse non possunt nisi ista
copulatione procreati, quemadmodum Paulus amicus meus
testatur dicens.

30 0 1 2 . VERBA APOSTOLI DE EADEM RE

Sicut mulier de uiro ita et uir per mulierem, omnia autem ex

Deo. Quod dicitur : Mulier propter uirum creata est, et uir
propter mulierem factus est ; quoniam ut illa de uiro ita et
uir de illa, ne alterum ab altero discedat in unitate factorum
305 natorum suorum, quia in uno opere unum operantur, quemad­

modum aer et uentus opera sua inuicem complicant. Quo­

modo ? Aer de uento mouetur, et uentus aeri implicatur, ita
quod in ambitu eorum quaeque uiridia illis subdita sunt. Quid
est hoc ? Mulier uiro et uir mulieri in opere filiorum coopera-
3 1 0 tur. Vnde maxima crimina flagitiorum ibi sunt ubi fornicatio
in diebus creationis filiorum diuisionem facit, quoniam pro­
prium sanguinem de fundamento loci sui uir et mulier ibi
abscidunt, in alienum locum eum abicientes. His certe frau­
dulentia diaboli et ira Dei relinquetur, quia foedus illud prae-
3 1 5 uaricati sunt quod ipsis Deus constituit. Quapropter uae
ipsis, quando peccata ipsorum eis non remittuntur ! Sed
quamuis uir et mulier in natis suis, ut ostensum est, sibi
cooperentur, omnia tamen uidelicet tam uir quam mulier et
ceterae creaturae ex diuina dispositione et ordinatione sunt,
320 quoniam Deus ea secundum uoluntatem suam fecit.

13. CVR ANTE INCARNATIONEM DOMINI

QVIDAM PLVRES VXORES HABERENT .

Ante incarnationem autem Filii mei quidam in antiquo

populo plurimas uxores secundum uoluntatem suam simul

301 I Cor. ii, 12. 302/303 cf. ib. 1 1 , 9; Gen. 2, 22-23. 304 cf. ^ Cor. 7. 10.

303 et eras. W 306 inuicem supra lin. B 308 ambitu ex habitu corr. B
310/311 Vnde usque filiorum in marg. B 317 uir supra lin. F 322 (h abe )rent
eras. W 323 autem om. O

/ 202 ita quod] ita ut 294 a coniunctione ista] ab huiusmodi coniunctione

307 de uento] a uento 308 quaeque uiridia] omnia uirentia 310 flagitiorum
om. 313 abscindunt
 22 PARS PRIMA
325habebant ; quia nondum apertae demonstrationis prohibitio­
nem inde audierant, quam Filius meus in mundum ueniens
ostendit rectissimo germine huius copulationis in marito et
uxore, quamdiu flatum exspirationis in se haberent secundum
coniunctionem Adae et Euae propalatam, quoniam coniunctio
330 ista non secundum uoluntatem hominum, sed secundum timo­
rem Dei exercenda est ; quia melius est rectum coniugium
iuxta dispositionem ecclesiasticae discretionis habere quam
fornicationem appetere, cum tamen uos homines hoc negle­
gentes uestram libidinem non solum secundum homines, sed
335 etiam secundum pecora exerceatis.
Fides autem recta et pura dilectio agnitionis Dei inter mari­
tum et uxorem sit, ne semine eorum diabolica arte polluto
diuina ultio ipsos percutiat, cum se inuicem mordentes dila­
niant et cum semina sua inhumane secundum petulantiam PL
3 4 0 pecorum seminant. Vnde cum inuidia uipereo more eos cruciat 394
et cum maculosa superfluitas seminis ipsorum absque timore
Dei et absque humana disciplina in ipsis est, multoties ad
castigationem huius peruersitatis ipsorum recto iudicio Dei
qui ex ipsis nascuntur ad contrarietatem in membris suis de-
343 stituuntur et a prosperitate uitae suae deiciuntur, nisi paeni-
tentiam illorum suscipiens placabilem me istis ostendam.
Nam qui in paenitentia peccatorum suorum me inuocauerint,
paenitentiam ipsorum propter amorem Filii mei suscipiam ;
quoniam qui digitum suum ad me paenitendo leuauerit, id
350 est qui gemitum cordis sui ad me in paenitentia extenderit,
dicens : ‘Peccaui, Domine, coram te paenitentiam illam mihi
Filius meus ostendit, qui sacerdos sacerdotum est ; quia paeni­
tentia quae sacerdotibus in amore Filii mei offertur, purga­
tionem peccatorum eam facientibus concedit. Vnde paeniten-
335 tiam suam digne facientes a maxilla diaboli exeunt homines,
quoniam ille hamum diuinae potentiae deglutire uolens maxil­
lam suam fortiter uulnerauit, ubi etiam nunc fideles animae
a perditione transeuntes ad saluationem perueniunt. Quo­
modo ?

341/345 cf. Hier., In Hie^. 6, 18 - CC 75, p. 235, 296-299. 351 cf. Lc. 15, 21.
355/357 cf. Rupert., De s. Trin. 35, 24 - CC CM 24, p. 1892, 1192-1215 (Greg.,
Moral. 33, 7, 14 - PL 76, 680BD).

334 solum supra lin. O 340 cruciat supra lin. H 345 prosperitate] asperitate
O 347 qui om. B in paenitentia om.B 351 Domine coram te in ras. Wz

f 327 germine] ordine 328 flatum usque haberent] in hac uita spirarent 330
ista] haec hominum] hominis 342 multoties] frequenter 35« maxillam]
iuxta illam
 VISIO SECVNDA, c. 13-14 23
360 Quia sacerdotes in altari inuocatores nominis mei exsi­
stentes confessionem populorum suscipient, ubi eis remedium
salutis demonstrabunt. Quapropter ut Deum placabilem
habeant, semen suum in diuersitate uitiorum non contami­
nent ; quoniam qui in fornicatione uel in adulterio semen suum
365 eiciunt, filios suos qui hoc modo ex ipsis nascuntur neglegen-
tiores reddunt. Quomodo ? Qui puro limo lutum uel stercus
admiscet, numquid uas stabile facit ? Sic qui semen suum in
fornicatione uel adulterio contaminat, numquid filios forti­
tudinis gignit ? Sed multi ex his in diuersitate morum ac
37° medullarum suarum laborant, multi autem ex eis prudentes
et ad saeculum et ad Deum efficiuntur. Et cum his caelestis
Ierusalem impletur, cum ipsi uitia deserentes et uirtutes
amantes in castitate ac in magnis laboribus Filium meum
imitantur, martyrium ipsius in corpore suo secundum possi-
375 bilitatem suam gestantes.
Vbi autem infantes de homine nasci nolo, ibi uiriles uires
seminis aufero, ne in uentre matris coaguletur, quemad­
modum etiam terrae fructiferas uires denego, ubi hoc iusto
iudicio meo facere uolo. Sed quid miraris, o homo, quod in
380 adulteriis et in ceteris huiusmodi criminibus infantes nasci
permitto ? Iudicium meum iustum est. Nam a lapsu Adae
non inueni in humano semine iustitiam quae in eo esse debuit,
ubi eam diabolus in gustu pomi fugauerat. Idcirco misi Fi­
lium meum in mundum sine ullo peccato de Virgine natum,
385 quatenus in sanguine suo cui nulla pollutio carnis inerat diabo­
lo spolia illa quae in homine rapuerat auferret.

14. CVR NEC HOMO NEC ANGELVS HOMINEM LIBERARE

POTVIT SED SOLVS DEI FILIVS

Nam nec homo conceptus in peccato nec angelus tegmen

390 carnis non habens hominem in peccatis iacentem et corporali
grauedine laborantem a diabolica potestate eripere potuit,
praeter illum qui sine peccato ueniens et corpus mundum sine
peccato habens eum sua passione liberauit. Vnde homines, PL
quamuis in peccatis nati sunt, tamen eos ad supernum 395
3 95 regnum colligo cum illud fideliter quaerunt. Electos enim

361/362 cf. Oratio Omnipotens Deus, qui humano generi et salutis remedia - R.-J.
Bruylants, Les Oraisons du Missel Komain z nr. 746. 374 cf. Gal. 6, 17. 383
cf. Gen. 3, 6. 387/397 cf. Honor. August., Ineuitabile - PL 172, 1207 C.

361 eis supra lin. W 367 in om. O 371 Et] tarnen add. H E 377 ne om. T
381 a om. T 395 regnum supra lin. B

f 374/375 possibilitatem] passibilitatem

 24 PARS PRIMA
meos nulla peruersitas mihi abstrahere potest, ut Sapientia
testatur dicens.

1 5 . V E R B A SA PIE N T IA E DE EADEM RE

Iustorum animae in manu Dei sunt et non tanget illos tor-

400 mentum mortis. Quod dicitur : Illorum qui uiam rectitudinis
complectuntur animae cum deuoto affectu in operibus super­
ni auxiliatoris sunt, ita ut propter bona opera quibus caelum
in altitudine iustitiae attendunt, non confringat illos crucia­
mentum perditionis, quia uerum lumen eos in timore et in
405 amore Dei pascit. Sed postquam Adam et Eua de loco amoeni­
tatis expulsi sunt, opus concipiendi et pariendi filios in semet-
ipsis cognouerunt. Et ita de inoboedientia sua in mortem
cadentes dulcedinem peccati conceperunt, cum se posse pec­
care cognouerunt. Sed ipsi hoc modo rectam constitutionem
410 meam in libidinem peccati uertentes, cum commotionem
uenarum suarum non in dulcedine peccati sed in amore filio­
rum scire deberent, eam diabolica suggestione in libidinem
dederunt ; quia innocentiam geniturae suae perdentes illam in
peccatum miserunt. Vnde quoniam hoc non sine diabolica
415 persuasione peractum est, idcirco et idem diabolus ad hoc
opus iacula sua emisit, ne sine suggestione ipsius perficiatur,
cum dixit : 'Mea fortitudo in conceptu hominum est, et id­
circo homo meus est/ Et uidens quod homo particeps poena­
rum suarum esse debuit quia ei consenserat, iterum in semet-
420 ipso dicebat : 'Fortissimo Deo omnes iniquitates contrariae
sunt, quoniam omnino iniustus non est/ Et hoc idem deceptor
in corde suo maximum sigillum posuit, uidelicet quod homo
qui sibi sponte consenserat ipsi auferri non posset.
Quapropter secretum consilium in me fuit ut Filium meum
425 ad redemptionem hominum mitterem, quatenus caelesti Ieru-
salem redderetur homo. Et huic consilio nulla iniquitas resi­
stere potuit, cum Filius meus in mundum ueniens omnes ad
se collegit qui ipsum audire et imitari peccata deserendo uole-
bant. Ego enim iustus et rectus sum nullam uolens iniquita-
43° tem, quam tu, o homo, amplecteris, cum te malum posse fa-

399 iuxta Graduate et Comm. missae plurimorum martyrum extra temp, pasch. - R.-J.
Hesbert, Antiphonale missarum sextuplex nr. 97 (Sap. 3, 1). 414/418 cf. Greg.,
Moral. 32, 14, 20 - PL 76, 648B. 429/430 cf. Ps. 5,5.

399 Iustorum autem Vulg. tanget ex tangit corr. H 401/402 superni supra
lin. B 403 illos] eos B 403/404 illos ... eos] illas ... eas H 405 Dei supra
lin. H B O 413 suae] tuae O illam supra lin. H 416 sine supra lin. V
422 suo corde ~ B 424 consilium secretum ~ O 430 o supra lin. V H
 VISIO SECVNDA, c. 14-17 25
cere cognoscis. Nam Lucifer et homo in initio creationis suae
mihi rebellare tentauerunt et stare non potuerunt, de bono
cadentes et malum eligentes. Lucifer autem totum malum
comprehendit et omne bonum eiecit nec illud omnino gustauit,
435 sed in mortem cecidit. Adam uero bonum gustauit cum oboe­
dientiam suscepit, sed malum concupiuit et in concupiscentia
sua illud perfecit cum inoboediens Deo exstitit. Quod quare
factum sit, non est a te, o homo, perquirendum, uel quid
ante constitutionem saeculi fuerit uel quid post nouissimum
440 diem fiat mortalis homo scire non potest, sed solus Deus hoc
nouit, nisi quantum illud electos suos Deus scire permittit.
Sed et fornicatio illa quae se communem hominibus facit
abominabilis coram me est, qui ab initio masculum et femi­
nam in honestate et non in turpitudine constitui. Vnde illi PL
445 hypocritae qui dicunt sibi licitum esse secundum appetitum 396
pecorum fornicari cum quocumque uoluerint, indigni oculis
meis sunt, quoniam honorem et altitudinem rationalitatis
suae despicientes in pecora respiciunt et se illis similes faciunt.
Vae illis qui sic uiuentes in hac turpitudine perseuerant !

450 16. QVOD CO N SAN G VIN EI IN CONIVGIO NON CO PVLEN TVR

Nec etiam uolo ut notitia sanguinis in coniugio se commi­

sceat, ubi ardor amoris in consanguinitate nondum attenuatus
est, ne impudens amor in recordatione consanguinitatis ibi
oriatur, sed sanguis alieni populi confluat, qui iam nullam
455 notitiam consanguinitatis in se ardere sentit, quatenus humana
disciplina in opere illo sit.

17. EX EM PLVM DE LACTE

Quia lac semel uel bis coctum saporem suum nondum per­
didit, cum septima uel octaua uice coagulatum et coctum
460 uires suas deserens iam delectabilem saporem nonnisi in
necessitate habeat. Et ut notitia consanguinitatis in propria
coniuge nescienda est, ita etiam et notitia consanguinitatis

435/437 cf. infra Pars II, Visio i, 229-253. 450/456 cf. Grat., II 35, 2 et 3. 19
(Friedb. 1264 et 1268). 458/450 cf. Iob 10, 10.

438 a te supra lin. V 430 saeculi corr. W2 443 qui] quia R 444 hone­
state] honeste C T non supra lin. B 446 pecorum] peccorum H C F T, pecca­
torum B 447 rationabilitatis B 448 peccora C F 451 se in coniugio ~ O
453 recordatione] reconciliatione C T

f 434 eiecit] abiecit 440 fiat] futurum 443 qui] quia 454 alieni populi
confluat] alienae stirpis conueniat 456 illo] suo 460 deserens] deferens
 26 PARS PRIMA
eiusdem coniugis in aliena copula abhorrenda est ; nec se
homo ad huiusmodi copulam coniungat, sicut et ecclesia in
465 doctoribus suis prohibet qui ipsam in multa sollicitudine et
honore stabilierunt.

18. QVARE IN VETERI TESTAMENTO CONIVGIVM INTER

CONSANGVINEOS CONCESSVM SIT IN NOVO PROHIBITVM

Quod autem in ueteri testamento homines in consanguini-

470 täte sanguinis sui praecepto legis coniuncti sunt, hoc propter
duritiam illorum factum est, ut inuicem pacem haberent et
ut tam firma caritas in eis esset, ne illae tribus diuisae con-
iunctioni paganorum se miscentes foedus meum dirumpe­
rent, usque dum illud tempus uenit in quo Filius meus pleni-
475 tudinem caritatis afferens, coniunctionem consanguinitatis
carnalis copulae in alienum populum cum pudore uerecundiae
transtulit. Vnde quoniam sponsa eiusdem Filii mei uinculum
timoris mei et rectam iustitiam in sancto baptismo modo
habet, idcirco etiam huiusmodi consanguinitatis coniunctio
480 nunc a se longe sit ; quia fornicatio sine uerecundia et sine
cessatione libidinis in amplexibus uiri et mulieris in noto san­
guine magis quam in alieno ad turpe opus accenderetur. Ego
enim opus istud per hunc hominem edissero, cui idem opus
in homine ignotum est et qui sermonem istum non ab homine,
485 sed a scientia Dei accepit. Sed quid nunc ?

1 9 . QVOD VIR NONNISI IN FORTI AETATE

NONNISI NVBILEM VXOREM DVCAT

Cum autem masculus in forti aetate est, ita quod uenae

illius sanguine plenae sunt, tunc fertilis in semine suo est, et
490 tunc mulierem in desponsatione legitimae institutionis acci­
piat, quae etiam in feruente aetate exsistens semen illius cum
uerecundia concipiat et illi prolem in uia rectitudinis gignat.

469/474 cf. Gen. 24, 3-4 ; Deut. 7, 3-6 ; Hugo des. Viet., De sacram. 2, 10 - PL 176,
497A.

464 coniungat] non praem. H 469 autem in ras. W 470 sunt om. T 472
tam supra lin. R 478/479 habet modo ~ O 479 huius- supra lin. B 482
accenderetur] accenditur O 486 9 ponit pro 19 B 491 feruenti T

f 463 eiusdem] prioris 464/465 in doctoribiTS suis] per doctores suos 472
illae om. 473 paganorumj gentilium 473/474 dirumperent] infringerent
476 alienum populum] alienam prosapiam 478/419 baptismo ... habet] baptis­
mate ... suscepit 483 idem opus] illud 489 et om. 490/491 accipiat] sibi
praem. 491 feruenti 492 concipiat] suscipiat
 VISIO SECVNDA, c. 17-20 27
20. DE VITANDA ILLICITA ET LIBIDINOSA POLLVTIONE

Sed uir ante annos fortitudinis suae semen suum in super-

495 fluitate libidinis non eiciat ; quia hoc probatio peccati sug­
gerente diabolo est, si semen suum in concupiscentia libidinis
seminare tentauerit, antequam idem semen rectam coagula­
tionem in feruente calore habere possit. Et cum uir iam for­
tissimus in libidine est, tunc uires suas secundum quod potest
500 in eodem opere non exerceat, quoniam si tunc ad diabolum PL
respicit, opus diabolicum operatur, corpus etiam suum con- 397
temptibile faciens, quod omnino illicitum est. Vir autem,
secundum quod eum humana natura docet, in fortitudine
caloris et in suco seminis sui rectum iter in uxore sua quaerat,
505 et hoc cum hum ana disciplina ob studium filiorum faciat.
Sed nolo ut idem opus fiat in diuisione mulieris, cum iam
fluxum sanguinis sui patitur, quod est apertio occultorum
membrorum uentris ipsius, ne fluxus sanguinis eius susceptum
semen maturum effundat et ita semen illud effusum pereat,
510 ubi se mulier in dolore et in carcere positam uidet, portionem
scilicet doloris partus sui tangens. Sed hoc tempus doloris in
muliere non abicio, quoniam illud Euae dedi quando in gustu
pomi peccatum concepit, unde et mulier in hoc eodem tem­
pore in magna medicina misericordiae habenda est ; ipsa
515 etiam se continente in absconso disciplinae, non autem ita
ut ab incessu templi mei se contineat, sed fideli permissione
ipsum in officio humilitatis pro salute sua ingrediatur. Quia
autem sponsa Filii mei semper integra est, uir (apertis uulne-
ribus si integritas membrorum ipsius in tactu percussionis
320 diuisa est) templum meum nisi cum timore magnae necessi­
tatis non intrabit ne uioletur, sicut integra membra Abel,
qui templum Dei fuit, Cain frater suus crudeliter fregit.

487/498 cf. Iob io, io ; Sap. 7, 2 ; Greg., Moral. 9, 52, 78 - PL 75, 901C. 006/
507 cf. Leu. 18, 19 ; Grat. I 5, 4 (Friedb. 8) ; Tuo Carn., Decret. 10, 119 - PL 161,
688C. 518/521 uir ... templum ... non intrabit : cf. id., ib. 8, 88 - PL 161, 602B.

498/499 fortissimus iam ~ B 500 non supra lin. B quoniam in marg. V

509 illud om. H 516 ab in(cessu) in ras. W\ in abcessu R 519/522 (inte)gritas
usque fregit alia manu O 522 Cain] Caim B, in marg. T

f 497 idem] ipsum 499 libidine] generationis opere 500 eodem opere] illo
tempore 504 suco] abundantia 506 diuisione] separatione 508 uentris
ipsius] uteri eius 509 illud om. 510 ubi se mulier] se enim tunc mulier
512 abicio] damno 513 eodem om. 514/516 magna usque se contineat] magno
misericordiae subsidio leuanda est. ipsa autem se contineat in absconso disciplinae :
non autem ita ut in abcessu templi mei se arceat 516 mei] dei 519 ipsius]
eius 521 uioletur] uideatur
 28 PARS PRIMA
2 1 . Q VARE M VLIER POST PARTVM V E L A VIRO CO RRVPTA
IN OCCVLTO M A N EAT E T A B IN G R E SSV TEM PLI A B ST IN E A T

525 Sed et mulier cum prolem pepererit fractis occultis membris

suis templum meum nonnisi secundum legem per me sibi
datam ingrediatur, quatenus sancta sacramenta eiusdem
templi mei ab omni pollutione et dolore uiri ac mulieris inuio-
labilia sint ; quia Filium meum purissima Virgo genuit, quae
530 integra absque ullo uulnere peccati fuit. Locus enim, qui in
honorem eiusdem Vnigeniti mei consecratus est, integer ab
omni corruptione liuoris ac uulneris esse debet ; quoniam
idem Vnigenitus meus integritatem uirginei partus in se
nouit. Vnde et mulier quae integritatem uirginitatis suae
535 cum uiro corrumpit, in liuore plagae suae qua corrupta est
ab ingressu templi mei se contineat, usque dum plaga uul­
neris ipsius sanetur secundum quod ecclesiastica disciplina
ipsi de eadem causa certissime demonstrat. Nam cum Filio
meo in ligno crucis sponsa ipsius coniuncta fuisset, ipsa usque
540 dum idem Filius meus discipulis suis praecepit ut ueritatem
euangelii per totum mundum disseminarent, in occulto se con­
tinuit ac deinde aperte surrexit et gloriam sponsi sui in rege­
neratione Spiritus et aquae palam praedicauit. Sic et uirgo
quae uiro coniungitur faciat, cum pudica scilicet uerecundia
545 usque ad tempus illud quod sibi ecclesiastica censura proponit
in occulto maneat, et hoc peracto de occultatione sua se
transferens ad dilectionem sponsi sui aperte procedat.

2 2 . QVI IN CO ITV PR A EG N A N T IS SE PO LLVVN T

H OM ICIDAE SVNT

550 Nolo etiam ut praedictum opus uiri ac mulieris exerceatur

cum iam radix infantuli in muliere posita est, ne coagulatio
eiusdem infantuli superfluo et perdito semine polluatur usque
ad purgationem partus ipsius, cum iterum deinde ob amorem PL
filiorum in rectitudine et non in petulantia fieri non prohibe- 39s
555 tur. Sic genus humanum in procreatione sua in honestate

525/527 cf. Gratian., I 5 , 1 et 2 (Friedb. 7 sq.). 533/534 cf. Secr. Vnigeniti

tui, Domine,... matris integritatem non minuit, sed sacrauit - Bruylants 2 nr. 1 1 6 7 .
538/539 cf. Ps.-Beda, In eu. s. Ioh. expos. - PL 9 2 , 9 1 6 B (Aug., In loh. tract. 1 2 0 , 3 -
CC 3 6 , p. 6 6 1 , 1 8 - 2 0 ). 540/541 cf.Me. 1 6 , 1 5 - 1 6 . 550/551 cf. Hier., Comment, in
ep. ad Eph. 3 , 5 - PL 2 6 . 5 3 2 D ; Ionas Aurel., De institutione laicali 2 , 7 - PL 1 0 6 ,
1 8 2 B/1 8 3 B.

525 pepererit] peperit H 535 qua] quae B 544 uiro ex uirga corr. H 2

f 531 eiusdem om. integer ab] integra 535 corrupit 540 idem om. 552
eiusdem om. 553 deinde om.
 VISIO SECVNDA, c. 21-23 29
humanae disciplinae procedere positum est, et non sicut
loquacitas stultorum hominum clamat, qui dicunt sibi licitum
esse libidinem suam secundum uoluntatem suam exercere
dicentes : ‘Quomodo possumus nos tam crudeliter continere ?’
560 O homo, si respicis ad diabolum, ipse te ad omne malum excitat
et mortifero ueneno suo te interficit ; si autem ad Deum uides,
ipse tibi adiutorium praebet et te castum facit. Nonne in
opere tuo magis libidinem quam castitatem appetis ? Mulier
uiro subiecta est in qua ipse semen suum seminet, sicut etiam
565 terram operatur ut fructum afferat. Numquid uir terram
operatur ut spinas et tribulos gignat ? Nequaquam, sed ut
dignum fructum det. Ita etiam hoc studium hominis in amore
filiorum et non in petulantia libidinis esse debet.
Ergo, o homines, plorate et ululate ad Deum uestrum, quem
570 multoties in peccatis uestris contemnitis, cum in pessima
fornicatione semen uestrum eicitis, ibi non solum fornicatores
sed etiam homicidae exsistentes ; quia speculum Dei abicitis
et libidinem uestram secundum uoluntatem uestram comple­
tis. Vnde etiam diabolus in hoc opere semper persequitur
575 uos, sciens quod magis concupiscentiam uestram appetitis
quam gaudium filiorum inspiciatis. Audite ergo, qui in turribus
ecclesiae estis ! In fornicatione uestra nolite me accusare, sed
uosmetipsos inspicite ; quoniam cum ad diabolum curritis
me contemnentes illicita opera facitis, et ideo casti esse non
580 uultis, ut seruus meus Osee de contaminato populo loquitur
dicens.

2 3. OSEE DE EADEM RE

Non dabunt cogitationes suas ut reuertantur ad Deum suum,

quia spiritus fornicationis in medio eorum, et Deum non cogno-
585 uerunt. Quod dicitur : Maligni homines Deum non cognoscen­
tes faciem cordis sui abscondunt, non dantes eam in diuersis
obuolutionibus machinationis suae ut redeant ad ueram
claritatem, scilicet uidente oculo non discernentes quae Dei

557 cf. Bened., Reg. 4 9 , 7 . 563/564 cf. Eph. 5 , 22.2 4 i I Petr. 3 , 1 . 569 cf.
Communio in natale Innocentium Vox in Rama ... ploratus et ululatus - Hesbert,
Antiphonale missarum sextuplex nr. 15 (Mt. 2 , 1 8 ). 583 Os. 5 , 4 .

558 exercere supra lin. V 569 ad om. H 572 etiam] et add. R 578 cum
ex qui corr. H2 580 de supra lin. V

f 557 loquacitas] uaniloquium qui dicunt] dicentium 559 crudeliter] in­

humane 581 uides] oculos leuas 563 libidinem magis ~ 570 multoties]
tam frequenter 572 etiam] et add. speculum] respectum 586 dantes]
conuertentes 587 obuolutionibus] inuolutionibus 588 scilicet uidente] per
spicaci scilicet
 30 PARS PRIMA
sunt, sed malum in semetipsis nutriunt ; quoniam afflatio
590 petulantis immunditiae per diabolicam suggestionem uirilem
fortitudinem quam in se habere deberent emollit, non sinens
eos ut in Deum bonam conscientiam suam ponant, cum ipsos
a uita felicitatis auertit.

2 4 . DE COM M ENDATIONE C A STITA TIS

595 Sed nunc ad amantissimas oues meas quae in corde meo

plantatae sunt me conuertam, semen castitatis exsistentes.
Virginitas enim per me plantata est, quia etiam Filius meus
de Virgine natus est. Et ideo uirginitas est pulcherrimum
pomum inter omnia poma conuallium et magna persona in
600 omnibus personis quae in palatio indeficientis regis sunt ;
quoniam ipsa praecepto legis subiugata non est, quia Vni-
genitum meum mundo edidit. Quapropter audiant qui Filium
meum sequi uolunt in innocentia liberae castitatis et in sepa­
ratione maerentis uiduitatis ; quoniam nobilior est uirginitas
6 0 5 non polluta ab initio quam uiduitas oppressa uirili iugo, cum PL

tamen uiduitas post dolorem suum in quo uirum suum per- 399
didit uirginitatem subsequitur.
Filius enim meus plurimos dolores in corpore suo pertulit
et mortem crucis subiit ; unde et uos in amore ipsius multas
6 1 0 angustias patiemini, cum in uobismetipsis superatis quod in
libidine peccati ex gustu pomi seminatum est. Sed tamen ibi
ab incendio libidinis effluentes riuulos in semine uestro susti­
nebitis, cum tam casti esse non potestis quin fragilitas huma­
nae teneritudinis se latenter ostendat in uobis, in quo labore
6 1 5 passionem Filii mei imitari debetis, cum uobismetipsis resisti­
tis ardentem flammam libidinis uidelicet in uobis exstinguen­
tes et alia saecularia quae mundi sunt scilicet iram, superbiam,
petulantiam et cetera huiusmodi uitia abicientes, atque uic-
toriam istam magno certamine perficientes. Vnde tunc proelia
6 2 0 ista magno decore et multo fructu clariora super solem et
dulciora super amorem aromatum coram me apparent ;
quia Vnigenitum meum in doloribus eius imitamini cum

597/598 cf. Symbolum Credo in Deum, 3 ; Pascas. Radb., De partu Virg. 1 - PL 1 2 0 ,

1 3 8 4 B. 599 cf. Cant 6 , 1 0 . 609 cf. Antiph. Crucem sanctam subiit - Hes-
bert CAO 3 nr. 1 9 5 1 . 611 cf. Gen. 3 , 6 .

596 me om. C T castitatis in marg. F 610 superatis] superabitis T 614

uobis] nobis B 615/616 resistitis] resistis H

f 592 ipsos] aduersarius praem. 601 subiugata] subdita 605 meum] dei
606 uiduitas om. 610 superatis] superabitis 612/613 sustinebitis] sustinentes
614 teneritudinis] debilitatis in quo] in illo 618 petulantiam] luxuriam
abicientes] cohibentes 621 amorem aromatum] aromatum suauitatem
 VISIO SECVNDA, c. 23-26 31
ardentem libidinem tam forti certamine in uobis conculcatis.
Et cum sic perseueratis multam gloriam exinde in caelesti
f;5 regno habebitis.
O dulcissimi flores, angeli mei in uestro certamine admiran­
tur quod mortem transitis, ita quod in uenenoso luto mundi
polluti non estis, cum tamen carnale corpus habetis, illud
hoc modo conculcantes, quod gloriosi in consortio eorum
~.xz eritis, quoniam secundum similitudinem ipsorum impolluti
apparetis. Ideo gaudete, cum sic perseueratis, quia tunc
uobiscum sum cum me fideliter suscipitis et uocem meam
cum gaudio cordis uestri adimpletis, quemadmodum in
secreta uisione Iohannis dilecti mei ostendo dicens.

655 25. IOHANNES DE EADEM RE

Ecce sto ad ostium et pulso. Si quis audient uocem meam [et

aperuerit ianuam] intrabo ad illum et cenabo cum illo et ipse
mecum. Quod dicitur : Vos qui me salvatorem uestrum fide­
liter amatis, uidete quia uobis succurrere uolens exspecto ad
640 tabernaculum cordis uestri, considerans quid conscientia
uestra in scrutinio cordis sui habeat, et cum sufflatu recorda­
tionis mentis uestrae spiritum uestrum ad apertionem sus­
ceptionis bonae uoluntatis concutio. Quod si tunc fidele cor
percipit sonitum timoris mei, coniungo me ad ipsum am-
645 plectens eum, indeficientemque cibum capiens cum illo, cum
ipse suauem gustum in bonis operibus semetipsum mihi prae­
bet, ita quod et ipse cibum uitae in memetipso habebit, quo­
niam illud amat quod iustitiam desiderantibus uitam affert.

26. QVOD EXPVLSO ADAM DEVS PARADISVM MVNIVIT

650 Sed, ut uides, Adam et Eua de paradiso expulsis l uci di s ­

simus splendor eandem regionem ci rcumdedi t : quo­
niam illis ob transgressionem suam locum amoenitatis exeun­
tibus, potentia diuinae maiestatis omnem maculam totius
contagionis ab eodem loco segregans, eum ita sua claritate

636 Apoc. 3 , 20. 651/657 cf. Gen. 3 , 23-24 ; I Cor. 15, 22.

624/625 gloriam usque habebitis V : manu2 W 624 exinde] ex tunc B 629 quod]
ob praem. F 632 me supra /in. B 636/637 uerba inclusa codd. om. 638 me
supra lin. W 640 quid] quod H 653 maculum B

f 624 exinde] inde 625 habebitis] consequimini 626 dulcissimi] uernantissimi

627 transitis ita] euaditis 628 habetis] geratis 629 modo] pacto 641
scrutinio] scrinio habeat] contineat sufflatu] inspiratione 643 concutio]
commoneo 647 quod om. memetipso habebit] me ipso percepturus est
654 segregans] sequestrans
 32 PARS PRIMA
655 m u n i u i t n e a m o d o u l l a c o n t r a r i e t a t e t a n g e r e t u r , o s t e n d e n s
e t i a m q u o d t r a n s g r e s s i o i l l a q u a e in e o f a c t a f u e r a t q u a n d o q u e
c le m e n te r e t m is e r ic o r d ite r a b o le n d a e sse t.

27. QVOD QVIA HOMO DEO REBELLIS EXSTITIT

CREATVRA EI PRIVS SVBIECTA SE ILLI OPPOSVIT

660 Et ita omni a el eme nt a mundi , quae prius in PL

magna qui et e c o ns t i t e r a nt , in ma x i ma m i nquie- 40°
t udi ne m uersa horri bi l es terrores os t e nder unt :
quia creatura illa quae ad seruitutem hominis creata fuerat nec
ullam aduersitatem in se senserat, homine inoboedientiam ar-
665 ripiente, ita quod Deo inoboediens fuit et ipsam tranquillita­
tem suam reliquit et inquietudinem suscepit, maximas et pluri­
mas contrarietates hominibus inferens, quoniam homo se ipsum
ad deteriora inclinauerat ut per illam coerceretur. Quid est
hoc ? Quia homo in loco deliciarum Deo rebellis exstitit,
670 i d c i r c o e t c r e a t u r a i l l a q u a e h o m i n i in s e r u i t i o s u b i e c t a f u i t
se h o m in i o p p o s u it.

2 8 . DE AMOENITATE PARADISI QVAE SVCVM ET VIM TERRAE

TRIBVIT VT ANIMA CORPORI

Sed paradisus est locus amoenitatis, qui floret in uiriditate

675 florum et herbarum et deliciis omnium aromatum, repletus
optimis odoribus, dotatusque in gaudio beatarum animarum,
dans fortissimum sucum aridae terrae, quia fortissimam uim
terrae tribuit, uelut anima corpori uires praebet, quoniam ipse
paradisus in umbra et in perditione peccatorum non obscura-
680 tur.

29. QVARE DEVS HOMINEM TALEM FECIT QVOD PECCARE POTVIT

Quapropter audite et intellegite me, uos qui in cordibus

uestris dicitis : ‘Quid sunt et cur sunt haec ?’ O cur tam stulti
estis in cordibus uestris, uos qui ad imaginem et similitudinem

663/671 cf. Rom. 8 , 22. 682/684 cf. Lc. 24, 2 5 . 684/685 cf. Gen. 1 , 26 .2 7
et parall.

664 hominem O 665 ipsam] ipsaB 668 coercetur H 678 ipse] ipsa omnes
codd. exc. B F

f 665 arripiente usque ipsam] capescente et creatori suo inoboediente 667/668

quoniam homo ... inclinauerat ut per illam] ut homo ... flexerat per illam 668
est om. 674 Sed] Et 677 fortissimum sucum] fertilissimam fecunditatem f m
678 ipse om. 683 sunt1] haec add. 684 uos om.
 VISIO SECVNDA, c. 26-30 33
685 Dei facti estis ? Quomodo tam magna gloria et tantus honor
qui uobis datus est posset esse sine probatione quasi nihil
et inanis causa ? Aurum in igne debet probari et pretiosi lapi­
des in purgatione poliri et huiusmodi omnia in omnibus per­
quiri. Vnde, o stulti homines, hoc quod ad imaginem et simi-
690 litudinem Dei factum est, quomodo sine probatione posset
subsistere ? Nam homo super omnem creaturam examinandus
est, et ideo per omnem creaturam expurgandus est. Quomodo?
Spiritus per spiritum probandus est, caro per carnem, terra
per aquam, ignis per frigus, pugna per repercussionem, bonum
695 per malum, pulchritudo per deforme, paupertas per diuitias,
dulcedo per amaritudinem, sanitas per infirmitatem, longum
per breue, durum per molle, altitudo per profunditatem, lux
per tenebras, uita per mortem, paradisus per poenas, caeleste
regnum per gehennam, terrena cum terrenis, caelestia cum
700 caelestibus. Sic homo in omni creatura probatus est, uidelicet
in paradiso, in terra et in inferno, postea collocatus in caelum.
Aperte enim uidetis pauca de multis quae ante oculos uestros
abscondita sunt. Et cur deridetis ea quae recta, plana et iusta
ac bona in omnibus bonis coram Deo sunt ? Quare his in-
705 dignamini ? Deus iustus est, sed genus hominum in praeuari-
catione praeceptorum Dei iniustum est, cum sapientius Deo
esse contendit.

30. QVOD HOMO NON DEBET SVMMA PERSCRVTARI

CVM NEC INFIMA VALEAT EXAMINARE

710 Nunc dic mihi, o homo: Quid putas te fuisse, cum nondum
eras in anima et corpore ? Tu uero nescis quomodo creatus sis.
Sed nunc, o homo, caelum et terram uis perscrutari et iusti-
tiam eorum in constitutione Dei diiudicare et summa digno­
scere, cum nec infima ualeas examinare ; quia nescis quomodo
715 uiuas in corpore uel quomodo exuaris a corpore. Qui te in
primo homine creauit ille haec omnia praeuidit. Sed idem PL
mitissimus Pater misit Vnigenitum suum mori pro populo, 401
ut hominem de diabolica potestate liberaret.

685/686 cf. I Petr. i, 7 . 687 cf. Sap. 3 , 6 . 680/681 cf. Iac. 1 , 12. 717/
718 cf. I Ioh. 3 , 8 b.

703 plana] quae praem. O 712 uis perscrutari in ras. R

f 686/687 quasi usque debet] cum tamen aurum qüod quasi nihil est et aliquid inane
debeat in igne 6 8 8 Vnde] Ergo 682 expurgandus] purgandus 683/684
terra usque repercussionem] terra per aerem, ignis per aquam, pugna per pacemf m
683 deforme] deformitatem f m 6 8 8 terrena] et praem. f m 701 caelo
 34 PARS PRIMA
3 1 . QVOD HOMO NVNC CLAR IO R F V LG E T QVAM PR IVS IN CAELO

720 Et sic homo liberatus fulget in Deo et Deus in homine,

consortium homo habens in Deo, fulgentiorem scilicet clarita­
tem quam prius haberet possidens in caelo. Quod non fuisset,
si idem Filius Dei carnem non induisset ; quoniam si homo in
paradiso permansisset, Filius Dei in cruce passus non fuisset.
7 2 5 Sed cum homo per callidum serpentem deceptus est, Deus
in uera misericordia tactus est, ita quod Vnigenitum suum in
integerrima Virgine incarnari constituit. Et sic post ruinam
hominis eleuatae sunt plurimae uirtutes in caelo fulgentes,
uelut est humilitas regina uirtutum, quae in uirgineo partu
7 3 0 floruit, et ut etiam ceterae uirtutes quae electos Dei ad caele­
stia perducunt. Nam cum ager multo labore colitur, multum
fructum profert, sicut in humano genere ostensum est ; quia
post ruinam hominis plurimae uirtutes ad subleuationem
eius surrexerunt. Sed, o homines, uos grauati corporali graue-
7 3 5 dine non uidetis illam magnam gloriam quae uobis sine macu­
la et sine ulla indignatione in plena iustitia Dei praeparata
est, ita quod nullus eam deicere potest. Prius enim quam
fabrica mundi constituta fuisset, haec omnia Deus in uera
iustitia praeuiderat. Vnde, o homo, similitudinem hanc
7 4 0 considera.

32. SIM ILITVD O HORTI / OVIS E T M A RG AR ITAE AD HOMINEM

Dominus qui sine taedio in multo studio hortum facere

uult, primitus aptum locum eiusdem horti ponit, ac deinde
locum cuiusque plantationis disponens, fructum bonarum
745 arborum atque utilitatem, saporem, odorem et bonam famam
diuersorum aromatum in eo considerat. Et sic idem dominus,
magnus philosophus et profundus artifex exsistens, quamque
plantationem suam in eo disponit ut bene discerni in utilitate

738 cf. Hymnus Aeterne rex altissime ... mundi regis qui fabricam - G.M. Dreves,
Analecta hymnica medii aevi (AHMA) 2 , 1 nr. 1 1 8 , str. 2 . 746/758 cf. Honor.
August., Elucidarium 1 , 4 - PL 1 7 2 , 1 1 1 2 B.

738 Deus supra lin. B 739 praeuiderat ex praeuiderant coit. H 741 num. om. H
746 diuersarum W idem] eidem B 748 in eo om. B

f 721 habens in Deo] cum Deo habens scilicet om. 722 possidens] possidet
723 idem om. 726 est ita quod om. 727 integerrima] purissima con­
stituit. Et sic] uoluit. Atque ita 730 et om. 732 sicut] ut 734/735 graue-
dine] pondere 736 indignatione] dedignatione 737 ita quod usque potest]
quam nullus auferre potest 742 sine taedio om. 743 eiusdem om. 745
atque om. 745/746 et usque in eo] habentium et diuersorum generum aromata
746 idem om. 747 exsistens om.
 VISIO SECVNDA, c. 31-32 35
sua possit ; ac deinde excogitat quanta munitione eum circum-
750 det, ut nullus inimicorum suorum plantationem eius dissipare
ualeat. Tunc etiam pigmentarios suos constituit, qui eundem
hortum rigare sciant et qui fructum eius colligant et exinde
diuersa pigmenta faciant. Quapropter, o homo, diligenter
considera quia si dominus ille praeuidet quod hortus suus
755 nullum fructum nec ullam utilitatem proferens destruendus
est, quare tunc tantus philosophus et tantus artifex hortum
illum in tam magno studio et in tam magnis laboribus facit,
plantat, rigat et munit ?
Audi igitur et intellege ! Deus, qui sol iustitiae est, splen-
7 6 0 dorem suum super lutum quod praeuaricatio hominis est misit,
et splendor ille in multa claritate resplenduit, quoniam lutum
illud ualde foedum fuit. Sol enim in sua claritate effulsit et
lutum in sua foeditate putruit ; unde sol maiori dilectione a
uidentibus amplectebatur quam si lutum ei oppositum non
765 esset. Sed sicut lutum ad similitudinem solis foedum est, sic
etiam transgressio hominis ad iustitiam Dei iniqua est ; unde
iustitia quia pulchra est diligenda est, et iniquitas quoniam
foeda est abicienda est.
In hanc foeditatem cecidit ouis huius domini, qui talem
770 hortum plantauerat. Sed ouis haec eidem domino non propter
ignauiam eius, sed per consensum eiusdem ouis ablata est ; PL

quam postea idem dominus in multo studio et iustitia requi- 402

siuit. Quapropter tunc chorus angelorum in maximo honore

illuminatus est, cum hominem angeli in caelo uiderent. Quid
775 est hoc ?
Cum innocens agnus in crucem suspensus est, elementa
tremuerunt, quia nobilissimus Filius Virginis de manibus
homicidarum corporaliter occisus est, in cuius morte perdita
ouis ad pascua uitae reportata est. Nam antiquus persecutor
7 8 0 postquam uidit quod ouem illam propter sanguinem innocen-

759 cf. Mal. 4 , 2 . 773 cf. Lc. 1 5 , 7 . 776 cf. Respons. Eram quasi agnus
innocens - CAO 4 nr. 6 6 6 0 ; Hymnus Lustra sex ... agnus in cruce leuatus - AHMA
2 , i nr. 4 1 , str. 1 . 776/777 cf. Mt. 2 7 , 4 5 . 5 1 . 778/779 cf. Lc. 1 5 , 5 .

750 plantationem ex plantationes corr. W , plantationes H B F 755 ullam

utilitatem in ras. W* 758 rigat et munit ex rigatus et munitus corr. H 761 ille
supra lin. B 761 clarietate B 762 ualde] multum O 769 hanc] hac F
cecidit ont. F 771 ablata] abalta H 774 uiderent] uiderunt R

/ 749 excogitat] cogitat 750 suorum om. 753 faciant] conficiant 756/757
tantus philosophus usque facit] tantus et tam profundus artifex hortum illum tam
magno studio et tam magnis laboribus exstruxit 762 foedum] et opacum add.
763 dilectione] delectatione 768 abicienda est] odienda 769 huius om.
ta le m om. 770/771 S e d usque a blata] E t h u iu s m o d i o u is p e r c o n s e n s u m
s u u m , n o n p e r d o m in i ig n a u ia m a d o m in o su b la ta 772 id e m om. 773 h o n o r e ]
g a u d io 774 u id e r u n t 775 e st om. 777 V i r g i n i s F iliu s ~
 36 PARS PRIMA
tis agni, quem idem agnus in remissionem peccatorum homi­
num effuderat, dimittere debuit, tunc primum cognouit quis
agnus ille esset ; quoniam prius scire non potuit quomodo idem
caelestis panis sine uirili semine et sine ulla concupiscentia
785 peccati de Virgine in obumbratione Spiritus sancti incarnatus
est.
Idem enim persecutor in initio creationis suae in flatu super­
biae erexit se in mortem se ipsum deiciens et hominem de
gloria paradisi expellens, cui Deus in potestate sua resistere
790 noluit, sed eum in humilitate per Filium suum superauit. Et
quia Lucifer iustitiam Dei subsannauit, iusto iudicio Dei incar­
nationem Vnigeniti Dei scire non potuit. Nam in hoc abscon­
dito consilio perdita ouis ad uitam reportata est. Vnde, o rebel­
les homines, cur tantam duritiam uobis assumitis ? Deus
795 hominem deserere noluit, sed Filium suum ad saluationem
eius misit ; quoniam sic Deus caput superbiae in antiquo ser­
pente contriuit. In ereptione enim hominis de morte infernus
claustrum suum aperuit, Satana clamante : 'Heu, heu, quis
me adiuuabit ?’ Sed et omnis diabolica turba in fremitu magno
800 decerpsit se, admirans quae tanta potestas esset cui ipsa cum
principe suo resistere non posset, cum sibi fideles animas au­
ferri uideret. Sic homo super caelos eleuatus est, quia Deus
in homine et homo in Deo per Filium Dei apparuit. Idem
etiam Dominus qui ouem istam perdiderat sed eam tam glo-
805 riose ad uitam reduxerat, pretiosam margaritam in similitu­
dinem eiusdem ouis habuit, quae ipsi decidens in multas
sordes corruit. Sed ipse eam ita in sorde iacere non permittens
eam clementer extraxit ac eam de sorde illa in qua iacuerat ita
expurgauit ut aurum in fornace expurgatur, atque illam in
810 pristinum honorem maiori gloria reposuit. Nam Deus homi­
nem creauit, sed ipse diabolica persuasione in mortem corruit,

783/786 cf. Leo, Tract. 2 2 , Item alius de nat. Domini - CC 1 3 8 , p. 9 3 sq., 8 5 - 9 1 .

788/790 cf. Caes. Arei., Sermo Morin 1 1 , 1 - CC 1 0 3 , 5 4 . 796/797 cf. Gen. 3 , 1 5 .
804/805 cf. Lc. 1 5 , 5 . 805 cf. Mt. 1 3 , 4 6 . 809 cf. Communio Et si coram
hominibus... tamquam aurum in fornace - Hesbert, Antiphonale missarum sextuplex
nr. 1 2 0 b (Sap. 3 , 6 ).

783 potuit ex poterat corr. supra lin. O 789 gloria supra lin. V 805/806 simi­
litudine B

f 781 idem om. 782 dimittere] perdere 783 idem om. 784 panis] agnus
788 deiciens] praecipitans 789 expellens] deiciens 791 subsannauit] con­
tempsit 792 Vnigeniti] Filii add. 798 heu heu] uae uae 800 decerpsit se]
se ipsam decerpsit 801 suo] malitiae 804 istam om. 805/806 similitudi­
nem eiusdem ouis] eandem similitudinem 806/807 quae usque corruit] quae
perdita in multas sordes incidit 808/809 clementer usque illam] quaesiuit et
inuentam gaudenter extraxit et de sorde in qua iacuerat extractam ita expurgauit
ut aurum in fornace purgari solet et eam 810 reposuit] reparauit
 VISIO SECVNDA, c. 32-33 37
de qua eum Filius Dei per sanguinem suum eripuit et eum
ad caelestem gloriam gloriose perduxit. Quomodo ? In humi­
litate et caritate.

815 3 3 . DE COM M ENDATIONE H VM ILITATIS ET CA R ITA T IS

QVAE CLAR IO RES C ET ER IS V IR T V T IB V S E X SIST V N T

Humilitas enim Filium Dei de Virgine nasci fecit, ubi ipsa

humilitas nec in auaris amplexibus, nec in pulchritudine car­
nis, nec in diuitiis terrenis, nec in aureis ornamentis, nec in
82 0 saecularibus honoribus inuenta est. Sed Filius Dei in praesepio
iacuit, quia Mater eius paupercula fuit. Sed et humilitas sem­
per gemit, plorat et omnia crimina interimit, quod opus ipsius
est. Vnde quisquis diabolum uult expugnare, se muniat et
armet cum humilitate ; quoniam Lucifer eam ualde fugit et
825 uelut coluber se coram ea in cauernam abscondit, cuia ubi PL
ipsa illum apprehenderit, eum quasi udissimum filum citius 403
frangit.
Caritas quoque Vnigenitum Dei in sinu Patris in caelo tulit
et eum in uterum Matris in terra posuit, quoniam ipsa nec
83 0 peccatores nec publicanos spernit, sed omnes saluari conten­
dit. Quapropter et fontem lacrimarum ab oculis fidelium
saepius educens duritiam cordis emollit. In hoc humilitas et
caritas clariores ceteris uirtutibus sunt ; quoniam humilitas
et caritas sunt uelut anima et corpus quae fortiores uires cete-
835 ris uiribus animae et membris corporis habent. Quomodo ?
Humilitas est quasi anima et caritas uelut corpus, nec ab
inuicem separari possunt, sed simul operantur, sicut nec PL
anima nec corpus disiungi ualent, sed sibi cooperantur quam- 4 0 4
diu homo in corpore uiuit. Et sicut animae et corpori diuersa
8 40 membra corporis secundum uires suas subiecta sunt, ita etiam
humilitati et caritati ceterae uirtutes secundum iustitiam

817 cf. Deus qui humilia respicis - Bruylants 2 nr. 3 5 5 .

Oratio 820/821 cf.
Kespons.O magnum mysterium... iacentem in praesepio - Hesbert CAO 4 nr. 7 2 7 4 ;
Respons. O regem caeli ... iacet in praesepio - CAO 4 nr. 7 2 9 7 (Lc. 2 , 7 ). 828/
829 cf. Ps. - Aug., Append. Sermo 1 9 4 , D e Annuntiatione Dom. 2 - PL 3 9 , 2 1 0 5 ,
2. 829/830 cf. Mt. 9 , 9 - 1 3 .

813 Quomodo ? incipit cap. 33 H F 818 auaris ex amaris corr. V 820 hono­
ribus om. C T 822 gemit] genuit C 841 et caritati supra lin. \F 2

f 818 auaris] maris f m pulchritudine] curiositate/ m 820 praesepio] et feno

add. m 821 eius Mater — m Sed om. f m 822 ipsius] eius m 824 cum
om. f m eam] tam f m 826 ipsa] ipse f m udissimum] fragillimum f m
828 Dei] Filium add. f m tulit] continet / m 829 terra posuit] terram
demisit/ m quoniam] quia m 830/831 saluari contendit] saluare intendit/ m
836 quasi usque corpus] quasi corpus et caritas uelut anima/ m
 38 PARS PRIMA
suam cooperantur. Et ideo, o homines, ad gloriam Dei et pro
salute uestra humilitatem et caritatem sectamini, cum quibus
armati diabolicas insidias non timebitis, sed indeficientem
845 uitam possidebitis.
Vnde quicumque scientiam in Spiritu sancto et pennas in
fide habet, iste admonitionem meam non transcendat, sed
eam in gustu animae suae amplectendo percipiat.

843 cf. I Cor. 14, 1.

/ 843 humilitatem sectamini caritatem m 847 iste om. f m transcendat] trans­

grediatur f m 848 in animae gustu suae ~ m
 VISIO TERTIA 39
CAPITVLA TERTIAE VISIONIS PRIMAE PARTIS
1. Quod per uisibilia et temporalia ea quae inuisibilia et P L
aeterna sunt manifestantur. 403/404
2. De firmamento ad similitudinem oui facto et quid signi-
5 ficet.
3. De lucido igne et umbrosa pelle et quid significet.
4. De positione solis et trium stellarum et quid significet.
5. De ascensu solis et quid significet.
6. De descensu eiusdem et quid significet.
10 7. Verba Actus Apostolorum ad idem.
8. De primo uento et turbinibus eius et quid significet.
9. De secundo uento et turbinibus eius et quid significet.
10. De tenebroso igne et sonitu et de acutis lapidibus et quid
significet.
15 i i . De purissimo aethere et de positione lunae et duarum stel­
larum et quid significet.
12. De positione aliarum stellarum et quid significet.
13. De tertio uento et turbinibus eius et quid significet.
14. De aquoso aere et alba pelle et quid significet.
20 15. De quarto uento et turbinibus eius et quid significet.
16. De arenoso globo terrae et quid significet.
17. Verba Dauid ad eandem rem.
18. De terrae motu et quid significet.
19. De maximo monte inter aquilonem et orientem et quid
25 significet.
20. De his qui peruersa arte in creaturis futura scrutantur.
21. Verba euangelii.
22. Qualiter diabolus hominibus illudit per magicam artem.
23. Parabola de eadem re.
30 24. Cum salus hominis et utilitas completa fuerit, saeculum
mutabit.
25. Verba lob ad eandem rem.
26. Verba Dei de eodem.
27. Quod Deus auguria in stellis et in ceteris creaturis amplius
35 tolerare non uult.
28. De stultitia et contumacia hominis.
29. Similitudo de haedo et ceruo et lupo.
30. Comparatio de medico.
31. Verba Iohannis.

I, 3, 2 ea om. H E 6 significent H E O 9 descensu] ascensu E 10

Actvs omnes codd. 1 1 / 2 0 significent H E O , sed cap. 9y 14, 15 significet O 19
alba] de praem. W 27 num. om. W 31 mutabit] mutabitur H E 32 ad ean­
dem rem] de eadem re H E F 37 haedo] bedo E

f I, 3, 1 VISIONIS TERTIAE CAP. ö/ö et quid significet om. semper- exc. cap. 6
et 18 31 mutabit] mutabitur
 40 PARS PRIMA
40 TERTIA VISIO PRIMAE PARTIS
POST HAEC uidi ma x i mu m i ns t r u me nt u m rotun- PL
dum et umbrosum secundum s i mi l i t udi ne m oui, 403
superi us ar t um et in medio a mpl um ac i nferi us
co ns t r i c t u m, in cuius e xt eri ori part e per ci rcui -
45 tum l uci dus ignis fuit, quasi pel lem umbr os am
sub se habens. Et in igne isto erat gl obus r u t i ­
l ant i s ignis t a n t a e q u e ma g ni t u di ni s quod idem
i ns t r u me nt u m t o t um ab eo i l l u s t r a b a t u r , super
se tres f acul as sursum or di nat e posi t as habens
50 quae suo igne eundem g l obum ne l a b e r e t u r c o n ­
t i ne ba nt . Et idem gl obus se a l i q ua ndo sursum ele-
uaui t et pl uri mus ignis ei oc curri t , ita quod e x i n ­
de f l ammas suas l ongi us p r o d u x i t , ac se a l i q ua ndo
deorsum i ncl i naui t , mu l t u mq ue fri gus ei obui am
55 ueni t, ita quod et ex hoc f l ammas suas ci ti us s u b ­
duxi t . Sed et de igne illo qui idem i ns t r u me nt u m
c i r c u md e d e r a t f l at us qui dam cum suis t ur b i ni b us
exi e ba t , et de pelle illa quae sub eo fui t alius
f l at us cum t u r b i ni b us suis e bu l l i e b a t , qui se in
6oi pso i ns t r u me nt o hac et illae d i f f u n d e b a n t . In
eadem quoque pelle qui dam tenebros us ignis t ant i
horroris erat quod eum i ntueri non p ot er a m, qui
t o t a m pel lem i llam sua f o r t i t u di ne c o n c u t i e b a t ,
plenus s oni t uum, t e mp e s t a t u m et a cu t i s s i mor u m
65 l api dum mai or um et mi norum. Qui dum s oni t um
suum el euaret , ille l uci dus ignis et uenti et aer
c o mmou e b a n t u r , ita quod f ul g ur a soni t um i psum
pr a eue ner unt ; qui a ignis ille pri mum c o m m o t i o ­
nem eiusdem soni tus in se sent i e bat .
70 Sed sub eadem pelle puri ssi mus aet her erat, sub
se nul l am pel lem habens, in quo et i am quendam
gl obum candent i s ignis pl u r i ma e qu e ma g ni t u di ni s
ui debam, super se duas f acul as sursum clare posi- PL
tas ha bent em, i ps umque g l obum ne modum cursus 404
75 sui e xcede r et c ont i nent es . Et in eodem aet here

40 terti Aj incipit praem. W 41 Post in marg. C, P - om. O 49 ordinate

in ras. R habens in marg. in ras. R 55 et om. B O 58. 183 exiebat : cf.
Apoc. i , 6 60 diffundebat] defundebat B 66 iile supra lin. V

f 40 PRIMI SCIVIAS SANCTAE HILDEGARDIS VIRGINIS VISIO TERTIA 46 isto] illo

47/48 quod idem ... illustrabatur] ut ... illustraretur 51 idem globus] globus
ille 51/52 eleuauit] extulit 54 inclinauit] inflexit 55 ita quod et ex hoc]
quapropter 56 idem om. 58 fuit] iacebat 62 poteram] ualebam 71/72
globum quendam ~ 72-que^w. 73 uidebam] cernebam clare] apparenter
 VISIO TERTIA, c. i 41
mul tae et clarae sphaerae ubi que positae fuerant,
in quas idem globus i nt erdum se a l i q u a nt u l u m
euacuans c l a r i t a t em suam emisit, et ita sub p r a e ­
f at um rubeum i gneumque gl obum recurrens et ab
80 eo f l ammas suas rest aurans, i terum illas in easdem
sphaeras ef fl aui t . Sed ab ipso aet here qui dam
fl at us cum suis t urbi ni bus se e f f undebat qui se in
pr aef at um i nst r ument um ubi que d i l a t ab a t .
Sub eodem autem aethere aquosum aerem uide-
85 bam al bam pellem sub se habent em, qui se hac
et illae di ff undens omni i nst rument o illi umorem
dedit. Qui dum se i nt erdum repente congregaret ,
repent i nam pl uui am mul to fragore emisit et dum
se leniter di f f udi t , bl andam pl uui am leni motu
90 dedit. Sed et ex eo qui dam fl at us cum t urbi ni bus
suis exiens per pr aedi c t um i nst rument um se u b i ­
que di f f udi t.
Et in medio i storum el ementorum qui dam a r e ­
nosus globus pl uri mae magni t udi ni s erat, quem
95 eadem el ementa ita ci rcumdederant quod nec hac
nec illae labi pot erat . Sed dum i nt erdum eadem
el ementa cum praedi cti s f l at i bus se i nui cem c o n­
cut erent, eundem gl obum sua f or t i t udi ne a l i q u a n ­
tul um moueri faci ebant .
100 Et uidi inter aqui l onem et ori entem uelut m a x i ­
mum montem, qui uersus aqui l onem mul tas t e n e ­
bras et uersus ori entem mul t am lucem habebat ,
ita tamen quod nec lux illa ad tenebras nec t e n e ­
brae illae ad ipsam lucem pert i ngere pot uerunt .
105 Audiuique iterum uocem de caelo dicentem mihi.

I . QVOD PER V IS IB IL IA E T TEM PO RALIA E A Q VAE IN V ISIB IL IA

ET A E TE R N A SVNT M A N IFESTAN TVR

Deus qui omnia in sua uoluntate condidit, ea ad cognitionem PL

et honorem nominis sui creauit, non solum autem ea quae 405

I, 3, 105 cf. Apoc. 1 4 , 1 3 . 106/111 cf. Rom. i, 2 0 . 108/109 cf. Oratio Deus
qui nos ... ad agnitionem tui nominis uenire tribuisti - Bruylants 2 nr. 4 0 8 .

76 et supra lin. V 90 et supra lin. om. B 95 ita om. F 96 labi ex labe

corr. C 97 flatibus] flatis C 97/98 contuterunt C 104 ipsam] illam B
109 ea supra lin. B

f 81 Sed] et add. 82 se effundebat] erumpebat 90 dedit] effudit 92 diffudit]

expandit 96 labi] dilabi 99 faciebant] compellebant 102 nabebat] con­
tinebat 103 ita tamen om. 104 ipsam om. potuerunt] poterant 105
mihi dicentem ~
 42 PARS PRIMA
no uisibilia et temporalia sunt in ipsis ostendens, sed etiam illa
quae inuisibilia et aeterna sunt in eis manifestans. Quod et
uisio haec quam cernis demonstrat.

2 . DE FIRM AM ENTO AD SIM ILIT V D IN EM OVI FACTO

ET QVID SIG N IF IC E T

115 Nam hoc ma x i mu m i ns t r u me n t u m quod uides

r o t undum et u mbr os um s ec undum s i mi l i t u di ne m
oui, superi us ar t um et in medi o a mpl um ac i nf e ­
rius c o n s t r i c t u m declarat fideliter omnipotentem Deum
in maiestate sua incomprehensibilem et in mysteriis suis
120 inaestimabilem et spem omnium fidelium exsistentem, cum
primitus homines rudes et simplices in actibus suis essent, sed
postea in ueteri ac in nouo testamento se dilatantes, tandem
circa finem mundi multas aerumnas in angustiis suis passuri
sint.

Ï25 3. DE LVCID O IG N E ET VM BRO SA P E L L E ET Q VID S IG N IF IC E T

In cuius e x t e r i or i par t e per c i r c u i t u m l uci dus

ignis est, quasi pel l em umbr os a m sub se habens,
qui designat quod Deus illos qui extra ueram fidem sunt
ubique per ignem ultionis suae exurens, hos qui intra fidem
130 catholicam manent ubique per ignem consolationis suae puri­
ficat, ita diabolicae peruersitatis tenebrositatem prosternens,
sicut et factum est cum diabolus, quando a Deo creatus est,
Deo se opponere uolens in perditionem deuictus corruit.

115/117 Vniuersum in figura oui cf. Guil. de Conchis, D e philosophia mundi 4 , 1 -

PL 1 7 2 , 85A ; Honor. August., D e imagine mundi 1 , 1 - PL 1 7 2 , 1 2 1 A ; P. Dronke,
Fabula. E x p / orations into the Uses o f Myth in medieval Platonism. M itt ellat. Studien 9 ,
1 9 7 4 , 1 - 2 0 0 ; Hildeg., Lib. Diuin. Operum (EDO), Pars I, 2 , 3 : “Sed quod ...
instrumentum in prioribus uisionibus [Lib. Sciuias] ... in f i g u r a o u i deno­
tatum est hoc ostendit quod distinctio elementorum in eadem similitudine solum­
modo significatur ; quoniam mundo elementis distinctio discretiua f o r m a
o u i similitudini distinctionis ipsius qua elementis distinctus est aliquantulum
assimilatur. Hic autem in r o t a circuitio et recta mensura eorundem elemen­
torum tantum ostenditur, cum neutrum ipsorum similitudinem figurae mundi per
omnia teneat.” Gent, UB, Ms. 2 4 1 (G), p. 4 4 - PL 1 9 7 (— PL), 7 5 5 D/7 5 6 A.

111/112 Quod et uisio initium cap. 2 R 119 suis supra lin. O 125 et 1 om. T
133 perditionem ex perdictionem corr. H deuictus] deiectus T

f 111/112 Quod et uisio initium cap. 2 115 instrumentum maximum ~ m

120/127 cum usque habens om. m 122 nouo testamento se dilatantes] noua lege
instructiores se mutuo molestant et affligunt et 124 sint] sunt 128 qui1 o m .f
129 exurens] exurit/ m hos qui] eos uero qui /, eos qui uero m 132 sicut]
ut f m 132/133 quando usque se] a Deo creatus se Deo f m
 VISIO TERTIA, c. 1-5 43
4. DE POSITIONE SOLIS ET TRIVM STELLARVM
135 ET QVID SIGNIFICET

E t in igne isto est gl obus r ut i l ant i s ignis tan-

taeque ma gni t udi ni s quod idem i ns t r ument um
t ot um ab eo i l l us t r a t u r : qui splendore claritatis
suae ostendit quia in Deo Patre est ineffabilis Vnigenitus
140 eius, sol iustitiae fulgorem ardentis caritatis habens, tantaeque
gloriae exsistens quod omnis creatura claritate lucis eius
illuminatur, super se tres f acul as sursum ordi nat e
positas habens, quae suo igne eundem gl obum ne
l a b a t u r cont i nent , uidelicet sua administratione demon-
145 strantes quod idem Filius Dei de caelo ad terras descendens,
angelis in caelestibus relictis, hominibus etiam qui in anima
et corpore subsistunt caelestia manifestauit, qui suae clari­
tatis obsequio ipsum glorificantes omnem nociuum errorem
abiciunt, cum eum uerum Dei Filium de uera Virgine incar-
1 5 0 natum magnificant, ubi ipsis eum angelus praenuntiauit et ubi
homo in anima et corpore uiuens eum fideli gaudio suscepit.

5. DE ASCENSV SOLIS ET QVID SIGNIFICET

Quapropter et idem gl obus se al i quando sursum

el euat, pl uri mus que ignis ei occurri t , i ta quod
155 exi nde fl ammas suas longi us pr oduci t : significans
quia ubi tempus illud uenit quod Vnigenitus Dei pro redemp­
tione et subleuatione humani generis per uoluntatem Patris
incarnari debuit, Spiritus sanctus in uirtute Patris superna
mysteria in beata Virgine mirabiliter operatus est, ita quod
1 6 0 eodem Filio Dei in uirginali pudicitia fecunda uirginitate

136/138 globus signum solis est, cf. L D O : G p. 6 9 - PL 7 7 5 A. 136 rutilantis

ignis cf. Praecon. paschale, Ordo Rom. 5 0 , 2 9 , 22 - ed. M. Andrieu (AndrieuOR) 5 , p.
2 7 0 , i osq. 140 cf. Mal. 4 , 2 . 142 tres faculae planetae sunt, cf. L D O : G p. 6 9
- PL 7 7 5 A ; Beda, De natura rerum 1 2 . 1 3 - PL 9 0 , 2 0 8 /2 1 4 . 145/146 cf. Beda,
ln Luc. 4 - CC 1 2 0 , p. 2 8 5 , 2 1 8 6 - 2 1 8 8 (Greg., Horn, in E u . 2 , 3 4 , 3 - PL 7 6 , 1 2 4 7 C).
153/155 cf. H. Liebeschütz, Das allegorische Weltbild l. c. p. 7 4 L

1 34/135 titulus in marg. W 136 est om. H 138 splendorem H F 143 posi­
tas] potestas B 145 terram B 150 ipsi supra lin. V angelis W 151
eum] cum B 160 pudicitia] puditia B

f 137 -que om. f m 137/138 quod idem ... illustratur] ut ... illustretu::f m 139
quia] quod f m 141/142 quod ... illuminatur] ut ... illuminetur f m 141
claritate] a p ra e m .f m 143 eundem o m .f m 144 administratione] Trinitatem
omnia continentem et add. f m 145 idem om. f m 147/148 suae claritatis
obsequio] claritatis eius beneficio f m 148 nociuum] noxium j errorem
noxium m 150 magnificant ubi] magnificauit postquam f m ubi2] post­
quam f m
 44 PARS PRIMA
mirificum fulgorem dante, uirginitas gloriosa effecta est ;
quoniam in nobili Virgine exoptabilis incarnatio demonstrata
est.

6 . DE D E SC E N SV SOLIS E T Q VID SIG N IF IC E T

165 Et ita etiam se a l i qua ndo deorsum i ncl i nat , m ul­

tumque fri gus ei obui am ueni t, i ta quod et ex
hoc f l ammas suas ci ti us s u bd u c i t , declarans quoniam
idem Vnigenitus Dei ex Virgine natus et ita ad paupertatem
hominum clementer inclinatus plurimis miseriis ipsi occur- PL
170 rentibus multas corporales angustias sustinens, cum se mundo 4 0 6
corporaliter ostenderat, de mundo transiens ad Patrem rediit,
discipulis etiam ipsius astantibus, uelut scriptum est.

7. V E R B A A CTVS APOSTOLORVM A D IDEM

Videntibus illis eleuatus est, et nubes suscepit eum. Quod

175 dicitur : Filiis ecclesiae in interiori scientia cordis sui Filium
Dei suscipientibus sanctitas corporis eius eleuata est in poten­
tia diuinitatis ipsius, et in mystico miraculo nubes secreti
mysterii suscepit eum, mortalibus oculis tegens ipsum, flabris­
que uentorum ipsi famulatum exhibentibus.

180 8. DE PRIMO VEN TO ET T V R B IN IB V S E IV S ET Q VID SIG N IF IC E T

Sed et, ut uides, de igne illo qui i dem i ns t r u me nt u m

c i r c u md e d e r a t f l at us q ui dam cum suis t u r b i n i b us
e x i e b a t : qui ostendit praetendens quoniam ab omnipotente
Deo totum mundum sua potestate complente uera diffamatio
185 cum iustis sermonibus procedit, ubi ipse uiuus et uerus Deus
hominibus in ueritate demonstratus est.

165/167 cf. L D O : G p. 7 2 . 7 4 - PL 7 7 7 B. 7 7 8 C. 171 cf. Ioh. 1 3 , 1 . 174

Act. i, 9 . 180 de uentis cf. H. Liebeschütz, Das W eltbildL c. p. 7 2 1, 7 3 1. 182
flatus : uentus australis, cf. L D O : G p. 6 0 - PL 7 6 8 A.

162 in nobili] immobili B 164 solis] eivs O 167 citius supra lin. W 172
ipsius] ipsis W 173 actvs omnes codd. 175 Filiis ex Filius corr. W in­
teriori in ras. W zy -ri supra lin. H 2 181 et om. W R ut supra lin. B 182
suis supra lin. B 186 hominibus supra lin. B

f 162 nobilissima exoptabilis] summe desiderabilis 166/167 ita quod et ex

hoc] quam ob causam 169 clementer] misericorditer 172 uelut] quemad­
modum 178 tegens] abscondens 179 famulatum exhibentibus] famulantibus
181 et om. 183 praetendens om. 184/185 diffamatio cum] disseminatio
185 procedit ubi] processit quando
 VISIO TERTIA, c. 5-10 45
9. DE SECVNDO VENTO ET TVRBINIBVS EIVS ET QVID SIGNIFICET

E t de pelle illa quae sub eo est alius fl at us cum

t ur bi ni bus suis ebul l i t : quia etiam de diabolica rabie
190 quae Deum non ignorans timet pessima infamia cum nequis­
simis locutionibus exit, qui se in ipso i ns t r ument o hac
et illae di f f undunt : quoniam in saeculo diuersis modis
utiles et inutiles rumores inter populos se dilatant.

IO. DE TENEBROSO IGNE ET SONITV ET DE ACVTIS LAPIDIBVS

195 ET QVID SIGNIFICET

In eadem quoque pelle qui dam t enebrosus ignis

t ant i horroris est quod eum i ntueri non potes :
qui declarat quod in pessimis et in nequissimis insidiis antiqui
perditoris taeterrimum homicidium tanti feruoris erumpit
200 quod insaniam illius humanus intellectus discernere non ualet ;
qui t o t a m pel lem i llam sua f or t i t udi ne c o nc u t i t :
quoniam homicidium omnes diabolicas malignitates suo horrore
complectitur, cum in primogenitis ab ira odium ebulliens fra­
tricidium perpetrauit, plenus s oni tuum, t e mp e s t a t u m
20 5 et acut i s si mor um l api dum mai orum et mi norum :
quia homicidium plenum est auaritia et ebrietatibus atque
acutissimis duritiis quae sine misericordia bacchantur tam
in magnis homicidiis quam in minoribus uitiis. Qui dum
soni tum suum el euat, ille l uci dus ignis et uent i
210 et aer commouent ur : quoniam dum homicidium in
auaritia effusionis sanguinis stridet, superna iudicia et exspi­
rationes uolantium rumorum et expansiones fluentium dis­
positionum in ultione recti iudicii suscitantur, ita quod
f ul gura s oni tum i psum pr aeue ni unt ; qui a ignis
215 ille pri mum commot i onem eiusdem soni tus in se
sent i t : quia dignitas ostensionis diuini examinis idem nefas

188/189 flatus : uentus septemtrionalisy cf. L .D O : G p. 65 - PL 7 7 2 BC. 196/216

in aestate ... idem ignis uindictam Dei in combustione fulguris exercet,... in hieme
... ille iudiciales plagas in gelu et grandine ac in frigore osiendit. L D O : G p. 4 5 -
PL 7 5 6 B. 206/213 cf. Ex. 2 1 , 1 2 ; Num. 3 5 , 1 6 - 1 9 . 219 cf. Hebr. 4 , 1 3 .

188 Et] et R 193 se supra lin. B 198 in nequissimis et in pessimis ~ B in­

sidiis supra lin. O 2 1 0 et supra lin . B 216 examinis] exanimis H

f 190 ignorans non — infamia] fama 193 dilatant] commiscent 199 per­
ditoris] proditoris 204 plenus sonituum] ignis ille plenus sonituum erat
206 auaritia est ~ 207 acutissimis duritiis] saeuissimis nequitiis 211 auaritia]
cupiditate 211/213 et usque dispositionum] celeres rumores et ubique ad ruinam
homicidae extentae praeparationis 216/217 quia usque praecedendo] nam
seueritas diuini examinis scelus illud superando
 46 PARS PRIMA
praecellendo opprimit, cum etiam diuina maiestas, antequam
fremitus eiusdem insaniae publice manifestetur, uidente oculo
cui omnia nuda sunt eum praeuideat.

220 I I . DE PVRISSIMO AETHERE ET DE POSITIONE LVNAE

ET DVARVM STELLARVM ET QVID SIGNIFICET

Sed sub eadem pelle puri ssi mus aet her est, sub
se nul l am pel lem habens : quoniam sub insidiis antiqui
perditoris serenissima fides lucet, in qua nulla incertitudo
225 infidelitatis latet, a semetipsa non fundata, sed ad Christum
suspensa ; in quo eti am quendam gl obum candent i s
ignis pl ur i ma e que mag ni t udi ni s uides, qui ueraciter
designat inuictam ecclesiam in fide candorem innocentis PL
claritatis plurimique honoris, ut tibi demonstratur, praeten- 407
230 dentem, et super se duas facul as sursum clare posi­
tas habent em, i psumque gl obum ne modum cursus
sui e xc eda t cont i nent es , quae sua significatione sunt
ostendentes quod ecclesiam de supernis edita duo testamenta,
uidelicet ueteris et nouae auctoritatis, ad diuina praecepta
235 caelestium secretorum trahunt, scilicet cum ipsa eandem
ecclesiam ne in uarietatem diuersorum morum se praecipi­
tanter extendat continent, quia et uetus et noua testificatio
beatitudinem supernae hereditatis ipsi ostendunt.

1 2 . DE POSITIONE ALIARVM STELLARVM ET QVID SIGNIFICET

240 Quapropter etiam in eodem aet here mul t ae et clarae

sphaerae ubi que posi t ae sunt, in quas idem gl obus
i nt e r dum se a l i q u a nt u l u m e uacuans c l a r i t a t e m
suam e mi t t i t : quoniam in puritate fidei plurima et splen­
dida opera pietatis ubique apparent, in quae eadem ecclesia
245 congruo tempore, conculcationem uerborum aliquantulum

226/227 globus candentis ignis lunam significat, cf. L D O : G p. éçsq. - PL 7 7 5 C.

230 duaefaculae planetae sunt, cf. L .D O : G p. 6 9 - PL 7 7 5 A. 233/234 cf. Bened.,
73, 3*

219 eum supra lin. B 226 candentis] cadentis H 227 uides om. C T 230 super]
sub C T

f 217 e tiam om . 218 e iu s d e m ] illiu s u id e n te ] e o 219 e u m ] a p e rte 221

e a d e m ] illa 224 p e rd ito ris] p r o d ito r is 225 se ip sa 225/226 ad C h r is tu m
su sp en sa ] in C h r is t o s u s te n ta ta 227 - q u e om. u eraciter] u ere 228 in -
n ic ta m ] iu n c ta m 229 d e m o n s tr e tu r 235/237 s c ilic e t usque q u ia] q u ia ip sa
eandem n e in u a rie tate m m o r u m se p r a e cip ita n te r e x te n d a t c o n t in e n t, e t q u ia
244/245 q u a e usque c o n g r u o ] q u ib u s e cc le sia c e r to q u o d a m 245 u e r b o r u m om.
 VISIO TERTIA, c. 10-14 47
sustinens, decorem miraculorum suorum tradit, cum ipsa
uelut in maerore iacens tamen claritatem operum in perfectis
hominibus per alios admiratur; et ita sub p r a ef at um
rubeum i gneumque gl obum recurrens et ab eo
250 f l ammas suas rest aurans, i terum illas in easdem
sphaeras ef f l at : quoniam ipsa in contritione posita sub
protectionem Vnigeniti Dei properans et ab eo sufferentias
diuinae confortationis accipiens, ita etiam amorem super­
norum in beatis operibus declarat.

255 13. DE TERTIO VENTO ET TVRBINIBVS EIVS ET QVID SIGNIFICET

Vnde et ab ipso aet here qui dam f l at us cum suis

t ur bi ni bus se ef f undi t qui se in p r a ef at um i n s t r u ­
mentum ubi que di l a t at : quia ab unitate fidei fortissima
fama cum ueris et perfectis assertionibus in auxilium hominum
260 emanans fines totius orbis multa celeritate percutiebat.

14. DE AQVOSO AERE ET DE ALBA PELLE ET QVID SIGNIFICET

Sub eodem autem aet here aquosum aerem uides

albam pel lem sub se habent em, qui se hac et illae
di f f undens omni i nst rument o illi umorem dat :
26 5 quoniam sub fide, quae tam in antiquis quam in nouis patri­
bus erat, baptismus in ecclesia ad salutem credentium, ut
tibi uerissime manifestatur, in innocentia beatissimae stabi­
litatis fundatus, se diuina inspiratione ubique dilatans, uni-
uerso orbi irrigationem salutis in credentibus attulit. Qui
270 dum se i nterdum repente c ongregat , repent i nam
pl uui am mul to fragore emi t t i t , et dum se l eniter
di f f undi t , bl andam pl uui am leni motu dat : quia
dum baptismus aliquando per assertores ueritatis in uelocitate
praedicationis et in profunditate mentis ipsorum coadunatur,

248/251 cf. LD O - P L 7 7 8 C ; R u p e r t., De s. Tri». 1 , 4 2 - CC CM 2 1 ,

: G p. 7 4
p. 1 7 0 , 1 5 6 6 - 1 5 7 1 .
256 fla tu s : uentus orientalis, c f . L D O : G p. 52 - P L 7 6 2 AB.
262 aquosus aer umorem retinet, scii, aquas superiores, c f . L D O : G p. 4 6 - P L 7 5 7 B.

24» -q u e om. B 251 ipsa in c o n tr itio n e p o (sita ) in ras. R 252 D e i]

supra lin. H 2 256 aethere] a q u o s u m aerem u id e s add.y exp. B 266 c r e d e n ­
tiu m ] creden u m W

f 246 sustinens usque tradit] sustinuit et decor mirabilium suorum aliquantulum

euanuit 247/248 tamen usque admiratur] claritatem tamen priorum operum in
perfectis hominibus admirabatur 251 efflat] efflauit 253 accipiens ita
etiam] accipit 254 declarans 257 se effundit] erumpit 258 fortissima]
ualidissima 260 percutiebat] percussit 264 dat] praestat 271 fragore]
frigore 274 coadunatur] multiplicabatur
 48 PARS PRIMA
275 c e l e r i c o p i a u e r b o r u m in i n u n d a t i o n e p r a e d i c a t i o n i s e o r u m
a t t o n i t i s h o m i n i b u s m a n i f e s t a t u r , i n t e r d u m e t i a m id e m b a p ­
t i s m u s s u a u i t e m p e r a m e n t o in ip s is p r a e d i c a t o r i b u s d i l a t a t u s ,
s u a u i ir r ig a t io n e c u m d is c r e tio n is a d iu t o r io p o p u lis a t t a c t is
p r o p a la tu r .

280 15. D E QVARTO VEN TO E T T V R B IN IB V S E IV S ET QVID SIG N IFIC ET

Quapropter et ex eo qui dam fl at us cum t ur bi ni bus

suis exiens per pr a edi c t um i ns t r ument um se ubi ­
que di f f undi t : quoniam ab inundatione baptismatis salu­
tem credentibus afferentis uerissima fama cum uerbis fortis-
285 simorum sermonum egrediens omnem mundum manifesta­
tione beatitudinis suae perfudit, ut iam in populis infidelita­
tem deserentibus et fidem catholicam appetentibus aperte PL
declaratur. 408

16. DE ARENOSO GLOBO T ER R A E ET QVID SIG N IFIC ET

290 E t in medio i st orum el ement orum qui dam a r eno­

sus globus pl uri mae magni t udi ni s est, quem p r a e ­
f at a el ement a ita ci r cumdant quod nec hac nec
illae labi pot est : qui manifeste ostendit in fortitudine
creaturarum Dei hominem profundae considerationis de
295 limo terrae mirabili modo multae gloriae factum degentem,
et uirtute earundem creaturarum ita obuolutum quod ab eis
nullo modo separari ualet ; quia elementa mundi ad seruitutem
hominis creata ipsi famulatum exhibent, dum homo uelut
in medio eorum sedens ipsis diuina dispositione praesidet, ut
300 etiam per me inspiratus Dauid dicit.

17. V E R B A D A VID A D EA N D EM REM

Gloria et honore coronasti eum et constituisti eum super

opera manuum tuarum. Quod dicitur : O tu Deus, qui omnia

276 cf. Bened., Reg. prol. 9 . 281 flatus : uentus occidentalis, cf. L D O : G p. 56 -
PL 7 6 5 B. 290/291 arenosus globus (cf. L D O : G p. 4 9 - PL 7 6 0 A) est terra et
signum hominis. 294/295 cf. Gen. 2 , 7 . 302 Ps. 8 , 6 -7 .

281 exeo B 294 creaturarum iter.y exp. B 295 degentem] tegentem B

f 276 manifestabatur idem om. 277 in ipsis praedicatoribus] praedicatione

278 attactis] attractis 291/292 praefata om. 293 labi] dilabi 294/295
considerationis degentem de limo ~ 295 multa gloria 296 earundem om.
f m obuolutum] circumdatum / m 297 ualet] potest m 299/300 ut
Dauid inspiratus per me dicit m
 VISIO TERTIA, c. 14-19 49
mirabiliter fecisti, aurea et purpurea corona intellectus et dig-
30 5 nissimo indumento uisibilis speciei coronasti hominem, ita
ponens eum quasi principem super altitudinem perfectorum
operum tuorum, quae in creaturis tuis iuste et bene disposui­
sti. Tu enim prae aliis creaturis tuis magnas et admirandas
dignitates homini iniunxisti.

310 18. DE TERRAE MOTV ET QVID SIGNIFICET

Sed, ut uides, dum i nt e r dum eadem el eme nt a cum

pr a e d i c t i s f l a t i b u s se i nui cem c o n c u t i u n t , eundem
g l obum sua f o r t i t u d i n e a l i q u a n t u l u m moueri f a ­
ci unt : quia dum congruo tempore creaturae Dei cum fama
315 miraculorum ipsius creatoris se inuicem complectuntur, ita
quod miraculum miraculo magno tonitruo uerborum innecti­
tur, homo eorundem miraculorum magnitudine perculsus
concussionem mentis et corporis sui sentit, dum in eisdem
mirabilibus attonitus imbecillitatem fragilitatis suae consi-
320 derat.

1 9 . DE MAXIMO MONTE INTER AQVILONEM ET ORIENTEM

ET QVID SIGNIFICET

E t uides inter aqui l onem et ori ent em uel ut

ma x i mu m mont em, qui uersus a qui l one m mul t a s
325 t e ne br as et uersus ori ent em mu l t a m l ucem habet :
quoniam inter diabolicam impietatem et diuinam bonitatem
magnus casus hominis apparet, per pessimam deceptionem
in reprobis multas miserias damnationis, et per exoptabilem
salutem in electis plurimam felicitatem redemptionis tenens,
330 ita t amen quod nec l ux illa ad t enebras , nec t e n e ­
brae illae ad i psam l ucem p er t i ng er e possunt : quia
opera lucis operibus tenebrarum se non interserunt, nec opera
tenebrarum ad opera lucis ascendunt, quamuis diabolus ea
multoties per malos homines offuscare laboret, uelut est in

319 cf. Bened., Reg. prol. 9 .

309 iniunxisti] inunxisti H 315 complectentur C T 329 redeptionis B

f 308 admirandas] mirandas 309 iniunxisti] indidisti 311 eadem om. 312
eundem] ipsum 313/314 faciunt] compellunt 315 ipsius om. se] sibi
complectuntur] congrediuntur 316/317 innectitur] inuoluitur 317
eorundem] illorum 318/319 eisdem mirabilibus] mirabilibus illis 326 quo­
niam] quia m inter diuinam bonitatem et diabolicam impietatem ~ m 327
deceptionem] maligni praem. f m 328 exoptabilem] optabilem f m 331
ipsam o m . f m 333 ascendunt lucis ~ m 334 multoties] frequenter ue­
lut est] quemadmodum inuenit
 50 PARS PRIMA
335 paganis, haereticis et in pseudoprophetis, et quos isti sua fal­
laci deceptione post se trahere conantur. Quomodo ? Quia
uolunt ea scire quae ipsis scienda non sunt, illum imitantes
qui se Altissimo similem esse anhelauit. Et quoniam illum
subsequuntur, ideo et ipse mendacium quasi ueritatem eis
340 secundum uoluntatem ipsorum demonstrat. Vnde mecum
non sunt, nec ego cum illis, quia uias meas non ambulant, sed
extraneas semitas amant, inquirentes quid eis stulta creatura
de futuris causis fallaciter ostendat. Et hoc ita uolunt habere
secundum quod illud peruerse exquirunt, me contemnentes
345 et sanctos meos abicientes qui sincero corde me diligunt.

2 0 . DE HIS QVI P E R V E R SA A R T E IN C R E A T V R IS
F V T V R A SCR V TA N T V R

Sed isti homines qui peruersa arte tam pertinaciter me ten- PL

tant, ita quod creaturam illam quae ad serui tutem ipsorum 409
330 facta est scrutantur, sciscitantes ut rem illam quam ipsi scire
uolunt eis secundum uoluntatem ipsorum ostendat, num-
quid possunt in scrutatione suae artis elongare uel abbreuiare
tempus quod eis a creatore suo constitutum est uiuere ? Certe
hoc nec diem nec horam facere praeualent. Aut numquid
333 possunt praedestinationem Dei postponere ? Nullo modo.
O miseri, nonne permitto creaturas uobis passiones uestras
interdum demonstrare, quae signa tunc ideo habent quia me
Deum timent, uelut seruus facultatem domini sui aliquando
ostendit, et ut bos et asinus ac cetera animalia uoluntatem
360 dominorum suorum manifestant, cum eam in seruitute sua
fideliter adimplent ? O stulti, cum me obliuioni traditis, nec
ad me respicientes nec me adorantes, sed aspicientes ad sub-
iectam uobis creaturam quid ipsa portentet et ostendat,
tunc pertinaciter me abicitis, infirmam creaturam pro crea-
365 tore uestro colentes. Quapropter et ego dico : O homo, cur crea­
turam illam colis quae te nec consolari nec tibi auxiliari potest

339/343 cf. Eccli. 3 4 , 4 . 5 ; Greg., Moral. 3 4 , 1 7 , 32 - PL 7 6 , 7 3 6 B. 345 cf.

Oratio. Omnipotens sempiterne Deus ... maiestati tuae sincero corde seruire. -
Bruylants 2 nr. 7 6 2 . 348/349 cf. Sap. 1 7 , 7 .

335 sua] suo B 336 trahere corr. H 2 339 ideo om. H 341 nec supra lin. W
342 amant supra lin. V 353/355 Certe usque postponere in marg. C 355 Dei
supra lin. B 358 Deum supra lin. C aliquando supra lin. B 362 respicientes
supra lin. B 366 nec te ~ B tibi supra lin. W

f 335 haereticis] in praem. quos isti] in iis 338 anhelauit] noluit 339
ipse] ille 343 habere] scire 348 isti] huiusmodi 350 scrutantur] per­
scrutantur ipsi om. 353 tempus] uitae add. 355 postponere] auertere
365 dico] tibi praem.
 VISIO TERTIA, c. 19-21 51
et quae tibi nullam prosperitatem in felicitate confert, uelut
mathematici, mortis instructores, et de incredulitate pagano­
rum sequaces eorum affirmare solent, ita quod dicunt stellas
370 uobis hominibus uitam tribuere et omnes actus uestros dis­
ponere ? O miseri, quis stellas fecit ? Sed stellae interdum
ex permissione mea cum quibusdam signis hominibus decla­
rantur, ut etiam Filius meus in euangelio ostendit, ubi dicit.

2 1 . VERBA EVANGELII

375 Erunt signa in sole et luna et stellis. Quod dicitur : In lumine

horum luminum hominibus ministratur, et circuitu ipsorum
tempora temporum ostenduntur. Vnde etiam in nouissimis
temporibus lamentabilia et periculosa tempora permissione
mea in ipsis demonstrantur, ita quod radius solis et splendor
380 lunae et claritas stellarum aliquando subtrahitur, ut corda
hominum ex hoc concutiantur. Sic et per stellam ex uoluntate
mea incarnatio Filii mei ostensa est. Homo autem propriam
stellam quae uitam ipsius disponat non habet, uelut stultus
et errans populus asserere conatur, sed omnes stellae omni
385 populo cum seruitute sua communes sunt. Sed quod stella illa
ceteris stellis praeclarior effulsit, hoc est quod Vnigenitus
meus prae aliis hominibus uirginali partu sine peccato natus
est, ipsa nullum subleuamen eidem Filio meo conferens, nisi
solum incarnationem eius populo fideliter denuntians, quo-
3 9 0 niam omnes stellae et creaturae me timentes iussionem meam
tantum perficiunt, nec ullius rei in ulla creatura notitiam
ullam habent. Nam cum mihi placuerit, creaturae iussionem
meam ostendunt, uelut cum faber nummum faciens in eo
congruentem formam caelat, sic quod idem nummus formam
3 95 sibi impositam declarat, sed de hoc nullam potestatem habens,
non nouit quando faber aliam formam sibi imponere uelit,
quoniam nec longum nec breue tempus suae formae discernit.

367/371 cf. Greg., Horn. in E u . i, io, 5 - PL 7 6 , 1 1 1 2 BC ; Haimo, Horn. in Epiphania

Dom ini- PL 1 1 8 , iioD . 375 Lc. 2 1 , 2 5 . 377/381 cf. Mt. 2 4 , 2 9 . 381/382
cf. Mt. 2 , 2 9 b. 385/386 cf. Ign. Ant., Ep. ad Ephes. 1 9 - PG 5 , 6 5 9 AB ; Christ,
de Stablo, E xpos, in M t. 2 - PL 1 0 6 , 1 2 8 3 C.

371 Sed om. W 375 Et erunt Vulg. 385 sua supra lin. O 388 meo om. H
395 hoc] haec B

f 368/369 paganorum sequaces eorum] gentilium sequaces temere 369 ita quod
dicunt om. 370 uobis om. 373 dicit] ait 375 Et erunt Vulg. 380 sub­
trahetur 385 cum] in 386 quod] quia 388/389 nullum usque denuntians]
autem nullum aliud iuuamen Filio meo attulit nisi quod solam ... nuntiauit 391
notitiam] significationem 394 congruentem] sibi placentem sic quod idem]
tunc 395 sed de hoc nullam] illius rei nullam de se 396 nouit] enim praem.
sibi] illi
 52 PARS PRIMA
Quid est hoc ? PL
O homo, si lapis coram te iaceret in quo aliqua signa pas- 410
400 sionum tuarum diligenter eum intuens denotares, tunc secun­
dum fallacem aestimationem tuam aut de infelicitate tua
contristatus aut de prosperitate tua gauisus in deceptione
tua diceres : ‘Ach, moriar/ uel ‘wach, uiuam/ aut 'heu, quanta
infelicitas/ seu ‘wach, quanta prosperitas mea est !’ Et quid
405 tunc lapis ille tibi conferret ? Num quidquam tibi auferret
uel daret ? Sed nec tibi obesse nec prodesse ualeret.
Sic etiam nec stellae nec ignis nec aues nec alia huius-
modi creatura in signis scrutationis tuae quidquam te laedere
uel iuuare possunt. Quod si in creaturam hanc quae ad serui-
410 tutem tuam facta est confidis abiciens me, tunc et ego iusto
iudicio meo ex oculis meis te proicio felicitatem regni mei
tibi auferens. Nam ego nolo ut stellas aut ignem aut uolatilia
seu alias tales creaturas de futuris causis scruteris ; quoniam
si illas pertinaciter inspexeris, oculi tui mihi molesti sunt, et
415 te uelut perditum angelum deicio, qui ueritatem deseruit et
se ipsum in damnationem praecipitauit.
O homo, cum stellae et ceterae creaturae factae sunt, ubi
fuisti ? Numquid de institutione earum Deo consilium dedisti?
Sed praesumptio huiusmodi sciscitationis orta est in primo
420 schismate, uidelicet cum homines Deum ita obliuioni dedissent
quod genus et genus diuersas creaturas superbe inspexit et de
futuris causis uaria signa in eis quaesiuit. Et sic etiam error
ille in Baal exortus est, scilicet quod homines creaturam Dei
pro Deo decepti colebant, ad quod eos etiam diabolica irrisio
425 excitauit, quia post creaturam magis quam post creatorem
suum respexerunt, hoc scire cupientes quod scire non debu­
erunt.

2 2 . Q V A L IT E R D IA B O LV S HOM IN IBVS IL L V D IT
PER MAGICAM ARTEM

43° Vnde etiam peiora his apparuerunt, cum homines per dia­
bolum magica arte insanire coeperunt, ita quod diabolum

407/409cf. Gratian., II 2 6 , 5.3 (Friedb. I0 2 7 sq.) 4 1 7 4 1 8 cf. Iob 3 8 , 4 . 422/

423 cf. Iud. 2 , 1 3 . 425/420 cf. Rom. 1 , 2 5 .

403 tua om. omnes codd. exc. W 405 conferet W 400 uel prodesse R 411
mei om. B 412 tibi om. W 425 post2 om. B 431 magica usque diabolum
in marg. B Çhomoiot.) insanire ex in sanare corr. B

f 400 denotares] coniectares 401 aestimationem] extimationem 402 gauisusj

elatus 403 tua om. Ach ... wach] Ah ... Euah 404 wach] Euah 400
uelj aut uel prodesse 408 tuae] suae 418 Deo o?n. 421 genus et
genus] gens et gens 423 quod scilicet ~
 VISIO TERTIA, c. 21-23 53
uident et audiunt, ipse eis fallaciter loquens et ostendens quod
uelut creaturam hanc inspiciant et alia exsistat. Nolo autem
dicere quomodo per diabolum primi seductores edocti sint,
4 3 5 ita quod eum uident et audiunt qui eum hoc modo quaerunt ;
sed ipsi de hac nequitia sua ualde culpabiles exsistunt, cum
me Deum suum hoc modo denegant et antiquum seductorem
imitantur. O homo, ego in sanguine Filii mei te requisiui, non
cum malitiosa iniquitate, sed cum magna aequitate ; sed tu
44° me uerum Deum deseris et illum qui mendax est imitaris. Ego
sum iustitia et ueritas, et ideo admoneo te in fide et exhortor
in amore ac reduco te in paenitentia, ut quamuis sanguinolen­
tus sis in pollutionibus peccatorum, tamen exsurgas de casu
ruinae tuae. Quod si me subsannaueris, parabolam huius
445 similitudinis senties quae dicit.

23. PARABOLA DE EADEM RE

Quidam dominus multos seruos sibi subiectos habens uni­

cuique eorundem seruorum suorum plurima arma bellica dedit
dicens : ‘Estote probi et utiles, tarditatem et teporem abi-
45° cientes/ Sed dum quoddam iter cum eo agerent, idem serui
quendam illusorem et diuersae artis pessimum adinuentorem
secus uiam uiderunt, unde et quidam ex eis decepti dixerunt :
‘Huius hominis artes discere uolumus/ Et arma quae habe- PL
bant abicientes ad illum cucurrerunt. Quibus alii dicebant : 411
455 ‘Quid facitis hunc illusorem imitantes et dominum nostrum
ad iracundiam prouocantes ?' Et illi responderunt : ‘Quid hoc
domino nostro oberit ?’ Et dominus eorum illis ait : ‘O serui
nequam, cur arma quae uobis dederam abiecistis ? Et cur
carius est uobis hanc uanitatem amare quam mihi domino
460 uestro cuius serui estis famulari ? Ite ergo post illusorem
istum ut cupitis, quia mihi seruire non uultis, et uidete quid

457/458 cf. Mt. 18, 32.

432 ipse] ille B 435 h o c m o d o q u a e r u n t W 2 438 e g o om. W 442 te om. W

457 e o ru m ] illo r u m Hn 461 q u ia] q u i B

f 433 h an c] u n a m 433/434 N o lo a u te m d icere] Tacen dum a u te m 435 ita

q u o d ] ita e t 436 c u lp a b ile s e x s is tu n t] re p r e h e n sib ile s su n t 437 d e n e g a n t]
n egant 438 im ita n tu r] s e q u u n tu r re q u isiu i] q u a e s iu i 439 m a litio sa ]
m a litia et s e d 2] a tta m e n 440 im itaris] seq u e ris 444 su b sa n n a u eris] c o n ­
te m p se ris 445 q u a e d ic it om. 447 sib i su b ie c to s om. 448 eorun dem ] e o ­
ru m s e ru o ru m om. 449 d ic e n s ] eis add. u tiles] fo r te s te p o re m ]
se c o rd ia m 450 id e m serui] seru i illi 451 d iu ersae] e x tr a n e a e 453 h o ­
m in is h u iu s ~ 455 im ita n te s] se q u e n te s n o s tr u m ] u e s tr u m 457 ait
illis ~ 460 serui] n atu rale s praem. fa m u lari] in se ru ire 461 is tu m ] illu m
461/462 seru ire usque eo s] a m p liu s seru ire n o n u a le b itis , e t u id e te q u id u o b is fa l­
lacia e iu s p r o d e r it. E t a b ie c it e o s a b s se.
 54 PARS PRIMA
eius stultitia uobis prosit/ Et abiecit eos. Quod dicitur :
Dominus iste est Deus omnipotens omnes populos sub
potestate sua regens, ita quod quemque hominem intellectu
465 armauit, mandans ei ut strenuus et uigilans in instrumentis
uirtutum sit, prauitatem et neglegentiam a se excutiens. Sed
dum homines uiam ueritatis arripiunt, in diuinis mandatis
ire disponentes, ipsis multae tentationes occurrunt, ita quod
diabolum, totius orbis seductorem et multiplicium uitiorum
47° nequissimum artificem, non in uia ueritatis sed per deceptio­
nem in insidiis positum attendunt. Vnde et quidam ipsorum
iniustitiae magis quam rectitudinis amatores, per eundem
diabolum seducti, plus student eiusdem antiqui seductoris
uitia imitari quam uirtutes Dei amplecti. Et intellectum quem
475 ad diuina mandata conuertere deberent, ad uitia terrenae
iniquitatis retorquentes, diabolo se supponunt. Quibus docto-
res eorum uelut consodales ipsorum, per sacras Scripturas
multoties occurrentes, facta eorum improperant, et cur dia­
bolica figmenta sequentes diuinam ultionem sibi inducant
480 uociferantur. Sed illi admonitiones eorum saepissime subsan­
nantes se in paucis peccare et Deum suum minime offendere
per superbiam affirmant. Vnde cum in obduratione ista perse-
uerant, diuinam sententiam accipiunt ; quoniam ipsis seruis
iniquitatis exsistentibus cur intellectum desuper sibi datum
485 suffocauerint, et cur magis deceptiones antiqui seductoris
susceperint quam creatorem suum, cui strenue famulari de­
buerant, dilexerint obicitur, ita quod ipsi contempti diabo­
licis illusionibus secundum opera sua, quia Deo seruire nolue­
runt, deputantur, ubi considerare compelluntur, quid nequis-
490 sima seductio ipsis profuerit ; quoniam hoc modo abiecti

465/466 cf. Bened., Reg. 7 3 , 6 . 467 cf. id., Reg. 5 , 1 1 . 478/479 cf. Oratio
super oblata Cuncta ... diabolica figmenta seclude. Sacramentale Fuldense saec. X -
ed. G. Richter/A. Schönfelder, Fulda 1 9 1 2 , p. 8 , nr. 4 7 . 480/481 cf. II Par. 3 6 ,1 6 .

468 ita om. W 468/469 quod usque et IF2 471 ipsorum supra lin. B 472
magis iniustitiae ~ B 475 conuertere supra lin. B terrenae ex terrena corr. R
477 ipsorum] eorum B 480 (admoniti)ones eorum saepissime in ras. O
482 obduratione] duratione B 483 quoniam] quia dei., quoniam supra lin. Hn
484 iniquitatis supra lin. O sibi desuper ~ B 486 susceperunt W 487
ipsi quod ita ~ O 488 Deo] Domino Hn

f 463 iste] ille 464 ita usque intellectu] qui omnem hominem ratione et intellectu
468 ire] pergere 470/471 per deceptionem] in deceptione 471 ipsorum]
eorum 472 eundem om. 473 eiusdem om. 476 supponunt] submittunt
476/477 doctores] directores 477 ipsorum] et conserui 478 multoties] saepe
numero 479/480 sibi inducant uociferantur] in se inducant illis increpant
480/481 subsannantes] deridentes 482 superbiam] suam add. ista] illa
484 exsistentibus] obiciebatur 487 dilexerint usque ipsi] contempserint, ita ipsi
a Deo 489 compelluntur] coguntur
 VISIO TERTIA, c. 23-24 55
damnationem incurrunt, quia diuina praecepta postponentes
plus diabolum quam Deum sequi contenderunt.
Ego enim nolo ut me homines contemnant, qui me in fide
scire debent ; quoniam si me abiecerint et creaturam sibi sub-
495 iectam inspexerint, antiquum seductorem in hoc imitantes,
tunc et ego permitto ut eis et cum creatura et cum diabolo
secundum concupiscentiam cordis sui fiat, quatenus ita ex­
periantur quid ipsis prosit creatura quam adorauerunt uel
quid eis diabolus conferat quem subsecuti sunt.

500 24. CVM SA LVS HOMINIS ET V T IL IT A S COM PLETA F V E R IT

SAECVLVM M VTABIT

Et, o stulti homines, cur creaturam de tempore uitae ue-

strae inquiritis ? Nullus enim uestrum potest tempus uitae
suae scire aut illud deuitare aut transilire, nisi ut per me sibi
505 constitutum est uiuere ; quia, o homo, cum salus tua tam in PL
saecularibus quam in spiritalibus completa fuerit, praesens 412
saeculum mutabis et ad illud quod terminum non inueniet
transibis. Nam cum homo tantae fortitudinis est quod prae
aliis populis ardentius in me ardet, ita quod in conscientia
510 terreni liquoris foetentium peccatorum non torpens insidias
antiqui serpentis deuitat, huius spiritum a corpore suo non
excutio antequam dulces fructus suos in suauissimo odore ad
bonum finem perducat. Illum autem quem tantae fragilitatis
considero, quod tener est in graui dolore sui corporis et in
515 horrore pessimi insidiatoris iugum meum ferre, de hoc saeculo
subtraho antequam in tepore marcescentis animi sui inci­
piat arescere. Omnia enim scio. Volo autem humano generi
quamque iustitiam ad suam cautelam dare, ita ut nullus homi­
num se possit excusare, cum homines moneo et exhortor iusti-
520 tiam facere, quando ipsis iudicium mortis incutio, uelut iam
sint morituri cum adhuc diutius uicturi sint ; quoniam nemo
nisi secundum utilitatem quam in homine uideo et secundum
uoluntatem meam qua ei uiuere concedo, aliud tempus habere
uel sibi disponere poterit, quemadmodum etiam lob testatur,
525 c u m d ic it.

518 cautelam dare : cf. Minue. Fel., Octauius 7 - CSEL 2 , p. 1 1 , 14.

493 contemnant] contendant B 505 tam supra lin. H 511 deuitet R

f 491 quia] quod 493 Ego enim nolo] Nolo enim 499 subsecuti] secuti
504 scire] aut praem. nisi ut] quod 509 populis om. 510 terreni liquoris]
terrenae faecis 511 deuitet 514 tener] debilis add. 515 horrore] attrac­
tione 518 quamque] omnem 519 exhortor] hortor 521 sint ; quoniam]
sunt : hoc facio quoniam 522 utilitatem quam] fructum quem 524 testatur]
per me praem.
 56 PARS PRIMA
25. VERBA IO B AD EANDEM REM

Constituisti terminos eius qui praeteriri non poterunt. Quod

dicitur : Tu qui super omnes es et omnia antequam fiant
praeuides, etiam in secreto maiestatis tuae constituisti termi-
530 nos humanae uitae, ita quod nec scientia nec prudentia nec
astutia ullius rei praeteriri poterunt in ulla utilitate seu in in­
fantia seu in iuuentute seu in senectute hominum transgressi,
nisi secundum prouidentiam secretorum tuorum, qui homines
ad gloriam nominis tui fieri iussisti.

535 26. VERBA DEI DE EODEM

Ego enim, o homo, ante constitutionem mundi te noui.

Sed tamen dies tuos in operibus tuis uolo considerare et utili­
tatem eorum discernere et quaeque opera tua diligenter et
acutissime examinare. Quemcumque autem subito de tempo-
5 4 ° rali uita subtraho, huius uitae utilitas completa est, ita ut si
uita ipsius longius protraheretur, nullam uiriditatem bonorum
fructuum amplius afferret, sed, uelut teporem carneae fidei ha­
bens, tantum quasi uacuo sono uerborum fumum emitteret,
nec intimo tactu cordis sui me tangeret. Vnde ipsi indutias
545 huius uitae non tribuo, sed, antequam in teporem huiusmodi
infertilitatis cadat, eum ab hoc saeculo subduco. Sed tibi, o
homo, dico : Cur me contemnis ? Nonne prophetas meos ad
te misi et Filium meum pro salute tua in lignum crucis dedi
et apostolos meos, ut tibi uiam ueritatis per euangelium osten-
550 derent, ad te destinaui ? Vnde non potes te excusare quin
omnia bona habeas per me. Et quare tunc postponis me ?

27. QVOD D E V S A V G V R IA IN S T E L L I S E T IN C E T E R I S C R E A T V R I S
A M P L IV S TOLERARE NON VVLT

Secl errorem huius peruersitatis, scilicet quod signa actuum

555 tuorum in stellis aut in igne aut in auibus seu in alia huius­
modi creatura quaeris, amplius nolo tolerare ; quoniam omnes
isti qui errorem hunc diabolica suasione primum adinuene-

527 lob 1 4 , 5 . 530 cf. Eph. 1 , 4 ; 1er. 1 , 5 . 544/545 cf. Bened., Reg. prol.
36. 547/548 cf. 1er. 3 , 2 0 . 554/559 cf. supra 4 0 7 -4 0 9 .

531 poterunt] non praem. B in2 om. B 548 crucis om. B 551 bona om. B
552 28 loco 27 R

J 531 utilitate] aetate 532 transgressi om. 534 iussisti] uoluisti 537/538
utilitatem] fructum 541 uiriditatem] ubertatem 549/547 tibi, o homo, dico]
ad te sermo meus o homo 551 quare tunc] cur nunc 557 suasione] uisione
 VISIO TERTIA, c. 25-29 57

runt Deum contemnentes, praecepta illius omnino abiecerunt,

unde et ipsi contempti sunt. Ego autem super omnem creatu- PL
56 0 ram in claritate diuinitatis meae fulgeo, ita quod miracula mea 413
in sanctis meis tibi manifestata sunt ; quapropter nolo ut
amplius hunc errorem auguriandi exerceas, sed ut in me
aspicias.

28. DE S T V L T IT IA ET C O N T V M A C IA H O M IN IS

565 O stulte, quis sum ego ? Videlicet summum bonum. Vnde

omnia bona tibi tribuo, cum diligenter quaesieris me. Et quem
credis me esse ? Deus sum super omnia et in omnibus. Sed tu
uis me habere uelut rusticum qui dominum suum timet.
Quomodo ? Tu uis ut uoluntatem tuam faciam, cum tu prae-
570 cepta mea contemnas. Sic Deus non est. Quid est hoc ? Ipse
enim nec opinionem initii, nec timorem finis habet. Caeli in
laudibus meis sonant me inspicientes et secundum iustitiam
illam qua per me positi sunt mihi oboedientes. Sol etiam, luna
et stellae in nubibus caeli secundum tenorem suum apparent,
575 necnon flabri uenti et pluuiae in aere ut eis constitutum est
currunt, et haec omnia creatori suo secundum iussionem ipsius
oboediunt. Tu autem, o homo, praecepta mea non imples, sed
uoluntatem tuam sequeris, uelut iustitia legis tibi nec posita
nec ostensa sit. In tanta enim contumacia es, quamuis cinis
580 sis, quod tibi non sufficit iustitia legis meae quae exarata et
culta est in sanguine Filii mei et bene trita in sanctis meis
tam ueteris quam noui testamenti.

29. S IM IL IT V D O DE H AEDO ET CERVO ET LVPO

Sed et in magna stultitia uis me apprehendere, cum mihi

585 hoc modo minaris dicens : ‘Si Deo placet ut iustus et bonus
sim, quare non facit me rectum V tu ita me capere uolens
uelut si petulans haedus ceruum uult capere, qui fortissimis
cornibus cerui ualide truditur et perforatur. Sic et ego cum

579/580 cf. Gen. 18, 2 7 .

564 29 loco 28 R 568 habere supra lin. B 571 nec1] non B 575 illam supra
lin. corr. B 574 secundum] te add. H 575/576 necnon usque currunt in
marg. B 576 ipsius] suam B 578 legis] meae add. B 578/580 tibi usque
meae in marg. B (homoiot.) 586 capere me —B 588 cum] dum Vi'

f 559 unde] quapropter 561 quapropter] quare ulterius 565 quis sum ego ?
Videlicet] considera quis sum ego, considera quia ego sum 568 haberi 570
Sic Deus non] Non autem Deus sic est2 om. 575 flabri uenti] flabra uenio-
rum 580 exarata] arata 584 et om. 585 minaris] insultas 587 uelut]
ac uult] uelit 588 truditur] retruditur
 58 PARS PRIMA
mecum petulanter in moribus tuis uis ludere, in praeceptis
59° legis meae quasi cornibus meis iusto iudicio meo te comminuo.
Haec enim sunt tubae in aures tuas resonantes, sed tu illas
non sequeris, sed post lupum curris quem te putas ita domasse
quod te laedere non possit. Sed idem lupus deuorat te dicens :
‘Ouis ista secus uiam errauit, nec pastorem suum sequi uoluit,
595 sed post me cucurrit, unde etiam illam uolo habere, quia me
elegit et pastorem suum deseruit/ O homo, Deus iustus est,
et ideo omnia quae in caelo et in terra fecit iusta ordinatione PL
disposuit. 414

30. COMPARATIO DE MEDICO

600 Ego enim sum magnus medicus omnium languorum, faciens

uelut medicus qui languidum uidet qui medelam ardenter
desiderat. Quid est hoc ? Si languor paruus est, eum facile
curat, si uero grauis est, languido dicit : ‘Ego argentum et
aurum a te exigo. Quod si illa mihi dederis, te iuuabo/ Sic et
60 5 ego, o homo, facio. Minora peccata in gemitu et lacrimis ac in
bona uoluntate hominum abstergo, grauioribus autem culpis
dico : O homo, age paenitentiam et correctionem, et ostendam
tibi misericordiam meam et uitam aeternam tibi dabo. Et stel­
las et alias creaturas de causis tibi occurrentibus ne inspicias,
610 nec diabolum adores nec eum inuoces nec quidquam ab eo
perquiras. Quoniam si plus uolueris scire quam te oporteat
nosse, ab antiquo seductore deciperis. Quia cum primus homo
plus quaesiuit quam quaerere deberet, ab illo deceptus est
et in perditionem iuit. Sed tamen diabolus nesciuit hominis
615 redemptionem, ubi Filius Dei mortem occidit et infernum fre­
git. Diabolus enim in initio per mulierem deuicit hominem ;
sed Deus in fine temporum per mulierem contriuit diabolum,
quae Filium Dei genuit, qui diabolica opera mirabiliter ad
nihilum duxit, quemadmodum Iohannes dilectus meus testa-
620 tur dicens.

600 cf. Bened., Reg. 2 7 , 2 ; Beda, In Luc. 4 - CC 1 2 0 , p. 2 8 5 , 2 1 7 4 - 2 1 7 7 (Greg., Horn,

in Eu. 2 ,
3 4 , 3 - PL 7 6 , 1 2 4 7 AB). 610 cf. Deut. 6 , 1 3 b ; Mt. 4 , 1 0 . 614/615
cf. Ignat. Ant., Ep. ad Eph. 1 9 - PG 5 , 6 5 9 A. 615/616 cf. Antiph. Crucem
sanctam subiit qui infernum confregit - CAO 3 nr. 1 9 5 1 .

590 meae supra lin. F iusto supra lin. H 595 illam uolo 597 iusta
ordinatione] iuxta ordinem B 600 enim om. Hn faciens om. B 612 nosse]
te praem. B 616 enim om. B hominem deuicit ~ T 616/617 deuicit usque
mulierem in marg. H Çhomoiot.)

f 589 ludere uis ~ 593 quod] ut idem] famelicus 595 unde usque habere]
quare illam deglutire uolo 602 est1 om. 606 grauioribus] in praem. 607
dico] mando correctionem] morum praem. 612 decipieris 615/616 fre­
git] confregit
 VISIO TERTIA, c. 29-31 59
3 1 . VERBA IOHANNIS

In hoc apparuit Filius Dei , ut dissoluat opera diaboli. Quid

est hoc ? Propter salutem et saluationem hominum apparuit
maxima claritas, scilicet Filius Dei paupertatem humani
625 corporis induens, sed uelut ardens stella in umbrosis nubibus
fulgens, ita positus in torculari, ubi uinum sine sorde fermenti
exprimendum erat ; quoniam ipse lapis angularis super tor­
cular cecidit et tale uinum fecit quod maximum odorem sua-
uitatis dedit. Ipse enim absque inundatione polluti sanguinis
630 in humano genere clarus homo effulgens, pede militiae suae os
antiqui serpentis conculcauit, et dissoluens a iecore iniquitatis
illius omnia iacula, quae et furore et libidine plena erant, eum
omnino contemptibilem reddidit.
Vnde quicumque scientiam in Spiritu sancto et pennas in
635 fide habet, iste admonitionem meam non transcendat, sed
eam in gustu animae suae amplectendo percipiat.

622 I Ioh. 3, 8. 628/62» cf. Eph. 5,2. 630/631 cf. Gen. 3, 15.

621 nunt. om. H 626 ita positus iter.ydel. W ubi uinum sine in ras. 8^3

f 623 est ont. 628 fecit] expressit 635 transcendat] transgrediatur

 6o PARS PRIMA
CAPITVLA OVARTAE VISIONIS PRIMAE PARTIS
1. Querela animae de uia erroris per gratiam Dei ad matrem PL
Sion redeuntis. 413/414
2. De pennis animae.
5 3. De tabernaculo quod ingressa est.
4. Querela animae diabolicis turbinibus auxilio Dei fortiter
repugnantis.
5. De turbinibus quos diabolica persuasio immittit.
6. Qua de causa errores isti excitantur.
10 7- Qua ratione ira, odium, superbia compescitur.
8. Querela animae de tabernaculo suo cum tremore egredien-
tis.
9. Quod scientia Dei nulla obscuritate ullius rei obnubilatur.
10. Quod in pulchritudine iustitiae Dei nulla iniustitia in-
15 ueniri potest.
11. De sculptilibus et quod deserenda sunt.
12. Ezechiel propheta de eodem.
13. De inaequalitate humani seminis et de diuersitate homi­
num inde procreatorum.
20 14. Verba Moysi ad eandem rem.
15. Quare contracti et distorti nascantur.
16. Quomodo infans in utero matris uiuificatur et inde egres­
sus ab anima solidatur et sustentatur.
17. Quomodo anima secundum uires corporis uires suas os-
25 tendit.
18. Quod homo tres semitas in se habet.
19. De intellectu.
20. De uoluntate.
21. Similitudo de igne et pane.
30 22. Quemadmodum in tabernaculo uoluntatis, id est in animo,
omnes uires animae calefiunt et se inuicem coniungunt.
23. De ratione.
24. De sensu.
25. Quod anima est magistra, caro ancilla.
35 26. Similitudo de arbore ad animam.
27. Quod anima ad peccata inclinata per donum Dei com­
puncta peccata deserit.
28. Quod anima diabolicis insidiis tentata superna inspira­
tione a se iacula diaboli expellit. PL
40 29. Quod anima habitaculum corporis sui deserens cum mult04i5/416
tremore sententiam iusti iudicis exspectat.

I, 4, 1 primae partis om. B 8 quos] quas V 13 obnubilatur] ostendit add.

E 16 scuptilibus B quod] qilae H E sunt] citra add. E 41 iusti]
ex istius corr. H , istius E iudiciis C iudicis exspectat in marg. alia manu H

f I, 4, 1 VISIONIS QVARTAE CAP. 4 pennis] poenis 11 tremore] timore

40 sui om. 41 iusti] om.
 VISIO QVA RT A 61
30. Verba Dei ad homines quod diuinis praeceptis oboediant
et malum abicientes bonum in amore Dei fideliter per­
ficiant.
45 31. De fide catholica.
32. Verba Isaiae.

QVARTA VISIO PRIMAE PARTIS

ET DEINDE uidi ma xi mum s e r e ni ssi mumque PL
spl endorem uelut pl uri mi s oculis f l a mma nt e m, 4*5
50 q u a t t u o r q u e angul os ad q u a t t u o r partes mundi
uersos habent em, qui s ecret um superni creat ori s
desi gnans in maxi mo mys t er i o mihi ma ni f e s t a t u s
est ; in quo eti am alius spl endor similis aurorae
in se purpurei ful gori s c l a r i t a t e m tenens ap-
55 paruit. Et ecce uidi in terra homi nes in uasis suis
lac por t ant es et inde caseos f aci entes, cuius qua e ­
dam pars spissa fuit, unde fortes casei fact i sunt,
pars quae dam tenuis, de qua debiles casei c o a g u ­
lati sunt, et pars qua e da m tabe pe r mi x t a , de qua
60 amari casei effecti sunt. Et ita uidi quasi mul i e­
rem uelut i nt egram formam homi ni s in utero suo
habent em. Et ecce per secret am di s pos i t i onem
superni condi t ori s eadem forma mot um ui ui dae
mot i oni s dedit, ita quod uelut ignea s phaera nulla
65 l i nea me nt a humani corpori s habens cor eiusdem
formae possedi t, et cerebrum eius t et i gi t et se per
omni a membra ipsius t r ans f udi t .
Sed deinde eadem forma homi ni s de utero
eiusdem mulieris hoc modo u i ui f i c a t a e gr e diente,
70 s ecundum motus quos ipsa sphaera in eadem f o r ­
ma hominis habui t , secundum illos eti am et c o l o ­
rem suum mut aui t .
Et uidi quod q uandam hui usmodi s phaeram in
corpore manent em multi t urbi nes i nuadent es eam
75 usque ad terram i ncuruabant , sed illa resumpt i s

43 in om. T 46 E s a ia e H E 47 partis] incipit add. W 56 e t usque

om. O
fa cie n te s 5# te n u is] fu it add. O 61 u e lu t] uel B 63 u iu id a e ] in u id a e ,
-ae ex -iae corr. H 67 ip siu s supra lin. B 69 e iu s d e m supra lin. V 70 q u o s ]
quod B

f 46 E s a y a e 47 primi scivias sanctae hildegardis virginis visio qvarta

55 in u a sis su is] in fic tilib u s 56 fa cie n te s ] c o n fic ie n te s 60 effecti s u n t] p r o ­
ce s se ru n t 63 u iu id a e ] u ita lis 64 ita q u o d u e lu t] et 65 e iu s d e m ] illiu s
68 S e d ] A c e a d e m fo rm a ] fo r m a illa 69 e iu s d e m om. 70 ipsa om. in
e a d e m ] in illa 71 e tiam illo s ~
 62 PARS PRIMA
ui ri bus se ui r i l i t er erigens eis f or t i t e r r e s t i t i t et
cum gemi t u sic d i xi t .

I. Q V E R E L A A N IM A E D E VIA ERRORIS PER GRATIAM D E I

A D M A T R E M SIO N R E D E V N T I S

80 'Ego peregrina ubi sum ? In umbra mortis. Et qua uia eo ?

In uia erroris. Et quam consolationem habeo ? Quam peregrini
habent. Ego enim debui habere tabernaculum quinque quadris
lapidibus sole et stellis lucidioribus ornatum, quia occidens
sol et occidentes stellae non debebant in eo lucere, sed in eo
85 debuit esse angelica gloria : quoniam topazius debuit esse
fundamentum ipsius et omnes gemmae structura eius, scalis
eius crystallo positis et plateis ipsius auro stratis. Nam ego
debui esse consors angelorum, quia sum uiuens spiraculum
quod Deus misit in aridum limum. Vnde deberem Deum scire
90 et ipsum sentire. Sed heu ! cum tabernaculum meum intellexit
se posse oculis suis in omnes uias uidere, instrumentum suum
ad aquilonem posuit ; ach, ach ! ubi capta sum et spoliata
oculis et gaudio scientiae, ueste mea tota scissa. E^t sic de
hereditate mea pulsa, ducta sum in alienum locum qui omni
95 pulchritudine et honore carebat, ubi pessimo seruitio sub-
iecta sum. Sed et hi qui me ceperant, colaphis percudentes
cum porcis fecerunt me manducare, ac ita in desertum locum
me mittentes amarissimas etiam herbas meile intinctas mihi
ad manducandum dabant. Postea quoque super torcular me
100 ponentes multis tormentis me affligebant. Deinde autem uesti-
bus meis me exuentes et multas plagas mihi inferentes uena- p l
tum me miserunt, ubi pessimos et uenenosos uermes uidelicet 4*6

I, 4, 80 cf. Lc. i, 79. 81 cf. Sap. 12, 24. 82 cf. II C o r . 5, 4 ; II P e tr. 1,

15-14. 85/88 cf. Apoc. 21, 16-21. 88 cf. G r e g . , Moral. 27, 15. 29 - PL 76,
416A. 88/89 cf. G e n . 2, 7 ; G r e g . , Moral. 9, 50, 76 - PL 75, 901À. 91/92
cf. G r e g . Moral. 17, 24, 34 - P L 76, 26A. 96 cf. I C o r . 4, 11-12.

76 fortiter]
uiriliter R restuit B 78 numerum cap. om. W 83 ornatum]
ordinatum O 87 ipsius] eius B 96 percutientes] me praem. O 97 ac]
Hac C T 104 ita supra lin. V 105 me supra lin. V

f 76 fortiter]uiriliter 77 dixit] questa est 80 eo] uado 81 in uiam 82

quinque om. 82/83 lapidibus quadris ~ 84 et om. 86/87 scalae ... positae
87 ex chrystallo plateae ... stratae 92 ah ah 95 caret 96 hi] ii ce­
perant] coeperunt 97 me manducare fecerunt ~ ac] et 98 me om.
99 ad manducandum dabant] ad esum porrexerunt 100 ponentes ... me afflige­
bant] extendentes... afflixerunt autem ow. 101 exuentes] exeuntes 101/
105 uenatum usque efficiebar] in uenationem me dederunt ubi pessimi et uenenosi
serpentes ut scorpiones et aspides et similes mei capturam fecerunt et me totam suo
ueneno consperserunt ita quod eneruis et debilitata facta sum
 VISIO QVARTA, c. i 63
scorpionum, aspidum et aliorum similium uermium me
capere fecerunt, qui me totam suo ueneno ita conspuerunt,
105 quod inde debilis efficiebar. Vnde illi me deridentes dixerunt :
‘Vbi est honor tuus nunc V Ach, sed ego tota contremui et
magno gemitu maeroris silenter dixi : ‘O ubi sum ? Ach, unde
huc ueni ? Et quem consolatorem huius captiuitatis quaeram ?
Quomodo has catenas dirumpam ? O quis oculus uulnera mea
nouidere poterit ? Et quae nares foetorem hunc aegrum suf­
ferre poterunt ? Aut quae manus ea oleo perungent ? Ach,
quis dolori meo misericordiam impendet ?
Caelum ergo clamorem meum exaudiat et terra de maerore
meo tremiscat ac omne quod uiuit ad captiuitatem meam se
115 miserando inclinet, quia amarissimus dolor me premit, quo­
niam sine consolatione et sine adiutorio peregrina sum. O quis
consolabitur me, quoniam et mater mea dereliquit me, quia
a uia salutis erraui ? Quis me iuuabit nisi Deus ? Cum autem
recordor tui, o mater Sion, in qua habitare debui, amarissima
120 seruitia quibus subiecta sum inspicio. Et cum omne genus
musicorum quod in te est ad memoriam duxero, uulnera mea
attendo. Sed et cum recordor gaudii et laetitiae gloriae tuae,
tunc uenena illa quibus polluta sunt detestor. O quo me
uertam ? Et quo fugiam ? Dolor enim meus innumerabilis
125 est ; quoniam si in malis istis perseuerauero, socia illorum ero
cum quibus in terra Babylonia turpiter conuersata sum. Et
ubi es, o mater Sion ? Ach mihi ! quia a te infeliciter recessi :
quoniam si te nescirem, leuius dolerem ! Nunc autem pessimos
sodales meos fugiam, quia infelix Babylonia in plumbeam
130 stateram me posuit ac maximis trabibus me oppressit, ita
quod uix suspirare possum. Sed cum lacrimas meas ad te, o
mater mea, cum gemitibus meis effundo, tantos strepitus
sonantium aquarum infelix Babylonia emittit, quod uocem

106 cf. Mal. i, 6. 108 cf. Offertorium ad Dom. in Palmis Improperium ... conso­
lantem me quaesiui - Hesbert, Antiphonale missarum sextuplex nr. 73b. 116 cf.
Ps. 87, 6. 118 cf. Sap. 5, 6. 118/120 cf. Ps. 136, 1. 120/121 cf. Dan. 3, 5.
126 cf. Ps.-Hrab., Alleg. in s. Script. - PL 112, 872BC. 127 mater Sion : Ps. 86,
7 apud Aug., Enarr. in ps. 86 - CC 39, p. 1204, çsq. et passim. 129/130cf. Haimo,
Enarr. in Zach. 5 - PL 117, 236D ; Ps. - Hrab., Alleg. in s. Script. - PL 112, 1034B.

109 disrumpam C T 111 perungerent T 119/120 amarissimam seruitiam T

125 in supra lin. O 128 pessimas W

f 106 Vbi est... nunc] Vbi nunc est ~ ach sed ego] ah ego tunc 107 silenter]
in silentio, praem. mecum Ah 110/111 aegrum ... poterunt] tetrum ... uale-
bunt 111 perunget Ah 113 deom. 114 ac] et 118 iuuabit] adiuuabit
121 duxero] duco 122 cum et ~ 123 polluta] infecta 127 Ach] Hei
128 dolerem] dolorem meum perferrem 131 quod usque possum] ut uix respi­
rare possim
 64 PARS PRIMA
meam non attendis. Ergo multa sollicitudine artas uias quae-
135 ram, in quibus pessimos sodales meos et infelicem captiui-
tatem meam effugere possim.’
Et cum haec dixissem, iui angustam semitam ubi me abs­
condi in paruo foramine contra septemtrionem, amarissime
flens quoniam matrem meam perdideram ; ibi etiam conside-
140 raris omnem dolorem meum et omnia uulnera mea. Tantasque
effusiones lacrimarum flendo et flendo ibi emisi, quod omnis
dolor et omnis liuor uulnerum meorum lacrimis istis perfusus
est.
Et ecce suauissimus odor uelut lenis aura a matre mea
1 4 5 emissus nares meas tetigit. O quantos gemitus et quantas
lacrimas tunc effudi, cum paruam consolationem istam adesse
sensi ! Et tantos ululatus cum tantis fletibus prae gaudio dedi,
quod etiam mons ille in cuius foramine me absconderam inde PL
commotus est. Et dixi : ‘O mater, o mater Sion, quid fiet de 417
1 5 0 me ? Et ubi nunc est nobilis filia tua ? O quam diu, quam diu
maternae dulcedinis tuae expers sum, quae in multis deliciis
me blande enutrieras !’ Et in his lacrimis ita delectabar uelut
matrem meam uiderem.
Sed inimici mei istos clamores meos audientes dicebant :
1 5 5 ‘Vbi est ista quam hactenus in consortio nostro secundum
uoluntatem nostram habuimus, ita quod et ipsa omnem uolun-
tatem nostram perfecit ? Ecce ubi caelicolas inuocat. Omnes
ergo artes nostras excitemus, eam tanto studio et tanta sol­
licitudine custodientes, ne nobis effugere possit, quia eam
160 nobis prius omnino subieceramus. Si hoc fecerimus, iterum
nos sequetur.’
Sed ego foramen illud in quo me absconderam latenter
egressa, in quandam altitudinem ire uolebam, ubi me inimici
mei inuenire non possent. At ipsi quoddam mare tanti feruoris

134 cf. Mt. 7, 14. 137 cf. Ps.-Hrab., Alleg. in s. Script. - PL 112, 930C. 142
cf. Prou. 20, 30. 148/149 cf. Nahum i, 5. 157 Interrogatio Domin. Paschae
Quem quaeritis ... Iesum ... caelicolae - CAO 4 nr. 8455.

137 angustam] in praeni. O 139 ibi supra lin. O 143 estj sum R 154 istos
supra lin. O 157 ubi supra lin. F 104 mei supra lin. B mare om. B

f 134 arctas 139 possim] queam 137 iui] elapsa sum 138 in paruo fora­
mine contra septemtrionem abscondi ~ 139/140 considerans usque mea]
omnem dolorem meum et omnia uulnera mea consyderabam 143 est] maduit
145 tetigit] imbuit 140 istam] illam 147 tantis] copiosis 148 quod] ut
149 est] fuerit quid] quidnam, add. tandem 152 uelut] quasi 154 istos
om. 155 ista] illa 150 habuimus] tenuimus ita quod et ipsa] quae et
157 perfecit] hactenus praem. ubi] nunc 159 nobis] usque a praem. 1 «0
subiecimus 102 illud om. 103 uolebam] cupiebam 104 possent] ualerent
 VISIO QVARTA, c. i 65
165 mihi opposuerant, quod illud nullo modo transuadare potui.
Sed et ibi quidam pons tantae paruitatis et angustiae erat,
quod nec per illum transire ualui. In fine quoque eiusdem maris
quaedam altitudo montium tantorum acuminum apparuit,
quod nec ibi iter habere poteram. Et dixi : ‘Oquid ego misera
170 nunc faciam ? Suauitatem matris meae nunc parumper sen­
seram, unde putabam quod uellet me ad se reducere ; sed ach !
num iterum relinquet me ? Ach ! quo me uertam ? Nam si
modo in priorem captiuitatem uenero, inimici mei magis nunc
quam prius deridebunt me, quia ad matrem meam flebiliter
175 clamaueram ; et quoniam dulcedinem suauitatis eius parum­
per senseram, cum iterum modo ab ea derelicta sim/
Sed ego per suauitatem illam quam prius a matre mea
uenientem senseram adhuc tantae fortitudinis eram,, quod me
ad orientem uerti et quod iterum angustissimas semitas ire
180 coepi. Eaedem autem semitae spinis et tribulis et aliis huius­
modi impedimentis ita plenae erant, quod uix ulla uestigia in
eis habere poteram. Sed tamen cum maximo labore et sudore
eas tandem uix pertransiens ex eodem labore tantam fati­
gationem incurri, quod uix suspirare ualui.
185 Sic tandem cum maxima fatigatione ad cacumen eiusdem
montis in quo me prius absconderam perueniens, ad uallem
eius me inclinaui, ubi descendere debebam ; et ecce ibi aspides,
scorpiones, dracones et alii huiusmodi serpentes mihi oppositi
erant et in me sibilos suos emittebant. Vnde ego exterrita
190 maximos ululatus emisi dicens : ‘O mater, ubi es ? Leuius enim
dolerem, si suauitatem uisitationis tuae prius non sensissem :
quia nunc iterum in captiuitatem illam cadam in qua dudum

105 cf. Ez. 47, 5. 179 cf. Greg., Moral, i, 18, 26 - PE 75, 539 B. 180 cf.
Gen. 3, 8 ; Hebr. 6, 8. 180 cf. Ps. 54, 7.

105 opposuerant ex -unt corr. V transuadarej transuadere B, ex transuadere

corr. H 107 ualui] uolui T 108 accuminum B R 171 me ad se reducere
uellet ~ O 172 num] nunc IP', nun F 17:5 modo om. W 174 flebiliter
-i!~ supra lin. H 2 175/170 parumper supra lin. B 170 iterum in marg. B 181
plenae ex plane corr. B 185 ex o m. F 180 perueniens ex perueniam corr. F
187 descendem H B F debebam] dedebam H 188 dracones, scorpiones ~ B
189 sibulos T suos om. W exterrita] ex tertia H

f 105 opposuerunt quod] ut potuerim 107 quod] ut ualuerim eius­

dem maris] maris illius 109 habere poteram] haberi posse sensi 171 me uellet
171/172 ah ... ah 175 inimici m ei... deridebunt me] inimicis meis ... ero ludibrio
174/175 flebiliter clamaueram] fideliter eiulaui 175 suauitatem dulcedinis
170 sensi 177 a matre mea] per matrem meam 178 eram] fui 179 ire]
tentare 180 Eaedem ... plenae] illae ...septae 182 habere poreram] figere
ualebam 185 eodem] illo 184 suspirare] respirare 185 eiusdem om.
180 perueniens] euadens 187/189 debebam usque emittebant] uolenti aspides
scorpiones dracones et alii huiusmodi serpentes simul occursantes in me sibilos
suos emiserunt 192 cadam] incidam
 66 PARS PRIMA
iacueram. Vbi ergo nunc est auxilium tuum ?’ Tunc uocem
matris meae audiui mihi dicentem.

195 2. DE PENNIS ANIMAE

‘O filia, curre, pennae enim ad uolandum tibi datae sunt

a fortissimo datore, cui nullus resistere ualet. Ergo uelociter
transuola omnes has contrarietates/ Et ego multa consola- PL
tione confortata pennas illas suscepi et omnia uenenosa ac 418
200 mortifera illa uelociter transuolaui.

3. DE TABERNACVLO QVOD INGRESSA EST

Et ueni ad quoddam tabernaculum, quod interius totum

erat ex fortissima chalybe fabricatum. Et illud intrans opera
claritatis feci, cum prius opera tenebrarum fecissem. In eodem
205 autem tabernaculo ad septemtrionem columnam impoliti ferri
posui, in quam flabella diuersarum pennarum et se hac et
illae mouentium suspendi. Et manna inueniens illud comedi.
Ad orientem uero propugnaculum ex quadris lapidibus con­
struxi et in eo ignem accendens ibi myrrhatum uinum cum
210 musto bibi. Sed ad meridiem turrim ex quadris lapidibus feci,
in quam clipeos rubri coloris suspendi et in cuius fenestras
tubas ex ebore factas posui. In medio autem eiusdem turris
mei effudi et ex hoc pretiosum unguentum cum aliis aromati­
bus feci, ita quod ex ipso per totum idem tabernaculum maxi-
215 mus odor diffunderetur. Ad occidentem uero nullum opus
posui, quia pars illa ad saeculum uersa erat.
Sed interim dum in hoc labore occupata essem, inimici mei
pharetras suas arripientes sagittis suis tabernaculum meum
aggressi sunt ; sed ego prae studio operis mei quod faciebam,
220 tamdiu insaniam eorum non attendi, usque dum ianua eius­
dem tabernaculi sagittis impleretur. Nulla tamen earundem

2 0 2 cf. supra 82. 209/210 cf. Cant. 5 , id ; 8 , 2 b.

194 dicentem mihi ~ O 205 impolliti T 207 manna supra lin. B 2 1 0 mus­
tus] muscus omnes codd. ex quadris lapidibus W* 2 1 1 rubei G 213/214
aromatibus aliis ~ O 215 opos C 217 dum om. C T 218 pharatras B
suas supra lin. B

f 197 ualet resistere ~ 200 transuolaui] transilii 203 illud intrans] subiens
illud 204 eodem] illo 206 in qua et1 om. 210 feci] struxi 212
posui] collocaui eiusdem] illius 213 et ex hoc] ex quo 214 feci] confeci
214/215 quod usque diffunderetur] ut ex eo maximus odor per totum ambitum
funderetur tebernaculi 217 occupata essem] uersarer 219 mei om.M 220/
2 2 1 ianua usque impleretur] fores tabernaculi sagittis complerentur 2 2 1 earun­
dem om.
 VISIO QVARTA, c. 1-4 67
sagittarum nec ianuam nec chalybem eiusdem tabernaculi
perforare ualebat, unde nec ego ab eis laedi poteram. Quod
illi uidentes maximam inundationem aquarum emiserunt,
225 quatenus et me et tabernaculum meum deicerent, sed tamen
in hac malitia sua nihil profecerunt. Quapropter eos audacter
derisi dicens : 'Faber, qui hoc tabernaculum fecit, uobis sapien-
tior et fortior fuit. Vnde sagittas uestras colligentes eas depo­
nite, quoniam nullam uictoriam uoluntatis uestrae amodo in
230 me poterunt perficere. Ecce quae uulnera ostendunt ? Ego
multo dolore et labore plurima bella aduersum uos peregi, cum
me morti tradere uelletis, sed tamen non potuistis : quia
fortissimis armis munita acutos gladios contra uos uibrabam,
per quos me a uobis strenue defendebam. Recedite ergo,
235 recedite, quoniam ultra me habere non poteritis.’

4. QVERELA ANIMAE DIABOLICIS TVRBINIBVS

AVXILIO DEI FORTITER REPVGNANTIS

Sed ego f r a g i l i s et i n d o c t a ui di e t i a m q u o d in
a l i a m s p h a e r a m p l u r i mi t u r b i n e s i r r u e n t e s eam
24odeicere u o l e b a n t , sed non u a l u e r u n t , q u o n i a m
i l l a f o r t i t e r r e p u g n a n s l o c u m eis i n s a n i e n d i non
d e d i t , sed t a me n sic c um q u e r e l a d i x i t : ‘Quamuis
paupercula sim, tamen magnum officium habeo. O quid sum
ego ? Et quae est querimonia clamoris mei ? Spiraculum
245 tamen uiuens in homine sum, posita in tabernaculum medul­
larum, uenarum, ossium et carnis, ita quod eidem tabernaculo
uiriditatem tribuo et quod illud ubique in motibus suis cir­
cumfero. Sed heu, sensibilitas illius profert spurcitiam, lasci-
uiam et petulantiam morum ac omnia genera uitiorum. Ach,
250 o quam magno gemitu hoc queror ! Nam cum prosperitatem
uitae in operibus tabernaculi mei habeo, occurrit mihi diabo-

244/245 cf. supra 88-8 9 . 246/247 cf. Greg., Moral. 1 1 , 50, 6 7 - PL 7 5 , 9 8 4 A.

223 ualebant R 225 et2] te W deicerent in ras. W, ex deiecerunt corr. B

2 2 Hprofecerunt] per- H F 220/227 audacter derisi eos ~ O 228/229 depo­
nite] des- ex dis- corr. B 231 labore et dolore ~ B O peregi] aduersum
praem. sed dei. B 240 uolebant] uoluerunt V H B R C O F T 242 cum usque
dixit] cumque redixit T (quere)la om. C

f 222/223 nec chalybem usque ualebat] laesit nec calybem tabernaculi penetrare ualuit
223 poteram] potui 224 uidentes] percipientes 225 quatenus] ut et1 om.
sed tamen] attamen 227 fecit] struxit 229/230 uictoriam usque perficere]
a modo uictoriam uoluntatis uestrae in me ualebunt proficere 230 ostendunt ?
231 peregi] egi 233 uibrabam] uibraui 234 defendebam] defendi 235
ultra me] me ulterius 240 uolebant] uoluerunt 242 sed tamen] attamen
243 magnum tamen ~ habeo] nacta sum 245 tamen] enim 247 uiridita­
tem] uegetationem quod om. 249 Ach ... queror] Ah ... conqueror
 68 PARS PRIMA
lica persuasio in omnibus me irretiens ac in flatum elationis
ita me erigens, quod multoties dico : ‘Ego secundum gustum PL
uiriditatis terrae operari uolo/ In tabernaculo enim meo 4^9
255 quaeque opera intellego, sed tamen auiditate eius ita impe­
dior, quod opera mea non discerno, antequam dira uulnera in
me uidero. O quantum planctum tunc emitto ! Et dico : ‘O
Deus, nonne creasti me ? Ecce uilis terra opprimit me/ Et sic
fugam ineo. Quomodo ? Cum tabernaculum meum carnalem
260 concupiscentiam habet, tunc quia gustum in opere habeo, cum
ipsa opus illud perficio. Sed ratio, quae in me cum scientia
uiget, ostendit mihi quoniam a Deo creata sum. In qua ratione
etiam sentio quia Adam, cum diuinum praeceptum trans­
gressus esset, timens abscondit se. Sic et ego timens a facie
265 Dei me abscondo, cum opera mea in tabernaculo meo con­
traria Deo sensero. Cum autem plumbeam stateram peccati
superponderauero, omnia opera illa quae in carnalibus con­
cupiscentiis ardent contemno/

5. DE TVRBINIBVS QVOS DIABOLICA PERSVASIO IMMITTIT

270 Ach me peregrinam, quomodo in his periculis subsistere

possum ? Et cum diabolica persuasio me inuadit sic dicens :
‘Estne hoc bonum quod nescis nec quod uides nec quod facere
potes ?’ — quid tunc erit ? Et cum iterum dicit : ‘Quod nosti
et quod intellegis et quod perficere uales, cur hoc deseris ?’ —
275 quid tunc faciam ? At plena dolore respondebo : ‘Ach me mise­
ram ! quia per Adam nociua uenena mihi afflata sunt , cum ipse
diuinum praeceptum transgressus et in terram eiectus carnalia
tabernacula coadunauit/ Nam in gustu, quem ipse in pomo
per inoboedientiam gustauit, nociua dulcedo sanguini et
280 carni se ingerit et ita pollutionem uitiorum producit. Vnde
peccatum carnis in me sentio ; purissimum autem Deum, quia
per culpam inebriata sum, neglego. Sed hoc quod gustus taber­
naculi mei in se habet sequi non debeo. Nam ex hoc quod
Adam in prima apparitione purus et simplex a Deo creatus

258 cf. Iob 10, 10 . 263/264 cf. Gen. 3 , 8 . 278/279 cf. Gen. 3 , 12.

252 irreiciens C T 259 fugam] fugiam, -i- supra lin. W* 261 in me supra
lin. B 264 abscondit se timens ~ O faciae B 267 in om. H 276
(ue)ne(na) supra lin. H2

f 253 multoties] saepenumero 253/254 gustum uiriditatis] appetitum uirium

254 terrae] meae add. 255 quaeque] omnia tamen om. auiditate] con­
cupiscentia 256 uulnera usque uidero] in me uulnera sentio 259 ineo ?
260 gustum] uoluptatem 266 sensero] sentio 267 super pondero 270
Ach me peregrinam] Heu me errabundam 271 possum] ualebc 274 per­
ficere] facere 275 ah 276.279 nociua] noxia
 VISIO QVARTA, c. 4-5 69
28 5erat, timeo Deum, sciens quoniam per ipsum pura et simplex
creata sum. Sed modo per malam consuetudinem uitiorum
in inquietudinem uertor. O in his omnibus peregrina sum !
Quapropter turbines diuersorum sonituum multa mendacia
proferunt, qui in me surgunt sic dicentes : 'Quae es ? Et quid
2 9 0 facis ? Et qualia sunt certamina quae exerces ? Infelix enim
es. Nam ignoras utrum bonum an malum opus tuum sit. Quo
tandem ibis ? Et quis te conseruabit ? Et qui sunt errores illi
qui te in insaniam ducunt ? An perficies quod te delectat ?
An fugies quod te angustat ? O quid facies, quia istud scis et
2 9 5 istud ignoras ? Quod enim te delectat hoc tibi licitum non
est, et quod te angustat ad hoc praecepto Dei compelleris.
Et unde scis si haec ita sint ? Melius tibi esset si non fuisses/
Et postquam isti turbines ita in me surrexerint, incipio
alteram uiam ambulare quae carni meae grauis est, quia
3 0 0 incipio iustitiam facere. Sed iterum intra me dubito utrum
hoc ex dono Spiritus sancti sit an non, et dico : ‘Hoc inutile
est/ Et deinde super nubes uolare uolo. Quomodo ? Super
intellectum meum uolo uolare et ea incipere quae perficere PL
non possum. Sed cum haec facere tentauero, maximam tristi- 420
305 tiam in me excito, ita quod nec in altitudine sanctitatis nec
in planitie bonae uoluntatis ullum opus facio, sed inquietu­
dinem dubietatis, desperationis, maeroris et oppressionis
omnium rerum in me habeo. Et cum diabolica persuasio me
sic inquietat, o qpanta calamitas mihi tunc occurrit, quia
3 1 0 omnia mala quae sunt aut esse possunt in uituperatione, in
maledictione, in mortificatione corporis et animae, in turpibus
uerbis contra munditiam, sanitatem et altitudinem quae in
Deo sunt, haec omnia mihi infelici occurrunt. Vnde etiam
haec iniquitas mihi insurgit, scilicet quod omnis felicitas
3 1 5 et omne bonum quod tam in homine quam in Deo est, mihi
molestum et graue erit, magis mortem quam uitam mihi
proponens. Ach ! quam infelix hoc certamen est, quod sic de
labore in laborem, de dolore in dolorem, de schismate in schis­
ma se mihi ingerit, omnem felicitatem mihi auferens.

302 cf. Is. 14, 14 .

287 in 1 om. H omnibus] his add. sed del. W 2 0 0 excerces B O 293 quod
iter, sed dei. B 295 te supra lin. H non supra lin. F 296 praecepta in ras. B
297 scis] hoc praem. sed del. B 298 turbines usque me in ras. R 299 alteram]
altam V H B C F 303 uolare uolo ~ W 304 haec supra lin. V 316 mihi
supra lin. B 319 ex ingeret corr. H

f 287 peregrina] et errabunda add. qui ... dicentes] quae ... dicentia facis] ais
in insaniam] ad ins. 295 istud] illud 298 surrexerunt 303 uolo uo­
lare] uolo ascendere 304 tentauero] tento 306 facio] perficio 308 habeo]
sentio 309 mihi ... occurrit] me ... obruit 312 sanitatem] salutem 317
ah hoc ... est, quod] om.
 70 PARS PRIMA
320 6. QVA DE CA VS A ERRORES ISTI EXCITANTVR

Sed unde excitatur malum istorum errorum ? Videlicet ex

hoc. Antiquus enim serpens in se habet astutiam et deceptibi-
lem uersutiam atque mortiferum iniquitatis uenenum. Nam in
astutia sua ingerit mihi contumaciam peccatorum a timore
3 2 5 Domini intellectum meum auferens, ita quod peccare non
timeo, sic dicens : 'Quis est Deus ? Nescio quis Deus sit.’ In
deceptibili autem uersutia sua obdurationem mihi inducit, ita
quod in malo obduror. Sed in mortifero iniquitatis ueneno
spiritale gaudium mihi aufert, ita quod nec in homine nec in
330 Deo laetari ualeo, sic dubietatem desperationis mihi inducens,
scilicet quod dubito utrum saluari possim an non. O quae sunt
ista tabernacula quae tanta pericula sustinent in diabolica
deceptione ?
Sed cum per donum Dei recordor quod a Deo creata sum,
3 3 5 tunc inter has oppressiones his diabolicis persuasionibus hoc
modo responsum do : 'Ego fragili terrae non cedam, sed fortis­
sima bella exercebo/ Quomodo ? Cum tabernaculum meum
opera iniustitiae exercere uult, medullam, sanguinem et car­
nem in sapientia patientiae conteram, quemadmodum fortis
3 4 0 leo se defendit et ut serpens in antro suo ictum mortis fugiens
se abscondit. Nam nec sagittas diaboli debeo suscipere nec
uoluptatem carnis exercere. Quomodo ?

7. QVA RATIONE IR A / O D IV M / SVPERBIA COMPESCITVR

Cum enim ira tabernaculum meum incendere uoluerit, in

345 bonitatem Dei respicio, quem ira numquam tetigit, et ita aere
qui sua lenitate ariditatem terrae rigat suauior ero, spiritale
gaudium habens, cum uirtutes in me uiriditatem suam osten­
dere incipient. Et sic bonitatem Dei sentio.

322 cf. Gen. 3 , 1 ; Apoc. 1 2 , 9 . 329 cf. Leo, Tract. 8 5 , D e s. Laurentio 4 - C C

1 3 8 A, p. 5 3 7 , 6 4 . 336 cf. Petr. Dam., Opusc. i 8 , Contra intemp. clericos 6 -
PL 1 4 5 , 3 9 6 D. 341/342 cf. G r e g Moral. 2 6 , 1 7 , 2 7 - PL 7 6 , 3 6 3 C. 345 cf.
Greg., Horn, in Em . 2 , 3 5 , 6 - PL 7 6 , 1 2 6 2 D. 346/347 cf. supra 3 2 9 .

322/323 (dece)pti(bilem) ex -pta- corr. H B 326 sic dicens in ras. R 327 ex

deceptabili corr. H B , deceptabili C T 338 iniustitiae] iustitiae W, in- supra lin. V
exercere uult W 3 339 sapientiam H 341 se ont. F 342 uoluptatem]
uoluntatem H R 345 Dei] Domini Hn 347 in me om. O 348 sic supra
lin. B Dei] Domini Hn sentio om. Hn

f 321/322 ex hoc uidelicet ~ 322/323 deceptibilem] deceptricem 327 decepti­

bili] deceptrice obturationem 328 obturor 331 an non ? 336 res­
ponsum do] respondeo fragili ... cedam] fragile ... caedam 339 conteram]
conterendo me defendam 342 uoluptatem] uoluntatem 344 tabernaculum
... incendere] circa tabernaculum ... intendere 346 ero] euado 347/348
uiriditatem suam ... incipient] uigorem suum ... incipiunt
 VISIO QVARTA, c. 6-8 71
Cum autem odium me denigrare tentauerit, in misericor-
350 diam et in martyrium Filii Dei aspicio et ita carnem meam
constringo, suauem odorem rosarum quae de spinis oriuntur
fideli recordatione suscipiens, et ita redemptorem meum
agnosco.
Sed cum superbia turrim uanitatis suae sine fundamento
3 5 5 petrae in me contenderit ponere et hanc altitudinem in me
erigere quod nullum sibi similem uult habere, sed semper altior
ceteris uideri : o quis mihi tunc succurret, quoniam antiquus PL
serpens, qui super omnes esse uolens in mortem cecidit, me 421
deicere conatur ? Tunc cum maerore dico : ‘Vbi est rex meus
3 6 0 et Deus meus ? Quid possum boni absque Deo ? Nihil/ Et
sic ad Deum qui uitam mihi dedit respicio, et ad beatissimam
Virginem illam quae superbiam antiquae speluncae contriuit
curro, sic fortissimus lapis aedificii Dei effecta, cum rapacis­
simus lupus, qui hamo diuinitatis strangulatus est, me amodo
3 6 5 superare non poterit. Et ita suauissimum bonum, id est humi­
litatem, in altitudine Dei cognosco, suauitatem indeficientis
balsami sentiens et ita in dulcedine Dei gaudens, uelut sim
in odore omnium pigmentorum. Et sic etiam cetera uitia
fortissimo scuto humilitatis deicio.

370 8 . QVERELA ANIMAE DE TABERNACVLO SVO

CVM TREMORE EGREDIENTIS

Sed de i nde ego p a u p e r c u l a ui di quod al i a q u a e ­

dam s p h a e r a ex l i n e a me n t i s f or ma e suae se c o n ­
t r a h e n s nodos eius r e s o l ui t et se ab eis cum gemi-
375 tu e x t r a x i t , s e d e mq u e suam ma e r e ns d i r u p i t . Et
dixit : ‘De tabernaculo meo exibo. Sed ego misera plenaque
maeroris quo uadam ? Perhorrendas et permetuendas semitas
ad iudicium ubi diiudicabor ibo ! Opera enim quae in taber­
naculo meo operata sum ibi ostendam, et ibi remunerationem

354 cf. Gen. 1 1 , 4 . 357/258 cf. Apoc. 1 2 , 9 . 359/36« cf. Ps. 8 3 , 4 . 364
cf. Hrab., De uniu. 8 , 5 - PL i n , 2 4 0 D ; Godefr. Adm., Sermo 2 In Natiu. Domini
- PL 1 7 4 , 8 5 7 C.

350 aspicio et ita W2 355 petrae] penae W 356 nullum] malum praem. sed
del. B 357 succurret ex succurreret corr. B 358 qui] semper add. sed del. Hn
359 cum om. T 360 Deus] Dominus Hn 362/363 superbiam usque aedificii
Dei in marg. B 365 id est om. Hn 366 in altitudinem H 373 post sphaera
spatium uacuum V cliniamentis H 375 extraxit] extruxit V O 377 per­
metuendas] metuendas B 379 ibi1 om. R

/ 356 quod] quae 363 cum om. 366 Dei] et recordatione inter omnes humili­
tatem beatissimae Virginis add. 368 Et sic etiam cetera] Caetera etiam 369
scuto om. 372 Sed] Et 378 diiudicabor] iudicabor ibo om. 379
ibi1 om.
 72 PARS PRIMA
380 secundum merita mea recipiam. O quantus timor et o quanta
angustia ibi mihi erit ! C u mq u e se hoc modo resol ue r et ,
q u i d a m s p i r i t u s et l uc i d i et u mbr o s i ue ne runt ,
qui soci i c o n u e r s a t i o n i s i psi us s e c u n d u m quo d in
sede sua se mo u e r a t f u e r u n t , r e s o l u t i o n e m eius
38 5 e x s p e c t a n t e s , ut p o s t q u a m se e x s o l u i s s e t eam
se c um a b d u c e r e n t . Et audiui uiuentem uocem illis dicen­
tem : 'Secundum opera sua de loco ad locum ducatur.’
Et iterum audiui de caelo uocem mihi dicentem : 'Beata
et ineffabilis Trinitas se mundo manifestauit, cum Pater Vni-
390 genitum suum de Spiritu sancto conceptum et de Virgine
natum misit in mundum, quatenus homines multa diuersitate
nati multisque peccatis obligati per eum ad uiam ueritatis
reducerentur, ita ut ipsi a nexibus corporeae grauedinis abso­
luti, bona et sancta opera secum portantes, gaudia supernae
395 hereditatis adipiscerentur.’

9 . QVOD SCIENTIA DEI NVLLA OBSCVRITATE

VLLIVS REI OBNVBILATVR

Quod ut profundius, o homo, capias et apertius manifestes,

ui des m a x i m u m s e r e n i s s i mu mq u e s p l e n d o r e m ue-
4 0 0 l ut p l u r i mi s oc ul i s f l a m m a n t e m q u a t t u o r q u e an­
gul os ad q u a t t u o r p a r t e s mund i uersos h a b e n t e m :
qui magnam in mysteriis puramque in manifestationibus
scientiam Dei significat, maxima profunditate perspicuitatis
radiantem et acutissimas acies quadrifidae stabilitatis ad
4 0 5 quattuor plagas orbis extendentem, ubi ipsa tam illos qui
abiciuntur quam illos qui colliguntur uenientes acutissime
praeuidet mysterium supernae maiestatis ostendens, quod in
magno typo altitudinis et profunditatis tibi, ut cernis, demon­
stratur. In quo e t i a m al i us s p l e n d o r si mi l i s a u r o r a e
410 in se p u r p u r e i f ul g o r i s c l a r i t a t e m t e ne ns a p p a r e t :
quia scientia Dei etiam hoc ostendit quod Vnigenitus Patris PL
de Virgine carnem sumens sanguinem suum in candore fidei 422

380/386 cf. Petr. Dam., Opusc. 5 0 , Institutio monial. 6 - PL 1 4 5 , 7 3 8 CD. 387 cf.
Apoc. 2 , 2 3 . 388/389 cf. Respons. O beata Trinitas - CAO 4 nr. 7 2 5 4 . 390
cf. Symbolum Credo in Deum.

381 mihi ibi ~ O 382 et1 supra lin. V 384 mouerant V fuerant O
386 uiuentem supra lin. B 398 Quod] Quot T 409 similis] hoc ostendit
add. sed del. B 411 ostendit hoc ~ W 412 carnem W 3

/ 380 et om. 381 ibi] illic erit ? 383 ipsius] eius quod] quam 385 ex­
soluisset] soluisset 393 grauedinis] molis 398 manifestes] diiudices 404
radiante 408 magno om. altitudinis] summae praem.
 VISIO QVARTA, c. 8-10 73
pro salute hominum fundere properauit, ubi in eadem scientia
Dei boni et mali ostenduntur, quoniam ipsa nulla obscuritate
415 ullius rei obnubilatur. Sed tu, o homo, dicis : 'Quid faciet homo,
cum Deus praenouit omnia quae facturus est homo ?' Et ego,
o homo, tibi dico.

IO. QVOD IN PVLCHRITVDINE IVSTITIAE DEI

NVLLA INIVSTITIA INVENIRI POTEST

420 O stulte, in nequitia cordis tui illum imitaris qui uiam ueri-
tatis primum recusans mendacium ueritati opposuit, cum se
summae bonitati similem facere uoluit. Quis poterit initium et
finem offuscare ? Qui est, fuit et permanebit. Sed quid es tu,
qui fauilla cineris es ? Et quid nosti cum nihil esses ? Sed tu,
425 lamentabile initium et miserabilem finem habens, contradicis
quod nec scis nec scire debes, uidelicet innumerabilem pul­
chritudinem iustitiae Dei, in qua nulla indignatio iniustitiae
inuenitur nec inuenta est nec inuenietur. O stulte, ubi putas
esse patrem iniquitatis quem imitaris ? Quid est hoc ? Cum
43° superbia in te inflatur, super sidera et super alias creaturas et
super angelos uis eleuari,qui praecepta Dei per omnia adim­
plent. Sed tu cades, sicut et ille cecidit qui mendacium ueritati
opposuit. Mendacium enim ipse dilexit, et ideo in mortem
inuolutus in abyssum corruit. Ergo, o homo, attende. Cum nec
435 inspicis caritatem illam qua te Deus liberauit nec cum atten­
dis quanta bona tibi Deus semper impendit nec cum consideras
quomodo ipse te a morte reuocat cum multoties in peccata
corruis, ubi magis mortem quam uitam diligis ; si tunc tandem
ad mentem tuam reuocas Scripturas et doctrinas illas quas
440 tibi antiqui et fideles patres tui proposuerunt, scilicet quod
malum debes deuitare et bonum facere, et si tunc ex intimo
corde dixeris : ‘Grauiter peccaui, unde oportet me cum digna

420 cf. I Reg. 1 7 , 2 8 . 421 cf. Rom. i, 25. 424 cf. Iob 30, 1 9 . 427 cf. Is.
27, 4 . 442 cf. Lc. 1 5 , 1 8 -2 0 .

413 in eadem] sed add. H 414 ostenduntur quoniam 415 ullius] nullius
W 424 cineris] et cinis in ras. B nihil] non V H B R C O F T 432 tu]
tunc W 434 o om. H 438 uitam in marg. H 2 442 cordis R

f 413 properauit] dignatus est ubi in eadem] in qua 416 facturus est homo]
ipse facturus est 416/417 Et usque dico] Ad quae ego 423 offuscare] latere,
omnium quicquam praem. 423/424 quid usque es ?] tu quis es ? Fauilla cineris
es. 424 nihil] non 426 innumerabilem] incompraehensibilem 427
indignatio] suspicio 428 est] unquam add. 429 est om. 430 in te inflatur]
te inflat 431 per omnia] et super omnia add. 433 in mortem] morte 435
cum om. 436 cum] tu 437 cum multoties] frequenter 441 facere] operari
et2 om. 442 cordis unde] quare
 74 PARS PRIMA
paenitentia ad patrem meum qui me creauit redire/ tunc
idem pater tuus benigne suscipit te et in sinum suum te ponens
445 dulcibus amplexibus amplectitur te. Nunc autem beatitudi-
nem illam quae tibi a Deo proposita est scire contemnis ac
iustitiam Dei audire uel operari recusas. Numquid si fieri pos­
set, magis iudicium Dei iniustum quam uerum notares ? Qua­
propter si sanguine Filii Dei redemptus non esses, in perdi-
450 tione perditus iaceres. Sed iudicium Dei uerum et iustum est.
Vnde o homo, quam utilitatem inde consequeris, quod te in iu-
dicio meo decerpis ? In choro angelorum et in electa uinea mea
est laus laudantium et dicentium : 'Gloria tibi Domine’, nec
iudicium meum per eos contradicitur, quoniam iusti sunt.
455 Sed quid diabolo profuit quod se mihi opposuit ? Qui cum
uidit se multam claritatem habere, super omnes se uoluit
exaltare, ita quod ei innumerabilis turba superborum spiri­
tuum consensit, quos omnes diuina uirtus in zelo rectitudinis
suae simul cum illo deiecit. Sic etiam omnes deiciuntur qui in
460 perseuerantia mali iustitiam Dei postponere conantur, quo­
niam ipsi summum bonum in peruersitatem nequitiae peruer-
tere laborant. Vnde nequaquam Deus quod iniustum est con­
stituit, sed omne quod rectum est in aequitate bonitatis suae
ordinauit.

465 I I . DE S C V L P T IL IB V S E T Q V O D D E S E R E N D A S V N T

Sed et illi homines qui in infidelitate sua Deum abiecerunt, PL

ita quod sibi sculptilia fecerunt quae diabolus inuasit et in 423
quibus eos illusit, tunc in petulantia huiusmodi uanitatis sur-
rexerunt, cum illud genus hominum pertransiuit quibus Adam
470 et Eua dixerant quomodo a Deo facti essent et quomodo de
paradiso expulsi fuissent. Quos alii in eadem peruersitate sub­
séquentes creaturam Dei magis quam ipsum creatorem suum

449 cf. Apoc. 5 , 9 . 450 cf. Apoc. 1 6 , 7 . 453 cf. Lc. 2 , 13 ; Ordo Missae Rom.,
acclamatio ad euangelium. 469/471 cf. Honor. August., Elucidarium 1 , 1 8 - PL 1 7 2 ,
1 1 2 3 A. 472/473 cf. Rom. 1 , 2 5 .

447 recusas ex -es, -a- supra lin. B 447/448 posset ex possit corr. B 449/450
perdictione B 450 est in ras. 458 ei consensit ~ W, ei supra lin. 459
etiam supra lin. B deiciuntur omnes ~ O 461 in peruersitate W 462 est
supra hn .B 465 num. cap. om. B 466 in om. H 468 in petul.] irr petulantia
F 472 Dei supra lin. V

f 444 idem om. ponens] reponens 445 amplexibus] ulnis 448 uerum
notares] iustum uocares 453 Domine] qui iustus es et uerax add. 454 iudicio
meo 458 rectitudinis] iustitiae 467/468 ita usque petulantia] sculptilia sibi
facientes in quibus diabolus ingressus illos illusit : in insania 469 cum illud
genus ... pertransiuit] postquam genus ... pertransiit 471/472 subséquentes]
insequentes
 VISIO QVARTA, c. 10-13 75
coluerunt, et ea quae non uiuunt uitam suam disponere puta-
uerunt. Vnde et hi qui adhuc in ipsa infidelitate sordent stul-
475 titiam suam deserant, et ad ipsum qui laqueos diaboli contriuit
fideliter conuertantur, uetustatem ignorantiae deponentes et
nouitatem uitae amplectentes, ut seruus meus Ezechiel hor­
tatur dicens.

1 2 . EZECHIEL PROPHETA DE EODEM

480 Proicite a uobis omnes praeuaricationes uestras in quibus

praeuaricati estis, et facite uobis cor nouum et spiritum nouum.
Quod dicitur : O uos qui in rectitudine perseuerare uultis, in
sole cuius itinera beatae oues currunt, proicite a conscientia
cordis uestri sciscitationem occultorum illorum quae in prin-
485 cipali sapientia inutilia sunt, in quibus in uanam celsitudinem
uolare uoluistis, cum in praecipitem lacum mersi estis, in quo
nullus honor habitat, sed illa horribilis lasciuia quae Deum
ignorat. Et cum hoc feceritis, uiam ueritatis pergite pro salute
uestra, ubi rutilantis caeli nouitatem in corde uestro inuenietis
4 9 0 et ubi uiuificae spirationis nouitatem in spiritu uestro habebi­

tis.

1 3 . DE INAEQVALITATE HVMANI SEMINIS

ET DE DIVERSITATE HOMINVM INDE PROCREATORVM

Vi d e s etiam in t e r r a ho mi ne s in uasi s sui s lac

495 p o r t a n t e s et i nde caseos f a c i e n t es : qui sunt in mundo
homines, tam uiri quam mulieres, in corporibus suis humanum
semen habentes, de quo genus diuersorum populorum pro­
creatur ; c ui us q u a e d a m pars s pi s s a est, unde f or t e s
casei f i u n t : quia semen illud in fortitudine sua utiliter et
500 bene coctum et temperatum strenuos homines producit, qui­
bus etiam magna claritas tam spiritalium quam carnalium
donorum in magnis patribus et in altis personis tribuitur, ita

476/477 cf. Rom. 6 , 4 ; Eph. 4 , 2 5 . 480 Ez. 1 8 , 3 1 . 488 cf. Ps. 1 1 8 , 3 0 .

494 cf. Iob 1 0 , 1 0 ; Ps.-Hrab., Alleg. in s. Script. - PL 1 1 2 , 1 0 7 3 A. 495 cf.
id., Alleg. in s. Script. - PL 1 1 2 , 9 7 7 D.

484/485 princip.] praecipitem praem. sed del. B 499 fiunt in ras. O 501 etiam
supra lin. B magna] et praem. B

f 474 hi] ii 475 ipsum] eum diaboli laqueos ~ 483 sole] iustitiae add.
484 illorum occultorum ~ 484/485 in principali sapientia] in necessaria et
salutari doctrina uobis 485 in uanam] uanam 486 mersi] demersi 487
honor] ordo lasciuia] confusio 490 ubi] ut nouitatem om. uestro
spiritu ~ 490/491 habebitis] possidebitis 494 uasis suis] fictilibus 495
facientes] conficientes qui] hi 498 fortes] formantes
 76 PARS PRIMA
quod in prosperitate prudentiae, discretionis et utilitatis in
operibus suis et coram Deo et coram hominibus perspicue
505 florent, quoniam diabolus in eis locum suum non inuenit.
E t par s q u a e d a m t e nui s de qua de bi l e s c ase i c o a ­
g u l a n t u r : quoniam hoc semen in teneritudine sua inutiliter
semicoctum et semitemperatum teneros homines educit, ita
quod isti multoties stulti, tepidi et inutiles tam apud Deum
510 quam apud saeculum in operibus suis sunt, quia Deum strenue
non quaerunt. Sed et pa r s q u a e d a m t a b e p e r m i x t a
est, de qua a ma r i c asei e f f i c i u n t u r , quia semen illud
in debilitate permixtionis nequiter eductum et inutiliter
commixtum informes homines efficit, ita quod illi saepe amari-
515 tudinem, difficultatem et oppressionem cordis habent, unde
mentem suam multoties ad superiora leuare non ualent. Multi
autem ex his utiles fiunt, ita tamen quod multas tempestates
et inquietudines et in cordibus et in moribus suis patiuntur,
sed tamen uictores exsistunt : quoniam si in quiete pacis
5 2 0 quiescerent, tepidos et inutiles se redderent, unde Deus illos PL
coercet et ad uiam salutis ducit, quemadmodum scriptum est. 424

1 4 . VERBA MOYSI AD EANDEM REM

Ego occidam et ego uiuere faciam, percutiam et ego sanabo,

et non est qui de manu mea possit eruere. Quod dicitur : Ego qui
525 sum nec initium nec finem habens, flagitiosos homines in acti­
bus suis interimo, qui per spurcitias diaboli in uitiis maceran­
tur et qui in partibus infelicis seminarii per diabolicas spelun­
cas decipiuntur. O quam uersuta est uiperea maxilla quae eos
ita inflat, quod mors ipsos intrare conatur ! Vnde ab eis prospe-
530 ritatem huius saeculi tollo, ubi ita per plurimas aerumnas
occiduntur quas superare non possunt, sed quae eis iusto

519/520 cf. Greg., Moral. 3 3 , 1 9 , 35 - PL 7 6 , 6 9 6 BC. 523 Deut. 3 2 , 3 9 . 524/

525 cf. Ex. 3 , 1 4 ; Apoc. 1 , 8 . 528 cf. lob 4 0 , 21 ; Honor. August., Speculum
Eccl.y De paschali die - PL 1 7 2 9 3 7 C.

503 ulitatis F 508 debiles supra lin. B 511 quaedam pars ~ B 514 com-
(mixtum) ex per- corr. V effecit W 517 fiunt] sunt B 519 exstunt B
520 in(utiles) supra lin. Wz 525 habens] habeo W 528 est] et O eos R73
529/530 inflat usque ubi in marg. B 530 ita om. B aerumnas s. lin. H 2

f 503 prosperitate] assecutione utilitatis] uitae add. 507/508 inutiliter usque

semitemperatum] imperfecte coctum et temperatum 508/509 ita usque mul­
toties] qui ut plurimum 510 sunt, quia] inueniuntur et qui 513 naequiter
514 ita quod illi] qui 516 multoties om. 517 autem ... ita tamen] tamen ...
attamen quod om. 519 tamen om. exsistunt] euadunt 519/520 in
quiete pacis quiescerent] inquietudini suae acquiescerent 521 coercet] coer­
cens adiuuat 525 habeo] habens 529 quod usque conatur] ut mors in ipsos
subintret
 VISIO QVARTA, c. 13-16 77
iudicio semper assistunt. Sed ego qui nulla obscuritate deicior,
istos etiam in alia parte uiuere mirabiliter multoties facio, ubi
in ipsis uiuens spiraculum eorum sursum de terrenis traho, ne
5 3 5 in ipsis pereat. Illos etiam uulneribus per multam infirmita­
tem laboris uitae suae interdum affligo qui per superbam
mentem suam in ineptam altitudinem ascendere cupiunt,
putantes quod a nullo deici ualeant ; eos etiam qui ubique
praesens sum ita interdum sursum ad ueram sanitatem eri-
540 gens, ne in fallacibus periculis per fallaces uanitates consu­
mantur. Sed in his omnibus non est homo nec alia creatura
quae huiusmodi opera mea sua uersutia aut ferocitate possit
euellere, quia nullus est qui uoluntati et aequitati meae ualeat
resistere.

545 1 5 . QVARE CONTRACTI ET DISTORTI NASCANTVR

Multoties quoque ut uides ubi in obliuione mea et in irrisione

diaboli commixtio maris et feminae perpetratur, ibi et con­
tractio nascentium hominum inuenitur, ut quoniam parentes
illorum praecepta mea transgressi sunt, in ipsis filiis suis
5 5 0 cruciati ad me in paenitentia reuertantur ; multoties etiam
hanc mirabilem creationem pro gloria mea et sanctorum
meorum in hominibus fieri permitto, ut dum illi qui hoc modo
distorti sunt per subuentionem electorum meorum sanitati
restituuntur, nomen meum ex hoc tanto ardentius ab homi-
555 nibus glorificetur. Qui autem in hac lege se constringunt, ita
quod uirginitatis decus appetunt, uelut aurora ad caelestia
secreta ascendunt, quia propter amorem Filii mei delectatio­
nes corporis sui a se abscidunt.

16. QVOD INFANS IN VTERO MATRIS VIVIFICATVR

560 ET INDE EGRESSVS AB ANIMA SOLIDATVR ET SVSTENTATVR

Sed quo d ui des qua s i mu l i e r e m ue l ut i n t e g r a m

f o r ma m ho mi ni s in u t e r o suo h a b e n t e m : hoc est
quia postquam femina humanum semen conceperit, in inte-

546/548 cf. supra Visio 2 , 3 4 1 -3 4 5 . 555/558 cf. infra, Pars II, Vis. 5 , c. 5 .

532 qui supra lin. B 536 laboribus W interdum ex interim corr. C 2 super­
bam] superbia F, ex superbiam corr. O 541 his supra lin. B 542 sua om. H
ferocitate B 551 hanc supra lin. B 552 qui supra lin. V

f 532 assistunt] assunt obscuritate] malitia 533 multoties] saepe 535

uulneribus] percussionibus 536 superbam] superbiam 537 in ineptam]
sibi nociuam 542 sua uersutia aut ferocitate] suo astu aut proterua potestate
543 euellere] auertere aequitati] iustitiae 546.550 Multoties ... multoties]
Saepe ... saepe 558 abscidunt] abscindunt 563 concepit
 78 PARS PRIMA
gritate membrorum suorum infans in abdito cubiculo uentris
565 ipsius formatur. Et ecce per secretam dispositionem superni
conditoris eadem forma motum uiuidae motionis dat : quo­
niam cum in secreta et occulta iussione et uoluntate Dei infans
in materno utero congruo et recte diuinitus disposito tem­
pore spiritum acceperit, motu corporis sui se uiuere ostendit,
570 uelut terra se aperit et flores fructus sui profert cum ros
super eam ceciderit, ita quod u elu t ign ea sp haera
n u lla lin ea m en ta hum ani co rp oris habens cor e iu s ­
dem form ae p ossid et : quia anima in igne profundae
scientiae ardens diuersas res circuitu suae comprehensionis
575 discernit nec formam humanorum membrorum habens, quo- PL
niam ipsa nec corporea nec caduca quemadmodum corpus 425
hominis est, cor hominis confortat, quod quasi fundamentum
corporis exsistens totum corpus regit, uelut firmamentum
caeli inferiora continet et superiora tegit ; et etiam cerebrum
580 hom inis ta n g it : quia in uiribus suis non solum terrena
sed etiam caelestia sapit, cum Deum sapienter cognoscit ;
ac se per om nia m em bra hom inis tr a n s fu n d it,
quoniam uiriditatem medullarum ac uenarum et omnium
membrorum toti corpori tribuit, uelut arbor ex sua radice
58 5 sucum et uiriditatem omnibus ramis dat. Sed deinde ea­
dem form a hom inis de utero eiusdem m u lieris hoc
modo u iu ific a ta egre d ie n te , secundum m otus quos
ipsa sph aera in eadem form a hom inis h a b et, se­
cundum illo s etiam et colorem suum m u tat : quia
590 postquam homo in materno utero uitalem spiritum acceperit
et ita natus fuerit et motus operationis suae dederit, secun­
dum opera illa quae anima cum corpore operatur, secundum
haec etiam et merita ipsius exsistunt, quoniam de bonis clari­
tatem et de malis tenebrositatem sibi inducit.

595 1 7 . QVOMODO ANIMA SECVNDVM VIRES CORPORIS

VIRES SVAS OSTENDIT

Ipsa quoque secundum uires corporis uires suas ostendit,

570 cf. Is. 6 1 , 1 1 . 571 cf. Greg., Dial. 2 , 35 - ed . U. Moricca, p. 129, 12 . 590
cf. Sap. 1 5 , i i .

564 abdito supra lin. O, dei. abscondito 573 in igne anima 581 sapit]
sed add. B cum supra lin. B 582 transfudit W R 584 toto W

f 563/564 infans in integritate membrorum suorum ~ 567 cum] tum 572/573

eiusdem formae] formae illius 574 circuitu] in praem. 578 uelut] et praem.
580 suis om. 583 uiriditatem] uigorem 584 ueluti 585 dat] impartit
585/586 eadem forma] forma illa 586 eiusdem om. 587 egrediens 594
inducit] induit
 VISIO QVARTA, c. 16-19 79
ita quod in infantia hominis simplicitatem profert, et in iuuen-
tute fortitudinem, ac in plena aetate cum omnes uenae homi-
600 nis plenae sunt, fortissimas uires suas in sapientia declarat,
sicut etiam arbor in primo germine tenera exsistens ac deinde
fructum se proferre ostendens, tandem eum in plenitudinem
utilitatis educit. Sed et postea in senectute hominis, cum
medulla et uenae ipsius iam ad debilitatem se incuruare coe-
605 perint, anima leniores uires uelut in taedio scientiae hominis
ostendit, quemadmodum et sucus arboris cum iam hiemale
tempus instat se in ramis et foliis suis contrahit, et ut eadem
arbor in senectute sua iam incuruari incipit.

18 . QVOD HOMO TRES SEMITAS IN SE HABET

610 Homo autem tres semitas in se habet. Quid est hoc ? Ani­
mam, corpus et sensus. In his uita hominis exercetur. Quo­
modo ? Anima corpus uiuificat et sensus exspirat ; corpus
autem animam sibi attrahit et sensus aperit ; sensus uero ani­
mam tangunt et corpus alliciunt. Anima enim corpori uitam
615 praebet, uelut ignis lumen tenebris infundit, duas principales
uires scilicet intellectum et uoluntatem uelut duo brachia
habens ; non quod anima brachia se ad mouendum habeat, sed
quod in his uiribus se manifestat uelut sol per splendorem
suum se declarat. Vnde, o homo, quae non es sarcina medul-
620 larum, in scientia Scripturarum attende.

1 9 . DE INTELLECTS

Intellectus ita infixus est animae uelut brachium corpori.

Nam ut brachium, cui manus cum digitis adiuncta €‘.st, a cor­
pore extenditur, ita etiam intellectus cum operatione cetera-
625 rum uirium animae, cum quibus quaeque opera hominis intelle­
git, ex anima certissime procedit. Ipse enim prae aliis uiribus
animae quidquid in operibus hominum est, siue bona siue

610/611 cf. Hugo de s. Viet., Miscellanea i, 22 - PL 1 7 7 , 4 8 9 C/4 9 0 B. 615/616

cf. Honor. August., FLlucidarium 2 , 13 - PL 1 7 2 , 1 1 4 4 A. 615/617 cf. Hier.,CW-
ment. in ep. ad Gal. 1 , 3 - PL 2 6 , 3 4 9 D.

598 ita supra lin. R in1 om. C T 602 in plenitudine V R O 604 iam supra
lin. V 607 suis supra lin. B 610 habet in se — O et om. H 614 alli-
cuint H 619 homo] Hildegard add. supra lin. F 623 Nam ut om. T

f 599 ac] at 602 se proferre] in se eum om. in plenitud.] cum plenitudine

605 leniores] leuiores 610 autem om. m tres in se semitas habet ~ m est
om .f quid est hoc] scilicet m 612 exspirat] spirat / m 613 sibi animam ~ m
617 ad se ~ f m 619 quae non es] quem non grauat f m 622 infixus] fixus
626 procedit] prodiens f m 627/628 bonum ... malum sit f m
 8o PARS PRIMA
mala sint, intellegit, ita quod per eum uelut per magistrum
omnia intelleguntur : quoniam ipse ea hoc modo excutit sicut
6 3 0 et triticum ab omni contrarietate expurgatur, perquirens PL
utrum utilia an inutilia aut amabilia aut odibilia sint, uel 4*6
utrum ad uitam uel ad mortem pertineant. Vnde sicut esca
sine sale insulsa est, sic etiam ceterae uires animae sine intel­
lectu tepidae et non intellegibiles sunt. Sed et ipse est in anima
6 3 5 ut scapula in corpore, medulla reliquarum uirium animae

exsistens, uelut umerus corporis fortis est, diuinitatem

etiam et humanitatem in Deo intellegens, quod inflexio brachii
est ; ita quoque rectam fidem in opere suo habens, quod etiam
inflexio manus est, cum qua tunc diuersa opera in discretione
6 4 0 quasi cum digitis discernit. Ipse autem ita non operatur ut
ceterae uires animae. Quid est hoc ?

2 0 . DE VOLVNTATE

Voluntas enim opus calefacit et animus illud suscipit et

ratio producit. Intellectus autem opus intellegit bonum et
645 malum intellegens, uelut angeli intellectum habent bonum
diligentes et malum neglegentes. Et ut corpus habet cor, ita
et anima intellectum, qui etiam in hac parte animae uim suam
exercet, sicut et uoluntas in altera. Quomodo ? Voluntas
enim magnam uim animae habet. Quomodo ? Anima stat in
650 angulo domus id est in firmamento cordis uelut aliquis homo
qui in aliquo angulo domus suae consistit, ut totam domum
perspiciens omnia instrumenta domus regat, scilicet dextrum
brachium leuans signando et ostendendo quaeque utilia eius­
dem domus et se ad orientem uertens. Sic et anima facit, per
655 plateas totius corporis ad ortum solis respiciens. Ipsa enim
uoluntatem quasi dextrum brachium ponit in firmamentum
uenarum et medullarum ac in commotionem totius corporis :
quoniam uoluntas quodque opus, siue bonum siue malum
sit, operatur.

645 cf. Honor. August., Elucidarium 1 , 10 - PL 172, 1 1 1 5 .

631 aut1] an H 635 scapula ex sculptilia corr. H 647 anima] habet add. B
649/651 Quomodo usque in in marg. B 650/651 domus id est usque angulo in
marg. H{homoiot.) 651 aliquo om. H 652 perspiciens] pro- B 653 signan­
do om. W 656 uoluntate W

f 62» ipse ea ... excutit] ipsa anima... omnia discutit/ m 631 au t... aut] utrum ...
an / ?n 632 uel] an / m 634 tepidae et non intellegibiles] insipidae et non
discernentes f m est om. f m 635 medulla] in cerebro add. f m reliqua­
rum] caeterarum / m 636 uelut] et praem. f m est om. f m 637 quod]
quaedam f m 640 ita om. f m 641 est ofh. f m 615 intellegens] ostendens
fm habent intellectum ~ m 646 neglegentes] odientes f m 647 hac]
illa f m 651 qui... consistit o m .f m 652 scilicet om. f m 653/654 eiusdem
domus] domus suae / m 658 quodque] quodcumque / m
 VISIO QVARTA, c. 19-22 81
660 2 1 . SIMILITVDO DE IGNE ET PANE

Nam uoluntas est uelut ignis quodque opus quasi in fornace

coquens. Panis enim ad hoc coquitur ut homines exinde pasti
confortentur, quatenus uiuere possint. Sic et uoluntas forti­
tudo totius operis est, quia ipsa in inceptione molit et in ro-
66 5 bore fermentum imponit ac in duritia tundit, et ita opus suum
uelut panem in consideratione parans, illud pleno opere ardo­
ris sui in perfectione coquit atque hoc modo maiorem cibum
hominibus in opere quam in pane facit. Esca hominis interdum
in eo cessat, opus autem uoluntatis in eo usque ad separatio-
670 nem animae ipsius a corpore perdurat. Et in quam magna
diuersitate opus sit, scilicet ab infantia, a iuuentute, a plena
aetate, a decrepita incuruatione, tamen in uoluntate graditur
et in ea perfectionem suam demonstrat.

22. QVEMADMODVM IN TABERNACVLO VOLVNTATIS

675 ID EST IN ANIMO OMNES VIRES ANIMAE
CALEFIVNT ET SE INVICEM CONIVNGVNT

Sed uoluntas habet in praecordio hominis quoddam taber­

naculum uidelicet animum, quem et intellectus et ipsa uolun­
tas ac quaeque uis animae sua fortitudine afflant. Et hae
680 omnes in eodem tabernaculo calefiunt et se inuicem coniun-
gunt. Quomodo ? Si ira surrexerit, fel inflatur, et ita fumum
in idem tabernaculum emittens iram perficit. Quod si turpis
laetitia se erexerit, incendium libidinis in materia sua tangitur,
et sic petulantia illa quae ad peccatum pertinet attollitur ac
685 in eodem tabernaculo coadunatur. Sed aliud amabile gau­ PL
dium est quod in eodem tabernaculo de Spiritu sancto incen­ 4 2 7
ditur, cui anima congaudens illud fideliter suscipit et opus
bonum in caelestibus desideriis perficit. Est etiam quaedam
tristitia de qua in eodem tabernaculo ex umoribus illis qui
690 circa fel sunt torpor nascitur, indignationem, obdurationem

* «8 ß cf. Rom. 1 4 , 18 ; I Thess. i, 6 .

660 pane ] de praem. W 664 inceptione] inconceptione H, indeceptione R

665 tundit] intundit R 678 ipsa] in praem. C 685 coadunatur] adunatur T
689 qui] quae B

f 663/664 totius operis fortitudo ~ f m 664 inceptione] deceptione / m 667

coquit in perfectione ~ m 6 6 8 Esca] Nam praem. f m 669 cessat in eo ~ m
670 quam] qua f m 672 tamen usque graditur] in uoluntate tamen incedit / m
678/679 uoluntas ipsa ~ m 682 idem om. f m 683 laetitia] delectatio / m
tangitur] suscitatur / m 684 sic om. f m 6 8 6 eodem] isto f m 688/
689 tristitia quaedam ~ m
 82 PARS PRIMA
et contumaciam in hominibus faciens animamque deprimens,
nisi gratia Dei succurrente citius eripiatur.
Sed et cum eidem tabernaculo contrariae causae occurrerint,
multoties in odio et in reliquis mortiferis rebus commouetur,
695 quae animam occidunt, et magnas ruinas in perditione parat.
Cum autem uoluntas uoluerit, instrumenta eiusdem taberna­
culi mouet et ea in feruente calore, siue bona siue mala sint,
deponit. Quod si uoluntati instrumenta illa placuerint, ibi
escam suam coquit et eam homini ad gustandum proponit.
7 0 0 Vnde et in ipso tabernaculo plurima turba boni et mali exsur­
git, uelut cum aliquis exercitus in aliquo loco coadunatur.
Sed cum princeps eiusdem exercitus superuenerit, si exercitus
ille ipsi placuerit, eum suscipit, si uero ipsi displicuerit, illum
abire iubet. Sic et uoluntas facit. Quomodo ? Si bonum uel
7 0 5 si malum in praecordio cordis surrexerit, uoluntas illud aut
perficit aut neglegit.

2 3 . DE RATIONE

Sed et in intellectu et in uoluntate ratio uelut sonitus animae

ostenditur, quae quodque opus siue Dei siue hominis sit pro-
710 fert. Sonitus enim uerbum in altum tollit, sicut uentus qui
aquilam subleuat, ut uolare possit. Ita et anima sonitum ratio­
nis et in auditu et in intellectu hominum emittit, quatenus
uires ipsius intellegantur et ut quodque opus ad perfectum
ducatur. Corpus autem omnium uirium animae tabernaculum
715 et subleuamen est, quoniam anima in corpore manens cum
corpore operatur et corpus cum illa, siue bonum siue malum
sit.

24. DE SENSV

Sensus uero est cui opus interiorum uirium animae ad-

720 haeret, ita quod ipsae in fructibus cuiusque operis per eum
intelleguntur. Et ille eis subiectus est, quia eum ad opus per­
ducunt, non autem ipse eis opus imponit, quoniam umbra

714 cf. supra 82.

695 quae om. F 700 in supra lin. B 705 cordis supra /in. alia manu O 707
3 loco 23 pon. T 708 in intellectum H 713 ad supra lin. H 2 720 per eum
om. H 721 est supra lin. H2 eum] cum H

f 691 faciens] pari ens / m 692 Dei gratia — m 693 eidem] illi f m 694
multoties] frequenter / m in2 om. f m 695 parant f m 696/697 eiusdem
tabernaculi] tabernaculi sui f m 698 illa instrumenta ~ / m 701 uelut]
quemadmodum f m in supra lin. m 702 eiusdem om. f m 706 aut] uel m
709/710 profert] perficit f m 713 ipsius] eius m
 VISIO QVARTA, c. 22-25 83
earum est, faciens secundum quod ipsis placuerit. Sed et exte­
rior homo in primis cum sensu in uentre matris antequam
7 2 5 homo nascatur euigilat, ceteris uiribus animae adhuc in ab­
scondito manentibus. Quid est hoc ? Aurora lucem diei de­
nuntiat, sic et sensus hominis cum ratione omnes uires animae
declarat. Et ut lex et prophetae in duobus praeceptis Dei
pendent, ita et sensus hominis in anima et in uiribus eius
7 3 0 uiget. Quid est hoc ?
Lex ad salutem hominis posita est, et prophetae occulta Dei
manifestant, sic et sensus hominis quaeque nociua ab homine
depellit et interiora animae denudat. Nam anima sensum
exspirat. Quomodo ? Ipsa hominem uiuente facie uiuificat et
7 3 5 uisu, auditu, gustu, odoratu et tactu glorificat, ita quod homo
sensu tactus peruigil in omnibus rebus fit. Sensus enim signum
omnium uirium animae est, sicut et corpus uas animae est.
Quomodo ? Sensus omnes uires animae claudit. Quid est hoc ? PL
Homo in facie cognoscitur, oculis uidet, auribus audit, os ad 4
740 loquendum aperit, manibus palpat, pedibus ambulat , et ideo
sensus est in homine uelut pretiosi lapides et ut pretiosus
thesaurus in uase signatus. Sed ut uas uidetur et ut in eo
thesaurus scitur, ita etiam in sensu ceterae uires animae
intelleguntur.

745 25. Q V O D A N I M A E S T M A G IS T R A , CARO A N CILLA

Anima autem est magistra, caro uero ancilla. Quomodo ?

Anima totum corpus in uiuificatione regit, corpus autem
regimen uiuificationis illius suscipit, quoniam si anima corpus
non uiuificaret, corpus in solutione difflueret. Sed cum homo
750 malum opus sciente anima operatur, hoc tam amarum animae
est uelut uenenum corpori, cum illud corpus scienter accipit.
De bono autem opere anima gaudet, sicut et corpus suaui
cibo delectatur. Et anima corpus ita pertransit uelut sucus
arborem. Quid est hoc ? Per sucum arbor uiret et sic flores

728/729 cf. Mt. 2 2 , 4 0 . 737 cf. I Thess. 4 , 4 . 746 cf. Hier.yAdu. louin. 2 , 10 -
PL 2 3 , 2 9 9 B ; Honor. August., Elucid. 2 , 1 3 - PL 1 7 2 , 1 1 4 4 B.

724 matris in ras. R 725 uiris T 734 homine B 736 sensus O 736/738
Sensus usque Quomodo ? in marg. H 2 742 ut2 supra lin. R 747 in supra lin. V y
om. H 749 solutione ex dis- corr. B

f 724 imprimis/ 725 homo om. / m 726 est o m . f m 727 omnes uires ani­
mae cum ratione ~ f m 728 Dei om. m 730 uigent f m est om. f m
734 exspirat] spirat f m 735 glorificat] dotat / m 737 est animae ~ m
animae uas ~ m 738 animae uires ~ m est om. f m 739/740 aperit
ad loquendum ~ m 741 in homine est ~ f m lapides pretiosi ~ f m
742 ut2 o m .f m 742/743 thesaurus in eo ~ f m 753 ita corpus ~ m per­
transit] illabitur f m 754 est om. f m sic om. f m
 84 PARS PRIMA
755 producit ac deinde fructum facit. Et quomodo tunc fructus
ille ad maturitatem perducitur ? Temperie aeris. Quomodo ?
Sol eum calefacit, pluuia eum irrigat, et ita in temperie aeris
perficitur. Quid est hoc ? Misericordia gratiae Dei uelut sol
hominem illustrabit, exspiratio Spiritus sancti uelut pluuia
760 ipsum irrigabit, et sic eum discretio uelut bona temperies
aeris ad perfectionem bonorum fructuum ducet.

26. SIMILITVDO DE ARBORE AD ANIMAM

Sed et anima in corpore est uelut sucus in arbore, et uires

ipsius quasi arboris forma. Quomodo ? Intellectus in anima
765 est uelut uiriditas ramorum et foliorum in arbore, uoluntas
autem quasi flores in ea, animus uero uelut primus erumpens
fructus ipsius, ratio autem quasi fructus eius in maturitate
perfectus, sensus uero quasi altitudo et extensio latitudinis
ipsius. Et secundum hunc modum corpus hominis ab anima
770 solidatur et sustentatur. Vnde, o homo, intellege quid in
anima tua sis, qui bonum intellectum tuum deponis et te
pecoribus comparare uis.

27. QVOD ANIMA AD PECCATA INCLINATA

PER DONVM DEI COMPVNCTA PECCATA DESERIT

775 Quod autem tu, o homo quae haec uides, consideras etiam
quia quandam hui usmodi sphaeram in humano
corpore manent em multi turbi nes i nuadent es eam
usque ad terram i ncuruant : hoc est quod animam homi­
nis quamdiu homo in anima et in corpore uiuit, multae
780 inuisibiles tentationes perturbant, quae ipsam per delecta­
tionem carnis multoties ad peccata terrenarum concupiscen­
tiarum inclinant, sed illa resumpt i s uiri bus se uiri-
liter erigens eis for t i t er resi sti t: quia fidelis et sol-

763/764 cf. Hugo de s. Viet., Alleg. in Nouum Test. 4 , In Lc. 5 - PL 1 7 5 , 8 1 0 AB.

755 tunc supra lin. B 755/756 tunc usque Quomodo ? in marg. H 2 758/759 sol
usque sancti in marg. H 2 760 uelud in marg. alia manu O 764 Intellectus] In­
tectus C, -1- add. supra lin. alta manu 766 uelut supra lin. B 767 ipsius fructus
~0 770/771 quid in anima supra lin. B 772 peccoribus F 773 in cl in a ta ]
cvm add. W 775 homo] Hiltigart add. supra lin. F 781 ad] om. R

f 755 facit] sic et per animam corpus add. f m 756 ille] arboris f m 758 est
om. f m 759 illustrat f m exspiratio] spiratio f m 760 ipsum] eum m
irrigat / m discretio eum — m 761 ducit f m 767 eius om. f m
768 altitudo et om. f m 769 ipsius] eius m 771 sis tua ~ m 775 quae usque
consideras] haec uidens consydera 781 multoties] crebro
 VISIO QVARTA, c. 25-29 85
licitus homo cum peccauerit, saepe per donum Dei com-
785 punctus peccata deserit, et spem suam in Deum ponens dia­
bolica figmenta abicit creatorem suum fideliter quaerens,
uelut etiam haec fidelis praefata anima miserias suas con-
querens superius ueraciter ostendit.

28. QVOD ANIMA DIABOLICIS INSIDIIS TENTATA

790 SVPERNA INSPIRATIONE A SE IACVLA DIABOLI EXPELLIT

Sed q uo d ui des qui a in a l i a m s p h a e r a m p l u r i mi

t u r b i n e s i r r u e n t e s eam de i c e r e u o l u n t , sed non ua-
l e nt , id est quia animam istam plurimae diabolicae insidiae
inuadentes ad peccata multorum scelerum pertrahere conan-
795 tur, sed tamen ei suis illusionibus praeualere non possunt,
q u o n i a m i l l a f o r t i t e r r e p u g n a n s l o c um eis i n s a ­
ni endi non da t : id est quoniam superna inspiratione se PL
muniens, a se iacula fallacium deceptionum expellit et ad 429
saluatorem suum recurrit, quemadmodum etiam superius
Boo in uerbis querelae suae declarat, ut praemonstratum est.

29. QVOD ANIMA HABITACVLVM CORPORIS SVI DESERENS

CVM MVLTO TREMORE SENTENTIAM IVSTI IVDICIS EXSPECTAT

Quo d uero, ut ui des , al i a q u a e d a m s p h a e r a ex

l i n e a m e n t i s f o r ma e s uae se c o n t r a h e n s nodos eius
805 r e s o l ui t , hoc est quod anima illa membra corporalis habi­
taculi sui deserens iuncturam eorum relinquit, cum tempus
resolutionis eiusdem habitaculi sui institerit, et se ab eis
cum g e mi t u e x t r a h i t s e d e mq u e s ua m ma e r e ns
d i r u m p i t : quoniam a corpore suo cum angustia se tollens
810 locum habitationis suae multo tremore cadere permittit,
imminens iudicium superni iudicis metuens, quia tunc merita
operum suorum iusto iudicio Dei sentiet, uelut etiam in que­
rela sua superius manifestat. Q u a p r o p t e r cum se hoc
modo r e s o l ui t , q u i d a m s p i r i t u s et l uc i di et um-
815 brosi u e n i u n t , qui soci i c o n u e r s a t i o n i s i psi us, se-

785 cf. Ps. 77, 7 . 785/78« diabolica figmenta : ct\ supra Visio 3 , 4 7 8 sq.

785 in Deo B O 787 praefata supra /in. O 797 quoniam om. C T 798 mu­
niens] inueniens F 801/802 num. et tit. ont. W 803/898 Quod usque eius in
803 Q(uod) om. IF3 804 se supra lin. V 805 corporalis] habens add. sed del. B
808 gemitu supra /in. B (extra)hit alia manu B 809 dirumpit] disrupit C T
814 et1 om. B

f 787 haec ... praefata om. 792 sed] tamen add. 794 pertrahere] protrahere
797 id est om. 807 eiusdem om.
 86 PARS PRIMA
eundum quod in sede sua se mouet, sunt ; quia in
resolutione illa, cum anima hominis habitaculum suum dese­
rit, angelici spiritus et boni et mali, secundum iustam et
ueram dispositionem Dei adsunt, qui inspectores operum
820 illius secundum quod in corpore suo cum corpore operata est
fuerunt, resol ut i onem eius e x s p e c t a n t e s , ut p o s t ­
quam se e xs ol ua t , eam secum a bd u c a nt : quoniam
ipsi sententiam iusti iudicis de anima illa in separatione eius
a corpore attendunt, ut ipsa a corpore soluta eam ducant quo
825 supernus iudex iudicauerit secundum merita operum illius,
ut tibi etiam, o homo, fideliter praemonstratum est.

30. VERBA DEI AD HOMINES QVOD DIVINIS PRAECEPTIS

OBOEDIANT ET MALVM ABICIENTES BONVM IN AMORE DEI
FIDELITER PERFICIANT

830 Idcirco uos, o carissimi filii mei, oculos et aures uestras

aperite et praeceptis meis oboedite. Et cur patrem uestrum
contemnitis qui uos de morte liberauit ? Chori angelorum
canunt : Iustus es Domine, quoniam iustitia Dei non habet
ullam rugam, cum etiam Deus hominem non liberauit sua
8 3 5 potestate, sed compassione, ubi Filium suum ad redemptionem
hominis misit in mundum. Solem enim nulla indignatio ster­
coris polluit, sic etiam nec Deum ulla peruersitas iniustitiae
tangere poterit. Sed tu, o homo, in speculatiua scientia bonum
et malum inspicis. Et quid es cum in multitudine carnalium
8 4 0 desideriorum sordes ? Et quid es cum clarissimae gemmae
uirtutum in te fulgent ? Primus angelus bonum contempsit et
malum concupiuit, unde et illud in morte aeternae perditionis
accepit et in morte sepultus est, quia quod bonum est abiecit.
Boni uero angeli malum neglexerunt et bonum amauerunt,
8 4 5 casum diaboli uidentes qui ueritatem uolebat opprimere et
mendacium erigere. Quapropter ipsi in amore Dei exarserunt,

830/831 cf. Bened., Reg. pro/. 9 . 833 Ps. 1 1 8 , 137. 838 cf. Hugo de s. Viet.,
De modo dicendi et meditandi 9 - PL 1 7 6 , 8 7 9 C. 840/841 cf. Antiph. Christus
circumdedit ... gemmis pretiosis - CAO 3 nr. 1790.

817 hominis in ras. B 819 adsunt] assistunt T 822 abducant] adducant O

827/82» num. et tit. om. W 830 I(dcirco) om. W karissimi W V B C O
831 uestram F 835 compassione] cum passione B F , com- alia manu in ras. O
837 etiam nec in marg. V nec Deum iter, sed del. B 839 in supra lin. C
8 4 0 cum] quod W 3 842 in morte om. F

f 819 dispositionem Dei] Dei ordinationem 822 exsoluerit 824 attendunt]

praestolantur 834 rugam cum etiam Deus] maculam qui etiam 835 ubi]
quando 836/837 indignatio stercoris] inquinatio fecis 838 speculatiua]
contemplatiua 842 unde et illud] quare malum 844 neglexerunt] contemp­
serunt
 VISIO QVARTA, c. 29-30 87
firmum fundamentum totius boni habentes, ita quod aliud
nolunt quam quod Deo placet, numquam in laude eius ces­
santes. Sed et primus homo Deum cognouit et eum in simpli-
850 citate dilexit ac praeceptum eius suscipiens se oboedientiae
deputauit, sed deinde ad malum se inclinauit et inoboedien­
tiam perfecit. Nam cum ei diabolus malum suggereret, bonum
deseruit et malum perpetrauit, unde et de paradiso eiectus
est. Vnde malum in perditione mortis abiciendum est, et bonum PL
855 in amore uitae perficiendum. 430
Sed tu, o homo, cum habes recordationem boni et mali,
uelut in biuio positus es; quia si tunc tenebras mali contempse­
ris, uolens in illum aspicere cuius creatura es et quem in sancto
baptismo confessus es, ubi uetus crimen Adae tibi est ablatum,
860 et si dixeris : 'Diabolum et opera eius uolo fugere et Deum
uerum ac eius praecepta sequi' ; tunc etiam considera quo­
modo doctus es a malo declinare et bonum facere, et quia
caelestis Pater Vnigenito suo non pepercit, sed eum ad libera­
tionem tuam misit ; et ora Deum ut tibi succurrat. Et ipse
865 te exaudiens sic dicit : 'Isti oculi mihi placent.' Et si tunc
taedium abieceris, ita quod in mandatis Dei fortiter cucurre­
ris, clamorem precum tuarum ubique exaudit. Carnem enim
tuam debes domare et imperio animae subiugare. Sed tu
dicis : 'Tanta et tam magna pondera in carne mea habeo,
870 quod me superare non ualeo ; sed quoniam Deus bonus est,
ipse me bonum faciet. Quomodo possem carnem meam
domare, cum homo sim ? Deus bonus est : ipse omnia bona
in me perficiet. Nam cum sibi placuerit, me bonum facere
poterit.'
875 Sed ego tibi dico : Cum Deus bonus sit, cur bonitatem eius
scire contemnis, quia ipse Filium suum pro te tradidit qui te in
multis aerumnis et in magnis laboribus de morte liberauit ?
Sed cum dicis quoniam bona opera operari non possis, hoc
in iniustitia iniquitatis dicis. Oculos enim habes ad uidendum,
880 a u r e s a d a u d ie n d u m , c o r a d c o g i t a n d u m , m a n u s a d o p e r a n -

858/861 cf. Gelasianum Vetus I 4 2 - ed. K. Mohlberg, Rom i 9 6 0 , Nr. 421. 863
cf. Rom. 8 , 3 2 . 870/872 cf. supra Visio 3 , 5 8 5 - 5 8 6 .

847 firmum fundamentum] firmamentum firmum B 851 se ad malum ~ B

853 unde om. R 859 ablatum est ~ RO 860 opera] militiam, -litiam in
marg. alia manu R 861 eius supra lin. V praecepta eius ~ B 869 meo V
871 possum C T 875 dico tibi ~ F 878 non supra lin. R 880 manus
supra lin. H 2

f 851/852 deputauit usque perfecit] subdidit postmodum ad malum se incuruauit :

inoboedientiam operatus 853 unde om. 855 perficiendum] amplectendum
859 crimen usque ablatum] noxa Adae deiecta est 860 dixerit opera eius uolo
fugere] malitiam eius fugere uelis 861 etiam om* 865 sic om. dicet
866/867 ita quod ... cucurreris] currens 869 habeo] sentio 871 faciat
872 bona omnia — 873 perficiat 875 ego tibi dico] tibi respondeo
 88 PARS PRIMA
dum, pedes ad ambulandum, ita quod etiam per omne corpus
tuum te potes subleuare et prosternere, dormire et uigilare,
manducare et ieiunare. Sic te Deus creauit. Vnde et concupi­
scentiis carnis tuae resiste, et Deus iuuabit te. Nam cum te
885 opponis diabolo uelut fortis bellator inimico suo, tunc Deus
delectatur in certamine tuo, uolens ut eum in omnibus horis,
in omnibus angustiis tuis constanter inuoces. Sed cum carnem
tuam non uis domare, tunc facis eam in uitiis et in peccatis
epulari, quoniam ei frenum timoris domini abstrahis, cum
8 90 quo eam retinere deberes ne in perditionem iret.
Quapropter ita ad diabolum respicis, sicut et ipse ad ini­
quitatem respexit cum in mortem cecidit. Et ipse de perditione
tua gauisus dicit : ‘Ecce homo qui nobis similis est.’ Et tunc
super te cadit atque uias suas in umbra mortis, secundum
89 5 quod sibi placet, in te ponit. Sed Deus nouit quid boni per­
ficere possis. Tibi enim lex posita est secundum hoc quod
laborare potes. Deus ab initio saeculi usque ad consumma­
tionem eius in electis suis delectari uult, ita quod ipsi in clari­
tate uirtutum fidelissime ornati coronentur. Quomodo ? Homo
900 uoluptati carnis suae hoc modo resistat, ne in delicias huius
mundi diffluat, nec etiam tam secure uiuat quasi in propria
domo sua maneat, quoniam peregrinus est, quia pater ipsius
eum exspectat, si ad ipsum redire uelit ubi eum esse nouit.
Vnde, o homo, si oculos tuos ad duas semitas, id est ad bonum PL
90 5 et ad malum uerteris, tunc doceris quod et magna et parua 4 3 1
intellegis. Quomodo ? Per fidem unum Deum in diuinitate
et in humanitate intellegis, et etiam diabolica opera in malo
uides. Et cum ita iustas et iniustas uias cognoueris, tunc tibi
per me dicitur : ‘Quam uiam ire desideras ?' Quod si tunc in
910 bonis uiis ire uolueris et si uerba mea fideliter audieris,
assidua et sincera prece Deum ora ut tibi succurrat et ne te
deserat, quoniam fragilis in carne tua es, atque ad numilita-

809 cf. Apoc. 2 , 10.

884 carnis supra lin. B 8 8 8 tuam supra lin. V 895 quod supra liti. Wz 900
in deliciis W 903 eum] cum V 905 uerteris -r1- supra lin. H 2 905 et2 om. T
907 et in humanitate supra lin. B in malum B 908 ita supra lin. V

f 881/882 etiam usque prosternere] toto corpore te potes erigere uel incuruare
882 et2] uel 884 iuuabit] adiuuabit 8 8 6 in2 om. horis] et add. 8 8 8 in
... in om. 890 retinere] coercere 893 gauisus] gaudens 895 ponit] repo­
nit 895/896 perficere] facere 896 Tibi enim] ideo tibi 898 delectari ...
ita quod] complacere ... ut 900 in delicias] deliciis 903 redire] in caelum
praem. uelit] uult 905 doceris] edoceris quod om. 907 malo] esse
add. 908/909 tibi usque dicitur] per me interrogaris 909 Quod om. 909/
910 in bonas uias
 VISIO QVARTA, c. 30 89
tem caput tuum inclina et ea quae in operibus tuis mala
sunt excute et a te illa festinanter proice.
si5 Haec Deus requirit a te ; quia qui tibi aurum et plumbum
proponeret et diceret : ‘Ad quod uolueris manum tuam por­
rige/ aurum auidissime raperes et plumbum dimitteres, quo­
niam aurum magis quam plumbum diligeres. Sic et caelestem
patriam magis quam grauedinem peccatorum attendere debes.
920 Quod si in peccatis cecideris, mox in confessione et pura
paenitentia surge, antequam mors oriatur in te. Pater enim
tuus uult ut clames, plores et auxilium petas, ne in sordibus
peccatorum remaneas. Sed si uulnera acceperis, medicum
quaere ne moriaris. Nonne multoties Deus tempestates homi-
925 nibus immittit, ut tanto attentius ab eis inuocetur ? Sed tu,
o homo, dicis : ‘Bona opera operari non possum.' Et ego re­
spondebo : ‘Potes/ Et tu dicis : ‘Quomodo ?’ Et ego dico :
‘Intellectu et operatione/ Et tu respondes : ‘Consensum non
habeo/ Et ego respondeo : ‘Disce pugnare contra te/ Et tu
9 3 ° dicis : ‘Contra me ipsum pugnare non ualeo, nisi Deus adiu-
uerit me.’ Audi ergo quomodo pugnes aduersum te. Cum
malum in te surgit, ita quod nescis quomodo illud abicias,
tunc tactu gratiae meae tactus, quia in uiis interiorum ocu­
lorum tuorum gratia mea tangit te, mox clama, ora, con-
9 3 5 fitere et plora, ut tibi Deus succurrat et ut malum a te auferat
et ut tibi uires in bono tribuat. Istud habes de scientia tua
qua Deum per inspirationem Spiritus sancti intellegis. Nam
si alicuius hominis operarius esses, o quoties te oporteret
illud facere quod corpori tuo difficile esset ! Nonne multa
940 aduersa sustineres propter terrenam mercedem tuam ? Et cur
Deo propter supernam mercedem non seruis, qui tibi et ani­
mam et corpus dedit ? Si enim aliquam temporalem rem
habere uelles, o quantum laborares ut illam saltem uel paruo
tempore habere posses !
945 Nunc autem taedet te illud quaerere quod finem non habet.
Nam ut bos stimulo agitur, sic et tu corpus tuum timore

914 illa supralin.B 919 debes attendere ~ J3 924 tempestates -te- supralin. H
925 inuocetur] reuocetur T 929 respondeo] respondebo H 930 me] memet-
0 930 uires tibi ~ B 938/939 illud te oporteret ~ O, oporteret te ~ T
941 et om. C T 940 tu] et add. W

f 915 a te Deus requirit ~ quia qui] Et ut si quis 916 et] ac 910/917 por­
rige] extendes 917 raperes] caperes 917/918 quoniam] quia 919 graue­
dinem] depressionem 923 remaneas] permaneas 924 multoties] saepe
920/927 Et ego respondebo] Ego uero dico 927 dicis] quaeris Et ego dico]
Respondeo 928 operatione] ratione Et tu usque Consensum] Dices : Desi­
derium in me 929 Et ego ... tu om. 930 ipsum om. 932 ita quod nescis]
nescientem 933 tactus quia] adiutus nam 934 mox om. 930 Istud] enim
add. de scientia tua] ex scientia 938 o om. oporteret te ~ 939 illud]
id 940 aduersa] laboriose 945 taedet] fastidit
 90 PARS PRIMA
Domini exercere debes ; quia si hoc feceris, Deus non abiciet te.
Si enim aliquis tyrannus te caperet, protinus ad illum te con-
uerteres qui tibi prodesse posset, ac ei supplicares et eum
9 5 0 orares et substantiam tuam illi promitteres, quatenus tibi
subueniret. Sic et tu, o homo, fac, cum iniquitas te ceperit ;
ad Deum te conuertens supplica, ora et correctionem tuam
promitte, et Deus iuuabit te. Sed tu, o homo, caecus es ad
uidendum, surdus ad audiendum, stultus ad defendendum te,
9 5 5 quoniam intellectum quem tibi Deus infudit, et quinque sen­ PL
sus corporis tui quos tibi dedit quasi pro stercore et pro uani- 432
tate habes. Nonne intellectum et scientiam habes ? Regnum
Dei potest emi, non autem ioco acquiri. Audite ergo, o homi­
nes, et nolite despicere introitum caelestis Ierusalem, et nolite
9 6 0 tangere mortem, et nolite Deum negare et diabolum confiteri,

et nolite in peccatis crescere et in bonis deficere. Deum enim

audire non uultis, cum in praeceptis ipsius ambulare recusatis
et ad diabolum curritis, cum uoluptatem carnis uestrae per­
ficere contenditis. Conualescite ergo et confortamini, quia
9 6 5 uobis necesse est.
Fidelis autem homo dolorem suum consideret et medicum
quaerat, antequam in mortem cadat. Quod si dolorem suum'
inspexerit et medicum quaesierit, ille inuentus ostendit ei
amarum sucum pigmenti per quod saluari potest, quod sunt
970 amara uerba per quae probandus est utrum paenitentia eius
de radice cordis ipsius an de uento instabilitatis eius procedat.
Cumque hoc probauerit, dat ei uinum paenitentiae, ut foeto-
rem uulnerum suorum abluat, et etiam offert ei oleum mise­
ricordiae, quatenus eadem uulnera ad sanitatem leniat. Tunc
975 etiam iniungit ei ut circa sanitatem suam sollicitus sit, dicens :
'Vide ut in hac medicina studiosus et stabilis sis nec taedium
capias, quia uulnera tua grauia sunt/ Sed multi sunt qui uix

95?/958 cf. Mt. 1 3 , 4 4 -4 6 . 964 cf. I Cor. 16, 13. 972/974 cf. Lc. 1 0 , 3 3 -3 4 .

947 Domini in marg. B 948 enim om. Hn te caperet tyrannus ~ O

949 possit H ei] si B 952 supplica] supplicia F 954 defendum H
958 autem] enim B ioco] loco H 967 (quae)rat usque uulnerum W 2 969
amarum sucum in ras. Wz 970 est supra lin. R eius supra lin. R 971 an de]
inde B 976 in om. T

f 948 caperet] captiuare 949 prodesse] auxilio esse ac] et et eum] eumque
950/951 quatenus ... subueniret] ut... succurreret 95 1 ceperit] coeperit 953
iuuabit te] te adiuuabit 954 stultus] uecors ad te defendendum ~ 956
stercore] nichilo 959 Hierusalem et2 om. 960 nolite om. 961 et1 om.
963 uoluptatem] desiderium 964 Conualescite] Resipiscite 965 uobis ne-
cesse] hoc uobis necessarium 967 cadat] ruat 968 ille om. ostendet
969 quod saluari potest] quem sanari poterit quod] quae 972 paeniten­
tiae] compunctionis et praem. 976 sis] permaneas 977 capias] inde praem.
 VISIO QVARTA, c. 30-31 91
paenitentiam peccatorum suorum suscipiunt, sed quamuis
multo labore, tamen eam propter metum mortis peragunt.
980 At ego eis manum porrigo et amaritudinem illam eis in dulce­
dinem uerto, ita quod paenitentiam hanc cum tranquillitate
perficiunt quam cum magna difficultate inceperunt. Qui autem
paenitentiam peccatorum suorum neglexerit, quoniam cor­
pus suum castigare sibi difficile esse dicit, miser est, quia non
985 uult in semetipsum respicere, nec ullum medicum quaerere
nec uulnera sua sanare, sed pessimum liuorem in se celat et
mortem in simulatione tegit ne uideri possit. Vnde piger ad
gustum paenitentiae est, nolens respicere in oleum misericor­
diae nec consolationem redemptionis quaerere, et ideo in mor-
990 tem ibit, quoniam mortem dilexit nec regnum Dei quaesiuit.
Ergo, o fideles, in praeceptis Dei currite, nec uos damnatio
mortis apprehendat. Nouum Adam imitamini et ueterem ho­
minem abicite. Nam currenti regnum Dei apertum est, in
terra autem iacenti clausum est. Sed miseri sunt illi qui dia-
995 bolum uenerantur Deum ignorantes. Quomodo ? Qui Deum
unum in Trinitate non colunt nec Trinitatem in unitate scire
uolunt. Vnde qui saluari uult, in recta et catholica fide non
dubitet. Quid est hoc ?

3 1 . DE FIDE CATHOLICA

1000 Quoniam Patrem non colit qui Filium abnegat, nec Filium
diligit qui Patrem ignorat, nec Patrem nec Filium habet qui
Spiritum sanctum abicit, nec Spiritum sanctum accipit qui
Patrem et Filium non ueneratur. Ergo unitas in Trinitate
et Trinitas in unitate intellegenda est. O homo, numquid
1005 es sine corde et sine sanguine uiuens ? Sic nec Pater sine
Filio nec sine Spiritu sancto, nec Filius sine Patre nec sine PL
Spiritu sancto, nec Spiritus sanctus sine ipsis esse creden- 433
dus est. Sed Pater Filium suum pro redemptione hominis

992/993 cf. I Cor. 1 5 , 4 5 > Coi. 3 , 9 . 995/998 cf. Symbolum Quicumque, 27. 42.
1005 cf. Aug., Sermo 7 1 , De uerbis Matth. Eu. 1 2 - PL 3 8 , 4 5 9 , 1 6 , 2 6 .

980 porrigo supra lin. B 984 difficile castigare sibi ~ O sibi supra lin. W2
985 quaerere ex quaere corr. B, -re- in marg. alia manu 986 celat] zelat C 996
in unitatem in marg. B 998 Quid est hoc ? in ras. R 999 31 ex 32 corr. H
1005 sine2 om. F 1008/1007 Spiritu usque sancto supra lin. O (homoiot.)
1006/1007 nec Filius usque sancto om. H 1007 esse supra lin. W2

f 978 suorum peccatorum ~ sed] et 981 hanc] illam, addens propter amorem
meum magna 985 seipsum 986 sanari 987 in simulationem 990 ibit]
properat 991 in praecepta 998 est om. 1 0 0 1 nec Patrem om.
 92 PARS PRIMA
misit in mundum et iterum ad se retraxit eum, sicut et homo
1010 cogitationes cordis sui emittit et iterum ipsas ad se recolligit.
Vnde de hac salutifera Vnigeniti Dei missione Isaias in uolun-
tate supernae maiestatis loquitur dicens.

32. VERBA ISAIAE

Verbum misit Dominus in Iacob, et cecidit in Israel. Quod

1015 dicitur : Verbum per quod omnia facta sunt scilicet Vnige-
nitum Dei qui in corde Patris secundum diuinitatem semper
sine initio temporis fuit, ipsum misit Dominus, uidelicet super­
nus Pater, per ora prophetarum in Iacob, cum ipsi eundem
Filium Dei in mundum pro salute hominum uenturum fide- PL
1020 liter praenuntiarent, quatenus homines per eos praemoniti 454
et praemuniti diabolum prudenter supplantarent et uersutias
deceptionum illius sapienter declinarent. Et ita idem Verbum
cecidit in Israel, cum idem Vnigenitus Dei uenit in altam
uiriditatem Virginis in quam nullus uir gressum suum posuit,
1025 sed quae florem suum inuiolabiliter tenuit, ut ipse natus ex
Virgine eos, qui lumen uerit^tis per fallacem caecitatem igno­
rabant, ad uerum iter reduceret et indeficienti saluti resti­
tueret.
Vnde quicumque scientiam in Spiritu sancto et pennas in
1030 fide habet, iste admonitionem meam non transcendat, sed
eam in gustu animae suae amplectendo percipiat.

1014 Is. 9 , 8 . 1010 cf. Ioh. 1 , 18 ; Fulg., Sermo 2 , 4 - CC 91 A, p. 900 sq., 6 9 -7 1 .

1 0 1 1 Vnigenti H Esaias F 1 0 2 0 praenuntiarent] praenuntiauit C T,

pronuntiarent F 1021 praemuniti] praenuntiati C T 1024 gressum ex
gressus corr. W B 1025 ex] de B 1026 caec(itatem) ex uer- corr. B

f 1009 et2 om. Esaias 1011/1012 supernae maiestatis uoluntate ~

1020 quatenus] ut 1022 illius] eius 1024 uiriditatem] puritatem posuit]
imposuit 1020 transcendat] transgrediatur
 VISIO QVINTA 93
CAPITVLA OVINTAE VISIONIS PRIMAE PARTIS
PL
1.De synagoga matre incarnationis Filii Dei. 433 /434
2.Verba Salomonis.
3.Verba Isaiae prophetae:
5 4.De diuerso colore synagogae.
5.De caecitate eius et quod in corde Abraham, in pectore
Moyses, in uentre eius reliqui prophetae quid significet.
6. Quod magna ut turris, habens circulum in capite similem
aurorae.
io 7. Verba Ezechielis.
8. Comparatio de Samsone et de Saul et de Dauid ad eandem
rem.

QVINTA VISIO PRIMAE PARTIS

PL
POST HAEC uidi uelut quandam mul i ebrem ima- 433
15 ginem a uert i ce usque ad umbi l i cum pal l i dam, et
ab umbi l i co usque ad pedes ni gram, et in pedi bus
s angui neam, circa pedes suos c andi di s s i mam et
puri ssi mam nubem habent em. Ocul os aut em non
habebat , manus uero suas sub ascel las suas posue-
20 rat, stans i ux t a al t are quod est ante oculos Dei,
sed ipsum non t a ng e ba t . Et in corde ipsius s t a bat
Ab r a ha m, et in pectore eius Moyses, ac in uentre
ipsius reliqui prophet ae, singuli signa sua d e mo n­
strant es et pul chr i t udi ne m eccl esiae admi rant es.
25 Ipsa uero t ant ae magni t udi ni s a ppa r ui t , uelut
al i qua turris alicuius ci ui t a t i s est, habens in c a ­
pite suo quasi ci rcul um similem aurorae. Audiuique
iterum uocem de caelo dicentem mihi : ‘Antiquo populo auste­
ritatem legis Deus imposuit cum Abrahae circumcisionem
30 indixit, quam postea in gratiam suauitatis conuertit, cum per

I, 5, 28/30 cf. Gen. 17, 9-14 ; Hier., In Fccle. 3, 5 - CC 72, p, 275, 75-79.

1, 5, 1 primae om. B 3 Salemonis W et ita porro 4 Hsayae H F

3 calore H E 6 quod] quid H E 7 in uentre] inuenire E significant E
8 turris om. E 13 partis primae ~ B partis] incipit add. H 3 R C O F T
15 umblicum et ita porro F 19 suas1 in marg. H 2 acellas O, et ita porro, asellas
F 27 (Audiui)que om. H 28/29 austeritatem] Deus praem. sed del. V 29
circumscisionem ]/ et ita porro, circumsionem B

f I, 5, 1 QviNTA E visionis c a p . 13 primi s c i v i A S visio qvinta 17 sangui­

neam] sanguinolentam circa] autem add. 18/19 Oculos autem non habebat]
at oculis orbatam 19 suas1 om. 19/20 posuerat] tenebat 22 Moses
22/23 ac usque ipsius] in uentre uero 24 ecclesiae] nouae sponsae 25 Ipsa]
haec 20 aliqua usque est] alicuius ciuitatis ingentissima turris 30 per om.
 94 PARS PRIMA
Filium suum ueritatem euangelii credentibus dedit, ubi iugo
legis sauciatos oleo misericordiae deleniuit/

I . DE SYNAGOGA MATRE INCARNATIONIS FILII DEI

Quapropter ui des ue l ut q u a n d a m mu l i e b r e m i ma-

35 g i n e m a u e r t i c e usque ad u m b i l i c u m p a l l i d a m :
quae est synagoga mater incarnationis Filii Dei exsistens et
ab initio surgentium filiorum suorum usque ad fortitudinem
eorum secreta Dei in obumbratione praeuidens, sed ea non
pleniter aperiens, illa autem rutilans aurora quae aperte lo-
40 quitur non exsistens sed eam in multa admiratione a longe in-
tuens, et sic in Canticis canticorum de ipsa dicens.

2. VERBA SALOMONIS

Quae est ista quae ascendit per desertum deliciis affluens, et

innixa super dilectum suum ? Quod dicitur : 'Quae est haec
45 noua nupta quae in plurimis bonis operibus se eleuat per deser­
ta paganorum legalia praecepta sapientiae Dei deserentium
et idola adorantium, ascendens ad superna desideria deliciis
donorum Spiritus sancti abundans, ac sic multo studio anhe- PL
lans et se ponens super sponsum suum scilicet Filium Dei V 434
50 Haec enim est quae a Filio Dei dotata in praeclaris uirtutibus
uiget et in riuulis Scripturarum abundat. Sed et eadem syna­
goga de filiis eiusdem nouae sponsae per multam admirationem
in seruo meo Isaia propheta sic dicit.

32 cf. Aug., Append. Sermo 42, De Elisaeo 2 - PL 39, 1828 ; Honor. August.,
Speculum Eccl ., Dom. Quadr. - PL 172, 884D. 36 cf. Greg., In comment. Hie%.
hom.yfragm. 2 - CC 142, p. 411, 277sq. ; Rupert., De s. Trin. 28, In Is. 2, 31 - CC
CM 23, p. 1570, 2493-2495. 39 cf. Ps.-Hrab., Âlleg. in s. Script. - PL 112, 869AB
40 cf. Rejpons. Aspiciens a longe - CAO 4 nr. 6129 (Hebr. 11, 13). 43/44 Cant.
3, 6; 8, 5. 40/48 cf. Haimo, Enarr. in Cant. 8 - PL 117, 352CD. 50 cf.
Hier., In Mich. 1 , 1 - CC 76, p. 434, 427 sqq. 51 cf. Ps.-Hrab., Alleg. in s. Script.
- PL 112, 1040C.

43 de deserto V'ulg. 43/44 et inn.] innixa (et nixa) Vulg. 45 pluribus O

/ 31 ubi] in qua 36 exsistens om. 38 umbratione 39/40 autem usque

exsistens] enim non est aurora quae aperte loquitur 40/41 et usque dicens] ut in
Canticis de ipsa dicitur 43/44 et usque suum om. m 44 haec] ista m 45
nupta] sponsa praem. m in bouis plurimis operibus ~ m 46 paganorum]
gentium/ m praecepta legalia ~ m Dei om. f m 47 superna] caelestia m
48 abundans] abundantius f m ac] et / m 49^ponens] innitens f m spon­
sum] dilectum praem. m Dei Filium ~ f m 50 Dei Filio ~ m 51 uiget]
fulget f m abundat] abundans / m eadem] haec praem. m 52 eiusdem]
illius f m 52/53 per multam usque dicit] in multa admiratione seruum meum
Esaiam [Ysaiam m\ sic interrogat / m
 VISIO QVINTA, c. 1-4 95
3. VERBA ISAIAE PROPHETAE

55 Qui sunt hi qui ut nubes uolant, et quasi columbae ad fenestras

suas ? Quod dicitur : Qui sunt isti qui in mentibus suis se
abstrahentes de terrenis ac carnalibus concupiscentiis pleno
desiderio et plena deuotione ad superna uolant, et columbina
simplicitate absque amaritudine fellis sensus corporis sui
60 muniunt et munimentum firmissimae petrae, quae Vnigenitus
Dei est, multo ardore bonarum uirtutum appetunt ? Hi enim
sunt qui propter supernum amorem terrena regna conculcant
et caelestia quaerunt. Haec synagoga admirabatur de ecclesia,
quoniam se his uirtutibus ita munitam non cognouit sicut
65 illam praeuidit : quia ecclesia angelicis praesidiis circumdata
est ne eam diabolus dilaniet et deiciat, cum synagoga a Deo
deserta in uitiis iaceat.

4. DE DIVERSO COLORE SYNAGOGAE

Quapropter uides eti am ipsam ab umbi l i co usque

70 ad pedes nigram : quod est a fortitudine suae dilatationis
usque ad consummationem suae extensionis in praeuaricatione
legis et in transgressione testamenti patrum suorum sordidam,
quia multis modis diuina praecepta neglexit et uoluptatem
carnis suae secuta est. Et in pedi bus sangui nea, circa
75 pedes suos candi di ssi mam et purissimam nubem
habet : quoniam in consummatione sua prophetam prophe­
tarum occidit, ubi et ipsa lapsa corruit, in eadem tamen con-

55 Is. 60, 8. 56/58 cf. Haimo, Expos, in Apoc. 4 - PL 117, 1107D. 59/63
cf. Greg., Moral. 23, 25, 49 - PL 76, 281BC. 60/61 cf. Greg., In Hieç. 2, bom. 2
- CC 142, p. 228, 139-141. 65 cf. Hier., In Zach. 2, 9 - CC 76, p. 829, 185 sq.
66/67 cf. Rupert., De s. Trin.yIn Gen. 6 - CC CM 21, p. 400, 894. 70 cf. Ambr.,
Expos, psalmi 118, 2 - CSEL 62, p. 24, 9, 14-19. 74 cf. Rupert., De diu. off. 9 -
CC CM 7, p. 301, 41-42. 75/76 cf. Haimo, Expos, in Apoc. 5 - PL 117, m i C.
76/77 cf. Haimo, Comment, in Is. 3, 59 - PL 116, 1024D.

55 hi] isti Vulg. 56 isti om. C T mentibus] uirtutibus T 71 extensionis

suae ~0 75(candidi)ssimam et V :manu* W et purissimam om. F 76/77
in consummatione usque tamen in marg. B 77 ipsa om. F lapsa om. B

f 55 hi] ii/ 56 isti] ii/, hi m 57 de terrenis] a terr./ m 59 fellis amaritudine

~ m 60 quae] qui / m 60/61 Dei Vnigenitus ~ my et add. Patris caelestis
63 Haec synagoga] Synagoga itaque f m de ecclesia] de noua sponsa quae
ecclesia est f m 64 quoniam] quia m his] similibus / m uirtutibus simi­
libus ~ m munitam ... cognouit] ornatam ... agnouit f m 64/65 sicut ...
praeuidit] u t... uidit/ m 66 dilaniet] dilaceret f m 71 extensionis] durationis
72 sordidam] fuisse praem. 7 3 ctom. 74 est om. sanguinea] sanguinolen­
ta circa] autem add.
 96 PARS PRIMA
summatione lucidissima et perspicacissima fide in mentibus
credentium surgente : quia ubi synagoga consummationem
80 accepit, ecclesia surrexit, cum apostolica doctrina post mor- PL
tem Filii Dei se per totum orbem terrarum dilatauit. 435

5. DE CAECITATE EIVS ET QVOD IN CORDE EIVS ABRAHAM

IN PECTORE MOYSES / IN VENTRE EIVS RELIQVI PROPHETAE
QVID SIGNIFICET

85 Sed eadem imago ocul os non h a b e t , ma nus uero

suas sub a s c e l l a s suas poni t : quia synagoga in ueram
lucem non aspexit, cum Vnigenitum Dei in despectu habuit,
unde et opera iustitiae sub taedio pigritiae suae torporem a se
non proiciens tegit, sed ea uelut non sint neglegenter abscon-
90 dit ; s t a ns i u x t a a l t a r e quo d est a nt e oc ul os Dei,
sed i ps um non t a n g i t : quoniam legem Dei quam diuino
praecepto et diuina inspectione accepit, exterius quidem nouit,
sed eam interius non tetigit, quia eam potius abhorruit quam
diligeret, sacrificia et incensum deuotarum orationum Deo
95 offerre neglegens.
Sed in c orde i psi us s t a t A b r a h a m : quoniam ini­
tium circumcisionis in synagoga ipse fuit ; et in p e c t o r e
eius Mo y s e s : quia in praecordia hominum diuinam legem
ille attulit ; ac in u e n t r e i psi us r e l i qui p r o p h e t a e : id
100 est in institutione illa quae ipsi diuinitus tradita fuerat,
inspectores diuinorum praeceptorum, si ngul i s i g na sua
d e m o n s t r a n t e s et p u l c h r i t u d i n e m e c c l e s i a e a d m i ­
r a nt e s : quoniam ipsi miracula prophetiae suae in mirabili­
bus signis ostenderunt et speciositatem generositatis nouae
105 sponsae in multa admiratione attenderunt.

79/80 ef. id., ib.3, 60 - PL 116, 1031D. 80/81 ct. Respons. In omnem terram ...
et in fines terrae uerba eorum - CAO 4 nr. 6919 (Ps. 18, 5). 85/80 et. Prou. 19,
24. 80/87 ct. Ioh. i, 9 ; Rom. 11, 25 ; Greg., In Hie~. 1, hom. 2 - CC 142, p. 23,
218-221 ; Haimo, Comment, in Is. 3 - PL 116, ioioB. 90 cf. Apoc. 9, 13. 94
cf. Apoc. 8, 3. 90/97 cf. Haimo, Hom. in circumc. Domini - PL 118, 916.

98 legem in ras. W3 99 ille in marg. W3 104 generositatem COT

f 78/79 in mentibus credentium lucidissima et perspicacissima fide — 79 con­

summationem] finem 81 dilatauit] diffudit 88 sub taedio pigritiae suae] in
taedio boni operis torporem] et torpore /, et torporem m 89 proiciens]
abiciens m sed] ct f m 90 stans] Stat / m 92 exterius] in cortice / m
94 diligeret] dilexerit f m 99 ac] et m ipsius om. f m reliqui] ceteri m
100 in illa istitutione ~ m 102 ecclesiae] nouae sponsae f m 103 miracula]
magnalia / m suae prophetiae ~ m 104/105 nouae sponsae] ecclesiae f m
 VISIO QVINTA, c. 4-6 97
6. QVOD MAGNA VT TVRRIS HABENS CIRCVLVM IN CAPITE
SIMILEM AVRORAE

I ps a uero t a n t a e m a g n i t u d i n i s a p p a r e t ue l ut
a l i q ua t ur r i s a l i c u i u s c i u i t a t i s est : quia magnitudi-
iD nem diuinorum praeceptorum suscipiens munitionem et de­
fensionem nobilis et electae ciuitatis praenuntiauit, ha be ns
in c a p i t e suo qua s i c i r c u l u m s i mi l e m a u r o r a e :
quia etiam in ortu suo miraculum incarnationis Vnigeniti Dei
praesignauit et claras uirtutes ac mysteria quae sequuntur
: : 5 praemonstrauit. Nam ipsa uelut in primo mane coronata fuit
cum diuina praecepta accepit, designans Adam qui primum
iussionem Dei percepit, sed postea in transgressione sua in
mortem cecidit. Sic et Iudaei fecerunt, qui diuinam legem
primitus susceperunt, sed deinde Filium Dei in incredulitate
120 sua abiecerunt. Sed et sicut homo per mortem Vnigeniti Dei
circa nouissimum tempus de perditione mortis ereptus est, ita
et synagoga ante nouissimum diem per diuinam clementiam
excitata incredulitatem deseret et ad cognitionem Dei uera-
citer perueniet. Quid est hoc ? Nonne aurora ante solem ascen-
125 dit ? Sed aurora recedit et claritas solis permanet. Quid est
hoc ? Vetus testamentum recessit et ueritas euangelii per­
manet ; quia quae antiqui in legalibus obseruationibus carna-
liter obseruabant, haec nouus populus in nouo testamento
spiritaliter exercet, quoniam quod illi in carne ostenderunt,
130 hoc isti in spiritu perficiunt. Nam circumcisio non periit, quia
in baptismum translata est ; quoniam ut illi in uno membro
signati sunt, sic et isti in omnibus membris suis. Vnde antiqua
praecepta non perierunt, quia in meliorem statum translata
sunt, cum etiam in nouissimo tempore synagoga ad ecclesiam
135 se fideliter transferet. Nam, o synagoga, cum in multis ini­
quitatibus errares, ita quod cum Baal et cum ceteris his simi­
libus te pollueres, consuetudinem legis turpissimis moribus PL
scindens et nuda in peccatis tuis iacens, feci ut Ezechiel ser- 436
uus meus loquitur dicens.

116/118 cf. Gen. 2, 16-17 ; 3, 19. 120/121 cf. Coi. 1, 22. 122/124 cf. Rom.
11,25-26. 120/127 cf. Gal.2,5. 129/130 carnaliter... spiritaliter cf. Ps.-Aug.,
App. Sermo 16, De eo quod scriptum est : Mortuus est Joseph - PL 39, 1773, 2.
130/132 cf. Haimo, Dom. in circumc. Domini - PL 118, 91B.

112 quasi supralin. W2 llöprim am B 117sua supralin.B 122 diem supra

lin. B 132 signati] significati in ras. B 135 ex transferat ccrr. K, transferret H
136 cum supra lin. B 138 tuis supra lin. V

f 109 aliqua usque est] alicuius ciuitatis altissima turris 113 etiam] ecclesia
114/115 praesignauit ... praemonstrauit] demonstrauit ... ostendit 124 est om.
125 est om. 131 quoniam ut] ut enim 134 cum om. 138 ut] quod
 98 PARS PRIMA
140 7. VERBA EZECHIELIS

Expandi amictum meum super te et operui ignominiam

tuamy et iuraui tibi et ingressus sum pactum tecum. Quod dici­
tur : Ego Filius Altissimi in uoluntate Patris mei extendi
incarnationem meam, o synagoga, super te, id est pro salute
145 tua, auferens peccata tua, quae in multis obliuionibus operata
es ; et firmaui tibi remedium saluationis, ita quod itinera foe­
deris mei ad salutem tuam manifestaui, cum ueram tidem per
apostolicam doctrinam tibi aperui, quatenus praecepta mea
obseruares, uelut mulier potestati mariti sui subiacere debet.
150 Nam asperitatem exterioris legis a te abstuli et suauitatem
spiritalis doctrinae tibi dedi ac omnia mysteria mea in spiri­
talibus doctrinis per memetipsum tibi ostendi ; sed tu me
iustum deseruisti et diabolo te coniunxisti.

8. COMPARATIO DE SAMSONE ET DE SAVL ET DE DAVID

155 AD EANDEM REM

Sed tu, o homo, intellege scilicet ut Samsonem uxor ipsius

deseruit, ita quod lumine suo priuatus est, sic et synagoga
Filium Dei deseruit, cum eum obdurata spreuit et cum doctri­
nam illius abiecit. Sed postquam deinde capilli eius iam renati
160 sunt, ita quod ecclesia Dei confortata est, idem Filius Dei in
fortitudine sua synagogam deiecit et natos illius exheredauit,
cum etiam per paganos Deum ignorantes in zelo Dei contriti
sunt. Ipsa enim multis erroribus totius confusionis et schis­
matis se subiecerat et cum praeuaricationibus totius iniqui-
165 tatis se polluerat. Sed etiam quemadmodum Dauid uxorem
suam quam sibi primitus desponsauerat et quae cum alio uiro
se polluerat tandem reuocauit, ita etiam et Filius Dei synago­
gam, quae sibi primum in incarnatione sua coniuncta erat sed
gratiam baptismi deserens diabolum secuta fuerat, tandem

141/142 Ez. 16, 8. 143 cf. Mc. 5, 7 ; Lc. 8, 28. 152/153 cf. Haimo, Com­
ment. in Is. 3, 57 - PL 116, 1012C. 156/158 cf. Rupert., De s. Trin. 21, In lib.
lud. 14 - CC CM 22, p. 1171, 929sq. 159 cf. Iud. 16, 22.

141 meum] me R 144 o] a C 146/147 fideris C 152 (me)metipsum W

159 deinde om. R 161 et natos illius exheredauit om*. C 168 sua supra lin. O
coniuncta] iuncta, praem. est F

f 142 ingressus sum] inii 149 ueluti 152 Sed tu om. m 156 scilicet om. f m
uxorem m ipsius] eius m 158/159 doctrinam illius] eius doctrinam m
159 deinde om. f m 160 Dei ecclesia ~ m idem o m. f m 161 exhaeredi-
tauit f m 162 etiam om. m paganos] gentiles f m in zelo] zelo / m
163/164 Ipsa usque quemadmodum om. m 164 cum praeuaricationibus] in prae-
u ar./ 165 Dauid] propheta add. m 168 sua om. m erat] fuit f m 169
fuerat] est / m
 VISIO QVINTA, c. 7-8 99
170 circa nouissimum tempus recipiet, ubi ipsa errores infidelitatis
suae deserens ad lumen ueritatis redibit. Nam diabolus syna­
gogam in caecitate illius rapuerat et eam infidelitati in multis
erroribus tradiderat, nec hoc usque ad filium perditionis facere
cessabit. Qui dum in exaltatione superbiae suae ceciderit,
175 uelut Saul in monte Gelboe interfectus exspirauit qui Dauid
de terra sua fugauerat, sicut etiam filius iniquitatis Filium
meum in electis suis expellere tentabit ; tunc idem Filius meus
antichristo deiecto synagogam ad ueram fidem reuocabit,
sicut et Dauid primam uxorem suam post mortem Saul rece-
180 pit : cum in nouissimo tempore homines illum per quem de­
cepti fuerant uictum uiderint et ad uiam salutis cum multa
festinatione recurrent. Non autem decuit ut ueritas euangelii
umbram legis praenuntiaret, quoniam decet ut carnalia prae­
currant et spiritalia subsequantur ; quia etiam seruus domi-
185 num suum uenturum praedicit, et non dominus seruum in
seruitio praecurrit. Ita et synagoga in umbra significationis
praecucurrit et ecclesia in lumine ueritatis subsecuta est.
Vnde quicumque scientiam in Spiritu sancto et pennas in
fide habet, iste admonitionem meam non transcendat, sed
190 eam in gustu animae suae amplectendo percipiat.

172/174 cf. Adso Deruensis, De ortu et tempore Antichristi - CC CM 4 5 , p. 2 7 , 1 4 3 -

145. 174/180 cf. Rupert., De s. Trin. 2 2 , In lib. Regum 1 , 2 - CC CM 2 2 , p.
1 1 9 4 , 3 8 -4 6 . 175 cf. I Reg. 3 1 , 1 -4 . 179/180 cf. II Reg. 3 , 1 4 . 184/186
cf. Ps. - Aug., App. Sermo 2 9 6 In nat. loannis Rapt. 1 , 3 PL 3 9 , 2 1 1 1 .

171 redibit] ridebit O 179/180 recipit H 184 etiam supra lin. V 186/187
Ita usque praecucurrit in marg. H 2

/ 172 rapuit 173 tradidit 175 uelut] sicut exspirauit] periit 176 sicut
etiam) ut 177 idem om. 179 sicut] quemadmodum Saulis 180 in]
enim 181 et om. 187 praecucurrit] praecurrit 189 transcendat] trans­
grediatur
 100 PARS PRIMA
CAPITVLA SEXTAE VISIONIS PRIMAE PARTIS
1. Quod Deus creaturam suam mirabiliter condidit et dis- PL
p osu it. 437/438
2. De habitu angelorum et eius significatione.
5 3. De habitu archangelorum et eius significatione.
4. De habitu uirtutum et eius significatione.
5. De habitu potestatum et eius significatione.
6. De habitu principatuum et eius significatione.
7. De habitu dominationum et eius significatione.
10 8. De habitu thronorum et eius significatione.
9. De habitu chérubin et eius significatione.
10. De habitu séraphin et eius significatione.
11. Quod hae omnes acies mirabilibus uocibus miracula illa
resonant quae Deus in beatis animabus operatur.
15 12. Psalmista de eadem re.

SEXTA VISIO PRIMAE PARTIS

DEINDE VIDI in a l t i t udi ne cael est i um secreto- PL
rum duas acies supernorum spi ri t uum mul ta clari- 437
tät e fulgentes, ita ut qui in una acie erant uelut
20 pennas in pect ori bus suis habebant et facies ut
facies homi num in se pr aet ende bant , in qui bus et
uultus homi num quasi in pura aqua a ppa r eba nt ;
et qui in acie alia fuerunt eti am in pect ori bus
suis quasi pennas habuerunt et facies ut facies
25 homi num in se ostenderunt , in qui bus eti am i ma ­
go Filii hominis uelut in speculo ful gebat . Sed nec
in his nec in illis aliam formam discernere potui.
Hae autem acies alias qui nque acies secundum
modum coronae c i r c umc i nxe r ant . Et qui in acie
30 una i st arum fuerunt quasi facies homi num ha b e ­
bant, ab umero et deorsum magno splendore f u l ­
gentes ; qui uero in alia erant, t ant ae cl ar i t at i s

I, 6 De nouem ordinibus angelorum cf.Greg., Horn, in Eu. 2 , 3 4 , 7 - PL 7 6 , 12 49 -12 5 0 .

I, B, 1 CAPiTVLVM W primae partis om. B 5 D(e) om. C 0 dominatio­

num] dominantium E expliciunt capitula primae partis V B R C T ex-
pliciunt capitula primae uisionis H2 E F 20/21 ut facies om. F 21/22 in se
usque hominum in marg. B 2 2 uultus] iustus, sed dei. et corr. supra lin. alia manu C
23 in 2 om. F 27 in2 om. O 29 circumcinserant B

f I, B, 1 SEXTAE VISIONIS CAP. 1B PRIMI SCIVIAS VISIO SEXTA 19 ita Ut] et

una] prima 21 in se praetendebant] prae se ferebant 23 acie alia] altera
acie 26 uelut] quasi nec] neque 29/30 acie una istarum] harum quinque
prima acie 32 uero om. alia] secunda
 VISIO SEXTA, c. i IOI

e x s t i t e r u nt quod eos intueri non pot eram ; et qui

in alia ut al bum marmor appa r ue r unt et ca pi t a ut
35 ca pi t a homi num ha bue r unt super quae ardent es
facul ae uisae sunt, et ab umero et deorsum uel ut
ferrea nube ci r c umdat i fuerunt ; et qui :tn alia
facies ut facies homi num et pedes ut pedes h o mi ­
num habent es, in capi t i bus suis gal eas g e s t a ba nt ,
40 marmorei s tuni ci s i nduti ; et qui in alia erant,
nullam f ormam homi num in se ostendent es, uelut
aurora rubebant . Nul l am autem aliam f ormam in
eis conspi ci ebam.
Sed et acies istae alias duas eti am in modum
45 coronae ci r cumdeder a nt . Qui aut em in una acie
i ll arum erant oculis et pennis pleni ui debant ur,
et in quoque oculo specul um et in ipso specul o
facies hominis appa r ui t , et pennas suas ad s u p e r ­
nam a l t i t udi ne m e l euarant ; et qui in alia fuerunt
50 quasi ignis ardebant , pl uri mas que pennas h a b e n ­
tes in eisdem pennis quasi in specul o omnes or di ­
nes eccl esi ast i cae i ns t i t ut i oni s i nsi gni tos d e mo n­
s t r a ba nt . Sed aliam formam nec in his nec in illis
uidi. Et hae acies omnes in omni genere musico-
55 rum mi rabi l i bus uoci bus mi racul a illa resonabant
quae Deus in beati s ani mabus operat ur, per quae
Deum magni f i ce g l or i f i c a ba nt .
Et audiui uocem de caelo mihi dicentem.

I. QVOD DEVS CREATVRAM SVAM MIRABILITER CONDIDIT

60 ET DISPOSVIT

Omnipotens et ineffabilis Deus, qui ante saecula fuit sed

initium non habuit nec post finem saeculorum esse desinet,
omnem creaturam mirabili modo sua uoluntate condidit eam-
que mirabili modo sua uoluntate disposuit. Quomodo ? Quas-
65 dam creaturas terrenis adhaerere, quasdam uero caelestibus

61/64 cf. Oratio Deus qui miro ordine angelorum ministeria hominumque dispen­
sas - Bruvlants 2 nr. 3 8 7 . 64/66 cf. Hugo de s. Viet., De uanitate mundi 3 - PL
1 7 6 , 7 2 1 BC.

33 exetiterunt B 35 ardentes] uelut praem. H 37 qui] quia T 42 rudebant

C autem supra lin. R

f 33 et om. 34 alia] tertia 37 et om. alia] quarta 40 et usque alia] qui

denique in quinta 45 una] prima 47 quoque] unoquoque 49 alia]
secunda 51 in eisdem pennis] in quibus 54/55 musicorum usque miracula]
musicalium organorum mirificis uocibus mirabilia 58 de caelo uocem ~
61 sed] nec 62 non om. 65 adhaerere] haerere 65/66 caelestibus ... in­
esse] in caelestibus esse
 102 PARS PRIMA
inesse deputauit. Ipse quoque beatos angelicos spiritus tam
ad salutem hominum quam ad honorem nominis sui disposuit. PL
Quomodo ? Nam quosdam ita constituit ut necessitatibus 43 8
hominum subueniant, quosdam uero ut iudicia secretorum
7 0 suorum per eos hominibus manifestentur.
Quapropter uides in al t i t udi ne cael est i um s ec r et o­
rum duas acies supernorum spi ri tuum mul t a c l a ­
ri tate ful gentes : quia, ut tibi demonstratur, in altitudine
illorum occultorum quae carnalis obtutus non penetrat, sed
75 quae uisus interioris hominis attendit, haec duo agmina cor­
pus et animam hominis Deo famulari debere designant, ubi
ipsa cum supernis ciuibus claritatem aeternae beatitudinis
habent.

2. DE H A B ITV ANGELORVM ET EIV S SIG N IFIC A TIO N E

80 Et qui in una acie sunt, uelut pennas in p e c t o ­

ribus suis habent et facies ut facies homi num in
se pr aet endunt , in quibus et uul tus homi num
quasi in pura aqua apparent : quoniam isti angeli sunt
desideria profunditatis intellectus sui quasi pennas expanden-
85 tes, non quod pennas ut aues habeant, sed quod uoluntatem
Dei in desideriis suis uelociter perficiant, uelut homo in cogi­
tationibus suis celeriter uolat, ita quod et per facies suas
pulchritudinem rationalitatis in se manifestant, ubi etiam
Deus opera hominum perspicue perscrutatur ; quia ut seruus
90 uerba domini sui audiens ea secundum uoluntatem illius per­
ficit, ita et ipsi uoluntatem Dei in hominibus attendunt et
actus eorum illi in semetipsis ostendunt.

3. DE H A BITV ARCH ANGELORVM ET EIV S SIG N IFIC A TIO N E

Vndeet qui in acie alia sunt, eti am in pectori bus

07 cf. Secreta Propitiare Domine... ad honorem nominis tui... cunctis... ad salutem

- Bruylants 2 nr. 9 0 1 . 72/73 cf. Rupert, De s. Trin., In Gen. 1 , 1 0 - CC CM 2 1 ,
p. 1 3 7 , 3 2 5 sq. 75/76 cf. Bened., Keg. 7 , 9 ; Secreta Protege nos Domine ... u t...
corpore tibi famulemur et mente - Bruylants 2 nr. 9 1 8 . 80/82 cf. Greg., Horn,
in Hiez- 1 , 3 , 1 - CC 1 4 2 , p. 3 3 , 4 sq. 85/86 cf. Isid., Etym. 7 , 5 - PL 8 2 , 2 7 4 AB ;
loh. Chrys., In illud, uidi Dominum, hom. 6, 2 - PG 5 2 , 1 3 7 . 90/91 cf. Mt. 8 , 9 - 1 0 .
91/92 cf. Hrab., De uniu. 1 , 5 - PL 1 1 1 , 30 C (Greg., Hom. in Eu. 2, 3 4 , 1 1 ).

73 demonstrabatur T 76 famulari] familiari H debere supra lin. B 80 E(t)

initialis litt . capituli om. R, et ita porro 81 facies hominis B 87 et supra lin. IF2
8 8 (rationa)litatis ex -bilitatis corr. B, rationabilitatis O F 90 sui om. O illius]
eius W, ipsius T

f 73 demonstratur] monstratur 80 una] prima 83 quoniam om. 92 in

semetipso
 VISIO SEXTA, c. 1-4 103
95 suis quasi pennas habent et facies ut facies h omi ­
num in se ost endunt , in qui bus eti am i mago Fili i
homi ni s uel ut in specul o ful get : qui archangeli sunt,
etiam in desideriis intellectus sui uoluntatem Dei attendentes
et decorem rationalitatis in se manifestantes, incarnatum
:oo Verbum Dei purissime magnificant ; quia ipsi arcana Dei
cognoscentes mysteria incarnationis Filii Dei signis suis mul-
toties praeueniebant. Sed nec in his nec in illis aliam forma
discernere potes ; quoniam et in angelis et in archangelis multa
secreta mysteriorum sunt, quae humanus intellectus mortali
105 corpore grauatus capere non ualet. Quod autem hae acies
alias qui nque acies secundum modum coronae c i n ­
gunt : hoc est quod corpus et anima hominis quinque sensus
hominis uirtute fortitudinis suae comprehendentes per quin­
que uulnera Filii mei emundatos ad rectitudinem interiorum
110 mandatorum dirigere debent.

4. DE H A BITV V IR TV TV M ET E IV S SIG N IFIC A TIO N E

Vnde qui in acie una i st arum sunt quasi facies

homi num habent , ab umero et deorsum magno
spl endore f ul gentes : qui uirtutes sunt, in corda creden-
i i 5 tium ascendentes et in ardente caritate excelsam turrim in
eis aedificantes, quae opera ipsorum sunt ; ita quod in ratio­ PL
nalitate sua opera electorum hominum ostendunt et in forti­ 439
tudine sua ad bonum finem multo fulgore beatitudinis ipsos
perducunt. Quomodo? Scilicet cum electi, claritatem interioris
120 sensus habentes, omnes nequitias malorum suorum abiciunt
propter illuminationem illam qua in istis uirtutibus in mea
uoluntate illuminati sunt, fortiter aduersus diabolicas insidias
pugnant ; et certamina illa quae ipsi hoc modo contra diaboli­
cam turbam habent uirtutes istae mihi creatori ipsorum in-
125 cessanter demonstrant. Nam homines certamina confessionis

95/97 cf. Greg., Horn. in Hie%. 1 , 3 , 1 - CC 1 4 2 , p. 3 3 , 4 sq. 99 cf. Ioh. Scot. Er.,
Super hier. - PL 1 2 2 , 1 7 6 C. 107/110 cf. Petr. Dam., Institutio monialis 2 - PL
1 4 5 , 7 3 4 B. 109/110 cf. Ps. i i 8 , 1 2 8 . 115/116 cf. Herrn., Pastor, Visio 3 , 4 ,
i - ed. F.X. Funk, Opera Patrum apostolicorumy p. 3 6 isq. 1 2 2 cf. Eph. 6 , 1 1 .

97 qui] quia C T 100 ipsi] ipsa O, ipsae F 103 et1 in marg. B 106 modus F
109 Filii mei uulnera ~ O 116 ipsorum in ras., -rum supra lin. B 121 qua]
que W

f 97 qui om. 98 attendentes] contemplantes 101/102 multoties praeuenie­

bant] frequenter praeinsinuabant 112 in usque istarum] in prima acie harum
114 qui] quae 122 fortiter] et praem. J23 ipsi] illi 124 habent] exercent
ipsorum] suo 125 demonstrant] ostendunt
 104 PARS PRIMA
et abnegationis habent in se. Quomodo ? Ita quod iste me
confitetur et quod ille me abnegat. Sed in hoc certamine talis
interrogatio est : Est Deus an non ? Tunc interrogatio ista
tale responsum Spiritus sancti in homine habet : Deus est qui
1 3 0 te creauit. Sed et ipse te redemit.
Sed quamdiu interrogatio et responsum hoc in homine est,
uirtus Dei illi non deerit, quia huic interrogationi et responso
paenitentia adhaeret. Vbi autem interrogatio haec in homine
non est, ibi nec hoc responsum Spiritus sancti est, quoniam
135 homo iste donum Dei a se expellit et sine interrogatione paeni-
tentiae semetipsum in mortem praecipitat. Certamina uero
istorum bellorum uirtutes Deo offerunt, quia ipsi tale sigillum
coram Deo sunt per quod demonstrabitur qua intentione
Deus colatur uel abnegetur.

140 5. DE H A B ITV POTESTATVM ET EIV S SIG N IFIC A TIO N E

Qui autem in alia acie sunt t ant ae cl a r i t a t i s

e xsi s t unt quod eos intueri non potes : qui potestates
sunt, designantes quoniam serenitatem et pulchritudinem
potestatis Dei nulla imbecillitas mortalitatis peccatorum ap-
145 prehendere poterit nec se ipsi similem facere, quia potestas
Dei indeficiens est.

6. DE H A B ITV PR IN C IPA TV V M ET EIV S SIG N IFIC A TIO N E

Sedqui in alia acie sunt ut al bum marmor a p p a ­

rent et capi t a ut c api t a homi num habent , super
n ° q u a e ardent es facul ae ui dent ur, et ab umero et
deorsum uelut ferrea nube ci rcumdat i sunt : qui
principatus sunt, praefigurantes quod hi qui ex dono Dei in
saeculo principes hominum exsistunt, sinceram fortitudinem

129/130 cf. Oratio Deus qui mirabiliter creasti hominem e t ... redemisti - Bruylants 2
nr. 385. 132/133 cf. Bened., Reg. prol. 3 7 (Rom. 2 , 4 ). 137/138 cf. Greg.,
Moral. 32, 23, 47 - PL 76, 665B ; id., Horn, in Hu. 2 , 3 4 , 11 PL 7 6 , 1 2 5 0 B.

127 in hoc] et praem. B 130 in morte B 138 demonstrabitur] monstrabitur V

140 Dei supra lin. B 150 ardentes] uelut praem. H , exardentes F 151/152 qui
principatus sunt om. F 152 sunt H 2

/ 120 in se habent ~~ f m Ita quod] Quia/ m 127 quod om. f m 130 ipse]
qui f m 131 Sed] Ft f m interrogatio et responsum] interrogationis res­
ponsum /, responsio in interrogatione m 130 in mortem semetipsum ~ m
1*18 demonstratur f m 141 in alia acie] secunda acie / 142 potes] potest
homo m 142/143 qui usque sunt] Potestates autem m 144 peccatorum om.
f m 148 Sed qui] Principatus m in alia] in tertia / in tertia sunt acie ~ m
150 faculae ardentes ~ / 152 hi] ii / ex om. m 153/154 iustitiae fortitu­
dinem —f
 VISIO SEXTA, c. 4-8 105
iustitiae induant ne in diuersitatem instabilitatis incidant,
155 sed ut caput suum, quod Christus Dei Filius est, inspiciant ac
regimina sua secundum uoluntatem ipsius in necessitatibus
hominum dirigant, super se gratiam sancti Spiritus in ardore
ueritatis attendentes, ita quod in fortitudine aequitatis usque
ad consummationem suam firmi et stabiles perseuerent.

160 7. DE HABITV DOMINATIONVM ET EIVS SIGNIFICATIONE

Vnde eti am qui in alia acie sunt facies ut facies

homi num et pedes ut pedes homi num habent es, in
capi t i bus suis galeas g es t ant , marmorei s tuni ci s
induti : qui dominationes sunt, ostendentes quia ille qui
16 5 dominus omnium est, rationalitatem hominum quae in hu­

mano puluere polluta iacuerat a terris ad caelos subleuauit,

cum Filium suum ad terras misit qui antiquum seductorem
sua rectitudine conculcauit ; ita ut fideles ipsum qui caput
eorum est fideliter imitentur, spem suam ad caelestia ponen-
170 tes ac forti desiderio bonorum operum se munientes.

8 . DE HABITV THRONORVM ET EIVS SIGNIFICATIONE

Sed qui in alia acie sunt nul l am formam horni- PL

num in se ostendent es, uelut aurora r u b e n t : qui 440

throni sunt, demonstrantes quod diuinitas ad humanitatem
175 se inclinauit cum Vnigenitus Dei humanum corpus pro salute
hominum induit, qui nulla contagia humanorum peccatorum
in se habuit, quoniam ipse de Spiritu sancto conceptus, in
aurora, uidelicet in beata Virgine, carnem absque omni macu­
la totius sordis accepit. Sed nullam aliam formam in eis con-
180 spicis ; quia plurima mysteria supernorum secretorum sunt,
quae fragilitas humana non potest apprehendere. Quod autem
et acies i stae alias duas in modum coronae cir-

155 cf. Coi. 2 , 1 0 . 163 cf. Is. 5 9 , 1 7 . 174/175 cf. Haimo, Explan. in ps. 30 -
PL i i 6 , 2 9 5 B. 175/176 cf. Hymnus A solis ortus cardine ... seruile corpus
induit - AHMA 2 , 1 nr. 2 3 , str. 2 . 177/178 cf. Symbolum Credo in Deum.

159 perseuerant C T 162 et pedes usque hominum iter. C habentes om. C T

165 quae] qui C T 170 operum in marg. B 175 Vnigenitis H

f 154 induant] induere debent / m 155 sed ut] et / m Filius Dei ~ f m

inspiciant] inspicere f m 156/157 in necessitatem ... dirigere / m 161
alia] quarta / 166 ad caelum m 167 misit] transmisit / m 168 ipsum
fideles ~ m 172 in alia] in quinta / 172/174 Sed usque demonstrantes]
Throni demonstrant m 175 cum] quoniam m Vnigenitus Dei] Dei Filius m
corpus humanum ~ m 175/176 pro salute hominum om. m 178 uide­
licet] id est m
 io6 PARS PRIMA
cum dant : hoc est quod fideles illi qui quinque sensus cor­
poris sui ad superna dirigunt scientes quia per quinque uul-
185 nera Filii Dei redempti sunt, ad dilectionem Dei et proximi
sui omni annisu et circuitione mentis suae perueniunt, cum
uoluptatem cordis sui neglegunt et spem suam ad interna
ponunt.

9. DE H A B ITV C H ER V B IN ET E IV S SIG N IFIC A TIO N E

190 Quapropter et qui in una acie i l l arum sunt oculis

et pennis pleni ui dent ur et in quoque oculo s p e ­
cul um et in ipso speculo facies homi ni s apparet ,
et pennas suas ad supernam a l t i t u d i ne m el euant :
qui chérubin sunt scientiam Dei significantes, in qua ipsi
195 mysteria supernorum secretorum uidentes desideria sua
secundum uoluntatem Dei exspirant, ita quod ipsi in profundi­
tate scientiae suae purissimam perspicuitatem habentes in
ipsa illos mirabiliter praeuident, qui uerum Deum cognoscen­
tes intentionem desideriorum cordis sui ad ipsum qui super
200 omnes est uelut pennas bonae et iustae subleuationis dirigunt,
magis aeterna diligentes quam caduca appetentes, secundum
quod et ipsi in eleuatione desideriorum suorum ostendunt.

10. DE H A B ITV SE R A PH IN ET E IV S SIG N IFIC A TIO N E

Sed qui in alia acie sunt quasi ignis ardent,

205 plu r i mas que pennas habent es in eisdem pennis
quasi in speculo omnes ordines eccl es i as t i cae
i ns t i t ut i oni s i nsi gnitos demons t r ant : qui séraphin
sunt, significantes ut sicut ipsi in amore Dei ardent et ut
maxima desideria uisionis eius habent, ita quod etiam in eis-
210 dem desideriis suis cum multa puritate tam saeculares quam
spiritales dignitates quae in ecclesiasticis mysteriis uigent

183/185 cf. supra 1 0 7 /1 1 0 . 190/191 cf. Hrab., Comment, in E%. 2 , 1 - PL no,

5 3 0 B. 194/196 cf. Greg., Horn, in Eu. 2 , 3 4 , io - PL 7 6 , 1 2 5 2 A. 196/200 cf.
Dionys., Cael. hier. 7 , 2 - PG 3 , 2 0 7 . 204.207/209 cf. Hrab., De uniu. 1 , 5 -
PL i n , 2 9 C (Greg. Horn. in Eu. 2 , 3 1 , 8 ; 3 2 , 2 - PL 7 6 , 1 2 5 2 B ; 1 2 5 3 C).

191 uidentur] sunt O, uidentur add. in marg. alia manu 191/192 speculo C T
201 caduca supra lin. F 2 0 2 ipsis O 208 ut1] quod etiam praem. sed del. B

f 183/184 corporis sui] suos m 186 annisu] nisu m 187 et om. m ad interna]
in sola aeterna f 187/188 ponunt in aeterna sola ~ m 190 in una] in prima
191 quoque] uno- praem. 196 exspirant] explent 204 in alia] in altera
207 qui om. 208 ut sicut] quod ut et ut om. 209 habent] habentes
quod om. 209/210 eisdem om. 2 1 0 / 2 1 1 cum multa puritate ... uigent]
... multa cum puritate uigent
 VISIO SEXTA, c. 8-12 107
ostendunt, quia secreta Dei in ipsis mirabiliter apparent ; sic
etiam omnes qui sinceritatem puri cordis amantes supernam
uitam quaerunt, ardenter Deum diligant eumque toto desi-
215 derio amplectantur, quatenus ad gaudia illorum perueniant
quos tam fideliter imitantur.
Quod uero aliam formam nec in his nec in illis
uides, hoc est quod multa secreta in beatis spiritibus sunt
quae homini manifestanda non sunt, quoniam quamdiu ipse
220 mortalis exsistit, ea quae aeterna sunt perfecte discernere non
poterit.

11. QVOD HAE OMNES ACIES

M IR A B ILIB V S V O C IB V S M IR A CV LA ILL A RESONANT
QVAE DEVS IN B E A TIS A N IM A B V S OPERATVR

225 Sed hae acies omnes, ut audis, in omne genere mus i ­

corum mi rabi l i bus uoci bus mi racul a illa resonant
quae Deus in beati s ani mabus operatur, per quae
Deum magni f i ce gl ori f i cant : quia beati spiritus in
uirtute Dei maxima gaudia in inenarrabilibus sonis per opera
230 miraculorum illorum in caelestibus proferunt quae Deus in
sanctis suis perficit, per quae ipsi Deum gloriosissime magni- P L
ficant, ubi eum in profunditate sanctitatis exquirunt, laetan- 441
tes in gaudio salutis, uelut etiam Dauid seruus meus inspector
supernorum secretorum testatur dicens.

12. PSA LM IST A DE EADEM RE

235 Vox exsultationis et salutis in tabernaculis iustorum. Quod

dicitur : Sonus laetitiae et prosperitatis illius quod caro con­
culcatur et spiritus erigitur, cum indeficiente salute cognosci­
tur in habitationibus illorum qui iniustitiam abiciunt et iusti-
tiam faciunt, cum suggerente diabolo id quod malum est facere
240 possent, sed diuina inspiratione id quod bonum est perficiunt.

225/226 in omni genere musicorum cf. Dan. 3, 7 . 230/231 cf. Ps. 67, 36.
235 Ps. i i 7 , 1 5 .

2 1 2 ostendit B 213 scinceritatem B 215 illorum] eorum B 2 2 0 aeterna]

terrena R 229 in om. F 231 suis] tuis F perficit] proficit C 232
eum supra lin. B in om. C T 234 testatur supra lin. H 2

f 213 sinceritate 215 quatenus] ut 220 aeterna] caelestia 225/226 musi­

corum usque illa] musicalium sonorum mirificis modulationibus mirabilia 229
in om. 230 miraculorum] mirabilium 232 eum] eam 233 uelut etiam]
quemadmodum 235/236 Quod dicitur] id est m 238/239 iust. faciunt]
operantur iustitiam m 239 faciunt] operantur/ 240 possint ... perficiant m
 io8 PARS PRIMA
Quid est hoc ? Homo multoties ineptam exsultationem in se PL
ostendit, cum peccatum illud perfecerit quod perficere incon- 442
uenienter concupiuit. Sed salutem ibi non habet, quia hoc fecit
quod diuino praecepto contrarium fuit. Ille autem tripudium
245 exsultationis cum prosperitate uerae salutis habebit, qui
bonum quod ardenter desiderauit strenue complet, mansio­
nem illorum, dum in corpore habitat amans, qui uiam ueritatis
currentes errorem mendacii declinauerunt.
Vnde quicumque scientiam in Spiritu sancto et pennas in
250 fide habet, iste admonitionem meam non transcendat, sed eam
in gustu animae suae amplectendo percipiat. Arnen.

241 cf. Greg., In comment, in Hie%. h o m fragm. 7 - CC 1 4 2 , p. 4 1 8 , 3 2 Sq. 247/

248 cf. Ps. i i 8, 3 0 .3 2 . 248 cf. Oratio super populum Porrige dexteram tuam ...
errores declinet humanos - Bruylants 1 nr. 3 6 .

243 hoc] quod supra lin. add. F Finit prima pars libri Sciuias V B R C O F T

f 241/244 Quid usque fuit om. m 241 multoties ineptam] frequenter indecentem/
242 illud om .f 250 transcendat] paruipendat/ m Primi libri Sciuias Sanctae
Hildegardis Virginis : finis/
 VISIO PRIMA 109
GAPITVLA PRIMAE VISIONIS SECVNDAE PARTIS

1. De omnipotentia Dei. 44
2. Verba lob ad eandem rem.
3. Quod Verbum ante et post assumptam humanitatem indi-
5 uisibiliter et aeternaliter apud Patrem est.
4. Quare Filius Dei dicitur Verbum.
5. Quod uirtute Verbi Dei omnis creatura suscitata est et
homo reuixit in saluatione.
6. Quod incomprehensibilis potentia Dei mundum fabricauit
10 et diuersas species eduxit.
7. Quod creatis aliis creaturis homo de limo terrae creatus est.
8. Quod Adam dulci praecepto clarissimae oboedientiae
accepto consiliante diabolo non oboediuit.
9. Quod Abraham, Isaac et Iacob et alii prophetae mundi
15 tenebras significationibus suis repercusserunt.
10. Quod praecipuus propheta Iohannes miraculis coruscans
Filium Dei praemonstrauit.
11. Quod Verbo Dei incarnato illud magnum et antiquum
consilium uisum est.
20 12. Quod homo secreta Dei non debet plus scrutari quam ipse
uult manifestare.
13. Quod Filius Dei natus in mundo morte sua diabolum
superauit et electos suos ad hereditatem suam reduxit.
14. Verba Osee de eadem re.
25 15. Quod corpus Filii Dei in sepulcro per triduum iacens
resurrexit et homini uia ueritatis de morte ad uitam
ostensa est.
16. Quod Filius Dei a morte resurgens discipulis suis frequen­
ter ad corroborandum eos apparuit.
30 17. Quod Filio Dei ascendente ad Patrem sponsa eius diuersis
ornamentis fundata est.

II, i, 1 INCIPIVNT CAPITVLA sec vn d ae partis praem. omnes codd. exc. W 2

numeros cap. 1-17 om. W 10 eduxit] produxit B 13 consiliante] consiliante
accepto praem. sed del. W 15 suis supra lin. O 16 miraculis coruscans]
uirtute animi praestantissimus in ras. B 18 Verbo] de praem. T 23 supera­
uit supra /in. F 31 fundata] ostensa de/., fundata supra lin. C

II, 1 , 1 CAPITA SECVNDI LIBRI S C IV IA S . VISIONIS PRIMAE CAP.

 no PARS SECVNDA
PRIMA VISIO SEGVNDAE PARTIS
ET EGO homo non calens in forma fortium leonum nec P L
docta exspiratione illorum, sed manens in mollitie fragilis 441
35 costae imbuta mystico spiramine, uidi quasi l u c i di s s i ­
mum i gnem i ncompr e hens i bi l em, i nexs t i ngui bi l e m,
t ot um ui uent em, t o t u mq u e ui t am e xs i s t e nt e m, in
se aut em f l a mma m aerii coloris habent em, quae
leni f l at u a rdent er f l a g r a b a t et quae eidem luci do
4° igni ita i ns e p a r a b i l i t e r i nerat ut in homi ne uiscera
sunt. Et uidi quod eadem f l a mma f ul mi nans i n ­
candui t . Et ecce obscurus aer et r ot undus mu l ­
taeque ma g ni t udi ni s repent e e xor t us est, super •
quem ipsa f l amma quosdam i ctus dedit, t oti es ab
45 eo s ci nt i l l am educens, donec idem aer ad p e r f e c ­
tum per duct us est, ita cael um et terra respl endens
plena i ns t i t ut i one. Dei nde et i am eadem f l amma
in igne et ardore illo e x t e ndi t se ad pa r uam g l e ­
bam li mosae terrae i ac ent em in fundo eiusdem
50 aeris eam cal ef aci ens, ita quod caro et sangui s
e f f e c t a est, eamque aspirans, ita quod uiuens
homo erect a est. Quo f act o ille l uci dus ignis p r a e ­
buit per eandem f l a mma m leni f l at u a r de nt er
f l a g r a nt e m ipsi homi ni candi di s s i mum fl orem pen-
55 dent em in eadem f l amma ut ros pendet in g r a mi ­
ne, cuius odorem idem homo nari bus qui dem sen­
sit, sed g ust um eius ore non per cepi t , nec mani bus
eum t e t i g i t , i ta ui del i cet se auert ens a t que cadens
in densi ssi mas tenebras, de qui bus se erigere non
6ou a l u i t . Tenebr ae aut em illae in eodem aere magis P L
ac magis se di l a t ando cr euerunt . Tunc tres magnae 442

II, 1 , 34/45 cf. Gen. 2 , 2 2 . 35 cf. Hymnus Veni redemptor gentium ... sed
mystico spiramine - AHMA 2 , 1 nr. 2 1 , str. 2 .

32 in c ip it SECVNDA pars libri s c iv iA S simplicis hominis praem. V H B ; INCIPIT

praem. O
sec vn d a pars libri scivias 40 in supra lin. H 42 ecce supra /in. C
45 ad per(fectum) in marg. alia manu R

/ 32 SANCTAE HILDEGARDIS VIRGINIS OPERIS SCIVIAS SECVNDI LIBRI VISIO PRIMA

33/34 non usque exspiratione] litteras non callens more fortium leonum nec docta
ex infusione 35 costa 40/41 inerat usque sunt] haerebat ut in homine hae­
rent uiscera 41 eadem] illa 45/46 donec usque resplendens] donec aer ad
perfectum deductus est et ita caelum et terra resplenduerunt 49 eiusdem om.
50/51 caro usque est] carnem et sanguinem effecit 51/52 aspirans usque erecta]
aspirauit ita quod in animam uiuentem effecta 54/55 pendentem in eadem
flamma] in flamma pendentem 56/58 odorem usque auertens] quidem odorem
homo naribus sensit, sed gustu oris non libauit nec manibus attrectauit, hoc modo
se auertens 59 de quibus] ex quibus 60 eodem] illo
 VISIO PRIMA in
stellae in fulgore suo sibi cohaerentes in eisdem
tenebri s apparuerunt , et post eas aliae mul tae
tam paruae quam magnae plurimo splendore ful-
65 gentes, ac deinde quaedam ma xi ma stella mira
cl ar i t at e radians et fulgorem suum ad praedi c t am
f l ammam dirigens. Sed et in terra qui dam fulgor
uelut aurora apparui t , cui eadem f l amma mi r a ­
bi l i ter infusa est, non tamen a praef at o luci do
70 igne separata. Et ,sic in eodem fulgore ipsius a u ­
rorae ma xi ma uol untas accensa est.
Cumque eandem accensionem uoluntatis huius diligentius
considerare uellem, in eadem uisione secretum sigillum mihi
oppositum est, audiuique uocem ex alto mihi dicentem :
75 'De h o c m y s t e r i o n o n p o t e r i s q u i d q u a m a m p l i u s u i d e r e n i s i
u t tib i p ro p te r m ir a c u lu m credendi co n ce d itu r’.
Vi di que de eodem fulgore praef at ae aurorae
serenissimum homi nem egredi entem, qui c l a r i t a ­
tem suam ad praedi ct as tenebras effundens ita
80 ab eis reuerberatus est quod in ruborem sangui nis
et in al bedi nem palloris uersus t a nt a for t i t udi ne
easdem tenebras repercut eret, quod ille homo qui
in eis i acebat per eum t actus apparens ful geret
atque ita erectus exiret. Et sic idem serenus homo
85 qui de praedi ct a aurora egressus est in t ant a c l a ­
ri tate apparens ul tra quam humana li ngua effari
possit, in acut i ssi mam a l t i t udi nem i nnumerabi l i s
gloriae tet endi t , ubi in pl eni t udi ne magni f i cae
f r uc t uos i t a t i s et odoris mirifice radi abat . Et audiui PL
90 ex praefato uiuente igne uocem dicentem mihi : 'O quae es 443
misera terra et in nomine femineo indocta de ulla doctrina
carnalium magistrorum, scilicet legere litteras per intellegen­
tiam philosophorum, sed tantum tacta lumine meo, quod
tangit te interius cum incendio ut ardens sol, clama et enarra

74 cf. Apoc. 14, 13 . 77 cf. supra 68. 85 cf. supra 6 7 -6 8 . 94 cf. Is. 40, 6 .

72 accensionem] ascensionem H 75 hoc supra lin. C 89 fructuositas C T

94 enarra] enarna V

f 62/63 eisdem usque eas] tenebris illis apparuerunt, post quas 6 8 eadem] superior
69 praefato] supradicto 70 sic usque ipsius] in illo fulgore aurorae 72 eandem
om. 73 eadem] hac 74 oppositum] appositum 78 serenissimum] splen­
didissimum 79/80 effundens ita ... quod] effudit et ... et 81/83 albedinem
usque tactus] pallorem albedinis conuersus tanta fortitudine tenebras percussit ut
homo ille qui in eis iacebat attactu illo 84/85 idem usque praedicta] splendidus
ille homo qui de 87 acutissimam] eminentissimam 88/89 magnificae fruc-
tuositatis ... mirifice] omnimodae ubertatis ... magnifice 90 mihi dicentem
~ 90/91 O quae es misera] Tu quae es fragilis 91 de ulla] in omni 92/
93 per... philosophorum] secundum ... litteratorum 94 sol ardens ~
 112 PARS SECVNDA
95 ac scribe haec mysteria mea quae uides et audis in mystica
uisione. Noli ergo esse timida, sed dic ea quae intellegis in
spiritu, quemadmodum ea loquor per te, quatenus illi uere-
cundiam habeant qui populo meo deberent rectitudinem
ostendere, sed de petulantia morum suorum recusant iusti-
ioo tiam aperte dicere quam nouerunt, nolentes se abstrahere de
malis desideriis suis, quae illis ita adhaerent quasi sint ma­
gistri eorum facientia eos fugere a facie Domini, ita ut eru­
bescant loqui ueritatem. Vnde, o pusilla animo, quae interius
es docta de mystico spiramine, quamuis conculcata sis per
1 0 5 uirilem formam propter praeuaricationem Euae, tamen dic
igneum opus quod tibi demonstratur certissima ostensione’.
Viuens enim Deus qui cuncta per Verbum suum creauit per
idem Verbum incarnatum miseram humanam creaturam,
quae se demerserat in tenebras, ad fidelem saluationem redu-
1 1 0 xit. Quid est hoc ?

I. DE O M N IPO TEN TIA DEI

Nam ille l uci di ssi mus ignis quem uides designat omni­
potentem et uiuentem Deum, qui in clarissima serenitate sua
numquam ulla iniquitate offuscatus est, i ncomprehensi -
115 bilis manens : quia nulla diuisione potest diuidi, aut initio aut
fine, aut ulla scintilla scientiae creaturae suae comprehendi
sicuti est, et i nexs t i ng ui bi l i s exsi st ens : quoniam ipse
est illa plenitudo quam numquam ullus finis tetigit, ac t otus
uiuens : quia nulla omnino res ipsi absconsa est quam nesciat,
ü o t o t u s q u e ui t a exsi st ens : quoniam omne quod uiuit ab
ipso uiuere sumit, secundum quod lob per me inspiratus
ostendit dicens.

1 0 0 / 1 0 1 cf. Bened., Reg. 7 , 2 4 . 104 cf. supra 3 5 . 107/108 cf. Ioh. 1 , 3 . 1 4 .

108/110 cf. Coi. i, 1 3 . 112/114 cf. Ex. 3 , 2 ; 2 4 , 1 7 ; Act. 2 , 3 . 4 . 114/115 cf.
1er. 3 2 , 1 9 . 117 cf. Sap. 7 , 1 0 . 1 2 0 / 1 2 1 cf. Ioh. 1 , 4 ; 1 4 , 6 .

05 ac] et B 97 spiritum C T 98 habeant usque rectitudinem W 2 101

malis suis desideriis ~ O 103 o pusilla] opus illa H F 1 0 0 certissima supra
lin. O

f 97/98 uerecundiam habeant] uerecundia teneatur 98 rectitudinem] uiam recti­

tudinis 99 de petulantia] ex peruersitate 99 101 iustitiam usque malis] aperte
iustitiam quam nouerunt dicere nolentes abstinere a malis 101/102 sint ma­
gistri eorum] ipsis dominentur 102/103 ita ut erubescant] erubescere 104
de mystico spiramine] mystica inspiratione conculcataj suppressa 105
dic tamen ~ 100 ostensione] uisione 110 est om. 114 offuscatus est]
offuscatur 115 diuidi potest ~
 VISIO PRIMA, c. 1-2 113
2. VERBA IOB AD EANDEM REM

Quis ignorat quod omnia haec manus Domini fecerit ? In cuius

125 manu anima omnis uiuentis et spiritus uniuersae carnis homi­
nis. Quid est hoc ? Nulla creatura tam hebes est in natura
sua quod uicissitudinem plenitudinis suae in illis causis igno­
ret in quibus fructuosa consistit. Quomodo ? Caelum habet
lucem, lux aerem, aer uolatilia, et terra nutrit uiriditatem,
130 uiriditas fructum, fructus animalia ; quae omnia testantur
quod ea posuit fortissima manus, id est maxima potentia
dominatoris cunctorum, qui omnia in possibilitate uirtutis
suae ita operatus est quod eis nihil deest in usibus suis. Et in
omnipotentia eiusdem fabricatoris est motio cunctorum uiuen-
135 tium, et terram in terrenis ut pecora quaerentium nec ratio­
nalitatem inspirationis Dei habentium, et suscitatio eorum
qui humanam carnem inhabitant, in quibus rationalitas, dis­
cretio et sapientia est. Quomodo ?
Anima circuit in terrenis causis, laborans in multis uicissi-
140 tudinibus, secundum quod carnales mores expostulant. Spiri­
tus uero erigit se in duobus modis, uidelicet suspirium, gemi­
tum et desiderium ad Deum habens, aut dominium aut regi­
men aut optionem in diuersis rebus quasi in praecepto quae­ PL
rens, quia discretionem in rationalitate habet. Vnde etiam 444
145 homo similitudinem caeli et terrae continet in se. Quomodo ?
Ipse habet circulum in quo apparet perspicuitas, spiraculum
et rationalitas, uelut in caelo notantur luminaria, aer et uola­
tilia, habens etiam receptaculum in quo notatur umiditas,
germinatio ac parturitio, sicut in terra apparet uiriditas,
150 fructuatio et animalia. Quid est hoc ? O homo, tu totum es
in omni creatura et obliuisceris creatoris tui, et subiectio tua
oboedit ei sicut ei constitutum est. Et tu praecepta illius
transgrederis ?

124 lob 1 2 , 9 - 1 0 . 141/142 cf. Ps. 37, 10. 150/151 cf. Greg., Horn. in F u . 2 ,
29, 2 - PL 7 6 , 1 2 1 4 AB.

120 terra supra lin. H 142 dominium] dominum H 143 optionem] opinio­
nem C T 148 umiditas] humilitas H F 152 ei2 supra lin. B

f 125 anima] est praem. 126 est om. 120/130 uiriditatem, uiriditas] uirentia,
uirentia 135/137 terram usque qui] terrestrium ut pecorum terram in terrenis
quaerentium, nec rationalitatem spiraculi dei in se habentium et excitatio spiri­
tuum qui 137/138 est rationalitas, discretio et sapientia ~ 130/140 uicis-
situdinibus] uarietatibus 142/143 aut2... aut] e t... et 145 in se continet ~~
147 luminaria] habet spiritum per omnem sensum et motum celeriter meantem add.
147/150 aer usque fructuatio] ut aer uolatilia etiam humoris receptaculum, in quo
notatur humiditas, apparet germinatio ac parturitio, sicut in terra uirentia, fructi­
ficantia 150 est om. 151 subiectio tua] subiecta tibi creatura 152 ei
constitutum] illi constitutum 153 transgrederis.
 114 PARS SECVNDA
3. QVOD VERBVM ANTE ET POST ASSVM PTAM H V M A N ITA T EM

155 IN D IV IS IB IL IT E !* ET A E TE R N A LITE R APVD PATREM EST

Sed uides quod idem ignis in se f l a mma m aerii c o l o ­

ris habet , quae leni f l at u a r d e n t e r f l a g r a t et quae
eidem luci do igni i ta i n s e p a r a b i l i t e r inest ut in
homi ne ui scera sunt : quod est in Patre ante tempora
160 constitutae creaturae infinitum Verbum, quod in ardore cari­
tatis sub decursu labentium temporum mirabiliter sine sorde
et grauedine peccati per uiriditatem suauitatis Spiritus
sancti in aurora beatae uirginitatis erat incarnandum, ita
tamen ut sicut ante susceptam carnem indiuisibiliter fuit in
165 Patre, sic etiam post assumptam humanitatem inseparabili­
ter in eo maneret ; quoniam ut homo non est absque uitali
tractu in itinere uiscerum, sic a Patre non erat omnino sepa­
randum unicum eius Verbum.

4. QVARE F ILIV S DEI D ICITV R VERBVM

170 Et quare dicitur Verbum ? Quia ut per locale uerbum

quod in puluere hominis transitorium est prudenter intelle­
guntur iussa praeceptoris, hominibus scientibus et praeuiden-
tibus quae causa iussio praecipientis sit, ita etiam per illocale
Verbum, quod per inexstinguibilem uitam qua uiuit in aeter-
175 nitate intransitorium est, ueraciter cognoscitur uis Patris
diuersis creaturis mundi ipsum sentientibus et intellegentibus
in ortu quo creatae sunt, atque ut per officiale uerbum po­
testas et honor scitur hominis, sic etiam per plenum Verbum
sanctitas et bonitas resplendet Patris.

180 5- QVOD V IR TV TE VERBI DEI O M N IS CREATVRA SV SCITA TA EST

ET HOMO R E V IX IT IN SA LV A T IO N E

Quod autem uides quomodo eadem f l amma fulmi-

161/162 cf. Pascas. Radb., D e partu Virg. 1 - PL 1 2 0 , 1 3 8 1 B. 166 cf. Rupert

Comment, in Cant. 6 CC CM - 2 6 , p. 1 4 0 , 2 6 5 sqq. 167/168 cf. id., In Ioh. eu.
i - CC CM 9 , p. 2 7 , 6 ç 8 sq. 170/179 cf. id., ib.y p. 9 Sq., 2 5 - 3 8 .

164 sicut supra lin. V 164/165 carnem usque assumptam in marg. B 170 Quia
ut per locale ... incipit cap. 4 V H R O F 177 ut om. W 182/183 fulminas H

f 159 sunt uiscera ~ in Patre] in aeternitate 161 decursu] decursum 162

grauedine ... uiriditatem] grauamine ... uirtutem 167 tractu usque uiscerum]
tactu in uia praecordium 168 unicum eius Verbum] eius uitale Verbum
170 Quia ut per locale ... incipit cap. 4 171 puluere] terreno praem. 172/173
hominibus usque sit] ab iis qui sciunt et praeuident iussionem praecipientis 174
qua] quae 175 ueraciter] uere 176 diuersis] a praem. 178 plenum] diuinum
 VISIO PRIMA, c. 3-7 115
nans i ncandet : hoc est quod Verbum Dei uirtutem suam
quasi exardescens ostendit, cum per ipsum omnis creatura
185 suscitata est et quasi incanduit, cum in aurora et candore
uirginitatis incarnatum est, ita quod ex eo stillauerunt omnes
uirtutes in agnitione Dei, cum homo reuixit in animarum
saluatione.

6. QVOD IN COM PREH ENSIB ILIS POTENTIA DEI

190 MVNDVM F A B R IC A V IT E T DIVERSAS SPECIES E D V X IT

Sed et obscurus aer et rot undus mul t aeque ma ­

gni tudi ni s repente exort us est : qui est instrumentum
rerum in obscuritate imperfectionis scilicet nondum illustra­
tum plenitudine creaturarum, et rot undum : quia sub
195 incomprehensibili potentia Dei est, diuinitate nusquam ab­
sente, ipsum tamen in maxima potestate Dei surgens quasi
in ictu oculi in superna uoluntate eleuatum, super quod ipsa
fl amma uelut faber quosdam ictus dedit, toti es ab
eo s ci nti l l am educens, donec idem aer ad perfec-
200 tum perduct us est, ita caelum et terra respl en­
dens plena i nst i t ut i one : quoniam excellens uniuersam
creaturam supernum Verbum, in creatione creaturarum ser-
uitutem tenentium uirtutem fortitudinis suae ostendens, ab PL
eodem instrumento diuersas species creaturarum lucentes in 44 5
205 mirabili ortu suscitationis ipsarum eduxit, ut faber formas
suas ex aere competenter facit, usque dum eaedem creaturae
in pulchritudine plenitudinis suae effulserunt, sursum et deor­
sum decorem et stabilimentum perfectae institutionis haben­
tes, quia superiora resplenduerunt ab inferioribus et inferiora
210 a superioribus.

7. QVOD CREATIS ALIIS CR EATVRIS

HOMO DE LIMO T E R R A E C R E AT VS EST

Quod autem deinde eadem fl amma in igne et a r ­

dore illo e xt endi t se ad paruam gl ebam limosae

185/186 cf. supra 1 6 3 . 195 cf. 1 er. 32, 1 9 . 197 cf. Honor. August., Hexame-
ron 4 - PL 1 7 2 , 2 6 2 D.

191 S(ed) om. H 195 Dei supra lin. V 199 educens ex eductus corr. H

f 185 suscitata] condita 186 ita quod] et 193 rerum] eorum 194 rotundum]
est add. 2 0 0 / 2 0 1 perductus est ita ... resplendens] deductus est quia ... resplen­
duerunt 201 quoniam excellens] quando ille qui excellit 203/204 osten­
dens ab eodem instrumento] ostendit ab instrumento suo 205 suscitationis
ipsarum eduxit] conditionis eorum educens 206 facit] excudit 208 insti­
tutionis] creationis suae 214 se extendit ~
 ii 6 PARS SECVN DA
215 terrae iacentem in fundo eiusdem aeris : hoc est
quod creatis aliis creaturis Verbum Dei in forti uoluntate
Patris et in amore supernae suauitatis inspexit pauperem et
fragilem materiam mollis et tenacis fragilitatis humanitatis
tam malorum quam bonorum procreandorum hominum in
220 imo insensibilitatis et ponderositatis suae detentam et nec­
dum acuto et uitali flatu excitatam; et eam calefacien s,
ita quod caro et sanguis e ffe cta est : id est in uiri-
ditate calorem ei infundens, quoniam terra est carnalis
materia hominis, nutriens eum suco suo sicut mater lactat
22 5 filios suos ; eamque aspirans ita quod uiuens homo
erecta e s t: quia ipsam per supernam uirtutem excitauit
atque in anima et corpore discernentem hominem mirabi­
liter eduxit.

8. QVOD ADAM DVLCI PRAECEPTO C LA R ISSIM A E O B O E D IE N T IA E

230 ACCEPTO / C O N SIL IA N T E D IA B O LO NON O B O E D IV IT

Quo facto ille lucidus ignis p raebu it per eandem

flammam leni fla tu ardenter flagran tem ipsi ho­
mini candidissim um florem pendentem in eadem
flam m a ut ros pendet in gram ine : quoniam creato
235 Adam Pater, qui lucidissima serenitas est, dedit per Verbum
suum in Spiritu sancto ipsi Adae dulce praeceptum clarissimae
oboedientiae adhaerentis eidem Verbo in umida uiriditate
fructuositatis ; quia per idem Verbum suauissimus umor
sanctitatis de Patre in Spiritu sancto stillauit, faciens maxi-
2 40 mum et plurimum fructum, sicut purus umor super gramen
descendens illud ad aptum germen suscitat. Cuius odorem
idem homo naribus quidem sensit, sed gustum eius
ore non p ercep it, nec m anibus eum te tig it : quoniam
ipse praeceptum legis cum intellegentia sapientiae quasi nari-

210/228 cf. Gen. 2, 1 . 7 . 229/252 cf. supra , Pars I, Visio -

2, 4 3 5 4 3 7 . 238/239
c f . D e u t . 32, 2.

224eum] eamH F suosupralin.F 225-queom .H 231 eandem] eandamB

f 215 eiusdem om. 217/218 suauitatis usque tenacis] suauitatis Spiritus sancti
inspexit fragilem materiam mollis et tenerae 219 tam] omnium praem. 221
acuto] efficaci 221/223 et eam usque uiriditate] eam fouens et calefaciens carnem
et sanguinem efficit in uirtute 224 suco] fructu lactat] lacte 225 aspi­
rans] aspirauit Deus 225/220 uiuens homo erecta] homo in animam uiuentem
effecta 228 eduxit] ex ea praem. 231 eandem] illam 233/234 pendentem
in eadem flamma] in flamma illa pendentem 235 serenitas] lux 237/238 ei­
dem usque fructuositatis] ipsi Verbo in multo imbre fructuosae uirtutis 238
idem] ipsum 239 de Patre] a Patre 241 aptum germen suscitat] multum g.
fecundat 241/243 Cuius usque percepit] Cuius quidem odorem homo naribus
sensit, sed gustu oris non libauit, nec moribus attrectauit
 VISIO PRIMA, c. 7-IO 117
245 bus attraxit, sed uim illius intimae amplexionis ore perfecte
non intromisit, nec opere manuum in plenitudine beatitudinis
adimpleuit, ita u id e lice t se au erten s atq u e cadens
in d en sissim as ten eb ra s, de quibu s se erigere non
u a lu it : quia diuino praecepto consiliante diabolo dorsum
250 praebuit corruens in maximos rictus mortis, sic quod Deum
nec in fide nec in opere requisiuit ; unde ad ueram cognitionem
eius peccatis grauatus surgere non potuit, donec ille aduenit
qui Patri suo pleniter sine peccato oboediuit.
Sed ten ebrae illa e in eodem aere m agis ac m agis
255 se d ila ta n d o creu eru n t : quoniam potestas mortis in
mundo semper in latitudine uitiorum augmentata est, scientia
hominis se inuoluente in diuersitatem multiplicium uitiorum
per horrorem erumpentium et foetentium peccatorum.

9 . QVOD ABRAHAM ISAAC ET IACOB ET ALII PROPHETAE

260 MVNDI TENEBRAS SIGNIFICATIONIBVS SVIS REPERCVSSERVNT

Quod autem tres m agnae s te lla e in fu lgore suo sibi

co h aeren tes in eisdem ten eb ris a p p a ru eru n t et PL
post eas aliae m u ltae tam paru ae quam m agnae 446
plurim o sp len d ore fu lg e n te s : haec sunt in figuratione
265 supernae Trinitatis magna luminaria, uidelicet Abraham,
Isaac et Iacob, tam fideli opere quam carnis coniunctione se
inuicem complectentes mundique tenebras significationibus
suis repercutientes, et eos subséquentes alii quam plurimi
prophetae, scilicet minores et maiores in multis et admirandis
270 miraculis radiantes.

IO. QVOD PRAECIPVVS PROPHETA IOHANNES

MIRACVLIS CORVSCANS FILIVM DEI PRAEMONSTRAVIT

D einde uero apparens quaedam m axim a s te lla m ira

252/253 cf. Hebr. 4 , 1 5 ; Phil. 2 , 8 . 264/270 cf. Eccli. 4 4 , 20 - 45, 6 ; Greg.,

M oral., Praef. 6 , 13 - PL 7 5 , 5 2 4 AC.

257 inuoluente] in uoluntate B 258 horrorem] errorem B 259 19 p ro 9 V

265 luminaria] lumina H 273 mira om . C T

f 245 amplexionis ore] perfectionis in os 247 ita uidelicet] hoc modo 248 de
quibus] ex quibus 249/251 consiliante usque requisiuit] suggerente diabolo
terga dedit in barathrum mortis corruens, quia Deum non in fide nec in opere
exquisiuit 252 aduenit] uenit 254 eodem] illo 255 quoniam om. 256
augmentata est] sumpsit incrementum 257/258 inuoluente usque peccatorum]
mouente in diuersitatem multiplicium uitiorum et foetentium peccatorum per er­
rorem emergentium. 262 eisdem] illis 262/263 et post eas] post quas
266/267 se inuicem] se mutuo 267 significationibus] annuntiationibus 269
scilicet usque multis] maiores et minores in magnis
 i i 8 PARS SECVNDA
c la r ita te rad ian s et fu lgorem suum ad p ra e d icta m
275 flam m am d irigen s est praecipuus propheta scilicet Iohan-
nes Baptista, fidelissimo et serenissimo opere in miraculis
coruscans et in eis uerum Verbum id est uerum Dei Filium
praemonstrans, quia iniquitati non cessit, sed eam in operibus
iustitiae strenue et fortiter abiecit.

280 I I . QVOD VERBO DEI INCARNATO

ILLVD MAGNVM ET ANTIQVVM CONSILIVM VISVM EST

Sed quod in te rra ille fu lg o r u elu t au rora a p p a ­

ret, cui eadem flam m a m ir a b ilite r in fu sa est, non
tam en a p ra e fa to lu cid o igne se p a ra ta : hoc est quod
285 Deus in loco germinandi magnum splendorem rutilantis lumi­
nis plantauit, in illum Verbum suum pleno desiderio mittens,
non tamen ab ipso diuisum, sed dedit illud fructuosum fruc­
tum atque ipsum eduxit magnum fontem, ita quod omne
fidele guttur gustans ex eo ultra siti non aruit. Vnde et sic
290 in eodem fu lg o re ip siu s au rorae m axim a u o lu n ta s
accen sa est : quia in claritate rubentis serenitatis uiriditas
magni et antiqui consilii uisa est, ita quod omnes praemissae
legiones hoc in lucidissima felicitate admiratae sint.

12. QVOD HOMO SECRETA DEI NON DEBET PLVS SCRVTARI

29 5 QVAM IPSE VVLT MANIFESTARE

Sed tu, o homo, dum eminentiam consilii huius humano

more plenius scire desideras, claustrum occultationis tibi
opponitur ; quoniam secreta Dei non debes plus scrutari

275/27» cf. Mt. i i , ii ; Ioh. 5 , 3 5 . 277/278 cf. Ioh. i, 29. 36. 288/28» cf.
Ioh. 4 , 13 ; 6 , 3 5 . 206/300 cf. Eccli. 3 , 2 2 .

276 in miraculis] et animi uirtute B , uirtute supra lin. 277 in eis] in sua prae­
dicatione B, praedicatione supra lin. 278 eam supra lin. H 2 27» fortititer H
28® fidele supra lin. B siti] stiti B 2»3 legiones] id est angelorum add. H F
2®4 num. om .y inde errat porro in numerando B 2 » 8 opponitur] opponere C T

f 274 radians] micans 275 est] illapraem . 275/276 Iohannes scilicet ~ 276
serenissimo... miraculis] clarissimo ... magnalibus 278 praemonstrans] demon­
strans 270 abiecit] calcauit 282 ille] illa 283 eadem] superior 284
praefato] supradicto / 285 germinandi] generabilium rerum 286 pleno
desiderio] perfecta uoluntate 287 ipso diuisum] eo separatum 287/280
illud usque aruit] ipsum copiosum fructum atque eduxit ipsum magnum fontem, ex
quo omne fidele guttur bibens ultra siti non arescit. 28Ö/2Ö0 sic usque aurorae]
in illo fulgore aurorae 201 uiriditas] uirtus 202 uisa] cognita 203
legiones] et caelestium spirituum acies add. sint] sunt
 VISIO PRIMA, c. 10-13 119
quam propter amorem credulorum diuina maiestas uult mani-
300 festari.

13. Q VO D FILIV S D EI N A TVS IN M VN DO M ORTE SVA D IA B O LV M

SV P E R A V IT E T ELECTO S SVOS A D H E R E D IT A T E M SVAM R E D V X IT

Quod autem uides de eodem fu lg o re p ra e fa ta e a u ­

rorae hom inem egred ien tem , qui c la r ita te m suam
305 ad p ra e d ic ta s te n eb ra s effu nd ens, ita ab eis reuer-
b e ra tu r quod in ruborem sa n g u in is et in teporem
p a llo ris uersu s, ta n ta fo r titu d in e easdem ten eb ras
r e p e rc u tia t, quod ille homo qui in eis ia c e t per
eum ta c tu s ap p aren s fu lg e a t atq u e ita e rectu s
310 exea t : hoc designat Dei Verbum in candore intemeratae
uirginitatis inuiolabiliter incarnatum et sine dolore natum,
nec tamen a Patre separatum. Quomodo ? Cum Filius Dei
natus est in mundo ex Matre, apparuit in caelo in Patre, unde
et angeli mox contremuerunt et gauisi dulcissimas laudes
315 decantauerunt. Qui sine macula peccati in saeculo conuer-
satus, lucidissimam beatitudinem doctrinae et saluadonis in
tenebras infidelitatis emisit ; sed ab incredulo populo abiectus
atque ad passionem ductus pulcherrimum sanguinem suum
fudit et caliginem mortis corporaliter gustauit. Ex quo dia-
320 bolum superans ex inferno electos suos qui in eo detenti et
prostrati fuerant liberauit, atque eos tactu redemptionis suae
ad hereditatem ipsorum quam in Adam perdiderant miseri- P L
corditer reduxit. Qui dum in hereditatem suam peruenerunt, 447
exorta sunt tympana et citharae omnisque cantus musicorum
325 in innumerabilibus ornamentis, quia homo qui in perditione

303/305 cf. Ioh. i, 1 -5 ; Coi. 1 , 1 3 . 310/311 cf. Pascas. Radb., De partu Virg. 1
- PL 1 2 0 , 1 3 7 4 B. 312 cf Ioh 1 4 , 1 0 . 314/315 cf. Lc. 2 , 1 3 - 1 4 . 315 cf.
Hebr. 4 , 1 5 . 316/317 cf. Hebr. 1 3 , 1 2 . 319/320 cf. Ioh. 1 2 , 3 1 . 320/321
cf. Eph. 4 , 8 . 9 (Ps. 6 7 , 1 9 ) ; I Petr. 3 , 1 9 ; Symbolum Credo in Deum, 3 . 324
cf. Ps. 1 5 0 , 3 - 6 ; Lc. 1 5 , 2 5 .

307 pallores C T 312 Dei om. B 313 in PatreJ a Patre B 321 suae] here­
ditatis add. B 322/323 quam usque hereditatem suam in marg. H 2

f 299 credulorum usque uult] credentium diuinae maiestati placet 303/304 de

usque hominem] de fulgore aurorae splendidissimum hominem 305/310 ad prae­
dictas usque exeat] ad tenebras effundit et ab eis reuerberatur, qui in ruborem san­
guinis et in pallorem albedinis conuersus tanta fortitudine tenebras illas reper­
cussit, ut homo ille qui in eis iacebat ipso attactu apparens fulgeret atque ita
erectus exiret 314/315 gauisi usque decantauerunt] exsultantes mellifluas lau­
des concinuerunt 315 Qui] Filius Dei add. 316 beatitudinem usque saluatio-
nis] beatitudinis et saluationis doctrinam 318 pulcherrimum] roseum 324
exorta] excitata 324/325 cantus usque ornamentis] musicorum concentus innume­
rabili decore
 120 PARS SECVNDA
iacuerat iam in beatitudine erectus mortem per supernam
uirtutem liberatus euaserat, ut per seruum meum Osee sic
locutus sum.

14. VERBA OSEE DE EADEM RE

330 Colligata est iniquitas Ephraim, absconditum peccatum eius.

Dolores parturientis uenient ei, ipse filius non sapiens. Nunc
enim non stabit in contritione filiorum. De manu mortis liberabo
eos, de morte redimam eos. Ero mors tua, 0 mors, ero morsus tuus,
inferne. Quid est hoc ? In pondere ligaturae colligata est per-
335 uersitas iniquitatis diaboli, ita ut a zelo Dei non mereatur
solui, quia numquam illum in recta agnitione uidit, sicut hi
eum aspiciunt qui ipsum fideliter timent. Nam ipse semper
eleuat se contra Deum dicens : 'Ego deus sum’, semper etiam
errans super benedictum Domini, uidelicet propter ipsum
340 contradicens nomen Christianorum. Et ideo malitia ipsius ita
abscondita est, quod nulla medicina reparationis peccatum
illius, quod in immundissima superbia crudeliter commisit, in
saluatione tegi dignum sit. Vnde et ipse erit in obduratione
doloris, sicut parturiens est in afflictione desperationis, quae
343 diffidit quod de apertione uuluae suae uiuere possit. Nam
haec infelicitas super eum manebit, quod a beatitudine re­
lictus est, quia illa filiorum sapientia fugit ab eo, quod in se
non reuertitur, sicut ille in se reuersus est qui ad patrem suum
de iniquitate sua rediit.
350 Quapropter numquam stabit confidens in contritione illa
qua filii saluationis in superno Filio mortem durissimae ini­
quitatis conterunt, quam idem callidus serpens ebullire fecit,
cum primo homini dolositatem quam nesciebat suggessit. Sed

330 Os. 1 3, 1 2 -1 4 . 348/349 cf. Lc. i 5 , 1 7 - 1 8. 352 cf. Gen. 3 , i .

330 absconditum] est add. H F 332 filiorum] peccatorum praem . et del. B

342 in1 om. B F, supra lin. O 350 stabit supra lin. B

f 326/327 per supernam uirtutem] superna uirtute 334 est om. 334/335 In
usque Dei] In efficacia ligaturae alligata est peruersitas nequitiae diaboli, ut a zelo
furoris Dei 336 in usque hi] recta cogitantem uidit, sic neque 337 ipsum]
Deum 337/340 Nam usque Christianorum] Nam se semper eleuat contra Deum,
se deum esse dicens, semper errans contra Deum et propter ipsum nomini christiano
contradicens 341 abscondita ... quod] profundata ... ut 342 illius usque
crudeliter] eius quod in contemptibilissima superbia impie 343 tegi om.
obduratione] perduratione 344 est om. 345 de usque uiuere] in aper­
tione uteri sui uiuere non 346 infelicitas] semper add. 346/347 relictus]
eiectus 347 illa om. 347/349 quod usque rediit] qui a se non reuertitur, sicut
filius prodigus ad se reuersus de iniquitate sua ad patrem suum rediit 350 stabit
confidens] confidit 351 in usque durissimae] in superni Filii morte mortem
saeuissimae 352 idem] ipse 353 nesciebat] homo praem.
 VISIO PRIMA, c. 13-15 121

quia idem filii uenenum immundissimae suggestionis con-

355 temnunt et post salutem suam respiciunt, de seruitute idolo­
rum liberabo eos, quae fallaciam habentia in potestate per­
ditionis sunt, et in quibus infideles honorem creatoris sui
destituunt, se uidelicet in laqueum diaboli inuoluentes et opera
sua secundum uoluntatem illius perficientes.
360 Et ideo animas illorum qui me diligunt et qui me colunt
scilicet animas sanctorum et animas iustorum ab infernali
poena redimam ; quoniam nullus hominum poterit solui de
diabolica ligatura, in qua durissima morte propter praeuarica-
tionem praeceptorum Dei comprehensus est, nisi in redemp-
3 6 5 tione illius qui electos suos proprio sanguine redempturus
est. Vbi ad internecionem te, o mors, interficiam, quia in quo
te uiuere putas hoc tibi extraham, ita quod inutile cadauer
uocaberis ; quoniam in fortissimis uiribus tuis prostrata
iacebis, sicut et illud quod ab anima deseritur omnino ad
3 7 0 interitum prosternitur. Nam fons aquae uiuae te suffocabit,
cum felices animae per nouum hominem, qui uenenosae de­
ceptionis socius non erit, misericorditer in superna beatitudine
suscitabuntur. Vnde etiam ad confusionem tuam ero morsus PL
tuus, inferne, cum potestas mea in magna uirtute tibi spolia 448
3 7 5 illa auferet quae fraudulenter rapuisti, ita ut et tu iuste
despoliata numquam deinceps integra nec plena in diuitiis
tuis appareas, sed uulneribus et foeditate prostrata iacens
confusionem tuam in perpetuum portabis.

15. QVOD CORPVS FILII DEI IN SEPVLCRO PER TRIDVVM IACENS

380 RESVRREXIT ET HOMINI VIA VERITATIS
DE MORTE AD VITAM OSTENSA EST

Sed, ut uides, eodem seren o h om in e qui de p r a e ­

fa ta a u ro ra e g re ssu s est in ta n ta c la r it a t e a p p a ­
re n te u ltr a quam h u m a n a lin g u a e ffa r i p o s s it,

364/366 cf. Eph. i, 7 . 366/370 cf. I Cor. 1 5 , 54 -5 5 . 370 cf. 1er. 2 , 13.

359 uoluntatem in marg. V 360 illorum] eorum B colunt iter, sed del. V
361 animas sanet, et om. C T 369 deseritur] deferetur B 374 in supra lin. V

f 354/355 idem usque post] filii saluatoris uenenum funestissimum suggestionis

contemnunt et ad 356 eos] de seruitute, inquam, idolorum add. 356/357
habentia usque sunt] in potestate perditionis habent 358 destituunt] commutant
uidelicet om. 361 scilicet usque iustorum] animas scilicet sanctorum et iusto­
rum 362/363 solui usque qua] erui a uinculis diaboli in quibus 364 compre­
hensus] uinctus 369 illud] corpus 372 socius non] insons 373 suscita­
buntur] rapientur 375 auferet] detrahet tu] o mors add. 376 integra
nec om. 377 uulneribus et] uulneribus confossa et in 378 portabis] reportes
382 eodem sereno] illo lucente 382/383 praefata om.
 122 PARS SECVNDA
385 demonstratur quod nobilissimum corpus Filii Dei ex suauis-
sima Virgine natum et in sepulcro per triduum iacens, ad
confirmandum quoniam tres personae sunt in una diuinitate,
paterna claritas tetigit, ita quod et spiritum recepit atque in
serenissima immortalitate resurrexit, quam nullus hominum
390 cogitatione aut uerbo explicare poterit. Quem et Pater apertis
uulneribus caelestibus choris ostendit dicens : ‘Hic est Filius
meus dilectus quem misi mori pro populo/ Vnde supra huma­
num intellectum innumerabile gaudium in ipsis exortum est,
quia criminosa obliuio qua Deus nesciebatur sic depressa est
395 quod rationalitas hominis quae suadente diabolo prostrata
fuerat ad agnitionem Dei eleuata est ; quoniam per summam
beatitudinem homini uia ueritatis ostensa est, in qua de morte
ad uitam eductus est.

1 6 . QVOD FILIVS DEI A MORTE RESVRGENS DISCIPVLIS SVIS

400 FREQVENTER AD CORROBORANDVM EOS APPARVIT

Sed secundum hoc ut filii Israel ex Aegypto liberati per

quadraginta annos desertum transeuntes in terram lac et mei
fluentem peruenerunt, ita Filius Dei a morte resurgens per
quadraginta dies discipulis suis cum beatis feminis, qui post
405 ipsum plorabant et qui eum pleno desiderio uidere desidera­
bant, se benigne ostendit ad confirmandum eos ne dubitarent
in fide dicentes : ’Nos non uidimus eum, ideoque non possumus
credere quod ipse sit salus nostra/ Sed frequenter manifestauit
se illis ad corroborandum ipsos ne caderent.

385 cf. I Cor. 1 5 , 4 . 385/386 cf. Rupert., De diu . off. 7 - CC CM 7 , p. 2 4 1 ,

6 3 3 sqq. 391 Mt. 3 , 1 7 paraît. 401/402 cf. Num. 1 4 , 3 4 ; Ps. 9 4 , 1 0 . 402/
403 cf. Ex. 3 , 8 ; Num. 1 3 , 2 8 . 403/404 cf. Act. 1 , 3 ; 1 3 , 3 1 . 404/406 cf.
Ioh. 2 0 , 1 1 - 1 8 . 406/409 cf. Ioh. 2 0 , 1 9 - 2 9 ; 2 1 . 1 . 1 4 .

389 immortalitate] mortalitate C T 390 apertis in marg. H2 402 transeuntes

in ras. R 403 a morte] amore B 407 possimus C T

f 385 nobilissimum] augustissimum 385/386 suauissima] speciosissima 386/

387 in usque quoniam] per triduum in sepulcro reconditum ad insinuandum quod
388/389 tetigit usque serenissima] infulsit atque ita spiritum recepit et in fulgen-
tissima 390 apertis] nudatis 392 mori] ut moreretur Vnde] Ob quam
rem 393 exortum] innouatum 394 criminosa] caeca 395/396 quod ...
fuerat ... est] ut ... iacebat ... sit 398 eductus] reductus 404/407 qui usque
in fide] quae post ipsum suspirabant et magno desiderio uidere desiderabant, se
benigne ostendit ad eas in fide confirmandas ne dubitarent 407/408 eum usque
nostra] Dominum : ideo credere non possumus quod ipse sit nostra salus 409
corroborandum] corroborandos
 VISIO PRIMA, c. 15-17 123
410 17. QVOD FILIO DEI A SCE N D E N TE AD PATREM

SPONSA E IV S D IV E R SIS O R N A M E N TIS FV N D A TA EST

Quod uero in acut i s si mam al t i t udi ne m i nnu me r a ­

bilis glori ae tendi t , ubi in pl eni t udi ne magni f i cae
f r ue t uos i t a t i s et odoris mi rifi ce radi at : hoc est
415 quod idem Filius Dei ascendit ad Patrem, qui una cum eodem
Filio et Spiritu sancto acutissima et praecellentissima altitudo
inenarrabilis gaudii et laetitiae est, ubi idem Filius in abun­
dantia serenissimae sanctitatis et beatitudinis fidelibus suis
gloriose apparet, qui ipsum puro et simplici corde uerum Deum
420 et hominem credunt. Nam etiam tunc noua sponsa eiusdem
agni fundata est diuersis ornamentis, quibus ornanda est in
omni genere uirtutum fortissimi certaminis totius fidelis
populi, qui contra callidum serpentem pugnaturi sunt.
Sed qui uigilantibus oculis uidet et sonantibus auribus
425 audit, hic mysticis uerbis meis osculum amplexionis prae­
beat, quae de me uiuente emanant.

415 cf. Ioh. 20, 17

; Antiph. Ascendit in caelos - CAO 3 nr. 1 4 9 2 ; Symbolum Credo
in Deum. 419 cf. Coi. 3 , 2 2 . 420/421 cf. Apoc. 2 1 , 2 . 9 .

416 Filio] Dei add. B 425 hie] his H 426 emanant] emanauit C T
Expliciunt capitula primae uisionis secundae partis add. W'

f 412/413 acutissimam ... tendit] eminentissimam ... tetendit 413/414 magnificae

fructuositatis] omnimodae ubertatis 415 qui] cui eodem om. 416 acutissima]
eminentissima 418 serenissimae] praefulgentissimae 420 credunt] esse
praem. 421 fundata] illi praesentata diuersis] in praem. 424 sonanti­
bus] attentis 425/426 quae de me uiuente emanant, osculum praebeat ample­
xionis —
 124 PARS SECVNDA
CAPITVLA SECVNDAE VISIONIS SECVNDAE PARTIS
PL
1. De sensu mysteriorum Dei. 449/45°
2. De tribus personis.
3. Quod homo numquam obliuiscatur unum Deum m tribus
5 personis ardenter inuocare.
4. Iohannes de caritate Dei.
5. De tribus uiribus lapidis.
6 . De tribus uiribus flammae.
7. De tribus causis humani uerbi.
10 8 . De unitate essentiae.
9. Verba Salomonis.

SECVNDA VISIO SECVNDAE PARTIS

DEINDE VIDI seren issim am lucem et in ipsa PL
sa p p h irin i co lo ris speciem hom inis, quae to ta sua- 449
15 uissim o r u tila n te igne fla g r a b a t. E t illa serena
lu x p e rfu d it to tu m illum ru tila n te m ignem , et ille
ru tila n s ign is to tam illam serenam lucem , ac e a ­
dem serena lu x et idem ru tila n s ign is to ta m s p e ­
ciem eiusdem h om inis, ita lum en unum in una ui
20 p o s s ib ilita tis e x sis te n te s. Et iterum audiui eandem
uiuentem lucem mihi dicentem.

I. DE SENSV MYSTERIORVM DEI

Hic est sensus mysteriorum Dei, ut discrete cernatur et

intellegatur quae sit plenitudo illa quae numquam uisa est in
25 ortu et in qua nullus defectus est illi acutae fortitudini quae
plantauit omnes riuulos fortium. Nam si Dominus uacuus
esset propriae uiriditatis suae, quid tunc esset opus illius ?
Videlicet uanum. Ideoque in pleno opere cernitur quis fabri­
cator sit.

II, 2 28/29 cf. Aug., Enarr. in p s. 141 - CC 4 0 , p. 2056, 4 isq.

II, 2 , 1 1 Salemonis W 13/18 serenissimam usque ignis W* 16 rutilantem]

rutulantem B 2 2 num. om. et ita p orro W 25 illi] illae V 28 quis] qui H

f II, 2, 1 SECVNDAE VISIONIS CAP. 12 PARTIS] S. HILDEGARDIS VIRGINIS add.

13 serenissimam] splendidissimam 15/20 serena usque exsistentes] splendida
lux perfudit uniuersum illum rutilantem ignem, et ille rutilans ignis totam illam
splendentem lucem,et illa splendidissima luxet rutilans ignis totam hominis spe­
ciem, unum lumen una uirtute et potentia exsistentes 2 0 / 2 1 eandem uiuen­
tem] uiuentem illam 24/26 numquam usque plantauit] sine ortu est et cui
nihil deest, quae potentissima uirtute plantauit 27 propriae uiriditatis suae]
propria uirtute 27/28 illius ? Videlicet] eius ? Certe 28 pleno] perfecto 28/
29 fabricator] artifex eius
 VISIO SECVNDA, c. 1-2 125
30 2. DE TRIBVS PERSONIS

Quapropter uides serenissim am lucem , quae sine macu­

la illusionis, defectionis ac fallaciae designat Patrem, et in
ipsa sa p p h irin i co loris speciem hom inis, quae sine
macula obdurationis, inuidiae et iniquitatis declarat Filium,
35 ante tempora secundum diuinitatem a Patre genitum, sed
post in tempore secundum humanitatem in mundo incarna­
tum ; quae to ta suauissim o r u tila n te igne fla g r a t,
qui ignis sine macula ariditatis, mortalitatis atque tenebrosi­
tatis demonstrat Spiritum sanctum, de quo idem Vnigenitus
4 0 Dei secundum carnem conceptus et de Virgine temporaliter
natus, lumen uerae claritatis mundo infudit. Sed quod illa
serena lu x p erfu n d it totum illum ru tila n te m
ignem , et ille ru tila n s ignis to tam illam serenam
lucem , ac eadem serena lu x et idem ru tila n s ign is
45 totam speciem eiusdem hom inis, ita lum en unum
in una ui p o s s ib ilita tis e x siste n te s : hoc est quia Pater
qui iustissima aequitas sed non sine Filio nec sine Spiritu sanc­
to est, et Spiritus sanctus qui accensor fidelium cordium sed
non sine Patre nec sine Filio est, et Filius qui plenitudo fruc-
50 tuositatis sed non sine Patre nec sine Spiritu sancto est, in
maiestate diuinitatis inseparabiles sunt ; quoniam Pater non
est sine Filio, nec Filius sine Patre, nec Pater nec Filius sine
Spiritu sancto, nec Spiritus sanctus sine ipsis ; ita hae tres
personae Deus unus in una et integra diuinitate maiestatis
55 exsistentes, et unitas diuinitatis in eisdem tribus personis

31/32 cf. I Ioh. i, 5 . 33/34 cf. Ex. 2 4 , 1 0 ; R upert ., Comm, in lob - PL 1 6 8 ,

1 0 8 2 B. 37/39 cf. Act. 2 , 3 . 4 ; P raec.paschale, Ordo Rom. 5 0 , 2 9 , 2 2 - AndrieuOR
5 , p. 2 7 0 , iosq. 41 cf. Praec. pasch . , ib. 5 0 , 2 9 , 21 - AndrieuOR 5 , p. 2 6 8 , i 5 sq.
48 cf. Antipb. Veni sancte Spiritus ... et tui amoris in eis ignem accende - CAO 3
nr. 5 3 2 7 . 51/53 quoniam Pater usque sine ipsis : cf. supra , Pars I, Visio 4 , 1 0 0 5 -
1007. 51/56 cf. Symbolum Quicumque, 2 7 .

47 qui] est add. O non om. H sine2 om. W V R 48 accensor] est add. B O
49 sine Patre nec om. H 52 nec3] et B 53 hae supra /in. C 54 unus supra
lin. W in una supra lin. B

f 31/32 serenissimam usque fallaciae] splendidissimam lucem, quae sine ortu est et
cui nihil deesse potest quae 33/34 speciem usque obdurationis] specie hominis
sine omni macula imperfectionis 38/39 macula usque tenebrositatis] tactu ullius
aridae et tenebrosae mortalitatis 41 Sed quod illa incipit cap. 3 42 serena ...
totum] splendida ... uniuersum 43/46 serenam usque exsistentes] splendentem
lucem, ac splendida lux, rutilans ignis totam speciem hominis, lumen unum in una
uirtute et potestate exsistentes 47 iustissima] summa sine2 om. 48 cor­
dium fidelium ~ 49 nec sine Filio est] et Filio 49/50 fructuosi tatis] uirtutis
50 nec sine Spiritu sancto est] et Spiritu sancto 52 nec Filius2] et Filius 53
ita] et 55 exsistentes] exsistunt
 I2Ô PARS SECVNDA
inseparabilis uigens, quia diuinitas scindi non potest, quo­
niam ipsa absque ulla mutabilitate inuiolabilis semper manet.
Sed Pater declaratur per Filium, Filius per ortum creatura­
rum, et Spiritus sanctus per eundem Filium incarnatum.
60 Quomodo ? Pater est qui ante saecula genuit Filium, Filius per
quem omnia a Patre facta sunt in initio creaturarum, et
Spiritus sanctus qui in specie columbae apparuit in baptis­
mate eiusdem Filii Dei sub fine temporum.

3. Q VO D HOMO N VM Q VAM O B L IV ISC A T V R

65 VN VM D EVM IN T R IB V S P E R S O N IS A R D E N T E R IN V O C A R E

Vnde numquam obliuiscatur homo me solum Deum in his

tribus personis inuocare, quia eas propterea ostendi homini,
ut homo tanto acutius in amore meo ardeat, cum propter
amorem eius misi Filium meum in mundum, quemadmodum
70 Iohannes dilectus meus protestatur dicens.

4. IO H A N N E S D E C A R ITA TE DEI

In hoc apparuit caritas Dei in nobis, quoniam Filium suum

imigenitum misit Deus in mundum ut uiuamus per eum. In hoc
est caritas, non quasi nos dilexerimus Deum , sed quoniam ipse
75 prior dilexit nos et misit Filium suum propitiationem pro pec­
catis nostris. Quid est hoc ? Quia in hoc quod Deus dilexit nos
alia salus exorta est quam illa quam in primo ortu habuimus,
cum heredes innocentiae et sanctitatis fuimus ; quoniam
supernus Pater ostendit caritatem suam in periculis nostris,
80 ubi constituti eramus in poenis, uidelicet Verbum suum prae
natis hominum solum in plena sanctitate mittens per super­
nam uirtutem in tenebras saeculorum ; ubi idem Verbum
perfecit omnia bona, illos ad uitam per dulcedinem suam redu­
cens, qui per immunditiam praeuaricationis deiecti erant,
85 nec in sanctitatem quam perdiderant redire ualebant. Quid

est hoc ?

57 cf. Iac. i , 1 7 . 02/03 cf. Lc. 3 , 22 ; Kespons. In columbae specie - CAO 4

nr. 6 8 9 2 . 72 I Ioh. 4 , 9 - 1 0 .

03 Dei supra lin. B 00 Vnde] Inde B 74 ipse supra lin. B 70 Quid est hoc ?
in marg. H 81 per supra /in. B

f 50/57 quoniam] sed 58 Sed] et add. 03 eiusdem om. sub fine] in fine
08 acutius] strictius 09 Filium meum] proprium Filium 70 est om. 77
primo] proximo 80 ubi] quando 80/81 uidelicet usque sanctitate] Verbum
suum solum inter filios hominum in perfecta sanctitate 82/83 idem usque bona]
ipsum Verbum omnia bona operatum 83/84 dulcedinem suam reducens]
mansuetudinem suam reduxit 84 immunditiam] munditiam 80 est om.
 VISIO SECVNDA, c. 2-5 127
Nam per ipsum fontem uitae materna dilectio amplexionis
Dei uenit, quae nos ad uitam enutriuit et quae in periculis
auxiliatrix nostra est, quae est profundissima et suauissima
9 0 caritas nos ad paenitentiam instruens. Quomodo ?
Deus magni operis sui atque pretiosissimae suae margaritae,
scilicet hominis, quem de limo terrae formauit et cui spiracu­
lum uitae inspirauit, misericorditer recordatus est. Quomodo?
Ipse instruxit uitam in paenitentia quae numquam deficiet
95 in efficacia, quia callidus serpens decepit hominem per super­
bam suasionem ; sed Deus deiecit illum in paenitentia quae
humilitatem ostendit, quam diabolus nesciuit nec fecit, quo­
niam ad rectam uiam assurgere ignorauit.
Vnde ista saluatio caritatis non est orta de nobis, ita quod
1 0 0 nec nouimus nec ualuimus diligere Deum in saluatione ; sed
quia ipse creator et dominus omnium ita dilexit populum
suum quod propter saluationem eius misit Filium suum prin­
cipem et saluatorem fidelium, qui uulnera nostra lauit et
tersit ; unde etiam de illo dulcissima materia sudauit, de qua
1 0 5 omnia bona saluationis fluunt. Quapropter et tu, o homo,
intellege, quia Deum nulla aduersitas mutabilitatis tanget.
Nam Pater est Pater, Filius est Filius, Spiritus sanctus est
Spiritus sanctus, hae tres personae in unitate diuinitatis in-
diuisibiliter uidelicet uigentes. Quomodo ?

11 o 5. DE TRIBVS VIRIBVS LAPIDIS

Tres uires in lapide et tres in flamma et tres in uerbo sunt. PL

Quomodo ? In lapide est umida uiriditas et palpabilis com­ 451
prehensio atque rutilans ignis. Sed umidam uiriditatem
habet ne dissoluatur nec comminuatur, palpabilem uero
ii5 comprehensionem ut habitationem et defensionem exhibeat ;
rutilantem autem ignem ut confoueatur et consolidetur ad

92/93 cf. Gen. 2 , 7 . 95/99 cf. Gen. 3 , 1 -6 . 103/104 cf. 1er. 30, 17 ; E2 . 16, 9.

100 nec2 supra lin. O 107 sanctus supra lin. O 109 uid elicet supra liti. O
114 ne om. H nec] ne B 115 d efen sion em et h a b ita tio n e m ~ B 116
autem ] uero B

f 87 materna] paterna 88 en utriuit] educau it 89 e s t 1] f u i t 92 s c i l ic e t

h o m in is] h o m in is in q u a m 94/95 p a e n i t e n t i a usque eff ic ac ia ] p a e n i t e n t i a m c u i u s
e ff ic ac ia n u m q u a m p e r i b i t 96 s u a s i o n e m ] i n u a s i o n e m 99 d e n o b i s , ita
q u o d ] a n obis, quia 101/102 p o p u l u m s u u m ] m u n d u m 104 m a t e r i a .. . d e
q u a ] m e d i c i n a .. . e x q u a 106 a d u e r s i t a s .. . t a n g e t ] i n s t a b i l i t a s . . . t a n g i t 108
h a e om. f m 109 u i d e l i c e t o m . f m 112/114 h u m i d a usque h a b e t ] u i r t u s h u m o ­
ris, u i r t u s p a l p a b i l i t a t i s e t i g n e a u i s . S e d u i r t u t e m h u m o r i s h a b e t / m 114 n e c ]
ttfm 116 r u t i l a n t e m a u t e m i g n e m ] i g n e a m a u t e m u i r t u t e m f m
 128 PARS SECVNDA
duritiam suam. Ipsa autem umida uiriditas significat Patrem,
qui numquam arescit nec finitur in sua uirtute ; et palpabilis
comprehensio designat Filium, qui natus ex Virgine tangi et
120 comprehendi potuit ; atque rutilans ignis significat Spiritum
sanctum, qui est accensor et illuminator cordium fidelium
hominum. Quid est hoc ?
Sicut homo qui in corpore suo frequenter tangit umidam
uiriditatem lapidis exinde infirmando debilitatur, sic et homo
125 qui per instabilitatem cogitationum suarum temere uult
Patrem intueri perit in fide. Et ut in palpabili comprehen­
sione lapidis faciunt homines habitationem suam se per eum
defendentes ab hostibus, ita et Filius Dei, qui est uerus lapis
angularis, est habitatio fidelis populi, eum protegens a mali-
130 gnis spiritibus. Sed et sicut rutilans ignis illuminat tenebrosa
comburens ea quae tetigerit, sic et Spiritus sanctus fugat
infidelitatem auferens omnem rubiginem iniquitatis.
Sic quomodo hae tres uires sunt in uno lapide, ita et uera
Trinitas est in uera unitate.

135 6. DE TRIBVS VIRIBVS FLAMMAE

Item sicut flamma in uno ardore tres uires habet, sic et unus
Deus in tribus personis est. Quomodo ? Flamma enim splen­
dida claritate et purpureo uirore ac igneo ardore consistit.
Sed splendidam claritatem habet ut luceat, et purpureum
140 uirorem ut uigeat, atque igneum ardorem ut ardeat. Vnde in
splendida claritate Patrem considera qui paterna pietate cla­
ritatem suam fidelibus suis expandit, et in purpureo uirore
qui huic causae inest, in qua eadem flamma uirtutem suam

118/119 cf. Leo, Tract. 22 - CC 3 8 , p. 9 1 sq., 2 6 - 2 7 : incomprehensibilis uoluit

comprehendi. 128/129 cf. Eph. 2 , 20 ; I Petr. 2 , 6 (Ps. 1 1 7 , 2 2 ).

123 qui supra lin. O 126 intueri supra lin. B 126/127 palpabili comprehen­
sione in ras. R 127 habitationem suam in ras. R 128/13« uerus usque
spiritibus in marg. F 131 tetigerit] tetigit B 137 Flamma supra lin. B 141
qui] quae H 144 in supra lin. W

f 117 uiriditas] uirtus f m 118 nec] aut/ m 119 designat] significat m 120
atque rutilans ignis] et uis rutilantis ignis f m 122 est om, f m 123/124 tan­
git usque exinde] humidam uirtutem lapidis attrahit inde f m 127/128 eum
defendentes ab hostibus] eam ab hostibus defendentes f m 129 habitatio est ~
fm 129/130 a malignis spiritibus protegens ~ f m 131 quae tetigerit]
super quae incubuerit f m 133 Sic] E t/ m 134 uera unitate] una deitate f m
136 ardore] igne//*/ 137/138 splendida] in p r a e m .f m 138 purpureo uirore]
insito uigore / m 139/140 purpureum uirorem] insitum uigorem f m 140
ardeat] comburat f m 142/143 purpureo uirore usque flamma] insito uigore,
qui splendidae flammae in qua ista flamma / m
 VISIO SECVNDA, c. 5-7 129
ostendit, Filium intellege qui ex Virgine corpus assumpsit, in
145 quo diuinitas mirabilia sua declarauit ; ac in igneo ardore
Spiritum sanctum perspice qui mentes credentium ardenter
infundit. Sed ubi nec splendida claritas, nec purpureus uiror,
nec igneus ardor est, ibi nec flamma cernitur, sic ubi nec Pater
nec Filius nec Spiritus sanctus colitur, ibi nec Deus digne
150 ueneratur.
Ergo sicut in una flamma hae tres uires cernuntur, sic in
unitate diuinitatis tres personae intellegendae sunt.

7. DE TRIBVS CAVSIS HVMANI VERBI

Ita etiam ut tres causae in uerbo notandae sunt, sic et

155 Trinitas in unitate diuinitatis consideranda est. Quomodo ?
In uerbo sonus, uirtus et flatus est. Sed sonum habet ut audia­
tur, uirtutem ut intellegatur, flatum ut compleatur. In sono
autem nota Patrem qui inenarrabili potestate omnia propalat ;
in uirtute Filium qui mirabiliter ex Patre genitus est ; in flatu
160 uero Spiritum sanctum qui suauiter ardet in ipsis. Vbi uero
sonus non auditur, ibi nec uirtus operatur nec flatus eleua-
tur, unde et nec ibi uerbum intellegitur ; quia etiam Pater,
Filius et Spiritus sanctus non sunt a se diuisi, sed suum opus
unanimiter operantur.
165 Vnde sicut hae tres causae in uerbo uno sunt, ita etiam
superna Trinitas in superna unitate est. Itaque sicut in lapide PL
non est nec operatur umida uiriditas sine palpabili compre- 452
hensione nec sine rutilante igne, nec palpabilis comprehensio
sine umida uiriditate nec sine rutilante igne, nec rutilans ignis
17° sine umida uiriditate nec sine palpabili comprehensione ; et
ut in flamma non est nec operatur splendida claritas sine
purpureo uirore nec sine igneo ardore, nec purpureus uiror
sine splendida claritate nec sine igneo ardore, nec igneus ardor
sine splendida claritate nec sine purpureo uirore ; et sicut in
175 uerbo non est nec operatur sonus sine uirtute nec sine flatu,

154 ut supra lin. C 163 opus suum opus supra litt. B 165 uno uerbo ~ B
173/174 ardore usque purpureo in marg. R

f 146/147 ardenter infundit] suauiter uritf m 147 purpureus uiror] insitus uigor
/m 149 Deus o m . f m 152 intellegendae sunt] intelleganturf m 154 cau­
sae] uires f m 160 qui usque ipsis] qui ubi uult spirat et omnia consummantur
fm 162 et om . f m quia] sic/m 165 causae] res/m uno uerbo
167 non est] nec est/ m uiriditas] uirtus/ m 168 nec sine rutilante igne] et
sine ignea uirtute f m 169 umida uiriditate] humida uirtute/, uirtute humida m
169/170 nec sine rutilante usque palpabili] et igneo rutilantis ignis uigore, nec ruti­
lantis ignis uigor sine humida uirtute et palpabili f m 172/173 purpureo uirore
usque sine igneo] insito uigore et igneo ardore, nec insitus uigor sine splendida
claritate et igneo/ m 174 nec sine purpureo uirore] et insito uigoref m 175
nec sine flatu] et flatu f m
 130 PARS SECVNDA
nec uirtus sine sono nec sine flatu, nec flatus sine sono nec
sine uirtute, sed indiuisibiliter in opere suo sibi coadhaerentes
sunt : ita etiam hae tres personae uerae Trinitatis inseparabili­
ter in maiestate diuinitatis uigent, nec a se diuiduntur.
180 Sic Deum unum in tribus personis, o homo, intellege. Sed tu
in stultitia mentis tuae putas Deum tam impotentem esse
quod non sit ei possibile in tribus personis ueraciter uigere,
sed tantum in una tepide consistere. Quid est hoc ? Deus
autem est in tribus personis uerus Deus, primus et nonissimus.

185 8 . DE VNITATE ESSENTIAE

Sed Pater non est sine Filio, nec Filius sine Patre, nec Pater
nec Filius sine Spiritu sancto, nec Spiritus sanctus est sine
ipsis ; quoniam hae tres personae inseparabiles in unitate
diuinitatis sunt. Quomodo ? Verbum resonat ex ore hominis,
190 sed non os sine uerbo, nec uerbum sine uita. Et ubi manet
uerbum ? In homine. Et unde exit ? De homine. Quomodo ?
Viuente homine. Sic est Filius in Patre, quem Pater pro salute
hominum in tenebrosam terram misit, de Spiritu sancto in
Virgine conceptum. Qui Filius ut est Vnigenitus in diuinitate,
195 ita est Vnigenitus in uirginitate, et sicut est unicus Patris,
ita est et unicus Matris ; quia ut Pater illum unum ante tem­
pora genuit, sic et Virgo Mater genuit in tempore eundem
solum, quoniam uirgo mansit post partum.
Vnde, o homo, intellege in his tribus personis Deum tuum,
200 qui te creauit in fortitudine diuinitatis suae et qui te redemit
a perditione. Noli ergo obliuisci creatoris tui, sicut Salomon
tibi persuadet, ut scriptum est.

184 Apoc. i, 17 et paraît. 186/189 cf. Symbolum Quicumque.

176/177 flatu usque sine om. H 184 primus et nouissimus W2 186 Sed] et
add. H sine Patre, nec Pater om. H 187 est om. B 188 inseparabilis C
193 in tenebrosam terram supra lin. B 2 00 creauit supra lin. B 2 0 2 tibi supra
lin. V

f 176 nec sine flatu] et flatu f m 176/177 nec sine uirtute] et uirtute / m 177
coadhaerentes] haerentia f m 178 uerae] supernae f m 179 in maiestate
diuinitatis inseparabiliter ~ / m nec] neque / 182 quod] ut / ueraciter
uigere] uere subsistere/ 183 tepide] posse/ consistere ] cum neque uocem
uideas sine tribus consistere add. f est o m. f 184 autem] certe / uerus]
et unus add. f 187 est o m. f 189 Quomodo ? Verbum] Quomodo uerbum
/m 191 Et unde] Vnde / m 193 in tenebrosam terram] in terram seden­
tium in tenebris 197/198 genuit usque solum] illum unum solum genuit in
tempore 201/202 Salomon usque est] et Salomon tibi suadet cum dicit
 VISIO SECVNDA, c. 7-9 131
9. VERBA SALOMONIS

Memento creatoris tui in diebus iuuentutis tuae, antequam

20 5 ueniat tempus afflictionis et appropinquent anni de quibus dicas :
Non mihi placent. Quid est hoc ? In intellectuali sensu tuo
recordare illius qui te constituit, scilicet cum uelut in diebus
falsae confidentiae tuae putas tibi possibile esse ut secundum
desiderium tuum uadas, te uidelicet eleuans in altum et te
2 1 0 proiciens in profundum, ac in prosperitate stans et in aerumna
cadens. Nam uiuificatio quae in te est semper studet ut per­
ficiatur usque ad tempus illud dum plena appareat. Quo­
modo ? Infans a primo ortu suo usque ad plenam staturam
ascendit et deinde in perfecta aetate manet, relinquens lasci-
2 1 5 uiam mentis quae in stultitia morum est ; sed tantum cum
magnis laboribus sollicite prouidet quid sibi in rebus suis
considerandum sit, quod tunc non fecit cum in stultitia
pueritiae fuit. Sic fidelis homo faciat. Infantiam morum PL
relinquat et ad plenitudinem uirtutum ascendat, ita in forti- 4 5 3
2 2 0 tudine earum perseuerans, scilicet extollentiam cupiditatis

suae deserens quae in stultitia uitiorum palpitat, sed in angu­

stia sollicitudinum meditetur quid sibi utile sit, cum prius ad
infantiam morum se pueriliter declinauit.
Vnde, o homo, sic amplectere Deum tuum in lumine uigo-
2 2 5 ris tui, priusquam ueniat hora purgationis operum tuorum,
cum omnia manifestabuntur, nec quidquam neglectum relin­
quetur, ubi etiam accurrunt tempora, quae in integritate sua
non deficient, de quibus in humano sensu tuo submurmuras PL
dicens : 'Non mihi placent istae uolubilitates quas non intel- 454

204 Eccle. 12, 1.

218 faciat] facit C 227 accurrunt] occurrunt B

f 205 afflictionis] tuae add. 206 est om. In o m .f m 207/208 constituit usque
falsae] condidit uelut cum in diebus stultae/ m 209/210 uadas usque aerumna]
ascendas in altum, te praecipitans in profundum at in prosperitate stans in extremas
aerumnas 2 1 1 uiuificatio] uita / m studet] nititur f m 2 1 2 plena] per­
fecta / m 213 plenam] perfectam / m 214/218 lasciuiam usque fuit] petu­
lantiam morum stultae adolescentiae tantum cum magnis curis sollicite prouidens,
quid sibi in rebus suis agendum sit, quod tunc nequaquam fecit, cum stulta ado­
lescentia inconstantia feruebat/ m 218 homo fidelis ~ m 219 plenitudinem
uirtutum ascendat] culmen uirtutum conscendat / m ita o m .f m 219/220 ea­
rum fortitudine ~ m 2 2 0 scilicet om. f m 2 2 1 stultitia usque sed] amentia
uitiorum pullulat et / m 222/223 cum usque pueriliter] postquam infantiam
morum puerilium f m 224 lumine] fortitudine f m 225 hora] homo 226
nec ... neglectum] neque ... occultum/ m 227 ubi usque integritate] ubi ueniunt
tempora quae in duratione / m 228 in o m .f m 228/229 submumuras dicens]
nec murmurans dicas f m 229/230 non intellego usque sint] neque intellego,
utrum in prosperitate aut in aerumna illa sint/ m
 132 PARS SECVNDA
230 lego, utrum in prosperitate aut in calumnia sint'; quia humana
mens semper in hoc dubia est, quoniam dum bona operatur,
angustiam habet utrum Deo placeant an non ; et dum mala
perpetrat de salute remissionis formidat.
Sed qui uigilantibus oculis uidet et sonantibus auribus
235 audit, hic mysticis uerbis meis osculum amplexionis praebeat,
quae de me uiuente emanant.

232 placeant] placeat V/ H C O F T, placet B 235 hie] his F

f 230/231 mens humana ~ m 231 quoniam] nam et/ m 232 angustiam habet]
anxietatem habet/, habet anxietatem m 234 sonantibus] attentis/ 235/230
quae de me uiuente emanant, osculum amplexionis praebeat ~ /
 VISIO TERTIA 133
CAPITVLA TERTIAE VISIONIS SEGVNDAE PARTIS
1. De constructione ecclesiae quae semper gignit filios suos PL
in regeneratione Spiritus et aquae. 453/454
2. Quod ecclesia in ortu suo in apostolis et martyribus
j decorata est.
3. Quod in sacerdotali officio et elemosynarum distributione
ornatur ecclesia.
4. De materna benignitate ecclesiae.
5. Quod ecclesia ad candorem completionis suae nondum
10 perfecta circa tempus filii perditionis ad perfectum per­
ducitur.
6. Quomodo ecclesia filios suos in puritate deuotissime offert.
7. Quod ecclesiam nulla peruersitas diabolicae artis obscurare
potest.
15 8. Quod secreta ecclesiae humanus intellectus ad plenum
intueri non ualet.
9. De uirginitate Mariae.
10. De dilatatione sacramentorum uerae Trinitatis.
11. Quod cuique fidelium adest ministerium angelorum.
20 12. De his qui in fide sanctae Trinitatis a matre ecclesia rege­
nerantur ipsa integra permanente.
13. Similitudo de balsamo et onychino et carbunculo.
14. Quod beata Trinitas in baptismo, aperto caelo, baptizatis
apparet et eis nigredinem peccatorum abstrahens singu-
25 los candida ueste induit.
15. De querimonia ecclesiae super errore filiorum.
16. Quod duo signa tradita sunt hominibus ad defenden­
dum se.
17. Similitudo de iuuene.
30 18. Quare Adae non erat danda duplex lex.
19. Quod admonitio Spiritus sancti apparens minabatur anti­
quo serpenti in Noe, circumcisio percussit eum in maxilla
in Abraham, ecclesia ligauit eum.
20. De tribus alis quid significent.
35 21. Quod masculi qui in tempore circumcisionis circumcisi
non sunt transgressores legis fuerunt.
22. Sicut in creatione Adae tres causae designatae sunt, ita
etiam tres causae sunt in uiro in procreandis filiis.
23. Quod mulier in amore Dei obseruans uirginitatem suam
40 ualde ornatur a Deo.

II, 3, 6 elemosynarum] in praem . V 12 (purita)te om. C 37 Adae supra litt.

W 40 a Deo] ab eo B

f II, 3, 1 visionis te r tiae c a p . 1 0 / 1 1 perducetur 2 0 his] iis 23 beata]

beatissima
 134 PARS SECVNDA
24. Quod uir recusans consortium matrimonii in amore Dei
consors Filii Dei efficitur.
25. Verba Isaiae prophetae.
26. Quod casus Adae clausit homini caelum, quae clausura
45 durauit usque ad Filium Dei.
27. Verba euangelii.
28. Verba exhortantis Dei.
29. Quod in circumcisione Abrahae membrum unum, in
baptismo autem Christi omnia membra circumciduntur.
5° 30. Verba euangelii.
31. Quod omni tempore et omni aetate omnem sexum uidelicet
masculum et feminam in baptismo pie Deus suscipit.
32. Quod tres in honore sanctae Trinitatis adesse debent
baptizando, uidelicet sacerdos et duo qui pro illo fidem
55 spondeant, et isti eidem baptizato carnali copula non
commisceantur.
33. Comparatio de infante.
34. Quod omnia peccata in baptismo remittuntur.
35. Quod quamuis sacerdos peccator sit, tamen officium
60 baptismi Deus ab eo suscipit.
36. Similitudo de diuite.
37. In necessitate, si sacerdos non adest, conceditur cuilibet
fideli homini baptizare seruata forma baptismi.

TERTIA VISIO SECVNDAE PARTIS

POST HAEC uidi quasi ipuliebrem i magi nem tan- PL
65

tae magni t udi ni s ut magna ci ui t as est, habent em 453

caput miro ornat u coronatum, et brachi a de q u i ­
bus splendor uelut manicae pendebat , a caelo us ­
que ad terram radians. Vent e r aut em eius erat in
7omodum retis per f orat us multi s f orami ni bus, in
qui bus maxi ma mul t i t udo homi num di scurrebat .
Crura uero et pedes non habebat , sed t ant um
super uentrem suum ante al tare quod est ante
oculos Dei stans, ipsum expansi s mani bus cir-
75 cump l e c t e b a t u r , et oculis suis per omne caelum
acuti ssi me ui debat. Sed nulla ues t i me nt a eius

47/48 cap. 28 et 29 in ntarg. B 49 circumdantur C T 50 cap. 30 ont. B 51

cap. 31 ponit sub num. 30 et errat in num. usque ad cap. 37 B 63 forma baptismi ont. O
6 8 pendebant H R F 71 discurrebant R 73 super] supra W B

f 41 matrimonii consortium ~ 51 uidelicet] scilicet 64 partis ] s. h il -

d egardis vir g in is add. 65/66 tantae usque est] procera magnitudine instar
magnae ciuitatis 6 8 pendebat] propendebant 69 ad terram usque ~
69/71 erat usque discurrebat] in modum retis multa foramina habentis, per
quae plurima hominum multitudo subit 74 stans] stabat 74/75 circum­
plectebatur et oculis] circumplexa, oculis autem 76 uidebat. Sed] intendebat. At
 VISIO TERTIA 135
consi derare pot eram, nisi quod t ot a l uci di s si ma
s ereni t at e f ulgens mul t o spl endore c i r c u md a t a
f uerat , in pectore eius uel ut aurora rubeo fulgore
80 rut i l a nt e ; ubi eti am mul t i modo genere musi corum
audi ui de ipsa ’ quasi aurora ualde r u t i l a n s ’ d e ­
cant ari .
Et eadem i mago e x p a nd i t spl endorem suum
uel ut u e s t i me nt um dicens : 'Me oport et conci pere
85 et p a r e r e . ’ Et mox accurri t ei ut f ul gur mu l t i t u d o
angel orum gradus et sedes in ea homi ni bus f a c i e n ­
ti um, per quos eadem i mago per f i ci enda erat.
Dei nde uidi nigros i nf ant es i u x t a t erram in aere
quasi pisces in aqua pergent es, et uent rem eius- PL
90 dem i magi ni s in f or ami ni bus ubi per f or a t a erat 454
i nt rant es . At illa i ngemui t , sursum eos ad caput
suum trahens, ubi ad os eius exi e r unt , ipsa tamen
i nt egra per manent e. Et ecce illa serena l ux et in
ipsa species homi ni s t ot a rut i l a nt e igne f l agrans
95 (secundum ui si onem quam prius uideram) i terum
mihi ap p a r ui t , et singuli s eorum ni gerri mam
c ut em a bs t r ahens ac e xt r a uiam easdem cutes
proi ci ens, singulos i llorum candi di s s i ma ueste
i ndui t ac eis sereni ssi mam lucem aperui t , singulis
100 eorum dicens :
'Exue uetustatem iniustitiae, induens nouitatem sanctitatis.
Reserata est enim tibi ianua hereditatis tuae. Considera ergo
quomodo doctus sis, ut cognoscas Patrem tuum quem confes­
sus es. Ego suscepi te, et tu confessus es me. Nunc igitur
105 respice duas semitas, unam ad orientem et alteram ad aqui­
lonem. Si ergo interioribus oculis tuis diligenter inspexeris me
ut in fide doctus es, suscipiam te in regno meo. Et si me recte
dilexeris, faciam quodcumque uolueris. Si autem me de­
spexeris te auertens a me, uidelicet retro respiciens nec me PL
no scire aut intellegere uolens, cum te sordidum in peccatis in 455

II, 3, 101 cf. Eph. 4 , 2 2 . 24 ; Gal. 3 , 27.

77 tota om. H C T 80 etiam supra lin. H 83 suum splendorem ~ O 98

illorum] eorum B 103 doctus] docta B 105 et om. B

f 78 serenitate] claritate circumdata] circumfusa 80 rutilante] micante

81 quasi] hoc canticum praem. 83 eadem imago] imago illa 85 accurrit]
occurrit 87 eadem] ipsa perficienda] absoluenda 89 pergentes] repentes
89/90 eiusdem om. 90 ubi perforata erat] quibus ingredi uolentibus aperta
patebat 92 trahens, ubi ad os] attrahens, qui et ore 97 ac] et easdem
cutes] cutes illas 99 serenissimam] clarissimam 101 induens] et indue
104 igitur] ergo 106 ergo] igitur 107 recte] perfecte 108 uolueris]
petieris 109 te a me auertens ~ uidelicet] et 110/111 cum usque tu
tamen] te sordidum in peccatis ad puram paenitentiam reuocantem, si tu
 136 PARS SECVNDA
pura paenitentia reuoco, et tu tarnen ad diabolum recurris,
quasi pater tuus ille sit, tunc suscipiet te perditio, quia secun­
dum opera tua iudicaberis, quoniam cum bonum dederim tibi,
cognoscere me noluisti.
115 Infant es autem, qui uent rem praedi ct ae i ma g i ­
nis t ransi erant , in splendore qui eam c i r c u md e ­
derat ambul abant . Et illa benignissime eos intuens
tristi uoce dicebat : 'Isti filii mei rursum reuertentur in
puluerem. Multos tamen concipio et pario qui me matrem
120 suam diuersis tempestatibus fatigant et opprimunt, uidelicet
me impugnantes in haereticis et schismaticis ac inutilibus
proeliis, in raptoribus et homicidis, in adulteris ac fornicato-
ribus atque in aliis his similibus erroribus. Sed plurimi de
istis resurgunt in uera paenitentia ad uitam aeternam, et
125 plurimi cadunt in falsa obduratione ad aeternam mortem/
Et iterum audiui uocem de caelo dicentem mihi : 'Plena
constructio uiuentium animarum quae construitur in caelis
uiuis ex lapidibus, ornata immenso decore uirtutum in filiis
suis, quos complectitur tamquam maxima ciuitas plurimam
130 turbam populorum et ut latissimum rete maximam multi­
tudinem piscium, in supernis uirtutibus decentissime floret,
secundum quod uiget opus fidelium hominum in nomine
Christiano/

I. D E C O N ST R V C T IO N E E C C L E S IA E Q V A E S EM P E R G IG N IT
135 F IL IO S SV O S IN R E G E N E R A T I O N E S P IR IT V S E T A Q V A E

Vnde nunc uides quasi mul i ebrem i magi nem t a n ­

tae magni t udi ni s ut magna ci uitas est : quae desi­
gnat sponsam Filii mei quae semper gignit filios suos in rege­
neratione Spiritus et aquae, cum eam fortissimus proeliator
140 posuit in latitudinem uirtutum comprehendere et perficere

1 2 0 cf. A p o c . 1 4 , 1 3 . 127/128 Hymn, in dedicatione eccl. - A H M A 2 , 1 nr. 9 3 , str. 1 .

130/131 cf. Ioh. 2 1 , 6 . 130/137 uide superiorem partem dexteram tabulae 12 ; cf.
A poc. 1 7 , 18 ; 2 1 , 2 . 138/139 cf. Pascas. Radb., Expos, in Eam. 1er. 1 - P L 1 2 0 ,
1 0 8 5 D ; id., De partu Virg. 1 - P L 1 2 0 , 1 3 7 7 C.

110/117 in usque circumdederat in marg. H2 129/130 plurimam usque ut in

ras. R 139 eam] ea B 140 latitudine W

f 115 praedictae om. 110 transierant] subierant 110/117 circumdederat]

circumfuderat 1 2 0 tempestatibus] concussionibus uidelicet om. 1 2 1 in
om. inutilibus] sibi praem. 122/123 raptoribus usque his] rapinis et homi­
cidiis, in adulteriis et fornicationibus atque in multis aliis huiusmodi 123/124
de istis] ex istis 124 ueram paenitentiam 125 falsa usque mortem] fallaci
obduratione ad mortem secundam 129 maxima] capacissima 132/133 in
nomine christiano uiget opus fidelium hominum ~ 130 Vnde] quod add.
130/138 tantae usque designat] procera magnitudine instar ciuitatis designat 140
posuit] posuerit
 VISIO TERTIA, c. 1-3 137
plurimam turbam in electis suis ; quoniam nullus hostis eam
praeualet expugnare in contraria impugnatione, a se infidelita­
tem expellentem et se fideliter expandentem, ita quod in
mortali saeculo secundum hoc intellegitur quod unusquisque
145 fidelium praebet exemplum proximo suo, per quod ipsi pluri­
mas uirtutes operantur in caelestibus. Sed cum unusquisque
iustorum peruenerit ad filios lucis, tunc in ipsis apparebit opus
bonum quod operati sunt, quod in mortalitate cineris cognosci
non potest, quoniam hic in umbra inquietudinis obscuratum
150 est.

2. QVOD ECCLESIA IN ORTV SVO

IN APOSTOLIS ET MARTYRIBVS DECORATA EST

Et habet caput miro ornat u coronat um : quia ipsa

in ortu suo cum suscitata est in sanguine agni, decenter in
155 apostolis et martyribus decorata est, uidelicet in uera de­
sponsatione desponsata Filio meo ; quoniam in cruore ipsius
se fideliter formauit in fidelem aedificationem sanctarum
animarum.

3. QVOD IN SACERDOTALI OFFICIO

160 ET ELEMOSYNARVM DISTRIBVTIONE ORNATVR ECCLESIA

Quapropter et brachi a habet de qui bus spl endor

uelut mani cae descendi t a caelo usque ad terram
radi ans : quod est operatio fortitudinis in sacerdotibus, qui
in puritate cordis et manuum in sacramento corporis et san-
165 guinis saluatoris sui sacrosanctum sacrificium super sanctum
altare in uirtute bonorum operum offerunt ; et quod est cla­
rissimum opus in praebentibus misericordiam, scilicet qui in
largitate semper omni dolori adiutorium impendunt, mitis­
simo corde elemosynam in pauperes distribuentes et sic in PL
170 pleno animo suo dicentes : ‘Istud non est mea substantia, sed 456

141/142 cf.Mt. 1 6 , 1 8 . 153 cf. Apoc. 12, 1. 154 cf. Apoc. 7 , 1 4 . 166/169
cf. Hrab., De clericorum instit. 2 , 28 - PL 1 0 7 , 3 4 0 BD.

145 per supra lin. H 149 hic supra lin. F 154 ortu] hortu B 155/156 in
uera desponsatione in marg. H 2 159 ponit 2 pro 3 et porro in numerando errat
usque cap. 13 R

/ 141 suis] et est instar turris magnae add. 142 in om. 143 ita quod] ita
148 cineris] terreni pulueris 154 in sanguine agni suscitata est ~ 155
uidelicet in om. 156 ipsius] eius 157 formauit] exstruxit 162 ad terram
usque ~ 163 quod] quae 166 et om. 167 in praebentibus misericordiam]
misericordiam facientibus scilicet om 170 pleno] perfecto istud] haec
substantia mea ~
 138 PARS SECVNDA
eius qui creauit me/ Quia hoc opus a Deo inspiratum ante
oculos ipsius apparet in caelo, cum in cultura ecclesiae per
fideles homines perficitur in terra.

4. DE M A TER N A B E N IG N IT A T E E CC LE SIA E

175 Quod autem uenter eius est in modum retis per ­

foratus multis forami nibus, in quibus maxi ma
mul ti tudo hominum discurrit : hoc est materna beni­
gnitas ipsius quae ad capturam fidelium animarum perspicua
est diuerso acumine uirtutum, in quibus credentes populi per
180 fidem uerae credulitatis deuote conuersantur. Sed is qui rete
suum proiecit in capturam piscium est Filius meus, sponsus
dilectae ecclesiae suae, quam in cruore suo sibi desponsauit ad
reparandum casum perditi hominis.

5. QV OD E C C L E S IA AD CA N D O R E M CO M PLE TIO N IS SV A E
185 N O N D V M P E R F E C T A C IR C A T E M P V S FILII P E R D IT IO N IS
AD PERFECTVM P E R D V C ITV R

Quae nondum crura aut pedes habet : quia non­

dum ad fortitudinem constantiae suae, nec ad candorem com­
pletionis suae perducta est ; quoniam circa tempus filii per-
190 ditionis, qui mundo errorem inducet, igneam et sanguineam
crudelissimae peruersitatis angustiam plenissime in membris
suis patietur, per quam calamitatem in sanguineis uulneribus
ad perfectum perducta propere currat in caelestem Ierusalem,
cum etiam in sanguine Filii mei noua nupta suauiter exorta
195 est, ipsa hoc ardore intrans uitam in plenitudine gaudii subolis
suae.

175/177 uide inferiorem partem dexteram tabulae 12. 180/181 cf. M c . 1 , 1 7 ; Lc.
5, 1 0 . 181/182 cf. Eph. 5 , 2 5 . 189/190 cf. II Thess. 2 , 3 -4 . 192/195 cf.
Apoc. 1 9 , 7 ; 2 1 , 2 .

175 uenter supra lin. B 177 discurrit om. C T 180 :s] his F 188/189
completionis] complectionis H 192 calamitate F 193 propere ex perpere
corr. C

f 172 ipsius apparet] eius repraesentatur 175/177 perforatus usque discurrit]

multa foramina habentis, per quae plurima hominum multitudo subit 178/179
perspicua usque acumine] aperta in multiplici celsitudine 182 cruore] sanguine
182/183 ad reparandum casum perditi hominis desponsauit ~ 187/189 non­
dum usque perducta] ad fortitudinem constitutionis suae neque ad summum nitorem
completionis suae deducta 190 igneam et sanguineam] ignitam et sanguino­
lentam 191 plenissime] copiosissime 192 in om. 193 perducta] deducta
currat] curret 194 cum etiam] et cum 194/195 exorta est] orta sit
195/196 intrans usque suae] uitam in plenitudine gaudii sobolis suae intrabit
 VISIO TERTIA, c. 3-8 139
6. QVOMODO ECCLESIA FILIOS SVOS
IN PVRITATE DEVOTISSIME OFFERT

Sed t a nt um super uentrem suum ante al tare

200 quod est ante oculos Dei stans, ipsum expansi s
mani bus ci r c u mp l e c t i t u r : quoniam ipsa semper prae­
gnans est atque procreans filios suos in uera ablutione, eos
etiam deuotissime offerens Deo per purissimas orationes
sanctorum et per suauissimum odorem discretionis occultarum
205 et manifestarum uirtutum, quae proferuntur in lucidissima
intentione oculorum mentis, abiecta omni sorde simulationis
et fama humanae laudis, ut thus purgatur ab omni iniuria
contrarii foetoris ; quae bona operatio uisioni Dei dulcissimum
sacrificium est, in quo eadem ecclesia frequenter laborat,
210 toto uidelicet desiderio in opere fructuositatis uirtutum ad
caelestia anhelans, atque tricesimo, sexagesimo et centesimo
fructu excelsam turrim supernorum murorum aedificans.

7. QVOD ECCLESIAM NVLLA PERVERSITAS DIABOLICAE

ARTIS OBSCVRARE POTEST

215 Vnde et oculis suis per omne caelum acuti ssi me

uidet : quia intentionem ipsius, quam in caelestibus deuotis­
sime habet, nulla peruersitas obscurare potest, scilicet nulla
persuasio diabolicae artis, nec error claudicantis populi, nec
diffusae tempestates in diuersis terris, ubi insani homines in
220 incredulitate furoris sui crudeliter decerpunt se.

8 . QVOD SECRETA ECCLESIAE HVMANVS INTELLECTVS

AD PLENVM INTVERI NON VALET

Sed quod nulla ues t i ment a eius consi derare

199/201 uide superiorem partem dexteram tabulae 12. 199/200 ante altare quod
est ante oculos Dei : cf. supra Pars I, Visio 5 , 9 0 . 201/202 cf. Pascas. Radb.
E xpos, in M t. 2 - PL 1 2 0 , 1 0 3 D. 1 0 4 C. 211 cf. Mt. 13, 23. 216/220 cf. Pascas.
Radb., E xpos, in M t. 1 - PL 1 2 0 , 9 9 D.

202 suos supra lin. B 210 toto] tota B uirtutum supra lin. B

f 200 stans] stabat 201 circumplectitur] circumplectens 202/204 est usque

sanctorum] atque filios suos in uera ablutione procreans est, eos deuotissime per
purissimas orationes sanctorum Deo offerens 205 lucidissima om. 206
sorde] fictione 207 fama] appetitu 208 bona] quidem praem. uisioni]
conspectui dulcissimum] suauissimum 209 eadem ecclesia] noua sponsa
2 1 0 uidelicet om. fructuositatis] fructuosarum 2 1 1 sexagesimo] et praem.
216 uidet] intendit ipsius] suam 217 scilicet nulla] nec ulla 218 artis]
fraudis claudicantis] praeuaricantis 219 tempestates in diuersis terris] in
diuersis terris concussiones 2 2 0 decerpunt se] se discerpunt
 140 PARS SECVNDA
potes : hoc est quod secreta illius humanus intellectus in
225 infirmitate fragilitatis suae grauatus ad plenum intueri non
ualet, nisi quod t ot a l uci di ssi ma s er eni t at e fulgens
mul t o spl endore c i r c u md a t a est : quoniam uerus sol
clarissima inspiratione Spiritus sancti et decentissimo ornatu
uirtutum eam ubique perfudit.

230 9 . DE VIRGINITATE MARIAE

In pect ore eius uelut aurora rubeo fulgore

r ut i l a nt e : quia in cordibus fidelium integritas beatissimae
Virginis Filium Dei generantis ardentissima deuotione fulget,
ubi eti am mul t i modo genere mus i corum audi s de PL
235 ipsa ‘ quasi aurora ual de r u t i l a n s ’ deca nt a r i : 457
quoniam omnis uox credentium, ut intellectui tuo infunditur,
uirginitatem eiusdem illibatae Virginis tota intentione in
ecclesia amplecti debet.

IO. DE DILATATIONE SACRAMENTORVM VERAE TRINITATIS

240 Quod uero eadem i mago e xp a nd i t spl endorem suum

uelut u es t i me nt um, dicens quod eam opor t ea t
conci pere et parere : hoc est quod in ecclesia dilatatur
sacramentum uerae Trinitatis, quod amictus ipsius est in
protectionem fidelium populorum, per quos ipsa consurget
245 in aedificationem uiuentium lapidum in fonte purissimi lauacri
dealbatorum, sicut et ipsa fatetur quod necesse sit ad salua»
tionem ut concipiat filios in benedictione et ut pariat eos in
ablutione per regenerationem Spiritus et aquae.

II. QVOD CVIQVE FIDELIVM ADEST MINISTERIVM ANGELORVM

250 Quapropter et m ox acc ur r i t ei ut f ul gur mu l t i t u d o

224/229 cf. Apoc. 2 1 , 9 - 1 1 . 234 cf. Dan. 3 , 7 . 235 cf. Antiph. Virgo pru-
dentissima ... quasi aurora ualde rutilans - CAO 3 nr. 5 4 5 4 . 241/242 cf. Ambros.
Autper t., In Apoc. 5 -CCCM 2 7 , p. 4 4 3 sq., 1 6 - 1 9 . 243 cf. Mt. 2 8 , 1 9 . 245 cf.
I Petr. 2 , 5 ; Eph. 2 , 2 2 . 250/257 cf. Chromat. Aquil., Sermo 1 4 , 4 - CC 9 A
P- 6?» 7 5 - 7 7 -

228 decentissimo] decentesimo H 231 cap. 9 coniung. cap. praec. K, et ponit

sub uno num. R 247 pariat] pareat T

f 225 plenum] perfectum 226 serenitate] claritate 227 circumdata] circum­

fusa 22» ubique] undique 232 rutilante] micante 235 quasi] hoc canti­
cum praem. 237 eiusdem] illius 241 eam oporteat] oporteat ipsam 243
sacramentum] confessionis add. quod] quia 244 protectione 246 fatetur
quod necesse sit] confitetur necesse 250 accurrit] occurrit
 VISIO TERTIA, c. 8-12 141
angel orum gradus et sedes in ea homi ni bus f a c i e n­
tium, per quos eadem imago per f i ci enda est : quia
cuique credenti homini adest metuendum et diligendum mi­
nisterium beatorum spirituum, ascensus per fidem et reposi-
255 tiones per summam quietem illis fidelibus praeparantium, in
quibus ipsa felix mater ecclesia ad decorem sui perducenda
cognoscitur.

12 . D E H I S Q V I IN F I D E S A N C T A E T R I N I T A T I S A M A T R E E C C L E S I A
R E G E N E R A N T V R IPSA IN T E G R A P E R M A N E N T E

260 Sed et deinde uides nigros i nf ant es i ux t a terram

in aere quasi pisces in aqua pergent es, et uentrem
ei usdem i magi ni s in f or ami ni bus ubi per f or a t a
est i nt rant es : quod est nigredo illorum stultorum homi­
num, qui nondum abluti sunt in lauacro saluationis, sed ipsi
265 terrena diligentes et in eis ubique discurrentes, atque habi­
tationem suam in eorum instabilitate ponentes, ad matrem
sanctitatis tandem perueniunt, et dignitatem secretorum eius
intuentes benedictionem ipsius suscipiunt, per quam diabolo
abstrahuntur ac Deo redduntur, sic constitutionem ecclesia-
270 stici ordinis in qua fidelis homo ad saluationem beatificari
debet intrantes, cum ille in semetipso dicit : 'Credo in Deum’
et cetera quae ad fidem pertinent.
Vnde et illa i ngemi t, sursum eos ad caput suum
trahens, ubi ad os eius exeunt , ipsa tamen i nt egra
275 per manent e : quoniam haec beata mater intima suspiria
trahit, quando baptisma cum chrismate in sanctificatione
Spiritus sancti consecratur, cum homo in uera circumcisione
Spiritus et aquae innouandus est, ita illo summae beatitudini,
quae caput omnium est, oblato et membro Christi facto, cum
280 per inuocationem sanctae Trinitatis quasi per os beatae matris
ad saluationem regeneratur, nullam laesionem eadem matre
patiente, quia ipsa in aeternum permanebit in integritate uir-

260/263 uide in tabula 12 inferiorem partem dexteram. 263/269 cf. Greg. Nyss.,
In Cant. hom. z - P G 4 4 , 7 9 1 BC. 271 Symbolum Credo in Deum. 282/283 cf.
Secreta Munera ... ecclesia ... fidei integritate laetetur. - Bruylants 2 nr. 7 0 0 bis.

266 in s ta b ilita te m H 269 a c D e o r e d d u n tu r in marg. H 2 271 se m e tip sis R

/ 261 pergentes] repentes 262 eiusdem om. ubi perforata est] quibus ingredi
uolentibus aperta patet 263 quod] quae 269 sic] sacram 271 intrantes
usque dicit] subeuntes, cum in semetipsis dicunt 272 cetera usque pertinent]
reliqua ad beatam fidem spectantia 273/274 ingemit usque os] ingemuit, sursum
eos attrahens, qui et ore 277 cum] ut 278 innouandus est, ita illo] innouetur,
hunc in modum sursum 279 oblato et] offerendus quo 280 matris] Mariae
281/282 matre patiente] mater patitur
 142 PARS SECVNDA
ginitatis suae, quae fides catholica est ; quoniam exorta est in
sanguine ueri agni uidelicet intimi sponsi sui, qui sine ulla
285 corruptione integritatis ex integerrima Virgine natus est.
Sic et eadem sponsa integra permanebit, ita quod nullum
schisma eam corrumpere poterit.
Multoties tamen a peruersis hominibus fatiganda erit, sed
per adiutorium sponsi sui semper fortissime defendet se,
2 9 0 ut uirgo quae saepe in concupiscentia libidinis per diabolicam
artem et persuasiones multorum hominum impugnatur, sed P L
tamen ipsa per orationes suas quas fundit ad Deum a tenta- 458
tionibus illorum strenue liberatur conseruando uirginitatem
suam. Ita etiam ecclesia repugnat nequissimis corruptoribus
295 qui sunt errores haereticorum, scilicet tam Christianorum
quam Iudaeorum et paganorum qui eam infestant, uirginita­
tem eius, quae fides catholica est, corrumpere uolentes ; ipsa
tamen eis fortiter resistente ne corrumpatur, quia semper
uirgo fuit et est et permanebit, uera fide id est materia uirgi-
3 0 0 nitatis eius contra omnem errorem integra permanente, ut et
honor castae uirginis in materia pudoris corporis eius contra
omnem tactum libidinis incorrupta perseuerat.
Vnde et ecclesia omnium Christianorum uirginea mater est ;
quoniam in secreto Spiritus sancti eos concipit et parit, illos
30 5 Deo offerens, ita quod et filii Dei uocantur. Et ut beatam
Matrem Spiritus sanctus obumbrauit, ita quod sine dolore
mirabiliter Filium Dei concepit et peperit et tamen uirgo
permansit, sic et ecclesiam felicem matrem credentium Spi­
ritus sanctus illustrat, ita quod sine ulla corruptione simpli-
3 1 0 citer filios concipit et parit et uirgo perdurat. Quid est hoc ?

13. S IM ILIT VD O DE BALSAMO ET ONYCH INO ET CARBVNCVLO

Vt balsamum ex arbore sudat et ut fortissimae medicinae

quae in eo latent ex onychino uase emanant, et ut clarissimus
splendor ex carbunculo absque omni impedimento se dilatat,

284/285cf. Beda, In Luc. i, 2 , 6 - C C 1 2 0 , p. 4 8 , 1 1 6 3 - 1 1 7 1 . 294/302 c f. supra 2 8 2 /

2 8 3 ; Haimo, Expos, in ep. II ad Cor. - PL 1 1 7 , 6 5 1 C.

299 permanebit] semper praem. et del. R 310 et parit iter. C 312 Vt] Et R C T

f 283 exorta] ipsa nata 284 uidelicet intimi om. 286 eadem] ipsa 288 Mul­
toties] Saepe erit om. 289 defendet se] se tuetur/ 290 concupiscentia libi­
dinis] concupiscentiis carnis 291 impugnatur] oppugnatur 292 Deum]
Dominum 293 conseruando uirginitatem] conseruans benignitatem 294
repugnat] repugnabat 295 scilicet] uidelicet Christianorum] malorum
praem. 296 paganorum] aliorum infidelium 298 fortiter] uiriliter 302
incorruptus 309 ita quod] et 313 ex onycino uase quae in eo latent emanant
~ 314 dilatat] diffundit
 VISIO TERTIA, c. 12-14 I43
315 sic Filius Dei sine omni obstaculo corruptionis ex Virgine
natus est, et sic etiam ecclesia sponsa illius absque omni
aduersitate erroris filios suos generat, uirgo tamen in integri­
tate fidei permanens.

14. QVOD BEATA TRINITAS IN BAPTISMO APERTO CAELO

320 BAPTIZATIS APPARET ET EIS NIGREDINEM PECCATORVM
ABSTRAHENS SINGVLOS CANDIDA VESTE INDVIT

Quod autem uides quomodo illa serena lux et in ipsa

species hominis t ot a r ut i l ant e igne fl agrans (se­
cundum uisionem quam prius uideras) i terum
3 2 5 tibi apparet : hoc est quod uera Trinitas in uera unitate,
scilicet serenissimus Pater et in Patre dulcissimus Filius eius,
qui ante tempora secundum diuinitatem in Patre manens,
sed in tempore secundum carnem de Spiritu sancto conceptus
et de Virgine natus, ut in uerissima uisione tibi praemonstra-
3 3 0 tum est, nunc etiam ad confirmationem fidei tibi ostenditur;
quoniam eadem beata Trinitas in sancto baptismo baptizatis
aperto caelo apparet, ut fidelis homo hanc fidem suscipiat,
qualiter unum Deum in uera trinitate colat, quae etiam in
primo sacramento baptismatis ueraciter apparuit.
335 Et singulis eorum ni gerri mam cut em abst rahens
ac e xt ra uiam easdem cutes proiciens, singulos
illorum candi di ssi ma ueste i nduit ac eis sereni ssi ­
mam lucem aperi t, singulis eorum uerba beat ae
admoni t i oni s proferens : quia diuina potestas corda
3 4 0 hominum aspiciens, in lauacro baptismi eis infidelitatem sce­
lerum suorum misericorditer aufert atque eadem scelera extra
uiam quae Christus est abicit ; quoniam non mors in Christo,
sed uita per puram confessionem et per ablutionem peccato­
rum in ipso est, cum per ipsum quisque fidelis candore PL
345 salutis induitur et cum illi per eum claritas beatae hereditatis, 4 5 9

323/324 cf. supra, Pars II, Visio 2, 31-37 et tabula 1 1 . 331/332 cf. Mc. 1 , 10- 1 1 .
336/337 cf. Hrab., De instit. cleric, i, 28 - ed. A. Knoepfler, p. 49sq. 342 cf.
Ioh. 14, 6 .

315/318 obstaculo usque permanens W2 322 serena in marg. C 2 T 325 quod

uera supra lin. B 326 dulciscimus B 333 uera supra lin. B colat supra lin. B
337 illorum] eorum B eis] eius W

f 316 illius] eius 317 aduersitate] inquinatione 322 serena] splendida 326
serenissimus] lucidissimus 333 qualiter] quomodo 335 nigerrimam] inte­
gerrimam 336 easdem om. 337/338 serenissimam] splendidissimam 340
eis om. 341 eadem scelera] scelera illa 342 quae] qui 345 induitur]
induuntur
 144 PARS SECVNDA
de qua prius homo expulsus est, aperitur ; ipse scilicet ad­
monitus per uerba ueritatis ut deponat ueterem consuetudi­
nem iniquitatis et ut assumat nouum donum gratiae ad
saluationem.
35° Sed quod i nf ant es qui uent rem p r a e d i c t a e i ma ­
ginis t r ans i er a nt in spl endore qui eam c i r c u m­
dederat a mbul a nt : hoc est quod hi quorum mater felix
ecclesia per fontem sacri baptismatis exsistit, in lege diuina,
qua eadem mater illustrata et ornata est, permanere atque
355 eam conseruare debent, ne si eam infideliter abiecerint, rur­
sum peccatis a quibus mundati erant inquinentur.

15. DE QVERIMONIA ECCLESIAE SVPER ERRORE FILIORVM

Vnde etiam illa beni gni ssi me eos i ntuens tristi

uoce dici t quod isti filii sui rursum r e ue r t a nt u r
360 in pul uerem : quia eadem beata mater illos interiori dilec­
tione diligens ac eis ex intimis uisceribus condolens conque­
ritur quod ipsi quos in lauacro regenerationis genuit, mundos
uidelicet in caelestibus effectos, iterum terrenis causis in­
hiantes in peccatis sordescant. Quomodo ? Quia multi fidem
3 65 exterius percipientes interius eam diuersis uitiis impugnant,
magis uiam erroris quam uiam ueritatis gradientes, ex quibus
tamen plurimi a falsitate resipiscunt, plurimi etiam in iniqui­
tate permanent, ut et eadem mater in uerbis suis demonstrat,
quomodo supra dictum est.

37° 16. QVOD DVO SIGNA TRADITA SVNT HOMINIBVS

AD DEFENDENDVM SE

Nam duo signa legis signatorum tradita noscuntur homini­

bus, scilicet circumcisio in antiquis patribus et baptismus in
nouis doctoribus, per quae iugati sunt homines ut bos iugo
375 suo ; quoniam quamuis ille stimulo corriperetur, tamen cur-

347/348 cf. Eph. 4 , 22 . 24. 362 cf. Tit. 3, 5 . 369 cf. supra 118 - 125 . 372/
373 cf. Gen. 17 , 10- 14 . 373/374 cf. Rom. 4, 10- 12 .

350/356 uentrem usque inquinentur 351 in] qui praem. H 358 V(nde) om.
R 359 rursum] sursum V 363 terrenis] in praem. W 364 sordescant]
sordescunt V 366 uiam 8 supra lin. V 374 bos] hos H 375 quauis R
corriperetur] corripiatur W

f 346/347 admonitus] admonetur 351 transierant] subierant 351/352 cir­

cumdederat] circumfuderat 354 est] eos instruxit 355 abiecerit 359 isti]
illi reuertentur 368/369 eadem usque est] illa mater uerbis suis quae supra
adducta sunt demonstrat 374 iugati] ingrati 375/376 tamen usque esset]
curuum tamen sulcum induceret, si iugo non esset alligatus
 VISIO TERTIA, c. 14-19 145
uum sulcum faceret, si iugo ligatus non esset. Simili modo
non incederent homines per uias meas si non essent ligati iugo
signorum suorum.

17. SIMILITVDO DE IW E N E

380 Hoc tale est uelut si iuuenis aliquis iret in uia aliqua et
pater ipsius ei diceret : 'Ambula recto itinere/ et tamen non
daret illi gladium nec alia bellicosa arma ad defendendum se.
Quid tunc ? Nudus fugeret, nec auderet nec posset se defen­
dere a periculo sibi occurrente et eum a uia sua impedire
385 uolente, sed absconderet se, quia signatus non esset terribili
armatura, per quam se defendere deberet. Sic esset populus
meus nudus, si non esset baptizatus, unde terribilis apparet
inimicis suis qui eum cum chrismate baptismatis signatum
uident, per quod etiam fortiter illis repugnat qui eum destruere
390 uolunt, uidelicet tam humana turba quam acies diabolica.

18. QVARE ADAE NON ERAT DANDA DVPLEX LEX

Sed Adae non erat danda duplex lex. Quomodo ? Ego dedi
ei legem in arbore, cum me uideret in innocentia cordis sui.
Ipse autem contempsit me callido serpenti consentiens, quod
395 ita periculosum erat quod numquam mortalis oculus me ui-
dere poterit, quamdiu in hoc transitorio saeculo manet. Sed
quia Adam praeceptum meum transgressus est, sine lege cum
genere suo fuit usque ad tempus illud quod nobilitatem Filii
mei praenuntiauit.

400 19. QVOD ADMONITIO SPIRITVS SANCTI APPARENS MINABATVR

ANTIQVO SERPENTI IN NOE / CIRCVMCISIO PERCVSSIT EVM IN
MAXILLA IN ABRAHAM / ECCLESIA LIGAVIT EVM

Admonitio autem Spiritus sancti in Noe apparuit cum genus PL

humanum perire properauit, ubi super diluuium arcam erexi ; 460

392/303 cf. Gen. 2, 17. 394/396 cf. Gen. 3, 1- 6 . 403/415 cf. Gen. 6, 8sqq. ;
8, 15 - 9 , 17 .

379 num cap. deest B 380 H(oc) om. B 386 deberent C T 387 meus supra
lin. O 394 autem supra lin. C* 397 cum] Dei H 404 erexit R

f 380 iret in uia] incederet uia 381 ipsius] eius 382 ad defendendum se]
quibus si occurreret periculum se defenderet 389 quod] signum add. 390
uidelicet tam ... quam] siue ... siue 393 sui om. 395/396 periculosum usque
poterit] noxium fuit ut numquam mortalis oculis me uidere possit 404 erexit
 146 PARS SECVNDA
quoniam ante saecula praeuidi quod post illud iniquum genus
405
quod se omnino in nigerrima iniquitate polluerat noua subo­
les exsurgere debuit. Nam post transitum Adae genus ipsius
ignorans quod ego Deus sum errabat dicens : 'Quis est Deus ?
Quis est Deus ?’ Et tunc oriebatur in illis omne malum, ita
410 quod inter eos antiquus serpens soluta potestate cucurrit,
suadens illis ut omnem uoluntatem eius facerent. Ipse enim
tunc a uinculo ligaturae solutus erat, ita quod ei ante diluuium
non minabatur admonitio Spiritus sancti, ut illi minatus sum
in Noe, in quo noua suboles exorta est, cum populum meum
415 taliter erudiui, quod eruditionis illius non poterit obliuisci.
Nam admonitio Spiritus sancti primum illi minabatur in
Noe, postea autem circumcisio in maxilla percussit eum in
Abraham, deinde uero ecclesia ligauit eum in nouissimo tem­
pore, usque dum pertranseat mundus in ultimo die. Sed ego
420 permisi diabolum potestatem suam ante diluuium exercere in
mundo propter antiquum certamen quo deuicit Adam, donec
uentrem suum cadauere omnis iniquitatis impleuit, et hoc
ideo permisi quia iustum est iudicium meum. Vnde etiam
ego surrexi mons diluuii et peccatores occidi, reseruans in
425 mysterio meo Noe, quem idem Satanas exspoliare non potuit,
quoniam in uoluntate mea super diluuium erat. Et ego desig-
naui in diluuio rectissimum germen, uidelicet Filium meum,
nouo saeculo praenuntians eum, qui silenter ueniens in mun­
dum, sanctam Trinitatem manifestauit ueracissime colendam.
43° Quomodo ?

2 0 . DE TRIBVS ALIS QVID SIGNIFICENT

Tres alas ostendit quae sanctam Trinitatem significant :

ubi tu, synagoga, me negabis et ubi alienus populus me susci­
piet, ubi et tu, o Abraham, magnificaberis. O Abraham, tu es
435 circumdatus circumcisione, tu es muratus ueteri testamento,
tu es ornatus aurora solis ecclesiae. Ego tibi et generi tuo dedi
circumcisionem usque ad Filium meum, qui aperte peccata

417/418 cf. Gen. 17 , 10- 14 . 418/419 cf. Greg., M o ra l . 33, 16, 32 - PL 76, 693
AC. 428/429 cf. Introitus Dum medium silentium - Hesbert, Antiphon, missarum
sextuplex nr. 1 7 . (Sap. 18, 14 ). 434/435 cf. Eccli. 44, 20- 21 .

411 eius supra lin. F 415 erudiui] audiui C T 417 maxillam R 433 me
synagogo ( ! ) ~ B 435 muratus] miratus C T

f 406 omnino in nigerrima] taeterrima 411 facerent] explerent 413 minaba­

tur] minans aduersabatur minatus] aduersatus 416 minabatur in Noe] in
Noe minata est 417 maxillam 418 eum om. 424 surrexi mons] suscitaui
aquas 435 muratus] ut muro septus
 VISIO TERTIA, c. 19-22 147
hominum remisit et ubi carnalis circumcisio ueteris praeputii
cecidit, cum fons baptismi in sanctificatione lauacri Filii mei
44° ueraciter ebulliuit.

2 1 . QVOD MASCVLI QVI IN TEMPORE CIRCVMCISIONIS CIRCVM-

CISI NON SVNT TRANSGRESSORES LEGIS FVERVNT

Sed qui in tempore circumcisionis ex genere tuo circumcisi

non sunt, secundum tempus quod eis ibi ostensum est, scilicet
445 siue minoris siue maioris aetatis essent, pactum foederis mei
transgressi sunt, praeter mulieres quibus circumcisio non est
iniuncta ; quoniam mulier non est circumcidenda, quia mater­
num tabernaculum latet in corpore eius, nec tangi potest
nisi ut caro carnem constringit, et quoniam ipsa est sub pote-
45° state uiri ut seruus sub domino suo.

2 2 . SICVT IN CREATIONE ADAE TRES CAVSAE DESIGNATAE SVNT

ITA ETIAM TRES CAVSAE SVNT IN VIRO IN PROCREANDIS FILIIS

Nam uir tres causas habet in opere suo, id est concupiscen­

tiam, fortitudinem et studium. Concupiscentia autem incendit
455 fortitudinem, unde in utroque est studium cocti laboris et
ardentis uoluntatis ipsorum. Hoc tale est, ut in creatione
Adae tres causae designatae sunt, quia uoluntas Dei in pote­
state formauit hominem, et hoc in magna pietate compleuit, PL
cum ipse hominem ad imaginem et similitudinem suam fecit. 461
460 In uoluntate autem Dei nota uiri concupiscentiam, et in po­
testate Dei uiri fortitudinem, atque in pietate uoluntatis ac
potestatis Dei studium concupiscentiae et fortitudinis uiri.
Hoc modo per uirum procreatur genus humanum ex muliere,
quia et Deus fecit hominem de limo terrae ; quoniam ut terra
465 in uiriditate germinis fructuum agrorum est, ita et mulier in
umore partus ad pariendum filios posita est. Quid est hoc ?
Mulier habet tempus reuelationis suci qui in ipsa est et qui
se in umore uiriditatis cum calore in ea diffundit, alioquin
uoluntarie uirum non susciperet, sed dedignando eum uolun-

439/440 cf. Tit. 3, 5. 443/446 cf. Gen. 17 , 14 . 449/450 cf. Gen. 3, 16;
Eph. 5, 22. 23. 465/466 cf. Gen. 3, 16 .

441 22 pro 2 1 et porro errat in numerando usque cap. 26 W 453 tres iterat. B 461
in pietate] impietate H

f 444 ibi om. scilicet om. 447 quoniam] nam 449 nisi usque constringit]
tactu exteriori 455 cocti om. 465 uiriditate] uirtute 466 est2 om. 467
suci] humoris 468 in umore uiriditatis] humida uirtute
 148 PARS SECVNDA
470 tati illius non consentiret, nec filios procrearet. Nam si umo­
rem uiriditatis in calore non haberet, infructuosa maneret
sicut arida terra quae se non flectit ad ullum usum fructuo-
sitatis. Sed et idem umor uiriditatis non habet semper in
calore incendium ardoris concupiscentiae in muliere, nisi ipsa
475 prius tacta a uiro agnoscat ardentem concupiscentiae feruo-
rem ; quia in illa non est tam fortis et tam feruens concupi­
scentia sicut in uiro, qui fortis est tamquam leo ad concupi­
scentiam operis filiorum, ita quod ipse habet fortitudinem con­
cupiscentiae ac operis, muliere tantum hoc negotium habente,
480 quod subiacet imperio uoluntatis illius ; quoniam ipsa occu­
pata est in procreatione natorum usque dum eos producat
in mundum.

23. QVOD MVLIER IN AMORE DEI

OBSERVANS VIRGINITATEM SVAM VALDE ORNATVR A DEO

485 Quae dum desiderat Filium meum in amore eius cupiens

obseruare uirginitatem suam, ualde ornatur in thalamo ipsius,
quoniam contemnit ardorem quem pro caritate illius sustinet,
nolens dissolui de incendio ardentis libidinis, perseuerans in
pudicitia ; quia carnalem uirum in spiritali desponsatione
4 9 0 despicit, toto desiderio anhelans post Filium meum, uidelicet
recordationem uiri carnalis abiciens. O carissima germina et
o dulciores et suauiores flores super omnia aromata, ubi mollis
et fragilis natura quasi aurora ad desponsationem Filii mei
consurgit, casta dilectione ualde amans eum, ipsa scilicet ei
495 sponsa et ipse illi sponsus, cum hoc genus uirginum ualde
diligit eum in superno regno insignibus ornamentis uidelicet
adornandum ! Sed quid nunc ?

24. QVOD VIR RECVSANS CONSORTIVM MATRIMONII

IN AMORE DEI CONSORS FILII DEI EFFICITVR

500 Cum etiam fortitudo uiri recusat ducere consortium matri-

492 cf. Eccli. 39, 19 ; Cant. 4, 10. 493/494 cf. Cant. 6, 9 . 499/497 cf. Is.
6 i, 10 .

475 tacta usque ardentem in ras. W 1 480subiaceat W 495 illi] ei B 497 Sed
quid nunc ? incipit cap. 24 H 500 Cum] Dum B

f 470/471 umorem uiriditatis] uirtutem humoris 473 idem umor uiriditatis]

illa uirtus humoris 473/474 non semper in calore ... in muliere habet ~ 478
habent 488 de om. 490 uidelicet om, 494 eum amans ~ ipsa scilicet]
illa 496 uidelicet om.
 VISIO TERTIA, c. 22-25 149
monii, ita quod uir propter amorem Filii mei se coercet in
uiridi natura sua, cum floret in germine filiorum, ipse tamen
constringens membra sua ne exerceant concupiscentiam car­
nis suae, hoc mihi ualde amabile est, scilicet quod uir hoc
505 modo uincit se. Vnde et ego faciam eum consortem Filii mei, et
ponam eum serenissimum speculum ante faciem eius, quia
fortiter resistit diabolo qui sibi humanum genus per infidelita­
tem nequissimae sordis attraxerat. De cuius laqueo ut eripe­
retur eundem Filium meum misi in mundum, natum ex dul-
510 cissima Virgine sine omni macula peccati, afferentem fontem
saluationis, quem ipse innocens agnus sacrauit, ut praepu­
tium ueteris criminis in eo aboleretur. Quid est hoc ? PL
Amarissimum praeputium est crimen transgressionis Adae, 462
quod Filius meus abstulit, cum ipse fontem salutis ingressus
5 1 5 Christianam cohortem nobilissime dedicauit, ut serpens anti­
quus qui hominem deceperat in eodem lauacro suo mergeretur.
Quomodo ? Filius conditioni Patris sui respondet, necnon et
hereditatem eius retinet. Quid est hoc ? Genus Adae pro
transgressione illius de loco amoenitatis expulsum est, et in
5 2 0 baptismo saluationis per Filium meum ad uitam reuocatum
est. Quomodo ? Ipse super incredulos qui praeceptis meis
repugnauerunt uocem benedictionis dedit, ita quod exterriti
ueniam in spiritu contritionis peterent, ut Isaias seruus meus
secundum hoc quod a me accepit protestatur dicens.

52 5 25. VERBA ISAIAE PROPHETAE

Et uenient ad te curni filii eorum qui humiliauerunt te, et

adorabunt uestigia pedum tuorum omnes qui detrahebant tibi.
Quid est hoc ? O tu, qui es superna pax et purissimus sol, per
te ebulliet uiuens radix, quae est regeneratio Spiritus et aquae,
53° cum illi sollerter uenient ad agnitionem tuam qui in spurcitia
nefandissimae immunditiae sub grauissima maledictione pro­
strati erant ; quoniam ipsi hoc modo quasi curui uix tandem
ad ueritatem et ad iustitiam surgent. Quomodo ?
Ipsi maternam dulcedinem uerae fidei sugent, eam uisibi-
535 liter uidendo nescientes, sed tantum illam fideliter credendo

508/500 cf. Ps. 123, 7 . 510/511 cf. Mc. i, 9-11 ; Ioh. 1 , 29- 34. 526 Is. 60, 14 .
528 cf. Eph. 2, 14 . 529 cf. Ioh. 3, 5.

511 agnus innocens ~ B 520 meum supra lin. O 524 accepit om. C T
529 ebullet H

f 502 uiridi] uiuida 504 quod scilicet ~ 505 se] ipsum add. 507 resistit]
restitit 509 eundem om. 512 est om. 516 eodem lauacro suo] illo lauacro
518 est om. pro om. 528 est om. 537 qui om.
 150 PARS SECVNDA
rapientes. Et qui sunt illi ? Videlicet isti qui in materia pec­
cati de his orti qui te in ardenti caritate numquam uiderunt,
sed qui te crudeliter opprimendo pertinaciter afflixerunt
quasi tu illorum non dominareris, te in bono sensu dulcissime
540 amauerunt.
Et ideo cum ueram fidem secuti fuerint, uelut regem appre­
hendent te et quasi Dominum adorabunt te, atque festinanter
current sequentes sanctissima itinera tua quae eis praecepisti,
ita ut semper cum eleuatis manibus in te aspiciant atque in
545 bonis operibus ad te semper uigilent, in fide scilicet te uidere
taedium non habentes ; et hoc omnes illi facient qui prius
impudice et irreuerenter te dilaniauerunt et qui in odio ac in
inuidia te diuiserunt, cum nunc in speculo fidei ardenter te
amplexentur. Quid est hoc ?

550 26. Q V O D C A S V S A D A E C L A V S I T HOMINI C A E L V M

QVAE CLA V SV R A D V R A V IT VSQ VE AD FILIVM DEI

Nam casus Adae clausit caelum in indignatione mea, cum

homo me spreuit et callidum serpentem audiuit, unde et ipsi
conclusa est omnis gloria paradisi. Quae clausura durauit
555 usque ad nobilem Filium meum qui in uoluntate mea fluen­
tem Iordanem intrauit, ubi et uox mea clementer intonuit,
cum dicerem quia ipse esset Filius meus dilectus in quo mihi
bene complacuissem ; quoniam hoc uolui ut in fine temporum
redimerem hominem per Filium meum, mihi in clarissimo
560 calore ita adhaerentem ut fauus melli adhaeret ; quem etiam
idcirco misi in fontem, me fontem aquae uiuae designantem,
ut et ipse fons salutis animas illas de aeterna morte resusci­
taret, quibus in aqua per Spiritum sanctum remissio pecca­
torum daretur. Quapropter et ibi Spiritus sanctus apparuit,
565 quia fidelibus per eum remissio peccatorum fit, ibi uidelicet PL
ob mysticum secretum eundem Vnigenitum meum idem 463

543 cf. Bened., Reg. prol. 21 . 548 cf. I Cor. 13, 1 2 ; Ps.-Hrab., A lleg . in s. Script.
-PL 1 12 , 1050C. 555/558 cf. Mc. 1 , 9- 1 1 . 563/564 cf. Postcommunio Mentes
nostras... Spiritus sanctus... est remissio omnium peccatorum - Bruylants 2 nr. 680.

538 crudeliter] fideliter B 544 ita supra /in. O 547 in 2 om. C T, supra lin. O
555 mea supra lin. C 558 uoluit H ut supra lin. H 561 aquae in ras. H
564 sanctus supra lin. B

f 541 ideo] adeo 546 habentes] capientes 549 est om. 554 conclusa]
clausa 555 nobilem Filium meum] claritudinis meae Filium 556 clementer]
clare 559/560 in clarissimo calore] indissolubili amoris uinculo 565 ibi
uidelicet] ubi 566 eundem om. idem om.
 VISIO TERTIA, c. 25-27 151
Spiritus sanctus in specie columbae ostendens, quae simplicis
et sinceri moris est ; quoniam et Spiritus sanctus in simplici­
tate et in bonitate omnium bonorum indeficiens iustitia est. Et
570 hoc decebat, quia Filius meus sine ulla macula criminis ex
Virgine natus est, ut etiam homo qui cum peccato de uiro et
muliere nascitur sine peccato splendide et gloriose renascere­
tur, sicut idem Filius meus in euangelio ad Nicodemum dicit.

27. VERBA EVANGELII

575 Amen, amen, dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et
Spiritu , non potest introire in regnum Dei. Quid est hoc ? Con-
stantissima certitudine et non instabili ambiguitate dico tibi,
qui natus es ex putredine, quia homo qui exortus est de ardenti
calore et inuolutus uenenosae facturae, nisi in uero gaudio
58 0 nouae subolis renascatur ex aqua sanctificationis et Spiritu
illuminationis, in tepore neglectus sui confunditur. Quomodo ?
Quia homo uelut aqua cum spiritu uegetationis suae inundans,
quoniam ut aqua sordes emundat et ut spiritus inanimata
uiuificat, nisi in uera regeneratione purgetur, non poterit per
585 introitum saluationis heres regni creatoris sui fieri ; quia in
peccato primi parentis quem diabolus fraudulenter decepit
obligatus est. Quomodo ?
Quoniam ut fur qui nobilissimam et pretiosissimam pecu­
niam regis furatur, furtiue subintrat, sic tortuosa conceptio
5 9 0 in ingluuie diaboli deceptiose surrepsit, ita quod ipse dilectis­
simam gemmam sanctae innocentiae et castitatis in quibus
Spiritus sanctus habitat nequiter abstraxit, unde nunc in sanc­
tificatione ablutionis emundanda est. Nam mortiferus calor
quem libido in coagulatione concupiscentiae praeuaricationis
595 praeceptorum omnipotentis Dei succendit, in illo submergen­
dus est qui numquam miracula sua inuidiose abscondit, sed
eam in incomprehensibili pietate laudabiliter declarat.

567 cf. Respons. In columbae specie - CAO 4 nr. 6892 (Lc. 3, 22). 567/568 cf.
Mt. 10, 16 . 575 Ioh. 3, 5.

568 sinceri] cinceri B et 2 supra lin. V 578 natus supra lin. B 581 tepore]
tempore H, ex tempore corr. C 597 in om. W

f 567 ostendens] ostendit 573 idem] ipse dicit] ait 576 est om. 578
putredine] corruptione exortus] ortus 579 calore] concupiscentiae praem.
uenenosae facturae] uenenosa ueste 581 tepore] tempore confundi­
tur] confundetur 582 inundat 590 diaboli deceptiose surrepsit] suggesta a
diabolo subdole irrepsit 594 coagulatione] cumulatione
 152 PARS SECVNDA
2 8 . VERBA EXHORTANTIS DEI

Audite ergo Filium meum in hae constitutione regeneratio-

600 nis quae reuelatio regni mei est, et discite ab eo ut praecepta
mea compleatis. Sic facite et hoc mihi placet, et cauete ne uos
antiquus serpens seducat, et non moriemini si baptismum
uestrum seruaueritis, ut uobis in nomine beatae Trinitatis
praeceptum est. Et quoties cecideritis, surgite cum correcta
60 5 paenitentia secundum misericordiam meam de peccatis uestris.
O uos, carissimi filii mei, cognoscite bonitatem Patris uestri,
qui uos in semetipso per puram confessionem et per ueram
ueniam de maxilla diaboli liberauit et qui uobis omnia bona
contulit, in quibus laborare debetis ut caelestem Ierusalem
610 possideatis, quam per fallacem deceptionem perdidistis ;
quia nemo perditam hereditatem suam requirere potest nisi
per sudorem laboris sui. Vos autem supernam beatitudinem
scilicet iustissimam hereditatem uestram facile per paruam
legem recipere potestis. Nam Spiritus sanctus, ut praedictum
615 est, potestatem Satanae in baptismo expellit ab homine,
sanctificans eum nouum hominem in regeneratione, ut perdita
gaudia recipere ualeat. Vnde quisquis saluari desiderat, in
purgatione criminum suorum regenerari non recuset.

29. QVOD IN CIRCVMCISIONE ABRAHAE MEMBRVM VNVM / IN

620 BAPTISMO AVTEM CHRISTI OMNIA MEMBRA CIRCVMCIDVNTVR

Nam ego dedi masculis generis Abrahae circumcisionem

membri unius, sed in Filio meo praecepi uiris ac mulieribus
cunctorum populorum circumcisionem omnium membrorum
suorum. Quomodo ? Circumcisio baptismi orta est in baptis-
625 mo Filii mei, et haec ita durabit usque in nouissimum diem,
et post hunc sanctitas eius in aeternitate manebit nec finem
accipiet. Et qui ita in lauacro baptismi circumciduntur ueris-
sime conseruabuntur, si hoc lauacrum iustis operibus fideliter
conseruauerint ; quia homo siue minoris siue fortioris aetatis

608 cf. Ps.-Hrab., Alleg. in s. Script. — PL 112 , 997B. 609 cf. Hebr. 12 , 22 .

601 ne om. C 603 beatae supra lin. B F 607 ueram iter, sed dei. ]/ 617
quisquis] quisque B 621 dedi supra lin. F generis in ras. R

f 599 meum om. 601 et hoc mihi placet] Nam hoc mihi acceptum est 604/605
correcta paenitentia] correctione paenitentiae 611 requirere] recuperare
613 iustissimam] excellentissimam 613/614 per paruam legem] non difficili lege
625 et haec ita durabit] quae et duratura est 626 hunc] illum diem 627 Et
qui ita] atque ita qui 629/630 homo usque eum] ego hominem siue infirmioris
siue fortioris aetatis sit suscipiam
 VISIO TERTIA, c. 28-30 153
630 sit, ego suscipiam eum si foedus meum custodierit quod mecum
pepigit, scilicet in me credendo et in uera trinitate me con­
fitendo, seu per seipsum seu per alios qui pro eo loquuntur,
ut infans seu non loquens homo uerba alieni oris expostulat :
et non delebo eum in aeternum, sicut illum qui fontem hunc
635 cum opere fidei suscipere recusauerit, secundum quod iterum
per doctrinam Filii mei in euangelio scriptum est.

30. VERBA EVANGELII

Qui crediderit et baptizatus fuerit saluus erit, qui uero non

crediderit condemnabitur. Quid est hoc ? Ille homo qui per
640 suam scientiam, quae interior oculus est, istud uidet quod
exteriori uisui absconsum est, et in hoc non dubitat, hic cer­
tissime credit, et hoc fides est. Nam quod homo exterius cernit
hoc et exterius nouit, et quod interius uidet, hoc et interius
considerat. Ideo cum scientia hominis per speculum uitae
645 ardenter percipit incomprehensibilem diuinitatem quam ex­
terior oculus aspicere non ualet, tunc desideria carnis oppri­
muntur ad terram prostrata.
Vnde et spiritus hominis illius ad ueram altitudinem suspi­
rat, hanc regenerationem sentiens quam Filius hominis de
630 Spiritu sancto conceptus attulit, cuius Mater eum de carne uiri
sudantis in libidine non accepit, sed de secreto Patris omnium.
Et ille suauiter ueniens purissimum et uiuum speculum in
aqua ostendit, ita quod homo per illud in regeneratione uiuit.
Nam sicut homo nascitur ex carne, diuina potestate in forma
635 Adae illum creante, ita Spiritus sanctus recuperat uitam ani­
mae per inundationem aquae, cum ipsa spiritum hominis in
se accipit eum resuscitans ad uitam, ut prius in unda san­
guinis suscitatus est, cum in corporali uasculo manifestatus
est. Vt enim forma hominis tunc amabiliter formatur, ita quod
660 homo dicitur, sic spiritus hominis ante oculos Dei nunc in aqua
uiuificatur, ita quod eum Deus ad hereditatem uitae nouit.

638 Mc. 16, 16 . 646/647 cf. Bened., Reg. 4, 59 ; 7, 12 . 652 cf. Sap. 7 , 26.

632 pro eo loquuntur] in ras. W, eum proloquuntur B 635 secundum quod

iterum iter. exp. B 636 per doctrinam exp. B 646 carnis om. H 65J non
accepit in ras. R 656 inundationem] mundationem B

f 632 loquuntur] fideiubent 633 seu non loquens homo] aut mutus qui non loqui­
tur, qui 634 sicut] ut 635/636 suscipere usque euangelio] recipere recusauerit,
quemadmodum in doctrina euangelii Filii mei 639 est om. 642 hoc] haec
647 ad terram prostrata] et alliduntur ad petram 650/651 cuius Mater eum de
carne ... non accepit] quem intacta Mater non de carne ...accepit 652 Et ille]
Qui 659 amabiliter] sensibiliter ita quod] cum 660 nunc] tunc
 154 PARS SECVNDA
Vnde qui sic fontem salutis cum foedere iustitiae suscipit,
uitam in saluatione inuenit, quia fideliter credidit. Qui uero
credere non uult, mortuus est, quoniam suspiria Spiritus non
665 habet, cum quibus in altitudinem caeli uolet, sed tantum
tangendo caecis oculis palpitat, in obumbrata scientia car­
nis non uiuens ; quia uitali disciplina caret quam Deus spira-
uit in hominem sursum contra uoluntatem carnis ascenden­
tem. Quapropter iste in morte infidelitatis condemnabitur,
670 quia lauacrum salutis non habuit. Ego enim nec tempus nec PL
genus ab hac salute separaui, sed hanc uocationem omni po- 46*
pulo per Filium meum clementer institui.

31 . QVOD OMNI TEMPORE ET OMNI AETATE OMNEM SEXVM

VIDELICET MASCVLVM ET FEMINAM
675 IN BAPTISMO PIE DEVS SVSCIPIT

Nam in quocumque tempore labentium horarum cuiuscum­

que sexus aut aetatis homo sit, uidelicet masculus aut femina,
infans aut decrepitus, cum in affectu deuotionis ad baptismum
uenerit, ego cum pietatis adiutorio suscipiam eum. Et non
680 recuso lauacrum baptismi infantis, ut quidam falsi deceptores
loquuntur, qui me talem oblationem abicere mentiuntur, sicut
etiam in ueteri testamento non spreui infantis circumcisionem,
cum ille eam nec uoce expeteret nec uoluntate susciperet,
quam tamen parentes eius pro ipso compleuerunt.
685 Ita etiam nunc in noua gratia non abicio baptismum in­
fantis, quamuis ille eum nec loquendo nec consentiendo quae­
rat, sed tantum parentibus eius id pro eo facientibus.

32. QVOD TRES IN HONORE SANCTAE TRINITATIS ADESSE DEBENT

BAPTIZANDO VIDELICET SACERDOS ET DVO QVI PRO ILLO
690 FIDEM SPONDEANT ET ISTI EIDEM BAPTIZATO
CARNALI COPVLA NON COMMISCEANTVR

Et tamen si ille salutem consequi desiderat, omni iure fidelem

promissionem adimplebit, quam hi pro eo spoponderunt, qui
eum ad sacrosanctum fontem adhibuerunt, qui tres homines
695 in honore sanctae Trinitatis esse debent, uidelicet sacerdos qui

662/063 cf. Is. 12, 3. 676/680 cf. Grat., de cons. 4 .</, 139 (Friedb. 1407). 694/
693 cf. Hugo de s. Viet., De sacram. 2, 6, 12 - PL 176 , 458 AC.

665 uolet] uolat B 676 N- deest W

f 664 suspiria] spiracula 669 mortem 671 separaui] seperaui 677 uidelicet
masculus aut] siue masc. siue 687 facientibus] exsequentibus 693 hi] illi
693 uidelicet sacerdos] sacerdos scilicet
 VISIO TERTIA, c. 30-33 155
ipsum perfundit et duo qui pro illo uerba fidei dant. Qui autem
hoc modo in lauacro baptismatis eidem baptizato coniungun-
tur, in carnali procreatione ei non commisceantur ; quia in
spiritali generatione ipsi adhaeserunt. In baptismo enim Filii
700 mei ego Pater intonui, quod sacerdotem in lauacro benedictio­
nem dantem ostendit, et Spiritus sanctus in specie lenis ani­
malis uisus est, quod uirum in simplicitate cordis ibi hominem
baptizandum proloquentem et docentem denuntiat ; atque
Filius meus in carne baptizandus aderat, quod mulierem in
705 suauitate nutricis astantem ob dulcissimam incarnationem
eiusdem Vnigeniti mei declarat. Quid nunc ?

33. COMPARATIO DE INFANTE

Sed sicut infans de lacte et de escis ab alio sibi contritis

corporaliter pascitur, ita etiam doctrinam et in baptismate
7 1 0 sibi propositam fidem ex intimo corde obseruabit. Quod si
ubera matris suae non sugit nec contritas sibi escas suscipit, in­
cunctanter moritur, sic etiam si nutrimenta piissimae matris
ecclesiae non accipit, nec uerba fidelium doctorum quae sibi in
baptismate proposita sunt retinet, crudelitatem mortis animae
7 1 5 non euadit ; quoniam saluationem animae et dulcedinem ae­
ternae uitae recusauit. Et sicut cum idem infans corporalem
cibum dentibus suis molere non potest, alius ei illum ad deglu-
tiendum, ne moriatur, conterit, sic etiam faciendum est, cum
ille in baptismo uerba ad confitendum me non habet, aderunt
720 ei spiritales adiutores qui ipsi cibum uitae, id est catholicam
fidem, ne in laqueo perpetuae mortis comprehendatur, pro­
ponant. Quomodo ?
Dominus seruo suo causam suam in uoce praecipientis pro­
ponit, et ille eam in angustia timoris cum opere complet, et
7 2 5 mater filiam suam in caritate docet, et illa uerba eius cum
subiectione perficit ; ac simili modo debitores fidei baptizato
uerba salutis opportune proferant, ut ille ea fideli deuotione PL
ob amorem caelestium adimpleat. 466

696/698 cf. Grat., II 30, 3. i (Friedb. 1100). «»9/702 cf. Mc. 1, 9- 1 1 . 721 cf.
Ps. 17 , 6 .

712/725 matris usque caritate in ras. W1 721 perpetuae supra lin. B 727
ea supra lin. ]/

f 696 dant] spondent 697 eidem om. 699 ipsi] ei 701/702 lenis animalis]
leuis uolucris 702 uirum] unum 703 proloquentem] alloquentem 705
nutricis] matris 708 de... de om. 713sibi om. 714sunttfw. 721 com­
prehendantur 723 causam] uoluntatem in om. 724 angustia usque
opere] timore opere
 156 PARS SECVNDA
34. QVOD OMNIA PECCATA IN BAPTISMO REMITTVNTVR

730 Nam nullus tam graui pondere peccatorum premitur, si in

nomine sancrosanctae Trinitatis in sanctum baptisma mittitur,
uere omnia crimina sceleris eius deleo, sicut et in infante cum
in lauacro regenerationis perfunditur, ueterem culpam Adae
ueraciter abluo. Sed non mireris, homo, quod in fonte baptis-
7 3 5 matis ab omnibus peccatis suis homo iustificatur, ita quod
de pondere peccatorum suorum in eo clementissime alleuia-
tur. Nam innocens agnus, qui sine ulla macula peccati fontem
baptismi ingressus est, cum magno sacramento incarnatio­
nis suae crimina peccatorum hominum in baptismate mise-
740 ricorditer aufert. Sed omnia acutissime perspicio et perscru­
tor, et in hoc saeculo et in aeternitate ubi mors corporum non
est, sed omnia aperta. Quid est hoc ?
Gehenna in operibus mortis probatur, et uita aeterna in
operibus quae pertinent ad uitam. Quomodo ? Mors per mor-
745 tem probatur, quia cum homo sine paenitentia et sine miseri­
cordia Dei (quoniam non requirit eam) iusto Dei iudicio in pec­
catis moritur, mors eius in morte inferi discutitur. Vita quoque
probatur per uitam, ita quod bona opera fulgent in caelis,
cum uita aeterna dominatur illis.
750 Ita etiam qui in fonte benedictionis baptizantur in sancti­
tate secundae regenerationis probantur. Sed ibi per inuoca-
tionem benedictionum sacerdotis inuocor, ita quod aures meae
uerbis fidei adsunt, quamuis ille qui ibi me inuocat in obliga­
tionibus peccatorum sit.

75 5 35. QVOD QVAMVIS SACERDOS PECCATOR SIT

TAMEN OFFICIVM BAPTISMI DEVS AB EO SVSCIPIT

Nam quamuis idem sacerdos peccator sit, tamen officium

baptismi ab eo suscipio, si hoc per inuocationem nominis mei
fideliter exercet. Ipsius autem iniquitas condemnabit eum, si
760 in ea sine paenitentia perseuerauerit. Celebrationem uero
baptismi non recuso ab eo suscipere, cum in uerbis fidei me
inuocauerit. Quid est hoc ?

730/737 cf. Grat., de cons. 4 .dy 136 (Friedb. 1406). 757/762 cf. Grat., ib ., 39
(Friedb. i 375sq.).

733 in om. W 746 requiret H F

f 732 uere] quin praem. deleam 740 aufert] abstulit acutissime] atten­
tissime perspicio et om. 747 eius] enim 751 Sed] Et cum 752/753 ita
quod usque adsunt] aures meae uerbis fidei patent 758 hoc] illud
 VISIO TERTIA, c. 34-37 I57
36. SIMILITVDO DE DIVITE

Si aliquis diues homo dispensatorem habet qui militibus

765 suis bona sua recte dispensans, officium suum fideliter exercet,
et si idem dispensator de alio opere suo culpabilis est, tamen
dominus suus non dedignabitur ab eo suscipere officium suum,
ei tamen dicens : ‘Serue nequam in opere tuo/ unde et illum in
mente sua indignum habet, officium tamen iustitiae suae ab eo
770 non dedignans accipere. Sic et ego, qui plurimos dispensatores
habeo, a sacerdote qui recte unctus in officio suo fideliter manet,
quamuis de aliis operibus suis culpandus sit, non renuo susci­
pere sacramentum meum, de aliis tamen iniustis actibus suis
eum mihi contrarium iudicans, nec tamen quod meum est ab
775 eo suscipere contemnens.

37. IN NECESSITATE SI SACERDOS NON ADEST CONCEDITVR

CVILIBET FIDELI HOMINI BAPTIZARE SERVATA FORMA BAPTISMI

Quod si aliquis baptizandus separationem corporis sui

adesse putans baptisma quaesierit nec sacerdotem a quo bap-
780 tizetur habere poterit, tunc si quis eum per inuocationem
trinae maiestatis perfuderit, baptizatus est, et remissionem
peccatorum suorum gratiamque supernae beatitudinis per
hanc perfusionem accipiet, quia in fide catholica perfusus est,
nec hoc baptisma mutari poterit.
785 Sed tamen in inuocatione hac nulla persona istarum trium PL
ineffabilium personarum omittenda est. Quoniam si ibi ulla 467
earum per infidelitatem inuocari omittitur, tunc ibi ueritas
salutem non operatur, sed potius falsitas deceptionem tribuit.
Vnde et ibi inuocatio huius ineffabilis Trinitatis non deerit,
790 quia et purissimo baptismati Filii mei Trinitas non defuit, sed
ibi mirabilia sua mirabiliter per semetipsam declarauit. Qua­
propter et homines qui saluari desiderant, regenerationem
uitae ad saluationem percipiant, et hanc percipere non negle­
gant ne pereant ; quia ut abortiuum abicitur quod perit sine PL
7 9 5 calore uitae, nec in formatione nec in excitatione adhaerens 4 6 8
uisceribus matris suae, ita etiam in periculo mortis sine
consolatione Spiritus sancti detinentur, qui nec in mente nec

768 cf. Mt. 18, 32. 778/784 cf. Grat.,<& cons. 4 J y 21 (Friedb. 1368). 785/788
cf. Grat., ib.y 83 (Friedb. i 389Sq.).

767 suus dominus ~ W 790 mei] dei B

f 766 et] qui praem. 768 ei tamen dicens] dicens forsitan ei 770 et] etiam
772 renuo] dedignor 778 corporis] animae et praem. 780 poterit] possit
781 trinae] ternae
 158 PARS SECVNDA
in opere implicantur sacramentis ecclesiae, quae mater totius
sanctitatis exsistit.
Boo Hoc audiant et intelligant omnes populi, qui regnum Dei
in regeneratione Spiritus et aquae intrare uolunt, secundum
quod eis in sanctis Scripturis per donum Spiritus sancti pro­
positum est.
Sed qui uigilantibus oculis uidet et sonantibus auribus
805 audit, hic mysticis uerbis meis osculum amplexionis praebeat,
quae de me uiuente emanant.

805 hie] his F

798/79» implicantur sacramentis ... exsistit) sacramentis ... exsistit purificantur

804 sonantibus] attentis 805/806 quae de me uiuente emanant, osculum am­
plexionis praebeat
 VISIO QVARTA 159
CAPITVLA QVARTAE VISIONIS SEGYNDAE PARTIS
1. Quod omnis baptizatus per unctionem episcopi ornari et PL
stabiliri debet. 467/468
2. Quod immensa et indeficiens dulcedo Spiritus sancti datur
5 in confirmatione
3. Quod ineffabilis Trinitas in confirmatione manifestatur et
uiridissimis uirtutibus declaratur.
4. Quod ecclesia unctione Spiritus sancti munita numquam
in errore peruersitatis deici potest.
10 5. Verba Moysi de eadem re.
6. Quod baptizati in unctione chrismatis a pontifice decoran­
tur.
7. Verba libri Regum ad eandem rem.
8. Quod baptizatus et non confirmatus claritatem baptis-
15 matis habet, sed ornatum et fulgorem unctionis supe­
rioris doctoris sui non habet.
9. Quod in honore Spiritus sancti per solos episcopos con­
firmatio exercenda est.
10. Qui confirmandum manibus tenet, in carnali procreatione
20 ei non coniungatur.
11. Qui post baptismum ad diabolum reuertitur, nisi paeni-
teat, condemnabitur ; qui autem baptismum fideliter
sequitur, a Deo suscipitur, ecclesia pro filiis suis Deum
exorante.
25 12. Tres modi quibus ecclesia resonat ut tuba.
13. De diuersitate baptizatorum multimoda.
14. Verba Ezechielis de eodem.

QVARTA VISIO SECVNDAE PARTIS

ET DEINDE uidi uel ut magnam et rot unda m tur- PL
30 rim, t o t a mq ue i nt e g r um et al bum l api dem exsi- 467
stentem, tresque f enest ras in s ummi t at e sui h a b e n ­
tem, ex qui bus t ant us ful gor respl endui t quod
eti am t e ct um turri s illius quod se uelut in conum
e rexerat , in cl a r i t a t e eiusdem fulgori s mani f es t i us
35 ui deretur. Ipsae autem fenest rae pul cherri mi s
smaragdi s c i r c umor na t ae erant. Sed et eadem t u r ­
ris uelut in medio dorsi pr aedi c t ae mul i ebri s ima-

II, 4 , 6/7 manifestatur usque declaratur in mar%. H2 25 num. om.ynumeratur porro

una aliis minus W R 30 totamque] ex totumque corr. K, totumque R 35/36
Ipsae usque erant om. C T

II, 4, 1 QVARTAE v i s i o n i s c a p . 15 sed] et f u l g o r e m u n c ti o n i s ] u n c t i o n e m

30 -que om. album ] ca n d id u m 32 quod] ut 33 conum ] cauum 34
e i u s d e m f u l g o r i s ] f u l g o r i s illius 35 uid eretur] c o n s p i c e r e t u r 36 e ad e m ] illa
 i6o PARS SECVNDA
ginis posi t a erat, secundum quod al i qua turri s in
murum urbis poni tur, ita quod eadem i mago prae
40 f or t i t u di ne eius nullo modo cadere pot er at .
Et i nf ant es illos qui uent rem eiusdem i magi nis,
ut pr a e d i c t u m est, t r ans i erant uidi mul t a c l a r i ­
t at e f ul gent es ; quorum alii in fronte usque ad
pedes i psorum uel ut aureo colore ornati erant, alii
45 uero eandem cl a r i t a t e m t a nt um habent es illo c o ­
lore car e bant . Ex ipsis autem i nf a nt i bus alii quen-
dam purum et l uci dum spl endorem, alii uero quen-
dam t ur bi dum et rubeum f ul gorem ad ori ent em
uergent em i nspi ci ebant . Sed ex his qui i psum
50 purum et l uci dum spl endorem c o ns i de r a ba nt q u i ­
dam claros oculos et fortes pedes ha b e b a nt ac
in uent re eiusdem i magi ni s f or t i t e r i ncedebant .
Alii autem i nfirmos oculos et debiles pedes haben- PL
tes huc et illuc a uent o proi ci eba nt ur . Sed et ipsi 468
55 bac ul um in mani bus suis t enentes coram p r a e f a ­
ta i magi ne uol i t abant , ac eam al i qua ndo sed
tamen t epi de t a ng e ba nt . Qui dam uero serenos
oculos, sed i mbeci l l es pedes habent es ante e a n­
dem i magi nem hac et illae in aere per ge bant . Alii
60 autem i nfirmos oculos, sed fortes pedes ha beba nt ,
et t amen coram eadem i magi ne tepi de a m b u l a ­
bant. Sed ex his qui illum t ur bi dum et rubeum
ful gorem i ns pi c i eba nt , alii in pr a e f a t a i magi ne
bene ornat i f or t i t e r i ncede bant ; alii aut em ex
65 ipsa se rapi ent es eam i mp u g na b a nt et c o ns t i t u t a s
ordi nat i ones eius c o mp r i me ba nt , de qui bus q u i ­
dam per f r uct um p a eni t e nt i a e ad i psam humi l i t er
r e ue r t e bant ur , qui dam uero per ne g l ec t um o b d u ­
rati oni s in el at i one mortis re mane bant . Et iterum
70 audiui uocem de caelo mihi dicentem.

II, 4, 69/70 cf. Apoc. 14, 13 .

56 eam] eum C T

f 38/39 posita usque ponitur] imposita erat instar turris alicuius quae in muro urbis
imponitur 39 eadem] illa 41 eiusdem om. 42 transierant] subierant
43 fulgentes] radiantes 45 eandem om. 46/47 autem usque quendam] item
aliqui 49 his] iis 51 habebant ac] habentes 52 eiusdem] illius 54
proiciebantur] propellebantur 55 suis om. 55/56 praefata om. 57 tange­
bant] feriebant 58/59 eandem imaginem] imaginem illam 59 pergebant]
discurrebant 61 eadem om. tepide] lente 62 his] iis 64 fortiter]
alacriter autem om. 65/66 constitutas ordinationes] ordinatas constitu­
tiones 6 6 comprimebant] euertebant 68/69 neglectum usque elatione]
contemptum in obdurata elatione
 VISIO QVARTA, c. 1-2 161
I. QVOD OMNIS BAPTIZATVS PER VNCTIONEM EPISCOPI
ORNARI ET STABILIRI DEBET

Sicut noua sponsa agni post illustrationem inundationum,

quae orta est in sole iustitiae qui mundum sua perfusione
75 sanctificauit, in igneo ardore Spiritus sancti decorata et con­
firmata ad perfectionem decoris sui est, ita etiam fidelis homo,
qui regenerationem in Spiritu et aqua percipit, per unctionem
superioris doctoris ornari et stabiliri debet, ut in omnibus
membris suis ad effectum beatitudinis confortatus, plenitu-
80 dinem fructus summae iustitiae proferens decorem sui orna­
tus perfecte inueniat.
Quapropter turris haec, quam uides, designat flagra-
tionem donorum Spiritus sancti quam misit Pater in mundum
propter amorem Filii sui, incendentem corda discipulorum
85 illius in igneis linguis, unde robustiores redditi sunt in nomine
sanctae et uerae Trinitatis. Sed quod ipsi ante aduentum
eiusdem ignei Spiritus sancti in habitaculo suo clausi sedebant,
clausuram corporis ipsorum ostendebat, per quam timidi ad
loquendum iustitiam Dei et imbecilles pati poenas aduersario- PL
90 rum erant. Et quia Filium meum in carne uiderant, ideo clau- 469
sis interioribus oculis suis illum in carne diligebant, ita quod
tunc non uiderunt apertam doctrinam quam postea in mun­
dum effuderunt, cum in Spiritu sancto robustiores effecti
sunt. In cuius aduentu ita confirmati sunt quod nullam poe-
95 nam abhorrerent, quin strenue tolerarent eam. Haec est enim
fortitudo turris huius, per quam ecclesia ita roborata est,
quod nulla insania diabolici furoris superari poterit.

2. QVOD IMMENSA ET INDEFICIENS DVLCEDO SPIRITVS SANCTI

DATVR IN CONFIRMATIONE

100 Sed quod eam uides magnam et rot undam t ot am-

que i nt egrum et al bum l api dem exs i s t e nt e m :
hoc est quod immensa est dulcedo Spiritus sancti et uolubilis
in gratia omnes creaturas circuiens, ita quod nulla corruptio

73 cf. Apoc. 2 1 , 9 . 74 cf. Mal. 4 , 2 . 77 cf. Ioh. 3 , 5 . 77/88 cf. Act. 8 ,

1 5 -1 7 . 83 cf. Ioh. 1 4 , 2 6 . 84/85 cf. Act. 2 , 3 -4 . 86/89 cf. Ioh. 2 0 , 1 9 . 2 6 .
91 cf. II Cor. 5 , 1 6 . 96 cf. Ps. 6 0 , 4 . 96/97 cf. Mt. 1 6 , 1 8 ; Haimo, In Cant. 8
- PL 1 1 7 , 3 5 5 D/3 5 6 A.

76 perfectionis C T 81 inueniant C T 84 sui] mei B 85 illius] illorum B

8 8 ipsorum] eorum B

f 79 confortatus] conformatus 8 8 ostendedebant 89 pati] ad patiendas

92 uiderunt] uidebant 101 album] candidum 103 corruptio] corruptela
 IÔ2 PARS SECVNDA
in integritate plenitudinis iustitiae eam euacuat ; quoniam
105 ipsa torrens iter habens, omnes riuulos sanctitatis in claritate
fortitudinis illius emittit, in qua numquam maculositas ullius
sordis inuenta est ; quia ipse Spiritus sanctus est ardens et
lucens serenitas quae numquam euacuabitur et quae ardentes
uirtutes fortiter accendit, ac ideo omnes tenebrae ab eo
110 fugantur.

3. QVOD INEFFABILIS TRINITAS IN CONFIRMATIONE

MANIFESTATVR ET VIRIDISSIMIS VIRTVTIBVS DECLARATVR

Quae tres fenest ras in s ummi t at e sui habet , ex

qui bus t ant us fulgor respl endet quod eti am tec-
115 tum turri s illius quod se uelut in conum erigit,
in c l a r i t a t e eiusdem ful gori s mani f es t i us ui det ur :
quia ineffabilis Trinitas in effusione donorum excellentiae
Spiritus sancti manifestatur, ita quod ex eadem beata Trini­
tate tanta serenitas iustitiae per doctrinam apostolorum ema-
120 nat, quod etiam exinde fortissima uirtus diuinitatis, quae
incomprehensibilis in altitudine omnipotentiae maiestatis
suae est, mortali creaturae scilicet homini apertius notificetur,
sed tamen ita quantum fide credentis et fidelis hominis capi
possibile dignoscitur.
125 Vnde ipsae fenestrae pul cherri mi s smaragdi s
c i r c umor na t ae sunt : quoniam eadem Trinitas uiridissi-
mis uirtutibus et aerumnis apostolorum, quae numquam
ariditatem teporis inueniunt, ubique in toto mundo apertis­
sime declarata est. Quomodo ? Quia notum est quomodo
130 propter fidem ueritatis rapacissimi lupi eos diuersis calamitati­
bus dissecabant, unde robustiores ad bellum certaminis effecti
sunt, ita quod proeliando ecclesiam acquisierunt et eam ad
aedificationem fidei fortissimis uirtutibus roborauerunt et
multimodis coruscationibus ornauerunt. Et quoniam ecclesia
135 in inspiratione Spiritus sancti per eos ita confortata est, idcirco
et ipsa uult et exposcit ut filii sui ornentur signo Spiritus sancti

130/131 cf. Act. 20, 2 9 .

113 habent C T 118 ex supra lin. C*

f 108 serenitas] claritas 109 accendit] et numquam exstinguetur add. 114

quod] ut 115 conum] cauum 116 eiusdem fulgoris] fulgoris illius uide­
tur] conspiciatur 118 beatissima 120 quod] ut 122 est usque notificetur]
exsistit, homini mortali creaturae apertius innotescat 126/127 eadem Trinitas
uiridissimis] ipsa beatissima Trinitas uirentissimis 128 teporis inueniunt]
tepiditatis fidei sensisse 130/131 calamitatibus dissecabant] pressuris oppres­
serunt 135 confortata] confirmata
 VISIO QVARTA, c. 2-5 163
in hac unctione, ut idem Spiritus sanctus penetrauit corda
fidelium in alta misericordia quae ualde mystica est, ita quod
in igneis linguis per uoluntatem Dei Patris in mundum uenit.
140 Quapropter et homo baptismate saluationis perfusus con­
firmandus est unctione excellentis doctoris, sicut et ecclesia
supra firmam petram firmata est.

4. QVOD E CCLESIA V N C TIO N E SP IR ITVS SANCTI M VN ITA

NVMQVAM IN ERRORE PE R V E R SIT A TIS D EIC I POTEST

145 Vnde eadem tu rris u elu t in m edio dorsi p r a e d ic ­

tae m u lieb ris im agin is p o sita est, secundum quod
a liq u a tu rris in murum urbis p o n itu r, ita quod
eadem im ago prae fo r titu d in e eius nullo modo PL
cadere p o te rit : quia Spiritus sanctus in maxima forti- 4 7 0
150 tudine incarnationis illius qui uerus sponsus ecclesiae exsistit
mirabilia sua mirabiliter operatus est, et ecclesiam tam fortem
in defensione munitionis suae ostendit, quod ipsa prae forti­
tudine illa qua ab igneo dono eius munita est numquam in
errore ullius peruersitatis deici poterit ; quoniam per supernam
155 protectionem in amore sponsi sui sine macula et sine ruga
semper gaudebit, quia et idem Vnigenitus meus de Spiritu
sancto conceptus nobiliter sine macula ex Virgine natus est,
quemadmodum ad Moysen locutus sum.

5. VERBA M OYSI DE EADEM RE

160 Ecce, inquit, est locus apud me, stabis que supra petram.
Cumque transibit gloria mea, ponam te in foramine petrae, et
proteget te dextera mea, donec pertranseam. Tollamque manum
meam, et uidebis posteriora mea. Quid est hoc ? Prope est
miraculum quod implebitur in uoluntate mea. Sed tu prius
165 pugnabis in duritia legalium praeceptorum per exteriorem
significationem uim eorum ostendens, ubi dulcedinem et leni-

137/138 cf. Kespons. in uipilia Pentecostes Spiritus sanctus ... apostolorum pectora
penetrans - PL 7 8 , 7 8 2 C ; Rupert., De diu. off. 1 0 , 3 - CC CM 7 , p. 3 3 2 , çôsq.
140/141 cf. Act. 8 , 1 6 - 1 7 ; Grat, de cons. 5 .d, 2 (Friedb. 1 4 1 3 ). 141/142 cf. Mt.
16, 18. 155 cf. Eph. 5 , 2 7 . 160 Ex. 3 3 , 2 1 - 2 3 .

155 et sine ont. C T 157 sancto supra lin. O 158 sum] est B 160 petram]
terram B 164 in ont. W

f 146/147 posita usque ponitur] imposita est instar turris quae in muro urbis imponi­
tur 148 eadem] illa 149 poterit] poterat 152/153 quod usque illa] ut illa
ob eam fortitudinem 154 deici poterit] decidere possit 163 est ont. 166/
167 lenitatem] leuitatem
 16 4 PARS SECVNDA
tatem non inuenies quae in Filio meo aperietur. Et haec duritia
legis, quam in praecepto meo scribes, tamdiu in duritia lapi­
deorum cordium stabit, quousque omnis gloria illa manifesta-
1 7 0 bitur quae mihi a te et ab imitatoribus tuis usque ad mani­
festationem Filii mei exhibenda est. Cumque hoc adimpletur
in lege quam nunc scribis glorificabor, ponamque te in per­
foratum lapidem. Quomodo ? Ego ponam te in duritiam legis,
cum te in praecepto meo super eam constituo, te uidelicet
1 7 5 magistrum huius antiquitatis nominans quam Filius meus
perforabit, plus eam quam tu in mysticis uerbis exponens,
cum eum in opportuno tempore in mundum misero. Et ideo
proteget te fortitudo ipsius, quia ipse acutiora uerba quam
tu afferet et clausuram in legalibus praeceptis aperiet, donec
1 8 0 ad me redeat. Quid est hoc ?
Ipse tamdiu salutaria uerba mundo corporaliter dabit usque
dum in carne sua quam de Virgine sumet mortem corporaliter
pertranseat. Tunc et ego tollam manum meam, quia super
sidera eum ad me leuabo, omnia mysteria eius per Spiritum
1 8 5 sanctum denudans, et sic uidebis incarnationem eius ut homo
a dorso cernitur et non in ante perspicitur, quoniam eum
incarnatum senties, sed diuinitatem illius non capies ; quia
filii tui magis eum uidebunt cum ad me redierit, quam eum
intellegant cum apud eos uisibiliter conuersatus fuerit.

190 6. Q V O D B A P T I Z A T I IN V N C T I O N E C H R ISM A TIS

A P O N TIFIC E DECORANTVR

Et quod uides infantes illos qui uentrem eiusdem

i maginis, ut praedi ct um est, t r ansi erant , mul ta
cl a r i t a t e ful gentes : hoc est quod hi qui in innocentia
195 munditiae puri cordis per fontem regenerationis matrem scili­
cet ecclesiam, ut tibi praemonstratum est, adepti sunt, filii
lucis propter ablutionem peccatorum suorum exsistunt.
Quorum alii a fronte usque ad pedes i psorum uelut
aureo colore ornati sunt : quia ab initio bonorum ope-

107/169 cf. Ez. i i , 1 9 ; 3 6 , 26. 192/205 cf. Grat., de cons. 5 .d, 1 (Friedb. 1 4 1 3 ).
196/197 cf. Ioh. 1 2 , 3 6 .

178 quia ipse om. H , ipse in marg. F 181 mundo supra lin. R 181/182 dabit
usque corporaliter supra lin. et in marg. H 2 {bomoiot.) 186 perspicitur] aspicitur B
189 fuerit] fuerat W 194 claritate supra lin. H

f 173 duritia 180 est om. 181/182 usque dum] donec 183 pertranseat]
subeat 186 in om. 189 intellegant] intellexerint 193 transierant] subie­
rant 194 fulgentes] radiantes hi] ii 198 ipsorum om.
 VISIO QVARTA, c. 5-7 165
200 rum usque ad finem sanctitatis per fulgentissima dona sancti
Spiritus in unctione uerae credulitatis per manum pontificis
in chrismate decorantur. Quomodo ? Vt pretiosis lapidibus
aurum decoratur cui imponuntur, ita et chrismate per manum P L
superioris doctoris fideliter baptizatis inuncto baptismatis 471
205 ornatus ostenditur, quemadmodum scriptum est.

7. VERBA L IB R I R E G V M AD EANDEM REM

Rex quoque transgrediebatur torrentem Cedron, et cunctus

populus incedebat contra uiam oliuae, quae respiciebat ad deser­
tum. Quid est hoc ? Filius Virginis, qui dominatur uniuerso
210 mundo ut rex terrenus reliquo populo, transgressus est torren­
tes aquas beati lauacri, quod in admonitione Spiritus sancti
forti desiderio uiam salutis demonstrat. Quid est hoc ? Ipse
reliquit mortem transiens ad uitam, cum in regeneratione
Spiritus et aquae, id est in magno ornamento urbis caelestis
215 Ierusalem, quae numquam deficit, summam beatitudinem
enuntiauit. Vnde omnis populus qui in illum credebat iuit per
inspirationem sancti Spiritus ad uiam illam quae absconsa
erat, in unctione olei respicientis ad praeuaricationem Adae,
quae deserta erat pulchritudine hereditatis iustitiae Dei, et
220 considerantis utrum illa ad salutem redire uellet an non : quia
uulneratum peccatum primi hominis necesse habuit ut per
sacerdotale officium inungeretur, quod Filio Virginis necesse
non erat, quoniam ipse totus in sanctitate conceptus est, non
uulnerato nec corrupto Matris suae utero, sed in integritatis
225 honore perseuerante.
Nam quod per uulnera suggestionis diaboli maceratum et
confusum est, hoc per unctionem olei impinguandum et or­
nandum est, ita quod edax liuor abstergatur quem carnis
concupiscentia operatur.

207 II Reg. 1 5 , 2 3 . 209/211 cf. Mt. 3 , 16. 213/214 cf. Ioh. 3 , 5 . 214/215
cf. Apoc. 2 1 , 2 .

200 sancti supra lin. B 207 torrentem in ras. R 208 oliuae om. Vulg.
respiciebat] respicit Vulg. 2 1 0 terrenus rex ~ R 213 ad supra tin. C
217 Spiritus sancti ~ R 218 respicientes W 224 in om. H 2 2 0 suggestio-
tionis in marg. B 227 impinguandum] impugnandum H 228 carnis om. C T

f 204 baptizatis inuncto] baptizatus in unctione 209 est om. 210 terrenus rex
2 1 1 beati] sancrosancti 2 1 2 est om. 216 enuntiauit] annuntiauit iuit]
incessit 217 Spiritus sancti ~ ad] per 2 2 0 considerantis usque non]
ad hoc spectantis ut Adae posteritas ad salutem redire uellet
 i6 6 PARS SECVN DA
230 8 . QVOD BAPTIZATVS ET NON CONFIRMATVS CLARITATEM
BAPTISMATIS HABET SED ORNATVM ET FVLGOREM
VNCTIONIS SVPERIORIS DOCTORIS SVI NON HABET

Alii uero, ut uides, eandem c l ari t at em t ant um

habentes illo colore carebant : quoniam ipsi in bap-
235 tismate ablutionis tantum mundati unctionem superioris sui
sacerdotis non habent in chrismate, quod signum ardentis
sancti Spiritus est. Quid est hoc ? Vnctio confirmandi per
donum sancti Spiritus in episcopali officio specialiter fulget,
quod in fideli populo post regenerationem Spiritus et aquae
2 4 0 exercendum est, cum credulus homo confirmandus est supra
firmam petram. Quomodo ? Filius meus baptisma in corpore
suo suscepit, ipsum ita in carne sua sanctificans, in qua non
est diuisus, quia ipse solus Virginis unius Filius est, ac ideo
Filius hominis dictus, quoniam eadem Virgo eum non concepit
245 ex uiro, sed in integritate uirginitatis suae peperit illum. Qui
post passionis miseriam et resurrectionis gloriam in eadem
carne caelum penetrauit rediens ad me, ac deinde Spiritus
sanctus in igneo ardore mundum illustrauit, confirmans om­
nem iustitiam in cordibus discipulorum illius, cum eis aperuit
2 5 0 quod antea absconsum erat. Quomodo ?
Sic Spiritus sanctus corda illorum accendit, ut sol cum sub
nube incipit apparere ardentem calorem suum ostendit in sua
praeclara luce. Quid est hoc ? Amor Filii mei in mentibus eo­
rum latenter ardebat, et ita calor Spiritus sancti eos pertran-
2 55 siens fortissimum solem doctrinae illorum ostendebat ; quo­

niam hoc est testimonium illud quod Spiritus sanctus ecclesiae

declarauit, ita quod mors iustitiae Dei resistere non ualet. PL
472
9 . QVOD IN HONORE SPIRITVS SANCTI PER SOLOS EPISCOPOS
CONFIRMATIO EXERCENDA EST

26 0 Vnde uos, o filii ueritatis, audite et intellegite confirma­

tionem Spiritus sancti , quam ipse in blanda unctione magisterii

247 cf. Hebr. 4 , 1 4 . 248/250 cf. Ioh. 1 6 , 12-1 3 . 258/266 cf. Grat., de cons.
5 .d, 4 (Friedb. I4 i 3 sq.).

237 Spiritus sancti — R 247 carne in marg. V * 251 Sic] Si B 256 hoc
supra lin. H

/ 233 eandem om. 234 illo] aureo praem. 236 non habent in chrismate] in
chrismate non sunt adepti 237 Spiritus sancti ~ est om. 239 in om.y
populo fideli ~ 242 ita] hoc pacto 243 unius] uiuus 244 eadem] illa
245 uiro] utero in] ex 247 ad me rediens ~ 253 est om. 254/255
pertransiens] penetrans 261 blanda] suaui
 VISIO QVARTA, c. 8-n 167
sui, uidelicet magister omnium unctionum exsistens, uobis
benigne offert. Et ideo haec unctio in honore eiusdem sancti
Spiritus per superiorem sacerdotem tantum exercenda est,
265 quia omnis ecclesiasticus ordo in Spiritu sancto institutus est,
et propterea haec eadem unctio Spiritus sancti est.
Quapropter et homo ille qui mysterium regenerationis ad
uitam suscepit, si hoc modo non est unctus, tunc nec ornatum
ecclesiasticae plenitudinis percepit, secundum quod ecclesia
270 per flagrantem Spiritum sanctum ornata ostenditur, ut supra
est praemonstratum. Sed et quemadmodum ecclesia in donis
sancti Spiritus perficitur, sic et fidelis homo confirmandus est
in unctione principalis doctoris, qui in honore Spiritus sancti
formidabilis magister est ; quoniam idem Spiritus sanctus
275 calore suo certissimam doctrinam christiano populo ardenter
profert et accendit.

IO . QVI CO N FIR M A NDVM M A N IB V S TENET

IN CARNALI P R O C R E A TIO N E EI NON CONIVN GATVR

Vnde qui in hac unctione sancti Spiritus sic uncto adhae-

280 serunt, in saeculari procreatione illi non coniungantur, quia
in Spiritu sancto ei copulati sunt. Quid est hoc ? Fides portat
hominem ad hanc unctionem ; et ideo qui illum tunc in mani­
bus tenet fidem designat, quae carnalia non quaerit, sed
semper ad spiritalia tendit. Nam oculus meus uidet hominem
28 5 ut in operibus suis uenturus est ad me.

II. QVI POST B A PTISM V M AD D IA B O LV M R E V ER TITV R

N ISI PA E N IT E A T C O N D E M N AB ITV R
QVI AVTEM B A PTISM V M FID E L IT E R SE Q V ITV R
A DEO SV SCIPITV R ECC LE SIA PRO FILIIS SV IS D E V M EXORANTE

290 Quod si tu, o homo, post baptismum me dimittis et ad

diabolum reuerteris, inde iusto iudicio condemnaberis, quo­
niam magnum donum intellectus tibi dedi et quia misericor­
diam meam in fonte baptismatis tibi ostendi. Omnes enim qui
misericordiam meam in baptismo quaerunt, eam benigne in-
295 ueniunt propter Filium meum in mundum uenientem et mul-

277/282 cf. Grat., II 30, 3 . 1 (Friedb. 110 0 ) ; Hugo de s. Viet., D e sacram. 2 , 6 , 12

- PL 1 7 6 , 45 8 C.

263/264 Spiritus sancti ~ R 265 in Spiritu sancto supra lin. O 267 et supra
lin. V 274 sanctus] Spiritus supra lin. B 278 ei om. W

f 262 uidelicet] qui est exsistens om. 263/264 Spiritus sancti ~ 266 eadem
om. 270 ostenditur] ostendit 271 est praemonstratum] monstratum est
274 formidabilis] formidandus 281 est om.
 168 PARS SECVNDA
tos labores in corpore suo sustinentem ; et propterea, o homo,
pugnas animae et corporis tui patienter debes tolerare, et
propter Filium meum suscipiam te.
Et nemo repellendus est a lauacro baptismi qui illud in
300 nomine meo fideliter sequitur, quia in quocumque tempore me
homo quaerit, illum ardenter suscipio. Quod si postea illius
opera praua erunt, ipsa eum diiudicant ad mortem. Ideo, o
homo, in regeneratione saluationis mundare atque in unctione
sanctitatis inungere, mortemque fuge et uitam imitare. Nam
305 et mater fidelium, quae ecclesia est, ut filii sui mortem effu­
giant et uitam inueniant, fideliter in ipsis exorat. Quomodo ?
Ipsa gemebundam uocem in filiis suis habet, quae a Deo in
ipsa posita est, usque dum plenitudo filiorum eius in taberna­
culum supernae ciuitatis ingrediatur. Et hanc uocem idcirco
310 habet ut me qui sum ante aeuum admoneat semper uidere
et intueri quod Vnigenitus meus incarnatus est, quatenus
propter amorem illius filiis suis parcam, quos ipsa in regenera­
tione Spiritus et aquae suscepit ; quia caeleste regnum non
possunt intrare nisi in saluatione.

315 12. TRES MODI Q V IB V S E CCLESIA RESONAT VT TVBA

Vnde sic resonat : uidelicet timere Patrem, amare Filium

et ardere in Spiritu sancto. Quomodo ? Hic sonus de me PL
Patre per Filium meum in sancto Spiritu ei datus est, qui est 473
uox in ipsa resonans quasi tuba in ciuitate. Et alio modo non
320 loquitur nisi sic in filiis suis. Quapropter et ita fortissimus
Deus admonetur per Filium suum ut parcat peccatis hominum,
quae propter paenitentiam sine perditione toleranda sunt ;
quia idem Filius Dei humanitatem sine peccato assumpsit.
Qui non debuit indui polluta carne quae de semine peccati
325 concepta est, quoniam Deus iustus est et quia splendor cae­
lestis regni non tangitur ulla macula sordis. Et quomodo esse
posset ut homo qui immensa foeditate maculatus est supernum
regnum intraret nisi per Filium meum sine sorde incarnatum ?
Qui peccatores suscipit in paenitentia purgatos. Et quis posset
330 hoc facere nisi Deus ? Vnde et ecclesia ad filios suos conuer-
titur et eos materna dilectione fouet.

312/314 cf. Ioh. 3 , 5 .

303 regenerationemB 310 admoneat] admoueatH 3IS per om.H meum

supra lin. B 327 posset] potest B

f 301 ardenter] feruenter 302 diiudicant] iudicant 303 mundare] inundare

316 uidelicet om. 316/317 timere ... amare ... ardere] timete ... amate ... ardete
323 idem] ipse
 VISIO QVARTA, c. 11-13 169
1 3 . DE DIVERSITATE BAPTIZATOR VM MVLTIMODA

Sed quod uides quod ex praedi c t i s i nf a nt i bus alii

quendam purum et l uci dum spl endorem, alii uero
335 quendam t ur bi dum et rubeum f ul gorem ad or i e n­
tem uergent em i nspi ci unt : hoc est quod ex filiis eccle­
siae, quos ipsa in innocentia incorruptionis suae per uirtutem
Dei procreat, quidam puritatem spiritalis uitae in serenissima
uirtute fulgentem, terrena uidelicet conculcantes propter
340 amorem ueri solis attendunt ; quidam autem carnales facul­
tates quas multa diuersitas uitiorum perturbat habentes, et
tamen in recta fide fideliter ardentes, etiam propter supernam
retributionem ad aeterna suspirant. E t ex his qui i psum
purum et luci dum spl endorem consi de r ant , qui-
345 dam claros oculos et fortes pedes ha b e nt ac in
uentre eiusdem i magi ni s f or t i t e r i ncedunt : quia
hi cum caelestia sectantur, in mandata Dei uisum iustae con­
siderationis et incessum bonae finitionis ponunt, ita scilicet
in intima amplexione maternae dilectionis ambulantes, quod
350 nec in caducis nec in aeternis deuotionem suae intentionis
minuant.
Alii aut em i nfirmos oculos et debiles pedes
habent : quoniam nec claram intentionem nec fortem ex­
hibitionem ad opus perfectionis tenent, unde et huc et
355 illuc a uento p r oi c i unt u r : quia in diuersitatem morum
per uarias tentationes elationis funduntur.
Sed et ipsi bacul um in mani bus suis tenent et
coram p r a e f a t a i magi ne uol i t a nt , ac eam a l i q u a n ­
do sed tamen tepi de t a ngunt : quoniam contumacem
360 fiduciam in operibus suis ponentes, ecclesiae Dei falso rumore
se ostendunt ac eam interdum sed tamen insipienter per
saecularem prudentiam notant, quia cum per fictam simula­
tionem sapientes apparent in conspectu hominum, stulti
apud Deum per inanem gloriam efficiuntur.
365 Qui dam uero serenos oculos, sed i mbeci l l es p e ­
des ha bent es ante eandem i magi nem hac et illae
in aere per gunt : quia cum ipsis diuina praecepta per
intuitum considerationis nota sint, in pede tamen comple­
tionis claudicantes, ita sponsae Christi per discursum pro-
3 7 0 priae instabilitatis demonstrantur, ut in umbra sapientiam

343 Et supra lin. F 354 et1 om. W 356 funduntur] funditur C T 369
claudicantes] claudantes H

f 337 in innocentia incorruptionis] innocentia corruptionis 339 uidelicet] scilicet

343 his] iis 346 eiusdem om. fortiter] potenter 348 finitionis] consum­
mationis 351 minuant] muniunt 358 praefata om. 359 tangunt] ferunt
366 eandem] illam 367 pergunt] uagantur
 170 PARS SECVNDA
quaerentes, eamque in potestate sua se habere putantes, P L
antequam eos in mente ipsorum contingat, nullam uim illius 474
obtineant.
Alii autem i nfirmos oculos, sed fortes pedes
375 habent , et tamen coram eadem i magi ne tepi de
ambul a nt : quoniam ipsi debilem intentionem ad opus
bonum tenent, cum fortiter in operibus iustitiae incedere
deberent, sed in ecclesiasticis institutionibus simpliciter non
currunt, quia magis ad terrena quam ad caelestia mentem
38 0 figunt; et ideo apud Deum stulti sunt, quoniam per saecula­

rem prudentiam comprehendere uolunt quod assequi non

possunt.
Sed ex his qui illum t ur bi dum et rubeum f ul ­
gorem i nspi ci unt, alii in pr a e f a t a i magi ne bene
38 5 ornati f ort i t er i ncedunt : quia isti quamuis terrena
possideant, tamen in uisceribus ecclesiae ornatum laborum
suorum portantes, in diuina lege pedem rectitudinis ponere
non dedignantur, cum mandatis Dei oboedientes peregrinos
suscipiunt, nudos uestiunt et esurientes alunt. O quam felices
3 9 0 isti sunt, quoniam hoc modo Deum suscipiunt, unde et ipse
habitat cum illis !
Alii autem ex ipsa imagi ne se rapi entes eam
i mpugnant et c o ns t i t ut a s ordi nat i ones eius c o m­
pri munt : quoniam hi materna uiscera et dulcia nutrimenta
395 ecclesiae deserentes illam uariis erroribus fatigant et a Deo
constitutas leges eius diuersis oppressionibus dilaniant ; de
qui bus qui dam per fruct um paeni t e nt i ae ad ipsam
humi l i t er re ue r t unt ur : quia quod grauiter deliquerunt,
digne paenitendo propter restaurationem uitae grauiter in
400 se puniunt ; qui dam uero per negl ect um o b d u r a t i o ­
nis in el at i one mortis remanent : quoniam ipsi uitam
neglegentes obdurato corde propter contumacem et impaeni-
tentem uecordiam iudicium mortis suscipiunt, ut in mystica
uisione sua Ezechiel dicit.

405 14. VERBA E Z E CH IELIS DE EODEM

Rex lugebit, et princeps induetur maerore, et manus populi

388/391 cf. Mt. 2 5 , 3 4 -3 6 . 406 E2 . 7 , 27.

371 -que om. H 375 eadem om. H 396 oppressionibus in ras. R 398
deliquerunt] dereliquerunt H 406 R(ex) om. R

/ 372 nullam] et ullam 375 tepide] debiliter 383 his] iis 385 isti] ista
393/394 comprimunt] opprimunt 395 a Deo] ideo 397 paenitentiae] primae
400 neglectum] contemptum
 VISIO QVARTA, c. 13-14 171
terrae conturbabuntur. Secundum uiam eorum faciam eis, et
secundum iudicia eorum indicabo eos, et scient quia ego Dominus.
Quid est hoc ? Anima in qua regalis rationalitas est, cum delec-
410 tationem peccati adesse sentit, quia malum nouit, tunc lugu­
brem assensum assumit. Quomodo ? Quia illi rationalitas,
sapientia et scientia a Deo inspirata est ; et ideo quamuis
corpori consentiat, tamen indignum habet malum, sciens hoc
non esse bonum.
415 Vnde cum diuersis criminibus per operantem carnem pol­
luitur, alta suspiria trahens anhelat ad Deum. Cumque crimi­
nosum opus ibi cum sufflatu superbiae impletum fuerit, tunc
corpus uelut ignominiosus princeps induetur confusione, prin­
cipatum suum in immunditiis uidelicet exercens ; quoniam ut
420 homo dolet cum uilibus uestimentis cooperitur, ita etiam
maeret cum turpis rumor ad confusionem sui ab ipso procedit.
Quapropter et praua opera illorum hominum qui in malis
actibus suis ad terram prostrati sunt a caelestibus praeceptis
conturbabuntur ; quia uestimenta salutis id est beatitudinem
425 cum Deo non habent ; quoniam quibus haec felicitas deest,
hos maligna conturbatio possidebit. Et ideo secundum uiam P L
iniquitatis cui semper assistunt, scilicet peccati uiam colen- 475
tes, nec ullam iustitiam cum a Spiritu sancto monentur in
itinere cordis sui ponentes, sic faciam eis uidelicet nullam
430 misericordiam eis impendens ; quia cum scientiam boni non
intellegunt, non timent me, sed cum rabie peruersitatis me
creatorem omnium dedignantur, facientes quaecumque uo-
lunt.
Vnde et secundum iudicia eorum quae sunt opera illa quae P L
435 in desideriis suis perpetrant iudicabo eos, nulla praemia felici- 476
tatis eis reddens, sed poenas in perditione eis opponens,
quoniam nullum honorem mihi exhibent ; et in hoc scient
quod nullus eos inde liberare poterit praeter me qui Dominus
omnium sum.
440 Sed qui uigilantibus oculis uidet et sonantibus auribus au­
dit, hic mysticis uerbis meis osculum amplexionis praebeat,
quae de me uiuente emanant.

424 cf. Is. 6 1, 10. «24/425 cf. Mt. zzy 1 1 - 1 2 .

411 assensum] ascensum O 427 uiam peccati ~ B 430 eis] eius H 430
eis2] eius H 438 eos inde liberare in ras. R 441 hie] his R 442 de
supra lin. V

f 409 est om. 413 sciens] sentiens 417 sufflatu] spiritu 419 immunditiis]
munditiis 420 cooperitur] operitur 421 turpis] infamiae 428 monen­
tur] mouentur 429/430 uidelicet nullam misericordiam] nullam scilicet mis.
432 dedignantur] fastidiunt 440 sonantibus] attentis 441 hic] his
 172 PARS SECVNDA
GAPITVLA OVINTAE VISIONIS SECVNDAE PARTIS
i. Quod apostoli et pigmentarii sequaces eorum uidelicet P3-
sacerdotes ecclesiam doctrina sua splendidissime cir- 475/
cumdant. 476
5 2. Exemplum de Abel.
3. Quod ministri ecclesiae castitatem seruare debent.
4. Qui ex his in clausura subiectionis regulariter uiuunt,
curam pigmentariorum non habentes, supernam mer-
cedem acquirunt.
10 5. De statu nobilissimae perfectionis uirgineae iucunditatis.
6. De puellari imagine.
7. De turba quae eandem circumstat miro modo ornata.
8. Verba Iohannis de eodem.
9. Quod uirginitas Deo oblata prudenter conseruanda est.
15 10. Qui corrupto pacto uirginitatis redierit, flore integritatis
carebit, non enim ut domina, sed ut ancilla suscipitur.
11. Exemplum ad eandem rem.
12. Quod magna differentia est inter caeleste desiderium et
terrenam concupiscentiam, ita quod nisi sanguine Filii
20 Dei homo non redimeretur.
13. De his qui passionem Christi in caritatis ardore imitantes
et uiuens odor exsistentes iter secretae regenerationis
arripiunt.
14. Verba euangelii ad eandem rem.
25 15. Quod uirgineum genus et hic ordo uouens iter secretae
regenerationis in praecepto legis non sunt.
16. Exemplum de Iohanne ad eandem rem.
17. Quod qui sunt uiuens odor, uouens iter secretae regenera­
tionis, pro necessitate et utilitate ecclesiae regimen ec-
30 clesiasticum suscipiant, contagia saecularium rerum
abicientes.
18. Verba euangelii de Iohanne.
19. Quod in uestitu istorum uestitui aliorum populorum dis­
simili, incarnatio et sepultura Christi designatur.
35 20. Quod prima lux diei apostolicam doctrinam, aurora ini­
tium huius conuersationis, sol discretam uiam in Bene­
dicto, qui est quasi alter Moyses, designat.
21. Qui in hac conuersatione probati inueniuntur, pro neces-

11,5,2/105 tituli 7 regulariter supra lin. B 8 supernam supra lin. F

12 circumstant R O 18 Q- eras. R 2 0 redimeretur] redimetur B 2 1 De]
Oe H 25 genus supra lin. F 28 odor] ordo R 36 huius supra lin. O

f II, 5, 1 Q viN T A E visionis cap . 12 circumstant 15 Qui] quae 21 his] iis

28 odor] ordo
 VISIO QVINTA 173
si täte ecclesiae superextensum sacerdotium suscipiant.
40 22. Quod nullus conuersationem istorum repente aggrediatur
nisi intima probatione examinatus.
23. Quod saecularis populus legem Dei conseruans ecclesiam
Dei plurimum exornat.
24. Quod nec maritus uxorem, nec uxor maritum in hoc pro-
45 posito deserat, nisi uoluntas amborum sit.
25. Verba euangelii.
26. Quod praedictae ecclesiasticae institutiones ecclesiam in
gradibus et in ordinibus suis consolidant.
27. Quod in unoquoque ordine seruata concordia diuersitas
50 morum, singularitas et nouitas uitae et uestium uitanda
est.
28. Verba Iohannis ad eandem rem.
29. Comparatio de artificibus.
30. Quod unicuique cum humilitate sufficere debet institutio
55 praedecessorum suorum.
31. Verba euangelii de eadem re.
32. Euangelium de his qui sibi secundum cor suum leges fa­
ciunt.
33. Item uerba euangelii.
6 0 34. Quod in his nouitatibus Deus aliquos deicit, aliquos tacite
tolerat, quos tamen in futuro iudicat.
35. Quod de inferiori gradu licet ascendere ad superiorem, non
autem de superiore ad inferiorem.
36. Exemplum de animabus et angelis.
65 37. Quod qui sunt uiuens odor, uouens iter secretae regenera­
tionis granum fortis cibi, et pigmentarii poma dulcis
saporis, et saecularis populus carnem designant.
38. Quod hae tres ecclesiasticae institutiones in duabus uiis
uersantur.
7° 39- Qui signum religionis in uoluntate cordis acceptum abie-
cerit, iudicium districti examinis accipiet.
40. Verba Dauid de eodem.
41. Quod illi qui non amore Dei, sed aliqua saeculari molestia
constricti, signum religionis ficte accipiunt, Balaam
75 assimilantur.
42. Exemplum de Balaam.
43. Qui signum religionis insipienter acceperit et male con-
summauerit, in ruinam uadit.

42 conseruans] reseruans If73 47 institutiones ex institutionis corr. B 57

ponit 33 pro 32, inde errat in num. usque cap. 48 F 57/58 faciunt leges ~ F 61
(to)lerat usque iudicat om. B 63 superiori R uerba inclusa cf. infra 1 1 1 4
65 odor] ordo R 70 Qui] Quod ; qui supra lin. alia manu B 73 non supra lin. V

f 40 istorum] horum 57 his] iis 65 odor] ordo

 174 PARS SECVNDA
44. Verba Ieremiae de eodem.
80 45* Qui infantes suos sanctae conuersationi subicere uoluerit,
hoc non imprudenter, sed sapienter eis consentientibus
absque coactione faciat.
46. Exemplum de agro.
47. Qui uolentes Deum sequi per liuorem malitiae retraxerit,
85 sacrilegium facit.
48. Verba Moysi.
49. Qui uoluntate sua seruitium Dei aggreditur et postea
contemnens neglexerit, districte reuocandus est.
50. Verba euangelii.
9051. Qui indisciplinate uiuentes nulla castigatione corrigi uo-
lunt, ne gregem Domini contaminent, expellantur.
52. Verba Apostoli ad eandem rem.
53. Quod hi qui ficte conuertuntur decipiuntur, et quod hi qui
toto corde conuertuntur a Deo suscipiuntur.
95 54. Verba Dauid ad eandem rem.
55. Qui blasphemiam contra Spiritum sanctum impaenitens
dixerit, et qui se ipsum in mortem praecipitauerit, hunc
Deus nescit.
56. Verba euangelii.
100 57- Verba Dauid de eodem.
58. Super quem blasphemia desperationis cadit, si cruciatus
repugnauerit, citius ei a Deo subuenitur.
59. Quod in perditione cadit qui corpus et animam quae Deus
coniunxit separat.
1 0 5 60. Verba euangelii.

QVINTA VISIO SEGVNDAE PARTIS

POST HAEC u i di quod p r a e f a t a m mul i e br em ima- PL

ginem qui dam spl endor al bus ut nix et t a mq u a m 475
c r y s t a l l u s per l uci dus a uert i ce usque ad g u t t u r
noei us c i r c umf ul s e r at . Sed a g u t t u r e usque ad u m b i ­
li cum eius qui dam alius s pl endor rubei coloris eam

II, 5, 107 cf. infra 1 8 6 -1 8 7 .

81 non supra lin. V 87 (uolunta) te supra lin. B 89 ponit 60 pro 50 et errat

porro in num. usque cap. 59 W 3 94 suscipiuntur] decipiuntur B 103 num. om. F
105 num. om. W3 107 uidi in marg. H, supra lin. B praefata H

/ 93 hi ... hi] ii ... ii i ö 6 SE C V N D A E PAR T IS V ISIO Q V IN T A —

 VISIO QVINTA 175
c i rcumdederat , qui de gut t ur e usque ad ubera
illius uelut aurora r u t i l a ba t , sed ab uberi bus us ­
que ad umbi l i cum illius quasi purpura hy a c i nt ho
115 i nt e r mi x t a ful gebat . Et ubi ipse uelut aurora
r u t i l a ba t , cl a r i t a t em suam sursum ad secret a c a e ­
li e xt e ndi t ; in qua pul cherri ma et puel l ari s i mago
nudo capi te et subni gris capi llis et rubra tuni ca
quae circa pedes eius di f f l uebat i ndut a apparui t . PL
120 Et audiui uocem de caelo dicentem : 'Haec est floriditas in 476
superna Sion, mater et flos rosarum et lilium conuallium. O
floriditas, filio potentissimi regis desponsaberis, cui et nomi­
natissimam prolem gignes, cum in tempore tuo confortaberis/
E t ci rca eandem puel l am uidi maxi mam t ur ba m
125 homi num l uci di orem sole st ant em, qui omnes miro
modo auro et gemmi s ornati erant, ita quod eti am
qui dam illorum in capi t i bus suis uel ati candi di s
uel ami ni bus aurea zona ci r cumor nat i s f uerunt ;
supra quorum uertices si mi l i t udo glori ae ineffa-
130 bilis Tri ni t at i s , uelut mihi superi us t y pi c e demon- PL
s t r a t a est, quasi in sphaera in ipsis uel ami ni bus 477
uelut scul pt a apparui t , et in f ront i bus i psorum
agnus Dei, ac in collo eorum species hominis, et
in d e xt r a aure chérubi n et in si ni stra alia species
135 angeli ca, ita quod et de ipsa s i mi l i t udi ne glori ae
supernae Tr i ni t a t i s ad has species quasi aureus
radius se e xt enderet . Sed i nter hos qui dam alii
appa r ue r unt , qui i nfulas in c api t i bus suis et p a l ­
lia epi scopal i s officii circa umeros habebant .
140 Et iterum audiui uocem ex alto dicentem : Tsti sunt filiae
Sion, et cum eis sunt citharae citharoedorum et omne genus
musicorum ac uox totius laetitiae et gaudium gaudiorum/
Sed sub eodem splendore ubi ipse uelut aurora
r ut i l a ba t uidi inter cael um et terram densissimas
145 t enebras apparere, quae tant i horroris erant ul tra
quam humana li ngua effari possit.

1 2 1 c f . E c c l i . 5 0 , 8 ; C a n t . 2 , 1 ; Respons. V i d i s p e c i o s a m . . . c i r c u m d a b a n t e a m
flo r e s rosaru m e t lilia c o n u a l l i u m - C A O 4 n r. 7 8 7 8 . 141 cf. A p oc. 14, 2.
1 4 1 / 1 4 2 c f . I I P ar. 5 , 1 3 .

1 1 2 ad] ab B 1 1 3 illiu s ] e i u s K B R 1 1 9 e iu s om. C T 1 2 0 d e c a e l o supra

lin. O 12 3 cu m ] eum add. O 124 p u e l la m u id i m a x (im a m ) in ras. R
1 3 4 a lia ] a u r e W 1 4 4 d e n s is s im a s in ras. R

f 1 1 3 il l i u s ] e i u s 1 1 8 ru bra] ru b e a 1 2 0 it a q u o d e t i a m ] e t 12 8 c ir c u m o r ­
n a ti 1 4 0 I s t i] I s t a e 1 4 5 / 1 4 6 u ltr a usque e ffa ri] u t h u m a n a l i n g u a e ffa ri n o n
 176 PARS SECVNDA
Et rursum audiui uocem de caelo dicentem : ‘Si Filius Dei
in cruce passus non esset, istae tenebrae nullo modo permit­
terent hominem ad supernam claritatem peruenire/
150 Vbi aut em i dem spl endor quasi pur pur a h y a ­
ci nt ho i n t e r mi x t a f ul g e ba t , f or t i t e r p r a e d i c t a m
mul i ebrem i magi nem const ri ngens a r de bat . Sed
alius spl endor ut candi da nubes eandem i magi nem
ab umbi l i co et deorsum, quousque ul t r a nondum
i 55creuerat, honeste c i r c umdeder a t . Et hi tres s p l e n ­
dores ci rca i psam i magi nem se late d i f f unde nt e s
pl uri mos gradus et scalas in ea bene et dece nt er
ordi na t a s os t e ndebant .
Sed cum haec uiderem, ex nimio tremore qui me apprehen-
160 derat in terram dissolutis uiribus corrui, nec alicui responsum
dare ualui. Et ecce maximus splendor uelut manus tetigit me,
unde uires et uocem recepi. Et iterum audiui uocem ex illo
mihi dicentem :
‘Magna mysteria sunt haec. Considera enim solem et lunam
165 et stellas. Ego formaui solem ut luceat in die et lunam et
stellas ut luceant in nocte. Sol autem significat Filium meum,
qui de corde meo exiuit et mundum illuminauit cum natus est
ex Virgine in fine temporum, sicut et sol egrediens mundum
illustrat cum oritur circa finem noctis. Sed luna ecclesiam
170 eidem Filio meo in uera et superna desponsatione desponsa­
tam designat. Et ut luna semper incrementum et defectum in
sua constitutione habet, sed a se ipsa non ardet nisi quod a
lumine solis incenditur, sic et ecclesia in circuitione motionis
est, ita quod filii eius saepe proficiunt in incremento uirtutum,
175 et quod saepe deficiunt in diuersitate morum atque in disper­
sione aduersitatum, ita quod multoties in mysteriis suis per
rapacissimos lupos impugnatur, uidelicet per malignos homi­
nes tam malorum Christianorum quam Iudaeorum et paga­
norum, et in hoc per semetipsam ad tolerantiam non accen-
180 ditur, sed in me per Filium meum ut in bono perseueret illu-

1 6 0 c f . D a n . 8, 1 7 . 1 0 1 c f . ib . 8 , 1 8 . 16 2 /16 3 c f. A p o c . 14 , 1 3 . 16 5/16 6
c f. G e n . 1 , 16 ; Ps. 1 3 5 , 9 . 16 6 / 1 7 2 c f . A m b r o s ., Fxameron , 4 , 2 , 7 - C S E L 32 I ,
p. ii 5, 5- 1 0 . 17 6 /17 7 c f. A c t. 20, 2 9 .

15 4 d eorsu m qu ousque in ras. R 1 5 5 c ir c u m d e r a t B 1 6 2 u n d e u ir e s e t

uocem in ras. R 166 m eu m supra lin. B 1 6 7 m e o supra lin. B 16 8 ex]
de B s ic u t] s ic H e t supra lin. V 1 7 2 a r d e t n i s i q u o d in ras. R 173
i n c e n d i t u r om. C T 1 7 3 / 1 7 4 m o t i o n i s usque i n c r e m e n t o in marg. C 2 176
m y s te r iis ] m in is te r iis F 1 7 8 q u a m ] q u o n ia m H

f 154 /155 quousque usque c r e u e r a t ] u l t r a t a m e n n o n d u m e x c r e s c e n s 176 m u l­

to tie s ] s a e p e n u m e r o 177 u id e lic e t] fid e lis 178 /179 m a lo r u m usque p a g a n o ­
r u m ] C h r is tia n o s q u a m I u d a e o s e t a li o s f i d e l e s 1 7 9 s e m e tip s u m
 VISIO QVINTA, c. I 177
minatur. Stellae autem a se differentes in claritate fulgoris
sui significant populos diuersi ordinis ecclesiasticae religionis/

I. QVOD APOSTOLI ET PIGMENTARII SEQVACES EORVM

V ID E L IC E T SACERDOTES ECCLESIAM DOCTRINA SVA
185 SPLENDID ISSIME CIRCVMDANT

Vnde etiam uides quod pr aef at am mul i ebrem i ma ­

ginem qui dam splendor albus ut nix et t a mquam
cry s t a l l us perl uci dus a uertice usque ad g u t t u r P L
eius ci rcumf ul get : quia ecclesiam uidelicet incorruptam 478
190 sponsam circumdat apostolica doctrina, quae candidissimam
incarnationem illius enuntiauit, qui de caelo in uterum Virginis
descendit et qui fortissimum ac lucidissimum speculum om­
nium credentium est, ita quod eandem ecclesiam ipsa doctrina
ab hoc initio, cum primum aedificari coepit usque ad tempus
195 illud cum cibum uitae fortiter deglutire ualuit, splendidis­
sime eam circumfulgens fideliter circumdedit. Quomodo ?
Apostolica doctrina circumfulsit ecclesiam in capite, cum
apostoli primum illam sua praedicatione coeperunt aedificare,
scilicet cum per diuersa loca discurrentes colligerent operarios
200 qui illam in catholica fide roborarent, et qui ipsi presbyteros
et episcopos ac omnem ecclesiasticum ordinem prouiderent,
atque iura uirorum ac feminarum qui sub coniugio sunt, et
cetera talia fideliter constituerent. Quapropter eandem doc­
trinam subsequuntur pigmentarii, habentes similitudinem
205 sacerdotum legalis testimonii, qui sub lege circumcisionis
positi erant, interiori cibo enutrire populos; unde etiam apo­
stoli ordines illos eligebant, cum quibus ecclesiam superna
inspiratione exornabant. Quid est hoc ?
Nam sequaces eorum in uice ipsorum saluberrima pigmenta
210 gestantes fideliter plateas et uillas et ciuitates atque alia loca
regionum et terrarum pertranseunt, et populo diuinam legem
annuntiant. Ipsi enim sunt exquisiti patres et dispensatores
ad ecclesiasticam disciplinam omni populo in doctrina sua

18 3 pigmentarius : Spiritus sanctus, c f . R u p e r t . , In Cant. 3 - C C C M 2 6 , p . 6 0 , 31 ;

pigmentarii et seqvaces eorvm o f . H o n o r . A u g u s t . , PLxpos. in Cant. 5 - P L 1 7 2 ,
4 4 3 B. 186/187 i.e. ecclesia, cf. supra, Pars I I , Visio 3 , 6 5 , I 3 6 s q q . et tabula 12 ;
Pars I I , Visio 4 , 3 7 s q . , I 3 4 s q q . et tabula 1 3 . 187 c f . M t . 1 7 , 2 . 189 c f . E p h .
3, 2 7 . 212/214 c f . I C or. 4, i.

189 q u ia e c c le s ia m in ras. R 190 c a n d id is s im a m in ras. R 199 c o llig e r e n t]

c o lle g e r u n t W\ c o l l e g e r e t u r H

f 186 p r a e fa ta m ] p r a e u is a m 189 u id e lic e t] fid e liu m 190 s p o n s a m ] F ilii D e i

add. 191 e n u n tia u it] a n n u n tia u it 202 fe m in a r u m ] m u lie r u m 208 est om.
 178 PARS SECVNDA
proferendum et ei ad cibum uitae dispensandum, ita quod
215 etiam se tales in uita sua exhibeant ne oues meae in operibus
eorum offendantur, sed ut recte post ipsos gradiantur; quia ipsi
hoc officium habent ut aperte cibum uitae populo submini­
strent et ut unicuique fidelia officia discrete ordinent, semet-
ipsos etiam ita constringentes ne carnalem copulam appetant ;
220 quoniam spiritalem escam credentibus praebere et quia etiam
immaculatum sacrificium Deo offere debent, ut in innocente
Abel praefigurabatur, sicut de ipso scriptum est.

2 . E X E M PL V M DE A B E L

Abel quoque obtulit de primogenitis gregis sui et de adipi-

225 bus eorum. Quid est hoc ? In ortu surgentis saeculi sanctifi­
catio regalis ostensionis in illo qui innocens in uita sua erat
effulsit, quod donum omnipotentis Dei non terram sed caelum
fortiter tetigit. Quomodo ? Quia Abel in sua integritate ob­
tulit Deo intentionem uoluntatis suae et plenum officium
230 eiusdem uoluntatis, cum cogitauit in corde suo illi offerre
primum germen quod in substantia sua habuit et cum illud
etiam perfecto opere compleuit, ita uidelicet summum Patrem
honorans eique debitam reuerentiam exhibens.
Vnde etiam sicut idem Abel gregi suo praefuit, et ut eum
235 pascens custodiuit, et ut etiam simplici deuotione Deo obtulit
de primis emissionibus eius ac de pinguibus nutrimentis
earundem emissionum, ita etiam praedicti pigmentarii, qui PL
filiis ecclesiae id est ouibus Christi ipsius dispensatione ad 479
pascendum eos praelati sunt, ipsos in uerbis doctrinae eccle-
240 siasticae disciplinae fideliter nutriant, et eos ab insidiis antiqui
insidiatoris fortiter muniant, ac etiam sincera consideratione
inspectori omnium aliquas donationes ex eis offerant. Quo­
modo ?
Quoniam si illos per omnia perfectos facere non possunt,
245 tamen aliquem fructum ex ipsis egredientem Deo offerant,
primum scilicet rectam intentionem uoluntatis eorum quasi
simplex germen de primogenitis gregis ipsorum, ac deinde
perfectum opus operationis in eadem uoluntate illorum uelut
suauem fructum de adipibus eorum. Sed unde hoc fuit, quod

2 15 /2 16 c f. II C o r. 6 , 3 ; T it. 1 , 7 . 224 G e n . 4 , 4 .

2 1 5 in 2 om. B 218 u t om. H 2 3 0 o ffe r r e ] o f f e r t e H

f 2 14 p ro fe re n d a m ei om. 2 2 2 s ic u t] q u e m a d m o d u m 225 est om. 232

u id e lic e t] e t fid e lis 2 3 4 id e m om. 235 p a scen s] p asceret
 VISIO QVINTA, c. 1-5 179
250 idem Abel Deum tam deuote coluit ? Videlicet castitas inte­
gritatis eum ad tantam deuotionem impulerat.

3. QVOD M IN IS T R I E C C L E S IA E C A S T IT A T E M SER V A R E D E B E N T

Quapropter qui in consecratione constituti Deo sacrosan­

ctum sacrificium offerre debent, in suauit at e castitatis ad altare
255 ipsius accedant. Quia si ipsi auctores corruptionis sunt, quo­
modo in corruptione uulneratis manum salutaris medicamenti
porrigere possunt ? Et ideo ut aliis tanto fiducialius salutare
remedium conferre ualeant, uolo ut Filium meum in amore
castitatis fortiter imitentur. Quod si ceciderint, festinent ut
260 citius per paenitentiam surgant et in hoc ignominiam peccati
uelut nudi fugiant, salubrem medicinam requirentes, et Abel
cuius sacrificium Deo acceptum erat fideliter sequentes.

4. QVI E X H IS IN CLA VSV R A S V B IE C T IO N IS R E G V L A R IT E R

V IV V N T CVRAM P IG M E N T A R IO R V M NON H A B EN TES

265 SVPERN AM M ER CED EM A C Q V IR V N T

Sed qui ex his in clausura subiectionis in amore Filii mei

se continent et in moribus suis institutionem maiorum suorum
quam me inspirante protulerunt obseruant, sollicitudinem
curationis pigmentariorum non habentes, tamen quamuis
270 onera anxietatis eorum non gerant, quoniam propter aeterna
praemia maioribus suis subiecti sunt, cum eisdem pigmenta­
riis supernam mercedem in electa duitate sibimet acquirunt.

5 . D E STA TV N O B IL IS S IM A E P E R F E C T IO N IS

V IR G IN E A E IV C V N D IT A T IS

275 Quod autem uides quoniam a g ut t u r e usque ad u m­

bi l i cum eiusdem i magi nis qui dam alius spl endor
rubei coloris eam ci r c umdat : hoc est quia post doctri­
nam apostolorum, cum ecclesia ita roborata est quod saluta­
rem cibum ueraciter ualuit discernere et eum ad interiora
280 fortitudinis suae transmittere, surrexit nobilissima perfectio

2 5 8 /2 5 9 c f . I T im . 4 , 1 2 . 2 6 1/2 6 2 c f. G e n . 4 , 4 .

2 5 7 fid u c ia lis H 2 6 0 s u r g a n t usque i g n o m i n i a m om. C T 263 pro titulo cap. 5

ponit tit. cap. 4, errat usque cap. J5 O 2 6 6 i n 1 supra lin. F om. B
2 7 2 c iu ita te
2 7 7 / 2 7 8 h o c e s t usque e s t in marg. C 2

/ 250 id e m om. V id e lic e t] et fid e lis 259 fo r tite r ] u i r il i t e r 266 h is ] iis

2 6 7 m a io r u m s u o r u m ] p r a u o r u m 2 6 8 p r o tu le r u n t] p r o fe r u n t 2 7 6 e iu s d e m ]
ip s iu s 2 7 7 earn ] e u m
 i8o PARS SECVNDA
ecclesiasticae religionis, quae supernam dulcedinem flagranti
ardore degustauit et se asperrime constringens ad cinctionem
secretioris fortitudinis se tetendit, non tamen ad diuisionem
carnalis amaritudinis perueniens, quoniam copulam humanae
285 coniunctionis abiecit. Quomodo ?
Nam idem splendor de gut t ur e usque ad ubera
illius uelut aurora ruti l at : quoniam eadem perfectio a
gustu mirabilis uegetationis ad dulcissima nutrimenta eccle­
siasticae religionis in uirginea iucunditate se dilatauit, ita
290 quod etiam ab uberibus usque ad umbi l i cum illius
quasi purpura hy ac i nt ho i nt e r mi xt a fulget : quia
a nobilissimis educationibus ad constrictionem intimae casti­
tatis se muniuit, uidelicet passionem Filii mei propter super- PL
nam dilectionem, quam in corde suo fideliter habuit, imitando ; 480
295 quapropter et ubi ipse uelut aurora rut i l at , c l a r i ­
tat em suam sursum ad secreta caeli e xt endi t :
quoniam illa perfectio quae in uirginitatis honore floret, uir-
tutem suam non deorsum ad terrenam sed sursum ad illa quae
sunt in caelestibus mirabiliter dirigit.

300 6. DE PVE LLARI IMAGINE

In qua pul cherri ma et puellari s imago nudo

capi te et subnigris capillis apparet : quod est serenis­
sima et ab omni foeditate humanae concupiscentiae innocens
uirginitas, nudam mentem ab omni uinculo corruptionis ha-
305 bens, sed tamen nondum perfecte fatigationem tenebrescen­
tium cogitationum in filiis suis quamdiu in mundo sunt dese­
rere ualens, cui tamen ut resistat fortiter se opponit.
Vnde et rubra tuni ca quae circa pedes eius d i f ­
fluit i ndui t ur : quia per sudorem laboris in uirtuosis ope-
310 ribus usque ad finem latae et beatae perfectionis perseuerat,
scilicet circumdata uarietate uirtutum, illum imitans qui
plenitudo sanctitatis est. Quae etiam, ut tibi in secreto superni
luminis ostenditur, est nobilissimum germen in caelesti Ieru-
salem, uidelicet gloria et decus illorum qui ob amorem uir-

2 8 7 .2 9 5 c f . C a n t . 6 , 9 ; c f .supra, Pars I I , 1Visio 3 , 23 5 ; A n tiph . ( Assum pt . Mariae

Virg.) V i r g o p r u d e n t i s s i m a , q u o p r o g r e d e r i s , q u a s i a u r o r a u a l d e r u t i la n s - C A O
3 n r. 5 4 5 4 . 3 1 0 c f . B e n e d . , Reg.f 7 , 36 ( M t . 1 0 , 2 2 ) - C S E L 7 5 . 3 1 1 cf.
P s. 4 4 , io . 3 1 4 / 3 1 5 c f . Antiph. G a u d e n t in c a e lis . . . s a n g u i n e m s u u m f u d e r u n t
- C A O 3 nr. 2 9 2 7 .

282 ardore in ras. R 2 9 3 /2 9 4 s u p e rn a m supra lin. C 2 2 9 8 illa ] i l l u m B

301 qua] q u o H

f 2 8 2 c in c tio n e m ] c o c tio n e m 2 8 7 e a d e m ] i lla 2 9 3 m u n iu it] m u n iu n t p as­

s io n e m u id e lic e t ~ 302 q u o d ] q u ae
 VISIO QVINTA, c. 5-7 181
315 ginitatis sanguinem suum fuderunt, et qui etiam in candore
humilitatis uirginitatem suam pro Christo obseruantes in sua-
uitate pacis quieuerunt ; quoniam ipsa Filio omnipotentis
Dei, qui rex cunctorum est, desponsata nobilissimam prolem
id est elegantissimum chorum uirginum ei protulit, cum in
320 pace ecclesiae proficiens confortata est.

7. DE T VR BA QVAE E ANDEM CIRCVMSTAT MIRO MODO ORNATA

Quod autem circa eandem puellam uides maxi mam

t urbam homi num l uci di orem sole s t ant em, qui
omnes miro modo auro et gemmi s ornati sunt :
3 2 5 hoc est quod ardentissimis amplexibus nobilissimam uirgini­
tatem praecipuus chorus uirginum circumplectitur, qui omnes
ardentiore claritate coram Deo fulgent quam sol in terra appa­
reat ; quia se ipsos conculcantes mortem uiriliter deuicerunt,
unde etiam mirabiliter in summa sapientia propter clarissima
3 3 0 opera quae pro Christo humiliter gesserunt decentissime
exornantur. Quapropter et qui dam illorum in c a pi t i bus
suis uelati candidis uel ami ni bus aurea zona c i r ­
cumornat i s sunt : quia ipsi in gloria uirginitatis fulgentes
demonstrant, quod hi qui decus uirginitatis appetunt mentes
333 suas ab omni noxio calore circumtegant, et candorem inno­
centiae pulcherrimo fulgore castitatis decorati fideliter ap­
prehendant.
Supra quorum uertices si mi l i t udo i neff abi l i s
Tr i ni t at i s , uelut tibi superius t y p i c e demons t r at a
340 est, quasi in sphaera in ipsis uel ami ni bus uelut
s cul pta apparet : quoniam ostendunt quod intentiones
hominum honorem supernae et gloriosae Trinitatis, ut tibi in
ostensione mysterii uerissime praesignatum est, in compre­
hensione amoris et stabilitate castitatis firmiter et strenue
345 teneant.
Quod et in f ronti bus i psorum agnus Dei ac in collo
eorum species hominis et in dext er a aure chérubi n

3 2 3 c f . S a p . 7 , 29 ; E c c li. 2 3 , 2 8 . 324 c f. Antiph. C h r i s t u s c i r c u m d e d i t m e . . .

c o r u s c a n tib u s g e m m is p r e tio s is - C A O 3 n r. 1 7 9 0 . 332 c f. A p o c . 1 , 13 ; P s.
143, 12 . 3 3 8 /3 3 9 c f . supra, Pars I I , Visio 2 , 1 3 - 1 9 et tabula 1 1 .

3 1 0 o b e rse r u a n te s] se ru a n te s B 3 1 8 n o b ilis s im u m B 3 2 2 a u t e m supra lin. O

333 c ir c u m o r n a tis ] -s eras. H O g l o r i a ] u i r g a in ras. add. H 338 S u pra]
Super H F 3 3 9 t i b i supra lin. V 3 4 0 ip s is ] i p s i u s H 342 h on ore B

f 327 a r d e n tio r i 333 c ir c u m o r n a ti 334 h i] ii 338 u e r t ic e s ] u ir tu te s

3 3 9 u e lu t om.
 i 82 PARS SECVNDA
et in sinistra alia species angeli ca : declarat quia in PL
reuerentia castitatis suae mansuetudinem Filii Dei imita- 481
350 buntur, petulantiam superbi colli deponentes et se ipsos fra­
giles homines considerantes, in prosperitate etiam auditionis
suae ueram et indeficientem scientiam amplectentes, ac in
occursante aduersitate eiusdem auscultationis suae angelica
praesidia appetentes, ita quod et de ipsa simi litudi ne
355 gloriae supernae Tr i ni t at i s ad has species quasi
aureus radius se ext endi t : quoniam ineffabilis Trinitas
in fidelibus hominibus, qui uirtutes quaerunt et diabolicas
seductiones fugiunt, mirabilia miraculorum profundae sapien­
tiae suae operari non desinit.
360 Sed inter hos qui dam alii apparent , qui i nfulas
in capi t i bus suis et pallia epi scopali s officii circa
umeros habent : quia inter illos qui in uirginitatis honore
florent etiam quidam in superna ciuitate consistunt, qui digni­
tatem antiquorum patrum et gloriam superioris magisterii in
365 saeculo strenue gerentes, tamen decorem uirginitatis non per­
diderunt. Vnde etiam, ut audis, omnes isti qui cum suspiriis
suis pro caelesti amore integritatem suam conseruauerunt,
in caelesti habitatione ‘filiae Sion' dicuntur : quia Filium
meum uirginitatis florem in uirginitatis amore imitati sunt.
370 Ideoque et cum eis sunt exspirationes sonorum spirituum et
germina cunctorum sonituum ac uolantia ornamenta prospera­
rum mentium et aurea uisio fulgentium lapidum ac gemma­
rum. Quomodo ? Quia hoc habent de Filio Dei quod de throno
sonus exit, cui omnis chorus uirginum in maximo desiderio
375 concinit, uidelicet nouum canticum symphonizando, ut Iohan-
nes dilectus uirgo testatur dicens.

8. V E R B A IOHANNIS DE EODEM

Et cantabant quasi canticum nouum ante sedem et ante quat­

tuor animalia et seniores. Quid est hoc ? In illis fidelibus qui
380 bona intentione castitatem amplectentes uirgimtatem suam

378 A p o c . 14, 3.

3 5 0 se supra lin. C 3 5 6 T r in ita tis W 3 6 0 a lii supra lin. C 368 h a b ita tio ­
nem H

f 356 T r in ita s ] b e a tis s im a add. m 357 in fid e lib u s ] s u is add. m , i n f i d e l i b u s f

3 6 6 is t i om. m 3 6 7 in te g r ita te m s u a m c o n s e r u a u e r u n t] c a s tita te m su a m s e r u a u e -
runt m 369 m eum ] D ei m 370 e t1 om. m 3 70 /371 e x s p ir a tio n e s usque
u o la n t ia ] r e s o n a n tia e s o n o r u m s p ir itu a liu m e t in u o c a tio n e s o m n ig e n a r u m m e lo -
d ia r u m e t a g i l i t a t is f m 3 75 /3 76 Io h a n n e s e u a n g e lis ta te sta tu r u ir g o m 379
est om. f m
 VISIO QVINTA, c. 7-9 183
pro Dei amore illibatam conseruant, bona uoluntas ipsorum
in laudem creatoris sui mirabiliter erumpit. Quomodo ? Quia
in aurora uirginitatis quae Filio Dei semper adhaeret, fortis­
sima laus abscondita est, cui nullum terrenum officium nec ulla
385 ligatura legis resistere ualens, in uoce exsultationis ad gloriam
Dei caeleste carmen decantat. Quomodo ?
Videlicet quoniam uelox iter habens canticum illud in noui-
tate libertatis mirabiliter promit, quod antequam Vnigenitus
Dei, qui uerus flos uirginitatis est, incarnatus de mundo ad
390 caelos rediens ad dextram Patris resedit, auditum non est ;
sed tunc quasi noui mores qui prius uisi non sunt, cum uidentur
in stupore habentur, ita hoc nouum mysterium quod prius
auditum non est tunc in caelestibus resonans in honore uirgi­
nitatis cognitum est scilicet ante maiestatem Dei, quia Deus
395 hoc facere potuit, et ante quattuor rotas quae quattuor partes
mundi percurrentes ueritatem omnis iustitiae et humanitatis
saluatoris uelut animalia in noua lege ferebant, et ante illos
antiquos qui Spiritu sancto imbuti uiam rectitudinis in uetere
lege hominibus suo itinere demonstrabant. Quid est hoc ? PL
400 Quia Deus in noua gratia austeritatem antiquae institutionis 482
deleniuit.

9. QVOD VIR GINITA S DEO O BLA T A PR V D E N T E R CO N SE R VA N D A EST

Sed quia uirginitas tam gloriosa ante Deum est, ideo qui
eam ex uoluntate sua Deo obtulerunt eam prudenter conser-
405 uent ; quoniam hoc sanctum propositum cum summa deuo-
tione uirginitatis susceptum fideliter custodiendum est. Vnde
etiam qui idem sacramentum adierunt caueant ne retrorsum
incedant. Nam ipsi carissimi imitatores Filii mei sunt cum
se ita Deo offerunt, ut non sint legati in opinione coniugii
410 nec onerati saeculari causa carnalem copulam respuentes, ne
illi cum omni sollicitudine carnis suae subiecti sint, sed hoc
cupientes ut gloriosae innocentiae innocentis agni adhaereant.
Quapropter uir ille qui in animo suo deliberat ne ullam
costam sibi copulet, sed hoc desiderat ut in pudore uirginitatis
415 propter amorem Filii mei perseueret, sodalitatem eius accipiet,

385 cf. Ps. 4 1 , 5. 3 8 8 /3 8 9 cf. H o n o r . A u g u s t., hxpns. in Cant. 2 - P L 1 7 2 ,

382B C . 4 1 4 c o s ta : cf. G en . 2, 2 1 . 22.

3 8 8 l ib e r t a t is ] l i b e r a t is H 393 h on orem H F 398 u e te r i H F 4 0 1 d e le -

n iu itj d e le n iu n t R 405 h o c supra itn. H 4 1 1 su ae orn. V

f 384 officium terrenum — m 3 8 5/38 6ualens ... decantat] ualent quin ... decan­
tet / m 3 9 8 quij quae m 399 est om. f m 4 0 1 deliniuit f m 4 0 8 carissimi
Filii mei imitatores — m 413 ne ullaum] ut nullam/ m
 18 4 PARS SECVNDA
si tamen in operibus eiusdem castitatis perseuerauerit ; quia
haec sancta munera in uoto sacratissimi pacti ecclesiasticae
religionis ob gloriam supernae remunerationis eidem Filio
meo obtulit.
420 Sed si ille postea idem pactum relinquens propter turpem
stimulum carnis suae adulterium perpetrauerit, libertatem
suam in seruitutem redegit, quoniam honorem colli sui, ubi
Filium meum pudice imitari debuit, per turpitudinem delecta­
tionis suae nequiter corrupit, et quia mendacium protulit,
425 uouens se caste uiuere, quod non impleuit. Vnde etiam si in ea­
dem culpa temeritatis suae perseuerauerit, districtum iudi-
cium iustissimi iudicis inde sustinebit, quoniam nec turpitudo
nec mendacium in caelesti gloria apparebit.

IO . QVI CO R R VPTO PACTO V IR G IN IT A T IS R E D IE R IT

430 FLO R E IN T E G R IT A T IS C A R E B IT / NON E N IM V T D O M IN A

SED V T A N C IL L A S V S C IP IT V R

Quod si amaro fletu ante finem suum de hoc reatu suo

paenitentiam fecerit, tamen unda sanguinis Filii mei illum
suscipit, quia culpam suam exhorruit ; non autem ipsum inter
435 sodales suos qui gloria integritatis florent ponit, quoniam
societatem illorum deserens libertatem pacti sui abiecit et
eam in seruitutem peccati redegit.
Sed et puella quae ex uoluntate sua in sanctissima despon­
satione eidem Filio meo offertur, ab ipso decentissime suscipi-
440 tur, qui eam hoc modo sibi coniunctam uult habere in con­
sortio suo. Quomodo ? Vt illum casta dilectione amplectatur,
sicut et ipse eam in secreto suo diligit ; quoniam illi semper
amabilis est, quia magis eum quam terrenum sponsum quae­
rit. Quod si pactum eius postea transgressa fuerit, tunc coram
445 his qui in caelesti gaudio sunt polluta erit ; unde etiam si in
eadem temeritate perseuerauerit, superna gloria iusto iudicio
carebit. Sed si paenituerit, suscipitur sicut ancilla et non sicut
domina ; quoniam regalem desponsationem deseruit, et quia
magis alium amauit quam illum quem amare debuit. Ille

421 stimul. carnis : cf. II Cor. 1 2 , 7 adulterium : cf. Hier., A d u . Iou. 1 , 3 4 -

PL 23, 2 5 7 A. 446/448 cf. Macc. 2 , 11.

439 ipso] eo B 449 quem om. B

f 416 eiusdem] ipsius f in usque perseuerauerit] perseuerauerit in operibus casti­

tatis m 421 perpetrauerat/ m 422 suam om. m quoniam] quia m 425/
426 eadem om. f 433 fecerit] egerit m tamen] tunc f m 434/435 inter
sodales suos ipsum ~ m 435 ponit] reponit f m 437 redegit] egerit m
439 eidem om. ipso] eodem 445 his] iis
 VISIO QVINTA, c. 9-11 185
450 quoque qui eam seducendo uiolauit, si culpam suam emendare
uoluerit, ita paeniteat quasi caelum rupisset, ne in perditione
mortis occidatur, quia supernam desponsationem temere
corrupit. Quid est hoc ?

II. E X EM PLVM AD E A NDEM REM

455 Nam si aliquis magnus princeps sponsam ualde sibi caram

habet, quam seruus seruorum suorum adulterando corrumpit, PL
quid dominus ille facit ? Vere in maxima ira exercitum suum 483
mittit ut illum perdat, quoniam eum in propriis uisceribus
suis confudit. Quod si tunc seruus ille timens omnem exercitum
460 illum exorat ut pro ipso intercedat, et insuper ad pedes domini
sui flebiliter cadit quatenus sibi parcat, tunc idem rex propter
bonitatem suam et propter petitionem illorum eum uiuere
sinens, societatem conseruorum suorum illi reddit, sed
tamen eum ita ut ceteros interiores et familiares amicos suos
465 non remunerat, quamuis ei inter alios illi consimiles conseruos
ipsius debitam gratiam exhibeat. Ita et huic erit qui aeterni
regis sponsam seducendo uiolauerit. Idem enim rex in rectis­
simo zelo iudicia sua exercens illum ad perditionem transmit­
tit, quia eum in hoc facto quasi illusorem in obliuione mentis
470 suae habuit.
Sed si miser ille, diem huius indignationis anticipans, electos
Dei suppliciter exorauerit ut ueniam sibi a domino suo petant,
et insuper humanitatem saluatoris sui flebiliter inspexerit,
quatenus per gratiam ipsius a peccato suo absoluatur, tunc
475 idem rex sanguinem hunc qui pro redemptione humani generis
effusus est, et dilectionem supernorum ciuium attendens, illum
a reatu suo et a diabolica potestate, ne in perditionem eat,
eripit, ac eum in saluationem beatarum animarum ponit, sed
tamen tripudio regalis desponsationis, quo ceteri amici Dei
480 his sacris uirginibus quae Filio meo superna desponsatione
dicatae sunt congaudent, non decorabit, sicut et illum qui
pudorem uirginitatis amisit decore uirginitatis non coronabit,

479 tr ip u d . : c f . E s t h . 8, 1 6 .

455 s ib i u a l d e ~ B 457 V ere] V e ra BT 458 p erdat in ras. R 465 i lli

supra lin. V 468 p e r d ic tio n e m B 469 eum usque q u asiin ras. R 477
a 2 om. B T

f 451 p e r d itio n e m 453 Q u id ] Q u o d 455 s ib i u a ld e — 457/458 e x e r c itu m

su m ... p e rd a t] lic to r e s su os ... p erdan t 459/460 om n em usque in te r c e d a t]
o m n e s m is s o s illo s o r a t u t p r o ip s o in te r c e d a n t 461 c a d it q u a te n u s ] p r o c u m b it
ut id e m rex] rex ille 464 i n t e r io r e s ] i n f e r i o r e s 467 I d e m ] Sum m us
469 q u ia ] q u i illu s o r 472 o r a u e r i t p e ta n t] o b tin e a n t 475 id e m om.
478 p o n i t ] r e p o n i t 479 t r i p u d i u m 481 s i c u t e t] e t t a m q u a m
 i8 6 PARS SECVNDA
quamuis ei inter alios electos suos gaudium in superna ciuitate
cum inaestimabili remuneratione tribuat.

485 1 2 . QVOD MA GNA D I F F E R E N T IA E ST IN TER C A E L E S T E

DE SIDE R IVM ET T E R R E N A M CO NCVPISCENTIA M / ITA QVOD
NISI SAN G VIN E FILII DEI HOMO NON R E D IM E R E T V R

Sed quod sub eodem spl endore ubi ipse uelut

aurora rut i l a t uides inter cael um et t erram den-
49 osi ssi mas tenebras apparere, quae t ant i horroris
sunt ul t ra quam humana l i ngua effari possit : hoc
est quod sub uirginali gloria inter spiritalem et carnalem in­
tellectum casus primi parentis qui densissimus in offuscatione
infidelitatis erat, ita ut terrorem illius nullus hominum expli-
495 care ualeret, aperte cognitus est. Quomodo ?
Quia in incarnatione Filii Dei qui ex Virgine natus est
caeleste desiderium ascendit et terrena concupiscentia clau-
dicauit ; quoniam praeuaricatio Adae per sanguinem eiusdem
Filii Dei mirabiliter in saluationem restaurata est, cum prius
500 illam nullus nisi Vnigenitus Dei a Patre missus in mundum
dissoluere ad supernum ingressum posset. Vnde, ut audis in
typica manifestatione, nisi idem Filius Dei sanguinem suum
pro salute hominum fudisset, eadem transgressio ita compri­
meret hominem ut ad illud gaudium supernorum ciuium per-
505 tingere non posset.

13. DE HIS QVI PASSIONEM CHRISTI IN C A RITA T IS A R D O R E

IM ITANTES E T V IV E N S ODOR E X S IS T E N T E S
IT E R SE C R E T A E R E G E N E R A T IO N IS A R R I P I V N T

Quod autem ubi idem spl endor quasi purpura

510 h y a c i n t h o i n t e r mi x t a f ul get, f or t i t e r p r a e d i c t a m
mul i ebrem i magi nem const ri ngens ardet : hoc de­
signat perfectionem illorum qui passionem Filii mei in ca­
ritatis ardore imitantes strenue ecclesiam in constrictione
sua exornant. Quomodo ? Quoniam ipsi sunt alta aedificatio P L
515 surgentis thesauri in diuino consilio ; quia cum ecclesia iam 484

50 2/50 5 c f . R o m . 5 , 9 .

B
4 9 3 o ffu s c a tio n e ] o b s c u r a t io n e 4 9 7 c o n c u p i s c e n t i a ] d e s i d e r i a dei., c o n c u p i s c .
supra lin. B 5 0 0 n is i] u i s i H 5 0 1 a d s u p e r n a m i n g r e s s u m om. H B O C F T
p o s s it B u t supra lin. B 5 0 2 D e i om. H 5 0 3 /5 0 4 c o m p r im e r e t]
o p p r im e r e t B 5 0 4 i l l u d supra lin. O

f 4 9 1 h u m a n a ] e tia m praem. 4 9 7 /4 9 8 c la u d ic a u it ] e x c lu s a e s t 5 0 3 e a d e m ] illa

 VISIO QVINTA, c. 11-14 187
roborata conualuit, egressus est ad decorem illius uiuens
odor, uouens iter secretae regenerationis. Quid est hoc ? Quia
tunc surrexit mirabilis ordo qui Filium meum in specie exem­
pli sui tetigit ; quoniam ut idem Filius meus uenit in mundum
520 de communi populo abscisus, ita et haec acies conuersatur
in saeculo de reliquo populo separata. Nam ut balsamum de ar­
bore suauiter sudat, sic et populus iste primum in eremo et
in abscondito singulariter exortus est, et deinde ueluti
arbor ramos suos expandit, paulatim in multitudinem plenitu-
525 dinis proficiens. Et istum populum benedixi et sanctificaui,
quoniam ipsi mihi sunt amantissimi flores rosarum et li­
liorum qui sine humano opere in agro germinant, sicut et po­
pulum hunc nulla lex ad hoc constringit ut tam artam uiam
appetat, sed ipse illam me suauiter inspirante sine praecep-
530 to legis sua uoluntate aggreditur, plus faciens quam sibi
iussum sit ; unde et plurimam mercedem inde acquirit, sicut
et in euangelio, ubi Samaritanus illum uulneratum hominem
in stabulum duxit, scriptum est.

1 4 . VERBA E V A N G E L II AD EA N D EM REM

535 Altera die protulit duos denarios et dedit stabulario et ait :

Curam illius habe, et quodcumque supererogaueris, ego cum
rediero reddam tibi. Quid est hoc ? In prima die salutis, uide-
licet cum Filius Dei mirabiliter incarnatus corporaliter in mun­
do manebat, multa et admiranda opera in humanitate sua
540 usque ad resurrectionem ipsius perfecit, per quae uulneratum
hominem ad uera remedia salubriter reduxit. Sed altera die,
id est cum omnia mysteria ueritatis post resurrectionem ipsius
in ecclesia aperte posita sunt, protulit in typica manifesta­
tione nouum et uetus testamentum, scilicet aeternae uitae

est monachus
5 1 6 / 5 1 7 u iu e n s o d o r (c f. II C o r . 2 , 1 5 . 1 6 b ) 5 1 7 u o u e n s it e r s e c r e t a e
{uel 4secundi baptismi’) est monachus ; ordinatio uel professio monastica
r e g e n e r a tio n is
dicitur secundus baptismus ; c f . D e ordinatione monachi ex canone Theodori episcopi - e d .
O . C a s e i, Die Mönchsweihe, Jahrb. fü r 'Liturgiewissenschaft 5 , 1 9 2 5 , p . 3 3 s q . 520
c f . B e n e d . , Reg. 1 , 5 . 52 4 /52 5 c f. M t. 1 3 , 3 1 - 3 2 . 5 2 6 /52 7 c f. E c c li. 50 , 8 ;
M t.6, 28. 535 L c. 10, 3 5 . 5 4 1 / 5 4 4 c f . A m b r o s . , E xpos, eu.sec. Luc. 7 , 7 9 , 8 0 -
C C 1 4 , p . 2 4 0 , 7 8 5 - 7 9 0 ; B e d a , In Luc. 3 , 1 0 , 35 - C C 1 2 0 , p . 2 2 4 , 2 2 7 5 - 2 2 7 9 .

520 d e c o m m u n i in marg. F 5 3 1 p l u r i m a m ex p l u r i m u m corr. R 5 3 3 s c r ip ­

tu m ] s ic u t praem. R 5 3 5 a it] d i x i t , sed dei., a it supra lin. O

f 5 1 9 id e m om. 5 2 1 N a m ] fr a g r a n s 52 5 p o p u lu m is tu m ~ 5 2 7 s ic u t] s ic
5 2 8 ta m ] e a m 5 3 0 /5 3 1 p lu s usque s it] p l u s q u a m s i b i i u s s u m s i t e f f i c i e n s 531
p lu r im a m m erced em ] p lu r im u m m e r c e d is 533 d u x it] in d u x it sc r ip tu m ]
quem adm odum praem. 537 est om. 542 id e st] id e m ip s iu s] su am
5 4 4 s c i l ic e t om.
 188 PARS SECVNDA
545 certissimam demonstrationem et credenti populo dulcissimum
cibum.
Et haec scripta dedit per gratiam suam pastoribus ecclesiae
qui gregem ipsius custodiunt, et ait illis in uerbis blandae
admonitionis suae : In ecclesiasticis constitutionibus procu-
550 rate Christianam cohortem, quam in sanguine meo redemptam
uobis commisi, hoc habentes in sollicitudine uestra, ne in
aliquibus quae pertinent ad uitam deficiens erret. Quodcum-
que autem his quae uobis seruanda tradidi, in bona uoluntate
uestra superaddideritis, uidelicet plus facientes quam uobis
555 praeceptum sit, ego qui ductor et saluator uester sum, nunc
mundum relinquens et ad Patrem ascendens, cum iterum
rediero mundum iudicare eumque in indeficientem stabilita­
tem ponere, ita quod amplius per labentia tempora non debili­
tetur, tunc mercedem laboris uestri et bonae uoluntatis uestrae
560 cum augmentato fructu reddam uobis. Et dicam tibi : ‘O
fidelis et probe serue qui fideliter ministras!’ Quisquis plus
uoti sui addit quam sibi in lege praeceptum sit, duplicem
mercedem accipiet ; quia illum in nomine meo gloriosum
habeo, quoniam me ualde amauit. Et ego dico.

565 15. QVOD VIRGINEVM G ENVS E T HIC ORDO VO VE N S ITER

SE C R E T A E RE G E N E R A T IO N IS IN P R A E C E PT O LEGIS NON SVNT

Nec uirgineum genus, nec hic ordo singularis deuotionis,

nec qui eos imitantur, ut hi qui in eremo iacent, sunt in prae- PL
cepto legis, sicut et prophetae ab hominibus sub carnali lege 485
570 constituti non sunt, quia tantum mea inspiratione madentes
exorti sunt ; sed hi plus addunt quam eis praeceptum sit,
quod sacerdotalis ordo et reliqua institutio sacerdotalis officii
non facit, quia haec in Abraham et in Moyse in ueteri testa­
mento iussa sunt ; sicut etiam et apostoli illa ex eadem lege
575 tollentes et in Spiritu sancto ea secundum uoluntatem meam
bene ordinantes ecclesiae conseruanda tradiderunt. Sed et ipsa
apostolica doctrina in euangelio per Filium meum disposita
est, ubi discipuli eius in uniuersum mundum uerba ueritatis
effundere missi sunt.

5 5 6 c f . I o h . 1 6 , 28 ; 2 0 , 1 7 . 5 6 1 c f. M t. 2 5, 2 1 . 578 /579 c f. M c . 1 6 , 1 5 .

546 c ib u m supra lin. B 5 5 8 / 5 5 9 d e b ilit a tu r H 5 6 2 in l e g e supra lin. V 572

o ffic iu m H 5 7 6 ip s a supra liti. O

/ 5 4 8 ip s iu s ] e iu s 5 5 3 h is om. 5 5 4 u id e lic e t p lu s ] p lu s s c ilic e t 5 5 9 l a b o r is

u e s tr i] l a b o r u m u e s tr o r u m 5 6 0 tib i om. 5 6 4 u a ld e a m a u it] m u lt u m d ile x it
5 6 8 h i] ii 5 7 0 /5 7 1 m a d e n te s usque s e d ] i n c e d e n t e s u i u u n t e t
 VISIO QVINTA, c. 14-16 189
580 Quid tunc ? Nam cum apostoli uiam salutis populo annun­
tiarent, lucidissima aurora filiarum Sion in amore Filii mei
exorta est, scilicet illorum qui carnem suam fortiter constrin­
xerunt et malam concupiscentiam in semetipsis duriter mor-
tificauerunt. Et sicut tunc haec casta uirginitas in ardente
585 amore Filium meum subsecuta est, ita etiam hic mihi ualde
amabilis ordo singularis deuotionis incarnationem illius imita­
tus est ; qui sunt recta templa mea, uidelicet ut chori angelo­
rum me colentes, et eiusdem Vnigeniti mei passionem et
mortem ac sepulturam in corpore suo portantes, non tamen
590 ita ut gladio aut aliis terroribus ex quibus homines deficiunt
moriantur, sed Filium meum sic imitantes quod uoluntatem
carnis suae abiciunt, cum se ab omnibus saecularibus rebus
et ornamentis in quibus mundus laetatur auferunt, ut in
euangelio de Iohanne lucerna mundi scriptum est.

595 16. E X EM PLVM DE IOHANNE AD EA N D E M REM

Ipse aiitem Iohannes habebat uestimentum de pilis camelorum

et zonam pelliciam circa lumbos suos. Quid est hoc ? Ille in
quo diuina gratia mirabilem abstinentiam suscitauerat, per
eandem gratiam habebat defensionem uirtutis huius, quod
600 in mente sua honorem et diuitias saeculares contempserat, et
quod etiam per constrictionem quam in mortificatione uitio-
rum circa uoluptatem carnis suae posuerat, petulantes motus
eiusdem corporis sui fortiter domuerat, cum maiores aedifica­
tiones quam praedecessores sui instrueret, uidelicet cum per
605 duras et asperas uias incedens terrenas concupiscentias con­
culcaret. Quomodo ?
Quia plurima opera uirtutum strenue faciens, castitatem
ardenter amauit, praebens etiam his uiam medicamenti qui
illud deuote exquirebant. Vnde etiam illi qui sunt uiuens odor,
610 uouens iter secretae regenerationis, eundem Iohannem in
maximis tenebris saeculi lucentem per acutissimas operationes
beatarum uirtutum in uita sua subséquentes, ineptam alti-

58 0 /58 1 c f . A c t . 1 6 , 1 7 . 58 3 /58 4 c f . R o m . 8, 1 3 . 58 8 /58 9 c f . II C o r . 4 , 10.

5 9 1/5 9 2 c f . B e n e d ., Reg. 7 , 1 2 . 5 9 2 /59 3 c f. Respons. R e g n u m m u n d i e t o m n e m
o r n a tu m s a e c u li c o n t e m p s i - C A O 4 n r. 7 5 2 4 . 59 4 c f. Io h . 5, 3 5 . 596 M t.
3, 4 . 605 B e n e d ., Reg. 5 8 , 8 . 609 monachus, c f . supra 5 1 6 -
u iu e n s o d o r :
517. 6 1 0 u o u e n s it e r s e c r e t a e r e g e n e r a t i o n i s : monachus, c f . supra 5 1 7 .

5 8 5 m ih i supra lin. B 5 9 8 g r a tia in marg. B

f 58 2 illo r u m s c ilic e t ~ 5 9 1 / 5 9 2 q u o d . . . a b ic i u n t ] u t . . . a b ic i a n t 5 9 3 a u fe ­
r u n t] a b d i c a n t 603 e iu s d e m om. 6 0 4 in s tr u e r e t] in s titu e r e t 6 0 8 h is ] iis
 190 PARS SECVNDA
tudinem et latitudinem mundialium rerum fugiant, et in
constrictione diffusi animi sui corpus suum coercentes malam
6ij concupiscentiam abiciant, ita excellentioribus instrumentis
quam hi qui ante ipsos simpliciter in uia Domini gradientes
simplicia habitacula faciebant, serenissime fulgentes, acutam
et angustam semitam arripiant, scilicet ea quae in uolupta-
tibus saeculi sunt fortiter sub pedibus suis conculcantes.
620 Quomodo ? Quoniam semetipsos despicientes et corpus suum PL
seruituti Christi in operatione uirtutum subicientes petulan- 486
tiam in austeritate morum suorum declinent, sic per bona
exempla sua ceteris hominibus lucidissime fulgentes. Nam
angelicum chorum fideliter imitantur. Quomodo ? In abiec-
625 tione saecularium ; quoniam ut angeli nec terrena quaerunt
nec concupiscunt, ita et isti eos hoc modo mirabiliter subse­
quuntur quod omnia caduca contemnunt.

17. QVOD QVI SVNT VIV E N S ODOR / VO VENS IT ER SE CR E TAE

RE G E N E RA T IO N IS / PRO N E CE SSIT A TE E T VT IL IT A T E E CC LE SIA E
630 REGIMEN E CC LE SIAS TICVM SVSCIPIANT
CONTAGIA SAECVLARIVM RERVM A B IC IE N T E S

Vnde etiam sicut Filius meus est nuntius salutiferorum

sacramentorum et sacerdos sacerdotum ac propheta prophe­
tarum et aedificator felicium turrium, ita etiam si necessitas se
635 opposuerit, qui inter huiusmodi homines radicem odoris cum
utilitate habet sit nuntius et sacerdos, sit propheta et consi­
liator ecclesiasticae aedificationis, nec omnino ab his separan­
dus est. si tantum oculus claritatis in eo lucet, nec ad usum
ecclesiasticum dormiat, sed ad instrumentum eius uigilet,
6 4 0 occupationem tantum saecularis causae et contagia saecula­
rium rerum abiciens ; quia nec angeli nec sacerdotes nec
prophetae iustitiam Dei occultabunt, sed eam ex praecepto
illius in ueritate proferent, quemodmodum de Iohanne qui
arundo uento agitata non fuit, cuius austeritatem isti subse-
6 4 5 quuntur, in euangelio iterum scriptum est.

6 1 8 c f . B e n e d ., Reg. 5 , 1 1 . 624 cf. Vitae Patrum 5 , Verba Seniorum 1 1 , 3 6 -

P L 73 , 938B. 64 3/6 4 4 c f . M t . 1 1 , 7 ; L c . 7 , 2 4 .

623 su a in m arg. W 628 ponit 16 p ro 17 W 638 ta n tu s C T

f 616 hi om. 6 1 8 ea s c ilic e t ~ 620 se ip s o s 6 3 4 /6 3 5 se o p p o s u e r it] in ­

g r u e r it 6 3 9 in s tr u m e n tu m ] in s t r u c t io n e m 6 4 5 in ] in q u o r u m s im ilitu d in e
praem .
 VISIO QVINTA, c. 16-18 igr
l 8 . V ER B A E V A N G E L II D E IO H A N N E

Et egrediebantur ad illum omnis Iudaeae regio et Ierosolymi-

tae uniuersi, et baptizabantur ab illo in Iordane flumine, con-
fitentes peccata sua. Quid est hoc ? In suspiriis et gemitibus a
650 delectatione uitiorum egrediebatur ad illum, in quo diuina
gratia operabatur, tota simplicis confessionis deuota uoluntas
et uisionis pacis unanimiter omnis effectus, scilicet illorum
hominum quorum corda per timorem mortis ad amorem uitae
concussa fuerant. Quomodo ? Quoniam idem Iohannes prae-
655 cursor ueritatis et amaritudinem et dulcedinem eis intima-
uerat. Vnde et ipsi perfusionem paenitudinis a rectitudine
eius flagitabant, quatenus per declinationem malorum et per
erectionem bonorum confessionem scelerum suorum ponentes,
illum mererentur adipisci qui ipsis non in umbra antiquitatis
660 remedium denuntiaret, sed qui eis in luce nouitatis ueram
salutem conferret. Sed ut idem Iohannes homines ad se uenien-
tes docens et flumine irrigationis perfundens uerba paenitu­
dinis eorum ad honorem uenturi saluatoris suscipiebat, ita
etiam nunc in nomine eiusdem saluatoris, qui ueniens salutem
665 fidelibus contulit, et illi facere non neglegant qui testimonio
sanctificationis fulminantis operis plus addunt ; uidelicet per
inspirationem Spiritus sancti in abrenuntiatione saecularium
rerum nouam austeritatem secundum similitudinem illam
aggredientes, quam ex praecepto eiusdem testimonii sanctifi-
670 cationis per regenerationem Spiritus et aquae in abiectione
diabolicae seruitutis notium hominem induentes adierunt. Sed
ubi stimuli impellentis necessitatis se obtulerint, admonendo
et erigendo ac sanando manum deuoti iuuaminis petentibus P L
porrigant, si tamen ad eandem dignitatem ecclesiastica pro- 487
675 motione digne peruenerunt, et in hoc praedecessorem suum
fideliter imitentur, ut quod ille uelut in umbra ostendit, ipsi
in nouitate lucis ueraciter compleant.
Ipsi enim sunt zona ecclesiae, eam ualde constringentes,
quoniam incarnatione Filii mei occupati sunt, et quia etiam

647 M c. i, 5 . 6 57/6 58 c f , P s. 3 6 , 2 7 . 6 6 7 / 6 6 8 c f . Oratio pro renuntiantibus

saeculo. Gelasianum Veius I I I 82 - e d . K . M o h l b e r g , Nr. 1 5 7 4 ; c f . H . F r a n k , Unter­
suchungen %iir Geschichte der bened. Profeßliturgie im frühen Mittelalter. Studien u. M itt .
Zur Geschichte des Benediktiner-Ordens 6 3 , 1 9 5 1 , p . 9 8 . 670 c f . lo h . 3, 5 . 671
cf. E p h . 4 , 24.

6 5 7 d e c lin a tio n e m ] d iie c tio n e m C T usque s a lu a t o r i s om. H

6 6 3/6 6 4 s u s c ip ie b a t
(.homoiot.) 6 6 4 u e n ie n s ] u e n ie s B in
6 6 7 s a n c t i S p i r i t u s in a b r e n u n t i a t i o n e
marg. H 2 6 7 3 i u u a m i n i s ] - m i n i s supra lin. H , i u u a m u s C T

f 6 5 2 illo r u m s c ilic e t ~ 6 5 8 p o n e n te s ] fa c ie n te s 666 operi 66 6 /6 6 7 p e r

in s p ir a tio n e m u id e lic e t ~ 6 7 4 e a n d e m ] i lla m
 192 PARS SECVNDA
680 angelicum ordinem exercent, scilicet non cessantes in ullis
horis cantando cum sonitu aut orando in compunctione, non
autem excussis clamoribus ut inutilis puluis aut aridus absque
uiriditate compunctionis ; et quia etiam non recusant operari
pro necessitate sua, non tamen in manibus suis saecularia
685 quaerentes, sed cum caritate et humilitate se ipsos acute
circumspicientes.
O ipsi fortissimus atque amantissimus populus meus, cum
in eis afflictionem illam attendo quam Filius meus in carne
sua passus est, quoniam et ipsi secundum mortem illius mo-
690 riuntur, cum uoluntatem suam deserentes et propter uitam
aeternam magisterio se subicientes secundum imperium prae­
latorum suorum gradiuntur.

19. QVOD IN V E S T IT V IS T O R V M V E S T IT V I A L IO R V M PO PVLO RVM

D IS S IM IL I IN C A R N A T IO E T SE PV LTV R A C H R IS T I D E S IG N A T V R

695 Quapropter et uestitus eorum uestitui aliorum populorum

non assimilatur ; quia et ipse integer incorruptam incarnatio­
nem Filii mei quae plurimum distat a procreatione aliorum
hominum ostendit. Nam eandem incarnationem legale impe­
rium uiri ac mulieris non tetigit, sicut nec iste populus ulla
700 conscripta lege ad hanc constrictionem cogendus est ; sed qui
eam pro dilectione Dei sua uoluntate uouendo aggreditur, hic
in ipsa perseueret ne retrocedens corruat, sicut Lucifer qui
lucem deseruit et tenebras recepit.
Idem enim uestitus secundum coruscationem supernorum
705 spirituum cum alis subtilitatis suae circumuolat et incarna­
tionem ac sepulturam Filii mei designat ; quia signum eiusdem
incarnationis in eodem uestitu habet qui se ad fortissimam
oboedentiam exhibet ; et signum eiusdem sepulturae in ipso
uestitu portat qui in operibus iustitiae saecularibus causis
710 abrenuntiat. Vnde qui pura uoluntate eodem uestitu induitur,
salubri remedio alleuiatur.
Et ideo qui illum per inuocationem Spiritus sancti in bene-

68 0 /68 1 c f . B e n e d ., Reg. 1 9 , 5 . 6 . 6 8 1 / 6 8 3 c f . i d . , Reg. 2 0 , 3 ; 4 9 , 4 . 6 8 3/6 8 4

c f . id ., Reg. 4 8 , 7 - 8 . 6 8 7 c f . i d . , Reg. 1 , 1 3 . 6 9 0 c f . i d . , Reg. 5 , 7 . 69 0 /6 9 1
c f . i d . , ib. 5 , 1 0 . 6 9 1 / 6 9 2 c f . i d . , ib. 5 , 1 2 . 70 2 /70 3 c f . Is. 1 4 , 1 2 . 70 7/70 8
c f . B e n e d . , Reg. prol. 3 . 7 0 9 / 7 1 0 c f . supra 6 6 7 - 6 6 8 .

68 9 illiu s ] ip s iu s F 6 9 1 a ete rn a m om. B 6 9 5 u e s titu s e o r u m om. H 70 1

uouendo] fo u e n d o B 70 4 e n im om. C T 707 q u i se] q u i h a b e t praem. H

f 6 8 0 in om. 6 8 3 u i r id i t a t e ] u i g o r e 6 8 5 a cu te ] d is tr ic te 6 9 8 e a n d e m ] illa m
704 Id em ] H u iu s m o d i 70 8 e iu s d e m s e p u ltu r a e ] s e p u ltu r a e e iu s
 VISIO QVINTA, c. 18-20 193
dictionibus suscipit, non illum abiciat ; quoniam qui eum per
abiectionem perseuerantis mali contempserit cum illo erit qui
715 angelicum ordinem spreuit et in morte sepultus est. Quid est
hoc ? Quoniam hic populus ex praecepto legis ad hanc con­
strictionem stimulatus non est, sed uoluntate sua aggressus
est pactum meum obseruare et ita ecclesiam meam sua sancta
conuersatione illustrare. Quomodo ? Vt post primam lucem
720 diei aurora solis aspicitur, ita ordo iste post uoces apostolorum
exortus est. Quid est hoc ?

2 0 . QVOD PRIMA L V X DIEI APOSTOLICAM DOCTRINAM / AVROR A

INITIVM HVIVS CO N VE RSA T IO N IS / SOL DISCRETAM VIAM
IN BE N E D ICT O QVI EST A L T E R M O YSE S D E S IG N A T

725 Prima lux diei fidelia uerba apostolicae doctrinae designat,

aurora uero initium huius conuersationis, quae primum in
solitudine et in speluncis post eandem doctrinam germinauit
demonstrat, sol autem discretam et bene dispositam uiam
deinde in seruo meo Benedicto declarat, quem ego in ardente PL
730 igne pertransiui, docens eum in uestitu conuersationis suae 488
incarnationem Filii mei colere et in abnegatione uoluntatis
suae passionem illius imitari ; quia idem Benedictus est quasi
alter Moyses, in lapideo foramine iacens et corpus suum in
multa asperitate ob amorem uitae crucians et constringens,
735 quemadmodum etiam primus Moyses in lapideis tabulis ex
praecepto meo asperam et duram legem scribens Iudaeis dedit.
Sed ut Filius meus eandem legem per dulcedinem euangelii
perforauit, sic etiam Benedictus famulus meus propositum
huius ordinis, quod ante ipsum durissima conuersatio fuit, per
740 dulcedinem inspirationis Spiritus sancti discretam et planam
uiam fecit, ac per hoc plurimam cohortem suae religionis col­
legit, ut etiam Filius meus per suauitatem odoris sui Christia­
num populum sibi coadunauit.
Et deinde Spiritus sanctus cordibus electorum suorum su-
745 spiria uitae habentium inspirauit, ut sicut in lauacro baptismi

Reg. 2 1 , 1 .
7 1 8 / 7 1 9 c f . B e n e d ., 7 2 8 / 7 2 9 c f . i d . , Reg. 4 1 , 5 ; 6 4 , 1 8 . 1 9 . 731/
Reg. 4 , 1 0 .
7 3 2 c f . id ., 7 3 2 / 7 3 3 c f . O d o a b b . C l u n . I I , Sermo 3 , D e s . Benedicto -
P L 133, 723D . 7 3 3 / 7 3 4 c f . G r e g . , D ial. 2 , 2 - U . M o r i c c a , p . 7 9 , 1 - 1 1 . 735/
736 c f. E x . 3 1 , 1 8 . 7 4 0 / 7 4 1 c f . G r e g . , Dial. 2 , 3 6 , p . 1 3 1 , 2 0 .

7 1 9 p o s t] p o s tq u a m C T 731 m ei om. H 744 su oru m supra lin. B

f 7 1 5 in m o r t e s e p u l t u s e s t ] i n m o r t e m s e p e l i e n d u s c o r r u i t 726 uero om. 727

eandem d o c tr in a m ] illa m b e a ta m d o c tr in a m 729 d e in d e om. 72 9 /73 0 in
a r d e n t e i g n e p e r t r a n s i u i] p e r a r d e n t e m i g n e m t r a d u x i 7 3 2 i d e m ] ip s e 739
d u r is s i m a ] d i u e r s i s s i m a
 194 PARS SECVNDA
crimina populorum abluuntur, ita et ipsi in significatione
passionis eiusdem Filii mei saeculares pompas abicerent. Quo­
modo ? Nam ut homo a diabolica potestate in sancto baptismo
conuertitur, crimina ueteris maculae abiciens, sic et isti ter-
750 renas causas in signo uestitus sui abnegant, in quo etiam et
angelicum signum habent. Quomodo ? Ipsi enim in uoluntate
mea protectores populi mei positi sunt.

21. Q V I IN HAC CO N V ER SA TIO N E PR OBATI IN V E N IV N TV R

PRO N ECE SSITATE EC C LESIA E
75 5 SVPEREXTENSVM SA CE R D O T IV M SY SCIPIA N T

Vnde qui ex ipsis in sancta conuersatione probati inueniun-

tur pastores ecclesiae meae constituantur, quia et angeli qui
nulla macula terrenae causae tanguntur custodes populi mei
sunt. Nam sicut angeli coram Deo in duplici honore sunt, sic
760 et homines huius religionis sunt in duplici uita. Quomodo ?
Angeli in caelestibus Deo sine intermissione seruiunt, et etiam
in terris homines a diabolicis insidiis semper protegunt. Sic
et populus iste angelicum ordinem imitatur, cum terrena de­
spiciens Deo cotidie famulatur et cum etiam reliquos homines
765 suis orationibus a malignis spiritibus die ac nocte defendit.
Vnde si ecclesia mea rectum pastorem non habet, tunc populus
huiusmodi religionis clamando et flendo ipsi subueniat, et qui
in eo probatus inuenitur, si necesse fuerit superextensum
sacerdotium suscipiens, ipsam in zelo meo strenue defendat.

770 22. QVOD NVLLVS CO N V ER SA TIO N EM IST O R V M REPENTE

A G G R ED IA TV R N ISI IN TIM A P R O BA TIO N E EX A M IN A TV S

Nullus autem religionem istorum repente et uelut ex somno

euigilans aggrediatur, nisi prius in constrictione animi sui si in
hoc proposito perseuerare ualeat ex intima probatione exami-
775 netur, ne si illud uoluntate sua in foedere benedictionis susce­
perit et postmodum in peruersitate erroris sui abiciens mihi
sine paenitentia illuserit, in damnatione mortis miserabiliter

756 s. c o n u e r s . : c f . B e n e d . , Reg. 21, 1. 756/759 c f . l u o C a r n ., Decr. 7 , 22 - P L

1 6 1 , 550B C . 772/775 c f . B e n e d ., Reg. 5 8 , i - i 6.

746 ita ] is t i B 747 s a e c u la r e s in ras. R 750 u e s tititu s H 757 c o n s t i t u ­

a n tu r] c o n s tu a n tu r B 759/760 s u n t usque r e lig io (n is ) in ras. R 769 z e l o j c e l o
H 772 re lig io n is CT 773 si ont. B

f 765 d e fe n d it] tu ta tu r 766/767 p o p u l u s h u i u s m o d i r e l i g i o n i s ] h u i u s m o d i r e li­

g io n is c o e tu s 768 s u p e r e x te n s u m ] s u p e r in te n d e n tia e 772 is to r u m ] h o r u m
 VISIO QVINTA, c. 20-24 195
pereat. Quapropter, o carissimi filii mei, qui ualde in contra-
rietate dissipati estis, surgite citius in humilitate et in caritate,
780 e t s a n c t o p r o p o s i t o u e s t r o u i r i l i t e r e t u n a n i m i t e r c o n s e n t i t e .

23. QVOD SA E C V L A R IS PO PVLVS LEGEM DEI CO N SERVAN S

ECCLESIAM D EI PLVRIM VM E X O R N A T

Sed, ut uides, aliu s sp len d or ut can d id a nubes

p ra e d icta m m uliebrem im aginem ab u m b ilico et
785 deorsum , q uousque u ltra nondum c re u it, hon este
circu m d a t : qui est saecularis uita quae in candore serenae PL
intentionis ecclesiam a plenitudine germinantis fortitudinis 489
usque ad extremitatem illam ubi ultra iam nondum in filiis
suis processit, in reuerentia iustae subuentionis circumplecti-
790 tur. Quomodo ? Quia circa umbilicum est germen membrorum
de quo omne genus humanum procreatur ; unde et ibi in eccle­
sia saecularis populus per quem ipsa ad plenum numerum in
ordinibus suis prouehenda est demonstratur, cum ibi reges et
duces, principes ac praesides cum subiectis suis, ac etiam ceteri
795 diuites et pauperes ac egeni cum reliquo populo conuersantes
denuntiantur. Et per hos omnes ecclesia ualde ornatur, quia
cum saeculares homines legem Dei quae ipsis posita est fide­
liter conseruant, eandem ecclesiam plurimum exornant, sci­
licet cum multis amplexibus Deum amplectuntur, ita quod
800 sincera humilitate et deuotione magistris suis oboediunt,
et quod elemosynis et uigiliis ac continentia et etiam uiduitate
ac ceteris bonis operibus quae Dei sunt corpus suum pro Dei
amore castigant. Vnde isti qui constitutam sibi legem secun­
dum uoluntatem meam custodiunt ualde amabiles mihi sunt.

805 24. QVOD NEC M ARITVS VXOREM NEC V X O R M ARITVM

IN HOC PROPOSITO D E SE R A T NISI VO LV N T A S AM BORVM SIT

Sed si quis ex istis iugum libertatis meae in abiectione

saecularium ferre desiderat ad me citius ueniat nisi in iunctu-
ra carnalis copulae sit, quam ligaturam temere non soluat nisi
810 per uoluntatem illius cuius consortium habet. Quomodo ?
Nec maritus uxorem nec uxor maritum in hoc proposito

811/818 cf. supra, Pars I, Visio 2 , 2 7 4 -2 8 5 .

778 qui supra lin. H 778/780 in usque propo(sito) in marg. F 781 num. om.yinde
numeraturporro una aliis minus usque ad cap. 25 R 786 uitae R 794 duces in marg. B
801 et etiam] ac etiam B 802 ceteris om. W 811 (uxor)em nec in ras. R

f 785 quousque usque creuit] ultra tamen nundum excrescens 795 ac] et 796
omnes] omnis 798 eandem om. 798/799 scilicet cum] et 799 ita quod]
cum 801 quod] cum 803 isti] illi
 19 6 PARS SECVN DA
deserat, nisi uoluntas amborum sit ; et tunc si ita deliberaue-
rint, aut ambo remaneant in saeculo, aut ambo a saeculo
separentur, quoniam esse non potest ut pes unus permaneat
815 in corpore et alter a corpore abscidatur saluo homine. Sic
etiam non congruit ut maritus saeculum colat et uxor saecu­
lum deserat, aut ut uxor in saeculo resideat et maritus saecu­
lum fugiat, si in superna uita decorem suum inuenire uolunt ;
quia si hoc indiscrete et insipienter agitur, non hostia sed
820 rapina appellabitur. Quapropter qui in carnali copula legali
iure sibi coniuncti sunt, unanimiter simul uiuant, nec alterum
ab altero sine consensu alterius, nec sine dispositione aut
demonstratione ecclesiastici uigoris insipienter se discindat,
quemadmodum in euangelio iterum scriptum est.

825 2 5 . V E R B A EV A N G E L II

Quod ergo Deus coniunxit, homo non separet. Quid est hoc ?
Deus in creatione humani generis carnem de carne tulit et in
unam copulationem coniunxit, ita constituens ne haec conexio
praecipitanter ab inuicem separaretur. Quomodo ? Quia ita
830 in coniunctione uiri ac mulieris erit ubi caro carni et sanguis
sanguini legali ostensione copulatur, ne ab inuicem sua stulta
praecipitatione disiungantur, nisi hoc ex iusta causa aut ex ra­
tionabili deuotione utriusque ligaturae euenire occurrat ; quo­
niam Deus in secreto sapientiae suae hanc coniunctionem maris
835 et feminae ad propagationem hominum benigne disposuit. Et
quia haec coniunctio ab ipso ita decenter constituta est, id­
circo stulta cupiditas hominis abscisionem in his duabus par­
tibus non faciat, nec pars haec nec illa dotem sanguinis sui in p l
alienum locum ducat ; quoniam sicut Deus praecepit ne homo 49°
840 occidat hominem, ita etiam iussit ne homo per crudelitatem
fornicationis sanguinem suum a recto loco suo abscidat.
Vnde etiam homo ardorem cupiditatis suae deprimat, nec
incendium suum ad alienum ignem transmittat ; quia si haec
ardens uoluntas calorem alterius uoluntatis cum feruente
845 concupiscentia fortioris uel mollioris causae conceperit, uere

826 Mt. 19, 6 . 827/829 cf. Gcn. 2 , 23 ; Mt. 5 , 32. 834/835 cf. supra, Pars I,
Visio 2 , 2 6 8 -2 6 9 .

814 unus supra lin. V 816 et om. R 818/819 uolunt quia in ras. R 820
legali supra lin. W * 826 Quid est hoc ? in ras. R 829 separaretur] separe­
tur V O F , separeretur R 838 illa in ras. R 841 suo supra lin. O

f 815 abscindatur 816 et om. 828 conexio] coniunctio 833 occurrat] con-
tingat 841 abscindat
 VISIO QVINTA, c. 24-27 197
tunc cum desiderio animi sui et cum colligatione amplexionis
mentis illius in unum coagulantur. Nam exterior uidens oculus
interiorem calorem in adustionem excitat. Et quamuis corpus
hoc peccatum cum corpore illo non operetur, tamen uiuens
850 uoluntas facit opus ardoris in illis, ita quod omnia uiscera
eorum propter conscientiam suam concutiuntur. Quapropter
claustra exterioris hominis tam cauta custodia obseruentur, ne
interior homo per insipidam neglegentiam saucietur.

2 6 . QVOD PR A E D ICT A E EC C LE SIA STIC A E IN STITVTIO N ES

855 ECCLESIAM IN G R A D IB VS E T IN O R D IN IBVS SVIS CO N SO LIDAN T

Et ut uides quod hi tres splendores circa ipsam

im aginem se late di f f undunt : hoc est quod in honore
supernae Trinitatis praedictae tres ecclesiasticae institutiones
ubique felicem ecclesiam in dilatatione erumpentium germi-
860 num et in diffusione beatarum uiriditatum miro modo circum­
plectentes consolidant. Vnde etiam plurimos gradus et
scalas in ea bene et decent er ost endunt : qui sunt
diuersi ordines tam in saecularibus quam in spiritalibus homi­
nibus, per quos eadem ecclesia in bonitate morum et in disci-
865 plina uirtutum filios suos cum suauissima reuerentia educa­
tos ad superna perducit. Quomodo ? Cum terrena spernunt et
cum caelestia diligunt. Quid est hoc ? Quia legalia praecepta
qui ipsis instituta sunt in diuino amore fideliter complent.

2 7 . QVOD IN VNOQVOQVE O RDIN E SE R V A T A CO NCO RD IA

870 D IV E R SIT A S MORVM / SIN G V LA R IT A S ET NO VITAS V IT A E
ET V ESTITVM V IT A N D A EST

Sed sicut in tribus personis unus Deus est, ita etiam in his
tribus praedictis ordinibus una ecclesia est, cuius fundator ille
est qui plantator omnium bonorum est. Quodcumque enim
875 ille non plantauit, hoc stare non poterit. Vnde illa institutio
quam ipse non instituit, haec in magnis illusionibus decidet.
Quomodo ? Quia Deus haec non plantauit quae ad superiora

847/850 cf. Mt. 5 , 2 8 . 800/867 cf. Postcommunio Repleti cibo ... terrena despicere
et amare caelestia - Bruylants 2 nr. 9 7 0 .

853 insipidam] insipientem ex insipientiam corr. B 854 ponit 27 pro 26 W

801 consolidant in ras. R 864 (bonit)ate morum in ras. R 808 fideliter supra
lin. V 872 Sed om. M 873 cuius om. H 876 ipse] ille B haec om.
M 877 haec] hoc M

f 860 uiriditatum] uirtutum 877 haec] illa

 198 PARS SECVNDA
cum flatu superbiae ascendere tentant, nec altioribus suis
subici uolunt. Hoc ibi est ubi minor ordo supra maiorem ordi-
8 80 nem qui de antiquo consilio principalium magistrorum in

uoluntate mea constitutus est se eleuare contendit, et ubi qui­

dam in diuersis signis uestitus sui se uolunt extendere secun­
dum mores suos, ut in insania sua excogitant, ueluti si ordo
angelorum se erigere uellet super ordinem archangelorum. Et
885 quid hoc esset ? Quasi nihilum et inane essent qui sic recte
constitutos Dei ordines in uanitatibus suis diuidere uellent.
Sed hoc esse non debet.
Sic etiam nec hoc esse decet ut ab his in insania diuersitatis
suae inuocer qui in proposito suo semper noui esse uolunt, et
890 rudes in scientia sua ad discendum ea quae in mentibus suis
sunt, deserentes bene contritam uiam et bene exaratam aream
antiquorum patrum, quam illis Spiritus sanctus inspirauit.
Vnde multi ex istis constitutas ordinationes quas ecclesia in PL
antiquis patribus habet in magna superbia destituunt, et hoc 491
895 in plurimis schismatibus diuersarum institutionum suarum
faciunt. Ipsi enim in diuersis circuitionibus suis fructiferae
arbores dici uolunt, sed nec uacuae arundines possunt appel­
lari, quemadmodum dilecto Iohanni de illo ostenditur, qui
in tepore marcens abicitur, ut scriptum est.

900 28. V E R B A IOHANNIS AD EANDEM REM

Scio opera tua, quia neque frigidus es neque calidus. Vtinam

frigidus esses aut calidus ! Sed quia tepidus es, incipiam te
euomere ex ore meo. Quid est hoc ? O stulte, qui in temetipso
turpiter marces, ego qui cognitor secretorum sum, in sciente
905 oculo uideo opera desideriorum tuorum, quoniam opera quae
ad ignem ignei illuminatoris pertinent omnino non effugisti,
nec etiam opera quae glaciem frigidi rigoris inducunt omnino
abiecisti. Quomodo ? Tu nec es in malis operibus ex toto

885 cf. Is. 40, 1 7 . 889/892 cf. Bened., Reg. 7 , 5 5 . 897/998 cf. Mt. 11, 7 ;
Lc. 7 , 2 4 . 901 Apoc. 3 , 1 5 . 1 6 . 904 cf. Dan. 1 3 , 4 2 . 906 cf. Prou. 29, 1 3 .

878 superbiae] superbe H 881 ubi ex ibi corr. C 882 in o m. H 883 ex­
cogitant] se cogitant H 885 inane essent] in ras. R, essent zizania M qui]
quia H 8 8 8 decet] debet M 897/898 appellari possunt ~ M 898 dilecto]
meo supra /in. add. alia manu W 902 tepidus es] et nec frigidus nec calidus add.
Vulg. 907 omnino] omno H 908 malis] bonis O

f 878 altioribus] superioribus 882 extendere] dilatare 883 ut] quemadmodum

excogitant] cogitant ' 8 8 8 decet] debet 891 contritam] tritam exa­
ratam aream] complanatam arcam 897/898 appellari possunt ~
 VISIO QVINTA, c. 27-28 199
frigidus nec in bonis actibus ex toto feruidus, sed in utroque
910 per instabilitatem mentis tuae ut tepidus uentus pendes,
uidelicet in neutro sciens quid sis ; quia nec in malo emeritas
poenas nec in bono digna praemia consideras. Quomodo ?
Quia in tam magnam profunditatem respicis quod fundum
eius inuenire non uales, et quia etiam tam altum montem
915 attendis quod cacumen eius ascendere non potes.
O melius tibi esset ut inutilem seruum et peccatorem te
scires quam sis in tepore, ita quod uix ad iustitiam respicias.
Nam si a bonis actibus separatus esses, peccatorem te intelle­
geres, uel si a malis operibus te abstraheres, aliquam spem
920 uitae haberes. Nunc autem ut tepidus uentus es qui nec umi-
ditatem fructibus affert, nec eis calorem inducit. Tu enim es
uelut incipiens et non quasi perficiens, quia bonum tangis in
inceptione, sed illo te non pascis in perfectione, ut uentus qui
os hominis percutit et non sicut esca quae in uentrem eius ua-
925 dit. Vtrum etiam carior est inanis sonitus an perfectum opus ?
Sed acceptius est perfectum opus quam inanis sonitus.
Et ideo cum silentio humilitatis operare et non cum superbia
extolle te, quoniam ille pro nihilo computabitur, qui socie­
tatem sanctificationis illorum qui me in lenitatis obsequio
930 amant abiciens, hoc per flagrantem iactantiam aggreditur
quod per suauem mansuetudinem adimplere dedignatur.
Quod si per inchoationem rectitudinis uim uerborum meo­
rum, quae cibum fidelibus praebent, intrare tentaueris, et si
tunc in ea torpens ac nullam dulcedinem iustitiae te tangen-
9 3 5 tibus ostendens ita ad deteriora cadis, tunc et ego propter
teporem neglegentiae tuae incipiam te eicere, scilicet ex eadem
ui uerborum meorum expellens te, quoniam nullum saporem
suauitatis per efficaciam operationis tuae exhibens, ad interiora
beatae receptionis non anhelas. Vnde et ita abiectus concul-
940 caberis, sicut et cibus ille qui propter teporem gustus ex ore
hominis proicitur, antequam in uentre ipsius recipiatur. Sed
quid nunc ? PL
Venti enim uolant, et uentorum strepitus resonat, sed radi- 49 2

909 bonis] malis O nec usque feruidus om. M 910 pendes] pendens C M T
911 quid] quis R nec] neque V 912 Quomodo ? in marg. H 2 922 uelut]
quasi B 923 non supra lin. V , om. M 925 carior] carius H 928 extolle
te] extollere M 930 abiciens] abiciunt R 935 et supra lin. O 937 ui] in B
939 anhelans R

f 910 pendes] pendens 911 quid] quis 915 attendis] ascendis 917 sis ...
... ita quod] sic ... esses ut 923 non] numquam 924 uadit] labitur 928
extolle te] extollere computabitur] computabuntur 930 abiciens] abiciunt
hoc usque aggreditur] hoc enim per stolidam superbiam insectantur 931
dedignatur] dedignantur 935 ita om. 937 te expellens ~ 940 teporem]
insipiditatem 941 ipsius] eius 943 resonant
 200 PARS SECVNDA
ces non florent nec germen proferunt. Nam qui sub iugo meo
945 esse deberent lasciui sunt, nec secundum disciplinam incedunt.
Quid est hoc ? Ipsi rectam uiam transiliunt et multa inutilia
tabernacula sibi faciunt. Huiusmodi enim homines nullum
feruorem iustitiae habentes sed in semetipsis torpentes, nec
in constituta sibi lege ardent, nec secundum conuersationem
95° praecedentium patrum suorum faciunt ; sed quisque eorum
quandam singularitatem in semetipso sibi plantat et secun­
dum uoluntatem suam legem sibi ponit, sic in propriis cogita­
tionibus suis et in magna instabilitate per inflatam superbiam
se ad uolandum eleuans. Et quoniam isti recto foederi
955 patrum suorum non adhaerent, idcirco semper noui et rudes
in magna instabilitate hac et illae secundum uoluntatem suam
uagantur.

29. C O M P A R A TIO DE AR TIFIC IBV S

Quapropter et ego comparo illos stultis artificibus, qui

960 magnum aedificium in altum erigentes non imitantur pruden­
tiam aliorum artificum, qui in multis instrumentis optime
edocti et diuersis probationibus aedificationum examinati,
omnia iura quae ad aedificationem pertinent bene nouerunt et
omnia instrumenta sua iuste disponunt ; sed ipsi uacui et insi-
9 65 pientes in semetipsis confidunt, quia prae aliis sapientes esse
uolunt, et aedificia sua ita ponunt quod ad tempestates mobilia
sunt, unde etiam a uentis deiciuntur, quoniam non supra
petram, sed supra arenam posita sunt.
Ita et isti faciunt qui in superbia sua in semetipsis confi-
970 dentes prae antiquis patribus suis prudentes uideri cupiunt,
nec secundum foedus eorum ambulare uolunt, sed semetipsis
leges secundum uoluntatem suam in magna instabilitate
ponunt, et ideo multoties per diabolicas tentationes ad peccata
quatiuntur, quia non super Christum, sed super instabilitatem
975 morum suorum innituntur.

950/954 cf. Bened., Reg. 1 , 8 . 9 . 1 1 . 906/968 cf. id., Reg. pro/. 3 3 . 34 ; Mt. 7 , 2 6 .
24. 969/981 cf. Bened., Reg. 7 , 5 5 .

944 qui om. C T 945 deberent] debent M 954 eleuans] te add. supra lin. C,
eleuantes T foedere R 968 sed supra supra lin. B 969 in1 om. W

f 954 foedere 961 aliorum] illorum 963 iura usque pertinent] ad aedificationem
pertinentia 964 iuste] recte 966 ponunt] disponunt 969 isti] illi
973 ponunt] statuunt multoties] perfrequenter
 VISIO QVINTA, c. 28-31 201
30. QVOD V N IC V IQ V E CVM H VM ILITATE SV FFIC E R E D E B E T
IN STITVTIO PR AED ECESSO RVM SVORVM

Vnde ne exspiratio Spiritus sancti quae in antiquis patribus

operabatur per superbam inflationem euacuetur, uolo ut fideli
980 homini cum humilitate sufficiat quod sibi a praedecessoribus
suis institutum est, ne si plus inaniter uoluerit quam humiliter
quaerere debuerat, postea tepefactus inde recedens ex hoc
ruborem confusionis accipiat, ut in euangelio scriptum est.

31. V E R B A E V A N G E L U DE EADEM RE

985 Cum inuitatus fueris ad nuptias, non discumbas in primo loco,

ne forte honoratior te sit inuitatus ab illo, et ueniens is qui te et
illum uocauit dicat tibi : Da huic locum, et tunc incipias cum ru­
bore nouissimum locum tenere. Quid est hoc ? Quando per super­
nam inspirationem admonitus fueris ut per fideles labores tuos
990 ad tabernaculum illud uenias quod semper in nuptiali uita
abundat, ita quod assidue in sinceritate et honore ac sancti­
ficatione in uirginea uirga et in beata matre uidelicet ecclesia
laetatur, et non in corruptione et confusione ac deiectione
germinis et floris sui tristatur, tunc comprime mentem tuam
995 in humilitate, non eleuans eam in elatione. Quomodo ?
Cum saeculares causas in amore Dei a corpore tuo abieceris, PL
tunc quasi pulcherrimus flos ascendes, qui in caelesti Ierusalem 493
sine ariditate cum Filio Dei floret, in quo omnia ornamenta
animarum apparent ; quia uetus homo omnes abominationes
1000 hominum profert, nouus autem omnem sanctificationem uir-
tutum aedificat. Et ideo cum ad hanc sanctificationem uene-
ris, erubesce antiquum serpentem, qui semetipsum a beatitu-
dinis loco deiecit, per appetitum inanis gloriae imitari. Quid
est hoc ? Si uideris aliquem tibi ornatiorem, caue ne per fla-
1005 grationem mentis tuae super eum ascendas dicens : ‘Volo
super illum aut sicut ille esse/ Quod si hoc modo te exaltaueris,
numquid tunc fidelis seruus es, cum Dominum ad iracundiam
prouocas, ita quod te illi opponis ? Sed si intellexeris aliquem

985 Lc. 1 4 , 8 -9 . 995 cf. Bened., Reg. 4 , 69.

982 debuerat] dubuerat B tebefactus V 984 num. om. H 985 non dis­
cumbas] noli discumbere B 986 illo] eo Vulg. 987 rubore] robore H
991 ita om. M 991/992 sanctificatione] in praem. C T 994 floris et germinis
~ B 997 ascendes ex ascendens corr. M 998 floret] apparet del., floret supra
lin. B 1 0 0 1 ad hanc in ras. R

f 980 sibi] et 982 postea] ne praem. 988 est om. 992 uidelicet] scilicet
1004 est om. 1004/1005 flagrationem] cupiditatem
 202 PARS SECVNDA
fortius instrumentum habere quam tu habeas et si tunc illi per
ioio inuidiam detraxeris, planam uiam non ambulas, sed per deuia
incedis.
Quapropter stude in humilitate Deo seruire et non in super­
bia bacchari, nec te per uanitatem simulationis super illum
extolle qui iusta examinatione maiori desiderio aeternae uitae
1 0 1 5 lucet quam tu ardeas, scilicet ad eiusdem beatitudinis culmen
per supernum ardorem ita inuitatus ab illo, qui omnibus ueri-
tatem diligentibus pium se manifestat, ne in sciente oculo
ueniens idem qui te in humilitatis obsequio et illum in caritatis
dono per inspirationem beatae admonitionis uocauit, recto
1 0 2 0 iudicio suo diiudicet te dicens : T u qui te per flagrantem
superbiam in locum illum erexisti cuius socius non es, relinque
uanam gloriam tuam, et da per subiectionis officium huic
dilecto meo culmen honoris quod temere rapuisti !' Et quid
exinde de te ?
1025 Quoniam si hoc modo deiectus fueris, incipies per angustiam
maeroris et tristitiae extremitatem abiectionis sentire et ita
te proiectum abhorrere, quia custos animarum auferet tibi
alienum honorem quem fraudulenter inuasisti, cum te illi
opponens hoc temere rapere tentabas quod habere non de-
1 0 3 0 buisti ; unde et tibi auferetur quod habere uolebas, et tibi
dabitur quod habere noluisti. Ita etiam cum minor ordo supra
maiorem se exaltat, per iustum iudicium meum deiectus
supprimitur, quoniam nolo ut aliter ante oculos meos superbia
sit quam in deiectione confusionis. Nam si ancilla supra domi-
1 0 3 5 nam suam se exaltauerit, tanto despectior omnibus eam
inspicientibus erit, quia hoc fieri tentauit quod desiderare
non debuit.

32. EVANGELIVM DE HIS QVI SIBI SECVNDVM COR SW M

LEGES FACIVNT

1040 Quapropter qui sibi secundum cor suum leges faciunt et in

hoc uoluntatem meam non quaerunt, magis ex hoc in defectio­
nem quam ad profectum ueniunt, ut iterum Filius meus in

1015 culmen : cf. id., Reg. 73, 9 . 1022 uan. glor. : cf. id., Reg. 49, 9.

1010 uiam] supra lin.y quam add. F 1014 iusta] iuxta B 1017 oculos M
1020 suo om. M 1025 modo supra lin. F 1030 unde usque uolebas in marg. H 2

f 1009 fortius instrumentum] ualentius naturae, gratiae aut fortunae donum et

om. 1015 scilicet om. 1017 sciente] omnia praem. 1018 idem] illein1
om. 1021 relinque] relinquae 1022 per subiectionis officium] subiectionis
officio 1024 exinde] tunc 1041/1042 defectionem] deiectionem
 VISIO QVINTA, c. 31-32 203
euangelio testatur dicens: Omnis plantatio, quam non plantauit
Pater meus caelestis, eradicabitur. Quid est hoc ? Omne germen
1045 scientiae cordis et mentis ac morum surgens in uiriditate illa
qua homo uiuit, cum homo illud ita in semetipso seminat,
quod postea in calore feruens ita ei copuletur secundum quod PL
hoc perficere uult, illud uidelicet transpositum aut in exalta- 494
tione mentis aut in petulantia carnis aut in superflua pollutione
1 0 5 0 aut in occasione excusationis aut in uicissitudine operationis,
sursum aut deorsum imprudenter uadens, nec quale funda­
mentum sit discernens, scilicet an utile an inutile sit scire
contemnens, uere hoc iusto iudicio destruetur, quoniam plan­
tationem istam in tali opere non plantauit Pater ille qui caelo-
1 0 5 5 rum et omnis iustitiae habitator est ; et ideo eiecta arescet,
quia de rore caeli non ascendit, sed de suco carnis uenit. Quo­
modo ? Quia homo per stultam scientiam suam hoc opus
faciens, nec iustitiam nec uoluntatem creatoris sui inspicere
uoluit, sed ad illum qui semper rotam carnis ipsius infatigabi-
1 0 6 0 liter exagitat respexit.
Nam quod hominibus, cum oculum suum acute in Deum
figere nolunt, per deceptionem mentis suae aliquando bonum
uidetur, si hoc exspiratio Spiritus sancti non calefacit, in
interitum ibit ; quia hoc uana gloria pertransiuit. Cum enim
1 0 6 5 uani homines in uno per taedium afficiuntur, in altero per
uanam gloriam innouantur, multoties in superbia et simula­
tione ac in spiritu zelotypiae se extollentes et etiam multoties
in molestia et in indignatione ac in contradictione aliarum
institutionum quae de me fluxerunt se dilaniantes, necnon in
1 0 7 0 ceteris bonis, quae non sunt in tepore taedii sed in ardore
desiderii de die in diem proficiendi, se inuicem comprimentes.
Nam quod de me fluit, dulcem et suauem gustum animae
praebet, semper in perseuerantia proficiens et non in instabili­
tate retro aspiciens. Vnde ille beatus est, qui in me confidens
1 0 7 5 spem suam et initium ac finem operum suorum non in se, sed
in me ponit. Qui facit haec non cadet ; qui uero sine me stare

1043 Mt. 15, 13. 1007 zelot. : cf. Bened., Reg. 6 4 , 1 6 . 1076 cf. Ps. 14, 5.

1046 illud supra lin. B 1053/1054 plantationem istam in in ras. R 1055

arescit W 1059 uoluit] uolunt R 1063/1064 in interitum in ras. R
1067 zelotypii omnes codd. 1073 perseuerantia] perseuerantes R

/ 1044 est om. 1045 uiriditate illa] fertilitate illa naturae 1052 scilicet] et
an2] aut 1054 istam] illam opere om. 1064 hoc] haec per­
transiuit] pertransiit 1066 multoties] frequenter 1066/1067 simulatione]
stimulatione 1067 multoties] frequenter 1069 se dilaniantes] altercantes
1070 in tepore] ad torporem 1072 fluit] fluxerit 1073 perseuerantia] per­
seuerantes 1074 confidens] fidens 1076 ponit] reponit
 204 PARS SECVNDA
uoluerit in ruinam ibit. Et qui sunt illi ? Videlicet hi qui
semetipsos per uanam gloriam nouos faciunt, et propter
taedium quod in praeceptis meis patiuntur in semetipsis con-
1080 fidunt. Sicut enim uetus uestimentum in mentibus hominum
molestum est, sic ego in donis meis spernendus non sum,
quoniam illa in simplicitate semper noua sunt, et quanto
uetustiora tanto cariora sunt.
Quapropter quae homines in semetipsis absque inspiratione
1085 mea excogitant in uanitate morum, per inania studia eorum
diffluent ; et quamuis aliquando in conspectu hominum stare
uideantur, tamen ab oculis meis eiecta pro nihilo ea habeo,
ut iterum in euangelio scriptum est.

33. ITEM VERBA EVANGELII

1090 Sinite illos, caeci sunt duces caecorum. Caecus autem si

caeco ducatum praestet, ambo in foueam cadunt. Quid est hoc ?
Permittite illos qui in factis suis peruersi sunt in peruersitate
sua diffluere, quia in rectitudine bonorum operum se corri­
gere nolunt. Et quoniam in aestimatione sua se iustos nomi-
1095 nant, cum in actibus suis uani sint, ex ipsa facilitate sua caeci
efficiuntur, quia per uiam iustitiae ambulare contemnunt, et
quoniam magis uiam iniquitatis quam ueritatis illis hominibus
proponunt qui eos in malis operibus sequi festinant. Vnde PL
qui hoc modo uisum rectitudinis non habent, aestimantes se 495
1100 iustos esse et iniusti sunt, cum uiam uerae doctrinae ignoranti­
bus uiam falsae iustitiae demonstrant, pariter in foueam de­
sperationis cadunt, quoniam nec isti nec illi quo eant sciunt.

34. QVOD IN HIS NOVITATIBVS DEVS ALIQVOS DEICIT

ALIQVOS TACITE TOLERAT QVOS TAMEN IN FVTVRO IVDICAT

1105 Sed in his quaedam in indignatione mea coram hominibus

aliquando deicio, quaedam autem per moderationem perspi­
cuae uisionis tacite coram hominibus interdum tolero, sed
tamen ea per ponderationem iusti iudicii mei in futuro ulci-

1090 Mt. 15, 14. 1094/1095 cf. Lc. 18, 9 .

1081 spernendus] spernentibus B 1087 ab usque eiecta in ras. O pro supra

O
lin. 1092 Permittite in ras. R 1 1 0 2 sciunt in ras. R

/ 1077 illi ? usque qui] illi qui 1080 Sicut enim] Non enim ut mentibus] cogi­
tationibus 1081 non om. 1087 eiecta ... ea] proiecti ... eos 1092 Per­
mittite] Dimittite 1107 tacite] tacitae
 VISIO QVINTA, c. 32-35 205
scor. Et ob hoc qui fidelis est, studeat ascendere ad altitudinem
ii 10 uirtutum et non ad ima saecularium descendere. Quomodo ?

3 5 . QVOD DE IN FE R IO R I GRADV L IC E T A SCE N D ER E AD

SV PE R IO R E M NON AVTEM DE SV P E R IO R E AD IN F E R IO R E M

Qui in minore gradu est ad maiorem ascendere potest, non

autem qui in maiore est ad minorem se declinare debet. Quid
ii 15 est hoc ? Nam praesides ad duces possunt peruenire, duces
uero ad reges ascendere, non autem decet reges ad duces de­
scendere, nec duces ad praesides se declinare. Si enim reges
ducibus se subiugarent uel si duces praesidibus se subicerent :
'Wach !’ omnis populus uociferaretur, et eos derisui haberet.
1120 Ita qui sunt in saecularibus possunt uiam praedictorum
pigmentariorum subire, et qui sunt in uia eorundem pigmen­
tariorum possunt praefatos, qui sunt uiuens odor, uouens iter
secretae regenerationis, adire ; non autem qui sunt idem
uiuens odor, uouens iter secretae regenerationis decet ad eos-
1125 dem pigmentarios transire, nec ipsos pigmentarios ad saecu­
lares corruere. Quod si isti qui sunt uiuens odor, uouens iter
secretae regenerationis ad ipsos pigmentarios respiciunt, uel
si idem pigmentarii ad saeculares transeunt : ‘Heu, heu, heu !’
ab animabus iustorum super eos dicetur, et coram me in ab­
ii 30 iectione habebuntur nisi digna paenitentia reuertantur ;
quia si altior gradus super inferiorem ceciderit, ambo destruen­
tur.
Sic et illis erit qui rectum iter suum deserunt et retrorsum
incedunt. Nam qui Filium meum induerit, quem talem filium
1135 induere posset ? Nullum, et uere nullum. Gaudete autem in
Patre uestro, quoniam multoties in minoribus maiores uideo
et in maioribus minores inuenio, quia superbia cadit et humi­
litas ascendit.

1109/1110c f . B e n e d ., Reg. 7 , 6 7 ; 73, 9 . 1137/1138 c f . i d . , Reg. 7 , 1 ( L c . 14, 1 1 ) ;

7. 7-

1109 ascendere in ras. R 1 1 1 0 signum interrogationis om. H 1 1 1 2 ad

i.e. de clinare , sed. om. codd.ycf. infra 1114
in f .] 1113 minori V R 1117
st supra lin. O 1119 uociferaretur] uociferarent H 1128 ad saeculares supra
lin. O 1131 gradus supra /in. O

f 1115 est om. praesides ad duces possunt] praetores possunt ad duces 1117
praesides] praetores 1118/1119 praesidibus usque wach] praetoribus se sub­
derent indignanter 1124/1125 eosdem om. 1127 ipsos om. 1128 idem om.
1136 multoties] saepius
 206 PARS SECVNDA
36. EX EM PLVM DE AN IM ABVS ET A N G ELIS

1140 Vnde pacem et caritatem ac humilitatem habete inter uos,

sicut et animae iustorum cum angelis et angeli cum archange-
lis habent. Animae enim iustorum officio angelorum non in-
uident, nec angeli gloriam archangelorum dedignantur. Quid
est hoc ? Archangeli in maiori necessitate maiora demonstrant,
1145 angeli uero in frequenti uicissitudine minora denuntiant,
fidelis autem populus humiliter obtemperat. Vnde unusquis­
que officium suum fideliter exerceat. Quomodo ?
Qui sunt uiuens odor, uouens iter secretae regenerationis,
cum maior occasio ecclesiasticae necessitatis ingruerit, ineui-
1150 tabiles causas subuentionis ipsius uelut archangeli recolant;
et qui sunt in opere pigmentariorum assidua determinatione
in frequentibus causis certa negotia institutionis eius quasi
angeli exerceant ; et homines qui ad summam beatitudinem
desiderant peruenire, uerba eorum fideliter suscipiant. Quo-
1155 modo ?
37. QVOD QVI SVNT V IV E N S ODOR VO VEN S IT E R SECR ETAE
REG EN ERA TIO N IS GRANVM FORTIS CIBI
ET PIG M EN TAR II POMA D VLCIS SAPORIS
ET SA ECVLAR IS PO PVLVS CARNEM D ESIG N AN T

1160 Nam qui uiuens odor, uouens iter secretae regenerationis

exsistunt, uelut granum sunt quod siccus et fortis cibus homi­
num est, sicut et iste populus meus asper et durus ad gustum
suci saecularium rerum est. Sed praedicti pigmentarii sunt
quasi poma quae dulcem saporem se gustantibus praebent,
1165 ut et isti per utilitatem officii sui se suaues hominibus exhibent.
Communis autem saecularis populus uelut caro aestimatur, in
qua et casta uolatilia inueniuntur, quoniam qui in saeculo
degunt carnaliter uiuentes filios procreant, inter quos tamen
castitatis imitatores reperiuntur, scilicet uiduae et continentes,
1170 qui ad superna desideria per appetitum bonarum uirtutum
uolant.

1144/1145 cf. Greg., Horn. in E u . 2 , 3 4 , 8 - PL 7 6 , 1 2 5 0 CD. 1101 cf. Hebr. 5 , 1 4 .

1104 cf. Sap. 1 6 , 2 0 .

1144 maiora] maiori H 1150 archangeli in marg. H2 1151 pigmentatorum R

1155 signum interrogationis om. H 1101 sunt] sibi H 1105 utilitatem] humili­
tatem C T

f 1144 est om. 1150 ipsius] suae 1151 sunt] sibi 1152 certa] circa 1101
quod] qui 1163 suci] fuci 1165 isti] illi
 VISIO QVINTA, c. 36-39 207
38. QVOD HAE TRES ECCLESIASTICA E IN STITVTIO N ES
IN D VA BVS VIIS VERSAN TVR

Sed et idem ordines ecclesiasticae institutionis in duabus uiis

1175 uersantur. Quomodo ? Spiritalium et saecularium. Quomodo ?
Vt dies et nox. Quid est hoc ? Spiritales sunt ut dies et saecula­
res ut nox in temporali uita hominum degentes. Quid est hoc ?
Dies claritatem solis et serenitatem lucentis aeris habet, quod
praesignat quia spiritales homines et ordinem uiuentis odoris
1180 uouentis iter secretae regenerationis et ordinem praedictorum
pigmentariorum in se seruant. Nox uero lucem lunae cum
stellis et obscuritatem umbrosae tenebrositatis tenet ; quod
demonstrat quoniam saeculares homines et iustos in operibus
suis lucentes et peccatores obscuritate delictorum grauatos
1185 in se tenent. Sed qui noctem saecularium deseruerit et ad
diem spiritalium propter amorem uitae se conuerterit, stabilis
in hoc facto sit, ne si retrorsum incesserit, ueteri Adae assi-
miletur, qui praeceptum uitae transgrediens in saeculares
aerumnas expulsus est.
1190 Vnde nemo sit praeceps mundum relinquere et foedus meum
sua uoluntate audacter intrare nisi prius in magna probatione
examinatus sit ; quia qui Filium meum per tunicam ceperit,
nolo ut eum relinquat. Nam qui eius incarnatione se induerit
et crucem eius in manus suas susceperit, numquid conueniens
1195 est ut abiciat Dominum suum ? Nullomodo. Ergo his attende.

39. QVI SIGNVM RELIGIONIS IN VO LVN TATE CORDIS ACCEPTVM

A B IE C E R IT / IVDICIVM DISTRICTI EX AM IN IS A CCIPIET

Homo qui in uoluntate cordis sui confessus fuerit et in

deuotione animae suae uouerit iugum meum in abiectione
1200 saecularium rerum portare, et si tunc etiam in ipso ardore
cordis sui per uoluntatem desiderantis animae suae signum
religionis in condimento iustae intentionis susceperit, in illo
permaneat, ne si illud postea in contemptu perseuerantis mali

1187/1189 cf. Gen. 3 , 2 3 . 1192/1195 cf. De ordinatione monachi ex canone Theodori

episc. Exue te ueterem hominem cum actibus suis, et indue eum qui secundum
:
deum creatus est in iusticia et sanctitate ueritatis. - O. Casei, uide supra 5 1 7 , 1. c.
P- 35-

1177 in] et F 1180 uouentes B 1181 pigmentariorum in ras. R 1184

lucentes supra lin. B 1186 conuerterit] conuertit R 1187 assimiletur] assi­
muletur V 1190 praeceps sit ~ R 1194 suas supra lin. W* 1198 Homo]
Non B

/ 1174 idem] iidem 1186 conuerterit] conuertit 1187/1188 assimiletur] assi­

muletur 1190 praeceps sit ~ 1200 et om.
 20 8 PARS SECVNDA
abiecerit, iudicium districti examinis accipiat. Quid est hoc ?
1205 Quia illum spreuit cuius signum in semetipso suscipiens con-
culcauit, sicut et Iudaei eum contempserunt, cum illum in
insania incredulitatis in cruce afflixerunt. Nam ut Iudaei
nefas illud non timuerunt, ita et iste non ueretur quod eandem
passionem in uoto suo abicit. Quod enim homo mihi promittit
1210 hoc etiam reddere debet, secundum quod Dauid testatur
dicens.

40. VERBA DAVID DE EODEM

Introibo in domum tuam in holocaustis, reddam tibi uota mea

quae distinxerunt labia mea. Quid est hoc ? Per intentionem
1215 bonae et iustae operationis introibo, o Deus meus, in constitu­
tionem sanctissimi doni tui, scilicet in ardente desiderio stra­ PL
tum uoluptatis meae relinquens, ita quod nihil mihi dulcius est 4 9 7
quam anhelare ad te creatorem omnium. Et ob hoc reddam
tibi uota mea, quae protulit os meum cum anima mea ; quia
1 2 2 0 hoc perficere uolo quod tibi iusto iudici in ardente desiderio
meo prius promiseram, uidelicet ut actus meos ad te dirigerem,
quod insipienter transgressus sum. Sed nunc ad te recurrere
desiderans uolo mala deuitare et bona facere ; quoniam ratio­
nalitas et intellectus quae in me feruent per discretionem
1 2 2 5 uerae castigationis magis quaerunt ad te uiuum Deum anhe­
lare quam per stultitiam falsae contrarietatis diabolum imi­
tari.
Vnde, o homo, cum cor tuum hoc modo mihi obtuleris,
considera quomodo illud prudenter perficias. Oculus enim
1 2 3 0 meus acutissime uidet quid uoluntas hominis mihi loquatur.
Vbi quod meum est, hoc districtissime requiro.
Quapropter, o stulti et plus quam stulti, ut quid uobis tam
magna onera imponitis quod putatis uobis tam facile esse
quod carnalem uoluntatem uestram deseratis ? Nam per legem
1 2 3 5 quae uobis ex praeceptis meis data est ad hoc non cogimini
ut saeculum relinquatis, nisi prius per multos labores ita exer­
ceamini ut carnalibus desideriis quae in uobis sunt frenum
imponere possitis.

1213 Ps. 6 5 , 1 3 -1 4 .

1206 in supra tin, O 1208 nefas] supra Lin. B * R

1 2 1 2 ponit 30 pro 40 1214
(dist)inxerunt inras. R 1218 omnium in ras. R ut om. O
1221 dirigerem]
dirigererem H 1232 et plus quam stulti in marg. H* 1233 uobis supra
tin. O 1234 deseratis] desideratis F

f 1204 est om. 1214 est om. 1233 cogimini] cogemini

 VISIO QVINTA, c. 39-41 209
41. QVOD ILLI QVI NON AMORE DEI SED A LIQ VA SA ECV LA R I
1240 MOLESTIA CONSTRICTI SIGNVM RELIGIO NIS FICTE A CC IPIV N T
BALAAM ASSIM ILAN TVR

Sed tepido uento assimilamini, quoniam cum uana gloria

mentem uestram afflauerit, tunc ex aliqua asperitate loquimini
sic dicentes : 'Amplius cum saeculo laborare nolo, sed illud
1245 festinanter fugere uolo. Et cur ita me frangam in uano labo­
re ?’ Sed cum haec intra uos dicitis, putatis ea ita terminari
ut excogitatis. Nam multi uacillante animo me quaerunt, ita
quod tantum signo religionis exterius notantur, puris oculis
me non quaerentes, nec semetipsos in uera doctrina simpliciter
1250 circumspicientes quomodo diabolum qui eos deuorare cupit
effugiant, ueluti columba in puritate aquae considerans uolu-
crem, qui eam rapere tentât, fugit. Sic isti diabolum non fu­
giunt, cum eum in scriptura doctrinarum uenientem uident,
sed in repentino sopore, qui eis per caecitatem mentis suae
1255 inest, ut tepidus uentus ad me currunt.
Quidam enim non uoluntatem suam, sed tantum saecularem
habitum abicientes spiritalem religionem aggrediuntur, quia
multas miserias et paupertates in saeculo sustinentes diuitias
habere non possunt ; et ideo mundum relinquunt, quoniam
1260 eum ita non possunt habere ut uellent. Alii autem ad saeculum
stulti et fatui sunt, ita quod hominibus sunt contemptibiles se
ipsos regere non ualentes ; et propterea saeculum fugiunt, quia
ab eo deluduntur. Sed et quidam debilitatem ac infirmitatem
corporis sui habentes et in his calamitatibus multum laboran-
1265 tes non propter me, sed ut his doloribus tanto suauius sub-
ueniant, saeculum derelinquunt. Alii uero tantas angustias
et oppressiones a carnalibus dominis suis quibus subiecti sunt
patiuntur, ut propter timorem eorum a saeculo recedant,
non ut praeceptis meis oboediant, sed ne idem carnales eorum
1270 domini amplius super eos potestatem suam exerceant. PL
Et hi omnes non propter caelestem amorem, sed propter 498
has terrenas molestias quas sustinent ad spiritalem religionem
ueniunt, non considerantes utrum salsus an insulsus, aut dulcis

1250 cf. I Petr. 5 , 8 .

1242 uana] in praem. O 1253 uident] in ras. R, uideret B 1200 ut supra

/in. H

f 1245 uolo] delibero uano] casso 1251 ueluti] quemadmodum 1251/

1252 uolucrem] accipitrem 1252 fugit usquz fugiunt] effugit, non autem sic illi
diabolum fugiunt 1260 ut uellent habere non possunt ~ 1 2 0 2 se ipsos]
et praem. 1203 ab eo deluduntur] illi ludibrio sunt 1260 idem om. 1273/
1274 au t... aut] an ... an
 210 PARS SECVNDA
aut amarus, an caeli an terrae habitator sim. Quid est hoc ?
1275 Ipsi nec condimentum, nec dulcedinem Scripturarum atten­
dunt, nec quomodo in cordibus illorum hominum habitem
qui superna quaerunt considerant. Et quoniam haec scrutari
nolunt, ideo timorem meum abicientes secundum uoluntates
suas incedunt, unde et mihi alieni sunt et fugitiui uocantur.
1280 Quapropter nec ego dico eos saeculum dimisisse et ad me
uenisse, sed in hoc rei sunt quod seruum timent et Dominum
contemnunt ; quia terrenas causas sequuntur et me non ueren-
tur, et ideo pauidi in minimo et audaces in maximo dicuntur.
Ergo et Balaam assimilantur, qui Israeliticum populum in
1285 tabernaculis suis pulchrum uidens mansionem cum illis ficto
animo se habere concupiuit dicens.

42. EXEMPLVM DE BALAAM

Moriatur anima mea morte iustorum, et fiant nouissima mea

horum similia. Quid est hoc ? Cum homo aliquando in suspiriis
1290 animae ad hoc concutitur ut opera iustitiae incipiat, tunc
insurgente desiderio ea gemebunde exoptat, sic dicens in
semetipso : ‘Ego miser qui multis peccatis et obligationibus
praepeditus sum, studiose desidero ut in abiectione carnalium
concupiscentiarum anima mea omnem malitiam iniquitatis
1295 relinquat, et ut per contritionem illam qua iusti semetipsos
despiciunt in habitaculo bonorum operum maneat. Quomodo ?
Vt in rectis actibus inueniatur finis meus illis hominibus qui
iustitiam Dei operantur similis, ita ut terminus eorundem
bonorum operum meorum initio iustae intentionis eorum
1300 adaequetur/ Sed homo qui intra semetipsum ista loquitur, si
postea transacto tempore eorundem suspiriorum cum tenta-
tionibus malignorum spirituum afflatur, et carnali concupi­
scentia deuictus ad iniquitatem reuertitur, facit ut idem
Balaam per nequitiam cupiditatis suae deceptus fecit. Quo-
1305 modo ? Quia ipse postea per illud schisma tactus per quod
prius populo meo maledicere uolebat, ubi ei et per angelum
meum et per asinam ipsius restiti, ad hoc eum tamen in zelo

1288 Num. 23, 10 .

1274 est supra lin. R 1284 Israelitacum B 1285 uidens iter, sed del. V
1292 peccatis supra lin. B 1295 relinquerit R (se)met(ipsos) supra lin. O
1298 ut supra lin. O 1306/1330 populo usque prius om. H (homoiot.) 1307
ipsius] supra lin. O, illius B 1307/1308 hoc usque meo in ras. R

f 1274 est om. 1279 mihi] inde 1289 est om. 1298 eorundem] illorum
1300 adaequatur 1303 idem] ipse 1306 et om.
 VISIO QVINTA, c. 41-42 211

meo perducens, quod in benedictione uerborum illorum quae

in os ipsius posui eidem populo meo benedicebat, post deside-
1310 rium illud quo eidem populo Israeli in morte sua assimilari
desiderauit ad primum schisma reuersus est, et eundem popu­
lum in pecunia mortis suo consilio per fornicationem dispersit,
ut pollicitus est dicens :
Verumtamen pergens ad populum meum dabo consilium quid
1315 populus tuus huic populo faciat extremo tempore. Quid est hoc ?
Videlicet cum me retorsero ad iter desideriorum meorum
quae ad decorem carnis pertinent, tunc concupiscentias illas
ingrediar quas prius cognoueram. Quomodo ? Quia scio quid
in carne mea sim cui honeste deseruio, ita ut et ego qui his
1320 causis quae ipsi semper adsunt imbutus sum, tibi, o homo, qui
etiam in eisdem delectabilibus rebus ardes, in absconso mentis PL
meae stimulum concupiscentiis tuis ostendo, cum per sug- 499
gestionem uoluptatis meae fumigantem ardorem tuum ita
succendo, ut per agnitiones uenerabilium terrenarum rerum
1325 quae in corde tuo florent, illud ardens desiderium quo prius
ad opera illa quae sancta dicuntur anhelasti exstinguas, hoc
modo finem eis imponens et ea opportuno tempore ita relin­
quens quasi numquam ipsa cognoueris.
Vnde, o homo, sicut iste Balaam, post illud rectum deside-
1330 rium quo prius sursum aspiciebat ad fallaces concupiscentias
se deorsum declinabat, ita et hi faciunt qui me ficte quae­
runt, quia cum uiderint illos qui saeculum ueraciter abiece-
runt simpliciter incedere et in arta ac beata conuersatione
laudabiliter et ueraciter perdurare, dicunt eos pulchros et
1335 suaues esse, ac protinus repentino impetu uitam eorum aggre­
diuntur, secundum ipsos uiuere desiderantes. Sed postquam
se illis ita coniunxerint quemadmodum et Balaam in Israeliti-
cum populum inspexit, tunc multoties per diuersas nequitias
quas prius in cordibus suis habebant cum in saeculo essent,
1 3 4 0 ad carnalia desideria reuocantur, quoniam et illis prius domi­
nabantur. Quapropter cum sic impediuntur, ueneno et aduer-
sitate sua contaminant electum gregem meum, multis tem­
pestatibus eum quatientes et consilio nequitiae suae eum
dispergentes. Nam cum ipsi a saeculo deceptuose recederent,

1314 Num. 24, 14 . 1342 cf. Bened., Reg. 2 8 , 8 .

1327 ea] eo K R 1328 ipsa] ea R 1332/1333 abiecerunt ex deiecerunt corr. B

1338 tunc om. H 1330 suis supra /in. B

f 1311/1312 eundem populum] populum meum 1315 est om. 1324 uenerabi­
lium] uenabilium 1328 ipsa] ea 1331 declinabat] inclinabat hi] ii
1338 multoties] frequenter
 2 12 PARS SECVNDA
1345 m e in ora tio n ib u s su is in ad iu to riu m sibi non in u ocab an t,
n e c i n p r o b a t i o n e c o r p o r i s s u i si i n h o c p r o p o s i t o p e r s e u e r a r e
possent an non, me quaerebant ; unde et ego p erm itto eos
co n sid e ra re q u id u o lu n ta s ip so ru m cum in sem etip sis con­
fid u n t eos p o s sit a d iu u a r e .
1350 O ipsi insipientes et infructuosi exsistunt, quia sunt inutiles
absque exaratione legis Dei et sine uiriditate uerbi ipsius, ita
quod non exquisierunt quid facere deberent, cum artam uiam
adirent, ut bona terra se circumspicit, cum utilem fructum
profert. Vnde audiant : O homo, hodie cum in tua carne for-
1355 titer in concupiscentiis ardebas, igneam fornacem existi ; et
quis tibi tantum refrigerium dedit quod tam magnum incen­
dium posses euadere in uoluptate tua ?

43. QVI SIGNVM RELIGIONIS INSIPIENTER ACCEPERIT

ET MALE CONSVMMAVERIT IN RVINAM VADIT

1360 Vere qui haec aggredi uoluerit interioribus oculis suis

inspicere debet qualiter ea per me incipiat et qualiter ea meo
adiutorio perficiat, ne si illa insipienter inceperit et male con-
summauerit in ruinam uadat, sicut et ille antiquus hostis qui
in semetipso confisus in ira zeli mei deiectus est. Sic et isti
1365 abicientur qui nec me nec semetipsos considerantes in prae­
cipitatione magnae superbiae passione Filii mei se induunt,
sed eam postmodum in fastidio superfluitatis suae reiciunt.
Quapropter qui eam super se posuerint, attendant quomodo
eam diligant, secundum quod Ieremias propheta in Spiritu
137° sancto inspiratus hortatur dicens.

44. VERBA IEREMIAE DE EODEM

0 uos omnes qui transitis per uiamy attendite et uidete si est

dolor sicut dolor meus, quoniam uindemiauit mey ut locutus est
Dominus in die irae furoris sui. Quid est hoc ? O uos omnes PL
1375 qui uitia deseritis, uidelicet in abiectione saecularium et in 50 0

1345 cf. id., Reg. prol. 4 . 1352 cf. id., Reg. 5 , 1 1 ; Mt. 7 , 1 4 . 1363 cf. Greg.,
Dia/. 2 , 8 ,
p. 9 6 , 5 et passim - U. Moricca. 1372 Thren. 1 , 1 2 .

1352 deberent cum artam uiam in ras. R 1360 oculis supra lin. O 1361/
1362 et usque perficiat in marg. C 2 1365 nec2 supra lin. F 1366 se supra lin. B,
om. H 1367 eam] ea B 1371 de eodem om. W 1373 dolor1 ] similis add. B
1373 sicut dolor in marg. H 2 1374 irae om. W 1375 uitia deseritis in ras. R

f 1351 exaratione] aratione uiriditate] fructificatione 1351/1352 -ita quod]

quia 1353 circumspicit cum] circumspicitur quem 1354 hodie] si praem.
1355 ardebas] ardeas 1367 superfluitatis suae] superflue 1370 inspiratus om.
1374 est om.
 VISIO QVINTA, c. 42-45 213
imitatione spiritalium transeuntes per uiam illam quae uita et
ueritas est, quae ego Filius Dei sum, attendite in inceptione
bonorum operum ne doloris mei obliuiscamini, cum me in
passione mea coeperitis imitari, et uidete in perfectione iusti-
1380 tiae ut dolor ille quem pro amore meo uobis imponitis dolori
meo similis sit. Quomodo ?
Vt in eisdem miseriis quas propter me sustinetis usque ad
bonum finem indeficienter perseueretis, sicut et ego perseue-
raui in dolore meo mori pro uobis ; quoniam ego compressus
1385 et conculcatus in passione crucis sum sicut uua in torculari
atteritur, quatenus corpus meum manducetis et sanguinem
meum bibatis, ut in praescientia perspicacis oculi sui locutus
est dominator caeli et terrae, uidelicet in illo initio cum Adam
uitam deseruit et mortem accepit ; ubi tamen idem Pater
1390 meus caelestis hoc praeuidit quod in fine temporum per me
Filium suum ex Virgine incarnatum qui me in fortissimis uiri-
bus iustitiae diabolo opponebam, eundem antiquum seducto­
rem superaret et humanum genus in defensione superni auxilii
liberaret. Ergo homo cuiuscumque sexus aut aetatis sit, qui
1395 passionem Christi induit, attendat ut eam fortiter retineat,
ne si eam per errorem neglectus sui abiecerit, postea cum
ipsam uoluerit retinere, eam inuenire non possit.

45. QVI IN FA N TES SVOS SAN CTAE CO N VERSATIO N I SV B ICE R E

V O LV E R IT HOC NON IM PRVD EN TER SED SA PIEN TER
1400 EIS CO N SEN TIEN TIBVS ABSQ VE COACTIONE FA CIA T

Vnde et illi qui infantes suos eidem passioni in humilitatis

conuersatione subicere uoluerint, hoc non in praesumptione
praecipitationis imprudenter faciant, sed sapienter in exami­
natione discretionis, non cogentes illos absque consensu uolun-
1405 tatis suae hoc adire quod nec ipsi ferre possunt. Quomodo ?
Si infantem tuum mihi offers, cum ei non inest scientia
discernentis intellectus, sed cum in stultitia omnis sensus eius
iacet, et tamen ita sine uoluntate ipsius eum offers, consen­
sum illius in hoc non considerans, non recte fecisti, ita offerens

1376/1377 cf. Ioh. 1 4 , 6 . 1386/1387 cf. I Cor. 1 1 , 2 6 . 1398/1420 cf. Bened.,

Reg. 5 9 , 1 -8 ; I. Herwegen, D ie hl. Hildeg. v.B. u. das Oblateninstitut, S M G B 3 3 ,
1 9 1 2 , 543-55 2 .

1383 indeficienter] indeficientem H 1387 praescientia in ras. R 1389

tamen supra lin. B 1391 Filium] per praem. H 1396/1397 postea cum ipsa
uoluerit in ras. W* 1406 scientia in ras. W*

f 1386 atteritur quatenus] exprimitur ut 1388 uidelicet in illo initio] in iudicio

1395 Christi] meam 1401 eidem] meae 1405 ferre possunt] possunt per­
ferre 1407 eius] $ui 1409 illius] eius
 2 14 PARS SECVN DA
1410 arietem. Quomodo ? Si homo arietem ad altare meum offert
et si eum in cornibus suis fortiter funibus non ligauit, certe
aries fugit. Sic etiam si pater aut mater puerum suum, qui aries
est, ad seruitutem meam offerunt, et si in hoc uoluntatem illius,
quae cornua ipsius sunt, nec diligenti custodia, nec supplica-
1415 tione, nec deprecatione, nec exhortatione totius diligentiae
quae funes colligationis eius intelleguntur attendunt, quoniam
his omnibus puer ad consensum bonae uoluntatis prouocandus
est : tunc si istis examinationibus non fuerit probatus, certe
aut corpore aut mente fugit, nisi Deus in mirabilibus suis eum
1 4 2 0 custodiat.
Si autem tu, o homo, in tam magna custodia corporalis di­
strictionis puerum illum concludis, quod se a pressura repugnan­
tis uoluntatis suae absoluere non possit, tunc in omnibus
fructibus tam corporis quam animae propter capturam illam
1 4 2 5 quae sine consensu eius ipsi iniuste illata est, aridus mihi
apparet. Tunc et ego tibi, o homo, qui auctor huius ligaturae
es, dico.

46. EXEM PLVM D E AGRO

Viridem agrum in potestate mea habui. Numquid, o homo,

1430 dedi tibi illum, ut eum germinare faceres quemcumque fructum PL
tu uelles ? Et si in illum semen seminas, num potes illud in 50 1
fructum producere ? Non. Nam tu nec rorem das, nec pluuiam
emittis, nec umiditatem in uiriditate tribuis, nec calorem in
ardore solis educis, per quae omnia competens fructus pro-
1435 ducendus est. Ita etiam in auditum hominis uerbum seminare
potes, sed in cor illius quod ager meus est nec rorem com­
punctionum, nec pluuiam lacrimarum, nec umorem deuotio-
num, nec calorem Spiritus sancti infundere uales, in quibus
omnibus fructus sanctitatis germinare debet.
1440 Et quomodo audebas dedicatum et sanctificatum mihi in
baptismo tam temere tangere ut eum absque uoluntate sua
in artissimam captionem ligaturae ad ferendum iugum meum
traderes, unde nec aridus nec uiridis effectus est, ita quod nec

1421/1426 cf. Gratian. II 20, 1 . 9 (Friedb. 8 4 5 ). 1429/1439 cf. I Cor. 3 , 6 .

1412.1413 si j\ lin. V * 1416 colligationes V 1418 non supra lin. H 1421

autem supra lin. V"* o om. H 1425 illata] allata W 1427 num. om. W
1429 Viridem usque habui coniung. cum c. 45 H F 1432 tu supra lin. O

f 1411 et om. 1411/1412 ligauit, certe aries fugit] alligauit, nonne aries aufugit ?
1413 et om. 1414 ipsius] eius 1416 intellegantur 1419 fugit] aufugit
1431 tu] ipse add. num] an 1433 emittis] producis 1439 omnibus] uni-
uersis
 VISIO QVINTA, c. 45-47 215
saeculo mortuus est nec saeculo uiuit ? Et cur eum ita oppres-
1445 sisti quod ad neutrum ualet ? Sed miraculum meum ad con­
fortandum eum ut in spiritali uita permaneat ab hominibus
perscrutandum non est ; quoniam uolo ne parentes ipsius in
oblatione eius peccent absque uoluntate illius eum mihi
offerentes.
1450 Quod si aliquis scilicet pater aut mater puerum suum ad
seruitium meum offerre uoluerit, antequam eum repraesentet,
dicat : ‘Promitto Deo ut puerum meum sollerti custodia usque
ad intellegibilem aetatem eius custodiam, scilicet supplicando,
deprecando, exhortando eum, quatenus in seruitio Dei deuote
1455 permaneat. Et si mihi consenserit, festinanter eum ad seruitu-
tem Dei offero ; uel si mihi assensum non praebuerit, insons
coram oculis maiestatis eius sim/
Si autem parentes pueri eum his modis usque ad intellegibi­
lem aetatem suam prosecuti fuerint et si tunc idem puer se
1460 auertens illis consentire noluerit, tunc et ipsi, quia deuotionem
suam in illo quantum ualebant ostenderunt, eum sine uolun­
tate illius non offerant, nec eum ad seruitutem illam peruenire
cogant, quam nec ipsi ferre nec adimplere uolunt.

47. QVI VOLENTES DEVM SEQVI PER LIVOREM MALITIAE

1465 RETRAXERIT SACRILEGIVM FACIT

Qui autem deuoto animo se mihi libenter subicere uoluerit,

ad hoc strenue exhortandus est ut perueniat, nec per liuorem
alicuius maleuolae animae a bona intentione sua retrahendus.
Nam si quis aliquem illorum qui me sequi desiderauerit a
1470 proposito suo retraxerit, sacrilegium facit, quoniam foedus
meum in mente illius dirupit ; quapropter et in recto iudicio
rationem exinde redditurus est, si in hac nequitia inflexibilis
durauerit, quia mihi seruire uolentem auertit, quod facere non
debuit, ut scriptum est.

1404/1474 cf. luo Carn., Decr. 7 , 6 1 - PL 1 6 1 , 5 5 9 C.

1444 saeculo1 om. C T 1445/1446 confortantum B 1448 eius supra lin. R

1451 repraesentet ex repraesentat corr. B 1457 oculis] meis add., del. B 1403
cogant ex cogitant corr. H 1400 uoluerint R 1407 perueniat supra /in. B*
1471 dirupit] disrupit, -s- supra lin. C , disrupit T 1473 durauerit supra lin. B

f 1443 ita quod] quia 1445 neutrum ualet ? Sed] utrumque inutile est ? Nec
1447 perscrutandum] exspectandum ipsius] eius 1450 scilicet pater aut] siue
p. siue 1451 repraesentet] praesentet 1452 ut] quod 1453 scilicet om.
1454 quatenus] ut 1457 sim] inueniar 1459 suam] eius et om. idem
om. 1400 uoluerit] uoluerint 1469 quis] et praem. desiderauerit] desi­
derant 1473 durauerit] perduraucrit
 2l6 PARS SECVNDA
1475 48. VERBA MOYSI

Omne quod Domino consecratur, siue homo fuerit siue animal

siue ager, non ueniet, nec redimi poterit. Quid est hoc ? Cum
quaelibet anhelans anima cum pleno officio scientiae ita
bonum sensum in homine tangit ut ille aliquam rem perficiat,
1480 tunc eandem rem uoluntas ipsius construit sic dicens : ‘Hoc
decet ad honorem Dei/ Et ita cum bona deuotione et cum
iusta reuerentia idem homo illud promittit Deo ipsum ei offe­
rens per osculum cordis, quod est per uoluntatem desideriorum
suorum. Et tunc illud hoc modo in dotem sanctificationis Deo
1485 oblatum est. Quomodo ? Quia Deus in eodem homine aedi- PL
ficantem uoluntatem uidens ita eam per anulum sanctifica- 502
tionis suscipit, ut uir sponsam suam per anulum desponsationis
sibimetipsi in foedus colligationis, ne ipsam amodo dimittat,
munire solet.
149° Vnde cum Deus eandem uoluntatem de uiriditate uirilis
animi hominis susceperit, qui semetipsum ita constringit quod
relinquit quod habet, et qui magis Deo diuidit quam sibi quod
possidet, tunc ipsa colligatio huiusmodi consecrationis ita
permanebit, nec deuotionem suam relinquet. Quare ? Quia
1495 illam scientia hominis cognouit et quoniam bonus sensus eius
illam intellexit et quia illam uoluntas ipsius ad honorem Dei
aedificauit ; et ideo siue homo fuerit qui semetipsum ita Deo
obtulit, siue animal homini subiectum quod eodem modo ad
honorem Dei oblatum est, seu ager fructum proferens qui
1 5 0 0 etiam ita Deo est consecratus, nec pro cariore pretio dari, nec
sub uiliore recompensatione retineri debet, ne honor Dei quasi
in contemptibilem aestimationem deputetur.

49. QVI VOLVNTATE SVA SERVITIVM DEI AGGREDITVR ET

POSTEA CONTEMNENS NEGLEXERIT DISTRICTE REVOCANDVS EST

1505 Sed sicut nullus contra uoluntatem suam a saeculari uia

ad spiritalem tramitem conuerti cogendus est, ita etiam qui

1476 Leu. 27, 28. 1503/1511 cf. Gratian., II, 20, 3 . 2 (Friedb. 8 4 9 ).

1477 ueniet] ueneet W V R C O T , ueneat ex ueniat corr. H, ueneat F 1480

ipsius] eius B 1486 eam] eum V R 1491 susceperit] suscepit H 1495
scientiam \F 1496 ipsius supra lin. H 2 1500 est om. V ' 1505 suam om. B

f 1477 est om. 1478 cum om. 1480 eandem usque construit] rem illam uolun­
tas eius confirmat 1482 idem homo illud] homo ille ipsum] illud 1485
eodem] illo 1486 eam] eum 1488 sibimetipsi] sibi 1490 eandem usque
uirilis] uoluntatem illam uirilitate 1493 ipsa om. 1495 et om.
 VISIO QVINTA, c. 48-50 217
cum deuotione uoluntatis suae seruitium meum aggressus est
et postea illud contemnens neglexerit, iusto iudicio ut illud
recipiat reuocandus est. Quomodo ? Si habet rectos rectores
1510 et spiritales magistros zelum meum habentes, hi debent eum
ad seruitutem meam reuocare, et hoc primum facient supplica­
tione, exhortatione et blando sermone eum lenientes, et deinde
uerberibus et constrictione frigoris ac famis et aliis his simili­
bus castigationibus eum corripientes, quatenus his miseriis
1515 admonitus infernales poenas ad mentem suam reuocet, et eas
timens a se putredinem animae suae auferat, et ad semitam
illam quam deseruerat ita reuocatus redeat, sicut etiam de his
in euangelio scriptum est.

5 0 . V E R B A E V A N G E L II

1520 Exi in uias et sepes et compelle intrare, ut impleatur domus

mea. Quid est hoc ? Tu qui spiritalis pastor et iustus rector
et rectus magister es, exi de pristinis moribus tuis qui tibi de
primo parente tuo adhaerent, et uade in uiam artam et an­
gustam et in compositionem inflexorum praeceptorum, quae
*525 certissimi uiri in textura Spiritus sancti componebant, et
acutissime in zelo meo considera eos, qui sub praecepto et
magistratione tua degentes aut susceperunt aut uouerunt
sua uoluntate et non ex alterius hominis iniusta coactione
sanctum propositum pacti mei obseruare, et tamen postea
M30 illud contemnentes ad uetera uitia cupiunt redire ; et hos dul­
cibus et amaris correptionibus compelle ecclesiasticam disci­
plinam intrare, ut domus dotationis meae tam ex strenue
correptis quam ex suauiter admonitis impleatur, quoniam et
alii ad uitam diuersis castigationibus et alii uariis blandimen-
1535 tis uocandi sunt. Quomodo ?
Vt rectus pastor perditam ouem suam sollicite requirit, ita
etiam spiritales magistri subiectos suos per diuersa uitia erran­
tes multa diligentia requirere debent, uidelicet sua sollertia PL
cogentes eos ut in domum iustitiae de qua exierunt uel exire 503

1512 cf. Bened., Reg. 2 , 2 4 . 3 1 . 1520 Lc. 1 4 , 2 3 . 1523 cf. Bened., Reg. 5 , 1 1 ;
Mt. 7 , 1 4 . 1526/1527 cf. Bened., Reg. 5 , 1 2 . 1534 cf. id., Reg. 2 , 2 8 . 1534/
1535 cf. id., ib.y 2 , 2 4 . 3 1 . 1536 cf. id., Reg. 2 7 , 8 ; Lc. 1 5 , 4 ; Ioh. 1 0 , 1 1 .

1530/1546 contemnentes usque Qui alia manu in ras. R

/ 1509 rectos] aequos 1510 hi] ii 1517 sicut] ut 1521 est om. 1525 cer­
tissimi] iustissimi componebant] composuerunt 1529 tamen] cum 1530
et om. 1533 et om. 1534/1535 blandimentis] blandis admonitionibus
1536 rectus] diligens 1537 etiam] et 1538 uidelicet sua] sua scilicet
 2 l8 PARS SECVNDA
1540 uolebant reuertantur, quatenus ecclesia in altera parte ex
amare correptis et in altera parte ex blande exhortatis ouibus
impleatur et ita ad superna pascua perducatur.

5 1 . QVOD INDISCIPLINATE VIVENTES

NVLLA CASTIGATIONE CORRIGI VOLVNT
IJ45 NE GREGEM DOMINI CONTAMINENT EXPELLANTVR

Qui autem tunc ita obdurati sunt, quod nec propter corpo­
ralem castigationem quae eis a principalibus magistris suis in
zelo meo infertur, nec propter timorem meum, quoniam ego
sum Deus nolens iniquitatem, nec propter amorem effusi
1550 sanguinis Filii mei qui pro ipsis passus est, se corrigere uolunt,
sed fidelissimos amicos meos, qui uias meas uelociter currunt,
polluere sua putredine laborant, tunc ab ipsis amicis meis
ne gregem meum contaminent ut lupi expellendi sunt, quem­
admodum Paulus amicus meus hortatur dicens.

1555 5 2 . VERBA APOSTOLI AD EANDEM REM

Auferte malum ex uobis. Quid est hoc ? Vos qui in culmine

regiminis estis et qui in humilitate subiectionis manetis, ex­
pellite malum illud a uobis quod timorem meum contemnens
mihi creatori caeli et terrae contradicit, illud tam forti exami-
1560 natione a uobis expellentes, ut in conscientia uestra radicem
non figat nec in consortio uestro pedem suum ponat, ne dulcia
pigmenta bonorum operum in uobis uilescant. Sed qui ex his
in paenitentia reuerti uoluerit et me creatorem suum puro
corde quaesierit, etiam si in extremitate cursus sui uenerit,
1565 ego tamen suscipiam eum, quia cuncta iuste iudico.

53. QVOD HI QVI FICTE CONVERTVNTVR DECIPIVNTVR ET QVOD

HI QVI TOTO CORDE CONVERTVNTVR A DEO SVSCIPIVNTVR

Qui autem thesaurum cordis sui subtrahendo abscondit di­

cens : 'Nisi sentiam me moriturum, a saecularibus causis me

1540/1542 cf. Bened., Reg. 2 8 , 1 ; 2 , 2 4 . 1551 cf. id., Reg. pro/. 49. 1553 cf.
id., Reg. 2 8 , 6 . 8 . 1556 I Cor. 5 , 1 3 ; cf. Bened., Reg. 2 8 , 6 . 1557 cf. id.,
Reg. 3 , 4 . 1563 cf. id., Reg. 2 9 , 1 .

1548 zelo] cçlo H 1553 contaminent usque sunt alia manu in ras. R 1556
uobis] ipsis add. Vulg. 1561 ne] nec W

f 1540/1541 quatenus usque amare] ut ecclesia in una parte ex amore 1541 parte
om. 1546 obdurati] obturati 1547 principalibus] praepositis 1552 ipsis
om. 1556 est om.
 VISIO QVINTA, c. 50-54 219
157° non conuertam/ et ita conuersionem suam usque ad exspira­
tionem animae suae differt, et cum iam amplius spirare non
ualet, diutius praesentem uitam se posse habere desperans
saeculo renuntiare tentât, hic animam suam decipit, quoniam
conuersio eius deceptibilis est, hoc iocando fecit, ut iocus
1575 etiam accipitur. Ille uero qui iam morti proximus toto corde
propter peccata sua et propter amorem meum saeculo renun-
tiauerit, scilicet quamdiu uiuat mihi ardenter seruire desi­
derans, uere deuotionem eius cum omnibus choris angelorum
suscipio et ei gloriam uitae tribuo. Nam quamuis homo in
1580 multo crimine occupatus sit, cum tangit peccata sua ita quod
amare delicta sua deflet, et hoc simplici oculo fecerit, quia me
ad iracundiam prouocauit, ego eum a morte ad saluationem
erigo, nec ei supernam hereditatem denego, secundum quod
psalmista Dauid in spiritu meo testatur dicens.

1585 54. VERBA DAVID AD EANDEM REM

In quacumque die inuocauero te, ecce cognoui quoniam Deus

meus es. Quid est hoc ? In quacumque luce uitae meae ulla
claritas supernae illustrationis in mente mea, qui in tenebris
iaceo, per diuinam gratiam se ostenderit, ita quod in amaritu-
159° dine paenitentiae peccatorum meorum et in uulneribus grauati
cordis mei inuocauero te, qui omnibus te puro corde inuocan-
tibus remedium tuae pietatis concedis, tunc in eadem uisita-
tione cognoui quia tu qui haec misericorditer operaris Deus
meus es. Quid est hoc ?
1595 Cum per gratiam tuam me ad hoc perduxeris quod te Deum
meum in operibus iustitiae cognouero, ita quod in operibus PL
iniquitatis me ipsum deicio, quia tu ille qui hoc facere potes, 504
tunc suscipis me simpliciter te quaerentem et lacrimose post
te clamantem atque in uiriditate animae meae Jte cognoscen-
1 6 0 0 tem ; quoniam corpus meum in uera paenitentia contero et il­
lud quasi pro nihilo habeo. Et cum tali modo paenitentiam
suam homo fecerit, remedium peccatorum suorum inueniet.
Quomodo ? Quia me Deum suum cognouit. Quomodo ? Quo-

1581 cf. Mt. 6 , 22. 1586 Ps. 55, 10. 1591/1592 cf. II Tim. 2 , 22.

1577 seruire ex sentire corr. H2 1582 eum ego ~ V R 1586/1587 In usque

hoc ? coniung. cum cap. 53 B 1590 (graua)ti om. O 1598 te] om me O

/ 1570 conuersionem] conuersationem 1574 iocando ... iocus] ludificando ...

ludificatio 1581 fecerit] facit 1587 est om. 1597 deicio] damno et reprimo
quia usque potes hoc loco om., ponit post cognoscentem 1599/1600 cognoscen­
tem, quia tu es ille qui haec facere potes ~ 1600 quoniam] tunc enim
 220 PARS SECVNDA
n ia m p e c c a t a s u a d e s e r u it, e t id e o p e r o c u lu m p a e n it e n t ia e
1605 u i d e b i t q u o d i l l a u a n a f u e r u n t q u a e p r i u s a r d e n t e r in m a l a
c o n c u p is c e n tia p e r p e tr a u it.

5 5 . Q YI BLASPH EM IAM CO NTRA SPIRITVM SANCTVM

IM PA E N IT EN S D IX E R IT ET QVI SE IPSVM IN MORTEM
P R A E C IP IT A V E R IT HVNC D EVS N ESC IT

1610 Quapropter nemo neglegat remedium paenitentiae quaerere,

quia si illam sanus in corpore neglexerit, studeat tamen ut eam
uel in extremo tempore suo inueniat, et ad saluationem eum
suscipiam, quoniam quamuis sordes magnae sint in peccatis,
tamen propter Filium meum in pura paenitentia abluuntur,
1615 praeter hunc qui blasphemiam contra Spiritum sanctum im-
paenitens dixerit, et qui se ipsum in mortem corporis sui
obduratus praecipitauerit, quia haec duo uelut unum sunt ;
istos in gloria supernae uitae nescio, ut in euangelio scriptum
est.

1620 56. V E R B A E V A N G E L II

Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus, spiritus

autem blasphemiae non remittetur. Quid est hoc ? Omne pecca­
tum quod in superfluitate carnis aut cum libidine seu cum
amaritudine aut aliis his similibus uitiis peractum fuerit, seu
1625 blasphemia quae est in cultu idolorum, ubi uerus Deus ignora­
tur et falsum figmentum adoratur, aut inuocatio daemoniorum,
ubi uerus Deus scitur et tamen in peruersitate hominum dia­
bolus inuocatur, haec omnia in pura paenitentia remittentur
hominibus, cum per compunctionem lacrimarum ex intimo
1630 corde uerum Deum omnibus se inuocantibus misericordiam
suam misericorditer praestantem fideliter quaesierint. Quo­
niam quamuis huiusmodi homines grauiter in peccatis errando
delinquant, tamen si Deum imperio et potestate in caelis
regnantem omnino non abiciunt, manum auxilii eius quaeren-
1635 tes inuenient.
Sed si in infidelitate sua perseuerauerint, ita quod ab hac
peruersitate numquam resipiscunt, sed fixo corde et anima
consentiente Deum omnino abnegant, sic intra semetipsos

1621 Mt. 12, 3 1. 1629 cf. Bened., Reg. 20, 3 ; 49, 4 . 1630 cf. Ps. 85, 5.

1604 sua supra lin. B 1607 s a n c t v m ] s p i r i t v m W 1623 aut om. B 1625

in cultu idolorum in ras. R 1627 ubi iter. O 1636 in om. H

f 1622 est om. 1623 seu] aut 1637 resipiscunt] resipiscant 1638 abnegent
 VISIO QVINTA, c. 54-57 221

dicentes : 'Quid est hoc quod dicitur Deus ? Nam Deus non est
1640 in ulla misericordia aut ueritate ut uelit aut possit me adiuuare’,
et ita impaenitentes diffidunt a peccatis suis se posse mundari
aut ullo modo saluari, hi Deum blasphemant, et ob hoc propter
nequitiam obdurationis suae, si ita perseuerauerint, remis­
sionem eiusdem blasphemiae non percipiunt, quia intellectum
1645 cordis sui ita suffocant quod sursum suspirare non ualent ;
quoniam illum per cuius misericordiam saluari deberent quasi
nihilum habent, ut etiam psalmista Dauid testatur dicens.

57. VERBA DAVID DE EODEM

Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus. Quid est hoc ?
1650 Per stultam locutionem, qui inanis erat sapientia et intellectu,
Deum in corde suo abnegauit, quia ad cognoscendum eum in- PL
sipiens fuit. Quomodo ? Quia uerum Deum nec scire nec intel- 505
legere uoluit, cum in obdurato sensu suo dicebat : ‘Quid est
Deus ? Deus non est. Et quid uel ego sum ? Nescio quid sim/
1655 Qui haec dicit insipiens est, quoniam ueram sapientiam qua
Deus cognoscitur non habet. Sed quisquis Deum in potestate
sua regnantem non ficte cognouit, hic sapiens est, quamuis
peccator sit. Vnde quisquis hoc fixum in corde suo habet
quod de Dei misericordia desperat dicens : ‘Deus nihil est/
1660 h u n c n e s c io , q u i a m e n e s c i u i t , e t h u n c n e g o q u o n i a m m e n e g a -
u i t ; e t id e o id e m a d u i t a m n o n r e s u r g e t , n e c u l l u m g a u d i u m
h a b e r e p o te s t, q u ia o m n e s c r e a tu r a e e u m d e s t it u u n t , q u o n ia m
c r e a to r e m e a r u m p ro n ih ilo h a b u it.
Sed et ille, qui de peccatis suis desperat, ita quod prae
1665 magnitudine ponderis eorum se posse saluari non credit,
infidelis est, et ideo ad uitam non perueniet, quia illi qui uitam
omnibus dat contradicit. Quod si quis ex his omnibus paeni-
tentia ductus me ueraciter quaesierit inueniet me, quoniam
neminem abicio qui puro corde recurrit ad me.

1043 cf. Bened., Reg.prol. io (Ps. 9 4 , 3) ; Act. 7 , 51. 1049 Ps. 13, 1 . 1004 cf.
Bened., Reg. 4 , 7 4 .

1039 non est supra lin. H 2 1055 insipiens] inspiensB 1003 earum in ras. R
1000 infidelis] fidelis W 1008 me inueniet ~ R 1009 recurret C T

f 1039/1040 Deus usque ueritate] Dei non est misericordia aut ueritas 1041 dif­
fidant 1044 percipient 1047 psalmista om. 1050 inanis usque intellectu]
sapientia et intellectu uacuus erat 1051 quia] etiam 1053 suo om. 1054
sim] sum 1 0 0 0 quia] iam 1 0 0 1 idem] ille 1008 me inueniet ~
 222 PARS SECVNDA
1670 5 8 . SVPER QVEM BLASPHEMIA DESPERATIONIS CADIT
SI CRVCIATVS REPVGNAVERIT
CITIVS EI A DEO SVBVENITVR

Si autem nigerrimae tempestates huius blasphemiae et de­

sperationis super quempiam hominem ceciderint, et ipse nec
1675 in corde suo nec in uoluntate sua nec in sapore peruersi gustus
eis consenserit, sed in hoc certamine ualde cruciatur, tunc si
in eodem agone fortiter repugnans perseuerauerit, citius ei
subuenio ; et propter has grauedines non dubitet, quia contra
maximas procellas eum fortissimum pugnatorem dico et eum
1680 uelocius iuuabo atque eum amicum meum habebo, quoniam
propter amorem meum tantas aduersitates patienter sustinens
nobiliter superauit.

5 9 . QVOD IN PERDITIONE CADIT QVI CORPVS ET ANIMAM

QVAE DEVS CONIVNXIT SEPARAT

1685 Sed et sicut ille qui me uerum Deum nullo modo in ulla
fide aut spe in corde suo uult scire, ad uitam non resurgit,
ut praedictum est, ita nec ille qui se ipsum in mortem corporis
sui praecipitauerit, quia separationem illam quam hominibus
constitui non exspectat, sed se ipsum sine ulla spe misericor-
1690 diae discindit, unde et in perditionem cadit, quoniam hoc
occidit cum quo paenitere debuit. Nam qui illud ab homine
separat quod in homine posui, magno reatui se substernit,
quemadmodum in euangelio Filius meus ostendit dicens.

6 0 . VERBA EVANGELII

1695 Audistis quia dictum est antiquis : Non occides. Qui autem
occiderit reus erit iudicio. Quid est hoc ? Vos qui pedem ue-
strum super fundamentum petrae ponere uultis, notate quo­
niam per sonum illum qui de radice rationalitatis exit per­
cepistis quia in factura Scripturae, quae sensum illum habet
1700 quem digitus Dei dedit, demonstratum est his qui uos in PL
antiquitate praecesserunt, ne diuiderent in homine quod diui- 5 0 6
na dispositione in illo coniunctum est. Quid est hoc ? Quia
qui Adae lignum scientiae boni et mali interdixit dicens :

1075/1682 cf. id., Reg. 7 , 3 6 . 1695 Mt. 5 , 2 1 . 1697 cf. Mt. 7 , 25 ; Lc. 6 , 4 8 .
1700 cf. Lc. 1 1 , 2 0 ; Aug., Enarr. in ps. 8 - CC 3 8 , p. 5 2 , 7 , 3 - 4 ; Hymn. Veni Creator
Spiritus - AHMA 2 , 1 nr. 1 3 2 , str. 3 .

f 1680 amicum] in praem. 1685 in om. 1687 praedictum] dictum 1692 sub­
sternit] subdit 1698/1699 percepistis] percepists (!) 1699 factura] uerbis
1700 his] iis 1702 est2 om.
 VISIO QVINTA, c. 58-60 223
In quocumque die comedens ex eo, morte morieris, hic etiam
1705 per Moysen generi ipsius locutus est : Non occides, nec dissipa­
bis quod ad imaginem Dei factum est. Sed sicut Adam prae­
ceptum Dei transgressus uita salutis semetipsum et genus
suum priuauit, ita etiam homo qui facturam Dei in homine
destruit, fideles generationes salutarium operum ab anima
1 7 1 0 et a corpore suo abscidit, ex hoc etiam reum iudicialis sen­
tentiae se faciens in exilium miseriae uadit.
Quapropter ille qui tam crudelem separationem in homine
fecerit in multas calamitates se mittit, uidelicet hoc separans
quod meum est, quia corpus et animam simul in hominem
1715 constitui. Et quis est ille qui haec audeat separare ? Et cum
ille in multa grauedine peccati sit qui alium occidit, quid tunc
iste erit qui se ipsum in mortem tradit et hoc in puluerem
mittit cum quo debuit crimina sua delere?
Nam qui se ipsum occiderit perditum angelum imitatur, qui
1 7 2 0 primum iniquitatem inueniens se ipsum in perditionem tradi­
dit cum se ipsum occidit. Quomodo ? Quoniam Deo inuidit,
qui nec ortum habuit nec finem accipiet, et qui omnia regit
quae in caelo et in terra sunt. Et sicut idem superbus diabolus
noluit aspicere in me cum se ipsum in perditionem deiecit,
1 7 2 5 sic nec iste homo me scire dignatur qui se ipsum uiolenter
discindit, unde et in mortem cadit, sicut et ille cum sibimet-
ipsi perditionem intulit. Nam antequam corrueret, iniquitatem
suam super pennas uentorum eleuare uoluit et quasi uolatile
quod in aere uolat, sic in caelestibus uolare tentauit ; unde et
1 7 3 0 in hac praesumptione semetipsum a beatitudine in infelicita­
tem deiecit.
Sed ego de terra formaui hominem ut ab inferioribus ad
superiora ascenderet et ut incipiendo et perficiendo bona
opera sursum praeclaras uirtutes ad ardua aedificaret. Qua-
1735 propter homo qui et corpus et animam habet, cum bona
operari potest et cum paenitere ualet, semetipsum non occi­
dat, ne postea locum illum recipiat, ubi nec opus nec paeniten-

1704 Gen. 2 , 17. 1705 Ex. 20, 1 3 . 1728/1731 cf. Is. 1 4 , 1 2 -1 5 .

1704 quacumque W die] enim praem. Vulg. 1700 imaginem Dei alia manu
inras.K 1710 a om.B 1716 ille ex illa corr. B 1718 cum quo ex eum
qui corr.H2 1721 Deo ex Deum corr.B 1725 nec supra /in. B 1730 se ipsum
B 1732 ut supra lin. H

f 1705 ipsius] eius 1710 abscindit 1714/1715 in hominem constitui] in

homine coniunxi 1718 delere] diluere 1720 primum] primus 1721 cum
se ipsum] et se ipsum in morte 1723 idem superbus] superbus ille 1725 iste]
is 1726/1727 sibimetipsi perditionem intulit] semetipsum in perditionem
praecipitauit 1733 ascenderet] conscenderet 1735 homo] et praem.
 224 PARS SECVNDA
tiam habere potest, sicut et diabolus qui dum semetipsum
occideret in tartara deiectus est.
1740 Sed qui uigilantis oculis uidet et sonantibus auribus audit,
hic mysticis uerbis meis osculum amplexionis praebeat, quae
de me uiuente emanant.

1741 hie] his F 1742 me om. W R emanat H

f 1740 sonantibus] attentis

 VISIO SEXTA 225
CAPITVLA SEXTAE VISIONIS SEGVNDAE PARTIS
1. Quod ecclesia Christo in passione sua iuncta et sanguine PL
e iu s d o t a t a e s t e t s a l u a t i o a n i m a r u m e x o r t a e s t . 505/506
2. Quod Deus Pater in humilitate Filii sui serpentem anti-
5 quum uicit, non in potestate.
3. Verba Psalmistae.
4. Quod ecclesia crescens dotem suam deuote Deo coram
angelis offert et profunditas sacramentorum Spiritu
sancto inspirante manifestata est.
10 5. Similitudo de auro,
6. Quod sacerdote ad altare ad immolandum accedente
m a g n a c l a r i t a s c u m m i n i s t e r i o s u p e r n o r u m s p i r i t u u m PL
e ffu lg e t. 507/508
7. Quod in sacramento altaris Deus Pater passionis Filii
15 sui in salutem populi recordatur.
8. Quare in sacramento altaris panis, uinum et aqua offeran­
tur.
9. Verba Ioel de eodem.
10. Quod sacerdotem in sacramento altaris praesens auxi-
20 lium Dei non deserit, serenitate manente donec myste­
ria compleantur.
11. Dum sacerdos‘Sanctus sanctus sanctus’ decantat et myste­
ria sacramentorum inchoat, incomprehensibilis sereni­
tas eadem sacramenta irradiat.
25 12. Quod diuina claritas oblationem altaris sursum inuisi-
biliter quasi in puncto trahit et remittit ueram carnem
et uerum sanguinem effectam.
13. Comparatio de unguento et sapphiro ad eandem rem.
14. Quare homo hoc spiritale donum uisibiliter sumere non
30 possit.
15. Quod sacerdote fideliter in Deum credente et humili deuo-
tione offerente oblatio caro et sanguis Christi efficitur.
16. Similitudo de pullo et uolatili.
17. Quod uera manifestatione mysteria natiuitatis, passionis,
35 sepulturae, resurrectionis et ascensionis Christi in
sacramento altaris ut in speculo apparent.
18. Quamdiu fidelis homo dicere debet ‘dimitte nobis debita

II, 6 , 1 0 15 loco 5 port. R 16/17 offeratur W 2 2 Dum] Cum B R 27

effectum R 34 manifestatio F mysteriorum ex mysteria corr. F 35 sepul­
turae] et praem. K R 36 ut om. F apparet V R

f II, 6 , 1 sextae visionis cap . 2 De uenerabili sacramento corporis Christi

port, ut tit. capituli I., inde usque cap. 4 nutrter. una aliis plus 3 dotata] decorata
7 cap. 4 et cap. 5 pon. sub uno num. 1 0 Similitudo de auro] et simii, auri 12
ministerio] mysterio 1 0 altaris om. 2 2 Dum] Cum 32 Christi om.
35 sepulturae] et praem.
 226 PARS SECVNDA
nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris'
tamdiu passio Christi in misericordia Dei Patris appa-
40 rebit.
19. Quod oblatio numquam cruda caro apparet nisi in magna
necessitate electis demonstretur.
20. Dum canticum innocentis agni canitur, fideles homines
communicant ut a praeuaricatione emundati aeternae
45 hereditati restituantur.
21. Verba Salomonis in Canticis canticorum.
22. Qualiter accipienda sint uerba Domini dicta discipulis in
cena sua de eodem mysterio.
23. Verba Dauid ad eandem rem.
50 24. Quod sacramentum illud omnes sordes emundans usque
ad nouissimum hominem colendum est.
25. Item uerba Dauid de eodem.
26. Quare in sacramento altaris panis offeratur.
27. Verba Moysi ad eandem rem.
55 28. Quare uinum in sacrificio altaris offeratur.
29. Verba de Canticis ad idem.
30. Quare in sacramento altaris aqua uino interesse debet.
31. Verba Sapientiae.
32. Item de libro Sapientiae.
60 33- Quod Adam ante peccatum mundum sanguinem habuit,
post praeuaricationem sparsit eum in foetorem immun­
ditiae.
34. Quod corpus et sanguinem Christi accipientes multa
dulcedine uiuificantur.
65 35. Verba Salomonis de eadem re.
36. Quod ad inuocationem sacerdotis in altari sacramentum
corporis et sanguinis Christi perficitur.
37. Quod Deus in omni creatura potestatem et fortitudinem
uoluntatis suae secundum quod sibi placet exercet.
70 38. Quod a prima hora diei usque ad nonam officium missae
pro necessitate temporis exerceri potest.
39. Quod omnes ieiuni communicare debent exceptis his
qui in opinione mortis positi sunt.
40. Quod diabolus sine suggestione alterius cecidit, homo
75 autem, quia fragilis suadente diabolo cecidit, a Deo
subleuatus est.
41. Quod in perceptione corporis et sanguinis Domini non
quantitas sed sanctitas consideranda est.
42. Comparatio de manna ad eandem rem.

39 -diu supra lin. O 43 Dum] Cum B, ex C(um) corr. R 46 Salemonis W

48 mysterio in marg. H2 72 ieiuni usque debent in ras. alia manu O

f 72 his] iis 73 opinione] oppressione

 VISIO SEXTA 227

80 43. Quod non est dubitandum quin uerum corpus et uerus

sanguis Christi sit in altari.
44. Quod in sacramento altaris tria offerenda sunt in nomine
Trinitatis, panis, uinum et aqua.
45. Quod sacerdos, qui per negligentiam aut per infidelitatem
85 aut per obliuionem haec tria in sacramento altaris
offerre neglexerit, grauiter puniendus est.
46. Qualiter corpus et sanguis Christi populo distribuatur.
47. Quod sacerdos, his indumentis et his uerbis in sacramento
altaris utatur secundum quod antiqui patres institue-
90 runt.
48. Verba Domini ad neglegentem sacerdotem.
49. Quod sacerdos, qui has epulas in altari offert, ab altari
ieiunus his epulis non recedat.
50. Quod sacerdos in sacramento altaris multis et magnis
95 sermonibus non utatur, sed secundum ordinationem
priorum magistrorum.
51. De quinque modis communicantium.
52. De his qui in corpore lucidi et in anima ignei sunt.
53. De his qui in corpore pallidi et in anima tenebrosi uiden-
100 tur.
54. De his qui in corpore hirsuti et in anima multa immun­
ditia sordent.
55. De his qui in corpore acutissimis spinis circumdantur et
in anima leprosi apparent.
105 56. De his qui in corpore sanguinei et in anima uelut putri­
dum cadauer foetidi uidentur.
57. De his qui ad hoc sacramentum deuota mente et pura
fide et de his qui contrario corde et uacillante animo
accedunt.
n o 58. Verba Apostoli.
59. Quod sacramentum altaris magna diligentia et sollicitu­
dine a sacerdote et a populo tractandum et custodien­
dum est.
60. Quod mystica secreta corporis et sanguinis Domini
115 scrutanda non sunt.
61. Quod ministri ecclesiae qui non per ostium sed per deuia
intrant, quia amari et illusores et impoliti lapides sunt,
diabolum et Baal imitantur et Christum uulnerare
contendunt quasi crucifixores.

82/86 cap. 4 5 ante cap. 4 6 pon.B.sed corr. addendo litt, a et b 82 Quod] non est
dubitandum add. sed dei. B nomine] aeternitatis add. sed del. F 89 ex patris
corr. H, -e- supra lin. 94 sacerdos in supra lin. O 97 quinque om. O 105/
106 putredum B 108 uacillanti F

/ 86 e st] u e n it 95 sed om. 98 h is ] iis , et ita in sqq. cc.

 228 PARS SECVNDA
120 62. Quod idem ministri ecclesiae omni diligentia exemplo
apostolorum debent castitatem seruare et ab omni
immunditia se abstinere.
63. Verba Moysi ad eandem rem.
64. Quod sacerdos duas copulas non debet habere.
125 65. Quomodo diabolus sit sacerdos sacerdotum.
66. Verba legis de eodem.
67. Verba euangelii ad idem.
68. Verba Apostoli ad eandem rem.
69. Item Paulus de eodem.
130 70. De tribus generibus eunuchorum.
71. Qui se non ualet continere, nec sacerdos aut alius minister
sacerdotalis ulla occasione fiat.
72. Qua causa ante coniugatis sed postea ab inuicem sepa­
ratis concessum est in primitiua ecclesia ad sacerdo-
133 tium accedere et quare modo non concedatur.
73. Similitudo regis de eadem re.
74. Quod immaturi et non consecrati ecclesiam non susci­
piant et unus plures appetere non praesumat.
75. Quod de omni populo christiani nominis sacerdotes boni
140 ingenii et uirilis animi integritatem membrorum haben­
tes eligendi sunt.
76. Quod feminae ad officium altaris non debent accedere.
77. Quod uir femineo uestitu nullo modo induatur, nec
femina uirili, nisi aliqua magna necessitate coacti.
145 78. Quod fornicatores mulierum et in contrarietate forni­
cationis, aut in aliis aut in semetipsis tam mulieres
quam uiri se contaminantes, et pecorum fornicatores
districte iudicat Deus.
79. De pollutione quae dormientibus occurrit.
130 80. Verba Moysi de eodem.
81. Qui fortiter in libidine ardet ardori suo nullum incen­
dium subministret.
82. Quod diuersis uitiis grauatus ad misericordiam Dei in
confessione fugiat.
155 83. Quod remedium purgationis et in antiquis patribus
diu praefiguratum est.
84. Qui peccata sua confiteri recusat se ipsum decipit.
85. Quod in hora mortis si sacerdos non adest alii homini

124 copulas supra lin. O 128 Apostoli supra lin. B 132 fiet R 137 73
loco 74 pon. R 137/138 sus(cipiant) ex re- corr. supra lin. B 147 uiri omnes
codd.y supra lin. F se] sibi praem. F 154 fugiat supra lin. C 2 155 patribus]
partibus H 157 64 loco 84 pon. H 158 89 pro 85 pon. W'

f 131 aut] n e c 134 co n cessa 146 se m e tip sis] seip sis 153 Quod om.
 VISIO SEXTA 229
homo confiteatur ; si nullum hominem habere potest
160 soli Deo confiteatur in praesentia elementorum.
86. Quod nemo propter pondus peccatorum suorum desperet.
87. Euangelium de eodem.
88. Quod peccata et per elemosynam et per corporalem
satisfactionem deleri debent.
165 89. De libro Sapientiae.
90. Quod elementa lacus uoluptatum hominum sunt.
91. Qui elemosynam dant et qui eam suscipiunt hoc in uanum
non faciant.
92. Quod pauperes et diuites et honorem potestatis appeten-
170 tes unusquisque secundum intentionem suam remune­
ratur.
93. Quod sacerdotes exorando et coercendo moneant popu­
lum de confessione.
94. Quod sacerdotes auctoritatem magisterii populo non
175 ostendentes non sacerdotes sed lupi uocantur.
95. Quod elementa coram Deo ululant super iniquitatem
sacerdotum, et caeli iniquitatem eorum suscipiunt.
96. Quod sacerdotes habent potestatem ligandi et soluendi.
97. Verba euangelii de eodem.
180 98. Quod nullus absque culpabili culpa ligandus est.
99. Quod si aliquis innocens constrictus fuerit, propter hono­
rem Dei solutionem quaerere debet.
100. Quod rebelles ad Christum reuerti nolentes et obdurati
nullam misericordiam quaerentes antiquum serpentem
185 imitantur.
101. Verba diaboli.
102. Quod homines de tenebrositate infidelitatis per incarna­
tionem Filii Dei educti sunt.

SEXTA VISIO SECVNDAE PARTIS

190 ET POST HAEC uidi cum Fi l i us Dei in cruce PL
pependi t quod pr a edi c t a mul iebris imago uelut ;;o7

II, 0 , 191 cf. supra Pars II, Visio 5 , 1 8 6 /1 8 7 .

161 propter om. C 166 uoluptatum] uoluntatum F 172 num. cap. deest F, et
ita porro mo(neant) ex ma- corr. W 178 et soluendi et ligandi F, et lig. add.
alia manu 179 Verba] Quod sacerdotes praem. sed del. F 186 102 pro 10 1 pon.
W 187 10 3 pro 10 2 pon. W 189 sexta usque partis om. W y se c v n d a e partis
om. H

f 172 Quod om. 174 authoritatem 180 culpabili] rationabili 181 innocens
om. 188 educti] reducti 189 secvn d i scivias visio se x t a /, De sacramento
altaris m 190/206 et post usque etiam om. m 191 ueluti/
 230 PARS SECVNDA
lu cid u s splendor ex an tiq u o co n silio propere
progredien s per diuinam p o ten tia m ad ipsum ad- PL
d u cta est, et sanguine qui de la te re eius flu x it se 508
195 sursum eleu an te p erfu sa ipsi per u o lu n tatem su ­
perni P a tris fe lic i d esp on sation e a sso cia ta est PL
atq u e carne et sanguine eius n o b ilite r d o ta ta . 509
E t au diu i uocem de caelo illi d icentem : 'H a ec,
F ili, sit tib i sponsa in resta u ra tio n em pop u li mei,
2oocui ipsa m ater sit, anim as per salu ation em sp iritu s
et aquae reg e n e ra n s/
E t cum eadem im ago iam hoc modo in u iribu s
suis p ro fice re t, uidi quasi quoddam a lta re ad
quod ipsa freq u en ter a cced eb a t et ibi dotem suam
205 deuote reuisens, eam superno P a tri et an gelis eius
h u m iliter o sten d eb a t. Vnde etiam cum sacerdos
sacris u estib u s in d u tu s ad celeb ra n d a diu in a
sacram en ta ad idem a lta re a cced ere t, uidi quod
su b ito m agna seren itas lu cis cum obsequio ange-
210 lorum de caelo ueniens totu m illu d a lta re circu m ­
fu ls it, et ibi tam diu p erm ansit quousque post com ­
p letion em eiusdem sacram en ti idem sacerdos ab
a lta ri seced eret. Sed et ibi eu an gelio pacis r e c i­
ta to et ob la tio n e quae con secran d a erat a lta ri
215 su p erp o sita , cum idem sacerdos laudem om nip o­
te n tis Dei quod est sanctus sanctus sanctus Dominus
Deus Sabaoth d e ca n ta ret et sic m ysteria eorundem
sacram entoru m in ch o a re t, repente ign ea co ru ­
sca tio in a e stim a b ilis c la r ita tis ap erto caelo super
22oeandem oblation em d escen d it et eam to tam sua
c la r ita te ita p erfu d it ut sol rem illam illu s tr a t
quam rad iis suis tr a n s fig it. E t dum eam hoc modo
irra d ia re t, sursum eam ad secreta caeli in u isib i-
lite r s u stu lit et iterum eam deorsum super idem
225 a lta re rem isit, u elu t homo h alitu m suum in tr o r ­
sum tra h it et iterum eum extrorsu m e m ittit, ita

198 illi om. H 199 sponsa supra lin. F 213 se(cederet) supra lin. H 2 214
oblationem H 2 2 0 tota H F 2 2 1 illam supra lin. W* 223 ir(radiaret)
supra lin. O 225 ex halitum] anhelitum corr. supra lin. alia manu R, ex anhelitum
corr. O

f 204 accedebat et ibi] accedens/ 205/206 reuisebat ... ostendens/ 208 ad

idem ait.] ad altare illud / m 2 1 0 altare illud ~ / m 2 1 1 / 2 1 2 post usque
sacramenti] completo sacramento / m 2 1 2 idem om. f m 213/218 Sed usque
inchoaret] Et inchoato sanctus sanctis sanctus Dominus Deus decantaret m
215 idem om. f 216 quod] quae / 217 eorundem] ineffabilium / 220 et
eam totam] eamque tota m 2 2 1 sol] solaris lux/ m 2 2 2 transfigit suis ~ m
223 eam] illam f m 224 idem] ipsum/ m 225 cum ... halitum] uelut cum ...
anhelitum / m
 VISIO SEXTA 231

eam ueram carnem et uerum sanguinem e ffe cta m ,

quam uis in co n sp ectu hom inum u elu t panis et ue-
lu t uinum a p p a rere n t.
230 Cum que haec asp icerem , sta tim etiam signa
n a tiu ita tis , passion is et se p u ltu ra e necnon re su r­
re ctio n is et ascen sion is s a lu a to ris n ostri V n ig e n iti
Dei u elu t in sp eculo a p p a ru e ru n t, quom odo etiam
cum idem F iliu s Dei in saecu lo esset in ipso p a tra -
235 ta su n t. Sed dum idem sacerdos ca n ticu m in n o ­
cen tis agni quod est agne Dei qui tollis peccata mundi
d e ca n ta re t et ad p ercip ien d u m san ctam com m u­
nionem se e x h ib e re t, p ra e d ic ta ign ea co ru sca tio
ad c a e le s tia se re cep it et ita clau so caelo au diu i
24ouocem ex eo d icentem : 'M an d u cate et b ib ite c o r ­
pus et sanguinem F ilii mei ad abolendum prae-
u a ricatio n em E u ae, q u aten u s in rectam h e r e d ita ­
tem r e s ta u r e m in i.’ E t dum etiam ce te ri hom ines
ad p ercipien d u m idem sacram en tu m ad sacerd o-
245 tem a cced ere n t, q uinque modos in eis c o n sid e ra ­
bam. Nam a lii in corpore lu cid i et in anim a ignei
eran t, a lii autem in corpore p a llid i et in anim a
ten eb rosi u id eb a n tu r ; quidam uero in corpore
h irsu ti et in anim a m ultam im m u n d itiam hum a-
250 nae p o llu tio n is p erfu si so rd eb a n t, quidam autem
in corpore a cu tissim is spinis circu m d a b a n tu r et
in anim a lep rosi a p p a reb a n t, a lii uero in corpore
san gu in ei et in anim a u elu t p u trid u m cad au er
fo e tid i u id eb a n tu r. Sed ex his om nibus dum qui-
255 dam eadem sa cra m en ta p e rcip e re n t, a lii u elu t
igneo splendore p erfu n d e b a n tu r, a lii uero u elu t
ob scu ra nube o b te n e b ra b a n tu r.
Post com p letion em autem eorundem sa cra m en ­
torum dum sacerdos ab a lta r i reced e ret, p ra e d ic ta PL
260 seren ita s quae de caelo ueniens totu m illu d a lta re , 51°
ut supra d ictu m est, c ircu m fu lse r a t, sursum ad
superna secreta s u b tr a c ta est. Et iterum audiui uocem
de supernis caelorum dicentem mihi.

227 eam] eum R 229 aparerent R 234/235 patrata ex parata corr. supra lin. H
237 percipiendam B 241 abolendam R O 250 pollutionis] perfusionis add.
sed del. H 257 ob(tenebrabantur) in marg. alia manu R

f 227 eam om .f m 230 Cumque usque aspicerem] Et m 232 et om. m 232/

233 Dei Vnigeniti ~ m 234 idem om. f m 235 dum] cum m. idem
om. f m 236 agne] agnus / m 241 abolendam f m 242 quatenus]
ut f m 243 hominum f m 244 idem] ipsum f m 244/245 accederent ad
sacerdotem ~ m 251 circumdabantur] septi erant / m 258 eorundem om.
f m 261 supra om .fm 262 audiui uocem iterum ~ m 263 mihi om. m
 232 PARS SECVNDA
I. Q VO D E C C LE SIA C H R IST O IN PA SSIO N E SVA IV N C T A ET

265 IN SA N G V IN E E IV S D O TA TA EST E T SA L V A T IO A N IM A R V M

E X O R T A EST

Christo Iesu uero Filio Dei in ligno passionis suae pendente,

ecclesia in secreto supernorum mysteriorum ipsi associata
purpureo sanguine eius dotata est, sicut et ipsa demonstrat,
2 7 0 cum frequenter ad altare accedens dotem suam reposcit, et
quanta deuotione filii eius ad diuina mysteria accedentes ea
percipiant acutissime considerat. Quapropter uides, cum
idem Fi l i us Dei in cruce pependi t , quod p r a e d i c t a
mul i ebri s i mag o uelut luci dus spl endor ex anti-
2 7 5 quo consi li o propere progredi ens per di ui nam
p o t e nt i a m ad i psum a d d u c t a est: quia, eodem innocen­
te agno in aram crucis pro salute hominum subleuato, ecclesia
in puritate candoris fidei et ceterarum uirtutum ex diuino
secreto repente per profundissimum mysterium apparens in
2 8 0 caelo per summam maiestatem eidem Vnigenito Dei adiuncta
est. Quid est hoc ? Quia cum de uulnerato latere eiusdem
Filii mei eruor exiuit, mox saluatio animarum exorta est,
quoniam gloria illa de qua diabolus cum sequacibus suis
expulsus est homini data est, cum idem Vnigenitus meus mor-
2 8 5 tem in cruce temporaliter subiens inferno spoliato fideles ani­
mas ad caelestia duxit, ita quod etiam in discipulis eius et in
his qui eos sincere subsecuti sunt fides iam augmentari et
corroborari coepit, quatenus heredes caelestis regni fierent.
Vnde sangui ne qui de l atere eius f l uxi t se sursum
29oeleuante eadem i mago perf usa ipsi per u o l u n t a t e m
superni Pat r i s felici des pons at i one a s s o c i a t a est :
quoniam fortitudine passionis Filii Dei ardenter inundante
et ad altitudinem caelestium mysteriorum se mirabiliter tol­
lente quemadmodum odor bonorum aromatum se alte diffun-

267/269 cf. supra Pars I, Visio 2 , 5 3 8 /5 3 9 . 269 cf. Aug., Sermo 2 6 7 , In die Pente­
costes 3 - PL 3 8 , 1 2 3 1 . 272/276 cf. Aug., Tract, in Ioh. Eu. 1 2 0 , 2 - CC 3 6 , p. 6 6 1 ,
1 8 -2 0 . 276/277 cf. Respons. Eram quasi agnus innocens - CAO 4 nr. 6 6 6 0 .
277 cf. Oratio Haec oblatio ... in ara crucis - Bruylants 2 nr. 5 9 2 . 281/282 cf.
Ioh. 1 9 , 3 4 . 285 cf. Aug., Append. Sermo 6 0 , De Pascha 5 - PL 3 9 , 2 0 6 1 . 289/
291 cf. Hugo de s. Viet., Summa sent., Tract. 3 , 3 - PL 1 7 6 , 9 2 CD.

260 ex o r ta est om. O 272 accutissime F 277 in ara W 279 profundis­

simum ex per- corr. supra lin. H 2 288 corrobori O F

f 272 acutissime] attentissime / m 277 subleuato] eleuato 281 eiusdem om.

284 idem om. 286 etiam quod ~ eius] suis 287 his] iis 288 quatenus]
ut 290 eadem] ilia 294 alte] in sublime
 VISIO SEXTA, c. 1-3 233
295 dit, ex ea in candidis heredibus aeterni regni ecclesia roborata
eidem Vnigenito Dei per institutionem altissimi Patris fide­
liter coniuncta est. Quomodo ? Vt sponsa sponso suo in sub-
iectionis et oboeditionis obsequio subiecta fertilem donatio­
nem cum foederis amore ab eo in procreatione filiorum acci-
3 0 0 piens eos ad hereditatem suam educat, ita etiam ecclesia Filio
Dei in humilitatis et caritatis officio coniuncta regenerationem
spiritus et aquae cum saluatione animarum ab eo ad restaura­
tionem uitae suscipiens eas ad superna transmittit.
Vnde etiam carne et sangui ne eius nobi l i t er do-
305 t a t a est : quia idem Vnigenitus Dei corpus et sanguinem
suum praecellentissima gloria fidelibus suis qui et ecclesia et
filii ecclesiae sunt ita contulit, ut uitam in superna ciuitate
per ipsum habeant. Quomodo ?

2. QVOD D EV S PA TER IN H V M ILIT A TE FILII SVI

310 SE R P EN TE M A N TIQ V V M V IC IT / NO N IN PO TESTA TE

Quia ipse carnem et sanguinem suum in sanctificationem

credentium dedit, ut etiam caelestis Pater ipsum pro redemp­
tione populorum ad passionem tradidit, ita serpentem anti­
quum in humilitate et iustitia per eum deuincens nec illum
315 potestate et fortitudine sua superare uolens, quoniam ipse
Deus iustus est nolens iniquitatem, quemadmodum Psalmista P L
loquitur dicens. 511

3. V E R B A P SA LM IST A E

Beatus uir qui non abiit in consilio impiorum et in uia pecca­

tio torum non stetit et in cathedra pestilentiae non sedit. Quid est
hoc ?
Quoniam Deus est pater omnium beatitudinum et felicita­
tum creaturarum suarum in ipsis creaturis suis multa et

301/302 cf. Ioh. 3 , 5 . 307/308 cf. Aug., D e - CC 4 8 , p.

ciu. D e i 2 2 , 1 807, 5 5 .
311/312cf. Io h . 6 , 5 6 - 5 7 . 316cf. Ps. 5 , 5 . 310/320 Ps. 1 , 1 .

300 ad] in O Filio om. W 305 Vnigenitus ex Vnitus corr. supra lin. H 2
corus (sic) F 314 illum] ullum B 316 iniquitem W 322 Deus supra
lin. alia manu O est Deus ~ O

f 206 institutionem altissimi] ordinationem superni 208 oboeditionis] oboedien­

tiae 208/200 fertilem donationem] fertilitatis donum 2 0 0 accipiens] ut add.
300 educat] adducat 305 idem] ipse 306 praecellentissima] in praem.
308 habeant] possideant 315 ipse om. 316 est om. 310/321 in consilio
usque hoc ? om. m 320 est om. 322 pater] author/, auctor m
 234 PARS SECVNDA
diuersa signa ostendens, sicut etiam incarnatio Filii eius
325 suauissimum gustum in multa dulcedine stillabat cum cae­
lestes uirtutes plurimas aedificationes in ipso aedificarent, per
quas homo ad supernum regnum rediret, quod nulla umbra
mortis obscuratum est. Et ita etiam in eodem superno Patre
fortissimae uires omnium uirtutum esse manifestatae sunt,
3 3 0 quoniam per Vnigenitum suum mortem uiriliter occidit et
infernum fregit atque in nouissimo die orbem terrarum in
aliam et meliorem nouitatem conuertet.
Vnde etiam per diffusionem cordis sui non abiit uacillantia
itinera malignorum spirituum qui ueritatem reliquerunt et
3 35 mendacium arripuerunt. Quomodo ? Quia ueritatem per men­
dacium diuidere uoluerunt. Quomodo ? Antiquum dierum qui
ante tempus dierum et horarum erat opprimere uolebant, et
antiquum serpentem qui ante tempus temporum non fuit
illi consortem facere inhiabant. Sed hoc esse non potuit nec
3 4 0 debuit, quoniam unus Deus est. Quapropter et diabolus men­
dax est. Nam a Deo recessit uitam deserens et mortem in-
ueniens. Et ita etiam Deus in uia illa qua peccatores gressum
suum figunt non stetit, quia uiam Adae abiciens peccatum
illius non amauit, sed illum a diabolo seductum de paradiso
3 45 proiecit nec etiam in potestate ullius iniquitatis regnauit,
ut omne genus humanum in mortem implicatur in umbra mor­
tis sedens, cum idem humanum genus ueritatem superbe
deseruit. Quid est hoc ? Nam Deus nec diabolicae praesump­
tioni nec humanae neglegentiae ita potestate sua restitit, ut
3 5 0 eas per fortitudinem suam deiceret. Quomodo ? Velut si
duo pugnatores essent et alter alterum fortioribus uiribus
praeiret, certe fortior ille maiores pugnas in sua possibilitate
illi infirmiori demonstraret, quatenus confusum illum sibi
subiceret, nec in aliquo illi cedere uellet. Sed ita Deus non
355 fecit, quoniam operi iniquitatis per summam bonitatem re­
stitit, uidelicet Filium suum mittens in mundum, qui in cor-

324/325 cf. Antiph. In illa die stillabunt montes dulcedinem - CAO 3 nr. 3 2 4 4
(Ioel 3 , 1 8 ). 327/328 cf. Iac. 1 , 1 7 . 331 cf. Antiph. Crucem sanctam subiit
qui infernum confregit - CAO 3 nr. 1 9 5 1 . 336 cf. Dan. 7 , 9 . 340/341 cf.
Ioh. 8 . 4 4 . 346/347 cf. Lc. 1 , 7 9 . 355/356 cf. Ioh. 3 , 1 6 - 1 7 . 350/358 cf.
Caes. Arei., Sermo Morin 1 1 , 1 - CC 1 0 3 , 5 4 Sq.

329 uires ex uirtutes corr. O 335/336 Quomodo usque uoluerunt iter, sed del. H
337 horam F 340 unus supra lin . O 347 genus humanum ~ R

/ 328 in eodem] ipso/ m 32» fortissimae] ualidissimaef m 332 conuertit/ m

333 uacillantia] in praem. 343 suum om. 346 ut] quemadmodum 347
idem om. genus humanum ~ 348 deseruit] deserit est om. 352 prae­
iret] praecelleret 353 quatenus] ut 354 cedere] caedere 355 quoniam]
quia
 VISIO SEXTA, c. 3-4 235
pore suo cum maxima humilitate perditam ouem suam ad
caelos reduxit. Quomodo ? Quoniam sanguis qui de corpore
eius exiuit mox ut apertis uulneribus emanauit in caelestibus
360 secretis apparens, ut saluatio animarum emitteretur petiuit.
Quomodo ? Quia omnis creatura in eodem Filio Dei ostendit
quod per passionem et mortem ipsius perditio hominis ad ui-
tam restaurata est. Quomodo ? Quoniam idem Vnigenitus Dei,
uita exsistens, semetipsum pro redemptione humani generis
3 65 ad passionem in ara crucis obtulit, ubi etiam ut ueraci audi­
tione uocem de supernis secretis resonantem percepisti, spon­
sam sibi ecclesiam ut ad restitutionem salutis credentium
populorum mater exsisteret elegit, uidelicet quatenus sine P L
macula spiritali regeneratione ad caelestia eos transmitteret. 512

370 4. QVOD EC C LE SIA CRESCEN S DOTEM SVAM D EV O TE D EO

CORAM A N G E LIS O FFER T ET P R O F V N D ITA S SACRAM EN TO RVM

SP IR IT V SANCTO IN S P IR A N T E M A N IFE STA TA EST

Sed praef at a i magi ne iam hoc modo in uiri bus

suis profi ci ente, uides quasi quoddam al tare ad
375 quod ipsa frequenter accedi t et ibi dotem suam
deuote reuisens eam superno Pat ri et angelis eius
humi l i t er ostendit : quia ecclesia, ut praedictum est, in
beatis et fortissimis uirtutibus augmentum capiente mox, uelut
tibi manifesta demonstratione ostenditur, Spiritu sancto in-
380 spirante sanctificatio mysticorum altarium in profunditate
fidelium suspiriorum exorta est, ubi eadem ecclesia continua
intentione uestigia exemplorum suorum ponens dotem suam,
uidelicet corpus et sanguinem Filii Dei, profundissima deuo-
tione considerando creatori omnium in conspectu uiuentium
385 et ardentium luminum, scilicet supernorum ciuium, in sub-
iectione humillimae oboeditionis offert. Quid est hoc ? Quo­
niam ut caro eiusdem Vnigeniti mei in integro utero Mariae
Virginis orta est et postea pro salute hominum tradita, ita
etiam et nunc caro eius frequenter in incorrupta integritate
390 ecclesiae augmentata ad sanctificationem fidelium datur.

306/368 cf. Honor. August., Sigillum b. Mariae - PL 1 7 2 , 4 9 9 D. 368/369 cf.

Eph. 5 , 2 7 .

373 in supra lin. R 377 ostendit] ostendens R 390 augmenta H

f 361 eodem om. 362 ipsius] eius 363 idem om. 368 quatenus] ut 377
praedictum] dictum 386 oboeditionis] oboedientiaef m est o m. f m 387
eiusdem o m. f m ut usque integro] caro Vnigeniti in incontaminato m inte­
gro] incontaminato / 389 et om. m
 236 PARS SECVNDA
5 . SIM ILIT V D O D E AVR O

Quia sicut faber aurum suum per ignem modo liquefaciens

unit et modo unitum diuidit, ita etiam et ego Pater carnem
et sanguinem Filii mei per sanctificationem Spiritus sancti in
395 oblatione nunc glorifico et nunc glorificatum fidelibus homini­
bus ad salutem ipsorum distribuo.

6 . QVOD SA CE R D O TE A D A LTA R E AD IM M O L A N D V M A C C E D E N T E

M AG N A C LA R IT A S CVM M IN IST E R IO SVPERN O R VM

S P IR IT W M E F F V L G E T

v» V tvää çAÀ'àm cwkv \ av-

dut us ad ce l ebr a nda di ui na s a c r a me nt a ad al t are
acc edi t , uides quod subi to magna sereni t as lucis
cum obsequi o angel orum de caelo ueni ens t o t um
illud al t are c i r c u mf u l g e t : quoniam procuratore anima-
405 rum sacrata cinctione circumamicto et ad immolationem
innocentis agni uiuificam mensam adeunte, repente magna
claritas supernae hereditatis densitatem tenebrarum pellentis
cum ministerio supernorum spirituum de secreto caelorum
effulgens ubique eandem compositionis sanctificationem irra-
410 diat, quia ibi refectio animarum ad salutem credentium exer­
cetur. Quomodo ? Quia cum ecclesia per uocem sacerdotis
reposcit dotem suam quae corpus et effusio sanguinis Filii
mei est, quatenus ipsa in saluatione animarum beato partui
apta sit, quia etiam in eadem effusione huius pretiosi san-
415 guinis in magna multitudine populorum augmentum accepit,
tunc ego, qui indeficiens lumen sum, locum sanctificationis
illius ad honorem corporis et sanguinis eiusdem Vnigeniti mei
in sanctitate mea irradio.

7. QVOD IN SA CR A M EN TO A L TA R IS D EV S PA TER

420 P A SSIO N IS FILII SVI IN SA LV TEM PO PVLI R EC O R D A TV R

Nam cum sacerdos super sanctificationem altaris me inuo-

395 cf. Ioh. 8 , 54. 403/404 cf. Theodulf., Capitula 10 - PL 1 0 5 , 1 9 4 D. 416

Eccli. 2 4 , 6 .

392 Quia] Quid B 400 Vnde] Inde F 402 subito supra lin. B 409 ibique
in ras. H 409/410 erradiat C T 412/414 Filii usque pretiosi in marg. H 2
413 beato om. H 2 421 Nam] Iam B

f 402 lucis magna serenitas ~ m 404 altare illud ~ f m 406 innocentis] im­
maculati m 408 ministerio] immissionef m 409 eandem] illam f m com­
positionem sanctificationis f m 413 quatenus] ut f m 414 eadem om. f m
415 accepit augmentum ~ m 416 sum indeficiens lumen ~ m 417 eiusdem
om. f m
 VISIO SEXTA, c. 5-9 237
care coeperit, quatenus inspiciam quod Filius meus panem et
uinum in cena mortis suae mihi obtulit, cum de mundo transi­
turus esset, tunc uideo quod idem Filius meus in hora pas-
425 sionis suae hoc mihi ostendit, cum in ligno crucis esset mori­
turus, illud designans ut eandem passionem suam in conspectu
meo semper haberem nec illam ab acutissima uisione mea
delerem, cum felix oblatio sacrosancti sacrificii per sacerdotale
officium mihi offerretur, quoniam et ipse in effusione san- PL
430 guinis sui panem et calicem mihi obtulit, mortem deiciens et 5^3
hominem erigens.

8. Q VARE IN SACRAM ENTO ALTA R IS

PANIS / VINVM E T AQVA O FFER AN TVR

Sed et quia dignitas ingredientis et egredientis clausuram

435 uirginalis pudicitiae non fuit humanae naturae sed diuinae
potentiae, ideo et hoc esse potest quod caro eiusdem Vnigeniti
mei de pane frumenti et sanguis eius de uino uuae cum aqua
in sanctificatione iteretur, quemadmodum per fidelem seruum
meum Ioelem prophetam ostendo dicens.

440 9 - V E R B A IO EL DE EODEM

Et implebuntur areae frumento, et redundabunt torcularia

uino et oleo. Et reddam uobis annos quos comedit locusta, et
bruchus, et rubigo, et eruca : fortitudo mea magna quam misi in
uos. Et comedetis uescentes, et saturabimini ; et laudabitis nomen
445 Dei uestri qui fecit uobiscum mirabilia et non confundetur
populus meus in sempiternum. Quid est hoc ? Per mirabilem
dispositionem Dei implebuntur omni bono areae fidei creden­
tis ecclesiae, quoniam fructum frumenti trado in carnem Filii
mei, ita quod etiam in uera saluatione, qua fideles mei ad
450 patriam reuocabuntur, abundabunt contritiones illae in qui­
bus ipsi concupiscentias carnis suae propter nomen meum
conterunt, ubi et eis liquorem uuae duco in sanguinem eius-

432/433 cf. Gratian., de cons, z.d , i (Friedb. 1314). 441 Ioel 2 , 2 4 -2 6 .

423 mihi] hoc praem. H 423/425 obtulit usque mihi in marg. H 2 425 mor.
esset ~ R 434 et egredientis supra lin. H 2 438 in sanctificatione supra tin. H 2
439 Iohelem omnes codd. ostendit R 441 Et ex Vt corr. B 443 et2 om. W
445 uestri] nostri C 448 in carne W 452 ubi] ibi F

f 422 quatenus] ut f m 424 idem] ipse / m 425/420 moriturus esset ~ f m

428 cum] quoties / 430 eiusdem] ipsius/ 439 ostendi/
 238 PARS SECVNDA
dem Vnigeniti mei dans eis etiam oleum misericordiae. Quo­
modo ?
455 Quoniam per alium modum scilicet in salute uestra resti­
tuam uobis circuitus uanitatum illarum quos per infidelitatem
ignorantiae comedit locusta obliuionis, uidelicet ubi primum
in filiis Adae nequitiae exortae sunt, ita quod ipsi fructuosita-
tem iustitiae meae hoc modo in obliuione habebant, ut homo
4 6 0 escam necessitatis suae obliuiscitur postquam in uentrem

suum illam transfuderit, in impietate sua ita iustitiam meam

discerpentes ut et locusta fructus corrodit. Quomodo ? Quia
ubi locusta neglegentiae per desidiam mentis utilitatem bono­
rum fructuum aufert, ibi et bruchus foeditatis in stercore
465 immunditiae se inuoluit ; quoniam huiusmodi homines se
inuoluentes in sorde infidelitatis idolorum et aliorum similium
schismatum et in diabolicis sciscitationibus atque in magicis
artibus et in inspectione creaturarum creatoris in fortuitis
casibus humanarum rerum atque in udissima foeditate homi-
47° eidiorum et fornicationum, ita se in his pascunt quemadmodum
idem bruchus luto nutritur. Quomodo ? Quoniam ubi bruchus
turpitudinis foetorem sordium diligit, ibi etiam rubigo ama­
ritudinis metalla fidelis splendoris consumit, quia isti homines
iustitiae Dei contrarii exsistentes ita eam offuscare laborant,
4 7 5 ut et eadem rubigo decorem metallorum auferre solet. Quo­
modo ?
Quia ubi rubigo mordacitatis fulgorem bonorum actuum
inficit, ibi etiam eruca nociuae actionis uirentes herbas bonae
utilitatis deprauat, quoniam tales homines clarissimas uirtu-
480 tes, uelut est simplicitas, castitas ac uirtuosa constantia quas
Spiritus sanctus in omni uiriditate beatitudinis irradiat, per
malitiam nequitiae suae de se abicientes, ita illas delere conan­
tur, quemadmodum et eruca utilitatem herbarum imminuit.
Et in his omnibus declaratur maxima fortitudo mea quae PL
4 8 5 magnitudine uirtutis suae diabolicas aduersitates superauit, 514
cum eam ad salutem uestram misi in uos. Quomodo ?

453 cf. supra, Pars I, Visio 5 , 3 2 .

456 quos] quas B 457 commedit H 459 homo supra /in. B 460/461 illam
in uentrem suum ~ B 463 desidiam ex desideria corr. B 465 quoniam]
quam H 472 turpitudinis] suae add. sed del. B 473 metalla supra lin. F J corr.
ex incerto in textu 475 auferre] decorem praem. sed dei. O 478 eruco R
47» homines om. F

f 453 etiam eis ~ m 455 in uestra salute ~ m 460 necessitatis suae escam ~ m
uentrem] stomachum f m 464 stercore] fece / m 473 isti] illi f m
475 eadem om. f m 478 bonae] multae f m 479 quoniam] quia m 480
uelut] ueluti f 9 ut m uirtuosa] fortis f m 484 mea maxima fortitudo ~ m
485 uirtutis] fortitudinis m
 VISIO SEXTA, c. 9-IO 239
Ego Pater misi Filium meum in mundum de Virgine cor­
poraliter natum, ut per eum de perditione mortis uos redime­
rem, ita ut et ego in uobis et uos in me habitaretis, cum etiam
490 idem Filius meus ad passionem uadens carnem suam uobis ad
manducandum et sanguinem suum uobis ad bibendum tradi­
dit. Vnde sacramentum hoc ad salutem uestram deuote come­
detis, per illud uos feliciter pascentes, ac propterea per oleum
misericordiae meae de fame perditionis animae saturabimini,
495 quoniam etiam Filius meus medicinam uulnerum uestrorum
in paenitentia attulit, et quia etiam sponsa eiusdem Filii mei
omni iustitia et ueritate exornata est, atque idcirco nomen
meum, qui in uera Trinitate Deus unus exsistens uos guberno
ostendens in uobis mirabilia mea, uidelicet uos mirabiliter de
50 0 diabolica potestate eripiens, fideliter laudabitis. Et ideo per
confusionem mortis non confundetur populus meus in futura
aeternitate, quem tam mirabiliter de faucibus inferorum
eduxi.

IO. QVOD SACERDOTEM IN SACRAMENTO ALTARIS

505 PRAESENS AVXILIVM DEI NON DESERIT
SERENITATE MANENTE DONEC MYSTERIA COMPLEANTVR

Et uides quod praedi ct a serenitas in altari tamdi u

permanet quousque post compl et i onem eiusdem
sacrament i sacerdos ab altari secedat: quia eadem
510 serenitas, scilicet aeternae uisionis, in mirabilibus illis se
tamdiu clarissime ostendit usque dum peractis eiusdem sacro­
sancti officii mysteriis ille qui dispensator eorundem sacra­
mentorum est, a sanctificatione illa se recipiens, eadem secreta
mysteria compleat. Quid est hoc ? Quoniam dignum est ut
515 diuina maiestas uirtutem suam in eisdem felicissimis sacra­
mentis plenissime manifestet, et quia etiam dum homo manet
in his quae ad Deum pertinent, auxilium Dei illum non deserit.

488 per supra lin. W 489 et1 om. B R F, supra lin. H 493 ac] et W 498
guberno e x gubernando corr. B 499 in uobis om. C T uobis supra lin. B
500 laudabatis T 501 meus supra lin. B 510 aeternae om. H illis] illius O

/ 489 etl o m . f m 490 idem o m . f m uadens ad passionem 490/491 ad

manducandum uobis ~ m 492 hoc sacramentum ~ m 495 uestrorum uul­
nerum ~~ m 496 eiusdem om. f m mei Filii ~ m 497 atque om. f m
499 uidelicet uos mirabiliter] uos scilicet immobiliter f m 502/503 de usque
eduxi] per Filium meum uolui de faucibus inferorum educere m 503 eduxi]
uolui educere/ 507 praedicta] splendoris istius diuini add. m 508/509 post
usque sacramenti] completo sacramento fm 509 eadem] illa / m 510/511
se ... ostendit] ostenditur/ m 511/512 peractis usque officii] et impletis sanctis
mysteriis m 512 eorundem] illorum f m 513 eadem om. f m 514 Quid
est hoc ? om. m estom.f 516 quia] qui f m 517 his] iis/, is m
 2 4 0 PARS SECVNDA
II. DVM SACERDOS SANCTVS SANCTVS SANCTVS DECANTAT
ET MYSTERIA SACRAMENTORVM INCHOAT / INCOMPREHENSIBILIS
520 SERENITAS EADEM SACRAMENTA IRRADIAT

Sed et ibi e uangel i o pacis r e c i t a t o et obl at i one

quae consecr anda est al tari s uperpos i t a, cum idem
sacerdos l audem omni pot e nt i s Dei, quod est sanc­
tus sanctus sanctus Dominus Deus Sabaoth d e c a n t a t et sic
525 my s t e r i a eorundem s a c r a me nt or u m i nchoat , re­
pente i gnea cor us ca t i o i nae s t i mabi l i s c l a r i t a t i s
apert o caelo super eandem obl at i one m descendi t :
quoniam uiriditate uiuentis spirationis in osculo regis prolata
et fructu claritatis uitae, qui in sanctificatione candidandus
5 3 ° est, aedificationi parietis Dei imposito, cum idem nuntius
ueritatis dulcissimum sonum in laude creatoris omnium trina
inuocatione unctionis eiusdem dominatoris exercituum emit­
tit, et sic absconsa fulgoris aurorae scilicet incarnati Filii
Dei ex Virgine inchoat, subito impenetrabilis serenitas in-
5 3 5 comprehensibilis altitudinis aperto clarissimo tabernaculo su­
per mysteria eiusdem sacramenti se inclinat et eam t o t a m
sua cl a r i t a t e i ta per f undi t , ut sol rem i l l am i l ­
l us t r a t quam radiis suis t r a ns f i g i t : quia eundem
rutilantem circulum eiusdem oblationis sanctissimus calor
5 4 0 in ui Patris ita perfundit, ut radians fulgor rem illam intrat PL
super quam se diffundendo cadit. Quid est hoc ? 5M
Sponsa Filii mei oblationem panis et uini super altare meum
deuotissima intentione offert. Quomodo ? Videlicet per ma­
num sacerdotis fideli recordatione monens me, ut in eadem
5 4 5 oblatione carnem et sanguinem Filii mei ipsi ita tradam.
Quomodo ? Quia passiones eiusdem Vnigeniti mei in caelesti­
bus secretis semper apparent, ideo et eadem oblatio eidem
Filio meo in ardente calore meo profundissima admiratione

523/524 Missale Rom., Ordo Missae Sanctus. 531/532 cf. Hrab., Comment, in
Ez• 14 - PL n o , 9 0 3 B.

521 euangelio] in praem. R oblationem H 533 absconso B aurora O

534 serenenitas (sic) incomprehensibilis in marg. H 2 544 in supra lin. H2 545
mei ex me ccrr. in marg. F ita om. omnes codd. praeter W

f 518/520 IN oblatione hostiae consecrandae m 521/522 Sed usque super­

posita om. m 522 idem o m . f m 523 Dei omnipotentis ~ m quod] quae/
523/524 quod est sanctus ... decantat] decantat id est sanctus m 525 eorundem]
ineffabilium / m 528 uiriditate] uirtute / m 534 impenetrabilis] imperuia /
serenitas imperuia m 536 eiusdem] sacrosancti f m 537 sol] solaris
lux / m illam rem ~ m 540 ui] uirtute / m 541 cadit] iacit f m 541
est om. f m 543 offert deuotissima intentione ~ m 545 ita o m . f m 546/
547 in secretis caelestibus ~ m 547 eadem] iliaf m eidem om. f m
 VISIO SEXTA, c. II-I2 241
ita coadunatur, ut caro et sanguis eius ueracissima certitudine
550 efficiatur, unde eadem ecclesia felicissima uegetatione robo­
ratur.

12. QVOD DIVINA CLARITAS OBLATIONEM ALTARIS SVRSVM

INVISIBILITER QVASI IN PVNCTO TRAHIT ET REMITTIT
VERAM CARNEM ET VERVM SANGVINEM EFFECTAM

555 Nam dum pra ef at a cl ari t as obl ati onem i llam ita,
ut praedictum est, i rradi at , sursum eam ad secreta
caeli i nui si bi l i ter sust ol l i t : quia eadem ignea corusca­
tio, dum idem sacramentum, ut praefatum est, sua illustra­
tione perfundit, sursum hoc ad illa occulta quae mortalis ocu-
5 6 0 lus uidere non ualet inuisibili uirtute trahit et i terum illud
deorsum super idem al tare remi t t i t : quoniam ipsum
condescensionis respectu super mensam sanctificationis sua-
uissime deponit, uelut homo hal i t um suum i ntrorsum
tr ahi t et iterum eum ext r or s um e mi t t i t , dum ipse
565 spiraculum uiuentis uegetationis, quo uiuit, per mirabilem
dispositionem Dei sibi introrsum mittit et rursum, ut uiuere
possit, extra se deducit ; ita eandem obl ati onem ueram
carnem et uerum sangui nem ef f ect am, quamui s
in conspect u homi num uelut panis et uinum appa-
5 7 0 reat : quia ut Deus uerax est sine illusione, ita etiam et illa
altitudo sacramenti firma altitudo est quam nullus deicere
potest, uera caro et sanguis exsistens absque deceptione,
quoniam ut anima ueraciter uiget in carne et sanguine dum
homo uiuit in corpore, ita est etiam hoc mysterium in pane
5 7 5 et uino ubi colitur ueraci celebratione, sic etiam apparens
hominibus ; quia ut caecus oculus hominis Deum perfecte
uidere non potest, ita etiam homo mysteria ista corporaliter
intueri non ualet, quoniam ut homo corpus hominis et non
spiritum eius uidet, sic etiam homo panem et uinum et non
5 8 0 haec sacramenta perspicere potest. Quid est hoc ?

552/554 cf. Herig. Lob., De corpore et sang. Dom. - PL 1 3 9 , 1 8 7 B (Greg., Dial. 4 , 5 8 ) ;

Petr. Dam., Expositio canonis Missae - PL 1 4 5 , 8 8 7 A.

549 coadunatur ex adunatur corr. supra in. F eius supra lin. V 550 unde]
et add. O 563 (ha)ne(litum) add. supra lin. alia manu R 573 ut in marg. O

f 550 eadem om. f m 556 praedictum] dictum f m 558 idem] ipsum f m

ut praefatum est om. f m 559 hoc] illud / m 560 non ualet uidere ~ m
563 uelut] ueluti cum / m halitum] anhelitum / m 567 eandem] eam / m
570/572 quia ut usque deceptione om. m 576 ut] sicut m 579 panem et uinum]
panis et uini speciem 580 est om.
 242 PARS SECVNDA
Serenitas quae super corpus Filii Dei in sepulcro sepultum
apparuit ipsum a sopore mortis resuscitans, haec etiam in
altari super sacramentum corporis et sanguinis eiusdem Vni-
geniti Dei resplendet, illud ita in conspectu hominum tegens,
585 quod sanctitatem eius uidere non possunt nisi in specie panis
et uini secundum quod eadem oblatio altari superposita est,
sicut etiam humanitate Filii Dei diuinitas quae in ipso erat
ita hominibus obtecta fuit, quod eum nonnisi ut hominem
uidere potuerunt cum ipsis ut hominem sed tamen sine peccato
5 9 0 conuersantem. Quid est hoc ?
Ego qui omnia creaui, cum ab ecclesia per sacerdotalem ma­
num praedicta oblatio mihi offertur, eam benigne suscipio,
quoniam ut diuinitas mirabilia sua in utero Virginis ostendit,
ita etiam in hac oblatione secreta sua demonstrat. Quomodo ?
5 9 5 Quia ibi caro et sanguis Filii Dei manifestatur. Quomodo ?

13. COMPARATIO DE VNGVENTO ET SAPPHIRO AD EANDEM REM

Quoniam dum oblatio illa sursum inuisibiliter uelut in PL

puncto per uirtutem Dei trahitur et iterum remittitur, ita in 516
calore diuinae maiestatis fouetur, quod caro et sanguis Vni-
600 geniti Dei efficitur, idem mysterium hominibus carnali sensu
non cernentibus, quasi aliquis pretiosissimum unguentum
simplici pani inuolueret et sapphirum uino imponeret et ego
illud in tam dulcem saporem conuerterem, ut in ore tuo, o
homo, nec panem illum cum unguento nec uinum illud cum
605 sapphiro discernere posses, sed tantum suauem saporem sen­
tires, quoniam et Filius meus suauis et lenis est. Quid est hoc ?
In unguento hoc intellegitur Filius meus ex Virgine natus, qui
pretiosissimo unguento unctus est. Quomodo ? Quia sancta
humanitate indutus est, quae tam pretiosum unguentum est,
610 quod suauitate sua mortifera uulnera hominum ita perfudit,
ut ultra in perditione Adae nec putrescant nec foeteant, cum
se ad illum conuertunt. In sapphiro autem isto diuinitas
notatur quae in eodem Filio meo est, qui lapis angularis ex-

608/012 cf. Pascas. Radb., D e corp. et sang. Dom. 4 - CC CM 1 6 , p. 30, 86-90.

612/613 cf. supra Visio 2, 33-35. 613 cf. A n tiph. maior O rex gentium ... lapisque
angularis - CAO 3 nr. 4078 (Eph. 2, 20).

583 altare V B R C O T 584 Dei] mei R 587 humanitatem W C T 588

non in marg. T 601 ungentum W R 607 ex supra lin. V 610 quod supra
lin., in textu del. quae B 612 diuinitas] ista add. C T 613 quae] qui R

f 581 Serenitas] Claritas 584 Dei] mei 586 eadem] illa 590 est om.
594 ita om. 595 ibi om. 602 inuoluerit imponeret] imponet 603 con-
uertere 606 est om. 610 perfudit] perfundit
 VISIO SEXTA, c. 12-14 243
sistens mitis est et humilis, quoniam de radice humanae carnis
615 quae de uiro et muliere est non radicauit, sed in calore meo
mirabiliter ex suauissima Virgine incarnatus est, unde etiam
caro et sanguis eius dulcis et suauis ad sumendum credenti­
bus est.

14. QVARE HOMO HOC SPIRITALE DONVM

620 VISIBILITER SVMERE NON POSSIT

Sed tu, o homo, hoc spiritale donum ita uisibiliter sumere

non potes, uelut uisibilem carnem comedas et uelut uisibilem
sanguinem bibas, quoniam putredo stercoris es ; sed ut uiuens
spiritus in te inuisibilis est, ita etiam hoc uiuens sacramentum
625 in oblatione ista inuisibile exsistens a te inuisibiliter suscipien­
dum est ; quia quemadmodum corpus Filii mei in utero Vir­
ginis surrexit, sic etiam et nunc caro eiusdem Vnigeniti mei
in sanctificatione altaris ascendit. Quid est hoc ? Nam spiritus
hominis qui inuisibilis exsistit, sacramentum hoc, quod in
630 oblatione ista inuisibile est, inuisibiliter suscipit, corpore
hominis, quod uisibile est, oblationem istam quae in eodem
sacramento uisibilis exsistit, uisibiliter accipiente, ita tamen
unum exsistentibus sicut Deus et homo unus Christus est, et ut
anima rationalis et caro mortalis in homine unus homo ex-
635 sistit ; quoniam homo qui recta fide me inspicit, cum sacra­
mentum istud accipit, ad sanctificationem sui illud fideliter
suscipit. Quid est hoc ?
Filius meus mirabiliter natus est ex integerrima Virgine,
cuius caro in dulcedine libidinis numquam ferbuit nec tacta
640 est, quia uas eiusdem Virginis mundissimum erat, in quo ipsum
Vnigenitum meum incarnari uolui. Vnde etiam non permisi ut
idem uas eiusdem suauissimae Virginis in calore ardoris
difflueret, quoniam in eo Filius meus humanum corpus mira­
biliter suscepit.

626/627 cf. Pascas. Radb., D e corp. et sang. Dom. 3 - CC CM 1 6 , p. 2 7 , 8 2 - 8 7 . 633/

635 cf. Symbolum Quicumque ... sicut anima et caro unus est homo, ita Deus et
homo unus est Christus. 651 Lc. 1 , 3 8 .

614 mitis et humilis est ~ R est supra lin. B 618 est om. H 629/630 exsis­
tit usque inuisibile in marg. H 2 635 inspicit] conspicit B 638 meus supra lin. H 2
641 uoluit H

f 614 mitis et humilis est — 615 quae] qui 617/618 credentibus] credendus
623 stercoris] limi 628 est om. 630 oblatione ista] obligatione hac 631
eodem om. 633 unum] sacramentum add. 637 est om. 639 dulcedine]
delectatione 639/640 ferbuit usque est] efferbuit semper intacta manens 640
eiusdem] ipsius erat] fuit 642 idem uas eiusdem] uas ipsum ipsius
 244 PARS SECVNDA
645 15. QVOD SACERDOTE FIDELITER IN DEVM CREDENTE
ET HVMILI DEVOTIONE OFFERENTE
OBLATIO CARO ET SANGVIS CHRISTI EFFICITVR

Sed quod eadem beata Virgo per angelicum sermonem in

eodem secreto ueram allocutionem audiuit, ita quod exinde
6 5 0 credula effecta suspiria mentis suae sursum tenuit cum dice­
ret : Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum uerbum tuum,
ita etiam Vnigenitum Dei Spiritu sancto superueniente con­
cipiens, designat quod omnipotens Deus per uerba sacerdotis
in officio sacerdotali inuocandus est, ita quod idem sacerdos PL
6 5 5 fideliter in Deum credens et cum deuotione cordis sui puram 517
oblationem ipsi offerens uerba salutis in obsequio humilitatis
dabit, ubi et superna maiestas eandem oblationem suscipiens
in carnem et in sanguinem pii redemptoris mirabili uirtute
transfundit. Quomodo ? Quia ut Filius meus mirabiliter prius
6 6 0 humanitatem in Virgine suscepit, ita etiam et nunc oblatio
haec mirabiliter caro et sanguis eius in altari efficitur. Vnde
et hoc sacramentum totum integrum est, inuisibile et uisibile
exsistens, ut etiam Vnigenitus meus totus integer est, secun­
dum diuinitatem inuisibilis et secundum humanitatem uisi-
6 6 5 bilis in saeculo manens.

16. SIMILITVDO DE PVLLO ET VOLATILI

Nam ut pullus auium de ouo egreditur et ut uolatilis uer-

miculus de exiguo grano oritur et animali eodem auolante
illud remanet de quo idem animal ortum est, ita etiam in
670 oblatione ista ueritas carnis et sanguinis Filii mei per fidem
tenenda est, quamuis eadem oblatio in conspectu hominum
uelut panis et ut uinum appareat.

1 7 . QVOD VERA MANIFESTATIONE MYSTERIA NATIVITATIS

PASSIONIS ET SEPVLTVRAE / RESVRRECTIONIS ET ASCENSIONIS
675 CHRISTI IN SACRAMENTO ALTARIS VT IN SPECVLO APPARENT

Vnde eti am, ut aspicis, signa n a t i u i t a t i s , p a s ­

sionis et s epul t urae necnon resurrect i oni s et

651 tuum om. F 653 ex omnipotentis corr. H 658 in2 om. H 665 manens
supra lin. alia manu, dei. exsistens O 670 ue(ritas) supra lin. H 672 ut om. C T
675 apparet W

f 648 eadem beata] ipsa beatissima 649 ita quod] et 652 ita etiam] mox
654 idem om. 658 in 2 om. 662 integrum] et praem. 667 Nam ut om. m
6 6 8 grano exiguo ~ m et usque eodem] quo animali/ m 669 idem] ipsum/ m
animal om. f m 670 ista oblatione ~ m 671 est tenenda ~ m 672
apparet / m
 VISIO SEXTA, c. 15-18 245
ascensi oni s sal uat ori s homi num sci licet Vni g eni t i
Dei uelut in speculo ibi apparent , quomodo eti am
680 cum idem Fi l i us Dei in saeculo esset in ipso p a ­
t r a t a sunt : quoniam, ut uera manifestatione consideras,
mysteria nascentis ex Virgine et patientis in cruce ac. sepulti
in sepulcro necnon resurgentis a mortuis et ascendentis ad
caelos, uidelicet illius qui pro salute hominum ad terras uenit,
685 purissima claritate in eisdem sacramentis fulgent, ut etiam
cum idem Vnigenitus Dei temporaliter in mundo cum homi­
nibus conuersaretur, per uoluntatem Patris pro redemptione
humani generis ea in suo corpore passus est. Quid est hoc ?
Quia ante oculos meos apparet quid Filius meus propter amo-
690 rem hominis in mundo passus sit, quoniam natiuitas, passio
et sepultura, resurrectio et ascensio eiusdem Vnigeniti mei
mortem humani generis occiderunt. Vnde et ea in caelestibus
coram me fulgent, quia eorum non sum oblitus, sed usque ad
consummationem saeculi quasi aurora ante me in multa clari-
695 täte apparebunt. Quid est hoc ?

18.QVAMDIV FIDELIS HOMO DICERE DEBET / DIMITTE NOBIS

DEBITA NOSTRA SICVT ET NOS DIMITTIMVS DEBITORIBVS
NOSTRIS / TAMDIV PASSIO CHRISTI IN MISERICORDIA DEI PATRIS
APPAREBIT

700 Quoniam in eadem passione usque ad finem mundi omnes

illos praeuideo qui in eandem passionem sunt credituri et qui
eam abiecturi sunt ; quia ipsa coram me semper fulgebit quam-
diu illud homo dicere debet quod idem Filius meus discipulos
suos docuit ut Deum orarent, sicut scriptum est : Et dimitte
705 nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.
Quid est hoc ? Tu qui omnia in potestate tua habes, inspice
effusionem illius sanguinis qui pro humano genere effusus est,
et dimitte nobis qui filii transgressionis sumus debita nostra,

682/685 cf. Rupert., In Cant. 4 - CC CM 2 6 , 9 1 , 226-2 2 8 . 704/705 Missale Rom.,

Canon Missae Pater noster (Mt. 6, 1 2 ).

680/681 (pa)t(rata) supra lin. H 683 ex re s u r g e n s corr. supra lin. B ad supra

lin. V 684 illiu s supra lin. B 685 cla ritate] in e isd e m cla rita te add. sed del. H
689 q u id ] q u o d H 691 e t 1 om. V 694 a n te m e au ro ra ~ O 696 q v a m -]
tam - O 701 c r e d itu ri] r e d d it u r i T su n t] sib i R 702 se m p e r supra lin. O

f 678 h o m in u m s c ilic e t om. 680 id e m om. 681 c o n s y d e r e s 686/687 h o m i ­

n ib u s ] e isd e m 6 8 8 e st om. 691 e iu s d e m om. 695 e st om. 700 e ad e m ]
illa 701 in usque cr e d itu ri] e am c r e d it u r i s u n t 702 s u n t om. 703 illu d
h o m o ] h o m o id id e m om. 706 e s t om.
 246 PARS SECVNDA
quae tibi persoluere debuimus sed propter incuruationem
710 cordis nostri non fecimus. Quid est hoc ?
Quia quod in baptismo promisimus non adimpleuimus,
quoniam praecepta tua transgressi sumus et innocentiam
abiecimus, sicut et Adam in paradiso tibi non oboediuit et
uestem innocentiae corrupit. Sed quia tu pius es, noli punire
715 nos secundum nequitiam nostram, sed relaxa nobis trans­
gressionem nostram secundum pietatem tuam, sicut et nos qui PL
praeuaricatores sumus, quamuis multam malitiam in nobis 5 1 8
habeamus, tamen propter timorem et amorem saluatoris
nostri dimittimus ex corde nostro debitoribus nostris iniuriam
720 illam quam nobis intulerunt. Quomodo ? Quoniam illos qui
nos diligere deberent quia homines sumus, in multis nos con­
turbantes et per hoc te non amantes, sed praecepta tua negle­
gentes, non persequimur secundum malitiam illam quam in
nos exercuerunt, sed iustum iudicium tuum inspicientes non
725 uindicamus nos in eis quantum possumus, ita ut et tu, o Deus,
nobis sis propitius, quoniam iustus et bonus es.
Tu ergo audi, homo, quia quamdiu tibi subueniendum est
et quamdiu tu aliis hominibus succurrere potes, tamdiu passio
Filii mei coram me in misericordia apparebit et tamdiu etiam
730 caro et sanguis eius in altari consecrabitur ad percipiendum
credulis hominibus ad saluationem et ad purgationem crimi­
num eorum. Nam cum idem Vnigenitus meus in mundo cor­
poraliter esset, corpus ipsius in nutrimento carnis et sanguinis
sui de frumento et uino sustentatum est, unde etiam et nunc
735 in altari caro et sanguis eius in oblatione frumenti et uini
consecratur, quatenus inde fideles homines in anima et cor­
pore reficiantur, quoniam idem Filius meus hominem de per­
ditione Adae mirabiliter redemit et nunc etiam homines de
cotidiano malo in quo frequenter prolabuntur misericorditer
7 4 0 absoluit. In consecratione enim praedictae oblationis apparet
quidquid Filius meus in carne sua pro redemptione hominis cor­
poraliter passus est, et hoc nolo abscondere quia electos eius
sursum ad caelestia traho, quatenus per ipsos corpus eius in
praeelectis membris perficiatur.

714 cf. Iudith 7 , 20.

710 cordis om.F 714 quia tu] tu qui R 722/724 sed usque exercuerunt in
marg. B 723 malitiam] nequitiam B quas F 725 et supra lin. R 726
propitius sis ~ O 727 homo] o add. R 728 succurre H 730 percepien-
dum B 732 idem supra lin. O 744 praeelectis] praedictis R

f 700 incuruationem] incarnationem 710 est om. 711 adimpleuimus] adim­

plemus 714 quia tu] tu qui 725 ut om. 727 homo] o praem. 732
idem om. 733 ipsius] eius 743 quatenus] ut 744 praeelectis] praedictis
 VISIO SEXTA, c. 18-20 247
745 19. QVOD OBLATIO NVMQVAM CRVDA CARO APPARET
NISI IN MAGNA NECESSITATE ELECTIS DEMONSTRETVR

Quapropter et ego omnia sacramenta haec in oblatione ista

mirabiliter demonstro, quoniam cum ea super altare apparue­
rint, tunc etiam caro et sanguis Filii mei eadem oblatio fit,
750 tamen in conspectu hominum panis et uinum apparens ; quia
tam tenera est fragilitas hominis, quod crudam carnem et cru­
dum sanguinem percipere abhorreret. Nam mortalis homo diui-
nitatem non potest inspicere quamdiu mortalis est, unde etiam
mysterium hoc, quoniam totum est diuinitatis, ipsi homini
7 5 5 obscuratum est, ita quod illud inuisibiliter percipiet, quia et
idem Vnigenitus meus nunc immortalis exsistens ultra non
moritur. Quapropter et ego, o homo, carnem et sanguinem
eius in oblatione panis et uini tibi trado, quatenus per illud
quod uisibile est illud quod inuisibile est in uera fide percipias.
760 Et idem sacramentum in uera certitudine per diuinam poten­
tiam suscipis, ita tamen quod tibi uisibile non apparet, nisi
in magna necessitate, ut etiam illud electis meis cum pro hoc
in magna afflictione positi essent aliquando demonstratum
est. Haec autem omnia propter amorem et propter utilitatem
765 hominis facio. Sed omnis creatura praeceptis meis subiecta
est ; tu uero, o homo, mihi semper rebellis exsistis. Vnde caecus
et surdus es. Sed tamen mihi rebellare non potes. Nonne facio
quod uolo te non uidente ? Tu autem non uides oculis tuis nec Pl­
audis auribus tuis in carne, quomodo animam hominis in cor- 5^
770 pus eius mittam et quomodo illam de corpore eius auferam ;
sed anima tua intellegit me cum mortale corpus suum relique­
rit. Sic etiam carnem Filii mei trado ad manducandum et
sanguinem eius ad bibendum et hoc in potestate mea te, o
homo, non uidente facio.

775 20. DVM CANTICVM INNOCENTIS AGNI CANITVR FIDELES

HOMINES COMMVNICANT VT A PRAEVARICATIONE EMVNDATI
AETERNAE HEREDITATI RESTITVANTVR

Quapropter, ut uides, dum idem sacerdos cant i c um

756 cf. Rom. 6 , 9 . 778/780 cf. Hrab., U b . de sacr. ordin. - PL 1 1 2 , 1 1 9 0 B.

749 oblatio om. H 754 quoniam] quod R F 761 uisibile] inuisibile C T

762 pro] per H 764 propter2 supra lin. O *73 tibi B 778 idem supra lin. O

f 754 quoniam] quod 761 nisi] ut etiam 762 ut etiam om. pro] per 768
quod usque uidente] te non uidente quod mihi placitum est 770 mittam] immit­
tam 771 intelliget 772 trado] tibi add. 774 facio] efficio
 248 PARS SECVNDA
i nnocent i s agni, quod est agne Dei qui tollis peccata
780 d e c a n t a t et ad per ci pi endum s a nc t a m c o m ­
muni onem se e xhi bet , p r a e d i c t a i gnea c o r us c a t i o
ad c ael es t i a se reci pi t, quia eodem ministro laudem
illius qui in innocentia mansuetudinis suae tulit piacula homi­
num denuntiante et interiora pectoris sui cum exteriori deuo-
785 tione ad eadem sacramenta aperiente, illa inuicta serenitas,
quae ibi uirtutem suam ostendit, ad superna secreta se sub­
trahit et ita cl auso caelo, id est se subtrahentibus eisdem
caelestibus mysteriis, audis uocem ex alto di cent em
ut credentes et fideles homines manducent et bibant uera
790 deuotione carnem et sanguinem saluatoris sui, qui pro ipsis
passus mortem temporalem subiit, ab abluendum contamina­
tionem illam quam primi parentes praeceptum Dei transgressi
mundo intulerant, quatenus ipsi homines ab hac praeuarica-
tione emundati rectae hereditati, quam pertinaciter perdide-
795 rant, fideliter restaurentur.
Nam sicut idem Vnigenitus Dei in cena corpus et sanguinem
suum discipulis suis tradidit, ita etiam et nunc in altari car­
nem suam et sanguinem suum dat fidelibus suis, quemad­
modum homo cum opus uoluntatis suae perfecerit, illud ad
800 utendum hominibus tribuit ; quia idem Filius Dei praecepta
Patris sui peragens semetipsum pro salute hominum obtulit,
et corpus et sanguinem suum ad sanctificationem eorum ad
manducandum et ad bibendum dedit, ut etiam in Cantico
canticorum sponsus amicis suis loquitur dicens.

8 05 2 1 . VERBA SALOMONIS IN CANTICIS CANTICORVM

Comedite amici mei, bibite et inebriamini carissimi. Quid est

hoc ? Comedite in fide, uos qui per sanctum baptismum ad

779 agne Dei : c f. H. Reifenberg, Sakramente, Sakramentalien und Ritualien im Bistum

M ainz 1 , p. 3 8 6 , n. 2 2 7 0 . Fiturgiewissenschaftl. Quellen u. Forschungen 5 3 , Münster
1 9 7 1 ; loh. i, 2 9 . 801/802 cf. loh. 1 7 , 1 9 . 806 Cant. 5 , 1 .

782 recepit F 788 dicentem ex alto ~ O 789 uera] cum praem. R 792
pareentesB 793 ab h(ac)/w ras. W z 794 emundati] mundati B 795 restau­
rentur in ras. W z 796 idem supra lin. O 797 etiam om. B 798 suam om. H
806 Commedite H , et ita porro 806/807 Quid est hoc ? supra lin. O

/ 779 agne] agnus 784 exteriore 785 serenitas] claritas 789 ut] ne uera]
cum praem. 791 abluendam 793 homines om. 794 pertinaciter] inoboe­
dientia 795 fideliter] fide 796 idem om. 800 idem] ipse 806/807
Quid est hoc ? om. m 806 est om. f 807 uos om. m 807/808 qui usque
meam] ad amicitiam meam per sanctum baptisma m 807 baptisma f
 VISIO SEXTA, c. 20-22 249
amicitiam meam uenistis ; quoniam effusus sanguis Filii mei
lapsum Adae uobis abstersit, ruminantes ueram medicinam
8 10 in corpore eiusdem Vnigeniti mei, quatenus iterata crimina
uestra, cum frequenter iniustitiam in operibus uestris opera­
mini, uobis misericorditer abstergantur. Vnde etiam bibite in
spe ex hac uite quae uos de aeterna poena eduxit, sumentes
poculum salutis, uidelicet ut firmiter et uiriliter in illam gra-
815 tiam credatis qua redempti estis ; quoniam et sanguine illo
perfundemini qui pro uobis effusus est. Et ita inebriamini in
caritate qui mihi carissimi estis, abundantes in riuulis Scriptu­
rarum, quatenus cum summo studio a carnalibus desideriis
uos frangatis, ita ut et ego praeclaras uirtutes ualde mihi
820 amabiles in uobis exsuscitem, tradens etiam uobis corpus et
sanguinem eiusdem Vnigeniti mei sicut et ipse discipulis suis
idem sacramentum dedit, ut in euangelio scriptum est.

22. QVALITER ACCIPIENDA SINT VERBA DOMINI DICTA

DISCIPVLIS IN CENA SVA DE EODEM MYSTERIO

8 25 Cenantibus autem eis accipiens Iesus panem benedixit ac PL

fregit deditque discipulis suis et ait : *Accipite et comedite : hoc 5 2 0
est corpus meum.' Et accipiens calicem gratias egit et dedit disci­
pulis suis dicens : *Bibite ex hoc omnes. Hic est sanguis meus
noui testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem pecca­
tio torum. Dico autem uobis : non bibam amodo de hoc genimine uitis
usque in diem illum cum illud bibam uobis cum nouum in regno
Patris mei.' Quid est hoc ?
Filio Dei una cum discipulis suis consummationem illam
celebrante qua ipse transiturus erat de mundo, uidelicet cum
8 35 in terrenis causis diutius conuersari non debuit ut prius fece­
rat, sed in uoluntate Patris ad passionem crucis perdurans,
summa deuotione accepit pro salute hominum panem in re­
cordationem corporis sui, toto desiderio Patrem suum monens
quomodo de eo exiuit et quomodo ad eum redire uoluit, ita
840 ut ipse etiam inspiceret si possibile esset ut in fragilitate carnis

808/809 cf. Secreta Huius sacrificii potentia ... uetustatem abstergat - Bruylants, i
nr. 8 7 . 817/818 cf. supra, Pars I, Visio 5 , 5 1 . 825/832 Mt. 2 6 , 2 6 - 2 9 .
839 cf. Ioh. 1 6 , 2 8 . 840/842 cf. Mt. 2 6 , 3 9 . 4 2 .

810 it(erata) ex uet- corr. H 813 uitae C 819 et supra /in. V 821 eiusdem
om. O 825 accipiens] accepit Vulg. benedixit] et praem. Vulg. 826 com-
medite R 828 est] enim add. Vulg.

f 810 eiusdem om. f m quatenus] ut f m 810/811 uestra crimina iterata ~ m

819 frangatis] sustrahatis / m ita om. f m 821 eiusdem om. f m 832 est
om. f 838 monens] mouens 840 ut om. etiam ipse ~ in fragi­
litate] a frag.
 250 PARS SECVNDA
suae calicem illum quem erat bibiturus transiret, quamuis
tamen hoc fieri non deberet. Vnde et panem illum benedixit
in recordatione sudoris corporis sui, cum praecepto Patris se
subdens, scilicet in cruce mori uolens, in angustia eiusdem
845 passionis corpus et sanguinem suum discipulis suis tradidit,
ita ne et ipsi obliuiscerentur quod eis hoc exemplum dedisset.
Ac fregit eis : quia quamuis passio illa corpori suo dura
esset, tamen Patri suo oboediens crudelissimam mortem in
morte corporis sui uicit, designans etiam quod in eum creden-
850 tibus caro sua et sanguis in sacramento oblationis esset tra­
denda.
Deditque ad ueram salutem eisdem discipulis suis, ita ut et
ipsi haec in nomine eius facerent, sicut et ipse ea propter amo­
rem eorum faciebat mitissima uoce dicens : 'Vos qui humiliter
855 me sequi uultis, ardente amore accipite hoc exemplum quod
relinquo uobis, uidelicet passionem meam et opera mea quae
in praecepto Patris mei compleui, quoniam ipse misit me
docere et ostendere regnum ipsius ; et comedite fideliter hoc
quod uobis do, quia corpus meum est.’ Quid est hoc ? Come-
860 dite corpus meum quoniam in spiritu et in carne uestra debetis
opera mea imitari, cum ea Spiritus sanctus cordi uestro inspi­
rat, uelut homo escam sorbet, quam in uentrem suum mittit,
quia ut me in operibus meis sequi debetis, ita etiam et corpus
meum manducabitis uos et omnes qui praecepta mea seruare
865 uoluerint/
Et deinde idem Filius Dei accipiens in saluatione poculum
salutis Patri suo gratias egit, quoniam cum de latere ipsius
sanguis effusus est, haec gratia credentibus data est, quae
tam fortis fuit quod et antiquum serpentem superauit et
870 perditum hominem liberauit et totam ecclesiam fideliter cor-
roborauit. Quomodo ? Quia idem saluator pretiosissimum
exemplum suum in suauitate amoris sui tradidit fidelibus
suis dicens eis leni inspiratione admonitionis : 'Bibite fiducia­
liter ex hoc salutari poculo uos omnes qui me fideliter sequi
875 desideratis, ita ut et corpus uestrum in angustia castigetis et
sanguinem uestrum in sudore arceatis propter amorem meum,

846 cf. Ioh. 1 3 , 1 5 . 848/849 cf. Praefatio pasch. Vere dignum ... Qui mortem
nostram moriendo destruxit. 867/868 cf. Ioh. 1 9 , 3 4 .

842 hoc tamen ~ O 843 in recordationem F cum supra lin. B 870 fide­
liter om. C O 875 et1 supra lin. C 875/876 in angustiam usque uestrum om. T
et sanguinem usque arceatis om. F

f 841 calix ille 842 tamen om. 846 ita] etiam add. 855 ardenti / m
838 ipsius] eiusf m 859 est2 o m . f m 862 sorbet] glutit f m uentrem] cor­
pus / m 8 6 6 idem o m . f 867 ipsius] eius/
 VISIO SEXTA, c. 22 251
ad roborandum ecclesiam uosmetipsos abnegantes, sicut et PL
ego me passioni subieci et sanguinem meum pro redemptione 52 1
uestra fudi, teneritudinem carnis meae in hoc non considerans
880 sed salutem uestram sitiens. Nam hic sanguis qui pro uobis
effusus est, non est sanguis ille qui in ueteri testamento sub
umbra spargebatur, sed sanguis meus noui testimonii qui ad
salutem populorum datus est. Quomodo ? Ego qui sum unicus
matris meae, uidelicet integerrimae Virginis Filius, sanguinem
885 meum in cruce pro redemptione hominum fudi, qui me per
fidem inspiciunt. Et ut eum tunc pro liberatione humani
generis dedi, ita eum etiam et nunc in altari pro hominibus
trado, scilicet pro purgatione illorum qui eum fideliter susci­
piunt.
8 90 In cena enim passionis meae corpus et sanguinem meum
uobis ad manducandum et ad bibendum dedi, quatenus et
uos nunc in altari idem in memoriam meam faciatis. Vnde
etiam in apertione ueritatis dico uobis qui me fideliter sub­
secuti estis : non bibam amodo hoc poculum angustiae in
8 95 grauedine illa quam nunc de Iudaeis patior usque in diem
illum cum de morte resurgens morte prostrata diem saluationis
afferam, ubi idem poculum redemptionis uestrae bibam uobis-
cum qui mei estis nouitatem exsultationis uobis ostendens,
quia perditio ueteris criminis abicietur, aperto uobis regno illo
9 0 0 quod Pater meus se diligentibus praeparauit. Quid est hoc ?
Quoniam morte mea, quam in cruce passus sum, saluatio-
nem animarum sentietis, cum etiam post resurrectionem
meam in ascensione mea Spiritum paraclitum accipientes
nouitatem uerae doctrinae suscipietis, ita quod et propter
9 0 5 nomen meum multas tribulationes sustinebitis, quas et ego
uobiscum sustinebo, non quod amodo ullas miserias corpora­
liter patiar, ut prius cum in mundo corporaliter essem passus
sum, sed quia uos eas in nomine meo sustinetis, ubi et ego
illas uobiscum sustineo, quoniam uos in me estis et ego in
9 1 0 uobis.’
Et ita ut praedictum est, corpus et sanguinem Filii mei uos

880/883 cf. Hebr. io, i. io. 882 cf. I Ioh. 5 , 8 . 884/885 cf. Postcommunio
Domine Iesu Christe ... qui ... pro redemptione mundi ... sanguinem fudisti -
Bruylants 2 nr. 4 9 1 . 900 cf. I Cor. 2 , 9 (Is. 6 4 , 4 ). 909/910 cf. Ioh. 1 7 ,
2 1 . 23.

878 passioni me ~ R 879 fudi] effudi O 882 testamonii (//V) ex testamenti

corr. V 885/886 cruce usque tunc in marg. alia manu C 887 etiam eum ~ O
891 uobis in marg. B

f 877 roborandam 878 passioni me ~ 880 sitiens] faciens pro om.

882 testimonii] testamenti 900 diligentibus se ~ est om. 904 quod om.
908 in om. 911 praedictum] dictum
 252 PARS SECVNDA
qui in me fideliter creditis, ad abolitionem criminum uestrorum
percipietis, quatenus per hoc sacramentum exhilarati uirtu-
tem supernae confortationis adipiscamini, sicut et Dauid ser-
915 uus meus in uoluntate ardoris mei clamat dicens.

23. VERBA DAVID AD EANDEM REM

De fructu operum tuorum satiabitur terra producens fenum

iumentis et herbam seruituti hominum ; ut educas panem de terra
et uinum laetificet cor hominis ; ut exhilaret faciem in oleo et
920 panis cor hominis confirmet. Quid est hoc ?
O Deus cuius magnificentia super omnes est, de fide illa
qua tu in ueritate cognosceris, ita quod ipsa fructus uirtutum
in sapientia tua est, satiabitur homo, uidelicet qui fidei
adhaerens esuriem infidelitatis in uia iustitiae abicit, cum
9 2 5 prius ueritatem ignorans ieiunus rectitudine defecerat ; sed
nunc in saturitate bonorum operum producens contritionem
animi sui, illis qui in simplicitate sunt fragilitatem suam
considerans exemplum humilitatis fideliter praebet, ubi etiam
cum germine uirtutum surgens in abundantia eiusdem saturi- PL
9 3 0 tatis uiriditatem uerae rectitudinis seruituti illorum qui ter- 522
renis inhiant exhibet, quoniam ad utilitatem ipsorum his
actibus insudat, qui obsequio munitionis et defensionis suae
fideles animas ad superna gaudia perducunt, ut et illi qui
militia fortitudinis et protectionis suae hos quos tueri debent
9 3 y fortissime defendunt. Et haec in hominibus per uoluntatem
tuam, o Deus, idcirco praecedunt, quatenus illis uirtutibus
istis adornatis mirabiliter ipsis educas corpus Filii tui de
fructu illo quem terra in puritate uiriditatis profert, sicut
etiam idem Vnigenitus tuus ex utero uirginalis pudicitiae cor-
9 4 0 poraliter ueniens panem uitae credentibus in semetipso mise­

ricorditer dedit.
Sed et hoc miraculum ideo facies, ut etiam sanguis eiusdem
Vnigeniti tui qui ad saluationem animarum effunditur, laeti­
ficet interiorem uim hominum, id est animas eorum, in remis-
945 sionem peccatorum ipsorum. Quomodo ? Quia ut prius Filii

917 Ps. 1 0 3 , 1 3 -1 5 .

919 laetificat H 925 ieiuniis W 931 exhibent W 937 adornatis ex aduna­

tis, - 6 r- supra lin. B 939 pudicitiae om. B 939/940 corporaliter in ras. B
942/943 eiusdem Vnigeniti tui sanguis ~ O 945/946 corpus Filii tui ~ O

/ 912 creditis] credidistis 913 quatenus] ut 920 est om. 925 rectitudine]
a praem. 929/930 saturitatis] securitatis 931 his] iis 933 animas] ani­
mos 937 istis om. 939 idem om.
 VISIO SEXTA, c. 22-24 253
tui corpus pro redemptione humani generis in cruce oblatum
est, ita etiam et nunc caro et sanguis eius ad salutem creden­
tium in altari consecratur. Quapropter cum hoc in uoluntate
tua mirabiliter factum fuerit, tunc et illud erit ut idem sacra-
9 5 0 mentum exhilaret faciem id est ecclesiam oleo misericordiae
perfusam, quia cum gaudio fidei credentes misericordiam
amplectentes oculis Domini pulchri apparent ; quoniam cum
salus mundi in cruce pendens hominem de laqueo diaboli
misericorditer liberauit, tunc etiam homines a uinculo pecca-
9 5 5 torum benigne absoluit, quatenus et ipsi in laetitia simplicis
cordis sui fideliter in Deum credentes miseriam patientibus
cum ardore deuotionis subuenire non desinant.
Et in hoc amore fideles ardere debent, ut panis ille, qui
uitam se gustantibus praebet, sensus ipsorum qui semper in
960 instabilitate uacillant confirmet, ne intentio cordis eorum ad
malum declinet, sed ut ad hoc quod uita est fortiter ascendat.

24. QVOD SACRAMENTVM ILLVD OMNES SORDES EMVNDANS

VSQVE AD NOVISSIMVM HOMINEM COLENDVM EST

Panis autem iste caro Filii mei est quam nulla obscuritas
965 in peccatis offuscat nec ulla macula in iniquitatibus obnubilat,
ita ut qui eam digne susceperint in anima et corpore caelesti
lumine perfundantur et a maculis interioris sordis suae fide­
liter emundentur. Et ideo nulla dubitatio in ista sacratissima
carne sit, quoniam qui primum hominem nec de carne nec de
970 osse formauit, huic possibile est sacramentum istud hoc modo
operari. Vnde, o uirginalis ortus, tu surgis, crescis, dilataris
ac magnum ramum in multis germinibus producis, per quem
caelestis Ierusalem aedificabitur, non ex uirili semine sed ex
mystico spiramine ueniens. Nam in ortu tuo non es ligatus
975 ulla maculositate criminum, sed floruisti in mirificatione uir-
tutum, quia ex inarato agro talis flos surrexisti qui numquam
ullo casu finitionis marcescet, sed qui in plenitudine uiriditatis
suae semper durabit. Quapropter et hoc sacramentum corporis

953 cf. Antiph. Ecce lignum crucis in quo salus mundi pependit - CAO 3 nr. 2 5 2 2 .
960 cf. Bened., Reg. 5 2 , 4 . 967/968 cf. Secreta Haec oblatio ... cordis nostri
maculas emundet - Bruylants 2 nr. 5 9 4 . 973/974 Hymn. Veni redemptor gentium
- AHMA 2 , i nr. 2 1 , str. 2 . 976 cf. Honor. August., Sigillum b. Mariae - PL 1 7 2 ,
4 9 9 A.

956 miseriam] misericordiam F 961 ascendit H 970 istud sacramentum ~

R 973 ex2 supra lin. B

f 948 consecrantur 949 idem] ipsum 955 quatenus] ut 960/961 ad malum]

in malum 976 quia] qui 977 finitionis] mortalitatis
 25 4 PARS SECVNDA
et sanguinis tui tamdiu in officio ueritatis in ecclesia colendum
980 est quousque in fine mundi nouissimus homo ueniat, qui per
idem mysterium ueraciter saluandus est, cum illud de secreto PL
Dei uèniens salutem credentibus confert, ut idem Dauid testa- 523
tur dicens.

25. IT E M V E R B A D A V ID D E E O D E M

985 Et mandauit nubibus desuper et ianuas caeli aperuit. Et

pluit illis manna ad manducandum, et panem caeli dedit eis.
Panem angelorum manducauit homo ; cibaria misit eis in abun­
dantiam. Quid est hoc ?
Caelestis Pater per potentiam gloriae suae emolliuit mentes
990 hominum a superna celsitudine, cum patriarchis et prophetis
in secreto mysteriorum suorum hoc demonstrauit quod et
Filium suum in Spiritu sancto ueraciter praedixerunt et quod
eum in legalibus praeceptis per sanguinem hircorum et per
alias ostensiones hominibus mirabiliter praesignauerunt. Et
9 9 5 hoc modo suauitatem et dulcedinem cordis sui aperiens in
lenitate et in ardore caritatis misit eis eundem Filium suum,
quatenus per eum a fame infidelitatis suae reficerentur, ita
refectionem caelestium dans eis, cum qua plenum gaudium
omnium felicitatum ac beatitudinum fideliter satiati adipisce-
1000 rentur. Ergo panem illum cuius dulcedine superni angeli non
possunt satiari, uidelicet Deum inspicientes, ita suscepit homo
in humanitate Filii Dei, cum has refectiones beatitudinis sum­
mus Pater misit hominibus in abundantiam spiritalis gaudii.
Ac ideo fidelis homo fideli auditione audiat.
1005 O uos fideles homines qui ecclesiasticum germen estis, audite
et intellegite instrumentum animae uestrae, ubi non estis
filii diaboli sed heredes caelestis regni, et considerate quo­
modo ego, mitissimus ac benignissimus Pater, magnis felici­
tatibus salutis uestrae circumdedi uos. Ergo attendite bonita-
1010 tem Patris uestri, scilicet quomodo per me ordinatum est
quod in salute uestra est, quoniam quamuis uilis cinis sitis,
tamen eandem salutem uestram humanitas Filii mei exposcit.
Quomodo ? Filius meus natus est de incorrupta Virgine, quae
ignara ullius doloris fuit, sed quae in uiriditate integritatis suae

985 Ps. 7 7 , 2 3 -2 5 . 993 cf. Hebr 9 , 12. 1007 cf. Iac. 2 , 5 .

1004 audiat e x audeat corr. R 1011 sitis ex suis corr. H

f 981 cum] quoniam 988 est om. 991 quod] per praem. 992 quod om.
994 praesignauerunt] designauerunt 996 eundem om. 997 quatenus] ut
1 0 0 0 non] satis add. 1 0 0 1 Deum uidelicet ~ 1006 instrumentum] praesi­
dium 1010 scilicet om. 1012 eandem om. 1014 ullius] illius uiridi­
tate] uirenti puritate
 VISIO SEXTA, c. 24-26 255
1015 permansit, ut gramen in gloria uiriditatis suae uiget, super
quod ros de caelo cadit.

2 6 . QVARE IN SACRAMENTO ALTARIS PANIS OFFERATVR

Et quia Virgo illa integra fuit de qua idem Filius meus hoc
modo carnem sine peccato assumpsit, ideo et iustum est ut
1020 caro eius nunc de fructu illo fiat qui sine suco amaritudinis
est. Quomodo ? Granum frumenti fortissimus et optimus
fructus aliorum fructuum est, nec in culmo suo sucum aut
medullam ut ceterae arbores habens, sed in gramine suo in
spicam surgens ita ad fructum suum tendit, nec per calorem
1025 nec per frigus amarum sucum producit, sed siccam farinam
tribuit ; ut etiam caro Filii mei sicca fuit sine omni foeditate
humanae pollutionis, per quam humanum genus in amplexi­
bus libidinis uiri ac mulieris surgit. Non sic Vnigenitus meus
natus est, sed in uiri ditate integritatis exiuit, ut etiam gramen
1030 intextum granum frumenti gignit. Nam ut culmus frumenti
sine medulla uigens siccum granum in puritate spicae profert,
ita etiam beata Virgo sine uirili fortitudine gignens sanctis­
simum Filium suum in simplicitate innocentiae edidit, qui de
eadem Matre sua nullum sucum peccati traxit, quoniam et PL
1035 ipsa eum sine medulla uiri concepit, ut etiam gramen sucum 524
grano non tribuit, quia illud non de medullato stipite uiget,
sed de sole et pluuia ac de blanda aura uiret, sicut et prae­
dicta integerrima Virgo non de uiro sed uirtute Altissimi
obumbrata et infusione Spiritus sancti perfusa in suauitate
1040 castitatis Vnigenitum suum genuit.
Quamuis autem eadem Virgo de uoluntate uiri ac mulieris
orta esset, tamen eundem Filium suum ita non protulit, sed
eum de caelo uenientem, uerum Deum et hominem sine uolun­
tate uiri in integritate sua purissimum genuit. Quae quoniam
1045 eum in uirginitate sua sine sorde purissimum peperit, ideo
et nunc panis qui caro illius ueraciter consecratur, purissimus
in integritate sua exsistens a fidelibus in puritate cordis et
sine admixtione diuersitatis suscipi debet, ut filiis Israel
praemonstraui, quemadmodum in uoluntate mea scriptum est.

1015 suae supra lin. V 1024 ad] ut H 1029 (gram)en supra lin. F 1030
granum in ras. C 1035 ipsa ex ipso, -a supra lin. B 1030 uiget] uiret R
1037 uiret] uiget R, ex uiget corr. C , -r supra lin. 1038 uirtute] de praem. B
1039 per(fusa) ex in- corr. supra lin. O 1046 consecratur ex est secratur (//V)
corr. H 1048 filiis ex filius corr. B

f 1018 integra] incorrupta idem om. 1029 uiriditate integritatis] uirenti

integritate uirginea gramen] granum 1035 gramen] culmus 1036 quia]
quoniam uiget] uiret 1037 uiret] uiget 1041 eadem] illa
 256 PARS SECVNDA
I O5O 27 VERBA MOYSI AD EANDEM REM

Mementote diei huius in qua egressi estis de Aegypto et de

domo seruitutis, quoniam in manu forti eduxit uos Dominus de
loco isto, ut non comedatis fermentatum panem. Quid est hoc ?
Vos qui imitatores Filii mei esse uultis, estote respicientes
1055 de morte ad uitam, uidelicet in memoria uestra habentes sal-
uationem diei illius qui Filius meus est, qui mortem concul-
cauit et uitam dedit ; in quo in salute uestra egressi estis
miserabile exilium perditionis, scilicet cum abiecistis densis­
simas tenebras infidelitatis, ita etiam uos eripientes de man-
1 0 6 0 sione diabolicae seruitutis, cui in transgressione Adae dati
fuistis. Nunc ergo de terrenis actibus ad caelestia respicite,
quoniam in diuina potentia de malis eduxi uos, ego Dominus
qui cunctis tanta fortitudine praesum, quod uirtuti meae
nullum obstaculum contrarietatis obsistit, quin omnia acutis-
1 0 6 5 sime penetrem, ita per Filium meum eripiens uos de loco isto,
in quo per infidelitatem uestram morti famulantes in bonis
operibus non laborastis, sed in peruersitate uestra iacentes
turpiter in eo perstitistis.
Sed quia nunc in Vnigenito meo ab oppressione ista liberati
1 0 7 0 estis, currite de uirtute in uirtutem, cauentes ne in conscien­
tiam uestram mittatis infidelitatem illam, quae cor uestrum
sua receptione non confortat, sed potius sua amaritudine gra-
uat. Quid est hoc ? Nolite diabolicas artes sectari nec cetera
figmenta quae homines in humanis contagiis philosophorum
1 0 7 5 paganorum ac haereticorum sibimetipsis adinuenerunt ; sed
Filium meum in speculo fidei imitamini, qui uos de carceribus
inferni liberauit cum semetipsum pro uobis ad passionem
crucis obtulit. Sed ut uestigia eius tanto cautius sequi ualeatis,
corda uestra caelesti pane confortate, uidelicet corpus eius
1 0 8 0 fideli deuotione sumite, quoniam ipse de caelo ueniens de suaui
et de pura Virgine natus et in ligno pro salute uestra passus
semetipsum uobis contulit, ita ut et uos sine admixtione ullius
amaritudinis suauem et purum panem diuina inuocatione
corpus eius in altari consecratum sincero affectu suscipiatis, P L
1 0 8 5 quatenus per hoc esuriem interioris hominis effugientes ad 525

epulas aeternae beatitudinis peruenire ualeatis.

1051 Ex. 1 3 , 3 . 1057/1059 cf. Rom. 13, 12 . 1065 cf. Coi. 1 , 13. 1076
cf. I Cor. 1 3 , 1 2 .

1055 habentem W 1059 etiam ita ~ O 1066 in2 supra lin. R 1070 in2
om. F

f 1053 est om. 1058 cum scilicet ~ 1072 sua1] in praem. 1073 est om.
1079 uidelicet] et 1082 ullius] illius
 VISIO SEXTA, c. 27-28 257
28. QVARE VINVM IN SACRIFICIO ALTARIS OFFERATVR

Vnde etiam in uino quod de uite fluit eadem inuocatione per

sacramentum sanguinis eius uolo mirabilia demonstrare.
1090 Quid est hoc ?
Sanguis Filii mei de latere suo fluxit, ut et uua de uite su­
dat. Sed ut uua pedibus conculcatur et in torculari premitur,
ita dulcissimo ac fortissimo uino effluente ad roborandum
sanguinem in homine, sic etiam Vnigenito meo in sudore
1095 angustiae uerberibus et flagellis conculcato et ligno crucis
oppresso optimus atque pretiosissimus sanguis de uulneribus
eius emanauit, saluberrima liberatione credentes populos
perfundens. Quemadmodum etiam uua dissimilis est aliis
pomis quae duros cortices habentia comedi possunt, cum ho-
1100 mines uuam magis soleant sugere quam comedere, ita etiam
Filius meus dissimilis erat in peccato ceteris hominibus, quia
ipsi sub pondere nequitiae grauati diuersis passionibus sub-
iacent, cum idem Vnigenitus meus de castissima Virgine mira­
biliter natus omni contagione peccatorum careret. Quapropter
1105 et quoniam uua tenerae materiae est, idcirco et uinum in san­
guinem eiusdem Filii mei uolo consecrari.
Nam ut uinum de uite sudat, ita et Filius meus de corde
meo exiuit, etiam eodem Vnigenito meo uera uite exsistente
et diuersis palmitibus ex eo exeuntibus : quia fideles in ipso
i i 10 plantati sunt qui per incarnationem eius in bonis operibus

fructuosi exsistunt. Et ut iste sucus de dulcissimo ac fortis­

simo fructu uitis emanat, sic etiam omnis iustitia in miseri­
cordia et ueritate per incarnationem eiusdem Filii mei appa­
ret, quas uirtutes in ipso inueniunt omnes qui eum fideliter
i n 5 quaerunt. Quomodo ? Quoniam qui ipsi fideliter adhaerent,
hi uirides et fructuosi ab ipso efficiuntur, ita quod optimos
fructus in uirtutibus afferunt, sicut et ipse suauis et mitis
exsistens pretiosissima germina in sanctitate et iustitia attulit
et sibi credentes ab omni sorde infidelitatis emundauit, ut in
1120 Canticis canticorum de eo scriptum est.

1108/1111 cf. Ioh. 15 , 5. 1117 cf. Ps. 85, 5.

1088 V(nde) om. F 1091 suo in marg. T 1099 duras H O F 1 1 0 1 pecca­

tis R 1107 et om. F 1109 in ipso] in eo in textu , corr. supra lin. O 1110
incarnationem supra lin. alia manu, dei. misericordiam B 1 1 1 1 ut supra lin. C
1114 omnes supra lin. V 1117 et2 in marg. Wz 1120 eo] ipso O

/ 1090 est om. 1095 conculcato] macerato 1096 atque] et 1100 sugere]
suggere 1101 peccatis 1103 idem] ipse 1104 peccati 1111 sucus]
liquor 1116 hi] ii
 258 PARS SECVNDA
2 9 . VERBA DE CANTICIS AD IDEM

Botrus cypri dilectus meus mihi in uineis Engaddi. Quid est

hoc ?
Filius Dei qui me exulem animam in passione sua saluat,
1125 in resurrectione etiam sua mihi misericorditer poculum uitae
dat. Quomodo ? Sicut botrus cypri fortissimam plenitudinem
potationis in se continet, sic etiam excellentia quae in Vni-
genito Dei est, indeficientem magnitudinem in se habet, ita
quod idem Filius Dei numquam hoc modo exhaurietur, quin
1 1 3 0 potum uitae sitientibus dare possit, quoniam ipse salus uitae
est. Nos enim qui prius in defectu fuimus, nunc in ostensione
et in scientia uerae sanctificationis bonorum operum confor­
tati, per illum cibum uitae manducamus, in quo etiam Deum
scientes ad uitam pergimus, cum in ueteri testamento, quod
1 1 3 5 quasi per umbram plenum sensum non habuit sed in osten­
sione significationis multam diuersitatem in se tenuit, magnam
famem sustinentes ad saluationem surgere non ualuimus.
Nunc ergo in ipso saturati etiam in illo salutare poculum bibi­
mus, scilicet fideliter in uera fide gustando quis Deus sit, quem PL
1 1 4 0 exterioribus oculis mortalis carnis uidere non possumus sed 526
quae spiritali intellegentia intus habemus, sicut et uinum
fortissimam uim suam in uenis hominum ostendit, hoc tamen
hominibus non sentientibus, sed tantum ita esse intra se scien­
tibus.
1145 Et ideo sponsus animarum botrus cypri est cuius fructus
non deficiet. Quomodo ? Caecus ingressus portum requirit
uisum suum. Quomodo ? Quia homo claritatem fidei non
habens, cum ad fidem peruenerit, per pressuram torcularis
in rorem sanguinis Christi intrat. Quomodo ? Sicut per prae­
ii 50 cepta illius uitam in anima nostra habemus, ita etiam in do­
natione illius emundationem in carne nostra recipimus, quo-

1 1 2 2 Cant, i, 1 3 . 1129/1131 cf. Ioh. 4 , 1 3 - 1 4 . 1132cf.Hebr. 1 0 , 1 . 1138/

1139 cf. Ordo Missae, Canon Quid retribuam. 1148 cf. Aug., Sermo 229, De
sacram, fidelium - PL 3 8 , 1 1 0 3 .

1121 27 pro 29 pon. B, 28 pon. R 1125 mihi om. H 1127 se supra lin. O
1130 sitientibus ex scientibus corr. H 1131 est supra lin. F 1134 scientes]
sitientes O 1142 (fortissim)am supra liti. H 2 ostendit hominum ~ F
1143 intra se om. F

f 1122 Engadi m 1122/1123 Quid est hoc ? om. m 1122 est om. f 1124 ani­
mam exulem ~ m 1127 potationis] potionis / m 1129 idem] ipse / m
Dei Filius hoc modo numquam ~ m quin] semper add. f m 1130
sitientibus potum uitae ~ m 1139 in uera fide fideliter ~ f m 1140 oculis
exterioribus — m 1146/1147 portum usque suum] portam exigit sui ductoris
uisum f m 1151 illius om. m recipimus] recepimus f m
 VISIO SEXTA, c. 29-30 259
niam nos nati in praeuaricatione Adae immundi exsistimus,
sed in sanguine ipsius sanctificamur. Vnde desponsatio ani­
marum de ipso in Spiritu sancto dicit : Dilectus meus qui cordi
1155 meo dulcis et amabilis exsistit, fortissimum uinum per san­
guinem suum in plena sanctificatione mihi est, quia dum sum
immunda in plantatione carnis, sicut uinea quae adhuc inculta
iacet in spinis, ipse fons saluationis exsistens peccatores a
sordibus suis misericorditer abluit et in mysterio secretorum
1160 suorum gloriosissime sanctificat ; quoniam ut de corde Patris
suauiter exiuit, sic etiam in uino sanguinem suum suauiter
ostendit ; et ut ex Virgine mirabiliter natus est, ita etiam et in
pane corpus eius mirabiliter declaratur : quia ipse botrus est
qui numquam defectum in ullo detrimento patietur.
1165 Quapropter et super altare uelut in torculari per uoluntatem
Patris calcatur, quatenus homo qui per semetipsum nullatenus
subsistere potest, ob fragilitatem debilitatis suae non deficiat ;
quoniam et sicut sanguis hominis augmentum ex potu accipit,
ita etiam homo sanctificationem ex sanguine Filii Dei habet.
1170 Et ut ne sanguis hominis sine riuulo potus in ariditatem uer-
tatur, ex potu reficiendus est, sic etiam uinum in consecra­
tione sanguinis eiusdem Filii Dei non deficiet, sed super altare
in sacramento eiusdem mysterii semper erit.

30. Q VARE IN SACRAM ENTO A LT A R IS AQ VA VIN O IN T E R E SSE D E B E T

1175 Sed et, o tu homo, acutissime scias quod in consecratione

ista uino aqua interesse debet, quia de latere Filii mei sanguis
et aqua emanauit, ita quod et in uino diuinitas eius intellegitur
et quod in aqua humanitas ipsius sentitur. Et ideo quoniam
in ipso diuinitas et humanitas est, idcirco etiam in consecra-
u8otione ista uino aqua intererit; quia cum uinum diuinitatem
eius designet, aqua etiam humanitatem ipsius ostendit quae
sine commixtione uirilis sanguinis pura et munda est, quo­
niam idem Vnigenitus meus fons aquae uiuae exsistens homi­
nes in regeneratione Spiritus et aquae de ueteri culpa Adae

1162/1163 cf. Antiph. Mirabile mysterium declaratur - CAO 3 nr. 3 7 6 3 . 1175/

1179 cf. Honor. August., Gemma animae 1 , 1 5 8 - PL 1 7 2 , 5 9 3 B. 1181/1183
cf. Greg., Moral. 1 2 , 5 2 , 7 0 - PL 7 5 , 9 8 6 BC. 1184 cf. Tit. 3 , 5 ; loh. 3 , 5 .

1167 non supra lin . V 1169 ita] sic B 1172 sed supra lin. C 1175 ex
sciens corr. H 1180 aqua] et praem. B 1183/1184 ex hominem corr. H

f 1164 in om .f m 1170 riuulo] irrigatione/ m 1172 eiusdem o m .f m 1173

eiusdem mysterii] mysterii eius/, in mysterio eius m 1175 acutissime] atten­
tissime 1176 interesse] immixta esse 1178 quod om. 1179 idcirco]
ita 1180 intererit] adiungetur 1181 designet] signet 1182 est] ex­
sistit 1183 idem] etiam
 2Ô0 PARS SECVNDA
1185 emundauit et eos ad caelestia transtulit, cum pro salute eorum
in mundum uenit, quemadmodum scriptum est.

31. V E R B A SA PIE N T IA E

Ego quasi fiuuius Doryx et sicut ductus aquae exiui de para­

diso. Quid est hoc ? Deus hominem rationalitate firmans ei
1190 plurima mystica dedit, cum spiraculum uitae in eum mittens
illum rationalitate sublimauit. Qui dum seductus in mortem PL
caderet, ego Filius Dei qui ipsum liberare ueni fluens in decore 527
omnium rigationum infixae caritatis et emanans in diffusione
uerae et indeficientis puritatis, exiui de secreto supernae amoe-
1195 nitatis, quatenus homo qui ex reatu suo perierat misericor­
diter de perditione eriperetur. Quomodo ? Vt innoxius sanguis
innocentis innocentiae in angustia desudantis passionis pro eo
effunderetur. Quomodo ? In transgressione Adae cum ipse de
paradiso expulsus est, sanguis eius de pulsatione angustiae,
1200 quia reus erat, totus inundauit, et sic in angustia illa lique­
factus cum sudore aquae perfusus est. Et ita sanguini hominis
aqua per sudorem interesse scienda est.
Vnde, o homo, cum Vnigenitus Dei in carne angustiari coe­
pit, uidelicet quando pro humano genere pati uoluit, sanguis
1205 eius guttas sudoris emisit, ac deinde ipso in cruce suspenso de
uulnere lateris sui aqua cum sanguine emanauit. Et ideo in
sacramento illo ubi mysterium eiusdem passionis celebrandum
est, aqua uino interesse debet, quia et de uulnere lateris eius­
dem Filii Dei aqua et sanguis effluxit. Sed et in eodem sacri -
i2ioficio uinum aquae superabundant, quia et sanguis tabem
superat, sicut et lac sucum suum quod serum est excedit. Qui
autem mysterium hoc celebrant, id ita perficiant, quemad­
modum eis praemonstratum est, sicut etiam ibi homines ex­
hortantur, ubi inspiratione mea per Sapientiam alloquuntur,
1215 ut scriptum est.

1188 Eccli. 24, 4 1 . 1190 cf. Gen. 2 , 7 b.

1188 aquaeductus Vulg. 1189.1191 rationalitate] rationabilitate B 1194

puritatis om. C T 1 2 0 0 quia] qua F totus supra lin. V 1206 in] cum C,
cum in T 1209 Filii] fidei W 1213 homines ibi ~ O

/ 1189 est om. f m 1190 mittens] emittens f m 1195 suo reatu ~ m 1199
de usque angustiae] ob expulsionis angustiam 1 2 0 2 interesse scienda est]
ammixta esse cognoscitur 1206 sui] eius 1207 eiusdem om. 1208 in-
teresse] immisceri 1208/1209 eiusdem om. 1209 effluxit] fluxit 1213
praemonstratum] monstratum sicut] et ut 1214 alloquuntur] audiunt
 VISIO SEXTA, c. 30-33 261
3 2 . ITEM D E L IB R O S A P IE N T IA E

Venite, comedite panem meum et bibite uinum quod miscui

uobis. Quid est hoc ? Vos qui stultitiam deponere uultis,
uenite de ignorantia illa, qua Deum nescitis et de stupro illo,
1220 per quod in exilium missi estis, et redite in candidam regio­
nem uestram, quae per speculum fidei in fonte uiuentis aquae
uobis praemonstrata est ; et pia deuotione comedite panem
meum, quem uir in agrum non seminauit et cui terra uiridita-
tem non dedit, sed qui de Deo exiuit atque in eo permanet.
1225 Nam ut panis manducatur et ut terra conculcatur, sic et
Filius Dei panis uiuus filios hominum praecellit, quia ipse
Filius Dei in uirtute diuinitatis suae stabilis est, et filii homi­
num in debilitate carnis suae labiles sunt. Filius enim Dei
corporaliter manens in mundo mollitiem liquoris peccati in
1230 carne sua non habuit, quoniam sicut ignis panem excoquens
arefacit nec ei ullum mollem umorem dimittit, ita et idem
Vnigenitus Dei de fortissimo igne Spiritus sancti conceptus
et de castissima Virgine natus sine ulla contagione peccati in
corpore suo fuit. Et ita sicut panis hominem reficit, sic etiam
1235 et fideles homines per eundem Filium Dei in fide nutriuntur,
quia ipse fortissimus fructus est qui numquam deficiet.
Vnde et uos fideles, hunc panem comedentes, bibite etiam
pura intentione uinum hoc quod omni prorsus sorde caret et
quod in hanc inanem uagationem non uadit, ubi corruptio
1240 munditiam innocentiae absorbens eam in uenenum conuertit.

33. QVOD ADAM A N T E PECCATVM M VNDVM SAN G VIN EM H A B V IT

POST PR A E V A R IC A TIO N E M SP A R SIT EVM
IN FOETOREM IM M VN DITIAE

Nam et secundum modum illum primus homo mundus fuit

1245 quando creatus est, quoniam in nulla diuersitate erat, sed PL
mundus in carne et in sanguine suo fuit. Qui cum praeuarica- 528
tionem faceret illusus est, ita quod postea semper sanguinem
suum in foetorem immunditiae moechiae sparsit, quia sicut
idem homo honorem innocentiae abiecerat, ita etiam et san-

1217 Prou. 9 , 5 . 1226 cf. Ioh. 6 , 51.

1217 et om. B 1219 stupro] strupro V H, stupore corr. alia manu O 1220
in candidam] ad cand. B 1230 ipse om. O 1246 in2 supra lin. IV, om. B T

f 1218 est om. f m uultis deponere ~ m 1 2 2 2 est om. m 1223 a g ro / m

1225 ut1] sicut m 1231 idem] ipse/ m 1233 natus de castissima Virgine ~ m
1234 fuit] substitit f m sicut] ut f 1235 et om. m 1237/1238 et uos usque
omni om. m 1240 immunditiam/ m 1246 in2 om. 1250 perdidit
 2Ô2 PARS SECVNDA
1250 guis ipsius sanguineum colorem suum perdit in humana con­
ceptione in liquorem pollutionis subuersus. In quo etiam
liquore ita sine formatione est, quousque iterum sanguis appa­
reat et ita sanguis ille formam aliam accipiens post ortum
suum in debilitate iacet, usque dum medulla eius plenitudinem
1255 fortitudinis suae inueniat et usque dum scientia in ipso per
excitationem occultae suscitationis exsurgat. Et tunc ita
munda caro et mundus sanguis de ueneno expiatus apparet,
quousque eum noxius calor percutiat, quia percussione sua
noxiam spumam immunditiae eicit. Sed ab his omnibus Filius
1260 Dei mundus exstitit, uidelicet mundam carnem et mundum
sanguinem habens, ita quod eum numquam tactus ullius noxii
caloris tetigit, sed in sanctificatione et honore uiridissimae
castitatis manens nulla contagione uiolari potuit. Qui tamen
in angustia passionis positus aquam in sanguine lateris sui
1265 effudit, quia sanguis sine aqua in effusione sua non est, sed
ita temperatus exsistit, ut sanguis aquam confortet et ut
aqua sanguinem deleniat.

34. QVOD CORPVS ET SANGVINEM CHRISTI ACCIPIENTES

MVLTA DVLCEDINE VIVIFICANTVR

1270 Quapropter et uos qui Deum deuote colere uultis, ita quod
uestram salutem amatis, sumite hoc poculum sanctificationis,
quod ita temperaui uobis ut asperitatem ultionis in lenitate
remissionis non sentiatis, quoniam et diuinitas et humanitas
in superno Filio est, per cuius passionem de morte liberati
1275 et per cuius corpus et sanguinem uegetati societatem in aeter­
na mansione habeatis. Sed ego qui sum initium et finis , iterum
dico tibi, o homo, de nobili Filio meo, qui flos est rosarum et
lilium conuallium, natus de castissima Virgine, quae eum in
integritate sua genuit, qui partus talis exstitit quod per eum
1280 de iniquitate priorum parentum humani generis placatus sum,
qui me in transgressione sua ad indignationem prouocauerunt.
Vnde et eundem partum semper inspicio, cum corpus et
sanguinem Filii mei cotidie super altare nomini meo consecra-

1274/1275 cf. Oratio Praesta quaesumus ... ut ... per passionem Filii tui liberemur
- Bruylants 2 nr. 8 6 8 . 1276 cf. Apoc. 2 1 , 6 . 1277 cf. Respons. Vidi speciosam
... flores rosarum et lilia conuallium - CAO 4 nr. 7 8 7 8 .

1252 iterum] interum V 1258 quia] qui C F T 1266 temperatus] tempta­

tus H

f 1252 formatione] fornicatione 1252/1253 quousque usque appareat] donec

sanguis apparet 1254.1255 usque dum] donec 1255 scientia] sensus
1258 quousque ... percutiat] donec ... percutit 1260 mundam uidelicet ~
1262 uiridissimae] uirentissimae 1264 sanguinem
 VISIO SEXTA, c. 33-35 263
tum habeo, ita quod per idem sacramentum tu, homo, sancti-
1285 ficaris eandem carnem manducans et eundem sanguinem
bibens. Nam cum ibi sacerdos officium suum exercet, sicut illi
constitutum est, uidelicet sacratissimis uerbis me inuocans,
tunc in eadem potestate ibi adsum, qua et ibi aderam, ubi
Vnigenitus meus sine schismate ullius contagionis incarnatus
1290 est, unde et corpus eius purissimum et suauissimum in omni
sanctitate fuit, ita quod et nunc carnem et sanguinem ipsius
fideliter suscipientes tanta dulcedine uiuificentur, quod nullum
despectum abiectionis patiantur, sicut et in Cantico cantico­
rum scriptum est.

1295 35. V E R B A SALOM ONIS DE EA D EM RE

Quis mihi det te fratrem meum, sugentem ubera matris meae,

ut inueniam te foris et deosculer, et iam me nemo despiciat ?
Quid est hoc ? Gemitus et deuotio in ecclesia positorum certis- PL
sima fide dicit : Quis est ille qui mihi miserrimo homini in 529
1300 aerumnis posito mitissima oblatione det te sponsum ecclesiae,
cum te fratrem meum propter incarnationem tuam nomino,
sugentem misericordiam et ueritatem, quae sunt nutrimenta
illa quibus diuinitas homines nutrit, quae mihi mater in crea­
tione mea est, scilicet cum educatione uegetationis uitam
1305 mihi dans. Quid est hoc ? Quia et nutrimenta ecclesiae plena
sunt gratia tua, cum ei plenam ubertatem in sacramento cor­
poris et sanguinis tui tribuis, qui panis uiuus et fons aquae
uiuae es. Et hoc ideo facis, ut manifesta certitudine inueniam
te foris, scilicet cum scio te Filium Dei in caelis, uideam te
1310 etiam hominem in terra, quem in diuinitatem mortales oculi
mei cernere non ualent, ita ut etiam inueniam te in pane et
uino diuini mysterii, quod sacramentum sine pondere decep­
tionis et sine anxietate fallaciae est, ac deinde hoc modo deos­
culer te ; quoniam pro salute mea incarnatus es et quia etiam
1315 me participem corporis et sanguinis tui facis, quatenus per
hoc quod in mundum propter me uenisti et quod te ipsum

1290 Cant. 8 , i. 1307 cf. Ioh. 6 , 51. cf. Apoc, 21, 6.

1284 per supra lin. V 1290 et suauissimum in marg. F 1303 diuinitatis R

1314 et om. W 1316 quod1 in marg. H 2

f 1284 idem] ipsum 1285 eandem carnem] carnem eius sanguinem] eius add.
1287 uidelicet om. 1291 et1 om. 1296 suggentem /, et ita semper suggo pro
sugo 1298 est om. f m 1303 nutrit] pascit et praem. m 1303/1304 in
usque est] in mea creatione m 1305 Quid est hoc om. m est om. f 1306
sunt] est f m 1307 tribuis] donas m 1309 scilicet cum scio] cum scilicet
sciensf m 1313 anxietate] ambiguitate f m 1313/1314 deosculor m 1316
temetipsum / m
 264 PARS SECVNDA
mihi tradidisti, iam nulla creatura deinceps me despiciat,
cum ipsa uoluntatem tuam tibi subiecta semper sequatur, et
cum ego praeceptis tuis rebellis exsistens tibi multoties contra-
320 rius inueniar.

36. QVOD AD INVOCATIONEM SACERD OTIS IN A LT A R I

SACRAM ENTVM CORPORIS E T SA N G VIN IS CH RISTI PE R F IC IT V R

Nunc ergo ut uides, o homo, cum sacerdos his uerbis, quae

sibi in Spiritu sancto constituta sunt, oblato sacrificio ad
325 altare me coeperit inuocare, amen tibi dico, quoniam in ar­
dente calore meo ibi adsum et pleno desiderio idem sacramen­
tum perficio. Quomodo ? Quoniam in effectu eiusdem mysterii
ardentem caritatem super eandem oblationem expando, uide-
licet ab initio uerborum sacerdotis me inuocantis et hanc
330 memoriam facientis, quod Filius meus in angustia passionis
suae panem et uinum benedicens in sacramento corporis et
sanguinis sui discipulis suis tradidit, ut et ipsi idem pro salute
populi facerent. Vere dico uobis, quia numquam inuocatio
ista super huiusmodi oblationem in recordatione eiusdem Vni-
335 geniti mei erit, nisi mysterium corporis et sanguinis eius ibi
perficiatur, quod carnalis oculus, quamdiu cinis est, uidere non
poterit nisi in fide illud humili deuotione perspiciat. Quomo­
do ? Cum ales ouum sibi in nidum suum poni uiderit, ardenter
super illud uolat et calore suo illud fouens pullum educit, ita
340 quod testa oui remanet et quod pullus ille euolat.Quid est hoc?
Ego omnipotens cum oblatio panis et uini super altare no­
mini meo dedicatum in memoria Filii mei oblata fuerit, eam
mirabiliter uirtute et gloria mea illustrans in corpus et sangui­
nem eiusdem Vnigeniti mei transfundo. Quomodo ? Ipso mira-
345 culo quo idem Filius meus carnem ex Virgine suscepit, ipso
etiam oblatio haec in consecratione ista caro et sanguis eius
efficitur. Sed panis et uinum ibi exterioribus oculis uisibiliter

1344/1352 cf. Pascas. Radb., De corp. et sang. Dom. 3 - CC CM 1 6 , ut supra 626 / 6 2 7 .

1334 in recordationem H 1338 uiderit] uel contigerit in marg. add. alia manu W
(iquod glossam esse arbitror) 1339 calore illo suo ~ C 1340 remaneat O
1345 ipsa ultima litt. eras. - ex -o corr. supra lin. W, ex ipse corr. H

f 1317 me deinceps ~ m 1319 multoties] creberrime f m 1324 sibi om. f m

1325 quoniam] quod f m 1326 idem] ipsum f m 1334 huiusmodi oblatio­
nem] oblationem istam m eiusdem om. f m 1334/1335 mei Vnigeniti ~ m
1335 nisi] quinf m eius o m .f m 1336/1337 non poterit uidere quamdiu cinis
est ~ m 1340 est om. 1342 mei om. 1344 eiusdem om. 1345 idem
om. ipsa om. 1347 uinum] uini species uisibiliter] uisibile
 VISIO SEXTA, c. 35-38 265
cernitur, intus autem sanctitas corporis et sanguinis eiusdem
Filii mei inuisibiliter manet. Quomodo ? Cum Filius meus apud
t35° homines esset in mundo, apud me etiam erat in caelo, et nunc PL
apud me manens in caelo, apud homines etiam manet in terra. 5 3 0
Sed hoc spiritale et non carnale est.

37. QVOD DEVS IN OMNI CR EA T V R A PO TESTATEM ET

FO R TITVD IN EM V O LV N T A TIS SVAE SECVN DVM QVOD SIBI
13 5 5 PL A C E T E X E R C E T

Sic et ego Pater omni creaturae adsum a nulla abstrahens

me uelut tu, homo, ab ea te subtrahis, scilicet ut cum in
aquam uides, facies tua quidem in ea apparet, sed tamen ita
nullas uires tuas in illa exercere uales et cum te ab ea auertis
1360 amplius in illa non appares. Ego autem huiusmodi mutabili­
tate non appareo creaturae, sed adsum ei ueraci ostensione
nec ab ea potestatem meam subtraho, sed in ea fortitudinem
uoluntatis meae secundum quod mihi placuerit exerceo. Vnde
etiam in sacramento corporis et sanguinis Filii mei maiestatem
1365 meam ueraciter demonstro, uidelicet ab initio secretorum
uerborum sacerdotis usque dum idem mysterium a populo
percipiatur, miracula mea ibi mirabiliter exercens.

3 8 . QVOD A PRIMA HORA D IE I VSQ VE AD NONAM OFFICIVM

M ISSAE PRO N E C E SSIT A T E TEM PORIS E X E R C E R I PO TEST

1370 Sed et hoc sacerdotale officium a prima hora diei usque ad

nonam horam ipsius a fidelibus exerceri potest, secundum
quod necessitas temporis in moribus hominum inuenerit,
quoniam et Adam in mane surgens ad horam nonam seductus
est, et quia etiam passio Filii mei in crepusculo diei inchoata
1375 ad horam nonam consummata dignoscitur, ita quod in
cruce moriens exspirauit et morte sua mortem uiriliter supera-
uit ; ubi et ecclesia eidem Vnigenito meo assistens dotem
suam ibi suscepit, quod et nunc a filiis eiusdem ecclesiae cele­
brandum est.

1370/1372 cf. Honor. August., Gemma animae i - PL 1 7 2 , 5 8 1 C. 1373/1375 cf.

id., Speculum Eccl.. ln coena Dom. - PL 1 7 2 , 9 2 6 D.

1350 apud usque nunc om. H erat] et add. O 1360 illa] ea O 1361 ueraci]
uera ei H 1364 mei supra lin. B 1370 S(ed) om. C 1374 diei supra lin. O
1379 est supra lin. H 2

f 1357 uelut] sed scilicet om. 1358 in ea quidem ~ ita] ut add. 1359
et] sed 1360 huiusmodi] in praem. 1361 ei om. 1366 usque dum idem]
donec ipsum 1371 ipsius om. 1377 eidem om.
 266 PARS SECVNDA
138° 3 9 - QVOD o m n e s ie iv n i c o m m v n ic a r e d e b e n t e x c e p t i s h is
QVI IN O PIN IO N E MORTIS PO SITI SVN T

Hoc autem idem officium a sacerdotibus in sacrificio in

inanitate uentris et non in plenitudine eius peragendum est,
ne coagulatio escarum spiritale desiderium euacuet, quoniam
1385 prius esse debet spiritalis epulatio et postea carnalis refectio,
et quia etiam spiritus honorandus est et caro refocillanda.
Nam hoc sacramentum spiritali desiderio et non carnali cupi­
ditate accipiendum est, et ideo in ieiunio et non in epulis percipi
debet, nisi in necessitate illa si homo in hac opinione positus
1390 est, quod de mundo transiturus sit. Sed Filius meus circa
finem diei corpus et sanguinem suum discipulis suis dedit,
quoniam eis uerum mane uitae aeternae attulit et quia etiam
in consummatione saeculi morte in hominibus temporaliter
transeunte electi sicut sol in regno meo fulgebunt.

1395 40. QVOD D IA B O LV S SIN E SVG G ESTIO N E A L T E R IV S C E C ID IT

HOMO AVTEM Q VIA FR A G ILIS SV A D E N T E DIABO LO CE C ID IT
A DEO SV B L E V A T V S EST

Et hoc modo idem Vnigenitus meus in resurrectione sua

demonstrauit animas iustorum ab inferno se abstrahere et
1400 genus humanum in restaurationem aeternae uitae se reducere,
quam reprobi angeli perdiderunt mortem sine suggestione alte­
rius appetentes, ita quod a nullo alio insidiatore quam a
semetipsis seducti sunt, cum nec gustum peccati in semetipsis
haberent uelut homo in fragilitate corporis sui habet. Vnde et
1405 homo quoniam ab insidiante seductus est fragilitatem corporis
habens, a subleuante etiam ad uitam reductus est, et dia­
bolus corporalem grauedinem non habens in peruersitate
sua relictus est. Sed et homini uera et salubris refectio in
perceptione corporis et sanguinis Filii mei data est, quatenus
1410 per hoc sacramentum inuisibiliter in anima refocillatus surgat
et inuisibili aduersario suo uiriliter resistat.

1380 cf. Gratian., de cons, i.d , 4 9 (Friedb. 1 3 0 7 ). 1394 cf. Mt. 13, 43. 1401/
1404 cf. Honor. August., Elucidarium 1 , 8 - PL 1 7 2 , 1 1 1 4 CD.

1382 in sacrificium B 1396 avtem ont. W 1400 ex restauratio corr. supra lin. O

f 1382 idem om. 1383 inanitate] ieiunio plenitudine] repletione pera­

gendum] celebrandum 1385 esse] etiam sumi 1388 in epulis] super ep.
1392 aeternae om. 1398 idem] ipse in om. 1401/1402 sine usque alterius]
nullo alio eis suggerente 1403 seipsis 1409 quatenus] ut
 VISIO SEXTA, c. 39.42 267
41. QVOD IN PE R C E P TIO N E CORPORIS E T SA N G V IN IS DOMINI
NON Q VAN TITA S SED SA N CTITA S CO N SID E R A N D A E ST

Qui autem idem sacramentum in maiore aut in minore quan-

1415 titate percipiunt sic intellegant quia et ille qui plus et ille qui
minus accepit unam eandemque uim perceperunt, quoniam
hoc sacramentum non in quantitate, sed in sanctitate est, et
percipientes secundum fidem ipsorum saluat, ut de manna
sic scriptum est.

1420 42. COM PARATIO D E M ANNA AD EA N D EM REM

Feceruntque ita filii Israel et collegerunt alius plus alius minus,

Et mensi sunt ad mensuram gomor ; nec qui plus collegerat habuit
amplius nec qui minus parauerat repperit minus, sed singuli
iuxta id quod edere poterant congregauerunt. Quid est hoc ?
1425 Supernum sacramentum iuxta id quod eis praeceptum est
attendunt filii electionis qui Deum ardenter uidere desiderant,
et colligunt illud in cordibus suis secundum doctrinam prin­
cipalium magistrorum suorum, et secundum id quod ab eis
didicerunt scrutantur illud in animabus suis, alius plus deuo-
143° tionis et alius minus intentionis in secreto cordis sui habens.
Vnde et cum aestimatione sua metiuntur secundum id quod
in animabus suis sentiunt, discernentes fidem quam in Deum
habent, nec eam diuidentes sed ipsam integram habentes, et
quanta et quali deuotione corpus et sanguinem redemptoris
1435 sui percipiant considerantes. Sed idem sacramentum non erit
huic sanctius qui plus ex eo perceperit, nec illi contractius qui
minus ex eo sumpserit, sed secundum fidem suam qui illud
percipit, ita et eum illuminabit. Quapropter, ohomo, in magni­
tudine percipiendum non est, quia fortissimus Deus tam in
1440 parua quam in magna oblatione huius mysterii est, et ideo qui
illud percipiunt solum hoc attendant, quod trinum et unum
Deum firma et integra fide in corde suo habeant. Et sic quis-

14 17/14 10 cf. Pascas. Radb., De corp. et sang. Dom. 1 7 - CC CM 1 6 , p. 9 7 , 1 -9 .

1421 Ex. 1 6 , 1 7 - 1 8 . 1 4 3 1 cf. Pascas. Radb., De corp. et sang. Dom. 1 7 - CC CM
1 6 , p. 9 8 , 1 1 - 1 4 .

1 4 1 4 in 2 supra lin. V 1 4 1 0 accepit] accipit R unam ex uim corr. B 14 17

non del. B in quantitate sed om. B 1 4 2 1 plus alius supra lin. H 2 14 2 2 /
1 4 2 3 amplius habuit ~ O 1 4 2 3 reperpit (//V) H, reperit R 1 4 2 0 animabus]
manibus H 1 4 3 0 et usque intentionis om. H 1 4 3 0 ex supra lin. O 1430 /
1 4 3 7 perceperit usque eo in marg. H 2

f 1414 in maiori aut minori 1410 accepit ... perceperunt] accipit... percipiunt
14 17 et] ut 1 4 2 4 est om. 14 3 4redemptoris] redemptionis 1 4 3 7 suam]
eius
 268 PARS SECVNDA
que fidelis sincero et recto corde secundum id quod possibilitas
fidei in ipso exposcit, uires animae suae congreget, cauens ne
1445 altius aut profundius diuinitatem scrutetur quam sensu aut
cogitatione sua capere potest, sed sobrie, ut in Spiritu sancto
edoctus est, timori Domini subiectus sit, quoniam homo
pauper cinis est.

43. QVOD NON EST DVBITANDVM QVIN VERVM CORPVS ET

145° VERVS SANGVIS CHRISTI SIT IN ALTARI

Sed uos, o stulti homines, nolite dubitare an sacramentum

istud quod hoc modo uobis demonstratum est, corpus et san­
guis Filii mei sit. Recordamini ergo unde Adae carnem et
sanguinem creauerim. Videlicet de limo terrae. Quid ergo uobis
1455 uidetur ? An possibilius est mihi de oblatione ista facere
carnem et sanguinem Filii mei an de limo terrae facere homi­
nem ? Sed uir semen de sanguine suo fundit et femina suscipit
illud. Et quid tunc amplius addunt ? Nihil omnino aut in
creatione aut in carne infantuli. Quis ergo format hominem in
1 4 6 0 carne et in ossibus ac in medullis et in pulchra facie sua, nisi
ego, Pater omnium ? Sed pater et mater non habent ullam
potestatem facere aut creare infantulum, nisi quod tantum in
ardente libidine sanguinem suum excutiunt, et postea nullam
potestatem in eo formandi habent. Num uidere potestis quo-
1465 modo haec fiant, nisi quod ea cernitis in formis suis ?
Tu autem, o homo, dicis : 'Ego non uideo hanc oblationem PL
carnem et sanguinem, ut hominem corpus et sanguinem esse 53*
cerno/ Ad quod tibi respondebo : 'Vos uidistis Filium meum
in corpore et in sanguine mortalem in terra, qui nunc immor-
1470 talis in caelo est, et ideo corporalibus oculis eum modo uidere
non potestis nec etiam quomodo caro et sanguis eius in altari
consecretur, quod sacramentum propter gloriam sacerdotis
ibi non fit, sed propter gloriam eiusdem Vnigeniti mei, qui hoc
officium cum discipulis suis in cena sua peregit. Sed ut me in
1475 claritate mea quamdiu mortales estis uidere non ualetis, sic
etiam nec carnem nec sanguinem Filii mei carnalibus oculis

1455/1457 cf. luo C a r n ., Decr. 2 , 7 - PL 1 6 1 , 146 D.

1443 et r e c to om. O supra lin. B

1446 su a 1447 s u b ie c tiu s F 1453 u n d e ]
quom odo B 1462 supra lin. W
ta n tu m 1464 eo] ea R 1467 e sse supra lin.
C 1469 i n 2 supra lin. B 1470 in ca e lis B 1472/1473 s a c e r d o tis usque
g lo r ia m in marg. alia manu C

f 1444 con gregat 1460 sua] e iu s 1461 u lla m ] illa m 1464 eo] ea Num ]
N u m q u id 1467 ca rn e m ] esse add. 1468 r e s p o n d e o 1473 e iu s d e m om.
 VISIO SEXTA, c. 42-45 269
uestris carnaliter uidetis, secundum id quod ea quae inuisi-
bilia sunt perspicere non potestis, sed secundum hoc quod
mortalis obtutus uester ea quae uisibilia sunt uisibiliter
1480 capere ualet/

44. QVOD IN SACRAM ENTO A LT A R IS T R IA O FF E R E N D A SVN T

IN NOM INE T R IN IT A T IS PA N IS VIN VM E T A Q VA

Hoc autem idem sacramentum in tribus causis mihi offe­

rendum est. Quomodo ? In pane et uino et aqua, ob hono-
1485 rem Trinitatis. Vnde si de his tribus aliquid defuerit,
tunc ibi Trinitas ueraciter non colitur ; quoniam in uino intel­
legitur Pater, in pane Filius et in aqua Spiritus sanctus ; ita
qui uinum sine pane et sine aqua offert, Patrem colit sed
Filium et Spiritum sanctum negat ; aut qui panem sine uino
149° et sine aqua dat, Filium habet, sed Patrem et Spiritum
sanctum abicit, aut qui aqua sine uino et sine pane utitur,
Spiritum sanctum attendit, sed Patrem et Filium recusat,
aut qui uinum et panem sine aqua dat, Patrem et Filium habet,
sed Spiritum sanctum abicit, aut qui uinum et aquam sine
1495 pane offert, Patrem et Spiritum sanctum colit, sed Filium
negat, aut qui pane et aqua sine uino utitur, Filium et Spiri­
tum sanctum attendit, sed Patrem recusat. Ergo in hoc sacra­
mento diuisio non fiat, quia et ego indiuiduus manens in
tribus personis unus Deus inseparabilis sum, sicut et cogitatio,
1500 uoluntas et opus in uno homine sunt, sine quibus homo non
est.

45. QVOD SACERD OS QVI PER N EG LEG EN TIA M

A V T PER IN FID E L IT A T E M A V T PER O BLIVIO N EM HAEC T R IA
IN SACRAM ENTO A LT A R IS O FFER R E N E G L E X E R IT
1505 G R A V IT E R PV N IE N D V S EST

Quod si in isto sacrificio defectus fuerit, ita quod ibi aut

panis aut uinum aut aqua neglegitur, uere tunc ille ex cuius
neglectu hoc euenit graui uindictae subiacebit. Nam si hoc
scienter per neglegentiam teporis seu infideliter per dubieta-
1510 tem incredulitatis actum est, illum qui huic reatui subiacet
ab oculis meis eiciam, nisi ipse graui paenitentia ad se reuersus

1498 cf. A u g .ySermo 52, De uerbis Eu. Matth. 3 - PL 38, 362, 7, 1 9 .

1495 ex affert corr. supra lin. C 1510 reatu C

f 14Ï7 id om. 1483 idem om. tribus causis] triplici materia 1491 abicit]
abnuit 1508 neglectu] neglegentia
 270 PARS SECVNDA
semetipsum pro hoc grauiter paenitendo puniat, uel si hoc
ignoranter per neglegentiam obliuionis euenit, tunc ille qui in
hoc reus est, de hac culpa sua in correctione paenitentiae
1515 mihi responsurus est, quoniam acute non perspexit si haec
omnia adessent quae ad sacrificium meum pertinebant. Cum
enim Filius meus in cruce pependit, ibi nihil saluationis defuit,
quia per effusum sanguinem suum saluationem animarum
hominibus attulit, unde nec in hoc mysterio quidquam deesse
1520 debet. Nam sacramentum hoc sacratissima sanctificatio in
omni sanctitate est, et propterea caro ista et sanguis iste omni
fide et deuotione accipiendus est.

46. Q V A L IT E R CORPVS E T SAN G VIS CH RISTI

POPVLO D IST R IB VA T V R

1525 Quicumque autem hanc sacratissimam carnem accipit et PL

sanguinem eiusdem mysterii sumere non recuset, quoniam 533
idem Filius meus super omnia est mundus et speculum in
uirtutibus, ac ideo nobilissimus sanguis eius est accipiendus,
nisi prae simplicitate accipientis sacerdos timeat periculum
1530 effusionis, et tunc illi accepturo fiat secundum simplicitatem
infantium quibus esca panis conceditur et potus uini denega-
tur. Ita et isti haec sacrosancta caro tribuatur et fluens sanguis
subtrahatur, ne maius periculum exinde oriatur, et quia etiam
illa sacrosancta caro sanguini suo et sanguis ille carni suae
1335 in una sanctitate coniunctus est. Quod si homo ille huius
discretionis est quod angustiam habet idem mysterium custo­
dire, tunc cum ei illa sancta caro ad comedendum datur,
tunc et sanguis eiusdem carnis ipsi ad potandum tribuatur.

47. QVOD SACERD OS HIS IN D VM EN TIS ET HIS V E R B IS

1340 IN SACRAM ENTO A LT A R IS V T A T V R
SECVN DVM QVOD A N TIQ VI PA T R ES IN ST IT V E R V N T

Sacerdos autem qui hoc sacramentum celebrat, diligenter

his indumentis quibus antiqui patres edocti per Spiritum

1527 cf. Sap. 7 , 2 6 . 1530/1532 cf. Columb., Regula coenobialis 9 - ed. G.S.M.
Walker, Scriptores Latini Hiberniae 2 , Dublin 1 9 5 7 , p. 1 5 8 , 3 -6 .

1512 pro] per H 1514 sua supra lin. B 1523 45 loco 46 pon. W 1529 prae
simplicitate] per simplicitatem H 1530 illi] illo R 1535 ille supra /in. B
1536 mysterium] sacramentum F 1537 sancta] sacrosancto W 1538 potan­
dum] optandum, sed po- supra lin. et in marg. add. alia manu R

f 1512 seipsum 1515 perspexit] prospexit 1527 idem om. 1530 illo
1533 exinde] inde 1536 angustiam usque idem] possit 1538 tribuatur]
datur 1543 his] iis
 VISIO SEXTA, c. 45-49 271
sanctum ad idem officium indui constituerunt uestitus sit, et
1545 acutissime uerba illa quae idem Spiritus sanctus eisdem patri­
bus ad celebrationem eiusdem mysterii inspirauit attendat,
sollicite cauens ne quidquam ex his omittat, deuotissime
etiam inspiciens ne exemplum hoc transcendat, ubi Filius
meus panem et calicem accepit et discipulis suis ad comeden-
1550 dum et ad bibendum dedit. Sed qui in indumentis aut in uerbis
ad idem officium pertinentibus quidquam per neglegentiam
obliuionis ignoranter deliquerit graui et salubri paenitentia
corripiendus est, sed tamen misericordiam meam quaerens
inueniet, quia transgressionem istam non in uoluntate aut in
1555 malitia cordis sui perpetrauit. Qui uero id scienter aut per
teporem uoluntatis suae aut per nequitiam cordis sui in eisdem
sacramentis transgressus fuerit, huic offensus dicam.

48. VERBA DOMINI AD NEGLEGENTEM SACERDOTEM

‘Serue nequam, cur non eras sacerdotali uestimento recte

1560 indutus, ut in Spiritu sancto tibi instituerunt antiqui princi­
pales magistri tui in significatione spiritalis officii, ut mihi
semper ministrant angeli mei ? Et cur etiam neglexisti modum
uerborum illorum quae tibi in eodem Spiritu sancto tradide­
runt idem patres tui in consecratione corporis et sanguinis
1565 Filii mei ad salutem et ad gloriam generis humani ?’ Vnde qui
in hoc reatu culpabilis est, inde mihi responsurus est, si non
graui afflictione paenitendo semetipsum punierit.

49. QVOD SACERDOS QVI HAS EPVLAS IN ALTARI OFFERT

AB ALTARI IEIVNVS HIS EPVLIS NON RECEDAT

1570 Sed sacerdos qui epulas istas ad altare meum offert, inde
ieiunus his epulis non recedat, sed refectionem animae suae
in corpore et in sanguine Filii mei percipiat. Quod si nouit
grauioribus oneribus se grauatum et his epulis indignum,
tunc non praesumat ad mensam meam accedere nec illotus a

1545/1550 cf. Pascas. Radb., De corp. et sang. Dom. 1 5 - CC CM 1 6 , p. 9 3 , 2 3 sq.

1559/1560 cf. Mt. 1 8 , 32 ; 2 2 , 1 2 . 1570/1571 cf. Gratian., de cons. z.dy 1 1 (Friedb.
i} I 7 sq.).

1547 his] eis R 1557 ex huic corr. hinc ( ?) H 1566 in supra lin. om.
1570 epulas -u- supra lin. B 1572 in2 om. B 1573 his] in praem. C T

f 1545 acutissime] accuratissime idem om. 1546 eiusdem] huius 1547 ex

his] in eis 1549/1550 comedendum] manducandum 1551 idem] hoc
1553 sed tamen] attamen 1556 teporem] indeuotionem 1559 uestimento]
ueste 1560/1561 principales] maiores 1563 eodem om. 1565 ad om.
1567 seipsum
 272 PARS SECVNDA
1575 foetore criminum suorum Filium meum tangere, ut illi et
mensam et gloriam natiuitatis suae contaminauerunt qui
caput lucentis lucernae crudeliter absciderunt. Quapropter et
iste qui ita contaminatus est, uarietatem pestis suae summo
sacerdoti, scilicet Filio meo, ostendat et etiam coram alio
1 5 8 0 mortali sacerdote se accuset, qui sibi remedium consolationis PL

cum paenitentia demonstret, et sic demum ad officium suum 534

purificatus accedat.

50. QVOD SACERDOS IN SACRAMENTO ALTARIS

MVLTIS ET MAGNIS SERMONIBVS NON VTATVR
1585 SED SECVNDVM ORDINATIONEM PRIORVM MAGISTRORVM

Sed ego Patrem omnium secretam dispositionem sacratis­

simi colloquii per quod me sacerdos ad altare inuocare debet
in multis et in magnis sermonibus esse nolo, sed in recta ordi­
natione priorum magistrorum, quos donum sancti Spiritus
1590 in recta admonitione me inuocare edocuit, et hoc in multipli­
citate stultae sapientiae esse non debet, sed in simplicitate
cordis, quia in multa collocutione non delector, sed in puritate
cordis illorum qui me deuote quaerunt et qui me in ardore
caritatis benigne amplectuntur. Alias enim electis meis cum
1595 me quaerunt gratiam meam secundum uicissitudinem dono­
rum Spiritus sancti impendo ; in hoc autem sacramento me
totum ipsis ostendo, quoniam Filius meus in me et ego in
ipso et Spiritus sanctus in nobis et in ipso nos, et unum in
diuinitate sumus, sicut et corpus et anima et uires illius unus
1 6 0 0 uiuens homo est. Vnde qui ad hoc sacramentum accedit, caueat
ut ita ueniat, ne gloriam diuinitatis offendat.

51. DE QVINQVE MODIS COMMVNICANTIVM

Sed tu, o homo, dum ce te ri hom ines ad p e r c ip ie n ­

dum idem s a c r a me nt u m ad s a c er dot em ac c edunt ,
1605 qui nque modos in eis consi deras : quia illi qui per-

1577 cf. Ioh. 5 , 35. 1578/1579 cf. luo Carn., Sermo 2 , De excellentia sacrorum
ordinum - PL 1 6 2 , 5 1 4 B. 1583/1585 cf. Ambr., De sacramentis 4 , 4 - CSEL 7 3 ,
p. 5 2 , 1 0 - 1 6 . 1591/1593 cf. Act. 2 , 4 6 . 1592/1593 cf. Mt. 6 , 7 ; Bened., Reg.
20, 3 . 1597/1598 cf. Ioh. 1 4 , 1 1 ; I Ioh. 5 , 7 . 1603/1605 cf. Vitae Patrum,
3 , Verba Seniorum - PL 7 3 , 7 9 4 D.

1591 in supra lin. F 1592 quia] qui H 1597/1598 quoniam usque ipso om. H
1598 nos] uos B 1600 uiuens om. F 1605 in eis supra lin. B

f 1582 purificatus] purifactus 1592 multa collocutione] multiloquio 1598

nos in ipso ~ 1601 u t ... ne ... offendat] ne ... u t ... offendere possit 1604
idem] ipsum
 VISIO SEXTA, c. 49-53 273
ceptionem diuini mysterii a sacerdote suo accipere desiderant,
quinque sensus corporis sui a faece peccatorum suorum emun­
dent et eos a surripiente immunditia digne et laudabiliter
custodiant, ut tantum salubrius idem percipiant.

1610 52. DE HIS QVI IN CORPORE LVCIDI ET IN ANIMA IGNEI SVNT

Quapropter etiam ex his qui ad i dem s a cr a ment um,

ut uides, accedunt , alii in corpore luci di et in ani ma
ignei sunt : quoniam ipsi claritatem fidei ad idem sacra­
mentum habentes, non dubitant quin uerum corpus et uerus
1615 sanguis Filii mei sit, et ideo dum illud hac fide percipiunt, in
carne sua uegetantur et sanctificantur, ita ut per hoc myste­
rium sanctificati post resurrectionem in eodem corpore suo
appareant in caelo, atque in anima sua igneo dono Spiritus
sancti transfunduntur et accenduntur, quatenus hac illustra-
1 6 2 0 tione perfusi terrena respuant et caelestia desiderent. Quo­
modo ? Quia ut a uento ignis ad incendium excitatur, sic et
isti per sacramentum istud ut in superno amore ardeant
imbuuntur.

53. DE HIS QVI IN CORPORE PALLIDI ET IN ANIMA

1625 TENEBROSI VIDENTVR

Sed alii in corpore pallidi et in anima tenebrosi

ui dent ur : quia tepidi in fide firmam fidem ad idem sacra­
mentum non habent, sed stulti sunt sapientiam intellegere,
uelut puer cuius opera in stultitia sunt. Nam foris in auditu
1630 auris audiunt et in tarditate cordis sui percipiunt ea quae
ipsis de eodem sacramento dicuntur, ita quod illa libenter
in fide perfecte comprehenderent, sed tamen prae dubietate
quae in ipsis est non possunt intueri quanta sanctitas in illo
sit. Vnde et in interiori homine tenebris circumdati sunt,
*635 quoniam mentem suam sursum ad perfectionem illam eleuare

1008 cf. Oratio Omnipotens et misericors Deus ... digne et laudabiliter - Bruylants
2 nr. 7 4 2 . 1611/1613 cf. Vitae Patrum 3 , Verba Seniorum - PL 7 3 , 7 9 5 A.
1620 cf. Postcommunio Repleti cibo spirituali... terrena despicere et amare caelestia -
Bruylants 2 nr. 9 7 0 . 1626 cf. Vitae Patrum 3 , Verba Seniorum - PL 7 3 , 7 9 5 A.
1629/1630 cf. lob 4 2 , 5 .

1611 qui] quae B 1622 ut om. O 1627 quia] qui H 1629 in1 supra lin. B
1630 sui cordis ~ O 1632 ex comprehenderint corr. supra lin. alia manu W
1634 interiore W H F

f 1611 his] iis 1611.1613 idem] ipsum 1621 ad om. 1622 istud] hoc
1028 stulti] duri 1629 ueluti 1630 percipiunt om. 1631 eodem] ipso
dicuntur] non sapiunt add.
 274 PARS SECVNDA
non liaient, quia ipsi in peccatis concepti prae pondere cor­
poralis fragilitatis ad perfectionem credulitatis illius graues
sunt, spiritui tamen plus consentientes, ita quod fidem intel- PL
legerent, si prae tepore cordis sui possent. 53 5
1640 Qui enim maioribus oneribus peccatorum in operibus suis
nondum sunt grauati, hos quamuis uelut inuitos Spiritui
consentire oportet, quoniam anima maiorem potestatem ad­
huc habens, ita quod nondum in peccatis interempta est, cor­
pus uoluntati suae subicit. Nam haec sunt certamina quae sunt
1645 inter corpus et animam, quia anima corpori uult dominari,
quoniam ipsi contrarium est quod caro in concupiscentia sua
habet, quod peccatum est ; et corpus dedignatur iustitiam
quae in desiderio animae est, quia ipsa uitam diligit. Quid
est hoc ? Quod mortuum est, mortuum appetit, et quod
1650 uiuit, uiuentem diligit. Quomodo ? Caro amat peccatum et
anima diligit iustitiam, et in hoc sibi aduersantur et raro sibi
consentiunt. Sed ut puer sine labore et sine intellectu sensus
sui pascitur et saturatur, ita et isti homines hoc sacramento
quasi per ignorantiam uiuificantur, quoniam illud nec per
1655 rabiem nec per contumaciam dedignantur, sed tantum sim­
plici animo amplectuntur.

54. DE HIS QVI IN CORPORE HIRSVTI ET IN ANIMA

MVLTA IMMVNDITIA SORDENT

Qui dam uero in corpore hi rsut i et in ani ma

1660 mul t a i mmundi t i a humanae pol l ut i oni s perfusi
sordent : quoniam isti in carne sua turpes et impudici sine
pudore exsistentes et stercore uitiorum se polluentes ut porcus
luto se inuoluit, hoc modo animam suam diuersa sorde pec­
catorum humanae contagionis inficiendo contaminant. Et
1665 cum ipsi in his uitiis sordentes ad sacramentum corporis et
sanguinis Filii mei ita illoti accedere non uerentur, graui
examinatione pro hac praesumptione sua emundandi sunt, in
qua tamen purgatione misericordiam meam eis non denego,
quia in mentibus eorum dignam paenitentiam assurgere
1670 praeuideo.

1646/1648 cf. Gal. 5 , 17. 1648 cf. Eccli. 4 , 13.

1636 concepiti H 1662 exsisteentes B 1668 eis om. C T

f 1636 ipsi om. 1641 ueluti 1643 ita quod] quia 1649 est om. 1650
uiuens 1655 rabiem] insaniam 1662 stercore] fece
 VISIO SEXTA, c. 53-57 275
5 5 . DE HIS QVI IN CORPORE ACVTISSIMIS SPINIS CIRCVMDANTVR
ET IN ANIMA LEPROSI APPARENT

Alii aut em in corpore acuti ssi mi s spinis c i r c u m­

dant ur et in anima leprosi apparent : quia in corde
1675 suo ira, odio et inuidia circumdati lenitatem, dulcedinem et
caritatem his spinis iniquitatis a se expellunt, unde ita mala
appetentes et bona deserentes atque in irrisione ceteros homi­
nes contumelia afficientes animam suam uelut pessimis ulce­
ribus immundam reddunt. Qui cum hoc modo ad diuinum
1680 mysterium accedunt, semetipsos grauiter laedunt, sed tamen
oculos meos ad eos conuerto, cum se in amaritudine punientes
gratiam meam paenitendo postmodum quaerunt.

56. DE HIS QVI IN CORPORE SANGVINEI ET IN ANIMA

VELVT PVTRIDVM CADAVER FOETIDI VIDENTVR

1685 Qui dam uero in corpore sangui nei et in ani ma

uelut put r i dum cadauer foetidi ui dent ur : quoniam
ipsi cruenta manu diuisionem in hominibus facientes animam
suam quasi putrescente tabe crudelissimae peruersitatis foeti­
dam reddunt, quia timorem meum non inspicientes hoc quod
1690 in homine constitui sua crudelitate destituunt. Vnde si ipsi
hac contaminatione coinquinati corpus et sanguinem Filii mei
percipere non timent, semetipsos graui laesione deiciunt,
quoniam ita illoti sacramentum hoc contingere praesumunt ;
sed tamen fons saluationis eos postmodum pertransibit, si PL
1695 digna paenitentia semetipsos ab hac nequitia sua lauare 5 3 6
studuerint.

57. DE HIS QVI AD HOC SACRAMENTVM DEVOTA MENTE ET PVRA

FIDE ET DE HIS QVI CONTRARIO CORDE ET VACILLANTE ANIMO
ACCEDVNT

1700 Sed ex his omni bus dum qui dam eadem s a c r a ­

menta perci pi unt , alii uero uelut igneo spl endore
per f undunt ur , alii uero uelut obscura nube ob­
t e ne br a nt ur : quia dum credentes ad mysterium corporis

1685/1687 cf. 1Vitae Patrum 6 , Verba Seniorum i - PL 7 3 , 9 9 9 C. 1700/1703 cf.

1Vitae Patrum 3 , Verba Seniorum - PL 7 3 , 7 9 5 A.

1681 ad eos om. O 1690 ipsi si ~ F

f 1673/1674 circumdantur] septi sunt 1680 seipsos 1682 quaerunt] requirunt

1692.1695 seipsos
 276 PARS SECVNDA
et sanguinis Filii mei accedere satagunt, tunc hi qui illud
1705 deuota mente et pura fide in bonis operibus fulgentes perci­
piunt, dono Spiritus sancti tam ad salutem corporis quam
animae suae illustrantur ; et hi qui illud contrario corde et
uacillante animo in peruersis actibus torpentes sumunt, ob­
scuritatem praesumptiuae infelicitatis ad detrimentum sui
1710 et exterius et interius sibimetipsis inducunt, quoniam huic
sanctitati temere se coniungere illoti praesumpserunt. Nam
homo qui tam rebellis et contumax est, quod non timet se
polluere aut simplici fornicatione in uisceribus proprii cor­
poris sui tactu et delectatione, aut se contaminare duplici
1715 fornicatione educens semen suum cum uiro aut cum muliere,
aut se dilaniare ira, odio et inuidia cum ceteris hominibus,
aut se cruentare homicidio sibi in occursantibus, et ita illotus
et incorrectus temere praesumit accedere ad corpus et ad
sanguinem Filii mei sine purgatione confessionis et sine paeni-
1720 tentia correctionis, iste scienter et intellegenter iudicialem
ignem ex culpa sua ingreditur. Quomodo ? De hac praesump­
tione et peccato suo ut aurum in fornace examinabitur, ita
quod nullus puluis huius praesumptionis in eo relinquetur,
quia pollutus et incorrectus ad communionem innocentis agni
1725 accessit. Qui enim ita illotus, ut praedictum est, ad sanctifica­
tionem corporis et sanguinis Filii mei accesserit et ita sacra­
mentum illud sumpserit, ad iudicium sibi hoc sumit. Quo­
modo ? Sicut Paulus amantissimus meus dicit.

58. VERBA APOSTOLI

1730 Itaque quicumque manducauerit panem uel biberit calicem

Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini. Probet
autem se ipsum homo et sic de pane illo edat et de calice bibat.
Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et
bibit, non diiudicans corpus Domini. Ideo inter uos multi infirmi
1735 et imbecilles et dormiunt multi. Quid est hoc ?
Vere dico uobis : qui comederit panem uitae, uel qui sump­
serit poculum salutis, quod sacramentum illius est qui Do-

1705 cf. Oratio Da nobis ... quod per fidem fulget in mente - Bruylants 2 nr. 176.
1722 cf. Sap. 3 , 6 . 1730 I C o i. 1 1 , 2 7 - 3 0 .

1711 coniungere] contingere, sed -u- supra tin . add. B 1732 calice] sanguine B

f 1704 hi] ii 1707 hi] illi 1710 sibi ipsis 1711 illoti temere se coniungere ~
1716 dilaniare] discerpere 1717 sibi in occursantibus] in sibi occursantibus
1725 praedictum] dictum 1730 Itaque] Ita 1735 est om.
 VISIO SEXTA, c. 57-58 277
minus caeli et terrae est, ita quod hoc indigne tractat, uide-
licet sordens in peccatis, in hoc culpam suam sentiet. Quo-
1 7 4 0 modo ? Quia corpus et sanguinem Domini sui, id est saluatoris
mundi, mordaciter et moribunde accipit, cum pronus ad
malum et pollutus immunditia et oblitus timoris Domini est,
ita contaminatus palatium salutiferae redemptionis aggre­
diens. Vnde et homicidium ibi facit. Quomodo ? Quoniam in
1 7 4 5 multis uulneribus semetipsum dilaniat, cum sine detersione
et sine lauatione paenitentiae crimina sua celans sacramentum
hoc temere tractat.
Quapropter et ego illi dico : ‘O miserrime et amarissime,
quomodo audebas in lacum tantae miseriae Dominum tuum
1 7 5 0 mittere, quem semper desiderant caelestes ciues inspicere ? PL
Vnde amara paenitentia in corpore et in anima tua examina- 5 3 7
beris, ita ut si reatum tuum non correxeris, post resurrectio­
nem mortuorum correptio ista in te inueniatur/ Et ideo fideli
inspectione probet se ipsum ille qui hic punitor sui esse
1 7 5 5 uoluerit, et sic hac deuotione considerationis suae de pane illo
sanctitatis accipiat et de poculo illo suauitatis gustet, ut ita
ad indeficientem refectionem perueniens esuriem debilitantis
animae effugiat. Nam qui hoc sacramentum male tractauerit,
ita quod a sorde iniquitatis se non purgans illud indigne
1760 sumpserit, iudicium ultionis sibi imponit, quia illud impur-
gatus manducat et bibit, non tamen in hac praesumptione sua
laedere aut offuscare idem mysterium praeualens, sed se ip­
sum damnans. Et quia in uitiis sordentes ita ad sacramentum
hoc accedere praesumitis, ideo sunt in uestro consortio multi
* 7 6 5 infirmi, scilicet illi qui in sanctitate ista medicinam animae
quaerere nolunt, sed qui sibimetipsis amarissimam infirmita­
tem in eisdem sacramentis imponunt, quoniam ea sibi ad
iudicium sumunt ; et etiam multi imbecilles, uidelicet illi qui
in lege Dei ita debiles sunt, quod nullomodo inspicere uolunt,
l77° quis iste sit quem tam indigne suscipiunt. Quid est hoc ?
Quia nolunt considerare quomodo Dominum suum timere et
uenerari debeant, aut quomodo amara paenitentia carnem
suam puniant, quam ita in uitiis enutrierunt. Sed quoniam
ita neglegentes sunt, idcirco etiam in obliuione huius negle-
1 7 7 5 gentiae obdormiunt multi, nescientes nec scire uolentes quo­
modo peccata sua deflere debeant, uelut homo cum in dormi-

1738 hoc om. C T 1749 in lacum supra /in. B 1752 si om. C T 1762 idem
mysterium supra lin. O

f 1738 tractet 1738/1739 uidelicet sordens] sordens scilicet 1742 est om.
1743/1744 aggrediens] aggreditur 1745 semetipsum dilaniat] seipsum confodit
1754 ille] homo praem. punitor] purgator 1759 ita quod] et 1762 idem
om. 1763 damnans] condemnans 1766 sibi ipsis 1770 iste] ille est om.
 278 PARS SECVNDA
tione somni est, nescit nec intellegit quid uel quomodo in
corpore suo sit.
Vnde tu, o homo, cum nec in confessionibus nec in paeniten-
1780 tia per te purgatus corpus et sanguinem Filii mei illotus acci­
pis, tunc in tremenda exquisitione de hac praesumptione sor­
dis peccatorum tuorum ita examinaberis, ut et mustum de
immunditia illa quam in se habet purgatur, cum eam in fer-
uore suo de se eicit.

1785 59- QVOD SACRAMENTVM ALTARIS MAGNA DILIGENTIA ET

SOLLICITVDINE A SACERDOTE ET A POPVLO
TRACTANDVM ET CVSTODIENDVM EST

Idem quoque sacramentum tanta diligentia et sollicitudine

a sacerdote et a populo tractandum et custodiendum est, ne a
1 7 9 0 quoquam ita neglegatur, ut super terram neglectum proiciatur,
quia si per torporem neglectum super terram ceciderit, con­
tumaciam illam per zelum meum aut in terra aut in homine
ulciscor, nisi ipse homo paenitentia et amaris uerberibus
puniat se, quoniam caro et sanguis carnem et sanguinem
1795 restituere debent. Quomodo ? Caro et sanguis hominis in ho­
mine lugebunt, quod caro et sanguis Filii mei neglegenter ab
homine tractata sunt, sicut et tunc terra tremuit et ut homines
in timore concussi sunt, cum idem Filius meus in cruce positus
spiritum tradidit.

1800 6 0 . QVOD MYSTICA SECRETA CORPORIS ET SANGVINIS DOMINI

SCRVTANDA NON SVNT

Sed si tu, homo, in instabilitate cordis tui in temetipso

dixeris, quomodo oblatio ista in altari corpus et sanguis Filii
mei efficiatur, tunc et ego tibi respondebo : 'Cur hoc, o homo, PL
1805 interrogas, et quare haec sciscitaris ? Num haec a te requiro ? 538
Quid scrutaris secreta mea de corpore et sanguine Filii mei ?
Nec ista a te requirenda sunt, sed tantum in magno timore et
ueneratione ea suscipiens diligenter custodi, et amplius de hoc

1789/1790 cf. Gratian., de cons. 2 .d, 2 7 (Friedb. 1 3 2 3 ). 1797 cf. Mt. 27, 54.

1774 sunt supra lin. V 1777 somnii F nescit supra lin. H 2 quomodo in
marg. W 1787 est om. O 1788 -dem C 1789 tractandum] est add. O
1790 super in marg. O 1795 debet R 1804 respondebo tibi ~ R

f 1779 o om. 1784 de se] ab se 1794 se puniat ~ 1795 debet 1797

tremuit] contremuit 1802 teipso 1804 respondebo tibi ~
 VISIO SEXTA, c. 58-61 279
mysterio noli haesitare. Nam me tam temere non debes ten-
1810 tare. Et quid haec ad te ? Sed in certissima fide require me.
Cum enim totam fidem tuam inspexero, tunc non quaero a te
quid sit corpus et sanguis Filii mei, uel quomodo mysterium
hoc in altari consecretur. Et quis quaerit te, o homo, in igne,
ardorem ignis non sentiens ? Nullus. Sic nec tu in secretis meis
1815 temere require me, ne inde laedaris. Quod si ea cum deuotione
animi tui quaerere uolueris, tunc ea in oratione et fletu et ieiu-
nio diligenter quaere, sicut et antiqui patres tui illa certissime
quaesierunt, et multoties eis reuelata sunt. Cumque illa hoc
modo scrutatus fueris et ea inueneris, tunc quod reliquum est
1 8 2 0 Spiritui sancto dabis.’
Sed qui ad sacramenta haec accedunt, non per deuia sed
per rectam uiam ueniant, ne ab eis proiecti magnum casum
ruinae patiantur. Quomodo ?

61. QVOD MINISTRI ECCLESIAE QVI NON PER OSTIVM SED PER
1825 DEVIA INTRANT / QVIA AMARI ET ILLVSORES ET IMPOLITI
LAPIDES SVNT / DIABOLVM ET BAAL IMITANTVR
ET CHRISTVM VVLNERARE CONTENDVNT QVASI CRVCIFIXORES

Nam pessimus deceptor qui sine electione et sine consecra­

tione principalis unctionis cathedram pastoralis officii falla-
1830 citer sibi usurpauerit, et nequissimus raptor qui pastorem
suum expellens per sibilos sibi consentientium cathedram
eius uiolenter inuaserit, isti aut per semetipsos sua uoluntate
graui uindictae subiacebunt, aut per zelum meum grauem
sententiam inde sustinebunt, quia in pessima amaritudine
1835 mihi sunt, illum imitantes qui in semetipso maximum hono­
rem habere uolens ab omni gloria felicitatis in mortem deiectus
est, et quia etiam Baal subsequuntur qui mihi ita illusit quod
se deum fallaciter nominans in dissipationem datus est. Et si
in hac peruersitate mendacii et praesumptionis suae sacros or-
1840 dines meos dare se simulauerint, tunc illi qui ab eis hoc mo­
do potius inficiuntur quam deleniantur, ita in conspectu meo
computantur uelut hi a populo derisui habentur quos pueri

1816/1817 cf. Ioel 2 , 12. 1824/1825 cf. Ioh. io, 1 .

1809 h ae sita re n o li ~ F ta m om. C T 1819 q u o d supra /in. C 1824 62

loco 61 pon. W n o n supra lin. W 1831 sib ilo s] filio s C T 1835 m a x i(m u m )
H 1837 e t om. F

f 1813/1814 h o m o .. .s e n t i e n s ] h . a n . . . se n tias 1818 m u lt o tie s ] fr e q u e n te r 1820

d a b is ] r e lin q u e s 1832 se ip s o s 1835 m ih i] ip si se ip s o 1837 s u b s e ­
q u u n tu r ] s e q u u n tu r m ih i] sib i 1840 s im u la u e r u n t 1842 u e lu t hi]
u e lu ti ii
 28o PARS SECVNDA
in iocis et in ludis suis sibi ioculatorias personas consti­
tuunt. Sed ut hoc in hominibus uanum est, ita et istud apud
1845 me uacuum est quod huiusmodi inuasores in deceptione sua se
facere simulant.
Vnde quia aedificatio eorum praua esse probatur, stare non
potest, quoniam casura est ; et ideo si in templo meo quid­
quam in sacris ordinibus aedificare uisi sunt, delendum est,
1850 quia iustitiam non habens friuolum esse dignoscitur. Ergo
ab hac temeritate sua resipiscant, ne in poenis consortes illius
fiant qui, dum plus quaereret quam deberet, ab altitudine in
profunditatem missus est. Sed et ille laniator qui unctionem
sacerdotalis officii non habens per insaniam mentis suae ita
1855 furiose ad altare meum accedit, uelut illusor sim sicut et ipse
ioculator est, hic mensam nomini meo consecratam temere
tangens, uidelicet sacram oblationem offerre uolens, quod sui
officii non est, Filium meum diro cruciatu uulnerare non PL
timet. Quomodo ? Vt incredulus sua incredulitate Deum 539
i860 inuadit, et ut uesanus sua rabie in ignem currit, sic iste me
Deum nesciens nec ardentem ignem me sentiens timorem
meum abicit nec mansuetudinem meam diligit, sed Filium
meum uulnerat, cum non unctis labiis sermonem illum laniat,
quem idem Vnigenitus meus sponsae suae contulit, cum ei cor-
1865 pus et sanguinem suum in dotem dedit. Vnde huic tam temere
eum inuadenti dicitur : 'Quis tangit Filium meum, tam con­
tumax et non unctus ?’
Sed iste qui hoc modo ad altare meum accedit, quoties
Filium meum praedicto secreto sermone inuocare praesumit,
1870 toties eum uulnerare contendit, non quod eum ita ullo dolore
cruciet, sed quia eum tam praesumptuose tangere non timet.
Qui si in hoc contemptu sine paenitentia permanserit, inter
illos in poenis stabit qui Filium meum sine causa cruciantes
uulnerauerunt. Quapropter ne haec tormenta sentiat lamen-
1875 tationem afflictionis sibi assumat, ita tamen ne amodo ad
ministerium altaris mei accedere praesumat. Ceteri autem
qui sub sacerdote in seruitio ecclesiastici officii ministrare
contendunt, caueant ne sine modo iustitiae eidem ministerio

1843 ioculatorias] iocularias H F, ioculares B 1846 similant H 1853 pro­

funditatem] profunditatis R, profundum O et om. B 1854 sacerdotalis
officii] sacerdotalem O 1857 uidelicet] scilicet B 1861 me ignem ~ O
1866 inuadenti eum ~ B 1869 praedicto] et add. W 1873/1874 cruciantes
uulnerauerunt] cruciauerunt uulnerantes F

f 1843 ioculatorias] iocularias 1845 uacuum] ludibrium 1853 profunditatem]

profunditatis abyssum 1855 uelut] tamquam 1855/1856 sicut usque est]
aut ioculator 1857 sacram uidelicet ~ 1858 diro] duro 1860 rabie]
insania 1863 laniat] dilaniat 1864 idem] ipse 1873 cruciantes om.
 VISIO SEXTA, c. 61-62 281
appropiare praesumant, ne si rectitudinem illam sibi falla-
1880 citer usurpauerint, tunc informes et impoliti inuenti, de con­
structione ecclesiasticae aedificationis iusto iudicio eiciantur.
Volo enim ut ministri mei sine dolo et sine sorde in conspectu
meo mundi appareant. Quomodo ? Vt recta electione ad altare
meum accedant et tunc etiam ibi sine immunditia mihi assi-
1885 stant. Quomodo ?

62. QVOD IDEM MINISTRI ECCLESIAE OMNI DILIGENTIA

EXEMPLO APOSTOLORVM DEBENT CASTITATEM SERVARE
ET AB OMNI IMMVNDITIA SE ABSTINERE

Ne ad saecularem copulationem respiciant, quia spiritalem

1890 elegerunt. Quomodo ? Quia serui tut em meam adierunt. Sed
si quis eorum ardenti libidine carnis suae uritur, corpus suum
abstinentia et ieiunio maceret atque se frigore et flagellis
castiget. Quod si tandem in pollutione mulieris labitur, tunc
contaminationem illam uelut ardentem ignem et ut mortife-
1 8 9 5 rum uenenum fugiat, atque amara paenitentia uulnera sua
detergat, quoniam uolo ut mihi in castitate seruiatur. Quo­
modo ? Quia et Filius meus castissimus erat qui et hos omnes
ecclesiasticos ordines in semetipso demonstrabat. Quomodo ?
Videlicet obsequendo, clamando, praedicando et offerendo.
1900 Quomodo ? Quoniam et circumcisio eum suo obsequio tetigit et
prophetia eum suo clamore demonstrauit, ac ipse per semet-
ipsum hominibus praedicauit et tandem uiuum sacrificium in
ara crucis se obtulit. Et quia ipse semetipsum in castitate
holocaustum dedit, sic et illi castitatem eius imitentur qui ei
1 9 0 5 ad altare holocaustum offerre conantur.
Qui tamen non solum castitatem in aliis tenebunt, sed et in
semetipsis eam conseruabunt. Quomodo ? Vt sacerdos a con­
tagione mulieris se custodire debet, sic etiam a se ipso se con­
tineat, scilicet cauens ne tactu manuum suarum pollutionem
1 9 1 0 de se educat, ita ne strepitus libidinis in ipso criminose

1880/1881 cf. Herrn., Pastor, Visio 3 , 2 , 7 ; Visio 3 , 6 , 1 - F.X. Funk, Opera Patr.
Apost., p.3 5 7 et p. 3 6 3 . 1897/1898 cf. luo Carn., Sermo 2 , De excellentia sacro­
rum ordinum - PL 1 6 2 , 5 1 4 B.

1879 rectitudinem] in praem. R 1880 et ... inuenti om. O impolliti R

impoliti in ras. alia manu O 1882 ut ministri supra lin. H 2 1884/1885
assistat O 1890 elegerunt -ge- in fine lineae eras. W 1892 se supra lin. V
frigore se ~ R 1894 illam om. O 1900 circumscisio V eum] cum H
1901 eum] cum F

f 1880 de] a 1892 frigore se ~ 1894 ut om. 1898 se ipso 1899 claman­
do om. 1901/1902 se ipsum 1903 se ipsum 1907 se ipsis 1910 crimi­
nose] aerumnose
 282 PARS SECVNDA
tumultuet. Nam crimen Adae hominibus mortem inferens in
ipsis sensus fornicationis excitauit, et ideo carnem suam horni- PL
nes constringant, ne casibus mortis turpiter subiaceant. 5 4 c
Quomodo ? Quia Filius meus mortem superauit et ipsis uitam
1915 dedit. Qui quoniam in integritate uirginalis pudicitiae carnem
assumpsit, idcirco etiam casti esse debent qui ipsi famulari
desiderant, ut ex diuino praecepto scriptum est.

6 3 . VERBA MOYSI AD EANDEM REM

Estote parati in diem tertium ne appropinquetis uxoribus

1920 uestris. Quid est hoc ? Qui Deo singulariter seruire uultis,
estote cum uoluntate cordis uestri parati in diem serenitatis
illius, ubi sancta et ineffabilis Trinitas ueraciter apparens
mirabilia sua in magno miraculo demonstrat. Et ideo si ibi
Deo digne appropiare uultis, cauete ne carnali affectu uos
1925 coniungatis carnalibus copulis, uidelicet ne sanguinem uestrum
sanguini fragilioris aestimationis commisceatis. Quod uos, o
sacerdotes et ceteri ministri mei qui sub spiritali nomine mili­
tatis, cauere debetis, quia etiam nec apostoli quos subsecuti
estis se in diuersa diuidebant, nec uobis tale exemplum relin-
1930 quebant.

6 4 . QVOD SACERDOS DVAS COPVLAS NON DEBET HABERE

Nolo enim ut duae copulae, scilicet spiritalis et carnalis

studii in sacerdotibus sint, quoniam sacerdos iustitiam Dei
sibi copulabit, ita ut uxor eius sit cum qua ceteros populos
1935 enutriet et docebit, ut pater filios suos educare et docere solet.
Et quomodo aptum esset ut sacerdos duas copulas in recta
mensura exerceret, quae sibi in diuersitate contrariae sunt ?
Quomodo ? Vna carnalis et altera spiritalis.

6 5 * QVOMODO DIABOLVS SIT SACERDOS SACERDOTVM

1940 Et cum sacerdos pastor et pater illorum hominum sit qui

carnale coniugium habent, et si tunc ipse idem aequali modo
possideret, quis tunc ipsius sacerdos esse deberet ? Nullum

191» Ex. 19, 15 .

1910 esse supra lin. H 2 1920 com(misceatis) supra /in. B 1942 quis] qui B
sacerdos om. H

f 1920 est om. 1938 altera] alia

 VISIO SEXTA, c. 62-66 283
alium sacerdotem habere posset qui ipsi praeesset, quia ceteri
sacerdotes omnes ministri unius officii sunt, quam diabolum
1945 qui sacerdos illius esse deberet, quoniam et eum imitatus
fuisset, uenenum sub meile abscondens. Quomodo ? Quoniam
ut diabolus malum sub bono abscondit, ita etiam huiusmodi
sacerdotes qui turpitudinem suam magis sequuntur quam
castitatem diligant, carnalem copulationem sub spiritali
1950 coniugio quasi uenenum sub meile celare nituntur. Sed quia
Filius meus totus in castitate est, ideo etiam et hi castitatem
amare debent qui corpus et sanguinem eius in altari tangunt,
quemadmodum scriptum est.

6 6 . VERBA LEGIS DE EODEM

1955 Sacerdos scortum et uile prostibulum non ducet uxorem, nec

eam quae repudiata est a marito, quia consecratus est Deo suo
et panes propositionis offert. Quid est hoc ? Ille qui ad hoc
positus est ut sacrificium Deo offerat, iniustitiam diaboli,
quae omni spurcitiae et nequitiae totius iniquitatis com-
1 9 6 0 munis est, non diligat nec etiam sensus suos ita uiliter dei-
ciat, ut cum iugum meum ferre uult, uoluntatem carnis
suae contra iustitiam Dei et contra exempla antiquorum
sanctorum turpiter amplectendo sequatur, ne et ita immun­
ditiam illam quae repudiata est ab eisdem antiquis patribus
1965 suis, cum eam de flatu antiqui serpentis esse cognoscerent, in
contumeliosis actibus perficiat. Has ergo sordes ipse deserens PL
amator iustitiae Dei sit, quoniam in sanctitate consecratus 541
Deo suo est, uidelicet a carnalibus concupiscentiis in operibus
nascentium filiorum abstractus, unde ita sobrius et impollutus
1 9 7 0 exsistens panem illum qui pro salute hominum in mensa
consecrationis ponitur offerre potest. Quid est hoc ? Scilicet
quia sacrificium illud quod est uita uiuentium et refectio
animarum speculumque omnium uirtutum, quae per sanctam
innocentiam in forma castitatis perspicuae sunt, ab omni sorde
1975 mundissimum est ; quapropter et illi qui idem sacrificium

1955 Leu. 2 1 , 7 -8 .

1943 ex sacerdos corr. supra tin. H 2 1951 est usque hi in marg. F 1955 sacer­
dos non in Vulg. scortum] et praem. R 1957 propositiones H 1958
offerat] efferat B 1959 quae] qui R 1963 et ne ~ C T 1965 eam supra
lin. V 1969 ita in ras. W* 1972 illud supra lin. B

f 1943/1944 quia usque sunt ont. 1945/1946 imitatus usque abscondens] uenenum
sub meile abscondentem imitatus fuisset 1948 sacerdos 1955 scortum] et
praem. 1957 est om. 1959 quae usque nequitiae] qui in omni spurcitia
1959/1960 communis] author add. 1963 et om. 1971 est om.
 284 PARS SECVNDA
oblaturi sunt sine spurcitia pollutionum esse debent, se etiam
continentes ab epulatione et ebrietate, a ioco et a risu atque
a leuibus et incompositis moribus, sed sint in reuerentia illa
ut successoribus antiquorum patrum de quibus plantati sunt
1980 conuenit, et in dignitate illa ut honorabiles patronos decet.
Et etiam ita uiuant ne sint duplices in duabus personis, id est
ne simul in saeculari et in spiritali uia ambulent, quia difficile
est duobus dominis simul famulari, ut etiam Filius meus in
euangelio testatur dicens.

1985 67. VERBA EVANGELII AD IDEM

Nemo potest duobus dominis seruire. Quid est hoc ? Nullus

qui mortalem tunicam indutus est, ualet prae teneritudine
sensus et corporis sui duobus dominis pariter et aequali obse­
quio seruitium exhibere. Quid est hoc ? Quia non potest
1990 domino rectitudinis et domino iniustitiae simul famulari.
Quare ? Quoniam rectitudo iniustitiam abicit et iniustitia
rectitudinem impugnat. Sic etiam sacerdos non potest simul
et pari deuotione habere ancillam et dominam, uidelicet car­
nalem copulam et spiritale consortium, quia haec duo in
1995 perfectione simul esse non ualent ; quoniam illud quod carnale
est impugnat hoc quod spiritale est, et spiritale deprimit illud
quod carnale est. Quod et Paulus amicus meus cognoscens
illud ita esse in uoluntate mea demonstrat cum dicit.

6 8 . VERBA APOSTOLI AD EANDEM REM

2000 Oportet ergo episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris

uirum. Quid est hoc ? Necesse est ut iste qui ceteris hominibus
in officio spiritalis magisterii praeminet, ita uitam suam
constituat, ne scandalum offensionis et reprehensionis in eo
inueniatur. Quomodo ? Quia sacerdos duas personas habere
2005 non debet, ita ut simul maritus carnalis uxoris et uir spiritalis
coniugis sit, sed unius uxoris uir scilicet ecclesiae in sanctitate
erit, quae unica in Filio meo est, quoniam una ecclesia in ipso
surrexit. Sed haec quamuis una sit, tamen plurimos maritos
habet, quia cum sacerdotibus Filii mei qui cotidie in officio

1986 Mt. 6 , 24. 1995/1997 cf. Gal. 5 , 17. 2000 I Tim. 3 , 2 .

1976 se ex sic corr. H 1985 num. om. W et ita porro usque cap. 69 inclus. 1989
exhibere] exhibe H 1990 simul supra lin. O 1994 duo] et add. C T 1995
ualet B 2006 sit] sed unius sit add. F

f 1986.1989 est om. 1998 in om. 2001 est om. iste] ille
 VISIO SEXTA, c. 66-69 285
2010 ipsius sunt nuptias peragit, uirgo tamen in integritate sua
permanens, quoniam in ipsa fides incorrupta est. Quapropter
et idem Paulus, uas meum, non dixit ut haec uxor unius mari­
ti esset, quia sacerdotibus illis qui usque ad nouissimum diem
in eodem Vnigenito meo surgunt coniuncta est, usque dum
2015 etiam nuptiae illae ueniant quae numquam ulla mortalitatis
instabilitate deficiant. Sed et illi qui sub sacerdotibus in ser- PL
uitio altaris mei proxime ministrant, eiusdem uxoris mariti 542
sunt, quemadmodum idem Paulus fidelem doctrinam homini­
bus per me praebens locutus est dicens.

2020 69. ITEM PAVLVS DE EODEM

Diacones sint unius uxoris uiriy qui filiis suis bene praesint et
suis domibus. Quid est hoc ? Isti qui sui iuuaminis obsequio
sacerdotibus assistunt, sint unius uxoris fideli coniunctione
mariti. Et quae est uxor illa ? Videlicet castissima sponsa
2025 quae nulla corruptione laedi potest, uelut mulier illa cor­
rumpitur quae floriditatem et innocentiam suam perdit quam
in initio desponsationis suae habet, cum adhuc cum sponso
suo incorrupta manet. Vnde et isti desponsatores cum hac
uxore iustitiae tam fideliter conuersentur, ut et his qui adiu-
2030 torio eorum in Spiritu et aqua regenerati sunt bona exempla
uirtutum praebeant, et ut etiam officio suo quod ad munimen
ecclesiasticae mansionis pertinet fideli sollicitudine insudent,
uelut saecularis homo filiis suis et domui suae omnem deuo-
tionem procurationis suae intendit.
2035 Sponsam enim istam ostendit Paulus amicus meus sacerdo­
tibus et ceteris ministris altaris mei, quatenus illam sibi in
uxorem eligerent et carnalem coniugem non appeterent.
Nam nec idem Paulus nec ceteri discipuli Filii mei nec reliqui
patres, scilicet eorum sequaces, hoc exemplum per semetipsos
2040 illis dabant ut carnalem coniugem acciperent et illam desere­
rent quam sibi prius in spiritalem uxorem elegerant. Sacerdos
enim qui tam contumax in peccato est ut mulierem secundum
uoluntatem carnis suae illicite accipiat, adulterium perpetrat,
quoniam rectam uxorem suam, id est ecclesiam quae sibi spi-
2045 ritali officio desponsata erat, deserit et aliam secundum libi-

2021 I Tim. 3 , 1 2 . 2022/2024 cf. Petr. Dam., Opusc. n , Lib. qui dicitur Dom.
uobiscum 1 2 - PL 1 4 5 , 2 4 1 BC. 2041/2043 cf. supra Pars II, Visio 5 , 4 2 1 .

2021 suis om. H 2025 corruptione] incorruptione W 2037 non supra lin. R
2040/2041 deserent H

f 2022 est om. 2025 uelut] ut 2026 floriditatem] uirginitatis florem 2020
his] iis 2033 uelut] quemadmodum 2035 ostendit] hortatur
 286 PARS SECVNDA
tum mentis suae impudice ducit. Sed quamuis sibi difficile sit
ut in hoc ardore se constringat, tamen propter supernum
amorem a concupiscentiis istis se contineat, ut etiam Filius
meus in euangelio ostendit dicens.

2050 70. DE TRIBVS GENERIBVS EVNVCHORVM

Sunt enim eunuchi qui de matris utero sic nati sunt ; et sunt
eunuchi qui facti sunt ab hominibus ; et sunt eunuchi, qui se
ipsos castrauerunt propter regnum caelorum. Qui potest capere
capiat. Quid est hoc ? Quoniam sunt aliqui homines qui de
2055 materno utero ita egressi sunt, quod prae frigiditate uel im­
becillitate corporis sui coniuges habere non possunt, unde
propter hanc continentiam suam utilitatem mercedis non
accipient, nisi quod solum de opere illius peccati poenas non
sustinebunt, quia de peccato quod non perpetrauerunt poenas
2 0 6 0 non habebunt ; et sunt alii homines qui per uoluntatem ali­
quorum hominum ita in corpore suo debilitati sunt, quod
uoluptatem carnis suae in hoc coniugali opere exercere non
ualent, sed et ipsi ita se continentes gloriam laudis inde non
merentur, quoniam quamuis hoc opus incendii perficere non
2 0 6 5 possint, tamen in uoluntate sua multoties ardorem turpitudi­
nis habent ; et sunt alii homines scilicet spiritalem uitam PL
aggredientes qui sibimetipsis hoc subtrahunt quod facile cum 543
corpore suo perficere possent, quoniam propter gloriam super­
nae hereditatis carnalem copulam contemnunt nec eam ha-
2 0 7 0 bere uolunt, et ideo maximam laudem cum mercede beatae

remunerationis inde habebunt.

Quapropter et eos sacerdotes mei et omnes ad officium
altaris mei pertinentes plenissima uoluntate sua imitari de­
bent, quatenus coronam continentiae cum maximo tripudio
2 0 7 5 superni gaudii percipiant. Et ideo quicumque in uoluntate

cordis sui potest hoc exemplum capere, ita quod pleno desi­
derio beatitudinis corpus suum ualet superare et concupiscen­
tias carnales abicere, iste cum ardentissima deuotione capiat
caeleste consortium in constrictione carnis suae carnalem
2 0 8 0 copulam fideliter relinquens.

2051 Mt. 19, 12 .

2052 eunuchi2 om. O 2053/2054 Qui usque capiat in marg. alia manu C aliqui
supra lin. B 2000/2061 aliquorum ex aliorum corr. alia manu B 2065 pos­
sunt R 2073 uoluntate] a praem. F 2077 superare ualet ~ R 2078 car­
nalis H

f 2054 est om. 2065 possunt 2066 habent] sentiunt 2074 quatenus] ut
2077 superare ualet ~ 2078 iste] ille
 VISIO SEXTA, c. 69-72 287
7 1 . QVI SE NON VALET CONTINERE NEC SACERDOS
AVT ALIVS MINISTER SACERDOTALIS VLLA OCCASIONE FIAT

Qui autem se non ualet continere quin in uoluntate carnis

suae ardeat, hic nec propter personam superbiae nec propter
2085 appetitum diuitiarum sacerdos aut alius minister sacerdotalis
gradus fiat, ne si postea in delectatione carnis suae ceciderit,
magnum detrimentum sui sentiat. Nam ipsi corpus suum a
contagione feminarum continebunt qui ad ministerium alta­
ris mei accedere solent, nec qualibet occasione matrimonia
2090 coniugiorum sibi copulabunt, sed et sua uoluntate et seruitii
mei rectitudine se caste continebunt ; alioquin sanctum serui-
tium in altari meo uitare debent.

72. QVA CAVSA ANTE CONIVGATIS SED POSTEA AB INVICEM

SEPARATIS CONCESSVM EST IN PRIMITIVA ECCLESIA
2095 AD SACERDOTIVM ACCEDERE ET QVARE MODO NON CONCEDATVR

Quod tamen seruitium quamuis quibusdam hominibus qui

se prius saeculo subiugauerant aliquando concessum fuisse
reperiatur, tamen in illis apparuisse cernitur qui ante suscep­
tum et non post susceptum idem seruitium meum carnali iugo
2 1 0 0 se supposuerant, ita tamen quod eodem iugo ab eis postmo-
dum absciso deinde in ipsis Spiritus sanctus praeconia laudis
in mirabilibus suis operatus est, cum hoc in primordio surgen-
tis ecclesiae propter paucitatem sacerdotum in miraculo
concessum sit ; sed nunc ipsa adulta et bene confortata mini-
2 1 0 5 stris eius multiplicatis iuxta id quod ecclesiastica censura de
eadem causa ostendit praecauendum est secundum hoc exem­
plum, quoniam et in initio nascentis mundi masculis feminas
de proxima stirpe sua ducere ob raritatem hominum conces­
sum est, quod tamen nunc ipsis dilatatis prohibendum est;
2 1 1 0 quia etiam informes et impoliti lapides in fundamentum aedi­
ficii poni solent, cum tamen postea pulchri et bene compositi
lapides in muro parietum eius exquirantur. Ita etiam et in in­
fantia ecclesiae sacerdotes secundum quod tunc inueniri pote-

2102/2105 cf. Hier., A du. Iouin. 1 , 3 4 - PL 2 3 , 2 5 7 B. 2107/2109 cf. Aug., De ciu.

Dei 1 5 , 1 6 - CC 4 8 , p. 4 7 6 sq., 1 - 5 . 2 1 1 0 / 2 1 1 1 cf. supra 1 8 8 0 .

2083 se supra lin. V 2085 sacerdotalis] sacerdotis C T 2086 delectatione]

dilectione H 2088 continebunt supra lin. O ministerium ex mysterium corr.
supra lin. B 2093 7 3 loco 7 2 W 2096 Quod tamen] Quoddam H 2099
non om. B 2 1 0 1 praeconias H 2109 nunc om. F 2 1 1 2 et om. B

f 2099 idem om. 2107 et in initio] ab initio 2109 nunc] nec 2112 et om.
 288 PARS SECVNDA
rant in officium illud positi sunt, sed modo in spiritali populo
2115 plenus numerus illorum reperitur qui ad sacerdotale officium
apti sunt, ita quod saeculari onere terrenae copulationis occu­
pati non sunt ; quoniam non expedit ut pater familias, qui
praeceptum in saeculari coniugio suscipit, nuntius meus in
sacerdotio uocetur. Vnde audi similitudinem hanc.

2120 73. SIMILITVDO REGIS DE EADEM RE

Rex quidam multa fortitudine pollens paruum exercitum

congregauerat. Quem cum diligenter intuitus esset, rudem
eum ad exercitium laboris uidens, ex eo quendam hominem PL
cum quibusdam aliis uidelicet communis plebis tollens quos 544
2125 idoneos ad procurationem perspexit, eidem exercitui praefecit,
quia excellens germen huius nobilitatis nondum maturauerat.
Sed cum deinde idem exercitus iam augmentum sui cepisset
et cum iam in eo nobiles adulti fuissent, rex ille quodque ius
in eodem exercitu bene et ordinate disposuit, ac duces et
2130 praesides ex nobilioribus illis ei secundum quamque iusti-
tiam praefecit. Quid est hoc ?
Rex caelestis, cuius fortitudo super omnes est, in planta­
tione ecclesiae modicum agmen credentium coadunauerat.
Quod acutissima exquisitione perscrutans infirmum et debile
2 1 3 5 illud adhuc ad sustentandum corporales passiones pro eius
nomine considerauit, et ita Petrum qui unus ex ipso exsistens
prius in terrenis actibus conuersatus fuerat, atque post eum
quosdam alios qui etiam aliquando sucum terrae gustauerant
a sorde temporalium rerum ardenter emundans, quoniam eos
2 1 4 0 sagaces et fideles et ad curam animarum et ad sustentationem
corporum in praelatione sua esse praenouit fidem catholicam
amplectentes, in officio districtionis et relaxationis praetulit ;
quia rutilans aurora in ardore castitatis humana contagia
exurens nondum flores suae dulcedinis in hominibus late dif-
2 1 4 5 fuderat. Sed iam multitudine ecclesiastici germinis per cir­
cuitus totius mundi late disseminata et gloria ecclesiastici ho-

2121/2120 cf. Hier., A d u . louin. i, 34 - PL 2 3 , 2 5 7 BC.

2115 repperitur H F 2117 familias in marg. B 2117/2118 (prece)ptum corr.

aiia manu O 2120 74 loco
73 W 2123 exercitium] exercitum C T quen­
dam] quondam B 2125 ad supra lin. H perspexit] prospexit R 2128 et]
sed B 2136 Petrum] in praem. C T 2138 quosdam] aliquos R aliquando
om. F 2144 dulcedinis suae ~ O

f 2123 hominem om. 2125 perspexit] prospexit 2127 iam idem exercitus ~
cepisset] coepisset 2131 est om. 2138 quosdam] aliquos 2139 arden­
ter om 2141 praelatione] plantatione
 VISIO SEXTA, c. 72-75 289
noris iam nobiliter confortata, idem rex supernus tam saecula­
ria quam spiritalia dona hominibus benignissima et decentis-
sima dispositione inspirauit, atque sacerdotes et ceteros mini-
2 1 5 0 stros diuinorum officiorum sobrietatem et castitatem suam
ecclesiastico iuri secundum iustitiam Dei honestissime con-
seruantes instituit.
Vnde, o homo, quia iam inter spiritales homines multi exorti
sunt qui contra saeculum et contra diabolum militare labo-
2 1 5 j rant et qui in castitate et constrictione corporis sui ad altare
meum accedere festinant, uolo ut sacerdotes mei sine conta­
gione terrenae copulae in conspectu meo appareant. Nam
cum in ueteri testamento sacerdotibus praeceptum sit ut cum
ad altare meum accederent, se a contagione mulierum contine-
2 1 6 0 rent, hoc totum in nouo testamento sacerdotibus meis ad ple­
nam perfectionem perductum est, ita ut quod illi ueteres quasi
una hora in castitate cauebant, hoc isti noui ab initio pueri­
tiae suae usque ad finem senectutis suae compleant. Et cum
de ueteribus sacrificium in coniunctione mulieris pollutum
2 1 6 5 suscipere nolui, multo magis modo de nouis sacerdotibus
Filium meum in castitatis officio tractari uolo.

74. QVOD IMMATVRI ET NON CONSECRATI ECCLESIAM NON

SVSCIPIANT ET VNVS PLVRES APPETERE NON PRAESVMAT

Nec quisquam immaturus et inconsecratus ecclesiam susci-

2170 piat, nec etiam plures ecclesias appetere praesumat, ne si in
aetate pueritiae aut sine consecratione sacerdotalis officii
ecclesiam suscipere praesumpserit, uel unam habens etiam
plures sibi subiugare tentauerit, praeuaricator iustitiae in hoc
exsistens grauissimae districtionis iudicio discutiatur, uelut PL
2175 ille qui ante legitimum tempus uel sine legitima desponsa- 545
tione fornicari non timet, uel legitimam uxorem habens se
polluere cum aliis in adulterio festinat.

75. QVOD DE OMNI POPVLO CHRISTIANI NOMINIS

SACERDOTES BONI INGENII ET VIRILIS ANIMI INTEGRITATEM
2180 MEMBRORVM HABENTES ELIGENDI SVNT

Sed et de omni populo qui est in christiano nomine sacer-

2158/2160 cf. Ex. 1 9 , 15 ; Leu. 2 1 , 1 7 - 1 8 . 2169/2171 cf. Gratian., I 7 7 , 7

(Friedb. 2 7 4 ). 2170 cf. luo Carn., Panormia 2 , 53 - PL 1 6 1 , 1 0 9 1 B. 2172/2173
cf. Chrodegang., Reg. Canon. 6 7 - PL 8 9 , 1 0 8 8 A.

2165 nolui] uolui H de nouis modo ~ F

f 2157 appareat 2165 modo ont.

 290 PARS SECVNDA
dotes sapientis ingenii et uirilis animi eligendi sunt, ita tamen
ut recto ordine et iusta unctione atque uoluntario animo ad
seruitutem meam ueniant. Hoc tamen esse non debet, ut hi ad
2185 officium altaris mei accedant qui in aliquo membrorum suo­
rum debilitati claudicant, quia nec etiam in regno caelorum
ulla macula diuersorum uulnerum in animabus hominum
apparebit. Et ideo nolo ut altari meo assistant qui in aliquo
membrorum suorum destituti sunt. Sed quamuis ipsi in corpo-
2190 ribus suis debiles sint, tamen pro hac destitutione membrorum
suorum a regno caelorum non separabuntur, si tamen sanita­
tem animarum suarum habent, ita si in puritate bonorum
operum me quaerunt. Nolo tamen ut ministerio altaris mei
fungantur, sed ut efficaciam bonorum operum humiliter ope-
2195 rentur.

76. QVOD FEMINAE AD OFFICIVM ALTARIS

NON DEBENT ACCEDERE

Sic etiam nec feminae ad idem officium altaris mei debent

accedere, quoniam ipsae infirmum et debile habitaculum sunt,
2 2 0 0 ad hoc positae ut filios pariant et eos parientes diligenter
enutriant. Sed femina non per semetipsam, sed de uiro infan­
tem concipit, sicut nec terra per semetipsam sed per agricolam
aratur. Quapropter ut terra semetipsam arare non potest, ita
nec femina in officio consecrationis corporis et sanguinis Filii
2 2 0 5 mei sacerdoti comparanda est, quamuis in laude creatoris
sui sonare possit, ut et terra ad irrigationem fructuum pluuiam
suscipit. Et ut terra omnem fructum profert, ita etiam et in
femina omnis fructus boni operis perficitur. Quomodo ? Quia
summum sacerdotem sponsum accipere potest. Quomodo ?
2 2 1 0 Virgo desponsata Filio meo sponsum eum accipit, quoniam
corpus suum carnali uiro conclusit, et ideo in sponso suo sacer­
dotium et omne ministerium altaris mei habet atque omnes
diuitias ipsius cum eo possidet. Sed et uidua eiusdem Filii mei
sponsa potest appellari, quae carnalem uirum renuens sub alas
2 2 1 5 protectionis eius fugit. Et ut sponsus sponsam suam ualde

diligit, sic etiam Filius meus sponsas suas dulcissime amplec­

titur quae ad eum in amore castitatis sollicite currunt.

2184/2186 cf. Leu. 2 1 , 1 7 - 1 8 . 2188/2189 cf. Grat., I 36, 1 (Friedb. 1 3 3 ). 2198/

2199 cf. Theodulf., Capitula 6 - PL 1 0 5 , 1 9 3 D.

2182 uirilis] uir illius R 2184 non supra lin. C 2186 (cael)orum eras. H
2189 ipsi supra lin. R 2211 suo] meo R 2214 renuens] renuit R

/ 2184 hi] ii 2188 in om. 2192 habeant 2211 suo] meo 2217 in om.
 VISIO SEXTA, c. 75-78 2ÇI

7 7 . QVOD VIR FEMINEO VESTITV NVLLO MODO INDVATVR

NEC FEMINA VIRILI NISI ALIQVA MAGNA NECESSITATE COACTI

2220 Sed et nullo modo uir femineo uestitu induatur nec femina
uirili habitu utatur, quatenus hoc modo utraque persona dis­
cernatur, scilicet ut uir uirilem fortitudinem in se demonstret
et ut femina femineam infirmitatem in se ostendat, quoniam
hoc ab initio humani generis ita in dispositione mea est, nisi
2225 aut uir in periculo mortis aut femina in periculo castitatis sit ;
tunc si ad horam illam aut uir secundum feminam, aut femina
secundum uirum uestitum suum humiliter in timore mortis
mutauerint, cum misericordiam meam de hoc facto suo quae­
sierint, eam inuenient, quia illud non in temeritate sed in
2230 periculo salutis suae fecerunt. Et quoniam femina uirili habitu PL
uestiri non debet, ideo etiam ad officium altaris mei non 546
accedet, quia uirilem personam nec in capillis nec in uestitu
suo demonstrabit.

78. QVOD FORNICATORES MVLIERVM / ET IN CONTRARIETATE

2235 FORNICATIONIS AVT IN ALIIS AVT IN SEMETIPSIS / TAM MVLIERES
QVAM VIRI SE CONTAMINANTES / ET PECORVM FORNICATORES
DISTRICTE IVDICAT DEVS

Qui autem ad altare meum accedunt in castitate in con­

spectu meo appareant, et non solum isti sed et ceteri qui sacra-
2240 mentum corporis et sanguinis Filii mei percipere desiderant,
ne se ipsos in casum ruinae mittant. Sed multi tam inter
spiritales quam inter saeculares inueniuntur, qui se non solum
in fornicatione mulierem polluunt, sed etiam in contra-
rietate fornicationis se contaminantes grauissimum onus dis-
2245 tricti iudicii sibi imponunt. Quomodo ? Vir qui secundum
modo feminae cum alio uiro peccauerit, amare contra Deum
peccat et contra coniunctionem illam qua Deus masculum et
feminam coniunxit. Vnde etiam ambo coram Deo polluti,
nigri atque luxuriosi, horribiles ac molesti Deo et homini-
2250 bus et rei mortis apparent, quia contra creatorem suum crea­
turam quae in ipsis est destituunt. Quomodo ?
Deus uirum et feminam coniunxit, scilicet quod forte et

2218/2219 cf. Deut. 2 2 , 5 . 2220/2224 cf. Ambr., Epist. C l. 1 , 69 - PL 16,

1 2 8 5 C/1 2 8 6 A. 2243/2249 cf. Leu. 1 8 , 22 ; 2 0 , 13 ; Rom. 1 , 2 7 .

2230 salutis] mortis W 2330 vir i sic omnes codd. 2238 in castitate om. O
in2 supra lin. F 2249 ac] atque W

f 2 2 2 1 u ir ili] u ir i q u a te n u s ] u t 2243 in 1 om.

 292 PARS SECVNDA
infirmum erat simul copulauit, quatenus alterum ab altero
sustentaretur. Sed isti contrarii adulteri, cum uirilem fortitu-
2 2 5 5 dinem suam in mollitiem contrarietatis transferunt rectam
institutionem maris et feminae abicientes, Satanam in peruer-
sitate sua turpissime subsequuntur, qui illum qui indiuiduus
est scindere et diuidere in superbia sua uoluit. Nam ipsi alie­
num et contrarium adulterium in peruersis artibus suis in se-
2 2 6 0 metipsis constituunt, et ideo in conspectu meo polluti et con­

tumeliosi apparent.
Qui autem eodem modo in hac contraria fornicatione pecca-
uerit cum muliere, uoracissimus lupus in ista peruersitate sua
est. Quomodo ? Nam ut homo ille contrarius et molestus esset
2 2 6 5 hominibus qui pulcherrimas et mundissimas epulas habens
eas abiceret et stercus quod in digestione hominis egreditur
comederet, ita etiam et isti indigni et immundi coram me sunt,
quoniam rectam institutionem coniunctionis in muliere dese­
runt et alienam praeuaricationem in ea quaerunt. Sed et femi-
2 2 7 0 na quae has diabolicas artes rapit, quod se uirili officio cum
altera femina coniugari simulat, uilissima in conspectu meo
apparet simul et illa quae se huic in tam contumelioso facinore
subicit ; quia cum uerecundiam ad passionem suam habere
deberent, alienum ius sibi impudice usurpauerunt. Et quo-
2 2 7 5 niam in extraneum modum se transmutauerunt, idcirco trans­
positae et contemptibiles mihi sunt.
Illi quoque mares qui cum tactu praeputii sui semen suum
educunt magnum casum animae suae imponunt, quia in hac
inquietudine se omnino concutiunt, et ideo uelut immunda ani-
2 2 8 0 malia quae catulos suos deuorant coram me apparent, quo­
niam semen suum peruerse excutientes illud ad contumeliosam
pollutionem deducunt. Quos et feminae impudico tactu imi­
tantes, cum in incentiuo ardore ardentis libidinis in constric- PL
tione corporis sui semetipsas fatigant, ualde culpabiles exinde 547
2 2 8 5 sunt ; quia cum in castitate se continere deberent, se in im­
munditia polluunt. Vnde tam feminae quam uiri qui proprio
tactu corporis sui semen suum de se excutiunt, in hac sorde
sua ulceribus et uulneribus semetipsos in animabus suis in­
ficiunt, cum propter amorem meum in officio castitatis se

2277/2278 cf. Gem. 3 8 , 8 . 2297/2298 cf. Leu. 20, 1 5 . 2282/2285 ct. Rom. 1 ,
2 6 ; luo C a r n ., Decr. 9 , 8 5 - 8 6 - PL 1 6 1 , 6 8 iB.

2254 Sed] et add. H 2257 qui2 om. H 2258 ipsi] isti F 2259 adulterium]
adulterum B 2259/2260 in se ipsis supra lin. 2266 quod supra liti. R
2273 uerecundiam] suam add. sed del. B suam supra lin. B

f 2253 qu ate n us ] ut 2254 co n t ra ri um 2256 S a th a n am 2258 uo lu it] u o l u n t

2259/2260 se ipsis 2266 d i g e s t i o n e ] e g e s ti o n e
 VISIO SEXTA, c. 78-79 293
2290 constringere noluerunt. Quid est hoc ? Quia cum homo sti­
mulum carnis suae se pungere senserit, in cauernam continen­
tiae currat et scutum castitatis apprehendat atque ita se ab
immunditia defendat. Quomodo ? Zizania de tritico eiciat,
id est strepitum libidinis a suauitate castitatis separet.
2295 Vnde quisquis gustum libidinis sic a se proiecerit, ualde
dulcis et amabilis mihi est. Sed uos, o homines, castitatem
abicitis et libidinem amatis, cum etiam non solum fornicatores
hominum, sed etiam fornicatores pecorum estis, ita quod se­
men uestrum non in illud quod uiuit, sed in illud quod mortuum
2300 est mittitis, et quod consortem uestri deseritis et illud quod
uobis in seruitute subiectum est appetitis. Quapropter cla­
mant super uos elementa dicentia : ‘Heu heu, nostri domina­
tores miscent se nobis in commixtione seminis sui/ Et ita de
indignatione mea in operibus uestris tristitiam se habere de-
2305 monstrant. Cur ergo intellegibilem intellectum uestrum in
pecualem stultitiam uertitis, cum scitis uos homines esse ?
Numquid creaui uos ad iuncturam pecorum ? Nequaquam.
Et quoniam illis uos coniungitis, idcirco amarissima consortia
nefandorum criminum cadent super uos, quia institutionem
2 310 meam in iunctura maris et feminae contemnitis. Nam quis­
quis in actibus suis se ita transmutat, quod hoc facit quod
facere concupiscit, uidelicet quod se ita destituit, quod semen
suum cum pecore effundit, hic maximam ruinam sibi inducit,
ut etiam Satanas semetipsum per aduersitatem suam deiecit,
2313 cum similis Deo esse uoluit.
Quapropter uos omnes qui peruerso usu in diuersis huius-
modi pollutionibus uos contaminatis, concupiscentiae uestrae
resistite, et corpora uestra castigantes amarissimam et ueram
paenitentiam cum planctu magno et ieiunio ac maceratione
2320 carnis uestrae atque cum diris uerberibus facite, ne in cumu­
lum crudelissimi reatus uos impaenitentes mittatis.

79. DE POLLVTIONE QVAE DORMIENTIBVS OCCVRRIT

Non solum autem uolo ut homines a uigilante immunditia

se emundent, sed ut etiam a pollutione illa quae ipsis dor-
2325 mientibus occurrerit se digne purgent. Nam si dormienti

2297/2298 cf. Leu. i 8 , 23 ; 2 0 , 15. 2901/2303 cf. Hier., In Hierem. 1 , 22 CC 74,

p. 1 7 , 6 -7 .

f 2302/2303 dominatores nostri ~ B 2305 uestrum intellectum ~ B 2300

(sci)a(tis) supra lin . W * 2307 peccorum H F 2308 uos illis ~ B 2309 super
supra lin. H 2 2316 peruerso] in praem. T 2322 num. om. W

2323 uigilanti
 294 PARS SECVNDA
homini commotio seminis in somnio subrepserit, nolo ut ita
in ardente calore illo ad sacramentum officii altaris mei acce­
dat, quousque ardor ille in eo sedetur, ut scriptum est.

80. VERBA MOYSI DE EODEM

233° Si fuerit inter uos homo qui nocturno pollutus sit somnio,
egredietur extra castra et non reuertetur, priusquam ad uesperam
lauetur aquaf et post solis occasum regredietur in castra. Quid
est hoc ? Si est inter uos qui seruitio meo insudatis homo qui PL
per noctem polluitur in somnio dormitionis suae, separet se 54 8
2335 de congregatione sanctitatis illius quae ad altare meum perti­
net, ita ut se mysterio illi coniungere non praesumat, ante­
quam abeunte noxio calore illo emundetur lauacro paeniten-
tiae in confessione et compunctione cordis de incendio libidi­
nis suae. Et tunc paenitentia illa quae cor ipsius ita illustra-
2340 uerat peracta, redeat in amore castitatis ad illos qui se fideliter
ab immunditia pollutionis defendunt, et sacramentum illud
quod totum in sanctitate est digne et honorifice adeat.

81. QVI FORTITER IN LIBIDINE ARDET

ARDORI SVO NVLLVM INCENDIVM SVBMINISTRET

2345 Sed homo ille qui tam dormiendo quam uigilando fortiter
in libidine ardet, caueat ne ardori suo incendium subministret.
Quomodo ? Scilicet escis illis quae sibi sucum libidinis offerunt
se non inflammet, sed a carnibus illis quae sine tegmine nudae
de matribus suis id est de pecoribus egressae sunt humiliter
2350 abstineat, quia in ipsis feruor ardoris est, qui tantus non est
in carne uolucrum quae sine tegmine non egreditur sed cum
tegmine testae nascitur. Vnde etiam minus incendium in ipsa
est. Sed et ab immoderato uino se abstineat, ne in superfluitate
potato uenae ipsius noxio sanguine repletae in ardore incendii
2355 turpiter incalescant.

2330 Deut. 2 3 , 10-1 1 . 234K/2350 cf. Bened., Reg. 39, 1 1 .

2326 somnio] somno H T 2330 somno C T 2333 seruitio] in praem. F (in­

sudantis) corr. alia manu H 2334 somno T separat F 2336 illo B 234»
peccoribus H 2350 abstineat] se praem. C T

f 2326 in somnis 2327 ardenti 2330 somnio] somno 2333 est om. 2334
somnio] somno 2352 testae] fracto ouo add.
 VISIO SEXTA, c. 79-83 295
8 2 . QVOD DIVERSIS VITIIS GRAVATVS
AD MISERICORDIAM DEI IN CONFESSIONE FVGIAT

Si quis autem in superfluitate causarum istarum laborat,

sibimetipsi resistere per se non ualens deuotissima intentione
2 3 6 0 me quaerat ac uulnera cordis sui humillima detectione mihi
demonstret. Quomodo ? Videlicet humili confessione coram
sacerdote ea mihi aperiat. Et cur hoc ? Quia uera confessio
secunda resurrectio est. Quomodo ? In casu ueteris Adae
humanum genus occisum est, quod nouus Adam in morte sua
2365 excitauit. Quapropter et in morte eiusdem noui Adae resur­
rectio animarum exorta est, ita quod homo peccata sua con­
fiteri debet, quod uetus Adam non fecit cum praeuaricationem
suam magis obtexit quam eam confessus sit. Quomodo ? Quia
eam non est confessus paenitendo, sed eam obtexit feminam
2370 accusando. Vnde et confessio posita est ut, postquam homines
ceciderint, de casu suo per eam erigantur. Et ideo quicumque
pura confessione sacerdoti in amore meo peccata sua confes­
sus fuerit, de morte ad uitam resurgit, ut etiam illa de morte
erepta est quae in conuiuio coram Filio meo cum lacrimabili
2375 paenitentia de sordibus suis se purgauit.

83. QVOD RE MEDI VM PVRGATIONIS ET IN ANTIQVIS PATRIBVS

DIV PRAEFIGVRATVM EST

Quod remedium purgationis et in antiquis patribus diu

praefiguratum est. Quomodo ? Nam ante legem patriarchae et
2 3 8 0 prophetae consolatio hominum erant et sub lege pontifices et
sacerdotes eruditio ipsorum fuerunt, cum deinde apostoli
uenientes ueram iustitiam in Filio meo attulerunt, ita quod
multi homines eis accurrentes adiutorium eorum deuote
implorauerunt. Et ita ab Adam usque ad apostolatum aposto-
2385 lorum semper hi erant, qui per supernam inspirationem conso­
latione et instructione sua miseriis hominum subueniebant.
Sed et ut apostoli hominibus sua praedicatione et multis mira­
culis ostendebant, homo qui diabolica suasione in mortem PL
cadens per se numquam erigi potuit, per Filium meum a morte 549
2 3 9 0 ereptus est. Quomodo ? Quoniam cum in mundo esset, multos

labores in corpore suo perferens denique pro redemptione

mundi in crucem positus est.

2358 istarum om. F 2350 per se om. F 2300 detectione] deiectione H

23tttt peccata homo ~ H sua supra lin. O 2308 Quomodo ? in marg. H 2
2300 non est eam ~ F 2371 suo om. O 2373 de morte illa ~ O 2385 per
om. F 2387 et1 supra lin. W

f 2370 legem] gratiae add. 2383 accurrente^] currentes 2385 hi] ii

 296 PARS SECVNDA
Istud fideles homines pro salute sua cum sacerdotibus suis
imitari debent. Quomodo ? Adiutorium Filii mei quaerent,
2395 quia cum post baptisma uetus crimen Adae iterauerint, de
casu suo per semetipsos surgere non ualent. Et ideo uelut a
patriarchis et prophetis consilium quaerent et uelut a pontifici­
bus et sacerdotibus eruditionem capient, et tunc uelut ab
apostolis auxilium accipient, ubi peccata sua denudatis uul-
2400 neribus suis in uera et pura manifestatione fideliter demon­
strabunt. Quomodo ?
Peccata sua sacerdoti, qui minister eiusdem Filii mei est,
deuotissimo corde et ore confitebuntur. Et tunc sacerdos ille
remedium eis in paenitentia ipsorum conferens, ita peccata
2405 eorum in morte eiusdem Vnigeniti mei sepeliet. Sed illi deinde
hoc modo ad uitam resurgentes resurrectionem etiam Filii
mei glorificabunt.

84. QVI PECCATA SVA CONFITERI RECVSAT SE IPSVM DECIPIT

Qui autem uulnera peccatorum suorum denudare recusat,

2 4 10 sed tacens per semetipsum sine subleuatione alterius ea cu­
rare tentât, secundum quod tunc cor suum uelle probat, se
ipsum decipit, quia sibimetipsi sacerdos uult esse ; qua­
propter et sine adiutorio alterius surgere non ualet, quoniam
nec homo per semetipsum erectus est, sed per Filium meum
2 4 15 saluatus est. Vnde qui saluari desiderat, nec in fine uitae suae
peccata sua confiteri desperet.

85. QVOD IN HORA MORTIS SI SACERDOS NON ADEST / ALII

HOMINI HOMO CONFITEATVR / SI NVLLVM HOMINEM HABERE
POTEST SOLI DEO CONFITEATVR IN PRAESENTIA ELEMENTORVM

2420 Quod si quis in hora mortis suae positus remedium uulne-

rum peccatorum suorum quaerit, sed tamen sacerdotem cui
peccata sua confiteatur habere non poterit, tunc alii homini
quem eodem tempore opportunum habet ea manifestet, uel
si tam repente nullum hominem habere potest, ea mihi coram
2425 elementis cum quibus etiam illa perpetrauit ex intimo affectu
cordis sui aperiat. Et ego deuotionem cordis eius uidens paeni-
tentiam eius non abicio.

2395 post supra lin. W 2399 auxilium om. O 2402 sua om. O 2412 uult
esse sacerdos — O 2410 confiteri peccata sua ~ O

/ 2395 iterauerint] reuocauerint 2397/2398 uelut a usque tunc uelut om. 2402
eiusdem om. 2421/2422 sed ... non poterit] nec ... possit
 VISIO SEXTA, c. 83-88 297

86. QVOD NEMO PROPTER PONDVS

PECCATORVM SVORVM DESPERET

2430 Quapropter nemo de ponderibus iniquitatis suae desperet ;

quoniam si de misericordia mea desperauerit, ad uitam non
resurget. Qui autem cum desperatione certauerit et tandem
eam ad nihilum deduxerit, hic se liberauit, quia fortis exsistens
uiriliter uicit. Sed qui remedium salutis suae per tumorem
2435 mentis suae non quaerit, huic succurrendum non est, quoniam
dum me inuenire posset, me quaerere recusauit. Ergo dum
homo tempus habet, se ipsum non neglegat, sed refectionem
purae confessionis quaerat, ut etiam Filius meus leproso prae­
cepit in euangelio dicens.

2440 87. EVANGELIVM DE EODEM

Vade et ostende te sacerdoti et offer munus tuum, quod prae­

cepit Moyses, in testimonium illis. Quid est hoc ? Tu qui in
peccatis sordes, cum te ab eis emundare desideras, uade bona
intentione et ostende illa pura confessione sacerdoti qui mini-
2445 ster meus est, et offer deuoto corde munus uerae paenitentiae,
quod ex uoluntate Dei praesignauit ille qui de multis inun­
dationibus terrenae iniquitatis per diuinam potentiam subla­
tus erat, ut testificentur illi qui te prius in malis actibus uide-
rant sorduisse quod nunc in amaritudine paenitentiae ab eis PL
2450 uelut in camino examinationis purgatus sis. Quapropter, o 550
homo, si peccator facta sua in absconso cordis sui occultaret,
quis tunc paenitentiae illius testis assisteret ? Nullus. Vnde
homo peccata sua manifestet, quatenus paenitentiae suae
testem habeat.

2455 88. QVOD PECCATA ET PER ELEMOSYNAM ET PER CORPORALEM

SATISFACTIONEM DELERI DEBENT

Sed qui paenitentiam peccatorum suorum perficere desi­

derat, elemosynam sibi in adiutorium assumat. Quomodo ?
Quia cum corpus hominis per imbecillitatem suam in labore

2430 cf. Bened., Reg. 4 , 7 4 . 2441 Mt. 8 , 4 . 2457/2458 cf. Tob. 4 , 11 .

2433 ea H 2434 tumorem] timorem H 2441 tuum non in Vulg. 2443 eis
supra lin. V 2447/2448 sublatus] ablatus R 2452 assisteret] exsisteret F

/ 2437 refectionem] refugium 2438 leproso om. 2442 est orn. 2443 ab eis |
ab illis emundari 2447/2448 sublatus erat] ablutus est 2452 testis assi­
steret] contra accusatorem testis exsisteret
 298 PARS SECVNDA
2460 paenitentiae defecerit, elemosyna illi in adiutorium accurrat.
Et quoniam difficile est homini ut aspere et secundum quod
iustum est paeniteat, ideo matrem sibi elemosynam assumat,
quatenus cum ea perficiat quod corpori suo laboriosum est.
Nam quemadmodum mater necessitati filii sui subuenire non
2465 cessat, quamuis ille iam enutritus esse uideatur, ita etiam
elemosyna teneritudini corporis in paenitentia hominis suc­
currit, quamuis idem homo in maceratione corporis sui paeni-
tendo fortis appareat. Attamen mala opera quae homo in cor­
pore suo per concupiscentiam carnis suae perpetrauit, illa
2470 etiam in se ipso corporaliter puniat, quatenus opus illud quod
carni suae carum et dulce fuerat, per amaritudinem paeniten­
tiae fideliter ab eo abstergatur, quoniam amaritudo paeni­
tentiae mortifera uulnera peccatorum cum adiutrice elemo­
syna in hominibus sanare debet. Quomodo ? Quia cum homo
2475 in castigatione se constringit, se quoque per elemosynam
reficiat. Quomodo ? Quoniam elemosyna misericordiam
meam designat. Quomodo ? Cum fidelis homo pauperibus cum
substantia sua propter amorem meum subuenit, praecepta
mea custodit, quia indigentibus misericordiam suam propter
2480 honorem nominis mei impendit, sicut et ego in puritate cordis
sui me quaerentibus gratiam mea non subtraho. Qui autem
hoc modo in refectione elemosynarum pauperibus motu mise­
ricordiae succurrit, ualde mihi amabilis est, quoniam uiscera
misericordiae habet, hoc implens quod scriptum est.

2485 89. D E LIB R O SA P IE N T IA E

Pone thesaurum tuum in praeceptis A Itissimi, et proderit

tibi elemosvna magis quam aurum. Quid est hoc ?
Iusta et recta consideratione tolle de materia pecuniae
tuae, quae in sinu tuo et in amplexione cordis tui est, diuidens
2490 eam secundum praecepta illius qui super omnes est, quia
Deus mandauit ut a malo declines et bonum facias. Et ideo in
praecordiis tuis per bonam uoluntatem tuam hoc modo abun­
dare debes, ne de perditis ouibus sis, sed sanctifica te ante
Deum in refectione deficientibus de tua substantia tribuens,

2486 Eccli. 29, 14 . 2491 cf. Ps. 36, 2 7. 2494 cf. Prou. 3 , 9 .

2460 elemosyna illi] elemosynam sibi H accurrat ex accurat corr. supra lin. F
2462 ex sumat corr. supra lin. B 2474/2476 Quia usque Quomodo ? in marg. H 2
2482 in om. R 2484 implens] complens W 2487 elemosyna non in Vulg.

f 2463 perficiat] id praem. 2465 enutritus] educatus 2470 quatenus] ut

2476 reficiat] dilatet 2482 in om. 2486 in om. 2487 est om.
 VISIO SEXTA, c. 88-91 299
2495 quoniam et tunc Deus misericordiam suam in tuis miseriis
super te habebit. Quod si hoc feceris, tunc maiorem utilitatem
tibi conferet compassio haec, quam super illum habes qui
nullum thesaurum possidet, quam si super magnum montem
ascendens multam pecuniam auri in superbia tua haberes.
2500 Quomodo ? Melius enim est tibi ut modicum pusillis in humi­
litate des quam regnum mundi in magna uoluptate habeas, PL
quia tunc misericordia in remuneratione Dei ob pondus super- 551
biae tuae tibi deesset, quoniam ibi uiscera compassionis super
pauperem non haberes.

2505 90. QVOD ELEMENTA LACVS VOLVPTATVM HOMINVM SVNT

Vnde et elementa lacus uoluptatum hominum sunt et

mores eorum ostendunt. Quomodo ? Quia uindictam Dei illis
peccantibus superinducunt. Et ideo, o homo, inanitatem nau­
fragantis auaritiae desere, quia iustissima hereditas tua in ae-
2510 terna uita est, uidelicet malum relinquens bonum fac, ita ut
maleuolentiam duritiae dimittas et ut misericordiam habeas,
scilicet ut indigentibus de tua substantia des, in hoc imitans
Deum qui misericors est.

9 1 . QVI ELEMOSYNAM DANT ET QVI EAM SVSCIPIVNT

2515 HOC IN VANVM NON FACIANT

Quapropter etiam, o homo, nullus mendax hoc contradicere

potest uos qui pauperibus ita subuenitis quin uoluntatem
meam in hoc compleatis. Quomodo ?
Sicut ego uobis gratiam meam impendo, ita et uos pauperi-
2520 bus elemosynam uestram tribuere debetis. Sed qui elemosynam
accipiunt, eam non in uanum nec secundum auaritiam suam
sumant. Quid est hoc ? Quoniam multi sunt qui ignauiam
amantes, nec corporaliter laborare uolunt, ut se ipsos pascere
ualeant, nec bona opera spiritaliter facere student, ut anima-

2496/2499 cf. Tob. 12, 18 .

2497 conferet ex conferit corr. B y confert R 25«« in] cum O 25«! magna
supra lin. O 2505 90 ex 70 corr. H 2506 sunt hominum ~ O 2507 Quiaj
Quoniam O 25«9 deserit R 251« aeterna] uidelicet add. C T 2511 di
mittas in marg. F

f 2490 habebit] non continebit 2497 conferet] aftert haec] illa 2499 habe­
res] possideres 2501 in magna ... habeas] cum magna ... possideas 251«
uidelicet] et ita om. 2511/2512 habeas usque des] consequaris : de tua
substantia indigentibus da 2512 imitans] imitatus 2510 hoc] huic 2517
potest ... quin] potest quin ~ 2521 suam om. 2522 est om. 2523 nec
corporaliter ... uolunt] corporaliter ... nolunt
 300 PARS SECVNDA
2525 bus suis subueniant, sed ut pecus sunt, intellectum iustitiae
nec in anima nec in corpore suo habentes. Vnde etiam indigni
ante oculos meos apparent, si hoc modo sine correctione et
sine paenitentia in tepore huius prauitatis perseuerauerint.
Sed et multi sunt qui corporalem necessitatem patientes
253° elemosynam cum humilitate in timore meo percipiunt, atque
pro illis orant et laborant qui eis misericordiam suam impen­
dunt, praua etiam opera immundissimae sordis deuitantes.
Inter hos etiam multis inueniuntur quibus idcirco terrenas
diuitias subtraho, quoniam eis caelestes diuitias dare uolo.

2535 92. QVOD PAVPERES ET DIVITES ET HONOREM POTESTATIS

APPETENTES VNVSQVISQVE SECVNDVM
INTENTIONEM SVAM REMVNERATVR

Qui autem paupertatem propter nomen meum libenter suf­

ferunt, ualde mihi amabiles sunt ; qui uero diuitias saeculares
2540 propter cupiditatem suam libenter haberent, nec eas habere
possunt, hi mercedem huius laboris perdunt. Sed qui pro hoc
diuitias quaerit ut uoluntatem meam et non cupiditatem suam
in eis compleat, hic pro bona uoluntate sua mercedem honoris
apud me habebit. Ita etiam et ille qui potestatem honoris
2545 propter iactantiam superbiae suae et non ad gloriam nominis
mei appetit, hic mihi uelut putridum cadauer est ; qui autem
idcirco eam quaerit, ut non superbiam suam sed honorem
meum inde desideret, gloriosus in regno meo exinde appare­
bit. Quapropter et sacerdotes officii spiritalis regiminis magi-
2550 sterium suum non propter se, sed propter me subire debent,
quatenus populo meo tanto securius et deuotius praeesse
ualeant. Quomodo ?

93. QVOD SACERDOTES EXORANDO ET COERCENDO MONEANT

POPVLVM DE CONFESSIONE

2555 Quia populum meum docere, admonere, hortari et coer­

cere debent, ut legem Dei digne et laudabiliter custodiant.
Et hoc pastores semper ruminabunt, dum populum exorando

2555/2556 cf. II Tim. 4 , 2 ; luo Carn., Decr. 6 , 1 5 4 - PL 1 6 1 , 4 8 1 D.

2528 tepore] tempore H 2529 corporalem] corporaliter R 2538/2539 suf-

ferrunt (sic) H 2551 meo in marg. B , supra lin. O 2555 docere] et add. W

f 2525 pecus] pecora 2529 corporalem] corporaliter 2530 meo om. 2541
pro hoc] ob hoc 2544 habebit] reportabit 2548 desideret] defendat ex­
inde] ob id ipsum 2557/2558 exorando monent] exhortando mouent
 VISIO SEXTA, c. 91-95 301

monent, ne sine confessione et sine paenitentia in peccatis suis

perseuerent, sed ut mala opera conculcent et bona perficiant.
2560 Quod si populus sacerdotes suos in admonitione ista non PL
obaudierit, tunc populus reatum suum sentiet et sacerdotes 552
de casu neglegentiae huius se eripuerunt.

94. QVOD SACERDOTES AVCTORITATEM MAGISTERII POPVLO

NON OSTENDENTES NON SACERDOTES SED LVPI VOCANTVR

2565 Si uero sacerdotes auctoritatem magisterii sui populo non

ostendunt, tunc sacerdotes non uocantur sed lupi rapaces
dicuntur, quoniam officium suum in rapina habent, sicut et
lupus ouem crudeliter diripit, ita quod magis uoluntatem
suam sequuntur quam custodiam ouium suarum. Et quia
2570 peruerse uiuunt, idcirco ueram doctrinam populo inserere
timent, ita iniquitati uelut alicui subiecto suo consentientes,
quod carnales concupiscentiae sunt, et ostium cordis sui uelut
alicui domestico suo claudentes, quod iustitia Dei est.

95. QVOD ELEMENTA CORAM DEO VLVLANT SVPER INIQVITATEM

2575 SACERDOTVM ET CAELI INIQVITATEM EORVM SVSCIPIVNT

Vnde uos, o pastores, ululate et plangite crimina uestra,

quae in iniquitate uestra diram uocem emittunt, ita quod et
elementa clamorem eorum suscipiunt et cum eis coram me
ululant. Quomodo enim in officio uestro audetis Dominum
2580 uestrum tangere in sanguineis manibus et in contraria spur­
citia et in adulterina iniquitate ? Vere uos in immunditia
uestra fundum terrae commouetis. Quomodo ? Videlicet cum
in tantis criminibus sordentes Dominum uestrum tangere non
timetis, terram in magno dolore opprimo, ita carnem et san-
2585 guinem Filii mei ulciscens, quoniam non solum terram in hoc
horrore crudeliter commouetis, sed etiam caelum in immun­
ditia uestra pessime contaminatis. Quomodo ?
Cum in foetore immunditiae uestrae Dominum uestrum
tangitis, sicut porcus in stercore margaritas contaminat, tunc

2506/2507 cf. Respons. Dixerunt discipuli ... inuadent ... lupi rapaces - CAO 4 nr.
6463 (Mt. 7 , 1 5 ). 2570 cf. 1er. 2 5 , 3 4 .

2558 suis om. O 2505 populo] in praem. W 2570 inserere ex miserere corr. H
2572 hostium W 2576 -nde C 2577 quae usque uestra in marg. H 2 ita
om. H 2588 Cum in marg. alia manu O

f 2505 authoritatem in om. 2509 suarum] amant add. 2570 inserere] semi­
nare 2571 subiecto] domino 2572 uelut] aequitati praem. 2576 o uos
pastores — 2579 ululant] reboant
 302 PARS SECVNDA
2590 caeli iniquitatem uestram suscipientes ultionem iudicii mei in
uoluntate mea super terram emittunt. Nam cum uera iustitia
et cum diuina lege populum meum praecedere deberetis in
bonis operibus ei lucentes, ita ut idem populus meus gradiens
post uos pedem suum in nulla offensione contereret, sed uos
2595 aliquando per maiorem iniquitatem populum meum contami­
natis quam uel ipse se contaminet, in quo malum et pessimum
exemplum in uobis habet. Vos enim tam lucida gemma esse
deberetis, ut credentes in lumine uestro incedentes uiam recti­
tudinis agnoscere possent ; sed uos eis exemplum mortis prae-
2600 betis, ita ut in iniquitate uestra modum inuenire non ualeant.
Et quomodo pastores eorum esse possetis, cum eos ita seduci­
tis ? Quomodo ergo pro eis respondebitis, qui nec pro uobis
responsum dare potestis ? Vnde plorate et ululate, antequam
tempus mortis uos subtrahat. Et quare non consideratis hono-
2605 rem uestrum qui prae ceteris hominibus uobis datus est ?
Quid est hoc ?

q6. QVOD SACERDOTES HABENT POTESTATEM

LIGANDI ET SOLVENDI

Quoniam in Filio meo prae ceteris claues caeli accepistis,

2610 quae iudicia iusti iudicii in scientia Scripturarum sunt, ubi
recte considerabitis, quid sit quod ligare debeatis. Quid est
hoc ?
Cum homines se mihi in lege mea pertinaciter opponunt, ti­
morem iudicii mei eis incutere debetis. Et si tunc culpam
2615 suam non correxerint, ligaturam uestram super eos extendite.
Quomodo ? Quia rebelles sunt, ideo apertis uocibus in uerbis PL
meis eos ligabitis et eis ligaturam illam indicabitis, quoniam 553
et pro contumacia sua coram me ligati sunt, ut Filius meus
primo pastori ecclesiae ostendit dicens.

2620 97. verba e v a n g e l ii de eodem

Tibi dabo claues regni caelorum. Et quodcumque ligaueris

2603 cf. 1er. 25, 34. 2621 Mt. i 6 , 19.

2590 ex suscipientes corr. suspicientes, -pici- supra lin. O 2594 conteret C F T

2595 per usque iniquitatem] maiore iniquitate V H B R C O F T 2597 habet in
uobis ~ F 2600 ita supra lin. F 2601 cum supra lin. H 2 2602 ergo om. H
2609 meo om. F 2614 eis] in praem. B 2617 indicabitis] iudicabitis H

f 2595 per usque iniquitatem] maiore iniquitate 2600 in om. 2601 possetis]
potestis 2606 est om. 2610 iudicia] iudicio recti sensus et ubi] quando
2611 quod] quid est om.
 VISIO SEXTA, c. Q5-99 303
super terram erit ligatum et in caelis et quodcumque solueris
super terram erit solutum et in caelis. Quid est hoc ? Ego qui
potestatem caeli et terrae habeo, tibi qui me deuote imitatus
2625 es, per gratiam meam dabo iudicia illa quae dignitatem regni
caelorum tangunt, ita ut nefas hoc, quod iusto iudicio ligaueris
super terram secundum quod homines super terram peccare
uideris (quia postquam hominis animam de corpore suo ab­
straxero, tunc iudicium tuum super eam non extendes, quo-
2630 niam iudicium illud meum est), in nequitia sua uinctum sit et
in caelestibus, scilicet a caelo, separatum et proiectum ; quia
in superna mansione nulla iniquitas libertatem aut locum
habere permittitur. Sed et uinculum hoc quod ita prius in
rebellione constrinxisti, cum deinde in paenitentia delinquen-
2635 tium denodaueris super terram (quoniam post mortem hominis
pro anima eius orabis, non autem eam tunc a nexibus liga­
turae suae absoluere poteris), erit solutum et in supernis
secretis : quia gemitus deuoti cordis Deus non abicit.

98. QVOD NVLLVS ABSQVE CVLPABILI CVLPA LIGANDVS EST

2640 Vos autem, o sacerdotes, qui hoc modo per Filium meum
potestatem hanc percepistis, neminem absque culpabili culpa
propter rabiem cordis uestri in uerbis meis ligabitis, sed acutis­
sime uobis considerandum est quem ita constringere debeatis.
Nam qui nec propter pudorem hominum nec propter timorem
2645 meum nec precibus nec praeceptis uestris cohiberi poterit
quin in iniquitate sua perseuerare uelit, hunc ecclesiastica
censura in uerbis meis ab ecclesia mea separabitis. Sed inno­
centem non ligabitis, quoniam si illum constrinxeritis, uos-
metipsos in nodum diri reatus mittitis.

2650 99. QVOD SI ALIQVIS INNOCENS CONSTRICTVS FVERIT

PROPTER HONOREM DEI SOLVTIONEM QVAERERE DEBET

Quod si tamen ille hoc modo inconuenienter constrictus

fuerit, quamuis innocens sit, tamen humillima subiectionis

2644/2645 cf. Lc. 18, 14 .

2624 habeo caeli et terra — O 2625 iudicia] iudici H F 262» extendas H,

extendens R 2630 illud supra lin. O sit uinctum ~ O, sit supra lin. 2647
ecclesia] ara H F 2652 si supra lin. H

f 2623 est om. 2626 nefas] sit add. 2630/2631 uincta ... separata ... proiecta
2635/2638 quoniam usque secretis] erit solutum et in supernis secretis. Et tunc
post mortem hominis pro anima eius orabis : sed tunc eam a nexibus ligaturae suae
absoluere poteris 2641 culpa] causa 2647 separabitis] submouebitis
2649 mittitis] immittitis
 304 PARS SECVNDA
oboeditione propter honorem nominis mei solutionem quaerere
2655 debet, ne si contumax exstiterit, reatum superbiae sibi con­
trahat. Sed ligatura ista talis est.
Homo qui nec mihi nec praeceptis maiorum suorum in per-
uersitatibus suis oboedire uoluerit, hic in uerbo meo a caele­
stibus separandus est, uelut Adam mihi inoboediens exsistens
2660 in praecepto meo de paradiso eiectus est ; nec in consortium
fidelium recipietur, nisi in paenitentia oboedientiae ; sicut
etiam genus humanum in martyrio oboedientis Filii mei ad
caelestem patriam reuocatum est.

IOO. QVOD REBELLES AD CHRISTVM REVERTI NOLENTES

2665 ET OBDVRATI NVLLAM MISERICORDIAM QVAE RENTES
ANTIQWM SERPENTEM IMITANTVR

Qui uero ita rebellis est quod in humilitatis officio reuerti

non uult, tunc si ita in contumacia sua perdurauerit, consor­
tium illorum habebit qui lapideum cor abicere recusantes, sed
2670 in infidelitate sua permanentes, gloriam ecclesiasticae beati-
tudinis habere recusauerunt. Nam qui ita obduratus est, PL
quod de nequitia sua nullam misericordiam quaerere curat, hic 554
antiquum serpentem imitatur, qui primum hominem in para­
diso decipiens in semetipso dicebat.

2675 IOI. VERBA DIABOLI

‘Quamuis ego de caelis proiectus sim, cum contra exercitum

Altissimi cum angelis meis proeliari uellem et illi resistere
non ualerem, quoniam ab eo uictus sum, tamen nunc in terra
hominem inueni, in quo iram meam exercens me fortiter uin-
2680 dicabo. In terra enim in homine complebo quod in caelis
facere uolui, scilicet ut Altissimo similis essem. Et si Deus
iustus est, potestas ista mihi non auferetur, quia homo mihi
consensit et Deo non oboediuit.’
Haec diabolus in semetipso loquens, omnes artes suas contra
2685 hominem instruxit, quoniam ille a Deo recesserat et diabolus

2668 cf. Ez. 1 1 , 19 ; 36, 26. 2681 cf. Is. 14, 14 . 2682/2683 cf. II Thess. 2 , 12.

2669 illorum] istorum O 2673 imititatur H 2673/2674 in paradiso supra

/in. O 2676 de caelo B

f 2654 oboeditione] oboedientia 2655 contumax] spretor 2656 est] sit

2673 imitatur] qui misericordiam spreuit et add. 2674 se ipso dicebat] ita
praem. 2676 sim] sum 2677/2678 proeliari usque ualerem] proeliatus
resistere non ualuerim 2683 consensit] consentiet oboediuit] obediet
2684 se ipso 2685 quoniam ... recesserat] ut ... recederet qui
 VISIO SEXTA, c. 99-102 305
subsecutus est, unde et eum sibi tam fortiter alligauit, quod
homo illum pro Deo coluit et Deum creatorem suum abne-
gauit.

102. QVOD HOMINES DE TENEBROSITATE INFIDELITATIS

2690 PER INCARNATIONEM FILII DEI EDVCTI SVNT

Sed cum homo in tanta tenebrositate infidelitatis iaceret nec

se erigere ualeret, ad saluationem eius misi Filium meum
mirabiliter de Virgine incarnatum, uerum Deum et uerum ho­
minem exsistentem. Quid est hoc ? Quia de me Patre secun-
2695 dum diuinitatem ueraciter exiuit et quoniam de Virgine matre
secundum humanitatem ueraciter carnem assumpsit. Quid
est hoc ? O homo mollis et tener in tuo corpore es, sed durus
et inflexibilis in tua incredulitate manes. Nam lapis poliri ad
aedificium potest, tu autem molliri ad fidem non uis. Attende
2700 tamen. Sicut homo in arca pulcherrimam gemmam habens
eam metallo imponit ut hominibus appareat, sic et ego in corde
meo Filium meum habens eum de Virgine incarnari uolui, qua­
tenus ipse credentibus salutem uitae conferret. Quod si ei
carnalem patrem dedissem, quis tunc esset ? Videlicet non
2705 Filius, sed seruus meus. Sed hoc esse non debuit. Ipse autem
de Virgine natus comedit, bibit, et dormiens requieuit atque
alias corporales miserias sustinuit, sed tamen gustum peccati
in carne sua non sensit, quia non in mendacio, sed in ueritate
carnem assumpserat. Quid est hoc ? Quoniam ceteri homines
2710 in praeuaricatione Adae et Euae per gustum delectationis
nascuntur, quod in mendacio et non in ueritate est. Non sic
Filius meus ortus est, sed in sanctitate de castissima Virgine
ad redemptionem hominum natus est. Nam similis similem
de uinculo suo soluere non ualeret, nisi maior ueniret qui
2715 eum eripere posset. Quid est hoc ? Quoniam homo natus in
peccatis hominem peccatorem de perditione mortis liberare
non ualuit. Quapropter Filius meus sine peccato uenit, qui
hominem deuicta morte misericorditer de morte eripuit.

2686/2687 cf. Rom. 1 , 2 5 . 2691/2692 cf. Oratio Deus qui in Filii tu i... iacentem
mundum erexisti - Bruylants 2 nr. 3 6 4 . 2718 cf. Oratio Deus ... aeternitatis
nobis aditum deuicta morte - Bruylants 2 nr. 3 5 0 ; Coi. 1 , 1 3 .

2691 -ed C 2693 uerum1 in marg. O 2698 incredulitate] credulitate F

manes ex manens corr. B 2701 metallo] in praem. F 2703 ei supra lin. H2
2717 peccato supra lin. O

f 2686 subs.] secutus 2693 mirabiliter] miro modo 2694.2697 est om.
2700 arca] sua add. f m 2702 Virgine] castissima add. m 2702/2703 quate­
nus] ut f m 2709 assumpsit/ m Quid est hoc ? om. m est o m .f 2714
maior] alter m 2713 est om. f 2717 non] potuit nec add. m qui ] quia / m
 306 PARS SECVNDA
Sed qui uigilantibus oculis uidet et sonantibus auribus
272O audit, hic mysticis uerbis meis osculum amplexionis praebeat,
quae de me uiuente emanant.

2721 emanat R emanant] Amen add. F

Finit VI Visio secundae partis F

f 2719 sonantibus] attentis

 VISIO SEPTIMA 307
CAPITVLA SEPTIMAE VISIONIS SECVNDAE PARTIS PL
555/556
i. Quod Deus omnia iuste dispensans et in iustitia diuersa
dona Spiritus sancti declarans, fideles homines in bonis
operibus confortat ut a diabolo superari non possint.
5 2. De multitudine fidelium et de diuina lege coram ipsis
extensa.
3. Quod deceptiones diaboli hominibus in uia huius mundi
patent.
4. Quod diabolus diuitias et delicias hominibus aperte et
10 fraudulenter offert, quas qui concupiscit emit.
5. Quod quidam diabolicam persuasionem uiriliter ei resis­
tentes abiciunt, quidam tepide uiuentes ei consentiunt.
6. Verba Ezechielis de eadem re.
7. Quod diabolus omni nequitia plenus ueneno multiformis
15 artis suae quinque sensus hominum decipere laborat.
8. Quod superbia diaboli in incarnatione Filii Dei deiecta est.
9. De oculis et auribus et naribus serpentis quid significent.
10. De manibus et pedibus et cauda eius quid significent.
11. Quod potestas omnipotentis Dei fortitudinem diaboli ita
20 contriuit, quod nequitiam suam secundum uolunta-
tem suam exercere non potest.
12. Quod diabolus in quattuor partibus mundi incendium ini­
quae persuasionis in omne genus diuersorum hominum
emittit.
25 13. Verba Dauid de eodem.
14. Qualiter diabolus in igneis persuasionibus diuersa genera
hominum spiritualium et saecularium multimodis ten-
tationibus aggreditur.
15. De tribus aciebus eorum.
30 16. De tentatione saecularium.
17. De sex modis tentationum spiritalium hominum.
18. De non baptizatis.
19. De sagittis oris eius et de fumo pectoris et de umore
lumborum quid significent.
35 20. De turbine umbilici et de immunditia ranarum uentris eius
quid significent.
21. Quod diabolus stultos homines per iniquam incredulitatem
exagitat, uerum esse putantes quod ipse eis fallaciter
demonstrat.

II, 7, 2 diuersa supra /in. H 2 4 ex possunt corr. H 13 de] ad F 17 ser­

pentis] et add. F significet R 19 ita] et add. sed del. H 24 emittet O
32 baptizandis C T 34.36 significent H 2 38 fallaciter om. O

f I I, 7 , l SEPTIM AE VISIO N IS C A P . 3 7 c r e d u lit a t e m ] in c r e d u lit a t e m

 3 °8 PARS SECVNDA
40 22. Quod haeretici uitandi et ab ecclesia eiciendi sunt, qui
diabolum pro Deo colunt et sunt uiscera diaboli et
praecurrens germen filii perditionis.
23. Quod adiutorium Dei contemnentes gratia Dei deserit,
quaerentibus autem misericorditer subuenit.
45 24. Verba Salomonis de eodem.
25. Quod ueri cultores Dei qui toto annisu terrena conculcant
antiquum serpentem forti contritione deiciunt.

SEPTIMA VISIO SEGVNDAE PARTIS

DEINDE VIDI a r d e n t e m l u c e m tan tae m a g n itu - PL
5 o d in is, ut a liq u is m ons m agnus et a ltu s e s t , in 555
s u m m i t a t e s u a u e l u t in m u l t a s lin g u a s d iu is a m .
Et coram luce ista quaedam mu l t i t u d o a l bat or um
homi num s t a bat , ante quos uel ut quoddam uelum
t a mq u a m cr y s t a l l us per l uci dum a pect ore usque
55 ad pedes eorum ext ensum erat. Sed et ante mul t i ­
tudi nem istam quasi in quadam uia uelut qui dam
uermis mirae magni t udi ni s et l ongi t udi ni s supinus
i acebat , qui t ant i horroris et i nsani ae ui deba t ur
ul tra quam homo effari pot est. Ad cuius si ni stram
60 quasi forum erat, ubi di ui t i ae homi num atque
deli ci ae saecul ares et mer cat us di uersarum re­
rum apparuerunt , ubi eti am qui dam homines mu l ­
ta cel eri t at e currentes nullum mer cat um f a c i e ­
bant, qui dam autem tepi de euntes et uenditi oni
65 et empt i oni ibi i nsi st ebant . Vermi s aut em ille
niger et hi rsut us atque ul ceri bus et pustul i s p l e ­
nus erat, qui nque uari et at es a capi te per uen-
trem suum usque ad pedes in modum zonarum
descendentes in se habens, quarum una uiridis,
70 alia alba, alia rubea, quaedam crocea, quaedam
nigra appa r eba t , plenae ueneno morti f ero. Sed
caput eius ita cont r i t um fuit, quod et sini stra
maxi l l a ipsius iam dissolui ui debat ur. Oculi uero
eius ext ri nsecus sangui nei et i ntri nsecus ignei,

40 eiciendi] abiciendi R 44 autem om. C T Expliciunt capitula secundae

partis V H B C O T 40 lucem ardentem ~ O 53 ante supra lin. H 2 55
eorum supra lin. O 70 alia2 om. H 72 ita supra lin. V

f 40 eiciendi] abieciendi 48 sec vn d i scivias visio septima 50 ut] quanta

mons aliquis ~ 52 ista] illa 55 erat] apparebat 56 istam] illam
58 insaniae] furiae 59 homo] etiam praem. 63/64 faciebant] exercebant
64 tepide] lente 66 et1 om. atque ulceribus] ulcerosus 69 habens] gerens
71 plenae] omnes add.
 VISIO SEPTIMA 309
75aures autem rot undae et hi spidae, nares uero et
os secundum nares et os uiperae, sed manus s e c un­
dum manus hominis, pedes aut em ut pedes u i p e ­
rae, et cauda breuis et horri bili s a p pa r eba t . Et
collo eius cat ena i mposi t a fuerat , quae et manus
80 et pedes ipsius a l l i ga ue r at , ita quod et eadem
cat ena in lapidem abys si forti ssi me f i r mat a illum
tam ualide c o ns t r i nxer a t , quod se nec hac nec illae
secundum nequi t i am uol unt at i s suae moue re p o ­
terat. Ex ore autem eius mul tae fl ammae exeunt es
85 in q u a t t u o r partes se di ui serunt, quarum pars una
usque ad nubes as cendebat , et alia i nter s a e c u l a ­
res homines, alia autem inter spi ri tal es se e x t e n ­
debat, quaedam uero usque in abys sum de s c e nde ­
bat. Sed f l amma illa quae nubes p e t e ba t cont ra PL
90 homines illos pr oe l i a b a t u r qui ad caelos ire uole- 556
bant. Quorum tres acies ui debam.
Nam acies una prope nubes, et una in medi et at e
illa quae i nter nubes et terram est, et una i ux t a
terram per gebat , omnes repet i t i s uoci bus ‘ perga-
95 mus ad caelos' uoci f erant es. Sed a f l amma illa
hac et illae proi ecti , qui dam non cadebant , alii
autem pedi bus suis se uix s u s t e nt a b a nt , alii uero
ad terram cadent es, sed i terum surgent es, ad c a e ­
los t e ndebant . F l a mma autem illa quae se inter
100 saecul ares homines di f f udi t , quosdam ex eis c o m­
burens in t a e t e r r i ma m ni gredi nem uert i t , q u o s ­
dam autem suo acumi ne ita t r ans f i xi t , quod eos
quocumque uol ebat i nf l ex i t . De qua tamen q u i ­
dam se eri pi ent es et ad illos qui caelos pet eba nt
105 p e r g e n t e s ‘ 0 uos fideles, pr aes t at e nobis a d i u t o r i u m’
i t erat o clamore u o c i f e r a b a nt u r ; qui dam autem
ita t r a ns f i x i per mans erunt . Illa uero fl amma
quae se i nter spi ri tal es e xt e nde ba t , eos sua cali gine
obt e xi t . Quos eti am in sex modis consi derabam.
11o Nam alios eadem f l amma crudel i t er i ncendi o
laesit; quos autem laedere non pot ui t , hos aut
uiridi aut albo aut rubeo aut croceo aut nigro
mort i f ero ueneno illo quod a capi t e eiusdem uer-

75 aures supra lin. O 89 petebat] expetebat R 94/93 pergamus] per gratiam

F t07 ita supra lin. V transfixi ita ~ O

f 80 eadem] illa 82 quod] ut 83/84 poterat] posset 8 8 quaedam] alia

usque in] usque ad 89 petebat] appetebat 90 ire] ascendere 91 uide­
bam] uidebantur 100/101 comburens] et add. 102 quod] ut 103 uoluit
inflexerit 106 iterato] resumpto 1 1 0 crudeliter] crudeli 1 1 1 hos]
illos 113 eiusdem om.
 3 10 PARS SECVNDA
mis usque ad pedes eius d e s c e n d e b a t , a r d e n t e r af-
115 f l aui t . Sed f l a mma quae a b y s s u m p e t e b a t , di-
uersas poenas i l l or um in se h a b e b a t qui per f o n ­
tem b a p t i s ma t i s non loti l ucem ue r i t a t i s et fidei
i g n o r a nt e s S a t a n a m pro Deo c o l ue r ant .
Et ui di e t i a m ex ore i psi us a c u t i s s i ma s s a g i t t a s
120 pe r s t r e pe nt e s , et a pe c t or e eius ni g r um f umum
uo l a nt e m ac a l umbi s i psi us a r d e n t e m umorem
e b u l l i e n t e m, et ab umbi l i c o eius f e r ui d um t u r b i ­
nem f l a nt e m a t q u e ab e x t r e m i t a t e ue nt r i s i psi us
uel ut i mmu n d i t i a m r a na r um s c a t u r i e n t e m, quae
125 omni a ma g na m i n q u i e t u d i n e m in ho mi ni bus f a c i e ­
bant . Sed et de ipso t a e t e r r i ma ne bul a cum p e s ­
simo f oet ore e gredi ens mul t os homi nes sua peruer-
s i t a t e i nf eci t . Et ecce ma g na m u l t i t u d o ho mi num
in mu l t a c l a r i t a t e f u l g e n t i u m ue ni e ba t , quae eun-
130 dem uermem f o r t i t e r ubi que c o n c u l c a n s a c r i t e r PL
eum c r u c i a b a t , i ta t amen quod i psa nec a f l a mmi s 557
nec a ueneno i lli us l aedi p o t e r a t . Audiuique iterum
uocem mihi de caelo dicentem.

I. QVOD DEVS OMNIA IVSTE DISPENSANS ET IN IVSTITIA

135 DIVERSA DONA SPIRITVS SANCTI DECLARANS / F ID ELES
HOMINES IN BONIS OPERIBVS CONFORTAT VT A DIABOLO
SVPERARI NON POSSINT

Deus omnia iuste et recte dispensans fideles populos ad glo­

riam supernae hereditatis uocat ; sed antiquus deceptor in
140 insidiis positus eos impedire tentans artes nequitiae suae in
ipsos excitat; sed tamen ab eis uictus confusionem praesump­
tionis suae accipit, cum illi caelestem patriam possideant et ip­
se infernales horrores habeat.
Quapropter uides a r d e nt e m l uc em t a n t a e magni -
145 t udi ni s ut al i qui s mons ma g nus et al t us est, in

II, 7, 138 cf. Phil. 3 , 1 4 ; Hebr. 9 , 1 5 . 138 cf. Petr. Dam., Opusc. 5 2 , De bono
- PL 1 4 5 , 7 7 1 A.
relig. stat. 7 142 cf. Antiph. Si culmen ... ad illam caelestem
patriam quantocius properate - CAO 3 nr. 4 8 8 2 . 145/130 cf. Act. 2 , 3 ; Respons.
Aduenit ignis ... charismatum dona - CAO 4 nr. 6 0 5 3 .

118 Sathanan KJ5R CO 121 a om. H 126 de ipsa R 128 magno R

138 dispensas F

f 114 descendebat] defluebat 116 habebat] continebat 118 Sathanam 118

ipsius] eius 120 perstrepentes] stridentes 121 uolantem] exhalantem
125 in om. 125/126 faciebant] afferebant 128/130 eundem] illum 143
habeat] subeat 145 ut aliquis] quantae
 VISIO SEPTIMA, c. 1-3 311
s u m m i t a t e sua ue l ut in mu l t a s l i ng ua s di ui s a m,
quae est ardens in fide credentium iustitia Dei in fortitudine
potentiae suae magnitudinem sanctitatis et altitudinem
gloriae demonstrans atque in eadem gloria sancti Spiritus
150 diuersa dona mirabiliter declarans.

2. DE MVLTITVDIN E FIDELIVM
E T DE DIVIN A L EGE CORAM IPSIS E X TE N S A

Et c o r a m luce i s t a q u a e d a m m u l t i t u d o a l b a ­
t o r um ho mi nu m s t a ns est in praesentia iustitiae Dei
155 cohors in fide lucentium hominum per bona opera sua bene
et honeste compositorum, ant e quos ue l ut q u o d d a m
ue l um t a m q u a m c r y s t a l l u s p e r l u c i d u m a p e c t o r e
usque ad pedes eor um e x t e n s u m est : quia in conspec­
tu suo diuinam legem fortem et splendidam ab intentione
1 6 0 bonarum actionum usque ad completionem earum semper
habent, in quibus ita confortantur, quod astutia et decep­
tione fallacium persuasionum superari non possunt.

3. QVOD DECEPTIO NES DIABOLI HOMINIBVS IN VIA

HVIVS MVNDI PA TE NT

165 Sed quod a nt e m u l t i t u d i n e m i s t a m quasi in q u a ­

dam ui a ue l ut q u i d a m uer mi s mi r ae m a g n i t u d i n i s
et l o n g i t u d i n i s s upi nus i ac e t : hoc est quod ante noti­
tiam hominum manifeste cognitus in uia mundi huius quae
et bonis et malis ad gradiendum proposita est, antiquus ser-
170 pens non ita in forma sua sed in significatione mysterii, uide-
licet magnus in malitia, longus in insidiis proiectus apparet,
sursum inhians, ut eos qui ad caelestia tendunt per deceptio­
nem suam deiciat, sed tamen iacens : quoniam per Filium
Dei uires ipsius euacuatae sunt, ita quod in eis stare non
175 ualet, quamuis tanti horroris et insaniae uideatur, ultra quam
homo effari potest, quia uenenosum furorem et malitiosos

154 cf. Hrab.; De uniu. 6 , 7 - PL 1 1 1 , 1 7 8 D. 157 cf. Hrab., Comment, in lib. Reg. 3
- PL 1 0 9 , 1 6 0 BC. 167 cf. Greg., Moral. 1 7 , 30, 46
- PL 7 5 , 3 3 A ; Hrab., De
uniu. 6 , 7 - PL i n , 1 7 8 D.

155 sua supra lin. F 159 splendam H 162 persuasionum] suasionum H

169 gradiendum] grediendum H 172 eos supra lin. V

f 148 sanctitatum 153 ista] ilia 155 cohors] turba 158 est] apparet
165 istam] illam 172 inhians] hians 174 ipsius euacuatae] eius protritae
175 insaniae] furiae 176 homo] etiam add.
 312 PARS SEC VN DA
conatus ipsius in multiplicitate diuersitatis suae aestimatio
mortalis hominis explicare non praeualet.

4. QVOD DIA B O L V S D IV IT IA S E T D E L IC IA S HOMINIBVS A P E R T E

180 E T F R A V D V L E N T E R O FF E R T / QVAS QVI CO NCVPISCIT EMIT

Vnde et ad ei us s i n i s t r a m q u a s i f o r um est, ubi di ui -

t i a e h o m i n u m a t q u e d e l i c i a e s a e c u l a r e s et m e r c a t u s
d i u e r s a r u m r e r um a p p a r e n t : quoniam in morte quae
eiusdem perditoris sinistra intellegitur forum cernitur, quod
185 nequissima opera eiusdem mortis sunt, ita quod ibi in diuitiis
corruptibilibus superbia et uana gloria, et in deliciis transito­
riis lasciuia et concupiscentia, et in mercatu uenditiones ac
emptiones multarum uarietatum terrenarum cupiditatum
feruent, ita ut qui diabolicum terrorem palam exhorruerit ab
190 his latenter decipiatur, uidelicet cum ei multae suasiones uitio-
rum leniter offeruntur, uelut cum per mercatorem diuersa
mercimonia hominibus ostenduntur, quatenus per hoc delecta­
ti tanto ardentius emant quod sibi oblatum uiderint. Nam PL
diabolus artes suas hominibus fraudulenter offert. Sed qui 558
195 tunc eas concupiscunt, hi eas emunt. Quomodo ? Bonam
conscientiam suam quasi uendentes abiciunt, et mortifera
uulnera animarum suarum quasi ementes sibi contrahunt.

5. QVOD QVIDAM D IABOLICAM PER SVASIO NEM

V IR IL IT E R EI R E SIST E N T E S A B IC IV N T
200 QVIDAM T E P I D E V IV E N T E S EI CO N SE N T IV N T

S e d i b i q u i d a m h o mi n e s m u l t a c e l e r i t a t e c u r r e n t e s
n u l l u m m e r c a t u m f a c i u n t : quia ipsi Deum cognoscentes
thesaurum bonae uoluntatis et aromata uirtutum portant et
sibi ea fortissime contrahunt, ita quod saeculares uoluptates
205 et diabolicas spurcitias uelociter in mandatis Dei transeuntes
dulcedinem carnis suae contemnunt ; q u i d a m a u t e m
t e p i d e e u n t e s et u e n d i t i o n i et e m p t i o n i i bi insi -

185/188 cf. Apoc. 1 8 , 3 . 189/190 cf. Greg., M oral . 3 3 , 2 4 , 4 4 - PL 7 6 , 7 0 1 C.

192/195 cf. id., Moral. 3 1 , 4 1 , 81 - PL 7 6 , 6 1 7 D. 2 0 1 cf. Hrab., De uniu. 6 , 7 -
PL i n , 1 7 8 D. 205 cf. Antiph. Beata Agnes ... camis spurcitias transiui - CAO
3 nr. 1 5 5 9 .

178 prae(ualet) supra lin. O 179 hominibvs om. W 187/188 ac emptiones

supra lin. F 206/207 dulcedinem usque euntes in marg. F

f 177 ipsius om. suae] eius 178 praeualet] ualet 184 eiusdem perditoris]
illius proditoris 185 eiusdem] ipsius sunt mortis ~ 187 et2] ut 191
ueluti 192 quatenus] ut 195 hi] ii 204 fordssime contrahunt] uirilissime
comparant 207 tepide] lente
 VISIO SEPTIMA, c. 3-7 3 13

s t u n t : quoniam hi tarditatem in bonis operibus habentes per

teporem cordis sui caeleste desiderium uelut illud uendentes
aio in semetipsis exstinguunt, et uoluptatem carnis suae quasi eam
ementes in se enutriunt.
Quapropter illi mercedem bonae operationis accipient, et isti
poenas iniquitatis suae sustinebunt, uelut Ezechiel ostendit
dicens.

215 6 . VERBA EZECHIELIS DE EADEM RE

lustitia iusti super eum erit, et impietas impii erit super eum.
Quid est hoc ? Fulgida opera puri hominis illum in sanctitate
perfundunt, et quasi mille oculi aspicientes in altum atque in
profundum ubique eum circumdant, sursum ferentes eum in
220 magnum honorem et in uoluptatis suae mortificationem,
prout Spiritus sanctus illi inspirauerit, uelut ala uolucrem
sursum in aerem tollit quocumque illi placuerit. Sed uipereum
uenenum nequitiae saeuissimae uiperae quae conspumat
caelum, margaritam luto inuoluens et super pulcherrimum
225 omnium speciosorum fremens, hunc qui illud infideliter sub­
sequitur, de nobilissimo opere digiti Dei et ab omni honore et
a beatitudine supernae uisionis abicit, atque eum exulem
faciens a uiuente fructu et a radice iustae arboris abscidit.

7. QVOD DIABOLVS OMNI NEQVITIA PLENVS

230 VENENO MVLTIFORMIS ARTIS SVAE
QVINQVE SENSVS HOMINVM DECIPERE LABORAT

Quod autem uides qu o d ue r mi s ille ni g er et h i r s u t u s

a t q u e u l c e r i b u s et p u s t u l i s p l e nu s est : hoc indicat
quod idem serpens antiquus in nigredine tenebrarum infideli-
255 tatis et in pilis absconsionum deceptionis atque in ulceribus
immunditiarum pollutionis et in pustulis cauernarum furoris
abundat, q u i n q u e etiam u a r i e t a t e s a c a p i t e per uen-
t r e m s uu m us que ad pedes in mo d u m z o n a r u m
d e s c e n d e n t e s in se h a b e n s : quia quinque sensus homi-

216 Ez. 1 8 , 2 0 . 217/218 cf. Ps.-Hrab., A lleg . in s. Script. - PL 1 1 2 , 1 0 0 9 C.

221 cf. Act. 2 . 4 . 235 cf. Ps.-Hrab., A lleg . in s. Script. - PL 1 1 2 , 1 0 2 8 D.

228 a2 om. H 236 pullutionis O F

f 213 uelut] quemadmodum 217 est om. f m 221 inspirauerit illi ~ m

ueluti f m 223 nequitiae] sunt a d d .f uenenum nequitiae] nequitiae sunt
uenenum m 224/225 omnium pulcherrimum ~ m 225 hunc] eum uero/ m
228 abscidit] abscindit f m 232 ille uermis ~ m et om. f m 233 atque
ulceribus] ulcerosus / m 239 habens] habet f m
 3 14 PARS SECVNDA
240 n u m diuersis passionibus uitiorum a deceptione illa cum se
p r i m u m implere studuit usque ad consummationem illam
c u m insania eius finem accipiet afflare non cessans, sed falla­
c e m rectitudinem simulans homines ad decliuia immundarum
a r t i u m suarum trahit ; q u a r u m una ui ri di s, al i a al ba,
245 alia r ube a, q u a e d a m c r o c e a , q u a e d a m n i g r a a p ­
pa r e t , pl e na e ue ne no mo r t i f e r o : quoniam in uiridi-
tate saecularem tristitiam, in albedine ineptam irreuerentiam,
in rubore fallacem gloriam, in croco mordacem detractionem,
atque in nigredine turpem simulationem ostendunt cum
250 plenitudine aliarum peruersitatum, quae mortem animabus
hominum sibi consentientium inferunt.

8. QVOD SV P E R B IA DIABOLI
IN IN CARNATIONE FILII DEI DE IE CT A EST

Sed quod c a p u t eius i t a c o n t r i t u m est, quo d et PL

255 s i ni s t r a m a x i l l a i psi us i am d i s s ol ui u i d e t u r : hoc est 559
quod superbia illius in incarnatione Filii Dei ita deiecta est,
quod et aduersitas mortis iam euacuata fortitudinem amari­
tudinis suae exercere non ualet.

9. DE OCVLIS E T A V R IB V S E T NARIBVS SERPENTIS

260 QVID SIGNIFIC ENT

Oc ul i uero eius e x t r i n s e c u s s a n g u i n e i et i n t r i n ­
secus i gnei a p p a r e n t : quia intentio peruersitatis ipsius
uelut extrinsecus sanguineum nefas corporibus hominum in­
cutit et uelut intrinsecus igneum iaculum animabus eorum
26 5 infert ; aur es a u t e m i psi us r o t u n d a e et hi s p i d a e
sunt : quoniam hominem quasi in rotunditate pilis artium
suarum circumdat, ut eum celerrime deiciat, si quid in illo
quod suum est deprehenderit ; nar e s uero et os eius
s e c u n d u m nares et os ui p e r a e a p p a r e n t : quia in-
270 discretos et foetentes mores hominibus ostendit, per quos in
multis uitiis eos transfigens crudeliter occidat.

244/246 cf. Herrn., Pas for, Vis. 4 , 1 , 10 - Funk, p. 381.

249 in nigredinem H 255 est supra lin. R 259 1 9 loco 9 pon. W om. num.
capituli F, et deinde numer. porro una aliis minus 267 ut] et C T

f 246 plenae] omnes add. f m 248 fallacem] fallaciae f m croco] croceo / m

249 similationem / 254 eius] serpentis add. m 255 ipsius] eius/ m eius
sinistra maxilla m iam om. m 256 illius superbia ~ m in Filii Dei in­
carnatione — m 257 mortis aduersitas ~ m 261/262 intrinsecus ignei et
extrinsecus sanguinei ~ m 271 occidit / m
 VISIO SEPTIMA, c. 7-12 315
IO. DE MANIBVS ET PEDIBVS ET CAVDA EIVS QVID SIGNIFICENT

Sed ma nus eius s e c u n d u m ma nus ho mi ni s ui-

d e n t u r : quoniam machinationes artium suarum in operibus
275 hominum exercet ; pedes a u t e m ipsius ut pedes ui pe-
rae s unt , quia itineribus hominum in insidiis suis diabolicas
lacerationes inferre non desinit ; et c a u d a ei us br e ui s et
h o r r i b i l i s a p p a r e t : quae est potestas ipsius parui sed
tamen pessimi temporis in filio perditionis, qui plus appre-
28 0 hendere bacchando cupit quam perficere possit.

I I . QVOD POTESTAS OMNIPOTENTIS DEI FORTITVDINEM DIABOLI

ITA CONTRIVIT QVOD NEQVITIAM SVAM
SECVNDVM VOLVNTATEM SVAM EXERCERE NON POTEST

E t quod col l o eius c a t e n a i m p o s i t a est q ua e et

28 5ma nus et pedes i psi us a l l i g a t : hoc est quod diabolica
fortitudo per potestatem omnipotentis Dei ita fracta et con­
trita est, quod et pessima opera et nequissima itinera illius
in quibus homines seducit in contritione sua compressa sunt,
ita qu o d et e a d e m c a t e n a in l a p i d e m a b y s s i for-
29otissime f i r m a t a i l l um t a m u a l i d e c o n s t r i n g i t ,
quo d se nec hac nec i l l ae s e c u n d u m n e q u i t i a m
u o l u n t a t i s suae mo ue r e p o t e s t : quoniam potestas
Dei in stabilissima aeternitate sine defectione manens dia­
bolum tanta fortitudine in saluatione animarum opprimit,
295 quod ille nec exterioribus nec interioribus instrumentis nequis­
simi conatus sui salutem redemptionis a fidelibus animabus
remouere ualebit, quin in locum gaudii quem ipse pertinaciter
amisit perueniant.

12. QVOD DIABOLVS IN QVATTVOR PARTIBVS MVNDI

30 0 INCENDIVM INIQVAE PERSVASIONIS
IN OMNE GENVS DIVERSORVM HOMINVM EMITTIT

Quod a u t e m ex ore eius m u l t a e f l a m m a e e x e u n t e s

277 Greg., Moral. 3 3 , 2 7 , 4 8 - PL 7 6 , 7 0 4 A. 284 cf. Apoc. 2 0 , 1 -3 . 289 cf.

Greg., Moral. 3 2 , 1 5 , 22 - PL 7 6 , 6 4 9 C. 302 cf. id., Moral. 3 3 , 3 4 , 58 - PL 7 6 ,
7 1 0 D.

273 Sed] et add. C T 275 ipsius] eius B 289 lapide H 301 em ittet O
302 Q(uod) om. C

f 276 insidiis suis — m 284 imposita] iniecta f m 285 ipsius] eius m 288
sua contritione ~ m compressi/ m 289 eadem] illa f m 302 exeuntes]
erumpentes f m
 316 PARS SECVNDA
in q u a t t u o r p a r t e s se d i u i d u n t : hoc est quod ipse ex
rapacissima uoracitate sua pessimum et multiplex malum
305 crudelissimi incendii iniquae persuasionis emittens in quat­
tuor plagas totius mundi inter homines, ut ipsum se-.quantur
diuerse spargit.
Q u a r u m pars una u s que ad nube s a s c e n d i t : quia
illa diabolica afflatio caelum toto desiderio mentis suae peten-
310 tes suo acumine retrahit ; et al i a i n t e r s a e c u l a r e s h o ­
mi nes se spargit : quoniam ipsa in terrenis causis conuer-
santes sua diuersitate decipit ; a l i a a u t e m i n t e r s p i r i t a ­
les se e x t e n d i t : quia illa spiritalibus disciplinis insudantes
sua simulatione inficit ; q u a e d a m uer o us q u e in a b y s -
315 sum d e s c e n d i t : quoniam ipsa infideles sibi consentientes
in infernalia tormenta sua peruersitate mittit, quia ipsi uiam
falsitatis et deceptionis euntes uiam rectitudinis non tenue­
runt nec uero Deo debitam reuerentiam exhibuerunt, quem- PL
admodum Dauid testatur dicens. 560

320 13. V E R B A DA VID DE EODEM

Contritio et infelicitas in uiis eorum, et uiam pacis non

cognouerunt ; non est timor Dei ante oculos eorum. Quid est hoc?
Innocentia et fortissima opera Dei quae in uiuo et puris­
simo fonte militant, illos qui Deum de corde suo cum nequis-
325 simis et damnabilibus operibus expellunt, ita conterunt, uelut
magna pluuia rem aliquam demergit ita quod amplius non
appareat. Et ideo etiam in conspectu Dei non fulminant,
quoniam infelicitas cum infelicissima consuetutudine est in
itineribus eorum quocumque se cum pastu mortis extende-
330 runt. Quomodo ? Videlicet gustando et comedendo hoc quod
malum est. Vnde et uiam illam quae in calore solis ascendit
in operibus suis nesciunt, quia dulcedinem Dei nec in honore
nec in amore gustant, ubi timorem eius quasi timorem alieni
abiciunt, cum ipsum nec uidere nec aspicere desiderant.

321 Ps. 13, 3.

308 Quarum] Quorum C T 311 se supra Un. C 318 Deo uero ~ O 320
12 loco 13 W, et usque cap. 14 inclus, numer. una aliis minus 323 purissimo] in
praem. W H B R C O 320 dimergit omnes codd. praeter O 330 Vide-] Vnde R
quod supra lin. O

f 307 diuerse] uarie / m 313 illos j m 314 in] ad f m 316 peruersitate]

seductione/ m 317 rectitudinis] rationis m 318/319 quemadmodum] sicut m
319 testatur Dauid ~ m 321 et*] qui/ 321/322 et usque eorum om. m 322
est om. / m 324 de] a f m 326 aliquam] quampiam f m 331 et uiam
illam] uiam illam nesciunt et m
 VISIO SEPTIMA, c. 12-15 317
3 35 1 4 . QVALITER DIABOLVS IN IGNEIS PERSVASIONIBVS
DIVERSA GENERA HOMINVM SPIRITALIVM ET SAECVLARIVM
MVLTIMODIS TENTATIONIBVS AGGREDITVR

Vnde et ut uides, f l a mma illa qua e nubes p e t i t

c o n t r a ho mi ne s i l l os p r o e l i a t u r qui ad c a el os ire
34011 ol unt : quia nequissimum illud incendium, cum mentes
fidelium hominum sursum tendere senserit, aduersum eos suis
artibus crudelissime bacchatur, ne ad illa caelestia quae ipsi
multis suspiriis quaerunt perueniant.

15. DE TRIBVS ACIEBVS EORVM

345 Qu o r u m tres aci es ui des : quoniam ipsi ueram et

ineffabilem Trinitatem, quamuis in suis certaminibus pluri­
mum fatigentur, colere non cessant. N am aci es una pr ope
nubes pe r g i t : quia isti fortissime contra diabolum pugnan­
tes mentem suam de terrenis actibus ita sursum ad caelestia
350 tollunt quemadmodum et nubes super terram fluere solet ; et
una in m e d i e t a t e i l l a qua e i nt e r nube s et t e r r a m
est d i s c u r r i t : quoniam ipsi quadam moderatione se con­
tinentes nec ex tota mente caelestibus nec ex toto desiderio
terrenis insudant, sed in his modum sibi imponentes et inte-
355 riora quaerunt nec tamen exteriora respuunt ; e t una i u x t a
t e r r a m pe r g i t : quia isti caduca perfecte non deserentes
caducis aliquantulum adhaerent, ita quod in eis ualde labo­
rantes multas fatigationes passionum in ipsis sentiant, sed
tamen superno auxilio uictores exsistant, omnes r e p e t i t i s
36ouocibus ‘ p e r g a mu s ad c a e l o s ’ u o c i f e r a n t e s : quo­
niam et isti et illi in multis suspiriis desideriorum suorum,
ut tendant ad illa quae in supernis secretis sunt semetipsos
exhortantur, quamuis artibus antiqui serpentis in hac inten­
tione sua multoties fatigentur. Sed a f l a mma i l l a hac et
365 i l l ae p r o i e c t i , quia afflatu diabolicae tentationis in diuer-
sitatem morum agitati, q u i d a m tamen non c a d u n t , quo­
niam ipsi fortissimi pugnatores exsistentes ab his illusionibus
se uiriliter defendunt ; alii a u t e m p e d i b u s sui s se ui x

360 pergamus : cf. Bened., Reg. prol. 2 1 .

336 SAECVLARIVM] HOMINVM add. W 337 MVLTIMODIS] DIVERSIS W 342

bacchantur R 359 existunt B 360 ad caelos pergamus ~ F 365 quia]
qui H afflatu] a flatu R C F T

f 341 aduersus 357 quod] ut 362 se ipsos 363 exhortantur] exhortantes

365 afflatu] a flatu 368 pedibus] gressibus
 318 PARS SECVNDA
s u s t e n t a n t , quia hi in uiam rectitudinis itinera sua ponunt,
370 sed in multis laboribus fatigati, uix tamen diabolicas artes
superantes, in mandatis Dei perseuerant ; ali i uero ad
t e r r a m c a d e n t e s sed i t e r u m s u r g e n t e s ad c a e l os
t e n d u n t : quoniam ipsi in diuersitate uitiorum prolapsi sed
postea per paenitentiam erecti, spem suam cum bonis operi-
375 bus in Deum ponunt.

l 6 . DE TENTATIONE SAECVLARIVM

Quod a u t e m f l a m m a i l l a q ua e se i n t e r s a e c u l a r e s PL
h o mi n e s d i f f u n d i t q u o s d a m ex eis c o m b u r e n s in 561
t a e t e r r i m a m n i g r e d i n e m u e r t i t : hoc est quod idem
380 incendium nequissimae deceptionis ad illos qui terrenis
causis insistunt tendens, quosdam illorum suae peruersitati
subiciens pessimis uitiis tenebrosae iniquitatis eos inficit, ita
quod ipsi claritatem uerae fidei despicientes et semetipsos
amara morte interficientes in terram cadunt et nefandissima
385 opera in actibus suis perficiunt ; q u o s d a m a u t e m suo
a c u mi n e i t a t r a n s f i g i t , q u o d eos q u o c u m q u e u ul t
i n f l e c t i t : quoniam eos sua nequitia ita domat, quod ipsos
ad uniuersa uitia prauitatis suae inclinat, uidelicet saecularem
dulcedinem in amplexione ardentis libidinis eis suggerens, ita
390 quod et diuersos mores multiplicium rituum suorum, scilicet
in uerbis, in capillis, in ueste, in incessu et in ceteris his simili­
bus habent. Vnde tortuosi efficiuntur, iustitiam Dei neglegen­
tes et praeuaricatores legis exsistentes nec sibimetipsis cir­
cumcisionem mentis imponentes, quia superfluitatem in libi-
395 dine quaerunt nec ullum tempus legis ut eis a Deo constitutum
est seruant, sed ut mare a uento in inquietudinem concutitur,
ita et ipsi de flatu antiqui draconis in diuersa uitia mouentur.
De q u a t a me n q u i d a m se e r i p i e n t e s et ad i l l os qui
c a e l os p e t u n t p e r g e n t e s 'o uos f i del es, p r a e s t a t e
4oonobis a d i u t o r i u m ' i t e r a t o c l a mo r e u o c i f e r a n t u r :
quoniam de turpi et noxia consuetudine se abstrahentes et
hos qui mentem suam caelestibus infigunt imitantes, ut sua
sollicitudine impendant ipsis iuuamen corde et uoce deside-

393/394 cf. Rom. 2 , 29.

372 surgentes] resurgentes B 381 causis om. H suae om. C 390 et om. O
393/394 circumscisionem V 395 legis supra lin. O 396 seruant ex seruiant
corr. B inquietudinem] iniquitudinem R 397 de] a F 401 noxia] a
praem. O 403 ipsis] eis O

f 383 se ipsos 398 eripientes et] eripiunt 400 iterato] resumpto 402 hos]
eos 403 ipsis] -que add.
 VISIO SEPTIMA, c. 15-17 319
rant. Quidam autem ita transfixi permanent, quia ipsi diuer-
405 sis uitiis irretiti in malis perseuerant.

1 7 . DE SEX MODIS TENTATIONVM SPIRITALIVM HOMINVM

Sed quod i l l a f l a m m a q ua e se i n t e r s p i r i t a l e s
e x t e n d i t , eos sua c a l i g i n e o b t e g i t : hoc est quod eadem
afflatio diabolicae persuasionis incendia sua ad illos qui toto
4 1 0 annisu Spiritui seruire deberent emittens, eos peruersitate
uitiorum suorum obnubilat, quatenus magis carni quam
Spiritui inhient.
Quos e t i a m in s ex mo d i s c o n s i d e r a s : quoniam
antiquus hostis tam quinque exteriores sensus eorum quam
415 interiorem deuotionem cordis ipsorum uelut sextum modum
peruertere conatur. N am al i os e a d e m f l a m m a l a e d i t :
quia diabolus artes suas eis immittens carnalibus desideriis
et uoluptatibus eos afflat, ita quod eos ad libidinem et ad
pollutionem multae immunditiae accendit. Quos a u t e m
420 l a e d e r e non p o t e s t , hos aut ui r i di , a ut al bo, aut
r ube o, a ut c r oc e o, a ut ni g r o m o r t i f e r o ue n e n o i llo
quo d a c a p i t e e i u s d e m ue r mi s us q u e ad pe des eius
d e s c e n d i t a r d e n t e r a f f l a t . Quomodo ? Quoniam cum
uoluptates pollutionum recusant, aut tristitiam saeculi quasi
425 pullulantem uiriditatem, per quam ita opprimuntur, quod nec
in spiritalibus nec in saecularibus rebus ualent, eis infundit,
aut irreuerentiam uitiorum uelut ineptam albedinem, ita quod
nec coram Deo nec coram hominibus turpitudinem suam
abscondunt, ipsis immittit, aut recordationem terrenae glo-
43° riae quasi fulgentem ruborem, unde amaritudinem et anxieta­
tem cordis habent, eis ostendit, aut detractionem proximorum PL
uelut tepidum crocum, ita quod susurrones et bilingues inde 562
efficiuntur, ipsis inducit ; aut simulationem iustitiae quasi
horridam nigredinem per quam in cordibus suis miserabiliter
4 3 5 obtenebrantur eis imponit.
Quae omnia mortiferae pestes sunt ab initio deceptionis
eiusdem perditoris usque ad finem illum cum iam insania ipsius
finem in mundo accipiet procedentes, per quas noxium ardo­
rem uitiorum hominibus infert.

432 cf. Eccli. 28, 1 5 .

400 sex ] septem O hom invm om. W 408 caliligine W 411 obnubilant R
412 inhiant R 423 cum supra lin. O 424 uoluptatis H 432 croceum V
435 (ob)tenebrabantur eis W 3 eis supra lin. H 2 439 inferunt H F

J 410 annisu] nisu 412 inhiant

 320 PARS SECVNDA
440 l 8 . DE NON BAPTIZATIS

Sed quod f l a mma quae aby s s um pet i t diuersas

poenas illorum in se habet qui per f ontem b a p t i s ­
mati s non loti, lucem ueri t at i s et fidei i g n o r a n­
tes, Sa t a na m pro Deo colunt : hoc est quod incendium
445 illud perditioni adhaerens dira et amara tormenta illis anima-
bus infert quae in fonte salutis non emundatae, claritatem
supernae hereditatis et fidem ecclesiasticae institutionis non
uidentes, illum qui in insidiis positus animas hominum in mor­
tem mittere conatur pro illo qui hominibus uitam et salutem
450 tribuit uenerari non cessant.

1 9 . DE SAGITTIS ORIS EIVS ET DE FVMO PECTORIS

ET DE VMORE LVMBORVM QVID SIGNIFICENT

Et uides ex ore ipsius acut i s si mas s agi t t as

perst repent es : quae sunt a diabolica rabie pessimae et
455 nequissimae infixiones exeuntes et multis iniquitatibus bac­
chantes ; et a pectore eius ni grum fumum uol ant em :
qui est a malitiosis conatibus eius taeterrimae irae et inuidiae
emissio; ac a lumbi s ipsius ardent em umorem
ebul l i ent em : qui est ab immunditia ipsius in praelatis
460 feruentissimae libidinis effusio.

2 0. DE TVRBINE VMBILICI ET DE IMMVNDITIA RANARVM

VENTRIS EIVS QVID SIGNIFICENT

E t ab umbi l i co eius f erui dum t urbi nem f l a nt e m:

qui est a uoracitate eius in subiectis ardentissimae fornica-
465 tionis suffocatio, atque ab e x t r e mi t a t e uentris ipsius
uelut i mmundi t i a m /ranarum s ca t ur i ent em, quae
est a perditione peruersae absorbitionis eius in obduratione
desperationis foetida egestio, cum idem antiquus insidiator
se subséquentes ad omnem uoluntatem suam perduxerit,
47° quae omnia magnam i nqui et udi nem in homi ni bus
faci unt : quoniam huiusmodi peruersitates maximam cala-

444 cf. Rom . 1 15. 46« cf. Apoc. 16, 13 .

446 baptizandis T 441 quae] quod R 447 et] in B 452 s ig n if ic e t W

453 Et] Vt R 457 irae] et praem. H 458 a supra lin. H 463 umblico F
467 peruersae] per iter se F

f 453 Et] Vt 454 perstrepentes] stridentes 455 exeuntes] procedentes

456 uolantem] exalamem 468 idem] ipse
 VISIO SEPTIMA, c. 18-22 321
mitatem miserrimae irretitionis illis imponunt qui spem suam
non caelestibus sed terrenis infigunt.

21. QVOD DIABOLVS STVLTOS HOMINES PER IN.IQVAM

475 INCREDVLITATEM EXAGITAT / VERVM ESSE PVTANTES
QVOD IPSE EIS FALLACITER DEMONSTRAT

Sed quod de ipso t ae t e r r i ma nebul a cum pessimo

foetore egrediens multos homines sua per uers i t at e
inficit : hoc est quod ab eodem diabolo nigerrimus error
480 foetentis conscientiae procedens, stultos homines per iniquam
incredulitatem exagitat. Quomodo ?
De abscisione capitis Iohannis Baptistae Filium Dei esse
remissorem uulnerum peccatorum ostendentis pessimus error
exortus est, ubi diabolus multos homines in diuersis imagini-
485 bus seducit, hoc uerum esse putantes quod ipse eis secundum
aestimationem ipsorum fallaciter demonstrat. Vnde et multi
secundum hunc modum decipiuntur, quia et fides ipsorum
semper in infirmitate uacillat.
Sed o uos filii mei, si iuste et pie uiuere uolueritis, hunc
490 nequissimum errorem fugite, ne amarissima mors in incredu­
litate uos apprehendat.

2 2. QVOD HAERETICI VITANDI ET AB ECCLESIA EICIENDI SVNT

QVI DIABOLVM PRO DEO COLVNT ET SVNT VISCERA DIABOLI
ET PRAECVRRENS GERMEN FILII PERDITIONIS

495 Fugite etiam illos qui morantur in speluncis, inclusae

cohortes diaboli exsistentes. Vae illis, uae illis qui sic perseue-
rauerint, quia uiscera diaboli sunt et praecurrens germen PL
filii perditionis. 563
Quapropter, o uos dilecti filii mei, omni deuotione et omni
50 0 uirtute animae et corporis uestri illos deuitate, quoniam
antiquus serpens sua arte illos pascit et uestit, quia eum pro
Deum colunt et quia in eum per fallacem deceptionem con­
fidunt. Ipsi sunt pessimi homicidae, ita quod illos qui eis
simpliciter adhaeserint occidunt, antequam eos errorem suum

489 cf. Antiph. Iuste et pie uiuamus - CAO 3 nr. 3531 (Tit. 2 , 1 2 ).

472 irrectionis H 473 caelestibus] in supra lin. praem. F terrenis] in supra

l. praem. F 475 esse om. W 478 fa lla c ite r om. O 481 in(credulitatem)
supra litt. R 490/491 in incredul.] incredulitatis V 491 apprehendet F
496 uae illis2 supra lin. O 501 arte sua ~ O

f 473 infigunt] affigunt 48t incredulitatem] credulitatem 503 sunt] sibi

 322 PARS SECVNDA
50 5 declinare permittant ; et sunt in semetipsis turpissimi
fornicatores, semen etiam suum in homicidio mortificantes et
diabolo offerentes, ita etiam in schismatibus suis et in pleni­
tudine uitiorum suorum ecclesiam meam inuadentes, cum
baptisma et sacramentum corporis et sanguinis Filii mei et
510 cetera instituta, quae eadem ecclesia mea habet, in turpibus
machinationibus suis nequiter derident. Sed quamuis propter
timorem populi mei his institutis meis aperte non repugnent,
tamen in cordibus et in factis suis ea pro nihilo ducunt. Nam
diabolica illusione sanctitatem se habere simulant, in quibus
5 1 5 a diabolo decipiuntur, quoniam si idem diabolus se eis palam
demonstraret, ab eis cognosceretur, ita quod illum deuitarent.
Vnde ipse sua arte quaedam eis ostendit uelut bona et sancta
sint, et sic eos illudit. O uae illis qui sic in morte hac perseue-
rauerint !
520 Sed quia diabolus nouit se modicum tempus erroris sui
habere, idcirco nunc festinat infidelitatem in membris suis
perficere, quae uos pessimi deceptores estis qui fidem catholi­
cam subuertere laboratis. Vos instabiles et molles ad deuitan-
dum uenenosas sagittas humanae pollutionis estis, quas secun-
5 2 5 dum uoluntatem uestram contra legem exercetis. Vnde post­
quam uenenoso semine fornicationis libidinem uestram eua-
cuatis, tunc ficte oratis et sanctitatem uobis fallaciter im­
ponitis, quod oculis meis foetente luto indignius est.
Certe schisma quod exortum est in Horeb, ubi iudaica
530 plebs sculptile faciens in diabolica irrisione ludere coepit,
sicut etiam et adhuc quidam petulanter ludere solent, et
schisma quod fuit in Baal, in quo multi perierunt, et schisma
fornicationum, ubi cum Madianitis turpia facta perpetrata
sunt, et cetera his similia super uos cadent, quia in his omni-
5 3 5 bus in malis uestris partem habetis, peiores priori populo ex­
sistentes, quoniam ueram legem Dei cernentes, eam pertina­
citer abicitis.
Sed, o uos/fui salutem uestram desideratis, ita quod bap­
tisma suscejnstis et unctus mons Dei estis, Satanae resistite
540 et de monte saluationis uestrae descendere nolite.

529/530 cf. Ex. 3 2 , 1 -6 . 532 cf. Iud. 6 , 1 -6 . 532/534 cf. Iud. 8 , 3 3 -3 4 .

539 cf. Ps. 6 7 , 1 6 .

505 et] etiam add. W 50« semen] id est filios add. supra lin. alia manu W suum
supra lin. F 512 populi] propter C T 515 diabolus supra lin. O 521
festinant H 525 contra legem supra lin. O 527/528 imponitis fallaciter ~ F
532 schisma] cisma F 533 ex perpetrati corr. B , -a supra lin. 535 in supra lin. F

j 505 se ipsis 510 eadem om. 513 in2 om. 515 idem om. 531 sicut] sic
535 priore
 VISIO SEPTIMA, c. 22-24 323
23. QVOD ADIVTORIVM DEI CONTEMNENTES GRATIA DEI DESERIT PL
QVAERENTIBVS AVTEM MISERICORDITER SVBVENIT 564

Homo autem qui tantae duritiae est, quod adiutorium Dei

ad repugnandum diabolo contemnit, huic ipse insidias suas
545 ponere non desistit, cum etiam in eo nigredinem iniquitatis
surgere uidet, quae toti corpori illius tantam amaritudinem
infert, quod etiam corpus ipsius inde in infirmitate arescit.
Vnde cum homo coeperit malum ruminare et se ipsum ita in
desperatione conterere, uelut sibi non sit possibile malum
550 deuitare et bonum facere, tunc diabolus hoc uidens dicit :
'Ecce homo qui nobis similis est Deum suum negans et se ad
nos conuertens, sequitur nos. Quapropter properemus omnes
et ad eum festinanter curramus, ita ipsum nostris artibus
coercentes, ne a nobis effugere possit. Nam Deum suum dese-
555 rere uult et sequi nos/
Sed homo qui his malis per diabolicam suggestionem impu­
gnatur, uidelicet quod homicidio, adulterio, uoracitate, ebrie­
tate et superfluitate omnium uitiorum polluitur, si tunc in
his impaenitens perseuerauerit, in mortem cadit ; qui autem
560 diabolo repugnans his uitiis paenitendo se subtraxerit, ad ui-
tam resurgit. Nam qui cupiditatem carnis suae secutus fuerit
et bonum desiderium spiritus sui neglexerit, de hoc fabricator
orbis dicit : Tste me despicit et carnem suam cum peccato
diligit, nolens scire quod a perditione se deberet auertere. Et
565 ideo abiciendus est/ Qui uero bonum ardorem spiritus sui
dilexerit et uoluptatem carnis suae abiecerit, de isto idem
creator mundi dicit : 'Hic ad me respicit et corpus suum in
sordibus non enutrit, desiderans scire quod a morte se debet
submouere. Vnde ei succurrendum est/
570 Quomodo ? Vt Salomon in uoluntate mea dicit.

24. VERBA SALOMONIS DE EODEM

Peccatores persequitur malum, et iustis retribuentur bona.

Quid est hoc ? Labantes in lapsu et cadentes in ruina undique

572 Prou. 13, 2 1.

542 AVTEM om. C T 547 inde om. W in supra lin. H 549 contere H
554 a om. O effugere] fugere F 561 resurget B 571 23 loco 24 pon. W
573 Labantes] Labentes supra lin. corr. H 2

/ 547 ipsius] eius 549 uelut] quasi 552 sequitur nos] nos iam sequitur
554 effugere] aufugere 555 nos sequi ~ 557 quod] qui 564 debet
566/567 isto usque dicit] illo dicit creator mundi 572 persequuntur 573 est
om. Labantes] Ruentes
 324 PARS SECVNDA
mortiferi morbi inuadunt, ita quod prudenter in hoc quod
575 uerum est non aspiciunt, sed quod illud neglegenter abiciunt.
Vnde quia non sunt digni in Deum aspicere, nec ullam felicita­
tem in Deo aut in hominibus habere, quoniam Deum respuunt
et diabolum eligunt, idcirco multam aduersitatem illis infert
id malum quod operantur. Sed in bonis rectus sensus et iusta
580 cogitatio in excelso aedificat, ita quod in sinu suo suscipiunt
hereditatem patris, quoniam supernum lumen attendunt,
fallaces in irrisione fori quomodo hoc uel illud sine compara­
tione uenundetur non exsistentes, sed id quod in Deo uerum
est habentes.

585 25. QVOD VERI CVLTORES D EI QVI TOTO A N N ISV

TER R EN A CO N CVLCAN T

A N T IQ V V M SERPEN TEM FORTI C O N TR ITIO N E D E IC IV N T

Sed quod uides quod m agna mul t i t udo homi num in

mul t a cl ari t at e f ul genti um uenit, quae praedi ct um
5 9 0 uermem f orti ter ubi que concul cans acri ter eum
cruci at : hoc est quod fidele agmen credentium, sed in huma­
na miseria procreatorum, in fide baptismatis et in beatis uir-
tutibus multo ornatu et decore ad superna desideria properat,
ita quod ipsi in factis suis hunc antiquum seductorem for-
59 5 tissima contritione circumdantes deiciunt et eum diro cru­
ciatu comminuunt, uelut sunt uirgines, martyres et ceteri
huiusmodi cultores Dei, qui toto annisu terrena conculcant et
caelestia desiderant, ita tamen quod ipsa nec a f l a m­
mis nec a ueneno illius laedi potest : quia isti tanta
6 0 0 fortitudine et constantia in Deo muniti sunt, quod nec ab
apertis incendiis nec ab occultis persuasionibus diabolicae
iniquitatis contaminari ualent, quoniam magna fortitudine
uirtutum uana figmenta deserunt et sanctitati iuste uiuentes
adhaerent.

576 cf. Mich. 7 , 7 . 597 cf. Ps. 90, 1 3 . 599 cf. Mc. 16, 18.

578 multam] in praem. H 579 operatur C T 582 sine supra lin. B 585 24
loco 25 pon. H 587 d e ic iv n t ] c o n c v l c a n t O 590 uermen B 598 ipsa
nec supra lin. O 599 isti] ipsi H 600 ab om. F 602 magna supra lin. B
603 uana] uaria F figmenta] sigmenta B, ficmenta R F

f 575 quod om. 588 quod1] ut 590/591 acriter usque cruciat] diro cruciatu
afficitur 596 ueluti 597 cultores Dei] ueri Dei cultores 597 annisu] nisu
 VISIO SEPTIMA, c. 24.25 325
605 Sed qui uigilantibus oculis uidet et sonantibus auribus au­
dit, hic mysticis uerbis meis osculum amplexionis praebeat,
quae de me uiuente emanant. Arnen.

«07 Amen om. W O Finit (Explicit F T ) secunda pars libri Sciuias V B R C O F T

f 605 sonantibus] attentis secvndi scivias sanctae hildegardis virginis :

FINIS
Im p r im é p a r les U sin e s B r e p o ls S .A . — T u r n h o u t (B e lg iq u e )

P rin te d in B e lg iu m
D/1978/009J/1
 CORPVS
CHRISTIANORVM
CONTINVATIO MEDIAEVALIS

XLIII A

TYPOGRAPHI BREPOLS
TVRNHOLTI
CORPVS CHRISTIANORVM

Continuatio M ediaeualis

XLIII A
 CORPVS CHRISTIANORVM

Continuatio M ediaeualis

XLIII A

HILDEGARDIS
SCIVIAS

TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
M CM LX X V III
 HILDEGARDIS
SCIVIAS

PARS III

E D ID IT

ADELGVNDIS FÜHRKÖTTER O.S.B.

COLLABORANTE

ANGELA CARLEVARIS O.S.B.

TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII
M C M LX X VIII
 SV M PTIBV S SV PPED IT A N TE
Svpremo B elgarvm Magistratv
P V B L IC A E IN S T IT V T IO N I
atqve Optimis A rtibvs P raeposito
editvm

© Brepols 1978
N o part o f this w ork may be reproduced in any form ,
by p rin t, photoprint, microfilm o r any other means
w ithout w ritten perm ission from the publisher.
 HILDEGARDIS

SCIVIAS

E D ID IT

ADELGVNDIS FÜHRKÖTTER O.S.B.

COLLABORANTE

ANGELA CARLEVARIS O.S.B.

 DIE SIGEL
I. V O L L S T Ä N D IG E H A N D S C H R IF T E N

B Brüssel, K g l. Bibi., Cod. 11568, 3. V iertel des 12. Jh.s, Park

OPraem
C Bernkastel-Kues, Cusanusstift, Cod. 63, a.1210, St. Eucharius
OSB, Trier
E ehemals Eberbach OCist, 12. Jh., verschollen, s. Teiledition
F Fulda, Hess. L B , Cod. B 6a, a.1331, W eingarten O SB
H Heidelberg, U B , Cod. Sal. X , 16, 12 Jh., Salem OCist
O Oxford, Merton College, Cod. 160, 13. Jh.
R Wiesbaden, Hess. L B , Hs. 2 (Riesenkodex), ca. 1180-1190, R u ­
pertsberg O SB bei Bingen
T Trier, Stadtbibi., Ms. 40 722/277, a.1487, K artause Beatusberg
bei Koblenz
V C itta dei Vaticano, B ibi. Apost. V at., Cod. Pal. lat. 311, vor 1179,
Rupertsberg OSB
W Wiesbaden, Hess. L B , Hs. 1, um 1165, Rupertsberg OSB, ver­
schollen seit 1945, Fotokopie in Originalgröße erhalten

II. E X Z E R P T E N -Ü B E R L IE F E R U N G
U N D H A N D S C H R IF T E N D E R ‘ S Y M P H O N IA ’
G Gent, UB, Ms. 241, 1163-1173, Rupertsberg OSB, St. Eucharius
OSB, Trier
D Dendermonde, Abteibibi., Cod. 9, T exte der ‘Sym phonia’, um
1175, Rupertsberg OSB
Rs Wiesbaden, Hess. L B , Hs. 2 (Riesenkodex), T exte der ‘Sym ­
phonia’, ca. 1180-1190, Rupertsberg OSB
M München, Bayerische Staatsbibi., Clm 324, 13. Jh. (Gebeno),
Kaisersheim OCist
K Berlin, Staatsbibi., Pr. K ., Ms. theol. lat. qu. 371, 14. Jh.,
K artause St. Barbara, K öln
Hn Hannover, Niedersächs. L B , Ms. X III , 859, a. 1419
m Mainz, Stadtbibi., Hs. I 330 (582), 1520-1540, Mainzer K artause

III. E D IT IO N

/ I a c o b v s F a b e r , Parisiis 1513 (Erstdruck)

PL J.P. M i g n e , Patrologia lat., T. 197, col. 383-738, Parisiis 1855,
1882, 1952, N achdruck von /

IV . T E IL E D IT IO N

E F .W .E . R o t h in Roman. Forschungen 6, 1888, 495-508, Edition

aus der Hs. E
 CAPITVLA PRIMAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. Quod corda fidelium timere et uenerari debent magnitu- PL

dinem, latitudinem, altitudinem timoris Domini. 565/566
2. Quod omnis fidelis anima sapienter timens Deum per
5 fidem sedes Dei est.
3. Quod profunditas mysteriorum Dei hominibus incom­
prehensibilis est, nisi quantum ipso donante fide con­
cipitur.
4. Quod in sapientia Dei Patris per amorem Filii sui per-
10 fectio omnium electorum computata est.
5. Exemplum in euangelio de eadem re.
6. Quid significet luteus limus in pectore, et cur homo ab
angelo non spernatur.
7. Verba Isaiae ad eandem rem.
15 8. Verba Dauid.
9. Quod Deus Pater in Filio suo ab aurora Virgine incarnato
operatur, ordinat ac perficit omnia opera sua.
10. De circulo gyrante.
11. Quod potestas Dei altior est quam homini sciendum sit, et
20 cur angeli laudent Deum.
12. Quod Deus est perspicua iustitia, uerus et iustus absque
commutatione.
13. Quod uirtus, iustitia et iudicium Dei nullum finem habent,
qui comprehendi possit humano sensu.
25 14. De casu primi angeli et sibi consentientibus, et quare et
quomodo et quo ceciderunt.
15. Verba Ezechielis de eadem re.
16. Quod gloria splendoris illius quem diabolus per superbiam
perdidit seruata est in secreto Patris alteri factae luci.
30 17. Quod diabolus cecidit absque herede, homo autem cecidit
habens heredem.
18. Exemplum de Goliath et de Dauid ad eandem rem.

PRIMA VISIO TERTIAE PARTIS

ET EGO homo sumpta ab aliis hominibus, quae non sum PL

35 digna nominari homo propter transgressionem legis Dei, cum 565

III, 1, 1 INCIPIVNT c a p i t v l a t e r t ia e p a r t is praem. V B R C O F T, in marg.

praem. H 12 pectore] peccatore F 14 Esaiae H 21 absque] et praem. B
29 alteri] altere ex alteri corr. Wyalterae V R factae luci] facti lucae W 32
ponit 17 pro 18 H 33 i n c i p i t t e r t ia pars l ib r i s c iv ia s s im p l ic is h o m in is
praem. V B C T

f III, 1 , 1 t e r t ii l ib r i s c i v ia s v is io n is p r im a e c a p . 20 D eum ] absque com m u­

tatione add. 21/22 absque com m utatione om. 29 alteri] alterae 32 ad
eandem rem om. ponit cap. 1 secundae Visionis tamquam cap. 19 33 s a n c t a e
HILD. VIRG. OPERIS SCIVIAS TERTII LIB. VISIO PRIMA
 328 PARS TERTIA
deberem esse iusta et sim iniusta nisi quod Dei creatura sum
ipsius gratia quae me etiam saluabit, uidi ad orientem; et ecce
illic co n sp e xi u elu t la p id em unum to tu m in teg ru m ,
im m ensae la titu d in is a tq u e a ltitu d in is , h ab en tem
40 ferreum co lo rem , et sup er ipsum can d id am n u ­
bem , ac sup er eam p o situ m rega lem th ro n u m ro ­
tu n d u m , in quo se d e b a t q uidam u iu en s lu cid u s
m ira b ilis g lo ria e , ta n ta e q u e c la r it a t is ut n u lla te ­
nus eum p e rsp icu e possem in tu e ri, h abens quasi
45 in p e c to re suo lim um nigrum et lu tu le n tu m ta n ta e
la titu d in is ut a lic u iu s m agni hom inis p e c tu s est,
c ircu m d a tu m la p id ib u s p re tio s is a tq u e m a rg a ritis .
E t de ipso lu c id o sed en te in th ro n o p ro te n d e b a ­
tu r m agnus c irc u lu s au rei co lo ris ut a u ro ra, cu iu s
50 a m p litu d in em n u llo modo co m p reh en d ere p o tu i,
g y ra n s ab o rie n te ad se p te m trio n em et ad o c c id e n ­
tem a tq u e ad m erid iem , ita se re fle c te n d o ad
o rien tem ad ipsum lu cid u m , nec h abens ullu m
fin em . E t idem c irc u lu s e rat a te rra ta n ta e a ltitu -
55 din is, ut eam co m p reh en d ere non possem , ex se
redd en s sp len d orem u a ld e te rrib ile m , s c ilic e t la p i­
d ei, c h a ly b e ii et ign ei co lo ris, u n d iq u e secundum
a m p litu d in em suam sursum in a ltitu d in e m ca eli
et deorsum in pro fu n d u m a b y s si ita se ex ten d e n -
60 tem, ut n u llu m finem eius u id ere possem .
V id i etiam tu n c de se cre to eiusdem se d e n tis in
th ro n o ste lla m m agnam m u lti sp le n d o ris ac d e co ­
ris p ro d ire , et cum ea p lu rim am m u ltitu d in em
c a n d en tiu m s c in tilla r u m quae cum eadem s te lla
65 om nes c o n flu e n te s ad au stru m in s p ic ie b a n t ipsum
sed en tem in th ro n o q u a si a lien u m , seque ab eo
a u e rte n te s m agis in h ia b a n t ad a q u ilo n em quam
eum in sp ice re u e lle n t. Sed s ta tim in ip sa auer-
sione in sp e c tio n is suae om nes e x s tin c ta e su n t,
70 sic u ersae in n ig red in em ca rb o n u m .
E t ecce u en tu s tu rb in is o rtu s est ab ip sis qui

36 sim ] sum B 54 tantae om. B 57 chalybei] calibinei R et om. R 59

abyssi ita se in ras. W% 63 et in marg. H ea ex eam corr. H

f 38 ueluti 39/40 ferreum colorem habentem ~ 42 quidam uiuens lucidus]

iuuenis perlucidus 4 4 possem intueri] intueri ualerem 45/46 tantae usque
est] latum instar hum ani pectoris 52 reflectendo] reflectens 53 ullum ha­
bens ~ 54 idem circulus] circ. ille 57 et ignei] igneique 60 possem ]
sufficerem 61 eiusdem om. 62 m ulti] plurim i 63/65 prodire usque c o n ­
fluentes] prodeuntem , et cum ea plurim am candentium scintillarum m ultitudinem ,
quae cum stella illa om nes eductae 65 ipsum om. 68 eum ] in praem. 70
carbonum nigredinem ~
 VISIO PRIMA 329
eas m ox ab a u stro re tro eundem sed en tem in th r o ­
no p ro ie c it ad aq u ilo n em p r a e c ip ita ta s in a b y s ­
sum , ita ut earum am p liu s n u llam uid ere u alerem .
75 Sp len d o rem autem illu m m agnum qui eis a b s tr a c ­
tu s est u idi su b ito in earum e x s tin c tio n e re u e rti PL
ad ipsum sed entem in th ro n o . 566
Et audiui eundem qui sedebat in throno mihi dicentem :
‘Scribe quae uides et audis.’ Et respondi de interiori scientia
80 eiusdem uisionis : ‘Rogo te, mi Domine, ut mihi des intellec­
tum, quatenus possim enarrabiliter proferre haec mystica, et
ne derelinquas me, sed confirma me in aurora tuae iustitiae,
in qua manifestatus est Filius tuus, et da mihi quomodo pos­
sim et qualiter debeam proferre diuinum consilium quod in
85 antiquo consilio ordinatum est, quomodo eundem Filium
tuum uoluisti incarnari, ita ut homo sub tempore fieret, hoc
uolens ante omnem creaturam in simplicitate tua et in igne
columbae scilicet Spiritus sancti, ut idem Filius tuus quasi
splendida solis forma mirabiliter surgens in incipiente capite
90 uirginitatis ueraciter indueretur humanitate sumpta hominis
forma propter hominem.’
Et iterum audiui eum dicentem mihi : ‘O quam pulchri sunt
oculi tui in diuina narratione, dum ibi surgit aurora in diuino
consilio !’ Et iterum respondi de interiori scientia uisionis
95 ipsius : ‘Ego appareo in sinu animi mei ut cinis cinereae putre­
dinis et sicut puluis instabilitatis, unde sedeo pauens in umbra
sicut penna ; sed ne deleas me de terra uiuentium ut peregri­
num, quia in magno sudore laboro in hac uisione, et quia etiam
de uilitate mei stulti sensus, qui meus est in carne, computo
100 me frequenter in minimum et udissimum locum, ita quod non
sim digna uocari homo, quia ualde timeo non audens dicere
tua mysteria. O bone ac mitis Pater, doce me quid tuae uolun-
tatis sit quod dicere debeam. O tu metuende Pater et o tu
dulcissime, et o tu plene omnis gratiae, ne derelinquas me, sed
105 conserua me in tua misericordia !’

III, i , 82 cf. Ps. 70, 18 . cf. Ps. 50, 14 b. 87/88 cf. Act. 2 , 3 ; Lc. 3, 22.
92 cf. Cant. 1 , 14 . 93 cf. Cant. 6 , 9 . 95/96 c t. supra, Protestificatio 9 ; G en.
18, 27 . 96/97 cf. Ps. 90, 4 . 97 cf. Ps. 51 , 7 . 100 cf. Bened., Reg. 7 , 51 .
103 cf. Antiph. Beata A gnes ... Pater m etuende — CAO 3 nr. 1559 . 104 cf.
supra 82. 105 cf. E ccli. 44 , 27 ; D an. 3 , 35.

75 eis] ab praem. W 101 audens ex audiens corr. H

f 72 eundem om. 73 praecipitatas] praecipitans 78 eundem ] eum 85 eundem

om. 88 idem ] ipse 90/91 propter hom inem sum pta hom inis form a ~
93 surgit] consurgit 95 appareo] mihi praem. 97/98 peregrinum ] peregri­
nam 99 uillitate com puto] reputo 101/102 dicere tua m ysteria] tua
m ysteria narrare 102/103 quid usque qu o d ] quae tua uoluntas sit quid 103
dicere debeam ] debeam proferre
 330 PARS TERTIA
Et iterum audiui eundem mihi dicentem : ‘Nunc dic ut docta
es. Volo ut dicas, quamuis cinis sis. Dic reuelationem panis
qui Filius Dei est, qui uita est in igneo amore, uidelicet omnem
mortuum suscitare in anima et corpore et dissoluta peccata
110 relaxare in serena claritate, ipse initium suscitationis sancti- PL
tatis in homine exsistens, antequam in illo exsuscitetur. Vnde 567
etiam magnificus et gloriosus ac incomprehensibilis Deus de­
dit magnum instrumentum, mittens eundem Filium suum in
pudicitiam uirginitatis, quae non potuit habere ullam uarie-
115 tatem macularum in sua uirginitate unde ipsa molliretur. Ibi
non potuit nec esse debuit ulla pollutio carnis in mente Virgi­
nis, quia interfectrix et mortificatrix mors generis humani
ipsamet nesciente ut in somno decepta est, quando Filius Dei
in magno silentio uenit in auroram, uidelicet in humilem
120 puellam. Mors quasi secura processit nesciens uitam quam illa
dulcis Virgo portauit, quia sibi erat absconsa eius uirginitas.
Ipsa enim Virgo erat in pauperculis rebus, quia diuina maie-
stas eam ita inuenire uoluit. Nunc scribe de uera agnitione
creatoris in bonitate ipsius sic.'

125 I . QVOD CORDA FID E L IV M T IM E R E E T V E N E R A R I D E B E N T

M AGNITVDINEM / LA TITV D IN EM / A LTITVD INEM
TIM ORIS DOM INI

Deus, qui cuncta creauit et hominem ad gloriam illam de qua

perditus angelus cum suis imitatoribus proiectus est ordina-
130 uit, ab omni creatura sua maximo honore et timore ueneran-
dus et metuendus est ; quia iustum est ut creatori omnium
ueneratio a creatura sua exhibeatur et Deus super omnia
fidelissime adoretur. Quod et lapis iste quem uides certissime
designat. Ipse est enim in mysterio magnitudo timoris Domini,
135 qui purissima intentione in cordibus fidelium semper oriri et
perseuerare debet.
Sed quod eum uides to tu m in tegrum et immensae
la ti t u d in i s atque al t i tu d in i s, ha be nte m ferreum

107/108 cf. Io h . 6, 35.4 1 . 51 . 112 cf. Ier. 32, 19 . 116 cf. A ug., Sermo 191
In Natale Domini — PL 38, 1010/ 1011 , 3 . 120/121 cf. supra, Pars I, Visio 2,
783- 786. 122/123 cf. supra, Pars I, Visio 2, 819- 821 . 130/131 cf. Eccli. 1 , 8.
16 . 20.

108 est supra lin. F 110 ipse] est add. B 130 sua] tua O

/ 106 u t docta] quom odo edocta 108 uidelicet om. 109 suscitare] suscitans
110 relaxare] relaxans 111 illo] se 113 instrum entum ] praesidium eun­
dem om. 117 m ors] m ortis 121 absconsa erat ~ 122 in pauperculis rebus]
pauper in terrenis opibus 137 uides eum ~ 138/139 ferreum colorem
habentem ~
 VISIO PRIMA, c. 1-3 33 i
colorem : hoc est quod eadem firma et grandis magnitudo
140 timoris Domini firmissime tenenda est ; quia Deus metuendus
est ab omni creatura in tota integritate, ut cognoscatur unus
et uerus Deus esse, cum nullus praeter eum est nec similis
illi ; in quo est im m ensa la titu d o : quoniam incomprehen­
sibilis est in omnibus et super omnia, et a ltitu d o : cum
145 sanctam diuinitatem nullus comprehendere nec ad eam per­
tingere cum altitudine sui sensus potest, quia ipsa est super
omnia. Quod autem est similitudinis fe rre i c o lo ris : hoc est
quod onerosum et durum est humanis mentibus Deum timere,
illud ualde graue exsistens mollitiei fragilis cineris, quia huma-
150 na creatura ipsi rebellis est.

2 . QVOD OMNIS F ID E L IS ANIMA SA PIE N T ER TIM EN S DEVM

P E R FID EM SE D E S D E I EST

Super lapidem uero ipsum ca n d id a nubes clara sapientia

humanae mentis est ; ac sup er eam p o situ s re g a lis th ro -
155 nus ro tu n d u s est fortis et principalis fides circuiens in
christiano populo, cui Deus fideliter conscius est ; quia ubi
timor Domini radicat, ibi etiam sapientia humanae mentis
superapparebit, et deinde Deo adiuuante fides super hanc
imponetur, in qua ipse Deus sibi requiem parat. Cum enim
160 Deus timetur, per sapientiam humanae mentis in fide intelle­
gitur, quia cum his tangendus est ut sedes tangit dominum
suum. Et tunc in his Deus parat sibi sedem, exsistens summus
super omnia ; quia neque potestate neque dominatione com­
prehendi potest, sed residet in unica et pura fide, quoniam
165 unus est qui credendus est Deus super omnia.

3. QVOD PRO FV NDITAS M YSTERIORVM D E I

HOM INIBVS IN C O M PR E H E N S IB IL IS EST
N IS I QVANTVM IPSO DO NANTE F ID E CON CIPITVR

Vnde sedens in th ro n o uiuen s lu cid u s m ira b ilis PL

170 g lo ria e, ta n ta eq u e c la r ita tis , ut n u lla te n u s eum 568
p e rsp icu e possis in tu e ri, h abens q uasi in p e cto re

145 cf. supra 1 12 . 150 cf. D eut. 9, 24 ; N um . 20, 10. 155 cf. A poc. 14 , 14 ;
Respons. Dom. III Aduentus Ecce apparebit D om inus super nubem candidam —
CAO 4 nr. 6578 . 154/155 cf. infra 169 . 109 cf. A poc. 4 , 2-3 ; 5, 13 ; 20, 1 1 .

148 D eum supra lin. 0

f 150 conscius] cognitus 158 adiuuante] opem afferente 102 sum m us exsi­
stens ~ 105 e st 2 om. 109 uiuens lucidus] iuuenis perlucidus 171 possis]
ualeres
 332 PARS TERTIA
suo limum nigrum et l u t u l e n t u m t a n ta e l a t i t u d i ­
nis ut alicuius magni hominis pectus est, c ir c u m ­
da tum la pi dib us pretiosis at que m a r g a ri t i s est
175 super omnia regnans uiuus Deus, lucens in bonitate et mira­
bilis in operibus suis, cuius immensam claritatem in profundi­
tate mysterii sui nullus hominum perfecte potest intueri, nisi
quantum fide comprehenditur atque portatur, sicut sedes
continet et circumdat dominum suum. Quae ut illi subiecta est,
180 ita quod nec se eleuare possit contra dominum suum, sic fides
non desiderat superbe aspicere in Deum, sed tantum intima
deuotione tangit eum.

4. QVOD IN SA PIE N T IA D E I PA TRIS PE R AMOREM F IL II SVI

PE R FEC T IO OMNIVM ELECTORVM COMPVTATA EST

185 Et quasi in pectore suo, id est in sapientia mysterii sui,

habet per amorem Filii sui infirmum et debilem ac pauperem
limum, qui homo est, nigrum in nigredine peccatorum et
l u t u l e n tu m in pollutione carnis, et latum secundum
sim il it ud in em pectoris hominis : quod est dilatatio
190 profundae et magnae sapientiae, in qua ipse Deus creauit
hominem, illos respiciens qui sunt in saluatione animae per
paenitentiam, in qualicumque crimine contra Deum sint in
sua debilitate calcitrantes, quia tamen ad eum peruenient. Hi
sunt c ir c um d a ti cum pluribus ornamentis illorum qui inter
195 eos surgunt ut lapides pretiosi in magnis personis, qui
sunt martyres ac uirgines sanctitatis, et ut m a rg ari ta e,
quae sunt innocentes et paenitentes filii redemptionis, cum
quibus idem limus ualde ornatus est, dum in humano
corpore fulgent tantae uirtutes quae in Deo sunt fulgentes
200 in omni claritate. Nam qui constituit spiraculum et uitam
hominum, ille inspexit semetipsum. Quomodo ?
Scilicet cum redemptione dum praesciuit in sua praedesti­
natione Filium suum incarnari, ita quod in eius corpore debe­
ret abstergi omnis maculosa uarietas criminum. Et sic uidet
205 etiam animas, quae iustificabuntur post multiplicationem

175/176 mirabilis in operibus suis : cf. Ps. 138, 14 . 187 cf. G en. 2, 7 . 195 cf.
Antiph. In dedicatione ecclesiae Lapides pretiosi — CAO 3 nr. 3578. 196 cf.
Respons. Salue crux ... tam quam m argaritis ornata — CAO 4 nr. 7563 .

178 quantum ] in praem. H 179 est supra lin. K * 191 respiciens supra lin. B
192 sint contra D eum ~ B

f 172/173 tantae usque est] latum u t m agni hom inis pectus 175 uiuus] unus
179/180 u t ... ita q u o d ] ita ... u t 193 tam en] tandem 194 cum pluribus]
com pluribus 197 quae] qui
 VISIO PRIMA, c. 3-5 333
superfluorum peccatorum dum adhuc in corporibus suis sunt,
et quae consuescent in iustitia Dei ambulare post diuersita-
tem errorum suorum, qualiter consistant in Deo ac qualiter
desistant de multa obliuione, et quomodo reuertantur de
210 unoquoque uitio cum quo sunt uulneratae in mortalibus, ubi
ceciderunt in peccatis ; sicut sunt inspicientes quod multi
populi surrexerunt de errantibus uiis, in quibus ambulabant
• pleni uulneribus, in plagis pessimis, restaurati de morte foedi­
tatis criminum ; sicut etiam multi ueniunt qui in amaritudine
215 acerbi doloris peccati tam grauiter sunt uulnerati, quod ipsi
etiam in consuetudine malorum morum, in quibus supra mo­
dum peccauerunt, sunt ita taediosi, quod non possunt amplius
spirare in fluctibus ad operandum mortiferum opus in adul­
terio et homicidio et superfluitate omnium malorum.

220 5. EXEM PLVM IN EV AN GELIO D E EA D EM RE

O miseri, nonne ueniunt ipsi quasi peregrini de longinqua

regione, sicut Scriptura habet in euangelio, ubi adolescentior
filius dixit : ‘Surgam et ibo ad patrem meum et dicam i l l i : Pater,
peccaui in caelum et coram te, iam non sum dignus uocari filius PL
225 tuus, fac me sicut unum ex mercennariis tuis’ ? Hoc tale est. 569
Homo, qui de lapsu peccati per admonitionem Spiritus sancti
reuertitur in se, d icit: Volo surgere de importabilibus peccatis,
quae a me nullatenus sunt sustinenda de graui culpa, sed
reuertar in recordatione mentis plangens ac maerens peccata
230 mea, sic ueniens ad patrem meum qui Pater meus est, quoniam
creauit me, et dicam illi : ‘Pater peccaui in caelum,’ id est in
caelesti opere quod ego sum, qui me formasti in uoluntate tua,
me sic tangendo in creatione hac, quod ego etiam caelestis
debui esse in actibus meis ; sed feci me contractum cum turpis-
233 simis operibus, peccans etiam coram te, quia humanam natu­
ram destitui in me. Quomodo ?
In multis abominationibus. Ideo sum et ego reus in mea
perditione et in tua maiestate, et non sum dignus nominari
filius tuus, quia propter nequitiam cordis mei creaturam tuam

209 obliu. : cf. Bened., Reg., 7 , 10 . 213 plagis pess. : cf. Ier. 14 , 17 . 221
cf. Lc. 15 , 13 . 223 Lc. 15 , 18- 19 .

215/216 etiam ipsi ~ B 218 in 1 supra lin. R 221 ipsi ueniunt ~ B 225
tuus supra lin. H 2 de m ercennariis Vulg. 233 tangendo] tangens B 234
contractum ex contrarium corr. H 235 peccans ex peccatis corr. H 2

/ 210 cum usque ubi] quo ipsae su n t uulneratae cum im m ortalibus 211 sicut] et
praem. inspicientes] uidentes 214 sicut] sic 217/218 non usque spirare]
nequeunt ultra respirare 232 caelesti opere] caeleste opus qui m e] quem
233 hac] ipsa
 334 PARS TERTIA
240 in me duxi in alium modum quam a te constitutus sum. Sed
nunc fac mihi ut tuo recoempto seruo cum mercede sanguinis
Filii tui, qui ipsum dedisti in tantam mercedem quam mors
numquam rependere poterit ulla recompensatione, sed dimittit
peccatores per paenitentiam quae in passione eiusdem Filii
245 tui orta est ; quia rectam hereditatem filiorum amisi in Adam
qui creatus filius in iustitia destitutus est gloria felicitatis.
Nunc autem debet paenitentia redimere hominis peccata cum
sanguine Filii tui.
Istud est dicendum illis qui iterant casum Adae et post haec
250 reuertuntur per paenitentiam, sic pertingentes ad saluationem,
et memores sunt quod multas causas audierunt, quae de
Scripturis sunt narrandae, et de cruciatu et de sanguine red­
emptoris eorum, et recordantur gementes quod transgressi
sunt cum auditu quod cum studio debuerunt percipere, uide-
255 licet quomodo seruarent uerbum Dei, cum ipsi neglegerent le­
gem eius, quae eis erat instituta ad custodiendum in constitu­
tione praecepti, recusantes inspicere quid deberent facere uel
quid deberent dimittere propter timorem Domini; qui ta­
men ueniunt ad ueritatem recordantes ea quae audierunt uel
260 sciuerunt a Deo, quamuis prius ita caecati essent, quod omnino
nolebant scire iustitiam ipsius, ut se ad hoc quidquam decli­
narent quod ipsam praeponerent peccatis suis, cum sperne­
rent eam et cum reicerent retro uerbum Dei respuentes legem
eius.
265 Multi de istis erunt superabundantes in bonis, ita ut nec
satientur nec eis sufficiat epulari in domo Dei celebrando
diuinum officium et operando iustitiam eius superabundanter,
ita quod semper sunt flentes et memores in doloribus malorum,
quae fecerunt in anteactis rebus, dum colebant illicita opera,
270 transeuntes licita legis Dei.

6 . QVID SIG N IF IC E T LVTEVS LIMVS IN PECTO RE

E T CVR HOMO AB ANGELO NON SPERNATVR

Istud est lute us limus, quem uides in pecto re pii

273/274 in pect. Patris : cf. Ioh. 1 , 1 8 ; G regorius Illiberrit., De fide contra A r. II,
24 — CC 69, p. 226, 200.

240 constitutus] constitus H sum ] sim omnes codd. exc. B 241 u t] sicut B
seruo supra lin. O 245 tui] sui in ras. R 257 quid usque uel iter, et dei. H
268 m alorum supra lin. O

f 240 duxi in me «— 241 recoem pto] redem pto 244 eiusdem om. 249 illis]
ab iis 251 causas audierunt] m onitiones adierunt 252 narrandae] narratae
2 5 4 quod] quo 254/255 uidelicet om. 258 quid] quod 261 nolebant] nol­
lent quidquam om. 265 istis] his 269 fecerunt in anteactis rebus] in ante­
actis reb. perpetrarunt 270 legis Dei licita ~
 VISIO PRIMA, c. 5-7 335
Pat r i s . Quomodo ? Filio Dei qui de corde Patris exiuit ue-
275 niens in mundum adest credens populus, adhaerens ipsi hac
intentione qua credit in eum. Certe propterea sic etiam isti ap­
parent in pectore pii Patris, ut non spernat angelus nec ulla PL
creatura hominem, quia summi Dei Filius incarnatus habet 570
formam hominis in semetipso ; quoniam beatus angelicus cho-
280 rus indignum haberet hominem propter magnam foeditatem
uitiorum in peccatis eius, cum ipsi superni angeli inuiolabiles
sint ulla dispersione iniustitiae, nisi quod acutissime uident
faciem Patris. Et quod amatur a Patre, hoc etiam amant ipsi
in Filio. Quomodo ? Scilicet quod idem Dei Filius natus est
285 homo. Nam ego Pater eundem Filium meum ex Virgine na­
tum posui in saluationem et in restaurationem hominis, ut
dicit Isaias propheta, seruus meus.

7. VERBA ISA IA E AD EANDEM REM

Sicut pastor gregem suum pascet, in brachio suo congregabit

290 agnos et in sinu suo leuabit, fetas ipse portabit. Hoc tale est.
Sicut pastor gregem suum pascit, sic pascit Filius meus pastor
bonus redemptum gregem suum. Quomodo ? Ipse pascit eum
sua lege quam ipsemet per me plantauit. Vnde etiam in sua
extensa potestate ut in brachio suo, scilicet quod idem Filius
295 est homo, congregabit innocentes agnos de culpa Adae per
innocentiam baptismi, cum eis exuitur uetus homo cum operi­
bus suis, et leuabit ipsos in uirtutibus suis et in lege sua in
sinum suum. Quomodo ? Videlicet quia leuat eos super excelsa
caelorum tali modo quod fiunt membra eius.
300 Quapropter sic in interiori secreto deitatis apparet homo in
forma sua, quod nec angeli faciunt nec ulla alia creatura ; quia
idem Vnigenitus meus propter redemptionem humani gene­
ris in uirginea carne formam assumpsit hominis. Ipse portabit

283 cf. M t. 18 , 10 . 289 Is. 40, 1 1 . 291/292 cf. Ioh. 10, 1 1 . 294 cf. Ps.-
H rab., Alleg. in s. Script. — PL 112 , 853D .

286 in 2 supra lin. W 288 ponit 6 pro 7 H a d e a n d e m rem am. W 289

pascet ex pascit corr. B* 293 lege sua ~ R 297 leuabit usque suis in tnarg. H 2
( bomoiot.) ipsos] ipsas H in 1 om. H 300 in 1 supra lin. K * 301 alia
supra lin. W * 303/304 etiam portabit ~ B

f 279 se ipso 279/281 quoniam usque eius] Beatus enim angelicus chorus propter­
ea in indignatione habet hom inem , quia nim ium sordescit in peccatis suis 281
superni] beati 282 ulla usque uident] absque ulla transgressione iustitiae, sem per
attentissim e uidentes 283 ipsi am ant ~ 28 4 idem om. 285 eundem om.
287 dicit] uobis annuntiat 289 pascet] pascit 291 pascit1] pascet 293
lege sua ~ 294 scilicet q u o d ] quia 296 eis] ab praem. 298 sinum suum ]
sinu suo 301 faciunt] habent 302 idem om. 302/303 generis hum ani ~
 336 PARS TERTIA
etiam has fetas in corde suo. Quomodo ? Ipse Filius meus por-
305 tat homines in sanguine suo, sic quod salui facti sunt per
quinque uulnera eiu s; quia quodcumque peccauerint per
quinque sensus suos hoc abstergetur per summam iustitiam
post paenitentiam : quoniam ipsemet eos ita portauit quod
incarnatus est et quod passus est uulnera in cruce et quod
310 mortuus et sepultus est et quod a mortuis resurrexit.
Ipse porrexit etiam eis manum suam, cum eos retraxit ad se.
Quomodo ? Scilicet quod idem Filius meus assumpsit huma­
nitatem pro illis qui putabant se perditos esse propter casum
Adae. Idem Vnigenitus meus uicit etiam mortem, sic quod
315 non potuit amplius dominari super eos. Vnde et ipse nouit
eos ita in uirtute claritatis suae, ut uenturi sunt in purgatione
paenitentiae.
Quod autem eos uides in sinu Patris apparere : hoc est
quod Filius hominis perficitur cum membris suis in secreto
320 Patris. Quomodo ? Cum enim mundus complebitur, tunc
electi etiam Christi qui membra ipsius sunt perficiuntur. 0
quam pulcher ille Filius est, ut Psalmista dicit.

8 . VERBA DAVID

Speciosus forma prae filiis hominum. Hoc tale est. Pulcher-

325 rima pulchritudo fulget in eo clarissimae formae sine ulla
macula peccati et absque liquore humani foetoris, et sine ulla
concupiscentia facti operis in desideriis peccatorum, quae
exigit caro humanae infirmitatis. Hoc numquam tetigit hunc
hominem. Et eadem forma Filii hominis nata est in simplici- PL
330 täte prae aliis hominibus, ita quod illaesa Virgo genuit eundem 571
natum suum in ignorantia peccati, se nesciens in aerumna
-habere filium. Quomodo ? Quoniam non sensit ullum con­
tactum opus in peccatis, ideo ignorabat se habere dolorem in

304/308 cf. supra, Pars 7, Visio 6 , 107/109 ; R upert., De uict. uerbi Dei 12, 29 —
M G H Geistesgesch. Reihe 5, p. 404, 5- 7 . 308/310 cf. I Cor. 15 , 3-4 . 314/315
cf. I Cor. 15 , 26 ; I Petr. 3, 22 . 318 cf. supra 273- 274 . 319 cf. I Cor. 12 , 27 .
320/321 cf. A poc. 6 , n b . 3 2 4 Ps. 44, 3 .

310 a m ortuis] am or tuus H 313 casum ] peccatum , sed casum supra lin. B
315 e t] etiam praem. B 320 m undus enim ~ C T 331 suum ] Filium B

f 3 0 4 has om. corde] corpore 309 uulnera] quinque praem. 311 eis] ipsis
312 quod idem ] quia 313/314 putabant usque A dae] se putabant propter casum
Adae in aeternum periisse 315/316 ita nouit eos ~ 321 ipsius] eius 322
Filius usque dicit] est, u t etiam Psalmista ait 326 hum ani foetoris] hum anae
foeditatis 328 hum anae] m ortalis 329 eadem form a] form a illa 330
eundem om. 333 opus om.
 VISIO PRIMA, c. 7-8 337
partu, sed intus in ea corporis sui integritas gaudebat. 0
335 quam speciosa forma !
Sed notum sit hominibus quod ibi carnalis pulchritudo
maior non erat nisi ut ordinatio profundae sapientiae consti­
tuit formam hominis ; quia Pater et Filius et Spiritus sanctus
unus Deus in tribus personis non delectatur in pulchritudine
340 carnis, sed in magna humilitate, ut idem Filius Dei se induit
humanitate. In forma autem eiusdem Filii hominis non erat
ulla maculositas, ut aliquando diffunditur homo molesta facie
in diuersitate corporum, quod est in iudicio Dei, scilicet cum
membra hominis diuisa sunt non recte ordinata ut debilium,
343 quod non est secundum naturam formationis in corpore homi­
nis, sed secundum iudicium Dei. Et fortis quidem natura
exsistit in recta formatione, infirma autem defluit in diuersi-
tatem formationis contrariae formae, quod non erat opus
huic homini Filio meo.
350 Sed in quam magna diuersitate sint homines in suis mem­
bris, ita quod ipsi sunt nigri, foedi, polluti, leprosi, hydropici
et pleni uitiis, habentes etiam rubiginem maleficii in suasione
diabolicae artis, et insipientes et duri uidere bona Domini,
et accusandi atque culpandi de multa obliuione, quod iusti-
355 tiam debuerunt operari et operantur malum ac dimittunt
bonum, despicientes crucem et martyrium Domini sui : Deus
Pater inspicit tamen in intentione suae bonitatis factum opus
de limo, sicut pater respicit ad filios suos, dum eos eleuat in
sinum suum. Et quoniam ipse Deus est, habet pii Patris
360 dilectionem ad filios suos. Tali modo est enim sibi interior
dilectio cordis ad homines, quod Filium suum misit ad crucem
quasi agnum mansuetum qui portatur ad uidimam occiden­
dus, ita quod idem Filius reportauit perditam ouem, quam
tulit super umerum suum assumpta humanitate, in magnis
363 eam portans doloribus cum dignatus est mori pro ouibus suis.
In eisdem autem hominibus sunt multi circumdati cum
ornamentis qui decorati sunt pretioso ornatu uirtutum, qui

1551 c l. supra, Pars II, Visio 6 , 1626 sqq., 1660 sqq., 1674 sqq., 1685 sqq. 359/
360 cf. B ened., Reg., 2, 24 . 362 Ier. n , 19 . 363/365 cf. Lc. 15 , 4-6 ; Beda,
In L,uc. 4 , 15 , 5 — CC 120, p. 285, 2196-2198 ; Ioh. 10, 15 .

342 diffunditur] fu n d itu r B 349 huic supra lin. B* 352 etiam om. B 355
debuerint B 356 et] ac V 357 tam en inspicit ~ O 359 pii supra lin. H 2

f 33 5 speciosus 336/337 n otum usque u t] noscant hom ines ibi carnalem pulchri­
tudinem non fuisse m aiorem nisi quatenus 340 ut idem ] qua 341 eiusdem
om. 342 diffunditur] d istorquetur 343 corporum ] corporis 349 huic
hom ini] in hom ine 350 in quam ] inquam 357 Pater usque in] tam en Pater
inspicit 360 m odo est enim sibi] enim m odo est ei 361 crucem ] crucis op­
probrium 363 idem om. quam ] e faucibus lupi add. 36 4 super] supra
366 eisdem ] illis cum om. 367 qui] et add.
 338 PARS TERTIA
sunt martyres, uirgines, innocentes et paenitentes ac subiecti
magistris suis, ut praedictum est, et qui sibi ipsis conscii sunt
370 in criminibus suis, in his se cruciantes cum inexpugnabili cer­
tamine, dum negant in semetipsis quod sunt. Ibi non est dicen­
dum qui sunt uel ubi sunt electi, nam omnes computati sunt.
Quis est cui possibile sit uidere in profundam sapientiam
Altissimi et in discretionem scientiae eius quid ipse habeat
375 in numero numeratorum ? Incomprehensibilia sunt indicia
eius omnibus hominibus. Vobis currendum est, quia paratum
est uobis regnum Dei. Nam secuhdum studium fidelium ope­
rantium iustitiam Dei qui sunt abluti in baptismo, cognitique PL
in fide, talis etiam merces erit eorum. 572

380 9 . QVOD DEVS PA TE R IN FIL IO SVO AB AVRORA V IR G IN E IN ­

CARNATO OPERA TV R / O RD IN A T AC P E R F IC IT OMNIA O PERA SVA

Quod autem uides quod de sedente in throno pr o ­

t e n d it u r magnus circu lus aurei coloris ut aurora,
cuius amp li tu d in em nullo modo comprehendere
385 potes : hoc est quod ab omnipotente Patre extenditur
fortissima potestas et fortissimum opus eius, omnia compre­
hendens in potentia ipsius, cum qua est operans in Filio suo
quem semper in maiestate diuinitatis apud se habuit, per eum
ordinans ac perficiens omnia opera sua ante mundum et in
390 mundo ab initio, qui pulcherrimi fulgoris uelut aurora rubet ;
quia idem Filius in sapientissima Virgine, quam aurora signi­
ficat, incarnatus est inspiratione digiti Dei qui Spiritus sanctus
est, in quo etiam factum est omne opus Patris. Huius gloriae
circuitum nulla ratione comprehendere uales, quia nec ipsius
395 potestati nec operi ulla est mensura ullius bonitatis uel pote­
statis ad illam mensuram quae sit uel fuerit uel fieri debeat

368 cf. supra 196 sqq. 375 R om . 1 1 , 33. 376 cf. B ened., Reg. prol. 44 .
376/377 cf. Antiph. ad Bened. Fer. II Hebd. I Quadrag. V enite b e n e d ic ti... percipite
regnum , quod uobis paratum est — CAO 3 n r. 5350 (M t. 25, 34). 379 Antiph.
Commune plurim. martyrum extra temp. pasch. Iusti autem ... apud D om inum est
merces eorum . — CAO 3 n r. 3334 (Sap. 5, 16). 387/390 cf. Coi. 1 , 15 - 16 .
391 cf. Cant. 6 , 9 ; R upert., In Cant. 6 — CC CM 26, p. 140, 266. 392 cf. Hymn.
Veni creator Spiritus ... dextrae Dei tu digitus — A H M A 2, 1 n r. 132 , str. 3 .
393 cf. Ioh. 1 , 3. 393/394 cf. Sap. 8, 1 ; I T im . 6, 16 .

373 est supra I i n .0 in om.B 377/378 operantium ] operationis B 379 erit

merces ~ B 385 quod supra lin. F

f 369 praedictum ] iam dictum sibi usque sunt] se ipsos conscios red d u n t 371
se ipsis 373 est] ille add. 375 num eratorum ] saluandorum 379 eorum
erit ~ 391 idem om. 395 potestati nec operi] potestas nec opera nec 396
m ensuram ] m ensurandam
 VISIO PRIMA, c. 8-10 339
in ulla creatura, nisi quod Deus est inaestimabilis et incompre­
hensibilis in potestate sua et inuictus ac mirabilis in opere suo.

IO . D E CIRCVLO GYRANTE

400 E t idem circu lus g yra ns ab oriente ad septem-

trionem et ad o cciden tem a tq ue ad meridiem, se
re fle ct e nd o ad orientem ad ipsum sedentem in
throno nec habens ullum finem : hoc est quod potestas
ac opus Dei circumeunt comprehendendo omnem creaturam.
405 Quomodo ? In uoluntate Patris, qui cum Filio et Spiritu sancto
Deus unus est, ortae sunt omnes creaturae, quae omnes sen­
tiunt eum in potestate. Quomodo ? Omnes sunt eum in crea­
tione sentientes, scilicet g y ra n t e m ab oriente, quod est
in ortu omnis iustitiae, et te ndentem ad se ptem trionem
410 in confusionem diaboli, et ad occidentem, ubi tenebrae
mortis lucem uitae uolunt opprimere, luce tamen iterum
resurgente deuicta tenebrarum caligine, et ad meridiem,
ubi ardens ardor est iustitiae Dei in cordibus fidelium, sic
se recurua ndo ad ortum iustitiae quasi ad orientem.
415 Quid est hoc ?
Dum per summam potestatem opus Dei secundum prae­
ordinatum a Deo tempus completum fuerit in hominibus in
mundo, tunc etiam implebitur circuitus eiusdem mundi per­
fectus in fine temporis cum nouissimo die, et refulgebunt in
420 sedente in throno omnia opera sua in electis eius, non habente
finem ; quia Deus integer est in potestate ac in opere suo, qui
erat et est et permanebit absque ulla inceptione ullius tem­
poris in diuinitate, ita quod non fuerit sed est.

397/398 cf. Ier. 52, 19 . 400/402 gyrans ... se reflectendo : cf. Eccle. 1 , 6 .
408/409 cf. Lc. 1 , 78 ; Ps.-H rab., Alleg. in s. Script. — PL 112 , 1012D . 409/410
ad septem trionem : cf. Ier. 1 , 14 ; G reg. Moral. 17 , 24, 34 — PL 76 , 26A ; R upert.,
ln Cant. 4 — CC CM 26, p. 92, 286- 288. 410/411 ad occidentem : cf. Ps.-
H rab., Alleg. in s. Script., PL 112 , 1010C. 412/413 ad m eridiem : cf. Ps.-H rab.,
Alleg. in s. Script. — PL 112 , 998C. 416/4 20 cf. supra 320/ 321 . 421/423 cf.
A poc. 1 , 8 : 5, 13 .

397 et om. B 398 suo] sua R

/ 402 reflectendo] reflectens 413 sic om. 4 1 4 recuruando] conuertendo tan­

dem orientem ] se recipit add. 415 est om. 418 m undo] hoc praem.
eiusdem ] ipsius 419 cum ] in 419/420 et usque eius] refulgebunt om nia
opera D ei in electis eius sedente in th ro n o 421 integer] perfectus
 340 PARS TERTIA
II. QVOD POTESTAS D E I ALTIOR EST QVAM HO M INI
425 SCIENDVM SIT E T CVR A N G ELI LA V D EN T DEVM

E t quod idem circulus est a terra ta n t a e a l t i ­

tudinis, ut eam comprehendere non possis : hoc est
quod superna potestas ita excelsa est super omnes uitas crea­
turarum in sensu et in intellectu hominis, et ita incomprehen-
43= sibilis in omnibus et super omnia, quod nulla creatura eam
poterit finire ullo capaci sensu, nisi ipsa sit multo altior quam
ei sciendum sit. Vnde etiam angeli frequenter sonant Deum
in laudibus. Ipsi enim uident eum in sua potestate et gloria,
sed non possunt eum perfecte intueri quasi ad finem, nec PL
435 umquam ualent saturari tam magnitudine quam pulchritu- 573
dine eius.

1 2 . QVOD DEVS E ST PERSPICV A IV S T IT IA / VERVS E T IVSTVS

ABSQVE COMMVTATIONE

Quod autem ex se reddit splendorem ualde terri-

440 bilem, scili cet lapidei, c h a ly be ii et ignei coloris :
hoc est quod diuina potestas ex se demonstrat uirtutem in
magna seueritate contra dissimulatam et impaenitentem ac
impunitam iniquitatem formidabilem, et uelut c h a l y ­
beium: quia Deus est perspicua iustitia, quae non habet ullam
445 iniustitiam cedentis mollitiei quomodo puluis, ut dicitur :
‘Hoc iniustum iustum est’, quod Deo non placet ; sed ipse
est illa iustitia quae quasi chalybe confirmauit omnem reli­
quam iustitiam, quae multo fragilior est iustitia ipsius quam
ferrum chalybe sit ; et etiam quasi igneum : quia ipse
45° est iudicialis ignis comburens peccatum in omni iniustitia,
quae se numquam declinare uoluit ad illum, quaerens miseri­
cordiam eius.

428/430 cf. Ps. 105 , 2. 431/432 cf. Eccli. 3 , 22. 431 capaci sensu : cf. Cass.,
Coni. 7 , 10 — CSEL 13 , p. 191 , 10 . 449/450 cf. D eut. 32, 22 ; Ps.-H rab., Alleg.
in s. Script. — PL 112 , 968B.

4 4 2 dissim ulatam ] ex dissimilatam corr. W. dissimilatam H C T 4 4 5 iniusti­

tiam ] iustitiam H 4 4 8 ipsius supra /in. B 450 iniustitia] iustitia B

f 426 idem ] ille a terra est ~ 427 eam ] eum 431/432 finire usque sit]
m etiri ulla capacitate sensus quin ipsa sit m ulto sublim ior quam ei sit cognoscen­
dum 432 sonant] resonant 434/436 intueri usque pulchritudine] intuentes
com prehendere quasi ad finem perueniant, neque um quam ualent fastidio satietatis
capi tam m agnitudinis quam pulchritudinis 4 4 5 quom odo] tam quam 446
H oc iniustum iustum ] iniustum 447/448 reliquam ] aliam 4 4 8 ipsius] eius
4 4 9 chalybe sit] chalybi cedit 4 5 0 in om ni iniustitia] ob om nem iniustitiam
451 declinare] conuertere 451/452 eius m isericordiam ~
 VISIO PRIMA, c. 11-14 34i
Est etiam Deus quasi la p is in homine, quoniam ipse est
uerus et iustus absque ulla mutatione ; quia ut la p is in
455 mollitiem non potest conuerti, ita non habet ille ullam muta­
tionem ; et est uel ut c ha l y bs , scilicet in perspicuitate
pertransiens omnia absque ulla mutatione ullius temporis,
quia ipse est Deus super omnia, exsi st ens e t i am quasi
ignis, quoniam inflammat et incendit et illuminat omnia
460 absque uicissitudine probati temporis in nouitate, quia ipse
Deus est.

13. QVOD VIRTVS / IV S T IT IA E T IVD ICIVM D E I NVLLVM FIN E M

H A BEN T QVI CO M PR EH EN D I PO SSIT HVMANO SENSV

Et quod i dem spl endor undi que s e c undum ampl i -

465 t udi ne m suam sursum in a l t i t u d i n e m cael i et d e o r ­
sum in p r o f und um a bys s i i ta se e x t e n d i t ut nul l um
fi nem eius ui dere possis : hoc est quod uirtus potestatis
ac operis Dei et iustitia atque rectissimum iudicium eius
ubique in incomprehensibilitate sua nec in superioribus caeli
470 nec in inferioribus abyssi ullum finem habet, qui comprehendi
possit humano sensu.

14. D E CASV PR IM I A N G ELI E T S IB I CON SEN TIEN TIBV S

E T QVARE E T QVOMODO E T QVO C E C ID E R V N T

Vi des e t i a m de secret o ei us dem sedent i s in

475 t hr ono s t e l l am ma g na m mul t i spl endori s ac d e c o ­
ris prodi re, et cum ea pl u r i ma m mu l t i t u d i n e m c a n ­
de nt i um s c i nt i l l a r um : quia praecepto omnipotentis Pa­
tris Lucifer angelus, qui nunc est Satanas, in ortu suo magna
gloria ornatus et multa claritate ac decore uestitus prodiit;
480 et cum eo omnes scintillae sui agminis, tunc candentes in lucis
fulgore, nunc autem exstinctae in caliginis tenebrositate. Qui
pronus ad malum non aspexit in me integrum, sed aestimabat
confidens in se ipsum posse incipere quod uellet et perficere

453 cf. I Petr. 2 , 4 . 4 5 4 cf. Mal. 3, 6 . 477/481 cf. Is. 14 , 12-15 ’>II Petr. 2 , 4 .
2, 4-

461 est D eus ~ B 468 operis ex corporis corr. H 472 titulus corr. in marg. O

f 455 ille non habet ~ 456 perspicuitate] efficacitate 457 tem poris] aut loci aut
praem. 4 5 8 etiam ] est praem. 460 probati] succedentis 464 idem ] ipse
471 sensu] cum super om nia sit add. 473 eiusdem om. 475 m ulti] plurim i
476 prodire] prodeuntem 476/477 candentium ] cadentium 481 Q ui] quo­
niam 482 integrum ] solum perfectum aestim abat] extim abat
 342 PARS TERTIA
quod inciperet. Vnde quod sedenti in throno debebat honoris,
485 quia per eum creatus est, hoc retorsit in se ipsum, atque cum
hoc declinabat se ad malum.
Quod uero cum eadem s t el l a omnes c onf l ue nt e s
ad a us t r um i ns pi c i e ba nt i psum sedent em in t h r o ­
no quasi al i enum, seque ab eo a u e r t e nt e s magi s
490 i n h i a b a n t ad aqui l onem qua m eum i nspi cere
uel l ent : hoc est quod idem Lucifer omnisque comitatus
illius mirabiliter creatus in ardente bono Dei constitit quasi
per obliquum, in superbia uidelicet dedignans regnantem in
caelo ; quia ipsi omnes orti in creatione ab initio gustauerunt
495 impietatem quae ad perditionem se uertit, Deum inspicientes PL
non sic quod eum scire uellent in bonitate, sed quod se super 574
eum uelut super alienum uellent eleuare, cum flagrante scilicet
elatione se a cognitione eius auertentes et plus tendentes ad
casum suum quam Deum in gloria sua cognoscere desidera-
500 rent. Sed quod s t a t i m in i psa auersi one i nspe c t i oni s
suae omnes e x s t i n c t a e sunt, sic uersae in n i g r e ­
di nem c a r bo n um : hoc est dum Deum superbe dedigna­
rentur scire, ipse Lucifer cum omnibus sequentibus se in mali­
tia sua exstinctus est a fulgore clari splendoris, cum quo per
505 diuinam potentiam indutus erat, decerpens in se ipso interio­
rem pulchritudinem, qua debuit conscius esse ad bonum, et se
porrigens ad deglutientem se impietatem, ita exstinctus est
in aeterna claritate, cadens in aeternam perditionem. Vnde
omnes uersi sunt in ni gr edi ne m e x s t i n c t i i gnis car-
510 bonum : quia cum duce suo scilicet diabolo exuti claritate
sui splendoris, sic exstincti sunt in perditione tenebrositatis,
carentes omni gloria beatitudinis, ut carbo ab igne suae
igneae scintillae.
Quod autem uent us t urbi ni s ortus est ab ipsis, qui
515 eas mox ab a ust ro retro eundem s e de nt e m in t h r o ­
no proi eci t ad a qui l onem p r a e c i p i t a t a s in a b y s ­
sum, i ta ut earum ampl i us nul l am ui dere ual eres :

493/500 II Thess. 2, 4 . 509/511 cf. Ps.-A m br., De lapsu uirginis consecratae 2, 5-7
— PL 16, 384B/385A.

4 8 5 eum in marg. B* 487 Q uod uero incipit cap. 15 et porro una plus aliis num. F
488 inspiciebant] inspicibant W 4 9 4 om nes ipsi ~ C T 497 scilicet supra
lin. V 506 ad] ab H 511 exstinctae R

f 485/486 cum hoc] in hoc ipso 487 eadem stella] stella illa confluentes]
eductae 491 idem om. 492 illius] eius 503 sequentibus se] sequacibus
suis 5 0 4 cum om. 505 decerpens] delens 506 conscius] usus 507 de­
glutientem se] deglutiendam 508 in1] ab cadens] u t caderet 509/510
carbonum exstincti ignis ~ 511 exstinctae 512 ab igne suae] caret om ni
luce 515 eundem om. 516 praecipitatas] praecipitans
 VISIO PRIMA, c. 14-15 343
hoc est quod maximus flatus impietatis erexit se in istis ange­
lis iniquitatis, cum Deo uellent praeualere et eum per super-
520 biam opprimere ; qui se sufflauit in amarissimam nigredinem
perditionis et eos de austro, id est de bono, proiecit retrorsum,
quod est in obliuionem Dei cuncta regentis quasi ad partem
aquilonarem, ut ubi superbe exaltari uolebant, ibi confusi
casum inuenirent propter superbiam suam praecipitati in
525 abyssum mortis aeternae, quae perditio ipsorum est, ita ut in
nulla claritate amplius uideantur, ut per seruum meum Eze-
chielem saltui meridiano, qui ardentem fructum iustitiae ferre
debuit et non attulit, locutus sum dicens.

1 5 . VERBA E Z E C H IE L IS D E EADEM RE

530 Ecce ego succendam in te ignem, et comburam in te omne

lignum uiride et omne lignum aridum. Non exstinguetur flamma
succensionis, et comburetur in ea omnis facies ab austro usque
ad aquilonem. Et uidebit omnis caro quia ego Dominus succendi
eam, nec exstinguetur. Hoc tale est. O stulte, qui in superbia
535 tua te erexisti contra me, ego qui nec initium nec finem habeo
faciam ut in zelo meo accendatur in te ignis indignationis
meae, per quem comburam in te omnem uiriditatem illam
quam uoluisti incipere in falsa uiriditate, magis confidens in
te quam in me, quia arripuisti in tua insana scientia esse
540 secundum superbiam tuam ; comburamque in te omnem
ariditatem illam perditorum, cum peccatum in bono aridum
suggeris homini qui cinis est ; quia suggestio tua non recipiet
in te ullam saluationem, sed fiet in te ignis aeternus. Nec est
ulla remuneratio salutis tibi, nec illis qui te sequuntur in
545 exemplo tuo. Et non exstinguetur illa succensio poenarum
in suppliciis suis, sed comburet praecipitem superbiam quasi
in facie desiderabilis aspectus honoris, quem aspexisti uelle PL
habere in temetipso, qui eiectus es ab omni gloria tua, ab 575
austro scilicet surgens in ardente clarissima luce et cadens in
550 tenebras aquilonis, id est inferni.

521/523 de austro ... ad partem aquilonarem : cf. R upert., In Cant. 4 — CC CM 26,

p. 93, 332 sq. 530 Ez. 20, 47 - 48 . 535 cf. H ebr. 7 , 3. 542 cf. G en. 18 , 27 .
543 cf. M t. 25 , 4 1 .

522 partem ex patrem corr. H 529 d e e a d e m r e om. W 532 ea] eo V R O

533 om nis] uniuersa Vulg. 535 erexisti te — B 530 faciam] faciem R
540 -que] et B 541 peccato W 543 N ec] N on O 545 E t n o n ] N ec B
546 suis ex tuis corr. O

f 518 istis] ipsis 520 se sufflauit] exsufflatus est 525 ita om. 527 ardenter
ferre om. 532 ea] eo 537/538 illam usque uiriditate] tuam qua uoluisti
opus incipere in falso uigore 539 arripuisti] elegisti insana] stulta 541
illam] peccati tui et aliorum add. 543/544 et usque tibi] restat ulla tibi m uneratio
salutis 547 desiderabilis] concupiscentiae aspexisti] concepisti 548 te
ipso
 344 PARS TERTIA
Et hoc uidebit omnis homo, uidelicet electi et reprobi co­
gnoscentes gehennam ; quoniam electi eam cognoscunt quia
ipsam effugerunt, reprobi autem quoniam cum ea in poenis
permanebunt, scientes quia ego Dominus omnipotens succendi
555 eam ad retributionem malorum tuorum, diabole, nec exstin­
guetur malis tuis nec sequentium te. Et sic perditio diabolicae
superbiae proiecit eundem Satanam et angelos eius in exte­
riores tenebras aeternorum tormentorum sine ulla consola­
tione luminis, ita ut illi nullus sit locus inuentus in aeterno
560 lumine, ut et tu, o fragilis homo, eorum ultra nihil conspicere
potuisti, sicut etiam idem Ezechiel in spiritu meo regi Tyri sub
mystica significatione dicit :
Omnes qui uiderint te in gentibus obstupescent super te. Nihili
factus es, et non eris in perpetuum. Hoc tale est. Omnes recti
565 corde qui uiderint te, diabole, inebriatum uitiis in illis genti­
bus, qui te amplexantur in praeuaricatione legis Dei, arescent,
obstupescentes in tua sorde, quomodo polluis suggestione tua
templum in aedificatione Dei, quod homo est. Et propterea
nihil factus es per superbiam tuam in qua cecidisti ab omni
570 gloria saluationis ; quia non omnino ullus uigor es in ulla
felicitate, et non eris inuentus ullam gloriam amplius habens
in aeternitate caelestium, quia tu confusus es in illis in per­
petuum, sine fine.

l6 . QVOD GLORIA SPLE N D O R IS ILLIVS

575 QVEM DIABOLVS PE R SV PERBIAM P E R D ID IT
SERVATA E ST IN SECRETO PA TR IS A L T ER I FACTAE LYCI

Sed quod sp len d orem illu m m agnum qui eis a b s­

t r a c t us est ui di st i s ubi t o in earum e x s t i nc t i o ne
r euert i ad i psum sedent em in throno : hoc est quod
580 perspicuus et magnus fulgor, quem diabolus propter superbiam
et contumaciam suam perdidit, cum ipsum et omnes sequaces
eius intrauit germen mortis (quoniam idem Lucifer purioris

557/558 cf. M t. 25 , 30. 565 E z. 28, 19 . 568 cf. I Cor. 3, 16. 9 . 574/585
cf. G reg., ln libr. I Regum expos. 3, 166 — CC 144 , p. 290, 3356- 3358.

555 effugierunt V 567 obstupescentes] obstupentes B polluis] pollutus H

568 hom o ex hoc corr. H 574 ponit 6 pro 16 W 576 a l t e r a e W 580
m agnus om. O

f 555 ipsam ] illam 555 diabole] o praem. 556 m alis] in praem. 557 eundem
om. 560 u t om. hom o] horrens et stupens add. 570/571 non usque n o n ]
om nino nullus uigor es in nulla felicitate, neque 572/575 in perpetuum ] im per­
petuum 578 exstinctionem 582/585 quoniam usque lum inis] erat enim
Lucifer purioris lum inis
 VISIO PRIMA, c. 15-17 345
erat luminis quam ceteri angeli) reuersus est ad Deum Patrem
seruatus in secreto eius ; quia gloria splendoris illius non debuit
585 esse uacua, sed Deus seruauit eam alteri factae luci.
Nam quem Deus nudum surgere iussit atque non cooper­
tum carne, qui diabolus est cum omni comitatu suo, sed tamen
in splendore clarum, illius splendorem seruauit limo, quem
formauit hominem, tegens ipsum udissima natura terrae,
590 propterea ne se extolleret in similitudinem Dei ; quia quem
clarum creauerat in multo fulgore, sed non coopertum tam
fragili et tam misera forma ut est homo, hic non potuit stare
in elatione sua, quia non est nisi unus Deus sine initio et sine
fine, in aeternitate. Ac ideo sceleratissimum est prae ceteris
595 criminibus qui se Deo similat.
Nunc autem ego Deus caelestis seruaui illustre lumen quod
secessit a diabolo propter malum eius, hoc diligenter abscon­
dens apud me, et dedi illud limo terrae quem formaui ad ima­
ginem et similitudinem meam, sicut aliquis homo facit cum
600 filius eius moritur, cui non adhaeret hereditas in natis ipsius; PL
quia non habet filios hereditatis, eandem hereditatem attrahit 576
sibi pater et componit eam in mente sua alii filio suo nondum
sibi nato, dans eam illi cum natus fuerit ex ipso.

17. QVOD DIABOLVS C E C ID IT ABSQVE H E R E D E

605 HOMO AVTEM C E C ID IT HA BEN S H E R E D E M

Nam diabolus cecidit absque herede, quod est in recta inten­

tione bonum opus ; quia numquam aliquid boni fecit nec in­
cepit, et ob hoc accepit alius hereditatem ipsius, qui etiam
cecidit habens tamen heredem scilicet inceptionem oboedien-
610 tiae ; quoniam eam suscepit cum deuotione, quamuis opus ad
hoc pertinens non perficeret, sed gratia Dei perfecit idem
opus in incarnatione saluatoris populorum in restaurationem
bonae hereditatis. Atque ideo recepit homo hereditatem suam

598/599 cf. G en. i , 26.

591 in om. W 595 sim ilat] sim ulat V R 900 n o n om. C T 603 illi eam ~
C T 604 ponit 7 pro 17 16 pro 17 H 608 ob ex ab corr. H 613 hom o
supra lin. O

/ 583 Patrem ] unde prodierat add. 584/585 gloria ... uacua] locus gloriae ...
uacuus 585 eam ] eum 586 quem ] eius praem. 587/588 suo usque splen­
dore] eius in splendore tam en 588 illius om. 589 hom inem ] in praem.
590 propterea] ob idipsum 592 misera form a u t est] m isero tegm ine quo et
595 qui se D eo sim ilat] q u o quis se D eo sim ulat 597 secessit] retraxit 599
sicut] quem adm odum 600/602 cui usque com ponit] cuius hereditas non transit
in natos eius, quia absque liberis decessit, hereditatem filii attrahit sibi pater et
proponit 603 dans] daturus 608 alius] alter ipsius] eius 611 perfice­
ret] perfecerit idem ] illud 612 saluatoris] saluationis
 346 PARS TERTIA
in Christo, quia non dedignatus est in initio praeceptum Dei,
615 cum omnino diabolus non desiderauit seruitium creatoris sui
in bono, sed honorem in superbia ; unde non recepit gloriam
suam, sed periit in perditione.

18. EXEM PLVM D E GOLIATH E T D E DAVID AD EA N D EM REM

Et sicut Goliath surrexit ad despectum Dauid, ita erexit se

620 diabolus in praesumptionem in semetipso, uolens similis esse
Altissimo. Et ut idem Goliath inscius uirium Dauid eum pror­
sus pro nihilo computans uilipendit, sic constructa superbia
diaboli contempsit humilitatem in humanitate Filii Dei, qui
in mundo natus non gloriam suam, sed gloriam Patris per
625 omnia quaesiuit. Quomodo ? Diabolus non desiderauit tangere
hoc exemplum, quatenus se subderet suo creatori, ut se Filius
Dei subdidit suo Patri. Attamen Dauid amputauit caput Go­
liath in secreta fortitudine Dei, ut Spiritu sancto inspirante
scriptum est :
630 Assumens mitem Dauid caput Philisthaei, attulit illud in Jeru­
salem, arma uero eius posuit in tabernaculo suo. Hoc tale est.
Spolia et direptiones diaboli accepit fortissimus Filius meus,
cum deiecit caput eiusdem serpentis antiqui. Vbi ? In utero
Virginis, quae hoc caput contriuit. Per quem ? Per eundem
635 Filium suum. Quae est haec contritio ? Sancta humilitas quae
in Matre et Filio apparens percussit primum initium super­
biae, quod est caput diaboli. Et sic ipse Filius meus attulit
cum humilitate in suo corpore idem caput in sanctam eccle­
siam, quae est uisio pacis, ei ostendens per eandem fortissimam
640 humilitatem quod interfecta esset superbia diaboli. Fortissima
uero arma ipsius sunt obiecta eius uitia, cum quibus ille supera-
uit genus humanum, quod eum coluit pro Deo, ipse illud
exterrens in uitiis suis, ut arma exterrent homines. Haec con­

e i s cf. I Reg. 17 , 42 . 620/621 cf. Is. 14 , 14 . 624/625 cf. Ioh. 7 , 18 ; 8, 49 . 50.

630 I Reg. 17 , 54 . 633/635 cf. G en. 3, 15 . 636/637 cf. H rab., De uitiis et uir-
tutibus 3, 61 — PL 112 , 1381 D . 638/639 cf. Hymn. V rbs Ierusalem beata, dicta
pacis uisio — A H M A 2, 1 n r. 93 .

614 praeceptum iter, et dei. H 618 num. om. W* 639 ei] et B 641 eius
supra liti. V * 642 eum ] cum B

/ 617 in perditione periit ~ 619 ad despectum ] despiciens 620 se ipso

621 idem om. inscius uirium ] ignorans uires 622 pro nihilo com putans]
nihili reputans constructa] cum ulata 625 tangere] imitari 626 quatenus]
ut u t] quem adm odum 637/638 ipse usque idem ] filii mei secundum carnem
uictrix hum ilitas attulit ipsum 639/640 per usque interfecta] quod per ipsam
fortissimam hum ilitatem interfecta 641 ipsius] eius obiecta] m ultiform ia
cum om. 642 pro D eo coluit ~ 642/643 ipse usque exterrent] sic exter­
rens in uitiosis artibus suis u t arm a exterrere solent
 VISIO PRIMA, c. 17-18 347
fregit Filius meus ponens ea in tabernaculo suo, id est in pas-
645 sione corporis sui dum pateretur in cruce.
Vnde ipsam pugnam dimisit etiam in tabernaculis scilicet
in corporibus electorum membrorum suorum, ut et ipsi distri­
buant arma diaboli cum ipso. Quomodo ? Vt sicut ipse deuicit
diabolum in passione sua, sic et ipsi eum deuincant se constrin-
650 gentes in desideriis suis, et non sint consentientes uitiis illius.
Et secundum similitudinem hanc ut gloria Goliath data est
Dauid, ita gloriam quae ablata est primo angelo dedi Adae
et generi eius, quod confitetur me seruans praecepta mea,
interempta superbia diaboli.
655 Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in PL
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in 577/
conscientia animi sui conscribat. 578

047/648 distribuant arma : cf. Lc. n , 22.

045 passionem omnes codd. exc. W

f 645 passionem 640 scilicet] sim ul 650 suis om. 655 acutas usque intel­
lectus] interioris sensus perspicaces audiendi aures 656 ardenti
 348 PARS TERTIA
CAPITVLA SECYNDAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. Quod fides quae in antiquis occultata fuit in mysterio, PL

incarnato Dei Filio processit in lucem. 577/
2. Quod fides coniuncta est timori Domini et timor Domini 578
5 fidei.
3. Quod fideles per quattuor partes terrae super fidem bona
opera aedificant.
4. De quattuor quadris.
5. Quod oportet hominem humiliter incedere et insidias dia-
10 boli sapienter fugere.
6. De quattuor angulis aedificii quid significent.
7. Item aliter de eisdem angulis.
8. Quod hominibus a Deo Patre datur munitio et defensio
ad bene operandum ; et circumspecti sint quia cinerea
15 caro sunt.
9. De speculatiua scientia.
10. Verba Pauli.
11. Verba Salomonis.
12. De optione duarum causarum.
20 13. Quod rectae institutiones surrexerunt in Abraham et in
Moyse.
14. Quod speculatiua scientia coepit in Noe apparere, regnante
tamen iniquitate, usque ad Abraham et Moysen sine
interruptione.
25 15. Verba Pauli ad eandem rem.
16. Quod rectum opus ostensum est in Abraham et in Moyse,
perspicua iustitia in incarnatione Filii Dei, ardens opus
per baptismum in ecclesia durans in finem mundi.
17. Verba Dauid ad eandem rem.
30 18. Quod membra Christi constant adhuc imperfecta in electis
suis, et ecclesia caret adhuc futura perfectione, quam
habitura est.
19. Quomodo denarius numerus attenuatus per Adam surrexit
in Filio Dei in denarium, et denarius in millenarium.
35 20. Verba euangelii de eadem re.
21. Quod in quinque uulneribus Christi peccata hominum
delentur.

IT, 2, 8 D- om. H 12 num. om., inde numer. porro una aliis minus B 13 d atur a
D eo Patre ~ F 14 et] ut add. B, u t O 20 num. om. W Q (u o d ) om. W
20/21 in Abraham et in Moyse surrexerunt ~ O 28 baptism a F in ecclesia
om. B 29 ponit 16 pro 17 W 30 num. om. W Christi supra lin. C 33
ponit 17 pro 19, et errat porro in num. W

f III, 2, 1 s e c v n d a e v is io n is c a p . 2 Quod usque lucem] Q uod fides magna in

uirtute palam surrexit in circum cisione Abrahae ; c f. supra Pars III, Visio 1, 32
19 optione] operatione
 VISIO SECVNDA 349
22. Quod homo quinque sensibus Spiritu sancto sibi inspiratis
discernit bonum et malum.
40 23. Quod homo anima et corpore laboret deuitare malum et
facere bonum in prosperis et in aduersis.
24. Quod humana mens debet habere sapientiam et discre­
tionem ad cognoscendum Deum.
25. Quod homo ex quattuor elementis constans fidem catholi-
45 cam aequali deuotione colat.
26. Quod fidelis homo ascendat de uirtute in uirtutem.
27. Quod Filius Dei missus est in mundum secundum tempus
praeordinatum a Patre, ut perficeret uoluntatem Patris
in redemptionem hominis.
50 28. Quod superbiam mali uel finem eius in operante creatura,
aut initium aut finem supernae iustitiae, iustamque dis­
tributionem uoluntatis Dei nullus hominum perscrutari
potest.

SECVNDA VISIO TERTIAE PARTIS

55 DEINDE VIDI intr a am bi tum circu li qui proten- PL

d e b at u r de eodem sedente in throno quasi montem 577
magnum c o niu nct um radici illius immensi lapidis,
super quem cum nube thronus eiusdem sedentis
positus erat, ita quod idem lapis in a lt i tu d in e m
60 erectus et quod idem mons in la t i t u d in e m e x t e n ­
sus ui deb at ur.
E t super i psum mont e m s t a b a t uel ut quo d da m
a e d i f i c i um q u a d r a n g u l u m, ad s i mi l i t ud i ne m urbis
q u a d r a n g u l a e f a c t um, a l i q u a n t u l u mq u e in obli-
65 quum po s i t um, i ta quod eius a ngul us unus r e s pi ­
c i e ba t ad or i ent em et ali us ad o c c i de nt e m, et unus
ad s e pt e mt r i o ne m et alius ad meri di em. Idem a u ­
t em a e d i f i c i um in c i r c ui t u suo mur um unum d u o ­
rum g e ner um h a b e b a t , quo r um genus unum erat
70 quasi spl endor l uci dus ut l u x diei est, et al t e r um
quasi c o mp a g i n a t i o l a pi dum, ad i nui c e m con-
i unc t a in angul o ori ent al i et in a n g u l o sept em-

48 Patris totum non potest legi B7 49 in redem ptionem hom inis eras. B7 50
num. om. W Q u (o d ) om., titulus B73 54 t e r t ia e ] s e c v n d a e dei., tertiae supra
lin. H 66 et alius ad occidentem supra lin. H 2

f 52 hom inum ] hom o 54 p a r t is ] s . h il d e g a r d is v i r g in is add. 55 intra] inter

56 eodem om. 58/59 cum usque erat] nubes cum throno et sedente in eo posita
erant 59 idem om. 60 quod idem om. 64/65 quadrangulae usque eius]
quadratae form atum , aliquantulum obliquum habens situm , cuius 67/68 Idem
usque in] aedificium autem 68/69 duorum usque unum ] biform em gerebat, cuius
form a una 70 est om. alterum ] altera
 350 PARS TERTIA
trion ali , ita ut illa luc id a pars muri p ro te n d e r e ­
tur ab angulo orie nta li et fi ni re tu r in angulo
75 s e pt e m t ri o n a li, t o ta in t eg ra et non habens ullum
locum i n te rr u p t u m ; et ut illa alia scilicet lapidea
pars e x t e n d e re t u r ab angulo se p t e m t ri o n a li ad
angulum oc cid en ta lem et ad angulum meridianum
et fi ni re tu r in angulo orientali, habens duo loca
80 i n t e r ru p ta inter an gulum ui del ic et oc cid en ta lem
et angulum meridianum.
L o n g it u d o autem eiusdem aedificii erat centum
cu b it oru m et la t i t u d o eius q u i n q u a g i n t a c u b i t o ­
rum et a lt i t u d o ipsius quinque cu bi to ru m, ita ut
85 eius duo parietes in ut ro qu e la tere ipsius essent
unius lo ng it ud ini s, et alii ipsius duo pa ri et e s in
fronte et in fine eius unius la t i t u d in i s . Sed et
idem q u a t t u o r parietes ubique in cir cu it u ipsius
aedificii aequalis erant al t i tu d in i s, e x c e p t i s pro-
90 pu gn ac u li s eius quae a li q u a n t u lu m em inebant
a lt i tu d in e m ipsius.
L a t i t u d o autem int er ipsum a edi fi ciu m et sp le n­
dorem ex pr a e d i c t o circulo se in prof und um abyssi
e x t e n d e n t e m erat in uert ice or ientalis anguli
95 unius palmi, alibi au tem, id est in se p t e m t ri o n a li
et in oc cid e nt a li a tq ue in me ridiana parte, ta n t a
undique erat la t i t u d o inter idem aedificium et
eundem splendorem, ut eius a m p li t ud in em nullo
modo comprehendere possem. Et haec me admirante
100 qui sedebat in throno iterum dixit ad me.

I. QVOD F ID E S QVAE IN AN TIQ V IS OCCVLTATA FV IT IN M Y STERIO

INCARNATO D E I FIL IO PR O C ESSIT IN LVCEM

Fides quae in antiquis sanctis cum opere iustitiae per boni­

tatem Patris desuper aedificato uelut in pallore apparuit,
105 incarnato Dei Filio aperta manifestatione cum ardentibus
operibus ardenter in lucem processit, quando idem Filius Dei

100 cf. supra, Pars III, Visio 1 , 169 . 101/106 cf. Coi. 2, 17 ; H ebr. 10, 1 .

80/81 inter usque angulum in ras. alia manu R 82/87 L ongitudo usque Sed et
i(dem ) in ras. O 84 et usque cubitorum iter, et dei. H 88 parietes] partes B
89 aequales B 98 nullo] in praem. F 99 m odo om. C T 100 iterum om. B
101 ANTIQVO W 103 Fides] Vides ex Fides corr. B, Vides H R 106 Dei
Filius ~ B

{ 73 pars illa lucida ~ 76/77 ut usque pars] pars alia scilicet lapidea 89 erat
98 eundem om. 106 idem om.
 VISIO SECVNDA, c. 1-2 351
caduca non concupiscens ea exemplo suo conculcari et cae­
lestia amari perdocuit, cum priores patres mundum non
fugientes nec se ab eo separantes Deum simplici tantum credu-
110 litate et humili deuotione colebant ; quia nondum ut omnia
desererent eis ostensum fuerat.
Vnde etiam quod uides intra a mb it um circu li qui
p r o t e n d it u r de sedente in thron o montem magnum
c o niu nc tu m radici illius immensi lapidis, super
115 quem cum nube thro nus eiusdem sedentis positus
est, ita quod idem lapis in a lt i t u d in e m erectus et
quod idem mons in la t i t u d in e m ext en sus u id et u r :
hoc est quod in potente ac forti opere potestatis superni Patris
quod potenter operatur stat mons significans fidem, quae
120 magna est in uirtute, palamque surgens in circumcisione Abra-
hae, et ita proficiens usque in Filium eiusdem superni Dei post
ruinam serpentis antiqui per Spiritum sanctum inspirata
hominibus, quatenus in bonitate Patris fideliter operantes
illum credant omnipotentem esse Deum, qui tam magnum
125 hostem superare potuit, ita ut per eandem credulitatem sub-
leuati ad gloriam illam pertingant, de qua idem diabolus ob
superbiam suam deiectus est.

2 . QVOD F ID E S CONIVNCTA E ST TIM O RI DOM INI

E T TIM OR DOM INI F ID E I

130 Atque idem mons positus est ad radicem p r a e ­

dicti immensi lapidis, mysterium timoris Domini haben­
tis : quia fides coniuncta est stabilitati timoris Domini et timor
Domini etiam fortitudini fidei, scilicet cum de Patre missus est PL
Filius nasci ex Virgine, et cum de eodem Filio pullulabat uera 579
135 fides primum fundamentum boni operis, quam timor Domini
profert cum omnibus uirtutibus tangens Deum in altitudine
sua, ita ut in sapientia fidelium mentium Deus super omnia
regnans fideliter colatur. Quomodo ? Quoniam timor Domini
secreta caeli uisu circumspectionis acute penetrat, quia ipse
140 initium iustae intentionis est, cum qua etiam beata fides apud

107/108 cf. Postcommunio Repleti cibo ... terrena despicere et amare caelestia —
Bruylants 2 n r. 970. 119/120 cf. Rom . 4 , 9 . 12 . 124/125 cf. H ebr. 2, 14 .
138/140 cf. E ccli. 1 , 16 .

108 patres] partes H 109 nec] ne B 113 m agnum m ontem ~ B 114 im ­

mensae B 121 Dei] d et H 122 ruinam ] runam O 134 eodem supra /in. R

/ 115/116 cum usque est] nubes cum th ro n o et descendente in eo posita su n t 116

idem om. 117 quod idem om. 119 qu o d ] qui 121 eiusdem om. 123
quatenus] u t 125 u t] quod 126 idem om. ob] per 127 est] periit
131 immensi om. 134 eodem om.
 352 PARS TERTIA
Deum in latitudinem perfectionis tenditur, cum in bonis ope­
ribus ad sanctitatem dilatatur.

3. QVOD F ID E L E S PE R QVATTVOR PA RTES T ER R A E SV PER FID EM

BONA O PERA A E D IFIC A N T

145 Sed quod super ipsum montem stat aed ific ium
qu a d ra n g u l u m ad si mi li tu d in em urbis q u a d r a n ­
gulae fa ct um : hoc est quod super fidem bonitas Patris
bona opera aedificans, multos fidelium per quattuor angulos
terrae colligens trahit ad caelestia, sic munitos in stabilitate
ijouirtutum, ut idem caelestis Pater in sinu suo, quod est in
interiori potestate et in mystico consilio suo, eos benigne com­
ponat cum quattuor quadris in fide. Quomodo ?

4. D E QVATTVOR QVADRIS

Ego scilicet Altissimus ordinaui in opere meo primum qua-

155 drum hominum, uidelicet Adam, cuius genus ipso reposito
per magnum schisma debilitans processit usque ad secundum
quadrum, id est ad Noe, ubi diluuium factum est, ubi et
mysteria Filii mei in arca praemonstraui. Sed in eodem quadro
qui est Noe per admonitionem meam manifestaui illam luci-
160 dam partem muri praedicti aedificii ; quia ibi in diluuio suffo­
cans peccatores innui hominibus ut mortem fugerent et uitam
appeterent, sic eis palam aperiens speculatiuam scientiam
duarum optionis causarum. Quid est hoc ?
Homo uiret et uiget in uiuente uita quae anima est, per
165 quam speculatur et cognoscit duas semitas, uidelicet bonum et
malum ; quoniam homo tangitur hac alterutra parte, ita quod
manens in corpore bonum siue malum cum anima et corpore
operatur, quod ipse incipit per optionem animi sui, uolunta-
tem suam ita complens in opere. Et sic in Noe ostensa est per
170 admonitionem meam speculatiua scientia duarum optionis
causarum, scilicet acutissima consideratione malum spernere
et bonum diligere, quae ita cum emissione circumcisionis

145/147 cf. Apoc. 21 , 1 6 ; G reg., In H i e 2 , 1 , 4-5 — CC 142 , p. 210 sq., 133- 146 .
153/181 Adam , N oe, Abraham , M oses, C hristus : cf. G reg., Hom. in E n. 1 , 19 ,1 —
PL 76 , 1154 BD ; H ildegardis, E D O , Pars III, Visio 9 , c. 6 : G p. 335 — PL 197 ,
989A. 157/158 cf. I Petr. 3, 20- 21 . 159/160 cf. supra 69- 70 .

/ 141 tenditur] extenditur 146/147 quadrangulae factum ] quadratae form atum

150 idem om. qu o d ] hoc 154 scilicet] qui sum 155 reposito] dorm iente
156 debilitans] sepraem. 157 ubi] sub quo 158 eodem ] eo 162 scientiam]
cognitionis add. 163 optionis causarum ] uiarum est om. 166 hac alteru­
tra parte] alterutra parte harum 167 bonum ] siue praem. 168 quod] quidem
add. optionem ] operationem 169 in opere com plens ~ N oe] nos
170/171 optionis causarum ] uiarum
 VISIO SECVNDA, c. 2-6 353
tendit in praecursu uoluntatis Dei usque ad tertium quadrum,
ubi Abraham et Moyses coniuncti sunt in circumcisione et
175 lege ; quae circumcisio et lex ita procedebat usque ad quartum
quadrum sanctae Trinitatis, ubi uetus testamentum in Filio
Dei finitum est cum exteriori significatione, unde etiam sur-
rexit interius germen per eundem Filium Dei in ecclesia, qui
natus et passus pro salute hominum, resurgens etiam et rediens
180 ad Patrem, angulum illum qui in casu Adae absconsus et atte­
nuatus erat, restaurauit in saluationem per animas hominum.

5. QVOD O PO RTET HOM INEM HV M ILITER IN C E D E R E

E T IN SID IA S D IA BO LI SA PIE N T E R FV G ERE

Quod autem idem aed ific ium a li q u a n t u lu m est in

185 obliqu um positum : hoc est quod homo qui opus Dei est
non potest prae fragilitate sua incedere firmiter sine peccato
et audacter sine timore fragilis carnis diabolum superando,
sed eum oportet illum humiliter deuitare et insidias eius sa­
pienter fugere ne peccet, atque se fideliter coniungere bonis PL
190 operibus et sic constare in Filio Dei, qui quasi in angulo sedens 580
lapis angularis est, ita etiam opus electum coniungens in
homine.

6 . D E QVATTVOR ANGVLIS A E D IF IC II QVID S IG N IFIC E N T

Sed quod an gulus unus respicit ad orientem et

195 alius ad oc cidentem, et unus ad se ptem trionem et
alius ad meridiem : hoc est quod Filius Dei natus est ex
Virgine et passus in carne ut in ortu iustitiae homo restaurare­
tur ad uitam, cui omnis iustitia apposita est, quod est a n g u ­
lus or ientalis ; inde surgente saluatione animarum, ut Deus
200 compleuit in eodem Filio suo omnem iustitiam, quae ab Abel
usque in ipsum Filium Dei praefigurata est, in quo finita est
constitutio carnalis obseruationis ueteris testamenti, ita

190/191 cf. I Petr. 2, 7 ; E p h . 2, 14 . 20 ; Hymnus V rbs Ierusalem beata ...A ngularis

fundam entum C hristus lapis m issus est — A H M A 2, 1 nr. 93, str. 6 . 198/199
angulus orientalis : cf. Is. 4 1 , 2 ; Zach. 6, 12 ; Lc. 1 , 78 . 200/201 cf. G e n . 4 , 8 ;
H ebr. 11 , 4 ; R upert., De s. Trin. 4 , 4 — CC CM 21 , p. 284, 143- 151 .

177 exteriore 0 significatione ex significationem corr. H 194 angulus]

anglus H

f 174 ubi] in quo 170 ubi] in quo 178 eundem om. 184 idem om. 185
positum ] situm 188 hum iliter] hum ilitate 189 fideliter se ~ 191 ita
etiam ] hoc pacto 191/192 in hom ine coniungens ~ 200 eodem om. 201
Filium Dei om. 202 ita] iam
 354 PARS TERTIA
ueniente salute fidelium hominum per fidem, quam idem Filius
Dei attulit missus a Patre in mundum in fine temporum,
205 quod est angulus occi de nta lis. Contra diabolum quoque
in Abraham et in Moyse eleuauit se iustitia, qui in ea prae­
monstrabant promissam gratiam, per quam homo saluatus
est, quem diabolus decepit occidendo eum ut latro in lapsu
Adae, quod est angulus septe mt ri on al is, unde et mise-
210 rabilis ac mortalis casus, qui factus est in humano genere,
postea per supernam gratiam nobiliter et eleganter restaura­
tus est pleno fructu in ardente opere Dei et hominis, quod est
angulus meridianus.

7. ITEM A L IT E R D E E ISD E M ANGVLIS

215 Angu lu s etiam meridianus est quod primus homo

Adam a Deo creatus est. Sed quod ab eodem angulo specula-
tiua scientia duarum optionis causarum non incipit fulgere :
hoc est quod ab ipso Adam genus suum incompositum erat,
non colens Deum in scientia sua officiali seruitute legis, sed
220 tantum propriam uoluntatem suam adimplens cum summo
malo, ita ut nec in recta scientia Dei nec in uera beatitudine
esset fulgens, immo in morte iacens ; sed absconsum erat
tantum in corde Patris quid cum homine facere uellet. A n g u ­
lus etiam in oriente designat Noe, ubi se iustitia ostendere
225 incepit, et ibi etiam aperte manifestata est praemonstrata
speculatiua scientia ostendens omnem sanctitatem quae postea
in Filio Dei perficienda erat. Et quia unaquaeque iustitia in
Filio Dei qui est uerus oriens erat incipiens, ideo est hoc aedi­
ficium primum appellandum ad orientem in honore sanctitatis,
230 quae primum etiam in Noe ueraciter declarata est.
Angu lus quoque in sep te mt ri one est Abraham et
Moyses, qui aduersus Satanan cum operante opere praedictam

203/204 cf. Ioh. 6, 40 et parall. 204 in fine tem porum : cf. Hymn. de Ascensione
Domini Iesu nostra redem ptio ... hom o in fine tem porum — A H M A 2, 1 nr. 49,
str. 1 . 208/209 cf. G reg., In Hie%. 2, 1 , 6 — CC 142, p. 212 , 192 ; uide suprat
Pars III, Visio I, 409- 410 . 224/225 cf. G en. 6 , 9 . 228 oriens : uide supra
198- 199 .

209 et om. B 215 A (n g u lu s) om. R 215/216 A ngulus usque est coniung. cap.
praec. W 215/223 A ngulus usque uellet coniung. cap. praec. R 218 quod om. R
229 in honore iter, et dei. H

f 203 idem om. 206 in ea om. 208 decepit] deceperat 211 eleganter] m agni­
fice 215 qu o d ] quia 215/223 A ngulus usque uellet coniung. cap. praec.
216 eodem ] hoc 217 duarum optionis causarum ] cognitionis duarum uiarum
218 hoc usque A dam ] id est ab ipso A dam , hoc ideo est quia 219 officiali] offi­
ciosum 223 uellet] decreuisset 225 ibi] ubi 232 operante opere] operis
exsecutione
 VISIO SECVNDA, c. 6-8 355
speculatiuam scientiam cooperiebant, quasi eam circumaedi-
ficarent cum pretiosis lapidibus et cum desuper aurato opere
235 perspicuae iustitiae Dei, quod erat circumcisio et lex ; quia
iustitia ante circumcisionem et legem quasi nuda erat absque
opere.
Et quartus angulus o c ci d e nt a lis praefigurat etiam ue-
ram Trinitatem quae palam manifestata est in baptismo salua-
240 toris, qui erexit plenam et sanctam ciuitatem Ierusalem cum
omni opere suo recurrens ad caelum in saluatione animarum.

8 . QVOD HO M INIBV S A DEO PA TRE DATVR M VNITIO E T D E FE N S IO

AD B E N E OPERANDVM E T CIRCVM SPECTI SIN T
QVIA C IN E R E A CARO SVNT

245 Sed quod ipsum aedi ficium in c irc ui tu suo murum

unum duorum generum habet, quorum genus unum
est quasi splendor lucidus ut lux diei, et al terum PL
quasi c o m pa g in a ti o lapidum, ad inuicem con- 581
iu nc ta in angulo or ientali et in angulo septem-
250 tr ion ali : hoc est quod per bonitatem Patris hominibus ex
omni parte data est quasi securitas una, id est munitio et
defensio in bonis operibus, quatenus ipsis circumdati et con­
fortati carnales concupiscentias deserant et ad unum Deum
qui munimentum eorum est fugiant.
255 Qui murus in duobus est generibus : quia uelut
unum genus muri est speculatiua scientia duarum optionis
causarum, quoniam eandem scientiam in acutissima et cer­
tissima exquisitione speculationis animi sui homo habet, ut
sit circumspectus in omnibus causis suis ; et etiam uelut aliud
260 genus muri est cinerea caro hominis, quia a Deo creatus est
homo, operans factum opus in operatione.

239/240 cf. M t. 3, 16- 17 . 240 cf. A poc. 21 , 10. 254 cf. Oratio Dominica in
Albis in Oct. Paschae Q uaesum us, D o m in e ... m ysteria, quae pro reparationis m uni­
m ine contulisti — B ruylants 2 n r. 928.

238 angulus qu artu s ~ C T 2 4 5 circuito B 250 quod supra lin. R 254

est supra lin. H fugiant] confugiant H 255 est supra lin. H 256 optio­
nis] opinionis H 256/257 duarum usque scientiam in marg. H 2

/ 233 cooperiebant] circum tegebant 246 duorum usque unum ] binae form ae habet
cuius una 247 alterum ] altera 252 quatenus] ut 254 fugiant] confugiant
255/257 duobus usque eandem ] duabus est form is, quia una form a m uri est ueluti
speculatiua scientia duarum uiarum , quoniam illam 258 habet hom o ~ 259
causis] uiis 259/260 uelut usque est] alia form a m uri est ueluti
 356 PARS TERTIA
9. D E SPECVLATIVA SCIEN TIA

Et haec speculatiua scientia lucet in splendore lucis diei,

quoniam per eam homines actus suos uident et considerant,
265 quod splendidus radius est humanae mentis se caute circum­
spicientis ; quia in homine apparet haec praeclara scientia ut
candida nubes, perambulans mentes populorum in celeritate,
sicut et nubes defluit in aere, lucensque ut lux diei, quoniam
ipsa candida declaratur propter splendidissimum opus quod
270 Deus benigne operatur in hominibus, scilicet ut cum ipsi deui-
tant malum, perficiant bonum quod in eis quasi lux diei lucet.
In ipsa quoque scientia procedit unumquodque opus in
homine. Quomodo ? Homo habet duas uias. Quomodo ? Ipse
est sciens bonum atque malum cum sensibilitate. Qui dum
275 transit de malo operando bonum imitatur Deum, faciens bo­
num in ipso qui iustus est, nolens iniustitiam. Sed dum ope­
ratur malum, implicatur per contractorem diabolum in pec­
catis, cum non uult se continere nisi sentiat illum in uinculo
malorum operum ; quoniam diabolus quaerit iniquitatem
280 fugiens sanctitatem. Si autem homo abstrahit se a malo et
operatur bonum, tunc suscipit eum summa bonitas ; quia se
ipsum propter amorem Dei superauit, qui Filium suum
tradidit pro eo in mortem crucis.
Vnde etiam scientia haec est speculatiua, quia ipsa est
285 quasi speculum hoc modo, quoniam ut homo aspicit faciem
suam in speculo, utrum sit in ea pulchritudo an maculositas,
sic inspicit ipse in scientia bonum et malum in facto opere
quod considerat intra se ; quia haec consideratio est in rationali
sensu, quem Deus spirauit in hominem, cum in faciem eius
290 spirauit spiraculum uitae in anima. Nam uiuere pecorum
deficit, quia rationale non est ; anima autem hominis num-
quam deficit, quia in aeternum uiuet, quoniam rationalis est.
Vnde etiam homo sentit in consideratione boni et mali quod
opus sit contrarium uel electum, per gratiam Dei formatus
295 et inspiratus rationali sensu in ortu creationis suae, illa gratia
eum iterum restaurante in electione baptismi et saluatione

273/274 cf. G en. 3, 22 . 284/286 cf. Iac. 1 , 23. 287 cf. supra 273- 274 .

265 splendidius O est radius ~ B 271 eis] eum W 279 (iniq)ui(tatem )

om. H 2 289 in 1 in marg. H 2

f 264 quoniam ] quin 265 q u o d ] quia 266 quia in hom ine] in h. siquidem
267 peram bulans] perm eans 268 defluit ] cito difflatur 277 contractorem ]
seductorem 278 cum ] qui se continere] desistere- 289 spirauit in hom i­
nem ] inspirauit in hom ine/ m 290 spirauit] inspirauit f m 29 4 contrarium ]
reprobum / m
 VISIO SECVNDA, c. 9-10 357
animae noui testimonii, ut dicit Paulus amantissimus meus
de eadem electione gratiae.

IO . VERBA PAVLI

300 Reliquiae secundum electionem gratiae saluae factae sunt. Si PL

autem gratia, iam non ex operibus, alio quin gratia iam non est 582
gratia. Hoc tale est. Reliquiae quas laqueus mortis non com­
prehendit, ne se declinent post exemplum diaboli, illae saluae
factae sunt cum aperta saluatione, dum Deus misit Filium
305 suum incarnari, quod est electio gratiae pro salute manifestata
hominum. Quomodo ?
Gratia Dei constituit hominem, sed ille lapsus est in prauis
operibus. Tunc ostensa est electio gratiae in electo uase, cum
ex Virgine Filius Dei natus est, in quo non erat licitum fieri
310 ullum lapsum. Nam si quispiam homo sibi facit aliquam utilem
rem quae ipsi ab alio abstrahitur, tunc eligit sibi aliam utilio­
rem quam ei nullus demat et in qua ipse pleniter abundet.
Sic fecit gratia Dei. Ipsa formauit Adam primum hominem,
quem diabolus abstraxit ab innocentia operis. Sed eadem
315 gratia fecit postea plenitudinem bonorum operum per Filium
Dei in saluatione animarum. Si autem gratia Dei fecit saluatio-
nem, tunc saluatio non est facta ex merito operum hominum.
Quomodo ?
Iustitia operis defecit in Adam, ita quod homo numquam
320 rediret in saluationem per merita operum suorum, nisi recu­
peraretur per eandem gratiam in iustissimo Filio Dei per
opera ipsius, scilicet quod oboediens factus est Patri suo ; et
nisi etiam homo mundaretur per baptismum quod idem Filius
Dei tradidit hominibus cum bono opere, quod opus gratia
323 Dei operatur cum homine et homo idem opus cum illa. Ideoque
est gratia Dei cum hoc opere, et hoc opus ortum est de gratia.
Quod si saluatio esset ex merito hominum et rectum opus
hominis esset proprium a se ipso, ita quod gratia Dei opus

300 Rom . 1 1 , 5- 6 . 322 cf. Phil. z, 8.

297 m eus supra litt. B* 302 quas] quos omnes codd. exc. V 3 0 4 aperta ex
aperto corr. H 308 electio ex electo corr. H 322 et om. B 325 idem
hom o ~ C T 326 est de] ex 0

f 297 am antissim us m eus om. m 298 eadem ] illa/ m 303 ne se declinent post]
u t declinarent ad f m 304 c u m o » ./w 309 non erat licitum ] possibile non
e ra t/m 310/311 quispiam usque rem ] quisquam hom inum rem aliquam utilem
facit / m 312 dem at] auferre possit f m pleniter] plene / m 317 operum
o m .fm 322 ipsius] eius m scilicet qu o d ] quia f m suo] caelesti add. m
323 hom o etiam ~ f m idem o m .fm 325 idem opus] opus illu d /« ? 328
proprium ] ei add. f m
 358 PARS TERTIA
illud non accenderet, tunc gratia non esset gratia. Quomodo ?
330 Tunc esset homo a se ipso et non a Deo, et nulla creatura
referret grates Deo, et gratia Dei nihil esset. Nunc autem gra­
tia Dei constituit hominem rationalitate subnixum, ut iusti-
tiam operetur in scientia boni et mali, quatenus de scientia
ista appetat bonum, abiciens malum, et ut sic cognoscat
335 uitam et mortem, per hoc eligens in qua parte remanere desi­
deret, ut Salomon dicit in intellectu sapientiae.

II. VERBA SALOMONIS

Apposui tibi aquam et ignem, ad quod uolueris porrige

manum tuam. Hoc tale est. Deus apponit in prima suscita-
340 tione animae uim magnam et acutam, uidelicet prouidentiam
malorum et bonorum, quae sunt aqua et ignis.Sed sicut aqua
semper inundat et celat in se multa mortifera animalia, pluri­
maque inutilia, ita est etiam homo inundans in malis factis
suis, celans ea ne diuulgetur. Et ut etiam ignis urit non per-
345 ferens intra se ullam indignationem incombustam, et ut
faber puriora facit monilia sua ablata rubigine, sic etiam bo­
num facit hominem purum, euellens ab eo rubiginem nequi­
tiae. Nam aqua et ignis dissentiunt, suffocantes et necantes
se inuicem. Sic etiam facit homo. In malo necat bonum et in
350 bono necat malum, atque in utroque semper occultat intra se
silenter sua desideria, hac et illae uersans ea.

12. D E O PTIO N E DVARVM CAVSARVM

Et in ipsa commotione desideriorum habet optionem uolun- P L

tatis illius causae quam desiderat, et ad hanc uertit se cum 583
355 uoluntate operis quasi manum ad hoc porrigendo, scilicet
bonum opus perficiens adiuuante Deo per gratiam, et malum
peragens insidiante diabolo per suggestionem artium suarum,
ipso homine haec inspiciente in scientia rationalitatis. Nam

338 E ccli. 15 , 17 . 338/351 cf. Ps.-A ug., Sermo 68, 2 — PL 39, 1875 . 346
cf. Prou. 25, 4 .

332 Dei supra /in. B R rationalitate] rationalite H 339 H oc usque suscitatione

in ras. B2 340 prouidentiam in marg. B2

f 331 referret grates] redderet gratias/ m 333/334 de scientia ista] hac scientia/ m
335/336 desiderat f m 336 dicit usque sapientiae] in intellectu sapientiae inquit / ,
om. m 339 apponit] apposuit f m 3 4 0 prouidentiam ] notitiam / m 345
indignationem ] im puritatem f m 3 4 6 puriora] per ignem praem. f m 349
m alo] enim add. f m 351 desideria sua ~ m e t] aut f m ea] illa / m
3 5 4 causae] uiae f m hanc u e rtit] illam conuertit f m 3 5 8 hom ine] quidem
praem. f m rationalitatis] suae add. f m
 VISIO SECVNDA, c. 10-13 359
in eadem scientia inspicit bonum et malum, et inde oritur in
360 ipso desiderium optionis de duabus causis, boni uidelicet et
mali secundum uoluntatem ipsius. Quid est hoc ?
Optio est quod homo uidet in desiderio animi sui quasi in
speculo res aliquas, dicens intra se : ‘Vtinam possem illud uel
illud facere !’ ad quod nondum accedit per opus, sed habet illud
365 in scientia sua positus quasi in capite duarum uiarum, quod
est scientiam habens duarum causarum, id est boni et mali,
et ita secundum desiderium suum tendit tandem ad opus
illud sursum siue deorsum.

13. QVOD RECTAE IN STIT V T IO N E S SV RREX ERV NT

370 IN ABRAHAM E T IN MOYSE

E t alte rum genus muri, quod uides, quasi c o m ­

p a g in at io n e m lapi du m ostendens genus humanum desi­
gnat etiam rectas institutiones, quae surrexerunt in mentibus
hominum, ut in Abraham et in Moyse ac in ceteris qui prae-
375 cedens germen erant legis Dei, cum omnibus appendiciis
iustitiae Dei in lege usque in nouissimum tempus. Quomodo ?
Scilicet quod opus Dei est in homine et per hominem, ita
quod Deus misit Filium suum propter saluationem hominum
in fine legis sine peccato, et operantem in humano corpore
380 atque ponentem fundamentum fidei super semetipsum, hoc
modo quod portauit genus humanum cum primo homine
eiecto de paradiso propter praeuaricationem iustitiae, faciens
omne hoc mirabile in homine per legem suam, ubi comprehen­
dit Christianam cohortem, quae haec aedificatio est in bonitate
385 Patris, quod homo ponendus est in caelesti Ierusalem.

365 cf. Ez. 21 , 2 1 . 375 appendiciis : cf. H ier., E p. 54, 8 — CSEL 34, p. 474 , 12 .
379 in fine legis : cf. Rom. 10 , 4 . sine peccato : cf. I Petr. 2 , 22. 381/383
cf. H ebr. 9, 13 . 3 8 4 cf. E ph. 2 , 21 . 385 cf. Apoc. 21 , 10 .

359 et 2 om. B inde] deinde W 367 tandem supra litt. H 2 369 num. om. W
376 D ei supra litt. B*

f 359 eadem ] illa / m 360 de duabus causis] e duabus uiis / m 363 illud uel
illud facere] hoc uel illud agere / m 366 duarum causarum id est] occasionum
/ m 368 illud] siu e a d d .f m 371 alterum g e n u s... quod] altera fo rm a ... quam
374/375 erant praecedens germ en ~ 380 se ipsum 383/384 com prehendis
3 8 4 cohortem ] m ultitudinem 385 qu o d ] et praem. ponendus] reponendus
 360 PARS TERTIA
14. QVOD SPECVLATIVA SC IE N T IA C O E PIT IN NO E A PPA R ER E
REG N A N TE TAMEN IN IQ V ITA TE
VSQVE AD ABRAHAM E T MOYSEN SIN E IN T E R R V PT IO N E

Vn de et ipsa genera in unum c o a d u n a t a sunt

39° in part e orientis et sep te m tr io ni s : quoniam in specu-
latiua scientia et in humano opere est communis finitio in-
iustitiae, in qua genus humanum erat in obliuione Dei impli­
catum, quae se erexit primum ab Adam cum insana iniustitia
ante diluuium, ita quod ipsa depressa est cum communi
395 plebe propter magnam iniquitatem in diluuio aquarum, ubi
eadem speculatiua scientia apparere incepit per inspirationem
meam cum scientia boni in Noe ut in angulo orientali, sicut
praedictum est. Sed quamuis se in Noe admonitio Dei erexerit,
tamen ceruix et appetitus mali in recordatione ipsius processit
400 ouanter ad aquilonem, ita quod iniquitas schismatis contra
Deum non est conculcata usque ad Abraham, in quo suffocata
est ut in angulo septemtrionali, cum in eo orta est acutissima
acies iustitiae Dei.
Quod uero illa lucida pars muri p r o t e n d it u r ab
405 angulo orie nta li et fi n it u r in angulo s e p t e m t r i o ­
nali t o t a int egr a et non habens ullum locum in ­
t e rr up tu m : hoc est quod speculatiua scientia in munitione
mentium hominum ab angulo orientali, id est a diebus Noe
incepit apparere, cum prius ante Noe studebat iniquitas hoc
410 adimplere quod perpetrare posset in irrisione Dei, hominibus PL
uidelicet magis concupiscentias suas sequentibus quam cui- 584
turam Dei amantibus; quia primum genus hominum ab
Adam, ubi speculatiua scientia absconsa erat, deglutiuit dia­
bolus in omni uoluntate sua usque ad Noe, in quo eadem
415 scientia aperte ostensa est, ut praedictum est, cum tamen
adhuc confidebat diabolus quod esset habiturus omne genus
humanum in suo praecepto, iniquitate ita procedente usque
ad angulum septemtrionalem, hoc est ad Abraham et Moysen ;
quoniam ante eos in speculatiua scientia erat iniquitas quasi
420 integra in sua nequitia et nondum interrupta aut contrita

398 cf. supra 223- 225 . 413 deglutiuit : cf. Ps. 105 , 17 .

380 ponit 16 pro 14 W 420 in supra lin. H2

f 389 ipsa usque coadunata] ipsae duae m uri form ae in unum coadunatae 391
finitio] term inatio 394/395 com m uni plebe] om ni sua gente 396 eadem om.
scientia speculatiua ~ 397 sicut] sic 400 ouanter] exitialiter schis­
m atis] rebellionis 410 irrisione] irritatione 411 uidelicet om, 414
eadem ] illa 415 praedictum ] dictum cum ] nihilom inus 417 in usque
ita] iniquitate ita in praecepto eius.
 VISIO SECVNDA, c. 14-16 361
per constitutam iustitiam legis Dei ; quia necdum circumcisio
aut lex data fuerat, in quibus tamen patribus idem diabolus
incepit confundi, cum prius quasi confidenter in mundo regna­
ret, sicut dicit Paulus meum lucidum uas electionis.

425 1 5 . VERBA PAVLI AD EA N D EM REM

Regnauit mors ab Adam usque ad Moysen etiam in eos qui

non peccauerunt in similitudinem praeuaricationis Adae, qui
est forma futuri. Hoc tale est. Mors regnauit nullo contra eam
militante cum superante bello de Adam usque ad Moysen.
430 Quomodo ? Quia austeritas et cultura legis ante Moysen data
non erat, excepto quod circumcisio in Abraham iussione Dei
facta ipsam leniter praemonstrauerat ; sed mortis uitium
processit de errore in errorem ut sibi placuit. Tunc surrexit
in uoluntate Dei fortis miles Moyses et praeparauit fortia
435 arma iustitiae, in quibus mors in suo cultu destructa est per
instrumenta legis ; quia lex abscondit in se omnem saluatio-
nem animarum cum praesignificatione Filii D e i ; quia etiam
mors dominabatur in innocentibus, qui prae simplicitate
moderationis suae nesciebant in actibus suis opus praeuarica-
44° tionis Adae in nationibus, qui est forma futuri. Quomodo ?
Adam fuit iustus et innocens creatus ab omni conceptione et
inceptione peccati a Deo ; et sic etiam Filius Dei natus est
ex Virgine Maria ueniens absque ulla macula peccati.

16. QVOD RECTVM OPVS OSTENSVM E ST IN ABRAHAM ET

445 IN M OYSE / PERSPICV A IV STIT IA IN IN CA RN A TIO N E F IL II D E I
ARD EN S OPVS P E R BAPTISMVM IN ECCLESIA
DVRANS IN FIN EM MVNDI

Sed ut uides quod illa lapidea pars muri e x t e n d i t u r

ab angulo sep te m tr io na li ad an gulum occidenta-
45°lem et ad angulum meridianum et f in itu r in angulo
or ientali : hoc est quod recta opera hominum, cum quibus
in Deo muniti sunt, processerunt quasi de angulo septem­
trionali, id est de circumcisione Abrahae cum lege Moysi et
cum appendiciis iustitiae eorum in hominibus usque ad angu-

4 2 4 cf. A ct. 9 , 15 . 42<i Rom . 5, 14 . 4 5 4 appendiciis : cf. supra 375 .

431 non om. C T 432 uitium ] uinculum H B C O F T 437 praesignificatione]

praesignatione B 452 D eo] D eum V B R C O T

f 422 tam en] tu n c idem ] ipse 424 dicit] aperit 429 cum ] nulloque eam
de A dam ] ab A dam 432 leniter] leuiter 441 Adam a Deo fuit creatus
iustus et innocens — 4 4 2 et om. 452 D eo] Deum
 362 PARS TERTIA
455 lum occidentalem, ubi surrexit perspicua iustitia in incarna­
tione Filii Dei, abinde ultra extensa usque ad angulum meri­
dianum, ubi ardens opus per baptismum et per reliquam iusti-
tiam electae et nouae sponsae eiusdem Filii Dei ad restauran­
dum Adam in saluationem accensum est, iterum inde ultra
460 prolongata terminumque ponens in primo angulo orientali,
ita reuertendo ad summum Patrem. Quomodo ? Idem sum­
mus Pater erat in suo mysterio unamquamque iustitiam
ordinans quomodo redire deberet primi hominis casus in sal­
uationem animarum reuertendo ad Deum. Quomodo ? Quia PL
465 homo ceciderat, ideo surrexi in misericordia et misi Filium 585
meum in restaurationem saluationis animarum,-sicut seruus
meus psalmista Dauid ostendit dicens.

17. VERBA DAVID AD EA N D EM REM

Sed in lege Domini uoluntas eius, et in lege eius meditabitur

470 die ac nocte. Hoc tale est. In lege iustitiae quam Vnigenitus
Dei natus ex Virgine demonstrauit mundo, qui cum Patre et
Spiritu sancto unus Deus exsistens omni dominatur saeculo,
ita quod ipse Filius Patris incarnatus et homo uisibilis uisus
Dominus est eleuatus in carne super omnem creaturam, fuit
475 uoluntas Patris in saluatione. Quomodo ? Quia idem Filius
Dei ante mundum a Patre genitus, postea in mundo natus
ex Matre in fine temporum, necdum incarnatus manens in
Patre inuisibilis, ut uoluntas inuisibilis est in homine ante­
quam exeat in opus, uisibilis deinde apparuit in carne pro
480 salute hominum.
Ita cum eodem Filio suo meditatur omnipotens Pater om­
nem iustitiam contra primum casum Adae. Vbi ? In dilectione
eiusdem Filii, qui ante tempora in diuinitatis gloria manens
in Patre, mirabiliter postea sub statuto tempore mundi incar-
485 natus est, ut etiam eum Pater in mundum misit de corde suo
summum sacerdotem super omnem iustitiam. Vnde et legem
iustitiae idem Filius collegit, ut eam accepit de Patre facta
lege Christianorum.

458 cf. Apoc. 2i , 9 . 458/459 ad restaurandum : cf. E ph. i , io ; uide supra, Pars
II, Visio 6, 199- 200. 469 Ps. 1 , 2 . 476/477 natus ex M atre : cf. Gal. 4 , 4 .
477 in fine tem porum : cf. supra 204. 48 4 sub statuto tem pore : cf. D an . 11 , 29.

459 ultra supra lin. B

f 461 Idem ] Ipse 462 m ysterio suo ~ 464 Q uom odo ? om. 4 7 4 est] et
475 idem om. 476 m undum ] saecula 477 m anens] m anebat 481 eodem
Filio] Filio suo 483 eiusdem Filii] Filii Dei 485 ut etiam eum ] quem de
corde suo in m undum m isit ~ 487 idem ] ipse de] a 488 Christiano­
rum ] hom inum in eum crediturorum
 VISIO SECVNDA, c. 16-19 363
Sed in eadem lege, quam Pater in Filio suo constituere
490 atque facere uoluit, meditatur in die. Quomodo ? Scilicet in
die qui ipse est, dum nulla obscuritas iniquitatis erat in ulla
creatura, priusquam constitueret ullam creaturam saeculo­
rum, meditatus est istam legem Filii sui.
Et etiam in nocte. Quomodo ? Quia in facta creatura dum
495 se incepit erigere malum, quod est quasi obscuritas noctis in
angelo et in homine, meditatur etiam Pater ita usque in nouis-
simum diem, in quem pertingunt opera sua quae ineffabiliter
operatur, ostendens et aperiens legem Filii sui, cum in ipso
perficit omnia bona quae in homine perfici debent.

500 1 8 . QVOD MEMBRA CH RISTI CONSTANT ADHVC IM PERFEC TA

IN E L E C T IS SVIS / E T ECCLESIA CARET ADHVC FVTVRA
PE R F E C T IO N E / QVAM HABITVRA EST

Sed quod uides quod praefata l a pi dea pars p r a e di c t i

muri habet duo l oca i n t e r r u p t a i nt er a ng ul um
505 ui del i c et oc c i d e nt a l e m et ang ul um me r i d i a num :
hoc est quod opus humani generis in munitione defensionis
suae duobus modis adhuc imperfectum est, cum membra
incarnati Filii Dei constant adhuc quasi imperfecta in electis
suis, quod est pri mus i nt e r r up t us locus uel ut ab occi-
510 dente, quoniam idem Filius Dei missus est in mundum in fine
temporum ; et cum deinde ecclesia est similiter adhuc quasi
imperfecta in omnibus uirtutibus suis, ut consistere et aedi­
ficari debet in caelesti Ierusalem, quod est a l t er i n t e r ­
r upt us l ocus uel ut ad meri di em, cum eadem ecclesia
515 perficietur in caelestibus.

19. QVOMODO DENA RIVS NVMERVS ATTENVATVS P E R ADAM

SV R R EX IT IN FIL IO D E I IN DENARIVM
E T DEN A RIV S IN M ILLENARIVM

Quod autem l ongi t udo i psi us aedi f i ci i est c e nt um

520 c u b i t o r u m : hoc est quod denarius numerus attenuatus

507/510 cf. E ph. 4 , 12- 13 . 519/551 cf. Beda, In Euc. 4 , 1 5 , 4 — CC 120, p. 285,
2183-2198 (G reg ., Hom. in E n. 2, 34, 3 — PL 76 , 1247 CD ).

489 suo supra /in. B 495 est supra /in. H 496 angelo] angulo H F etiam
supra /in. B 499 om nia usque perfici in marg. H

f 489 eadem] illa 490 facere] condere 491 qui] quae d u m ] cum 492
constitueret ullam creaturam ] ullam creaturam conderet 486 ita om. 503
quod1] u t praefata om. praedicti om. 510 idem om. 511/512 ecclesia
sim iliter adhuc quasi im perfecta est ~ 514 eadem om.
 364 PARS TERTIA
erat in praeuaricante homine et recuperatus est in Filio meo
per multiplicem denarium centenarii numeri multiplicium
uirtutum in saluatione animarum, de quo denario per cente­
narium deinde ascendit millenarius numerus perfectus in PL
525 omnibus uirtutibus, ut pleniter euacuentur mille artes dia- 586
boli, cum quibus seducit omnem cohortem amabilium ouium
omnipotentis Dei. Quid est hoc ?
Ego Omnipotens constitui in initio ardentia et uiuentia
lumina, quae lucerent in splendoribus suis ; sed quaedam per-
530 stiterunt in amore meo, quaedam autem ceciderunt despiciendo
me creatorem suum. Sed non decuit me creatorem ut institu­
tionem meam uacuam et irritam dimitterem. Quomodo ?
Angelica scilicet creatura superbientis agminis hoc bonum,
quod creator suus ipsi dedit ad cognitionem suam illud semet-
535 ipsi deputauit in fallacem gloriam se posse similem esse crea­
tori suo ; unde cecidit in mortem.
Tunc praeuidit Deus quia quod in eodem perdito agmine
cecidit fortius restaurandum esset in alio. Quomodo ? Quia
creauit hominem de limo terrae uiuentem in anima et corpore,
54° ut ad gloriam illam pertingeret, de qua praeuaricator diabolus
cum suis imitatoribus eiectus est ; quoniam homo ualde carus
est Deo secundum quod eum etiam fecit ad imaginem et simi­
litudinem suam, ita ut in perfectione sanctitatis operaretur
omnes uirtutes, sicut et Deus condidit omnes creaturas, et ut
545 etiam impleret operando in humillima oboeditione et in opere
uirtutum subministrationem laudis gloriosorum angelicorum
ordinum, quatenus in hoc beatitudinis culmine adornaret
laudem eorundem supernorum spirituum qui assidua deuotio-
ne sunt laudantes Deum, atque ut in eadem beatitudine sua
550 hoc adimpleret quod perditus angelus in praesumptione sua
ruens euacuauit.
Ideoque est homo plenus denarius numerus, qui haec omnia

525/526 cf. A poc. 12 , 9 . 542/543 cf. G en. 1 , 26. 27 . 552/553 cf. Beda, In
Luc. 4 , 1 5 , 9 — CC 120, p. 287, 2259-2262 (G reg., Hom. in Eu.2, 34, 7 — PL 76 ,
1249D ).

525 uirtutibus supra lin. H 2 538 esset] -t supra lin. alia manu W, esse V B R C O
T 546 subm inistrationem ] sub m inistratione V 548 laudem ex ludem
corr. C 549 beatitudinem H 552/553 qui usque num erus in marg. C2
(homoiot.)

f 521 praeuaricante] praeuaricatore 522 denarii centenarium num erum 525

pleniter] plene 526 cohortem ] gregem ouium ] om nium 527 est om.
528 i nom. 531 m e 1om. 532 dim itterem ] relinquerem 534 dedit] indulsit
534/535 sem etipsi] sibi ipsi 537 eodem perdito agm ine] perdito agm ine illo
538 esset] esse 542 secundum usque fecit] cum et eum fecerit 5 4 4 creaturas
om nes ~ 545 oboeditione] oboedientia 546 subm inistrationem ] sub m ini­
stratione 546/547 gloriosorum usque quatenus] inter gloriosos angelos ordinem
ut 5 4 8 eorundem om.
 VISIO SECVNDA, c. 19 365
per uirtutem Dei perficit. Sed denarius numerus multiplicat
centenarium in hac propositione ; quia homo diabolica seduc-
555 tione corruens a Deo tandem diuina miseratione et inspiratione
admonitus strenue incepit Deum agnoscere cum lege et pro­
phetia ueteris testamenti, et deinde acutius cum sanctitate
ac omnibus instrumentis uirtuosae constantiae ecclesiae.
Sicque incepit homo operari omnes uirtutes de Abel, ita eas
560 perficiendo usque ad nouissimum iustum, quod est centena­
rius numerus longitudinis huius aedificii, quod Deus in my­
stica figura demonstrat hominibus, ne desperent prolapsi in
iniquitatibus suis, sed ut surgentes ab eis fortiter laborent in
opere Dei ; quia et unusquisque cadens in peccatis, cum se
565 erigit ab eis, fortior erit quam prius esset, sicut et Deus maio­
res et fortiores uirtutes restituit in homine, Filium suum
mittens in mundum ad erigendum collapsum genus huma­
num, quam prius homo operaretur.
Vnde et homo fortius operatur in anima et corpore quam si
570 esset sine corporali grauedine, quoniam rixatur in semetipso
in multis periculis, perficiens fortissima bella et uictoriosus
exsistens cum Domino Deo suo, fideliter militans ei, sic ipsum
cognoscens in militia sua, corpus suum scilicet castigando ;
quia angelus carens grauedine terreni corporis est tantum
575 miles caelestis harmoniae lucidus et purus, perseuerans in
uisione Dei ; homo uero grauatus corporali putredine est for- PL
tissimus et gloriosissimus sanctissimusque miles cum restau- 587
rato opere, quod operatur propter Deum in anima et corpore,
ita per centenarium numerum praesentis laboris pertingens
580 ad millenarium futurae retributionis, uidelicet cum in nouis-
simo die plenam mercedem accipiens sine fine in anima et
corpore gaudebit in caelesti habitatione. Sic ergo denarius
attenuatus numerus recuperatus est per Filium meum, qui
natus ex Virgine et passus in cruce hominem reduxit ad cae-
585 lestia, ut idem Filius meus dicit in euangelio.

553/561 cf. G re g ., In H iez• 2, 7 , 10 — C C 142 , p. 324, 315 - 316 . 572 m ilitans :

cf. Bened., Reg. 1 , 2 . 573 cf. B ened., Reg. 4 , 1 1 .

554 hom o supra lin. V 55« incepit] incipit ex cepit c o r r inci- supra lin. B
Deum om. C T 557 cum] eum , sed cum supra lin. B 560 perficiendo]
perficiens B 574 carens in marg. C 2

f 553 numerus] in sua natura add. 554 propositione] intentione 558 instru­
mentis uirtuosae] ornamentis inuictae 559 de Abel] ab A bel 568 operare­
tur] operatur / m 570 rixatuf in semetipso] militat in se ipso f m 571 bella
fortissima m 573 scilicet om. f m 576 Dei uisione ~ m 576/577 fortis­
simus usque sanctissimusque] fortis et gloriosus sanctusque / m 577/578 opere
restaurato ~ m 578 quod] qui f m 585 ut idem usque euangelio] ut ipse in
euangelio dicit / , om. m
 366 PARS TERTIA
20. VERBA E V A N G E LII D E EADEM RE

Quae mulier habens drachmas decem, si perdiderit drachmam

unam, nonne accendit lucernam et euertit domum et quaerit
diligenter, donec inueniat ? Et cum inuenerit, conuocat amicas
590 et uicinas dicens : Congratulamini mihi, quia inueni drachmam
quam perdideram. Hoc tale est. Sancta diuinitas habuit drach­
mas decem, id est in electis angelis et in homine decem ordines
supernarum distinctionum ; sed drachmam unam perdidit, cum
homo magis diabolicam seductionem quam diuinum praecep-
595 tum secutus in mortem cecidit. Vnde ipsa accendens ardentem
lucernam, scilicet Christum uerum Deum et uerum hominem,
splendidissimumque solem iustitiae, euertit per eum domum,
id est iudaicum populum, et intra legem quaesiuit diligenter
omnem significationem quae fuit in saluatione, in qua consti-
600 tuit nouam sanctificationem, et sic inuenit drachmam suam,
hominem uidelicet quem perdiderat. Tunc conuocauit amicas,
id est saeculares iustitias, et uicinas, id est spiritales uirtutes,
dicens : Congratulamini mihi laudabiliter et gaudenter, et aedi­
ficate caelestem Ierusalem uiuentibus lapidibus, quia hominem
605 inueni, qui perierat deceptione diaboli.

21. QVOD IN QVINQVE VV LN ERIBV S CHRISTI

PECCATA HOMINVM D E L EN TV R

Sed sicut uides quod l a t i t u d o hui us aedi f i ci i est

q u i n q u a g i n t a c u b i t o r u m : hoc est quod omnis latitudo
610 uitiorum hominum, qui in opere Dei aedificare debuerunt,
magis tamen concupiscentias suas sequentium quam opus Dei
colentium, in diffusis quinque uulneribus Filii mei, quae in
cruce passus est, misericorditer abstergitur et remittitur, ita
quod uulnera manuum eius opera manuum inoboedientiae
615 Adae et Euae deleuerunt, et quod uulnera pedum eius libera-

587 Lc. 15 , 8- 9 . 591/602 cf. Beda, In Luc. 4 , 15 , 8 . 9 — CC 120, p. 286 sq., 2240-
2254 (G reg., Hom. in E u. 2, 24, 6 — PL 76 , 1249A C). 597 cf. M al. 4 , 2 . 604
cf. Hymn. Vrbs Ierusalem beata ... uiuis ex lapidibus — A H M A 2, 1 nr. 93 .
612/621 cf. Petr. D am ., Institutio monialis 2 — PL 145 , 734 B.

586 tituli usque ad cap. 28 W3 598 diligenter in ras. W3 599 om nem in marg.
W3 609 hoc supra lin.O est supra lin. V

f 587/591 si usque perdideram om. m 591/592 decem drachm as ~ m 595/596

lucernam ardentem ~ / m 598 populum iudaicum ~ m intra] inter f m
599 significationem ] sanctificationem f ?n 599/600 constituit] instituit f m
601 hom inem uidelicet] scilicet hom inem m uidelicet] scilicet / 603 gau­
denter] congaudenter / m 604 uiuentibus] ex uiuis / m 608/609 Sed usque
om nis om. m 608 sicut] ut / 615 quod om. f m 615/616 liberauerunt]
deleuerunt m
 VISIO SECVNDA, c. 20-23 367
uerunt itinera humani exilii, et quod uulnus lateris eius, de
quo orta est ecclesia, deleuit culpam Euae et Adae ; quoniam
de latere Adae Eua creata est. Vnde et idem Filius meus in
ligno fixus est ut hoc aboleretur quod per lignum praeuaricatio
620 facta fuit ; atque aceto et feile potatus ut gustus pomi dimi­
nueretur.

2 2 . QVOD HOMO QVINQVE SEN SIBV S SP IR IT V SANCTO

S IB I IN S PIR A T IS D ISC ER N IT BONVM E T MALVM

E t a l t i t u d o eius est qui nque c u b i t o r u m : quae est

625 excellentia diuinarum scientiarum in Scripturis quae propter
opus Dei sunt in quinque sensibus qui sunt in homine, quos ex-
spirauit Spiritus sanctus ad utilitatem hominum ; quia homo
cum quinque sensibus suis respicit ad altitudinem diuinitatis
discernens unumquodque bonum scilicet et malum.

630 2 3 . QVOD HOMO ANIMA E T CORPORE LABORET

D E V IT A R E MALVM E T FA C ER E BONVM
IN PR O SPE R IS E T IN AD VERSIS

Vnde et eius duo par i et es in ut r o q u e l at ere

i psi us sunt uni us l o ng i t ud i ni s : quoniam in aedificio
635 bonitatis Dei quasi in duobus parietibus animae et corporis
utriusque lateris, prosperi scilicet et aduersi, hominem con- PL
stantissime oportet laborare. Quomodo ? Vt deuitet malum 588
et operetur bonum. Quomodo ? Quia profunda et incompre­
hensibilis diuina potestas instituit hominem, ut totis uiribus
640 suis et toto sensu suo colat Deum aequali deuotione in longi­
tudine intellegibilis rationalitatis ; quoniam dignum est ut
creator omnium ante omnia et super omnia dignissime colatur
Deus.

635/636 cf. Bened., Reg. 7 , 9 . 636/637 cf. G reg., In Hie%. 2, 9, 5 — CC 142, p.

359, 158 sq. ; id., Moral. 2, 9, 15 — PL 75 , 562D - 563C et passim.

617 Adae et E uae ~ B 618 E u a ex E ue corr. O 620 atque in marg. H 2 ut

supra lin. T 622 num. om. O q v o d ] q v ia O 633 V nde] Inde B 642
om nia 1 om. W

f 616 quod om .f m 617 culpam Adae et E uae ~ fm 618 idem om .fm 619
hoc aboleretur qu o d ] ea aboleret quae f m 620 fu it] est f m 620/621 dim i­
nueretur] noxialis dilueretur / m 624 quae] qui / m 626/627 exspirauit]
in sp ira u it/w 634 unius om.m 637/638 m alum deuitet et bonum operetur ^ m
 368
368 PARS TERTIA

24. QVOD HVMANA M ENS D E B E T H A B ER E SA PIEN TIA M

645 E T D ISCRETIO N EM AD COGNOSCENDVM DEVM

Quapropter et a lii ip siu s duo p a rie te s in fro n te et

in fin e eius unius sunt la titu d in is : quoniam in opere
Dei sapientia 'et discretio sunt uelut duo parietes, uidelicet
sapientia quasi in superiori et discretio quasi in inferiori parte
650 quas Deus aspirat aequo et iusto dono suo in magnitudinem
latitudinis humanae mentis ad cognoscendum se.

2 5 . QVOD HOMO E X QVATTVOR E LE M E N T IS CONSTANS

FID E M CATHOLICAM AEQVALI D EV O TIO N E COLAT

Sed quod idem q u a ttu o r p a rie te s u b iq u e in cir-

655 c u itu ip siu s a e d ific ii a e q u a lis sun t a ltitu d in is e x ­
c e p tis p ro p u g n a c u lis eius, quae a liq u a n tu lu m em i­
nent a ltitu d in e m ip siu s : hoc est quod homo in quattuor
elementis positus ubique fidem catholicam per bonitatem
Patris aequali deuotione et cultura in alto habebit, Filium
660 cum Patre et Spiritu sancto uidelicet colens, qui omnia opera
sua operatur in ipsis. Quomodo ? Omne opus scilicet quod
Filius Dei operatus est et operatur, hoc perficit per bonitatem
Patris in Spiritu sancto. Quid est hoc ? Quoniam secundum
uoluntatem Patris erat Filius redimens hominem per incarna-
665 tionem suam, quod est magna bonitas ; quia Pater sic ordi-
nauit ut Filius eius nasceretur ex Virgine de Spiritu sancto
conceptus, humanitatem assumens propter amorem hominis,
ut eum reduceret in restaurationem uitae, quatenus homo
cum Deo partem haberet cum qua intraret in saluationem
670 per ipsum in recta et catholica fide, in qua Pater et Filius et
Spiritus sanctus cognosci debet unus et uerus Deus.

26. QVOD F ID E L IS HOMO ASCENDAT D E V IRTV TE IN VIRTVTEM

Sed et ibi sunt p ro p u g n a c u la p r a e s ta n tio ris a l t i t u ­

dinis. Quomodo ? Quia cum homo respicit in culmen bonae
675 mentis, tunc aedificat altitudinem fidelium murorum in uir-
652 cf. H onor. A u g u st., Expos, in Cant. 1 — PL 172 , 362 D. 670/671 cf. Symbo­
lum Q uicum que, 15 . 16 . 672 de uirtute in uirt. : cf. Ps. 83, 8. 673 propugna­
cula : cf. Cant. 4 , 4 . 681/682 cf. supra 672 .

647 su n t supra lin. V 672 num. om. R

/ 646 Q uapropter usque ipsius om. m ipsius] eius/ 651 se cognoscendum ~ m

654/657 Sed usque quod om. m 65 4 idem quattuor] q uattuor illi / 657 est
om. f 661 scilicet om. f m 663 est om. f m 665 qu o d ] quae f m 675
m urorum fidelium ~ f m
 VISIO SECVNDA, c. 24-27 369

tutibus operis Dei ascendens super intellegibilem fidem, Deum

uidelicet sciens esse in potentia diuinitatis suae, super quam
fidem deinde construit altiorem staturam uirtutum praestan-
tissimorum propugnaculorum. Quomodo ? Nam aedificat
680 altiores uirtutes, sibi non sufficiens ut solummodo fidem habeat
in Deum, sed ascendit uirentem palmam, quod est de uirtute
in uirtutem, cum quibus exaltata et decorata est rectissima
fides quasi ciuitas cum propugnaculis.

27. QVOD FIL IV S D E I MISSVS EST IN MVNDVM SECVNDVM TEM PVS

685 PRA EO RDINA TV M A PA TRE / VT P E R F IC E R E T VOLVNTATEM PA TRIS
IN R E D E M PT IO N EM HOM INIS

Quod uero la t i t u d o inter ipsum a ed if ic iu m et

splendorem ex p r a e d i c t o circulo se in profu nd um
abys si e x t en d e n t e m est in u er tic e o rie nta li s an-
690 guli unius palmi : hoc est quod amplitudo supernorum
secretorum est inter opus Filii Dei, quod demonstrauit quasi
aedificium, conuersatus sine peccato corporaliter in saeculo,
scilicet faciens uirtutes multas in bonitate Patris, et inter
potestatem eiusdem Patris quasi splendorem in maxima
695 uirtute sua se in inferiora et in superiora extendentem, cum
Filium suum misit in mundum, in capite scilicet anguli qui PL
respicit ad orientem, hoc est in iustitia quae primum prae- 589
signata est in Noe, per admonitionem Spiritus sancti prae­
figurantem perfectam illam iustitiam quae declarata est in
700 incarnatione Filii Dei, ita quod in his secretis erat quasi spa­
tium unius staturae, ut extenta manus est a pollice usque ad
alios digitos ; quod est ordinatum tempus in paternis uisceri-
bus, quomodo Vnigenitum suum mittere uoluit in manu
fortissima, ut ipse ita circuiret cum omnibus articulis digito-
705 rum, qui sunt omnia opera eius in Spiritu sancto, quatenus
perficeret uoluntatem Patris sui, passus in cruce propter
miseram ac contemptibilem inoboedientiam, quam diabolus
primo homini insufflauit in sua suggestione, cum propter hoc

693 fac. u irt. m ult. : cf. M t. 13 , 58 sensu negatiuo. 702/703 cf. L c. 1 , 78 .

687 Q uo(d) om. F 687/711 Q u od usque diuinitatis coniungitur cap. praec. F

701 ad supra lin. V

f 677 suae diuinitatis ~ m 681 ascendit] \n a d d .fm 689 cum o m .fm 682/
683 fides rectissima ~ m 683 cum o m .fm 687/690 Quod usque quod om. m
693 faciens scilicet ~ m 6 9 4 eiusdem om. f m 699 illam perfectam ~ m
700 Filii D ei incarnatione ~ m 702 tempus ordinatum ~ m 703 quomodo]
quando f m 704/705 digitorum articulis ~ m 705 eius om. m quatenus]
ut f m 708 insufflauit] instillauit / m
 370 PARS TERTIA
ad redimendum ipsum hominem misericordia Dei se declinauit
710 ad terram per humanitatem eiusdem Filii Dei in incompre­
hensibili altitudine diuinitatis.

2 8 . QVOD SVPERBIAM MALI VEL FIN EM EIV S IN O PER A N TE

CREATVRA / AVT IN ITIV M AVT FIN EM SV PERN A E IV STIT IA E
IVSTAMQVE D ISTR IB V TIO N EM VOLVNTATIS D E I
715 NVLLVS HOMINVM PERSCRVTARI PO TEST

Sed quod alibi, id est in sep te m tr io na li et in oc ci­

de nta li atque in me ridiana parte, t a n t a undique
est la t i t u d o inter idem aed ific ium et eundem
splendorem, ut eius am pl it u d in em nullo modo PL
720 comprehendere possis : hoc est quod nullus hominum 590
mortali corpore grauatus poterit scire elationem mali in
uisceribus aquilonaris diaboli, nec finitionem eius in operante
creatura in occasu cadentis hominis, nec initium aut finem
ardentis meridiei, quod est supernae iustitiae ; nec considerare
725 quomodo haec dilatata et discreta sint inter opus et potesta­
tem scientiae meae in omnibus populis, scilicet aut in electis
aut in reprobis qui omnes positi sunt in aequissimam perscru­
tationem, ita quod acutissima et diligentissima districtione
examinabuntur in praeceptis meis, cum tamen ipsi omnes
730 perspicue debent confidere quod eos pasco in omnibus neces­
sitatibus suis ; quia haec omnia in secretis meis ita occultata
sunt quod amplitudinem profunditatis eorum nec sensus aut
intellectus hominis ullo modo comprehendere uel intellegere
ualeat, nisi quantum permissione mea conceditur.
735 Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in
conscientia animi sui conscribat.

712 ponit 27 pro 28 F 716 id est supra lin. B 718 idem ] ipsum B 727 in1
supra lin. F aequissim am ] nequissim am F

709 ipsum om .frn declinauit] in c lin a u it/» 710 eiusdem o m .fm in om.
f m 718 idem om. eundem om. 722 finitionem ] finitum 727/728
aequissima perscrutatione 730 perspicue] accurate
 VISIO TERTIA 371
CAPITVLA TERTIAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. Quod diuinae uirtutes sub lege pullulantes in noua lege PL

plurimum fructum afferunt. 589/
2. Quod uoluntate Dei uirtutes operantur in hominibus. 590
5 3. De statu amoris caelestis, disciplinae, uerecundiae, mise­
ricordiae, uictoriae, et quid significet.
4. De habitu earundem et quid significet.
5. Specialiter de amore caelesti et habitu eius et quid signi­
ficet.
10 6. Specialiter de disciplina et habitu eius et quid significet.
7. Specialiter de uerecundia et habitu eius et quid significet.
8. Specialiter de misericordia et habitu eius et quid significet.
9. Specialiter de uictoria et habitu eius et quid significet.
10. De statu patientiae et gemitus et quid significet.
15 11. De habitu earundem et quid significet.
12. Specialiter de patientia et habitu eius et quid significet.
13. Specialiter de gemitu et habitu eius et quid significet.

TERTIA VISIO TERTIAE PARTIS

POST HAEC uidi, et ecce q u asi in m edio lo n g itu - P L

2odinis p ra e d ic ta e lu c id a e p a rtis m uri d e sig n a ti 589
a e d ific ii s ta b a t u e lu t tu rris fe rre i co lo ris, ipsi
m uro e x te riu s im p o sita , la titu d in is q u a ttu o r c u b i­
to ru m et a ltitu d in is sep tem c u b ito ru m , in qua
co n sp e x i q u in q u e im a gin es s in g u la r ite r sta n te s in
25 sin g u lo a rcu , d esu p er q u asi tu rritu m conum h a ­
b e n te , quarum p rim a r e s p ic ie b a t ad o rien tem ,
secu n d a autem ad a q u ilo n em , te r tia uero ad sep-
tem trio n e m et q u a rta ad colum nam V e rb i Dei, in
cu iu s ra d ic e A b rah am p a tr ia r c h a re s id e b a t, ac
3oquinta ad tu rrim e c cle sia e et ad illo s hom ines qui
in ipso a e d ific io huc et illu c d is c u rre b a n t.
Si mi lit ud o autem una erat eis in hoc : Singulae
earum u e st it a e erant solummodo quasi singulis
uestibus sericis et c a l c e a t a e c a lc ea m e nt is albis,
55 e x c e p ta q u in ta quae ex om ni p a rte a rm a ta uide-

III, 3, 1 t e r t ia e 2] s e c v n d a e B 2 Q (u o d ) om. H 4 in hom inibus om. F

7 quid ex quod corr. H 8 q uid] quod et ita porro H 10 et 2 om. et ita porro usque
ad cap. 9 B 13 eius om. R 1 4 statu supra liti. B 18 inscriptio deest W
25/2« habente ex habentem corr. W3

f III, 3 , 1 t e r t ia e v is io n is c a p . 6 et quid significet om. 12 Specialiter usque

significet] D e m isericordia 13 eius om. 18 p a r t is ] s . h il d e g a r d is v ir g in is
add. 25 singulo] quoque add. 25/26 habentes 34 sericis] sericinis
albis] candidis 35 om n i ex ~
 372 PARS TERTIA
bat ur . Secunda uero et t e rt ia erant nudo capite,
dis sol uta coma et alba, carentes am ictu palliorum.
Prima autem et t e r t ia ac q u a r ta in d u ta e erant
tunicis albis. Sed dis si mi lit udo ex hoc erat eis.
40 Prima imago g e s t a b a t in c a p it e suo p o n t i f i c a ­
lem in fulam, sparsis capillis et albis, in d u ta q u a ­
si pallio albo, inferius in duabus oris ipsius p u r ­
pura c o n te xt o. In d e xt er a uero h a b e b a t lilia et
alios flores, in sinistra autem palmam. Et dixit :
45 ‘O dulcis uita et o dulcis amplexio aeternae uitae, et o beata
felicitas, in qua sunt aeterna praemia, quae semper es in ueris PL
deliciis, ita tamen quod numquam possum impleri nec satiari 590
interiori laetitia quae est in Deo meo.’
Secunda autem in d ut a erat pu rpu rea tun ica,
50 stans ut adulescens, qui nondum est ad plenum
uirilis a et at i s, sed tamen magnae g r a u it a ti s . Et
dicebat : ‘Me non terrebit horribilis inimicus, scilicet diabolus,
nec inimicus homo nec hoc saeculum de disciplina Dei, cuius
conspectui semper assisto.’
55 T e r t i a uero t e g eb a t faciem suam a lba manica
d e xt ra e manus suae. Et ait : ‘O spurcitia et o immunditia
huius saeculi, abscondite uos et fugite ab oculis meis, quia
dilectus meus natus est de pura Virgine Maria.’
Q ua r ta autem erat uelato c a p it e ex albo uela-
60 mine ca pitis more muliebri et c ir c u m a m i c ta pa llio
crocei coloris. In pectore uero suo h a b e b a t i m a g i ­
nem Iesu Christi, circa quam in ipso pectore suo
scri ptu m erat : Per uiscera misericordiae Dei nostri, in qui­
bus uisitauit nos oriens ex alto. Et dicebat : ‘Porrigo manus
65 semper ad peregrinos et egenos ac ad pauperes et debiles atque
ad gementes.’
Qu inta uero a r m a t a erat galea su p erp os ita ca pi ti
suo, in d ut a quoque lorica et ocreis atque ferreis
chiro the cis , habens etiam in sinistra sua clipeum
70 ab umeris pendentem, a c ci n c t a quoque g la dio et
has tam manu d e x t ra tenens. Sub pedibus au te m

III, 3, 47/48 cf. Ps. 15 , i i ; 16 , 15 . 56 spurcitia : cf. M t. 23, 27 . 63 Lc.

1 , 78 . 64/65 cf. E ccli. 7 , 36 ; Ps. 40, 2 .

39 eis in ras. W 56 dextra B 61 pectore if73 -tore in marg. 63 nostri om. B

68 lorica ex loricis corr. B

f 36 n u d o erant ~ 37 alba] candida 39 albis] candidis 42 ipsius] eius

43 habebat] gerebat 47 nec] nunquam 52 scilicet] qui est 53 de] in
56 aiebat 59 uelata ex om. 60 capitis om. 61 habebat] gerebat
62 ipso om. 67 uero] porro 69 habens] ferens
 VISIO TERTIA 373
eius ia c e b a t q u asi leo h ian s ore, lin g u a e x te n sa PL
ex ore ip siu s, et etia m u e lu t quidam hom ines 591
quorum a lii tu b is re so n a b a n t, a lii q u ib u sd am in-
75 stru m e n tis lu s o riis io c u la r ite r co n c re p a b a n t et
a lii d iu e rsis lu d is lu d e b a n t, quos eadem im ago
sim ul et ipsum leonem p ed ib u s suis co n cu lcan s
h a s ta , quam d e x tra te n e b a t, a c rite r tra n s fo d ie b a t.
Et dixit: ‘Vinco fortem diabolum et te, odium et inuidia, atque
80 te, o spurcitia, cum ludentibus fallaci deceptione.’
Sed in tra idem a e d ificiu m u id i duas a lia s im a ­
gin es uersus hanc eandem tu rrim sta n te s , quarum
p rio r a p p a re b a t sta n s su p ra p au im en tu m ip siu s
a e d ific ii q uasi in arcu ign ei sp le n d o ris, d iu e rsis
85 im a g in ib u s m align o ru m sp iritu u m in te riu s d e p ic to
et co n tra p ra e d ic ta m tu rrim p o sito , a lte r a uero
ip si a rcu i e x te riu s ta n tu m c o lla te r a li in n u llo arcu
c o n siste n te , am bae u id e lic e t in terd u m ad p r a e fa ­
tam tu rrim a sp ic ie n te s et in terd u m ad hom ines
9oidem a e d ificiu m in tr a n te s et e x e u n te s. V e s tita e
autem e ran t etia m ip sa e se ricis u e stib u s et u e la ta e
in lig a tu r a c a p itis albo u elam in e more fem in eo,
non c irc u m a m ic ta e p a lliis , in d u ta e uero c a lc e a ­
m en tis a lb is.
95 Sed p rio r earum h a b e b a t in c a p ite suo quasi
tria n g u la re m coron am ru b en tem ut rubeus h y a c in ­
th u s ru b et in co lo re suo, in d u ta quoque tu n ic a
a lb a , cu iu s im p lic a m e n ta eran t u irid i co lo re u b i­
que d is tin c ta . Et ait : ‘Vinco in oriente cum fortissimo
100 Filio Dei qui exiuit a Patre ueniens in mundum pro redemp­
tione hominum et qui iterum rediit ad Patrem, cum in maxima
aerumna moriens in cruce, resurgensque a mortuis ascendit
in caelum ; ideoque nolo confundi fugiendo miserias et dolo­
res huius saeculi.’
105 A lt e r a uero in d ut a erat tu ni ca alba, sed a l i ­
qu a n t u lu m pa llidi coloris. E t in d e x tr o bra chio
suo p o r t a b a t crucem cum imagine salua to ri s, ca-

80 c f.supra 56 . 100/101 cf. Io h . 16 , 28.

79 fortem ] fortiter C T 81 alias supra lin. B* 88 consistente] consistens ex

consistente corr. O 88/89 praefatam turrim om. O 89 aspicientes supra lin. O
et interdum ad om. O

f 73 ipsius] eius 75 lusoriis] ludicris 76 eadem im ago] im ago illa 81 idem ]

illud 87 collateralis 88 consistens 88/89 praefatam ] praedictam 90
idem om. 91 ipsae sericis] ipse sericinis 98 alba] niuea 107 saluatoris]
Iesu Christi add.
 374 PARS TERTIA
put suum inclinans super illam. Et dicebat : 'Hic in­
fans pertulit multas miserias in hoc saeculo, et idcirco uolo
no semper plorare et habere maerorem propter gaudium aeter­
nae uitae, in quam bonae oues ducendae sunt per nobilem
Filium Dei.’
E t uidi quod omnes p ra e d i c t a e imagines singula
uerba sua per m y st e r iu m Dei d ice b an t ad admoni-
1 x 5 tionem hominum. Tunc iterum sedens in throno, qui mihi
haec omnia ostendebat, dixit mihi.

I . QVOD D IV IN A E V IRTV TES SVB L E G E PV LLVLANTES

IN NOVA L E G E PLVRIMVM FRVCTVM A FFE R V N T

Per fortitudinem et constantiam uoluntatis Dei diuinae

120 uirtutes in ueteri testamento leniter pullulabant, sed ibi se
uelut in ignorantia colentibus nondum pleniter suauem et
dulcem gustum praebebant, quia tunc tantum austeritas
legis delinquentes acriter corripiebat; postmodum autem per
gratiam Dei in noua lege plurimum fructum proferentes for-
125 tem et perfectum cibum in amore caelestium esurientibus
cum summa dulcedine exhibebant, cum prius, ut dictum est,
quaedam occulta ostensio et signum futurorum essent, secun­
dum quod etiam miraculum hoc cum appositionibus suis de­
monstrat.
130 Nam haec turris quam uides quasi in medio
lo ng it u d in is p ra e d i c t a e lucidae pa rtis muri d e­
signati a edi ficii st a nt e m habet typum praecursus uolun­
tatis Dei quae in circumcisione multis modis et diuersis signi- PL
ficationibus manifestata est, ita quod Deus in signo eiusdem 592
135 circumcisionis demonstrauit legem et per legem gratiam euan­
gelii ; quoniam fide propalata in fideli Abraham surrexit in
ipso etiam circumcisio in mysterio uerae praefigurationis ;
quia per diuinam potentiam instruxerunt se fortes uirtutes,
incipientes in eodem Abraham quasi in medio longitudinis
140 speculatiuae scientiae duarum optionis causarum, sub muni­

u s cf. supra, Pars III, Visio i, 169 . 121/122 cf. Sap. 16 , 20. 122 aust. : cf.
supra I, 5, 28. 124 plurim . fruct. proferentes : cf. Ioh. 13 , 8. 125 cf. H ebr.
3, 14 . cf. Ps. 145 , 7 . 127 sign. futurorum : cf. Coi. 2 , 17 . 133/137
cf. R om . 4 , 1 1 . 140 speculatiua scientia : cf. supra, Pars III, Visio 2, 162- 166 .

120 uirtutis B pullulabant] pullabant H 122 tantum supra litt. V * 127

essent in marg. V 134 ita iter. H

f 111 ducendae] adducendae 120 leniter] celeriter 121 pleniter] plene

125 cibum ] et add. 128 m iraculum ] spectaculum 134 signum 139 eodem
om. 140 optionis causarum ] hum anae optionis uiarum
 VISIO TERTIA, c. 1-3 375
tione firmissimae bonitatis superni Patris, cum postmodum
aperte futurae erant per uoluntatem Dei illud in figura prae­
signantes quod Deus facere uoluit, priusquam hoc manifeste
ostenderet in opere.
145 Quae ferrei coloris est, ipsique muro e xte ri us
imp osita : quae est iustitia Dei fortis et inuincibilis se in
ipsa speculatiua scientia quasi exterius ostendens per cir­
cumcisionem, quae se foris carnaliter formauit, posita cum
beatis uirtutibus in spiritalia spiritalis muri, quem consti-
150 tuit Deus in hominibus.

2 . QVOD VOLVNTATE D E I V IRTV TES O PERA NTVR IN HOM INIBVS

E t eadem turris est l a t i t u d in i s q u a t t u o r c u b i ­

torum : quia per uoluntatem Dei ipsae uirtutes operantur
in homine posito sub extensione quattuor elementorum, cum
155 quibus uegetatur corporaliter uiuens in corpore ; et a l t i t u ­
dinis septem c u bi t or um : quia in altitudine septem
donorum Spiritus sancti tanta firmitas est, ut se ipsa turris
ita erigeret, quod ex ea prodiret ecclesia in incarnatione Filii
mei, praefigurata in circumcisione ueteris testamenti.

160 3. D E STATV AMORIS CA ELESTIS / D IS C IPL IN A E / V E R E C V N D IA E

M ISER IC O R D IA E / VICTORIA E / E T QVID SIG N IFIC E T

Quod autem conspicis in ea quinque imagines

si n g u la ri t er st a nt e s in singulo arcu, desuper quasi
t u r r i t u m conum ha be nte : hoc est quod in turri hac,
165 id est in fortitudine circumcisionis, pendebant quinque fortes
uirtutes, non quod ulla uirtus sit uiuens forma in semetipsa,
sed solummodo praelucida sphaera a Deo fulgens in opere
hominis ; quia homo perficitur cum uirtutibus, quoniam ipsae
sunt opus operantis hominis in Deo.
170 Vnde ipsae quinque uirtutes ad similitudinem quinque
sensuum hominis in hanc turrim positae sunt : quia multo

154/155 cf. supra> Pars III, Visio 2, 652 . 156/157 cf. Beda, In Luc. 3, 8, 2 —
CC 120, p. 172 , 276- 277 .

148 foris] fortis B 149/150 quem usque hom inibus om. O 152 latitudinis
supra lin. B 153 Dei supra /in. V * 154/155 elem entorum cum quibus in
marg. H

f 142 apertae 149 spiritalia] spiritalibus 155 uiuens om. 163 singulo]
quoque add. 164 habentes 166 se ipsa 167 opere] opem 171 hac
turri
 376 PARS TERTIA
zelo tangebant circumcisionem, abscidentes ab ea iniquita­
tem, ut quinque sensus hominis in ecclesia circumciduntur
per baptismum ; sed tamen in hominibus non operantes per
175 semetipsas, quia homo cum illis operatur et ipsae cum homine,
sicut etiam quinque sensus hominis non operantur per se, sed
homo cum illis et ipsi cum homine, ita inuicem fructum facien­
tes. Et sunt singulariter maximo studio desudantes, in sin­
gulari scilicet statura magisterii turritum apicem habente, id
180 est praecellentem et bene compositam dignitatem uirtuosae
constantiae.
E t prima imago respicit ad orientem : quia uirtus
illa prospexit ad Filium Dei planctu amoris, ut quandoque
ueniret, hoc aperte loquens de aeterna uita, quod circumcisio
185 habuit in absconso.
Secunda autem uidet ad aquilonem : quoniam ipsa
considerauit partem orientis et partem aquilonis, in magna
disciplina aspiciens ad Deum quasi ad orientem, dedignando
inconuenientiam indisciplinatae lasciuiae, scilicet quod Deus PL
190 non habebatur in ueneratione, despiciendoque quod lex Dei 593
digne non habebatur in populo illo quasi in aquilone.
T e r t i a uero te ndit ad se pte mt ri one m : quia illa
fortissime prosternit superfluam fornicationem despiciendo
eam, et semetipsam ab illa protegendo legali institutione.
195 Q ua r ta autem u e r t i t u r ad columnam Ve rbi Dei,
in cuius radice A b ra ha m p a t r i a r c h a residet : quo­
niam ipsa uersa fuit adhaerens incarnationi Filii Dei, quam
uelut in fundamento Abraham tetigit cum praesignificatione
mirae profunditatis, ariete pendente in spinis.
200 Qu inta uero respicit ad turrim ecclesiae et ad
illos homines qui in ipso a edificio huc et illuc
dis cu rru nt : quia illa erexit se uictoriose destruere omnem
iniustitiam quae orta est in Adam, respiciens ad fortitudinem
ecclesiae ut uictoriose pugnet contra uitia diaboli, et ad homi-
203 nes qui in ea diuersa uarietate morum discurrunt, ostendens
eis in pertimescendo zelo Dei ut oues iustitiae esse perseuerent.

173/174 cf. Coi. 2, 11-12 ; H rab., Comment. in Gen. 2, 20 — PL 107 , 549A - 550D.
195/196 uide tabulam 24 . 198/199 cf. G en. 22, 13 . 200/202 uide tabulam 30.

173 ecclesia supra lin. F 179 habentem W 19 4 ab illa supra lin. W* 206
in supra lin. R

f 172 abscindentes 174 baptism um ] sacratissim um baptism a 175 se ipsas

ipse 179 habentes 180 uirtuosae] ualidissimae 1 8 4 quod] quam
192/193 fortissim e illa ~ 1 9 4 se ipsam 195 autem ] im ago add. 197
incarnationi] in incarnatione 2 0 4 ecclesiae] catholicae praem. uictoriose]
et sine interm issione add.
 VISIO TERTIA, c. 3-4 377
4. D E HA BITV EARVN DEM E T QVID SIG N IFIC E T

Quod autem sim ilitu d o una est in eis : hoc est quod
pari deuotione Deum colunt in operibus hominum. Nam sin-
210 g u la e earum u e s tita e sun t solum m odo q u asi s in ­
g u lis u e stib u s se ricis : quia unaquaeque earundem uir-
tutum habet in se dulcedinem et suauitatem, quibus nullate­
nus grauant nec constringunt homines, sed ut suauiter balsa­
mum sudat de frutice suo, sic molliter operantur dulcedinem
215 caelestis regni in humanis mentibus, sine sorde et duritia iniu-
stitiae. E t sun t c a lc e a ta e c a lc e a m e n tis a lb is : quo­
niam recte sequuntur iustitiam meam in albedine caelestis
regni, transeundo subiectionem diaboli et omnino conculcan­
tes uestigia eius in hominibus.
220 Sed q u in ta u irtu s ex omni p a rte a rm a ta uide-
tu r : quia ipsa prospicit ad ecclesiam, in qua fortissimae
pugnae aduersus diabolica uitia perficiuntur, extendens in
ea ubique uictoriam suam cum pretiosissima armatura quae
est inuictissima fortitudo Dei, quae pertranseundo occidit
225 omnem iniustitiam in confusione diabolicae fraudis.
Quod uero secu n d a et te r tia sunt nudo c a p ite d is ­
so lu ta com a et a lb a : hoc est quod nullum supplicium
laboris, nec onus diuitiarum aut concupiscentiae sibi impo­
nunt pro amore meo, sed nudo capite, id est aperta conscien-
230 tia sua, aperiunt mihi omne occultum suum, ardentes semper
in dilectione mea, cum omnem confusionem et lasciuiam
concupiscentiae carnis de se abiciunt, hoc incipientes in albis
crinibus : quod est claritas mentis bona opera desiderantis.
Et ca re n t a m ictu p a llio ru m : quoniam a se proiciunt
235 mores paganorum cum impudicitia et spurcitia diaboli et cum
omnibus curis saecularibus ; quia sapientia huius mundi stulti­
tia est apud Deum.
P rim a quoque et te r tia ac q u a rta in d u ta e sunt
tu n ic is a lb is : quod est apprehensio innocentiae prae-
240 figurantis incarnationem Filii mei cum suauitate castitatis,
qui morti subtraxit hominem, induens eum uita in saluatione. PL
Quod autem d is sim ilitu d o est eis : hoc est quod 594
uis earum uicissim est in dono Spiritus sancti, cum uirtus haec

236 I Cor. 3, 19 .

210 singulis] in praem. F 230 sua in marg. R 232 de se] a se B 233 m en­
tissupra lin. C desiderantis ex desiderantes corr. B 236 sapientia] enim
add. Vulg. 238 et] ac V 24 3 dono] dom o F

f 211 sericis] sericinis 232 de se] a se 240 Filii] Dei add.

 378 PARS TERTIA
habet hoc instrumentum animae, et uirtus alia illud, unum
245 tamen studium exsistentes in Deo, ita quod caelestis Ierusalem
perfecte construatur cum eis ; quia ipsae sunt opus quod
homines operantur, per quod ad Deum perueniunt.

5. SP E C IA L IT E R D E AM ORE CA ELESTI E T H A BITV EIVS

E T QVID SIG N IFIC E T

250 Vnde haec prima imago designat amorem caelestem :

quia ipse prae omni cura inesse debet hominibus ; gestans
in cap ite suo p o n t if ic a le m infulam, sparsis capillis
et albis : quia ualde coronata est in summo sacerdote Iesu
Christo, et in summis sacerdotibus ueteris testamenti et in
255 illis qui eidem Filio Dei dixerunt : ‘ Vtinam dirumperes caelos
et descenderes’ ! ; stans denudatis capillis sine muliebri uelamine
capitis in albedine apparentibus : praefigurans in eis quod
sacerdotale officium denudandum esset coniugali officio in
aduentu ipsius Filii mei, qui imitandus est a sacerdotibus
260 suis in castitate propter saluationem, quia ipsi perfectissimo
caelesti amori sic semper adhaerere debent, ut excutiant pra-
uos mores hominum a contagione peccati, clara et candida
pars exsistentes in spiritali dono Dei.
Quae etiam in d ut a est quasi pa llio albo, inferius
265 in duabus oris ipsius purp u ra c o n te x t o : hoc est
quod eam circumdedit gratia Dei in albedine lenitatis, sub­
nixa et ornata in finibus protectionum suarum cum decoris
ornamentis caritatis : quia comprehensio diuinae gratiae
inesse debet termino uniuscuiusque boni operis, constans in
270 duabus partibus, uidelicet in uirtute dilectionis Dei et hominis.
Quod uero in d e xt er a sua habet lilia et alios f l o ­
res : hoc est quod in bono opere habet candida praemia lilio­
rum aeternae uitae et claritatem aeterni luminis et alios
sanctitatis flosculos, qui sunt sodales sui qui se illi coniungunt
275 caelesti amore.
Sed quod in sinistra sua g e sta t palmam : hoc est
quod ipsa in recordatione mortis habet palmam ascendentem

245/246 cf. E ph. 2, 21 . 250 am or caelestis : cf. H ildegardis, Liber Vitae Meri­
torum (L V M ), Pars I, 2 — Pitra, Analecta sacra 8, p. 10- 1 1 . 253/255 cf. I Petr.
2, 9 . 255 Is. 64, 1 . 271/273 cf. Cant. 6 , 2 .

245 exsistens B 261 am ore R 269 inesse] interesse F 271 sua in marg. V
273 aeterni] aeternae B

f 24 4 illud] aliud 246 ipse 250 caelestem am orem ~ 251 om ni] anim i
259 Filii mei ipsius ~ 261 am ore
 VISIO TERTIA, c. 4-7 379
de occulto beatae uirtutis, cum qua mortem quasi torrentibus
lapidibus obruit, ut etiam declarat in uerbis suis ad filios Dei,
280 ut supra dictum est.

6 . SPE C IA L IT E R D E D IS C IPL IN A E T HA BITV EIVS

E T QVID SIG N IFIC E T

S ecu n d a autem praetendit disciplinam : quoniam post

amorem caelestis uitae oritur constrictio carnalis concupiscen-
285 tiae in disciplina magnae contritionis. Quae in d u ta est
p u rp u rea tu n ic a : quia circumdata est lege mea et morti­
ficatione carnis in hominibus, quod est exemplum Filii mei
in purpureo indumento, ut idem Filius meus ex Virgine natus
est in caritate, quae omnimodo operata est in ipso.
290 S ta t etia m ut a d u le scen s, qui nondum est ad
plenum u ir ilis a e ta tis , sed tam en m agnae g r a u ita -
tis : quoniam disciplina semper est in puerili timore, ut puer
est in constrictione timens magistrum suum sub magistratione.
Vnde et ego Omnipotens semper magister sum disciplinae,
295 quia ipsa in me est quasi non uirilis, quoniam non uult esse
potens in officio propriae uoluntatis suae, sed semper fideliter PL
timere in magna districtione reuerentiae, sicut etiam ostendit 595
in supradictis uerbis suis.

7. SPE C IA L IT E R D E V ERECV N D IA E T HABITV EIV S

300 E T QVID SIG N IFIC E T

T e r tia uero declarat uerecundiam : quoniam post disci­

plinam surgit pudor uerecundiae, a se fugans confusionem
peccati. Quapropter te g it etiam faciem suam a lb a
m anica d e x tra e m anus suae : quia protegit interiorem
305 conscientiam suam quasi faciem animae, fugiens a fornica­
tione et a pollutione diabolica, se defendens candida ueste
innocentiae et castitatis, eam habens in dextera, quod est in
saluatione operis s u i; quoniam ipsi potenter adhaeret con-

278/279 torrentibus lapidibus : cf. Antiph. in festo s. Stephani Lapides torrentis

(to rre n te s) illi dulces fu eru n t — CAO 3 n r. 3580. 279/280 uide supra 45 -48 .
283 disciplina : cf. H ildegardis, LVM, Pars I, 4 — Pitra, Analecta sacra 8, p. 1 1 .
297/298 uide supra 52- 54. 301 uerecundia : cf. H ildegardis, L L M , Pars I, 6 —
Pitra, Analecta sacra 8, p. 12 .

285 disciplinam HF 295 esse supra lin. F 308 adhaerent R

f 284 amorem caelestis uitae] ardentem caelestis uitae am orem 284/285 carnalium
concupiscentiarum 288 V irgine] purissim a praem. 290 Stat] C onstat
295 in] erga 297 ostendit] m anifestissime praem. 308 adhaerent
 380 PARS TERTIA
temptus omnis spurcitiae Satanae, quam omnimodo abicit de
310 se, ut etiam declarat in praedictis uerbis admonitionis suae.

8 . SPE C IA L IT E R D E M ISERICO RD IA E T HA BITV EIV S

E T QVID SIG N IFIC E T

Q ua rt a autem significat misericordiam : quia post uere-

cundiam eleuat se ad egentes uirtus misericordiae, cum
315 etiam in corde aeterni Patris est uera misericordia gratiae eius;
quoniam ipse per eam hoc ordinauit in antiquo consilio suo,
quod primum ostendit misericorditer Abraham in circum­
cisione, educens eum de terra sua et praecipiens ei ut circum­
cideretur ipse et genus suum, quando illi demonstrauit magna
320 mirabilia in uera Trinitate, per quae et Filium suum prae­
nuntians erat in figura, quod totum est illa misericordia quam
idem Abraham praesignauit offerens Isaac.
E t est uel at o c ap ite ex albo uelamine ca pit is
more muliebri : quod est tegmen et initium saluationis,
323 quasi caput miserantis perditas animas de exilio mortis redu­
centis sub candore pii uelaminis ; quoniam albas facit animas
et hominem fulgentem, dum coopertus fuerit cum misericor­
dia a Deo ; quia illis hominibus qui Deum in indignatione
habent dum adhuc in peccatis sunt, his fulget post illatam
330 sibi caelitus misericordiam ut radius solis in blanda suaui-
tate ; quoniam misericordia in muliebri persona fecundissima
mater est animarum de perditione. Nam ut mulier operit
caput suum, ita deprimit misericordia mortem animarum.
Et sicut mulier suauior est uiro, sic est misericordia suauior
335 rabida insania criminum in insania peccatoris, priusquam
cor eius uisitetur a Deo ; sicut et eadem uirtus in muliebri
forma apparet, quoniam in feminea castitate clausa uirginea
materia surrexit in uentre Mariae suauissima misericordia,
quae semper erat obumbrata in Patre^donec Pater eam uisi-
340 bilem ostendit per Spiritum sanctum in utero Virginis.
E t c ir c u m a m i c t a est pallio crocei coloris : quia

310 uide supra 56- 58. 313 m isericordia : cf. Hildegardis, L.V'M, Pars I, 8 —- Pi-
tra, Analecta sacra 8, p. 13 . 31 8 cf. G en. 12 , 1 . 4 . 318/319 cf. G en. 17 , 10- 14 .
319/321 cf. G en. 18 , 1 - 15 . 322 cf. G en. 22, 1 - 14 .

310 adm onitionis] m onitionis R 325/326 reducentis] educentis B 327 cum

om. W

f 309 de se] a se 310 uerbis adm onitionis] uerbis suis m onitionis 314 cum ]
quia 318 sua] eius 320/321 praenuntians erat] praenuntiauerat 330
sibi] eis 335 rabida] uesana
 VISIO TERTIA, c. 7-9 381
circumdata est splendidissimo sole, quod est signum Filii mei
fulgentis de caelo in mundum sicut solis splendor in terram ;
quoniam idem Filius meus uerus est sol illuminans mundum
345 cum sanctificatione ecclesiae.
Quod uero in pectore suo hab et imaginem ipsius
V n i g e n it i mei : hoc est quod in pectus misericordiae incli-
naui eundem Filium meum, dum eum misi in uterum Mariae
Virginis.
350 Vnde et circa eam in pectore eiusdem u ir tu tis
scri ptum est : Per uiscera misericordiae Dei nostri, in quibus
uisitauit nos oriens ex alto. Quid est hoc ? Quia ubique in cir- PL
cumeunte potestate mea demonstratur in secreto scientiae 596
pectoris misericordiae, quod Filius meus uera misericordia est.
355 Quomodo ? Vt praedictum est in uerbis Zachariae serui mei
in euangelio dicentis : Per uiscera misericordiae Dei nostri, in
quibus uisitauit nos oriens ex alto. Hoc tale est. Per uiscera
paternae misericordiae saluatio e s t ; quia absconsum in corde
Patris erat, ut uiscera manent in homine, quod Filius eius in
360 fine temporum incarnaretur, ubi uisitauit Deus homines.
Quomodo ? Caelesti scilicet pane qui Filius eius est, natus in
carne ex Maria Virgine, qui ueniens ex alto, id est de corde
Patris exiens, praebuit maximam quaerentibus se misericor­
diam, sicut etiam ipsa uirtus in supradictis uerbis suis filios
365 Dei alloquitur.

9. SP E C IA L IT E R D E VICTORIA E T HA BITV EIVS

E T QVID SIG N IFIC E T

Qu inta uero imago praefigurat uictoriam : quoniam

post misericordiam, quam ostendi in circumcisione, Filium
370 meum uolens mittere in mundum, erexit se uictoria in eadem
circumcisione, ita procedens cum maiore uirtute usque ad Fi­
lium meum, atque cum ipso in nouissimum diem. Nam in
Filio meo superaui antiquum serpentem, qui super caput suum
extulit se, humanum genus rapiens per mille nequitias, quibus
375 illud comprehendit quasi in catena sua, cum easdem nequitias

342 cf. Mal. 4, 2. 351 Lc. 1, 78. 360 in fine tem porum : cf. supra, Pars III,
Visio 2, 204. 361 cf. Ioh. 6, 35.41.51. 362/363 de corde Patris : cf. Ioh. 1 ,
18 ; F ulg., Sermo 2, 4 — CC 91A, p. 900, 69-71. 364/365 uide supra 64-66.
368 uictoria : cf. H ildegardis, L.VM , Pars I, 10 — Pitra, Analecta sacra 8, p. 14.

351 Dei] D eus V nostri in marg. O 368 (Q u )i(n ta ) om. B

f 350 eiusdem uirtutis] uirt. eius 352 est om. 358/359 erat in corde Patris ~ m
360 D eus uisitauit ~ m 375 cum easdem ] quia illas
 382 PARS TERTIA
Vnigenitus meus deuicit per omnia bellicosa arma, quae sur-
rexerunt in incarnatione eius floris omnium uirtutum. Quid
est hoc ? Post misericordiam surgit uictoria, cum se ipsum
homo deuincit et aliena uitia. Quomodo ? In praedictis uide-
380 licet quinque uirtutibus primus est amor caelestis, scilicet in
hoc quod homo scit et agnoscit Deum, diligens eum super
omnia. Deinde causa illius fidei ligatur idem homo in legem
disciplinae, de qua ipse compescit crimina peccandi per bonam
et rectam uerecundiam. In his ergo tribus uiribus iustificabi-
385 tur homo in corde suo, sic inspiciens aliam rem quae est an­
gustia proximi sui, quem procurabit in omnibus necessitatibus
eius ut se.
Vnde et mox surgit homo fortissimus miles cum his tribus
uiribus, in quibus perfectus est in mente sua imitando in
390 misericordia Filium meum uerum Samaritanum, sic in uictoria
pertransiens uires diaboli cum armis uictoriosissimarum uir­
tutum, cum se ipsum uincit et proximum suum regit, in ipsis
uirtutibus occidens omne malum, abiciendo uidelicet super­
biam quae Adam expulit de paradiso.
393 E t eadem uirtus a rm at a est galea sup erp osi ta
ca p it i suo : quia homo pleno caelesti desiderio ad Deum qui
est caput omnium suspirare debet, ut salutem consequatur
aeternam. In d u t a est quoque lorica ut homo resistat
diabolo, constringens in iustitia uoluntatem carnalium desi-
400 deriorum suorum, in uero timore et cum iusto tremore sub-
iectus Deo, fideliter metuens districtum iudicium eius, ut per
me commonitus dicit psalmista Dauid :
Illuxerunt coruscationes tuae orbi terrae, commota est et
contremuit terra. Hoc tale est. Effulserunt mirabilia et secreta
405 tua, o Domine cunctorum, et mirifice apparuerunt. Quomodo ? PL
Vt coruscatio quae ex parte uidetur et ex parte occultatur, 597
quoniam mysteria tua nunc intelleguntur, nunc autem ne­
sciuntur. Nam non est gens diffusa in latitudine totius orbis,
qui in uoluntate tua mirabiliter creatus est, quin ad eam no-
410 men gloriae tuae et potentia maiestatis tuae diuersis modis
et admirandis signis mirifice peruenerit, etiam si eam lumen
fidei et ueritatis nondum perfecte ad salutem sui illustrauerit.

380/383 cf. M t. 22 , 37 . 390 cf. Lc. io , 33 ; A m br., Expos, eu. sec. Luc. 7 , 74
— CC 14 , p. 239, 759 - 76 1 . 4 0 3 Ps. 76 , 19 .

377 floris] flores B 382 fidei sub lin. F 391 cum supra litt. F 399 iustitiam R

f 377 floris] qui est flos 378 est om. 379/380 uidelicet] uitiis 399 in iustitia]
iniustam 402 psalmista om. 409 tua uoluntate ~ 41 2 n o n d u m ] nedum
 VISIO TERTIA, c. 9 383
Quapropter homo in magnis suspiriis commotus auertit se a
uoluntate sua, deseritque concupiscentias suas tremendo uide-
415 licet supernum iudicium ; quia ipse prius in terrenis actibus
ambulans suimet imprudenter oblitus erat, cum nunc sapienter
redit ad se.
E st etiam p ra e f a t a ui rtus in d u ta ocreis, ut recta
uia sibi denuntiata effugiat itinera mortis per castigationem
420 corporalem. I n d u t a est et ferreis c hi ro the cis : quate­
nus effugiat opera diaboli per circumcisionem mentis et per
rectissimam fidem, ita ut in Deum credat, sic euadens laqueos
truculentissimi inimici. H ab et etiam in sinist ra sua c l i ­
peum ab umeris pendentem : quoniam in sinistra parte,
425 quae est diabolica pugna contra hominem, circumdata est gra­
tia fortissimorum praeceptorum Dei, quibus homo tanta fidei
fortitudine circumdetur et defendatur, ne diabolus eum cor­
rumpat suasionibus suis et ne ipse homo se subiciat uitiis
illius, protectione Dei ab umeris circumdatus; quoniam
430 gratia Dei adhaeret erectae fortitudini animae ad Deum in
ligatura dilectionis Dei et proximi.
E t a c c i n c ta est gladio : quia homo debet se constrin­
gere castigatione corporis in austeritate sermonis Dei, et a se
et ab aliis abscidens iniquitatem. H a sta m quoque manu
435 d e x t r a tenet : quod est ut homo cum fiducia sit audax
in Deo superare omnem spurcitiam diaboli, hoc faciens cum
fortissima pace Domini, quae uera est iustitia contra nequis­
simum certamen diaboli et hominis, quod difficile debellari
potest nisi adiutorio Dei.
440 Quod autem sub pedibus eius iacet quasi leo hians
ore : hic est diabolus, quem uictoria pedibus recti itineris
uitae et ueritatis prostrauit, cum idem Satanas acerrima et
amarissima crudelitate hians deglutiret genus humanum.
L in g ua uero ex te n sa ex ore ipsius est existimatio
445 eius qua terribili iniquitate putabat omne genus hominum ab
Adam procreatum omnino deuorare.
Et quod etiam sub pedibus eius iacent uelut q u i ­
dam homines : hi sunt sub agilitate eius torpentes fistulae

421 circum c. m entis : cf. R om . 2, 29 . 440/445 cf. I Petr. 5, 8 ; hians ore : cf.
II Macc. 6 , 18 .

428 subiciat se ~ B 430 e(rectae) supra lin. B* 436/438 hoc usque certam en
in marg. H 2 (homoiot.) 4 3 8 diaboli om. H 441 hic] hoc R est supra
lin. V 44 3 geglutiret, g- eras. R

f 416 suim et] suiipsius 4 2 5 est2] ex 430 erectae] rectae 432 quia] qua
43 4 abscindens 436 spurcitiam ] sapientiam 437 iustitia est ~ 441 hic]
hoc 4 4 4 ipsius] eius 4 4 5 eius] ipsius
 384 PARS TERTIA
diaboli, quae se flectunt ad initium omnis mali, quas ipsa
450 proterit in zelo Dei recte procedens in iustitia : quia eaedem
peruersae machinationes in diuersis moribus se subdunt dia- -
bolo illi famulantes.
Quorum alii tubis resonant : quoniam bacchantur
sonitu omnium malorum et insaniunt elati flagrante mente
455 odio habentes iustitiam Dei, genus scilicet super genus hoc
faciens in magna superbia. E t alii quibusdam i n s t r u ­
mentis lusoriis io c u la r i t e r concr epa nt : quia fallaces
sunt in illusionibus phantasticis ad diabolum pertinentibus,
et quoniam pertinaces sunt in tortuosa lasciuia elationis in- P L
460 uidentes disciplinae Dei. Alii quoque diuersis ludis 598
ludunt : quoniam uersantur in diuersitate et spurcitia uitio-
rum, quae secundum libitum uoluntatis suae, ut excogitant
in semetipsis, per insidias diabolicas adimplent.
E t hos omnes eadem imago simul et ipsum leo-
465 nem pedibus suis co nc u lc at : quia nimio zelo omnes
has uanitates artium populi et suasiones Satanae conterit in
iustitia Dei. Sed et has ta, quam d e x t e r a tenet, eos
a cr ite r tr a n sf o d i t : quoniam per fiduciam et audaciam
ad Deum fortissime transfigit superando et uulnerando in
470 doloribus omnes has immunditias ; quia a Deo deluduntur et
ad nihilum deputantur, ut ipsa etiam in praedictis uerbis
admonitionis suae demonstrat.

IO . D E STATV P A T IE N T IA E E T GEM ITVS E T QVID SIG N IFIC E T

Sed quod int ra aed ific ium uides duas alias

475 imagines uersus hanc eandem turrim sta nte s : hoc
est quod intra opus illud quod caelestis Pater operatus est
per Filium suum palam eum ostendens in aperto opere, qui
in circumcisione ostensus est in obumbratione, duae uirtutes
surrexerunt, quod est exemplum Christi in una et sequi uesti-
480 gia eius in altera, obuiam praecursui uoluntatis Dei maxima
fortitudine et reuerentia apparentes ; quia in se ipsis declarant
fructum qui praefiguratus est in circumcisione.
E t prior earum a ppa re t stans supra pa u im e nt u m
ipsius a edi ficii quasi in arcu ignei splendoris, di-
485 uersis ima gin ib us malig nor um sp iri tuu m interius

464/465 cf. Ps. 90, 13 . 471/472 uide supra 79 - 80. 479/480 cf. I Petr. 2, 21 .

457 ioculariter ex iaculanter corr. B 460 disciplinae supra lin. H 2 476 Pater
supra lin. H 477 in aperto opere supra ras. R

/ 450 proterit] protexit 457 lusoriis] ludicris 459/460 inuidentis 462/463

u t usque semetipsis] excogitantes in se ipsis 466 populi] propellit
 VISIO TERTIA, c. 9-10 385
dep icto et c on tra pr a e d i c t a m turrim posito : quia
eadem uirtus perficitur in terrenis rebus eas conculcando in
bonitate Patris, cum diligenter pertransit desideria carnis
in exemplo Filii Dei. Quomodo ? Quia in multa tolerantia
490 pertransit aduersa mundi fortiter examinata et excribrata in
arcu, id est in excellentia saecularis potestatis, quae ignea est
in terrore deterrentis superbiae, quam diabolica turba subse­
quitur, interiora animae saecularium desideria carnalia dili­
gentium attrahens suae uoluntati, cum etiam idem arcus per
495 terrenam potentiam in multis modis interdum opponat se
iustitiae, repugnans uero testamento quod aedificatum est in
Deo ; quae tamen omnia superat uictrix uirtus per adiutorium
Dei in bonis hominibus, quamuis multum impugnentur et fati­
gentur ab insidiis malignorum.
500 A l t e r a uero ipsi arcui e x te ri u s ta n tu m c o l l a t e ­
ralis in nullo arcu co ns is ti t : quoniam cum prior uirtus
tumidam potestatem patienter deuincit, quae ipsi multas
poenas intulit, procedit uirtus haec foris eandem potentiam;
quia de poenis, quas illa pertulit, haec quasi extra eandem
505 potestatem orta est, rabiem eius effugiens, sed tamen iuxta
eam, quod est recordatio aerumnarum unde originem duxit,
sine depressione arcus consistens, quoniam libera est a potesta­
te huius saeculi, palam crucem Christi baiulando.
Quod autem ambae interdu m ad p ra e f a t a m turrim
510 asp ic iu nt : hoc est quod ipsae sunt plenum opus praefigu­
ratum in praecursu uoluntatis Dei, in circumcisione ueteris
testamenti considerantes initium radicis suae, maiores tamen
eodem initio suo quod in circumcisione habuerunt exsistentes ;
quia fulgens opus praecellit inceptionem doctrinae ; interdu m PL
515 etiam asp icientes ad homines idem aed if ici u m 599
i n t ra n te s et e xeu n tes : quod est admonitio earum in
Spiritu sancto ad populos, qui ad Deum in uia legis iustitiae
ambulant, et ad illos qui sunt in criminibus diaboli uolentes
recedere de uia iusta, unde exhortantur ab eis ut eas in bono
520 imitentur.

4 8 8 cf. Bened., Reg. 4 , 59 (G al. 5, 16). 508 cf. Lc. 14 , 27 . 519 exhortantur
pass. : cf. A ug., Ep. 228, 8 — CSEL 57, p. 491 , 13 - 1 4 ; cf. supra, Pars II,
Visio 5, 1541 : exhortatis.

492/493 subsequitur ex prosequitur corr. B 493 carnalia] carnalium B 498/

499 et fatigentur in marg. B2 515 ad hom ines ont. C. T 517 populos ex aposto­
los corr. B 518 illos] eos B

f 492 deterrentis] detrahentis 505 tam en] tandem 508 baiulans

 386 PARS TERTIA
II. D E HA BITV EARVN DEM E T QVID SIG N IFIC E T

V e s t i t a e sunt etiam ipsae sericis ue sti bu s : quia

habent suauitatem illam ut homo non grauetur in indignatione
laboris persecutionum. E t sunt ue la ta e in l i g a t u r a ca-
525 pitis albo uelamine more femineo : quoniam iustum est
ut homo subiectus sit Deo capiti suo, ipsum menti suae iugiter
circumponens in candore dilectionis, ita ut eum in gaudio et
laetitia amplectatur, sicut mulier uirum suum habebit in
honore timoris et amoris, ut constituit Deus.
550 Sed non sunt c ir c u m a m i c t a e palliis : quia carent
omni sollicitudine saeculari, se tantum declinantes post illa
quae sunt aeterna in Deo in uita futura. Ind u ta e sunt a u ­
tem calceamentis albis : quoniam lucent in itineribus
iustitiae per albedinem fidei in mentibus hominum, ut et ipsi
535 sequantur uestigia exempli earum.

12. SPE C IA L IT E R D E PA TIE N T IA E T HABITV EIVS

E T QVID SIG N IFIC E T

P rio r autem im ago designat patientiam : quia illa

surrexit in cornu Abrahae, quod est in inceptione oboediendi
540 cum oboediuit Deo, significante in circumcisione primum so­
num oboeditionis post casum Adae, praecurrentem operan­
tem oboedientiam in uero uerbo quod est in Filio Dei, ut sonus
uerbum praecurrit, in septemtrionali parte uidelicet opposita
nequitiis et inquietudini antiqui serpentis. E t h a b e t in
545 c a p ite suo q uasi tria n g u la re m coron am ru ben tem
ut rubeus h y a c in th u s ru b e t in co lo re suo : quoniam
in principio mentis fidelium hominum per fidem sanctae
Trinitatis ualde coronata est, qui carnem suam contemnentes
pro amore Dei et uera fide sanguinem suum fundere non dubi-
55otant; quia et Filius Dei apparens in carne mortem deuicit
cum rubore sanguinis sui, per quem ecclesia decorata est quasi
cum nobili rubente hyacintho in decore suo.
I n d u t a est quoque tu ni ca alba, cuius i m p l i c a ­
menta sunt uiridi colore ubique d is t i n c t a : quia P L
555 sibi induit uestimentum operis Dei in albedine perpetui 600

538 patientia : cf. H ildegardis, L V M , Parsl, 12 — Pitra, Analecta sacra 8, p. 14- 15 .

54 9 cf. Antiph. G audent in caelis ... sanguinem suum fuderunt — C A O 3 nr. 2927.

546 colore ex calore corr. C

f 522 sericis] sericinis 528 habet 540 oboediuit] oboediendo significante

om. 541 oboeditionis] oboedientiae A dae] significauerit add.
 VISIO TERTIA, c. 11-13 387
luminis, ornatum scilicet in implicamentis suis quae sunt
aerumnae et gemitus dicentis : ‘O quando ueniam ad aspectum
ueri luminis !’ Quod desiderium feliciter in praesenti uita
habetur in adobumbrato exemplo, per quod decorantur ipsae
560 aduersitates fidelium in uiriditate animae multis calamitatibus
distinctae propter Deum in patientia haec omnia sufferentes,
ut etiam eadem uirtus declarat in praedictis uerbis suis.

13. SPE C IA L IT E R D E GEM ITV E T HA BITV EIV S

E T QVID SIG N IFIC E T

565 A lt e r a uero imago praetendit gemitum : quoniam post

patientiam contrariorum eleuat se in electis meis gemitus
recordationis uitae, surgens admonitione mea ut de corde meo
Filium meum misi propter gemitum populi mei. Nam populus
meus in ueteri et in nouo testamento habebat et habet hanc
570 recordationem mentis quam gemitus comprehendit in lamen­
tabili ornamento suo, quoniam ipsa uera compunctio cordis
est.
Propter quod etiam stat in septemtrionali plaga ut repugnet
dissolutae immunditiae diabolicarum insidiarum. E t in d u ta
575 est tu ni ca alba, sed al i q u an t u lu m pa llidi coloris :
quia circumdata est bonis operibus in candore fidei, turbu­
lentum tamen pallorem ostendentis, quoniam semper suspiria
et fletus habet pro aeterna felicitate. Quod autem in dex tro
brachio suo po rt a t crucem cum imagine saluatoris,
580 ca put suum inclinans super illud : hoc est quod
in dextra, id est in recta parte fortis operis sui amplecti­
tur passionem eiusdem Filii mei, toto desiderio intentionis
suae anhelans et se inclinans ad eum, imitando ipsum in
doloribus et aerumnis, sicut etiam in supradictis uerbis ex-
585 hortationis suae demonstrat.
Vnde uides etiam quod omnes p ra e d i c ta e i m a ­
gines singula uerba sua per m y ste riu m Dei dicunt
ad ad monitionem hominum : quia in omnibus uirtuti-
bus dulcissima suauitate pietas Dei docet exhortando mentes
590 populorum ut dimittant malum erigentes se ad bonum.

557 cf. P s . 4 1 , 3 . 561 uide supra 99- 104 . 565 gem itus : c f. H ildegardis, L K A f,
Pars I, 14 — Pitra, Analecta sacra 8, p. 15 . 568 cf. Ps. 1 1 , 6a. 584/585 uide
supra 108- 1 1 2 .

556 scilicet] uidelicet, sci- supra litt. corr. B in om.W 568 m eum supra lin. V *
mei supra lin. F 569 in 2 supra lin. V B 573 in septem trionali plaga stat
~ O 580 illud omnes codd., sed cf. supra 108.

f 570 com prehendentis 582 eiusdem om. 586 etiam uides ~

388 PARS TERTIA
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in
conscientia animi sui conscribat.

591 autem supra lin. V * 592 anhelat B

 VISIO QVARTA 389
CAPITVLA OVARTAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. Cum austeritas legis dulcorata est incarnatione Verbi Dei, PL

uirtuosae uirtutes se ostenderunt. 599/
2. Quod patriarchae in mysterio signabant legem uicinam 600
5 esse.
3. Quod fortitudini Dei nulla superbia resistere potest.
4. Quod iustitia Dei metuenda est et altitudo omnes crea­
turas excellit.
5. Quod Verbum Dei tria acumina incidentia habet, anti-
10 quam legem et nouam gratiam et expositores diuinorum
librorum.
6. De initiali cognitione diuinae legis et de operatione euan­
gelii et exquisita sapientia principalium magistrorum.
7. Quod ab initio legis tempora patriarcharum et propheta-
15 rum extendit Deus usque ad manifestationem Filii sui.
8. Quod patriarchae et prophetae euangelicam doctrinam
uenerantes de incarnatione Filii Dei admirati sunt.
9. Quod Verbum Dei per typum praefigurationis latuit in
animabus antiquorum a primo electo usque ad ultimum.
20 10. Quod doctrina Filii egreditur a Patre et reuertitur ad Pa­
trem diffundens se in fructum benedictionis, sic perue-
niens ad ecclesiae doctores.
11. Quod praedicante Christo facti sunt apostoli, martyres et
alii electi.
25 12. Diffuso euangelio extensa est in hominibus sapientia diui­
nae Scripturae, quae in initio minoris studii erat et in
fine debilis refrigescente caritate multorum.
13. Quod homo in principio boni operis debet esse timidus, in
medio fortis et constans, in ultimo humilis.
30 14. Quod mysteria Filii Dei in profundissimo secreto Patris, in
uetere et nouo testamento edita, gratia Spiritus sancti
declarata sunt, quod cinereo homini nonnisi in umbra­
tione ostenditur.
15. De scientia Dei et statu eius et quid significet.
35 16. Quod angeli circa eam sunt et cur alati sint. PL
17. De his qui dicuntur compulsae oues. 601/
18. Quod Deus quosdam leniore, quosdam fortiore flagello, 602

III, 4 , 1 dei., q v a r t a e supra lin. B

q v a r t a e ] q v in t a e 3 uirtuosae] uirtuose
add. H 4 signabant] significabant H 12 cognitione ex -n i corr. O 25
sapientiae R 2 8 pro 1 3 ponit 1 4 W 31 ueteri K H R F no u o ] in praem. V
R 34 quid] quod H 3 5 sint ex su n t corr. O

f III, 4 , 1 q v a r t a e v is io n is c a p . 2 incarnatione] in praem. 3 ostenderunt]

et iustitia Dei palam facta est add. 31 ueteri no u o ] in praem. sancti Spi­
ritu s 34 et 2 om. 35 sint] sunt
 390 PARS TERTIA
quosdam maxima aerumna mentis et corporis constrin­
git.
40 19. Exemplum de Pharaone et Moyse et Aaron ad eandem
rem.
20. De modis castigationum et Dei consolationum uias homi­
num inspicientis.
21. Verba sapientiae Salomonis.
45 22. Quare scientia Dei inspiciat homines noua ueste indutos.

QVARTA VISIO TERTIAE PARTIS

ET DEINDE u ltr a p ra e d i c t a m turrim praecursus PL

u o lu n ta ti s Dei, sed cu bito uno infra angulum qui 601
respicit ad septe mtrio nem , uidi quasi columnam
50 chalybeii coloris, pr a e f a t a e lucidae par ti muri eius­
dem aedificii e xt eri us appos ita m, ualde ter rib il em
aspectu, t a n t a e q u e ma g ni tu di ni s ac a ltitud inis, ut
mensuram eius nullo modo discernere possem. Et
eadem colu mna tres angulos h a b e b a t ab imo usque
55 ad summum quasi gla dium acutos, quorum primus
respi cie ba t ad orientem, secundus autem ad se p­
tem tr ione m et te rt iu s ad meridiem, ex te ri u s ipsi
aedificio a li q u a n t u lu m coniunctu s.
E x angulo autem qui re sp ic ieb at ad orientem
60 pr o ce de ba nt rami a radice usque ad cacumen eius ;
i u x t a cuius radicem uidi in primo ramo A b r a h a m
sedentem, in secundo uero Moysen et in te rtio
Iosue, ac deinde reliquos p a t r i a r c h a s et prophetas,
ita sursum singulos in singulis ramis ordinate
65 sedentes secundum tempus quo in hoc saeculo sibi-
met suc cesserant, qui se omnes c o nu e rte ra nt ad
angulum eiusdem columnae qui r es pi cie ba t ad
septe mtrio nem , ad mi ra nte s ea quae in spiri tu f u ­
tu ra ui derunt in ipsa.
70 Sed inter hos duos angulos, unum scili cet uer-
gentem ad orientem et alt er um ad septemtrionem,
erat ante facies ipsorum p a t r i a r c h a r u m et pr o ­
ph eta ru m eadem columna ab imo usque ad su m ­
mum quasi to rn a t il is et rotu nda , plenaque ruga-
75 rum, ut de arboris c or tic e solet germen pul lulare.
A secundo uero angulo respi cie nte ad septem-

4 3 in sp icien tis] in sip ien tis B 4 6 titulus deest W H 47 e t ] d praem. W (E )T

d e in d e orn. H 3 6 au tem supra lin. B 7 2 facies cf. 258 : faciem

/ 46 t e r t ii sciviA S v is io q v a r t a 5 4 eadem ] illa 5 5 /5 6 sibim et] sibi inuicem

66 con u erteb a n t 73 eadem ] illa
 VISIO QVARTA 391
trionem e x iu i t splendor mirae c la r it a t i s se e x t e n ­
dentis et re f le ct e nt is ad angulum qui respi cie ba t
ad meridiem. Et in eodem splendore in tam ma-
80 gnam l a t i tu d in e m se d if f un d en te co nspexi a p o s t o ­
los, ma rt yr e s, confessores et uirgines a t qu e alios
plurimos sanctos in magno gaudio deam bu la nte s.
T er t i u s uero angulus, qui respi cie ba t ad meri­
diem, erat in medio la tu s et e x te n t u s, in imo autem
85 et in s u m m i t a t e a li q u a n t u lu m graci li or et con ­
s t ri c t u s secundum modum arcus qui e x te n d i tu r
ad s a g i t t a s iaciendas. In cacumine autem eiusdem
columnae uidi t a n ta m c la r it a t e m luminis ultr a
quam hum ana lingua effari possit, in qua ap pa ru it
9ocolumba, habens in ore suo radium aurei coloris,
multo fulgo re in eandem columnam rad iantem .
Cumque illuc aspicerem audiui uocem de caelo magno ter­
rore me redarguentem et dicentem : ‘Quod uides diuinum est.’
Ex qua uoce ita contremui, ut amplius illuc aspicere non
95 auderem.
Vidi etiam tunc int ra p r a e d i c t u m aed ific ium
uelut qua nda m imaginem coram hac eadem c o lu m ­
na super pa ui me ntu m eiusdem a edi ficii stantem,
et a li qua ndo ipsam columnam, al iq ua n do etiam
100 homines illos qui in ipso a edificio dis c u rr eb a nt
insp icie nte m. Ead em autem imago ta n t i fulgoris
et c l a r i t a t i s erat ut prae nimio splendore qui in
ipsa lu ce ba t nec faciem eius nec u e st im e nt a qui- PL
bus i n d u e b a t u r considerare ualerem, e x c e p to quod 602
105 t a n t u m ut ceterae u ir tu te s in forma a pp a ru it h o ­
minis.
E t circa eam co nspexi pu lc her ri ma m m u l t i t u d i ­
nem ang el ica m formam et alas habe nte m et in
t a n t a uene ration e stantem, ut et eam timer en t ac
no dilige ren t. Sed ante faciem eius uidi aliam m u l t i ­
tudinem in hum ana forma et teneb ros a ueste a p ­
pare nte m atque in m u lt a co ns tr ic tio ne timoris
stantem.

III, 4 , 94 contrem ui : cf. H abac. 3, 16 .

85 et 1 supra lin. O 99 ipsam ] eandem , sed ipsam supra lin. B 199 stantem
supra lin. R e t supra lin. V ac] et V 111 et om. V

f 77/78 claritatis usque reflectentis] claritudinis se extendens et reflectens 79 eo­

dem ] illo 82 deam bulantes] am bulantes 87 eiusdem ] ipsius 88/89 ultra
quam ... possit] u t ... non possit 91 in usque radiantem ] colum nam illam irra­
diantem 98 eiusdem ] illius 191 E adem ] illa 105/10« hom inis apparuit ~
111 et om.
 392 PARS TERTIA
E t p r a e d i c t a imago i ns pe x it homines illos qui
115 de mundo uenientes in eodem a edificio noua ueste
i nd ue ba nt ur , dicens unicuique eorum : ‘Considera indu­
mentum quod induisti, et noli obliuisci creatoris tui qui te
creauit.’ Cumque haec admirarer, ille qui sedebat in throno
iterum mihi dicebat.

120 I . CVM AV STERITAS LEG IS DVLCORATA EST

IN CA RN A TIO N E V E R B I D E I
VIRTVO SAE V IRTV TES SE O STE N D ER V N T

Verbum Dei, per quod omnia facta sunt, ipsum ante tempora
ex corde Patris genitum, sed post in fine temporum ut ueteres
125 sancti praedixerant ex Virgine incarnatum, quamuis humani­
tatem assumeret diuinitatem tamen non deseruit, sed cum
Patre et Spiritu sancto unus et uerus Deus exsistens, mundum
sua dulcedine dulcoravit ac eum suae claritatis fulgore illu-
strauit.
130 Quapropter et haec columna, quam u lt r a pr a e di c ta m
tu rrim praecursus u o lu n ta ti s Dei uides, designat
ineffabile mysterium Verbi D e i ; quia in uero Verbo, id est in
Filio Dei, impleta est omnis iustitia noui et ueteris testamenti,
quae fideliter credentibus hominibus enucleata sunt per diui-
135 nam inspirationem ad salutem ipsorum, cum idem Filius
superni Patris ex suauissima Virgine incarnari dignatus est ;
quia postquam per praecursum uoluntatis Dei in initio cir­
cumcisionis se uirtuosae uirtutes ostenderunt, tunc etiam
declaratum est in acuta iustitia mysterium Verbi Dei, insinua-
140 tum uidelicet per sonum patriarcharum et prophetarum, qui
praedixerunt ipsum Verbum cum omni iustitia manifestan­
dum et cum omnibus administrationibus Deo subiectis atque
cum maxima austeritate, quae tetigit incidentem iustitiam
Dei nullam iniustitiam dimittentem illaesam, quin abscidat
145 eam in legalibus praeceptis.

116/117 cf. Gal. 3, 27 ; cf. supra, Pars II, Visio 3 , 101 - 104. 118 cf. supra, Pars III,
Visio 1 , 169 . 123 cf. Io h . 1 , 3. 124 ex corde Patris : cf. supra, Pars III,
Visio 3 , 362-363 ; in fine tem porum : cf. supra, Pars III, Visio 2, 204. 123/127 cf.
Symbolum Q uicum que, 3 1 . 128 cf. Antiph. Dom. I Aduentus Domini In illa die
stillabunt m ontes dulcedinem — CAO 3 n r. 3244. 131 uide supra, Pars III, Visio
3, 130- 133 . 140/141 cf. Antiph. Fer. IV ante N atiu. Domini Prophetae praedi-
cauerunt (praed ixerunt) nasci saluatorem de V irgine Maria — CAO 3, nr. 4392 .

116 induebatur C T 141 V erbum supra lin. F 142 cum supra lin. V 144
illaesam supra lin. B

f 123 praedixerunt 126 assum eret] assum pserit 138 uirtuosae] potentes
139 acuta] stricta 141 V erbum om. 1 4 4 abscindat
 VISIO QVARTA, c. 1-4 393
2 . QVOD PA TRIA RCHAE IN M Y STERIO SIGNABANT
LEG EM VICINAM ESSE

Sed cu b it o uno infra an gulum qui res pic it ad

se p te m tr io n em uides co lumnam st a nt e m : quod
50 est in humano et singulari cursu praecellens uicinitas quae
fuit de patriarchis loquentibus acutam iustitiam eiusdem
Verbi Dei in significationibus suis usque ad legem quasi in
septemtrionali parte diabolo repugnantem.

3. QVOD FO R T IT V D IN I D E I NVLLA SV PE R B IA R E S IS T E R E PO TEST

55 Vnde et ( c o lu m n a ) c h a ly b e i i coloris est, p r a e f a ­

tae lucidae part i muri eiusdem a edi ficii e xte ri us
a pp o s ita : quia inuicta ac insuperabilis est fortitudo Verbi
Dei, cui nullus resistere ualet per inanem rebellionem aut per
uilem superbiam, ita quod etiam speculatiuae scientiae per
60 munitiones et actiones iustitiae idem antiqui patres quasi
exterius coniuncti erant, nondum infixi ignito et perfecto
operi se in Filio Dei erigenti, quod ipsi tantum in exteriore PL
sono uerborum suorum praemonstrabant. 603

4. QVOD IV STIT IA D E I M ETVENDA EST

65 E T ALTITVDO OMNES CREATVRAS E X C E LL IT

E st quoque ualde ter rib il is asp ectu : quoniam

iustitia in Verbo Dei metuenda est humanae scientiae in im­
pio iudicio iniustorum iudicum secundum semetipsos solum­
modo iudicantium. T a n t a e est etiam ma g ni tu di ni s
70 ac a lt i t u d in i s, ut mensuram eius nullo modo d i s ­
cernere possis : quia ipsum Verbum Filius scilicet Dei in
magnitudine gloriae suae et in altitudine diuinitatis suae
omnes creaturas superexcellit in paterna maiestate, ita ut
hoc nullus hominum in putredine carnis ad perfectum possit
75 considerare.

158 cf. II Par. 20, 6 . 166 terribilis : cf. Ps. 46 , 3 ; 95, 4 .

148 respicit] respexit B 149 uides colum nam supra lin. 0 , om. cet. codd. 154
s v p e r b ia ] iv s t it i a W
155 V nde] Inde B 157 fortitudo] in praem., ex forti­
tudine corr. C, in fortitudine T 16« patris H 163 praem onstrabant] dem on­
strabant B

f 149 uides colum nam om. 151 acutam ] strictam 15« eiusdem ] illius 160
idem ] id est 168 se ipsos 174 putredine carnis] corruptibili carne id
 394 PARS TERTIA
5 - QVOD VERBVM D E I TRIA ACVMINA IN C ID E N T IA H A B ET
ANTIQVAM LEGEM E T NOVAM GRATIAM
E T E X PO SIT O R E S DIVINORVM LIBRORVM

Quod autem eadem colum na tres an gu lo s h a b e t ab

180 imo usque ad sum m um q u asi g la d iu m a c u to s : hoc
est quod circuiens et uolubilis in gratia fortitudo Verbi Dei,
quam uetus testamentum praesignauit in nouo declarandam,
manifestauit per Spiritum sanctum tria incidentia acumina,
id est antiquam legem et nouam gratiam atque enucleationem
185 fidelium doctorum, in quibus sanctus homo quod iustum est
operatur, ab initio uidelicet inceptionis suae ut in imo cum
bonum incipit, ita sursum tendens ad perfectum quasi ad
summum cum hoc consummat ; quia omne quod iustum est
fuit et est et permanet in aeternum in acuta deitate quae omnia
190 penetrat, ita quod nulla potestas potest constare in malitia
sua, quam uult deuincere suae pietatis gloria.

6 . D E IN IT IA L I C O G N IT IO N E D IV IN A E L E G IS
E T D E O P E R A T IO N E E V A N G E L II
E T E X Q V IS IT A S A P IE N T IA P R IN C IP A L IV M M AG ISTRO R VM

195 E t prim us a n gu lu s re s p ic it ad o rien tem : qui est

primus ortus inceptionis cognoscere Deum in diuina lege ante
perfectum diem omnis iustitiae. S ecun d us autem ad sep-
tem trion em : quoniam post inceptionem bonae et institu­
tae operationis euangelium Filii mei et alia praecepta in me
200 Patre surrexerunt contra partem aquilonis, ubi omnis iniusti-
tia orta est. T e rtiu s uero ad m erid iem , e x te riu s ipsi
a e d ific io a liq u a n tu lu m co n iu n ctu s : qui est roboratis
operibus iustitiae profunda et exquisita sapientia principa­
lium magistrorum per calorem Spiritus sancti, qui obscura in
205 lege et prophetia aperuerunt et qui in euangeliis ostenderunt
germen quod fructuosum fecerunt ad intellegendum, tangentes
exteriorem materiam Scripturarum in opere bonitatis Patris
et suauiter ruminantes in ea mysticam significationem.

176/178 cf. B ened., Reg. 73 , 3-4 . 189/190 cf. H ebr. 4, 12 .

182 testam entum usque declarandam in ras. W 190 potest om. C T 202
roboratis] roborans C T

f 180 quasi gladium ] instar gladii 188 consum m at] consum at 189 acuta]
simplicissima 191 suae pietatis] pietatis eius 205 prophetia aperuerunt]
prophetis apparuerunt
 VISIO QVARTA, c. 5-7 395
7 . Q VO D A B IN IT IO L E G IS
210 T E M P O R A P A T R IA R C H A R V M E T PR O P H E T A R V M E X T E N D IT DEVS
V S Q V E A D M A N IF E S T A T IO N E M F IL II SVI

Quod autem ex angulo qui respicit ad orientem

proce dun t rami a radice usque ad cacumen eius :
hoc est quod in ortu cognitionis Dei per legem iustitiae quasi
215 in angulo orientali apparuerunt rami, tempora scilicet patriar­
charum et prophetarum ; quia illa acuta columna diuinitatis
haec omnia extendit ab initio radicis, id est bonae inceptionis
in mentibus electorum suorum, usque ad cacumen eius, quod
est usque ad manifestationem Filii hominis qui omnis iustitia
220 est.
Vnde etiam iu x ta eius rad icem uides in prim o ram o
A b rah am sed en tem : quia per acutissimam diuinitatem
exspirabatur hoc tempus quod primitus ortum est in eodem
Abraham, cum quieta mente reliquit patriam suam oboediens
225 Deo ; in secund o uero M oysen : quoniam deinde plan- PL
tatio surrexit inspiratione Dei in initio datae legis per eun- 604
dem Moysen in praesignificatione Filii Altissimi ; et in te r tio
Io su e : quia ipse postmodum habuit spiritum hunc a Deo,
ut consuetudinem legis Dei confirmaret robustiorem in prae-
23° cepto diuino.
A c deinde uides reliquos p a t r i a r c h a s et p r o p h e ­
tas, ita sursum singulos in singulis ramis ordinate
sedentes secundum tempus quo in hoc saeculo
sibimet suc cesserant : quoniam in unoquoque tempore
235 subsequentium patriarcharum et prophetarum exspirauit
Deus sursum ad altitudinem praeceptorum suorum unius­
cuiusque singulare germen, cum ipsi in diebus suis disposite et
ordinate in ostensa sibi iustitia quiescebant, diuinae maiestati
fideliter subiecti, ut in temporibus suis uenientes erant.

224 cf. Gen. 12 , 4 . 115/227 cf. E x. 20, 1 - 20. 228/230 cf. Ios. 8, 32-35 ;
24, 1 - 28.

228 hunc] hom o B 233 saeculo in marg. 234 sibimet successerant] sibi-
m etipsi serant R 239 erat C T

f 215 tem pore 221 radicem eius ~ 222 acutissim am ] om nia subeuntem
223 eodem om. 226/227 eundem ] ipsum 227 praesignificatione] praefigu­
ratione 234 sibimet successerant] sibi inuicem successerunt 235/236 exspi­
rauit ... sursum ] inspirauit ... desuper
 396 PARS TERTIA
24° 8 . QVOD PA TRIA RCHAE E T PR O PH ET A E
EVANGELICAM DOCTRINAM V E N E R A N TE S
D E IN CA RN A TIO N E F IL II D E I ADM IRATI SVNT

E t hi om nes c o n u e rtu n t se ad an gu lu m eiusdem

co lu m n ae qui re s p ic it ad se p te m trio n em , ad m iran -
245 tes ea quae in s p ir itu fu tu ra u id en t in ip sa : quia
omnes admoniti spiritu per Spiritum sanctum se uerterunt
et uiderunt ad euangelicam doctrinam fortitudinis Filii Dei
diabolo repugnantis, de incarnatione eius loquentes, et admi-
rantes quod ipse ueniens ex corde Patris et de utero Virginis
250 in magnis mirabilibus se ostendit in suo opere et sequentium
se, qui ipsum in noua gratia mirabiliter imitantes caduca con­
culcabant et ad aeternorum gaudia fortiter anhelabant.

9 . QVOD VERBVM D E I P E R TYPVM PR A EFIG V R A TIO N IS

LATVIT IN ANIMABVS ANTIQVORVM
255 A PRIM O ELECTO VSQVE AD VLTIMVM

Sed quod in te r hos duos an gu los, unum s c ilic e t

u ergen tem ad o rien tem et a lte ru m ad s e p te m tr io ­
nem, est an te fa ciem ipsorum p a tria rc h a ru m et
p ro p h eta ru m eadem colum n a ab imo usque ad
260 sum m um q u a si to r n a tilis et ro tu n d a , p len a q u e
rugarum , ut de a rb o ris c o rtic e so le t germ en p u llu ­
la re : hoc est quod inter binas summitates, uidelicet inter
manifestatam cognitionem meam et subsequentem doctrinam
Filii mei, latuit per typum praefigurationis in animabus anti-
265 quorum patrum in legibus meis commorantium unicum Ver­
bum, quod est Filius meus a primo electo usque ad ultimum
sanctum in mystica tornatura circumornatus ; quia ipse
omnia instrumenta sua bene composuit ac limauit, scilicet per
uolubilem gratiam omnibus se pium manifestans, ut praefigu-
270 rabatur in rugis circumcisionis, quae fuit umbra futurorum
in appositis significationibus per austeritatem legis in se haben-

240/252 cf. Ioh. 8, 56 ; H ebr. 1 1 , 13 ; I Petr. 1 , 10- 1 1 . 249 ex corde Patris : cf.
supray Pars III, Visio 3, 362- 363. 260 tornatilis : cf. Cant. 5, 14 ; 7 , 2. 261/
262 cf. Eccli. 49 , 12 ; 50, 1 1 . 267 tornatura : cf. III Reg. 6 , 18 . 270 cf.
Coi. 2 , 17 ; H ebr. 10 , 1 . 271 aust. legis : cf. supra I, 5, 28.

240 tituli cc. 8-22 Wz 246 se] qui C T 250 opere suo ~ F 260 plenaque
in marg. H 2 271 habens B O

f 243 eiusdem om. 251 se om. 251/252 conculcabunt 252 anhelabunt

257/259 septem trionem ante faciem ... et prophetarum est ~ 259 eadem co­
lum na] coi. illa 266 quod] qui 267 tornatura] coronatura 269 u olu­
bilem ] nobilem
 VISIO QVARTA, c. 8-n 397
tis rectissimum germen latens summae et sanctissimae in­
carnationis.

IO . QVOD DO CTRIN A F IL II E G R E D IT V R A PA TRE E T R E V E R TIT V R

275 AD PATREM D IF F V N D E N S SE IN FRVCTVM B E N E D IC T IO N IS
SIC P E R V E N IE N S AD ECCLESIA E DOCTORES

Q uod uero a secun d o a n g u lo re s p ic ie n te ad sep-

te m trio n e m e x it sp len d o r m irae c la r it a t is se e x ­
te n d e n tis et r e fle c te n tis ad an gu lu m qui re s p ic it
280 ad m erid iem : hoc est quod ab altero nouo scilicet testa­
mento diabolo opposito exeunt uerba Filii mei quae egrediun­
tur de me et reuertuntur ad me ; quia emicante sole in carne,
qui idem Filius meus est, fulget lumen sancti euangelii in
praedicatione eius, ab ipso et a discipulis eius se diffundens
285 in fructum benedictionis et se retorquens in fontem saluationis,
sic perueniens usque ad rectores uidelicet ad profundos scru­
tatores uerborum ueteris et noui testamenti, ostendentes
quod sapientia erecta est in ipso sole mundum illustrante, qui PL
in suo latere ualde ardet uelut meridies in electis suis. 605

290 I I . QVOD PR A ED IC A N T E CHRISTO FA CTI SVNT

APOSTOLI / M ARTYRES E T A L II ELE C T I

E t in eodem sp len d o re in tam m agnam la t i t u d i ­

nem se d iffu n d e n te co n sp ic is a p o sto lo s, m a rty re s,
co n fesso res et u irg in e s a tq u e a lio s p lu rim o s sanc-
295 tos in m agno g a u d io d e a m b u la n tes : quia in perspicuo
lumine, dum Filius meus fuit praedicans et dilatans lumen
ueritatis, facti sunt apostoli annuntiatores ueri luminis, et
martyres robusti milites sanguinem suum fideliter fundentes,
et confessores officiales post Filium meum, ac uirgines super-
300 num germen sequentes, atque alii electi mei laetantes in
fonte laetitiae et in fonte salutis, dum Spiritus sanctus eos
perfundit, ita ut sint flagrantes et manantes de uirtute in
uirtutem.

282/283 cf. M al. 4 , 2 . 283/284 cf. II Cor. 4 , 4b. 302/303 cf. Ps. 83, 8.

282 et reuertuntur ad me in marg. C 2 283 qui] quia R 285 in fontem ]

ad f. B 292 E (t) om. R 301 fonte laetitiae et in in marg. F (bomoiot.)

f 278/279 extendentis et reflectentis] extendens ac reflectens 282 emicante]

m icante 283 idem om. est Filius m eus ~ 294 et om. 297 annuntia­
tores] adm inistratores 299 officiales] officiosi
 398 PARS TERTIA
1 2 . D IFFV SO EV A N G ELIO E X T EN SA E ST IN H O M INIBV S SA PIE N T IA
305 D IV IN A E SCRIPTVRAE QVAE IN IN IT IO M IN ORIS ST V D II ERA T
E T IN F IN E D E B IL IS / R E FR IG E SC E N T E CARITATE MVLTORVM

Sed quod te r tiu s a n g u lu s, qui re sp ic it ad m erid iem ,

est in m edio la tu s et e x te n tu s , in imo au tem et in
su m m ita te a liq u a n tu lu m g r a c ilio r et c o n s tric tu s
310 secundum modum arcu s qui e x te n d itu r ad s a g itta s
ia cie n d a s : hoc est diffuso euangelio ardens in feruore Spiri­
tus sancti illa sapientia sanctorum quam in profunditate
quaerebant, ut peream reperirent typicum germen profundita­
tis, scilicet quid eis esset intellegendum in uerbo Dei, ipsa in
315 medietate uidelicet lata, quia confortata et roborata fide in
populo Christiano quasi in medio erat latus sensus exiens de
animabus sanctorum doctorum, qui profundam asperitatem
Scripturarum scrutantes protulerunt eam in scientiam mul­
torum qui ab eis discebant, ita quod dilatabant sensum suum
320 in extensione sapientiae et scientiae diuinae Scripturae, quae
in initio quasi in imo ecclesiasticae institutionis erat adhuc
gracilioris et minoris stu dii; quia populi eam nondum am­
plectebantur tali amore ut postmodum fecerunt, cum etiam
in fine saeculi ut in summitate eius refrigescent studia multo-
325 rum, ita quod eis diuina scientia non est amabilis in amore
operis, sed abscondunt sibimetipsis conscientiam suam quasi
eis non sit imitandum bonum in opere, illud tantum exterius
ut in somno cognoscentes.

i3- Qvod homo in principio boni operis debet esse timidvs

330 IN M EDIO FO RTIS E T CONSTANS / IN VLTIMO HVM ILIS

E t ideo est iste a n g u lu s in m edio sui la tissim u s

in asperitate : quoniam aspera opera cultus Dei denudata
ab obumbratione ueteris testamenti, erant a constric­
tiore initio suo se protendentes quasi ad medium sui, quod
335 sunt fortissimae uirtutes in altiori studio, cum populus uelo-
cior fuit contra iniquitatem, diabolum scilicet uulnerare in
uerbis quae Dei sunt, et eicere atque conculcare omnia uitia
eius cum magna austeritate iustitiae Dei, ipse tamen sic tan-

306 cf. M t. 24, 12 .

333/334 constrictiore] constrictione B 334 protendentia ex protendentes corr. 0

m edium ] m odum B

f 314 quid] quod 314/315 in m edietate] imm ediata 322 nondum eam ~
325 est] erit 326 abscondent sibiipsis 327 eis non sit im itandum ] non
sit eis m utandum 33 4 q u o d ] quae
 VISIO QVARTA, c. 12-14 399
dem descendens in obliuione sui et constrictior exsistens in
340 feruore Spiritus sancti circa finem mundi, ita uidelicet tensus
ut cum neruo lignum extenditur ad bellum ; quia in anima et
corpore se homo debet erigere contra uitia, ex utraque parte
sui constrictior et in medio largior stans pro hoc ut in primo
et in ultimo opere suo circumspectus sit magno timore et humi-
345 litate, et in medio fortis ac constans emittere iacula bonorum
operum per donum Spiritus sancti aduersus insidias diaboli.
Nam in inceptione boni est homo gracilioris uirtutis, in opere
autem operationis suae cum bonum operatur est robustioris PL
fortitudinis, quoniam Spiritus sanctus eum pertransiuit in- 606
350 fusione sua, in qua tamen operante uirtute frequens esse non
potest ; unde iterum constrictioris erit uirtutis quasi in fine
operis per fragilitatem carnis suae. Sic semper extendi debet
arcus se prohibentis contra uitia diabolica.

1 4 . QVOD M Y STERIA F IL II D E I IN PRO FV N D ISSIM O SECRETO

35 5 PA TRIS IN V E T E R I E T IN NOVO TESTA M ENTO ED IT A
GRATIA SPIR ITV S SANCTI DECLARATA SVNT
QVOD C IN E R E O H O M IN I N O N N ISI IN VM BRATIONE O STEN D ITV R

Quod autem in cacumine eiusdem columnae uides

t a n t a m c la r it a t e m luminis u lt r a quam humana
360 lingua effa ri possit : hoc est quod caelestis Pater in
altissimo et in profundissimo secreto suo edidit mysteria
Filii sui, qui in eodem Patre suo floret clarissima coruscatione,
in qua prolata est omnis iustitia, et in legali propositione et
in nouo testamento, quod est maxima claritas lucentis sapien-
365 tiae, ita ut non sit possibile ulli cinereo homini hoc aliquo
sermone proferre, dum est in putredine carnis.
E t in eadem c la r it a t e a p p a ren s co lu m b a h abens
in ore suo rad ium a u rei co lo ris, m u lto fu lg o re in
eandem colum nam ra d ia n te m : est in coruscatione
370 luminis Filii Dei in corde Patris fulgentis igneus Spiritus
sanctus, per quem declarata sunt mysteria ipsius Altissimi
Filii, ex summa altitudine uenientis pro redemptione populi

359 clarit. lum inis : cf. A ct. 22, 1 1 . 367/371 cf. Ioh. 1 , 32 . 370 in corde
Patris : cf. Ioh. 1 , 1 8 ; R upert., In Ioh. 1 — CC CM 9, p. 27 , 698.

340 tensus] extensus R 343 largior] longior B 360 est supra Iin. R 371
ipsius A ltissim i in marg. C 2

f 3 4 0 tensus] extensus 343 stans pro hoc om. 347 opere] prosecutione
353 prohibentis] m unientis 359/360 ultra quam ... possit] ut ... non possit
362 floret] fulget 365 cinereo] terreno 366 putredine carnis] corruptibili
carne 368/369 in 2 usque radiantem ] colum nam illam irradiantem 372
Filii] Dei add.
 400 PARS TERTIA
ab antiquo serpente seducti. Vnde et idem Spiritus sanctus
exspirans omnia legalia praecepta et noua testimonia (dans
375 uidelicet legem claritatis mysterii sui ante incarnationem
Domini atque in eadem claritate uirtutem suam ostendens in
incarnatione eiusdem Filii Dei) habet in profundissima exspi­
ratione sua aureum splendorem, scilicet eximiam et excellen­
tissimam illuminationem unctionis suae, multa et magna per-
380 fusione mystica secreta ipsius Vnigeniti Dei antiquis praeco­
nibus, ut praedictum est, aperiens, qui eundem Dei Filium
typice ostendebant et ualde mirabantur ineffabiliter exeun­
tem a Patre et mirabiliter surgentem in aurora perpetuae Vir­
ginis, fortiter etiam exurens textum ueteris testamenti et euan-
385 gelii in spiritale germen, in quo omnis iustitia erecta est.
Ideoque propter immensam uim diuinitatis non est tibi
possibile intueri diuinam claritatem, quae a nullo mortali
homine poterit uideri nisi ut eam ostendo in obumbratione
cui uolo. Quapropter et tu caue ne praesumas temere inten-
390 dere quod diuinum est, sicut etiam tremor qui te apprehendit
tibi demonstrat.

15, D E SC IE N T IA D E I E T STATV E IV S E T QVID SIG N IFIC E T

Sed quod uides in tra p ra e d ic tu m a e d ificiu m u e lu t

quan d am im aginem coram hac co lu m n a super
395 p au im en tu m eiusdem a e d ific ii sta n te m : hoc est
quod intra opus Dei Patris se uirtus haec ostendit declarans
mysterium Verbi D e i; quia ipsa aperuit omnem iustitiam in
ciuitate Omnipotentis in populo scilicet ueteris et noui testa­
menti ; super pauimentum, id est super cuncta terrena in
400 opere eiusdem pii Patris stans, quoniam omnia terrestria sicut
et caelestia in eius sunt prouidentia.
Quod autem a liq u a n d o ipsam colum n am , a liq u a n ­
do etia m hom ines illo s qui in ipso a e d ific io d is ­
cu rru n t in s p ic it : hoc est quod et secretum suum quod
405 protulit uis diuinitatis in Verbo Dei considerat, et etiam PL
homines qui in bonitate Patris operantur, perspiciens qui se 607

383 cf. supra, Pars III, Visio i, 391 . 4 0 0 pii Patris : cf. B ened., Reg. pro/. 1 .
400/401 cf. Hymn. in Ascens. Domini A eterne rex altissime ... caelestium, ter­
restrium — A H M A 2, 1 n r. 47 , slr. 3 .

379 et supra lin. C 397 ipsa supra /in. B 398 ueteris] ceteris C

f 374 exspirans] inspirans 377/378 exspiratione] inspiratione 381 prae­

dictum ] dictum eundem om. 382 m irabatur 390 qu o d ] id praem.
393 ueluti 393 eiusdem ] ipsius
 VISIO QVARTA, c. 14-16 401
tangant uel non tangant in opere ; quia nouit qualitatem
uniuscuiusque secundum studium eius.
E ad em au tem im ago declarat scientiam Dei ; quia illa
410 praeuidet omnes homines et omnia quae in caelo et in terra
sunt, ta n ti fu lg o ris et c la r ita tis e x siste n s ut p rae
nim io sp len d o re qui in ip sa lu c e t nec fa cie m eius
nec u e stim e n ta q u ib u s in d u itu r c o n sid era re ua-
leas : quoniam ipsa terribilis est in terrore ut fulgur minan-
415 tis, et lenis in bonitate ut splendor solis, ita quod in terrore
et in lenitate sua incomprehensibilis est hominibus per terribi­
lem fulgorem diuinitatis quasi per faciem eius et per clarita­
tem quam habet in semetipsa quasi uestimenta decoris sui,
quomodo etiam nec sol considerari potest in ardente facie sua
420 nec in decoro uestitu radiorum suorum. Ipsa enim est apud
omnia et in omnibus ac tantae pulchritudinis in secreto suo,
ut a nullo homine sciri possit quanta suauitate toleret homines
et quomodo parcat eis imperspicabili misericordia, quousque
durissimus lapis amplius perforari non possit in imperforabili
425 duritia sua, qui est durus et incorrigibilis homo qui nullatenus
uult declinare a malo suo.
Sed tam en ut c e te ra e u ir tu te s in form a a p p a re t
h om in is : quia Deus in uirtute bonitatis suae fecit hominem
rationalitate et scientia ac intellectu profundissime adorna-
43° tum, quatenus se intima dilectione diligens et maxima deuo-
tione colens spernat figmenta daemoniorum, illum praecipue
amans qui sibi tantum et talem dedit honorem.

16. QVOD A N G ELI CIRCA EAM SVNT E T CVR ALATI SIN T

Quod uero c irc a eandem im agin em co n sp ic is pul-

435 ch errim am m u ltitu d in e m a n g elica m form am et
alas h a b en tem et in ta n ta u e n e ra tio n e sta n te m
ut et eam tim e a n t ac d ilig a n t : hoc est quod ubique
scientiam Dei beati et excellentes spiritus in angelica ministra-
tione per inexplicabilem et purissimam laudem colunt, quod
44° tam digne non potest homo adimplere, cum adhuc in mortali
cinere est, ipsi Deum amplectentes in ardore suo, quia lux

410/411 cf. E ph. 1 , 10 . 426 cf. Ps. 36, 27 . 434/436 cf. Ps. 137 , i ; 148, 2.
44 1/4 42 lux uiuens : cf. A ug., De ciu. Dei 1 1 , 9 — CC 48 , p. 329 sq., 59- 62.

4 1 3 nec supra lin. H 417 diuinitatem R 4 1 9 sol om. C T 420 est enim ~
B 423 in usque quousque in marg. 0

f 407 tan g u n t ... tan g u n t 417 diuinitatem 4 1 8 se ipsa 430 quatenus se]
u t eum 431 illum ] eum 432 sibi] illi 44 1 cinere] corpore
 402 PARS TERTIA
uiuens sunt ; et alati, non quod alas habeant ut alia uolatilis
creatura, sed quod flagrant in sphaeris suis per uirtutem Dei
quasi pennati sint. Vnde uenerantur me Deum uerum persi-
445 stentes in recto timore et in uera subiectione, scientes iudicia
mea atque ardentes in amore meo, quia faciem meam semper
aspiciunt, nihil aliud desiderantes nec uolentes nisi quod ui-
dent placere perspicacibus oculis meis.

17. D E H IS QVI DICVNTVR COM PVLSAE OVES

450 Sed quod a n te faciem eius uid es aliam m u ltitu d i­

nem in hum an a form a et te n e b ro sa u este a p p a re n ­
tem a tq u e in m u lta c o n s tric tio n e tim o ris sta n te m :
haec sunt in scientia Dei homines exsistentes. Quomodo ?
Homo est in conspectu Dei in magno honore, quem praeuidet
455 ad se pertinere, illo abiecto qui magis in perditione contendit
perdurare quam in Deo esse. Sed homines isti quos uides in
hac multitudine dicuntur compulsae oues, humanam speciem
habentes propter opera hominum, et umbrosum uestitum PL
quod est dubitatio in operibus peccatorum, in districtione 608
460 tamen timoris metuentes iudicium Dei. Ideo autem compulsae
oues nominantur, quoniam multis modis compello eos ut ad
uitam perueniant, per sanguinem Filii mei ereptos a morte.
Vnde et compulsae oues sunt homines illi qui per multas tribu­
lationes et aerumnas contra uoluntatem suam compelluntur
465 a me ut relinquant iniquitatem, quam per uoluntatem propriae
carnis et per florem iuuentutis suae tamdiu libentissime ad­
implerent quamdiu saeculo adhaererent, sic uolentes perma­
nere in ardore libidinis usquedum eos desereret ignis carnis
per frigus aetatis suae, quos tamen omnes diuersis modis
470 constringo secundum quod in eis uideo, ut cessent a peccatis
suis.

18. QVOD DEVS QVOSDAM L E N IO R E / QVOSDAM

FO R TIO R E FLAGELLO / QVOSDAM MAXIMA AERVMNA
M EN TIS E T CORPORIS CO N STRIN G IT

475 Nam quosdam eorum in quibus saeculum tam forti desiderio

non ardet, non constringo fortiori flagello, sed leniori ; quia

4 4 2 cf. supra, Pars I, Visio 6, 85 . 45 4 cf. Ps. 8, 6- 7 . 456/459 cf. M t. 22, 1 1 .

460/462 cf. Lc. 14 , 2}.

4 5 6 perdurare in marg. W 4 6 8 usque] supra lin. F 475 N (am ) om.R

/ 447 nec] neque 453 haec] hi 456 isti] illi 463 hom ines su n t illi ~
465 iniquitatem ] suam add.
 VISIO QVARTA, c. 16-19 403
non uideo in eis tantam amaritudinem quantam in aliis, quo­
niam cum sentiunt correptionem meam, mox relinquunt in
festinatione uoluntatem suam et ueniunt ad me pompis saecu-
480 laribus renuntiantes. Quosdam autem fortiori uerbere corripio,
quoniam tam ardentes et tam magnanimes sunt in peccatis ex
uitio carnis suae, ut nisi fortiter per me coartarentur non
essent apti regno meo. Scientia mea praeuidet et cognoscit
eos ac constringit illos secundum superfluitatem corporis
485 ipsorum.
Et iterum quosdam in maxima et fortissima aerumna ac
miseria mentis et corporis eorum supero, quia tam rebelles
tamque superflui in opere carnalis uoluptatis sunt, ut si non
constringerentur grauissima calamitate, non cessarent a crimi-
490 nibus per petulantiam suae carnis ; quia dum essent in pro­
speritate suae uoluntatis se non conuerterent ad Deum ; quo­
niam unde unus per pusillanimitatem mentis suae omnino
cadit in desperationem, inde alius ioculatur per magnanimi­
tatem superbiae, atque per quod iste omnino conculcatur in
495 desperatione, per hoc ille uix constringitur in plenitudine
animi sui. Hoc modo coerceo pertinentes ad me, cum mihi
repugnant in operibus suis, ut quia eos noui, saltem per cala­
mitates tam corporis quam spiritus quas patiuntur ad me
peruenire compellantur, quatenus saluentur, ut etiam Pharao
500 israeliticam plebem a terra sua perterritus tandem discedere
compulit, sicut scriptum est.

19. EXEM PLVM D E PH ARAO NE E T MOYSE

E T AARON AD EA N D EM REM

Vocatisque Pharao Moyse et Aaron nocte ait : ‘Surgite, egre-

505 dimini a populo meo et uos et filii Israel. Ite, immolate Domino,
sicut dicitis. Oues uestras et armenta assumite ut petieratis, et
abeuntes benedicite mihi.’ Hoc tale est. Onerosa et grauissima
crimina quae adhaerent huic saeculo in multis aerumnis ac
miseriis grauant supra modum multos homines, illis in cordibus

480 fortiori uerbere : cf. B ened., Reg. 28, 1 . 483 apti regno : cf. Lc. 9, 62 .
486 aerum na : cf. Ps. 31 , 4 . 487 cf. Iob 10, 15 . 504 E x. 12, 31 - 32.

481 m agnam ines H 483 Scientia] Conscientia B 4 8 4 corporis] cordis W

486 aerum na : cf. Ps. 31 , 4 . 487 cf. Iob 10, 15 . 504 E x. 12 , 31 - 32.

f 481 m agnanim es] peruicaces 493 ioculatur] iocatur 493/494 m agnanimita­

tem ] stoliditatem 4 9 4 superbiae] suae add. iste] ipse 4 9 8 patiantur
4 9 9 saluentur] ipsi praern. 505 Ite] et add. 509 supra m odum ] superm odum
 404 PARS TERTIA
510 suis dicentibus : ‘Heu heu, quo fugiemus ?’ Et tunc eaedem
aerumnae rixando illos expellunt a se, ita quod etiam ipsi ho­
mines festinant ab eis recedere, quia in semetipsis arescunt in
corpore suo de grauedine flagelli manus Dei, non ualentes
cum gaudio uiuere in uoluptate saeculi, quoniam Deus requirit P L
515 eos, quod est uocatio iustorum per diuersas calamitates in 609
tenebrosis operibus noctis peccatorum.
Vnde Pharao uitia scilicet diabolica uocant in clamore
aerumnarum et miseriarum Moysen, id est homines illos quos
Deus constringit fortissimis doloribus siue spiritalibus siue
520 corporalibus, et Aaron, eos uidelicet quos coercet leuioribus
aduersitatibus in nocturno tempore malorum operum con-
uocatos, ipsis uitiis in oppressione uoluptatis hominum dicen­
tibus : ‘Surgite de carnali consuetudine uestra, et egredimini
de ueteri habitatione quam nobiscum habuistis, separantes
525 uos a communi populo quem possidemus, cum nos colit, et
subtrahentes uos a saecularibus negotiis quibus libenter ad­
haeremus, uos scilicet qui exterriti estis in nobis, cum in cap­
tura nostra fuistis, et filii Dei uobiscum, qui uident ipsum in
agnitione eius.
530 Ite itaque aliam uiam relinquentes nos et offerte uosmet-
ipsos Deo in inexpugnabilibus causis quibus nos superastis, ut
dicitis in desideriis uestris. Lenitatem quoque uestram in
ouili mansuetudine cum qua uobis durum est nobiscum labo­
rare, quia uultis alium dolorem sustinere sequendo agnum,
535 et uictoriosissima arma in armentorum fortitudine, cum quibus
nos superastis et quibus nos resistere non possumus, assumite
in nouitate mentis uestrae, quam modo habere uultis, et sepa­
ramini a nobis ut dudum uoluistis cum nos acriter impugna­
stis, et euntes ad patriam pro qua doletis in animo uestro,
540 comprehendite aliam uitam quae uos ducit a nobis, atque
benedicite in laude Dei pugnam illam in qua abscessistis a
saecularibus causis et negotiis.’

533 ouili : cf. Iren ., Contra haer. 1 , 2 — PG 7 , 442A. 534 cf. A poc. 14 , 4 .
535 uictor. arm a : cf. Bened., Reg. prol. 3. 537 cf. Rom . 12 , 2.

512 in1] a B 515 uocatio] inuocatio W 520 eos supra lin. H 523 egredie­
m ini H 527 nobis] uobis B 530 Ite supra lin. H 531 nos supra lin. H
535 uictoriosissim um R 541 laudem C T

f 512 se ipsis 524 separante 527 scilicet om. 530/531 uos ipsos 531
in om. 533 est du ru m ~
 VISIO QVARTA, c. 19-20 4»5
20. D E MODIS CASTIGATIONVM E T D E I CONSOLATIONVM
VIAS HOMINVM IN S PIC IE N T IS

545 Ego quoque omnipotens Deus ut praedictas oues compello

transire ad me. sic etiam columnas meas, id est fortiores
caelestes heredes, in fundamento castigationis meae consolido
secundum nequitiam implicationis peccati in inuasione prae-
uaricationis Adae qua impugnantur, quia stare non possent si
550 eos gratia mea non confirmarem. Quorum quidem alios quos
tam grande pondus non grauat uitiorum leuiore castigatione
castigo ; quoniam si eos acriore uerbere constringerem, omnino
deficiente spiritu suo caderent in desperationem, quia afflatu
maioris turbinis diabolicae suggestionis non catenantur.
555 Alios autem grauiore mole in uarietate saeuissimorum mo­
rum et in superfluitate concupiscentiarum ex pugna diabolica
oneratos habeo in duritia constrictionis grauissimorum dolo­
rum, ut non exeant a foedere meo cui assistunt, me toto desi­
derio uolentes apprehendere atque praecepta mea obseruare ;
560 quia si istos ut priores leniter castigarem ipsas correptiones
meas pro nihilo ducerent, quoniam grauissimo certamine anti­
qui serpentis impugnantur.
Sunt etiam quidam exules caelestis patriae quos nescio,
quia me omnino relinquunt auiditate mentis suae se ipsos
565 rapaci rabie seducentes, nec me quaerentes nec scire uolentes,
sed in semetipsis suffocantes bonum desiderium, ita quod non
postulant a me ullum auxilium, auare tantum epulantes in PL
propriis rebus suis ut eos delectat in carnalibus desideriis. 610
Quorum alii ex his operantur in superfluitate ac in delecta-
570 tione carnis quidquid uolunt, non tamen exsistentes nimii in
odio et in inuidia, sed uolutantur in blandis uoluptatibus
habentes delicias et suauitatem carnis suae, quibus dimitto
fruges terrae in prosperitate, ut non deficiant in paupertate,
quia tamen creati sunt per me et quia etiam populum meum
575 non absorbent per malitiam suam, atque idcirco dabitur eis
secundum desideria ipsorum.
Alii uero sunt tantae ferocitatis in nimietate amaritudinis

551 leuiore castigatione : cf. B ened., Reg. 24, 3. 552 acriore uerbere : cf.
Bened., Reg. 30, 3 ; uide supra 480. 568 carnal. desideriis : cf. I Petr. 2 , 1 1 .

5 4 4 in s p ic ie n t is ] in s p ic ie t is O 552 acriori V R O 558 non supra lin. R

571 u o luntantur F

f 545/546 transire com pello ~ 551 leuiore] leniore 552 acriori 533 suo
om. 566 se ipsis 567 auare ... epulantes] auide ... se oblectantes 574
tam en] et m eum om. 577 in ] et
 406 PARS TERTIA
fellis et odii ac inuidiae, reddentes malum pro malo, nec
nolentes sufferre ullam iniuriam sibi allatam, ita ut si habe-
5 8orent honorem et diuitias saeculi, caelestes uirtutes dirumpe­
rent in hominibus ne colerentur in eis ; unde ipsis abstraho
fruges atque diuitias in magnis miseriis eos deiciens, quatenus
se non possint ad tantum malum erigere quantum est in
uoluntate ipsorum ; quia diabolica opera perpetrarent si facul-
585 tatem ad hoc haberent.
Sic obsisto uiis hominum bonorum scilicet et malorum
recta mensura, ponderans assensus eorum secundum quod
oculus meus uidet cupiditates ipsorum, sicut etiam sapientia
testatur per Salomonem dicens.

59° 2 1 . VERBA SA PIE N T IA E SALOMONIS

Omnes uiae hominum patent oculis eius, spirituum ponderator

est Dominus. Hoc tale est. Omnia itinera quae spirat uiuens
animus hominum in praesentia scientiae suae in hoc quod
homo habet circuitionem intellectus utilitatis scilicet fructuo-
595 sitatis atque imbecillitatis inutilitatis, haec sunt aperta con­
spectui omnipotentis Dei. Sic per omnia uidet Deus, et non
omnino quidquam absconditur aspectui diuinitatis ipsius, cum
scit omnia, sic uidelicet aspiciens uniuersa ut unamquamque
causam recte dispenset. Quomodo ? Ipse est enim spirituum
600 ponderator, mulcens eos in suauitate blandimentorum et
tranquillitatum, castigansque eos in tribulatione dolorum
et miseriarum, ut excutiantur ad rectam mensuram quam con­
tra eum nec currendo nec fugiendo transcendere ualent, nisi
quantum ipse probat iuxta merita eorum ; quoniam ponderatio
605 ipsorum est quod in excussione retributionis eorum siue in hoc
saeculo siue in futuro ostenditur quomodo Deum coluerunt.
Vnde etiam ipsi spiritus iuste ponderantur, ita scilicet ut
rationalitas hominis non plus eleuetur in superiora nec plus
deprimatur in inferiora quam iusto iudicio suo recompensat
610 Deus ; quoniam sic ipse resistit illi, quod nulla anima est
tantae potestatis in superfluitate ullius rei ut possit Deo
repugnare, quia ipse cuncta rectissime diiudicat, obsistens

578 cf. I Petr. 3, 9 . 579 sufferre ... iniuriam : cf. Bened., R eg. 4, 30. 591
Prou. 16 , 2.

581 in eis] ab eis B 583 in om. B 587 assensus] ascensus R 593 hom inum
supra litt. F 598 om nia supra litt. F u t om. B 610 ipse] iste O

/ 587 assensus] ascensus 596/597 om nino non absconditur quidquam ~ 597

ipsius cum ] eius quia 599 causam ] rem 608 plus 8om.
 VISIO QVARTA, c. 20-22 407
eis iustitia sua cui resistere non ualent, ut plus possint quam
sit permissionis ipsius.
615 Nam ut plumbum iuste ponderat pecuniam, sic Deus aequa
libra bonis et malis tale obstaculum opponit, quod nullo modo
possunt effugere aequissimam normam iudicii eius, isti pro
meritis suis gloriam et gaudium uitae, hi uero poenam et
maerorem mortis recipientes secundum quod Deus acutissime
620 praeuidet in eis.

2 2 . QVARE SC IE N T IA D E I IN SPIC IA T
HO M INES NOVA V E ST E INDVTOS

Quod autem p ra e d ic ta im ago in s p ic it hom ines PL

illo s qui de m undo u e n ie n te s in eodem aed if ici o 6n
625 noua ueste in d u u n t u r : hoc est quod scientia Dei nouit
eos qui perfidiam infidelitatis suae relinquentes in potestate
operis Dei pro uita aeterna nouum hominem in baptismo
induunt, monens illos ne reuertantur retro incedentes ad
diabolum, uel si in hoc deuiauerint ut redeant ad Deum crea- PL
630 torem suum, secundum quod dicit unicuique eorum in uerbis 612
admonitionis suae, ut supra dictum est.
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in
conscientia animi sui conscribat.

627/628 cf. Gal. 3, 27 ; E ph. 4 , 24. 628 cf. Mc. 13 , 16 . 631 uide supra 116 -
118.

621 num. cap. om. V 632 interioris supra lin. B2

f 61 4 perm issionis ipsius] prom issionis eius 628 m onens] m ouens 629 hoc
deuiauerint] illud deuiauerunt
 408 PARS TER TIA
CAPITYLA QVINTAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. De forma zeli Dei et quid operetur.

Quod Deus peccata hominum diligenter examinat aut PL
2.
puniendo in corpore hominis aut in poena futuri saeculi, 6n/
5 aut ipse homo purgabit per paenitentiam in anima et 612
corpore.
3. Verba lob de eadem re.
4. Qui cum timore peccant, merentur gratia Dei resurgere
per paenitentiam in purgatione, quam si hic plenius non
10 inueniunt, in futuro inueniunt ad uitam.
5. Quomodo in rationalitate hominis bonum respondeat
malo et malum bono.
6. Quod homo habet in se duas uocationes : una uocatur ad
uitam et altera ad mortem.
15 7. Verba Psalmistae de eodem.
8. Quod mirabilia et admiranda iudicia zeli Dei in ueteri
testamento uisa sunt ut Deus timeatur.
9. Quod Deus a rectitudine iudicii nec fallacibus nec adula­
toriis sermonibus mouetur.
20 10. Quod superna ultio non excedit actus hominum grauius
uindicando.
11. Verba Dauid ad eandem rem.
12. Quod oculi Domini uident unamquamque iniustitiam
puniendo eam, ita ut quamuis humanus sensus iudicia
25 Dei perscrutari non possit, tamen crimina hominum non
negleguntur indiscussa.
13. Quod zelus Domini iuste diiudicans opera hominum terri­
bilis est omni creaturae.
14. Quod uirtus sanctae Trinitatis in multa suauitate et recta
3° ultione sibi subicit mentes hominum secundum diuer-
sitatem intentionis ipsorum.
15. Quod zelus Dei primo uicit diabolum in Christo, deinde in
electis fugauit, tertio in filio perditionis omnino con­
teret, timentibus parcens, rebelles castigans.

III, 5, 2 numerus om. et ita porro usque cap. 4 W D (e ) om. H zeli] celi H
Dei zeli ~ C T quid] quod H 3 1 loco 2 pon. et num. una aliis min. usque
cap. 33 T 7 2 loco 3 pon. et num. porro una aliis min. F 8 cum om. F gratia]
ad gratiam , ad supra lin. F 10 in fu tu ro inueniunt om. H inueniunt2] in-
u e n iu n tu r W uita H ad uitam alia manu R 11 1 loco 5 pon. et errat porro in
num. Q uom odo in in ras. R 12 m alo] pro praem. F bono] ad m ortem
add. R 13 habet ex habent corr. H uocationes ex inuocationes corr. R
16 zeli] caeli H 19 m ou etu r om. F 21 uindicando] iudicando W\ uindicabo C
22 12 loco 11 H V (erba) deest H 23 13 loco 12 H 27 11 loco 13 H 32
uicit prim o ~ R F

/ III, 5 ,1 QvrNTAE v is io n is c a p . 10 ad uitam om. 12 bono] ad m ortem add.

32 uicit prim o ~
 VISIO QVINTA 409
35 16. Quod indurati iustitiam Dei despicientes et admonitionem
Dei et exhortationem hominis non recipientes in perdi­
tionem abiciuntur.
17. Quod elementa conqueruntur de duritia impaenitentium
et super eos in uindictam inducuntur.
40 18. Quod Deus super rabidos et praesumptuose et scienter
peccantes uindictam Cain et Pharaonis et illorum qui
idolum in Horeb adorauerunt et qui initiati sunt Beel-
phegor inducit.
19. De iustitia Dei orta in Abel, culta in aliis electis, suaui in
45 Filio Dei, hanc transgressam ulciscitur zelus Dei, qui
tunc erat et nunc est et permanebit.
20. Qui canino more abominatur ecclesiam et dedicationem
ecclesiae et res ad ecclesias pertinentes destruit, zelo
Dei deicitur.
50 21. Quod in facto Iacob praefigurabatur dedicatio ecclesiae.
22. Vbicumque corpus Christi immolandum est, debet esse
lapis signatus, etiam si ibi ex aliqua impossibilitate
templum esse non poterit.
23. Quod templum debet habere causam constitutionis suae,
55 quae adhaeret sibi de labore populi.
24. Quomodo et qua causa Iacob decimas omnis substantiae
suae dederit.
25. Qui ecclesias destruunt, dedicationes sanguine homicidii
uel fornicatione polluunt, et qui signatum lapidem in
60 sacrificio non habent, et qui decimas uel res templi
diripiunt, o uae illis, o uae miseris illis.
26. Qui res ecclesiae canibus et porcis id est prauis hominibus
diuidunt, hos uel semen eorum de summo gradu usque
ad infimum zelus Dei proiciet.
65 27. Quomodo Deus ultione sua caedit credulos et incredulos.
28. Qui putant se sapientes, et potestatem suam per iniusta
iudicia eleuant, quam miserabiliter hos zelus Dei exurit.
29. Quod in zelo Dei non est clamor minantis uocis sed immo­
bilis et firma potestas iusti iudicii.
7° 30. Quod scientia in homine est quasi speculum, in quo latet
desiderium boni uel mali.
31. Quomodo ex metu procedit timor et de timore tremor,

40 rabidos] rapidos B et scienter] conscienter H 46 et 2 om. H 48 eccle­

sias ex ecclesiam corr. O 49 deicitur] eicitur R 59 signatum ] significatum H
61 o uae illis om. H 66 num. om. et num. porro una aliis minus B 66/67 per in ­
iusta iudicia iter, sed dei. V 68 zelo ex celo, -z- supra lin. corr. H 71 boni]
uel praem. R

f 39 in uindictam in d ucuntur] uindictam inducunt 46 nunc] tunc 49 deicitur]

eicitur 71 boni] uel praem.
 4io PARS TERTIA
et quomodo homo per haec tria debet operari quod ius-
tum est.
75 32. De prima radice, id est discretione hominis, et de ignea
superaddita gratia in Christo.
33. Quod nemo in excusatione peccati sui debet mussitare
contra creatorem suum.

QVINTA VISIO TERTIAE PARTIS

80 POST HAEC uidi, et ecce in s e pt e m tr io na li angulo PL

coniu nct io ni s duorum generum muri su p rad ic ti 6 n
a edifi cii a p p a re ba t uelut ca put mir abilis formae
eidem angulo ex te ri u s i mm ob il it e r a collo i m po si ­
tum, t a n ta e u ideli cet a lt i t u d in i s a terra q u a nt a
85 erat a lt i t u d o ipsius anguli, non tamen eum e x c e l ­
lens, sed ta n t u m pari modo ei in s um m it a t e coad-
aequa tum. Et idem caput erat ignei coloris, r u t i ­
lans ut flamma ignis, t er rib il em qu e habens faciem
hominis, a tq ue in ira magna respiciens ad a q u i l o ­
90 nem.
A collo autem et deorsum non uidi ullam f o r ­
mam eius, quoniam reliquum cor pus ipsius omnino
absconsum et obtrusum fuit in p ra e di c to angulo.
Caput uero ipsum uidi quasi nudam formam huma­
95 ni capitis, nec crinibus o b t e ct u m ad insta r uiri-
lis formae, nec uelamine more muliebri, plus t a ­
men uirile quam muliebre, mu ltu mq ue terribile
ad intuen dum.
H a b e b a t autem tres alas mirae l a ti t u d in i s et
100 lon gi tu d in is albas ut est can did a nubes, non in
altum erec tas, sed solummodo a se se pa ra tim in
dire ct um e x t e n t a s , ita tamen ut idem ca put eas
a li q u a n t u lu m a lt i t u d in e praece ll ere t, quarum p ri­ PL
ma a d e x t ra m a x i ll a surgens t e n d e b a tu r ad a q u i ­ 6 l 2
105 lonem, secunda uero, quae et media erat, a g u t tu r e
ipsius d ir i g e b a tu r ad septe mt ri on em , te r t ia autem
a sini str a m a x i ll a e x t e n d e b a t u r ad oc cidentem,
a li qu and o magno terrore se mouentes atque in
easdem partes pe rc u tie nt e s, aliquan do autem a

76 gratia om. F 79 t e r t ia e ] q v in t a e H 100 albas ex albis corr. supra lin. H

f 77 su i om. 79 t e r t ii s c iv ia s v is io q v in t a 81 d u o ru m gen eru m ] d uaru m fo r­

m arum supradicti] d icti 82 uelut] tam quam 83 eidem ] illi 84 u id e ­
lice t om. 86 m odo] aequalitate 87 idem caput] capu t illu d 93 fuit] latuit
95 ad om. 97 m uliebre] apparu it add. 102 idem ] ipsum 107 exten d eb a ­
tur] ten d eb atu r 109 easdem ] illas
 VISIO QVINTA, c. i 411
no percussione cessantes. E t non audiui idem caput
ulla uerba proferre, sed ta n t u m in se ipso im mo ­
bile permanens alis suis interdu m illuc p e r c u t i e ­
bat, quo et ipsae alae te n d e b a n tu r, ut dict um est.
Et iterum audiui sedentem in throno mihi dicentem.

115 I. D E FORMA Z EL I D E I E T QVID O PERETV R

Deus qui in ueteri populo zelum suum grauiter exercuit, in

nouo propter amorem Filii sui mitem et suauem se ostendit,
non quod nunc peccata delinquentium dissimulans neglegen­
ter paruipendat, sed quod misericorditer puri cordis intimam
120 et ueram paenitentiam exspectet, indurati autem nequitiam
non tolerans iusto iudicio suo puniat.
Vnde et c apu t hoc quod uides in se pte mt ri on al i
angulo coniu nc ti on is duorum generum muri supra-
d icti aedificii apparens ostendit in significatione zelum
125 Domini, qui est uindicta inflexibilis iniquitatis, nec ullam PL
medicinam desiderantis, aperte surgens insinuato mysterio 613
Verbi Dei per figuras et per sonum patriarcharum et propheta­
rum in significationibus eorum praenuntiati.
Sic et idem zelus Dei in forma uidetur c a pi ti s : quoniam
130 super omnem timorem cognitus est in seueritate ultionis
suae, ut homo in facie sua cognoscitur, ardetque contra sep-
temtrionalem partem, quia ipse in Deo uelocissimus et acer
occidit diabolum et omne malum, cum etiam in Abraham et
in Moyse duae partes defensionis operantium, speculatiua
135 scilicet scientia duarum optionis causarum et genus humanum
in opere Dei coniunguntur; quoniam fortissime aduersus
diabolum in scientia boni et mali debet homo operari in omni­
bus causis per bonitatem Patris.
Praeuaricationem autem quae fit per speculatiuam scien-
140 tiam in operibus hominum praecepta Dei transgredientium

III, 5, 114 c f. supra,Pars III, Visio i, 169 . 116 cf. Ez. 38, 19 etparall. 118cf.
Bened., Reg. 2, 26 . 118/119 cf. id., ib. 2, 33 . 119/120 cf. id., Reg. prol. 37
(R om . 2, 4). 120/121 cf. Rom . 2, 5 ; Lc. 13 , 3. 133/134 in A brah. et in
Moyse : uide supra, Pars III, Visio 2, 174 sq., 205 sq. 134/135 speculatiua
scientia ... hoc loco significat scientiam boni et mali ; uide supra, Pars III, Visio 2, 287 .

113 quo] quod H 124 ostendens B in significatione] insignificatio H

136 aduersus] id uersus corr. H

f 110 idem caput] caput illud 112 perm anens] m anens 123 duorum generum ]
biform is 123/124 supradicti] dicti 129 idem zelus Dei] zelus eius 135
causarum ] id est duarum uiarum boni scilicet et mali add. 136 opere] operae
coniungunt
 412 PARS TERTIA
ulciscitur zelus Domini, ubi operatio non est indulgentiae.
Vbi est hoc ? Ibi uidelicet ubi nec est timor Domini nec homi­
nis in agnitione Dei. Et tale cor quod ita in sorde iniquitatis
obduratum et emortuum est, quod nec ueretur iudicium Dei
145 nec uultum hominis, hoc iusto iudicio confundit et deprimit
ultione sua zelus Domini in lege Dei. Quomodo ?

2. QVOD D EVS PECCATA HOMINVM D IL IG E N T E R EXAM INAT

AVT PV N IE N D O IN CORPORE H O M IN IS / AVT IN PO EN A
FVTVRI SAECVLI / AVT IP S E HOMO PV RGABIT
150 P E R PA EN ITE N T IA M IN ANIMA E T CORPORE

Post constitutum praeceptum ubi fit praeuaricatio legis

est zelus qui abstrahit iniustitiam cum rectissimo iudicio,
ipsa iniustitia abstracta in ueteri testamento cum austeritate
remunerationis in exteriore homine, cum transgressio legis cor-
15 5 poraliter ulcerabatur in ipso, et post gratiam euangelii est idem
zelus per paenitentiam, atque post mortem hominum est ipse
per poenas et per tormenta gehennae ; quia iniquitates homi­
num conceptas et prolatas atque contortas in operantibus ita
examino, quod eas ulciscor aut corporaliter in corpore hominis
160 aut in poena futuri saeculi, aut ipse homo purgabit illas per
paenitentiam remissionis uiuens in anima et corpore, cum qui­
bus etiam operatus est eas, ut dicit in spiritu meo seruus meus
lob.

3. VERBA IO B D E EA D EM RE

165 Commuto faciem meam, et dolore torqueor. Verebar omnia

opera mea, sciens quod non parceres delinquenti. Si autem et sic
impius sum, quare frustra laboraui ? Hoc tale est. Immutabo
aspectum meum interiorem. Quomodo ? Euertam scilicet
hoc quod sum mutabilis et inundans in sanguine uenarum
170 mearum, habens in me aliquando delectationem, aliquando
etiam iracundiam et aliquando conterentem tristitiam, quod
in me aspicio quasi uideam delectabilem faciem, cum hoc
ipsum libenter perficerem. Et illud mutabo contra uoluntatem

141/146 cf. N ahum 1 , 2 ; M ich. 5, 14 . 165 lo b 9, 27- 29.

14 4 ueretur] u ertetu r H 155 ulciscebatur ex ulcerabatur alia manu O 159

exam ino] ex anim o F eas] eos C T 162 est supra lin. B 165 Com m uto]
F- pro C- C 172 aspicio] conspicio B

f 141 operatio] locus 154 rem unerationis] repensionis 155 ulcerabatur]

ulciscebatur
 VISIO QVINTA, c. 1-3 413
meam, conuertens me ad opus bonae operationis. Cumque hoc
175 fecero, grauiter in hoc flagello torqueor, quod me ipsum con­
stringo abstrahens me a cognoscibili facie mea, quod est opus
uoluntatis meae in contraria delectatione, adiungens me con-
templatiuae speculationi Deum uidens in bona conscientia et
non in concupiscentia carnis, per quam illum non attendo. Et
180 ab his duabus causis timeo omnia opera mea. Quomodo ? PL
Cum bonum opus facio, uereor illud non esse perfectum 614
coram Deo, quia illud perspicue non inspicio, sed obscure
quasi in speculo, aliquando illud cognoscens in spiritu, ali­
quando etiam ignorans ab onere corporis mei. Malum autem
185 opus cum facio, sum in confusione per conscientiam spiritus
mei, quoniam in interiori intellectu cognosco quod non par­
cetur scientiam habentibus in peccatis, quod est quando
homo intellegit quid in opere suo contrarium sit Deo ; sed eum
oportet purgari uel ultione in corpore uel poena paenitentiae
190 uel poena tortorum in alia uita. Et ideo non parcitur delin­
quenti si non paenitet, quia non datur ei licentia peccandi
ut peccet, sed eum oportet castigari aut hic aut illic.
Quapropter si sic impius sum tantaeque obdurationis ut ad
hoc non uelim molliri, quod declinem a propriis rebus meis quae
195 sunt peccata mea, ita ut non aspiciam in magnum certamen
illud mihimetipsi repugnans, quod ego in fragilitate sum, sed
quod Deo semper contrarius exsisto in notis causis meis, quia
conceptus sum in peccatis, semper cupiens operari iniquitatem,
nec metuens iudicari a Domino : quare tunc constrictus sum in
200 tam uano labore, quod frequenter cum scientia qua Deum
agnosco in memetipso iniquitati contradico ? Non autem tam
impotens sum ut ignorem bonum et malum. Vnde si intellegibi­
lem sensum a me repello, sic dicens : ‘Ignoro Deum’, mendax
sum ; quia ipsa scientia arguit me reprehensibilem, quoddebi-
205 tor sum Deo, cum incipio iniquitatem operari. Sed non in
uanum laboro, cum in bona conscientia contradico malum,
quoniam opus Dei sum, unde et me conuerto ad ipsum ex hoc
bonam mercedem recipiens.

198 cf. Ps. 50, 7 . 203/204 cf. Ps. 1 1 5, 1 1 . 205/206 cf. Phil. 2, 16c.

175 fecero] facero V 176 a in ras. IT 3 178 speculationi D eum in ras. R

180 ab his in ras. R 1 8 9 uel 1 supra lin. H 102 aut hic] u t hic C T 201
agnosco ex cognosco corr. C 206 conscientia in ras. R 207 et om. O F
conuerto m e ~ O 208 recipiens] accipiens W

f 186/187 non parcetur] D eus non parcet 190 to rto ru m ] torm entorum par­
c itur] parcit 191 n o n 1] eum pratm. licentia] potestas 196 m ihi ipsi
199 tu n c ] si add. 201 m e ipso 206 m alo
 414 PARS TERTIA
4. QVI CVM TIM ORE PECCANT M EREN TV R GRATIA D E I R ESV R G ER E
210 P E R PA EN ITE N T IA M IN PVRGATIONE / QVAM SI HIC PL E N IV S
NON IN V E N IV N T / IN FVTVRO IN V E N IV N T AD VITAM

Itaque ego Dominus omnium testificor quia oportet homi­

nem cum dolore gemitus aut cum contritione paenitentiae seu
cum digna ultione peccata sua reddere, siue in hoc saeculo
215 siue in futuro, ut praedictum est. Quomodo ? Qui peccant cum
timore et dolore paenitentiae metuentes peccata sua, merentur
per gratiam Dei quod saepe surgunt a commissis suis in pur­
gatione eorum, et cum tamen eandem purgationem plenius
non inueniunt in hoc saeculo, inueniunt eam in futuro ad
220 uitam.
Qui uero sunt tantae duritiae cordis ut nec desiderent nec
uelint scire in timore et dolore paenitentiae peccata sua, sed
in tanta nequitia permanent, quasi non sit eis Deus in timore
habendus, hi non consequuntur purgationem peccatorum
225 suorum nec in hac uita nec in futura, sed habebunt poenas
sine consolatione purgationis ad uitam, quia de rationalitate
sua ut creati sunt per me nolebant responsum reddere inoboe­
dientiae. Quomodo ?

5. QVOMODO IN RA TIO N A LITA TE HO M INIS

230 BONVM RESPO N D E A T MALO E T MALVM BONO

Intellectus in rationalitate hominis habet duas semitas in

scientia boni et mali, ad quas pertinent duo responsa bonum
scilicet et malum. Quomodo ? Bonum respondet malo, cum
resistit ei in Deo. Malum uero respondet bono, cum repugnat
235 illi cum diabolo. Sed hi in bono respondent malo qui se frenant
semper in malo, ne delectentur in propriis delectationibus suis. PL
Hi autem in malo respondent bono qui nullatenus se abstra- 615
hunt a prauis actibus quin epulentur cum concupiscentiis
suis, nolentes respondere uocationi mali. Quomodo ?

215 cf. supra 151 - 162 .

224 consequuntur] sequuntur O 226 rationabilitate, sed -bi- exp. B 232 ad

quas] aquas, sed -d add. supra lin. H

f 214 reddere] diluere 215 praedictum ] dictum 218 eandem ] eam 221
tanta duritia 225 suorum om. 227 nolebant responsum ] noluerunt rationem
232 responsa] responsus 234 D eo] D om ino 235 frenant] refrenant 238
epulentur] delicientur
 VISIO QVINTA, c. 4-7 415
240 6 . QVOD HOMO H A BET IN SE DVAS VOCATIONES
VNA VOCATVR AD VITAM E T ALTERA AD MORTEM

Homo habet in se duas uocationes, desiderium uidelicet

fructus et concupiscentiam defectus. Quomodo ? Per deside­
rium fructus uocatur ad uitam et per concupiscentiam defectus
245 uocatur ad mortem. Sed in desiderio fructus cum homo deside­
rat bonum operari, sic dicens in semetipso : ‘Fac bona opera’,
hoc est responsum contra malum ut deuitet illud et faciat
utilem fructum ; in concupiscentia uero defectus cum con­
cupiscit perpetrare malum, sic etiam adhortans semetipsum :
250 ‘Fac opus delectationis tuae’, hoc etiam est responsum aduer-
sus bonum, cum ille non uult resistere iniquitati suae, sed
delectatur peruenire ad defectum, despiciens me in hoc re­
sponso et habens me quasi illusorem, debitum honorem mihi
non exhibendo. Et quia auertit se a bono, non habens dolorem
255 affligendo se propter timorem meum, conuertit se ad illusio­
nem in caelestibus, ut per manifestationem meam dicit psal­
mista Dauid.

7. VERBA PSALM ISTAE D E EODEM

Posuerunt in cadum os suum, et lingua eorum transiuit in

260 terra. Hoc tale est. Multi homines sunt insipientes in rationa­
litate, nolentes intellegere innumerabilem timorem Domini et
abstrahentes sibimetipsis bona desideria, in quibus deberent
anhelare ad me et cognoscere uerum Deum, recusantes assen­
sum praebere bonae scientiae, quae semper homini assistit ut
265 bona opera operetur in Deo, sed frequenter amplectuntur ama­
ritudinem in contradictione boni, cum se ipsos despoliant,
sibimetipsis auferentes bonum thesaurum, diuersitatem ini­
quitatis sibi thesaurizando.
Et in his ponunt in caelestia opera circuitionem mentis
270 suae quasi os suum male apertum, destituentes ea in semet-
ipsis per rabiem subsannationis, sic dicentes in corde suo :
‘Haec opera uoluntatis nostrae tam licenter facere possumus

259 Ps. 72 , 9 . 267/268 cf. M t. 12 , 35 etparall. 271/275 cf. Ps. 34, 16 .

254 n o n ' supra lin. V* 254/255 a bono usque affligendo in marg. H ( homoiot.)
255 se 1 om. H 265 am plectuntur iter., sed dei. H 266 contradicionem R

f 246 se ipso 24 7.25 0 hoc ... responsum ] hic ... responsus 252/253 responsu
253 illusorem ] ludibrio 2 5 4 hab. dol.] dolens 257 D auid om. 262 sibi
ipsis 267 sibi ipsis diuersitatem ] diuersae 269 caelestibus opera
om. 270/271 apertum usque sem etipsis] opertum despicientes illa in se ipsis
 416 PARS TERTIA
quam illa quae dicuntur caelestia, quae antiqui nobis igno­
rantibus secundum quod eis placuit instituerunt.’ Atque tali
275 modo subsannant uerba et institutiones antiquorum patrum,
quae per caeleste opus in me positae sunt.
Vnde etiam in gustu praui operis uelut in lingua sua com-
mouent se et transeunt in audacia possibilitatis suae semet-
ipsos, ita quod pertinaciter adimplent uoluntates suas, nolen-
280 tes habere constrictionem corporis sui contra uitia, sed absque
labore sui spiritus uolutantur in desideriis carnis suae quasi in
terra, quod est diabolica seductio.

8 . QVOD M IRA BILIA E T ADM IRANDA IV D IC IA ZELI D E I

IN V E T E R I TESTAM ENTO VISA SV NT VT DEVS TIM EATVR

285 Et ut uides p ra e d i c t u m ca put mirabilis formae :

hoc est quod in zelo Domini sunt mirabilia et admiranda
iudicia Dei, quae a nullo homine peccatis grauato sciri pos­
sunt.
Quod uero eidem angulo ex te ri u s i m m o b il it e r a
290 collo im po sit um est : hoc est quod zelus meus aduersus
diabolum, ut in ueteri testamento per Abraham et Moysen
ostensum est, in speculatiua scientia et humana exercitatione
exterius apparet in uisione populorum, ut me timeant, oculo
ad oculum terrorem meum sentientes, cum etiam iustitia mea PL
295 minatur ad aquilonem crudelissimae iniquitati Satanae. 616

9 . QVOD DEVS A R E C T IT V D IN E IV D IC II NEC FALLACIBVS

NEC AD VLATORIIS SERM ONIBVS MOVETVR

A t q u e immobile pe rmanet : quia Deus nec fallacibus

nec adulatoriis sermonibus omnino moueri aut molliri potest
300 a rectitudine iudicii sui de non emendatis criminibus, uelut
per collum fortitudinis suae a Deo constitutae legi ad operan­
dum hominibus infixum, reddens scilicet unicuique non obser-
uanti praecepta legis emeritas poenas secundum mala opera
ipsius in quibus sordens emarcuit, repugnans etiam eadem
305 excellentissima fortitudine sua quasi in uirtute colli sui dia­
bolo et sequentibus illum, se opponendo iniustitiae eorum.

281 u o lutantur : cf. Eccli. 23, 16 . 287 cf. R om . 1 1 , 33 .

286 zelo] caelo H 302 uncuique V

f 278/279 se ipsos 285 u t] quod 298 perm anet] m anet 300 de om. 304
eadem om.
 VISIO QVINTA, c. 7-II 417
IO . QVOD SV PERN A VLTIO NON E X C E D IT
ACTVS HOMINVM GRAVIVS V IN D ICA N D O

E st quoque t a n t a e a lt i t u d in i s a te rra q u a nt a
310 est a lt i t u d o ipsius anguli : quoniam Deus in summa
iustitia ultionis suae cuncta terrena superat, eadem ultione
huius altitudinis exsistente ut in praefiguratione Abrahae et
Moysi per legem designata sunt opera hominum ; quia diui-
num iudicium est in summitate speculatiuae scientiae et
315 actuum populorum, ut prosternat ignorantiam ipsorum, cum
nolunt scire Deum.
Non tamen ipsum an gu lum e x c e ll it , sed t a n tu m
pari modo ei in su m m it a te c o a d a e q u a t u r : quoniam
superna ultio actus hominum non excedit plus et grauius in
320 eis mala ulciscendo quam sint merita eorum, solummodo
aequo et iusto iudicio in excellentia iustitiae suae omnia recte
diiudicans, ut iterum in spiritu nouit psalmista Dauid, cum
diceret.

II. VERBA DAVID AD EA N D EM REM

325 Cognoui, Domine, quia aequitas iudicia tua, et in ueritate tua

humiliasti me. Hoc tale est. Per bonitatem tuam in memetipso
cognoui, Domine, cum pro peccatis meis non occidisti me, non
auferens mihi in anima et corpore efficaciam operandi, quod
nec propter potentiam, nec propter iram tuam plus iudicas in
330 scientibus aut in ignorantibus quam sint merita eorum.
Bonum enim operor rixando contra me, malum uero facio
per concupiscentiam carnis. Et ideo das bono mercedem et
malo iudicium, non tamen aliter iudicans quam quod aequum
et iustum est. Quomodo ? Si acrius instares quam sunt opera
335 hominum in peracta actione, non esset aequitas iudicii. Si
uero tepide neglegeres, ita ut non prouocares ad paenitentiam
et quod non esset exquisitio in purgatione iniquitatis, tunc
tu iustus Deus delenires et confoueres iniustitiam. Mors
enim erat quondam amarissimum iudicium in morte Adae ;
340 nunc autem reddita gratia in paenitentia reuocas hominem
ad uitam, quod impossibile esset fieri per ullum nisi per te
Deum.

325 Ps. 118 , 75 . 333/334 cf. Coi. 4 , 1 . 338/342 cf. R om . 5, 21 .

321 suae iustitiae ~ O 329 potentiam nec propter supra litt. H 2 337 et
supra lin. H 340 reuocans B

f 318 m odo] aequalitate 322 psalmista om. 326 me ipso 330 in om.
331 rixando] luctando 340 reuocans
 418 PARS TERTIA
Et hoc est iustissimum et aequissimum iudicium tuum
purgatio scilicet ad uitam cum gratia, quoniam unicuique
345 causae in recta mensura metientur iudicia tua. Nam in ueritate
sunt omnia quae facis, ita quod nullam nimietatem exerces
supra modum fallaciter ; quia fallax est quod plus in nimio
uel minus in paruo est quam quod iustum est. Sed tamen
parcis in multis miserationibus potentiae tuae, non occidens
350 ullum per possibilitatem clarissimae uirtutis tuae, hoc depu­
tans in te ipso quod parcis per paenitentiam ; ideoque de
misericordia tua humiliaui me, dans gloriam nomini tuo, PL
interdum etiam turbatus in promeritis culpis meis de tuo 617
iudicio.

355 1 2 . QVOD OCVLI DOMINI VIDENT VNAMQVAMQVE INIVSTITIAM

PVNIENDO EAM / ITA VT QVAMVIS HVMANVS SENSVS
IVDICIA DEI PERSCRVTARI NON POSSIT / TAMEN CRIMINA
HOMINVM NON NEGLEGVNTVR INDISCVSSA

Quod autem idem c a pu t uides ignei coloris, ruti-

36olans ut flamma ignis : hoc est quod in zelo Domini est
igneum obstaculum, rubens in fortissimo ardore ultionis
suae, te rr ib il e m habens faciem hominis : quoniam
oculi Domini facie ad faciem uident unamquamque iniusti-
tiam, ita quod culpae diuersorum criminum non relinquuntur
365 neglectae ante Deum, quas non terribiliter inspiciat, eas exa­
minando iusto iudicio suo, et quia etiam monstruosa et hor­
renda sunt iniqua opera hominis, humanam faciem osten­
dentia in actibus carnalium desideriorum.
A t q u e in ira magna respicit ad aquilonem : quia
37° Deus in ultione sua dedignatur omne malum quod oritur de
suggestione diabolica. Sed quod a collo et deorsum non
uides ullam formam eius, quoniam re liquum c o r ­
pus ipsius omnino absconsum et obtru sum est in
p r a e di c to angulo : hoc est quod in zelo Dei recta iudicia,
375 quae uirtuose dispergunt praua opera hominum peruersorum,
nullus humanus sensus quasi fine tenus perscrutari potest,
quoniam occultantur et conteguntur in angulo speculatiuae
scientiae et operis hominum, ita quod nec uideri nec compre-

352 cf. B ened., Reg. pro/. 30 (Ps. 113 , 9). 359/361 cf. Ps. 78, 5 . 362/365 cf.
H ebr. 10 , 27 .

366 zelo] celo H 370 dedignantur H 378 nec 1 om. C T

f 34 5 causae] operi 359 idem om. 360 flammam 361 obstaculum ] malis
praem. 375 uirtuose] p o tenter 375 hom inum peruersorum ] diuersorum
hom inum 376 fine tenus] ad finem
 VISIO QVINTA, c. 11-14 419
hendi ulla scrutatione ualent, nisi quod aliquando cognoscun-
380 tur, cum ostenditur res gesta in causa ultionis Dei, ut facies
hominis uidetur secundum desideria uoluntatis ipsius. Vnde
etiam in ipsa ultione non est ulla simulatio alicuius facilitatis,
nisi semper iustum iudicium secundum peccata hominum ;
quoniam crimina eorum non negleguntur indiscussa, ut prae-
385 dictum est, quia zelus Domini examinatio eius est.

13. QVOD ZELVS D O M INI IV STE DIIV D ICA N S O PERA HOMINVM

T E R R IB IL IS E ST OMNI CREATVRAE

Quod uero c a pu t ipsum uides quasi nudam f o r ­

mam humani c a pi ti s : hoc est quod idem zelus Domini
390 nulli mortalitati subiectus est, permanens uidelicet nudus ab
omni subiectione debilitatis, iuste diiudicans opera hominum.
N ec est crinibus o b t e ct u m ad in sta r uirilis f o r ­
mae, nec uelamine more muliebri : quoniam ipsi non
est aliqua sollicitudo sensus sibi quemquam superiorem ulla
395 uirili fortitudine debellare, nec ei inest ulla feminea mollities
timidi animi se aduersa non posse superare.
E st plus tamen uirile quam muliebre : quia fortissi­
ma uirtus Dei magis est in uirili uiriditate quam sit in mollitie
femineae neglegentiae, m u lt u m qu e te r ri b il e ad intuen-
400 dum : quoniam idem zelus terribilis et metuendus est omni
creaturae, cum ipsa est eum sentiens in gesta causa ultionis
eius.

14. QVOD VIRTVS SANCTAE T R IN IT A T IS IN MVLTA SVAVITATE

E T RECTA V L T IO N E S IB I SV BICIT M ENTES HOMINVM
405 SECVNDVM DIV ERSITA TEM IN T E N T IO N IS IPSORVM

Sed quod habet tres alas mirae l a ti t u d in i s et l o n ­

git ud in is albas ut est can did a nubes : hoc est inex­
plicabilis uirtutis sanctae Trinitatis expansio, quam nullus
hominum comprehendere praeualet in latitudine gloriae suae
410 nec in longitudine potestatis eius, in multa suauitate et clari­
tate diuinitatis fulgens, rectaque ultione sibi subiciens mentes
hominum in magna diuersitate ut nubes discurrentium.
Quae non sunt in al tu m erectae, sed solummodo
a se se pa ra tim in d ire ct u m e x t e n ta e , it a tamen ut PL
415 idem ca put eas a li q u a n t u lu m a lt i tu d in e praecel- 618

392 est supra lin. H 397 tam en] tam H

/ 3 8 4 praedictum ] dictum 392 ad om. 394 sibi] se 398 uiriditate] uigore

400 idem om. 401 gesta] data 409 suae] eius 41 4 separatum 415
idem ] ipsum
 420 PARS TERTIA
lat : quia ultio Domini non eleuatur ulla arrogantia, sed
coaptat se unicuique causae secundum merita illius, in rectis­
sima scilicet norma extenta iusto iudicio correptionis suae, sic
tamen ut possibilitas potentiae Dei quasi in capite eiusdem
420 ultionis suae humana opera, quae uera Trinitas non tolerat
indiscussa,in altitudine fortitudinis suae praecedat, non tamen
ea tam acriter ulciscens et conterens ut posset eadem possi­
bilitas potestatis eius.

15. QVOD ZELVS D E I PRIM O V IC IT DIABOLVM IN CHRISTO

425 D E IN D E IN E L E C T IS FVGAVIT / T ER T IO IN F IL IO 'P E R D IT IO N IS
OM NINO CO N TERET / T IM EN TIB V S PARCENS
R E B E L L E S CASTIGANS

E t ala prima a d e x t r a m a x i ll a surgens t e n d i t u r

ad aquilonem : quoniam Deus iusto iudicio primum a
430 dextra saluationis parte in Filio suo deuicit diabolum et
omne malum. Secun da uero, quae et media est, a
g u t tu r e ipsius d ir i g it u r ad se pt e m tr io ne m : quia
post saluationem quae in Filio Dei facta est, et quasi in medio
iam roborata fide gustataque dulcedine electorum, per ipsos
435 etiam fugauit rugientem inimicum, eos eruens de faucibus
illius. T e r t i a autem a sinistra m a x i ll a e x t e n d i t u r
ad occi de nte m : quoniam ab electis Dei Satana fugato
etiam a sinistra perditionis parte in filio perditionis omnino
conteretur, mundo iam in occasum termini sui tendente.
44° E t a li qua ndo magno terrore se mouent atque in
easdem p ar te s p e r c u t iu n t : quia per terribile atque per
formidabile iudicium omni creaturae zelus Domini in ultionem
mouetur, ibi exercens iudicia percussionis suae, ubicumque
iusto iudicio placuerit diuinae maiestati. Vbi enim timor et
445 amor atque honor Dei in reuerentia fideliter habetur, ibi Deus
mitem et suauem se ostendens ultionem suam non exercet,
duros autem et rebelles terribiliter et iuste castigans.

435 rugient, inim ic. : cf. I Petr. 5, 8. 438 cf. II T hess. 2, 3 . 440/441 [alae]
percutiunt : cf. II Reg. 24, 16 ; Hymn. de Pascha Domini A d cenam agni p ro u id i...
a deuastante angelo — A H M A 2, 1 n r. 44 , str. 3. 446 cf. Ps. 85, 5 . 447
duros : cf. B ened., Reg. 2, 28.

418 norm a iter., sed dei. V 428 maxilla] parte B 433 est facta ~ F 435
eruens eos ~ F 44 7 et iuste supra lin. B

f 417 illius] ipsius 422 eadem ] ipsa 433 et om. 441 easdem ] illas 441/
442 per 1 usque form idabile] terribile atque perform idabile 4 4 5 habentur
 VISIO QVINTA, c. 14-17 421
l6. QVOD IN D V RA TI IVSTITIAM D E I D E SP IC IE N T E S
E T AD M ON ITIO NEM D E I E T EX H O RTA TIO N EM HOM INIS
450 NON R E C IP IE N T E S IN PE R D IT IO N E M ABICIVNTVR

Vnde prima ala ultionis meae percutit et abicit homines

illos in abyssum perditionis, qui ita indurati sunt super duri­
tiam lapidum, ut interioribus oculis dedignando semper despi-
ciant iustitiam meam, retro respicientes per scientiam intel-
455 lectus sui, plusque consentientes carnalibus desideriis atque
diabolicis suasionibus quam uolentes scire ueram iustitiam,
et quam ullo consensu suo aut per admonitionem meam aut
per hominis exhortationem reuerti uelint de sua iniquitate,
sic cruciantes spiritum scientiae suae ; quia magis notant et
460 faciunt iniustitiam diaboli quam iustitiam meam. Hi infun­
dunt in corda sua quasi resolutum plumbum, id est dissoluta
desideria prauae mollitiei, mittentes illud uelut ad stabilien­
dam duritiam ferri uidelicet obliuionis Dei, sic indurati quasi
sint ferrei, ita quod nec causa Dei nec hominis sibimet aut
465 ulli parcant in iniquitate.

17. QVOD E LE M E N T A CONQVERVNTVR D E D V RITIA

IM PA E N IT EN TIV M E T SV PER EOS IN VINDICTAM INDVCVNTVR

Super istos clamant et conqueruntur elementa cum reliqua

creatura, quod tam uilis natura hominis in breuissimo tem-
470 pore suo tam rebellis est Deo, cum ipsa semper in timore et
reuerentia praecepta Domini perficiant. Vnde et super homi­
nem terribiliter uociferantur. Quomodo ? Non sic quod ele­
menta clament in uoce aut conquerantur in scientia rationalis
creaturae, sed quod secundum modum suum uociferantur in
475 strepitu sonituum et quod querimonias proferunt in timore PL
terrorum, ut ea cum alia creatura iustum Dei iudicium inducit 619
super homines, ipsi rebelles exsistentes, illa non aliter stantia
nec aliter se in semetipsis mutantia quam ea iussione sua uer-

455 cam . desid. : cf. I Petr. 2, 11 ; B ened., Reg. 1 , 8 ; 7 , 12 . 461 resol. plum ­
bum : cf. id., Reg. 1 , 6 .

457 per adm onitionem in ras. R 458 uelint] uelut R 4 6 4 ita in ras. R
465 in supra lin. R 469 natura hom inis in ras. R 478 nec a(liter) in ras. R

/ 457 meam adm onitionem ~ m 458 uelint] ueluti f m 459 n otant] am ant/ m
4 6 0 iniustitiam ] iustitiam m 461 dissoluta] desoluta/ m 465 parcant om. m
in iniquitate] iniquitati f m 469 in om. f m 476 ea cum alia creatura]
cum ea aut aliam creaturam f m 477 ipsosf m stantia] sta n t/ m 478 nec]
ut m semetipsis m utantia] se ipsis im itanturf m
 422 PARS TERTIA
tit diuina potestas. Vnde tam crudeliter isti indurati homines
480 imitantur Satanan, qui in duritia iniquitatis suae noluit subdi
Deo creatori suo propter quod periit ab omni beatitudine, cum
quo et ipsi peribunt sequentes illum.

1 8 . QVOD DEVS SV PER RABID OS E T PRAESVM PTVOSE E T SC IE N T E R

PECCAN TES VINDICTAM CAIN E T PH ARAO NIS E T ILLORVM
485 QVI IDOLVM IN HO REB ADORAVERVNT
E T QVI IN IT IA T I SVNT B E E L PH E G O R IND VCIT

Media autem ala zeli mei caedit rabidos homines et unum­

quodque praesumptuosum malum quod scienter ac temere
faciunt homines ; quod se primum erexit in homine in san-
49° guine Abel quem frater suus ob hoc odio habebat, quia propter
oblationem substantiae ipsius quam in bona uoluntate distri­
buit, Deo carus erat; et quod se etiam erexit in Pharaone qui
in mirabilibus meis admonitus est, ita quod exterritus in
terrore meo inuitus dimisit populum meum Israel, quem
495 iterum per rabiem retrahere uoluit, propter quod illum zelus
meus deglutiuit ; et quod se etiam in eodem populo meo
erexit, qui me cognoscens atque mirabilia mea uidens idolum
in Horeb adorauit, unde corona de capite illius cecidit, ita
quod eis lex Dei facta est corruptibilis in duabus lapideis
5 0 0 tabulis et aliis his similibus, propter quae de gloria sua et

felicitate ceciderunt, haec omnia ulciscente ultione mea.

Vnde etiam Moyses famulus meus de eadem contraria plebe
mihi multoties aduersante in isto zelo meo fecit uindictam ex
uoluntate mea, cum efficaciter diceret electis meis ut occideret
5 0 5 unusquique fratrem et amicum et proximum suum, et iterum

cum ardenter iudicibus eiusdem populi ait quod occideret

unusquisque proximos suos qui initiati essent Beelphegor, ubi
ultus sum, me occisa iniquitate illa pugnante contra me.

489/490 cf. G en . 4, 10. 492/494 cf. E x. 12, 3 1 . 497/500 cf. E x . 32, 1 9 .

498 cf. Thren. 5 , 16. 504/505 E x. 3 2 , 2 7 . 506/507 Num. 2 5 , 5 .

487 autem ala zeli in ras. R 490 ob hoc supra lin. H 491 quam om. C T
493 exterritus] exterius H 504/505 unusquisque occideret ~ B

f 479 isti] i l l i / » 480 noluit] n olu nt f » 481 quod] id praem.f m 481/482

cum quo et ipsi] et ipsi cum eo f m 487 rabidos] insanos / » 488 ac] et »
489 homines om.fm 491 ipsius] e iu s / » 492 quod] quia » 493 est ad­
monitus ~ » 495 rabiem] dementiam suam/, dem entiam » 496 deglutiuit]
absorpsit/ m eodem] illo / » 499/500 tabulis lapideis ~ » 500 et 1 om.
f m quae] eas praem. f m 502 eadem contraria] contraria illa / 503
multoties] tam frequenter /
 VISIO QVINTA, c. 17-21 423
1 9 . D E IV S T IT IA D E I O R T A IN A B E L / C V X T A IN A L IIS E L E C T IS
510 S V A V I IN F IL IO D E I / H A N C T R A N S G R E SS A M V L C IS C IT V R Z E L V S
D E I / Q V I T V N C E R A T E T N V N C E S T E T P E R M A N E B IT

Sed in Abel primum orta iustitia Dei, post ipsum inuenti

sunt multi alii electi ex omnibus his malis et peruersis gene­
rationibus qui collegerunt et coluerunt subtiliora praecepta
515 mea ut filii Israel, inter quos etiam ortus est luctus ac maeror
desiderantes humanitatem Filii mei. Peracta autem eiusdem
Filii mei manifestatione qua misi eum natum ex Virgine,
coquebatur et saliebatur omnis iustitia legis, dulcis et suauis
cibus facta omni populo credenti in me, apostolis ueritatis
520 ipsam ueritatem manifestantibus, Itaque in omnibus istis
praedictis generationibus scienter transgressam iustitiam
meam ulciscebatur et ulciscitur hic zelus meus ; quia Deus qui
erat tunc, est et nunc, ac semper permanebit ; atque zelus
meus qui tunc erat, est et nunc, et semper stabit, usque dum
525 finiantur tribus et populi, non finiente iustitia Dei, omnem
rubiginem iniustitiae discutiente.

20. Q V I C A N IN O M O RE A B O M IN A T V R E C C L E S IA M
E T D E D IC A T IO N E M E C C L E S IA E E T R E S
A D E C C L E S IA S P E R T IN E N T E S D E S T R V IT / Z E L O D E I D E IC IT V R

530 Propter quod etiam in hoc eodem zelo meo hanc iniquitatem
aufero, illum uidelicet deiciens qui canino more abominatur
florentem in me ecclesiam, aut qui per rabiem iniquitatis
suae destruit constitutam per me dedicationem, uel alias
constitutas iustitias ad templum meum pertinentes, quae for- PL
533 titer surrexerunt in praesignificatione serui mei Iacob, ut haec 620

Scriptura habet.

21. Q VO D IN F A C T O IAC O B
P R A E F IG V R A B A T V R D E D IC A T IO E C C L E S IA E

Surgens ergo Iacob mane tulit lapidem quem supposuerat

540 capiti suo et erexit in titulum fundens oleum desuper, appel-

512 c f. G en . 4 , 4 ; Rupert., D e s. Trirl. 4 , 5 — CC CM 21, p. 286, 230. 522/523

c f. A p oc. 1 , 4 . 539 G en . 2 8 , 1 8 - 1 9 .

513 electi supra lin. B 515 ac] et B 523/526 ac usque discutiente in ras. alia
manu O 524 est] tunc V 525 finiatur B finiante R 526 discutientem
B 534 meum supra lin. V * 536 (Scrip)tura in ras. R 539 Iacob om. V u lg .

f 515 ac] et 517 qua misi eum] quem misi / 518 saliebatur] condiebatur /
523 permanebit] manebit f 536 eodem om. m 531 deiciens] dicens f m
532 rabiem] insaniam / m 533 per me constitutam ~ m
 424 PARS TERTIA
lauitque nomen urbis Bethel. Hoc tale est. Iacob surrexit mane,
quia ipse ortus est tempestiuus amator ueracis iustitiae in
constituto templo, cui ipse conueniens nomen imposuit, quo­
niam de illo debuit oriri rectissimum templum, Virgo scilicet
545 Maria, de qua sol iustitiae effulsit. Et tollens lapidem quem
in figura altaris supposuerat superiori capiti suo, id est Christo,
ut in nomine ipsius qui est uera petra sanctificaretur et sancti-
ficatus nominaretur : quia unaquaeque sanctificatio altaris
supposita est potestati omnipotentis Dei, capiti omnium
550 fidelium ; erexitque illum in titulum libri uitae et in personam
praecipui odoris caelestis Ierusalem : quia ut Christus est
caput membrorum suorum in superna Ierusalem, sic est unum­
quodque sanctificatum altare excellentior pars templi sui,
effuso desuper oleo in significatione chrismatis, quod est
555 effusa gratia Dei omnipotentis in sancto baptismo. Et appel-
lauit sanctificatum locum illum domum et templum Dei secun­
dum nomen ciuitatis caelestis Ierusalem, quae est uiuens
templum Dei uiuentis.

22. VBICVMQVE CORPVS C H R ISTI IMMOLANDVM E ST D E B E T E SSE

560 LA PIS SIGNATVS / ETIAM SI IB I E X ALIQVA IM PO SSIB ILIT A T E
TEM PLVM E S S E NON PO T E R IT

Hoc itaque exemplo et significatione erigendus est lapis in

templo in nomine meo ordinando, ipsum uidelicet templum id­
circo signatum cum lapide, quia ego firma petra sum, ad quem
565 omnis iustitia et lex Christianorum pertinet. Vbicumque enim
fuerit sanctificatus locus, ubi corpus Filii mei immolandum
est, ibi uolo esse lapidem in nomine meo signatum, quia ego
ueracissima fortitudo sum, etiam si ibi ex aliqua impossibili­
tate non poterit esse templum ; quoniam seruus meus Iacob
570 erexit lapidem in sua praefiguratione in nomine meo, ut
dictum est, quia et Filius meus de stirpe illius incarnatus est.

544/545 c f. Antiph. Beata D ei genitrix Maria ... templum D om ini (Natiu. s. Mariae)
— C A O 3 nr. 1 5 6 3 . 545 cf. M al. 4 , 2 . 546/550 c f. Eph. 1 , 2 2 ; 4 , 1 5 ; Coi.
1, 18. 551/552 cf. Eph. 4 , 1 6 ; I Cor. 1 2 , 2 7 . 556/558 cf. Hebr. 1 2 , 2 2 ;
Hymn. in dedicatione ecclesiae V rbs Ierusalem beata — • A H M A 2 , 1 nr. 9 3 , str. 1 .
564/565 c f. I Petr. 2 , 6 (Is. 2 8 , 1 6 ) ; M t. 1 6 , 1 8 ; I Cor. 1 0 , 4 .

550 illum supra lin. V * in titulum supra lin. H 556 D ei supra lin. O 557
est om. H 559 ponit 2 1 loco 2 2 C 562 erigendus] rigendus B

/ 557 quae] quod /

 VISIO QVINTA, c. 21-24 425
23- Q VO D T E M P L V M D E B E T H A B E R E C A V SA M C O N S T IT V T IO N IS
S V A E / Q V A E A D H A E R E T S IB I D E L A B O R E PO P V L I

Templum autem tale mihi dedicatum non debet esse ua-

575 cuum huius negotii quin postulet causam constitutionis suae,
quae adhaeret sibi de labore ministrantis ei populi, sicut
etiam caelestis Ierusalem cum capite suo Christo non uult
carere iustitia sua, semper aspiciens in labores filiorum suo­
rum quos susceptura est in Deo. Quomodo ? Vt se abstrahant
5 8 0 a diabolica seruitute se constringentes a uoluntariis desideriis

carnis suae et se affligentes contra semetipsos in abscisione

propriarum rerum ob amorem caelestium, non eis omnibus
utentes, sed sibimet aliquas subtrahentes atque Deo offeren­
tes ad honorem ipsius, sicut etiam praecurrens seruus meus
5 8 5 Iacob instituit decimam omnis substantiae suae, cum dicebat,

ut iterum scriptum est.

24. QVOM ODO E T Q V A C A V S A

IA C O B D E C IM A S OM NIS S V B S T A N T IA E S V A E D E D E R IT

Cunctorumque quae dederis mihi, decimas offeram tibi. Hoc

590 tale est. Ex omni quod mihi dederis, offeram tibi decimam
partem, quia hoc lex tua est ; primum scilicet in anima mea,
o Deus meus, abscidens ab ea propriam uoluntatem meam,
offerens tibi contra me iustitiam tuam ; et postea decimam
partem omnis substantiae meae quam possideo super terram. PL
595 Quid est hoc ? Omnis scilicet fidelis homo, qui comprehensus 621
est in decimum ordinem supernorum ciuium, debet semper
ad templum meum decimam partem dare substantiae suae
propter restitutionem illam quod computatus est in decimum
numerum numeratorum, id est in scientia Dei exsistentium
6 0 0 et ad uerum templum uidelicet caelestis Ierusalem pertinen­

tium.

589 G en. 28, 22.

574 T(emplum) E -, sed corr. in marg. alia manu H 579 susceptura ex suscepturus
corr. B 584 ipsius] suis B 592 abscindens R 593 tuam] meam R

/ 576 ei] sibi m 581 se ipsos / m 583 sibimet] sibi ipsis / m 589 mihi
dederis ~ m 599 dederis mihi ~ / m 592 abscindens / m 593 tuam]
meam / m 595 est om. f m 597 dare decimam partem ~ m 598 quodj
qua / m 599 D ei scientia ~ m
 426 PARS TERTIA
2 5 . Q VI E C C L E S IA S D E S T R W N T / D E D IC A T IO N E S S A N G V IN E
H O M IC ID II V E L F O R N IC A T IO N E P O L L V V N T / E T Q VI S IG N A T V M
L A P ID E M IN S A C R IF IC IO NON H A B E N T / E T Q VI D E C IM A S
605 V E L R E S T E M P L I D IR IP IV N T / O V A E IL L IS / O V A E M IS E R IS IL L IS

Qui autem obliti timoris mei templa in nomine meo dedicata

per rabiem iniquitatis suae destruunt uel qui dedicationem
eorum secundum exemplum de Iacob ortam demunt, sancti-
ficata loca scilicet polluendo seu cum sanguine homicidii seu
610 cum pollutione seminis illud educendo in adulterio aut forni­
catione, uel qui in superno sacrificio neglegunt institutam
dedicationem antiquorum patrum absque signato lapide quem
Iacob erexit in sua praesignificatione, uel qui destituunt con­
stitutam per me iustitiam in decimis aut in substantiis templi
615 mei, o uae miseris, o uae miseris, o uae miseris hominibus illis,
qui se tam turpiter seducunt et tam peruersi ante oculos
maiestatis meae exsistunt, uidelicet ut dictum est, instituta
mea neglegentes, quae omnia de ueteri lege *translata sunt ;
quia de ueteri testamento prolata est noua lex in Filio meo
620 secundum misericordiam gratiae, et quia de omni iustitia legis
et prophetarum quod erat minus factum est maius in eodem
Filio meo, qui omnia signa priorum patrum, quae ipsi absconse
in umbra dixerunt, manifeste ostendit in semetipso in omni
iustitia.

625 26. Q VI R E S E C C L E S IA E C A N IB V S E T PO R C IS ID E S T P R A V IS
H O M IN IB V S D IV ID V N T / HOS V E L SE M E N EO R VM D E SVMMO
G R A D V V S Q V E A D IN FIM VM Z E L V S D E I P R O IC IE T

Et qui haec omnia destituunt, ita quod ipsi cibum uitae qui
de utroque testamento factus est dedignando sicut lutum
630 conculcant et canibus et porcis ac aliis pecoribus, id est prauis
hominibus diuidunt, eum magis dantes paganis moribus et
uanae ignorantiae quam mihi omnipotenti Deo, atque in usum
suum secundum uoluntatem suam eum parantes, hos uel
semen eorum et ego destituam, eos proiciens de summo gradu
635 usque ad infimum et de diuitiis in paupertatem in ultione
huius zeli mei.

604 s a c r if ic iis W 608 ortam supra lin. O 610 fornicatione] in praem. C T

613 erexit om. W 619 testam ento] lege dei., testam ento supra lin. B est]
su n t R

/ 607 rabiem ] saeuitiam f m dedicationes f m 608 de ] a f m ortum / m

612 patrum antiquorum ~ m 619 est] sunt f m 623 se ipso / m 629 in]
d e//w 631 paganis] paganicis / m 633 uel] et f m 634 eorum semen ~ m
et om. f m
 VISIO QVINTA, c. 25-28 427
2 7 . QVOM ODO D E V S V L T IO N E S V A
C A E D IT C R E D V L O S E T IN C R E D V L O S

Tertia uero ala ultionis meae caedit et credulos et incredulos

640 in suis impiis et iniustis operibus. Ipsa percutit credulos non
operantes in uoluntate sua bona et iusta opera ; qui bene
uident fidem et quibus nota est iustitia Dei et tamen sedent
in tenebrositate malorum operum, gementes ignoranter post
tenebras iniquitatis, uolentes bacchari in peruersitate, quod
645 eos tamen non permittit Deus secundum uoluntatem ipsorum
perficere, hoc idem abscidens illis ultione sua, dum sic sunt
obscurati quod obliti sunt eius, ita ut ab eo libentissime
recederent.
Incredulos autem caedit in infidelitate eorum, ita quod
650 etiam eis abstrahitur iniquitas ipsorum cum retributione ul­
tionis, cum non permittuntur malum hoc perficere quod liben­
ter facerent, unde et malignus diabolus, superatus in beatitu-
dine fidelium hominum ante oculos Dei scintillantium, uellet
istos trahere in tenebras mortis secundum nequitiam suam,
655 sed eos amplius comprehendere non potest nisi ut sunt opera PL
illorum. 622

2 8 . Q V I P V T A N T SE S A P IE N T E S E T PO T E ST A T E M SVAM
P E R IN IV S T A IV D IC IA E L E V A N T / QVAM M IS E R A B IL IT E R
HOS Z E L V S D E I E X V R IT

660 Sed quaedam alia mensura hominum est super terram, qui
habent prosperitatem in forma sensati spiritus, ita quod
sapientes sunt ad recordationem Dei secundum uoluntatem
suam accensi cum scientia sensus ; unde tunc in semetipsis
praesumptuose habere uolunt scientiam sapientiae, facientes
665 quidquid cogitauerint et miscentes iustitiam cum iniquitate ;
sed stulti sunt in sapientia, quoniam notant semetipsos ita
quasi pleni et perfecti sint ad habendum et comprehenden­
dum atque ad acquirendum plenitudinem uoluntatis suae se­
cundum arbitrium suum quidquid excogitauerint.

653 c f. Sap. 3, 7 .

635 de diuitiis] dedi uitiis H 639 et 1 supra lin. V B 643 ignoranter] ignorant
C T 651 permittunt B 655 non supra lin. B 666sed supra lin. B

f 639 ala] zeli mei et add. m meae om. m 641 in ont. m 643 ignoranter]
ignorantur / m 645 eos tamen] tamen eis / m 646 abscindens/ m 650
abstrahitur eis ~ m 651 permittantur f m 655 amplius om. m 663 se
ipsis 6 6 6 notant semetipsos ita] reputant se ipsos 669 excogitauerint]
cogitauerint
 428 PARS TERTIA
670 Et dum alas suas leuare uolunt per potestatem suam in
prouinciis et duitatibus ac in aliis locis atque in aliis causis
in quibus tunc occupati sunt cum imperio, in quo nolunt
habere intellegibilem mensuram in Deum aspicere quid fa­
ciant, tunc effunduntur et abiciuntur ante oculos Dei propter
675 impia et iniusta iudicia illorum quos ipsi prius diiudicabant,
in quibus nolebant timorem Domini scienter habere.
Et sic per istum zelum meum facti erunt in planctum ma­
gnum et in flebiles uoces coram omni populo, qui uident et
audiunt iudicabile tempus iniquitatis eorum, quibusdam
680 uidelicet ex ipsis adhuc in hac uita in multis miseriis multi
defectus ipsorum uiuentibus, quibusdam etiam pessima morte
in diuersis passionibus morientibus. In tam diuersa uicissitu-
dine ulciscitur et exurit zelus meus omnem iniustitiam, quia
illa est contra me.

685 29. QVOD IN ZELO D E I NON E ST CLAMOR M IN ANTIS VOCIS

SED IM M OBILIS E T FIRM A POTESTAS IV STI IV D IC II

Nunc autem quod non audis p ra e d i c t u m c ap ut ulla

uerba proferre, sed t a n tu m in se ipso immobile
permanens alis suis interdu m illuc pe rc ut ere quo
690 et ipsae alae ten d u nt ur , ut d ic tu m est : hoc est
quod in zelo Domini non est clamor minantis uocis et in
superbiam se erigentis, sed in potestate fortitudinis suae et
in rectis iudiciis suis immobilis persistens, ultione sua post
rabiem operum emeritas res absque timore Domini gestas
695 confundendo et conterendo eas secundum extensionem ultio­
nis iudicii sui ulciscitur, ut tibi, o homo, ueracissima mani­
festatione praemonstratum est. Et quia Deus iustus est, om­
nem iniustitiam examinari oportet per iustum, quoniam ipse
Deus bene nouit discretam positionem quae est in scientia
700 hominis.

30. QVOD SCIEN TIA IN H O M INE E ST QVASI SPECVLVM

IN QVO LATET D E SID ER IV M BONI V EL MALI

Nam scientia in homine est quasi speculum, in quo latet

670 per] ad B 672 imperio in ras. R 677 per istum in ras. R 680 in2 supra
lin. V 681 morte pessima ~ C T 682 morientibus] morentibus H 687
Nunc] T un c R 692 superbia O 696 iudicii in marg. W3 698 examinari
ex examinani corr. V 699 bene nouit in ras. W3

f 673 aspicere] aspiciendo 675 quos] quae 678/679 uident usque tempus]
uiderit et audierit tempus iudicii 682 morientibus] sublatis 687 Nunc] Tunc
690 ut dictum est om. 694 rabiem] insaniam emeritas res absque t.D . gestas]
demeritas absque t.D . res gestas 699 positionem] examinationem
 VISIO QVINTA, c. 28-32 429
desiderium siue bonum siue malum uolentis. Vnde homo inter
705 has duas partes positus inclinat se uoluntate sua ad partem
illam quam desiderat. Sed homo qui uertit se ad bonum, illud
fideli opere amplectens per adiutorium Dei, mercedem beatae
remunerationis laudabiliter accipiet, quia malum spreuit et
bonum fecit ; qui uero se inclinat ad malum, hoc peruersa
710 actione deglutiens per suggestionem diabolicam, poenas iustae
retributionis inde miserabiliter incurret, quoniam bonum ne­
glexit et malum perpetrauit. Idcirco in multa deuotione et
humilitate se homo subiciens Deo, fideliter operetur salutem
suam, quae de summo bono emanat, ita ut anima ipsius inte- PL
715 riori sanctitate inebrietur, quia in bene disposita et recte ordi- 623
nata concussione seruit creatori suo. Quomodo ?

3 1 . QVOMODO E X METV PR O C ED IT TIM OR E T D E TIM ORE TREM OR

E T QVOMODO HOMO P E R HAEC TRIA
D E B E T O PER A R I QVOD IVSTVM E ST

720 Quoniam metus id est inceptio angustiae facit timorem, ti­

mor autem concutit tremorem, per quae debet homo operari
quod iustum est. Quomodo ? Quod homo metu angustiari in­
cipit hoc per donum Spiritus sancti de rationali sensu habet,
propter quod etiam nullo modo omittere potest quin Deum
725 sciat, iliaque scientia quam habet in Deum facit in ipso timo­
rem, in hoc quod incipit timere secundum ea quae Dei sunt. Et
si haec habet cum studio sciens Deum, tunc concutit eum ite­
rum ignea gratia in Christo, admonens ut deinde incipiat tre­
mere, quatenus per compunctionem terreatur ut iustitiam Dei
730 fideliter operetur.

3 2 . D E PRIM A RAD ICE ID EST D ISC R ET IO N E HOM INIS

E T D E IG N EA SV PERA D D ITA GRATIA IN CHRISTO

Nunc ergo, o homines, intellegite et discite : unde sint haec ?

Quid est hoc ? Deus est qui in uobis quod bonum est operatur.
735 Quomodo ? Ipse ita uos constituit, ut per rationalem sensum in
operibus uestris eum sentiatis, quae sapienter cum discretione

710 deglutiens : c f. Prou. i, 12 . 715 inebrietur : cf. Ps. 35, 9 . 734 cf. Phil.
2, 13 .

712 in supra lin. V * 722 angustiari] angustari H 724 quod supra lin. B *
725 ipso] ipsa in B7 735 uos ita ~ R

/ 704 uolentis] uoluntatis 706 uertit] conuertit 716 concussione] discussione

et timore 724 omittere] euenire 734 est 1 om. 735 uos ita ~
 430 PARS TERTIA
facitis. Irrationale enim animal facit omnia opera sua sine
intellectu et sapientia ac sine discretione atque uerecundia, nec
scit Deum, quia irrationale est, sed tantum sentit eum, quon-
740 iam illius creatura est. Rationale uero animal quod homo est
habet intellectum et sapientiam, discretionem et uerecundiam
in operibus suis, quae rationabiliter operatur, quod est prima
radix quam gratia Dei fixit in omnem hominem cum anima
ad uiuendum excitatum. Haec ergo praedicta uigent in ratio-
745 nalitate, quia in his omnibus homines Deum scientes sunt,
ut ea quae iusta sunt uelint. Vnde ebulliens et perfectum opus
atque prosperum in bona uoluntate hominis, quod ipse homo
amplectitur in saluatore suo, in Filio uidelicet Dei, per quem
Pater omnia opera sua in Spiritu sancto operatur, hoc denuo
750 incendit et admonet ignea gratia data in Christo Iesu.

33. QVOD NEMO IN EXCVSATIONE PECCATI SVI

D E B E T MVSSITARE CONTRA CREATOREM SVVM

Ideoque in gaudio Spiritus sancti faciat homo opera iusti-

tiae, non dubitans in peruersa mussitatione, id est ne dicat
755 quod aliquid sibi desit in omnibus his, aut in prima scilicet
radice per donum Dei homini primitus imposita, aut in ignea
gratia Spiritus sancti eandem radicem iterum in admonitione
tangentis, ita ne peruerse corruens deinde angustietur in his
quae propter reprehensibilem impetum fecit, quasi in interiori
760 sua radice quidquam minus habuerit, scilicet ne postquam
ceciderit in necessitate positus murmuret sic dicens in semet- PL
ipso : ‘Heu, heu, quid feci, quod opera mea non potui praeui- 624
dere in Deo ?’ Et etiam sine pondere infidelitatis incedat, ita ut
non diffidat Deo in operibus suis, sed ut sit securus sine lacri-
765 mabili querela praui operis.

737/742 c f. G reg., Moral. 2 7 , 2 5 , 4 8 — P L 7 6 . 4 2 7 . 740 c f. id., ln Hie%. 1 , 4 , 2 — -

C C 1 4 2 , p. 4 8 , 3 7 sq. 750 cf. II Tim . 1 , 9 . 753 cf. Bened., Reg. 4 9 , 6 (I Thess.
1 , 6 ). 754 mussitatione : c f. Bened., Reg. 3 8 , 5 . 761 murmuret : cf. id., Reg.
5 , 1 7 et parali.

737 facitis] ex faciatis corr. B, faciatis O om nia supra lin. H 739 eum sensit ~
R 639/640 quoniam] quia B 742 quod] quae B 744 excitatum] excitatur
B, excitauit R 758 angustetur, -i- exp. H

f 739 eum sentit ~ f m 740 quod] qui 742 quod] quae f m 743/744 ani­
mam ... excitauit/ m 746 sint 749 sua om. 754 mussitatione] inusitatione
757 eandem radicem] radicem illam 759 in om. 761/762 se ipso
f 765 operis]. Ipse enim D eus et hom o exsistens non in duos diuisus est, sed unus
est Christus : non tamen per commutationem diuinitatis in carnem, sed per
assumptionem carnis quam diuinitas sibi adiunxit et quam claritate sua sic per­
fudit ut radius solis in sole lucet, nec ob hoc ulla confusione substantia diuinitatis
seu substantia carnis in inuicem confusae sunt : sed in uera unitate personae unus
est Christus uerus D ei Filius.
 VISIO QVINTA, c. 32-33 431
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei. ad uerba haec anhelet et ea in
conscientia animi sui conscribat.

766 a u r e s ] e t praem. H 768 E x p l i c i t q u in t a u is io te r tia e p a r tis F

f S ic u t e n im in r a t io n a li a n im a n u lla c o m m u t a t io p e r c a r n e m h o m in is est q u in
ip sa r a tio n a lis s p ir a t io s it a D e o , q u a e t o t u m c o r p u s h o m in is p e r fu n d it e t q u a e
c u n c ta o p e r a o p e r a n tis h o m in is m o u e t u t sit a n im a e t c a r o u n u s h o m o : ita e tia m
a b s q u e o m n i d u b io D e i F iliu s a n te sa ec u la n a tu s c a r n e e x V i r g i n e a ssu m p ta p le n i-
t e r , u t p r a e d ic t u m e s t, in d u t u s , D e u s e t h o m o e x s is te n s u n u s es t C h ris tu s , p e r
u n c t io n e m u tiq u e g r a t ia e D e i C h r is tu s d ic tu s .
Q u i in sa n c ta h u m a n ita te su a p e r fix u r a m c la u o r u m e t la n c e a e u u ln e r a tu s es t
p r o p t e r u u ln u s u n u m p r i m i h o m in is q u o d c u n c t o g e n e r i s u o i l l e in flix e r a t, q u a te ­
n u s liu o r e s a n g u in is su i i l l u d sa n a ret, e t u n c t io n e o l e i g r a t ia e illu d p e r fu n d e r e t ac
p e r p a e n ite n tia m il l u d lig a r e t c u m h o m o se p e c c a s s e d o le r e t . V u ln e r a t u s a u te m
d e s c e n d it s p ir itu s in p u te u m in fe r n a lis p r o f u n d i , i l lic q u e q u a m p lu r im o s s ib i a t­
t r a x it , s c ilic e t a b i n f e r n o p r im u m h o m in e m a b s tu lit, e t o m n e s q u i D e u m in m o r i ­
b u s h u m a n a e h o n o r ific e n t ia e n u m q u a m t e t ig e r a n t , e t e o s in lo c u m d e lic ia r u m e t
g a u d io r u m q u e m in p r im o p a r e n te p e r d id e r a n t lo c a u it.
S e d q u o d d ie te r tia s u r r e x it a m o r t e d o r m ie n t is c o r p o r is in h o c tre s p e r s o n a s
d e ita tis d e s ig n a u it , a tq u e c u m e o d e m c o r p o r e a s c e n d e n s a d c a e lo s iu it , ib iq u e d o m i ­
n a n d o s e d e t a d d e x t r a m P a tris q u a e s a lu a tio c r e d e n tis p o p u li e s t, illis u ita m t r i ­
b u e n s q u o s s a n g u in e s u o r e d e m it . E t h i o m n e s a n te t e m p o r a o m n iu m p r in c ip io r u m
p r a e s c iti su n t, q u o n ia m V e r b u m P a tris , p e r q u o d o m n ia fa c ta s u n t, c a r n e m in d u it ,
u t h o m in e m q u e m fo r m a u e r a t r e d im e r e t , add.f. Hic textus sumptus est ex epist. Hil-
degardis quae agit de Symbolo s. Athanasii; R f. 399rb l i n . 1-42 ; PL 197 , 1075D - 1076B
 432 PARS TERTIA
CAPITYLA SEXTAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

i. Verba abstinentiae. PL
2. Verba largitatis. 623/
3. Verba pietatis. 624
4. Verba ueritatis.
5. Verba pacis.
6. Verba beatitudinis.
7. Verba discretionis.
8. Verba saluationis animarum.
io 9. Quod nullus fidelium contemnat magisterio subesse, quia
etiam per magisterium israelitici populi in lege prae­
figurabantur rectores temporis gratiae.
10. Quae duritia legis quasi sub uelamine occultauit, incar­
natio Filii Dei per gratiam Spiritus sancti elucidauit.
15 11. Quod homo in dignitate magisterii fungitur uice Dei.
12. Quod praeter spiritale magisterium sunt quidam saecula­
ris potentiae maiores, sunt et minores in populo, qui ab
utrisque reguntur.
13. Quod per exterius magisterium intellegitur interius.
z o 14. Qua de causa Deus permisit genus unum excellere et aliud
subiacere.
15. Verba Isaac ad Iacob de eadem re.
16. Hic innuitur trinus ordo, dominantium, liberorum, famu­
lantium.
25 17. Quod saeculares et spiritales in quattuor et quattuor
diuiduntur.
18. Quod nemo spiritalem aut saecularem dignitatem aut per
rapinam aut per furtum aut per emptionem sibi usurpet.
19. Qui maturo sensu sunt, bonam conscientiam habentes et
30 uolantia uerba laudis hominum non quaerentes, electio- PL
ne regiminis digni sunt. 623/
20. Quicumque potestatem regiminis adipiscuntur, despicien- 626
tes utrum Deo placeat an non, a facie Dei fugientes,
in parte diaboli sunt, quibus non resistitur, ut quan-
35 doque amplius puniantur.
21. Quod praedictae differentiae hominum ut fuerunt, ita
et sunt et semper erunt pro extensione humani temporis
secundum auctoritatem diuinae prouidentiae.
22. Quod in conditione saecularium, scilicet maiorum et
4° minorum, tres partes sunt.

I I I , Ö, 10 ( q u i ) a supra lin. O 13 u e la m in e ] le u a m in e H 20 Q u a ] Q u ia H
23 H i c ] S ic R 25 e t q u a t t u o r om. H 33 p la c e a n t F 35 p u n ia n t u r om. F

/ I I I , 6 ,1 s e x t a e v is io n is c a p . 9 anim arum om. 11 m agisterium ] m agistros

11/12 praefigurabant 16 spiritale] speciale 30 laudis] et laudes
 VISIO SEXTA 433
23. Quod spiritales magistri populo in unitate fidei praeesse
debent.
24. Quod potestas saecularis regiminis et populus inuicem
se tangant puritate innocentiae et simplici deuotione.
45 25. Quod in opere Dei sex uirtutes ceteras praefigurabant.
26. De statu abstinentiae, largitatis, pietatis, ueritatis, pacis,
beatitudinis, discretionis, saluationis animarum, et quid
significet.
27. De habitu earundem et quid significet.
50 28. Specialiter de abstinentia et habitu eius et quid significet.
29. Specialiter de largitate et habitu eius et quid significet.
30. Specialiter de pietate et habitu eius et quid significet.
31. Specialiter de ueritate et habitu eius et quid significet.
32. Specialiter de pace et habitu eius et quid significet.
55 33- Specialiter de beatitudine et habitu eius et quid significet.
34. Specialiter de discretione et habitu eius et quid significet.
35. Specialiter de saluatione animarum et habitu eius et quid
significet.

SEXTA VISIO TERTIAE PARTIS

60 ET POST haec u id i in te r an gulum s e pt e mt r i o na - PL

lem et a ng ul um o c c i d e n t a l e m mur um par i et i s 625
pr a e f a t i aedi f i ci i in i nt er i or e eius pa r t e t o t u m
a r c u a t u m s e c undum mo dum c a nc el l or um, non t a ­
men a pe r t u m ut c anc el l os sed i nt e g r um, haben-
65 t e mque in si ngul i s a r c ubus quasi p i c t u r a m h o mi ­
num. In e xt e r i o r e a ut e m p a r t e ei usdem muri uidi
alios duos mi nores muros l ong i t udi ni s spat i i
quod fui t a pr a e d i c t o angul o s e pt e mt r i o na l i usque
ad ang ul um o c c i d e n t a l e m i psi sque angul i s ex utra-
70 que part e sui c o ni un c t o s i u x t a modum t est udi ni s .
A l t i t u d o uero e or unde m d uo r um mi no r um mu r o ­
rum erat c u b i t o r u m t ri um. L a t i t u d o a ut e m i nter
i nt er i or em a r c u a t u m mur um et medi um erat c ubi t i
uni us, a t que i nt er e x t e r i o r e m et eundem medi um
75 fui t l a t i t u d o uni us pal mi quasi pueri l i s manus.
I n t r a i dem quo que a e di f i c i um uidi sex i magi nes
ante p r a e d i c t u m a r c u a t u m mur um super paui men-
t um i psi us aedi f i ci i s t a nt e s , tres sci l i cet i u x t a se

43 e t supra lin. O 4 4 p u r ita t e iter. B, p u r ita t e m R d e u o t io n e ] d e u o t ie B

47 q u id ] q u o d et ita porro H 49 nttm. om. et ita porro F s ig n ific e n t F 56
e iu s e t q u id s ig n i ( f i c e t ) in ras. H 57 num. om. W S p e c ia lit e r legi non potest C
57/58 q u id s ig n ific e t legi non potest C 71 m in o r u m supra lin. F

f 5 9 T E R T II S C I V IA S . V IS IO S E X T A
 434 PARS TERTIA
in fro n te eiusdem muri prope angulum qui respi-
80 c ie b a t ad se p te m trio n em , et tres etia m sim ul in
fine p a r ie tis eiusdem secus an g u lu m qui t e n d e b a ­
tu r ad o c cid e n tem , omnes p ic tu ra m in a rcu b u s
eiusdem m uri in sp ic ie n te s.
In ipso a u t e m fine ei usdem pa r i et i s ui di al i am
85 i ma g i ne m i nt r a i dem a e di f i c i um super l a pi de m
unum in mo d um sedis in p a u i me n t o po s i t um se­
de nt em et l a t us d e x t e r u m ad mur um i nc l i nant e m,
f ac i e m uero suam ad c ol umna m uerae T r i n i t a t i s
ue r t e nt e m. Sed in eodem fine ui di a l t e r a m i magi -
90 nem super eundem mur um in al t i ori loco s t a nt e m
et e t i a m ad p r a e d i c t a m c ol umna m uerae T r i n i t a ­
tis uersam.
In his ergo im a g in ib u s c o n sp e x i s im ilitu d in e m
ta le m : I n d u ta e eran t ut priores im agin es quasi
95 se ricis in d u m en tis et c a n d id is c a lc e a m e n tis , e x ­
c e p ta illa quae a d e x tris m ediae harum triu m erat,
quas in e x tre m a p a rte eiusdem p a rie tis u ideram ,
quae t o ta ta n t a e p u r i t a t is , t a n ta e q u e c la r it a t i s
e x s t i t i t , ut prae m u lto sp lend ore n ullam eius for-
100 mam p e rfe c te in tu e ri possem, et e x c e p ta illa quae
sup er murum s ta b a t, ut d ic tu m est, quae n igris
c a lc e a m e n tis c a lc e a t a fu e ra t. Sed omnes sine p a l­
liis eran t p ra e te r m ediam illa ru m triu m (quae in
prim a p a rte eiusdem muri sta b a n t) quae p a llio
105 in d u e b a tu r.
D uae quoque earundem triu m su p erio ru m , quae
ad d e x te ra m s c ilic e t et ad sin istra m m ediae im a ­
gin is s ta b a n t, et duae triu m in ferio ru m , m edia
u id e lic e t et quae ad sin istra m eius e ra t, non habe-
110 b a n t m u lie b ria u ela m in a in c a p itib u s suis, n u ­
dis ta n tu m albis crin ib u s sta n te s . Media a utem PL
trium priorum et illa quae super la p id em i u x t a 626
murum se d e b at eran t u e la to c a p ite c a n d id a uela-
tu ra c a p itis , ut mos est m ulierum . E ad em quoque
115 m ed ia triu m su p erio ru m et quae ad d e x tra m eius
s ta b a t u e stita e eran t tu n ic is c a n d id is. Sed uidi
ta le m d issim ilitu d in e m earum :
I ma g o quae s t a b a t in medi o t r i um supe r i o r um
h a b e b a t in c a pi t e suo in mo dum c or onae c i r c ul um
120 crocei col ori s, d e x t r a pa r t e i n s c u l p t u m : ‘ Semper

97 q u a s ex q u a s i corr. H 102 s in e om. F 116 s ta b a n t R

/ 79 e iu s d e m ] illiu s 83 e iu s d e m ] ip s iu s 85 i d e m ] ip s u m 95 s e r ic in is
9 9 m u lt o ] n im io 1 0 4 e iu s d e m om. 106 e a r u n d e m om. 116 sta b a n t
 VISIO SEXTA, c. 1-2 435
a c c e n d e ’ . E t ui di quod a d e x t r a ei usdem i magi ni s
c o l u mb a a d u o l a b a t , ore suo spi rans in eandem
s c r i p t u r a m. Atque eadem imago dicebat.

I. VERBA A B S T IN E N T IA E

125 ‘Ego perfusa sum per interiorem misericordiam, ex qua

oritur riuulus qui nullatenus abscondere uult pecuniam, nec
aurum, nec pretiosos lapides, nec margaritas coram egenis et
necessitatibus eorum necessariam substantiam non habentibus
ac propterea plorantibus. Nunc consolabor illos et semper refi-
130 ciam paupertatem ipsorum propter amorem Filii Dei, qui sua-
uis et mitis est ac qui bona sua distribuit in animas iustorum,
tangens uulnera peccatorum eorum propter paenitentiam’

Al i a uero i mago quae s t a b a t a d e xt r i s eius h a b e ­

bat in pe c t o r e suo quasi l eonem t a mq u a m specu-
135 l um l uc i dum, et a col l o suo uel ut s e r pe nt e m p a l ­
lidi col ori s in t o r t a f l e x u r a ui r gul ae ad pect us
e t i a m i psi us de pe nde nt e m. Et ait.

2. VERBA L A R G IT A T IS

‘Lucidum leonem inspicio, et propter amorem eius do.

140 Ignitum autem serpentem fugio, sed serpentem in ligno pen­
dentem diligo.’

T e r t i a a ut e m i mago quae a si ni stri s eius erat

t uni c a si mi li h y a c i n t h o r ubr i col ori s i nd ue ba t ur .
Et ad pe c t us i psi us a p p a r u i t angel us ex ut r oque
145 l at ere suo al am unam habens, i t a ut al a d e x t r a
ad d e x t r u m ume r um e i us dem i magi ni s e x t e n d e r e ­
tur, et al a si ni st r a ad s i ni s t r um ume r um illius.
Et ipsa imago dicebat.

III, 6, 124/132 u e r b a a b s tin . : c f . H i l d e g . , Liber Vitae Meritorum (LVM ), Pars

II, 2 - P it r a , Analecta sacra 8, p. 64 . 130/131 c f . P s . 85, 5 ; M t. 1 1 , 29. 132
c f. Sap. 1 1 , 24b . 138/141 u e r b a la r g it . : c f . H i l d e g . , L V M , Pars I I , 4 - P itr a ,
Anal, sacra 8, p . 65 . 139 c f. A p o c . 5, 5 . 140 c f . N u m . 21 , 6 . 140/141
c f . I o h . 3, 14 .

140/141 p e n d e n t e m in l i g n o ~ B 143 t u n ic a m B

f 123 s c r ip t u r a m ] s c u lp tu r a m 12 4 pon. 2 pro 1 et porro errat in num. una plus aliis

usque cap. 7 128 n e c e s s ita tib u s ] in praem. 137 ip s iu s ] s u u m 1 4 4 ip s iu s ]
e iu s 146 e iu s d e m ] illiu s
 436 PARS TERTIA
3. VERBA PIETATIS

150 ‘Angelicum habeo consortium, nec cum dissimulantibus se

hypocritis ambulare uolo, sed epulor cum iustis.’

Im ago quoque quae fu it m edia trium in ferio ru m

in d u ta erat tu n ic a crocei co lo ris. E t super d e x ­
trum umerum eius c a n d id issim a co lu m b a s ta b a t,
155 sp irans ore suo in d e x tra m aurem illiu s. In p ecto re
uero ipsius m o nstruosum et inform e c a p u t h o m i­
nis a p p a r u it. I a c e b a n t quoque sub p e d ib u s eius
quasi species hom inum c o n c u lc a to ru m et c o n t r i ­
torum ab ipsa. In m anibus autem suis h a b e b a t
160 c h a rta m exp a n sa m , et ex una p a rte u id e lic e t uer-
sus caelum septem lineis in sc rip ta m , quam legere
uolui sed non p o tu i. Et dixit. PL
627
4. VERBA VERITATIS

‘Virga amarae correptionis et flagelli esse uolo contra illum

165 mendacem qui filius diaboli est ; quia etiam idem diabolus
persecutor ineffabilis iustitiae Dei est. Vnde illi contraria et
molesta causa sum, quoniam numquam sum inuenta in ore
ipsius, ita quod et ego eum de ore meo sicut mortiferum uene-
num exspuo, quia ipse me numquam in astutia sua inuenit.
170 Ipse est etiam mihi pessimum ac molestissimum malum om­
nium malorum, quoniam omne malum ab ipso ortum est.
Propterea abicio et conculco eum in amabili iustitia Dei, quae
mihi incessabiliter sine fine amabilis est, cuius etiam susten­
tatrix et ductrix ego sum, quia super me solidabitur et con-
175 stabit omne aedificium uirtutum Dei quae aedificant in alti­
tudine. 0 fortissime et nobilissime Deus, attende!’

A lte r a a utem im ago quae ad d e x tra m eius erat

faciem h a b e b a t a n g elic a m , et ex u tro q u e la te r e
suo u o la tile m alam unam , in specie tam en hominis
180 ut c e te ra e u ir tu te s ap p a re n s. Et ait.

149/151 u e rb a p ie t. : c f . H i l d e g . , L.VM, Pars I I , 6 — P it r a , Anal, sacra 8, p. 65 sq .

67 , 4 .
151 c f . Ps. 160/162 c f . I s . 29 , 12 . 163/176 u e r b a u e r it. : c f . H ild e g ,,
L V M , Pars I I , 8 -— P it r a , Anal, sacra 8, p . 66s q . 165 c f . I o h . 8, 44 .

155 s p ir a n s supra lin. F 161 in s c r ip t a H 163 num. om. H 16 4 e s se usque

illu m iter., dei. H 165 q u ia ex q u a r u m corr. H 2 167 in u e n ta s u m ~ R
169 q u ia ] q u a r u m H 174 m e supra lin. V *

/ 151 a m b u la r e u o l o ] a m b u lo 156 i n f o r m e ] in f o r m a e 165 i d e m ] ip s e 167

in u e n ta s u m ~ 168 m o r t if e r u m ] e t le ta le add.
 VISIO SEXTA, c. 3-6 437
5. VERBA PACIS

‘Ego repugno diabolico certamini, quod se erigit contra me

pertinaciter dicens : ‘Non possum sufferre ullam tribulationem,
sed omnia mihi contraria uolo abstrahere de me. Nullum
185 timebo. Quem timerem ? Neminem timere uolo.’ Sed qui hoc
malum dicunt abicientur per me, quia posita sum semper lae­
tari, semperque gaudere in omnibus bonis, quia Dominus Iesus
est remissor et consolator omnis doloris, quoniam et ipse dolo­
rem pertulit in corpore suo.
190 Et quia ipse etiam est iusta correctio, idcirco et ego uolo me
illi coniungere, semperque ipsum portare, abiciens de me
odium et inuidiam ac omnia mala. Volo quoque semper faciem
laetam in tua iustitia habere, 0 Deus.’

Sed t e r t i a i mago quae s t a b a t ad si ni st r am eius

195 i n d u e b a t u r t uni c a al ba, ui ri di col ore di s t i nc t a.
Ha b e b a t a ut e m in mani bus suis modi c um uascu-
l um pal l i di spl endori s, mu l t a m l ucem ut f ul gur
ex se r e dde nt e m, i ta quod eadem l ux in f ac i e m et
ci rca c ol l um ipsi us i magi ni s l uceret . Et dicebat.

200 6. VERBA BEATITVDINIS

‘Ego felix sum. Dominus enim Christus Iesus facit et parat

me pulchram et albam, cum illud mortiferum consilium dia­
boli effugio, quod semper ruminat infelicitatem illam scilicet
quod Deus abicitur et diabolus malis operibus attrahitur.
205 Hunc Satanam fugio, hunc abicio, ipsumque mihi semper
molestum habeo, quia amatorem illum desidero quem assidue
amplectar et quem cum gaudio habeam in omnibus et super
omnia.’

I ma go uero quae in fine hui us par i et i s super

210 l a pi dem se de bat i nd ut a erat t uni c a subni gr a. In

181/193 u e rb a p a cis : c f . H i l d e g . , L .V M , P a rs I I , io — P itr a , Anal, sacra 8, p . 67 s q .

186/187 c f . P h il. 4, 4 . 188/189 c f . I P e tr . 2, 24 . 200/208 u erb a b e a titu d in is :
c f. H ild e g . L ,H A f, Pars II, 12 — P itr a , Anal, sacra 8, p. 68. 206/207 c f . Antiph.
P o s u it s ig n u m ... u t n u llu m p r a e t e r e u m a m a t o r e m a d m itt a m — C A O 3 n r. 4346 .

18 4 c o n tr a r ia ] c o n t r a H 186 q u ia ex q u aru m corr. H 2 187 q u ia ex q u a ru m

corr. H 2 Ie s u s supra lin. F 206 q u ia ex q u aru m corr. H 209 p a r ie t is ]
p a rtis B

f 181 cap. 5 et 6 componit sub uno num. ( 6) 184 d e m e] a m e 198 r e d d e n s 204

a b ic ia t u r a ttra h a tu r
 438 PARS TERTIA
d e x t r o a ut e m umero suo h a b e b a t mo di c a m c r u ­
cem i mpo s i t a i magi ne Iesu Chri st i , quae hac et i l ­
lae ue r s a ba t ur . Et quasi ex nubi bus e f f ul si t in
pe c t us eius qui da m spl endor mi rae c l a r i t a t i s , a se
215 in mul t os radi os di ui sus ut spl endor solis a se
di ui di t ur , cum per pa r ua et mu l t a f o r a mi na a l i ­
cui us rei f ul get . In d e x t r a quo que manu modi c um
l i g num in modum f l abel l i h a b e b a t , ex cui us sum- PL
mi t a t e tres r a mus c ul i miro modo cum flore pul - 628
220 l u l a u e r a n t . Ha b e b a t e t i a m in g remi o suo mi n u ­
ti ssi mos l api l l os omni um ge mma r um, quos mul t a
s ol l i c i t udi ne et di l i g e nt i a c o ns i d e r a b a t , uel ut i
me r c a t o r res suas di l i g e nt e r c onsi derare solet.
Et dixit.

225 7. VERBA DISCRETIONIS

'Ego, mater uirtutum, iustitiam Dei in omnibus rebus sem-

per habeo. Nam in spiritali militia et in saeculari strepitu intra
conscientiam meam Deum meum semper exspecto. Non
damno, non conculco, non sperno reges, duces et praesides ac
230 cetera saecularia magisteria, quae ab auctore omnium rerum
ordinata sunt. Quomodo licitum esset ut cinis cinerem sperne­
ret ? Crucifixus Dei Filius conuertit se ad omnes, eos secun­
dum iustitiam et misericordiam suam monens. Ego etiam
unamquamque ordinationem et institutionem eius secundum
235 uoluntatem ipsius habere uolo.’

Il l a a ut e m i mago quae in eodem fine super m u ­

rum s t a b a t nudum c a put et ni gros ac cri spos c r i ­
nes h a b e b a t , f a c i e mque obsc ur am. I n d u t a quoque
erat uari a t uni c a pl uri mo colore i n t e x t a . Et uidi
240 quod eandem t u n i c a m et c a l c e a me n t a sua e xui t ,
st ans nuda. Et subi t o crines ac faci es eius r e s p l e n ­
due runt in p u l c h r i t u d i n e m a l bedi ni s et n o ui t a t i s
ut i am nati i nf ant i s, a t que per t o t u m corpus suum
ef f ul si t ut purus et l uci dus spl endor el ucet in cla-
245 r i t at e . Tunc e t i am uidi in pe c t or e eius s p l e n d i ­
di s si mam c rucem cum i magi ne Chri st i Iesu super

225/226 c f . B e n e d ., Reg. 64, 19 . 225/235 u e r b a d is c r e t . : c f . H i l d e g . , LVM ,

Pars II, 14 — P it r a , A nal, sacra 8, p. 69 . 243 c f . infra 997- 998.

239/241 E t u id i usque n u d a in marg. C 2 241 n u d a sta n s ~ C T 2 4 4 s ( p le n d o r )

om. B 24 6 s u p e r supra lin. H

f 233 m o n e n s ] m o u e n s 240 e a n d e m om. 2 4 4 e lu c e t ] illu c e t

 VISIO SEXTA, c. 6-9 439
a r b u s c u l a m i nt er duos flores lilii et rosae s t a nt e m
po s i t a m, qui se s urs um ad eandem c r uc em a l i ­
q u a n t u l u m r e c u r u a b a n t . Vi d i q u e quod e x u t a m
250 t u n i c a m a t que c a l c e a me n t a sua f o r t i t e r e x c u t i e ­
bat , i ta quod pul ui s mul t us ab eis e x c u t e r e t u r .
Et ait.
8. VERBA S A L V A T IO N IS A N IM A R V M

‘Exuo uetus testamentum et induo nobilem Filium Dei

255 cum iustitiis eius in sanctitate et ueritate. Propter quod repa­
rata sum in bonis et mutata de uitiis. Vnde et tu, Deus meus,
delicta iuuentutis meae et ignorantias meas ne memineris,
neque uindictam sumas de peccatis meis.’
Et cum haec attentius inspicerem, iterum qui sedebat in
260 throno dixit ad me.

9. QVOD NVLLVS F ID E L IV M CONTEM NAT M A G IS T E R IO SVBESSE

Q V IA E T IA M PER M A G IS T E R IV M IS R A E L IT IC I PO PVLI IN LEG E
P R A E F IG V R A B A N T V R RECTO RES T E M P O R IS G R A T IA E

Nullus fidelium qui humiliter uult Deo oboedire dubitet

265 humano magisterio subiacere, quia per Spiritum sanctum
regimen in populo propter efficaciam utilitatis uiuentium
dispositum est, illudque in ecclesiasticis obseruationibus futu­
rum et fideliter firmiterque habendum in antiquo populo
praefiguratum est.
270 Hi nc e t i a m quod ui des i nt r a a ng ul um sept em-
t r i on a l e m et a ng ul um o c c i d e nt a l e m mu r u m p a r i e ­
tis pr a e f a t i aedi f i ci i in i nt eri ore eius pa r t e t o t u m
a r c u a t u m s e c und um modum c a nc el l or um, non
t a me n a p e r t u m ut cancel l os sed i nt e g r u m : hoc est
275 quod ab Abraham et a Moyse diabolo repugnantibus quasi in
angulo respiciente septemtrionem usque ad ueram Trinitatem
(quae aperte declarata est in uera et catholica fide, cum a Deo
Patre Filius Dei missus in mundum doctrinam suam abun­
danter emisit in fine temporum) quasi ad angulum respicien-

253/258 u e r b a s a lu a tio n is a n im a r u m : c f . H i l d e g . , ib. Pars II, 16 — P it r a , Anal,

sacra 8, p.69 s q . 25 4 c f . E p h . 4 , 22. 254/255 c f . E p h . 4 , 24
3, 27 . ; G a l.
257 P s . 24, 7 . 258 T o b . 3, 3 . 259/260 c f . supra, Pars I I I , Visio 1 , 169 .
273/275 s e c . m o d u m c a n c e ll. : c f . R u p e r t ., In Cant. 2, 9b — C C C M 26, p . 46 ,
162-168 ; H o n o r . A u g u s t . , Expos, in Cant. 2 — P L 172 , 391 A .

24 8 q u i] q u a e B 255/256 r e p a ra ta ] r e p e r ta B 256 u itiis in ras. R 265

q u ia ex q u a r u m corr. H 266 u tilita tis iter., dei. H 275 a b ] a d CT

f 24 8 e a n d e m ] illa m 26 4 d u b it e t ] r e c u s a re add.
 440 PARS TERTIA
280 tem ad occidentem, erat murus, id est israeliticus populus in
lege iustitiae Dei constitutus, operans in constructione boni- PL
tatis Patris omnipotentis, scilicet in ueteri testamento frena- 629
tus et sibi coniunctus ; quia post ostensionem asperitatis, quae
in zelo Domini excitata est per institutiones ueterum praela-
285 tionum, praesignata sunt regimina nouarum dignitatum.
Nam uetus testamentum tendebatur usque ad nouum, ex
se germinans multo maiora praecepta legis noui testamenti
quam primum orta essent in ipso, ita quod de minore factum
est maius, de minore uidelicet doctrina ueterum praeceptorum
290 maior et latior doctrina nouorum, cum uetus testamentum
solummodo esset quasi fundamentum primitus positum, super
quod aedificata est profundissima sapientia omnis doctrinae,
manifestata in incarnatione Filii Dei, tendens ab eadem ueteri
lege circumcisionis usque ad nouam regulam baptismi maiori-
295 bus praeceptis ornatam.

IO . QVAE D V R IT IA L E G IS Q VASI SVB V E L A M IN E O C C V L T A V IT

IN C A R N A T IO F IL II DEI
PER G R A T IA M S P IR IT V S S A N C T I E L V C ID A V IT

Et idem murus, plebs scilicet iudaica in interiore parte in-

300 tellectus sui, in quo anima hominis Deum cognoscit, est ubique
arcubus circumdata, id est circumquaque per significationem
magisterii praecursorum suorum praecepta legis Dei claman­
tium et sibi ostendentium uallata, ut minores per maiores
quasi per praecellentes sibi homines ornari solent, iuxta
305 constructionem cancellorum, quae est typica praefiguratio
Spiritus sancti, duras litteras perforantis in incarnatione Filii
Dei, qui cancellos misericordiae suae petentibus plenissime
demonstrauit. Non tamen apertus est in perforatione ostiarii
Spiritus sancti uidelicet spiritalem intellectum in ueteri lege
310 non denudantis, ut postmodum factum est in cancellis miseri­
cordiae in carne manifestati Filii Altissimi, sed integer manet
in duritia legalium praeceptorum, quae postea per Spiritum
sanctum in fonte aquae uiuae elucidata sunt.

29 6 c f . II C o r . 3, 13 . 14 . 313 c f . N u m . 20, 6 .

286 a d om. W 287 ( g e r m i)n a n s in marg. H 29 0 d o c t r in a ] et praem. H

30 0 q u o ex q u a corr. B

f 283 s ib i c o n iu n c t u s ] e i c o n u in c t u s 293 a b e a d e m ] a 29 4 c ir c u m c is io n e m
29 9 id e m ] ille 30 4 o r n a r i] o r d in a r i
 VISIO SEXTA, c. 9-13 441
I I . QVOD HOMO IN D IG N IT A T E M A G IS T E R II F V N G IT V R V IC E DEI

315 Ha be t quoque in si ngul i s ar c ubus quasi p i c t u ­

ram homi num : quia ut haec pictura ostendit imaginem
hominum, sic in triumphali arcu scilicet in dignitate magisterii
positus est homo in uice Dei. Quomodo ? Quoniam profundis­
sima et capitalis sapientia per gratiam Dei posita est in os
320 rationalitatis hominis, ut homo in nomine Dei exerceat offi­
cium magistrationis per districtionem iustitiae et misericor­
diae ipsius Altissimi.

12. QVOD PRAETER S P IR IT A L E M A G IS T E R IV M

SUNT Q V ID A M S A E C V L A R IS P O T E N T IA E M A IO R E S
323 S V N T E T M IN O R E S IN PO PVLO / QVI AB V T R IS Q V E REGVNTVR

Quod autem in e x t er i or i pa r t e ei usdem muri ui des

alios duos mi nores muros : hoc est quod in exterioribus
negotiis praeter spiritale magisterium est intercepta constitu­
tio populorum maiorum et minorum, qui constituti sunt prae-
33° cepto Dei quasi duo muri ; quoniam exterior sunt maiores
natu ex fortitudine saecularis potentiae in mea ordinatione, et
medius sunt minores qui consistunt sub potestate et spirita­
lium et saecularium personarum, quasi inter interioris praefati
muri arcus qui est spiritale magisterium, et exteriorem murum
335 qui est saecularis potentia, ut praedictum est. Vnde duo muri
positi sunt extra ambitum interioris arcuati : quia saeculares
personae sunt in terrenis causis magis uidelicet exteriora
quam interiora habentes, ita quod tamen sunt in uinea consti- PL
tutionis meae. Quomodo ? 630

34° 13. QVOD P E R E X T E R IV S M A G IS T E R IV M IN T E L L E G IT V R IN T E R IV S

Per exterius intellegitur interius ; quoniam ut homo cogno­

scit ex uisibili et alta persona hominis quomodo homo timen­
dus ac honorandus et amandus sit, sic etiam in eodem in­
tellectu intellegat qualiter inuisibilis et altissimus Deus me-
345 tuendus ac uenerandus et diligendus sit super omnia. Nam

341 cf. G reg., Moral. 26, 12, 17 — PL 7 6 , 3 5 8 AB.

315 H- in marg. alia manu R 310 quia ex quarum ccrr. H 329 qui supra lin. R
329/330 praecepto usque sunt in marg. C 2 (homoiot.) 333 quasi] quas V 336
quia] quarum H 341 Per] Er, p- in marg. H 343 honorandus] horandus R

f 335 praedictum] dictum 336 sunt om. 338 uinea] linea 343 honorandus]
orandus
 442 PARS TERTIA
per exteriorem et saecularem dominationem admonetur homo
interioris et spiritalis potestatis diuinae maiestatis, quae ita
clausa et absconsa est homini, ut non possit carnalibus oculis
eius uideri nisi quantum fide illius capitur. Et quandoquidem
35° mortali creaturae Deus inuisibilis est, saltem per uisibile magi­
sterium discat homo timere et uenerari ipsum Altissimum
eiusdem praelationis institutorem. Quomodo ?

14. QVA DE CAVSA DEVS P E R M IS IT GENVS VNVM EXCELLERE

E T A L IV D S V B IA C E R E

355 Exspiratio diuina dedit in sensus hominum per rationalita­

tem eorum, ut in recta constitutione inter populos magnae
personae dominentur, quae ab illis timeantur ac honorentur.
Nam Deus idcirco permisit genus unum excellere et aliud
subiacere, ut ita homines diuiderentur ne inuicem per se-
360 metipsos interficerentur et perirent, alioquin otiosi essent,
nescientes procedere ad agnitionem Dei, nisi hoc praeuiderent
per timorem et honorem in hominibus.
Et ita processit Spiritus sanctus ducendo populum ad in­
teriorem legem spiritus, qua homo intus et exterius regeretur,
365 donec fons saliens exiuit apparens mundo in plenitudine iusti-
tiae, qui regit utrumque corpus scilicet et animam. Vnde etiam
cura saecularis potentiae sic constituta est ad usum terrena­
rum rerum, ut corpus requirat refectionem, ne deficiat, et spi­
ritale magisterium ad interiorem suspirationem perueniendi
37° ad seruitutem Dei, ut anima ad caelestia anhelet. Haec itaque
constituta sunt mea ordinatione, secundum quod etiam Isaac
dixit filio suo Iacob.

15. VERBA IS A A C A D IA C O B DE EADEM RE

Esto dominus fratrum tuorum, et incuruentur ante te filii

375 matris tuae. Hoc tale est. Dominus esse debes fratrum tuorum,
pollens super eos in honoribus et in beatitudinibus, benedictus
in benedictionibus, quae mihi a Deo datae sunt ; et inclinentur
ante te omnes nati filiorum matris tuae, subiecti tibi propter
praecellentem causam benedictionis tuae. Ex te enim exiet
380 magnum genus, de quo fortissimus et potentissimus uir exsur­
get, quem fratres eius ipsum fugando persequentur ; sed ipse

370 c f . E c c li. 2, 1 . 37 4 G e n . 27 , 29. 379 c f . M t . 2 , 6b (M ic h . 5, 2) .

348 a b s c o n s a ex u bsconsa corr. V 359 d iu id e r e n t u r ] d iu id e n t u r C T

f 34 8 a b s c o n s a ] a b s c o n d ita 352 e iu s d e m p r a e la tio n is ] p r a e lia tio n is eiu s 355

E x s p ir a t io ] I n s p ir a t io
 VISIO SEXTA, c. 13-16 443
uelocissime in maximis uiribus suis quasi leo se illis eripiens
excellentissima dominatione illis dominabitur, et premet eos
in nomine potestatis suae, quae numquam in udissima cauda
385 eradicabitur, fratribus suis in caudam effectis.
Sic et ego Pater caelestis dixi Filio meo incarnato : ‘Esto
Dominus omnium nascentium procreatorum de concepto
semine humano quos creaui per te ; quia tu mirabiliter natus es
ex Virgine non conceptus hominis semine, sed existi de me per
390 flagrantem ignem, apparens in terra uerus homo, clauso sigillo
integerrimae et castissimae Virginis.
Tu ergo es Dominus illorum de superna claritate diuinitatis,
qui fratres tui sunt propter incarnationem tuam in qua homo
es. Et inclinatio, id est subiectio, exhibeatur tibi a filiis tuae
395 matris scilicet tuae incarnationis, atque in obsequio piae deuo-
tionis subiciantur tibi homines nati ex hominibus.’ PL
Et quoniam Filius Dei sic est Dominus omnium creatura- 631
rum, per ipsum etiam in uoluntate Patris et in tactu Spiritus
sancti instituta est dispositio diuersarum potestatum in
400 mundo. Quomodo ? Sic uidelicet quod Deus abstulit nimieta­
tem et iactantiam illam quod populus populum non honoraret,
ita quod unusquisque faceret quod sibi placeret, si hoc Deus
inaestimabili sapientia consilii sui non prostrauisset, sed ipse
discreuit populum inter populum, minorem scilicet cum
405 ministratione oboedientiae maiori suo subiacere, maiorem
uero in omni utilitatis regimine sollerter et deuote minori
subuenire, sicut etiam in accensione Spiritus sancti datum est
Iacob per patrem suum quod esset dominus fratrum suorum,
ut supra dictum est.

410 16. H IC IN N V IT V R T R IN V S O R D O / D O M IN A N T IV M / L IB E R O R V M /
F A M V L A N T IV M

Sed in hoc quod ostensum est quod esset dominus, de­

monstratum est quod saeculare negotium habet personam
dominandi super libertatem aliorum, quibus propter timorem
4'5 honoris sibi ab eis illati per potestatem suam parcat, non eos
opprimens iure seruitiorum, sed illos habens quasi in dilectione
fratrum. In hoc autem quod dictum est quod incuruatio ante
ipsum fieret, innuitur seruitium ministrationis illorum, qui

38 8 q u ia ex qu aru m corr. H es om. W 401 n o n h o n o r a r e t ex in h o n o r a r e t

corr. H 405 s u o supra lin. B* 407 a c c e n s io n e ] a s c e n s io n e C O T 412 S-
om. H 413 s a e c u la r e m W

f 383 p re m e t] p ra em et 388 es om. 392 d e ] in 393 fr a tr is 394/395

m a tr is tu a e — 39 5 p ia e ] p iis s im a e 402 s ib i] fie r i 403 c o n s ilii] c o n c ilii
407 a c c e n s io n e ] a s c e n s io n e 409 su p ra ] e t 4 1 5 illa ti] im p e n s i
 444 PARS TERTIA
per ligaturam famulantium dominis suis substrati sunt ut
420filii carnis, curam carnalem habentes.
Sed postquam idem Iacob hoc dominium per paternam
benedictionem fratri suo surripuit, deinde caelestem celebri­
tatem per lapidem quem erexit in titulum et per decimam
quam se uouit daturum constituit, ut praesignatum est, signi-
425 ficans principalem personam in spiritali militia ; quia quisque
fidelis de minimo gradu ascendere debet ad summum, per
saecularem uidelicet potentiam discere superius magisterium
clarioris lucis spiritalis uitae, in quo adimpletur officium
naucleri secundum iter immaculati agni, qui sursum leuauit
430 hominem cum plenitudine et bonitate omnis iustitiae, scilicet
erigens hominem prostratum insidiis peruersi raptoris.

17. QVOD SAECVLARES ET SPIRITALES

IN QVATTVOR ET QVATTVOR DIVIDVNTVR

Vnde etiam haec duo instituta, ad terrena uidelicet et ad

435 caelestia procedentia, in quattuor et quattuor partes diuidun-
tur ; quia Deus magnam uim scientiae rationalitatis hominibus
dedit, ita ut in accensione Spiritus sancti haec in semetipsis
scrutarentur in figura quattuor elementorum, plus praedictis
duobus modis addentes quod non aspernor nec abicio ; quo-
44° niam qui in nomine meo multiplicat quod minus est, dignus
est mercedis, et non abiectionis, quae etiam quattuor partes
tam in saecularibus grauaminibus quam in spiritalibus insti­
tutis sunt. Quomodo ? Quia in saecularibus causis sunt nobiles
et nobiliores, sunt et famulantes atque obsequentes. In spiri- PL
445 talibus uero sacramentis sunt praecellentes et superiores, sunt 632
et oboedientes atque corripientes.

l8. QVOD NEMO SPIRITALEM AVT SAECVLAREM DIGNITATEM

AVT PER RAPINAM AVT PER FVRTVM
AVT PER EMPTIONEM SIBI VSVRPET

450 Ego autem easdem officiales causas ordinatione mea consti­

tutas omnino rapi nolo furtiuo munere emptionis in uenunda-

420 c f. R o m . 9 , 8. 421/422 c f. G en . 27 , 36. 423 c f . G e n . 31 , 45 ; uide supra,

Pars III, Visio 5, 539 sqq. 429 c f. I P e tr .1 , 19 . 440/441 c f . L c . 10, 7 .

421 (Ia c o )b om. B 423 q u e m e r e x it in ras. R 425 m ilit ia ex m a litia corr. H

q u ia ex q u a r u m corr. H 429 it e r ex in t e r corr. H 437 a c c e n s io n e ] a s c e n ­
s io n e C 0 T 439 a s p e r n o r ] s p e r n o r W 446 e t supra lin. V *

f 419 lig a t u r a m ] u in c u lu m s u b s tr a ti] s u b s tr a c ti 421 id e m ] ip s e 450 eas­

d e m o ffic ia le s ] illa s o f fic io r u m
 VISIO SEXTA, c. 16-19 445
tione, sed uolo ut eis rationabili causa assistatur, ita ut qui
ipsas suscipiunt, utiles sint coram Deo et hominibus. Sed o,
quidam uenenati scorpiones iustitiam meam transeunt et eas
455 mortifero ueneno auaritiae et superbiae surripiunt, non solum
in saecularibus posituris, sed etiam in dispositionibus spirita­
libus.
Rapina autem saecularium dignitatum, terrena scilicet per
terrena comparata, est quidem crudelissime in iracundia zeli
460 Dei examinanda, sed tamen maioris ponderis et examinationis
est rapina spiritalium. Nam saeculares sunt in exterioribus
caro de carne, spiritales autem in interioribus spiritui coniunc-
ti. Sed quamuis saeculares in exterioribus occupentur curam
terrenam habentes, tamen sub eadem specie ad interiora spi-
465 ritus in regimine suo deberent anhelare ; spiritales uero in
specie religionis et in contemptu mundialium positi, interius
in corde Patris omnipotentis ordinati, multo magis sub spiri­
tali nomine deberent Filium eius in summo sacerdotio ar­
denter im itari; quia sicut idem Filius exiuit de corde Patris
47° sui, ita constituit idem Pater apud semetipsum in Filio suo
personas magistrorum, qui in tam egregiam ordinationem
positi sunt propter utilitatem ecclesiae et in recto opere Deo
coniuncti. Quomodo ?

19. QVI MATVRO SENSV SVNT / BONAM CONSCIENTIAM HABENTES

475 ET VOLANTIA VERBA LAVDIS HOMINVM NON QVAERENTES
ELECTIONE REGIMINIS DIGNI SVNT

Qui in compunctione et probatione cordis atque in maturo

sensu sunt, quod mihi omnino perspicuum est, bonam uidelicet
conscientiam habentes, ita ut peruerse et contrarie magiste-
480 rium non appetant, illud nec diabolica arte sciscitantes, nec
per pecuniam aut per saecularem potentiam acquirentes, nec
inde uolantia uerba laudis hominum quaerentes, sed illud
uera electione mea et populi in humilitate suscipientes, hi
carissimi et probatissimi custodes atque certissimi amici mei
485 sunt.

469 d e c o r d e P a tris : c f . P a sc a s . R a d b ., Expos, in ps. 44 , 2 — PL 120, 1014B .

477 c o n p u n c t . : c f . B e n e d ., Reg. 49 , 4 p r o b a t : c f . id . , Reg. 1 , 3 m a tu ro
s e n su : c f . i d . , Reg. 31 , 1 .

45 6 posituris] praeposituris O, prae- supra lin. 464 eadem in ras. R 47 0 ita

usque semetipsum in marg. H 2 477 Q - om. C cordis ex corde corr. C

f 4 5 4 tra n s e u n t] t r a n s g r e d iu n tu r 456 p o s it u r is ] p r a e p o s itu r is 45 9 c r u d e lis ­

s im e ] s e u e r is s im e 46 0 D e i ] m e i 4 6 4 e a d e m ] illa 46 9 id e m F iliu s ] F iliu s
D ei 470 id e m om. 4 7 9 h a b e n te m 48 2 h o m in u m ] h u m a n a e
 446 PARS TERTIA
2 0 . QVICVMQVE POTESTATEM REGIMINIS ADIPISCVNTVR
DESPICIENTES VTRVM DEO PLACEAT AN NON
A FACIE DEI FVGIENTES
IN PARTE DIABOLI SVNT / QVIBVS NON RESISTITVR
49 ° VT QVANDOQVE AMPLIVS PVNIANTVR

Sed qui retro incedunt et illud alio modo in tenebris acqui­

runt, uidelicet per saecularia terrenorum furtim mysteria
caelestium diripientes, faciem meam fugiunt atque animas
suas acriter occidunt, in hoc me deridentes, quod sic me dene-
495 gant et contra uoluntatem meam calcitrant. Quomodo ?
Quia ipsi despiciunt me, non desiderantes potestatem ma­
gisterii adipisci per me, ita ut interiores oculos cordis sui ad
me eleuent, sic dicentes : ‘Placet hoc Deus an non ?’ Sed unus­
quisque eorum dicit in semetipso : ‘Etiam si hoc malum est
500 apud Deum, ego tamen accipiam confidens in Domino, quod
quandoque uiuens adhuc in corpore paeniteam’, et tali modo
acquirunt magisterium absque me Deo uiuo, ita quod nec hoc
a me postulent, nec se ad hoc mea uoluntate peruenire con­
fidant, sed in hoc ardore a facie mea fugiunt, sic rapientes ma-
505 gisterium, a misericordia mea naufragantes. PL
Isti non sunt intra in corde summi Patris, sed sunt extra in 633
parte aquilonis qui in his causis est princeps eorum, nolentes
quaerere me creatorem omnium, sed propriam uoluntatem
suam, quam pro Deo habent, ipsam sequentes et me derelin-
510 quentes. Nam nolunt scire me, nec ego eos. Concupiscentia
ipsorum suggerit eis quod uolunt. Et quia timorem meum
habere recusant, idcirco et ego nolo eis tunc resistere in terrore
irae meae, quatenus eis repugnetur in die illa qua nihil amplius
praeualere possunt, ipsi aut per me deuicti in hac uita aut
515 responsuri in futuro tremendo iudicio de his quae faciunt, ut
praedictum est, me uidelicet scientes in fide, sed in his quae
perpetrant ad me respicere nolentes.

499/501 c f . E c c l i . 5, 4- 6 . 504 c f . N u m . 10, 35 , coli. Ps. 67 , 2b . 507/508 c f .

Rom . 1 , 25 . 508 c f . B en ed., Reg. 1 , 1 1 .

491/492 m o d o usque sa e c u la ria in ras. Wz 492 u id e lic e t ] s c ilic e t B 501 a d h u c

u iu e n s ~ B 504 fu g ia n t R. 508 m e q u a e r e r e ^ B 51 4 a u t 1] a u te m COT

f 4 9 4 q u o d ] q u ia 500 a c c ip ia m ] h o c praem. 50 4 fu g ia n t 509 ip s a m om.

513 q u a te n u s ] u t q u a ] in praem. 514 a u t 1 om. a u t2] a u te m
 VISIO SEXTA, c. 20-22 447
21. QVOD P R A E D IC T A E D IF F E R E N T IA E H O M IN V M VT FVERVNT
IT A E T SVN T E T SEM PER E R V N T
520 PRO E X T E N S IO N E H V M A N I T E M P O R IS
SECVNDVM A V C T O R IT A T E M D IV IN A E P R O V ID E N T IA E

Nunc autem, ut uides, quod p r a e f a t i duo mi nores

muri sunt l o ng i t ud i ni s s pat i i quod est a pr a e di c t o
angul o s e pt e mt r i o na l i usque ad a ng ul um occi den-
525 t a l e m : hoc est quod in constitutione populorum maiorum
et minorum cum extensione longitudinis humani temporis ab
Abraham scilicet et a Moyse quasi a septemtrione usque ad
manifestationem catholicae fidei in ueram Trinitatem, quam
fidem Filius meus a me missus in mundum ut ad occidentem
530 edocuit, exstiterunt in lege mea populi et principales eorum
magistri, praecurrens uidelicet germen et exemplum populi
noui testimonii, a zelo meo usque ad eundem Filium meum in
carne natum tendentes, ut fuerunt et sunt et semper erunt
interpositae differentiae in hominibus interiorum et exterio-
535 rum, id est spiritalium et saecularium, maiorum atque mino­
rum.
Qui sunt ipsis angul i s ex u t r a que par t e sui
c oni unc t i i u x t a mo d um t e s t ud i ni s : quoniam tam
ueteri quam nouo testamento ex utroque latere initii sui in
540 honore et magistratione coadunati declarantur populi, et hoc
in similitudinem testudinis, quod est in auctoritate diuinae
prouidentiae bene et digne compositi ad statum aedificationis
caelestis Ierusalem.

22. QVOD IN C O N D IT IO N E S A E C V L A R IV M
545 S C IL IC E T M A IO R V M E T M IN O R V M TRES PARTES SVNT

Quod uero a l t i t u d o eor undem duor um mi norum

mur o r um est c u b i t o r u m t r i um : hoc est quod in sub-
leuatione rectitudinis duarum saecularium conditionum,
scilicet maiorum et minorum, tres partes sunt hominum, id
550 est praecellentiores rectores et alii a uinculo seruitutis famu­
lantium liberi atque communis populus, praelatis suis in sub-
iectione substratus.

529 c f. H ym n. C onditor alme siderum ... Vergente mundi uespere — A H M A 2, 1

nr. 1 8 , str. 3 .

529 fidem] in marg. H , idem W 548 conditionis R

f 527 a 1 om. 548 conditionis

 448 PARS TERTIA
23. QVOD SPIRITALES MAGISTRI
POPVLO IN VNITATE FIDEI PRAEESSE DEBENT

555 Vnde etiam l a t i t u d o i nt er i nt er i or em a r c u a t u m

mur um et me di um est c ubi t i uni us : quae est ampli­
tudo dignitatis inter superiores personas spiritalis magisterii
et inter minora uocabula terrenae seruitutis, in unitate fidei
secundum Deum ad corripiendum subditos suos constituta.

560 24. QVOD POTESTAS SAECVLARIS REGIMINIS

ET POPVLVS INVICEM SE TANGANT
PVRITATE INNOCENTIAE ET SIMPLICI DEVOTIONE

Atque i nter e x t e r i o r e m et eundem me d i um est

l a t i t u d o uni us pal mi quasi pueri l i s manus : quia est
565 etiam inter inferiorem potestatem saecularis regiminis et inter
subiectionem saecularis ministrationis extensio iustae con­
siderationis, ita ut hae unanimi et simplici deuotione puerilis
innocentiae se inuicem tangant in manu coniunctae opera­
tionis suae.

570 25. QVOD IN OPERE DEI SEX VIRTVTES

CETERAS PRAEFIGVRABANT

Sed quod i nt ra i dem aedi fi ci um ui des sex i magi nes

ante p r a e d i c t u m a r c u a t u m mur um super pa ui me n- P L
t um ipsi us aedi f i ci i st ant es: hoc est quod in opere 634
575 bonitatis Dei sex uirtutes ostenduntur, ceteras uirtutes prae­
figurantes, ut Deus in sex diebus creaturas suas creauit ; ipsae
uidelicet uirtutes in figura futurorum ante murum id est ante
israeliticum populum diuina lege frenatum et magisterio ac
defensione praecursorum suorum circumuallatum apparentes,
580 cum etiam pauimentum terrenarum curarum in eadem con­
structione summi Patris in hac significatione conculcant, ut
Christiana militia per ipsas se diabolo opponat.

55 8 c f . E p h . 4 , 13 . 577 fig u r a fu t u r o r u m : c f . C o i. 2, 17 .

556 e t supra lin. F u n iu s c u b it i ~ R 563 A t q u e ] V t q u e W 56 4 p u e r ilis ]

dei. 0
in t e r io r is 572 S- om. C 574 s ta n te m W 581 u t] in B

f 556 unius cubiti ~ 575 ostenduntur] extenduntur

 VISIO SEXTA, c. 23-26 449
2 6. DE STATV ABSTINENTIAE / LARGITATIS / PIETATIS
VERITATIS / PACIS / BEATITVDINIS / DISCRETIONIS
585 SALVATIONIS ANIMARVM / ET QVID SIGNIFICET

Quapropter tres s t ant i u x t a se in f ront e ei usdem

muri prope a ng ul um qui respi ci t ad s e pt e mt r i o-
nem : quia sancta Trinitas inseparabilis in uirtute maiestatis
suae, in initio ueteri': testamenti ab Abraham et a Moyse dia-
590 bolo oppositis inchoati, per diuersas et secretas figuras de­
signata est.
E t tres e t i a m si mul in fine par i et i s ei usdem
secus a n g u l u m qui t e ndi t ad o c c i d e nt e m : quoniam
eadem Trinitas in unitate diuinitatis regnans in fine eiusdem
595 defluentis legis aperto nomine suo praedicata est, nato in
carne Filio Dei ob redemptionem hominis ad occasum ten­
dentis.
Quae omnes p i c t u r a m in a r c ubus e i us de m muri
i ns pi c i unt : quia semper pari deuotionis studio in hominibus
600 magisterium ordinationis Dei per potentiam eius in lege tam
noui quam antiqui testamenti designatum attendunt, con­
siderantes qualiter in ipsis perficiatur.
Quod autem in ipso fine ei us dem par i et i s uides
al i am i ma gi ne m i nt ra i dem a e d i f i c i um super l api -
605 dem unum in modum sedis in p a u i me n t o po s i t um
s e de nt e m : hoc est quod in ipsa repositione ueteris legis an­
tiqui populi et in initio nouae fidei inchoato in uera Trinitate,
cum Deus omnes constantes uirtutes in ecclesia instruxit,
decenter etiam apparuit uirtus haec in opere summi Patris,
610 operans in eo per hominem usque ad finitionem mundi.
Vnde sedet etiam super fortissimam petram, super unicum
scilicet Dei Filium, qui sedes et quies est omnium fidelium
caduca despicientium et in se pura fide credentium.
E t l a t us d e x t r u m ad mur um i nc l i nat : quia in
615 quietis rectitudine et in saluationis parte huic populo, qui sub
magisterio dispositione Dei positus est, adhaeret, ita ut et ipsi
maiores cum minoribus eam in operibus suis excolant.
F a c i e m uero suam ad c o l umna m uerae T r i n i t a t i s
ue r t i t : quoniam in omni re intentionem suam ipsi Trinitati

611/612 c f. M t. 7 , 25 ; I C o r . 10, 4 . 613 c f. Oratio D e u s q u i b e a tu m H e r m e n e g il-

d u m ... e iu s e x e m p l o c a d u c a d e s p ic e r e — B r u y la n ts 2 n r . 291 .

589 a b supra lin. H 607 in c h o a ta R i n 2 om. B 608 in s t r u x it ] c o n s t r u x it

BR 615 in supra lin. B 616 d is p o s it io n is W

f 586 e iu s d e m ] ip s iu s 589 a om. 607 in c h o a t a 60 8 in s t r u x it ] c o n s t r u x it

61 0 fin it io n e m ] c o n s u m a t io n e m
 450 PARS TERTIA
620 acutissimo uisu iustae considerationis intendit, ut sicut per­
petua Trinitas in tribus personis inuiolabiliter consideranda
est, ita omnes Deum colentes eam in factis suis diligentissime
considerent et considerando non relinquant.
Sed quod in eodem fine uides a l t e r a m i ma gi ne m
625 super eundem mur um in al t i ori loco s t a n t e m : hoc
est quod etiam in translatione umbrae legis antiquae in fide
sanctae Trinitatis clarescente uera luce iustitiae haec uirtus
in principali magisterio et fideli populo in altius cacumen
saluationis caelestis desiderii eleuata est, stans pugnans contra PL
630 uitia in Filio Dei erecta, quia ab ipso incepit et cum ipso in 635
caelesti Ierusalem post finem saeculi permanebit.
Quae e t i a m ad p r a e d i c t a m c o l umna m uerae T r i ­
ni t a t i s uersa est : quoniam per sanctam et ineffabilem
Trinitatem confortata reducit animas ad patriam.

635 27. DE HABITV EARVNDEM ET QVID SIGNIFICET

Quod uero in ipsis i ma gi ni bus conspi ci s s i m i l i t u ­

di nem : hoc est quod eaedem uirtutes unanimes sunt in
diuersitate donorum Dei. Quapropter i ndut ae sunt e t i am
ut pri ores i magi nes quasi seri ci s i ndument i s , quae
640 sunt circa eas ut circa reliquas uirtutes suauissima opera, quae
in diuina lege cultores Dei ipsi exhibent, facientes ea in iustitia
ueritatis ; et c andi di s c a l c e a me nt i s : quia in ardore
earum est etiam candor sequendi exemplum bonorum actuum
in hominibus.
645 Se di l i a quae a d e x t r i s medi ae ha r um t r i um est,
quas in e x t r e ma pa r t e ei usdem par i et i s uides,
t o t a t a nt a e p u r i t a t i s t a n t a e q u e c l a r i t a t i s exs i s t i t ,
ut prae mul t o spl endore nul l am eius f or mam p e r ­
f ect e i ntueri possis : quoniam uirtus eadem cum salute
650 uerae confortationis per donum sanctae Trinitatis in fine
ueteris austeritatis exsurgens, omnis perlucida et pura est,
carens cuncta indignatione diabolica, in claritate laeti gaudii
unanimitatis hominum, ita ut prae multitudine gloriae et ho­
noris, quam habet in caelestibus, nulla ratione inaestimabilis
655 unanimitas ipsius quasi forma eius ab ullo mortali homine
ualeat considerari, nisi quantum Deus reuelare dignatus fuerit.
Et illa quae super mur um st at ni gris c al c eamen-

626 c f . H e b r . 7 , 12 ; 10, 1 .

63 9 im a g in e s supra /in. B* 6 4 0 u t] e t W

f 628 a ltiu s c a c u m e n ] c a c u m in e 639 s e r ic in is 64 9 e a d e m ] illa 651 u e te r is ]

s a n c ta e praem. 65 4 q u a m ] q u e m
 VISIO SEXTA, c. 26-27 451
tis c a l c e a t a est : quia tam in altiore dignitate quam in
minore ante incarnationem Filii mei mortis signum et uesti-
660 gium fuit in hominibus.
Sed quod omnes sine pal l i i s sunt : hoc est quod pa­
riter terrenos cultus et exteriorem textum legalis institutio­
nis abiecerunt, intrinsecus ueram iustitiam inspicientes,
p r a e t e r me di am i l l a r um t r i um quae in pri ma p a r t e
665 ei us dem muri s t a b a n t , quae pal l i o i n d ui t ur :
quoniam ipsa sub defensione Dei in initio praeceptae austeri­
tatis desudans circumdata est comprehensione amoris Dei, in
qua caelestem thesaurum abscondit abiecto desiderio carna­
lium.
670 Et duae e ar unde m t r i um super i or um, quae ad
d e x t e r a m s ci l i cet et ad s i ni s t r a m medi ae i magi ni s
s t a nt , et duae t r i um i nf er i or um, medi a ui del i c et
et quae ad s i ni s t r a m eius est, non h a be nt mu l i e ­
bri a ue l a mi na in c a pi t i bus suis, nudi s t a n t u m
675 al bi s c ri ni bus s t a nt e s : quia lex et prophetia per uirtu-
tem supernae maiestatis emanantes et uitam ac mortem sua
fortitudine ostendentes, cum duobus praeceptis geminae di­
lectionis per eandem diuinam potentiam subsequentibus atque
constantiam intimae circumspectionis habentibus in contra-
680 riis et gaudium suauitatis in diuinis, fideliter solutae sunt ab
omni subiectione ullius doloris seu laquei mortis, in capite in
Christo uidelicet Filio meo, nuda tamen coma fulgentes in
candore uirginitatis, quia diuinitas uirgineam naturam in
Virgine Maria ualde dilexit.
685 Sed quod medi a t ri um pr i or um et illa quae super PL
l a pi d e m i u x t a mur um sedet sunt ue l a t o c api t e 636
c a nd i d a ue l a t ur a c api t i s , ut mos est mul i e r um :
hoc est quod ipsae in auxilio supernae altitudinis et in sta­
bilitate conseruationis beatae quietis blande et dulciter ligatae
690 sunt forti ligatura subiectionis, Deum caput omnium fidelium
in albedine piae deuotionis uenerando, ut maritus ab uxore
sincera caritate debet honorari.
E t eadem medi a t r i um super i or um et quae ad
d e x t r a m eius st at ue s t i t a e sunt t uni c i s c andi di s :

608 c f . M t . 6 , 21 ; 13 , 44 . « 8 1 la q u e i m o r t is : c f . P s . 17 , 6 . 681/682 c f . E p h .
5, 23 . 690 c f .Oratio ad uelamen benedicendum C a p u t o m n iu m fid e liu m , D e u s —
ed . R . M e tz , La consecration des vierges dansV£glise romaine, P a r is 1954 , p . i 97122, 428.

677 o s te n d e n te s ] o ffe n d e n t e s F 685 p r io r u m usque s u p e r in ras. W3

/ 670 e a r u n d e m om. 675 p r o p h e t ia ] p r o p h e t a e 689 c o n s e r u a tio n is ] c o n u e r -

s a t io n is 692 h o n o r a r i d e b e t ~ «9 3 ea d em om. 6 9 4 s ta n t
 452 PARS TERTIA
695 quia per eandem uirtutem diuinae maiestatis in suauissima
beatitudine emanant lucidissima et candidissima opera earum
in hominibus, stabilita sub lege Domini cui coniunctae sunt.
Sed quod etiam ui des d i s s i mi l i t udi ne m in eis : hoc
est quod diuersas uires habent in Deo, concorditer ipsum
700 tamen colentes.

28. S P E C IA L IT E R D fc A B S T I N E N T I A ET H A B IT V E IV S
E T Q V ID S IG N IF IC E T

Propter quod i mago quae st at in medi o t r i um s u ­

pe r i or um praefigurat abstinentiam : quoniam ipsa in primo
705 certamine est quasi ciuitas et firmamentum atque ornamen­
tum sibi adhaerentium uirtutum, continens se a peccato in
grauitate morum, ita quod perscrutatrix et recusatrix est
cunctorum puerilium in malis, nullam petulantiam habens in
se, sed apparens quasi mater in medio earum uirtutum quae
710 Trinitatis gloriam in initio datae legis antiqui populi de­
signant.
E t ha be t in c api t e suo in mo dum coronae c i r c u ­
l um crocei col ori s, d e x t r a pa r t e i n s c u l p t u m :
‘ Se mpe r a c c e n d e ’ : quia ipsa per summum caput coronata
715 est croceo radio splendidissimi solis scilicet Filii Dei, in cuius
claritate tota comprehensa est, nullum appetens nisi illum
qui etiam in dextra parte saluationis animae semper eam
accendit.
Vnde, ut uides, a d e x t r a ei us dem i magi ni s col um-
720 ba a duol at , ore suo spi rans in eandem s c r i p t u ­
ram : quoniam in dextra caelestis prosperitatis adest donum
uerae simplicitatis uidelicet sancti Spiritus, in abstinentia
quaeque bona per supernam inspirationem in saluatione ani­
marum accendentis, ut etiam eadem uirtus demonstrat in
725 supradictis uerbis suae admonitionis.

29. S P E C IA L IT E R DE L A R G IT A T E ET H A B IT V E IV S
ET Q V ID S IG N IF IC E T

Al i a uero i mago quae est a d e x t r i s eius significat

71 4 c f . L c . 12 , 49 ; Hymn. V e n i c r e a t o r S p iritu s .. . a c c e n d e lu m e n s e n s ib u s —
A H M A 2, 1 n r . 132 , str. 4 . 713 c f . M a l . 4, 2. 724/725 uide supra 124- 132 .

689 c o n s e r u a tio n is ] c o n s id e r a t io n is B, R
c o n u e r s a tio n is 698/700 S e d usque
c o le n t e s in ras. B73 699/700 t a m e n ip s u m ~ B 707 p e r (s c r u t a t r ix ) supra
lin. V 710 g l o r i a m supra lin. H 728 e s t supra /in. V

f 70 9 s e d ] e t 71 4 a c c e n d e ] a c c e n s a e 716 n u llu m ] e t praem. 722 S p iritu s

s a n c ti ~ 72 4 e a d e m ] illa
 VISIO SEXTA, c. 27-30 453
largitatem, puerilis simplicitatis exsistentem, nec omnino
730 astutiam aut duritiam aduersus dolores hominum habentem,
cum qua abstinentia se semper aufert ab omni asperitate in
dextris bonorum operum, sic tendens ad Deum ; quia largitas
initium operationis eius est, cum primum abstinentia opus
suum aggreditur.
735 Quae ha be t in pe c t or e suo quasi l eonem t a m ­
qua m s pec ul um l uc i dum : qui est in corde illius Filius
meus Christus Iesus, leo fortissimus, ueluti in speculo piae et
splendidae dilectionis conclusus.
Quod autem a collo suo g e s t a t uel ut s e r pe nt e m
740 pal l i di col ori s in t o r t a f l e x ur a ui r gul ae ad pe c t us
e t i a m i psi us d e pe n de nt e m : hoc est quod quasi collo
fortissima scilicet patientia idem Filius meus prudentissimus
in pallore angustiatae carnis sustinuit flexuram poenarum
cum exaltatione crucis, medicamento uidelicet omnium uulne-
745 rum, quod largitas per caelestem amorem pectori suo impri- PL
mit, illud frequenter inspiciens in mentibus hominum, sicut 637
etiam in praedictis uerbis exhortationis suae fatetur.

30. S P E C IA L IT E R DE P IE T A T E E T H A B IT V E IV S
E T Q V ID S IG N IF IC E T

75° T e r t i a a ut e m i mago quae a si ni stri s eius est

declarat pietatem, nullo modo habentem odium aut inuidiam
ad ullam felicitatem hominis, sed semper gaudentem et
amplectentem prosperitatem omnium hominum, cuius uiri-
ditate et largitatis unctione abstinentia sinistrae parti dia-
755 bolicae sufflationis resistit ; quoniam pietas est plenum opus
abstinentiae in signifera pugna, per quam semper uictrix
exsistit.
Vnde etiam t u n i c a si mi li h y a c i n t h o rubri coloris
i n d ui t ur : quia splendidissimo opere, sub quo pulcherrima
760 sustentatione sanguineae contrarietates latent, omnes scilicet
iniurias pati post passionem Filii mei per ipsius exemplum,
circumdata est. Quod uero ad pe c t us i psi us a ppa r e t
angel us ex ut r o que l at ere suo al am unam habens :
hoc est ut homo in cogitatione sua semper angelicum ordinem

737 c f . A p o c . 5 , 5. 744 c f. Ie r. 30, 17 . 747 uide supra 138- 141 . 760/761

c f. B e n e d ., Reg. 7 , 35 ; pro/. 50.

741 q u o d om. B 745 p e c t o r e B 753 h o m in u m in marg. H 754 p a r te H

756 u ix t r ix V

f 738 c o n c lu s u m 741 c o l l o ] c o l l a 742 p a t ie n t ia m 7 4 4 m e d ic a m e n t o ] in

praem. 752 a d ... fe lic it a t e m ] a u t ... fo e d i t a t e m 76 4 c o g it a t io n e ] c o g n it io n e
 454 PARS TERTIA
765 imitetur, unamquamque Dei ordinationem diligendo, cum ex
utraque parte sui tam prosperarum quam contrariarum rerum
in singulis et geminis alis, uidelicet in uno Deo per geminam
uirtutem non elatus supra modum in bonis, nec omnino
prostratus in malis, se eleuat ad uolandum, quod est Deum in
770 puritate cordis aspicere, sic sursum tendendo et non ad terram
se deiciendo.
Quapropter etiam ala d e x t r a ad d e x t r u m ume r um
ei usdem i magi ni s e x t e n d i t u r : quoniam prosperitas
hominis in dextra saluationis animarum ad auxilium pietatis
775 porrigitur, cum Filius meus hominem reportauit ad patriam ;
E t ala si ni st r a t e nd i t ad si ni st r um umerum i l ­
lius : quia in sinistra contrarietatis diabolicarum insidiarum
fidelis homo uolatilem pennam, per quam abiciat opera tene­
brarum, sursum extendit ad refugium eiusdem Filii mei, per
780 quem fortis contra omnem aduersitatem exsistit, imitans
uitam iustorum, ut etiam uirtus haec in dictis suis declarat,
quomodo supra ostensum est.

31. S P E C IA L IT E R D E V E R IT A T E E T H A B IT V E IV S
E T Q V ID S IG N IF IC E T

785 I ma g o quo que quae est medi a t r i um i nf er i or um

praetendit ueritatem : quia post abstinentiam et illi cohae­
rentes uirtutes surgit ueritas in omnibus causis suis cum sibi
astantibus imaginibus ueluti turris et tutamen earum ex­
sistens, uidelicet forte praesidium designans, quasi in medio
790 uirtutum sanctam Trinitatem in occasu iudaicae consuetudinis
et in ortu uerae fidei praefigurantium.
Super cui us d e x t r u m ume r um c a ndi di s s i ma
c o l umba st at , spi rans ore suo in d e x t r a m aurem
illi us : quod est in superiori parte dextrae scilicet beati
795 reditus per incarnationem Filii Dei ad uitam apparens ad­
mirabilis uirtus Spiritus sancti, qui spirauit tactu suo in dex­
trum auditum, id est in corda credulorum hominum, ut intelle­
gant quid Deus in sua diuina potentia sit.

70(1/771 c f . G r e g . , In H i e 2, 9, 5 — CC 142, p. 359, 158-161 ; Hymn. M agn ae D eu s

p o t e n t ia e ... e lis a m e n s n e c o n c id a t , e la ta m e n s n e c o r r u a t — A H M A 2, 1 , n r. 11,
str. 4 . Reg. 20, 3 .
770 c f . B e n e d . , 775 c f . L c . 15 , 5 ; B e d a , In Rue. 4 — C C
120, p . 285, 2196 s q q . ( G r e g . , Hom .in E u. 2, 34, 3 — P L 76, 1247 D ) . 778/779
c f . R o m . 13 , 12 . 781/782 uide supra 149- 151 . 787/788 c f . H e r r n ., Past. Simii.
9, 15 , 2 — ed . F r. X . F u n k , p. 529. 796 c f . I o h . 3, 8.

765 u n a m q u a m q u e ] u n a m q u e B 776 t e n d it a d s in is tru m iter., dei. H 779 s u r ­

s u m e x t e n d it in ras. R

/ 779 eiusdem om. 787 suis om. 794 superiore

 VISIO SEXTA, c. 30-31 455
Quod autem in pe c t or e i psi us mo ns t r uos um et in-
800 forme c a put homi ni s a ppa r e t : hoc est quod Deus in
cordibus electorum suorum miserias et persecutiones princi-
pum esse permittit, sicut et Filius eius pati uoluit de princi- PL
pibus sacerdotum. Et quoniam Deus est in corde fidelis ho- 638
minis, ideo debet et ipse homo pro Dei amore patienter suf-
805 ferre persecutionem ; atque quia mors in casu diaboli erecta
est, idcirco oportet et fidelem hominem aduersus diabolicas
nequitias multa certamina in diuersis aerumnis sustinere, quae
saepe ipsius corpori laboriosae et contrariae sunt ; quoniam
homini adhaeret quod idem antiquus serpens semper perse-
810 quitur. Quid est hoc ? Carnis concupiscentia, cui ille malignus
hostis in insidiis positus insidiatur.
Quod uero i acent sub pedi bus eius quasi speci es
ho mi num c o n c u l c a t o r u m et c o n t r i t o r u m ab i psa :
hoc est quod sub uestigiis ueritatis omnes diabolicae falsitates,
815 quae in operibus hominum fiunt, ad nihilum deducuntur, ipsa
amorem habente aedificationis ecclesiae, cum omnes uirtutes
manifeste apparent et probantur in ueritate, quae ante tem­
pora saeculorum in corde Patris latens fuit inuisibilis, sed in
fine temporum uisibilis apparens in uera carne Filii Dei.
820 Vnde etiam in ma ni bus suis ha be t c h a r t a m e x p a n ­
sam et ex una part e ui de l i c et uersus cael um
sept em lineis i ns c r i pt a m : quia in omnibus operibus
ueritatis est textura expansa per gratiam Dei christiano
populo constitutae legis, et ex parte caelestium desideriorum
825 aperto cultu tenenda et ex parte carnalium cupiditatum me­
tuenda, ostendens in se septem dona Spiritus sancti, uidelicet
inexpugnabile firmamentum contra diabolicas mortis insidias.
E t i l l am legere uis, sed non potes : quoniam quamuis
homo multum desideret scire mysteria et occulta in donis Dei,
830 tamen non est ei possible, dum est grauatus mortali corpore,
intellegere aut capere, quid Deus in mirabilibus suis fieri uelit;
sed ipse homo amplectatur et comprehendat ea in ueritate,
fideliter sequendo praecepta Dei, sicut etiam haec eadem uir-
tus in praedictis uerbis suis ostendit.

802/803 c f . M t . 16 , 21 . 804/805 c f . M t . 5, 10 ; I P e tr. 2, 20. 806/807 c f .

Oratio A u x iliu m tu u m ... c o n t r a o m n e s d ia b o li n e q u itia s — 2 n r . 66 .
B r u y la n ts
811 c f . P s . 9, 29. 819 c f . supra , Pars I I I , V is io 2, 204. 826 c f . I s id ., L,ib. num.
8, 38. 39 — PL 83, 187 A B . 827 c f . E p h . 6, 1 1 . 833/834 uide supra 163- 176 .

799 p e c t o r e ip s iu s in ras. R ip s iu s ] s u o B 822 in s c r ip t a m ex in s c r ip t u m

corr. V 832 e a ] ea m W

f 802 d e ] a 805 p e r s e c u t io n e m ] D e i praem.

 456 PARS TERTIA
835 32. S P E C IA L IT E R DE PACE ET H A B IT V E IV S ET Q V ID S IG N IF IC E T

A l t e r a a u t e m i mago quae ad d e x t r a m eius est

designat pacem, supernum signum et angelicum consortium
habentem : quia in plena uiriditate ueritatis germinat, quo­
niam eadem ueritas circumdata est eximiis et supernis donis in
840 dextra parte saluationis animarum, habens pacem per Filium
Dei. Quomodo ? Vt scriptum est in angelico carmine, ubi dici­
tur : Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae
uoluntatis. Hoc tale est. In altissimo Deo fulget homo et Deus
in homine, quia Filius Dei mirabiliter incarnatus est, ideoque
845 laudabilis et gloriosus est in caelo Deus ab omni creatura sua.
Vnde etiam in terra sit pax saluationis illis hominibus qui
uoluntatem Patris cum deuotione et fide suscipiunt ; quia
etiam pax bonae uoluntatis est uoluntas totius bonitatis Pa­
tris, quae Filius eius est, qui est Deus et homo.
850 Et quomodo est ipse pax ? Ipse est pax hominum defendens
eos ab insidiis antiqui serpentis, qui primus praeuaricator
exstitit, qui lumen uitae perdidit, deiectus in tenebras ; quod
lumen pax uera, id est uerus Dei Filius, attulit hominibus, ita PL
quod ipsi facti sunt participes regni Dei in beato loco quem 639
855 perdidit diabolus.
Et, ut uides, p r a e d ic ta u irtu s fa ciem h a b e t a n g e li­
cam : quoniam ipsa fugit ab omni malo, in intentione sancta
quasi in facie sua Deum aspiciens cum angelico desiderio. Vnde
etiam ex u tro q u e la te re suo u o la tile m alam unam
860 habet: quoniam in utraque parte tranquillae scilicet et tur­
bidae ostensionis sursum ad Deum tendit, non faciens terro­
rem nec amaritudinem, sed semper in prosperitate placida
exsistens, unum Deum in unanimitate duarum alarum com­
prehendit ; quia nulla tempestate instabilitatis nec in bono
865 nec in malo euersa tantum in tranquillitate persistit.
E t in speci e homi ni s ut c e t er a e u i r t ut e s a p p a ­
ret : quia per Filium Dei mirifice claruit, cum etiam omnes
uirtutes per illam in hominibus probantur, ita quod nullo

840 c f. R o m . 3, 1 . 84 2 L c . 2, 14 ; Missale Rom. G lo r i a . 84 5 c f . D a n . 3, 32 .

850 c f . E p h . 2, 14 . 85 3 c f . Kespons. H o d i e n o b is ... p a x u era d e s c e n d it — C A O
4 n r. 6859. 854 c f. H eb r. 3, 1 .

835 ponit 22 et ita porro errat in num. V 83 8 in u ir id it a t e u e r ita tis p le n a ~ O

u e r ita tis ] u e r id it a t e R 84 2 in a ltis s im isVulg. 84 5 e s t om. B 846
s a lu a tio n is supra lin. B 85 3 u e ra ] in praem. C T 856 h a b e t supra lin. H
858 D e u m ] a d praem. C T

f 838 u e r ita tis ] u e r ita te m 852 in t e n e b r a s d e ie c tu s ~ m 854 lo c o b e a to ~ m

862/863 e x s is te n s in p r o s p e r it a te p la c id a ~ m 867 D e i F iliu m ~ m c la r u it ]
pax praem. m
 VISIO SEXTA, c. 32-34 457
modo contentionem aut rixam quaerit, sed semper lenitatem,
870 sic se diabolicae pugnae opponens, ut etiam supra in uerbis
locutionis eius manifestatur.

33. S P E C IA L IT E R DE B E A T IT V D IN E E T H A B IT V E IV S
E T Q V ID S IG N IF IC E T

Sed t e r t i a i mago quae st at ad s i ni s t r a m eius in-

875 dicat beatitudinem, aeternam uitam appetentem, per cuius
fidelitatem et intimam lenitatem ueritas a sinistris omni
fallaciae serpentinae persuasionis hominem decipientis ipsi
consentientem contradicit ; quia beatitudo est inuicta securi­
tas uerae claritatis, in qua ipsa infelicitatem mortis non timet.
880 Propter quod etiam i nd ui t ur t uni c a al ba ui ridi colore
d i s t i nc t a : quoniam circumdata est fidelibus operibus in
caelesti desiderio albescentibus atque multimodis donis in
uiriditate Spiritus sancti uirentibus decoratis.
Quod autem habet in ma ni bus suis mo d i c um uascu-
885 lum pal l i di spl endori s : hoc est quod in opere suo de­
monstrat qualiter in paruo retentaculo, id est in contrito se­
creto cordis sui, homo Deum per fidem apprehendat, in pallore
tamen fragilitatis humanae carnis ; quia fides etiam in ipsa
mortali uita pure colenda est, ubi miseria homines non de­
sessent. Vnde etiam mu l t a m l ucem ut f ul gur ex se r e d ­
dit, i ta quod eadem l ux in f aci em et ci rca c ol l um
ipsi us i magi ni s l uc e at : quoniam cognitio aeterni luminis
et in timore et in dilectione Dei diffunditur, uidelicet tendens
de interiori corde hominis usque ad faciem, id est usque ad
895 inceptionem recti operis, in bono exemplo intentionem suam
manifestantis, et ci rca col l um, quod est postea ubique
prudenter fortitudinem comprehendentis in completo opere,
cum illud in homine ante Deum praeclarius sole fulget per
beatitudinem, sicut etiam in praedicta manifestatione eiusdem
900 uirtutis declaratur.

34. S P E C IA L IT E R DE D IS C R E T IO N E E T H A B IT V E IV S
E T Q V ID S IG N IF IC E T

I ma g o uero quae in fine muri super l a pi dem

870/871 uide supra 181 - 193 . 876 c f . E c c l i . 45 , 4 . 899/900 uide supra 200- 208.

in ras. R
881 o p e r ib u s 882 a lb e s c e n te m B 888 fr a g i l i t a ( t i s ) supra lin. W ’
901 pon. 33 loco 34 W

f 86 9 le n it a t e m ] in le n ita te / m 891 e a d e m ] illa 90 0 u ir t u tis ] u ir g in is

 458 PARS TERTIA
sedet praetendit discretionem : quia ipsa in consummatione
905 antiquae obseruationis in Christo requiescens pleniter appa­
ruit, sollertissima exsistens cribratrix omnium rerum, tenens
scilicet quod tenendum est, et abscidens quod abscidendum P L
est, ut triticum a lolio separatur. 640
Et i ndut a est t uni c a s ubni g r a : quoniam circumdata
910 est mortificatione carnis, abicieqs leuitatem totius uanitatis.
Quod autem in d e x t r o umero ha be t mo di c a m c r u ­
cem i mpo s i t a i magi ne Iesu Chr i s t i : hoc est quod
eadem uirtus radicem posuit in dextra parte potentiae for­
titudinis Dei, cum Deus omnipotens Filium suum misit mira-
915 biliter incarnari et humiliter pati, cuius dilectioni coniuncta
est discretio ; quoniam ab ipso manifestata est, ut per eam
omnis iustitia discernatur. Et ut Deus est dispensator conue-, ,
nientis staturae hominis, ita est discretio imitatrix illius in
officio suo, opera sua uidelicet adimplens in dispensatore
920 crucifixo Filio Dei, cum ipsa in utraque dignitate est, diuinita-
tis scilicet et humanitatis.
Quae hac et i llae ue r s a t ur : quia in comprehensione
latitudinis per significationem sanctae crucis circuitum inter
bonos et malos habet. Quod uero quasi ex nubi bus efful -
925 get in pe c t us eius qui da m spl endor mi rae c l a r i t a ­
tis : hoc est quod de misericordia Dei quasi de nube clarissima
accensio diuinae pietatis aspiratur in mentes hominum,
discretionem in eis faciens eosque illuminans.
Vnde etiam a se in mul t os radi os di ui sus est ut
930 spl endor solis a se di ui di t ur , cum per pa r ua et
mu l t a f o r a mi na al i cui us rei f ul get : quoniam Spiritus
sanctus in superna uirtute diuersos radios donorum suorum
diuidens hominibus, eos scilicet lucidiores sole, ineffabiliter
discretos in humilibus cauernis, id est in perspicacibus uisibus
935 animarum fidelium suorum diffundit, illustrans sensus et
mentes eorum, ita ut acutissime in quibusque causis intelle­
gant quid eis apte in Deo faciendum sit.
Sed quod in d e x t r a ma nu mo d i c um l i g num in m o ­
dum f l abel l i habet : hoc est quod discretio in dextra parte
940 saluationis animarum opus suum per donum Spiritus sancti in
hominibus quasi in ligno fragilis carnis semper considerat, hoc
signum tamen in se habentis, ut a se per diuinum auxilium

906/908 c f . L c . zz, 31 ; I Th ess. 5, 21 - 22 .

in ras. W*
917 d is p e n s a to r 91 9 (d is p e n s a t )o r e supra ras. 92 4 e x n u b ib u s
in marg. H , in ras. R 933 lu c i d i o r e O 938/939 m o d u m ex m o d ic u m corr. C

f 907 a b s c in d e n s q u o d a b s c in d e n d u m 908 s e p a r e tu r 9 1 4 m is it F iliu m su u m

~ 933 in e ffa b ilit e r ] e t praem. 937 q u id ] q u o d
 VISIO SEXTA, c. 34-35 459
diuersas muscas diabolicarum uidelicet persuasionum abigat,
ne per eas in diuersas uanitates dispergatur. Propter quod
945 etiam ex eius s u mmi t a t e tres r a mus c ul i mi ro modo
cum flore p u l l u l a n t , ut fideles homines super omnia et in
omnibus sanctam Trinitatem in mirabilibus suis semper flo­
rentem fideliter credant in unitate diuinitatis gloriosissime
regnantem, non temere in semetipsis caelestia secreta exami-
950 nantes, sed sicut Deus omnia opera sua in diuersis creaturis
suis iuste et discrete disponit, sic etiam ipsi homines per uim
discretionis cuncta facta sua bene et recte dispensent.
Quod autem habet in gr emi o suo mi nut i s s i mo s l a ­
pi llos omni um g e mma r um quos mu l t a s ol l i c i t udi ne
955 et di l i g e nt i a c ons i der a t uel ut i me r c a t o r res suas
di l i g e nt e r consi der ar e solet : hoc est quod ipsa in sinu
mentium hominum omne quod aptum et conueniens est in
minutissimis consiliis et artibus eorum continet quasi in
gemmis uirtutum, unamquamque iustitiam a Deo constitu-
960 tam cauta et diligenti examinatione perquirens, ut congrue et
iuste in omnibus rebus procedat in cordibus hominum propter P L
mercedem operis acutissime consideratis, ubi est remuneratio 641
in Deo, ut etiam in uerbis suis, quomodo praemonstratum est,
propalat.

965 35- S P E C IA L IT E R DE S A L V A T IO N E A N IM A R V M E T H A B IT V E IV S
E T Q V ID S IG N IF IC E T

Il l a a ut e m i mago quae in eodem fine st at super

mur um significat saluationem animarum : quoniam ipsa in
occasu ueteris duritiae effulsit in culmine auctoritatis nouae
970 gratiae, ita quod quasi fundamentum eius exsistat discretio,
cum qua et super quam apparet eadem saluatio animarum, or­
ta in Filio Dei, cum natus est ex Virgine pro salute hominum.
Et nudum c a p u t et ni gros ac cri spos cri nes ha be t :
quia nuda est a seruitute subiectionis, liberae scilicet dignita-
975 tis manens, quoniam Filio Dei aperte adhaeret, a quo etiam
clementer suscitata est ; ni gr edi ne m t amen pat i ens c a ­
pi l l orum : quoniam in iudaica plebe offuscata apparebat

943 c f . A u g . , Enarr. in ps. 118 , s. 24, 4 — CC 40, p. 1745 , I_ 2 - 963/964 uide

supra 225- 235 .

949 r e g n a n t e R 955 m e r c a t o r re s ] m e r c a t o r e s F 970 e x s is ta t supra lin. F

975 a d h a e r e t supra lin. H 2, qu a eret dei.

f 9 4 8 g lo r io s is s im a e 949 r e g n a n t e se ip s is 962 c o n s id e r a t is ] c o n s id e r a n s
967 e o d e m om.
 460 PARS TERTIA
non habente ueram claritatem, sed multiplicem diuersitatem
quasi crispam comam diuersarum obseruationum.
980 H a b et quoque faciem obscuram : quoniam ante in­
carnationem Filii Dei in umbra mortis non uisa est retinere
felicitatem aeternae salutis. Vnde etiam in d u ta est uaria
tu n ic a p lu rim o colore i n t e x t a : quoniam in ueteri
populo multis modis circumdabatur uarietate operum, im-
985 mixta diuersitate multorum uitiorum.
Sed quod uides quom odo eandem tu n ic a m et c a l ­
ce a m e n ta sua e x u it sta n s nuda : hoc est quod in pas­
sione Filii mei morte abstersa, cum etiam post aduentum
Spiritus sancti sonus et uerba apostolorum emissa sunt in
990 mundum, excitata est saluatio animarum, ita quod ipsa sper­
nens mala opera et abiciens contraria uestigia, exuta est for­
titer denudata diabolica magistratione, intra semetipsam sic
dicens : ‘O tu turpissime diabole, numquam relinqueres me,
si non redempta essem in sanguine agni. Nam in lacu inferni
995 uoluisti retinere me, sed nunc gratia Dei liberata sum.’
Et sic crines ac fa cie s eius re sp len d e n t in p u l­
c h ritu d in e m a lb e d in is et n o u ita tis ut iam nati
in fa n tis : quia post incarnationem Filii mei creuit multus
populus in figura crinium illius, bene illuminatus in interiori PL
1000 facie animae, adhaerens uerae et splendidae iustitiae, ita quod 642
exquirebat felicitatem aeternam, confidens in albedine uitae
et in liberatione fidelium membrorum Christo capiti suo ad­
haerentium per nouam regenerationem et per ueram infantiae
innocentiam saluari in uita caelesti. A tq u e per to tu m
1005 corpus suum e ffu lg e t, ut purus et lu cid u s sp lend or
e lu c e t in c la r it a t e : quoniam ipsa quasi per omnia mem­
bra sua, per fidelem scilicet populum sibi per Filium meum
subiectum, facta est pura in columbina simplicitate et clara in
lucidissima pulchritudine iustitiae Dei.
1010 Quod autem uides in p ecto re eius sp le n d id issim a m
crucem cum im agine C h risti Iesu, super a r b u s c u ­
lam in te r duos flo res lilii et rosae s ta n te m p o s i­
tam , qui se sursum ad eandem crucem a liq u a n tu -

981 c f . Lc. i, 79 . 989/990 c f . Ps. 18, 5. 991 c f . supra 778 - 779 . 994 c f .
Respons. R e d e m is t i n o s , D o m i n e D e u s , in s a n g u in e t u o — C A O 4 n r. 7514 (A p o c .
5, 9) ; A poc. 22, 14 . 997/998c f . Introitus Q u a s i m o d o g e n i t i in fa n t e s — H e s b e r t ,
Antiph. missarum sextuplex n r. 87 ( I P e tr. 2, 2) . 1002 c f . E p h . 5, 23 . 1008
c o lu m b . s im p l. : c f . M t . 10 , 16 ; R u p e r t., ln M atth . 8 — PL 168 , 1495 A .

990s a lu a tio ] in s a lu a t io n e R 1006/1007 su a m em b ra ~R

f 986 e a n d e m om. 990 s a lu a tio ] in s a lu a t io n e 992 se ip s a m 999c r in iu m ]

c r im in u m i n t e r io r e 1006 e lu c e t ] i l lu c e t 1006/1007 su a m e m b r a ~
1008 e t om.
 VISIO SEXTA, c. 35 461
lum r e c u r u a n t : hoc est quod eadem uirtus facta est cre-
1015 dentium populorum forte praecordium in passione Iesu sal-
uatoris, qui martyrio suo in uestigiis boni et recti exempli sui
arborem mortis et perditionis Adae depressit atque contriuit,
aduersus quam etiam duo testamenta scilicet uetus in candore
et nouum in rubore illi repugnantia per dispositionem Dei
1020 procedebant, se in altitudine spiritalis intellectus ad passio­
nem eiusdem pii et nobilissimi redemptoris atque ad omnem
iustitiam eius a perditione mortis reflectentia.
Vnde ui des e t i a m quod e x u t a m t u n i c a m a t que
c a l c e a me n t a sua f o r t i t e r e x c u t i t , i ta quod pul ui s
1025 mul t us ab eis e x c u t i a t u r : quia saluatio animarum
ostendit in nouis et iustis operibus hominum abstractam
tunicam prioris consuetudinis et omnium uitiorum ueterum
delictorum atque abiectum malum exemplum transgressionis
Adae, fortissima examinatione ea discutiens atque contemnens
1030 et puluerem uanae gloriae aliorumque peccatorum a se
proiciens, sicut etiam superius in prolocutione sua de se-
metipsa confitetur.
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in con-
1035 scientia animi sui conscribat.

1031/1032 uide supra 253- 258.

10 14 e s t 1 supra lin. V 1017 a r b o r e O c o n t r i u i t ] a tq u e add. C T 1035

c o n s c r ib a t .] E x p l i c i t s e x ta u is io t e r t ia e p a rtis add. W

f 1014 r e c u r u ra n t] in c u ru a n t 1031/1032 s e m e t ip s a ] se ip s o 1034 a r d e n t i

 462 PARS TERTIA
CAPITVLA SEPTIMAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. Quod ineffabilis Trinitas in fine temporum declarata P L

simplici et humili corde a fidelibus credenda et colenda 641/
est, ne quis plus inuestigans quam oportet, quia com- 642
5 prehendi non potest, in deterius cadat.
2. Quod in sanguine Christi mundus saluatus est et cultus
sanctae Trinitatis manifestissime declaratus est, ipsa
tamen nullius intellectui patet.
3. Quod ineffabilis Trinitas omni creaturae apertissime im-
10 perio et potestate apparet, exceptis incredulis cordibus,
cuncta tamen uelut incidens gladius penetrat.
4. Qui in christiano populo catholicae fidei in ariditate in­
fidelitatis aduersantur, hos diuinitas in confusionem
succidit.
15 5. Quod diuinitas iactantiam iudaici populi deicit.
6. Quod diabolicum schisma gentilis populi a Deo abscisum
uadit in perditionem.
7. Parabola ad eandem rem.
8. Verba Iohannis ad eandem rem.
20 9. De differentia et unitate trium personarum.
10. De tribus similitudinibus ad Trinitatem.
11. Verba de libro Regum ad eandem rem.

SEPTIMA VISIO TERTIAE PARTIS

DEINDE VIDI in a ngulo o c c id e n ta li d e m o n s tra ti P L

25 a e d ific ii m ira b ile m et se c re ta m a tq u e fo rtis sim a m 641
colum nam colorem p u rp u re a e n ig red in is h a b e n ­
tem, eid em que a n g u lo ita im p o sita m ut et in tra
et e x tr a ipsum a e d ific iu m a p p a re re t. Quae etiam
ta n ta e q u a n t i t a t i s e r a t, ut nec m a g n itu d o nec P L
30 a lt i t u d o ipsius i n t e lle c t u i meo p a te r e t, sed quod 642
ta n tu m miro modo p la n iss im a absque omni ruga
fu it.
H a b e b a t autem in e x te r io r e sui p a rte tres a n ­
gulos c h a ly b e i i co lo ris a pede usque ad cacum en
35 ipsius u e lu t a c u tis sim u s g la d iu s in c id e n te s, q u o ­
rum unus co n tra a fric u m r e s p ic ie b a t, ubi plu ri- P L
mum arid i stra m in is ab eo su ccisu m et disper- 643

III, 7, 8 in t e lle c t u B F 13 c o n fu s io n e H O F 22 R e g u m usque rem U ’2

24 D- om. O 33 e x t e r i o r e ex e x t e r i o r i corr. V 36 a ffr ic a m R 37 a r id i]
p u t r id i omnes codd., sed cf. infra 134. 136

f III, 7, 1 s e p t im a e v is io n is cap. 13 c o n fu sio n e 16 abscissum 23

t e r t ii s c iv ia s v is io s e p t im a 36 africam 37 aridi] pu trid i
 VISIO SEPTIMA, c. i 463
sum fu e r a t, et unus co n tra eorum , ubi m u ltae
p en n u lae per illu m d iscissa e c e c id e ra n t ; a tq u e
4om edius co n tra o ccid e n tem , ubi p lu rim a p u trid a
lig n a ab ipso d e se cta ia c e b a n t, haec sin g u la ab
eisdem a n g u lis p ro p te r te m e rita te m ipsorum s u c ­
cisa.
Et iterum ille, quem uidebam in praedicto throno sedentem
45 et haec omnia mihi demonstrantem, dixit m ihi: ‘Haec mystica
et miranda atque ignota plenissima dona, quae tibi, o homo,
clarissime apparent in uero lumine, tibi demonstro et tribuo
dicere et ostendere ad accendendum ignea corda fidelium, qui
purissimi lapides sunt ad aedificationem caelestis Ierusalem.’

50 I. QVOD IN E F F A B IL IS T R IN IT A S IN F IN E TEM PORVM D ECLARATA

S IM P L IC I E T H V M IL I C O R D E A F ID E L IB V S CREDENDA
ET CO LEND A EST / NE Q V IS PLVS IN V E S T IG A N S QVAM O PO RTET
Q V IA COM PREHENDI NON P O T E S T / IN D E T E R IV S CADAT

Nam sancta et ineffabilis Trinitas summae unitatis sub iugo

55 legis seruientibus occultata, sed in noua gratia de seruitute
liberatis manifestata, simplici et humili corde in tribus per­
sonis unus et uerus Deus a fidelibus credenda et non temere
perscrutanda est, ne qui noluerit contentus esse dono quod a
Spiritu sancto accepit, dum plus quaerit quam oporteat
60 propter temeritatem elationis suae magis in deterius cadat,
quam id quod indecenter appetit inueniat. Quod et uisio
praesens ostendit.
H aec enim colum n a quam uides in a n gu lo o c c i­
d e n ta li d e m o n stra ti a e d ific ii in figura uerae Trinita-
65 tis est ; quoniam Pater, Verbum et Spiritus sanctus unus
Deus in trinitate et eadem Trinitas in unitate est, exsi­
stens perfecta columna totius boni et penetrans summa ac in­
fima, regensque uniuersum orbem terrarum.
Q uae in p la g a o c c id e n tis a p p a re t : quia Filius Dei
70 sub tempore quasi in occasu incarnatus Patrem suum ubique
glorificauit et Spiritum sanctum discipulis suis promisit, cum
etiam idem Filius in uoluntate Patris mortem subeundo

III, 7, 44 c f. supra , Pars III, Visio 1 , 169 . 48 c f . supra , Pars III, Visio 6, 714 .
57/59 c f . E c c l i . 3 , 22 ; Rom . 12 , 3 . 05 c f . I I o h . 5, 7 . «5 / 0 « c f. Symbolum
Q u ic u m q u e , 3. 67/08 c f . E c c l i . 24, 7 - 8. 68 10, 1 2 ;
c f. Ie r. Ps. 47 , 15 .
supray Pars I I I , Visio 6, 529.
69/70 c f . 71 c t . I o h . 15 , 26 . 72 c f. Antiph.
Dominica Paschae C r u c e m s a n c ta m s u b iit - CAO 3 n r. 1951 .

60/62 e la t io n is usque o s t e n d it in ras. alia manu O 70 o c c a s u m H 72 u o lu n -

ta t e m H

f 4 4 u id e b a m ] a s p ic ie b a m 47 e t om. 57 c r e d e n d a ] est add. 60 m a g is ] p o ­

t iu s 61 in u e n ia t u r 66 es t om. 67 a c ] e t
 464 PARS TERTIA
adimpleuit bonum exemplum hominibus, ut et ipsi in aedificio
summi Patris recte incedant, uera et iusta opera in Spiritu
75 sancto perficiendo.
Sed m irab ile m et se c re ta m a tq u e fo rtissim a m se
o ste n d it : quoniam Deus in creaturis suis tam mirabilis
exsistit ut nullo modo ab eis ad finem perduci possit ; tamque
secretus ut nulla earum scientia uel sensibilitate pertinaciter
80 sit examinandus, atque tam fortis quod omnis fortitudo
ipsarum ab eo dirigatur, nec eius fortitudini ualeat comparari.

2. QVO D IN S A N G V IN E C H R IS T I M V N D V S SALVATVS EST

ET CVLTVS SANCTAE T R IN IT A T IS
M A N IF E S T IS S IM E D ECLARATVS EST
85 IP S A TAM EN N V L L IV S IN T E L L E C T V I P A T E T

Quod autem colorem p u rp u re a e n ig re d in is h a b e t,

eid em que a n g u lo ita im p o sita ut in tra et e x tr a
ipsum a e d ific iu m a p p a re a t : hoc est quod in uoluntate
Patris unicus Filius eius purpureum sanguinem suum pro
90 nigredine peccatorum hominum fundens, et sic passione sua
mundum saluans, ueram et rectam fidem credentibus attulit ;
quia in defectu ueteris obseruationis et in ortu nouae sancti­
ficationis cultus sanctae Trinitatis manifestissime declaratus
est, cum aperte creditum est quod idem supernus Pater eun-
95 dem Filium suum misit in mundum de Spiritu sancto con­
ceptum, qui gloriam Patris et non suam quaesiuit, sanctique
Spiritus profundam consolationem aperuit, ut praedictum
est, ita quod hoc in nulla parte lateret, quin et fidelibus in
opere Dei manentibus et infidelibus extra fidem positis de-
100 nuntiaretur.
Et quod ta n ta e q u a n tita tis est ut nec m a g n itu d o
nec a ltitu d o ip siu s in te lle c tu i tu o p a te a t : hoc est
quod eadem Trinitas tam ineffabilis gloriae et potestatis est,
quod nec in magnitudine maiestatis nec in altitudine diuini-
105 tatis ullo circuitu aut iactantia sapientiae humanae mentis
determinari possit. M iroque modo p la n issim a absque
omni ruga est : quoniam, quod admiratione dignissimum
exsistit, mitissima est in gratia et semper benigna, planaque in

96 c f . I o h . 7 , 18 ; 8, 49 . 50. 97 c f . Oratio D e u s , q u i ... s. S p ir . c o r d a fid e liu m

.. . s e m p e r c o n s o la t io n e g a u d e r e . - B r u y la n ts 2 n r. 349. 103/106 c f . P s . 144 , 3 .
106/107.109 a b s q u e ... r u g a ... n ih il r u g o s u m : c f . E p h . 5, 27 .

74/75 o p e r a usque p e r fi c i ( e n d o ) in ras. Wz 90 fu n d e n s ] om. H , in f u n d e n s R

/ 73 e x e m p lu m om. 76 e t om. 9 4 id e m om. 94/95 e u n d e m om. 97 p r a e ­

d ic t u m ] d ic t u m 10 5 ia c ta n tia ] p r a e s u m p t io n e
 VISIO SEPTIMA, c. 1-4 465
suauitate iustitiae accurrentibus, ita ut nihil rugosum ullius
no iniustitiae in ea inueniatur, iusta et bona exsistens in parte
saluationis.

3. QVOD IN E F F A B IL IS T R IN IT A S OM NI CREATVRAE
A P E R T IS S IM E IM P E R IO ET PO TESTATE APPARET
E X C E P T IS IN C R E D V L IS C O R D IB V S
115 CVNCTA TAM EN VELVT IN C ID E N S G L A D IV S PENETRAT

Quod autem h a b et in e x te rio re sui p a rte tres a n g u ­

los c h a ly b e ii co lo ris a pede usque ad cacum en
ip siu s u e lu t a c u tissim u s g la d iu s in c id e n te s : hoc
est quod contrarietati tenebrarum opposita in uniuerso
120 mundo ineffabilis Trinitas in unitate deitatis apertissime
apparet, nec ulli creaturae suae imperio et potestate absconsa
latens, exceptis incredulis cordibus, quibus ob incredulitatem
ipsorum occultatur, propter quod etiam iudicium Dei cum
digna recompensatione eos ut meriti sunt occidit, ueluti for-
125 tissima chalybs nulli inflationi cedens quae se ipsi opponit,
unde et quod a summo usque ad summum tendit, ab initio sci­
licet creationis saeculi usque ad finem eius, et quod superest,
hoc potenter in acutissima diuinitate quasi in incidente gladio
semper sapientia et potestate penetrauit et penetrat.

130 4. Q V I IN C H R IS T IA N O PO PVLO C A T H O L IC A E F ID E I

IN A R ID IT A T E IN F ID E L IT A T IS ADVERSANTVR
HOS D IV IN IT A S IN C O N F V S IO N E M S V C C ID IT

E t quod an g u lu s unus c o n tra a fricu m re s p ic it,

ubi plu rim u m a rid i stra m in is ab eo su ccisu m et
135 d isp ersu m est : hoc est quod iustissima diuinitas Trinitatis
in christiano populo omnem ariditatem diuersitatis et contra­
dictionis atque abiectionis rectissimae catholicae fidei aduer-
santem in maxima illius confusione succidit et comburit,
sicuti fenum quod conculcatur et in igne comburitur, a fruc-
140 tuoso frumenti grano separatum, quod fides est cum operibus
in scientia Scripturae, de qua omne quod eidem uerae fidei

126 c f . Ie r . 25 , 33 . 129 c f . E c c l i . 24 , 8. 45 . 138/140 c f . M t . 3, 12 ; Lc.

3 , 17 ; 13 , 7 . 9 .

110 iniu stitiae] iu stitiae H 119 con trarietate R 130 c a t h o l ic o W 134

aridi econtra p u trid i supra 37 138 et supra lin. H 140 est om. H

f 10 9 accurren tib u s] o ccu re n tib u s 119 con trarietate 121 suae] su o 125
inflationi] inflam m ationi quae] sed 133 con tra atricum ] circa africam
13 4 stram in is aridi ~
 466 PARS TERTIA
contrarium et inutile est in incredulitate sua dispergitur et
aufertur, qua insipiens populus quasi stultum pecus utitur.

5. QVOD D IV IN IT A S IA C T A N T IA M IV D A IC I P O P V L I D E IC IT

145 Atque unus c o n tra eorum se d ir ig it, ubi m u lta e

p en n u lae per illu m d iscissa e ca d u n t : quia eadem
diuinitas elatam iactantiam iudaici populi, qui cum magna
superbia in altitudine mentis suae uolabat.deiecit.cum ille in
semetipso et non in Deo iustus esse uolebat, ut Pharisaei qui
150 in alta caelorum ascendere tentabant, secundum propriam
fiduciam suam in semetipsis confidentes, sed iusto iudicio Dei
ob diuersitatem morum suorum discissi in hac praesumptione
cadentes.

6. QVOD D IA B O L IC V M S C H IS M A G E N T IL IS PO PVLI
155 A DEO A B S C IS V M V A D IT IN P E R D IT IO N E M

M edius uero co n tra o ccid e n tem r e s p ic it, ubi

p lu rim a p u trid a lig n a ab ipso d e se cta ia c e n t :
quoniam per ipsam Trinitatem absciditur nefandum et dia­
bolicum schisma gentilis populi, qui in occasu infidelitatis
160 errat in recta fide ; quia ut putrida ligna molesta et inutilia
sunt ad usus hominum, sic etiam abscisus et abiectus est
populus iste a gaudio uitae, magis diabolica sectans figmenta
quam diuina praecepta.
Vnde etiam haec sin g u la ab eisdem a n g u lis p ro p te r PL
165 te m e rita te m ipsorum su ccisa sun t : quia in omnibus 645
praedictis causis uera et sancta Trinitas infideles, qui uel
audacter eam dirumpere uolunt uel qui in eam pertinaciter
credere nolunt, a se abscisos ire permittit in perditionem ;
quoniam rabide et ignoranter inuadunt diuinitatem, nolentes
170 se inclinare fidei, quam Filius Dei per semetipsum attulit et
quam etiam per discipulos suos hominibus transmisit, secun­
dum quod haec parabola dicit.

14 9 c f . L c . 16 , 14-15 ; 18, 9 . 157 p u t r id a lig n a : c f . I o b 4 1 , 18 .

14 3 q u a ] q u ia R 145 A - ex V- corr. W 146 d is c is s a e ] d is c u s s a e B 148

in 1] q u ipraem. B 152 d is c is s im H 156 M e d iu s ex M e liu s corr. supra litt.
H 2, M - om. C 164 e is d e m ] e iu s d e m C T 166 in fid e le s ] e t praem. H 167
u e l om. H 169 i g n o r a n t e r ] ig n o r a n t C T

f 142 in c r e d u lita t e ] c r e d u lita te 143 q u a ] q u ia u tit u r ] ea a b u tit u r 149 se

ip s o 151 se ip s is 157 d e s e c t a ] d e ie c ta 15 8 a s c in d it u r 167 in om.
168 a b s c is s o s 170 se ip s u m
 VISIO SEPTIMA, c. 4-7 467
7. PARABO LA AD EANDEM REM

Dominus quidam lapidem igneum habens per ipsum et per

175 nuntios suos necessariam rem multo populo mandare uolebat.
Sed nuntii non erant sapientes et scioli uerba domini sui in­
tellegere, sed insipientes et ignari ad mandatum illud perficien­
dum. Interea ortus est tumultus et tempestas magna et tor­
rens ac saeuus tonitruus, ita quod terra mota est et quod la-
180 pides scissi sunt, sic etiam quod uas unum, in quo plurima
uascula erant, in terra iacens absconsum dorso ad caelum uerso
maxima fortitudine eradicaretur e terra et quod uulua illius
ad caelum conuerteretur.
Tunc etiam a domino illo per lapidem ipsum uehementis-
185 simo flatu ignis aduenit, qui tanto ardore nuntios illos per-
transiuit, quod omnes uenae eorum calefierent et quod omnis
desidia timoris ab eis tanta uelocitate excuteretur, ut ab arida
pelle uelocissime cadit quod ei supereffunditur. Et sic demum
recordati sunt illi omnium quae audierant et didicerant a
190 domino suo, et abierunt ad populum qui umbilicos non ha­
bebat et cuius ciuitas destructa fuerat, et illi mandatum domi­
ni sui annuntiabant. Sed et quibusdam ex ipsis umbilicos
restituerunt, et ciuitatem eorum reaedificantes ipsis eam red­
diderunt ; quibusdam autem nec umbilicos restituerunt, nec
195 eis ciuitatem reddiderunt, sed ipsos occidentes ut porcos eos
diuiserunt. Et sic lapis ille uniuerso mundo innotuit, concu-
tiens et occidens omnia mendosa facta humanae carnis.
Hoc tale est. Dominus iste est Pater omnipotens, apud
quem est Vnigenitus eius, ille scilicet lapis angularis qui de
200 igneo Spiritu sancto conceptus est et ex integerrima Virgine
natus homo, ipse uidelicet flos candidissimus et pulcherrimus
exsistens in albedine et pulchritudine totius sanctitatis. Nam
Filius Dei erat secundum diuinitatem inenarrabiliter ante
aeuum omnis creaturae cum Patre et cum igneo refrigeratore,
205 postea in tempore placito missus a Patre, ut conceptus de
Spiritu sancto, sicut praedictum est, ueraciter incarnatus
nasceretur ex Virgine ad conferendum credentibus candorem
et decorem uitae.

179/180 c f . M t . 27 , 51 . 189 c f . l o h . 2, 22 . 190 u m b ilic o s uide infra 260.

199 c f . E p h . 2, 20. 203/204 c f . E c c l i . 1 , 1 .

174 la p id e m in ras. R 175 n u n t io s ] u in c tu s , sed n u n tio s corr. in marg. H 182

e te r r a ] ex corr. H, a te rra B
c o n tr a 184 ip s u m ] illu m K 186 e o r u m ] illo r u m
O o m n is in ras. W 3 189 d id ic e r a n t supra lin. B 192/195 q u ib u s d a m
usque r e d d id e r u n t in marg. B* 201 (c a n d i)d is s i(m u s ) supra lin. V 205/207 u t
usque V i r g i n e in marg. F

f 176 s c io li] s c ie n t e s 182 u u lu a ] u te ru s 186 q u o d e t ~ 188 c a d it ] d e c id it

194 r e s tit u e r u n t om. 206 p r a e d ic t u m ] d ic tu m
 468 PARS TERTIA
Quo incarnato ostendit caelestis Pater per illum et per
210 discipulos ipsius benigne nuntians necessariam rem, salutem
uidelicet et saluationem hominibus, qui in ipsum crediderunt.
Sed illius discipuli, cum idem Filius apud eos corporaliter
maneret in mundo, erant stulti et inscii ac stolidi et tardi uigi-
lanter uerba illius in spiritu intellegere et opere complere, sed
215 tantum quasi in somno in simplicitate ea audiebant, nondum
confirmati, sed pauidi et exterriti uelut homines.
Interea uenit tempus insanorum cordium, ita quod Iudaei PL
tumultum facientes exquirebant suscitantes multa schismata 646
contra Filium Dei, ut in hac magna tempestate occiderent
220 eum. Et dum ita implerent omnem malignitatem suam ut
desiderauerunt, tunc in hoc praecipiti et maximo tonitruo
peractum est tam grande homicidium quale antea non fuit nec
postea futurum erit, ita quod terra moueretur, id est quod
terrenae mentes hominum exterrerentur cum reliqua creatura,
225 et quod lapidea lex Iudaeorum scinderetur in criminoso facto
eorum.
Tunc primus homo cum genere suo, in quo latuit signum
reliquae creaturae iacens sepultus in morte, ita quod omnem
intentionem suam ad terrena uerterat, habens a dorso caelum,
230 nolens respicere ad Deum, in magna fortitudine Filii Dei era­
dicatus est e terra mortis, in qua dormiuit cum filiis suis, ita
quod suspiraret de toto corde et de omni scientia sua quasi in
uulua ad caelestem patriam se conuertens; quia audiuit
Christum Dei Filium propter ipsum occisum.
235 Sed post eiusdem Filii Dei ascensionem a Patre et per ipsum
Filium, ut idem Filius promiserat, Spiritus sanctus aduenit ;
quia tota terra in superna dulcedine stillabat, quoniam cae­
lestis panis in mundo manserat, quem infideles transitorie
quasi in rumore neglexerant, fideles autem cum omni deuotio-
240 ne susceperant. Quia ergo uerum Verbum incarnatum erat,
aperte Spiritus sanctus in igneis linguis apparuit; quoniam
de Spiritu sancto idem Filius conceptus est, qui in praedica­
tione sua mundum ad ueritatem conuertit. Et quoniam etiam

211 c f . M c . 16 , 16 . 213/214 c f . L c . 24, 23 . 233 p a tria m : c f . A u g . ,De doctr.

christ. 1 , 4 - C C 32, p . 8, 4 - 18 . 230 c f . I o h . 15 , 26. 237 c f . Antiph. Dominica I
Aduentus In illa d ie s tilla b u n t m o n t e s d u lc e d in e m - C A O 3 n r. 3244. 237/238
c a e l, p a n is : c f . I o h . 6, 4 1 .

210 n u n tia n s in ras. R 222 a n te a ] a n te 0 F 220 e o r u m supra lin. F 227/

22 8 in usque c r e a tu r a e iter., dei. H 231/232 te r r a usque su a in ras. R 232 s u s p i­
r a r e t] s u s p ic a r e t H d e 2 om. R 237 q u o n ia m ] q u ia B 238 t r a n s ito r e H

f 211 c r e d id e r in t 223 e r it ita q u o d ] e s t ita u t q u o d ] ut 225 q u o d ] u t

232 e t d e om. 233 u u lu a ] u t e r o 236 id e m F iliu s ] ip s e 24 2 id e m om.
 VISIO SEPTIMA, c. 7 469
apostoli per eundem Filium docti erant, idem Spiritus sanctus
245 ita in calore suo perfudit eos, ut diuersis linguis anima et cor­
pore loquerentur ; quoniam in eis anima corpori dominabatur,
sic illis clamantibus quod in uocibus eorum totus orbis terra­
rum commoueretur.
Abstulit quoque idem Spiritus sanctus ipsis humanum ti-
250 morem, ita quod talis pauor nullus eis inerat, ut saeuitiam
hominum timerent ne uerbum Dei loquerentur, sed omnis
huiusmodi timiditas tanto ardore et tanta festinantia eis abla­
ta est, ut quasi aridi et non molles, sed ut mortui ad cunctam
aduersitatem redderentur quae ipsis accidere potuisset. Vnde
255 etiam mox perfecto sensu recordati sunt omnium, quae prius
tardi fide neglegenter audierant et perceperant a Christo, ea
ita ad memoriam reducentes quasi eadem hora ab ipso illa
cognouissent.
Et abeuntes iter faciebant inter incredulos populos qui
260 umbilicos, id est sigillum, scientiam scilicet sanctae innocentiae
et iustitiae non habebant, et quibus ciuitas eorum instrumenta
uidelicet legis Dei in infidelitate destructa erat, ipsis uerba
salutis et uerae fidei in Christo annuntiantes. Vnde multos ex
eadem turba ad agnitionem Dei reduxerunt, deducentes eos ad
265 umbilicum, id est ad fontem baptismatis,'in quo receperunt
sanctitatem perditam in superba transgressione ; atque sanc­
tam ciuitatem praeceptorum Dei erexerunt, reaedificantes eis
ipsam, qua eos insidiator diabolus despoliauerat in Adam, et PL
eam in fide ad salutem eis reddiderunt. 647
270 Qui autem fidem baptismatis et munimentum iussionis Dei
propter incredulitatem suam recipere nolebant, hos in prae­
coniis signorum pertransierunt, ac eos ob duritiam et incre­
dulitatem quae in ipsis erat condemnantes morti tradiderunt ;
quia in sceleribus suis et in sordibus pollutionum carnis atque
275 in illecebris fornicationum et adulteriorum suorum se inuol-
uentes, ut porcus luto inuoluitur, ad ueram fidem conuerti
noluerunt, unde et a uita diuisi et separati sunt.
Sicque Filius Dei a multis et admirandis signis in toto ter­
rarum orbe manifestatus est, ex Patre secundum diuinitatem
280 ante tempora ineffabiliter genitus fuisse et post in tempore

2, 3- 4 .
244/246 c f . A c t . 247/248 c f . supra , Pars I I I , Visio 6, 989- 990. 255/258
supra 189 .
c f. 272/273 c f . M c . 16 , 14 . 276 c f . I I P e t r . 2, 22 . 280 c f . Hymn.
in N atiu. Domini C h r is te , r e d e m p t o r o m n iu m , e x P a tre ... n a tu s in e ffa b ilit e r -
AH M A 2, 1 n r. 22 .

249 ip s is ] eis B 270 iu s s io n is ] u is io n is C T B

271 n o le b a n t ] n o lu e r u n t
274 s c e le r ib u s ] s c e r ib u s C T 278/279 o r b e t e r r a r u m ~ O 278/288 a usque
d ic e n s in ras. II73 279 e x P a t r e ] a P a tre W 28 0 in supra lin. C

f 2 4 4 id e m ] ip s e 268 d e s p o lia u e r a t ] s p o lia u e ra t

 470 PARS TERTIA
secundum humanitatem mirabiliter incarnatus esse ex Vir­
gine, ita quod corda omnium haec audientium horrore et
tremore nimio sint concussa et percussa, et quod uana ac
fallacia opera, quae secundum uoluptates suas fecerunt, ad
285 nihilum in eis per contemptum mortis sint redacta, uero Verbo
Dei testimonium sanctae Trinitati atque uiuificae saluationi
quae fit per aquam regenerationis ad uitam reddente, ut di­
lectus Iohannes in uerbis exhortationis suae ostendit dicens.

8. VERBA IO H A N N IS AD EANDEM REM

290 E t S p i r it u s est q u i te s tific a tu r q u o n ia m C h r is tu s est u e r ita s ;

q u ia tres s u n t q u i te s tim o n iu m d a n t i n terra : s p ir it u s et a q u a et
s a n g u is . E t tres u n u m s u n t. E t tres s u n t q u i te s tim o n iu m d a n t in
caelo : P a te r , V e r b u m et S p i r it u s . E t tres u n u m s u n t. Hoc tale
est. Spiritus hominis spiritalis est, uidelicet non procedens de
295 sanguine nec nascens de carne, sed currens de arcano Dei,
exsistens illi inuisibilis quod mutabilitati subiectum est. Ideo-
que est illius testificatio ad Filium Dei, cuius gloria mirabilis
est in mystico spiramine, quam nullus hominum perfecte in­
tellegere ualet, scilicet quomodo idem Vnigenitus Dei de Spi-
300 ritu sancto conceptus sit et in hunc mundum uenerit, sicut
etiam nullus hominum pleniter scire poterit quomodo anima
pertranseat corpus et sanguinem hominis, ita quod una uita
erit.
Et sicut spiritus hominis est certissima causa scientiae quae
305 ei a Deo data est, pertransiens in ea omnia quae sibi a Deo
concessa sunt, quoniam non est falsa et deceptuosa uita sed
acutissima, ita est Christus perfecta u e r ita s in qua u ita surrexit
et lumen saluationis refulsit, de qua mors cecidit, quia ipsa
fallax est.
310 Et tria sanctam Trinitatem significantia testimonium dant
in terra, ita quod ostendunt et tribuunt in praesenti saeculo
remedium uiuificae saluationis, per quod perueniendum est ad
caelestia sine termino permansura, quae nondum in mortali­
tate carnis habentur in re, sed in spe exspectantur.

290 I I o h . 5, 6- 8. 295 d e a r c a n o : c f . Is . 45 , 3. 298 c f . Hymn. in N atiu. Domini

V e n i r e d e m p t o r g e n t iu m ... sed m y s t i c o s p ir a m in e - A H M A 2, 1 n r . 21 , str. 2.
307 c f . I o h . 14 , 6 . 30 8 c f . I I T i m . 1 , 10 ; H eb r. 2 , 14 . 314 c f. T it . 2, 13 .

305 a D e o da ta e s t in ras. R 307 u ita supra lin. H 308 ip sa supra lin. V

f 283 e t p e rc u s s a om. 300 c o n c e p t u s ] r e c e p t u s 301 p le n it e r ] p le n e 302

u n a ] e is praem. 303 e r it ] sit 306 d e c e p t u o s a ] d e c e p t o r ia 307 a c u tis s im a ]
u era e t fid a 312 p e r u e n ie n d u m ] u e n ie n d u m 313/314 in m o r ta lit a t e c a r n is ]
im m o r ta lita tis
 VISIO SEPTIMA, c. 7-8 471
315 Nam spiritus hominis habet ex me testimonium in se quod
non est in plena uita restaurationis salutis nisi resurgat per
me in aqua regenerationis ; quia defecit in illo lumine quod
lucet in me, expulsus de felicitate per corruptam conceptio­
nem criminis, quod crescit in sanguine.
320 Et aqua habet testimonium illud quod omnia sordida pur­
get in se et quod ipsa mortifera perditio mortis per purissimam
purgationem pereat in ea, hic spiritui ante sanguinem adiunc- PL
ta ; quia ut spiritus spiritalis est, sic et aqua spiritalem affert 648
sanctificationem, et media inter spiritum et sanguinem posita,
325 quoniam et animam et corpus per spiritalem regenerationem
confortans transmittit ad uitam.
Sanguis quoque hoc testimonium habet quod uenenosa
itinera sua retorqueat ad domum sanctificationis per aquam
saluationis, quae est medicinalis uis, in Filio meo incipiens et
330 in ipso ad uitam permanens ; quia sanguis in se continet ualde
culpabilia crimina magnamque inquietudinem iniustitiae per
errantia scilicet itinera currens in tortuosa dulcedine, quae
ardenti libidini seruit et quae innocentiam per horrida uitia
suffocat, crescere incipiens per gustum comedentis de sug-
335 gestione insidiatoris diaboli.
' Et haec tria unum : quoniam spiritus non est uiuens homo
sine sanguinea materia corporis, nec sanguinea materia cor­
poris uiuens homo sine anima, nec haec duo reuiuiscunt in
gratia nouae legis ad uitam nisi per aquam regenerationis ; et
34° ita unum sunt in redemptione, nec sunt integra in saluatione
quamdiu ab hac salutari aqua sunt separata ; quia rationalita­
ti deest praecellens honor uitae, in qua redemptus homo sem-
per resonare debet perfectam laudem in conspectu Dei, qui ipsi
rationalitatem dedit.
345 Nam Deus propria uoluntate sua creauit hominem ad hono­
rem illum, qui completur in corpore Filii eius in uita aeterna,
cum perditus homo reuiuiscit in honore uitae salutifera gratia
redemptus in Deo. Et spiritus quidem inuisibilis corporalibus
oculis exsistens designat Patrem omni creaturae inaestimabi-
350 lem ; et aqua purgationem sordis faciens significat Verbum, id
est Filium passione sua abstergentem maculas hominum ;
atque sanguis circumplectens et calefaciens hominem figurat
Spiritum sanctum suscitantem et incendentem clarissimas

316/317 c f . I o h . 3, 5. 34 3 c f . P s . 67 , 4 . 3. 35 0 c f. H eb r. i , 3. 352/353 c f.
Hymn. V e n i c r e a t o r S p ir it u s - A H M A 2, 1 n r . 32 .

322/323 a d (iu n c t a ) supra lin. B* 328 d o m u m ] d o m in u m C T

f 318 e x p u ls o
 472 PARS TERTIA
uirtutes in hominibus. Sic tria haec, uidelicet spiritus, aqua et
355 sanguis sunt in uno et unum in tribus, et unum sunt in salua-
tione scilicet ut dictum est, atque Trinitatem in unitate et uni­
tatem in Trinitate demonstrant. Quomodo ?
Sancta et caelestis Trinitas dat caeleste testimonium, ita
quod non est ab alio sumptum sed certa re in ipsa manifesta-
360 tum. Quomodo ? Pater testificatur quod unicum fructuosum
Verbum suum quod ante saecula genuit, per quod omnia crea­
ta sunt, ipsum postea in praedestinato tempore in Virgine
gloriosissime floruit. Verbum autem testificatur quod exiuit
a Patre, inclinans se ad humanam naturam, incarnatum uide-
365 licet in pudore uirginitatis, quia exiuit a Patre spiritali egres­
sione et iterum rediit ad Patrem in carnis fructuositate ; hic
in medio positum, quoniam a Patre est ante tempora inuisi-
biliter genitum et de Spiritu sancto in Virginis utero in tem­
pore corporaliter conceptum. Sanctus uero Spiritus testifica-
37 ° tur quod accendit integritatem Virginis, ita quod Verbum Dei

conciperet, et quod doctrinam eiusdem Verbi in igneis linguis

firmauit, cum apostolos ita perfudit ut per totum mundum
ueram Trinitatem uociferarentur. Quomodo ? PL
Ipsi clamabant quod Deus Pater perfecit illud quod creauit 649
375 hominem ad supernam felicitatem qua spoliatus est homo ;
quia ipse de limo terrae factus in erectione sursum, sed
uoluntate sua declinans se ad terram deorsum, nunc in gratia
per incarnatum Dei Filium erectus denuo sursum, et per Spiri­
tum sanctum illuminatus et confirmatus ne periret in perditio-
380 ne, sed ut saluaretur in redemptione, restitutus est aeternae
claritati.

9. DE D IF F E R E N T IA E T V N IT A T E T R IV M PERSONARVM

Sic Pater, Filius et Spiritus sanctus testantur quod omnino

non disiunguntur in potestate, quamuis in personis distin-
385 guantur, quia simul operantur in unitate simplicis et incom­
mutabilis substantiae. Quomodo ? Quoniam Pater est creans
scilicet omnia per Verbum, id est per Filium suum in Spiritu

356/357 c f . Symbolum Q u ic u m q u e , 27 . 363/366 c f . I o h . 16 , 28. 367/368 c f .

Io h . 1 , 14 1 , 1 5 ; Symbolum Q u ic u m q u e , 3 1 .
; C o i. 368/369 c f . M t . 1 , 20 ; Sym­
bolum C r e d o in D e u m , 3 . 371/372 c f . A c t . 2, 3- 4 . 372/373 c f . M t . 28, 19 .
380 c f . I o h . 3, 17 ; R o m . 3, 24 . 380/381 c f . I I C o r . 3, 18 .

354 aqu a] et praem. W 355 in t r ib u s e t u n u m om. H 36 0 fu c t u o s u m B

363 g lo r io s is s im e om. 0 367 m e d i o ] m u n d o in ras. B q u o n ia m corr. in marg.
H2 373 T r in i t a t e m ] fid e m dei., T r in it a t e m supra lin. B Q u o m o d o ? in
marg. H 38 0 se d usque r e d e m p t io n e in marg. H 2 3 8 4 d is iu n g a n t u r 0

/ 35 9 r e ] fid e 375 e s t] era t 3 8 4 d is iu n g u n t u r ] d is tin g u u n tu r

 VISIO SEPTIMA, c. 8-IO 473
sancto ; Filius per quem omnia perficiuntur in Patre et Spiritu
sancto ; Spiritus sanctus per quem uirent omnia in Patre et
390 Filio. Et hae tres personae sunt ita in unitate inseparabilis
substantiae, quod non transfunduntur uicissim in se. Quo­
modo ? Ideo quoniam qui genuit Pater est, et qui natus est
Filius est, et qui a Patre et Filio ardentissima uiriditate pro­
cedit et in specie innocentis alitis super aquas apparens eas
395 sanctificauit et apostolos igneo ardore perfudit, Spiritus
sanctus est.
Pater enim ante tempora saeculorum habuit Filium, Filius­
que erat apud Patrem, Spiritu sancto aeternaliter Patri Filio­
que in unitate diuinitatis coaeterno. Vnde considerandum est
400 quia si ex his tribus personis duae uel una deesset, non esset
Deus in plenitudine sua. Quomodo ? Quia ipsae sunt una uni­
tas diuinitatis, quoniam si aliqua earum deesset, Deus non
esset. Nam quamuis eaedem personae distinctae' sint, tamen
sunt una et integra atque incommutabilis substantia inaesti-
405 mabilis pulchritudinis permanens in indiuisa unitate. Quo­
modo ?

IO . D E T R IB V S S IM IL IT V D IN IB V S AD T R IN IT A T E M

Potestas, uoluntas, ardor, hi tres apices in uno culmine

operationis sunt. Quomodo ? In potestate uoluntas, in uolun-
410 täte ardor, et inseparabiles sunt sicut et halitus hominis in sua
emissione. Quomodo ? Circuiens uentus cum humiditate et ca­
lore est in indiuisibili emissione in hominis spiratione, sicut et
oculus tuus in sua integritate. Quomodo ? Circulus oculi tui
habet duo perlucida in se, unum tamen habitaculum exsistens,
415 omniaque regens quae sibi constituta sunt. Audi et intellege,
homo !
Sic tres personae in una incommutabili essentia diuinitatis
sunt. In Patre Filius, in utroque Spiritus sanctus, et unum
sunt, sibique inseparabiliter cooperantur ; quoniam nec Pater
420 operatur sine Filio, nec Filius sine Spiritu sancto, nec Spiritus
sanctus sine ipsis, nec Pater nec Filius sine Spiritu sancto, quia

390/391 c f . Symbolum Q u ic u m q u e , 4. 39 4 c f . M c . 1 , 10. 395 c f . A c t . 2 , 3- 4 .

397/398 c f . I o h . 1 , 1. 398/399 c f . Symbolum Q u ic u m q u e , 6. 401/403 c f .
Symbolum Q u ic u m q u e , 3.

388/389 e t usque P a tre in marg. H 2 (homoiot. ) 392 e s t 2 om. F 399 e s t supra

lin. B 40 4 e t ] a tq u e in ras. 40 5 in 1 om. W 4 1 0 su n t supra lin. H
411 h u m id it a t e ] h u m ilita te B 412 in om. R in h o m in is s p ir a t io n e supra lin. H
41 4 h a b e n t R 42 0 o p e r a t u r usque F iliu s s in e in ras. W 3

/ 391 tra n s fu n d u n t u r ] c o n fu n d u n t u r 412 in 1 om. 421 q u ia ] q u i

 474 PARS TERTIA
unitas indiuisa sunt. Sic est Deus in tribus personis absque
initio ante aeuum, nondum ante exordium mundi assumptione
carnis in Filio peracta usque ad praeordinatum tempus ubi
425 uenit finitio temporis illius cum misit Deus Filium suum. Sed
et eodem Filio incarnato item Deus est in tribus personis,
uolens ita in eis inuocari, cum idem uirgineus flos floruit in PL
integritate uirginitatis, nec ineffabili Trinitati ob hoc persona 650
addita est, sed tantum ipse Filius Dei induit carnem inuiola-
430 biliter assumptam.
Vnde et hae tres personae sunt unus Deus in diuinitate. Et
qui sic non credit, ille abscidetur de regno Dei, quia scindit
integritatem diuinitatis et se ipsum in fide, ut scriptum est.

II. V E R B A D E L IB R O REG V M A D E A N D E M REM

435 In die autem tertia apparuit homo ueniens de castris Saul

ueste conscissa et puluere aspersus caput. Hoc tale est. In illa
die cum catholica fides orta est in manifestatione sanctae Tri­
nitatis, pullulabant homines in multo schismate, uenientes ab
exercitu mortiferae cohortis, peruerse illud scrutantes quod
440 non est possibile homini scire. Vnde incuruati per multas sua­
siones diabolicae artis fingunt se ascendere super illam altitu­
dinem, ita quod uolunt scire plus quam eis sciendum sit de
incomprehensibili diuinitate. Et ideo a ueste salutis et iusti-
tiae scinduntur, quia Deo contrarii sunt, atque foedantur per
445 diuersitatem sparsionis in capite fidei, fidem integram non
habentes, sed unicum honorem deitatis in multas sectas spar­
gentes, atque superiorem honorem suum in irrisione schisma­
tis minuentes. Qui omnes a Deo diiudicabuntur, ut in sequen­
tibus ita continetur.
450 Dixit Dauid ad iuuenem qui nuntiauerat ei : ‘ Vnde es tu?'
Qui respondit : ‘Filius hominis aduenae amalechitae ego sum.'
Et ait ad eum Dauid : ‘Quare non timuisti mittere manum tuam
ut occideres christum Domini ?' Vocauitque Dauid unum de
pueris suis et ait : ‘Accedens irrue in eum.' Qui percussit illum
455 et mortuus est. Et ait ad eum Dauid : ‘Sanguis tuus sit super
caput tuum. Os enim tuum locutum est aduersum te, dicens :
‘Ego interfeci christum Domini.”

425 c f . G a l. 4 , 4. 43 5 I I R e g . 1 , 2. 439/443 c f . E c c l i . 3, 22. 45 0 I I R e g .

1 , 13 - 16 .

422 D e u s supra litt. V * 423 m u n d i supra litt. B* 427 flo s supra litt.H 436
c o n c is s a V H 436/437 d ie illa ~ C T 437 c u m supra litt. H 43 8 m u lt o ]
m u lta B 44 7 s u p e r io r e m om. H ir r is io n is R 4 5 0 D i x i t q u e Vulg. 453
Vocansque Vulg. 4 5 4 e t om. Vulg. 455 sit om. Vulg.

f 425 f in it io ] p le n it u d o 426 it e m ] id e m 432 a b s c in d e tu r 44 0 in c u ru a ti]

in c a r n a ti
 VISIO SEPTIMA, c. IO-II 475
Hoc tale est. Ille uictoriosus qui incomprehensibilis est omni
creaturae dicit ad puerilem ignorantiam quae in homine est,
460 ad illam scilicet pueritiam quae sibimetipsi facit exaltationem,
hoc uolens scire quod sciendum non est, in qua stultitia inua-
dit Deum quasi per temeritatem annuntians ei : ‘Scio te bene,
Domine’, ita quod ipse respondet illi sic : ‘Vnde es tu, qui
habens initium uis scire totum quod caret initio ?’ Et stultitia,
465 quae orta est in homine initium habens, respondet quasi in
scientia sua dicens : ‘Ego sum filius hominis qui peregrinus est
hic ueniens ab hac m a le d ic ta terra ; quia primus homo lapsus
in gustu pomi fecit iter in hoc exilium de patria, cuius et ego
progenies sum.’
470 Tunc dicit Deus ad eum : ‘Quia homo es a m a le d ic ta terra
et pulsus de patria ut exui, quare non timuisti tanta prae­
sumptione scrutari quod tibi sciendum non est, suffocans opus
tuum, ita quod nullo modo utile est in lumine spei, et tangens
in eo malum homicidii ; quia quicumque temere scrutatur quid
475 Deus fuerit ante creaturam mundi, uel quid Deus facturus sit
post nouissimum diem, hic anathematizatus sit a portione
beatae communionis ; quoniam hoc sibi sciendum non est qui
habet mortale initium peccatis grauatum ; sed miser erit a fe­
lici salute bonae scientiae, quia in pertinacia scrutatus est
480 quod scrutari non debuit. PL
Idcirco tu qui haec praesumptuose et crudeliter per occisio- 651
nem facis, beatam intellegentiam regalis prophetiae in te inter­
ficis ; quia anima tua deberet prouidere sibi puram scientiam,
fideliter scilicet in illa simplicitate quae conueniens est credere
485 in Deum.’
Tunc praecipit Deus zelo purissimae iustitiae suae quae non
habet ullam maculam iniquitatis, uocans eum per rectissimam
unitatem iudicii iudiciorum suorum sic dicens : ‘Festina et
opprime illum de bona scientia sua quam habuit, ne quiescat
49° in ulla felicitate sui sensus, quoniam nullam mihi fecit re-
quiem in corde suo.’
Et sic plaga zeli Domini percutit illum, ita quod nulla

46 4 c f . H e b r . 7 , 3b . 467 p e r e g r in u s : c f . L c . 15 , 13 . 467.470 c f . G e n . 3, 17 .
471 c f . G e n . 3, 24 . 471/472 p r a e s u m p t. : c f . B e n e d ., Reg. 49 , 9 ; 70 , 1 . 481
p ra es u m p tu o se : c f . id ., ib.

46 3 illi] e i B O , i l l i s ic in ras. R 46 5 in h o m in e om. H F 468 it e r ex in t e r

corr. H 471 (q u ) a r e n o n t im u is t i in ras. R 478/479 fe lic e O 479 s c ru ta tu s ]
p e r s c r u ta tu s R 489 s c ie n tia supra lin. H 49 0 fe c it m ih i ~ R 491 s u o ]
m eo dei., su o supra lin. B, m eo R 49 2 D o m i n i in ras. B

f 459 e s t in h o m in e — 460 s ib i ip s i 467 h ic ] h u c 475 fu e r it ] fe c e r it

477 s ib i] e i 479 s c r u ta tu s ] p e r s c r u ta tu s 4 8 4 e s t] e t 490 fe c it m ih i ~
491 s u o ] m e o
 476 PARS TERTIA
scintillula ullius oculi ipsi remanebit ad uidendum id est ad
cognoscendum Deum. Vnde et moritur iustitiae uitalis con-
495 solationis, se ipsum non ualens regere. Tunc dicit ad eum
Deus : ‘Sanguinolentum nefas tuum, quo te eleuas ad illa PL
excelsa quae non potes intueri, sit super animum tuum quem 652
iniuste erigis contra me, illud malum conculcans te in de­
pressum locum, de quo te leuare non possis in rectam mensu-
500 ram propositionis fidei, qui recta uestigia ire noluisti, sed in
sensu tuo magnum schisma quaesisti. Nam os tuum sit relic­
tum a uerbis sapientiae, quoniam locutum est contra salutem
tuam, cum fallaciter scrutatus es secretam et incomprehensi­
bilem diuinitatem, praesumens scire quae non sunt scienda,
505 temere dicens in temetipso : ‘Quid Deus sit bene scio’, per te­
meritatem istam occidens interiorem salutem tuam, cum caute
in Deum credere noluisti, sed te superbe contra eum erexisti.
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in
510 conscientia animi sui conscribat.

49 3 s c in t illu la ] s c in t illa B 499 n o n supra lin. R 500 fid e i inras. R n o lu is t i

in ras. R 501 se n su m H 510 c o n s c r ib a t .] E x p l i c i t s e p tim a u is io te r tia e
p a r tis add. W

f 493 r e m a n e b it] p e r m a n e b it ad2 om. 498 c o n c u lc a n s ] c o n c u lc e t 505 te

ip s o 509 a r d e n t i
 CAPITVLA OCTAVAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. Verba humilitatis. PL
2. Verba caritatis. 651/
3. Verba timoris. 652
5 4. Verba oboedientiae.
5. Verba fidei.
6. Verba spei.
7. Verba castitatis.
8. Verba gratiae Dei ad admonitionem hominum.
10 9. Quod humanitas saluatoris, ecclesiasticam aedificationem
sustentans, apparet in fide populorum fideliter operan­
tium.
10. Quod sanctitudo uerae incarnationis humanis mentibus
obumbrata ab interioribus fide et opere cognoscitur,
15 exterioribus fama et uoce manifestatur.
11. Quod soli Deo cognitum est quot et quales futuri sint ut
perficiatur corpus Christi.
12. Quod omnia opera incarnati Filii Dei et collectio ecclesiae
de quattuor partibus mundi sunt in uoluntate Patris.
20 13. Quod in Christo omnes uirtutes acuto studio pleniter
operantur et in ipso aperte manifestatae sunt.
14. Quod septem uirtutes septem dona Spiritus sancti signi­
ficant.
15. Verba Isaiae de eadem re.
25 16. Verba Salomonis ad eandem rem.
17. De statu et habitu praedictarum uirtutum et quid signi­
ficet.
18. Specialiter de humilitate et habitu eius et quid significet.
19. Specialiter de caritate et habitu eius et quid significet.
30 20. Specialiter de timore Domini et habitu eius et quid signi­
ficet.
21. Specialiter de oboedientia et habitu eius et quid significet.
22. Specialiter de fide et habitu eius et quid significet.
23. Specialiter de spe et habitu eius et quid significet.
35 24. Specialiter de castitate et habitu eius et quid significet.
25. Specialiter de gratia Dei et statu et habitu eius et quid
significet.

I I I , 8 2 tit. deest W 3 1 loco 2 pon. W et usque cap. 7 inclus. una aliis minus numer.
9 6 loco 8 pon. W et errat porro in numer. 16 q u o t ] q u o d F 19 in supra lin. V
21 o p e r a n tu r ex o p e r e n t u r corr. supra lin. B 22 Q u o d ] Q u i d F 24 E s a y a e H
26 q u id ] q u o d H 30/31 tit. iter. dei. H 33 27 pro 22 pon. H q u id ] q u o d H
34 tit. in marg. H , s p e corr. ex fid e 35 28 loco 24 H q u id ] q u o d H 36 sta ­
tu e iu s e t h a b itu — F

/ III, 8, 1 O C T A V A E V IS IO N IS C A P . 2 4 E s a ia e 28 E t h a b itu usque s ig n ific e t

om., et ita porro usque cap. 24 inclus.
 478 PARS TERTIA
OCTAVA VISIO TERTIAE PARTIS

ET DEINDE in p la g a me r i di a na in p r a e f a t o la- PL
40 pi deo muro d e mo ns t r a t i aedificii ul t ra p r a e d i c t a m 651
c ol umna m uerae T r i n i t a t i s i t em uidi quasi c o ­
l umnam ma g n a m et o b u mb r a t a m i nt r a et e x t r a
i dem a e di f i c i um a p p a r e n t e m ; quae sci l i cet uisui
meo t am umbr osa a ppa r ui t , ut nec ma g ni t u d i ne m
45 nec a l t i t u d i n e m eius cognos cere ual erem. Et i nt er
c o l umna m hanc a t que c o l umna m uerae T r i n i t a t i s
erat i n t e r r up t us l ocus l o ng i t udi ni s t r i um c u b i t o ­
rum ua c uus que abs que muro, ut superi us o s t e n ­
sum est, f u n d a me n t o ibi t a n t u m posi to.
50 Haec ergo umbr os a c o l umna in hoc ipso a e d i f i ­
cio in eodem loco s t a b a t ubi desuper in c a e l e s t i ­
bus my s t e r i i s c or am Deo i l l um ma g num et q u a ­
d r a t u m l uc i di s s i mi que c andori s spl e ndor e m pri us
ui deram. Qui se c r e t um superni c r eat or i s desi gnans
55 in ma x i mo my s t e r i o mi hi ma n i f e s t a t u s est ; in
quo e t i am ali us spl endor uel ut aurora in se aeri am
in al t o pur pur e a e l uci s c l a r i t a t e m habens f u l g e ­
bat ; per quem mihi in m y s t i c a ost ensi one m y s t e ­
ri um i nc a r na t i Fi l i i Dei d e mo n s t r a t u m f uerat . In
60 c ol umna a ut e m i sta ab imo usque ad s ummum eius
in modum scal ae ascensus erat, ubi omnes ui rtu-
tes Dei de s c ende nt e s et a s c e ndent es oner at as l a ­
pi di bus ad opus suum ire ui de ba m, a c u t u m s t u ­
di um i dem opus pe r f i ci e ndi habent es.
65 Et audiui lucidum illum qui sedebat in throno dicentem :
‘Isti fortissimi operarii Dei sunt.’ Sed i nt er has ui r t ut es
pr a e c i pue sept em ui de bam, q ua r um e t i a m formas
et ha bi t us di l i ge nt i s s i me c o ns i de r a ba m. Tal i s PL
i g i t ur s i mi l i t udo in eis erat. Omnes, ut ali ae uir- 652
70 t ut es quae supra me mo r a t a e sunt, uel ut i uest i bus
ex serico i n d ue ba nt ur . Sed et omnes al bi s c r i ni ­
bus, r e t e c t o c api t e et a bs que a mi c t u pal l i or um
i nc e d e ba nt , p r a e t e r pr i ma m more femi neo in c a ­
pi te u e l a t a m a t que quasi c as ul a t a mq u a m c r y s t a l -

III, 8 65 c f. supra Pars I I I , Visio i, 169 .

41/42 uerae usque colu m n am om. H (,homoiot.) 4 4 um brosa] ob u m b rosa V B

4 5 inter] intra V 62 (ascenden)tes supra liti. O 71 ex] et B 72 am ictu]
am icta R 73 in supra liti. V

f 38 t e r t ii sciviA S v is io o c t a v a 41 item ] iterum 43 idem om. 51 eodem ]

illo
 VISIO OCTAVA, c. i 479
75 lus p e rlu c id a in d u tam ; et p ra e te r secundam n i­
gros c a p illo s h a b en tem , a tq u e p ra e te r te rtia m ,
quae d issim ilis hum an ae form ae u id e b a tu r. P rim a
quoque et q u a rta a tq u e q u in ta a lb is tu n ic is
u e s tie b a n tu r. Omnes etia m a lb a c a lc e a m e n ta ha-
80 b e b a n t e x c e p ta te r tia secundum speciem hom inis
non a p p a re n te , ut d ictu m e st, et e x c e p ta q u a rta ,
quae c r y s ta llin is c a lc e a m e n tis m iro modo lu c e n ­
tib u s c a lc e a b a tu r . H aec autem in eis fu it d is sim i­
litu d o .
85 P rim a im ago p o rta b a t coron am auream c a p iti
suo im p o sita m , tres ram os a ltiu s e x s ta n te s h a b e n ­
tem a tq u e p re tio s is sim is la p id ib u s u irid is et rubei
c o lo ris et a lb is b a cis m u lto fu lg e n te m o rn a tu . In
p e c to re uero suo h a b e b a t sp ecu lu m lu cid issim u m ,
90 in quo m ira c la r ita te im ago in c a r n a ti F ilii Dei
a p p a re b a t. Et ait.

I . V E R B A H V M IL IT A T IS

‘Ego sum columna humilium mentium et interfectrix super­

borum cordium. In minimo incepi et ad ardua caelorum
95 ascendi. Lucifer erexit se sursum super se et corruit sub se
deorsum. Quisquis me uult imitari filius meus esse desiderans,
si me matrem sitit amplecti opus meum in me perficiendo, hic P L
tangat fundamentum et leniter ad alta sursum ascendat. Quid 653
est hoc ? Ipse primum carnis suae uilitatem inspiciat et sic
100 sursum de uirtute in uirtutem suaui et leni animo gradatim
proficiat : quia qui summum ramum arboris primum appre­
hendit ad ascendendum, repentino casu saepissime cadit. Qui
autem uolens ascendere a radice incipit, huic non est tam facile
cadendum si caute incedit.’

105 Sed secu n d a to ta u id e b a tu r ut h y a c in th u s a erii

92/104 c f . H i l d e g . , Liber Vitae Meritorum (LVM ), Pars I I I , 4 — P it r a , Analecta

sacra 8, p . 106 sq. 93 c o lu m n a : c f . A p o c . 3, 1 2 ; P s .— H r a b ., Alleg. in s. Script.
— PL 112 , 900Ä . 94 m in im o : c f . M t . 13 , 32. 9 5 / 9 « c f . Is . 14 , 12 . 98
eg. 7 , 5. 7 .
c f . B e n e d ., R 10 0 c f . P s . 83, 8. 101/102 c f. G r e g . , Moral. 12 , 18 , 23
— PL 75 , 998B .

B
82 c ir s ta llin is 83/84 H a e c usque d is s im ilit u d o om. F 85 p o r t a b a t ex p o r t a t
corr. supra lin. O 80 e x s t a n t e m O 88 b a c is ex p a cis corr. H, b a c h is B C
91 a p p a r e b a t] a p p a r u it B 9 8 a s c e n d a t ex a s c e n d e b a t corr. H 100 su rsu m ]
d e s u rs u m H 10 4 c a d e n d u m ] a d praem. O

f 98 s u rsu m a d a lta ~ m 98/99 Q u i d usque p r im u m om. m 99 e s t om. / u i­

lit a t e m su ae ~ m in s p ic ia t ] a s p ic ia tm
 480 PARS TERTIA
in a lto c o lo ris, u id e lic e t tarn form a quam tu n ic a
ip siu s. E t eidem tu n ic a e duae zonae in a e s tim a b ili
modo auro et gem m is o rn a ta e m ir a b ilite r in te x ta e
e ra n t, ita ut super u tru m q u e um erum eiusdem
no im a g in is zona una usque ad pedes ip siu s an te et
re tro d e scen d e re t. Dixitque.

2. V E R B A C A R IT A T IS

‘Ego ad indignationem in caelo prouocabar, cum Lucifer

semetipsum odio et superbia transmomordit. Sed - 0, 0, 0- hu-
115 militas hoc tolerare noluit. Propter quod etiam ille ruina
magna deiectus est. Formato autem homine - o, o, o-nobilis­
simum granum et - o, o, o - dulcissimum germen, Filius Dei
propter hominem in fine temporum natus est homo. Et quo­
niam Lucifer uoluit et tentauit uestem et integritatem meam
120 scindere, idcirco lucidissimus splendor apparui in Deo et in
homine. Nunc autem caeci et mortui lupanaria et meretrices
atque incestas causas appellant aequiuocas meas. Sed quan­
tum impossibile est lutum contingere caelum, tantum impos­
sibile est hanc spurcitiam tangere uoluntatem meam. Pennas
125 igitur in aliis uirtutibus mihi faciam, cum quibus haec inutilia,
quae Lucifer per mundum sparsit, abiciam. O uirtutes, ubi est
Lucifer ? In inferno est. Surgamus ergo omnes ad ueram lucem
appropinquantes, atque aedificemus maximas et fortissimas
turres in prouinciis, ut, cum uenerit dies nouissimus, pluri-
130 mum fructum et in spiritalibus et in carnalibus apportemus.
Cumque plenitudo gentium introierit, tunc et nos in terra et in
caelo perficiemur. O turpissime Lucifer, quid tibi profuit
repentina temeritas tua ? In primo splendore tuo, cum creatus
es a Deo, uoluisti me insaniendo et bacchando conculcare et a
135 caelo deicere ; sed tu in abyssum cecidisti et ego in caelo per-

112/145 c f . H i l d e g . , L K A f ,Pars I I I , 6 — P itr a , Anal, sacra 8, p . 107 sq . 116/117

germ en : c f. A u g ., Sermo 81 , 7 — P L 38, 503. 118 p r o p t e r h o m in e m : c f .
Symbolum C r e d o in unum c f . Hymn. Ie s u n o s tr a r e d e m p t io ... h o m o in fin e
tem p o ru m — A H M A 2, 1 n r. 49 . 127 c f . Is . 14 , 15 . 127.128 I I E sd r. 2, 18 .
20. 131 c f . R o m . 1 1 , 25 . 134 b a c c h . : c f . Iu d . 20, 25 .

108/109 o r n a ta e e ra n t m ir a b ilit e r O 110 p e d e m W 113 c u m ] ut C

123/124 lu tu m usque e s t supra lin. et in marg. H ta n tu m usque e s t om. F 129
n o u is s im u s ] fo r t is s im u s e t praem. O 131 n o s ] et add. O 134 c o n c u lc a r e ]
c o n c u lc a n d o praem. sed dei. H

f 111 D i x i t q u e ] C a rita s d ic it m 113 p r o u o c a b a r in c a e lo ~ m 114 s e ip s u m / m

s u p e r b ia ] m
in u id ia t r a n s m o m o r d it ] m o m o r d it / m 121/132 Nunc
usque p e r fic ie m u r om. m 128 a p p r o p in q u a n t e s ] p r o p in q u a n t e s / 132 p e r fi­
c ie m u s / 135/140 e t e g o usque e le u a s om. m
 VISIO OCTAVA, c. 1-3 481
mansi, postea descendens ad terras in incarnato Filio Dei. Et
per me perfecta est multitudo fidelium mille iustis et bonis arti­
bus armatorum, quas ipsis, si posses, iam dudum libentissime
diripuisses. O humilitas, quae quasi terram calcatos et contri-
14° tos usque ad sidera eleuas, o humilitas, quae es gloriosissima
regina uirtutum, quam forte et inuictum es tuis ubique praesi­
dium, nullo cadente, qui puro corde diligit te, sicut et ego te-
cum ualde utilis multumque exoptabilis defensio meis sum :
quia ualde gracilis et subtilis exsistens paruissima foramina
145 me colentium exquiro et ea acutissime pertranseo’.

T e rtia m autem im aginem u idi in eodem sch em a ­

te, ut in p rio ri uision e eam uid eram : m aioris
s c ilic e t ac lo n g io ris s ta tu r a e quam c e te ra s uir-
tu te s d issim ilem q u e form ae hum an ae et plu rim o s
150 oculos un d ique in se h aben tem to ta m q u e in sa- PL
p ie n tia u iu en tem , a tq u e in d u tam q uasi um broso 654
in d u m en to , per quod idem o cu li p ro sp ic ie b a n t,
m u lto q u e tim o re trem en tem coram p ra e d ic to lu c i­
do sed en te in th ro n o . Et ait.

155 3. V E R B A TIM O RIS

‘O uae miseris peccatoribus Deum non timentibus sed eum

quasi illusorem habentibus ! Quis potest incomprehensibilis
Dei timorem effugere, quem ipse culpabilem sinit perire non
abicientem a se mala ? Propterea ego ualde et ualde Dominum
160 Deum timebo ! Quis me adiuuabit coram uero Deo ? Quis me
liberabit in tremendo eius iudicio ? Nullus omnino, nisi idem
iustus Deus. Illum ergo quaeram, ad illum semper fugiam.

Q u a rta uero niueum u in cu lu m c irca collum p o r­

ta b a t, a tq u e m anus et pedes can d id o relig a m in e
165 h a b e b a t lig a to s . Et dixit.

142 c f . I T i m . 1 , 5. 144 s u b tilis : c f . S a p. 7 , 22. 23. 146/147 c f . supra, Pars I,

Visio 1, 66 s q q . 152/154 c f . P s . 24, 15 ; 140, 8. LVM t
155/162 c f . H i l d e g . ,
Pars I I I , 8 — P it r a , Anal, sacra 8, p . 108 s q . 156 c f. Ps. 54, 20b . 159 c f .
D eu t. 6, 13 b . 160/161 c f . R o m . 7 , 24 ; H eb r. 10, 27 .

136 a d terra s supra lin. V in (c a r n a t o ) supra lin. B R 137 e s t om. O fid e ­

liu m om. O 144 p a ru is s im a ] p u r is s im a B 153 t im o r e ] t u m o r e W 160 D e o
u ero ~ R T 162 fu g ia m s e m p e r ~ C T 164 c a n d id o r e lig a m in e ] c a n d i­
d io r e lig a m in e F

/ 142/154 sicut usque ait om. m 152 idem] quidem / 155 v e r b a t im o r is ] Tim or
Dom ini m 159/160 Propterea usque D eo om. m 160 D eo uero ~ / 163/
165 Quarta usque dixit om. m
 482 PARS TERTIA
4. V E R B A O B O E D IE N T IA E

‘Non possum currere secundum uoluntatem meam per uiam

saecularem nec per contagia humanae uoluntatis : et ideo uolo
redire ad Deum Patrem omnium, quem diabolus recusauit et
170 quem obaudire noluit’.

Qui nt a quoque ci rca col l um r ube am t or quem

h a b e b a t . Et ait.

5. V E R B A F ID E I

‘Vnus est Deus in tribus personis unius essentiae et aequalis

175 gloriae colendus. Fidem ergo et fiduciam habebo in Domino
et non delebo in aeternum nomen eius de corde meo.

S e x ta au tem tu n ic a p a llid i co lo ris in d u e b a tu r.

E t cru x p a ssio n is c r u c ifix i F ilii D ei an te eam in
aere a p p a ru it, ad quam ipsa oculos et m anus cum
180 m u lta d eu o tio n e e rig e b a t. Dixitque.

6 . V E R B A SPEI

‘0 pie Pater, parce peccantibus, qui non dereliquisti exu-

les, sed eos eleuasti in umeros tuos. Vnde etiam iam non peri­
mus spem habentes in te’.

185 Sed se p tim a lu c id io re et p u rio re c r y s ta llo tu n ic a

u e s tie b a tu r , quae ita in can d ore re lu c e b a t ut
aq u a re sp len d e t cum sole p e rfu n d itu r. E t super
ca p u t eius e x p a n sis quasi ad uoland um a lis co lu m ­
ba s ta b a t uersa secundum faciem illiu s . A p p a ru it

168/170 c f . H i l d e g . , L F M , Pars I I I , 10 — P it r a , Anal, sacra 8, p . 110 . 167/168

c f . B e n e d ., Reg. 5, 12 ;pro/. 3. 169 c f . id ., pro/, 2 c f . E p h . 4 , 6. 173/176
c f . H i l d e g . , L. VM, Pars I I I , 12 — P itra , Anal, sacra 8, p. 1 1 1 . 174/175 c f. Sym­
bolum Q u ic u m q u e , 6 . 175 c f . P r o u . 3, 3. 176 c t . A p o c . 3 , 5. 181/184
c f . H ild e g a r d is , L V M , Pars I I I , 14 — P itr a , Anal, sacra 8, p. 112 . 182 c f .
B e n e d ., Reg. prol. 1 l o b 14 , 16 . 183 c f . L u c . 15 , 5.

170 q u e m supra lin. B 176 n o n supra lin. V in a e t e r n u m in ras. B73 182

p e c c a n tib u s ] p e c c a t o r ib u s C T 183 le u a s ti W

f 166 ve r ba o b o e d ie n t ia e ] O b o e d ie n t ia m 171/172 Q u in ta usque a it om. m

171 r u b e u m / 173 verba f id e i] F id e s m 175 F id e s usque fid u c ia m ] F i d u ­
c ia m e r g o m 176 in a e te r n u m / n o m e n eiu s in a e te r n u m ~ m 177/180
S e x ta usque D ix i t q u e om. m 183 e o s om.f m 185/194 S e d usque d ic e b a t om. m
186 u e s tie b a tu r] in d u e b a tu r f 188 e x p a s s is /
 VISIO OCTAVA, c. 4-7 483
190 au tem et q u asi in u en tre ip siu s u e lu ti in sp ecu lo
ca n d id issim u s in fa n s, cu iu s fro n ti in sc rip tu m
e rat ‘ in n o c e n tia ’ . H a b eb a t quoque in d e x tra m anu
regale sce p tru m , sin istra m au tem ad p e c tu s suum
p o su e ra t. Et dicebat.

195 7. V E R B A C A S T IT A T IS

‘Ego libera sum et non ligata. Purissimum fontem pertran-

siui, dulcissimum scilicet et amantissimum Filium Dei. Per-
transiui eum ab eoque exiui. Superbissimum atque diabolum
conculco, non praeualentem ligare me. Ipse abscisus est de me,
200 quia semper maneo in superno Patre’.

Sed in su m m ita te p ra e fa ta e o b u m b ra ta e co lu m ­
nae u idi aliam p u lch errim a m im agin em nudo c a ­
p ite sta n te m , et crisp o s ac su b n ig ro s ca p illo s
h ab en tem fa cie m q u e u irilem ta n ta e a rd e n tis cla-
205 r it a t is , ut eam p e rsp icu e co n sid era re non possem
ut faciem h om in is. E ra t quoque p u rp u rei et su b ­
n ig ri c o lo ris tu n ic a in d u ta , cui sup er utru m qu e
um erum eiusdem im a g in is zona una c o lo ris r u b i­
cun d i cro ci an te et retro usque ad pedes eius se
2 ioexten d en s in te x t a fu e ra t. H a b eb a t autem c irca
co llu m e p isco p a le p a lliu m m ira b ili modo auro et
p re tio s is sim is gem m is a d o rn atu m . S p len d o r uero
c a n d id issim u s ita eam u b iq u e c irc u m d e d e ra t, ut PL
n usquam n isi in a n te a c a p ite u id e lic e t et deorsum 655
215 usque ad pedes eius ipsam in sp ice re possem . B r a ­
ch ia au tem et m anus a tq u e pedes ip siu s m ihi ad
uidend um o b u m b ra ti e ra n t. Sed sp len d o r idem ,
qui eam c irc u m d e d e ra t, o cu lis un d ique plenus
e rat to tu sq u e uiuen s a tq u e hac et illa e se d iffu n -
220 dens ut nubes d ifflu e re so le t, ita ut nunc la tio re m
nunc autem c o n s tric tio re m se re d d e re t. Et eadem
imago uoce magna clamauit in mundum dicens hominibus.

195/200 cf. H ildeg., L K A f, Pars III, 1 6 — Pitra, Anal, sacra 8 , p. 1 13. 190 cf.
Eccli. 2 8 , 2 3 b. 198/199 cf. M t. 1 6 , 1 8 . 200 cf. I Ioh. 4 , 1 6 . 218 cf. Ez.
1 , 1 8 ; A poc. 4 , 6 . 8 . 2 2 2 cf. Ioh. 1 1 , 4 3 .

196 E(go) om. C 198 ab eoque] ab eoque quesiui F 209/210 se extendens]

sex tendens H 2 1 2 adornatum om. C T 213 circumdederant R T 220
diffluere] defluere O

/ 194 posuerat] apposuerat 199 abscisus ... de] abscissus ... a / 201/222 Sed
usque hominibus om. m
 484 PARS TERTIA
8 . V E R B A G R A T IA E D E I
A D A D M O N ITIO N E M HOM INVM

225 ‘Gratia Dei sum, filioli mei : ideo audite et intellegite me,
quia illis do lumen animae qui me intellegunt in admonitione,
quos etiam in eadem beatitudine contineo, ne reuertantur ad
iniquitatem. Et quoniam ipsi me non despexerunt, ob hoc
etiam uolo eos tangere mea admonitione, quatenus incipiant
230 bona operari, illi dico qui me requirunt in simplicitate et cor­
dis puritate.
Et dum tribuo margaritas boni admonens ac exhortans ho­
minem, ita scilicet, dum intellectus hominis tangitur per me,
sum ei initium, hoc est dum sensus hominis intellegit admoni-
235 tionem meam auditu, ita quod etiam idem sensus ducitur ad
consensum tactus mei in animo illius, tunc sum in ipso ini­
tium boni, quod eum oportet incipere me sic illi adiutrice. Tunc
et ibi colluctatio est, ut uel perficiatur quod do, uel non. Quo­
modo ? Hoc sic uolo intellegi : quia dum hominem admoneo
240 tali modo, quod incipit gemere ac flere peccata sua, tunc si
uoluntas illius acquiescit admonitioni, qua illum admonui,
quoniam homo in sensu suo taliter sentit mutationem animi
sui, qualiter oculos suos leuat ad uidendum et aures ad audien­
dum et os ad loquendum et manus ad palpandum et pedes ad
245 ambulandum secundum desiderium illud ut sibi in animo e s t;
et si tunc uoluntas suscepit admonitionem meam, mox ipsa
eleuat se et deprimit ac superat sensum, ita quod idem sensus
discit ignota in sua consuetudine. Quomodo ?
Ipse mutat se, quoniam eum oportet quamuis inuitum sequi
250 uoluntatem quae super eum est ; ipse enim subiectus est illi in
seruitio, quia ei inferior est eamque sequetur siue uelit siue
nolit. Nam ego do bonum in initio et calefacio illud in mente
tribuoque opus uoluntati ad perficiendum. Et hoc facio ad­
monitione, exhortatione atque calore doni exspirationis Spi-
255 ritus sancti. Si autem uoluntas his donis repugnat, tunc ad
nihilum deducuntur haec quae memoraui. Vnde in eodem
tempore, dum homo potest incipere in incendio donorum in-

225 cf. Mc. 7 , 1 4 . 230/231 cf. II Cor. 1 , 1 2 ; Bened., Reg. 2 0 , 3 . 240 gemere
ac flere : cf. A n tip h . Salue regina. 243/245 cf. Ps. 1 1 3 , 5 - 7 .

223 9 loco 8 p o n . R 232 ac] et C T 233 per me tangitur ~ O 238 quod

do om. O 239/240 tali m odo admoneo ~ O 240 gemere e x genere corr. alia
manu H 241 illius] eius O 248 haec om. O 260 claritate e x clarite corr. C

f 225 intellegite et audite ~ m 230 illi] et me illis f m 236 illius] suo 254
exspirationis] inspirationis 257/258 insignis] in signis
 VISIO OCTAVA, c. 8 485
signis praeconii quod de me oritur, tunc ad illud properet ac
etiam citius ueniat uoluntas in bonis et perficiat opus hoc in
260 claritate.
Nam scientiam boni et mali ob hoc habet homo, ut ipse in
omnibus operibus suis Deum tanto melius intellegat deuitando
malum et operando bonum ; quia sic Deum colit cum timore
eum amplectens in perfecta caritate. Quomodo ? Ita scilicet,
265 si aperit interiores oculos spiritus ad bonum et si negat et
abicit in exteriori homine malum quod facere potuit. Idcirco
etiam subiecta est terrena creatura sub potestate ipsius, ut eo PL
amplius Deum intellegat et diligat ac operetur in eo opus 656
scientiae suae cum intellectu, quo ipse timet et amat Omnipo-
270 tentem, qui ipsi deputauit magnum honorem seruitutis plu­
rimarum creaturarum. Vnde et ob has causas effundit et
infundit homo, hoc est quod ipse in intellectu suo scienter com­
prehendit discretionem in creaturis, ita quod nouit quae sint
amabiles et odibiles et quae utiles atque inutiles, et quod etiam
275 post haec in fide, qua ipse Deum intellegit, concluduntur om­
nia opera ipsius, ita quod et Deo et angelis eius placent.
Aliquando etiam tango hominem in animo ipsius et moneo
eum ut incipiat operari iustitiam et deuitare malum ; sed
dedignatur me et putat quod possibile sibi sit quidquid facere
280 uoluerit, ac spatium paenitendi sibimetipsi constituit usque
ad tempus illud, dum corpus eius in simplicitate frigidae aeta­
tis sibi consentiat et dum etiam propter senectutem sibi fasti­
dio sit amplius peccare. Tunc iterum admoneo atque hortor
eum ad bonum et ut animo suo resistat. Qui dum me neglegit
285 saepe per multas aduersitates ut in diuitiis et in ceteris his si­
milibus quae patitur ad hoc perducitur, quod eum quasi inui-
tum et aduersus semetipsum oportet facere bonum et quod
eum in tam exasperato animo non multum delectat ea adim­
plere quae prius proposuerat perficere in prospero tempore, in
290 quo ei uidebatur nihil contrarium ipsi obesse, secundum quod
ipse in semetipso ordinauerat tanto tempore illa agere ut sibi

201 cf. G en. 2 , 9 . 1 7 ; 3 , 2 2 . 263/264 cf. Ps. 3 6 , 2 7 ; I Petr. 3 , 1 1 . 264 I Ioh.

4, 18. 276 cf. Eccle. 9 , 7 c. 278 cf. Ps. 1 4 , 2 . 280 cf. Respons. Emende­
mus in melius ... spatium paenitentiae — C A O 4 nr. 6 6 5 3 .

262 intellegant R 266 exteriore H F 269 amet R 272 in supra lin. B

273 sint supra lin. V 274 et quae] atque in ras. F atque om. F 279 quid-
quit F 280 sibimetipsi] sibi praem. O 281 dum om. F 285 in ceteris]
incertis B 290 ei supra lin. C 291 tanto supra lin. H

f 269 timeat et amet 271/272 et infundit om. 272 est om. 280 uoluit
sibiipsi 283 hortor] cum add. 285 in 2 om. 287 seipsum 290
obesse] posse praem. 291 seipso
 486 PARS TERTIA
placuisset. Hic homo dubie suscepit me : nolo tamen eum de­
relinquere, quia quamuis sic susciperet me, tamen non omnino
despexit me. Vnde et ego non laboraui frustra in ipso.
295 Taedio enim mihi non est tangere ulcerata uulnera, quae
circumdata sunt sorde comedentium uermium in innumerosi-
tate uitiorum et foetore mali rumoris et infamiae et languore
inueteratae iniquitatis peccatorum, nec despiciam quin leni­
ter illa contractem eo tempore dum incipio extrahere edacem
300 liuorem malitiae, hoc est cum intueor et tango eadem uulnera
blando calore exspirationis Spiritus sancti. Sed saepe cum
huiusmodi dolor ueteri fomento inueteratur, ita quod pecca­
tum incipit calere ardens in animo hominis et cum etiam sic
oriuntur in dolore uulnera peccatorum, ita quod erunt in co-
305 agulatum opus huius immunditiae quasi globus et aceruus se
erigens de magna sorde uermium et fomentatione inuoluti luti
de quo nascuntur mortifera uenena scorpionum, serpen­
tium, ranarum et aliorum similium uenenosorum uermium ;
et cum etiam tunc ita indurantur ut lapis, in talem scilicet
310 duritiam quam nullus cogitat effringere, quae sunt importa­
bilia onera scelerum in illis hominibus, qui grauati sunt gra-
uioribus oneribus : quid tunc ad haec ? Tunc quippe homines
propter infidelitatem suam non possunt confidere, ut possibile
sit huic homini se ad Deum conuertere de sua iniquitate, pro eo
315 quia uident eum quasi escam esse diaboli. Ego tamen nolo
eundem hominem deserere, sed meo adiutorio et proelio uolo
esse pro ipso in certamine, ubi suauiter primum incipio tan- PL
gere quasi duritiam lapidis illius peccati, quoniam quasi dif- 637
ficile est eum confringi in tam maximo foetore horribilium
320 scelerum, quae sunt praedictae causae magnae sordis et ne­
quitiae et quae sunt ueluti cadauer putredinis et esca diaboli,
quam ipse certissime absorbuit in uentrem suum. Quomodo ?
Scriptura habet de Filio Dei dicente : Meus cibus est ut faciam
uoluntatem Patris mei ; et econtra cibus est diaboli ut homines

294 cf. Is. 6 5 , 2 3 . 299 cf. Is. 5 1 , 8 . 299/300 edac. liu. : cf. Paulinus Petricor-
diae, De uita Martini 2 — C S E L 1 6 , p. 3 6 , 4 4 . 309 cf. Iob 4 1 , 1 5 . 310/311 cf.
M t. 2 3 , 4 . 314 cf. Eccli. 5 , 8 . 323 Ioh. 4 , 3 4 .

292/293 derelinquere] relinquere R 293 susceperit B 294 ipso] eo O T

295 non est mihi ~ O 290 sorde supra lin. H 307 quo] qua W uenena]
uulnera W 314 homini] homines C T 317 primum suauiter ~ O 321
e t 1 om. W 323 est cibus ~ O T 324 Patris mei] eius qui misit me V u lg .

f 292 dubie suscepit] si dubie susceperit 292/293 derelinquere] relinquere

293 susciperet] susceperit 295 ulcerata] ulcerosa 296 sorde om. com e­
dentium] circumrodentium 300 eadem] illa 301 exspirationis] inspira­
tionis 307/308 serpentum 312 quippe] sane 314 pro eo] propterea
316 eundem] illum meo] medio 324 econtra] contra
 VISIO OCTAVA, c. 8 487
325 deprimat in mortem, per quam illos talibus causis, ut prae­
dictum est, afflat qui ei uoluntate sua consentiunt et post eum
declinant. Et idipsum est diaboli desiderium et continuum
studium, quia de hac sorde oritur omne malum.
Sed de istis hominibus plures me intellegunt. Quomodo ?
330 Dum eos primum tango, dicit homo ille intra se : ‘Quid mihi
est ? Ego nescio nec cogitare scio quidquam boni.’ Et iterum
nesciens suspirat et dicit : ‘Heu me peccatorem !’ Nihil autem
amplius sentit, quia mole peccatorum grauatus est et quoniam
tenebrae iniquitatis conturbauerunt eum. Tunc iterum tango
335 uulnera illius. Et quoniam prius per me admonitus erat, tunc
eo melius intellegit me et respiciens in se ipsum iterum dicit :
‘Vae mihi, quid faciam ? Nescio nec excogitare ualeo quid fiat
de me propter multiplicia peccata mea. Ach, quo me uertam
uel ad quem properabo qui me adiuuet, ut turpissima scelera
34° mea contegam et deleam in paenitentia ?’
Vnde iterum respicit in se ipsum ea colluctatione, quam
prius habuit in studio peccandi, ac eodem desiderio ad ueram
paenitentiam se conuertit, ut ante studebat in peccatis. Et
quia tunc idem homo mea admonitione sic euigilauit de somno
3 4 5 mortis, quam sibi pro uita elegerat, idcirco tunc nec cogitatio­

ne nec uerbo nec facto, quae prius ardenter habuit ad scelera,

uult amplius peccare ; sed studiosissime in fortissima paeni­
tentia se eleuat ad me. Quapropter mox et ego suscipio eum
totum et deinceps dimitto eum quasi liberum, ita quod de
3 5 0 praedictis causis grauem infestationem ultra non habebit, ut

carissimi filii mei sustinent, quos moneo multiplici miseria in

ignitis sagittis diabolicarum persuasionum ; quia ipse harum
tunc non indiget. Nam ipse semper dolebit propter transacta
peccata sua, ita ut etiam sibimet iratus tam acrem paeniten-
3 5 5 tiam agat, quod se etiam indignum aestimet hominem uocari.

Sed haec uictoria est in foetore sordis illorum hominum quos

abicere nolo, quoniam post peccata sua me tamen quaesie­
runt. Nam qui me non spernunt, sed admonitionem meam
suscipiunt et me deuote quaerunt, illis parata sum facere quid-
3 6 0 quid uolunt. Qui autem me contemnentes abiciunt, illi mortui

sunt, nec eos scio.

333 cf. Is. 2 4 , 2 0 . 334 cf. Ps. 1 7 , 5 . 345/346 cf. Ordo Missae Confiteor ... co­
gitatione, uerbo et opere. 347 cf. Ioh. 8 , 1 1 . 355 cf. L c. 1 5 , 1 9 , 2 1 .

330 ille supra lin. V 331 scio] nescio H quitquam F 332 suspiro R
autem supra lin. B 334 eum] me R 350 ultra om. O

f 325 causis] uenenis 326 uoluntate] in praem. 344 idem] ille 349/350 de
... causis] in ... concupiscentiis 354 -met] -ipsi
 488 PARS TERTIA
Sunt enim multi homines qui, dum me adesse sentiunt intel­
legentes ipsorum mentem tactam esse admonitione mea,
fugiunt me per malam consuetudinem conceptorum peccato-
365 rum, quae in se deglutiebant uoluntate, consensu atque opere,
unde etiam et ipsi sunt coram Deo quasi nihilum et inane PL
reputati, quia nolunt esse conscii quid possent facere tacti per 658

me. Ego autem nolo esse in pollutione horum peccatorum qui

nolunt suscipere admonitionem meam, nec se uolunt purgare
37° per exhortationem illam, quatenus se auertant a peccatis suis,
nec desiderant comedere cibum illum, qui est scriptura euan­
gelii, quo satiari debent omnes fideles, nec gustare saporem
eius secundum quod eis datum est ; sed festinant fugere gra­
tiam Dei, quia nec uidere nec audire nec cogitare uolunt quod
375 eis faciendum sit, dum uocantur admonitione boni. Ipsi fu­
giunt admonitionem bonam, ut uermis qui terram intrat se
abscondens ab omni decore huius saeculi. Hoc faciunt et isti
nequissimi homines, fugientes praecepta Dei seque polluentes
in stercore, quo se inuolutant in mortem cum se abscondunt
380 in malitia sua, nolentes de foetore nequitiae ad lucem prodire.
Qui tales sunt, non pertinent ad me. Nam ego nolo hac et illae
diuidi in pollutione luti. Quomodo ? Cum his esse uolo qui me
pura paenitentia intellegunt, ubi me etiam adiungo humanae
putredini : quia eam uolo purgare. Qui autem me nolunt
385 suscipere, illos de me abicio nolens esse cum eis, quoniam
nulla pars mihi cum illis est, quia sunt in parte stultae igno­
rantiae me intellegere nolentes ; et quoniam nolo esse in opere
quod pertinet ad conglutinationem obduratae peruersitatis,
quod est ad mortem.
39° Et qui hoc modo spernunt me, imitantur perditum angelum,
qui dum Deum uidere potuit, eum inspicere noluit, ita ut eum
humiliter agnosceret, et propterea subito effugit omnem glo­
riam caelestem cadens in mortem, dum Deo uoluit assimilari
simili honore. Isti despiciunt me, quoniam operantur opus
395 malignum, ut.exigunt illicita desideria carnis in uoluptatibus

305 cf. supra 3 4 5 - 3 4 7 . 306/367 cf. Is. 4 0 , 1 7 . 370 cf. Eccli. 8 , 6 . 371 cf.
M t. 4 , 4 ; G reg., In Hie%. 1 , 1 0 , 5 — CC 1 4 2 , p. 1 4 6 , 4 7 - 6 3 . 379 inuolutant : cf.
A u g ., Enarr. in ps. 5 7 , 7 — CC 3 9 , p. 7 1 5 , 3 5 sq. 384 cf. Eccli. 4 7 , 1 3 .

362 multi om. H 367 tacti facere ~ O 376/377 abscondens se ~ 0 380

in supra lin. B, dei. a 383 etiam me ~ O etiam supra /in. C 388 conglut.]
glutinationem F 391 Deum om. O inspicere] aspicere O 392 agnosceret
ex agnoscente corr. H

f 363 ipsorum] suam 365 consensu atque opere] atque consensu et opere 379
stercore quo] fece qua 384 putredini] corruptibilitati 385 de] a quoniam]
quia 391 inspicere] aspicere
 VISIO OCTAVA, c. 8 489
ipsorum. Et quoniam me despiciunt, idcirco faciunt quod
uolunt. Ipsi contemnunt Deum, sic etiam neglegunt illius
praeceptum. Vnde et multoties in indignatione mea deputan­
tur ad plenitudinem mentis suae facere quod uoluerint, quia
4°o uita aeternae felicitatis eos fugit quasi nihilum sint ; multoties
etiam deficientes tam in prosperitate praesentis uitae quam
futurae, quoniam duri et immobiles ad felicitatem boni sunt.
Contumacem enim peccatorem in malis suis perseuerantem
desero, uiuificans eum qui in se respicit et a peccatis suis in
405 timore meo cum pura paenitentia se ad me conuertit.
Nam ego sum columna firmae stabilitatis, quae numquam
desero quaerentem me ; quoniam qui me apprehendit et se
mihi intime ac fideliter coniungit, numquam decidet in per­
ditionem. Qui uero me habet in obliuione mentis suae et super-
410 biendo se eleuat super me, id est qui in se ipsum magis con­
fidit quam in me ac ideo fiduciam in me contemnit habere,
quoniam pro nihilo computat gratiam Dei, quia in animo ipsius
sum ut uentus turbinis, ipse habens me neglegenter in irrisione
et superbe cum elatione in desperatione, non propter grauedi-
415 nem peccatorum quae perpetrauerit, sed propter superbiam PL
me deridendo sic dicens : ‘Quid est gratia Dei ?’ ; hunc ego 659
deiciendo occidam et in electione mea eum erigere nolo, quia
mortuus est in aeterna felicitate.
Sed et hi homines qui non habent fiduciam se posse surgere
420 de grauioribus culpis peccatorum suorum, sic abicientes omni­
potentem Deum et gratiam ipsius, desperantes scilicet in
nimia tristitia quasi non possint saluari de enormitate crimi­
num suorum, deficiunt proiecti a me et acerbe corruunt in
mortem morientes in inferno inferiori cruciatu mortis aeternae.
425 Nunc etiam loquar de dilectis filiis meis, qui me suscipiunt
aperto sensu et uoluntario animo atque acuto intellectu et qui
me gemitu ac fletu tangunt me excipientes cum gaudio atque
omni amplectentes intentione. O flores mei ! qui dum me
adesse sentiunt, subito gaudent in me et ego in illis. Ipsi dul-
45° ciores suauioresque mihi sunt super amorem lapidis pretiosis-
421/423 cf. Bened., Reg. 4 , 74. 422/423 enorm, crim. : cf. Salu., De gubern. Dei
5 , 5 0 — C S E L 8 , p. 1 1 8 , 12. 424 cf. Ps. 8 5 , 1 3 . 429/430 cf. Sap. 7 , 9 .

398 in om. H 400 uitam W, uitae H 414 elatione] eleuatione B 422

mimia (sic) C 423 proiecti] protecti O 424 cruciatu ex cruciati corr. supra
lin. H 429 illis] eis O 430/431 super usque pretiosissimi supra litt. H
lapidis pretiosissimi amorem ~ O

f 397 uolunt] male praeni. 398 multoties] perfrequenter 398/399 deputantur]

permittuntur 400 multoties] frequenter 403 enim om. m 411 in me
fiduciam habere contemnit ~ m 412 computat] reputat m ipsius] eius f m
418 in] ab f m 421 ipsius] eius m 427 ac] e t / m 429 sentiunt adesse ~ m
430 mihi om. m
 49° PARS TERTIA
simi et super fulgentes pretiosas margaritas in mente hominum
qui eas amplectuntur ardenti desiderio. Ipsi etiam sunt mihi
nobilissimi quadrati lapides, quia in conspectu meo mihi sem-
per sunt amabiles. Hos assidue uolo limare et purgare, quate-
435 nus recte ac decenter ponantur in caelesti Ierusalem : quia
semper in mentibus suis bona uoluntate mecum epulantur, nec
mea iustitia possunt satiari. Nam mox cum tactum meum
sentiunt, properant ad me tamquam ceruus ad fontem aquae.
Sed ego saepe relinquo eos, ita quod ipsis uidetur quasi sint
44° sine adiutorio ; quod idcirco facio ut exterior homo in eis non
infletur per superbiam. Tunc plorant ac lugent aestimantes
me ipsis esse offensam ; sed ego sic perscrutor fidem eorum.
Attamen forti manu teneo eos sic auferens ab ipsis elationem
nec permittens eos cognoscere quid sint in occultis bonis suis :
445 quia multiplices fructus in eis facere uolo, animis ipsorum
dolentibus ac cordibus eorum uulneratis in doloribus. Permitto
enim multoties diabolicas persuasiones ipsos inuadere in igneis
sagittis de flatu immunditiae incendii ardentis spiritus forni­
cationis, quae uulnerant corpora eorum in infirmitate fragilis
45° naturae ; et hoc idcirco permitto, quatenus hoc modo tam
fortiter imbuantur inspiratione Spiritus sancti, quod postea
fiant insignes praecones et flagrantes in uirtutibus. Ipsi quippe
erunt in probatione quasi aurum in fornace, id est probati in
irrisione et in indignatione, ita quod quasi nihilum computa-
455 buntur et quod saepissime per raptores substantia sua denu­
dabuntur ac per dissensionem plebis in aduersitatibus sicut
agnus a lupis dilacerabuntur. Et ut oues dum eas lupus dis­
pergens dissipat, tamen non moriuntur, ita sunt et isti homi­
nes in morte animae non morientes sed eo magis uiuentes pur-
460 gati in aduersis. Nam bona arbor ut fructum ferat irrigatur,
circumciditur atque circumfoditur, et ab ea uermes, ne fruc­
tum eius comedant, abstrahuntur. Quid est hoc ?

433 quadrati lapides : cf. Herrn., Pastor. Visio 3 , 2 , 4 — ed. Fr. X . Funk, p. 3 5 5 .
434 cf. id. Pastor, Simii. 9 , 9 , 2 — Funk, p. 5 1 7 . 438 cf. Ps. 4 1 , 2 . 439/440
cf. Ps. 8 7 , 5 . 447/448 cf. Eph. 6 , 1 6 . 453 cf. Sap. 3 , 6 ; I Petr. 1 , 7 . 454/
455 cf. Sap. 3 , 1 7 . 457/458 cf. Ez. 3 4 , 5 . 460/461 cf. M t. 7 , 1 7 et parall.

432 mihi sunt ~ tt7 446 (uulnera)tis supra lin. C 447 enim] etiam B 449
in om. 0 460 f/erat) supra lin. alia manu H

f 433/434 semper mihi ~ m 435 Hierusalem / 440 hom o exterior ~ m

442 ipsis] eis m 447 multoties] frequenter f m 451 Spiritus sancti inspira­
tione ~ m postea] praeterea/ m 452/453 Ipsi usque probati] probati erunt
in probatione quasi aurum in fornace m 459 animae morte ~ m 461 cir­
cumciditur] putatur / m uermes] erucae / m 462 comedant] corrodant / m
est om. f m
 VISIO OCTAVA, c. 8 491
Bonus scilicet homo non sit durus nec maleuolus ad iusti- PL
tiam Dei, sed lenis ac flexibilis ad quodque bonum, a se 660

4 6 5 abscidens malum seque considerans in scrutatione operum

suorum atque auferens a se infestationem laedentium se ini­

micorum. Sed tamen, antequam homo sentiat me in cogita­
tione sua aut intellectus ipsius intellegat me intra se, sum ei
caput et plantatrix fructuositatis et uirtus fortitudoque firmae
47° ciuitatis quae aedificata est supra firmam petram. Omnis ergo
fidelis homo audiat me sibi dicentem :
‘0 homo, est modo conueniens et congruum, ut homo ratio­
nalis sine intellectu sit ut irrationale pecus, quod non aliter
facit nisi secundum quod expetit libitus ipsius ? O miseri
475 homines, qui nolunt scire magnam gloriam illam quam Deus
ipsis dedit ad similitudinem sui ! Sed non potest esse, ut
uolunt, quod libere et quasi hereditario iure omnia mala fa­
ciant quae desiderant, quasi hoc ex natura corporis sui possi­
deant, nolentes considerare se habere honorem illum quod
4 8 0 bona opera operari ualeant. Deus in sua ordinatione omnia

iuste constituit. Et quis potest ei repugnare ? Quid est hoc ?

In huiusmodi uidelicet comparatione, quod aliquis ordinationi
Dei simili exemplo possit comparari aut sapientia aut discre­
tione in ullis rebus ? Et cur est hoc, quod efficaciam illam
4 8 5 quae eis data est sibimetipsis auferre uolunt, quod bene scili­

cet et male facere possunt ? Quomodo ? Nam ego cum eos

tactu meo admoneo qui tunc me apprehendunt, mox ut me
adesse sentiunt, hi bonum opus quod uolunt ad effectum meo
adiutorio perducere possunt ; qui uero me contemnunt, in
49° imbecillitatem sui et in malum corruunt. Sed praui homines
excusare se nituntur, ita quod bona opera operari non possint ;
et hoc propterea faciunt quod exterior homo in eis uoluntatem
suam exerceat in libertate.
Nunc, o carissimi filii mei, qui mihi dulciores in odore super

470 cf. A n tip h . Haec est domus Domini ... aedificata supra firmam petram — C A O
3 nr. 2 9 9 8 . 473 cf. II Petr. 2 , 1 2 . 485/486 cf. Lc. 6 , 9 . 489/490 cf. I Reg.
2 , 3 0 c.

469 fructuositas F 482 comparatione] comparare F , operatione T 484 ullis]

illis R , nullis C 488 effectum] affectum B 489 me uero ~ W 491 pos­
sunt T 492 in eis] meis H 493 libertatem R

f 465 abscindens f m 468 ipsius] eius m 469 plantatrix] radix f m 471

hom o fidelis ~ m 472 est modo] estne f m 474 secundum om. m libitus]
libido f m 475 gloriam magnam 476 ipsis dedit] dedit illis m potest]
posset m 477 iure hereditario ~ m 480 Deus] operans add. m 481 est om.
fm 484 ullis] illius f m 485 sibiipsis / m uolunt] nolunt / m 487 me
tunc ~ m 488 hi] in m 491 possunt / m 492 hom o exterior ~ m
493 libertatem f m
 492 PARS TERTIA
495 omnia aromata estis, audite me uos admonentem. Dum tem­
pus habetis facere bonum et malum, sincera deuotione colite
Deum uestrum. O uos iterum dulcissimi filii mei qui ascenditis
sicut aurora, uos qui ardere debetis in caritate ut sol in radio
suo, currite et properate, carissimi mei, in uia ueritatis quae
500 lux mundi est, quae est Iesus Christus Filius Dei qui uos rede­
mit sanguine suo in fine temporum, ut cum gaudio post transi­
tum uestrum peruenire possitis ad ipsum.’
Et iterum audiui eum qui sedebat in throno dicentem ad me:
‘A desiderantibus caelestia fideliter credendum et non per-
505 tinaciter examinandum est quomodo Filius Dei missus in
mundum a Patre natus sit ex Virgine, quia humanus sensus
fragili et mortali corpore et grauissimo peccatorum onere gra-
uatus secreta Dei plus dignoscere non poterit quam Spiritus
sanctus cui uult reuelauerit.’

510 9. Q VO D H V M A N IT A S S A L V A T O R IS
E C C L E S IA S T IC A M A E D IF IC A T IO N E M S V S T E N T A N S
A P P A R E T IN F ID E P O PV L O R V M F ID E L IT E R O P E R A N T IV M

Quapropter per mysticum mysterium haec e t i am c o l u m­

na quam uides in pl a g a me r i di a na in pr a e f a t o
515 l a pi deo muro d e mo ns t r a t i aedi f i ci i ul t r a p r a e ­
di c t a m c o l umna m uerae T r i n i t a t i s significat humani­
tatem Saluatoris, qui conceptus de Spiritu sancto natusque ex PL
suauissima Virgine Filius est Altissimi, fortissima sanctitatis 661

columna exsistens, omnem uidelicet ecclesiasticam aedificatio-

520 nem sustentans. Cuius humanitas apparet in ardente fide
lapidum fidelium populorum in bonitate superni Patris fortis­
sime operantium post declarationem Trinitatis manifestata :
quia Trinitate in uno Deo certificata credenti populo creditum
est etiam incarnatum Dei Verbum uerum Deum cum Patre
525 et sancto Spiritu in unitate diuinitatis in uno et uero Deo
colendum.

497 cf. Cant. 6 , 9 . 500 cf. Ioh. 8 , 1 2 . 500/501 cf. A poc. 5 , 9 . 508/509
cf. Lc. 1 0 , 2 2 . 514/515 uide supra, Pars III, Visio 7 , 6 3 sq. 510/517 cf. H ugo
de s. V iet., De arca Noe morali 2 , 7 — PL 1 7 6 , 6 4 0 D . 517/518 cf. Symbolum
Credo in D eum 3 . 518 cf. Lc. 1 , 3 2 .

497 uos om. F 500 uos] nos R 507 onere peccatorum ~ O 512 F I D E L I -
ter om. W 519/520 aedificationem ecclesiasticam ~ O 525 Spiritu sancto
HO

/ 500 uos] nos f m 514/515 in usque aedificii om. m 515/516 praedictam om. m
518/519 columna sanctitatis ~ m
 VISIO OCTAVA, c. 8-i i 493
IO . Q VO D S A N C T IT V D O V E R A E IN C A R N A T IO N IS H VM AN IS
M E N T IB V S O B V M B R A T A A B IN T E R IO R IB V S F ID E E T O P E R E
C O G N O S C IT V R /E X T E R IO R IB V S FA M A E T V O C E M A N IF E S T A T V R

530 Quae c o l umna ma g na est et o b u mb r a t a , i nt r a et

e x t r a i dem a e di f i c i um appar ens : quoniam sanctitudo
uerae incarnationis magna et inaestimabilis ita humanis men­
tibus est obumbrata, ut non possit considerari nisi quantum
possibile est per fidem intueri et interioribus diuino cultu labo-
335 rantibus fide et opere cognosci, et exterioribus otio uacantibus
fama et uoce manifestari.
Vi s ui que tuo t a m umbr osa a ppa r e t , ut nec ma ­
g n i t u d i n e m nec a l t i t u d i n e m eius c ognoscere ua-
leas : quia idem Filius meus inter homines in mortalitate
540 carnis, quoniam pro populo mortem subiturus erat, quasi
obumbratus mortalis scilicet exsistens sine omni macula pec­
cati apparuit, ita tamen quod uera eius incarnatio, in mysti­
ca magnitudine secretorum Dei incomprehensibilis et in
excellentia diuinae potentiae inaestimabilis, omnem cognitio-
545 nem humani intellectus excedat.

II. QVO D SO LI D E O CO G N ITVM E S T Q VO T E T Q V A L E S

F V T V R I S IN T V T P E R F IC IA T V R C O R P V S C H R IST I

Sed quod i nter c ol umna m hanc at que c ol umna m

uerae T r i n i t a t i s est i n t e r r up t us locus l ong i t udi ni s
550 t r i um c u b i t o r u m ua c uus que absque muro, ut ti bi
superi us ost ens um est : hoc est quod incarnatus Dei
Filius Deus uerus cum Patre et Spiritu sancto exsistens adhuc
latet in membris suis, quae fideles homines sunt qui usque ad
finem mundi nascituri sunt, per uiuentia opera membra capitis
355 sui effecti, ut supra mirabiliter et typice edocta es. Qui, quot
et quales futuri sint in prolixitate superuenientium temporum,
hoc est in mysterio ineffabilis Trinitatis, ipsi eandem Trini-

534 c f . I I C o r . 5, 7 ; Eph. 3, 17 . 54 0 c f . Oratio D e u s q u i p r o n o b is F iliu m tu u m

c r u c is p a t ib u lu m s u b ir e u o lu is ti — 438.
B r u y la n ts 2 n r.
541 sin e ... m a c u la :
c f. L eu . 9, 3. 549/551 uide supra, Pars I I I , Visio 2, 511 - 515 . 554/555 c f.
Eph. 5, 30 ; C o i . 1 , 18 . 557/558 c f . Symbolum Q u ic u m q u e , 3.

53 0 Q u a e ] S e d T 533 o b u m b r a ta ] u m b ra ta F 54 3 m a g n it u d in e om. O
552 u eru s D e u s ~ O u e ru ssupra lin. R 553 a d ] in W 555 q u o t ] q u o d T
556 s in t] su n t C T , in s im p lic it a t e add. F

f 534 es t om. m 539 id e m o m .f m 54 0 e ra t su b itu ru s ~ m 541/542 p e c c a ti

m a c u la ~ m 5 4 4 p o te n tia e d iu in a e e x c e lle n t ia ~ m 548/551 S e d usque
q u o d om.m 553 q u a e ] q u i f m 555 es om. m 555/556 q u a le s e t q u o t ~m
557 ip s i om. f m
 494 PARS TERTIA
tatem in unitate diuinitatis fideli cultura adoraturi, cum locus
eorum qui adhuc nascituri sunt uacuus sine aedificato muro
560 bonorum operum sit.
Vbi tamen f u n d a me n t u m po s i t um est, quoniam in
praescientia Dei sunt et quia etiam fides saluationis eorum,
quam habituri sunt, iam posita fortiter consistit, ita ut homo
spem et fiduciam non habeat in alio quam in Deo, non diffi-
565 dens de misericordia eius sed confidens in eum, quod fortissi­
mum fundamentum fidelis animae est.

12 . QVO D O M N IA O P E R A IN C A R N A T I F IL II D E I
E T C O L L E C T IO E C C L E S IA E D E Q V A T T V O R P A R T IB V S M VN D I
S V N T IN V O L V N T A T E P A T R IS

570 Quod autem haec umbr os a c ol umna in hoc ipso

aedi f i ci o in eodem loco st at , ubi desuper in c a e ­
l est i bus my s t e r i i s c or am Deo i l l um ma g num et
q u a d r a t u m l uc i di s s i mi que c andori s spl endorem
pri us ui di st i , qui s e c r e t um superni Creat ori s desi-
575 gnans in ma x i mo my s t e r i o ti bi ma n i f e s t a t u s est :
hoc est quod incarnatus Dei Filius omnia opera sua quae cor­
poraliter in mundo iniurias passus operatus est, ea secundum
secretam uoluntatem Patris adimpleuit. Quod e t i am ille PL
spl endor desi gnat ma g nus ui del i c et in si gni f i c a- 662
58otione my s t e r i o r u m Dei , q u a t t u o r q u e a ng ul o r um :
quoniam ad cognitionem Christi multi ex his qui per quattuor
partes mundi nascuntur peruenturi sunt ; a t que exi mi i
candori s : quia lucidissimam diuinitatem nulla tenebrositas
offuscare potest, ubi idem secretum supernae et gloriosae
585 maiestatis in magna profunditate et mysterio scientiae crea­
toris omnium qui cuncta creauit typice tibi aperitur, ita ut ipsi
creatori nullus ad hoc in auxilio succurreret nec ullus ipsi
resistendo in hoc repugnaret, ea tantum in uoluntate bonitatis
suae per Verbum suum creans. Vnde in eo alius spl endor
590 uel ut aurora in se aeri am in al t o p u r pu r a e a e lucis
c l a r i t a t e m habens f ul get , per quem ti bi in my s t i c a
ost ensi one my s t e r i u m i nc a r na t i Fi l i i Dei d e mo n ­
s t r a t u m est, quoniam in secreto summi Dei candor aurorae,

Bened., Reg. 4 , 4 1 .
56 4 c f . 564/565 c f . id ., Reg. 4 , 74 . 571/575 uide supra,
Pars I, Visio 4 , 48-5 3, 399- 401 .

562 p r a e s c ie n tia ] s a p ie n tia C fid e R 563 h a b itu r ] h a b ita tu ri F

f 558 c u m om. f m 559 q u i] u t praem. f m u a c u u s] e s t c u m add. f m 560

op eru m om. m 562 fid e / m 563 su n t om. m 571 e o d e m ] i l l o 573 lu c i­
d is s im u m - 578 Q u o d ] Q u id 581 h is ] iis
 VISIO OCTAVA, c. 11-13 495
Virginis scilicet Mariae, declaratur, quae in utero suo Filium
595 eiusdem caelestis et altissimi Patris portauit, qui purpureum
sanguinem suum clarissima luce saluationis fulgentem effudit,
secundum quod tibi in hac secreta uisione incarnatio eiusdem
Filii mystica obumbratione ostenditur.

13. QVOD IN C H R IS T O OMNES V IR T V T E S ACVTO S T V D IO

600 P L E N IT E R O P E R A N T V R E T IN IP S O APERTE M A N IF E S T A T A E SVNT

Sed quod in p r a e d i c t a c o l umna ab imo usque ad

s ummum eius in mo dum scal ae ascensus est : hoc
est quod in incarnato Filio Dei omnes uirtutes pleniter opera­
bantur, qui in se uestigia saluationis reliquit, ita ut tam pusil-
605 lus quam magnus fidelium sibi competentem gradum in ipso
reperiant in quo pedem in ascensum uirtutum ponant, ut ad
optima loca perueniant, ubi uirtutibus operandum est. Quo­
modo ? In optimis locis bonorum cordium aggregantur uir­
tutes ad sanctissimum opus suum, quatenus Filium Dei in
610 membris suis perficiant, quod est in electis hominibus. Vnde et
in ipso est exemplum perfectionis omnibus fidelibus qui in lege
Dei occupati sunt, ut se de bono torqueant ad melius, scientes
manifestationem uerae incarnationis ubi Filius Dei ueraciter
in carne demonstratus est, in quo fidelissimus ascensus ad
615 caelestia reperitur. Propter quod etiam omnes ui r t ut es
Dei de s c ende nt e s et a s c e ndent es o ne r at a s l api di -
di bus ad opus suum hic ire ui des : quia in Vnigenito
Dei lucidissimae uirtutes quasi per humanitatem eius descen­
dunt et quasi per diuinitatem ipsius sursum tendunt. Descen-
620 dunt etiam per ipsum ad corda fidelium hominum, qui bono
corde uoluntatem suam relinquentes ad recta opera flexibiles
se reddunt, secundum quod operarius ad leuandum lapidem
se inclinat quem ad aedificium deferat. In ipso etiam sursum
ascendunt, cum caelestia opera in hominibus perfecta Deo
625 gratulabunde offerunt, ut corpus Christi in fidelibus membris
ipsius quantocius perficiatur. Vnde etiam quasi lapides ad al-
tiora portant, qui sunt pennata et lucida opera quae cum ipsis
homines ad tutelam suam operantur : quoniam unaquaeque

594/595 c f . Aiissale Rom., Missa de s. Maria a Pentec. B e a ta u is c e ra ... q u a e p o rta u e -

ru n t a e te rn i P a tris F iliu m . 610 c f . C o i. 1 , 24. 615/617 c f . H e r r n ., Pas!.,
Simii. 9, 3 , 5 ; 9, 4 , 1 ; 9 , 3, 4 — ed . F u n k , p . 505. 618/619 c f . E p h . 4 , 10.
625/626 c f . E p h . 4 , 12 - 13 .

603 e s t supra lin. V in supra lin. W 60 4 u t supra lin. C 620 e tia m supra
lin. V 622 le u a n d u m ] p o r t a n d u m in ras. C 623 se in marg. V 626 ip s iu s
supra lin. H ip s iu s usque p e r fic ia t u r in marg. F 62 8 h o m in ib u s C

f 595 e iu s d e m om. 612 t o r q u e a n t ] r e c ip ia n t 626 q u a n t o c iu s ] q u a m c it is s im e

 496 PARS TERTIA
actio a Deo obtinet alas suas, per quas se de stercore humanae
630 mentis eleuet, fulgentem etiam splendorem habens per quem
ante Deum luceat, quia obstrui et abscondi non potest quod P L
fluit de fonte uitae aeternae. Nam ut fons non debet esse in 663
absconso sed in manifesto, ut omnis homo qui sitit ad ipsum
ueniat et hauriat atque bibat, sic Filius Dei non est obtrusus
633 nec absconsus electis suis sed manifestus, praeparans se ad
retributionem operum ut ea manifestet iusta remuneratione,
quae propter ipsius uoluntatem ad hominibus perficiuntur.
Idcirco fidelis homo ambulet in fide ad Deum quaeratque mise­
ricordiam eius, et dabitur illi. A non quaerente autem non
640 inuenietur, ueluti fons non fluit ad homines ipsum solummodo
scientes nec ad eum uenire uolentes, sed illos oportet ad eum
accedere, si aquam eius haurire desiderant. Sic homo faciat.
Ad Deum accedat per legem sibi ab ipso constitutam, et
inueniet eum dabiturque illi cibus uitae et aqua salutaris, ita
645 ut amplius nec esuriem nec sitim sustineat. Vnde et praedictae
uirtutes a c u t u m s t u di um i dem opus perf i ci endi
habent : quoniam studiosissime sicut torrentes aquae ad
opus diuinum currunt, quatenus sole fulgentiora Christi mem­
bra capiti suo in lucidis acquisitionibus nobilissime perfecta
650 coniungantur. Propter quod etiam, ut audisti, fortes operarii
Dei appellantur, quia strenue in bonis operibus fidelium
hominum semper conuersantur.

14. QVOD SEPTEM V IR T V T E S

SEPTEM DONA S P IR IT V S S A N C T I S IG N IF IC A N T

655 Sed quod i nt er has u i r t ut e s pr a e c i pue sept em

uides, qu a r u m e t i a m formas et ha bi t us s e c undum
quod ti bi p e r mi t t i t u r consi deras : hoc est quod inter
uirtuosa opera hae septem uirtutes praestantissime septem

631 a b s c o n d i n o n p o t e s t : c f . M t . 5, 14 . 7 , 37 .
633/634 c f . I o h . 638 c f . I I
C or. 5, 7 . 641/642 c f . P s . 33, 6 . 642 12, 3.
c f . Is . 6 4 4 c f . E c c li. 15 , 3.
64 5 c f . I o h . 6 , 35. 655 c f . H e r r n ., Pas/., Visio 3, 8, 2 — e d . F u n k , p. 369.
658/659 s e p t e m ... d o n a S p ir. : c f . I s id ., Lib. num. 8, 38. 39 — P L 83, 187A B .

629 ob tin et] o b tu lit R 63 9 e(leuet) supra lin. B 631 lucerat W 636
rem un.] retrib u tion e B 6 4 4 inueniat B cibus] -que add. H 64 8 fu lgen -
tiores sole R 648/649 m em bra supra lin. H 6 5 4 s ig n if ic e n t 0 655 in­
ter] iter H 65 8 hae] haec B u irtu tes in marg. F

f 629 a D e o o b t in e t ] D e o o f fe r t s t e r c o r e ] fe c e 631 a b s c o n d i e t o b s t ru i ~ m
n o n ] debet nec add. m 636 r e m u n e r a tio n e ] r e t r ib u t io n e m 64 3 A c c e d a t
ad D e u m ~ m 64 6 a c u tu m ] in t e n t u m / m 647 a d om. f m 64 8 fu lg e n -
t io r e s s o le / m 655 q u o d usque s e p t e m ] q u id s e p t e m u irtu te s in t e r q u a s p r a e c ip u e
m 65 8 u ir t u o s a ] s tu d io s a f m
 VISIO OCTAVA, c. 13-15 497
ardentissima dona Spiritus sancti designant ; quia in obum-
660 bratione Spiritus sancti Virgo clarissima Filium Dei sine
peccato concepit, in sanctificatione scilicet sanctarum uirtu-
tutum, quae aperte in eodem Vnigenito Dei manifestatae
sunt, quasi in forma sua illuminantes corda fidelium et quasi
in habitu suo in unitate fidei se dilatantes, ut Isaias seruus
665 meus testatur dicens.

15. V E R B A IS A IA E D E E A D E M RE

Egredietur uirga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet.

Et requiescet super eum, spiritus Domini : spiritus sapientiae
et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae
670 et pietatis ; et replebit eum spiritus timoris Domini. Hoc tale
est. Virgo Maria egressa est de angustiis saecularium oppres­
sionum in dulcedinem honestatis morum, ut aliquis de domo
egreditur in qua inclusus continebatur, qui se non eleuat
supra ipsam domum sed recto itinere coram se graditur ; et ut
675 riuulus uini de torculari exprimitur, non se exaltans supra
idem torcular sed moderate defluens in locum suum. Et quare
uirga ? Quia non spinata moribus nec nodata terrenis cupidi­
tatibus sed plana, id est carnali concupiscentiae non copulata,
orta scilicet de radice Iesse, id est ab illo qui quasi fundamen-
680 tum erat regalis prolis de qua eadem illibata Mater nata
processit. Vnde et de radice eiusdem uirgae ascendit suauissi-
mus odor, qui fuit integra uiriditas eiusdem Virginis uolans
in altissimum modum, Spiritu sancto eam ita irrigante, quod
ex ipsa almus flos natus est. Quomodo ? Vt flos nascitur in agro
685 non seminatus semine, sic surrexit in ea caelestis panis sine PL
radice uirilis commixtionis et absque omni humano onere, sed 664
tantum natus in suauitate diuinitatis non tactus ulla indi­
gnatione peccati, ueniens tortuoso serpente nesciente nec
eum prorsus tangente. Vnde et idem flos latenter illum dece-
690 pit, ita quod sursum ascendit et genus humanum in peccato

G59/660 c f . L c . 1 , 35. 664 c f. E p h . 4 , 13 . 667 Is. 11 , 1 - 3. 680/681 c f.

Antiph. R e g a li e x p r o g e n ie M a r ia o r t a r e f u l g e t — CAO 3 n r. 4591 .

ex a r g - cnrr. H , a rd e n tis im a B
659 a rd e n tis s im a 662 m a n ife s ta ta e ex m a n ife s te
corr. H supra lin. B
663 e t 666 is a ia e v e r b a ~ O 668 D o m i n i s p ir itu s su p e r
eu m ~ F 669 s c ie n t ia e ] s a p itia e ( ! ) W 673 in c lu s u s ] ex c o n - corr. H , c o n ­
clu su s C 677 sp in a ta ex in - corr. H 683 e a m ex e u m corr. V ita om. H
689 e u m om. C T p r o s u s V, p r o p s u s R t a g e n te F id e m supra lin. R

/ 661 s a n c ta ru m s c ilic e t ~ m 676 id e m o m .f m 677 sp in a ta ... n o d a ta ] sp in o s a

... n o d o s a f m 679 a b ] d e / w 680 e a d e m ] illa f m 682 u irid ita s ] p u rita s
f m 682/683 u o la n s ... m o d u m ] u o le n s ... c a c u m e n f m 683 ita e a m ~ f m
68 5 s e m in a t o f m 689 p r o r s u s ] p r o p iu s f m id e m ] ille
 498 PARS TERTIA
conceptum ad alta sustulit, quod ille prius fraudulenter
deceperat et in perditionem secum detraxerat. Et quoniam
hic flos Filius Dei erat, requieuit super eum spiritus Domini,
id est spiritus aeternae diuinitatis. Quomodo ?
695 Quando humilitas exaltata est in ascensu eiusdem floris, ubi
in irrisione prostrata est superbia, quam prima mulier attendit
cum plus quam deberet habere uoluit ; secunda muliere serui-
tio Dei se subdente, dum se recognouit paruam in humilitate
confessa Deum suum, Spiritus sanctus ardenter in ipso requie-
700 uit in quo electa caritas latuit, quae saluauit perditam plebem
abstergens crimina et scelera hominum. Nam plenitudo sancti­
tatis erat in eo, quia uiuens lumen in ipso radiauit, in quo
noxium pomum cum sequentibus se nequitiis aruit, surgente
in eodem medicina mortuorum, quae uexillum illud eleuauit
705 quod mortem superauit et contriuit. Sanctitas enim in eo non
caruit ulla possibilitate, ipso concepto absque omni peccati
commixtione, sicut saepius offenditur in natis hominum qui
nascuntur in diuersitate multiplicium criminum. Sed et cum
idem flos dedit operando et ostendendo omnem exspirationem
710 iustitiae, iam fructum in plenitudine Spiritus sanctus protulit,
quoniam ipse Filius Dei indutus carne aperte in opere suo
demonstrauit quod antea Spiritus sanctus mystice et quasi
in occulto inspiratione sua commonuit.
Qui Spiritus sanctus super eundem florem septempliciter
715 requiescere designatur, quia cum Deus omnia per Verbum
suum in Spiritu sancto crearet, septima die ab omni opere suo
requieuit. Sed et eadem dona in signatione sua geminantur :
quoniam corpus et anima sibi coniuncta simul in gemina
dilectione per unctionem Spiritus sancti debent operari timore
720 Domini solo posito, quia ipse quasi in tremore caritatem uene-
rans unum super omnia adorari designat. Vnde etiam et spiri­
tus Domini solus denominatur, fortissimis uirtutibus ab eo
clarescentibus ut a radice rami procedunt : quoniam unus

703 c f. Hymn. P a n g e lin g u a g l o r i o s i ... q u a n d o p o m i n o x ia lis — A H M A 2, 1 n r. 40,

str. 2. 711 c f. Hymn. A s o lis o r t u s c a r d in e ... s e ru ile c o r p u s in d u it — A H M A 2,
1 n r. 23, str. 2. 715 c f. Io h . 1 , 3. 716/717 c f. G en . 2, 2. 719 c f. I I o h .
2, 20. 723 c f . Rom . 11 , 16 .

697 cu m ] eu m F u e lu it C 710 sa n c ti BR 715 c u m om. W 717 in

s ig n .] in s ig n ific a t io n e B

f 691 ille ] se rp en s add. f m 693 D o m i n i s p ir itu s ~ m 695 e iu s d e m ] illiu s f m

697 h a b e re ] s a p e r e / m 704 e o d e m ] i l l o / m 708 d iu e rs ita te usque c r im in u m ]
m u lt ip lic iu m c r im in u m u a r ie ta te / , m u lt ip lic iu m u a rie ta te c r im in u m m 709 id e m
flo s ] flo s ille / m o s te n d e n d o ] d o c e n d o / m e x s p ir a t io n e m ] in s p ir a t io n e m
/ m 714 e u n d e m ] illu m / m 722 s o lu s om. f m
 VISIO OCTAVA, c. 15 499
Deus est a quo omnia bona ueniunt et per quem omnia sapien-
725 ter disposita sunt. Et quia spiritus Domini super ipsum florem
requieuit, spiritus etiam sapientiae super eum mansit : quo­
niam ubi spiritus Domini affuit, ibi sapientia non deerat.
Sic ergo spiritus sapientiae et intellectus in eo fuit ; quo­
niam magna sapientia apparuit, cum Deus omnia per Verbum
730 suum creauit ; quia sapientia sic diffusa est in illo, quod idem
Verbum erat sapientia. Sed idem Verbum nondum incarnatum
inuisibile fuit, id autem incarnatum uisibile apparuit : quo­
niam Verbum quod ante omnem creaturam erat in corde
Patris, per quod omnia facta sunt et sine quo factum est nihil,
735 ipsum enituit flos sub tempore, scilicet emicans in humanitate,
bonum intellectum hominibus proferens suis testificationibus. PL
Quid est hoc ? Sapientiae intellectus congrue adiungitur, 665
quia cum homo a Deo in sapientia creatus sit, creatorem suum
digne intellegere debuit. Ergo ante partum uirginalem Deus
740 intellegendus erat absque ulla dubitatione. Sed post partum
uirginalem praedictum florem in carne proferentem idem flos
intellegendus erat Deus et homo, sed non sine admiratione.
Et iste intellectus prius inuisibilis, uisus est uisibilis in flore
cum ipse flos hanc intellegibilem causam protulit, quod homo
74S scilicet sapienter intellegit Deum in factis suis. Quomodo ?
Sapientia est origo bonorum operum cum homo sapienter
ueneratur Deum suum. Cui intellectus adhaeret : quoniam
cum homo per sapientiam bonum operatur, iam illud ad alios
dilatatur, ita ut bonum odorem et dulcem gustum ab ipso
750 emicantem cum gaudio intellegant in eo.
In uirgineo quoque isto flore intellectum subsequitur con­
silium : quia homo intellectum habens diuino consilio liberan­
dus erat. Inde spiritus consilii et fortitudinis super eum requie­
uit : quoniam hoc consilium apud Patrem sine tempore fuit,
755 ut Verbum suum incarnaretur sub tempore, perficiens omnia
opera sua secundum uoluntatem Patris et ostendens oboedien­
tiam per se ipsum, ita ut ipsa de eo ad homines fulgeret,
quatenus eum ita in factis suis imitari addiscerent.

724 c f . Oratio D e u s a q u o b o n a c u n c ta p r o c e d u n t — B r u y la n ts 2 n r. 199. 727

c f. I I C or. 3, 17 . 730 c f . I C o r . 1 , 24. 30. 733 c f . E c c l i . 24, 5. 733/734 c f.
R u p e r t ., In loh. 1 , 1 — CC C M 9, p. 27, 698. 734 c f . I o h . 1 , 3. 755/756 c f.
G a l. 4 , 4.

729 m a g n a ] m a g n u s H 731 id e m supra lin. C 732 id ... in c a r n a tu m ] e o ... in ­

c a r n a toB 733 a n te in marg. alia manu W 734 q u o ] ip s o praem. C T 74 0
post supra lin. F 746 s a p ie n te r ] s c ilic e t praem. sed dei. W

f 724 o m n ia 2] bona add. f m 726 e u m ] ip s u m f m 727 d e e r a t] d e fu it f m

729 m a g n a a p p a r u it ~ m 730 q u ia o m .fm 731 id e m ] ip s u m f m 737 es t
om .fm 74 3 is t e ] i l l e / w 748/749 d ila ta tu r a d a lio s ^ f m 755 o m n ia p e r ­
fic ie n s ~ m 757 d e ] a b / m 758 a d d is c e r e n t ] d i s c e r e n t / m
 5oo PARS TERTIA
Quod dum ita apparuit in fortissima uiriditate totum sur-
760 gens de diuinitate, fortitudo se in ipso occuluit, quatenus
diabolum tanto fortius debellaret quanto secretius illi se per
consilium abscondisset. Quomodo ? Consilio apte fortitudo
adhaeret : quoniam consilium Uei per fortitudinem Filii ipsius
regnum diaboli destruxit. Vnde idem Filius Dei, fortissimus
765 uidelicet leo, contriuit mortem infidelitatis per splendidissi­
mum lumen quod fides est ; quia magna fortitudo est hominem
ea per consilium credere quae corporali uisu non ualet uidere.
Quid est hoc ? Consilium per coniunctam sibi fortitudinem
perforat duritiam lapideorum cordium, quae obdurata sunt in
77 ° consuetudine prauorum morum, ita ineptam duritiam trans­
iens, quod carnale opus abicitur et Dei opus aptissime per­
ficitur. Quapropter et in praedicto flore fortitudinem scientia
comitatur : quoniam homines per fortitudinem Dei ad scien­
tiam ipsius ita ut eum cognoscant perueniunt. Hinc est quod
775 et spiritus scientiae et pietatis in eo etiam per supernam dulce­
dinem requiem habuit ; quoniam ipse scienter miseriis homi­
num condoluit, spes etiam exsistens per quam intratur ad
saluationem, cum scelus mundi scienter per mortem suam
abstersit in magna pietate. Quid est hoc ?
780 Scientiae pietas recte adiungitur : quia Filius Dei scienter
in magna pietate adimpleuit uoluntatem Patris sui. Ipse enim
Filius solus natus ex Virgine transfudit inter populos germen
caelestis uirtutis, ut sequantur consortium angelorum, quod
pudicitia castitatis est : quia uirtus haec surrexit in superna
785 pietate, sic uidelicet quod in egrediente uirga de Iesse uirtutes
floris huius germinarent, quas prima mulier fugauerat, dum PL
consensit audiens consilium serpentis, ita quod in ea cecidit 666
omne genus humanum carens gaudio supernae claritatis, nisi
quod floriditas uirgae istius scienter illud eleuauit per pieta-
790 tem in sanctitate saluationis. Quomodo ? Fortitudini quae
diabolum deuincit adhaerentem illi scientiam Spiritus sanctus
inspirat, cum Deus per fideles homines deuotissime in arden-

764/765 c f . A p o c . 5, 5. 767 c f. II C or. 4 , 18 . 783 c f . P s .- A u g . A p p e n d .

Sermo 249, 2 — PL 39, 2206.

760 occultauit corr. ex occuluit C , -ta- supra lin . 766 splendissimum F 767
non uisu sed expung. non C 768 est supra lin. F coniunctam] iunctam H
774 perueniant R 785 in egred.] ex ingrediente corr. supra lin. H , ingredienie F
post uirga spatium uacuum 5 circiter litt, in ras. W de manu W* 787 con­
sensit] consensu H

f 759 uiriditate] uirtute f m 763 ipsius Filii ~ m 765 infidelitatis mortem ~

f m 766/767 ea hominem ~ m 768 est o m .f m 776/777 hominum om. m
779 est o m .f m 787 consenserat m 789 istius] illiu s / m 792/793 arden­
tibus] ardentissimis m
 VISIO OCTAVA, c. 15-16 501
tibus desideriis agnoscitur et intimo tactu fidelis animae
desiderantissime amplexatur.
795 Sed et in uirgineo flore pietatem timor Domini subsequitur :
quia cum pietas inest fidelibus hominibus, timorem Domini
acquirunt ad explenda praecepta ipsius. Vnde timor Domini
eundem florem repleuit : quia ipse tantam plenitudinem uir-
tutum in se habuit, quod in eo nullus uacuus locus inuentus
800 est, ubi aut mortifera superbia, aut delectatio honoris aut
praeuaricatio legis sedem inuenire potuisset ; sed totus plenus
erat timoris Domini, non quaerens alienam rem ut primus ange­
lus et Adam quaesierunt, sed honorans Patrem suum in omni
opere suo dignam ei praebens oboedientiam. Ideo et timor
805 Domini initium habet omnis iustitiae, quia ipse est finis et ini­
tium ceterarum uirtutum, ut requiei septima dies ostendit
completionem et ortum creaturarum. Quomodo ? Timor
excutit et mouet tremorem, qui radix est germinandi, ut fruc­
tuosae uirtutes procedant. Vnde et flos iste plenus timoris
810 Domini est : quia omnia germina bonorum operum adhaerent
ei, quoniam ipse materia eorum est flore eodem germinante
uiriditatem quarumcumque uirtutum, fructu earum prae
ceteris repleto, quatenus omnia bona perficiat, ut etiam de ipso
Scriptura sic habet.

815 16. VERBA S A L O M O N IS AD EANDEM REM

Sicut malum inter ligna siluarum, sic dilectus meus inter

filios. Sub umbra illius quam desideraui sedi, et fructus eius
dulcis gutturi meo. Hoc tale est. Filius Virginis dulcissimus
amator castae dilectionis, quem apprehendit fidelis anima,
820 desiderans dulcissima eius amplexione integritatem suam co­
ronare relicto carnali uiro et se copulans Christo eumque
certissimo foedere amans et in speculo fidei aspiciens, est
pulcherrimus fructus fructiferae arboris, id est Filius Virginis
exiens de uirginali pudore sicut pomum de fructuosa floriditate
825 praebensque escam refectionis esurientibus et sucum dulcedi-

806/807 c f . A p o c . 22, 13 . 812 c f . G r e g . , Moral. 32, 23, 47 — P L 76 , 665A ; id .,

Moral. 12 , 4 , 5 — P L 75 , 989A . 816 C a n t. 2, 3. 822 c f . I C o r . 13 , 12 ; P s .-
H r a b ., Alleg. in s. Script. — P L 112 , 1050C . 825 c f . P s . 145 , 7 ; Is . 44 , 3.

795 e t om. F 798 ip s esupra lin. R 799 lo c u s u acu s [ ! ] ~ W 801 s e d e m

supra lin. B 80 4 e i ex corr. F
e is 808 m o u e t in marg. V 812 u ir id ita t e B
(q u a r u m ) c u m ( q u e ) supra lin. C 813 p e r fic ia n t B 81 4 s ic om. R 817
quam ] quem H F O

f 797 ip s iu s ] illiu s m 799 lo c u s u a cu u s ~ m , et add. fu it , sed del. 802 r e m ] g l o ­

r ia m / m 808 m o u e t e t e x c u t it ~ m o m .f m
8 1 4 s ic 816 m a lu s m 817
quam ] quem / m 82 4 p u d o r e ] c a n d o r e / m
 502 PARS TERTIA
nis sitientibus ; et hoc modo ligna siluestria praecellens, id
est filios hominum qui in peccatis concipiuntur et in ipsis
conuersantur nec talem fructum afferentes qualem ipse attulit,
quoniam a D e o e x iu it plenum fructum suauitatis uitae affe-
830 rens, aliis quidem nec uiriditatem nec fructum a se ipsis
habentibus sed ab ipso. Quomodo ? Ipse per incarnationem
suam mundo saluationem dedit dilectus Dei Filius inter filios
hominum apparens, qui per feruorem ipsius uirebant et fruc­
tum afferebant, sed non tanta plenitudine fecundi quanta ipse
835 repletus erat, quia totus sanctus a Deo exiens de Virgine
natus est. Et quare dilectus ? Quia ipse hoc conculcat, quod PL
fideli animae ad caelestia properanti obsistit. 667
Vnde et sancta anima aequissimo iudicio eum dilectum
nuncupat : quoniam per fidem dilectionis se ipsam relinquens
840 et in magno certamine carnalium uoluptatum ad illum bene-
uole anhelans atque in ardore lacrimabilis desiderii se ipsam
reprobans ei adhaeret, ut mulier uiro cui cum gaudio uolun-
tatis suae associata est. Et ideo cum in exordio conseruandae
castitatis ad eum incipit suspirare, ad se ipsam dicit : ‘Volo
845 prosternere carnalem uoluptatem in coniunctione uiri illius
sub cuius dilectionis umbra, qua me in ardore ardentis desiderii
sui a contrario igne obumbrauit, sedeo.’ Quomodo ? Dum
inebriatum studium in eius amore habens subiectum mihi
igneum carnis amorem in consensu animae meae premo. Et ob
850 hoc dulcissimus fructus eius, quem gustabam in anima mea
suspirans ad Deum, dulcior mihi est in ea super omnem dulce­
dinem carnis, quam sentiebam in concupiscentiis ipsius.
Et quare dulcis ? Quoniam ipse ex Virgine natus habet dul­
cissimum saporem et fortissimum unguentum stillans ut bal-
855 samum, quod est resu rrectio a d u ita m in qua mortui erecti
sunt, ac continens maximam medicinam quae tersit uulnera
peccatorum per incarnationem ipsius, quae plenissima sancti­
tatis et dulcedinis in omni genere uirtutum cum uirginitate
est.
860 Vnde o uirginitas quae de ignea accensione consistis robus­
tissimum germen, quod de stella maris emicans omnem spur-

829 c f . I o h . 13 , 3 . 832 c f . M t . 3, 17 . 835 c f . Is . 6 , 3. 7,

855 c f . I I M a c c .
14. 861 c f . Antiph. A l m a r e d e m p t o r is M a t e r ... s te lla m a ris — C A O 3 n r. 1356 .

826 s itie n tib u s l s c ie n tib u s H 829 u ita e s u a u ita tis ~ O 83 8 V n d e ] V n o H

843 a sso cia ta ] d e s o c ia ta H supra lin. W
in 849 c (a r n is ) supra lin. alia manu H
851 e s t om. O 85 4 u n g u e n tu m - e - supra lin. u n g e n tu m V H B R O

f 831/832 su a m in c a r n a tio n e m ~ m 8 4 4 d ic it a d se ip s a m ~ m 8 4 5 in usque

illiu s ] e t m e c o n iu n g e r e i l l i / m 8 4 8 m ih i] in f m 852 ip s iu s ] e iu s / m 853/
85 4 s a p o re m d u lc is s im u m ~ m
 VISIO OCTAVA, c. 16-17 503
citiam turpitudinis contra saeuissima iacula diaboli semper
dimicans conculcat, gaude in caelesti harmonia in spe consortii
angelorum. Quomodo ? Spiritus sanctus symphonizat in
865 tabernaculo uirginitatis : quoniam ipsa Verbum Dei semper
ruminat, quomodo possit Christum amplexari cum omni
deuotione ardens in eius amore, hoc habens in obliuione quod
in concupiscentia carnis in ardore incendii fragile in homine
est, uni uiro, quem numquam peccatum tetigit adhaerens, cui
870 et sine omni concupiscentia carnis coniuncta est, semper cum
illo florens in gaudio regalium nuptiarum.

17. DE STATV ET H A B IT V P R A E D IC T A R V M V IR T V T V M
ET Q V ID S IG N IF IC E T

Nunc autem quod s i mi l i t ud i ne m in pr a e di c t i s uir-

875 t ut i bus uides, i ta quod omnes ut et ali ae ui r t ut es
quae supra ti bi d e mo n s t r a t a e sunt uel ut i uest i bus
ex seri co i n d u u n t u r : hoc est quod in ordine suo piam
unanimitatem eadem luminaria in mentibus hominum parant,
etiam quomodo reliquae uirtutes in Deo mollitiem indumen-
880 torum, id est lenitatem deuotionis in respectione sanctarum
animarum, uepribus in duritia uitiorum carentium habentia.
Quod autem qua e da m albi s cri ni bus r et ec t o c api t e
et absque a mi c t u pa l l i or um i nc edunt : hoc est quod
illae in copula candoris innocentiae ligaturam iuncturae
885 prauorum morum in mentibus fidelium hominum non habent,
et quod etiam saecularibus studiis circumdatae non sunt,
omnino fugientes uicissitudinem uitiorum.
Sed pri ma more f emi neo est in c api t e uel at a
at que quasi casul a t a mq u a m c r y s t a l l u s pe r l uc i da PL
890 i ndut a : quia uinculum subiectionis humiliter Deo subiecta 6G8
portat, superna scilicet sollicitudine omnem exaltationem
diabolicam prosternens pioque capiti id est Christo adhaerens,
humillimum quoque sacerdotem et absque omni puluere
peccati purissimum in lucidissima cordis puritate imitans,

863/864 c t . supra 783. 869 c f . I I C o r . 1 1 , 2. c f. I I C o r. 5 21 . 880/881 c f .

Antiph. H a e c e s t q u a e ... in r e s p e c tio n e a n im a r u m sa n c ta ru m — C A O 3 n r. 3001
(S a p . 3, 13).

862 t u r p id in is R 871 flo r e n s ] flo r e s V 87 4 N u n c ] T - R p r a e d ic t is ] s e p ­

tem supra lin. praem. O 882 r e t e c t o ] r e te c tu O , r e c t o F 888 m o r e ] a praem. H

f 868/869 e s t in h o m in e ~ m 870 e s t c o n iu n c t a ~ m 878 e a d e m illa ] 891

c ilic e t H 894 im ita n s ] in c ita n s
 504 PARS TERTIA
895 quoniam constricti et humiles purique sacerdotes summi sacer­
dotis esse debent.
Sec unda a ut e m ni gros capi l l os habet : manifeste
ostendens quod in capite suo Christo abstergit nigredinem
peccatorum in hominibus.
900 T e r t i a uero di ssi mi l i s humanae f ormae ui de t ur :
quoniam hoc ministerium habet ut hominem ita concutiat,
quatenus terreatur et tremiscat de Dei iudicio, unde et specie
caret hominis : quia homo saepe Deum postponens timoris
eius obliuiscitur, quod ipsa omnino facere recusat.
905 Pri ma quoque et qua r t a a t que qui nt a albis
t uni ci s u e s t i unt ur : quia circumdatae sunt ueste innocen­
tiae quam Adam perdidit transgrediens piam iussionem,
postmodum autem in candidissimo lilio floridissimae uirgini-
tatis cum induto opere simplicis in Deo subiectionis recupe-
910 rata in saluationem, quod ante Deum lucet sicut clarissima
stella humanis oculis ignescit.
Omnes e t i am al ba c a l c e a me n t a ha be nt e x c e p t a
t e r t i a s e c undum speci em homi ni s non a p p a r e nt e :
quoniam ipsae pulcherrimum opus sunt in hominibus, qui
915 desideria carnis in se ad nihilum deducunt iuxta exemplum
sui saluatoris, quod est splendor splendidissimus ; una earum
homi nem non si mi l ant e : quia non habet ullum re­
spectum ullius audaciae, semper sollicita et non neglegens ut
homo qui saepius suimet per contumaciam obliuiscitur, ipsa
920 dispensatrix exsistens iustae admonitionis ut quisque fidelis
iudicium Dei caute intueatur ; et e x c e p t a qua r t a quae
c r y s t a l l i n i s c a l c e a me nt i s mi ro modo l uc e nt i bus
c a l c e a t u r : quoniam illa in uoluntate sua se constringens
pergit lucidissimum iter Christi, ita mortem etiam in semet-
925 ipsa per igneum ardorem Spiritus sancti suffocans.
Quod a ut e m in ei sdem u i r t ut i bus est d i s s i mi l i ­
tudo, hoc est quod quamuis unius studii unanimitatem
habeant, tamen diuersa opera in hominibus operantur.

902/904 c f . B e n e d ., Reg. 7 , 64 . 10. 915 c f . id ., Reg. prol. 28. 92 0 d is p e n s a ­

t r ix : c f . I P e t r . 4 , 10. 9 2 4 c f . B e n e d ., Reg. prol. 21 .

895/890 s a c e r d o t e s R C 901 m in is t e r iu m ] m y s t e r iu m H, ex m y s t e r iu m corr. B

O O O u esta eB R O 909/910 r e c u p e r a ta ] es t add. W 917 s im ila n t e m V u llu m
om. omn. codd. praeter W 91 8 s o llic it e R 919 ip sa ] ita H 927 q u o d om.
B unus C u n a n im ie ta te m B

f 895/890 s a c e r d o t is ] s a c e r d o te s 917 s im ila n t e ] s im u la n te 919 - m e t ] ip s iu s

924/925 seip sa
 VISIO OCTAVA, c. 17-18 505
18. S P E C IA L IT E R D E H V M IL IT A T E E T H A B IT V E IV S
930 ET Q V ID S IG N IF IC E T

Propter quod et pri ma i mago p r a e t e n di t h u m i l i t a ­

t em quae primitus Filium Dei manifestauit, cum Deus, qui
caelum et terram in sua habet potestate, Filium suum mittere
ad terras non dedignatus est. Vnde etiam po r t a t c or onam
935 a ur e a m c api t i suo i mpos i t a m, tres r amos al t i us
e x s t a nt e s ha be nt e m : quoniam ipsa ceteras uirtutes prae­
cellens et suauiter antecedens coronata est corona aurea,
scilicet pretiosissima et fulgentissima incarnatione saluatoris,
qui eam quasi in capite id est in hoc mysterio, cum incarnatus
94° est, decorauit. Quae triangularis exsistit : quia Trinitas est in
unitate et unitas in Trinitate, Filius scilicet cum Patre et
Spiritu sancto unus et uerus Deus, omnia excellens in altitu­
dine diuinitatis. E t pr et i os i s si mi s l a pi di bus ui ri di s et
rubei coloris et albi s bacis mul t o f ul get o r nat u :
945 quoniam eadem humanitas saluatoris ostendit in se altissimam PL
et profundissimam bonitatem sui operis quod idem Filius Dei 669
operatus est in uiriditate illa, cum uirtutes iam in doctrina
eius uirebant ; et in rubore sanguinis ipsius, cum mortem pas­
sus est in cruce saluans hominem ; atque in clarissima albedine
950 resurrectionis et ascensionis eius, cum quibus omnibus illumi­
nata et ornata est ecclesia, ut res illa illustratur et decoratur
cui pretiosi lapides imponuntur.
Quodautemin pe c t or e suo habet s pec ul um l u c i d i s ­
si mum, in quo mi ra c l a r i t a t e i mago i nc a r na t i Fi l i i
955 Dei a ppa r e t : hoc est quod in humilitate, quae in corde sa­
crati templi est, in beatissima et splendidissima scientia pie et
humillime ac splendide firmissimeque effulsit idem Vnigenitus
Dei in omnibus operibus suis quae corporaliter gessit, in qui­
bus se mundo praecipue manifestauit. Vnde etiam et ipsa
960 in illustriori parte corda electorum fidelium consignat, in eis
tribunal suum ponens, omnes actus ipsorum uidelicet regens
et dirigens : quia solidissimum fundamentum omnium bono-

932 c f . P h il. 2, 8. 937/938 c f . A p o c . 14, 14. 940/941 c f . Symbolum Q u ic u m ­

que, 27 .

941 s c ilic e t om. F 942 D e u s e t u eru s ~ H, sed corr. addendo litt. a?/b 947
in 2 om. W 951 illa iter. B 955 q u o d ] q u i F 95 6 s c ie n t ia e 959
m u n d o se ~ O 96 0 e le c t o r u m c o r d a ~ B

f 931/932 Propter usque quae] Humilitas m 946 Dei Filius ~ m 947 illa uiri­
ditate ~ m 948/949 est in cruce passus ~ m 952 lapides pretiosi ~ m
957 idem] ipse f m 959/960 Vnde usque parte om. m 960 consignat] con­
signans m 961 ipsorum] eorum m
 506 PARS TERTIA
rum in hominibus est, ueluti etiam in supradicta materna
admonitione sua ostendit.

965 19. S P E C IA L IT E R D E C A R IT A T E E T H A B IT V E IV S

ET Q V ID S IG N IF IC E T

Sed secunda designat caritatem, quoniam post humili­

tatem illam qua Filius Dei incarnari dignatus est, ostensa est
etiam uera et ardentissima lampas caritatis, cum Deus ita
97° dilexit hominem, ut propter ipsius amorem Vnigenitum suum
mitteret incarnandum. Quae t o t a ui d e t u r ut h y a c i n t h u s
aerii in al t o coloris, ui del i c et t am f orma quam
t uni c a i psi us : quia incarnatus Dei Filius per humanitatem
suam illustrauit fideles et caelestes homines, ut res illa per
975 hyacinthum illustratur cui imponitur, ita eos etiam incendens
caritate, ut unicuique homini indigenti fideliter subueniant,
sicut et uirtus haec induitur tunica dulcedinis Dei, hoc habens
officium quatenus deuotione, actu et usu omnibus hominibus
in recto lumine luceat.
980 Propter quod etiam ei dem t uni c a e duae zonae i n­
a e s t i ma bi l i modo auro et gemmi s or na t a e mi r a ­
bi l i t e r i n t e x t a e sunt : quae sunt in dulcedine Dei gemina
praecepta caritatis, bona scilicet et praecipua uoluntate
quasi auro et iustis operibus ueluti clarissimis gemmis mira-
985 bili dono summi datoris composita, ita ut super u t r umque
ume r um ei usdem i magi ni s zona una usque ad
pedes i psi us ante et retro d e s c enda t : quoniam eadem
praecepta in multa sollicitudine portat, unum scilicet in Deo,
ut in umero dextro, et alterum in proximo, ut in umero sinis-
990 tro, sicut scriptum est : Diliges Dominum Deum tuum ex toto
corde tuo, et ex tota anima tua, et ex omnibus uiribus tuis, et ex
omni mente tua ; et proximum tuum sicut te ipsum. Hoc tale est.
Sic debes diligere Dominum Deum tuum, qui Dominus tuus
est, uidelicet hoc honore, quod dominatur omni creaturae ; et
995 Deus tuus, quia ipse est non habens initium sed creator om­
nium exsistens, ita ut propter amorem eius in corde tuo pri-

969/971 c f . I o h . 3, 16 . 990 L c . 10, 27 . 996 c f . Kespons. R e g n u m m u n d i ...

p r o p te r a m o re m D o m in i m ei — C A O 4 n r. 7524 .

977 s ic u t ] sic H 982 q u a e ] q u o d B s u n t2] s in t R 990 s ic u t om. H 991

to ta ] t o to R 99 3 S ic ] Si F D eu m om. F D o m in u s ] D e u s add. F 994
d o m in a t u r ] d o m in a t o r O 995 ip s e om. W

f 967 S e d usque c a r ita t e m ] C a rita s s e c u n d a s im ilit u d o e s s e d e s ig n a t m 977 sic u t

usque D ei om. m 980/1024 P r o p t e r q u o d usque d e c la r a t om. m 994 q u o d ]
quo f 995 e s t om. f
 VISIO OCTAVA, c. 18-20 507
mum exsuperes et prosternas carnem corporis tui, quod ipsi
ualde durum est, quia primum deuicta carne postmodum reg- PL
nabit spiritus tuus in te ; et tunc Deum in anima tua sic intel- 670
1000 leges, ut mandata eius scienter custodias atque ea non pigro
opere compleas. Et deinde hoc modo omnes uires corporis et
animae tuae Deo subiciuntur : quoniam haec prima uictoria in
corpore tuo facta est, ita ut tunc in omnibus his propositis cau­
sis Deum fortissime in tua mente comprehendas, quod tibi tam
1005 firmum propugnaculum est contra insidias inimicorum tuo­
rum, ita ut fortitudinem eius in praedictis rebus nullus per-
transire ualeat inimicus : quia mens tua omnia haec continere
debet in se confirmans et consolidans cuncta quae agis.
Haec ergo facies toto corde, tota anima et omnibus uiribus
1010 et omni mente tua, ita ut nihil deficiat tibi in fide, quatenus
non consentias ulli rei quae repugnat Deo, te diuidens in
aliena, sed ut colligas te ad dulcedinem dilectionis eius dili­
gens et te ipsum. Quomodo ? Si diligis Deum, diligis salutem
tuam. Et sicut tunc in his omnibus te diligis, sic diliges et pro-
1015 ximum tuum, qui quisque fidelis homo est tibi proximus exsi­
stens in christiano nomine ac in fide, ita ut sic gaudeas in eius
recta prosperitate et superna saluatione, ut fideliter in fide
conseruetur, sicut etiam laetaris de tua salute.
Hoc ergo geminum opus caritatis sit in homine descendens
1020 usque ad pedes eius, id est ad finem consummationis, ante
ipsum scilicet apparens in lege Dei et retro in hominis uidelicet
subuentione, ut et homo sic caritatem sectetur, quatenus reiec-
ta morte perueniat ad perfectionem uitae, sicut etiam eadem
caritas superius in uerbis suis declarat.

1025 2 0 . S P E C IA L IT E R D E T IM O R E D OM IN I E T H A B IT V E IV S
E T Q V ID S IG N IF IC E T

T e r t i a a ut e m i mago significat timorem Domini : qui

post hanc caritatem quam Deus hominibus manifestauit, cum
Filium suum pro ipsis mortem subire uoluit, in mentibus fide-
1030 lium surrexit, ita ut caelestia praecepta plenius intellegerent

998/999 c f . G a l. 5, 17 . 18. 1000 c f . B e n e d ., Reg. 4 , 38. 1011 c f . I P e tr . 2, 1 1 .

1013/1014 c f . E c c li. 4 , 13 . 1019/1020 c f . Ps. 132 , 2. 1029 c f . Oratio R e s p ic e
D o m in e ... s u p e r ... fa m ilia m , p r o q u a D o m in u s n o s t e r ... n o n d u b it a u it c r u c is
s u b ir e t o r m e n t u m . — B r u y la n ts 2 n r. 987 .

1002 D eo supra lin. H 1011 c o n s e n tie s O 1014 s ic u t ] si W 1015 q u i]

q u ia R 1022 et ut ~ C 1029 ip sis om. C 1030 p ra e c e p ta om. H

f 997 ip s i] t ib i f 1004 fo r t is s im u m f ta m ] ta m q u a m f 1000/1007 p e rtra n s -

ir e ] s u p e ra re / 1015 q u i] q u ia f 1027 T e r t i a usque D o m in i] T im o r D o m in i
s ig n ific a tu r p e r te r tia m im a g in e m m 1030 p r a e c e p ta c a e le s tia ~ m
 508 PARS TERTIA
et perfectius quam prius adimplerent. Quam nunc ui des
in eodem s c he mat e ut in pri ori ui si one eam uidisti:
quoniam incommutabilis Deus simili et non dissimili honore
et reuerentia habendus est in omni factura et creatura ipsius,
1035 ut et tibi superius declaratum est. Est quoque mai ori s
ac l ongi ori s s t a t u r a e quam c et er ae ui r t ut e s dissi-
mi l i sque huma na e f ormae : quia ipsa prae ceteris angus­
tiam et tremorem infert hominibus, ita ut magnitudinem sum­
mae maiestatis et altitudinem diuinitatis ipsius perspicacibus
1040 oculis semper considerando pauescant : quoniam Deus omni­
bus hominibus multa ueneratione metuendus est, quia ab ipso
et non ab alio creati sunt. Vnde etiam eadem uirtus speci em
homi ni s non habet : quia contradictionem illam ut Deo
in malefactis resistat, ut supra dictum est, abicit, figens tan-
1045 tum interiorem cognitionem suam in Deum pergensque
rectissima itinera uoluntatis ipsius. Ideo et pl uri mos o c u ­
los undi que in se habet t o t a in s a pi e nt i a ui uens :
quia per oculos boni intellectus ubique se circumspicit, Deum
intuendo in omnibus mirabilibus eius, ita ut in bonis operibus
1050 rectum iter habeat et in malis confusionem diaboli per cogni- PL
tionem Dei pertranseat, omnis tali modo in sapientia fulgens, 671
quod omnia mortifera spiritui nocentia contemnit, mortem
fugiens et iniquitatem relinquens atque sapienter domum sibi
in uita aedificans.
1053 I n d u t a est quoque quasi umbr os o i nd ume n t o per
quod i dem oculi pr o s p i c i unt : quia circumdata est uali-
dissima constrictione frangens desideria carnis in hominibus et
aspiciens per eandem abstinentiam in lumen uitae, in quo miri­
fice fulget homo in beatitudine. Mul t o que t i mor e t r e mi t
1060 coram me : quoniam angustiam et .tremorem ponit in cordi­
bus ignitorum hominum, ita ut turbinem et fragilitatem car­
nis suae semper habeant in pauore, ne labantur in peccatis et

1032 c f . supra, Pars 1, Visio i , 66 s q q . 1041 c f . P s . 99, 3. 1053/1054 c f. P r o u .

9, 1 . 1058 c f . I o h . 8, 12 .

add. H
1032 s c h e m a te ] h a b itu 1034 c re a tu ra e t fa c t u ra ~ R 10 38 m a g n it u ­
d in e m ] n e c praem. sed dei. 1039 ip s iu s supra lin. R 10 49 e iu s ] su is B
1052/1053 q u o d usque fu g ie n s om. H 1055 q u o q u e om. W 1059 M u l t o q u e ]
M u lt o q u o q u e W 1062 n e la b a n tu r ex u e la b a n tu r corr. supra lin. H

f 1031/1032 Q u a m usque u id is t i om. m 1034 c r e a tu r a e t fa c tu ra ~ / m ip s iu s ]

e iu s f m 1035 u t usque e s t om. m 1036 a c ] e t f m 1041 a b ] in m 1043
illa m c o n t r a d ic t io n e m ~ m u t] q u a / m 10 44 re s is ta t] r e s is t itu r f m 1045
in t e r io r e m ] in t i m o r e m / m 10 46 ip s iu s ] e iu s / m I d e o ] - q u e add. m 1046/
1047 o c u lo s om. m 1047 h a b e t in se ~ m 10 49 o p e r ib u s ] e iu s add. f m
1051 p e rtra n s e a t] d iffu g ia t f m 1051/1057 o m n is usque c o n s t r ic t io n e om. m
1052 q u o d ] q u ia f 1056 id e m ] ip s i / 10 58 lu m e n ] lu m in e / m
 VISIO OCTAVA, c. 20-22 509
ne fiduciam suam in semetipsos aut in alios homines ponant,
sed in eum qui regnat in aeuum, ueluti etiam ipsa, ut supra dic-
1065 tum est, in querimonia sua confitetur.

21. S P E C IA L IT E R D E O B O E D IE N T IA E T H A B IT V E IV S
ET Q V ID S IG N IF IC E T

Qua r t a uero declarat oboedientiam : quoniam post timo­

rem illum qui mihi in reuerentia exhibetur, praeceptis etiam
1070 meis congrue oboeditur. Vnde e t n i u e u m ui nc ul um ci rca
c ol l um po r t a t : quia candidissimas facit mentes hominum
per subiectionem fidelis oboeditionis, cum ubique fortitudinem
colli uoluntatis suae deserunt et innocenti agno, scilicet Filio
meo, adhaerent. A t q u e manus et pedes candi do reli-
1075 gami ne ha be t l i g at as : quoniam ad opus Christi et ad
uiam ueritatis in albedine uerae fidei ligata est, non faciens
neque uadens secundum se, sed secundum uocem praesidentis
Dei, ut etiam in praedictis uerbis suis demonstrat.

2 2 . S P E C IA L IT E R D E F ID E E T H A B IT V E IV S E T Q V ID S IG N IF IC E T

1080 Qui nt a autem designat fidem : quia post hanc oboedien­

tiam, qua populus praeceptis meis oboedit in auditu, fit etiam
credulus in fide, ea fideliter complens in opere quae sollerter
percipit in admonitione.
Et haec ci rca c ol l um r ube am t o r que m ha be t : quo-
1085 niam undique in fortitudine sua fideliter perseuerans martyrio
sanguinis decoratur, fiduciam suam non in fallaces uanitates
ponens, sed in Deo, secundum quod et ipsa de se, ut supra
ostensum est, declarat.

1072/1073 c f . B e n e d ., Reg. 5, 7 . 1073 c f . Respons. E r a m q u a s i a g n u s in n o c e n s —

CAO 4 n r. 6660. 1070 c f . P s . 118 , 30. 1081 c f . B e n e d ., Reg. 5, 5 (P s . 17 , 45) .
1084/1080 c f . H u g o d e s. V i e t . , De officiis ecclesiasticis 2 , 5 7 — PL 177 , 406B .

1003 in a lio s ] m a lo s T 1070 m e is ] in e is H c ir c a in marg. H 1072 o b o e ­

d it io n is ] s u b ie c t io n is R cu m om. R 1084/1085 q u o n ia m ] q u ia B

f 1003 in s e m e t ip s o s ] in s e ip s is / m a liis h o m in ib u s fm 1004 e u m ] s o lu m

add. m 1004/1005 u e lu ti usque c o n fit e t u r om. m d ic tu m ] u isu m f 1005
c o n fit e t u r ] o s t e n d it f 1072 o b o e d i t i o n i s ] s u b ie c t io n is f m c u m om. f m
1072/1073 c o l l i fo r t it u d in e m ~m 1074/1075 r e lig a m in e ] l i g a m i n e / / » 1078
ut usque d e m o n s t r a t om. m 1080 h a n c om. f m 1081 o b o e d iu it m 1083
p e r c ip it ] p r a e c e p it m 10 84 r u b e u m / m 1087 D e o ] su o add. m 1087/1088
s e c u n d u m usque d e c la r a t om. m
 510 PARS TERTIA
23. S P E C IA L IT E R D E S P E E T H A B IT V E IV S E T Q V ID S IG N IF IC E T

1090 S e x t a uero praefigurat spem : quae post fidem credendi in

Deum surgit ad uitam, in terra non habita, sed in caelestibus
usque ad tempus perpetuae remunerationis celata, ad quam
eadem spes toto desiderio anhelat, ut mercennarius ad merce-
dem suam et ut puer ad debitam sibi hereditatem. Vnde etiam
1095 t uni c a pal l i di coloris i nd ui t ur : quia fiducia operis sui
quasi in pallore circumdatur, cum nondum in praesenti remu­
nerata est, sed ad quod semper gemitibus suspirat, hoc futu­
rum multa fatigatione exspectat.
Quod autem c rux passi oni s c r uc i f i x i Fi l i i mei ante
nooeam in aere a ppa r e t , ad quam i psa oculos et manus
cum mul t a d e uot i one erigi t : hoc est quod ad marty­
rium eiusdem Vnigeniti mei caelesti desiderio quasi in aere
plurimam fiduciam in mentibus fidelium parat, ita ut ad eum
interiorem uisum fidei et clarissima opera sui laboris humili
1105 et sincera intentione erigant, sicut et uirtus eadem superius
ostendit in oratione sua.

24. S P E C IA L IT E R DE C A S T IT A T E ET H A B IT V E IV S
ET Q V ID S IG N IF IC E T

Sed se pt i ma praetendit castitatem : quoniam postquam P L

hio homines spem suam pleniter posuerint in Deum, crescit in eis 672
perfectum opus, ita quod se incipiunt a carnalibus desideriis
constringere in castitate, quae in flore carnis acutissime sentit
abstinentiam, ut iuuencula scilicet sentit ardorem concupi­
scentiae nolens tamen in uirum respicere. Sic castitas abicit
1115 omnem spurcitiam in pulcherrimis desideriis anhelans ad
dulcissimum amatorem suum, qui est suauissimus et aman-
tissimus odor omnium bonorum in deliciis cunctarum uirium
uirtutis constantiae, ab amatoribus suis aspiciendus interiori
pulchritudine animae. Vnde et ipsa l uci di ore et puri ore
1120 c r y s t a l l o t uni c a ue s t i t ur , quae i ta in candor e r e l u­
cet ut a qua respl endet , cum sole p e r f u n d i t u r :

1097/1098 c f . R o m . 8, 23.

10 90 S e x ta ] D e x t r a -r- supra lin. fid e m ] fin e m R 1092 c e la ta ] ca ela ta

H B 1095 in d u it u r c o lo r is ~ R 1101 a d ] in B 1104 s u i] su a H 1105
in t e n t io n e ] d e u o t io n e O 1118 in t e r io r i] in praem. F

f 1090 u e r o om. m s p e m p r a e fig u r a t m fi d e m ] fin e m f m 1093 e a d e m ] ipsa

f m a n h e la t d e s id e r io ~ m 1095 in d u it u r c o l o r i s ~ f m 1105/1106 sic u t
usque su a om. m 1105 u irtu s e a d e m ] h a e c u ir t u s f 1109 S e d om. m 1111
o p u s p e r fe c t u m ~ m 1112 a c u tis s im a e / 1116 s u u m a m a t o r e m ~ m
11 18 in t e r io r i] in t i m o r i e t / m
 VISIO OCTAVA, c. 23-24 511
quia lucidissima in simplici intentione et purissima absque
omni puluere ardentis libidinis concupiscentiarum, mirabiliter
confortata per Spiritum sanctum, circumdata est ueste inno-
125 centiae lucente in clarissima albedine fontis aquae uiuae,
qui est splendidissimus sol aeternae claritatis.
Quod uero super c a put eius expa ns i s quasi ad uo-
l a ndum alis c o l umba st at uersa s e c undum faci em
illi us : hoc est quod castitas in initio suo uelut in capite suo
130 per expansionem et obumbrationem alarum, id est per pro­
tectionem Spiritus sancti confota est, facientis eam diabolica­
rum insidiarum uicissitudinem transuolare, cum per igneum
amorem sanctae inspirationis illuc se dirigens aspicit, ubi
castitas uultum dulcedinis suae manifestat.
135 Propter quod a ppa r e t e t i a m quasi in uent re i psius
uel uti in specul o c andi di s s i mus i nfans, cuius
f ronti i ns c r i pt um est ‘ i n n o c e n t i a ’ : quoniam in
uisceribus purissimae et euidentissimae uirtutis huius est
inuiolabilis et pulcherrima certissimaque integritas, habens
140 rudem formam propter integritatem simplicis infantiae, sicut
et frons, id est cognitio eius, non arrogantiam et elatam super­
biam sed simplicem ostendit innocentiam.
Et quod in d e x t r a manu regal e s c e pt r um habet ,
s i ni s t r am ad pect us suum ponens, hoc est quod in
145 dextra saluationis per Filium Dei regem cunctorum uita
manifestata est in castitate, sinistram libidinis per eundem
propugnatorem confundente et ad nihilum redigente in cor­
dibus eam diligentium. Quomodo ? Quia non uult libidini ul­
lam dimittere libertatem, sed, ut acer uolucer putridum ca-
150 dauer rapiens constringit et ad nihilum deducit, sic ipsa
libidinem coram Deo foetentem abicit et omnino conterit, ita
ut nec sub ea spirare ualeat, secundum quod etiam in uerbis
suis supra manifestat.

1147 c f . B e n e d ., Reg. pro/. 28.

1130/1131 e t usque in marg. C

p r o t e c t io n e m 1131 c o n f. ] c o n fo r t a t a R O, ex
c o n fo r t. corr. C W
1132 u ic is s itu d in e s 1143 s c e p tu m H 1144 q u o d
om. W 1146 sin istra supra lin. B 11 47 r e d ig e n t e m R 1150 ip s a m R

/ 1126/1129 Q u od uero usque est om. m 1129 quod] quae m suo initio ~ m
1130 alarum] columbae add. f m 1131 confota] confortata f m 1133 aspicit
om. m 1135/1136 Propter usque infans om. m 1135 ipsius] eius f 1139/
1141 habens usque id est om. m 1141 cognitio eius] cuius cognitio m 1143
Et quod om. m 1144 suum ad pectus ~ m 1147 confundentem ... redigen­
tem f m 1148 eam] eum f m Q uom odo ? Quia om. m non] nec m
1148/1149 libidini uult dimittere ullam ~ m 1149 acer uolucer] rapax uolucris
f m 1150 ipsam / m 1152/1153 secundum usque manifestat om. m
 512 PARS TERTIA
25. S P E C IA L IT E R D E G R A T IA DEI ET STATV E T H A B IT V E IV S
1155 ET Q V ID S IG N IF IC E T

Sed quod in s u mmi t a t e pr a e f a t a e o b u mb r a t a e c o ­

l umnae al i am pul c h e r r i ma m i ma gi ne m ui des : hoc
est quod summa et praecellentissima pietate Omnipotentis
in ipsa incarnatione saluatoris splendidissima uirtus scilicet
1160 gratia Dei manifestata est, quae fortissima plenitudo exsistit
in Deo monens homines paenitentiam agere, ut per eam rela­
xentur ab ipsis perpetratae nequitiae.
Quae nudo c api t e st at : quia omnibus eam quaerenti- P L
bus aperta est dignitas et claritas ipsius ; crispos et sub- 673
1165 ni gros c api l l os habens : quoniam Vnigenitus Dei sub
tortuoso et implexo in nigredine infidelitatis suae iudaico
populo humanitate absque macula peccati in uirginea carne
induit se.
E t f aci em ui ri l em habet t a n t a e a rdent i s clari-
1170 t at i s, ut eam pe r spi c ue c onsi derare non possis ut
f aci em homi ni s : quia gratia Dei in uirtuosa uirtute Omni­
potentis dans uitam in uita apparuit, ita ardens in clarissima
diuinitate, ut omnem uisum tam interiorem quam exteriorem
hominis excedat, dum adhuc grauedine corporali grauatur ;
1175 nec ita aperta in secretis suis apparens, ut iudicio hominum
nuda appareat, sed absconsa : quia iudicia diuinae gratiae
occulta sunt.
Quod a ut e m est pur pure i et s ubni gri coloris
t uni c a i ndut a : hoc est quod opus gratiae Dei ardens in
i i 80 caritate se inclinat ad nigredinem peccatorum quasi ad in­

dumentum hominum. Quomodo ? Ita quod monet illos ad sa­

lutem eos leuans de luto peccati ad spectaculum luminis per
paenitentiam : quoniam ut dies fugat tenebras, sic ipsa aufert
facinora reaedificando in paenitentia peccatores ad uitam.
1185 Cui etiam super u t r umque umerum ei us dem ima-

1150/1100 c f . l o h . 1 , 14. 16 . 1101 c f. L c . 13 , 3. 1172 c f . I I C o r . 2, 16.

1170/1177 c f . R o m . 2, 16 .

1156 c o lu m n a m H 1159 s p le n d id is s im a ] p ie ta t e o m n ip o t e n t is in c a r n a tio n e sa l­

u a to r is s p le n d id is s im a add. H add. B
1166 im p l e x o ] e t 1175 i u d ic io ] in
praem. sed dei. F 1177 o c c u lta ex corr. H
o c c u lta ta 1178 est om. C 1180
a d 2 supra lin. H 1181/1182 s a lu ta te m (sic) R 1182 lu ti O

/ 1156 S e d q u o d om. m 1156/1157 c o lu m n a e ] u id it add. m 1157 u id e s om. m

1160 fo r t is s im a p le n it u d o ] p le n is s im a fo r t i t u d om 1160/1161 in D e o e x s is t it
~ m 1161 h o m in e s om. m 1162/1168 Q u a e usque se om. m 1164 ip s iu s ]
e iu s / 1168 se in d u it <— / 1169 h a b e t fa c ie m u ir ile m — m 1171 g r a t ia ]
in praem. f m u ir t u o s a ] p o t e n t i / m 1172 dan s u ita m ] d o m in u s u ita e / m
1175 su is s e c r e tis ~ m 1176 n u d a om. m
 VISIO OCTAVA, c. 25 513
ginis zona una col ori s r ubi c undi croci ant e et
ret ro usque ad pedes eius se e x t e nde ns i n t e x t a
est : quia gratia Dei se inclinans ad fideles homines in forti­
tudine et pietate sua leuat eos sursum ad caelestia. Quomodo ?
1190 Hoc est his duobus itineribus zonarum, tangens uidelicet
anxietatem fragilis carnis in sanguinea pugna desudantis et
uirtutem roboris animae in corpore tepentis, et trahens eos
in rubeo et in croceo splendore humanitatis et diuinitatis
Filii Dei, scilicet serenissimi solis, ad amorem supernorum,
1195 ita ut sibimetipsi in concupiscentia peccati fidelis homo resi­
stat in integritate gratiae tactus, uidelicet coram se ad uirtutes
et post se ad mortificationem uitiorum, quatenus uiriliter
bono fine consummet opera sua, indutus in eis exoptabili et
delectabili textura.
1200 Sed quod ci rca col l um habet epi sc opal e pal l i um
mi r abi l i modo auro et pr et i os i s si mi s gemmi s a d o r ­
na t um : hoc est quod Christus Filius Dei summus sacerdos
Patris exsistens ubique in fortissima uirtute sacerdotale habet
officium, quod auro sapientiae et gemmis uirtutum ab imitato-
1205 ribus ipsius in membris eorundem fidelium suorum per gratiam PL
Dei debet decorari. Vnde et spl endor c andi di s s i mus i ta 674
eam ubi que c i r c umd a t , ut nus quam nisi in ante a
c a pi t e ui del i c et et deorsum usque ad pedes eius
i psam i nspi cere possis : quoniam serenissimo candore
1210 misericordiae Omnipotentis gratia ipsius circumdata est, quae
in mysterio diuinitatis in retroactis temporibus ante humani­
tatem saluatoris inuisibilis et incognita latuit, tantum ab
eiusdem saluatoris incarnatione ita usque ad ultimum mem­
brorum ipsius, qui circa finem saeculi futurus est, quantum
1215 humano intellectui possibile est, apertius in operibus suis
manifestata declaratur.
Sed br a c hi a et manus a t que pedes i psi us tibi
ad ui de ndum o b umbr a t i sunt : quia fortitudo et opus
atque finis itineris gratiae Dei in hominibus nulli grauato
1220 corpore ad cognoscendum pleniter apparent.
Quod uero spl endor qui eam c i r c umd a t oculis
undi que pl enus est t o t us que ui uens : hoc est quod
diuina misericordia gratiae Dei adiuncta multas miserationes

1204 ct. P rou . 3, 14 . 1211/1212 c f. R o m . 16 , 25.

1 1 9 9 te x u ra R 1204 g e m m is ] g r a t ia m in ras. H 1207 in supra lin. F 1209

ip s a m in s p ic e r e ] ip s p ic e r e (sic) B 1218 o b u m b r a ta BF

f 1195 s ib iip s i 1198 b o n o ] e t u e r o add. con su m et 1207 in om. 1212

in c o g n it a ] m in u s g r a ta 1213 ita om. 1220 p le n e 1222 u iu e n s ] es t add.
 514 PARS TERTIA
oculorum plurimarum misericordiarum suarum ostendit in
1225 dolores hominum aspicientes, qui Deum sequi desiderant ;
omnisque uiuens in consolatione et in saluatione animarum
ipsorum, nullomodo parans in eis perditionem sed uitam.
A t q u e hac et i llae se di f f und i t ut nubes d i f f l u e ­
re solet : quoniam praecedit iustos, ut sibi prouideant ne
1230 cadant, subsequens peccatores, ut paeniteant et resurgant,
omnibus ipsam quaerentibus caelesti dono se manifestans,
ita ut nunc l at i or e m nunc a ut e m c o ns t r i c t i o r e m
se r e dda t : quia in miseris et plangentibus cordibus fidelium
aliquando multa fructuositate exuberat, aliquando etiam in
1235 flagitiosis et duris mentibus peccatorum se contrahens propter
ariditatem illorum.
Propter quod etiam ipsa praecedit et subsequitur, tangit
et monet homines, ut praedictum est, quatenus qui filii Dei
esse desiderant, uerba eius ardenter suscipiant et suscipientes
1240 compleant, caduca scilicet contemnentes et mansura com­
plectentes, sicut et ipsa uirtus in superiore exhortatione sua
filios Dei alloquitur.
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in
1245 conscientia animi sui conscribat.

12 38 c f . I I o h . 3, 1 ; Rom . 8, 14 . 1239 c f . L c . 8, 13 .

1 2 2 4 p lu r im o r u m C T 1226 in 2 om. B 12 33 m is e r is ] m is e riis H 1234

supra lin. W*
e t ia m 12 40 m a n su ra ex m e n s u ra corr. F totum folium 151 '▼
uacuum F

f 1233 m is e ris ] m is e riis 1238 q u a te n u s ] u t 1239 a r d e n t e r ] g a u d e n t e r 1241

ip s a ] e a d e m
 C A P IT Y L A N O N A E V I S I O N I S T E R T IA E P A R T IS

i. Verba sapientiae. PL

2. Verba iustitiae. 673/

3. Verba fortitudinis. 674
5 4. Verba sanctitatis quae triceps erat.
5. Verba dextri capitis.
6. Verba sinistri capitis.
7. Quod Filio Dei incarnato uocatio noui populi munitione
uirtutum noua constructio exorta est.
io 8. Quod ecclesia luce humanitatis Filii Dei illustrata interiori
et exteriori scientiae hominum demonstratur.
9. Quod ecclesia omnem ornatum suum sponso suo retrans-
mittit.
10. Quod diuinam sapientiam in ecclesiastico opere cor homi-
15 nis perscrutari non potest.
11. Quod de ecclesia in scientia Dei praeconium Dei adhuc
occultatum est et sollerti industria doctorum ad per­
fectionem cotidie properare non cessat.
12. Quod ecclesia inexpugnabiliter circumdata est septem
20 donis Spiritus sancti.
13. Quod ecclesiastici doctores apostolica doctrina florentes
unanimi operatione sua ecclesiam confortant.
14. Quod doctores ecclesiae ad uiam ueritatis fide et opere per­
duxerunt errantes.
25 15. Quod apostoli et sequaces eorum scilicet apostolici uiri
unum tenorem habentes sponsae Dei magna pietatis
sollicitudine praeesse debent.
16. Verba Salomonis ad eandem re.
17. Parabola ad eandem rem.
30 18. Quod carnaliter uiuentes attendant per scientiam potesta­
tem Dei.
19. De diuersitate multimoda ingredientium ecclesiam et
egredientium.
20. De simoniacis et de occultis diuinis iudiciis super eos.
35 21. Verba Petri apostoli de eadem re.
22. Quod dignitas regiminis bona est et ad utilitatem hominum PL
a Deo disposita, ut per ipsam discant timere Deum, cui 675/
qui resistit Deo resistit. 676

III, 9 . 11 et om. F 12/13 t r a n s m it t it R 16 D e i 2 om. HBC OF T 34

iu d ic iis d iu in is ~ F 35 r e m W 3 6 e t om . V F 38 r e s is t it 2] e t q u id
s ig n if ic e t add. F

f III, 9. 1 N O N A E V IS IO N IS C A P . 12/13 r e t r a n s m .] t r a n s m it t it 16 D e i 2 om.

36 h o m in u m ] t e m p o r u m
 551
i6
6 PARS TERTIA

23. De simoniacis qui paenitent uel qui non paenitent.

40 24. Quod Deus nouae sponsae dona sancti Spiritus ad defen­
sionem et ad decorem dedit.
25. De sapientia et statu et habitu eius et quid significet.
26. De statu iustitiae, fortitudinis et sanctitatis et quid signi­
ficet.
45 27. Specialiter de iustitia et habitu eius et quid significet.
28. Specialiter de fortitudine et habitu eius et quid significet.
29. Specialiter de sanctitate et habitu eius et quid significet.

NONA VISIO TERTIAE PARTIS

POST HAEC ui di ul t r a p r a e f a t a m c ol umna m

50 h u ma n i t a t i s s a l ua t or i s t ur r i m l uci di ssi mi s p l e n­
doris pr a e d i c t o l api deo muro me r i di a na e pl agae
ei usdem aedi f i ci i ita i mpo s i t a m, ut et i nt ra et
foras i psum aedi f i c i um ui deri posset ; l a t i t ud i ni s
qui de m ubi que in i nt eri ori pa r t e c i r c ui t us sui
55 qui nque c ubi t or um, t a n t a e a ut e m al t i t udi ni s , ut
eam di scernere nequi rem.
Sed et i nt er t urri m i s t a m et c ol umna m h u m a n i ­
t a t i s s a l ua t or i s f u n d a me n t u m s o l ummodo erat
pos i t um, muro no ndum desuper a ed i f i c a t o , sed
60 t a n t u m i n t e r r up t us et uac uus locus a ppa r e ns ;
l o ng i t udi ni s erat c ubi t i uni us, ut e t i a m supra
p r a e mo n s t r a t u m est. E t turri s haec no ndum f u e ­
rat ad pl e num a e d i f i c a t a , mul t a t amen sol l ert i a
et ue l o c i t a t e per pl uri mos operari os assi due con-
65 s t r u e b a t u r , habens in c i r c ui t u s u mmi t a t i s suae
sept em p r o p u g n a c u l a mi ra f o r t i t u di ne c o ns t r u c t a .
Ab i nteri ore a ut e m part e pr a e di c t i aedi f i ci i uidi
quasi scal am usque ad cacumen turri s ei usdem
er ec t am, et ab imo usque ad s ummum in gr adi bus
70 eius qua nd a m mu l t i t u d i n e m homi num s t a nt i um

I I I , 9 , 49/50 uide supra, Pars III, Visio 8, 513 sq. 61/62 uide supra, Pars I I I ,
Visio 8, 5 5 0 ; Visio 2, 511 - 515 .

39 u e l] t ib i H 41 a d supra lin. Wz 42 s ta tu ] d e praem. R e iu s om.

F
q u id ] q u a e 43 e t 1 om. R q u id ] q u o d H , q u a e F 45 q u id ] q u o d
46 tit. in marg. H 47 q u id ] q u o d H , q u a e F E x p l i c i t add. manu recent.
48 inscriptio deest W 52 e t 1 supra lin. H, om. O 5 4 in supra lin. B 62
p r a e m .] m o n s tr a tu m O 66 s e p t e m om. C T 67 p a r te om. C T

f 42 s ta tu ] d e praem. 43 e t 1 om. 43/44 e t q u id s ig n ific e t om. 4 5 .4 6 .4 7

S p e c ia lit e r ... e t h a b itu usque s ig n if ic e t om. 48 t e r t ii s c iv ia s v is io n o n a
52 e iu s d e m ] p r iu s u is i 53 fo r a s ] e x t r a 57 is ta m ] illa m 62 p r a e m o n s tr .]
m o n s tr a tu m 68 e iu s d e m ] illiu s
 VISIO NONA 517
i gneas faci es et al ba ue s t i me nt a sed ni gra c a l c e a ­
me nt a h a b e n t i u m ; et i nt er eos al i quos si mi li s q u i ­
dem sc hemat i s sed mai ori s s t a t u r a e et spl endori s
i psam t ur r i m mul t a di l i g e nt i a i nt uent es.
75 Dei nde in s e pt e mt r i o na l i pl a g a ei usdem aedi f i ci i
ui di mund um et homi nes qui de semi ne A d a e p r o ­
c r e a n t u r i nt er p r a e d i c t u m l uc i d um mur um spe-
c u l a t i u a e sc i e nt i ae i psius aedi f i ci i et a mb i t u m c i r ­
culi, qui de sedente in t hrono pr ot e ndeba t ur , dis-
Socurrentes : ex qui bus mul t i i dem a e di f i c i um i nter
t ur r i m pr ae curs us u o l u nt a t i s Dei et c o l umna m
d i ui ni t a t i s Ve r bi ipsius per p r a e f a t u m mur um
s p e c ul a t i ua e s c i ent i ae i nt r a ndo et exeundo t r a n s ­
i bant , ut nubes hac et illae di f f undi t ur . Sed qui
85 i psum a e d i f i c i um i n t r a b a n t , c a ndi di s s i ma ueste
i n d ue ba nt ur . Quor um alii, de s ua u i t a t e et l e ni t at e
ei us dem uesti s g a udi o magno l a e t i f i c a t i , eam r e t i ­
ne ba nt , alii a ut e m quasi de g r a uedi ne et d i f f i c u l ­
t a t e eius t ri st es ef f ect i , i l l am exuere uol ebant .
90 Quos beni gne ui rt us haec, qua m s c i e nt i a m Dei
pr i dem nomi nari a udi e r am, saepi us compescens,
uni c ui que eorum di c e ba t : ‘ Cons i dera et cust odi
uest em qua i ndut us e s . ’
V i d i q u e quod qui da m eorum his uerbi s casti -
95gati, qua mui s i dem i nd u me n t u m ipsis di f f i ci l e
ui der et ur , i l l ud t amen cum mul t o sudore r e t i n e ­
ba nt , qui da m uero eadem uerba s ubs a nna nt e s
ue s t e mque i psam f uri ose e xuent es a bi e c e r unt ad
mund um redeunt es, unde uenerant , mul t a q u e per-
100 s c r ut a nt e s mu l t a i nut i l i a s a e c ul a r i um u a n i t a t u m
d i di c er unt . Quo r um alii in i dem a e di f i c i um t a n ­
dem reuersi uest em quam a bi e c e r ant i t er um t o l ­
l ent es sibi i nd ue ba nt , alii a ut e m reuert i nol entes,
ea de nudat i , in mundo i gnomi ni ose r e ma neba nt .
105 Et uidi quod qui da m sordi di ssi mi et ni gerri mi
quasi per i ns a ni a m e x c i t a t i ab aqui l one ueni ent es
in i psum a e di f i c i um c ur r e ba nt , t ur r i mque prae- PL
f a t a m b a c c h a n d o i nua de nt e s in eam ut serpent es 676

90/91 uide supra, Pars I I I , V isio 4 , 409.

72 (h a b e n ti) u m e x - a corr. C , h a b e n t i a T 91 c o m p e s c e n s ] c o n c u p is c e n s B
97 s u b s a n t e s (sic) C T 98 e x u n te s R

/ 77 in t e r ] i n t r a 82 i p s iu s ] e iu s 87 e i u s d e m u e s t i s ] u e s t i s i l l i u s la e t if i­
ca ti] e x s u lta n te s 95 id e m ] illu d 103 i n d u e b a n t ] i n d u e r u n t 104 rem an ­
seru n t 107 c u r r e b a n t] ir r u e b a n t
 518 PARS TERTIA
s i b i l a b a n t . E x qui bus qui da m ab hac s t u l t i t i a ces-
no sant e s mundi e f f ec t i sunt, aliis in eadem ne qui t i a
et sorde sua p e r s e u e r a n t i b u s .
Sed et i nt r a i dem a e d i f i c i um c ons pe xi uersus
e ande m t ur r i m quasi sept em albi col ori s m a r m o ­
reas c ol umna s in mi r am r o t u n d i t a t e m t o r na t a s
115 st ant e s , a l t i t ud i ni s sept em c ubi t or um, et in s u m mi ­
t a t e sua quasi f er r eum et r o t und um ha be nt e s
t a b u l a t u m de c e nt e r a l i q u a n t u l u m in a l t i t u d i n e m
sursum er ec t um. In c a c umi ne a ut e m ei us dem t a ­
bul a t i ui di quasi pul c h e r r i ma m i ma gi ne m s t a nt e m
120 et ad homi nes in mundum aspi c i ent em, cui us c a put
uel ut i f ul gur t a nt o ni tore r a d i a ba t , ut i ll ud ad
pl enum non possem c onsi derare. Et manus ad p e c ­
tus suum r e ue r e nt e r c o mpo s ue r a t , pedi bus ipsi us
in eodem t a b u l a t o mi hi ad ui de ndum o c c ul t a t i s .
125 Ci r c ul um a u t e m in mo dum c o r on a e mul t o f ul g e n­
t em spl endore ha b e b a t in c api t e. Sed et t uni c a
aurei coloris i nd ue ba t ur , in qua a pect ore deors um
usque ad pedes zona una descendens p r e t i o s i s s i ma ­
rum g e mma r um o r na t u, ui ri di s sci l i cet, albi et
13° rubei a t que aerii pur pur e o f ul gore i nt e r l uc e nt e
col ori s d e c o r a b a t ur . Et clamabat ad homines qui in
mundo erant dicens.

I. VER BA S A P IE N T IA E .

‘O tardi, cur non uenitis ? Nonne succurreretur uobis, si

135 uenire uelletis ? Cum coeperitis uiam Dei currere, culices et
muscae strepitu suo uobis impedimento sunt. Sed uos flabel­
lum inspirationis Spiritus sancti accipite et eas a uobis quanto­
cius abigite. Vobis currendum est et a Deo uobis est etiam
adiuuandum. Ad seruitium Dei non ficte uos exhibete et con-
140 fortabimini manu ipsius.’

Sed in pa u i me nt o ipsi us aedi f i ci i tres alias

134 O ta rd i : c f . L c . 2 4 , 2 5. c f. G r e g ., Moral. 1, 15, 2 1 — P L 15, 536B. 136

c f . id ., Moral. 1 8 , 4 3 , 68 — P L 7 6 , 7 8 A ; P s .- H r a b ., Alleg. in s. Script. — P L 112 ,
10 0 3D . 139 c f. II C o r. 6, 4. 6. 139/140 c f . I u d ith 1 5 , 1 1 .

12 0 a s p ic ie n te s W 126 S e d e t t u n i c a in marg.H 131 c o l o r e W d eco ra­

b a tu r] d e c o lo r a tu r T 132 e r a t W 134 u e n t i s H 136/137 f la b e ll u m ] s c a ­
b e llu m F 138 e t usque e s t iter. F , sed dei. e t i a m om. C 140 m a n u m W

f 123 ip s iu s ] e iu s 126 h a b e b a t ] g e r e b a t 132 d i c e n s ] i t a praem. 137/138

q u a n to c iu s ] c i t iu s 139 a d i u u a n d u m ] a u x i l i u m s p e r a n d u m 141 ip s iu s ] illiu s
 VISIO NONA, c. 1-2 519
i magi nes uidi, q ua r um una p r a e f a t i s col umni s
accl i ni s erat et rel i quae duae ante i psam sibi c o l ­
l a t e r al es s t a b a n t , se omnes ad c ol umna m humani -
45 t a t i s s a l ua t o r i s et ad p r a e f a t a m t ur r i m di ri gent es.
Quae a ut e m ipsis col umni s accl i ni s erat t a nt a e
l a t i t u d i n i s a ppa r ui t , ut l a t i t u d o qui nque ho mi num
sibi a s t a n t i u m not ari pot est ; t a n t a e a u t e m p r o ­
c e ri t at i s , ut l o n g i t ud i ne m eius pe r f e c t e di scernere
50 non ual erem, i ta e t i a m quod per omne hoc a e d i ­
f i ci um pr ospi c e r et . Magnum e t i a m c a put et cl aros
ocul os habens ac ut i s si me in cael um ui de ba t , t o t a
c a nd i d a et pe r l uc i da exsi st ens ut sereni ssi ma
nubes est. A l i a m a u t e m f o r ma m homi ni s in ea
55 nul l am conspexi . Et per totum aedificium ad omnes reli­
quas uirtutes clamauit dicens.

2 . VER BA IV S T IT IA E

‘Omnes strenue surgamus, quia Lucifer tenebras suas per

omnem mundum diffundit. Aedificemus turres et confirmemus
6 0 eas caelestibus propugnaculis : quoniam idem diabolus aduer-
sarius et repugnator est electorum Dei. Qui ut primitus pluri­
mum uoluit et tentauit in sua claritate, sic etiam nunc pluri­
mum uult et tentat in sua tenebrositate. Nam malitiam et PL
nequitiam suam sufflando et spargendo dilatat, nec ab hoc 677
65 cessare uult. Aduersum haec nos caelestes milites sumus posi­
tae in malitia et nequitia sua illum superare, alioquin homines
prae illius aduersitate non poterunt in mundo saluari Et ut
ipse in primo ortu suo repugnare tentauit diuinitati, sic etiam
imitator eius antichristus in nouissimo tempore resistere ten-
7° tabit incarnationi Domini. Lucifer cecidit in initio temporum,
antichristus quoque corruet in fine eorum. Tunc quis uerus
Deus sit cognoscetur et quis sit qui numquam cecidit uidebitur.

157/181 c f . H ild e g a r d is , Liber Vitae Meritorum (LVM) , Pars I V , 2 — P i t r a , Anal,

sacra 8, p . 1 4 7 s q . 165 c f . B e r n a r d . , Parab. 2 , De conflictu duorum regum — e d . J .
L e c le r c q / H . R o c h a is , S. Bernardi Opera 6 , 2 , p . 2 6 8 , 1 0 ; c f . infra Pars I I I , Visio 1 3 ,
426. 169 cf. A d so D e m e n s i s , De ortu et tempore Antichristi — C C C M 4 5 , p . 2 6 ,
12 8 . 171 c f. D a n . 1 1 , 13. 14.

143 a c c lin is ex corr. B

a c c lin a n s s ib i om. F 143.146 a c c lin is ] a c c liu is T
154 e s t] a p p a r e t praem. sed dei. B 164 praem. B
d ila t a t ] e t 165 n o s ] u o s H
166 in m a l i t i a m e t n e q u itia m R 167 ut supra lin. F 169/170 t e n t a u i t R
170 in om. F 171/172 D e u s u eru s ~ R

f 143.146 a c c lin is ] a c c liu is 152 u i d e b a t ] a s p i c i e b a t 160 i d e m om. 161

re p u g n a to r] im p u g n a to r 165/166 p o s i t i 167 a d u e r s i t a t e ] i m p u g n a t i o n e
170 a n tic h r is tu s ] e t praem. 171 q u o q u e om. 171/172 D e u s u e r u s ~
 520 PARS TERTIA
Vt autem Lucifer sectatores habuit daemones, qui eum ab alti­
tudine caeli subsecuti sunt in casum damnationis, sic et adhuc
175 habet homines in terra qui eum subsequuntur ad interitum
perditionis. Sed nos uirtutes positae sumus contra astutias et
exsufflationes ipsius, quas emittit in mundum ad absorbendum
animas, ita quod omnes artes eius ad nihilum per nos in ani-
mabus iustorum redigantur, quatenus ex omni parte confusus
180 appareat. Vnde et per nos Deus agnoscetur, quia non debet
occultari sed manifestari, quoniam iustus est in omnibus.’

Pr i or a ut e m i l l arum, quae ante hanc i magi ne m

sibi c o l l a t e r al es s t a b a n t , a r ma t a ui de ba t ur , gal ea
sci l i cet, lori ca, ocrei s ac ferrei s c hi r o t he c i s i ndut a,
185 tenens e t i a m e u a g i n a t u m g l a d i um d e x t r a , ha s t am
a ut e m si ni st ra. Et sub pedi bus suis hor r i bi l em
dr a cone m c onc ul c ans os illius ferro ha s t ae trans-
u e r b e r a b a t , i ta ut i dem i mmundi s s i ma s spumas
e uomeret . Sed et g l a d i um quem t e ne bat quasi ad
190 f e r i e ndum f o r t i t e r ui br a ba t . Et dixit.

3. VER BA F O R T IT V D IN IS

‘O fortissime Deus, quis potest tibi resistere et repugnare ?

Hoc non potest serpens antiquus, ille draco diabolicus. Vnde
et ego tuo auxilio illi repugnare uolo, ita ut nullus mihi prae-
195 ualeat aut me deiciat, nec fortis scilicet aut debilis, nec prin­
ceps aut abiectus, nec nobilis aut ignobilis, nec diues aut pau­
per. Ego fortissima chalybs esse uolo omnia arma ad bella Dei
apta faciens inuictissima, in quibus etiam esse uolo acies
acutissima, quoniam nullus me perfringere poterit in fortissimo
200 Deo, per quem etiam surrexi ad eiciendum diabolum. Vnde et
fragilitati hominum semper certissimum ero refugium, dans
mollitiei ipsorum incidentem aciem ad defendendum se. O
suauissime et piissime Deus, adiuua contritos.’

181 c f . P s. 144 , 17 . 188/187 c f . P s . 9 0 , 1 5. 187/188 c f . I u d ith 5, 28. 191

c f . P s . 7 5 , 8. 191/203 c f . H i l d e g . , LVM, Pars IV , 4 — P itr a , Anal, sacra 8,
p . 249.

183 c o l l a t e r a l e s ] c o l l a t a e t a le s C 188 s p u m a s ] s p i n a s CT 189 Sed om. B

192 O in marg. alia manu R 198 a p ta ] a p e r t aV

f 174 s u b s e c u ti] se cu ti 173 se q u u n tu r 177 ip s iu s ] e iu s ad so rb en d as

188 id e m ] i p s e 192 O om. rep u gn are] tib i praem. 193 d r a c o i l l e ~
d ia b o lic u s ] d ia b o lu s 193 s c ilic e t a u t] n e c 198 pro a u t pon. n e c 197
fo r t.] u t praem. 198 e tia m e s s e u o lo ] s u m 199 m e om. f o r t i s s i m o ] te
praem. 202 a c ie m ] g l a d i u m a d d e fe n d e n d u m se ~ 203 s u a u is s im e ] m i­
s e r a n tis s im e c o n tr ito s ] c o r d e add.
 VISIO NONA, c. 2-4 521
A l t e r a uero i mago t r i ceps erat, ita ut in n a t ur a l i
205 loco c api t i s et in u t r o que umero suo c a put a p p a ­
reret, medi o t ame n ali a duo a l i q u a n t u l u m s u p e r ­
emi nent e. Sed i dem medi um et quod a de x t r i s
eius erat, t a nt o f ul gore r a d i a b a nt , ut c l a r i t a s
i psorum ui sum meum r e u e r b e r a r e t , i ta quod ut r um
2ioui ril em an mul i e br em f or mam haber ent , perf ect e
consi derare non ual erem ; illo a ut e m quod a si ni s­
tris a pp a r e b a t , a l i q u a n t u l u m obscuro et mul i ebri
c ons ue t udi ne c a nd i d o uel ami ne uel ato. T uni c a
uero ex albo serico eadem i mago i nd ut a f uerat , et
215 candi di s s i mi s c a l c e a me nt i s . Et in pe c t or e suo
si gnum cruci s ha b e b a t ci rca quod et i am spl endor
magnus in eodem pect ore uel ut aurora f ul gens
r u t i l a b a t . In d e x t r a aut e m nudum t e ne ba t gla- PL
di um, quem pec t ori suo et ei dem cruci cum mu l t a 678
220 d e uot i one appos ui t .
Et ui di in f ront e medi i c a pi t i s s c r i pt um ‘ s a n c t i ­
t a s ’ , et in f ront e de x t r i ‘ r a di x b o n i ’ ; et in f ronte
si ni stri ‘ non pa r c ens s i b i ’ . Et me di um ad ali a duo
aspi ci ens di c ebat .

225 4. VER BA S A N C T IT A T IS Q V A E T R IC E P S E R A T

‘Orior de sancta humilitate. In ipsa nata sum ut infans

nascitur in matre. Per ipsam etiam educata et confortata sum
ut per nutricem puer enutritur ad fortitudinem. Mater mea
humilitas pertransit et superat omnia contraria, quae aliis
230 etiam intolerabilia sunt.’

Et caput quod ad dexteram eius erat respiciens ad caput

principale ait.

225/230 c f . H ild e g ., LVM, Pars I V , 6 — P itr a , Anal, sacra 8, p . 150 .

206 a lia d u o om. H F 206/207 s u p e r e m i n e n t e ] s u p e r e m i n e t t e R 208 r a d ie -

bant R 223 a d supra lin. B, expunct. e t 226 O - ex P - corr. W 7, P- eras. R
227 ip s a m ] ip s u m H c o n fo rta F

/204 e ra t] a p p a r e b a t 207 id e m ] e t i p s u m 214 e a d e m ] i l l a 216 h a b e b a t]

gereb at 217 e o d e m p e c to re ] p e c to r e e i -> 218 t e n e b a t ] u ersab at 219
e id e m om. 220 a p p o s u it ] a p p lic a b a t 226 O rio r] P r io r 229 p e r t r a n s it ]
u in c it
 522 PARS TERTIA
5 . VER BA D EXTRI C A P IT IS

‘Ego in primo ortu radico in monte excelsi culminis, quod

235 Deus est. Et ideo, o sanctitas, ut stare possis oportet ut
adhaeream uisceribus tuis.’

Quod autem ad laeuam ipsius stabat, etiam ad idem princi­

pale caput suum uidens dixit.

6. VERBA S IN IS T R I C A P IT IS

240 ‘O uae, o uae, o uae, quomodo tam rigida et tam inflexibilis

sum, quod me tam uix superare possum, o sanctitas, ad tuum
auxilium, quia sine me stare non poteris, si fugero ? Ach,
ach, ach, bonum neglegenti ! quia me tamen oportet inquietis­
simam spinam eradicare, quae me pungendo conatur ad per-
245 ditionem impellere, si eam non eruero antequam in me tota
demergatur et antequam ueluti in putrido cadauere in me
confoueatur. O sanctitas, ut libere perseuerare possis in te,
rapacissimum diaboli laqueum deuitare uolo et eum dirumpere
in uero Deo.’

250 Et iterum qui sedebat in throno, ut supra dictum est, haec

mihi manifestauit dicens.

7. QVOD F IL IO DEI IN C A R N A T O V O C A T IO NOVI POPVLI

M V N IT IO N E V IR T V T V M N O V A C O N S T R V C T IO E X O R T A E S T .

‘Incarnato Dei Filio uocatio noui populi per doctrinam

255 ipsius in Spiritu sancto ad saluationem subleuata surgens,
confortatione uirtuosorum hominum in exhortatione beata­
rum uirtutum munita aduersus immanissimum hostem, cui
nullus hominum resistere ualet nisi gratia Dei adiutus, ita se
inexpugnabilem Dei adiutorio exhibet, ut nulla arte insidiarum
260 eius euelli aut deleri possit a Deo.’ Vnde et turri s haec,
quam ui des ul t r a p r a e f a t a m c ol umna m humani -

234 c f . C o i. 2, 7 . 250 c f . supra, Pars I I I , V isio 1 , 1 6 9 . 260/262 c f . H e r r n . ,

Pastor , V isio 3 , 3 , 3 ; id . ib. Sim ii. 9 , 1 3 , 1 — F u n k p . 3 5 9 ^ / 5 2 5 .

236 u i s c e r i b u s ] in praem. V R 242 n o n om. F p o te r itis R 246 p u tr id r o R

250/251 in t h r o n o usque m i h i om. H 251 m a n ife s ta u it] in s tit u it H 258 it a
supra lin. H

f 234 q u o d ] q u i 237 id e m ] i p s u m 239 u i d e n s d i x i t ] a s p i c i e n s d i c e b a t 240

t a m 2 om. 241 u i x ] d if f i c i l e 246 d e m e r g a t u r ] d e f i g a t u r 250 d i c t u m e s t
om. 256 u i r t u o s o r u m ] f o r t i u m
 VISIO NONA, c. 5-10 523
t a t i s s a l ua t or i s praefigurat ecclesiam, quae Filii mei incar­
natione completa noua constructio in omni bono opere exorta
est, in fortitudine et altitudine caelestium actuum ut munitis-
265 sima turris ad resistendum iniquitati opposita diabolo.

8. QVOD E C C L E S IA LVCE H V M A N IT A T IS F IL II D E I IL L V S T R A T A
IN T E R IO R I ET E X T E R IO R I S C IE N T IA E H O M IN V M D EM O N STRATVR

Quapropter et l uc i di s si mi spl endori s est, p r a e di c t o

l a pi deo muro me r i di a na e pl a g a e ei usdem aedi f i ci i
270 i ta i mpos i t a, ut et i nt r a et foras i psum a e di f i c i um
ui deri possi t : quia serenissima luce humanitatis Filii Dei
illustrata uiuentes lapides per calorem Spiritus sancti hoc
modo succensos in diuino opere habet, ut et interiori scientiae
Scripturarum caelestis intellectus ac exteriori stultitiae saecu-
275 larium rerum necnon fidelibus et infidelibus in aedificatione
illa, quam summus Pater per Vnigenitum suum operatur,
aperte demonstretur.

9. QVOD E C C L E S IA OM NEM ORN ATVM SVVM

SPO N SO SVO R E T R A N S M IT T IT

280 Et l a t i t ud i ni s qui dem ubi que in i nt eri ori par t e

c i r c ui t us sui qui nque c u b i t o r u m est : quoniam ampli­
tudinem omnis intimae inspectionis et intentionem totius
continuae meditationis per quinque sensus sui ornatus in in- PL
fusione Spiritus sancti cum omnibus uirtutibus illis, quas 679
285 uerus agnus ei manifestat, ad honorem eiusdem agni, uidelicet
sponsi sui, remittit.

IO . QVOD D IV IN A M S A P IE N T IA M IN E C C L E S IA S T IC O OPERE
COR H O M IN IS PERSCRVTARI NON PO TEST

T a n t a e a ut e m a l t i t u d i n i s apparet, ut eam discer-

290 nere ne queas : quia maior altitudo et profunditas diuinae
sapientiae et scientiae in ecclesiastico opere est quam cor
humanum fragile et mortale perscrutari possit sua aestima­
tione.

272 c f . I P e t r . 2 , 5 ; Hymn. V r b s J e r u s a le m 'b e a ta .. . u i u i s e x l a p i d i b u s — A H M A 2,

1 n r. 93. 285 c f . Missale Rom., Praef. pasch. V e r e d i g n u m . . . ip s e e n i m u e r u s e s t
agn u s. 290/293 c f . R o m . 1 1 , 3 3 .

265 tu r is W 270 i m p o s i t a ] a e d i f i c i i praem. F e t 1 om. H 276 su m m u s]

su m u s H 280 in om. H 283 in om. H

f 269 e iu s d e m ] i p s i u s 270 fo ra s] e x tr a 275 n e c n on] ac

 524 PARS TERTIA
I I . QVOD DE E C C L E S IA IN S C IE N T IA D EI P R A E C O N IV M DEI
295 A D H V C OCCVLTATVM EST ET SO LLERTI IN D V S T R IA DOCTORVM
AD P E R F E C T IO N E M C O T ID IE PROPERARE NON CESSAT

Sed quod i nt er t urri m i st am et c o l umna m h u m a ­

ni t a t i s s al uat or i s f und a me n t u m sol ummodo est
posi t um, muro nondum desuper a ed i f i c a t o , sed
30 0 t a nt um i n t e r r up t us et uac uus locus appa r e ns l o n ­
g i t udi ni s c ubi t i uni us, ut ti bi e t i a m supra p r a e ­
mo n s t r a t u m est : hoc est quod de ecclesia in desponsatione
Filio meo adiuncta magnum adhuc praeconium in scientia
Dei quasi in firmo fundamento occultatum manet, quod non-
30 5 dum in completo opere perfectionis propalatum resplendet
sed sine apertione in humanis cordibus uacat, longitudinis
tamen unius hominis : quoniam sensus hominum in potestate
unius ueri et omnipotentis Dei sunt, ita quod etiam homo in
scientia boni et mali per intellectum suum potest capere
310 quid sibi utilius sit, ut et tibi aperta ostensione supra mani­
festatum est.
E t quod turri s haec nondum est ad pl e num a e d i ­
f i c a t a , mu l t a t amen sol l ert i a et u e l o c i t a t e per
pl uri mos operari os assi due c o ns t r u i t u r : hoc est
315 quod eadem ecclesia ad cursum et ad statum illum nondum
peruenit ad quem peruentura est, quamuis multa sollicitudine
et industria per celeritatem labentium temporum in trans­
euntibus et superuenientibus filiis suis cotidie sine dilatione
ad effectum decoris sui properare non cesset.

320 12 . QVOD E C C L E S IA IN E X P V G N A B IL IT E R C IR C V M D A T A EST

SEPTEM D O N IS S P IR IT V S SAN CTI

Ha be t tamen in c i r c ui t u s u mmi t a t i s suae sept em

p r o p u g n a c u l a mi ra f o r t i t u d i n e c o n s t r u c t a : quo­
niam circumdata est in celsitudine caelestium operum septem
325 inexpugnabilibus donis sancti Spiritus, quae tantae uirtutis
exsistunt, ut nullus aduersarius ea possit destruere uel per
altitudinem mentis suae ad ea superbe ualeat pertingere.

297/298 uide supra yPars I I I , Visio 8 , 5 1 3 s q . 299/300 uide supra, Pars I I I , Visio 2 ,
5 0 9 -5 15 . 302/305 c f . H e r r n ., Pastory Visio 3 , 8 , 9 — F u n k , p . 369. 322/323
c f . C a n t. 4, 4.

298 s u lu m m o d o {sic) H 301 c u b i t i supra /in. F u n iu s c u b it i ~ B 302

ex d i s p o s i - corr. supra lin. B 307 h o m i n u m ] h o m i n i s C T
d e s p o n s a ( tio n e ) 308
u eri ex - e corr. supra lin. B 315 n o n d u m supra lin. H 325 u i r t u t e s W

f 306 u a c a t] la te t 307 h o m in is ] c u b it i 317 t e m p o r u m la b e n t i u m

 VISIO NONA, c. 11-14 525
13. QVOD E C C L E S IA S T IC I DOCTORES A P O S T O L IC A D O C T R IN A
F L O R E N T E S U N A N IM I O P E R A T IO N E S V A E C C L E S IA M CONFORTANT

330 Quod a ut e m ab i nt eri ore p a r t e pr a e di c t i a e d i f i ­

cii ui des quasi sc a l a m usque ad c acumen turri s
ei us dem e r e c t a m : hoc est quod in opere illo, quod super­
nus Pater in diuino consilio per Filium suum operatus est,
multi in unanimitate gradus florentis in simplicitate consti-
335 tutionis ecclesiasticae processionis sunt, ad altitudinem cae­
lestium secretorum pertingentes, in quibus ecclesia confortata
et roborata consistit.
Et ab i mo usque ad s ummum in g r a di bus eius
qua e d a m mu l t i t u d o homi num st at : quia a primis
34° temporibus desponsationis eiusdem ecclesiae usque ad nuptiale
tempus illud, cum ipsa aperte cum sponso suo in pleno numero
liliorum suorum gaudebit, in gradibus constitutionis prae­
ceptorum Dei, cum quibus ipsa aedificata est, lucebunt apo-
stolica luminaria eam a tenebris infidelitatis sua tuitione
345 defendentia.

14. QVOD DOCTORES E C C L E S IA E AD V IA M V E R IT A T IS F ID E ET

OPERE PERD VXERVN T ERRANTES

Vnde etiam i gneas faci es et al ba ue s t i me n t a sed PL

ni gra c a l c e a me n t a habent : quoniam in intellectuali 680

35° sensu eorum, id est apostolicorum rectorum, spectabilis fides

credere scilicet in unum Deum per ardorem sancti Spiritus in
ipsis quasi facies accensa est, ita quod et per purissimam
claritatem in ueste bonorum operum coram Deo et saeculo
resplenduerunt, nigris tamen indumentis pedum apparentes,
355 quia itinera infidelitatis et sordis multiplicium scelerum in­
credulorum populorum pertransierunt ; quos suo exemplo ad
uiam iustitiae, quamuis multa difficultate, tamen conuerten-
tes perduxerunt.

334/335 c f . E z . 4 0 , 7 ; R u p e r t., De s. Trin. 3 1 ,6 ,/ « H i e 2 — C C C M 23, p . 169 9 ,

17 5 -18 0 . 343/344 a p o s t o l i c a lu m i n a r i a : c f . Vita s. Hthelwoldi, Prae/. — P L
13 7 , 82C.

337 ro b o rata] e st add. R 338 in supra lin. H 340 d e s p o n ( s a tio n is ) ex d is p e n -

corr. supra lin. B 352 per supra lin. B

f 332 e iu s d e m ] illiu s 334 flo r e n t 335 s u n t] s c ilic e t 337 ro b o ra ta ] est

add. 340 e iu s d e m om. 341 n u m ero] m u ro 354 a p p a r e n tib u s
 526 PARS TERTIA
15 . QVOD APO STO LI E T SEQ VACES EORVM S C IL IC E T A P O S T O L IC I
360 V IR I VNVM TENOREM H ABEN TES / SPO N SAE DEI M AGNA
P IE T A T IS S O L L IC IT V D IN E PRAEESSE D EBEN T.

Sed quod i nt er eos a l i qui si mi l i s qui de m s c h e ma ­

tis sed mai ori s s t a t u r a e et spl endori s a pp a r e nt :
hoc est quod inter eosdem ecclesiasticos defensores primi
365 fundatores ipsius ecclesiae sunt, qui eam primum post Filium
Dei sua praedicatione aedificantes eundem quidem tenorem
habent quem et sequaces eorum, qui eos praecipue imitati
noscuntur : quoniam secundum hoc ut illi praecesserunt sic
isti subsecuti sunt, eis tamen forma praestantes : quia ipsi
370 nullum alium praedecessorem habebant a quo exemplum
nouae gratiae traherent praeter Filium Dei, ab cuius ore
u e r b u m u ita e audierunt ; atque eos claritate praecellentes :
quoniam fulgorem incarnationis eius prae ceteris praesentia-
liter uiderunt. Qui et i psam t ur r i m mu l t a di l i g e nt i a
375 i n t u e n t u r : quia sponsae Dei in amore diuino suae pietatis
sollicitudine adesse non cessant ut in robore suo perfecte con­
sistat, ut scriptum est.

16 . VER BA S A L O M O N IS A D EANDEM REM

S i c u t tu r r is D a u i d c o llu m tu u m , q u a e a e d ific a ta est cum

380 p r o p u g n a c u lis . M i l l e c li p e i p e n d e n t e x ea, o m n is a rm a tu r a fo r ­
tiu m . Hoc tale est.
Vt incarnatio Filii summi rectoris, fortissimi scilicet leonis,
ex uirginea floriditate ueniens fortissimum instrumentum
nouae gratiae posita est, sic fortitudo fidei tuae, o noua
38 5 sponsa, incorrupta durans certissimum munimen fidelis po­
puli constituta est. Quomodo ? Fortissimis uiribus tuis ad­
sunt et adhaerent omnes munitiones filiorum tuorum, qui
nutriendi sunt noua illustratione riuulorum de uiuo et puris­
simo fonte stillantium, quos habes in hac fortitudinis con-
39 0 iunctione, ut collum reliquo corpori coniunctum est, ita ut nec
destrui nec dissipari possis, sicut nec uictoriosa instrumenta
ueri Dauid poterunt superari. Quomodo ?

372 c f. I Io h . 1 , 1 . 379 C a n t. 4 , 4. 384/3 85 cf. Respons. de Resurrectione L o c u ­

t u s e s t .. . o s t e n d a m t i b i n o u a m n u p t a m s p o n s a m a g n i — C A O 4 n r. 70 96.

367 HCF T
im it a t i] i m i t a r i 371 t r a h e r e n t in marg. alia manu C 376 n o n .. .
p e rfe c te supra lin. V 380 c l i p p e i V F 38 8 r i u u l o r u m om. H

f 364 p r im i] a p o s t o l i praem. m 368/369 usque p r a e s t a n t e s om. m

q u o n ia m 370
a liu m n u llu m ~ / 371 D e i] Ie s u m C h r is tu m add. m 372 u e r b u m a u d i e r u n t
u ita e ~ m 383 u e n ie n tis f m 388 de] cf m
 VISIO NONA, c. 15-17 527
V i r t u s C h r i s t i Ie s u F i l i i D e i f o r t i s s i m a t u r r i s est, in q u a
u i c to r io s is s im a e m i l i t i a e f id e liu m i n u i c t i s s i m a p r o b a t i o n e
3 9 5 e x e r c e n t u r , q u i b u s n u llu s a d u e r s a r iu s se p r a e u a le r e g lo r ia ­
b i t u r : q u i a in se e u n d e m C h r i s t u m u e r u m D e u m e t h o m i n e m
c o n t i n e n t , p e r q u e m in s e c u n d a r e g e n e r a ti o n e o m n is c o m p a g o
f ilio r u m t u o r u m in s a l u t e m d e c e n ti s s i m e p r o t e n d i t u r . V n d e et
e a d e m p u r i s s i m a i n c a r n a t i o a p r o p h e t i s p r a e d i c t a et p r e tio -
400 sis sim is l a p i d i b u s u i r t u t u m a d o r n a t a c u m p r o p u g n a c u l i s
a p o s t o l i c a e d o c t r i n a e , i d e s t c u m p l a n t a t o r i b u s i u s t i t i a e u eri
lu m in is , in u n i u e r s u m o r b e m a d s a l u t e m c r e d e n t i u m p r o p a l a t a
e s t, u t h a e c p a r a b o l a d e m o n s t r a t .

17. PARABOLA AD EANDEM REM

405 D o m in u s q u i d a m u r b e m m a r m o r e a m h a b e n s in i p s a m in to - PL
n u i t p l u r im is q u e c a e l a t u r i s m u r o s eiu s in te r iu s c a e la u it , de 681
qu ib u s ip sa a cu tissim a m lim a tio n e m im p olito ru m lap id u m
e x s p i r a u i t . Q u o f a c t o i d e m d o m i n u s in u n ic o u e r b o su o a q u is
a q u a r u m d ic e b a t , u t s u a e ffu sio n e a e q u a l i t a t e m f a c e r e n t s u p r a
410 m o n te s . E t h o c e t i a m p e r a c t o i g n e m ig n is sile n te r a d m o n u i t
ut p aru a tab ern acu la p araret. Q uo e tia m ad im p leto eadem
t a b e r n a c u l a i t a in a l t u m p r o f e c e r u n t , u t u r b e m i l l a m celeri
p r o f e c t u s u a e x c e l l e r e n t a l t i t u d i n e . H o c t a l e est.
D o m i n u s is t e e s t i ll e q u e m n u m q u a m p r a e c e s s i t a li u s do-
415 m i n a ti o n e , s e d ip se so lu s s u p e r o m n i a et in o m n i b u s e s t : q u ia
n ih il a n t e e u m n e c p o s t e u m i n u e n t u m est, a c id e o D o m in u s
o m n iu m est. H i c n o b ile m u r b e m , c h o r u m s c il i c e t p r o p h e t a ­
r u m , a d u e r s u s r a b ie m s a e c u l a r i u m t e m p e s t a t u m f o r t e m et
c o n s t a n t e m in s u a p o t e s t a t e h a b u i t : q u o n i a m in f u s i o n e Spiri-
420 t u s s a n c t i r e p l e ti e r a n t , c u m in eos i d e m D o m i n u s i n t o n u i t ,
i t a q u o d in eis e x s p i r a t i o n e m i ll a m s u s c i t a u i t , q u o d m y s t e r i a
e iu s o b s c u r is u e r b is p r o t u l e r u n t u t p r i m u m so n u s a u d i t u r
c u m n o n d u m u e r b u m c o g n o s c it u r , s o n u m t a m e n p r o p h e t i a e e o ­
r u m u e ro u e rb o , F i l i o s c ilic e t D e i i n c a r n a t o , s u b s e q u e n te . Q u i
425 D o m i n u s m u l t i p l i c e s c a e l a t u r a s in c o r d i b u s e o r u m fe c i t , c u m

401/402 c f . I I o h . 2 , 8. 405/406 c f. P s. 1 7 , 14. 416 c f. R o m . io , 12.

400 a d o rn a tu m R 406 c e ( l a t u r i s ) pro c a e - omnes codd. praeter H B O c e la u it

omnes codd. praeter O 410 p e r a c t o ] p a c t o F 411 p a r a r e t ] p a r e r e t F 419
h a b u it] q u o n ia m i n f u s i o n e h a b u i t add. sed. dei. H 422 p r i m u s W O 424
s c ilic e t in marg. T

f 396 eundem om .f m 399 e a d e m ] i l l a / m 405 i n ip s a m ] in q u a m m a g n a u o c e

f m 406 -q u e om. f m d e ] ex f m 407 i p s a om. f m 408 e x s p i r a u i t ]
s p ir a u it/ w 4 1 0 s i le n t e r ] s i m i l i t e r f 413 e x c e l l e r e n t ] e x c e d e r e n t m 41 4
i l l e om. f m 417 e s t ] i n u e n t u s praem. m 420 i n t o n u i t ] u o c e m a g n a praem .f m
421 e x s p i r a t . ] i n s p i r a t i o n e m f m quod] qua / m
 528 PARS TERTIA
i n t e l l e c t u m ip s o r u m m u l t i p l i c i s p ir it u s a p i e n t i a e i n f u d i t , i t a
q u o d in s p ir i t a l i se n s u p r o f u n d a D e i t a m p r a e s e n t i s q u a m
f u t u r i u id e lic e t sa e c u li p r o p h e t a u e r u n t , p e r q u e m a c u tis s im o s
s e rm o n e s c o n t r a c o n t r a r i o s m o r e s h o m i n u m p r o t u l e r u n t , in
430 q u i b u s d u r i s s i m a c o r d a I u d a e o r u m a d l e n i t a t e m et p i e t a t e m
feliciu m a c tu u m prou ocaueru n t.
S e d i n c a r n a t o V e r b o D e i c a e l e s t i s P a t e r in e o d e m F i l i o suo
i n n u e n s a p o s to lis , q u i h o m in e s e x s i s t e n t e s s e g r e g a t i e r a n t d e
c o m m u n i p o p u lo , u t p u r is s i m i r iu u li e l i g u n t u r d e c e te r is a q u is
4 3 5 fl u e n t i b u s in p la n o , d ic e b a t eis u t i n u n d a t i o n e u e r a e fid ei
efflu eren t in o r b e m t e r r a r u m , d e p r im e n t e s e t c o n t e r e n t e s
m a g n u m s c h is m a irrisio n is su ffla tu s s u p e r b i a e e t e x a l t a t i o n e m
c u l t u r a e id o lo r u m , q u a t e n u s h o m in e s u e r u m D e u m c o g n o s c e n ­
d o d e se r e r e n t in f id e l i ta t e m s u a m in p r a e d i c a t io n e illo ru m .
4 4 0 Q u a fide in p o p u li s r o b o r a t a i d e m p r o c u r a t o r o m n i u m i g n i t a s
m e n t e s e l e c t o r u m su o r u m , q u i a c c e n s i f u e r a n t d e i g n i t i s c o r ­
d ib u s illo r u m , q u o s S p i r i tu s s a n c t u s in ig n e is l in g u i s a d u e n ie n s
t e t ig e r a t , s u a u it e r e t i a m in S p i r i tu s a n c t o a d m o n u i t , u t c o n ­
t e m p t o r e s m u n d i effecti in c o n t e m p l a t i o n e c a e l e s t i s u i t a e p a r-
4 4 5 u u li et p a u p e r e s s p ir it u esse non a b n u e r e n t, se d u t p e r h a e c
p a r u a h a b i t a c u l a h u m i l i t a t i s sibi s u p e r n a s d i u i t i a s c o m p a ­
r a r e n t. Q u a e h u m i l i t a t i s o p e r a , d u m c o n t e m p t o r e s c a d u c o ­
r u m in e x c e l s o s t u d io s u b t i l i s s i m a p r a e c e p t a D e i se m p e r
r u m i n a n t e s i m it a r e n t u r , u t m a r t y r e s , u ir g in e s e t r e liq u i s u im e t
4 5 0 a b ie c t o r e s , i t a in h a c sui c o n t r it i o n e a d a m o r e m c a e l e s t i u m
a s c e n d e r u n t, u t e t i a m a g r ic o la s in u i n e a u e te r is t e s t a m e n t i
l a b o r a n t e s in u e l o c i t a t e b o n o r u m s t u d io r u m s u o r u m s u p e r a ­
r e n t , d u m s e m e tip s o s q u a s i p r o n ih ilo h a b e n t e s t o t o d e sid e rio
a d a etern a anh elaren t.
455 V n d e et m i ll e c lip e i m u l t a e p e r f e c t a e u id e lic e t d e fe n sio n e s
p e r f e c t a e fid ei in n o u a g r a t i a p e n d e n t a F i l i o D e i, d u m p r i m i PL
p a s t o r e s e c c le s ia e e x e m p l u m a b ip so t r a h e n t e s et o b sp e m 6 8 2
s u p e r n o r u m s e m e ti p s o s c o n c u l c a n t e s c a t h o l i c a m fid e m s a n ­
g u in is sui effu sion e r o b o r a t a m a b i g n i t i s ia c u l i s d ia b o l i, q u a e
4 6 0 u u ln e r a n t a n i m a s h o m i n u m , p r o t e g u n t , q u o s m u lt i p li c e s uir-

442/4 43 c f . A c t . 2 , 2 -3 . 445 cf. M t. 5 ,3 . 451/452 c f. M t. 20, 1.

445 esse supra lin. O 446 p a ru a ] p a r u u la F 4 4 6/4 47 s i b i usque h u m i l i t a t i s

om. F 450 it a ] u t add. F in h a c s u i iter, sed dei. H 455 c lip p e i H F
p e rfe c ta e usque d e f e n s i o n e s in marg. F 456 in om. R

/ 42 8 u i d e l i c e t ] s c i l i c e t m a c u tis s im o s ] e ffic a c is s im o s f m 429 in om. f m

430 q u i b u s ] p r i m u m add. m
tu r) 435 e is om. f m
438 q u a t e n u s ] u t f m
448 D e i p rae ce p ta ~ m
459 d i a b o l i i a c u l i s ~ m
432 e o d e m ] e o s d e m f m 433/434 ( q u i .. . e l i g u n ­
437 i r r i s i o n i s ] c o n t e m p t u s f m e x a lta tio n is f m
4 4 0 p r o c u r a to r o m n iu m ] p r o u is o r u n iu e r s o r u m / m
4 4 9 s u i m e t ] - i p s o r u m add. f m 456 in om. f m
 VISIO NONA, c. 17-19 529
t u t e s a r m a t u r a e c a e l e s t i s m i l i t i a e in c e te r is e le c t is s u b s e q u e n -
te s e t i a m in h o c s a e c u lo a m o r i D e i o b s e q u u n t u r . Q u o m o d o ?
Q u i a a n t i q u u s s e rp e n s p r i m o h o m i n i p e s s i m u m fo e t o r e m
c o n t e m p t u s D e i in s u f fla u it ; i d c ir c o e t ip se d i a b o l u s o d o r e
465 o m n i u m a r o m a t u m , c a s t i t a t i s s c ilic e t et c o n t i n e n t ia e a c l i g a ­
tu ra e p rae cep to ru m D e i necnon so cieta tis Christi iu gu m
e iu s su ffe rre a t q u e c o n t e m p t u s t o t i u s m u n d i, d u r i s s i m e in his
sib i c o n t r a r i i s c a e l e s t i b u s ia c u l i s t r a n s fig it u r , i t a q u o d a b -
i e c t u s d e c i u i t a t e D e i, c o n f u s u s e t c o n c u l c a t u s in a p e r t a su a e
470 d a m n a t i o n i s p a r t e a fi d e l ib u s a b h o r r e a tu r .

l8 . QVOD C A R N A L IT E R V IV E N T E S A T T E N D A N T
PER S C IE N T IA M PO TESTATEM DEI

Q uod au tem in s e p t e m t r i o n a l i p l a g a e i u s d e m a e d i ­
fic ii u id e s m u n d u m et h o m in e s, q u i de se m in e
475 A d a e p r o c r e a n t u r , i n t e r p r a e d i c t u m l u c i d u m m u ­
ru m s p e c u la tiu a e s c ie n tia e ip siu s a e d ific ii et a m ­
b i t u m c i r c u l i , q u i d e s e d e n t e in t h r o n o p r o t e n ­
d i t u r , d i s c u r r e n t e s : h o c est q u o d in c a r n a li b u s d e s i d e ­
riis, q u a e r e s p i c e n t i a a d i m b e c i l l i t a t e m u e r s a n t u r in te r re n is
480 s a e c u l a r i u m c u p i d i t a t u m , m u n d u s e t m u n d ia l e s h o m i n e s d e
c u l p a p r im i p a r e n t i s p o s i t i s u n t, e x a l t e r a p a r t e s c ie n t i a b o n i
et m a l i ip sis a p p o s i t a , u t a d o p u s D e i p e r b o n u m a c c e d a n t et
m a l u m e f f u g ia n t ; et e x a l t e r a p o t e s t a t e D e i illis o ste n s a , u t et
se s u b m a i e s t a t e e iu s e sse s c ia n t e t o m n i a f a c t a s u a a b ip so
485 e x a m i n a r i n o n d u b i t e n t .

19 . DE D IV E R S IT A T E M V L T IM O D A IN G R E D IE N T IV M
E C C L E S IA M ET E G R E D IE N T IV M

V n d e et m u l t i i d e m a e d i f i c i u m i n t e r t u r r i m p r a e ­
cu rsu s u o lu n ta tis D e i et c o lu m n a m d iu in ita tis
49° V e r b i i p s i u s p e r p r a e f a t u m m u r u m s p e c u l a t i u a e
sc ie n tia e in tra n d o et e x e u n d o tra n s e u n t, ut n u b es
h a c e t i l l a e d i f f u n d i t u r : q u ia m u lti d iu in u m o p u s u eteri
t e s t a m e n t o et n o u o e x o r d i o a d m o n i t i a g g r e d i e n t e s i p s u m p e r
s p e c u l a t i u a m s c i e n t i a m r e li c t i s c a r n a l i b u s d e s id e r iis i n t r a n t ;

461 a rm a t. : c f . E p h . 6 , 1 1 . 1 3 . 484/485 c f . B e n e d ., Reg. 7 , 13.

464 supra lin. F

in ( s u f f la u i t ) o d o rem C T 466 - n o n in marg. F 476
( s c i) e n tia e in marg., i p s i u s a e d i f i c i i in ras. 483/484 D e i usque m a ie s t a t e in
marg. F 483 i l l i u s H 4 8 4 e s s e supra lin. B

f 465 o m n i/ m 466 D e i p ra e c e p to ru m m 4 7 3 e iu s d e m ] illiu s 474 s a e m in e

488 id e m a e d ific iu m ] a e d ific iu m ip s u m 492 m u l t u m
 530 PARS TERTIA
495 m u l t i q u e u o l u p t a t e s su a s s e q u e n te s i llu d in m a lis c o n c u p i ­
sc e n tiis suis i b i d e m e x e u n t , i t a q u o d in u o l u n t a t e s u a siue a d
b o n u m siu e a d m a l u m in u e l o c i t a t e n u b i u m , i d e s t in m o t i o n e
c o g i t a t i o n u m s u a r u m , se h a c et i ll a e r e l a x a n d o d e d u c u n t.
S ed q u o d hi qui ip su m a e d ific iu m in tr a n t ca n d i-
500 d i s s i m a u e s t e i n d u u n t u r : h o c e st q u o d h i q u i o p u s D e i
b o n a u o l u n t a t e a g g r e d i u n t u r p u r is s i m a e t l u c id i s s i m a u e ste
u e r a e fidei, u t D e u m c o g n o s c a n t , p e r m i s e r i c o r d i a m ip siu s
u estiu n tu r. Q u o r u m a lii de s u a u it a t e et le n ita te
e iu sd e m u e s tis g a u d io m a g n o la e t i f i c a t i ea m re ti-
505 n e n t : q u i a c o n t r i t o e t h u m i l i a t o s p ir i t u i m b u t i d u l c i s s i m a
e t l e n is s im a c a t h o l i c a fide a c p e r fu s i in te r io r i liq u o r e s a n c t i ­
t a t i s s e m p e r in t e r i o r i b u s o c u lis l a e t a n t u r in c a e l e s t i b u s , ea
d e u o t i s s im e a d i m p l e n t e s et r e t in e n t e s q u a e ip sis S p ir itu s
s a n c t u s in s p i r a t . A l i i a u t e m q u a s i d e g r a u e d i n e e t
510 d i f f i c u l t a t e e i u s t r i s t e s e f f e c t i i l l a m e x u e r e u o -
l u n t : q u o n i a m u e l u t i g r a u i s s i m o o n e r e p o n d e r a t i et q u a s i
d iffic illim a u i a im p e d i t i , i n q u i e t i s s i m a et a m a r i s s i m a c o n s u e - PL
t u d i n e i l l i c i t a e u o l u p t a t i s se in t r in s e c u s d il a n i a n t e s et m a c e - 683
r a n t e s fid e m in o p e r ib u s su is a b i c e r e c o n a n t u r , n e c d iu in is
515 p r a e c e p t i s se c o m m o n e r i p a t i u n t u r . Q u o s b e n i g n e u i r t u s
h a ec, q u am s c ie n tia m D ei n o m in a ri a u d is ti, s a e ­
p iu s c o m p e sc e n s u n ic u iq u e e o ru m d ic it u e r b a a d ­
m o n i t i o n i s s u a e , u t p r a e d i c t u m e s t : q u i a a lt i s s i m u s D e u s
p r a e s c ie n s m o llir i c o r d a d u r o r u m l a p i d u m in h o m i n ib u s flectit
520 se in m i s e r i c o r d i a s u a a d eos, u t t i b i o s t e n s u m e s t, f r e q u e n t e r
c o m m o n e n s illo s u t i n t r a se g e m e n t e s e t fle n te s i p s u m o re n t,
q u a t e n u s eos lib e r e t d e i m p o r t u n i t a t e n e q u i t i a e su a e , q u a
d i a b o l ic a su a s io n e p e r fu s i s u n t, i t a u t i n h a c p a e n i t e n t i a p o s ­
s i n t r e u e r ti a d i n t e l l e c t u m b o n a e u o l u n t a t i s , r e c o r d a n t e s
525 u e s t i s i n n o c e n t i a e q u a m s u s c e p e r u n t in r e g e n e r a ti o n e S p i r i tu s
et aquae.
Sed quod u i d e s q u o d q u id a m e o r u m h is u e r b is
c a s t ig a t i, q u a m u is id e m in d u m e n tu m ip sis d i f f i ­
c ile u id e a tu r , illu d tam en cum m u lto sudore
530 r e t i n e n t : h o c e s t q u o d ip si i n s p i r a t io n e S p i r i t u s s a n c t i
a d m o n i t i in fid e q u a m s u s c i p i u n t q u a s i g r a u e m et d ifficile m

503/505 c f . H e r r n ., Pastor, Simii. 9, 13, 4 — Funk, p . 525. 515/516 uide supra

Pars III, Visio 4 , 409 sq q . 519 c f . I o b 23, 16 ; E z . 3, 7 b . 521 c f . Antiph.
S a lu e r e g in a ... g e m e n t e s e t fle n t e s . 525/526 c f . I o h . 3 , 5 ; T i t . 3 , 5.

505 i m b u t i supra lin. O 506 in te r io r e VB R C T 523 s u a s io n e ] p e r - O

528/529 d i f f i c i le ] in praem. H, sed dei. 531 d iffic ile F

f 499.500 h i] ii 504 la e t i f i c a t i ] e x s u l t a n t e s 508 et om, f 511 p o n d e r a t i ]

g ra u a ti 515 c o m m o n e r i] c o m m o u e r i 517 u erb a] u era 527 q u o d 1] u t
 VISIO NONA, c. 19-20 53i
mentibus suis uiam arripiunt, sed eam quamuis multo labore,
tamen non desperantes nec taedio torpentes, tandem perfi­
ciunt.
535 Q uidam uero eadem uerba su b sa n n a n te s uestem -
que ipsam fu rio se e x u en tes a b ic iu n t ad m undum
red eu n tes unde u en eru n t, m u lta q u e p e rsc ru ta n te s
m u lta in u tilia sa e cu la riu m u a n ita tu m d iscu n t :
isti sunt qui legem Dei et iustitiam eius derisui habentes fide
540 catholica in uanitatibus errorum suorum se denudant eam
abnegantes in operibus malignis, quae pertinent ad mortem,
et ad mundi huius uanitates se declinant, quas prius ficte
dimiserant ; ac libidinosa facta in artibus peruersis sciscitan­
tes ardentem gustum saeculi discunt atque eum diabolicis
545 irrisionibus secundum deceptionem illius peruertunt. Q uo­
rum a lii in idem a e d ificiu m tan d em reu ersi uestem
quam a b ie c e ra n t iteru m to lle n te s sib i in d u u n t :
quia isti ad opus diuinum de uia erroris sui redeuntes ueniunt,
et schisma diaboli quod secundum uoluntatem illius habe-
550 bant abicientes, habitum uerae fidei, quem in baptismo susce­
perant et quem ipsi in erroribus suis uerum Deum deridentes
abiecerant, iterum eum puro et simplici corde confitentes
resumunt. A lii autem re u e rti n o len tes ea d en u d ati
in m undo ign om in io se rem an en t : quoniam ipsi ad
555 Deum pura paenitentia redire contemnentes, ueste innocen­
tiae spoliati et idcirco nudi a bono fidelium operum sed pleni
malo uitiorum diabolicarum artium in nequitiis mundialium
uanitatum, cum maxima confusione tam praesentis saeculi
quam futuri, uitam suam usque ad mortem impaenitentes
5 6 0 deducunt.

20. DE S IM O N IA C IS ET DE O C C V L T IS D IV IN IS
IV D IC IIS SVPER EOS

Sed quod uides quom odo q uidam so rd id issim i et

n ig errim i q uasi per in sa n ia m e x c it a t i ab a q u ilo n e
565 u en ie n te s in ipsum a e d ificiu m cu rru n t tu rrim q u e
p ra e fa ta m b a cch a n d o in u a d e n te s in eam ut se r­
p en tes s ib ila n t : hoc est quod quidam scelerati homines

535 c f . H e r r n ., Pastor, Simii. 9 , 1 3 , 8 -9 — F u n k , p . 5 2 7 . 541/542 Oratio missae

monachorum D e u s q u i n o s .. . a s a e c u l i u a n i t a t e c o n u e r s o s — Sacram. Fuld. n r . 2 2 8 7 .
545/547 c f . H e r r n ., Pastor, Simii. 9 , 1 4 , 2 — F u n k , p . 5 2 7 .

535 su b sa n te s CT 560 d ed u cu n t H 2

/ 536 e x u e n t e s ] e x e u n te s 543 a r tib u s ] a c tib u s 549/550 h a b e b a n t ] a c c e p e r a n t

552 e u m om. 555 u e s ta e 556 s p o lia ti] s p o lia n t u r 565 c u r r u n t ] i r r u u n t
 532 PARS TERTIA
sub mobili calore laeti stuporis sordentes, per nigredinem
diabolicae aspectionis Deum despiciunt nec causam illam
57 ° quam desiderant per donum sancti Spiritus quaerunt, sed PL
diabolica arte afflati et incitati atque a parte damnationis 684
missi callida arte diuinum opus intrant, ac furtim subtrahendo
et palam rapiendo atque in insania bacchando temere per
nefandissimam pecuniam horribilis diabolicae nigredinis con-
575 stituta a Deo officia deglutiunt ; et ecclesiam hoc modo per
insanum furorem conturbantes, in eam sibilos deceptionis
antiqui serpentis dant. Quomodo ? Diabolica astutia tamdiu
incautos homines afflant, usque dum eos secundum uolunta-
tem suam per mortiferam emptionem exsuperant, hoc sibilo
58 0 iactantiae ecclesiam contaminantes, dum sic furantur potes­
tates quae in ea Dei ordinatione constitutae sunt. Qui quo­
niam haec faciunt, a conspectu meo impaenitentes proiecti
sunt nec in his causis eos scio, quia eas per se et non per me
adepti sunt, ut Osee seruus meus ostendit dicens : Ipsi regna-
58 5 uerunt et non ex me, principes exstiterunt et non cognoui. Argen­
tum suum et aurum suum fecerunt sibi idola, ut interirent. Hoc
tale est.
Homines uoluntatem suam sequentes computant et consti­
tuunt in semetipsis quidquid proprius eorum appetitus deli-
59 0 berat. Quid est hoc ? Concupiscibilis uidelicet concupiscentia
eorum, quae ipsis suadet ut dominentur hominibus furtiuo et
rapto honore, non postulato nec sumpto nec constituto ex
me ; quod tamen aliquando ita fieri permitto, ut iudicialis
poena superueniat eis de propriis uoluntatibus suis : quia me
59 5 in hoc non quaesierunt. Et quid hoc eis prodest, quia in hoc
non uiri ditat em sed ariditatem habent, et quoniam hoc non
plantaui ? Sed inutilis herba nascitur in eis absque trunco.
Infructiferae enim herbae de terra facile nascuntur per se,
fructiferae autem seminantur et plantantur magno labore.
6 0 0 Sic permitto quod aliquando terrenum desiderium hominis
sine radice in malo facile floreat plantationem boni non quae­
rens, quia uiriditatem aestatis non habet; permittens etiam

584 O s . 8, 4 . 594/595 c f . O s . 7 , 10. 596/597 c f. M t. 15 , 13.

569 d e s p ic iu n t] a s p ic iu n t R 573 i n in s a n i a m R 581 o r d i n a t i o n e ] in praem.

sed dei. F 5 8 4 tit. cap. 2 1 pon. hoc loco W, sed eras. I - rubricata W 588/589
c o n s titu it H 594/595 in h o c m e ~ O 596 n o n 1 supra lin. R e t supra liti. B
600 q u o d ] q u ia in ras. F

f 569 d e s p ic iu n t] a s p ic iu n t 573 i n s a n ia m 578 u sq u e d u m ] d o n e c 581 i n

e a D e i] m e a 583 c a u s is ] f a c t i s eas] e a 585 e t ] s e d 589 s e i p s i s eo­
r u m p r o p r iu s ~ 590 est otn. C o n c u p is c ib ilis ] C o n c u p is c e n s 591 ip s is ]
est add. 594 de usque s u is ] o b p r o p r ia s u o iu n ta te s e o r u m 595 p r o d e s t ? Q u i a
597 p la n t a u i] p l a n t a t u r
 VISIO NONA, c. 20 533
quod aliquando rectum eius desiderium bene radicatum in
bono fructum per multas miserias afferat, rigationem sancti-
605 tatis amans : quoniam asperitate hiemis caret. Vnde etiam
saepe uiles homines praecellunt in principatu communem et
utilem populum, ut inutiles herbae aliquando excelsiores sunt
utilibus, ipsi tantum positi in propriis desideriis suis, non mea
plantatione aut tactu cognitionis doni mei aut ordinationis
6 10 meae radicati ; sed hoc iusto iudicio permitto fieri : quia illud
a me non quaesierunt, sed intra semetipsos constituerunt, unde
et mihi de hoc in iudicio meo respondebunt.
Nam felicitatem optimae doctrinae, quam in animo suo ab
omni indignatione infidelitatis deberent examinare, ut argen-
6 15 tum purgatur a cuncta falsitate, et utilitatem profundissimae
sapientiae, quam in uoluntate sua deberent ordinare splendi­
dissima fide semper uidentes quomodo Deus colendus, uene-
randus et confitendus sit, faciunt sibi in contrarietatem uani-
tatis. Quomodo ? Ipsi recuruant eam ad maximam infelici-
620 tatem, intellectum uidelicet suum, quem a Deo habent, in­
satiabilibus concupiscentiis carnis suae offerentes, quasi PL
foetens et putrida ipsa caro eorum Deus sit, nolentes oculos 685
suos erigere ad Deum qui formauit illos, sed uoluntatem
suam pro Deo habentes : quoniam secundum hoc uiuunt, ut
625 in semetipsis ordinant et constituunt. Hoc autem ideo non
faciunt, ut agrum illum qui gignit cibum uitae aeternae pos­
sideant, sed ut absint ab eo et impaenitentes in perpetuum
intereant : quoniam ille quem pro Deo colunt, mortuus est
sicut et ipsi mortui sunt, uidelicet tam uenditores quam
630 emptores spiritalium, hoc esse desiderantes quod a me non
quaesierunt. Nam qui potestatem per rabiem inuadit, ita quod
rationabile donum Spiritus sancti uenale facit, quomodo pos­
set de uendito saluari, quia homo qui substantiam suam
alienis uendit, ea non debet amplius uti ? Et quomodo deberet
635 etiam mercator iste uti empta saluatione, quam a Deo nole­
bat recipere, sed festinauit eam adipisci pecunia ? Quam
tamen ut adipisceretur recto iudicio suo Deus fieri permisit.
Nam quibusdam Deus indignatus illud eos furari permittit,

60 4 c f . L c . 8, 1 5. 622 c f . P h il. 3, 1 9 . 624 c f . B e n e d ,, Reg. i , 8. i i .

627 sed supra lin. H 632 r a tio n a le B 634 Et om. B 636 p e c u n ia m R

/ 603 d e s id e r iu m e iu s~ 608 i p s i s .. . p o s i t i s 610 r a d ic a tis 611 s e i p s o s

612 de] su p e r 613 N a m ] e t add. 614 in d ig n .] in d ig n ita te 619 r e c u r ­
u a n t] in c u ru a n t 620 u i d e l i c e t om. 625 s e ip s is 627 in p e r p . ] i m p e r p e ­
tu u m 631 r a b ie m ] u e s a n a m c o n c u p i s c e n t i a m 633 d e u e n d ito ] e x ta li u e n -
d itio n e 635 is t e ] i ll e 636/637 p e c u n i a . . . p e rm isit ?
 534 PARS TERTIA
pro hoc tarnen occulto iudicio in praesenti eos puniens et non
640 in futuro ; ut saeculum quod in obliuione Spiritus sancti
amauerunt in ipsis confundatur, ita quod per hanc confusio­
nem ad hoc perducantur, ut ad Deum in paenitentia reuer-
tantur, unde et hac peracta remissionem in futuro conse­
quuntur. Quosdam autem in hoc tolerat, non in praesenti
6 4 5 eos crucians, sed iusta ex causa in futurum differens, quia
uoluntatem suam pro Deo habent : quapropter et ipse eis in
futuro ostendit quid uoluntas eorum ipsis in amaris crucia­
tibus prosit. Sed et alios tales tam in praesenti quam in futuro
punit : quoniam perspicuus intellectus eorum in ipsis uilem ac
6 5 0 contemptibilem sua uoluntate se facit imitans diabolum in
malis suis. Alios quoque ad hoc peruenire permittit ut idem
malum in paenitentia eorum confundatur, cum se pro perpe­
trata eadem iniustitia acriter punientes illam quasi putridum
cadauer abiciunt. Quibusdam uero ne hoc adipiscantur mise-
6 5 5 ricorditer resistit : quia si ad illud pertingerent, poenas gehen­
nales non effugientes in eis fortiter cruciari mererentur.
Quicumque autem prostituerit aut sibi usurpauerit cathe­
dram potestatis in consilio patris sui, qui pecunia est, quo­
niam ipsa pater illius efficitur in mercatu ipsi perditionem
6 6 0 acquirens, ab eadem dignitate et ille qui dedit et qui accepit
abiciendus est ; quia si homini pecus suum furtim ablatum
et alii uenundatum fuerit, ille cui ablatum est repertum cum
omni iure repetit, qui uero uendidit aut qui emit absque con­
tradictione uterque illud dimittet. Sic et dignitas potestatis,
6 6 5 quae secundum iustitiam meam debet possideri si per aliquem
furtiuo munere diripitur et in alios peruerse dissipatur, a me
cum districto iudicio requiritur, ac propterea ille qui eam in
mercatum posuit uel qui eam indigne comparauit, utilitate
illius iusto iudicio uterque carebit : quia templum nomini
6 7 0 meo consecratum domum rapinae fecerunt. Quomodo ? PL
Sapientiam et consilium, quod a me in corde suo habuerunt, 6 8 6
sua sententia in forum posuerunt, sibi ex hoc pecuniam ini­
quitatis aliorum perditione recipientes. Quapropter mercatum

« 4«/«47 c f . id . Reg. i , 8. 660/661 c f . l u o C a r n o t ., Panormia 3, 1 1 7 — P L 161,

115 5B. « 67/668 c f . i d . , Panormia 3 , 119 — P L 16 1, 115 ;D .

«40 s a e c u lu m ] s e c u n d u m W T «41 c o n f u n d a n t u r B7 « 45/640 i n f u t u r u m

usque e is in marg. H 649 e o r u m i n t e l l e c t u s ~ R «50 c o n ( t e m p t i b i l e m ) supra
lin. alia m. H s e supra lin. V «54 n e ] n e c V 658 p e c c u n i a H «69
u tra q u e H «73 Q u a p r o p t e r ] u e l add. H F

f «39 hoc] q u o p u n ie n s] p u n it 640 s a e c u lu m ] s e c u n d u m «41 i p s is ] s e -

praem. c o n fu n d a n tu r 641/642 c o n fu s io n e m hanc ~ 642 p e rd u c u n tu r
«48 t a le s om. 649 p e r s p i c u u s ] c la r u s eo ru m in te lle c tu s ~ «50 u o lu n ­
ta t e ] s p o n t e «51 id e m ] i p s u m 653 eadem om. «60 e a d e m ] illa 664
d im itte t illu d ~ 670 d o m u m ] donum 673 a lio r u m ] in praem.
 VISIO NONA, c. 20-21 535
illum in amara paenitentia abicient uel mihi inde in igne diri
675 ardoris respondebunt. Nam qui uiuentem dignitatem, quam
Spiritus in spiritalibus apicibus uiuificat, mortuo pretio com­
parans ad foetorem scaturientis putredinis perducere conatur,
ex ipsa praesumptionis peruersitate nisi citius paeniteat, in
perditione est ; ut accensus in Spiritu sancto desertor erroris
680 relinquensque omnia filius columbae Petrus transeunti turbi­
ni, qui in taeterrima nigredine lucem uolebat absorbere, dicit.

21. VER BA PETRI APO STO LI DE EADEM RE

Pecunia tua tecum sit in perditionem, quoniam donum Dei

existimasti pecunia possideri. Non est enim tibi pars neque sors
685 in sermone isto. Cor enim tuum non est rectum coram Deo. Hoc
tale est.
Pecunia fallacis confidentiae tuae quam habes in aliena re
ut dominum, ipsa autem te habens ut nihilum, sit tibi in per­
ditionem gehennalis ignis, si hoc donum, quod ignei Spiritus
690 sancti est, per nefas pecuniae comparatum impaenitens reti­
nueris : quoniam in transitoria scientia animae tuae accen-
sionem eiusdem acutissimi inspectoris fallaciter existimasti
pecunia possideri, quam difhsus es te posse habere dono Dei.
Si autem ob causam hanc paenitueris, illud quod emisti dimit-
695 tes pecuniamque, quam pro ipso dedisti, sic perditam senties :
quia quod aeternum est cum luto mercari uoluisti ab illo qui
te formauit ex limo. Sed te in eadem emptione durante non
habebis partem lucis in consortio supernorum angelorum :
quoniam in sermone linguae tuae rapacitatem cordis tui
700 protulisti aliud concupiscens quam ciues aeternae claritatis
desiderent. Vnde et cor tuum in hac peruersitate coram Deo
iniustum est, hoc uolens habere per emptionem pecuniae quod
gratis a Deo donandum est. Itaque desertores huius diuini
pacti, quia illud quaerere deberent gratuito dono Spiritus
705 sancti et non faciunt, iusto iudicio per me uanis simulacris
comparantur : quoniam ut illa opus manuum exsistentia a

680 filiu s c o lu m b a e : c f . P a s c a s . R a d b ., Expos, in Mt. 8 — P L 1 2 0 , 5 5 9 C . 683

A c t . 8, 2 0 -2 1. 687/688 c f . L a c t . , Diuinae Institutiones 7 , 1 — C S E L 1 9 , p . 585,
25 — 586, 1. 692 c f . P r o u . 2 4 , 1 2 . 698 in c o n s o r t i o . . . a n g e l o r u m : c f . P s .-
A u g ., A p p e n d . Sermo 2 4 9 — P L 39, 2206, 2. 705/707 c f. P s. 1 1 3 , 4 ; Ie r. 10 , 14 .

677 p u tr e d in is ] p e r d itio n is W 679 in supra lin. B 681 in t a e t . ] i n t e r r i m a (sie)

H 687 c o n f i d e n t i a e ] in f i d e n t i a e B 690/691 r e tin u e r it R 705 s im a la c r is F

f 678/679 in usque e s t] in p e r d itio n e m d e tr u d e tu r 688 h a b e n s ] u t m a n c ip iu m

im m o add. 688/689 in p e r d itio n e 690 nephas 692 e iu s d e m ] ip s i u s
697 e a d e m ] illa
 536 PARS TERTIA
ueritatis consortio sunt uacua, sed tamen ab infidelibus pro
Deo coluntur, sic et isti per contrarietatem foetentium mune­
rum, illuminatione Spiritus sancti carentes, fallaces magistri
710 efficiuntur : non electi in suspirio animae suae ueluti officio
illo sint indigni, sed in flagrante superbia illud ab hominibus
accipientes uoluntatem meam in hoc non considerant.
Quapropter nescio unde sint, ipsi quasi alieni mihi exsi­
stentes : quia ob hanc iniustitiam suam si sic perseuerauerint,
715 a me proiecti sunt. Si autem ex toto corde paenituerint, eos
suscipiens gaudium super ipsos faciam angelorum.

22. Q V O D D IG N IT A S R E G IM IN IS B O N A E S T E T A D V T IL IT A T E M
H O M IN V M A D D E O D IS P O S IT A V T P E R IP S A M D IS C A N T T IM E R E
DEVM / CVI QVI R E S IS T IT DEO R E S IS T IT .

720 Sed quamuis iniuste agant qui has dignitates peruerso ardo­
re desiderant nec eis consentiendum sit qui eas sua nequitia in-
uadere nituntur, ut praedictum est : ipsa tamen regimina bona
ad utilitatem hominum a Deo bene disposita sunt nec eis
superbe et pertinaciter resistendum est, sed potius in amore
725 meo oboediendum. Vnde nullus fidelium qui Deo uult digne PL
obtemperare opponat se magisterio sibi praesidenti : quoniam 687
illud imitatur honorem Dei custodiens et pascens oues ipsius,
quatenus honor earundem ouium non dissipetur in alienum
qui fur et latro est; quia ut nullus debet repugnare Deo, sic
730 nemo debet insipienter resistere magisterio suo.
Ergo omnis homo uiuens in anima et corpore altioribus se
dignitatibus siue corporales siue spiritales iustitias retineant,
eis subiectus debet oboedire, ut in timore magisterii earum
corrigatur constituta lex hominum, ne ipsi deuiantes in indisci-
7 3 3 plinata libertate uoluntatis suae sibimetipsis legem ponant
secundum quod uoluerint sic errantes in uia Domini ; quia ne
errent, propter hoc potestas a Deo est. Quomodo ?
Inspiratione Spiritus sancti regimina hominum disposita
sunt, ut per ipsa discant homines timere Dominum. Quae si
740 illi secundum libitum suum in contrarietatem peruerterint,

715/716 c f. L c . 15 , 7. 727 c f. E z . 34, 15. 729 c f. Io h . 10, 1. 734/735 cf.

supra 6 2 4 .

708 fo e te n tiu m ] fe r e n tiu m CT 711 il l o ] in ras. J F 3, su o F 729/730 s ic usque

debet om. H 731 se supra lin. B 733 e i R 739 D o m in u m ] D e u m O

/ 7 0 8 fo e te n tiu m ] te r r e n o r u m 712 c o n s i d e r a n t ] c o n s i d e r a n t e s 713 ip s i] i l l i e t

713/714 m i h i e x s i s t e n t e s ] s u n t a m e 720 p e r u e r s o a r d o r e h a s d i g n i t a t e s ~
722 p r a e d i c t u m ] d i c t u m 728 q u a t e n u s ] u t e a r u n d e m ] ip s a r u m 733 s u b ­
ie c tu s e is ~ 734 c o r r i g a t u r ] d i r i g a t u r 735 s i b i m e t i p s i s ] s i b i i p s i s
 VISIO NONA, c. 21-23 537
non tamen sic in uoluntate Dei est sed in secreta permissione
eius, ut iusto iudicio concupiscentia illorum in peruerso ar­
dore ad detrimentum sui compleatur.
Ergo dignitates potestatum inspiratae a Deo ad utilitatem
745 hominum ob magnam necessitatem eorum ab ipso iuste ordi­
natae sunt, ne plebs Dei more pecudum sine regimine uiuens
per deuia quaeque instabilitatis suae incederet. Vnde qui ipsis
repugnat nolens per impulsum superbiae eis in humilitatis
subiectione, ut iustum est, oboedire, non hominibus contradi-
7 5 ° cit sed mihi creatori, qui cuncta iuste dispono, se pertinaciter
secundum transgressionem Adae obicit propter hanc rebel­
lionem tenebras damnationis sibi accumulans, sicut et ille de
gaudio in aerumnas expulsus est ; non ille qui peruersae nequi­
tiae hominum in zelo meo humiliter non consentit (quia is
755 iustitiam iustitiae Dei potius auget quam minuat, si hoc con­
gruenter et opportune fecerit) sed is qui ipsas dignitates per
elatam superbiam indecenter opprimere uoluerit ; quoniam
illae mea dispositione ad utilitatem uiuentium, ut praedictum
est, propalatae sunt. Et qui contra eas superbe calcitrat,
760 inspirationi meae repugnat ; quamuis aliqui in insania igno­
rantiae timorem meum non inspicientes eisdem dignitatibus in
iniquitate uoluntatis suae diuinum praeceptum praeuarican-
tes se ingerant, quod iusto iudicio ita fieri permitto ut deside­
rant, ipsi per aequissimam examinationem ex hoc in graui
765 paenitentia aut in igne gehennae responsuri.

23. D E S IM O N IA C IS Q V I P A E N IT E N T V E L Q V I N O N P A E N IT E N T .

Sed quod uides quod ex his qui da m ab hac s t u l t i t i a

cessant es mundi e f f ec t i sunt, aliis in eadem n e q u i ­
ti a et sorde sua pe r s e u e r a n t i b u s : hoc est quod ex eis
77° aliqui per inspirationem diuinam a peruersitate sua resipi­
scentes per puram et ueram paenitentiam mundari et saluari
merentur, aliis obduratis et impaenitentibus in eadem calli­
ditatis suae immunditia usque ad finem uitae suae permanen-

748/749 Reg. 3 , 4 .
c f . B e n e d ., 750 c f . S a p . 12, 15 . 750/757 p e r e la t a m s u p e r ­
Reg. 2 8 , 2 .
b ia m : c f . B e n e d ., 759 c a l c i t r a t : c f . A c t . 9, 5 ; 26, 14. 770/772 cf.
H e r r n ., Pastor, Simii. 9 , 1 4 , 2 — F u n k , p. 527.

742 in marg. F
c o n c u p . illo r u m illo r u m ] e o r u m O 759/700 s u n t . E t usque
(sic) in marg. alia manu F
rep u n gan t 702 in iq u ita te u o lu n ta tis ex i n i q u i t a t i s corr.
alia manu H 705 g e h e n u e C 770 r is ip is c e n te s B

f 745/740 o r d in a te 747 q u i] q u a e 751 o b ic it] o p p o n itu r 753 n o n ] a u t e m

add. 754 h u m ilit e r ] in h u m ilita te in c e d e n s 755 i u s t i t i a 7€ 0 in om.
700/701 ig n o r a n t i a e ] s u a e add. 707 q u o d 1] u t 772/773 c a l l i d i t a t e s u a 773
im m u n d itia ] e t praem.
 538 PARS TERTIA
t ib u s , a t q u e i t a s u f f o c a t i s m i s e r a b i l i t e r et c r u d e l i t e r in m o r t e
775 d ir a e m o r t i s m o r i e n t i b u s .

24. QYOD DEVS NOVAE SPO N SAE DONA S A N C T I S P IR IT V S

AD D E F E N S IO N E M ET AD DECOREM D E D IT

Quod autem i nt ra p r a e d i c t u m a e d i f i c i um c o n s p i ­
cis uersus p r a e f a t a m t ur r i m eccl esi ae quasi sep- PL
780 t em albi coloris mar mor ea s c ol umnas in mi ram 688
r o t u n d i t a t e m t o r na t a s s t a nt e s : hoc est quod in opere
omnipotentis Patris ad munimentum et ad decorem nouae
sponsae Spiritus sanctus exspirationis suae septem candidis­
sima sustentacula omnem aduersitatem tempestatum sua
785 fortitudine abstergentia declarans, summam potestatem nec
initium nec finem in rotunditate aeternitatis habentem mani-
festauit. Quae sunt a l t i t ud i ni s se pt e m c u b i t o r u m :
quia omnem fortitudinem et altitudinem totius humani
intellectus eadem dona excedentia eum qui cuncta creauit
790 purissima fide colendum demonstrant.
E t in s u mmi t a t e sua quasi f erreum et r o t und um
ha be nt t a b u l a t u m de c e nt e r a l i q u a n t u l u m in a l t i ­
t udi nem sursum e r e c t um : quoniam in excellentia suae
claritatis acutam et incomprehensibilem diuinitatis potesta-
795 tem designant, tegentem et sustentantem illos elegantissima
rectitudine sua in caelestibus, qui se hic per dona sancti
Spiritus separauerint a carnalibus uoluptatibus.

25. D E S A P IE N T IA E T S T A T V E T H A B IT V E IV S E T Q V ID S IG N IF IC E T

Quod autem in c a c umi ne ei us dem t a b u l a t i uides

8 00 quasi pu l c h e r r i ma m i ma g i ne m s t a n t e m : hoc est quod
uirtus haec in altissimo Patre ante omnem creaturam fuit
ordinans in consilio illius quaeque instrumenta creaturarum,
quae in caelo et in terra condita sunt, ipsa scilicet magnus
ornatus fulgens in Deo latissimusque gradus graduum cete-
805 rarum uirtutum exsistens in ipso eique dulcissima amplexione
in ardentis amoris coniuncta tripudio. Quae ad homi nes
in mund u m aspi c i t : quoniam illos qui eam sequi uolue-
rint sua protectione semper regit et custodit eos ualde diligens,

779/780 cf. P ro u . 9, 1. 801 c f . E c c l i . 2 4 , 5. 6.

794 d iu in ita tis ] s u a e add. sed. dei. B 794/795 p o te s ta tis R 795 d e s ig n a t O

800 c o n iu n c ta ] iu n c ta ex c u n c t a corr. B

/77 4 m o r te ] to r m e n tis 783 e x s p i r . ] i n s p i r a t i o n i s 789 e a d e m ] illa 794 acu­

ta m ] i n u i n c i b i l e m 802 c o n s i l i o ] c o n c i l i o 806 in a r d e n tis
 VISIO NONA, c. 23-25 539
quia constant in ipsa. Nam eadem imago sapientiam Dei
8 10 designat : quia omnia per ipsam a Deo creata sunt et regun­
tur. Cui us c a put uel ut i f ul gur t a nt o ni tore r adi at ,
ut i l l ud ad pl e num non possis consi der ar e : quoniam
diuinitas terribilis et blanda omni creaturae est, omnia uidens
et considerans, ut oculus hominis ea diudicat quae sibi fuerint
8 15 apposita, a nullo tamen hominum in profunditate mysterii
sui ad finem ualens perduci.
Vnde et manus ad pect us suum r e uer e nt e r c o m ­
poni t : quae est potestas sapientiae quam ad semetipsam
sapienter constringit, ita quod omne opus suum tali modo diri-
820 git, ut nullus ei in aliquo nec prudentia nec potentia resistere
possit, pe di bus ipsi us in eodem t a b u l a t o ti bi ad ui-
dendum o c c u l t a t i s : quia uia illius in corde Patris abscon­
sa nulli hominum patet, soli Deo secreta eius nuda et mani­
festa. Quod uero c i r c ul um in mo dum c oronae mul t o
8 25 f u l g e n t e m spl endore habet in c a pi t e : hoc est quod
maiestas Dei initio et fine carens incomparabili nitet honore,
tanto candore diuinitate radiante, ut acies mortalium mentium
in ipsa reuerberctur. Sed quod t uni c a aurei coloris
i n d u i t u r : hoc est quod opus sapientiae quasi in purissimo
8 3 0 auro frequenter consideratur. Quapropter et a pect ore
deors um usque ad pedes zona una descendens
pr e t i os i s s i ma r um g e mma r u m ornatu, ui ri di s scili- PL
cet, albi et rubei a t que aerii pur pur e o f ul gore in- 689

t e r l uc ent e coloris d e c o r a t u r : quoniam ab exordio mundi

8 35 cum primum sapientia opus suum in apertam ostensionem
dedit, iam se usque ad finem saeculorum quasi uia una teten­
dit in sanctis et iustis mandatis ornata, uidelicet prima plan­
tatione uiridis germinis patriarcharum et prophetarum, qui
in aerumnis gemitus laboris sui maximo desiderio Filium Dei
8 40 flagitabant incarnari, et deinde decorata candidissima uirgi-
nitate in Virgine Maria, et postea in robustissima et rubente
martyrum fide, ac demum in contemplationis purpurea et
lucida caritate qua Deus et proximus per calorem sancti

820 c f . S ap . 1 1 , 22. 829/820 c f . P ro u . 3, 14 ; G r e g ., Moral. 4 , 3 1, 61 — P L 75,

670D . 820/821 zo n a : c f. G r e g ., Moral. 34, 15 , 26 — P L 7 6 , 7 3 3 A ; P s .- H r a b .,
Alleg. in s. Script. — P L 112 , 10 8 8 C .

817 suum supra lin. H 817/818 c o m p o n a t R 818 q u a m ] quem R 821

ta b u la to ] H
tr ib u la to 822/824 m a n .] m a n i f e s t a t a R 824 m u lto om. C T
828 quod supra lin. O 820 e t supra lin. B 820 u n a u ia ~ R 829 aeru m n as
C 841 M a r i a in V i r g i n e ~ H, sed corr. addendo litt. 2.etb

f 809 e a d e m im a g o ] im a g o illa 817 r e u e r e n t e r ] d e c e n t e r 8 1 8 s e ip s a m 821

i p s i u s .. . e o d e m ] e i u s . . . i p s o 822 u ia i l l i u s ] p r o f u n d a e iu s 827 c a n d o r e ]
fu lg o r e 826 u n a u ia ~
 540 PARS TERTIA
S p i r i t u s d il i g e n d u s est, q u o d i t a a d t e r m i n u m m u n d i p r o c e d e t,
8 45 a d m o n i t io n e illiu s n o n c e s s a n t e s e d s e m p e r q u a m d i u s a e c u l u m
d u r a t e m a n a n t e , u t e t i a m e a d e m u i r t u s in e x h o r t a t i o n e su a
d e c l a r a t , u t s u p r a d i c t u m est.

26. DE STATV IV S T IT IA E / F O R T IT V D IN IS E T S A N C T IT A T IS
ET Q V ID S IG N IF IC E T

850 S e d q u o d i t e r u m in p a u i m e n t o i p s i u s a e d i f i c i i
t r e s a l i a s i m a g i n e s u i d e s : h o c e st q u o d h a e u i r t u t e s t e r ­
r e n a c a l c a n t e s et c a e l e s t i a in d iu i n o o p e r e s e c t a n t e s t r i a i n s t r u ­
m e n t a p e r q u a e e c c le s ia in filiis su is a e t e r n a p e t i t d e s ig n a n t :
n u t r i m e n t u m s c ilic e t m a g i s t r o r u m e t p u g n a m fid e liu m a d u e r -
855 su s d i a b o l u m a c r e u e r s io n e m e o r u m d e c o n s e n s u u i t i o r u m ;
q u a r u m u n a p r a e f a t i s c o l u m n i s a c c l i n i s e s t : q u ia
e c c le s i a s ti c i d o c t o r e s p e r d o n a s a n c t i S p i r i tu s i m b u t i r e q u i e m
c a p i u n t ip siu s f o r t i t u d i n e ; e t r e l i q u a e d u a e a n t e i p s a m
s i b i c o l l a t e r a l e s s t a n t : q u o n ia m d ilectio D e i et p ro x im i
860 eiu s e x h o r t a t i o n e in i s t a r u m c o n i u n c t a et s o c i a b i li c o n t i n e t u r
o p e r a t io n e .
V n d e e tse o m n es ad c o lu m n a m h u m a n ita tis sa lu a -
t o r i s e t a d p r a e f a t a m t u r r i m d i r i g u n t : q u ia pari
u n a n i m i t a t e F i l i u m D e i u e r u m D e u m et u e r u m h o m i n e m in
8 65 e c c le s ia d e u o t i s s im e co li e t a d o r a r i o s t e n d u n t , i u s t i t i a m p e r
i u s t i t i a m e l e u a n t e s , d e s i g n a n d o u i d e l i c e t in a n t i q u i s s a n c ti s
a l t i s s i m u m D e u m et in i n c a r n a t io n e F i l i i ip siu s s a l u a t i o n e m
a n im aru m .

2 7. S P E C IA L IT E R DE IV S T IT IA E T H A B IT V E IV S
870 ET Q V ID S IG N IF IC E T

S e d h a e c im a g o q u a e ip sis c o lu m n is a c c lin is est

p r a e fi g u r a t i u s t i t i a m D e i : q u o n i a m i p s a p o s t s a p i e n t i a m p e r
S p i r i t u m s a n c t u m in h o m i n ib u s c u m o m n i b u s i u s t i t i i s su is
tem peratu r, t a n t a e l a t i t u d i n i s a p p a r e n s , u t l a t i t u d o
8 75 q u in q u e h o m in u m sib i a s ta n tiu m n o ta r i p o te s t :

859 c f . M t. 22, 37. 39. 862/863 c o i. h u m a n ita tis s a lu a t. : uide supra, Pars I I I ,
Visio 8, 5 1 3 -5 1 7 .

844 ad supra lin. W om. F

m undi 845/8 46 s e d usque e m a n a n t e iter, sed dei. H
854 et om. F 856 supra lin. H, ex a c c l i n a n s corr. B, a c d e c l i n i s C T
a c c lin is ]
857 donum R 8 6 4 u n a n im ita te ] h u m a n ita te B 875/876 h o m i n u m usque
q u i n q u e in marg. alia manu F

f 846 e a d e m ] h a e c 8 4 7 s u p r a d ic tu m ] p r a e d ic tu m 856 a c c l i n i s ] a c c liu is

857 d o n u m 867 i p s iu s ] e i u s s a l u a t i o n e m ] o p e r a t u m add. 871 a c c lin is ]
a c c liu is 874 t e m p e r a t u r ] o p e r a t u r 875 n o t a r i ] n o m i n a r i
 VISIO NONA, c. 25-28 541
q u o d est e x p a n sio q u in q u e sen suu m h u m a n a e ca p a c ita tis
c u m q u i b u s i p s a in l a t i t u d i n e le g is D e i c o n u e r s a t u r , c o n t in e n s
et conseruans a D eo in s titu ta p ra e cep ta u ita e ip sa m d iligen ­
t ib u s . Q u a e e t t a n t a e p r o c e r i t a t i s e s t , u t l o n g i t u d i -
88onem e iu s p e r f e c t e d i s c e r n e r e n o n u a l e a s , i t a e t i a m
q u o d p er om ne hoc a e d ific iu m p r o s p i c i a t : q u ia
i p s a in a l t i t u d i n e s u a h u m a n u m i n t e l l e c t u m e x c e d e n s s u r s u m
t e n d i t a d c a e l e s t i a , sic q u o d e t i a m in i n c a r n a t io n e s a l u a t o r i s
d e caelo p r o s p e x i t , c u m id e m s a l u a t o r sc ilicet F i li u s D e i a
885 P a t r e e x i u i t q u i u e r a i u s t i t i a e x s i s t i t , u n d e e t in o m n i a e c c le ­
s i a s t i c a i n s t r u m e n t a a s p e c t u m s u u m d ir i g i t : q u o n i a m i ll a p e r
e a m fa b ric a n tu r et con tin en tu r, u t a ltiora p ro p u g n a cu la a d
f o r t i s s i m a m t u r r i m p e r q u a m c o n s ta r e p o s s in t c o n i u n g u n t u r .
Q uapropter et m a g n u m c a p u t e t c l a r o s o c u l o s h a b e n s PL
890 a c u t i s s i m e i n c a e l u m u i d e t ' .q u o n i a m m a x i m a e t s u m - 690
m a b o n itas iu stitia e lu cid issim u m u isu m per in ca rn a tu m
F i l i u m D e i h o m i n ib u s d e c l a r a u i t , c u m ille in h u m a n o c o rp o r e
te r re n is a c t e n e b r o s is o c u lis se m a n i f e s t a u i t , c a e l e s t i a in-
tuen s per redem p tio n em an im arum . E t t o t a c a n d i d a e t
895 p e r l u c i d a e x s i s t i t , u t s e r e n i s s i m a n u b e s e s t : q u i a
i p s a in c a n d o r e e t p u r i t a t e m e n t i u m i u s t o r u m h o m i n u m h a b i ­
ta t, qui om ne stu d iu m su u m ad hoc in ten d u n t, u t iu stitia e
D e i fid elissim e s u b d i t i sin t. V n d e et i p s a n u b i b u s se a s s im i l a t ,
q u o n i a m in c o r d i b u s i u s t o r u m g r a t a m sib i h a b i t a t i o n e m p a r a t .
900 S e d q u o d a l i a m f o r m a m h o m i n i s i n e a n u l l a m c o n ­
s p i c i s : h o c e st q u o d c a e l e s t i s e t n o n t e r r e s tr is m a n e t s e c u n ­
d u m q u o d et t i b i d e c l a r a t u m est, u i d e l i c e t h u m a n is o p e r ib u s
q u i b u s g r a u a n t u r h o m i n e s illi n o n a d h a e r e n t i b u s s e d q u a e
ip so s a d i u s t i f i c a t i o n e m u i t a e p e r d u c u n t : q u o n i a m D e u s iu s t u s
905 est, u t et i p s a d ia b o l o o p p o s i ta , in o p e r e D e i c e t e r a s u i r t u te s
e x h o r t a n s , s u p e r i u s fi d e l it e r d e m o n s t r a t .

28. S P E C IA L IT E R D E F O R T IT V D IN E
ET H A B IT V E IV S ET Q V ID S IG N IF IC E T

Im ago au tem p rio r illa ru m quae an te prae-

910 d i c t a m i m a g i n e m s i b i c o l l a t e r a l e s s t a n t , osten d it
fo rtitu d in e m : q u ia post iu stitia m D e i su rgit fo rtitu d o quasi
p r i n c e p s in c o n s p e c t u s u m m i re g is, r e c t o et s a n c t o o p e r e re-

884 c f. P s. 8 4 ,1 2 . 899 cf. Oratio missae de sapientia D e u s q u i m i s i s t i .. . p r a e p a r a .. .

d ig n a m in c o r d ib u s n o s tr is h a b ita tio n e m — Sacram. Fuldense n r . 1 8 1 6 .

892 co rp o re] o p ere O 894 H

p e r r e d .] p r o r e d e m p t i o n e 898 s u n t W' 905
o p p o s ito CT 910 ( s i)b i c o lla te r a le s ta n t o s te n d - in marg. H

f 882 e x c e d e n s ] e x c e lle n s 909 p r io r ] p r im a

 542 PARS TERTIA
pugnans in hominibus cunctis insidiis aduersariorum, armata
apparens uidelicet uirtute omnipotentis Dei : quoniam ipsa
9 1 5 fortis in fide fortiter resistit diabolicae obiectioni. Quapropter
et gal ea, id est superno uigore ad salutem credentium, in ­
dui t ur et l ori ca, quod est Christianorum lege, quae per
iustitiam quam continet in se nulla sagitta diabolicae artis
aboletur, ac ocrei s scilicet rectis itineribus in doctrina prin-
9 2 0 cipalium magistrorum frequentatis, a t que ferrei s chiro-
theci s, quae sunt fortissima et acutissima opera quae fideles
perficiunt in Christo.
Tenet e t i a m e u a g i n a t u m gl adi um d e x t e r a : id est
in bono opere nudam et apertam in diuina Scriptura Dei
9 2 5 admonitionem quam uerus Dei Filius in mystica significa­
tione denudauit, cum interiorem dulcedinem nuclei in detec­
tione legis ostendit, ha s t a m a ut e m habens si ni st ra :
quia fiducia aeternorum in hac etiam actione designat in
fidelibus hominibus se habere, ubi carnalibus concupiscentiis
9 5 0 per uoluptatem carnis impugnantur.
Quod autem sub pedi bus suis hor r i bi l em dr acone m
c o nc ul c a t : hoc est quod per uiam rectitudinis antiquum
et horridum serpentem potestati suae subigit, os etiam illius
ferro ha s t ae t r a ns ue r be r a ns , i ta ut i dem i mmun-
9 3 5 di ssi mas spumas e uo mat : quoniam rictus sordidissimae
et diabolicae libidinis in acutissima audacia castitatis trans­
iens, conspumationem ardentis libidinis qua ille homines
polluit ab eo extorquet.
Vnde et g l a d i um quem tenet quasi ad f er i endum
9 4 0 f or t i t e r ui br at : quia Deus acutissimum Verbum suum
interficere omnem infidelitatem idolorum et aliorum schisma­
tum, quae incredulitatis sunt, in extensa fortitudine mani-
festauit, sicut et uirtus eadem in supradicta admonitione
sua manifestat.

913/914 c f. E p h . 6, 1 1 . 913 c f . I P e t r . 5, 9 . 917 lo r ic a : c f . E p h . 6 , 1 4 ;

I T h e s s . 5 , 8. 927 h a sta : c f . G r e g ., Moral. 3 4 , 8, 18 — P L 76, 72 7A . 940
g la d iu m : c f. E p h . 6, 17.

915 o b ie c tio n i] s u b ie c tio n i R 919 a d b o le tu r C 921 o p era supra liti. W

925 F iliu s supra lin. H 927 au te m supra lin. F 931 B
h o r r ib ile m ] te r r ib ile m
934 tr a n s u e r a n s C 937 c o n s p u m .] c u m s p u m a tio n e m B quam F 940
f o r t i t e r in rnarg. H 94 3 s u p r a d ic ti B

f 915 o b ie c tio n i] s u b ie c tio n i 934 id e m ] i p s e 936/937 t r a n s ie n s ] t r a n s f o d i e n s

940 a c u tis s im u m ] p e n e t r a b ile 941 in te r fic e r e ] ad in te r fic ie n d u m 943
eadem ] h aec s u p r a d ic ta om.
 VISIO NONA, c. 28-29 543
945 • 2 9 . S P E C IA L IT E R D E S A N C T IT A T E
E T H A B IT V E IV S E T Q V ID S IG N IF IC E T

A l t e r a u e r o i m a g o s a n c t i t a t e m s ig n ific a t : q u o n i a m PL
c u m p e r f o r t i t u d i n e m d ia b o l o r e p u g n a t u r , s a n c t i t a s in b o n is 691
h o m i n i b u s a d o r n a t u m c a e le stis m i li t ia e o ritu r. Q u a e t r i -
950 c e p s e s t : q u o n i a m h a c t r in a d i g n i t a t e a d s t a t u m su u m
p e r d u c it u r , i t a u t i n n a t u r a l i l o c o c a p i t i s e t i n u t r o ­
q u e u m e r o s u o c a p u t a p p a r e a t : q u i a i u s t a et d ig n a
a c t io n e D e u s c a p u t t o t i u s u e ra e e x s u l t a t i o n i s , e t in prosp eris
et in a d u e r s is e x q u i b u s u e l la e tific a r i u e l c o n t r is t a r i p o te s t
955 h o m o , m e t u e n d u s et u e n e r a n d u s e s t ; m e d i o ta m e n a lia
d u o a l i q u a n t u l u m s u p e r e m i n e n t e : q u o n i a m ille q u i
i u d e x b o n o r u m e t m a l o r u m e x s i s t i t , o m n i a s u p e r e m i n e t su a
aequ itate. Sed quod i d e m m e d i u m e t q u o d a d e x t r i s
e iu s est ta n to fu lg o r e r a d ia n t, u t c la r it a s ip so ru m
9 6 o u isu m t u u m r e u e r b e r e t , i t a q u o d u t r u m u i r i le m
an m u lie b r e m fo rm a m h a b e a n t p e r fe c te c o n s id e ­
r a r e n o n u a l e a s : h o c e s t q u o d s a n c t i t a s in c u l m i n e h o n o ­
ris et in p a r t e p r o s p e r i t a t i s a e t e r n a e d u l c e d i n i s t a n t o s p le n ­
d ore d iu in a e g r a t i a e p e r f u s a c o n s istit, u t p r o f u n d it a s m y s t e r i i
965 ip siu s i t a i n t e l l e c t u m h o m i n u m e x c e d a t , u t p r a e g r a u e d i n e
m o r t a l i t a t i s ne c l i b e r t a t e m n e c s u b i e c t i o n e m eiu s in C h r is to
p o s s it in t u e r i, p r a e t e r q u a m q u o d u i g e t in ipso.
Illo a ut e m c api t e quod a si ni st ri s a ppa r e t a l i ­
q u a n t u l u m obscuro et mul i e br i c o ns ue t ud i n e can-
9 7 ° dido uel ami ne ue l at o : quoniam perfectio haec quae se
fortiter constringit ob amorem Dei in aduersitate illa qua
ipsa diabolica infestatione et humano opere impugnatur,
quasi anxietatem et sollicitudinem quomodo se diuino auxilio
defendat habet, humillima subiectione in albedine et pulchri-
9 7 5 tudine christiani certaminis se redemptori summo gemitibus

fidelium cordium commendans.

Quod uero t uni c a ex al bo seri co eadem i mago
i ndut a est : hoc est quod opere lucidissimi et suauissimi
studii, in quo perfecta sanctitas Filium meum imitatur, cir-
980 cumamicta apparet, c a ndi di s s i mi s e t i a m c a l c e a me nt i s
muni t a : quia per mortem Christi in candore regenerationis

977/979 t u n i c a : c f . G r e g . , Hom. in Eu. 2 , 2 5 , 1 — P L 7 6 , 1 1 8 9 C D ; P s . - H r a b . ,

Alleg. in s. Script. — P L 1 1 2 , 1 0 6 9 C . 980 c a l c e a m . : c f . P s . - H r a b . , Alleg. in
s. Script. — P L 1 1 2 , 8 8 0 C . 981/982 c f . supra 5 2 5 / 5 2 6 .

955 m e d io ] m e d ia W 902 non supra lin. R 975 c h r is tia n i usque s e om. C T

976 c o m m e n d a n s ] c o m m e n d a tis R 978 e t] a c C 979 m eum om. H

f 948/949 hominibus bonis ~ 965 ipsius] eius

 544 PARS TERTIA
spiritus et aquae fulget in mentibus hominum, ut et ipsi PL
mortem eius imitentur. 692
Et in p e c t o r e s u o s i g n u m c r u c i s h a b e t , c i r c a
985 q u o d etia m s p le n d o r m a g n u s in eodem p ecto re
u e l u t a u r o r a f u l g e n s r u t i l a t : q u o n i a m in i n t e n t i o n e
m e n t i u m f id e liu m i p s a m d il i g e n t i s s i m e c o m p l e c t e n t i u m r e c o r ­
d a t i o n e m p a s s io n is C h r i s t i Ie s u r u m i n a t : h o c e t i a m u b i q u e
se r e n is s im a c l a r i t a t e fidei in e is d e m m e n t i b u s d e sig n a n s ,
990 q u o d ille q u i o b o e d ie n s P a t r i t a l i t e r in s a n c t a h u m a n i t a t e su a
p a s s u s est, u o l u n t a t e P a t r i s in p u l c h e r r i m a a u r o r a solis, q u a e
V i r g o M a r ia e s t, sin e m a c u l a p e c c a t i n a t u s a d u e n e r a t .
Q uod autem in d e x t e r a nudum ten et g la d iu m ,
q u em p e c to r i suo et e id e m c ru c i cu m m u lta d eu o-
995 t i o n e a p p o n i t : h o c e s t q u o d b o n o et s a n c t o o p e r e o s t e n d i t
q u o m o d o S c r i p t u r a s p e r S p i r i t u m s a n c t u m d e n u d a t a s , in
r e c o r d a ti o n e m e n t i s e l e c t o r u m h o m i n u m , q u a et ip si p a s s io n is
r e d e m p t o r i s su i d u l c is s im e r e c o r d e n t u r d ilig it.
V n d e e t i a m u i d e s in f r o n t e m e d i i c a p i t i s s c r i p t u m
1000 ‘ s a n c t i t a s ’ : q u i a in i n t e r io r i f a c i e q u a e est a n i m a e a b s q u e
u ll a i n d i g n a t i o n e p u d o r i s c u m g a u d i o u i t a e s a n c t i t a s c o g n o ­
sc itu r ; e t in f r o n t e d e x t r i ‘ r a d i x b o n i ’ : q u o n iam
i p s a p a l a m i n i t i u m et f u n d a m e n t u m in s a l u a t i o n e s a n c t i t a t i s
e st ; e t i n f r o n t e s i n i s t r i ‘ n o n p a r c e n s s i b i ’ : q u i a
1005 sin e to r p o r e m o l l i t i e m et u a n i t a t e m c a r n a l i u m u o l u p t a t u m
a b ic ie n s s e m p e r se in d is t r i c t i o n e c o n s tr i n g i t, et o r n a m e n t a
c e t e r a r u m u i r t u t u m sib i c o n iu n g e n s , u t p o s s it p e r fic i et p e r ­
d u rare con ten dit.
S ed et m e d iu m ad a lia d u o a s p ic ie n s et illa ad
1010 i p s u m , u t i l i t a t e m s u a m a d i n u i c e m c o n f e r u n t :
q u o n i a m i p s a f o r t i t e r in u n a n i m i t a t e in te r io r is u isio n is et
d ile c t i o n i s c o n s i s t e n t i a , i t a u t n u l l u m e o r u m sin e a d i u t o r i o
a lt e r i u s d u r a r e u a l e a t , u e r b a e t a d m o n i t io n e s su a s a d p r o ­
f e c t u m h o m i n u m d ir i g u n t, u t p r a e d i c t u m est.
1015 Q u i a u t e m a c u t a s a u r e s in te r io r is i n t e l l e c t u s h a b e t , h ic in
a r d e n t e a m o r e s p e c u li m e i a d u e r b a h a e c a n h e l e t e t e a in c o n ­
s c i e n t i a a n i m i s u i c o n s c r ib a t .

990 c f . P h i l . 2 , 8.

987 fid e liu m m e n tiu m ~ W 997 q u a ] q u ia R 1 0 0 1 u ita e om. C T 1003

in itiu m ] u n ic u m H 1 0 1 1 in supra lin. R u n a n m ita te C 1013 supra
et
litt. H 1013/1014 p ro fe c tu m ] p r o u e c tu m HF 1015 a u te m supra lin. C

f 982 fu lg e t] re - 987 ip s a m ] i l l a m 993 g l a d i u m t e n e t ~ 997 q u a ] q u ia

1005 to rp o re ] c o r p o r e 1000 et om. 1014 p r a e d i c t u m ] d ic tu m
 CAPITVLA DECIMAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. Verba Filii hominis. PL

2. Quod homo habens scientiam boni et mali inexcusabilis 691/
est. 692
5 3. Admonitio ad coniugatos.
4. Comparatio de agro.
5. Quod homo non debet scrutari quod sibi sciendum non
est, sicut in exemplis patet.
6. Quod nullus repente uiam sanctitatis arripiat, ut in sup-
10 positis exemplis uidetur.
7. Admonitio ad uirgines et continentes qualiter sanctitatem
aggredi debeant.
8. De interiori continentia mentis ut in subiectis exemplis
manifestum est.
15 9. Comparatio de thesauro.
10. Verba constantiae.
11. Verba caelestis desiderii.
12. Verba compunctionis cordis.
13. Verba contemptus mundi.
20 14. Verba concordiae.
15. Quod in altitudine iustitiae et fortitudine donorum Spiri­
tus sancti opera quae Deus in hominibus operatur soli­
dantur.
16. Quod omnis actio quae fide et opere in fidelibus perficitur
25 timori Domini diuina prouidentia coadunatur.
17. Quod uolentem perseuerare in bono opere Filius Dei regit
ne cadat in errorem, qui humilitate sua destruxit mor­
tem.
18. Quod umbra legis in natiuitate et in passione Filii Dei
30 finem accepit.
19. Quae gessit Deus in ecclesia ab hominibus uideri et sciri
possunt, futura autem nonnisi fide uel reuelatione diuina.
20. Quod Deus misericorditer hominem aspiciens admonet ut
imitando sanctos caelestem patriam petat.
35 21. De statu constantiae, caelestis desiderii, compunctionis
cordis, contemptus mundi, concordiae, et quid significet.
22. De habitu earundem et quid significet.
23. Specialiter de constantia et statu eius et quid significet.

III, 10 ,3 h o m o om. B 7 Q ( u o d ) om. H 9 u ia H 29 F ilii supra lin. O , dei.

C h r is ti 31 s c i r i] n o n supra lin. add. F 33 h o m in e s W 34 H
c a e le s t e
35 c o n s ta n tia e ] c o n s c ie n tia e C 36 q u i d ] q u o d H , et ita porro

f III, io , 1 d e c im a e v is io n is c a p . 15 d e th e s a u ro ] th e s a u ri 29 i n 2 om. 33
a s p ic ie n s ] c o n s p ic ie n s 36 m undi om. e t q u i d s i g n i f i c e t om., et ita porro
37 earu m 38 S p e c ia lit e r ... e t s t a t u usque s i g n i f i c e t om.y et ita porro
 546 PARS TERTIA
24. S p e c i a l i t e r d e c a e l e s t i d e sid e r io et s t a t u eiu s e t q u i d
40 s ig n ific e t.
25. S p e c i a l i t e r d e c o m p u n c t i o n e c o rd is e t s t a t u e iu s et q u i d
s ig n ific e t.
26. S p e c i a l i t e r d e c o n t e m p t u m u n d i e t s t a t u e iu s e t q u i d
sig n ific e t.
4 5 27. S p e c i a l i t e r d e c o n c o r d ia e t s t a t u eiu s et q u i d sig n ifice t.
28. Q u o d in u i g i l a n t e f o r t i t u d i n e fidei o p u s b o n u m e x p l a n a t u r
et in p e r f e c t i o n e o p e ris q u a d e u o t i o n e q u i s q u e D e u m
co la t ostend itur.
29. Q u o d p e r fo r t i t u d i n e m fidei D e u s a n t i q u u m s e r p e n t e m
50 in p r o f u n d u m a e t e r n a e c o n f u s io n is d e ie c it.
30. P a g a n i , I u d a e i , f a l s i C h r is t ia n i u e r a m fid e m a b n e g a n t e s
in p o t e s t a t e D e i s u n t, q u a m u i s a b e c c le s ia q u a e in a l t o
p o s i t a e s t e i e c t i sin t.
3 1 . V e r b a I o h a n n i s a d e a n d e m rem .
55 32. Q u o d D e u s e c c le s i a m a b o m n i b u s p a r t i b u s m u n d i c o l ­
l e c t a m s e c u n d u m q u o d p r a e d e s t i n a u i t a d e ff e c t u m c o n ­
fu s o d ia b o l o p e r d u c it , q u o d e st i n n o u is s im o die.

DECIMA VISIO TERTIAE PARTIS

E T P O S T H A E C in s u m m i t a t e o r i e n t a l i s a n g u l i pl
60 p ra e m o n s tra ti a e d ific ii, ubi p r a e d ic ta e d u a e p a rte s 691
m u ri ip siu s illa lu c id a et la p id e a u id e lic e t co n - PL
iu n c ta e e r a n t, u id i q u a si s e p te m g ra d u s c a n d i- 692
d is sim i la p id is q u i ad la p id e m illu m m a g n u m su- PL
p e r q u e m p r a e f a t u s l u c i d u s s e d e n s in t h r o n o a p - 693
65 p a r u i t in m o d u m t e s t u d i n i s a d u o l u t i u i d e b a n t u r .
E t su p er eosd em g ra d u s sedes p o sita erat su p er
q u a m iu u e n is q u id a m se d e n s u irile m et n o b ile m
u u ltu m , p a llid i ta m e n c o lo r is, et c a p illo s s u b ­
n ig ro s usque ad sc a p u la s ip siu s d escen d en tes
70 h a b e b a t, p u rp u re a tu n ic a in d u tu s . Q ui a c a p ite
su o u sq u e ad u m b ilic u m m ih i a p p a r u it, sed ab
u m b ilic o d e o rsu m o b u m b r a tu s m ih i ad u id e n d u m
f u e r a t . E t ip s e r e s p i c i e n s in m u n d u m m a x im a

III, 10 , 59/63 uidi tabulam 2 1 . 64 uide supra, Pars I I I , Visio 1 , 42 . 169 .

49 f id e i supra /in. B 53 p o s i t o W 57 E x p l i c i t subscrib. W 59 h a e c ] u i d i

add. B o r ie n ta lis om. H

f 53 sunt 58 t e r t i i s c i v i a s v i s i o d e c i m a 63 lapidis] m arm oris 66 eos­

dem] illo s 69 ipsius d escenden tes] eius diffluentes 71 su o om. u m b ili­
cum ] eius add.
 VISIO DECIMA, c. 1-2 547
f o r t i t u di ne u o c i f e r a b a t u r ad homi nes qui in eo
75 erant dicens.

I. VER BA F IL II H O M IN IS

0 stulti homines, qui tepide et turpiter marcetis in uobis-

metipsis nolentes uel oculum unum aperire ad uidendum quid
in bonitate spiritus uestri sitis, sed semper ardetis operari
8o malum, quod habet concupiscentia carnis uestrae, recusantes
esse in bona conscientia et in recta speculatione animi uestri
quasi intellectum boni et mali non habeatis, nec gloriam
hanc ut malum sciatis deuitare et bonum facere ; audite me
Filium hominis dicentem ad uos : 0 homo, respice quid esses
85 dum coagulatio in uentre matris tuae fuisti ! Etenim tunc
inscius et impotens tui in uiuificatione eras. Sed tunc datus
est tibi spiritus et motio ac sensibilitas, ut uiuens mouearis et
te mouens intellegas fructum utilitatis.

2. QVOD HOMO H ABENS S C IE N T IA M BONI ET M ALI

90 IN E X C V S A B IL IS EST

Habes enim scientiam boni et mali atque efficaciam operan­

di. Vnde excusare te non uales quin omnia bona ex his habeas
in te, ita ut summa inspiratione admonitus Deum diligas in
ueritate et iustitia tibique resistas in concupiscentia et delec-
95 tatione iniustitiae, ita ut te in his crucies et hoc modo mar­
tyrium meum colas tibimetipsi in his ardoribus repugnans,
crucem meam scilicet in tuo corpore baiulando, id est illicita
desideria fugiendo, cum te delectat peccare. Et cur est tibi
tanta potestas ? Videlicet ut deuites malum et facias bonum.
100 De scientia enim boni et mali, qua intellegis quod homo es,
mihi responsurus es. Sed bonum contemnis et malum operaris
ardens in carnalibus desideriis : quia bonum tibi quasi graue
uidetur, malum autem in te facile excitatur. Et cum hoc est,
non uis te constringere sed libere peccare.

74 u o c ife r a b a tu r : c f . Is . 4 2 , 13 . 77/78 c f. lo b 30, 1 6 . 80 c f. I I o h . 2, 16 .

83 c f . P s . 36, 27 ; A m o s 5, 15 . 84/85 c f . Io b 10, 10. 91 c f. G e n . 2, 9. 93 /
94 c f . Z a c h . 8, 8 c. 97 c f . L c . 14, 27.

82 h a b e a tis ex h a b e n t e corr. B 97 b a io la n d o omn. codd. except. B O

f 74 u o c ife r a b a t 76 verba usque h o m i n i s ] C h r i s t u s l o q u i t u r p e r u i r g i n e m H i l l e -

gard em m 77/78 u o b is ip s is f m 78 u n u m o c u l u m ~ m 79 s p i r i t u s ] o p e r i s
m 80 m a lu m om. m 83 f a c e r e ] p e r f i c e r e f m 85 f u i s t i ? 87 a c ] e t m
91 H abes] H ab en s f m 96 t i b i i p s i f m 98 t i b i e s t ~ f m 99 p o t e s t a s ...
bonum ? 103 e s t ] s it / m
 548 PARS TERTIA
10 5 Quid feci, quando in cruce passus sum in infirmitate carnis,
cum contremui ac angustiatus sum ego Filius hominis ? Ob
hoc requiro a te aduersum te martyrium, quod pateris in
uoluptate carnis tuae et in reliquis tempestatibus ac in illicitis
desideriis, quae sunt contra uoluntatem meam, atque in aliis
no huiusmodi nequitiis quae haec subsequuntur ; in quibus te
non potes excusare quin noueris ubi bene et male opereris.

3. A D M O N IT IO AD C O N IV G A T O S

Sed non abicio copulam costae legalis coniunctionis quae

per diuinum consilium constituta est in multiplicationem
n j procreationis filiorum Adae, ubi hoc in uero desiderio prolis et
non in falsa uoluptate carnis ab his fit, quibus illud sine iniuria
licitum est, secundum quod eis in lege diuina praeceptum est,
scilicet saeculo deditis et non spiritui segregatis. Bonum ergo
quod habes a me, diligere debes aduersum te. Caelestis es in PL
1 2 0 spiritu, terrestris in carne. Vnde quae caelestia sunt debes 694
amare et quae terrestria sunt conculcare. In opere autem cae­
lestium demonstro tibi supernum praemium, in uoluntate
uero carnis tuae, cum uis perficere quod iniustum est, ibi
ostendo tibi martyrium meum et poenas quas sustinui propter
1 2 5 te, ita ut tu in contrariis desideriis tibimetipsi resistas propter
amorem passionis meae.
Plurimum intellectum habes in te, plurimus etiam census
inde requiretur a te. Multum tibi datum est, multum etiam a
te requirendum est. Sed in omnibus his caput et adiutorium
1 3 0 tuum sum. Nam superno tactu tactus si inuocaueris me,
responsum audies a me. Si pulsaueris ad ianuam, tibi ape­
rietur. In spiritu acutissimae scientiae quo transfusus es,
omne quod tibi utile est habes in te. Et quoniam hoc est in te,
idcirco et oculi mei acutissime perspicientes considerabunt
1 3 5 quid inueniant in te.
Quapropter de conscientia tua requiro uulnera et dolorem
cordis tui in quibus te coerceas, cum senseris te uoluntate tua
trahi ad peccatum, et cum ita in eo exarseris, quod totus

114/115 c f . I T i m . 5, 1 4 . 118 s e g re g . : c f. R o m . 1, 1. 119/120 c f . I C o r . 1 5,

49. 127/129 c f . L c . 12, 48. 129/130 c f . H e b r . 13 , 6 (P s. 1 1 7 , 6 ). 130/131
c f . E x . 22, 2 7b . 131/132 c f . M t . 7 , 8.

138 p e c c a tu m ] p e c c a n d u m F cu m supra lin. B

f 105 q u a n d o ] p r o te add. f m c a r n i s in f i r m i t a t e ~ m 106 ac] et m 108

te m p e s ta tib u s ] p e r tu r b a tio n ib u s / m in 2 om .f m 109 d e s id e r iis ] t u i s add.f m
1 1 1 u b i ... o p e r e r i s ] q u a n d o . . . o p e r a r i s 116 h i s fit ] iis s i t / 118 s p ir itu /
125 tib iip s i f 128 est om. m 132 a c u t i s s im a e ] p e r s p i c a c i s s i m e / m tra n s­
fu su s] d o n a t u s / m 138 it a ] t o t u s add. m quod] ut praem. f m
 VISIO DECIMA, c. 2-4 549
liquefactus uix suspirare uales. Et ecce inspicio te. Quid tunc
140 facies ? Si tunc in hoc labore uulnerato corde et madentibus
oculis et concusso timore iudicii mei inuocaueris me, et si
tunc etiam in hoc clamore perseueraueris, ut tibi succurram
aduersus nequitias carnis tuae et contra pugnas malignorum
spirituum, faciam omne quod tibi fieri desideras atque domum
145 habitationis meae ponam in te.

4. C O M P A R A T IO DE AGRO

Nunc ergo, fili mi, respice quanto labore et sudore in agro

laboretur, antequam semine perfundatur. Sed postquam
semine seminatus fuerit, dat fructum suum. Ergo attende et
150 considera haec. Nonne recuso terrae dare hoc, ut fructum
gignat absque sudore laboris ? Sed cum mihi placuerit, ipsa
fructibus superabundanter ita repletur, ut homines abundan­
tissime sufficientiam habeant, aliquando etiam superabun-
dent ; et cum uoluero, ita eis attenuatur, ut homines aliquando
155 prae fame uix uiuant, aliquando etiam multi ui illius attenua­
ti moriantur. Secundum modum hunc homines per me positi
sunt. Homini illi qui bono corde semen uerbi mei uoluntarie
suscipit, magna dona Spiritus sancti ut bono agro superabun­
danter tribuo. Ille autem qui aliquando uerbum meum recipit,
160 aliquando etiam hoc recipere recusat, est quasi ager qui hoc
tempore uiret, hoc autem arescit. Hic homo tamen omnino
non perit : quia quamuis famem in anima patiatur, aliquid
tamen, quamuis parum, uiriditatis habet. Sed hic per omnia
moritur qui nulla intentione uerba mea recipere exoptat, et
165 qui nec admonitione Spiritus sancti nec doctrina hominum
cor suum excitare uult ad bonum. Haec miraris, o homo, et
scire uis cur haec ita fiant.

141/142 c f . L c . 1 1 , 8. 144/145 c f . I I C o r . 5, 1 ; Respons. Comm. uirginum V e n i

e l e c t a m e a .. . p o n a m i n t e t h r o n u m m e u m — C A O 4 n r . 7 8 2 6 . 149 c f . P s. 66, 7.
155/159 a tte n u a ti : c f . Ie r. 1 4 , 18 . 157/159 c f . M t. 13 , 8b ; 13 , 2 3 c. 160/161
c f . M t . 1 3 , 5 -6 . 162 in a n i m a p a t . : c f . B e n e d . , Reg. 57, 6. 163 c f . R a tr ., De
anima ad Odonem — ed . L a m b o t, p . 6 1, 37.

139 E t om. F 142 p e r s e u e r a u e r a r i s (sic) R 147 N - ] T - eras. C 151 g i g n a t

in marg. V 154 it a e is in marg. W 162/163 f a m e m usque q u a m u i s om. H
(homoiot.)

f 139 u a le a s f m Et om. f m e cce ] tu n c a d d .f m 140/141 o c u l i s m a d e n t i ­

bus ~ m 141 et co n cu sso ] co n cu ssu s f m 143/144 m a l i g n o r u m p u g n a s
s p ir itu u m ~ m 148 p e r f u n d a t u r ] s e r a t u r / m 150 d a r e h o c ] id p r a e s t a r e f m
155 f a m e ] n i m i a p raem .f m u i ill iu s ] in i l l i s f m 156 m o r i a n t u r ] d e f i c i a n t
/ m 157 s u n t . H o m i n i ] S c i l i c e t h o m i n i f m 160 h o c om. f m 166 e x c i ­
t a r e ] u l l o m o d o praem. f m
 550 PARS TERTIA
5. QVOD HOMO NON D EBET SCR VTAR I
QVOD S IB I S C IE N D V M NON EST
170 S IC V T IN E X E M P L IS PATET

Sed ut nec diuinitatem mortali obtutu uales aspicere, sic

nec secreta eius mortali sensu poteris capere, nisi quantum in
permissione ipsius tibi possibile est. Tu autem uacillante
animo tuo huc et illuc uersaris. Vnde ueluti aqua a calore PL
1 7 5 ardentis camini absorbetur, sic spiritus tuus ab inquietudine 695
stulti animi tui opprimitur : quoniam haec scire cupis quae
non sunt scienda carni conceptae semine humano in peccatis.
Leua ergo digitum tuum et tange nubes. Quid nunc ? Sed hoc
fieri non potest. Sic nec illud, dum hoc scrutaris quod tibi
180 sciendum non est. Sed ut herbulae sensu regiones comprehen­
dere non ualent.quia sensu et intellectu carent, nescientes quid
sint uel quid operentur fructu suo, quamuis circumdent regio­
nes utilitatis usu ; et ut culices aut formicae seu cetera minora
animalia non desiderant dominari super reliqua sibi similia
185 aut scire siue intellegere uirtutem uel significationem leonis
seu aliorum maiorum animalium, sic nec tu cognoscere poteris
quid in scientia Dei sit.
Quid tu fecisti uel ubi fuisti, quando caelum et terra creata
sunt ? Qui haec creauit auxilii tui non indiguit. Sic nec nunc.
190 Vt quid scrutaris iudicium Dei? Cum desuper imbre salutari
tactus fueris, ostende mihi quomodo in agro cordis tui labores
et quomodo eum colas. Quod si labor ille mihi placuerit, fru­
ctum optimum tibi do. Secundum laborem tuum erit et fructus
tuus cum mercede. Numquid do fructum terrae sine labore ?
1 9 5 Sic etiam nec tibi facio, o homo, absque sudore, quem requiro

a te. Habes enim per me illa in te, in quibus potes laborare.

Ergo diligenter in labore te exerce et fructum inde habebis.
Et cum fructum habueris, mercedem exinde consequeris.
Sed quid nunc ? Multi deuoto et puro ac simplici corde quae-
200 runt me, et inuenientes retinent me.

174 h u c e t ill u c : c f . H ie r ., Epist. 133, 4 — C S E L 56, p. 248, 12 -14 . 188/189

c f . I o b 38, 4. 193/194 c f . I C o r . 3 , 8.

171/172 o b t u t u usque m o r ta li in marg. F 175 s ic ex s i c u t corr. V, ex s a n c t u s H

197 t e supra liti. H 20 0/201 I n c ip it d iu in a r e u e la tio H ild e g a r d is p r o p h e tis s a e
q u o d n u llu s r e p e n te p r a e s u m p t u o s e u ia m s p ir ita lis u it a e a r r ip ia t K

f 177 c a r n i] h u m a n a e add. 180 ut usque r e g i o n e s ] u e lu t h e rb a e a g r o s s u o s 181

n e s c i e n t e s q u i d ] n e q u e ip s i n e q u e q u i d ip s a e add. 182/183 c i r c u m d e n t usque u t ]
im p le a n t a g r o s u tilit a tis g r a tia e t u e lu t 183 s e u ] aut 189 a u x i l i o t u o non]
tu n c praem. 197 h a b e b is ] c o n s e q u e r i s 198 e x i n d e c o n s e q u e r i s ] in d e r e f e r e s
199 S e d q u i d ? n u n c m u lt i
 VISIO DECIMA, c. 5-6 55 i
6 . QVOD N VLLVS REPEN TE V IA M S A N C T IT A T IS A R R IP IA T
VT IN S V P P O S IT IS E X E M P L IS V ID E T V R

Multi autem uolunt mecum ioculari et ludere uolentes me

adire sine labore animi et cogitationis suae, nolentes praeme-
205 ditari quid facere debeant, me scilicet inuocando et consen­
sum corporis sui inspiciendo, uolentes tantum me apprehen­
dere quasi de graui somno euigilent, repentino motu simula­
tionis et deceptionis arripientes uiam sanctitatis, ut in semet-
ipsis excogitant ; alii uidelicet in abiectione saecularium
210 negotiorum, alii in continentia carnalium, alii in uirginitatis
pudore super umeros suos assumentes iugum meum, existi­
mantes sibi possibile esse omne quod uoluerint, nolentes in­
tueri qui sint et quid sint aut quid perficere possint, nec uo­
lentes habere in scientia sua quis eos formauerit aut quis eo-
2 1 5 rum Deus sit ; uolentes eum tantum habere ut domesticum
suum, qui omnem uoluntatem ipsorum perficiat.
Sic nolo dare donum meum nec seminare uacuum agrum in
homine illo qui in huiusmodi uanitate se mihi coniungere
tentat, quasi me in alienatione ignorantiae nesciat. Vnde et
2 2 0 pes eius saepe in lapsum erit. Cui et dico : ‘O homo, quare non
inspexisti agrum animi tui, ut eradicares inutiles herbas et
spinas ac tribulos, me uidelicet inuocando et te ipsum consi­
derando, antequam uelut ebrius et insanus ac te ipsum igno­
rans uenires ad me, quoniam nullum lucidum opus sine ad-
2 2 5 iutorio meo perficere potes ? Nam post hanc praecipitationem
qua me uelut in somno quaesisti, cum in seruitio meo taedio PL
affectus recordatus dueris somni illius in quo prius in consue- 696
tudinalibus peccatis tuis dormiuisti, ad eadem priora scelera
insanus et inscius boni atque adiutorio et consolatione Spiritus
2 3 0 paracliti fraudatus reuerteris. Tu autem quem quaesisti
ductorem et adiutorem ad haec ? Fallacem scilicet et decepti-

207 c f. G e n . 4 3, 26. 208 a r r i p . u ia m : c f . B e n e d . , Re<?. 3, 1 1 . 209/211 cf.

H o n o r . A u g u s t., Expos, in Cant. 2 — P L 172, 383B. 2 1 1 c f . M t . 1 1 , 29.

203 au te m om. K io c u la r i ex
corr. supra lin. B
ia c u la r i 204 c o g i t a t i o n i s ex
c o g n itio n is corr. B 205 om. K
s c ilic e t 209 u i d e l i c e t ] u e r o K 213 e t]
aut K 213/216 n e c usque p e r f i c i a t om. K 217 m e u m in marg. alia manu R
218/219 q u i usque n e s c i a t om. K c o n i u n g e r e usque m e om. R 222 u i d e l i c e t
om. K 225/230 N a m usque r e u e r t e r i s om. K 226 t a e d i o supra lin. B 231
ad h aec] ad h u c K

f 203 u o lu n t usque u o l e n t e s ] io c u la n t e s e t lu d e n t e s u o lu n t 205/206 c o n s e n s u m ]

sen su m 206 i n s p i c i e n d o ] c o n s i d e r a n d o 208/209 s e ip s i s 209 u i d e li c e t ]
a u te m 213 e t usque s i n t om. 218/219 c o n i u n g e r e usque m e om. 222 u i d e ­
lic e t ] s c i lic e t 229 a t q u e om. 230 f r a u d a t u s ] d e s t i t u t u s 231 s c i l i c e t ] c e r t e
 552 PARS TERTIA
bilem animum tuum, qui te stulte in ariditatem ducebat sine
uiriditate et recordatione intellectus tui, oblitum quod nihil
boni sine me facere posses. Et quid tunc habes ? Certe tunc
2 35 miser et uacuus cades coram me et coram populo atque ut
inutilis puluis conculcaberis. Nam quid est tibi possibile contra
me ? Nihil. Et quid potes mecum ? Lucidissima uidelicet
opera, quae sunt splendidiora solis splendore et dulciora in
interiore gustu super mei et lac, cum desideranti populo
240 manifestantur. Nam cum requiris me intimo intellectu animae
tuae, ut in baptismo per fidem doctus es, nonne facio totum
quod desideras ?
Sed post casum suum multi gemendo et dolendo requirunt
me, qui priusquam caderent me quaesisse debuerant. Quibus
245 manum meam porrigo dicens : ‘Quare non quaesistis me ante
casum ? Vbi eram ? Et ubi requisistis me ? Numquid cum
quaereretis me abieci uos ?’ Et dico : ‘0 homo, si iuxta pon­
tem profundissimae aquae stares et propter stultissimam
iactantiam et tui obliuionem, ut me in omnibus his causis
230 despexisti, cum possibile tibi putabas esse omne quod uoluisti
quasi non indigeres adiutorii mei, superbe in temetipso dice­
res : ‘Pontem hunc uolo deuitare et per aquam ambulare’ ;
num prudenter faceres ? Quod si hoc praesumptuose et
insipienter faceres, certe in eadem creatura quae tibi subiecta
255 ad utilitatem tuam creata est, spiritum tuum exhalares.
Sed ne tibi hoc contingat praecaues propter praesentem et
uisibilem timorem aquae te absorbentis in mortem. Aut si
maximam arborem abscisam ruere uideres, nonne fugeres, ne
ab ea laedereris ? Vel si leones aut ursos aut lupos tibi obuios
260 aspiceres, numquid si posses, prae timore quem sustineres, in
terra te absconderes ? Et cum corporis laesionem ita fugis,

233 / 2 3 4 c f . Io h . 1 5 ,5 . 238/239 c f . P s. 18 , 1 1 ; C a n t. 4, 1 1 . 245 c f. I o b 14, 15.

232 a r id it a t e m ] h e r e d i t a t e m K 232/234 s in e usque b o n i om. H 234 p o s s is K

237 u i d e li c e t ] s c i l i c e t T 238 s p l e n d i d i o r a usque s p l e n d o r e ] s p l e n d o r e p l e n a K
239 i n t e r i o r i K T 242/276 q u o d usque i m i t a t u s e s om. K 245 q u a e s i s t i R O
245/246 a n t e c a s u m in marg. H 246 V b i usque m e ? om. H r e q u is is tis ] q u a e ­
s i s t i s B Oy r e q u i s i s t i R N u m q u id ] N o n q u id V - q u i d in fine lin. add. alia
manu W 253 h o c supra lin. R 2 5 4 s u b ie c ta ] e s t et add. supra lin. alia manu W
256 h o c tib i ~ R

f 237 m e c u m ] m e o a u x ilio u id e lic e t ] p o t e s 241 fa c io ] d o 245 q u a e s is ti

246 r e q u i s i s t i 247 iu x t a ] s e c u s 248 s tu ltis s im a m ] in a n e m 249 tu i] c o r ­
d is add. u t] q u a h is c a u s is om. 251 a d iu to r io m e o su p e rb e ] te m e ­
r a r ie te ip s o 253 num ] nonne hoc om. 254 c e rte ] n o n n e 255 ex­
h a la re s ? 256 h o c tib i ~ 257 a b s o r b e n tis ] a b s o r p tu r a e 259 la e d e r e r is ]
c o m p r im e r e r is a u t lu p o s om. o b u io s ] o c c u r s u r o s 260 n u m q u id ] n o n n e
s u s t in e r e s ] c o n c i p e r e s 260/261 te in t e r r a ~
 VISIO DECIMA, c. 6-7 553
quare non deuitas crudelissimam mortem animae timens
creatorem tuum ? Num uidisti aut audisti illum mihi um-
quam potuisse rebellare ? Nam qui non est mecum dissipa-
265 bitur, et super quem cecidero confringetur. Quid fuisti, quando
caelum et terra creata sunt, quae ita faciunt ut eis constitutum
est ? Tu uero, in consilio Dei formatus et illuminatione ipsius
tactus, praecepta eius transgrederis. O magna stultitia! Per
creaturam, quae tibi subiecta famulatur, Deum tuum contem-
270 nis et terram ac caelum transilis, quae creatorem suum timen­
tes ei oboediunt et iussionem ipsius adimplent ; quod tu non
facis, cum nec eum in cogitatione aut in opere tuo uis scire,
nec ad eum respicere, ita ut uelis ipsum cognoscere.
Quapropter si non paenitueris, infernus iusto iudicio te
275 suscipiet, sicut et illum qui obduratus de caelo proiectus est,
quem tu imitatus es. Attamen cum lapsus fueris, clamans PL
fideliter quaere me, et subleuatum suscipiam te. Tu autem, o 697
homo, multoties uis summa tangere, qui nec infima compre­
hendere uales.’

280 7. A D M O N IT IO AD V IR G IN E S ET C O N T IN E N T E S
Q V A L IT E R S A N C T IT A T E M AGGREDI D EBEAN T

Vnde audi me tibi dicentem : ‘Si per me admonitus in ab-

iectione saecularium negotiorum aut in continentia carnalium
iugum meum ferre desideras, antequam hoc aggrediaris pri-
285 mum clama et in hoc perseuera quaerens me : et iuuabo te.
Quod si etiam admonitione mea tactus me uis imitari post me
respiciens in uirginitatis pudore, quia ut flos de inexarato agro
nascitur, sic et ego sine uirili semine natus sum ; ostende mihi
agrum animi tui in multa humilitate et alloquere me in largi-

204/265 c f . L c . 1 1 , 23. 265 c f. M t. 2 1, 44. 275 c f. A p o c . 12 , 9. 287/288

c f . H o n o r . A u g u s t ., Expos, in Cani. 2 — P L 172, 382B C .

202 m o rte m ] a e te rn a m supra lin. alia manu add. W 263 a u t om. C T 267 f o r ­
m a tu s] c o n fo r m a tu s O 272 c o g i t a t i o n e ex c o g n i t i o n e corr. supra lin. B 273
r e s p ic e r e ] a s p ic e r e C ip s u m ] e u m B T 280/281 a d m o n i t i o usque d e b e a n t ]
S e q u it u r : Q u a lit e r u it a m s p ir ita lis a g g r e d i d e b e a t K 282 V n d e usque d i c e n t e m
cum cap. 6 coniung. H B C O F T, om. K 284 h o c] h aec K a g g r e d ie r is H
286 e t i a m om. K a d m o n in itio n e R p o st] p o te s K 280/290 e t usque t u a r u m ]
e t la r g it a t e in te r io r u m la c r im a r u m a llo q u e r e m e K 289 m e supra lin. C

f 262 c r u d e lis s im a m ] te r r ib ilis s im a m 263 N u m ] N o n n e 264 p o t u i s s e r e b e l ­

la r e ] r e s is t e r e 266 f a c i u n t ] u i r e s s u a s p e r a g u n t 267 in om. ip s i u s i l l u m i ­
n a tio n e ~ 268 s t u l t i t i a ] a m e n t i a 270 e t usque t r a n s ilis ] t u t e r r a m c a l c a s a c
c a e lu m s u s p ic is 271 tu ] i n s i p i e n t i s s i m e add. n o n ] m in im e 272 n e c om.
u is ] n e q u e praem. 273 n e c ] n e q u e co g n o scere] u t d ecet agn o scere
275 s u s c i p i e t ] d e g l u t i e t 278 m u l t o t i e s ] t a m f r e q u e n t e r 278/279 u a l e s c o m ­
p reh en d ere ~ 285 i u u a b o ] e g o a d i u u a b o 286 p o s t ] a d 287 i n e x a r a t o ]
in a ra to 288 s e m in e ] d e V i r g i n e F i l i u s D e i add.
 554 PARS TERTIA
29° täte interiorum lacrimarum tuarum et dic : ‘0 Deus meus, ego
indignus homo non habeo a memetipso hanc causam perficere
ut uirginitatem meam possim conseruare, nisi tu, Domine,
adiuues me : quia totus culpabilis sum in ortu ardentis suci,
de quo pullulo in multis miseriis, frequenter requirens causam
295 fragilitatis meae. Vnde etiam non possum mea uirtute memet-
ipsum expugnare in gustu dulcedinis carnis meae, dum sum
arbor concepta et nata in peccatis. Ob hoc, tu Domine, da mihi
in uirtute tua igneum donum quod in me exstinguat hanc
causam et hunc ardorem peruersitatis, ita ut cum rectis suspi-
300 riis bibam de aqua fontis uiui, qui me faciat gaudere in uita,
qui sum cinis putredinis, plus aspiciens in opera tenebrarum
quam in opera lucis.’ Et si tunc in hac supplicatione studio­
sus et constans fueris, agrum illum paro mihi in te quem Isaac
filio suo proposuit, cum dicebat : Ecce odor filii mei sicut odor
305 agri pleni, cni benedixit Dominus, eundemque agrum meum
in corde tuo benedicam ; et ut etiam subsecutus aiebat : Esto
dominus fratrum tuorum, et incuruentur ante te filii matris
tuae ; atque eodem modo et tu ante communem populum
subleuata generatio eris. Ego autem rosas et lilia ac alia opti-
310 ma uirtutum pigmenta in agrum illum seminabo, et eum
inspiratione Spiritus sancti assidue rigabo atque in eradica­
tione inutilitatis abscidam ab illo malum, ita ut oculos meos
circumferens, eos in uiriditateet in floriditate huius incorrupti
agri pascam.
315 Istud est meum et per me, et non tuum, o homo, nec per te.
Nam ego sum flos campi : quoniam ut sine aratro campus
gignit florem, sic ego Filius hominis sine uirili commixtione
genitus sum ex Virgine ; ideoque hoc donum est meum et non
tuum : quia tu in peccatis conceptus in peccatis natus es ex

294 m u l t . m is . : c f . I o b 1 4 , i . 297 a r b o r : c f . E b a r c iu s , Scripturarum claues —

— e d . J .B . P i t r a , Spicilegium Solesmense 3, p . 4 2 0 , 3 3 . 300 cf. A p o c. 2 1, 6.
301 c f . R o m . 1 3 , 1 2 . 30 4 G e n . 2 7 , 2 7 . 306 ii. 2 7 , 2 9 . 316 c f. C a n t. 2, 1.
316/318 c f . supra 2 8 7 - 2 8 8 . 319 /3 2 0 c f . G r e g . , Moral. 1 3 , 4 5 , 50 — P L 7 5 ,10 38 D .

292 m e a m ] e t u ita m s p ir ita le m add. K 293 in usque s u c i ] m o r s u a r d e n t i s s e r u i t i i K

295 fr u g ilita tis B p o s s i m R , p o s s u m in marg. F 295/296 m e m e t i p s u m ] m e
supra lin. praem. K 296 - i p s u m ] - i p s a m R 303 c o n s t a n s ] s t a n s K 304/309
s i c u t usque e r is om. K 315 m e u m ] d o n u m supra lin. alia manu praem. W 318
h o c ] e t u t s u p r a h o c add. K 319 in p e c c a t i s c o n c e p t u s om. K

f 291 m e ip s o ca u sa m ] p o s s ib ilita te m 29 4 r e q u ir e n s c a u s a m ] r e p e te n s o r ig i­
nem 295/296 m e ip s u m 296 ex p u g n a re ] su p erare 298/299 h a n c c a u s a m ]
h u n c fo m ite m 301 p u tr e d in is ] e t p u lu is 306 s u b s e c u t u s ] p r o s e c u t u s 309
s u b le u a t a ] s u b l i m a t a 310 e u m ] c u m 311 a s s i d u e ] a s s i d u o h y m b r e 312
in u t i l i t a t i s a b s c i d a m ] in fe r a c ita tis a b s c in d a m 317 c o m m i x t i o n e ] c o n i u n c t i o n e
 VISIO DECIMA, c. 7-8 555
320 corruptione. Sed si idem donum a me fideliter petieris, illud a
me fiducialiter impetrabis, tibique dabo ut coram Patre meo
consortium mecum habeas in uirginitate. Hoc autem prae
fragilitate corporis tui non poteris habere sine labore caloris
qui in te est : quia humana natura fragilitatis tuae multoties
325 se ostendit in te, quam deuitare non uales, quoniam caro de
carne es.
Sed in hoc ferre debes crucem meam et imitari martyrium
meum, te uidelicet constringendo, ita ut per me deuincas te,
quod mihi semper amabile est : quia te fragile uasculum scio ;
330 tunc et ego uolo tibi communicare ac compati doloribus tuis.
Quod si etiam in his aliquando cecideris, surgens citius paeni- PL
tentiam ex corde fac ; et suscipiens saluabo te. 698

8. D E IN T E R IO R I C O N T IN E N T IA M E N T IS
VT IN S V B IE C T IS E X E M P L IS M AN I FE ST VM EST

335 Quidam autem decepti a diabolo et perdurantes in malo

putant se sanctificatos esse, cum exteriorem hominem in se
continent a’ coniugio, abicientes circumcisionem mentis, ubi
superflui sunt in immundis cogitationibus, et etiam abnegan­
tes circumcisionem spiritus, ubi proferunt malum in locutio-
34° nibus et operibus suis, nolentes scire quod hoc flagitiosum sit ;
sed tantum tepide obseruantes ut caro eorum integra sit a
commixtione, renuentes omnino integritatem spiritus sui.
Vnde indigni coram me sunt, proiecti scilicet extra legem
tam carnalem quam spiritalem : quia nec in carne nec in
345 spiritu secundum iustitiam Dei uixerunt. Nam nec constitutam
sibi legem coniugii tenuerunt, nec quod plus est quam quod in
lege praeceptum est, in uirginitatis amore seruauerunt. Qua­
propter indigni oculis meis sunt : quoniam nescio quid sint.
Non enim uidi eos in praecepto legis ambulare, nec in hac re

320 Secreta Dom. V I post Pentecosten P r o p i t i a r e D o m i n e .. . q u o d f i d e l i t e r p e t i m u s —

B r u y la n t s 2 n r. 9 0 3. 325 c f . G e n . 2, 23. 329 u a s c u l. : c f . I P e t r . 3, 7 . 330
c o m p a ti : c f. H e b r. 4 , 15 . 331/332 c f . L c . 1 5 , 20. 337.339 c f . R o m . 2, 29.
341 c f. A p o c . 3, 16 . 340/347 c f . I C o r . 7 , 2 5 . 349 c f . R o m . 2, 29.

320 supra lin. B

f i d e li t e r ] f e l i c i t e r fid e lite r a m e ~ K 321 f i d u c i a l i t e r ] f i d e ­
lit e r O 322 m e c u m ] m e u m K 325 u a l e r e s K 329 q u o d ] q u i d H 330
e t] a c K 331 in supra lin. H 341 a] in marg. alia manu V 341/342 a] u i r i l i
add. supra lin. alia manu W 345 D e i supra lin. B 340 q u o d 1 om. F 347 e s t ]
se add. in marg. alia manu R in u i r g . a m o r e ] u i r g i n i t a t i s a m o r e HF

f 320 id e m ] id 322 m ecu m ] m eu m 324/325 m u lt o t ie s se o s te n d it] s a e p e se

p r o d it 325 q u o n ia m ] q u ia 330 et ego] au te m 332 f a c ] a g e 340
q u o d ] q u o n ia m 343 s c ilic e t om. 348 q u id ] q u i 349/350 in h a c r e quod]
q u o d in i l l a r e
 556 PARS TERTIA
350 quod plus facerent quam quod eis praeceptum est. Vnde et
repulsi a uisione mea sunt. Ego comparo eos inutili terrae
gignenti spinas et tribulos ac inutiles herbas ad ullos usus,
quae in altitudine et colore suo se similant rosis et liliis ac
aliis utilibus floribus et herbis utilem sucum et dulcem fruc-
355 tum atque bonum odorem ad medicinam habentibus ; et com­
paro eos cupro quod se assimilat auro, intus deceptionem et
hypocrisin auri habens : quoniam secundum hunc modum
hi homines ostendunt se habere similitudinem prudentium
uirginum, interius fallacia et indignatione pleni exsistentes.
360 Vnde et coram me sunt ut tepidus uentus, cuius nec calor
nec frigus ullum uigorem habet : quia nec utiles sunt in calore
animi sui ut perseuerent in uirginitatis continentia, ut coepe­
runt ; nec ualent in frigore mundanae causae ut eant in saecu­
laribus rebus, ut sibi proponunt. Nam nec extra legem peccant
365 ut publicani, nec infra legem ut iniusti, sed in semetipsis
tepentes, nec perfecte iusti nec iniusti sunt. Sed ut catulus
immundorum animalium abicitur antequam se sentiat uiuere
uel antequam confortetur in fortitudine aetatis suae, sic iste
populus proicitur in mortem : quoniam nec se scit uiuere ad ui-
370 tam, nec in se intellegit fortitudinem uirtutum quae sunt in
domo sapientiae. Vnde et ab ore meo exsufflo eos, quia in­
digni sunt aspectu meo, si sic impaenitentes perseuerauerint.
Nunc autem, o homo, respice in te.

9. C O M P A R A T IO DE TH ESAVRO

375 Si enim quispiam hominum tibi thesaurum daret, quoniam

te plurimum diligeret, tibique diceret : ‘Lucrare in hoc et esto
diues, ita ut et sciatur quis ille sit qui tibi thesaurum hunc
dedit’ : tunc te oporteret acutissime excogitare, quomodo
illum utiliter lucrifaceres, dicens in temetipso : ‘Thesaurus

351/352 c f . H e b r . 6 , 8. 359 c f. M t. 23, 27. 360 c f . A p o c . 3, 16 . 364/365

c f . R o m . 2, 12 . 371 d o m u s s a p . : c f . P r o u . 9 , 8. e x s u fflo : c f . A g g . t , 9.
c f. A p o c . 3, 16. 376 c f . L c . 19, 13.

353 s e om. O 357 h a b e n t i B 362/363 in usque c o e p e r u n t om. F 366 n e c 1

supra lin. V 367/368 s e usque a n t e q u a m supra litt, ei in marg. H 368 a e t a t is ]
e a tis V 376 e t e s to ] fe s to F

/351 in u t ili] in f e r t ili 352 in u t i l e s ] i n f o e l i c e s u llo s ] n u llo s u su s] h o m i­

n u m u a le n te s add. 353 s im ila n t ] a s s i m i l a n t 355 a d m e d ic in a m ] u s i b u s m e d i ­
c in a e in se e t ] i t e r u m add. 356 a s s im il a t ] e x t r i n s e c u s praem . in t u s ]
a u t e m add. 357 h a b e n s ] r e t i n e n s 358 o s t e n d u n t ] f o r i s praem. 359 i n t e ­
r iu s ] a u t e m add. e x siste n te s ] s u n t 363 c a u s a e .. . e a n t ] u it a e .. . d e g a n t
365 in f r a ] i n t r a 377 it a u t e t ] u t e t h o c p a c t o s it ] s c i t 378 e x c o g i t a r e ]
c o g ita r e 379 t e i p s o
 VISIO DECIMA, c. 8-9 557
580 domini mei in optimo lucro apparere debet in me, ita ut et
ipse laudetur ex hoc.’ Et cum illum utiliter hoc modo augmen-
tatum multiplicares, bonus rumor exinde ad aures illius qui
tibi ipsum dederat perueniret. Vnde et ipse, ex hoc recordatus
tui, magis te diligeret ac maiora dona tibi conferret. PL
385 Sic et creator tuus facit. Ipse dedit tibi thesaurum optimum, 699
uiuentem scilicet intellectum, ualde diligens te, quoniam crea­
tura ipsius es ; praecepitque tibi per uerba ab eo constitutae
legis, ut eundem intellectum lucrifacias in bonis operibus,
diuesque sis in uirtutibus, ita ut ipse bonus dator per hoc
390 diligentius cognoscatur. Quapropter omni hora te oportet
meditari quomodo hoc tam grande donum quod percepisti
utile tam ceteris quam tibimetipsi factum in operibus iustitiae
splendorem sanctitatis reddat ex te, quatenus homines bono
exemplo tuo prouocati Deo honorem laudis inde exhibeant.
395 Quod cum utiliter in omni iustitia multiplicaueris, laus et
gratiarum actio ad cognitionem Dei, qui in Spiritu sancto tibi
uirtutes has inspirauit, pertinget ; unde et ipse misericordiam
gratiae suae ad te conuertens per dulcedinem dilectionis suae
superabundanter magis te faciet ardere in amore ipsius, ita ut
400 consolatione Spiritus sancti repletus sapienter omne quod
bonum est discernas et maiora opera bona facias, ardentissimo
amore glorificans Patrem tuum qui tibi benigne dedit haec.
Verba autem ista oues meae audiant, et quicumque aures
interioris spiritus habent ea concipiant : quia mihi placet ut sic
405 operentur homines, qui me cognoscunt et diligunt, ut et ipsi
in semetipsis intellegant quid eis in donis Spiritus sancti fa­
ciendum sit.
Sed in eadem ori ent al i pl aga uidi super paui -
me nt um pr a e f at i aedi f i ci i coram eodem i uuene
410 tres i magi nes i u x t a se s t a nt e s et i l l um deuot i ss i me
i nspi c i ent es. Cont r a a qui l o n e m aut em, i nt er c i r ­
cul um i l l um ma g n u m qui de pr a e di c t o l uci do se­
dente in throno p r o t e n d e b a t u r et i nter i dem a e d i ­
fi ci um, c ons pe xi quasi r o t a m in aere pe nd e nt e m
4 1 5 et in ea i ma gi ne m homi ni s usque ad pe c t us appa-

381 c f . H e r r n ., Pastor , S im ii. 5 , 3, 3 — F u n k , p. 455. 389/390 c f . M t . 5, 16 .

400 c f. A c t. 9, 3 1c. 401 c f . I o h . 14 , 12 . 402 c f . M t . 5, 1 6 . 403 c f. Ioh .
10, 27. 403/404 c f . A p o c . 2, 7.

383 ex] rex T 395 u t i li t e r ] h u m i l i t e r R 397 p e r tin g it R 398 a d t e usque

s u a e bis iter. H sed dei. 414 q u a s i supra lin . H

f 3 8 ! e x h o c ] in i l l o 382 e x i n d e ] in d e 383 ip s u m ] t h e s a u r u m ex] p ro p te r

388 e u n d e m usque lu c r i f a c i a s ] i n t e l l e c t u t u o lu c r u m f a c i a s 392 t i b i i p s i 395
u t i li t e r ] h u m i l i t e r 397 p e r tin g e t] a c c r e s c it 404 p la c e n t 406 s e ip s i s
 558 PARS TERTIA
r e nt e m et in mund um a c ut i s s i me pr os pi c i ent em.
Ant e a ng ul um uero ei us dem aedi f i ci i ad a us t r um
ue r g e nt e m i mago ali a i nt r a i psum a e di f i c i um super
p a u i me n t u m a p p a r e b a t , quae se ad p r a e d i c t u m
420 i uuenem cum ma g na h i l a r i t a t e c o nue r t e r a t . Et
his i ma gi ni bus tal i s s i mi l i t udo erat. Vt cet erae
ui r t ut es , quas pri us ui der am, seri ci s omnes uesti e-
b a nt ur i ndument i s . Omnes quoque al bi s uel ami -
ni bus in c a pi t i bus suis o b t e c t a e erant , e x c e p t a
425 illa quae a de x t r i s medi ae p r a e d i c t a r u m t ri um
st ans nudo c a pi t e candi dos capi l l os habere uide-
bat ur . Nul l a a ut e m earum pal l i o c i r c u ma mi c t a
f uerat , p r a e t e r e ande m me di a m i ps a r um tri um,
quae al bo pal l i o i nd ue ba t ur . Sed t uni ci s albi s
430 omnes u e s t i e b a nt u r , e x c e p t a il l a quae in rot a
appar ens t u n i c a m s ubn i g r a m ha b e b a t ; et p r a e t e r
hanc quae a si ni stri s medi ae e a r un de m t ri um
assi stens, t uni c a pal l i di coloris u t e b a t u r . Omnes
e t i a m c a l c e a me nt i s al bi s i ndut ae f ue r ant , e x c e p t a
435 medi a i ps a r um tri um, cuius i n d ume n t a pedum
ni gra u i d e b a n t u r et di uerso colore de pi c t a . Sed
haec d i s s i mi l i t udo fui t in eis.
In pe c t or e i magi ni s quae medi a fui t t r i um p r a e ­
d i c t a r u m sibi a s t a n t i u m duae f e ne s t e l l a e appa-
44° r uerunt et super ipsas ceruus ad d e x t r a m ei usdem
i magi ni s uersus, i ta ut ant e r i or e s pedes suos super
f e ne s t r a m d e x t r a m et pos t er i ore s super s i ni s t r am
posui s set et se quasi ad c ur r e ndum c o a p t a s s e t .
Et eadem imago dicebat. PL
7O O

445 IO . VER BA C O N S T A N T IA E

‘Ego sum fortissima columna et non mobilis leuitate insta­

bilitatis, ita ut a flabro uenti possim commoueri ut folium
arboris quod ab eo commouetur et hac et illae proicitur ; sed
perdurare debeo in uero lapide, qui est uerus Filius Dei. Et

445/459 c f . H i l d e g a r d i s , L ib er V ita e M eritorum (L V M ) , Pars IV , 8 — P i t r a , A n a l,

sacra 8 , p . 151. 446/449 c f . C o i. 1, 23 ; E p h . 2, 20. 447/4 48 cf. Iob 13, 25 ;
P s. 1 , 4.

424 e x c e p t a supra lin . F 433 a s s is t e n s ] e x siste n s R p a l l i d i in marg. V

43 4 a lb a e C T 437 fu it] e ra t O 439/440 a p p a ru e ru n t] u id e b a n tu r W

f 420 c o n u e r t e b a t 421 e ra t s im ilitu d o ~ 422 s e r ic is ] s e r ic in is 424 in

cap . s u is ] c a p ita su a 42 5 m e d ia 432 m e d ia 433 a s s is t e n s ] e x is te n s
443 q u a si se ~ 448 co m m o u e tu r] m o u e tu r p r o ic itu r ] p r o p e llitu r
 VISIO DECIMA, c. 9-12 559
450 quis praeualet me commouere ? Quis potest me laedere ? Hoc
non poterit fortis aut debilis, princeps aut nobilis, diues aut
pauper, quin perseuerem in uero Deo q u i n o n co m m o n e b itu r
in a etern u m .
Nec ego mouebor : quia supra fortissimum fundamentum
455 fundata sum. Nolo enim esse cum adulantibus qui a uento
tentationis in omnes uias sparguntur, numquam in requie
stabilitatis persistentes sed semper ad inferiora et deteriora
cadentes. Sic autem non ego : quoniam supra firmam petram
posita sum.’

460 Sed i mago quae a d e x t r i s eius erat pr a e di c t um

c eruum i nspi ci ens ait.

I I . VER BA C A E L E S T IS D E S ID E R II

'Q u e m a d m o d u m d e sid e ra t c e r u u s a d fo n te s a q u a r u m , ita

d e sid e ra t a n im a m ea a d te D e u s . Vnde uolo transilire montes
465 et colles ac imbecillitatem dulcedinis transitoriae uitae, respi­
ciens tantum simplici corde ad fontem aquae uiuae : quia ipse
innumerabili gloria plenus est, cuius suauitate nemo satiari
potest taedio saturitatis.’

I mago a ut e m quae a si ni stri s eius stabat ad

47° p r a e f a t a s f ene s t e l l as uidens dixit.

12. VERBA C O M P V N C T IO N IS C O R D IS

'Semper aspicio, semper teneo lumen uerum et aeternum,

nec cogitando aut suspirando uel intuendo satiari potero per­
petua dulcedine quae est in superno Deo.’

475 Sed i mago quae c o nt r a aqui l one m in rot a a p p a ­

rui t, in d e x t r a manu ui r ent e m r a mu s c u l u m habui t .

450/452 c f . R o m . 8, 3 9 . 452/455 c f . P s. 12 4 , 1. 458/459 c f . E p h . 2 , 20 ; II

T im . 2, 19 . 462/408 c f . H ild e g ., L.VM, Pars I V , 10 — P itr a , Anal, sacra 8,
p. I 5 i s q . 465 P s . 4 1 , 2 . 4 6 4 cf. C a n t . 2 , 8. 466 c f. Ie r. 2, 13 . 471/474
Pars I V , 1 2 — P i t r a , Anal, sacra 8, p . 1 5 2 s q .
c f . H ild e g ., L K M , 472 c f. I Ioh .
2, 8 ; Oratio Sabb. sancto, post prophetiam II D e u s i n c o m m u t a b i l i s u i r t u s e t lu m e n
a e te rn u m — B r u y la n ts 2 n r. 2 3 2 .

455 e n im ] n o n F 460 e iu s e r- eras., non leg. C 464 t r a n s ilir e ] t r a n s ir e B

472 -em p er C 475 a u t s u s p ir a n d oom. C T 475 quae] est add. T

f 450 p r a e u a le t ] p o t e s t 451 n o b ilis ] ig n o b ilis 461 in s p ic ie n s a it] a s p ic ie n s d ic e ­

bat 467 s a t ia r i n e m o ~ 468 s a tu r ita tis ] e iu s add. 470 d ix it] a ie b a t
475 s u s p i r a n d o u e l] s u s p i c i e n d o a c
 560 PARS TERTIA
Ipsa uero rota assi due c i r c u mu o l u e b a t u r , eadem
i ma gi ne in ea i mmobi l i pe r ma ne nt e . In c i r c ui t u
a ut e m ei usdem r ot ae s c r i pt um erat : S i q u is m ih i
480 m in is tr a t, m e s e q u a tu r , et u b i s u m ego, i ll ic et m in is te r m e u s e r i t ;
et in pec t or e ipsi us i magi ni s s c u l p t u m : ' E g o sum
hos t i a l audi s in p r o u i n c i i s . ’ Et ipsa imago dicebat.

13. VER BA CONTEM PTVS M VNDI

‘ V in c e n t i dabo edere de lig n o u ita e q u o d est i n p a r a d is o D e i

485 m e i : quia fons salutis mortem submergens riuulos suos in me
transfudit et me uirentem in redemptione fecit.’

I mago uero quae ante ang ul um ad a us t r um r e ­

spi c i ent em a p p a r e b a t , t a nt i spl endori s in facie
erat, ut eam pe r f e c t e i nt ueri non possem. Sed ab
49 ° ut r o que l at ere suo al am albi coloris h a b e b a t ,
qua r um l a t i t u d o l o ng i t ud i ne m ei us dem i magi ni s
s u p e r a b a t . Et ait.

14. VER BA C O N C O R D IA E

‘Quis tantae fortitudinis est, ut tentet Deo repugnare ? Et

495 quis huius audaciae est, qui audeat me denudare et corrum­
pere in turpitudine odii et inuidiae ? Deus iustus est et unus
in sincera potestate et gloria. Eum semper amplecti uolo
puro corde et laeta facie, semperque gaudere in omnibus
iustitiis eius. Nolo autem esse mutabilis, sed semper in uno
50 0 animo durare et assidue Deum laudare. Vnde nec diabolus
nec maleuolus homo me poterunt emollire aut ad hanc rabiem
dolositatis deicere, quin semper imitatrix pacis in recta una­
nimitate perseuerem. Transeunte autem mundo clarius in
caelesti uisione apparebo.’

505 Post haec uidi, et ecce omne p a u i me n t u m pr a e di c t i pl

aedi f i ci i t o t u m ut a l bum ui t r um a ppa r ui t , ex se 7 01

479 I o h . 12, 26. 481/482 c f. H e b r. 13, 15. 483/486 c f . H ild e g ., L VM, Pars
IV , 14 — P itr a , Anal, sacra 8, p . 1 5 3 s q . 484 A p o c . 2, 7 . 493/504 c f. H ild e g .,
LVM, Pars I V , 16 — P it r a , Anal, sacra 8, p . 1 5 4 s q . 494 c f . I s . 4 5 , 25 ; R o m .
9 ,1 9 . 499/500 c f . A c t . 2, 46 . 500 c f. E c c li. 5 1, 15 . 506 c f . A p o c . 1 3 , 2.

477 -u o lu e b a tu r ex corr. supra lin. B

u o la b a t u r 478 im a g o O 482 Et usque
d ic e b a t cum cap. 13coniung. H F 495 a u d e a t ] a u d ia t R 497 Eum ] Cum H
500 d u ra re] p erd u rare B

f 491 e iu s d e m ] c u i u s d a m 503 T ra n s e u n te ] T r a n s a c to 506 ex] a

 VISIO DECIMA, c. 12-16 561
reddens spl e ndor e m sereni s si mum. Sed et s p l e n­
dor luci di i llius sedenti s in throno, qui omni a
haec mi hi d e mo n s t r a b a t , per i dem p a u i me n t u m
510 usque in a b y s s u m r e s pl endui t . I nt e r c i r c ul um a u ­
tem i l l um de sedent e in t hr ono p r o t e ns um et i nter
hoc a e d i f i c i um t erra t a n t u m a ppa r ui t et quasi
a l i q u a n t u l u m deorsum uergens, i ta ut i dem a e d i ­
f i ci um exi nde uel ut super mo nt e m p o s i t u m uide-
515 retur. Et lucidus qui sedebat in throno iterum mihi dicebat :
‘Filius Dei uiuentis natus ex Virgine, ipse la p is a n g u la r is ex­
sistens, q u em hi r e p r o b a u e r u n t qui in lege Dei ob salutem
suam aedificare debuerunt, quod tamen facere recusauerunt
m a g is d ilig e n t e s tenebras q u a m lu ce m et mortem quam ui-
52 0 tam, potenter in his regnat qui tactu Spiritus sancti arden­
tes salubriter semetipsos exterius conculcant, ad interiora spi­
ritus toto annisu in plenitudine uirtutum et bonorum operum
se rapientes.’

15. QVOD IN A L T IT V D IN E IV S T IT IA E ET F O R T IT V D IN E DONORVM

525 S P IR IT V S S A N C T I O P E R A Q V A E D E V S IN H O M IN IB V S
OPERATVR S O L ID A N T V R

Idc i r c o e t i a m in s u mmi t a t e or i ent al i s angul i

p r a e mo n s t r a t i aedi f i ci i ubi p r a e di c t a e duae part es
muri i psi us illa l uc i da et l a pi dea ui del i c et con-
53oiunctae sunt, quasi sept em gr adus c andi di ssi mi
l api di s uides : quoniam in altitudine iustitiae a uero orien­
te, qui lapis angularis in diuino opere est, emanante, ubi duae
coniunctiones necessariae munitionis, scilicet speculatiua
scientia et humanum opus, in unanimitate quietis sibi cohae-
535 rent, adest septenarius ascensus candidissimae fortitudinis
plenus rectissima actione exsistens, quam Deus operatur et
perficit in homine, ut in sex diebus operatus in septimo re-
quieuit.

16. QVOD O M N IS A C T IO QVAE F ID E ET OPERE IN F ID E L IB V S

54 ° P E R F IC IT V R / T IM O R I D O M IN I D IV IN A P R O V ID E N T IA C O A D V N A T V R

Qui ad l a pi dem i l l um ma g n u m super quem prae-

508 uide supray Pars I I I , V isio 1 , 1 6 9 . 514 c f. M t. 5, 14. 516/518 c f. M t. 21,

4 2 (P s . 1 1 7 , 2 2 ). 519 c f . I o h . 3 , 1 9 . 527/5110 uide tabulam 2 1 . 527/528
c f . G e n . 2 , 2. 541/542 uide supray Pars I I I , V isio 1 , 4 2 et 1 6 9 .

520/522 s a n c t i usque s p i r i t u s in marg. H 521 la p id e s H

f 509 id e m ] ip s u m 512 ta n tu m ] tu n c 512 id e m ] i p s u m 514 e x i n d e ] in d e

517 h i] ii 521 s e ip s o s
 562 PARS TERTIA
f at us l uc i dus sedens in t hr ono a ppa r e t in modum
t e s t udi ni s de c e nt e r a duol ut i ui de nt ur : quia omnis
actio quae fide et opere in fidelibus hominibus perficitur,
545 timori Domini, cui ipse fortissima omnipotentia praesidet qui
cuncta regit, auctoritate prouidentiae ipsius dignissimo com­
positionis effectu coadunatur.

17. QVOD VOLENTEM P E R S E V E R A R E IN B O N O O P E R E

F IL IV S DEI R E G IT NE CADAT IN ERROREM
5 5° QVI H V M IL IT A T E SVA D E S T R V X IT M ORTEM

Vnd e et super eosdem gr adus sedes posi t a est,

id est super opera quae Deus operatur in hominibus firmissi­
mum protectionis firmamentum regentis et adiuuantis eos :
quia quicumque uult cum eo perseuerare non decidet in errore,
555 quoniam ipse fortissimum sustentaculum exsistit super quod
omnis iustitia constituta est.
E t super sedem i uueni s qui da m sedens : est con-
stantissimo regimine Filius hominis, Filius uidelicet Dei, in
omni iustitia cum Patre et Spiritu sancto regnans Deus unus,
56 0 uirilem et nobilem uultum habens : quia ipse fortissimus leo
destruxit mortem, nobili facie sine peccato scilicet uisibilis
ueniens natus ex Virgine, pallidi tamen coloris exsistens :
quoniam cum terrenis terrenum honorem non quaesiuit, sed
humillimus, modicus et pauper in sancta humilitate apparuit.

565 1 8 . Q V O D V M B R A L E G IS IN N A T IV IT A T E E T
IN P A S S IO N E F IL II DEI F IN E M A C C E P IT

Vnde e t i am capi l l os subni gr os usque ad s c a p u ­

las ipsi us de s c ende nt e s habet : quia iudaicus populus
claritatem fidei quae in incarnatione eiusdem Filii mei demon-
57 ° strata est non quaerens, obumbratus in umbra exterioris PL
intellectus legis pertinaciter et infideliter tabuit, ortus tamen 702
in capite iustitiae et usque ad umerum fortitudinis : ubi per­
fectum opus in humanitate ipsius Filii mei floruit perue-
niens, ibi in incredulitate sua finem accepit.

54 4 c f . Ia c . 2, 2 2. 550 c f . P h i l . 2, 8 - 1 1 . 500 c f . P r o u . 3 0 , 30 ; A p o c . 5 , 5.
561 c f . I I T im . 1 , 10 . 505 c f . H e b r . 1 0 , 1 . 507 c a p i l l . s u b n i g r . : c f . H o n o r .
A u g u s t., Sigillum Mariae 5 — P L 17 2 , 510 B .

543 u id e n te r CT 548 7 loco 17 ponit W 561 s c ilic e t ] u id e lic e t O u is ib i lis

supra lin. O 509 in om. C 570 e x te r io r is ex in - corr. B 574 ib i om. H F

f 551 e o s d e m ] illo s 558 u id e lic e t om. 507 ad om. 508 i p s iu s ] s u a s 509

m e i] D e i 573 ip s iu s om. m e i] D e i
 VISIO DECIMA, c. 16-21 563
575 E t pur pur e a t uni c a i ndut us est : quoniam in cari­
tate sanguinem suum fundens, hominem qui perierat redemit.

1 9 . Q V A E G E S S IT D E V S IN E C C L E S IA
AB H O M IN IB V S V ID E R I ET S C IR I PO SSVN T
FVTVRA AVTEM N O N N IS I F ID E V E L R E V E L A T IO N E D IV IN A

580 Quod a ut e m a c api t e suo usque ad umbi l i c um

tibi a ppa r e t : hoc est quod ab incarnatione ipsius usque ad
praesens tempus opera quae gessit in ecclesia fidelibus
manifesta sunt ; sed ab umbi l i co deorsum o bumbr a t us
ti bi ad ui de ndum est : quia illa quae a tempore hoc usque
58 5 ad completionem saeculi huius in eadem ecclesia futura sunt,
nec uideri nec sciri poterunt, nisi quantum reuelatione diuina
et fide catholica percipiuntur : quoniam maximae corusca­
tiones uirtutum, quae ante nouissimum diem in hominibus
manifestandae sunt, adhuc hominibus incognitae latent.

590 20. QVOD D E V S M IS E R IC O R D IT E R H O M IN E M A S P IC IE N S A D M O N E T

VT IM IT A N D O SAN CTO S CAELESTEM P A T R IA M PETAT

E t ipse respi ci ens in mundum : quia idem Filius Dei

aspectum misericordiae suae dirigens ad homines propter
praeteritas et futuras causas dicit fidelissima uerba suae ad-
595 monitionis ad eos, quatenus ipsi in sanctis eius caelestem mili­
tiam imitentur effugientes pericula peccatorum, et ut fortis­
sime proeliando supernam felicitatem adipiscantur, in factis
suis contradicentes poenis impiorum.

21. D E ST A TA ' C O N S T A N T IA E / C A E L E S T IS D E S ID E R II,

60 0 C O M P V N C T IO N IS C O R D IS / C O N T E M P T V S M VNDI

C O N C O R D IA E ET Q V ID S IG N IF IC E T

Sed quod in eadem or i ent al i pl a g a uides super

p a u i me n t u m pr a e f at i aedi f i ci i c or am eodem i uuene
tres i magi nes i u x t a se s t a nt e s et i l l um de uot i ss i me
60 5 i nspi ci ent es : hoc est quod in ortu iustitiae carnalia desi­
deria deprimentis, in dispositione omnipotentis Patris appa­
rente Filio Dei in carne, hae tres uirtutes in deuotione unani-

584/585 cf. E z. 5, 2.

582 f id e li b u s ] in praem. W 583 m a n if e s t a ] m a n i f e s t a t a O 58 » in c o g n ita R

5»2 -t C 5 »<i e ffu g e n te s R 606 d e p r im e n te s C

f 580 suo om. 581 ipsius] eius 595 quatenus] ut

 564 PARS TERTIA
mes per uirtutem Trinitatis constantissime manifestatae
sunt ad ipsum dirigentes aspectum suum : quia illum in fide-
610 libus hominibus desiderant et quaerunt. Vnd e e t i a m c o n ­
tra a qui l onem i nt er c i r c ul um i l l um ma g n u m qui
de p r a e di c t o l uci do sedent e in t hrono p r o t e n d i t u r
et i nter i dem a e d i f i c i um conspi ci s quasi r o t a m in
aere pe nde nt e m, et in ea i ma g i ne m homi ni s usque
615 ad pe c t us a p p a r e nt e m et in mund um a c ut i s s i me
pr o s p i c i e nt e m : quia aduersus diabolicas artes inter secre­
tam potestatem Dei et spiritalem aedificationem ipsius cir­
cuitio misericordiae eius in mentibus hominum, quasi in aere
pendens, et nunc potentiam iustitiae Dei tangens, nunc opus
620 ipsius in eis fortiter confirmans uoluitur, in qua perfectio
Christiana in contemptu mundi usque ad pectus fortitudinis
suae apparet : quia uirtus haec, in robore fortissimi certaminis
confidens in Deum, homines in mundo saeculariter conuersan-
tes acutissimo intuitu admonitionis suae commonet ut in
625 abiectione terrenorum imitentur praecedentis Filii Dei exem­
plum, constantissima intentione fortiter suspirantes ad ipsum.
I d c i r c o et i am ante a ng ul um ei usdem aedi f i ci i ad
a us t r um ue r g e nt e m i ma go ali a i nt ra i psum a e d i f i ­
ci um super p a u i me n t u m appar ens se ad pr ae di c -
630 t um i uuenem cum ma g na h i l a r i t a t e c o nue r t i t :
quoniam ut casus hominis per bonitatem superni Patris in
ardore fructuositatis restauraretur ad uitam, haec uirtus, in P L
plenitudine diuini operis saecularia conculcans et in dulcedine 703
sui affectus se aperte manifestans, ad Filium Dei in consortio
635 angelici ordinis cum gaudio fidelium hominum tendit : quia
in incarnatione eiusdem saluatoris per supernam uirtutem
floruit.

22. DE H A B IT V EARVNDEM ET Q V ID S IG N IF IC E T

Sed his i ma gi ni bus una si mi l i t udo est : quia pari

640 deuotione Deum manifestant in hominibus qui ipsum in ope­
ribus suis concorditer magnificant. Vnde etiam ut c et er ae
ui rtutes, quas pri us ui di st i , seri ci s omnes uest i un-
tur i ndument i s : quoniam in uiribus suis reliquis uirtuti-
bus, quae tibi superius ueracissime demonstratae sunt, dissi-

608 m a n if e s t a t a e ] m a n if e s t a e C T 625 t e r r e n a r u m B 632 r e s t a u r e t u r F

630/641 S e d usque m a g n i f i c a n t cum cap. 21 coniung. omn. codd. praeter W 641 s u is
in marg. V 643 s u is supra lin. C

f 613 id e m ] i p s u m 626 s u s p ir a n t e s ] a s p i r a n t e s 635 t e n d it ] in te n d it 639 /

641 Sed usque m a g n ific a n t coniung. cum cap. 21 642 s e r ic is ] s e r ic in is 644
u e r a c is s im a e
 VISIO DECIMA, c. 21-22 565
645 miles non exsistunt, sed in leni negotio suauissimi operis fide­
lium hominum semper ad Deum pariter sursum tendentes
sunt.
Quod autem omnes al bi s ue l a mi ni bus in c a pi t i bus
suis o b t e c t a e sunt : hoc est quod simul in candida pro-
650 positione legalis institutionis cum magna colligatione ante
Deum caput omnium occupatae sunt, ut mulier ante uirum
suum uelari solet ; e x c e p t a illa quae ad de x t r i s medi ae
p r a e d i c t a r u m t ri um stans nudo c api t e c andi dos
capi l l os habere ui de t ur : quia eadem in prosperitate
655 roboris per supernam Trinitatem apparentis nulla sollicitu­
dine huius saeculi grauata in candore tantum caelestis desi­
derii quaerit dissolui et esse cum Christo. Propter quod etiam
nul l a earum pal l i o c i r c u ma mi c t a est : quoniam ab
omni officio seruitutis denudatae sunt, per quod ab officio
660 libertatis suae, semper uidelicet in caelum aspicere et ad
Deum anhelare, possent impediri, nihil aliud desiderantes nisi
quod a terrenis rebus separatum est; p r a e t e r e ande m me ­
di am i psar um t ri um quae al bo pal l i o i ndui t ur ,
per quod in sustentatione diuina pulchritudo discreti operis
665 beatae legis insinuatur, cum quo eadem uirtus ita circum­
amicta obtegitur, ut homo pallio suo circumdatur.
Sed quod t uni ci s al bi s omnes ue s t i u n t u r : hoc est
quod in candore bonorum operum absque nigredine prauorum
morum conuersantur, qui in nequitiis et uitiis obcaecatae
670 infidelitatis obtenebrantur; e x c e p t a illa quae in rota
appa r e ns t u n i c a m s u b n i g r a m habet : quia haec in
uolubilitate diuinae clementiae his actibus circumdata est
quae in districtione sua carni difficiles sunt ;e t pr a e t e r hanc
quae a si ni stri s medi ae e ar unde m t ri um assi stens
675 t uni c a pal l i di coloris ut i t ur , ipsa in aduersitate per
munimentum summae maiestatis ad defensionem sui circum­
data et uallata lacrimabili maerore gementis operis in quo
flens et eiulans ad Deum semper suspirat. Vnde etiam omnes
c a l c e a me nt i s al bi s i ndut ae sunt : quoniam in morte
680 Filii mei lucentes uiam pacis in mentibus hominum parant,
quatenus caelestia desiderent; e x c e p t a medi a i psarum
t r i um cui us i n d u me n t a pedum ni gra ui de nt ur et

651 c f. G r e g ., Moral. 8, 30, 49 — P L 7 5 , 832 B . 657 c f . P h il. 1 , 2 3 . 669/670

o b ca e ca ta e : c f . I lo h . 2 , 1 1 .

645 le n i] le u i O 650/651 a n t e D e u m supra litt. O 6 5 4 in om. R 664 p u l ­

c h r itu d in e F 666 su o supra lin. V 6 6 8 o p e r u m om. H 678 f le n s ] g e m e n s
B e t i a m om. H 682 c u i u s in marg. F

f 649/650 c a n d . p r o p o s itio n e ] c a n d id o p r o p o s ito 654 in om. 662 eandem om.

 566 PARS TERTIA
di uerso colore d e p i c t a : quoniam haec sub protectione
Dei manens, sed magna schismata infidelium in irrisione nigre-
685 dinis a uia ueritatis deuiantium tolerans, et tamen recto iti­
nere fidei decorata in mortificatione Filii mei non diffidens, PL

per multas infestationes diabolicarum artium et per diuersas 7°4

tribulationes morum hominum in sua fortitudine et pulchri­
tudine perseuerans tendit ad superna.
690 Sed tamen d i s s i mi l i t udo est in eis : quia quamuis
unanimes et sibi inuicem in operatione sint adhaerentes,
tamen suas uires unaquaeque in subiectis sibi hominibus sin­
gulariter demonstrat in feruore supernae claritatis.

23. S P E C IA L IT E R DE C O N S T A N T IA ET STATV E IV S
695 ET Q V ID S IG N IF IC E T

Vnde i mago quae medi a est tri um p r a e d i c t a r u m

sibi a s t a n t i u m declarat constantiam, quae columna et
munimen est earum quae sibi adhaerent uirtutum, in medio
huius numeri Trinitatem sanctam significantis se manifestans
7 0 0 et hominibus, ut in bonis operibus constantes sint ostendens :

quia etiam Christus, Deus et homo, opera sua quae in mundo

operatus est bono fine consummauit, sicut et uirtus haec
firmamentum interiorum uirtutum in hominibus exsistens
cum magna disciplina homines perducit ad Deum. Ergo et in
7 0 5 pectore ipsius duae f ene s t e l l ae a ppa r e nt : quod est
in cordibus hominum manifestatio caelestium in duobus
speculis fidei demonstrata : quoniam diuinitas et humanitas
in Filio Dei credenda est, per quem uirtus eadem in homini­
bus perfecta a fortitudine rectitudinis suae non mouebitur.
710 Sed super ipsas fenest ras ceruus ad de x t e r a m
eiusdem i magi ni s uersus a ppa r e t : quia super fidem
hanc quod Filius Dei Deus et homo creditur, ipse per creduli­
tatem fidelis populi firmissime ponitur, cum per cursum uelo-
citatis suae caeleste desiderium designans ad dexteram con-
715 stantiae uertitur : quoniam uita aeterna in perseuerantia boni
operis reperitur, ita ut a nt eri ores pedes suos super
f e ne s t r a m d e x t e r a m et post eri ores super si ni st r am
ponat : quia quod ipse uerus Deus sit nec in tranquillitati1
fidei contemnendum, aut quod uerus homo sit nec in eiusdem

701 cf. Symbolum Q u i c u m q u e , 3 0 . 3?..

«96 est supra lin. V tr iu m e s t — CT 710 fe n e s tr a s ] f e n e s te lla s W'

f 685 to le r a n s usque r e c to j s u s tin e n s r e c t o ta m e n «91 su n t «95 in f e r u o r e

su p e r n a e c la r ita tis d e m o n s tr a t ~ «99 s ig n ific a n t e s 704 a d D e u m p e r d u c it
~ 705 ip s iu s ] e iu s 708 e a d e m ] illa
 VISIO DECIMA, c. 22-26 567
720 fidei impugnatione ab ullo Deum ueraciter diligente diffiden­
dum est. Vnde et se quasi ad c ur r endum c o a p t a t : quo­
niam saluatio animarum in cursu eius reperta est, cum ipse in
magnis doloribus properans ad passionem crucis uitam in
ueritate perseuerantibus contulit, ut et uirtus haec in uerbis
725 suae confessionis supra designat.

24. SP E C IA L IT E R DE CAELESTI D E SID E R IO ET STATV E IV S

E T Q V ID SIG N IF IC E T

Sed sec unda i mago quae ad de x t r i s eius est

caeleste desiderium praefigurat : in caelum semper aspiciens
73 0 et ad saluationem tendens, per quod constantia prosperitatem
caducorum non appetens magis felicitatem aeternorum desi­
derat. Quapropter et p r a e d i c t u m c e ruum i nspi ci t :
quia Filium Dei in lucidissimo opere suo assidue attendens in
dulcissimis amplexibus illius saturari non poterit, quemad-
733 modum et superius in locutione desiderii sui affirmat.

25. SPE C IA L ITE R D E C O M P V N C T IO N E C O R D IS

ET STATV E IVS ET Q VID S IG N IF IC E T

T e r t i a a ut e m i mago a si ni stri s eius stans osten­

dit compunctionem cordis atque recordationem mentis as-
740 sidua contritione exilium suum gementem et plorantem,
cuius beata effusione constantia contrarietatem sinistrae
partis quae perditio animae est declinans, ad uitam de morte
festinat. Vnde etiam ad pr a e f a t a s f enest el l as ui det :
quoniam, in cordibus fidelium omnem intentionem suam ad PL
745 Filium Dei, tam in humanitate quam in diuinitate regnantem 7 ° 5
intendens, eius dulcedine continua uisione perfrui delectatur,
sicut etiam in uerbis suis, ut praedictum est, aperta mani­
festatione demonstrat.

26. SP E C IA L IT E R D E CO N TE M PTV M VNDI

75 0 ET STATV E IVS ET Q VID SIG N IFIC E T

Sed i mago quae cont r a a qui l onem in rota a p p a ­

ret perfectionem Christi et contemptum mundi praetendit :
quia plenitudo uirtutum in abiectione saecularium per Filium
Dei apertissime declarata est, qui inter homines conuersatus,
75 5 t e r r e n i s n o n i n h i a n s , i m i t a t o r e s s u o s f o r t i t e r a d ca elestia to to

720 d ilig e n te ] d ilig e n tia e H 746 d u lc e d in e m C 754 a p e r t i s s i m e ] a p t i s s im e B

755 in h i n i a n s R

f 743 u id e t ] a s p i c i t 747 ut usque e s t om.

 568 PARS TERTIA
ardore commonuit anhelare. Quae in d e x t r a manu ui ren-
t em r a mus c ul um h a b e t ; quoniam in felicitate saluationis
animae opus uiridissimi et pulcherrimi germinis beatarum
uirtutum, quod exspiratione Spiritus sancti perfusum est,
760 continet. Quapropter et i psa rota assi due c i r c u mu o l -
ui t ur eadem i magi ne in ea i mmobi l i pe r ma ne nt e :
quia misericordia Dei pia compassione se ad homines flectens
et miseriis eorum compatiens, se quaerentibus semper flexi­
bilis est, perfectione Christi in contemptu mundi nullam
765 mobilitatem instabilitatis habente, sed semper ad ea tendente
quae sunt sine ulla mutabilitatis offensione.
Quod autem in c i r c ui t u ei us dem rotae s c r i pt um
est : Si quis mihi ministrat, me sequatur ; et ubi sum ego, illic
et minister meus erit : hoc est quod ubique flexibilis misericor-
770 dia Dei hoc continet in se quod quicumque Filio Dei obse­
quium exhibuerit exemplum eius imitando, in caelesti bea-
titudine gaudebit, cum ipso consortium sine fine adeptus
angelorum.
Vnde etiam in pe c t or e i psi us i magi ni s s c ul p t um
775 appa r e t : ‘Ego sum hostia laudis in prouinciis’ : quia
Christus sapienter contemptum docens saecularium per secre­
tum consilii sui cordibus electorum suorum insinuat, quod
ipsum omnis fidelis anima hostiam Patris oblatum in ligno
crucis intima deuotione ueneratur et adorat, cum etiam in
780 toto terrarum orbe gloriam et laudem eius uox et lingua om­
nium fidelium propter remunerationem uitae non cesset reso­
nare, ut etiam ipsa in supradicta locutione sua aperte propalat.

27. S P E C IA L IT E R DE C O N C O R D IA ET STATV E IV S
ET Q V ID S IG N IF IC E T

785 I mago uero quae ante a ng ul um ad a us t r um r e ­

spi c i ent em a ppa r e t significat concordiam rabiem maligno­
rum spirituum fugientem, sed consortium beatorum angelo­
rum amplectentem, cum ipsa ob amorem Dei scissuras infide­
lium deuitat et ad uisionem perpetuae pacis anhelat. Vnde et
79° t a nt i spl endori s in faci e est, ut eam pe r f e c t e in-

763 c f. H eb r. 4, 15. 708 Io h . 1 2 , 26. 775 c f. H e b r. 13, 15. 12. 779/780 cf.
P h il . 1 , 1 1 . 781 re m u n e r. : c f . H e b r . 1 1 , 26.

766 m u ta b ilit a t is ] m o b ilit a t is CT 781 cessat WH F

f 759 e x s p ir a tio n e ] in s p ir a tio n e 767 e iu s d e m om. m 772 s in e fin e c o n s o r tiu m

~ m a d e p tu s] a d e p tu ru s f m 774 Vnde e tia m ] Et m ip s iu s om. m
775 a p p a ret] era t m 778 o m n i s f i d e li s a n i m a ip s u m ~ m P a tri / 782
s u p r a d ic ta om. f m
 VISIO DECIMA, c. 26-29 5%
tueri non possis : quoniam mortifero odio et inuidia
carens maiorem claritatem in animabus hominum parat
quam mortalis mens capere ualeat fragili corpore grauata.
Sed quod ab ut r o que l at ere suo al am al bi coloris
795 ha b e t , q ua r um l a t i t u d o l o ng i t ud i ne m ei usdem
i magi ni s super at : hoc est quod et in prosperis et in ad-
uersis ad sudorem iusti laboris se coniungentibus eadem uir-
tus protectionem suae candidissimae bonitatis extendens
plus quippe in latitudine expansionis suae, quam possidet in
800 caritate supernorum, tenet quam in longitudine nascentis hu- P L
mani generis habeat : quia finito mundo ipsa super caelos 706
caelorum uolans magis tunc quam nunc in claritate sua appa­
rebit, ubi nihil terrenum nihilque caducum quaeritur, sed
quod caeleste et aeternum est dulcissima amplexione amatur
805 et ubi omnia clara atque laeta perdurabunt, abstersa omni
nebula iniquitatis, quemadmodum et in uerbis professionis
ipsius uirtutis fideliter denuntiatur.

28. QVOD IN V IG IL A N T E FO R TITV D IN E FID EI

O P V S B O N V M E X P L A N A T V R E T IN P E R F E C T IO N E O P E R IS
810 Q VA D E V O T IO N E Q VISQ VE D EV S CO LA T O STE N D ITV R

Quod uero uides p a u i me n t u m p r a e di c t i aedi f i ci i

t o t u m ut al bum ui t r um appar ens et ex se reddens
spl endorem sereni s si mum : hoc est quod fortitudo
uerae fidei portans et explanans opus et ciuitatem Dei tota in
815 candore et in speculo simplicitatis purissima et planissima
est, eadem fide cum omnibus operibus ad se pertinentibus in
ipsa ciuitate Dei uigilante et aedificante, quatenus Deus in
initio bonorum operum hominum per splendorem serenissimae
intentionis tangatur, et in fine eorum per saluationem animae
820 acutissime cognoscatur : quia peracta operatione fides ipsa
ostendit qua deuotione quaeque anima Deum quaesiuit.

29. Q v OD P E R F O R T IT V D I N E M F I D E I D E V S A N T I Q W M SERPEN­
TEM IN P R O F V N D V M A E T E R N A E C O N F V S IO N IS D E I E C I T

Vnde et spl endor l uci di illi us sedent i s in throno,

805/806 c f. A p o c . 2 1, 4. 814/815 c f . S a p . 7 , 26.

796 e t 1 supra liti. O 805 la e t a ] o m n i a praem. 0 811 u ero supra lin. H 815
in om. B 816 o p e r i b u s o m n ib u s ~ CT 818 per om. B 820 ip s a om. F
822 28 pro 2 9 pon. C

f 797 e a d e m ] illa 799 q u ip p e om. 807 ip s i u s u i r t .] u i r t u t i s h u i u s 811 p rae­

d ic ti om. 816 e a d e m ] ip s a 820 a c u tis s im e ] a p e r tis s im e
 57° PARS TERTIA
825 qui omni a haec ti bi d e mo ns t r a t , per i dem paui -
me nt um usque in a b y s s u m respl endet : quoniam
gratia omnipotentis Dei cuncta regentis et omnia quae in
hac uisione cognoscis tibi manifestantis per fortitudinem fidei
diabolum in perditionem mortis ad nihilum redegit. Quo-
8 3 0 modo ? Deus serpentem antiquum et mortem aeternae perdi­
tionis per purissimam fidem, quae est in regeneratione Spiri­
tus et aquae, deiecit in profundum perpetuae confusionis,
fortiter pertransiens tenebras infidelitatis, cum Filius Dei fide­
les suos admonuit ut uerba doctrinae suae ab ipso accepta
835 in mundum emitterent.

30. PAGANI / IV D A E I / FALSI C H R IS T IA N I VERAM F ID E M ABN E­

GANTES / IN PO TESTATE DEI SVN T / Q V A M V IS AB E C C L E S IA
QVAE IN ALTO P O S IT A EST E IE C T I S IN T

Sed quod i nter c i r c ul um il l um de sedent e in thro-

8 40 no pr ot e ns um et i nter hoc a e di f i c i um t erra t a n ­
tum a ppa r e t et quasi a l i q u a n t u l u m deors um uer-
gens, i ta ut i dem a e d i f i c i um exi nde uel ut super
mont em pos i t um u i de a t ur : hoc est quod inter fortitu­
dinem potestatis omnipotentis Dei et inter electum opus boni-
845 tatis ipsius plurimi homines sunt qui ueram fidem abnegantes
magis temporalia quam aeterna sectantur, ut sunt pagani,
Iudaei ac falsi Christiani, semper de malo in malum descenden­
tes nec in caducis rebus speculum catholicae fidei sursum
aspicientes, sed magis in uoluptatatibus suis prauum opus in
850 profundum peccatorum pertrahere laborantes, ita ut maxi­
mum et pulcherrimum opus Dei inter tenebras huius infelici­
tatis omni homini illud quaerenti in altitudine summae boni­
tatis palam appareat, ut Iohannes dilectus euangelista in
reuelatione diuina testatur dicens.

855 31. v e r b a io h a n n is a d e a n d e m r e m

Et sustulit me in spiritu in montem magnum et altum. Et

ostendit mihi duitatem sanctam Ierusalem descendentem de
caelo, habentem claritatem Dei. Hoc tale est. Spiritus eleuat
spiritum. Quomodo ? In uirtute sua Spiritus sanctus trahit
860 hominis mentem de pondere carnis, ut possit uolare in uisione

829 c f . I u d ith 1 3 , 2 2 C . 834 c f . M c . 1 6 , 1 5. 836 A p o c . 2 1 , 10 -11.

826 r e s p le n d e t ] s p l e n d e t CT 834 ip s a 0 848 in supra liti. B 849 p r a u iu m

H 858 c a e lo ] a D e o add. Vulp.

f 825 id e m ] i p s u m 839 de] a 842 e x in d e ] in d e 850 p e rtra h e re ] p ro tra h e re

 VISIO DECIMA, c. 29-31 571
oculorum Spiritus illius qui interiora uidet, non obscuratus PL
caecitate carnalium uoluptatum. Quid est hoc ? Scilicet Spi- 70 7
ritus sanctus sursum eleuat spiritum hominis ad montem
caelestium desideriorum, ut perspicue considerare ualeat opera
865 operandi quae in spiritu peragenda sunt, quod est magnitudo
operum Dei cui mille artes diabolici operis substratae sunt,
ita quod eis dominatur sicut mons planitiei terrae praefertur ;
et quod immobile fundamentum est, sicut mons qui de loco
suo non transit, tantae etiam altitudinis exsistens, quod mor-
870 talis homo eam in sensu suo enarrare non possit ; quia omnem
humanam prudentiam superexcellit, quae de terrenis menti­
bus terrenarum qualitatum ascendit.
Et sic fideli et sanctae animae opera Spiritus ostenduntur,
sicut etiam caelestis Ierusalem sine opere manuum carnis per
875 opus a Spiritu sancto datum spiritaliter aedificanda est, ita
magnitudine et altitudine sanctorum operum in spiritu appa­
rente, ut eadem ciuitas in operibus bonis quae tactu Spiritus
sancti fiunt in hominibus adornabitur : quoniam ipsa sic supra
montem posita et in innumerosis aedificationibus aedificata
880 in se nobilissimos lapides, qui sanctae animae in uisione pacis
sunt, colligit, ab omni putredine peccati purgatos. Vnde
etiam cum ipsis pretiosis lapidibus ut aurum fulget : quia in
bonis hominibus sapientia opus suae claritatis demonstrat.
Sed eadem opera in rectitudine iustitiae peracta, cum quibus
885 etiam ipsa caelestis Ierusalem adornata perficitur, unde exor­
ta uenerunt ? Videlicet de altitudine caeli : quoniam ut ros de
nubibus descendit et terram umore suo perfundit, sic bona
opera a Deo in homines descendunt et infusione Spiritus sancti
rigantur, ita quod fidelis homo bonum et suauem fructum
890 generans consortium supernae ciuitatis adipiscitur. Sic ergo
caelestia opera per donum Spiritus sancti de caelo in homines
uenientia habent claritatem in ipso a quo etiam emanauerunt.
Quomodo ? Quia claritas Dei in bonis operibus iustorum
hominum fulget, ita quod ipse tanto ardentius in terra cogno-
895 scitur, adoratur et colitur, per quas uirtutes eadem sancta
ciuitas in ornamentis suis decoratur : quia homo adiutorio Dei

898 c f . II T im . 2, 19 . 874 c t . H e b r. 9, i i . 24. 878/879 c f . M t. 5, 14 . 879

883 cf. Hymn. V r b s I e r u s a l e m b e a t a .. . u i u i s e x l a p i d i b u s ... e x a u r o p u r i s s i m o —
A H M A 2, 1 n r. 9 3, str. 1 et 2. 889 887 c f . I s . 5 5 , 10 .

875/879 a S p ir itu usque o p e r u m om. H 875 it a ani. I' 877 u tj u b i C 879

m o n te O in om. T

f 892 est om. 895 o p era n d i om. 878 a d o rn a tu r 879 in in n u m e r o s i s ] i n ­

n u m e r is 884 e a d e m o p .] o p e r a illa 88 9 u t] s ic u t m 895 e a d e m ] ip s a fm
890 c i u it a s ] I e r u s a l e m add. m s u is o r n a m e n tis — m
 572 PARS TERTIA
bona opera faciens eum in innumerabilibus mirabilibus suis
ueneratur. Et sic est haec reuelatio per oculos spiritus uisa et
cognita, ut inspiratione Spiritus sancti recta opera in homi-
900 nibus peracta coram Deo in supernis apparent.

32. QVOD D E V S E CCLESIA M AB O M N IBVS P A R T IB V S M VN D I

COLLECTAM / SECVNDVM QVOD P R A E D E ST IN A V IT
A D E F F E C T V M CO N FVSO D IA BO LO P E R D V C IT
QVOD EST IN N O V ISSIM O D IE

90 5 Itaque ut praemonstratum est, Deus operatur ab oriente PL

et a septemtrione et ab occidente ad meridiem, ubi per Filium 70 8
suum in dilectione ecclesiae omne quod ante constitutionem
mundi praedestinatum fuerat ad effectum illum perducit qui
nouissimus dies est ; sicut etiam opus suum per se educens,
9 10 illud cum praedictis in mystica designatione turribus et uir-
tutibus confirmatum et ornatum atque in summa perfectione
completum reducit ad semetipsum. Quomodo ? Iustitia iustae
actionis post casum Adae designata in Noe ad nouissimum diem
tendit multis miraculis circumuallata, quae Deus in electis
915 suis per diuersa tempora demonstrare non cessauit, ut in exa­
ratione in Noe, et in ostensione in Abraham et in Moyse, et in
operatione in Filio suo. Quomodo ? Ante tempora in corde
caelestis Patris erat quod Filium suum in fine temporum pro
uera salute et redemptione perditi hominis mittere uoluit in
920 mundum ; qui natus ex Virgine omnia quae antiqui sancti
Spiritu sancto repleti praedixerant perfecto opere compleuit,
ueluti brachium hominis se primum flectit ad opus et ut deinde
manus operatur. Quid est hoc ? Iustitia uidelicet iusto iudicio
Dei, cum Adam de terra floriditatis proiectus est, coepit pri-
925 mum in Noe moueri, ut in prima iunctura umeri, ita tendens
ad fortiora in Abraham et in Moyse quasi ad flexibiliorem
secundam iuncturam brachii, sic tandem perueniens ad per­
fectum opus in Filio Dei,per quem omnia signa et praeconia
ueteris legis aperto opere completa sunt et per quem omnes
930 uirtutes, cum quibus caelestis Ierusalem in filiis suis adorna-

908/909 c f . Io h . 1 7 , 24 ; E p h . 1, 4. 918/921 c f. F u lg ., Sermo 2, 4 — C C 9 1A , p.

900, 70 sq . 929/930 cf. Hebt. 1 , 1-2 .

898 haec om. H u is a ] u i s o s R , u i t a O 906 a om. H 915 in supra lin. H

926 fle x ib ilio r a R 927 secu n d am ] secu n d u m R

f 897 i n n u m e r a b i l i b u s om. f m s u is m ir a b ilib u s ~ m 905 u t usque e s t om. m

912 s e i p s u m /m 913 d i e m n o u i s s i m u m ~ m 915/916 e x a r a t i o n e ] p r a e p a r a ­
tio n e / m 916 M o s e f 923 Q u i d e s t h o c ? om. m e s t om. f I u s titia
u i d e l i c e t ] S i c iu s t i t i a m 923/924 D e i i u d i c i o ~ m 926/927 f l e x i b i l i o r a
secu n d u m f m
 VISIO DECIMA, c. 31-32 573
bitur, certissima declaratione in regeneratione Spiritus et
aquae manifestatae sunt, ut manus in digitis suis opus quod
operatur ad perfectam ostensionem perducit. Hoc modo opus
meum ad gloriam meam et ad tuam confusionem perficio, o
935 diabole, tibi per fortitudinem brachii mei oppositus in aqui­
lone, in septemtrione et in occidente, necnon etiam secundum
solis cursum tibi resistens ab oriente et a meridie, ita te subuer-
tens in occidente quatenus in omni parte confusus sis : quia
in ecclesia mea, quae mons est fortitudinis, ad interitum tuum,
940 o turpissime falsator, facio opus iustitiae et sanctitatis, ita
ut tu deuictus omnino intereas, qui uolebas ut plebs mea
interiret.
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in
945 conscientia animi sui conscribat.

940 c f. Is. 26, 1.

934 m eu m ] D ic it D o m in u s add. M 941 p l e b s m e a ] p l u r e s in e a M 944 ea

supra lin. B 945 c o n s c r ib a t] c o m p o n a t M

f 934 c o n fu s io n e m tu a m m 94 0 tu r p is s im e fa ls a to r ] d e fo r m is s im e im p o s t o r

f "
 CAPITVLA VNDECIMAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. De quinque ferocissimis cursibus temporalium regnorum. P L

2. De cane igneo quid significet. 707/
3. De fuluo leone quid significet. 708
5 4. De equo pallido quid significet.
5. De nigro porco quid significet.
6. De griseo lupo quid significet.
7. De colle quinque apices habente et de quinque funibus
bestiarum quid significet.
10 8. Verba lob ad eandem rem.
9. Quod ecclesia a perfectione sua fulget in decore iustitiae
usque ad tempus antichristi.
10. Quod tunc fides ecclesiae quasi in dubio est praeter testi­
monium Enoch et Heliae.
15 11. Quod ante finem mundi testimonio eorundem sponsus
ecclesiae candidissime fulgebit, deuicto filio perditionis
et manifestata fide ueritatis.
12. Verba Dauid ad eandem rem.
13. Quod ecclesia refrigescente iustitia multas et diuersas
20 passiones et persecutiones lamentabiliter sustinebit.
14. Quod antichristus horribili terrore fideles dilanians foeto- P L
rem suae crudelitatis et insaniam mordacitatis suae 709/
hominibus infundit. 710
15. Quod filius perditionis quos blanditiis nrön potest, cru-
25 delissimis persecutionibus incuruare tentabit.
16. Quod ecclesia in consummatione mundi nobilissimo san­
guine perfundetur usque ad duos testes ueritatis.
17. Quod nos in septimo millenario sumus transactis sex.
18. Qua de causa Deus noua secreta et multa mystica hacte-
30 nus latentia per non loquentem et indoctum modo
loquitur.
19. Exhortatio Dei ad doctores ne hunc sermonem spernant,
sed uelut uictoriosissimum uexillum contra filium ini­
quitatis eleuent.
35 20. Verba Spiritus ad ecclesiam de nouissimo tempore.
21. Euangelium de eodem.
22. Quod turbato orbe quattuor elementa abluuntur et eccle­
sia in filiis suis implebitur, ne membra desint capiti.
23. Quod cursus mundi nunc in septimo numero est, et post

III, n , l C A P it v l ausque manu

p a r t is 3.4 q u i d ] q u o d H 0 num. et tit.
in marg. V 7 l u p o in marg. H , alia manu b q u i d s i g n i f i c e t om. b 11 f u l ­
g it F 14 H e li a e e t E n o c h ~ F 34 e l e u a n t C T 35 S p i r i t u s ] s a n c t i add. R
35/36 cc. 2 0 et zi pon. sub. uno num. et inde numer. porro una aliis minus B

f III, n , l V N D E C IM A E v is io n is c a p . 3 q u id s ig n ific e t om. , et ita usque c. 6

inclus. 28 tr a n s a c tis sex om. 30 in d o c t a m m odo om. 35 S p i r i t u s ]
s a n c ti add.
 VISIO VNDECIMA 575
40 la b o r e m s ig illa S c r ip tu r a r u m a p e r te e t le n ite r u t in h oc
lib ro p r o fe r u n tu r , e t a liu s n u m e ru s non e s t ; q u o d su p er-
e s t h o m in i s c ie n d u m n o n est.
24. Q u a re D e u s F iliu m s u u m u o lu it in c a rn a r i in fin e te m p o ru m .
25. D e a n tic h r is to e t m a tr e eiu s.
45 26. Q u o d a m a tr e m a g ic is a r tib u s in s tr u c tu s in d iu e rs is c r e a ­
tu r is u o lu n ta te m s u a m p e rm issio n e D e i e x e r c e t.
27. D e p o te s ta te e iu s e t d iu e rsis m ir a c u lis q u a e fa c e r e u id e tu r.
28. V e r b a M o y si d e u is io n e D e i.
29. Q u o d q u id a m a d ia b o lo d e c e p ti p o r te n ta in c r e a tu r is f a l-
50 la c it e r o s te n d u n t, sed e a s in a liu m m o d u m tr a n s m u ta re
n o n p o s su n t.
30. Q u a m d iu e rs o m o d o a n tic h r is tu s su o s d e c ip ia t e t c u r hoc
illi p e rm issu m sit.
31. D e s im u la ta m o rte a n tic h r is ti e t d e s c r ip tu r a m a le d ic tio n is,
55 q u i h u ic c o n tr a d ix e r it o c c id e tu r .
32. V e r b a Io h a n n is .
33. D e E n o c h e t H e lia , q u a r e a d id te m p u s re s e ru a ti sin t.
34. V e r b a illo r u m a d filio s D e i.
35. D e u e ris s ig n is illo ru m , q u ib u s f a ls a a n tic h r is ti a b ic ia n tu r .
6° 36. Q u o d p e rm issio n e D e i c o n s u m m a ti m e rc e d e m la b o ru m
su o ru m c o n s e q u e n tu r .
37. Q u o d o m n ia m e m b ra e c c le s ia e e x p r a e s u m p tu o s a a rr o g a n ­
tia a n tic h r is ti tr e m o r e c o n c u tiu n tu r , p u t a n tis se p o sse
p e n e tr a r e s e c r e ta c a e le s tia .
65 38. Q u o d p o te s ta s D e i m a n ife s ta u ir tu te filiu m p e r d itio n is a d
m o d u m d ia b o li in a e te r n a d a m n a tio n e p r o ste rn it.
39. Q u o d in fe r n a lis fo e to r et n e b u la lo cu m e la tio n is illiu s
r e p le b it, u t d e c e p ti r e d e a n t.
40. Q u o d filio p e r d itio n is p r o s tr a to sp o n sa C h r is ti c a n d o re
70 m ira e p u lc h r itu d in is c la r e s c e t, e r r a n tib u s a d u ia m u eri-
t a t is r e d e u n tib u s .
4 1. Q u o d d ie m iu d ic ii n em o sc ire p o te r it n isi D e u s.
42. E x e m p lu m d e S a m so n e .

44 num. cap. om. inde usque c. 2 7 inclus. numer. una aliis minus
R, (D )e R 45
in s tr u c tu s a r tib u s F — 5 4 m o r t e s i m u la t a ~ F 57 28 pro 33 pon. R «3
tr e m o re supra lin. B p o s s e om. C T 73 1 loco 4 2 pon. B
E x p l i c i u n t c a p i t u l a u n d e c i m a e u i s i o n i s t e r t i a e p a r t is

f 43 in f in e t e m p o r u m om. 54 et om. 57 su n t
 576 P A R S T E R T IA

VNDECIMA VISIO TERTIAE PARTIS

75 DEINDE VIDI ad aqui l onem : et ecce ibi qui nque PL

best i ae s t a b a n t , qua r um una erat ut cani s i gneus 7 °9
sed non ardens, ur.a ut leo fului coloris, ali a ut
equus pal l i dus, alia ut ni ger porcus, ali a ut l upus
griseus, se ad o c c i d e nt e m uer t ent es . Et ibi. in oc-
Socidente coram ei sdem besti i s uel ut qui da m collis
qui nque api ces habe ns a p p a r ui t , i ta ut ab ore
c ui us que best i ae funis unus ad que mque api cem
ei usdem colli s e xt e ns us esset, omnes subni gri
coloris p r a e t e r f unem i l l um qui ab ore lupi ten-
85 de bat ur , qui ex pa r t e ni ger et ex part e al bus uide-
bat ur . Et ecce in ori ent e i uuenem i l l um quem
pri us super a ng ul um c o ni unc t i o ni s pr a e di c t i l u c i ­
di et l api dei muri pr a e f at i aedi f i ci i pur pu r e a t u ­
ni ca i nd ut um ui deram, super eundem angul um
90 i t er um uidi, sed nunc ab umbi l i c o suo deorsum
mi hi a ppa r e nt e m, i ta ui del i c et ut ab umbi l i co
usque ad l ocum i l l um ubi uir di s c e r ni t ur quasi
aurora f ul geret , i bi de m uel ut l y r a cum chordi s
suis in t r a ns ue r s um i ac ent e, et ab ipso loco usque
95 ad me ns ur a m duor um d i g i t o r u m t r a ns p o s i t o r um
superi us t a n g e n t e m t a l um suum umbrosus esset,
ac ut ab eadem me ns ur a superi us t a ng e nt e t a l um
per totos pedes suos l ac t e c a ndi di or appa r e r et .
Sed et illa mul i ebri s i mago qua m ante a l t a r e quod
ioo est ante ocul os Dei pri us c o ns pe x e r a m, nunc e t i a m
mi hi i bi dem i t er um ost ensa est, i ta t a me n quod
eam modo e t i a m ab umbi l i c o uent ri s sui deors um
ui derem. Na m ab umbi l i co suo usque ad l oc um

74 V N D E C IM A om. V IN C IP IT P R O P H E T IA S A N C T A E H IL D E G A R D IS D E Q V IN Q V E
F V T V R IS QVAE CO EPERVN T ANNO D O M IN I IIO O , SE C V N D V M QVOD IP S A D IC IT IN
QVODAM L O C O . P O ST IN C A R N A T IO N E M ----- I N Q V I T ------ A N N O M IL L E S IM O C E N T E SIM O ,
D O C T R IN A A PO STO LO R V M ET ARDENS IV S T IT IA QVAM TN C H R IS T IA N IS ET S P IR I-
T V A L IB V S C O N S T IT V E R A T TARD ARE C O E P IT ET IN H A E SIT A T IO N E M VERTEBATVR M
75 D e in d e om. M 76 u n a ] id e s t p r i m a alia manu supra lin. W i g n e u s om. O
77 una] e r a t add. M u n a . . . a lia ] id e s t s e c u n d a .. . id e s t t e r t i a ut supra W 78
a l i a . . . a lia ] i d e s t q u a r t a . . . i d e s t q u i n t a ut supra W 79 u e r t e n t e B 79/140
E t i b i usque r e d d e n t e s om. M 93 f u l g e r e t ] e t supra lin. add. O 94 i a c e n t e ]
i a c e r e t in ras. O a b ip s o ] a p s o (sic) R

/ 74 t e r t ia e p a r t is om. 79 se usque u e rte n te s ] e t se a d o c c id e n te m u e rte b an t

ib i om. 80 e is d e m b e s tiis ] b e s tiis illis u e lu ti 82/83 q u e m q u e usque
e s s e t ] u n u m q u e m q u e a p ic e m ip s i u s c o l l i s e x t e n d e r e t u r 87 p r a e d i c t i om. 88
p ra e fa ti om. 89 e u n d e m ] ip s u m 90 su o om. 91 u id e lic e t ] u id e s 93
ib id e m u e lu t ] e t ib i e r a t u e lu t i 94 ia c e n s ip s o ] h o c 95 ad ] c a lc e s p e d u m
id e s t a d add. 96 suum usque t a lu m ] u m b r o s u s e ra t a c a b illa m e n s u r a 98
ap p areb at 101 ib id e m ] et h ic 102 sui om. 103 su o om. 103/104
illu m lo c u m ~
 VISIO VNDECIMA 577

i l l um ubi mul i er c o g n o s c i t u r uari as et s quamos as

10 5 ma c ul a s h a b e b a t . In eodem a ut e m loco mul i ebri s
c ogni t i oni s mo ns t r uos um et ni g e r r i mum caput
a p p a r ui t , i gneos ocul os et aures ut aures asini et
nares et os ut nares et ut os leonis habens, ac
magno hi a t u frendens, et uel ut ferreos ac horri-
110 biles dent es hor r i bi l i t e r acuens. Sed ab eodem
c api t e usque ad genua sua eadem i mago al ba et
rubea et uel ut mul t a c o nt r i t i o ne t uns a erat , ab
ipsis a ut e m geni bus usque ad duas zonas, quae
per t r a ns ue r s um s uperi us t a ng e nt e s t a l um al bae
115 u i de ba nt ur , sa ng ui ne a a pp a r e b a t . Et ecce i dem
mons t r uos um caput se t a nt o f ragore a loco suo
di ssol ui t , quod omni s eadem mul i ebr i s i mago in P L
omni bus membri s suis inde c o nc u t e r e t u r . Sed et 710
uel ut ma g na massa mul t i s t erc ori s ipsi c api t i con-
1 2 0 i unc t a est, unde i ll ud super que ndam mont e m se
el euans a l t i t u d i n e m c a el or um ascendere t e nt a ui t .
Et ecce uel ut i ctus t o ni t r ui repe nt e ueni ens idem
c a put t a n t a f o r t i t u di ne reperc us si t , quod et de
monte eodem c eci di t et quod s pi r i t um suum in
125 mort em emi si t . Vnde subi t o foet ens ne bul a i psum
mont em t o t u m c o mpr e he nd i t , in qua i dem caput
t a nt a sorde i n u o l u t u m est, ut a s t a nt e s popul i in
ma x i mu m t er r or em mi t t e r e n t u r , i psa a ut e m n e b u ­
la ci rca eundem mo nt e m a l i q u a n t u l u m di ut i us
130 i mmor ant e. Quod ast ans popul us cernens, mul t o
ti more c oncussus ad i nui cem di c e bat : ‘ Heu, heu,
qui d est hoc ? Qui d ui de t ur uobis hoc fuisse ?
Ac h nos mi seros, quis nos i uuabi t ? Aut quis nos
l i be ra bi t ? Nes ci mus eni m quomodo decept i su-
135 mus. O omni pot e ns Deus, mi serere nobis. Reuer-
t amur, r e ue r t a mur i gi t ur propere in t e s t a me n t u m
euangel i i Chri sti : quoni am, ach, ach, ach, amare
decept i s u m u s . ’ Et ecce pedes pr a e f a t a e mul i ebri s

104 ubi om. C T 108 et o s u t n ares et u t o s om. T 112 et usque t u n s a in ras.

IF'3 110 m assa m agn a ~ C7 12 1 e le u a n s ] e le u a t R 124/125 in m o r t e m
om. F 132 h oc est ~~H B C F T 135 Oom. H 130 re u e rta m u r in marg.
H p rop ere] p ro p eret R 137 C h r is ti om. F 138 pedes om. B O

f 105 In usque l o c o ] In lo c o a u te m 1 1 0 e o d e m ] illo 1 1 1 e a d e m im a g o ] im a g o

illa 112 tu n sa ] c o n tu n s a 114 t a lu m ] c a lc e m pedum 115 id e m ] ill u d
117 d is s o lu it q u o d ] e m o u it u t eadem om. 110 m u l t i s t e r c o r i s ] m u lt a e f e c i s
120 su per] su p ra 122 id e m ] i p s u m 124 e o d e m ] illo su u m om. 125 /
120 m o n t e m ip s u m ~ 12 0 id e m c a p u t] c a p u t illu d 128 m i t t e r e n t u r .. . a u ­
te m ] co n u c rte re n tu r ... q u id e m 120 eundem ] ip s u m 132 u o b is ] n o b is
fu is s e ] e s s e 133 Ah iu u a b it] a d iu u a b it 130 ig itu r p ro p e re ] e r g o
p ro p e re m u s in om. 137 ah a h ah 138 p ra e fa ta e ] p r a e d ic ta e
 578 PARS TERTIA
i magi ni s c andi di a p pa r ue r unt , s pl endorem super
140 spl endor em solis reddent es. Audi ui que uocem de
cael o mihi dicentem.

I. DE QVINQVE FEROCISSIMIS
CVRSIBVS TEMPORALIVM REGNORVM

Quamuis omnia quae in terra sunt ad finem suum tendant,

145 ita quod mundus in defectu uirium suarum positus ad exitum
suum multis aerumnis et calamitatibus oppressus incuruetur,
tamen sponsa Filii mei tam a praenuntiis f i l i i p e r d it io n is
quam ab ipso perditore in filiis suis multum fatigata nequa­
quam conteretur, quamuis ab eis multum impugnetur, cum
150 ipsa in fine saeculorum robustior et ualidior exsurgens pul­
chrior et clarior reddatur, quatenus hoc modo ad amplexus
dilecti sui suauius et dulcius procedat. Quod et haec uisio
quam cernis mystice designat. Vi des enim ad a qui l onem :
et ecce ibi qui nque best i ae s t a nt ; quae sunt in car-
155 nalibus desideriis quibus macula peccati non deest quinque
ferocissimi cursus temporalium regnorum ferociter in se
bacchantes.

2 . DE CANE IGNEO QVID SIGNIFICET

Q uarum una est ut ca n is ign eu s, sed non ard ens :

160 quia cursus temporum illorum homines suae constitutionis PL
mordaces habebit, in sua quidem aestimatione uelut ignis 711
apparentes, sed in iustitia Dei non ardentes.

3. DE FVLVO LEONE QVID SIGNIFICET

Et una ut leo fului col ori s est : quoniam cursus ille

165 bellicosos homines sustinebit, multa quidem bella mouentes

I I I , 1 1 , 144/146 c f . G r e g . , Hom. in E u. 1 , 1 , 5 — P L 7 6 , 1 0 8 0 C . 147/149 cf.

G r e g . , M oral. 3 5 , 1 4 , 2 4 — P L 7 6 , 7 6 2 C . 147 c f . I I T h e s s . 2 , 5 . 151/152 cf.
H a i m o , E n arr. in C ant. 2 , 8 — P L 1 1 7 , 3 0 3 D . 3 5 2 B . 151 c f . A p o c . 2 1 , 1 1 .
153 c f . C a n t . 4 , 1 6 . 154 c f . A p o c . 1 7 , 1 0 . 157 b a c c h a n t e s : c f . R u p e r t . , De
uict. uerbi D ei,prol. — M G H Geistesgeschichtl. Reihe 5 , p . 2 , 1 . 159 c a n i s i g n e u s :
c f . H i l d e g a r d i s , L ib. Diuinorum Operum {ED O ) 3 , 1 0 , 1 5 — G e n t , U B , C o d . 241
(G ), p . 369 ( P L 1 9 7 , 1 0 1 7 A ) . 164 l e o f u l u i c o l o r i s : c f . H i l d e g . , E D O 3 , 1 0 , 1 7
— G, P- 373 ( P L 197 , 1 0 1 9 D ) .

142/143 tit. om. M 145 d e fe c tu m M 147 148 m u l t a R

p r in u n tiis R
151/152 a d a m p l e x u m d ile c ti su i h o c m o d o ~ M 153om. G e n im 154
q u in q u e b e s tia e ib i ~ M 158 q v i d s i g n .] q v i s i g n i f i c a t p r i m v m t e m p v s M
160 i l l o r u m t e m p o r u m ~ M 161 q u i d e m om. G 164 q v i d s i g n .] q v i
S IG N IF IC A T SEC V N D V M TEM PVS M

f 149 co n te re re tu r 151 re d d e tu r
 VISIO VNDECIMA, c. 1-6 579
sed in eis rectitudinem Dei non inspicientes : quia in fuluo
colore regna illa incipient fatigationem debilitatis incurrere.

4. DE EQVO PALLIDO QVID SIGNIFICET

Al i a autem ut equus pal l i dus : quia tempora illa

170 homines in diluuio peccati lasciuos et in uelocitate uoluptatis
suae operationem bonarum uirtutum transilientes producunt,
ubi tunc cor regnorum illorum in pallore ruinae suae confrin­
getur, quoniam ruborem fortitudinis suae iam perdet.

5. DE NIGRO PORCO QVID SIGNIFICET

175 Sed ali a ut ni ger porcus : quoniam cursus ille rectores

magnam nigredinem tristitiae in semetipsis facientes habet
et se luto immunditiae inuoluentes, uidelicet diuinam legem in
multis contrarietatibus fornicationum et aliorum similium
malorum postponentes, ac multa schismata diuinorum prae-
180 ceptorum in sanctitate machinantes.

6. DE GRISEO LVPO QVID SIGNIFICET

Al i a uero ut l upus gri seus : quia illa tempora habe­

bunt homines multas rapinas tam in potestatibus quam in
reliquis successibus sibimetipsis inferentes, cum in his certa-
18 5 minibus nec nigros nec albos sed uelut griseos in uersutiis
suis se ostendentes, capita regnorum illorum ea diuidentes
deiciunt : quoniam tunc ueniet tempus irretitionis multarum
animarum, ubi error errorum ab inferno usque ad caelum
erigitur, ita quod f i l i i lu c i s torculari martyriorum suorum
190 imponuntur, Filium Dei non negantes sed filium perditionis
abicientes, qui diabolicis artibus uoluntates suas perficere
tentabit.

169 e q u u s p a l l i d u s : c f . A p o c . 6, 8 ; H ild e g ., L DO 2 , 5, 8 ; 3, 10 , 21 — G , p . 235 et

p.377 ( P L 1 9 7 , 9 0 9 D , 10 2 3 C ). 175 n ig e r p o r c u s : c f . H ild ., LDO 3 , 1 0 , 26 — G ,
p . 382 ( P L 1 9 7 , 1 0 2 7 D ) . 176 c f . N a h u m 2 , 10. 177 c f . II P e tr. 2, 22. 182
lu p u s g r is e u s : c f . H ild ., LDO 3 , 1 0 , 33 — G , p . 391 ( P L 1 9 7 , 10 3 4 B ). 189 cf.
I o h . 12 , 36.

1 6 8 . 174.181 Q V I D S I G N .] Q V I S I G N I F I C A T T E R T IV M . Q V A R T V M . Q V IN T V M TEM PVS M

183 i n 1 om. F 186 i l l o r u m r e g n o r u m ~ M 192 te n ta b it in marg. C

f 171 p rod u cen t 173 ia m ] t u n c 176 s e ip s i s 178/179 a l i o r u m . . . m a l o r u m ]

a l i a r u m .. . a b o m i n a t i o n u m 1 8 4 s ib iip s is in f e r e n t e s ] c o n g e r e n t e s 186 e a
om. 187 d e ic ie n t 187/188 a n i m a r u m m u l t a r u m ~ 189 e r i g e t u r 190
im p o n e n tu r
 580 PARS TERTIA
E t hae best i ae se ad o c c i de nt em ue r t unt : quo­
niam haec caduca tempora cum occidente sole cadunt : quia
195 sicut ille oritur et occidit, ita etiam faciunt homines, cum
hic nascitur et cum ille moritur.

7. DE COLLE QVINQVE APICES HABENTE

ET DE QVINQVE FVNIBVS BESTIARVM QVID SIGNIFICET

Vnde etiam ib i in oc c i de nt e c or am ei sdem besti is

20 0 uel ut qui da m collis qui nque api ces habens a p p a ­
ret : quia in carnalibus concupiscentiis, in ipsis excursibus
disposita potestas quinque altitudinum propalata ostenditur,
ita ut ab ore c ui us que best i ae funi s unus ad q u e m­
que api cem ei usdem collis e x t e n s us sit : quoniam ab
205 initio eorundem temporum tenor prolixitatis ad quamque alti­
tudinem dispositae potestatis protenditur; omnes subni gri
coloris pr a e t e r f unem i l l um qui ab ore lupi t e n ­
di t ur, qui ex part e ni ger et ex par t e al bus uide-
t ur : quia istae prolixitates sunt in uarietate contumaciae
210 uoluptatis hominum tenore illo qui in uoracitate rapinae
positus est, in parte nigredinis multas iniquitates proten­
dente, ita tamen quod ex ipsa hi in multo candore iustitiae
procedunt qui torrentibus miraculis filio perditionis, ut ipsi
resistant occurrent, quemadmodum seruus meus lob de iusto
215 uiro iustitiam faciente ostendit dicens.

8. VERBA IOB AD EANDEM REM

Innocens contra hypocritam suscitabitur. Et tenebit iustus

uiam suam et mundis manibus addet fortitudinem. Hoc tale est.
Qui innocens est sanguinei operis, id est homicidii et forni- PL
220 cationis et similium malorum operum, uelut ardens scintilla 712
contra illum excitatur, qui semper in operibus suis mentitur.
Quomodo ? Quia ille mei nominat, sed uenenum deuorat, et

200 c o llis : c f . H a im o , E xplanatio in ps, 7 7 — P L 1 1 6 , 4 6 6 B ; i d . , E n arr. in Hahae. 2

— PL 117, 19 1A . 203 f u n i s : c f . A u g . , E n arr. in ps. 1 1 8 , s. 1 6 , 4 — C C 4 0 ,
p . 1 7 1 7 , 1-9 . 205 p r o l i x i t a t i s : c f . A u g . , E p ist. 1 4 0 , 6 , 1 7 — C S E L 4 4 , p . 1 6 7 ,
15 -16 . 217 l o b 1 7 , 8. 9 . 220 /221 c f . S a p . 3, 7.

193 sein marg. B se u e rtu n t ~ M ad o c c id e n te m se ~ O 198 s i g n i f i ­

ce n t W 199 V n d e ] I n d e H 204 e x te n tu s H F 2 1 0 u o r a c ita te ] u e r o c i-
ta te H R 212 h i supra lin. V 216 num. cc. usque c. 13 inclus. om. W 218
m undus C T 2 2 0 u e l u t supra lin. B

f 199 e i s d e m b e s t i is ] b e s t i i s i l l i s 203/204 q u e m q u e usque s it ] u n u m q u e m q u e a p i­

cem ip s i u s c o llis e x te n d a tu r 205 e o r u n d e m ) i l l o r u m 207/208 t e n d it u r ]
p r o te n d itu r 212 h i] ii 213 to r r e n tib u s ] te r r e n tib u s
 VISIO VNDECIMA, c. 6-9 581
amicum uocat, quem sicut inimicum suffocat, uidelicet cum
dulcia uerba sonat, sed intra se malitiam habet, et cum amico
225 blande loquitur, sed eum in insidiis occidit. Sed qui habet
uirgam indigna pecora a se ipso fugans ex recto itinere cordis
sui habet etiam clara itinera coram fulgente sole : quoniam
ipse clara scintilla et clara lux in Deo suscitatur quasi fulgens
facula, atque ita fortissimis purissimisque operibus se circum-
230 ferens ipsis apponit fortem loricam et incidentem gladium,
a se etiam uitia expellens et uirtutes sibi concilians.

9. QVOD E C C L E S IA A P E R F E C T IO N E SVA FVLGET

IN DECORE IV S T IT IA E VSQ VE AD TEM PVS A N T IC H R IS T I

Quapropter etiam in ori ent e i uuenem i l l um, quem

235 pri us super ang ul um c o ni unc t i o ni s p r a e di c t i l uci di
et l api dei muri p r a e f a t i aedi f i ci i pur pu r e a t uni c a
i n d ut um ui deras, super eundem a ng ul um i t erum
ui des : quia oriens iustitiae Filius hominis praesidens forti­
tudini coniunctionis speculatiuae scientiae et humano operi,
240 bonitate Patris sursum aedificante, ubi idem Filius hominis
in uoluntate Patris sui sanguinem suum pro salute mundi
fudit, ut tibi praemonstratum est, ibi ipse et modo sedens
in eadem altitudine ad confirmationem ueritatis tibi denuo
per mysteria miraculorum suorum manifestatur, sic tamen
245 ut nunc ab umbi l i c o suo deor s um ti bi a ppa r e a t :
quoniam a fortitudine membrorum suorum, quod est electo­
rum ipsius, ubi modo ipse sponsus ecclesiae uiget, usque ad
completionem eorundem membrorum ipsius multa admiranda
et obscura signa uides, ita ui del i cet ut ab umbi l i co us-
250 que ad l ocum i l l um ubi uir di s c e r ni t ur quasi a u ­
rora f ul geat : quia a perfectione illa cum iam fidelia mem­
bra sua perfectionem fortitudinis habent, usque ad tempus
filii perditionis qui se u i m m u ir t u t is esse simulabit, in recti-

223 c f . I I R e g . 2 0 , 224/225 c f . G r e g . , M oral. 1 5 , 1 1 , 13 — P L 7 5 , 1 0 8 7 C .

9 -10 .
225/226 c f . A p o c . et p arall.
2, 2 7 228/220 c f . I s . 6 2 , 1 . 230 c f . I s . 5 9 , 1 7 ;
6 6 , 16 ; A p o c . 19 , 15 . 234 uide supra , Visio 1 0 , 5 5 7 . 238 c f . A ntiph. maior
Dom. I V Aduentus O O r i e n s .. . s o l iu s t i t i a e — C A O 3 n r . 4 0 5 0 . 240 c f . P s . 1 4 6 ,
2. 241/242 c f . H e b r . 1 0 , 7 . 242 uide supra , Pars I I , Visio 6 , c a p . 1 . 253
c f . II T h e s s . 2, 3 u i r u m u i r t . : c f . I M a c c . 5 , 50 .

224 sonant R 226 p eccora H C F ip s o supra lin. B 237 u i d e r a m W

241 m u n d i] h o m i n u m O 242 ip s e ib i ~C T 2 4 4 m a n ife s ta b itu r O 253
s im ila b it B C

f 224 sonan t habent 225 eum ... o c c id it ] illu m .. . o c c i d e r e n i t i t u r 235

p r a e d ic ti om. 236 p r a e fa ti] ip s iu s 240 b o n ita te ] in praem. ubi id e m ]
cu m ip s e 242 p r a e m o n . ] m o n s t r a t u m e t] e tia m 245 s u o om. 246
quod] quae 247 ip s iu s ] e i u s 2 4 8 e o r u n d e m usque ip s iu s ] e o r u m
 582 PARS TERTIA
tudine se deuote colentium fulgorem iustitiae demonstrabit.
255 Vnde et i bi dem uel ut l y r a cum chordi s suis in
t r a ns ue r s um i acet : quod est in persecutione illa qua filius
iniquitatis multos cruciatus electis inferet gaudium canticorum
eorum, qui iam propter dira tormenta quae in corporibus suis
patiuntur a corporalibus nexibus soluuntur ad requiem
260 transeuntes.

IO. QVOD TVNC FIDES ECCLESIAE QVASI IN DVBIO EST

PRAETER TESTIMONIVM ENOCH ET HELIAE

Sed ab ipso loco usque ad me ns ur a m duorum

di g i t o r um t r a ns p o s i t o r um superi us t a ng e nt e m ta-
265 l um suum umbr osus est : quoniam a persecutione hac
quam fideles a filio diaboli passuri sunt usque ad doctrinam
duorum testium, scilicet Enoch et Heliae, terrena despicien­
tium et ad superna desideria labores suos ponentium, fides ec­
clesiasticae institutionis uelut in dubio habenda est, homini-
270 bus multo maerore dicentibus : ‘Quid est quod dicitur de
Iesu ? Verum est an non ?’

II. QVOD ANTE FINEM MVNDI TESTIMONIO EORVNDEM

SPONSVS ECCLESIAE CANDIDISSIME FVLGEBIT
DEVICTO FILIO PERDITIONIS ET MANIFESTATA FIDE VERITATIS

275 Sed ab eadem me ns ur a superi us t a n g e n t e t a l um

per tot os pedes suos l ac t e c a nd i d i or a ppa r e t : quod
est a testimonio eorundem testium aeterna praemia exspec­
tantium, filio perditionis deuicto, Filius hominis ante finem PL
mundi in catholica fide candidissimus et pulcherrimus fulge- 713
280 bit, ita quod tunc palam ueritas per ipsum cognoscetur et
quod falsitas in filio iniquitatis per omnia abicietur, ut et
Dauid seruus meus testatur, ubi dicit.

1 2 . VERBA DAVID AD EANDEM REM

Rex uero laetabitur in Deo, laudabuntur omnes qui iurant in

256/257 c f . P s . 8 8 , 23 c f. A p o c . 9, 5 c f . A p o c . 5, 9 . 258/260 c f . S a p .
3 ,4 .3 . 266/267 c f . A p o c . 1 1 , 3. 270/271 c f . M t . 2 2 ,4 2 . 281 c f . P s . 8 8 , 2 3 .
284 P s. 6 2 , 12 .

258 p ro p te r om. F 264 ta n g e n te W 264/265 t a lu m ] t a l e m R 284 R -] L -

eras. R

f 255 ib i d e m ] i b i 263 u s q u e ad ] c a lc e s p e d u m id e s t a d add. 265 s u u m ] e iu s

271 u eru m usque n o n ] u eru m n e e st an secu s 275 e a d e m ] ill a 277 e o r u n d e m
t e s t iu m ] t e s t i u m i l l o r u m
 VISIO VNDECIMA, c. 9-13 583
285 eo : q u ia o b stru ctu m est os lo q u e n tiu m in iq u a . Hoc tale est.
Profunda scientia quae est magna statura in homine, scilicet
pulchram formam linguarum hominum uoluntate et disposi­
tione Dei tangens, strenue symphonizat in altari Dei, quia
Deum nouit ; et beati in laudibus sonantium mentium cur-
290 runt, torrens iter uerborum in purissimo fonte fortissimi
dominatoris facientes, cum in perdito tempore destituuntur
hiatus sibilorum diabolicarum artium, quae mentes hominum
turpiter inficiunt.

1 3 - QVOD ECCLESIA REFRIGESCENTE IVSTITIA

295 MVLTAS ET DIVERSAS PASSIONES ET PERSECVTIONES
LAMENTABILITER SVSTINEBIT

Sed et i lla mul i ebri s i mago quam ante al t ar e

quod est ante oculos Dei pri us c onspe xe r as, nunc
e t i a m ti bi i bi dem i t erum o s t e ndi t ur : quia sponsa
300 Filii Dei purissimis orationibus sanctorum instans et eas
supernae inquisitioni secundum quod tibi praemonstratum
est deuotissime offerens, modo etiam tibi in eisdem sacramen­
tis pro assertione iustitiae declaratur, ita t amen quod eam
modo e t i a m ab umbi l i co uent ri s sui deorsum ui-
305 deas : quoniam ipsa a procreatione illa, qua nunc eccle­
siastica dignitate prouehitur, usque ad plenitudinem filiorum
ipsius multis miraculorum mysteriis ad tuitionem multorum
tibi manifestatur. Nam ab umbi l i c o suo usque ad
l ocum i l l um ubi mul i er c ognos c i t ur , uari as et
310 s quamos as ma c ul a s habet : quod est a fortitudine illa
qua modo in filiis suis digne et laudabiliter uiget, usque ad
tempus illud ubi filius perditionis artes illas quas diabolus
primae mulieri immisit perficere conabitur, uarietatem et
duritiam in obiectione multorum uitiorum tam in fornicato-
315 riis quam in mortiferis et rapacibus malis lamentabiliter et
miserabiliter sustinebit. Quomodo ? Quoniam hi qui eam
diligere deberent, eam acriter persequentur.

289/290 c f . P s. 1 18 , i . 297/298 uide supra , P ars I I , Visio 6 , 2 0 3 . 3 7 4 . 300 c f .

R o m . 1 2 , 1 2 ; A p o c . 5 , 8. 301/302 uide supra , P ars I I , Visio 6 , 3 8 5 -3 8 6 . 306 /
307 cf. E p h . 4, 13. 307 t u i t i o n e m : c f . H i e r . , In Esaiam 1 6 , 5 7 — C C 7 3 , p . 6 7 4 ,
14 . 312 c f . I I T h e s s . 2 , 3 . 316/317 c f . Respons. Dom. de Passione L o c u t i s u n t
... p r o e o u t d i l i g e r e n t m e , d e t r a h e b a n t m i h i — C A O 4 n r . 7095 (P s. 10 8 , 3. 4 ).

290 in supra /in. B 305 a om. R 311 su i O 314 o b ie c tio n is H

f 286 m a g n a s ta tu ra ] m a g n u s s ta tu s 291 d e s titu u n tu r ] d e s tr u u n t u r 299 i b i ­

d em ] e t h ic 30 4 su i om. 305 a p r o c r e a tio n e ] p r o c r e a t io n e 307 ip s iu s ]
e iu s 312 ill a s ] s u a s
 584 PARS TERTIA
14. QVOD ANTICHRISTVS HORRIBILI TERRORE
FIDELES DILANIANS / FOETOREM SVAE CRVDELITATIS
320 ET INSANIAM MORDACITATIS SVAE HOMINTBVS INFVNDIT

Vnde etiam in eodem loco mul i ebri s c ogni t i oni s

mo ns t r uos um et ni g e r r i mum c a put a ppa r e t : quia
cum artibus primae seductionis in monstruosis turpitudini­
bus et in nigerrimis iniquitatibus perditionis filius insaniens
325 ueniet, igneos oculos et aures ut aures asini et n a ­
res et os ut nares et ut os leonis habens, cum furi-
bondos actus nequissimi ignis et turpissimos sonitus contra­
dictionis Deum abnegari faciens hominibus immittit, ita pessi­
mum foetorem sensibus eorum infundens ac crudelissima
33 ° rapacitate ecclesiastica instituta dilanians, scilicet magno
hi a t u f rendens et uel ut ferreos ac horri bi l es d e n ­
tes ho r r i bi l i t e r acuens : quoniam uoracissimo rictu
uitiorum fortitudinem et insaniam mordacitatis suae sibi
consentientibus pessime infigit.

335 15. QVOD FILIVS PERDITIONIS QVOS BLANDITIIS NON POTEST

C R V D E L I S S IM I S PERSECVTIO N IBVS IN CVRV ARE TEN TABIT

E t ab eodem c api t e usque ad genua sua eadem

i mago al ba et rubea et uel ut mul t a c o nt r i t i one
t unsa est : quoniam a pessima deceptione qua idem filius
34 ° perditionis homines primum blande et leniter seducere cona­
bitur, usque ad tempus illud cum eos iam crudelius inflectere PL
et incuruare tentabit, ecclesia in filiis suis albedinem uerae 7'4
fidei sed in ipsa angustiam sanguinei stuporis ac maximas
aerumnas diuersarum passionum sustinebit.

343 16. QVOD ECCLESIA IN CONSVMMATIONE MVNDI NOBILISSIMO

SANGVINE PERFVNDETVR VSQVE AD DVOS TESTES VERITATIS

Ab ipsis aut em geni bus usque ad duas zonas,

quae per t r a ns ue r s um superi us t a ng e nt e s t al um
al bae ui de nt ur , sangui ne a a ppa r e t : quia cum iam
350 uelut motionem oppressionis suae sustinuerit usque ad duos

330/332 c f . P s . 34 , 16 ; 13 9 , 4 ; D a n . 7 , 7 . 338/330 c f. G r e g ., Hom. in Hie%. 2, 1 ,

5 — CC 14 2 , p . 2 1 1 , 1 4 3 -14 4 .

324 in om. O 320 u t 2 om. R, eras. C 330 t u n s a j c o n t u n s a R 341 u s q u e a d

usque t e n t a b i t in marg. alia manu B 342/343 f id e i u e r a e ~ O 350 m o t i o n e m ]
m o n itio n e m F

f 321 eodem om. 320 u t2 om. 337 e o d e m ] illo sua om. 337/338 eadem
im a g o ] ill a 339 co n tu n sa id e m om. 348 t a lu m ] c a l c e m pedum
 VISIO VNDECIMA, c. 14-17 585
testes ueritatis, qui ecclesiam fortissime continebunt, iam
circa consummationem mundi candorem iustitiae et rectitu­
dinis ostendentes, sceleratissimas persecutiones et crudelissi­
mas effusiones sanguinis in his qui eundem perditorem con-
355 tempserint patietur. Quid est hoc ? Cum filius perditionis in
contraria doctrina sua iam fiduciam et fortitudinem fallaciter
confortatus acceperit, tunc et ecclesia in cursu festinationis
suae nobilissimo sanguine perfundetur, ubi et ipsa tunc pleni-
ter iam caeleste habitaculum construetur. Nam uos, o plateae
360 Ierusalem, tunc in optimo auro per sanguinem sanctorum ful­
gebitis, quia diabolus tunc exstinguetur, quoniam membra
superni regis persecutus est, ita quod ipse de magno terrore
suo ad nihilum redigetur.

17. Q V O D X O S IX S E P T IM O M IL L E X A R IO SV M V S T R A X S A C T IS S E X

363 Sed o uos homines qui in ipsis habitare desideratis, illum

fugite et Deum qui uos creauit adorate. In sex enim diebus
perfecit Deus opera sua, et in septimo requieuit ab opere suo.
Quid est hoc ?
Sex dies sex numeri saeculi sunt, sed in sexto noua mira-
37° cula mundo edita sunt, ut etiam in sexto die Deus opera sua
compleuit. Nunc autem mundus in septimo numero saeculi
ante nouissimum diem est, sicut in die septimo. Quomodo ?
Prophetae uoces suas compleuerunt, Filius etiam meus uolun-
tatem meam in mundo perfecit, et aperte euangelium in toto
375 mundo praedicatum est, sed et hoc per tempus temporum
pleni numeri et per plus temporum annorum eiusdem pleni
numeri, quamuis in multa diuersitate morum hominum, ta­
men per me bene fundatum perstitit.

353/355 c f . A d s o D e r u e n s is , De ortu et tempore Antichristi — CC CM 4 5 , p . 25,

7 8 - 7 9 . 8 9 -9 2 . 355 / 35 « ib. p . 2 2 , 2 -3 .
c f . id ., 359/300 c f . A p o c . 2 1 , 21 ;
Hymn. V r b s I e r u s a le m b e a t a .. . p la t e a e .. . e x a u r o p u r i s s i m o — ed. c o n s il iv m

ad ex seq ven d am c o n s t it v t io n e m de sacra l it v r g ia , Hymni instaurandi Breuiarii

Romani n r . 143, str. 2. 302/303 c f . P s. 14 , 4. 305 c f . P s. 2 2, 6 ; P s. 1 2 1 , i . ‘
300/307 c f . G e n . 2 , 2 -3 . 309/370 c f . R u p e r t., De s. Trin. In Gen. 3, 3 6 — C C C M
Comment. in Ioh. 5 , 4 — C C C M 9 ,
2 1 , p . 2 7 9 , 1 7 3 8 ; id ., p. 244, 15 7 sq . 375/377
c f . H a im o , Expos, in Apoc. 7 , 21 — P L 1 1 7 , 1 1 9 7 B C .

358 n o b ilis s im o s R 305 -ed supra lin. H 300 et om. B 373 e tia m F iliu s
~ F 375 te m p o ru m ] te m p o r a C

f 354 h is ] iis e u n d e m ) ip s u m 355 e s t om. C u m ] C h r i s t u s l o q u i t u r H ill e -

g a r d i d e A n t ic h r is t o praem. m 350 s u a d o c t r i n a ~ f s u a c o n tr a r ia d o c tr in a
~ m f o r t i t u d i n e m ] f a l l a c i a m m v 358/359 p le n e f m 302 d e ] p r a e f m
308 est om. f m 371 m u n d o m 370 e iu s d e m ] ip s iu s
 586 PARS TERTIA
l8 . QVA D E CAVSA D EVS N O VA SECRETA E T M V L T A M Y S T IC A
380 H ACTENVS L A T E N T IA PER NON LOQVENTEM ET IN D O C T V M
M O D O L O Q V IT V R

Sed nunc catholica fides in populis uacillat et euangelium in

eisdem hominibus claudicat, fortissima etiam uolumina quae
probatissimi doctores multo studio enucleauerant in turpi
38 5 taedio diffluunt et cibus uitae diuinarum Scripturarum iam
tepefactus est : unde nunc loquor per non loquentem homi­
nem de Scripturis, nec edoctum de terreno magistro, sed ego
qui sum dico per eum noua secreta et multa mystica quae
hactenus in uoluminibus latuerunt, uelut homo facit qui
390 limum sibi primum componit et deinde ex eo quasque formas
secundum uoluntatem suam discernit.

19. E X H O R T A T IO DEI AD DOCTORES NE HVNC SERM O N EM

SPER N AN T / SED VELVT V IC T O R IO S IS S IM V M V E X IL L V M
CONTRA F IL IV M IN IQ V IT A T IS ELEVEN T

3 93 O fructuosi doctores boni lucri, animas uestras redimite et

hunc sermonem fortiter clamate nec ad ipsum increduli
estote : quia si illum spernitis, non illum, sed me qui u e r a x
sum contemnitis. Vos namque populum meum sub lege mea
nutrire debetis, habentes curam usque ad praefinitum tempus
4 0 0 illius curationis, cum deficiet omnis cura omnium laborum. Sed
de hoc tempore habetis tempora temporum praefixae prae­
destinationis ad tempus illud currentes in quo filius perditio- PL
nis ueniet. Conualescite ergo et c o n fo r ta m in i, electi mei, 715
praecauentes ne in la q u eu m , m o rtis cadatis, sed uictoriosissi-
4 0 5 mum uexillum horum sermonum eleuate et super filium ini­
quitatis ruite. Nam in errore semitarum illarum quae prae­
currunt et subsequuntur filium perditionis, quem uos anti-
christum nominatis, uestigia illius imitamini qui uos uiam
ueritatis edocuit, cum in carne in mundo cum magna humili-
410 täte et non cum superbia apparuit. Audite ergo et intellegite.

386 c f. P ro u . 9, 4 ; Ier. i , 6. 397/398 c f . Io h . 3, 33. -*03 c f . I C o r . 1 6 , 13 .

404 c f . P r o u . 2 1 , 6 ; I T i m . 3, 7 . 407/408 c f. II Io h . 7 . 408 c f . I P e t r . 2 , 21.

384 e n u c le a u e r a n t] e n u d a u e r a n t C T 410 A u d ite ut initium c. 20 pon. R

/ 38*2 f id e s c a th o lic a ~ m 383 e i s d e m o m .f m 384 e n u c le a u e r u n t/ , e n u c le a ­

ru n tm in om. f m 387 e d i c t u m d e ] e d o c t a m a f m 388 d ic o p e r eu m ]
e d is s e r o p e r eam f m 410 A u d i t e incipit c. 20 f
 VISIO VNDECIMA, c. 18-22 587
2 0 . VERBA SPIRITVS AD ECCLESIAM DE NOVISSIMO TEMPORE

Spiritus enim dicit ecclesiae de tempore nouissimi erroris.

Mors irruet in ecclesiam in ipsa hora, cum in fine temporum
maledictus maledictionis ueniet, qui est maledictio maledictio-
415 num, uelut Filius meus in euangelio de ciuitate pessimi erroris
testatur dicens.
2 1 . EVAN GELI VM DE EODEM

Et tu Capharnaum, numquid usque in caelum exaltaberis ?

Vsque in infernum descendes. Hoc tale est. O tu antrum ini-
420 quitatis, fossa absconsionis exsistens et alas simulationis
hypocritarum habens, quomodo in excelso parietum stare
posses, cum oculus tuus nequitias uitiorum inspiciat, quae
ardens lumen stercore abscondunt dicentes : ‘Quis similis est
parricidae in hypocrisi’, quem stulti dominatorem nominant?
425 Numquid caelum in miraculis signorum habebis, cum digitum
tuum tartaro intingis ? Quomodo ? Opera tua fundum inferni
petent, in cuius uoracitate absorpta iacebis, ita quod etiam
idem infernus foetorem illum euomet, in quo mundus amaritu­
dinem mortis in perditore perditionum uidebit.

43° 22. QVOD TVRBATO ORBE QVATTVOR ELEMENTA AB LW N T V R

ET ECCLESIA IN FILIIS SVIS IMPLEBITVR
NE MEMBRA DESINT CAPITI

Sed caput sine uentre et absque ceteris membris esse non

debet. Caput ecclesiae Filius Dei est, uenter et cetera membra
435 quae sequuntur ecclesia cum filiis suis est. Ecclesia autem
nondum in membris et in filiis suis perfecta est, sed in nouissi-
mo die, cum numerus electorum implebitur, tunc et ecclesia
plena est. Sed et tunc in ultimo die turbatio orbis terrarum
fit, cum ego Deus quattuor elementa abluo cum illo quod
44° mortale in carne hominis est, cum et tunc in consummatione
saeculi plenum gaudium subolis ecclesiae erit.

418 M t . 1 1 , 23. 425/426c f . L c . 16, 24. 454 c f . E p h . 5, 2 3 . 434/435c f .

E p h . 5, 30 . 439/440c f . H o n o r . A u g u s t., Specui. Eccl., In aduentu Domini — PL
172 , 108 0D . 10 8 1A .

412 S p i r i t u s ] Xpc H 419a n t r u m ] i n i q u i add. C T 424p a t r i c i d a e O 430

tit. deest W 433 - e d B 433/434 S e d usque d e b e t cum c. 21 coniung. H F
434/462 iter. H , c f . F in i. n . 8 1 . 438 t u r b a t i o n i s B 439 D e u s supra lin. V
440/441 i n c a r n e usque e c c l e s i a e in marg. alia manu B 440c u m om. B

f 414 m a l e d i c t i o n i s ] f il iu s add. f m 419 d e s c e n d e s ] d e s c e n d e n s / m 423

s t e r c o r e ] in s o r d i b u s f m 426 t a r t a r o ] b a r a t h r o / m in tin g e s / m 428
id e m om.fm 436/437 d i e n o u i s s i m o ~ m 438 e s t ] e r i t / m u l t i m o d ie ]
i l l o d ie u l t i m o m 439 f i e t f m a b lu a m / m 440 c u m om. f m
 588 PARS TERTIA
23. QVOD CVRSVS MVNDI NVNC IN SEPTIMO NVMERO EST
ET POST LABOREM SIGILLA SCRIPTVRARVM APERTE ET LENITER
VT IN HOC LIBRO PROFERVNTVR / ET ALIVS NVMERVS NON EST
445 QVOD SVPEREST HOMINI SCIENDVM NON EST

Vt enim praedictum est, in sex diebus perfecit Deus opera

sua. Quinque dies quinque numeri saeculi sunt ; in sexto noua
miracula in terris propalata sunt, uelut in sexta die primus
homo formatus est. Sed nunc sextus numerus finitus est usque
4 5 ° ad septimum numerum, in quo nunc cursus mundi uelut in
septima die requiei positus est : quia labor ille, quem prius
fortissimi doctores in profunditate clausorum sigillorum
sanctarum Scripturarum habuerunt, modo apertus exsistens
aperte proferendus est in lenitate uerborum uelut uerba huius
455 libri sunt, quasi in septima quietis die. Sex enim dies operis
sunt, septima requiei est : numerus dierum alius non est.
Quod superest, tibi 0 homo, sciendum non est, sed in secreto
Patris est. Sed uos o homines, de tempore hoc tempus tempo­
rum in cursu uestro habetis, antequam homicida ille ueniat,
460 qui fidem catholicam peruertere cupiet. Quid autem deinde
fiat, nec tempus nec momentum uobis sciendum est, sicut nec PL
quid post septem dies hebdomadis sit scire potestis, sed solus 716
Pater hoc nouit qui et haec in sua potestate posuit. De diebus
enim hebdomadis aut de temporibus temporum saeculi am-
465 piius tibi, o homo, sciendum non est.

24. QVARE DEVS FILIVM SVVM VOLVIT INCARNARI

IN FINE TEMPORVM

Sed post quinque numeros saeculi caelestia miracula mundo

edidi, sicut et in quinque diebus alia creatura ante hominem
47 ° creata fuerat, quae homini subiecta est. Sic etiam et plenitudo
paganorum et Iudaeorum fuerat, et diuersa schismata diuer-
sorum malorum tam gentilis quam iudaici populi efferbuerant,
et lex ac prophetia iam sudauerant atque omnes populi tam

450/451 c f. R u p e r t., De s. T ritt., In Gen. 3, 36 — CC CM 2 1, p . 280, 176359.

446/447 V t e n i m usque s u a coniung. cum c. 2 2 omnes codd. praeter W 446 V t ] Et Wy

sed corr. alia manu 451 r e q u i e i usque q u i a in ras. 469 in om. C T 473
ac] e t F

f 446/447 V t usque s u a coniung. cum cap. 22 f 447 s u n t s a e c u li m 448 s u n t s u a

om. m 449 e s t . S e d om. m se x tu s n u m eru s n u n c ~ m 449/450 u s q u e a d ]
e t d e u e n t u m e s t i n / , e t d e u e n t u m in m 45 0 m u n d i c u r s u s ~ m 451 ille ] is t e
m 4 5 4 le n it a t e ] l e u i t a t e / m 454/456 u e l u t usque r e q u i e i e s t om. m 458/460
S e d usque c u p i e t om. m 461 s c i e n d u m ] d e h o c praem . f m 471 p a g a n o r u m ]
i n f id e li u m
 VISIO VNDECIMA, c. 23-25 589
in malis quam in bonis probati erant, antequam Vnigenitus
475 meus carnem de Virgine susciperet. Nam eum mittere nolui
nisi praemissis omnibus his, idcirco ut omnis iustitia in illo
probaretur et ut omnis iniustitia in illo scandalizaretur. Quod
si idem Filius meus prius uenisset, hoc quasi insipienter fac­
tum fuisset, uelut homo ille imprudenter agit, qui fruges suas
480 antequam maturescant colligere uult ; uel si incarnatio eius in
ipsum finem mundi dilata esset, tunc raptim ueniret quasi
auceps ille qui aues fraudulenter capit, illis nescientibus quo­
modo rete ipsius intrauerint. Sed Filius meus uenit in tempore
illo uelut cum iam dies post nonam ad uesperas tendit, scilicet
485 cum iam maxima uirtute diei abscedente frigus adesse inci­
pit, ita post quinque numeros mundi Filius meus mundo
affuit, cum mundus iam ad occasum currit. Quid tunc ? Ipse
enim ueniens medullam legis aperuit, ubi aquam legis in uinum
euangelii conuertit, ubi et maxima fluenta uirtutum emanare
49° fecit, quod tam tempestiue ueniens compleuit, ut ecclesiasticae
uirtutes quas Spiritus sanctus incendit firmis radicibus in
hominibus confortarentur, et ut uirginitas quam in semetipso
attulit dignissima germina florum suorum dilatare posset.

25. D E A N T IC H R IS T O E T M A T R E E I Y S

495 Sed insanus homicida, filius scilicet perditionis, in breuissi-

mo tempore ueniet, uelut cum iam dies abscedit sole in occa­
sum occidente, uidelicet cum nouissimum tempus iam cadit
et mundus tenorem suum deserit. Hoc autem testimonium,
o fideles mei, audite et illud deuote ad cautelam uestram
500 intellegite, ne uobis nescientibus terror istius perditoris re­
pente ueniens in ruinam infidelitatis et perditionis uos prae­
cipitet. Vnde uos armate et ad ualidissimam pugnam hoc
modo fidelissimis munitionibus praemoniti uos praeparate.
Cum enim tempus illud aduenerit, quo iste nequissimus decep-
505 tor horribiliter apparebit, mater illa quae istum fallacem in
mundum eiciet, a pueritia sua in puellari aetate diabolicis

■ *#2 c f . Ier. 5, 26. 484 c f . H r a b ., De uniu. io , 5 — P L 1 1 1, 290B.

477 e t supra lin. H u t supra lin. B 478/479 h o c usque f u i s s e t in marg. alia

manu C 483 m e u s supra lin. B 486 m u n d i usque m u n d o in marg. H 494
v ic e s im v m q v in t v m c a p . x i v is io n is l ib r i s c iv ia s M 495 S e d om. M 496
a b s c e d it d ie s — M 499 m e i] n o s t r i At d e u o t e supra lin. R 503 p r a e ­
m o n iti] p r a e m o n u i H

f 475 m itte r e n o lu i] m itte n d u m d e c r e tu m non fu e ra t 476 i d c i r c o om. 478

id e m om. 483 ip s iu s ] e iu s 492 s e ip s o 493 d i g n i s s i m a ] in praem. su o­
ru m usque p o s s e t] p u llu la r e t e t d ila ta r e tu r 497 o c c i d e n t e ] la t e n t e 504 is t e
n e q u is s im u s ] n a e q u is s im u s ille 506 e ic ie t] p a r tu r ie t
 590 PARS TERTIA
artibus plena uitiis in deserto abiectionis inter nefandissimos
homines enutrita est, ibi parentibus suis eam nescientibus,
nec illis cum quibus moratur eam scientibus : quoniam diabo-
510 lus eam illuc ire persuadet et ibi eam secundum uoluntatem
suam decipiendo componit, quasi angelus sanctus sit. Et ideo
illa ab hominibus se separat, ut tanto facilius celari possit. PL
Vnde etiam aliquibus, sed tamen paucis uiris, nequissimo 717
latrocinio fornicationis occulte commiscetur et in tanto studio
515 turpitudinis cum illis se polluit, uelut angelus sanctus feruo-
rem prauitatis illius eam perficere iubeat. Et sic in feruentissi-
simo ardore fornicationis illius filium perditionis concipit,
nesciens de quo semine uirorum illorum eum conceperit.
Sed Lucifer, serpens uidelicet antiquus, turpitudine ista
5 2 0 delectatus coagulationem hanc iusto meo iudicio artibus suis

afflat et eam omnibus uiribus suis totam in uentre matris illius

possidet, sic illo perditore de uentre matris suae pleno diabo­
lico spiritu egrediente. Deinde illa consuetam fornicationem
deuitat et aperte stulto et insipienti populo dicit quia uirum
5 2 5 non habeat nec patrem infantis sui sciat. Fornicationem au­

tem quam perpetrauit, sanctam dicit, unde et populus illam

sanctam putat et nominat.
Sic filius perditionis diabolicis artibus usque ad fortiorem
aetatem enutritur, semper noto sibi populo se subtrahens.

530 26. Q VO D A M A T R E M A GICIS A R T I B V S I N S T R V C T V S / IN D IV E R S I S

C R E A T V R I S V O L V N T A T E M SVA M P E R M IS S IO N E D E I E X E R C E T

Sed mater ipsius eum cum quibusdam magicis artibus inter­

dum tam populo Deum colenti quam non colenti ostendit, sic
eum ab eis faciens uideri et amari. Qui cum ad plenam aetatem
535 peruenerit, manifeste contrariam doctrinam docebit, ita mihi
et electis meis repugnans tantamque fortitudinem acquirens,
ut in magna potestate sua se supra nubes eleuare conetur.
Nam ego iusto iudicio meo permitto eum in diuersis creaturis

519/523 cf. A d so , De ortu et tempore A ntichristi — C C C M 4 5 , p . 2 3 , 3 4 -3 8 . 528

c f. II T h e s s . 2, 3 ; A d s o , De ortu et tempore A ntichristi — C C C M 4 5 , p . 2 3 , 39.
535 c f . id ., ib. p . 26, 132 sq .

509/510 d i a b o l u s om. M 510 e a m ib i 511 s a n c t u s om. M 513 e t i a m

om. M u i r i s om. M 518 e u m om. M 519 is t a ] s u a M 520 s u is a ff la t
usque s u i s om. C T 523 ill a m R 524 s t u l t o ] s t u l t e H 527 s a n c t a m ] id e s t
m a t r e m supra lin. alia manu W 528 S i c f i l i u s u t initium cap. 26 pon. omnes codd.
praeter W M d i a b o l i c i s om. H 529 s e supra lin. V 531 s v a m om. M
533 p o p u l i s . . . c o l e n t i b u s ... n o n c o l e n t i b u s F 535 c o n t r a r i a m ] s u a m M

f 508 s u is ] e iu s 519 u id e lic e t ] s c ilic e t 528 S ic filiu s pon. ut initium c. 26

532 ip s iu s ] e iu s
 VISIO VNDECIMA, c. 25-27 591
u o l u n t a t e m s u a m e x e r c e r e : q u o n ia m u t d ia b o lu s in i n i t i o
540 d i x i t : ‘S im ilis ero A ltissim o e t c e c id it , i t a e t ia m p e r m it t o
u t id e m d ia b o lu s in t e m p o r e n o u is s im o c a d a t , c u m ip s e in h o c
filio s u o d i c i t : ‘ S a l u a t o r m u n d i e g o s u m .’ E t u t o m n e s a e c u lu m
f id e liu m c o g n o u it q u o d L u c i f e r m e n d a x f u i t , c u m s e in in it io
d ie r u m s im ile m D e o e s s e u o l u it , s ic e t i a m o m n is f id e lis h o m o
545 u i d e a t q u o d i s t e f iliu s i n i q u i t a t i s m e n d a x e s t , c u m se a n t e
n o u is s im u m d ie m F i l i o D e i s im ile m f a c i t .

27. D E PO TESTATE E IV S ET D IV E R S IS M IR A C V L IS
QVAE FACERE V ID E T V R

I p s e e n im e s t p e s s im a b e s t i a , h o m in e s q u i ip s u m n e g a n t
550 in t e r f ic ie n s e t r e g ib u s , d u c ib u s , p r in c ip ib u s d i u i t i b u s q u e se
a d iu n g e n s , h u m i l i t a t e m q u e d e p r im e n s a c s u p e r b ia m e r ig e n s ,
o r b e m q u e t e r r a r u m d i a b o li c a a r t e s ib i s u b ic ie n s . P o t e s t a s
n a m q u e ip s iu s u s q u e a d la b r u m u e n t i p r o c e d it , i t a q u o d a e r e m
u i d e t u r c o m m o u e r e ig n e m q u e d e c a e lo e d u c e r e e t f u l g u r a ,
555 t o n i t r u a a c g r a n d in e s p r o d u c e r e , m o n t e s e t i a m e u e r t e r e ,
a q u a s e x s ic c a r e , s il u is u i r i d i t a t e m s u a m a u f e r r e , e is q u e it e r u m
s u c u m s u u m r e d d e r e . T a l e s q u ip p e il lu s io n e s in d iu e r s is c r e a ­
t u r is o s t e n d it , u id e lic e t in u m o r e , in u i r i d i t a t e e t in s i c c i t a t e
e a r u m . S e d e t in h o m in ib u s d e c e p t io n e s s u a s f a c e r e n o n d e s i-
56 0 n i t . Q u o m o d o ? V i d e t u r e n im s a n is i m m i t t e r e a e g r it u d in e m
e t in fir m is s a n i t a t e m , d a e m o n e s e ic e r e a c i n t e r d u m m o r t u o s
s u s c it a r e . Q u o m o d o ? C u m e n im a l iq u a n d o q u is p ia m u i t a
e u a n u e r it , c u iu s a n im a in p o t e s t a t e d i a b o li e s t , c ir c a c a d a u e r
is t iu s i n t e r d u m p e r m is s io n e m e a il lu s io n e s s u a s o s t e n d it , PL
56 5 c a d a u e r ip s iu s q u a s i u i u a t m o u e r i f a c ie n s , q u o d t a m e n p e r 718
b r e u is s im a m h o r a m e t n o n p e r lo n g iu s s p a t i u m f a c e r e i n t e r ­
d u m p e r m i t t i t u r , n e h a c p r a e s u m p t io n e g lo r ia D e i d e r id e a t u r .

540 Is . 14 , 14. 543/544 c f . I o h . 8 , 4 4 . 545/546 c f . A d s o , De ortu et tempore

Antichristi — C C C M 4 5 , p . 2 4 , 5 9 -6 0 . 550/551 c f . i d . , ib. p . 2 4 , 6 1 . 552
c f . i d . , ib. p . 2 4 , 6 4 - 6 5 . 552/553 c f . i d . , ib. p . 2 4 , 6 5 - 6 7 . 553 u s q u e a d la b r .
u e n t i : c f . H i l d . , Expos. Eu. 1 1 , 2 — P i t r a , A n . s a c r . 8, p . 2 7 7 . 553/559 c f .
I I T h e s s . 2 , 9 ; A d s o , De ortu et temp. Antichristi — C C C M 4 5 , p . 2 4 , 6 8 - 7 1 .
559/562 c f . i d . , ib. p . 2 4 , 7 2 - 7 3 .

539 in om. H F 5 4 4 e tia m ] e t M 545 q u o d is t e ] f id e li s h o m o u id e a t q u o d

add. C
i s t e f id e li s f iliu s ] f i d e l i s C , i n f id e li s h o m o T 549 p e s s i m a b e s t i a ]
p e s s im u s M 553 a d om. R 55 4 f u l g u r a ] e t add. M 556 s u a m om. M
561/564 m o r t u o s usque is t i u s in marg. H 5 6 4 i n t e r d u m om. H 565 u i u a n t V

f 545 u id e b it is te om. 553 ip s iu s ] e iu s a d om. 557 s u u m ] u i r o r i s s u i

q u ip p e ] e n im 560 V id e b itu r 563 d i a b o l i ] ip s i u s praem. 564 is t i u s ]
illiu s qui u ita d is c e s s e r it o ste n d e t 565 i p s iu s ] i l l i u s 567 p e r m i t t e t u r
d e r id e a t u r ] a t q u e n i c h i l i p e n d a t u r add.
 592 PARS TERTIA
Q u o d q u id a m u id e n t e s in e u m c o n f id u n t , q u id a m a u t e m e t
p r io r e m fid e m s u a m h a b e r e u o lu n t e t e u m t a m e n s ib i p r o p i-
570 t iu m . Q u o s t a m e n d u r iu s la e d e r e n o le n s , q u a s d a m in f ir m it a t e s
ip s is i m m i t t i t . Q u i d u m m e d ic in a m m e d ic o r u m q u a e r u n t n e c
c u r a r i p o t e r u n t , a d ip s u m r e c u r r u n t , t e n t a n t e s s i e o s c u r a r e
u a l e a t . S e d d u m e o s u id e r it , d e b i l it a t e m q u a m e is i n t u l i t ip s is
a u f e r t , u n d e u a ld e e u m a m a n t e s in ip s u m c r e d u n t . E t s ic
575 m u l t i d e c ip iu n t u r , c u m ip s i o c u lo s in t e r io r is h o m in is o b n u b i ­
l a n t , p e r q u o s in m e r e s p ic e r e d e b u e r a n t , u o le n t e s in p r o b a ­
t io n e a n im i s u i u e lu t in q u a d a m n o u i t a t e il l a s c ir e q u a e e x ­
t e r io r ib u s o c u lis u id e n t e t q u a e m a n ib u s p a l p a n t , c o n t e m n e n ­
t e s i l l a i n u i s ib ilia q u a e in m e m a n e n t e t q u a e u e r a fid e c o m p r e -
58 0 h e n d e n d a s u n t : q u ia m o r t a le s o c u li m e u id e r e n o n p o s s u n t , s e d
m ir a c u la m e a in o b u m b r a t io n e il l is o s t e n d o q u ib u s u o lu e r o ;
m e ip s u m a u t e m n u llu s u id e b it , d u m in m o r t a l i c o r p o r e m a n e t ,
n is i in o b u m b r a t io n e m y s t e r io r u m m e o r u m , u t s e r u o m e o
M o y s i lo c u t u s s u m , u t s c r ip t u m e s t .

58 5 28 . VERBA M O YSI DE V IS IO N E DEI

N on enim uidebit me homo et itinere potest. H o c t a l e e s t .

O b t u t u m m o r t a l i t a t i s s u a e n o n p o n e t in c l a r i t a t e m d iu in it a -
t is m e a e il l e q u i m o r t a l is e s t , i t a q u o d in c o r r u p t i b i l i .c in e r e
m o r t a le m u it a m p o s s it h a b e r e , d u m t r a n s e u n t is t e m p o r is e s t in
59 0 m u t a t io n e , s c il ic e t q u o d u i t a m u n a m d e s e r it e t a d a lia m
t r a n s it : q u o n ia m o m n ia u iu e n t i a p e r m e s o l i d a t a s u n t e t q u ia
e g o u iu o , n e c u l l a m u t a t i o in m e e s t . N a m s ic u t c u l e x u iu e r e
n o n p o t e s t s i se in fla m m a m ig n is m i t t i t , i t a e t i a m m o r t a l is
h o m o n o n p o s s e t s u b s is t e r e , s i c o r u s c a t io n e m d i u i n i t a t i s
595 m e a e u id e r e t , s e d e g o m o r t a l ib u s h o m in ib u s , q u a m d iu in
g r a u e d in e m o r t a l i t a t i s s u a e g r a u a t i s u n t , m e i t a in o b u m b r a -

57 :5/575 cf. B eren gau d u s, Expositio in Apoc. 13 — PL 17 (18 7 9 ), 9 70 C . 575

c f . M t. 24, 2 4 ; M c . 1 3 , 22. 580 E x . 33, 20. 592 c f . D e u t. 32, 40 c f . Ia c .
1, 17.

598 in supra lin. R a u te m om. Ai 573 ip s is om. M 574supra lin. H

u a ld e
e u m u a ld e ~ H 578 p a lp a n t ) p a l p i t a n t R , p a l b a n t AI 581 V
ill is ] i l l i u s
582 a u te m om. Ai co rp o ri C 589/592 in m u t a t i o n e usque u l l a in marg. H
590 d e s e r it supra lin. Ai 592 s i c u t om. Ai 590 s u a e om. M it a m e ~ A f

/ 568 c o n fid e n t 569 h a b e r e u o lu n t e t) r e tin e r e u o le n te s 569/570 p r o p itiu m )

se m p e r o p ta b u n t add. 571 m e d ic in a m ) e t a u x i l i u m add. q u aeren t 572
recu rren t 573 S e d d u m e o s ) Q u o s d u m a d se u e n ie n te s 574 cred en t 575
d e c ip ie n tu r 583 o b u m b r a t i o n e ) u m b r a tio n e u t) quem adm odum 584
M osi 585 D e u s M o is i d ix it m 586 p o t e r i t f m 588 i n c o r r u p t i b i l i ) in
c o r r u p t i b i l i / in i n c o r r u p t i b i l i m 589/590 in t r a n s e u n t i s t e m p o r i s m u t a t i o n e
est ~ f m 592 s i c u t ) u t / m 593 m i t t i t j i m m i t t i t f m 595/596 in g r a ­
u e d in e ] g r a u a m i n e / m
 VISIO VNDECIMA, c. 27-30 593
t io n e o s t e n d o , u e lu t p i c t o r e a q u a e i n u i s i b i li a s u n t p e r im a ­
g in e s p i c t u r a e s u a e h o m in ib u s d e c l a r a t .
Q u o d s i, o h o m o , m e d i l e x e r i s , t e a m p l e c t o r e t c a l o r e s a n c t i
60 0 S p ir it u s t e c a l e f a c i a m . C u m e n im b o n a in t e n t io n e t u a m e
in s p e x e r is m e q u e in t u a fid e c o g n o u e r is , t u n c t e c u m e ro . S e d
q u i m e c o n t e m n u n t a d d ia b o lu m s e c o n u e r t u n t , q u o n ia m m e
s c ir e n o l u n t . V n d e e t e g o ip s o s a b ic io .

29. QVOD Q V ID A M A D IA B O L O D ECEPTI PORTENTA IN C R E A T V R IS

605 F A L L A C IT E R OSTEN D VN T / SED EAS IN A L IV M M ODVM
TRAN SM VTARE NON PO SSVN T

I s t o s a u t e m d ia b o lu s i l l u d i t e t d e c i p i t , q u o m o d o c u m q u e
s ib i p l a c u e r it , i t a q u o d ip s i p u t a n t q u o d u e r u m s i t q u id q u id
e is o s t e n d e r it . E t h a n c ip s a m a r t e m d e c e p t io n is s u a e d ia b o lu s
6 10 il l i s i n f u n d i t q u i in ip s u m c o n f id u n t , i t a q u o d ip s i in h a c a r t e
d iu e r s a p o r t e n t a in c r e a t u r i s s e c u n d u m u o l u n t a t e m s u a m h o ­
m in ib u s f a l l a c i t e r o s t e n d u n t . S e d t a m e n n e c e le m e n t a n e c a l ia s
c r e a t u r a s q u a e a D e o c r e a t a e s u n t in a liu m m o d u m t r a n s m u t a r e
p o s s u n t , n is i q u o d s o lu m p e r d e c e p t io n e s s u a s q u a e d a m
615 m o n s t r a u e l u t q u a s d a m n e b u la s in e is s ib i c r e d e n t ib u s f in ­
g u n t. N a m e t A d a m c u m p lu s q u a e r e r e t q u a m h a b e r e d e b e r e t, PL
g lo r ia m p a r a d is i p e r d id it , s ic e t i s t i u is u m e t a u d it u m in t e - 719
r io r is h o m in is a m i t t u n t , q u o n ia m D e u m d e s e r u n t e t d ia b o ­
lu m c o l u n t .

620 > 30. QVAM D IV E R S O M O D O A N T IC H R IS T V S SV O S D E C IP IA T

ET CVR HOC IL L I P E R M IS S V M S IT

S e c u n d u m h u n c m o d u m f iliu s p e r d it io n s d e c e p t io n e s a r t iu m
s u a r u m in e le m e n t is o p e r a t u r , o s t e n d e n s in e is p u l c h r it u d in e m ,
d u lc e d in e m e t s u a u i t a t e m s e c u n d u m u o l u n t a t e m h o m in u m
625 q u o s d e c ip it . S e d h a e c p o t e s t a s e i o b h o c p e r m is s a e s t , u t f id e ­
le s in r e c t a fid e c e r n a n t q u o d d ia b o lu s n u l l a m p o t e s t a t e m in
b o n is h a b e t , s e d s o lu m in m a lis a e t e r n a e m o r t is . Q u id q u id
e n im is t e f iliu s i n i q u i t a t i s o p e r a t u r , id in p o t e s t a t e , s u p e r b ia
e t c r u d e l i t a t e f a c i t , m is e r ic o r d ia m , h u m i l i t a t e m e t d is c r e t io -

«03 c f. O s . 9, 17.

399 o om. B 601 tu n c supra liti. M 612 fa lla c ite r om. M 613 cre a ta W
su n t cre a ta e ~ Af 616 q u a eret F 617 e t s ic ~ M 620 d e c ip ia t

supra lin. M 622 f il iu s om. H p e r d itio n is ] d e c e p t i o n i s add. W 626/627

h a b e t in b o n i s ~ M

f 599 a m p le c ta r f m 600 c a le fa c ia m te ~ ot 601 fid e tu a — m tu n c ] e t e g o

add. f m 607 Is to s ] E o s d e m
 594 PARS TERTIA
6 jo n e m n o n h a b e n s , s e d c u m im p e r io e t m a g n o s t u p o r e h o m in e s
a d h o c p r a e c i p i t a t u t ip s u m s e q u a n t u r . P lu r im o s e n im p o p u ­
lo s s ib i a c q u i r i t , d ic e n s e is u t u o l u n t a t e s s u a s lib e r e p e r a g a n t ,
n e c s e m u l t u m in u ig iliis a u t in ie iu n iis c o n s t r in g a n t , p r o p o ­
n e n s e is u t t a n t u m D e u m s u u m d i l i g a n t , q u e m se e s s e s im u la t ,
635 q u a t e n u s s ic a b in f e r n o l i b e r a t i a d u i t a m p e r u e n ia n t . V n d e illi
h o c m o d o d e c e p t i d ic u n t : ‘ O u a e m is e r is i l l i s q u i a n t e t e m ­
p o r a i s t a f u e r u n t , q u ia d ir is c r u c i a t i b u s u it a m s u a m a f f lix e r u n t ,
p ie t a t e m D e i n o s t r i h e u ig n o r a n t e s !’ I l l e e n im t h e s a u r o s e t
d i u i t i a s e is o s t e n d it a c e o s s e c u n d u m u o l u n t a t e s ip s o r u m
640 e p u la r i p e r m i t t i t f a l l a c i b u s s ig n is d o c t r in a m s u a m f ir m a n s ,
i t a q u o d ip s i p u t a n t q u o d n o n o p o r t e a t e o s u llo m o d o c o r ­
p o r a s u a c o n s t r in g e r e e t c a s t ig a r e . S e d e t c ir c u m c is io n e m e t
iu d a is m u m s e c u n d u m m o r e s I u d a e o r u m illo s o b s e r u a r e iu b e t ,
f o r t io r a p r a e c e p t a le g is q u a e e u a n g e liu m c u m d ig n a p a e n it e n -
645 t i a in g r a t i a m c o n u e r t i t , ip s is i u x t a u o l u n t a t e m e o r u m le u io r a
f a c ie n s . E t d i c i t : ‘ Q u i a d m e c o n u e r t it u r , p e c c a t a il l iu s d e l e ­
b u n t u r u iu e t q u e m e c u m in a e t e r n u m .’ B a p t i s m u m e t ia m e t
e u a n g e liu m F i l i i m e i a b i c i t e t o m n ia p r a e c e p t a i l l a q u a e e c c l e ­
s ia e t r a d i t a s u n t d e r id e t . E t it e r u m s ib i f a m u l a n t i b u s d ia b o -
650 l i c a ir r is io n e d i c i t : ‘V i d e t e q u is e t q u a l is il l e in s a n u s f u e r a t ,
q u i h a e c o b s e r u a r i p e r m e n d a c ia s u a s im p lic i p o p u lo c o n s t i ­
tu it!’

3 1. DE S IM V L A T A M ORTE A N T IC H R IS T I ET DE S C R IP T V R A
M A L E D IC T IO N IS / Q V I H V IC C O N T R A D IX E R IT O C C ID E T V R

655 ‘ E g o a u t e m p r o u o b is e t a d g lo r ia m u e s t r a m m o r i e t a
m o r t e r e s u r g e r e u o lo , e t s ic p o p u lu m m e u m a b in f e r n o l i b e ­
r a b o , u t d e in c e p s m e c u m in r e g n o m e o g lo r io s e u i u a t i s : q u o d
il l e f a l l a x s e p r iu s f e c is s e s i m u l a u i t .’ E t d e in d e d i l e c t i s s u is
d i c i t u t e u m g la d io p e r c u t i a n t a t q u e in m u n d a m s in d o n e m
660 u s q u e a d d ie m r e s u r r e c t io n is s u a e in u o l u a n t , il l is i t a d e c e p t is
q u o d p u t a n t s e i llu m o c c id e r e e t p r a e c e p t a e iu s h o c m o d o

632/633 cf. B eren gau d u s, Expos, in Apoc. 13 — P L 1 7 (18 7 9 ), 9 7 1 C . 638 / 63 »

cf. A d so , De ortu et temp. Antichristi — C C C M 4 5 , p . 2 5 , 8 0 -8 1. 642/643 c f .
S u lp . S e u . , Dial. I I , 1 4 — C S E L i , p . 1 9 7 , 1 1 - 1 2 .

631 P lu r im o s ] P e r praem. R 631/632 ~ M

s ib i p o p u l o s 632 post s u a s ras.>
lib e r e om. H 634 s u u m om. CT s im u la n t BRO 635 s i c supra lin. O
643 illis R 648 a b i c i e t M illa om. M 650 fu e r it R M 651 o b s e r u a r e
R s im p lic i p o p u lo p e r m e n d a c ia su a ~ M 653 tit. deest M 33 loco 31
pon. T 660 in u o lu a n t ] c o r p u s praem. M

f 633 n ec] ne 640 f ir m a n s ] c o n fir m a n s 643 i l l i s 650 fu e r it 651 ob­

seru are 651/652 c o n s t i t u i t ] in s titu it 658 p r i u s s e ~ 659 m undum
 VISIO VNDECIMA, c. 30-32 595
p e r fic e r e . P o s t e a se r e s u r g e r e s im u la n s d ir a e m a le d ic t io n is
s c r ip t u r a m u e l u t s a l u a t io n e m a n im a r u m p r o f e r t , q u a m p r o
s ig n o h o m in ib u s t r a d e n s i u b e t u t ip s u m a d o r e n t . Q u o d si q u is
665 f id e lis p r o p t e r a m o r e m n o m in is m e i r e c u s a u e r it , d ir o c r u c i a ­
t u t o r m e n t o r u m a b il l o c o n s u m e t u r . V n d e o m n e s q u i h a e c
u id e r in t u e l a u d ie r in t , m a x im o a d m ir a t io n is e t d u b i e t a t i s
s t u p o r e c o n c u t i u n t u r , u e l u t e t ia m I o h a n n e s d il e c t u s m e u s
o s t e n d it d ic e n s .

670 32. VERBA IO H A N N IS

Et uidi unum de capitibus eius tamquam occisum in mortem

et plaga mortis eius curata est. Et admirata est uniuersa terra
post bestiam. H o c t a l e e s t . PL
E g o a m a t o r m y s t e r io r u m D e i u id i f a l l a c e m e t m a l e d i c t u m 720
675 in m a x im is e t in n u m e r a b ilib u s i n i q u i t a t i b u s o m n e m s a n c t i ­
m o n ia m s a n c t o r u m c ir c u e u n t e m e t m u l t i p l i c i b u s u i t i i s e a m
f a t i g a n t e m , q u i a r t i b u s m e n d a c io r u m s u o r u m s a n g u in e m
s u u m in o c c is io n e s e e ff u n d e r e e t i t a m o r i a s s i m i l a b i t , n o n in
c o r p o r e s u o c a d e n s , s e d in f a l l a c i u m b r a u e lu t p e r c u s s u s e t
680 m o r ie n s a e s t i m a t u s . V n d e e t i a m in e r r o r e f a l l a c i u m u u ln e r u m
s u o r u m q u a s i m o r t u u s f u e r i t , s i m i l a t s e q u a s i a s o p o r e m o r t is
r e u ix is s e , e t i t a a d m ir a b ile m e t t e r r ib il e m s t u p o r e m o m n e s
h o m in e s q u i in t o t a t e r r a s u n t in h o r r o r e h u iu s m a l e d i c t i
c a p ie n t , s ic u t e t ia m p o p u lu s m a g n it u d in e m e t f o r t i t u d i n e m
685 G o l ia t h e x s t u p u i t , c u m e u m a r m a t u m in b e ll o a d u e r s u m se
s t a r e u id e r e t .
E t i t a u t u id e s , c o lu m n a e e le c t o r u m m e o r u m t a m d e c r u c i a ­
t ib u s i s t is q u a m d e c o n t r a r iis e t in s ig n ib u s a c h o r r ib ilib u s
s ig n is , q u a e id e m f iliu s p e r d it io n is e m i t t e t , m a g n o s t u p o r e p a -
690 u o r is c o m m o u e r i u id e b u n t u r , g e m it u m l a m e n t a b i l i s a n g u s t ia e
e m itte n te s .

662 Expos, in Apoc. 4 , 1 3 — P L 1 1 7 , 1 0 9 4 D . 662/664 c f . A p o c . 1 4 , 9 ;

c f . H a im o ,
EDO 3 , 1 0 , 32 — G p . 3 8 9 ( P L 1 9 7 , 1 0 3 2 C ) .
H ild e g a r d is , 664/666 c f . A d s o ,
De ortu et temp. Antichristi — C C C M 4 5 , p . 2 5 , 8 4 - 8 5 . 6 6 6 / 6 6 8 c f . i d . , ih. p . 2 5 ,
7 4 -7 7 . 671 A p o c . 1 3 , 3. 678 c f . supra 6 6 2 . 684/686 c f . I R e g . 1 7 , 1 1 .
689 c f . I I T h e s s . 2 , 3.

662 re su rg e re se ~ B 666 h aec] h o c H 670 num. cap. om. R 671 ( E ) t R

Vulg.
ta m q u a m ] q u a s i 676 c i r c u e n t e m R 679 u e l u t om. M 681 s o ­
p ore ex sap o re corr. F s im u la t H M F 682/684 in h o r r o r e usque c a p ie n t ]
c a p i e n t in h o n o r e h u i u s m a l e d i c t i M 686 s t a r e ] s e add. F 688 ac] atq u e M

f 6 68 c o n c u tie n tu r u e lu t ] q u e m a d m o d u m 681 s im ila t ] s i m u l a t so p o re]

sap o re 685 e x s tu p u it] o b s tu p u it 688 in s ig n ib u s ] im m a n ib u s 689
id e m om.
 596 P A R S T E R T IA
33- DE ENOCH E T H E L IA Q V A R E A D ID T E M P V S R E S E R V A T I S IN T

S e d d u o s t e s t e s m e o s q u o s a d id t e m p u s in s e c r e t o u o l u n t a t i s
m e a e r e s e r u a u i, s c il ic e t E n o c h e t H e lia m , u t ip s i r e p u g n e n t e t
695 u t e r r a n t e s a d u ia m u e r i t a t i s r e d u c a n t e m it t a m . Q u i f o r t i s s i ­
m a s e t r o b u s t is s im a s u i r t u t e s f id e lib u s o s t e n d e n t : q u ia c u m
u e r b a t e s t im o n ii e o r u m in o re u t r iu s q u e s ib i a e q u a l i t e r c o n s e n ­
t i u n t , f id e m a u d i e n t i b u s a d h ib e b u n t . N a m id c ir c o h i d u o
t e s t e s u e r i t a t i s t a m d i u p e r m e r e s e r u a t i s u n t , u t m o d o ip s is
700 p r o c e d e n t ib u s s e r m o e o r u m in c o r d ib u s e le c t o r u m m e o r u m
t e n e a t u r e t s o lid e t u r , q u a t e n u s e x i n d e g e r m e n e c c le s ia e m e a e
in m a g n a h u m i l i t a t e s u b s is t a t . E t ip s i ad filio s D ei quorum
n o m in a in libro u ita e su n t d ic e n t .

34. VERBA IL L O R V M AD F IL IO S DEI

70 5 ‘ 0 u o s r e c t i e t e le c t i in g lo r io s a l a u d e b e a t a r u m g r a t i a r u m
u it a e , a u d i t e e t in t e l l e g i t e q u a e u o b is f i d u c i a l i t e r d is s e r im u s .
H ic m a l e d ic t u s a d ia b o lo m is s u s e s t , u t a n im a s q u a e s e p r a e ­
c e p t is i l l i u s s u b ic iu n t in e r r o r e m m i t t a t . N o s e n im d e h o c
m u n d o r e c lu s i e r a m u s , r e s e r u a t i in s e c r e t is D e i, q u a e h o m i-
710 n ib u s a b s c o n d i t a s u n t , i t a q u o d in s o l l ic i t u d i n e e t a n g u s t i a
h o m in u m n o n f u im u s . N a m a d h o c r e s e r u a t i s u m u s e t a d u o s
m is s i, u t e r r o r ib u s i s t iu s p e r d it o r is c o n t r a d ic a m u s . V i d e t e
e r g o s i u o b is a u t in c o r p o r a li s t a t u r a a u t in a e t a t e s im ile s
s im u s .’
715 35. DE V E R IS S IG N IS IL L O R V M
Q V IB V S FALSA A N T IC H R IS T I A B IC IA N T V R

E t o m n e s q u i c o g n o s c e r e e t c o n fit e r i u e r u m D e u m u o l u n t ,
h o s d u o s s e n e s e t u e r a c e s t e s t e s u e x il l u m i u s t i t ia e D e i p o r t a n ­
t e s s u b s e q u u n t u r , in iq u u m e r r o r e m d e s e r e n t e s : q u o n ia m ip s i
720 in m a g n is p r a e c o n iis e t c o r a m D e o e t c o r a m p o p u lo f u lg e b u n t ,
u ic o s e t p l a t e a s e t c i u i t a t e s a t q u e a l i a lo c a u b ic u m q u e f iliu s

<$93/095 c f . A p o c . 1 1 , 3 ; A d s o , De ortu et tempore Antichristi — C C C M 4 5 , p . 2 7 ,

151 ; 28, 15 2 -15 6 . 095 cf. Oratio D e u s q u i e r r a n t i b u s . . . u t in u ia m p o s s i n t
r e d ir e u e r i t a t i s t u a e lu m e n o s t e n d i s — B r u y la n ts 2 n r. 336 . 702 c f. Io h . 1 ,1 2 .
703 c f . A p o c . 1 7 , 8. 708 c f . II T im . 3 ,1 3 .

092 s v n 5 M loco 33 pon. W

35 694 r e s e r u a r i H 697/698 c o n s e n t i e n t R
704 f i l i o s ] e l e Mc t o s 709/710 h o m i n i b u s ] a b praem. M 712 is t i u s ] h u i u s B
7121714 V i d e t e usque s i m u s in ras. Wz 713 a u t s t a t u r a in a e t a t e ~ F 715
spatium num. et tit. suscipiendis destinatum uacuum relictum W 717 u o l u n t ] n o l u n t
R , c o lu n t C T 721 c i u i t a t e s e t p la t e a s — M

f 697/698 c o n s e n t i e n t 698 a u d i e n t e s 699 m o d o ] t u n c 701 e x i n d e ] in d e

705 r e c t i] c o r d e add. 717 u o l u n t ] n o l e n t 719 s u b s e q u e n t u r
 VISIO VNDECIMA, c. 33-36 597
p e r d it io n is c o n t r a r i a m d o c t r in a m e ff la u e r it p e r c u r r e n t e s a c
in e is m u l t a s ig n a in S p i r i t u s a n c t o f a c i e n t e s , i t a u t o m n is
p o p u lu s q u i e a u id e r i t in m a x i m a m a d m ir a t io n e m d u c a t u r .
725 I d c i r c o a u t e m h a e c m a g n a s ig n a s u p r a f ir m a m p e t r a m s o l i d a t a
i l l i s d a b u n t u r , q u a t e n u s i l l a c o n t r a r ia e t f a l s a s ig n a a b ic ia n -
t u r . N a m u t f u l g u r i n c e n d it e t c o m b u r it , s ic e t f iliu s p e r d i t io ­
n is p e r u e r s a i n i q u i t a t e e t n e q u it ia s u a f a c i t p o p u lo s m a g ic is PL
a r t i b u s u e l u t ig n e f u l g u r i s c o m b u r e n s , s e d E n o c h e t H e l ia s 721
7 3 ° c u m r e c t a d o c t r in a q u a s i c u m i c t u t o n i t r u i o m n e m c o h o r t e m

i l l i u s e x t e r r e n t e s d e ic iu n t , fid e le s i t a s t a b i l i e n t e s .

36. QVOD P E R M IS S IO N E DEI CON SVM M ATI

M ERCEDEM LABORVM SVO R VM CON SEQVEN TVR

A t t a m e n in p e r m is s io n e u o l u n t a t i s m e a e a b il l o t a n d e m
735 c o n s u m m a t i mercedem laborum suorum in c a e le s t ib u s c o n ­
s e q u u n t u r . T u n c flo r e s d o c t r i n a e e o r u m c a d e n t e s , q u i a u o c e s
ip s o r u m ia m in m u n d o c e s s a u e r u n t , b o n u m f r u c t u m in e le c t is
o s t e n d u n t , ip s is u e r b a e t r a b ie m d ia b o lic a e a r t i s c o n t e m n e n t i ­
b u s in s p e s u p e r n a e h e r e d i t a t i s b e n e f ir m a t is , q u e m a d m o d u m
74 ° e t S a lo m o n d e b o n o e t r e c t o h o m in e o s t e n d i t d ic e n s : Domus
iusti plurima fortitudo, et in fructibus impii conturbatio. H o c
ta le e st.
A c u t u m h a b it a c u l u m , u b i c o n t r i t i o e t i n f e l i c i t a s n o n e s t ,
s p e c ia l e s p e c u lu m o c u li D e i in r e c t o h o m in e e s t , in q u o id e m
7 4 5 o c u lu s f o r t i t u d i n e m m ir a c u lo r u m s u o r u m q u a s i in a p p e t i t u
p e r c u t ie n t is g l a d i i u id e t . S e d in p r o c e d e n t ib u s f a c t i s u e l u t in
c r e s c e n t ib u s f r u c t i b u s s u p e r b i c o r d is , q u o d in p r o p r iis u o lu p t a -
t i b u s s u is r u in a s a e d if ic a t , t r i s t i t i a i l l a e r it , q u o d id e m s u p e r ­
b u m c o r in s p e m h a n c n o n c o n fid it q u a e in s u p e r n a s a t u r i t a t e
75° f lo r e t .

725 cf. Antiph. in dedicatione ecclesiae H a e c e s t d o m u s D o m i n i .. . b e n e f u n d a t a e s t

s u p r a f ir m a m p e t r a m — • C A O 3 n r. 2998. 727 c f. II T h e s s . 2, 3. 735 cf.
Sap. 10, 17 . 74 0 P ro u . 15 , 6. 745/740 c f . H ie r ., In Hie%. 7 , 21 — C C 75 , p.
28 7, 296sq.

722 d o c tr in a m ] s u a m add. H B C O M F 723 u t ita ~ M 724 ea] te R

726 M
fa ls a ] fa lla c ia 727 e t supra lin. R 728 n e q u i t i a ] in praem. M 733
c o n se q v a n t v r M 734 A tta m e n ] E t ta m e n BCM T 735 c o n s u m m a r i C
740/750 D o m u s usque f l o r e t ponit tamquam proprium cap. ( 3 7 ) praemittendo v e r b a

Sa l o m o n is d e e a d e m r e M 746 p r o c e d . ] p r a e c e d e n t i b u s M

f 724 ea] e o s 728 fa c ie t 731 d e ic ie n t it a ] h o c m o d o 735/736 c o n s e ­

q u a n tu r 737 c e ss a u e ru n t] non a u d ie n tu r 738 o s t e n d e n t ip s is om.
739 in s p e ] e t praem. 748 q u o d id e m ] q u i a 749 s p e m h a n c ] e a m s p e m
 598 PARS TERTIA
37 - QVOD O M N IA M EM BRA E C C L E S IA E EX PRAESVM PTVO SA
A R R O G A N T IA A N T IC H R IS T I TREM ORE C O N C V T IV N T V R
P V T A N T IS SE PO SSE PEN ETRARE SECRETA C A E L E S T IA

S e d q u o d u id e s q u o d i d e m m o n s t r u o s u m c a p u t se
755 tanto fragore a loco suo dissoluit, quod omnis
praedicta muliebris imago in o m n i b u s m embris
s u i s i n d e c o n c u t i t u r : h o c e s t c u m s e f iliu s p e r d it io n is
c a p u t i n i q u i t a t i s e x s is t e n s m u l t a a r r o g a n t i a s u p e r b ia e u e lu t
a p a r u o e r r o r e in f ix a e s ib i n e q u i t i a e t o l l i t m a io r e m e r r o r e m
7 6 0 a r r ip ie n s , s c il ic e t s u p r a o m n e s e x a l t a r i u o le n s , id e s t c u m
d e c e p t io n e s s u a e fin e m a c c e p t u r a e s u n t , o m n is e c c l e s ia in
o m n ib u s f iliis s u is t a m m a io r ib u s q u a m m in o r ib u s in m a x i ­
m u m t im o r e m m i t t i t u r , e x s p e c t a n s in s a n ia m p r a e s u m p t io n is
il l iu s . E t u e l u t m a g n a m a s s a m u lti sterco ris ipsi
765 c a p i t i coniungitur, unde illud super quendam
m o n t e m se e l e u a n s a l t i t u d i n e m caelorum ascen­
d e r e t e n t a t : q u ia m a x i m a e a r t e s d i a b o lic a r u m in s id ia r u m
m u lt a m im m u n d it ia m a ff e r e n t iu m e id e m filio in i q u i t a t i s a s ­
s is t e n t e s ip s i a la s s u p e r b ia e s u b m in is t r a n t a c e u m in t a n t a m
7 7 ° p r a e s u m p t io n e m e r ig u n t , q u o d ip s e e t i a m s e c r e t a c a e l e s t ia
se p u t a t p o sse p e n e tra re . Q u o m o d o ? N a m cu m o m n em uo-
l u n t a t e m d ia b o li c o m p le u e r it , i t a q u o d iu s t o iu d ic io D e i
a m p liu s t a n t a m p o t e s t a t e m i n i q u i t a t i s e t c r u d e l i t a t is s u a e
h a b e re n on p e r m ittitu r , o m n em co h o r te m s u a m c o n g re g a t
7 7 5 e t s ib i c r e d e n t ib u s d i c i t q u ia a d c a e lo s ir e u e l it . S e d s ic u t d i a ­

b o lu s n e s c iu it F i l i u m D e i a d r e d e m p t io n e m a n im a r u m n a s c i,
i t a e t is t e p e s s im u s , c u m s e in m o r t if e r u m m a l u m o m n iu m
m a lo r u m in u o l u it , f o r t is s im u m i c t u m m a n u s D e i s u p e r se
u e n ir e ig n o r a t .

780 38. QVOD POTESTAS DEI M A N IF E S T A V IR T V T E

F IL IV M P E R D IT IO N IS A D M O D V M D IA B O L I
IN AETERN A D A M N A T IO N E P R O S T E R N IT

Et ecce uelut ictus tonitrui repente ueniens

760 c f . I s . 1 4 , 1 3 . 770 c f . A d s o , De ortu et temp. Antichristi — C C C M 4 5 , p . 2 7 ,

13 8 -13 9 . 775 c f . P s . - A u g . , A p p e n d . , Sermo 2 0 2 , 3 — P L 3 9 , 2 1 2 1 . 783 c f .
I T h e s s . 5 , 3 ; H a im o , Expos, in Apoc. 7 , 20 — P L 1 17, 118 8 B .

751 38 pro 37 pon. M 753 p v t a n t e s W 759 p a r u o j p r a u o H M 709

s u b m i n .] a d m i n i s t r a n t M 771 p o s s e p u t a t p e n e t r a r e ~ M 770 r e d e m p t i o ­
nem ] re d e m p to re m O 780 num. om. M 782 i n a e t e r n a ] i n t e r n a T
PR O STE RN E T M

f 754 q u o d 1] u t id e m ] ip s u m 755 d i s s o l u i t ] e m o u i t 764 m u l t i s t e r c o r i s ]

m u lt a e fe c is 772 d ia b o l i] s e d u c to r ispraem. 774 n o n ] o m n i n o praem .
p e rm itte tu r c o n g r e g a b it 775 d i c e t 776 r e d e m p t i o n e m ] e t s a l u t e m
add. 778 i n u o l u e t 779 i g n o r a b i t
 VISIO VNDECIMA, c. 37-39 599
id e m c a p u t t a n t a f o r t i t u d i n e r e p e r c u t it , q u o d et
785 d e m o n t e e o d e m c a d i t et q u o d s p i r i t u m s u u m in
m o r t e m e m i t t i t : q u o n ia m p o t e s t a s D e i s e m a n if e s t a n s
e u n d e m p e r d it io n is f iliu m t a n t a u i r t u t e z e li s u i p r o s t e r n it ,
q u o d e t d e s u p e r b ia i l l a q u a s e c o n t r a D e u m e r e x e r a t m a g n o
p r a e c ip it io p r a e s u m p t io n is s u a e r u it e t q u o d u i t a l e m f la t u m PL
790 s u u m in m o r t e m a e t e r n a e d a m n a t io n is i t a c o n s u m m a t u s 72 a
e u o m it : q u i a s ic u t t e n t a t io n e s F i l i i m e i f in it a e s u n t , c u m ip s e
t e n t a t u s d ia b o lo d i x i t : ‘Vade S a ta n a s ’, e t ille e x t e r r i t u s f u g it ,
s ic e t ia m e t t e n t a t io n e s is t a e , q u a s id e m filiu s in i q u i t a t i s
e c c le s ia e i n f e r t , in h o c z e lo m e o c o n s u m m a t io n e m a c c ip ie n t .

795 39. QYOD IN F E R N A L IS F O E T O R ET N EBVLA

LOCVM E L A T IO N IS IL L IV S R E P L E B IT VT DECEPTI REDEAN T

Vnde subito foetens nebula ipsum m ontem to ­

t u m c o m p r e h e n d i t , in q u a id e m c a p u t t a n t a so rde
i n u o l u i t u r , u t a s t a n t e s p o p u l i in m a x i m u m t e r r o -
800 r e m m i t t a n t u r : q u ia im m u n d is s im u s e t in f e r n a lis f o e t o r
lo c u m e la t io n is il l iu s t o t u m r e p l e b it , in q u o il l e p e s s im u s
c r im in a t o r t a n t a i m m u n d it ia e ff e r u e b a t , u t iu s t o D e i iu d ic io
n e c i n i t i u m n e c fin is e iu s a m o d o in m e m o r ia h a b e a t u r : q u o ­
n ia m i l l i p o p u li c a d a u e r ip s iu s s in e u o c e in t e r r a p r o s t r a t u m e t
805 m u l t a t a b e p e r f u s u m u id e n t e s s e d e c e p t o s e s s e c o g n o s c e n t ,
ipsa n eb u la circa eu nd em m o n te m a liq u a n tu lu m
diutius im m orante : q u o n ia m f o e t o r il l e d ia b o lic a m
e la t io n e m c ir c u m a m p le c t e n s im m u n d a m o s t e n d it , u t h o m in e s
a b il l o s e d u c t i f o e t o r e m e t im m u n d it ia m i l l a m u id e n t e s e rro -
8 10 r e m s u u m d e c lin e n t e t a d u e r it a t e m r e d e a n t . N a m a s t a n s
populus haec cernens m ulto timore concutitur :
quia haec uidentes m a x im u s horror incurrit, ita

792 c f . M t . 4 , 10 . 805 c f . H a i m o , Expos, in Apoc. 6 , 1 7 — P L 1 1 7 , 1 1 4 6 A .

809/810 c f . Oratio P o r r i g e d e x t e r a m . . . p e r q u a m e t e r r o r e s d e c l i n e t — e d . H .
L i e t z m a n n , Das Sacramentarium Gregorianum n r . 2 0 2 , 4 3 ; B r u y l a n t s 1 n r . 3 6 .
810 c f . Oratio Feria V I in Parasc. O m n i p o t e n s s e m p i t e r n e D e u s ... r e s p i c e a d a n i m a s
d ia b o lic a f r a u d e d e c e p ta s ... u t .... a d u e r ita tis tu a e u n ita te m red ean t — B r u y la n t s
2 n r. 799.

78 4 c a p ite F 785 et om. F 787 z e li ex c a e li corr. H 788 D eum supra

lin. M 789 p r a e c ip itio ] p r a e c ip io HR 792 S a th a n a A f e x te r r itu sex
e x e r c itu s corr. H 795 num. om. M e l a t io n is om. M 797 V n d e ] In d e R
805 d e c e p to s se ~ M 808 c ir c u m p le c te n s W

f 784 id e m c a p u t ] c a p u t i p s u m r e p e r c u tit] p e r c u t it 785 e o d e m c a d it] illo

d e ic it 792 S a ta n a s ] tu r p is s im e S a th a n a 793 id e m om.797 V n d e ] I n d e
m o n te m ip s u m ~ 798 id e m c a p u t ] c a p u t i p s u m 800 im m u n d i s s i m u s ]
in to lle r a b ilis q u e add. 802 im m u n d i t ia ] e t f o e t o r e add. 804 p o p u l i ill i ~
806 e u n d e m m o n te m ] m o n t e m illu m 812 in c u r r i t ] i n c u t i t
 6oo PARS TERTIA
ut l u g u b r e s u o ce s et fleb ile s q u e r e la s proferant et
se g r a u i t e r e r r a s s e d i c a n t .

8 15 40. QVOD F IL IO P E R D IT IO N IS PRO STRATO / SPO N SA C H R IS T I

CANDORE M IR A E P V L C H R IT V D IN IS CLARESCET
E R R A N T IB Y S AD V IA M V E R IT A T IS R E D E V N T IB V S

Et ecce pedes praefatae muliebris imaginis c a n ­

didi a p p a re n t, s p le n d o re m su p er s p le n d o re m solis
8 20 r e d d e n t e s : h o c e st q u o d fo r titu d o fu n d a m e n ti e t s u s te n ta tio
s p o n s a e F i l i i m e i m u l t u m c a n d o r e m fid e i o s t e n d e t e t p u l c h r i­
t u d in e m i l l a m q u a e o m n e m p u l c h r it u d in e m t e r r e n a e c l a r i t a t i s
s u p e r a t d e m o n s t r a b it , c u m filio p e r d it io n is , u t p r a e d ic t u m
e s t , p r o s t r a t o m u l t i e x h is q u i e r r a u e r a n t a d u e r i t a t e m r e u e r -
825 te n tu r.

4 1. QVOD D IE M IV D IC II NEM O S C IR E P O T E R IT N IS I DEVS

S e d p o s t c a s u m i l l i u s im p ii, q u a n d o n o u is s im u s d ie s in
s o lu t io n e m u n d i o c c u r r a t , m o r t a l is h o m o n o n q u a e r a t , q u ia
e u m s c ir e n o n p o t e r i t : q u o n ia m e u m P a t e r in a b s c o n d it o
830 s e c r e t i s u i s e r u a u it . A d iu d ic iu m e r g o , o h o m in e s , u o s p r a e ­
p a r a t e . V t a u t e m p r a e d i c t u m e s t , f iliu s p e r d it io n is c u m p a t r e
s u o d ia b o lo e t c u m o m n ib u s a r t i b u s il l iu s in n o u is s im o t e m ­
p o r e p e r F i l i u m m e u m f o r t is s im u m p r o e lia t o r e m s u p e r a b it u r ,
s i c u t e t in im ic i f o r t is s im i S a m s o n is in p r a e f ig u r a t io n e ip s iu s
8 35 d e ie c t i s u n t , u e lu t s c r ip t u m e s t .

42. EXEM PLVM DE SAM SO N E

Concussisque fortiter columnis cecidit domus super omnes

principes et ceteram multitudinem quae ibi erat, multoque piares
interfecit moriens quam ante uiuus occideret. H o c t a l e e s t .
8 40 F i l i o D e i s c il ic e t f o r t is s im o S a m s o n i p r im u m s y n a g o g a
c o n iu n c t a e s t , c u i ip s e o c c u l t a il l a q u a e in u e t e r i t e s t a m e n t o
a b s c o n d it a e r a n t in m ir a b il i d o c t r in a s u a d i s t r i b u i t , in t e r io -

829/830 c f. M c . 1 3 ,4 . 32. 834 c f . P a s c a s . R a d b . , Expos, in Mi. 1 2 , 27 — P L 120,

929A. 837 lu d . 1 6 , 30. 841 c f . R u p e r t . , De s. Trin. 2 1 , ln lud. 15 — CC CM
22, p. 117 3 , m e -

813 num. cap. om. M 816 c l a r e s c a t M 817 r e d e v n t i b v s ] r e d e a n t W

818 pedes supra lin. B 823/824 p r o s t r a t o u t p r a e d i c t u m e s t ~ M 824/825
re u e rte re n tu r R 826 4 2 loco 41 pon. M 828 m u n d i om. R n o n supra
lin. R 830 s e r u a u it ] r e s e r u a u i t M 841 ip s e supra lin. H

f 823 p r a e d i c t u m ] d i c t u m 833 p r o e lia to r e m ] cu m m agna c o n fu s io n e praem.

835 u e lu t ] in s a c r a h i s t o r i a add.
 VISIO VNDECIMA, c. 39-42 601
r e m d u lc e d in e m e iu s d e m l e g is q u a e f o r t i o r le o n e e r a t , ip s i
b e n ig n e a p e r ie n s . S e d ip s a d e c e p it e u m f a c ie n s u t s e c r e t a e iu s
8 45 il l u d e r e n t u r , in d o c t r in a m il l iu s r e s p ic e r e n o le n s , s e d e a m
m a g n o f a s t u s u p e r b ia e d e s p ic ie n s . Q u a p r o p t e r ip s e c o m m o ­
t u s r e g n u m D e i a b e a a u f e r r i e t a lii g e n t i d a r i p r a e d i x i t , i t a
in m u l t is p r o d ig iis c u m p lu r im a t u r b a I e r o s o ly m a m a s c e n - P l
d e n s , i n f i d e l i t a t e illo r u m , q u i u e s t i m e n t a s u a in u ia s t r a u e r u n t , 723
850 o c c is a , u b i q u o d p r o m is e r a t il l is p e r m ir a c u la r e d d id it q u ib u s
p e r s p o n s a m s u a m p r o d it u s f u e r a t .
E t in e o d e m f e r u o r e e a n d e m s p o n s a m s u a m d e s e r u it , c u m
d o m u m e iu s d e s e r t a m d e r e lin q u i p r a e n u n t ia u i t . S e d p a t e r
s p o n s a e il l iu s , u id e l ic e t d ia b o lic a s e d u c t io , a l ii u ir o id e s t
8 55 i n f i d e l i t a t i e a m c o n i u n x i t . T u n c F i l i u s D e i a s t u t a s u u lp e s ,
s c i l i c e t a p o s t o lo s , e m is it , q u i ig n e s a n c t i S p ir it u s s e g e t e s i n i ­
m ic o r u m s u o r u m c o m b u s s e r u n t , id e s t q u i l e g a l i a p r a e c e p t a a d
s p ir i t a l e m i n t e l l e c t u m u e r t e r u n t , i t a s y n a g o g a c u m p a t r e s u o
c o m b u s ta , s c ilic e t p e ru e rs a in fid e lita te s y n a g o g a e e u e rsa .
8 60 D e in d e m a g n is s ig n is e t s t u p e n d is m ir a c u lis in c r e d u lo s o c c i ­
d it, it a q u o d o m n e s m u lto s tu p o r e c o n tr e m u e r u n t, c u m d ic e ­
r e n t se t im e r e R o m a n o s u e n ir e e t lo c u m e t g e n t e m ip s o r u m
t o l le r e . Q u a p r o p t e r c o h o r t e m s u a m c o n g r e g a u e r u n t , u t i llu m
p e r d e r e n t , s e d ip s e a b s c o n d it se in m o n t e in o r a t io n e , c u m
8 65 d ic e r e t , u t s i fie r i p o s s e t , q u o d c a l i x i l l e a b e o t r a n s ir e t .
S e d l u d a s S c a r io t h is p r o d id it e u m t r a d e n s e u m in m a n u s
in im ic o r u m s u o r u m . A t ip s e u im f o r t i t u d i n i s s u a e a b s c o n d it ,
q u a m in c r in e id e s t in P a t r e s u o h a b u i t , q u a e o m n i p o p u lo
ig n o t a e s t , n is i q u a n t u m in fid e c a p it u r , u e lu t c a p i l l i in c a p it e
8 70 u id e n t u r . P o s t e a c u m p a t i u o l u it , u im f o r t i t u d i n i s s u a e o s t e n ­
d i t , u id e l ic e t m a n d ib u l a m a s in i t o l le n s , c u m f il ia b u s I e r u s a -
le m d ic e r e t , n e s u p e r e u m , s e d s u p e r s e ip s a s fle r e n t , i t a illa s
o c c id e n s , s c i l i c e t t e r r o r e m f u t u r o r u m m a lo r u m e is p r a e d ic e n s .
E t s ic in c r u c e f a t i g a t o , c u m s i t i r e t , f o n s f id e i d e g e n t il i

843 c f . Iu d . 14, 14. 844/8 45 8 4 8 c f . M t . 20, 18 .

c f . Iu d . 14 , 18 . 849 c f .
M t . 2 1 , 8. 852/853 854/855 c f . R u p e r t . , De s. Trin. 2 1 , In
c f. Iu d . 14, 19.
Iud. 1 6 — C C C M 2 2 , p . 1 1 7 4 , 1 0 3 1 . 861/803 c f . I o h . 1 1 , 4 8 ; R u p e r t . , De s.
Trin. 2 1 , In Iud. 25 — C C C M 2 2 , p . 1 1 8 6 , 1 4 8 3 - 1 4 8 4 . 863/864 c f . M t . 2 6 , 3.
864/865 c f . M t . 2 6 , 3 6 . 3 9 . 866/867 c f . M c . 1 4 , 1 0 ; E s t h . 1 4 , 6 . 867 c f .
H r a b . , Comment. in lib. Iud. 2 , 1 9 — P L 1 0 8 , 1 1 9 6 C . 1 1 9 7 A . 870/871 c f . I u d .
1 5 ,1 5 . 871/872 c f . L c . 2 3 , 2 8 . 874 c f . I o h . 4 , 6 - 7 ; 1 9 , 2 8 .

848 p lu r i m a ] m u l t a B J h e r o s o ly m a m B 851 fu e ra t in marg. H 854 id

e s t] u id e lic e t T 855 eam om. C T 866 S c h a r io th is I/ 872 ill a s ] illo s B

f 843 e iu s d e m om. 8 4 8 I e r o s o l y m a m ] c i u i t a t e m praem. 852 e o d e m ] illo

eandem om. 863 c o h o r t e m s u a m ] c o n c i l i u m s u u m 865 q u o d om.
866 m a n u s ] s a e u i s s im a s add. 867 A t ] E t 869 u e l u t i c a p illi] e t praem.
c a p i t e ] h o m i n i s add. 873 p r a e d i c e n s ] u e r i s s i m e praem. 874 f id e i] u e r a e
praem.
 Ö02 PARS TERTIA
8 75 p o p u lo e m a n a u i t , d e q u o ip s e b ib e n s n o n e r u b u it , d ic e n s
e t i a m q u o d s ic c o n s u m m a t u m e s s e t . V n d e c u m e x s p i r a u i t ,
in g e h e n n a m u id e lic e t a d m u lie r e m m e r e t r ic e m d e s c e n d it ,
i n im ic is s u is e u m o b s id e n t ib u s , c u m c u s t o d e s a d s e p u lc r u m
ip s iu s p o n e r e n t , s e d ip s e a m o r t e r e s u r g e n s , c u m d u a b u s p o r-
8 80 t is , id e s t c u m s p e c ia lib u s e le c t is s u is e t c u m c o m m u n i p o p u lo
q u o s e x in f e r n o li b e r a u i t , c a e le s t e r e g n u m p e t i u i t . S e d s ic
p u lc h e r r im a s p o n s a , s c il ic e t e c c le s ia , ip s i c o n iu n c t a d il ig e n ­
t is s im e a b e o q u a e s iu it , q u o m o d o f o r t it u d in e m ip s iu s c o g n o ­
s c e r e p o s s e t. I p s e a u t e m u ir e s s u a s e i n o n r e p e n t e s e d p a u la t im
885 e t c u m d is c r e t io n e a p e r u it . Q u o m o d o ? C u m p r im u m fid e le s
c a t h o l ic a m fid e m p e r c e p is s e n t , in u e t e r i le g e e t in n o u a u s q u e
a d p e r f e c t a m c o r r e c t io n e m p u t a b a n t se q u id a m illo r u m d e ­
b e r e a m b u la r e , q u a e l i g a t u r a u m e n t iu m n e r u o r u m s e d n o n ­
d u m p e r f e c t a m s i c c i t a t e m h a b e n t iu m e r a t . V n d e e c c le s ia r u d is
8 90 a d h u c m u l t is t u r b is d ic e b a t : ‘ H a e c e s t f o r t i t u d o s p o n s i m e i .’
E t p o p u lu s h a e c a u d ie n s u o le b a t r e p e n t in o m o t u D e u m in PL
a u d i t u u e r b o r u m t a n t u m c o le r e e t n o n in s ig n if ic a t io n e S p ir i- 724
t u s s a n c t i c o n u e r s a r i. S e d i t a f o r t i t u d o e iu s c o g n it a n o n e s t .
D e in d e u ir g in it a s u e lu t n o u i f u n e s , q u i n u m q u a m in o p e r e
895 f u e r u n t s ic u t e t u i r g in it a s a n t e n o n e s t g lo r io s e h a b i t a , n o b i­
l i t e r e r e c t a e s t , q u a e l i g a t u r a F i l i u m D e i f o r t i t e r q u id e m
t e t i g i t , s e d t a m e n e u m p l e n i t e r n o n o s t e n d it . S e d e c c le s ia se
s u r s u m e r ig e n s d i c e b a t : ‘ O u o s a m ic i m e i, h a e m a x im a e u ir -
t u t e s s p o n s i m e i s u n t . ’ E t s u b it o in m a g n o s t r e p i t u m u lt u s
90 0 p o p u lu s s u p e r e u m r u it d ic e n s : ‘ N o s in m a x im is u ir ib u s e iu s
ip s u m c e p i m u s .’ S e d n e c s ic u ir e s e iu s m a n i f e s t a t a e s u n t .
P o s t e a in s e p t e m d o n is S p ir it u s s a n c t i, u e l u t in s e p t e m c r i n i ­
b u s il l iu s , e c c le s ia s o l id a t a e s t , ip s is f o r t i c l a u o in fir m a m e n t o
a p o s t o l ic o r u m p r a e d ic a t o r u m in f ix is . V n d e r e t i fid e i h o c m o d o
90 5 c o n t e x t o e c c l e s ia c l a m a b a t : ‘ O q u a m f o r t i s s p o n s u s m e u s in
s e p t e m c r in ib u s s u is e s t ! ’ E t o m n e s p o p u li i l l a m a u d ie n t e s in
e u m ir r u e r u n t , p u t a n t e s ip s u m m a io r e s u ir e s n o n h a b e r e . S e d
e t h o c m o d o n o n e s t a g n i t a f o r t i t u d o ip s iu s .

874/875 c f . I o h . 4 , 39 ; W a la fr . S t r a b o , Glossa ordinaria, Eu. loh. 4 — P L 1 1 4 , 3 7 1 C D .

876 c f . I o h . 1 9 , 3 0 . 877 in g e h e n n a m id est Ga%a c f . I u d . 1 6 , 1 ; H r a b . , Comment.
in lib. Iud. 2 , 19 — P L 10 8 , 1 1 9 4 C ; R u p e r t . , De s. Trin. 2 1 , In Iud. 2 4 — C C C M 2 2 ,
p . 1 18 4 , 1 4 0 1-14 0 2 . 878 c f . I u d . 16 , 2. 878/879 c f. M t. 2 7, 66. 879/880
c f. Iu d . 16 , 3 ; R u p e r t., De s. Trin. 19, In Deu/. 2 ,1 8 — CC CM 22, p . 1 1 1 0 , 18 3 1-
18 36. 882/884 c f. Iu d . 16 , 15. 895 c f. A m b r ., Expos, eu. sec. Luc. 3 , 18 —
C C 1 4 , 4 , p . 8 5 , 2 9 3 -2 9 4 . 902/903 s e p t e m c r i n . ... c l a u o : c f . I u d . 1 6 , 1 3 .

879 ip s iu s ] e i u s O 885 f i d e le s ] f i d e m R 887 illo r u m in marg. V 892

c o le re ] c o lo r e R s ig n ific a tio n e ] s a n c tific a tio n e B

f 876 e x s p i r a u i t ] s p i r i t u m e m i s i t 877 d e s c e n d it] p o s te a praem. 885 f id e le s om.

897 p l e n e 901 c e p i m u s ] c o e p i m u s
 VISIO VNDECIMA, c. 42 603
D e h in c m u l t a s la c r im a s e c c le s ia e f f u d it , q u i a f o r t it u d in e m
910 s a n c t a e T r i n i t a t i s i g n o r a u it , d ic e n s h u m a n it a t e m F i l i i D e i se
q u id e m u id is s e , s e d d i u i n i t a t e m ip s iu s n o n d u m p e r f e c t e i n t e l ­
l e x is s e . V n d e ip s e c o m m o t u s , in d i l e c t o s u o I o h a n n e s e c r e t a
s a n c t a e T r i n i t a t i s q u a n t u m h o m in i l i c i t u m e r a t s c ir e , in h o n o ­
re P a t r i s e t in a r d o r e S p i r i t u s s a n c t i m a n i f e s t a u i t . E t i t a in
915 g r e m iu m s p o n s a e s u a e c a p u t s u u m r e c lin a n s , ib i u s q u e a d
m a x i m a s c h is m a t a q u a e in filio p e r d it io n is f u t u r a s u n t , r e ­
q u ie s c e t . I b i f o r t i t u d o e iu s a b r a s is c r in ib u s ip s iu s a b s c id e t u r ,
c u m h o m in e s in t e m p o r e il l o m a g is f iliu m p e r d it io n is q u a m
ip s u m s e q u i s t u d e a n t d ic e n t e s : ‘ Q u id e s t , o D e u s , q u o d t a l i a
920 e t t a n t a m ir a c u la u id e m u s ? ’ E t i t a f o r t i t u d o ip s iu s d e le n it u r ,
c u m ia m u e r a fid e s in c a e c i t a t e i n f i d e l i t a t i s o b n u b il a r i u id e -
t u r . S e d u ir e s e iu s r e s u r g e n t , c u m E n o c h e t H e l ia s a p p a r u e ­
r in t . Q u a p r o p t e r s u p e r b ia m e t p r a e s u m p t io n e m f o r t i t e r c o n -
c u t ie n s f iliu m p e r d it io n is c u m o m n ib u s d ia b o lic is a r t i b u s e t
925 c e t e r is u it iis d e ic it , m u lt o q u e d u r iu s d i a b o lic a u i t i a c o n t e r e t ,
c u m ia m e c c le s ia c u m c h r is t ia n o n o m in e d e p r a e s e n t i e t t e m p o ­
r a li s a e c u lo a d a e t e r n a t r a n s i b i t , q u a m a n t e a f a c e r e t c u m a d ­
h u c d iu in u s c u l t u s in m u n d o t e m p o r a l it e r u ig e r e t . Q u id e s t
h o c ? Q u ia c u m ia m s a e c u lu m fin e m a c c ip ie t , t u n c e t d ia b o lic a e
9 3 0 p e r s e c u t io n e s e t u i r t u t u m f o r t is s im a e o p e r a t io n e s in h o m in i­
b u s e tia m te m p o r a lite r c e ss a b u n t.
Q u i a u t e m a c u t a s a u r e s in t e r io r is in t e l l e c t u s h a b e t , h ic in
a r d e n t e a m o r e s p e c u li m e i a d u e r b a h a e c a n h e l e t e t e a in
c o n s c ie n t ia a n im i s u i c o n s c r ib a t .

913/914 cf. 1 Ioh . 5, 6 -7 . 915 c f . lu d . 16 , 19.

910 se supra /in. C 912 s e c r e ta supra /in. O 913 l i c . e r a t j l i c e t O 910

m a x im u m R in supra lin. H 925 d e ie c it H 932 i n t e r i o r e s H

f 909 e f f u d it ] fu d it 917 a b s c id e tu r ] a b s c in d e tu r 919 s tu d e b u n t 925

u it iis ] e i u s add. d e ic ie t 927 fa c e re t] fe c e r it 928 est om.
 CAPITYLA DVODECIMAE VISIONIS TERTIAE PARTIS

1. Quod in nouissimo tempore mundus multis calamitatibus PL

ut homo in hora mortis dissoluitur. 723/
2. Quod omnes creaturae repente commouentur et quidquid 724
5 in aere uel in aqua uel in terra mortale est uitam reddit,
et quod foeditatis est in eis euanescit.
3. Quod corpora mortuorum ubicumque fuerint in integri­
tate corporis et sexus sui resurgunt.
4. De signatis et non signatis resurgentium.
10 5 . Quod Filius, cui Pater potestatem dedit iudicium facere, PL
in forma humanitatis ad iudicium ueniet. 725/
6. Euangelium de eodem. 726
7. Quod signati obuiam iusto iudici non in difficultate cele­
riter rapiuntur, et opera eorum apparebunt.
15 8. Quod omnes flores, patriarchae, prophetae, apostoli, mar­
tyres, confessores, uirgines et monachi et alii praepositi
fulgebunt.
9. Quod caeli interim laudes suas in silentio continent, cum
Filius sententiam iudicialem proferet conscientia sin-
20 gulorum aperta.
10. De bonis et malis qui iudicandi sunt.
11. De infidelibus qui iam iudicati ad iudicium non perue-
niunt.
12. Quod finito iudicio maxima quies tranquillitatis exoritur.
25 13. Quod electos gloria aeternitatis cum magnis laudibus reci­
pit, sed reprobos infernus magno ululatu absorbet.
14. Euangelium de eodem.
15. Quomodo elementa et sol et luna et stellae finito iudicio in
melius mutantur et nox non erit.
30 16. Verba Iohannis de eodem.

DVODECIMA VISIO TERTIAE PARTIS

POST HAEC uidi : et ecce omnia elementa et om- pl

nes creaturae diro motu concussa sunt, ignis, aer 723
et aqua eruperunt et terram moueri fecerunt,
33 f ul g ur a et t o n i t r u a c o nc r e pu e r unt , mont e s et si l ­
uae c e c i der unt , i ta ut omne quod mo r t a l e erat
ui t am e x ha l a r e t . E t omni a e l e ment a p u r g a t a sunt,

III, 12, 2 pro 1 pon. B et usque c. 4 imius, numer. una aliis plus
4 o m n is C H
add. H
r e p e n te ] e t 9 r e s u r g e n tib u s O 13/14 c e l e r i t e r ] s e d praem. supra
lin. O 15 f lo r e s ] D e i id e s t add. H, u i d e l i c e t supra lin. add. O , D e i praem. F et
add. id e s t a p o s t o l i om. O 22/23 p e r u e n i e n t V 24 t r a n q u i l l i t a t i s ] e t t r a n ­
q u illita s H F 26 m a g n o ] m a l i g n o C T 32 - O S T B

/ III, 12, 1 D V O D E C IM A E v is io n is c a p . 6 eu anescet 31 t e r t ii s c iv ia s

V I S I O D V O D E C IM A
 VISIO DVODECIMA 605
i t a ut q u i d q u i d in eis s o r di dum f uer at tali modo
e ua nes c er e t , quod ampl i us non a ppa r e r e t . Et
4 0 audi ui uocem ma x i mo cl amore per t o t u m orbem
t e r r a r um uo c i f e r a nt e m et d i c e nt e m : ‘ O uos filii
homi num qui in t erra i acet i s, s urgi t e o m n e s . ’
E t ecce omni a ossa homi num in q uo c umq ue loco
t e r r a r um erant , uel ut in uno mome nt o congre-
45 g a t a et sua carne o b t e c t a sunt, et omnes homi nes
i nt egri s me mbr i s et c o r po r i bus suis in sexu suo
s u r r e x e r unt , boni in c l a r i t a t e f ul ge nt e s et mal i in
ni gredi ne a ppa r e nt e s , i ta ut et opus c ui us que in
ipso apert e ui der et ur . E t qui da m ex eis in fide
5osignati erant , qui da m a ut e m non, ita ut s i g n a t o ­
rum i s t o r um alii ant e f aci em suam uel ut aur eum
f ul gorem, alii uel ut umbr a m haber ent : quod i p s o ­
rum s i gnum erat.
Sed subi t o ab ori ent e ma x i ma c o r us c a t i o efful-
55 sit ; et ibi in nube F i l i u m homi ni s eodem uul t u
q u e ma d mo d u m in mundo f uer at et a pe r t i s uulne-
ri bus cum angel i ci s chori s a d ue n i e nt e m uidi, et
supra sedem c a nde nt i s sed non a rdent i s f l ammae
sedent em et sub se hanc ma x i ma m t e mp e s t a t e m
6 0 pur g a t i oni s mundi ha be nt e m. Et qui s i gnat i erant
obui am ei in aere quasi in t ur bi ne rapt i sunt , ubi
et pri us spl e ndor e m i l l um qui s e c r e t um superni
c reat ori s de s i gnat ui deram, boni s sci l i cet a mali s
ibi s e par at i s . Sed ipse bl a nda uoce uel ut euange-
65 l i um ma n i f e s t a t , i ustos cael est i regno b e a t i f i c a u i t ,
ac t erri bi l i uoce i ni us t os i nf er nal i bus poeni s, si cut
e t i a m i bi dem s c r i p t u m est, d e p u t a u i t , nul l a t amen
ali a i nqui s i t i one uel responsi one de operi bus e o ­
rum nisi q u e ma d mo d u m e ua ng e l i c a uox ost endi t
70 ibi f a c t a : quoni am opus c ui us que siue bo num siue
ma l um esset in ipso ma ni f e s t e a ppa r ui t . Qui aut em
si gnat i non erant , a longe in pa r t e a qui l oni s cum
di abol i ca t u r b a s t a b a nt , nec ad i udi c i u m hoc per-
ue ne runt , sed t amen haec omni a uel ut in t urbi ne

III, 12, 54/55 c f. L c . 17 , 24. 56/57 c f . R u p e r t., De uict. uerbi Dei 1 2 , 2 9 —

MGH Geistesgeschichtl. Reihe 5 , p . 4 0 4 , n -13 . 62 uide supra, Pars I ,
s p le n d . :
Visio 4 , 4 8 - 5 2 . 65/64 c f . M t . 2 5 , 3 2 . 64/65 c f . M t. 2 5, 34. 66/67 c f. M t.
25, 41*

48 ut supra lin. O 64 s e p a r a tis in marg. i;

f 59 quod] ut 51 is to r u m ] illo r u m 55/56 eodem .. . q u e m a d m o d u m ] e o ...

quo 56 e t] n u d a t i s praem. 58 c a n d e n t i s .. . f la m m a e ] f l a m m a n t i s .. . t h r o n i
64 u e lu t ] q u e m a d m o d u m 66 s ic u t] u t 67 ib id e m om.
 6o6 PARS TERTIA
75 ui dent es f i nem ei us dem i udi ci i e x s p e c t a b a n t , et
i nt r a se amaros g e mi t us da ba nt .
Et sic i udi ci o pe r a c t o f ul g u r a et t o ni t r ua et
uenti ac t e mp e s t a t e s c e s s a ba nt , et qui dqui d in el e­
ment i s t r a n s i t o r i u m erat s ubi t o e ua nui t , et ma xi -
8oma t r a n q u i l l i t a s f a c t a est. T u n c el ecti super s p l e n ­
dorem solis repe nt e s pl endi di e f f ec t i cum eodem
Fi l i o Dei et cum be at i s a g mi ni bus a ng e l o r um in
g a udi o ma g no ca el es t i a p e t e b a n t , reprobi s cum
di abol o et angel i s eius ad loca i nf er nal i a cum
85 magno ul u l a t u t e ndent i bus . E t sic cael um el ectos
recepi t et i nf er num reprobos a bs o r bui t . Sed subi t o
t a n t a g a ud i a et t a n t a e l audes in cael est i bus, et
t a n t a t r i s t i t i a ac t a nt i ul ul a t us in i nf erno e x ­
orti sunt , ul t r a qua m humanus sensus effari
90 possi t. Et mo x omni a e l e me nt a in ma x i ma s er e­
ni t a t e r e s pl e ndue r unt uel ut eis ni g er r i ma cuti s
a b s t r a c t a f ui sset, i ta quod nec i gnis f eruorem, nec
aer s pi s s i t udi ne m, nec a qua f urorem, nec t erra
f r a g i l i t a t e m ampl i us ul l am ha be r ent . Sol quoque,
95 l una et st el l ae uel ut pl uri mus ornat us in f i r m a ­
ment o mul t o spl endore et decore r u t i l a b a n t et
sine mot u ci r c ui t i oni s f i xa ma ne b a n t , i ta quod
ul t r a diem et noc t e m non di s c e r ne ba nt . Et i ta nox
non erat, sed dies. Et f i ni t um est.
100 Iterumque audiui uocem de caelo mihi dicentem.

I. Q V O D IN N O V IS S IM O T E M P O R E M V N D V S M V L T IS C A L A M IT A T IB V S
VT HOMO IN HORA M O R T IS D IS S O L V IT V R

Haec mysteria nouissima tempora ostendunt, in quibus

temporalia tempora in aeternitatem coruscationis illius quae
105 sine fine est transmutabuntur. Nouissima enim tempora mul­
tis periculis fatigabuntur et occasus mundi uariis signis de­
monstrabitur. Na m ut ui des, in ipso noui ssi mo die
t ot us orbis t e r r a r um t e r r or i bus c o nc ut i e t ur , tem-

1 0 1 c f . I P e t r . 1 , 5. 104 c f . II C o r . 4 , 18 . 100/108 c f . M t . 2 4 , 29 ; L c . 2 1 , 1 1 .
107 c f. lo b 18 , 15 .

76 am o ro s C 77 supra lin. O
p e ra c to e t 3] a c O 97 i t a supra Im. C 98
u lt r a ] i d e s t u l t e r i u s add. alia manu in marg. W (glossa ?) 99 n o n supra lin. H
10 0 - q u e om. C T 103/104 o s t e n d u n t usque t e m p o r a in marg. C

f 75 e iu s d e m om. 76 d a b a n t] a e d e b a n t 81 eodem om. 86 in fe r n u s 88

in fe r n o ] a b y s s i la c u 89 u lt r a ] e tia m add. 91 u e lu t i 93 fu ro re m ] a e stu m
108 c o n c u tie tu r ] e t add.
 VISIO DVODECIMA, c. 1-3 607
p e s t a t i b u s q u a s s a bi t ur , i ta ut qui dqui d in eo ca-
n o d u c u m et mor t a l e est, his c a l a mi t a t i b u s f i ni a t ur :
quia iam cursu mundi completo ipse amplius durare non pote­
rit, sed secundum diuinam dispositionem consummabitur.
Sicut enim homo, cum finiendus est, multis infirmitatibus
praeuentus deicitur, ita quod etiam in ipsa hora mortis suae
x15 multo dolore dissoluitur, sic quoque finem mundi maximae
aduersitates praecurrent et ipsum in fine suo diuersis terrori­
bus dissoluent : quoniam elementa terrores suos tunc osten­
dent, quia eos amplius exercere non poterunt.

2. QVOD OM NES CREATVRAE REPEN TE COM M OVENTVR ET

12 0 Q V ID Q V ID IN A E R E V E L IN A Q V A V E L IN T E R R A M O R T A L E E S T
V IT A M R E D D IT E T Q V O D F O E D IT A T IS EST IN E IS E V A N E S C IT

Re pe nt i no et i no pi n a t o qui ppe mot u in hoc fine

el ement a r e l a x a n t u r , omnes creaturae commouentur,
ignis erumpit, aer soluitur, aqua effluit, terra concutitur, ful-
125 gura feruent, tonitrua concrepant, montes scinduntur, siluae
ruunt, et qui dqui d in aere uel in aqua uel in terra mor t al e
est ui t am reddi t. Ignis enim totum aerem mouet et aqua
totam terram replet : et hoc modo omni a p ur g a nt ur ,
ut quidquid in mundo foeditatis est ita euanescat quasi non
130 fuerit, uelut sal diffluit cum in aquam mittitur.

3. QVOD CORPORA M ORTVORVM V B IC V M Q V E F V E R IN T

IN IN T E G R IT A T E C O R P O R IS ET SEXVS SVI R ESVRG VN T

Sed di ui no pr a e c e pt o , ut ti bi p r a e mo n s t r a t u m
est, ad r e s ur ge ndum a c c e pt o , mo r t u o r u m ossa,
135 ubicumque fu erint, suo loco uelut in ictu oculi
c o ni u n gu n tu r et sua carne te g u n tu r , nec ullo modo
retardantur, sed siue ab igne siue ab aqua siue ab aue siue a PL
bestia consumpta fuerint, citissime restituuntur, ita quod ea 7 2 7
hoc modo terra reddit uelut sal ex aqua sudat : quia oculus

115/117 c f . P a s c a s . R a d b . , E xpos, in M t. n , 24 — P L 120 , 8 0 2 C D . 122 cf. Lc.

2 1 , 3 4 ; I T h e s s . 5 , 3. 122/127 c f . I I P e t r . 3 , 1 0 . 125/127 c f . I e r . 4 , 2 4 -2 5 ;
H abac. 3, 6. 137/158 c f . H o n o r. A u g u st. Elue. 3, 11 — PL 172, 1164D .
139/140 c f . E c c l i . 3 9 , 24 ; B e n e d . , Keg. 7 , 2 6 ( P r o u . 1 5 , 3 ).

109 q u itq u it F 111 ia m ] id e s t C T cu rsu m R 119 2 in marg. alia manu B

122 q u ip p e supra lin. alia manu sed eras. , et inscriptum in litt. R ( e p e n t i n o ) W
130 s a l] s o l R 131 2 pro 3 pon. B et usque cap. 6 inclus. numerat una aliis minus

f 111 ia m ] t u n c 115 q u o q u e ] e t i a m 122 q u i p p e om. 130 m i t t i t u r ] i m m i t t i ­

tu r 133 m o n s t r a t u m
 6o8 PARS TERTIA
140 meus omnia nouit nec quidquam me latere poterit. Ita omnes
homines in anima et corpore, sine ulla contractione et abscissio-
ne membrorum suorum sed in i n t e g r i t a t e et corpori s et
sexus sui, uelut i n ic tu o c u li r e s u r g u n t, el ecti f ul gorem
bonor um operum s uor um ha be nt e s , et reprobi
145 ni g r edi ne m i nf el i c i um a c t u u m suorum por t a nt e s ,
ita quod ibi opera ipsorum non absconduntur, sed palam in
ipsis apparebunt.

4 - DE S IG N A T IS ET NON S IG N A T IS R E S V R G E N T IV M

E t q u i d a m ex eis in fide si gnat i sunt, qui da m

u o a u t e m non, i ta ut f i dem h a b e n t i u m c ons c i ent i a e
al i or um per opera fidei in f ul gore sapientiae f ul g e a nt ,
al i orum uero in t e n e b r o s i t a t e ne g l e c t us sui a p p a ­
reant , per quae aperte discernuntur: quoniam illi fidem operi­
bus impleuerunt, isti autem eam in semetipsis exstinxerunt.
155 Qui da m a ut e m hoc s i gnum fi dei non ha be nt : quia
isti nec in ueteri lege nec in noua gratia cognitionem uiui et
ueri Dei habere uoluerunt.

5. QVOD F IL IV S CVI PATER PO TESTATEM D E D IT

IV D IC IV M FACERE
160 IN FORM A H V M A N IT A T IS AD IV D IC IV M V E N IE T

E t t unc in c l a r i t a t e l uci s aet er nae, sed t amen

in nube, qua reprobi s cael est i s gl ori a a b s c o nd i t a
est, F i l i us Dei in f orma h u ma n i t a t i s et passi oni s
suae, qua m in u o l u n t a t e Pa t r i s pro sal ut e humani
165 generi s passus est, ad i u di c a nd um i psum h u m a ­
num genus cael est i e x e r c i t u c i r c u md a t u s adueni et:
quoniam Pater ei hoc dedit, ut quia ipse in mundo uisibiliter

140 c f. Io b 42, 2. 142/143 c f . E p h . 4 , 13 ; H o n o r . A u g u s t . , Elue. 3 , 1 1 . 1 6 —

P L 172 , 116 5 A B . 1 16 9 A . 143 c f . I C o r . 1 5 , 5 2 . 143/145 c f . H o n o r . A u g u s t . ,
Elue. 3 , 1 1 — P L 1 7 2 , 1 1 6 5 B . 155 c f . Ordo missae Rom., Can., Commem, pro de­
functis M e m e n t o e t i a m . . . c u m s i g n o f i d e i . 163/166 c f . M t . 2 5 , 3 1 ; M c . 1 3 , 2 6 ;
L c. 21, 27 ; Antiph. Sabb. Hebd. I Aduentus E c c e i n n u b i b u s c a e l i F i l i u s h o m i n i s
u e n ie t — CA O 3 n r. 2 5 16 . 163/164 uide supra 5 6 / 5 7 . 165/166 c f . Symbolum
C r e d o in unum . 166 c f . Ordo missae Rom. Praef de Natiu. Domini... c u m o m n i
m ilit ia c a e le s t is e x e r c it u s .

153/154 o p e r i b u s ] in praem. R 156 n e c 1 supra lin. R 162 q u a ] s c ilic e t n u b e

add. supra lin. alia manu W, quod glossam esse arbitror, q u a m F

/ 146 ip s o r u m ib i o p e r a ~ 151 a l i o r u m om. 153/154 o p e r i b u s ] in praem.

154 s e ip s is 155 hoc om. 156 is t i] illi
 VISIO DVODECIMA, c. 3-7 609
conuersatus fuerat, quae uisibilia mundi sunt diiudicet, ut
etiam ipse in euangelio ostendit dicens.

170 6. E V A N G E LI VM DE EODEM

Et potestatem dedit ei et indicium facere, quia Filius hominis

est. Hoc tale est.
Pater testificatur de Filio suo. Quid est hoc ? Pater potesta­
tem dedit Filio : quoniam ipse semper cum Patre in diuinitate
175 manens, sed humanitatem de Matre accipiens, secundum
quod homo est, accepit etiam a Patre quod omnis creatura
ipsum Dei Filium sentit, sicut et omnis creatura in creatione
formae suae a Deo creata subsistit. Et ideo quaeque opera
discernuntur a Filio, in quacumque dignitate uel incuruatione
18 0 sint, et secundum hoc quod collocanda sunt ea collocat, ut
quia ipse homo palpabilis et uisibilis in mundo fuit, etiam illa
quae in mundo uisibilia fuerunt secundum quod iustum est
discernat, uidelicet in potestate iudiciali terribilis iniustis sed
blandus iustis apparens, ipsos ita diiudicans, quod etiam purga-
185 tionem suam elementa sentiant.

7. QVOD S IG N A T I O B V IA M IV S T O IV D IC I NON IN D IF F IC V L T A T E
C E L E R IT E R R A P IV N T V R / E T O P E R A E O R V M APPAREBVN T

Tunc et qui s i gnat i sunt obui a m i ust o iudi ci

non in d i f f i c u l t a t e , sed in mu l t a c e l e r i t a t e ra-
i$>°piuntur, ut quoniam ipsi fidem in Deum credentes habue­
runt, etiam opera, fidei in eis manifeste appareant, ubi et
scientia Dei actus eorum et in bonis et in malis non ignorat,
ut tibi praemonstratum est, ibi enim boni et mali s e p a ­
r a b u n t u r : quia et opera eorum dissimilia sunt. Nam ibi
195 tam in malis quam in bonis certissime apparet quomodo uel

171 I o h . 5 , 2 7 . 173 c f . 1 I o h . 5 , 9 . 174/175 c f . I o h . 1 4 , 1 0 ; 1 5 , 1 0 . 175 /

176 c f . R u p e r t . , De s. Triti. 2 8 , In Is. 2 , 3 1 — C C C M 2 3 , p . 1 5 7 1 , 1 5 1 1 . 1 5 1 4 . 1 5 1 5 .
176/177 c f . H o n o r . A u g u s t . , Cognitio uitae 2 4 — P L 4 0 , 1 0 1 9 . 177/178 c f . S a p .
19, 6. 179 i n c u r u a t i o n e : c f . G r e g . , Hom. in Eu. 2 , 3 1 , 7 — P L 7 6 , 1 2 3 1 A .
181 p a l p a b i l i s e t u i s i b i l i s : c f . L c . 2 4 , 39 ; P a s c a s . R a d b . , Ep. ad Eredugardum —
C C C M 1 6 , p . 1 6 1 , 5 3 9 -5 4 1. 183/184 uide supra 6 4 - 6 7 ; c f . G r e g . , Moral.
32, 7, 9 — P L 76 , 6 4 0 D . 188/190 c f . I T h e s s . 4 , 1 7 . 191 uide supra 1 5 1 ; c f .
I C o r . 3 , 13 ; I T i m . 5 , 25 ; I I C o r . 5 , 1 0 . 193/194 c f . M t . 2 5 , 3 2 .

169 i p s e supra lin. O 176 o m n i s in marg. R 179 i n c u r u a t i o n e ] in c a r n a t i o n e

CT 182 q u o d supra lin. B 188 T u n c ] N u n c O 189 i n 1 om. F 192
e t 1 om. W 195/196 u e l in i n f a n t i a in marg. H

f 171 et om. 173 est om. 178 q u a eq u e] c u n c ta 193 m o n stra tu m

 6io PARS TERTIA
in infantia uel in pueritia, uel in iuuentute, uel in senectute,
uel in finita aetate Deum quaesierint.

8. QVOD OM NES FLORES / P A T R IA R C H A E PROPH ETAE APO STO LI

M ARTYRES CO N FESSO RES V IR G IN E S ET M ONACHI
200 ET A L II P R A E P O S IT I FVLGEBVN T

Ibi etiam fulminant omnes flores Filii mei, uidelicet patriar­

chae et prophetae qui ante incarnationem ipsius fuerunt, et
apostoli qui cum eo in saeculo conuersati sunt, ac martyres, PL
confessores, uirgines et uiduae, qui ipsum fideliter imitati 728
205 sunt, et illi qui ecclesiae meae tam in saecularibus quam in
spiritalibus praepositi erant, nec non anachoretae et monachi
qui in castigatione et mortificatione carnis suae propter nomen
eiusdem Filii mei se uiles fecerunt, quod et in uestitu suo cum
magna humilitate et caritate angelicum ordinem imitantes
2 10 ostenderunt. Sed qui me hoc modo in contemplatiua uita
quaerunt, quod dicunt: ‘Haec uita gloriosior illa est,’ hoc mihi
quasi nihilum est ; sed qui me quaerit in humilitate in illa
conuersatione quae inspiratione Spiritus sancti data est, hunc
in caelesti patria in prioribus locis collocabo.

215 9 . Q V O D C A E L I IN T E R IM L A V D E S S V A S IN S IL E N T IO C O N T IN E N T
CVM F IL IV S S E N T E N T IA M IV D IC IA L E M PROFERET
C O N S C IE N T IA S IN G V L O R V M APERTA

Deinde caeli laudes suas interim in silentio continent, cum

Filius Dei iudicialem sententiam et ad iustos et ad iniustos
220 profert, auscultantes cum reuerentia honoris quomodo illos
diiudicet, cum blande iustis superna gaudia tribuit, et cum
terribiliter iniustos ad infernales poenas mittit. Sed ibi nec
e x c u s a ti o nec in t e rr o g a t io ope rat ion um suarum
maior erit, quam quod ibi conscientiae hominum et bono-
225 rum et malorum nudae et apertae sunt.

201/202 flo r e s : c f . R u p e r t ., In Cant. 2 — C C C M 26, p. 48, 256- 260. 208/210

c f . l u o C a r n o t., Deeret. 7 i De monachis 22 — P L 16 1 , 550C . 210 c f . Ps. 112 , 8 ;
Lc. 14 , 8. 9 . 224/225 c f . H e b r . 4 , 13 .

197 q u a e s ie ru n t B 201 I b i ] V b i H C T 2 0 4 e t om. R 208 fe c e r u n t supra

lin. alia manuy dei. fu e r u n t W 214 c o lla b o C 216 p r o f e r t W 223 e x c u s a ­
tio n e s R n e c in - in marg. alia manu R

f 197 fin ita ] d e c r e p ita 201 fu lm in a n t ] f u l g e n t 204 et om. ip s u m fid e lit e r ]

o m n e s fid e l i t e r illu m 206 e r a n t] fu e r u n t 208 e iu s d e m om. 210 hoc
m o d o ] id e o 211 q u o d ] q u ia illa usque m i h i ] e s t q u a m illa : h o c a n te m e
212 illa ] ea 21 4 c o l l o c a b o ] e x a lt a b o 223 e x c u s a tio n e s
 VISIO DVODECIMA, c. 7-12 611
IO . DE B O N IS ET M A L IS QVI IV D IC A N D I SVNT

Iusti autem qui ibi uerba aequissimi iudicis percipiunt,

plurima quidem opera iustitiae fecerunt, sed tamen ea in pleni­
tudine perfectionis, dum in saeculo uiuerent, non habuerunt,
a3° unde et nunc in eis diiudicandi sunt ; iniusti uero qui iudicia-
lem seueritatem ibi in se sentiunt, mala quidem facta perpe-
trauerunt, sed tamen ea non in ignorantia diuinae maiestatis,
quod est in iniquitate praeiudicatae damnationis infidelitatis
egerunt, et ideo sententiam eiusdem iudicis ibi non effugient,
a35 quoniam omnia aequo pondere ponderanda sunt.

II. DE IN F ID E L IB V S QVI IA M IV D IC A T I
AD IV D IC IV M NON P E R V E N IV N T

Illi a ut e m qui in fide si gnat i non sunt, quoniam

ipsi in Deum non crediderunt, in pa r t e aqui l oni s, id est
240 perditionis, cum di a bo l i c a t ur ba i nt er i m t a r d a n t ,
nec ad hoc i udi c i um pe r ue ni unt , sed t a me n i ll ud
in o b u mb r a t i o ne ui dent es f i nemque eius p r a e s t o ­
l a nt e s i nt r a se mu l t u m g e munt : quoniam ipsi in infide­
litate perdurantes uerum Deum non cognouerunt, quia ipsi
245 nec ante baptismum uiuum Deum in ueteri testamento colue­
runt, nec sub euangelio remedium baptismatis susceperunt,
sed in maledictione casus Adae perseuerauerunt, damnationis
poenas habentes ; unde et in infidelitate scelerum suorum iam
iudicati inueniuntur.

12. Q V O D F IN IT O IV D IC IO
250 M A X IM A Q V IE S T R A N Q V I L L I T A T I S E X O R IT V R

Si cque i udi ci o f i ni t o t errores e l e me nt or um et

f ul gur a, t o n i t r u a et uent i in t e mp e s t a t i b u s c e s ­
sant, et omne quod c a d u c u m et t r a n s i t o r i u m est
255 di l abi tur, nec amplius apparebit, uelut nix esse desinit
quae a calore solis dissoluitur, ma x i ma qui et e t r a n q u i l l i ­
t a t i s di ui na d i s pe ns a t i o ne i t a exor t a .

227/229 c f. G r e g ., Moral. 26, 2 7 , 51 — P L 76, 379C . 230/232 cf. H on o r. A u ­

g u s t., Elue. 3, 14 — PL 172, 116 7B . 243/249 c f. G r e g ., Moral. 2 6 , 2 7 , 50 —
P L 7 6 , 3 7 9 A ; H o n o r . A u g u s t., Eluc. 3, 14 — P L 172, 116 7 A . 252/254 cf. Iu o
C a r n o t ., Deeret. 17 , 119 — PL 1 6 1 , 1 0 1 4 D ( A u g ., De ciu. Del 20, 14 — C C 48,
p . 7 2 4 ,1 9 - 2 2 ) .

227 ex O - corr. a. m. H, - V s t i C
I- 232 in supra lin. om. H 233 in om. H
239 praem. F
c r e d id e r u n t] in - 248 in supra lin. V 255 n e c ] e t supra lin. alia
manu, dei. n e c W a p p a r e b i t ] n o n praem. W u e l u t supra lin. H

f 234 e iu s d e m ] ip s i u s 256 d is s o lu itu r ] liq u e s c it

 ÖI2 PARS TERTIA
13 . QVOD ELECTOS G L O R IA A E T E R N IT A T IS CVM M A G N IS
L A V D IB V S R E C IP IT / S E D R E P R O B O S IN F E R N V S
260 M AGNO VLVLATV ABSO RBET

E t sic electi, sp lendorem a e t e r n i t a t i s habentes

una cum c ap ite suo scili cet Filio meo et cum g l o ­
rioso c ael est i e x e r c i t u in magna gloria ca el es tia
gaud ia pe t u n t , et reprobi una cum diabolo et cum
265 angelis ipsius ad ae t er na su p pl ic ia in mu lta c o n ­
tr it io ne ten du nt, ubi aeternam mortem sibi praeparatam
aeternaliter uident : quia magis concupiscentias suas quam PL
praecepta mea secuti sunt. E t sic caelum electos in glo- 729
riam aeternitatis recipit, quoniam ipsi dominatorem caelo-
270 mm dilexerunt ; et infernus reprobos absor be t, quia
diabolum non abiecerunt ; ita omnium ga ud ior um t a n ­
tis laud ibu s in cael est i gloria reso nan tibu s, et
omnium ge mi tu u m ta nt is u lu l a t i b u s in inferno
ex ort is u lt ra quam humanus in t e l le c t u s capere
275 ualeat : quoniam illi uitam aeternam possident, et isti mor­
tem aeternam habent, quemadmodum in euangelio Filius
meus loquitur dicens.

14. E V A N G E L IV M DE EODEM

Et ibunt hi in supplicium aeternum, iusti autem in uitam

280 aeternam. Hoc tale est. Qui in lenocinio omnium malorum
foetent nec sitiunt quod iustum est haurire in summa boni­
tate, per iter infidelitatis et nequitiae suae in poenas aeternae
perditionis demerguntur, secundum opera sua infernalia tor­
menta recipientes. Aedificatores uero coruscationis caelestis
285 Ierusalem, qui portis filiae Sion fideliter instant, fulgebunt in
luce uitae aeternae, quam castissima Virgo in fecunditate uir-
ginitatis suae credentibus mirabiliter attulit.

15. QVOM ODO ELEM EN TA ET SO L ET LVN A ET STELLAE

F IN IT O IV D IC IO IN M E L IV S M VTANTVR ET NOX NON E R IT

290 E t ut uides elementa in m a x i m a c l a r i t a t e et pul-

263/264 c f. H o n o r . A u g u s t., Elue. 3 ,1 5 — P L 172, 1 168 A . 267/268 c f . II P e tr.

3 , 3. 270 c f. P s. 68 , 16. 279 M t . 25, 46. 282/283 c f . H o n o r . A u g u s t .,
Elue. 3 , 1 5 — P L i 7 2 , n 6 8 A . 285 c f . P s. 9, i 5 ; 7 2 , 2 8 c. 290/291 c f. H on o r.
A u g u s t . , Elue. 3 , 1 5 — P L 1 7 2 , 116 8 C D .

264 g a u d i a supra lin. B 267/268 s u a s usque m e a in marg. H 275 is t i ] i l l i C

275/276 p o s s i d e n t usque a e t e r n a m om. T 279 ( E ) t C 288 15 om. W

f 265 ip s iu s ] e i u s
 VISIO DVODECIMA, c. 13-16 613
c h r i t u d i n e his omni bus pe r a c t i s f ul g e bunt , omni
uidelicet impedimento nigredinis et sordis ablato. Nam ignis
sine f eruore tunc ut aurora rutilat, et aer abs que s pi s ­
s i t udi ne purissimus fulget, et a qua sine i mpe t u effu-
295 si oni s et submer s i oni s perspicua et lenis stat, et terra
abs que omni f r a g i l i t a t e et tortitudine fortissima et pla­
nissima apparet, his omnibus in magnam tranquillitatem ac PL
pulchritudinem translatis. 730
Sed et sol et l una ac stel l ae, uelut pretiosissimi lapi-
30 0 des in auro, ita etiam in f i r ma me nt o mul t a c l a r i t a t e
et ma x i mo f ul gore r ut i l a nt , nec ultra inquietudinem
circumuolutionis suae diem et noc t e m ad d i s c e r ne n­
dum ha be nt : quia finito mundo iam in immutabilitate
sunt, ita quod et nul l ae t enebrae noct i s amodo ap-
305 p a r e bunt , quoni am t unc dies i ndef i ci ens est, ut
etiam Iohannes dilectus meus testatur dicens.

16. VERBA IO H A N N IS DE EODEM

Et nox ultra non erit, et non egebunt lumine lucernae neque

solis, quoniam Dominus Deus illuminat illos. Hoc tale est.
3 1 0 Qui thesaurum habet, eum interdum subtrahit, interdum
etiam emittit, sicut et nox lumen celat et ut dies tenebras
fugat homini lumen afferens. Ita non erit in transgressione
temporum : quia iam tunc noctis umbra fugabitur, ita quod
tenebrae noctis amodo non apparebunt, quia etiam et trans-
3 1 5 mutatio illa iam non egebit lumine hoc, quod sibi homines
incendunt umbras tenebrarum expellentes ; nec etiam muta­
bilitatem solis tunc amplectetur, qui modo continet tempora
illa quae in umbra habentur, quoniam tunc dies sine ulla
mutatione erit : quia tunc etiam dominator omnium claritate
320 diuinitatis suae, quam nulla mutabilitas offuscat, illuminat eos
qui in saeculo tenebras sua gratia effugerant.
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in con­
scientia animi sui conscribat.

302/303 c f. A p o c . 2 1, 25. 305 in d e f i c i e n s : c f . E c c l i . 2 4 , 6 . 308 A p o c . 2 2 , 5.

292 a b l a t o ex a b l u t o corr. B 307 16 om. W 311 e m i t t i t ] r e m i t t i t W s ic u t

om. B 313/314 q u i a usque t e n e b r a e in marg. H 318/319 d i e s usque t u n c
supra lin. H 318 d ie s ] i l l a add. H u ll a in marg. V

f 293 r u t ila b it 294 fu lg e b it 295 s t a b i t 296 t o r t i t u d i n e ] i n a e q u a l it a t e

297 a p p a r e b it 301 302/303 d i e m usque h a b e n t ] a d d i e m d i s c e r ­
r u t ila b u n t
n en d u m a n o cte h ab eb u n t 309 i l l u m i n a b i t 312 t r a n s g r e s s i o n e ] i m m u t a ­
tio n e 313 i a m om. 314/315 t r a n s m u t .] m u t a t i o 315 h o c ] i l l o 317
sol 318 i l l a om. 321 e f f u g e r u n t
 CAPITVLA TERTIAE DECIMAE VISIONIS
TERTIAE PARTIS

1. Symphonia de sancta Maria. PL

2. De nouem ordinibus supernorum spirituum. 2/
7 9
5 3. De patriarchis et prophetis. °
73
4. De apostolis.
5. De martyribus.
6. De confessoribus.
7. De uirginibus.
10 8. Vox harmoniae in querelis de reuocatis ad eosdem gradus.
9. In exhortatione uirtutum et in contradictione diabolica­
rum artium.
10. Quod de ineffabili gratia sua corde et ore Deus incessabili-
ter laudandus est.
15 1 1 . Quod symphonia in unanimitate et concordia proferenda
est.
12. Quod uerbum corpus, symphonia autem spiritum et har­
monia diuinitatem, uerbum uero humanitatem Filii
designat.
20 1 3 . Quod per symphoniam rationalitatis torpens anima exci­
tatur ad uigilandum.
14. Quod symphonia dura corda emollit et umorem com­
punctionis inducit et Spiritum sanctum aduocat.
15. Quod fidelis omni deuotione incessanter iubilare debet.
25 16. Verba Dauid de eadem re.

TERTIA DECIMA VISIO TERTIAE PARTIS

DEINDE VIDI l u c i d i s s i m u m a e r e m , in q u o a u d i u i PL
i n o m n i b u s p r a e d i c t i s s i g n i f i c a t i o n i b u s m i r a b i l i 729
m o d o d i u e r s u m g e n u s m u s i c o r u m in l a u d i b u s c i-
30 ui um s uper nor um g a u d i o r u m in uia ue r i t a t i s f o r ­
t i t e r pe r s e ue r ant i um, ac in querel i s r e uoc a t o r um
ad l audes eor undem g a ud i o r um, et in e x h o r t a t i o n e
u i r t u t u m se e x h o r t a n t i u m ad s a l ut e m po pul or um
qui bus d i a bo l i c ae i nsi di ae r e pug na nt ; sed ipsae
35 u i r t u t e s e a s o p p r i m u n t , i t a t a m e n q u o d s ic f i d e l e s

III, 13, 1 1 e x h o r ta tio n e ] h o r ta tio n e R in 2 om. C T 18 F i l i i om. F 20

r a tio n a b ilit a tis B 22 co rd a] c o lla O 25 d e usque r e ] a d e a n d e m r e m F
E x p lic iu n t c a p it u la te r tia e p a r t is lib r i S c i u i a s ( C i u i a s H) V H B R O C, s i m p l i ­
c is h o m in is add. R E x p lic iu n t c a p itu la te r tia e p a r t is C iu ia s F E x p lic iu n t
V H B O C F (C iu ia s
c a p i t u l a li b r i S c i u i a s s i m p l i c i s h o m i n i s H F) 26 t e r t ia

usque v i s i o ] c a p it v l a t e r t ia e d e c im a e v is io n is W

f III, 13, 1/2 t e r t ia e d e c im a e v is io n is c a p . 11 e x h o r t a t i o n e ] h o r t a t i o n e

26 t e r t ii s c iv ia s v is io t e r t ia d e c im a 34 ipse
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 1-2 615
hom ines tand em a p e c c a tis ad su p ern a per paen i-
te n tia m tra n se u n t.
E t sonus ille, ut uox m u ltitu d in is in la u d ib u s de
su p ern is g ra d ib u s in h arm o n ia sy m p h o n iza n s, sic
4° dicebat.
I. S Y M P H O N IA DE SAN CTA M A R IA

O splendidissima gemma et serenum decus solis,

qui tibi infusus est fons saliens de corde Patris,
qui est unicum Verbum suum
45 per quod creauit mundi primam materiam
quam Eua turbauit ;
hoc Verbum effabricauit tibi Pater hominem,
et ob hoc es tu illa lucida materia
per quam hoc ipsum Verbum exspirauit omnes uirtutes,
50 u t e d u x it in p rim a m a te r ia o m n e s c r e a tu ra s . PL
•72O
O tu, suauissima uirga frondens de stirpe Iesse,
o quam magna uirtus est
quod diuinitas in pulcherrimam filiam aspexit,
sicut aquila in solem oculum suum ponit,
55 cum supernus Pater claritatem Virginis attendit
ubi Verbum suum in ipsa incarnari uoluit.
Nam in mystico mysterio Dei illustrata mente Virginis
mirabiliter clarus flos ex ipsa Virgine exiuit.
Et iterum dixit.

60 2. DE NOVEM O R D IN IB V S SVPERN O R VM S P IR IT V V M

O gloriosissimi lux uiuens angeli, qui infra diuinitatem

III, 13, 41/50 c f . H i l d e g a r d v o n B i n g e n , Lieder — h rsg. v o n P . B a rth , M .I.

R it s c h e r , J . S c h m i d t - G ö r g , S a lz b u r g 19 6 9 . D e s a n c ta M a r ia , p . 2 1 8 , n r. 7 . 48
c f . R u p e r t . , In Cant. 1 , 1 - 2 — CC CM 26, p . 12 , 79 . 51/58 c f . H i l d e g . , Lieder ,
D e s a n c ta M a r ia , p . 2 2 6 , n r . 1 4 . 51 c f. Is. 1 1 , 1 . 53 c f . R u p e r t . , Comm. in lob
26 — PL 16 8 , 10 0 9 C . 60/71 c f . H i l d e g . , Lieder , D e a n g e l i s , p . 2 3 4 , n r . 20 .
60 c f . G r e g . , Horn, in E u . 2 , 3 4 , 7 — P L 7 6 , 1 2 4 9 D . 61 c f . G e n . 1 , 3 ; R u p e r t . ,
D e s. Trin., In Gen. 1 , 1 0 — C C C M 2 1 , p . 1 3 7 , 3 2 6 - 3 2 8 . 61/63 c f . M t . 1 8 , 1 0 ;
I P e tr . 1 , 12 .

40 d i c e b a t ] s p l e n d i d i s s i m a g e m m a add. T , et om. infra 42 O in marg. alia manu R ,

et ita porro litt, initial, in marg. alia manu usque c. 4 inclus. 4 8 lu c id a illa ~ C T
59 E t usque d i x i t om. D R s, et ita porro in fine cc. 2 -6

/ 42 e t om. 43 q u i om. in fu s u m 44 s u u m ] e iu s 47 e f f a b r i c a u i t t i b i]
f a b r i c a u i t in t e P a t e r om. 48 o b h o c .. . t u om. 48/49 m a t e r ia usque hoc]
gem m a a qua 49 e x s p ir a u it] e d u x it 50 u t usque o m n e s ] q u e m a d m o d u m in
p r i m a m a t e r ia o m n e s p r o t u l i t 54 p o n it] f ig it 56 u b i] q u a n d o 58 e x iu it]
p r o d iit 61 g lo r io s is s im a
 6 i6 PARS TERTIA
diuinos oculos cum mystica obscuritate omnis creaturae
aspicitis in ardentibus desideriis,
unde numquam potestis satiari :
6 5 o quam gloriosa gaudia illa uestra habet forma
quae in uobis est intacta ab omni prauo opere,
quod primum ortum est in uestro socio perdito angelo,
qui uolare uoluit supra intus latens pinnaculum Dei,
unde ipse tortuosus demersus est in ruinam ;
7° sed ipsius instrumenta casus
consiliando facturae digiti Dei instituit. PL

731
Nam o uos angeli
qui custoditis populos,
quorum forma fulget in facie uestra,
75 e t o u os arch an geli
qui suscipitis animas iustorum,
et uos uirtutes, potestates, principatus, dominationes, et throni,
qui estis computati in quintum secretum numerum,
et o uos cherubin et seraphin sigillum secretorum Dei,
80 s it la u s u o b is,
qui loculum antiqui cordis in fonte aspicitis.
Videtis enim interiorem uim Patris,
quae de corde illius spirat quasi facies.

Itemque dicebat.

85 3. DE P A T R IA R C H IS ET P R O P H E T IS

O spectabiles uiri
qui pertransistis occulta aspicientes per oculos spiritus
et annuntiantes in lucida umbra acutam et uiuentem lucem
in uirga germinantem,

64 c f . G r e g ., Moral. 18 , 54, 91 — P L 76, 94A B . 69 to r t u o s u s : c f . Is. 2 7, 1 ;

G r e g ., Moral. 1 7 , 32, 51 — P L 76, 35C . 72/83 c f . H ild e g ., Lieder, D e a n g e lis ,
p . 2 36, n r. 2 1. 72/73 c f. G r e g ., Moral. 1 7 , 12, 17 — P L 76, 19B . 75/76 cf.
Respons. pro defunctis S u b u e n i t e .. . o c c u r r i t e a n g e l i s D o m i n i , s u s c i p i e n t e s a n i m a m
e i u s — C A O 4 n r . 7 7 1 6 ; Antiph. in agenda mortuorum M i c h a e l t a m e n n u m q u a m
d i m i t t a s a n i m a m — Sacramentale Fuldense n r . 2 4 7 9 . 77 c f . G r e g . , Hom. in Eu.
2 , 34, 7 — PL 76, 12 50 A . 81 c f . D a n . 7 , 9 a n tiq u u s d ie r u m . 85/98 cf.
H ild e g ., Lieder, D e p r o p h e tis e t p a tr ia r c h is , p. 2 3 6 , n r. 22.

69 e s t om. D 72 N am om. D R s 79 c h e r u b im W 85 num. cap. om. W, et ita

porro usque c. 5 inclus. d e p r o p h e t is e t p a t r ia r c h is ~ Rs e t p r o p h e t is

om. D 86 S p e c t a b ile s ] O praem. alia manu H 87 p e r tr a n s itis F 89 g e r ­

m in a n te m ] g e r m a n ita te m CT

f 6 8 in t u s ] i n t r i n s e c u s 71 c o n s ilia n d o ] s u g g e s t io n is e iu s c o n c iliu m 76 a n im a s
iu s to r u m s u s c ip itis ~
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 2-4 617
90 quae sola floruit de introitu radicantis luminis ;

uos antiqui sancti

praedixistis saluationem exulum animarum,
quae immersae fuerant morti,
qui circuistis ut rotae, mirabiliter loquentes mystica montis,
95 qui caelum tangit
pertransiens ungendo multas aquas,
cum etiam inter uos surrexit lucida lucerna
quae ipsum montem praecurrens ostendit.

0 uos felices radices,

100 cum quibus opus miraculorum,
et non opus criminum,
per torrens iter perspicuae umbrae plantatum est,
et o tu ruminans ignea uox,
praecurrens limantem lapidem subuertentem abyssum,
105 gaudete in capite uestro !
Gaudete in illo,
quem non uiderunt in terris multi
qui ipsum ardenter uocauerunt.

Et iterum dixit.

IIO 4. DE A P O S T O L IS

O cohors militiae
floris uirgae non spinatae,
tu sonus orbis terrae
circuiens regiones insanorum sensuum epulantium cum porcis
115 quos expugnasti per infusum adiutorem,
ponentis radices in tabernacula pleni operis Verbi Patris ;
tu etiam nobilis es gens saluatoris,
intrans uiam regenerationis aquae per agnum
qui te misit in gladio inter saeuissimos canes,
120 qui suam gloriam destruxerunt in operibus digitorum suorum,

94 c f . E z . 3, 13 ; G r e g . , In Hie£ ., i , i o , 39 — C C 14 2 , p . 16 3 , 7 0 1-7 0 3 . 97 cf.

I o h . 5, 33. 98 c f. L c . 1, 76. 99/108 c f . H ild e g ., Lieder, D e p a t r i a r c h i s e t
p r o p h e tis , p . 2 3 6 , n r. 23. 103 ru m in a n s : c f . A u g . , Enarr. in ps. 3 6 , s. 3 , 5 —
C C 38 , p . 3 7 1 , 21 u o x : c f . M t . 3, 3 ; M c . 1 , 3 ; I o h . 1 , 2 3 . 107/108 c f . M t .
13, 7. 110/123 c f . H i l d e g . , Lieder,
D e a p o s to lis , p . 238 , n r. 24. 113 c f .
R o m . 1 0 , 18 ( P s . 1 8 , 5 ). 118 c f . A p o c . 22, 1. 1 2 0 c f . R o m . 1 , 23 cf.
I s . 2 , 8.

104 s u b u e rte n te m in marg. D 109 Et usque d i x i t om. B

f 98 o s te n d it] illu m in a t
 6i8 PARS TERTIA
statuentes non manufactum
in subiectionem manuum suarum,
in qua non inuenerunt eum.

Nam, o lucidissima apostolorum turba,

25 surgens in uera agnitione
et aperiens clausuram magisterii diaboli,
abluendo captiuos in fonte uiuentis aquae,
■ tu es clarissima lux in nigerrimis tenebris,
fortissimumque genus columnarum
3 0 sponsam agni sustentans in omnibus ornamentis ipsius,
per cuius gaudium ipsa Mater et Virgo
est uexillata.
Agnus enim immaculatus
est sponsus ipsius sponsae immaculatae.

35 Itemque dicebat.

5. DE M A R T Y R IB V S

O uictoriosissimi triumphatores,
qui in effusione sanguinis uestri
salutantes aedificationem ecclesiae
40 intrastis sanguinem agni epulantes cum uitulo occiso :
o quam magnam mercedem habetis,
quia corpora uestra uiuentes despexistis
imitantes agnum Dei,
ornantes poenam eius,
45 in qua uos introduxit in restaurationem hereditatis.

Vos flores rosarum

qui in effusione sanguinis uestri beati estis in maximis gaudiis,
redolentibus et sudantibus in emptione
quae fluxit de interiori mente consilii

121 c f . H eb r. 9, 1 1. 124/134 c f . H ild e g ., Lieder, D e a p o s to lis , p . 240, n r. 25.

124 tu rb a a p o st. : c f. Hymn. C h r is tu s q u i u ir tu s — AH M A 14a n r. 12 0 , sir. 5.
125 c f . I T im . 2, 4. 129 c f. G a l. 2, 9. 130 c f . A p o c . 2 1 , 9 . 133 c f. I P etr.
1 ,1 9 . 134 c f. C a n t. 5 , 2 ; E p h . 5, 2 7. 136/145 c f . H i l d e g . , Lieder, D e m ar­
ty r ib u s , p . 248, n r. 3 1. 137 cf. Hymn. A e t e r n a C h r is t i m u n e r a ... b e lli tr iu m ­
p h a le s d u c e s — A H M A 2, 1 n r. 9 5 , str. 2. 140 c f . H e b r. 10 , 19 c f . R u p e r t.,
De s. Trin. 1 4 , ln Leu. 1, 14 — CC CM 22, p . 8 19 , 6 2 5. 146/154 c f . H ild e g .,
Lieder, D e m a r t y r i b u s , p . 2 4 8 , n r . 32.

123 qua] q u o D 124 N a m om. D Rs 130 o r n a m e n tis ] o r n a tis O 134 s p o n ­

sae] e t add. H F 149 i n t e r i o r e W

f 132 e s t u e x i l l a t a ] p r im a e s t u e x i l l i f e r a 134 ip s i u s usque im m a c u la t a e ] et spo n sa

e iu s i m m a c u la t a
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 4-7 619
150 m a n e n tis a n te a e u u m in illo ,
in q u o n o n e r a t c o n s titu tio a c a p ite .
Sit honor in consortio uestro,
qui estis instrumentum ecclesiae
et qui in uulneribus uestri sanguinis undatis. PL
732
155 Et iterum dixit.

6. DE C O N F E S S O R IB V S

O successores fortissimi leonis

in te r te m p lu m e t a lta r e d o m in a n te s in m in is tr a tio n e eiu s,
s ic u t a n g e li s o n a n t in la u d ib u s
160 e t s ic u t a d s u n t p o p u lis in a d iu to rio ,
u o s e s tis in te r illo s q u i h a e c fa c iu n t,
s e m p e r c u ra m h a b e n te s in officio a g n i.
O u o s im ita to r e s e x c e lsa e p e rs o n a e
in p re tio s is s im a e t g lo rio sissim a sig n ific a tio n e ,
165 o quam magnus est uester ornatus,
ubi homo procedit soluens et stringens in Deo
pigros et peregrinos,
etiam ornans candidos et nigros et magna onera remittens.

Nam et angelici ordinis officia habetis,

170 e t fo rtissim a fu n d a m e n ta praescitis,
u b ic u m q u e c o n stitu e n d a sunt,
u n d e m a g n u s est u e ste r honor.

Itemque dicebat.

7. DE V IR G IN IB V S

175 O pulchrae facies Deum aspicientes

et in aurora aedificantes,
o beatae uirgines, quam nobiles estis,

157/162 c f . H i l d e g . , Lieder, D e c o n f e s s o r i b u s , p . 2 5 0 , n r . 3 4 . 157 c f . R u p e r t . ,

De s. Triti. 3 9 , De operibus Spir. s. 6, 2 — C C C M 2 4 , p . 2 0 0 8 , 3 1 - 3 3 . 165/172 c f .
H i l d e g . , Lieder, D e c o n f e s s o r i b u s , p . 2 5 0 , n r . 3 3 . 174/181 c f . H i l d e g . , Lieder,
D e u i r g i n i b u s , p . 2 5 6 , n r . 38 .

154 u n d a s tis R 158 d o m in a n te s ] d o m in a tio n e s semieras. H

f 150 m a n e n tib u s 154 u n d a t is ] u n d a s t i s a b u n d e 162 in o f f i c i o a g n i c u r a m

h a b e n te s ~
 Ö20 PARS TERTIA
in quibus rex se considerauit,
cum in uobis omnia caelestia ornamenta praesignauit,
180 ubi etiam suauissimus hortus estis
in omnibus ornamentis redolentes.

0 nobilissima uiriditas quae radicas in sole

et quae in candida serenitate luces in rota,
quam nulla terrena excellentia comprehendit,
185 tu circumdata es amplexibus diuinorum mysteriorum.

Tu rubes ut aurora,
et ardes ut solis flamma.

Et iterum sonus ille, ut uox multitudinis, in querelis de

reuocatis ad eosdem gradus in harmonia sic querebatur
190 dicens.

8. VOX H A R M O N IA E IN Q V E R E L IS
DE R E V O C A T IS AD EO SD EM GRADVS

O plangens uox est haec

maximi doloris.
1 9 5 Ach, ach !

quaedam mirabilis uictoria in mirabili desiderio Dei surrexit,

in qua delectatio carnis se latenter abscondit ;
heu, heu !
ubi uoluntas crimina nesciuit,
200 et ubi desiderium hominis lasciuiam fugit.
Luge, luge ergo in his innocentia,
quae in pudore bono integritatem non amisisti
et quae auaritiam gutturis antiqui serpentis
ibi non deuorasti.

205 O uiuens fons, quam magna est suauitas tua,

qui faciem istorum in te non amisisti,
sed acute praeuidisti quomodo eos de angelico casu abstraheres,
qui se aestimabant illud habere
quod non licet sic stare.

182/187 c f . H i l d e g . , 'Lieder, I t e m d e u i r g i n i b u s , p . 2 5 8 , n r . 39.

178 se r e x ~ O 180 h o r t u s ] o r t u s W H D B C 185 m y s t e r i o r u m ] m i n i s t e ­

r io r u m D R s 188 E t i t e r u m initium c. 8 pon. omn. codd. praeter W 195 a c h ,
ach, ach W 199 u b i ] h e u W

f 195 A c h ] A h , et ita semper a h pro a c h 2 0 0 f u g i t ] q u i a t a m p a u c i a d t e u e n iu n t

add. 204 d e u o r a s t i ] q u i a t a m n e g l i g e n t e r h o m i n e s t e a t t e n d u n t add.
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 7-9 621
210 Vnde gaude, filia Sion,
quia Deus tibi multos reddit
quos serpens de te abscidere uoluit ;
qui nunc in maiori luce fulgent
quam prius illorum causa fuisset.

215 Vivens enim lux de his dicit :

Tortuosum serpentem scandalizaui in sua suggestione,
quae ita plena non fuerat sicut ille putabat.
Vnde iuraui per memetipsum
quod in his causis feci amplius et amplius
220 quam in eis, o serpens, tuum gaudium proderet :
quia in tua suggestione amputaui
quod numquam inuentum est
in tua saeuitia,
o turpissime illusor.

225 9. IN E X H O R T A T IO N E V IR T V T V M
ET IN C O N T R A D IC T IO N E D IA B O L IC A R V M A R T IV M

Itemque sonus ille, ut uox multitudinis, in exhortatione uir-

tutum in adiutorium hominum et in contradictione repugnan­
tium diabolicarum artium, uirtutibus uitia superantibus et
230 hominibus tandem diuina inspiratione ad paenitentiam re­
deuntibus, in harmonia sic clamabat :

Nos uirtutes in Deo sumus

et in Deo manemus ;
regi regum militamus
235 et malum a bono separamus.
Nam in primo agone apparuimus
ubi uictrices exstitimus,
dum ille corruit qui super se uolare uoluit.
Ergo et nunc militemus,
240 illis qui nos inuocant subuenientes PL
et diabolicas artes calcantes, 733
et eos qui nos imitari uoluerint
ad beatas mansiones perducentes.

218 c f . Ie r. 4 9 , 13 . 234 c f . I I C o r . 1 0 , 3.

226 in om. T 240 in u o c a n t] u o c a n t B

f 212 a b s c i n d e r e 217 n o n it a p le n a ~ p u t a b a t ] e x is t im a b a t 218 m e ip s u m

 622 PARS TERTIA
QVERELA ANIMARVM IN CARNE POSITARVM

245 O nos peregrinae sumus.

Quid fecimus ad peccata deuiantes ?
Filiae regis esse debuimus,
sed in umbram peccatorum cecidimus.
O uiuens sol,
250 porta nos in umeris tuis
in iustissimam hereditatem,
quam in Adam perdidimus.
O rex regum,
in tuo proelio pugnamus.

255 INVOCATIO FIDELIS ANIMAE

O dulcis diuinitas
et o suauis uita,
in qua perferam uestem praeclaram,
illud accipiens quod perdidi in prima apparitione,
260 ad te suspiro et omnes uirtutes inuoco.

RESPONSVM VIRTVTVM

O felix anima
et o dulcis creatura Dei,
quae aedificata es in profunda altitudine sapientiae Dei,
265 multum amas.

FIDELIS ANIMA

O libenter ueniam ad uos,

ut praebeatis mihi osculum cordis.

VIRTVTES

270 Nos debemus militare tecum,

o filia regis.

250 c f . D e u t. 32, 1 1 . 253 c f. A p o c . 19, 16. 264 c f . R o m . 1 1 , 33.

255 in v o c a t io usque a n i m a e ] f e l ix a n im a R s 257 e t orn. B 261 r e s p o n s v m

v ir t v t v m ] v ir t v t e s Rs 266 f id e l is a n im a eras. W f i d e l i s ] f e l i x Rs

f 244 q verelae
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 9 623
SED GRAVATA ANIMA QVERITVR

0
g ra u is la b o r e t o d u ru m p o n d u s
q u o d h a b e o in u e ste h u iu s u ita e ,
275 quia nimis graue mihi est contra carnem pugnare.

virtvtes

O a n im a u o lu n ta te D e i c o n s titu t a ,
et o f e lix in s tr u m e n tu m ,
q u a r e ta m d e b ilis es c o n tr a h oc
280 q u o d D e u s c o n tr iu it in u ir g in e a n a tu r a ?
T u d e b e s in n o b is s u p e ra re d ia b o lu m .

ANIMA ILLA

S u c c u r ite m ih i a d iu u a n d o ,
u t p o ssim s ta re .

285 SCIENTIA DEI AD EANDEM ANIMA DICIT

V id e q u id illu d s it
q u o es in d u ta , filia s a lu a tio n is ,
e t e s to s ta b ilis
et n u m q u a m ca d e s.

290 ANIMA ILLA

O n escio q u id fa c ia m a u t u b i fu g ia m ;
o u ae m ih i, non p o ssu m p e rficere h oc
q u o su m in d u ta .
C e rte illu d u o lo a b ic e r e .

295 VIRTVTES

O in f e lix c o n s c ie n tia ,
o m is e ra a n im a ,
q u a r e a b sc o n d is fa c ie m tu a m c o ra m c re a to r e tu o ?

272 sed usque q v er it v r ] a n im a illa W q v er it v r ] co n q v er itv r R8 276

v ir tv t e s ] a d a n im a m ill a m add. Rs 277 c o n s titu a (sic) H 270 d e b ilis ] fle b ilis
Rs 285 D e i om. B eand em usque d i c i t ] a n i m a m ill am R5 290 an im a

illa ] in fe lix a n im a R s 202 h o c om. O 203 q u o ] quod R* 296 i n ( f e l i x )

H2 c o n s c ie n t ia ] e t add. B

f 272 sed usque q v e r i t v r ] fid . a . 274 h a b e o ] s u s t i n e o 282 a n im a ill a ] fid .

a . 283 m i h i ] m e 284 p o s s i m s t a r e ] u a l e a m c o n s i s t e r e 28 5 a d usque d i c i t
om. 200 an im a ill a ] f id . a . 2 0 2 h o c ] id 208 c r e a t o r e t u o ~
 624 PARS TERTIA
S C IE N T IA DEI AD A N IM A M IL L A M

300 Tu n escis
n e c u id e s n e c s a p is illu m
q u i te c o n s titu it.
A N IM A IL L A

Deus creauit mundum,

305 n o n fa c io illi in iu ria m ,
s e d u o lo u ti illo.
S V G G E S T IO D IA B O L I A D EAN DEM A N IM A M D IC IT

Fatue, fatue,
quid prodest tibi laborare ?
310 Respice m u n d u m ,
e t a m p le c te tu r te m a g n o h o n o re .
V IR T V T E S

Heu, heu,
n o s u ir tu te s p la n g a m u s e t lu g e a m u s,
315 quia ouis Domini fugit uitam.
H V M IL IT A S

Ego humilitas,
regina uirtutum, dico :
‘Venite ad me’ omnes uirtutes,
320 e t e n u tria m u o s a d r e q u ire n d u m p e rd ita m d ra c h m a m
e t a d c o ro n a n d u m in p e rs e u e ra n tia fe lic e m .’
RESPO N SVM V IR T V T V M

O g lo rio sa re g in a e t o s u a u is s im a m e d ia trix ,
lib e n te r u e n im u s .

305 c f. M t. 20, 13. 308 fa tu e : c f . M t . 5, 22. 320 c f . L c . 1 5 , 8. 321 cf.

A p o c . 2 , 10.

209 a d a n im a m il l a m om. Rs 301 n ec] qu ae praem. Rs n e c 2] n e R 307

S V G G E S T IO usque d ic it ] s v g g e s t io d ia b o l i a d a n im a m B7 , s t r e p it v s d ia b o l i a d

a n im a m il l a m Rs 320 r e q u ir e n d u m ] q u a e r e n d u m R , r e q u ir e n d a m R s 322
respo n svm v ir t v t v m ] v ir t v t e s in marg. Rs 324 u e n iim u s B

f 299 a d usque il l a m om. 306 s e d ] s i 307 s v g g e s t io usque d i c i t ] d ia b o l v s

308 F a tu a , fa tu a 321 c o r o n a n d u m ] eam co ro n an d a m 322 respo n svm

v ir t v t v m ] v ir t . 324 u e n ie m u s
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 9 625
325 H V M I L I T A S

Ideo, dilectissimae filiae,

teneo uos in regali thalamo.
0 filiae Israel,
sub arbore suscitauit uos Deus,
330 unde in hoc tempore recordamini plantationis suae.
Gaudete ergo, filiae Sion.
S T R E P IT V S D IA B O L I A D H V M IL IT A T E M

ET AD R E L IQ V A S V IR T V T E S

Quae est haec potestas,

335 quod nullus sit praeter Deum ?
Ego autem dico :
‘Qui uoluerit me et uoluntatem suam sequi,
dabo illi omnia’ ;
tu uero cum tuis sequacibus
340 nihil habes quod dare possis,
quia etiam uos omnes
nescitis quid sitis.
H V M IL IT A S RESPO N D ET PL
734
Ego cum meis sodalibus bene scio
345 quod tu es ille antiquus draco,
qui super summum uolare uoluisti,
sed ipse Deus in abyssum proiecit te.
V IR T V T E S

Nos autem omnes in excelsis habitamus.

350 P L A N C T V S E IV S D E M A N IM A E P A E N IT E N T IS IN C O R P O R E

E T V IR T V T E S IN V O C A N T IS

O uos regales uirtutes,

quam speciosae et quam fulgentes estis in summo sole,

329 c f . C a n t . 8, 5 . 335 c f . P s. 1 7 , 32. 337 c f . B e n e d ., Reg. 4 , 60. 338 cf.

M t. 4, 9. 347 c f . A p o c . 1 2 , 9.

332/333 S T R E P IT V S usque v i r t v t e s ] d i a b o l v s Rs 335 D e u m supra /in., dei. m e R s

337 s u a m ] m e a m R R s 343 r e s p o n d e t om. Rs, r e s p o n d i t T 3 4 4 s o d a lib u s ]
s e q u a c ib u s B 350 p l a n c t v s usque c o r p o r e ] q v e r e l a a n i m a e p a e n i t e n t i s R s
351 I N V O C A N T E S W

f 330 su ae] e iu s 332/333 s t r e p i t v s usque v i r t v t e s ] d i a b o l v s 337 suam ]

m eam 343 r e s p o n d e t om. 347 a b y s s u m usque t e ] p r o f u n d u m te p r a e c ip ita u it
ab yssi 350/351 p l a n c t v s usque i n v o c a n t i s ] f i d . a .
 Ö2Ö PARS TERTIA
et quam dulcis est uestra mansio ;
355 et ideo, o uae mihi, quia a uobis fugi.

V IR T V T E S

O fugitiue, ueni, ueni ad nos,

et Deus suscipiet te. .

P A E N IT E N S A N IM A IN C O R P O R E

360 Ach, ach, feruens dulcedo absorbuit me in peccatis,

et ideo non ausa sum intrare.

V IR T V T E S

Noli timere nec fugere,

quia pastor bonus quaerit in te perditam ouem suam.

365 P A E N I T E N S A N I M A IN CORPORE

Nunc est mihi necesse ut suscipiatis me,

quoniam in uulneribus foeteo,
quibus antiquus serpens me contaminauit.

V IR T V T E S

370 Curre ad nos,

et sequere uestigia illa in quibus numquam cades
in societate nostra,
et Deus curabit te.

P A E N IT E N S A N IM A IN CORPORE

375 Ego peccator qui fugi uitam,

plenus ulceribus ueniam ad uos,
ut praebeatis mihi scutum redemptionis.

358 c f. P s. 1 1 7 , 13. 364 c f . Io h . 10 , 14 ; L c . 1 5 , 4 . 376 c f . L c . 1 6 , 20 .

359 P A E N IT E N S usque co rpo re ] a n im a il l a Rs 367 fo e te o ] fe toB 374 in

co rpo re ] a d v ir t v t e s Rs 375 q u i] q u a e H 377 m ih i in marg. V

/ 357 fu g itiu a 359 p a e n it e n s usque c o r p o r e ] f i d . a . 360 d ulced o] d electatio

361 ideo] ad u o s add. 365.381 p a e n it e n s usque c o r p o r e ] f i d . a . 375/376
p eccator q u i ... plenus] p ecca trix qu ae ... plena
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 9 627
V IR T V T E S

O anima fugitiua, esto robusta,

380 et indue te arma lucis.

P A E N IT E N S A N IM A IN CORPORE

O tu omnis militia reginae,

et o uos candida lilia ipsius cum rosea purpura,
inclinate uos ad me,
385 quia peregrina a uobis exulaui,
et adiuuate me ut in sanguine Filii Dei possim surgere.
Et o uera medicina humilitas,
praebe mihi auxilium,
quia superbia in multis uitiis fregit me
390 multas cicatrices mihi imponens.
Nunc fugio ad te :
et ideo suscipe me.

H V M IL IT A S A D V IR T V T E S

O omnes uirtutes,
395 suscipite lugentem peccatorem in suis cicatricibus
propter uulnera Christi,
et perducite eum ad me.

V IR T V T E S A D P A E N IT E N T E M A N IM A M IN CORPORE

Volumus te reducere
400 et nolumus te deserere,
et omnis caelestis militia gaudet super te ;
ergo decet nos in symphonia sonare.
H V M IL IT A S AD EANDEM P A E N IT E N T E M A N IM A M

O misera filia, uolo te amplecti,

405 q u ia m a g n u s m e d ic u s d u r a e t a m a r a u u ln e r a
p r o p te r te p a s s u s e s t.

379 c f . D e u t. 3 1 , 7 ; D a n . 10 , 19 . 380 c f . R o m . 13 , 12 . 396 c f. A p o c . 12, 1 1.

401 c f. L c . 15, 7. 405/406 c f . I s . 5 3 , 5.

381 P A E N IT E N S usque c o r p o r e om. R s 393 a d v i r t v t e s Om. R s 398 a d usque

co rpo re 0772. Rs 402 s o n a r e ex s o n o r a corr. B 403 a d usque a n i m a m . Rs 0772

f 382 t u 0772. r e g i n a e ] u i r t u t u m add. 383 i p s i u s ] e i u s 38 6 s u r g e r e ] r e s u r ­

gere 389 f r e g i t m e otti. 390 i m p o n e n s ] u u l n e r a u i t m e add. 393 a d v i r t v ­
t e s 0772. 395 p e c c a t o r e m ] p e c c a t r i c e m 397 e u m ] e a m 398 a d usque c o r ­
p o r e otti. 403 a d usque a n i m a m otti.
 628 PARS TERTIA
S V G G E S T IO D IA B O L I AD EANDEM P A E N IT E N T E M A N IM A M

Q u a e es a u t u n d e u e n is ?
T u a m p le x a ta es m e
410 e t eg o fo ra s e d u x i te ,
s e d n u n c in re u e rs io n e tu a c o n fu n d is m e ;
eg o a u te m p u g n a m e a d e ic ia m te .
P A E N IT E N S A N IM A CONTRA D IA B O L V M

E go om nes u ia s tu a s m a la s e sse c o g n o u i,
415 e t id e o fu g i a te ;
m o d o a u te m , o illu s o r,
p u g n o c o n tra te .
P A E N IT E N S A N IM A AD H V M IL IT A T E M

V n d e tu , o re g in a h u m ilita s ,
420 tu o m e d ic a m in e a d iu u a m e.
H V M IL IT A S AD V IC T O R IA M ET AD R E L IQ V A S V IR T V T E S

O u ic to ria , q u a e is tu m in ca e lo s u p e ra s ti,
c u rre c u m s o d a lib u s tu is
e t o m n es lig a te d ia b o lu m h u n c .
425 V I C T O R I A AD V IR T V T E S

O fo rtis s im i e t g lo rio sissim i m ilite s,

u e n ite e t a d iu u a te m e is tu m fa lla c e m u in c e re .
V IR T V T E S A D V IC T O R IA M

O d u lc iss im a b e lla tr ix in to r r e n te fo n te
430 q u i a b s o r b u it lu p u m ra p a c e m , PL
735

410 c f . L c . 2 4 , 50. 414 c f . P r o u . 2, 12 ; P s . 1 1 8 , 1 ; I e r . 2 6 , 3. 410/417 cf.

Hymn. S c a la m a d c a e lo s — A H M A 53 n r . 2 4 5 , str. 16.

407 s v G G E S T io usque a n im a m ] Rs
d ia b o l v s 413 c o n t r a d i a b o l v m om. Rs
414 tu a s] m e a s Rs 418 usque h v m i l i t a t e m ] a n i m a i l l a R s
p a e n it e n s 419
V n d e ] In d e R s 421 e t usque v i r t v t e s om. Rs 428 a d v i c t o r i a m om. R s
429/432 b e lla tr ix usque h u n c om. R s

/ 407 s v g g e s t i o usque a n i m a m ] d i a b o l v s 413 p a e n it e n susque d i a b o l v m ] f id . a .

418 p a e n it e n s usque h v m i l i t a t e m ] f i d . a . 421 a d usque v i r t v t e s om. 422
is t u m ] e u n d e m 426 f o r t i s s i m i e t g lo r i o s i s s i m i ] f o r t i s s i m a e e t g l o r i o s i s s i m a e
42 8 a d v ic t o r ia m om.
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 9 629
o gloriosa coronata,
nos libenter militamus tecum contra illusorem hunc.

H V M IL IT A S AD V IR T V T E S

Ligate ergo istum,

435 o uirtutes praeclarae.

V IR T V T E S

O regina nostra, tibi parebimus,

et praecepta tua in omnibus adimplebimus.

V IC T O R IA

44° Gaudete, o socii,

quia antiquus serpens ligatus est.

V IR T V T E S

Laus tibi Christe, rex angelorum !

O Deus, quis es tu
445 qui in temetipso hoc magnum consilium habuisti,
quod destruxit infernalem haustum
in publicanis et peccatoribus,
qui nunc lucent in superna bonitate ?
Vnde, o rex, laus tibi sit !
450 O Pater omnipotens,
ex te fluit fons in igneo ardore ;
perduc filios tuos in rectum uentum uelorum aquarum,
ita ut et nos eos hoc modo perducamus
in caelestem Ierusalem.

455 Et uoces istae erant ut uox multitudinis, cum multitudo

uoces suas in altum extollit. Et sonus earum ita pertransiuit
me, quod eas absque difficultate tarditatis intellexi.
A u d iu iq u e uocem ex eodem lu cid o aere d icen tem
mihi.

441 c f . A p o c . 20, 2. 443 c f. Hymn. Dom. I I Passionis ad processionem G l o r i a , la u s

.. . t i b i s i t , r e x C h r i s t e . 455 c f . A p o c . 19, 1. 6.

433 a d V IR T V T E S om. R s 449 s it tib i ~ R s 45 1 ard ore] a m o re Rs 453 et

ut ~ F et supra lin. R 4 5 4 in c a e l e s t e m om. H

f 432 h u n c] a n im a ru m 433 a d v ir t v t e s om. 4 3 4 is t u m ] illu m 44 0 s o c ii]

s o c ia e 445 te ip s o 440 q u o d e s tr u x is ti 450/457 m e p e r tr a n s iu it
 630 PARS TERTIA
460 IO . Q V O D D E IN E F F A B IL I G R A T IA S V A C O R D E E T O R E
DEVS IN C E S S A B IL IT E R LAVD AN D VS EST

Laudes superno creatori incessabili uoce cordis et oris

dandae sunt, cum ipse non solum stantes et erectos, sed etiam
cadentes et curuatos in supernis sedibus sua gratia collocat.
465 Vnde u ides, o homo, lu cid issim u m aerem candorem
gaudii supernorum ciuium designantem, in quo au d is in
om nibus p ra e d ic tis s ig n ific a tio n ib u s m ira b ili m o­
do d iuersum genus m usicorum in la u d ib u s ciu iu m
sup ern orum g a u d io ru m in uia u e r ita tis fo r tite r
4 7 0 p e rse u e ra n tiu m , ac in q u e relis re u o ca to ru m ad
la u d es eorun dem gau d io ru m : quoniam, ut aer com­
prehendit et sustinet ea quae sub caelo sunt, ita, ut audis in
omnibus praemonstratis tibi mirabilibus Dei, suauis et dulcis
symphonia sonat in gaudio miracula electorum in superna
4 7 5 ciuitate exsistentium et in Deo suaui deuotione persistentium ;
ac in querelis incuruationem illorum, quos antiquus serpens
perdere tentat, quos tamen diuina uirtus ad societatem bea­
torum gaudiorum fortiter perducit, proferens in eis illa
mysteria quae humanis mentibus ad terram inclinatis sunt
480 incognita ; et in e x h o rta tio n e u irtu tu m se exh or-
ta n tiu m ad sa lu tem populorum q u ib u s d ia b o lic a e
in sid ia e re p u g n a n t ; sed ip sae u irtu te s eas o p p ri­
m unt, ita tam en quod sic fid e le s hom ines tand em
a p e c c a tis ad sup ern a per p a e n ite n tia m tra n se u n t :
4 8 5 quoniam ibi uirtutes in mentibus fidelium ad redemptionem
ipsorum uitiis resistunt, quibus illi diabolico afflatu fatigan­
tur ; sed eis fortissima fortitudine superatis homines in pec­
catis prolapsi diuino nutu ad paenitentiam reuertuntur,
cum perquirunt et deflent anteriora facta et cum considerant
4 9 ° et cauent posteriora.

I I . Q V O D S Y M P H O N IA IN V N A N IM IT A T E E T
C O N C O R D IA PRO FEREN D A EST

Q u a p ro p te r et sonus ille ut uox m u ltitu d in is in

la u d ib u s de su p ern is g ra d ib u s in h arm o n ia sym -

402 in c e s s a b ili u o c e : c f .Hymn. T e D eum . 4 0 it/464 cf. Hymn. S c a l a m a d c a e l o s

— AH M A 53 n r . 2 4 5 , str. 2 1 . 474/477 c f. R u p e rt. In eant. 6 — C C C M 2 6 ,
p . 1 3 4 , 5 8 -6 3 .

404 ca d e n te s ex c a n d e n t e s corr. C 471 e o r u n d e m ] r e add. R 475 e t usque

p e r s is te n tiu m om. O 480/481 u i r t u t u m usque e x h o r t a n t i u m om. H 481! s i c
eras. O 4 8 4 p e r p a e n i t e n t i a m supra lin. alia manu B 485 ib i] ip s a e C T

f 460 a u d io 486 illi om.

 VISIO TERTIA DECIMA, c. 10-13 631
495 p h o n i z a t : q u ia s y m p h o n ia in u n a n im ita te e t in c o n c o rd ia
g lo ria m e t h o n o re m c a e le s tiu m c iu iu m ru m in a t, ita q u o d e t
ip s a h o c s u rs u m to llit q u o d u e rb u m p a la m p ro fe rt.
12. QVOD VERBVM CORPVS / S Y M P H O N IA AVTEM S P IR IT V M
ET H A R M O N IA D IV IN IT A T E M / VERBVM VERO
50 0 H V M A N IT A T E M F IL II D E S IG N A T

Sic et uerbum corpus designat, symphonia uero spiritum PL

manifestat : quoniam et caelestis harmonia diuinitatem 736
denuntiat et uerbum humanitatem Filii Dei propalat.

13- Q v o d p e r s y m p h o n ia m r a t io n a l it a t is

50 5 TORPENS A N IM A E X C IT A T V R AD V IG IL A N D V M

Et ut potestas Dei ubique uolans omnia circuit nec ei ullum

obstaculum resistit, ita et rationalitas hominis magnam uim
habet in uiuis uocibus sonare et torpentes animas ad uigilan-
tiam in symphonia excitare.
510 Quod et Dauid in symphonia prophetiae suae probat et
Ieremias lamentabili uoce in planctu suo ostendit. Ita et t u ,o
homo, quae es pa u pe rc ula et fra gilis natu ra e, audis
in s y m ph o ni a sonum de igneo ardore uirginalis
pudoris in a mp le xi bu s uerborum florentis uirgae,
5 1 5 et sonum de acumine uiu en tium luminum in su p er ­

na c iu i t a t e luc e nt iu m , et sonum de pr op h eti a

profund or um sermonum, et sonum de d il a t a t i o n e
a p o st o la t u s mir abi li um uerborum, et sonum de
effusione sanguinis fi del it er se offe ren ti um, et
Rosonum de officio sac e rd o ta li u m secretorum, et
sonum de uir gina li gradu in superna uiredine
flo re nti um : quoniam superno creatori fidelis creatura sua
in uoce exsultationis et laetitiae resultat et grates frequentes
rependit. Sed et sonum audis ut uocem m ul ti tu d i n is
5 2 5 in querelis de re uo ca ti s ad eosdem gradus in h a r ­
monia resonantem : quia symphonia non solum in unani-

511 c f. T h ren . i, i. 525 c f . P s . 4 1 , 5 ; 4 6 , 2.

495 q u ia s y m p h o n ia om. H B, ex u n i t a t e corr. C

u n a n im ita te ] u n ita te 497
h o c ip s a ~ C T 501 ( S ) i c C 511 HB O
Ih e re m ia s 512 q u a e ] q u i B
515 i n om. C T so n o ru m C
517 s e r m o n u m ] s o n u m om. T d ila t a t io n e ]
d ila tio n e H 520 o f f i c i o s a c e r d o t a l i u m ] s a c e r d o t a l i o f f i c i o R 525 q u e r e l i s ]
r e praem. R 526/527 u n a n im it a t e ] u n i t a t e B

f 520 o ffic io s a c e r d o ta liu m ] s a c e r d o ta li o ffic io 524 r e p e n d it ] e i im p e n d i t 525

d e r e u o c a tis ] r e u o c a to r u m
 632 PARS TERTIA
mitate exsultationis in uia rectitudinis fortiter persistentium
gaudet, sed etiam in concordia resuscitationis de uia iustitiae
lapsorum et tandem ad ueram beatitudinem erectorum exsul-
530 tat : quoniam et pastor bonus ouem quae perierat cum gaudio
reportauit ad gregem.
Ite m q u e, ut a u d is, sonus ille ut uox m u ltitu d i­
nis, in e x h o rta tio n e u irtu tu m in a d iu to riu m h o m i­
num et in c o n tra d ic tio n e re p u g n a n tiu m d ia b o lic a -
53 5 rum a rtiu m , u ir tu tib u s u itia su p e ra n tib u s et
ho m in ib u s tan d em d iu in a in s p ira tio n e ad p aen i-
te n tia m re d e u n tib u s, in h arm o n ia c la m a t : quoniam
dulcis complexio est in uirtutibus fideles homines ad ueram
beatitudinem trahentibus, sed dira coaceruatio est in uitiis
54° diabolicarum insidiarum, non tamen ita ut uirtutes uitia non
superent, sed sic quod uirtutes ea omnino debilitent et sibi
consentientes auxilio superni adiutorii ad aeternam retribu­
tionem per ueram paenitentiam perducant, ut etiam in
uocibus harmoniae earum tibi demonstratur.

545 14. QVOD S Y M P H O N IA DVRA CORDA E M O L L IT / ET VM OREM

C O M P V N C T IO N IS IN D V C IT / E T S P IR IT V M SAN CTVM ADVO CAT

Nam et symphonia dura corda emollit et ipsis umorem com­

punctionis inducit, ac Spiritum sanctum aduocat. V nde et
uoces ista e quas a u d is sun t ut uox m u ltitu d in is ,
550 cum m u ltitu d o uoces suas in a ltu m e x t o llit : quia
laudes iubilationum in simplicitate unanimitatis et caritatis
prolatae fideles ad unanimitatem illam, ubi nulla discordia est,
perducunt, cum eos in terris positos corde et ore ad supernam
remunerationem suspirare faciunt.
555 E t sonus earum ita p e r tr a n s it te, quod eas a b s ­
que d iff ic u lt a t e ta r d it a t is in te lle g is : quoniam, ubi
diuina gratia operata fuerit, omnem tenebrositatem obum­
brationis aufert, illa pura et lucida faciens quae carnalibus
sensibus in infirmitate carnis obscura sunt.

527 u ia r e c t . : c f . H i e r . , In Esaiam 8, 26 — C C 73 , p. 332, 9sq. 5250 c f. Ioh .

10 , 14 ; L c . 1 5 ,6 . 520 c o a c e r u a tio : c f. A m b r o s ., Expos, eu. sec. Luc. 7 , 13 3 —
— C C 14 , p. 260, 143 3. 552 c f . E c c li. 39, 4 1.

522 u t 2] e t T 551 iu b ila t io n u m ] iu b ila n t iu m B

f 544 d e m o n s tr a tu r] e s t d e m o n s tr a tu m
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 13-16 633
560 15. QVOD f id e l i s o m n i d e v o t io n e

IN C E S S A N T E R IV B IL A R E D EBET

Quapropter quisquis Deum fideliter intellegit, laudes inde- P L

fessas ei fideliter offerat eique fideli deuotione incessanter 737
iubilet, quemadmodum et Dauid seruus meus spiritu profundi-
565 tatis et altitudinis perfusus de me hortatur dicens.

16. VER BA D A V ID DE EADEM RE

Laudate eum in sono tubae ; laudate eum in psalterio et

cithara. Laudate eum in tympano et choro ; laudate eum in
chordis et organo. Laudate eum in cymbalis bene sonantibus ; lau-
57° date eum in cymbalis iubilationis. Omnis spiritus laudet Do­
minum. Hoc tale est.
Vos qui Deum simplici intentione et pura deuotione scitis,
adoratis et diligitis, laudate eum in sono tubae, id est in sensu
rationalitatis : quia, perdito angelo cum sibi consentientibus
575 in perditionem cadente, agmina beatorum spirituum in ueri-
tate rationabiliter perstiterunt Deoque fideli deuotione ad­
haeserunt.
Laudateque eum in psalterio profundae deuotionis et in
cithara melliflui canoris : quoniam tuba sonante psalterium,
580 e t p s a lte rio c a n e n te c ith a r a p ro c e d it, s ic u t e t b e a tis a n g e lis
in a m o re u e r ita tis p e rs e u e ra n tib u s , d e in d e h o m in e c re a to p ro ­
p h e ta e in m ira b ilib u s u o c ib u s s u r re x e r u n t, q u o s a p o s to li in
d u lc iss im is u e rb is s u b s e c u ti s u n t.
Et laudate eum in tympano mortificationis et in choro exul-
585 tationis : quia post citharam tympanum, post tympanum cho­
rus exsultat, quemadmodum apostolis uerba salutis praedican­
tibus, martyres in honore Dei in corporibus suis diuersa sup­
plicia sustinuerunt, de quibus exinde sacerdotalis officii uera-
ces doctores surrexerunt.
590 Laudateque eum in chordis humanae redemptionis et in
organo diuinae protectionis : quoniam choro exsultante uoces
chordarum et organi se manifestant, sicut et ueris doctoribus
in officio beatitudinis ueritatem ostendentibus uirgines pro-

504/565 c f . E c c l e . 7 , 25 ; uide supra, Protestificatio 8 7. 507 P s . 1 5 0 , 3 -6 .

502 in te lle g it ) d ili g it B 50 » L a u d a te usque s o n a n t i b u s om. H 574 s ib i c o n -

in marg. H2

f 502/505 e i in d e fe s s a s ~ m 505 p e rfu su s d e m ej a m e p e rfu s u s f m 567/571

in p s a lt e r io usque D o m in u m ] e t c e te r a m 572 in te n t io n e s im p lic i e t p u r a s c itis
d e u o tio n e 578 eum m ./ w 582 u o c ib u s m ir a b ilib u s 588 de
q u ib u s e x in d e ) e x q u ib u s d e in d e f m
 634 PARS TERTIA
cesserunt, quae Dei Filium uerum hominem uelut in chordis
595 amauerunt et uerum Deum uelut in organo adorauerunt, cum
ipsum uerum hominem et uerum Deum crediderunt. Quid
est hoc ? Quia cum Filius Dei pro salute hominum carnem
assumpsit, gloriam diuinitatis non amisit. Vnde et beatae
uirgines ipsum sibi sponsum eligentes, uerum hominem in
600 desponsatione et uerum Deum in castitate, ipsum fideli deuo-
tione apprehenderunt.
Sed et laudate eum in cymbalis bene sonantibus, id est in
his assertionibus quae bonum sonum in uero gaudio faciunt,
cum homines, in imis peccatorum iacentes, ad supernam cel-
605 situdinem diuina inspiratione compuncti se sursum ab imis
tollunt.
Laudateque eum in cymbalis iubilationis, uidelicet in
assertionibus diuinae laudis, ubi uirtuosae uirtutes uictoriam
fortissime facientes uitia in hominibus opprimunt, et eos
610 forti desiderio ad beatitudinem uerae remunerationis in bonis
perseuerantes perducunt.
Vnde omnis spiritus qui beneuolentiam habet credendi in
Deum et honorandi eum, laudet Dominum, id est illum qui
dominus omnium est : quia iustum est ut ille qui uitam desi-
615 derat, hunc qui uita est glorificet.
E t iterum audiui uocem ex p ra e di c to lucido
aere dice ntem : ‘O rex altissime, laus tibi sit qui in simplici
et in indocto homine facis haec.’
Sed et iterum uox de caelo uociferatione maxima clamabat PL
620 dicens : Audite et attendite omnes qui supernam remunera- 738
tionem et beatitudinem habere desideratis. O uos homines qui
credula corda habetis et supernam remunerationem exspecta­
tis, sermones istos suscipite et eos in interiora corda uestra
ponite, nec admonitionem istam in uisitatione uestra recusate.
625 Nam ego testificator ueritatis uiuus et uerus, loquens et non
tacens Deus, dico atque iterum dico : Quis mihi praeualere
poterit ? Qui hoc tentauerit deiciam eum. Vnde homo mon­
tem non apprehendat, quem mouere non poterit, sed in ualle

014 c f. R o m . 10, 12. 617 c f . Hymn. A e t e r n e r e x a l t i s s i m e — A H M A 2 , 1 n r . 4 7 .

619 c f . I o s . 6 , 5. 620 c f . I s . 3 4 , 1 . 623/624 c f . L c . 9 , 4 4 . 625 c f . A p o c . 1 ,
5 ; 3, 14 . 626/627 c f . I I P a r . 2 , 6 . 627 c f . I V R e g . 1 9 , 7 . 628/629 c f .
P s .- H r a b ., Alleg. in s. Script. — P L 1 1 2 , 10 72 B .

596 ip s u m ] D e u madd. H 599 spon su m s ib i ~ C T 604 i m is ] u i c i i s B

618 in supra lin. W3^om. C 625 N am ] et add. C T

f 597 est om. f m 603 h is ] iis f 608 u i r t u o s a e ] p o t e n t e s f m 614 i u s t u m ]

iu s tis s im u m m 615 h u n c ] e u m f m u it a ] u e r a praem. m 616 a u d i u i t m
616/617 lu c id o a ere] lo c o lu c id o m 617 la u s ] e t h o n o r add. m 618 i n d o c t a
f m 623 cos om. m 626 D e u s om. m
 VISIO TERTIA DECIMA, c. 16 635
humilitatis subsistat. Sed quis transilit uias sine aqua ?
630 Videlicet ille qui se in turbinem uentilat et qui fructus sine
refectione diuidit. Et quomodo tabernaculum meum ibi erit ?
Sed tabernaculum meum ibi est, ubi Spiritus sanctus irriga­
tionem suam fundit. Quid est hoc ?
Ego in medio sum. Quomodo ? Quicumque digne me ap-
635 prehendit, hic nec in altitudine, nec in profunditate, nec in
latitudine cadet. Quid est hoc ?
Quia ego sum caritas illa quam nec flagrans superbia deicit,
nec profundi casus dilaniant, nec latitudo malorum con­
terit. Numquid non possum aedificare in altitudine scabelli
640 solis ? Fortes, qui in uallibus fortitudinem suam ostendunt,
me contemnunt, hebetes in sonitu turbinum me abiciunt,
sapientes cibum meum renuunt, et quisquis turrim secundum
uoluntatem suam sibi parat. Sed ego istos in paruo et pusillo
confundam, sicut Goliath in puero deieci, et sicut Holofernem
645 in Iudith superaui. Vnde et quisquis mystica uerba huius libri
recusauerit, arcum meum super eum extendam et sagittis
pharetrae meae eum transfigam et coronam eius de capite
ipsius abiciam, atque eum illis similabo qui in Horeb cecide­
runt, cum contra me murmurauerunt. Sed et quicumque
650 maledicta sua contra prophetiam istam protulerit, maledictio
illa quam Isaac protulit super eum ueniat, et benedictione
caelestis roris repleatur qui eam amplexus fuerit, et qui
eam in corde suo tenuerit, ac qui eam in uias planas produxe­
rit.
655 Et qui eam gustauerit et in memoriam suam posuerit, fiat
mons myrrhae et thuris et omnium aromatum, et dilatatio
multarum benedictionum de benedictione in benedictionem
ascendens sicut Abraham ; atque noua nupta sponsa agni sibi
illum columnam in conspectu Dei copulet. Et umbra manus
660 Domini illum proteget.

032/033 c f. E z . 37, 27. 034 c f. L c . 22, 27. 042 c f . G e n . 1 1 , 4 . 644 c f.

I R e g . 1 7 , 33. 50. 045 c f . I u d ith 13 , 10 . 046 c f . T h r e n . 3, 12 . 048/049
c f . D e u t. 9, 8 sq q . ; E c c li. 48 , 7 ; P s. 10 5 , 19 -2 0 . 2 5 . 050/051 c f . G e n . 2 7 , 2 9 .
051/652 c f . G e n . 2 7 , 2 8 . 053 c f . Is. 4 0 , 4 ; L c . 3, 5. 050 c f . C a n t . 4 , 6 ; 8 , 1 4 .
058 c f . Respons. de Resurrectione L o c u t u s e s t a d m e d i c e n s .. . V e n i , o s t e n d a m t i b i
nouam n u p ta m , sp o n sam agni — CA O 4 n r. 70 96. 059 cf. A poc. 3, 12.
059/000 c f. Is. 5 1 , 16.

033 s u a m om. C 038 d ila n ia t F 049 et om. H 052 r o r is j g r a tia e W

059/000 E t usque p r o t e g e t in marg. H

f 030 V id e lic e t om. f m 033 fu n d it] p e r fu n d it f m est om. f m 034 me

d ig n e ~ m 035/030 a ltitu d in e m .. . p r o f u n d i t a t e m ... l a t i t u d i n e m f m 630
c a d e t] in c id e t f m est om. f m 038 d ila n ia n t ] p e r f r i n g u n t / m 043 e t]
a tq u e m 048 ip s i u s ... i ll is ] e i u s .. . h i s m 049 c u m ] q u a n d o / 05 0 sua
m a le d ic ta ~ m is ta m p r o p h e tia m ~ m 051 u e n i e t f m 052 r e p le b itu r
J m 053 ac] a t q u e / m 055 fie t f m 059 c o p u l a b i t f m
 636 PARS TERTIA
Sed si quis haec uerba digiti Dei temere absconderit et ea
per rabiem suam minuerit aut in alienum locum alicuius
humani sensus causa abduxerit et ita deriserit, ille reprobatus
sit. Et digitus Dei conteret illum.
665 Laudate, laudate ergo Deum beata uiscera in omnibus his
miraculis quae Deus constituit in molli forma speciei Excelsi,
quam ipse praeuidit in prima apparitione costae uiri illius
quem Deus creauit.
Qui autem acutas aures interioris intellectus habet, hic in
670 ardente amore speculi mei ad uerba haec anhelet et ea in
conscientia animi sui conscribat. Arnen.

661/664 c f . A p o c . 2 2 ,1 8 - 1 9 . 665 L a u d a t e .. . D e u m .. . u i s c e r a : c f . A u g . , De ciu.

Dei 2 2 , 30 — C C 48, p. 8 62, 7 . 10 .

661 Sed in marg. B si om. H D ei supra lin. dei. m ei B 670 ad om. B

671 A m en om. W O
F in it te r tia p a rs lib r i S c iu ia s VH B C OF T E x p li c i t lib e r S c iu ia s s im p lic is
h o m in is VB R C O F T F in is lib r i S c iu ia s in marg. manu recentiore R

/ 662 r a b ie m ] u e s a n ia m f m 663/664 r e p r o b a t u s s it ] r e p r o b u s e r i t f m 665

h is ] iis / 668 c r e a u it] d e lim o praem. f m 671 A rn en o m . m
t e r t ii e t v L T iM i l ib r i s c iv ia s s im p l ic is h o m in is f in is / T e r t ii L ib r i H ille -
g a r d is S c iu ia s s im p lic is h o m in is m
 INDICES
I n d e x L o c o r v m S. S c r ip t v r a e

I n d e x A v c t o r v m

I n it ia L o c o r v m L it v r g ia e

I n d e x V e r b o r v m e t E l o c v t io n v m
 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE
G e n e sis: G e n e sis:

3 3 ,13 ,6 1 6, 9 3, 2 , 2 2 4
i, 4 1,4 ,3 5 4 8 ,1 5 - 9 , T7 2, 3 , 4°3
i , 16 2 ,5 ,1 6 5 ” , 4 1 , 4 , 3 5 4 ; 3, 13, 642
i, 1 8 1 ,2 ,2 6 8 12, i /4 3, 3, 3 1 8
i , 26 1 , 2 , 6 8 4 ; 3, 1 , 59 8 ; 3, 2, ” , 4 3, 4 , 2 2 4
542 17, 10/14 1 , 5, 2 8 ; 2 , 3, 3 7 2 ; 2 , 3,

1. 27 1 , 2, 6 8 4 ; 2, 5, 1 7 0 5 ; 3, 417; 3, 3, 318
2, 54 2 17 , 14 2, 3 , 443
1 , 28 1 , 2, 268 1 8 , 1 /15 3 , 3 , 319
2, 1 ' 2, I, 2 l6 18, 27 1 , 1 , 3 2 ; 1 , 3 , 579 ; 3 , 1,
2, 2 3, 8, 7 1 6 ; 3, 1 0 , 5 3 7 95 ; 3 , 1 , 542
2, 2/3 3, ” , 336 22, 1/14 3 , 3, 322
2, 7 1 , 3, 2 9 4 ; 1 , 4 , 88 ; 1 , 4 , 2 2 , 13 2 , 5, 1 4 0 9 ; 3 , 3 , 1 9 8
2 4 4 ; 2, 1 , 2 1 6 ; 2 , 2, 9 2 ; 24, 3/4 I , 2, 4 6 9
2 , 6 , 1 1 9 0 ; 3, 1 , 1 8 7 2 7 , 27 3, 10 , 304

2, 9 3, 8, 2 6 1 ; 3, 1 0 , 9 1 2 7 , 28 3, M , 6 5 1
2, 1 6 / 1 7 1 , 5, 1 1 6 2 7 , 29 3,6 , 374* ; 3, IO, 3° 6 ; 3 ,
2, 1 7 2, 3 , 392 ; 2 , 5 , 1 7 0 4 * ; 3, 13, 650
8, 2 6 1 2 7 , 36 3, 6 , 4 2 1
2, 2 1 1 , 2, 2 4 7 ; 2 , 5, 4 1 4 2 8 , 18 3, 6 , 4 2 3
2, 22 2 , 1 , 3 4 ; 2, 2, 4 1 4 ; 2, 5, 28, 18 /19 3 , 5 , 5 39 *
414 2 8 , 22 3 , 5, 5 8 9 *
2, 22/23 1 , 2, 302 3 1 , 45 3, 6, 4 23
2 , 23 2 , ; , 8 2 7 ; 3, 1 0 , 325 38, 8 2, 6, 2 2 7 7
2, 2 3 / 2 4 1 , 2, 2 6 6 4 5 , 26 3, 1 0 , 2 0 7
2 , 25 1 , 2, 2 1 4

3. 1 1 , 2, 2 1 7 ; 1 , 4 , 3 2 2 ; 2, 1, Exodus :
352 3, 2 2, 1 , 1 1 2

3 , 1/3 1 , 2, 2 2 6 3, 8 2, 1 , 4 0 2

3. J/6 2 , 2, 95 ; 2 , 3, 3 9 4 3, 14 1, 4 , 524
3. 6 1 , 2 , 2 4 4 ; 1 , 2 , 38 3 ; 1 , 2, 1 2 , 31 3 , 5 , 492
611 ” , 31/32 • 3 , 4 , 5° 4 *
3, 8 1 ,4 , 1 8 0 ; 1 , 4 , 26 3 1 3, 5 2, 6 , 1 0 5 1 *
3, 12 1, 4, 278 l6 , I7/18 2, 6, 1 4 2 1 *

3, 15 1 , 3, 6 3 0 ; 3, 1 , 63 3 15 2 , 6 , 1 9 1 9 * ; 2, 6 , 2 1 5 8
3, 16 2 , 3 , 4 4 9 ; 2 , 3 , 465 2 0 , 1 /20 3, 4 , 225
3 , 17 3, 7 , 4 6 7 ; 3, 7 , 4 7 ° 2°, I 3 2 , 5, 1 7 0 5 *
3 . 19 P r o t . 9 ; 1 , 1 , 3 2 ; 1 , 5, 2 1 , 12 1 , 3, 20 6

” 6 ; 3, 1 , 95 22, 27 3, 1 0 , 1 3 0
3> 20 2, 233 2 3 , 20 3, 1 1 , ; 8 6 *
3, 22 3 , 2 , 2 7 3 ; 3, 2 , 2 8 7 ; 3, 8, 2 4 , IO 2 , 2, 33
26l 24, 17 2, 1, 1 1 2
3, 23 2, 5 , ” 8 7 3 1 , l8 2, 5 , 735
3, 2 3 / 2 4 1 , 2, 6 5 1 32, 1/6 2, 7 , 529
3, 24 3 , 7 , 471 32, 19 3 , 5 , 497
4, 4 2 , 5, 2 2 4 * ; 2, 5, 2 6 1 ; 3, 32, 27 3 , 5 , 5° 4 *
5, S” 33, 21/23 2, 4, 1 6 0 *
OO

3, 2, 20 0
4 , 10 3 , 5, 4 8 9 L e u iticu s:
6, 8 sqq. 2, 3 , 4°3 9, 3 3, 8, 541
640 I N D E X L O C O R V M S. S C R I P T V R A E

L eu iticu s: lu d icu m :
1 8 , 19 1 , 2, 506 1 6 , 19 3, 11, 915
1 8 , 22 2, 6 , 2 2 4 3 1 6 , 22 1, 5 , 159
1 8 , 23 2, 6 , 2 2 9 7 1 6 , 30 3, ” , 8 3 7
20, 1 3 2, 6, 2243 20 , 25 3, 8, 1 3 4
20, 1 5 2, 6 , 2 2 9 7
OO

I Regum :
N
r-

2, 6 , 1 9 5 5 *
21, 17/18 2, 6 , 2 1 5 8 ; 2, 6 , 2 1 8 4 2, 3° 3, 8, 4 8 9
2 7 , 28 2, 5, 1476* 1 7 , 11 3 , 1 1 , 684
1 7 , 28 i „ 4 , 420
N u m e ri: 17, 33 3 , 13 , 6 4 4
1 0 , 35 3, 6 , 50 4 1 7 , 42 3 , 1, 6 1 9
1 3 , 28 2, I, 4 0 2 17, 5° 3, 1 3 , 6 4 4
1 4 , 34 2, I, 4OI 17, 54 3, 1 , 6 3 0 *
20 , 6 3, 6, 313 3i, i /4 1, 5 , 175
20 , 10 3, 1, 150
21, 6 3, 6 , 1 4 0 II R e g u m :
2 3 , 10 2 , 5, 1 2 8 8 * 1, 2 3 , 7 , 43 5 *
24, 14 2, 5 , 1 3 14 * 1 ,13 / 16 3, 7 , 4 5 ° *
25, 5 3, 5, 5° 6 * 3 ,14 1 , 5 , 179
3° , 4 P r o t . 36 1 5 ,2 3 2, 4, 2 0 7 *

35, 1 6 / 1 9 1 , 3, 2 0 6 20 , 9 / 1 0 3, ” , 22 3
2 4 ,1 6 3 , 5, 4 4 °
D eu teron o m iu m :
6 , 13 1 , 3, 6 1 0 ; 3 , 8 , 159 III R e g u m :
7 , 3/6 1 , 2, 4 6 9 6 , 18 3, 4 , 267

9, 8 3 , 1 3 ,64 8
9 , 24 3 ,1 ,1 5 ° IV R egum :

22, 5 2, 6, 2 2 18 19, 7 3, 1 3 , 6 2 7
23, 10 /11 2, 6 , 2 3 3 0 *
32, 2 2, i , 2 3 8 II P a r a lip o m e n o n :
32, I I 3, ' 3, 250 2, 6 3 , 1 3 , 626
3 2 , 22 3, 1 , 449 5, 13 2, 5, 141
3 2 , 39 1, 4 , 52 3 * 20, 6 3, 4 , 158
3 2 , 40 3 , ” , 592 36, 16 1, 3, 480

Iosue: II E s d r a s :

6, 5 3, i 3, 619 2, 1 8 / 2 0 3, 8, 1 2 7

8, 32/35 3, 4 , 22 8
2 4 , 1 /28 3, 4 , 228 T o b ia s :

3, 3 3, 6 , 2 5 8 *
lu d ic u m : 4, 11 2, 6, 2 4 5 7

1, 3, 422 1 2 , 18 2, 6, 2496
2, 13
6 , 1/ 6 2, 7 , 532
*, 3 3/34 2 , 7 , 5 32 Iu d ith :

14 , 14 3 , ” , 843 5, 28 3, 9 , 187
1 4 , 18 3, 1 1 , 8 4 4 7 , 20 2, 6 , 7 1 4

15 3, 1 1 , 8 7 0 1 3, i° 3, 1 3 , 64 5
00
NO
O
N

16, 1 3, i i , 8 7 7 1 3 ,2 2
16, 2 3 , 1 1 , 8 78 1 5 , 11 3 , 9 , 139
16, 3 3, ” , 8 7 9
1 6 , 13 3, 1 1 , 9 0 2 E sth er:
1 6 , 15 3, 1 1 , 8 8 2 8, 1 6 2, 5 , 479
 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 641
E sth er: P sa lm i:
14, 16 3 , 1 1 , 8 66 2 4 , 15 3, 8, 1 5 2
3i, 4 3, 4 , 4 8 6
lo b : 33 , 6 3, 8, 6 4 1

9, 27/29 3, 5, 1 6 5 * ; 3, 1 2 , 1 0 7 34 , 16 3 , 5, 2 7 1 ; 3, 1 1 , 33 °
I O , IO 1 , 2, 45 8 ; 1 , 4 , 25 8 ; 1 , 4 , 35 , 9 3 , 5 , 715
4 9 4 ; 3, 1 0 , 84 36, 27 2, 5, 6 5 7 ; 2 , 6 , 2 4 9 1 ; 3,
IO , 15 3, 4 , 487 4 , 4 2 6 ; 3, 8, 2 6 3 ; 3, 1 0 ,
I I , 12 P r o t . 56 83
12, 9 /lO 2, 1 , 1 2 4 * 37 , 10 2, 1 , 1 4 1 - 1 4 2

1 3 > 25 3, 10, 447 38 , 3 P r o t. 42

14, I 3, 1 0 , 2 9 4 4°, 2 3, 3, 64
14, 5 1, 3 , 527 * 41, 2 3, 8, 4 3 8 ; 3, 1 0 , 4 6 3 *

14, 1 5 3, 1 0 , 245 41, 3 3 , 3 , 557

1 7 ,8 / 9 3, 1 1 , 2 1 7 * 4 i, 5 2 , 5, 3 8 5 ; 3, 1 3 , 523
21, 17/18 1 , 2, 1 2 3 * 44, 3 3, 1, 324 *
2 3 ,16 3 , 9 , 519 4 4 , 10 2, 5, 3 ”
3 0 ,16 3 , 1 0 , 77 46, 2 3 , 13 , 523
3 ° , 19 P r o t . 9 ; 1 , 4 , 4 2 4 ; 3, 1, 46, 3 3, 4 , 1 6 6

95 4 7 , 15 3, 7 , 68
3 8 ,4 1 , 3, 4 1 7 ; 3, 1 0 , 188 50 , 7 3, 5, 198
4 0 ,2 1 1, 4, 528 5° , 14 3, 1 , 82
41, M 3 , 8, 30 9 5i, 7 3, 1, 97
4 1,18 3 , 7 , 157 54 , 7 i,4 , 186
4 2 ,2 3, 1 2 , 1 4 0 54 , 20 3, 8, 1 5 6
4 2 ,5 2, 6 , 1 6 2 9 55 , 10 2, 5, 15 8 6 *
56 , 2 1 , 1 , 60
P sa lm i: 6°, 4 2, 4, 96
l, 1 2, 6 , 3 1 9 * 6 2 , 12 3, 1 1 , 2 8 4
i, 2 3, 2, 4 6 9 * 65, 13/14 2, 5, 1213*
1, 4 3, 1 ° , 447 66, 7 3, 10, 149
5, 5 1 , 2, 4 2 9 ; 2, 6 , 3 1 6 67, 2 3, 6 , 50 4
8, 6 / 7 1, 3 , 3 ° 2 * ; 3 , 4 , 454 6 7 ,4 3, 6 , 1 5 1 ; 3, 7 , 34 3

9. 1 5 3, 1 2 , 285 6 7 ,5 3 , 7 , 343
9. 29 3, 6 , 8 1 1 6 7 ,16 2, 7 , 5 39
1 1,6 3, 3, 5 68 6 7 ,19 2, 1 , 32 0

1 3, 1 2, 5, 1 6 4 9 * 6 7 ,3 6 1, 6, 230

M, 3 2, 7 , 3 2 1 * 6 8 , 16 3, 1 2 , 2 7 0
14 , 2 3, 8, 2 7 8 6 8 , 23 3, 1 1 , 256
14, 4 3, ” , 36 2 6 8 , 29 3, 1 , 97
14 , 5 2, 5, 1 0 7 6 7 0 , 18 3, 1 , 8 2 ; 3, 1 , 1 0 4

M , 11 3 , 3 , 47 72, 9 3> 5, 259*

16, 8 1 , 1 , 60 7 2 , 28 3 ,12 ,2 8 5
1 6 , 15 3 , 3 , 47 75, 8 3 ,9 ,19 1
17 , 5 3 , 8, 334 76, 19 3, 3, 4 0 3 *
17, 6 2 , 3, 7 2 1 ; 3, 6 , 6 8 1 77, 7 1 ,4 ,7 8 5
1 7 . 14 3, 9 , 4 0 5 ; 3, 9 , 420 7 7 , 23/25 2, 6, 9 8 5 *

1 7 > 32 3 , 13 , 335 7 7 , 59 1 , 2, 1 1 8
18, 5 1 , 5, 8 0 ; 3, 6 , 9 8 9 ; 3, 7 , 78, 5 3 , 5, 359
2 4 7 ; 3, 1 3 , 1 1 3 83, 4 1 , 4 , 359
18, 11 3, 1 0 , 2 3 8 83, 8 3, 2 , 6 7 2 . 6 8 1 ; 3, 4 , 3 0 2 ;
22, 6 3, ” , 365 3, 8, 1 0 0

24, 7 3, 6 , 2 5 7 * 84, 12 3 , 9 > 8 84

642 I N D E X L O C O R V M S. S C R I P T V R A E

P sa lm i: P ro u erb ia:

85, 5 2 , 5, 1 6 3 0 ; 2, 6 , 1 1 7 ; 3, 2, 12 3, 13, 4M
5, 4 4 6 ; 3 , 6, 130' 3, 5 3, 8, 1 7 5
8 ; , 13 3 , 8, 4 24 3, 9 2, 6, 24 9 4

87, 5 3 , 8, 439 3, i4 3, 8, 1 2 0 4 ; 3, 9 , 8 2 9

87, 6 1 ,4 , 116 9, 1 3, 8, 1 0 5 3 ; 3, 9 , 7 7 9
8 8, 23 3, 1 1 , 2 8 1 9, 4 3, 1 1 , 38 6

9° , 4 3, 1, 96 9, 5 2, 6 , 1 2 1 7 *

9 ° . >3 2, 7 , 5 9 7 ; 3, 3, 4 6 4 ; 3 , 9 , 9, 8 3, 1°, 371

186 10, 4 1, 1, 1 1 7 *
94, 3 2 , 5, 1 6 4 3 1 3 , 21 2, 7 , 572 *
9 4 , 10 2, I , 4OI 15 , 3 3 , 1 2 , 139
95, 4 3, 4 , 1 6 6 15, 6 5 , ” , 74 °
99, 3 3, 8, 1041 16, 2 3 , 4 , 591 *
i o 3> ' 3 / i 5 2, 6 , 9 1 7 * 19 , 24 1 , 5, 8 ;
10 ;, 2 3 ,1,4 2 8 2 0 , 30 1, 4 , 1 42
10 5 , 17 3 , 2, 413 21, 6 3 , " , 40 4
1 0 5 , 1 9 / 2 0 , ■2 5 3 , 13 , M 2 4 , 12 3, 9 > 6 9 2
10 8 , 3.4 3, 1 1 , 3 1 6 25, 4 .. 3 , 2, 3 4 6
112, 8 3, 1 2 , 2 1 0 29, i3 2, 5, 9 0 6

” 3, 4 3 , 9 , 705 3° , 3° 3, 1 0 , 56 0

” 3 , 5/7 3, 8, 24 3

” 3, 9 3 , 5 , 35 2 E ccle siaste s:
x 15, II 3 , 5, 2 0 3 1, 6 3, 1 , 4 0 0
117, 6 3, 10 , 129 7 , 25 P r o t . 8 7 ; 3, 1 3 , 5 6 4

1' 7, 13 3, 13, 358 9, 7 3, 8, 2 7 6

” 7, 15 1 , 6 , 235 12, 1 2, 2, 2 0 4 *

1 1 7 , 22 2 , 2 , 1 2 8 ; 3, 1 0 , ; 1 6
118, 1 3, ” , 2 8 9 ; 3 , 13 , 4 M C a n ticu m C a n tic o r u m :
1 1 8 , 30 1 , 6 , 2 4 7 ; 3, 8, 1 0 7 6 1, 13 2, 6 , 1 1 2 2 *
1 1 8 , 32 1, 6, 24 7 1, 1 4 3 , 1 , 93
1 1 8 , 75 3 , 5 , 3 2 5* 2, 1 2, 5, 1 2 1 ; 3, 1 0 , 3 1 6
OO

1 , 4 , 83 3 2, 3 3, 8, 8 1 6 *
121, 1 3 , ” , 365 2, 8 3, 1 0 , 4 6 4 *

I 2 3, 7 2 , 3, 508 3, 6 1, 5, 4 3 *
1 24 , 1 3, i ° , 452 4, 4 3, 2 , 6 7 3 ; 3, 9 , 32 2 ; 3, 9,
1 3 2, 2 3, 8, 1 0 1 9 379
13 5 , 9 2, 5 , 16 5 4, 6 3, 1 3 , M
136, 1 i , 4 , 118 4 , 1° 2, 3 , 492
137 ,1 3, 4 , 4 3 4 4 , 11 3, 1 0 , 2 3 8
138, 14 3 , 1 , 175 4, 16 3, ” , 153
3 , ” , 33 ° 5, 1 1 , 4 , 2 0 9 ; 2, 6 , 8 0 6 *
1 39 , 4
140, 8 3, 8, 1 5 2 5, 2 3, 1 3 , 134
143 , 12 2, 5 , 332 5 , 14 3, 4 , 2 6 0

144 , 5 3 , 7 , i °3 6, 2 3, 3, 271
144 , 1 7 3, 9 , 1 8 1 6, 9 2, 3, 2 3 1 ; 2, 3 , 4 9 3 ; 2, 5,

145 , 7 3, 3, 1 2 5 ; 3, 8, 825 2 8 7 ; 3 , 1 , 9 3 ; 3, e 3 9 1 ;
146, 2 3, 1 1 , 2 4 0 3, 4 , 3 8 3 ; 3 , 8, 497
OO

3, 4 , 4 3 4 6 , 10 1 , 2 , 599
1 5 0 , 3/6 2, 1, 3 2 4 ; 3 , 13 , 567* 7, 2 3, 4 , 2 6 0
8, 1 2, 6 , 1296*

P ro u erb ia: 8, 2 I, 4, 209

I , 12 3 , 5, 71° 8, 5 I, 5, 4 3 * ; 3 , 13, 329
 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 643
Canticum Canticorum : Ecclesiasticus :
8, 1 4 3, 1 3 , 6 5 6 24, 6 2, 6, 4 1 6 ; 3, 9 , 8 0 1 ; 3,
1 2 , 305
Sapientia: 24, 7/8 3, 7 , 67
3. 1 1, 2 ,399 * 24, 45 3, 7 , 129
3, 3 3, ” , 2 58 25, 33 1, 1, 4°
3. 4 3, ” , 2 58 2 8 , 15 2, 7, 432
3, 6 1 , 2, 6 8 7 ; 2, 6, 1 7 2 2 ; 3, 2 8 , 23 3, 8, 1 9 6
8, 45 3 29, 14 2, 6, 2486

3. 7 3, 5 , 6 5 3 ; 3, 1 1 , 2 2 0 34 , 4-5 1, 3 , 339
3 » 13 3, 8, 8 80 39 , 19 2, 3, 4 9 2
3 . 17 3, 8, 45 4 39 , 2 4 3 , i 2 , 139
5, 6 i , 4, 118 39 , 4 i 3 , 1 3 , 553
5, 1 6 3, 1, 379 44, 20/21 2 , 3 , 334
7> 2 1, 2 , 497 44, 20/45, 6 2, 1, 2 6 4

7. 9 3, 8, 4 29 4 4 ,2 7 3, 1 , i °5
7 , 10 2, I , I 1 7 4 5 ,4 3, 6 , 8 7 6

7 , 22 -2 3 3, 8, 1 4 4 4 7 ,1 3 3, 8, 3 8 4
7 , 26 2, 3 , 6 5 2 ; 2, 6, i 52 7 ; 3 , 4 8 ,7 3, 1 3 , M
IO , 8 1 4 4 9 ,1 2 3, 4 , 2 6 i
7 , 29 2, 5, 32 3 50 , 8 2 , 5, 1 2 1 ; 2, 5, 5 2 6
8, 1 3 , 1 , 393 i 3 , 7 , 126 5°, 11 3, 4 , 26 i
10, 17 3 , ” , 735 5i, M 3 , 1 0 , 500
1 1 , 22 3, 9 , 82 0
1 1 , 24 3, 6 , 1 3 2 Isaias:
1 2 , 15 3 , 9 , 750 2, 8 3, 1 3 , 1 2 0
1 2 , 24 1 , 4 , 81 6, 1 1, 1, 55
13 . 5 3 , 6, 341 6, 3 3> 8 , 835
1 5 , 11 1 , 4 , 59 ° 9, 8 1 ,4 ,1 0 1 4 *
1 6 , 20 2 , 5, ” 6 4 ; 3, 3 , 12 1 I I, I 3 ,13 ,5 1
17 . 7 1 , 3 , 348 ” , 1b 3, 8, 6 6 7
18, 14 2, 3, 4 2 8 1 2 ,3 2 , 3, 6 6 2
1 9 , 16 3, 12, 177 14, 12 1 , 2, 1 0 0 ; 2 , 5 , 7 0 2 5 3 , 8 ,

95
Ecclesiasticus 14, 12/15 2 , 5, i 7 2 8 ; 3, 1, 477
i, 1 3, 7 , 203 1 4 , 13 3, 1 1 , 7 6 0
1, 8 3, 1, 130 14, 13 / 1 4 1 , 2, 10 8
1 , 16 3, 1, 1 3 0 ; 3, 2 , 13 8 14, 14 1, 4 , 30 2 ; 2, 6 , 2 6 8 1 ; 3,
1 , 20 3, 1, 1 3 ° 1 , 6 2 0 ; 3, 1 1 , 540
2, 1 3, 6 , 3 7 0 1 4 , 15 1 , 2, 1 4 6 ; 3, 8, 1 2 7

3, 22 2, 1, 2 9 6 5 3 , 1 , 4 3 1 ; 3 ,7 , 2 4 , 20 3, 8, 333
5 7 ; 3 » 7 , 439 26, 1 3, 1 0 , 9 4 0

4 , 13 2 , 6 , 1 6 4 8 ; 3, 8, 1 0 1 3 27, 4 1, 4 , 4 27
5 , 4/6 3 , 6, 499 28, 16 3, 5, 5 6 4
5, 8 3 , 8, 3 1 4 29, 12 3, 6 , 1 6 0

7 , 36 3 , 3 , 64 34 , 1 3, 1 3 , 6 2 0
8, 6 3 , 8, 37 ° 40, 4 3 ,13 ,6 5 3
■ 5, 3 3, 8, 6 4 4 40, 6 P rot. 97 ; 1, 1, 4 4 ; 2, 1 ,

1 5 , 17 3, 2, 33 8 * 94
2 3, 16 3, 5, 2 8 1 4° , 11 3, 1 , 2 8 9 *
2 3, 28 2 , 5 , 323 4°, 17 2 , 5, 885 ; 3, 8, 3 6 6

24 > 4 2, 6 , 1 1 8 8 * 41, 2 3, 2 , 19 8
24 > 5 3, 8, 733 i 3, 9 , 8 01 4 2 , 13 3, i°, 74
644 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE
Isaias : E z e c h ie l :
44, 3 3, 8, 825 8, 1/2 Prot. 24
45, 3 3, 7, 295 11,19 2, 4, 1 6 7 ; 2, 6, 2669
4 5 , 25 3, 10, 494 16, 8 1, 5, 141*
5 i, 8 3, 8, 296 16, 9 2, 1, 103
5 «, 16 3, ' 3, 659 18, 20 2, 7, 216*
53, 5 3, 15, 4°5 18, 30 1, 2, 191*
55, 10 3, 10, 886 18, 31 1, 4, 480*
57, 13 1, 1, 52 20, 47/48 3, 1, 53° *
59, l l 1 , 6 , 163 ; 3, 11, 230 21, 21 3, 2, 365
60, 8 1, 5, 5 5* 26, 16 3, 8, 102
60, 14 2, 3, 526* 28, 19 3, 1, 563*
61, 10 2, 5, 496; 2, 4, 424 34, 5 3, 8, 457
6 1,11 1, 4 , 57° 34, M 3, 9- 727
62, 1 3 , 1 1 , 228 36, 26 2, 4, 1 6 7 ; 2, 6, 2669
64, 1 3, 3, 255* 37, 27 3, i 3, 6 32
64, 4 2, 6, 900 38, 19 3, 5, 116
65, 23 3, 8, 294 4°, 7 3, 9 , 334
47, 5 1, 4 , 165
Ierem ias :
1, 5 1, 3, 536 D aniel:
1, 6 3, 11, 386 2, 22 Prot. 72
1, 14 3, 1, 409 2, 4 °-4 4 1, 1, 52
2, 2 1, 1, 44 3, 5 1, 4 , 120
2, 13 2, 1, 370 ; 3, 10, 466 3, 7 1,4 ,2 0 4 ; 1 , 4 , 2 0 7 ; 1,6
3, 20 1, 3, 547 2 2 ; ; 2, 3, 234
4 , 24/25 3, 12, 125 3, 35 3, 1, 105
IO, 12 3, 7, 68 3, 39 1, 1, 47
11, 19 3, 1, 362* 3, 52 3, 6, 845
14, 17 3, 1, 213 7, 7 3, ” , 33°
14, 18 3, 10, 155 7, 9 1, 1, 55 ; 2, 6, 336; 3, 13
25, 33 3, 7, 126 81
25, 34 2, 6, 2576; 2, 6, 2603 7, 27 1, 1, 53
26, 3 3, >3, 414 8, 17 2, 5, 160
3° , 17 2, 2, 103 ; 3, 6, 744 8, 18 2, 5, 161
32, 19 1, 1, 59 ; 2, 1, 1 1 4 ; 2, 1, 11, I 5-I4 3, 9 , D i
145; 3, 1, 11 2 ; 3, 1, 11, 29 3, 2, 484
145 i 3, 1, 397 13, 42 2, 5, 9 ° 4
4 9 , 13 3, 13, 218

T hren i: Osee:
1, 1 3, 13, 511 5, 4 1, 2, 583*
1, 12 2, 5, 1372* 9 , 17 3, ” , 603
3, 12 3, 13, 646 13, 12/14 2, 1, 330*
5, 16 3, 5, 498 7, 10 3, 9 , 594
8, 4 3, 9 , 584
E z e c h ie l:
1, 18 1, 1, 67; 3, 8, 218 Ioel:
5, 7 3, 9, 519 2, 12 2, 6, 1816
3, i3 3, 13, 94 2, 24/26 2, 6, 441*
5, 2 3, 1°, 584
7, 1 Prot. 7 Am os:
7, 27 2, 4, 406* 5, 15 3, 1° , 83
 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 645
M ichaeas: M atth aeus:
5. 4 3, 6, 379 5, 14 3, 8, 6 3 1 ; 3, 10, 5 1 4 ; 3,
5, 14 10 , 878
3. 5. 141
7, 7 4, 7, 576 5, 16 3, 10, 3 8 9 ; 3, 10, 402

5, 41 4, 5, 1 6 9 ; *
Nahum: 5, 42 3, 13, 3 0 8
I, 2 3, 5, 141 5, 48 2, 5, 8 4 7
1, 5 1 , 4 , 148 5, 34 4, 5, 8 4 7
2, I I 3, ” , 176 6, 7 4, 6, 1592
6, 12 2, 6, 704*

Habacuc: 6, 21 3, 6 , 668

2 ,2 Prot. 98 6, 22 4, 5, 1581

3. 6 3, ” , 145 6, 24 2, 6, 1986*

3, 16 3, 4 , 94 6, 28 4, 5, 543

7, 4 3, 6 , 611

A ggaeus: 7, 8 3, 1 0 , 1 5 1
', 9 3, 10, 371 7, 14 1 , 4 , 134; 4, 5, 1 354 ; 4,
5, 1543
Za ch aria s: 7, 15 2, 6 , 2566

6, 12 3, 4, 189 7, 17 3, 8, 46 0

8, 8 7, 44 4, 5, 966
3, i° , 93
7, 45 2 , 5, 1 6 9 7 ; 3, 6 , 6 1 1

M alachias: 7, 46 4 , ;, 9 6 6

1, 6 1, 4, 106 8, 4 2, 6, 2441*

3, 6 3, 1, 454 9, 14 1 , 4, 1 6 1

4, 2 1. 4, 759; 1, 3, 140; 4, 4 , 9, 9/13 1 , 2 , 829

74 ; 3, 4, 597; 3, 3, 344; 10, 16 4, 3, 5 6 7 ; 3 , 6 , 1 0 0 8

3. 4 , 482; 3, 5, 545 ; 3,6, IO, 2 2 4, 5, 3 1 °
715 11 , 7 4 , 5, 6 4 3 ; 4 , 5,897
1 1 , 11 4, 1 , 2 7 5
I M accha baeo ru m : ” , 43 3, 1 1 , 418

2, I I 4, 5, 446 11 , 49 3, 6 , 1 3 0 ; 3, 10, 211

5> 50 3, ” , 453 14, 31 2 , 5, 1 6 2 1 *

14, 35 3, 5 , 4 6 7
II M accha baeo ru m : 13, 5/6 3, 10, 160

6, 18 3, 3, 44° 13, 7 3, 13, i ° 7

7, 14 3, 8, 855 13, 8 3, 1 °, 157
13, 43 2, 3, 211 ; 3, 10, 157

M atth aeus: 13, 31/34 4, 5, 544

1, 20 3, 3, 368 13, 34 3, 8 , 9 4
2, 2.9 1, 3, 381 13, 43 2, 6 , 1394

2, 6 3, 6, 379 13, 44 3, 6 , 668

2, 18 1, 4, 569 13, 44/46 1, 4, 957

3. 4 4, 5, 596* 13, 46 I, 4, 8 0 5
3, 14 3, 7, 138 13, ;8 3 , 4. 6 9 3

3. 16 2, 4, 209 15, 13 4, 5, 1 0 4 3 *; 3, 9> 596

3, 16/17 3, 4, 439 15, H 2 , 5, IO 9 O *

4, I, 391* l6, l8 2, 3, 1 4 1 ; 2, 4 , 9 6 ; 2, 4 ,
3, 17
4. 4 3, 8, 371 1 4 1 ; 3, 5, 5 6 4 ; 3, 8,198

3, 13, 338 16 , 19 2, 6 , 2 6 2 1 *
4, 9
4. 10 1, 3, 610; 3, 11, 792 1 6 , 21 3, 6 , 802

5, 3 1, 1, 76; 3, 9 , 445 1 7 , 2 2 , 5, 1 8 7

5, 10 3, 6, 804 18, IO 3, i, 283

646 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE
M atth aeus: M arcus:
18, 32 i, 3,45 7 ; 2, 3, 768 ; 2, 6, 7, 14 3, 8, 225
1559 13, 3-4 3 , 1 1 , 829
19, 6 2, 5, 826* 13 ,16 3, 4, 628
19, 12 2, 6, 2031* 13, 22 3, ” , 575
20, 1 3. 9 , 451 13, 26 3, 12, 163
20, 13 3, t 3. 3°5 14, 10 3 , 1 1 , 866
20, 18 3, 11, 848 16, 14 3, 7, 272
21, 8 3, 11, 849 16, 15 2, 5, 578 ; 3, 10, 8 34
21, 42 3, 10, 516 16, 1; /16 1, 2, 540
21, 44 3, 10, 264 16, 16 2, 3, 638* ; 3, 7, 211
22, 11 3, 4 , 456 16, 18 2, 7, 599
22, 11/12 2, 4 , 424
22, 12 2, 6, 1559 Lucas:
22, 37 3, 3, 38° ; 3. 9 , 859 1, 32 3, 8, 5 i 8
22, 39 3, 9 - 8 59 t, 35 3, 8, 659
22, 40 i, 4 , 737 1, 38 2, 6, 651*
23, 4 3, 8, 3 IO 1, 76 3, 13, 9 8
23, 27 3, 3. 56; 3, 3» 80; 3, 10, 1, 78 3, 1,408 ; 3, 2, 198 ; 3, 2,
359 703 ; 3, 3, 63 *; 3, 3,
24, 12 3. 4 , 3°6 351*
24, 24 3, ” , 575 1, 79 1, 4, 80 ; 2, 6, 346 ; 3, 6,
24, 29 1, 3, 377 ; 3, ” , 106 981
2;, 18 1, >, 37 2, 7 1, 2, 820
25, 21 2, 5, 561 2, 13 1, 4 , 453
25, 25 1, 1, 37 2, 13/14 2, 1, 314
25, 3° 3, 1, 557 2, 14 3, 6, 842*
25, 31 3, 12, 163 5, 5 3, 13, 653
25, 32 3, 12, 63 ; 3, 12, 193 3, 17 3, 7 , i 38
25, 34 3 ,1,3 7 6 ; 3 ,12 ,6 4 3, 22 2, 2, 62 ; 2, 3, 567 ; 3, 1,
25, 34/36 2 ,4 ,388 88

25, 41 I, 2, 153; 3, 1, 543 ; 3, 5, 10 2, 3, 180

12, 66 6, 9 3, 8, 485
25, 46 3, 12, 279* 6, 48 2, 5, 1697
26, 3 3, 11, 863 7, 24 2, 5, 643; 2, 5, 897
26, 26/29 2, 6, 825* 8, 13 3, 8, 1239
26, 36.39 2, 6, 840; 3, 11, 864 8, 15 3, 9, 6o4
26, 42 2, 6, 840 8, 28 1, 5, 143
27, 45 1» 2, 776 9 , 44 3, 13, 623
27, 51 1, 2, 776; 3, 7, 179 9, 62 3, 4 , 483
27, 54 2, 6, 1797 10, 7 3, 6, 44°
27, 66 3, 11, 878 10, 22 3, 8, ;o8
28, 19 2 ,3 ,2 4 3 ; 3 ,7,372 io, 27 3, 8, 990*
1°, 33 3, 3, 39°
M arcus: 10, 33/34 1, 4 , 972
1, 3 3, ! 3, i °3 10, 35 2, 5, 5 3 5*
1, 5 2, 5, 647* 11, 8 3, 10, 141
I, 9 / " 2, 3, 5 io ; 2, 3, 555 ; 2, 3, 11, 20 2, 5, 1700
699 11, 22 3, 1, 647
1, 10 3, 7 , 394 11, 23 3, IO, 264
1, 10/11 2, 3, 3 3 1 12, 48 3, 10, 127
I. 17 2, 3, 180 12, 49 3, 6, 7 14 ; 3, 7, 48
5, 7 1, 5, 143 13, 3 3, 5, 120; 3 , 8 , 1161
 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 647
Lucas: I oh an ne s:
13» 7-9 3, 7, 138 1, 18 1 , 4 , 1016; 3, 1, 273 ; 3,
14. 8/9 2, 5, 985*; 3, 12, 210 1, 518; 3, 3, 362; 3, 4 ,
14, 11 2, 5. ” 37 124; 3, 4 , 249; 3, 4 , 37°
14, 23 2, 1520*; 3, 4, 460 1, 23 3, M, 103
>4 , 27 5, 3, 508; 3, 10, 97 1, 29 2, 1, 277; 2, 6, 779*
15, 4 2, 5, I 5 36 ; 3, M» 364 1, 29/34 2, 3, 510
15, 4/6 3, 1, 563 1, 32 3, 4 , 367
>5, 5 1,2, 778 ; i, 2, 804; 3, 6, 1, 36 2, 1, 277
77 5 ; 3, 8, 183 2, 22 3, 7, 189; 3, 7, 255
15, 6 3, 13. 53° 3, 5 2, 3, 529; 2, 3, 575* ; 2,
15, 7 1 .2 ,7 7 3 :3 ,5 ,11 9 :3 ,9 , 4, 7 7 ; 2, 4, 213 ; 2, 4,
7>5 ; 3. 13, 401 312; 2, 5, 670; 2, 6,
15, 8 3, 13, 320 301 ; 2, 6, 1184; 3, 7,
M, 8/9 3. 2, 587* 316; 3 , 9 , 5 2 5 ; 5, 9 , 9 81
15, IO 1, 2, 199 3, 8 3, 6, 796
M, 13 3, 1, 222 ; 3, 7, 466 3, i4 3, 6, 140
15, 17/18 2, 1, 347 3, i 6/ i 7 2, 6, 355
15, 18/19 3. i, 223* 3, '? 3, 7 , 380
15, 18/20 i, 4, 442 3, 19 3, 10, 519
M, 19 3, 8, 355 3, 33 3, 11, 397
15, 20 3, 10, 331 4, 13 2, 1, 288
15, 21 1, 2, 351 ; 3, 8, 355 4, 13/M 2, 6, 1129
15, 25 2, 1, 324 4, 14 I, I, 122
16, 14/15 3, 7, 149 4, 34 3, 8, 323*
16, 20 3, 13, 376 4, 39 3, ” , 874
16, 24 3, " , 425 ; 3, 12, 54 5, 27 3, 12, 171*
l 8, 9 2, 5, 1094; 3, 7, 149 5, 55 2 ,1,2 75 :2 ,5 ,5 9 4 :2 ,6 ,
18, 14 2, 6, 2644 1 5 7 7 ; 3, 13, 97
19, 13 3, 10, 376 6, 35 2, 1, 288 ; 3, 1, 107 ; 3,3,
21, 11 3, 12, 106 361; 3, 8, 645
21, 2; 1, 3, 375* 6, 40 3, 2, 203
21, 27 3, 12, 163 6, 41 3 ,1 ,10 7 :3 ,3 .3 6 1 :3 ,7 ,
21, 34 3, 12, 122 236
22, 31 3, 6, 906 6, 51 2, 6, 1226.1307; 3, 1,
22, 27 h M, 6 34 107
23, 28 3, ” , 871 6, 56/57 2, 6, 311
24, 25 1, 2, 682 ; 3, 7, 213 ; 3, 9, 7, 18 5, 1, 624; 3, 7, 96
134 7, 37 3, 8, 633
24, 39 3, 12, 181 8, 11 3, 8, 347
24, 5° 3, 13, 410 8, 12 3, 8, 500; 3, 8, 1058
8, 44 2, 6, 340; 3, 6, 165 ; 3,
I oh an ne s: ” , 545
1, 1 3, 7, 397 8, 4 9 -5° 3, 1, 624; 3, 7, 96
1, 1/5 2, 1, 303 8, 54 2, 6, 395
1, 3 2 , 1 , 1 0 7 : 3 , 1 , 3 9 3 ; 3,4, 8, 56 3, 4, 240
123 ; 3, 8, 734 9, 5 Prot. 52
1, 4 2, 1, 120 IO, I 2, 6, 1824; 3, 9, 729
1. 9 Prot. 52 ; 1, 5, 86 IO, I I 2, 5, 1536; 3, 1, 291
i, 12 3, ” , 702 IO, 14 3, 13, 364; 3, ' 3, 53°
i» M 2, 1, 107; 3,7, 367; 3,8, IO, 15 3, 1, 363
” 59 10, 27 3, 10, 403
1, 16 3, 8, 1159 II, 43 3, 8, 222
648 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE
Johannes: Actus A p o s t o lo r u m :
12, 26 3, 10, 479*; 3, 10, 768* 16, 17 2, 5, 580
12, 31 2, i, 3 ! 9 20, 17 2, 1, 323
12, 36 2 , 4 , 196; 3, ii, 189 20, 29 2, 4, 130 ; 2, 5, 176
13, 1 i> 3, 171 22, 11 1, 1, 56; 3, 4 , 359
3 3, 8, 829 26, 14 3, 9 . 759
13, M 2, 6, 846
13, 16 3, 8, 969 A d Romanos
14, 6 2, i, 120; 2,3,342 ; 2,5, 1, 1 3, 10, 11 8
1376; 3, 7. 3°7 1, 15 2, 1 , 444
14> 10 2, I, 312; 3, 12, I74 1, 20 1, 3, 106
14, 11 2, 6, 1597 1, 23 3, 13, 120
14, 12 3, 10, 401 1, 25 1,4 ,4 2 1 ; 1, 4, 472 ; 2, 6
14, 26 2, 4 , 83 2686; 3, 6, 507
1 5, 5 2, 6, 1108 ; 3, 10, 233 1, 26 2, 6, 2282
15, 8 3. 3, 124 1, 27 2, 6, 2243
15, i° 3, i 2, 174 1, 52 1, 3. 425
1 5, 26 3, 7, 7 i ; 3, 7. 236 2, 4 1 , 6 , 132 ; 3, 5, 119
16, 12/13 2, 4, 248 2, 5 3, 5. 120
16, 28 2,5; 5 56 ; 2, 6, 839 ; 3, 3, 2, 12 3, 10, 364
100; 3, 7, 363 2, 16 3, 8, 1176
17, 19 2, 6, 801 2, 29 2, 7, 393 ; 3. 3> 421 ; 3
17, 21.23 2, 6, 909 10, 337; 3. i ° , 339 ; 3
17, 24 3, 10, 908 1°, 549
19, 30 3 , 1 1 , 876 3, 24 3, 7, 380
34 2, 6, 867 4, 9 3, 1. ” 9
20, 11 /18 2, 1, 404 4, 10/12 2, 3. 373
2°, 17 2, 1, 4 1 5 ; 2, 5, 556 4, 11 3' 3> 133
2°, 19 2, 4, 86 4, 12 3. 2, 119
20, I9/29 2, 1, 406 5. 1 3, 6, 840
20, 26 2, 4, 86 5. 9 2, 5, 5°2
21, I 2, 1, 406 5, i4 3, 2, 426*
21, 6 2, 3, 130 5, 21 3, 5, 338
21, 14 2, 1, 406 6, 4 1, 4 , 476
6> 9 2, 6, 756
A ctu s A p o s t o l o r u m : 7, 24 3, 8, 160
3 2 ,1,4 0 3 8, 13 2, 5, 583
9 1,3 .174 * 8, 14 3, 8, 1238
2, 2 Prot. 30 8, 22 1, 2, 663
2 /3 3. 9 > 442 8, 23 3. 8, 1097
2, 3 2, % 145 ; 3, 1, 87 8, 32 1, 4, 863
2, 3/4 2, 1, 112 ; 2, 2, 37 ; 2, 4, 9. 8 3, 6, 420
84; 3. 7. 244; 3, 7, 371 ; 9> i 9 3, i°> 494
3. 7 , 395 io , 4 3, 2, 379
2, 4 2, 7, 221 10, 12 3» 9 » 4 i 6 ; 3. 13. 6 i 4
2, 46 2, 6, 15 91; 3, 10, 499 10, 18 3. 13, ” 3
7. 51 2, 5, l 6 43 11,5/6 3, 2, 300*
8, M/17 2, 4 , 77 11, 16 3. 8, 723
8, 16/17 2, 4, I40 11, 25 1, 5, 86 ; 3, 8, 13 1
8, 20/21 3, 9, 683* 1 1 , 2 5 /2^ 1, ;, 122
9. 5 3, 9 , 759 11, 33 3, 1, 375* ; 3. 5, 287; 3
9. M 3, 2, 424 9, 290 ; 3, 13, 264
13, 3 1 2, 1, 403 ; 3, 10, 400 12, 2 3, 4 , 537
 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 649
A d Romanos : II A d Corinthios :
12, 3 3, 7, 57 4, IO 2, 5, ,88
12, 12 3 , 1 1 , 300 4, 18 3, 8, 7 6 4 ; 3, 12, 104
1 j , 12 2, 6 , 1058 ; 3, 6 , 778 ; 3, 5, 1 3» 10» 144
6, 991 ; 3,10, 301 ; 3, 13, 5> 4 1, 4, 82 ; 1, 4, 202 ; 1, 4,
380 714
14, 18 1, 4, 686 5, 7 3, 8, ,34.638
16, 25 3, 8, 1211 5>10 3, 12, 191
;, 16 2, 4 , 91
A d Corinthios : 5, 21 3, 8, 869
1. 24 3, 8, 73° 6>3 2, 5, 21,
J» 3° 3- 8, 730 6, 4 3» 9 » 139
2, 4/5 1, 1, 41 6,7- 3» 8, , 3 4
2, 9 2, 6, 900 10» 3 3» 13, 234
2, 14 Prot. 48 11, 2 3, 8, 869
3- 6 2, 5, i 4 29 12, 7 2, 5, 421
3, 8 3. 1°, 193
3, 9 3. e 568 A d G a la ta s :
3. 13 3, i z , I9 1 1, 12 Prot. 12
3, 16 3, 1, 568 2, 5 i, ,, 126
3, 19 3» 3. 236* 2, 9 3» i 3> 129
4, 1 2, 5, 212 3» 27 2, 3, 101 ; 3,4, 627 ; 3, 6,
4, 11/12 i» 4, 96 254
5, 13 2, 5, 1556* 4, 4 3»2 , 4 7 6 ; 3» 7»4 2 5 ; 3» 8,
6, 16 I, 2, 266 755
7, IO I, 2, 3O4 5» 16 3, 3» 488
io , 4 3, 5, 564; 3» 611 5, 17 2, 6, 1646.199, ; 3, 8,
9 1, 2, 302 998
11, 12 1, 2, 262 ; 1, 2, 301* 5, 18 3» 8, 998
11, 26 2, 5, 1386 6, 17 i, 2, 374
11, 27-30 2, 6, 1730*
12, 27 3. A 3 19 5 3» 5> 5 51 A d Ephesios
1 3, 12 2, 3, 548 ; 2, 6, 1076; 3, i, 4 1» 3» 536; 3, 10, 908
8, 822 i, 7 2, i, 364
14, 1 1, 2, 843 I, IO 3, 2, 458 ; 3, 4, 410
15 .3/ 4 3' e 308 1, 22 3» 5» 546
15,4 2, i, 385 2, 14 2, 3, , 28 ; 3, 2, 190 ; 3, 6,
15,22 1, 2, 651 85O
15, 26 3, 1. 3 14 2, 20 2, 2, 128 ; 2, 6, 613 ; 3, 2,
15, 45 C 4 , 992 1 9 ° ; 3> 7, 1 9 9 ; 3> I0>
15. 49 3, i ° , 119 446; 3, 10, 458
M, 52 3. 12, 143 2, 21 3,2 ,3 8 4 ; 3 ,3 ,2 4 ,
15. 54/55 2, 1, 366 2, 22 2,3» 245
l6, 13 1, 4, 964; 3, 11, 403 3» i 7 3, 8, , 3 4
4»6 3, 8, 169
A d Corinthios : 4, 8.9 2, 1, 320
1, 12 3, 8, 230 4, 10 3, 8, 618
2, M 2, 5, 516 4,12/13 3» 2, 507; 3, 8, 62,
2, 16 2, 5, 516; 3 , 8 , II72 4» 13 3, 6, 558 ; 3, 8, 664; 3,
3. I 3-I 4 3, 6, 296 11, 306; 3, 12, 142
3. 17 3. 8, 727 4» M 3» 5» 546
3, i» 3, 7, 380 4, 16 3» 5, 551
4, 4 3» 4, 283 4, 22 1,2, ,63 ; 2,3, 101 ; 2,3,
650 INDEX L 0 C0 RVM S. SCRIPTVRAE
A d E p h e s io s : I A d Thessalonicenses:
3 4 7 ; 2, 3 , 4 4 9 i 3, 6, 254 1, 6 i, 4 , 6 8 6 ; 3 , 5, 753

4 , 24 1 , 2 , 56 3 ; 2, 3, 1 0 1 ; 2 ,3 , 2 , 12 3, 2 , 1 2 6

347; 2, 5, 671 ; 3, 4, 4, 4 1, 4, 737

6 2 7 ; 3. 6 , 2 5 4 4, 17 3, 1 2 , 188

4, 25 1» 4 , 476 5, 3 3, 1 1 , 783 ; 3, 12, 122

5, 2 I, 3, 628 5, 8 3» 9 , 9 ' 7
5, 22 I, 3 . 5 63 ; 2, 3. 449 5, 21/22 3, 6 , 906

5, 23 2, 3 , 4 4 9; 3, 6 , 6 8 1 ; 3, 6,
1 0 0 2 ; 3, 1 1 , 4 2 5 II A d Thessalonicenses:
5, 2 4 I , 2, 563 2, 3 3, 5 , 4 3 8 ; 3, ” , 1 4 7 ; 3,
5, 25 2 , 3, l8 l ” , 253 ; 3, ” , 3 ” ; 3,
2 ,4 , 1 55 ; 2, 5, 1 89 ; 2, 6, 11, 528; 3, 1 1 , 6 8 9 ; 3,
5. 27
3 6 8 ; 3, 7 , 1 0 6 ; 3, 13, ” , 727
134 2, 3/4 2 , 3, 289

5, 3 ° 3 , 8, 5 54 ; 3 - ” , 434 2, 4 3, T 493
6, 11 1 ,6 , 122 ; 3, 6 , 8 2 7 ; 3, 9, 2, 9 3, ” , 559
461 ; 3, 9 , 9 : 3 2, 12 2, 6 , 2682

6 , 13 3 , 9 > 4 ÖX
6, 14 3, 9 , 9 * 7 I A d T im o t h e u m :
6, 16 3 , 8, 447 'i, 5 3, 8 , 1 4 2
6, 1 7 3 , 9 , 94 ° 2, 4 3, 2 3 , 2 2 5
2, 14 i, i, 4 0 ; 1 , 2, 244

A d Philippisnses: 3, 2 2 , 6 , 2000*

1, 11 3, i°, 779 3, 7 3> JI> 404

I, 23 3, i° , 657 3 , 12 2, 6, 2021*

2, 8 2, 1 , 2 5 2 ; 3, 2, 3 2 2 ; 3, 8, 4 , 12 2, 5 ,2 5 8

932 ; 3 , 9 , 99 ° 5, H 3, 1 0 , 1 1 4

2, 8/lI 3 , I O , 55 ° 5, 25 3, 22, I9I

2, 13 3 , 5 , 734 6 , 16 3, i, 393
2, l6 3, 5, 205
3, 1 4 2, 7 , 1 3 8 II A d T i m o t h e u m :
3. 1 9 3, 9 , 622 9 3, 5, 75°
4, 4 3, 6, 186 1 , 10 3 , 7 , 308 ; 3 , 1 0 , 5 61
2, I9 3 , 1 0 , 4 5 8 ; 3 , 1 0 , 868
2, 22 2, 5, 1 5 9 2
A d C o lo sse n se s: 3> 13 3, n , 708
2, 23 2 , i , 1 0 8 ; 2, 1 , 303 ; 2 , 6. 4, 2 2 , 6 , 2555
1065 ; 2, 6, 1 7 1 8

1 , 15 3 ,7 ,3 6 7 Ad T itu m :
1, 1 5 / 1 6 3, e 387 i, 7 2, 5, 2 1 5
1 , 18 3 , 5 , 546 ; 3, 8, 554 2 , 12 2, 7, 4 8 9
1 , 22 1 , 5, 1 2 0 2 , 13 3, 7, 314
2, 23 3, 1 0 , 4 4 6 3, 5 2, 3 ,3 6 2 ; 2, 3,439 ; 2, 6 .
1, 24 3, 8, 6 1 0 ” 8 4 ; 3, 9 , 525 ; 3, 9

7 981
2, 3 , 9 , 234
2, 10 1 , 6 , 15 5
2, 1 1 /1 2 3 , 3 , T73 A d Hebraeos
2, 1 7 3 , 2 , 1 0 1 ; 3, 3, 1 2 7 ; 3 , 4 , 1. 2/2 3, 20, 9 29

270; 3 , 6 , 5 77 2, 3 3, 7, 35°
3, 9 A 4 , 992 2, 14 3, 2, 1 2 4 ; 3, 7 , 308

3, 22 2, 1, 4 1 9 3, 1 3, 6 , 854

4, 1 3 , 5 , 333 4 , 12 3, 4, 1 8 9
 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 651
A d H ebraeos I P e tri:

4, H 1 , 3, 2 1 9 ; 3, 1 2 , 2 2 4 3, 1 I , 2 , 563
4, 14 2, 4 , 2 4 7 3, 7 3, 1 ° , 3 29
4, H 2 , 1 , 2 5 2 ; 2, 1 , 3 1 5 ; 3, 5, 9 3 , 4 , 5 78
1 0 , 3 3 0 ; 3, 1 0 , 7 6 3 3, 11 3, 8, 26 3

5 , 14 2 , 5, 1 1 6 1 ; 3, 3, 125 3 , 19 2, 1, 320
6, 8 1 , 4 , 1 8 0 ; 3, 1 0 , 3 5 1 3, 2 0 / 2 1 3, 2, 1 5 7
7, 3 3, i , 53 5 i 3, 7 , 464 3, 22 3, 1 , 314
7, 12 3, 6, 6 2 6 4 , 10 3, 8, 9 2 0

9 > 11 3 , 1 0 , 8 7 4 ; 3, 1 3 , 1 2 1 5, 8 2, 5, 1 2 5 0 ; 3, 3 , 4 4 ° ; 3 ,
9. 12 2, 6, 993 5 , 435
9- 15 2, 7 , H 8 ; 3, 2, 381 5, 9 3, 9 , 9 H
9 . 24 3, 1 0 , 8 7 4
IO , 1 2, 6 , 8 8 0 ; 2, 6 , 1 1 3 2 ; 3, II P e t r i :
2, 1 0 1 ; 3, 4 , 2 7 0 ; 3, 6 , 1, 1 3 / H 1 , 4 , 82 ; 1 , 4 , 2 0 2 ; 1 , 4 ,
6 2 6 ; 3, 1 0 , 565 714
10. 7 3, ” , 241 1 , 21 P r o t . 12
IO , IO 2, 6 , 8 80 2, 4 3, 1, 477
1 0 , 19 3, H , i 4° 2, 12 3, 8, 473
10, 27 3, 5, 3 6 2 ; 3, 8, 1 6 0 2, 22 3, 7, 2 7 6 ; 3, ” , 177
II, 4 3, 2 , 20 0 3, 3 3, 1 2 , 2 6 7
1 1 , 13 1 , 5, 4 0 ; 3, 4 , 240 3 , 10 3, 12 , 122
1 1 , 26 3, 1 0 , 7 8 1
1 2 , 22 2 , 3 , 6o 9 ; 3 , 5 , 5 5 6 - I Io h a n n is:
13, 6 3, 1 0 , 1 2 9 1, 1 3 > 9 > 372
1 3 , 12 2, 1 , 3 1 6 ; 3, 1 0 , 7 7 ; 1, 5 2 , I , 28

13, H 3, 1 0 , 4 8 1 ; 3, 1 ° , 775 2, 8 3» 9 » 4 0 1
2, 11 3, 1 0 , 6 6 9
Ia c o b i: 2, 16 3, 1 0 , 80
1 , 12 I, 2, 690 2 , 20 3, 8, 719
1, 17 1 , 2 , 9 2 ; 2 , 2, 5 7 ; 2, 6 , 3, 1 3, 8, 1 2 3 8
3 2 7 ; 3, 1 1 , 59 2 3, 8 1 , 2, 7 1 7 ; 1 , 3, 6 2 2 *

i, 23 3, 2, 2 8 4 4 , 9 /io 2 , 2, 7 2 *

2, 5 2, 6, 10 0 7 4, 16 3, 8, 2 0 0
2, 22 3, i°, 554 4 , 18 3, 8, 2 6 4

5 , 6/7 3, ” , 9H
I P e tri: 5, 6/8 3, 7 , 2 9 0 *
i, 5 3, I I , 1 0 1 5, 7 2 , 6 , 1 5 9 7 ; 3, 7 , 65

i, 7 1 , 2, 68 5 ; 3, 8, 4 5 3 5, 8 2 , 6 , 882
1, 10/11 3, 4 , 2 4 0 5, 9 3, 12, 173
1 , 19 3, 6, 4 29 i 3, H, 133
2, 2 3, 6, 997 II I o h a n n is :

2, 4 3, 1, 453 7 3, 11, 4° 7
2, 5 2, 3 , 24 5 ; 3 , 9 , 2 7 2
2, 6 2, 2, 1 2 8 ; 3, 5, 5 6 4 A p o ca ly p sis:

2, 7 3, 2, 1 9 0 1, 4 3, 5, 5 2 2

2, 9 3, 3, 2 5 3 1, 5 3, H , 62;
2, 11 3, 4 , 5 6 8 ; 3, 5,45 5 i 3 >8 , 1, 8 1, 4 , 5 2 4 ; 3, 1, 421
IOI I 1, 1 1 P r o t . 15
2, 20 3, 6 , 8 0 4 1, ‘3 2, 5, 332
2, 21 3 ,3 ,4 7 9 ; 3, ” , 40 8 1, 17 2, 2, 1 8 4 *
2, 22 2, 7 3, 1 0 , 4 0 3 ; 3, 1 0 , 4 8 4 *
3 ,2 ,3 7 9
2, 2 4 3, 6 , 1 8 9 2 , 10 1 , 4 , 8 9 9 ; 3, 1 3 , 3 2 1
652 INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE
A p o c a ly p s is : A p o c a ly p s is :

OO
2 , 23 ' 4, 9 3 , 1 1 , 662
2, 2 7 3, ” , 225 ' 4 , '3 P r o t . 2 2 ; P r o t . 9 7 ; 1 , 3,

3, 5 3, 8, 1 7 6 10 5 ; 2 , 1 , 7 4 ; 2 , 3, 1 2 6 ;

3 , 12 3, 8, 9 3 : 3, ' 5 , 659 2 , 4 , 6 9 ; 2 , 5, 1 6 2

3, 1 4 3, ' 3 , 62 5 '4 , '4 3, 1, ' 53 ; 3, 8, 937

3 , '5 2 , 5, 9 0 1 * ' 5, 2 3, 1 0 , 50 6

3 , 16 2 , 5 , 9 0 1 * ; 3, 1 0 , 3 4 1 ; 3, '6 , 7 1, 4 , 45°
1 0 , 3 6 0 ; 3, 1 0 , 3 7 1 ' 6 , 13 2, 7 , 4 6 6
3, 20 1, 2, 6 3 6 * ' 7, 8 3, ” , 7°3
4, 2/ 3 3, 1 , I 5 4 ; 3 , 1 , 1 6 9 ; 3, 1 , ' 7, '° 3, ” , ' 54
4 2 1 ; 3, 2 , 1 0 0 ; 3 , 3, ' 7, '8 2, 3, ' 3 6
” 5; 3, 4, ” 8 ; 3, 5, 18, 3 2, 7, '8 5
” 4; 3 , 6 , 2 59 ; 3, 7 ,4 4 ; ' 9, ' 3, ' 3 , 455
3 , 8 , 6 5 ; 3 , 9 , 2 5 0 ; 3, 1 0 , 19, 6 3, ' 3 , 455
6 4 ; 3, 1 0 , 508 ' 9, 7 2, 3, 1 9 2
4, 6 1 , 1 , 6 7 ; 3, 8, 2 1 8 ' 9 , '5 3, ” , 2 3 0
4, 8 1 , 1 , 6 7 ; 3, 8, 2 1 8 ' 9, '6 3, ' 3, 253
5, 5 3, 6 , 1 3 9 ; 3, 6 , 7 3 7 ; 3, 2 0 , 1/3 2, 7 , 2 8 4
IO , 5 6 0 20, 2 3, ' 3, 4 4 '
5, 8 3 , 1 1 , 30 0 20, I I 3 , 1 , ' 5 4 : 3 , ' , 1 6 9 ; 3, 1,
5, 9 i , 4 , 4 4 9 ; 3, 6 , 9 9 4 J 3, 8, 4 2 1 ; 3, 2 , 1 0 0 ; 3, 3,
5 0 0 ; 3, I I , 2 5 6 " 5 ; 3, 4, 118; 3, 5,

5, 13 3 , ' , ' 5 4 : 3 , ' 6 9 ; 3, ', ” 4 ; 3 , 6 , 2 5 9 ; 3, 7 , 4 4 ;

421; 3, 2, 100; 3, 3, 3, 8 , 6 5 ; 3, 9, 2 5 0 ; 3, 1 0 ,

” 5 ; 3 , 4 , ” 8 ; 3, 5 , 6 4 ; 3, 1 0 , 508

” 4 ; 3 , 6 , 2 59 : 3 , 7 , 4 4 ; 21, 2 2, 1 , 4 2 0 ; 2, 3, 1 3 6 ; 2, 3,
3 , 8 , 6 5 ; 3 , 9 , 2 5 0 ; 3, 1 0 , 192 ; 2, 4, 2 1 4
6 4 ; 3, 1 0 , 508 21, 4 3, 1 0 , 805
6, 11 3, I , 3 2 0 ; 3, 1 , 4 1 6 21, 6 2, 6, 1 3 0 7

7, i 4 2, 3, ' 5 4 21, 9 3, ' 3 , ' 3°

9> 5 3 , ” , 2 56 21 , IO 3, 2 , 2 4 0 ; 3, 2, 385

9 ’ '3 1 , 5 , 9 ° : 2 , 3 , ' 99 21, lO/ll 3, 1 0 , 8 5 6

” , 3 3 , 1 1 , 2 6 6 ; 3, 1 1 , 6 9 3 21, II 3, 1 0 , 8 93 ; 3, 1 1 , 1 5 1
12, 1 2, 3 , '53 21, l6 3, 2, 14 5
12, 9 ', 4 , 3 5 7 : 2 , 7 , 3 9 7 : 3 , 1, 2 1, l6 / 2 I 1, 4, 85
409; 3, 2, 525 ; 3, 10, 2 1 , 21 5, ” 359
,
2 7 5 ; 3, ' 3, 347 2 1 , 25 3, ' 2 , 3° 2
1 2 ,1 1 3, ' 3 , 39 6 22, I 3, 1 3, ” 8
>3 , 5 3, 1 1 , 6 7 1 22, 5 3, 1 2 , 308

14, 2 2, 5, ' 4 ' 22, 8 P r o t . 15

' 4, 3 2, 5 , 3 7 8 * 2 2, 14 3, 6 , 994
14, 4 3 , 4 , 5 34 22, 18/19 3, 1 3 , 6 6 1
 INDEX AVCTORVM
A d s o D eru en sis (CC CM 4 5 ) A u g u stin u s

De ortu et tempore Antichristi: Enarrationes in psalmos:

p . 2 2 , 2-3 3. 1 1 . 3 5 5 - 3 5 6 8 2, ; , 1 7 0 0
P- 2 3 > 3 4 -3 8 3 , 1 1 , 5 1 9 - 52 3 3 6 , s. 3, 5 3, 15, i °3
P- 2 3 > 39 3 . 1 1 , 528 57 3, 8, 379
p. 24, 59-60 3 . ” , 545-546 86 1 , 4 , 127
p. 24, 6 l 3. i i , 5 5 0 - 5 5 1 1 1 8 , s. 1 6 , 4 3 , 1 1 , 2°3
p. 24, 64-65 3. ” , 5 52 1 1 8 , s. 2 4 , 4 3, 6 , 9 4 3
p. 24, 6 5-67 3 . ” , 5 5 2-5 5 3 141 2, 2 , 2 8 - 2 9
p. 2 4 , 68-7,1 3 , ” , 5 5 3-5 5 9 Tractatus in Euangelium lohannis:
P- 2 4 , 7 2-73 3 , ” , 5 59-562 120, 2 2, 6 , 2 7 2 - 2 7 6
P- 2 5 » 74-77 3. 1 1 , 6 6 6 - 6 6 8 12°, 3 1 , 2 , 5 3 8 - 5 3 9 ; 2, 6 , 2 6 7 -
p. 25, 78-79 3 , ” , 3 5 3-3 5 5 269
p. 2 5 , 8 0 -8 1 3, 1 1 , 6 3 8 - 6 3 9
p. 2 5 , 8 4-8 5 3. 1 1 , 6 6 4 - 6 6 6 Sermones:
p. 2 5 , 89-92 3 , 1 1 , 3 5 3-3 5 5 5 2 ,7 ,1 9 2, 6, 1498
p. 2 6 , 12 8 3. 9 , 1 6 9 7 1 ,1 6 ,2 6 1 , 4 , 10 0 5
p. 26, 1 3 2 -1 3 3 3 , 1 1 , 535 8 1,7 3, 8, 1 1 6 - 1 1 7
p. 27, 138-139 3 , 1 1 , 770 19 1 ,1 -3 3, 1 , 1 1 6
p. 2 7 , 143 - M 5 1 , 5 , i 7 2 - i 74 22 9 2, 6, 1 1 4 8
p. 27, 151 3. 1 1 , 6 9 3 - 6 9 5 267 2, 6 , 269
p . 28, 1 5 2 - 1 5 6 3, 1 1 , 6 9 3 - 6 9 5
Df duitate Dei:
9 3 ,4 ,4 4 1-4 4 2
A m b rosiu s 15, 16 2, 6, 2 1 0 7 - 2 1 0 9
20, 14 3, 1 2 , 2 5 2 - 2 5 4
Exameron: 22, 1 2, 6 , 3 0 7 - 3 0 8
4, E7 2, 5, 1 6 6 - 1 7 2
2 2 , 30 3, 1 3 , 66 5
Expositio psalmi11S: De doctrina christiana:
i» 9 1, 5, 7° 3, 7 ,
1, 4 233
Expositio Euangelii secundum Eucam: YLpistolae:
3, 18 3, 1 1 , 895
140, 6, 17 3, ” , 205
7. 74 5, 3. 39° 228, 8 3 , 3 , 519
7, 79, 80 2 , 5, 5 4 1 - 5 4 4
7, 1 33 3. *3» 539 P s.-A u g u stin u s

De sacramentis: Sermones:
4, 4 2, 6, 1 5 8 3 - 1 5 8 5 16 i , 5, 1 2 9 - 1 3 0
42, 2 1 , 5, 3 2 ; 2, 6 , 4 5 3
Epistolae:
6°, 5 2 , 6 , 285
69 2, 6, 220-224
68, 2 3, 2, 3 3 8 -3 5 1
194, 2 1 , 2, 828
P s.-A m b ro siu s 202, 3 3, i', 775
249, 2 3, 8, 7 8 3 ; 3, 9 , 6 9 8
De lapsu uirginis consecratae: 292, 3 1 , 2 , 2 6 8 - 2 6 9 ; 2, 5 ,8 3 4 -
2, 5-7 3. 1. 509-5”
835
296, 1, 3 1 , 5, 1 8 4 - 1 8 6

A m b ro siu s A u tp ertu s Beda

Expositio in Apocalypsin: In Eucae Euangelium expositio:

5, 1 2 2 , 3, 2 4 1 - 2 4 2 1, 2, 6 2, 3, 2 8 4 - 2 8 5
654 INDEX AVCTORVM
B eda B e n e d ic t u s

In leucae Euangelium expositio: R egula:

2, 2 4 2 ,5 ,1 5 1 2 ; 2 ,5 ,1 5 3 4 -
3, 8, 2 3, 3, 156-157
1 5 3 5 ; 2, 5, 1 5 4 0 - 1 5 4 2 ;
3. i ° , 35 2, 5, 541-544
3, 1 , 3 5 9 - 3 6 0
4, i 5 , 2 1, 3, 145 - 14 6 ; 1 , 3, 600
2, 26 3 , 5, 118
4, 1 5 , 4 3, 2, 519-5 51 2 , 28 2, 5, 1 5 3 4 ; 3 , 5 , 447
4, 1 5» 5 3, 1, 363-365 ; 3, 6 , 775
2, 3 1 2, 5, 1 5 1 2 ; 2, 5, 1 5 3 4 -
4 , 15, 8 3, 2, 591-602
1535
4, 1 5 , 9 3, 2, 552- 553 ; 3, 2, 5 9 '-
2, 33 3, 118 -119
602
3, 4 2, 5 , 1 5 5 7 ; 3 , 9 , 748-749
De natura rerum : 4 , IO 2, 5 , 73 1-732
12 , 13 1, 3, H 2 4, ” 3 , 2, 573
4 , 30 3 , 4 , 579
P s .- B e d a 4 , 38 3, 8, 1 0 0 0

4, 4 i 3, 8, 5 6 4
In sancti lohamis Euangelium
4 , 59 2, 3, 6 4 6 - 6 4 7 ; 3, 3, 48 8
expositio:
4 , 60 3, i 3 , 337
19 i,2, 538-5 39 ; 2, 6, 267 -
4 ,6 9 2, 5 , 995
269
4 ,7 4 2, 5, 1 6 6 4 ; 2, 6 , 2 4 3 0 ; 3,
8, 4 2 1 - 4 2 3 ; 3, 8, 564-
B e n e d ic t u s
565
Kegu/a: 5 ,5 3, 8, 1 0 8 1
00
OO

1 2, 5, 6 9 0 ; 3, 8, 1072-
O
O

p r o l. 5 ,7
p r o l. 2 3, 8, 169 1073
p r o l. 3 2, 5, 707 - 708 ; 3, 4 , 5 3 5 ; 5 ,10 2, 5, 6 9 0 - 6 9 1
3, 8, 167-168 5 ,11 1 , 3 , 4 6 7 ; 2, 5 , 6 1 8 ; 2, 5,
p r o l. 4 2, 5, 1345 13 52 ; 2 , 5, 1 5 2 3 ; 3, 1 0 ,
p r o l. 9 1 , 3, 27 6 ; 1 , 3, 319; i,4 , 208
830-831 5 ,12 2, 691-692; 2, 5,
p r o l. 10 2, 5, 1643 1 5 2 6 ; 3, 8, 1 6 7 - 1 6 8
p r o l. 21 2, 3, 543 ; 2, 7, 360 ; 3, 8, 5 ,17 3 , 5, 761
92 4 7 ,' 2, 5, 1137-1138
p r o l. 28 3, 8, 915 ; 3, 8, 1147 7 ,5 P r o t . 7 4 ; 3, 8, 98
p r o l. 30 3, 5, 352 7 ,7 Prot. 74; 2, 5, 1137-
p r o l. 33/34 2, 5, 966-968 1 1 3 8 ; 3 , 8 , 98
p r o l. 36 1 , 3, 544-545 7 ,9 1, 6, 7 5 - 7 6 ; 3, 2, 6 3 5 -
p r o l. 37 1 , 6, 132-133 ; 3, 5, 119 - 636
I 2 0 7 ,10 1 , 1 , 7 2 - 7 5 ; 3 , 1 , 2 0 9 ; 3,
p r o l. 44 3, B 376 8, 9 0 2 - 9 0 4
p r o l. 49 i, i , 122; 2, 5, 1551 7 ,12 2 ,3 ,6 4 6 -6 4 7 ; 2 ,5 ,5 9 1 -
p r o l. 50 3, 6 , 761 592; 3 ,5 ,4 5 5
1, 2 3, 2, 572 7 ,13 3 ,9 ,4 8 4 -4 8 5
2, I, IO O -IO I
1, 3 3, 6 , 47 7 7 ,2 4
1, 5 2, 5, 520 7 ,2 6 3, 1 2 , 1 3 9 - 1 4 0
1, 6 3, 5, 461 7 ,3 5 3, 6 , 7 6 0 - 7 6 1
1, 8 2, 5 ,9 5 0 - 9 5 4 ; 3, 5 ,4 5 5 ; 7 ,3 6 2 ,5 ,3 1 0 ; 2 ,5 ,1 6 7 5 -
3, 9 , 6 2 4 ; 3 ,9 , 6 4 6 ; 3 ,9 , 1682

734-735 7 ,5 1 3, 1 , 1 0 0

2, 5, 9 5 0 -9 5 4 7 ,5 5 2 , 5, 8 8 9 - 8 9 2 ; 2 , 5, 9 6 9 -
i> 9
i , 11 2, 5 ,9 5 0 - 9 5 4 ; 3 , 6 , 508 ; 981

3, 9, 624; 3, 9, 73 4-735 7 ,6 4 3 , 8, 9 0 2 - 9 0 4

1, 13 2, 5, 687 7 ,6 7 2 , 5, 1 1 0 9 - 1 1 1 0
 INDEX AVCTORVM 655
B e n e d ic tu s C a e s a r iu s A r e la t e n s is

R egula : Sermo:
1 9 , 5.6 2, ; , 68 0 -6 8 1 11, 1 (M o r in ) 1 , 2, 788- 79 052 , 6,
20, 3 2, 5, 681-683; 2, 5, 350-358
1 6 2 9 ; 2, 6 , 1 5 9 2 - 1 5 9 3 ;
C a s s ia n u s
3, 6 , 7 7 0 ; 3, 8, 2 3 0 - 2 3 1
21 , I P r o t . 4 0 ; 2, 5 , 7 1 8 - 7 1 9 ; Conlationes:
2, 5 , 756 7, 10 3, e 431
24, 3 3 , 4 , 551 De institutis coenobiorum:
27, 2 1 , 3, 60 0 2, 5 P ro t. 40
27, 8 2, 5, 1536
28, 1 2, 5, 1540-1542; 3, 4 , C o lu m b a n u s
4 8 0 ; 3, 4 , 5 5 2
28, 2
Regula coenobialis:
3 , 9 > 756-757
9 2, 6 , 1530-1532
28, 6 2 ,5 , 1 5 5 3 ; 2, 5, 1 5 5 6
28, 8 2, 5, 1 3 4 2 ; 2 , 5, 1 5 5 3
C h r is t ia n u s S ta b u le n s is
29. 1 2, 5, 1 5 6 3
3° . 3 3 , 4 , 552 Expositio in Matthaeum:
3i. 1 3 , 6 , 477 2 1, 3*385-386
38, 2 P r o t . 50
38, 5 3 , 5 , 754 C h rod egan gu s
39 . 1 1 2, 6, 2 3 4 8 -2 3 5 0
Regula canonicorum:
41, 5 2, 5, 728
67 2, 6 , 2172-2173
4 8 , 7 -8 2 , 5, 6 8 3 - 6 8 4

49. 4 2, 5, 681-683; 2, 5,
C h r o m a t iu s A q u i l e i e n s i s
1 6 2 9 ; 3, 6 , 4 7 7

49. 6 3 , 5 , 753 Sermo:

49. 7 1 , 2 , 557 14 , 4 2, 3, 250-257
49. 9 2, 5, 1022; 3, 7 , 4 7 1 -

4 7 2 ; 3, 7 , 481 D io n y s iu s A r e o p a g ita
52, 4 2, 6 , 9 6 0
3, 1 0 , 1 6 2
De caelesti hierarchia:
57 , 6
7, 2 1 , 6 , 196-200
58 , 1 - 1 6 2, 5 , 772-775
58, 8 2 , 5, 605
E b a r c iu s
5 9 , 1-8 2 , 5, 1 3 9 8 - 1 4 2 0
64, l6 2 , 5, 1 0 6 7 Scripturarum claues:
64, l8 2 , 5, 7 2 8 - 7 2 9 — 3, 10. 297
64, 19 2, 5, 7 2 8 - 7 2 9 ; 3, 6 , 2 2 5 -
F u lg e n t iu s
226
7° , 1 3, 7, 471-472 ; 3, 7 , 481 Sermones:
73, 3 1 , 3, 2 3 3 - 2 3 4 2, 4 1, 4, 10 1 6 ; 3, 3, 362-
7 3 , 3-4 3, 4 , 176-178 363 ; 3. 4 , 1 2 4 ; 3. 4,
73, 6 I , 3, 4 6 5 - 4 6 6 2 49 ; 3, 10, 918-921
73, 9 2, 5, 1 0 1 5 ; 2, 5, 1109-
I I IO G o d e fr id u s A d m o n te n s is

B eren ga u d u s Sermo:
Expositio in Apocalypsin: 2 C 4, 364
13 3, ” , 5 7 3 -5 7 4 ; 632-633
G r a t ia n u s ( F r i e d b e r g )

B e r n a r d u s C la r a u a lle n s is Decretum:
Parabola: D is t in c tio

3. 9. t 6 5 I 5, 1 et 2 i, 2, 525-527
 656 INDEX AVCTORVM
G ra tia n u s (F ried berg) G re g o riu s M agn u s
Decretum: Moralia in lob :
D istin ctio 17, i 2, ‘7 3» 72-73
I 5, 4 1, 2, 50 6 -50 7 17 , 2 4 , 34 3, 1 , 4 0 9 - 4 1 0

I 36, 1 17 , 2 4 , 35 1, 4 , 9 1 - 9 2
2, 6, 2 1 8 8 - 2 1 8 9
I 77, 7 2, 6, 2 1 6 9 - 2 1 7 1 17 , 3 ° , 46 2, 7 ,1 6 7
1 8 , 4 3 , 68 3 ,9 ,13 6
II 20, I.9 2, 5, 1 4 2 1 - 1 4 2 6
1 8 , 54 , 9 1 3, d , 6 4
I I 2 0 , 3 .2 2, 5, 1 5 0 3 - 1 5 1 1
2 1, 4, 8 P r o t . 83
I I 2 6 , 5.3 1, 3 , 4 0 7 - 4 0 9 ; 1, 3 , 5 54 -
2 3 , 2 5 , 49 1, 5 , 59-6 3
559
26, 12, 17 3, 6, 341
II 2 7 , 2.26 i , 2, 2 7 4 - 2 8 5 ; 2 , 5, 8 1 1 -
818
26, 1 7 , 27 1 , 4 , 3 4 I - 34 2
2 6 , 2 7 , 51 3, 1 2 , 2 2 7 - 2 2 9
I I , 30 , 3 -1 2, 3, 6 9 6 - 6 9 8 ; 2, 4 , 2 7 7 -
282 27> D , 29 1 , 4 , 88
I I , 3 5 , 2 e t 3. 1 9 1 , 2, 4 5 0 - 4 5 6 2 7 > 2 5 , 48 3, 5, 7 3 7 - 7 4 2
27, 39 , 65 1 , 2, 7 1 - 9 6
De consecratione: 28, 1, 2 P r o t. 26-3;
1. d , 4 9 2, 6 , 1 3 8 0 3 1 , 4 1 , 81 2 , 7 , 1 9 2‘ 1 9 3
2. d , 1 2, 6 , 4 3 2 - 4 3 3 3, 1 2 , 1 8 3 - 1 8 4
32 , 7, 9
2. d , 1 1 2 , 6 , 15 7 0 - 1 5 7 1 3 2 , 1 4 , 20 1, 2, 4 1 4 - 4 1 8
2. d , 2 7 2, 6 , 1 7 8 9 - 1 7 9 0 3 2 , 1 5 , 22 2 , 7, 289
4 . d , 21 2, 3, 7 7 8 - 7 8 4
3 2 > 2 3 , 47 1 , 6 , 1 3 7 - 1 3 8 ; 3, 8, 8 1 2
4- d , 39 2, 3, 7 5 7 - 7 6 2
33, 7, 14 1 , 2 , 3 5 5-3 5 7
4 . d , 83 2 , 3, 7 8 5 - 7 8 8
33, 16, 32 2 , 3, 4 1 8 - 4 1 9
4. d , 136 2 , 3 , 730-737 33 , 19 , 35 i, 4, 519-520
4. d , 13 9 2, 3, 6 7 6 - 6 8 0 2, 7 , 1 8 9 - 1 9 0
33 , 2 4 , 44
5. d , 1 2, 4, 192-205
33 , 2 7 , 48 2 , 7 , 2 77
5. d , 2 2, 4, I40-I4I
33 , 34 , 58 2 , 7 , 3°2
5- d , 4 2, 4 , 2 5 8 - 2 6 6
3 4, 8, 18 3 , 9 , 977-979
G r e g o r i u s Illib eritan u s 34 , D , 26 3 ,9 ,8 3 0 -8 3 1

34 , D , 3 2 1, 3 , 339-343
De fide contra Arianos: 35 , 14 , 24 3, ” , ' 47-149
2 3, 1 , 27 3 _ 27 4 - 31 8
Homiliae in Hiepechihelem prophetam:
G reg o riu s M agn u s
1, 2 , 2 P rot. 5

7» I librum Regum : 1, 2 , 11 1 , 5, 8 6 - 8 7
3, 166 3, 1 , 574-585 1, 3, 1 1, 6, 8 0 -8 2 ; 1, 6, 9 5 - 9 7

1, 4,2 3 , 5 , 740
Moralia /Ä lob : 1 , 5, 16 P ro t. 74
6 , 13
P r a e f. 2, 1 , 264-270 1, 1, 6 7 - 7 2
1, 7, 2
1 , 15 , 21 3, 9,134 1, 10, 5 3 , 8, 371
1 , 18 , 26 1, 4,179 1, 1 ° , 39 3 , D , 94
2, 9, 1 5 2, 636-637
2 , 1, 4-5 3 , 2 , I 4 5 - I 47
9, 50, 76 1, 4 , 88-89 ; 1 , 4 , 244 - 5
2 , 1, 3 , ” , 338-339
245 2 , 1, 6 3, 2 , 2 0 8 - 2 0 9
4, 3 ' , 61 3, 9 , 829-830 1 , 5, 6 0 - 6 1
2, 2, 5
8, 3 ° , 49 3 , i ° , 651 2 , 5, 1 6 P ro t. 64
9, 52, 78 1 , 2 , 4 9 7 -4 9 8 2, 7 , 10 3, 2, 5 5 3- 5 6 i
1 1 , 50, 67 1 , 4 , 246-247 3, 2, 6 3 6 - 6 3 7 ; 7 6 6 - 7 7 1
2, 9, 5
i 2, 4, 5 3, 8, 812
12 , 18, 23 In commentario Hie^echihelis homilia
OO

ts>
O
O

12 , 52 , 7 ° 2, 6 , 181-183 (fragmenta) :
D , 4 5 , 50 3, 10, 319-320 2 i» 5, 36
D , ” , D 3, 1 1 , 224-225 7 1, 6, 241
 INDEX AVCTORVM 657
G reg o riu s M agn u s H aim o

Homiliae in Euangelia: Commentariorum in Isaiam:

1, 1, 5 3, 1 1 , 1 4 4 - 1 4 6 3. 39 L 5 , 76-77
1, 10, 5 1, 3, 367-371 3, 56 1, 5, 86-87
1, 19, 1 3, 2 , 1 5 3 - 1 8 1 3, 57 1. 5 , 152-153
2, 2 4 , 6 3, 2 , 5 9 1 - 6 0 2 3, 60 1, 5, 79-80
2, 2 5 , 1 5 , 9 , 977-979
2, 2 9 , 2 2, 1, 1 5 0 - 1 5 1
Enarratio in Habacuc prophetam :
2 3 , 1 1 , 200
2, 3 1 , 7 3, 1 2 , 1 7 9
2, 3 1 , 8 1, 6, 2 0 4 ; 1, 6, 20 7 -2 0 9 Enarratio in Zachariam prophetam :
2, 3 2 , 2 1, 6, 2 0 4 ; 1, 6, 20 7 -2 0 9 5 1,4 ,12 9 -13 0
2, 34 , 3 1 , 3, 1 4 5 - 1 4 6 ; 1 , 3, 6 0 0 ;
Expositio in epistolam II ad Corin­
3, 2, 5 I9- 55I ; 3, 6, 775
thios :
2, 34 , 7 1, 5, 3-12; 3, 2, 552-
ii 2, 3, 294-302
5 5 3 ; 3, 1 3 , 6 0 ; 3, 1 3 , 7 7
2, 34 , 8 2 , 5, 1 1 4 4 - 1 1 4 5 Expositio in Apocalypsin:
2, 34 , 10 1, 6, 1 9 4 - 1 9 6
4 , 13 3 , I I , 662 ; 3, 11, 678
2, 34 , 11 1, 6, 9 1-9 2 ; 1 , 6 , 137-
4 , 14 1, 5, 56-58
13 8 5, 14 1, 5, 75-76
2, 35 - 6 I, 4 , 545 6, 17 3, 11 , 80;
Regula pastoralis: 7 , 20 3, 11 , 783
4 P r o t . 63 7 , 21 3 , 11 , 375-377
Dialogorum libri I I ' : Homiliae de tempore:
2, 2 2, 5 , 733-734 14 L 5 , 96-97
2, 8 2, 5, 1 3 6 3 15 1. 3. 367-371
2, 35 1, 4 , 571 H e rig e ru s L o b ien sis
2, 36 2 , 5, 7 4 0 - 7 4 1
4 , 58 2, 6, 5 5 2-5 54 De corpore et sanguine Domini:
Registrum epistolarum: 2, 6, 5 52-5 54
7 ,2 2 P r o t . 63
H erm as
G reg o riu s N yssenus
Vastor:
Commentarius in Cantica Canticorum : V isio
2 2, 3, 2 6 3 - 2 6 9 3 , 2, 4 3 , 8 ,4 3 3
3- 2, 7 2, 6, 1880-1881; 2110-
G u ile lm u s de C o n ch is
2111
De philosophia mundi: 3, 9, 260-262
3, 3. 3
4, 1 1. 3. ” 5- i i 7 1 , 6 , 115-116
3, 4 , i
H aim o 3. 6, i 2, 6, 1880-1881; 2110-
Explantio in psalmos: 2111
30 1, 6, 1 7 4 - 1 7 5 3, 8, 2 3, 8, 654
3 . 8, 9 3, 9, 302-305
77 3 , 1 1 , 200
4, 1, 10 2, 7, 244-246
Enarratio in Cantica Canticorum :
(P L .1 7, Sim ilitu d o
303D) 3, i i , 151-152 5, 3 , 3 3 , i°> 381
(P L i i 7, 9 , 3, 4 ;
352B) 3, 1 1 , 1 5 1 - 1 5 2 9 , 3, 5 ;
(P L 1 1 7, 9, 4, 1 3, 8, 615-617
352CD) 1 , 5, 4 0 - 4 8 9, 9, 2 3 , 8, 434
(P L 117, 9, 13, 1 3 , 9 , 260-262
355D /356A) 2 ,4 ,9 6 -9 7 9 , 13, 4 3, 9 , 503-505
658 INDEX AVCTORVM
H erm as H ild e g a rd is
Pastor:
Sim ilitu d o
Eiber Diuinorum Operum:
I , 2, 20 1, 3» 28 1
9. ' 3. 8-9 3 , 9 . 5 3 5-5 3 6
9. M , 2 3, 9 . 545-547 ; 3, 9 . 77°- I , 2 , 23 1, 3, 18 2
772 I , 2 , 28 1, 3, 1 8 8 - 1 8 9
9- 1 5» 2 3, 6, 787-788 I , 2, 31 1, 3» 1 3 6 - 1 3 8 ; 1
1, 3> 2 2 6 - 2 2 7 ;
H iero n ym u s
I, 3, 32 1, 3» 1 6 5 - 1 6 7 ; :
Commentarius in Ecclesiasten: 25 1
3, 5 1, 5. 28-30; 3, 3, 122- 2, 5, 8 3 , 11 , 1 6 4
123 ; 3, 4, 271 3, 9, 6 3, 2, 1 5 5 - 1 8 1

3, 1 0 , 15 3, 1 1 , 159
Commentarius in Esaiam prophetam : 3, 10, 1 7 3, 11 , 1 6 4
8, 26 3, H . 527 3, IO, 2 1 3, 11 , 1^9
16, 57 3, ” , 3°7 3, 10, 26 3, 11 , >75
Commentarius in Hieremiam prophe­ 3, 1 0 , 32 3, 11 , 6 6 2 -6 6 4

tam : 3, 10, 33 3, 11 , 1 8 2

1, 22 2, 6, 2301-2303 Liber Vitae Meritorum:

Commentarius in Hiegechielem prophe­ 1, 2 3 , 3, 2 5 0

OO
N>
tam : 1, 4 3 , 3,
6, 18 1, 2, 341-345 ; 1, 4, 546- 1, 6 3 , 3, 3 ° i
548 1, 8 3 , 3, 3 H
7,21 3 ,11,74 5 -74 6 1 , IO 3 , 3, 368
1, 1 2 3 , 3, 538
Commentarius in Zacbariam prophe- 1, 14 3 , 3, 565
tam : 2, 2 3 , 6, 1 2 4 - 1 3 2
2, 9 1, 5, 65 2, 4 3 , 6, 1 3 8 - 1 4 1
Commentarius in epistolam ad Galatas: 2, 6 3 , 6, 1 4 9 - 1 5 1
1, 3 1, 4, 615-617 2, 8 3 , 6, 1 6 3 - 1 7 6
2, IO 3 , 6, 1 8 1 - 1 9 3
Commentarius in epistolam ad Ephe­
sios :
2, 1 2 3 , 6, 2 0 0 - 2 0 8
2, 1 4 3 , 6, 2 2 5 - 2 3 5
3, 5 1, 2, 5 5 0 - 5 5 1 2, 1 6 3, 6 , 2 5 3 - 2 5 8
Aduersus louinianum: 3, 4 3 , 8, 92-104
1, 34 2, 5, 421 ; 2, 6 , 2041- 3, 6 3 , 8, I I 2 - I I 5
2043 ; 2, 6, 2102-210; ; 3, 8 3 , 8, 1 5 5 - 1 6 2
2, 6, 2121-2126 3 , IO 3 , 8, 1 6 6 - 1 7 0
2, 10 1 , 4 , 746 3 , 12 3 , 8, 1 7 3 - 1 7 6
Epistulae: 3, 1 4 3 , 8, 1 8 1 - 1 8 4
54, 8 3, 2, 375 ; 3, 2, 454 3 , 16 3 , 8, 1 9 5 - 2 0 0
I 33, 4 3, 10, 174 4, 2 3, 9 , 1 5 7 - 1 8 1
4, 4 3, 9 , 1 9 1 - 2 0 3
H ild e g a rd is
4, 6 3, 9 , 2 2 5 - 2 3 0
Expositio Euangeliorum: 4, 8 3 , IO , 4 4 5 - 4 5 9
” ,2 3, 11, 553 4 , IO 3 , IO , 4 6 2 - 4 6 8
4 , 12 3 , IO , 4 7 1 - 4 7 4
Liber Diuinorum Operum: 4 , 14 3 , IO , 4 8 3 - 4 8 6
I , 2, 3 !, 3, 115 -117
4 , 16 3 , IO , 4 9 3 - 5 0 4
1, 2, 4 I, 3, 196-216
I, 2, 6 !, 3, 262 Symphonia:
1 , 2, 13 !, 3, 290-291 nr. 7 3, 1 3 , 4 1 - 5 0
I, 2, 17 I, 3, 256 nr. 14 3, 1 3 , 5 1 - 5 8
 INDEX AVCTORVM 659
H ild e g a rd is H o n o riu s A u g u sto d u n e n sis

Symphonia: Elucidarium:
n r . 20 3, 13 - 6 0 - 7 1 3> II 3, 12 , 137 - 1 3 8 ; 3. 12 ,
n r. 21 3. ' 3, 7 2 - 8 3 1 42-145
n r . 22 3, >3 , 8 5 - 9 8 3, M 3, 12 , 230-233
n r . 23 3. H , 99-108 3, 15 3, 12 , 263- 2 64 ; 3, 12 ,
n r. 24 h H , 110 -123
282-283 ; 3 , 12 , 290-291
n r . 25 3. H, 124-134 3- l 6 3, 12 , 142-143
nr. 3 1 3, >3 . 1 3 6 - 1 4 5 Ineuitabile:
n r . 32 3. >3 , 1 4 6 - 1 5 4
(P L 172, 1207C) 1,2 ,5 8 7 -3 9 7
n r . 33 3, H, 163-172
nr. 34 h H» 15 7 -16 2 Cognitio uitae:
n r . 38 h 1 3. 1 7 4 - 1 8 1 ( P L 40, 10 19 ) 3, 1 2 , 1 7 6 - 1 7 7
n r . 39 h 1 3» 1 8 2 - 1 8 7
H rabanus M aurus
H o n o riu s A u g u sto d u n e n sis
Commentaria in Genesim:
De imagine mundi: 1 ,15 1 ,2 , 236-240

2, 20 3. 3 , >7 3 " ' 7 4

(P L 172 , 1 2 1 A ) 1 , 3, 115 -117
Commentaria in librum Iudicum :
Hexameron: 2, 1 9 3, 1 1 , 8 6 7 ; 3, 1 1 , 8 7 7
(P L 172 , 262D ) 2, i, 197
Commentaria in librum III Regum:
Expositio in Canticum Canticorum : 6 2, 7, 157
(P L 172 )
Commentaria in E^echielem:
362D 3» 2, 6 5 2 ; 3, 3, 154-155 1, 1 P ro t. 5
382B C 2, 5, 183 ; 3, 10, 287 -
2, 1 1, 6, 190 -191
288 ; 3, 10, 316-318
14 2, 6, 53 1-53 2
383B 3, 10, 209-211
39’ A 3, 6, 273-275 De clericorum institutione:
1 , 28
Sigillum Mariae: (K n o ep fler) 2 , 3, 3 3 6 - 3 3 7
(P L .7 2 )
2 , 28 ( P L 1 0 7 ) 2, 3, 1 6 6 - 1 6 9
499A 2, 6, 9 7 6
499D 2, 6, 366 -36 8 Eiber de sacris ordinibus:
5i°B 3, i o , 5 6 7 19 2, 6, 7 7 8 -7 8 0

Gemma animae: De uitiis et uirtutibus:

1 ,11 3 2, 6, 1 3 7 0 - 1 3 7 2 3, 61 3, 1 , 6 3 6 - 6 3 7
1 ,1 5 8 2, 6, 1 1 7 5 - 1 1 7 9
De uniuerso:
Speculum Ecclesiae: 1, 1 1, 1, 60 -64
(P L 172) 1, 5 1, 6, 9 1 - 5 ,2 ; 1 , 6 , 2 0 4 .
884D 1, 5, 32 ; 2, 6 , 45 3
207-209
926D 2, 6, 1 3 7 3 - 1 3 7 5 6, 7 2, 7 , 1 5 4 ; 2 , 7 , 1 6 7
937C 1, 4 , 528 8, 3 1, 2, 166
10 8 0 D .10 8 1A 3, 1 1 , 4 3 9 - 4 4 0
8, 5 1, 4 , 364
Elucidarium: 10, 5 3, 1 1 , 4 8 4

1, 4 1, 2, 7 4 6 -7 5 8
P s.-H ra b a n u s
1, 8 2, 6, 1 4 0 1 - 1 4 0 4
1, 10 1, 4, 6 1 5 -6 1 6 Allegoriae in sacram Scripturam :
1, 18 1, 4, 469 -4 71 (P L 112)
2, 13 1 ,4 , 615-616 853D 3, 1 , 294
2 , 13 1. 4, 746 856B 1 , 5, 9 0 ; 2, 3, 1 9 9 - 2 0 0
66o INDEX AVCTORVM
P s.-H ra b a n u s Ig n a tiu s A n tio c h e n u s

Allegoriae in sacram Scripturam : Epistola ad Ephesios:

869AB I, 5, 39 19 1 , 3, 3 8 5 - 3 8 6 ; 1 , 3, 6 1 4 -
872BC I, 4 , 126 615
873D 3 , 1, 294
Iohannes C h ryso sto m u s
880C 3 , 9 . 980
900A 3 , 8, 93 Elomiliae:
930C 1, 4 , 137 6, 2 1, 6, 8 5-86
968B 3. 1, 449-450
978B 1, 2, 146-147 Ioh an n es S co tu s E riu g e n a
997B 2, 3. 608
997D 1, 4 , 495 Super hierarchiam:
998C 3 . 1, 412-414 — V 6, 99

I003D 3 , 9 . 136
Ion a s A u re lia n e n sis
I009C 2, 7 , 217-218
1010C 3 , 1, 410-411 De institutione laicali:
IOI2D 3. 1, 408-409 2, 7 i> 2 , 5 5 0 - 5 5 1
I028D 2, 7 . *35
I034B 1, 4 , 129-130 Irenaeus
\o
00

C©

OO

I040C
tL

1, 5»
<*r

Contra haereses:
I050C 2, 3 , 548 ; 3, 8, 822
1, 2 3 ,4 ,5 3 3
I069C 3 , 9 > 977-979
I072B 3 . 13 , 628-629 Isid oru s
I073A 1, 4 * 494
Etymologiae
OO
OO

I088C 3, 9 .
O

7, 5 1, 6, 85-86

H u g o d e s. V i c t o r e 8, 3 8 . 3 9 3, 6 , 8 2 6 ; 3, 8, 6 5 8 - 6 5 9

De arca Noe morali: Quaestiones in Vetus Testamentum:

Gen. 4 1, 2, 2 3 6 -2 4 0
2, 7 3, 8, 516-517

Allegoriae in Nouum Testamentum : lu o C arn oten sis

4, 5 1, 4, 763-764
Decretum:
2, 6 , 1 4 5 5 - 1 4 5 7
Summa sententiarum: 2 ,7
6, 1 5 4 2, 6 , 2 5 5 5 - 2 5 5 6
2, 1 -4 1, 2, 7 1 - 9 6
2, 4 1 , 2, 1 0 0 - 1 0 2 7> 22 2, 5> 7 5 6 - 7 5 9 ; 3, 12,
208-210
3, 3 2, 6 , 2 8 9 - 2 9 1
7, 61 2, 5, 1 4 6 4 - 1 4 7 4
De officiis ecclesiasticis: 9, 85-86 2, 6 , 2 2 8 2 - 2 2 8 5
2, 5 7 3, 8, 1084-1086 io , 119 1 , 2, 5 0 6 - 5 0 7

■ 7> ” 9 3, 1 2 , 2 5 2 - 2 5 4
De sacramentis:
2 ,6 2, 3 , 6 9 4 - 6 9 5 ;2 , 4 , 2 7 7 - Panormia:
282 2 ,5 3 2, 6 , 2 1 7 0

2, 10 1 , 2, 4 6 9 - 4 7 4 3. “ 7 3, 9 , 6 6 0 - 6 6 1

3. " 9 3, 9 , 6 6 7 - 6 6 8
De uanitate mundi:
3 1, 6, 64 -66
Sermo:
2 2, 6 , 1578 -1579; 2 , 6,
De modo dicendi et meditandi: 1897-1898
9 1 , 4 , 838 L actan tiu s

Miscellanea: Diuinae Institutiones:

1 , 22 1, 4, 610-611 1, 1 5, 9 , 6 8 7 - 6 8 8
 INDEX AVCTORVM 661
Leo M agnus P a u lin u s P etrico rd iae

Tractatus : De uita Martini:

2i i , 2, 1 9 3 - 1 9 4 2 5, 2 9 9 - 3 0 0
22 1 , 2 , 7 8 3 - 7 8 6 ; 2, 2 , 1 1 8 -
1 1 9 ; 3, 1, 1 2 0 - 1 2 1 P etrus D a m ia n i
85 1, 4, 3 2 9 ; 1, 4, 3 4 6 -3 4 7
Opuscula:
M a ca riu s 1, 12 2, 6, 2 0 2 2 -2 0 2 4
18, 5 L 4, 3 3<o
Homilia: 5° , 2 1 , 6 , 1 0 7 - 1 1 0 ; 1 , 6 , 183-
1 1, 6 7-72 18 5 ; 3, 1 , 3 0 4 - 3 0 8 ; 3, 2,
612 -621
M in u c iu s F e lix
50 , 6 1, 4, 380-386
Octauim 52, 7 2, 7 , 139
7 1> 3 . 5 18
Expositio canonis Missae:
12 2, Ö, 5 5 2 - 5 5 4
O d o ab b as C lu n ia ce n sis

Sermo: R atram n u s
3 2. 5 , 7 3 2"733
Ordines Romani: De anima W Odonem:
3, 1 0 , 1 6 3
(ed. A n d r i e u )
50 , 2 9 , 2 1 2, 2, 4 1
50 , 2 9 , 2 2 1 , 3, 1 3 6 ; 2 , 2 , 3 7 R u p e rtu s T u itien sis

P a scasiu s R a d b e rtu s
Super lob commentarius:
20 3 ,13 ,5 3
Expositio in Eamentationes leremiae: 28 2 , 2 , 3 3 - 3 4 ; 2, 6 , 6 1 2 -
1 2, 3. 1 3 8“139 613

Expositio in psalmum 44 : Commentaria in Canticum Cantico-

2 3, 6 , 4 6 9 rum:
Expositio in Euangelium Matthaei: 1, 1-2 3 , 13 . 48
1 2, 3, 2 1 6 - 2 2 0 2, 9b 3, 6 , 2 7 3 - 2 7 5
2, 12 3, 1 2 , 2 0 1 - 2 0 2
2 2, 3, 2 0 1 - 2 0 2
8 3, 9 , 6 8 0 3> ^ 2, 5, 18 3
4 , 12 2, 6 , 6 8 2 - 6 8 5
1 1 , 24 3, 1 2 , 1 1 5 - 1 1 7
4 , 16 3 , 1 , 4 0 9 - 4 1 0 ; 3, 1 , 5 2 1 -
12, 27 3, 1 1 , 8 3 4
523
De corpore et sanguine Domini: 6, 9 2, 1 , 1 6 3 ; 2, 1 , 1 8 5 - 1 8 6 ;
3 2, 6, 626-627; 2, 6,
2, 3, 2 3 1 - 2 3 3 ; 3, 1>391 ;
1344-1352
3 , 4 , 383
4 2, 6 , 6 0 8 - 6 1 2
15 2, 6 , 1 5 4 5 - 1 5 5° Commentarius in Matthaeum:
17 2, 6, 1417-1419; 2, 6, 8 3, 6 , 10 0 8

1421-1431 12 P ro t. 46

Opusculum de partu Virginis: Commentaria in Euangelium sancti Io-

(P L 120) hanms:
1374B 2, 1, 3 1 0 - 3 1 1 1, 1 2, 1 , 1 7 0 - 1 7 9 ; 3, 8, 7 3 3 -

1377C 2 , 3, 1 5 8 - 1 3 9 734
138 i B 2, 1, 1 6 1 - 1 6 2 1, 14 2 , 1 , 1 6 7 - 1 6 8 ; 3, 4 , 3 7 0

1384B 1 , 2, 5 9 7 - 5 9 8 5» 4 3, ” , 369-370
Epistula ad Fredugardum: De sancta Trinitate et operibus eius:
— 3, 1 2 , 1 8 1 I , IO 1, 6, 72-73
662 INDEX AVCTORVM
R u p e rtu s T u itien sis: Symbola:
De sancta Trinitate et operibus eius: ‘Credo in Deum’ :
1, 2, 5 9 7 - 5 9 8 ; 1 , 4 , 39 ° >
I, 42 1, 3, 248-2;1
1 , 6 , 1 7 7 - 1 7 8 ; 2, 1 , 3 2 °~
3 . S6 3, ” , 369-370; 3,
321 ; 2, 1, 415 ; 3’
450-451
2 7 1 ; 3, 7 , 3 6 8 - 3 6 9 ; 3- 8 ’
4, 4 3,2,200-2 01
517-518
4. 5 3 ,5 ,5 12
6, 22 i, 5,66-67 ‘Credo in unum’ :
19, 18 3 , n , 879-880 3 , 8 , 1 1 8 ; 3, 1 2 , 1 6 5 - 1 6 6
21, 14 1,5,156-158
21, 15 3, i i , 841
‘Quicumque’ :
21, 16 3 ,11,8 5 4 -8 5 5 1, 4 , 9 9 I - 9 9 8 ; 2 , 2’ 5 ' _
5 6 ; 2, 2, 1 8 6 - 1 8 9 ; 2, 6 ,
21, 24 3, ” , 877
6 3 3 - 6 3 5 ; 3, 2, 6 7 0 - 6 7 ' >
21, 2; 3 , n , 861-863
3, 4 , 1 2 5 - 1 2 7 ; 3, 7.
00

22, 2
r-~-

6 6 ; 3, 7, 356 -35 7; 3 ’ 7 ’
28, 31 1 ,5 ,3 6
367-368 ; 3, 7, 390-39' ;
31, 6 3, 9 , 334-335
3 >7 ; 398-399; 3 . 7 . 4 ° ' -
3 5 , 24 1, 2, 355-357
403 ; 3, 8, 174-175 ; 3 .
39 , 2 3 , ' 3 , '57
8, 5 5 7 - 5 5 8 ; 3 . 8, 9 4 ° -
De diuinis officiis: 941 ; 3, 10, 701
6, 2 1, 2, 176
7 , '4 2, 1, 385-386
Theodorus
9> ' 1, 5, 74
'° , 3 2, 4 , 137-138 Canon de ordinatione monachi:
2, 5, 517; 2, 5, 1192-
Df uictoria uerbi D ei:
” 95
P ro l. 3 , ” , '57
12, 29 3, 1, 304-308 ; 3, 12,
57.163-164 T h e o d u lfu s

Sacramentarium Tuldense: Capitula:

6 2, 6 , 2 1 9 8 - 2 1 9 9
47 i , 3 , 478-479
204, ; P r o t . 68 10 2, 6 , 4 0 3 - 4 0 4

208, 1 P r o t . 88
I T / ö r.Ethelwoldi:
Sacramentarium Gelasianum uetus Praef. 3, 9 > 343' 344
(M o h lb e rg ):
I, 42, 421 1, 4, 8 58-881 Citae Patrum:
1 11 ,8 2 ,1 5 7 4 2 ,5 ,6 6 7 -6 6 8 5 2 ,5 ,
3, 166 2, 6 , 1 6 0 3 - 1 6 0 5 ; 2, 6 ,
70 9-710
1 6 1 1 - 1 6 1 3 ; 2, 6 , 1 6 2 6 ;
2, 6 , 1 7 0 0 - 1 7 0 3
S a lu ia n u s 5 ,1 1 ,3 6 2, 5, 6 2 4
6, 1, 1 6 2, 6 , 1 6 8 5 - 1 6 8 7
De gubernatione Dei:
5, 50 3» 8, 422

W a lafrid u s Strab us
Sulp iciu s S euerus
Glossa ordinaria. Euangelium secun­
Dialogus: dum Ioannem:
II, 14 3 , 1 1 , 642-643 4 3, ” , 8 7 4 - 8 7 5
 INITIA LOCORVM LITVRGIAE
A d cenam agni Hymnus ( Pascha Domi­ (Sabb. sancto, post prophetiam II) 3,
ni) 3, 5, 4 4 0 10, 472
A d u en it ig n is Responsorium ( Dom. D e u s qu i beatu m H e rm e n e g ild u m Or.
Pentec.) P r o t . 2 9 ; 2, 7 , 14 5 (die iß Apr.) 3, 6 , 6 1 3
A e te r n e rex altissim e Hymn. (Ascens. D e u s q u i erra n tib u s Or. ( Dom. IIIpost
Domini) 1 , 2 , 7 3 8 ; 3, 4 , 4 0 0 ; 3, 1 3 , Pascha) 3, 1 1 , 69 5
617 D e u s qu i fam u lo tu o Or. (ad uisitan-
A lm a red em p to ris M a te r Ant. (in Ve- dum infirmum) P r o t . 88
tania) 3, 8, 8 61 D eus q u i Filii tu i Or. ( Dom. II post
A s c e n d i t in c a e lo s Ant. ( Ascens. Do­ Pascha) 2, 6 , 2 6 9 1
mini) 2, 1, 4 15 D eus qui h odiern a d ie corda Or.
A so lis o r t u s c a r d in e Hymn. (in matuti­ (Dom. Pentec.) 3, 7 , 9 7
nis laudibus) 1, 6, 1 7 5 ; 3, 8, 7 1 1 D e u s q u i h o d ie rn a d ie p e r V n ig e n i-
A sp icien s a lo n g e Respons. (Dom. I tu m Or. (Dom. Resurrectionis) 2, 6,
Aduentus) 1, 40 2718
A u x iliu m tu u m Oratio (die 22 Aug.) 3, D e u s q u i h u m ilia Or. (Miss, pro ali­
6 , 80 6 quibus locis) 1, 2, 817
D e u s q u i m ira b ilite r Or. (Sabb. Sancto,
B eata A gnes Ant. (ad Magn. die 21 post prophetiam I) 1, 6, 129
lan.) 2, 7 , 2 0 ; ; 3, 1 , 10 3 D e u s q u i m iro o rd in e Or. ( in dedicatio­
B eata Dei gen etrix Ant. ( Natiu. s. ne s. Michaelis Archangeli) 1 , 6 , 6 1
Mariae) 3, 5, 5 4 4 D e u s q u i m i s i s t i Or. ( Miss, de sapien­
B eata uiscera Missa de s. Maria post tia) 3, 9, 899
Pentec. 3, 8, 5 9 4 D e u s q u i n o s a s a e c u l i u a n i t a t e Or.
(Miss, monachorum) 3, 9 , 5 4 1
C a p u t o m n iu m fid eliu m D e u s Or. (ad D e u s q u i n o s p e r b e a t o s Or. (die 28
uelamen benedicendum) 3, 6 , 6 9 0 Oct.) 1 , 3, 10 8
C h r i s t e r e d e m p t o r Hymn. (de Natiu. D e u s q u i p r o n o b i s Or. (fer. 11 ' Maio­
Domini) 3, 7 , 2 8 0 ris Hebd.) 3, 8, 54 0
C h r i s t u s c i r c u m d e d i t m e Ant. (s. D i x e r u n t d i s c i p u l i Respons. (s. Marti­
Agnetis) 1 , 4 , 8 4 0 ; 2, 5, 3 2 4 ni) 2, 6 , 2 5 6 6
C h r i s t u s q u i u i r t u s Hymn. ( in festo D o m in e Iesu C h risti Postcomm.
Omnium Sanctorum) 3, 1 3 , 1 2 4 (Miss, de Passione Domini) 2, 6 , 8 84
C o n d i t o r a l m e Hymn. (de Aduentu Do­ Dum m ed iu m s ilen tiu m Introitus
mini) 3, 6 , 5 2 9 ; 3, 7 , 6 9 (Dom. post Natiu. Dom.) 2, 3, 4 2 8
C o n f i t e o r Miss. Rom. (Ordo Missae) 3,
8, 345 J 3, 8, 365 Ecce ap p arebit Respons. (Dom. III
C r u c e m san ctam Ant. (Dom. Paschae) Aduentus) 3, 1 , 15 3
1 , 2 , 6 0 9 ; 1 , 3, 6 1 ; ; 2, 6 , 3 3 1 ; 3, 7 , Ecce in n u b ib u s ca eli Ant. (Sabb.
72 Hebd. I Aduentus) 3, 1 2 , 1 63
C uncta q u a e s u m u s Super oblata ( in E c c e lig n u m cru cis Ant. (fer. VI in
uigilia Natiu. Dom.) 1, 3, 4 7 8 ; 1 , 4 , Parasceue) 2, 6 , 9 5 3

785 E m e n d e m u s in m e liu s Respons. ( Dom.

C unctas D o m in e sem per Or. (uesperti- I Quadragesimae) 3, 8, 28 0
nalis) P r o t . 68 E r a m quasi agnu s Respons. (fer. V in
cena Domini) 1 , 2, 7 7 6 ; 2 , 6 , 285 ; 3,
Da n o b i s q u a e s u m u s Or. ( Natiu. 8, 1 0 7 3
Dom. ad secundam Missam) 2, 6 , 1 7 0 5 E t si c o r a m h o m i n i b u sCommunio (die
D e u s a q u o b o n a Or. ( Dom. V p. 26 Iun.) 1 , 2, 809
Pascha) 3, 8, 7 2 4 E x s u l t e t Praef. ( in bened. cerei in Sabba­
D eus in co m m u ta b ilis u irtu s Or. to sancto) 1 , 3, 1 3 6 ; 2 , 2 , 39 ; 2 , 2 , 4 1
664 INITIA LOCORVM LITYRGIAE
Exue te u eterem h o m in em O r. (de L o cu ti sunt R espons. ( Dom. de Passio­
ordinatione monachi) 2, 5, 1 1 9 2 ne) 3 , 1 1 , 316
L o c u t u s est R espons. ( de Resurrectione)
Ant. (Omnium Sanc­
G a u d e n t in ca e lis 3. 9 . 3 8 4 ; 3 , >3 . M
torum ; ad Magn. plurim. martyr.) 2, (
L u s t r a s e x Hymn. de passione Domini)
5, 3 i 3, 3, 549 I. 2, 776
G l o r i a in e x c e ls is Hymn. (Miss. Rom.)
3, 6 , 8 42 M a g n a e D e u s p oten tia e Hymn. (fer. V
G l o r i a , la u sHymn. ( Dom. II Passionis ad uesperas) 3, 6 , 7 6 6
ad processionem) 3, 1 3 , 4 4 3 M em en to etiam Commemoratio (pro
G l o r i a t i b i D o m i n e Acclamatio ad defunctis) 3 , 1 2 , 15 5
Euangelium ( Ordo Missae Rom.) 1 , 4 , M en tes n o s t r a s Postcomm. (fer. III

45 3 infra oct. Pentec.) 2, 3, 563

M i c h a e l t a m e n Ant. (in agenda mortuo­
H aec est dom us D o m in i Ant. (in rum) 3, 13, 7;
dedicatione ecclesiae) 3, 8, 4 7 0 ; 3, i i , M i r a b i l e m y s t e r i u m Ant. ( Epiphania

725 Domini) 2, 6 , 1 1 6 2
H a e c est q u a e n esciu it Ant. ( Purifica­ M u n d i r e g i s Hymn. (Ascens. Domini)
tio s. Mariae) 3, 8, 880 1, 2, 738
H aec o b la tio D o m in e Or. (Missae M u n e r a q u a e tibi Or. ( pro s. Vrbano,
uotiuae de s. cruce) 2, 6 , 2 7 7 die 2; Maii) 2 , 3, 2 8 2 ; 2 , 3, 2 9 4
H aec o b la tio quaesum us Secreta
(Miss, adpostulandamgratiam Spiritus O beata T rin ita s Respons. (de Trinita­
s.) 2 , 6 , 9 6 7 te) 1 ,4 , 388
H o d i e n o b i s d e c a e l o R espons. ( Natiu. O m a g n u m m ysteriu m Respons. (Na­
Domini) 3, 6 , 853 tiu. Domini) 1 , 2, 8 2 0 ; 3, 1, 1 2 2
H u i u s s a c r i f i c i i p o t e n t i a Secr. (fer. V O m n ip o te n s D e u s qu i h u m an o generi
in cena Domini) z, 6 , 808 Or. (pro infirmo qui proximo est mor­
ti) 1 , 2 , 3 61
Hymn. (Ascens.
Iesu nostra re d e m p tio O m n i p o t e n s e t m i s e r i c o r s D e u s Or.
Domini) 3, 2, 204; 3, 2, 4 77; 3, 3, (Dom. XII post Pentec.) 2 , 6 , 1 6 0 8
360 ; 3, 4, 124; 3, 6, 819; 3, 8, 118 O m n ip o ten s sem p itern e D eus, fac
Im p ro p e riu m Offertorium ( Dom. in Or. (infra oct. Ascens.) 1 , 3, 345
Palmis) 1, 4, 108 O m n i p o t e n s s e m p i t e r n e D e u s q u i sal-
In c o lu m b a e specie R espons. ( Epipha­ uas Or. (fer. I ' I in Parasceue) 3 , 11,
nia Domini) 2 , 2 , 6 2 ; 2 , 3, 5 6 7 810
I n i l l a d i e Ant. (Dom. I Aduentus) 2 , 6, O O rien s Ant. maior 3, 1 1 , 238
3 2 4 ; 3, 4 , 1 2 8 ; 3, 7 , 2 3 7 O r e g e m caeli Respons. ( Natiu. Domi­
In o m n e m terram R espons. ( Commune ni) 1 , 2 , 8 20
Apostolorum) i, ;, 8 0 ; 3, 7 , 2 4 7 O rex g e n tiu m Ant. maior 2, 6 , 6 1 3
I n s p i r i t u h u m i l i t a t i s Or. (ad oblatio­
nem in Missa) i , 1 , 4 7 P a n g e lin g u a Hymn. ( de Passione Domi­
I u s t e e t p i e u i u a m u s Ant. ( Dom. III ni) 3 > 8, 7°3
Aduentus) 2 , 7 , 4 8 9 P a t e r N o s t e r Canon Missae Rom. 2 , 6 ,
I u s t i a u t e m Ant. (ad uesperas plurim. 704
martyr, extra temp. pasch.) 3, 1 , 3 7 9 P o rrig e dexteram tuam Or. (sup. popu­
I u s t o r u m a n i m a e Graduale et Commu­ lum) 1 , 6 , 2 4 8 ; 3, 1 1 , 80 9
nio (Miss, plurim. martyr.) 1 , 2, 3 9 9 P o su it s ig n u m Ant. ( in festo s. Agne-
tis) 3, 6 , 20 6
Lapid es p retio si Ant. (in dedicatione Praesta q u a e su m u s Or. (fer. II'Maior,
ecclesiae) 3, 1 , 19 5 hebd.) 2, 6 , 1 2 7 4
L a p id e s to rre n tis (torren tes) Ant. (s. P ro p h e ta e p raed icau eru n t Ant. (fer.
Stephani) 3, 3, 2 7 8 I V ante Natiu. Domini) 3, 4 , 1 4 0
 INITIA LOCORVM LITVRGIAE 665
P ro p itia re D o m in e Secr. ( Dom. Vpost S p iritu s s a n c t u s p r o c e d e n s Respons.
Pentec.) i , 6 , 6 7 ; 3, 1 0 , 52 0 (in uigilia Pentec.) 2, 4, 137
P ro tege nos D o m in e Secr. ( contra per­ S u b u e n i t e Respons. (pro defunctis) 3,
secutores ecclesiae) 1, 6, 7 ; 13, 75

Q uaesum us D o m in e D eu s Or. ( Dom. T e Deum Hymnus 3, 13, 462

oct. Paschae) 3, 2 , 2 5 4
Q u a s i m o d o lntr. (Dom. oct. Paschae) V e n i cr e a to r S p iritu s Hymn. (Pentec.)
3, 6, 24 3 .9 9 7 3, 1, 392; 3, 6, 7 14 ; 3, 7, 48; 3. 7,
Q uem qu aeritis Interrogatio ( Dom. 552
Paschae) 1 ,4 , 157 Veni e lecta m ea Respons. ( Commune
Q u id retrib u a m Canon (Ordo Missae uirg-) 3,
10, M 4
Rom.) 2, 6 , 1 1 3 8 V en i redem ptor Hymn. ( Natiu. Domi­
ni) 2, i, 35 ; 2, 1, 104; 2, 6, 973 ; 3, 7,
R ed em isti n o s Respons. ( Omnium Sanc­ 298
torum) 3, 6 , 9 9 4 V e n i san cte S p iritu s Ant. (Dominica
R e g a li ex p rog enie Ant. ( Natiu. s. Pentec.) 2, 2, 48
Mariae) 3, 8, 6 8 0 - 6 8 1 V e n ite b en ed icti Ant. (ad Bened.fer. II
R egnum m undi Respons. (die 21 Ian.) hebd. I Quadrag.) 3, 1, 376
2, 5, 5 9 2 ; 3, 8, 9 9 6 V e r e d i g n u m e t i u s t u m Praefatio (de
R ep leti cibo Postcomm. (Dom. II Natiu. Domini) 3, 12, 166
Aduentus) 2, 5, 866 ; 2, 6, 1620 ; 3, 2, V e r e d i g n u m e t i u s t u m Praef. (pasch.
107 Miss. Rom.) 2, 6, 849; 3, 9, 285
R esp ice D o m in e Or. (fer. IV Maior, V i d i s p e c i o s a m Respons. (Assumpt. s.
hebd.) 3, 8, 1 0 2 9 Mariae) 2, 121 ; 2, 6, 1277
V i r g o p r u d e n t i s s i m a Ant. ( Assumpt.
s. Mariae) 2, 3, 235 ; 2, 5, 29;
S a lu e cr u x Respons. (die30 Nou.) 3, 1 , V n i g e n i t i F i l i i t u i Secr. (In Natiu.
196 BMV) i, 2, 533
S a lu e re g in a Ant. 3, 8, 2 4 0 ; 3, 9 , 5 2 1 V o x i n R a m a Communio (die 28 Dec.) 1,
Sanctus Ordo Missae Rom. 2, 6 , 523 2, 569
S calam a d c a e l o s Hymn. (de uirginib.) V rbs le r u s a le m b ea ta Hymn. (in dedica­
3, 1 3> 4 16 ; 3, 13, 463 tione ecclesiae)
2, 3, 127 ; 3, i, 638 ; 3,
Si cu lm e n ueri h o n o ris Respons. ( Dom. 2, 190; 3, 2, 604; 3, 3, 556; 5, 9,
Sexagesimae) .2, 7, 142 272; 3, 10, 879; 3, 11, 359
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
A r e lin q u e n s p a tr ia m 224 ; -ae c i r c u m ­
c i s i o 2 , 3, 3 3 . 4 8 ; 4 0 2 . 4 1 8 p e r c u s s i t
A b e l: c a r u s D e o 3, 5, 4 9 2 ; i n n o c e n s d i a b o l u m in m a x i l l a ; 6 19 . 6 2 1 ; 3, 2,
2, 5, 2 2 2 . 2 2 6 ; t e m p l u m D ei i, 2, 431. 4 5 3 ; 3, 3 1 7 ; g e n u s circu m ci­
5 2 1 ; A b e l c a s t i t a s i n t e g r i t a t i s 2, 5, dendum 3 1 9 ; i n s t i t u t i o n e s r e c t a e 2,
250 ; d e u o t i o 251 ; 234 s im p le x ; in ­ 20 . 3 6 9 . 3 7 3 ; s i g n i f i c a t i o n e s 2 , 1 , 14 .
t e g r i t a s 22 8 ; m e m b r a i n t e g r a c r u d e ­ 259; in - su ffo cata est in iq u ita s
l i t e r a C a i n f r a c t a 1 , 2, 5 2 1 ; o b l a t i o sch ism atis c o n tra D e u m 3, 2, 4 0 1 .
su b stan tiae 3, 5, 490; sacrificiu m Abrenuntiatio : r e r u m s a e c u l a r i u m 2,
D eo accep tu m 2, 5, 2 6 2 ; u o l u n t a s 5, 6 6 7 .
228; de - e x e m p lu m 223; in - A b scisio : ca p itis I o h a n n is B a p tis ta e
p rim u m o rta iu stitia D e i 3, 5, 4 4 . in itiu m erro ris p e ssim i 2, 7, 482 ;
50 9. 5 1 2 . ( c a r n i s e t s a n g u i n i s ) 5, 8 3 7 ; 8 4 1 p e r
A b iectio : co n cu p isce n tia ru m carna­ cru d elitatem fo rn ica tio n is ; reru m
l i u m 2, 5, 1 2 9 3 ; i n d i g n a t i o n i s 1 , 2, p ro p ria ru m ob am orem ca e le stiu m
132; m ali p e rse u e ra n tis 2, 5, 7 1 4 ; 3 . 5 , 5 »i-
n e g o tio r u m sae cu la riu m 3, 10, 209. A b scon sio : -nes d ecep tio n is 2, 7,
2 3 8 ; r e r u m s a e c u l a r i u m 2, ; , 1 1 9 9 ; 235; -n is fossa 3, 11, 420; -num
s a e c u la r iu m 6 24. 807. 1375 ; 3, 10, a b u n d a n s ( u e r m i s ) 2, 7 , 233.
7 3 3 ; s e r u i t u t i s d i a b o l i c a e 2, 5, 6 7 0 ; Absconsum : c o r d i s 2, 6, 2 4 3 1 ; d i s c i ­
terrenorum 3, 1 0 , 62 5 ; - n i s a r i d i t a s p l i n a e 1 , 2, 5 1 5 ; m e n t i s 2 , 3, 1 3 2 1 .
7 , 1 3 7 ; d e s p e c t u s 2, 6, 1 2 9 3 ; e x t r e ­ Absolutio: u i n c u l o r u m 1 , 2, 1 8 1 .
m i t a s 5, 1 0 2 6 . Absorbitio : p e r u e r s a ( d i a b o l i ) 2 , 7,
A biector : - e s sui ru m in a n te s p r a e c e p ­ 4 6 7 ; -n is p e r d it io 4 6 7.
ta D e i 3, 9, 4 50. Abstinentia : 3, 6, 7 3 1 ; a p p a r e n s q u a ­
Ablutio : p e c c a t o r u m i n C h r i s t o 2 , 3, si m a t e r u i r t u t u m 7 0 4 . 7 0 9 ; c a r n i s 2,
343 ; p e r r e g e n e r a t i o n e m S p i r i t u s et 6, 1892; 3, 8, 1 0 5 8 ; q u a si ciu itas,
a q u a e 2 48 ; u e r a 2 0 2 ; - n i s b a p t i s m a firm a m e n tu m et o rn a m e n tu m u irtu ­
4 , 2 3 ; ; s a n c t i f i c a t i o 3, 59 3 . tu m 6, 7 0 4 ; c o m p r e h e n s a c la r i t a t e
A b n egatio : u o lu n ta tis (F ilii) 2, 5, F ilii D e i 704 ; c o n t in e n s se a p e c c a t o
7 3 1 ; -n is c e r t a m e n 1, 6, 126. 704; coronata 714; iu u e n cu la e 8,
Abolitio: c r i m i n u m 2 , 6 , 9 1 2 . 1 1 1 3 ; m i r a b i l i s 2, 5, 3 9 8 ; p e r s c r u t a ­
Abom inatio: - n e s h o m i n u m 2, 5, trix et re cu sa trix c u n c t o r u m p u eri­
9 9 9 ; m u l t a e 3, 1, 2 3 7 . liu m in m a lis 3, 6, 7 0 7 ; -ae h a b i t u s
Abraham: e t a n e s 3, 3, 1 9 8 ; ascen­ 50. 7 0 1 ; o p u s p len u m 753 p ieta s;
d e n s d e b e n e d ic tio n e in b e n e d ic t io ­ s t a t u s 4 6 . 583 ; u e r b a 2. 1 2 4 .
n em 1 3 ,6 3 8 ; circu m d atu s circu m ci­ Abundantia: ga u d ii spiritalis 2, 6,
s i o n e 2 , 3, 4 3 4 ; i n c o r d e s y n a g o g a e 1003; san ctitatis et bea titu d in is 1,
1 , 5, 6. 2 2 . 82. 9 6 ; f i d e l i s 3, 3, 1 3 6 ; 4 1 7 ; s a t u r it a ti s 6, 9 2 9 ; -ae f o n s 1 , 1 ,
in itiu m circu m cision is 1, 5, 96; 38.
m agn ifican s Deum 2, 3, 4 3 4 ; - et Abyssus : 2 , 7 , 88. 1 1 5 . 4 4 1 ; 3, 1, 73.
M ovses 3, 2, 2 6 ; c o n i u n c t i i n c i r ­ 516; io , 510. 8 2 6 ; 13, 3 4 7 ; m o rtis
cu m cisio n e et le g e 174; 206. 231. a e t e r n a e 1 , 325 ; p e r d i t i o n i s 5, 4 5 2 ;
37 4. 4 4 4 . 4 3 3 ; o p p o s i t i d i a b o l o 6, -i i n f e r i o r a 1, 4 7 0 ; p r o f u n d u m 59.
589; rep u gn an tes d ia b o lo 2 75 ; 1 0 , 466; 2, 93. 688; -um su buertens
9 16 . 9 2 6 ; m u r a tu s ueteri te s ta m e n ­ l a p i s 3, 1 3 , 1 0 4 .
t o 2, 3, 4 3 4 ; o b o e d i e n s D e o 3, 4, Accensio: a s p i r a t a in m en tes 3, 6,
2 2 4 ; o r n a t u s a u r o r a s o l i s e c c l e s i a e 2, 9 2 7 ; i g n e a ( u i r g i n i t a t i s ) 8, 8 6 0 ; i n ­
3, 4 3 4 ; p a t r i a r c h a r e s i d e n s i n r a d i c e s p e c to r is a c u tis s im i 9, 691 ; p ieta tis
c o l u m n a e V e r b i D e i 3 , 3, 2 9 . 1 9 6 ; i n d i u i n a e 6, 9 2 7 ; S p i r i t u s s a n c ti 4 07 .
r a m o p r im o c o lu m n a e 4, 6 1. 222; 4 3 7 ; u o l u n t a t i s 2, 1 , 7 2 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 667
Accensor: c o r d i u m f i d e l i u m S p iritu s e x e m p l u m 6, 643 ; p o p u l o r u m s u m ­
s a n c t u s 2, 2, 4 8. m i t a s 5, 3 1 5 ; s t u d i a 1 , 1 , 7 . 1 0 4 .
Accessus : c o n i u g a t o r u m a d sacerdo­ A cu m e n : a f f la t io n i s d i a b o l i c a e 2, 7,
t i u m 2, 6 , 1 3 3 . 2 0 9 3 ; i n e cclesia 3 1 0 ; f l a m m a e tr a n s f ig e n t i s 10 2. 386 ;
p r i m i t i u a a d s a c e r d o t i u m 1 3 5 . 2 0 95 ; l u m in u m u iu e n t iu m in s u p e r n a d u i ­
fe m in a r u m ad alta re 142. 2 196. tate lu c e n t iu m 3 , 1 3 , 5 1 5 ; p r o f u n d i ­
A cem u s: s o r d i s e t l u t i 3, 8, 305 . tatis i, 1, 4 1 ; u irtu tu m (e c cle sia e )
Acies : a c u t i s s i m a 1, 1, 7 4 i n s p e c t i o n i s d i u e r s u m 2 , 3, 1 7 9 ; - i n a i n c i d e n t i a
( t i m o r i s D o m i n i ) ; 3, 9 , 1 9 8 ; d i a b o l i ­ t r i a 3, 4 , 9. 1 7 6 . 1 8 3 ; - i n u m m o n t e s
c a 2, 3, 3 9 0 ; i n c i d e n s 3, 9 , 2 0 2 ; 1, 4, 168.
i u s t i t i a e D e i a c u t i s s i m a 2, 4 0 3 ; m e n ­ Adam : 1, 2, 2 1 4 . 2 1 9 1 4 , 2 7 6 1 5 , 1 1 6 ;
t i u m m o r t a l i u m 9, 8 2 7 ; o m n i s ( d i a ­ 2, 1 , 2 3 6 ; 3, 4 2 1 ; 3, 1 , 24 5 ; 2 , 2 1 8 .
b o li ) 1 , 2, 109 ; s e p a r a t a in s a e c u l o d e 3 1 3 , 3 1 9 . 3 9 3 . 4 1 4 . 4 2 6 . 4 2 9 ; 8, 803 ;
reliq u o p o p u lo 2, 5, 5 2 1 ; - e s a c u t i s ­ non abhorrens Euam 1, 2, 248 ;
sim ae stabilitatis q u ad rifid ae 1, 4, accip ien s praeceptum o bo ed ien tia e
4 0 4 ; d u a e 6 , 2 8 . 10 5 c i n g e n t e s a l i a s 2, 1, 12. 229. 236 ; a r d e n s in c a r it a t e
q u in q u e secundum m odum coro­ E u a e 1 , 2, 238 ; a s s u m e n s fa c i l e u e r -
n a e ; 1 8. 7 2 s p i r i t u u m supernorum ba Euae 248; corruens in rictu s
m u l t a c la r i t a t e f u l g e n t e s ; is ta e alias m o rtis 2, 1, 2 5 0 ; c r e a t u s 3, 1, 246
d u a s in m o d u m c o r o n a e c i r c u m d a n ­ 'f i l i u s in iu stitia ; 2, 441 iu s tu s et
tes 44. 182 ; o m n e s m ir a b ilib u s u o c i- in n o c e n s ; 1, 4, 284 p u r u s et s im p le x
b u s m i r a c u l a D e i r e s o n a n t e s 1 3 . 54. in p rim a ap p aritio n e; d estitu tu s
2 2 2 . 225 ; q u i n q u e 28. 1 0 6 ; 1 0 7 i. e . g lo r ia felicitatis 3, 1, 24 6 ; e i e c t u s 2,
sensus h o m in is q u o s co rp u s et an i­ 6, 2659 d e p a r a d is o ; 1, 4, 277 in
m a c o m p r e h e n d u n t ; tres h o m in u m te r ra m , ca rn alia ta b e r n a c u la c o a d u -
q u i ad c a e lu m p e r g e r e u o lu n t 2, 7, n a u i t ; e t E u a 2, 2 2 0 s e a u e r t e n t e s a b
29. 92. 344. 345. i n t e r d i c t a a r b o r e ; 2 6 7 c a r o u n a ; 405
Acquisitio: - e s u i r t u t u m 3 , 8, 6 4 9 . e x p u lsi d e lo c o a m o e n ita tis ; 4, 470
A ctio: b o n a 2, 7, 16 0 ; (fid e liu m h o ­ d icentes q u o m o d o a D eo facti e s ­
m i n u m ) t i m o r i D o m i n i c o a d u n a t a 3, sen t; 471 exp u lsi d e p a ra d iso ; ex ­
10, 24 . 539. 544; gra tia ru m 396; p u l s u s 2, 3 9. 6 4 9 ; 3, 3, 3 9 4 ; 9 , 7 1 2 i n
iu s ta 9 , 9 5 3 ; 10, 9 1 3 ; p e r a c t a 5 , 3 3 5 ; aerum nas de g a u d io ; 2, 5, 1 1 8 7 i n
p e r fe c ta fid e et o p e r e 10, 24. 539; aerum nas saecu la res; fo rm a fu tu ri
544 in f id e l i b u s ; peruersa 5, 7 1 0 ; 3, 2 , 4 2 8 . 4 4 0 ; g r a u a t u s p e c c a t i s 2, 1,
rectissim a (D ei) 10, 536; -nes et 2 5 2 ; in n o cen s 1 ,2 ,2 3 3 ; in o b o ed ien s
m u n itio n e s iu s titia e 4, 160 ; -n is n o - 4 3 7 ; 2, 1, 12. 2 2 9 ; 6, 2 6 5 9 ; n o u u s
ciuae eruca herbas bonae u tilita­ 2 3 6 4 ; 1, 4, 992 im ita n d u s ; o b te g e n s
tis d e p r a u a n s 2, 6, 4 7 8 ; - n u m bo­ p raeu a rica tio n em fe m in a m accu sa n ­
n a r u m i n t e n t io e t c o m p l e t i o 7, 160. do 2, 6, 2 3 6 7 ; p ercip ien s p rim u m
A ctu s: A p o sto lo ru m 1, 3, 10. 173; i u s s i o n e m D e i 1 , 5, 1 1 6 ; p e r d e n s 3,
- u s 2, 7, 385 ; 3, 10, 6 7 2 ; boni 1, 11, 616 g lo ria m p ara d isi; 8, 907
2, 2 0 1 ; 2, 5, 9 0 9 . 9 1 8 ; c a e l e s t e s 3, u e s te m in n o c e n tia e ; p r a e b e n s d iu i-
9, 264; co n tu m e lio si 2, 6, 1966; n o praecepto d o rsu m ad co g n itio ­
d esid erio ru m ca rn aliu m 3, 5, 3 6 8 ; nem D ei surgere n on p o t u it 2, 1,
difficiles carni 10, 672; felices 9, 250 ; p r o i e c tu s d e te rra flo rid ita tis 3,
431 ; fu rib u n d i ig n is n e q u issim i 11, 10, 924; quadrum p rim u m h o m i­
327; h o m in u m r , 1 , 7. 1 0 5 . 1 1 0 ; 3, num 2, 155; rep ositu s 155; non
121 ; 3, 5, 20. 3 0 7 ; i n f e l i c e s 1 2 , 1 4 5 ; re q u ire n s D e u m n e c in fid e n e c in
in iu sti s a c e rd o tis 2, 3, 7 7 3 ; m a l i 4 , o p e r e 2 , 1 , 2 5 1 ; s e d u c t u s a d i a b o l o 6,
42 3 ; 6, 2448 ; p e r u e r s i 1 70 8 ; p r a u i 3, 344; 1373 ad horam nonam ; sin e
5, 2 3 8 ; r e c t i 2, 5, 1 2 9 7 ; s i g n a t o r u m lege cum genere suo usque ad
in fid e 3, 12, 192 ; te rre n i 2, 6, 2 1 3 7 ; t e m p u s F ilii 3 , 3 9 7 ; t im e n s a b s c o n d it
7, 3 4 9 ; 3, 3, 4 1 5 ; - u u m bonorum se a D o m i n o 1, 4, 623 ; tr a n s g re s s u s
668 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
p r a e c e p t u m i , 4, 263. 2 7 7 d i u i n u m ; 228. 533 ; p a e n it e n t ia e e l e m o s y n a 2,
2, 3 , 3 9 7 m e u m ( D e i ) ; u e t u s 5, 1 1 8 7 ; 6 , 2 4 5 8 ; p i e t a t i s 3, 6 7 9 ; s a c e r d o t u m
6, 2363. 2367 ; u ir p e r fe c tu s (a c ce p it 6, 2029 ; S p iritu s p a ra cliti 3, 10, 2 2 9 ;
E u a m ) 1 , 2, 2 5 1 ; - a e c a r o e t s a n g u i s s p o n s i (ecclesiae) 2, 3, 2 8 9 ; s u p e r ­
d e lim o terrae 2, 6 , 145 3 ; c a s u s 3 , 4 4 . num 3, 13 , 5 4 2 ; t u u m ( h o m i n i s ) et
5 3°. 552 ; 6, 2363 ; 3, 1 , 2 4 9 . 3 1 4 ; 1 a, caput D eus 10, 129.
2 4 7 ; c o n c u p i s c e n t i a 1 , 2, 4 3 6 ; c r e a ­ Adiutrix: e l e m o s y n a 2, 6 , 2 4 7 3 .
tio 2, 3, 3 7 . 4 5 1 . 4 5 7 ; c r i m e n u e t u s 1 , Administratio : ( t r i u m f a c u l a r u m ) 1,
4, 859 a b la tu m in b a p t i s m o ; 2, 6, 3, 1 4 4 ; - n e s o m n e s D e o s u b i e c t a e 3,
1911 ; 239; iteratu m ; cu lp a 3 ,1 ,2 9 5 ; 4, 142.
2, 3, 7 3 3 u e t u s a b lu t a u e r a c it e r in Adm iratio : 3, 7, 10 7 ; m a x i m a p o p u l i
la u ac ro re g e n e ra tio n is; 6, 1184 (d e sig n is E n o c et H e lia e ) 1 1 , 7 2 4 ;
e m u n d a ta in r e g e n e r a tio n e S p iritu s m u l t a ( s y n a g o g a e d e e c c l e s i a ) 1 , 5,
et aq u ae ; et E u a e 1 ,2 , 2 1 4 in n o cen tia 40. 105; p ro fu n d issim a 2, 6, 548;
p u e rilis; 2, 6, 2710 p rae u a rica tio ; -n is s t u p o r 3, 11, 667.
f il ii 4 5 8 ; f o r m a 3 , 6 5 5 ; g e n u s 5 1 8 ; 3, A d m ixtio : a m a ritu d in is n o n est h a ­
2, 156 per m agnum sch ism a ; 218 benda su scip ien tib u s corpus F ilii
i n c o m p o s i t u m ; l a p s u s 1 , 2 , 3 8 1 ; 2 , 6, 2, 6 , 1 0 8 2 ;
D ei d iu e r s it a t is 1048.
80 9 ; 3, 2 , 2 0 9 ; m o r s 5, 3 3 9 ; p e c c a ­ Admonitio : 3, 8, 226 ; ad c o n iu g a t o s
tu m 2, 6, 343; p erd itio 611. 738; 1 0 , 5. 1 1 2 ; a d c o n t i n e n t e s 11. 280;
p ra e u a rica tio 4, 218 ; 3, 2, 4 2 7 . 4 4 0 ; a d u i r g i n e s 1 1 . 280 ; b e a t a 2, 3 ,3 3 9 ;
2, 5,4 98 re s ta u r a ta ; sa n g u is m u n d u s bona 3, 8, 3 7 6 ; b o n i 3 7 5 ; D e i 2, 398
a n t e p e c c a t u m 6, 60. 1 2 4 1 ; s e m e n 3, se e r ig e n s in N o e ; 5, 3 5 . 4 4 9 . 4 5 7
9 , 7 6 . 4 7 4 ; s u p e r b i a 3, 3 9 4 ; t r a n s ­ d esp ecta; fo rtitu d in is 9, 9 4 3 ; g r a ­
gressio 2, 3, 5 1 3 . 5 1 9 ; 6 , 1 0 6 0 . 1 1 9 8 ; t i a e D e i 8, 3 4 4 . 3 5 8 . 3 6 9 ; i s t a ( D e i )
3, 6 , 1 0 2 9 ; 9, 7 5 1 ; t r a n s i t u s 2 ,3 , 4 0 7 ; n o n r e c u s a n d a 1 3 , 6 2 4 ; i u s t a 8, 9 2 0 ;
u ia 6, 34 3 ; - a e l e x 3, 393 d a t a in m a t e r n a 9 6 4 ; m e a ( D e i ) 2, 1 5 9 ; 10 ,
a r b o r e ; 30. 3 9 1 , 3 9 2 n o n d u p l e x ; a b 286 ; n o n tr a n s c e n d e n d a sed a m p le c ­
A d a m p r im u m o b liu io D e i se erex it ten d a 1, 1 , 12 5 ; 2, 8 4 7 ; 3, 6 3 5 ; 4 ,
3, 2, 39 3 ; a b A d a m u s q u e 2 , 6 , 2 3 8 4 1 0 3 0 ; 5, 1 8 9 ; 6 , 2 5 0 ; n u d a e t a p e r t a
ad ap o sto latu m a p o s to lo ru m sem p er in d iu in a S c r ip t u r a 3, 9, 925 ; p o p u l i
e ran t hi q u i m iseriis h o m in u m sub- fid e p e r c e p ta 8, 1083 ; r e c t a 2, 6,
u en ieb a n t; 3, 2, 426 ad M oysen 1590; sacerd o tu m 2560; Sp iritu s
regn a u it m o rs ; 4 12 ad N o e p r im u m san cti 3 , 3 1 .4 0 0 . 403. 4 1 6 ; 4, 2 1 1 ; 3,
genus h o m in u m d eg lu tiu it d ia b o ­ 1, 2 2 6 ; 2 , 6 9 8 p r a e f i g u r a n s i u s t i t i a m
l u s ; i n A d a m o m n i s i n i u s t i t i a o r t a 3, p erfectam i n i n c a r n a t i o n e ; 9 , 8 45 ;
203. 10, 165 ; t a n g e n s m en tem 8, 363 ;
Adeps: - i p e s gregis A b e l 2, 5, 2 2 4 . u irtu tu m in S p iritu s a n c to 3, 5 1 6 ;
Adinuentio : co rd is Prot. 94; hum a­ -nes ( d o c t o r u m subsannatae) 1, 3,
n a 13. 4 8 0 ; -n is d is p e n s a tr ix ( u irtu s t i m o ­
Adinuentor : p e s s im u s d iu e r s a e artis r is D o m i n i ) 3, 8, 9 2 0 ; i n s p i r a t i o 2, 5 ,
1, 3 > 45 1 0 1 9 ; 6, 873 le n is ; i n t u i t u s a c u t i s s i ­
Adiutor: 3, 10, 231 ; in fu s u s S p iritu s mus 3, 10, 6 2 4 ; u e r b a 2, 3, 3 3 9 ; 5,
san ctu s 13, 1 1 5 ; - e s s p i r i t a l e s 2 , 3, 549; 3, 3, 3 1 0 . 4 7 2 ; 4 , 6 3 1 ; 6 , 7 2 5 ;
720. 10 , 5 9 4 ; p e r - n e m (D e i) sp ecu latiu a
A diutorium : 1, 2, 102 ; 2, 3, 1 6 8 ; 3, scien tia d u a r u m o p tio n is ca u sa ru m
8, 4 4 0 ; a l t e r i u s 2, 6, 2 4 1 3 ; a p o s t o l o ­ in N o e o s t e n s a 2, 17 0 .
r u m 2383 ; D e i 1, 1, 5 6 2 ; 2, 5, 1 3 6 2 ; A du entu s : F ilii 3, 3, 2 5 9 ; S p iritu s
7, 43. 541. 543 ; 3> h 4 3 9 - 4 9 7 ; 5, s a n c t i 2 , 4 , 86 i g n e i ; 3, 6, 988.
707; 9, 259; 10, 224. 251. 896; Aduersa: 1, 4, 940 m u lta ; 3, 5,
d i s c r e t i o n i s 1 , 3, 2 7 8 ; f i d e l i u m 2 , 7, 396.
105. 400 ; F ilii q u a e r e n d u m 6, 2 3 9 4 ; Aduersarius: 3, 9 , 3 2 6 . 3 95 ; e l e c t o ­
gratiae 3, 8, 3 1 6 . 4 8 9 ; h o m i n u m 13, r u m ( d i a b o l u s ) 1 6 0 ; i n u i s i b i l i s 2 , 6,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 669
1 4 1 1 ; - o r u m in sid ia e 3, 9, 9 1 3 ; p o e ­ lu c e uitae aeternae 284; in stan tes
n a e p a t i e n d a e 2 , 4 , 89. p o r t i s f i l i a e S i o n 2 8 4.
Aduersitas : 3, 8, 4 5 6 ; 1 0 , 6 7 5 ; c u n c ­ Aedificium : 3, 9, 52 . 80. 101. 107.
ta 7 , 2 5 4 ; ( d i a b o l i ) 9, 1 6 7 ; erroris 1 1 2 . 1 5 0 . 2 6 9 . 8 8 1 ; b o n i t a t i s D e i 2,
( n o n e s t e c c l e s i a e ) 2 , 3, 3 1 7 ; i n f e s t a ­ 6 3 4 ; D e i 1 , 4, 363 ; f a c t u m a d s i m i l i ­
tion is d ia b o lica e 3, 9, 9 71 ; m ali tu d in em urbis qu a d ran gu lae 3, 2,
m u lta 2, 7, 578; m ortis euacuata 63. 1 4 6 ; m a g n u m 2 , 5, 9 6 0 ; P a t r i s
2 5 7 ; m u t a b i l i t a t i s 2, 10 6 ; t e m p e s t a ­ sum m i 3, 7 , 73 ; p o s i t u m 2, 6 5 . 1 8 4 i n
tum 3, 9 , 7 8 4 ; - e s d i a b o l i c a e 2 , 6, o b l i q u u m ; 10, 5 1 4 . 842 s u p e r m o n ­
485 ; d is s o lu e n t e s m undum 3, 12, t e m ; q u a d r a n g u l u m 2, 6 3. 145 ; u i r ­
116; fid eliu m 3, 560; leu iores 4, tu tu m D e i 3, 6, 175 ; -a m o b i l i a a d
5 20 ; m a x i m a e p r a e c u r r e n t e s f i n e m t e m p e s t a t e s 2 , 5, 9 6 6 ; p o s i t a s u p r a
m u n d i 12, 116 ; m u lta e 8 ,2 8 5 ; -tu m p e t r a m , s u p r a a r e n a m 9 6 6 ; -i a n g u l i
d isp ersio 2, 5, 176; -tem n u llam q u attu or 3, 2, 1 1 . 1 9 3 . 2 1 4 ; c i r c u i t u s
senserat creatu ra ad seru itu tem h o ­ 88. 6 5 4 ; f u n d a m e n t u m 2, 6, 2 1 1 0 ;
m i n i s c r e a t a 1 , 2, 6 6 4 . l a p i s ( a n i m a ) 1 , 4 , 36 3 ; l o n g i t u d o ,
A dulescen s : non u irilis a etatis, sed latitu d o, altitu d o 3, 2, 8 2 . 5 1 9 . 6 0 8 .
tam en m agnae grau itatis 3, 3, 50. 6 2 4 ; m u r u s 6 8 . 24 5 ; 3, 2 1 . 1 3 2 ; 4 , 5 1 .
290. 1 5 6 ; 5, 8 1 . 1 2 3 ; p a r s i n t e r i o r 9 , 6 7 .
Adulter: 2, 3, 122; -i co n trarii 6, 3 3 0 ; p a u i m e n t u m 3, 8 3 . 4 8 3 ; 9 , 1 4 1 .
2254. 850; p lag a 52 . 2 6 9 m e r i d i a n a ; 7;.
Adulterium : 1 , 2, 3 6 4 . 3 8 0 ; 2 , 5 , 4 2 1 ; 473 se p te m trio n alis.
6 , 2 1 7 7 : 7 , 5 5 7 : 3 , 5 , 6 1 0 ; a lie n u m et Aegritudo: - i n i s l e c t u s Prot. 82.
co n trariu m , in p eru ersis artib u s A equalitas : s u p r a m o n t e s ( f a c t a ab
c o n s titu tu m 2, 6, 2259 ; o p u s m o r t i­ a q u is ) 3, 9, 409.
f e r u m 3, 1, 2 1 8 ; s a c e r d o t i s q u i m u ­ A e q u i t a s : b o n ita tis ( D e i) 1, 4, 463 ;
lie re m accip it 2, 6, 2043 ; - o r u m (D ei) 5 4 3 ; i u d i c i a ( D e i ) 3, 5, 325 ;
ill e c e b r a e 3, 7, 275 . iu d icii 3 3 5 ; iu d icis 9 ,9 5 8 ; iu stissim a
Aedificatio : (aed ificii salu tis) P a tris 2 , 2, 4 7 ; m a g n a 1 , 3 , 4 3 9 ; u e r a 1 , 6 4 ;
p e r F iliu m 3, 9, 275 ; a lta th e s a u r i -tis f o r t i t u d o 6, 158 .
su rgen tis in d iu in o co n silio sunt Aer: a q u o s u s 1 , 3, 1 9 . 2 6 1 ; 8 4. 2 6 2
h o m in es q u i p assio n em C h risti in s u b a e t h e r e ; ca eli 2, 1, 1 4 7 ; c o m m o ­
c a r i t a t i s a r d o r e i m i t a n t u r 2 , 5, 5 1 4 ; t u s 1 , 3, 6 6 . 2 1 0 ; l u c e n s 2 , 5, 1 1 7 8 ;
a n i m a r u m s a n c t a r u m f i d e l i s 3, 1 5 7 ; lu cid u s 3, 13, 4 5 8 ; lu c id is s im u s 27.
c a s u r a 6, 1 8 4 7 ; e c c le s i a e 3, 6, 8 1 6 ; 465 ; o b s c u r u s e t r o t u n d u s 2, 1, 42.
13, 1 3 8 ; e c c l e s i a s t i c a 2, 5, 6 3 7 ; 6, 191 ; p e rd u c tu s ad p erfectu m 45.
1881 ; 3, 8, 1 0 . 5 1 1 . 5 1 9 ; f i d e i 2 , 4 , 19 9 ; ab sq u e sp issitu d in e 3, 1 2 , 93 ;
1 3 3 ; I e r u s a le m caelestis 3 , 6 , 5 4 2 : 7 , 2 93 p u rissim u s; et u en tu s in uno
49; la p id u m u iu e n tiu m in fo n te o p e r e o p e r a n t u r (ita u i r e t m u li e r ) 1,
l a u a c r i d e a l b a t o r u m 2, 3, 245 ; p a r i e ­ 2, 30 6 ; - i s f u n d u s 2 , 1 , 50 ; l e n i t a s 1 ,
t i s D e i 6 , 5 30 ; p r a u a 1 8 4 7 ; s p i r i t a l i s 4 , 345 ; s e r e n i t a s 2 , 5, 1 1 7 8 ; t e m p e ­
3, 10, 6 1 7 ; - n e s i n n u m e r o s a e 8 7 9 ; r i e s 1 , 4 , 7 5 6 ; a m o r 3, 8 6. 2 6 4 .
m a i o r e s 2 , 5, 6 0 3 ; p l u r i m a e i n F i l i o Aerum na : 2, 2, 2 1 0 ; 3, 1 , 3 31 ; m a x i ­
(u irtu tu m ) 6, 326; -n is ecclesia e ma 4, 486 et fo rtissim a ; 38. 473
am or 3, 6, 816; ecclesia sticae 2, m en tis et c o r p o r is ; 3, 102 C h risti
6, 1881 co n stru ctio; 5, 628. 637 m orien tis in c r u c e ; -ae 3, 557; 4,
( u i u e n s o d o r i. e . m o n a c h u s ) n u n ­ 4 6 4 ; a p o s t o l o r u m 2, 4 , 1 2 7 ; d iu e r -
tiu s et s a c e r d o s , p r o p h e t a p r o p h e t a ­ sae 3, 6 , 807 ; g e m it u s la b o r is 9, 839 ;
r u m et c o n s ili a t o r ; iu ra 963 ; statu s m a x im a e d iu ersa ru m p a ssio n u m 11,

3 , 6, 542- 3 4 4 ; m u l t a e 1 , 3, 1 2 3 i n a n g u s t i i s ; 4 ,
Aedificator : t u r r iu m fe lic iu m (F iliu s) 877 ; 3, 4 , 508 ; 1 1 , 1 4 6 ; p l u r i m a e 1 ,
2 , 5, 6 3 4 ; - e s c o r u s c a t i o n i s c a e l e s t i s 4 , 5 3 0 ; s a e c u l a r e s 2 , 5, 1 1 8 9 ; - a r u m
Ierusalem 3, 12, 2 8 4 ; f u l g e n t e s in clam o r 3, 4 , 5 1 8 ; r e c o r d a t i o 3, 50 6.
670 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
A estim atio : co n tem p tib ilis 2, 5, a l iq u a n d o u ire n s (est h o m o q u i ali­
150 2 ; co rd is h u m an i 3, 9 , 2 9 2 ; fallax quando V erbum D e i recusat) 16 0 ;
1 , 3, 4 0 1 ; h o m i n i s 2, 7 , 1 7 7 ; h o m i­ b o n u s 158 ; c o r d is 191 ; g ig n e n s ci­
n u m 486 ; m e tie n s 6, 1431 ; -n e u e lu t b u m u itae a etern a e 9, 626 ; in c o r r u p ­
ig n is apparentes (h o m in es) sed in tus 10, 3 1 4 ; in e x a ra tu s 287; m eus
iu stitia D e i n o n a r d e n te s 3, 11, 161. ( D e i ) 305 i n c o r d e t u o ; 2 , ; , 1 4 3 6 c o r
A etas : (an tich risti) 3 , 1 1 , 5 3 4 ; f e ru e n s h o m in is ; p len u s 3, 1 0 , 305 ; p r o f e ­
I , 2, 4 9 1 ; fin ita 3, 1 2 , 1 9 7 ; f o r t i o r r e n s f r u c t u m D e o c o n s e c r a t u m 2 , 5,
II, 529; fo rtis u iri 1, 2, 30. 4 8 6 ; 1499 ; u a cu u s 3, 10, 2 1 7 ; u ire n s 160 ;
fo rtitu d in is p erfectae Prot. 5o ; f r i ­ u i r i d i s 2 , 5, 1 4 2 9 ; a g r i f l o r i d i t a s 3,
g id a 3, 8, 2 8 1 ; H e l i a e e t E n o c h 1 1 , 10, 314; p len i o d o r 305 ; u i r i d i t a s
7 1 3 ; in te lle g ib ilis 2, 5, 1 4 5 3 . 1459; 3 1 4 ; - a g r o r u m f r u c t u s 2 , 3, 4 6 5 ; -
m a i o r , m i n o r 3, 4 4 5 ; m a s c u l i 1 , 2, de ag ro co m p aratio 3, 1 0 , 6. 146;
48 8 ; o m n is 2, 3, 6 7 3 ; p e r f e c t a 1 , 2, e x e m p l u m 2 , 5, 8 3 . 1 4 2 8 .
2 5 3 ; p le n a u iri 4, 599 u ire s fo r tis s i­ Agilitas: 3, 3, 4 4 8 .
m a s d e c l a r a n s ; 6 72 ; p u e lla ris Prot. A gm en : c r e d e n t i u m 2, 7, 591 fid e le ;
37; 3, 11, 506; p u erilis 1, 1, 77; 6, 2133 m o d icu m ; p erd itu m 3, 2,
p u eritia e 2, 6 , 2 1 7 1 ; q u a e c u m q u e 3, 5 3 7 ; -in a b e a ta a n g e l o r u m 12, 82;
677; siu e m in o r siu e fo rtio r 629; b eato ru m sp iritu u m 13, 575; duo
u irilis 3, 3, 5 1 . 2 9 1 ; - t i s f o r t i t u d o 1 0 , (a n g e lo ru m et a rch a n g e lo ru m ) c o r ­
368 ; f r i g i d a e s i m p l i c i t a s 8, 2 8 1 ; f r i ­ pus et an im a m h o m in is D e o fa m u la ­
g u s 4, 469. ri d e b e r e s i g n i f i c a n t i a 1 , 6 , 75 ; - i n i s
Aeterna: 2, 4 , 3 5 0 ; 3, 9 , 8 5 3 . su p erb ien tis creatu ra an gelica 3, 2,
Aeternitas : 2, 3, 7 4 1 ; c a e l e s t i u m 3, 1, 533-
572 ; c o r u s c a t i o n i s 12 , 104 ; f u t u r a 2, A gnitio: D ei 1, 1, 7. 1 0 4 ; 2, 1, 1 8 7 .
6, 501; regni D e i 1, 1, 1. 50 . 54; 39 6; 3 »4 , 5^91 5 - 143 i6. 361 -,7,2.64;
san ctitatis F ilii 2, 3, 6 2 6 ; s t a b i l i s s i ­ p ro fu n d issim a et a cu tissim a 1, 1,
m a 7, 295 ; V e r b i 1, 1 7 4 ; -tis r o t u n - 109 ; recta 2, 1 , 3 3 6 ; t u a 3, 5 30 ( D e i ) ;
d it a s 3 ,9 ,7 8 6 ; s t a b i l i t a s i .i , 1.5 1.5 4 . uera 3, 1, 123 c r e a to ris in b o n ita te
Aether : h a b e n s s u b se n u lla m p e lle m ip siu s; 13, 12 ;; -n is D ei fid es et
1, 3, 2 2 2 ; p u r i s s i m u s 1;. 70. 220. d i l e c t i o 1 , 2, 336 ; p e r - n e s u e n e r a b i -
222. 240. 256. 262. liu m te r re n a ru m re r u m 2, ; , 1324.
A euum : ante -u m o m n is creaturae Agnus : D e i 2 , 5, 1 3 3 . 3 4 6 i n f r o n t i b u s
F i l i u s c u m P a t r e 3, 7 , 2 0 4 ; 4 2 2 . h o m in u m ; 3, 13, 143 ; im m a c u la t u s
Affectus: carn alis 2, 6, 1 9 2 4 ; c o r d is 6 , 4 2 9 ; i n n o c e n s 1 , 2, 7 8 1 ; 2, 3, 5 1 1 ;
in tim u s 2425; d eu o tio n is 3, 678; 5, 4 1 2 ; 6 , 4 3 . 7 7 5 . 7 7 9 . 1 7 2 4 ; 3» 8>
deuotus 1, 2, 401 ; sin ceru s 2, 6, 1 0 7 3 s c i l i c e t F i l i u s ; 2 , 3, 7 3 7 i n g r e s ­
1084. su s f o n t e m b a p tis m i sin e u lla m a c u la
Afflatio : d ia b o lica 2, 7 , 30 9 ; i m m u n ­ p e c c a t i ; 6, 277 su b le u a tu s in ara
d itiae p e tu la n tis 1 , 2, 5 9 0 ; p e r s u a ­ c r u c i s ; 1 , 2, 7 7 6 s u s p e n s u s i n c r u ­
sio n is d ia b o lica e 2, 7, 409 ; te n ta tio - ce m ; m an su etu s ad u ictim am p o rta­
n is d ia b o l ic a e 365. tus 3, 1, 362 ; u e r u s s p o n s u s e c c le s ia e
Afflatus: d ia b o licu s fatig a n s 3, 13, 9 , 2 8 ; ; 2 , 3, 2 8 4 i n t i m u s ; -i i n n o c e n ­
4 8 6 ; tu rb in is su g g e s tio n is d ia b o li­ tes p e r in n o c e n t i a m b a p tism i 3, 1,

ca e 4 , 553. 29 5 ; -i c o m m u n i o 2 , 6 , 1 7 2 4 ; g a u ­
Afflictio: d esp era tio n is 2, 1, 344; d iu m 3, 13, 131; honor 9, 285;
g ra u is 6, 1567; m agna e le cto ru m i m m o l a t i o 2, 6, 4 0 6 ; i n n o c e n t i s 43.
763 ; -n is la m e n t a t io 1875 ; t e m p u s 2 3 5 .7 7 5 .7 7 9 ca n ticu m ; 5 ,4 1 2 in n o ­
2, 2 0 ; . c e n t i a ; s a n g u i s 1 , 2 , 7 8 1 ; 2 , 3, 1 5 4 ;
A fricu s : co n tra -u m stram en arid u m 3, 6 , 9 9 4 ; 1 3 , 1 4 0 ; s p o n s a 1 3 0 ; 2 , 1,
s u c c i s u m e t d i s p e r s u m 3, 7 , 36. 1 3 3 . 4 2 1 n o u a o r n a n d a ; 4 , 73 ; u e r i s a n ­
A ger: a b s c o n d i t u s 1 , 1, 3 7 ; a n i m i 3, g u i s 3, 2 8 4 ; - e D e i q u i t o l l i s p e c c a t a

10, 22 1. 2 8 9 ; a re sc e n s a liq u a n d o et m u n d i 6, 236. 779.

 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 671

Agon: p r i m u s (i. e. p r o e l i u m a n g e l o ­ 5, 20 . 9 0 ; 2 , 3, 7 3 . 1 9 9 ; s a n c t i f i c a t u m
rum cum d ia b o lo in ca elo ) 3, 13, 3, 5, 553; san ctu m 2, 3, 166; - ia
236. m y s t i c a 6 , 3 8 0 ; - is f i g u r a 3, 5, 5 4 6 ;
A g rico la : -ae la b o ra n te s in u in e a ue- m i n i s t e r i u m 2, 6, 1 8 7 6 . 2088 ; m y s t e ­
t e r i s t e s t a m e n t i 3, 9 , 4 5 1 . riu m 2 3 3 5 ; o b la tio 2 ;. 5 5 2 ; o fficiu m
A la : alb i co loris ab utroq u e la tere 142. 2196. 219 8 ; sacram en tu m 14.
co n co rd ia e 3, 10, 490. 7 9 4 ; a c tio n is 1 9 . 3 6. 33. 5 7 . 8 2 . 8 5 . 88. 9 4 . in .
u n iu scu iu sq u e data a D e o 8, 6 2 9 ; 432. 304. 6 7;. 1017. 1174. 1481.
la titu d in is et lo n g itu d in is m ira e (ex ­ 1504. 1540. 158 3. 1785 ; s a c rific iu m
t e n d it u r a b u t r a q u e p a r t e s e d e n tis in 35 . 1 0 8 7 ; s a n c t i f i c a t i o 3 8 0. 4 2 1 . 5 1 3 .
th ro n o ) 1, 1, 15. 60; p ro tectio n is 628 ; 3, 5, 548 ; s e r u i t i u m 2 , 6 , 2 0 1 7 ;
F ili i D e i 2, 6, 2 2 1 4 ; u e l u t ala i n s p i r a ­ super -e u elu t in to rcu la ri botru s
tio S p iritu s san cti 7, 221 ; u ltio n is c y p r i ( F i l i u s D e i ) c a l c a t u r 1 1 6 5 ; i n -i
D e i ( p rim a , tertia ) 3, 5, 4 5 1 . 6 3 9 ; u t in c e n a V n i g e n i t u s D e i c o r p u s et
u n a a b u t r o q u e la tere a n g e li a d p e c ­ s a n g u in e m s u u m dat 797.
tus p ieta tis a p p a re n tis 6, 76 3 ; ze li A ltissim u s: in stitu to r p raelation is
D e i m e d ia 5 ,4 8 7 ; -ae a lb ae (zeli D e i) u e n e r a n d u s 3 , 6 , 3 51 ; -i e x e r c i t u s 2,
m irae la titu d in is et lo n gitu d in is 6, 2 6 7 7 ; F iliu s 3, 4, 371; 6, 311;
4 0 6 ; sim u la tio n is h y p o c r ita r u m 11, m is e r ic o r d ia 3 2 2 ; s a p ie n tia 1, 3 7 4 ;
4 2 0 ; s in g u la e et g e m i n a e (p ietatis) u i r t u s 2, 6, 1038 ; - o s im ilis d i a b o l u s
se e leu a n tes ad u o la n d u m 6, 7 6 7 ; esse u o lu it 2681; 3, i, 620; 11,
su b tilitatis (u estitu s ab ren u n tia n ­ 54 0 .
t i u m s a e c u l o ) 2, 5, 7 0 ; ; s u p e r b i a e 3, A ltitu d o : 3, 1 1 , 243 ; a c t u u m c a e le s ­
11, 769; tres 2, 3, 3 4. 431; 432 t i u m 9, 2 6 4 ; a c u t i s s i m a 2, i , 87. 4 1 2 .
sign ifican tes T rinitatem ; 3, 5, 9 9 . 4 1 6 ; a ed ificii id est e x c e lle n tia d iu i-
406 zeli D e i ; - a r u m ( c o lu m b a e s u p e r n a r u m s c ie n tia r u m in S c r ip tu r a 3, 2,
c a p u t castitatis) e x p a n s i o et o b u m ­ 6 24 ; an gu li co n iu n ctio n is d u o ru m
b r a t i o i. e. p r o t e c t i o S p i r i t u s s a n c t i generum m uri 5, 8 5 . 3 10 ; u t - ar­
8, 1 1 3 0 , b o ris : sensus 1, 4, 768 ; b o n ita tis
Albedo: ca elestis regni 3, 3, 217; sum m ae 3, 1 0 , 8 5 2 ; c a e l i 2, 3, 6 6 5 ; 3,
c a p illo r u m 256 ; c e r ta m in is C h ristia­ I , 58. 4 6 5 ; 9 , 1 7 3 ; 1 0 , 8 8 6 ; c a e l o r u m
n i 9 , 9 7 4 ; c l a r i s s i m a 8, 9 4 9 . 1125 ; I I , 1 2 1 . 7 6 6 ; c a p i t i s ( z e l i D e i ) 5, 84.
d e u o t i o n i s p i a e 6 , 6 9 1 ; f i d e i 3, 5 3 4 i n 103. 309. 4 1 5 ; c i r c u l i s e p r o t e n d e n ­
m e n t i b u s ; u e r a e 8, 1 0 7 6 ; n , 342; tis a s e d e n t e in t h r o n o 1 , 54 . 4 2 6 ;
f o n t i s a q u a e 8, 1 1 2 5 ; i. e . i r r e u e r e n - D e i e x c e lle n s 4, 7. 16 3 ; i n D e o et
tia in e p t a 2, 7 , 2 4 7 ; l e n it a t is g r a t i a e m u n d itia et san itas 1 , 4 , 3 1 2 ; d iu in i-
D ei 3, 3, 2 6 6 ; l u m i n i s p e r p e t u i 5 5 5 ; tatis 3, 2, 6 2 8 ; 7 1 1 i n c o m p r e h e n s i b i ­
p a l l o r i s 2, 1 , 8 1 ; r e g n i c a e le s t is 3, 3, lis ; 4, 172 su p e re x ce lle n s om nes
217; resu rrectio n is et ascen sion is creaturas; 8, 9 4 2 . 1039; d o no ru m
C h r i s t i 8, 9 5 0 ; u i t a e 6 , 1 0 0 1 ; - i n i s s e p t e m S p i r i t u s s a n c t i 3, 1 5 6 ; f o r t i ­
p u l c h r i t u d o 242. 997. t u d i n i s 3 , 4 2 1 ; g a u d i i e t l a e t i t i a e 2 , 1,
A le s : ed u cen s p u llu m ex o u o (co m ­ 4 1 6 ; g lo r ia e 87. 4 1 2 in n u m e r a b ilis ;
p a r a t i o a d s a c r a m e n t u m a lta ris ) 2, 6, 7, 1 4 8 ; im m e n s a 3, 1, 3 9. 13 8 ; in ­
1338 ; -itis i n n o c e n t i s in s p e c i e ( S p i ­ c o m p re h e n sib ilis 2, 6, 5 3 5 ; in ep ta
ritu s s an ctu s) 3, 7 , 394. s u p e r b ia e 1, 4, 3 3 7 ; in te lle c tu s 3, 6,
Alienatio: ign o ran tiae 3, 10, 219. 1020 sp irita lis; 9, 788 h u m a n i;
A llo cu tio : uera per an g elicu m ser­ iu stitia e 1, 2,4 0 3 ; 3 ,10, 2 1 . 5 2 4 . ; 31 ;
m onem 2, 6, 649. l a p i d i s 1 , 3 9. 1 3 8 i m m e n s a ; 1 4 4 ; 2,
A ltare: 1, 2, 360 ; 5, 20 ; 2 , 5, 2 5 4 ; 6, 59 . 1 1 6 ; m e n t i s i. e . s u p e r b i a 7 , 14 8
1 1 . 66. 92. 203. 374. 397. 1084. 1 3 2 1 . i u d a i c i p o p u l i ; 9 , 3 2 7 a d u e r s a r i i ; i. e.
1568. 1 5 6 9 ; d e d ic a tu m n o m in i m e o m ons 1, 4, 163; m o n tiu m 168;
( D e i ) 6 , 1 3 4 1 ; D e i 3 , 1 1 , 288 ; m e u m m y sterio ru m ca e le stiu m 2, 6 , 29 3 ;
2 , 6 , 15 7 0 . 1 8 5 5 ; a n t e o c u l o s D e i 1 , o c c u l t o r u m 1 , 6, 73 ; o m n i p o t e n t i a e
bj2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
m aiestatis 2, 4 , 1 2 1 ; o p e r u m 1 , 3, 30 6 est) m ores paganorum , sp u rcitia
D e i p erfectoru m ; 3, 10, 876 s a n c to ­ d ia b oli et cu rae s a e c u l a r e s ; 8, 72.
rum ; p rae c e lle n tissim a g a u d ii et 883 ; p r o t e c t i o n i s f i d e l i u m p o p u l o ­
la e titiae ( T r in ita s ) 2, 1 ,4 16 ; praecep­ r u m ( i n e c c l e s i a ) 2 , 3, 2 4 3 .
to ru m D ei 3, 4, 236; p otestatis A m icu s: 3, 11, 223; m eus (D ei)
d isp o sitae 11, 205; probanda per P a u lu s 2, 5, 15 5 4 ; 6 , 1 9 9 7 . 2 0 3 5 ; -i
p ro fu n d itatem 1 , 2, 6 9 7 ; p r o f u n d a certissim i D ei, m a g iste riu m uera
sap ien tiae D e i 3 ,1 3 , 2 6 4 ; ratio n alita­ e le c tio n e D e i et p o p u li in h u m ilita te
tis 1, 2, 447; rerum m u n d ia liu m su scip ien tes 3, 6, 483; fid elissim i
in e p ta 2, 5 , 6 1 2 ; s a c r a m e n t i a lta r is 6, m e i (D e i) 2, 5, 1 5 5 1 ; in te r io r e s et
5 7 1 ; s a n c t i t a t i s 1 , 4 , 305 ; s a p i e n t i a e fam iliare s 464.
3, 9, 290 et scien tiae; 13, 264; Am oenitas : p arad isi 1, 2, 42. 672;
se cr e to ru m caelestiu m 1 ,6 , 1 7 . 71 ; 3, s u p e r n a 2, 6 , 1 1 9 4 ; - t i s l o c u s 1 , 2,
9 , 335 ; s u m m a 1 , 1 , 1 0 9 ; s u p e r n a 6 , 232. 405. 652. 6 7 4 ; 2, 3, 5 1 9 .
4 9 . 193 ; 3, 6, 688 ; tu r r is u a n i ta t is 1, Am or: aed ification is e ccle sia e 3, 6,
4 , 35 5 ; u e r a 2, 3, 6 4 8 ; u i r t u t u m 5, 8 1 6 ; a r d e n s 1 , 2, 2 7 8 ; 2, 5, 585 ; 6 ,
1109; -in is a u x iliu m 3, 6, 688 ; 8 55 ; 3, 1, 656; 2, 7 3 7 ; 3, 5 9 2 ; 4,
in c o m p re h e n sib ilis seren itas 2, 6, 633; 5, 767; 6, 1034; 7, 509; 8,
535; -in u m p o testas 3, 1 1 , 202; ab 1 2 4 4 ; 9 , 8 0 6 . 1 1 1 6 ; 1 0 , 9 4 4 ; 1 1 , 93 3 ;
-in e in p ro fu n d ita te m m issu s est 12, 3 2 3 ; 1 3 , 6 7 0 ; a r d e n t i s s i m u s 10,
d ia b olu s 2, 6, 1 8 52 ; c u m -in e s en su s 4 0 2 ; a r o m a t u m 1 , 2, 6 2 1 ; c a e l e s t i s 2,
n u llu s c o m p r e h e n d e r e p o te s t d iu in i- 5, 3 6 7 . 1 2 7 1 ; 3, 3, 5. 8. 2 4 8 . 2 5 0 . 2 6 1 .
tatem 3, 1, 146 ; in -in e sca b elli so lis 275. 3 8 0 ; 6, 7 4 5 ; ca e le stiu m 2, 3,
aed ifica t D e u s 13, 639. 728 ; 3, 5, 5 8 2 ; 9 , 4 5 0 ; c a r n i s 8, 8 4 9 ;
Am aritudo : 3, 4, 4 7 7 ; ca rn alis 2, 5, ca stitatis 2, 5, 2 5 8 ; 6 , 2 2 1 7 . 2340;
284; in co n trad ictio n e boni 3, 5, cred u lo ru m 1 , 2 9 9 ; D e i 1 , 2 , 3. 7 2 .
265; co rd is 1, 4, 514; 2, 7, 431; 9 4 . 4 0 5 ; 4 , 4 3 . 8 2 8 . 8 4 6 ; 6 , 20 8 ; 2, 2,
d o lo ris p eccati 3, 1 , 2 1 4 ; f e l l i s 1 , 5, 68 ; 3, 3 9. 4 1 . 4 9 9 ; 5, 7 3 . 3 8 1 . 8 0 3 .
59 ; 3 , 4 , 5 7 7 1 i n f e r e n s i n f i r m i t a t e m 9 9 6 . 1 2 3 9 ; 6, 2289. 2 3 7 2 . 2478 ; 3, 3,
corpori 2, 7, 546; in fid elita tis cor 229. 549 ; 4, 446 ; 5 ,4 4 5 ; 6, 6 6 7 . 804 ;
g r a u a n s 6, 1072 ; m o r tis 3, 1 1 , 428 ; 8, 9 9 6 ; 9 , 4 6 2 . 7 2 4 . 9 7 1 ; 10, 3 9 9 ;
p aen iten tiae p e c c a to r u m 2, 5, 1 5 8 9 ; d i g n u s 1 , 2, 7 4 ; ( d i s c i p u l o r u m ) 2, 6,
6, 1 6 8 1 . 24 4 9 . 2 4 7 2 ; p e s s i m a 1 8 3 4 ; 8 53 ; d i u i n u s 1 , 2, 83 ; 2, 5, 8 68 ; 3, 9,
u e r s a in d u l c e d i n e m 1 , 4, 9 8 0 ; -inis 3 7 5 ; F i l i i 1 , 2, 3 4 8 . 3 5 3 . 6 0 9 : 4 , 5 5 7 ;
ad m ixtio 2, 6 , 1 0 8 3 ; d i u i s i o 5, 2 8 4 ; 2, 3, 5 0 1 ; 4 , 8 4. 2 5 3 . 312; 5, 2 6 6 .
f o r t i t u d o 7, 2 5 7 ; n im ie ta s 3,4, 577; 415; 3, 1, 9. 183. 186; 5, 117; 6,
r u b i g o 2, 6, 4 7 2 ; s u c u s 1020. 130 ; filio ru m 1, 2, 4 1 1 . 553. 567;
A m ator : 3, 6 , 2 0 6 ; c a s t i t a t i s ( D e u s ) 8, fo ed eris 2, 6 , 2 9 9 ; h o m i n i s 2, 6 9 ; 6,
1 1 1 6 ; d ile c tio n is ca sta e (F iliu s) 8 19 ; 689. 76 4 ; 3, 2, 6 6 7 ; i g n e u s 1 , 10 8 ; 8,
d u l c i s s i m u s 8 1 9 . 1 1 1 6 ; i u s t i t i a e 2 , 6, 849; 1133; im p u d en s 1, 2, 453;
1967 D e i (sace rd o s); 3, 5, 5 4 2 u e r a - in sp ira tio n is san ctae 3 , 8 , 1 1 3 3 ; la p i­
cis t e m p e s t iu u s ( I a c o b ); m ysterio ­ d is p r e t io s is s im i 4 3 0 ; n o m i n i s D e i
rum D ei 11, 674; -es 8, 1118; 11, 665; operis 4, 325; p assio n is
i n i u s t i t i a e 1 , 3, 4 7 2 . (F ilii) 10, 1 2 6 ; s a l u a t o r i s 2, 6, 7 1 8 ;
A m b igu itas : non in sta b ilis (uerbo- s a n g u in is e ffu s i F ilii 5, 1 5 4 9 ; s ° l i s
r u m D e i ) 2 , 3, 5 7 7 . u e r i 4, 340 ; s p e c u li m e i 3, 1 , 6 5 6 ; 2,
Ambitus : c i r c u l i 3, 2, 55 . 1 1 2 ; 9 , 7 8 . 7 3 6 ; 3, 5 9 2 ; 4 , 6 3 3 ; 5, 7 6 7 ; 6 , 1 0 3 4 ;
476. 7 , 509 ; 8, 1 2 4 4 ; 9 , 1 0 1 6 ; 1 0 , 9 4 4 ; 1 1 ,
A m ica: -ae id est iu stitia e s a e c u la re s 933 ; 1 2 , 323 ; 13, 6 7 0 ; s p o n s i 2, 4,
3, 2 , 6 0 2 . 155 ; s u a u ita t is s u p e r n a e 1, 2 1 7 ; s u ­
Am icitia: m e a (id est D e i) 2, 6 , 80 8 . pernorum 1, 3, 253; 3, 8, 1194;
Am ictus: (id est) in c a r n a t io V e r b i 1, s u p e r n u s I , 5, 6 2 ; 2, 6, 1 6 2 2 . 2048 ;
5, 1 4 1 ; p a l l i o r u m 3, 3, 3 7 . 2 3 4 ( i d u i r g i n i t a t i s 5, 3 1 4 . 3 6 9 ; 3, 10, 3 4 7 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 673
u i t a e 2 , 5 , 6 5 3. 7 3 4 . 1 1 8 6 ; 3 , 3, 2 8 4 atten d en tes u o lu n ta te m D e i in h o ­
ca elestis; m i n i b u s 1 , 6 , 9 1 ; b e a t i 2, 2. 7 1 ; b o n i ,
- - i s a r d o r 1 , 2, 4 5 2 ; c a e l e s t i s 3, 3, 7. m a lu m n e g le g e n te s et b o n u m a m a n ­
8. 2 0 7 . 2 4 8 h a b i t u s ; 5. 160 s t a t u s ; tes 4 , 844 ; c u s t o d e s p o p u l i m e i 2, 5,
co m p reh en sio 2, 5, 3 4 4 ; h o n o r 3, 3, 757 ; cu stod ientes p o p u lo s 3, 1 3 , 73 ;
529 ; su au itas 2, 6 , 8 7 2 ; t r i p u d i u m 3, d en u n tia n tes m in o ra in freq u en ti
9 , 806 . u icissitu d in e 2, 5, 1 1 4 5 ; d i a b o l i 3,
Am plexio: co rd is 2, 6 , 2 4 8 9 ; D e i 2, 1 2 , 8 4 . 26 5 ; e l e c t i 2 , 5 9 2 ; e x p a n d e n ­
87; d u lcis 3, 3, 4 ; ; d u lcissim a 8, tes q u a s i p e n n a s d e s id e r ia in te lle c tu s
8 2 0 ; 9 , 805 ; 1 0 , 8 0 4 ; i n t i m a d i l e c t i o ­ sui id est u o lu n ta te m D e i u e lo c ite r
n is m aternae 2, 4, 349; lib id in is p erficientes 1, 6, 85 ; g a u i s i cum
a r d e n t is 7, 389 ; m e n t i s 846 ; u it a e F iliu s D e i n a tu s est in m u n d o 2, 1,
aeternae 3, 3, 45 ; - n i s c o l l i g a t i o 2, 5, 314; glo rio sissim i 3, 13, 61 asp i­
846; d ilectio 2, 8 7 ; in tim a e os i, cientes d iu in o s o cu lo s; in ho­
2 4 ; ; o s c u l u m 4 2 5 ; 2 , 23 5 ; 3, 805 ; 4 , n o re d u p lici c o r a m D eo 2, ;, 7 5 9 ;
4 4 1 ; 5, 1 7 4 1 ; 6 , 2 7 2 0 ; 7 , 6 0 6 . in iq u ita tis 3, 1, 5 1 8 ; i n u i o l a b i l e s 3,
Am plexus : -us a rd e n tissim i 2, 5, 3 2 ; ; 1, 281; laud an tes D eum 3, 1, 20.
a u a r i 1 , 2, 8 1 8 ; d i l e c t i ( s p o n s i ) 3, 11, 425 ; lu x u iu en s 13, 61 ; m ei (D e i)
151 ; d u lc is s im i 10, 7 3 4 ; lib id in is 2, ad m iran tes ce rta m in a h o m in u m cas­
6 , 1 0 2 7 ; m u l t i 5, 7 9 9 ; m y s t e r i o r u m t o r u m 1, 2, 6 2 6 ; m i n i s t r a n t e s D e o 2,
d iu in o ru m 3, 1 3 , 185 ; P a t r i s d u l c e s 6, 1 5 6 2 ; n o n d e d i g n a n t e s a r c h a n g e -
1, 4, 445 ; u e r b o r u m flo re n tis u ir g a e lo ru m g lo ria m 2, 5, 1 1 4 3 ; n o n h a ­
3, 1 3 , 5 1 4 ; u i r i e t m u l i e r i s 1 , 2, 4 8 1 ; b e n t e s in se g u s t u m p e c c a t i 6, 1 4 0 4 ;
2, 6 , 1 0 2 8 . o sten d en tes D e o actu s h o m in u m 1,
Am plitudo: c i r c u l i 3, 1 , 58 . 464; 6, 92 ; P a t r is 2, 6 , 205 ; p e r s e u e r a n t e s
d i g n i t a t i s 6, 55 6 ; in sp ection is in ti­ in a m o r e D e i 3, 13, 581 ; re lic ti in
m a e 9, 281 ; p r o f u n d i t a t i s s e c r e t o ­ ca e le stib u s F ilio D e i ad terras d e ­
rum 2, 732; secretoru m superno­ scen d en te 1, 3, 146; reprobi 2, 6,
rum in te r o p u s F ilii et p o t e s t a t e m 1401 ap p eten tes m o r te m ; 1403 se­
P a t r i s 2, 6 9 0 . ducti a s e m e tip s is ; seru iu n t D eo
Anachoreta: -ae 3, 12, 206. s i n e i n t e r m i s s i o n e 5, 7 6 1 ; s o n a n t e s
A n cilla : c a r o est, a n im a m a g is tr a 1 ,4 , in la u d ib u s 3, 1, 4 3 2 D e u m ; 13,
34. 7 4 5 ; D o m i n i ( B M V ) 2, 6, 6 5 1 ; 159 ; superni 2, 6 , 1 0 0 0 ; 3, 1 , 2 8 1 ; 9,
e x altan s se s u p r a d o m in a m d e s p e c ta 698 ;
5, 1 0 3 4 . - - o r u m c h o r i 1 , 4, 832 c a n u n t ‘ l u s t u s
A n gelus: 1 , 2, 23 ; c a r e n s g r a u e d i n e es D o m i n e ’ ; 2, ;, 1578 ; chorus 1 ,2 ,
terren i c o r p o r is 3, 2, 5 7 4 ; L u cifer 773; 4, 452; consors an im a 88;
q u i n u n c est Satanas 1, 4 7 8 ; m iles c o n s o r t i u m 2, 6 2 9 ; 3, 8, 7 8 3 . 8 63 ; 9,
ca elestis h a r m o n ia e lu c id u s et p u ru s 698; 10, 7 7 2 ; ex e m p lu m 2, 5, 6 4 .
2, 5 7 4 ; n o n h a b e n s t e g m e n c a r n i s 1 , 1 1 3 9 ; g a u d i u m 1 , 2, 19 9 ; 3, 9 , 7 1 6 ;
2, 3 8 9 ; n o n s p e r n e n s h o m i n e m 3, 1, h a b i t u s e t q u i d s i g n i f i c e t 1 , 6, 4. 7 9 ;
13. 272; p erd itu s 1, 3, 4 1 5 ; 2, ;, h o n o r d u plex 2, 5 ,7 5 9 ; m in isteriu m
1719; 3, 1 , 1 2 9 ; 2, 5 5 0 ; 8, 3 9 0 ; 1 3 , adest cu iq u e fid eliu m 3, 19. 249;
6 7 . 5 7 4 ; p r i m u s 1 , 6 5 2 ; 8, 8 02 ; 1 , 4 , m u ltitu d o 86. 251; o b se q u iu m 6,
841 contem nens bonum et c o n c u ­ 2 0 9 . 4 0 3 ; o f f i c i u m 5, 1 1 4 2 ; 6 , 1 5 6 2 ;
p ien s m a lu m ; p e rs e u e ra n s in u isio - p an is 9 8 7 ; rex 3, 13, 443 C h r is tu s ;
ne D ei 3, 2, 5 7 4 ; q u a s i - u s s a n c t u s s i m i l i t u d o e r i t h o m i n i b u s c a s t i s 1 , 2,
( d ia b o lu s ) 1 1 , 5 11 ; s u p e r b u s se e r i­ 630.
g e n s u t c o l u b e r 1 , 2, 1 6 6 ; u e l u t - u s A n gu lu s: co n iu n ctio n is m uri 3, 5,
san ctus 3, 11, 515; 80. 1 2 3 ; m e r i d i a n u s 2 , 2 1 5 e s t q u o d
- -i 4 , 3 5. 4 3 3 ; a d i m p l e n t e s p e r o m n i a p rim u s h o m o a D e o creatus e s t ; 456
p ra e c e p ta D e i 1, 4, 4 3 1 ; in a d iu to rio opus sa lu a tio n is ; o ccid e n ta lis 238
p o p u l i s 3, 1 3 , 1 6 0 ; a l a t i 4 , 35 . 4 3 3 ; p raefigu rat u era m T rin ita te m ; 454
674 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
p e r s p ic u a iu stitia in c a rn a tio n is F i l i i ; tuta u o lu n ta te D ei 3, 13, 277; et
o rie n ta lis scien tia b o n i in N o e 397 ; corpus D eo fam ulari debent 1, 6,
re sp icie n s 65. 194 a d o r ie n te m F iliu s 7 6 ; c r e a t a 4 , 28 5 p u r a e t s i m p l e x p e r
D e i n a tu s e x V i r g i n e ; 4, 48. 148 ad D eum ; 334 a D eo; creatura Dei
s e p t e m tr io n e m in fra q u e m c o l u m n a d u lcis 3, 1 3 , 26 3 ;
stat, i. e . lex d ia b o lo repugn an s; - dans su cu m et u irid itatem corpori
scien tiae s p e c u la tiu a e et o p e r is h o ­ u e lu t a r b o r ram is 1, 4, 58 4 ; d e b ilis
m in u m 5, 377; sep tem trio n alis 2, 10 5 effecta; 3, 13, 279; d eb ilitan s
4 0 2 ; 4 18 . 452 h o c est A b r a h a m et 2, 6, 1 7 5 8 ; n u m q u a m d e f i c i e n s 3, 2,
M o y s e s ; 231 ; 291 ; d e s e r e n s h a b it a c u lu m c o r p o r is
--i q u attu or 1, 4, 50. 4 0 1 uersi ad 1 , 4, 40. 8 0 1. 805. 8 1 7 ;
q u attu or partes m u n d i ; 3, 2, 11 -exsp ectan s sen ten tiam iu d icis 41.
a e d i f i c i i ; 1 4 8 t e r r a e ; t r e s 4 , 54 . 1 7 9 8 02 ; e x s p i r a n s 7 3 3 s e n s u m ; 6 1 2 s e n ­
acu ti; 7, 33. 116 co loris ch a ly b e i s u s ; e x u i 2, 6, 1 1 2 4 ; 3, 1 3 , 9 1 ;
u e l u t g l a d i u s i n c i d e n t e s ; -i c a p u t q u i - f e l i x 2 6 2 ; f i d e l i s 1 , 2, 3 5 7 . 7 8 7 . 8 0 1 ;
r e s p i c i t a d o r i e n t e m 2, 6 9 6 ; o r i e n t a ­ 2, 6, 2 8 5. 9 3 3 ; 7 , 2 9 6 ; 3, 1, 4. 151
lis u e r t e x 9 4 . 6 8 9 . s e d e s D e i ; 8, 5 6 6 . 7 9 3 ; 8 3 7 p r o p e ­
A n g u stia : 1, 4, 381. 809; ign ea et rans ad caelestia; 10, 778; 873 et
san gu inea 2, 3, 191 ; in co rd ib u s s a n c t a ; 13, 2 5 5 . 266 ; filia 1 , 4, 1 9 6 ;
ig n ito ru m h o m in u m 3, 8, 1 0 6 0 ; l a ­ 3, 13, 271 re g is; 287 salu atio n is;
m en ta b ilis 1 1 , 690 ; m a e ro ris et tris­ f o e t e n s in u u ln e r i b u s 3 67 ; f o e t id a 2,
t i t i a e 2 , 5, 1 0 2 ; ; m e n t i s 2, 2 3 2 ; a d 6, 1688 ; f r a g ilis e t i n d o c t a 1, 4, 238 ;
m y s t e r i u m ( a l t a r i s ) c u s t o d i e n d u m 6, fu g itiu a 3, 13, 357. 3 7 9 ;
1 5 3 6 ; p a s s io n is 844 ; 1 1 9 7 d e s u d a n ­ -gaudens de opere b o n o 1, 4, 7 5 2 ;
tis ; 1 2 6 4. 1 3 3 0 ; p e r u e r s it a t is c r u d e ­ g lo rifica n s h o m in e m uisu, au d itu ,
l i s s i m a e 3, 1 9 1 ; p r o x i m i 3, 3, 385 ; gu stu , o d oratu et tactu 735; gra-
so llicitfid in u m 2, 2, 221 ; s tu p o ris d ie n s in u o l u n t a t e in e a p e r f e c t i o ­
san gu inei 3, 11, 3 4 3 ; tim o ris 2, 3, n em su a m d e m o n stra n s 672 ; graua-
7 2 4 ; - a e 1 , 3, 1 2 3 ; m u l t a e 2, 6 1 0 in ta q u e r e n s 3, 13, 272 ;
a m o r e F i l i i p a t i e n d a e ; 3, 1 7 0 c o r p o ­ - h a b e n s 1, 4, 615 d u a s u ire s p r in c ip a ­
ra les ; o p p r e s s i o n u m s a e c u l a r i u m 3, les, in t e l l e c t u m e t u o l u n t a t e m , u e lu t
8, 6 7 1 ; t a n t a e 2, 5, 1 2 6 6 ; - a e g e m i t u s duo b ra ch ia ; 2 43 o fficiu m m ag­
3, 1 1 , 690 ; in c e p tio 5 ,7 2 0 ; p o c u l u m n u m ; 346 s p irita le g a u d i u m ;
2, 6, 894; p u lsatio 1199; sudor -ig n e a 2, 6, 98. 246. 1610. 1612;
1095 ; t a n t a e p o n s 1 , 4 , 1 6 6 ; i n -is im m u n d a u lce rib u s 1 6 7 8 ; in clin ata
o m n i b u s D e u s i n u o c a n d u s 887. a d p e c c a t a 1 , 4 , 3 6. 7 7 3 ; i n d u t a 3, 13,
Anim a: 3, 1 3 , 287. 293; a b la ta de 2 8 7 ( C h r i s t o ) ; 380 a r m i s l u c i s ; i n e ­
c o r p o r e 2, 6 , 769; abscondens fa­ b r ia ta 1, 4, 282 p e r c u l p a m ; 3, 3, 7 1 4
ciem coram creatore 3, 1 3 , 298; s a n c tit a t e ; in fe lix 1, 4, 290. 313 ; 3,
abstracta d e c o rp o re s u o 2, 6 , 2628 ; 13, 296 c o n s c i e n t ia ; in s t r u m e n t u m
a e d ific a ta in p r o f u n d a a lt it u d in e sa ­ fe lix 278 ; i n t e r e m p t a p e c c a t i s 2, 6,
p ien tiae D e i 3, 13, 2 6 4 ; a r d e n s in 1(142; in u o ca n s om nes u irtu tes 3,
ign e p rofu n d ae scientiae 1, 4, 13, 260;

573 ; - la b o ra n s in m u ltis u icissitu d in ib u s

- c a p t a (ab in im ic is ) 9 2 ; c i r c u ie n s in 2, 1, 1 3 9 ; la p is f o r t i s s i m u s a e d ific ii
terren is ca u sis 2, 1, 139 ; c o g n o s c e n s D e i 1 , 4 , 36 3 ; l e p r o s a 2, 6, 104. 252.
D eum in i n t e r i o r e p a r t e in t e l le c t u s 1672. 16 7 4 ;
sui 3, 6 , 30 0 ; c o m p u n c t a p e r d o n u m - m a g i s t r a , c a r o a n c i l l a 1 , 4 , 34. 7 4 5 .
D ei 1, 4, 36. 773 ; co n fo rta n s cor 7 4 6 ; m i s e r a 4 , 3 7 6 ; 3, 1 3 , 2 9 7 ; m i s s a
h o m in is 577 ; co n g a u d e n s 687 ; co n - 2, 6, 7 6 9 in c o r p u s ; 1 , 4, 102 u e n a -
querens m iseria s 787; co n sen tien s tu m et ueneno peccati co n sp u ta;
(ad D e u m a b n e g a n d u m ) 2, 5, 1 6 3 7 ; m u n ien s se superna in sp ira tio n e
c o n s o r s a n g e l o r u m 1 , 4 , 88 ; c o n s t i ­ 797; m u tan s co lorem secundum
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 675
opera quae cum corpore op eratu r 2, 6 , 5 7 3 ; i- e . tiis i n t e r i o r h o m i n u m
589; n e g le g e n s D e u m 282; 944; i. e. u ita u iu en s 3, 2, 164;
- o m n is u iu e n t is in m a n u D o m i n i 2, 1, u iu en s in aeternum 292; u iuen tis
12 5 ; o s t e n d e n s u i r e s 1 , 4 , 6 0 5 l e n i o ­ o m n is 2, 1 , 12 5 ; u i u i t i c a n s c o r p u s 1,
r e s u e l u t in t a e d i o s c i e n t i a e h o m i ­ 4, 6 12 ; 73 4 h o m in e m u iu e n te facie ;
n i s ; 24 . 595 s e c u n d u m u i r e s c o r p o ­ -ae alb a e 3, 3, 3 2 6 ; a n t i q u o r u m 4,
ris; ou is D o m in i 3, 13, 3 1 ; fu g ie n s 1 9 . 2 5 4 ; 2 6 4 p a t r u m ; b e a t a e 1 , 6 , 14 .
u it a m ; 364 p e r d ita ; 56 . 2 2 4 . 2 2 7 ; c o n s e n t i e n t i u m d i a b o ­
- p a e n i t e n s 35 0. 3 6 5 . 3 7 4 . 3 8 1 . 398 in lo 2, 7, 250; credentes 6, 4 1 0 ad
c o r p o r e ; 403. 407. 4 13 . 4 1 8 ; pau­ salu tem ; d eu ian tes ad p e cc a ta 3, 13,
percu la i, 4, 243. 372; p eccato r 246; doctoru m san ctoru m 4, 317;
p len u s u lcerib u s 3, 13, 576 ; p e r e g r i­ e m u n d a t a e in f o n t e ( n o n ) 2, 7, 445 ;
n a 1 , 4 , 80. 1 1 6 . 2 7 0 . 2 8 7 ; 3, 1 3 , 385 ; n o n e x s i s t e n t e s in o b l i u i o n e D e i 1,
p ertra n sien s corpus et san gu in em 2, 1 7 9 ; f e l i c e s p e r n o u u m h o m i n e m
h o m in is 7, 302; p len a 1, 4, 2 75 in s u p e r n a b e a titu d in e su scita b u n ­
d o lo re ; 376 m a e r o r i s ; p o s it a in ta ­ tu r 2, 1, 3 7 1 ; filiae r e g i s 3, 13, 2 4 7 ;
b ern a cu lu m m ed u lla ru m , u en aru m , habentes cu m u lu m d a m n atio n is 1,
ossiu m et ca rn is 24 5 ; i n p o t e s t a t e 2, 1 7 7 ; i u s t o r u m 399 i n m a n u D e i ;
diab oli 3, 11, 56 3 ; p rae b e n s u itam 2, 1, 361 r e d i m e n t u r a C h r i s t o ; 5,
c o r p o r i, u e lu t ig n is lu m e n ten eb ris 1 1 2 9 d i c u n t ‘ h e u ’ si p i g m e n t a r i i a d
1 , 4 , 6 1 4 ; p r o p e r a n s a d c a e l e s t i a 3 , 8, saecu la res tran seu n t; 1141 pacem

837 ; h a b e n t c u m a n g e lis ; 1 14 2 n o n in u i-
- r a t i o n a l i s 2, 6 , 6 3 4 ; 3, 2, 2 9 2 ; r e g e n s dent o fficio an g elo ru m ; 6, 1399
corpus in u iu ifica tio n e 1, 4, 747; abstractae ab in fern o ; 3, 13, 76
rep ugn an s diab olicis tu rb in ib u s 6. su scip iu n tu r ab arch an gelis ; p e rd i­
241 ; r o b u s t a 3, 13, 38 0 ; ta e 3, 325; p eregrin a e 13, 245;
- s a n c t a 8, 83 8 F i l i u m V i r g i n i s d i l e c ­ p ositae in carne 244; proiectae a
tu m nuncupans; 10, 873; sciens s c i e n t ia D e i 1, 2, 1 7 7 ; p u g n a n t e s in
o p u s m a lu m a m a r u m 1 , 4 , 7 5 0 ; so cia p ro e lio regis regum 3, 13, 254;
m aloru m in t e r r a c a p tiu it a t is 125 ; r e d e m p t a e a b in f e r n a l i p o e n a 2, 1,
so lid an s et su sten ta n s in fa n te m 23. 361 ; s a n c ta e in u i s i o n e p a c is 3, 10,
560. 583; so lu ta a corpore 824; 8 80 ; s a n c t o r u m 2, 1 ,3 6 1 ; to rp en tes
sphaera u sq u e ad terram in cu ru ata 3, 1 3 , 508 ; u i u e n t e s i n c a e l i s , l a p i d e s
776; u e lu t s p h a e ra ig n e a 64. 571; u iu i 2, 3, 1 2 7 ;
s p i r a c u l u m u i u e n s 88. 2 4 4 ; s p o l i a t a - -ae ca su s m a g n u s 6, 2278 ; c la m o r 1,
ocu lis et ga u d io scientiae 92; 4 , 1 1 3 ; c o n s e n s u s 3, 8, 8 4 9 ; c u s t o s 2,
su au ior sp irita le g a u d iu m habens 5, 1 0 2 7 ; d e s i d e r i u m 6 , 1 6 4 8 ; d e u o -
3 4 6 ; s u b i e c t a p e s s i m o s e r u i t i o 95 ; t i o 3 , 1 0 , 8 2 1 ; e x s p i r a t i o 2 , 5, 1 5 7 1 ;
su b icien s c o r p u s 2, 6, 1 6 4 2 ; s u s p i ­ f a c i e s 3, 3, 305 i. e. c o n s c i e n t i a ; 9,
rans 3, 13, 260 ; 1000 i n t e r i o r ; fid e lis f u n d a m e n t u m
- tangens ce reb ru m h o m in is 1 ,4 , 579; fo rtissim u m 8, 566; u elu t fru ctu s
ten eb rosa 2, 6, 99. 24 7 . 1 6 2 4 . 1 6 2 6 ; p r im u s a n im u s 1, 4, 7 6 6 ; g u s tu s 1,
ten tata diab olicis in sid iis 1, 4, 38. 1 2 6 ; 2, 8 48 ; 3, 6 3 6 ; 4 , 1 0 3 1 ; 5, 1 9 0 ;
7 8 9 ; t e p e n s 3 , 8, 1 1 9 2 i n c o r p o r e ; 6, 252; h o n o r (p erd itu s) 106; im ­
tim e n s 1, 4, 2 6 4 ; t r a n s f u n d e n s se p e r m u n d itia 2, 6, 10 1. 249. 165 7. 1 6 5 9 ;
o m n i a m e m b r a h o m i n i s 582 ; t r a n s ­ im p eriu m 1 , 4 , 868 ; i n s t r u m e n t u m
fu sa et a c ce n sa ig n e o d o n o S p iritu s 2, 6, 1006 ; i n t e l le c t u s u e l u t u ir id i ta s
2, 6, 1618; tran sien s corpus sicut arb o ris 1, 4, 76 4 ; i n t e r i o r a 3, 3, 4 9 3 ;
sucus arb o rem 1, 4, 75 3. 7 6 3 ; tri­ in u o ca tio 13, 255; lu m e n 8, 226;
b u e n s u im c o r p o r i sicu t a m o e n ita s m aeror 1, 4, 113; m e d icin a 2, 6,
p arad isi sucum et u im terrae 2, 1765; m ors 3, 714; opera 1, 4,

43 - 6 7 3 ; 2 6 5 ; in t a b e r n a c u lo , D e o c o n t r a r ia
- u ig e n s u e r a c it e r in c a r n e e t s a n g u in e 819. 8 2 5 ; o r n a m e n ta 2, 5, 9 9 9 ; p e n ­
676 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
n a e 1 , 4, 4. 195 ; p l a n c t u s p a e n i t e n t i s 2279 catulos d e u o ra n tia ; 3, 10 , 3 6 7 ;
in c o rp o re 3, 13, 350 ; p otestas (c o r­ m a io r a 10, 1 8 6 ; m i n o r a 1 8 4 ; m o r t i ­
p u s su b icien d i) 2, 6 , 1 6 4 2 ; p u g n a e 4 , f e r a m u l t a i n a q u a c e l a t a 2, 3 4 2 ; i n
2 9 7; p u lch ritu d o 3, 8, 1 1 1 9 ; p u t r e ­ terra 2, 1, 1 5 0 ; u e l u t -ia in n o u a le g e
d o 2 , 5, 1 5 1 6 ; q u e r e l a 1 , 4 , 2. 6. 1 1 . q u a t t u o r r o t a e u e r i t a t e m f e r e n t e s 5,
78. 236. 242. 370 ; r a tio u e lu t f r u c t u s 3 9 7 ; -is l e n i s i n s p e c i e u i s u s S p i r i t u s
m a tu ru s 7 6 7 ; ra tio n alita s re g a lis 2, s a n c t u s 3, 7 0 1 ; - i u m c a t u l u s a b i e c t u s
4, 4 0 9 ; re fe c tio ( c o r p u s et sa n g u is 3, 1 0 , 3 6 7 .
C h risti) sacerd oti p ercip ien d a 6, Anim us : 3, 8, 303 ; 9 , 6 1 3 ; a f f l a t u s a b
1 5 7 1 ; r e s o lu tio a c o r p o r e 1, 4, 8 1 7 ; in tellectu et u o lu n ta te ac q u a q u e ui
s a l u a t i o 2 , 3, 7 1 5 ; s a n i t a s 6 , 1 7 0 6 ; an im ae 1, 4, 678 ; c o n s tr ic t u s Prot.
s e d e s 1 , 4 , 808 ; s e n s u s u e l u t a l t i t u d o 6 1 ; e x a s p e r a t u s 3, 8, 2 8 8 ; f a l l a x e t
et e x te n s io a r b o ris 768 ; se p a ra tio a d e ce p tib ilis 10, 231; u elu t fru ctu s
c o r p o r e 6 6 9 . 8 23 ; s o n i t u s r a t i o 7 0 8 ; p r i m u s a r b o r is in a n i m a 1 , 4, 7 6 6 ;
su scitatio p rim a 3, 2, 3 4 0 ; s u s p i r i u m in n o cen s Euae 2, 232; h o m in is a
2, 5, 1 2 8 9 ; 3, 9 , 7 1 0 ; t a b e r n a c u l u m D eo ta ctu s, m o n itu s 3, 8, 277;
1 , 4 , 5. 2 0 1 . 2 5 4 . 2 5 9 ; t a c t u s i n t i m u s m arcescens 1, 3, 5 1 6 ; s i m p l e x 2, 6,
3, 8, 7 9 3 ; uas (corpus) 1, 4, 7 3 7 ; 1 6 5 6 ; stu ltu s 3, 10, 1 7 6 ; su au is et
u e s tis 93; u ir e s 743 ; 2, 6, 1 4 4 4 ; 1, 4, l e n i s 8, 1 0 0 ; t a b e r n a c u l u m u o l u n t a -
24. 595 secundum u ires co rp o ris; t i s 1 , 4 , 30. 6 7 5 . 6 7 8 ; t i m i d u s 3, 5,
763 q u a s i f o r m a a r b o r is ; u irid ita s 2, 3 9 6 ; u acillan s 2, 6 , 1 7 0 8 ; u i r i l i s 5,
5, 1 5 9 9 ; 3, 3, 5 6 ° ; u i t a r e c u p e r a t a 2, 1491 h o m in is; 6, 140. 2179. 2182
3, 655; u o lu n ta s 6, 1642 corpus s a c e r d o tu m ; u iu en s h o m in u m 3, 4,
su b icien d i; 1645 co rp o ri d o m in a n ­ 5 9 3 ; -i d o l e n t e s 8, 4 4 5 ;
d i; 1, 4, 765 u e lu t flo res a rb o ris; — -i a g e r 1 0 , 2 2 1 ; c o n s c i e n t i a 1 , 6 5 7 ; 2,
u u ln e ra 121 ; 7 3 8 ; 3 > 593 ; 4 , 634; 5, 768 ; 6, 1035 ;
— -arum cura 2, 6, 2140; custos 5, 7 , 5 1 0 ; 8, 1 2 4 5 ; 9 , 1 0 1 7 ; 1 0 , 9 4 6 ; 1 1 ,
1027; d esp o n satio 6, 1153; gau­ 9 3 4 ; 1 2 , 3 2 4 ; 1 3 , 6 7 1 ; c o n t r i t i o 2 , 6,
d i u m 1 , 2, 6 7 6 ; m a t e r d e p e r d i t i o n e , 927 ; d esid eriu m 3, 8, 245 ; d eu o tio
m iserico rd ia 3, 3, 332; m u lta ru m 2 , 6 , 1 8 1 5 ; la b o r 3, 1 0 , 2 0 4 ; m u ta tio
irre titio 1 1 , 18 7 ; p o s it a r u m in c a rn e 8, 2 4 2 ; p l e n i t u d o 4 , 4 9 5 ; p r o b a t i o
q u erela 13, 2 4 4 ; p ro c u ra to r (sacer­ 11, 5 7 7 ; sin us 1 , 95 ; s p e c u l a t i o 2,
dos) 2, 6 , 4 0 4 ; refectio sa cra m en tu m 258; 10, 8 1 ; stulti in q u ie t u d o 10 ,
a lta r is 4 1 0 . 1 9 7 3 ; r e q u i e s 1 , 2, 18 2 ; 1 7 6 ; uirid itas 2, ;, 1491 ;
saluatio 2, 5, 4 7 8 ; s a n c t a r u m a e d i f i ­ — - o d e u o t o 1 4 6 6 ; f i c t o 1 2 8 6 ; p l e n o 3,
catio 3, 1 5 7 ; s a n i t a s 6 , 2 1 9 1 ; s u b ­ 1 7 0 ; u a c i ll a n t e 6, 1 7 0 8 ; 3, 10, 1 7 4 ;
m e r s i o 1 , 2, 9 . 1 4 ; . 1 5 1 ; u i s u s p e r ­ u n o 50 0 ; u o l u n t a r i o 2, 6, 2183 ; 3, 8,
spicaces 3, 6, 935 ; u l c e r a e t u u ln e r a 426.
2, 6, 2288 ; u u ln e ra d iu ersa 2 1 8 7 ; Annisus: 1, 6, 1 8 6 ; -u t o t o 2, 7, 46.
- -a e fid eli e t s a n c ta e o p e r a S p iritu s 4 0 9 . 585. 5 9 7 ; 3, 10, 522.
osten d u n tu r 3, 10, 873 ; a d - a m s im i­ Annuntiator: -es u e ri lu m in is ( a p o ­
l i t u d o d e a r b o r e 1 , 4 , 3 3 . 7 6 2 ; i n -a s t o l i ) 3, 4 , 2 9 7 .
u elu t cadauer p u trid u m sunt q u i­ An nu s: -i 2, 2 , 205 ; f o r t i t u d i n i s u i r i
dam h o m i n e s 2, 6, 10 5 . 2 5 3 . 1684. 1 , 2, 4 9 4 ; - o c u r s u s t e m p o r a l i s m e i
1685 ; in -a q u i d sit h o m o i n t e l l e g e n ­ (H ild e g a rd is) q u a d rag e sim o te rtio
dum 1, 4, 7 7 1 ; d e -ab u s et a n g e lis facta est u o x d e ca e lo Prot. 5 ; -o
e x e m p l u m 2 , 5, 6 4 . 1 1 3 9 . in carn atio n is F ilii D ei m ille sim o
A n im a l: c r e a t u r a D e i 3 , 5, 7 4 0 ; irra ­ ce n tesim o q u a d ra g e s im o p rim o ig ­
tio n a le , n e scie n s s e d t a n tu m s en tien s n e u m lu m e n c e r e b r u m m e u m tran s­
D eum 7 3 7 ; ra tio n ale (h o m o ) h ab et fu d it 24; -orum q u a d ra g in ta duo­
in te lle c tu m et sap ie n tiam , d isc r e tio ­ rum septem que m en sium cum es­
nem et u eritatem 740; su b iectu m s e m 25.
h o m i n i 2 , ; , 1 4 9 8 ; - i a i m m u n d a 6, Antichristus: 3, 11, 12. 21. 44. 52. 54.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 677
318. 407. 494. 6 2 0 ; a b icien s b a p tis ­ A p e x : c o l l i s 3, 1 1, 2 0 4 ; tu rritu s s ta tu ­
mum, eu a n g eliu m 647; acq u iren s r a m a g i s t e r i i 3, 1 7 9 ; - i c e s q u i n q u e
536 f o r t i t u d i n e m ; 632 p lu r im o s p o ­ ( c o l l i s ) 1 1 , 8. 8 1 . 1 9 7 . 2 0 0 ; s p i r i t a l e s
p u lo s ; circu ien s s a n c tim o n ia m sa n c­ 9 , 6 7 6 ; t r e s in u n o c u l m i n e o p e r a t i o ­
t o r u m 676 ; c o r r u e n s in fin e t e m p o ­ n is : p o t e s t a s , u olu n ta s, ardor 7,
r u m 9, 1 7 1 ; d e c i p i e n s s u o s 1 1 , 52. 408.
620; d eiectu s 1, 5, 178; dila n ian s Apostolatus: a p o sto lo ru m 2, 6, 23 8 4 ;
fid e le s 3, 1 1 , 2 1 . 3 1 9 ; e m itte n s sp iri­ uerborum m ira b iliu m 3, 15, 518;
tu m in m o r t e m 786; exercens uo- -u s d ila ta tio 518.
lu n ta te m s u a m 531. 5 3 9 ; facien s 644 Apostolus : ( P a u l u s ) 1 , 2 , 20 . 30 0 ; 2,
p raecep ta le u io ra se c u n d u m u o lu n - 9 2 . 15 5 5 ; 6 , 1 1 0 . 1 2 8 . 1 7 2 9 . 1 9 9 9 ;
tatem h o m in u m ; 546 se sim ile m -i 3, 4 . 15 2 ; 3, 1 3 , 6. 1 1 0 ; a f f e r e n t e s
F ilio D e i ; falla x et m a le d ictu s 674 ; u e r a m iu stitia m in F ilio 2, 6, 2381 ;
fatig a n s m u ltip licib u s uitiis s a n c ti­ a n n u n tia to r e s u eri lu m in is 3, 4 , 297 ;
m o n i a m s a n c t o r u m 6 7 6 ; filiu s p e r ­ circum dan tes ecclesia m sp len d id is­
d ition is 6 ;. 69. 407. 7 8 1 . 815 ; fir­ sim e sua d o ctrin a 2, 5, 2. 183;
m a n s d o c t r in a m s u a m sig n is falla ci­ c o h o r s m ilitiae u ir g a e n o n sp in a ta e
bus 640; im ita to r d ia b oli 9, 169; 3, 13, i n ; con u ersati c u m F i l i o in
in fu n d e n s 11, 560 ae g ritu d in e m ; sae c u lo 12, 203 ; d e a m b u l a n t e s in
570 in firm ita te s ; in s tr u c tu s m a g ic is s p l e n d o r e 4 , 80. 2 9 3 ; ( D e i ) d e s t i n a t i
artib u s a m atre 45. 530; iu b e n s cir­ 1 , 3, 5 4 9 ; d e p r i m e n t e s e t c o n t e r e n ­
cu m cisio n em et iu d a ism u m 643 ; tes s c h i s m a 3, 9 ,4 3 7 ; n o n d iu id en tes
m aledictu s m issu s a d ia b o lo 707; se in d iu e r s a 2 6, 1928; docti per
r e p u g n a n s D e o e t electis 5 3 6 ; re si­ F iliu m 3, 7, 244; facti C h r is to p r a e ­
s t e n s i n c a r n a t i o n i 3, 9 , 16 9 ; sim u ­ d ic a n t e 23. 2 9 0 ; flo re s 12, 15. 1 9 8 ;
lan s 1 1 , 6 3 4 se e s s e D e u m ; 638. 662 g e n s n o b ilis sa lu a to ris 13, 1 1 7 ; g u -
m o ri et r e s u r g e r e ; sta u eru n t s u c u m terrae a liq u a n d o 2,
- - i a r r o g a n t i a 63. 75 2 . 7 5 8 ; d a m n a t i o 6, 2138 ; o s te n d e n te s r e d e m p t io n e m
a e te rn a 66. 782. 790 ; e la tio 67. 795 ; h o m in is p ra e d ic a tio n e et m iracu lis
m ater 44. 494; m iracu la 47. 547; 6, 2 3 8 7 ; p ra e c e lle n te s cla rita te 3, 9,
m o r s s i m u l a t a 54. 6 5 3 ; n e c i n i t i u m 372; praestan tes fo rm a 369; non
n e c f i n i s i n m e m o r i a 803 ; p o t e s t a s reliq u eru n t e x e m p lu m ca rn alis c o ­
47. 547; p r a e c e p ta 644. 661. 707; p u la e 2, 6, 1 9 2 8 ; s a g a c e s et fid e le s
s i g n a f a l s a 59 . 7 1 6 ; t e m p u s 1 2 . 57 . p raelati a C h r is to 2140 ; s e g re g a ti de
233. 6 9 2 ; co m m u n i p o p u lo 3 ,9 ,4 3 3 ; et seq u a­
-- - u m p r o p i t i u m u o l u n t q u i d a m h a b e ­ ce s s cilice t a p o s to lic i u iri 25. 359;
r e 56 9 . s o n u s circu ie n s r e g io n e s in s a n o r u m
Antiquitas : - t i s m a g i s t e r ( M o y s e s ) 2, se n s u s 13, 1 1 4 ; s u b u e n ie n te s m is e ­
4 , 1 7 5 ; u m b r a 5, 6 5 9 . rii s c o n s o l a t i o n e et in stru c tio n e 2,
Antiquus dierum: 2, 6 , 3 3 6 . 6, 2386; ta b ern a cu la p len i operis
A n trum : i n i q u i t a t i s ( C a p h a r n a u m i. P atris 3, 13, 116; ueritatis m an ife­
e . c i u i t a s p e s s i m i e r r o r i s ) 3, 11, s t a n t e s u e r i t a t e m 3, 5, 5 1 9 ;
419. - - i (P auli) u e r b a 1, 2, 20 . 3 0 0 ; 2, 5, 9 2 .
Anulus: d e sp o n satio n is 2, 5, 1487; 15 ;; de m alo auferen do; 6, 110.
sa n ctifica tio n is i4 8 6 . 1729 de d iiu d ican d o corpore D o­
A n xietas : 3, 9 , 973 ; c a r n is fr a g i l i s 8, m in i; 128. 1999 d e e p isco p o , u iro
1191 ; c o r d is 2, 7 , 4 3 0 ; fa lla c ia e 6 , spirita lis c o n i u g i i ;
1 3 1 3 ; -tis o n e r a 5, 270. --oru m ad iu to riu m 2383; aerum nae
A pertio : 3, 9 , 3 0 6 ; m e m b r o r u m o c ­ 4, 1 2 7 ; a p o s to la tu s 6, 2 3 8 4 ; d o c t r i­
cu lto ru m u en tris (m u lie ris) 1, 2, n a 4, 1 1 9 ; 5 , 2 7 8 ; e x e m p l u m 6, 120.
50 7; su scep tio n is b o n a e u o lu n ta tis 18 8 7; p raed icatio ;, 198 ; sequaces,
2, 6 4 2 ; u e r i t a t i s 2, 6 , 8 93 ; u u l u a e p i g m e n t a r i i 2. 1 8 3 . 2 0 9 ; t u r b a 3 , 1 3 ,
p a r t u r i e n t i s 1, 345. 124; uoces 2, ; , 720.
678 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Apparitio : co stae u iri a D e o creati ma 1, 4, 2 2 4 ; s o n a n tiu m strep itu s
E u a 3, 1 3 , 6 6 7 ; p rim a 1, 4, 284; 3, D 3;
13, 239. 667. - in -a S p iritu s san c tu s in te lle g e n d u s
A p p en d iciu m : -a iu stitia e Dei in 2, 6 , 1 4 8 7 .
l e g e u s q u e i n n o u i s s i m u m t e m p u s 3, A q u ila : i n s o l e m p o n it o cu lu m 3, 13,

2, 3 7 5 • 4 5 4 - 5 4 ; s u b le u a ta u e n to 1, 4, 7 1 1 .
Appetitus: d iu itiaru m 2, 6, 2085; A q u ilo: 1, 3, 24 , 10 0 . 1 0 1 . 3 2 1 . 3 2 4 ;
gla d ii p ercu tien tis 3, 1 1 , 745 ; g l o ­ 3, 1 , 6 7 . 4 9 0 ; 9, 106. 5 6 4 ; 10, 4 1 1 .
r i a e i n a n i s 2, 5, 10 0 3 ; p e c o r u m 1 , 2, 6 1 1 ; 1 1 , 7 5 . 15 3 ; i d e s t i n f e r n u s 1,
445 ; p r o p r i u s d e li b e r a n s 3, 9, 5 8 9 ; 5 5 0 ; id est p e rd itio 12, 2 3 9 ; p r in ­
u irtu tu m b o n a ru m 2, 5, 1 1 7 0 . ceps (m aloru m ) 6, 507; -n is pars
Appositio: - n e s m i r a c u l i 3, 3, 1 2 8 . 4, 200 u b i i n i u s t i t i a ; 6, 5 0 7 ; 12, 72 ;
A qua: a b s o r b e n s i n m o r t e m 3, 10 , sem ita 2, 3, 105 ; t e n e b r a e 3, 1,
2 5 7 ; ad iu n c ta sp iritu i an te s a n g u i­ 55 0.
nem 7, 322; afferens s a n ctificatio ­ Ara: c r u c i s 2, 6, 2 7 7 . 3 6 3 .
n e m s p i r i t a l e m 323 ; c o n f o r t a n s a n i ­ Aratrum: 3, 10, 316.
m a m e t c o r p u s a d u i t a m 325 ; d e l e ­ Arbitrium 1 3 ,5 , 669.
n ien s s a n g u in e m 2, 6, 1 2 6 7 ; f o n t i s Arbor: 3, 1 3 , 3 2 9 ; a b s c i s a 10, 2 3 8 ;
u iu i 3, 1 0 , 30 0 ; h a b e n s i n s e t e s t i m o ­ bona 8, 4 6 0 ; concepta et nata in
n iu m 7, 320 ; et ig n is d isse n tie n te s, p e c c a t i s 10 , 2 9 7 ; d a n s e x s u a r a d i c e
su ffo can tes, n ecan tes se in u icem s u c u m ram is 1, 4, 3 8 4 ; fr u c tife r a 2,
(co m p a ra tio de bono et m alo in 5, 8 9 7 ; i n t e r d i c t a 1 , 2, 1 7 , 2 2 0 . 2 2 4 .
h o m in e) 2, 348; legis in u in u m 2 2 6 ; m o r t i s e t p e r d i t i o n i s A d a e 3 , 6,
eu a n g elii co n u e rsa 11, 4 8 8 ; m ed ia 1 0 1 7 ; t e n e r a in p r i m o g e r m i n e 1 , 4 ,
in te r sp iritu m et s a n g u in e m 7, 3 24 ; 601 ;
m is c e n d a u i n o (in s a c r a m e n to alta­ - -es f r u c t i f e r a e d i c i u o l u n t h o m i n e s
ri s ) 2, 6, 57. 1 1 7 4 ; o s t e n d e n s h u m a ­ su p erb i, sed n ec aru n d in es p o ssu n t
n itatem V n ig e n iti 1181; id est a p p e l l a r i 2 , 5, 8 9 7 ;
p rou id en tia m a lo ru m 3, 2, 3 3 8 . 3 4 1 ; - - is b a l s a m u m 3, 3 1 2 ; c o r t e x 3, 4, 75.
p u r a 1 , 6 , 2 2 . 83 ; r e g e n e r a t i o n i s 3, 7, 261 ; flo res (u o lu n ta s) 1, 4, 765 ;
287. 3 3 9 ; rep len s to ta m te r ra m 12, fo rm a (u ires a n im a e ) 764; fru ctu s
127; sa lu ation is 7, 328; s alu ta ris m a tu ru s (ratio ) 7 6 7 ; iu sta e ra d ix 2,
341; 8, 644; san ctificatio n is 2, 3, 7 , 22 8 ; r a m o r u m e t f o l i o r u m u i r i d i -
580; cum san gu ine de la te re tas ( i n t e l le c t u s ) 1 , 4 , 7 6 ; ; s i m i l i t u d o
V n i g e n i t i e m a n a u i t 6, 1 2 0 6 ; e t s a n ­ a d a n i m a m 35 . 7 6 2 ; s u c u s ( a n i m a i n
g u is 1209 d e la tere e fflu x it ; s ig n ifi­ corpore) 763;
cans 1178 h u m an itatem ; 3, 7, 350 - - u m b o n a r u m fr u c t u s a t q u e utilitas
V erbum ; sin e 12, 93 furore; 294 2, 745-
im p etu e ffu sio n is et s u b m e r s io n is ; A rca : e r e c t a s u p e r d i l u u i u m 2, 3 ,4 0 4 ;
2, 1 , 3 7 0 ; 3, 5 6 1
u iu a ; 6, 1 1 8 3 . 1 3 0 7 ; p raem onstrans m ysteria F ilii 3, 2,
3, 6, 313; 8, 1 i2t ; 158.
- - a e a q u a r u m 9, 4 0 8 ; s i c u t -a e t o r r e n ­ A rcanum : D ei 3, 7 , 29 5 ; - a D e i 1, 6,
tes u irtu te s ad o p u s d iu in u m cur­ 10 0 .
r u n t 8, 6 4 7 ; t o r r e n t e s b e a t i l a u a c r i 2, Archangelus : -i 1 , 6 , 9 7 . 103; 2, 5,
4, 211 ; 1141 ; attendentes u o lu n ta tem D ei
--ae ductus 6, 1188; fons 1183; 3, 1 , 6, 9 8 ; cogn oscen tes arcana D ei
561 ; 3, 8, 4 3 8 ; i n u n d a t i o 2, 3, 6 5 6 ; 100; d em on stran tes m aio ra 2, 5,
p u ritas 5, 1251; et sp iritu s 3, 2 78 1144; m agn ifican tes p u rissim e in ­
c i r c u m c i s i o u e r a ; 1 , 2, 54 3 ; 2, 3, 3. carnatum V e rb u m 1, 6, 10 0 ; m a n i­
135- D 9- 24 8 - 5 2 9 . 8 01 ; 4, 77; 6, fe s ta n te s in se d e c o r e m r a tio n a lita tis
30 2 ; 3, 9 , 5 2 3 . 9 8 2 ; 1 0 , 8 3 1 r e g e n e ­ 99; p raeu en ien tes sign is m ysteria
ra tio ; (et uide : R e g e n e r a t i o ) ; in carn atio n is 101 ; s u s c ip ie n t e s a n i­
- - a r u m a q u a e 9, 408 ; i n u n d a t i o m a x i ­ m as iu sto ru m 3, 13, 7 ; ; - o r u m g l o ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 679
ria 2, 5, 1 1 4 3 ; h a b it u s e t s i g n i f i c a t i o 1, 4, 346; -tis m acu la 2, 2, 38.
1, 6, 5.93. Aries : i d e s t i n f a n s o b l a t u s 2 , 5, 1 4 1 0 .
Arcus : 3, 4, 3 5 3 ; d e p i c t u s i m a g i n i b u s 1 4 1 2 ; p e n d e n s i n s p i n i s 3 , 3, 1 9 9 ;
m a l i g n o r u m s p i r itu u m 3 , 8 5 . 4 8 5 ; id -tis c o r n u a , i d e s t u o l u n t a s in fa n t is
est e x ce lle n tia s aecu la ris p otestatis 2, 5 , 1414-
4 9 1 ; e x te n s u s ad sa g itta s ia cie n d a s Arm a: ap ta ad b e lla D e i 3, 9, 197;
4 , 8 6. 3 1 0 ; i d e s t m a g i s t e r i u m s p i r i ­ b e l l i c a 1 , 3, 4 4 8 ; b e l l i c o s a 2, 3, 3 8 2 ;
tale 6, 334; m eus (D ei) 13, 646; 3, 3, 376; d ia b o li (d eu icti d istri­
sin g u lu s im ag in u m 3, 25. 163; b u e n d a ) 1, 648 ; f o r t i s s i m a 1, 4, 233 ;
s p l e n d o r i s i g n e i 84. 4 8 4 ; t r i u m p h a ­ 3, 1, 6 4 0 ; G o l i a t h id est sp o lia et
li s 6 , 3 1 7 ; - u s 6 5 . 8 2 . 3 1 5 . 59 8 . d irep tio n es d ia b oli 6 3 2 ; in u ictissi-
A rdor : 2 , 3, 19 5 ; 6 , 2 3 2 8 ; a m o r i s 1 , 2, m a 9, 197; iu stitia e fo rtia 2, 4 3 4 ;
452 ; a n g e lo r u m , D e u m am p le cte n s lu c is 1 3 , 380 ; u i c t o r i o s i s s i m a 4 , 5 3 5 ;
3, 4, 4 4 1 ; a u f e r e n s t i m i d i t a t e m 7, u i r t u t u m u i c t o r i o s i s s i m a r u m 3, 3 9 1 .
2 5 2 ; c a r it a t is 2, 1, 1 6 0 ; 5, 2 1 . 50 6. Armatura : f o r t i u m o m n i s , m i l l e cli­
513 ; 6, 1593 ; ca stitatis 2 143 ; c o n c u ­ p e i 3, 9 , 3 8 0 ; p r e t i o s i s s i m a , i d est
p i s c e n t i a e 3, 4 7 4 ; c o r d i s 5, 1 2 0 0 ; 3, fo rtitu d o Dei in u ictissim a 3, 2 2 3 ;
1 , 4 1 3 ; c u p i d i t a t i s 2 , 5, 8 4 2 ; d e s i d e ­ t e r r i b i l i s 2 , 3, 3 8 5 .
r i i 1 0 7 0 ; 3, 8, 8 4 1 . 8 4 6 ; d e u o t i o n i s 2, Armentum: - o r u m f o r t i t u d o 3, 4 , 5 3 ; .
6, 9 5 7 ; d i r u s 3, 9, 675 ; f e r u e n t i s s i - A rom a : - t a 1 , 4 , 2 1 3 ; b o n a 2 , 6 , 2 9 4 ;
m u s 11, 5 1 7 ; fo rn ica tio n is 5 1 7 ; fo r­ o m n i a 3, 4 9 2 ; 3, 8, 4 9 5 ; 9 , 4 6 5 ;
tissim u s 5, 361 ; fru c tu o s ita tis 10, u i r t u t u m 2 , 7 , 20 3 ; - t u m m o n s 3 , 1 3 ,
6 3 2 ; f u m i g a n s 2 , 5, 1 3 2 3 ; i g n e u s 2, 6 5 6 ; o m n i u m 1 , 2, 675 d e li c i a e ; 3, 9,
1 3 8 . 1 4 ; . 1 7 2 . 1 7 3 ; 4 , 7 5 . 24 8 ; 3 , 7, 464 odor, scilicet castitatis, co n ti­

395 ; 8, 9 2 5 ; 1 3 . 4 5 1- 5 1 3 ; i g n i s 1 , 2, n en tia e ac lig a tu ra e p raeceptorum

15 3 ; 2 , 6 , 1 8 1 4 ; 3, 7 , 185 ; i u s t i t i a e D ei.
D ei in co rd ib u s fid eliu m 1, 413; Arrogantia : 3 , 5 , 4 1 6 ; 8, 1 1 4 1 ; m u l t a
l i b i d i n i s 2 , 6 , 1 5 1 . 2 2 8 3 . 2 3 4 3 ; 3, 4 , su p erb iae 11, 758; praesum ptuosa
4 6 8 ; m u l t u s b o n a r u m u i r t u t u m 1 , 5, an tich risti 75 1.
6 1 ; n o x i u s u i t i o r u m 2, 7 , 4 3 8 ; p e r - Ars : ca llid a 3, 9, 572 ; d e c e p t i o n i s 1 1 ,
u ersitatis 3, 10, 299; peruersus 9, 6 0 9; d ia b olica 1 , 2, 3 3 7 ; 2, 3, 13.
720. 742 ; p u d o r is u irg in a lis 1 3 , 5 1 3 ; 2 1 4 . 2 1 8 . 291 ; 6, 1 07 3 ; 7, 342. 370.
s o l i s 2 , ; , 1 4 3 4 ; S p i r i t u s s a n c t i 4 , 75 ; 5 53 i 3> 1 >3 53 i N 4 8 o ; 7 , 4 4 1 ; 9 , 5 5 7.
3 , 8, 92 5 ; 1 1 , 9 1 4 ; su p e r n u s 2, 5, 5 7 1 . 9 1 8 ; 10 , 6 1 6 . 6 8 7 ; 1 1 , 1 9 1 . 2 9 2 .
1 0 1 6 ; s u s t e n t u s p r o c a r i t a t e 3, 4 8 7 ; 312. 507. 520. 528. 832. 924; 13,
t u r p i t u d i n i s 6 , 20 6 5 ; u e r i t a t i s 1 , 6, 240 ; d i u e r s a 1 , 3 , 4 5 1 ; i n s i d i a r u m 3,
157; u itio ru m n o xiu s 2, 7, 438; 9, 259; m agica 1, 3, 2 8 . 4 2 9 . 4 3 1
u l t i o n i s ( d i u i n a e ) 3 , 5, 3 6 1 ; - is c a l o r (d ia boli); 3, 11, 532 (m atris an ti­
2 , 6 , 6 4 2 ; f e r u o r 2 3 5 0 ; i g n i s 3 , 9, c h r i s t i ) ; 7 2 9 f il ii p e r d i t i o n i s ; m u l t i ­
675 ; i n c e n d i u m 2 , 3 , 4 7 4 ; u o l u n t a s 6, f o r m i s ( d i a b o l i ) 2, 7, 1 5 . 2 3 0 ; p e r -
9 1 5 ; -em b o n u m sp iritu s sui d ilig e n s u e r s a s c r u t a n d i f u t u r a 1 , 3, 2 6 . 3 4 6 .
7, 565 ; 348;
- - e t o t o 3, 1 0 , 75 5. - -tes d ia b o l ic a e 2 , 6 , 2 2 7 0 ; i m m u n d a e
Area: ben e exarata p a tru m an tiq u o ­ 7, 2 4 4 ; in s id ia r u m d ia b o l i c a r u m 3,
rum 2, 5, 8 9 1 ; - a e fidei c r e d e n t is 1 1 , 7 6 7 ; (L u c ife ri) 9, 1 7 8 ; m a g ic a e
e c c le s ia e o m n i b o n o i m p l e t a e 6, 4 4 7 . 2, 6, 468 ; 3, 1 1 , 4 5 . 53 0 . 5 3 2 ( m a t r i s
Argentum : p u r g a n d u m a falsita te 3, a n tich risti); 729 fi lii p erd itio n is;
9, 614 . m e n d a c i o r u m 6 7 7 ; m i l l e 2, 525 d i a ­
Ariditas: 3, 9, 5 9 6 ; 10, 2 3 2 ; a d u e r - b o li euacuandae; 8, 137 iu sta e et
san s fid e i c a t h o lic a e 7, 136 ; d iu e r s i- bonae fid eliu m ; 10, 866 operis
tatis, co n trad ictio n is, a b ie ctio n is d i a b o l i c i ; m i n u t i s s i m a e 6, 9 5 8 ; n e ­
136; in fid e lita tis 12. 131; p erd ito ­ qu itiae 2, 7, 140; n ostrae (in im i­
r u m 1, 541 ; t e p o r i s 2, 4, 128 ; te r r a e corum anim ae) 1, 4, 158; peruer-
68o INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
sae 2, 6, 2 2 5 9 ; 3, 9 , 54 3 ; s e d u c t i o n i s Assertor: - e s u e r i t a t i s 1, 3, 2 7 3 .
p r i m a e 1 1 , 323 ; s e r p e n t i s a n t i q u i 2, A ssum ptio : c a r n i s p e r a c t a i n F i l i o 3,
7 , 56} ; 7, 42 3 -
- -tis ad inu en tor p essim u s, illu so r A stutia : 1, 3, 5 3 1 ; d i a b o l i 3, 6, 1 6 9 ;
q u i d a m 1 , 3, 4 5 1 ; d i a b o l i u e n e n u m d i a b o l i c a 9, 5 7 7 ; p e r s u a s i o n u m fal-
2, 7, 17 . 2 3 0 ; p e r s u a s io 3, 13. 2 14. la ciu m 2, 7 , 1 6 1 ; s e r p e n t i s a n t i q u i 1,
2 1 8 ; s c r u t a t i o i , 3, 3 5 2 ; s u a s i o 3, 7, 4, 3 2 2 ; 325 au feren s in te lle c tu m a
441 ; -tiu m d ia b o lica ru m c o n tra d ic­ tim ore D o m in i; 324 in gerens
tio 13, 1 1. 226. 2 2 9 ; im m u n d a r u m c o n t u m a c i a m p e c c a t o r u m ; -ae L u c i ­
(d iaboli) d e cliu ia 2, 7 , 2 4 4 ; s u a r u m f e r i 3, 9 , 1 7 6 .
(d ia b o li) 266 p i l i ; 3, 2, 3 5 7 s u g g e ­ Auaritia: 2, 6 , 2 5 2 1 ; g u t t u r i s a n t i q u i
stio. s e r p e n t i s 3, 1 3 , 2 0 3 ; i n h o m i c i d i o 1,
Articu lu s : -i d i g i t o r u m i. e. opera 3, 2 0 6 ; - a e n a u f r a g a n t i s i n a n i t a s 2, 6,
F i l i i i n S p i r i t u s. 3, 2, 704. 2509.
A rtifex : n e q u issim u s u itio ru m (d ia­ A u cto r : lig a tu ra e (in fa n tis san ctae
b o l u s ) 1 , 3, 4 7 0 ; p r o f u n d u s 2 , 7 4 7 ; co n u ersa tio n i su b ie cti) im pru d ens
ta n tu s 756; -ices stulti 2, 959; 2, 5, 1 4 2 6 ; o m n i u m r e r u m 3, 6, 2 3 0 ;
-icu m p ru d en tia 961. -es c o r r u p t i o n i s ( s a c e r d o t e s q u i c a ­
Arundo: -in es u a c u a e 2, 5, 897. stitatem n o n seruant) 2, 5, 255.
Ascella: -a e 1 , 5, 19 . 86. Auctoritas : gratiae n o u a e 3, 6, 9 6 9 ;
A s c e n s i o : C h r i s t i 2, 6, 35. 6 7 4 . 678 . m ag iste rii p o p u lo o s te n d e n d a a sa­
691 ; F ilii D e i 3, 7, 23; ; h u m ilitatis ce rd otib u s 2, 6 , 174. 2563. 256; ;
Prot. 7 4 . p ro u id en tiae 3, 6 , 38. 5 2 1 . 5 4 1 d i u i ­
Ascensus: ad ca elestia 3, 8, 614; nae; 10, 546 (D o m in i); u etu s et
fid e lissim u s in F ilio 6 1 4 ; p e r fid e m n o u a ( t e s t a m e n t o r u m ) 1 , 3, 2 3 4 ; - t i s
2 , 3, 2 5 4 ; f l o r i s 3, 8, 6 9 ; ; f o r t i t u d i ­ cu lm en 3, 6, 96 9 .
n i s c a n d i d i s s i m a e 1 0 , 5 3 ; ; s c a l a e 8, A u d acia : castitatis a cu tissim a 3, 9,
61. 60 2; septenarius 10, 5 3 5 ; s o lis 936; denudandi et corrum pendi
q u i d s i g n i f i c e t 1 , 3, 8. 1 5 2 ; u i r t u t u m co n co rd ia m 10, 495 ; p e r t i n a x Prot.
3, 8, 6 0 6 . 5 9 ; p ossib ilitatis 3, 5, 2 7 8 ; - a e r e s ­
Asinus: -i aures 3, 11, 107. 325; p e c t u s 8, 9 1 8 ; i n -a t r a n s e u n t s e m e t -
m an d ib u la 871. i p s o s 5, 2 7 8 .
A spectio : - n i s d i a b o l i c a e n i g r e d o 3, A u d i t i o : fid elis 2 , 6 , 1 0 0 4 ; u e r a x 3 6 5 ;
9. 569. - n i s p r o s p e r i t a s 5, 3 3 1 .
Aspectus: 3, 10, 372; d esid erab ilis A u d it o r : P rot. 16.
h o n o ris 1, 5 4 7 ; diuin itatis 4, 597; Auditus: 3, 1, 2 5 4 ; a u r is 2, 6, 1 6 2 9 ;
i n t e r i o r h o m i n i s 5, 1 6 8 ; l u m i n i s u e r i d e x te r id est c o r d a c r e d u lo r u m h o ­
3, 5 5 7 ; m i s e r i c o r d i a e 1 0 , 5 9 3 . m in u m 3, 6, 797; h o m in is 2, 5,
Asperitas : 3, 6, 7 3 1 ; e x c it a t a in z e l o 1435; 3, 8, 2 3 5 ; 1 1 , 6 1 7 in te rio ris;
D o m in i 284; h ie m is 9 , 60 5 ; l e g i s uerborum 892 ; in -u et in te lle c tu
e x t e r i o r i s 1 , 5, 1 5 0 ; m u l t a ( B e n e d i c ­ s o n it u s r a tio n is a n i m a e 1 , 4, 7 1 2 ; in
ti) o b a m o r e m u i t a e 2, 5, 7 3 4 ; p r o ­ au d itu u e rb o ru m D e u m ta n tu m c o ­
fu n d a S crip tu ra ru m 3,4, 3 1 7 ; u l t i o ­ l e r e 3, 1 1 , 8 9 2 .
n is 2, 6, 1 2 7 2 ; -tis o s t e n s i o in u e te r i Auersio: i n s p e c t i o n i s 3, 1, 6 8 ; 500
testam en to 3, 6, 284. L u c i f e r i e t c o m i t a t u s illiu s.
Assensus: ( a c i e i L u c i f e r i ) 1 , 2, 1 0 9 ; A u g u riu m : -a in stellis e t c r e a t u ris
A d a e 24; ; lu gu b ris 2, 4, 4 1 1 ; scie n ­ n o n t o l e r a t D e u s 1 , 3, 3 4. 5 5 2 .
t i a e b o n a e 3, 5, 2 6 4 ; - u s h o m i n u m Auiditas: co rp o ris 1, 4 , 255 ; m e n t i s
p o n d e r a t D e u s 4, 587. h o m i n u m in p r o p r iis r e b u s e p u l a n ­
Assertio: iu stitia e 3, 11, 303; -nes t i u m 3 , 4 , 56 4 .
fa cien tes s o n u m b o n u m in u e r o g a u ­ A u r a : b l a n d a 2, 6 , 1 0 3 7 ; l e n i s x , 4 ,
d io 13, 603; la u d is d iu in a e 608; 144.
u e r a e e t p e r f e c t a e 1 , 3, 2 5 9 . A u r i s : -es a c u t a e i n t e lle c t u s in te r io r is
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 681
3> i , 6 5 5 ; 2, 7 3 5 ; 3, 5 9 1 ; 4 , 6 3 2 ; 5, Aurum : 2, 5, 1 2 6 . 3 2 4 ; 3, 10, 8 8 2 ;
766; 6, 1033; 7, 508; 8, 1243; 9, d eco ratu m la p id ib u s 2, 4 , 20 3 ; l i ­
1 0 1 5 ; 10, 403. 9 4 3 ; 1 1 , 9 3 2 ; 12 , 32 2 ; q u e fa c t u m p e r ig n e m , u n itu m , diu i-
1 3 , 6 6 9 ; u t a s i n i 1 1 , 1 0 7 . 325 ; h o m i ­ s u m ( i d e s t c a r o e t s a n g u i s C h r i s t i ) 6,
n is Prot. 4 4 e x te rio ris ; 46 in te rioris ; 3 92 ; o p t i m u m 3, 1 1 , 360 ; et p l u m ­
m e a e ( D e i) u e r b i s fidei a d s u n t 2, 3, bum 1, 4, 9 1 5 ; p r o b a n d u m in ig n e
7 5 2 ; r o t u n d a e e t h i s p i d a e u e r m i s , id 2, 6 8 7 ; p u r i s s i m u m 3, 9, 830; s a p ie n ­
e s t d i a b o l i 7 , 7 ; . 26 5 ; s e r p e n t i s 1 7 . t i a e 8, 1 2 0 4 ; i d e s t u o l u n t a s b o n a e t
2 5 9 ; s o n a n t e s 1 , 4 2 4 ; 2, 2 3 4 ; 3, 8 0 4 ; p r a e c i p u a 98 3 ; -i d e c e p t i o e t h y p o ­
4 , 4 4 0 ; 3, 1 7 4 0 ; 6 , 2 7 1 9 ; 7 , 60 5 ; -is c r is is : c u p r u m 10, 3 57 ; s i m i l i t u d o 2,
au d itu s 6, 1629; in -em d extram 6, 10. 391 ; -o et g e m m is ornatae
u e r ita tis c o l u m b a s p ir a n s , id e s t u ir- (zonae) 3, 8, 1 0 8 . 9 8 0 ; s t r a t a e p l a t e a e
tus S p iritu s in corda cre d u lo ru m 1, 4, 87.
h o m in u m 3, 6 , 1 ; 5. 7 9 3 ; i n - e d e x t r a A uscultatio : - n i s a d u e r s i t a s 2, 5, 3 5 3.
( u ir g i n u m ) C h e r u b i n , in sin is tr a alia Austeritas : d u l c o r a t a i n c a r n a t i o n e 3,
sp ecies a n g e lic a 2, ; , 134. 347. 4 , 2. 1 2 0 ; i n s t i t u t i o n i s a n t i q u a e 2, 5,
Aurora : a s c e n d u n t u e lu t -a a d s e c r e ta 4 0 0 ; l e g i s 1 , ; , 2 8 ; 3, 2 , 4 3 0 ; 3, 1 2 2 ;
ca elestia a b scid en tes d e le c ta tio n e s 4 , 2, 2. 1 2 0 d u l c o r a t a i n c a r n a t i o n e ;
co rp o ris 1, 4, 556; circu lu s ut -a 2 7 1 ; i u s t i t ia e D e i 338 m a g n a ; 143
a u r e i c o l o r i s 3, 1, 49. 383; denun­ m ax im a; m orum 2, ;, 622; noua
tian s lu c e m d ie i (sic et s e n s u s uires 668 ; r e m u n e r a t io n is 3, 5, 1 5 3 ; s e r ­
anim ae) 1, 4, 726; f il ii d u lc issim i m o n i s D e i 3, 4 3 3 ; u e t u s 6 , 6 5 1 ; - t i s
s ic u t -a a s c e n d e n t e s 3, 8, 4 9 7 ; il l a fin is 6 5 1 ; p r a e c e p t a e in it iu m 666.
q u a e a p e r t e l o q u i t u r (i. e . e c c l e s i a ) Austrum: 3, 10, 4 1 7 . 4 8 7 . 6 28. 785 ;
synagoga non exsistens 1, 5, 39; id e s t b o n u m 1, 521 ; -i lu x cla r is s im a
iu stitia e D ei 3, 1, 82; lu cid issim a 54 9 '
f i l i a r u m S i o n (i. e . u i r g i n i t a s p r o p t e r Auxiliator: supernus 1, 2, 4 0 2 ; -is
am orem D ei) 2, ;, 581 ; u id e li c e t o p e ra 402.
p u e lla h u m ilis 3, 1, 1 1 9 ; p u l c h e r r i ­ Au xiliatrix : i n p e r i c u l i s d ilectio D e i
m a s o l i s , i. e . V i r g o 9 , 9 9 1 ; r e c e d e n s 2, 2, 89.
(i. e . u e t u s t e s t a m e n t u m ) 1 , 5, 1 2 5 ; A u xiliu m : 3, 10, 189; a c c ip itu r in
ru b e n s (uirgin itas) 3, 13, 18 6 ; ru ti­ uera et p u ra m an ifestatio n e p e c c a to ­
lan s 2, 3, 7 9 . 2 3 1 ; 8 1 . 23 5 u a l d e ; 6, rum 2, 6, 2399 ; a d i u t o r i i s u p e r n i 3,
2143 h u m a n a co n ta g ia ex u re n s; s ig ­ 13, 542 ; a l t i t u d i n i s s u p e r n a e 6, 688 ;
nifican s 5, 3 ; , 7 2 2 i n i t i u m c o n u e r - D e i 1, 4, 6. 237; 2, 6, 19. 505. 517;
satio n is; 3, 1, 391 V i r g i n e m ; solis d i u i n u m 1,1,45 ; 3,4, 567 ; 6, 942 ; 9,
p u l c h e r r i m a 9, 9 9 1 ; s u r g e n s in d iu i- 194. 973; h o m i n u m 1, 3, 259;
no co n silio 1 , 93 ; u e l u t - a f u l g o r ( h u m i l i t a t i s ) 3,13,388; ( m a t r i s S i o n )
r u t i l a n s i. e . i n t e g r i t a s V i r g i n i s 2, 3, 1,4, 193 ; p i e t a t i s 3, 6, 774 ; p r a e s e n s
79 . 231 ; u e lu t -a s p l e n d o r 3, 9, 2 1 7 . D e i 2, 6, 19. 50;. 517 ; s u p e r n u m 5,
986 fu lg e n s; 2, 5, 113. 115. 287 1393 ; 7, 359; -i i ( D e i ) m a n u s 5,
r u t ila n s ; u e l u t -a t h r o n i r u b e n t 1, 6, 1634.
42. 173 ; V ir g i n i s p erpetuae 3, 4,
38 3 ; u i r g i n i t a t i s b e a t a e 2, 1 , 1 6 3 ; i.
e, V i r g o 3, 1 , 1 6 . 1 1 9 . 38 0 ; M a r i a 8, B
593 J 9, 9 9 1 ; - a e c a n d o r , i. e . M a r i a
F i l i u m D e i i n u t e r o p o r t a u i t 8, 59 3 ; B aa l : 1 , 3, 4 2 3 ; 2 , 6 , 1 1 8 . 1 8 2 6 . 1 8 3 7 ;
fu lg o r 2, 1 , 6 8 . 7 0 . 7 7 . 2 9 0 . 303 ; - a e et s im iles r, 5, 1 3 6 .
sim ilis c ir c u lu s in c a p ite s y n a g o g a e Babylonia: i n f e l i x 1 , 4 , 1 2 9 . 1 3 3 .
1 , 5 , 8 . 107. 1 1 2 ; in -a m u e n it F iliu s Baca: - a e a l b a e 3, 8, 88. 9 4 4 .
Dei 3, 1, 1 1 9 ; a b -a V i r g i n e i n c a r n a ­ Baculus : i d e s t f i d u c i a c o n t u m a x 2, 4,
tu s F iliu s D e i 16. 3 8 0 ; in -a a e d ifi­ 5 5- 3 57 -
ca n te s u ir g in e s 13, 176. Balaam: 2, 5, 7 4 . 1 2 4 1 ; d e c e p t u s p e r
68 2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
n e q u i t i a m c u p id it a t is s u a e i 304 ; d e b u s 6, 881 ; d o c t r i n a e e t s a lu a t io n is
B a la a m e x e m p lu m 76. 1287. l u c i d i s s i m a 2 , 1 , 3 1 6 ; e c c le s ia s t ic a 6,
B alsam um : co n tin en s m ed icin a m 2670; erecto ru m 3, 13, 529; fid e­
m a x i m a m 3, 8, 8 5 4 ; i n d e f i c i e n s i , 4 , liu m an te o c u lo s D e i scin tilla n tiu m
3 6 7 ; stilla n s 3, 8, 8 5 4 ; s u d a n s 2, 3, 5, 653; h ered itatis supernae 1, 3,
312 ex arbore; 5, 521 su au iter de 238; h o m in is redem pti 3, 2, 549;
arbore; 3, 3, 2 1 3 s u a u i t e r d e f r u t i c e p a u p e r t a t i s 1 , 1, 8 1 ; o m n i s 3, ; , 481;
s u o , i. e. d u l c e d o r e g n i c a e l e s t i s i n p r o p o s it a a D e o 1, 4, 445 ; secu rita s
m e n tib u s ; de -o s im ilitu d o 2, 3, 2 2. in u ic ta uerae clarita tis 3, 6 , 8 7 8 ;
3” - su a u iss im a 696 ; s u m m a 2, 1 , 3 9 7 ; 3,
Baptismus, Baptisma: 2, 7, 509; 3, 278 c a p u t o m n i u m ; 4, 215 ; ; , 115 3 ;
9, 5 5 0 ; 12, 2 4 5 . 2 4 6 ; a f f e r e n s s a l u ­ s u p e r n a 1 , 2, 7 4 ; 2, 1 , 3 7 2 ; 3, 6 1 2 .
t e m c r e d e n t i b u s i , 3, 28 3 ; C h r i s t i 2, 7 8 2 ; u e r a 1 , 2, 2 1 2 ; 3, 2, 2 2 1 ; 1 3 ,
3, 6 2 0 ; c i r c u m c i d e n s q u i n q u e s e n ­ 529 - 5 39 ;
s u s h o m i n u m 3 , 3, 1 7 4 ; c o a d u n a t u s - - n e s creaturarum 2, 6, 3 2 2 ;
in p r o f u n d i t a t e m e n t is c r e d e n t i u m - -n is a b u n d a n t ia 1, 4 1 8 ; cu lm e n 5,
1, 3, 2 7 3 ; c o n s e c r a t u m cum ch ris­ 1 0 1 5 ; d esid eriu m p le n u m 6, 2 0 7 7 ;
m a te in s a n c tific a tio n e S p iritu s 2, 3, e f f e c t u s 4, 79 ; e p u l a e 6, 108 6 ; f id e li­
2 7 6 ; d ila ta tu s 1, 3, 2 7 7 ; F i l i i D e i 2, tas e t in t i m a le n ita s 3, 6 , 87 5 ; f u l g o r
2, 63 ; 3, 6 2 5 . 6 9 9 ; f u n d a t u s i n i n n o ­ 1, 6, 1 1 8 ; g l o r i a 3 ,1,3 12 ; g r a t i a 2 , 3,
c e n t i a s t a b i l i t a t i s 1 , 3, 2 6 6 ; i n f a n t i s 78 2; h ab itu s 3, 6 , ; 5. 8 7 2 ; l o c u s 2, ; ,
2, 3, 680. 6 8 ; ; m an ifestatu s 1, 3, 1002 ; m a n ife s ta tio 1, 3 , 2 8 ; ; m a n s io
2 7 6 ; m u ta ri n o n p o terit 2, 3, 7 8 4 ; 2 ,2 1 2 ; p le n itu d o 2, 1, 24 6 ; p o t e s t a s
p u rissim u m F ilii 790; sacer 353; et fo rtitu d o 1, 1, 8 9 ; r e g n u m 57;
s a l u a t i o n i s 5 20 ; 4 , 1 4 0 ; s a l u a t o r i s 3, sedes 2, 2 4 2 ; s t a t u s 3, 6, 47. 584;
2, 2 3 9 ; s a l u s u e s t r a 2, 7 , 5 38 ; s a n c t u s u e r b a 7. 2 0 0 ; u ir id ita s 2, 6 , 481.
1 , 2, 4 7 8 ; 4 , 8 5 9 ; 2, 3, 3 3 1 . 6 7 4 . 6 7 8 . Beelphegor: 3, 42. 486.
7 3 1 ; 5, 7 4 8 ; 6 , 8 0 7 ; 3, 5, 5 5 ; ; Bellator : u e l u t - fo rtis h o m o se o p p o ­
s e q u e n d u s f i d e l i t e r 2, 4 , 2 2 . 2 8 8 . 3 0 0 ; n e n s d i a b o l o 1 , 4 , 885 ; n u l l u s s u p e ­
seruandus 3, 602; sig n u m ad se rare p o te st D e u m 2, 9 4 .
d efen d en d u m 3, 3 7 3 ; s u s c e p t u m a Bellatrix: d u l c i s s i m a u i c t o r i a 3, 13,
F ili o in c o r p o r e 4, 241 ; 429.
- - i , -tis c e le b r a t io 3, 7 6 0 ; c l a r i t a s 4 , B ellu m : certam in is 2, 4, 131 ; D e i 3,
14. 231 ; c h r is m a 3 , 3 8 8 ; e le c tio 3, 2, 9, 1 9 7 ; -a f o r t i s s i m a 1 , 4 , 3 3 7 ; p l u r i ­
296 ; fo n s 2, 3, 3 5 3 ; 7 , 1 1 6 . 4 4 2 ; 3, 7, m a 2 3 1 ; - o r u m c e r t a m i n a 6, 13 7 .
26 5 ; f o r m a 2, 3, 6 3 . 7 7 7 ; g r a t i a 1, 5, Benedictio: 2, 3, 2 4 7 ; in b a p t i s m o
1 6 9 ; la u a c ru m 2, 3, 3 4 0 . 6 2 7 . 6 2 8 . 700; ecclesia e 268 ; r o r i s caelestis
6 8 0 ; 5, 7 4 5 ; o f f i c i u m 3, 6 0 . 7 3 7 ; 3, 13, 6 5 1 ; p a t e r n a (Isa a c ) 6, 4 2 2 ;
in - o T r i n i t a s a p p a r e t 23. 3 1 9 . 331 ; sacerd o tis 2, 3, 7 5 2 ; u e r b o r u m ( B a ­
r e m i t t u n t u r o m n i a p e c c a t a 58. 7 2 9 . l a a m ) 5, 1 3 0 8 ; - n i s c a u s a p r a e c e l l e n s
Baptizatus : et n o n co n firm a tu s n o n 3, 6, 3 7 9 ; f o e d u s 2, ; , 7 7 ; ; f o n s 3,
h ab et o rn a tu m et fu lg o re m u n c tio ­ 7 5 0 ; fru ctu s 3, 4, 21. 275. 28; ; u o x
n is S p iritu s san cti 2, 4, 14. 230; data a F ilio su p e r in c re d u lo s 2, 3,
o m n is d e b e t o r n a r i et sta b iliri p e r 5 22; - u m in u o c a tio 752.
u n ctio n e m e p i s c o p i 2. 7 1 ; -i d e c o ­ Benedictus : D o m in i 2, 1, 3 3 9 ; s u p e r
ran tu r in u n ctio n e ch rism a tis ti. -u m D o m in i d ia b o lu s se m p e r errat
190; -orum d iu ersitas m u ltim o d a 339- _
26. 3 3 2 ; -is f id e li t e r i n u n c t o c h r i s ­ Benedictus (sanctus) : fam ulus
m ate ba p tism a tis o rnatus o sten d i­ m e u s 2, 5, 738 ; q u a si alter M o y s e s
t u r 204. 3 6 . 7 3 3 ; s e r u u s m e u s 7 2 9 ; -i u i a 36.
Beatitudo: 3, 8, 2 2 7 ; aeterna 2, 6, 723. 741.
1086; ap p eten s 3, 6 , 87 5 ; c a e l e s t i s Beneuolentia : c r e d e n d i in D e u m et
10, 7 7 1 ; c i r c u m d a t a fid e lib u s o p e r i ­ h o n o r a n d i e u m 3, 13 , 6 12 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 683

Benignitas: ecclesia e 2, 3, 8. 1 7 4 . 1 7 7 - -a D e i i m p e n s a 1 , 4 , 4 3 6 ; D o m i n i 3,
m aterna. 1 , 3 5 3 ; o m n i a 1 , 2, 7 0 4 ; 3, 5 5 1 . 5 5 6 ;
Bestia: p e s s im a (an tich ristu s) 3, 11, 4 , 3 1 5 ; 2, 2, 83 ; 3, 60 8 ; 3 , 2, 4 9 9 i n
549; 5W a d i u n g e n s se r e g ib u s , d e ­ F ilio p e rfe cta , in h o m in e p e rficie n ­
p rim e n s h u m ilitate m ac e rig en s su ­ d a ; 6, 1 8 7 ; r e t r i b u e n d a iu s ti s 2, 7,
p e r b ia m ; 549 in te r ficie n s h o m in es 572;
ip su m negantes; 552 su b ic ie n s o r ­ - -i a d m o n i t i o 3, 8, 3 7 5 ; c o n t r a d i c t i o
bem t e r r a r u m ; -ae q u in q u e stantes 5, 2 6 6 ; n i h i l a b s q u e D e o 1 , 4 , 3 6 0 ;
7 6 . 1 5 4 ; - a r u m q u i n q u e f u n e s 8. 1 9 8 . to tiu s f u n d a m e n tu m 8 4 7 ;
Bilinguis : - e s e t s u s u r r o n e s 2, 7 , 4 3 2 . -orum erectio 2, 5, 6 ; 8 ; o m n iu m
Biuium : u e l u t i n - o p o s i t u s hom o 1, p la n t a t o r 874.
4 , 8 5 7. Bos : a g e n d u s stim u lo, co rp u s tim o re
Blandimenta: u aria 2, 5, 1534; 1, 4, 946 ; lig atu s iu g o , stim u lo c o r ­
- o r u m s u a u i t a s 3, 4 , 6 0 0. r i p i e n d u s 2 , 3, 3 7 4 .
Blanditiae: f il ii p e r d i t i o n i s 3, 1 1 , 24 . Botrus : c o n t in e n s p l e n it u d in e m p o ­

3 3 5- t a t io n is 2 , 6 , 1 1 2 6 ; c y p r i 1122 . n o n
Blasphemia: c o n t r a S p iritu m sanc­ d e fic ie n s 1145 . s p o n s u s a n im a r u m
t u m 2, 5, 9 6 . 1 6 0 7 . 1615 ; in c u ltu 1145 .
id o lo ru m 1625 ; d e s p e r a t i o n is 101. Brachium : d extru m (u irtu tis g e m i ­
1670; in u o ca tio d aem o n io ru m tus) portans crucem cum im a g in e
1626; -ae rem issio 1644; spiritu s salu atoris 3, 3, 1 0 6 . 5 7 9 ; F i l i i i. e.
1621 ; te m p e state s 1673. potestas eius 1, 294; h o m in is se
B onitas : a ltissim a et p r o fu n d is s im a p rim u m flecten s 10, 922; -a duo
o p e ris (h u m ilitatis) 3, 8, 9 4 6 ; b o n o ­ a n i m a e in t e l le c t u s et u o l u n t a s 1 , 4,
ru m o m n iu m (S p iritu s san ctus) 2, 3, 616; m u lieris (e c cle sia e ) 2, 3, 67.
569 ; c a n d id is s im a 3, 10, 798 ; D e i 1, 1 6 1 ; -i f o r t i t u d o 3, 1 o , 93 5 ; i n f l e x i o
4 , 3 4 5 . 348- 8 75 ; 3. 5 , 3 2(T N 5 75 ; 1, 4, 6 3 7 ; l u n c t u r a 3, 1 0 , 9 2 7 ; - o r u m
d i u i n a 1 , 3, 3 2 6 ; f i r m i s s i m a s u p e r n i sp len d or u elu t m an icae (im aginis
P atris 3, 3, 1 4 1 ; i u s t i t i a e 6 , 4 3 0 ; 9, e c c l e s i a e ) 2 , 3, 6 7 . 1 6 1 ; i n - o ( p a s t o ­
8 9 1 ; m a g n a ( s u p e r n i P a t r i s ) 2, 6 6 5 ; ris ) a g n i c o n g r e g a t i 3, 1, 289.
m o r u m ecclesia e 2, 5, 8 6 4 ; P a t r i s 1 , Bruchus : fo ed ita tis in stercore im ­
1 7 9 , 3, 6 0 6 ; 6 , 1 0 1 0 ; 3, 1 , 3 5 7 ; 2, m u n d i t i a e i n u o l u t u s 2, 6, 4 6 4 ; n u t r i ­
1 0 3 . 1 2 3 . 1 4 7 . 2 5 0 . 38 4. 6 5 8 ; 3, 1 4 1 . tus lu to (im m u n d i fo rn icato res)
4 8 8 ; 4 , 4 0 6 ; 5, 1 3 8 ; 6 , 2 8 1 ; 8, 5 2 1 ; 4 71 ; tu rp itu d in is d iligen s fo e to re m
10, 6 3 1 ; 11, 240; regis 2, 5, 4 6 2 ; so rd iu m 4 71.
scien tiae D e i u t s p le n d o r so lis 3, 4,
415; sp iritu s (h o m in u m ) 10, 79;
sum m a 1, 4, 4 2 2 ; 2, 6, 355; 3, 2, C
281; 10, 8 5 2 ; 12, 2 8 1 ; s u p e r n a 13,
448 ; Cacum en : altiu s 3, 6, 628 ; c o l u m n a e
- -tis D e i 1, 4, 463 a e q u ita s ; 3, 6 , 57 5 4, 87. 218 i. e. m an ifestatio F ilii
o p u s ; altitu d o 10, 8 5 2 ; c o n s t r u c t i o h o m i n i s ; 3 58 t a n t a e c l a r i t a t i s l u m i ­
6, 2 8 1 ; i n t e n t i o 1, 3 5 7 ; m u n i t i o 3, nis, i. e. m ysteria F ilii in secreto
1 4 1 ; p r o t e c t i o 1 0 , 7 9 8 ; u o l u n t a s 8 , 5 88. P a t r i s ; m o n t i s 1 , 4 , 1 8 ; ; 2 , 5, 9 1 5 ;
B o n um : 1, 4, 828. 841. 843. 844. 85 2 ; salu ation is 3, 6, 628 ; ta b u la t i 9, 1 1 8 .
3, 10, 118. 401 ; a r d e n s D e i 1, 492 ; 7 9 9 ; t u r r i s 6 8. 3 3 1 .
o m n e 1 , 2, 157 ; o p e r u m f i d e l i u m 3, Cadauer: 3 , 1 1 , 565 ; i n i q u i t a t i s o m ­
9, 556; p e r f i c i e n d u m i n a m o r e D e i n i s 2 , 3, 4 2 2 ; i n u t i l e m o r s u o c a b i t u r ,
1 , 4,43. 854; p r o b a n d u m p e r m a l u m p r o s t r a t a a F i l i o D e i 1, 3 6 7 ; p r o s t r a ­
2, 694; r e s p o n d e n s m a l o 3, 5, 233 ; tum in te r ra , ta b e p e r f u s u m (an ti-
s u a u i s s i m u m i d e s t h u m i l i t a s 1 , 4, ch risti) 3 , 1 1 , 804 ; p u t r e d in is 8 , 3 2 1 ;
365 ; s u m m u m 2, 155 ; 3, 565 ; 4, quasi - p u trid u m ab icitu r p erp etrata
461 ; 3, 5, 714; in iu stitia (a p a e n i t e n t i b u s ) 9, 6 5 3 ;
684 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
u e lu t - p u tr id u m 2, 6 , 105 . 253 ; 1 6 8 4 - - i altitu d o 2, 3, 6 6 ; ; 3, 9, 1 7 4 ; 10,
acced u n t q u id a m ad c o m m u n io n e m 8 86; clau es 2, 6 , 2 6 0 9 ; c l a u s u r a 3,
fo etid i in a n im a ; 2546 est hom o 4 4 . 5 ; 1. 5 5 4 ; c r e a t o r ; , 1 5 5 9 ; i a n u a e
co ra m D e o ap p eten s h o n o r e m p r o p ­ 6 , 98 5 ; l u m i n a r i a 1 , 1 4 7 ; n u b e s 1 , 3,
t e r i a c t a n t i a m s u p e r b i a e ; 3, 9, 246. ; 74 ; p an is 2, 6, 9 86 ; p o t e s t a s 2 6 2 4 ;
C adu ca : 2, 4 , 3 5 0 . r o s ; , 1 0 5 6 ; s e c r e t a 1 1 6 . 29 6 ; 6, 223.
Caecitas : f a l l a x 1 , 4 , 1026 ; in fid elita­ 408. 556; su p erio ra 3, 1, 4 6 9 ; et
tis 3, 11, 9 2 1; m en tis 2, 1254; terrae 2, ; , 158 8 d o m i n a t o r ; 6, 1 7 3 7
(syn ago ga e) 1, 82. 1 7 2 ; u o l u p t a - D o m in u s ; 2624 p otestas ;
tu m ca rn aliu m n o n o b scu ra t o cu lo s --oru m alta 3, 7, 150; altitu d o 11,
h o m i n i s s p i r ita lis 3, 10, 862. 1 2 1 . 7 6 6 ; a r d u a 8, 9 4 ; c a e l i 1 0 , 8 0 1 ;
Caecus: 2, ;, 1090; in gressu s p o r ­ d o m i n a t o r 1 2 , 2 6 9 ; e x c e l s a 1, 2 9 9 ;
tu m , req u irit u is u m suum : hom o h a b ita to r (P ater) 2, ;, 1054 ; re g n u m
cla rita te m fidei n o n h a b e n s in r o r e m 6, 2053. 2186. 2191. 2621. 2 6 2 ;;
s a n g u i n i s C h r i s t i i n t r a t 6, 1 1 4 6 ; -i silen tiu m 3, 1 2 , 18. 2 1 ; ;
e ffic iu n tu r p e ru e rs i e x ip sa facilita te -in - u m p e c c a r e 1 , 2 2 4 ; 2 3 1 i. e . i n
sua ;, 10 9;. caelesti o p e r e q u o d est h o m o ; p e r
Caelatura : -ae m u ltip lic e s in c o r d i ­ -um om ne u id et m u lie b ris im a g o
bus p rop h etaru m , i. e. in tellectu s (ecclesia) 2, 3, 7 ; . 2 1 5 ; a d - o s s e i r e
eorum s p i r i t u s a p i e n t i a e i n f u s u s 3, d icit an tich ristu s 3, 1 1 , 7 7 ; ; - o c l a u ­
9 , 4 2 ; ; m u r o r u m u r b i s , i. e . c h o r u s so 2, 6 , 2 3 9 . 7 8 7 ; d e - o u o x Prot.
prop h etaru m a D eo fo rtis et c o n ­ 7. 22. 50. 97; 1, 3, 105 ; 4, 388 ; 5,
stans fac tu s 406. 4 1 7 . 28 ; 6, 58 ; 2, 3, 126 ; 4, 70; 5, 120.
Caelestia: a m a r e 3, 1 0 , 120 ; d ilig e r e 147 ; 6,198 ; 7, 133 ; 3,4, 92 ; 11, 140;
2, ; , 8 6 7 ; p e t e r e 3, 1 2 , 83 ; s e c t a r i 2, 12, 100; 13, 619; sub -o quae sunt
4, 34 7; -iu m aetern itas 3, 1, 572; sustinet aer. 13, 472.
am or 2, 3, 7 2 8 ; - i b u s i n e s s e q u a e ­ C a in : f r a t e r A b e l i s 1 , 2 , 3 2 2 ; u i n d i c t a
d a m c r e a t u r a e d e p u t a t a e 1 , 6, 6 ; ; a d 3 , 5, 4 1 - 484-
- ia 3, 6 , 370 a n h e la r e ; 2, 4 , 379 fig ere Calam itas : g ra u issim a 3, 4, 489;
m en tem ; 3, 2, 5 8 4 r e d u x i t h o m i n e s m a x im a m ise rrim ae irre tition is 2, 7,
(F iliu s); 2, 7 , 1 7 2 t e n d e r e ; i n - i b u s 3, 4 7 1 ; o c c u r r e n s a n i m a e 1 , 4 , 3 0 9 ; in
9 , 5 0 7 l a e t a n t u r f i d e l s ; 2, 5 1 4 p e r f i ­ u u l n e r i b u s s a n g u i n e i s i. e. a n g u s t i a
c i e t u r e c c le s ia ; 1, 6, 230 g a u d i a p r o ­ p e ru ersitatis quam e ccle sia p a titu r
ferunt (b eati sp iritu s); 2, 5, 39 3 in m e m b r i s su is 2, 3, 1 9 2 ; -tes et
resonans m y ste riu m n o u u m , aerum nae 3, 11, 146; co rp o ris et
Caelum : apertum Prot. 27; 2, 3, 23. sp iritu s c o m p e l lu n t h o m in e s p e ru e -
3 19 ; 6, 2 19. 5 2 7 ; c la u s u m c a su A d a e n ire ad D eum 4, 497; dissolu en -
3, 44. 350. 5 5 2 ; c o n t a m i n a t u m i m ­ t e s m u n d u m 1 2 , 2. 1 0 1 . 1 1 0 ; d i u e r -
m u n d i t i a p e c c a t o r u m 6, 2 5 8 6 ; c r e a ­ sae 2, 4, 1 3 0 ; 3, 4, 5 1 6 in o p e r i b u s
tum 3, 10, 188 ; id e s t o p u s c a e le s t e n o ctis p eccatoru m ; m u lta e 2, ;,
hom o: 1, 2 3 2 ; r e c i p i e n s e le c t o s in 3, 3, 5 6 0 ; 1 2 , 2.
1713; 101.
g lo ria m 12, 2 6 8 ; ru tila n s 1, 4, 4 8 9 ; Calceamentum: - a a l b a 1 , 1 , 2 1 . 78
e t te r r a r e s p l e n d e n s 2, 1, 4 6 . 2 0 0 ; p au p erta tis spiritu s; 3, 3, 3 4. 93.
— i a u scu ltan tes c u m reu eren tia h o n o ­ 216. 33 3 a m o r is ca elestis, d is c ip li­
r is i u d i c i u m F i l i i 3, 12, 2 2 0 ; c a e lo ­ n a e , u e r e c u n d i a e , m i s e r i c o r d i a e ; 8,
r u m 10, 801 ; c o n t i n e n t e s in s ile n t io 79. 912 h u m ilit a t is , ca rita tis, fid ei,
l a u d e s 1 2 , 1 8. 2 1 5 . 2 1 8 ; e m i t t e n t e s s p e i, ca s tita tis , g r a t i a e D e i ; 10, 4 34 .
u ltio n e m iu d icii su p e r te r ra m 2, 6, 679 ca elestis d e sid e rii, c o m p u n c t i o ­
2590; o bo ed ien tes D e o 1, 3, 571; n is c o r d is , c o n t e m p t u s m u n d i, c o n ­
p ositi a D e o 571 ; su scip ie n te s in i­ co rd ia e ; ca n d id a ab stin en tiae, la r g i­
q u itatem (sacerd o tu m ) 2, 6, 177. tatis, p ie ta tis , u e r it a t is , b e a t it u d in is ,
2575. 2590; sonan tes in la u d ib u s d i s c r e t i o n i s 6, 9 5 . 6 4 2 ; c a n d i d i s s i m a
D e i 1 , 3, 5 7 1 ; san ctitatis 9, 215. 980; crystallin a
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 685

q u a r t a e u i r t u t i s i. e . o b o e d i e n t i a e 8, n o r i s ( f i d e i ) 1 , 3, 2 2 8 ; c o m p l e t i o n i s
82. 922 ; n ig r a 6, 102. 6 5 7 s a lu a tio n is ecclesia e 2, 3, 9 . 1 8 4 . 18 8 ; d e s i d e r i i
a n i m a r u m ; 9, 7 1 . 349 m u lt i t u d in is ca e le stis 3, 10, 656; d ilectio n is 3,
h o m in u m in g r a d ib u s tu rris e c c le ­ 527; d iu in itatis 9, 827; fid ei i, 4,
s i a e ; u id e : I n d u m e n t a p e d u m . 412; 2, 6, 2 7 8 ; 3, 3, 5 7 6 ; ii, 8 2 1 ;
C a lig o : f l a m m a e 2, 7 , 1 0 8 . 4 0 8 ; m o r ­ h u m ilitatis 2, 5, 315; in n o cen tiae
ti s i , 319; - i n i s t e n e b r o s i t a s 3, 1, 335 ; 3, 8, 8 8 4 ; i n t e n t i o n i s s e r e n a e 2,
481. 5, 786; iu stitia e 3, 11, 212. 352;
C a lix : 3, 1 1 , 865 ; D o m i n i 2 , 6 , 1 7 3 0 . m en tiu m iu sto ru m 9, 8 9 6 ; m is e ri­
Calliditas : -tis im m u n d itia 3, 9, c o r d i a e O m n i p o t e n t i s 8, 1 2 0 9 ; o p e ­

77z - rum bon orum 10, 668 ; p u l c h r i t u d i­

Calor : anim i (utilis ad perseueran- nis m ira e s p o n s a e C h r is ti, e c cle sia e
tiam ) 3, 10, 3 6 1 ; a r d e n s 2, 3, 5 7 9 ; 6, 1 1 , 69. 8 1 6 ; re c titu d in is 3 5 2 ; r e g e ­
2327 (co n cu p iscen tia e); 548. 1326 n e ra tio n is sp iritu s et a q u a e 9, 9 8 1 ;
( D e i ) ; i n a r d o r e s o l i s 5, 1 4 3 3 ; a r d o ­ salu tis in d u e n s q u e m q u e f id e le m 2,
ris ( c o n c u p is c e n t ia e ) 6, 642 ; c a m in i 3, 3 4 4 ; s e q u e n d i e x e m p l u m bono­
a rd en tis 3, 10, 1 7 4 ; c la riss im u s D e i ru m actu u m 3, 6, 643 ; s e r e n i s s i m u s
2, 3, 560; e x sp ira tio n is S p iritu s 8, 1 2 0 9 ; s i m p l i c i t a t i s 1 0 , 8 1 5 ; u e l a -
san cti 3, 8, 2 5 4 . 3 0 1 ; f e r u e n s 1 , 2, m in is p ii 3, 326; u irgin itatis 2, 1,
498 u i r i ; 4, 6 9 7 u o lu n ta tis ; in te r io r 310 in te m e r a ta e ; 3, 6, 6 8 3 ; u i r t u t u m
co n cu p iscen tia e 2, ; , 848 ; m a i e s t a t i s 2, 6 , 2 7 8 .
d i u i n a e 6, 599; m o rtiferu s 3, 5 9 3 ; C a n is : i g n e u s 3, 1 1 , 3. 7 6 . 1 5 8 . 1 5 9 ;
n o xiu s 335 ; 6 , 1 2 5 8 . 2 3 3 7 ; s a n c ­ - e s i. e . p r a u i h o m i n e s 5 , 6 2 . 6 2 ; . 6 3 0 ;
tissim u s in ui P a tris 539; so lis 7, saeu issim i 13, 1 1 9 ; 120 d e s tru e n te s
331; 3, 12, 2 5 6 ; S p iritu s s an cti 2, 4, g lo ria m suam . 121 statu en tes non

254- 27; ; 5, I 4 3 8 ; 3 > 4 ,

2 0 4 ; 9 » 843 i m an u factu m in su b iectio n em m a­
11, 5 9 9 ; s t u p o r i s 9, 5 6 8 ; u e n t i 10, n u u m suarum .
3 6 0 ; u iri 1, 2, 2 5 6 ; u ir id i ta t is 2, 1, Canor : m e l l i f l u u s 3, 1 3 , 5 7 9 ; -is c ith a -
2 2 3 ; u itae 3, 7 9 5 ; u o l u n t a t i s 1 , 4, r a 579.
6 9 7 ; 2 , 5 , 8 4 4 ; - is f o r t i t u d o 1 , 2, 5 0 4 ; Canticum : agni in n o cen tis 2, 6, 43.
la b o r 3, 10, 3 2 3 ; -e in s ito e t s u c o 235. 775- 778 ; a n te non au d itu m
A d a e d e c o s t a f o r m a t a e s t E u a 1 , 2, 5, 3 8 7 . 3 9 0 ; c a n t i c o r u m 6 , 8 0 3 . 1 2 9 3 ;
2 5 ; ; a -e so lis n ix d is s o lu itu r 3, 12, i l l u d 5, 3 8 7 ; n o u u m 3 7 5 . 378 ; -a 6,
256; cum -e um or uirid itatis se 56 . 1 1 2 1 ; - o r u m 1, 5, 4 1 ; 2, 6, 46.
d i f f u n d i t (in m u lie r e ) 2, 3, 4 6 8 ; i n -e 805. 1120 ca n tica; g a u d iu m 3, 11,
474 in ce n d iu m ardoris co n c u p is c e n ­ 2 5 7 ; d e -is u e r b a 2, 6, 1 1 2 1 .
t i a e ; 3, 4 7 1 h a b e t m u l i e r u i r i d i t a t i s Cantus : m u s ico ru m e x o rtu s q u ia h o ­
u m o r e m ; 6, 6 1 5 D e i i n c a r n a t u s e st m o p e r s u p e r n a m u ir t u te m lib eratu s
F iliu s e x V i r g i n e ; 7, 331 so lis a s c e n ­ e u a s e r a t 2, 1 , 3 2 4 . 3 2 6 .
d e n s uia. Capacitas: h u m a n a 3 , 9 , 876.
Calum nia: 2, 2 , 2 3 0 . Capharnaum : 3, 1 1 , 4 1 8 ; a b s o r p t a in
Caminus: a r d e n s 3, 1 0 , 173 ; e x a m i ­ u o racita te in fern i 4 2 7 ; a n tru m in i­
n atio n is : a m a r itu d o p a e n ite n tiae 2, q u itatis 418; fossa ab sco n sion is
6 , 2 4 5 0 ; -i c a l o r 3, 10, 1 7 5 . 4 1 8 ; h a b e n s alas s i m u l a t i o n i s h y p o ­
C am pu s : g ig n e n s flo re m sin e a ra tro c r it a r u m 4 1 9 ; in t i n g e n s d i g i t u m tar-
i. e . V i r g o M a t e r 3, 1 0 , 3 1 6 . ta r o 42 j .
Cancelli: 3, 6, 63. 64. 273. 274; Capillus: -i c a n d i d i 3, 10, 426. 6 5 4 ;
m isericord ia e 307 d em on strati a i n c a p i t e 1 1 , 8 6 9 ; c r i s p i e t s u b n i g r i 8,
F i l i o ; 3 10 in c a r n e m a n ife s t a t i F i l i i ; 203. 1 1 6 5 ; fe m in a e 2, 6, 2 232 ; n i g r i
- o r u m c o n s t r u c t i o 3 0 5. 3, 8, 7 6 . 8 9 7 ; S a m s o n i s 1, 5, 1 5 9 ;
Candor: 1, 1, m ; a q u a e so le p e r ­ s p a r s i e t a lb i 3 , 3 , 4 1 . 2 5 2 ; s u b n i g r i 2,
f u s a e 3, 8, 187. 112 0 ; au rorae 593; 5, 1 1 8 . 30 2.
clarita tis in n o c e n tis p lu r i m i q u e h o ­ Captio : artissim a lig a tu ra e 2, 5, 1 4 4 2 .
686 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Captiuitas : ( a n i m a e ) i, 4, 1 1 4 ; in felix p ien tia e) 3, 9, 1 2 1 . 8 1 1 ; r e c l i n a t u m
135 ; p r i o r 1 7 3 . 1 9 2 ; -tis c o n s o l a t o r (F ilii) u s q u e a d m a g n u m s c h i s m a 1 1 ,
108. 9 1 ; ; resp icien s a d a q u ilo n e m ; , 89.
Captura : a l l a t a in iu ste in fa n ti, c u m ad 369; ru tila n s ut fla m m a ig n is 87.
co n u ersa tio n em c o g itu r rep u gn an te 359; serp entis (p er F iliu m d e ie c­
u o lu n ta te 2, 5, 1 4 2 5 ; a n i m a r u m f i d e ­ tu m ) 1, 6 3 2 ; s i n i s t r u m s a n c t i t a t i s 9,
l i u m 3, 1 7 8 ; p i s c i u m 1 8 1 ; u i t i o r u m 223. 2 39 ; a s in is tr is 2 1 1 . 968 ; s u p e ­

3 »4, 5 27 - r i u s i. e . C h r i s t u s 5, 5 4 6 ; s y n a g o g a e
C ap u t : a p p a r e n s in n a t u r a l i l o c o e t in 1, 5, 8. 112; te rrib ile ad in tu en ­
u tr o q u e u m e r o u irtu tis san ctitatis 3, dum 3, 3, 9 4 . 9 7 . 399; tu u m (ho­
9, 205. 9 5 1 ; c o a d a e q u a t u m a n g u l o m i n i s ) et a d i u t o r i u m D e u s 10, 1 2 9 ;
co n ju n ctio n is duorum generum u e l a t u m 6 , 6 8 6 ; u i a r u m d u a r u m i. e.
m u r i , z e l u s D e i 5, 8 6. 3 1 7 ; c o n t r i ­ scien tia d u a r u m causarum 2, 3 65 ;
tu m d ia b oli 2, 7, 72. 254 ; 3, 1, 6 3 4 a u irgin itatis 1, 89; u ltio n is D ei 5,
V irg in e ; coron atum ornatu m iro 419; unum bestiae (A p o ca ly p sis)
( m u l i e b r i s i m a g i n i s i. e. e c c l e s i a e ) 2, ta m q u a m o ccisu m 11, 671 ;
3 ,6 7 . 1 5 3 ; d e x te r u m san ctitatis 3, 9, - - i t a 1 , 6 , 3 3. 1 4 9 u t c a p i t a h o m i n u m
222; ad dexteram 231. 233; a (p rin cip atu u m ); 1, 28. 107 h o m i­
d e x t r i s 2 0 7 . 9 5 8 ; d i a b o l i 1 , 6 3 7 i. e. n u m a lb a e t p a llid a a p p a r e n t in f e ­
p rim u m in itiu m su p erb ia e; 63 3 nestellis m o n tis m a g n i; obtecta 3,
d eiectu m in u t e r o V ir g i n i s ; e c cle ­ 10, 4 2 4 . 6 5 0 ; r e g n o r u m 11, 186;
siae F iliu s D e i 1 1 , 4 3 4 ; e x s u l t a t io n is --itis ab scisio (Io h a n n is B a p t.) in i­
t o t i u s D e u s 9, 9 53 ; G o l i a t h 1, 6 2 7 ; t i u m p e s s i m i e r r o r i s 2, 7 , 4 8 2 ; d e x t e -
f i d e l i u m 5, 5 4 9 ; 6 , 6 9 0 ; f o r m a e m i ­ ri u e r b a 3, 9, 6. 233 ; in f o r m a z e l u s
rab ilis 5, 8 2 . 283; 289 z e lu s D e i; D ei ;, 1 2 9 ; f r o n s 9, 221; hum ani
habens 99. 406 alas tres; 88. 36 2 fo r m a n u d a 5 ,9 5 . 38 9; lo c u s n a tu ra ­
f a c i e m h o m i n i s t e r r i b i l e m ; 9 4 . 388 l i s 9 , 2 0 5 . 9 51 ; s i n i s t r i u e r b a 7 . 2 3 9 ;
qu asi fo rm a m n u d a m h u m a n i ca p i­ u ela m en a lb u m 60. 323 ; u e l a t u r a
ti s ; Ierusalem ca e le stis: C h ristu s c a n d id a 6, 1 13 . 6 8 7 ;
37 7 ; im a g in is (sap ien tiae) 9, 120. --ite n u d o 2, 5, 1 1 8 . 3 0 2 ; 3, 3, 36.
8 1 1 ; in iq u ita t is filius p e r d it io n is 1 1 , 226. 2 2 9 ; 10, 4 2 6 . 6 3 3 ;
75 8 ; i. e. i n i t i u m 8, 1 1 2 9 ; I o h a n n i s - u e la to u t m o s est m u lie r u m 6, 113 .
B ap tistae 2, 7, 4 8 2 ; iu stitia e 3, 10, 6 8 6 ; a -ite n o n e r a t c o n s t i t u t i o in
572 ; ad la e u a m in u m e r o s an ctitatis D e o 1 3 , 1 3 1 ; in -ite 2, ;, 197 circu m ­
9, 2 3 7 ; m a g n u m i u s ti tia e 1 3 1 . 8 8 9 ; fu lsit e c cle s ia m a p o s to lic a d o c t r i n a ;
m ed iu m san ctitatis 206. 207. 221. 3, 1 3 , 1 0 ; g a u d e a n t f e l i c e s r a d i c e s , i.
223. 955. 9 3 8 ; m e m b r o r u m in s u ­ e . p a t r i a r c h a e e t p r o p h e t a e ; 10 , 3 7 2
perna Ieru salem C h ristu s 3, 552; iu stitia e o rtu s iu d a icu s p o p u lu s ; h a ­
m i s e r a n t i s p e r d i t a s a n i m a s i. e . m i s e ­ b e t c i r c u l u m 1 , 3, 8. 1 0 6 s y n a g o g a ;
ricord ia 3, 32; ; m on struosum et 3, 6, 1 19. 712 in m o d u m coronae
in f o r m e a p p a r e n s in p e c t o r e u erita- crocei co loris ab stin en tia; 9, 123.
tis 6 , 1 5 6 . 8 0 0 ; n u d u m salu ation is 8 24 in m o d u m co ro n a e m u lto fu l­
a n i m a r u m 6, 2 3 7 . 973 ; o m n i u m 2, 3, g e n t e m s p le n d o r e sap ien tia.
279 b e a titu d o s u m m a ( D e u s ) ; 3, 5, C arbo : carens ab ign e suae igneae
549; 10, 651 D eus; o sten d en s in scintillae ( c o m p a r a tio d e ca su p rim i
sign ificatio ne zelu m D o m in i 122; an geli) 3, 1 , 3 1 2 ; - n u m n i g r e d o 70 .
perm anens im m o b ile 110. 688; 5° 2 .
P h i l i s t h a e i i. e . s e r p e n t i s a n t i q u i 1, Carbunculus: d e -o s im ilitu d o 2, 3,
6 3 0 ; p i u m : C h r i s t u s 8, 8 9 2 ; e t p l a n - 22. 3 1 1 ; e x - o s p l e n d o r c l a r i s s im u s se
tatrix fru c tu o s ita d s : g ra tia D e i 469 ; d ila ta n s 314.
p rin cip ale san ctitatis 9, 231. 238; Carcer : in fern i accep tu s a superbo
p r i n c i p u m i n s a e c u l o C h r i s t u s 1 , 6, an gelo 1, 2, 166; d e -ib u s in fern i
1 5 3 ; ra d ian s n ito r e u e lu t f u lg u r (sa­ F iliu s lib e ra u it h o m in e s 2, 6, 1 0 7 6 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 687

Caritas : a b s t e r g e n s c r i m i n a et scelera hum ano in p e c c a t i s ; 2, 4, 324 d e

3, 8, 7 0 1 ; a r d e n s 1 , 3, 1 4 0 ; 6, 115 ; 2, sem in e p e cca ti; co n secratu r p anis
3, 337; 6, 1328; co n tem p la tio n is 6, 1046; co n strin g e n d a 1, 4, 350;
p u r p u r e a e lu cid a 3, 9, 8 4 2 ; u e lu t conterenda in sap ie n tia p atien tiae
c o r p u s , h u m i l i t a s q u a s i a n i m a 1 , 2, 338; co rp o ris e xsu p era n d a 3 ,8 , 997 ;
836; D ei 2, 2, 6. 71; i, 4, 433 cruda 2, 6, 41. 745 non apparet
l i b e r a n s ; e l e c t a , l a t e n s i n f l o r e i. e . i n o b l a t i o F ilii n isi in m a g n a n e c e s s i t a ­
F ilio 3, 8, 7 0 0 ; E u a e , i n q u a A d a m te ; 7 5 1 ; data ad san ctificatio n em
ardebat 1, 2, 238; firm a 472; et fid e liu m 387. 390; d e s ig n a n s p o p u ­
h u m i l i t a s 4 9 . 8 16 . 833 c l a r i o r e s c e t e ­ lu m sa e c u la re m 3, 6 7 . 1 1 5 9 ; d e u i c -
ris u i r t u t i b u s ; 8 14 F i l i i ; in fix a 2, 6, ta 3, 8, 998 ; e n u t r i t a in u itiis 2,
1 1 9 3 ; in s tru e n s h o m in e s a d p aen i- 6, 1772; F ilii sicca sin e fo ed itate
ten tiam 2, 9 0 ; m o n a c h o r u m 3, 12, p o llu tio n is 1026 ; fo e te n s et p u tr id a
209 ; m u lie r is o b s e r u a n t is u ir g in ita - u t D e u s h a b e t u r a s i m o n i a c i s 3, 9 ,
t e m in a m o r e F ilii 2, 3, 4 8 7 ; P a t r i s 6 2 2 ; f r a g i l i s 2, 1 8 7 ; 6 , 9 4 1 ; 8, 1 1 9 1 ;
( e r g a n o s i n p e r i c u l i s n o s t r i s ) 2, 7 9 ; hum ana 2, 1, 1 3 7 ; i n f i r m i t a t i s h u m a ­
p e r f e c t a 1 , 2, 2 70 . 2 7 4 (in c o n i u g i - n a e 3 , 1 , 328 ; i n t e g r a a c o m m i x t i o n e
bus); 3, 8, 2 6 4 t i m e n t i s D e u m ; p r o ­ 10, 342 ; m o r t a l i s 2, 6, 6 3 4 e t a n i m a
fu n d issim a et su au issim a 2, 2 , 9 0 ; ra tio n alis u n u s h o m o ; 1 1 4 0 ; m u n d a
saluans p e r d ita m p le b e m 3, 8, 7 0 0 ; 1 2 3 7 . 1 260 ; o p e r a n s 4 , 4 1 5 ; p o l l u t a
sin cera m ariti et u xoris 6, 692; 3 2 4 ; p r o b a n d a p e r c a r n e m 1 , 2, 6 9 3 ;
splen d or lu c id is s im u s in D eo 8, p r o p r i a 3, 4 , 4 6 6 ; p u n i e n d a p a e n i -
120; su p ern oru m 10, 8 0 0 ; ten tia 2, 6, 1 7 7 2 ; r e f o c i l l a n d a 1 3 8 6 ;
— - t i s a r d e n t i s f u l g o r 1 , 3, 1 4 0 ; a r d o r sa c r a tis s im a 969. 1323 ; s a c r o s a n c t a
2, 1 , 1 6 0 ; 5, 2 1 . 5 0 6 ; 6 , 9 9 6 . 1 5 9 4 ; 1332; et s a n g u i » F ilii 1521 omni
c o m m e n d a t i o e t h u m i l i t a t i s 1 , 2, 49. d eu o tio n e accip ien d u s; 1291 su sci­
8 1 5 ; c o n i u n c t i o u ir i e t m u l i e r i s 268 ; p ien tes d u lc e d in e u iu if i c a n s ; s u m p ­
donum 2, 1018 ; h ab itu s 3, 8, 29 . ta d e V i r g i n e 1, 4, 4 1 2 ; s u s c e p ta 2, 1,
965 ; in fix a e r ig a t io n e s in F i l i o 2, 6, 164 a V e r b o ; 3, 1 1 , 473 d e V i r g i n e ;
119 3 ; le n itas 9 9 6 ; o r n a m e n t a 3, 3, tr a d it a (a F ilio ) p r o s a lu te h o m i n u m
26 8 ; p l e n i t u d o 1 , 2, 4 7 5 ; p r a e c e p t a 2, 6, 3 8 7 ; u e r a 25. 2 2 7 . 554. 5 6 7 et
g em in a 3, 8, 983; uerba 3. 112 ; s a n g u i s ; 372 a b s q u e d e c e p t i o n e ; 3,
uestis et in te g rita s 119 ; 6, 8 1 9 F i l i i ; u i r g i n e a 1, 303 i n q u a
— -te r e fr ig e s c e n te m u lt o r u m erit s a ­ f o r m a m a s s u m p s i t F i l i u s ; 8, 1167;
p i e n t i a S c r i p t u r a e d e b i l i s 4 , 2 7. 306 ; V ir g i n i s n o n fe ru e n s in lib id in e n ec
in -te a r d e r e u t s o l in r a d i o d e b e n t tacta 2, 6 , 639 ; u iri s u d a n tis in lib id i­
f il ii D e i 8, 4 9 8 . ne 3, 6 5 0 ; u n a A d a m et E u a 1 , 2,
Carm en : an g elicu m (G lo ria ) 3, 6, 26 7; V n ig e n iti 2, 6, 38 7. 389. 4 3 6 ;
841 ; ca e le ste d e c a n ta t u ir g in ita s 2, u o lu cru m nata c u m t e g m in e testae
5, 386 . 2351;
Carnalia: n o n q u a e r i t f i d e s 2, 4 , 283. - -nes e g re ssa e n u d a e sin e t e g m in e d e
Caro: 2, 3, 328 ; a c c e p t a a b s q u e m a­ p e c o r ib u s 2348 ;
cu la so rd is in V irg in e 1, 6, 178; - - n is a b s t i n e n t i a 1 8 9 2 ; a s s u m p t i o p e r ­
a n c ill a , a n i m a m a g i s t r a 4 , 34. 7 4 3 . a c ta in F ili o 3, 7, 4 2 4 ; c o n c u p is c e n ­
7 4 6 ; an gu stiata 3, 6, 743 ; a p p a r e n s tia 2, 3, 303 ; 4 , 22 8 ; 6 , 2 4 6 9 ; 3, 6,
in c o n s p e c t u h o m i n u m p a n i s e t ui- 8 1 0 ; 8, 8 68 . 8 7 0 ; 10 , 8 0 ; c o n c u p i s c e n ­
num 2, 6, 7 3 0 ; a s s u m p t a a F i l i o D e i t i a e 1 , 4 , 8 8 4 ; 3, 8, 8 5 2 ; c o n i u n c t i o
3, 7, 429 in u io la b ilite r; 13, 597 p r o 2, 1, 266 ; c o n s t r i c t i o 6, 2 0 7 9 ; c u p i ­
salu te h o m i n u m ; a u g m e n t a t a in in ­ d it a s 7, 361 ; d e b i l i t a s 6, 1228 ; d e l e c ­
te g rita te ecclesia e ( V n ig e n iti) 2 , 6, ta tio 1, 4, 781 ; 2, 6, 2086 ; 3, 4, ; 70 ;
3 8 7 ; d e c a m e 1 , 2, 2 6 6 ( E u a ) ; 3, 10, 1 3 , 1 9 7 ; d e l i c i a e 4 , 5 7 2 ; d e s i d e r i a 3,
323 ( h o m o ) ; c i n e r e a h o m i n i s 2 , 1 3 . 488; 5, 281; 8, 395 illicita ; 915.
244. 260 ; c o n c e p t a 3, 10, 1 7 7 s e m in e 10 5 7 ; u olu n ta ria 581 ; d u l c e d o 2,
6 88 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
6, 1 2 9 2 ; 7 , 2 0 6 ; 3, 8, 8 5 2 ; 1 0 , 2 9 6 ; da 2, 6, 1 9 0 7 . 2 1 5 0 m i n i s t r i s e c c l e ­
em u n d atio 2, 6, 1 1 5 1 ; f a c t a m e n d o ­ siae; 3, 8, 8 4 4 u i r g i n i ; e t c o n s t r i c t i o
sa 3, 7 , 1 9 7 ; f r a g i l i s a n x i e t a s 8, 1 1 9 1 ; co rp o ris 2 , 6 , 2 1 5 5 ; d ilig e n d a 1949 ;
fra gilitas 2, 6 , 8 40 ; 3, 4 , 3 5 2 ; 6, 8 88 ; fem in ea 3, 3, 337; im ita n d a 2, 6,
8, 1 0 6 1 ; i g n i s 4 , 4 6 8 ; i n f i r m i t a s 1 3 , 1904; 3, 3, 259; in teg rita tis 2, 5,
559; m e d u lla e et uenae Prot. 6 1 ; 2 5 0 ; i n t i m a 2 9 2 ; l i b e r a 1 , 2, 6 0 3 ; 3,
m ortalis o c u li exte rio re s 2, 6 , 1 1 4 0 ; 8. 1 96 e t n o n l i g a t a ; lu c i d i s s i m a in
m ortalitas 3, 8, 5 4 0 ; m o r t i f i c a t i o 6, sim p lici in te n tio n e 1 1 2 2 ; o p u s p e r ­
9 1 0 ; p e c c a t u m 1 , 4, 281 ; p e t u l a n t i a fectu m 1 1 1 1 ; p e rtra n sie n s fo n tem
2, 5, 1 0 4 9 ; 3, 4, 4 9 0 ; p la n ta tio 2, 6, p u r is s im u m scilicet F iliu m 196 ; p u ­
1 1 5 7 ; p ollu tio 3, 1, 1 1 6 n o n f u i t in r is s im a 1 1 2 2 ; s e n tie n s in f lo r e c a r n is
m en te V ir g in is; 188; p on d u s 1 , 4, ab stin en tiam 1 1 1 2 ; seru a n d a 2, 5,6 .
869; 3, 10, 8 6 0 ; p u l c h r i t u d o 1 , 2, 2 5 2 : 6 , 12 1. 1887 m in istris e c c le s ia e ;
8 18 ; p u tred o 3,4, 174. 366; ro ta 2, et so b rietas sacerd otu m 2150; ui-
5, 1 0 5 9 ; s c i e n t i a o b u m b r a t a 3, 6 6 6 ; rid issim a 1263; u irtu s clarissim a
so llic itu d o 5 ,4 1 1 ; stim u lu s 421 tu r­ 480;
p is ; 6, 2291; suauitas 3, 4, 572; — -tis am or 5, 259; 6, 2217. 2340;
sucus 2, 5, 1 0 5 6 ; s u p e r f l u i t a s 1 6 2 3 ; ardor 2143; audacia 3, 9, 936;
3, 4, 570 et d e le cta tio ; tabern a­ co m m e n d a tio 1, 2, 37. 594; con­
cu lu m : co rp u s h o m in is 1, 4, 24 6 ; strictio 2, ;, 292; exord iu m 3, 8,
teg m en 2, 3 9 0 n o n h a b e t a n g e l u s ; 844 ; f o r m a 2, 6 , 1974 ; fu lg o r 5 ,3 3 6 ;
ten eritu d o 2, 6, 879; tu rb o 3, 8, gem m a 3, 591 ; h a b itu s 3, 8, 35 .
1061; uilitas 99; u itiu m 4, 482; 1107; honor et san ctificatio 2, 6,
u o lu n ta s 2, 3 ,6 6 8 ; 6, 2083 ; 3 , 4 , 4 6 5 ; 1263; in n o cen tia 1, 2, 603;
u o l u p t a s 1 , 4 , 342. 900. 963 ; 5 , 7 4 ; 2, 3, 8, 1142; im itato res 2, 5, 1169;
5,6 0 2 ; 6 , 2062 ; 7 ,2 1 0 .5 6 6 ; 3 ,9 ,9 3 0 ; odor 3, 9, 4 65 ; o f f i c i u m 2, 6, 2 2 8 9 ;
10, 108. 1 1 6 ; opera 416; p e ricu lu m 6, 2225;
- -ni et san g u in i n o ciu a d u lce d o se p u d icitia 3, 8, 7 8 4 ; r e u e r e n t i a 2, 5,
in g e r e n s 1, 4, 28 0; 349; scutum 6, 2 2 9 2 ; s e m e n 1, 2,
-co n tra -n em pugnare graue 3, 13, 596 ; s e r u it u s 2,6, 1 8 9 6 ; s t a b i l i t a s 5,
2 75 ; - n e o s s a 1 2 , 45 obtecta; 136 344 ; s u a u ita s 2 54 ; 6, 1040. 2294 ; 3,
t e c t a ; in -n e 1 1 , 409 c u m h u m ilita te 3, 2 4 0 ; u e r b a 8, 8. 1 9 5 ; u e s t i s c a n ­
ap p aru it F iliu s; 6, 819 uera F ilii d id a 3, 307; u u ltu s d u lce d in is 8,
a p p a ru it ueritas. 1134;
C aseu s : -i i. e. genus d iu e rso ru m -in -te 2, 6, 2238 apparendum est
p o p u l o r u m 1 , 4 , 56. 4 9 5 ; a m a r i 60 . sa c e rd o tib u s in co n s p e c tu D e i ; 2161
5 1 2 ; d e b i l e s 58. 50 6 ; f o r t e s 5 7 . 4 9 9 . ca u eb a n t quasi u n a h o ra sacerd otes
Castigatio: 2, 5, 1 5 1 4 ; 6 , 2 4 7 5 ; c o r ­ i n u e t e r i t e s t a m e n t o ; 3, 8, 1 1 1 2 se
p o r a l i s 5, 1 5 4 7 ; c o r p o r i s 3, 3, 4 3 3 ; c o n s t r i n g e r e ; h o lo c a u s t u m Filii 2, 6 ,
d e fe n s io n is b e a ta e 1, 1, 62 ; le u i o r 3, 19 0 3 ; 1896 s e r u ie n d u m D o m in o .
4, 551; et m ortificatio carn is 12, Casus : 3, 1 0 , 24 3 ; A d a e 2, 3, 4 4 . 5 50.
2 0 7; p e ru ersitatis 1, 2 , 34 3 ; u e r a 2, 5 52 ; 3, 1, 313 ; 10, 9 13 ; 12, 247 ;
5, 1225; -nes d iu ersa e 1534; -n is a n g e licu s 13, 207 ; an g e li p rim i 1 ,2 5 .
d is c r e t io 1225 ; f u n d a m e n t u m 3, 4, 4 7 2 ; d a m n a t i o n i s 9, 1 7 4 ; d i a b o l i 1,
5 4 7 ; - n u m m o d i 4 2 . 54 3 ; - n e c o r r i g i 2, 8 7 e t s i b i c o n s e n t i e n t i u m ; 89 ; 4 ,
n o lu n t in d iscip lin ati 2, ; , 90. 1 5 4 4 ; 845 ; h o m i n i s 3, 3 2 7 m a g n u s ; 2, 3,
in -n e se c o n s t r in g e r e (p e r p a e n it e n - 183 p erd iti reparandus; 3, 2, 463
ti a m ) 6, 2 4 7 5 . p rim i red ien s in s a lu a tio n e m reu er-
Castitas: 1 , 2, 5 6 3 ; 3, 8, 3 5 . 1107; t e n d o a d D e u m ; 10, 6 3 1 r e s t a u r a t u s
ab icien s s p u r citia m 1 1 1 4 ; an h elan s a d u i t a m ; i m p i i ( f il ii p e r d i t i o n i s ) 1 1 ,
ad am a to rem 1 1 1 4 ; c ir c u m d a ta ue- 8 2 7 ; m i s e r a b i l i s a c m o r t a l i s 2, 2 1 0 ;
ste in n o c e n tia e 1 1 2 4 ; c o n fo r ta ta p e r n e g l e g e n t i a e p o p u l i (in p e c c a t i s p e r -
S p iritu m sa n ctu m 1 1 2 4 ; co n seru a n - seu era ntis) 2, 6 , 2 562 ; p a r e n t is p r im i
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 689
5 , 4 9 3 ; (id e s t p e c c a t u m ) 3, 10, 243 ; 609; o fficiales 3, 6, 450; om nes
p r i m u s A d a e 2, 4 8 2 ; r e p e n t i n u s ( s u ­ Prot. 63 suae (H ild e g a rd is); 3, 5,
perborum ) 8, 102; restau ratu s p er 1 3 8 ; 8, 1 0 0 3 p r o p o s i t a e ; p r a e t e r i t a e
s u p e r n a m g r a t i a m 2, 2 1 0 ; r u i n a e 2, et fu tu rae 10, 5 9 4 ; s a e c u la r e s 2, 5,
6, 1 822. 2 2 4 1 ; 709. 996. 1569 ; 3, 4 , 34 2 e t n e g o t i a ;
- - u s fo rtu iti 4 6 9 ; m o rtis 1913 ; p r o ­ 6 , 4 4 3 ; s o r d i s e t n e q u i t i a e 8, 3 2 0 ;
fu n d i 3, 13, 6 3 8 ; su b u en tio n is 2, 5, 1 1 5 0 ; t e r r e n a e 1,
- -us A d a e m a le d ic tio 12, 247 ; in s tr u ­ 1 3 9 ; 3 , 75 ° ; 6 , 8 3 5 ; 7 , 3 1 1 • 3 8 1 ; 3 >6 >
m e n ta 13, 70 ; 3 3 7 ; t r e s 2, 3, 3 7. 4 5 1 . 4 5 7 i n c r e a t i o ­
- -u u m co g n itio Prot. 35. ne A d a e ; 6, 1483 sacram en ti o ffe ­
Catena: a lliga n s uerm em 2, 7, 79. r e n d i ; 2, 1 5 3 . 1 5 4 . 1 63 u e r b i h u m a ­
2 8 4 ; fir m a ta in la p i d e m abyssi 81. n i ; 3 , 4 5 3 u i r i i n o p e r e i. e . c o n c u p i s ­
289 ; id e st n e q u i t i a e a n t i q u i s e r p e n ­ ce ntia, fo rtitu d o , stu d iu m ; 452 in
tis 3, 3, 3 7 ; ; - a e c a p t i u i t a t i s a n i m a e u i r o i n p r o c r e a n d i s fi l i i s ;
1 , 4, 109. - -ae m undanae frig o r 3, 10, 363;
Cathedra : officii p a sto ra lis 2, 6, s a e c u l a r i s o c c u p a t i o 2 , 3, 6 4 0 ; o p t i o
1829; p estilen tia e 320; p otestatis u o lu n ta tis 3, 2, 3 5 4 ;

3. 9 . 657- - - a r u m d u a r u m 1 9 . 1 6 3 . 3 5 2 ; 3, 1 4 0 ;
C atu lu s : an im a liu m im m u n d o ru m 5 , 1 3 5 o p t i o ; 2, 3 6 6 s c i e n t i a ; s u p e r ­
ab icitu r (sic in con tin en tes p roici- flu ita s 2, 6, 2 35 8 .
u n t u r in m o r t e m ) 3, 10, 366. Cautela: 3, 11, 49 9 ; ad -am hum a­
Cauda: s e r p e n t is 2 , 7 , 1 8 . 2 7 2 ; u e rm is ni g e n e r is d a t D e u s q u a m q u e iusti-
78; 277 breuis et h o rrib ilis i. e. tiam 1 , 3, 5 1 8 .
p o t e s t a s d ia b o l i in filio p e r d it io n is ; Celebratio: bap tism i 2, 3, 7 6 0 ; u e r a x
u d issim a 3, 6 , 38 4. ( m y s t e r i i a lta ris) 6, 5 7 5.
Cauerna: co n tin en tia e 2, 6, 2 2 9 1 ; -ae Celebritas : c a e l e s t i s 3, 6 , 4 2 2 .
h u m iles 3, 6, 934; fu ro ris 2, 7, Celeritas: m u l t a 1 , 3, 2 6 0 ; 2, 7 , 6 3 .
236. 2 0 1 ; 3, 1 2 , 1 8 9 ; t e m p o r u m l a b e n -
Causa: et a r d o r p eru ersitatis 3, 10 , tiu m 9, 317; in -te p eram b u la n s
299 ; b e n e d ic tio n is p r a e c e lle n s (Ia- ( s p e c u l a t i u a s c i e n t i a ) m e n t e s 2, 2 6 7 ;
c o b ) 6, 379 ; c o n s e r u a n d a e u ir g i n i t a - 12, 189 ra p iu n tu r sig n ati o b u ia m
t i s 1 0 , 2 9 1 ; c o n s t i t u t i o n i s t e m p l i 3, iu s to iu d ici.
54. 5 7 2 . 373 ; c o n t r a r i a e t m o l e s t a 6, Celsitudo: operum ca e le stiu m 3, 9,
167; d o m in i seru o p ro p o sita 2, 3, 324; superna 2, 6, 990; 3, 13, 6 0 4 ;
723; d esid e rata 3, 2, 3 5 4 ; fidei 3, u a n a 1, 4, 485.
382; fo rtio r uel m o llio r 2, 5, 845 ; Cena: m o r tis (F ilii) 2, 6, 4 23 ; p a s s i o ­
fra gilitatis h o m in is 3, 10, 2 9 4 ; g e s t a n is 8 9 0 ; u t in -a, ita n u n c in alta ri
5 , 4 0 1 ; i n a n i s 1 , 2, 6 8 7 ; i n t e l l e g i b i l i s co rp u s et sa n g u in e m s u u m dat V n i-
3, 8, 7 4 4 ; l u s t a 9 , 6 43 ; s e c u n d u m g e n itu s 796.
m erita 5, 4 1 7 ; m undana 10, 363; Censura: e c c l e s i a s t i c a 1 , 2, 545 ; 2, 6,
ra tio n ab ilis 1, 2, 276; 3, 6, 432; 2 1 0 5 . 2 6 4 7 ; m a g i s t e r i i s p i r i t a l i s 1 , 2,
saecu la ris 2, 5, 4 1 0 . 6 4 0 ; scien tiae 28 8.
ce rtissim a sp iritu s h o m in is 3, 7, Cen sus: plurim us requiritur ab h o ­
3 0 4 ; u l t i o n i s D e i 5, 38 0. 4 0 1 ; u n a ­ mine qui plurim um accepit 3 , 10 ,
quaeque 417 ; 127.
--ae a eq u iu o cae 8, 122; co n trariae Cerebrum: -u m to t u m (H ild e g a rd is)
o c c u r r e n t e s 1 , 4, 693 ; d u a e t im e n d i ig n e u m lu m e n tran sfu d it Prot. 27;
in o p e r i b u s 3, 5, 1 8 0 ; f r e q u e n t e s 2, form ae h o m in is in u tero m u lieris
5, 1 1 5 2 ; f u t u r a e 1 , 3 , 3 4 3 . 4 1 3 ; 3, 10, i g n e a s p h a e r a t a n g i t r , 4, 66. 579.
5 9 4 ; i n c e s t a e 8, 1 2 2 ; i n e u i t a b i l e s 2, Certamen: antiquum (quo diabolus
;, 1 15 0 ; in ex p u gn a b iles 3, 4, 531; deuicit Adam ) 2, 3 , 4 2 1 ; Christia­
m u lta e n arrandae de S crip tu ris 1, num 3, 9 , 9 7 5 ; diabolicum 6 , 1 8 2 ;
2 3 1 ; n o t a e 5, 1 9 7 ; o c c u r r e n t e s 1 , 3, forte 1, 2 , 6 2 3 ; fortissim um 2, 1 ,
690 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
422 ; g r a u is s im u m serp en tis an tiq u i tus e t sig n ific a tio 11. 189.
3, 4, 561 ; i n e x p u g n a b i l e ( h o m i n u m Chirotheca : -ae fe rre a e 3, 3, 6 9 . 4 2 0 ;
q u i in se n e g a n t q u o d s u n t ) 1, 3 7 0 ; 9 , 1 8 4 ; 9 2 0 i. e. o p e r a q u a e f i d e l e s
in fe lix (a n im a e q u a m d ia b o lic a p e r ­ p e r f i c i u n t i n C h r i s t o ; - is i n d u t a e s t
su asio in q u ie ta t) 1, 4, 3 1 7 ; m a g n u m u icto ria u t effu g ia t o p e ra d ia b o li p er
2, 619 (contra u itia ); 3, ;, 19 5 c ir c u m c is io n e m m e n tis et p e r fid em
( c o n t r a p e c c a t u m ) ; 8, 8 40 u o l u p t a - 3, 4 2 0 .
tum c a r n a liu m ; n e q u issim u m d ia­ Chorda : -ae 3, 13 , 569 ; r e d e m p t io n is
b o l i 3, 4 3 8 ; p r i m u m in q u o quasi hum anae 590; -arum uoces 592;
ciu itas est a b s tin e n tia 6, 7 0 4 ; u e lu t in -is F i l i u m D e i am auerunt
- -in a (a n im a e ) 1, 4, 290 ; b e l l o r u m id u i r g i n e s 594.
est co n fessio n is et ab n e g a tio n is q u ae Chorus: 3, 1 3 , 56 8 ; a n g e l i c u s b e a t u s
h o m in e s h a b e n t in se 6, 1 3 6 ; c o n f e s ­ 1 , 2 7 9 ; a n g e l o r u m 1 , 2, 7 7 3 i n m a x i ­
sio n is et a b n e g a tio n is 125. 1 2 7 ; in ­ m o h o n o r e illu m in a tu s (u id en s h o ­
ter co rp u s et a n im a m 2, 6, 1644; m in e m in p r is tin u m h o n o r e m r e p o ­
fatig a n tia 7, 346; m u lta aduersus situ m ) ; 4, 452 ; e x su lta n s 3, 1 3 , 58 6 .
n eq u itiam d ia b o lica m 3, 6, 807; 591; exsu lta tio n is 584; p rop h eta­
contra turbam d ia b o lica m (habent rum 9, 417; u irg in u m 2, 5, 319
e le c ti) 1 , 6, 123 ; eleg a n tissim u s; 374 o m n is; 32 6
- - in is p u lch ritu d o 3, 9, 9 75 ; p r a e c i p u u s ; -i a n g e l i c i a d u e n i u n t i n
-in -in e 1, 4, 886 h o m in is (con tra d ie iu d icii c u m F ilio 3, 12, 57 ; a n g e ­
d iabolu m ) 'D e u s d e le cta tu r; 3, 8, lo ru m 1 , 4 , 832 c a n e n t e s iu s t i t ia m
3 1 7 c o n tra p e c c a ta g ra tia u u lt esse D e i ; 2 , 5, 5 8 7 c o l e n t e s D e u m ; 15 78
ad iu to rio et p ro e lio p ro h o m in e. o m n e s ; -is ca e le stib u s o sten d itu r
Certitudo: c o n s t a n t i s s i m a 2, 3, 5 7 7 ; g lo ria Filii p o s t resu rrectio n em 1,
m a n ife sta 6, 13 0 8 ; u e ra cis s im a 549 ; 391 -
in -in e u e r a p e r d i u i n a m p o t e n t i a m Chrism a : 2 , 3, 2 7 6 ; b a p t i s m a t i s 3 8 8 ;
su scip it h o m o sacram entu m altaris q u o d est e ffu s a g r a tia D e i in b a p t is ­
760. mo 3, 3, 5 5 4 ; - t i s s i g n i f i c a t i o 554;
Ceruus; 1, 3, 5 8 7 ; a p p a r e n s a d d e x t e ­ u n c t io 2, 4 , 1 1 . 190 ; in -te p e r d o n a
r a m u irtu tis co n s ta n tia e u e rs u s , p o ­ S p i r i t u s s. f il ii e c c l e s i a e d e c o r a n t u r
nens pedes super fenestras 3, 10, 202.
440. 7 10 ; d e sid e ran s ad fo n te s a q u a ­ Christianus : -i e i e c t i a b e c c l e s i a 3, 10 ,
rum (sicu t a n im a ad Deum ) 463 ; 51. 8 3 6 ; falsi a b n e g a n t e s fid e m 51.
p r o p e r a n s a d f o n t e m a q u a e 8, 4 3 8 ; -i 8 3 6 . 8 4 7 ; m a l i 2 , 5, 1 7 8 ; i n p o t e s t a t e
c o r n u a f o r t i s s i m a 1 , 3, 588 ; u e l o c i - Dei 3, 1 0 , 5 1 . 8 3 6 ; - o r u m e r r o r e s 2,
tas 3, 10, 7 1 4 ; d e - o e t h a e d o et l u p o 3, 2 9 ; ; l e x 3, 2, 4 8 8 ; 5, 5 6 ; ; 9 , 9 1 7 ;
s i m i l i t u d o 1 , 3, 3 7 . 58 3. n o m e n 2, 1, 3 4 0 ; o m n i u m u i r g i n e a
C e s s a t i o : l i b i d i n i s i , 2, 4 8 1 . m a t e r e c c l e s i a 3, 30 3.
C h a l y p s : f o r t i s s i m a 1 , 4 , 203 ; 3, 7, Christus : D eus 3, 1 0 , 7 0 1 e t h o m o ; 9,
125 ; 9, 1 9 7 ; t a b e r n a c u l i 1 , 4 , 2 2 2 ; 396 uerus et hom o; 2, 596; do­
ch a ly b e fra g iliu s fe rru m 3, 1, 4 4 9 ; cens con tem p tum saecu la riu m
q u a s i -e f i r m a u i t iu s ti tia D e i o m n e m 10, 7 7 6 ; F iliu s D e i Prot. 25 ; 3, 6,
re liq u a m iu stitiam 447. 7 3 7 ; 8, 1 2 0 2 s u m m u s s a c e r d o s P a ­
Charta : expansa septem lin eis in ­ t r i s ; 9 , 39 3 ; 2 , 6 , 2 6 7 u e r u s ; I e s u s
s c r i p t a 3 , 6 , 1 6 0 . 82 0. Prot. 25 ; 2 , 6 , 2 6 7 ; 3, 6, 7 3 7 ; 9, 393.
C h e r u b i n : 2 , 5, 1 3 4 . 3 4 7 ; e x s p i r a n t e s 988 ; l e o f o r t i s s i m u s 6, 7 3 7 ; lu c e r n a
d esid eria sua s e c u n d u m u o lu n ta te m ardens 2, 596; pendens in lig n o
D e i 1 , 6, 195 ; s i g i l l u m s e c r e t o r u m p a s s i o n i s 2 , 6, 2 6 7 ; p e t r a u e r a 3, 5,
D ei 3, 13, 79 ; sig n ifican tes s cie n tiam 547; rex an gelo ru m 13, 443; sol
D e i 1 ,6 , 19 4 ; u id en t m ysteria secre­ i u s t i t i a e s p l e n d i d i s s i m u s 2, 5 9 7 ; u e -
to ru m supernorum 195 ; u i d e n t u r ritas 7, 2 9 0 ; 307 p e r f e c t a ;
o c u lis e t p e n n is p le n i 1 9 0 ; -in h a b i­ - - i b a p t i s m u s 2 , 3, 6 2 0 ; c a r o e t s a n ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 691

g u is 6, }2. 6 4 7 ; c o g n it io 3, 8, 5 8 1 ; 1, 95 c i n e r e a e ; 1 0 , 3 0 1 ; q u a m u i s s i t
c o r p u s e t s a n g u i s 2 , 6 , 6 3 . 6 7 . 8 7. 1, 1 0 7 d i c e n d u m e s t H i l d e g a r d i ; 1,
1268. 1 3 2 2 ; 1450 u eru s ; 1 5 2 3 ; cr u x 3, 5 7 9 e s t h o m o i n m a g n a c o n t u m a ­
3, 3, 508 ; e u a n g e l i u m 1 1 , 1 3 7 ; i n c a r ­ c ia ; u ilis 2, 6, 1 0 1 1 h o m i n e s ; -eris
n a t i o e t s e p u l t u r a 2, 3, 34. 6 9 4 ; i t e r cin is hom o (H ild e g a rd is) Prot. 9;
3, 8, 9 2 4 ; m e m b r u m f a c t u s e s t h o m o fau illa h o m o 1, 4, 4 2 4 ; d e -ere cin is
i n b a p t i s m o 2 , 3, 2 7 9 ; m o r s 3, 9 , 981. h o m o ( H i l d e g a r d i s ) 1 , 32.
9 8 3 ; m y s t e r ia in s a c r a m e n t o u t in Circuitio: in tellectu s u tilitatis (i. e .
sp e c u lo apparent 2, 6, 3 4. 673 ; fru ctu o sita tis et im b ecillitatis in u ti­
nom en 3, 5, 5 4 7 ; p a s s i o 1 , 2 , 3 9 3 ; 2, litatis) 3, 4 , 595 ; m e n t i s 1 , 6 , 1 8 6 ; 3,
5, 2 1 . 50 6 ; 6 , 2. 3 9. 6 9 8 ; 3, 9, 988 ; 5, 2 6 9 ; m i s e r i c o r d i a e 1 0 , 6 1 7 ; m o ­
p e r f e c t io 10, 75 2 ; s a n g u is m u n d u m tion is ecclesia e (i. e . i n c r e m e n t u m
s a lu a u it 7 , 6. 8 2 ; u irtu tu m et d isp ersio ad u ersitatu m )
- -um u u ln era n t in d ig n i m in istri ec­ 2, 5, 173; -nes d iu e rsa e 8 9 6 ; -n is
clesiae c a th e d r a m p a s to ris u s u r p a n ­ m o t u s solis, lu n a e et s te lla r u m 3,12,
te s 2, 6, 1 1 8 . 1 8 2 6 ; 97-
-ad -um r e u e r d n o lu n t re b e lle s 183. Circuitus ; in te r b o n o s et m alos (d is­
2664 ; -o p r a e d ic a n te facti s u n t a p o ­ c r e t i o n i s ) 3, 6 , 9 2 3 ; c o m p r e h e n s i o ­
s t o l i , m a r t y r e s , e l e c t i 3, 4 , 2 3 . 29 0. n is a n im a e 1 , 4 , 5 7 4 ; g l o r i a e (P a tris)
Christus (attributum in figura): 3, 1, 394; aut ia ctan tia sap ien tiae
D o m i n i 3, 7 , 4 5 5 . 4 5 7 . h u m a n a e 7 , 10 5 ; m u n d i i m p l e t u s in
Cibaria; 2 , 6, 9 87. fin e t e m p o r u m 1 , 4 1 8 ; r o ta e 1o , 478.
Cibus : 3, 8, 323 ; c o r p o r a l i s 2, 3 , 7 1 7 ; 767; sum m itatis turris 9, 65. 322;
d ia b o li: m ors h o m in is 3, 8, 324; -us turris p ars in te r io r q u in q u e c u ­
d u lcis et suauis p o p u lo cre d e n ti: b ito ru m 9 , 54 . 2 8 1 ; p e r - u s t o t i u s
iu s titia le g is 5 , 5 1 8 ; d u l c i s s i m u s 2, ;, m u n d i 2, 6, 2 1 4 5 .
5 4 5 ; fortis 1 16 1 et siccu s g r a n u m ; 3, C irc u lu s : 3, 2 , 93 ; a l t i t u d i n i s t a n t a e
3, 12 5 et p erfectus a u irtu tib u s in se p r o t e n d e n s d e s e d e n t e in t h r o n o
n o u a l e g e e x h i b i t u s ; i n d e f i c i e n s 1 , 2, 1 , 54. 4 2 6 ; c o l o r i s 4 9 . 383 a u r e i ; 6,
6 4 5 ; i n f a n t i s 2 , 3, 7 1 7 ; i n t e r i o r 5, 1 1 9 . 7 1 2 c r o c e i ; in m o d u m c o r o n a e
206 ; m a i o r p a n e e s t o p u s u o l u n t a t i s 9, 125. 8 2 4 ; fu lg e n s m u lt o s p le n d o ­
1, 4, 667; m eus (D e i) ren u itu r a re 125. 8 2 4 ; g y r a n s 1, 18. 5 1 . 399.
sap ien tib u s 3, 1 3 , 6 4 2 ; p e r f e c t u s 3, 400; non habens u llu m fin e m 5 3.
t 25 ; s a l u t a r i s 2 , 5, 2 7 9 ; i. e . S c r i p t u ­ 403 ; h o m in is in q u o a p p a r e t p e r s p i ­
ra e u a n g e lii 3, 8, 3 7 1 ; S c r i p t u r a r u m c u i t a s , s p i r a c u l u m e t r a t i o n a l i t a s 2,
d iu in a ru m 11, 38 5; su au is d electa t 1, 1 4 6 ; in scu lp tu s 3, 6, 119. 712;
c o r p u s (sicu t b o n u m o p u s a n im a m ) m agnus 10, 411. 611; o b la tio n is
1 , 4 , 75 2 ; u i t a e 2, 6 4 7 ; 2 , 3, 7 2 0 i. e. r u t ila n s 2, 6, 5 3 9 ; o c u l i d u o h a b e n s
c a t h o l i c a f i d e s ; 5, 1 9 ; . 2 1 4 . 2 1 7 ; 6, p erlu cid a, unum h a b ita cu lu m e x si­
1133; 3, 5, 628; 8, 644; 9, 626 stens 3, 7, 4 1 4 ; r e d d e n s e x se s p l e n ­
a e t e r n a e ; 1 1 , 385 S c r i p t u r a r u m ; t e ­ dorem 1, 56. 4 3 9 ; r e f l e c t e n s s e a d
p e f a c t u s 385 ; -i f o r t i s g r a n u m ( s u n t o r i e n t e m 52 . 4 0 2 ; s i m i l i s a u r o r a e 1 ,
q u i u o u e n t iter secretae r e g e n e r a tio ­ 5, 8. 2 7 . 1 0 6 . 1 1 2 ; -i a m b i t u s 3, 2, 5 5.
n i s ) 2 , 5, 6 6 . 1 1 5 7 . 1 1 2 ; 9, 78 . 4 7 7 .
C icatrix : -ces m u lta e (im p o sitae a Circum cisio: 3, 3, 478; 11, 642;
s u p e r b ia ) 3, 13, 3 9 0 ; p e c c a t o r i s 395. A b r a h a e 1 , 5, 2 9 ; 2 , 3, 4 8 . 6 1 9 ; 3, 2,
C in ctio : fo rtitu d in is s ecretio ris e c c le ­ 120; ba p tism i 2, 3, 624; carn alis
s i a s t i c a e r e l i g i o n i s 2 , 5, 2 8 2 ; s a c r a t a u eteris p r a e p u tii 438 ; c o n u e r s a in
sa cerd o tis a d eu n tis ad m e n s a m alta­ g r a t i a m s u a u i ta t is (in n o u a le g e ) 1,
r is 6 , 4 0 5 . 5, 3 0 ; d a t a m a s c u l i s g e n e r i s A b r a ­
Cinis : cin eris Prot. 9 ; in co rru p tib ilis h a e 2 , 3, 4 3 7 . 6 2 1 ; f o r i s c a r n a l i t e r 3,
3 , 1 1 , 588 ; m o r t a l i s 4 , 4 4 1 ; o c u l u s 3, 147; in fa n tis 2, 3, 682; non
c a r n a l i s e s t 2 , 6 , 1 3 3 6 ; p u t r e d i n i s 3, in iu n c ta m u lie rib u s 446 ; et lex p ro -
bg2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
cedentes usque ad q u a rtu m qua­ 3, 1 1 , 4 1 5 ; f i r m a 8, 4 7 0 ; e t f i r m a ­
d ru m T rinitatis 3, 2, 1 7 t ; m a n i f e s ­ m en tu m u irtu tu m ab stin en tia 6,
tans u o lu n ta te m D e i 5 , 1 3 3 ; m e m b r i 70 5 ; u i d e l i c e t i n s t r u m e n t a l e g i s 7,
u n iu s 2, 3, 6 2 1 ; m e m b r o r u m om ­ 261 ; m a g n a 2, 3, 6 6 . 1 3 7 ; m a x i m a
n iu m tam uiris quam m u lierib u s 129; n o b ilis et e le c ta 1, 5, 111;
praecepta in F ilio 623; m en tis 7, O m n i p o t e n t i s i. e . p o p u l u s u e t e r i s e t
39 3 ; 3, 3, 4 2 1 ; 1 0 , 3 3 7 ; m y s t e r i u m n o u i testam enti 3, 4 , 39 8 ; c u m p r o ­
uerae p raefigu ration is 3, 137; p u g n a cu lis 2, 683; san cta 7, 266
o b u m b ratio aperti operis P a tris p raeceptorum D e i, rea ed ifica ta ab
478; in p atrib u s an tiq u is sig n u m a p o s to lis e t re d d ita p o p u lis in fid e ad
legis 2, 3, 3 7 2 ; p e r c u d e n s i n m a x i l l a salu tem ; 10, 857 Ieru salem ; 896
an tiq u u m serpentem in A braham d eco rata p er u irtu te s ; su pern a 2, 4,
32. 4 0 1 . 4 1 7 ; p r a e f i g u r a n s 3, 3, 1 3 9 3 0 9 ; 5, 3 6 3 . 4 8 3 ; 6 , 3 0 7 ; 3, 10, 890 ;
e c c le s ia m ; 482 fr u c t u m ; 511 opus 1 5 , 4 7 5 . 5 1 6 ; -tes e t p r o u i n c i a e 5 , 6 7 1 ;
p le n u m ; praem onstrans le g e m 2, — ti s c o n s o r t i u m 10, 8 9 0 ; d e f e n s i o 1,
4 3 1 ; s ig n a n s in u n o m e m b r o 1, 5, 5, 1 1 1 ; f o r t i t u d o 3 ,8 , 4 7 0 ; tabern a­
131 ; s ig n u m le g is 2, 3, 3 7 2 ; s o n u s c u lu m 2, 4, 30 9; u irtu s 3, 8, 4 7 0 .
p rim u s o b o ed itio n is post casum Clam or : 3, 10, 1 4 2 ; a n i m a e 1, 4, 1 1 3 ;
Adae 3, 3, 540; sp iritu s 10, 339; aerum narum et m iseria ru m 3, 4,
ta n g en s o b s e q u io F iliu m 2, 6, 1900 ; 5 1 7 ; crim in u m 2, 6 , 23 7 8 ; i t e r a t u s 7 ,
te sta m e n ti u eteris 3, 3, 5 1 1 ; t r a n s l a ­ 106. 4 0 0 ; m a x im u s 3, 12, 4 0 ; p r e ­
t a i n b a p t i s m u m n o n p e r i i t 1 , 5, 1 3 0 ; c u m 1, 4, 867 ; p r o p h e tia e 2, 6, 190 1 ;
uera S p iritu s et aquae 2, 3, 277; u o cis m in an tis 3, 3, 6 8. 6 8 5 . 6 9 1 ;
um b ra fu tu roru m 3, 4, 270; - - e s excussi 2, ; , 682 ; m e i ( a n im a e ) 1,
- - n i s e m i s s i o 2, 172 ; f o r t i t u d o 3, 1 6 3 ; 4 , 1 5 4 ; -is q u e r i m o n i a 2 4 4 .
in itiu m 1, 5, 9 7 ; 3, 4 , 137; rugae Claritas : 1, 2, 1 6 4 . 6 5 4 ; 2, 4, 45. 233 ;
2 7 0 ; s i g n i f i c a t i o n e s e t m o d i 3, 1 3 3 ; 3, 4 , 3 7 6 ; 10 , 8 0 2 . 8 9 2 ;
sig n u m 1 3 5 ; t e m p u s 2, 3, 3 5 . 4 4 1 . -a e ria 8, 5 7 . 5 9 1 ; a e t e r n a 1 , 5 0 8 ; 7 ,

443 ; 3 8 1 ; 8, 1 1 2 6 ; 9 , 7 0 0 ; a r d e n s 8, 2 0 4 .
--n e circu m d atu s A braham 435 ; in 1169; a rd en tio r (u irgin u m ) 2, 5,
-ne 3, 2, 1 7 4 c o n i u n c t i A b r a h a m e t 327 ;
M oyses; 5, 3 1 7 o s t e n d i t D e u s p r i ­ - b a p t i s m a t i s 4, 14. 2 3 0 ; b e a t i t u d i n i s
m u m a n tiq u u m co n siliu m . a e t e r n a e 1 , 6, 7 7 ; b o n o r u m in r e s u r ­
Circum spectio : in tim a 3, 6, 6 7 9 ; -n is rectio n e 3, 12, 4 7 ;
c o n s t a n t i a 6 7 9 ; u i s u s 2, 13 9 . - c o n c o r d i a e 10 , 8 0 2 ; D e i 8 93 ; d i a b o ­
Circumuolutio ; s o l i s , l u n a e a c s t e l l a ­ li p e r d i t a 9 , 16 2 ; d iu in a 1, 1, 100
r u m 3, 1 2 , 3 0 2 ; - n i s i n q u i e t u d o 30 2. u i r t u t u m ; 2, 6 , 2 5 . 5 5 2 s u p e r m e n ­
Cithara: 2, 1 , 3 2 4 ; 3, 1 3 , 5 6 8 . 5 8 5 ; s a m altaris ; 3, 4, 387 n o n in tu e n d a ;
c a n o ris m elliflu i 5 7 9 ; -ae c ith a r o e ­ diuin itatis 1, 3, 560; 3, 5, 4 1 0 ; 6,
dorum 2, 5, 1 4 1 . 392 ; 1 1 , 3 8 7 ; 12, 3 1 9 ;
Citharoedus: 2, 5, 141. - e l e m e n t o r u m m a x i m a 290 ;
C i u i s : - e s c a e l e s t e s 2, 6 , 1750; 3, 13, - f i d e i 2, 6 , 1 1 47. 1 6 1 3 ; 7 , 383 u e r a e ;
4 9 6 ; clarita tis a e te rn a e 9, 7 0 0 ; s u ­ 3 , 9 , 9 8 9 s e r e n i s s i m a ; 10, 5 6 9 ; f o r ­
p e rn i 1, 6, 77 ; 2, 5 , 4 7 6 . 5 0 4 ; 6 , 383 ; t i t u d i n i s S p i r i t u s 2, 4, 105 ; f u l g e n -
3, 13, 29. 466. 468 ; - i u m c a e l e s t i u m ti o r e s t h o m in i, in c a r n a to F ilio D e i 1,
g lo r ia et h o n o r 496 ; s u p e r n o r u m 2, 2 , 7 2 1 ; f u l g o r i s 4, 34. 4 1 0 p u r p u r e i ;
5, 50 4 g a u d i u m ; 3, 13 , 29. 468 g a u ­ 2, 5, 1 8 1 ( s t e l l a e ) ;
d io ru m la u d es; 5, 596 ordo d eci­ -gau d ii la eti 3, 6, 6 5 2 ; glo b i 1, 3,
m us. 78. 241 ;
'Ciuitas: 3, 7, 193; aed ifica ta supra - h e r e d i t a t i s 2 , 3, 345 b e a t a e ; 6 , 4 0 7 ;
f i r m a m p e t r a m 8, 4 7 0 ; D e i 9 , 4 6 9 ; 7, 4 4 7 s u p e r n a e ; h o m in is d e o p e r i­
10, 8 14 . 8 1 7 ; e le c t a 1, 5, iit ; 2, 5, b u s b o n i s i n d u c t a 1 , 4 , 59 3 ;
272 ; erro ris p e ssim i (C a p h a r n a u m ) -illu stra tio n is supernae 1, 4 7 ; 2, 5,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 693
1588; in a estim ab ilis 6, 526; in n o ­ 6, 32. 14 1 p o t e s t a t u m ; te r r e n a 3, 11,
c e n s i , 3, 2 2 9 ; n o n i n t u e n d a 6 , 33. 822;
141 (p o te sta tu m ); 3, 4, 387 d i u i n a ; - u e ra 1 , 2 , 5 8 8 3 3 , 6 , 879. 978 ; V i r g i ­
- l a m p a d a r u m i. e. s u p e r n o r u m s p i r i ­ n i s 1 3 , 5 5 ; u i r t u t u m 1 , 4 , 898 ; 3 , 1,
tu u m I , 2 , 53 . 7 9 ; l u c i s 3, 12, 161 20 0 o m n i s ; u i t a e 2, 6 , 5 2 9 ;
a e t e r n a e ; 1 , 3, 1 4 1 F i l i i ; 3, 8, 3 7 . 591 - - t i s c a n d o r 1 , 3, 2 2 9 ; c i u e s 3, 9, 700 ;
purpureae, i. e. m ystica o sten sio con spectu s 1, 2, 119 ; co ru scatio
m y s te rii in ca rn a ti F ilii; lu m in is 3, s u p e r o b la t io n e m alta ris d e s c e n d e n s
2 7 3 a e t e r n i ; 4 , 88. 3 5 9 i n e f f a b i l i s ; 2, 6, 2 1 9 . 5 2 6 ; e x c e l l e n t i a 3, 9, 7 9 4 ;
-m agn a 1, 4, 50 1 donorum sp irita­ feru or 10, 6 9 3 ; fru ctu s 2, 6, 529;
l i u m e t c a r n a l i u m ; 2 , 6 , 1 2 . 39 8 ; 4 0 7 g a u d iu m 3, 8, 7 8 8 ; l e x 4 , 3 7 ; ; o b s e ­
h ered itatis s u p e r n a e ; m aio r quam q u iu m 1 , 3, 1 4 7 ; o c u l u s 2 , 5, 6 3 8 ;
c o n c o r d ia in a n im a b u s p ara t 3, 10, opus 3, 10, 8 8 3 ; o p e r a 1, 4, 204;
7 9 2 ; m a x i m a 1 , 3, 6 2 4 s c i l i c e t F i l i u s p u lch ritu d o 3, 11, 822; secu ritas
p au p ertatem hum ani co rp o ris in ­ i n u i c t a 6 , 8 7 8 ; s o l 8, 1 1 2 6 ; s p l e n d o r
duens ; 3, 4, 364 s a p ie n tia e lu c e n tis ; 1, 3, 138; 3, 4, 77. 278. 282 i. e.
m en tis d esid eran tis opera bona 3, l u m e n s a n c t i e u a n g e l i i ; 6 , 2 1 4 . 9 2 5 i.
2 3 3 ; m i r a 6 , 2 1 4 . 9 2 5 d i s c r e t i o n i s ; 8, e. m i s e r i c o r d i a D e i ;
90. 9 3 4 i m a g i n i s F ilii i n c a r n a t i a p p a ­ - in - t e a p p a r e n s F i l i u s D e i i n r e s u r ­
r e n t i s i n p e c t o r e h u m i l i t a t i s ; 2 , 1, 66 . r e c t i o n e 2, 1, 85. 3 8 3 ; in -te o p u s
274 stellae m a x im a e ; 3, 4, 7 7 . 278 ; b o n u m h o m i n i p e r f i c i e n d u m 8, 2 6 0 .
m u l t a 2, 7 , 12 9 . 389 c r e d e n t i u m q u i C la u is : -es ca eli 2, 6, 2609; i. e.
u e rm e m c o n c u lc a n t; 1, 4, 456 d ia­ iu d ic ia iu sti iu d ic ii in s c ie n t ia S c r i p ­
b o l i a n t e c a s u m ; 2, 4 , 4 2 . 1 9 4 i n f a n ­ tu raru m 2610 ; regn i c a e lo ru m 2621.
t u m f u l g e n t i u m i. e . i n n o c e n t i a p e r Claustrum : o cc u lta tio n is se c r e to ru m
f o n t e m r e g e n e r a t i o n i s ; 1 , 2 , 53 . 7 9 D e i 2, 1, 2 9 7 ; -a h o m i n i s e x t e r i o r i s
l a m p a d a r u m u i u e n t i u m i. e . e x e r c i ­ o b s e r u a n d a ne in te r io r h o m o sa u c ie ­
tus s u p e r n o r u m s p i r i t u u m ; 7 6 1 . 762 t u r 5, 8 5 2 .
so lis ; 3, 1 2 , 300 s o l i s , l u n a e e t s t e l l a ­ Clausura : ca eli 2 , 3 , 44. 5 5 1. 354 p o s t
r u m ; 1 , 6, 18. 72 s p i r i t u u m s u p e r n o ­ casum Adae; co rp o ris (d iscip u lo ­
r u m ( a n g e l . e t a r c h a n g e l . ) ; 5, 12 5 i. rum ) in ce n a cu lo ante aduentum
e. ueritas e u a n g e l i i ; m y s te rii 3, 4, S p i r i t u s 4 , 88 ; m a g i s t e r i i d i a b o l i ( a b
a p o s t o l i s a p e r ta ) 3, 13, 1 2 6 ; m y s t i ­
57 5 ’
-n u lla (L u ciferi et co m ita tu s illiu s c o r u m 1 , 1 , 36 ; i n p r a e c e p t i s l e g a l i ­
p o s t c a s u m ) 1, 32 6 ; b u s 2 , 4 , 1 7 9 ; p u d i c i t i a e u i r g i n a l i s 6,
-operum i n h o m i n i b u s p e r f e c t i s 1 , 3, 4 3 4 ; s u b i e c t i o n i s 5, 7 . 2 6 3 . 2 6 6 .

M7 ; C lau u s : f o r t i s ( i n f i r m a m e n t o a p o s t o -
-p atern a (D ei) 2, 1, 388; p u rissim a l i c o ) 3, 1 1 , 9 0 3 .

6, 685 ; 3, 9, 333 l Clem entia: d i u i n a 1, 5, 1 2 2 ; 3, 10,

-sa p ien tia e 1 0 , 883 ; l u c e n t i s 4 , 3 6 4 ; 672.
s e n s u s i n t e r i o r i s 1 , 6 , 1 1 9 ; s e r e n a 3, C lip eu s : p e n d e n s a b u m e r is in s in is ­
1, 110; seren issim a 9, 989 fid ei; tra u ic to r ia e 3, 3, 6 9 . 4 2 3 ; -i c o l o r i s
s e r e n it a ti s r u b e n t i s 2, 1, 291 ; s o lis 1, rubri 1, 4 , 2 11 ; m ille 3, 9 , 38 0 o m n i s
2, 761. 762; 5, 12 5 perm anens; a r m a t u r a f o r t i u m 5 4 5 5 i. e. d e f e n s i o ­
s p l e n d o r i s 2 , 3, 1 1 6 . 29 5 s u r s u m a d n e s fidei p e n d e n t e s a F ilio .
s e c r e t a c a e l i s e e x t e n d e n s (i. e . p e r ­ Coaceruatio : d i r a i n u i t i i s 3, 13, 539.
fe c tio u irg in ita tis) 33, 1, 5 1 0 ; stella­ Coactio: i n i u s t a 2 , 5, 1 5 2 8 ; absque
r u m a l i q u a n d o s u b t r a c t a in n o u is si- -n e in fantes s u b ic ie n d i san ctae co n -
m i s t e m p o r i b u s 1 , 3, 3 8 0 ; s u p e r n a 2, u e r s a t i o n i 82. 1400.
3, 1 4 9 ; 3, 6 , 3 9 2 ; 8, 7 8 8 ; 1 0 , 6 9 3 ; Coagulatio : (an tich risti in uen tre
- t a n t a 1 , 1, 2 1 . 86 s u p e r c a p u t p a u p e r ­ m a tris ) a fflata a r t ib u s L u c i f e r i 3, 11,
t a t i s ; 1 2 . 36 ; 3 , 1 , 4 3 . 1 7 0 s e d e n t i s i n 520; e sca ru m eu acu an s d e sid eriu m
t h r o n o ; 8, 2 0 4 . 1 1 6 9 g r a t i a e D e i ; 1 , sp iritale 2, 6, 1384; (h o m in is) in
694 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
u e n t r e m a t r i s 3 , 1 0 , 8 5 ; i n f a n t u l i 1 , 2, Collis :. q u i n q u e a p i c e s h a b e n s 3, 11,
5 5 1 ; s e m in is recta 4 9 8 ; in -n e c o n ­ 8. 80. 1 9 7 . 200 .
cu p iscen tia e p raeu a rica tio n is suc­ Collocu tio : in -n e m u lta P a te r n o n
c e n d i t l i b i d o m o r t i f e r u m c a l o r e m 2, d electa tu r 2, 6, 1 5 9 2 .

3 . 59 4 ; C o llo q u iu m : sacratissim u m sacer­

C ogitatio : h o m in is 3, 8, 4 6 7 s e n t i e n s d o tis in sacram en to altaris 2, 6,
D eum ; 2, 1, 390 a u t u e r b u m non 1587.
p o te s t ex p lica re d iu in ita te m et h u ­ Colluctatio : (in i n i t i o b o n i ) 3, 8, 2 3 8 ;
m a n i t a t e m F i l i i ; i u s t a a e d i f ic a n s in in s tu d io p e c c a n d i 341.
e x c e ls o 7, 5 8 0 ; -n e s 1 , 2 , 5 8 3 ; c o r d is C o llu m : 2, 5, 1 3 3 . 3 4 6 ; 3, 6, 1 3 5 : 8 ,
4, 1 0 1 0 ; im m u n d a e 3, 10, 3 3 8 ; p r o ­ 1 0 7 1 ; fo rtitu d in is 5, 3 0 1 ; i. e. p a ­
p riae 2, 5, 9 5 2 ; t e n e b r e s c e n t e s 3 0 6 ; ti e n t ia f o r t i s s i m a 6, 7 4 1 ; s u p e r b u m
-n is et a n i m i l a b o r 3, 10 , 2 0 4 ; - n u m 2, 5, 350; sicu t tu rris D a u i d i. e.
fatig a tio 2, 5, 305 ; m o t i o 3, 9, 498 ; fo r t it u d o ecclesia e 3, 9, 3 7 9 ; u e r m i s
i n - n i b u s h o m o c e l e r i t e r u o l a t 1 , 6, catena co n strictu m 2, 7, 79. 284;
86 . u o lu n ta tis 3, 8, 1 0 7 3 ; -i f o r t i t u d o
C o gn itio : casuum aut tem porum 1073 ; h o n o r (i. e. u irgin itas D eo
Prot. 35 ; C h risti 3, 8, 5 8 1 ; c r e a t o r i s o b la ta ) 2, 5, 4 2 2 ; p e tu la n tia 350;
2, 5 3 4 ; D e i i , 5, 1 2 3 ; 3, i , 498 ; 4, u i r t u s (i. e. f o r t i t u d o z e l i D e i ) 3, 5,
2 1 4 ; 26 3 m a n i f e s t a t a ; 8, 1 0 5 0 ; 10, 305 ; a - o ( l a r g i t a t i s ) s e r p e n s a d p e c ­
3 9 6 ; 12, 1 5 6 u iu i et u e r i ; d o n i 9, 609 t u s d e p e n d e n s i. e. r e c o r d a t i o p a s ­
( D e i ) ; e t h o n o r n o m i n i s ( D e i ) 1 , 3, s io n is C h r i s t i 6, 7 4 1 .
10 8 ; i n i t i a l i s 3, 4 , 12. 1 9 2 ; in t e l l e c ­ Color : aeriu s 2, 1, 3 8 : 3 , 9 , 130. 8 3 3 ;
t u s h u m a n i 8, 54 4 ; in te r io r 1045; a l b u s 7 1 . 1 1 3 . 1 2 9 . 7 8 0 . 83 3 ; 1 0 , 4 9 0 .
legis d iu in a e 4, 12. 192; lu m in is 7 9 4 ; e x p a r t e 1 1 , 8 5. 20 8 ; a u r e u s 2,
aetern i 6, 892; m u lie b ris 11, 106. 4 , 4 4 . 1 9 9 i. e . u n c t i o c h r i s m a t i s ; 3,
321 ; u era D e i 2, 1, 251 ; -n is m u li e ­ 1 , 4 9 . 383 c i r c u l i ; 9 , 1 2 7 . 828 t u n i ­
bris lo c u s 3, 1 1 , 1 0 6 . 3 2 1 ; t a c t u s 9, cae; ch a lyb eiu s 4, 50. 155; 7, 34.
6 0 9 ; a -n e D e i se a u e r tit L u c i f e r et 1 1 7 ; c r o c e u s 3 , 6 1 . 3 4 1 : 6 , 120. 153.
c o m ita tu s illiu s 1, 498. 7 1 3 ; c r o c i r u b i c u n d i z o n a e 8, 20 8.
Cognitor: secretorum (D eus) 2, 5, 1 1 8 6 ; d iu e rsu s 1, 5, 5. 6 8 s y n a g o ­
904. gae; 3, 10, 4 3 6 . 683 i n d u m e n t o r u m
Cohors: 3, 1 1 , 8 6 3 ; ch ristia n a 2, 3, p e d u m ; f e r r e u s 1 , 1 , 1 1 . 53 m o n t i s ;
515; 550 r e d e m p t a in san gu ine 3, 1 , 4 0 . 1 3 9 . 1 4 7 l a p i d i s ; 3, 2 1 . 14 5
F ilii; 3, 2, 3 8 4 ; ( f il ii p e r d i t i o n i s ) 1 1 , t u r r i s ; f o r m a e h o m i n i s 1 , 4 , 7 1 . 58 9
730 exterrita ab E n o c h et H e l i a ; 774 m u ta b ilis; fu lu u s 3, 11, 77. 164
c o n g r e g a t a ; h o m i n u m in fid e l u c e n ­ leo n is; 167 regnorum d eb ilita tem
tiu m 2, 7, 1 ; 5 ; m ilitiae flo ris u ir g a e i n c u r r e n t iu m ; ig n e u s ca p itis zeli D e i
non s p i n a t a e (i. e. a p o s t o l i ) 3, 13, ;, 87. 359; la p id eu s, ch a ly b e iu s,
1 1 1 ; m o r tife ra 7, 439 ; o u iu m a m a ­ ig n eu s circuli se p ro ten d en tis de
b i l i u m O m n i p o t e n t i s 2, 5 2 6 ; p l u r i ­ se d e n te in t h r o n o 1 ,5 7 .4 4 0 ; n ig r e d i­
m a re lig io n is (san cti B e n e d ic ti) 2, 5 , n is p u r p u r e a e c o l u m n a e T r i n i t a t is 7,
7 4 1 ; -te s d i a b o l i i n c lu s a e 7 , 4 9 6 ; -tis 2 6 . 86 ; p a l l i d u s 3, 1 0 6 ; 6 , 1 3 6 . 7 4 0 ; 8,
e x e rcitu s 3, 7, 439. 1 7 7 . 1 0 9 ; ; 10, 4 3 3 . 562. 675 ; p l u r i ­
Coitus: p r a e g n a n t i s 1 , 2, 3 5 . 54 8 . m u s t u n i c a e s a l u a t i o n i s a n i m a r u m 6,
Collectio : e c c l e s i a e de qu attu or par­ 239. 983; rubens h yacin th i 3, 9 7 .
t i b u s m u n d i i n u o l u n t a t e P a t r i s 3 , 8, 546 ; r u b e r 1, 4 , 2 1 1 c l i p e o r u m ; 2, 5,
1 8 . 568 . i n . 2 7 7 i. e . s p l e n d o r e c c l e s i a s t i c a e
Colligatio : am p le x io n is m en tis 2, ;, religio n is; 3, 6, 143. 758 h y a c in t h i;
8 46; co n secratio n is (p erm an et nec r u b e u s 8, 88. 9 4 4 l a p i d u m p r e t i o s o ­
e s t c o n t e m n e n d a ) 1 4 9 3 ; m a g n a uir- r u m ; 9, 130. 833 g e m m a r u m ; s a n ­
tutum ante D e u m 3, i o , 6 5 1 ; -n is g u in eu s san gu inis 2 ,6 , 1 2 5o ; s a p p h i ­
foedus 2, 5, 1 4 8 8 ; f u n e s 1416. r i n u s s p e c i e i h o m i n i s (i. e . F i l i i ) 2 , 1 4 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 695
53 ; s u b n i g e r f u n i u m 3 , 1 1 , 8 4 . 2 0 7 ; 6 8 7 ; i. e. h e r e d e s c a e l e s t e s 4 , 5 4 6 ;
u i r i d i s 3, 9 8. 5 5 4 ; 6 , 1 9 5 . 8 8 0 ; 8, 88. s e p t e m m a r m o r e a e a l b i c o l o r i s i. e .
9 4 4 ; 9, 1 2 9 . 8 3 2 . septem su sten ta cu la S p iritu s sancti
Coluber : a b s c o n d e n s se in c a u e r n a m 9, 1 1 3 . 7 8 0 ;
i. e . L u c i f e r 1 , 2, 8 2 ; ; i. e. a n g e l u s - - a e a n g u l i t r e s a c u t i u t g l a d i u s 4 , 34.
s u p e r b u s 166. 179; m ensura 53 . 170; V erbi D ei
Colum ba: a d u o la n s 3, 6, 122. 7 1 9 ; c a c u m e n 87. 358 ;
alis e x p a n s i s q u a s i a d u o l a n d u m s u ­ - - a r u m g e n u s fo r tis s im i (a p o s to li) 13,
per caput ca stitatis 8, 188. 1128; 129.
a p p a r e n s i n c l a r i t a t e l u m i n i s 4 , 90 . Com a: crisp a 3, 6, 9 7 9 ; d is s o lu ta et
367; ca n d id issim a 6, 114. 792; a l b a 3, 3 7 . 2 2 7 .
co n sid era n s u o lu cre m in p u rita te Com itatus : o m n i s ( L u c i f e r i ) 1, 2,
aq uae fu g it 2, ; , 1 2 31 ; h a b e n s i n o r e 112 ; 3, i, 491.
ra d iu m aurei co loris 3, 4, 90. 3 6 7 ; Comm endatio: c a s t i t a t i s 1 , 2, 37.
m o r is s im p licis et sin ceri 2, 3, 5 6 7 ; 59 4 ; h u m ilita tis et ca ritatis 49. 8 15.
sp ira n s in d e x tr a m a u r e m u eritatis 3, Com m ixtio: m aris et fe m in a e 1, 4,
6, 1 5 4 . 7 9 2 ; -a e 1, 55 ; - a e i g n i s 5 4 7 ; p e c c a t i 3, 8, 7 0 7 ; s a n g u i n i s 2 , 6 ,
s cilic. S p ir it u s s a n c ti 3, i , 8 8 ; s p e ­ 1 1 8 2 ; sem in is c u m p e c o r ib u s 2 3 0 3 ;
2, 2 , 6 2 ; 3, 5 6 7 .
cies u i r i l i s 3 , 8, 6 8 6 ; 1 0 , 3 1 7 ; - n i s r a d i x 8,
Colum na: 3, 4 , 9 7 . 1 4 9 . 1 5 5 . 3 9 4 ; 8, 686.
548; Com m otio: d esid erio ru m 3, 2, 3 3 3 ;
- a p p a r e n s i n t r a e t e x t r a a e d i f i c i u m 7, s e m i n i s in s o m n i o 2, 6, 2 3 2 6 ; s o n i ­
27. 8 7 ; c o lo r is 4, 49. 1 5 ; c h a ly b e ii; t u s q u a m i g n i s i n s e s e n t i t 1 , 3, 2 1 3 ;
7 , 2 6 . 86 n i g r e d i n i s p u r p u r e a e ; c o ­ u e n a r u m 2, 4 1 0 .
p u la t a s p o n s a e a g n i (est ille q u i p r o ­ C om m un io : agni in n o ce n tis 2, 6,
p h e tia m H ild e g a r d is g u s ta u e rit) 13, 1 7 2 4 ; beata (sa n cto ru m ) 3, 7, 4 7 7 ;
6 5 9 ; d iu in ita tis 4, 2 16 a c u t a ; 9, 81. san cta 2, 6 , 2 37. 7 8 0 ; -n is p o r t i o 3, 7,
489 V erbi D e i; ferri im p o liti in 477-
ta b e rn a cu lo an im ae 1, 4, 20 5 ; i n Com paginatio: la p id u m 3, 2, 71.
fig u ra uerae T rin ita tis 3, 7, 6 4 ; fo r ­ 248. 3 7 1.
tissim a est co n sta n tia 10, 4 4 6 ; h u ­ Compago : filio r u m (ecclesiae) o m n is
m a n it a t is s a l u a t o r i s 9, 49. 57. 144. p e r C h r i s t u m in s a l u t e m p r o t e n d i t u r
2 6 1 . 8 6 2 ; m a g n a e t o b u m b r a t a 8, 4 1 . 3. 9 » 397-
53 0 ; m e n tiu m h u m iliu m (h u m ilitas) Comparatio : 2, 7 , ; 82 ; 3, 8, 4 8 2 ; d e
93 ; m i r a b i l i s e t s e c r e t a a t q u e f o r t i s ­ a g r o 1 0 , 6. 1 4 6 ; d e a r t i f i c i b u s 2, 5,
s i m a 7 , 26 . 7 6 ; n o n m o b i l i s l e u i t a t e 53. 9 5 8 ; d e in f a n t e 3, 5 7 . 7 0 7 ; d e
in sta b ilita tis 10, 4 4 6 ; et m u n im e n m a n n a 6 , 7 9 . 1 4 2 0 ; d e m e d i c o 1 , 3,
u i r t u t u m c o n s t a n t i a 6 9 7 ; i. e . m y s t e ­ 38. 5 9 9 ; d e S a m s o n e , S a u l , D a u i d 3,
riu m in effa b ile V e r b i D ei 4, 130; 11. 154 ; de th esa u ro 3, 10, 15. 3 74 ;
obum brata 8, 201. 1156; p erfecta de u n gu en to et s a p p h ir o 2, 6 , 28.
to tiu s b o n i, o m n ia p enetrans et re­ 596; u id e : E xem p lu m , P arabola,
gens (T rinitas) 7, 67; p lan issim a S im ilitu d o .
absque ruga 31. 106; q u a n titatis Com passio : con feren s u tilita te m 2,
tantae u t m a g n itu d o et a ltitu d o n o n 6, 2 4 9 7 ; D e i 1, 4 , 835 ; p i a ( D e i ) 3,
p a t e a t 2 9. 1 0 1 ; s a n c t i t a t i s f o r t i s s i m a 10, 7 6 2 ; -n is u i s c e r a s u p e r p a u p e r e m
8, 519 (F iliu s); sta b ilita tis firm a e 2, 6 , 2 3 0 3 .
(g r a t i a D e i ) 4 0 6 ; t e r r ib ilis a s p e c t u 4, Com pletio : a c t i o n u m b o n a r u m 2, 7,
51. 166 ; to rn a tilis et r o tu n d a p len a- 1 6 0 ; e c c l e s i a e n o n d u m p e r f e c t a 3 , 9.
q u e r u g a r u m 73. 259 ; T r in ita tis u e ­ 184. 188; m em b ro ru m e c c l e s i a e 3,
r a e 6 , 88. 9 1 . 6 1 8 . 6 3 2 ; 8, 4 1 . 5 1 6 ; 11, 248; sacram en ti 2, 6, 2 1 1 . 50 8 ;
V erbi D ei 3, 2 8 . 19; ; u m b rosa 8, sacram entorum 2 3 8 ; s aecu li 3, 10 ,

5 3 7 - 57 ° ; 3 8 5 ; -n is c a n d o r 2, 3, 9. 1 8 4 . 188;
--ae concussae 11, 837; electo ru m p es 4, 369 cla u d ic a n s .
696 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
C o m plexio : in u irtu tib u s d u lcis 3, 8 7 0 ; 9, 6 2 1 ; 1 0 , 8 0 ; claudicans in

5
1 >158- _ incarnatione Filii 2, 5, 4 9 6 ; con ­
Com positio : hum ana Prot. 14 ; p r a e ­ cupiscibilis 3, 9 , 5 9 0 ; cordis 1, 3,
c e p t o r u m 2 , 5, 1 5 2 4 ; - n i s e f f e c t u s 3, 4 9 7 ; defectus 3, 5, 2 4 3 ; feruens
10, 5 4 6 ; s a n c t i f i c a t i o 2, 6, 4 0 9 ; u o - causae fortioris uel m ollioris 2, 5,
l u n t a s Prot. 1 4 . 845 ; et fortitudo uiri 3, 4 6 2 ; hum a­
Comprehensio: a m o r i s 2, 5, 34 3 ; 3, na 5, 303 ; incendens fortitudinem 3,
6 , 6 6 7 D e i ; g r a t i a e d i u i n a e 3, 2 6 8 ; 4 5 4 ; libidinis 1 , 2, 4 9 6 ; 2, 3, 2 9 0 ;
l a t i t u d i n i s i. e . c i r c u i t u s d i s c r e t i o n i s mala 5, 3 8 3 . 6 1 5 . 1 6 0 6 ; 3, 9 , 4 9 5 ; in
in te r b o n o s e t m a lo s 6, 922 ; p a lp a b i­ muliere non tam fortis et tam fer­
lis 2, 2, 1 1 2 . 1 1 5 . 1 2 6 . 1 6 7 . 1 6 8 . 1 7 0 uens sicut in uiro 2, 3, 4 7 6 ; operis
in lapide; 119 i. e. F iliu s; -n is 3, 1 , 3 2 7 facti; 2, 3, 4 7 7 filiorum ;
c i r c u it u s ( a n im a e ) 1 , 4 , 574. peccati 1, 2 , 7 8 4 ; 3, 8, 1 1 9 5 ; praeua-
Com punctio: 3, 5, 7 2 9 ; c o r d i s 2, 6, ricationis praeceptorum D ei 2, 3,
>
2 33 8 ; 3 3 , 5 7 1 ; 1 0 , i 8 - 7 3 6 . 7 3 9 ; 5 9 4 ; suggerens hom inibus D eum
g e m e n s e x i l i u m 7 3 9 ; l a c r i m a r u m 2, despicientibus q u od uolunt 3, 6,
5, 1 6 2 9 ; e t p r o b a t i o c o r d i s 3, 6 , 477 ; ; 1 0 ; terrena 2, 5, 1 9 . 4 8 6 . 4 9 6 ; uiri
u e r a 3 , 3 7 1 ; -n is c o r d i s u e r b a 10, 18. notanda in uoluntate D ei 3, 4 6 0 ;
4 71 ; u irid itas 2, 5, 6 8 3 ; u m o r 3, 13, - -ae carnales 1 , 4 , 2 6 7 ; 2, 5, 1 2 9 4 ; 6 ,
2 2. 3 4 5 . 5 4 7 ; - n u m r o s 2, 5, 1 4 3 6 . 1 9 6 8 . 2 0 7 7 ; carnis 1, 4 , 883 ; fallaces
Conatus : n e q u i s s i m u s ( d i a b o l i ) 2, 7, 2, 5, 1 3 3 0 ; insatiabiles 3, 9 , 6 2 1 ;
2 9 6 ; -us m alitio si (d ia b o li) 17 7 . 4 5 7. terrenae 1, 4 , 7 8 1 ; 5, 5 7 ac carnales ;
Conceptio : crim in is 3, 7, 318; hum a­ 2, 5, 60 5 ;
n a 2, 6, 1 2 3 0 ; t o r t u o s a ( d i a b o l i ) 3, --ae ardor 3, 4 7 4 ; co a g u la tio 594;
58 9. c o n f u s i o e t l a s c i u i a 3, 3, 2 3 2 ; f e r u o r
Conceptus : in -u h o m i n u m f o r tit u d o 2 , 3, 4 7 5 ; f o e d i t a s 5, 303 ; e t f o r t i t u ­
d i a b o l i 1 , 2, 4 1 7 . d in is s tu d iu m 3, 4 6 2 ;
Concordia: 3, 13, 15. 492. 4 9 6 ; a m - - - a r u m a b ie c tio ; , 1 2 9 4 ; su p erflu itas
p lecten s c o n s o r tiu m a n g e lo r u m 10 , 3, 4, 556; terrenarum peccata 1, 4,
787; anhelans ad u isio n em p acis 781 ;
789; carens o d io et in u id ia 791; - p e r -am defectus uocatur hom o ad
c o n c u l c a n s s a e c u la r ia 633 ; d e u it a n s m ortem 3, ; , 2 4 4 ;
scissu ras in fid e liu m 789 ; e x te n d e n s - i n - a c a r o h a b e t p e c c a t u m 2 , 6, 1 6 4 7 .
p ro te ctio n e m suae b o n ita tis 798 ; Concussio: m e n t i s e t c o r p o r i s 1 , 3,
fu gien s rab iem s p iritu u m m a lig n o ­ 318; in -ne bene disposita et recte
r u m 786 ; h a b e n s alam a lb i c o lo r is ab ordinata hom o seruit creatori 3, 5,
u tr o q u e la tere 4 9 0 ; im ita trix p acis 716.
50 2 ; p a r a n s c l a r i t a t e m i n a n i m a b u s Condescensio: -nis respectus 2, 6,
792; re su scitatio n is la p so ru m 13, 5 62 .
5 28 ; s e r u a n d a i n u n o q u o q u e o r d i n e Condimentum : in te n tio n is iu sta e 2,
2, 5, 4 9 . 8 6 9 ; s y m p h o n i a e 3 , 1 3 , 1 5 . 5, 1 2 0 2 .
4 9 2 . 4 9 6 ; t e n d e n s a d F i l i u m D e i 10 , Conditio: saecu la riu m 3, 6 , 3 9. 5 4 4 .
6 3 4 ; u o la n s s u p e r ca elo s c a e lo r u m 54 8 ; - n u m d u a r u m s a e c u l a r i u m , s c i ­
f i n i t o m u n d o 8 02 ; - a e u e r b a 20. 4 9 3 . lic e t m a io r u m et m i n o r u m , r e c t it u ­
Conculcatio: u e r b o r u m 1 , 3, 2 4 5 . do 5 4 8 ; in -n e s a e c u la r iu m partes
Concupiscentia: 1 , 2, 573 ; 2, 3, 4 5 3 ; tr e s s u n t 39. 5 4 4 ; 549.
7 , 1 8 7 ; 3, 5, 2 3 8 . 2 4 8 ; 9 , 7 4 2 ; 1 2 , Conditor: s u p e r n u s 1 , 4 , 6 3 . 56 6 .
267; Conexio: co p u la tio n is ca m is 2, 5,
- A d a e 1 , 2, 4 3 6 ; c a r n a l i s 4 , 2 6 0 ; 2, 8 28 .
3, 1 3 0 2 ; 6 , 2 3 7 2 ; 3, 2, 23 3 ; 3, 2 3 2 . Confessio: 2, 6 , 1 5 4 . 2 3 5 7 ; in hora
2 8 4 ; 8, 6 7 8 ; 9 , 9 2 9 ; 1 1 , 2 0 1 ; c a r n i s mortis 1 5 9 . 2 4 1 7 . 2 4 2 2 confitendum
2, 4, 2 2 9 ; 6, 4 5 1 . 1 6 4 6 . 2 4 6 9 ; 3, 3, alii hom ini si sacerdos non a d e st;
2 3 2 ; 5, 1 7 9 . 3 3 2 ; 6 , 8 1 0 ; 8 , 8 5 2 . 86 8 . 1 6 0 . 2 4 1 8 . 2 4 2 5 in praesentia ele­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 697

m en toru m si n u llu s hom o haberi q u i a d D e u m r e d i r e c o n t e m n u n t ) 3,

p otest; h u m ilis coram sacerd ote 9, 5 5 8 ; sui 2, 4 , 4 2 1 ; t o t a 1 , 5, 1 6 3 ;
2361 ; p o p u lo r u m su scip ie n d a a sa­ tu a , o in fe rn e , 2, 1, 373 ; -n is a e t e r ­
ce rd o tib u s 1 , 2 , 3 6 1 ; p osita u t h o m i­ n a e in p r o f u n d u m 3 ,10, 30. 8 2 3 3 8 3 2
nes e riga n tu r 2, 6 , 2 3 7 0 ; p u r a 3, 3 4 3 . d eiecit D e u s a n tiq u u m serpentem ;
6 0 7 ; 6, 2 3 7 2 . 24 38 . 2 4 4 4 ; s c e l e r u m d eiectio 2, 5, 1 0 3 4 ; e r r o r e s m u l t i e t
5, 6 5 8 ; s i m p l e x 6 3 1 ; u e r a s e c u n d a s c h i s m a t i s 1 , 5, 1 6 3 ; r u b o r 2, 5,9 8 3 ;
r e s u r r e c t i o 6, 2 3 6 2 ; -n is e t a b n e g a - -n em m ortis p o rtab it in fern u s in
tio n is c e r ta m in a h a b e n t in se h o m i ­ p erpetuum 1, 378 ; p e c c a t i fu g a t
n e s 1, 6, 123 ; p u r g a t i o 2, 6, 1 7 1 9 ; a se p u d o r 3, 3, 3 0 2 ; i n - n e m s u c c i ­
u erb a co n sta n tia e 3, 10, 7 2 4 ; d e -n e d it d iu in ita s a d u e r sa n te s ca th o lic a e
m o n e a n t sacerd o tes 2, 6, 1 7 3 . 2 5 3 4 ; fidei 7, 13 . 132 ; p e r - n e m m o r t is n o n
in -n e e t 2338 c o m p u n c t i o n e c o r d is co n fu n d e tu r p o p u lu s D e i 2, 6, 301.
e m u n d e tu r h o m o d e in c e n d io lib id i­ Conglutinatio : peruersitatis o b d u r a ­
n is ; 1, 4, 920 p u r a p a e n it e n t ia su r- t a e , m o r s a n i m a e 3 , 8, 38 8.
g e n d u m e s t p o s t p e c c a t u m ; s in e -ne Congregatio : san ctitatis q u a e ad alta­
et p aen iten tia non est p erse u e ra n - re p e r t i n e t ( i. e. sacerd otes) 2, 6,
dum2, 6 , 2338. 2335. _
Confessor : - e s 3, 1 2 , 1 6 . 1 9 9 . 2 0 4 ; 1 3 , Coniugium : 2, 5, 2 0 2 ; 3, 10, 337;
8. 1 5 6 ; d e a m b u l a n t e s i n m a g n o g a u ­ inter co n s a n g u in e o s concessum in
d io 4, 81. 294 ; h a b e n te s o fficia o r d i ­ u e t e r i t e s t a m e n t o , in n o u o p r o h i b i ­
n is a n g e lic i 13, 169 ; im ita ti fid eliter tu m 1, 2, 28. 467; rectum iu x ta
F iliu m 12, 2 0 4 ; im ita to re s ex celsa e d isp o sitio n em ecclesia sticae d is cr e ­
personae 13, 163; o fficia le s post tion is 331; sa e cu la re 2, 6, 2118;
F ili u m 4, 299 ; s u c c e s s o r e s le o n is 13, s p i r i t a l e (i. e. c o p u l a s a c e r d o t i s c u m
1 3 7 ; -u m o rn a tu s m a g n u s 165. ecclesia) 1930; -i o p in io 5, 409;
Confidentia: f a l l a x 3, 9 , 6 8 7 ; f a l s a 2, - o r u m m a t r i m o n i a 6, 2 0 9 0 ; in - o 1,
2, 208 ; - a e f a l s a e d i e s 208 ; p e c u n i a 3, 2, 26. 4 5 0 . 4 5 1 n o n c o p u l e n t u r c o n ­
9, 687. s a n g u i n e i ; 19. 230 q u a e t e n e n d a u el
Confirmatio: 2, 4, 5. 17. 99. 239; u itan d a.
exercenda per so lo s e p isco p o s 17. Coniunctio: A d a e e t E u a e 1 , 2, 3 2 9 ;
2 5 9 ; f i d e i 3, 3 3 0 ; S p i r i t u s s a n c t i 4 , carnem cam i co p u la n s 2, 5, 830;
2 6 0 ; u eritatis 3, 11, 243. c a r i t a t i s 1 , 2, 2 68 ; c o n s a n g u i n i t a t i s
Confortatio: d i u i n a 1 , 3, 2 3 3 ; h o m i ­ c a r n a lis c o p u l a e 473 ; d e s p o n s a t i o ­
n u m u ir t u o s o r u m (m u n it ecclesia m ) n i s 26 3 m u l i e r i s a d u i r u m ; 265 b e n e
3, 9, 2 5 6 ; s u p e r n a 2, 6, 9 1 4 ; uera et h o n e s te co n s titu ta ; 264 n o n u an a
(uirtutis) 3, 6, 6 5 0 ; -n is s a lu s 6 5 0 ; nec in o b liu io n e D ei exercenda;
su fferen tias ac cip it ecclesia ab V n i- fo rtitu d in is 3 ,9 , 38 9; g e n e ru m d u o ­
g e n i t o D e i 1 , 3, 2 5 3 ; s u p e r n a e u i r - r u m m u r i a e d i f i c i i 3, 8 1 . 1 2 3 ; l e g a l i s
tus 2, 6, 9 1 3 . 10, 113 ; m a ris et fe m in a e 2, 5, 8 3 4 ;
C o n f u s i o : c o n s c ie n t ia e in m a l o o p e ­ 836 c o n s t i t u t a a D e o d e c e n t e r ; 834
re 3, 5, 185 ; i n c o r p o r e (crim in o ­ d isp o sita b e n ig n e ad p ro p a g a tio n e m
so o p ere im p leto ) 2, 4, 4 18 ; d ia b o li h o m i n u m ; m ariti et u x o r is e x e r c e n ­
3, 1 , 4 1 0 ; 8, 1 0 5 0 ; 1 0 , 9 3 5 ; f r a u d i s da secu n d u m tim o re m D e i 1 ,2 ,3 3 0 ;
d iab olicae 3, 2 25 ; e t l a s c i u i a c o n ­ m u r i lu c id i et la p id e i aedificii 3, 11,
cu p iscentiae carn is 3, 231; m axi­ 8 7. 2 3 5 ; p a g a n o r u m 1 , 2, 4 7 2 ; s c i e n ­
ma arid itatis, fid ei ad u ersan tis 7, tiae s p e c u la d u a e 3, 1 1 , 2 3 9 ; u iri et
13 8 ; m o rtis 2, 1, 3 7 8 ; 6, 50 1 non m u lieris 2, 5, 8 3 0 ; 6 , 2 2 4 7 ; 3, 8, 845 ;
c o n fu n d e t p o p u lu m D e i ; p eccati 3, - n e s d u a e n e c e s s a r i a e m u n i t i o n i s , i,
3, 3 0 2 ; p e r d u c e n s a d p a e n i t e n t i a m e. s p e c u l a t i u a e s c i e n t i a e e t h u m a n u m
9, 6 4 1 ; p e r p e t u a 10, 832 ; p r a e s u m p ­ o p u s 1 0 , 3 33 ; - n i s a n g u l u s 5 , 8 1 . 12 3
tion is (d ia b o li) 2, 7, 141 ; s a e c u li ta m d u o ru m gen eru m m u r i; 11,8 7 . 235
p raesen tis quam fu tu ri (h o m in u m lu c id i e t la p idei m u r i a e d if ic ii; c o p u -
6g 8 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
la 2 , 5,2 8 5 ; in s titu tio recta in m u lie ­ q u a m d eficiet u in u m .
r e 6 , 226 8 ; o p u s n o n fiat i n d i u i s i o n e C onsensus: 1, 4, 928; 3, 5, 457;
1 , 2, 5 0 6 ; r e c t i t u d o 293 ; t r a n s g r e s ­ a lte r iu s ( c o n i u g i s n e c e s s a r iu s a d li­
sio 290 ; a -n e m aritu s et u x o r se g a tu r a m m atrim o n ii so lu e n d am ) 2,
sim u l a b stin e b u n t s e c u n d u m e c cle ­ 5, 8 2 2 ; a n i m a e 3 , 8, 8 4 9 ; c o r p o r i s
siasticam d iscip lin am 294; in -ne 1 0 , 205 ; i n f a n t i s 2, 5, 1 4 0 9 ; u i t i o -
m u lieris s acrificiu m p o llu tu m d e ue- r u m 3 , 9 , 85 5 ; u o l u n t a t i s 2, 5, 1 4 0 4 ;
t e r i b u s a D e o n o n s u s c e p t u m 2, 6, 1417 bonae; absque -u u o lu n ta tis
2164. in fan tes n o n su n t c o g e n d i ad san c­
Coniux: ca rn alis 2, 6, 2 0 3 7 ; p r o p r ia ta m c o n u e rs a tio n e m 1404.
1 , 2, 4 6 2 ; s p i r ita lis 2, 6, 2 0 0 6 ; - g is Conseruatio : q u ietis beatae 3, 6 , 689 ;
sp irita lis u ir 2006 e st s a c e r d o s ; -g ern -n is sta b ilita s 689.
ca rn a le m ( n o n a c cip ie b a n t d iscip u li Conseruus: -i 2, 5, 463. 465.
C h r i s t i ) 2040. Consideratio: a c u t i s s i m a 3, 2 , 1 7 1 ;
Conradus : R o m a n o r u m r e x Prot. 9 1 . b o n i e t m a l i 29 3 ; i u s t a 2, 4 , 3 4 7 ; 6,
Consanguineus : -i i n c o n i u g i o n o n 2 4 8 8 e t r e c t a ; 3, 6 , 5 6 6 . 6 2 0 ; m o r t a ­
c o p u l a n d i 1 , 2, 2 6 . 4 5 0 . 4 6 8 . lis et in firm a 1, 1, 91 ; in sensu
Consanguinitas : 1, 2 ,4 5 2 ; s a n g u in is ration ali 3, 2, 288 ; s i n c e r a 2, 5,2 4 1 ;
co n iu n x it h o m in es in u e te r i te s ta ­ -n is d e u o t i o 6, 17 5 5 ; e x t e n s i o 3, 6,
m en to 469; -tis carn alis co p u la e 566 ; in tu itu s 2, 4 , 3 68 ; u i s u s a c u t i s ­
c o n i u n c t i o 4 7 5 ; n o t i t i a 45 5 ; 4 6 1 i n s i m u s 3, 6 , 6 2 0 ; 2, 4 , 3 4 7 .
p r o p r i a c o n i u g e n e s c ie n d a , in a lie n a C on siliu m : 2 , 5 , 1 3 1 2 . 1 3 1 4 ; 6 , 2397 ;
c o p u la a b h o r r e n d a ; re c o r d a tio 453. a b s c o n d i t u m 1 , 2, 7 9 3 ; a n t i q u u m 2,
Conscientia : 1, 2, 6 4 0 ; 3, 6 , 22 8 ; 10, 5, 8 8 0 ; 6 , 1 9 2 . 2 7 5 ; 3, 1 , 85 ; c o r d i s
1 3 6 ; a n i m i s u i 1 , 6 5 7 ; 2 , 7 3 7 ; 3, 5 9 3 ; et sap ie n tia 9, 671 ; D ei 8, 763 ;
4 , 6 3 4 ; 5, 7 6 8 ; 6 , 1 0 3 4 ; 7 , 5 0 9 ; 8, d iu in u m 2, 5, 5 1 5 ; 3, t , 8 4. 9 4 ; 8,
1 2 4 5 ; 9, 1 0 1 6 ; 10, 9 4 ; ; 1 1 , 9 3 4 ; 1 2 , 7 5 2 ; 9 , 33 3 ; 1 0 , 1 1 4 ; i m p i o r u m 2, 6,
3 2 3 ; 1 3 , 6 7 1 ; b o n a 1 , 2 , 59 2 ; 2, 7, 319; m ag istro ru m p rin cip aliu m 5,
196 ; 3, 5, 1 7 8 . 2 0 6 ; 6 , 29 . 4 7 4 . 4 7 9 ; 880; m a g n u m 3, 1 3 , 445 ; et a n t i­
1 0 , 81 ; c o r d i s 1 , 4 , 4 8 3 ; f o e t e n s 2, 7, quum 2, 1, 19. 2 8 1 . 2 9 2 ; 3, 13, 446
4 8 0 ; in te r io r q u a si facies a n im a e 3, d estru en s h a u stu m in fe r n a le m ; m a ­
3, 305 ; s i n g u l o r u m a p e r t a i n i u d i c i o nens ante ae u u m 14 9 ; m o rtiferu m
12, 19. 217; sp iritu s 5, 185; -ae d ia b o li 6, 202 ; m y s t i c u m 2, 151 ;
h o m in u m 12, 224 b o n o r u m e t m a lo ­ n eq u itiae 2, 5, 1 3 4 3 ; P a t r i s a l t i s s i m i
r u m n u d a e e t a p e r t a e a n te F i l i u m in 3, 9, 802; p atris (i. e. p ecu n ia e)
d ie iu d ic ii; 150 h ab en tiu m fid em se q u u n tu r sim o n ia ci 658 ; p e rfo ra n s
f u l g e n t ; 15 2 i n q u a f i d e s e x s t i n c t a d u ritiam co rd is 8, 768; secretu m
f u it in t e n e b r o s i t a t e ; in -a b o n a 5, D e i : re d e m p tio h o m in is p e r F iliu m
206 h o m o c o n t r a d ic it m a l u m ; 178 1, 2, 4 2 4 ; serp entis 3, 8, 787; -a
u id et D e u m . m i n u t i s s i m a d i s c r e t i o n i s 6 , 95 8 ; -i e t
Consecratio: 2, 5, 2 5 3 ; c o r p o r i s e t f o r t i t u d i n i s s p i r i t u s 8, 6 6 9 . 7 5 3 ; m a g ­
san gu in is F ilii ad salu atio n em et ni et an tiq u i 2, 1, 296 e m in e n tia ;
g lo ria m g en eris hum ani 6, 1564; 292 u i r i d i t a s ; m e n s in te r io r 3, 13,
m iracu lu m est id em ac in carn atio 149 ; s e c r e tu m (C h risti) q u i c o n t e m ­
1346; o b la tio n is 740; sanguinis p tu m d o c e t sae cu la riu m 10, 7 7 7 .
1171; u n ctio n is p rin cip alis 1828; Consodales: erra n tiu m , d o cto re s 1,
-n is c o l l i g a t i o ( h o m i n i s q u i r e l in q u it 3, 477-
o m n i a ) 5, 1 4 9 3 ; m e n s a 6 , 1 9 7 1 ; i n Consolatio: (anim arum ) 3, 8, 1 2 2 6 ;
-ne 117 5 . 1 1 7 9 a q u a u in o in te re sse erep tio n is non est d am n atis 1, 2,
d e b e t ; 5, 2 5 3 m i n i s t r i c o n s t i t u t i a c ­ 17 8 ; h o m in u m p atriarch ae et p r o ­
c e d a n t ad alta re in ca stitate ; 6, 1346 p h e ta e ante le g e m 2, 6, 238 0 ; l u m i ­
o b la tio p a n is e t uin i e ffic itu r c a r o et n is n o n est S a ta n a e e t a n g e lis eiu s 3,
san gu is F ilii; 1171 sanguinis n u m - 1, 558; m u lta (an im ae p e re g rin a e ,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 699
a c c e p t a p e r m a t r e m S io n ) 1, 4, 198 ; u irtu tu m in te rio ru m 703 ; f u n d a t a
p a r u a 1 4 6 ; ( p e r e g r i n o r u m ) 81 ; p r o ­ supra fo rtissim u m fu n d am en tu m
fu n d a san cti S p iritu s 3, 7, 97 ; p u r g a ­ 4 ; ; ; u i r t u o s a 2, 6, 4 80 u i r t u s c l a r i s ­
tion is 5, 226; red em p tio n is 1, 4, sim a ; 3, 3, 1 8 1 ; u o l u n t a t i s D e i 1 1 9 ;
989; S p iritu s 3, 10, 229 p a ra cliti; - a e s t a t u s 1 0 , 3 5 . 5 9 9 ; 38. 6 9 4 e t q u i d
san cti 2, 3, 7 9 7 ; 3, 7, 9 7 ; 10, 4 0 0 ; s i g n i f i c e t ; u e r b a 16. 445 ; u ir t u o s a e
u i t a l i s 7 , 4 9 4 ; - n i s i g n i s 1 , 3, 1 3 0 ; d ign itas 3, 181 ; uirtu tis u ires 8,
re m e d iu m 2, 6, 1580; -n u m D ei 1 1 1 8 .

m o d u s 3, 4 , 4 2 . 5 4 3 . Constitutio : a ca p ite n o n est in D e o

Consolator : c a p t i u i t a t i s q u a e ritu r ab 3, 1 3 , 1 5 1 ; D ei 1, 2, 713; doni
a n i m a i , 4 , 10 8 ; o m n i s d o l o r i s D o ­ san ctissim i Dei 2, 5, 1215; lu n ae
m i n u s I e s u s 3 , 6 , 18 8 . in c r e m e n t u m et d e fe c t u m in se h a ­
Consors: 2, 6, 2 3 0 0 ; a n g e l o r u m d e ­ b e n t i s 1 7 2 ; m u n d i 1 , 3, 5 3 6 ; 3, 10 ,
b u i t e s s e a n i m a 1 , 4 , 88 ; - t e s ( d i a b o ­ 908 ; o b s e r u a t i o n i s ca rn alis u eteris
li) i n p o e n i s 2, 6, 1 8 5 1 . t e s t a m e n t i 2, 20 2 ; o r d i n i s e c c l e s i a s ­
Consortium: a n g e licu m 3, 6, 150. tici 2, 3, 2 6 9 ; p r a e c e p t i 3, 1, 2 5 6 ;
837; an gelo ru m 8, 783. 863; 10, praeceptorum 9, 342; p op u lo ru m
772; 787 b eatoru m ; 1, 2, 6 2 9 ; 3, m a i o r u m e t m i n o r u m 6 , 3 2 8 . 52 5 ;
9, 698 supernorum ; ca eleste 2, 6, p ro cessio n is ecclesia sticae 9, 334;
2 0 7 9 ; d u i t a t i s s u p e r n a e 3, 10, 8 9 0 ; r e c t a ( D e i ) 1 , 2, 4 0 9 c o n i u g i i a D e o
in D e o est h o m in i a F ilio lib e ra to 1, co n stitu ta; 3, 6, 356 in te r p o p u l o s ;
2, 7 2 1 ; f i d e l i u m 2, 6 , 2 6 6 0 ; F i l i i 5, regen era tio n is 2, 3, 3 99 ; s a e c u l i 1 , 2,
440 ; (in im ic o r u m an im ae) 1, 4, 1 ; 5 ; 459; -nes ecclesia sticae 2, ;, 349;
m artyrum 3, 13, 152 ; m a t r im o n ii 2, -n is D e i u in e a 3, 6, 3 3 8 ; p r a e c e p t o ­
3, 4 1 . 4 9 8 . 5 0 0 ; 5, 8 1 0 n o n s o l u e n - r u m g r a d u s 9, 3 4 2 ; te m p li ca u sa ;,
d u m n isi p e r u o l u n t a t e m a m b o r u m 54- 572- 575-
u t a m b o a saecu lo s e p a r e n tu r ; o r d i­ Constrictio: a n i m i 2, 5, 6 1 4 d i f f u s i .
n is a n g e lic i 3, 1 0 , 63 3 ; p e r m a n e n ­ 773 ; ca rn is 6, 2 0 7 9 ; ca stitatis in ti­
tiu m in in fid elita te im ita tu r a n ti­ m a e 5, 2 9 2 ; c o n c u p i s c e n t i a e c a r n a l i s
q u u m s e r p e n t e m 2, 6, 2668 ; s p i r ita le 3, 3, 2 8 4 ; c o r p o r i s 2, 6 , 2 1 5 5. 2 2 8 3 ;
1994 ; u eritatis 3, 9 , 7 0 7 ; u e s t r u m (i. 3, 5, 280 contra u itia ; d o lo ru m
e. s u m e n t i u m c o r p u s D o m i n i ) 2 , 6, g ra u issim o ru m 4, 557; exorn an s e c ­
1 7 6 4 ; in u ir g i n it a t e ( c u m C h r i s t o ) 3, clesiam i. e. p e r f e c t i o illo ru m qui
1 0 , 3 2 2 ; -a a m a r i s s i m a n e f a n d o r u m p a s s io n e m F ilii im it a n t u r 2, 5, 5 1 3 ;
crim in u m 2, 6, 2 3 0 8 ; a - o u e r it a t is frig o ris et fam is u te n d a ad re u o ca n -
uacua 3, 9, 7 0 7 s u n t s i m u la c r a ; in - o d u m ad se ru itiu m D e i 1 5 1 3 ; tim o ris
(su m en tiu m corpus C h risti) m u lti m u lta 3, 4, 112. 452; ualid issim a
in firm i2, 6 , 1 7 6 4 . fran gen s d esid eria ca m is 8, 1057;
Conspectus : 2, 7 , 1 5 8 ; c l a r i t a t i s 1, 2, u itio ru m 2, 5, 6 0 1 ; - n i s d u r i t i a 3, 4,
1 1 9 D e i ; D e i 2, 7 , 3 2 7 ; 3, 3, 5 4 ; 4, 537; ad -nem uestitus san ctae
4 5 4 ; 395 o m n i p o t e n t i s ; 7 , 3 4 3 ; 1 3 , c o n u e rs a tio n is n u llu s est c o g e n d u s
6 5 9 ; g ratiae D e i 8 ,4 3 3 ; h o m in u m 2, 2, 5, 7 0 0 ; i n - n e e s t p u e r 3, 3, 2 9 3 .
4, 363; 5, 1 0 8 6 ; 6 , 2 2 8 . 569. 58 4 . Constructio : a e d i f i c a t i o n i s e c c l e s i a ­
671. 750; lu m in u m u iu e n tiu m et s t i c a e 2, 6 , 1 8 8 0 ; b o n i t a t i s P a t r i s 3, 6,
a r d e n t i u m i. e. s u p e r n o r u m c i u i u m 281 ; c a n c e l lo r u m (typ ica p ra e fig u ­
384; m eus (i. e . D ei) 1841. 2157. r a t i o S p i r i t u s s a n c t i ) 305 ; e c c l e s i a e
2 2 3 8 . 2 2 6 0 ; 3, 9, 5 8 2 ; r e g i s s u m m i 2, 3, 2. 1 3 4 ; e x o r t a i n o m n i b o n o
912. opere (ecclesia) 3, 9 , 26 3 ; n o u a 9.
Conspum atio : lib id in is 3, 9, 937. 25 3. 2 6 3 ; P a t r i s s u m m i 6 , 58 0 ; p l e n a
Constantia: 2, 7, 600; 3, 10, 741; a n im a ru m u iu e n tiu m 2, 3, 1 2 7 .
c i r c u m s p e c t i o n i s i n t i m a e 6, 6 7 9 ; c o ­ Consuetudo : ca rn alis 3,4, 323; i n f e -
lu m n a 10, 446 fo rtissim a; 697 et lic is s im a in felicita tis in itin e rib u s
m u n im en u ir t u tu m ; firm a m en tu m p eccato ru m 2, 7, 328; in iq u ita tis
7 00 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
u e t u s 3, 3 4 7 ; i n q u i e t i s s i m a e t a m a ­ Contemptor: -es caducorum 3, 9,
rissim a 3, 9, 312; iu d a ica 6, 7 9 0 ; 4 4 7 ; m u n d i e ffe c ti (e le cti) 443.
legis 1, 137; 3, 4, 229 D e i r o b u ­ Contem ptus : D ei in su ffla tu s p r im o
s tio r in p r a e c e p t o d iu in o c o n f ir m a t a h o m in i a serpente 3, 9, 4 6 4 ; m ali
a I o s u e ; m a l a 1 , 2, 1 9 6 ; 4 , 2 8 6 ; 3, 8, p erseu eran tis 2, 5, 1 2 0 3 ; m o r t i s 3, 7,
3 6 4 ; m o r u m 1 , 2 1 6 m a l o r u m ; 8, 770 285 ; m u n d i 9 , 4 6 7 t o t i u s ; 1 0 , 1 9 . 36.
p r a u o r u m ; m u lie b ris u e la n d i ca p u t 4 3 . 4 83 . 600. 6 2 1 . 6 2 2 . 7 4 9 . 7 5 2 . 7 6 4
9, 2 1 3 , 9 69 ; p e c c a t o r u m c o n c e p t o ­ ( u ir tu s ); 624 c o m m o n e n s h o m in es
r u m 8, 3 6 4 ; p r i o r 6 , 1 0 2 7 ; t u r p i s e t s a e c u la r e s ; 623 co n fid en s in D e o ;
n o xia 2, 7, 401 ; u it io r u m 1, 4, 286 ; 431 habens tu n icam su b n ig ra m ;
u o lu p ta tis illicita e 3, 9, 312; -inis 6 7 1 ; 4 1 5 . 4 7 5 . 6 70 in r o t a ; m u n d ia -
iu d a ic a e o c c a s u s in o r t u u e r a e fidei liu m 6, 4 6 6 ; s a e c u la r iu m 10, 7 7 6 ;
6 , 7 9 0 ; t u n i c a i. e. u i t i a e t m a l u m s p u r c i t i a e S a t a n a e e s t u e r e c u n d i a e 3,
ex e m p lu m tran sg ressio n is Adae 308 ; - u s D e i f o e t o r 9 , 4 6 3 ; m u n d i
1 0 2 7 ; in -in e s u a i g n o t a d is c it s e n ­ uerba 1 0 , 19 . 4 8 3 .
s u s , si u o l u n t a s a d m o n i t i o n e m g r a ­ Contentio: a u t r i x a 3, 6 , 8 69 .
t i a e s u s c e p i t 8, 2 4 8 . Continentes: i m i t a t o r e s castitatis 2,
Consumm atio: ce leb ra ta a F ilio de 5, 1 1 6 9 ; a d - e s a d m o n i t i o 3, 10, 1 1 .
m u n d o tran situ ro 2, 6, 833 ; e x t e n ­ 28 0.
s i o n i s s y n a g o g a e 1 , 3, 7 1 . 7 6 ; i n s a ­ Continentia: ca rn aliu m 3, 10 , 210.
n ia e d ia b o li 2, 7, 241 ; m u n d i 3, 1 1, 283 ; ( e u n u c h o r u m ) 2, 6 , 2057 ; m e n ­
26. 345. 3 5 2 ; o b s e r u a t i o n i s a n t iq u a e tis i n t e r i o r 3, 10, 13. 333 ; u i r g i n i t a -
6, 9 0 4 ; s a e c u li 1 , 4 , 8 9 7 ; 2, 6, 694. tis 362; -ae cauerna (refu g iu m et
1393 ; 3, 1 1 , 4 4 0 ; -n is fin is in o p e r e d efen sio in ardore lib id in is) 2, 6,
caritatis 8, 1020; usque ad -nem 2291 ; c o r o n a c u m tr ip u d io su p ern i
perseuerandum est in aeq u itate g a u d ii p ercip itu r 2074; odor 3, 9,
(p rin c ip ib u s ) 1, 6, 159. 465.
Contagio: fem in aru m 2, 6, 2088; Contractio : n ascen tiu m h o m in u m
h u m a n a 1664 ; m u lie ru m 2 1 5 9 ; p e c ­ u b i c o m m i x t i o m aris e t fe m in a e p e r ­
cati 1233 ; 3, 3, 2 6 2 ; t o t a 1 , 2, 6 5 4 ; petratu r in o b liu io n e Dei 1, 4,
--n is hum anae p eccata 2, 6, 1664; 547-
m a c u la o m n is s e g r e g a ta a p a r a d is o 1, Contractor : im p lica n s h o m in e m in
2, 6 5 4 ; s c h i s m a 2, 6, 1289 ; -n e n u lla p eccatis : d ia b o lu s 3, 2, 2 7 7 .
u io la ri p o t u it F iliu s 1263 ; p e c c a t o ­ Contradictio: 3, 9, 6 6 3 ; a r t i u m d i a ­
r u m ca re b a t V n ig e n it u s 1 10 4 ; a -ne b o lica ru m 13, 11. 226. 228. 534;
2088 f e m i n a r u m s e c o n t i n e b u n t m i ­ in stitu tio n u m aliaru m de D e o flu en ­
n istri s a c e r d o ta le s ; 19 0 7 m u lie r is se tiu m (apud superbos) 2, 5, 1068;
d ebet cu stod ire s a c e r d o s ; sin e -ne resisten s D eo in m alefactis 3, 8,
2156 co p u la e terren ae appareant 1043 ; -n is a r id ita s in c h r i s t ia n o p o ­
s a c e r d o t e s in c o n s p e c t u D e i; 1233 p u l o a d iu in it a t e T r i n i t a t is s u c c is a 7,
p e c c a ti in c o r p o r e F iliu s D e i . 1 3 6 ; s o n itu s (a n tic h risti) 1 1 , 327.
C o n ta g iu m : -a hum ana 2, 6, 2143 Contrarietas : falsa 2, 5, 1 2 2 6 ; f o r n i ­
e x u sta in c a s t it a t e ; 10 74 p h i l o s o p h o ­ c a tio n is 6, 145. 2234. 2243; 3, 11,
ru m ; peccatoru m h u m an o ru m non 178; in sid iaru m d ia b o lica ru m 6,
in V n i g e n i t o 1, 6, 1 7 6 ; r e r u m s a e ­ 7 7 7 ; in m e m b r is 1 , 2, 3 4 4 ; m u n e ­
cu la riu m 2 ,5 ,3 0 .6 3 1 .6 4 0 ; u o lu n ta - ru m fo eten tiu m (sim o n ia co ru m ) 3,
t i s h u m a n a e 3, 8, 1 6 8 . 9 , 7 0 8 ; n u l l a t a n g i t p a r a d i s u m 1 , 2,
Contaminatio: facien tiu m cru en ta 6 5 5 ; teneb rarum 3, 7, 1 1 9 ; u a n ita tis
m anu d iu isio n em in h o m in ib u s, 9, 618; -tes m axim ae et p lu rim ae
co in q u in a n s 2, 6, 1 6 8 7 . 1 6 9 1 ; p o l l u ­ in f e r u n t u r h o m in i q u i se ad d e t e r io ­
tion is fu g ie n d a 1894. r a i n c l i n a u i t 1 , 2, 6 6 7 ; s a n g u i n e a e
Contemplatio: u itae ca e le stis 3, 9, susten tatae p r o p te r p a s s io n e m F ilii

444- 3, 6, 760 ; tr a n s u o la n d a e s u p e r p e n ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 701

nas q uae d atae sun t an im ae a D e o i, san cta p ro b a ti c o n s titu a n tu r p a s to ­

4, 198 ; -tis s t u lt it ia 2, 5, 1 2 2 6 ; o b s t a ­ r e s e c c l e s i a e 38. 7 5 3 . 7 5 6 .
c u l u m n u l l u m o b s i s t i t u i r t u t i D e i 6, Conuersio : d e c e p t i b ilis e iu s q u i ficte
1 0 6 4 ; s i n i s t r a 3, 6 , 7 7 7 ; - t e m s i n i ­ c o n u e r t i t u r 2 , 5, 13 7 4 ; d i l a t a u s q u e
strae partis i. e. p e rd itio n e m an i­ ad e x sp ira tio n e m d ecip it an im am
m a e d e c lin a t c o n s t a n t ia 7 7 7 ; in - t e m 1570.
possunt h o m in es p eru ertere re g i­ Con uiu iu m : coram F ilio ubi cum
m i n a 9, 740. la c r i m a b i l i p a e n i t e n t i a p e c c a t r i x se
Contritio: anim i 2, 6 , 9 2 6 ; a s s i d u a 3, p u r g a u i t 2, 6 , 2 3 7 4 .
10, 7 4 0 ; d i a b o l i 2, 7 , 2 8 8 ; e c c l e s i a e C o n u s: turritus i. e. turritus apex
declaran s a m o r e m s u p e r n o r u m 1 , 3 , dignitatem constantiae significans 3,
2 5 1 ; filio ru m salu ation is 2, 1, 332. 3 » 2 5 - i 6 4 ; >7 9 -
35 0; fo rtis c u lto r u m D e i q u a an ti­ Copia: c e l e r i s u e r b o r u m 1 , 3, 2 7 3 .
quum serpentem d eiciu n t 7, 47. C o p u la : a l i a a m a r i t o a u t ab u xore
5 8 7 ; f o r t i s s i m a 595 ; e t i n f e l i c i t a s i n n o n quaerenda 1 , 2, 2 9 2 ; c a n d o r i s
uiis d a m n a t o r u m 3 2 1 ; i u s t o r u m q u a in n o ce n tia e u ir tu tu m 3, 8, 8 8 4 ; c a r ­
s e m e t i p s o s d e s p i c i u n t 5, 1 2 9 5 ; m a g ­ n a lis 1 , 2, 4 7 6 ; 2, 3, 3 5. 6 9 1 ; 5, 2 1 9 .
na 3, 3, 285 ; m u l t a 11, 112. 33 8 a 4 1 0 . 809. 8 2 0 ; 6, 1 9 9 4 . 2069. 2 0 7 9 ;
ca p ite usque ad genua m u lie b ris co n ju n ctio n is hum anae 3, 28; ;
i m a g i n i s i. e. e c c l e s i a e ; 1 2 , 263 r e ­ c o n s t i t u t a in m u l t i p l i c a t i o n e m p r o ­
p r o b o r u m c u m ad aetern a su p p lic ia cre ation is filio ru m 3, 10, 1 13 ; c o s t a e
ten d u n t; p ae n ite n tiae 5, 213; sui le g a lis c o n ju n c t io n is 10, 113 ; te r r e ­
(eorum qui caduca con tem p serun t) na 2, 6, 2137; -ae carn ales 1925;
9, 4 5 0 ; -nes a b u n d a n te s illo r u m q u i c o n t r a r i a e in d iu e r s i t a t e 1 9 3 7 ; d u a e
c o n te ru n t c o n c u p is c e n tia s carn is 2, non sunt habendae sacerd o ti 124.
6, 450; -n is d iscip lin a 3, 3, 283; 1931; stu d ii sp irita lis et carn alis
s p i r i t u s 2, 3, 523. 1 9 3 2 ; -ae ca rn alis iu n c tu ra 5, 8 0 9 ;
Contumacia: a n i m a e e x tr is tit ia 1, 4, terren ae co n ta g io 6, 2137; in -a
6 9 1 ; h o m i n i s 5, 3 6. 5 6 4 . 5 7 9 ; 3, 8, a lien a no titia co n san gu in ita tis est
9 19 ; p eccato ru m 1, 4, 324; reb el­ a b h o r r e n d a 1 , 2, 463.
liu m (lig an s c o r a m D e o ) 2, 6, 2 6 1 8 ; C opulatio : 1 , 2, 2 98 ; c a r n a l i s 2, 6,
sacerd o tis n eglegen tis quam D eus 1 9 4 9 ; i n m a r i t o e t u x o r e 1 , 2, 3 2 7 ;
u lc iscitu r 1 7 9 2 ; et su p e r b ia d ia b o li saecu la ris 2, 6, 188 9 ; s p i r ita lis 1 8 8 9 ;
p rop ter q u a m fu lg o r e m p erd id it 3, t e r r e n a 2 1 1 6 ; - n i s g e r m e n 1 , 2, 3 2 7 ;
1, 581; u o lu p ta tis h o m in u m 11, terren ae o n u s saecu la re 2, 6, 2 1 ) 6 ;
2 0 9 ; -ae u a r ie ta s 2 0 9 ; in -a p e r d u ­ in -nem unam carnem de carne
rantes (h a b e n t c o n s o r t iu m dam na­ co n iu n x it D e u s 5, 8 28 .
t o r u m ) 2, 6 , 2668. Cor : i , 4, 489 ; 3, 1 3 ,6 5 3 ; an tiq u u m
Contumelia: 1, 1, 1 1 3 . ( D e i ) 1 3 , 8 1 ; b o n u m 8, 6 2 1 ; 1 0 , 1 5 7
Conturbatio : in f r u c t i b u s i m p i i 3,11, su scip it s e m e n u e r b i ; fra g ile et m o r ­
741 ; m align a 2, 4, 426. ta le d i u i n a m s a p i e n t i a m p e r s c r u t a r i
Conuallis: -iu m liliu m 2, 6, 1278; n o n p o te s t 9, 291 ; fid ele p e rc ip ie n s
p o m a i , 2, 1 9 9 . s o n i t u m t i m o r i s D e i 1 , 2 , 6 43 ; f o r ­
Conuersatio : n o n a g g red ien d a re­ m a e h o m in is in u t e r o m u lie r is 4, 65.
p e n t e 2, 5, 7 7 0 ; beata 1333; data 572; fu n d a m e n tu m co rp o ris to tu m
in sp iratio n e S p iritu s sancti 3, 12, corp us regens 577; grauatum 2, 5,
213 ; e a d e m (q u o ru n d am re lig io so ­ 1591; h o m in is 1436 ager D e i; 6,
ru m ) q u a et H ild e g a r d is era t Prot. 9 19 ; 3, 9 , 1 4 . 28 8 ; h u m a n u m f r a g i l e
40 ; h u m ilit a t is 2, 5, 1 4 0 2 ; i n f a n t i u m e t m o r t a l e 2 9 1 ; h u m i l e e t s i m p l e x 7,
80. 1398; patrum p raeced en tiu m 3, 51. 56; in iu stu m coram D eo 9,
9 4 9 ; s a n c t a 80. 7 1 9 . 1 3 9 8 ; i n s o l i t u ­ 7 0 1 ; in t e r iu s 6, 8 9 4 ; l a p i d e u m 2, 6,
d in e et in s p e l u n c is 7 2 6 ; -n is i n it iu m 2 6 6 9 ; la rg ita tis u e lu t s p e c u lu m d i­
36. 723. 726; uestitus 730; in -n e lectio n is c o n c lu d it F iliu m D e i 3, 6,
702 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
7 3 6 ; m e u m ( D e i ) i , 2, 595 ; m i t i s s i ­ 168 ; 3, 8, 7 6 9 ; l a p i d u m d u r o r u m i n
m um 2, 3, 1 6 9 ; m o r t a l e 3, 9, 291 ; h o m i n i b u s 9, 5 1 9 ; o m n i u m c o n c u s ­
nouum 1, 4, 481 ; o b d u r a t u m 3, sa et p e rcu s s a horrore et tre m o re
1 43 e t e m o r t u u m i n s o r d e i n i q u i t a ­ (ad m iran d is sign is in carn a tio n em
tis ; 2, 4, 402 su scip ie n s iu d iciu m F ilii m a n ife s t a n tib u s ) 7, 282 ; s u p e r ­
m o r t i s ; P a t r i s 1 , 4 , 1 0 1 6 ; 2 , 6» 1 1 6 0 ; b a 8, 9 4 ; u u l n e r a t a i n d o l o r i b u s 4 4 6 ;
3, 1 , 2 7 4 ; 2, 2 2 3 ; 3, 3 1 5 a e t e r n i ; 3 5 9 . - -dis absconsum 2, 6, 2451 ; A d a e
3 6 2 ; 4 , 249. 3 7 0 ; 6, 4 6 7 . 4 6 9 ; 306 i n n o c e n t i a 3, 39 3 ; a d i n u e n t i o P rot.
s u m m i ; 1 o , 9 1 8 c a e l e s t i s ; 1 3 , 4 3 . 83 ; 94 ; affectu s in tim u s 2, 6, 2426 ; a g e r
purum 1, 6, 2 13 ; 2, 1, 4 1 9 e t s i m ­ 3, 10, 191 ; a m a r itu d o 2, 7, 431 et
p l e x ; 4 , 1 9 5 ; 5, 1 5 6 4 . 1 5 9 1 ; 1 6 6 9 ; 3, an x ietas ; 1 , 4 , 515 d ifficu lta s et o p ­
8, 1 4 2 ; 9 , 532 et s i m p l e x ; 10, 199 p ressio ; a m p le x io 2, 6, 24 89 ; a r d o r
d e u o t u m et s i m p l e x ; 498 ; r e c t u m 2, 5, 1 2 0 1 ; c o m p u n c t i o 3, 3, 5 7 1 ; 2, 6,
6, 1443 ; 3, 9 , 68 5 c o r a m D e o ; r e g ­ 2338 et c o n f e s s i o ; 3, 6, 4 7 7 e t p r o b a ­
norum (tertii tem p o ris) in p a llo re tio ; c o n s c ie n tia 1, 4, 4 8 4 ; d eu o tio 2,
ru in ae co n frin getu r 11, 172; sim ­ 6, 24 26 c u m p a e n i t e n t i a n o n a b i c i t u r
p le x 2, 1, 4 1 9 e t p u r u m ; 6, 9 5 6 ; 3, 7, a D e o ; 7, 415 in te r io r ; d o lo r 3, 10,
3. 5 1 . 5 6 e t h u m i l e ; 9 , 5 5 2 ; 1 0 , 1 9 9 13 7 ; d u ritia 2, 4 , 168 ; 3, 5, 2 2 1 t a n t a
d e u o tu m et p u r u m ; 4 6 6 ; sin ceru m q u a e n o n d e s id e r a t s c ir e in t i m o r e
1, 3, 345; 2, 6, 1443 et rectu m ; p e cca ta s u a ; e la tio 1, 1, 8 2 ; facies
superbum 3, 1 1, 7 4 7 ; 749 aed ifica n s (m a lig n o ru m h o m in u m ) ab sco n d ita
ru in a s in p ro p riis u o lu n ta tib u s; 2, 5 8 6 ; g a u d i u m 1 , 2, 6 3 3 ; i n c u r u a -
t e m p l i s a c r a t i 8, 95 5 ; t o t u m P ro t. 28 tio 2, 6 , 7 1 0 ; i n t e l l e c t u s 5, 1 6 4 5 ; i t e r
(H ild e g a rd is) in fla m m a tu m ; 2, 5, 4, 429 sin e u lla iu s titia ; 3, 1 1 , 226
94. 15 6 7 c o n u e r s u m a d D e u m ; u u l- rectu m ; la etitia 2, 6, 9 5 6 ; m alitia
n eratu m 3, 10, 140 ; 1 5 3 5 ; m u n d i t i a in b a p t i s m o 4, 195 ;
- - d a bona 8, 6 0 8 ; concussa 7 , 2 8 2 et n eq u itia i, 4, 420 im itatu r d ia b o ­
percussa; 2, 6 3 3 per tim orem lu m ; 2, 6, 1 3 5 6 ; o s c u lu m ; , 1 4 8 3 i.
mortis ad am orem u ita e ; creden­ e. u o lu n ta s d e sid e rio ru m ; 3, 13,
tium 1 , 6 , 1 1 4 ; credula 3, 1 3 , 6 2 2 ; 268 ; o s t i u m c l a u s u m e s t D e o a s u ­
diligentium castitatem 8, 1 1 4 7 ; d i­ p erb is 2, 6, 257 2 ; p r a e c o r d i u m 1, 4,
scipulorum 2, 4 , 8 4 incensa donis 705 ; p r o b a t i o 3, 6, 4 7 7 ; p u rita s 2, 3,
S p iritu s; 2 4 9 con firm ata; 2 5 1 accen­ 1 6 4 ; 6, 1047. 1393. 2 4 8 0 ; 3, 6, 7 7 0 ;
sa; duo 1 , 2, 1 6 8 non in uno pecto­ 8, 2 3 1 ; r a b i e s 2, 6, 2 6 4 2 ; ra d ix d e
re; dura 3, 1 3 , 2 2. 5 4 5 . 5 4 7 quae q u a p r o c e d it u e ra p ae n ite n tia 1, 4,
sym phonia em ollit; electorum 2, 5, 971 ; r a p a c i t a s 3, 9 , 6 9 9 ; r i m a e P rot.
7 4 4 inspirata a S p iritu ; 3, 8, 9 6 0 64 ; scien tia 2, 5, 1 0 4 3 ; s c r u t i n i u m i ,
fidelium tribunal hu m ilitatis; 1 0 , 2, 6 4 1 ; s e c r e t u m 2, 6 , 1 4 3 0 ; s i m p l i ­
7 7 7 ; fidelium 2, 3, 2 3 2 ; 4 , 1 3 7 ; 3, 1, c i t a s 3, 7 0 2 ; 6 , 1 5 9 2 ; 3, 8, 2 3 0 e t
2. 1 2 5 . 13 5. 4 1 3 ; 7 , 4 8 ; 8, 6 6 3 ; 9 6 0 p u rita s ; sin cerita s a m a ta a b o m n i ­
e l e c t o r u m ; 1233 m is e r a e t p l a n g e n ­ b u s q u i s u p e r n a m u ita m q u a e r u n t 1,
tia; h o m in u m 1, 3, 38 0 concussa 6, 2 1 3 ; s u a u i t a s e t d u l c e d o 2, 6, 995 ;
s i g n i s c a e l e s t i b u s ; 2 , 3, 3 3 9 a s p e c t a a superbi fru ctu s crescen tes 3, 11,
D e o ; 5, 1 2 7 6 q u i s u p e r n a q u a e r u n t 7 4 7 ; t a b e r n a c u l u m 1, 2, 64 0 ; ta c t u s
h ab itatio D e i ; 3, 6, 7 9 7 c r e d u l o r u m ; i n t i m u s 3, 3 4 4 ; t a r d i t a s 2, 6, 1 6 3 0 ;
8, 6 2 0 f i d e l i u m ; 1 0 , 7 0 6 m a n i f e s t a t i o tep or 1639; 7, 209; th esau ru s
c a e le s t iu m in s p e c u lis f i d e i ; h u m a n a 1 5 6 8 ; u o l u n t a s 1 1 9 8 ; 6, 1 9 2 1 . 20 7 6 ;
9, 3 0 6 ; i g n e a 7 , 48 f i d e l i u m ; i g n i t a u u ln e ra 2360 d e m o n s tr a n d a D e o ; 3,
ta c t a a S p i r i t u s a n c t o 9, 4 4 1 ; i n c r e ­ 10, 1 3 7 e t d o l o r ;
d u la 7, 10. 114. 122; insana 217; - - d iu m in s a n o r u m t e m p u s 7, 2 1 7 ; la­
in teriora 13, 623; iu sto ru m g ra tia p id e o ru m d u ritia 2, 4, 168 in q u a
h ab itatio iu stitia e 9, 899; Iudaeo- sta b it d u ritia le g i s ; lo c a o p t im a 3,
rum d u rissim a 430; la p id ea 2, 4, 6 0 8 ; 3 , 8, 7 6 9 p e r f o r a t a p e r c o n s i ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 703
liu m et f o r t i t u d i n e m ; s u p e r b o r u m s c u l p t u s (in c a p i t e a b s t i n e n t i a e ) ; 9,
in terfectrix h u m ilita s 9 4 ; 125. 824 circu lu s fu lg e n s m u lto
- secundum cor suum facien tes sibi s p l e n d o r e (in c a p i t e s a p i e n t i a e ) ; - a m
le g e s in d e f e c t i o n e m u e n i u n t 2, 5, d e c a p ite ip siu s (q u i m y s tic a u e rb a
1040; lib ri Sciu ia s re cu sau erit) ab iciet
--d e co n trario 6, 108. 1698. 1707; D eus 13, 647.
d e u o t i s s i m o 2403 ; d e u o t o 2 4 4 ; ; 3, Corpus : a n i m a et sensus :tres sem itae
1 0 , 1 9 9 p u r o a c s i m p l i c i ; f i x o 2 , 5, h o m in is 1, 4, 6 1 0 ; e t a n i m a 6, 76
1637 ; to to c o rd e sae c u lo re n u n tia n ­ h o m in is debent fam ulari D e o ; 4,
tem , m orti p r o x im u m , su scip it D e u s 753 (co m p a ra tio d e a r b o r e ); attra­
1 575 ; h en s a n im a m et a p erien s sen sus 6 1 2 ;
- d e - d e P a tr is 6, 1 1 6 0 d ile c tu s e x ie n s c a d u c u m 576 ; c a r n a l e 2, 628 ; c a s t i ­
su au iter; 3, 3, 3 6 2 F i l i u s e x i e n s ; 1, g a n d u m 2 , 6, 8 75 i n a n g u s t i a ; 1 8 9 1
274 F iliu s e x iu it u en ien s in m un­ f r i g o r e e t f l a g e l l i s ; C h r i s t i 3, 5, 5 1 .
d u m ; 13, 43 fo n s s a lie n s ; 4, 691 sui 5; 9 i m m o l a n d u m u b i e s t la p is s i g n a ­
F iliu s ex iu it; 13, 83 u is in terio r t u s ; 8, 1 7 . 5 4 7 q u o t e t q u a l e s f u t u r i
spiran s q u a si f a c ie s ; sin t, c o g n i t u m so li D e o ; 6 2 ; p e rfi­
- ex -de in tim o 1, 4, 442 p eccata co n fi­ c i e n d u m in fid e lib u s m e m b r is s u i s ;
t e n d a ; 2, ; , 1 6 3 0 D e u s u e r u s i n u o - circum datum s p i n i s 2, 6, 103. 2 51.
c a n d u s ; 3, 7 1 0 f i d e s i n b a p t i s m a t e 1 6 7 1 ; 1 6 7 3 i. e . i r a , o d i o e t i n u i d i a ;
p r o p o s ita o b s e r u a n d a ; P a tris et d e c o n t e m p t i b i l e i n l i b i d i n e 1 , 2, 50 1 ;
utero V irg in is F iliu s u e n ie n s 3, 4, d e d i g n a n s i u s t i t i a m 2, 6, 1 6 4 7 ; d e f i ­

249; ciens per im b e c illitate m in labore

- i n - d e ( D e i ) p l a n t a t a e o u e s ( D e i ) x , 2, p aen iten tiae 2 4 59 ; d e sig n a tu r uer-
595 ; i n - d e h a b e r e D e u m t r i n u m e t b o , sp iritu s a u te m s y m p h o n ia 3, 13,
unum firm a et in teg ra fid e 2, 6, 17. 498. ; o i ; d if f lu e n s in s o lu t i o n e
1 4 4 2 ; i n - d e P a t r i s 3 , 3, 3 5 9 a b s c o n ­ 1 , 4 , 7 4 9 ; E u a e 2, 2 3 4 ; e x e r c e n d u m
s u m e r a t q u o d F iliu s in fin e t e m p o ­ t i m o r e , s i c u t b o s a g i t u r s t i m u l o 4,
r u m i n c a r n a r e t u r ; 315 a e te rn i m is e ­ 9 4 6 ; F ilii D e i 2, 1 , 2 5 . 37 9 ia c e n s p e r
ric o r d ia u e r a ; 4, 370 F iliu s D e i f u l­ trid u u m i n s e p u l c r o , r e s u r g e n s ; 3,
g e n s ; 6, 4 6 7 o m n i p o t e n t i s s u n t o r d i ­ 5, 566 im m olan d u m ubi est la p is
n a t i s p i r i t a l e s ; 50 6 s u m m i n o n s u n t sig n a tu s; 2, 1, 385 n o b ilissim u m ,
q u i n o n q u a e ru n t c r e a to re m sed u o- n a t u m e x V i r g i n e e t ia c e n s in s e p u l ­
lu n tatem suam ; 818 u e rita s laten s, c r o ; 6, 9 4 6 o b l a t u m in c r u c e pro
fu it in u isib ilis a n te t e m p o r a ; 1 , 4, red e m p tio n e g en eris h u m a n i; 1084
10 16 V n i g e n i t u s ; in -d e s y n a g o g a e p a n is s u a u is e t p u r u s in a l t a r i ; 10 7 9
A braham 5, 6 . 8 2 . 9 6 . sum endum fid eli d e u o tio n e ; 1614
C o r n u : - a f o r t i s s i m a 1 , 3, 588 c e r u i ; u e r u m et u e ru s s a n g u is in s a c r a m e n ­
q u a s i - a D e i p r a e c e p t a l e g i s 590 . to altaris; h irs u tu m 1 0 1 . 249. 165 7.
C o r o n a : aurea 3, 8, 8 ; . 9 3 4 ; 1 , 3, 30 4 1 6 5 9 >■ e - t u r p e e t i m p u d i c u m ; h o ­
et p u r p u r e a ; d e ca p ite p o p u li D e i m in is 3, 10, 793 fra g ile , grauans
cecid it 3, 5,4 9 8 ; co n tin en tia e p e rci­ m en tem m ortalem ; 5, 4 . 148. 159
p ie n d a s a c e r d o t ib u s et o m n i b u s ad p u nien du m p rop ter p eccata; X, 4 ,
o fficiu m altaris p e r tin e n t ib u s 2, 6, 769 s o lid a tu m et su sten tatu m ab
20 74; fu lge n s m u lto o rn atu 3, 8, 88. a n i m a ; 2, 6 , 6 3 0 u i s i b i l e , a c c i p i e n s
944; habens tres ram os altiu s ex­ u isib iliter o b la t io n e m super a lta ri;
s t a n t e s 8 6. 9 3 3 ; i m p o s i t a c a p i t i ( h u ­ h u m a n u m 1 , 3, 6 2 5 ; 4 , 6 5 . 5 7 2 . 7 7 7 ;
m ilitatis) 8 ;. 9 3 4 ; tr ia n g u la r is 9 4 0 ; 6, 175 V n i g e n i t i ; 3, 1, 1 99 ; l u c i d u m
3, 9 6 . 545 r u b e n s u t h y a c i n t h u s ( i n 2, 6 , 9 8 . 2 4 6 . 1610; 1612 illu m in a­
c a p it e p a t i e n t i a e ) ; -ae in m o d u m 1, tu m claritate fid ei; m acerandum
6, 4 5 . 182 a c ie s q u i n q u e a n g e l o r u m ab stin en tia et ie iu n io 1891 ; m o r ta le
circu m d an t alias duas a cie s; 3, 6, x, 6 , 1 0 ; g r a u a n s i n t e l l e c t u m ; 2 , 6 ,
119 . 7 1 2 c ir c u lu s c o lo r is c r o c e i in ­ 7 7 1 c u m r e lictu m fu e rit, a n im a in te l­
704 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
l e g e t D e u m ; 3 , 6 , 8 30 g r a u a n s h o m i ­ h u m a n i p a u p e r t a s 3, 6 2 5 ; l i n e a m e n ­
n e m ; 1 1 , 5 82 ; m u n d u m , s i n e p e c c a ­ ta 4, 64. 5 7 2 ; m a c e r a t i o 2, 6, 2 4 6 7 ;
to 1 , 2, 3 9 2 i l l i u s q u i s i n e p e c c a t o m em bra 1 , 2, 835 ; 8 4 0 d i u e r s a ; e t
u e n it; operans cu m an im a 4, 7 1 6 ; m e n t i s c o n c u s s i o 3, 3 1 8 ; m o r s 2 , 5,
p allid u m 2, 6 , 9 9 . 2 4 7 . 1624. 1626 1616. 168 7; m otus 1 , 4, 5 6 9 ; 2, 5,
(illo ru m qui te p id i sunt in fid e ); 60 3 p e t u l a n t e s ; o n u s 3, 5, 1 8 4 ; p l a ­
(p eccatoris) u e lu t p rin c e p s ig n o m i­ te a e p e r q u a s a n i m a a d o r t u m so lis
n io s u s in d u e tu r c o n fu s io n e 4, 4 18 ; r e s p i c i t 1 , 4 , 65 5 ; p a s s i o m u l t a Prot.
reliqu u m (zeli D ei) absconsum et 62 ; p r o b a t i o n e ce s s a ria d e s id e r a n t i­
obtru su m in a n g u lo co n iu n ctio n is b u s u e n ire a d sp irita le m r e lig io n e m
d u o r u m g e n e r i s m u r i 3, 5, 9 2 . 3 7 2 ; 2 , 5, 1 3 4 6 ; p u d o r 3, 30 1 ; e t s a n g u i ­
san gu ineu m (illo ru m qui d iu isio - n is 6, 7 7 . 1412 D o m in i p e rce p tio ;
nem f a c iu n t in h o m i n i b u s c r u e n t a 114. 1800 secreta m ystica; F ilii
m a n u ) 2, 6, 105 . 2 52. 16 8 3 . 1685 ; et 1564. 2204 con secratio; 67. 2240
san gu is 87. 1523 C h risti q u a lite r sacram en tu m ; 3, 1 6 4 s a l u a t o r i s s a ­
d istrib u atu r; C h risti u iu ifica n s 63. c r a m e n t u m ; 6, 13 3 5 V n i g e n i t i m y s ­
1268 a c c ip ie n te s ; 12 9 2 s u s c ip ie n te s ; teriu m ; sensus 1, 5, 59 m u n i t i c o ­
1 1 4 . 1 8 0 0 D o m i n i ; F i l i i D e i 1 8 0 3 in lu m b in a sim p licitate; q u in q u e 4,
altari; 1282 super alta re; 383 dos 955 dati a D e o ; 6, 183 d irecti ad
e c c l e s i a e ; 1 4 3 4 r e d e m p t o r i s ; 3, 1 6 4 superna; 2, 6, 1607 em undandi a
salu atoris; V n ig e n iti 6, 305. 417. f a e c e p e c c a t o r u m ; 1 , 6, 1 0 7 e m u n ­
1343; 1864 d o s data s p o n s a e i. e. dati per q u in q u e u u ln e ra F i l i i ; et
e c cle s ia e ; s u s c ip ie n s r e g im e n u iu ifi- se x u s in te g rita s in re s u r r e c tio n e 3,
c a t i o n i s a b a n i m a a b e a r e g i t u r 1 , 4, 12, 7. 132; ten eritu d o 2, 6, 1988.
748 ; ta b e r n a c u lu m et su b le u a m e n 2 4 6 6 ; u ir e s 1 , 4, 24. 595. 5 9 7 ;
o m n iu m u iriu m an im ae 7 1 4 ; to tu m --oru m m ors 2, 3, 7 4 1 ; su sten tatio
5 7 8 .6 5 5 .6 5 7 ; uas a n im a e 73 7 ; u elu t 6, 2 1 4 1 ;
c o r p u s caritas, h u m ilita s q u a si a n i­ — o ri an im a 4, 413 q u a m u is consentiat,
m a 2, 8 3 6 ; u e r u m e t u e r u s s a n g u i s 2, t a m e n i n d i g n u m h a b e t m a l u m ; 1 , 4,
6 , 80. 1 4 4 9 C h r i s t i ; 1 6 1 4 F i l i i ; V n i ­ 614 praebet u it a m ; b ra ch iu m in ­
gen iti 810; 1290 p u rissim u m et fix u m ut a n im a e in tellectu s 622 ;
s u a u i s s i m u m ; 733 s u s te n ta tu m f r u ­ - -o re g r a u a t u s n u llu s c o g n o s c it p len i-
m e n t o et u in o , d u m f u it in m u n d o ; ter o p u s g ra tia e 3, 8, 1 2 2 0 ; a - o r e
u t c o r p u s h a b e t c o r ita a n i m a in t e l­ s e p a r a t i o ( a n i m a e ) 1 , 4 , 6 7 0 . 8 2 3 ; in
le c tu m 1, 4, 6 4 6 ; -ore an im a 715 m anens o peratu r
- -oris et a n im a e p u g n a e 2 ,4 , 2 9 7 ; ca sti­ cu m illo ; 3, 1 3 , 3 5 0 . 3 5 9 . 3 8 1 . 398
ta te 3, 1 2 , 7 . 131 ; u t uasa 1, 4, 496 ; p a e n i t e n s ; in -ore 1, 4, 779 e t in
- -oris et a n im a e p u g n a e 4, 2 9 7 ; casti­ anim a u iu en s hom o te n tatio n ib u s
ga tio 3, 3,4 3 3 ; castitas et c o n s tr ic tio p ertu rb atu r; 2, 6, 2061 d eb ilitati
a cced en tiu m ad altare 2, 6, 2155; (eu n u ch i); 3, 1, 199 h u m a n o u irtu -
c l a u s u r a p e r q u a m a p o s t o l i t i m i d i et tes f u l g e n t ; 1 , 2, 2 3 4 s u o E u a g e ­
im b ecilles era n t an te a d u e n t u m S p i­ stans m u lt i t u d in e m h u m a n i g e n e r is
r i t u s s a n c t i 4 , 88 ; c o m m o t i o 1 , 4, in p r a e o r d i n a t i o n e D e i l u c e n t e m ; u t
657; consensus in sp icien d u s ad in -ore scap u la, ita in tellectu s in
u ia m san ctitatis a r r ip ie n d a m 3, 10 , a n i m a 4 , 63 5 ;
2 0 6 ; c o n s t r i c t i o 2, 6, 2 2 8 3 ; 3, 5, 2 8 0 - - o r i b u s su is s u r g e n t h o m in e s 3, 12,
c o n t r a u i t i a ; d e b i l i t a s e t i n f i r m i t a s 2, 4 6 ; in - o r i b u s s u is m a r t y r e s s u s t i ­
5, 1 2 6 4 ; d e l e c t a t i o n e s 1 , 4 , 5 5 8 ; F i l i i n u e r u n t s u p p lic ia 13 , 587.
s a n c t i t a s 3, 1 7 6 ; f r a g i l i t a s 2 , 6 , 1 4 0 4 . Correctio : iu sta est D o m i n u s Ie su s 3,
14 0 5 ; f r i g i d i t a s e t i m b e c i l l i t a s p r a e 6, 1 9 0 ; e t p a e n i t e n t i a a d c o n s e q u e n ­
q u a a liq u i h o m in e s c o n iu g e s h a b e re dam m iserico rd ia m D ei 1, 3, 6 0 7 ;
non possunt 2056; fu n d am en tu m : p ae n iten tiae 2, 6, 1 5 1 4 ; p e r fe c ta 3,
cor 1, 4, 577; h a b ita cu lu m 801; 1 1 , 8 8 7 ; tu a p r o m it t e n d a 1, 4, 9 5 2 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 705
-n is p a e n ite n tia 2, 6, 1720. -ne 3, 1, 40 7 cr e a tu ra e o m n e s s e n ­
Correptio : m ea (D ei) 3, 4, 478 ; -nes t i u n t D e u m ; 23 3 D e u s t a n g i t h o m i ­
d u lc e s et a m a ra e a d r e u o c a n d o s er­ nem ; 2, 6, 1303 d i u i n i t a s e st m a t e r
rantes 2, 5, 1 5 3 1 ; m e a e ( D e i ) 3, 4, h o m in is.
; 6 o ; -n is iu d ic iu m 5, 4 1 8 . Creator: 1, 4, 7 8 6 ; 3, 5, 7 8 . 7 5 2 ; 8,
Corruptio : a b so rb e n s m u n d itia m in ­ 5 8 7 ; 9, 7 5 0 ;
no cen tiae 2, 6, 1239; conuertens - caeli e t te r ra e 2, 5, 1 5 5 9 ; d a n s h o m i n i
u i n u m , i. e . m u n d i t i a m , i n u e n e n u m t h e s a u r u m o p t i m u m i. e . i n t e l l e c t u m
1239; in teg rita tis 3, 285; 4, 103; 3, 1 0 , 385 ; d i s p o n e n s c u n c t a i u s t e 9 ,
l i u o r i s a c u u l n e r i s 1 , 2, 5 3 2 ; u i r g i n i - 750 ; et D o m in u s o m n iu m 2, 2, 1 0 1 ;
tatis e c c le s ia e n o n e s t 2, 3, 3 0 9 ; - n i s h o m in is 1, 151 ; m u n d i 7, 5 6 7 ; o m ­
a u c t o r e s 5 , 2 5 5 ; o b s t a c u l u m 3, 3 1 5 ; n i u m 5, 1 2 1 8 ; 3, 6 , 508 ; 8, 5 8 5 . 9 9 ; ;
u i n c u l u m 5, 3 0 4 ; e x - n e n a t u s h o m o supernus 1, 2, 8 6 ; 4 , 51; 3, 8, 54.
3, 10, 320 ; in - n e u u l n e r a t i s p o r r i g e ­ 5 7 4 ; 12, 6 3 ; 13 , 5 2 2 ; t i m e n d u s 10,
re m a n u m m e d ic a m e n t i 2, 5, 256. 26 3 ; u e s t e r i. e . h o m i n u m q u i D e u m
Corruptor : - e s n e q u i s s i m i i. e. e r r o r e s o b l i u i o n i t r a d u n t 1 , 3, 3 6 4 ;
h aeretico ru m 2, 3, 2 9 4 . - -is a g n i t i o u e r a i n b o n i t a t e i p s i u s 3, 1,
Cortex : -ices d u r is s im i p o m o r u m 2, 1 2 4 ; b o n ita s 1 2 4 ; cre atu rae in s p e c ­
6, 1099. tae a b h o m in ib u s se in u o lu e n t i b u s
Corus: 3, 7 , 38 . 1 4 5 . in m a g ic is a r tib u s 2, 6, 46 8 ; i n s t i t u ­
Coruscatio: 3, 3, 4 0 3 ; clarissim a F i­ t i o 3 , 2 , 5 3 1 ; i u s s i o 1 , 3, 5 7 6 ; i u s t i t i a
li i 4 , 362; d iu in itatis 11, 594; Ie- 2, 5, 1 0 ; 8 ; l a u s 3 8 2 ; 6 , 2 2 0 5 ; m i r a c u l a
ru sa le m 12, 284; ign ea 2, 6, 218 1, 3, 315; (record a tio ) 2, 2, 204;
in a e stim a b ilis clarita tis descendens regnum 3, 585 ; s c i e n t i a 3, 8, 585 ;
su p er o b la tio n e m altaris ; 5 57 p e r ­ s e c r e t u m 1 , 4 , 51 ; 3, 1 2 , 63 ; u o l u n -
fundens sacram entu m sua illu stra ­ tas 2, 5, 1 0 5 8 ; 3, 8, 588 b o n i t a t i s ;
t i o n e ; 238. 78 1 se r e c ip ie n s ad c a e ­ - -i c o n t r a d i c i t ( q u i r e p u g n a t d i g n i t a t i ­
lestia ; lu m i n i s F ilii D e i 3, 4, 369; bus p otestatu m ) 9, 750; dem on­
m ax im a Prot. 2 6 ; ab o rien te 3, 12, stran t u irtu tes an gelica e pugnas
54; sp iritu u m supernorum 2, 5, electo ru m 1, 6, 1 2 4 ;
704; u id etu r ex parte et ex parte - p r o -e h o m in e s c o le n t e s c r e a t u r a m
o c c u l t a t u r : ita e f f u ls e r u n t m ir a b ilia h 3 <M-
et secreta D o m in i 3, 3, 4 0 6 ; -nes Creatura : a l i a creata ante h o m in e m 3,
ad h u c in co g n ita e 10, 58 7; m an ife­ 11, 469 ; a n g elica su p erb ien tis a g m i­
sta n d a e a n te n o u i s s i m u m d i e m (uir- n i s 2, 5 3 3 ; c o m p r e h e n s a p o t e s t a t e a c
tu tu m ) 587; m u ltim o d ae 2, 4, 134 o p e r e D e i 1, 4 0 4 ; c o n d i t a m i r a b i l i ­
u irtu tu m ornant e c c l e s i a m ; u irtu - t e r e t d i s p o s i t a 1 , 6 , 2. 59 ; 63 o m n i s ;
tu m m ax im ae 3, 10, 5 8 7 ; -n is a e d i f i­ c o n s t i t u t a (a D e o ) 2, 1, 1 6 0 ; c r e a t a 1,
c a t o r e s i. e . e l e c t i 1 2 , 2 8 4 ; a e t e r n i t a s 2, 6 6 3 a d s e r u i t u t e m h o m i n i s ; 2, 1,
104. 108 per V erbum ; 3, 10, 254 ad
Co sta :
f r a g i l i s 2, 1 , 3 5 ; u i r i a D e o u tilit a te m h o m i n i s ; D e i 1 , 4, 8 58 ; 3,
3, 1 3, 667 ; - a e a p p a r i t i o p r i m a
creati 1 , 36 g r a t i a i p s i u s ; 8, 1 0 3 4 ; 1 0 , 3 8 6 ;
667; m o l l i t i e s 2, 1, 35; - a m n o n 13, 263 d u lc is ( a n i m a ) ; d e m e r s a in
co p u la b it sib i im ita to r C h risti in tenebras 2, 1, 1 0 9 ; d i l e c t a a D e o 3,
castitate 5,414 ; d e - a A d a e E u a 1, 2, 1 0 , 38 6 ; f a c t a a d s e r u i t u t e m 1 , 3, 3 4 9
247 f a c t a ; 255 f o r m a t a . h o m i n u m ; 409 t u a m ( h o m i n i s ) ; fi­
Creatio: A d a e 2, 3, 3 7 . 4 5 1 . 4 5 6 ; d elis c r e a t o r i 3, 1 3 , 5 2 2 ; h u m a n a 1,
creaturarum 1, 2 0 2 ; filio r u m 1, 2, 150 reb ellis D e o ; 2, 1, 10 8 m i s e r a
311 ; fo rm ae creaturae 3, 12, 177; hum ana; in firm a cu lta pro crea­
g e n e ris h u m a n i 2/5, 8 2 7 ; m i r a b i l i s to re 1, 3, 3 6 4 ; m o r t a l i s 2, 4, 122;
1 , 4 , 5 51 ; s a e c u l i 3,7, 1 2 7 ; - n i s A d a e 3, 6, 350; m undi 7, 475; n u lla
c a u s a e t r e s 2, 3, 3 7 . 4 5 1 . 4 5 7 ; f i l i o ­ t a m h e b e s ut i g n o r e t c a u s a s in q u i ­
r u m d i e s i , 2, 3 1 1 ; i n i t i u m 101 ; in bus fru ctu o sa co n sistit 2, 1, 126;
jo b INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
o m n i s i , i , 45 D e i ; c o n d i t a m i r a b i l i ­ u i t a e o m n e s 3, 1 , 4 2 8 ; u m o r , u i r i d i -
t e r e t d i s p o s i t a 6 , 6 3 ; 3, 1 4 1 i l l u m i ­ tas, s ic c it a s ( o s t e n s a e d e c e p t o r i e a b
n ata clarita te lu cis V n i g e n i t i ; 3, 12, an tich risto ) 11, 55 8;
176 sen tien s F i l i u m ; 2, 6, 765 s u b ­ - -ae n u lli T r i n i t a s la te r a b s c o n s a 7,
jecta p ra e c e p tis D e i ; 1, 7. 180. 1 84 1 2 1 ; o m n i 1 , 1 , 9 0 D e u s i m p e r a t ; 3,
su scitata u irtu te V e r b i D e i ; o p e ra n s 7 , 9. 1 1 2 T r i n i t a s a p p a r e t i m p e r i o e t
m alu m 3, 2, 50. 712; red u cta ad p o t e s t a t e ; 5, 2 8 . 3 8 7 z e l u s D e i t e r r i ­
fid elem s a lu a tio n e m 2, 1, 1 0 9 ; reli­ b ilis. 400 e t m e t u e n d u s ;
q u a c u m e lem en tis clam at su p er in ­ - a n t e - a m o m n e m s a p ie n t ia in P a tr e
d u rato s 3, 5, 4 6 8 ; r e p e n d e n s g r a t e s 9, 8 0 1; p e r -a m o m n e m hom o ex­
1 3 , 5 2 3 ; r e s u lt a n s in u o c e e x s u l t a t i o ­ p u r g a n d u s 1 , 2, 6 9 2 ; s u p e r - a m o m ­
n is 523; s a e cu lo ru m co n stitu ta a n e m h o m o e x a m in a n d u s 691 ;
P a t r e 2, 4 9 2 ; s e n t i e n s z e l u m D e i 5, — a - a o m n i D e u s 3, 1 , 1 3 0 u e n e r a n d u s
4 0 1 ; s t u l t a 1 , 3, 3 4 2 ; s u b i e c t a 2, 4 0 . e t t i m e n d u s ; 6 , 845 l a u d a b i l i s ; i n -a
6 5 8 h o m i n i p r i u s (i. e . a n t e c a s u m o m n i D e u s 8, 1 0 3 4 h a b e n d u s h o n o ­
A d a e ) . 6 7 0 i n s e r u i t i o ; 3, 3 6 3 . 4 9 4 re e t r e u e r e n t i a ; 2, 6, 68. 1 3 5 3 e x e r ­
h o m in ib u s; 2, 6, 765 p raecep tis c e n s p o t e s t a t e m e t f o r t i t u d i n e m ; 1,
D e i ; 1318 D e o ; 3, 10, 254 h o m i n i ; 1 5 1 h o m o t o t u m est.
269 fa m u la n s h o m i n i ; 1 1 , 4 70 ; s u b ­ Credentes : -iu m agm en 2, 7, 591;
sisten s in c r e a t io n e a D e o c r e a ta 12, m a t e r e c c l e s i a 3, 308 ; o m n i u m s p e ­
1 7 7 ; suscitata u irtu te V e r b i D e i 2, 1 , c u l u m F i l i u s V i r g i n i s 5, 1 9 3 ; s a l u s r ,
7. 180. 1 8 4 ; te r r e n a s u b ie c t a h o m i n i 3, 266; -ib u s attu lit V irg o lu cem
3, 8, 2 6 7 ; t u a 1 , 2 3 9 ; u n i u e r s a 2, 1, u itae ae te rn a e 3, 12, 2 8 7 ; in - ib u s
2 0 2 ; u o la tilis alia 3, 4, 4 4 3 ; a ttu lit b a p tis m u s ir r ig a t io n e m s a lu ­
— - a e c e t e r a e 1 , 2, 3 1 9 ; c r e a t o r i s 2, 6, ti s 1 , 3, 2 6 9 .
468 ; D e i se c o m p le c t e n te s c u m fa m a Credulitas : p o p u l i fid e lis 3, 10, 7 1 2 ;
m ira c u lo ru m creatoris 1, 3, 314; sim p lex p atru m p rio ru m 2, 109;
d iu ersae 3, 6, 9 5 0 ; 1 1 , 4 5 . 5 3 1 . 538. s u b l e u a n s a d g l o r i a m 125 ; u e r a 2, 4,
5 5 8 ; f u lg e n t e s in p u l c h r i t u d i n e p l e ­ 2 0 1 ; -tis p e r f e c t i o 6, 16 3 7 ; u n ctio
n itu d in is 2, 1, 2 0 7 ; m u n d i d i u e r s a e p e r m a n u m p o n t i f i c i s (i. e. c o n f i r m a ­
sen tien tes et in telleg en tes P atrem tio ) 4, 201.
176; om nes 3, 12, 4. 119. 12 3 Cribratrix: so llertissim a o m n iu m re­
c o m m o t a e r e p e n tin o m o t u in n o u is- r u m d i s c r e t i o 3, 6 , 9 0 6 .
s im o d ie ; 33 c o n c u s s a e ; 1, 406 o rta e Crimen : A d a e in fe re n s m o r te m , e x c i­
in u o l u n t a t e P a t r is ; 4 0 7 s e n tie n t e s tans fo r n ic a tio n e m 2, 6, 1 9 1 1 ; c r e s ­
P a tr e m in c r e a tio n e ; 406 s en tien tes c e n s in s a n g u i n e 3, 7, 3 1 9 ; m u ltu m
i n p o t e s t a t e ; p l u r i m a e 8, 2 7 1 ; q u a e T 2, 5, 1580; q u a le cu m q u e contra
dam deputatae te rre n is, quaedam D eum a b sterg itu r a P atre p rop ter
ca e le stib u s 1, 6, 6 ; ; a m o r e m F ilii 3, 1, 1 9 2 ; s c e l e r a t i s s i ­
--aem en su ra 3, 1, 3 9 7 ; o b s c u r i t a s 13, m u m h o m in is q u i se D e u m sim ilat
62 ; o m n i s a n t e a e u u m F iliu s c u m 595 ; t r a n s g r e s s i o n i s A d a e , a m a r i s s i ­
P atre 7, 2 0 4 ; ration alis s cien tia 5, m um p raep u tiu m 2, 3, 5 1 3 ; uetus
4 73 ; r e l iq u a e s i g n u m h o m o 7, 228 ; 5 1 2 ; 6, 8 9 9 ; 1 , 4, 8 59 A d a e a b l a t u m
-a r u m b e a titu d in e s e t felicitate s 2, 6, in b a p tism o ; 2, 6, 2395 ite ratu m
323 ; c o m p l e t i o e t o r t u s 3, 8, 8 0 7 ; p o s t b a p t i s m u m ; -in a ce te r a h u iu s -
creatio 2, 1, 202; fo ed itas 3, 12, m o d i , i. e . a d u l t e r i a 1 , 2, 38 0 ; c u l p a ­
121 ; fo r tit u d o 1, 3, 2 9 4 ; i n i t i u m 2, b ilia 3, 7 , 3 3 1 ; d i a b o l i 3, 5 1 8 ; d i u e r ­
2, 6 1 ; i n s p e c t i o 6 , 4 6 8 ; i n s t r u m e n t a sa 2, 4 , 4 1 5 ; 3, 5, 3 6 4 ; n o n e m e n d a t a
3, 9 , 802 ; o r t u s p e r F i l i u m 2, 2, 5 8 ; 3 0 0 ; e m i t t e n t i a d i r a m u o c e m 2, 6,
p lu r im a r u m seru itu s 3, 8, 2 7 1 ; s i g n a 2 5 7 6 ; fla g itio ru m 1 , 2, 3 1 0 ; h o m i ­
1, 3, 356 in te rd u m d em on stran tia num 3, 5, 2 5 . 3 5 8 ; 3 8 4 n o n n e g l e ­
p assio n es h o m in u m ; 2, 6, 3 24 m u l t a g u n t u r in d is c u s s a ; iterata, ab stersa
e t d i u e r s a ; s p e c i e s d i u e r s a e 1, 2 0 4 ; san gu ine Filii 2, 6, 810; m a cu la e
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 7°7
u eteris a b ie cta in b a p t is m o 5, 7 4 9 ; 3, 7 1 4 ; S a t a n a e a c e r r i m a e t a m a r i s s i ­
m a x i m a 1 , 2, 3 1 0 ; m u l t i p l i c i a 3, 8, ma 3, 3, 4 4 3 ; - t i s f o e t o r ( a n t i c h r i -
708 ; n e f a n d a 2, 6, 230 9 ; o n e r o s a e t s t i) 1 1 , 2 2 . 3 1 9 .
g ra u issim a , ad h a e re n tia sa e c u lo 3, 4 , Cruor: Filii 2, 3, 1 5 6 ; d e u u l n e r a t o
508 ; p a s t o r u m 2, 6 , 2 5 7 6 ; p e c c a n d i la te r e F ilii 6, 282.
c o m p e s c e n d a 3, 3, 3 8 3 ; p e c c a t o r u m Crux: C h risti 3, 3, 508; D o m i n i et
h o m i n u m a b l a t a i n b a p t i s m a t e 2, 3, m a r t y r i u m 1, 3 5 6 ; c u m i m a g i n e sal-
739; p o p u lo ru m a b lu t a in l a u a c r o u a t o r i s 3, 1 0 7 . 5 7 9 ( i n d e x t r o b r a c h i o
ba p tism i 746; sce le ris d e le t a in u ir t u t is g e m i t u s ) ; m o d i c a (in d e x t r o
b a p t i s m a t e 3, 7 3 2 ; u m e r o u irtu tis d is cr e tio n is ) i m p o s i­
— -inis co n cep tio 3, 7, 319; m acu la ta i m a g i n e C h r i s t i I e s u 6, 2 1 1 . 9 1 1 ;
n u l l a i n F i l i o 2 , 3, 5 7 0 ; p e r d i t i o 6, 'p a s s io n is c r u c if i x i F ili i a p p a r e n s in
8 9 9 ; u eteris p r a e p u tiu m 3, 5 1 2 ; a e r e ( a n t e s p e m ) 8, 1 7 8 . 1 0 9 9 ; s a n c t a
- -in u m ab o litio 6, 912; co n so rtia 6, 9 2 3 ; splen d id issim a (in p e c t o r e
2309 ; c u lp a e 3, 5, 3 6 4 ; d i u e r s i t a s 8, saluation is a n im a ru m ) c u m im a g in e
708 ; e n o r m i t a s 422 ; m a c u lo s it a s 2, C h r is ti Ie s u 246. 1 0 1 1 ; -cis e x a lt a t io
6 , 9 7 5 ; p u r g a t i o 3, 6 1 8 ; m ed ica m en tu m o m n iu m u u ln eru m
- a -in ibus p er p e tu la n tia m carn is h o ­ 7 4 4 ; l i g n u m 1 , 2, 5 3 9 ; 3, 5 4 8 ; 3, 10 ,
m i n e s n o n c e s s a r e n t si n o n c o n s t r i n ­ 7 7 9 ; m o r s 1 , 2, 609 ; 3, 2, 2 8 3 ; p a s s i o
g e r e n t u r 3, 4 , 4 8 9 . 2, 5, 1 3 8 5 : 6 , 8 3 6 . 1 0 7 8 ; 3, 10, 7 2 3 ;
Criminator : p essim u s 3, 1 1 , 8 02 a n t i - san ctae sign ificatio 6, 923 ; -cem
ch ristus. C h risti b a iu la n d o rep u gn an d u m
Crinis : i. e . P a t e r i n q u o F i l i u s h a b u i t est (sib im etip si in ard oribu s
fo rtitu d in e m ig n o ta m h o m in ib u s 3, co n cu p iscen tia e) 10, 97; in -ce
1 1 , 8 6 8 ; -e s a b r a s i 9 1 7 ; a l b i 3, 2 3 3 C h r is t u s p a s s u s in in fir m it a t e c a m i s
( d i s c i p l i n a e e t u e r e c u n d i a e ) i. e. c l a ­ 105.
ritas d esid eran tis opera b o n a ; 6, Crystallus: tam q u am - 3, 8, 7 4 . 8 89
in . 675 (la rg ita tis , p ie ta tis , u erita - ca su la p e rlu c id a (h u m ilitatis) i. e.
tis, b eatitu d in is) 68 3 . i. e. candor p u r i t a s c o r d i s ; 2 , 5, 1 0 9 . 1 8 8 s p l e n ­
u i r g i n i t a t i s ; 8, 7 1 . 882 ( o b o e d i e n ­ d o r p e rlu c id u s c ir c u m fu lg e n s im a ­
t i a e , f i d e i , s p e i , c a s t i t a t i s ) i. e . c a n d o r g in e m (ecclesia m ) i. e. ap o sto lica
in n o c e n tia e ; crisp i et s u b n ig r i (g r a ­ d o c t r i n a ; 7 , 54 . 1 5 7 u e l u m p e r l u c i ­
tiae D e i ) 203. 1 1 6 4 ; n ig r i e t crisp i d u m , exten su m a p ecto re u squ e ad
(s alu atio n is a n im a r u m ) 6, 237. 973 ; pedes h o m in u m albato ru m (obser-
r e s p le n d e n t e s in p u l c h r i t u d i n e a lb e - u a t io le g is in b o n i s a c t i o n i b u s ) ; -o
d in is et n o u ita tis sa lu a tio n is a n im a ­ p ositae sca la e (in t a b e r n a c u lo an i­
rum 6, 241. 996; septem : fo rtitu ­ m a e ) 1 , 4 , 8 7.
d o fidei i i , 903. 9 0 6 ; - i u m F ilii in C u b icu lu m : ab d itu m u e n tris 1, 4,
figu ra (p o p u lu s crescen s p o s t in ca r­ 564.
n a t i o n e m ) 6, 9 9 9 ; - i b u s c a p u t (z e li C u b itu s : -i u n i u s l a t i t u d o i n t e r i n t e ­
D ei) n o n o b te c tu m 5, 9 5 . 3 9 2 . r io r e m a r c u a tu m m u r u m a ed ificii et
C rocu m : i. e. d e t r a c t i o m o r d a x 2, 7, m e d i u m 3, 6 , 7 3 . 5 5 6 ; - o r u m s e p t e m
2 48 ; t e p i d u m i. e . d e t r a c t i o p r o x i ­ altitu d in is colu m n ae septem , i. e.
m o r u m 432. d o n a S p iritu s san cti e x c e d e n tia alti­
Cruciamentum: p e r d i t i o n i s 1 , 2 , 4 0 3 . t u d in e m h u m a n i in te lle c tu s 9, 1 15 .
Cruciatus : d i r u s 2, 6 , 18 5 8 ; 7 , 5 9 5 ; 3, 787.
1 1 , 663 ; e l e c t o r u m 2 5 7 ; m o r t i s a e ­ C u lex: 3, 1 1 , 5 9 2 ; - i c e s 1 0 , 1 8 3 .
t e r n a e 8, 4 2 4 ; r e d e m p t o r i s 1, 2 5 2 ; Culmen : a u c t o r i t a t i s n o u a e g r a t i a e 3,
to rm en to ru m 1 1 / 6 6 5 1 - u s a m a r i 9, 6 , 9 6 9 ; b e a t i t u d i n i s 2, 5, 1 0 1 5 ; 3, 2,
6 4 7 ; d iri 1 1 , 6 3 7 ; m u lt i 25 7 . 5 4 7 ; h o n o r i s 2, 5, 1 0 2 3 t e m e r e r a p ­
Crudelitas : d estitu en s quod D eus t u m a s u p e r b o ; 3, 9 , 9 6 2 ; m e n t i s
co n stitu it in h o m in e 2, 6, 1690; b o n a e i. e . f i d e s u i r t u t i b u s d e c o r a t a
f o r n i c a t i o n i s 5, 8 4 0 ; m o r t i s a n i m a e 2, 6 7 4 ; o p e r a t i o n i s 7 , 4 0 8 ; r e g i m i n i s
708 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
2 , 5, 1 5 5 6 ; - i n i s e x c e l s i m o n s ( D e u s ) Curatio : p i g m e n t a r i o r u m 2 , 5, 2 6 9 ;

3. 9 . 23 4 ' -n is s o l l i c i t u d o 2 6 9 ; t e m p u s 3, 1 1 ,
C u lm u s : fru m en ti sin e suco, sin e 400.
m e d u lla (ita e t V i r g o s in e s u c o p e c ­ Cursus : 3, 1 1 , 4 5 9 ; c e r u i i. e . C h r i s t i ,
ca ti est) 2, 6, 1022. 1030. salu atio an im aru m per p assio n em
Culpa: co rrig e n d a 2, 6, 2 6 1 4 ; c u lp a ­ c r u c is 10, 7 22 ; e c c le s ia e n o n d u m ille
b ilis lig a n s 180. 2 6 39 . 2 6 4 1 ; g r a u i s ad q u e m p e r u e n tu r a est 9, 3 1 ; ; fe s ti­
3, 1, 228; p aren tis p rim i 9, 481; n a tio n is eccle sia e 1 1 , 3 5 7 ; m u n d i 12,
tem eritatis 2, 4 2 6 ; u e t u s A d a e 3, in co m p letu s; 11, 39. 442. 450
7 33 ; 6, 1 18 4 ; -ae c r im in u m d iu e rs o - n u n c in s e p t im o n u m e r o ; so lis 10,
rum 3, 5, 3 6 4 ; g r a u i o r e s 1, 3, 6 0 6 938; tem p oralis m ei (H ild e g a rd is)
p ae n ite n tia d e le n d a e ; 3, 8, 4 2 0 p e c ­ Prot. 5 ; te m p o r u m fero cissim u s 3,
c a t o r u m ; p r o m e r i t a e 5, 3 5 3 . 11, 160 p rim u s habens h o m in es
Cultor : - e s D ei 2, 7 , 4 6 . 585 u e r i ; 5 9 7 ; m ordaces; 164 secu n d u s sustin en s

3. 6. <H'- h o m in e s b e llic o s o s ; 175 q u a r tu s h a ­

Cultura: d e b ita a r b o r i a d h ib e n d a 1, b en s recto res n ig ro s et im m u n d o s ;
2, 2 5 4 ; D e i 3, 2, 4 1 1 ; e c c l e s i a e 2, 3, u e lo c ita tis ce ru i d e s ig n a n s ca eleste
1 7 2 ; fid elis 3, 8, 5 5 8 ; i d o l o r u m 9, d esid eriu m 10, 713; -us q u in q u e
4 3 8 ; l e g i s a n t e M o y s e n n o n d a t a 2, fero cissim i re g n o r u m tem p o ra liu m
4 3 0 ; -ae i d o l o r u m e x a lta tio 9, 438. 1 1 , 2 . 143 ; 1 5 6 in se b a c c h a n t e s ; -u s
Cultus: apertus 3, 6 , 8 25 ; d i u i n u s 8, e x t r e m i t a s 2 , 5, 1 5 6 4 ; i n - u h u m a n o
5 3 4 ; 1 1 , 928 ; i d o l o r u m 2, 5, 1 6 2 5 ; et sin gu lari p ra e ce lle n s u icin ita s
T rin ita tis san ctae d eclara tu s 3, 7 , 6. V e r b i D e i (sign ata a p atriarch is) 3,
83. 93 ; u i g e n s t e m p o r a l i t e r i n m u n ­ 4, 150.
do 11, 928; -us terreni ab iecti a Custodia : cauta 2, 5, 8 5 2 ; d i l i g e n s
u irtu tib u s 6, 662; -us D ei opera p u eri o b la ti D e o p r o m it te n d a 1 4 1 4 ;
a s p e r a 4, 332. d istriction is co r p o r a lis ta m m agna
Cum ulus: d a m n a t i o n i s i , 2, 1 7 6 . p u eri co n u ersa tio n i san ctae coacte
Cuno: a b b a s in m o n t e b ea ti D is ib o d i su b iecti q u o d se a p re s su ra r e p u g ­
Prot. 92 . n an tis u o lu n ta tis a b s o lu e re n o n p o s ­
Cupiditas: 2, 6 , 2 5 4 0 ; c a r n a l i s 1 3 8 7 ; sit 1 4 2 1 ; o u i u m a s a c e r d o t i b u s a u c ­
3, 6 , 825 ; c a r n i s 2, 7 , 3 6 1 ; s t u l t a to rita te m m ag iste rii n o n o s te n d e n ti­
h o m in is ; , 8 3 7 ; -tes h o m i n u m n o n bus n e g le c ta 6, 2569; so llers 5,
effu g iu n t o cu lu m Dei 3, 4, 588; 1452 ; u ir tu tu m q u a p a u p e re s sp iritu
s a e c u la r e s 9, 480 ; t e r r e n a e 2, 7 , 188 ; c i r c u m d a n t u r 1, 1, 102.
3, 8, 6 7 7 ; - t i s a r d o r d e p r i m e n d u s 2, Custos : an im aru m D e u s 2, ;, 1027 ;
5, 8 4 2 ; e x t o l l e n t i a 2, 2 2 0 ; n e q u i t i a -des carissim i et p r o b a tissim i su n t
d e cip ie n s 5, 1304; -tum ca rn aliu m h o m in e s m ag isteriu m su scip ie n te s
ex parte m etuenda est tex tu ra u e r a e le c t io n e D e i et in h u m ilit a t e 3,
co n s titu ta e legis 3, 6 , 825 ; s a e c u l a ­ 6, 4 8 4 ; p o p u li a n g e li 2, 5, 7 5 8 ; a d
riu m terren a 9, 480; terrenarum sepu lcru m 3, 11, 878.
u arietas 2, 7, 188. Cutis: n igerrim a ab stracta 2, 3, 9 7 .
C uprum : se assim ilan s a u r o h a b e n s 3 3 ; ( in fa n t ib u s in b a p t i s m o ) ; 3, 12,
in tu s d e c e p t i o n e m et h y p o c r is in au ri 91 (elem en tis in u ltim a d ie); -es
3, 1 0 , 3 5 6 , p ro iecta e extra u ia m 2, 3, 9 7 . 3 3 6 .
Cura: a n i m a r u m 2, 6 , 2 1 4 0 ; c a r n a l i s Cym balum : -a iu b ilatio n is 3, 13,
3, 6 , 4 2 0 ; l a b o r u m o m n i u m o m n i s 570; 607 i. e. assertio n es d iu in ae
1 1 , 4 0 0 ; p i g m e n t a r i o r u m i. e . e p i s ­ l a u d i s ; s o n a n t i a b e n e 5 6 9 , 6 0 2 ; 60 3
coporum 2, 5, 8. 264; p oten tia e i. e. a s s e r t i o n e s f a c i e n t e s s o n u m b o ­
saecu la ris 3, 6, 3 6 7 ; -ae saecu la res n u m in u e r o g a u d i o .
o m n e s 3 , 2 3 6 ; t e r r e n a e 6, 5 8 0 ; - a r u m
terren arum p au im en tu m co n cu lca n t
u i r t u t e s 580.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 709

D 708.
Deceptio: 1, 3, 4 0 2 . 4 7 0 ; 2, 7, 24 0;
Daemoni : - e s s e c t a t o r e s L u c i f e r i 3, d i a b o l i 1, 2 , 2 4 3 ; 2, 7 , 7 . 1 6 3 . 172 ; 3,
% 175- _ 2 , 60 5 ; 9 , 545 ; d i a b o l i c a 1 , 4 , 33 3 ;
D aem onium : -oru m figm en ta 3, 4, f a l l a x 3, 3 3 6 ; 2, 3, 6 1 0 ; 7 , 50 2 ; 3, 3,
451 ; in u o ca tio 2, 5, 1 6 2 6 . 80 ; f a l s it a t is 2, 3, 7 8 8 ; i n u a s o r u m ( c a ­
Damnatio: aeterna 3, 11, 66. 782. t h e d r a e p a s t o r a li s ) 6, 1845 ; m e n t i s
7 9 0 ; in fid elita tis 12, 2 3 3 ; m o r tis 1, ;, 10 6 2 ; n e q u issim a 7, 380; p e rd ito ­
4, 991 ; 2, 5, 7 7 7 ; p r a e i u d i c a t a 3, 12, r i s i. e . d i a b o l i 4 3 6 ; p e r s u a s i o n u m
233; -n is aeternae m ors 11, 790; falla ciu m 161 ; p e r u e r s a 1, 2, 1 5 3 ;
c u m u l u s 1 , 2, 1 7 6 ; c a s u s 3, 9, 1 7 4 ; p e s s i m a 3, 3 2 7 d i a b o l i ; 3, 1 1 , 3 3 9 fi lii
i n i q u i t a s 12 , 233 ; p o e n a e 2 4 7 ; - n e m in i q u i t a t i s ; s e r p e n t i s a n t i q u i 9, 5 7 6 ;
in cu rru n t q u i p lu s d ia b o lu m q u a m uenenosa 2, 1, 37 1 ; -n e s a n t i c h r i s t i
D eum s e c u t i s u n t i , 3, 4 9 1 . 3, 11, 559. 7 6 1 ; a rtiu m an tich risti
Dator: bonus (creator) 3, 10, 389; 622 ; d ia b o li 6 1 4 ; falla ces 1, 4, 798 ;
fo r tis s im u s ( D e u s ) 1, 4, 197. s e d u c t o r i s a n t i q u i 3, 4 8 5 ; - n i s a b s ­
D a u id : 3, 13, 5 1 0 ; clam an s 2, 6, 915 co n sio n es 2, 7, 2 3 ;; ars in fu sa a
in u o lu n t a t e a r d o r is D e i ; c o m m o n i ­ d i a b o l o 3, 1 1 , 6 0 9 ; i n c e n d i u m 2, 7 ,
tus p e r m e ( D e u m ) 3, 3, 4 0 2 ; i n s p e c ­ 380 ; i n i t i u m 4 3 6 ; i n q u i e t u d o Prot.
to r supernorum secreto ru m 1, 6, 7 6 ; m o t u s 3, 1 0 , 20 8 ; p o n d u s 2, 6,
2 3 3 ; inspiratus p er m e ( D e u m ) 3, 1 3 1 2 ; sib ili 3 , 9 , 5 7 6 ; u ia 2 , 7 , 3 1 6 ;
3 0 0 ; n o s c e n s in s p ir it u 3, 5, 3 2 2 ; -num ia cu la 1, 4, 798; u ersutiae
p e rfu s u s sp iritu p r o fu n d it a t is e t a lti­ 1022 ; -n e m au ri h a b e t c u p r u m 3,
tu d in is 13, 5 6 4 ; p sa lm is ta 2, 5, 1 5 8 4 . 10, 356.
1647; 3, 3, 4 0 2 ; 5, 2 5 7 . 3 2 2 ; reci­ D eceptor : a n tiq u u s d ia b o lu s, p ositu s
p ien s p rim am uxorem 1, 5, 179; i n i n s i d i i s 2 , 7 , 1 3 9 ; d i a b o l u s 1 , 2,
reuocans u xorem 165 ; s e r u u s m e u s 4 2 1 ; n e q u is s im u s a n t ic h r is t u s 3, 1 1 ,
( D e i ) 6, 233 ; 2, 6, 9 1 4 ; 3, 1 1 , 282 ; 504; p essim u s (u su rp a to r cath ed rae
13, 56 4 ; testans 2, 5, 1210. 1584. p a s t o r a li s o ffic i i) 2, 6, 1 828 ; -e s fa lsi
1647; 6, 9 8 2 ; 7, 319; 3, 11, 282; (m en tien tes D eum recusare la u a-
u ilip e n su s a G o lia t h 1, 6 2 1 ; D a u i d c r u m b a p t i s m i i n f a n t i s ) 3, 6 8 0 ; p e s ­
ad d e s p e c tu m su rrex it G o lia th 6 19 ; sim i q u i fid e m c a th o lic a m su b u e rte -
u e r b a 1 , 3, 2 2 . 3 0 1 ; 2, 5, 7 2 . 9 5 . 1 00 . r e l a b o r a n t 7, 522.
1212. 1585. 1648; 6, 4 9 . 52 . 916. D e cim a : (p ro m issa a Iacob) 3, 6,
9 8 4 ; 7, 25. 3 2 0 ; 3, 1 , 15 - 323 i 2, 2 9. 585 ; - a e 5, 56 . 5 8 7 s u b s t a n t i a e o m ­
4 6 8 ; 5 , 2 2 . 3 2 4 ; 1 1 , 1 8 . 283 ; d e - i , 5, n is , d a t a e a I a c o b ; 60. 604 u e l res
11. 155. 165. 179 c o m p a ra tio ; 3, 1, t e m p l i ; in -is ( n o n d e s t i t u e n d a iu sti-
32. 6 18 e x e m p l u m . tia p e r D e u m c o n s t i t u t a ) 5, 6 1 4 .
Debilitas : ca rn is 2, 6, 1 228 ; h o m i n i s D eclaratio : ce rtissim a u irtu tu m 3,
1 , 4, 6 0 4 ; illa ta h o m i n i b u s a b an ti- 1 0 , 9 3 2 ; T r i n i t a t i s 8, 5 2 2 .
c h ris to et a b ip s o a b lata 3, 1 1 , 5 7 3 ; Declinatio: m a loru m 2, 5, 6 5 7 .
ac in firm itas co rp o ris 2, 5, 1 2 6 3 ; D ecliu iu m : -a a r t i u m i m m u n d a r u m
m fe m b ro ru m 6, 2 1 8 6 ; p e r m ix t io n is 2, 7 , 243-
h u m a n i s e m in is 1 , 4, 513 ; -tis f a t ig a ­ D eco r : carn is 2, 5, 1 3 1 7 ; e t c l a r i t a s
tio 3, 1 1 , 1 6 7 ; fra gilitas 2, 6, 1 1 6 7 ; L u ciferi 3, 1, 4 7 9 ; ecclesia e 2, 3,
su b iectio 3, 5, 3 9 1 ; i n - t e s u a 1 , 19 3 2 56 ; im m en su s u irtu tu m (caelestis
c a l c i t r a n t h o m i n e s ; 1 , 1 , 75 m o r t a l i s ciu itatis) 128; iu stitia e 3, 11, 11.
in q u isitio non d iscu tit u ig ilan tiam 2 3 3 ; L u c i f e r i 1 , 2, 4 . 9 7 . 102. 103.
D ei. 10 6 ; m a g n u s et fru ctu s p ro e lio ru m
D ebitor : D e o est h o m o in c ip ie n s in i­ castitatis 6 2 0 ; m e t a llo r u m (ab latu s
q u itatem o perari 3, 5, 2 0 4 ; - e s f i d e i ru b igin e) 2, 6, 4 7 ; ; m ira cu lo ru m
2, 3, 7 2 6 . ecclesia e 1, 3, 246; ornatus (fid e­
Debitum : - a n o s t r a 2 , 6 , 37. 6 9 7 . 705. li s ) 2, 4, 80; et o r n a t u s ( u ir t u tu m )
7io INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
7, 593 ; r a t i o n a l i t a t i s i , 6 , 9 9 ; r i g a ­ t u m i n t e r i u s 1, 3 0 0 ; u n it a s 7 , 120.
tion u m caritatis (F ilii D ei) 2, 6, Delectatio : 3, 5, 1 7 0 ; c a r n i s 1, 4 , 780 ;
1 1 9 2 ; saecu li 3, 8, 3 7 7 ; e t s p l e n d o r 2, 6, 2086; 3, 4, 569; 13, 197;
stellae (i. e. L u ciferi) 1, 62. 475 ; co n traria ;, 1 7 7 ; h o n o ris 3, 8, 8 0 0 ;
s p o n s a e n o u a e i. e . e c c l e s i a e 9 , 7 8 2 ; i n iu s t itia e 10, 9 4 ; p e c c a t i 2, 4 , 4 0 9 ;
et s ta b ilim e n tu m p erfectae in stitu ­ et tactus in fo rn ica tio n e 6, 1714;
tio n is c r e a t u r a r u m in c r e a t io n e 2, 1, u itio ru m 5, 6 ; o ; - n e s c o r p o r i s 1 , 4 ,
208; u irg in ita tis non p e rd itu s 5, 5 5 7 ; -n is g u s t u s p e r q u e m h o m i n e s
365 ; - is p e r f e c t i o 4 , 7 6 ; s u i a d e f f e c ­ in p r a e u a r ic a t i o n e A d a e e t E u a e n a s ­
tu m ecclesia p r o p e r a r e n o n cessa t 3, c u n tu r 2 ,6 , 2 710 ; o p u s (m a lu m ) 3,5,
9, 3 1 9 ; u e s t i m e n t a 4, 4 1 8 . 250 ; t u r p i t u d o 2 , 5 , 4 2 3 ; in - n ib u s suis
Decursus : te m p o r u m la b e n tiu m 2, 1, p ro p riis n o n d e le c ta n d u m 3, 5, 2 3 6 .
161. D elicia e: arom atum o m n iu m 1, 2,
D ecus: p ae n ite n tiae 1 , 2, 1 8 8 ; so lis 675 ; d o n o r u m S p ir it u s s an cti 47 ;
serenum 3, 1 3 , 4 2 ; u i r g i n i t a t i s 1, 4 , m u lta e (an im ae a m atre S io n e n u tr i­
2, 5, 3 1 4 . 3 3 4 .
5 5<5; tae) 4, 15 1 ; m u n d i h u iu s 900 ; o b l a ­
Dedicatio : c o n s t i t u t a p e r m e ( D e u m ) t a e a d i a b o l o 2 , 7 , 9. 1 7 9 ; s a e c u l a r e s
n o n d e s t r u e n d a 3, 5, 53 3 ; e c c l e s i a e 6 1 . 18 2 ; e t s u a u i t a s c a r n i s 3,4, 5 7 2 ;
47. 50. 528. 533. 538; in s tit u ta in t r a n s i t o r i a e 2, 7 , 18 6 ; u e r a e 3, 3, 4 7 ;
su p e r n o sacrificio 612 ; p a t r u m an ti­ u iriu m c u n c ta r u m uirtu tis c o n s ta n ­
quorum 6 1 2 ; p r a e f ig u r a t a in f a c t o t i a e 8, 1 1 1 7 ; - a r u m h o r t u s 1 , 2, 2 1 5 .
I a c o b 50. 5 3 8 . D elictum : -a i u u e n t u t i s 3, 6, 257;
Defectio : - n is m a c u l a 2, 2, 3 2 ; i n - n e m -orum obscu ritas 2, ;, 1184; uitia
u e n iu n t q u i sibi s e c u n d u m c o r s u u m 3, 6 , 1 0 2 8 .
u etera
l e g e s f a c i u n t 5, 1 0 4 1 . Demonstratio: a p e r t a 1, 2, 3 2 ; ; m a ­
D efectus: 1, 2, 1 0 2 ; 3, 5, 25 2 ;co n sti­ n i f e s t a 2, 6 , 3 7 9 ; u i t a e a e t e r n a e c e r ­
tu tio n is lu n ae 2, 5, 1 7 1 ; m u l t u s 3, 5, t i s s i m a ; , 54 5 .
6 81 ; o b s e r u a t i o n i s u e t e r is 7 , 92 ; in D en s: -tes ferrei et h o rrib iles i. e.
s acrificio 2, 6, 1 5 0 6 ; s a n c t i f i c a t i o n i s u it io r u m f o r t i t u d o et in sa n ia m o r d a ­
1 1 3 2 ; u iriu m 3, 1 1, 145 ; u i r t u t u m 2, citatis f il ii p erd itio n is 3, 11, 110.
5, 1 7 5 ; - u s c o n c u p i s c e n t i a 3, 5, 2 4 3 . 3 3 1 ; in fa n tis c i b u m m o le r e n o n p o s ­
244. 2 4 8 ; m is e r ia e 681. s u n t ( c o m p a r a tio d e in fa n te q u i u er-
Defensio: 3 , 1 0 , 6 7 6 ; a u x i l i i s u p e r n i ba ad c o n fite n d u m Deum non ha­
2, 5 > *393 i b e a t a 1, 1, 6 2 ; D e i 3, 6 , b e t ) 2, 3, 7 1 7 .
6 66; ac m agisteriu m p ra e cu rso ru m Densitas : t e n e b r a r u m 2 , 6 , 4 0 7 .
circu m u a lla u it isra e liticu m popu­ Deprecatio : e t e x h o r t a t i o d i l i g e n t i a e
l u m 5 7 9 ; e t m u n i t i o 1 , 5, 1 1 o d u i t a ­ 2 , 5, 14 15 -
tis n o b i l i s , p r a e n u n t i a t a a s y n a g o g a ; Depressio: a r c u s 3, 3, 5 0 7 .
3, 2, 1 3 . 24 3 a d b e n e o p e r a n d u m ; D erisus : - u i h a b e n t l e g e m Dei et
2 ; 2 in o p e r i b u s b o n is ; m u n it io n is 2, iu s titia m ( h o m i n e s q u i u e s t e m fidei
4, 1 5 2 ; u irtu tis 5, 5 9 9 ; u t i l i s m u l ­ a b i c i u n t ) 3, 9 , 5 39.
t u m q u e e x o p ta b ilis (ca ritatis) 3, 8, Descensus: s o l i s e t q u i d s ig n ific e t 1,
143 ; - n e s m u lta e p erfectae, quasi 3, 9. 1 6 4 .
m ille clip e i 9, 455 ; -n is o b s e q u i u m Desertor: e r r o r i s , a c c e n s u s in S p ir it u
2, 6, 9 3 2 ; p a r t e s d u a e 3, 134. san cto, P etru s 3, 9, 6 7 9 ; -es p a c ti
Defensor: - e s e c c l e s i a s t i c i i. e . a p o ­ d iu in i c o m p a r a n t u r uanis sim u la cris
sto li et se q u a ce s e o r u m 3, 9, 364. 7° 3-
Deiectio: 1 , 2 , 23 5 ; c o n f u s i o n i s ( s u ­ Desertum : 1, 5 ,4 3 ; ab iectio n is 3, 11,
perborum ) 2, 5, 1 0 3 4 ; d i a b o l i 1, 2, 5 0 7 ; -a p a g a n o r u m 1 , 5, 4 5 .
i i . 160. 1 6 1 ; g e r m i n i s e t flo r is ( u i r ­ Desiderium : 3 , 6 , 8 5 s ; an g elicu m 3,
gin itatis) 2, 5, 9 9 3 . 6 , 8 58 ; a n i m a e 2 , 6 , 1 6 4 8 ; a n i m i 5,
Deitas: acu ta o m n ia p en etra n s 3, 4, 846 ; 3, 2, 36 2 ; 8, 24 5 ; a r d e n s 2 , 5,
1 8 9 ; -tis h o n o r u n ic u s 7, 4 4 6 ; s e c r e ­ 1216. 1220. 1325; 3, 8, 4 3 2 . 846;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 711
b e a titu d in is 2, 6, 2076 ; b o n i u e l m ali - -i a r d o r 2, 5, 1 0 7 1 ; 3, 8, 8 4 1 . 8 4 6 ;
3, 5, 7 1 . 7 0 2 . 7 0 4 ; b o n u m 2 , 7 , 5 6 2 ; caelestis u e r b a 10, 17. 4 6 2 ; l o c u t io
3, 4 , 5 6 6 ; 5, 2 6 2 ; c a e l e s t e 2 , 5, 1 8 . 73 5 ;
4 8 5 - 4 9 7 ; 7 . 2 0 9 J 3 > 3 . 39 6 ; 6 > 0 2 9 - - -orum caelestiu m e x p arte ten en d a
8 8 2 ; 8, 1 1 0 2 ; 1 0 , 1 7 . 3 9 . 4 6 2 ; 4 6 4 est te x tu r a c o n s titu a e le g is 6, 824;
u o le n s tran silire m o n t e s ; 4 6 ; re s p i­ ca rn aliu m 5, 3 68 actu s; 1, 4, 8 40
ciens ad fo n te m aquae u iu a e ; 714. m u l t i t u d o ; e l e u a t i o 6, 202 ; i n t e n t i o
726 ; 729 ten d en s ad salu atio n em ; 1 9 9 ; i t e r 2 , 5, 1 3 1 6 ; m o n s 3, 10, 864 ;
c a r n a l i u m a b i e c t u m 6, 668 ; D e i 13, s u s p i r i a 2 , 7 , 3 6 1 ; u o l u n t a s 5, 1 4 8 3 ;
1 9 6 ; f o r t e 1, 6, 1 7 0 b o n o r u m ope­ - s e c u n d u m - u m s u u m 3, 2, 3 6 7 h o m o
r u m ; 2, 4, 2 1 2 (u ia e s a l u t i s ) ; 3, 4, t e n d i t a d o p u s ; 2, 2, 209 u a d e r e ( u u l t
4 7 ; (sa e cu li); 13, 6 10 ( b e a titu d in is ) ; h o m o in d ie b u s falsae co n fid e n tia e
f r u c t u s 5, 2 4 2 ; h o m i n i s f u g i e n s la- suae);
sciu iam 13, 200; et g e m itu s ad D e u m — a d -a s u p e r n a a s c e n d e r e 1 , 5, 4 7 ;
2 , 1 , 1 4 2 ; i n s u r g e n s 5, 1 2 9 1 ; i n t e n ­ — -o fo rti ardere 3 ,4 , 4 7 ; ; to to a n h ela­
t i o n i s 3 , 3, 5 8 2 ; l a c r i m a b i l e 8, 8 4 1 ; re ad a e te rn a 9, 4 5 3 ;
(lu m in is u eri) 3, 558; m aiu s u itae — i n - is 1 , 6 , 86 a n g e l i u e l o c i t e r p e r f i ­
a e t e r n a e 2, 10 14 ; m ax im u m 374 c i u n t u o l u n t a t e m D e i ; 98 i n t e l l e c t u s
( u i r g i n u m ) ; 3, 9, 839 (p rop h eta­ atten d u n t arch an geli u o lu n ta te m
r u m ) ; m e n t i s 2 , 7 , 3 0 9 ; m i r a b i l e 3, D e i ; 3, 1 , 6 5 0 h o m i n e s se c o n s t r i n -
13, 196; op tio n is boni et m ali 2, gant.
3 6 0 ; p l e n u m 1 , ; , 5 8 ; 2 , 1 , 2 8 6 ; 40 5 D esidia: m e n t i s 2, 6, 4 6 3 ; t i m o r i s 3,
d i s c i p u l o r u m ; 3, 3, 3 9 6 ; p r o l i s 10, 7, 187.
1 1 ; ; r a d i c a t u m b e n e in b o n o 9, 6 0 3 ; Designatio: m y s t i c a 3, 1 0 , 9 1 1 .
r e c t u m 2, 1 3 2 9 5 3 , 9 , 603 ; s p i r it a le Despectus : a b i e c t i o n i s n u l l u s e s t sus­
2, 6, 13 8 4 . 1 3 8 7 ; s p i r i t u s 7 , 562 ; et c i p i e n t i b u s f i d e l i t e r c o r p u s C h r i s t i 2,
s t u d i u m d i a b o l i 3 , 8, 3 2 7 ; t e r r e n u m 6, 129 3.
h o m in is sin e ra d ice , flo re n s in m a lo Desperatio : 3, 8, 4 1 4 ; -n is a ff lic tio 2,
9, 6 0 0 ; t o t u m 1 , 6 , 2 1 4 ; 2 , 3, 2 1 0 . 1, 3 4 4 ; e t b l a s p h e m i a e t e m p e s t a t e s
4 9 ° i 7 , 3° 9 - 3 5 3 1 3 ’ 3> 5 8 2 ; 4 , 5 5 8 ; 9, 5, 1 6 7 3 ; d u b i e t a s 1 , 4 , 3 3 0 ; f o u e a 2,
45 3 ; u e r u m p r o l i s 1 0 , 1 1 ; ; 5, 1 1 0 1 ; i n q u i e t u d o 1 , 4 , 3 0 7 ; o b d u ­
— -a 3, 4, 5 3 2 ; a r d e n tia 1 3 ,6 3 a n g e lo ­ r a tio 2, 7, 468 ; in - n e m c a d e r e 3, 4,
rum ; 8, 793 fid e liu m h o m in u m ; 493 p e r p u s illa n im ita te m ; ; 5 3 s p iri­
c a e le s t ia 1 , 4, 688 ; 3, 6 , 8 2 4 ; 8, 1 1 0 2 ; tu d e fic ie n te ; c u m -n e c e rta re et e a m
1 0 , 8 6 4 ; c a r n a l i a 3, 3 9 9 . 4 9 3 ; 4, 568; a d n i h i l u m d e d u c e r e 2, 6, 2 4 3 2 ; in
5, 36 8 . 4 5 ; ; 9 , 4 7 8 . 4 9 4 ; 10, 605 ; -ne h o m o 3, 4 , 4 9 ; c o n c u l c a t u r ; 2, 7,
1 1 , 1 5 5 ; c a r n i s 2 , 3, 6 4 6 ; 3, 3 , 4 8 8 ; 5, 549 se c o n t e r it.
2 8 1 . 581 ; c o n t r a r i a 10, 125 ; c o r d i s Desponsatio: 3, 13, 60 0 ; a n im a ru m
1, 6, 1 9 9 ; d is s o lu ta p ra u a e m o llitie i 2 , 6 , 1 1 5 3 ; c o r r u p t a t e m e r e 5, 4 5 2 ;
3, ;, 462; expansa quasi pennae d eserta 4 4 8 ; ecclesia e 3, 9, 3 4 0 ; f e li x
(an gelis) 1, 6, 84; ex p ira ta secun­ 2, 6, 196 (ecclesiae et F ilii D e i) . 291 ;
dum u o lu n ta tem Dei (ch eru b in ) Filii 3 ,4 9 3 ; in s titu tio n is le g itim a e 1,
195 ; illic ita 3, 8, 3 95 c a r n i s ; 1 0 , 98 2, 4 9 0 ; l e g i t i m a 2, 6 , 2 1 7 5 ; m u l i e r i s
fu g ie n d a ; 109 contra u o lu n ta tem a d u i r u m 1 , 2, 26 3 ; r e g a l i s 2 , 5 , 4 4 8 .
D e i ; in te lle c tu s (arch an g e lis) 1 , 6, 479; san ctissim a 438; sp irita lis 3,
98 ; m a l a 2 , 1 , 1 0 1 ; p e c c a t o r u m 3, 1, 4 8 9 ; s u p e r n a 5, 4 5 2 ; 4 8 0 s a c r a r u m
3 2 7 ; p ro fu n d ita tis in tellectu s a n g e ­ u irg in u m ; uera 3, 15 ;; ;, 170 et
l o r u m 1 , 6, 8 4 ; p r o s t r a t a a d t e r r a m s u p e r n a ; -n is a n u lu s 14 8 7; co n iu n -
2, 3, 6 4 6 ; p u l c h e r r i m a 3, 8, 1 1 1 5 ; ctio 1 , 2, 2 6 3 ; i n i t i u m 2, 6, 2 0 2 7 ;
s u p e r n a 1 , 5, 4 7 ; 2, 1 1 7 0 ; 7 , 59 3 ; tem p o ra 3, 9 , 3 4 0 ; t r i p u d i u m 2,
3, 1 1 , 2 6 8 ; u i s i o n i s D e i m a x i m a 1 , 6, 4 7 9 ; in - n e d e s p o n s a t u r e c c le s i a F i ­
2 0 9 . 2 1 0 ; u o l u n t a r i a c a r n i s 3 , 5, 5 80 ; l i o D e i 3, 1 5 ; .
u o l u n t a t i s 381 ; Desponsator : - e s c o n u e r s a n te s fid eli­
712 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
t e r c u m u x o r e i u s t i t i a e i. e. e c c l e s i a ten d en tis dom ui suae 2, 6, 2033 ;
2, 6 , 2 0 2 8 . p rofu n d a 3, 13, 5 7 8 ; p r o fu n d is s im a
Destitutio: m em brorum 2, 6, 2189 ecclesia e o ffe re n tis sa c rific iu m alta­
non debet esse eis qui altari D ei ris 2, 6, 3 8 3 ; p u r a 3, 13, 5 7 2 ; ra tio ­
a ssistu n t; 2190. n ab ilis 2, ; , 833 ; s i n c e r a 3, 8, 4 9 6 ;
D etectio : h u m illim a (p eccato ru m ) 2, sin g u la ris 2, 5, 567; suauis 3, 13,
6, 2 3 6 0 ; le g i s 3, 9, 926. 475 ; s u m m a 2, 5 , 4 0 5 u i r g i n i t a t i s ; 6,
Determinatio: a s s i d u a 2, 5, 1 1 5 1 . 8 37 F ilii D e i in c e n a ; u e r a 79 0 ; u n a
Detersio: p a e n i t e n t i a e 2, 6 , 1 7 4 5 . (in qua d issen tiu n t co n iu g es ut
Detractio : m o r d a x 2, 7 , 2 4 8 ; p r o x i ­ m u n d u m r e l i n q u a n t ) i , 2, 2 8 0 ; u n a ­
m o r u m u e lu t te p id u m c r o c u m 432. nim is et sim p lex 3, 6, 5 6 7 ; u o lu n ta -
D etrim entum : m agnum sui 2, 6, tis i n s e r u i t i o D e i 2, 5, 1 5 0 7 ;
2 0 8 7 ; su i 1 7 0 9 ; 3, 9, 74 3. - - n i s a f f e c t u s 3, 6 7 8 ; a l b e d o 3, 6 , 691 ;
D eu ia : i n s t a b i l i t a t i s 3, 9 , 7 4 7 ; p e r -a o b se q u iu m 395 ; o r d o i. e . m o n a c h i
2, 6 , 1 8 2 1 n o n u e n i a n t q u i a d sacra­ 2 , 5, 5 6 7 ; p l u s h a b e t a l i u s ( i n a c c i ­
m en ta ac ce d u n t; 1825 m in istri e c ­ p i e n d o s a c r a m e n to a lta ris), a liu s m i­
clesiae in tra n tes ; 3, 9, 7 4 7 p le b s D e i n u s i n t e n t i o n i s 6, 1 4 2 9 ; p r o f u n d a e
n e in ce d a t, d ig n ita te s p o t e s ta t e m a p sa lte riu m 3, 13, 578; stu d iu m 6,
D e o sunt o rd in a ta e ; 2, 5, 1 0 1 0 . 599; -n u m u m o r (d o n u m D ei) 2, 5,
D eu otio : 3, io , 47. 810; A b e l 2, 5, 14 3 7 ; -n e p a ri 6, 1992 s a c e r d o s n o n
23 5 o f f e r e n t i s d e p r i m o g e n i t i s g r e ­ p o te st h a b e re sim u l an c illa m et d o ­
g is ; sim p le x 5 2 5 1 tan ta ; ae q u a lis 3, m in am , u id . carn alem co p u la m et
2 , 4 5 . 6 5 3 ; 640 in lo n g i t u d i n e r a t io ­ sp irita le c o n s o r t i u m ; u irtu te s 3, 3,
n alita tis ; 659 et c u ltu r a (F ilii c u m 209 c o l u n t D e u m in o p e r i b u s h o m i ­
P atre et Sp iritu , s .) ; an im ae 2, ;, n u m ; 10, 639 m a n ife s t a n t e u m h o ­
119 9 h o m in is accip ien tis s ig n u m re­ m in ib u s.
lig io n is ; 3, 10, 82; in quaerendo Deus : 1, 2, 3 9 9 ; 4 , 3 2 6 . 8 3 7 . 848 ; 2, 4 ,
D e o ; an im i 2, 6, 1815 ; a r d e n tis s im a 1 6 1. 3 0 7 . 330; 3, 10, 4 6 4 ;
3 , 2 3 3 ; 6 , 2 0 7 8 ; assid u a s u p e r n o r u m - n o n ab icien s g e m itu s d e u o ti co rd is
sp iritu u m in la u d e D e i 3, 2, 548; 2, 6 , 2 6 3 8 ; a b i c i e n s u i a m A d a e 34 3 ;
bona 2, 5, 1481; co n sid e ra tio n is a d m o n e n s h o m in e s u t ca e le ste m p a ­
suae antequam sacram entu m acci­ triam p e ta n t 3, 10, 33. 5 9 0 ; a d m o n i ­
p i a t u r 6, 17 5 5 ; c o r d i s 6 5 5 s a c e r d o t i s tus p e r F iliu m u t p a rca t p eccatis 2 ,4 ,
o b la tio n e m altaris o ffe r e n tis ; 2426 321 ; a ltissim u s 3, 9, 5 1 8 . 8 6 7 ; a m a ­
h o m i n i s i n h o r a m o r t i s p o s i t i ;, e x t e ­ to r d u lcissim u s castitatis 8, 1116;
rio r m in is tri alta ris 7 8 4 ; e t g e m it u s non am a u it peccatu m Adae 2, 6,
in e c c le s ia d ic it c e r t is s im a fid e 1 2 9 8 ; 34 3 ; a p p a r u i t i n h o m i n e e t h o m o i n
fid elis 1, 2, 73 su bsequ en tiu m D e o p e r F i l i u m 1 , 2, 8 0 2 ; a p p o n e n s
D eum ; 2, 3, 7 2 7 ; 6 , 1 0 8 0 ; 3, 13 , 563. an im ae u im m a g n a m 3, 2, 3 39 ; a s p i ­
576. 600; h o m in is in in cep tion e cien s 10, 33. 59 0 h o m i n e m m iseri­
o b o ed ien tia e 1, 6 1 0 ; h u m i l i s 2, 6, c o r d i t e r ; 4, 598 u n i u e r s a u t u n a m ­
3 1. 646. 655 s a c e r d o tis o b l a t i o n e m quam que causam recte d isp e n se t;
o f f e r e n t is ; 1 3 3 7 in fid e ; 3, 2, 1 1 0 q u a asp ira n s s a p ie n tia m et d is c r e tio n e m
p atres p rio re s D e u m co leb a n t; h u ­ in m a g n itu d in e m hum anae m en tis
m ilit a t is in t i m o r e D o m i n i 1 , 1, 8 0 ; a d c o g n o s c e n d u m s e 2, 6 5 0 ;
in n o ce n tia e p u erilis 3, 6, 5 6 7 ; i n t e n ­ - b o n u m s u m m u m 1 , 3, 565 ; b o n u s 4 ,
tion is 2, 4, 350 ; in terior co rd is 7, 8 7 0 . 8 7 2 . 87 5 ;
415; in tim a 3, 1, 182; 10, 779; -ca e le stis 3, 1 , 5 9 6 ; c a p u t 3, 5 2 6 ; 5,
m a x im a 4, 430 ; m u lta 5 , 7 1 2 5 8 , 1 8 0 . 54 9 ; 6 , 6 9 0 o m n i u m f i d e l i u m ; 9 , 9 ; 3
1101 ; o m n is 2, 6, 2033 ; 7, 4 9 9 ; 3, 7, to tiu s u e ra e e x s u l t a t io n is ; 10, 6 51 ;
2 3 9 f i d e l i u m ; 1 3 , 56 0 i n i u b i l a t i o n e ; c o l e n d u s 2, 6 4 3 d i g n i s s i m e ; 9 , 6 1 7
p ia 2, 6, 1 2 2 2 ; 3, 6, 395. 6 9 1 ; p le n a u en era n d u s et co n fiten d u s ; c o m p e l­
1 , 5, 5 8 ; p r o c u r a t i o n i s h o m i n i s i n ­ lens h o m in e s u t a d u it a m p e r u e n ia n t
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 713

4, 461 ; c o m p e lle n s o u e s tran sire ad 134; 138 et recte; d isp en sa to r

s e 545 5 c o m p l e n s s u a p o t e s t a t e t o ­ c o n u e n i e n t i s s t a t u r a e h o m i n i s 3, 6,
tu m m undum 1, 3, 184; non 9 1 7 ; d i s p o n e n s 1 , 3, 5 9 7 o m n i a i u s t a
com prehensus n eq u e p otestate n e ­ o rd in atio n e; 2, 5, 834 b en ig n e
q u e d o m in a tio n e 3, 1, 163 ; c o n d i d i t c o n i u n c t i o n e m m a r i s e t f e m i n a e ; 3,
sua u o lu n ta te om nem creaturam 6, 950 o m n ia opera sua iu ste et
e a m q u e s u a u o l u n t a t e d i s p o s u i t 1 , 6, d is c r e te ; u t d o m e s t ic u s 10, 215 (h a ­
63 ; c o n f o r t a n s fid eles in operibu s betu r ad h o m in ib u s s tu ltis ); D o m i ­
b o n is 2, 7 , 4 . 1 3 6 ; c o n i u n x i t 5, 1 0 3 . n u s 2, 5 7 2 ;
1684 corpus et an im am ; 6, 2247 - e r a t e t e st e t p e r m a n e b i t 1, 4 2 2 ; e st
m a sc u lu m et fe m in a m ; 2252 u iru m D eus 1, 3, 567 super o m n ia e t in
et f e m in a m ; c o n s c i u s fid e lite r C h ri­ o m n i b u s ; 2, 2, 1 8 3 u e r u s i n t r i b u s
stian o p o p u lo 3, i , 156; co n so lid a n s p erso n is; 3, 1, 458 super o m n ia ;
c o l u m n a s s u a s i. e. c a e l e s t e s h e r e d e s 4 6 0 ; n o n e s s e t i n p l e n i t u d i n e , si e x
4, 547 ; c o n s titu e n s u t m u lie r u ir u m trib u s p e rso n a e d u a e u e l u n a d eesset
suum in honore habeat 3, 529; 7, 4 0 0 ; n o n e s t 2, 5, 16 3 9 in u lla
co n strin g e n s ad p a en iten tiam fo rtis ­ m is e r ic o r d ia a u t u e rita te (d icit in s i­
sim is d o lo rib u s alio s 4, 519; 52 0 p i e n s ) ; 1 6 5 4 ; n ih il e st (d icit h o m o
alio s le u io r ib u s a d u e r sita tib u s c o e r ­ desperans de m iserico rd ia ) 1659;
c e n s ; c o n t e r e n s 1 , 2, 7 9 6 p e r F i l i u m e x a m i n a t d i l i g e n t e r p e c c a t a 3 , 5, 3.
c a p u t s u p e r b i a e i n s e r p e n t e ; 3, 6 1 7 1 4 7 ; e x h o r t a n s 2 , 5, 4 7 ; 59 8 h o m i ­
d ia b o lu m p er m u lie r e m ; co n u erten s nes ut F iliu m au d ian t; exsistens
a u s te rita te m le g is in g r a tia m su au i- sum m us super o m n ia 3, 1, 162;
t a t i s 5, 3 0 ; c r e a t o r 2, 6, 2 6 8 7 ; 3, 2, exsp ira u it sursum ad altitu d in em
6 4 2 ; 4 , 6 2 9 ; 5 , 4 8 1 ; 8, 9 9 5 o m n i u m ; p raeceptorum suorum u n iu scu iu s­
creau it i , 2, 8 1 0 ; 4 , 258 . 3 3 4 . 883 q u e s i n g u l a r e g e r m e n 4 , 23 5 ; e x t e n ­
h o m in e m ; 2, 2, 20 0 h o m in em in d it te m p o r a p atriarch . et p r o p h e ta ­
fo rtitu d in e d iu in itatis ; i, 107 c u n c ta ru m a b in itio le g is u s q u e a d m a n ife ­
p er V e r b u m ; cu rans an im a m 3, 13, s ta tio n e m F ilii 14. 2 1 0 ;
- fecit 428 h o m in e m a d o r n a tu m ra tio ­
373 ’ .
— d a n s u it a m a n im a e 1, 4, 361 ; d e c la ­ n a l i t a t e , s c i e n t i a a c i n t e l l e c t u ; 1 , 2,
rans d o n a S p i r i t u s s. 2 , 7 , 2. 1 3 5 ; 44. 681 ta le m q u o d p e cc a re p o t u it:
d eclaratu s p e r F iliu m 2, 5 8 ; d ed it quare?; 3, 303 o m n ia m irab ilite r;
m a g n u m in s tru m e n tu m m itten s F i­ fle c te n s se a d h o m in e s in m is e r ic o r ­
liu m in p u d i c i t i a m u ir g in it a t is 3, 1, d i a 3, 9, 5 1 9 ; f o r t i s s i m u s 1, 2, 4 2 0 ;
112 ; d eicien s h o m in e m ( A d a m ) in 2, 4, 321; 6, 1439; 3> 6 , 176 et
p a e n i t e n t i a 2 , 2, 9 6 ; n o n d e l e c t a t u r n o b i l i s s i m u s ; 9, 192 . 2 0 0 ; f u l g e t in
in p u l c h r i t u d i n e c a r n is s e d in h u m i ­ h o m i n e 1 , 2, 7 2 0 ;
litate 3, 1, 3 3 9 ; d ele n ie n s 1, 5, 32 - h a b e t ca elestes d iu itias, pau p ertati
sau ciato s iu g o le g is o le o m is e r ic o r ­ h u m i l i t e r se s u b d i d i t 1, 9 2 ; h a b e b i t
diae ; 2, 5 ,4 0 0 in n o u a g r a tia a u s te ri­ m ise rico rd ia m su p er trib u e n te m de
tatem an tiq u ae in stitu tio n is; de­ su a su b s ta n tia 2, 6, 24 9 ; ; n o n h a ­
m o n s t r a n s h o m i n i b u s i n m y s t i c a fi ­ ben s in itiu m 1, 6, 62 ; h a b ita t c u m
g u ra h o c (resta u ra tio n em h o m in is) illis q u i e u m in p r o x i m i s s u is s u s c i ­
3, 2, 561 ; d e m o n s t r a t u s h o m i n i b u s p i u n t 2, 4 , 3 9 0 ; e t h o m o 3, 10, 701
i n u e r i t a t e 1 , 3, 18 5 ; d e p u t a u i t q u a s ­ C h r i s t u s 5 7 1 2 F i li u s D e i c r e d i t u r ; 6,
dam creaturas te rre n is adhaerere, 8 4 9 F i l i u s P a t r i s ; 8, 7 4 2 f l o s u i r g i n a -
quasdam ca elestib u s in e sse 6, 64; l is i n t e l l e g e n d u s ;
n o n d esin et esse p o s t fin e m s a e c u lo ­ - ig n o ra tu r in c u l t u id o lo ru m 2, 5,
rum 62; d ilex it nos 2, 2, 76; in 1625 ; im p e r a n s in fu lg o re in d e fi­
d ilu u io su ffo ca n s p e cca to re s in n u it cien tis seren itatis to ti o r b i te r r a r u m
h o m in ib u s u t m o r te m fu g e re n t 3, 2, 1, 1, 5 7 ; im p o n e n s a n t iq u o p o p u l o
1 6 0 ; d i s p e n s a n s o m n i a i u s t e 2 , 7 , 2. au steritatem legis ;, 28 ; im p o te n s
7I 4 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
(putatur in stultitia mentis) 2, 2, h e n s i b i li s 3, 1, 1 1 2 ; m a n d a u i t u t a
18 1 ; imm ittens tempestates hom in i­ m a lo d e clin e s et b o n u m facias 2, 6,
bus ut attentius inuocetur 1, 4 , 9 2 4 ; 2491 ; m an ifestan s h o m in ib u s c arita­
im m obilis sine ulla m utatione per- t e m i n F i l i o 3, 8, 1 0 2 8 ; m a n i f e s t a t u s
seuerat in sua potentia 2, 9 2 ; inaesti­ in h o m i n e a u i r t u t i b u s 10, 64 0 ; m e ­
mabilis et incom prehensibilis in po­ tuendus ab omni creatura 1, 140;
testate sua 3, 1 , 3 9 7 ; incom m utabilis m eus 10, 290; m irab ilis 1, 17; in
8, 1 0 3 3 ; absque inceptione ulla ul­ o p e r i b u s su is ; 7, 7 7 in c r e a t u r is su is ;
lius tem poris in diuinitate 1 , 4 2 2 ; m isericors 2, 6, 2 5 1 3 ; m i t i s e t s u a u i s
incom prehensibilis 1 , 3, 1 1 9 in 3, 5 , 11 6 ; m itten s 2, 6, 35 6 F i l i u m in
maiestate et inaestimabilis in m yste­ m u n d u m ; 1 , 2, 7 9 4 F i l i u m s u u m a d
riis suis; 3, 1, 1 4 3 in om nibus et salu atio n em ; 759 s p le n d o re m su per
super om nia ; indiuiduus 2, 6 , 1 4 9 8 lu t u m q u o d est p ra e u a rica tio h o m i ­
manens in tribus personis ; inducens n is ; 4, 89 s p ira cu lu m in arid u m
uindictam super rabidos et prae- lim u m ; 3, 1, 1 1 2 F i l i u m in p u d i c i ­
sum ptuosos 3, 5, 4 0 . 4 8 3 ; inflam ­ tia m u irgin ita tis ; m o n s ex celsi c u l­
mans et incendens et illuminans om ­ m i n i s 9, 2 3 4 ; m u l c e n s in s u a u i t a t e ,
nia 1 , 4 5 9 ; iniustus esset si prae­ c a s t ig a n s in t r ib u la t io n e 4 , 6 0 0 ;
sum ptionem Luciferi non deiecisset - n escien s in g lo ria supernae u itae
1, 2, 7 . 1 1 5. 1 1 6 ; non om nino iniu­ (b lasp h em ato res et im p a en iten tes)
stus est 4 2 1 (dicit in semetipso diabo­ 2, 5, 1 6 1 8 ; n o l e n s 1 , 2, 7 9 4 d e s e r e r e
lus) ; inseparabilis 2, 6 , 1 4 9 9 ; inspec­ h o m in e m ; 2, ; , 15 4 9 ; 6 , 3 1 6 i n i q u i ­
tor om nium ;, 2 4 2 ; inspiciens uias t a t e m ; 1 , 2, 7 8 9 r e s i s t e r e d i a b o l o in
hom inum 3, 4 , 4 2 . 5 4 4 ; institutor p ote state ; n o u it q u id b o n i p erficere
praelationis m agisterii exterioris 6, p o s s i t h o m o 4 , 895 ;
3 5 2 ; integer in potestate et opere 1, - o d o r o m n iu m b o n o ru m 3, 8, 1 1 1 7 ;
4 2 1 ; intellegendus in tribus perso­ o m n ip o ten s 1, 1, 9 9 ; 3, 118. 184.
nis 2, 2, 1 9 9 ; inuictus ac m irabilis in 4 6 3 ; 6, 61 e t i n e f f a b i li s ; 2, 1, 1 1 2 et
opere suo 3, 1 , 39 8 ; inuisibilis 6 , 3 4 4 u i u e n s ; 3, 593 ; 3, 3 1 7 ; 6 , 2 1 6 . 5 2 3 .
et altissim u s ; 3 5 0 ; iubens 1, 58 6 653 ; 7, 19. 2 8 1. 2 8 6 ; 3, 2, 1 2 4 . 5 2 7 ;
angelum nudum surgere atque non 4 , 545 - 59 6 ; 5, 54 9 - 5 5 5 • 6 3 ^ ; 6, 9 T4 ;
coopertum carae ; 2, 5, 8 40 ne hom o 8, 4 2 1 ; 9 , 308 ; 1 0 , 8 2 7 . 8 4 4 ; 1 1 , 1 3 5 ;
per fornicationem sanguinem suum operans 1, 6, 56 . 227 m iracu la in
a recto loco a b scid a t; iudicans di­ an im abu s ; 3, 1, 16, 3 8 7 in F i l i o s u o ;
stricte fornicatores 6 , 1 4 8 . 2 2 3 4 ; 10, 536 et p e r f ic ie n s a c t i o n e m r e c tis ­
iustitia perspicua 3, 1, 2 1 . 4 3 7 . 4 4 4 ; s i m a m i n h o m i n e ; 905 a b o r i e n t e et
iustus 1, 2, 4 2 9 et rectus nullam ad se p te m trio n e m et ab o cc. a d m e ­
uolens iniquitatem ; 7 0 5 ; 3, ; 9 6 ; 2 , 4 , r i d i e m ; o r d i n a n s 1, 16. 389 a c p e r f i ­
3 2 5 ; 6, 316; 3, 5, 6 9 7 ; 9, 1 8 1 in cien s p e r F iliu m o m n ia o p e ra ante
om nibus ; iuuabit 1 , 4 , 8 8 4 resisten­ m undum et in m undo; 1, 4, 463
tem concupiscentiis c a rn is ; 9 5 3 se o m n e q u o d r e c t u m e s t ; o s t e n d e n s se
conuertentem et correctionem p ro ­ m ite m et s u a u e m (fid elib u s), d u ro s
mittentem ; et reb elles ca s tig a n s 3, 5, 4 4 6 ;
- q u a s i l a p i s i n h o m i n e 3, 1 , 4 5 3 ; -parans 3, 1, 159 sib i re q u ie m in
la u d a b ilis et g lo rio su s in ca e lo 6, an im a fid e li; 162 s e d e m in h is q u i
845 ; l a u d a n d u s i n c e s s a b i l i t e r c o r d e t i m e n t e u m ; P a t e r 9 . 1 8 3 . 3 5 6 . 583 ;
e t o r e 13, 13. 4 6 1 ; la u d a t u s a b a n g e ­ 2, 6, 309. 393. 4 1 9 ; 322 b e a t it u d i-
l is 1, 20 . 425 ; lib e r a u it h o m in e m num et fe licita tu m creaturarum ;
n o n p o te s ta te se d c o m p a s s io n e 1, 4, p erd u cit ecclesia m ad effectu m 3,
8 34; lo q u e n s et n o n tacens 3, 13, 10, ;6. 903 ; p e r f i c i t m iracu la in
625 ; lu c e n s in b o n i t a t e 1, 175 ; s a n c tis 1, 6, 2 3 0 ; p e r s c r u t a t u r p e r ­
- m agn ificatu s a san ctis 1, 6, 231; spicue o p era h o m in u m 89 ; p l a c a b i ­
m agn ificu s et g lo rio s u s et in c o m p r e ­ l is 2, 3 4 6 . 36 2 ; n o n p la n ta n s q u a e
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 715

c u m flatus s u p e r b ia e a s c e n d e r e te n - t o r e s d e n e g a n t ) 1 , 3, 4 3 7 ;
t a n t 2 , 5, 8 7 7 ; p l e n u s i n n u m e r a b i l i - tactus in uera m ise rico rd ia , cum
g lo ria 3, 10, 4 6 7 ; p o n d e r a t o r s p i r i ­ h o m o d e c e p t u s e s t 1 , 2, 7 2 5 ; t a n g i ­
t u u m 4, 600 ; n o n p o t e s t d iu id i n u lla tu r in in itio b o n o r u m o p e r u m 3, 10 ,
d i u i s i o n e 2, 1, 115 ; p ra e c ip ie n s 5, 8 1 7 ; t im e t u r in fid e 1, 1 6 0 ; trah it
8 39 n e h o m o o c c i d a t h o m i n e m ; 3, 7, e le c to s F ilii s u r s u m ad ca elestia 2, 6,
486 z e lo p u ris s im a e iu stitia e; prae- 74 2 ; in t r i b u s p e r s o n i s 2, 1 9 9 ; 3, 7,
n o u it o m n ia q u a e factu ru s est h o m o 422 a b s q u e in itio an te a e u u m ; trin us
1, 4, 4 1 6 ; p ra e s c ie n s m o llir i c o r d a et u n u s 2, 6, 1 4 4 2 ; t u lit in c r e a t i o n e
la p id u m in h o m in ib u s 3, 9, 518; h u m a n i g e n e r i s c a r n e m d e c a r n e 5,
praestan s m iserico rd ia m o m n ib u s 8 2 7 ; t u u s 2, 1 9 9 . 2 2 4 ; 3, 8, 9 9 3 . 9 9 ; ;
in u o c a n tib u s se 2, 5, 1630; prae- - uerax 2, 6, 570 s in e illu s io n e ; 3, 11,
u i d e n s 1 , 2, 7 3 8 o m n i a ; 3, 2 , 537; 3 9 7 ; u e r u s 1 , 3, 4 4 0 ; 4 , 8 60 ; 6 , 1 9 8 ;
p rim u s et n o u issim u s 2, 2 , 184; 2, 5, 1 6 3 0 . 1 6 8 5 ; 3, 5, 2 6 3 ; 9, 172.
p r o i e c i t 6, 34 4 A d a m d e p a r a d i s o ; 3, 4 3 8 ; 10, 4 3 2 ; 1 1 , 7 1 7 ; 12, 2 4 4 ; 2, 2,
13 , 347 d i a b o l u m in a b y s s u m ; p u r i s ­ 184 in t r ib u s p e r s o n is ; 6, 2693 ; 3, 9,
s im u s 1, 4, 281 ; 864 et h o m o u e r u s F iliu s D e i ; 1, 21.
- recordatu s m iserico rd iter h o m in is 4 37 et iustus a b s q u e c o m m u ta tio n e ;
2, 2, 91 ; r e d e m i t h o m i n e m a p e r d i ­ 1 , 4 , 8 60 a c p r a e c e p t a e i u s ; u e s t e r 2,
t i o n e 20 0 ; r e d u x i t p e r V e r b u m c r e a ­ 569 ; u i d e n s o m n i a 3 ,4 , 396; u igen s
tu ram h u m a n a m ad sa lu atio n em 1. u e ra cite r in trib u s p e r s o n is 2, 2, 1 8 2 ;
107. 10 9 ; r e g e n s c u n c ta 3, 10, 8 2 7 ; u iu en s 1, 107 q u i c u n c ta p e r V e r ­
regnans 2, 5, 1 6 3 3 i n c a e l o i m p e r i o bum c r e a u it; 113. 4 2 6 ; 2, 2 3 6 ; 3,
et p otestate ; 3, 1, 175 s u p e r o m n i a ; 8 0 6 ; 4, 4 4 2 ; 5, 1742; 6, 2 7 2 1 ; 7,
r e s id e n s in fid e u n ic a e t p u r a 164; 607; 3, ;, 558; u iu u s 1, 3, 18 5 et
r e s p ic ie n s illos q u i s u n t in s a lu a t io n e uerus; 3, 1, 1 7 5 s u p e r o m n i a r e g ­
a n im a e p e r p a e n ite n t ia m 191 ; restitit n a n s ; 2, 5, 1 2 2 5 ; 3, 9 , 1 7 2 ; 1 2 , 2 4 5 ;
o p e ri in iq u ita tis p e r s u m m a m b o n i ­ u n u s 2, 6 , 3 4 0 . 4 9 8 ; 1 4 9 9 i n s e p a r a b i ­
tatem 2, 6, 355; restitu it m aio res l is ; 3, 1 , 16 5 s u p e r o m n i a ; 5 9 3 s i n e
u i r t u t e s in h o m i n e 3, 2, 565 ; i n i t i o e t s i n e f i n e ; 6 , 7 6 7 ; 8, ; 23 ; 9 ,
- Sabaoth 2, 6, 2 1 7 . 5 2 4 ; scit o m n ia 3, 3 51 ; i n d i u i n i t a t e 1 , 4 , 9 0 6 e t h u m a ­
4, 5 9 8 ; scitu r 2, 5, 1 6 2 7 ; s e c r e t u s , n ita te ; 3, 7, 4 3 1 s u n t h a e tres p e r s o ­
n u lla scien tia e x a m in a n d u s 3, 7, 79 ; nae ; exsistens V n ig e n it u s c u m P atre
s e r u a n s 1 , 5 8 5 . 5 88 g l o r i a m s p l e n d o ­ e t S p i r i t u s. 2 , 4 7 2 ; F i l i u s r e g n a n s
r is L u c i f e r i a l t e r i l u c i ; 596 illu s t r e c u m P a t r e e t S p i r i t u s s. 1 0 , 5 5 9 ; i n
lu m e n ; n o n sin en s im p r o b o s h a b e re trib u s p e rso n is 2, 2, 4 . 6 5 . 6 6 . 1 8 0 ; ; ,
q u o d u o l u n t 1 , 2, 1 3 4 ; s o l i u s t i t ia e 8 72 ; 6, 1 4 9 9 i 3 >J > 339 P a ter, F iliu s
7 5 9 ; so lu s 440 n o u it ca u sas et fin em et S p iritu s . ; 7, 422 a b s q u e in itio et
m u n d i; 2, 2, 6 6 i n t r i b u s p e r s o n i s a n t e a e u u m ; 8, 1 7 4 u n i u s e s s e n t i a e
i n u o c a n d u s ; n o n s p e r n e n d u s in d o ­ et a e q u a lis g l o r i a e c o l e n d u s ; in T r i ­
n i s s u i s 5, 1 0 8 1 ; s p e s f i d e l i u m o m ­ n ita te 1, 4 , 99 5 ; 2, 3, 33 3 ; 6 , 4 9 8
n iu m 1 , 3, 1 2 0 ; s p i r a n s r a t i o n a l e m u e r a ; u erus et o m n ip o te n s 3, 9 , 308 ;
s e n s u m in h o m i n e m 3, 2, 2 8 9 ; n o n e t u e r u s 1 , 1 4 2 ; 2, 6 7 1 P a t e r e t F i l i u s
stetit in u ia p e c c a t o r u m 2, 6, 342 ; et S p ir it u s s . ; 7, 57 in t r ib u s p e r s o ­
su au issim u s et p iissim u s 3, 9 , 20 3 ; n is, T r i n i t a s ; u u lt d e le c t a r i in e le c tis
s u m m u s 8, 59 3 ; s u p e r a n s d i a b o l u m suis 1, 4, 897; non u u lt to lera re
p e r F i l i u m 1, 2, 7 8 9 ; s u p e r n u s 3, 10 , a m p liu s a u g u r i a in c r e a t u r is 3, 34.
4 7 4 ; s u s c i p i e n s p i e in b a p t i s m o o m ­ 552;
n e m s e x u m o m n i te m p o r e et aetate - -i a d i u t o r i u m (uide : A d i u t o r i u m ) ;
2, 3, 52 . 673; su scip iet f u g it iu u m a d m o n itio (uide : A d m o n i t i o ) ; a e ­
(i. e. a n i m a m ) si u e n e r i t a d u i r t u t e s d ificiu m 1 , 4 , 3 6 3 ; a g n i t i o (uide:
3, 13, 358; su scitau it sub arbore A g n i t i o ) ; a g n itio n is fid es et d ile c tio
filias I s r a e l 3 2 9 ; s u u s ( q u e m p e c c a ­ 1 , 2, 3 3 6 ; a g n u s 2, 5, 1 3 3 . 3 4 6 ; 6,
716 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
236. 7 7 9 ; 3, 13 , 143 ; a lta r e 1 1 , 288 ; 1, 1 7 7 ; m y s t e r i a Prot. 96 s e c r e t a ; 1,
a l t i t u d o 4 , 7 . 1 6 ; ; a m o r e t i , 2, 3. 7 2 3, 1 1 9 ; 2 , 2, 2 2 . 2 3 ; 3 , 1 , 6. 1 6 6 ; 3,
l a u s ; 405 t i m o r ; 2, 2, 68 ; a m p l e x i o - ” 4 - 5 8 7 ; ' 3, 5 7 ;
n is d ile c tio 8 7 ; a r c a n u m 3, 7, 2 9 ; ; - n o m e n 1 , 3, 1 0 9 ; 3, 6, 320 ;
a r c a n a 1 , 6 , 1 0 0 ; a u x i l i u m 4 , 6. 2 3 7 ; - o b l i u i o i , 2, 1 7 9 . 2 6 4 ; 4 , 5 4 6 ; 3, 5,
2, 6, 19. 505. 5 1 7 ; 46 3 ; o c u lu s 11, 744 ; o c u li 1 , 2 , 446 ;
- b e l l a 9 , 1 9 7 ; b o n i t a s i , 4 , 3 4 5 . 34 8 . 3 , 4 1 1 ; 5, 20 . 9 0 ; 2, 3, 7 4 . 1 7 2 . 2 0 0 ;
8 75 ; b o n i t a t i s u i r t u s 3, 4, 428 ; b o ­ 3, 5 , 6 5 3 ; 1 1 , 1 0 0 . 2 98 ; o m n i p o t e n ­
n u m a r d e n s 1, 4 9 2 ; b o n a 1 , 4 , 4 3 6 ; tia 2, 1 , 2. in ; o p erarii 3, 8, 6 6 ;
b r a c h iu m : F iliu s 3, 1, 2 9 4 ; o p u s 10, 8 1 4 e t c i u ita s ; o p e r a 866 (et
- caritas 2, 2 , 6. 7 1 . 7 2 ; c a u s a 3, 5 ,4 6 4 ; uide : O p u s ) ; o r d i n a t i o 6, 600 ; o u i s
ciu itas 9 ,4 6 9 ; 1o, 8 17 ; claritas 1 , 1 7 6 D . 3D ;
i m m e n s a ; 1 0 , 8 93 f u l g e n s i n o p e r i b u s - p a r ie s 2, 6, 5 3 0 ; p e r m i s s i o 3, 1 1 , 46.
iu sto ru m ; co g n itio (uide : C o g n i­ 6 0 . 5 3 1 . 7 3 2 ; p i e t a s 3, 5 8 9 ; p l a n t a t i o
tio) ; c o n s ili u m 3, 8, 7 6 3 ; c o n s p e c t u s 9, 609 ; 1 3 , 3 3 0 ; p le b s 9, 7 4 6 ; p o t e n ­
4, 5 9 6 ; c o n t e m p t u s 9, 4 6 4 ; c o r r e p ­ tia 5, 4 1 9 ; p otestas (u id e : P o tes­
t i o n e s 4, 5 6 0 ; c r e a t u r a 1 , 4, 858 ; 3, tas) ; p r a e c e p t u m ( u i d e : Praecep­
1, 36; 8, 1034; 10, 386; 13, 263; t u m ) ; p r a e c o n i u m 1 , 2, 7 0 6 ; 4 , 8 6 1 ;
cu lto res 2, 7 , 4 6 . 585 u e r i ; 5 9 7 c e t e ­ 2, 3 ,5 9 5 ; 3, 9, 16. 2 9 4 ; p r a e d e s t i n a ­
ri ; c u l t u r a 3, 2, 4 1 1 ; t i o 1 , 3, 355 ; p r a e o r d i n a t i o 2, 2 3 4 ;
- d e fe n sio 6, 666 ; d e s id e riu m 13, 196 ; p raescien tia 3, 8, 5 6 2 ; p r o f u n d a 9 ,
d ig itu s 2, 3, 1 7 0 0 ; 7 , 2 2 6 ; 3, 13, 71. 4 2 7 ; e t p r o x i m i d i l e c t i o 1 , 6 , 185 ; 3,
66 1. 6 6 4 ; d ile c tio (uide: D ile c tio ); 9. 859;
d iscip lin a 3, 3, 4 6 0 ; d i s p o s i t i o 1, 4, -re co rd a tio 5, 6 6 2 ; r e g n u m 1 , 1 , 1.
8 19 ; 2, 6, 4 4 7 . 5 6 6 ; 3, 6, 6 1 6 . 1 0 1 9 ; 51. 54 . 68; 2, 3, 576; 3, 1, 377;
11, 287; donum 1, 4, 334 (i. e. rem u n eratio 2, 6, 2 5 0 2 ;
recordari q u o d a D e o creata s u m ) ; -sa p ien tia 1, 5. 4 6 ; scien tia (uide:
7 8 4 ; 6 , 13 5 e x p u l s u m a b h o m i n e ; 2, Scien tia ); secretu m 3, 1, 584; 8,
227 tetigit c a e lu m ; 3, 5, 7 5 6 ; 9 , 5 9 3 ; s e c r e t a 1 , 5, 3 8 ; s e d e s : f i d e l i s
693 ; d u l c e d o 1 , 4, 3 6 7 ; anim a tim en s D e u m 3, 1, 1 5 2 ; s e r u i -
- e c c le s ia 2 , 4 , 360 ; 5 ,4 2 . 782 ; e le c ti 1, tiu m 2, 5, 8 7 . 1 5 0 3 ; 3, 8, 6 9 7 ; s i m i l i ­
2, 7 3 6 ; 3, 1 , 4 2 0 ; 9 , 1 6 1 ; e l e c t i o 6, tu d o 1, 590; s p e cu lu m 1, 2, 572;
483 ; e x h o r t a t i o 1 1 , 32. 392 a d d o c - s p o n s a (ecclesia) 3, 9, 26. 375 ; s u a u i-
to res; tas n o n satian s 10, 4 6 7 ;
-F iliu s (uide : F i l i u s ) ; f il ii 3, 8, 1 2 3 8 . -te m p lu m 1 , 2, 5 2 2 A b e l ; 3, 5, 5 5 6 .
1242 ; fla g e llu m Prot. 83 ; f o r t i t u d o 5 5 8 ; t i m o r 1 , 2, 330. 3 4 2 ; e t a m o r
3, 1 , 6 2 8 s e c r e t a ; 8, 7 7 3 ; 4 0 4 ; et a m o r a tq u e h o n o r 3, 5, 4 4 5
- g l o r i a 1 , 2, 8 4 2 ; 4 , 5 5 1 ; 2, 5, 3 8 5 ; (uide : T im o r);
gra tia (uide : G r a t i a ) ; - V erb u m u i d e : V e r b u m ; uerbum 3,
-h on or 2, 3, 1 4 8 1 . 1 4 9 6 . 1 4 9 9 . 150 1; 1 , 2 5 5 ; u e r b a 1 , 3, 3 3 . 5 3 5 ; 4 , 41-
6, 1 8 1 . 2 6 5 1 ; 3, 5 , 4 4 5 t i m o r , am or; 827; 2, 3, 4 7 . 59 8 ; u i a 3, 9, 135 ;
58 4; 13, 5 8 7 ; u in d icta 2, 6, 2 5 0 7 ; u i r t u s 1, 6, 132.
- i r a 1 , 2, 3 1 4 ; i r r i s i o 3, 2, 4 1 0 ; i u d i - 229; 2, 4, 3 3 7 ; 3, 2, 5 5 3 ; 5, 3 9 8 ;
ciu m 1 , 2, 3 4 3 ; 3, 1, 343. 3 4 6 ; 10, u i r t u t e s 1 , 3, 4 7 4 ; 3, 8, 6 1 5 ; u i s i o 2,
190. 9 2 3 ; iu s s io 1, 5, 117; iu stitia 5 7 6 ; u l t i o 1 , 2, 13 1 ; 3, 5, 38 0. 4 5 1 .
(uide : Iu stitia); 6 3 9 ; u o lu n ta s ( u i d e : V o lu n ta s );
- l a u s 3, 4, 541 ; l e x 2, 42. 782. 7 9 7 ; - zelus (uide : Z e lu s);

3, 9. 87 7 ; - - o a ssim ilari u o lu it p e r d itu s a n g e lu s

-m a g n ific e n tia 2, 6, 921 ; m aiestas 1, 3, 8, 39 3 ; c a r u s u a l d e h o m o 2, 54 2 ;
3, 1 1 9 ; 2, 5, 3 9 4 ; m a n d a t a 1 , 4 , 8 6 6 ; n o n d iffid en d u m 5, 7 6 4 ; e x h i b i t u s
2, 4 , 388 ; m a n u s 1 , 2, 3 9 9 ; m i r a b i l i a h o n o r la u d is 10, 394 ; m o le s ti f o r n i-
Prot. 15 ; 3, 13, 473 ; m is e r ic o r d ia 2, catores co n trarii 2, 6, 2249; non
6, 1 ;8 . 2 35 7 ; 3, 6 , 926 ; m y s te r iu m 3, oboedire 2683 ; o b t e m p e r a r e 3, 9,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 717
725 ; o f f e r r e 1, 5, 94 sacrificia et I e r e 245 ; u n u m com prehendere 6,
in cen su m o r a t i o n u m ; 6, 1 3 7 c e r ta ­ 8 63 ;
m in a b e llo r u m ; 2, 5, 4 0 4 u i r g i n i t a - -a d -um 3, 8, 6 4 3 accedendum per
tem ex u o lu n ta te sua; 3, 8, 624 leg em ab ip so co n s titu ta m ; 3, 517
g ra tu la b u n d e o p e ra p erfecta ; o ffert am b u lare ; 2, 4 , 4 1 6 ; 5, 1 2 2 5 ; 3, 10 ,
e c cle s ia filios s u o s 2, 3, 203 ; p l a c e r e 6 6 0 a n h e l a r e ; 8, 3 1 4 . 4 0 5 s e c o n u e r -
1, 3, 585 ; p r a e u a l e r e non p otu it tere de in iq u itate; 9, 623 erigere
u llu s 2, 167; reb ellis uilis natura o c u l o s ; 10, 6 7 7 flere e t e i u l a r e ; 70 4
h o m in is 3 ,5 ,4 7 0 ; re p u g n a re 9 ,7 2 9 ; p e r d u c e r e c u m d i s c i p l i n a ; 1 , 4, 361
r e s i s t e r e 8, 1 0 4 3 >n m a l e f a c t i s ; 9 , 38. re sp ice re ; 3, 9, 64 2 r e u e r t i in p a e n i -
7 1 9 ; seru ire 1, 4, 9 41 ; s im ilis u o lu it t e n t i a ; 8, 8 5 1 s u s p i r a r e ; 6 , 8 6 1 t e n ­
e s s e L u c i f e r 3, 1 1 , 5 4 4 ; s o l i c o g n i ­ dere ;
tu m q u o t et q u a les h o m in e s m e m b r a - ante -u m 3, 6 , 898 f u l g e r e ; 2, 5, 403
C h r i s t i 8, 1 6 . 5 4 6 ; s u b d i n o l u i t S a t a ­ g lo rio sa est u irg in ita s; 3, 8, 631
n a s 5, 4 8 1 ; s u b i c i u n t u r o m n e s u i r e s lu c e r e ; 2, 6, 2493 se s a n c tific a r e ;
c o r p o r i s e t a n i m a e 8, 1 0 0 2 ; s u b i e c - - a p u d - u m 2, 4 , 3 8 0 s t u l t i s u n t q u i a d
t u s h o m o 3, 5 2 6 ; t r i b u e r e o p e r a s u a , terrena m en tem f ig u n t ;
n o n s i b i 1 , 1 , 83 ; - c o n tr a -um 3, 1, 192 c r im e n ; 2, 1,
--u m abnegare o m n in o 2, 5, 1638; 3 3 7 se e le u a t d i a b o l u s ; 6, 224 6 p e c ­
agnoscere 3, 2, 5 5 6 ; a m p l e c t i 2, 2, care ;
2 2 4 i n l u m i n e u i g o r i s ; 5, 7 9 9 m u l t i s -in -um 3, 1, 1 8 1 a s p i c e r e s u p e r b e ;
am p lex ib u s; apprehendere per fi­ 10, 623 co n fid ere; 2, 681 habere
dem 3, 6, 8 8 7 ; a sp ic e re 8 5 8 ; a u d ire fid em ; 2, 3, 2 7 1 ; 3, 9, 3 51 ; 1 3 , 6 1 2
1, 4, 961 ; b la s p h e m a r e 2, 1642; credere;
c o g n o s c e r e 1603 ; 3, 7, 4 9 4 ; co le n s - p r o p te r - u m o p e ra ri o p u s in a n im a
et n o n co le n s p o p u lu s 1 1 , 5 3 3 ; cole- et c o rp o re 3, 2, 578 ;
re d e u o t e 2, 6, 1 2 7 0 ; n o n c o l e r e 1 , 4, - a -o 3, 7, 16. 1 ; ; . 168 a b s c i d i ; 6, 9 5 9
996; 3, 2, 219 se ru itu te leg is; con stitu ta iu s titia ; 2, 4, 396 c o n s t i ­
c o m p r e h e n d e r e in m e n te fo rtis s im e tutae leges ; 3, 2, 5 5 5 c o r r u i t h o m o ;
8, 1 0 0 4 ; c o n f i t e r i 6 9 9 ; c o n t e m n e r e 441 creatus A d a m ; 1, 4, 2 8 4 p u r u s et
1 , 3, 5 5 8 ; d e n e g a r e 4 3 7 ; d e s p i c e r e 3, sim p lex ; 3, 3, 4 7 0 d e l u d u n t u r e t a d
9, 569; d ilig e re 1, 2, 187; 6, 214 n ih ilu m d e p u t a n t u r im m u n d itia e ; 1,
a r d e n t e r ; 2 , 2, 1 0 0 i n s a l u a t i o n e ; 3, 5, 6 6 d e s e r t a s y n a g o g a ; 3, 9 , 3 6. 7 2 3
3 , 3 8 1 s u p e r o m n i a ; e x o r a r e 2 , 4 , 2 3. d isp o sita d ign itas reg im in is; 703
2 8 9 ; h a b e r e i n o b l i u i o n e c o r d i s 1 , 2, d o n a tu m est g ra tis d o n u m S p iritu s
1 8 3 ; i g n o r a r e 5, 1 6 2 ; i n t e l l e g e r e 4 , s . ; 737 est p otestas; 620 habent
937 p er in sp iratio n em Sp iritu s s . ; 3, h o m in es in te lle c tu m ; 2 ,4 , 4 1 2 i n s p i ­
8, 9 9 9 i n a n i m a ; i n u a d e r e 7 , 4 6 2 ; r a t a r a t i o n a l i t a s h o m i n i ; 3, 9 , 7 4 4
l a u d a r e 2, 5 4 9 ; m i s e r i c o r d e m i m i t a ­ i n s p i r a t a e d i g n i t a t e s p o t e s t a t u m ; 2,
ri 2, 6, 2512; negare 1, 4, 960; 3, 171 in sp ira tu m opus (e le m o sy -
n o u isse 3, 1 1 , 2 8 9 ; o b a u d i r e 8, 1 7 0 ; n a); 3, 9 , 8 7 8 i n s t i t u t a p r a e c e p t a ; 8,
o ra re u t su c c u rra t 1, 4, 9 1 1 ; re c u sare 629 o b tin e t u n a q u a e q u e actio alas
3, 8, 170; scire ;, 745; 3, 381 et suas; 2, 3, 39. 484 p rn a tu r uald e
a g n o s c e r e ; 1 , 2, 8 9 n o l l e ; s e q u i a c m u lier obseruans u irgin itatem in
p r a e c e p t a e i u s 4 , 8 6 1 ; s u b s a n n a r e 3, a m o r e D e i ; 4, 306 p o s i t a est u o x
4 4 4 ; su scip ere (p r o x im o su b u en ien - g e m e b u n d a in e c c l e s i a ; 6, 2685 r e ­
d o ) 2, 4 , 3 9 0 ; s u u m c o g n o s c e r e 5, ce ssit h o m o ; 3 4 1 d i a b o l u s ; 5, 1 0 2 .
1 6 0 3 ; ta n g e r e 1, 4, 837 n o n p o te rit 1672. 1678 su b u en itu r citiu s, si
p eru ersita s in iu s titia e ; 3, 2, 136; h o m o in a g o n e p e r s e u e r a u e r i t ;
t i m e r e 1 , 3, 3 5 8 ; 3, 1, 4. 1 5 1 s a p i e n ­ - a b s q u e -o n ih il b o n i 1, 4, 36 0 ;
t e r ; 148 o n e r o s u m e t d u r u m h u m a ­ -coram - o 2 , 5, 7 5 9 a n g e l i i n d u p l i c i
n is m e n t ib u s ; 9, 37. 7 1 8 ; u e r u m n o n honore; 3, 8, 366 quasi n ih ilu m
c o g n o s c e r e 12, 2 4 4 ; u iu u m n o n co - p e c c a t o r e s ; 9, 353 re sp le n d u e ru n t
718 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
d o c t o r e s e c c l e s i a e ; 1 1, 7 2 0 e t c o r a m ante ca su m h o m in is) m a litia m su am
p o p u lo fu lg e b u n t E n o c h et H e lia ; i n a l i a c r e a t u r a 1 , 2, 2 1 3 ; c o n c u l c a ­
2, 6, 2248 p ollu ti fo rn ica to res in t u s a c a s t i t a t e 3 , 8, 1 9 8 ; c o n f i d e n s
c o n t r a r i e t a t e ; 1, 6, 138 s i g i l l u m ( a n ­ m agis in s e 'q u a m in D e o 1, 538;
g e lica e u ir t u t e s ) ; c o n f u s u s 572 in c a e le s t ib u s in p e r p e ­
- c u m - o 3, 2, 6 6 9 h a b e r e p a r t e m ; 2, 4, t u u m s in e fin e ; 9, 4 6 9 e t c o n c u l c a ­
4 2 4 n o n h a b e r e b e a t i t u d i n e m ; 3 , 2, tu s ; 10, 938 in o m n i p a r t e ; c o n s p i ­
571 u ic to rio su s exstitit h o m o ; cien s A d a m et E u a m se a u e rtere ab
- i n - o 3 , 3, 5 3 2 a e t e r n a i n u i t a f u t u r a ; arbore in tellexit eos ib i d iu in u m
6 , 8 43 f u l g e t h o m o ; 1 , 4 , 3 30 l a e t a r i ; praeceptum habere 1, 2, 221 ;
3, 13, 232 sun t u irtu te s; 233 m a­ c o n t r a c t o r i m p l i c a n s i n p e c c a t i s 3 , 2,
n en t; 1, 1 9 9 s u n t f u l g e n t e s ; 277 ; co n trad icen s p r o p te r b e n e d ic­
- p r o - o 2, 6, 2 6 8 7 c o l u i t h o m o d i a b o ­ tu m D o m in i n o m e n C h ristia n o ru m
l u m ; 3, 9 , 6 2 8 c o l u n t s i m o n i a c i i l ­ 2 , 1 , 3 4 0 ; c o n t r i t u s 1 , 3, 6 1 7 a D e o
lu m q u i m o r tu u s e s t; 624. 646 h a­ p e r m u l i e r e m i n f i n e t e m p o r u m ; 3,
b en t u o lu n ta tem suam . 5, 3 3 . 4 2 6 a z e l o D e i i n f i l i o p e r d i t i o ­
Deus (attributum falsis d iis ) : duo n is ; c o r r u m p e n s h o m i n e m s u a s io n i­
d i i i n c a e l o e s s e n o n d e b u e r u n t 1 , 2, b u s s u i s 3, 4 2 7 ; c r e a t u s a D e o 1 , 3,
169. 1 3 2 ; 3, 1, 591 c l a r u s in m u l t o f u l g o ­
D iabolu s : 2 , 3, 5 86 ; 4 , 2 1 . 2 8 6 . 2 9 1 ; re ;

3 >13 >4 1 3 - 424; - d e c e p i t 2 , 3, 5 8 6 p r i m u m p a r e n t e m

- a b h o r r e tu r a fid e lib u s in a p e rta su ae fra u d u len ter; 3, 2, 20 8 h o m in e m ,
d a m n a tio n is p a rte 9, 4 7 0 ; a b ie ctu s o c c id e n d o e u m u t latro ; d e cip ie n d o
de ciu itate D ei 469; ab scisu s de c o m p o n it m a tr e m an tich risti s e c u n ­
c a s t i t a t e 8, 1 9 9 ; a b s c o n d e n s m a l u m d u m u o lu n ta te m su am , quasi a n g e ­
s u b b o n o 2, 6, 1 9 4 7 ; n o n a d o r a n d u s lu s s a n c t u s sit 1 1 , 5 1 0 ; d e i c i e t p u g ­
n e c i n u o c a n d u s 1 , 3, 6 1 0 ; a d u e r s a - na p a en iten tem an im am 13, 412;
r i u s e t r e p u g n a t o r e l e c t o r u m D e i 3, d eiecit se m etip su m in praesum ­
9, 161 ; a llig a n s fo r tit e r sib i h o m i ­ p tio n e sua a b ea titu d in e in in fe­
n e m 2, 6, 2 6 8 6 ; a m i s i t p e r t i n a c i t e r licitate m 2, 5, 1 7 3 0 ; d e i e c t u s 3 , 2,
lo c u m ga u d ii 7, 297; an h elan s se 126 d e g lo r ia o b su p erb iam ; 2, ;,
sim ilem esse A ltis s im o 1, 3, 338; 1 7 3 9 *n t a r t a r a ; si s e d e m o n s t r a r e t
a q u i l o n a r i s 3 , 2, 7 2 2 ; a r r i p u i t s e c u n ­ p a la m , c o g n o s c e r e t u r (et d e u ita re -
d u m in san am scien tiam esse s e c u n ­ tur) 7, 515; d em on stran s m enda­
d u m s u p e r b i a m s u a m 1, 5 3 9 ; a r t if e x c i u m q u a s i u e r i t a t e m 1 , 3, 3 3 9 ; n o n
u itio ru m m u ltip liciu m n e q u issim u s d esid eran s se ru itiu m creatoris in
1, 3, 4 6 9 ; asp e x it u elle habere in b o n o s e d h o n o r e m i n s u p e r b i a 3, 1,
sem etip so aspectum h o n o ris 3, 1, 6 1 5 ; d e u icit h o m in e m p e r m u lie re m
547; attra h itu r m alis operibu s 6, 1 , 3, 6 1 6 ; d e u i c t u s 1 3 2 c o r r u i t ; 3,
204; 1 0 , 9 4 1 o m n i n o , i n t e r i b i t ; d i c e n s 2,
- ca d it s u p e r h o m i n e m a tq u e u ias suas 1, 338 ‘ E g o d e u s s u m ’ ; 3, 1 3 , 336
i n e o p o n i t 1 , 4 , 8 9 4 ; c e c i d i t 4 3 2 ; 2, ‘Q u i u o lu e rit me seq u i, dabo il li
6, 74. 1395 sin e su ggestion e alte­ o m n i a ’ ; 1 , 4 , 8 93 : ‘ E c c e h o m o q u i
r i u s ; 3, 1 , 5 6 9 a b o m n i g l o r i a s a l u a - n o b is s im ilis e s t’ ; d ila ta n s m a litia m
t i o n i s ; 604. 606 a b s q u e h e r e d e ; 1 1 , et n eq u itia m suam nec ab h o c ces­
540 ; c u m c o m i t a t u s u o o m n i iu s s u s s a n s 3, 9, 1 6 4 ; d i le x i t m e n d a c i u m 1,
surgere nudus et n o n co o p ertu s car­ 4 , 433 ; d ix it in i n i t i o : ‘ S im ilis e r o
n e 1, 5 8 6 ; 58 7 t a m e n i n s p l e n d o r e A l t i s s i m o ’ e t c e c i d i t 3, 1 1 , 54 0 ; d u x
c la ru s ; co m m isit p eccatu m in im ­ scin tillaru m exstin ctaru m (agm in is
m u n d i s s i m a s u p e r b i a c r u d e l i t e r 2, 1, su i) 1, ; 1o ;
342 ; c o m p l e b i t in t e r r a in h o m i n e — e d u x it fo ras a n im a m q u a e am p lex a ta
q u o d in c a e l o f a c e r e u o l u i t 6, 2680 ; est e u m 13, 4 1 0 ; e ic ie n d u s 9, 2 0 0;
nondum com p leu erat (in p a r a d is o eicien s f o r m a m h o m in is d e re g io n e
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 719
p a r a d i s i i , 2, 6 4 . 2 4 0 ; e i e c t u s 3, i, -la b o ra n s 3, 33 3 p e r m a l o s h o m i n e s
54 8 a b o m n i g l o r i a ; 2, 54 0 d e g l o r i a o ffu scare o p era lu cis; 2, 7, 15. 231
cum su is im it a t o r ib u s ; eleu a n s se d e cip e re sensus ; qu a si leo , p ro stra ­
contra D e u m sem per 2, 1, 337; er­ t u s s u b p e d i b u s u i c t o r i a e 3, 3, 4 4 1 ;
rans se m p e r su p er b e n e d ic tu m D o ­ lig a n d u s 13, 424. 4 3 4 ; lo q u e n s falla­
m in i 339 ; e x a g i t a n s s t u l t o s h o m i n e s cite r 1, 3, 4 3 2 ; l u p u s r a p a x 3 , 13,
p e r in c re d u lita te m 7, 37. 4 74 . 4 8 0 ; 430;
e x c i t a n s a d o m n e m a l u m 1 , 2, 3 6 0 ; — m a lig n u s , s u p e r a tu s in b e a titu d in e
excla m au it c u m h o rro re , u id e n s h o ­ f i d e l i u m 5, 6 5 2 ; e t m a l e u o l u s h o m o
m in em in p ara d iso : ‘O q u is me n o n p o te ru n t em ollire co n c o rd ia m
ta n g it?’ 2, 2t 1; exercens iram in 1 0 , 50 0 ; m a l u m p e s s i m u m e t m o l e s ­
h o m in e 2, 6, 2679 i ex p u lsu s cum tissim u m 6, 1 7 0 ; m itte n s A d a m et
s e q u a c i b u s s u i s d e g l o r i a 28 3 ; e x t e r ­ E u a m i n t e n e b r a s s u b u e r s i o n i s 1 , 2,
re n s g e n u s h u m a n u m in u itiis su is 3,
24 5
1, 6 4 2 ; e x tu lit se a d d e cip ie n d u m — n e s c iu it 224. 226 a r b o r e m in t e r d ic ­
A d a m e t E u a m p e r s e r p e n t e m 1 , 2, ta m e sse , n isi e x r e s p o n s i o n e E u a e ;

215 i 2, 2 , 9 7 n e c f e c i t p a e n i t e n t i a m ; 1 , 3,
-fa lla x 3, 13, 4 2 7 ; falsato r tu rp issi­ 614 red em p tio n em h o m in is; n ih il
m u s 10, 9 4 0 ; f e s t i n a t p e r f i c e r e in fi­ factu s p e r su p e r b ia m 3, 1, 56 9 ; n o ­
d e l i t a t e m in m e m b r i s s u is 2, 7 , 5 2 1 ; lu it a s p ic e r e in D e u m , c u m se ip s u m
fortis 3, 3, 7 9 ; f u g a t u s i n e l e c t i s 5, in p e r d itio n e m d eiecit 2, 5, 1723 ;
32. 4 2 ; ; f u g i e n d u s 1 , 2, 1 8 7 ; n o u it se m o d icu m tem p u s e rro ris
-gau isu s de p erd itio n e h o m in is 4, su i h a b e r e 7, 5 2 0 ;
8 93 ; n o n h a b e n s 2 , 6 , 1 4 0 6 c o r p o r a ­ — in o b d u ra tio n e d o lo ris 1, 343 ; o b ­
l e m g r a u e d i n e m ; 3 , 1, 30 . 6 0 4 . 60 6 duratu s 3, 10 , 2 7 5 ; o c c i d e n s u t l a t r o
heredem ; 571 u llam g lo ria m am ­ i n l a p s u A d a e 2, 20 8 ; o f f e r e n s 2, 7,
p liu s in a e t e r n i t a t e ; n o n h a b e t p o ­ 1 9 4 a r te s su a s f r a u d u l e n t a s ; 9. 179
te s t a t e m in b o n i s se d s o l u m in m a lis aperte et fra u d u len ter d iu itias et
aeternae m o rtis 11, 6 2 6 ; d e lic ia s ; e t o p e r a e iu s f u g i e n d a 1 , 4,
- illu d en s 607 et d e cip ie n s h o m in e s ; 8 60 ; o p p o s u i t 4 3 2 m e n d a c i u m u e r i -
1, 3, 2 8 . 4 2 8 p e r m a g i c a m artem ; t a t i ; 45 5 s e D e o ; o p p r e s s u s p o t e s t a ­
illu so r 3, 13, 4 1 6 ; 224 tu r p is s im u s ; te D e i in s a l u a t io n e a n i m a r u m 2, 7,
in eb riatu s u itiis 1, 565 ; i n f u n d e n s 2 93 ; o s t e n d e n s 7 , 5 1 7 s u a a r t e q u a e ­
h o m in ib u s artem d e cep tio n is 11, d a m u e lu t b o n a et s a n c ta e t sic illu ­
6 0 9 ; i n i m i c u s h o r r i b i l i s 3, 52 ; i n s i ­ d e n s ; 1 , 3, 4 3 2 ( p e r m a g i c a m a r t e m
d i a t o r d e s p o li a u it in A d a m h o m i n e s h o m in ib u s) quod u elu t creaturam
7, 268; in su ffla n s in o b o e d ie n tia m h a n c in s p ic ia n t e t alia e x s i s t a t ;
p r i m o h o m i n i 2, 7 0 7 ; i n s t r u x i t a r t e s - p a t e r 4, 429 in iq u ita tis; 3, 11, 832
suas contra h o m in es 2, 6, 2684; f i l ii p e r d i t i o n i s ; q u a s i p a t e r t u u s , i.
in tellex it i , 2, 2 17 serp en tem m ag is e. h o m i n i s a d e u m r e c u r r e n t i s 2, 3,
sib i a ssim ilari quam aliu d a n im a l; 111 ; p erd id it 3, 1 ,2 8 . 57; p er su p er­
221 A d a m et E u a m in a r b o r e d iu i- b i a m g l o r i a m s p l e n d o r i s ; ; 80 f u l g o ­
n u m p r a e c e p t u m h a b e r e ; 222 q u o d rem p ro p te r su p e rb ia m et c o n tu m a ­
ip sos fa c illim e d e i c e r e t ; in terficit ciam ; persecutor iu stitia e D ei 6,
h o m in em m o rtifero ueneno 561 ; 165 ; p e r s e q u e n s s e m p e r in h o c o p e ­
in terib it, q u i u o le b a t u t p le b s D e i re (co n iu g a li) h o m in es 1, 2, 574;
in teriret 3, 10, 941 ; in tu lit s ib im e t- p len u s o m n i n e q u itia 2, 7, 14. 2 2 9 ;
ip si p e r d it io n e m 2, ;, 1 7 2 6 ; in u a - p o n e n s in h o m i n e u ia s s u a s in u m ­
d e n s scu lp tilia , in eis illu sit h o m in e s b r a m o r t i s 1 , 4 , 8 9 4 ; p o s i t u s n o n in
1 , 4 , 4 6 7 ; n o n i n u e n i t l o c u s i n e is (i. u i a u e r i t a t i s , s e d p e r d e c e p t i o n e m in
e . i n h o m i n i b u s s t r e n u i s ) 505 ; i n u o - i n s i d i i s 3, 4 7 1 ; n o n p o t e s t e x e r c e r e
lu t u s in m o r t e m in a b y s s u m c o r r u i t n e q u itia m su am s e c u n d u m u o lu n ta-

434; tem suam 2, 7 , 20. 28 2 ; n o n p o t u i t

720 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
sta re in e la tio n e s u a 3, 1, 592 ; n o n 6, 2 6 78 a b A l t i s s i m o ; 3, 5, 32. 4 2 4 a
p r a e u a l e n s l i g a r e c a s t i t a t e m 8, 1 9 9 ; z e l o D e i in C h r i s t o ; u i d e n s 1, 2, 2 1 0
p r a e u a r i c a t o r 2, 5 4 0 ; p r o i e c t u s 2, 6, h o m in em in p ara d iso , e x cla m a u it
2676 de ca elis; 3, 10, 275 d e c a e l o ; c u m h o r r o r e 5 2 1 5 A d a m e t E u a m in
- q u aeren s in iq u itatem , fu g ie n s sa n c­ h o r t o d e lic ia r u m ire, m a g n o s tu p o r e
t i t a t e m 2, 2 7 9 ; se e x tu lit ad d e c i p ie n d u m e o s ; u id it
- r a p u e r a t s y n a g o g a m in c a e c i t a t e il­ se m u lt a m c la r ita te m h a b e r e et s u p e r
liu s e t e a m in fid e lita ti in m u lt i s e r r o ­ om nes u o lu it se ex altare 4, 455 ;
r i b u s t r a d i d e r a t 1 , 5, 1 7 1 ; r e d a c t u s u i g o r n u llu s est in n u lla fe licita te 3,
a d n i h i l u m p e r f o r t i t u d i n e m fid ei 3, 1 , 5 7 0 ; u o l e n s 1 , 3, 1 3 3 s e o p p o n e r e
10, 829 ; r e lic t u s 2, 1, 346 a b e a t i t u d i - D e o ; 4 , 845 o p p r i m e r e u e r i t a t e m e t
ne; 6, 1406 in p e r u e r s it a t e ; n u m - erigere m e n d a c iu m ; 3, 1 ,6 2 0 sim ilis
quam relin q u eret a n im a m , si non esse A lt i s s i m o ; u o lu it eleu are in i­
re d e m p ta esset in sa n g u in e a g n i 3, 6, q u itatem su am su per pennas u en to -
993; repugnans d iu in itati 9, 168; rum 2, 5, 1727; se e x a lt a r e super
recessit a D eo u itam deserens et o m n e s 1, 4 ,4 5 6 ; p ro e lia r i c u m a n g e ­
m o r te m in u en ien s 2, 6 , 341 ; r e s p e x it lis s u i s c o n t r a e x e r c i t u m A l t i s s i m i 2,
a d in iq u i t a t e m c u m in m o r t e m c e c i ­ 6, 2677; retin ere salu ation em an i­
d it 1, 4, 891 ; m a r u m in la cu in fe rn i 3, 6, 995 ; e sse
-sacerd os 2, 6, 12 ;. 1939 sacerdo­ s im ilis A lt is s im o 2, 6, 2 6 8 1 ; e t t e n ­
tum : quom odo?; 1944 sacerd o tis ta u it p r im itu s p lu r i m u m in su a c la ri­
carn ale c o n iu g iu m h a b e n tis ; sciens tate, n u n c u u lt e t te n ta t in su a te n e ­
m u lie ris (E uae) m o llitiem faciliu s b ro sita te 3, 9, 1 6 1 ; u i r i d i t a t e m i n c i ­
u in cen d a m q u a m u iri f o r t it u d in e m p e r e i n f a l s a u i r i d i t a t e 1 , 53 8 ;
r , 2, 2 3 6 ; s e d u c e n s 2, 7, 484 h o m in i­ - -i a d u e r s i t a s 3, 9, 1 6 7 ; a r m a 1, 648 ;
b u s d i u e r s i s i m a g i n i b u s ; 3 , 2, 52; ars m u ltifo r m is 2, 7, 1 4 . 230 ; a r te s 6,
om nem co h o rtem o u iu m D e i ; se­ 2684 o m n e s ; 7, 194. 4 1 7 ; 3, 2 , 525
d u c t o r 1 , 3, 4 7 3 . 4 9 5 . 6 1 2 a n t i q u u s ; m ille ; 1 1 , 832 ;
469 to tiu s o rb is ; s tu d e n s u t in d o l o ­ - c a p u t s u p e r b i a 1 , 6 3 7 ; c a s u s 1 , 2 , 8 7.
sitate serp en tis p e rfice re t quod in 8 9 0 ; 4 , 845 ; 3, 6 , 805 ; c i b u s e s t u t
f o r m a s u a c o m p l e r e n o n p o s s e t 2, h o m in es d ep rim a t in m ortem 8,
218; num quam s t a b it c o n f id e n s in 324; claritas (p ristin a ) 9, 162;
co n tritio n e 2, 1, 3 5 0 ; s tu ltu s 3, 1, co n fu sio 10 , 9 3 4 ; c o n s i l i u m m o r t i ­
5 3 4 ; s u g g e r e n s 1 , 4 , 8 5 2 m a l u m ; 6, f e r u m 6 , 2 0 2 ; c r i m i n a 3, 5 1 8 ;
2 3 9 ; 3, 1 , 5 4 2 p e c c a t u m ; s u r g e n s i n - d a m n a t i o 9 , 4 6 9 ; d e c e p t i o 2, 60 5 ; 9,
a rd e n te lu c e et ca d e n s in te n e b ra s 545 ; d e c e p t i o n e s 2, 7 , 7. 1 6 3 ; d e i e c -
a q u ilo n is 549 ; c u m su is a r r ip u it s u ­ t i o 1 , 2, 1 1 . 1 6 0 . 1 6 1 ; d e s i d e r i u m e t
p e r b a m p r a e s u m p t io n e m et in u en it stu d iu m c o n tin u u m 3 ,8 ,3 2 7 ; d ire p ­
la cu m p erd itio n is 1, 2, 170; supe­ t i o n e s 1, 6 32 ;
ra n s c u m u itiis g e n u s h u m a n u m 3 , 1 , - e s c a ( h o m o i n p e c c a t i s i n d u r a t u s ) 8,
641; superandus in u irtu tib u s 13, 3 1 5■ 321 ;
281 ; s u p e r a tu s in b e a titu d in e fid e­ -filiu s 6, 164 ille m endax; 11, 266
liu m 5, 6 5 2 ; s u p e r b i s s i m u s 8, 1 9 8 ; ( a n t i c h r i s t u s ) ; f i l ii n o n s u n t f i d e l e s
superbus 2, 5, 1 7 2 3 ; h o m in e s , sed h e re d e s ca elestis re g n i
-te n ta u it 3, 9, 168 in p rim o ortu 2, 6 , 1007 ; fistu lae q u a e se fle c tu n t ad
re p u g n a re d iu in ita ti; 2, 5, 1 7 2 9 i n in itiu m o m n is m ali 3, 3 ,44 8 ; fo r tit u ­
ca elestib u s u o la r e ; tran sfig itu r in d o 1 , 2, 4 1 7 i n c o n c e p t u h o m i n u m ;
iacu lis c a e le s tib u s 3, 9, 468 ; tu r p is ­ 2, 7, 19. 281 c o n t r i t a ; fr a u d u le n tia 1,
s im u s 6, 993 ; 2, 3 1 4 ;
- u e lle t 5 , 6 5 3 tr a h e r e fid e le s in t e n e ­ - h ered itas, ac ce p ta a b alio (i. e . a b
bras m o rtis; 1, 5, 66 d ila n iare et h o m in e) 3, 1, 608 ; e t h o m i n i s c e r t a ­
d e ice re e c c le s ia m ; u e n ie n s in s c r ip ­ m e n 3, 4 3 8 ; 1 , 4 , 8 8 6 ;
t u r a d o c t r i n a r u m 2, 5, 1 2 5 3 ; u i c t u s - i a c u l a 2, 4 1 6 ; 3, 6 3 2 o m n i a , f u r o r e e t
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 721

l i b i d i n e p l e n a ; 4 , 3 9. 7 9 0 ; 3, 8, 8 62 rep ugnatur per fo rtitu d in e m 3, 9,

s a e u is s im a ; 9, 4 5 9 ig n it a ; im ita to r 9 4 8 ; r e s i s t a t h o m o 3, 3 98 ; r e s i s t e n s
(an tich ristu s) 169; im p u d icitia et secundum cursum so lis D eus 10,
s p u rcitia 3 , 2 3 ; ; in fe licita s 2, 1, 346 ; 937; et su bsequ en tibu s eum dira
in g lu u ie s 2, 3, 5 9 0 ; i n i q u i t a s 1 , 3 3 5 ; t o r m e n t a p r a e p a r a t a 1 , 2, 1 5 4 ;
in iu stitia 6, 1 9 5 8 ; in sid ia e 3, 2, 9. - - u m a m p le x a ri 3, 13, 4 0 9 ; c o le re p r o
183. 18 8 sap ien ter fu g ie n d a e ; 4, D eo 2, 7 , 501; co n fu n d ere 3, 13,
3 4 6 ; in te r itu s 10, 9 3 9 ; 4 11 ; d e u itare h u m ilite r 2, 188 et
- laqu eu s 2, 6, 9 5 3 ; 3, 9 , 24 8 r a p a c i s s i ­ in sid ia s eiu s s a p ie n te r f u g e r e ; 1, 4,
m u s ; la q u e i 1, 4, 475 c o n t r iti; 860 et opera e iu s f u g e r e ; secuta
- m a g i s t e r i u m 3, 13, 1 2 6 ; m a la 1 , 5 5 6 ; s y n a g o g a 5, 1 6 9 ; s u p e r a r e a u d a c t e r
9, 6 5 1 ; m a litia 2, 1, 340 a b s c o n d i t a ; s in e t i m o r e 3, 2, 1 8 7 ; s u p e r a u i t u ic -
1 , 2, 2 1 3 ; m a x i l l a 3 5 5 ; 2, 3, 60 8 ; t o r ia in c a e lo 13, 42 2 ; q u is q u i s u u lt
- n e q u i t i a 7 , 20. 2 8 2 ; 83. 2 9 2 u o l u n t a - e x p u g n a r e se m u n ia t et a rm e t c u m
t i s ; 3, 5, 6 5 4 ; h u m i l i t a t e 1 , 2, 8 2 3 ;
- o b d u ra tio d o lo ris 2, 1, 343 ; o p e r a 1, -a d - u m 3, 4 , 628 n e i n c e d a n t h o m i ­
3, 6 2 2 ; 3, 3, 4 2 1 e f f u g i e n d a ; nes; 3, 458 p ertin en tes illu sio n e s
- p a r s 6 , 34. 4 8 9 ; p e c c a t u m 2, 1, 341 ; p h a n t a s t i c a e ; 2, 3, 1 1 2 r e c u r r e n t e m
p erd itio 3, 1 , 6 1 7 ; p e r u e r s i t a s i n i ­ s u s c i p i e t p e r d i t i o ; 1 , 2, 5 6 0 ; 4 , 8 91
qu itatis 2, 1 , 3 3 4 ; p o t e s t a s 6 , 2 6 8 2 ; re sp ice re ;
p r a e s u m p t i o 5, 1 7 3 0 ; - contra d iab o lu m m ilitare la b o ran t
- s a g itta e 1, 4, 341 ; s c h is m a 3, 9, 549 ; sp irita le s h o m in e s 2, 6, 2 1 5 4 ; 3, 13,
s o r d e s 1, 5 6 7 ; s p o li a 6 3 2 ; s p u r c i t i a 413 p aen iten s an im a (d icit); 417
o m n i s 3, 4 3 6 ; s p u r c i t i a e i , 4 , 5 2 6 ; pugnat an im a;
strep itu s 3, 13, 3 3 2 ; stu d iu m c o n ti­ - s u p e r -um m a n e b i t in fe li c it a s 2, 1,
nuum ( m o r s h o m i n i s ) 8, 3 2 7 ; s u a ­ 346;
sio n es 3, 4 2 7 ; su b iectio 218; sug­ - -o co n fu so 3, 10, 5 7. 903 ; c o n s i l i a n t e
gestio 1, 2, 416; 3, 1, 542. 567 2, 1 , 1 3 . 2 3 0 . 2 4 9 ; s u a d e n t e 3 9 ; ; 6,
p o l l u e n s t e m p l u m i. e . h o m i n e m ; 2, 7 5 . 1 3 9 6 ; s u g g e r e n t e 1 , 2, 4 9 5 ;
70 8 ; 1 3 , 3 0 7 . 4 0 7 d i c i t a d p a e n i t e n - - a -o 2, 7, 514 d e c ip iu n tu r h o m in e s ;
tem an im am ; su p erbia 1, 2, 1 00 . 1 , 2, 20 0 r e c e s s e r u n t p a e n i t e n t e s ; 3,
104. 1 1 0 ; 2, 1, 342 i m m u n d i s s i m a ; 1, 596 s e c e s s it i ll u s t r e l u m e n ; in - o
7, 16. 252; 3, 1, 534. 540; 58 0 e t 536 accen d itu r in zelo D ei ig n is
co n tu m a cia ; 622 sic co n stru cta in d ig n a tio n is ; 537 o m n e m u irid ita-
c o n t e m p s i t h u m i l i t a t e m in h u m a n i ­ tem com buret D eus per ign em
t a t e F i l i i D e i ; 6 4 0 ; 6 54 i n t e r e m p t a ; in d ig n a tio n is; 542 su ggestio e iu s
- t e n e b r o s i t a s 9, 1 6 3 ; fiet i g n i s aeternus (uid e : L u cifer,
- u e n t e r 8, 3 2 2 ; u e r b a 2, 6, 186. 2675 ; Satanas, S erp en s, V e rm is ).
u estig ia in h o m in ib u s co n cu lca n t Diacon: -es 2, 6, 2021; assisten tes
u irtu tes 3, 3, 2 1 8 ; u i a e o m n e s m a l a e sacerd o tib u s o fficio sui iu u a m in is
1 3 , 4 1 4 ; uires 2,7, 1 7 4 e u a c u a t a e p e r 2022; m ariti, fid eli co n iu n ctio n e ,
F i l i u m D e i ; 3, 3, 3 9 1 ; u i r i d i t a s f a l s a u n i u s u x o r i s , i. e . c a s t i s s i m a e s p o n ­
1 , 538 ; u i s c e r a 2 , 7 2 2 ; 2, 7 , 4 1 . 4 9 3 . sae e c c le s ia e 2023.
4 9 7 h a e r e t i c i ; u i t i a 3, 1, 6 4 1 . 6 4 3 . Dies : 2, 2, 2 0 4 ; ;, 1 3 7 4 . 15 8 6 ; 6, 8 9;.
6 5 0 ; 3, 2 0 4 . 4 2 8 ; u o l u n t a s 2, 7 , 20. 1 9 1 9 ; est, n o n n o x p e ra c to iu d ic io 3,
2 8 3 ; 3, 1 1 , 7 7 2 c o m p l e t a a b a n t i c h - 1 2 , 9 9 ; i. e. F i l i u s 2, 6, 1 0 5 6 ; f u g a n s
risto ; ten eb ras 3, 8, 1 1 8 3 ( c o m p a r a t i o d e
- -o se c o n iu n x it s y n a g o g a 1, ; , 1 5 3 ; g r a tia D e i ) ; 12, 311 a ffe re n s lu m e n ;
co n sen sit h o m o 2, 6, 2682 ; se o p p o ­ i n d e f i c i e n s f i n i t o i u d i c i o 305 ; i n d i g ­
nat h o m o u elu t b e llato r in im ic o su o n atio n is 2, 5, 4 7 1 ; i u d i c i i 3, 1 1 , 72.
1, 4, 88; ; o p p o s it u s p e r fo r t it u d i­ 826 ; sin e m u t a t io n e 12, 3 1 8 ; n o u is -
nem D eus 3, 10, 935 ; q u i d p r o f u i t s i m u s 1 , 2, 4 4 0 ; 5, 1 2 2 ; 2, 3, 6 2 ; ; 6,
q u o d se D e o opp osu it? 1, 4, 455 ; 3 3 1• 2 0 1 3 ; 3 > L 4 1 9 ; 2 > 4 9 7 - 5 8 1 ; 3,
722 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
3 7 2 ; 7 , 4 7 6 ; 8, 1 2 9 ; 1 0 , 9 1 0 . 9 1 4 ; 1 1 , D ifficultas : co rd is h o m in u m in fo r­
372. 4 3 7 . 546. 827 ; 12, 1 0 7 ; q u ie tis m iu m , unde m en tem ad su p erio ra
sep tim a 11, 453; p erfectus o m n is leu a re n o n u a le n t 1, 4, 515 ; et g r a u e -
i u s t i t i a e 4 , 1 9 7 ; q u i i p s e ( P a t e r ) e s t 2, do u e s t i s i. e . u e r a e f i d e i 3, 9 , 88.
4 9 1 ; req u ie i 11, 4 5 6 ; re su rre ctio n is ;io ; m u lta 357; ad p a en iten tiam
(sim u la tae) a n tich risti 660 ; salu atio- m a g n a 1, 4, 982 ; ta rd ita tis n u lla (ad
n is i , 2, 198 ; 2, 6, 896 in q u o F ili u s in telleg en d u m s o n u m u o cu m ) 3, 13,
r e s u r r e x it ; salutis 3 ,5 3 7 p r im a , c u m 4 57- 5 56.

F iliu s in m u n d o m a n e b a t ; 541 a lt e ­ Diffusio : co rd is (p er q u a m h o m o ab it

ra, p o s t r e s u r r e c t i o n e m ; s e p t im a 3, itin era u acilla n tia m a l ig n o r u m s p ir i­
8, 806; 11, 451. 456 req u ie i; 4 53 tu u m 2, 6 , 333; p u ritatis u e ra e et
q u ie tis ; s e p t im u s 367. 372 ; s e r e n ita ­ in d eficien tis (F ilii) 1193; uirid ita-
tis ubi T rin itas m ira b ilia sua de­ t u m b e a t a r u m ( e c c l e s i a e ) 5, 86 0.
m o n s t r a t 2, 6, 1921 ; se x ta in q u a D igitu s: Dei 3, 13, 664 conterens
h o m o fo rm a tu s est 3, 1 1,4 4 8 ; sextus r e p r o b a t u m q u i u e r b a p r o p h e t i a e , i.
ubi D e u s o p era sua co m p le u it 370; e. S c i u i a s , d e r i s e r i t ; 2, ; , 1 7 0 0 d e d i t
u l t i m u s 2 , 3, 4 1 9 ; 3, 1 1 , 438 ; sensum S crip tu ra e; leu atu s ad
- -es co n fid en tiae falsae cum homo D e u m p a e n i t e n d o i. e. g e m i t u s c o r ­
p u ta t sib i p o s s ib ile esse ut secun­ d i s 1 , 2, 3 4 9 ; -i D e i 3, 1 3 ,7 1 factu ra
dum d esid eriu m suum u a d a t 2, 2, ( h o m o ) ; 2, 7, 226 opus n o b ilissi­
2 0 7 ; c r e a t i o n i s 1 , 2, 3 1 1 f i l i o r u m ; 3, m um ; 3, 13, 661 u e r b a ; - o r u m d u o ­
6, 576 q u a n d o D e u s c r e a tu ra s suas rum tra n sp o sito ru m ad m ensuram
c r e a u it; h e b d o m a d is 11, 462 ; h o m i­ s u p e r iu s t a n g e n te m ta lu m e st iu u e-
n is q u o s D e u s c o n s id e r a t in o p e r i ­ n i s ( F i l i u s h o m i n i s ) u m b r o s u s : i. e.
b u s e i u s 1 , 3, 5 3 7 ; q u i n q u e 3 , 1 1 , 4 4 7 fides e c c le s ia e in d u b i o p r a e t e r te s t i­
n u m e r i q u i n q u e s a e c u l i ; 4 6 9 in q u i ­ m o n iu m F .n o ch et F leliae 11, 95.
bus aliae creaturae ante h o m in em 264.
c r e a t a e s u n t ; s e p t e m 4 6 2 ; s e x 366. D ig n itas : decet h o n o ra b iles p atro ­
446 in q u ib u s D e u s p e r fe c it o p e r a nos 2, 6, 1980; d iu in itatis et
sua; 369 s u n t s e x n u m e ri saecu li; h u m an itatis, utraque in F ilio D ei
45 5 o p e r i s ; 3, 6, 920; ecclesia stica 11, 306;
--ei f i n i s 2 , 6, 1 3 9 1 ; h o r a p r im a et in g re d ie n tis et egred ien tis clau su ­
n o n a 70. 1368. 13 70 ; illiu s q u i F iliu s r a m u i r g i n a l i s p u d i c i t i a e i. e . F i l i i 2,
D ei est s a lu a tio 10 56 ; p o s t lu cem 6, 4 3 4 ; lib e r a 3, 6, 9 7 4 ; m a g i s t e r i i
p rim a m aurora so lis a sp icitu r (ita 15. 314. 3 1 7 ; n o n n atu rae h u m a n a e
ord o m on ach oru m post uoces apo­ s e d d iu in a e p o t e n t ia e in V n i g e n i t o
sto lo ru m exortus est) 5, 720; lu x 2, 6, 435 ; o p e r u m h o m in u m 3, 12,
p r im a sig n ific a n s d o c t r in a m a p o s to - 1 7 9 ; o s te n s io n is d iu in i e x a m in is 1,
lic a m 35 . 7 2 2 . 7 2 5 ; 3, 216; p atru m an tiq u o ru m 2, 5,
- - e r u m in i n i t i o L u c i f e r s im ilis D e o 36 3 ; p o t e s t a t i s 3, 9, 664 ; 666 d ire p ta
esse u o lu it 3, 11, 544; num erus non fu r t iu o m u n e r e ; p ra e c e lle n s et b e n e
alius (ac s e p te m ) 456. co m p o s ita u irtu o sa e co n sta n tia e 3,
D iffam atio : uera serm o n ib u s iustis 180 ; r e g im in is b o n a d is p o s it a a D e o
p r o c e d e n s a b o m n i p o t e n t e D e o 1 , 3, ad u tilitatem h o m in is 9, 3 6. 717;
184. r e g n i c a e l o r u m 2, 6, 2625 ; s e c r e t o ­
Differentia : m a g n a inter d esid eriu m rum ecclesia e 3, 267; spiritalis et
ca eleste et co n cu p isce n tia m terre­ saecu la ris 3, 6, 27. 4 4 7 ; t r i n a 9, 9 3 0 ;
n a m 2 , 5, 1 8 . 4 8 5 ; e t u n i t a s t r i u m u iu en s non potest m ortu o p retio
personarum 3, 7 , 38 2 ; - a e h o m i n u m c o m p a r a r i 675 ; n o n u s u r p a n d a p e r
secundum a u cto ritatem d iu in a e r a p i n a m , f u r t u m , e m p t i o n e m 6, 27.
p r o u i d e n t i a e 6 , 3 6. 5 1 8 ; i n t e r p o s i t a e 447;
in h o m i n i b u s i n t e r i o r u m e t e x t e r i o ­ - -tes 9, 761; altio res h o m in e 732;
rum 534. m a g n a e et a d m ir a n d a e in iu n c ta e h o ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 723
m i n i p r a e a liis c r e a t u r i s 1, 3, 3 0 9 ; a m a t o r F i l i u s 8, 8 1 9 ; D e i e t h o m i n i s
op p re ssae p e r ela ta m su p e r b ia m 3, u i r t u s 3, 2 7 0 ; d u l c e d o 8, 1 0 1 2 ; 10 ,
9, 7 5 6 ; o s t e n s a e p e r S e r a p h i n 1 , 6, 398 ; f i d e s 8, 8 3 9 ; g e m i n a e p r a e c e p t a
2 1 1 ; p otestatu m 3, 9, 74 4 in sp ira ta e d u o 6, 6 7 7 ; m a t e r n a e in a m p l e x i o n e
a D e o a d u t i l i t a t e m h o m i n u m ; 74 5 i n t i m a a m b u l a n t f i l ii e c c l e s i a e 2, 4,
o rd in atae iu ste a b e o ; p ro p a la ta e ad 349; sp ecu lu m (cor) 3, 6, 738 ; u i g i -
u tilitatem u iu e n tiu m 758 ; re g im in is lan tia 1, 2, 88; sub um bra u irg o
7 2 0 ; s a e c u la r e s e t s p i r ita le s 6, 4 58 . sedet 3, 8, 8 4 6 ; - n i F i l i i d i s c r e t i o e s t
4 6 1 ; 1, 6, 2 1 1 u i g e n t e s in e c c le s i a s t i ­ c o n iu n c ta 6, 915 ; -n e in te r io r i e c c le ­
cis m y s t e r i i s ; -tis a m p l i t u d o 3, 6, sia d ilig it filios 2, 3, 360; in tim a
5 5 7 ; ra p in a 27. 448 ; - tu m r a p in a 4 ; 8 hom o d ilig at D e u m 3, 4, 4 30 ; in
s a e c u la riu m , e x a m in a n d a in ir a c u n ­ -ne et in tim o r e D e i c o g n it io aetern i
d ia zeli D e i ; 4 61 s p irita liu m , m a io ris l u m i n i s d i f f u n d i t u r 6 , 8 93 ; q u a s i i n
p on d eris et e x a m in a tio n is; con tra -ne fr a tr u m (d o m in u s h ab eat fam u -
-tes ( p o t e s t a t u m ) c a lc it r a r e 9, 7 5 9 ; - n e fra tru m (d o m in u s h abeat fa m u ­
in -te m a g i s t e r i i h o m o in u i c e D e i 6, la n te s) 4 16 .
3 1 4 f u n g i t u r ; 3 18 p o s i t u s est. D ile c tu s : m eus, Iohannes testatu r
D ilatatio : ap o sto latu s u e r b o r u m m i­ d i c e n s 1 , 3, 6 1 9 ; 3, 11, 669 o sten d it
ra b iliu m 3, 13, 5 1 7 ; b e n e d ic tio n u m d icen s; 1 2 , 30 6 t e s t a t u r ; -i m e i I o -
m u lta ru m fiat q u i g u s t a u e r i t i s t a m h an n is u isio 1, 2, 634; in -o suo
p r o p h e t i a m i. e . S c i u i a s 6 5 6 ; g e r m i ­ Io h a n n e F iliu s D e i secreta T rin ita tis
num eru m p en tiu m ecclesia e 2, 5, m an ifestau it 3, 1 1, 912.
8 59 ; s a cra m e n to ru m uerae T rinita- D iligen tia : m ag n a sacerd o tu m et p o ­
t i s 3, 1 8 . 2 3 9 ; s a p i e n t i a e i n q u a D e u s p u li (in tractan do et cu stod iend o
creau it h o m in em 3, 1, 189; -n is s a c r a m e n tu m altaris) 2, 6 , 1 11. 1785.
( s y n a g o g a e ) f o r t i t u d o 1 , 5, 7 0 . 1788; m u lta 5, 1538 m ag istro ru m
D ilatio : sin e -n e ec cle sia a d e ffe c tu m sp iritaliu m in req u iren d is erra n ti­
d e c o r i s s u i p r o p e r a r e n o n c e s s a t 3 , 9, bus; 3, 6, 222. 95; et so llicitu d o
318. ^ (d iscretio n is) in c o n s id e r a n d o , u elu t
Dilectio : a u x i l i a t r i x 2, 2, 8 9 ; c a s t a 3, m e r c a to r c o n s id e r a t res suas ; o m n is
4 9 4 ; 5 , 4 4 1 ; 3, 8, 8 1 9 ; c i u i u m s u p e r ­ m in istro ru m ecclesia e 2, 6, 120.
n o r u m 2, 5, 4 7 6 ; c o r d i s ( D e i ) a d 1886 ; et s o llic itu d o m . 1785. 17 8 8 ;
h o m i n e s 3, 1, 3 6 1 ; D e i 1 , 2, 73 ; 2, ; , t o t a 5, 1 4 1 5 ; - a e e x h o r t a t i o 1 4 1 5 .
7 0 1 ; 3, 3, 2 7 0 e t h o m i n i s ; 1 , 6 , 18 5 ; D ilu u iu m : 2, 3, 4 0 4 . 4 1 2 ; 3, 2, 1 5 7 .
3, 9 , 8 5 9 e t p r o x i m i ; d i u i n a 1 , 2, 88 ; 1 6 0 ; a q u a r u m 395 ; p e c c a t i ( t e m p o ­
e c c l e s i a e 3, 1 0 , 9 0 7 ; F i l i i m a n e n t i s i n rib u s e q u i p a llid i) 1 1 , 170.
P a t r e 2, 4 8 2 ; f r a t r u m 6, 4 1 6 ; g e m i n a D isciplina: a s p i c i e n s a d D e u m 3, 3,
6 7 7 ; 8, 7 1 9 ; i n t e r i o r 2, 3, 3 6 0 q u a 188; a s s i s t e n s s e m p e r c o n s p e c t u i
e c cle s ia d ilig it filios s u o s ; 3, 1, 361 D e i 54; c o n t r i t i o n i s m a g n a e 28;;
co rd is D e i; m aterna 2, 2, 87 a m - d ed ig n a n s in c o n u e n ie n tia m in d isci­
p le xion is D e i ; 88 e n u t r i e n s a d u i - 188 ; D e i 53. 460;
p lin a ta e la sciu ia e
t a m ; 89 a u x i l i a t r i x n o s t r a i n p e r i ­ 2, 537 ; 2, 5 , 213. 240.
e ccle sia stica 1,
c u l i s ; 90 c a r i t a s i n s t r u e n s a d p a e n i - 1531; h u m a n a 1 , 2, 342. 456 i n
t e n t i a m ; 4, 331 e ccle sia e ; 349 q u a c o n i u g i o ; ; 56 i n p r o c r e a t i o n e f i l i o ­
f o u e t filios s u o s ; P a tris p ii 3, 1, 3 6 0 ; rum ; in stitu tion is ecclesia sticae
p i a e t s p l e n d i d a 6, 738 ; p u r a i n t e r 295; m agna 3, 3, 188; 10, 704
m a ritu m et u x o r e m 1 , 2, 2 9 6 ; 336 c o n s t a n t i a e ; in ti m o r e p u e rili s e m ­
a g n i t io n is D e i ; s o lis m a i o r e s t ui- per 3, 292; n o n u irilis in O m n i p o ­
d en tib u s q u a m si l u t u m e i o p p o s i ­ t e n t e , q u i a n o n u u l t e s s e p o t e n s in
tu m non esset 763; sponsi 547; o fficio u o lu n ta tis suae 295; u irtu-
s u a u i s 1, 4 7 ; s u p e r n a 2, 5, 2 9 4 ; tum q u a e c c le s ia p e r d u c it filios a d
- - n i s m a t e r n a e (e c cle sia e ) 4 , 349 a m - aeterna 2, 5, 864; u i t a l i s i n s p i r a t a i n
p le x io ; candor 3, 3, 527; castae h o m in e a D e o 2, 3, 667; - a e s p i r i t a ­
72 4 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
les 2, 7, 3 1 3 ; -ae a b s c o n s u m 1, 2, 942 s ig n u m h o c ut a b ig a t p e r s u a s io ­
515; ecclesia sticae d o ctrin a 2, 5, n e s d i a b o l i c a s ; h o m i n i s 5, 7 ; . 7 3 1 ;
2 4 0 ; h a b itu s 3 , 3 , 7 . 207. 2 8 1 ; h u m a ­ im ita trix D e i d is p e n s a to ris 6, 9 1 8 ;
n a e h o n e s t a s ( i n c o n i u g i o ) 1 , 2, 5 56 ; m ater u irtu tu m 226; p e rq u iren s
l e x l i g a n s h o m i n e m 3, 3, 38 3 ; m a g i s ­ ca u ta et d ilig e n ti e x a m in a t io n e iu sti­
ter est O m n ip o t e n s 294; status 5. tiam D ei 959; ra d ix p r im a (o p eris
160 ; in -a m a g n a e c o n t r i t i o n i s o r i t u r h o m i n i s ) 5, 7 5 . 7 3 1 ; r a t i o n a l i t a s e t
c o n s tr ic tio ca rn alis c o n c u p is c e n tia e sa p ie n tia (s u n t in in h a b ita n tib u s h u ­
285. m an am carnem ) 2, 1, 1 3 7 ; r e q u i e s ­
D iscipulus: -i ceteri 2, 6, 2038; ce n s in c o n s u m m a t io n e a n tiq u a e o b -
c o n firm a ti in a d u e n t u S p iritu s sancti s e ru a tio n is in C h r is t o 3, 6, 9 0 4 ; et
4, 94; facien tes id em ac F iliu s in s a p i e n t i a 2, 4 2 . 6 4 5 ad c o g n o s c e n ­
cena in ce leb ra tio n e m y sterio ru m d u m D e u m ; 648 u e lu t d u o p a rie te s ;
a lta ris 6, 1 3 3 2 ; F ilii e x e m p l u m n o n s c i e n t ia e D e i 1, 3 7 4 ; u e l u t t e m p e r i e s
dab an t ut c o n iu g e m ca rn a lem acci­ aeris b o n a d u c e n s ad p e r f e c t io n e m
perent et sp iritalem desererent bonorum fru ctu u m 1, 4, 76 1 ; et
2038; heredes ca elestis regni 287; u e re c u n d ia , in te lle c tu s et sap ien tia
r o b u s t i o r e s 4 , 85 r e d d i t i i n n o m i n e (in a n im a li r a tio n a li) 3, 5, 741 ; u i r t u ­
T r i n i t a t i s ; 93 e f f e c t i i n S p i r i t u s a n c ­ t u m o c c u lt a r u m et m a n ife s ta r u m 2,
t o ; stu lti, in scii, s to lid i, ta rd i, p a u i- 3, 2 ° 4 ;
di, exterriti 3, 7, 212; tim id i ad - - n i s ecclesia sticae d isp o sitio 1, 2,
lo q u e n d u m an te a d u e n t u m S p iritu s 332 ; e x a m i n a t i o 2, 5, 1 4 0 4 ; h a b i t u s
et im b e c ille s p ati 2, 4, 88; -orum 3, 6 , 56 . 9 0 1 ; p r o s p e r i t a s 1 , 4 , 303 ;
c o r d a 84 i n c e n s a in i g n e i s l i n g u i s ; status 3, 6 , 4 7 . 5 8 4 ; u e r b a 8. 225 ; p e r
249 c o n f ir m a t a in o m n i iu stitia ; 231 u im -n is h o m i n e s c u n c t a fa c ta su a
a c c e n s a ; fides 6, 286 ; s e q u a c e s s c ili­ b en e et recte d isp e n se n t 9 5 2 ; -n em
cet patres an tiq u i 2038; - is F iliu s in c r e a t u r i s h o m o c o m p r e h e n d i t in
D e i 1, 28. 399. 4 0 4 r e s u r g e n s a p p a ­ in te lle c tu suo 8, 273 ; c u m -ne et
ru it ad c o r r o b o r a n d u m e o s ; 6, 1391 p a u la tim F iliu s ap eru it u ires suas
d ed it co rp u s et san gu in em suum ; s p o n s a e e c c l e s i a e 1 1 , 885 ; 5, 7 3 6 e t
d ed it p a n e m 8 2 6 ; 845 t r a d i d i t c o r ­ sap ien ter ut h o m in e s facian t o p e ra
pus et san gu in em s u u m ; per -os sua co n stitu it D e u s ; in -ne quasi
F iliu s D e i in c a rn a tu s o s te n d it s a lu ­ cum d ig itis d iscern it in tellectu s
tem et salu ation em h o m in ib u s 3, 7, d i u e r s a o p e r a 1 , 4, 6 3 9 ; s in e - n e et
2 1 0 ; - is a s t a n t i b u s V n i g e n i t u s r e d i i t u erecu n d ia, in te lle c tu et sap ien tia
ad P a trem 1 , 3, 1 7 2 ; c u m - is F i l i u s irra tio n a le a n im a l facit o p e r a su a 3,
D e i ce le b ra n s c o n s u m m a tio n e m q u a 5, 7 3 8 -
ip se tr a n s itu r u s e ra t d e m u n d o 2, 6, Discursus : in s ta b ilita tis p r o p r ia e 2,
834. 4 , 37 °-
Discordia: 3, 13, 552 nulla est in Dispensatio : -ne C h r is ti p ig m e n ta r ii
unanimitate. p raelati ad p a s c e n d u m filios e c c le ­
Discretio: 2, 6 , 1 5 3 6 ; 3, 6 , 9 0 4 ; 8, siae 2, 5, 2 3 8 ; d i u i n a f i n i t o i u d i c i o
4 8 3 ; 1 1 , 885 ; c a s t i g a t i o n i s u e r a e 2, m ax im a q u ies tran q u illitatis e x o r i­
5, 1 2 2 4 ; c i r c u m d a t a m o r t i f i c a t i o n e t u r 3, 12, 257.
ca rn is 3, 6, 909 ; c o n iu n c ta d ile c tio n i Dispensator : disp en sa n s recte, c u l­
F ili i 9 1 5 ; c o n s i d e r a n s o p u s s u u m in pabilis d e alio o p e r e 2, 3, 7 6 4 . 7 6 6 ;
h o m in ib u s quasi in lig n o fra gilis F iliu s D e i cr u cifix u s 3 , 6 , 9 1 9 ; s a c ra ­
ca rn is 940; co n tin en s om ne quod m en to ru m sacerdos 2, 6, 3 1 2 ; s t a t u ­
ap tu m et co n u en ien s est in sin u r a e c o n u e n i e n t i s h o m i n i s D e u s 3, 6,
m en tiu m h o m in u m 9 5 6 ; crib ratrix 917; -es et p atres ad d iscip lin a m
so llertissim a o m n iu m rerum 906; ecclesia sticam om ni p o p u lo p rofe­
e c clesia stica 1, 2, 3 3 2 ; h a b e n s 3, 6, ren d u m (p igm en tarii) 2, 5 ,2 1 2 ; p lu ­
226 iu s t it ia m D e i in o m n i b u s r e b u s ; r i m i ( D e i ) 5, 7 7 0 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 725

Dispensatrix : a d m o n itio n is iu stae 160; iusta uoluntatis D ei 3, 2, 51.

u i r t u s ( t i m o r D o m i n i ) 3 , 8, 9 2 0 . 7' 4-
Dispersio: ad u ersitatu m 2, 175 ; Districtio : 3, 9, 1006 ; 10, 6 7 3 ; a c u t i s ­
i n iu s t it ia e 3, 1, 282. s i m a e t d i l i g e n t i s s i m a 2, 7 2 8 ; g r a u i s -
Dispositio : b e n ig n is s im a e t d ecen tis- sim a 2, 6, 2 1 7 4 ; iu stitia e e t m is e r i­
sim a regis su p e rn i 2, 6, 2 1 4 9 ; c o l l o ­ co rd ia e A ltissim i 3, 6, 3 2 1 ; r e u e r e n -
q u ii sacratissim i 1586; co n d ito ris tiae m a g n a 3, 2 9 7 ; t i m o r i s 4 , 4 5 9 ;
superni r, 4 , 6 2 . 565 ;D ei 8 1 9 5 2 , 6, -n is i u d i c i u m 2, 6, 2 1 7 4 ; e t r e l a x a ­
4 4 7 . 5 6 6 ; 3, 6, 6 1 6 . 1 0 1 9 ; i i , 287; tion is o ffic iu m 2 14 2 ; -n e o m n e s e x a ­
d i s c r e t i o n i s e c c l e s i a s t i c a e 1 , 2, 3 3 2 ; m i n a b u n t u r in p r a e c e p t is D e i 3, 2,
d i u i n a 3 1 9 ; 3, 2 9 9 ; 2, 3, 1 7 0 2 ; 3, 1 2 , 728. ^
112; iu sta et uera r, 4 , 8 1 9 ; m e a Diuersitas : afflatio n is d e c ip ie n s 2, 7,
(D ei) 2, 6, 2224 ; m ira b ilis 4 4 7. 566 ; 3 1 2 ; b a p t i z a t o r u m 4 , 26. 3325 c o r ­
et o r d in a tio r, 2, 3 1 9 ; P a t r i s o m n i ­ porum 3, 1 , 34 3 ; c r i m i n u m m u l t i p l i ­
p oten tis 3, 10, 606; p otestatu m c i u m 8, 7 0 8 5 d o n o r u m D e i 6, 638 ;
d i u e r s a r u m i n m u n d o p e r F i l i u m 6, errorum 1 , 208 ; h o m i n u m 1 , 4, 18.
399; secreta 2, 6, 1586; spiritalis 492 ex sem in e in aequali p r o c r e a to ­
3, 6 , 4 5 6 ; -nes flu en tes 1, 3, 2 1 2 ; rum ; 3, 1, 350 in m e m b r i s ; i n g r e ­
-num expan sion es 2 1 2 ; iu x ta -n e m d ie n d u m ecclesia m et e g r e d ie n d u m
ecclesia sticae d iscretio n is rectu m 9 , 3 2 . 4 8 6 ; i n i q u i t a t i s 5, 2 6 7 ; i n s t a ­
c o n i u g i u m h a b e r e 2, 3 3 2 ; p e r - n e m b ilitatis 1, 6, 154 ; in te n tio n is h o m i ­
3 ,6 , 1019 D e i d u o testam en ta p r o c e ­ num 3, 5, 30. 4 0 5 ; m a g n a 1 , 4 , 6 7 1 i n
d eb an t; 2, 6, 566 m i r a b i l e m h o m o opere u o lu n ta tis 5 3, 1, 350 h o m i ­
sp irac u lu m u egetation is in trorsu m num ; 5, 412 (m en tis h o m in u m );
m ittit et e x tra se d e d u c i t ; 1, 4, 62. m o r u m 1 , 2, 3 6 9 a c m e d u l l a r u m ; 2,
56; secretam su pern i c o n d ito ris fo r ­ 4 , 35 5 ; 5, 4 9 . 1 7 5 ; 8 7 0 u i t a n d a ; 7 ,
m a h o m i n i s in m a t e r n o u t e r o m o ­ 3 65 ; 3, 7, 152 ; 1 1 , 3 7 7 m u l t a ; m u lt a
tu m u iu id ae m o tio n is d a t; secun­ in o s te n s io n e sig n ific a tio n is (a n tiq u i
d u m -n em iu sta m et u era m D e i an ­ testam en ti) 2, 6 , 1 1 3 6 ; m u l t i m o d a 4,
g e lici sp iritu s adsunt cum an im a 26. 3 3 2 ; 3, 9 , 3 2 . 4 8 6 ; m u l t i p l e x 6,
h o m in is h ab ita cu lu m suum d eserit 978 ; n u lla in h o m i n e q u a n d o c r e a ­
819 ; -ne b e n ig n is s im a et d ecen tissi- tu s est 2, 6, 1245 ; s p a r s io n is in
m a rex ca elestis in s p ira u it h o m in i­ cap ite fid ei 3, 7 , 4 4 5 ; u e r b o r u m
b u s d o n a ta m saecu la ria q u a m s p iri­ h o m in u m Prot. 8 0 ; u i d o r u m 1 , 2,
talia 2, 6, 2 14 9 ; D e i d ig n ita te s p r o ­ 363; 2, 1, 2 5 7 m u l t i p l i c i u m ; 4 , 3 4 1
p a l a t a e a d u t i l i t a t e m u i u e n t i u m 3, 9 , m u lta ; 7, 373; 3, 6 , 98 5 im m ixta;
758; d iu in a 2, 5, 1702 corpus -tis a d m i x t i o 2, 6, 1048 ; e t c o n t r a ­
c o n i u n c t u m a n i m a e ; 1 , 3, 2 9 9 p r a e ­ d ic tio n is a rid ita s 3, 7, 1 3 6 ; m u ltip li­
sid e t h o m o e le m e n tis m u n d i ; e x -ne citas2, 7 , 177.
d iu in a et o r d in a tio n e su n t u ir, m u ­ D iuinitas : 1, 4, 906. 10 16 ; 3, 1, 4 23 ;
lie r, c e t e r a e c r e a t u r a e 2, 3 1 9 ; in -n e 9, 168 ; 10, 1 7 1 ; a b s e n s n u s q u a m 2,
2, 6 , 2224 m e a ( D e i) est q u a te n u s u ir 1, 1 9 ; ; a c u t i s s i m a 3, 4 , 2 2 2 ; 7, 128
et fem in a uestitu d i s c e r n a n t u r ; 3, q u a s i g l a d i u s i n c i d e n s ; a s p i c i e n s in
10, 606 P a tris F iliu s ap p aru it in f i l i a m p u l c h e r r i m a m i. e . M a r i a m 1 3 ,
carne. 5 3 ; c l a r i s s i m a 8, 1 1 7 3 ; d e i c i e n s i a c -
Dissensio: p l e b i s 3 , 8, 4 5 6 . ta n tia m p o p u li iu d aici 7, 15. 144.
Dissim ilitudo: i n u i r t u t i b u s 3 , 3, 39. 147; d em on stran s secreta sua in
24 2 ; 6, 1 1 7 . 698 5 8 , 8 3 . 9 2 6 ; 10, 4 3 7 . o b la t io n e altaris 2, 6, 59 4 ; d u lc is 3,
690. 13, 2 5 6 ; F ilii 2, 6 , 587 o b te c ta h o m i ­
Dissipatio: 2, 6, 1838. n ib u s ; 3, 11, 9 11 n o n d u m p erfecte
Distinctio: - n e s s u p e r n a e 3 , 2, 59 3 ; in tellecta ab e c c l e s i a ; et h u m a n ita s
-n u m o rd in es d e ce m 59 3 . in F ilio c r e d e n d a 10, 7 0 7 ; se in c li­
Distributio: e lem o syn aru m 2, 3, 6. nans ad h u m an itatem 1, 6, 174;
726 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
in c o m p re h e n sib ilis 2, 3, 6 4 5 ; 4 , 1 2 0 s u n t u i r g i n i s ei d e s p o n s a t a e 6 , 2 2 1 3 ;
in a ltitu d in e m a ie s t a t is ; 3, 7, 443 ; h o m i n u m 7 , 60 . 1 8 2 ; e t h o n o r 3, 4,
in te lle g e n d a in u in o (in o b la tio n e 580; o b latae a d ia b o lo 2, 7 , 9. 1 7 9 ;
altaris) 2, 6, 1 1 7 7 ; i n u i o la b i li s a b s ­ p r e t i o s i s s i m a e x, 1, 1 2 3 ; s a e c u la r e s
que m u tab ilitate 2, 57; lu cid issi­ 2, 5, 6 0 0 ; 6 , 25 39 ; s a e c u l i 3, 4 , 5 80 ;
ma 3, 8, 5 8 3 ; m a t e r e s t h o m i n i i n s u p e r n a e 9 , 4 4 6 ; t e r r e n a e 1 , 2, 8 1 9 ;
creation e 2, 6, 1303 ; o s t e n d e n s m i ­ 2, 6 , 25 3 4 ; - a r u m o n u s 3, 3, 22 8 ; d e
r a b i l i a i n u t e r o V i r g i n i s 59 3 ; s a n c t a -is in p a u p e r t a t e m p r o i c i e t z e l u s D e i
3, 1, 14 5 ; 2 , 591 h ab u it d ra ch m as p r a u o s h o m i n e s 5, 6 3 5 ; i n - is s u p e r ­
decem i. e . d e c e m o r d in e s ; scind i b ia et u an a g lo r ia 2, 7, 185.
n o n p o t e s t 2 , 2, 5 6 ; n o n s c r u t a n d a , D octor : e x ce lle n s ( S p i r i t u s s.) 2, 4,
a ltiu s a u t p r o f u n d i u s 6, 144 5 ; s e c r e ­ 141 ; p rin cip a lis 273 ; s u p e r io r c h r i­
ta et in c o m p re h e n s ib ilis 3, 7 , 503 ; s m a t e i n u n g e n s 1 5 . 7 8 . 2 0 4 . 2 3 2 ; -e s
su ccid en s in cred u lo s in co n fu sio ­ co n fo rta n te s ecclesia m 3, 9 , 2 1 . 32 8 ;
nem 13. 132; superna x, 1, 59; u elu t co n so d a le s, im p ro p e ra n te s
terrib ilis e t b la n d a o m n i c r e a tu ra e 3, facta a m a to r u m in iu stitia e 1 , 3 , 4 7 6 ;
9, 8 13 ; T r i n i t a t i s i u s t i s s i m a 7 , 135 ; ecclesia e 3, 4, 22. 2 7 6 u e te r is e t n o u i
V e r b i 9, 82. 4 8 9 ; t e s t a m e n t i ; 9, 23. 3 4 6 ; e c c le s ia s t ic i
- - t i s a l t i t u d o 4 , 1 7 2 ; 7 , 1 0 4 ; 8, 9 4 3 ; 2 1 . 328. 8 5 7 ; e n u c l e a n t e s m u l t o s t u ­
c l a r i t a s i , 3, 5 6 0 ; 3, 4, 4 1 7 ; 5 , 4 1 1 ; d io u o lu m in a 1 1 , 3 8 4 ; fid eles 2, 3,
11, 587; 12, 32 0 ; c o l u m n a 4, 2 1 6 ; 7 1 3 ; flo ren tes a p o s to lic a d o c tr in a 3,
c o r u s c a t i o 1 1 , 5 9 4 ; D e i a s p e c t u s 4, 9 , 2 1 . 328 ; f o r t i s s i m i 1 1 , 4 5 2 ; f r u c ­
597; Filii Dei u irtu s 2, 6, 1227; tuosi boni lucri 395 ; habentes
fo rtitu d o 2, 2 0 0 ; f u l g o r 3, 4, 4 17 cu ra m p o p u li D e i 39 9 ; im b u ti p er
terrib ilis ; g lo r i a 2, 6 , 1 6 0 1 ; h a m u s 1, d o n a S p i r i t u s s. 9 , 8 5 7 ; n o u i 2, 3,
4, 364; et h u m an itatis F ilii Dei 3 7 4 ; p ro b atissim i 3, 11, 384; recto­
s p l e n d o r 3 , 8, 1 1 9 3 ; i n t e g r i t a s 1 , 2, res, uid . p r o f u n d i s c r u ta to re s u e r b o -
11 7 > 3, 7 , 43 3 ; m a i e s t a s 2, 2, 51. rum u eteris et noui testam en ti 4,
1 7 9 1 3> V 388 ; m y s t e r i u m 8, 1 2 1 1 ; 2 8 6 ; san cti 3 1 7 ; s ta b ilie ru n t e c c le ­
p o t e n t i a 1 , 3, 1 7 7 ; s e c r e t a 3, 10, 172 ; s ia m in m u lt a s o llic it u d i n e e t h o n o r e
suauitas 5, 4 1 1 e t c l a r i t a s ; 8, 6 8 7 ; I, 2, 4 6 5 ; - is s u p e r i o r i s m a n u s 2, 4,
V e r b i D e i c o l u m n a 9, 82. 4 8 9 ; u i r ­ 20 3 ; u n c t i o 1 ; . 7 8 . 2 3 2 ; - u m a n i m a e
tu s 2, 4, 120; u is 3, 4, 386. 4 0 5 ; 3, 4, 3 1 7 ; e n u c le a tio 18 5 ; f i d e l i u m
u n itas 2, 2, 55 in sep a ra b ilis; 10 8 uerba 2, 3, 7 1 3 ; i n d u s t r i a s o l l e r s 3, 9,
i n d i u i s i b i l i s ; 15 5 ; 3, 6 , 9 4 8 ; 8, 525 ; 17 . 295 ; o p e r a t i o u n a n i m i s 2 1 . 328 ;
— -te m asp icere n o n u alet h o m o m o r ­ ad -es e x h o rta tio 11, 32. 392; in
ta li o b t u t u 10, 1 7 1 ; in - t e m m o r t a l e s - i b u s s u i s p r o h i b e t e c c l e s i a 1 , 2, 4 6 4 .
o cu li ce rn ere n o n ualen t 2, 6, 1 3 1 0 ; Doctrina : 2, 3, 7 0 9 ; a p e r t a , p o s t e a i n
secundum -tem F iliu s m anens in m u n d u m e ffu s a 4, 92 ; a p o s to lic a 1,
P a t r e 3, 3 2 7 ; i n - t e 2, 1 9 4 F i l i u s e s t 5, 80 s e d i l a t a n s p o s t m o r t e m F ilii
V n i g e n i t u s , s i c u t V n i g e n i t u s in u ir- D e i; 148 a p e r i e n s f i d e m ; 2, 5, 35 .
g in it a t e ; 1, 387 u n a tres p e r s o n a e . 190. 193. 203. 57 7 . 7 22. 7 2 ; ; 3, 9 , 21.
D iuisio: 2, 1, 1 1 5 ; a m a r i t u d i n i s c a r ­ 328. 4 0 1 ; a p o s t o l o r u m 2, 4 , 1 1 9 ; 5,
n alis 5, 283; facta in h o m in ib u s 277; c e r t is s im a 4, 275 ; c i r c u m f u l ­
cru en ta m a n u 6, 1687; n o n fiat in g e n s e ccle sia m in ca p ite c u m a p o s to ­
s a c r a m e n t o 1 4 9 8 ; f o r n i c a t i o n i s 1 , 2, li i l l a m p r i m u m c o e p e r u n t a e d i f i c a r e
311 ; n o n sit in co n iu g ib u s 277; 5, 1 9 7 ; c o n t r a r i a f i l ii p e r d i t i o n i s 3,
sy llab a ru m Prot. 34 ; i n - n e m u l i e r i s I I , 356. 535. 72 2 ; d is c ip lin a e e c c le ­
n o n f a c i e n d u m o p u s c o n j u g a l e 1 , 2, siastica e 2, 5, 2 3 9 ; ( E n o c h e t H e l i a e )
50 6. 3, 11, 736; 267 duorum te stiu m ;
D iu itiae : 1 , 1, 1 1 8 ; 3, 5, 63 5 ; c a e l e s ­ e u a n g e lic a 4, 16. 241. 247; fid elis
te s 1, 1, 92 ; 2, 6 , 25 3 4 ; c o r r u p t i b i l e s (P a u li) 2, 6 , 2 0 1 8 ; F i l i i D e i 3, 6 3 6 ; 3,
7 , 185 ; e t d e l i c i a e 9. 1 7 9 ; F i l i i o m n e s 4 , 26 3 ; 1 0 , 8 5 4 ; 4 , 20 . 2 7 4 e g r e d i e n s
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 727

a P a t r e e t a d P a t r e m r e d i e n s ; 6, 278 tu s 622.
ab u n d an ter em issa in fin e tem p o ­ Dolositas: serp en tis (d ia b oli) 2, 1,
r u m ; 9 , 2 5 4 i n S p i r i t u s. s u b l e u a n s 35 3 ; - t i s r a b i e s 3 , 1 0 , 30 2.
a d s a l u a t i o n e m ; 1 1 , 845 m a g n o f a ­ Dom ina: e t a n c i l l a , i. e . c a r n a l i s c o ­
stu s u p e r b ia e d e s p e c ta a s y n a g o g a ; p u la et sp irita le co n so rtiu m 2, 6,
fo rtitu d in is F ilii D e i 4, 2 4 7 ; h o m i ­ 1993 ; n o n u t d o m in a sed u t an cilla
num 1 0 , 16 5 ; m a g i s t r o r u m 2, 1, 91 su scip itu r 3, 16. 430 q u i c o r r u p t o
c a rn a liu m ; 6, 1 4 2 7 ; 3, 9, 9 19 p r in c i­ p a c to u irgin itatis r e d ie r it ; 4 44 p u e l­
p a liu m ; m ir a b ilis (F ilii D e i ) 1 1 , 842 ; la t r a n s g r e s s a pactu m u irg in ita tis;
o p t i m a 9, 6 1 3 ; p r a e c e p t o r u m 6, 289 447 si p aen itu erit; supra -am se
u eterum m in o r; 290 nouorum e x a lta n s (an cilla) d e s p ic ie t u r 1034.
m a i o r e t l a t i o r ; s p i r i t a l i s 1 , 5, 1 5 1 ; Dominatio : 3 , 9 , 4 14 ; ex ce lle n tissim a
uera 2, 5, 1 2 4 9 ; 6 , 9 0 4 . 2 5 7 0 ; V e r b i 6 , 383 ; e x t e r i o r e t s a e c u l a r i s 3 4 6 .
3, 7, 371 ; -ae p a t r u m a n t i q u o r u m et Dominationes (angeli): 3, 13, 7 7 ;
f i d e l i u m 1 , 4 , 4 3 9 ; s p i r i t a l e s 5, 1 5 2 ; o sten d en tes q u ia D o m in u s ra tio n a­
-ae a p o s to lic a e p r o p u g n a c u la 3, 9, litatem h o m in u m ad ca elo s sub-
401 ; b e a t i t u d o 2, 1, 3 1 6 ; felicitas 3, leu a u it 1, 6, 164; -um h ab itu s et
9, 6 1 3 ; flo r e s ii, 736; in c e p tio 3, s i g n i f i c a t i o 9. 1 6 0 .
514; s a p i e n t i a 6, 292; so l fo rtissi­ Dominator: ca eli et terra 2, 5, 1 3 8 8 ;
m u s in d is c i p u li s o s t e n s u s 2, 4, 2; 5 ; c a e l o r u m 3, 12, 2 6 9 ; c u n c t o r u m 2,
sp irita lis suauitas 1, 5, 151; uerae I, 132 ; e l e m e n t o r u m 6, 2302 ; e x e r ­
n o u itas 2, 6 , 9 0 4 ; u e r b a 5, 2 3 9 . 7 2 5 ; citu u m 5 3 2 ; f o r t i s s i m u s 3, 1 1 , 2 9 0
3, 10 , 834; -aru m scrip tu ra 2, 5, D eus; n o m in atu r a stu ltis (an ti-
1253. ch ristus) 424; o m n iu m illu m in a n s
Dolor: 3, 5, 254; aliu s, sequendo e le c t o s 12, 3 1 9 ; -is f o n s p u r i s s i m u s
agnum 4, 534; am a rissim u s pre­ I I , 290 ; p o t e n t i a m a x i m a 2, 1, 132 ;
m e n s a n im a m 1 , 4 , 115 ; c o r d is 3 , 1 0 , u n c t i o 6, 532.
1 3 6 ; c o r p o r i s g r a u i s 1 , 3, 3 1 4 ; g e m i ­ Dominium : h o c l a c o b su rrip u it fra­
tus 3, 5, 213; in n u m e rab ilis 1, 4, t r i 3, 6 , 4 2 1 .
12 4 ; in u eteratu s ueteri f o m e n t o 3, 8, D om inus: 2, 1 , 1 2 4 ; 5, 14 7 6 :6 , 1731.
302; et la b o r m u ltu s 1, 4, 231; 1 7 3 4 ; ca eli e t te r r a e 1 7 3 7 ; c r e a t u r a ­
m u lt u s in h o r a m o rtis 3, 12, 115; ru m o m n iu m 3, 6, 3 9 7 F i li u s ; c u n c ­
o m n is 1, 4, 141 ; 2, 3, 1 6 8 ; p a e n i t e n - to ru m 3, 4 0 5 ; D e u s Sabaoth 2, 6,
tiae 3, 5, 2 1 6 . 2 2 2 ; p a r t u s 1 , 2 , 5 1 1 ; 2 1 6 . 5 2 4 ; i. e. d o m i n u s o m n i u m 3,
in p a rtu 3, 1 , 33 3 ; p e c c a t i a c e r b u s 13, 6 1 3 ; e g o 2, 6, 10 6 2 ; 3, 1, 5 3 4 ;
215; uid u itatis 1, 2, 606; u iri ac fe c it c a e la tu r a s in c o r d i b u s p r o p h e ­
m u lieris 328; -es 124; 2, 1, 331; taru m i. e . i n f u d i t e i s s p i r i t u m sa­
fo rtissim i, sp irita les et co rp o rales, p ien tiae 9, 425 ; I e s u s rem isso r et
co n strin gen tes 3, 4, 5 1 9 ; g ra u is s im i co n so la to r o m n is d o lo ris 6, 187;
5 5 7 ; h o m i n u m 8, 1 2 2 3 ; m a g n i F i l i i i n t o n u i t 9, 4 2 0 ; o m n i p o t e n s s u c c e n ­
1 , 363 ; 1 0 , 7 2 3 p r o p e r a n t i s a d p a s ­ dens geh en n am 1, 3 5 4 ; o m n i u m 1,
s io n e m ; et m iseria e 4, 601 ; p lu r im i 6, 165 ; 3, 6 , 387. 392 n a s c e n t i u m
(F ilii) in c o r p o r e 1 , 2, 6 0 8 ; s a e c u l i p r o c r e a t o r u m ( F i l i u s ) ; 9, 4 1 6 ; P a te r
h u iu s 3, 3, 1 0 4 ; V n i g e n i t i 1 , 2, 6 2 2 ; o m n ip o te n s 7, 1 9 8 ; u id e lice t P a te r
-is m a x i m i u o x 3, 13, 1 9 4 ; o b d u r a ­ s u p e r n u s 1, 4, 1 0 1 7 ; p ra e e s t cu n c tis
tio 2, 1, 3 4 4 ; o m n i s c o n s o l a t o r D o ­ fo rtitu d in e 2, 6, 1062; p rou o catu r
m in u s Iesus 3, 6 , 1 8 9 ; p o r t i o 1 , 2, (a s u p e r b o ) a d i r a c u n d i a m 5, 1 0 0 7 ;
; 11 ; s u b i e c t i o 3, 6 , 6 8 1 ; t e m p u s in s a l u a t o r m u n d i 6 , 1 7 4 0 ; -i b e n e d i c t u s
m u l i e r e 1 , 2, 5 1 1 ; - u m c o n s t r i c t i o 3, 1, 339; bona 3, 1, 3 5 3 ; c o r p u s et
4, 5 3 7 ; tr ib u la tio 601 ; a -e o m n i et san gu is 2, 6, 7 7 . 1 4 1 2 . 1 7 4 0 ; c r u x et
p o llu tio n e in u io la b ilia sin t sacra­ m a rty riu m 3, 1, 3 5 6 ; f a c i e s 2, 1, 1 0 2 ;
m e n t a 1 , 2 , 5 2 8 ; c u m - e 13 5 m a c e r a t i g r e x 5 , 9 1 . 1 345 ; m a n u s 3, 13, 660 ;
( i m p i i ) ; in - ib u s im it a n d u s V n i g e n i - oculi 2, 6, 9 5 2 ; 3, 5, 2 3 . 3 5 5 . 3 6 3 ;
728 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
s a c r a m e n t u m 2 , 6 , 1 7 5 7 ; t i m o r 1 , 1, n o n t u u m (i. e. c o n s o r t i u m F i l i i D e i
5. 6 5 . 6 8. 7 9 . 8 0 ; 4 , 3 2 5 ; 3 , 1 , 3. 1 2 7 . in u ir g in it a t e ) 3, 10, 2 1 7 ; m irab ile
I34. I4 O . I 5 7 . 2 5 8 ; 2, 4 . 128. I29. s u m m i d a t o r i s 8, 98 5 ; n o u u m 2 , 3,
1 31 . 132. 135. 138; 8, 1 0 2 5 . 1027; 348; sa n ctissim u m (D ei) 5, 1216;
u e r b a 2, 6 , 4 7 . 8 2 3 . sim p licitatis uerae u id e lice t san cti
Dominus (attributum homini­ S p i r i t u s 3 , 6 , 7 2 2 ; s p i r i t a l e 2 , 6 , 29.
bus) : 2 , 5 , 4 7 2 ; 6 , 1 9 8 6 ; 3 , 6 , 3 7 4 ; 7 , 6 19 . 62 t c o r p o r is e t s a n g u in is C h r i s ­
190; habens 174. 184 la p idem ti n o n p o t e s t s u m i u i s i b i l i t e r ; 3, 3,
i g n e u m ; 9, 405 u r b e m m a r m o r e a m ; 2 6 3 D e i ; S p i r i t u s s a n c t i 1 , 4 , 3 0 1 ; 2,
fratru m 6, 375. 408 I a c o b ; Iacob 3, 8 0 2 ; 4 , 2 3 8 : 6 , 1 5 8 9 . 1 6 1 8 . 1 7 0 6 ;
4 1 2 ; i n iu s t it ia e 2, 6, 1 9 9 0 ; is te 3, 7, 3> 3, 243 i 4> 346; 5, 723 i 6, 94 ° ; 7,
198; p h ilo so p h u s m agnus et pro­ 5 8 : 9 , 570 ; 1 0 , 8 9 1 : 9 , 6 8 9 ig n e i p e r
fundus artifex 1, 2, 7 4 6 ; p rin cep s n efas p ecu n ia e co m p aratu m ;
m agnus 2, 5, 455; re ctitu d in is 6, i g n e u m 2, 4 , 1 5 3 m u n i e n s e c c l e s i a m .
1990; u o len s facere h o rtu m 1, 2, 6, 1618 tran sfu n d en s et a ccen d en s
7 4 2 ; -i c a r n a l e s 2 , ; , 1 2 6 7 . 1 2 7 0 ; d u o h o m i n e s ; 3, 9, 6 32 r a t i o n a b i le , u e n a -
6 , 1 9 8 8 ; - o r u m t i m o r 5, 1 2 6 8 ; p o t e s ­ le f a c t u m ab in u a d e n te p o te sta te m
t a s 1 2 7 0 ; -is s u i s s u b s t r a t i p e r l i g a t u ­ (ecclesiasticam ); T rin ita tis san ctae
ram fam u lan tiu m 3, 6 , 4 1 9 . 6, 6 ; o ;
D om us: 2, 5, 1 5 2 0 ; 6 , 1052; 3, 11, - -a D e i 2 , 5, 1 0 8 1 ; 1 0 8 2 s e m p e r n o u a
7 4 0 ; d e r e l i c t a d e s e r t a 8 53 ; d o t a t i o - in s i m p l ic it a t e ; 1083 q u a n to uetu -
n is D e i im p letu r ta m ex correptis s t i o r a t a n t o c a r i o r a ; m u l t i m o d a , u i-
q u a m e x a d m o n i t i s 2, ; , 1 5 3 2 ; e u e r - r e n t i a in u i r i d i t a t e S p i r i t u s s a n c t i 3,
s a p e r C h r i s t u m , i. e. i u d a i c u s p o p u ­ 6, 882; m ystica et m iran d a atque
l u s 3, 2, 5 9 7 ; h a b i t a t i o n i s m e a e ( D e i ) ig n o ta , p le n issim a (q u a e H ild e g a r d i
in te 10, 1 4 4 ; i u s t i t ia e 2, 5, 1539; apparent in uero lu m in e ) 7, 46;
p r o p r ia su a 1, 4, 901 ; s a n c tific a tio ­ p r a e c o n i i i n s i g n i s 8, 2 5 7 ; s a e c u l a r i a ,
n i s 3 , 7 , 328 ; s a p i e n t i a e 1 0 , 3 7 1 ; s u a sp iritalis 2, 6 , 2148; tam spiritalia
1, 4, 651 ; et t e m p l u m D e i , san ctifi- quam carn alia 1, 4, 50 1 ; S p i r i t u s
c a t u s l o c u s 3 , 5, 5 5 6 ; t o t a 1 , 4 , 6 5 1 ; s a n c t i 5, 4 8 ; 2 , 4 , 2 7 1 ; 6 , 1 5 9 5 ; 3 , 6,
-us in a n g u lo stat anim a, i. e. in 932 ; 10, 2 1 .4 0 6 . 5 2 4 : 9 , 40. 7 7 6 d ata
firm a m e n to c o rd is 6 5 0 ; in stru m e n ta nouae sponsae; 2, 7, 3. 135. 150
652; quaeque u tilia 654; suae in d i u e r s a , d e c l a r a t a in i u s t i t i a ; 3, 9,
aliq u o a n g u lo stat aliquis hom o 789 exced en tia a ltitu d in e m to tiu s
(co m p a ra tio d e u o lu n ta te) 651. h u m a n i i n t e l l e c t u s ; 2, 4, 200 f u l g e n -
D onatio : C h risti e m u n d a n s carnem tissim a; 3, 8, 717 g e m in an tu r in
2, 6, 1150; fe rtilis ( c o m p a r a t io de sign atio n e s u a ; 10, 158 m a g n a t r i­
sp o n s a et s p o n s o ad e c c le s ia m et ad b u it D eus bono h o m in i, ut bono
C h r i s t u m ) 2 98 ; - n e s a l i q u a e e x o u i - a g r o ; s e p t e m 3, 1 5 7 ; 6 , 8 2 6 u i d e l i c e t
bus C h risti in sp ecto ri o m n iu m in e x p u g n a b ile firm a m e n tu m co n tra
(D e o ) a p ig m en tariis o fferen d a e 3, d i a b o l i c a s i n s i d i a s ; 8, 2 2 . 6 5 3 s i g n i ­
242. ficata p e r s e p t e m u irtu tes. 659 ar-
Donum : (A bel D eo o m n ip o ten ti) d e n t is s im a ; 9, 325 in e x p u g n a b ilia,
n o n t e r r a m s e d c a e l u m t e t i g i t 2, 5, tan tae u irtu tis ut n u llu s a d u e r sa riu s
227; caeleste (g ra tia e D ei) 3, 8, ea p o ssit d estru ere; 11, 902 uel
1 2 3 1 ; c a r i t a t i s 2 , 5, 1 0 1 9 ; D e i 1 , 4, s e p t e m c r in e s F ilii D e i (scii, f o r t i s s i ­
3 3 4 . 7 8 4 ; 6, 13 5 ; 3, 3, 2 6 3 ; 5 , 7 5 6 : 9 , m i S a m s o n i s ) . 90 3 i n f i x a f o r t i c l a u o
6 9 3 ; e x s p i r a t i o n i s S p i r i t u s s. 8, 2 5 4 ; in f i r m a m e n t o a p o s t o l i c o r u m p r a e ­
grande 10, 391 ; g r a t i a e 2, 3, 3 4 8 ; d ica to ru m ;
g r a t u i t u m 3, 9, 7 0 4 ; i g n e u m e x s t i n ­ - -i c o n s t i t u t i o 2 , 5, 1 2 1 5 ; - o r u m a l t i ­
g u e n s in h o m i n e c a u s a m e t a r d o r e m tu d o 3, 3, 1 5 7 ; clarita s in m a g n is
peruersitatis 1 0 , 2 9 8 ; i n t e l l e c t u s 2, p a t r i b u s e t i n a l t i s p e r s o n i s 1 , 4 , 50 1 ;
4, 292 ; 292 m a g n u m ; m e u m ( D e i ) , d e l i c i a e 5, 4 7 ; d i u e r s i t a s 3 , 6 , 6 3 8 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 729

fo rtitu d o 10, 524; in cen d iu m 8, d i l e c t i o n i s ( D e i ) 1 0 1 2 ; 1 0 , 398 ; e l e c ­

2 5 7 ; r a d i i 6 , 9 3 2 ; u i c i s s i t u d o 2 , 6, to ru m 5, 4 5 4 ; e u a n g e l i i 2, 5, 7 3 7 ;

M 95 ; fe ru e n s , a b s o r b e n s a n im a m in p e c ­
— - o q u o d a S p i r i t u s. a c c e p i t c o n t e n ­ c a tis 3, 1 3 , 360 ; fid e i u e r a e 2, 3, 5 3 4 ;
t u s (sit fid e lis) 3, 7 , 58 ; p e r - u m D e i F ilii 3, 1 0 , 7 4 6 ; h o n e s t a t i s m o r u m 8,
c o m p u n c tu s h o m o p e c c a ta d eserit i , 6 7 2 ; in carn a tio n is m u lta 2, 6 , 32 5 ;
4, 7 8 4 ; e x - o D e i e x s i s t u n t in s a e c u lo i n s p i r a t i o n i s S p i r i t u s s. 5, 7 4 0 ; i u s t i ­
p rin cip es h o m in u m 6, 152; in -o tiae 9 3 4 ; le g is in te r io r 3, 11, 843;
ca ritatis u o c a t D e u s 2, 5, 1 o 1 9 ; i n - is m a te rn a 1, 4, 151 m atris S i o n ; 2, 3,
3, 6, 829 D e i m y s t e r i a o c c u l t a ; 11, 534 fid e i; m u lta u iu ifica n s a c c ip ie n ­
9 0 2 s e p t e m S p i r i t u s s. e c c l e s i a s o l i ­ tes c o r p u s et s a n g u i n e m C h r i s t i 6,
d a t a ; 1 0 , 4 0 6 S p i r i t u s s. i n t e l l e g a n t i 64. 1269. 1292; n o ciu a 1, 4, 279
h o m i n e s q u i d sit f a c i e n d u m . s a n g u in i et ca rn i se in g e r e n s ; n u c le i
Dorm itio: som ni 2, 6, 1776; -n is in te rio r 3, 9 , 926 ; p a n is ca elestis 2, 6 ,
s o m n iu m 2334. 1 0 0 0 ; p e c c a t i 1 , 2, 4 0 8 . 4 1 1 ; p e r p e ­
D os: ecclesia e 2, 6, 204 purpureus tua in su p e r n o D e o 3, 1o, 47 3 ; regn i
s a n g u i s C h r i s t i ; 3 7 0 . 37 5 ; 3 8 2 i. e. ca elestis in h u m an is m en tib u s 3,
c o r p u s e t s a n g u i s F i l i i D e i ; 4 1 2 i. e. 2 1 4 ; s a e c u la r is in a m p l e x i o n e l ib id i­
corpus et effu sio san gu inis F ilii; n is 2, 7 , 389 ; S p i r i t u s s a n c t i i m m e n ­
san ctification is 5, 1484; sanguinis s a 4 , 4 . 98 e t i n d e f i c i e n s ; 1 0 2 u o l u b i -
( in c o n i u g i o ) n o n d u c e n d a i n a l i e ­ l is in g ratia, om nes creaturas cir-
num lo cu m 8 3 8 ; in -te m ecclesia e c u i e n s ; su au itatis 1, 4, 175 (m atris
co rp u s et san gu is d ed it V n ig e n itu s S io n ); sum m a 3, 3, 1 2 6 ; s u p e r n a 2,
6, 1 8 6 ; . 5, 2 8 1 ; 3, 7 , 2 3 7 ; 8, 7 7 5 ; t o r t u o s a
D rachm a : 3, 2, 5 87. 590 ; s u a ( d i u i n i - san gu inis 7, 332; V erbi 2, 2 , 83;
t a t i s ) i n u e n t a 6 0 0 ; u n a p e r d i t a i. e. u itae 3, 715 aeternae; 3, 1 0 , 465
hom o seductus a d ia b o lo 59 3 ; -a s tran sito ria e ;
decem h a b u i t d i u i n i t a s i. e . d e c e m --in is D ei t u n i c a i n d u i t u r c a r i t a s 8,
o rd in es supernarum d istin ctio n u m 9 7 7 ; f l o r e s 2 , 6 , 2 1 4 4 ; i m b e c i l l i t a s 3,

591 - 1 0 , 4 6 5 ; p r o s p e r i t a s 9 , 9 6 3 ; u u l t u s 8,
Draco: an tiq u u s 3, 1 3 , 345 ; d i a b o l i ­ 1134;
cus 9, 193 ; h o r r i b i l i s s u b p edibu s - in -in e D e i g e m i n a p r a e c e p t a c a r it a ­
f o r t it u d in is 1 8 7 ; p r o i e c t u s in a b y s ­ tis 982 ; in - i n e m D e u s u e r t i t a m a r i ­
sum 13 , 347. tu d inem (su scip ie n tiu m p aen iten -
Dubietas: d esp era tion is 1, 4, 330; tiam ) 1, 4, 980; per -in em suam
in cre d u lita tis 2, 6, 1 5 0 9 ; -tis i n q u i e ­ Verbum re d u x it h o m in e s ad u itam
tu d o 1, 4, 3 0 7 ; s tu p o r 3, 11, 667; 2, 2, 83 ; s u p e r - i n e m c a r n i s o m n e m
p ro p te r -tem et m alam o p in io n e m d u lc io r fru c tu s (F iliu s V ir g in is ) 3, 8,
Prot. 8 0 ; p r a e d u b i e t a t e 2, 6 , 1 6 3 2 . 851.
Dubitatio : n u l l a i n c a r n e s a c r a t i s s i m a D uritia: a u t astu tia a d u e r s u s d o lo r e s
( C h r i s t i i n s a c r a m e n t o ) 2, 6 , 9 6 8 ; i n ( n o n est la rgitati) 3, 6 , 730 ; co n s tr ic­
o p e r i b u s p e c c a t o r u m 3, 4, 4 59 . t i o n i s d o l o r u m 4 , 5 5 7 ; c o r d i s 1 , 2,
Ducatus: 2, 5, 1091. 832 la crim is e m o l li t u r ; 3, 5, 221;
D u ctor : e t s a l u a t o r u e s t e r (F iliu s D e i) c o r d iu m la p id e o ru m 2, 4, 168 ; 3, 8,

2, 5, 5 5 5 - 769 p erfo rata a co n silio p e r co n iu n c-

Ductrix: i u s t i t i a e u e r i t a s 3, 6 , 1 7 4 . t a m f o r t i t u d i n e m ; f e r r i i. e. o b l i u i o -
Ductus: a q u a e 2 , 6 , 1 1 8 8 . n is D e i 5, 4 6 3 ; h o m i n i s t a n t a 2, 7,
D ulcedo: a e t e r n a 3, 9 , 9 6 3 ; a f f e c t u s 543 ; h o m i n u m 1 , 2, 4 7 1 (sub an ti­
1 0 , 6 3 3 ; a p e r t a i n F i l i o 2, 4 , 1 6 6 ; q u a l e g e ) ; 79 4 (re b e lliu m ) tan ta ; et
c a r n i s 7 , 2 0 6 c o n t e m p t a ; 3, 8, 8 5 1 ; in c re d u lita s h o m in u m (ap o sto lo s
10, 296 ; e t s a n g u i n i s V n i g e n i t i ta n ta co n d em n an tiu m ) 3, 7 , 2 7 3 ; i n e p t a 8,
2, 6, 129 2 ; c o r d i s P a t r is 995 ; D e i 1, 770; in iq u ita tis S atan ae 5, 480;
4, 367; 2, 7, 332; 3, 8, 9 7 7 . 982; in iu s t it ia e 3 , 2 1 5 ; la p i d i s 1 , 2, 2 5 9 ; 2,
730 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
2, 1 1 7 ; p e c c a t i 3, 8, 3 1 8 ; l a p i d u m 5, 4. 1 5 1 . 15 4 in o r tu s u o in a p o s to lis et
4 5 2 ; le g is 2, 4, 168 . 1 7 3 ; 3, 6 , 1 3 . m a r t y r i b u s ; 4 , 75 e t c o n f i r m a t a in
296 ; in o b i e c t i o n e u i t i o r u m 1 1 , 3 1 4 ; a r d o re S p iritu s ad p e r fe c tio n e m d e ­
1. e. o n e r a s c e l e r u m i m p o r t a b i l i a 8, co ris s u i; d efen d et se sem per per
3 1 1 ; p r a e c e p t o r u m l e g a l i u m 6, 3 1 2 ; a d i u t o r i u m s p o n s i 3, 2 8 9 ; D e i 1 , 5,
talis q u a m n e m o c o g i t a t e f f r i n g e r e 160 c o n fo r ta ta ; 2, 5, 4 2 . 782; de­
8, 318; u etu s 6, 9 6 9 ; u itio ru m 8, m o n s t r a b i t f u l g o r e m iu s titia e in r e c ­
881 ; -ae acu tissim a e, bacch an tes titu d in e se co len tiu m 3, 11, 254;
s i n e m i s e r i c o r d i a 1 , 3, 2 0 7 ; - a e m a - desponsata 2, 3, 1 56 in u e r a d e s p o n ­
leu o len tia 2, 6, 2511 d im itten d a; satio n e F ilio D e i; 182 in cruore
occasus 3, 6, 969. F ilii; 5, 1 7 0 i n u e r a e t s u p e r n a d e ­
D u x: -ces c a e c o r u m 2, 5, 1 0 9 0 . sp o n satio n e; d ile c ta 3, 182; num-
q u a m d e ic i p o t e r it in e r r o r e p e r u e r -
E s i t a t i s 4 , 15 3 ; d o t a t a s a n g u i n e C h r i s ­
ti 6 , 2. 2 6 5 . 2 6 9 ;
Ebrietas: 2, 7, 5 5 7 ; -tes h o m ic id ii 1, - e ffu d it la crim a s q u ia ig n o r a u it f o r ti­
3, 2 0 6 . tu d in em T rin ita tis 3, 1 1 , 9 1 0 ; e ri­
E bu r: e x -o re tu b a e 1, 4, 212. g e n s se s u r s u m 897 ; e x o r a n s D e u m
E cc lesia : a c c e d e n s f r e q u e n t e r a d a l ­ pro filiis su is 2, 4, 23. 289. 305 ;
t a r e 2, 6 , 3 7 5 ; a c c i p i e n s a b V n i g e n i - exornata 5, 4 2 . 782 p lu r im u m per
to su fferen tias d iu in a e c o n fo r ta tio ­ saecu la rem p o p u lu m leg em Dei
n is 1, 3 , 2 5 3 ; a d iu n c ta 3, 9, 302 F i l i o c o n s e r u a n t e m ; 798 p e r s a e c u la re s ;
in d esp o n satio n e; 2, 6, 277. 28 0 e x o r t a i n s a n g u i n e u e r i a g n i 3, 28 3 ;
V n i g e n i t o in p u rita te f i d e i ; a d u lta et - fa tig a n d a m u lto tie s a p e ru e rsis h o ­
b e n e co n fo r ta ta 2104 ; aed ifican s e x ­ m i n i b u s 288 ; f e l i x , c o n s o l i d a t a e c ­
ce lsa m tu rrim supernorum m uro­ clesiasticis in stitu tio n ib u s 5, 859;
r u m 3, 2 1 2 ; a n h e l a n s t o t o d e s i d e r i o f i d e l i s 1 , 2, 2 7 6 ; firm a ta s u p r a fir­
in o p e r e fru c tu o s ita tis u ir t u tu m ad m am p etram 2, 4, 141 ; flo ren s in
ca elestia 2 1 0 ; a p ta b e a to p a r t u i in D eo 3, 5, 5 3 2 ; f o r m a u i t s e i n c r u o r e
salu ation e an im aru m 6, 413; assi­ F ilii 2, 3, 1 5 6 ; f o r t i s i n d e f e n s i o n e
stens V n i g e n i t o in c r u c e 1 3 7 7 ; a s s o ­ m u n it io n is 4, 1 5 1 ; f u l g e t in d e c o r e
c ia ta C h r i s t o in s e c r e t o m y s t e r i o r u m i u s t i t i a e u s q u e a d t e m p u s f i l ii p e r d i ­
supernorum 268; tion is 3, 11, 11. 232;
- cap ien s augm en tum in u irtu tib u s - gaudens sem per in am ore sponsi
377; circu m d ata 1, 5, 65 an g elicis s i n e m a c u l a e t s i n e r u g a 2, 4 , 1 5 5 ;
p r a e s id iis ; 3, 9, 19. 320. 324 s e p t e m generans filios absque ad u ersitate
d o n is S p iritu s s . ; c o lle cta ab o m n i­ e r r o r i s 3, 3 1 6 ;
b u s p artib u s m undi 10, 55. 901 a - h a b e n s 5, 8 93 o r d i n a t i o n e s c o n s t i t u ­
D eo p erd u citu r ad e ffe c tu m ; c o n ­ tas i n a n t i q u i s p a t r i b u s ; 4 , 307 u o -
cipit sim p liciter et p arit filios et c e m g e m e b u n d a m in filiis; 310 u o -
u irg o p erd u rat 2, 3, 3 0 9 ; c o n f o r t a t a cem ut D e u m adm oneat q u a ten u s
4, 13; p er a p o sto lo s; 3, 9, 336 et parcat filiis;
r o b o r a ta ; co n iu n cta 2, 6 , 297 V n ig e ­ - u e lu t in m a e r o r e ia cen s, ta m e n cla ri­
n ito p er in stitu tio n e m P a t r i s ; 300 tatem operum in h o m in ib u s per
F ili o D e i in h u m ilita tis et ca ritatis a l i o s a d m i r a t u r 1 , 3, 2 4 6 ; i l l u m i n a t a
o f f i c i o ; c o n s o l i d a t a in g r a d i b u s et e t o r n a t a h u m a n i t a t e s a l u a t o r i s 3 , 8,
o r d i n i b u s s u i s 5, 4 7 . 8 55 ; c o n s t r u c ­ 9 5 1 ; illu s tra ta lu c e h u m a n it a t is F ilii
tio n o u a 3, 9, 263 ; c o n u e r t i t u r a d 9, 10 . 266. 272; quasi im p erfecta
filios e t e o s f o u e t m a t e r n a d ile c t io n e a d h u c in u i r t u t i b u s 2, 5 1 1 ; i m p l e b i ­
2, 4 , 3 30 ; c r e d e n s 6 , 4 4 7 ; c r e s c e n s 7. t u r in f i l i i s s u i s 1 1 , 3 7 . 4 3 1 ; i n t r a n s

37°; u itam 2, 3, 1 9 5 ; in u icta 1, 3, 2 2 8 ;

- d e cla ra t in b ea tis o p e r ib u s a m o r e m i u n c t a C h r i s t o in p a s s io n e 2, 6 , 2.
s u p e r n o r u m 1 , 3 , 2 5 3 ; d e c o r a t a 2 , 3, 2 6 4 ; la b o ra t fr e q u e n t e r in d u lc is s i­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 731

m o s a c r i f i c i o 3, 2 0 9 ; l i g a u i t d i a b o ­ co n tritio n e; 3, 1 0 , 52. 8 3 8 i n a l t o ;
lu m 33. 4 02. 4 1 8 ; ut lu n a in c i r c u i ­ p r a e fig u r a t a in c i r c u m c is io n e u eteris
t i o n e m o t i o n i s s u a e 5, 1 7 3 ; testam enti 3, 159; sem per praeg­
- m a t e r 3 , 2 0 . 258 ; 4, 1 9 5 ; b e a t a 3 , 2 7 5 n a n s , p r o c r e a n s filios in u e r a a b l u ­
in tim a su sp iria trah en s; 280; 36 0 tion e 2, 3, 20 1; p rim itiu a 6, 134.
d ilig e n s filios in te r io r i d ile c tio n e et 2 0 9 4 ; p r o c r e a n s filios in in n o c e n t i a
e x in tim is u isc e rib u s c o n d o le n s e o s ; in c o r r u p t io n is 4, 3 3 7 ; p r o d ie n s (ex
3 68 d e m o n s t r a n s i n u e r b i s s u i s e r r o ­ u o lu n t a t e D e i ) in in c a r n a t io n e F ilii
res f il io r u m ; fe lix 256 ad d e c o re m 3, 3, 1 5 8 ; p r o h i b e n s i n d o c t o r i b u s
s u i p e r d u c e n d a i n f i d e l i b u s ; 308 c r e ­ su is 1 , 2, 4 6 4 ; p r o p e r a n s s u b p r o t e c ­
d e n t i u m ; 309 s in e u ll a c o r r u p t i o n e tion em V n ig e n iti 3, 2 5 2 ; 3, 9, 17.
c o n c i p i t s i m p l i c i t e r f i l i o s ; 3 5 2. e x s i s ­ 296. 319 p r o p e r a r e n o n cessat c o t i­
tens p e r fo n te m sacri b a p t is m a tis ; d ie ad p e r fe c tio n e m ; p r o u e h e n d a ad
354 illu stra ta et o r n a t a le g e d i u i n a ; p l e n u m n u m e r u m in o r d i n i b u s suis
p atien s n u llam la esio n em q u ia in 2 , 5. 7 9 1 i
a e t e r n u m p e r m a n e b i t in in t e g r it a t e - rem ittit o m n ia ad h o n o r e m agni 3,
u irgin itatis 3, 281; p iissim a 713; 9, 286; rep oscit d o tem suam per
r e g e n e r a n s 20 . 2 5 8 ; t o t i u s s a n c t i t a ­ u o c e m s a c e r d o t i s 2, 6, 4 1 1 ; r e p u g ­
ti s 7 9 8 ; u i r g i n e a o m n i u m C h r i s t i a ­ nat n eq u issim is co rru p torib u s 3,
norum 303 ; 294 ; resisten s fo r tite r n e c o r r u m p a ­
- m e a ( D e i) in u a sa a f o r n i c a t o r i b u s 7, tu r 297; resonans ut tu b a trib u s
508; m o n s fo rtitu d in is 3, 10, 9 4 0 ; m o d is 4, 25. 315. 3 1 6 ; re tr a n s m ittit
m it t it u r in m a x i m u m t i m o r e m (ex­ ornatum suum sponso suo 3, 9, 12.
spectan s in san ia m an tich risti) 11, 2 7 8 ; r e u i s e n s d e u o t e d o t e m s u a m 2,
763 ; m u n ita 2, 4. 8. 143 u n ctio n e 6 , 37 5 ; r o b o r a n d a ( c a s t i g a t i o n e c o r ­
S p i r i t u s s a n c t i ; 15 3 a b i g n e o d o n o ; p oris et a b n e g a tio n e ) 877 ; ro b o ra ta
- c u m ch ristia n o n o m in e tran sib it de 4, 96 p e r f o r t i t u d i n e m tu rris; 132
te m p orali sae c u lo ad aetern a 3, 11, p e r a p o s t o l o s a d a e d i f ic a t io n e m fidei
926 ; f o r t i s s i m i s u i r t u t i b u s ; 5, 2 7 8 . 5 1 5 ;
- o b s c u ra ri n o n p o te s t u lla p eru e rsita - 6 , 295 ; 5 5 0 f e l i c i s s i m a u e g e t a t i o n e
t e 2 , 3, 1 3 . 2 1 3 . 2 1 7 ; o f f e r t 6 , 7 . 3 7 0 ( c a r n e e t s a n g u i n e F i l i i ) ; r u d i s 3 , 1 1,
d o t e m s u a m . 38 1. 386 u i d e l i c e t c o r ­ 889;
p u s et s a n g u in e m Filii D e i ; 3, 12 . - s o l i d a t a i n s e p t e m d o n i s S p i r i t u s s.
198 1 203 filios in p u rita te ; ornata 9 0 3 ; scii, s p o n s a p u l c h e r r i m a 8 8 2 ;
uald e per saecu la res (leg em D ei subsecuta (synagogam ) in lu m in e
c o n s e r u a n t e s ) 5, 7 9 6 ; o s t e n d e n s h u ­ u e r i t a t i s 1 , 5, 1 8 7 ; s u p e r a r i p o t e r i t
m ilite r d o t e m s u a m s u p e r n o P a tri et n u l l a in s a n i a 2, 4 , 9 7 ; d i a b o l i c i f u r o ­
a n g e l i s e i u s 6, 3 7 6 ; o s t e n d i t u r o r n a ­ ris s u r r e x it u b i s y n a g o g a consum ­
ta p e r fla g r a n t e m S p ir it u m 4, 269 ; m atio n em acce p it 1, 5, 80; su sci­
- p e r d u c e n s f i l i o s a d s u p e r n a 5, 8 6 4 ; p i e n s 2 , 6 , 30 1 a F i l i o D e i r e g e n e r a ­
n o n d u m p e r f e c t a 3, 9 . 1 8 4 ; a d p e r ­ tion em sp iritu s et a q u a e ; 1377 d o ­
fectu m 10 . 18 5 p erducetur circa tem suam ab V n ig en ito in cruce
t e m p u s f il ii p e r d i t i o n i s ; 1 9 3 p e r d u c ­ m o r ie n t e ; s u s c it a t a in s a n g u i n e a g n i
ta p r o p e r e c u r r e t in c a e le s t e m J e ru ­ 3, 1 5 4 ; sustin en s 3, 11, 342 a n g u ­
s a le m ; p e rfic ie tu r in c a e le s tib u s 3, s t i a m e t a e r u m n a s i n f i l i i s ; 1 , 3, 245
2, 5 1 4 ; p e r f i c i t u r i n d o n i s S p i r i t u s co n cu lca tio n e m uerborum ; 3, 11,
s a n c ti 2, 4, 2 7 x ; p e r f u n d e t u r s a n g u i ­ 19. 29 4 p a s s i o n e s e t p e r s e c u t i o n e s ;
n e in c o n s u m m a t i o n e m u n d i 3, 11, - tradens d eco rem m iracu lo ru m su o ­
26. 345. 3 5 8 ; p e r f u s a o l e o m i s e r i c o r ­ r u m 1 , 3, 2 4 6 ; t r a n s m i t t i t a n i m a s a d
d ia e 2, 6, 9 5 0 ; p e r m a n e n s u i r g o in s u p e r n a 2, 6, 3 0 3 ; tu r r i s m u n i t i s s i ­
i n t e g r i t a t e f i d e i 3, 3 1 6 ; p e t e n s a e t e r ­ m a ad r e siste n d u m in iq u itati o p p o ­
n a in fi l i i s 3 , 9 , 8 5 3 ; p l e n a i n n o u i s s i - sita d i a b o l o 3, 9 , 26 5 ;
m o d ie 1 1 , 4 3 7 ; p o s i t a 1 , 3, 2 5 1 i n - u i r g o 2 , 3, 2 9 9 s e m p e r f u i t e t e s t e t
73 2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
p e r m a n e b it ; 6, 2 0 10 ; u n a 2007 sur- p a g a n i, Iu d a e i et falsi C h r is tia n i 3,
r e x i t i n F i l i o ; 5, 8 7 3 i n t r i b u s o r d i n i ­ 10, 52 . 838; coram -a e t p raelatis
b u s ; u n ic a in F ilio 6, 20 0 7; m aritu s d e u x o r e et u x o r d e m arito
* -ae p lu re s 138. 2168. 2 17 0 u n i n o n i n c l a m a b i t u r 1 , 2 , 2 9 0 ; d e - a 5, 63
ap p eten d ae; 2173 sib i non su b iu - ad m ira b a tu r s y n a g o g a ; 3, 9, 16. 294.
gandae; 302 p r a e c o n i u m D ei adhuc o ccu l­
- -ae a e d i f i c a t i o 3, 13, 139 ; b e n ig n ita s ta tu m ; 11, 412 d icit S p iritu s de
m a t e r n a 2 , 3, 8. 1 7 4 . 1 7 7 ; c a p u t 6 7 . te m p o r e n o u issim i erroris.
1 5 3 ; co lle ctio d e q u a ttu o r p artib u s Educatio: u egetation is 2, 6, 1304;
m undi 3, 8, 1 8 . 56 8 ; c o m p l e t i o 2 , 3, -nes n o b ilissim ae 5, 2 9 2 ; cum -ne
9 . 1 8 4 . 18 8 ; c u l t u r a 1 7 2 ; d e c o r 2 5 6 ; u e g eta tio n is d iu in ita s dans u itam
5, 5 1 6 ; 3 , 9 , 3 1 9 ; d e d i c a t i o 3, 5, 4 7 . h o m i n i 6, 1 3 0 ; .
50. 5 2 8 . 5 3 8 ; d i l e c t i o 1 0 , 9 0 8 ; d o c - E ffectu s : co m p o s itio n is d ig n issim u s
t o r e s 4 , 2 2 . 2 7 6 ; 9 , 2 3 . 3 4 6 ; f i d e s 2, 3, 10, 546; m y ste rii (altaris) 2, 6,
3, 2 9 9 u e r a , i n t e g r a p e r m a n e n s ; 6, 1327; ad -um 4, 79 b e a titu d in is
448 ; 3, 1 1 , 13. 261 q u a s i in d u b i o ; h o m o fid elis c o n f o r t a t u s ; 3, 9 , 3 1 9
f il ii 2 , 4 , 3 3 6 ; f u n d a t o r i l l e q u i e s t d e co ris ecclesia p r o p e r a r e n o n c e s ­
p l a n t a t o r o m n i u m b o n o r u m 5, 8 7 3 ; s a t ; 1 0 , 56 . 9 0 1 , 9 0 8 D e u s p e r d u c i t
fu n d atore s, a p o sto li 3, 9 , 365 ; g e r ­ e c c l e s i a m ; 8, 4 8 8 p e r d u c u n t h o m i ­
m e n 1 1 , 7 0 1 ; g r a d u s e t o r d i n e s 2 , 3, nes o p u s b o n u m , a d iu to rio D e i.
4 7 . 8 5 ; . 861 ; in f a n t i a 6, 2 1 1 3 ; in s t i ­ E fficacia : d a t a h o m i n i b u s , i. e. q u o d
t u t a 7 , 5 1 0 ; i n t e g r i t a s i n c o r r u p t a 6, bene et m ale facere possunt 3, 8,
3 9 0 ; m i n i s t r i 5, 6 . 25 2 ; 6 , 1 1 6 . 1 2 0 . 4 8 4 ; o p e r a n d i 5, 3 2 8 ; 1 0 , 9 1 ; o p e r a ­
1824. 1886 ; n ecessitas 3 9, 7 5 4 ; 29 . t i o n i s 2, 5 , 9 3 8 ; o p e r u m b o n o r u m 6,
629 et u tilita s; n u trim en ta p len a 2194; p aen itentiae 2, 95 ; u t i l i t a t i s
g r a t i a D e i 6 , 1 3 0 5 ; o r n a t u s 4 , 80 ; 3, u iu e n tiu m 3, 6, 266.
9, 12. 278 ; o r t u s 2, 3 , 4 . 151. 154; Effusio : aquarum 3, 9, 4 0 9 ; b e a t a 10,
p a x ;, 320 ; p a s to r e s 547. 7 5 7 ; 3, 9, 741 co m p u n ctio n is co rd is; d o n o ­
4 5 7 ; p erfectio 17. 296; 2, 3 1 . 50 1 rum excellen tiae Sp iritu s s. 2, 4,
fu t u r a ; p lan tatio 2 ,6 , 2133 ; p u lc h r i­ 1 1 7 ; irrig a tio n is tu ae ( H ild e g a r d is )
t u d o 1 , 5, 2 4 . 1 0 2 ; p u r i t a s 2, 3, 1 2 . 1, 1, 39; lib id in is feru en tissim a e
1 9 8 ; q u e r i m o n i a 26. 3 5 7 ; res 3, 5, ( d i a b o l i in p r a e l a ti s ) 2, 7 , 4 6 0 ; s a n ­
48. 62. 528. 625 ; s a c r a m e n t a 2, 3, g u i n i s 6, 4 1 2 F ili i D e i . 4 1 4 p r e t i o s i ;
79 8 ; san ctificatio 3, 3, 345 ; s e c r e t a 4 2 9 ; 70 7 illiu s q u i p r o g e n e r e h u m a ­
2 , 3, 1 5 . 2 2 1 . 2 2 4 ; s o l 4 3 6 ; s p o n s u s n o e f f u s u s e s t ; 1 , 3, 2 1 1 ; 3, 9, 4 5 9
1 8 1 . 2 8 4 ; 4 , 1 5 0 u e r u s ; 6 , 1 3 0 0 ; 3 , 9, r o b o r a n s c a t h o l i c a m f i d e m ; 1 3 , 138
1 2 . 2 7 9 ; 1 1 , 1 5 . 2 4 7 . 2 7 3 ; s u b o l e s 2, uestri (m artyru m ). 147. 519; -nes
3, 19 5 ; 3, 11, 441 ; su rgen tis p r im o r ­ la c r im a r u m ta n ta e 1, 4, 14 1 ; s a n g u i­
d i u m 2, 6 , 2 1 0 2 ; u i s c e r a 4 , 38 6 ; 395 n is c r u d e lis s im a e , in c o n s u m m a t i o ­
m atern a et d u lc ia n u tr im e n t a ; p r o ne m undi 3, 1 1 , 3 5 4 ; -n is p e r ic u l u m
u tilitate r e g im e n e c c le s ia s tic u m s u ­ ( s a n g u i n i s C h r i s t i i n s a c r a m e n t o ) 2,
scip ian t (q u i sunt u iu en s odor) 5, 6 , 1 5 3 0 ; s a n g u i n i s a u a r i t i a 1 , 3, 2 1 1 .
29. 629; p rop ter u tilitatem p ositi Egestas : 1 , 1 , 1 1 7 .
s u n t m a g is tri in egregiam o rd in a ­ Egestio: f o e t i d a d i a b o l i 2, 7 , 468.
tio n e m 3, 6 , 4 7 2 ; t u r r i s 3, 30. 2 0 0 ; Egressio: s p i r i t a l i s 3, 7 , 3 65 ( V e r b i a
9, 7 7 9 ; tu r r e s 1 , 2, 5 7 6 ; P atre).
- -ae q u i p ra e p o s iti e ra n t ta m in sae­ Elatio : a b l a t a f o r t i m a n u D e i (a d i l e c ­
cu la rib u s q u a m in sp irita lib u s 3, 12, t i s fi l i i s e i u s ) 3, 8, 4 4 3 ; c o r d i s 1, 1,
205 ; i l l a t a e t e n t a t i o n e s a f i l i o i n i q u i ­ 82; cum d esperation e 3, 8, 414;
tatis 1 1 , 793 ; - a m a p o s t o li a c q u is ie ­ d ia b o li 1, 593; d ia b olica 11, 808;
r u n t p r o e l i a n d o 2, 4, 1 3 2 ; s o l u e r u s fla g ra n s 1, 4 9 8 ; i m m u n d a 11, 808;
u b i q u e p e r f u d i t 3, 2 2 7 ; t e s t a m e n t a m ali in u isce rib u s d ia b o li 2, 721;
d u o trah u n t 1, 3, 2 3 3 ; a b - a e i e c t i m en tis Prot. 56; m o rtis 2, 4, 69.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 733

4 0 1 ; s u p e r b a 1 , 2, 83 ; - n i s f l a t u s 4 , 161 ; a n im a e 4, 19. 2 5 5 ; c a n tic a 1 1,

2 5 2 ; lo c u s 3, 1 1 , 8 0 1 ; t e m e r i t a s 7, 257; corda 2, 5, 7 4 4 ; 3, 6, 8 0 1 ; 8,
60; ten tation es u ariae 2, 4, 356; 9 6 0 ; 10, 7 7 7 ; fe lic ita s r e d e m p t i o n i s
-n em d ia b o lica m fo e to r circu m am - 1, 3, 329; fo rtitu d o 3, 11, 246;
p lecten s 3 , 1 1 , 8 0 8 ; c u m -n e su p e r b e g e m i t u s r e c o r d a t i o n i s u i t a e 3, 5 6 6 ;
n e g le g e n t e r in irrisio n e D e u m ha­ m en tes 9, 4 4 1 ; m irac u la 13, 474;
b e n s ( h o m o D e i o b l i t u s ) 8, 4 1 3 . n u m e ru s im p le b itu r 11, 4 3 7 ; op era
E le c tio : b a p t i s m i 3, 2, 2 9 6 ; a d c a t h e ­ 1 , 6 , 1 1 7 ; p e r f e c t i o c o m p u t a t a 3, 1,
d r a m 2, 6 , 1 8 2 8 ; g r a t i a e 3, 2 , 2 9 8 . 10. 1 8 4 ; s u b u e n tio 1, 4, 5 5 3 ; tu r b a
300 . 305 ; m e a ( g r a t i a e ) 8 , 4 1 7 ; r e c t a 2, 3 . ' 4 i ;
( s a c e r d o t u m ) 2, 6 , 1 8 8 3 ; r e g i m i n i s - - i s filiu s in iq u it a t is c r u c ia t u s in fe r e t
3, 6 , 30. 4 7 6 ; u e r a D e i 4 8 3 ; - n i s f il ii 3, 11, 237; in n e ce ssitate m agna
2, 6 , 1 4 2 6 . o b la tio altaris cruda caro dem on­
Electus: p r i m u s 3, 4 , 1 9 . 2 55 ; u l t i ­ stratur 2, 6 , 42. 74 5. 762 ; -os c a e lu m
m u s 1 9 . 2 5 ; . 2 6 6 ; -i 2, 1 , 3 6 3 ; 6, 3, 12, 8; re c e p it; 268 recip it in
1 5 9 4 ; 3, 8, 6 1 0 ; a c c e n s i d e i g n i t i s g lo r ia m aetern itatis ; g lo r ia a e te rn i­
co rd ib u s a p o sto lo ru m 9, 441 ; t a t i s r e c i p i t 2 5 . 2 5 8 ; i n -is s u i s 1 , 4 ,
C h risti p erficiu n tu r cum m undus 898 D e u s u u lt d e le c ta ri; 3, 2, 30.
co m p leb itu r 1 ,3 2 1 ; co g n o sc u n t g e ­ 50 0 . 507 m e m b r a C h risti co n sta n t
h e n n a m , ita e t r e p r o b i : q u o m o d o ? a d h u c i m p e r f e c t a ; 4 , 2 8 9 F i l i u s in
5 5 1 ; D e i 1 , 2 , 4 4 1 . 7 3 0 ; 4 , 5 5 3 . 898 ; suo la tere uald e ardet u elu t m eri­
2, 5 ,4 71 ; 3, 1 1 , 403 c o n u a le s c a n t et d ie s; 10, 914 D eus m iracu la de­
c o n f o r t e n t u r ; d e t e n t i e t p r o s t r a t i in m o n s tr a r e n o n ce ssa u it.
in fe r n o , lib erati a F ilio 2, 1, 320; Elementum : -a 3, 1 1 , 6 12 . 623 ; a b lu ­
e x s i s t e n t e s in s u p e r n a c i u i t a t e 3, 13, ta in u l t i m o d i ? 37. 4 30 . 4 3 9 ; c la ­
4 7 4 ; f a c t i C h r i s t o p r a e d i c a n t e 4 , 24. m ant 2, 6, 230 2 s u p e r f o r n i c a t o r e s
2 9 1 ; i. e. f il ii D e i 1 1 , 7 0 5 ; f l a g r a n t e s p e c o r u m 5 3 , 5, 4 7 3 n o n i n u o c e s e d
e t m a n a n t e s d e u i r t u t e in u i r t u t e m 4, u o ciferan tu r secundum m odum
302; fu lg e b u n t sicu t sol in regno s u u m ; c u m c r e a tu r a 4 7 6 alia i n d u ­
D ei 2, 6, 1 3 9 4 ; h a b e n te s 1, 6, 1 19 c u n tu r iu sto D e i iu d ic io s u p e r h o ­
claritatem sensus in te rio ris; 2, 5, m i n e s ; 38. 4 6 6 . 4 6 8 r e l i q u a c o n q u e ­
744 suspiria u it a e ; 3, 12, 261 s p l e n ­ ru n tu r d e d u ritia im p a e n ite n tiu m ;
dorem a e tern itatis; 143 fu lg o re m et creaturae om nes concussa d iro
bonorum o p e r u m ; i l l u m i n a t i 1 , 6, m o t u i n n o u i s s i m o t e m p o r e 1 2 , 33 ;
122 ; la e ta n te s in f o n t e la e titia e 3, 4, d e m o n s t r a n t se h a b e r e tr is tit ia m d e
3 0 0 ; m e i 1 , 2 , 395 ; 2, 6, 7 6 2 ; m e m ­ in d ign a tio n e D e i 2, 6, 2 3 0 3 ; e x h i ­
bra C h risti 3, 1, 321 p erficiu n tu r bent fam u latu m h o m in i 1, 3, 2 9 8 ;
cum m undus co m p leb itu r; 2, 30. faciu n t m o u e ri g lo b u m sua fo rtitu ­
500 ; o m n e s c o m p u t a t i 1 , 3 7 2 ; o r n a ­ d in e 313; cum fla tib u s se in u ic e m
ti i n c l a r i t a t e u i r t u t u m , c o r o n a n t u r co n cu tiu n t 311; fu lg e b u n t in cla­
1, 4 , 8 9 9 ; p e r f u s i a S p i r i t u s. 3, 4, ritate et p u lc h r i t u d in e fin ito iu d ic io
3 0 1 ; p e r s is t e n t e s in D e o s u a u i d e u o - 3, 12 , 2 9 0 ; i n d u c u n t u r in u in d ic t a m
tion e 13, 473; p eteb an t ca elestia su p e r im p a e n ite n te s 5, 38. 4 6 7 ; l a ­
cum F ilio D ei et cum a g m in ib u s cus u o lu p ta tu m 2, 6, 166. 2505.
a n g e l o r u m 1 2 , 81 ; 2 6 1 . 2 6 4 c a e l e s t i a 2506; m undi 1, 3, 297 creata ad
g a u d ia p e t u n t ; p etan t u e n ia m a D e o s e r u i t u t e m h o m i n i s ; 2, 6 6 . 6 6 0 o m ­
p ro p eccato re 2, ; , 472 ; q u i su n t uel n ia ; m u t a n t u r in m e liu s fin it o i u d i ­
ub i, non est d ic e n d u m 3, 1, 371; cio 3, 1 2 , 28. 288 ; o m n i a 32 c o n c u s ­
re d u c ti ad h e r e d ita te m F ilii 2, 1, 23. sa; 37 purgata; 90 re sp le n d e n tia ;
302. 320 ; s p e c i a l e s 3, 1 1 , 880 ; s p l e n ­ 290 f u l g e n t i a ; o s t e n d e n t i a 2,6, 2506
d i d i s u p e r s p l e n d o r e m s o l i s 1 2 , 80. m o r e s h o m i n u m ; 1 , 2, 6 6 . 6 6 2 t e r r o ­
261 ; res h o rrib iles; 3, 12, 117 terrores
- - o r u m a d u e r s a r i u s e t r e p u g n a t o r 9, s u o s ; p erficiu n t p raecep ta D o m in i
734 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
tim o re et reu eren tia 5, 4 7 0 ; p r o f e ­ g ra tia m su am im p e n d it 2520 ; -aru m
runt qu erim o n ias in t i m o r e terro­ d i s t r i b u t i o o r n a t e c c l e s i a m 3, 6. 1 6 0 .
r u m 4 7 5 ; q u a t t u o r 2, 4 4 . 6 5 2 . 6 5 8 ; 1 6 9 ; p e r -a m 6, 2475 se reficiat h o ­
11, 37. 4 3 0 . 4 3 9 a b lu ta ; in q u ie t e m o c u m in c a s tig a tio n e se c o n s tr in ­
m a g n a a n t e p e c c a t u m A d a e 1 , 2, 6 6 . g it; 163. 2455 et p e r s a t is fa c tio n e m
6 6 0 ; r e l a x a n t u r in fin e 3, 12, 123 ; c o r p o r a le m d e b e n t d eleri peccata.
r e s p l e n d e n t in s e r e n i t a t e i u d i c i o p e r ­ Eleuatio: d e s i d e r i o r u m 1, 6 , 2 0 2 .
a c t o 90 ; s t a n t i a e t s e m u t a n t i a i u s - Em inentia: c o n s i l i i m a g n i e t a n t i q u i
sio n e D e i 5, 4 7 8 ; su p erin d u cen tia 2, 1 , 2 9 6 .
u in d icta m Dei p eccan tib u s 2, 6, Em issio: c i r c u m c i s i o n i s 3, 2, 1 7 2 ;
2507; su scip iu n t clam o rem crim i­ h a litu s 7, 4 1 1 ; in d iu is ib ilis in s p i r a ­
n u m 2 578 ; t r e m u e r u n t a g n o in c r u ­ t io n e h o m i n i s 4 1 2 ; irae e t in u id ia e
ce suspenso i , 2, 7 7 6 ; u e r s a in i n ­ t e t e r r i m a e 2, 7, 458 ( d i a b o l i ) ; -n e s
q u ietu d in em m a x im a m , q u ia h o m o p rim ae g regis 5, 2 3 6 D e o o b la ta e ;
D e i reb ellis e x stitit 660 ; u lu la n t c o ­ -n u m n u tr im e n ta p in g u ia 237.
ram D e o su p er in iq u itatem s a c e rd o ­ E m p tio : d i g n i t a t i s s a e c u l a r i s a u t s p i ­
tu m 2, 6, 1 7 6 . 2 5 7 4 . 2 5 7 9 ; r i t a l i s 3, 6 , 28. 4 4 9 ; f l u e n s d e m e n t e
--oru m f i g u r a 3, 6, 4 3 8 ; f o r t i t u d o 1, co n silii m an en tis ante aeuum 13,
3, 9 8 ; i n m e d i o , g l o b u s a r e n o s u s 9 3 . 1 4 8 ; m o r t i f e r a 9, 57 9 o f f i c i o r u m a
2 9 2 ; in p r a e s e n t i a , c o n f i t e a t u r h o m o D e o c o n s titu to r u m ; p e cu n ia e 702 ;
s o l i D e o i n h o r a m o r t i s , si n u l l u m -n e s f e r u e n t e s in m e r c a t u 2, 7, 188 ;
h o m in em habere p otest 2, 6, 160. -n is causarum o fficialiu m m unus
2419 ; q u a ttu o r su b ex ten sio n e p o s i­ fu rtiu u m 3, 6 , 45 x ; - n i e t u e n d i t i o n i
t u s h o m o 3, 3, 1 5 4 ; t e r r o r e s c e s s a n t in sistu n t h o m in e s 2, 7 , 6 5 . 2 0 7 . 2 0 9 i.
f i n i t o i u d i c i o 1 2 , 2 31 ; - is u e l u t c u t i s e. e x s t i n g u u n t c a e l e s t e d e s i d e r i u m e t
abstracta est, iu d icio p eracto 91 ; u o lu p ta te m ca rn is e n u t r i u n t ; in -n e
coram - is in hora m o rtis ap eriat d u r a n s n o n h a b e b it p a r t e m lu c is 3,
h o m o D e o p e c c a t a s u a , si h o m i n e m 9, 6 9 7.
habere n on p otest 2, 6 , 2 4 2 4 ; c u m - is Em ptor: - e s sp iritaliu m 3, 9, 630.
hom o 2 4 2 5 p e r p e t r a u i t p e c c a t a ; 3, Em undatio: c a r n is ( r e c e p t a in d o n a ­
3 ,1 5 4 u iu en s c u m c o rp o re u e g e ta tu r t i o n e C h r i s t i ) 2, 6, 1 1 5 1 .
c o r p o r a l i t e r ; e x - is q u a t t u o r h o m o E n och: et H elia s 3, 11, 922 cum
co n s ta n s aeq u ali d e u o tio n e c o la t c a ­ ap paruerint, resurgent u ires eccle­
th o lic am fid em 2, 44. 652; in -is sia e ; 60. 732 co n su m m ati conse-
fin ito iu d ic io e u a n u it q u id q u id 12, quentur m ercedem l a b o r u m ; 729
38 s o r d i d u m f u e r a t ; 78 t r a n s i t o r i u m e x t e r r e n t e s c o h o r t e m a n t i c h r i s t i ; re -
e r a t ; i n - is q u a t t u o r p o s i t u s h o m o 2, s e r u a t i 5 7 . 6 9 2 a d id t e m p u s : q u a ­
657. re?; 709 in secretis D e i; 711 ut
Elem osyna: 2, 6, 2487; in a d i u t o - erro rib u s p erd ito ris co n tra d ica n t;
riu m 2460 a c c u r r a t d e fic ie n ti in la ­ testes d u o 267 d e s p ic ie n te s t e r r a m ;
b o r e p a e n i t e n t i a e ; 2458 a s s u m e n d a 693 reseruati in secreto u o lu n ta tis
ad p erficien d a m p a en iten tia m p e c c a ­ D ei ut an tich risto r e p u g n e n t ; et
t o r u m ; a d iu trix 2473 i d a n d a et s u ­ H eliae 14. 15. 262. 272 te stim o ­
s c i p ie n d a n o n in u a n u m 167. 2 5 14 ; n iu m ; 58. 7 0 4 u e r b a a d f i l i o s D e i ;
d esign an s m ise rico rd ia m D e i 2476 ; 736 flo res d o ctrin a e .
d istrib u ta in pauperes m itissim o Enormitas: c r i m i n u m 3, 8, 4 2 2 .
corde 3, 169; m ater h o m in i assu­ Enucleatio : d o c t o r u m f i d e l i u m 3, 4,
m enda ut secu n d u m quod iu stu m 184.
est p aen iteat 6, 2462; succurrens Ephraim : 2, 1, 330.
te n e ritu d in i c o r p o r is in p aen iten tia E p iscop u s : i r r e p r e h e n s i b i l i s , u n i u s
2 4 6 6 ; s u m e n d a n o n in u a n u m nec u x o r i s u i r 2, 6 , 2 0 0 0 ; -i 5, 2 0 1 ; -i
s e c u n d u m a u a ritiam 2 5 2 0 ; tr ib u e n ­ u n c t i o 4 , 2. 7 1 .
d a p a u p e rib u s s icu t D e u s h o m in ib u s E p u la : -ae b e a t i t u d i n i s a e t e r n a e 2, 6,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 735

1086; o b la ta e in altari 92. 1568. cessat, o p u s a u te m u o lu n ta tis p e r d u ­

1 5 7 0 ; -is i e i u n u s s a c e r d o s a b a l t a r i rat 1, 4, 668; n ecessitatis quam
n o n reced at 95. 1569. 1571 ; in d ig ­ hom o tran sfu sam in uen trem
nus n o n p raesu m at ad m en sa m D e i o b liu isc itu r 2, 6, 4 6 0 ; r e f e c t i o n i s :
accedere 1573. F i l i u s V i r g i n i s 3 , 8, 825 ; s p i r i t a l i s 2,
E q u u s : p a l l i d u s 3, 1 1 , 5. 7 8 , 1 6 8 . 1 6 9 . 5, 2 2 0 ; - a e o f f e r e n t e s s u c u m l i b i d i ­
Eradicatio: inutilitatis 3, io , 311. n is 6, 2 3 4 7 ; - a r u m c o a g u l a t i o e u a -
E rectio : b o n o r u m 2 , 3 , 6 5 8 ; h o m i n i s cu a n s sp irita le d e s id e r iu m 1384; de
s u r s u m d e l i m o t e r r a e 3, 7 , 3 7 6 . - is ab alio sib i co n tritis p ascitu r
Ereptio: - n i s c o n s o l a t i o 1 , 2 , 1 7 8 . i n f a n s 3, 7 0 8 .
Error: a u g u r i a n d i 1 , 3, 5 5 7 . 5 6 2 ; Essentia : d iu in itatis u n a in c o m m u ta ­
e r r o r u m 3, 1 1 , 1 8 8 ; e x o r t u s i n B a a l b ilis 3, 7, 4 1 7 ; u n a t r i u m p e r s o n a ­
1 , 3, 4 2 3 ; f i l i o r u m e c c l e s i a e 2, 3, 26 . r u m 8, 1 7 4 ; - a e u n i t a s 2, 2, 1 0 . 1 8 5 .
357; in d u ctu s mundo 3, 190; in i­ E suries : an im ae d eb ilita n tis 2, 6,
quus 3, 11, 7 1 9 ; m aio r 7 5 9 ; m e n d a ­ 1 7 5 7 ; h o m i n i s i n t e r i o r i s 10 8 5 ; i n f i ­
cii 1, 6 , 248; n e g le c tu s sui 2, 5, 1 3 9 6 ; d e lita tis a b ie c t a a b h o m i n e q u i fidei
n e q u issim u s 7, 490; n igerrim u s a d h a e r e t 924.
con scien tia e fo eten tis 4 79 ; n o ciu u s E u a: co n cip ien s p e c c a tu m in g u s t u
I, 3, 148; n ou issim u s 3, 11, 412; p o m i 1 , 2, 5 1 2 ; f a c t a d e c o s t a A d a e
paruus n eq u itiae in fix ae 739; per- 2 4 7 ; fo rm a ta d e c o s ta in sito ca lo re
u e r s i t a t i s 1 , 3, 5 5 4 ; 2, 4 , 9. 1 4 4 . 1 3 4 ; et s u co A d a e 25; ; gesta n s o m n e m
p e s s im u s 7, 483 ; 3, 11, 4 1 ; ; p o p u li m u l t i t u d i n e m h u m a n i g e n e r is in s u o
clau d ican tis 2, 3, 2 1 8 ; s e m i t a r u m 3, c o r p o r e 233 ; h a b e n s a n i m u m i n n o ­
II, 406; u u ln eru m falla ciu m an ti- c e n t e m 232 ; s e d u c t a p r i m u m a d ia ­
ch risti 680; -es 2, 3, 123; 3, 9, b o lo 244; sum pta de Adam 233;
5 5 1 ; d u c e n t e s in in s a n ia m 1 , 4 , 292 ; t u r b a n s p r i m a m m a t e r i a m m u n d i 3,
h aeretico ru m et paganorum 2, 3, 13, 4 6 ; -ae in c a r it a t e a r d e b a t A d a m
29 5 ; i n f i d e l i t a t i s ( s y n a g o g a e ) 1, 1 , 2, 2 3 8 ; c o n s i l i u m 2 7 2 ; p r a e u a r i -
170; isti (d ia b o lica ru m p ersu asio ­ catio 1, 4 0 ; r e s p o n s i o 2, 18. 225;
n u m ) 4 , 9. 3 2 0 ; m u l t i t o t i u s c o n f u ­ -am a tq u e A d a m d e sed e b eatitud i-
s i o n i s e t s c h i s m a t i s 5, 1 6 3 ; p e r d i t o ­ n i s e x p e l l e n s m i s i t s e d u c t o r in t e n e ­
ri s istiu s (an tich risti) 3, 11, 712; bras su b u ersio n is 242 (uid e :
uarii 2, 4 , 395 ; A dam ).
- - is a d u e r s i t a s 3, 3 1 7 ; c i u i t a s C a p h a r - Euangelista : d i l e c t u s I o h a n n e s 3, 10,
naum 3, 1 1 , 4 1 5 ; d e s e r t o r P e t r u s 9, 853.
679 ; n o u issim i te m p u s 1 1 , 4 1 2 ; per- Euangelium : Prot. 31 ; 2 , 3, 5 7 3 ; 6,
u ersitas 2, 3, 7 7 6 ; t e m p u s m o d i c u m 162. 2 4 4 0 ; 3, 1 1 , 4 1 3 . 4 1 7 ; 1 2 , 12 .
7 , 3 2 0 ; u i a 1 , 4 , 2. 7 8 . 81 ; 2, 3, 3 6 6 ; 27. 64. 170. 2 7 8 ; C h risti 11, 137;
3, 9, 5 4 8 ; - u m c a u s a 1, 4 , 9. 320; clau d ican s in h o m in ib u s 382;
d iu ersitas 3, 1, 2 0 8 ; m a l u m 1, 4, c o n u e r t e n s in g r a t i a m p r a e c e p t a le ­
321 ; uan itates 3, 9 , 5 4 0 ; g i s 6 4 4 ; F i l i i m e i 4 , 1 9 9 ; p a c i s 2 , 6,
-in -em cadere 10, 27. 549; in -e 2 1 3 . 521 ; p r a e d i c a t u m in t o t o m u n ­
d e c i d e r e 334. d o 3, 1 1 , 37 4 ; d e t e m p o r e n o u i s s i m o
Eruca: 2, 6, 443; a ction is n o ciu a e 3 6. 4 1 7 ; s a n c t u m 4 , 28 3 ; - a 205 ; -i
478 ; im m in u e n s u tilitatem herba­ d u l c e d o p e r f o r a n s l e g e m 2 , 5, 7 3 7 ;
r u m 483. g r a t i a 3 , 3, 135; 5, 155; lu m e n 4,
Eruditio: 2, 3, 4 1 5 ; h o m i n u m sub 283; o p era tio 12. 19 3 ; textus 384;
le g e : p on tifices et sacerd o tes 6, u e r b a 1 , 3, 2 7 . 3 7 4 ; 2 , 3, 4 6 . 50 . 5 7 4 .
2 3 8 1 ; m y s t i c a 1 , 1 , 38 ; - n e m c a p i a n t 636-637; 5, 2 4 - 3 2 - 4 6 - 56. 59 - 8 9 . 9 9 .
fid eles h o m i n e s a p o n t if ic i b u s et sa ­ 105. 534. 646. 825. 984. 1089. 1 5 1 9 .
ce rd otib u s 2, 6, 2398. 16 2 0 . 1 6 9 4 ; 6, 1 2 7 . 1 7 9 . 1 9 8 5 . 2 6 20 ;
Esca: d ia b o li: hom o in fid elis 3, 8, 3 , 2, 3 5. 5 86 ; u e r i t a s 1 , 2, 5 4 1 ; 5, 3 1 .
313 ; 3 2 1 ; h o m i n i s i n t e r d u m i n e o 1 2 6 . 1 8 2 ; u i n u m 3, 1 1 , 4 8 9 ; p e r - u m
73 & INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
u ia m u eritatis o s te n d e r u n t a p o s to li tu u m b o n o ru m 3, 6, 643 ; a d o b u m -
1 , 3, 5 4 9 ; - o d i f f u s o 3, 4 , 2 5 . 304. bratu m 3, 559; de agro 2, 5, 8 3.
3 1 1 ; r e c ita to ad altare 2, 6 , 2 1 3 . 5 21 ; 1428; de an im abu s et an g e lis 64.
in - 0 3 , i , 1 1 . 220 e x e m p l u m ; F iliu s 1 1 3 9 ; a p o s t o l o r u m 6, 120. 1 8 8 6 ; d e
2, 3> 57 3 i 3> 2 > 585 d i c i t ; l o q u i t u r B a la am 5, 76. 1287; bonum 3, 6,
d icen s 1 2 , 2 7 6 ; o s t e n d i t 1 , 3, 3 7 3 ; 895 ; 7 , 7 3 ; 10, 3 9 4 ; C h r i s t i a n p a ­
o sten d it d icens 2, 5, 1 6 9 4 ; 6 , 2 0 4 9 ; tie n tia 3, 479; co n tin en tia e 2, 6,
3, 12, 169; p raecep it d icen s 2, 6, 2076; d ia b oli 3, 1, 545; 2, 303;
2439; testatur d icen s 1984; scrip ­ d o c t o r u m e c c le s i a e 9, 35 6 ; in e u a n ­
t u m e s t 3 , 6 3 6 ; 5, 5 3 2 . 6 4 5 . 8 2 4 . 9 8 3 . g elio 1, 11. 220; fid eliu m 3, 145;
1088. 15 1 8 . 1618. Filii 2, 6, 1548 (in con secration e)
Eugenius : p a p a Prot. 9 3 . non tran scen d en d u m ; 3, 3, 287.
E u nu ch us : - o r u m t r i a g e n e r a 2, 6, 489 ; 6, 761 o m n e s in iu rias p ati p o s t
130. 2050. 2 0 5 1 . p a s s i o n e m e i u s ; 7, 73 b o n u m sub­
Exaltatio: cru cis 3, 6, 7 4 4 ; cu ltu ra e e u n d o m o r t e m ; 10, 625 p r a e c e d e n ­
i d o l o r u m 9 , 4 3 7 ; d i a b o l i c a 8, 8 9 2 ; tis in ab iectio n e terren o ru m ; 771
m en tis 2, 1048; p u eritia e 3, 7, i m i t a n d u m ; d e G o l i a t h e t D a u i d 1,
4 6 0 ; s u p e r b i a e 1 , 5, 1 7 4 . 3 2 . 6 1 8 ; g ra tia e n o u a e 9, 370 ; h u m i ­
Exam en: d istrictu m 2 , 5, 7 1 . 1197. litatis 2, 6, 928 ; d e I a c o b 3, 5, 5 6 2 .
1 2 0 4 ; d i u i n u m 1 , 3, 2 1 6 ; - i n i s i u d i - 60 8; d e Io h a n n e ad u irg in ita te m 2,
c i u m 2, 5, 7 1 ; o s t e n s i o 1 , 3, 2 1 6 . ; , 2 7 . 595 ; d e l a c t e a d c o n s a n g u i n i ­
Examinatio : 3, 6, 4 6 0 ; a e q u i s s i m a 9, t a t e m 1 , 2, 2 7. 4 5 7 ; m a l u m 3, 6, 1028
7 6 4 ; c a u t a e t d i l i g e n s 6, 9 6 0 ; d i s c r e ­ ab ie ctu m ; 2, 6, 2 59 7 e t p e s s i m u m in
tion is 2, 5, 1403 ; f o r t is 1 5 5 9 ; f o r t i s ­ sacerd o tib u s ; m e u m ( F ili i) : p assio
sim a 3, 6 , 10 2 9 ; g ra u is 2, 6, 1 6 6 7 ; et opera m ea 855; m ortis 2599;
iu s ta 1, 2, 7 7 ; 2, 5, 1 0 1 4 ; - n e s s u p e ­ p erfectio n is 3, 8, 6 1 1 ; d e P h a r a o n e ,
rio res i, 2, 1 8 0 ; - n i s c a m i n u s 2, 6, M o y s i e t A a r o n 4, 40. 5 0 2 ; p o p u li
2450. n o u i t e s t i m o n i i 6, 5 3 2 ; p r e t i o s i s s i ­
E xaratio : l e g i s D e i 2, 5, 1 3 ; 1 ; i n N o e m um salu atoris 2, 6, 8 7 2 ; ad rem
3, 1 0 , 9 1 6 . eandem (i. e . d e i l l o q u i c o r r u p t o
E xcellen tia : c l a r i t a t i s s e p t e m c o l u m ­ p acto u irg in ita tis red ierit) ;, 17.
n a r u m d e s ig n a n tiu m d iu in itatis p o ­ 454 ; saluatoris 3, 8, 9 1 5 ; d e S a m s o ­
testatem 3, 9, 7 9 3 ; p o t e n t i a e d i u i n a e ne 1 1 , 73. 8 3 6 ; sim ile (o rd in a tio n i
8, 344; scien tiaru m d iu in a ru m in D e i ) 8, 4 8 3 ; s u b d e n d i s e c r e a t o r i u t
S crip tu ris 2, 6 2 5 ; S p i r i t u s s. 2, 4, F iliu s P a tr i se s u b d id it 1, 626 ; t r a d i­
1 1 7 ; terren a n u lla c o m p r e h e n d it n o ­ tu m in su a u ita te a m o r i 2, 6, 8 7 2 ;
b i l e m u i r i d i t a t e m , i. e . u i r g i n i t a t e m tran sg ressio n is Adae m alu m , ab i-
3, 13, 1 8 4 ; V n i g e n i t i D e i h a b e n s in cien du m 3, 6, 1028 ;
se in d e fic ie n te m m a g n it u d in e m 2, 6, - - a b o n a 5, 6 2 3 ; 6 , 2 0 3 0 ; s a n c t o r u m
1127. a n t iq u o r u m 1962 ; su b ie c ta 3, 10, 13.
E xcitatio : h o m i n i s i n u i s c e r i b u s m a ­ 334; su p p o sita 9 .2 0 2 ; u irtu tu m 2, 6 ,
t r i s 2, 3, 7 9 5 ; s u s c i t a t i o n i s o c c u l t a e 2 0 3 0 ; -i s p e c i e s 5, 5 1 8 ; u e s t i g i a 3, 3,
in s a n g u i n e h o m i n i s 6, 1 2 5 6 . 5 3 5 ; - o r u m u estig ia 2, 6, 382 ; in -o
E xcursus : in -ib u s (ca rn aliu m Filii D e i p a tie n tia p e rtra n s it d e s id e ­
co n cu p isce n tia ru m ) d isp o sita p o te ­ ria c a r n is 3, 3 , 4 8 9 ; in -is m a n i f e s t u m
stas q u i n q u e a ltit u d in u m p r o p a la t a e s t 1 0 , 1 3 . 3 3 4 ; 8. 1 7 0 p a t e t ; 9 . 20 2
o s t e n d i t u r 3, 1 1 , 2 0 1 . uid etu r.
E xcusatio : nec in terro g atio opera­ Exercitatio: h u m a n a 3 , ; , 2 9 2 .
t i o n u m e rit (in i u d i c i o ) 3, 12 , 223 ; Exercitium : a d - u m l a b o r i s e x e r c i t u s
p e c c a t i 5, 7 7 . 7 5 1 ; - n i s o c c a s i o 2 , 5, r u d i s 2, 6 , 2 1 2 3 .
io ;o . E xercitus : a l i q u i s i n a l i q u o l o c o
Excussio: r e t r i b u t i o n i s 3, 4 , 6 0 ; . c o a d u n a t u s 1 , 4 , 7 0 1 ; A l t i s s i m i 2, 6 ,
Exem plum : d e A b e l 2, 5, 22 3 ; a c ­ 2 6 7 6 ; c a e l e s t i s c i r c u m d a n s F i l i u m 3,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 737

12, 1 6 6 ; c o h o rtis m o rtifera e 7 , 4 3 9 ; i l l u m i n a t i o n e m u n c t i o n i s 3, 4 , 3 7 7 ;

p la cen s p rin cip i, su s ce p tu s 1 ,4 , 702 ; S p i r i t u s s. 1 , 4 , 7 5 9 u e l u t p l u u i a ; 2,
7 0 4 si i p s i d i s p l i c u e r i t i u s s u s a b i r e 5, 9 7 8 . 1 0 6 3 ; 3, 4 , 3 7 7 ; 8, 2 5 4 . 3 0 1 ;
(c o m p a ra tio ad u o lu n t a t e m ) ; sp iri­ 9, 4 2 1 . 78 3 ; 1 o, 7 59 ; -n e s r u m o r u m
tu u m s u p e r n o r u m p l u r i m u s 2, 80 ; u o l a n t i u m 1 , 3, 2 1 2 ; s o n o r u m s p i r i ­
-u s p r in c e p s 4, 702 ; - u u m d o m i n a ­ tu u m 2, 5, 3 7 0 ; - n i s f l a t u s 1, 2, 3 2 8 ;
t o r 2, 6, 532. S p i r i t u s s. d o n u m 3, 8, 2 5 4 ; s u s t e n ­
Exhibitio : fo rtis ad o p u s p e rfe c tio n is t a c u l a s e p t e m 9, 7 8 3 .

2, 4 , 3 5 3- E xstin ctio : scin tillaru m i. e. casus

Exhortatio : D e i ad d o cto re s 3, 11, L u c i f e r i e t s e q u a c i u m e i u s 3, 1, 76 .
3 2 . 3 9 2 ; d i l i g e n t i a e 2 , 5, 1 4 1 5 ; g r a ­ 578.
tiae 3, 8, 370. 1241 ; h o m in is non Exsufflatio: - n e s L u c i f e r i 3, 9 , 177.
recep ta ab in d u ra tis 5 ,3 5 . 449. 4 5 8 ; Exsultatio: 1, 6 , 2 3 ; ; 3, 1 3 , 523;
u ir t u t is 9, 846 s a p i e n t i a e ; 860 iu s ti- i n e p t a 1, 6 , 2 4 1 ; t o t a u e r a 3, 9 , 953;
t ia e ; u irtu tu m 256 b e a t a r u m ; 13, 11. -n is ca p u t, D eus 953; chorus 13,
3 2 . 2 2 5 . 2 2 7 . 4 8 0 . 5 3 3 ; - n i s u e r b a 3, 58 4; n o u ita s 2, 6 , 8 98 ; t r i p u d i u m 1,
5 8 4 ; 6, 7 4 7 ; 7 , 288. 6, 245 ; u n a n i m i t a s 3, 1 3 , 526.
E xiliu m : m iseriae 2, 5, 1 7 1 1 ; m o rtis Extensio : c o n s id e ra tio n is iu stae 3, 6,
3 , 3, 325 ; p e r d i t i o n i s m i s e r a b i l e 2 , 6, 5 6 6 ; e l e m e n t o r u m q u a t t u o r 3, 1 5 4 ;
1058; in -um m issi per stu p ru m la titu d in is arb o ris (sim ilitu d o ad
1 2 2 0 ; 3, 7, 468. a n im a m ) 1, 4, 768 ; lo n g it u d in is h u ­
Existim atio : d ia b o li p u tan tis o m n e m a n i t e m p o r i s 3, 6 , 5 2 6 ; s a p i e n t i a e
gen us h o m in u m o m n in o deuorare et scien tiae S c r ip tu r a e 4, 32 0 ; te m ­

3 > 3» 4 4 4 - p oris hum ani 6, 37. 520; u ltio n is

E xo rd iu m : conseruandae ca stitatis i u d i c i i z e l i D e i 5, 6 9 5 ; - n i s ( s y n a g o ­
3, 8, 843 ; n o u u m 9 , 4 9 3 ; a n t e - u m g a e ) c o n s u m m a t io in p ra e u a rica tio -
m u n d i u sq u e ad fin itio n em tem p o ris n e l e g i s 1 , 5, 7 1 .
D e u s est in t r ib u s p e r s o n is 7, 423 ; E x t o l l e n t i a : c u p i d i t a r s 2 , 2, 2 2 0 .
a b -o m u n d i u s q u e ad fin e m s a e c u lo ­ E x tre m ita s: ab iectio n is 2, 5, 1026;
r u m s a p i e n t i a s e t e t e n d i t u i a u n a 9, c u r s u s (u itae ) 1 5 6 4 ; illa u b i e c c le s ia
834. n o n d u m p r o c e s s it 788 ; u e n tris se r­
Expansio : e t o b u m b r a t i o a l a r u m i. e. p e n t i s i, e . d i a b o l i 7 , 1 2 3 . 4 6 5 .
p ro te ctio S p iritu s s. 3, 8, 1130; E x u i : a n i m a 2 , 6 , 1 1 2 4 ; - e s a n i m a e 3,
q u in q u e sen su u m h u m a n a e ca p a ci­ 1 3 , 92 ; c a e l e s t i s p a t r i a e , D e u m o m ­
tatis 9, 876; uirtu tis T rin ita tis 5, n in o r e l in q u e n t e s 4, 563.
408 ; -n e s f l u e n t i u m d isp o sitio n u m E zechiel: d i c i t 2, 4 , 4 0 3 i n m y s t i c a
1 , 3, 2 1 2 ; - n i s l a t i t u d o 3, 10, 799. u isio n e s u a ; 3, 1, 561 in s p i r it u m e o
E xpo sitio : lib ro ru m , u id . p sa lterii, su b m ystica sign ificatio n e ; o sten d it
eu a n g elii et alio ru m ca th o lic o ru m 2, 7, 2 1 3 ; p r o p h e ta 1, 4, 17. 4 7 9 ;
u o lu m in u m P ro t. 31 ; - n i s i n t e l l e c ­ s e r u u s m e u s 2, 1 8 9 p e r m e i n s p i r a ­
tus 31 ; l i b r o r u m alta p rofu n d itas tu s ; 4, 4 7 7 h o r t a t u r ; 5, 1 3 8 l o q u i ­
87 , tur ; 3, 1 , 5 2 6 ; - is u e r b a 1 , 2, 1 4 . 1 9 0 ;
Expositor : - e s l i b r o r u m d i u i n o r u m 5, 1 0 . 1 4 0 ; 2, 4 , 2 7 . 4 0 5 ; 7 , 1 3. 2 15 ;
3, 4 , 10 . 1 7 8 . 3, 1 , 2 7 . 5 2 9 ; p e r - e m l o c u t u s s u m
Exquisitio : a c u t i s s i m a r e g i s c a e l e s t i s 5 2 6.
2, 6, 2 1 3 4 ; in p u r g a t i o n e in i q u i t a t i s
3 , 5 , 3 3 7 ; sp ecu latio n is acu tissim a et F
ce rtissim a 2, 258; trem en d a 2, 6,
1781. Faber : f a c ie n s n u m m u m c a e la t in e o
Exspiratio : a n i m a e 2, 5, 15 7 0 ; d i u i n a fo rm am co n gru en tem 1 , 3, 3 9 3 ; f a ­
3, 6 , 3 5 5 ; iu stitia e o m n is 8, 7 0 9 ; cit 2, 1 , 205 c o m p e t e n t e r f o r m a s e x
l e o n u m 2 , 1, 3 4 ; p r o f u n d i s s i m a S p i ­ aere; 3, 2, 3 4 6 p u r i o r a m o n i l i a ; 2, 6,
r i t u s s. h a b e n s a u r e u m s p l e n d o r e m , 392 a u r u m p e r i g n e m m o d o l i q u e f a ­
73» INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
cien s u n it et m o d o u n it u m d iu i d i t ; bra; 2, 3, 506 eiu s seren issim u m
q u i fe c it ta b e r n a c u lu m sa p ie n tio r et s p e c u l u m ; in - e m ( b e a t i t u d i n i s ) l u ­
fo rtio r (quam in im ici) i, 4, 227; ce n s lu x 3, 6, 198. 891 ; 2, 28 9 h o m i ­
u elu t - q u o s d a m ictu s d e d it fla m m a n is s p ir a u it D e u s s p i r a c u l u m u it a e ;
2, 1, 198; u u lt im p o n e re num mo p e r -es a n g e l i m a n if e s t a n t p u l c h r i t u ­
aliam fo r m a m 1 , 3, 3 9 6 . d in e m ra tio n alita tis 1, 6, 8 7 ; u s q u e
Fabrica: m u n d i 1 , 2, 7 3 8 . a d - e m , i. e . u s q u e a d i n c e p t i o n e m
Fabricator : c e r n i t u r i n p l e n o opere 2, o p eris, ten d it c o g n itio aeterni lu m i­
2, 28. n is 3, 6, 894; a -e Dei fu gien tes
Facies: 1, 2, 1 2 4 ; 3, 1, 5 32 ; an gelica ( s i m o n i a c i ) 33. 488 ; in -e c o g n o s c i ­
(p acis) 6, 178. 836; an im ae: tu r h o m o 1, 4, 739.
c o n s c i e n t i a 3, 305 ; a s p e c t u s d e s i d e ­ Facilitas: aliq u a 3, ; , 3 8 2 ; -tis s i m u ­
r a b ilis h o n o r i s 1, 5 4 7 ; c o g n o s c i b i l i s la t io 382 ; e x -te s u a c a e c i e f f i c i u n t u r
; , 1 7 6 ; d e l e c t a b i l i s 1 7 2 ; D o m i n i 2, 2, 3, 1 0 9 5 .
1 , 1 0 2 ; i. e . e c c l e s i a 6 , 9 5 0 ; h o m i n i s Facinus: c o n t u m e l i o s u m 2 , 6 , 2 2 7 2 .
1, 6, 48. 192; 3, ;, 380 u id etu r Factu m : c r i m i n o s u m I u d a e o r u m 3,
secundum d esid eria u o lu n ta tis ip ­ 7, 22; ; Ia c o b , p ra e fig u ra n s d e d ic a ­
s i u s ; 8, 2 0 6 . 1171; 5, 88. 3 6 2 i. e. t i o n e m e c c l e s i a e 5, 50. 5 3 8 ; - a a n t e ­
zelus D e i ; h u m a n a o p e r u m in iq u o ­ r i o r a d e f l e n d a 1 3, 4 8 9 ; f i d e l i u m 2 , 7 ,
rum 3 6 7 ; i n t e r i o r 6, 9 9 9 ; 9, 1000 394; (h o m in u m m u n d ialiu m ) 3, 9,
q u a e e st a n i m a e ; la e ta 6, 192; 10, 4 8 4 ; l i b i d i n o s a 5 4 3 ; ( m a l a ) e o r u m i.
498; m olesta 1, 342; n o b ilis sin e e. d ia b o lo se su p p o n e n tiu m 1, 3,
p e c c a t o (F ilii D e i) 10, 561 ; P a tris, 476; m ala p erpetrata 3, 12, 231;
quam an geli acu tissim e u id en t 1, m endosa hum anae carn is 7, 197;
283; p u lch ra h o m in is 2, 6/1460; o ccu lta ta in absconso co rd is 2, 6,
q u a e c o n s id e r a r i n o n p o t e s t u t facies 2451 ; o m n ia a D e o e x a m in a n tu r 3,
h o m in is (g ra tia e D e i) 3, 8, 203. 9, 4 8 4 ; p o s te r io r a c o n s id e r a n d a et
1 1 7 0 ; q u a s i - 9 , 3 5 2 a c c e n s a : f i d e s in cauenda 13, 4 9 0 ; tu r p ia p e rp e tra ta
d o c to rib u s e c cle sia e ; 13, 83 s p i r a t c u m M a d i a n i t i s 27 7 . 5 3 3 ; i n - is 3, 11,
de corde P a tris in te r io r uis i l l i u s ; 746 p ro c e d e n tib u s u e lu t in fru c tib u s
r e u o c a to r u m , q u a m D e u s in se n o n s u p e r b i c o r d i s e r i t t r i s t i t i a ; s u i s 1 , 1,
a m isit 2 0 6 ; u irilis a r d e n tis ca ritatis 112 fatigati h o m in e s m o d o d o rm i­
( g r a t i a e D e i ) 8, 2 0 4 . 1 1 6 9 ; u i u e n s 1 , t a n t ; 2 , 3, 1 0 9 2 i n p e r u e r s i t a t e d i f ­

,
4 734; flu u n t; 3, 6, 622 om nes colentes
- - e s a n g e l o r u m u t - h o m i n u m 6 , 20. Deum co n sid eren t T rinitatem ; 8,
81 in q u i b u s u u lt u s q u a s i in p u r a 745 D e u m i n t e l le g it h o m o , p o s t p a r ­
aqua apparen t; 88 u b i e t i a m D e u s tum u i r g i n a l e m ; 10, 397 c o n tra d i­
opera h o m in u m p e r s c r u t a t u r ; ar- centes p o e n is im p io ru m .
c h a n g e lo r u m u t - h o m i n u m in q u i ­ Factura : et creatura D e i honore et
b u s i m a g o F ilii h o m in is u e lu t in s p e ­ reu eren tia h a b e n d a 3, 8, 1 0 3 4 ; D e i :
c u l o f u l g e t 24 . 9 ; ; d o m i n a t i o n u m u t h o m o 2 , 5, 1 7 0 8 ; d i g i t i D e i 3, 13,
- facies h o m i n u m 38. 161 ; ig n e a e 7 1 ; S c r i p t u r a e 2, 5, 1 6 9 9 ; u e n e n o s a
( d o c t o r u m ecclesia e) 3, 9, 7 1 . 348; ( i n u o l u e n s h o m i n e m ) 3, 3 7 9 .
p u lc h r a e D e u m as p ic ie n te s et in a u ­ Facu la : q u a si - f u lg e n s c la ra scintilla
ro ra a ed ifica n tes (u irg in e s) 13, 175 ; et clara lu x s u scita tu r 3, 1 1 , 2 28 ; - a e
u irtu tu m (an gelici o rd in is) quasi ardentes 1 , 6 , 36. 150 s u p e r ca p ita
- h o m in u m 1 , 6 , 30. 1 1 2 ; a n g e l o r u m ( p r i n c i p a t u u m ) ; 15 7 i. e.
— -em c o rd is sui a b s c o n d u n t m a lig n i g r a tia S p iritu s san cti in a r d o r e u eri-
2, 5 8 6 ; D e i f u g i u n t q u i p o t e s t a t e m ta tis; duae sursum super g lo b u m
fu rtim acq u iru n t 3, 6, 493 ; s u a m c l a r e p o s i t a e 3, 7 3 . 2 3 0 ; 2 3 2 (i. e . d u o
a s p i c i t h o m o i n s p e c u l o 2, 285 ; t e s t a m e n t a ) ; tres s u r s u m super so­
-an te -em 12, 51 sig n ato ru m u elu t le m o rd in a te p ositae 49. 142; 144
a u r e u s f u l g o r ; 52 a l i o r u m u e lu t u m ­ d e m o n stran te s q u o d F iliu s D e i ca e­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 739

lestia m a n ife s t a u it h o m in ib u s . 11, 167; m axim a 1 ,4, 185; m u lta 3, 8,

Facultas : d o m i n i i , 3, 3 5 8 ; a d d i a b o ­ 1098 ; ta n ta e x l a b o r e 1 , 4, 183 ; -n es
l i c a o p e r a p e r p e t r a n d a 3 , 4 , 5 8 4 ; -e s p a s s i o n u m 2, 7, 358.
c a r n a l e s 2 , 4 , 34 0. Fatuus: 3, 1 3 , 3 0 8 ; -i a d s a e c u l u m 2,
Faex: p e c c a t o r u m 2, 6 , 1 6 0 7 . 5, 1 2 6 1 .
Fallacia: i d o l o r u m 2, 1 , 3 5 6 ; o m n i s Fauilla: 1 , 2, 1 2 5 ; c i n e r i s ( h o m o ) 4 ,
s e r p e n t i n a e p e r s u a s i o n i s 3, 6 , 8 7 7 ; 424.
- a e a n x i e t a s 2, 6 , 1 3 1 3 ; m a c u l a 2, F au u s : a d h a e r e n s m e l l i 2 , 3, 56 0 .
32 ; - a p l e n i i n t e r i u s , o s t e n d u n t e x t e ­ Fauces : i n f e r o r u m 2, 6 , 50 2 ; i n i m i c i
riu s s im ilitu d in e m u ir g i n u m 3, 10 , 3 . 5. 4 3 5 -
319- Fecunditas: u irgin itatis castissim ae
F allax : ille s im u l a u i t id se p r i u s f e c i s ­ u i r g i n i s 3, 12 , 286.
s e , i. e . r e s u r r e x i s s e ( i t a d e F i l i o D e i Fel : e m itte n s f u m u m , ira m p erficit 1,
d ic it filius p e r d i t i o n i s ) 3, 1 1 , 658 ; e t 4, 682 ; in fla tu r , si ir a s u r r e x e r i t 6 81 ;
m a l e d i c t u s c i r c u i e n s in i n i q u i t a t i b u s - li s a m a r i t u d o 5, 59 ; 3 , 4 , 5 7 7 ; c i r c a
su is s a n c t im o n ia m s a n c t o r u m (anti- - u m o r e s 1, 4, 6 9 0 ; -le p o t a t u s F ili u s
christus) 674; iste (d ia b o lu s) 13, D e i 3 , 2, 6 2 0 .

427- Felicitas : 2, 4 , 425 ; a e te r n a 3, 3, 5 7 8 ;

Falsator: tu rp issim u s (d ia b olu s) 3, 6 , 1 0 0 1 ; 8, 4 0 0 . 4 1 8 ; a e t e r n o r u m 1 0 ,
10, 940. 73 t ; b e a ta in q u a s u n t a e t e r n a p r a e ­
Falsitas : t r i b u e n s d e c e p t i o n e m 2 , 3, m i a 3, 4 6 ; i n d e l i c i i s u e r i s s e m p e r
7 8 8 ; -tes d ia b o l ic a e 3,6, 8 14 ; -tis u ia 4 6 ; d o c t r i n a e o p t i m a e 9, 6 1 3 ; l u c i ­
2, 7, 316; a -te 3, 9 , 614 cu ncta d issim a 2, 1 , 29 3 ; o m n i s 1, 4, 3 14 et
p u r g a t u r a r g e n t u m ; 2, 3, 3 6 7 r e s i ­ o m n e b o n u m m o le s tu m est et g ra u e
p iscere. (anim ae ten tatae); 319 a b lata per
F am a : b o n a et o d o r d iu e rs o ru m a r o ­ d ia b o lica m p e r s u a s io n e m ; re d e m p ­
m a t u m i , 2, 7 4 3 ; f o r t i s s i m a 3, 2 5 9 ; t i o n i s p l u r i m a i n e l e c t i s 3, 3 2 9 ; r e g n i
la u d is hum anae ab iecta 2, 3, 2 0 7 ; ab lata (h o m in i de fu tu ris ca u sis
m ira c u lo ru m creatoris 1, 3, 314; scru tan ti) a D eo 4 1 1 ; salu ation is
u e r i s s i m a 284. anim ae 3, 10, 7 5 7 ; s a lu tis 2, 4, 425 ;
Fames : i n f i d e l i t a t i s 2, 6, 9 9 7 ; m a g n a sensus sui 3, 7, 4 9 0 ; su p e r n a 37; ;
(in a n i m a ) 1 1 3 7 ; p e r d i t i o n i s a n i m a e 10, 5 9 7 ; u lla 2, 7, 576 n e c in D e o
494; - is ac frig o ris co n strictio 5, n e c in h o m i n i b u s ; 3, 1, 570 ; 6, 7 ; 2 ;
1 5 1 3 ; u is a t t e n u a t m u l t o s 3, 10 , 1 5 5 ; 7 , 49° ;
- e m in a n i m a p a t i t u r h o m o q u i a li­ --es creaturarum 2, 6, 3 2 2 ; m a g n a e
q u a n d o u e r b u m D e i re cip e re recusat 1 0 0 8 ; -tis a e t e r n a e - u i t a 3, 8, 4 0 0 ;
162 ; p ra e -e a l iq u a n d o h o m i n e s u ix o d iu m a u t in u id ia 6, 7 52 ; p ra e m ia 2,
u iu u n t 155. 4 , 4 3 5 ; u i t a 1 , 2, 39 3 ; - t u m o m n i u m
Famulantes : -iu m lig atu ra 3, 6, 4 1 9 ; ac b e a titu d in u m g a u d iu m 2, 6, 999 ;
o r d o 23. 4 1 0 ; - ib u s sib i d ic it an ti- et o m n iu m b e a titu d in u m P ater:
ch ristu s 1 1 , 649. D eus 322; ad -tem u llam n u llo
Famulatus: -um exhiben t 1, 3, 1 7 9 m odo h ab et in u id ia m p ieta s 3, 6,
F i l i o D e i fla b r a u e n t o r u m ; 298 h o ­ 75 2 ; -tib u s m a g n is salu tis D e u s c ir­
m in i e le m e n ta m u n d i. c u m d e d it h o m in es 2, 6, 1008 ; in -te
Fam ulus: m e u s B e n e d i c t u s 2 , 5, 7 3 8 . 3, 3, 4 6 s u n t a e t e r n a p r a e m i a ; 1 , 5 7 0
Farina : ( f r u m e n t i ) s i c c a , u t c a r o F ilii u lla non o m n in o u llu s u ig o r est
s ic c a f u it s in e fo e d i t a t e 2, 6, 1025. d i a b o l u s ; 7, 4 89 u lla sen su s sui n e
Fastidium : su p erflu ita tis 2, 5, 1 3 6 7 ; q u ie sc at (te m e re scru tan s), p raecip it
-o est a m p liu s p eccare p ro p te r se­ D e u s z e lo iu stitia e s u a e ; 1 , 3, 367
n e c t u t e m 3 , 8, 2 8 2 . n u llam p rosp eritatem co n fert crea­
Fastus: s u p e r b i a e m a g n u s 3, 1 1 , 8 46 . tura.
Fatigatio : c o g i t a t i o n u m ten eb re­ Fem ina: 2, 6, 2246. 2286; non
s c e n t i u m 2 , 5, 305 ; d e b i l i t a t i s 3, com paranda sacerd o ti in o fficio
740 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
co n secratio n is 2204; co n cip ien s 1, 10, 7 1 0 ; e x -is t r i b u s f u l g o r r e s p l e n ­
4 , 56 3 s e m e n h u m a n u m ; 2 , 6 , 2 2 0 1 d e n s 2 , 4 , 32. 1 1 3 .
non per se m etip sam sed de u iro ; F en u m : q u o d c o n c u lc a t u r et in ig n e
n o n d e b e n s u estiri uirili h a b itu , n o n co m b u ritu r, a g ra n o fru m en ti sepa­
accedet ad o fficiu m altaris 2230; r a t u m 3, 7, 139.
n o n d e m o n stra b it u irilem p e rso n a m Fermentum: 1 , 4 , 6 6 ; ; -i s o r d e s 3,
2232; n u llo m odo in d u atu r uirili 626.
u e s tit u n isi a l iq u a m a g n a n e c e s s it a t e Ferocitas : sua (h o m in is) qui opera
144. 2 2 19 ; o s te n d a t in se fe m in e a m D e i u u lt e u e lle r e 1 , 4, 542 ; ta n ta in
in firm ita te m 2223 ; p o t e s t s o n a re in n im ie ta te a m a ritu d in is 3, 4 , 5 7 7 ; -tis
la u d e cr e a to ris 22 0 ; ; ra p ie n s d ia b o ­ i g n i s 1 , 2, 1 2 9 .
lic a s a r te s u d i s s i m a in c o n s p e c t u D e i Ferrum: hastae 3, 9, 1 8 7 . 9 3 4 ; i m p o ­
2269; scilicet quod in firm u m est l i t u m 1 , 4 , 205 ; -i c o l u m n a 2 0 ; .
2 2 5 2 ; su scip ie n s se m e n u iri 1457; Feruor: ardens co n cu p iscen tia e 2, 3,
n o n u ta tu r uirili h a b itu 2 2 2 0 ; 4 7 5 ; a r d o r i s i n c a r n i b u s p e c o r u m 6,
- -ae b e a ta e p lo r a n t e s p o s t F ili u m D e i 2 3 5 0 ; clarita tis s u p e r n a e 3, 10, 693 ;
et e u m u id ere d esid eran tes 1, 4 0 4 ; h o m icid ii 1, 3, 199; ig n is (n u llu s
non debent accedere ad o fficiu m iu d icio p eracto ) 3, 12, 9 2 ; iu stitia e
a lta ris 6, 1 4 2 . 2 x 9 6 ; 2 1 9 8 q u o n i a m n u llu s in h o m in ib u s s e c u n d u m d is­
ip sae in firm u m et d eb ile h ab ita­ cip lin am n o n in ce d e n tib u s 2, ; , 948 ;
c u lu m s u n t ; d u c ta e d e p r o x im a stir­ m u s ti 6, 1 7 8 3 ; p ra u ita tis 3, 1 1 , ; 15 ;
pe 2108; excu d en tes de se s e m e n tan tus 1, 3, 1 9 9 ; 4, 1 6 4 ; - is m a r e
suum se in an im abu s su is in te r fi­ 1 6 4 ; p e r -e m F ilii D e i u ire b a n t h o ­
ciu n t 228 6; im ita n te s m ares, c u lp a ­ m in es 3, 8, 833; in -e 11, 852
b iles 2282 ; p o llu e n t e s se in i m m u n ­ (co m m o tio n is) F iliu s D ei d e se ru it
d itia, c u m in ca stitate se c o n tin e r e sponsam suam , i. e. synagogam ;
d e b e r e n t 2285 ; p o s i t a e u t filio s p a ­ S p iritu s san cti 4, 311 a r d e n s s a p ie n ­
rian t et eo s p a rie n te s d ilig e n te r e n u ­ tia san cto ru m ; 339 p o p u lu s circa
trian t 2 2 0 0 ; tr a n s m u ta n te s se in e x ­ fin e m m undi c o n s t r i c t i o r ; sin e -e
traneum m odum , tran sp o sitae et ig n is (fin ito iu d ic io ) 12, 293.
co n te m p tib ile s D eo 2275 ; -ae et Festinantia: t a n t a 3, 7 , 252.
m aris iu n c tu ra , in s titu tio D e i 2310 ; Festinatio : e c c l e s i a e 3 , 1 1 , 3 5 7 ; -n is
-arum 5, 202 et u iro ru m i u r a ; 6, cu rsus 3 5 7; c u m -ne m u lta recu rren t
2088 co n tagio ; -am et m ascu lu m h o m i n e s a d u i a m s a l u t i s 1 , 5, 1 8 2 ; i n
(2232 et u iru m ) co n iu n x it D eus -ne r e lin q u u n t q u id a m u o lu n ta te m
2247; in -a o m n is fru ctu s operis s u a m 3, 4, 4 7 9 .
p erficitu r, q u ia sum m um sacerdo­ Fidelis, fidelis homo : a b i c i e n s o p e r a
t e m s p o n s u m a c c i p e r e p o t e s t 2208. t e n e b r a r u m 3, 6 , 7 7 8 ; a d m o n i t u s
Fenestella : -ae duae in p ecto re p e r u e r b a u e r i t a t i s 2, 3, 3 4 7 ; a m b u ­
c o n s t a n t i a e e t s u p e r i p s a s c e r u u s 3, l e t i n f i d e 3, 8, 6 3 8 ; a s c e n d e n s d e
1 0 , 4 3 8 . 4 7 0 ; 7 0 5 i. e. m a n i f e s t a t i o u i r t u t e i n u i r t u t e m 2, 4 6 . 6 7 2 ; a u d i a t
c a e le s t iu m in d u o b u s s p e c u lis f i d e i ; fid eli a u d i t i o n e 2, 6, 1 0 0 4 ; c o m p r e ­
7 4 3 ; p l u r i m a e i n m o n t e m a g n o 1 , 1, h e n s u s in d e c i m u m o r d in e m s u p e r ­
2 7 . 1 0 6 ; i n -is c a p i t a h o m i n u m a p p a ­ n o ru m ciu iu m 3, 5, 5 9 ; ; c o n s i d e r e t
r e n t 27, 107. d o lo re m su u m et m e d icin a m q u a e ­
F e n e s t r a : 1 , 5, ; 5 ; d e x t r a , s i n i s t r a i n rat 1, 4, 966 ; d e b e t 2, 3, 2 7 0 b e a t i f i ­
p e cto re co n sta n tia e 3, 10, 7 1 7 ; -ae cari ad s a lu a t io n e m ; 3, 1 3 , 24. ;6o
tres in s u m m it a t e tu rris 2 ,4 , 31. 1 13 ; in cessan ter iu b ila r e ; d ic e n s : ‘ E t d i­
35 c i r c u m o r n a t a e s m a r a g d i s ; 1 2 5 i. m itte n o b is d e b ita e tc .’ 2, 6 , 37. 6 9 6 ;
e. T rinitas d eclarata u irtu tib u s et d i c i t : ‘C r e d o in D e u m ’ et q u a e ad
a e ru m n is a p o s t o l o r u m ; tu rris, in f i d e m p e r t i n e n t 3, 2 7 1 ; e x t e n d i t s u r ­
q u ib u s tu b a e p o s ita e 1, 4, 2 1 1 ; s u p e r su m u o la tilem p e n n a m ad r e fu g iu m
-as in p e c t o r e c o n s t a n t i a e c e r u u s 3, Filii D e i 3, 6, 7 7 8 ; f o r t i s p e r F i l i u m
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 741

contra om nem ad u ersitatem 780; q u e s e n s u s c o r p o r i s a d s u p e r n a 183 ;

generans bonum fru c tu m , c o n s o r­ electi 3, 8, 9 6 0 ; e f f e c t i m e m b r a c a p i ­
tiu m supernae ciu ita tis ad ip iscitu r tis p e r fid e li a o p e r a 3 5 4 ; f le x i b i l e s a d
10, 8 9 0 ; im i t a n s u i t a m i u s t o r u m 6, recta o p e ra 6 2 1 ; im ite n tu r q u i ca p u t
7 8 0 ; o m n i s 5, 595 d e b e t a d t e m p l u m e o r u m est, s p e m ad c a e le stia p o n e n ­
d ecim am su b sta n tia e dare; 8, 4 7 1 tes, forti d esid erio bonorum ope­
audiat gra tia m d ice n te m ; 11, 544 r u m se m u n ie n t e s 1 , 6, 168 ; m a n e n ­
u id e a t q u o d filiu s in iq u ita t is m e n d a x tes in o p e r e D e i 3, 7 , 98 ; m e m b r a
e s t ; q u i s , si r e c u s a u e r i t a d o r a r e a n t i - c a p i t i s s u i p e r u i u e n t i a o p e r a 8, 5 5 4 ;
ch ristu m , d iro cru cia tu c o n s u m e tu r n u tr iu n tu r in fid e 2, 6, 1235 ; o m n e s
665 ; q u is q u e 2, 3, 3 4 4 p e r C h r i s t u m o c c u p a t i in le g e D e i 3, 8, 6 1 1 ; o p e ­
in d u itu r candore salu tis; 6, 1443 ra n te s iu s titia m D e i , a b lu t i in b a p t is ­
c o n g r e g e t u ires a n im a e , n o n scru­ m o c o g n i t i q u e in fid e 1, 3 7 7 ; p a s s u r i
tans d iu in itatem , tim o ri D o m in i p ersecu tio n em a filio d ia b o li 11,
s u b i e c t u s ; 3 , 8, 1 0 1 5 e s t t i b i p r o x i ­ 26 6 ; p erd u cti ad u n an im itatem 13,
m us ; p ercip ien s reg en era tio n em 3 5 2 ; p la n ta ti in V n i g e n i t o , fr u c tu o s i
S p iritu s et a q u ae d e b e t o rn a ri p e r in b o n i s o p e r i b u s p e r i n c a r n a t io n e m
u n ctio n e m su p erioris d o cto ris 2, 4, eiu s 2, 6, 1 1 0 9 ; q u a e r u n t u i r t u t e s et
76; relin q u at in fa n tia m m orum et d ia b olica s s e d u c tio n e s fu g iu n t 2, 5,
ascendat ad p len itu d in em u irtu tu m 3 3 7 ; q u i 1 , 6 , 183 d i r i g u n t q u i n q u e
2, 218; resista t, in co n cu p iscen tia sensus ad superna, p eru en iu n t ad
p e cc a ti, s ib im e tip s i ta ctu s in in te g r i­ d ile ctio n e m Dei et p r o x im i; 3, 8,
t a t e g r a t i a e 3 , 8, 1 1 9 5 ; s u b u e n i e n s 5 33 n ascitu ri su n t u s q u e ad fin em
p au p erib u s prop ter am orem 2, 6, m u n d i, m e m b ra C h r is ti; redem pti
2477; su scip iat fid em , q u a liter per q u in q u e u u ln e ra C h risti 1, 6,
D eum i n T r i n i t a t e c o l a t 3, 3 3 3 ; 1 8 4 ; r e fic ia n t u r in o b l a t i o n e (altaris)
- -es 2, 6 , 2 3 9 3 ; 7 , 3. 13 5 ; 3 , 8, 1 1 8 8 ; in a n im a et c o r p o r e 2, 6, 7 3 6 ; r e l i n ­
9, 9 2 9 ; 10, 544 ; 1 1 , 4 9 9 . 7 3 1 ; a c q u i ­ qu en tes u o lu n ta te m su am 3, 8, 6 2 1 ;
runt tim orem D o m in i ad exp len d a reu o cab u n tu r uera salu ta tio n e ad
p raecepta e iu s 8, 796; a d m o n iti a p atriam 2, 6, 4 4 9 ; c u m s a c e r d o t i b u s
F ili o D e i u t u e r b a d o c t r i n a e in m u n ­ su is 2 3 9 3 ; s cin tilla n te s a n te o c u l o s
d u m em itteren t 10, 8 3 3 ; a e d ifica n t D ei 3, 5, 6 3 3 ; s u n t e c c l e s i a e t fi lii
b o n a o p e ra su p e r fid em 2, 6 , 1 4 4 ; ecclesia e 2, 6, 3 0 6 ; t r a n s e u n t e s p e r
am p le c te n te s ca stitate m , c o n se ru a n - u irtu tes ad s u p e r n a 3, 1 3 , 3 6. 4 8 3 ;
tes p r o a m o r e D e i u i r g i n i t a t e m illi­ - -is h o m i n i s e t c r e d e n t i s f i d e s 2 , 4 ,
batam 2, 5, 3 7 9 ; c e r n e n t e s i n f i d e
125;
q u o d d i a b o l u s n u l l a m p o t e s t a t e m in - -iu m aduersitates 3, 3, 5 6 0 ; b e a t i t u -
b o n i s h a b e t , s e d s o l u m i n m a l i s 3, do 5, 6 5 3 ; c a p u t : F iliu s D e i 1 , 6,
1 1 , 625 ; c o m e d e n t e s p a n e m b i b a n t 168 ; c o n s o r t i u m 2, 6, 2 6 6 1 ; c o r d a 4,
et u in u m 2, 6, 1 2 3 7 ; c o m m u n i c a n ­ 137; 3, 1 , 2. 125. 135. 413 ; 7 , 48
tur, u t aetern ae hered itati re stitu a n ­ i g n e a ; 8, 6 2 0 . 6 6 3 , 9 6 0 ; 1 2 3 3 p l a n ­
tu r 43. 775 ; c o m p l e c t e n t e s d i l i g e n ­ g e n t i a ; 10, 7 4 4 ; c u i q u e a d e s t m i n i s ­
tissim e san ctitatem 3, 9, 987; teriu m an geloru m 2, 3, 19. 249;
co n tem n en tes carnem , san gu inem g a u d iu m 3, 10, 635 ; i n t e n t i o c o r d i s
fun dere non d u b itan t 3, 548; et 2, 6, 9 6 0 ; m ater: ec cle sia 4, 305 ;
credentes m a n d u ce n t ca rn e m et b i­ m em bra 3, 8, 1 2 0 5 ; m e n s 3, 3, 547;
b a n t s a n g u in e m saluatoris 2, 6, 78 9 ; m en tes 2, 7 , 3 4 1 ; 3, 8, 8 8 5 . 1 1 0 3 ; 10 ,
d e b e n t a r d e r e in a m o r e F ilii, u t p a ­ 987. 989; m ilitiae uicto rio sissim a e
n is ille co n firm et sensus ip soru m 9, 3 9 4 ; m u ltitu d o 2, 7 , 5. 1 5 1 ; n u l l u s
958 ; d e s p ic ie n te s c a d u c a , c r e d e n te s 3, 6, 10. 2 6 1 . 2 6 4 c o n t e m n a t m a g i s ­
p u r a fid e 3 , 6 , 6 1 2 ; d ilig e n te s u o lu p - t e r i o s u b e s s e ; 9, 725 q u i D e o u u lt
tatem co rd is et spem ad in tern a o b t e m p e r a r e se o p p o n a t m a g is t e r io
p o n e n t e s 1 , 6, 1 8 7 ; d i r i g e n t e s q u i n ­ sib i p raesid en ti; ocu li 1, 2, 8 31;
742 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
o m n i u m 3, 1 2 0 s p e s : D e u s ; 3, 5 5° t a t e m 2, 1 4 0 ; c a r n e a 1 , 3, 5 4 2 ;
c a p u t : D e u s ; 6, 6 1 2 s e d e s e t q u i e s : -ca th o lica 1 2 9 ; 4 , 4 5 . 9 9 9 ; 2 , 3, 283
F iliu s D e i ; 10, 78 1 u o x et l in g u a n o n in te g rita s e ccle sia e ; 297 u irg in ita s
cesset reso n are g lo ria m et la u d em e c c l e s i a e ; 7 2 0 c i b u s u i t a e ; 5, 2 0 0 ; 6 ,
C h r i s t i ; o p e r a b o n a 8, 6 ; 1 ; o p u s 2, 2 1 4 1 ; 7, 522 ; 3, 2, 4 4 . 6 5 3 . 6 ; 8 . 6 7 0 ;
3, 1 3 2 . 1 7 3 ; p e r s e c u t i o 3, 1 1 , 26 5 ; 6, 5 2 8 ; 7, 12. 130; 13 7 rectissim a;
p r i n c e p s e t s a l u a t o r , F i l i u s 2 , 2, 102 ; 4 3 7 o r t a in m a n if e s t a t i o n e T r i n i t a ­
p u g n a aduersus d ia b o lu m 3, 9, 8 5 4 ; t i s ; 9, 4 5 8 c o n c u l c a t a ; ; o 6 d u l c i s s i ­
t a m p u s illu s q u a m m a g n u s p e r uir- m a et le n is s im a ; 5 39 d e r is u i h a b ita ;
t u t e s s ib i c o m p e t e n t e m g r a d u m re- 10, 32. 579. 58 7 e t r e u e l a t i o d i u i n a ;
p e r iu n t in F ilio 8, 6 0 4 ; r e d e m p t i o 1 1 , 2 7 9 ; 382 u a c i l l a t n u n c in p o p u ­
13 , 485 ; r e u e r s i o d e c o n s e n s u u i t i o - l is ; 4 6 0 . 8 8 6 ;
rum 9, 855; saecu lu m omne cog- - c e r t i s s i m a 2, 6, 1 2 9 9 . 1 8 1 0 ; c o n i u n c -
n o u it q u o d L u c ife r m e n d a x fu it 11, ta 3, 2, 4 . 1 2 8 t i m o r i D o m i n i ; 132
5 4 2 ; s a l u s 2 , 203 ; s a n c t i f i c a t i o 2 , 6 , s ta b ili ta ti t i m o r i s D o m . ; c r e d e n d i in
390; stu d iu m 3, 1, 377; u o lu n ta s D e u m 8, 1 0 9 0 ; c r e d u l i t a t i s 2 , 3, 1 8 0 ;
b o n a i n l a u d e m c r e a t o r i s e r u m p i t 2, d e s ig n a ta ab illo q u i c o n fir m a n d u m

5, 3 8 t ; i n m a n i b u s t e n e t 4 , 28 3 ; d i l e c t i o n i s
- -i a p e r i t u r p e r C h r i s t u m c l a r i t a s b e a ­ 3, 8, 8 3 9 ; e t d i l e c t i o a g n i t i o n i s D e i
tae hered itatis 3, 345 ; cu ilib et 1 , 2 , 3 36 ; n o n d i u i s a s e d i n t e g r a 2 , 6 ,
c o n c e d it u r b a p t iz a r e 63. 7 7 7 ; su ffi­ 14 3 3 ; ecclesia e 4 4 7 c r e d e n tis ; 3, 11,
ciat quod sib i a p raed ecesso rib u s 13. 261 (te m p o rib u s E n o c h et H e-
i n s t i t u t u m e s t 5, 9 7 9 ; liae) q u a s i in d u b i o ; e s t : h o m o c e r ­
- - i b u s c o n t u lit s a lu te m s a lu a t o r 665 ; t i s s i m e c r e d i t 2 , 3, 6 3 9 . 6 4 1 ; e x o r t a
f it r e m i s s i o p e c c a t o r u m per S p iri­ i n s a n g u i n e a g n i 3, 2 8 3 ; e t f i d u c i a i n
t u m s a n c t u m 3, 565 ; i n e s t p i e t a s 3, D o m in o 3, 8, 1 7 5 ;
8, 7 9 6 ; m a n i f e s t a s u n t o p e r a F i l i i i n - f i r m a e t i n t e g r a 2, 6 , 1 4 4 2 ; f o r t i s e t
e c c l e s i a 1 0 , 58 2 ; o s t e n d e n t E n o c h e t p rin cip alis circu ien s in ch ristia n o
H e lia s fo rtis s im a s u irtu tes 1 1 , 6 9 6 ; p op u lo 3, 1, 155 ; f r u c t u s u i r t u t u m
p r a e b e n t c i b u m u e r b a D e i 2 , 5, 9 3 3 ; in s a p i e n t i a D e i 2, 6, 9 2 1 ; f u n d a ­
su is V n ig en itu s 6, 306 corpus et m en tu m p rim u m b o n i operis 3, 2,
s a n g u i n e m s u u m i t a c o n t u l i t u t u i- 135; non fu n d a ta a se m e tip sa sed
tam per ip su m in s u p e r n a ciu ita te suspensa ad C h ristu m 1 , 3, 2 2 4 ;
h a b e a n t ; 798 e ti a m e t n u n c in altari - h o m in is c r e d e n t is et fid elis 2 , 4 , 1 2 3 ;
ca rn em et s a n g u in e m s u u m d a t ; im p o n e tu r su p er sap ien tiam h u m a ­
- a -ibus 3, 7 , 3. 51 c r e d e n d a e t c o l e n d a nam , D e o adiu u an te 3, 1, 158; in
T rin ita s sim p lici c o r d e ; 57 et n o n D e u m , n o n d i u i s a s e d i n t e g r a 2, 6,
tem ere p erscrutan da; 2, 6, 1371 1433 ; in stitu tio n is e c cle sia stic ae 7,
exerceri p o test o fficiu m m issae u s ­ 4 4 7 n o n u i d e t u r 5 3 , 1 1 , 2 6 8 q u a s i in
que ad horam n o n a m ; d u b i o ; (n o n ) in t e g r a 7, 445 ; in te lle ­
-in -ib u s 3, 255 perducenda m ater g i b i l i s 2, 6 7 6 ; l a p i d u m f i d e l i u m p o ­
e c c l e s i a a d d e c o r e m s u i ; 5, 3 5 7 n o n p u l o r u m 8, 5 2 0 ; l u c i d i s s i m a e t p e r ­
d esin it o p e ra ri m ira b ilia T rin ita s ; 3, sp icacissim a, surgens in m en tib u s
i o , 2 4 . 5 3 9 . 54 4 a c t i o q u a e p e r f i c i t u r , c r e d e n t iu m in c o n s u m m a t io n e s y n a ­
tim o ri D o m in i co ad u natu r. g o g a e 1 , 5, 7 8 ; l u m e n s p l e n d i d i s s i ­
F id e s : apparens in a n tiq u is san ctis m um 3, 8, 7 6 6 ;
u e lu t in p a llo r e , a r d e n te r p r o c e s s it - m a g n a in u i r t u t e , s u r g e n s p a l a m in
in c a rn a to F ilio D e i 3, 2, 1 0 3 ; a r d e n s circu m cision e A braham et p rofi­
8, 5 2 0 ; a u g m e n t a t a e t c o r r o b o r a t a cien s u s q u e ad F iliu m D e i, p e r S p iri­
in d is c ip u lis 2, 6, 2 8 7 ; b a p t is m a t is 7, t u m s. i n s p i r a t a h o m i n i b u s 2, 1 1 9 ;
592 ; 3, 7, 2 7 0 ; b e a t a t e n d i t u r a p u d m a r t y r u m 9, 8 4 2 ; n o u a 6, 6 0 7 ; o c ­
D eum in la titu d in em p erfectio n is, c u l t a t a i n m y s t e r i o 2 , 2. 101 ; c u m
d ila ta tu r in b o n is o p e r ib u s ad s a n c ti­ o p e r i b u s in s c ie n t ia S c r ip t u r a e , f r u c ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 743
tu o su m granum fru m en ti 7, 140; 3 4 2 ; a r e a e c r e d e n t i s e c c l e s i a e 2 , 6,
osten d en s d e u o tio n e m an im ae 10, 4 4 7 ; c a n d o r 1 , 4 , 4 1 2 ; 3 , 3, 5 7 6 ; i n
820; c a p ite d iu e rs ita s s p a r s io n is 7 , 443 ;
- in p atrib u s, ta m a n tiq u is quam c a u s a lig a t u r h o m o in l e g e m d is c i­
n o u i s 1 , 3, 26 5 ; p e r f e c t a 3 , 9 , 4 5 6 ; p lin am 3, 3 8 2 ; c l a r i t a s 2 , 6 , 1147.
p e rs e u e ra n s in fo r tit u d in e su a d e c o ­ 1 6 1 3 ; 3, 9 , 9 8 9 ; 1 0 , 5 6 9 ; a d c o n f i r ­
ratu r m arty rio san gu in is, ponens m a tio n e m u era cissim a u isio
fid u c ia m s u a m n o n in u a n ita t e s se d ( S c i u i a s ) 2 , 3, 3 3 0 ; d e b i t o r e s 726;
in D e o 8, 10 8 5 ; p o p u l o r u m 1 1 . 5 1 2 ; d e f e n s i o n e s 3 , 9 , 4 3 6 ; d e u o t i o 2 , 6,
p ortat h o m in e m ad u n ctio n e m S p i­ 1 3 3 7 ; d u l c e d o 3, 5 3 4 ;
r i t u s s. 2 , 4 , 2 8 1 ; p r i o r 3 , 1 1 , 5 6 9 ; - f i d u c i a 3 , 8, 1 0 8 6 ; f o r t i t u d o 2, 1 3 3 ;
p ro cessit in lu c e m in carn ato D ei 3, 4 2 6 ; 8, 1 0 8 ; ; 9 , 3 8 4 ; 1 0 , 4 6 . 4 9 .
F ilio 2, 3. 102. 106; prop alata in 80 8 . 8 1 3 . 8 2 2 . 8 2 8 ; f u n d a m e n t u m 2,
f i d e l i A b r a h a m 3, 1 3 6 ; p r o p o s i t a i n 3 8 0 ; g a u d i u m 2 , 6 , 9 5 1 ; h a b i t u s 3 , 8,
b a p t i s m a t e 2 , 3, 7 0 9 ; p u r a 6 , 108. 33. 1079 q u id sign ificet; 9, 550
1698 . 170 5 ; p u r i s s i m a 3, 9, 7 9 0 ; 10, a b ie c tu s ; i m p u g n a t i o 10, 720 ; i n u n ­
831 ; q u o d c r e d i t u r F iliu s D e i D e u s d a t i o 9 , 4 3 5 ; l u m e n 3, 4 1 2 ; l u x 2 , 7 ,
et h o m o 7 1 1 ; 117. 443; m an ifestatio 3, 6, 528;
- r e c t a 1 , 2, 3 3 6 e t p u r a d i l e c t i o a g n i ­ n o u a e in itiu m 607; opera 12, 151.
ti o n i s D e i sit i n t e r m a r i t u m e t u x o ­ 1 9 1 ; o p u s 2 , 3, 6 3 5 ; o r t u s 3 , 6 , 7 9 1 ;
r e m ; 4 , 9 9 7 e t c a t h o l i c a ; 2 , 4 , 3 4 2 ; 3, p o s s i b i l i t a s 2, 6 , 1 4 4 4 ; p r o p o s i t i o 3,
2, 6 7 0 e t c a t h o l i c a ; 7 , 1 6 0 ; 1 1 , 6 2 6 ; 7 , 500 ; p u r i t a s 1 , 3, 2 4 3 ; s i g n u m 3,
r e c t i s s i m a 2, 6 8 3 e x a l t a t a e t d e c o r a t a 1 2 , 15 5 ; s p e c u l u m 2 , 3, 54 8 ; 6 , 1 0 7 6 .
q u a s i c i u i t a s c u m p r o p u g n a c u l i s ; 3, 1 2 2 1 ; 3 , 8, 8 2 2 ; 1 0 , 8 48 ; u e r b a 2 , 3,
422; 7, 137 ca th o lica ; roborata 5, 696 p r o b a p tiz a n d o d a n t d u o ; 753.
4 3 4 ; 9, 4 4 0 ; 4 5 9 s a n g u i n i s e f f u s i o - . 7 6 1 ; 3 , 7 , 2 6 2 ; 8, 6. 3 3 . 1 7 3 ; u e r b i s
n e ; r o b u s tiss im a et r u b e n s m arty- I a d s u n t a u r e s D e i 2 , 3, 7 5 3 ; u e s t i s 3,
r u m 842 ; 9 , 50 2 ; u n i t a s 1 , 3, 2 5 8 ; 3 , 6 , 4 1 . ; 54.
- ad s a c r a m e n t u m altaris 2, 6, 1613 ; 5 58 ;
1627 non firm a ; salu ation is 3, 8, - -ei ca th o licae aduersans a rid ita s
56 2 ; s e r e n i s s i m a l u c e n s s u b i n s i d i i s d iu e r s it a t is 7, 1 3 7 ; c o n i u n c t u s t i m o r
p e r d i t o r i s 1 , 3, 2 2 4 ; s i g n i f i c a t a p e r D o m i n i 2, 5. 1 2 9 ; c o n t r a r i u m o m n e
m on tem 3, 2, 119; sp e cta b ilis 9, et in u tile d is p e r g itu r 7, 141 ; se in c li­
350; sp len d id issim a 617; sponsae nare 170;
n o u a e ( e c c l e s i a e ) 3 8 4 ; t o t a t u a 2 , 6, - - e m a b i c e r e in o p e r i b u s 9, 5 1 4 ; e d o ­
1 8 1 1 ; T r i n i t a t i s s a n c t a e 3, 20 . 2 5 8 ; c u i t F i l i u s 6 , 5 2 9 ; e x s t i n x e r u n t is ti
3 , 3, 5 4 7 i 6 , 6 2 6 ; ( r e p r o b i) in s e m e t ip s is 12, 1 5 4 ; et
- u e r a 1 , 3, 1 2 8 ; 3, 1 4 7 a p e r t a a F i l i o f i d u c i a m h a b e r e i n D o m i n o 8, 1 7 5 ;
p e r a p o s t o l i c a m d o c t r i n a m ; 1 7 8 ; 2, i m p l e u e r u n t il l i ( e l e c t i ) i n o p e r i b u s
3, 2 9 9 m a t e r i a u i r g i n i t a t i s e c c l e s i a e ; 1 2 , 1 5 3 ; i n t e l l e g e r e n t ( t e p i d i ) si p r a e
5 34. 5 4 1 ; 6 , 1 1 3 9 ; 3 , 2, 13 5 p u l l u l a n s tep o re co rd is possent 2, 6, 1638;
d e F i l i o D e i ; 3, 5 4 9 ; 6 , 2 7 7 e t c a t h o ­ sp o n d en t d u o p ro b ap tizan d o 3 ,5 4 .
l i c a ; 7 , 9 1 e t r e c t a ; 1 4 1 . 2 6 3 . 2 7 6 ; 8, 6 9 0 ; uisib iliter u id e n d o n escien tes,
1 0 7 6 ; 9 , 4 3 5. 50 2 . 5 5 0 ; 1 0 , 3 1 . 8 1 4 . se d illa m fid eliter c r e d e n d o r a p ie n ­
836. 8 4 ; ; 1 1 , 343. 579. 9 21 o b n u b i ­ tes 5 3 4 ;
la ta in c a e c i t a t e i n f i d e l i t a t i s ; - a d -e m p e ru e n ire 6, 1 14 8 ; e x tr a -e m
- u e r it a t is 2, 4, 130 ; 3, 1 1 , 1 7 . 2 7 4 ; u ia 3, 7 , 9 9 p o s i t i i n f i d e l e s ; 1, 3, 128
g r a u is et m e n t ib u s d ifficilis 9, 531 ; u e r a m ; in tra -e m c a th o lic a m 129 ;
u id e n s res fu tu r a s e c c le s ia e 1 0 , 32. - p er -em 1, 4, 906 in te lle g is unum
57 8 ; u i g i l i a n s e t a e d i f i c a n s in d u i t a ­ D eum in d iu in it a t e e t in h u m a n i t a ­
te D e i 8 1 7 ; t e ; 2, 3, 2 54 a s c e n s u s ; 6 , 6 7 0 t e n e n d a
- -e i a b i e c t i o 3 , 7 , 1 3 7 ; a e d i f i c a t i o 2 , 4 , u eritas ca rn is et san gu inis F ilii in
1 3 3 ; a l b e d o 3 , 3, 5 3 4 ; 8, 1 0 7 6 ; 1 1 , o b l a t i o n e alta ris ; 886 i n s p i c i u n t h o ­
744 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
m in e s F iliu m V irg in is; 3, 2, 203 8 4 6 ; 3, 6 3 4 ; 4 , 1 0 2 9 ; 5, 1 8 9 ; 6 , 2 5 0
u e n i e n s s a l u s f i d e l i u m ; 3, 5 4 7 T r i n i ­ p e n n a e ; 3 , 8, 1 1 . 512. 520 f id e li te r
tatis p a t ie n t ia c o r o n a t a e s t in f id e li­ o p era n tiu m a p p a r e t h u m a n i t a s sal-
bus ; 422 et per circu m cisio n em u a to ris; 7, 160 re c ta e rra t g e n tilis
m en tis u icto ria e ffu g it o p e ra d ia b o ­ p o p u l u s ; 2 , 3, 20 . 2 5 8 r e g e n e r a t i ; 3,
l i ; 8, 5 3 4 i n t u e r i ; 1 0 , 2 4 1 d o c t u s i n 7, 432 se ip su m scin d it (qui non
b a p tism o ; cred it u n u m D e u m in t r i b u s p e r s o ­
- p rop ter -em ueritatis rap acissim i n i s ) ; 12, 4 9 . 149 . 238 s i g n a t i ; 2 , 6,
lu p i d i s s e c a b a n t a p o s t o l o s 2, 4, 1 3 0 ; 1627 tep id i; 3, 6, 626 T rinitatis
- s e c u n d u m -e m s u a m q u i illu d p e r c i­ eleu a ta est salu atio a n i m a r u m ; 11,
p it ita et e u m i l l u m in a b it ( s a c r a m e n ­ 601 tu a c u m c o g n o u e r i s D e u m , tu n c
tu m ) 6, 14 3 7 ; t e c u m e r o ; 2 , 3, 543 u i d e r e F i l i u m
-super -em 3, 2, 6. 144 a ed ifica n t D e i;
fid eles per qu attu or partes terrae - p r o -e e t a m o r e D e i s a n g u i n e m f u n ­
bona opera; 147 aed ificat b o n ita s d e r e n o n d u b i t a n t ( f i d e l e s ) 3, 3, 5 4 9 ;
P a tris b o n a o p e r a ; 10, 7 1 1 p o n it u r s u b -e f u n d a t u s b a p t i s m u s in e c c l e ­
F iliu s D e i D e u s et h o m o p e r c r e d u li­ s i a i , 3, 2 6 5 .
tatem p o p u l i ; F id u cia : aeternorum 3, 9, 928;
- -e se d e n u d a n t e a m ab n egan tes 9, c o n t u m a x p o s i t a i n o p e r i b u s s u i s 2,
539; habean t D e u m u n u m et trin u m 4 , 3 6 0 ; i n g r a t i a m 3 , 8, 4 1 1 ; o p e r i s
in c o r d e su o qu i p ercip iu n t sacra­ 1095; p lu rim a 1103; p o sita 1086
m e n t u m 2, 6, 1 4 4 2 ; n o n in fa lla c e s u a n i t a t e s s e d in D e o ;
- e t o p e r e 3 , 8, 1 4 . 5 2 8 . 53 5 c o g n o s c i ­ 1063 in s e m e t ip s o s a u t in a lio s h o m i ­
t u r s a n c t i t u d o i n c a r n a t i o n i s ; 1 0 , 2 4. n e s ; p r o p r i a s u a ( P h a r is a e o r u m ) 7,
5 39. 544 a c t io q u a e in fid e lib u s p e r f i­ 15 1 ; e t s p e s n o n in a l io q u a m in D e o
citu r tim ori D o m in i co a d u n a tu r; 8, 5 6 4 ; - a m n o n h a b e n t s e d e c u l p i s
p e r c i p i t u r s a c r a m e n t u m 2, 6, 1 6 1 5 ; p osse surgere 419.
- e t r e u e l a t i o n e d i u i n a 3, 10, 32. 579 Figm entum : falsu m a d o r a t u r 2, 5,
sciri p o s s u n t. 587 p e r c ip iu n t u r f u t u ­ 162 6 ; -a c e te r a , in c o n t a g i i s p h i l o s o ­
ra ; d e -e d isp e rg itu r et au fertu r phorum paganorum et h a eretico ­
o m n e e id e m fidei c o n t r a r i u m 7, 141 ; r u m a d i n u e n t a 6, 1 0 7 4 ; d a e m o n i o ­
-in - e 3 , 8, 6 3 8 a m b u l e t f i d e l i s ; 2 , 4 , r u m 3 , 4 , 4 3 1 ; d i a b o l i c a 1 , 3, 4 7 9 ; 4 ,
342 a r d e r e 5 3 ,7 8 3 c a t h o lic a p e r f u s u s 7 8 6 ; 3, 7, 1 6 2 ; u a n a 2, 7 , 603.
e s t b a p t i z a t u s ; 3 , 1 1 , 6 2 6 c e r n e r e ; 2, Figura: p e r -as d iu e r s a s et secretas
6, 807 c o m e d e r e c o r p u s C h r is t i . 8 12 d e s ig n a t a e s t T r i n i t a s in in it io u e te -
b i b e r e in s p e . 8 1 6 i n e b r i a r i in c a r i t a ­ r is t e s t a m e n t i 3 , 6 , 5 9 0 ; i n - a 5, 3 46
t e ; 1 6 3 2 c o m p r e h e n d e r e p e r f e c t e ; 3, a lta r is l a p i s ; 6, 9 9 9 c r i n i u m m u l t u s
8, 1017 conseruari fid e lite r; 1082 p o p u lu s cre u it p o st in c a rn a tio n e m ;
c r e d u l u s fi t p o p u l u s ; 2, 6 7 0 d e b e t 438 q u a t t u o r e l e m e n t o r u m d iu id u n -
c o g n o s c i P a t e r e t F i l i u s e t S p i r i t u s s. tu r s a e c u la re s et s p irita le s ; 57 7 f u t u ­
u n u s D e u s ; 2 , 3, 1 0 7 d o c t u s ; 3, 1 1 , rorum u irtu tes apparentes; 2, 56 2
2 7 9 f u l g e b i t F i l i u s h o m i n i s a n t e fi ­ m ystica d em on strat D eus salu tem
n e m m u n d i ; 2, 6, 1 1 3 9 g u s t a r e q u i s h o m in is; 3, 321 D eus praenun­
D e u s s i t ; 1 , 3, 2 2 4 l a t e t n u l l a i n c e r t i - tians erat A brahae F iliu m suum ;
t u d o i n f i d e l i t a t i s ; 2, 7 , 15 5 l u c e n t e s 142 p r a e s ig n a n t u ir tu te s q u o d D e u s
h o m in es per bona opera bene facere u o lu it.
co m p o siti; 6, 1 3 3 7 n isi p e rs p ic ia t, Figuratio : in -ne T rin ita tis m agna
o cu lu s non p o terit u id e re m yste­ lu m in a ria , u id e lice t A b r a h a m , Isaac
riu m co rp o ris et s a n g u i n i s ; 3, 8, et I a c o b 2, 1, 264.
1 0 1 6 e t in n o m i n e c h r i s t i a n o p r o x i ­ F ilia : cu rre (m ater S io n ad an im am )
m u s ; 2, 6, 1 23 5 n u t r i u n t u r f i d e l e s ; 1, 4, 1 9 6 ; m isera (a n im a p ae n ite n s)
3, 1, 159 p a ra t sib i r e q u ie m D eus, 3, 13, 4 0 4 ; n o b i l i s ( a n i m a ) 1, 4, 1 5 0 ;
q u a s i i n r e g a l i t h r o n o ; 1 , 1 , 1 2 5 ; 2, p u l c h e r r i m a ( V i r g o ) 3, 13 , 5 3 ; r e g is
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 745

(an im a) 271 ; S io n , g a u d e 2 1 0 ; -ae p a r e t 2 , 1 , 4 1 5 . 4 1 7 ; a s s u m p s i t 2, 1 4 4

d ilectissim a e (h u m ilitatis su n t u irtu - c o r p u s e x V i r g i n e ; 6, 1 0 1 8 c a r n e m
tes) 3, 13, 326; Israel, s u b arbore s in e p e c c a t o ; 3, 1, 3 1 2 h u m a n i t a t e m
su scitau it u o s D e u s 328 ; r e g i s e s s e p r o h o m in ib u s ; 13, 597 c a r n e m p r o
d eb u eru n t an im ae 247; S io n 2, 5, salu te h o m in u m , n o n a m itte n s d iu i-
1 4 1 i s t i ; 36 8 d i c u n t u r q u i p r o c a e l e ­ _n i t a t e m ; a u d i e n d u s i n c o n s t i t u t i o n e
sti am ore in te g rita te m suam con- regen era tio n is q u a e reu elatio regn i
s e r u a u e r u n t ; 3, 13, 331 g a u d e t e ; -ae D e i e s t 2 , 3, 5 9 9 ;
S io n p o rtis in stan t aed ificato res cae­ - b a p t i z a n d u s in c a r n e a d e r a t (in b a p ­
l e s t i s I e r u s a l e m 1 2 , 285 ; - a r u m S i o n tism o ) 699. 7 0 4 ; b e a tifica n s iu s to s et
a u r o r a 2 , 5, 5 8 1 ; - a m d o c e t m a t e r i n d e p u tan s in iu stos in fern alib u s p o e ­
c a r i t a t e 2 , 3, 7 2 5 . n i s 3 , 1 2 , 65 ; b e n e d i c e n s p a n e m e t
Filius (D ei) : ab iectu s a Iu d ae is in u in u m trad id it 2, 6, 1330; bonae
in c re d u lita te 1, 5, 119; abstergen s u o lu n tatis p ax, u o lu n ta s to tiu s b o n i­
p assio n e m ac u las h o m in u m 3, 7, ta tis P a tr is , D e u s e t h o m o 3, 6, 849 ;
3 5 1 ; a b s t u l i t c r i m e n A d a e 2 , 3, 5 1 4 ; - c a p u t 1 , 6 , 1 5 ; p r i n c i p u m ; 168 fid e ­
a c c e p i t p a n e m 6, 8 3 7 . 842 b e n e d i x i t . l iu m ; 3, 1 1 , 43 4 e c c le s ia e ; 1 2 , 262
8 4 7 a c f r e g i t e is . 8 5 2 d e d i t q u e ; 1 5 4 9 ( e l e c t o r u m ) ; C h r i s t u s 1 , 6 , 15 5 ; 3 , 6 ,
et ca licem et d is cip u lis su is d e d i t ; 736 Iesus, leo fo rtissim u s; 7, 234
a c c ip ie n s in s a l u a t io n e p o c u l u m sa ­ p ro p ter h o m in e m o cc isu s; 8, 1 2 0 2
lu tis P atri gratias egit 867; adim - s u m m u s sac e rd o s P atris, u b iq u e sa­
p l e u i t 3 , 8, 5 7 6 o p e r a s u a s e c u n d u m c e rd o tale h ab e t o f f ic i u m ; Iesus 9,
u o lu n ta te m P a tris ; 780 u o lu n ta te m 39 3 ; c o l l e g i t l e g e m i u s t i t i a e u t e a m
P a tris scienter in m agna p ie ta te ; a c c e p i t d e P a t r e 2, 4 8 7 ; c o m p r e s s u s
a d m o n u i t fid eles u t u e r b a d o c t r in a e e t c o n c u lc a t u s in p a s s io n e s ic u t u u a
s u a e i n m u n d u m e m i t t e r e n t 1 0 , 83 3 ; in to rc u la ri atteritu r 2, ;, 1384;
ad u en ien s 12, 53 in nube, ap ertis c o n c e p t u s 3 , 7 , 2 4 2 d e S p i r i t u s ., i n
u u ln erib u s, h ab e n s se d e m su p e r se­ p r a e d ic a t io n e su a m u n d u m ad u eri-
d e m fla m m a e et su b se te m p e s ta te m t a t e m c o n u e r t i t ; 8, 6 6 0 i n o b u m b r a ­
p u rgatio n is m u n d i; 163 in fo rm a tion e S p iritu s s. sin e p eccato ;
h u m an itatis et p assio n is ad iu d ic an - co n cu lca u it 1, 3, 6 3 0 p e d e m i l i t i a e
d u m ; afferens 1 , 2, 4 7 4 p l e n i t u d i ­ suae os an tiq u i se rp e n tis, et eum
nem ca ritatis; 2, 4, 178 acu tiora c o n t e m p t ib ile m r e d d id it ; 6, 16 7 sua
u e r b a ( q u a m M o y s e s ) ; 6, 495 m e d i ­ rectitu d in e an tiq u u m sed u ctorem ;
cin am u u l n e r u m ; 3, 1, 637 cum n o n co n c u p isc e n s ca d u ca , ea c o n c u l­
h u m ilitate caput d ia b o li in eccle­ c a r i e t c a e l e s t i a a m a r i p e r d o c u i t 3 , 2,
siam , o s te n d e n s s u p e r b ia m eiu s in ­ 106; co n fregit arm a d ia b o li dum
t e r f e c t a m e s s e ; 2, 203 f i d e m i n m u n ­ p a t e r e t u r in c r u c e 1 , 6 4 4 ; c o n u e r s a -
d u m ; 7, 170 p e r se e t t r a n s m is it p e r t u s 2, 4 , 1 8 9 u i s i b i l i t e r a p u d h o m i ­
d i s c i p u l o s ; a g n u s D e i 1 3 , 143 q u e m n e s ; 3, 2, 692 in sae c u lo facien s
m a r t y r e s i m i t a n t u r ; 2, 6, 2 35 . 7 7 9 ; u i r t u t e s in b o n i t a t e P a t r i s ; c r e d i t u r
i n n o c e n s 1, 2, 7 7 6 s u s p e n s u s i n c r u ­ D e u s e t h o m o 2 , 1 , 4 1 7 . 4 1 9 ; 3, 1 0 ,
c e ; 780 effu n d en s san gu in em ; 2, 7 1 2 ; c r u c i f i x u s 6, 2 32 c o n u e r t i t s e a d
3, 5 1 1 sacrauit fo n te m salu ation is ; o m n e s , m o n e n s s e c u n d u m iu stitia m
7 3 7 sin e u lla m a c u la f o n t e m b a p t is ­ e t m i s e r i c o r d i a m ; 9 2 0 ; 8, 1 7 8 . 1 9 9 9 ;
m a t i s i n g r e s s u s ; 3 , 8, 1 0 7 3 ; A l t i s s i - - d an s 2 , 4 , 181 c o r p o r a lit e r salu taria
m i 1 , 5, 1 4 3 ; 3, 4 . 2 2 7 . 3 7 1 ; 6 , 3 1 1 ; 8, uerba usque d u m in ca rn e p ertran -
5 18 ; a m p le c titu r d u lc issim e (u irgi- s i t ; 3, 5 2 2 u o c e m b e n e d i c t i o n i s s u ­
n e s ) s p o n s a s s u a s 2, 6, 2 2 1 6 ; a p p a ­ per in c r e d u lo s ; d eclaran s P a trem ,
r e n s 3, 3, 5 50 i n c a r n e d e u i c i t m o r t e m d e c l a r a t u r p e r o r t u m c r e a t u r a r u m 2,
c u m ru b o re sa n g u in is ; 12, 184 te rri­ 5 8 ; D e i 1 , 6 , 1 5 ; C h r i s t u s ; u e r u s 3,
b ilis in iu stis sed blan dus iu stis; 1 4 9 d e u e r a V i r g i n e i n c a r n a t u s ; 2, 1,
ascendit ad P a tre m , u b i g lo r io s u s ap ­ 277 uerum V erbum ; 3, 9 , 864 et
740 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
uerus hom o in ecclesia co litu r et u e r a ; 7, 204 s e c u n d u m d iu in it a t e m
a d o r a tu r ; io , 449 u e ru s lapis ; D e u s ante a e u u m cu m Patre et c u m ig n e o
e t h o m o 2 , 1. 4 1 9 ; 3, 6 , 8 4 9 ; 1 0 , 7 1 2 ; r e f r i g e r a t o r e ; 39 3 q u i n a t u s e s t ; 3 9 7
d eicien s m ortem et h o m in e m eri­ a p u d P a t r e m ; n o n e s t 2 , 2, 50 s i n e
g e n s 2, 6, 4 3 0 ; d e i e c i t in f o r t i t u d i n e P a tre n e c sin e S p iritu s . ; et passim ;
sua s y n a g o g a m 1, 5, 160; d e m o n ­ 186 sin e P a tre , n e c P a te r n e c F iliu s
s t r a t u s u e r a c i t e r in c a r n e 3 , 8, 6 1 3 ; sin e S p iritu s . ; exh a u rietu r num-
d e s c e n d e n s d e c a e l o a d t e r r a s 1 , 3, q u a m , q u o n i a m ip s e est salu s uitae
145. 147 ca elestia m a n if e s t a u it ; d e ­ 6, 1 1 2 9 ; e x i e n s 3, 4 , 382 i n e f f a b i l i t e r
sertus a s v n a g o g a ;, 1 5 7 ; d e sig n a tu s a P a t r e , m i r a b i li t e r s u r g e n s in a u r o ­
per p alp ab ilem c o m p re h e n sio n e m ra V irg in is; 8, 835 a D eo san ctus
l a p i d i s 2, 2, 1 1 8 ; d i c i t i n e u a n g e l i o 3, d e V i r g i n e n a t u s e s t ; e x i u i t 3, 1 0 0 a
373; 3, 2, 3 8 ;; d icitu r V erbum : Patre u en ien s in m undum , iteru m
q u a r e ? 2, 1, 6 . 1 6 9 ; d ies est, c irca r e d i i t a d P a t r e m ; d e c o r d e P a t r i s 2,
fin em diei d e d it c o r p u s et s a n g u i­ 5 , 1 6 7 s o l e t m u n d u m i l l u m i n a u i t ; 6,
n e m s u u m d is cip u lis 6, 1036 ; d ig n a ­ 1 1 0 7 ; 3, 1, 2 7 4 u e n i e n s in m u n d u m ;
tus est 3, 1, 365 m ori p ro o u ib u s 6, 4 6 9 ;
su is; 8, 968 in ca rn a ri h u m iliter; - fix u s in lig n o , a c e to et feile p o ta tu s
d iiu d ican s 12, 16 7 u isib ilia m u n d i, 2, 618; flo ret in P atre clarissim a
q u ia u isib iliter c o n u e rs a tu s f u e r a t ; co ru scation e 4, 362; flo s (uid e :
184 h o m i n e s ; 221 trib u en s ga u d ia F lo s ) ; fons (uide : F o n s ) ; f r u c t u s 2,
iu stis, m itt e n s i n iu s t o s a d in fe r n a le s 6, 1 0 2 1 ; 3, 8, 8 23 (et uide: Fruc­
p o e n a s ; d ile c tu s D e i in te r filios h o ­ tu s) ; n isi fu d isset san gu in em pro
m in u m apparens 8, 8 3 1 ; d i l i g i t in salute h o m in u m , tr a n s g r e s s io A d a e
secreto (p u ella m ex u o lu n ta te o b la ­ co m p rim e re t h o m in e m 2, 5, 302;
ta m ) 2, 5, 4 4 2 ; d irige n s asp ectum fu n d a t o r ec cle sia e 8 7 3 ;
m is e ric o rd ia e a d h o m in e s d icit uer- - g e n i t u s 1 , 2, 5 2 9 e x p u r i s s i m a V i r g i ­
b a a d m o n i t i o n i s 3, 1 0 , 59 2 ; d i s p e n ­ n e ; 2 , 2, 3 4 a n t e t e m p o r a s e c u n d u m
sator 6, 919; d issolu en s a iecore d i u i n i t a t e m , p o s t in t e m p o r e s e c u n ­
in iq u ita tis an tiq u i serp en tis o m n ia d u m h u m a n i t a t e m in m u n d o in c a r ­
i a c u l a 1 , 3, 6 3 1 ; d o c u i t d i s c i p u l o s u t n a tu s ; 60 a P a tre a n te s a e c u la ; 159
D e u m o r a r e n t 2 , 6 , 7 0 3 ; D o m i n u s 3, m ira b ilite r ex P atre; 196 a P atre
6, 386 o m n i u m n a s c e n t i u m p r o c r e a ­ u n u s ante te m p o ra , id e m so lu s ex
toru m ; 391 h o m in u m , fratru m M a t r e i n t e m p o r e ; 3 , 2, 4 7 ; a P a t r e
p r o p t e r in c a r n a tio n e m s u a m in q u a a n t e m u n d u m , in m u n d o natus ex
est hom o; 397 o m n iu m creatura­ M atre in fin e te m p o ru m ; germ en
r u m ; d u c t o r e t s a l u a t o r 2 , 5, 533 ; rectissim u m d e sign atu s a P atre in
d u lcissim u s et am a n tissim u s, p u ris­ d ilu u io , p ra e n u n tia tu s n o u o s a e cu lo
s i m u s f o n s 3, 8, 1 9 7 ; 2, 3, 427; granum n o b ilissim u m ,
— e ffu lg e n s clarus h o m o a b sq u e in u n ­ d u l c i s s i m u m g e r m e n , n a t u s h o m o in
d a t i o n e p o l l u t i s a n g u i n i s 1 , 3, 6 2 9 ; fin e t e m p o r u m 3 , 8, 1 1 7 ;
e m isit astutas u u lp e s , a p o s to lo s 3, - h a b i t a t i o fid elis p o p u l i , e u m p r o t e ­
11, 8 3 ;; erip u it per san gu in em g e n s a m a l i g n i s s p i r i t i b u s 2 , 2, 1 2 9 ;
s u u m h o m i n e m d e m o r t e 1 , 2, 8 1 2 ; - h o m in is 1 , 6, 25. 9 6 ; 2 , 3, 6 4 9 d e
c u m esset a p u d h o m in e s in m u n d o , S p i r i t u s. c o n c e p t u s a t t u l i t r e g e n e r a ­
e r a t a p u d D e u m in c a e l o 2, 6, 1 3 4 9 ; t i o n e m ; 3, 10, 84 d i c e n s a d h o m i ­
e s t 2, 60 p e r q u e m o m n i a f a c t a s u n t n e s ; 1 o 3 p a s s u s in c r u c e i n i n f i r m i t a ­
in in itio creaturarum ; 107 F iliu s; te c a r n is , c o n t r e m u i t e t a n g u s t i a t u s
192 in P a tr e , m is s u s in t e n e b r o s a m e s t ; 3 1 7 sin e uirili c o m m i x t i o n e g e ­
te rra m p r o salu te m u n d i; 194 V n i- n itu s e x V i r g i n e ; 5 58 F iliu s u id e lice t
g e n i t u s i n d i u i n i t a t e , V n i g e n i t u s in D ei, regnans cu m P a tre et Sp iritu ,
u irg in ita te , u n ic u s P atri, u n ic u s M a ­ san cto D e u s unus; 11, 23 8 orien s
t r i s ; 3 , 3, 3 4 4 s o l ; 3 5 4 m i s e r i c o r d i a iu stitia e, p rae sid e n s s p ecu la tiu a e
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 747
scien tiae et h u m a n o o p e r i ; 240 fu d it lab o rib u s, de m o r t e ;
san gu in em pro salu te m u n d i ; 278 - m a n e n s 3, 1 2 , 1 7 4 s e m p e r c u m P a t r e
f u l g e b i t a n te fin e m m u n d i in c a t h o ­ in d iu in it a t e ; c o r p o r a l i t e r in m u n d o
lica f id e ; 1 2 , 55 a d u e n i e n s i n n u b e 2, 6, 1228 ( m o l l i t i e m l i q u o r i s p e c c a t i
c u m an g elicis c h o ris ; in c a r n e n o n h a b u it) . 3, 7, 2 1 2 ( a p u d
-h om o 1, 86 sub tem p ore; 393 in d is cip u lo s );
in c a rn a tio n e ; 12, 181 p a lp a b ilis et - m a n ife s ta u it h o m in ib u s ca elestia 1,
u is ib ilis in m u n d o d is c e r n it (in iu d i- 3, 147; m a n ifestatu s 3, 1, 83 in
cio ) u isib ilia s e c u n d u m q u o d iu s tu m a u r o r a i u s t i t i a e ; 7, 278 a m u lti s et
e s t ; 13 , 594. 596. 599 u e r u s e t u e r u s a d m i r a n d i s s i g n i s ; m e u s d i l e c t u s 2,
D eus; 1, 391; 3, 5 57 in quo m ih i bene
- ia cu it in p r a e s e p io , q u ia M a te r eiu s co m p lacu i;
p au p ercu la fu it 1, 2, 820; Iesus -m issu s 1 , 2, 4 2 4 a d r e d e m p t i o n e m
C h ris tu s , u ia u eritatis q u a e est lu x h o m i n u m ; 795 a d s a l u a t io n e m h o ­
m u n d i 3, 8, 5 0 0 ; i m i t a n d u s i n s u m ­ m i n i s ; 4 , 10 0 8 p r o r e d e m p t i o n e ; 6,
m o s a c e r d o t i o ( s p i r it a lib u s ) 6, 46 8 ; 167 ad terras; 2, 2, 102 prop ter
- i n c a r n a t u s 2 , 2, 5 9 ; 4 , 1 8 7 ; 328 s i n e salu ation em p o p u li D e i, p rin cep s et
sord e; ex V irg in e 5, 1391. 6, 533 s a l u a t o r f i d e l i u m ; 3, 1, 1 1 3 in p u d i ­
f u lg o r a u ro ra e ; 13 14 p r o salu te h o ­ citiam u i r g i n ita tis ; 361 ad crucem
m i n i s ; 3, 1 , 20 2 i n p r a e d e s t i n a t i o n e quasi agnu s m an su etu s; 2, 134 de
D e i; 391 in V irg in e, in sp iratio ne P atre nasci ex V ir g i n e ; 304 a D e o
d i g i t i D e i ; 2, 4 7 7 n e c d u m m a n e n s i n i n c a r n a r i ; 566 a d e r i g e n d u m c o l l a p ­
P a t r e i n u is ib i lis , u is ib i lis d e i n d e in s u m g e n u s h u m a n u m ; 3, 56 8 p r o p ­
carne; 3, 3 6 0 ; 5, 5 7 1 d e s tir p e Ia- ter g e m it u m p o p u li, de co rd e Pa­
c o b ; 6, 844 m i r a b i l i t e r ; 7 , 6 9 s u b tris ; 6, 9 1 4 a D e o o m n i p o t e n t i m i r a ­
te m p o r e q u a si in o c c a s u g lo r ific a u it b i l i t e r i n c a r n a r i e t h u m i l i t e r p a t i ; 8,
P a trem et S p iritu m d iscip u lis p r o ­ 933 a d t e r r a s ;
m i s i t ; 8, 1 8 . 59. 1 3 6 . 3 5 2 . 5 7 6 . 6 0 3 ; - m i s s u s i n m u n d u m 1 , 2, 38 3 s i n e u l l o
973 per h u m a n ita tem suam illu s- p e c c a t o , d e V i r g i n e n a t u s ; 4 , 83 5 a d
trau it h o m in e s ; 1 1 , 43. 4 6 7 in fin e re d e m p tio n e m h o m in is; 2, 2, 69
tem p oru m : quare ? ; prop ter am orem h o m in is; 3, 50 9
in d u e n s 1 , 3, 6 2 4 p a u p e r t a t e m hu­ natus ex V irg in e, afferen s fo n tem
m a n i c o r p o r i s s e d u e l u t a r d e n s stella s a l u a t io n is ; 6, 356 a P a t r e ; 4 8 7 d e
i n u m b r o s i s n u b i b u s f u l g e n s ; 3, 1, V i r g i n e c o r p o r a l i t e r n a t u s ; 3, 2, 4 7 .
340 se h u m a n i t a t e ; 7 , 4 2 9 c a r n e m 684 s e c u n d u m tem p u s p ra eo rd in a ­
i n u i o l a b i l i t e r a s s u m p t a m ; si n o n i n ­ tu m , ut p e rficeret u o lu n ta te m Pa­
d u isset c a r n e m (n o n h a b e re t h o m o tris; 203 a t t u l i t f i d e m ; 5 1 0 in fin e
co n so rtiu m in D e o ) 1, 2, 7 2 3 ; i n ­ t e m p o r u m ; 6 9 6 ; 6, 278 a D e o P a t r e
gressus fo n tem salu tis, ch ris tia n a m d o c t r i n a m s u a m e m i s i t in f i n e t e m ­
c o h o r t e m n o b i l i s s i m e d e d i c a u i t 2 , 3, p o r u m ; 529 e d o c u i t f id e m in T r i n i ­
515 ; ip se est p a x h o m i n u m , d e f e n ­ tatem ; 7, 95 a superno P atre de
d e n s e o s a b in s id iis s e r p e n t i s 3, 6, S p iritu s. conceptus, qui g lo ria m
8 50 ; iu d e x iu stu s 12, 18 8 ; P atris et n o n s u a m q u a e s iu it, c o n s o ­
-la p is 1 0 , 4 4 9 u e r u s ; a n g u l a r i s 2 , 2, l a t i o n e m s. S p i r i t u s a p e r u i t ; 8, 505 a
128 u e r u s , h a b it a t io fid elis p o p u l i ; P atre n atu s ex V ir g i n e ;
6, 6 1 3 e x s i s t e n s , m itis e st e t h u m i l i s ; - m i t i s e t h u m i l i s 2, 6 , 6 1 3 ; m o r i e n s i n
latet adhuc in m em b ris su is 3, 8, c r u c e i n m a x i m a a e r u m n a 3, 3, 1 0 2 ;
5 5 2 ; la u it et t e r s i t u u l n e r a 2, 2, 103 ; m o r t a l i s i n t e r r a in c o r p o r e e t s a n ­
le o 3, 8, 764 co n triu it m ortem g u i n e , n u n c i m m o r t a l i s i n c a e l o 2 , 6,
in fid elita tis; 10, 560 d estru x it 1469; m undus 1259 ab o m n ib u s
m o r t e m ; l i b e r a u i t 1 , 2 , 39 3 h o m i ­ im m u n d itiis; 1 5 2 7 s u p e r o m n ia et
n e m sua p a ssio n e ; 4, 876 h o m in e m , s p e c u l u m in u i r t u t i b u s ;
in m u ltis a e ru m n is et in m agn is - n a t u s 2 , 1, 2 2. 3 0 1 i n m u n d o , m o r t e
74« INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
sua d ia b o lu m su p erau it et e le cto s in o b u m b r a t i o n e , p a l a m in aperto
s u o s a d h e r e d i t a t e m r e d u x i t ; 3 1 2 in o p e r e 3, 4 7 7 ;
m u n d o ex M a tre , a p p a ru it in ca elo - p a n is 2, 6, 1 2 2 6 u i u u s p r a e c e l l i t filio s
in P atre; 3, 2, 178 et passus pro h o m i n u m : ip se s ta b ilis, h o m in e s la­
salute h o m in u m , resurgens et re­ b i l e s ; 3 , 3, 3 6 1 ca e le stis; n atus ex
d ie n s a d P a t r e m , r e s ta u r a n s in salu a- M a r i a V . , u e n i e n s e x a l t o ; p a s s u s 2,
t i o n e m ; 4 7 6 e x M a t r e in fin e t e m p o ­ 6, 7 4 1 c o r p o r a l i t e r p r o r e d e m p t i o n e
r u m ; d e V i r g i n e 1 , 2, 5 9 7 ( p l a n t a t a h o m . ; 3 , 2, 1 7 8 p r o s a l u t e h o m . ; 10.
u i r g i n i t a t e p e r P a t r e m ) ; 2, 6 , 1 0 1 3 103 in c r u c e in in fir m it a t e c a m i s ;
in c o rr u p ta ; 1278 castissim a; non fu isset si hom o in p ara d iso
- natus ex V irg in e 2, 119 tan gi et p e r m a n s i s s e t 1, 2, 7 2 4 ; p a s t o r b o n u s
com prehendi p o tu it; 3, 315 sin e p a s c i t r e d e m p t u m g r e g e m 3, 1, 2 9 1 ;
om ni o b sta cu lo co rru p tio n is ; 570 - P a t r i s 2 , 3, 3 2 6 d u l c i s s i m u s i n P a t r e ,
sin e u lla m acu la crim in is; 6, 638 s e c u n d u m d iu in it a t e m in P a tr e m a ­
in te g e rrim a m ira b ilite r; 3, 1, 285 n e n s , s e c u n d u m c a r n e m d e S p i r i t u s.
p o s i t u s in s a l u a t i o n e m e t r e s t a u r a ­ c o n c e p t u s e t d e V i r g i n e n a t u s ; 3, 2,
tion em h o m in is; 2, 196 passus in 473 in c a rn a tu s et u isu s u isib ilis, D o ­
c a r n e ; 30 9 ; 4 4 2 u e n i e n s a b s q u e u l l a m in u s est e leu a tu s in carne super
m a c u la p e c c a t i ; 58 3 p a s s u s in c r u c e om nem c r e a t u r a m ; 4, 135 superni
r e d u x it h o m i n e m a d c a e l e s t i a ; 666 d ig n a tu s est in carn a ri ex su au issim a
d e S p i r i t u s. c o n c e p t u s , h u m a n i t a ­ V i r g i n e ; 8, 595 c a e l e s t i s e t a l t i s s i m i ;
tem assum ens p ro p te r a m o re m h o ­ c u m P a t r e e t S p i r i t u s. u n u s e t u e r u s
m in is ; 3, 28 8 in ca ritate; 361 in D eus 8, 9 4 1 ; i n P a t r e , i n u t r o q u e
carn e, u en ien s ex alto, p ra e b u it m i­ S p ir it u s 7, 4 18 ;
s e r i c o r d i a m ; 6 , 388 m i r a b i l i t e r , n o n -p ax 6 , 8 5 0 ; p e p e n d i t i n c r u c e 2, 6,
c o n c e p tu s h u m a n o se m in e , exiit de 190. 2 73 . 1 5 1 7 ; p e r a g e n s p r a e c e p t a
D e o p e r fla g ra n tem ig n e m ap p aren s P atris, s e m e tip s u m o b tu lit p r o s a lu ­
in t e r r a u e r u s h o m o ; 8, 8 53 h a b e t t e h o m i n u m 8 00 ; p e r f i c i e n s 3 , 2, 6 6 2
d u lcissim u m saporem et fo rtissi­ p e r b o n i t a t e m P a t r is o m n e o p u s in
m um u n gu en tu m , quod est re s u r­ S p iritu s . ; 11, 37 3 u o lu n ta tem Pa­
re ctio ad u i t a m ; t r i s ; p e r f o r a n s 2, 4 , 175 a n tiq u ita­
- n o b i l i s 2 , 3, 5 ; 5 ; 6 , 1 2 7 7 ; 3 , 6 , 2 5 4 ; t e m , e x p o n e n s e a m in m y s t i c i s u e r -
n u n tiu s sa lu tifero ru m sacram en to­ b is ; 5 ,7 3 7 le g e m d u r a m p e r d u lc e d i­
rum , sacerdos sacerd o tu m ac p ro ­ nem e u a n g e lii; p e rtu lit p lu rim o s
pheta p rop h eta ru m et a ed ifica to r d o lo re s in c o r p o r e suo 1, 2, 6 0 8 ;
fe liciu m tu rriu m 2 , 5, 6 3 2 ; p e tr a 3, 6, 6 1 1 ; p l e n i t u d o f r u c t u o s i -
- n o n o b tr u s u s n e c a b s c o n s u s electis tatis 2, 2, 4 9 ; p ortat h o m in es in
su is, se d m a n ife s t u s , p r a e p a r a n s se s a n g u i n e s u o 3, 1, 3 0 4 ; p o s i t u s in
a d r e t r i b u t i o n e m o p e r u m 3 , 8, 6 3 4 ; cru ce trad id it s p iritu m 2, 6, 1798;
q u a s i o b u m b r a t u s , m o r t a l is scii, e x ­ praebens m axim am m isericord ia m
sisten s, a p p a r u it sin e m a c u la p e c c a ti 3, 3, 363 ; p r a e d i c a n s et d ila ta n s
341 ; o c c i d i t m ortem et in fe rn u m lu m en u eritatis 4, 296; praem on­
fregit 1, 3, 615; o p eratu s est et s t r a t u s a I o h a n n e 2, 1, 1 7 , 2 7 1 . 2 7 7 ;
o p e r a tu r o p e r a p e r b o n ita te m P atris p r i n c e p s e t s a l u a t o r f i d e l i u m 2, 1 0 2 ;
( q u a e i n S p i r i t u s. p e r f i c i t ) 3 , 2, 6 6 2 ; p ro eliato r fo rtissim u s 3, 11, 833;
7, 4 2 0 ; o p u s in u ir id it a t e ( u ir t u t u m ) p r o f e r e n s 2 , 5, 5 4 3 . 5 4 7 p o s t r e s u r ­
8, 9 4 6 ; o p p o n e n s s e d i a b o l o i n f o r ­ rectio n em in t y p i c a m a n i f e s t a t i o n e
t i s s i m i s u i r i b u s i u s t i t i a e 2 , 5, 1 3 9 1 ; n o u u m et uetus te sta m e n tu m et haec
o r i e n s 3 , 2, 2 2 8 u e r u s ; 1 1 , 2 3 8 i u s t i ­ s c r i p t a d a n s p a s t o r i b u s e c c l e s i a e ; 3,
t i a e ; o s t e n d i t 1 , 2, 3 3 1 D e o p a e n i - 12, 219 iu d icialem sen ten tiam ; o
t e n t i a m p e c c a t o r u m ; 3, 3 7 3 i n e u a n ­ q u a m p u l c h e r 1, 3 2 2 ;
g e l i o ; d i c e n s 2, 5, 1 6 9 3 ; 6 , 2 0 4 9 ; 3, - n o n q u a e siu it c u m terren is te r re n u m
12 , 1 6 9 ; o s t e n s u s in c i r c u m c i s i o n e h o n o re m , sed h u m illim u s, m o d icu s
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 749
et p a u p e r in h u m ilita te a p p a r u it io , u i r g i n u m ; s p r e t u s 1 , 5, 1 5 8 a s y n a ­
56 3 ; p e r q u e m o m n ia facta su n t a goga; 2, 5, 1205 (ab h o m in e qui
P a t r e in i n i t i o c r e a t u r a r u m 2 , z, 60; religio n is sig n u m in u o lu n ta te ac­
- non ra d ica u it de ra d ice hum anae c e p t u m a b i e c e r i t ) ; stab ilis in u ir tu te
c a r n is , se d in c a lo r e D e i d e V i r g i n e diuin itatis suae 6, 1227; suauis et
6, 6 1 5 ; re cip ien s synagogam circa l e n i s 6 0 6 ; s u b d i d i t s e s u o P a t r i 3 , 1,
n o u i s s i m u m t e m p u s 1 , 5, 1 7 0 ; r e d i ­ 6 2 7 ; s u m e n s c a r n e m d e V i r g i n e 2, 4,
m e n s 2, 6 , 7 3 7 h o m i n e m d e p e r d i t i o ­ 1 8 2 ; s u s c e p it 241 b a p t i s m a in c o r ­
ne A d a e et n u n c ab solu ens h o m in es p o r e , i p s u m i t a s a n c t i f i c a n s ; 6 , 6 43
de co tid ian o m a l o ; 3, 2, 664 per h u m a n u m c o r p u s in u ase V i r g i n i s ;
in carn a tio n em secundum u o lu n ta - 659 h u m a n ita te m in V i r g i n e ; 13 4 3
tem P a tris; red u xit s a lu b riter ad carnem ex V i r g i n e ; su scep tu s ab
uera rem ed ia u u ln e ra tu m h o m in e m h o m in e in a n im a et c o r p o r e u iu e n te
2, 5, 54 0 ; r e g i t u o l e n t e m p e r s e u e r a - f i d e l i g a u d i o 1 , 3, 1 5 1 ;
re in b o n o o p e r e , q u i h u m ilit a t e su a - te n t a t u s d i x i t d i a b o l o : ‘ V a d e ’ 3, 1 1 ,
d estru xit m ortem 3, 10, 26. 348; 7 9 1 ; t e s t a t u r i n e u a n g e l i o d i c e n s 2,
r e g n a n s in h u m a n it a t e et in d iu in it a - 5, 1 0 4 2 ; t r a d i d i t 6 , 1 7 9 8 s p i r i t u m in
te 743 ; r e l i n q u e n s m undum et ad c r u c e p o s i t u s ; 3 , 2, 323 b a p t i s m u m
P a tre m a s cen d en s, red ib it m u n d u m h o m i n i b u s ; t r a d it u s (a D e o p r o h o ­
iu d ica re 2, 5, 556; rem isit aperte m in e ) 1, 4, 8 7 6 ; tra n s tu lit c o n iu n c -
p eccata h o m in u m 3, 4 3 7 ; r e m i s s o r ti o n e m c o n s a n g u in ita tis in a lie n u m
u u ln eru m peccatoru m 7, 482; re - p o p u lu m 2, 4 7 5 ;
p o r t a u it 3, 1, 36 3 p e r d i t a m ouem , - uadens ad p assio n em trad id it car­
p o r t a n s e a m i n m a g n i s d o l o r i b u s ; 6, n e m s u a m et s a n g u i n e m 2, 6, 4 9 0 ;
775 h o m in e s ad p a tr ia m ; re su rg e n s -u e n ie n s 1, 2, 392 sin e p eccato et
2, 1, 399 a m o r t u i s d iscip u lis fre ­ corpus m undum sin e p eccato ha­
q u en ter a p p aru it ad c o r r o b o r a n d u m b e n s ; 326 in m u n d u m o s t e n d i t ( r e c ­
e o s ; 403 p e r q u a d r a g i n t a d ie s d i s c i ­ tu m co n iu g iu m ); 427 in m u n d u m
p u lis c u m b e a tis fe m in is se b e n ig n e o m n e s a d s e c o l l e g i t ; 2 , 3, 4 2 8 s i l e n ­
o s t e n d i t a d c o n f i r m a n d u m e o s ; 3 , 3, te r in m u n d u m T r i n i t a t e m m a n ife s -
102 a m o r t u i s a s c e n d i t in c a e l u m ; ta u it u e ra cissim e co len d a m ; 632
resuscitatus a sopore m ortis 2, 6, suauiter p u ris s im u m et u iu u m sp e ­
382; reu o ca b it s y n a g o g a m ad ueram c u l u m in a q u a o s t e n d i t ; 6, 1043 d e
f i d e m , a n t i c h r i s t o d e i e c t o 1 , 5, 1 7 8 ; c a e l o ; 3, 4 , 2 4 9 e x c o r d e P a t r i s e t d e
-sacerdos 2, 5, 6 3 3 sacerd o tu m ; 6, u tero V irg in is ;
1 ; 79 s u m m u s ; salu at in p a s s io n e sua - u e n it 2, 6, 1192 lib erare h o m in e m
e x u l e m a n i m a m 1 1 2 4 ; s a l u a t o r 3, 5, flu e n s in d e c o r e c a r ita tis e t e m a n a n s
748 ; 9, 884 e x i u i t a P a t r e ; S a m a r i t a ­ in d i f f u s i o n e p u r i t a t i s ; 3, 1, 1 1 8 in
n u s u e r u s 3, 3 9 0 ; s c i i . S a m s o n f o r ­ m agno s ile n t io in a u r o r a m u id . in
t i s s i m u s 1 1 , 8 4 0 ; s a n c t i s s i m u s 2 , 6, h u m i l e m p u e lla m ; 1 1 , 4 8 4 in t e m p o ­
1032; sol 5, 166; 3, 3, 344 uerus re c u m d ies ad u e s p e r a s t e n d i t ; u er-
i l l u m i n a n s m u n d u m ; 4, 283 e m i c a n s b u m u e r u m 3, 5 4 2 ; V e r b u m 4 , 1 7 1 ;
i n c a r n e ; 8, 1 1 9 4 s e r e n i s s i m u s ; s o l u s 7 , 3 5 0 . 3 8 7 ; u i a 2 , 5, 1 3 7 6 q u a e u i t a
1 , 2, 2 3 . 38 8 p o t u i t l i b e r a r e h o m i ­ e t u e r i t a s e s t ; 3 , 8, 4 9 9 u e r i t a t i s q u a e
n e m : c u r ? ; 2, 4, 243 V i r g i n i s u n i u s lu x m u n d i e s t ;
F iliu s; 3, 8, 7 8 2 n a t u s e x V i r g i n e V i r g i n i s 1 , 2, 7 7 7 o c c i s u s c o r p o r a l i ­
tra n s fu d it in ter p o p u lo s g e r m e n c a e ­ t e r d e m a n i b u s h o m i c i d a r u m ; 2, 4,
le stis u ir t u tis ; in s p e c i e h o m i n i s s a p ­ 209 q u i d o m i n a t u r u n i u e r s u m m u n ­
p h i r i n i c o l o r i s ( d e c l a r a t u s ) 2, 2, 3 4 ; dum , transgressus to rren tes beati
s p e c i o s u s f o r m a p r a e fi l i i s h o m i n u m la u a c ri 222 totu s in s an ctitate
3, 1, 324; sponsus 1, 3, 4 9 n o u a e con ceptus; 3, 8, 818 d u lc issim u s
nuptae i. e. e ccle sia e ; 2, 6, 2210 a m a to r castae d ile c tio n is , p u lc h e r r i­
u i r g i n i s ip si d e s p o n s a t a e ; 3, 1 3 , 599 m u s f r u c t u s f r u c t i f e r a e a r b o r i s ; 823
750 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
exien s d e u irg in ali p u d o r e sicu t p o ­ 2, 3 2 3 ; 3, 3 8 2 . 38 9 ; 4 , 18 3 ; 3, 36 ; 6,
m u m de fru ctu o sa flo rid ita te; 1 0 1 ; 2 , 3, 7 3 8 ; 5, 4 9 6 . 586. 6 7 9 e t
- u iro r p u rp u re u s fla m m a e (c o m p a r a ­ passim; 3, 2, 2 7 . 4 4 5 . 4 3 6 . 7 0 0 ; 3,
tio ad T rin ita tem ) 2, 2, 1 4 2 ; u i r t u s 1 9 7 . 240 ; 4, 17 . 2 4 2 . 3 7 7 ; 6, 14. 293.
uerbi (co m p a ra tio d e u e rb o h o m in is 7 9 5 . 9 8 1 . 9 9 8 ; 8, 5 9 8 . 8 3 1 ; 9 , 2 6 2 .
a d F i l i u m ) 1 5 9 ; (u is fla m m a e ) 135 ; 3 8 2 . 8 6 7 ; 1 0 , 3 6 9 ; i u s t i t i a e 6 , 233 ;
u n c t u s p r e t i o s i s s i m o u n g u e n t o i. e . - la tu s 2, 6, 194. 2 8 1 . 1 1 7 6 ; 3, 2, 616 ;
h u m an itate 6, 607; u n icu s 2, 19 5 la u a c ru m 2, 3, 4 3 9 ; l e x 3, 2, 498;
s i c u t P a tr is ita e t M a t r i s ; 3, 6, 6 1 1 lu m e n 4, 3 7 0 ;
s e d e s e t q u i e s f i d e l i u m ; 7 , 89 P a t r i s , - m a n i f e s t a t i o 2, 4, 1 7 0 ; 3, 4, 1 ;. 2 11.
san gu inem pro n ig red in e p e cc a to ­ 2 1 9 ; 5, 5 1 7 ; m a r t y r i u m 1 , 2, 3 7 4 ; 4 ,
rum fun den s, m undum salu an s; 3 5 0 ; M a t e r 2, 8 2 1 p a u p e r c u l a ; 2 , 3,
V n i g e n i t u s in d iu in it a t e , V n i g e n i t u s 650; m em bra 3, 1 , 3 1 9 ; 2 , 5 0 7 ; 8,
in u i r g i n i t a t e 2, 2, 1 9 4 ; u u ln e r a t u s , 6 0 9 ; m e m o r i a 2 , 6 , 1 3 4 2 ; m o r s 1 , 3,
c u m d e c e p t o r sin e e le c tio n e et sin e 80; 3, 10, 680; m ortificatio 686;
co n secration e serm onem illu m la ­ m y s t e r i u m 8, 39. 5 9 2 ; m y s t e r i a 2, 4 ,
n iat q u e m V n i g e n i t u s s p o n s a e su ae, 184; 3, 2, 1 3 8 ; 4 , 30. 3 5 4 . 3 6 2 . 3 7 1 ;
e c clesia e, c o n t u lit 2, 6, 1 86 3 ; - n atiu itas et p a ssio 1 0 , 29 . 565 ; n o ­
- - i ad uentus 3, 3, 2 5 9 ; a g n i t i o 2, 3, m en 1 2 , 208 ;
5 3 0 ; a m o r 1 , 2, 3 4 8 . 3 5 3 ; 2, 4 , 84. - o p u s 2, 6 9 1 ; o p e r a 8, 1 8 . 5 6 7 . 3 7 6 ;
253; 5 ,4 15 ; 3, 1 ,9 . 183. 18 6 ; 6, 130; o s 9, 37 1 ;
a m p le x u s 10, 7 3 4 ; a s c e n s io 7 , 2 3 ; ; - p a s s i o 1 , 2 , 6 1 3 ; 2 , 5, 5 1 2 . 7 4 5 . 1 3 6 6 .
-b a p tism a 2, 2, 6 2 ; 3, 7 9 0 ; b a p t i s ­ 1 3 7 9 ; 6, 14. 292. 4 20. 4 2 6 . 728 . 1 1 2 4 .
m u s 3, 6 2 4 . 6 9 9 ; 1 3 7 4 ; 3. V 24 4i 3> 582 ; 6, 7 6 1 . 988 ;
- caritas 2, 3, 4 8 7 ; c a r o 2, 6, 4 4 8 . 7 7 2 . 7 , 3 3 1 ; 8, 1 7 8 . 1 0 9 9 ; p r a e d i c a t i o 4 ,
964. 1026 ; 3, 6, 8 19 ; et s a n g u is 2, 6, 28 4 ; 7 , 2 4 2 ; p r a e s i g n i f i c a t i o 2, 4 3 7 ;

' 9 7 - 393 - 5 4 5 - 5 4 9 - 6 7 ° - 7 4 9 - 1 4 5 6 . 4, 2 2 7 i
1 4 7 6 ; c l a r i t a s 1 , 3, 6 2 4 ; c o n s o r s 2, 3, -re fu g iu m 6, 7 7 9 ; resu rrectio 2, 3,
4 2 . 4 9 9 . 505 ; c o r 3, 1, 304 ; c o r p u s 2, 542 ;
6, 6 26 . 847 . 9 3 7 . 945 ; 3, 1, 6 4 5 ; - s a n g u i s 1 , 3, 4 3 8 . 3 81 ; 4 , 4 4 9 ; 2 , 3,
56 6 ; 7 , 3 4 6 ; e t e f f u s i o s a n g u i n i s 2 , 6 , 1 9 4 ; 5, 19- 4 3 3 - 487- 4 9 8- M 5° ; 6 ,
4 1 2 ; e t s a n g u i s 240. 383. 9 1 1 . 12 8 3 . 269. 432. 80 8 . 1091. 1103. 1169.
1 3 13 . 1348. 1409. 1564. 1 6 1 5 . 1665. 1 1 7 2 3 3 , 1 , 2 4 8 . 305 ; 4 , 4 6 2 ; 1 3 , 3 8 6 ;
1691. 1704. 1718. 1803. 1806; in s i g n u m 2 , 3, 1 2 0 3 ; s p o n s a 1 , 2, 4 7 7 .
s e p u l c r o 1, 25. 3 7 9. 3 8 6 ; 6, 581 ; 3 1 8 . 5 39 ; 2, 3, 1 3 8 ; 6 , 4 9 6 . 5 4 2 ; 3 , 2,
-d e sp o n sa tio 3, 4 9 3 ; d ile c tio 3, 2, 458;
482 ; d iu i n i t a s 2, 6, 6 1 2 . 1 2 2 7 ; d o c ­ - t e n ta ti o n e s 11, 791 ;
t r i n a 1 , 5, 1 5 8 ; 2 , 3, 6 3 6 ; 3 , 4 , 20. - u e r b a 4 , 2 8 1 ; u e s t i g i a 1 , 1, 85 ; u i r t u s
2 6 3 . 2 7 4 ; d o l o r 2 , 5, 1 3 8 0 ; d u l c e d o 3, 9, 393; uo x 1 2 , 6 4 ; u u ln u s 2, 6,

3. IO, 746; 1209; 3, 2, 6 1 6 la te ris; u u ln e ra 1 , 6,

-e u a n g e liu m 4, 1 9 9 ; 1 1 , 6 4 8 ; e x e m ­ 184; 3, 2 , 6 1 2 ; 1 2 , 5 6 ; m a n u u m 2,
p lu m 3, 2 8 7 . 4 8 9 ; 614; 6 1 5 p e d u m ; u u ltu s 1 2 , 35 ;
-flo re s 12, 2 0 1 ; fo r m a 1, 329. 341; - -o adest cred ens p o p u lu s adhaerens
fo rtitu d o 2, 4, 178 ; 3, 4, 2 4 7 ; 7 , 230 ; 3, 1, 2 7 4 ; a d h a e r e t a u r o r a u i r g i n i t a -

8, 763; t i s 2 , 5, 383 ; a m a b i l i s s e m p e r p u e l l a
- g r a t i a 2, 6 , 1 3 0 6 ; in u o l u n t a t e c o r d i s o b l a t a 4 42 ; d e ­
- h o m i n i s 1 , 6 , 2 5 . 9 6 i m a g o ; 3, 1 0 , 2. s p o n s a ta e cclesia 170. 3 1 7 ; d icatae
76 u e r b a ; h u m a n it a s 2, ;, 5 3 9 ; 6, u irg in e s superna d esp o n satio n e
1 0 0 2 . 1 0 1 2 ; 3 , 2 , 7 1 0 ; 5, 5 1 6 ; 8, 5 20 ; 480; o btu lit m unera (u ir castus)
9, 10. 26 6 . 2 7 1 ; 10, ; 7 3 ; h u m i li t a s 4 1 7 ; o f f e r t u r p u e lla in d e s p o n s a t i o ­
1 , 2, 8 1 3 e t c a r i t a s ; 2, 6, 4. 3 0 9 ; ne 439; o b u ia m -o in aere rapti
- i m a g o 3, 8, 9 0 . 9 3 4 ; i m i t a t o r e s 2, sig n ati 3, 12, 61 ;
4 0 8 ; 6 , 1 0 5 4 ; i n c a r n a t i o P r o t . 25 ; 1 , - - u m q u i a b n e g a t n o n c o l i t P a t r e m 1,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 751
4, 1 0 0 0 ; d e s i d e r a t u i r g o 2 , 3, 4 8 ; ; 517. 528. 6 2 2 . 689. 721. 727. 737-
n o n d i l i g i t q u i P a t r e m i g n o r a t 1 , 4, 7 8 7 . 823. 8 3 1. 9 1 6 . 9 1 8 . 9 2 4 ; r e g is
1001 ; fla g ita b a n t in c a rn a ri p a tr ia r ­ p oten tissim i 2, 3, 122; respondet
chae et p rop h etae 3, 9, 839 ; im ita tu r c o n d i t i o n i p a t r i s 3, 5 1 7 ; r e u e r s u s d e
san ctitas 9 7 9 ; in d u e re 2, 5, 1134; in iq u itate sua ad p a tr e m 1 , 348 ;
n esciu it d iab olu s 3, 11, 776; non - -i 1 , 3 3 2 ; 3, 5 2 6 ; A d a e 6 , 45 8 ; 3, 10,
re lin q u at q u i e u m p e r tu n ic a m cepit 113 ; c o n c i p i e n d i in b e n e d i c t i o n e et
2 , 3, 1 1 9 2 ; t e t e g i t i n s p e c i e e x e m p l i p a r i e n d i in a b l u t i o n e p e r r e g e n e r a ­
m ira b ilis o r d o 5 1 8 ; in ca rn e u id e- tion em ; D ei 3, 8, 1 2 3 8 . 1 2 4 2 s u s c i ­
rant a p o s to li et illu m in c a rn e d ili g e ­ p ian t uerba g r a tia e ; d ia b oli 2, 6,
b a n t 4, 9 0 ; 1007 ; d ile c ti m e i ( D e i ) 7, 4 9 9 ; 3, 8,
- ad -u m ten d it c o n c o rd ia 3, 10, 6 3 4 ; 425;
per -u m ad m o n e tu r D e u s ut parcat -e cc le sia e 1, 3, 1 7 3 ; 2, 3, 2. 1 2 . 26 .
p eccatis 2, 4, 321; post -um toto 128. 1 3 3 . 1 3 8 ; 202 p r o c r e a t i in u e r a
d esid erio an h elare 3, 4 9 0 ; praeter ab lu tio n e; 305 u o can tu r f il ii D e i ;
-um D ei n u llu m praedecessorem 339 rursum reu erten tu r in p u lu e-
h a b e b a n t ap o sto li 3, 9, 37 1 ; p r o p t e r r e m ; 4 , 18 8 u i d e b u n t m a g i s F i l i u m
-u m m ise rico rd ia m in u en iu n t q u a e ­ c u m ad P a tre m red ierit, q u a m e u m
r e n te s 2, 4, 2 9 4 ; in te lle g a n t c u m a p u d e o s uisib iliter
- - o D e i C h r i s t o I e s u in l i g n o p a s s i o ­ con u ersatu s fu e rit; 303. 312; 336.
n is su a e p e n d e n t e 6, 2 67 ; a - o d is cite 339 te r r e n a c o n c u l c a n t e s ; 342 in fid e
u t p r a e c e p t a m e a ( D e i ) c o m p l e a t i s 3, fid eliter ardentes; 343 ad aeterna
600; cum -o 3, 2, 4 8 1 m ed ita tu r s u s p i r a n t e s ; 5, 2 3 8 . 865 ; 6 , 2 7 1 . 3 0 7 .
P a t e r o m n e m i u s t i t i a m ; 1 2 , 8 2 . 2 62 D78; 3, 9, 318- 342; 11, 148. 342;
e le c ti p e t u n t ca e le s t ia ( g a u d i a ) ; in -o - d i s s i p a t i in c o n t r a r i e t a t e 2, 5, 7 7 9 ;
3, 1, 2 8 4 a m a n t a n g e l i q u o d a m a t u r a d u l c i o r e s i n o d o r e q u a m a r o m a t a 3,
P atre; 387 cum p o ten tia operans 8, 4 9 5 ; e l e c t i o n i s 2, 6 , 1 4 2 6 ; h e r e d i ­
P a t e r ; 2, 3 3 . 5 1 7 . 521 d e n a r i u s n u ­ t a t i s 3, 1 , 6 0 1 ; h o m i n u m 2, 6 , 1 2 2 7
m e r u s a t t e n u a t u s s u r r e x it in d e n a ­ i n d e b i l i t a t e c a r n i s l a b i l e s ; 3, 8, 8 2 7 ;
riu m recu p era tu s e st; 489 P a te r u o- 1 2 , 4 1 ; I e r u s a l e m 2, 3, 1 2 8 ( c a e l e ­
lu it c o n s titu e re et facere le g e m ; 3, s t i s ) ; 3, 1 0 , 9 3 0 ( u i r t u t i b u s a d o r n a ­
289 o p e r a ta est ca ritas ; 7, 329 m e d i­ b u n t u r ) ; l u c i s 2, 3, 1 4 7 ; 4 , 1 9 6 ; 3,
c in a li s u is ( a q u a s a l u a t i o n i s ) ; 389 et 11, 189; m atris 6, 374; 39; i. e.
in P a tre u ire n t o m n ia p e r S p i r i t u m ; in carn a tio n is; m ei 2, 3, 6 0 6 c a r i s s i ­
4 2 4 p e r a c ta a s s u m p t io ca rn is. m i ; 3, 7 7 8 ; 7 , 4 9 9 d i l e c t i ; 3, 8, 3 5 1
F i l i u s : 2, 1 , 3 3 1 ; a d u l e s c e n t i o r 3, 1, ca rissim i; 425 d ile c ti; 494 ca rissim i,
2 2 3 ; a liu s n o n d u m n a tu s , c u i p a te r m ih i d u lcio res su p er a r o m a t a ; 497
in m e n t e su a c o m p o n i t h e r e d it a t e m ite ru m d u lc is s im i; nati a b s q u e t i m o ­
602 ; c o l u m b a e P e t r u s 9, 680 ; d i a b o ­ re D e i , in m em b ris d estitu ti 1, 2,
li 6 , 16 5 i l l e m e n d a x ; 1 1 , 2 6 6 ; f o r t i ­ 344; procreandi 2, 3, 38. 4 5 2 ; re­
tu d in is n o n g i g n u n t u r in f o r n i c a t i o ­ d e m p tio n is in n o c e n te s et p ae n ite n -
ne uel ad u lterio 1, 2, 36 8 ; h o m i n i s 3, tes 3, 1, 1 9 7 ; s a l u a t i o n i s 2, 1, 3 5 1 .
7, 451 aduenae a m a le c h it a e ; 466 354; (sponsae ecclesia e) n u trien d i
p e re g rin u s u en ien s ab hac m aled icta n o u a illu stra tio n e 3, 9 , 388 ; s p o n s a e
t e r r a ; h u m i l i t a t i s (s i q u i s e s s e d e s i ­ n o u a e 1 , 5, 5 2 ; s u i 3, 1 , 3 5 8 ; t r a n s ­
d era t), h u m ilit a t e m sitien s a m p le c ti gressio n is 2, 6, 708 ; t r a n s e u n t e s et
8, 9 6 ; i n i q u i t a t i s 1 , 5, 1 7 6 ; 3, 1 1 , 3 3. s u p e ru e n ie n te s ecclesia e 3, 9, 318;
2 5 6 . 2 8 1 . 405 ; 343 m e n d a x s e f a c i t u eritatis 2, 4, 2 6 0 ;
sim ilem F ilio D e i; 628. 768. 793; - - i m ei o d o r 3, 10, 3 0 4 ; - o r u m a m o r
m ortu u s 1, 600; p erd itio n is 1, 5, 1 , 2, 4 1 1 . 553. 5 6 7 ; c o m p a g o 3, 9,
1 7 3 ; 2, 3, 10 . 183. 1 8 9 ; 7, 42. 279. 397 ; creatio 1, 2, 3 1 1 ; e r r o r 2, 3, 26.
4 9 4 ; 3 , 5 , 3 3 - 42 5 i 1 1 , 16. 24. 6 5 . 69. 3 5 7 ; f o r t i t u d o 1 , ; , 3 7 ; g a u d i u m 2,
190. 312. 324. 339. 355. 407. 495. 576; germ en 2, 3, 5 0 2 ; h e r e d i t a s 3,
75 2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
1, 60 1 ; m u n i t i o n e s 9, 3 8 7 ; n a s c e n ­ circa -em 1, 3, 123 m undi fid eles
tiu m in o peribu s ab stractu s 2, 6, m u l t a s a e r u m n a s p a s s u r i ; 2 , 5, 1 6 9
1 9 6 9 ; nati 3, 6, 378 ; n u m e r u s 3, 9, n o c t is o r i t u r so l (ita F ili u s n a t u s est
341; opus i, 2, 309; 2, 3, 478; in fin e t e m p o r u m ) ; u s q u e a d - e m 4,
p len itu d o 4, 308; 3, 11, 306; p r o ­ 20 0 s a n c t i t a t i s d e c o r a n t u r i n c h r i s ­
c r e a t i o 2, 6, 2 9 9 ; s a p i e n t i a 1, 3 4 7 ; m a t e b a p t i z a t i ; 5, 3 1 0 p e r f e c t i o n i s
stu d iu m 1 , 2, 505 ; s u r g e n t i u m i n i ­ p e r s e u e r a t u ir g in it a s ; 1383 bonum
tiu m 5 ,3 7 ; p e r s e u e r a n d u m ; 7, 4 3 7 illu m , c u m
-- - u m h a b e r e i n a e r u m n a 3, 1, 3 3 1 ; -os in san ia p e r d ito r is (d ia b o li) fin e m a c ­
p a te r so let e d u c a r e e t d o c e r e 2 , 6, cip iet ; 3, 9, 7 7 2 u it a e in c a llid it a t is
1 9 3 5 ; a d - o s 3, 4 6 6 p a r i e n d u m p o s i ­ im m u n d itia ; 836 sa ecu lo ru m sa­
ta m u l i e r ; 3, 1, 358 resp icit pater p ie n tia se t e t e n d i t ;
d u m e o s l e u a t i n s i n u m s u u m ; 36 0 - in -e 3, 12 , 12 2 h o c ( m u n d i ) e le m e n t a
p ii p atris d ile c tio ; in -is cru ciati relax an tu r; 11, 150 s a e c u lo r u m ro­
parentes reu ertu n tu r ad p aen iten- b u s t io r s p o n s a Filii re d d it u r ; 1 , 4 1 9
t i a m 1, 4, 549. tem p o ris circu itu s m u n d i p erfectu s
Filus : quasi -u m u d issim u m (L u c ife ­ cu m n o u issim o d i e ;
rum ) citiu s fr a n g it h u m ilita s 1, 2, - te m p o ru m 1 , 3 , 6 1 7 D e u s p er m u lie­
8 2 6. rem co n triu it d ia b o lu m ; 2, 3, 55 8
F in is : a n t i c h r i s t i 3 , 1 1 , 8 0 3 ; au sterita­ r e d e m p t u s h o m o p e r F i l i u m ; 5, 16 8
t i s u e t e r i s 6 , 6 5 0 ; b o n u s 1 , 3, 5 1 3 ; 6, F iliu s natus ex V irg in e ; 1390 per
1 1 8 ; 2 , 3, 1 3 8 3 ; 3, 8, 1 1 9 8 ; 1 0 , 7 0 2 ; F iliu m su p erau it P a ter a n tiq u u m se­
c o n s u m m a t i o n i s (in o p e r e ca rita tis) d u c t o r e m ; F iliu s 3, 2, 204 attu lit
8, 1 0 2 0 ; d e c e p t i o n u m 1 1 , 7 6 1 ; diei fid em in m u n d u m ; 477 natus ex
2, 6, 1 3 9 1 ; e t i n i t i u m u i r t u t u m t i m o r m atre 310 m issus in mundum; 3,
D o m in i 3, 8, 805 ; i n s a n i a e ( p e r d i t o ­ 360 i n c a r n a n d u s ; 4, 1 2 4 V e r b u m e x
r i s ) 2, 7 , 4 3 8 ; i t i n e r i s g r a t i a e D e i i n V irg in e in c a rn a tu m ; 6, 279 F iliu s
h o m in ib u s 3, 8, 1219; iu d icii 12, m i s s u s in m u n d u m e m i s i t s u a m d o c ­
2 4 2 ; i u s t i t i a e s u p e r n a e 2, 5 1 . 7 1 3 ; t r i n a m ; 7 , 2. 50 d e c l a r a t a e s t T r i n i ­
le g i s 6, 594 d e f l u e n t i s ; m a l i in o p e ­ t a s ; 8, 1 1 8 F i l i u s p r o p t e r h o m i n e m
r a n t e c r e a t u r a 2, 50. 7 1 2 ; m a r i s 1 , natus est h o m o ; 501 Ie s u s r e d e m it
4, 1 6 7 ; m e rid ie i ard e n tis 3, 2, 7 2 3 ; h o m in e s s a n g u in e s u o ; 9, 1 7 1 cor­
m isera b ilis (h o m in is) 1, 4, 425 ; r u e t a n t i c h r i s t u s ; 10, 9 1 8 P a te r m i t ­
m undi 3, 1 2 3 ; 2 , 6 , 7 0 0 ; 3, 2 , 28. tere u o lu it F iliu s ; 1 1 , 43. 4 6 7 D e u s
4 4 7 ; 8, 5 5 4 ; 11, 15. 272. 4 8 1 ; 12, u o l u i t in c a r n a r i F i l i u m : q u a r e ? ; 12,
1 1 5 . 1 1 6 ; n o c t i s 2 , 5, 1 6 9 ; n u l l u s 3, 413 m aledictu s m aled iction is ue-
1, 60. 4 6 7 s p l e n d o r i s ( c i r c u li) u id e r i n ie t;
p o t e s t ; 23. 4 6 2 u i r t u t i s , iu s t i t ia e et - s i n e -e c o r u s c a t i o f in it o i u d ic io 12,
iu d icii D e i ; o p e r is 4, 3 5 2 ; o p e r u m 104 ; s u b -e t e m p o r u m a p p a r u it S p i­
bonorum 10, 8 1 9 ; p e r f e c t i o n i s la e ­ r i t u s s. i n b a p t i s m a t e F i l i i D e i s u b
t a e e t b e a t a e 2 , 3, 3 1 0 ; s a e c u l o r u m 1 , s p e c i e c o l u m b a e 2 , 2, 63 ; - e t e n u s
6, 62 ; 3, 4 , 3 2 4 ; 8, 1 2 1 4 ; 9 , 8 36 ; 1 1 , n u llu s sen su s p o te s t scru tari iu d icia
1 5 0 . 9 2 9 ; s a n c t i t a t i s 2 , 4 , 20 0 ; s e n e c ­ in z e l o D e i 3, 5, 3 7 6 .
tu tis 6, 2 1 6 3 ; u it a e 2 4 1 5 ; 3, 9, 7 7 3 ; F in itio : bona 2, 4 , 348 ; c o m m u n i s
u m b r a e le g is in n a t iu it a te e t p a s s io ­ in iu stitia e 3, 2 , 3 9 1 ; m a li in o p e r a n t e
n e F i l i i 1 0 , 2 9 . 565 ; c r e a tu ra sciri n o n p o t e r it 722 ; m u n ­
- - e s o r b i s t o t i u s 1 , 3, 2 6 0 ; p r o t e c t i o ­ di 6, 610; tem p o ris 7, 4 2 ;; -n is
n u m g r a t i a e 3, 3, 2 6 7 ; i n c e s s u s 2 , 4 , 34 8 .
- - i s t i m o r 1 , 3, 5 7 1 ; - e m n o n a c c i p i e t Firmamentum : ca eli in fe r io r a c o n t i ­
s a n c t i t a s b a p t i s m i 2 , 3, 6 2 6 ; a d - e m n e t, s u p e r io r a t e g it 1 , 4 , 578 ; f a c t u m
n o n p o te st p e rd u c i D e u s a creatu ris ad sim ilitu d in e m o u i 3 ,4 . 113 ; in e x ­
3, 7 , 78 ; a n t e - e m m undi sponsus p u g n a b ile co n tra d ia b olica s m ortis
ecclesia e fu lg e b it 11, 15. 272. 2 78 ; i n s i d i a s : s e p t e m d o n a S p i r i t u s s . 3,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 753

6, 827; p ra ed ica to ru m ap o sto lico- r u t i l a n s c a p u t ( z e l u s D e i ) ; , 88. 3 6 0 ;

rum 11, 9 0 3 ; p r o te c tio n is firm issi­ in fu s a f u lg o r i ( D e u s P a te r n o n d iu i-
m u m ( D e u s ) 10, 5 5 3 ; u i r t u t u m sibi sus a V e r b o ) 2, 1 , 6 9 . 28 3 ; l a e d e n s 7,
a d h a e r e n t i u m e st a b s t i n e n t i a 6, 705 ; 110 cru d e lite r in c e n d io ; 4 1 6 ; o s te n ­
in - o r u t ila n t so l e t lu n a a c ste lla e 12, d it in p u r p u r e o u i r o r e s u a m u ir t u -
9 5 . 300. t e m 2, 1 4 3 ; p e t e n s a b v s s u m 7 , 1 1 3 .
Firm itas : in a ltitu d in e d o n o r u m S p i­ 441; tran sfigen s s u o acu m in e 102.
ritu s s a n cti 3, 3, 1 3 7 . 38 6 ;
Fistulae : t o r p e n t e s d i a b o l i , q u a e se - - a e g l o b i 1 , 3, 80. 2 4 9 ( e c c l e s i a e ) a
f l e c t u n t a d i n i t i u m o m n i s m a l i 3, 3, g lo b o ru tila n tis ig n is (V n ig en ito )
448. restauratae et in m u lta s et claras
F labellu m : in sp iratio n is S p iritu s s p h a e r a s e f f l a t a e ; ( s o l i s ) 5 3 . 13 3 e x
s a n c t i 3, 9 , 1 3 6 ; -a d i u e r s a r u m p e n ­ p l u r i m o i g n i l o n g i u s p r o d u c t a e ; 3 3.
n a r u m e t se h a c e t illa e m o u e n t i u m 16 7 e x fr ig o r e citiu s s u b d u c ta e ;
1, 4, 2 0 6 ; ad m odum -i m o d i c u m - -ae a c u m e n 2, 7 , 1 0 2 . 3 8 6 ; u i r e s 2, 8.
lig n u m 3, 6 , 2 1 8 . 9 3 8 . 133 ; i n - a m s e m i t t e n s c u l e x 3 , 1 1 ,
Flabrum: 3, 1 0 , 4 4 7 ; - a 1 , 3, 1 7 8 . 5 9 3 ; in -a 2, 1 , 54. 2 3 3 p e n d e n s f l o s
F lagellu m : D e i Prot. 8 3 ; l e n i u s , u t r o s in g r a m i n e ; 2, 1 5 2 u n a tres
f o r t i u s 3, 4 , 3 7 . 4 7 2 . 4 7 6 ; m a n u s D e i uires.
51 3 ; -i g r a u e d o 5 1 3 ; - is 2, 6 , 1 0 9 5 e t Flatus: acu tu s et u italis 2, 1, 221;
u erb erib u s co n c u lca tu s V n ig e n it u s ; alius c u m tu r b in ib u s su is d e p elie
1892 se ca stig are; in -o gra u iter e b u llie n s (p essim a ra b ies d e d ia b o li­
torqueri 3, 5, 1 7 5 . c a i n f a m i a ) 1 , 3, 5 7 . 18 8 ; d raco n is
F la gitiu m : - o r u m c r i m i n a 1 , 2, 3 1 0 . an tiq u i 2, 7, 3 9 7 ; ela tio n is 1 , 4 , 2 3 2 :
Flagratio : d o n o r u m S p i r i t u s san cti, e x s p i r a t i o n i s 2, 328 ; i g n i s u e h e m e n -
m issa a P a t r e in m u n d u m p rop ter ti s s im u s 3, 7, 18 5 ; i m m u n d i t i a e 8.
a m o r e m Filii 2, 4 , 82 ; i n c e n d e n s in 448 ; im p ie ta t is m a x i m u s in a n g e lis
ig n e is lin g u is corda d iscip u lo ru m in iq u ita tis 1, 5 1 8 ; len is 2, 1 , 3 9. 33.
84 ; m e n tis , p e r q u a m h o m o se e x a l­ 1 5 7 . 232 ; q u i d a m c u m su is t u r b i n i ­
t a t 5, 1 0 0 4 . bus 1, 3, 57. 182 de ig n e ex ien s
Flam m a: 2, 1, 53 . 67; 3, 1, 331; ( d iffa m a tio a D e o c u m iu stis s e r m o ­
afflan s a r d e n t e r ( q u o s laed ere n o n n i b u s ) ; 82. 2 5 7 a b a e t h e r e se e f f u n ­
potest) 2, 7, 114 . 423 ; a rd en s lib id i­ d e n s ( f o r t i s s i m a f a m a a b u n i t a t e fi ­
n i s 1 , 2, 6 1 6 ; u e l u t - n o n a r d e n s s e d d e i ) ; 90. 281 e x ie n s se u b i q u e p e r
ca len s, i g n e u m lu m e n Prot. 29; ca­ in s tr u m e n tu m d iffu n d e n s (ab in u n ­
lefa cien s 2, 1 , 50. 2 2 1 ; c a n d e n s s e d d atio n e ba p tism a tis u erissim a fam a
n o n a r d e n s ( t h r o n i F ilii) 3, 12, 58 ; p erfu n d ens o m n e m m u n d u m ) ; ser­
c o lo r is aerii 2, i , 38. 156; com bu ­ p e n tis an tiq u i 2, 6 , 1 96 3 ; s u p e r b i a e
rens saecu la res h o m in e s , u erten s e o s 1 , 2, 7 8 7 ; 2, 5, 8 78 ; in u e r b o 2, 13 - .
in n i g r e d i n e m 7, 99. 3 7 7 ; c o n s is t it 161. 173. 176; i. e . S p iritu s sanc­
s p le n d id a claritate, p u r p u r e o u iro re , tus 139; u italis suus (quem filius
ig n e o ard ore (co m p a ra tio ad T r in i­ p e r d i t i o n i s i n m o r t e m e u o m i t ) 3. : : .
t a t e m ) 2, 1 3 7 . 1 4 8 ; e d u c e n s s c i n t i l ­ 789.
l a m e x a e r e 1 , 43 ; 1 9 8 u e l u t f a b e r ; Fletus : a m a ru s p ae n iten tiae 2, 3 , 4 ; 2 :
e x te n d e n s se 48. 221 ad g le b a m li­ -us et su s p ir ia p r o a e te r n a felicitate
m osae terrae, eam c a l e f a c i e n s ; 7, 3 , 3, 57 8 ; c u m - i b u s t a n t i s u l u l a t u s
1 0 7 . 408 i n t e r s p i r ita le s , o b t e g i t e o s p ra e g a u d i o 1, 4, 147.
su a c a l i g i n e ; fla g ra n s a r d e n te r leni Flexura: poenarum 3 , 6, 7 4 5 ; torta
f l a t u 1 , 3 9. 53 . 1 3 7 . 2 3 2 ; f u l m i n a n s u ir g u l a e 136. 740.
in c a n d u it 4 1 . 1 8 2 ; h a b e n s 2 , 1 3 6 tres Floriditas : fructuosa 3, 8. 822 .: et
u ire s in u n o a r d o r e : u n u s D e u s in i n n o c e n t i a m u li e r i s in i n i t i o d e s p o n ­
t r ib u s p e r s o n is ; 7, 115 in se d iu e r s a s satio n is 2, 6, 2 0 2 6 ; in s u p e r n a S i o n
p o e n a s ; ig n is 3, 1 1, 5 9 3 ; ut - ign is 5, 1 2 0 ; 1 2 2 f i l i o p o t e n t i s s i m i ret tt s
754 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
d e s p o n s a b i t u r ; u i r g a e 3, 8, 7 8 9 ; e t (m artyres); 2, 5, 527 et lilio ru m
u i r i d i t a s a g r i i n c o r r u p t i 1 0 , 3 1 3 ; -tis a m a n t i s s i m i : i s t e p o p u l u s , i. e . m o ­
terra (p ara d isu s) 924. n a c h i ; u irg in ita tis 3, 11, 49 3 ;
Flos: 3 , 8, 6 6 7 . 7 0 9 ; a l m u s , n a t u s e x — r is ascensus 8, 695; et g erm in is
V i r g i n e 6 8 4 ; c a m p i, e g o F iliu s D e i d eiectio 2, 5, 993 ; Ie s se u irtu tes
1 0 , 3 1 6 ; c a n d i d i s s i m u s 2, 1 , 54 . 2 3 3 g erm in a n tes 3, 8, 7 8 6 ; o d o r 2 , 1 , 56 .
p e n d e n s in f l a m m a u t r o s i n g r a m i ­ 241; -rum germ in a 3, 11, 493; et
n e; 3, 7, 201; in carne prolatu s h e r b a r u m u ir id i t a s 1 , 2, 6 7 4 ;
(F iliu s V ir g in is ) in te lle g e n d u s D e u s — cum -re tres ra m u scu li 3, 6, 219.
e t h o m o 8, 7 4 1 ; c a r n i s 1 1 1 2 ; c l a r u s 9 4 6 ; in -re c a r n i s c a s tit a s s e n t it a b ­
e x V i r g i n e e x i e n s 1 3 , 58 ; d e c i p i e n s s t i n e n t i a m 8, 1 1 1 2 .
serpentem la ten ter 8, 689; en itu it Flosculus: -i s a n c t i t a t i s 3, 3, 2 7 4 .
sub tem p ore V erbum , em ica n s in F lu ctu s : i n - i b u s n o n p o s s u n t a m ­
h u m a n ita te 7 3 ; ; g e r m in a n s u irid ita- p liu s spirare (h o m in e s g r a u ite r u u l-
tem u irtu tu m 8 11; h ic, F iliu s n e r a ti in a m a r it u d in e d o l o r i s p e c c a ­
D e i 6 9 3 ; in teg rita tis 2, 5, 1 5 . 4 3 0 ; t i ) 3, 1, 218.
iu u en tu tis 3, 4, 466; n ascitu r de Fluentum : - a u i r t u t u m m axim a 3,11,
in e x a ra to a g r o 10, 287 ; p le n u s t i m o ­ 489.
r i s D e i 8, 8 0 9 ; q u a s i - p u l c h e r r i m u s Flum en: 2 , 5, 6 4 8 ; - i n e i r r i g a t i o n i s
( h o m o in a m o r e D e i , a b ie c t is s a e ­ p e r f u n d e n s h o m in e s a d se u e n ie n te s
c u l a r i b u s c a u s i s ) a s c e n d e t 2 , 5, 9 9 7 ; ( I o h a n n e s ) 662.
rosarum 121 et m ater: superna Fluuius: D o r y x , i. e . F i l i u s , f l u e n s i n
S io n ; 6, 1 2 7 7 et liliu m c o n u a lliu m : decore rig a tio n u m ca ritatis 2, 6,
F iliu s; non sem in atu s sem in e in 1188. 119 2 .
agro 3, 8, 6 8 4 ; s u p e r q u e m r e q u i e u i t F lu xu s : san gu in is, q u o d est ap ertio
sp iritu s D o m in i 693 ; n o n tactu s o cc u lto ru m m e m b ro r u m u e n tris 1,
m a n i b u s , i. e . p r a e c e p t u m le g is ab 2, 5 0 7 ; e f f u n d e n s s e m e n 508; -u m
h o m in e non a d im p le tu m 2, 1, 57. p a t i t u r m u lie r 507.
243 ; talis s u r r e x it e x i n a r a t o a g r o , Foeditas : co n cu p iscen tia e hum anae
qui num quam m arcescet 6, 976; 2, 3, 303 ; i m m e n s a h o m i n i s 4 , 3 2 7 ;
u irg a e n o n sp inatae 3, 13 , 1 1 2 ; uir- m agna u itio ru m in p eccatis 3, 1,
g i n e u s 7 , 4 2 7 ; 8, 7 3 1 . 7 9 5 ; u i r g i n i s , 280; p o llu tio n is hum anae 2, 6,
quem in u io lab iliter ten u it 1, 4, 1 0 2 6 ; q u i d q u i d e s t in m u n d o e u a -
1025 ; u ir g in ita tis 2, 5, 369 F iliu s n escit u e lu t sal (in aqua) in fin e
D e i; 38 9 u e r u s , V n i g e n i t u s ; u i r t u ­ m undi 3, 12, 1 2 9 ; q u o d e s t in c r e a t u ­
tu m o m n iu m F iliu s 3, 3, 3 7 7 ; ris e u a n e s c i t 6, 12 1 ; u d i s s i m a h o m i ­
- - r e s a l ii ( a c l i l i a ) i n d e x t e r a a m o r i s c i d i o r u m e t f o r n i c a t i o n u m 2, 6, 4 6 9 ;
c a e l e s t i s , i. e . c l a r i t a s a e t e r n i l u m i n i s -tis b r u c h u s 4 6 4 ; -te e t u u ln e r i b u s
2 7 1 ; ( a r b o r i s ) 1 , 4 , 7 5 4 ; q u a s i - in p r o s t r a t a i a c e n s m o r s , i. e. d i a b o l u s
a r b o r e : u o lu n t a s in a n i m a 76 6 ; d o c ­ 1, 577 -
trin ae ( E n o c h e t H e l i a e ) c a d e n t 3, Foedus : b e n e d i c t i o n i s 2 , 5, 7 7 3 ; c o l ­
1 1 , 7 3 6 ; d u l c e d i n i s ( c a s t i t a t i s ) 2 , 6, lig ation is (sp o n si et sp o n sae ) 14 8 8 ;
2 14 4 ; d u lc io re s et su au iores su per co n stitu tu m (u iro et m u lieri) i , 2,
o m n ia arom ata (u irgin es) 3, 492; 3 1 5 ; i u s t i t i a e 2 , 3, 6 6 2 ; m e u m ( D e i )
d u l c i s s i m i ( h o m i n e s c a s t i ) 1 , 2, 6 2 6 ; 1 , 2, 4 7 3 ; 2 , 3, 6 3 0 ; p a t r u m 5, 9 5 4 ;
d u o l i l ii e t r o s a e , i. e . d u o t e s t a m e n ­ 9 7 1 a n t i q u o r u m ; r e c t u m 9 5 4 ; -eris
ta, u e tu s in c a n d o r e et n o u u m in am or (sponsi et sponsae) 6, 299;
rubore 3, 6, 2 4 7 . 1 0 1 2 ; fru c tu s sui ( D e i ) i t i n e r a 1 , 5, 1 4 6 ; p a c t u m 2 , 3,
( a r b o r i s ) 1 , 4 , 5 7 0 ; m e i ( D e i ) i. e . f il ii 4 4 ; ; -ere ce rtissim o fid elis anim a
d ilecti 3, 8, 4 2 ; o m n e s : p a t r i a r c h a e , am ans C h ristu m 3, 8, 8 2 2 .
p ro p h e ta e , ap o sto li, m arty res, c o n ­ Foetor: a e g e r 1, 4, 1 1 0 ; c o n t e m p tu s
fessores, u irg in es, m onachi 3, 12, D e i 3, 9, 463 ; ( c r i m i n a t o r i s ) c i r c u m -
15. 1 9 8 ; 201 F i l i i ; r o s a r u m 13, 146 am p le c te n s d ia b o lica m e la tio n e m
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 755

1 1 , 807 ; c r im in u m 2, 6 , 1 5 7 5 ; c r u d e ­ corde P a tris; salu ation is 2, 3, 510

lita tis (an tich risti) 3, 1 1 , 2 1 . 3 1 9 ; allatus e t sacratu s a F i l i o ; 6, 1158.
e b u llie n s m o rtife r (d iab oli) 1, 2, 1694 ; 3, 4, 285 ; s a l u t i s 2, 3, 514 ; 562
154; hum anus 3, 1, 3 2 6 ; ille , q u e m F iliu s; 662 s u s c e p t u s c u m f o e d e r e
in fe rn u s euom et, in quo m undus i u s t i t i a e ; 7, 446; 3, 4 , 301 ; 10, 485
a m a r i t u d i n e m m o r t i s i n p e r d i t o r e , i. s u b m e r g e n s m o r t e m . 486 f a c i e n s
e. f i l i o i n i q u i t a t i s , u i d e b i t 1 1 , 4 2 8 ; (co n tem p tu m m u n d i) u iren tem in
im m u n d issim u s et in fe rn a lis 800; re d em p tio n e; to rren s 13, 429;
im m u n d itia e 2, 6, 61. 1243; 1248 u iu en s 205 ; u i u u s 10, 300; e t
p u ris­
m o e c h ia e ; 2588 (sacerd o tu m ); et sim u s 2, 7, 324 i n q u o m i l i t a n t o p e r a
im m u n d itia 3, 1 1 , 809 ; i n f e r n a l i s 6 7. D e i ; 3, 9, 388 ( s t i l l a n s n o u a m i l l u s ­
7 9 5 ; m u l t u s 1 , 2 , 58. 1 5 0 ; n e q u i t i a e t r a t i o n e m r i u u l o r u m ) ; u i t a e 2, 2,
3, 8, 3 8 0 ; p u t r e d i n i s s c a t u r i e n t i s 9, 87 ; 3, 8, 632 ;
677 ; p essim u s 2, 7, 127. 478 n e b u la e — -tis albed o 1125; riu u li 10, 485;
d e u en tre u erm is; 3, 9, 463 c o n t e m ­ s u a u i t a s 4 6 7 ; 1 3 , 2 0 5 ; u i u i a q u a 10,
p tu s D e i; 11, 329 ( c o n t r a d i c t i o n i s 300;
D e i ) ; r u m o r i s m a l i 8, 2 9 7 ; s c e l e r u m -a d -tem 8, 438 tam quam ceruus
h o r r i b i l i u m m a x i m u s 8, 3 1 9 ; s o r d i s p r o p e r a n t 1633 u en ia t h o m o et h a u ­
356; so rd iu m 2, 6, 4 7 2 ; u u l n e r u m 1, riat a t q u e b i b a t ; 6 4 1 o p o r t e t h o m i ­
4 , 9 7 2 ; -is l i q u o r 3, 1, 326. n e s u e n i r e si a q u a m h a u r i r e d e s i d e ­
F o liu m : arb o ris a u e n to c o m m o u e - ran t ; ad -tes a q u a r u m d e s id e r a t c e r ­
tur 3, 10, 447; -oru m in arbore u u s 10, 4 6 3 ; in - t e m m is s u s F iliu s 2,
u i r i d i t a s 1 , 4 , 7 6 5 ; i n - is s u c u s a r b o ­ 3, 561 ; in -te 1, 1, 122 p aran tu r
ris (h ie m e ) se c o n t r a h i t 607. h o m in i p re tio sissim ae d iu itiae ; 2, 4,
Fomentatio: lu ti in u o lu t i 3, 8, 3 0 6 . 29 3 m i s e r i c o r d i a ; 3 , 1 3 , 81 a s p i c i u n t
Fomentum: uetus 3, 8, 30 2. ch e ru b in et serap h in (D e u m ).
Fons: 3, 10, 4 6 3 ; a b u n d a n tia e 1, 1, Foram en : 2, 4, 161 ; la p id e u m 5 , 7 3 3 ;
38 ; a q u a e 3, 8, 4 3 8 ; u i u a e 2, 1, 370 m o n tis 1, 4, 148. 1 6 2 ; p a r u u m , in
s u f f o c a n s m o r t e m ; 3, 3 6 1 d e s i g n a n s quo an im a se a b s c o n d it 138; -in a
P a t r e m ; 6 , 1 3 0 7 ; 3, 6 , 3 1 3 ; 8, 1 1 2 ; ; m u lta 2, 3, 70 . 1 7 5 ; p a r u a e t m u l t a 3,
1 0 ,4 6 6 ; 13, 12 7 ; 2, 6 , 1221 u iu e n tis ; 6, 2 16 . 930 ; p a r u is s im a , q u a e ca ritas
b a p tism a tis 2, 3, 3 5 3 s a c r i ; 4 3 9 e b u l ­ p e r t r a n s i t 8, 1 4 4 ; p e r -in a fu lg e n s
l i e n s in s a n c t i f i c a t i o n e l a u a c r i F i l i i ; s o l . i. e . S p i r i t u s s. r a d i o s d o n o r u m
634 cum opere fidei recu satu s; 4, s u o r u m d i u i d e n s h o m i n i b u s 6, 9 3 0 ;
2 9 3 ; b e n e d i c t i o n i s 3, 7 5 0 ; n o n d e b e t in -in ib u s 2, 3, 1 7 5 p e r f o r a t u s u e n t e r
e s s e i n a b s c o n s o s e d i n m a n i f e s t o 3, im a g in is (ecclesia e) in m o d u m retis ;
8, 6 3 2 ; d o m in a to ris fo rtissim i 11, 262 in tr a n te s u e n t r e m n ig r i in fa n te s.
290 ; fid ei e m a n a u i t d e g e n t i l i p o p u ­ Forma: A d a e fu tu ri 3, 2, 4 2 8 . 4 4 0 ;
lo 874; flu en s ex P atre in ig n e o ( a n g e l o r u m ) 1 , 6 , 2 7 . 4 1 . 4 2 . ; 3. 1 0 2 .
a r d o r e 1 3 ,4 5 1 ; n o n flu en s a d h o m i ­ 179. 2 1 7 ; q u a si - a r b o ris u ires a n i­
nes ip su m s o lu m m o d o scien tes n ec m a e in h o m i n e 4, 7 6 4 ; b a p t is m i 2 , 3 ,
a d e u m u e n i r e u o l e n t e s 8, 6 4 0 ; g l o ­ 6 3 . 7 7 7 ; c a p i t i s n u d a , i. e. z e l u s D e i
ria e s a lie n tis 1, 1, 1 2 2 ; la c r i m a r u m nu lli m o rta lita ti s u b ie c tu s 3, 5, 9 4 .
e d u c tu s ab o c u lis fid e liu m a ca ritate 38 8; clarissim a 1, 325; congruens
2, 8 3 1 ; la e titia e 3, 4, 301; lau acri c a e l a t a i n n u m m o 1 , 3, 3 9 4 ; c o n t r a ­
p u rissim i 2, 3, 245 ; m a g n u s (V er­ ria 3, 1, 348; (creaturae) 12, 178;
b u m ) 1 , 28 8 ; p a e n i t e n t i a e 1 , 2, 1 9 5 ; F ilii h o m i n i s 1, 329 n a t a in s i m p l i c i ­
p le n u s in n u m e ra b ilis g lo r ia e 3, 10 , ta te ; 341 s in e m a c u l o s i t a t e ; fr a g ilis
4 6 6 ; p u r i s s i m u s 8, 1 9 6 ; F i l i u s ; 11, e t m i s e r a 59 2 ;
290 d o m i n a t o r i s f o r t i s s i m i ; r e g e n e ­ -h o m in is 1 , 2, 6 1 . 6 4 . 2 3 0 . 2 4 0 p u l ­
ration is 2, 4, 195 ; s a c r o s a n c t u m 3, chra p lu rim a s stellas in con tin en s
6 9 4 ; salien s 3,6, 365 e x i u i t a p p a r e n s ( E u a ) ; 4, 61. 561 in te g r a in u te r o
in p le n itu d in e iu s titia e ; 13, 43 de m u l i e r i s ; 63. 566 d a n s m o t u s u iu i-
75& INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
d a e m o t i o n i s ; 68. 586 d e u t e r o u iu i- 210. 961 ;
f i c a t a e g r e d i e n s ; 2 , 3, 6 5 9 a m a b i l i t e r - -a b a p t i s m i s e r u a t a c o n c e d i t u r f i d e l i
f o r m a t a ; 3, 1 , 9 1 s u m p t a a F i l i o D e i b a p t i z a r e s i s a c e r d o s n o n a d e s t 2 , 3,
p r o p t e r h o m i n e m ; 279 in F i l i o D e i ; 63. 7 7 7 ; ta m fra g ili et ta m m is e r a u t
303 a s s u m p t a a b V n i g e n i t o i n u i r g i - e s t h o m o , n o n c o o p e r t u s a n g e l u s 3,
nea carne 1338 co n stitu ta o rd in a tio ­ 1, 5 9 2 ; p r a e s t a n t e s s u b s e q u e n t i b u s
n e p r o f u n d a e s a p i e n t i a e ; 9, 1 5 4 . 900 a p o s t o l i 9 , 3 6 9 ; s p e c i o s u s p r a e fi l i i s
alia n u lla in iu s titia c o n s p i c i t u r ; h o m in u m 1, 324; su m p ta h o m in is
- h u m a n a 1, 1, 18. 7 1 n u l l a (in t i m o r e p rop ter h o m in em F iliu s in d u itu r
D o m i n i ) ; 3 , 8, 7 7 . 149 . 900. 1037; h u m a n it a te 91 ;
h u m an itatis (in F ilio D ei) 12, 11. -in fo rm a 2, 1, 33 f o r t i u m leo n u m
160; 163 et p assio n is; im p o sita e g o ( H ild e g a rd is ) h o m o n o n ca len s ;
num mo 1, 3. 3 9 4 . 396; lin g u a r u m 3, 6 5 5 A d a e d i u i n a p o t e s t a t e h o m i ­
p u lch ra 3, 11, 287; quasi - p acis n e m c r e a n t e ; 6, 19 7 4 castitatis p e r
in a estim ab ilis u n an im itas ip siu s a in n o c e n tia m p e rsp ic u a e u irtu tes ; 3,
n u llo m o rta li h o m in e u alet c o n s id e ­ 1, 341 F ilii n o n e r a t u lla m a c u l o s i -
r a r i 6, 6 5 5 ; ( p o p u l o r u m ) f u l g e t i n t a s ; 3, 3 3 6 m u l i e b r i a p p a r e t m i s e r i ­
facie a n g e l o r u m 13, 7 4 ; ru d is p r o p ­ c o r d ia ; 4, 10 5 h o m in is, ut ceterae
ter in te g r ita te m sim p lic is in fa n tia e u irtu tes, ap p are t scien tia D e i ; ; , 661
8, 1140 ; sp e cio sa 1, 335; quasi sp iritu s sen sati p r o s p e r it a s ; 13, 666
s p le n d id a so lis - F iliu s D e i i, 89; m o lli s p eciei E x c e ls i D e u s c o n s titu it
uestra (a n g e lo ru m ) 1 3 ,6 5 h a b e t g l o ­ m iracu la;
rio sa g a u d i a ; 66 in ta cta ab omni -in f o r m a s u a 1, 2, 2 1 9 d i a b o l u s n o n
prauo o p e r e ; u iu en s in se m e tip sa p o tu it aperte co m p lere (p erd itio ­
n o n e s t u l l a u i r t u s 3, 1 6 6 ; z e l i D e i 5, nem h o m in is); 3, 1, 301 apparet
2. 11; ; hom o in in te r io r i s e c r e t o d iu in it a -
— - ae f a c t a e c o m p e t e n t e r e x a e r e 2, 1, t i s ; 8, 6 6 3 u i r t u t e s i l l u m i n a n t e s c o r ­
205 ; e t h a b i t u s u i r t u t u m 3, 8, 6 7 . da fid e liu m ;
656; quaeque ex lim o secundum — n o n in - s u a a n t i q u u s s e r p e n s , s e d in
u o lu n ta te m h o m in is d iscretae 11, s i g n i f i c a t i o n e m y s t e r i i 2, 7 , 1 7 0 .

39°; Formatio: form ae co n traria e 3, 1,

--ae co n trariae fo rm atio 1, 348; 3 4 8 ; ( h o m i n i s ) 2 , 3, 7 9 5 ; r e c t a 3, 1,
(creaturae) cre a tio 12, 1 7 7 ; m irab ilis 3 4 7 ; -n is d iu e rs ita s 3 4 7 ; n a tu r a 5 4 ; ;
c a p u t 82. 2 8 ; ; n o d i 1, 4 , 3 7 4 . 8 0 4 ; s in e - n e s a n g u i s 2, 6, 1 2 5 2 .
p u l c h r i t u d o 3 , 1 , 325 ; s u a e 1 , 3, 3 9 7 Formica : -ae n o n d e s id e ra n t d o m i n a ­
t e m p u s n o n d i s c e r n i t n u m m u s ; 4, ri s u p e r r e l i q u a sib i sim ilia 3, 10,
3 7 3 . 804 e x l i n e a m e n t i s s p h a e r a se 183.
co ntrahens, i. e. an im a deserens Fornax : ign ea (co n cu p iscen tia e ca r­
m e m b ra co rp o ra lis h a b ita c u li; n i s ) 2 , ; , 13 5 5 ; i n - c e q u a s i a u r u m 6,
— -ae h u m a n a e d issim ilis u id e t u r tertia 1722 exam in ab itu r praesum ptuose
u i r t u s i. e . t i m o r D o m i n i 3, 8, 7 7 . accedens ad c o m m u n io n e m ; 3, 8,
1 4 9 . 900. 1 0 3 7 ; - a m h o m i n i s in se- 453 erunt in p ro b atio n e (d ilecti
m e tip s o h a b e t F iliu s D e i in carn a tu s D ei).
1 , 2 7 9 ; h o m i n u m n u ll a m in se o s t e n ­ Fornicatio : 1 , 2, 5 8 4 ; u e l a d u l t e r i u m
d e n t e s t h r o n i 1, 6, 4 1 . 1 7 2 ; m e m b r o ­ 3 6 4 . 3 6 8 ; 3, 5, 6 1 0 ; a r d e n t i s s i m a 2,
rum h u m an o ru m n o n h ab et an im a 7, 4 6 4 ; co n traria 6, 2262; d u plex
4 , 57 5 ; n u l l a m 1, 18. 7 1 h u m a n a m 1 7 1 5 ; f a c i e n s 1 , 2, 3 1 0 d i u i s i o n e m ;
(tim oris D o m in i) p rae o cu lis d is c e r­ 442 se c o m m u n e m h o m in ib u s a b o ­
n e r e u a l e s ; 3, 6, 99. 648 (p a c is ) p r a e m in ab ilis c o r a m D e o ; m a tris an ti-
m u lto sp le n d o re p e rfe cte in tu eri p o ­ ch risti 3, 1 1 , 523 c o n s u e t a ; 5 26 s a n c ­
tes ; u ir il e m an m u lie b re m habeat ta (d icta ab e a ) ; m u lie ru m 2, 6,
c a p u t m e d iu m et d e x t r u m san ctitatis 2243 ; o p u s s a n g u i n e u m 3, 11, 219;
p erfecte co n sid era re non uales 9, p e s s i m a 1 , 2, 5 7 1 ; i n p r a e u a r i c a t i o n e
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 757

legis 2, 2 8 6 ; s i m p l e x i n u i s c e r i b u s c o n c u p is c e n tia et s t u d iu m : tres c a u ­

p r o p r i i c o r p o r i s 2, 6, 1 7 1 3 ; super­ s a e i n o p e r e u i r i 2 , 3, 4 5 4 ; c o n c u p i ­
f l u a 3 , 3, 1 9 3 ; s i n e u e r e c u n d i a e t s i n e scen tiae ac operis in u iro 478;
c e s s a t i o n e l i b i d i n i s 1 , 2, 4 8 0 ; u e s t r a co n iu n cta co n silio 3, 8, 768;

2, 577 ; co n iu n ctio n is (scientiae s p ecu la -

- -n is a r d o r 3, 11, 5 1 7 ; co n trarie tas t i u a e h u m a n o o p e r i ) 1 1 , 23 8 ; ( c o r ­
c o n t a m i n a n s t a m m u l i e r e s q u a m ui- p o r i s e t a n i m a e ) 1 , 6 , 10 8 ; c r e a t u r a ­
r o s 2, 6, 1 4 5 . 2 2 3 5 . 2 2 4 4 ; c r u d e l i t a s rum 3, 29 3 D e i; 3, 7, 80 o m n is
5, 8 4 1 ; i n n o c e n s 3 , 1 1 , 2 1 9 ; l a t r o c i ­ d irigitu r a D e o ;
n i u m 3, 1 1 , 5 1 4 ; s e m e n u e n e n o s u m - d an s m o llitie i h o m in u m in c id e n te m
2 , 7 , 52 6 ; s e n s u s 6 , 1 9 1 2 ; s p i r i t u s 3, aciem a d se d e f e n d e n d u m 9, 2 0 1 ;
8, 4 4 8 ; s u f f o c a t i o 2 , 7 , 4 6 4 ; D e i 1 , 6 2 8 s e c r e t a ; 4, 6. 1 5 4 ; 6, 9 1 3 ;
- - n u m e t a d u l t e r i o r u m i l l e c e b r a e 3 , 7, 7, 81; 8, 773; denudans in bono
275 ; c o n t r a r ie t a t e s m u l t a e 1 1, 178 ; opere nudam et a p ertam in d iu in a
e t h o m i c i d i o r u m f o e d i t a s 2, 6, 4 7 0 ; S c r i p t u r a a d m o n i t i o n e m 9, 9 2 4 ; 926
- - e m a p p e t e r e 1 , 2, 3 3 3 ; osten d en s in te rio re m d u lced in em
--n e p o llu e re d ed ica tion es 3, 5, 58. n u c l e i ; d i a b o l i 1 , 2, 4 1 7 i n c o n c e p t u
6 0 3 ; a - n e f u g i t u e r e c u n d i a 3, 305 ; h o m i n i s ; 2, 7 , 2 8 1 ; d i a b o l i c a 2 8 6 ;
in -n e u estra n o lite a c cu s a re D e u m d i l a t a t i o n i s s y n a g o g a e 1 , 5, 7 0 ; D o ­

1, A 5 77 - m in i tan ta 2, 6, 1063 ; d o n o r u m
Fornicator: - e s 2 , 3, 1 2 2 ; d e r i d e n t e s S p ir it u s s a n c ti 3, 10, 2 1 . 5 2 4 ;
i n s t i t u t a e c c l e s i a e 7 , 50 9 ; e t h o m i c i ­ - e c c l e s i a e 2 , 4 , 1 5 3 ; 5, 2 8 0 ; 3, 3, 2 0 3 ;
d a e 1 , 2, 5 7 1 ; h o m i n u m n o n s o l u m , 11, 310; (elem en to ru m ) 1, 3, 98.
s e d e t i a m p e c o r u m 2, 6, 2 2 9 7 ; in u a - 3 1 3 ; e x c e l l e n t i s s i m a D e i 3 , 5, 305 ;
d e n t e s e c c le s ia m in s c h is m a t ib u s 7, e x te n s a V e r b i 9, 942 ;
5 0 7 ; i u d i c a t i d i s t r i c t e 6, 1 4 5 . 2 2 3 4 ; - f i d e i 2 , 1 3 3 ; 3, 4 2 7 ; i o , 4 6 . 4 9 . 808
m o r t i f i c a n t e s s e m e n s u u m in h o m i ­ u ig ila n s ; 8 13. 822. 8 2 8 ; F ilii 7, 230 ;
c i d i o 7 , 5 0 6 ; t u r p i s s i m i 306 . 8, 7 6 3 ; 1 1 , 90 8 n o n a g n i t a ; 9 1 7 i. e.
Fortis: aut d ebilis 3, 9, 195 non fo rtis s im i S a m s o n is , a b scisa ab rasis
p ra e u a le b it f o r t i t u d i n i ; 10, 431 n o n cr in ib u s ; 920 d e le n ita ; filio r u m 1 , 5 ,
p oterit com m ouere co n sta n tia m ; 37 s y n a g o g a e ; 3, 1 1 , 3 1 0 e c c l e s i a e ;
-es con tem n un t Deum 13, 641; f o r tis in fid e, re sistit o b i e c t i o n i d ia ­
o s te n d u n t in u a llib u s f o r tit u d in e m b o l i c a e 9, 9 1 5 ; f o r t i s s i m a 13, 4 8 7 ;
640. fu n d am en ti 11, 820;
Fortitudo: 3, i i , 2 1 8 ; acies a c u tis s i­ - g e r m i n a n s 2 , 5, 7 8 7 ; G o l i a t h 3 , 1 1 ,
ma 9, 198; acuta, p lan tan s om nes 685 ; g r a t i a e 8, 1 1 8 8 ;
riu u lo s fo rtiu m 2, 2, 25 ; a d h a e r e t - i n c a r n a t i o n i s m a x i m a 2, 4 , 1 4 9 ; et
a p t e c o n s i l i o 3 , 8, 7 6 2 ; a e t a t i s ( i n e a i n s a n i a m o r d a c i t a t i s ( A n t i c h r i s t i ) 3,
n o n c o n fo r ta tu r catu lu s im m u n d o ­ 11, 333; in te lle c tu s, u o lu n ta tis ac
rum an im a liu m qui ab icitu r) 10, c u iu s q u e r o b o r is a n im a e 1, 4, 6 7 8 ;
36 8 ; e t a l t i t u d o 9 , 2 6 4 a c t u u m c a e ­ i n u i c t a e t i n s u p e r a b i l i s V e r b i D e i 3,
le stiu m ; 788 in tellectu s h u m an i; 4 , 1 5 7 ; 3, 2 2 4 ; i u s t i d a e s i n c e r a 1 , 6,
a m a r i t u d i n i s ( i n d i a b o l o ) 2, 7 , 2 5 7 ; d j ;
a n i m a e 1 , 4 , 59 8 i n i u u e n t u t e ; 3 , 3, - m a g n a est h o m in e m ea p er c o n s i­
430 erecta ad D e u m ; arm a ta uirtu- liu m credere quae co rp o rali u isu
te o m n ip o te n tis D e i 9, 9 1 4 ; a r m e n ­ n o n u a l e t u i d e r e 3 , 8, 7 6 7 ; m a x i m a
t o r u m 4, 5 3 5 ; 2 , 6 , 4 8 4 D e i ; 3 , 3, 4 8 1 e t r e u e r e n t i a
- b r a c h ii D e i 10, 935 ; (g e m itu s et p a tie n tia e ) ; (m ed u lla e)
- can d id issim a 535; ch a ly b s fo rtissi­ 2 , 6 , 1 2 5 5 ; m e m b r o r u m i. e. e l e c t o ­
m a 9, 197; circu m cision is 3, 165; r u m 3, 1 1 , 2 4 6 ; m i r a c u l o r u m 745 ;
c a l o r i s i n u i r o 1 , 2, 503 ; c o l l i u o l u n - -o cc u lu it se in V erbo in carn a to 8,
ta tis s u a e ( d e s e r i t u r in s u b i e c t i o n e 760 ;
fid elis o bo ed itio n is) 3, 8, 1072; - p assion is F ilii 2, 6, 292 ; p e r fe c ta
75» INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
(aetatis) P rot. 50 ; et p ieta s g ra tia e draconem ; 934 tran su erb era n s os
D e i leu a n s h o m in e m s u r s u m ad c a e ­ illiu s f e r r o ; 940 u ib r a n s g l a d i u m ad
lestia 3, 8, 1 1 8 8 ; p o t e n t i a e 2 , 7 , 14 8 ferien d u m ;
D e i; 3, 6 , 3 31 s a e c u l a r i s ; e t p o t e s t a s - m o n s ( e c c le s ia ) 10, 9 3 9 ; o p e r a t i o in
b e a t i t u d i n i s ( p a u p e r t a t i s s p i r i t u s ) 1, s a c e r d o t i b u s 2 , 3, 1 6 3 ;
1 ,8 8 ; p otestatis o m n ip o te n tis D e i 3, - p ectu s 3, 1o, 621 ; p e rfe c tio 1 1 , 2 5 2 ;
1 0 , 8 43 ; q u a s i p r i n c e p s i n c o n s p e c t u p l e n i t u d o 2 , 5, 7 8 7 ; 6 , 12 5 5 ; p o t e n ­
s u m m i r e g i s 9, 9 1 1 ; tia 3, 6 , 9 1 3 ; e t p r o t e c t i o n i s m i l i t i a 2,
-re c titu d in is 10, 7 0 9 ; r e f u g iu m cer­ 6, 934;
t i s s i m u m fr a g i li t a t i h o m i n i s 9, 201 ; - r o b u s t i o r i s est h o m o in o p e r e o p e r a ­
r e p u g n a n s in s id iis a d u e r s a r i o r u m in tio n is, in in c e p t io n e b o n i g ra c ilio ris
h o m i n i b u s 9 1 2 ; r o b u s t i o r 4, 349 ; u irtu tis 3, 4, 349; rubor 11, 173;
- s e c r e t i o r 2 , 5, 2 8 3 ; s e m i n i s h u m a n i s ta tu s e t q u i s s i g n i f i c e t 9, 4 3 . 8 4 8 ;
1, 4, 499; sponsi 3, 11, 890; et tan tae 1, 4, 178 an im a; 3, 10, 4 94
sta b ilita s a e te rn ita tis r e g n i D e i 1 , 1 , q u is, qui tentet D eo re p u g n a re ?;
2. 50. 5 3 ; s u b i g e n s p e r u i a m r e c t i t u ­ u e r b a 9 , 4 . 1 9 1 ; u i r t u s 1 , 6 , 10 8 ; 2 , 1,
d in is a n t i q u u m s e r p e n t e m 3, 9, 933 ; 203 ; u i s 1 , 2, 4 . 9 7 . 10 3 ; u m e r u s 3,
su rrex it ad e icien d u m d iab o lu m 1 0 , 57 2 ;
2 0 0 ; s u s t e n t a c u l u m S p i r i t u s s. 7 8 5 ; - - i n i D e i 3 , 4 , 6. 1 5 4 n u l l a s u p e r b i a
- ta n ta 1 , 4 , 178 ( a n i m a e ) ; 3, 1 1 , 5 36 ; resistere p otest; 7, 80 non ualet
t r a n s ie n s r ic t u s li b i d i n i s 9, 9 3 6 ; T r i ­ co m p a ra ri o m n is fo rtitu d o creatu ra­
nitatis s a n c ta e ig n o r a t a 1 1 , 909 ; t u r ­ r u m ; fid ei c o n iu n c t u s t i m o r D o m i n i
r i s 2, 4 , 9 6 ; 3, 3, 1 6 4 ;
- u e r a c i s s i m a , D e u s 5, 56 8 ; V e r b i D e i
2 ’ 133 ; .
- - i n e m c o m i t a t u r s c i e n t ia (in F ili o ) 3,
2 , 1, 203 ; 3, 4, 15 7 in u ic ta ac in s u p e ­ 8, 773 ; su a m osten d u n t fortes in
r a b ilis ; 181 c i r c u i e n s e t u o l u b i l i s in u allib u s 13, 640; u iri in c e n d it
g r a t i a ; u i r i 1 , 2, 2 3 7 . 256; 260 ad co n cu p iscen tia 2, 3, 454; u irilem
m o llitie m m u lie ris u t d u ritia la p id is em o llit a fflatio im m u n d itia e 1, 2,
a d t e n e r i t u d i n e m t e r r a e ; 2 , 3, 4 6 1 . 590; ad -in em n u tritu r puer per
4 6 2 . 5 0 0 ; u i r i l i s 1 , 2, 5 9 1 ; 2 , 6 , 1 0 3 2 . n u tricem 3, 9, 228 ;
2 2 2 2 . 2 2 5 4 ; 3, 5, 395 ; u i r t u t u m 1 , 6, - -in e et co n sta n tia in D eo m u n iti
1 1 7 ( a n g e l i c i o r d i n i s ) ; 2 , 2, 2 1 9 ; 7 , (credentes) 2, 7, 600; D o m in u s
602; 3, 10, 370 q u a e s u n t in do­ c u n c t i s p r a e e s t 6, 1063 ; e c c le s i a d i g ­
m o s a p ie n tia e ; u o le n s 9, 194 r e p u ­ n e e t l a u d a b i l i t e r u i g e t m o d o i n fi l ii s
gnare au xilio D ei fo rtissim i an ti­ su is 3, 1 1, 311 ; h o m o seren issim u s,
quo serp en ti; 197 esse fo rtissim a i. e . , F i l i u s D e i , r e p e r c u t i t t e n e b r a s ,
ch a ly b s; u o lu n ta d s D ei 2, 6, 6 8. u t h o m o in eis i a c e n s f u l g e a t 2 , 1 , 8 1 .
1 3 54 -D 62; 307 ; ( u ire s a n i m a e ) a ffla n t a n i m u m
- -inis a d m o n i t i o 3, 9, 943 ; ae tas Prot. 1, 4, 6 7 9 ; u irtu tis (iu stitiae) e c c le ­
49 ; altitu d o 3, 5,4 2 1 ; anni 1, 2, 4 9 4 ; siastici d o c t o r e s c a p iu n t r e q u ie m 3,
ascensus 3, 10, 5 3 5 ; 9, 858 ;
-cin ctio 2, 5, 282; claritas 4, 106; - a -ine re c titu d in is s u a e n o n m o u e b i-
c o l l u m 3 , 5, 30 1 ; e t c o n c u p i s c e n t i a e t u r c o n s t a n t i a 1 0 , 7 0 9 ; i n - i n e 1 , 2,
s t u d i u m 2 , 3, 4 6 2 ; 1 0 1 e t i n d e c o r e in i n i t i o c r e a t i o n i s
-decor e t u is 1, 2, 4. 9 7 ; f il ii 368; suae n u llu s d e fe ctu s sen sit L u c i f e r ;
h ab itu s et q u id sig n ifice t 3, 9, 46. 3, 9, 942 e x t e n s a D e u s m a n i f e s t a u i t

9° 7 i V erbum ; 10, 688 et p u lch ritu d in e

- i m a g o (i. e . u i r t u s f o r t i t u d i n i s ) 9 1 6 p e rse u e ran s co n sta n tia te n d it ad s u ­
in d u ta ga le a (su p e r n o u ig o re ). 9 17 p e rn a ; sin e -in e uirili V i r g o g ig n e n s
et lo rica (le g e C h risti). 920 atque F i l i u m 2, 6, 1 0 32 .
ferreis c h ir o th e c is , q u a e s u n t fo r tis ­ F o r u m ; d i u it ia r u m e t m e r c a t u s 2, 7,
s im a o p e r a ; 923 te n e n s e u a g i n a t u m 6 0 . 1 8 1 ; i. e . o p e r a m o r t i s 1 8 4 .
g l a d i u m ; 931 c o n c u lca n s h o rrib ile m F o s s a : ab sco n sion is 3, 1 1 , 420.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 759

F o u ea : 2, 5, 1091; d esp era tion is Fructuatio: i n t e r r a 2 , 1, 150 .

1101. Fructuositas : 3, 4 , 594; iu stitia e
Fragilitas : c a r n i s 2, 6, 840 ; 3, 4, 3 52 ; in o b liu io n e 2, 6, 458; m agn ifica
6, 888; 8, 1061; co rp o ra lis 2, 6, ( F i l i i D e i ) 1 , 8 9. 4 1 3 ; m u l t a ( g r a t i a e )
1637; co rp o ris 1404. 1405; 3, 10 , 3,' 8, 1 2 3 4 ; u i r t u t u m 2 , 3, 2 1 0 ;
323 ; d e b i l i t a t i s 2, 6, 1 1 6 7 ; h o m i n i s - -tis a r d o r 3, 1 o , 6 3 z ; o p u s 2 , 3, 2 1 0 ;
751 ten era 1 3 , 2 , 1 8 6 ; h o m in u m 3, 9, p la n ta trix (gra tia ) 3, 8, 4 6 9 ; p l e n i t u ­
201 ; h u m a n a 1, 6, 1 8 1 ; h u m a n i t a t i s d o 2 , 1 , 89. 4 1 4 ; 2 , 4 9 F i l i u s ; u i r i d i -
2, 1, 218 ; m o l l i s et t e n a x 2 1 8 ; t e n e r i ­ t a s 1 , 2 3 8 ; u s u s 3, 4 7 2 ; i n - t e c a r n i s
tudinis h u m a n a e 1, 2, 6 1 3 ; t e r r a e 3, V e r b u m red iit a d P a tr e m 3, 7 , 366.

‘ 2, 94; Fructus : (ag ri) m u ltu s cum m u lto

— ti s c a u s a 1 0 , 2 9 ; ; i m b e c i l l i t a s 1 , 3, l a b o r e 1 , 2, 7 3 1 ; a r b o r i s 4 , 75 5 ; 3 , 8,
3 1 9 ; i n f i r m i t a s 2 , 3, 2 25 ; m a t e r i a 1, 8 23 f r u c t i f e r a e ; a r b o r u m bonarum
2 1 8 ; natura 3, 1 0 , 3 2 4 ; p a l l o r 6 , 8 88 ; 1 , 2, 7 4 4 ;
p o n d u s 2 , 6 , 1 6 3 7 ; t a n t a e h o m o 1 , 3, - ben ed ictio n is 3, 4, 21. 275. 2 8 ;;

51 3 ; bonus 10, 8 89 e t suauis opus bo­

— a b s q u e -te te r ra 3, 12 , 296 ; in -te e g o n u m ; 1 1 , 7 3 7 (d o c tr in a e in e le c t is ) ;
(hom o) sum 5, 196; prae -te sin e - c la rita tis u ita e in s a n c t if ic a t io n e c a n ­
p e c c a t o h o m o ( n o n i n c e d i t ) 2, 186. d id an d u s 2, 6, 529; com petens 5,
Fragor: m u ltu s p lu u ia e rep en tin a e 1, 1434;
3, 88. 2 7 0 . - d e s i d e r i i ra d ic a ti in b o n o 3, 9, 6 0 4 ;
F r a t e r : 2, 6, 1 2 9 6 ; m e u s p r o p t e r i n ­ d i g n u s te r r a e 1 , 2, 5 6 7 ; d u l c i s ( f l o ­
c a r n a t i o n e m : F i l i u s 6 , 1 3 0 1 ; - r e s 3, r u m e t h e r b a r u m ) 3, 1 0 , 3 5 4 ; d u l c i s ­
6, 374. 408 ; (F ilii D ei) h o m in es sim u s super om nem d u lced in em
p rop ter in carn a tio n em Filii 393 ; c a r n i s : F i l i u s 8, 8 5 0 ;
p ersequ en tes 381; 385 in caudam - egred ien s ex fid elib u s 2, 5, 2 4 ;;
e ffe c t i; -tru m d ile c tio 4 1 7 ; d o m in u s f o r t i s s i m u s 6, 1022 e t o p t i m u s , g r a ­
( I a c o b ) 4 0 8 ; -i s u r r i p u i t d o m i n i u m num fru m en ti; 1236 q u i n u m q u a m
Iaco b 421. d e f ic ie t ; fr u c tu o s u s 1, 28 7 ; fr u m e n ti
Fratricidium : perpetratum in p ri­ t r a d it u s in c a r n e m F ilii 6, 448 ; h o r t i
m o g en itis i , 3, 2 0 4 . 1 , 2, 75 3 ; i l l e , q u e m t e r r a i n p u r i t a t e
Fraudulentia: d i a b o l i 1, 2 , 3 1 3 . u i r i d i t a t i s p r o f e r t 2, 6 , 9 3 8 ; i u s t i t i a e
Fraus: d i a b o l i c a 1, 2 , 1 5 . 2 0 3 ; 208 3, 1 , 5 2 7 a r d e n s ; 2 , 4 , 80 s u m m a e ; e x
em anans nefas fra u d u le n ta e in ten ­ lab o re 3, 10, 1 9 7 ; s e c u n d u m la b o ­
3, 3, 2 25 ; - d i s c o n f u s i o 2 2 ; .
tio n is; rem 193 ;
Fremitus : i n s a n i a e 1, 3 , 2 1 8 ; m a g n u s - m a x im u s et p lu rim u s (u m o ris sa n c­
(d ia b olica e tu r b a e e re p to h o m in e d e titatis, s tilla n tis d e P a t r e in S p ir it u
i n f e r n o ) 2, 7 9 9 . p e r V e r b u m ) 2 , 1, 2 4 0 ; c u m m e r c e -
Frenum: t i m o r i s 1, 4 , 8 89 . de 3, 10, 193 ; m u l t u s ( p r o e l i o r u m
Frigiditas: c o r p o r i s 2 , 6 , 2 0 5 ; . c a s t i t a t i s ) 1 , 2, 6 2 0 ; n u t r i t a n i m a l i a
Frigus: 2 , 6 , 1 0 2 5 ; 3, 1 0 , 3 6 1 ; a e t a t i s 2, 1 , 1 3 0 ; o p e r i s b o n i 6 , 2 2 0 8 ; o p e ­
4, 4 6 9 ; cau sae m u n d a n a e 10, 3 6 3 ; r u m 9 1 7 ; o p t i m u s d a t u s a D e o 3 , 10 ,
in cip it ad esse (d ie ab sced en te) 11, !93;
485; m u ltu m 1, 3, 54. 166; per - p a e n i t e n t i a e 2, 4, 6 7 . 3 9 7 ; p e r d u c i ­
- p r o b a n d u s i g n i s 2, 6 9 4 ; - e e t f l a g e l ­ t u r a d m a t u r i t a t e m t e m p e r i e a e r is 1,
l is s e c a s t i g a r e 2 , 6 , 1 8 9 2 . 4, 7 ; 3 ; q u a s i - p e r f e c t u s in m a t u r it a ­
Friuolum : d ig n o scitu r quod iusti- te e st r a tio 7 6 7 ; in p l e n i t u d i n e S p ir i­
t i a m n o n h a b e t 2, 6 , 1 8 5 0 . tus san cti 3, 8, 7 1 0 ; p l e n u s 2, 2 1 2 ; 8,
Frons: 3, 9, 221. 222. 999. 1002; 8 2 9 s u a u i t a t i s u i t a e ; p l u r i m u s 3, 3.
i. e. c o g n it io 8, 1141; m u r i 6, 79. 1 2 4 d i u i n a r u m u i r t u t u m ; 8, 1 3 0 i n
5 8 6 ; - t e s 2 , 5, 1 3 2 . 3 4 6 ; - t i i n f a n t i s s p ir ita lib u s e t in c a r n a l i b u s ; u e lu t
in scrip tu m est ‘in n o ce n tia ’ 3, 8, 1 9 1 . p rim u s -us e r u m p e n s : an im u s in

11 37 - a n im a 1, 4, 7 6 7 ; p u lc h e r r im u s f r u c ­
76 0 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
t i f e r a e a r b o r i s , i. e . F i l i u s V i r g i n i s 3, a r i d u s 2, 5, 1 4 2 3 .
8, 823 ; Frum entum : -i c u l m u s sin e m e d u lla
- q u i c u m q u e i n a g r o 2 , 5, 1 4 3 0 ; 2, 6 , 1 0 3 0 ; f r u c t u s i n carnem F ilii
-sa n c titatis 1439; u elu t - suauis de trad itu s 448; granum 1021; 3, 7,
a d ip ib u s o p u s o p e r a tio n is in u o lu n - 14 0 ; p an is 2, 6, 4 3 7 ; e t u in i o b l a t i o
tate 2 4 9 ; su au itatis u itae 3, 8, 8 2 9 ; 735 ; d e -o et u in o s u s te n ta tu m est
sin e s u c o a m a r itu d in is g r a n u m f r u ­ c o r p u s V n i g e n i t i in m u n d o 73 4.
m enti 2, 6, 10 2 0 ; terrae i , 2, 5 6 5 . Frutex : d e -ice s u o s u d a t b a ls a m u m 3,
567; 3, 10, 194 non sin e la b o re; 3 , 214-
tricesim u s, se x a g e s im u s , ce n te sim u s Frux: - g e s c o l l i g e r e a n t e q u a m m a t u ­
2, 3, 2 1 2 ; t u u s 3, 10, 193 s e c u n d u m rescant (est h o m in is im p ru d e n te r
l a b o r e m ; 195 n o n s in e s u d o r e ; ag en tis) 3, 11, 4 7 9 ; terrae d im issae
- u irtu tu m 2, 6, 9 22 e st in s a p ie n t i a in p r o s p e r it a t e 4, 573.
Dei fid es; 3, 4, 482 p atie n tia e et Fulgor: actu u m b o n o ru m 2, 6 , 4 7 7 ;
g e m i t u s d e c la r a t u s in ip sis, p r a e f i g u ­ aureus 3, 1 2 , 52 ; a u r o r a e 2, 1 , 7 0 . 7 7 .
r a t u s i n c i r c u m c i s i o n e ; 8, 8 1 2 r e p l e ­ 2 9 0 . 3 0 3 ; 6 , 5 3 3 ; (et uide: A u r o ­
tu s ; uitis d u lc is s im u s a c fo r tis s im u s ra ) u e l u t a u r o r a 2, 1 , 6 7 . 2 8 2 ; 3 , 1, 3 9 0 ;
2, 6 , 1 1 1 2 ; u i u e n s 7 , 2 2 8 ; u t i l i t a t i s 3, b e a titu d in is m u ltu s 1, 6, 118 ; ca rita ­
1 0 , 88 ; tis a r d e n t i s V n i g e n i t i , s o l i s i u s t i t i a e
- -us a g r o r u m 2, 3, 4 6 5 ; b o n i 1 , 3, 3, 140; d iuin itatis, terrib ilis 3, 4,
54 2 ; 4, 7 6 1 ; 2, 6 , 4 6 4 ; c r e s c e n t e s 4 1 7 ; ig n e u s (b e a to r u m a n g e lo r u m )
superbi c o r d i s 3, 1 1 , 7 4 7 ; c u i u s q u e 1 , 2, 54. 8 4 ; i n c a r n a t i o n i s 3, 9, 373 ;
o p e r is i , 4, 720 ; d iu isi sin e r e fe c tio ­ iu stitia e 1 1 , 2 5 4 ; lu c is 1 , 4 8 1 ; m a x i ­
ne 3, 13, 630; d u lce s ad bonum m us 12, 301 ; o p e r u m bonorum in
fin em p e rd u cti 1 , 3 , 5 1 2 ; m u ltip lice s e le c tis 143 ; e t o r n a t u s u n c t i o n i s s u ­
3 , 8, 4 4 5 ; o m n e s t a m c o r p o r i s q u a m p erio ris d o cto ris 2, 4 , 15. 231 ; p r is ti­
an im ae 2, 5, 1 4 2 3 ; o p t i m i 6 , 1 1 1 7 ; n u m 1 , 2 , 1 1 3 ; p u r p u r e u s 4 , 54. 4 1 0
( s p i r i t u s ) 1 , 3, 5 1 2 ; a liu s s p le n d o r is ; 3, 9, 130. 833 o r n a ­
- u s d e s i d e r i u m 3 , 5, 2 4 3 ; p l e n i t u d o tus gem m arum ; rad ian s 2, 6, 540
2, 4 , 8 0 ; - u u m g e r m e n 3, 4 6 5 ; p e r ­ in trat r e m illa m s u p e r q u a m se d if ­
fectio 1, 4, 761; u irid itas 3, 542; fu n d en d o c a d it; 3, 9, 208 ; r u b e u s
u tilitas 2, 6, 4 6 4 ; u elu t a u r o r a ru tila n s 2, 3, 7 9 . 2 3 1 ;
— -ib u s affert u m id ita te m te p id u s uen - sap ien tiae 3, 12, 151 ; seren itatis in ­
t u s 5, 9 2 1 ; d e f ic ie n t is 1 , 1, 5 7 ; s p l e n d o r i s c la r i
- - u m u t a ffe r a t o p e r a t u r t e r r a m (uir) 3, 1, 5 0 4 ; s te lla e m a x i m a e 2, 1, 2 7 4 ;
1, 2, 565 ; a f f e r e n t e s h o m in e s per (stellaru m ) 5, 181 ; ta n tu s re sp le n ­
feru o rem Filii D e i 3, 8, 83 3 ; h o r t i d e n s 4 , 32. 1 1 4 ; t e r r ib il is q u a s i f a c ie s
c o l l i g u n t p i g m e n t a r i i 1, 2, 7 5 2 ; n u l ­ d iu in itatis 3, 4, 417; tu rb id u s et
lu m p roferen s h o rtu s est d estru en ­ rubeus uergens ad o rie n te m 2, 4,
d u s 755 ; n u t r i t u ir id i t a s 2, 1, 1 3 0 ; 48. 3 3 5 ;
ta lem , q u a le m F iliu s D e i attu lit, n o n - - is a b s c o n s a ( m y s t e r i a s a c r a m e n t i ) 6,
a f f e r e n t e s f i l ii h o m i n u m 3, 8, 828 ; 5 3 3 ; c l a r i t a s 1 , 4 , 54. 4 1 0 ; 2, 4, 1 16 ;
n e c u ir id i t a t e m n e c - u m a se ip sis, 5, 1 8 1 ; c o n t r a - e m p r i s t i n u m f e r u i d i
sed a ip s o (F ilio ), h a b e n t h o m in e s effe cti (sp iritu s L u c i f e r o c o n s e n tie n ­
830; t e s ) 1 , 2, 1 1 3 ; i n - e s u o t r e s s t e l l a e
— -us co r r o d it lo c u sta 2, 6, 4 6 2 ; in - u m c o h a e r e n t e s (tria m a g n a l u m i n a r i a :
p rod u cere sem en n o n p otest h o m o A b r a h a m , Isaac, Ia c o b ) 2, 1 ,6 2 . 261.
5, 1 4 3 2 ; c u m - u a u g m e n t a t o r e d d e t F u lg u r : in c e n d i t et c o m b u r i t 3, 11,
F iliu s h o m in ib u s m e r c e d e m la b o ris 727; u elu t - rad ian s n ito re caput
e t b o n a e u o l u n t a t i s 5 60 ; - i b u s r e p l e ­ s a p ie n t i a e 9, 1 2 1 . 8 1 1 ; u t - 2, 3, 8 5 .
tu r , a t t e n u a t u r t e r r a 3, 10, 15 2 . 1 5 4 ; 250 accurrens m u ltitu d o an gelo ­
e x -ib u s d iu e rsa p ig m e n t a 1 , 2 , 7 5 3 ; rum ; 3, 6, 197. 890 lu cem ex se
in -ib u s ta m c o r p o r is q u a m a n im a e reddens b e a t i t u d o ; -a feruen t 12,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 761

12 4 ; p raeu en iu n t so n itu m 1 , 3, 6 7 . 176; - is a b u n d a t s e r p e n s an tiq u u s

2 1 4 ; e t t o n i t r u a 3 , 1 2 , 35 c o n c r e p u e ­ 2 3 6 ; i n c r e d u l i t a s 3, 2 2 0 ; i n s a n i a 4 ,
ru n t; 77. 252 c e s s a n t ; -a, t o n it r u a 9 7 ; - e e t l i b i d i n e p l e n a i a c u l a 1 , 3,
ac g ra n d in e s 1 1, 5 5 4 ; u e lu t - is ign is
6?2'
729. Furtum : d i g n i t a t i s s p i r i t a l i s aut sae­
Fu m u s: (e m is s u s e feile) 1, 4, 682; c u l a r i s 3, 6 , 28. 4 4 8 .
i g n e u s 2, 3 7 . 1 4 9 ; n i g e r u o l a n s 2 , 7 , Futurum : - a s c i r i p o s s u n t n onn isi
120. 4 3 6 ; p e c t o r is ( u e r m is ) 33, 4 5 1 . f i d e u e l r e u e l a t i o n e 3, 1 0 , 32. 579.
4 5 6 ; ta e te rrim u s 1, 2, 1 5 3 ; uerbo- 585 ; -a s c r u t a n t u r q u i d a m i n c r e a t u ­
rum 3, 5 4 3 ; -i s u f f u s i o 2, 1 5 3 . r i s 1 , 3, 2 6 . 3 4 7 ; - o r u m f i g u r a ( u i r t u -
Fundamentum : 3, 3, 1 9 5 ; a e d i f i c i i 2, tes) 3, 6, 57 7; sig n u m ( u i r t u t e s in
6, 2 1 1 0 ; c a s t i g a t i o n i s D e i 3, 4, 547 ; ueteri testam en to ) 3, 127; um bra
c o r p o r i s : c o r 1 , 4 , 5 7 7 ; fidei p o s i ­ ( c i r c u m c is io ) 4, 2 70 ; in - u m iu s ta e x
tu m a F ilio 3, 2, 3 8 0 ; f i r m u m t o t i u s ca u s a p a e n it e n t ia m d if f e r e n s 9, 645 ;
b o n i 1, 4, 847 ; q u a si - fir m u m sc ie n ­ in -o 639 p u n ien s (D eus); 643
tia D e i 3, 9 , 3 0 4 ; f o r t i s s i m u m 8, 3 66 rem issio n em co n se q u e n tu r q u id a m ;
fid e lis a n i m a e : c o n f id e r e in D e u m ; 6 4 7 o s t e n d e n s ; 648 et in p r a e s e n ti
10, 4 3 4 c o n s t a n t i a e ; i m m o b i l e : S p i ­ puniens.
ritu s 868 ; e t i n i t i u m in s a lu a t io n e
s a n c tit a t is : r a d i x b o n i 9, 1003 ; p o s i ­ G
t u m 8, 4 9 t a n t u m 3 5 6 1 t a m e n ; 9 , 5 8.
298 so lu m m o d o ; quasi - p o situ m G alea : c a p i t i (u icto riae) su p e rp o sita
p r i m i t u s u e t u s t e s t a m e n t u m 6, 2 9 1 ; 3, 3, 6 7 . 395 ; i. e . u i g o r s u p e r n u s a d
p etrae 1 ,4 , 334; 2, 3, 1 6 9 7 ; p r i m u m s a l u t e m c r e d e n t i u m 9, 1 8 3 . 9 1 6 ; -ae
b o n i o p e r i s : fid es 3, 2, 13 3 ; q u a s i - in ca p itib u s (d o m in atio n u m i. e.
saluation is a n im a r u m : d iscretio 6, fo rte d esid eriu m b o n o r u m o p eru m )
9 7 0 ; ta b e rn a cu li to p a z iu s 1, 4, 8 6; 1 , 6 , 3 9. 1 6 3 . 1 7 0 .
u tile, in u t ile 2, 5, 1 0 5 1 ; Gaudium : agni 3, 13, 131 ; a m a b ile d e
- -a f o r t is s im a 3, 13, 1 7 0 ; 171 c o n s ti­ S p i r i t u s , i n c e n s u m 1 , 4 , 683 ; a n g e l o ­
t u e n d a ; in - u m la p id e s i m p o li t i p o ­ r u m 2, 1 9 9 ; 3, 9, 7 1 6 ; 12, 83. 2 6 4 ;
n u n t u r 2, 6, 2 1 1 0 ; s u p e r - u m p e t r a e a n i m a r u m b e a t a r u m (in p a r a d i s o ) 1,
ponere pedem 5, 1 6 9 7 ; u e l u t in - o 2, 6 7 6 ; c a e l e s t e 2, 3, 4 4 3 3 3 , 1 2 , 8 7.
A b r a h a m tetigit in ca rn a tio n e m cu m 264; ca n tico ru m electo ru m 3, 11,
p ra e sig n ifica tio n e m irae p r o fu n d it a ­ 2 57 ; ciu iu m su p ern o ru m 2, 5, 3 0 4 ;
tis 3, 3, 1 9 8 ; sin e -o p e tra e tu rris clarita tis s u p e r n a e 3 , 8 , 7 8 8 ; c o r d is 1,
u a n ita t is 1, 4, 354. 2, 6 3 3 ; f e l i c i t a t u m a c b e a t i t u d i n u m
Fundator: ecclesia e 2, 5, 873; -es 2, 6 , 9 9 8 ; f i d e i 9 3 1 ; f i d e l e 1 , 3, 1 5 1 ;
p r im i ecclesia e 3, 9 , 3 6 ; . f i l i o r u m 2, 576 ; e l e c t o r u m 3, 1 2 , 8 5.
Fundus : aeris 2, 1, 49. 21 ; ; in fern i 3, 264 ; g a u d i o r u m 2, 3, 1 4 2 ; h o m i n u m
11, 426; p rofu n d itatis 2, 5, 913; fid eliu m 3, 10 , 6 3 3 ;
t e r r a e 6, 2382. - in e n a rra b ile 2, 1 , 4 1 7 ; in n u m e ra b ile
F u n is : ten su s ab o re lu p i, ex p arte (an geloru m ) 39 3 ; e t l a e t i t i a g l o r i a e
n i g e r , e x p a r t e a l b u s 3, 1 1 , 8 4. 2 0 7 ; ( D e i) 1, 4, 122 ; la e tu m u n a n im ita tis
u n u s exten su s ab o re cu iu sq u e b e s­ h o m in u m 3, 6, 632; n u p tia ru m
tiae 2 0 3 ; -es c o l li g a t i o n i s (arietis) 2, r e g a l i u m 8, 8 7 1 ; p e r d i t u m 2, 3, 6 1 7 ;
5, 1 4 1 6 ; c o l o r i s s u b n i g r i o m n e s 3, salu tis 1, 6, 233; scien tiae 4, 93;
1 1 , 83. 2 0 6 ; - i b u s l e g a r e a r i e t e m i n serp en tis 3, 1 3 , 2 2 0 ; s p i r ita le 1, 4,
co rn ib u s 2, 5, 1 4 1 1 . 329. 3 4 7 ; S p ir it u s sa n cti 3, 3, 7 5 3 ;
Fur: et la tro 3, 9, 729; su b in trat su au itatis 6, 6 8 0 ; s u b o lis ecclesia e
f u r t i u e 2 , 3, 38 8. 11,4 4 1 ; su p ern u m 2, 6 , 2075 ; u e r u m
Furor : 1, 2, 1 2 4 ; 2,
1 3 7 4 ; ( a q u a e ) 3,
5, 3, 579 nouae su b o lis; 3, 13, 6 0 3 ;
1 2 , 93 ; d i a b o l i c u s 2, 4 , 9 7 ; i n s a n u s u itae 7, 1 6 2 ; 9 , 1 0 0 1 ; u o l u n t a t i s 8,
3, 9 , 5 7 6 ; u e n e n o s u s d i a b o l i 2, 7, 8 42 ;
762 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
- -a a e t e r n o r u m 3, 4 , 15 2 ; g l o r i o s a 13, u irtu tu m ; o m n e s stru ctu ra ta bern a­
65 ; h e r e d i t a t i s s u p e r n a e 1 , 4 , 395 ; c u l i 1 , 4 , 86 ; p r e t i o s i s s i m a e 3, 9 , 129.
m a x im a 6, 229 5 3 , 13, 14 7 ; p e rs e u e - 832; u irtu tu m 6 , 9 5 9 ; 8, 1 0 8 . 9 8 1 .
r a n t iu m fo r t it e r in u ia u e r ita tis 13, 12 0 4 ; -a r u m fu lg e n t iu m u isio aurea
30. 4 6 9 ; s e r a p h i n 1 , 6 , 2 1 5 ; s u p e r n a 2 , 5 , 3 7 2 ; o m n i u m la p illi m in u tis s im i
2, 6, 933; 3, 12, 221; uisio n is 3, 6 , 2 2 1 . 9 5 4 .
a e t e r n a e 1 , i , 48 ; Generatio: s p i r i t a l i s 2, 3, 6 9 9 ; s u b -
- -i i n e n a r r a b i l i s e t l a e t i t i a e a l t i t u d o 2 , l e u a t a 3, 1 0 , 3 0 9 ; - n e s f i d e l e s s a ­
I, 4 1 7 ; l a e t i c l a r i t a s 3 , 6 , 6 3 2 ; l o c u s 2, l u t a r i u m o p e r u m 2, 5, 1 7 0 9 .
7, 2 9 7 ; p l e n i t u d o 3, 19 5 ; s p i r i t a l i s Generositas : - t i s s p e c i o s i t a s n o u a e
a b u n d a n t i a 6 , 10 0 3 ; s p o n s a e ( e c c l e s i a e ) 1 , 5, 1 0 4 .
- - o r u m l a u d e s 3 , 1 2 , 2 7 2 ; 1 3 , 32. 4 7 1 ; Genim en: u i t i s 2 , 6 , 8 30 .
societas b e a to r u m 4 77 ; Genitura : -ae in n o c e n tia m in p e c c a ­
~ - o m a g n o la e tific a ti d e s u a u i t a t e et t u m m i s e r u n t 1 , 2, 4 1 3 .
len ita te uestis 9, 87. 504; cum -o Gens: d iffu sa 3, 3, 4 0 8 ; i n t r a n s u i a m
in telleg ere b o n u m o d o r e m ab h o m i­ r e g e n e r a tio n is 1 3 , 1 1 8 ; n o b ilis salua-
ne em ica n tem 8, 7 5 0 ; in -o sonat t o r i s ( c o h o r s a p o s t o l o r u m ) 1 1 7 ; -tes
s y m p h o n ia m iracu la e le c to ru m 13, d ia b o lu m a m p le x an te s arescent 1,

474- 566.
G ehenna : c o g n it a electis e t r e p ro b is Genus : A brahae 2, 3, 4 3 6 . 6 2 1 ; A d a e
3, 1, 5 5 2 ; u i d e l i c e t m u l i e r m e r e t r i x 4 0 7 i g n o r a n s D e u m ; 5, 1 7 0 7 ; 3, 2,
I I , 8 7 7 ; o b u i a i m p a e n i t e n t i b u s 1 , 2, 218 in co m p o situ m non colen s
12. 174. 183; p r o b a t a in o p e r i b u s D eum ; 2, 3, 518 reuocatum ad
m o r t i s 2 , 3, 7 4 3 ; - a e i g n i s 3, 9, 765 ; u ita m ; co lu m n a ru m fo rtissim u m
to rm e n ta ;, 157. (tu rba a p o sto lo ru m ) 3, 13, 129;
G em itu s : a n gu stiae la m e n ta b ilis 3, h o m in u m 2, 7, 23. 301 d i u e r s o r u m ;
11, 690; an im ae 1, 4, 77. 808; 1 , 2, 70 5 i n i u s t u m ; 4 , 4 6 9 ;
co m p re h e n d it reco rd a tio n em m en­ -h u m an u m 1, 3, 6 3 0 ; 2, 3, 4 0 3 . 4 6 3 .
tis in la m e n t a b ili orn am en to 3, 3, 3 0 7 ; ; , 4 7 ; . 7 9 1 . 8 2 7 ; 6, 1204 . 1280.
57 0 ; c o r d i s i n p a e n i t e n t i a e x t e n t u s 1 , 1400. 2224. 2364 ; 3 ,1, 1 1 7 ; 2 , 3 8 1 ; 5,
2, 3 5 0 ; e t d e u o t i o i n e c c l e s i a 2 , 6, 135 ; 10, 8 01 ; 12, 165 ; 2, 567
1298; la b o ris 3, 9, 839; m aero ris c o l l a p s u m ; 2, 6, 347 d eseren s ue-
m agnus 1, 4, 107; m agnus 230; ritatem ; im p lic a tu m 346 in m o r t e ;
p o p u li m ei (D ei) 3, 3, 568 ; r e c o r d a ­ 3, 2, 3 9 2 i n o b l i u i o n e D e i ; 12, 166
t i o n i s u i t a e i n e l e c t i s 5 66 ; s u s p i r i u m , i u d i c a n d u m ; 1 , 2, 2 6 9 . 7 3 2 m u l t i p l i ­
- et d e sid e riu m ad D e u m 2, 1 , 1 4 1 ; c a n d u m ; 5 5 5 p o s it u m in h o n e s ta te ;
- - u s e t a e r u m n a e 3 , 3, 3 5 7 ; a m a r i 1 2 , 2, 6, 2662 r e u o c a t u m ad p a t r ia m in
76 ; c o r d i s d e u o d 2 ,6 ,2 6 3 8 ; c o r d iu m m a rtyrio o bo ed ien tia e F ilii; 1027
fid eliu m 3, 9, 976 ; surgens in a m p l e x i o n i b u s lib id in is
us aerum nae 839; d o lo r 5, 213; u iri ac m u l i e r i s ;
h ab itu s 3, 17. 521. 5 6 3 ; status 14. -in iq u u m 2, 3, 40 5 ; m a g n u m 3, 6,
473 ; - u u m u lu la t u s 12 , 273 ; in -u e t 380; m u s ic o ru m 1 3 , 29 . 4 6 8 d i u e r -
la crim is p e c c a ta a b s te r g e r e 1, 3,60 5 ; sum ; 2, 3 , 8 0 . 2 3 4 m u l t i m o d u m ; 1 , 4 ,
c u m - ib u s e f f u n d i t a n i m a la c r i m a s 4, 1 2 0 ; 6 , 54 ; 2, 5, 1 4 2 o m n e ; p o p u l o ­
13 2 ; i n - i b u s a d e l e c t a t i o n e u i d o r u m rum d iu e rso ru m 1, 4, 4 9 7 ; u irg i-
e g r e d i 2 , 5, 6 4 9 . neum 2, 5, 2 5. 5 6 5 . 5 6 7 ; u i r g i n u m 3,
G em m a : im p o sita m e ta llo (F iliu s 495 ; u i r t u t u m 3, 8, 8 58 ;
V irg in is in carn atu s) 2, 6, 2700; — -era d iu e rs a h o m i n u m 2 , 7 , 2 6 . 3 3 6 ;
in n o c e n tia e s a n c ta e et castitatis d i­ duo m uri 3, 2, 6 9 . 246; 2 5 6 i. e.
l e c t i s s i m a 3, 5 9 1 ; l u c i d a s a c e r d o t e s scientia s p e c u la tiu a et cin e re a c a ro
e sse d e b e r e n t 6, 2 5 9 7 ; s p l e n d i d i s s i ­ h o m in is 260; o m n ia u itio ru m 1, 4,
m a ( M a r ia ) 3, 13 , 4 2 ; -ae c la r i s s im a e 249; tria eunuchorum 2, 6, 130.
8, 984 (opera iu sta ); 1, 4, 84 0 2 0 5 0 ; - e r i s h u m a n i 5, 8 2 7 c r e a t i o ; 6,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 763
1565 g lo ria ; 8 86 lib eratio ; 692 G lo b u s : 3, 8, 305 ;
m o r s ; 5 , 4 7 5 ; 6 , 5 6 4 . 6 88 r e d e m p t i o . - (i. e . t e r r a ) a r e n o s u s 1 , 3 , 2 1 . 9 4 . 2 8 9 ;
Germen : ap tu m 2, 1, 241 ; c o p u l a t i o ­ 291 in m e d i o elem en to ru m , p lu ri-
n is r e c t is s im u m 1 , 2, 3 2 7 ; e c c l e s i a e m aeque m agn itu d in is, quem e le ­
( D e i) s u b s is te n s in h u m ilit a t e 3, 11, m e n t a ita c i r c u m d a n t , q u o d n e c h a c
701 ; e c c le s ia s tic u m 2, 6 , 10 0 5.214 5 ; n e c illa e la b i p o t e s t ; 98. 313 m o u e t u r
eu a n g elio ru m fru c tu o su m factu m 3, a b ele m e n tis c u m fla tib u s ;
4 , 2 0 6 ; f il ii p e r d i t i o n i s ( h a e r e t i c i ) 2, — (i. e. s o l ) i g n i s 7 2 . 2 2 6 c a n d e n t i s ; 4 6 .
7 , 4 2 . 4 9 4 ; f i l i o r u m 3, 5 0 2 ; f l o r u m 136 ru tila n tis, ta n ta e q u e m a g n it u d i­
uirg in ita tis 3, 1 1 ,4 9 3 ; in carn atio n is n i s q u o d i n s t r u m e n t u m t o t u m (i. e.
4, 2 7 2 ; i n t e r i u s 2, 178 ; m e m b r o r u m u n iu e r s u m ) a b e o ill u s tr a b a t u r ; 51.
est circa u m b ilic u m 2, 5 ,7 9 0 ; m ortis 153 se eleu a n s sursum (ascen su s
3, 1, 5 8 2 ; n o b i l i s s i m u m in c a e le s te s o l i s ) ; 54. 16 5 s e i n c l i n a n s d e o r s u m
J eru sa lem 2 , 5 , 3 1 3 ; n o b ilitatis e x c e l­ ( d e s c e n s u s so lis).
le n s 6, 2 1 2 6 ; p a t r i a r c h a r u m e t p r o ­ G loria : a eq u alis trib u s p erson is in
p hetarum 3, 9, 838 ; p r a e c e d e n s le g i s D e o 3, 8, 1 7 5 ; a e t e r n i t a t i s r e c i p i e n s
D ei 2, 375; praecurrens 6, 531 et e l e c t o s 1 2 , 2 5 . 2 5 8 ; a n g e l i c a 1 , 4 , 85 ;
e x e m p l u m p o p u l i n o u i t e s t i m o n i i ; 2, a r c h a n g e l o r u m 2 , 5, 1 1 4 3 ; b e a t i t u d i -
7 , 4 9 7 f il ii p e r d i t i o n i s ; p r i m u m in nis 3 ,1 , 5 1 2 ; 2 ,6 , 2 6 7 0 ecclesia sticae ;
s u b s t a n t i a h a b i t u m 5, 2 3 1 ; p u l l u l a n s 1 , 2, 7 4 s u p e r n a e ; c a e l e s t i s 1 , 2 , 6 . 9 9 .
de arb o ris co rtice 3, 4, 7 5 .' 261 ; 1 0 0 . 8 1 3 ; 2, 5 , 4 2 8 ; 3 , 8 , 3 9 2 ; i 2 , i 62.
re c tis s im u m 272 ; 2, 3 , 4 2 7 ( F i li u s ) in 272 ; d ata h o m in i, d e q u a d ia b o lu s
d ilu u io ; scientiae co rd is, m en tis, e x p u l s u s f u e r a t 2 , 6 , 283 ; D e i 1 , 2,
m orum 5, 1 0 4 4 ; s i m p l e x d e p r i m o ­ 8 4 2 ; 4, 55 1 e t s a n c t o r u m ; 2, 4 , 1 6 1 ;
g e n itis g r e g is 247 ; sin g u la re (e x sp i­ 5, 385 ; 6 , 1 3 4 3 ; 3, 10, 935 ; 11, 567;
ratu m a D eo) 3, 4, 237; sp iritale d i u i n i t a t i s n o n a m i s s a 1 3 , 598 ; f a l l a x
o m n i s i u s t i t i a e 385 ; s u p e r n u m 30 0 ; 2, 7, 248 ; 3, 2, 535 ; f e l i c i t a t i s 2, 6,
u i r t u t i s c a e l e s t i s 8, 7 8 2 ; u i r t u t u m 2, 1 8 3 6 ; ( F i l i i ) 1 , 3, 1 4 1 ; 3, 1 0 , 7 8 0 ; 7,
6, 9 2 9 ; 3, 10, 758 u i r i d i s s i m u m et 297 m irab ilis ; 2, 6 , 30 6 p r a e c e l l e n t i s -
p u lch e rrim u m ; s im a ; gen eris h u m a n i 156 ; ; h ered i­
- -in a carissim a 2, 3, 491; operum ta tis s u p e r n a e 2068 ; 7 , 138 ; e t h o n o r
bonorum 3, 8, 8 1 0 ; p r e t i o s i s s i m a i n c iu iu m ca e le stiu m 3, 13, 496 ; h o n o ­
s a n c tita te et iu stitia allata 2 , 6 , 1 1 1 8 ; ris e c c le s ia s tic i 2, 6, 2 1 4 6 ; in a n i s 4,
so n itu u m cu ncto ru m 5, 371; -inis 364; 5, 1 0 0 3 ; i n n u m e r a b i l i s 1 , 88.
d eiectio 994; p la n ta tio 3, 9, 838; 413 ; 3 ,1 0 , 4 6 7 ; i n t e g r i t a t i s 2, 5 ,4 3 5 ;
u i r i d i t a s 2 , 3, 4 6 ; ; - i n u m e r u m p e n ­ l a u d i s 6, 2063 ; m a g i s t e r i i s u p e r i o r i s
t i u m d i l a t a t i o 5, 8 5 9 . 5, 3 6 4 ; m a g n a h o m i n u m 1 , 2, 685
Germinatio: i n h o m i n e 2, 1, 149. n o n n isi p r o b a t io n e ; 7 3 7 ; 3, 8, 4 7 5 ;
Glacies: r i g o r i s frigid i 2, 5, 9 0 7 . m aio r 1, 2, 8 1 0 ; m i r a b i l i s 3, 1 , 4 3 .
G ladiu s : u e l u t - acu tissim u s tres 1 7 0 ; 7 , 2 9 7 ; m u l t a 1 , 2 , 6 2 4 ; 3, 2 9 ; ;
an gu li c o lu m n a e T rin ita tis in c id e n ­ n atiu itatis 2, 6 , 1 5 7 6 ; n o m i n i s (D e i)
tes 3, 7 , 3 5. 1 1 8 ; a d d e f e n d e n d u m s e 1, 3, 534; 2, 6 , 2 5 4 5 ; o m n i s D eo
2, 3, 3 8 2 ; e u a g i n a t u s 3, 9, 1 8 5 .9 2 3 ; e x h i b e n d a 4 , 1 6 9 . 1 7 1 ; p a r a d i s i 1 , 2,
925 a d m o n i t i o in S c r i p t u r a D e i (p e r 789 ; 3, 1 1 , 617 ; 2, 3, 5 5 4 c o n c l u s a ;
F iliu m ); in cid en s 11, 230; 7, 128 P a tris 3, 1 , 6 2 4 ; pietatis 3, 4, 191 ;
p e n e tra n s ( d iu in it a s ) ; 1 1. 115 ( T r i n i­ p raecellen tissim a 2, 6, 306 ; p r a e p a ­
tas); n u d u s , a p p o s itu s p e c to r i s a n c ti­ rata erat m align is spiritib us ante
ta tis e t c r u c i ( S c r i p t u r a e d e n u d a t a e casum 1, 2, *163; rem u n eratio n is
p e r S p i r i t u m s .) 9 , 2 1 8 . 9 9 3 - 9 9 5 ; supernae 2, 5 , 4 1 8 ; r e s u r r e c t i o n i s 4,
- -i a c u t i 1 , 4 , 2 3 3 ; -i p e r c u d e n t i s a p ­ 2 4 6 ; s a c e r d o t i s 6, 1472 ; et sin cera
p etitu s 3, 1 1 , 745 ; -o a c c i n c t a (u ic - p o te s ta s D e i iusti e t u n iu s 3, 1o, 4 9 7 ;
t o r i a : h o m o d e b e t s e c o n s t r i n g e r e in s p l e n d o r i s s e r u a t a h o m i n i 1 , 28. 5 7 4 .
a u s t e r i t a t e s e r m o n i s D e i ) 3, 7 0 . 4 3 2 . 584; sponsi (C h risti) 1, 2, 542;
764 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
superna 2, 5 ,4 4 6 ; tibi D o m i n e 1, 4, V irg in is) 1031; u itae 1, 2, 139.
45 3 ; T r i n i t a t i s 3, 6 , 710 ; 2, 5, 1 2 9 ; 3, Gratia: a d h a e r e n s f o r t i t u d i n i a n i m a e
7, 103 in effa b ilis; 2, 5, 135. 353 3 ,3 , 4 3 0 ; a r d e n s i n c l a r i s s i m a d i u i n i -
supernae; uana 2, 5, 1022. 1064. t a t e 8, 1 1 7 2 ; a u f e r e n s 1 1 8 4 f a c i n o r a ;
10 6 6 . 10 7 8 . I 242 ; 7 , 186 ; 3, 6 , 1 0 3 0 ; 13, 557 t e n e b r o s it a t e m ; b a p tis m i 1,
u estra 1 1 , 6 5 5 ; u i r g i n a l i s 2, 5, 4 9 2 ; 5, 16 9 ; b ea titu d in is su p e r n a e 2, 3,
uirid itatis (B M V ) 6, 1015; uitae 782 ; c o n s titu e n s h o m i n e m 3, 2 ,3 0 7 ;
supernae 2, 5, 1618; 3, 4, 618; 331 ration alitate su b n ix u m ; dans
V n ig en iti 2, 6, 1 4 7 3 ; u i t a m i n u i t a a p p a r u i t 8, 1 1 7 2 ; d a t a
- -ae a ltitu d o 7, 149 ; circu itu s 3, 1, cred en tib u s, q u ae serp en tem supe-
393; D ei 1, 4, 122 g a u d iu m et ra u it e t h o m in e m lib e ra u it et e c c le ­
la e titia; 3, 3, 4 1 0 n o m e n ; e t h o n o r i s siam r o b o r a u it 2, 6 , 868 ; D e i 1, 4 , 2.
m u l t i t u d o 6 , 6 5 3 ; i n a n i s a p p e t i t u s 2, 7 8 . 6 9 2 : 3 , 1 , 3 7 . 6 1 1 ; 2, 3 0 7 . 3 3 1 ; 3,
5, 1 0 0 3 ; l a t i t u d o 3, 5, 4 0 9 ; s a l i e n t i s 1 2 4 ; 4 , 5 5 0 ; 5, 8. 2 0 9 . 2 1 7 . 555 ; 6 ,
fons 1, 1, 122; u an a e p u lu is 3, 6, 3 1 9 . 8 2 3 . 9 9 5 ; 8, 9. 56 . 2 2 4 . 2 2 5 . 4 2 1 .
1030. 1154. 1171; 10, 827 ; 13, 13. 4 6 0 ;
Goliath : d e ie c tu s in p u e r o 3 , 1 3 , 644 ; -deserens co n tem n en tes ad iu to riu m
inscius u iriu m D au id 1, 622; - D e i, su b u en ien s q u a eren tib u s 2, 7,
G o lia th m a g n itu d o et fo rtitu d o 11, 4 3 . 5 4 1 ; d i u i n a 5, 5 9 8 . 6 5 1 . 15 89 ; 3,
68 5 ; d e - e x e m p l u m 1, 32. 6 18 . 1 3 , 5 5 7 ; e u a n g e l i i 3 , 1 3 5 : 5 , 1 5 5 ; F ilii
Gradus : a ltio r - in fe rio r 2, 5, 1 1 3 1 ; 2, 5, 547; ign ea 3, 5, 76. 732
co m p e te n s ascensus u irtu tu m 3, 8, su p erad d ita ; in C h risto 728. 750
6 0 ; ; g r a d u u m u i r t u t u m la t is s im u s 9, Ie s u ; 7 5 7 ; im p e n s a s e c u n d u m uicis-
804; in ferio r - su p erior 2, 5, 63. s i t u d i n e m d o n o r u m S p i r i t u s s. 2, 6,
1111; m aio r - m in o r 1113. 1114; 15 9 5 ; in clin an s se a d fid eles 3, 8, 1188;
m in im u s - su m m u s 3, 6, 4 2 6 ; s a c e r ­ in effa b ilis 13, 4 6 0 ; legis nouae 7,
d o talis 2, 6, 2086 ; s u m m u s - i n f im u s 3 3 9 ; l e u a n s 8, 1 1 8 2 d e l u t o p e c c a t i ;
3, 5, 6 3 4 ; u irgin alis flo ren tiu m in 1189 ad caelestia; m an ifestata in
s u p e r n a u ir e d in e 13, 521 ; u i r t u t u m in carn a tio n e 1 16 0 ; m o n e n s 1160 et
9, 804; relaxan s n eq u itias ; 118 1 ad s a lu t e m ;
- -us c o n s titu tio n is p r a e c e p t o r u m D e i noua 2, 3, 68 5 ; 5 , 4 0 0 ; 3, 4 , 10 . 1 7 7 .
3 4 2 ; ecclesia e 2, 5, 4 8 . 8 5 5 ; m u l t i 1 8 4 . 2 5 1 ; 6 , 9 6 9 ; 7 , 55 ; 9 , 3 7 1 . 4 5 6 ;
(ecclesia sticae p rocession is) 3, 9, 1 2 , 1 5 6 ; n o n e x o p e r i b u s 2, 3 0 1 ;
334; et scalae (ad im agin e m i. e. - paran s u itam 3, 8, 1 2 2 7 ; p l e n a 2 , 6,
e c c le s i a m : d i u e r s i o r d i n e s in s p i r it a ­ 1 3 0 6 ; p l e n i t u d o f o r t i s s i m a in D e o 3,
lib u s et saecu la rib u s) 2, 5, 1 5 7 . 8 6 1 ; 8, 1160 ; praecedens iu stos, subse-
septem la p id is c a n d id is s im i ( s e p t e ­ q u e n s p e c c a to re s u t p a e n ite an t 1229 ;
n ariu s ascen su s fo rtitu d in is) 3, 10 , p r a e c e p t o r u m f o r t i s s i m o r u m D e i 3,
62. 53 0 ; 426; p rom issa 2, 207; quaerenda
- a d - u s r e u o c a t i 1 3 , 10 . 1 8 9 . 1 9 2 ; d e p a e n i t e n d o 2 , 6 , 1 6 8 2 ; r e a e d i f i c a n s in
-ib u s su p ern is sonus in h arm o n ia p aen iten tia p eccato res 3, 8, 1184;
s y m p h o n i z a n s 3 9. 4 9 4 . r e d d i t a 5, 3 4 0 ;
Gramen : in te x tu m 2, 6, 1030 ; u i g e n s - salu atoris 2, 5, 4 7 4 ; s a l u t i f e r a 3, 7,
in g lo r ia u irid itatis 10 15. 347 ; S p ir itu s sancti 1 , 6 , 157 ; 3 , 4 , 3 1 .
Grando: - i n e s 3, 11, 555. 3 5 6 ; 6, 14. 2 9 8 ; s u a u i t a t t s 1 , 30;
Granum: c i b i f o r t i s 2, 5, 66. 1157; superna 3, 2, 2 1 1 ; t a n g e n s a n x i e t a ­
c ib u s siccus et fortis h o m in u m 116 1 ; t e m c a r n i s 8, 1 1 9 0 ; u i r t u s s p l e n d i d i s ­
ex ig u u m 6, 668; fru ctu o su m fru ­ s im a 1 1 6 0 ; u ita e 1 1 , 7 0 5 ; u o lu b il is 4,
m e n t i (fides c u m o p e r i b u s in s cie n tia 269 ;
S crip tu rae) 3, 7, 140; f r u m e n t i in -ae a u c to rita s 3, 6, 9 69 ; c o m p r e h e n ­
s p ic a m s u r g e n s s ic c a m fa r in a m tri­ s i o 3, 268 ; D e i 8 , 3 6 . u 54 h a b i t u s ; 5,
buens 2, 6, 1 0 2 1 . 1030; 7 4 3 r a d i x p r i m a ( r a t i o n a l i t a s ) ; 8, 36.
- siccu m in p u rita te spicae (F iliu s 1 1 5 4 s ta tu s ; 1 , 4, 933 t a c t u s ; 3, 8, 9.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 765

22 3 u e r b a ; d i g n i t a s e t c l a r i t a s 1 1 6 4 ; 383. 512. 611; 3, 7, 468; saecu li

d iu in a e s p l e n d o r e p e r fu s a (san ctitas) a r d e n s 9 , 5 4 4 ; s u a u i s 1 , 2, 6 4 6 ; 2, 5 ,
9 , 9 6 4 ; d o n u m 8, 1 2 3 1 c a e l e s t e ; 2, 3, 1072; 3, 3, 122; suci sa ecu la riu m
3 4 9 a d s a l u t e m ; e l e c t i o 3 , 2, 2 9 8 . 300. rerum 2, 5, 1 1 6 2 ; t a b e r n a c u l i ( a n i ­
305; fo rtitu d o et p ietas 8, 1189; m a e ) 1 , 4 , 282 ; u e g e t a t i o n i s m ir a b ilis
i n t e g r i t a s 8, 1 1 9 6 ; i t e r 1 2 1 9 ; i u d i c i a 2, 3, 288 ; u i r i d i t a t i s t e r r a e 1 , 4 , 25 3 ;
2, 6, 2625; 3, 8, 1176 o ccu lta ; u ir tu tu m suauis et d u lc is 3, 3, 1 2 2 ;
m i s e r i c o r d i a D e i 5, 6 2 0 ; 1 0 , 398 ; 1 , - - u s p e r u e r s i s a p o r 2 , 3, 1 6 7 5 ; - u m
4, 7 ; 8 u e lu t so l illu stra n s h o m in e m ; flo ris (i. e. o b o ed ien tia e) ore non
o p u s a rd e n s in ca ritate, se in clin an s p e r c e p i t A d a m 2 , 1 , 3 7 . 14 1 1 g u s t a u i t
ad n ig re d in e m p eccato ru m 3, 8, in p o m o A d a m (p e r in o b o e d ie n tia m )
1 1 7 9 ; t e m p u s 6, 12. 263 ; 1, 4, 278; su a u issim u m in m u lta
- - a r u m a c t i o 1 0 , 39 6 ; l a u s 1 1 , 7 0 ; ; -a d u l c e d i n e s t i l l a b a t i n c a r n a t i o F i l i i 2,
c o n f i r m a n s D e u s 4 , 55 0. 6, 325.
Grauamen; -in a s a ecu la ria 3, 6, Gutta: - a e s u d o r i s 2, 6 , 1 2 0 3 .
442. Guttur : o m n e f i d e l e g u s t a n s e x m a g n o
Grauedo : c o r p o r a l is 1 , 2 , 3 9 1 . 7 3 4 ; 2, f o n t e 2, 1 , 2 8 9 ; - i s a u a r i t i a a n t i q u i
6, 1 4 0 7 ; 3, 2, 5 7 0 ; 8, 1 1 7 4 ; s e r p e n t i s 3, 1 3 , 2 0 3 ; a u e r t i c e u s q u e
-corporea 1, 4, 3 9 3 ; fla g elli m a n u s ad g u t tu r (m u lie b ris i m a g i n i s i. e.
D ei 3, 4, 513 ; q u a m p a titu r F iliu s d e ecclesia e) q u id a m s p le n d o r a lb u s ut
Iu d ae is 2, 6 , 895 ; p e c c a t i m u l t a ;, n ix 2, 5, 109. 188; a -e usque ad
1 7 16 ; peccatoru m 1, 4, 9 1 9 ; 3 , 8, u m b ilicu m (im ag in is) s p le n d o r r u ­
4 1 4 ; et so rd es p eccati 2, 1, 1 6 2 ; b e i c o l o r i s 1 1 0 . 275 ; d e -e u s q u e ad
- de -in e et d ifficu lta te u estis tristes u b e r a i m a g o u e lu t a u r o r a ru tila t 112 .
illa m e x u e r e u o l u n t (fides in o p e r i ­ 2 8 6.
b u s s u i s a b i c e r e c o n a n t u r ) 3, 9 , 88.
309 ; i n - i n e m o r t a l i t a t i s g r a u a t i 1 1 , H
596 ; p ra e -in e m o r ta lita tis n e c lib e r­
tatem nec su b iectio n em eius in H a b ita cu lu m : acu tu m 3, 11, 743;
C h risto p otest in tu eri in tellectu s ca eleste 359; co rp o rale 1, 4, 805;
h o m in u m 9, 9 6 5 . c o r p o r i s 4 0 . 801 ; ( d i s c i p u l o r u m ) 2,
Grauitas : m agna ad ulescen tis (i. e. 4 , 87 ; h o m in is 1 , 4 , 8 17 ; i n f ir m u m et
d iscip lin a e) 3, 3, 51. 291; in -te d e b ile (fem in a) 2, 6, 2 1 9 9 ; o p e r u m
m o r u m c o n tin e n s se a p e c c a to (a b sti­ bonorum 5, 1 2 9 6 ;
n e n tia ) 6, 70 7. - -a p a r u a h u m i l i t a t i s 3 ,9 , 4 4 6 ; s i m p l i ­
G rem ium : in - u m s p o n s a e s u a e ( e c ­ c i a 2 , 5 , 6 1 7 ; -i c o r p o r a l i s m e m b r a 1 ,
clesiae) c a p u t s u u m r e c lin a n s 3, 1 1 , 4 , 805 ; r e s o l u t i o 8 0 7 .
9 1 5 ; in - o ( d i s c r e t i o n i s ) m i n u t i s s i m i H abitatio: caelestis 2, 5, 3 6 8 ; 3, 2,
lap illi g e m m a r u m 6, 220. 953. 382 ; e t d e f e n s i o 2, 2, 1 1 3 ; 1 2 7 . 1 2 9
Grex: D o m in i 2, 3, 348; 91. 1344. fid e lis p o p u l i : F i li u s ; g r a t a in c o r d i ­
1553 n o n c o n t a m in a n d u s ; p asto ris b u s iu sto ru m 3 ,9 , 899 ; ( i u s t o r u m ) 1,
3, 1, 289. 2 9 1 ; r e d e m p t u s 29 2 ; - g is 6, 2 3 8 ; p o s i t a in i n s t a b ilit a t e 2, 3,
p rim o g e n iti 2, 3, 2 2 4 . 2 4 7 . 263 ; u e t u s u i t i o r u m 3, 4, 3 2 4 ; -n is
Gustus : a n i m a e 1 , 1 , 1 2 6 ; 2, 8 48 ; 3, d o m u s ( m e a e i n te ) 1 0 , 1 43 ; l o c u s 1 ,
6 3 6 ; 4, 1031; 5, 1 9 0 ; 6 , 2 5 1 ; 2, 3, 4 , 810.
1072; co m ed en tis de su ggestion e Habitator: an ca eli an terrae s it
diab oli 3, 7, 33 4 ; d e le cta tio n is 2, 6, (D eu s), n o n co n sid era tu r 2, 5, 1 2 7 4 ;
2 7 1 0 ; d u lc e d in is carn is 3, 10, 2 9 6 ; ca elo ru m et o m n is iu stitia e : Pater
d u lcis 2, 3, 1 0 7 2 ; 3, 3, 1 2 2 ; 8, 7 4 9 1053.
e m ica n s ; in te rio r 10 ,2 3 9 ; lib id in is 2, H abitus: ab stin en tiae 3, 6 , 30. 7 0 1 ;
6 , 22 9 5 ; i n o p e r e 1 , 4 , 2 6 0 ; o p e r i s a m o r i s c a e l e s t i s 3, 8. 2 4 8 ; a n g e l o r u m
praui 3, 5, 2 7 7 ; p ae n iten tiae 1 , 4, 1 , 6, 4. 7 9 ; a r c h a n g e l o r u m 3. 9 3 ;
9 88 ; p e c c a t i 2, 6 , 2 7 0 7 ; p o m i 1 , 2, b e a titu d in is 3, 6 , 5 5. 8 7 2 ; c a r i t a t i s 8,
766 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
29. 9 6 5 ; c a s tita tis 35. 1 1 0 7 ; c h e r u b i n H einricus : a r c h i e p i s c o p u s m o g u n ti-
1 , 6, 1 1 . 1 8 9 ; c o m p u n c t i o n i s c o r d i s n u s Prot. 9 1 .
3, 10, 37. 638 ; c o n c o r d i a e 37. 638 ; Helias et E n och: uide: Enoch et
co n sta n tia e 37. 638; con tem p tu s H elia s.
m u n d i 37. 638 ; d e s i d e r i i c a e le s t is 37. H erba: in u tilis a b s q u e tr u n c o 3, 9,
638 ; d is c i p li n a e 3 , 3, 10. 281 ; d i s c r e ­ 597 ; -ae a m a ris s im a e m e ile in tin cta e
t i o n i s 6 , 5 6. 9 0 1 ; d o m i n a t i o n u m 1 , 6 , 1, 4, 98; ex celsio res 3, 9, 607;
9. 160 ; fid ei 3, 8, 33. 1 0 7 9 ; 9 , 5 50 in fru ctifera e 599; habentes u tile m
b a p t i s m o s u s c e p t u s ; f o r t i t u d i n i s 9, sucum u el m e d icin a m 1 0 , 3 5 4 ; in -
4 6 . 9 0 7 ; g e m i t u s 3, 1 7 . 563 ; g r a t i a e f r u c t i f e r a e 9, 5 9 8 ; in u tile s 60 7 ali­
D e i 8 , 3 6 . 1 1 5 4 ; h u m i l i t a t i s 28. 92 9 ; q u a n d o e x c e l s i o r e s s u n t u t i l i b u s ; 10 ,
iu stitia e 9, 4 ; . 8 6 9 ; la rg itatis 6, 51. 221. 3 52 et spinae e t t r ib u li; uiren tes
7 2 6 ; m i s e r i c o r d i a e 3, 1 2 . 3 1 1 ; o b o e ­ bonae u tilitatis 2, 6, 478; -arum
d i e n t i a e 8, 3 2 . 1 0 6 6 ; u tilitas 483.
- p a c i s 6 , 5 4 . 83 5 ; p a t i e n t i a e 3 , 1 6 . 5 3 6 ; H erbula: - a e 3, 1 0 , 1 8 0 .
p i e t a t i s 6 , 5 2 . 7 4 8 ; p o t e s t a t u m 1 , 6 , 7. Hereditas: a e t e r n a 2, 6 , 45. 777;
1 4 0 ; p r i n c i p a t u u m 8. 1 4 7 ; s a e c u l a r i s attracta, c o m p o s it a et d ata a p atre
2 , 5 , 1 2 5 7 ; salu ation is a n im a r u m 3,6, a lii f ilio 3, 1, 6 0 1 ; d e b ita p u e r o 8,
57. 96 5 ; san ctitatis 9, 47. 94; ; 1094; (D e i) 1, 4, 94 ; h o m in is 2, 1 ,2 3 .
s e r a p h i n 1 , 6 , 1 2 . 203 ; s p e i 3, 8, 34. 3 2 2 . 323 ; i u s t i s s i m a 3 , 6 1 3 ; 6 , 2 5 0 9 ;
1089; th ro n o ru m 1, 6, 10. 171 ; 3, 13, 251 ; p atris 2, 3, 5 1 7 : 7 , 5 8 1 i n
tim o ris D o m in i 3, 8, 30. 1025 ; sin u s u s c e p ta ; p e rd ita in A d a m 1,
u e r e c u n d i a e 3, 1 1 . 2 9 9 ; u e r i t a t i s 6, 322; 3 ,6 1 1 ; 3, 1 3 , 2 5 2 ; r e c t a 1 , 245
5 3. 7 8 3 ; u i c t o r i a e 3, 1 3 . 3 6 6 ; u i r i l i s 2, f i l i o r u m in A d a m a m is s a ; 2, 6, 242.
6, 2221. 2230; u irtu tu m (ord in is 7 9 4 r e s t a u r a n d a ; s u p e r n a 1 , 3, 2 3 8 ;
a n g e l i c i ) 1 , 6 , 6. m ; 3, 6 , 4 9 . 6 35 2 , 5, 1 5 8 3 : 7 , 1 3 9 . 4 4 7 ; s u s c e p t a i n
octo; 8, 26 . 8 7 2 p r a e d i c t a r u m ; 6 7 . C h r i s t o 3 , 1 , 6 1 3 ; i n u i t a a e t e r n a 2,
656 septem . 6, 2 50 9 ;
Haedus : p e t u l a n s 1 , 3, 5 8 7 ; d e - o e t — -tis b e a t a e c la r i ta s 2, 3, 345 ; b o n a e
c e r u o e t l u p o s i m i l i t u d o 37. 583. re sta u ra tio 3, 1 , 6 1 3 ; D . >4^ ; i a n u a
Haereticus : -i 1 , 3 , 335 ; 2, 3 , 1 2 1 ; t a m tibi reserata 2, 3, 10 2; spes 3, 11,
C h ristian i quam Iudaei et pagani 73 9; supernae 2, 6, 4 0 7 claritas p e l­
29 5 ; c o l e n t e s d i a b o l u m p r o D e o 7 , lens d en sita tem ten eb raru m ; 1, 4,
41. 493; germ en praecurrens f il ii 2, 6 , 2 0 6 9 ; 7 , 1 3 9 g l o r i a .
395 g a u d i a ;
p e rd itio n is 42. 4 9 4 ; u is c e ra d ia b o li Heres : h o m i n i s 3, 1 , 3 1 . 6 0 5 . 6 0 9 i. e .
4 1 . 4 9 3 ; u ita n d i, e ic ie n d i 40. 4 9 2 ; in cep tio o b o e d ie n tia e ; regn i crea to ­
-oru m co n tagia 6, 1075 ; errores ris ( h o m o ) 2, 3, 585 ; - d e s c a e l e s t e s

3> 2 9 5 - fo rtio res (co lu m n a e D e i) 3, 4 , 547;

H alitus: -us e m issio 3, 7 , 4 1 0 . can d id i aeterni regni 2, 6 , 29 5 ;
H am us: d iu in itatis 1, 4 , 3 6 4 ; p o t e n ­ i n n o c e n t i a e e t s a n c tit a t is (in p r i m o
t i a e d i u i n a e 2, 3 5 6 . o r t u ) 2, 78 ; r e g n i c a e l e s t i s 6 , 1 0 0 7 ;
Harmonia: 3, 13, 189. 231. 525; a b sq u e -de d ia b o lu s cecid it 3, 1, 31.
ca e le stis 2, 575; 8, 863; 13, 502; 604. 606.
d en u n tia n s d iu in itatem 502; d esi­ H iatus: m agnus 3, 11, 109. 331;
g n a n s d iu in ita te m 17. 4 9 9 ; la u d u m s ib ilo r u m a r tiu m d ia b o lic a r u m 292.
3 9. 4 9 4 ; - a e c a e l e s t i s m i l e s l u c i d u s e t H ie m s : - is a s p e r i t a s 3 , 9 , 6 0 5 .
p u r u s a n g e l u s 2, 575 ; u o x 13, 191. Hilaritas: m a g n a 3 , 1 0 , 4 2 0 . 6 3 0 .
H asta : 3, 3, 7 1 . 4 3 4 ; 9 , 1 8 7 . 9 2 7 ; - a e H ildegard is : a c c i p i e n s h a e c a d m a n i ­
ferru m 187. 934. festa tio n em a b sco n d ito ru m d irecta
H austus: i n f e r n a l i s 3, 1 3 , 4 4 6 . in p u ritate sim plicitatis Prot. 77;
H ebdom ada : 3, 1 1 , 4 6 2 ; - i s d i e s 4 6 4 . a n n o q u a d r a g e s im o te rtio te m p o r a ­
Hebes : - t e s a b i c i u n t D e u m i n s o n i t u l is c u r s u s m ei in h aerebam ca e le sti
tu rb in u m 3, 13, 6 4 1 . u is io n i 6 ; in a n n o m i ll e s i m o c e n t e s i­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 767
mo q u a d rag esim o p rim o F ilii D e i ras p e r i n t e l l e g e n t i a m p h ilo so p h o ­
in c arn a tio n is, cum qu a d ragin ta ru m , sed ta n tu m tacta lu m in e ( D e i ) ;
duorum annorum septem que m en­ Prot. 11 ad s c r i b e n d u m ; in h a e r e ­
siu m essem , ig n e u m lu m e n totum bam caelesti u is io n i m a g n o tim o r e
ce re b ru m m e u m tran sfu d it et to tu m et tr e m u la in te n tio n e Prot. 6 ; in u e-
c o r to tu m q u e p ectu s u elu t flam m a n ien s q u e n d a m ( V o lm a r u m ) et e u m
in fla m m a u it Prot. 24-29; apposui a m a n s , a g n o s c e n s q u o d e sset sim ilis
m a n u s a d s c r i b e n d u m 86 ; i n f i r m i t a ­ in a l i q u a p a r t e la b o r i s illiu s q u i a d
tibu s c o m p u ls a 8 4; ( D e u m ) te n d it 69 s q q . ;
-a u d iu i Prot. 2 2 i t e r u m . 5 0 ; 1 , 2 , 69 - m a n e n s in m o l l i t i e f r a g i li s c o s t a e 2,
i t e r u m ; 3, 10 5 i t e r u m ; 5, 28 i t e r u m ; 1, 34; m an ifestau i (uision es) n u lli
6 , 58 ; 2, 1 , 7 4 . 89 ; 2, 2 0 i t e r u m ; 3, h o m in u m excep tis q u ib u sd a m p a u ­
126 i t e r u m ; 4, 70 i t e r u m ; 5, 1 2 0 ; cis e t r e l i g i o s i s q u i in e a d e m c o n u e r -
140 it e r u m ; 147 rursum ; 162 ite­ satio ne u iu eb a n t Prot. 39-41 ; p a u ­
r u m ; 6, 263 i t e r u m ; 7, 132 i t e r u m ; p ercu la 1, 4, 372; 3, 13, 512 et
3, 1 , 78 ; 9 2 i t e r u m . 1 0 6 i t e r u m ; 4 , fra g ilis n a tu ra e ; percepi u isio n es
9 2 ; 5, 1 1 4 i t e r u m ; 8, 65 ; 1 1 , 1 4 0 ; 1 2 , q u a s u id i n o n d o r m i e n s n e c in p h r e ­
100 ; 13 , 6 1 6 i t e r u m ; nesi n e c co r p o r e is ocu lis a u t au rib u s
- clam a et en arra ac scrib e m y steria ex terio ris h o m in is, nec in ab d itis
m e a , q u a e u i d e s e t a u d i s in m y s t i c a lo cis, sed uigilan s et circu m sp ecta
u isio n e 2, 1, 9 4 s q q . ; 96 d ic e a q u a e m en te accepi Prot. 43-46; perduxi
in tellegis in s p i r it u ; ad fin e m o p u s is tu d u ix d e c e m an n is
- c o n c u lc a ta p e r u ir ile m f o r m a m 104 ; c o n s u m m a n s 90 ; p u s illa a n i m o 2, 1,
c o r r u i d is s o l u t is u ir ib u s in t e r r a m ,
103 ’ .
cu m haec u id erem 2, 5, 1 6 0 ; c u l p a ­ - recu sau i scrib e re p rop ter d u b ieta­
b ile m (m e) aestim an s Prot. 6 4 ; c r e a ­ tem et m alam o p in io n e m et p ro p te r
tu ra D e i ip siu s g r a t i a 3, 1 , 3 6 ; d e ­ d iu e rsita te m uerborum h o m in u m
p r e s s a f la g e ll o D e i c a d e n s in le c t u m Prot. 80 s q q . ; r e s p o n d i ( s e d e n t i i n
aeg ritu d in is Prot. 8 3 ; depressi m y s­ t h r o n o ) d e in teriori scientia u isio n is
te r iu m u is io n u m s u b q u ie to silen tio 3, 1, 79; 94 et iteru m ; sap ieb a m
42. 36; d ig n a non sum n o m in a ri r e p e n t e in t e l l e c t u m e x p o s i t i o n i s li­
h o m o p r o p te r tr a n g r e s s io n e m legis b r o r u m , u id el. p sa lterii, e u a n g e lii et
Dei 3, 1, 35 ; d i x i et scrip si non alio ru m ca th o lico ru m ta m u eteris
secundum ad in u en tio n em co rd is q u a m n o u i testam en ti Prot. 30 s q q . ;
m e i a u t u lliu s h o m in is , sed u t u id i et sim p lex Prot. 1 h om o ; 11 a d e x p o ­
audiui Prot. 94; d o c ta in teriu s d e nendum ; 3, 1 3 , 617 et in d o ctu s
m ystico sp iram in e 2, 1, 104; non h o m o ; ta n tu m tacta lu m in e ( D e i) 2,
d o cta e x sp ira tio n e fo rtiu m le o n u m 1 ,9 3 ; tacta m a x im o s p le n d o r e u e lu t
3 4 ; m a n u , u n d e u i r e s e t u o c e m r e c e p i 5,
- e g o 1, 4, 2 3 8 fra g ilis et in d o c ta ; 2, 1, 161 ; tim id a 1, 9 6 ; Prot. 10 a d l o ­
33 h o m o n o n ca len s in f o r m a f o r ­ q u e n d u m ; c u m haec u id erem in ter­
tiu m l e o n u m ; e x p o sitio n is lib ro ru m ra c o r r u i n e c a l i c u i r e s p o n s u m d a r e
Prot. 31 i n t e l l e c t u m re p e n te sap ie ­ ualui 2, 5, 1 5 9 ;
b a m ; 87 a lta m p r o f u n d i t a t e m sen­ - uid i Prot. 7 ; 1 , 1 , 1 1 q u a s i ; 4 , 23 8 ; 2,
t i e n s ; fra gilis Prot. 9; 3, 1, 560; 1 , 35 q u a s i ; 77; d e i n d e - 1 , 2, 52
hom o 2, 1 , 33 n o n c a l e n s i n f o r m a u e l u t ; 6, 1 7 ; 2, 2 , 13 ; 7 , 4 9 ; 3, 2, 5 5 ;
fo r tiu m l e o n u m ; fra g ilis Prot. 9 et 7, 2 4 ; 1 1 ,7 5 ; 13, 27 ; et d e in d e - 1 , 4 ,
cin is cin e ris e t p u t r e d o p u t r e d i n i s ; 48 ; 2, 4, 29 u e l u t ; 3, 4 , 4 7 ; 8, 3 9 ;
3, 1 , 560 ; Prot. 1 sim p lex ; 3, 13, 6 17 p o s t h a e c - 1 , 3, 4 1 ; 5, 1 4 ; 2, 3, 65
et in d o ctu s ; q u a s i ; 5, 1 0 7 ; 3, 3, 1 9 ; 5, 80 ; 9 , 4 9 ;
- i m b u t a m y s t i c o s p i r a m i n e 2 , 1 , 35 ; 1 2 , 32 ; e t p o s t h a e c - 2 , 6 , 1 9 0 ; 3, 6,
in d o c ta 1 , 9 1 d e u lla d o ctrin a ca rn a ­ 6 1 ; 1 0 , 59 ;
li u m m a g i s t r o r u m scii, le g e r e li t t e ­ - - i s p r o p h e t i a ista 3, 13, 6 5 0 ;
768 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
- -i a p p a r e n t i n u e r o l u m i n e m y s t i c a e t circum spectus sit in om nibus causis
m iran d a atque ig n o ta p len issim a suis 2 , 2 5 9 ; clarior nunc fulgens
dona ad accendendum corda fid e­ quam prius in caelo 1, 2, 4 7 . 7 1 9 ;
liu m 3, 7, 45-48; d em on stratu r colens diabolum pro D eo, abnegans
ign eu m o p u s ce rtissim a o ste n sio n e D eum creatorem 2 , 6 , 2 6 8 7 ; collatus
2, 1, 1 0 6 ; o p p o s i t u m e s t in u i s i o n e (post probationem ) in caelum 1, 2,
secretu m sig illu m 73 ; in -e non 7 0 1 ; com prehensus 2 , 1 , 3 6 4 durissi­
la tu it d iu e r s a s e c u r ita s Prot. 63. ma m o rte; 3, 5, 5 9 6 in ordinem
H ircus: - o r u m s a n g u i s 2, 6, 993. decim um supernorum ciuium ;
H olocaustum : F ili i i n c a s tit a t e 2, 6, com punctus per donum D ei 1, 4 ,
1 9 0 4 ; -u m ad altare o ffe r r e 1905. 7 8 4 ; conceptus 2, 3 8 9 in peccato ; 3,
H olofernes : superatu s in Iu d ith 3, 1 0 , 3 1 9 in peccatis, natus in peccatis
13, 644. ex co rru p tio n e ; considerationis
H om icida: 2 , 3, 1 2 2 ; c u p i e n s f i d e m profundae 1, 3, 2 9 4 ; constans ex
peru ertere 3, 1 1 , 4 5 9 ; i n s a n u s , filius quattuor elementis 3, 2, 4 4 . 6 5 2 ;
p erd itio n is 495 ; -ae p e ssim i 2, 7, constringens se in castigatione, se
5 0 3 ; s u n t q u i in c o i t u p r a e g n a n t i s se reficiat per elem osvnam 2 , 6 , 2 4 7 5 ;
p o l l u u n t 1 , 2, 35 . 549. 5 7 2 ; -a r u m contem ptibilis 1, 1 , 4 0 ; 2 , 5, 1 2 6 1 ;
m an u s 778. continens sim ilitudinem caeli et ter­
H o m icid iu m : 2, 6, 1 7 1 7 . 1744; 7, rae in se 1 , 1 4 5 ; contrarius 1, 6 , 2 4 4
;06. 55 7; co m p le ctitu r o m n e s d ia ­ diuino p ra e ce p to ; 2 , 6, 4 7 3 iustitiae
b o l i c a s m a l i g n i t a t e s 1 , 3, 20 2 ; t a m D e i ; contristatus de infelicitate 1, 5,
g r a n d e p e r a c t u m (in F i l i u m D e i ) 3, 4 0 2 ; contum ax et rebellis 2 , 6 , 1 7 1 2 ;
7, 222 ; o p u s 1 , 2 1 9 m o r t i f e r u m ; 1 1 , creatus de lim o terrae 1 , 1 1 . 2 1 1 . 2 1 6
219 san gu ineu m ; p len u m au a ritia creatis aliis creaturis; 6, 1 4 5 6 ; cre­
et eb rietatib u s atque d uritiis 1, 3, dens 3, 25 3 ; 4 , 1 2 3 ; credulus confir­
206; p o llu e n s ecclesia s 3, 5, 5 8. 6 0 3 ; mandus supra firmam petram 2 4 0 ;
stridens in a u a ritia effu sio n is san­ culpabilis Prot. 6 4 se aestimauit
g u i n i s 1 , 3, 2 1 1 ; t a e t e r r i m u m 199; (H ild e g .) ; 3, 1 0 , 293 totus in ortu
— - a m a g n a 2 0 8 ; -i h o r r o r 20 2 ; m a l u m ardentis s u c i;
3 , 7 , 4 7 4 ; s a n g u i s 5, 58. 6 0 2 . 6 0 9 ; - d e b i l i s e t p a u p e r 1 , 1, 1 1 8 ; d e c e p t u s
- o r u m fo ed ita s 2, 6, 469. p e r s e r p e n t e m 2 , 7 2 5 ; 5, 1 8 0 ; d e c i ­
H om o: a b icien s u o lu p ta tem ca rn is p i e n d u s 2, 209 ; d e n a r i u s p l e n u s n u ­
s u a e 2, 7 , 5 6 6 ; a d i u t u s g r a t i a D e i 3, m erus 3, 2, 5 5 2 ; d i l i g e n s 2 , 7 , 565
9 , 25 8 ; a d m o n i t u s p e r u e r b a u e r i t a - bonum ardorem sp iritu s su i; 564
t i s 2 , 3, 3 4 6 ; a d o r n a t u s r a t i o n a l i t a t e , c a r n e m c u m p e c c a t o ; d i s c r e t i o n i s 6,
scientia, in te lle c tu 3, 4, 428 ; a p p are t 1 5 3 5 ; d i s s o l u i t u r in h o r a m o r t i s 3,
in fo rm a sua in secreto d eita tis, 1 2 , 3. 1 0 2 ; d i u e s 2 , 3, 7 6 4 ; d o c t u s
q u o d n o n f a c i t u lla alia c r e a t u r a 1, 103. 10 7 in fid e ; 3, 10, 241 p e r f id e m
30 0 ; a r d e n s 2 , 2, 6 8 i n a m o r e D e i ; 6 , in b a p t i s m o ; 1, 4 , 862 a m a l o d e c l i ­
2 3 4 6 in l i b i d i n e ; arrip ien s in o b o e ­ nare et b o n u m facere ; d ra ch m a p e r­
d ien tiam 1 , 2, 6 6 4 ; a s c e n d e n s s u r ­ d ita et in u e n ta 3, 2, 6 o o s q . ; d u r u s 4 ,
s u m c o n t r a u o l u n t a t e m c a r n i s 2 , 3, 4 2 5 e t i n c o r r i g i b i l i s ; 8, 4 6 3 e t m a -
66 8 ; a t t o n i t u s i n m i r a b i l i b u s ( D e i ) l e u o l u s ; 2, 6, 2 6 9 7 e t in fle x ib i lis in
1, 3, 319; b a p tiza n d u s 2, 3, 702; in c re d u lita te ;
b o n u s et re c tu s 3 , 1 1 , 740 ; ca d e n s et - e ffu n d e n s clarita tem ad ten eb ras (F i­
e r e p t u s e s t p e r F i l i u m 2, 6, 2388 ; liu s) 1, 79 . 30 4 ; e g r e d i e n s d e f u l g o r e
-ca rn a lis Prot. 48 ; c a r o c i n e r e a 3, 2, a u r o r a e 7 7 . 304 ; e ie c t u s d e p a r a d is o
14. 2 4 4 ; c a ru s u a ld e D e o 541 ; c e c i­ p rop ter p raeu a rica tion em iu stitia e
d i t 1 , 30. 6 0 6 h e r e d e m h a b e n s ; 60 9 3, 2, 3 8 2 ; e l e u a t u s s u p e r c a e l o s 1, 2,
scii, i n c e p t i o n e m o b o e d ie n tia e ; ci­ 802; erectus 2, 1 , 84. 309; 326 in
n e r e u s 4 , 3 2 . 3 5 7 . 365 ; c i n i s Prot. 9 b e a t i t u d i n e ; 6, 2 4 1 4 n o n p e r s e m e t -
cin e ris ; 2, 6, 144 7 p a u p e r ; 3, 1, 542 ; i p s u m , s e d p e r F i l i u m ; e r e p t u s 1 , 5,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 76 9

121 de p erd itio n e; 2, 6, 2389 p e r 2, 3 9 0 c o r p o r a l i g r a u e d i n e ; 3 , 2 , 40 .

F ili u m ; e sca d ia b o li (in fid elis) 3, 8, 630 a n im a et c o r p o r e d e u it a r e m a ­
315; exam in an d u s super om nem l u m et f a c e r e b o n u m in p r o s p e r i s et
creaturam 1 , 2, 691 ; e x c it a t u s c u m i n a d u e r s i s ; l i b e r a t u s c o n s o r t i u m in
an im a ad u iu e n d u m 3, 5, 7 4 3 ; e x o r ­ D e o h a b e n s 1 , 2, 7 2 0 ;
tus de ardenti ca lo re et in u o lu tu s - m acu latu s fo ed itate im m e n sa 2, 4,
u e n e n o sa e factu rae 2, 3, 5 7 9 ; e x p u r ­ 327 ; m a le u o lu s 3, 1 0 , 5 0 1 ; 8, 4 6 3 a d
g a n d u s p e r o m n e m c r e a t u r a m 1 , 2, iu stitia m D e i ; m a rg a rita D e i p r e tio ­
6 9 2 ; e x t e r i o r 4, 7 2 4 ; 3, 5, 1 5 4 ; 8, sissim a 2, 2, 9 1 ; m i l e s f o r t i s s i m u s 3,
266. 440. 4 9 2 ; 10, 336; 2, 5 7 7 c u m r e s t a u r a t o o p e r e ; 3, 388
- f a c t u s d e l i m o t e r r a e 1 , 3, 295 m i r a ­ cum tr ib u s u ir ib u s ( a m o r e ca elesti,
bili m o d o m u lta e g lo r ia e d e g e n s ; 2, d iscip lin a , u e r e c u n d ia ) ; m is e rrim u s
1, 1 1 . 2 1 1 ; u i d e : L i m u s ; f e r u e n s in in a e r u m n is p o s it u s 2, 6, 1299 ; m o l ­
c a l o r e c o p u l a e 5, 1 0 4 7 ; f i d e l i s Prot. l is et ten er in corpore, durus et
7 0 ; 1, 4, 783. 9 6 6 ; 2, 2, 2 1 8 ; 3, 6 3 . in flex ib ilis in in c re d u lita te 2697;
270. 332. 7 7 7 ; 4, 76. 123. 272; 5, m o r t a l i s 1 , 2, 4 4 0 ; 6 , 2 2 0 ; 2, 6 , 75 2.
9 8 0 ; 6, 37. 696. 1004; 3, 10, 889; 753 ; 7, 178 ; 3, 4 , 388 ; 6 , 6 55 ; 10 ,
fin ie n d u s in firm itatib u s p ra e u e n tu s 870; 11, 594. 828; mundus 2, 6,
1 2 , 1 1 3 ; f o r m a tu s 10, 2 67 in c o n s ilio 1244; natus 3, 571 cum p eccato ,
D e i ; 2, 2 9 4 p e r g r a t i a m D e i ; f o r t i t u ­ re n a sc e n s sin e p e c c a t o ; 57 8 e x p u ­
d in is ta n ta e 1, 4, 178 ; fra g ilis Prot. tr e d in e ; n escien s q u o m o d o creatu s
9 ; 1 , 1 , 31 ( H i l d e g a r d i s ) 4 , 9 1 2 ; 2, 5 , I, 2, 7 1 1 ; n o u u s 2, 1 , 371 ; 3 ,6 16 ; 5,
3 3 1 ; 6 , 7 5 . 1 3 9 6 ; 3, 1 , 5 6 0 ; f r a g i l i t a ­ 671. 1000; 3, 4 , 6 2 7 ; o c c u p a t u s in
ti s t a n t a e 1 , 3 , 5 1 3 ; f u l g e n s 3, 3, 3 2 7 ; m u lto c r i m i n e 2, 5, 1580; operans
8, 1 0 5 9 i n b e a t i t u d i n e ; g a u i s u s d e f a c t u m o p u s in o p e r a t i o n e 3, 2, 2 6 1 ;
p r o s p e r it a t e 1 , 3 , 402 ; g r a u a t u s 3, 2, opus 1 , 2 3 2 c a e l e s t e ; D e i 2 , 2, 9 1
576 c o r p o r a l i p u t r e d i n e ; 6, 830 c o r ­ m agnum ; 3, 4, 627 ;
p o r e m o r t a l i ; 5, 2 8 7 p e c c a t i s ; - p a l p a b i l i s e t u is ib ilis in m u n d o ( F i­
— h a b e n s 2, 1, 146 c ir c u lu m , in q u o liu s) 12, 181 ; p a rtic e p s poenarum
p ersp icu itas, sp irac u lu m et ra tio n a­ d i a b o l i 1 , 2, 4 1 8 ; p a u e n s i n l a b o r i ­
lita s ; 6, 1 4 0 4 g u s t u m p e c c a t i in f r a ­ bus (H ild eg .) Prot. 60 ; p a u p e r c u l a
g ilita te co rp o ris; 1, 148 recepta­ et fra gilis (H ild e g .) 3, 13, 5 1 2 ; in
c u lu m , in q u o u m id ita s , g e r m in a tio p e c c a t i s 1 0 , 3 1 9 c o n c e p t u s ; 1 , 2 , 390
a c p a r t u r i t i o ; 1 , 4 , 2 6. 6 0 9 . 6 1 0 t r e s ia c e n s ; 3 7 4 n a t u s ; p e r d i t u s 4 , 4 4 9 in
s e m ita s in se : a n i m a m , c o r p u s , s e n ­ p erd itio n e ia cen s; 3, 10, 919 re­
sus ; d e m p tu s ; 7, 347 r e u iu is c e n s ; p e r e ­
- iacen s 2, 1 , 2 1 5 in f u n d o a e r is ; 3 26 in g r i n u s 1 , 4 , 902 ; 3, 7, 466 ; p erfu su s
p e r d i t i o n e ; 83. 3 0 9 . 3 2 6 i n t e n e b r i s , bap tism a te salu ation is 2, 4, 140;
ta ctu s p e r V e r b u m e re ctu s e x it ; in ­ p o n e n d u s in ca e le sti I e r u s a le m 3, 2,
d ig n u s 3, 10, 2 9 1 ; 1, 2 8 0 p r o p t e r 385 ; p o n e n s s p e m s u a m i n D e u m 1 ,
fo e d ita te m p eccato ru m ; in d u en s 4, 785;
p a s s io n e m C h risti 2, 5, 1 3 9 4 ; i n e x ­ - p o s it u s 8 57 u e lu t in b iu i o ; 3, 6, 318
cu sa b ilis (h ab e n s scie n tia m b o n i et in u i c e D e i in d i g n i t a t e m a g i s t e r i i ;
m ali) 3, 10, 3. 90; in e x p u g n a b ilis 3, 1 5 4 s u b q u a t t u o r e l e m e n t i s , c u m
D e i a d i u t o r i o 9, 2 5 9 ; in f le x i b i li s in q u i b u s u e g e t a t u r c o r p o r a l i t e r ; 1 , 3,
su a in cred u lita te m a n e n s 2, 6, 2697 ; 306 q u a s i p r i n c e p s ;
in im ic u s 3, 3, 53; in n o u an d u s in - p r i m u s 1 , 2 , 1 5 . 2 0 3 . 7 1 6 ; 3, 6 1 2 ; 4 ,
u era c ir c u m c is io n e Sp iritus et aq u ae 849 ; 2, 3, 3 4 6 e x p u l s u s ; 4 , 2 2 1 ; 6 ,
2, 3, 277; in sciu s b o n i, in sa n u s, 9 6 9 ; 1 2 4 4 m u n d u s ; 2673 ; 3, 7, 227.
f r a u d a t u s c o n s o l a t i o n e S p i r i t u s s. 3, 4 6 7 la p s u s in g u s t u p o m i ; 9, 463 ;
1 0 , 2 2 9 ; i n s p i r a t u s r a t i o n a l i s e n s u in I I , 4 4 9 ; p r o b a t u s in o m n i c r e a t u r a
o r t u c r e a t i o n i s 2, 2 9 ; ; i n t e r i o r 2, 5, 1 , 2, 7 0 0 ; p r o s t r a t u s i n s i d i i s p e r u e r s i
85 3 ; 6 , 1 6 3 4 ; 3 , 1 1 , 6 1 8 ; l a b o r a n s 1 , raptoris 3, 6, 4 3 1 ; p u t r e d o s t e r c o r i s
77 o INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
2, 6, 623 ; q u a e r e n s fid e lite r c r e a t o ­ uera r e m e d ia ;
rem suum 1, 4, 786 ; - -ines alb ati (lu c e n te s p e r b o n a o p e ­
- ra tio n a lis sin e in te lle c tu , u t ir r a tio ­ ra ) 2 , 7 , 52 . 1 5 4 ; a l i e n i ( D e o ) f u g i t i u i
n a le p e c u s , n o n sit 3, 8, 4 7 2 ; r e b e l l i s 5, 1 2 7 9 ; a p t i r e g n o D e i 3, 4, 483 ;
D e o 1 , 2, 40. 4 3 2 . 6 58 . 6 6 9 ; 2, 6, 766 a r d e n t e s in p e c c a t i s 481 ; a r m a t i h u ­
unde caecus et surdus; 13 19 ; 17 12 ; m i l i t a t e e t c a r i t a t e 1 , 2, 8 42 ; a t t o n i t i
r e d e m p t u s s a n g u i n e F ilii D e i 1 , 4, 3-
449 ; refo cilla tu s per sacram en tu m - - n o n b a ptiza ri 2, 7 , 32. 4 4 0 ; b e l l i c o s i
in an im a in u isib iliter 2, 6, 1410; 3, 1 1 , 16 5 ; b o n a e u o l u n t a t i s 6 , 8 4 2 ;
ren atus 3, 57 5 ex a q u a et S p ir itu ; - c a e l e s t e s e t f i d e l e s 8, 9 7 4 ; c a l c i t r a n ­
572 s in e p e c c a t o ; re s is te n s u ir ilite r t e s c o n t r a D e u m i n d e b i l i t a t e s u a 1,
a d u e r sa rio in u isib ili 6, 14 11 ; 193 ; c i r c u m s p e c t i sin t q u ia c in e r e a
- s a e c u l a r i s 5, 7 9 7 . 863 ; 6 , 2 0 3 3 ; s a l - c a r o s u n t 2, 14. 243 ; c o m p o s i t i b e n e
uatus p e r F iliu m 2 4 1 5 ; san ctu s o p e ­ per bona opera 2, 7 , 15 6 ; c o m p u n c t i
ratu r q u o d iu stu m est 3, 4, 18; ; se to lle n te s ab im is 3, 13, 605;
san gu in o len tu s in p o llu tio n ib u s concepti in p eccatis 2, 6, 1636;
p eccato ru m 1, 3, 442; sedens in co n c u lca ti et co n triti (sub p ed ib u s
m e d io creaturarum 298 ; s e d u c t u s u e r it a t is ) 3 , 6 , 1 5 8 . 8 1 3 ; c o n s t i t u t i in
ab in sid iante, re d u c tu s a su b le u a n te p o en is 2, 2, 80; co n tin en tes, sed
2, 6, 1405 ; s e r e n i s s i m u s e g r e d i e n s ardorem tu rp itu d in is habentes 6,
de fu lg o re aurorae (Filiu s) 1, 78. 206 5 ; c o n t r a c t i e t d i s t o r t i n a s c u n t u r
3 8 2 ; sim ilis 7, 55 1 d ia b o lo D e u m I, 4, 21. 545. 5 5 3 ; c o n u e r s a n t e s in
negans ; Prot. 70 ( H i l d e g a r d i ) ; 1 , 4, m u n d o saecu la riter 3, 10, 623 ; c r e ­
8 93 n o b i s ( d i a b o l o ) ; s i m p l e x ( H i l - dentes 2, 6, 7 8 9 ; c r e d u li 731 ; c u lp a ­
d e g .) Prot. 1 ; so llicitu s 1, 4, 7 8 4 ; b i l e s d e n e q u i t i a s u a 1 , 3, 4 3 6 ;
s o l u e n s e t s t r i n g e n s in D e o p i g r o s et - d e b i l i t a t i i n c o r p o r e ( e u n u c h i ) 2 , 6,
p eregrin o s 3, 1 3 , 1 6 6 ; s o r d i d u s i n 2061 ; d e c o ra ti o r n a tu u ir t u tu m 3, 1,
p eccatis 2, 3, 1 1 0 ; n o n s p e r n i t u r a b 366 ; se d ila ta n tes in ueteri ac in
an gelo 3, 1 , 1 2 , 2 7 2 ; s u b i e c t u s D e o n o u o t e s t a m e n t o 1 , 3, 1 2 2 ; d i u i d e n -
3, 4 0 0 ; s u b l e u a t u s a D e o 2 , 6 , 7 4 . tes c a p ita r e g n o r u m , d e ic ie n te s ea 3,
1396; II, 186;
-tactu s 1 , 4, 933 g r a t i a e D e i ; 3, 10 , - e m u n d a t i a p r a e u a r ic a tio n e 2, 6, 44.
267 illu m in atio n e D e i; 1, 4, 736 776. 793 ;
sensu p eru igil in o m n ib u s rebus; - f a c t i ad im aginem et similitudinem
ta lis u t p e c c a r e p o t u i t 2, 44. 6 8 2 ; D ei 1, 2 , 68 5 ; fatigati in cordibus et
te m p lu m in a e d i f i c a t i o n e D e i 3, 1, factis 1 , 1 12 ; fideles 2, 5, 35 7 ; 6, 4 3 .
568 ; s u b t e m p o r e ( F i l i u s ) a n t e o m ­ 3 9 5 - 736. 776. 789- 1 i o 9 ; 3, 8. 974 et
n e m c r e a t u r a m 8 6 ; n o n t o r p e n s in caelestes; flagitiosi i , 4 , 525 ;
c o n s c i e n t i a 1 , 3 , 5 1 0 ; t o t u m in o m n i - g r a u a t i g r a u e d i n e 2, 7 3 4 c o r p o r a l i ;
creatura 2, 1, 150 ; n o n a b s q u e tr a c t u 3, 1 1 , 596 m o r t a l i t a t i s ; g r is e i in u e r-
u itali in itin e r e u is c e r u m 166; su tiis su is 18 5 ;
- u a s c u lu m fra g ile 3, 10, 329 ; u e n ie n s - ie iu n i co m m u n ica re d eben t 2, 6, 72.
s in e p e c c a t o e t c o r p u s m u n d u m sin e 1380 ; in d u ra ti im ita n tu r S atan am 3,
p eccato habens (F iliu s) 1, 2, 392; 5, 4 7 9 ; i n d u t i n o u a u e s t e i n s p i c i u n ­
u e tu s 4, 992 a b icie n d u s ; 2, 5,9 9 9 ; 3, t u r a s c ie n tia D e i 4 , 4 5 . 6 2 2 ; in fid eles
1 , 2 9 6 ; u i u e n s 2, 1 , 5 1 . 225 ; 3 , 9 , 7 3 1 7, 99 e x t r a f i d e m p o s i t i ; 12, 22. 236
in an im a et corpore; 7, 336. 33 8 i a m i u d i c a t i ; i n s i p i e n t e s in r a t i o n a l i ­
spiritu , a n im a et m a te ria c o r p o r is ; , t a t e 5, 2 6 0 ; s e i n u o l u e n t e s i n s o r d e
unus co g itatio n e et u o lu n ta te et in fid elitatis i d o lo r u m 2, 6 , 4 6 5 ; i u d i -
o p e r e 2 , 6 , 1 5 0 0 ; u o l a n s c e l e r i t e r in ca n d i b o n i et m ali 3, 1 2 , 2 1 . 2 2 6 ;
co g itatio n ib u s 1, 6, 8 6 ; u u ln e r a t u s iu gati p e r sig n a l e g i s 2, 3, 3 7 4 ;
2, 5, 53 2 i l l e d u c t u s a S a m a r i t a n o i n - la s c iu i in d i l u u i o p e c c a ti 3, 1 1 , 1 7 0 ;
sta b u lu m ; 54 0 r e d u c t u s a F i l i o a d l u c e n t e s in fid e 2, 7 , 1 5 5 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 771

- m a c e r a t i in uitiis p e r s p u r citia s d ia ­ tes a d r e c o r d a t i o n e m D e i 3, 5, 6 2 2 ;

b o l i i , 4 , 526 ; m a g n a n i m e s in p e c c a ­ scelerati D e u m d e s p ic ie n te s 9, 567;
tis e x u itio ca rn is suae 3, 4, 4 8 1 ; scien tes et p ra e u id e n te s 2, 1, 172;
m a l i g n i 1 , 2 , 585 D e u m n o n c o g n o ­ ex sem in e (d iu erso ) 1, 4, 514 in ­
scentes faciem co rd is sui abscon­ fo rm es; 50 0 stren u i; 508 ten eri;
d u n t; 2, 5, 1 7 7 t a m m a l i C h r i s t i a n i s ig n a t i in fid e et n o n s ig n a t i r e s u r ­
q u a m I u d a e i e t p a g a n i ; m i s e r i 1 , 4, gen tes 3, 1 2 , 9. 30. 1 4 8 - 1 5 5 ; s p i r i t a ­
994 q ui d ia b o lu m u en era n tu r D e u m le s 2, 5, 863 ; 6 , 2 1 5 6 f e s t i n a n t e s a d
ig n oran tes; 3, 5, 6 1 5 in stituta D e i altare in castitate et co n strictio n e
n e g le g e n te s ; m ordaces co n stitu tio ­ co rp o ris; 2153 m ilitan tes contra
n is 1 1 , 1 6 0 ; sa e c u lu m et d ia b o lu m ; 7, 27. 31.
- n a t i diuersitate multa 1, 4, 392; 336. 4 06 ; stu lti 1, 2, 6 8 9 ; 2, 3, 2 6 3 .
nequissim i fugientes praecepta D ei 265 t e r r e n a d i l i g e n t e s , i n e i s u b i q u e
seque polluentes in stercore 3, 8, d i s c u r r e n t e s ; 6 , 1 4 5 1 ; 7 , 3 7 . 4 7 4 (a
378; d ia b o lo d e cip iu n tu r); 3, 10, 7 7 ; s u b ­
- o b l i g a t i m u l t i s p e c c a t i s 1 , 4 , 3 9 1 ; in s is te n te s in a n im a e t c o r p o r e 1, 3,
o p e r i b u s 505 s t r e n u i : f l o r e n t e s . 509 146. 1 5 1 ; s u p e r flu i in o p e r e c a r n a lis
t e n e r i : stu lti, te p id i et in u tiles ; o r ­ u o lu p ta tis 3, 4, 488 ;
nati a u r o et g e m m i s ( c h o r u s u irg i- - tim e n te s D e u m et p a u p e re s sp iritu a
num ) 2, 5, 1 2 6 . 3 2 4 ; u i r t u t i b u s c u s t o d i u n t u r 1 , 1 , 5. 95 ;
- p a r t i c i p e s r e g n i D e i in b e a t o l o c o 3, tr an silien tes o p e r a tio n e m bonarum
6, 854; passuri aerum nas m u lta s u irtu tu m 3, 11, 171 ;
c i r c a f i n e m m u n d i 1 , 3, 1 2 3 ; p a u i d i - uani per ta ed iu m afficiu n tu r 2, 5,
in m i n i m o , a u d a c e s in m a x i m o 2, 5, 10 6 5 ; u e l a t i can d id is u ela m in ib u s
1283 ; p e r fic ie n t e s b o n u m in a m o r e ( f u l g e n t e s in g l o r i a u i r g i n i t a t i s ) 12 7 .
D e i 1 , 4 , 4 3 . 828 ; p o r t a n t e s i n u a s i s 3 3 2 ; u ic to r e s 1 , 4 , 5 1 9 ; uiles p r a e c e l­
l a c e t c a s e o s f a c i e n t e s (i. e. i n c o r p o ­ le n te s in p r i n c i p a t u p o p u l u m 3, 9,
rib u s habentes sem en hum anum ) 606;
4 9 4 ; p r a e m o n iti et p r a e m u n iti p e r - -inis a m o r ( g e n . o b ie c t.) 2, 6, 689 ;
p rop h etas 1020; praui 3, 5, 6 2 . 62 5 7 6 4 e t u t i l i t a s ; c a s u s m a g n u s 1 , 3,
u t c a n e s e t p o r c i ; 8, 4 9 0 e x c u s a r e s e 3 27 ; e r e p t i o d e m o r t e 2, 7 9 7 ; e x t e ­
n it u n t u r ; p rim i h ered es in n o ce n tia e rioris 2, 5, 8 5 2 c l a u s t r a ; Prot. 44
et san ctitatis 2, 2 , 78 ; p r i m i t u s r u d e s o c u l i a u t a u r e s ( H i l d e g . ) ; fa c ie s in o -
et sim p lices 1, 3, 121 ; p ro c re a n d i cu lis C h e r u b in a p p a re t 1, 6, 4 8 .1 9 2 ;
m ali et b o n i 2, 1 , 2 1 9 ; p r o l a p s i in - f o r m a 2 , 3, 6 5 9 f o r m a t u r a m a b i l i t e r ;
p eccatis 3, 13, 487; p rostrati ad 3, 1 , 9 0 p r o p t e r h o m i n e m ( F i l i u s ) ; 1,
t e r r a m (in m a lis a c tib u s suis) 2, 4, 4 , 56 2 i n t e g r a ( in u t e r o m u l i e r i s ) ; 1 ,
423 ; p r u d e n te s et ad s a e c u lu m e t ad 2, 6 1 . 6 4 . 2 3 0 . 2 4 0 p u l c h r a , d e q u a
D eum e f f e c t i 1 , 2, 3 7 0 ; ca n d id a nubes e x ie rat (A dam et
-n o n qu aeren tes Deum stren u e 4, E u a);
510; - fra g ilita s 2 , 6 , 7 5 1 ; in fa n tia 1 , 4 , 5 9 8 ;
- ra b id i (ab ata ze li D e i c a e d u n t u r ) 3, in sta b ilita s c o g it a t io n u m 2, 2 , 12 5 ;
5, 4 8 7 ; r e b e l l e s 1 , 2 , 7 9 4 ; 3, 4, 487 ; in terioris 2, 6 , 10 8 5 e s u r i e s ; 3, 1 1 ,
5, 4 4 7 . 4 7 7 ; r e d e u n t e s 9 , 9 9 . 5 3 7 a d 57 5 o c u l i ; Prot. 4 6 e t a u r e s ; 1 , 6 , 75
m u n d u m ; 1 3 , 2 3 0 . 5 36 a d p a e n i t e n - u i s u s ; o s Prot. 12 ; 2, 2 , i 8 9 s q . ; 5,
t i a m ; r e l ig io s i q u i in e a d e m c o n u e r - 9 24. 940 ;
satio n e u iu e b a n t Prot. 40 ;rem anen­ -p e rd itio 2, 1, 325; 6, 362; po­
tes in m u n d o 3, 9, 104. 5 5 4 ; re u e r - testas et h o n o r 1, 1 7 8 ; p r a e u a r i c a -
te n te s ad p a e n ite n tia m 13 , 488 ; tio 1, 2, 7 6 0 ; in p u lu e re -in is est
- ( s in e s a c r a m e n t i s ) in p e r i c u l o m o r t i s uerbum tran sito riu m 2, 1, 171 ;
sin e co n so la tio n e S p iritu s s. 2, 3, p uri o p e ra fu lg id a 7, 2 1 7 ;
7 9 6 ; s a e c u l a r e s 5, 1 1 8 3 ( i u s t i e t p e c ­ -ra tio n a lita s 1, 1 4 7 . 3 9 5 ; r e d e m p t i o
c a t o r e s ) ; 7 , 2 7 . 30. 3 3 6 . 3 7 6 ; s a p i e n ­ 1, 3, 6 1 4 q u a m d i a b o l u s n e s c i u i t ; 3,
77 2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
2, 49. 686 secundum u o lu n ta te m s e c r e tu m c o n s iliu m P atris) ’ , 4 2 ; ;
P a tr is ; r u in a 1 , 2, 7 2 8 . 73 3 ; - sa lu s 1 , 4 , 4 1 3 . 1 0 1 9 ; 6, 6 7 . 1 7 6 ; 2, 2,
- s a l u s 3, 30. ; o o . 5 0 5 . 548 ; s c i e n t i a 3, 193; 5 ,5 0 3 ; 6 ,2 7 7 .3 9 6 .8 3 7 .1 1 8 5 .
; , 7 0 0 ; s e n e c t u s 1 , 4 , 603 ; s e r u i t u s 2, 1970; 3, 2, 179; 6, 9 7 2 ; 13, 597;
663 ; s im p lic is L i b e r S c iu ia s Prot. 1 ; stu d ia a c tu u m — n o n possunt abs­
sim p licita s 1, 4 , 849 ; s p e c ie s s a p p h i­ c o n d i a g n itio n i D e i 1, 1 ,8 . 105. 1 1 0 ;
rin i co loris (F iliu s) 2, 2, 33. 45 ; stu lto ru m 2, 557 lo q u a cita s; 2, 3,
s p i r i t u s 3, 6 4 8 s u s p i r a n s a d a l t i t u d i ­ 26 3 ( q u i n o n d u m a b l u t i s u n t i n l a u a -
n e m ; 660 u i u i f i c a t u r in a q u a ( b a p ­ c r o salu ation is) n ig r e d o ; su b le u a tio
tism atis) ; s tu d iu m in am ore filio ­ ( p o s t r u i n a m ) 1 , 2, 7 3 3 ;
r u m , n o n i n p e t u l a n t i a l i b i d i n i s 1 , 2, - u irtu o so ru m co n fo rta tio 3, 9, 2 5 6 ;
5 6 7 ; stu ltitia e t c o n t u m a c ia 3, 3 6. u i s i n t e r i o r i. e. a n i m a e - 2 , 6 , 9 4 4 ;
564; su b iectio o b o e d ie n s creatori 2, u o l u n t a s 1 , 2 , 3 2 4 . 3 3 0 . 5 5 8 ; 3, 3 4 0 .
1, 1 5 1 ; s u b l e u a t i o ( p o s t r u i n a m p e r 351; u u ltu s apparent in facieb u s
u i r t u t e s ) 1 , 2, 7 3 3 ; an gelo ru m 1 , 6 , 2 2. 8 2 ;
- ten d en tis ad o cc a s u m r e d e m p t i o 3, - -in ib u s m o r t a l ib u s m e in o b u m b r a ­

6 , 59 6 ; tion e o ste n d o 3, 1 1 , 594 ; u s q u e a d -

- u it a in tr e s s e m itis e x e r c e t u r 1 , 4, in em n o u issim u m illu d sacram en­
6 1 1 ; u o l u n t a s 3, 5 6 9 . 57 8 ; 2, 5, 7 7 5 . tum co len d u m 2, 6, 51. 963 ; in t e r -
9 5 2 . 1 2 3 0 ; u t i l i t a s i , 3, 5 2 2 . 3 3 1 ; 4 , in es n efan d issim o s en u trita m ater
4; 1 ; 2, 6 , 7 6 4 ; 3 , 9 , 3 6. 7 1 8 ; u u l t u s an tich risti 3, 1 1 , 5 0 7 ; p e r -in es m a ­
in p ecto rib u s an gelo ru m 1, 6 , 2 2. lo s la b o r a t o f f u s c a r e d ia b o lu s o p e r a
82; l u c i s 1 , 3, 3 3 4 ; - i n i b u s d i l a t a t i s p r o ­
- -in u m ab om in a tio n es 2, 5 ,9 9 9 ; an ti­ h ib e n d u m d e stirpe su a d u c e r e f e m i­
q u o r u m m eta Prot. 54; nas 2, 6, 2 109 ; a b -in ib u s p eru e rsis
-ca p ita 1, 1, 28. 107 p allid a - alba e cclesia fa tiga n d a e rit 3, 288; in
(h o m in es f a t i g a t i - e x s u s c i t a t i ) ; 6, -in ib u s p e rfe ctis claritas a d m ir a tu r
35. 1 4 9 p r i n c i p a t i b u s ; c o n s p e c t u s 2, 1, 3, 2 4 8 .
4, 363; j, 10 8 6 ; 6, 228. 56 9 ; c o r d a H o n e s t a s : d i s c i p l i n a e 1 , 2, 55 5 ; -t is

i , 3» 3 Sl i 2» 3, 34 ° ; m orum d u lced o 3, 8, 672; in -te

3, 6 , 36.
-d iffe re n tia e 3 18 ; d o ctrin a co n stitu it D e u s m a s c u lu m et fe m i­
1 0 , 1 6 5 ; u t - f a c i e s ( s u n t ) f a c i e s 1 , 6, nam 1 , 2, 4 4 4 .
2 1 . 81 a n g e l o r u m ; 2 4 . 95 a r c h a n g e - Honor: 1, 4, 487; agni 3, 9, 285;
l o r u m ; 38 . 1 6 1 d o m i n a t i o n u m ; f r a ­ a l i e n u s 2, 5, 1028; an g elo ru m du­
gilitas 3, 9 , 201 ; g e n u s 1 , 2, 705 ; 4, p l e x 7 3 9 ; c o l l i (i. e . F i l i u m s e q u i i n
469; u irgin itate) 422 ; c o n s o r t ii (m arty­
-ig n ito ru m corda 3, 8, 1 0 6 1 ; i n t e n ­ rum ) 3, 13, 1 5 2 ; c o r p o r is et s a n g u i­
tion es 2, 5, 341; m en tes 6, 990; n is V n ig e n it i 2, 6 , 4 1 7 ; c r e a t o r i s 1,
m o llitie s 3, 9 , 20 2 ; m u l t i t u d o m a x i ­ 357; d eb itu s 3, 5, 2 5 3 ; D e i 2, ;,
m a d is c u r r e n s (in e c c le s ia ) 2, 3, 7 1 . 1481. 1496. 1499. 1501; 6, 181.
177; n ascen tiu m co n tra ctio 1, 4, 2651 ; 3, 5 , 445- 5 8 4 ; 7 » 345 ; 9» 7 27 1
54 8 ; n e ce s s ita tib u s a n g e lici spiritu s 13, 3 8 7 ; h o m in is 2, 1, 1 7 8 ; i n c o m ­
s u b u e n i u n t 6, 6 9 ; p a ra b ilis (m aiestatis D e i) 3, 9, 8 2 6 ;
- u t p e d e s - p e d e s d o m i n a t i o n u m 38. in teg rita tis M a tris 2, 4 , 225 ; l a u d i s
1 6 2 ; p e r s u a s i o n e s 2 , 3, 2 9 1 ; p e r u e r - 3, 10, 3 9 4 ; m a g n u s 2, 7 , 220; 3, 1 3 ,
sitate d ia b o lu s in u o ca tu r 5, 1627; 172; 311 m u n d i; m ax im u s 2, 6,
p eru ersoru m opera praua 3, ; , 37 3 ; 1835; 1, 2, 7 7 3 a n g e l o r u m ; 3, 1, 130
p i a c u l a 2, 6, 7 8 3 ; p r a e c o r d i a 1, 3, D eo ab omni creatura; n o m in is
98; procreatoru m d iuersitas 4, 18. (D ei) 1, 3, 1 0 9 ; 2, 6 , 2 4 8 0 . 2 6 5 4 ;
4 9 3 ; p r o p a g a t i o 2 , 5, 8 3 5 ; p u d o r 6, o u iu m 3, 9 , 7 2 8 ; P a t r i s 1 1 , 9 1 3 ;
2644 ; raritas 2108 ; p l u r i m u s 1, 3, 2 2 9 ; p o t e s t a t i s 2, 6,
- ra tio n alita s in h u m a n o p u lu e r e p o l ­ 1 6 9 . 2 5 3 5 ; p r i s t i n u s 1 , 2, 8 1 0 ; r a p t u s
l u t a 1 , 6 , 16 5 ; r e d e m p t i o ( s e c u n d u m et fu rtiu u s 3, 9 , 59 2 ; r a t i o n a l i t a t i s 1,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 773

2, 4 4 7 ; s a c e r d o t u m 2, 6, 2 6 0 4 ; sae­ H ostia: la u d is in p rou in ciis 3, 10,

cu laris 5, 600; saluatoris u en tu ri 482. 7 7 ; ; P atris 778.
663 ; s a n c t it a t is 3, 2, 2 2 9 ; s e r u i t u t i s H ostis: an tiq u u s 2, 5, 1 3 6 3 ; 7 , 4 1 4 ;
c r e a t u r a r u m m a g n u s 8, 2 7 0 ; S p i r i ­ im m an issim u s 3, 9, 257; tam m a­
tu s san cti 2, 4 , 2 63. 273 ; in s u p e r b i a g n u s s u p e r a t u s 2, 12 5 ; m a l i g n u s in
3, 1, 6 1 6 ; su p e r io r 7, 4 4 7 ; tan tus in s id iis p o s i t u s 6, 8 1 1 .
n o n s i n e p r o b a t i o n e 1 , 2 , 68 3 ; t e r r e ­ Humanitas: a s s u m p t a 2 , 1 , 154. 1 6 ; ;
nus 3, 1 0 , 56 3 ; t i m o r i s e t a m o r i s 3, 2, 4 , 323 s i n e p e c c a t o ; 3, 1, 9 0 ; et
529 ; T r in it a t is 2, 6 , 1 4 8 4 ; 3 , 5 3. 6 88 d iu in itas in F ilio c r e d e n d a est 10 ,
san ctae; 5, 3 4 2 s u p e r n a e e t g l o r i o ­ 70 7 ; F ilii D e i 2, 6, 1002. 10 12 . 1 17 8
s a e 5 8 5 7 s u p e r n a e ; u i r g i n i s c a s t a e 3, s e n t i t u r in a q u a ( u i n o m i x t a ) in s a ­
3 0 1 ; u i r g i n i t a t i s 5, 2 9 7 . 3 6 2 ; u i t a e 3, cram en to ; 3, 1 , 62 3 ; 9 , 10 . 2 6 6 ; 1 1 ,
7, 34 2 p r a e c e l l e n s ; 3 4 7 ; u n i c u s d e i ­ 9 10 ; salu atoris 2, 5, 3 9 6 . 4 7 3 ; 3, 8,
t a t i s 4 4 6 ; V n i g e n i t i 1 , 2, 5 3 1 ; 10. 5 10 . 5 16 . 945 ; 9, 49. 57. 14 4 . 261
- -es s a e c u la r e s 1, 2 , 82 0 ; s a e c u l i 3, 4, ( c o l u m n a ) ; sancta : p re tio s u m un­
58 ° ; gu en tu m 2, 6, 609 ;
--is aspectus 1, 347; cu lm en 2, 5, — -tis e t d iu in it a t is s p l e n d o r 3, 8, 1 1 9 3 ;
1023; 3, 9 , 9 6 2 ; d e l e c t a t i o 8, 8 0 0 ; ( F ili i D e i ) l u x illu s t r a t e c c le s i a m 9,
ecclesia stici g lo r ia 2, 6 , 2 1 4 6 ; l u m e n 10 . 2 6 6 ; s a l u a t o r i s u e r i t a s 2, 5, 3 9 6 ;
1 , 2, 1 2 7 ; m e r c e s 2 ,6 , 2 3 4 3 ; m u l t i t u ­ - p o s t -tem assu m p ta m m an en s V e r ­
do 3, 6, 633 ; p o t e s t a s 2, 6 , 2 5 4 4 ; bum in sep a ra b iliter in P atre 2, 1,
reu eren tia 3, 5, 4 4 ; ; 1 2 , 2 2 0 ; t i m o r 16 5 ;

6,413; - -te 2, 6 , 60 9 i n d u t u s F ili u s ; se i n d u i t

- -e sim ili et n o n d is s im ili h a b e n d u s 3, 1 , 3 4 1 F i l i u s ; 8, 1 1 6 7 V n i g e n i t u s
est D e u s in o m n i fa c tu r a et c r e a tu ­ absque m acu la p eccati in u ir g i n e a
ra 3, 8, 1 0 3 3 ; i n - e e u i g i l a n t e x s u s c i ­ c a r n e ; in -te 1 , 4 , 9 0 7 e t in d i u i n i t a t e
tati 1 , 1, 1 1 3 . u n u m D e u m p e r fid em in telleg is ; 3,
H o ra : 3, 10, 390 ; b r e u i s s i m a 1 1 , 566 ; 8 ,7 3 5 e m ic a n s V e r b u m ; 9, 990 s a n c­
d iei a p r im a u s q u e a d n o n a m 2 ,6 , 70. ta p a s s u s C h r is tu s .
1 3 6 8 . 1 3 7 0 ; m o r t i s 1 ; 8. 2 4 1 7 . 2 4 2 0 ; H u m ilitas : quasi anim a, et caritas
3, 1 1 , 4 1 3 ; 1 2 , 3. 1 0 2 . 1 1 4 ; p a s s i o n i s u e lu t c o rp u s 1 , 2, 8 3 6 ; a n t e c e d e n s
Filii 2, 6, 424; p u rg a tio n is ope­ su au iter u irtu tes ceteras 3, 8, 9 3 6 ;
r u m 2 , 225 ; u l t i o n i s 1 , 2 , 1 3 0 ; bonum su au issim u m 1, 4, 365 ; e t
- -arum la b en tiu m quocum que tem ­ c a r i t a s c l a r i o r e s c e t e r i s u i r t u t i b u s 2,
p o r e 2, 3, 6 7 6 ; -a n o n a : seductus 49. 8 15. 8 3 2 ; c o g n i t a in a lt it u d in e
Adam , p a s s io F ilii c o n s u m m a t a 6, D e i 1 , 4 , 365 ; c o n t e m p t a a d i a b o l o
1373. 1375 ; in o m n ib u s - is D e u m 3 , 1 , 6 2 3 ; c o r o n a t a c o r o n a a u r e a i. e .
i n u o c a r e 1 , 4, 886. i n c a r n a t i o n e s a l u a t o r i s 8, 9 3 7 ; e n u ­
H o reb : 3, 5, 4 2 . 48 5 ; 13, 648. trien s u irtu tes ad req u iren d u m
Horror: 3, 7 , 2 8 2 ; h o m icid ii 1, 3, drachm am 13, 3 2 0 ; e x a lt a t a in a s ­
203 ; i g n i s t e n e b r o s i 1 9 7 ; i n s i d i a t o r i s c e n s u H o r i s ( F i l i i ) 8, 6 9 5 ; f e c i t F i ­
p e s s i m i 5 1 5 ; m a g n u s 2, 2 1 1 ; m a l e ­ l i u m D e i d e V i r g i n e n a s c i 1 , 2, 8 1 7 ;
d icti (an tich risti) 3, 11, 683; m axi­ fo rtissim a 3, 1, 6 4 0 ; fu n d a m e n t u m
m u s 812 ; p e c c a t o r u m e r u m p e n t iu m o m n iu m b o n o r u m i n h o m i n i b u s 8,
et fo e te n tiu m 2, 1, 2 5 8 ; ( s e r p e n t is 962 ; g e m it , p lo r a t, c r im in a in te r im it
a n t i q u i ) 7 , 1 7 5 ; t e n e b r a r u m 5, 1 4 ; . 1 , 2 , 8 2 1 ; m a t e r 8, 9 7 ; 9 , 2 2 9 s a n c t i ­
4 9 0 ; -e s i n f e r n a l e s 7 , 1 4 3 . t a t i s ; m e d i a t r i x s u a u i s s i m a 1 3 , 323 ;
Hortus: 1, 2, 756. 770; d e lic ia ru m m e d i c i n a u e r a 3 8 7 ; p a e n i t e n t i a e 2 , 2,
2 1 ; ; d e s t r u e n d u s 755 ; s u a u is s im u s 9 7 ; p ra e ce lle n s u irtu tes ceteras 3, 8,
(u irgin es) 3, 1 3 , 1 8 0 ; -i f r u c t u s 1, 2, 936 ; p r a e s id iu m in u ic tu m 141 ; r e g i­
75 2. 7 5 4 ; lo c u s ap tu s 743 ; m u n itio n a u i r t u t u m 1 , 2, 7 2 9 ; 3, 8, 1 4 1 g l o ­
749; sim ilitu d o 48. 741; u tilitas rio sissim a ; 1 3 ,3 1 7 . 3 2 3 . 419. 4 3 7;

75 5 - - - t i s ascen sio Prot. 74; candor 2, 5,

774 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
316; co m m e n d a tio 1, 2, 4 9 . 815; I
c o n u e r s a t i o 2 , 5, 1 4 0 1 ; d e u o t i o 1 , 1,
81 ; e x e m p l u m 2 , 6 , 9 2 8 ; f i l i u s 3, 8, Ia co b : 3, 5, 539; 6, 2 2. 373; dans
96 ; h a b i t a c u l a p a r u a 9, 4 4 6 ; h a b i t u s decim as su b stan tiae 3, 3, 56. 58 5.
8, 28. 929; m e d ica m e n 13, 420; 387 ; d o m i n u s f r a t r u m 6, 37 4. 408 ;
o b s e q u i u m 2 , 5, 1 0 1 8 ; 6 , 6 3 6 ; o f f i ­ e r ig e n s la p i d e m in t i t u lu m lib ri u itae
ciu m Prot. 8 2 ; 1 , 2, 5 1 7 ; 2 , 6 , 3 0 1 . 5, 550; im p o n en s nom en te m p lo
2667; opera 3, 9, 4 4 7 ; opus 1, 2, 34 3 ; r e p e r c u t i e n s s i g n i f i c a t i o n e t e ­
822; praecepta a d im p le n d a 3, 13, nebras m undi 2, 1, 1 4 . 259. 266;
438 ; s c u t u m f o r t i s s i m u m 1 , 4, 369 ; seruus m eus 3, 3, 3 3 5 . 369. 585;
sp iritu s 1, 47; uerba 3, 8, 2. surgens m a n e : o rtu s tem p estiu u s
92; a m a to r iu stitia e in c o n s titu to t e m p lo
- -tem non habens an tich ristu s 11, 542; su rrip u it d o m in iu m 6, 421;
629 ; a d - te m c a p u t in clin a 1, 4, 9 12 ; to llen s la p id e m 5, 545 ;
p e r -te m in te rfe cta fu it s u p e r b ia d ia ­ -in fa c to - p rae fig u rata d e d ic a tio e c ­
b o li 3, 1, 6 4 0 ; clesiae 30. 33 7; p ra efig u ra tio 370;
- -te sin cera et d eu o tio n e m agistris p r a e s i g n i f i c a t i o 535. 6 13 ; d e s t ir p e -
su is o b o e d i u n t 2, 3, 800 ; s u a F i l i u s F iliu s in carn a tu s 571.
d estru xit m o r te m 3, 10, 27. 5 5 0 ; lactantia: i, 1, 82 ; 3, 6, 401 ; elata 7,
-cu m - t e I , 2, 8 2 4 s e a r m e t q u i s q u i s 1 4 7 ; fl a g r a n s 2, 5 , 9 3 0 ; p o p u l i iu d a i-
d ia b o lu m u u lt e x p u g n a re ; 2, 6 , 2 3 30 ci d e ie c ta 3, 7, 15. 144. 1 4 7 ; s a p ie n ­
e le m o s y n a m p ercip ien d a ; m a g n a 3, tiae hum anae 105 ; s t u l t i s s i m a 10,
12 , 209 m o n a c h i o r d i n e m a n g e l i c u m 249 ; s u p e r b ia e 2 , 6 , 2 5 4 5 ; -ae s ib ilu s
i m i t a n t e s ; 1 1 , 4 0 9 e t n o n in s u p e r b i a 3, 9 , 58 0.
F iliu s a p p a ru it; 2, 6, 357 m ax im a Iacu lu m : i g n e u m 2, 7 , 2 6 4 ; -a b o n o ­
p e rd ita m o u e m re d u x it F iliu s ; r u m o p e r u m 3, 4 , 345 ; ca elestia
— i n - t e 1 , 2, 7 9 0 F i l i i s u i D e u s s u p e - d i a b o l o c o n t r a r i a 9, 468 ; d e c e p t i o ­
ra u it p e r s e c u t o r e m ; 2, 6, 4. 309 F ilii n u m f a l l a c i u m 1 , 4 , 7 9 8 ; d i a b o l i 1 , 2,
sui P a te r a n t iq u u m se rp e n te m u i c i t ; 415 ; 3, 6 3 2 ; 4 , 39. 7 9 0 ; 3, 8, 8 6 2 ;
m agna 3, 1, 340 F iliu s se in d u it ig n ita 9 ,4 5 9 ; p le n a fu r o r e et lib id in e
h u m a n ita te ; 1 1 , 702 g e r m e n e c c le ­ 1, 3, 6 3 2 ; s a e u i s s i m a 3, 8, 862 ; u u l-
siae s u b s i s t a t ; 10, 289 m u l t a a g r u m n e ra n tia a n im a s 9, 460.
anim i osten d e; 12, 212 q u aerit Ianua : 3, 10, 131; caeli 2, 6, 9 8 5 ;
D eum m onachus; 10, 564 sancta h e r e d i t a t i s r e s e r a t a ( i n b a p t i s m o ) 3,
ap p aru it F iliu s; 5, 7 1 3 s e s u b i c i e n s 102 ; t a b e r n a c u l i 1, 4, 220. 222.
D eo hom o; 2, ;, 15 5 7 su b iectio n is Ictus: fo rtissim u s m a n u s D e i 3, 11,
m anentes. 778 ; m o r tis 1, 4, 3 4 0 ; to n itr u i 3, 11,
Hyacinthus : 2, 5, 1 1 4 . 1 5 0 . 2 9 1 ; u t - 12 2 . 73 0 . 783 ; - u s q u i d a m f la m m a e
aerii c o lo r is u id e t u r caritas ( in c a r n a ­ 2, 1, 4 4 . 198 ; in -u o c u l i 1 9 7 ; 3, 12,
tu s F iliu s illu s tr a u it fid eles h o m i n e s , • 55 - H 3-
eos in cend en s caritate) 3, 8, 105. Idolum : i n H oreb 3, 5 ,4 2 . 4 8 ; ; - a 1,
971 ; n o b ilis ru b en s d eco ra n s e c c le ­ 5 ,4 7 ; a u ru m et arg e n tu m 3,9, 586;
siam 3, 552; ut - rubeus corona falla cia m h a b e n tia 2, 1, 35 5 ; - o r u m
p a tie n tia e 96. 546 ; p e r - u m illu s tr a ­ cu ltu ra 3, 9, 438 ; c u ltu s est b la s p h e -
t u r r e s i l l a c u i i m p o n i t u r 8, 9 7 ; . m ia 2, 1625 ; in fid e lita s 3, 9, 9 4 1 ;
H ypocrisis: auri 3, 10, 3 5 7 ; p a r r ic i­ seru itu s 2, 1, 355.
d ae 1 1 , 424. Iecur : i n i q u i t a t i s 1 , 3, 6 3 1 .
Hypocrita: 3, 11, 217; -ae d is s im u ­ Ieiu n iu m : - o m a c e r a n s c o r p u s 2, 6,
la n te s se 6, 151 ; in d ig n i o c u lis (D e i) 1892 ; in -o p e r c ip i d e b e t s a c r a m e n ­
1 , 2, 445 ; 448 f o r n i c a n t e s c u m q u o ­ t u m (alta ris) 1388.
c u m q u e u o l u e r i n t se p e c o r i b u s s i m i ­ Ieremias : p r o p h e ta in s p ira tu s in S p i­
les f a c i u n t ; - a r u m s i m u l a t i o 3, 11, ritu sancto d icit 2, 5, 1369; -ae
421. p lan ctu s 3, 13, 5 11 ; u e r b a 2, 5, 7 9 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 775

1 3 7 1 ; u o x l a m e n t a b ilis 3, 1 3 , 5 1 1 . 6, 1 6 2 1 ; e x c o q u e n s p a n e m a r e fa c it
Ierosolymita : - a e u n i u e r s i 2 , 5, 647. 1 2 3 0 ; f e r o c i t a t i s 1 , 2, 1 2 9 ; f l a g r a n s
Ierusalem : a d o r n a t a 3, 1 0 , 9 3 0 cum ( S p i r i t u s s.) 2, 3, 9 4 . 3 2 3 ; 3, 6, 390;
u i r t u t i b u s i n fi l i i s s u i s ; 8 7 7 i n o p e r i ­ fu lgu ris 1 1 , 7 2 9 ; g e h e n n a e 9, 7 6 ; ;
b u s b o n is ; a e d ific a ta in in n u m e r o s i s g e h en n alis 689; h o rro ris (h o m ici­
a e d ifica tio n ib u s 879; a sp icie n s in d iu m ) 1, 3, 6 1 . 196; illu m in a to ris
la b o re s filio r u m s u o r u m 5 ,5 7 8 ; ca e ­ ign ei 2, 5, 9 0 6 ; i n d i g n a t i o n i s 3, 1,
l e s t i s 1 , 2, 3 7 2 . 4 2 5 ; 4 , 9 5 9 ; 2, 3, 1 9 3 . 53 6 ; in fu n d e n s lu m e n te n e b ris u elu t
6°9 i 5 , 3 1 3 - 997 ; 6, 973 i 3, 2, 385- a n im a u it a m c o r p o r i 1, 4, 615 ; iu d i-
5 1 3 . 6 0 4 ; 3, 24 5 ; 5, 5 5 1 . 5 7 7 . 6 0 0 ; 6, cialis 2,6, 1721 ; 3, 1 ,4 5 0 co m b u re n s
543 ; 7 . 4 9 ; 8, 43 53 10 ,8 7 4 . 8 8 5 .9 3 0 ; p eccatu m ;
12, 285; 13, 454; ciuitas 5, 557 -lu c id issim u s 2, 1, 35. 1 1 2 . 1 1 7 . 120
caelestis, u iu en s te m p lu m D ei in c o m p reh en sib ilis, in e x stin g u ib i­
u iu e n t is ; 10, 857 s a n c ta ; c o llig e n s l i s , t o t u s q u e u i t a e x s i s t e n s (i. e . D e u s
lapides n ob ilissim o s i. e. anim as o m n ip o te n s); 38. 1 5 6 h a b e n s f l a m ­
san cta s 10, 8 8 0 ; d e c o r a ta u ir t u tib u s m a m aerii c o lo r is , q u a e e id e m lu c i­
8 96; d e sce n d e n s d e caelo 8 5 7 ; h a ­ d o i g n i i n s e p a r a b i l i t e r i n e s t . ; 1 6 6 i. e.
b e n s c l a r i t a t e m D e i 8 58 ; p o s i t a s u ­ V e r b u m p o s t a ssu m p tam h u m an ita­
pra m o n te m 8 7 9 ; s a n c t a e c c l e s i a 1, te m in s e p a ra b ilite r in P a tre m a n e n s ;
638; superna 5, 5 5 2 ; t e m p l u m u e - -lu c id u s 1 , 3, 4 5 . 127 p er circu itu m
rum 60 0; u isio p acis 1, 6 3 9 ; non i n e x t e r i o r i p a r t e i n s t r u m e n t i i. e .
u o l e n s c a r e r e i u s t i t i a C h r i s t i 5, 5 7 8 ; u n i u e r s i (i. e . D e u s u l t i o n i s e t c o n s o ­
u r b s ca elestis q u a e n u m q u a m d eficit l a t i o n i s ) ; 66. 209; 2, 1, 52 . 231
2, 4 , 2 15 ; - filiae 3, 1 1 , 8 7 1 ; o p lateae p ra e b u it h o m in i c a n d id issim u m flo ­
— 36 0. r e m . 23 5 i. e. P a t e r d e d i t A d a e p r a e ­
Ign au ia: 2, 6 , 2 5 2 2 . c e p tu m clarissim ae o b o e d ie n t ia e ;
Iesse : q u a s i f u n d a m e n t u m r e g a l i s - m o u e n s a e r e m t o t u m (in n o u i s s i m o
p r o l i s 3, 8, 6 7 9 ; d e s t i r p e - u i r g a 1 3 , d ie) 3, 12, 127; p le n u s so n itu u m ,
51 ; d e - e g r e d i e n s u i r g a 8, 7 8 ; . tem p estatu m et la p id u m 1, 3, 6 4 .
Iesus : C h r i s t u s F iliu s D e i Prot. 2553, 204; p lu rim u s g lo b o o ccu rrit, ita
9 , 39 3 ; 6 , 7 3 7 l e o f o r t i s s i m u s ; 2, 6, q u o d fla m m a s suas lo n g iu s p r o d u c it
267 u e ru s , in li g n o p a s s io n is suae 52 . 154; probandus per frigu s 2,
p e n d e n s ; 3 , 8, 500 u i a u e r i t a t i s q u a e 6 9 4 ; in p r o p u g n a c u l o a c c e n s u s 1, 4,
lu x m u n d i e s t ; -u C h ris ti i m a g o 3 ,6 1 209; quasi - 3, 1, 459 in fla m m a n s ,
(in p e c t o r e m i s e r i c o r d i a e ) ; 6, 2 1 2 . in c e n d e n s, illu m in a n s o m n ia
9 12 im p o s ita cru ci, q u a m discretio (D eu s); 1 , 6, 50. 2 0 4 a r d e n t S e r a ­
i n u m e r o h a b e t ; p a s s i o 9 , 9 88 ; u i r - p h i n ; ru tila n s 3, 1 2 , 29 3 u t a u r o r a
t u s , f o r t i s s i m a t u r r i s 393 ; d e - u q u i d (in n o u issim o d ie, fin ito iu d ic io );
est quod d icitu r? V erum est an (S p iritu s san ctus) 2, 2, 15. 37 s u a u is-
non? 11, 271. s im u s ; 1 6 . 1 7 . 1 8 . 42. 4 3 .4 4 . 1 13 . 116 .
Ig n is : a d m o n e n s ig n e m ut p a ru a ta­ 120; 130 illu m in a t ten eb rosa ,
b ern acu la p araret 3 , 9 , 4 1 0 ; aeternus c o m b u r e n s e a , s i c e t S p i r i t u s s. f u g a t
1, 543 ; a q u a et - a D eo h o m in i in fid elita tem , a u feren s o m n e m r u b i­
a p p o s i t a ( m a l a e t b o n a ) 2, 3 3 8 . 3 4 1 ; g i n e m in iq u ita tis ; 168. 169 ; 2, 3, 9 4 .
ardens (D eus) 2, 6, 1861; ardoris 323 ; s c i e n t i a e p r o f u n d a e 1 , 4 , 5 7 3 ;
d iri 3, 9, 6 7 4 ; ca rn is d e s e re n s p e r sin e 3, 12, 92. 2 93 feru o re (fin ito
frigu s aetatis 3, 4, 468 ; c o l u m b a e iu d icio ); 2, 2 , 38 m a c u l a a r i d i t a t i s ,
s c i i . S p i r i t u s s. 1 , 8 7 ; c o n s o l a t i o n i s m ortalita tis atque ten eb rositatis
1 , 3, 1 3 0 ; c o n t r a r i u s 3, 8, 8 4 7 ; u e l u t ( S p i r i t u s s . ) ; S p i r i t u s s a n c ti 6, 1 2 3 2 ;
- c o q u e n s ( u o lu n ta s ) 1, 4, 661 ; e u e l- 3, 1 1 , 8 5 6 ; te n e b r o s u s in p elle in ­
l e n s r u b i g i n e m n e q u i t i a e 3 , 2, 3 4 7 ; s t r u m e n t i (i. e . u n i u e r s i ) 1, 3, 13.
e x cita tu s a u e n to a d in c e n d iu m sicu t 61. 194. 196; to tu s u ita exsistens
a m o r su pern u s per sacram en tu m 2, (D eus) 2, 1, 37. 1 2 0 ;
77& INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
- -is a r d o r 2, 6 , 1 8 1 4 ; 1 , 2, 15 3 c u m sistere in iq u ita ti suae) 3, 3, 25 5 ; s i n e
s u f f u s io n e ta e te r r im i f u m i (in in f e r ­ -n e D e u s u e r a x e s t 2, 6 ,5 7 0 ; a b -n ib u s
n o ) ; c a n d e n t i s g l o b u s (i. e . s o l ) 3, (d ia b o lic is ) fo r tis s im i p u g n a t o r e s se
72. 226 ; n e q u is s im i a c tu s (an tich ris- uiriliter d e fe n d u n t 7, 367 ; in -n ib u s
ti) 3, 1 1, 3 2 7 ; rutilantis g lo b u s (i. e. m a g n is d ecid it in stitu tio q u a m D e u s
s o l ) 1 , 3, 4 7 . 136 ; n o n i n s t i t u i t 5, 8 7 6 .
ad -e m a lie n u m in c e n d iu m (c u p id i­ Illusor : 1, 3 ,4 3 1.4 5 3 .4 6 0 ; 2, ; , 469 ;
tatis) hom o non tran sm ittat 2, 5, 6, 1 8 5 5 3 3 , 5 , 2 5 3 ; ( d ia b o lu s ) 3, 13,
8 43 ; u e l u t - e m a r d e n t e m c o n t a m i ­ 4 1 6 . 4 3 2 ; t u r p i s s i m u s ( d i a b o l u s ) 3,
n a t io n e m f u g ia t ( m in is te r ec cle sia e ) 13, 2 2 4 ; -es m in is tr i e c c le s ia e 2, 6,
6, 1 8 9 4 ; 117. 1 8 2 5 ; - i s s t u l t i t i a 1 , 3, 4 6 0 .
- a l u c i d o -e f l a m m a n o n e s t s e p a r a ta Illustratio : in u n d a tio n u m orta in
(i. e. V erbum a P atre m issu m in so le iu stitia e 2, 4 , 73 ; - n i s s u p e r n a e
m u n d u m n o n ab ip so d iu isu m ) 2, 1, c l a r i t a s 1 , 1 , 48 ; 2, 5, 15 88 ; - n e s u a
70. 2 8 4 ; d e -e 2, 6, 12 3 2 f o r t i s s i m o co ru sca tio ign ea p erfu n d it sacra­
S p iritu s san cti c o n c e p t u s V n ig e n i- m e n t u m (altaris) 6, 5 5 8 ; p e r f u s i c a e ­
t u s e t d e V i r g i n e n a t u s ; l u c i d o I , 3, lestia d e s id e r a n t e s 1 6 1 9 ; n o u a r iu u -
56. 1 8 2 c i r c u m d a n t e i n s t r u m e n t u m lo ru m de u in o et fo n te n u trien d i
(i. e. u n iu ersu m ) ex ieb at fla tu s (a s u n t f il ii n o u a e s p o n s a e 3 , 9 , 3 8 8 .
D e o p r o c e d i t d if f a m a t io c u m iustis Imago : F i l i i 1 , 6 , 2 6. 9 6 h o m i n i s u e l u t
s e r m o n i b u s ) ; 7 . 12 5 e t q u i d s i g n i f i ­ in s p e c u l o f u l g e n s (in fa c ie a r c h a n -
cet; 1, 4, 29. 660 et p an e sim ili­ g e l o r u m ) ; 3, 8, 9 0 . 9 5 4 D e i i n c a r n a t i
tu d o ; in sp e cu lo lu cid issim o in p ecto re
- e x u iu e n t e -e a u d i u i u o c e m d i c e n t e m h u m i li t a t i s ; h o m i n u m in p i c t u r a 6,
m ih i ( H i l d e g . ) 2, 1 , 9 0 ; in -e a r d e n t e 316; ad -em Dei 2, 5, 1706 q u o d
p ertran siu it D e u s s e ru u m s u u m B e ­ f a c t u m e s t n o n d i s s i p a b i s ; 1 , 2, 6 8 4 ;
n ed ictu m 5, 7 3 0 . 2, 3, 4 5 9 e t s i m i l i t u d i n e m ;
Ignom inia: peccati fu g ien d a 2, 5, - m u l i e b r i s (/'. e. ecclesia) : 2, 6 , 1 9 3 . 2 7 6
2 6 0 ; ( s y n a g o g a e ) 1 , 5, 1 4 1 . a d d u cta ad F iliu m D e i ; 3, 11, 111.
Ignorantia: 3, 5, 3 1 5 ; 6 , 2 5 7 ; n e s ­ 337 alba et ru bea et m u lta c o n tritio ­
c i e n s D e u m 2 ,6 , 1 2 1 9 ; p e c c a t i ( V i r ­ n e tu n s a (su b filio p e r d it io n is ) ; 2, 3,
g i n i s ) 3, 1 , 3 3 1 ; p u e r i l i s 7 , 4 3 9 ; u a n a 73. 199 ante altare quod est ante
j , 6 32 ; -ae a l i e n a t i o 10, 2 1 9 ; in f i d e li ­ o cu lo s D e i; 3, 1 1 , 9 9 . 2 9 7 i t e r u m
tas 2, 6, 457; in san ia 3, 9, 760; o sten d itu r; 2, 6 , 1 9 6 . 2 9 1 a s s o c i a t a
to rp o r 1, 2, 88; in -a m aiestatis F ilio d e sp o n sa tio n e eiu sq u e s a n g u i­
3, 1 2 , 2 3 2 .
d iu in a e n e p e r f u s a ; 4, 37. 14 5 n u llo m o d o
Illecebram : - a f o r n i c a t i o n u m et c a d e re p o te s t p rae fo r titu d in e tu rris
a d u l t e r i o r u m 3, 7, 275. in m e d i o d o r s i p o s i t a ;
Illum inatio : (e le c to ru m h o m in u m ) - c i r c u m d a t a 3, 7 8 . 2 2 7 m u l t o s p l e n ­
1, 6, 121 ; u n c t io n is (S p iritu s sancti) d o r e (in sp ira tio n e S p iritu s sancti et
e x i m i a e t e x c e l l e n t i s s i m a 3, 4 , 3 7 9 ; ornatu u irtu tu m ) 5, m . 117. 300.
-n e S p ir it u s s an c ti c a r e n te s falla ce s 30 1 s p l e n d o r e u e l u t a u r o r a r u t i l a n t e
m a g is t r i e f f ic iu n t u r 9, 709. in cu iu s claritate p u e lla ris im a g o
Illum inator : co rd iu m fid eliu m 2, 2, (u irgin itas) apparet; 107. 186 cir­
121 ; ig n e u s 5, 9 0 6 . c u m fu lsa a lb o sp le n d o re (ap o sto lica
Illusio : d i a b o l i c a 2, 7 , 5 1 4 ; - n e s a n ti- d o ctrin a); 3, 11, 118. 756 co n cu ssa
ch risti 3, 1 1 , 564 c ir c a c a d a u e r ; 557 in o m n ib u s m e m b r is s u is ; 2, 3, 84.
i n d i u e r s i s c r e a t u r i s ; d i a b o l i c a e 1 , 3, 241 d icen s : ‘M e o p o r te t c o n c ip e re
488 ; 4 , 795 ; p h a n t a s t ic a e a d d i a b o ­ et p a r e r e ’ ; 6, 19 7 . 304 d o t a t a c a r n e et
lu m p ertin en tes 3, 3, 4 5 8 ; s a n g u i n e F i l i i ; 3, 8 3 . 2 4 0 e x p a n d e n s
- lu x s in e m a c u la -n is d e s ig n a t P a t r e m sp len d orem suum u elu t u estim en -
2, 2, 32 ; a d - n e m i n c a e l e s t i b u s s e tu m ;
co n u ertit (hom o qui non u u lt re­ -fu lg e n s 151. 510 s p le n d o r e qu asi
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 777
purpura h yacin to in term ixta (i. e. in p e c to r e m is e ric o rd ia e ; 6, 2 12 . 9 12
p e r f e c t i o n e m o n a c h o r u m ) ; 156 . 856 im p o sita m o d ic a e cru ci (q u a m d is­
t r i b u s s p l e n d o r i b u s c i r c a m i p s a m se c r e t i o h a b e t in u m e r o ) ; in sp icien s
l a t e d i f f u n d e n t i b u s (i. e . t r i b u s e c c l e ­ co lu m n am V erbi D ei et h o m in es
sia stic is i n s t i t u t i o n i b u s ) ; 1 5 7 . 861 et (scien tia D ei) 4, 97. 402; p u erilis
o s t e n d e n t i b u s g r a d u s et sca la s ( o r d i ­ a e t a t i s ( p a u p e r t a s s p i r i t u s ) 1 , 1 , 19 .
nes d iu erso s in saecu la rib u s et in 77 ; p u lch errim a 3, 8, 2 0 2 . 1 1 5 7 ( g r a ­
sp irita lib u s h o m i n i b u s ) ; t i a D e i ) ; 9 , 1 1 9 . 8 00 ( s a p i e n t i a ) ; 2 , 5,
- h a b e n s 3, 6 7 . 15 3 c a p u t m i r o o r n a t u 301 e t p u e l l a r i s ( u i r g i n i t a s ) ; o c u l i s
c o r o n a t u m ; 72. 187 n o n d u m cru ra u n d i q u e p l e n a ( t i m o r D o m i n i ) 1 , 1,
et pedes, sed tan tu m stan s super 17. 67; 3, 8, 150. 1046; tricep s
u e n tr e m s u u m ; 66. 136 m a g n i t u d i ­ (s a n c tit a s ) 9, 204. 9 5 0 ;
n i s t a n t a e u t m a g n a c i u i t a s e s t ; 6, - -in es d ic e n te s s in g u la u e rb a su a p e r
20 2. 373 p r o f i c i e n s in u i r i b u s ; 192 . m y ste riu m D ei ad ad m o n itio n em
27; p ro g red ien s ex a n tiq u o co n si­ h o m in u m 3, 1 1 3 . 5 8 6 ; d u a e s t a n t e s
lio ; 3, 75. 215 u id en s ocu lis suis uersus tu rrim (p atien tia , gem itu s)
acu tissim e p e r o m n e c a e lu m ; 81. 475 ; q u in q u e in sin gu lo arcu
--in is 2, 4, 37. 145 in m e d io dorsi stantes (am o r caelestis, d iscip lin a,
u elu t tu rris p o sita (i. e. d efen sio u erecu n d ia, m isericord ia, u icto ria )
m u n itio n is S p iritu s san cti); 3, 7 9 . 3, 2 4 . 1 6 2 ; s e p t e m u i r t u t u m : 8, 9 3 1
231 in p e c t o r e u elu t au rora r u b e o ( h u m ilit a s ) ; 9 6 7 ( c a rita s ); 10 2 7 (ti­
f u l g o r e r u t i l a n t e (i. e . i n t e g r i t a s V i r ­ m or D o m in i); 1068 ( o b o e d i e n t ia ) ;
g in is fu lg e n s in c o r d ib u s fid e li u m ) ; 1080 (fid e s); 1090 (s p e s ); 110 9 (ca ­
- u e n t r e m (in m o d u m re tis f o r a m i n i ­ stitas) ; s e x stan tes ante arcu atu m
b u s p e r f o r a t u m ) 3, 6 9 . 1 7 5 ; 88. 2 6 0 m u r u m (a b s tin e n tia , la r g ita s , p ie ta s,
n ig r i in fa n te s in tr a n te s ; 92. 2 74 ad u e r it a s , p a x , b e a t i t u d o ) 6, 76 . 5 7 2 ;
ca p u t trah u n tu r, u bi ad os exeu n t, tr e s 9, 1 4 1 . 851 ( iu s t i t ia , f o r t i t u d o ,
ip s a t a m e n i n t e g r a p e r m a n e n t e ; 4, san ctitas); 10 , 4 1 0 . 604 ( c o m p u n c ­
4 1. 192 tr a n s e u n t in fa n te s m u lta c la ­ tio co rd is, co n tem p tu s m u n d i,
r i t a t e f u l g e n t e s ( f il ii l u c i s , e c c l e s i a m c o n c o r d ia ) ; p ictu rae declaran t h o ­
m atrem a d e p ti); m in ib u s in u isib ilia 1 1, 3 9 7 ;
--in i 3, 85. 250 o ccu rrit m u ltitu d o - -in is c a p u t u e lu t i f u l g u r r a d ia t (sa­
an g elo ru m gradus et sedes in ea p ien tia ) 9, 120. 8 11 ; -in u m sim ilitu ­
h o m in ib u s facien tiu m , p er q u o s p e r­ do 6, 93. 636; crucem cum -ine
ficien d a e s t ; saluatoris portat g em itu s 3, 107.
-m u lie b ris (/'. e. synagoga)-. 1, 5, 14. 5 7 9 ; in - in ib u s d iu e r s is s e d u c it d ia ­
18. 85 non habens o cu los, m anus b o l u s h o m i n e s 2, 7 , 4 8 4 .
uero sub a sc e lla s ponens; 16. 74 Im becillitas: co rp o ris 2, 6, 2035.
s a n g u i n e a i n p e d i b u s ; 20. 9 0 s t a n s 2459 ; d u lc e d in is tra n sito ria e u itae 3,
iu x ta altare quod est ante o cu los 10, 463 ; f r a g ilit a t is h o m in is 1, 3,
D e i, sed ip su m n o n t a n g e n s ; -inis 3 1 9 ; i n u t i l i t a t i s 3, 4 , 595 ; m o r t a l i t a ­
2 i . 9 6 in c o r d e : A b r a h a m ; 22. 9 7 in tis p e c c a t o r u m 1, 6, 1 4 4 ; s u i 3 , 8,
p e c t o r e : M o y s e s ; 26. 1 1 2 in c a p ite 4 9 0 ; - t i s i n t e l l e c t u s 4 , 595 ; a d - e m
q u a si c ir c u lu s sim ilis a u r o r a e ; u e r s a n t u r c a r n a l i a d e s i d e r i a 9, 4 7 9 .
- (/. e. uirtus) : u t ad u le sce n s (d iscip li­ Im ber : S p iritu s san cti su p e r u e n ie n s
n a ) 3 , 3, 50 . 2 9 0 ; a p p a r e n s 4 , 1 0 5 . 1 , 2, 1 4 2 ; - b r e s a l u t a r i t a c t u s 3 , 10 ,
4 2 7 in f o r m a h o m i n i s ( s c i e n t i a D e i ) ; 190.
6, 1 7 9 . 8 6 6 i n s p e c i e h o m i n i s ( p a x ) ; Imitatio: s p i r i t a l i u m 2 , 3, 1 3 7 6 .
arm ata (uictoria) 3, 33. 395; d e si­ Im itator : ( d i a b o l i ) a n t i c h r i s t u s 3 , 9,
g n a n s s a p i e n t i a m 9, 8 0 9 ; ta n ti f u l ­ 1 6 9 ; -es ca stita tis ( u id u a e et c o n t i ­
g o r i s et c la r i t a t is , n i m i i s p l e n d o r i s 4, n entes) 2, 5, 1169; F ilii 408; 6,
1 0 1 . 4 1 1 ; h o m i n i s in r o t a 10, 4 1 5 . 1 0 5 4 ; 3 , 8, 1 2 0 4 ; ( M o y s i s ) 2 , 4 , 1 7 0 ;
4 7 3 • 6 1 4 . 7 3 1 ; I e s u C h r i s t i 3, 6 1 . 3 46 p e r s o n a e e x c e ls a e 3, 13, 163.
77 8 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Im itatrix : p a c is in r e c t a u n a n im it a t e Im plicatio: -nis (peccati) nequitia 3,
( c o n c o r d i a ) 3 , 1 0 , 50 2. 4, 548.
Im m olatio : a g n i i n n o c e n t i s 2, 6 , 4 0 5 . Importunitas: nequitiae 3, 9, 322.
Immortalitas: s e r e n i s s i m a 2 , 1 , 38 9. Impossibilitas : e x - t e a l i q u a 3, 5 , 5 2.
Im munditia: d i a b o l i 2, 7 , 4 5 9 ; d e 56 0 . 56 8 .
fla tu a n t i q u i s e r p e n t i s 6, 1965 ; in s i­ Im pudicitia: d ia b oli 3, 3, 2 3 5 .
d ia ru m d ia b o lica ru m 3, 3, 5 7 4 d i s s o ­ Im pugnatio: in -n e 2, 3, 1 4 2 c o n t r a ­
lu ta ; 1 1, 768 m u lta ; m o e c h ia e 2, 6, ria n u ll u s h o s t is e x p u g n a r e p r a e u a -
1248; om n is (u itan d a m in istris ec­ let e c c l e s i a m ; 3, 10, 720 fid ei d if f i­
c l e s i a e ) 1 2 2 . 1 8 8 8 ; p r ä e u a r i c a t i o n i s 2, dendum non est quod F iliu s D ei
84 ; r a n a r u m s c a t u r i e n s a b e x t r e m i ­ u e r u s h o m o sit.
t a t e u e n t r i s d i a b o l i 7 , 35 . 1 2 4 . 4 6 1 . Im pulsu s : p er -m su p e rb ia e n o le n s
466 ; rep u d iata ab an tiquis p atrib u s o b o e d i r e in h u m ilit a t is s u b ie c t io n e
6, 1 96 3 ; s a e c u li 3, 3, 5 6 ; s u r r i p i e n s 3, 9, 7 4 8 ; n u l l o -u 1, 2 , 2. 7 1 . 75
2, 6, 1608 ; u e s t r a ( p a s t o r u m ) 2 5 8 1 . in iu stitia e territi b eati an geli abs­
2586 ; tr a h u n tu r a b a m o r e et la u d e D e i.
- -ae o m n e s tr a n s f i x a e ad D e u m per Im u m : i n s e n s i b i l i t a t i s e t p o n d e r o s i -
fid u ciam et a u d a cia m 3, 3, 4 7 0 ; - a e t a t i s 2, 1 , 2 2 0 ; i n s t i t u t i o n i s e c c l e s i a ­
f o e t o r 2 , 6, 6 1 . 1 2 4 3 . 2 58 8 ; l u t o s e s t i c a e 3, 4 , 3 2 1 ; - a s a e c u l a r i u m 2, 5,
in u o lu e n te s (rectores) 3, 1 1 , 177; 1 1 1 0 ; i n - o i n c i p i t b o n u m 3, 4 , 1 8 6 ;
n e fan d issim ae sp u rcitia 2, 3, 531; in -is p e c c a t o r u m ia c e n t e s h o m i n e s
opu s co a g u la tu m 3, 8, 305 ; p e t u l a n ­ 13 , 604.
ti s a f f l a t i o 1 , 2, 59 0 ; p o l l u t i o n i s 2, 7, Inaequalitas: sem in is hum ani 1, 4,
2 3 6 ; s p u m a 6, 1 2 5 9 ; s t e r c u s 465 ; 18. 492.
- -a m u l t a i n a n i m a s o r d e n t e s 6 , 1 0 1 . Inanitas: au a ritiae n a u fr a g a n tis 2, 6,
1637 ; tan ta e ffe r u e b a t p e ss im u s c r i­ 2508.
m in a to r (an tich ristus) 3, 11, 802; a Incarnatio : a d o rn a ta la p id ib u s u irtu -
u ig ila n t e -a se e m u n d e n t 2, 6, 2323 ; tu m c u m p r o p u g n a c u lis ap o sto licae
a b -a p o l l u t i o n i s s e f i d e l i t e r d e f e n ­ d o ctrin ae 3, 9, 400 ; c a n d i d i s s i m a 2,
d u n t 234 1 ; in -a 3, 9, 7 7 3 c a llid ita tis 5, 1 9 0 ; C h r i s t i 3 4 . 6 9 4 ; D o m i n i 1 , 2 ,
suae p erm a n e n te s ; uestra 2, 6, 258 1 2 1 . 3 2 1 ; d u lcissim a 2, 3, 70 5 ; e x o p ­
fu n d u m terrae c o m m o u e t i s ; 2586 t a b i l i s i n n o b i l i V i r g i n e 1 , 3, 1 6 2 ;
p e ssim e c a e lu m co n tam in atis. - Filii D ei Prot. 25 Iesu C h risti; 1 , 2,
Immutabilitas: (stellaru m ) 3, 12, 323 ; 3, 3 8 2 ostensa per stellam ex

3° 3 - uoluntate m e a ; 5, 2. 33. 3 6 ; 6 , 1 0 1 ;
Im pedim entum : n i g r e d i n i s e t s o r d i s 2, 5, 4 9 6 . 7 3 1 . 1 1 9 3 ; 6 , 1 8 7 . 1 1 1 3 .
3, 1 2 , 2 9 2 . 1 3 0 1 ; 2 6 9 0 educens de tenebrositate
Imperium : f il ii i n i q u i t a t i s 3, 1 1 , 6 3 0 ; infidelitatis; 3, 2, 45 5; 4 , 2. 1 7 . 1 2 1 .
l e g a l e u i r i a c m u l i e r i s 2, 5, 6 9 8 ; e t 24 2 - 37 5 • 3 7 7 ; 6, 13. 2 9 7 . 6 5 9 . 980.
p o t e s t a s T r i n i t a t i s 3, 7 , 9 . 1 1 3 . 1 2 1 ; 9 9 8 ; 8, 5 9 7 . 8 3 1 ; 10 , 5 6 9 ;
p r a e l a t o r u m 2, 5, 6 9 1 ; u o l u n t a t i s - in c o m p re h e n sib ilis, in a estim ab ilis
u i r i 3, 4 8 0 . 8, 54 2 ; i n c o r r u p t a F i l i i , d i s t a n s p l u ­
Impetus : rep en tin u s 2, ;, 13 3 5 ; r e ­ rim u m a p ro cre a tio n e a lio ru m ho­
p r e h e n s i b i l i s 3 , 5, 7 5 9 . m in u m 2, 5, 696; in stru m e n tu m
I m p i e t a s : d e g l u t i e n s 3 , 1, 5 0 7 ; ( d i a ­ fo r tis s im u m n o u a e g ratiae 3, 9, 382 ;
b o li) ad n ih il red acta 1, 2, 118; m e a (F ilii) e x te n s a s u p e r s y n a g o g a m
d i a b o l i c a 3, 3 2 6 ; ( h o m i n u m ) d i s c e r ­ 1, 5, 1 4 4 ; p le n i s s i m a s a n c tit a t is et
p e n s iu stitia m D e i u t lo c u sta fru c tu s d u lce d in is 3, 8, 857; p rae d icata a
co rro d it 2, 6, 4 6 1 ; i m p i i 7 , 2 1 6 ; s e p ro p h etis 9, 399; p re tio sissim a et
uertens ad p e rd itio n e m 3, 1, 4 9 ; ; fu lg e n tissim a 8, 9 3 8 ; p rop alata in
-tis fla tu s m a x i m u s 518 . u n i u e r s u m o r b e m 9, 402 ; p u r i s s i m a
Implicamentum : -a a e r u m n a r u m e t 399; ra p tim u en iret, si in fin em
g e m i t u u m 3, 3, 556. m u n d i d ila ta esset 1 1 , 4 8 0 ; salu ato-
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 779
ris i, 6 iz" 8, 9 3 8 . 1159. 1213; 9, Incertitudo: i n f i d e l i t a t i s 1 , 3, 2 2 4 .
883; 10, 6 3 6 ; et sep u ltu ra C h risti Incessus : f i n i t i o n i s b o n a e 2, 4 , 34 8 ;
d e s ig n a t a in u e s tit u (s p ir ita liu m ) 2, t e m p l i 1 , 2, ; 1 6 .
5, 3 4. 6 9 4 ; s u m m a e t s a n c t i s s i m a 3, Inchoatio: rectitu d in is 2, 3, 9 3 2 .
4 , 2 7 2 ; t e m p e s t i u a n , 4 8 0 ; u e r a 8, Inclinatio : id est su b iectio 3, 6,
5 4 2 . 6 1 3 ; V n i g e n i t i D e i 1 , 2 , 7 9 1 ; 5, 394-
113 ; 2, 3, 7 0 6 ; Incomprehensibilitas : u irtu tis po­
- -n is a n n u s Prot. 25 ; f u l g o r 3, 9 , 373 ; te s t a t is a c o p e r i s D e i et i u s ti tia e et
g e r m e n 4, 272 ; g u s tu s su au issim u s iu d i c i i 3, 1, 469.
in m u l t a d u l c e d i n e 2, 6, 3 2 4 ; m a n i­ Inconuenientia : l a s c i u i a e i n d i s c i p l i ­
festa tio 3, 8, 6 1 3 ; m i r a c u l u m 1, 5, n a t a e 3, 3, 1 8 9 .
113; m y s te ria 6, 101 ; o b u m b r a t i o Incorruptio : - n i s i n n o c e n t i a ( e c c l e ­
m ystica 3, 8, 398; opus 1, 612; siae) 2, 4 , 337.
sacram entu m m agnum 2, 3, 738; Incredulitas: 2, 7 , 490; 3, 7, 122. 271.
s ig n u m (u estitu s sp irita liu m ) 5 ,7 0 7 ; 2 7 2 ; 3, 1 0 , 5 7 4 ; fu ro ris 2, 3, 2 2 0 ;
- -nem u e lu t in fu n d am en to tetigit i n c r e d u l i 6, 18 5 9 ; i n i q u a 7 , 37. 4 7 5 .
A braham 3, 3, 1 9 7 ; o s t e n d i t u e s t i t u s 481 ; I u d a e o r u m 1 , 5, 1 1 9 . 1 2 3 ; p a ­
2, 5, 6 9 6 ; p r o p t e r - n e m s u n t f r a t r e s ganorum 3, 368 ; p o p u l i i n s i p i e n t i s
F ilii D e i (h o m in e s ) 3, 6, 3 9 3 ; quasi stulti p eco ris 3, 7, 142; -t is
- - n e F i l i i s e i n d u e r e ( in p r o f e s s i o n e d u b i e t a s 2 , 6 , 1 5 1 0 ; i n s a n i a 5, 1 2 0 7 ;
m on a stica) 2, 5, 1 19 3 ; in -n e 3, 6, s c h i s m a t a 3, 9 , 9 4 2 .
39 3 F i l i u s D e i e s t h o m o ; 2, 7, 16 . Incredulus : i n u a d i t D e u m s u a i n c r e ­
253 Filii Dei d eiecta est su p erb ia d u l i t a t e 2, 6 , 1 8 5 9 ; -i 3, 5, 6 ; . 6 3 8 .
d ia b oli. 639 e t c r e d u li ca e si u lt io n e D e i ; 649
Incendium : ad haerens p erd itio n i 2, caesi in i n f i d e li t a t e ; 11, 8 60 o c c i s i
7, 4 4 4 ; ut ard en s sol 1, 9 4 ; a r d e n s m ir a c u lis F ilii D e i ; - o r u m in fid e lita s
spiritu s fo r n ic a tio n is 3, 8, 4 4 8 ; a r ­ 5 ,6 4 9 ; in iq u ita s 650 ; o p e r a im p ia et
d o ris co n cu p isce n tia e 2, 3, 4 7 4 ; c r u ­ in iu s t a 640.
d e lissim u m in iq u a e p e r s u a s io n is 7, Increm entum : u i r t u t u m 2 , 5 , 1 7 4 .
305 ; d e c e p t i o n i s n e q u i s s i m a e 380; Incuruatio: 3, 6 , 4 1 7 ; 1 2 , 1 7 9 ; 1 3 , .
donorum p raeco n ii in sign is 3, 8, 4 7 6 ; c o r d i s 2, 6 , 7 0 9 ; d e c r e p i t a 1, 4 ,
2 ; 7 ; in fe re n s to r m e n ta a n im a b u s 2, 672.
7 , 4 4 4 ; l i b i d i n i s 1 , 2, 6 1 2 ; 4 , 68 3 ; 2, Indignatio : 1 , 2 , 7 3 6 ; 2 , 5, 1 0 6 8 ; 3, 3,
3, 4 8 8 a r d e n t i s ; 6 , 1 5 1 . 2 3 3 8 . 2 3 4 4 ; 328 ; 8 , 4 5 4 ; a n i m a e e x t r i s t i t i a 1 , 4 ,
m agnum 5, 1336; m in u s in carne 690 ; d ia b o lic a 3, 6 , 63 2 ; i n c o m b u s t a
u o l u c r u m 6, 2 3 3 2 ; n e q u i s s i m u m 7, 2, 3 4 ; ; i n f i d e l i t a t i s 9 , 6 1 4 ; i n i u s t i -
340; n o n s u b m in istra n d u m ardori tiae 1, 4, 4 2 7 ; la b o r is p e r s e c u t io n u m
6, 2 3 4 6 ; 3 , 3, 523 ; m e a ( D e i ) 2 , 3, 5 5 2 ; 5,
- -i i m m u n d i t i a 3, 8, 4 4 8 ; a d - u m i g n i s 110 ;; 6, 2304; 3, 8, 398 ; p eccati
a u e n to e x cita tu r, sic a m o r s u p e r n u s 6 8 7 ; p u d o r i s 9, 1001 ; s te r c o r is s o ­
per sacram entu m 2, 6 , 1 6 2 1 ; a b -is le m n o n p o llu e n s 1, 4, 8 3 6 ;
ap ertis c o n ta m in a ri n o n u ale n t ueri - -n is d ie s 2, 5 ,4 7 1 ; ig n is 3, 1 , 5 36 ; a d
c u lto re s D e i 7, 601. -nem 2, 6, 1281 p rio res parentes
Incensum: o ratio n u m d eu o taru m 1, Deum p rou o cau eru n t; 3, 8, 113

5, 94- p r o u o c a b a t u r c a r i t a s in c a e l o ( a s u ­
Inceptio : a n gu stiae 3, 3, 7 2 0 ; b o n a in p e rb ie n te L u c i f e r o ) ; -n e p len i in te ­
m e n tib u s 4, 2 1 7 ; b o n i 3 4 7 ; d o c t r i­ riu s ( h o m in e s c o n t in e n t ia m m e n tis
n a e 3, 5 1 4 ; o b o e d i e n d i 339; o b o e ­ n o n h a b e n t e s ) 10, 359.
d ie n tia e 1 ,6 0 9 ; o p e ra tio n is b o n a e et Indulgentia: - a e o p e r a t i o 3, 5, 141.
i n s t i t u t a e 4 , 19 8 ; o p e r i s r e c t i 6 , 8 9 ; ; Indumentum: d i f f i c i l e 3, 9 , 9 5 . 52 8 ;
operum bonorum 2 , 5, 1 3 7 7 ; t e m ­ quasi - h o m in u m n ig re d o p eccato ­
p oris 3, 1, 4 2 2 ; -n is i n i t i u m 4 , 1 8 6 ; rum 8, 1 1 8 0 ; p a l l i d a e t u n i c a e 1 , 1,
o rtu s p rim u s 196. 20.. 8 4 ; u m b r o s u m 3, 8, 1 3 2 . 105 5 ; -a
780 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
officii 2, 6, 1 5 5 0 ; p e d u m n ig r a 3, 9, p o l l u e n d a ) 1 , 2 , 5 5 2 ; r a d ix in m u l i e ­
354; 10, 4 3 5 . 6 8 2 ; s a c e r d o tis 2, 6, re p o s i t a 5 5 1.
88. 1 5 3 9 . 1 5 4 3 ; s e r i c a 3, 3, 3 4. 2 1 1 ; Infelicitas: 1, 3, 4 0 1 ; 3, 6 , 203 ; i n
6, 9 3 . 6 3 9 ; 10, 4 2 3 . 643 ; - o d i g n i s s i ­ itin erib u s (in fid e liu m ) 2, 7 , 328;
m o u isib ilis sp e c ie i c o r o n a s t i h o m i ­ m anens super d i a b o l u m 2, 1 , 346;
nem 1 , 3, 3 0 5. m a x i m a 9, 6 1 9 ; m o r t i s 6, 8 7 9 ; p r a e -
Industria: d o c t o r u m s o lle r s 3, 9, 1 7 . su m p tiu a 2, 6, 1 7 0 9 ; in u iis ( e o r u m )
295 ; e t s o l l i c i t u d o e c c l e s i a e 3 1 7 . 7 , 321 ;
Indutiae: u i t a e 1 , 3, 5 4 4 . 3, 1 0 , 8 5 1 .
— ti s t e n e b r a e
Infam ia : p e s s i m a 1 , 3, 1 9 0 ; - a e fo eto r Inferi : - o r u m f a u c e s 2, 6 , 50 2 .
3, 8, 2 9 7 . Infernus : 2, 1 , 3 3 4 : 3 , 1 1 , 4 1 9 ; a b s o r ­
Infans: 1 , 2, 3 7 6 ; 2, 2 , 2 1 3 ; bens reprobos 12, 26. 259. 270;
- a c c i p i e n s s p i r i t u m in m a t e r n o u t e r o ap erien s c la u stru m 1 , 2, 7 9 8 ; e u o -
c o n g r u o et recte d iu in itu s d is p o s ito m e n s f o e t o r e m 3 , 1 1 , 4 2 8 ; f a c t u s in
t e m p o r e 1 , 4 , 56 7 ; c a n d i d i s s i m u s in d eiectio n e d ia b o li 1, 2, 11. 160;
u e n t r e ( c a s tit a t is ) a p p a r e n s u e lu t in in f e r io r 3 , 8 , 4 2 4 ; la c u s 1 , 2 , 55. 146
sp ecu lo 3, 8, 1 9 1 . 1 1 3 6 ; f o r m a t u r i n m u lta e la titu d in is et p r o fu n d it a t is ;
a b d ito c u b ic u l o u e n tris 1 , 4 , 564; h ic 3, 6, 994 ; ten en s s u b m e r s io n e m a n i­
p e r t u l i t m u lt a s m i s e r ia s in h o c s a e ­ m arum 1 , 2, 9. 1 4 4 ; -i c a r c e r 1 6 6 ;
c u lo (F iliu s) 3, 3, 108 ; n o n l o q u e n s carceres 2, 6, 1 0 7 7 ; fero citas 1 , 2,
uerba a lien is o ris e x p o stu la n s (in 1 4 4 ; f o e t o r 3, 1 1 , 428 ; f u n d u s 4 2 6 ;
b ap tism ate) 2, 3, 6 3 3 ; p ascitu r ab u lu la t u s m a g n u s 12, 26. 2 6 0 ; u lu la ­
aliis, n o n s u g e n s m o r i t u r 708. 7 1 2 ; tu s m a g n u s ta n ti 275 ; u o r a c it a s 1 1 ,
u iuificatus in u tero m atris et in d e 427-
e g r e s s u s a b a n im a s o lid a tu r et su s­ Infertilitas: - t i s t e p o r 1 , 3, 54 6 .
te n t a t u r 1, 4, 22. 5 5 9 ; Infestatio : artiu m d iab o licaru m 3,
- - t e s 2 , 3, 88. 2 6 0 ( a n t e b a p t i s m u m ) 1 0 , 6 8 7 ; d i a b o l i c a 9 , 9 7 2 ; g r a u i s 8,
n ig ri quasi p isces u e n tr e m m u lie b ris 3 5 0 ; in im ic o r u m la e d e n tiu m 466.
i m a g i n i s (i. e . e c c l e s i a e ) i n t r a n t e s ; Infidelitas: 1 , 4, 4 7 4 ; 2, 3, 7 8 7 ; 5,
1 1 5 . 350 ( p o s t b a p t is m u m ) in s p l e n ­ 1636 ; 6, 2670 ; 3, 5, 6 4 9 ; 7 , 2 6 2 ; 1 1 ,
dore, qui eam circu m d ed erat, am b u ­ 849; 12, 2 4 3 ; n o n co n fo rtan s cor,
la n te s ; 356 m u n d a t i a p e c c a t i s ; f u l­ sed g ra u an s 2, 6, 1 0 7 1 ; d e s e r e n d a 3,
g e n t e s 4 , 4 1 . 1 9 2 ; 1 9 7 i. e. f il ii l u c i s ; 9, 43 9 ; d ia b o l i in m e m b r i s suis 2, 7,
n a t i i n a d u l t e r i o 1 , 2, 3 8 0 ; 5 2 1 ; e x p e l l e n d a 3, 1 4 2 ; h o m i n u m 1 ,
- -tis b a p t i s m u s 2, 3, 6 8 5 ; c i r c u m c i s i o 4 ,4 6 6 ; id o lo ru m 2 ,6 , 4 6 6 ; 3, 9 , 941 ;
682; lau acru m bap tism i 680; ia m ig n o ran tiae 2, 6, 4 5 6 ; i n c r e d u l o r u m
nati p u lc h r it u d o n o u ita tis 3, 6, 243. 3 , 5, 6 4 9 ; o b c a e c a t a 1 0 , 6 7 0 ; o c c i s a
9 9 7 ; o b la tio (p er b a p tism u m ) 2, 3, 11, 849; peruersa (syn agogae) 859;
681 ; p atre m m a te r an tich risti dicit sacerd o tis 2, 6 , 8 4. 1 5 0 2 ; s c e l e r u m 3,
n escire 3, 1 1 , 525 ; 341 ; 3, 1 2 , 2 48 ; s c h i s m a t u m 9 , 9 4 1 ;
- -tiu m co n u ersa tio san cta absque so rd is n e q u issim a e 2, 3, 5 0 7 ; u e s t r a
co a ctio n e 2, 5, 80. 1 3 9 8 ; s i m p l i c i t a s 6, 1 0 6 6 ;

6, 15 31 ; - -tis a r id ita s 3,7, 12. 131 ; caecitas 1 1,

- d e -te c o m p a r a t i o 3 , 5 7 . 70 7 ; -tib u s 9 2 1 ; d a m n a t i o 1 2 , 233 ; e r r o r e s 1 , 5 ,
p o t u s u in i d e n e g a t u r 6, 1 5 3 1 . 170. 1 7 2 ; esu ries 2, 6, 9 2 4 ; f a m e s
Infantia: 1 , 3, ; 3 1 ; 3, 1 2 , 1 9 6 ; e c c l e ­ 9 9 7 ; i n c e r t i t u d o 1 , 3, 225 ; i n d i g n a ­
s i a e 2, 6 , 2 1 1 2 ; m o r u m 2, 2 1 8 . 2 2 3 ; tio 3, 9 , 6 1 4 ; i t i n e r a 35 5 ; m o r s 2, 3,
- a e i n n o c e n t i a u e r a 3, 6 , 1 0 0 4 ; i n -a 669 ; 3, 8, 7 6 5 ; n e q u i t i a e e t u i t i a 1 0 ,
h o m in is sim p licitatem p roferen s 670; n igred o 8, 1166; occasus 7,
( a n i m a ) 1 , 4 , 59 8 . 15 9 ; o ffu sca tio 2, 5 ,4 9 4 ; p erfid ia 3,
Infantulus : -i a u t i n c r e a t i o n e a u t in 4 , 6 2 6 ; p o n d u s 5, 7 6 3 ; r e c e p t i o c o r
carne u ir et fem in a n ih il o m n in o n o n co n fo rtan s 2, 6, 1 07 2 ; r u i n a 3,
a d d u n t 2, 6, 1 4 1 9 ; c o a g u l a t i o ( n o n 11, 501; sordes 2, 6, 466. 1119;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 781

t e n e b r a e 2, 1 , 3 1 7 ; 6, 1 0 5 9 ; 7 , 2 34 ; 5 , 6 ; o ; in flex ib ilis 1 2 5 ; q u a si in te g ra
j , 9 , 3 4 4 ; 1 0 , 8 33 ; t e n e b r o s i t a s 2 , 6 , in sua n e q u itia , n o n d u m in te r ru p ta
2689. 2691 ; aut co n trita per iu stitia m legis
— - t i c o n i u n c t a a d i a b o l o s y n a g o g a 3, D e i 2 , 4 1 9 ; i n u e t e r a t a p e c c a t o r u m 8,
1 1 , 855. 2 98 ; m a g n a p l e b i s c o m m u n i s a n t e
In firm ita s: am arissim a 2, 6, 1766; d ilu u iu m 2, 395 ; m a i o r (sacerdo­
carn is 3, 13, 559; co rp o ris 2, 5, t u m ) 2 , 6 , 2 5 9 5 ; m a l i t i o s a 1 , 3, 4 3 9 ;
12 6 3 ; fe m in e a (fe m in ae o ste n d e n d a) n i g e r r i m a 2 , 3, 4 0 6 ; p a r e n t u m p r i o ­
6, 2223 ; f r a g ilit a t is 3, 2 25 ; l a b o r i s rum hum ani g en eris 2, 6, 1280;
u it a e m u l t a 1 , 4, 5 3 5 ; n a t u r a e f r a g ilis p a s t o r u m 2 5 7 7 ; p e r u e r s a f il ii p e r d i ­

3 »8. 4 4 9 ; tion is 3, 11, 728; pugnans contra

- i n - t e 2 , 7 , 3 4 7 a r e s c i t c o r p u s ; 3 , 10 , D e u m o c c i s a 5, 508 ; r e l i n q u e n d a 4 ,
10 5 ca rn is passus in cruce F iliu s; 465 ; in ru in a m 1, 2, 192 n o n erit
-tib us m u ltis co m p u lsa (H ild eg.) u o b is; 197; sacerd o tis 2, 3, 759
Prot. 83. c o n d e m n a b i t e u m , si in e a p e r s e u e -
Infixio : -nes p e ssim a e et n e q u issim a e rau erit, sed o ffic iu m b a p tis m i D e u s
et m u ltis in iq u ita tib u s bacch an tes ab e o su scip it; sa ce rd o tu m 6, 176.
( d ia b o l i) 2, 7, 4 53 . 1 7 7 . 2 5 7 4 . 2575 clam o re ele m e n to ­
Inflatio: 3, 7 , 12 5 ; s u p e r b a 2 , 3, 9 7 9 . rum a caelis su scep ta; 2590 u ltio ­
Inflexio : 1 , 4 , 6 3 7 b r a c h i i ; 6 3 9 m a n u s . nem iu d icii su p e r te r ra m a d d u c it;
Infula: p o n t i f i c a l i s 3, 3, 4 1 . 2 5 2 ; - a e Satanae 3, 5, 295 ; s c h i s m a t i s n o n ­
i n c a p i t i b u s 2 , 5, 1 3 8 . 360. d u m co n cu lca ta u sq u e ad A b ra h a m ,
Infusio: -n e S p i r i t u s s a n c ti 2, 6, 10 39 i n q u o s u f f o c a t a e s t 2, 4 0 0 ; t e r r e n a
p erfu sa V i r g o ; 3, 9, 4 19 rep leti p r o ­ 1, 3, 4 7 6 ; terrib ilis (d iaboli) 3, 3,
p h e t a e ; 10 , 888 r i g a n t u r b o n a o p e ­ 445 ; u e lu t ty r a n n is 1 , 4, 9 51 (9 4 8 );
ra; sua S p iritu s san ctus p ertran s- u o lu n ta tis suae 3, 9, 7 6 2 ;
iens h o m in e m 4, 349; in -n e S p ir i­ - -tes 3, 1 1 ,2 1 1 ; c o n c e p ta e et p rolatae
tu s sancti e ccle sia rem ittit orna­ et con tortae 5, 157; m axim ae et
t u m s u u m s p o n s o 9, 283. in n u m e ra b ile s 11, 6 7 5 ; n igerrim a e
In gen iu m : -i b o n i sacerdotes 2 , 6, f il ii p erd itio n is 324; om nes 1, 2,
140. 2 1 7 9 ; s a p ie n tis s a c e r d o t e s e li­ 191 ; 420 D e o co n trariae ; s y n a g o g a e
g e n d i 2182. m u l t a e 5, 1 3 5 ;
Ingluuies: d i a b o l i 2 , 3, 39 0. - -tis a n g e li 3, 1, 5 1 9 ; a n t r u m 1 1 , 4 1 9 ;
Ingressus : supernus 2, 3, 5 0 1 ; t e m p l i c a d a u e r 2 , 3 , 4 2 2 ; c a p u t (filiu s p e r d i ­
I , 2, 34. 5 2 4 . 5 3 6 . tio n is) 3, 1 1, 758 ; c o n s u e tu d o uetus
Inim icus: 3, 11, 223; h o m o 3, 5 3 ; 2 , 3, 348 ; d i u e r s i t a s 3, 5, 2 6 7 ; d u r i s ­
h o r r ib il is scii, d ia b o l u s 5 2 ; r u g ie n s s i m a e m o r s 2, 1, 3 5 1 ; f i l i u s 3, 11,
5, 4 3 3 ; -i ( a n i m a e ) 1 , 4 , 154. 163 ; 257. 2 8 1. 405 . 628 ; uide: F iliu s in i­
2 1 7 arrip ien tes p h a retras, a g g r e s s i; q u i t a t i s ; i e c u r 1 , 3, 6 3 1 ; i n i u s t i t i a 4 ,
d erid en tes 173; o b sid en tes 3, 11, 879; in u n d atio n es m u lta e 2, 6,
878 ; S a m s o n i s f o r t i s s i m i d e i e c t i 3, 2 4 4 7 ; m a c u l a 2 , 3 4 ; m a l i t i a 5, 1 2 9 4 ;
I I , 8 3 4 ; -i f a u c e s 5 , 4 3 5 ; t r u c u l e n t i s ­ n i g r e d o 7 , 545 ; o b s c u r i t a s 3, 2, 4 9 1 ;
sim i la q u e u s 3 ,4 2 3 ; - o r u m in sa n ia 1, o p e r a 2 , 5, 15 9 7 ; o p u s 6 , 355 ; p a t e r
4, 2 2 0 ; la e d e n tiu m in festatio 3 , 8, 1, 4, 4 2 9 ; p o n d e r a 2, 6, 24 30 ; p o t e ­
4 6 6 ; m a n u s 1 1 , 8 6 6 ; s e g e te s 856. s t a s 345 ; p u r g a t i o 3, 5, 3 3 7 ; r a b i e s
Iniquitas : 1 , 2 , 4 2 6 . 4 2 9 ; 4 , 3 1 4 ; 2 , 1, 5 32. 6 0 7 ; r u b i g o 2 , 2, 1 3 2 ; s e ru i 1 , 3 ,
114; 3, 367; 6, 2600; 3, 5, 251; 483 ; s o r d e s 2, 6, 1 7 5 9 ; s p i n a e 1 6 7 6 ;
a d u lte rin a 2, 6, 2581 ; d a m n a tio n is sp u rcitia et n e q u itia 1 9 5 9 ; tem p u s
p raeiu d icatae 3, 12 ,2 3 3 i d ia b oli 2 ,1 , iu d ic a b ile 3, 5 , 6 7 9 ; t e n e b r a e 6 4 4 ; 8,
335 ; 7 , 6 0 1 ; E p h raim c o llig a ta 1, 3 3 4 ; u e n e n u m 1 , 4 , 3 2 3 . 328 ; u i a 2,
3 3 0 ; f o e d a a b i c i e n d a 1 , 2, 7 6 7 ; f o r ­ 4, 4 2 7 ; u in d ic ta 3 , 5 , 1 2 5 ; uitia 1 , 3 ,
m id a b ilis , d is s im u la ta , im p a e n ite n s 476;
ac im p u n ita 3, 1, 443 ; i n c r e d u l o r u m - -ti u e l u t a l i c u i s u b i e c t o s u o c o n s e n -
 7<S2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
t i e n t e s 2 , 6 , 2 5 7 1 ; - t e r e g n a n t e 3 , 2, p reh en sio n e D e i; 4, 137 circu m ­
2 3. 3 8 7 . cision is se o sten d eru n t u irtu osae
Initium: b o n i in h o m in e 3, 8, 2 3 4 . u irtu te s ; 1, 3, 616 d iab olu s d eu i-
236; circu m cision is 1, 5, 97; cit h o m in e m per m u lierem ; 3, 11,
con strictiu s (o p e ru m cu ltu s D e i) 3, 54 3 d i e r u m L u c i f e r s e s i m i l e m D e o
4, 3 3 4 ; c o n u e r s a tio n is a u r o r a d e s i­ esse u o lu i t ; 2, 6, 2 0 2 7 d e s p o n s a t i o ­
gn atur 2, 5, 35 . 7 2 3 ; f i d e i n o u a e i n nis h a b e t m u lie r flo r id ita te m et in ­
uera T rin itate 3, 6, 6 0 7 ; fin is e t - n o cen tiam ; 3, 4, 321 q u a s i in im o
ceteraru m u irtu tu m tim o r D o m in i ecclesia sticae in stitu tion is erat ad­
8, 805 ; n e c - n e c f i n i s ( a n t i c h r i s t i ) h u c s cien tia d iu in a e S c rip tu ra e g r a ­
a m o d o i n m e m o r i a h a b e t u r 1 1 , 803 ; c i l i o r e t m i n o r i s s t u d i i ; 1 0 , 8 18 o p e ­
in te n tio n is iu stae 2, 5, 1299; 3, 2, rum h o m in u m ta n g itu r D eus per
140 t i m o r D o m i n i ; iu stitia e o m n is sp len d orem seren issim ae in te n tio ­
( t i m o r D o m i n i ) 8, 805 ; l a m e n t a b i l e n is ;
( h o m i n i s ) 1 , 4, 425 ; le g i s 3, 4, 14. - i n - o c r e a t i o n i s s u a e 1 , 2, 4 3 1 L u c i f e r
209. 2 2 6 ; 6, 7 1 0 ; m o r t a l e p e c c a t i s et h o m o D e o reb ella re t e n t a u e r u n t;
g r a u a tu m 7, 478 ; o p e ra tio n is (ab sti­ 101 L u c i f e r talis ac ta n tu s exstitit
n en tia e) est la rgitas 6, 733 ; su scita ­ q u o d n u ll u m d e fe c t u m n e c in d e c o ­
tion is sanctitatis in h o m in e (F iliu s re nec in fo rtitu d in e sen sit; 787
D ei) 3, 1, 110 ; testam enti 6, 58 9 p e r s e c u t o r in fla tu s u p e r b ia e e r e x it
u e te r is ; 539 u t r iu s q u e ; se in m o r t e m ; in -o t e m p o r u m 3, 9,
- - i o p i n i o 1 , 3, 5 7 1 ; 170 cecid it L u c i f e r ;
— u m ra d icis su ae co n s id e ra n te s (p a ­ - s in e - o t e m p o r i s V n i g e n i t u s in c o r d e
t i e n t i a e t g e m i t u s ) 3 , 3, 5 1 2 ; s u p e r ­ P a tris 1, 4, 10 17.
biae ( q u o d est c a p u t d ia b oli) p e r c u s ­ Iniuria: alla ta 3, 4, 379 ; fo e to r is 2, 3,
s it h u m i l i t a s a p p a r e n s in M a t r e et 208 ; - a s o m n e s p a t i p o s t p a s s i o n e m
F i l i o 1, 6 3 6 ; F i l i i 3, 6 , 7 6 1 .
-a b -o 3, 7, 126 cre ation is sae cu li Iniustitia: 1, 6, 2 3 8 ; 3, 5, 338 ; 9, 714 ;
u s q u e ad fin e m eiu s ; 2, 7 , 436 d ecep ­ a b i c i e n d a q u a s i p u t r i d u m c a d a u e r 9,
tion is p e r d ito r is u s q u e ad fin e m p r o ­ 653 ; a b s tr a c t a in u e te r i t e s t a m e n t o
cedentes om nes m ortifera pestes; cum austeritate rem u n eratio n is 5,
I , 5, 3 7 f i l i o r u m s u r g e n t i u m usque 1 5 3 ; d e p r e s s a in d i l u u i o 3, 2, 393 ;
ad fo rtitu d in e m eorum p raeu id en s d ia b o li 5, 306 . 460; 2, 6 , 1958
( s y n a g o g a ) s e c r e t a D e i in o b u m b r a ­ c o m m u n is o m n i sp u rcitiae et n e q u i­
tion e ; 2, 6 , 2 2 2 4 g e n e r i s h u m a n i in tiae to tiu s in iq u ita t is ; n o n d im itti­
d is p o s itio n e D e i est ut u ir f o r tit u d i­ tu r illae sa 3, 4, 144; i m p u g n a n s
n e m in s e d e m o n s t r e t e t f e m i n a i n f i r ­ rectitu d in em 2, 6 , 1 9 9 2 ; i n i q u i t a t i s
m itatem ; 3, 4, 186 in c e p t io n is su a e 1, 4, 879 ; i n s a n a 3, 2, 39 3 ; m o l l i t i e i
u t in i m o b o n u m in cip it; 2, 4, 199 ceden tis quom odo p u lu is 1, 445 ;
operum bonorum usque ad fin em non quaerens m iserico rd ia m Dei
san ctitatis b a p tiza ti d e c o r a n tu r p e r 43 1 ; n u lla in iu stitia D e i 1, 4, 14.
m anum p on tificis i n c h r i s m a t e ; 6, 4 1 8 ; o m n is 3, 5, 6 8 3 e x u r i t u r z e l o
216 2 p u e ritia e su ae u s q u e ad fin em D e i; 3, 203 o r t a i n A d a m ; 4 , 20 0
sen ectu tis; 3, 4, 217 ra d icis i. e. o r t a i n p a r t e a q u i l o n i s ; p e r p e t r a t a 9,
b o n a e in c e p t io n is ; 1, 4, 897 sae cu li 653; unaquaeque p u nien da 5, 23.
usque ad co n su m m a tio n em eius 355- 3 6 3 ;
D e u s u u lt d e le c t a r i in e le c t is s u is ; 3, - -ae a m a t o r e s 1, 3, 472 ; co n cu p isce n ­
I I , 205 t e m p o r u m e o r u n d e m ( c a d u ­ tia e t d e le c ta tio 3, 1 0 , 95 ; d i s p e r s i o
c o r u m ) te n o r p rolixitatis ad q u a m ­ 1, 2 8 2 ; f i n i t i o 2, 3 9 1 ; i m p u l s u s 1 , 2,
q u e a ltitu d in e m d isp o sitae p o te s ta ­ 2. 71. 75; in q u ietu d o 3, 7, 331;
tis p r o t e n d i t u r ; p e r u e r s i t a s 1 , 4 , 8 3 7 ; p u l u i s 2 , 95 ;
— in - o 3, 6, 6 6 6 a u s t e r it a ti s p r a e c e p t a e ru b igo 3, 5, 5 2 6 ; s o r d i s e t d u r i t i a 3,
(ab stin en tia) circum data est com ­ 2 1 5 ; uetustas 2, 3, 1 0 1 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 783
Innocentia : b a p t is m i 3, 1, 296 ; c a s ti­ 20 0 ; 2, 7, 17 5 . 242. 4 3 7 ; d iu e r s it a d s
t a t i s l i b e r a e 1 , 2, 6 0 3 ; c o r d i s ( A d a e ) ; , 888 ; f u r o r i s d i a b o l i c i 4 , 9 7 ; i g n o ­
2, 3> 39 3 I g e n i t u r a e 1 , 2 , 4 1 3 ; g l o r i o ­ ra n tia e 3, 9 , 7 6 0 ; ( i m p i o r u m ) 1 , 2,
sa in n o c e n tis a g n i 2, 3, 4 1 2 ; i n c o r - 1 3 6 ; in cred u litatis 2, 3, 1 2 0 7 ; ( i n i ­
ru p tio n is 4, 3 3 7 ; in n o c e n s 6, 1 1 9 7 ; m ico ru m ) 1, 4, 220; m en tis 2, 6,
in s c r ip t u m fr o n ti in fa n tis (q u i a p p a ­ 1854; m orda citatis 3, 11, 22. 320.
re t in u en tre ca stitatis) 3, 8, 192. 33 3 ; p e c c a t o r i s 3, 335 ; p r a e s u m p ­
1137; m an su etu d in is C h risti 2, 6, tion is 1 1 ,7 6 3 ;- a e fr e m itu s 1 , 3 , 2 1 8 ;
783; m u lieris in co rru p tae 2026; r a b ie s 2, 1 3 6 ; in - a m e r r o r e s d u c e n ­
m u n d i t i a e 4 , 193 ; o p e r i s 3 , 2, 3 1 4 ; tes 4, 293; per -am excitati 3, 9,
p raefigu ran s in carn a tio n em F ilii 1 0 6 . 36 4.
c u m s u a u i t a t e c a s t i t a t i s 3, 2 3 9 ; p u e ­ Insensibilitas : i n i m o - t i s e t p o n d e -
rilis 1 , 2, 2 1 4 ; 3, 6, 367 ; s a n c t a 2, 6, r o s i t a t i s 2, 1 , 2 2 0 .
1974; 3, 7, 260; sim p lex 8, 1142; I n s i d i a e : 3, 1 1 , 2 2 5 ; a d u e r s a r i o r u m
sta b ilita tis b ea tissim ae 1, 3, 267; 9 , 9 1 3 ; d i a b o l i 3, 2 , 9 . 1 8 3 . 1 8 8 ; 4 ,
u e r a i n f a n t i a e 3, 6 , 1 0 0 4 ; 3 4 6 ; d i a b o l i c a e 1 , 2, 8 4 4 ; 4 , 38. 7 8 9 .
- -ae candor 2, 5, 335; 3, 8, 884; 793 ; 6, 122 ; 2, 5 , 7 6 2 ; 7 , 276. 3 4 4 33,
d e u o t i o p u e r i li s 6, 3 6 7 ; g e m m a 2, 3, 3 , 4 6 3 . 3 7 4 ; 6 , 8 2 7 ; 8, 1 1 3 2 ; 1 1 , 7 6 7 ;
591 ; h e r e d e s in p r i m o o r t u 2, 7 8 ; 13, 3 4. 482. 540; in im ic o ru m 8,
in te g r ita s 3, 13, 2 0 2 ; p u d o r b o n u s 1005 ; i n s i d i a t o r i s a n t i q u i 2, ; , 240 ;
2 0 2 ; p u rita s 6, 44. 5 6 2 ; s im p licita s m alig n o ru m 3, 3 ,4 9 9 ; m o rtis 6, 827 ;
2, 6 , 1 0 3 3 ; u e s t i s 3 , 3, 3 0 7 ; 9 , 5 3 5 ; p essim a e et n e q u is s im a e p e rd ito ris
- -am g en itu rae p erd en tes ( A d a m et an tiq u i 1, 3, 198. 223 ; raptoris
E u a ) 1 , 2, 4 1 3 . peruersi 3, 6 , 4 3 1 ; serp en tis an tiq u i
Innumerositas : u i t i o r u m 3 , 8, 296. 1 , 3, 5 1 0 ; 3, 6 , 8 5 1 ; -a r u m artes 11,
Inoboedientia: A d a e 1, 4 , 2 7 9 . 851; 767.
m isera et c o n te m p tib ilis s u g g e s tio ­ Insidiator : an tiq u u s 2, 7, 468 ; d i a b o ­
n e d i a b o l i i n s u f f l a t a 3, 2, 7 0 7 ; - a e lu s 3 , 7 , 2 6 8 ; -is a n t i q u i in s id ia e 2, 5 ,
responsum 5, 227; -am arrip ien s 2 4 1 ; p e s s i m i h o r r o r 1 , 3, 3 1 3 .
hom o 1 , 2, 6 6 4 ; a d - a m p e r d u c e r e Inspectio : creatu raru m creatoris 2, 6,
p o tu it Eua 246; de -a i n m ortem 468; d iu in a 1, 5, 9 2 ; f i d e l i s 2, 6,
ca d e n te s ( A d a m et E u a ) 407, 1 7 5 4 ; i n t i m a 3, 9 , 2 8 2 ; - n i s a c i e s
Inquietudo: a n i m i s t u l t i 3 , 1 0 , 173 ; a c u t i s s i m a 1 , 1 , 7 4 ; a u e r s i o 3, 1 , 6 9 .
circu m u o lu tio n is (stellaru m ) 12, 5 0 0 ; D e i o c u l u s 1 , 2, 140.
30 1 ; d e c e p t i o n i s Prot. 7 6 ; d u b ieta­ Inspector: acu tissim u s (S p iritu s
tis, d e sp e ra tion is, m aero ris et op­ s a n c t u s ) 3, 9, 6 9 2 ; o m n i u m ( D e u s )
p r e s s i o n is o m n i u m r e r u m 1 , 4, 306 ; 2, 5, 2 4 2 ; secretorum supernorum
h o m i n i s i n o b o e d i e n t i s 2, 6 6 6 ; m a ­ D a u i d 1 , 6, 233 ; -es o p e r u m a n i m a e
gna 2, 7 , 1 2 5 . 4 7 0 in h o m i n i b u s ; 3, 7, (a n g e li) 4, 8 1 9 ; p r a e c e p t o r u m d iu i-
331 in iu s titia e ; (p o llu tio n is) 2, 6, n o r u m ( p r o p h e t a e ) 5, 1 0 1 .

227 9 ; Inspiratio: ad m o n itio n is 2, 5, 1019

- -in e s e t te m p e s t a t e s m u lt a e in c o r d i ­ b eatae; 6, 8 7 3 ; d ig iti Dei q u i est
bus et in m o r i b u s 1, 4, 318; -inis S p iritu s san ctus 3, 1 , 39 2 ; d i u i n a 1 ,
u m b r a 2 , 3, 1 4 9 ; i n - i n e m 1 , 2 , 6 8, 3, 2 68 ; 6 , 2 4 0 ; 2, ; , 108 4 ; 6, 1 2 1 4 ; 3,
661 m a x im a m uersa o m n ia e le m e n ­ 2, 3 9 6 ; 4 , 13 5 ; 9 , 7 7 0 ; 1 3 , 2 3 0 . 53 6 .
ta ; 4, 287 u e r s u s p e r m a l a m c o n s u e ­ 605 ; l e n i s 2, 6, 873 ; m e a ( D e i ) 3, 2,
tu d in e m u itio ru m . 396 ; 9, 7 6 0 ; s a n c t a 8 , 1 1 3 3 ; s c i e n t ia e
Inquisitio : m o r ta lis 1, 1 , 7 4 ; s u p e rn a s p e c u l a t i u a e 2, 3 9 6 ; S p i r i t u s s a n c t i
3 , 1 1 , 30 1 ; n u l l a a l i a - n e u e l r e s p o n ­ 1, 4, 937 ; 2, 3, 22 8 c l a r i s s i m a ; 4 , 133
sio n e de operibu s h o m in u m facta c o n fo r ta n s e c cle sia m ; 5 ,6 6 7 . 740 ; 3,
1 2 , 68. 8, 7 1 3 ; 9, 137. 530. 7 3 8 ; 10, 311.
Insania: 2 , 3, 8 8 3 ; 3 , 9 , 5 7 3 ; c r i m i ­ 8 9 9 ; 1 2 , 2 1 3 ; s u m m a 1 0 , 93 ; s u p e r ­
num ra b id a 3, 333 ; ( d i a b o l i ) 1, 3, n a 1 , 4 , 38. 7 9 7 ; 2, 5, 2 0 8 . 9 8 9 ; 6 ,
784 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
2586 ; 3, 6, 723 ; -n is D e i r a t io n a lit a s (m artyres) 3, 13, 153 ; e l e u a t u m in
2, 1, 1 3 6 ; f l a b e l l u m 3, 9 , 1 3 7 . s u p e r n a u o l u n t a t e (i. e . m u n d u s ) 2,
Instabilitas : co g itatio n u m h o m in is 1, 197 ; fe lix (ad s u p e r a n d u m d ia b o ­
2, 2, 1 2 5 ; c o r d i s 6 , 1 8 0 2 ; h a b i t a t i o ­ lu m ) 3, 1 3 , 278 ; f o r t i s s i m u m n o u a e
n i s 3, 2 6 6 ; m a g n a 3, 9 5 3 . 9 5 6 . 9 7 2 ; g r a t i a e (i. e . i n c a r n a t i o F i l i i ) 9 , 3 8 3 ;
m en tis 910; m ortalitatis 6, 2016; fo rtiu s q u a m tu h ab es 2, 3, 1 0 0 9 ;
m orum ; , 9 7 4 ; sen su s 6, 9 6 0 ; i l l u s t r a t u m i g n i (i. e . u n i u e r s u m ) 1 ,
- -tis d e u i a 3, 9 , 7 4 7 ; d i u e r s i t a s 1 , 6, 3 ,4 8 . 1 3 7 ; m a g n u m ( in c a r n a t io F ilii
154; leu itas 3, 10, 4 4 6 ; m o b ilitas ex V irg in e ) 3, 1, 113; m a x im u m ,
765 ; p r o p r i a e d is c u r s u s 2, 4 , 370; r o t u n d u m et u m b r o s u m , o u o sim ile
p u lu is 3, i, 9 6 ; tem p estas 6, 8 6 4 ; 1 , 3, 4 1 . 115 ; r e r u m in o b s c u r i t a t e
u e n tu s i , 4, 971 ; i m p e r f e c t io n is scii, n o n d u m i llu s tr a ­
-in - t e r e t r o a s p i c i e n s 2 , 3, 1 0 7 3 . tu m p le n itu d in e creaturarum 2, 1,
Institutio : c o n j u n c t i o n i s 2, 6 , 2 2 6 8 ; 192 ; s u p e r iu s a r t u m , in m e d i o a m ­
creatoris non uacua e t irrita 3, 2, p lu m ac in fe riu s c o n s tr ic t u m (i. e.
531; d iu in itu s trad ita 1, 100; u n i u e r s u m ) 1 , 3 , 4 3 . 1 1 7 ; s u r g e n s in
e c c l e s i a s t i c a : 2, 295 ; 2, 7 , 4 4 7 ; 3, 4, m a x i m a p o t e s t a t e D e i ( m u n d u s ) 2,
3 2 1 ; i u n c t u r a e m a r i s e t f e m i n a e 2, 6, 1, 192 . 1 9 6 ; t a b e r n a c u li 1, 4, 9 1 ;
2 3 0 9 ; P a tris altissim i 2 9 6 ; p r a e d e ­ - - a c a s u s d i a b o l i 3, 13 , 7 0 ; c r e a t u r a ­
c e s s o r u m s u o r u m u n ic u iq u e su ffice­ r u m c o n d i t a in c a e l o e t in te r r a 9,
re d e b e t 5, 54 . 9 7 7 ; r e c t a 6, 2268 802 ; d o m u s o m n i a 1 , 4 , 6 5 2 ; e c c l e ­
c o n j u n c t i o n i s in m u l i e r e ; 2 2 5 6 m a ­ siae t r ia : n u trim e n tu m m ag istro ­
r is e t f e m i n a e ; ( s y n a g o g a e ) d i u i n i ­ rum , pugna aduersus d ia b o lu m ,
t u s t r a d i t a 1 , 5, 1 0 0 ; - n e s e c c l e s i a s t i ­ r e u e r s i o d e c o n s e n s u u i t i o r u m 3, 9,
c a e 2, 4 , 3 7 8 ; 5, 4 7 . 8 5 4 i n g r a d i b u s 852 ; e c c le s ia s t ic a 886 ; e x c e l l e n t i o r a
et o rd in ib u s ecclesia m co n so lid a n ­ 2, 5 , 6 1 5 ; e x t e r i o r a e t i n t e r i o r a c o n a ­
t e s ; 6 8 . 8 5 8. 1 1 7 2 t r e s ; p a t r u m a n t i ­ t u s n e q u i s s i m i ( d i a b o l i ) 7 , 293 ; l e g i s
quorum 3, 5, 275 ; p r a e l a t i o n u m m o r te m d estru en tia 3 , 2 ,4 3 6 ; o m n ia
u e t e r u m 6, 2 8 4 ; re c ta e in A b r a h a m 2, 5, 9 6 4 i u s t e d i s p o s i t a ; 3, 4 , 268
e t i n M o y s e 2, 20. 3 6 9 . 3 7 3 ; ben e co m p o sita per F iliu m ; taber­
--n is an tiq u a e au steritas 2, 3, 4 0 0 ; n a c u li 1 , 4 , 6 9 6 . 698 ; u i c t o r i o s a u e ri
ecclesia sticae 7, 4 4 7 ; 3, 1 1 , 269 fi­ D au id 3, 9, 391 ; u i r t u t u m 1, 3,
d e s ; 1 , 6 , 52 . 2 0 6 o r d i n e s q u a s i in 465;
s p e c u l o in p e n n is s e r a p h i n ; le g a lis - -o o m n i (u n iu erso ) d a tu r u m o r ab
textu s 3, 6, 662 ; le g itim a e d e s p o n s a ­ aere a q u o s o 86. 2 6 4 ; in -um flatus
tio 1, 2, 4 9 0 ; n eg o tia certa 2, 5, u b iq u e se d ilata n tes 8 3 . 9 1 . 2 3 7 . 2 8 1 ;
1 1 5 2 ; p e rfe cta e d e c o r et sta b ilim e n ­ in m u ltis -is o p tim e e d o cti 2, 3,
tu m 1 , 20 8 ; 961.
— - n u m c o n t r a d i c t i o 5, 1 0 6 9 ; d i u e r s a - Integritas : c o n s e r u a t a 2, 3, 3 6 7 ; c o r ­
rum s c h i s m a t a 893 ; m a i o r u m suo­ p o r i s 3, 1 , 3 3 4 ; 1 2 , 7 . 1 3 2 e t s e x u s ;
r u m m o r e s 267 ; -n e p len a c a e lu m et d i u i n i t a t i s 1 , 2 , 1 1 7 ; 3, 7 , 4 3 3 ; e c c l e ­
t e r r a r e s p l e n d e n s 2, 1 , 4 7 . 2 0 1 ; d e - n e s i a e i n c o r r u p t a 2, 6 , 3 8 9 ; g r a t i a e 3,
cr e a tu r a r u m D e o c o n s iliu m d ed isti ? 8, 1196; in fantiae sim p licis 1140 ;

1, 3> 4 ' 8 - in n o cen tiae 13, 202; in u io la b ilis,

Institutor: praelationis (Deus) 3, 6, p u lch errim a , ce rtissim a (castitatis)
8, 1 1 3 9 ; m e m b r o r u m 1 , 4 , 363 ( i n ­
35f'
Institutum: -a d u o 3, 6, 4 3 4 ; e c c l e ­ f a n t i s ) ; 2, 3 1 9 ( m u l i e r i s ) ; 2, 6 , 1 4 0 .
siae 2, 7 , ; 1 0 ; e c c l e s i a s t i c a 3, 1 1 , 2 179 (sa cerd o tu m ); oculi 3, 7, 4 13 ;
3 3 0 ; s a e c u la r ia e t s p ir ita lia 6, 4 4 2. p a r t u s u i r g i n e i 1 , 2 , 333 ; p l e n i t u d i ­
Instructor: - e s m o r t i s 1 , 3, 368. n is iu stitia e 2, 4 , 104; p u d icitiae
Instrumentum: a n i m a e 2 , 6 , 1 0 0 6 ; u irg in a lis 6, 1913; sp iritu s 3, 10 ,
3, 3, 2 4 4 ; c i r c u m d a t u m i g n e (i. e. 3 4 2 ; t e m p o r u m 2, 2, 2 2 7 ; t o t a 3, 1,
u n i u e r s u m ) 1 , 3, 56. 1 8 1 ; e c c l e s i a e 1 4 1 ; V i r g i n i s 2, 3, 2 3 2 b e a t i s s i m a e ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 785
6, 10 4 4 . 1 2 7 9 ; 3, 7, 370 ; u ir g in ita tis p e n s a t i m o r e D o m i n i 1 , 4 , 325 ; s u ­

1,2,534; 2 . 3 . 282; 4 , 24 5 ; 3, 7i 4z 8; p e r -u m u o la re u o le n s (h o m o ) 303;

- -tis c a s tita s A b e l 2, 5 , 2 5 0 ; c o r r u p t i o - d e -u 1 , 4, 27. 6 21 ; in -u 7 1 2 a n i m a
3, 285 ; 4 , 10 3 ; f l o s 5, 1 5 . 4 3 0 ; g l o r i a s o n i t u m r a t i o n i s e m i t t e n s ; 7 0 8 e t in
43 5 ; h o n o r 4, 2 2 4 ; u ir id i ta s 6, 1 0 1 4 . u o lu n ta te ra tio u e lu t s o n itu s a n im a e
1 0 2 9 ; - t e m d e s i d e r a n s c o r o n a r i (fi­ o sten d itu r.
d e l i s a n i m a ) 3 , 8, 82 0. Intellegentia: b e a ta rega lis p r o p h e ­
Intellectus: 3, 6, 343; 7, 8. 85; 8, t i a e 3, 7 , 4 8 2 ; sap ien tiae 2, 1, 244;
4 6 8 ; 9 , 882 ; a c u t u s 8, 4 2 6 ; a d i n u e n - s p i r ita lis 6, 1 1 4 1 ; p e r - a m p h i l o s o ­
tion is hum anae Prot. 12; an gelo ­ p h o r u m le g e r e litteras in d o c ta ( H il­
r u m 1 , 4 , 6 4 5 ; 6 , 8 4 ; in a n i m a e s t 4 , d e g . ) 1, 92.
6 3 5 u t s c a p u la in c o r p o r e ; 76 4 u e lu t Intentio: 3, 6 , 6 1 9 . 8 9 5 ; a c t i o n u m
u ir id ita s in a r b o r e ; b o n u s 7 7 1 ; 3, 8, b o n a r u m 2, 7 , 1 5 9 ; b o n a 1, 1 , 6 9 e t
7 3 6 ; c a e le s t is S c r i p t u r a r u m 9, 2 7 4 ; i u s t a ; 2, 5, 38 0. 1 4 6 8 ; 6 , 2 4 4 4 ; 3, 1 1 ,
c o r d i s 2 , 5, 1 6 4 4 ; d a t u s d e s u p e r 1 , 3, 6 0 0 ; b o n i t a t i s P a t r i s 1 , 3 5 7 ; c l a r a 2,
4 8 4 ; d i s c e r n e n s 2 , 5, 1 4 0 7 ; e x p o s i ­ 4 , 3 5 3 ; c o n s t a n t i s s i m a 3, 1 0 , 6 2 6 ;
tion is lib r o r u m Prot. 31 ; e x t e r i o r 3, c o n t i n u a 2, 6, 38 2 ; c o r d i s 9 6 0 ; d e b i ­
10, 571 ; f e r u e n s per d iscretio n em lis a d o p u s b o n u m 2, 4 , 3 7 6 ; ( D e i ) 1 ,
uerae ca stig ation is 2, 5, 1224; ha­ 1, 9 0 ; d e s i d e r i o r u m c o r d i s 6, 1 9 9 ;
b e n s d u a s s e m it a s in s c i e n t ia b o n i et d eu o tissim a 2, 6, 5 4 3 . 2 3 5 9 ; e c c l e ­
m ali 3, 5, 2 3 1 ; h o m i n i s 3, 1, 4 2 9 ; siae in c a e le s t i b u s n u ll a p e r u e r s i t a t e
hum anus 1 , 3, 200 ; 6, 1 0 4 m o r t a l i o b s c u r a t a 3, 2 1 6 ; f r a u d u l e n t a 1 , 2,
c o r p o r e g r a u a t u s ; 2 , 1 , 3 9 3 ; 3, 1 5 . 2 0 9 ; h u m ilis et sin cera 3, 8, 1 1 0 5 ;
2 2 1. 224 ; 3, 8, 2 3 3 . 1 2 1 5 5 9 , 7 8 9 5 1 2 , iu sta 1, 1, 6 9 ; 2, 5, 1 2 0 2 . 1 2 9 9 ; 3, 2,
274 ; in fix u s a n im a e u e lu t b r a c h iu m 1 4 0 ; m e d i t a t i o n i s 9, 2 8 2 ; m e n t i u m
c o r p o r i 1, 4, 622 ; in f u n d it u r a D e o f i d e l i u m 9 8 6 ; n u ll a 10, 1 6 4 ; o c u l o ­
955; 2, 3, 236; in te lle g e n g opus ru m m e n tis lu cid issim a 2, 3, 2 0 6 ; in
b o n u m et m a lu m 1 , 4 , 644 ; in te lle g i­ o m n i re 3, 6, 6 1 9 ; o m n i s 7 , 229 u e r s a
b ilis 2, 6, 2305 ; i n t e r i o r 3, 5, 1 8 6 . a d t e r r e n a ; 8, 4 2 8 ; 10 , 7 4 4 ; o p e r a ­
7 6 6 ; i n t i m u s a n i m a e 10, 240 ; iu sti- tion is bonae et iu sta e 2, 5, 1214;
t i a e 2 , 6 , 25 25 ; l e g i s 3, 10, 57 1 ; u e lu t p e r u e r s i t a t i s ( d i a b o l i ) 7 , 2 6 2 ; p u r a 6,
m a g i s t e r 1 , 4 , 628 ; m e d u l l a u ir iu m 1238; p u rissim a 3, 1, 135; recta
anim ae 635 ; o p u s b o n u m operans u o lu n ta tis 2 ,5 , 2 4 6 ; sancta 3 , 6 , 8 5 7 ;
928 ; p e r s p i c u u s 3, 9, 649 ; p lu r im u s serena 2, 5, 7 8 7 ; s e r e n i s s i m a 3, 10,
3, 10, 1 2 7 ; p r o c e d e n s e x a n im a 1, 4, 8 1 9 ; s i m p l e x 8, 1 1 2 2 ( c a s t i t a t i s ) ; 1 3 ,
626 ; p r o fe r e n d i e n arrab iliter m y s ti­ 5 7 2 ; s i n c e r a 8, 1 1 0 5 ; t o t a 2, 3, 2 3 7 ;
ca (H ild eg.) 3, 1, 81 ; s a p i e n t i a e 2, trem u la Prot. 6 ; u o lu n ta tis 2, 5, 2 2 9
336 S a l o m o n i s ; 8, 7 3 7 ; s p i r i t a l i s - A b e l; Prot. 7 4 bonae ;
c a r n a l is 2, 5 , 4 9 2 ; 3, 6, 309 ; 1 1 , 8 5 8 ; - -nes h o m in u m 2, 5, 3 4 1 ; - n i s c o n d i ­
th esau ru s o p tim u s 1 0 , 385 ; u i u e n s m en tu m 120 2; d iuersitas 3, 5, 3 1 .
38 6 ; u o l u n t a t i s b o n a e 9 , 5 2 4 ; u t i l i ­ 40 5 ; m i n u s 2, 6, 1430; secundum
ta tis 4, 5 9 4 ; -n e m r e m u n e r a t u r h o m o 170. 2 5 3 7 ;
- -us altitu d o 9, 789; d esid eria (a r - - -ne h ac a d h a e re n s p o p u lu s q u a c r e ­
ch a n g elo ru m ) 1, 6, 98 ; f o r t i t u d o 3, d it 3, 1, 2 7 6 ; q u a D e u s c o l a t u r u e l
9, 789; in terioris aures 1, 6 5 5 ; 2, a b n e g e t u r 1, 6, 138.
735 i 3. 5 9 1 i 4 , 6 3 2 ; 5, 7 6 6 ; 6 , 1 0 3 3 ; Interiora: f o r t i t u d i n i s 2, 5, 2 7 9 .
7 , 508 ; 8, 1 2 4 3 ; 9 , I O I 5 ; IO , 9 4 4 ; 1 1 , Interfectrix: c o r d i u m s u p e r b o r u m
9 3 2 ; 12, 3 2 2 ; 13, 6 6 9 ; p ars in te rio r ( h u m i l i t a s ) 3, 8, 93 .
6, 2 9 9 ; p r o f u n d i t a s 1, 6, 8 4 ; r e c o r ­ Interitus : ( d i a b o l i ) 3 , 1 0 , 9 3 9 ; ( h o m i ­
d atio 3, 10, 233 ; ' s c i e n t i a 5, 4 5 4 ; num) 2, 5, 1 0 6 4 ; p erd itio n is 3 , 9,
sp iritu s 8, 669. 728; u irid itas 10, 175 -
233 ; u m b r a 571 ; Internecio: m o r t i s 2, 1 , 3 6 6 .
- -u m (h o m in is) aufert an tiq u u s ser­ Interpretatio : - n e m u e r b o r u m (tex­
786 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
tu s lib ro ru m ) non sap ieb a m (H il- Iohannes (Baptista) : 2, 5, 5 9 6 ; a r u n ­
Prot.
d e g .) 33. d o u e n t o a g i t a t a n o n f u i t 643 ; n o n
Interrogatio : d o l o s a i , 2, 2 2 7 ; o p e r a ­ c e s s a n s i n i q u i t a t i s e d e a m a b i c i e n s 1,
tion u m 3, 12, 2 2 3 ; p a e n i t e n t i a e in 278; lu cen s in te n e b ris saecu li 5,
h o m i n e 1 , 6 , 1 3 5 ; ta lis : e s t D e u s an 6 11 ; lu c e r n a m u n d i 594 ; p r a e c u r s o r
non? 127. u eritatis 6 5 4 ; p r o p h e ta p r a e c ip u u s ,
Introitus: Ieru salem ca e le stis 1, 4, m iracu lis coruscans, F iliu m prae­
959; lu m in is rad ican tis 3, 13, 90; m onstrans 1, 16 . 271. 2 7 6 ; - is - a e
s a l u a t i o n i s 1 , 1 , 3 3 i n c o r r u p t a e ; 2 , 3, a b s c i s i o c a p i t i s 7 , 4 8 2 ; a u s t e r i t a s 5,

5» 5 - 6 4 4 ; d e - e -a e x e m p l u m ( a d c a s t i t a ­
Intuitus : ad m o n itio n is acu tissim u s 3, te m ) 595.
10, 6 2 4 ; c o n s i d e r a t i o n i s 2, 4 , 36 8 . Iohannes (euangelista) : d e c a r i t a t e
Inuasio : p raeu arication is A d a e 3, 4, D e i 2, 2 , 6 . 7 1 ; c a s t i t a t e m c o m m e n ­
54 8 , d a n s 1 , 2, 38. 6 35 ; d i l e c t u s 1 , 3, 6 1 9
Inuasor: con tum ax et non unctus, m eus; 2, 2, 7 0 ; 5, 3 7 ; u i r g o ; 3, 7,
F i l i u m t a n g e n s 2, 6, 1 8 6 6 ; -es 1 84 5. 288; 1 0 , 8 53 e u a n g elista ; 1 1 , 668.
Inuidia: 2, 3, 5 4 8 ; 3, 3, 7 9 ; c r u c i a n s 912; 12, 306; -n is -ae d ilecti m ei
u ip ereo m ore 1, 2, 340; fe licitatis s e c r e t a u i s i o 1 , 2, 6 3 4 ; u e r b a 3, 39.
h o m in is 3, 6, 7 5 1 ; -ae a m a r i t u d o 3, 621 ; 2, 5, 1 3 . 52 . 3 7 7 . 9 0 0 ; 3, 7 , 19 .
4, 577 ; m a c u la 2, 2, 34 ; ta e t e r r i m a e 2 8 9 ; 1 0 , 54 . 85 5 ; 1 1 , 56. 6 7 0 ; 1 2 , 30.
e m issio 7, 4 5 7 ; tu r p itu d o 3, 1 0 , 4 9 6 . 3° 7 -
Inundatio: 1 , 2, 1 2 3 ; a q u a e 2, 3, 6 5 6 ; Iotdan : 2, 5 .6 4 8 ; fiu e n te m - e m Filiu s
a q u a ru m m a x im a i , 4, 224; ba p tis­ i n t r a u i t 3, 55 6.
m a t i s 3, 2 8 3 ; p r a e d i c a t i o n i s 3, 2 7 ; ; Iosu e : h ab en s sp iritu m co n firm a n d i
s a n g u i n i s p o l l u t i 6 2 9 ; u e r a e f i d e i 3, le g e m 3, 4, 22 8 ; i n tertio ram o
9 , 4 3 5 ; -nes m u lta e in iq u itatis te rre ­ c o l u m n a e V e r b i D e i 63. 228.
n a e 2, 6 , 2 4 4 6 ; - n u m i l l u s t r a t i o 4 , 7 3 . Ira 1 1 , 2 , 6 1 7 ; 4 , TO- 343 i D e i 2, 3 1 4 ;
Inuocatio: a n i m a e f i d e l i s 3, 1 3 , 2 5 5 ; 3, 5, 3 2 9 ; D e u m n u m q u a m t e t i g i t 1,
b e n e d i c t i o n i s ( s a c e r d o t i s ) 2, 3, 7 5 1 ; 4 , 345 ; f u r o r i s 2, 5, 1 3 7 4 ; m a g n a a d
d aem o n io ru m 5, 1626; d iu in a 6, a q u i l o n e m 3, 5, 8 9. 3 6 9 ; m a x i m a 2,
1083. 1088; n o m in is D ei 3, 758; 4 5 7 ; t a e t e r r im a 7, 4 5 7 ; ze li (D e i)
s u p e r o b la tio n e m 6 , 1 3 3 3 ; p erficien s 5, 1 3 6 4 ; - a e d i e s 1 3 7 4 ; e m issio 7,
m ysteriu m co rp o ris et san gu in is 457 ; terror 3, 6, 513 ; -a se d ila n ia r e
1333; in reco rd a tio n e V n igen iti 2, 6, 1 7 1 6 .
1 3 3 3 ; sac e rd o tis 66. 1321; S p ritu s Iracundia: 3, 5, 171 ; D o m in i 2, 5,
s a n c t i 5, 7 1 2 ; t r i n a u n c t i o n i s d o m i ­ 10 0 7; zeli D e i 3, 6, 459.
n atoris ex ercitu u m (san ctus ...) 6, Irretitio: an im a ru m m u lta ru m 3, 11,
5 3 2 ; t r i n a e m a i e s t a t i s 3, 7 8 0 . 7 8 5 ; 18 7 ; m ise rrim a 2, 7, 4 7 2 ; -n is c a la ­
T r i n i t a t i s s a n c t a e 28 0. m ita s 4 7 2 ; te m p u s 3, 1 1, 187.
Inuocator : -re s (s a c e r d o t e s in altari) Irreuerentia : i n e p t a o s t e n d i t u r i n al-
1 , 2, 3 6 0 . b ed in e u erm is 2, 7, 2 4 7; u itio ru m
Inutilitas : m a g n a 1 , 2 , 1 3 8 ; - t i s e r a d i ­ u e lu t in e p ta a lb e d o 427.
c a t i o 3, 1 0 , 3 1 2 . Irrigatio : fru c tu u m 2, 6, 2206 ; s a lu tis
I o b : d i c e n s i n s p i r i t u m e o 3, 5, 1 6 3 ; i n c r e d e n t i b u s 1 , 3, 2 6 9 ; - n i s e f f u s i o
i n s p i r a t u s ( p e r D e u m ) 2, 1 , 1 2 2 ; 1 , 3 9 ; f l u m e n 2, 5, 6 6 2 .
s e r u u s m e u s 1 , 2 , 1 2 1 ; 3, 5, 1 6 2 ; 1 1 , Irrisio : 2 , 6 , 1 6 7 7 ; 3 , 8, 4 1 3 . 4 5 4 ; D e i
2 1 4 ; u e r b a 1 , 2 , 8 . 1 2 2 5 3 , 3 2 . 5 2 6 ; 2, 2, 4 1 0 ; d i a b o l i 1 , 4 , 5 4 7 ; d i a b o l i c a 3,
1 , 3. 1 2 3 ; 3, 5, 7 . 1 6 4 ; 1 1 , 10 . 2 1 6 . 424; 3, 11, 650; fori 2, 7, 582;
Ioculator: 2, 6, 1856. n igred in is 3, 10, 6 8 4 ; r e d d e n s a n i ­
lo c u s : - o n o n p o t e s t a c q u i r i r e g n u m m am im m u n d a m 2, 6, 1 6 7 7 ; sch is­
D e i 1, 4, 958. m atis 3, 7, 4 4 7 ; sed u cto r is an tiqui
Ioel : s e r u u s m e u s fid elis, p r o p h e t a 2, 1 , 2, 2 0 2 ;
6, 4 3 9 ; u e r b a 18. 440. - - n e s d ia b o lica e 3, 9 , 545 ; - n i s s c h i s ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 787
ma m agnum 4 3 7 ; in -n e p ro s tra ta Iubilatio: -n is cy m b a la 3, 13, 570.
e s t s u p e r b i a 8, 6 9 6 . 6 0 7 ; - n u m la u d es 551.
Isaac : ob la tu s 3, 3, 322; p roferen s Iucunditas : u irgin ea 2, 5, 10 . 274.
m a le d ictio n e m 1 3 ,6 5 0 ; m u n d i ten e­ 289.
bras sig n ific a tio n e sua rep e rcu ssit 2, Iudaeus : -i 1, 5, 118 ; ab n egan tes
1, 14. 2 5 9 . 266 ; u e r b a a d - 3, 6 , 22. f i d e m 3, 10, 51. 836. 8 4 7 ; e ie c ti a b

3 7 1 - 37 3 - e cclesia 51. 8 3 6 ; fa c ie n te s tu m u l tu m
Isaias : lo q u it u r in u o lu n ta te s u p e r n a e 7 , 2 1 7 ; h a e r e t i c i 2 , 3, 2 9 6 ; m a l i 5,
m aiestatis d ic e n s 1 , 4, 1 0 11 ; seru u s 178 ; in p o t e s t a t e D e i 3, 10, 5 1 . 836 ;
m eus 53 p r o p h e t a ; 2, 3, 5 2 3 p r o - su scitan tes s ch is m a ta m u lta 7 , 2 1 7 ; -
testans ; 3, 1 , 2 8 6 ; 8, 6 6 4 ; - a e u e r b a o r u m c o r d a d u ris s im a 9, 430 ; m o r e s
1 , 4 , 4 6 . 1 0 1 3 ; 5 , 4 . 54 p r o p h e t a e ; 2, 1 1 , 643.
3, 4 3 . 525 p r o p h e t a e ; 3, 1 , 1 4 . 28 8 ; Iudaism us : s e c u n d u m m o r e s ■ Iu-
8, 24 . 6 6 6 . d a e o r u m 3, 1 1 , 6 4 3 .
Israel: 1, 4, 1014; p o p u lu s - 2, 5, ludas Iscariothis : 3, 11, 866.
1 3 1 0 ; filiae - 3, 1 3 , 328 ; f il ii - 2, 6, Iudex: a e q u i s s i m u s ( F i l i u s ) 3, 12,
1048. 1421 ; 3, 4 , 505 ; in - c e c i d i t 2 2 7 ; b o n o r u m e t m a l o r u m 9, 9 5 7 ;
V erbum 1, 4, 1023. in iu s tu s iu d ic a n s s o l u m m o d o s e c u n ­
Iter : a g n i im m ac u lati 3, 6, 4 2 9 ; c o r d i s d u m seip su m 3, 4, 168 ; j u s t i s s i m u s
2, 4 , 4 2 9 ; 3, 1 1,2 2 6 ; d esid erio ru m 2, 2, 5 , 4 2 7 ; i u s t u s 1 , 4 , 4 1 . 802. 8 2 3 : 2 ,
5, 1 3 1 6 ; i n h o c e x i l i u m d e p a t r i a 3, 7, 5, 1 2 2 0 ; 3, 12, 188 ; su p erem in en s
468; fid ei 10 , 686; g ratiae D ei 8, o m n i a a e q u i t a t e s u a 9, 9 5 7 ; s u p e r ­
1219; in ter in cred u lo s p o p u lo s 7, nus 1, 1 , 4 2 e t t r e m e n d u s ; 4 , 825 ;
2 5 9 ; in fid elita tis 12, 2 8 2 ; lu cid issi­ -ices p o p u l i Israel 3, 5, 506; -icis
m um C h risti 8, 9 2 4 ; n e q u i t i a e 12, s e n t e n t i a 1, 4, 4 1 . 802. 8 2 3 ; 3, 12,
282; rectu m 1, 2, 50 4 (in uxore 23 4 ; superni iu d iciu m 1, 4, 8 11.
quaerendum a u iro ); 2, 3, 3 8 1 ( i u u e - Iu d iciu m : 3, 1, 3 4 3 . 3 4 6 ; 4 , 4 6 0 ; ; ,
n i s ) ; 5, 1133; 3, 8, 674; 1050 in 1 4 4 ; a e q u i s s i m u m 34 3 ; 8, 83 8 ; a m a ­
b o n is o p e rib u s ; 1 0 , 68 5 f i d e i ; t o r ­ r i s s i m u m ( m o r s ) 5, 3 3 9 ; u e l u t c h a ­
rens 11, 290; 13, 102; u elo x 2, 5, l y b s 7 , 12 5 ; c o r r e p t i o n i s 3, 5, 4 1 8 ;
387 ; u e r b o r u m 3, 1 1, 290 ; u e r u m 1, D e i 1, 4, 454 n o n c o n tra d ic itu r (p er
4, 102 7; u isceru m in h o m i n e 2, 1, i u s t o s ) ; 448 n u m q u i d m a g is in iu s-
167. tu m q u a m u e r u m n o tares? 53 , 1 ,2 3 .
- -in era clara c o r a m fu lg e n t e so le 3,11, 462 habens n u llu m fin em qui
227 ; d u o (an x ietatis fra gilis ca rn is, c o m p r e h e n d i p o s s it ; 9, 639 o c c u l ­
et u irtu tis r o b o r is an im a e ) 8, 1190; tum ; 10, 190 n o n s c r u t a n d u m ; d i ­
e rra n tia 7 , 332; fo ed eris (D ei) ad striction is g ra u issim a e 2, 6, 2174;
sa lu te m ( s y n a g o g a e ) 1, 5, 146; ho­ d istrictu m 5, 4 2 6 i u d i c i s i u s t i s s i m i ;
m in u m 2, 7, 276 ; i n f i d e l i t a t i s e t 6, 2245 ; 3, 3, 4 0 1 ; 9 , 6 6 7 ; d i u i n u m
sord is 3, 9, 355; l u s t i t i a e 3, 533; in s u m m i t a t e s c i e n t ia e s p e c u la t i u a e
m o r t i s 419; n e q u i s s i m a ( d i a b o l i ) 2, et a c tu u m p op u lo ru m 5, 3 1 4 ; e x a ­
7, 287; r e c t a i n d o c t r i n a 3, 9, 919; m i n i s d i s t r i c t i 2 , 5, 7 1 . 1197. 1204;
r e c t i s s i m a u o l u n t a t i s 8, 1046; s a n c ­ im m in e n s 1 ,4 , 811 ; i m p i u m in ju s to ­
t i s s i m a 2, 3, 543 ; s o l i s 1 , 4, 483 ; ru m iu d iciu m 3, 4 , 1 6 8 ; i u d i c i o r u m
s p i r i t u u m m a l i g n o r u m u a c i l l a n t i a 2, 3, 7, 488 ; i u d i c i s s u p e r n i 1, 4 , 8 1 1 ;
6 , 3 3 4 ; u e n e n o s a 3, 7 , 3 2 8 ; j u s t i s s i m u m e t a e q u i s s i m u m 3, 5,
- - i n e r i s f o r t i t u d o , o p u s , f i n i s 8, 1 2 1 9 ; 34 3 ; i u s t u m 1 , 2, 3 7 9 . 3 8 1 . 7 9 1 ; 3,
iter 2, 5, 1 1 3 3 r e c t u m d e s e r e n s ; 2 2. 4 1 1 . 59 0 ; 4 , 4 5 0 . 5 3 2 . 8 1 2 ; 2 , 3, 4 2 3 .
2 5 . 2 8 . 6 5 . 50 8. 5 1 7 . 5 6 5 . 6 1 0 . 6 2 8 . 746; 4, 291; 5, 446. 1032. 1053.
1122. 1126. 1148. 1156. 1160. 1180 1 1 0 8 ; 6, 724. 18 8 1. 2 6 2 6 ; 3, 1, 343.
r e g e n e r a t i o n i s s e c r e t a e u o u e n s (i. e. 3 4 6 ; 4 , 6 0 9 ; 5, 1 2 1 . 14 5 . 366. 383.
p r o f e s s i o m o n a c h i ) ; -in e r a in u i a m 4 1 8 ; 7 , 1 5 1 ; 8, 9 2 1 ; 9 , 6 1 0 . 6 6 5 . 7 0 5 .
r e c t i t u d i n i s p o n e n t e s 7 , 369. 763 ; 10, 2 7 4 . 9 2 4 ; 1 1 , 520. 538. 7 7 2 .
788 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
802; m o rtis 1, 3. 520; 2, 4, 4 0 3 ; 2, 1, 17 3 ; e t u o l u n t a s D e i s e c r e ta et
re ctissim u m 3, 1 , 4 6 8 ; 5, 1 5 2 ; r e c ­ o c c u lt a 1, 4, 567 ; -n is D e i m u n i m e n ­
tu m (D ei) 1 , 2 , 3 4 3 ; 3, 2 1 3 ; 2, 5, tum 3, 7, 270 ; - n e m p ia m t r a n s g r e -
1020 ; 3, 9, 6 37 ; s u p e r n u m 1 , 2 , 1 3 1 ; d ien s A d a m 8, 9 0 7 .
3, 3, 4 1 5 ; t e r r i b i l e a t q u e f o r m i d a b i l e Iu ssum : - a p r a e c e p t o r i s 2, 1 , 172.
5, 4 4 2 ; t r e m e n d u m 6 , 5 1 ; f u t u r u m ; Iustificatio : u i t a e 3, 9 , 9 0 4 .
8, 1 6 1 . 9 0 2 ; u e r u m e t i u s t u m 1 , 4, I u s t i t i a : 1 , 2, 6 4 8 . 8 4 1 ; 4 , 3 0 0 ; 2 , 1,
450 ; (u ltim u m ) 3, 12, 73. 241 ; u ltio ­ 99; in A braham et in M oyse se
n is 2, 6, 1 7 6 0 ; ele u a n s c o n tra d ia b o lu m 3, 2, 2 0 6 ;
- -a A lt is s im i i n c o m p r e h e n s i b i li a 3, 1, a c tio n is iu sta e 10, 9 13 ; a c u ta 4, 1 3 9 ;
375 ; D e i 5, 2 8 7 m i r a b i l i a e t a d m i ­ 1 5 1 r e p u g n a n s d i a b o l o ; a p p a r e n s in
r a n d a ; 24. 357 non perscrutan da; m ise ric o rd ia et u eritate p e r in c a rn a ­
d iu in a o ccu lta 9, 3 4. 561 ; g ra tia e t i o n e m F ilii 2 , 6 , 1 1 1 3 ; a r d e n s in fid e
D ei 2, 6, 2625 ; 3, 8, 1 1 7 6 o c c u l t a ; c r e d e n tiu m 7, 1 4 7 ; a s p e c tu m s u u m
im p ia et in iu sta 5, 6 7 5 ; i n c o m p r e ­ d ir ig e n s in o m n ia in s tr u m e n ta e c c le ­
h e n s i b i l i a 1 , 375 ; in i u s t a 5 , 6 7 . 658 ; siastica 3, 9 , 885 ; a s s i m i l a t s e n u ­
iusti iu d icis 2, 6, 2 6 1 0 ; p e r c u s s io n is b i b u s 8 98 ;
3, 5 ,4 4 3 ; r e c ta 374. 693 ; s e c r e t o r u m — ca elestis et non terrestris m anens
D e i p e r a n g e l o s m a n i f e s t a n d a 1 , 6, 901 ; ca n d id a e t p e r lu c id a to ta 153.
69 ; s u p e r s im o n ia c o s 3, 9, 34. 5 6 1 ; 894; ante circu m c is io n e m et l e g e m :
s u p e r n a 1 , 3, 2 1 1 ; t u a a e q u i t a s 3, 5, nuda absque opera 2, 236; cir-
32 ; ; zeli D e i 16. 283 m ira b ilia et c u m u a lla ta m u ltis m ira c u lis 10, 9 1 4 ;
a d m ira n d a ; 16. 284 u isa in ueteri c o n c u l c a n s s u b p e d i b u s d r a c o n e m 9,
testam en to u t D e u s tim e a tu r ; 1 8 7 ; c o n f i r m a t a a S p i r i t u s a n c t o in
- -i d i e s 1 1 , 7 2 . 8 26 ; f i n i s 1 2 , 7 5 . 2 4 2 ; co rd ib u s d iscip u lo ru m 2, 4, 249;
n o rm a aeq u issim a 4, 6 17 ; p o n d e r a ­ c o n s e r u a tu r in la titu d in e legis D e i 3,
tio 2, 5, 1 1 0 8 ; r e c t i t u d o 3, 5, 18. 296. 9, 8 7 7 ; c o n s t i t u t a 2, 4 2 1 le g i s D e i ;
300; u ltio 2, 6, 2 5 9 0 ; 3, 5, 696; p e r D e u m i n d e c i m i s t e m p l i 5, 6 1 4 ;
— o f i n i t o 1 2 , 24. 28. 249. 2 5 2 . 2 8 9 ; co n strin gen s u o lu n ta tem d esid erio ­
p eracto 77. ru m carn aliu m 3, 3, 3 9 9 ; c o n t i n e n s
I u g u m : ab scisu m 2, 6 , 2 1 0 0 ; b o u i s 3, e t c o n s e r u a n s p r a e c e p t a 9 , 8 78 ; c r e a ­
3 7 4 . 3 7 6 ; c a r n a l e 6 , 2 0 9 9 ; C h r i s t i 3, toris 2, 5, 1 0 5 8 ; c u l t a i n e l e c t i s 3,
9, 466; legis 1, 5, 31 ; 3, 7, 54; 5, 4 4 - 509;
lib e rta tis 2, 5, 807; m eum (D e i) - d a t a ad c a u te la m g e n e ris h u m a n i 1,
1199; 6, 1961; 3, 10, 211. 284; 3 , 5 1 8 ; d eclaran s d o n a S p iritu s sa n c­
s ig n o r u m legis q u o h o m in e s lig a n ­ ti 2, 7 , 1 4 7 ; D e i 1 , 1 , 35 c o n s e r u a n -
t u r 2 , 3, 3 7 7 . d a ; 7 2 ; 2 , 2 9 1 . 7 3 6 . 7 6 7 . 7 9 1 ; 3, 5 7 * 1
I u n c t u r a : c o p u la e carn alis 2, 5, 808 ; 4 , 4 4 7 . 4 6 0 . 833 ; 2, 4 , 89. 2 5 7 ; 5,
m em brorum 1, 4, 806; m orum 6 4 2 ; 6 , 47 4 - 1933- 9 ^ 6z’
2 1 51 - 2573 ;
prauorum 3, 8, 8 8 4 ; p e c o r u m 2, 6, 3 , 1 , 2 6 1 . 3 7 8 . 4 6 2 ; 3, 1 4 6 ; 4 , 1 6 4 .
2 3 0 7; p rim a u m e ri 3, 1 0 , 925 ; s e ­ 6 1 3 ; 5, 35 - 448. 454- 460. 5° 9 - 512.
cunda b ra ch ii flex ib ilio r 927; -ae 5 2 5 . 6 4 2 . 7 2 9 ; 6, 1 7 2 a m a b i li s ; 226 ;
l i g a t u r a 8, 88 4. 8 , 4 3 7 ; 9 , 5 3 9 . 66 5 ; 1 0 , 3 4 5 ; 1 1 , 1 6 2 ;
I u s : a l i e n u m i m p u d i c e u s u r p a t u m 2, d e m o n s tr a n s san ctitate m et g lo r ia m
6, 2 2 7 4 ; e c c l e s i a s t i c u m 2 1 5 1 ; h e r e ­ 2, 7, 147; d e s ig n a t a in N o e 3, 10 ,
d ita riu m 3, 8, 4 7 7 ; l e g a l e 2 , 5, 8 2 1 ; 913; d iscu tien s om nem ru b ig in e m
seru itioru m 3, 6, 4 16 ; -ra a d a ed ifi­ i n i u s t i t i a e ; , 52 6 ; D o m i n i 1 , 2 , 7 7 2 ;
c a t i o n e m p e r t i n e n t e s 2, 5 ,9 6 3 ; u i r o - - e o r u m i. e . c a e l i e t t e r r a e i n c o n s t i t u ­
rum ac fe m in aru m sub co n iu g io tion e D e i 712 ; exced en s h u m a n u m
202. in te lle c tu m 3, 9 , 882 ; e x h o r t a n s c e ­
I u s s i o : c r e a t o r i s 1 , 3, 5 7 6 ; 3, 10, 271 ; teras u irtu tes in opere D ei 905 ;
D e i 1 , 3, 3 9 0 . 3 92 ; 5, 1 1 7 ; p o t e s t a t i s exornans sponsam F ilii 2, 6, 4 9 6 ;
d iu in a e 3, 5, 4 7 8 ; p r a e c i p i e n t i s D e i non fin ien s 3, ;, 525 ; g l a d i u m u i-
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 789
b r a n s 9, 18 9 . 9 3 9 ; h a b i t a n s i n c a n d o ­ s p i r i t a l e s 9 , 7 3 2 ; s a e c u l a r e s 2, 6 0 2 ;
re et p u rita te m en tiu m iu sto ru m - -ae a ltit u d o 1 , 2 , 4 0 3 5 3 , 1 0 , 2 1 . 5 2 4 ;
h o m in u m 896; a p p e n d i c ia in le g e u s q u e in n o u is s i-
- I e r u s a l e m c a e l e s t i s 3, 57 8 ; i l l a ( D e i ) m um tem pus 2, 3 7 6 . 4 5 4 ; a s s e r t i o
quasi ch a lyb e co n firm a n s om nem 1 1 , 303 ; a u r o r a 1 , 82 ; b o n i t a s m a x i ­
r e l i q u a m i u s t i t i a m 1 , 4 4 7 ; i n c e p i t se ma et sum m a 9, 891; candor 11,
o s t e n d e r e in N o e 2, 2 2 4 ; in d e f i c i e n s 3 5 2 ; d e c o r 11. 233;
est S p iritu s san ctus 2, 3, 3 6 9 ; i n e f f a ­ - D ei 1, 1 , 7 2 o b l i u i o ; 2, 7 , 1 5 4 p r a e s e n ­
b i l i s D e i 1 , 1 , 63 ; 3, 6, 166 ; i n t u e n s tia ; 3, 1 , 4 13 a r d o r a r d e n s (in m e r i ­
ca elestia p e r r e d e m p t io n e m an im a­ d ie) in co rd ib u s f i d e l i u m ; 2, 40 3
r u m 9 , 8 93 ; i u s t i 2, 7, 2 1 6 ; iu stitia e a c i e s ; 4 , 1 4 3 . 33 8 a u s t e r i t a s ; 6 , 1 6 6
Dei 3, 9, 715 ; p e r s e c u t o r ; 10, 6 1 9 p o t e n t i a ; 1 1 , 7 1 8
-- l a p s o r u m 1 3 , 52 8 ; l e g i s 1 , 3, 5 7 8 t i b i u e x illu m ; dom u s 2, 5, 1 5 3 9 ; e x s p i ­
p o sita et o sten sa; 58 0 exarata et ra tio 3, 8, 710; feruor 2, 5, 9 4 8 ;
c u lt a in s a n g u i n e F ilii, b e n e tr ita in f o e d u s 3, 6 6 2 ; f o r t i t u d o 1 , 6 , 1 5 4 ;
san ctis; 3, 2, 4 2 1 ; 5, 518. 620 et fru ctu o sita s 2, 6 , 4 5 9 ; f r u c t u s 4 , 80 ;
p r o p h e t a r u m ; lu m in is u eri 9, 401 ; 3, 1, 527; fu lg o r 11, 2 5 4 ;
m e t u e n d a 4, 7. 164; 1 6 7 in V e r b o -h ab itu s 9, 4 ; . 8 6 9 ; h e re d ita s 2, 4,
D e i ; m in atu r ad a q u ilo n e m in iq u i­ 2 1 9 ; i n t e l le c t u s 6, 2525 ; i t in e r a 3 , 3 ,
t a t i S a t a n a e 5, 29 5 ; n o t a 5, 6 4 2 ; 5 5 4 ; m o d u s 2, 6, 1878 ; m u n itio n e s
- o m n i s 2, 1 9 8 a p p o s i t a ; 4 , 1 3 3 i m p l e ­ e t a c t i o n e s 3 , 4 , 1 6 0 ; o f f i c i u m 2 , 3,
ta n o u i e t u e t e r i s t e s t a m e n t i ; 2 1 9 id 7 6 9 ; o m n i s 3, 4 , 1 9 7 d ie s p e r f e c t u s ;
est F iliu s D e i; 363; 397 aperta a 2 , 5, 10 5 5 h a b i t a t o r ( P a t e r ) ; o p e r a 1 ,
scien tia D e i in ciu ita te O m n i p o t e n ­ 4 , 33 8 ; 5, 88 ; 2 , 1, 279 ; 5, 1 3 9 6 ; 3,
t i s ; 5, 565 ; 6 , 4 3 0 . 9 1 7 ; 1 0 , 395 ; 5 5 6 1 2 , 22 8 ; o r i e n s 1 1 , 2 3 8 ; o r t u s 1 , 4 0 9 .
c o n s t i t u t a ; o p p o s i t a d i a b o l o 9 , 90 5 ; 4 1 4 ; 2 , 1 9 7 ; 1 0 , 605 ;
o r t a i n A b e l 5, 4 4 . 50 9 . 5 1 2 ; -p e rfe ctio 2, 5, 1379; p lan tatores
- p a r a n s s ib i h a b i t a t i o n e m in c o r d i b u s (a p o sto li) 3, 9, 401 ; p le n it u d o et
iu sto ru m 9, 899; p ersp icu a 1, 21. b o n it a s 6, 4 3 0 ; e t salu tis u e stris 7,
4 3 7 . 4 4 4 D e u s ; 2, 2 7 , 4 4 5 i n i n c a r n a ­ 4 4 3 ; s c i e n t i a 2 6 0 ; s o l 1 , 2 , 7 5 9 ; 3,
tion e ; 235. 4 5 5 ; p len a 1, 2, 736; 140; 2, 4, 74; 3, 2, 597; 5, 54; ;
p raefigu rata 3, 2, 2 0 1 a b A b e l u s q u e statu s 9, 43. 848; suauitas 7, 109;
in F i l i u m D e i ; 699 p e r f e c t a d e c l a r a ­ su p e r n a e au t in itiu m a u t fin is n o n
ta in i n c a r n a t i o n e F i l i i ; p r o s p i c i e n s p e r s c r u t a n d u s 2, 5 1 . 7 1 3 ; s u s t e n t a ­
d e c a e l o i n i n c a r n a t i o n e 9 , 883 ; q u i a trix et d u c tr ix (ueritas) 6, 173 ;
p u lch ra , d ilig e n d a est 1, 2, 767; - u era cis a m a to r 5, 5 4 2 ; u e r b a 9 , 3.
recta 478 ; re liq u a 3, 1, 448 f r a g i l i o r 1 5 7 ; u eritas 2, 5, 3 9 6 ; u i a 1 , 1 , 4 9 ; 2,
iu stitia D e i q u a m ferru m ch a lyb e; 5, 1 0 9 6 ; 3 , 9 , 3 5 7 ; u i r e s f o r t i s s i m a e
2, 4 5 7 s p o n s a e F i l i i e l e c t a e e t n o u a e ; 2 , 5, 1 3 9 2 ;
- saluatoris 2, 5, 3 9 6 ; i n s e m i n e h u m a ­ - - a m D e i 6, 4 6 2 d iscerpen tes ut et
n o 1 , 2, 3 8 2 ; s p l e n d i d a 3, 6, x o o o ; lo c u s t a fr u c tu s c o r r o d i t ; 1933 c o p u ­
s u a u i s i n F i l i o D e i 3, 4 4 . 5 1 0 ; s u m ­ lab it sib i sacerdos; 3, 5, 4 ;. ;io
ma 2, 4 , 80 ; 3, 1, 307 p o s t p a e n i t e n - tran sg ressam u lciscitu r zelu s D e i ;
t i a m ; 5, 311 u ltio n is ; su p e r n a 2, - -a refrigescen te su stin e b it ecclesia
7 2 4 ; t e m p e r a t u r in h o m i n i b u s p e r m u lta s p assio n e s et p ersecu tion es
S p iritu m san ctu m 9, 873 ; t e n d e n s 1 1 , 19. 2 9 4 ; in o m n i -a r e g n a n s D e u s
s u r s u m a d c a e l e s t i a 882 ; u e r a 1 , 2, unus 10 , 559; i n -is D e i o m n i b u s
739; 2, 6, 2382. 2391 ; 3, 3, 4 3 7 ; 5, s e m p e r g a u d e n s ( c o n c o r d ia ) 499.
456; 6, 663. 1000; 9, 885 P ater; Iuuamen : 2, 7, 403 ; -in is d e u o t i m a ­
u e r a x 5, 5 4 2 ; u e r i t a t i s 6 , 6 4 1 ; u l t i o ­ n u s 5, 6 7 3 ; o b s e q u i u m 6 , 2 0 2 2 .
n is 5 , 3 1 1 ; Iuuencula : n o l e n s in u i r u m r e s p ic e r e
- -ae con stitu tae ad te m p lu m p erti­ 3, 8, 1113; sen tien s ardorem
n en tes 5, 5 3 4 ; s i u e c o r p o r a l e s s i u e co n cu p iscen tia e 1113.
790 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Iuuenis : ap p are n s a ca p ite u sq u e ad p o r t a n t e s 4 , 56 . 4 9 4 ; d e - t e 2, 2 7 . 4 5 7
u m b ilicu m 3, 10, 70. 5 8 0 ; c a n d i d i o r e x e m p l u m ; 2 , 3, 7 0 8 p a s c i t u r i n f a n s .
la cte i i , 98. 276; F iliu s h o m in is Laceratio: - n e s d i a b o l i c a e 2, 7 , 2 7 7 ;
u id el. D ei io , 558; fu lg e n s quasi -n e u ip e r e a n o n se d ila n ia b u n t (u ir
aurora n , 93. 2 5 0 ; h a b e n s 10, 67. e t m u l i e r ) 1 , 2, 2 9 6 .
56 0 u i r i l e m e t n o b i l e m u u l t u m ; 6 8. Lacrima: -ae 1, 3, 6 0 5 ; an im ae 4,
567 ca p illo s s u b n i g r o s ; in d u tu s tu ­ 131 ; in teriores 3, 10, 290; m u lta e
n i c a p u r p u r e a 7 0 . 573 ; 1 1 , 89. 2 3 6 ; ecclesia e 11, 909; -arum co m p u n c­
obum bratum deorsum 10, 72. 5 8 3 ; t i o 2 , 5, 1 6 2 9 ; e f f u s i o n e s 1 , 4 , 1 4 1 ;
r e s p ic ie n s in m u n d u m 73. 5 9 2 ; se‘ fo n s 2, 8 31; la rgitas 3, 10, 290;
d e n s 67. 5 37 F iliu s h o m i n i s ; u m b r o ­ p l u u i a 2 , 3, 1 4 3 7 ; - a s e f f u n d e r e 1 , 4 ,
s u s 1 1 , 9 6 . 263 ; d e - e s i m i l i t u d o 2, 3, 146; -is p erfu su s liu o r u u ln e ru m

29 - 379- 1 4 2 ; i n - is d e l e c t a r i 1 5 2 .
Iuuentus : 1, 3, 33 2 ; 4, 398; 3, 1 2 , Lacus : in fe rn i 3, 6, 9 9 4 ; la t i t u d i n i s et
1 96 ; -tis d ie s 2, 2, 204 ; flo s 3, 4 , 4 6 6 . p r o f u n d i t a t i s m u l t a e : i n f e r n u s 1 , 2,
55 . 1 4 6 ; m i s e r i a e 2 , 6 , 1 7 4 9 ; p e r d i ­
L t i o n i s p a r a t u s d i a b o l o 1 , 2, 1 7 1 ; i d
est p erd itio p ro fu n d issim a 207;
L a b iu m : -is non un ctis serm onem p ra e c e p s la sciu ia e h o rrib ilis 4, 486 ;
la n iat (o ffe re n s sa c ra m o b la tio n e m ) u o lu p t a t u m : elem en ta 2, 6, 166.
2, 6 , 1 8 6 3 . 2 50 5. 2506.
Labor: 3, 5, 378; 10, 1 4 0 ; a n i m i et Laesio: co rp o ris 3, 10, 261 ; g r a u i s 2,
c o g i t a t i o n i s 2 0 4 ; c a l o r i s 323 ; c o c t u s 6 , 1 6 9 2 ; m a t r i s ( n u l l a ) 3, 2 8 1 .
2, 3 ,45 5 ; g ra u is 3, 13 , 273 ; m a g n u s L a e t i t i a : c o r d i s s i m p l i c i s 2, 6 , 9 5 5 ;
9 , 599 ; m u l t u s 1 , 2, 7 3 1 ; 4 , 9 7 9 ; 2, 7 , g l o r i a e ( D e i ) 1 , 4 , 1 2 2 ; i n t e r i o r ( in
37°l 3> 9 , 532 ; p aen iten tiae 2, 6 , Deo) 3, 3, 4 8 ; t u r p i s 1 , 4 , 6 8 3 ; - a e
2459 ; p e rse c u tio n u m 3 , 3 , 52 3 ; p la­ i n e n a r r a b i li s a l t i t u d o 2, 1, 4 1 7 ; s o ­
c e n s D e o 1 0 , 1 9 2 ; p o p u l i 5, 55 . 5 7 3 . n u s 1 , 6 , 2 3 6 ; t o t i u s u o x 2 , 5, 1 4 2 ;
5 7 6 ; u a n u s 200; u itae 1, 4, 53 6 ; u o x 3, 1 3 , 5 2 3 .
- -es in c o r p o r e m u lt i 2, 4 , 296 ; fid eles Lamentatio: a f f l i c t i o n i s 2 , 6 , 1 8 7 4 .
5 , 9 8 9 ; m a g n i 1 , 2, 37 3. 7 3 7 : 4 , 8 7 7 ; Lampada : - a r u m u i u e n t i u m ( e x e r c i ­
2, 2, 2 1 6 ; t e s t i u m d u o r u m ( E n o c h e t t u s s u p e r n o r u m s p i r i t u u m ) 1 , 2, 53 .
H e lia e) 3, 1 x, 2 68 ; 7 9 c l a r i t a s ; 52 . 78 m u l t i t u d o m a x i ­
— is e x e r c i t i u m 2, 6, 2 1 2 3 ; f a t i g a t i o 1, m a.
4, 183; in d ig n a tio 3 ,3 ,5 2 3 ; in firm itas L am p as : ca ritatis 3, 8, 9 6 9 ; u e r a e t
1, 4, 536 ; m e r c e s 2, 5, 5 59 ; 6 , 2 5 4 1 ; a r d e n t is s im a 969.
3, 1 0 , 1 9 3 ; p a r s Prot. 7 0 ; s t u d i u m 2, L an gu id u s : m e d e la m ard en ter d esi­
3 , 4 5 5 ; s u d o r 6 1 2 ; 5, 30 9 ; 3, 1 0 , 1 5 1 . d e r a n s 1 , 3, 6 0 1 .
7 9 7 ; su p p liciu m 3, 2 2 8 ; Languor: g r a u i s 1 , 3, 6 0 2 ; i n i q u i t a t i s
— u m m e r c e s 1 1 , 6 0 . 7 3 3 . 735 ; a b s q u e in u e te ratae p e c c a to r u m 3, 8, 297;
-e su i s p ir itu s u o l u t a n t u r in d e s id e ­ p a r u u s f a c i l e c u r a t u r 1 , 3, 6 0 2 ; - u m
r i i s c a r n i s s u a e 5, 2 8 1 ; c u m m a x i m o o m n iu m m ed icu s m agnus: D eus
-e e t s u d o r e 1 , 4 , 182 ; e x -e f a t i g a t i o ­ 600.
n e m i n c u r r i t 1 8 3 ; i n - e e x e r c e t e 3, Laniator : q u i u n c t io n e m sacerd otalis
10, 1 9 7 ; s i n e -e n o n d atu r fru ctu s o fficii non habens sacram o b la tio ­
194. n e m o f f e r r e u u l t 2, 6 , 1 8 5 3 .
Labrum : u e n t i 3, 11, 553. L a p illu s : -i o m n i u m g e m m a r u m m i ­
L ac: c o a g u l a t u m e t c o c t u m sep tim a n u t i s s i m i 3, 6, 2 2 1 . 9 53 .
u e l o cta u a uice 1 , 2, 4 5 9 ; coctu m L apis: a b y s si 2, 7 , 81. 2 8 9 ; aedificii
s e m e l u e l b i s 4 3 8 ; - t i s p a r s 4 , 59. 5 1 1 D e i 1 , 4 , 3 6 3 ; a n g u l a r i s 3, 6 2 7 s u p e r
p erm ixta ta b e ; 37. 498 s p i s s a ; 58. t o r c u l a r c a d e n s : F i l i u s ; 2, 6, 6 1 3 ; 3,
30 6 t e n u i s ; s a p o r d e l e c t a b i l i s 2 , 4 6 0 ; 2, 1 9 1 : 7 , 1 9 9 ; 1 0 , 5 1 6 . 5 3 2 ; c a n d i ­
u ir e s 4 6 0 ; la c in u a s is su is h o m i n e s d issim u s 10, 63. 531; d u rissim u s
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 791
d u ritiae im p e rfo ra b ilis (durus ru tila n s (sig n ifica n s S p ir it u m sanc­
h o m o ) 4 , 4 2 4 ; e r e c t u s 2 , 59. 1 1 6 i n t u m ) ; 112. 12 4 u ir id ita s u m i d a (si­
a l t i t u d i n e m ; 5, 5 7 0 i n p r a e f i g u r a t i o ­ g n i f i c a n s P a t r e m ) ; u i u i s e x - d i b u s 3,
n e i n n o m i n e D e i ; 6, 4 23 in t i t u l u m ; 128.
e rig e n d u s in te m p lo 5, 5 6 2 ; f i g u r a Lapsus: Adae 1, 2, 381; 2, 6, 809
altaris 54; ; f o r tis s im u s aed ificii D e i s a n g u i n e F i l i i a b s t e r s u s ; 3, 2 , 20 8 ;
e f f e c t a ( a n i m a ) 1 , 4 , 36 3 ; i g n e u s 3, 7, p e c c a t i 1, 2 2 6 ; i n - u la b a n t e s 2, 7,
1 7 4 ; i m m e n s u s 2, 57 . 1 1 4 ; i n n o t u i t 573 -
u n iu erso m u n d o , co n cu tien s et o cc i­ Laqueus: d i a b o l i 2, 1 , 3 5 8 ; 3, 3 0 8 ;
d en s m e n d o s a facta 3, 7, 196 ; in te ­ 6 , 9 5 3 ; 3. 9 , 2 4 8 ; m o r t i s 2, 3, 7 2 1
g e r et a lb u s (id est p le n it u d o iusti- p e r p e t u a e ; 3, 2 , 3 0 2 ; 6 , 6 8 1 ; 1 1 ,
tiae D e i) 2, 4 , 30. 1 0 1 ; l i m a n s 3, 13, 4 0 4 ; r a p a c i s s i m u s 9 , 2 4 8 ; -i d i a b o l i
104; p erforatu s 2, 4 , 173 ; n o n p o te s t 1, 4, 475 ; in im ici tru cu le n tissim i 3,
conuerti in m o llitiem 3, 1, 454; 3, 4 2 2 ; - i s u b i e c t i o 6 , 6 8 1 .
p raefigu ran s F iliu m 5, 5 7 0 ; p r e t i o ­ L argitas : dans p rop ter am o rem 3,6,
s i s s i m u s 8, 4 3 0 ; q u a s i - i n h o m i n e 139; d ilig e n s serpentem in lig n o
e s t D e u s 1 , 4 5 3 ; s i g n a t u s 5, 52 . 59. pend en tem 141 ; fu g ie n s ig n itu m
56 0 . 5 6 7 . 6 0 4 . 6 1 2 ; s u b u e r t e n s a b y s ­ serpentem 140 ; im p e n d e n s ad iu to-
sum 13, 104; uerus (u eru s F iliu s r i u m o m n i d o l o r i 2 , 3, 1 6 8 ; i m p r i ­
D ei) 10, 449; unus totu s in teg er m ens p ectori suo, p er am o rem cae­
habens ferreu m co lorem (D eus) 1, lestem , m ed icam en tu m o m n iu m
3 *- D 7; u u ln e ru m 3, 6, 745 ; in it iu m o p e r a ­
- - d e s acuti 1, 3, 1 3 . 1 9 4 ; a c u t i s s i m i , tion is (ab stin en tiae) 73 3 ; l a c r i m a ­
m aio res et m in o r e s 6 5.2 05 ; im p o liti r u m i n t e r i o r u m 10, 289 ; s i m p l i c i t a ­
2,6, 1 1 7 . 1825 ( m in is t r i e c c le s i a e ) ; 3, ti s p u e r i l i s 6 , 7 2 9 ; - t i s h a b i t u s 6 , 5 1 .
9, 4 0 7 ; i n f o r m e s e t i m p o l i t i in f u n ­ 7 2 6 ; status 46. 5 8 3 ; u e r b a 3. 1 3 8 ;
d a m e n t o a ed ificii 2, 6 , 2 110 ; n o b ilis­ u n c t io 754.
s i m i i. e . a n i m a e s a n c t a e 3, 10, 8 80 ; Lasciuia: 1,4, 248; 2, 7, 1 8 7 ; 3, 13,
p retio si 1, 2, 6 8 7 p u r g a t i o n e p o l i e n ­ 2 0 0 ; c o n c u p i s c e n t i a e c a r n i s 3, 2 3 1 ;
d i; 2, 4, 202; 3, 1, 4 7 . 174; 195 h o rrib ilis D e u m ig n o ra n s 1, 4, 487 ;
m a g n a e p e r s o n a e : m a rty re s, uirgi- in d iscip lin a ta 3, 3, 1 8 9 ; m e n t i s q u a e
n e s ; 6 , 1 2 7 ; 1 0 , 882 ; p r e t i o s i s s i m i 8, in stu titia m orum est 2, 2, 214;
8 7 . 9 4 3 u i r i d i s e t r u b e i c o l o r i s ; 95 2 ; to r tu o s a ela tio n is 3, 3, 4 5 9 .
9, 400 u ir t u t u m ; 12, 299 ; p u lc h r i et L a t i t u d o : in ter ae d ificiu m et s p le n ­
b e n e c o m p o s it i in m u r o p a r ie tu m 2, dorem 3, 2 , 9 2 . 718 ; alaru m (c o n c o r­
6, 2 1 1 2 ; p u r i s s i m i ( c o r d a f id e li u m ) diae) s u p e r a n s lo n g i t u d i n e m i m a g i ­
3, 7, 4 9 ; q u a d ra ti n o b ilissim i, sem - n is 10, 4 9 1 . 795 ; c u b i t o r u m q u at­
p e r a m a b i l e s 8, 4 3 3 ; q u a d r i 1 , 4 , 83 t u o r ( t u r r i s ) 3, 2 2 . 1 5 2 ; e x p a n s i o n i s
qu in q u e lu cid io res so le et ste llis; 10, 7991 glo ria e 5, 4 0 9 ; im aginis
208. 2 1 0 ; s c i s s i 3, 7, 180 ; u iu e n t e s 2, iu s titia e u t - q u i n q u e h o m i n u m sibi
3, 24 5 i n f o n t e l a u a c r i d e a l b a t i ; 3, 9, a s t a n t iu m 9, 14 7 . 874 ; im m e n s a (la­
272 succensi per ca lo rem Sp iritus p id is) 1, 39. 1 3 8 ; l e g i s D e i 9, 8 7 7 ;
sa n c ti; m aloru m non conterens caritatem
- -d is co m p reh en sio p alp ab ilis 2, 2, 13, 638; m en tis hum anae 2, 6 5 1 ;
112 ; 127 sig n ific an s F iliu m ; d u ritia p e r fe c tio n is 141 ; r e r u m m u n d a liu m
1, 2, 260; 3, 4 5 3 ; p retio sissim i i n e p t a 2, 5, 6 1 3 ; u irtu tu m 3, 1 4 0 ;
a m o r 8, 4 3 0 ; u i r e s 2, 2, 7. 1 1 0 ; u i t i o r u m 1 , 2, 1 4 7 ; 3, 2, 609 a b s t e r ­
- - d u m a e d i f i c a t i o 3, 245 ; c o m p a g i n a ­ g itu r q u in q u e u u ln e rib u s C h r is t i;
tio 3, 2, 7 1 . 2 4 8 . 3 7 2 ; d u r o r u m c o r d a - - i n i s ta n ta e lim u s ( n ig e r in p e c to r e
in h o m in ib u s 9, 519; fu lg e n tiu m sed en tis in th r o n o ), u t alicu iu s h o ­
u isio aurea 2, 5, 3 7 2 ; l i m a t i o 3, 9, m in is p ectu s 1 ,4 6 . 172 ; et lo n g itu d i­
407 ; c u m -de s ig n a tu m te m p lu m 5, n is m ir a e 1, 1, 1 5 , 61 a la ( s e d e n tis
564; in -de 2, 2, 112. 131 ig n is s u p e r m o n t e m ) i. e . s u a u i s e t l e n i s
792 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
p r o t e c t io ; 3, 5 ,9 9 . 406 alae tres (zeli -d e s in s ile n t io c o n t in e n t ca eli 12,
D e i : e x p a n s i o u i r t u t i s s. T r i n i t a t i s ) ; 218 ; c u m m a g n is -d ib u s g lo ria ae­
m u lta e la cu s 1, 2, 56 . 146; quasi te r n ita tis e le c t o s r e c ip it 25. 259.
e x t e n s io -in is a r b o r is (s e n su s) 4 , 768. Lectus: a e g r i t u d i n i s Prot. 82.
Latrocinium : fo rn ica tio n is n eq u issi­ L e g io : - n e s p r a e m i s s a e 2, 1 , 2 9 3 .
m um 3, 1 1 , 514. Lenitas : a e r i s a r i d i t a t e m t e r r a e r i g a n s
Latus : F ilii 2, 6, 194 . 1 1 7 6 ; u t r u m q u e I, 4 , 3 4 6 ; a p e r t a i n F i l i o 2, 4 , 1 6 7 ;
3, 6 , 5 39 i n i t i i ( u e t e r i s e t n o u i t e s t a ­ d e u o t i o n i s 3, 8, 8 8 0 ; i n t i m a 6 , 8 7 6 ;
m e n t i ) ; 2, 6 3 6 p r o s p e r u m e t a d u e r - in o u ili m an su etu d in e 4, 532; et
s u m ; u u ln era tu m (F ilii) 2, 6, 2 8 1 ; p ietas fe lic iu m actu u m 9, 4 3 0 ; re ­
-eris sanguis 1264; u u ln u s 1206. m ission is 2, 6, 1272; uerborum 3,
1208 ; 3, 2, 6 1 6 d e l e u i t c u l p a m A d a e II, 4 5 4 ; u e s t i s 9 , 8 6. 503 ; - t i s a l b e d o
et E u a e ; d e -ere F ilii 2, 6, 194 flu xit 3, 2 6 6 ; o b s e q u i u m 2 , 5, 9 2 9 .
s a n g u i s ; 2 81 e x i u i t e r u o r ; 1 1 7 6 m a - Len ocin ium : m aloru m o m n iu m 3,
nauit san gu is et aqua. 12, 280.
Lauacrum : ba p tism i 2, 3, 3 4 0 . 6 2 7 . Leo : f o r t i s 1 , 4 , 3 39 s e d e f e n d e n s ; 2,
680. 698; 5, 745; p aen iten tiae 6, 3, 4 7 7 t a m q u a m - a d c o n c u p i s c e n ­
2 3 3 7 ; p u r i s s i m u m 3, 245 ; r e g e n e r a ­ tiam o p eris filioru m ( u ir ) ; fo rtissi­
tion is 362. 733; salu ation is 264; m u s C h ristu s 3, 6 , 7 3 7 ; 8, 7 6 5 ; 10 ,
s a l u t i s 6 7 0 ; -i b e a t i a q u a e t o r r e n t e s 5 60 d e s t r u e n s m o r t e m ; f u l u i c o l o r i s
4, 211; s a n ctificatio 3, 4 3 9 ; in -o 1 1 , 7 7 . 1 6 4 ; f u l u u s 4. 1 6 3 ; ia c e n s s u b
m e rs u s s e rp e n s a n tiq u u s 516. p ed ib u s (q u in tae im a g i n i s : uicto -
L a u a t i o : p ae n iten tiae 2, 6, 1 7 4 6 . r i a e ) i. e. d i a b o l u s 3, 7 2 . 4 4 0 ; l u c i d u s
Laus: creatoris 2, 5, 382; 6, 531. 6, 139; 134. 735 ta m q u am spe­
2205 ; D e i 1, 2, 7 2 ; 3, 5 7 2 ; 4 , 848 ; 3, c u l u m ; -n is n a r e s e t o s 1 1 , 108. 3 2 6 ;
I. 4 3 3 ; 4) 5 4 1 ; 1 0 , 395 ; ( F i l i i ) 1 0 , u i r t u s u e l s i g n i f i c a t i o 1 0 , 18 5 ; - n u m
780; g lo rio sa i i , 7 0 5 ; g ra tia ru m fo rtiu m fo rm a 2, 1 , 33 ; lex fo rtio r
b e a t a r u m u i t a e 70 5 ; l a u d a n t i u m e t -ne3, 1 1 , 8 43 .
d i c e n t i u m : ‘ G l o r i a tib i D o m i n e ’ in Leprosus: 2, 6 , 2 4 3 8 .
c h o r o a n g e l o r u m e t in e le c ta u in e a Leuitas : i n s t a b i l i t a t i s 3, 10, 446 ; ua-
1 , 4 , 45 3 ; m a x i m a 2, 9 1 ; 2, 6, 20 70 ; n ita ti s t o t i u s 6, 9 1 0 ; -te n o n m o b i l i s
o m n ip o ten tis D ei i. e. san ctu s ... (co n stan tia) 10, 4 4 6.
215. 523; o rd in u m a n g e lico ru m 3, Lex : 1 , 4 , 5 5 5 ; a b s c o n d i t in se salua-
2 , 5 4 6 ; p e r f e c t a 7 , 34 3 ; p u r i s s i m a e t t i o n e m c u m p r a e s i g n i f i c a t i o n e F ilii
in e x p lica b ilis a n g e lo r u m 4, 4 3 9 ; o 3, 2 , 4 3 7 ; a n t i q u a 4 , 1 0 . 1 7 7 . 1 8 4 ; 6,
re x , tib i sit 1 3 , 4 4 9 ; s p i r i t u u m s u p e r ­ 626 ; asp e ra et d u r a d ata Iu d a e is 2, 5 ,
n o r u m 2, 54 8 ; t i b i , C h r i s t e 1 3 , 4 4 3 ; 7 3 6 ; beata 3, 10, 665 ; c a r n a lis 2, 5,
--des in ca elestib u s 12, 87. 272; 5 6 9 : 3 , 10, 344 t a m - q u a m s p irita lis ;
ciu iu m supernorum 13, 29. 468; C h ristia n o ru m 2, 488; 5, 565; 9,
cr e a to ri d a n d a e u o c e co rd is et oris 9 1 7 ; clarita tis m y s te rii an te in c a rn a ­
1 3 , 4 6 2 ; d u l c i s s i m a e ( a n g e l o r u m ) 2, t i o n e m 4, 375 ; c i r c u m c i s i o n i s 2, ;,
1, 3 1 4 ; g a u d i o r u m 3, 12, 2 7 2 ; 13, 205 ; 3, 6, 2 9 4 ; c o n iu g i i c o n s titu ta
32. 471 supernorum ; de g ra d ib u s 10, 346 ; c o n s c r i p t a 2, ; , 700 ; c o n s t i­
su p ern is 38. 494; in d e fe s s a e D eo t u t a 803. 9 4 9 ; 3, 5, 3 0 1 ; 6 , 8 2 4 ; 8,
offerendae 562; ju b ilatio n u m 551; 6 4 3 ; 9, 7 3 4 ; 10, 3 8 7 ; d ata m u lie ri
m en tiu m so n a n tiu m 11, 289; re­ p e r D e u m 1 , 2, 5 2 6 ; D e i 5 , 9 1 : 2 , 5,
s o n a n te s in caelesti g lo r ia 12, 2 7 2 ; 4 2 . 7 8 1 . 7 9 7 . 1 3 5 1 ; 6 , 25 56. 2 6 1 3 ; 7 ,
--d is glo ria 2, 6, 2063; h o m in u m 536; 3, 1 , 2 5 6 . 2 7 0 ; 2 , 3 7 5 ; 3, 1 9 0
u e rb a u ola n tia 3, 6, 30. 4 7 5 . 4 8 2 ; d i g n e n o n h a b i t a i n p o p u l o ; 5, 1 4 6 .
h o n o r 10, 3 9 4 ; h o s t i a in p r o u i n c i i s 499 facta co rru p tib ilis in duabus
482. 775 ; h u m a n a e f a m a 2, 3, 2 0 7 ; ta b u lis; 7, 262; 8, 6 1 1 . 1021; 10,
p r a e c o n ia 6, 2 10 1 ; s u b m in is tr a tio 3, 5 1 7 ; d i s c i p l i n a e 3, 3 8 2 ; d i u i n a 1 , 5,
2 , 54 6 ; - d u m h a r m o n i a 1 3 , 38. 4 9 4 ; 98. 1 18 ; 2, 3, 3 5 3 : 4 , 3 8 7 ; 5, 2 1 1 ; 6 ,
 INDEX VER BOR VM ET ELOCVTIONVM 793
2 5 9 2 ; 7 , 5. 1 5 2 . 1 5 9 ; 3, 4, 12. 192. n o u a le g e p lu r im u m fru ctu m affe­
196 ; 6, 57 8. 6 4 1 ; 10, 1 1 7 ; 1 1, 1 7 7 ; ru n t ; 6, 6 9 7 D o m i n i stab ilita (o p e ra
D o m i n i 2, 4 6 9 ; 6 , 6 9 7 ; d u p l e x n o n u irtu tu m ).
e r a t d a n d a A d a e 2 , 3, 30. 3 9 1 . 3 9 2 ; Liber; h ic (Sciu ia s) 3, 11, 41. 444;
Filii 3, 2, 4 9 0 . 4 9 3 . 4 9 8 ; f o r t i o r l e o n e 13, 6 4 5 ; Regum 2, 4 , 13. 206; 3,
11, 843; in stitu ta 1, 256; in terior 7, 22. 4 3 4 ; S a p i e n t ia e 2, 6, 59. 1 6 5 .
s p i r i t u s 6 , 3 6 4 ; i u s t i t i a e 2, 4 7 0 ; 4 8 6 1 2 1 6 . 2485 ; S c iu ia s s i m p l i c i s h o m i ­
accep ta de Patre, co llecta a F ilio, n is Prot. 1; u itae 3, 5, 5 5 0 ; 1 1 , 7 0 3 ;
f a c t a l e x C h r i s t i a n o r u m ; 3. 5 1 7 ; 4 , -bri u id el. p sa lteriu m , e u a n g e liu m et
2 1 4 ; 6, 281 ; la p i d e a I u d a e o r u m 7, alia u o l u m i n a Prot. 31 ; - b r i h u i u s
223 ; n o u a 3 , 2 . 1 1 8 . 1 2 4 ; 5 , 6 1 9 ; 1 1 , uerba 3, 11, 455 ; 1 3 , 64 5 m ystica
8 86 ; n o u i t e s t a m e n t i 6 , 2 8 7 ; 6 0 1 e t n o n r e c u s a n d a ; R e g u m u e r b a 2, 4,
an tiq u i; parua 2, 3, 614; p o p u li 13. 206; u itae in titu lu m erectu s
an tiq u i 3, 6, 606. 7 1 0 ; p o s i t a 1, 4, lapis 3, 5, 5 5 0 ; - b r o r u m d i u i n o r u m
7 3 1 a d s a l u t e m h o m i n i s ; 896 h o m i n i e x p o sito re s 4, 10. 178 ; e x p o s it io
secundum hoc quod la b o ra re po­ Prot. 3 1 . 8 7 ; d e -bro R e g u m uerba
test ; e t p r o p h e t a e in d u o b u s p r a e ­ 3, 7 , 2 2 . 4 3 4 ; in - b r o (S c iu ia s) sig illa
ce p tis p e n d e n t 728 ; et p r o p h e tia 3, S c r ip tu r a r u m a p erte et len ite r p r o f e ­
4 , 205 ; 6 , 6 7 5 em anantes et o sten ­ r u n t u r 1 1 , 4 1 . 444.
dentes u itam et m ortem ; 11, 473 Liberatio : g e n e r is h u m a n i 2, 6, 886 ;
s u d a n t e s ; s i g n a t o r u m 2 , 3, 3 7 2 ; u e - h o m i n i s 1 , 4 , 8 63 ; m e m b r o r u m f i d e ­
t u s 5, 3 9 9 ; 3, 5 , 6 1 8 ; 6, 2 9 3 . 6 0 6 ; 10, liu m 3, 6, 1 0 0 2 ; s a l u b e r r i m a 2, 6,
9 2 9 ; 1 1 , 886 ; 12 , 15 6 ; u ic in a s ig n a t a 1097.
a p a t r i a r c h i s 4, 4. 1 4 7 ; Libertas : 3, 6 , 4 1 4 ; 8, 1 1 4 9 ; i n C h r i s ­
— - g e s a D e o c o n s t i t u t a e 2, 4 , 3 9 6 ; t o 9, 9 6 6 ; i n d i s c i p l i n a t a 735 ; m e a
- - g is a q u a in u i n u m e u a n g e lii c o n u e r - ( D e i ) 2 , 5, 8 0 7 ; p a c t i 4 3 6 ; e t s u b i e c -
sa 3, 1 1 , 4 8 8 ; a u s t e r i t a s 1 , 5, 2 9 ; 3, 2, tio san ctitatis 3, 9 , 9 6 6 ; u o l u n t a t i s 8,
4 3 0 ; 4 , 2. 1 2 0 . 2 7 1 ; b e a t a e o p u s 1 0 , 493 1 9 > 73 5 1 _t' s iu gu m 2 , 5, 8 0 7 ;
665; co g n itio in itialis 4, 12. 192; n o u ita s 388; o ffic iu m 3, 10, 660.
d e f l u e n t i s f i n i s 6 , 595 ; D e i i u s t i t i a 2, L ib id o : 1 , 2, 4 1 2 . 563 ; 2 , 3, 5 9 4 . 6 5 1 ;
4 2 1 ; d e t e c t i o 9, 9 2 7 ; d u l c e d o i n t e ­ 7 , 4 1 8 ; a r d e n s I , 2, 62 3 ; 2 , 6 , 1 4 6 3 .
r i o r 1 1 , 8 4 3 ; d u r i t i a 2, 4 , 1 6 8 . 1 7 3 ; 3, 1891. 2283; 3, 7 , 3 3 3 ; 8, 1 1 2 3 ; 9,
6, 13. 296; e x ara tio 2, ;, 1351; 9 3 7 ; c a r n is 2, 6, 1 8 9 1 ; c o n c u p i s c e n ­
e x t e r io r is a s p e r it a s 1 , 5 , 1 5 0 ; fin is 3, tiaru m 3, 8, 1 1 2 3 ; d e d u c i t u r a d n i h i ­
2, 3 7 9 ; g e r m e n 3 7 5 ; i n i t i u m 4 , 14 . lu m a ca stitate (u t c a d a u e r c o n s tr in ­
209. 226; in stru m e n ta 2, 436; 7, g itu r a u o lu c re ) 1 1 5 1 ; d i a b o l i c a 9,
2 6 2 ; i u g u m 1 , 5 , 32 ; 3, 7, 5 5 ; iu stitia 936; exercetur non so lu m secun­
1 , 5, 5 7 8 ; l i g a t u r a 2 , 5, 385 ; m e d u l l a d u m h o m i n e m , s e d s e c . p e c o r a 1 , 2,
3, 1 1 , 4 8 8 ; p r a e c e p t a 5, 303 ; 6 , 2 8 7 ; 334; p eccati 410. 611 ; secu n d u m
p r a e c e p t u m 1 , 2, 4 7 0 . 6 0 1 ; 2 , 5, 2 6. u o lu n ta te m su am 55 8 e x e r c i t a ; 57 3
566. 569. 7 1 6 ; 3, 10, 347. 3 4 9 ; p r a e ­ co m p leta; so rd id issim a 3, 9, 9 3 6 ;
c o n i a 9 2 9 ; p r a e u a r i c a t i o 1 , 5, 7 2 ; 3, s u a 1 , 2, 5 5 8 ; u e s t r a 3 3 4 . 5 7 3 ; 2 , 7 ,
1 , 5 6 6 ; 8, 8 01 ; p r a e u a r i c a t o r e s 2 , 7 , 526;
3 9 3 ; et p ro p h e ta ru m iu stitia 3, 5, --in is a m p lex io 389; a m p le x u s 6,
6 2 0 ; s e r u i t u s 2, 2 1 9 ; s i g n a 2 , 3, 3 7 2 ; 1028; ard or 1 5 1. 2283. 2 3 4 3 ; 3, 4,
t e m p u s 7 , 395 ; t r a n s g r e s s i o 3, 1 , 35 ; 4 6 8 ; c e s s a t i o 1 , 2, 4 8 1 ; c o n c u p i s c e n ­
t r a n s g r e s s o r e s 2 , 3, 3 6. 4 4 2 ; u e r b a 6, tia 496 ; 2, 3, 2 9 0 ; c o n s p u m a t i o 3, 9,
126. 1954; 3, 1 0 , 3 8 7 ; u i a 3, 5 1 7 ; 937; feru e n tissim a e effu sio 2, 7,
um bra 1, 5, 18 3 ; 3, 6 , 6 2 6 ; 1 0 , 29. 4 6 0 ; f l a m m a 1 , 2, 6 1 6 ; g u s t u s 2 , 6,

565; 2295; in cend iu m 1, 2, 612; 2, 6,

- e x t r a - g e r n 1 0 , 34 3 p r o i e c t i ; 3 6 4 u e l 2 3 3 8 ; p e t u l a n t i a 1 , 2, 568 ; p u l u i s 3,
i n f r a - g e r n p e c c a n t e s ; s u b - g e 3, 2. 8, 1123; rictu s 9, 936; sin istra 8,
117 p u llu la n tes d i u i n a e u i r t u t e s in 1146; strep itu s 2, 6, 1910. 2294;
794 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
su cu s 2347 ; su p erflu itas 1, 2, 4 9 5 ; 2, h o m i n i s 188 ; lu t e u s ( h o m o ) in p e c ­
7 , 3 9 4 ; t a c t u s 3, 302 ; to re P a tris 12. 271. 273 ; n i g e r et
- -ine e t f u r o r e p le n a ia cu la (d ia b o li) lu t u le n t u s 4 5 . 17 2 . 1 8 7 ; o r n a t u s ual-
1 , 3, 6 3 2 . d e ( c u m la p id ib u s p re tio s is et m a r ­
L ib itu s : 3, 9 , 7 4 0 ; m e n t i s 2, 6 , 2 0 4 ; ; g a r i t i s ) 1 9 8 ; p u r u s 1 , 2, 3 6 6 ; t e r r a e
p e c o r i s 3, 8, 4 7 4 ; u o l u n t a t i s 3, 4 6 2 . 3. L 598;
Libra: a e q u a ( i u d i c i i D e i ) 3 , 4 , 6 1 6 . - -o D eus 588 seru au it splen d orem
Licentia: p e c c a n d i 3 , 5, 1 9 1 . L u c ife ri; 598 terrae d ed it illu stre
Ligatura: 2, 6 , 2 6 5 6 ; c a p i t i s 3, 3, 9 2 . lu m en ;
5 3 4 ; c o p u l a e 2, 8 0 9 ; d i a b o l i c a 1, - -u m terrae D e u s fo rm a u it 588 h o m i­
36 3 ; d i l e c t i o n i s D e i e t p r o x i m i 3, 3, n e m ; 59 8 a d i m a g i n e m e t s i m i l i t u d i ­
431 ; e x te n d e n d a (su per peccatores) nem s u a m ; in -um a rid u m m isit
2, 6, 2 6 15 . 2 6 1 7 ; fa m u la n tiu m 3, 6, D e u s u iu en s sp ira cu lu m 1, 4, 89;
4 1 9 ; fo rtis 690 ; iu n c tu r a e p r a u o r u m — d e -o terrae h o m o 2, 1, 1 1 . 2 1 2 ; 6,
m orum 8, 8 8 4 ; l e g i s 2 , 5, 385 ; n e r - 1454 creatu s ; 3 ,4 6 4 factu s ; 3, 7, 376
uorum u m e n tiu m 3, 1 1 , 888 ; p r a e ­ f a c t u s i n e r e c t i o n e s u r s u m ; e x - o 9,
ceptoru m Dei necnon so cietatis 697 D e u s fo rm a u it h o m in e m ; 11,
C h r i s t i 9 , 4 6 5 ; s u b j e c t i o n i s , f o r t i s 6, 390 h o m o d i s c e r n i t f o r m a s .
690 ; u ir i a c m u lie r is 2, 5, 83 3 ; Linea: -is s e p t e m c h a r t a i n s c r i p t a 3,
- -ae au cto r 1426; ca p tio artissim a 6, 1 6 1 . 822.
1 4 4 2 ; n e x u s 6, 2 6 3 6 ; p o n d u s 1 , 3 3 4 ; Lineam entum : -a h u m a n i c o r p o r is
u in cu lu m 3, 4 1 2 . 1 , 4 , 6 ; . 5 7 2 ; e x - i s f o r m a e se c o n t r a ­
L ig n u m : q u a si - ca rn is fra gilis 3, 6, h it sphaera (exitus an im ae) 373.
9 4 1 ; c r u c i s 1 , 2 , 5 3 9 ; 3, 548 ; 2, 6, 804.
4 2 5 . 1095 ; 3, 10, 77 8 ; m o d i c u m in L in g u a : fid eliu m o m n iu m 3, 10, 78 0 ;
m o d u m f l a b e l l i 6 , 2 1 8 . 9 38 ; p a s s i o ­ h u m a n a u l t r a q u a m e f f a r i p o t e s t 2,
n is 2, 6 , 2 6 7 ; s c i e n t i a e b o n i e t m a l i 5, 1 , 86 c l a r i t a s ; ; , 1 4 6 . 4 9 1 t e n e b r a e
1703; uirid e, - arid u m 3, 1, 532; tan ti h o r r o r is ; e x te n s a e x o r e le o n is
u itae 10, 4 8 4 ; 3, 3, 7 2 . 4 4 4 ; i n - a s m u l t a s l u x d i u i s a
— -a d e s e c t a ( a b a n g u l o c o l u m n a e T r i ­ 2, 7 , 5 1 . 1 4 6 ; - is d i u e r s i s l o q u i 3, 7,
n ita tis) 7 , 4 1 . 1 5 7 ; m o le s ta e t in u tilia 24 5 ; i n - is i g n e i s S p i r i t u s 2, 4, 8;
160; p lu rim a p u trid a iacen tia 40, in c e n d it corda d iscip u lo ru m ; 139
1 5 7 ; s i l u a r u m 8, 8 1 6 ; s i l u e s t r i a ( fi li i u e n it in m u n d u m ; 3, 7, 241 a p p a ­
h o m in u m ) 8 2 6 ; su ccisa ab a n g u lis r u i t ; 37 1 f i r m a u i t d o c t r i n a m F i l i i ; 9,
(i. e. i n f i d e l e s a T r i n i t a t e a b s c i s i ) 7 , 442 tetigit c o r d a d is c ip u lo r u m .
42. 1 6 ; ; in - u m cru cis D e u s d e d it Liquor: fo eto ris h u m a n i 3, 1, 326;
F i l i u m p r o s a l u t e h o m i n i s 1 , 3, 54 8 . p eccati 2 ,6 , 12 2 9 ; p o llu tio n is 1251.
L iliu m : 3, 1 0 , 3 0 9 ; a e t e r n a e u i t a e 3, 1 2 5 2 ; san ctitatis in te r io r 3, 9, 5 0 6 ;
272 ; c a n d id is s im u m u irg in ita tis flo ­ terren u s p e c c a to ru m fo eten tiu m 1,
r i d i s s i m a e 8, 9 0 8 ; c o n u a l l i u m 2 , 5, 3, ; 10 ; u u a e i n s a n g u i n e m V n i g e n i t i
161 ( s u p e r n a S i o n ) ; 6, 1278 F iliu s d u c t u s 2, 6 , 4 5 2 ; - is m o l l i t i e s 1 2 2 9 .
D e i ; -a c a n d id a c u m ro se a p u r p u r a Litterae: - a r u m m e d u l l a 1 , 1 , 3 4 ; -a s
3, 13, 383; in d e x te r a (a m o ris c a e le ­ l e g e r e 2, 1 , 9 2 .
s t i s ) e t a l ii f l o r e s 3, 4 3 . 2 7 1 ; - o r u m Liuor: a n i m a e m a l e u o l a e 2, 5, 1 4 6 8 ;
p r a e m ia 272. e d a x 4 , 22 8 ; 3, 8, 30 0 ; m a l i t i a e 2, 5,
L im atio : a cu tissim a la p id u m im p o li­ 84. 1 4 6 4 ; 3, 8, 30 0 ; p e s s i m u s c e l a t u s
t o r u m 3, 9, 4 07 . 1 , 4 , 9 8 6 ; p l a g a e 2, 535 ; u u l n e r u m
L im u s : a r i d u s 1 , 4 , 89 ; c i r c u m d a t u s o m n i s , l a c r i m i s p e r f u s u s 4 , 1 4 2 ; -is
la p id ib u s p re tio sis a tq u e m arg a ritis a c u u l n e r i s c o r r u p t i o 2, 5 3 2 .
3, 1, 4 7. 173 ; in firm u s et d e b ilis ac Loculus: c o r d i s a n t i q u i 3, 13, 81.
pauper 187; la titu d in is tan tae ut Locus : a l i e n u s 1 , 2, 3 1 3 ; 4 , 94; 3, 13,
m a g n i h o m in is p e c tu s 4 5. 173 ; latu s 662 ; a m o e n ita tis 1 , 2 , 2 3 2 . 40 5 .6 5 2 ;
secundum s im ilitu d in e m p ecto ris 2, 3, 5 1 9 ; b e a t i t u d i n i s 5, 1 0 0 3 ; b e a ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 795

tu s p erd itu s a d ia b o lo 3, 6, 854; d u o p arietes; m ed iu m 3, 19. 131;

carens o m n i p u lch ritu d in e et h o n o r e m irae 1, 1, 15. 61 ala a b u traq u e
1, 4, 94 ;co gn itio n is m u lieb ris 3, 11, p a r t i s s e d e n t i s i n t h r o n o ; 3, 5, 9 9 .
105. 321; c o n s e c r a tu s in h o n o r e m 406 alae tres zeli D e i.
V n i g e n i t i i , 2, 5 30 ; d e l i c i a r u m 6 6 9 ; Loquacitas : stu lto ru m h o m in u m 1,
depressus 3, 7, 4 9 9 ; d esertu s 1, 4, 2, 5 57-
9 7 ; ela tio n is (an tich risti) 3, 1 1 , 67. Lorica 13, 3, 6 8. 3 9 8 ; 9 , 1 8 4 ; f o r t i s 1 1 ,
7 9 6 . 8 01 ; g a u d i i 2 , 7 , 2 9 7 ; g e r m i ­ 230 ; id e st le x C h r i s t i a n o r u m 9 , 9 1 7 .
n a n d i 1, 2 8 ; ; h a b i t a t i o n i s 1, 4, 8 1 0 ; Lucerna: 3, 2, 588; ardens i. e.
h o r t i a p t u s 2, 7 4 3 ; i n s a n i e n d i 4 , 2 4 1 . C h ristu s u erus D e u s et u erus h o m o
7 9 6 ; i n t e g e r a b o m n i c o r r u p t i o n e 2, 5 9 6 ; i m p i o r u m 1 , 2, 1 2 3 ; l u c e n s 2 , 6,
53 0; in te r ru p tu s 3, 2, 5 7 ; 76 . 406 1 5 7 7 ; lu cid a (Io h . B a p t.) 3, 13, 9 7 ;
n u llu s; 50 9 u n u s ; 5 1 1 a l t e r ; 8, 4 7 . 98 p r a e c u r r e n s e t o s t e n d e n s i p s u m
549 triu m cu b ito ru m uacuusque m o n t e m ( C h r i s t u m ) ; - a e c a p u t 2 , 6,
a b s q u e m u r o ; 9 , 6 0 . 30 0 e t u a c u u s ; 1 577-
m i n i m u s e t u d i s s i m u s i , 100 ; n u ll u s L u cid u s : q u id a m m ira b ilis glo ria e
(Satanae) in lu m in e aeterno 559; ta n ta eq u e clarita tis 3, 1, 42. 169;
p l a n t a t i o n i s c u i u s q u e 1 , 2, 7 4 4 ; r e c ­ s e d e n s in t h r o n o 42. 48. 1 6 9 ; 10, 64.
t u s s a n g u i n i s 2 , 5, 8 4 1 ; s a n c t i f i c a t i o ­ 4 1 2 ; u iu e n s 42. 169.
n is 6, 4 1 6 ; san ctificatu s 3, ;, 556 Lucifer: 1, 2, 4 . 85. 431; an gelu s,
d o m u s e t t e m p l u m D e i ; 56 6 ; t e r r a ­ nunc Sa ta n as, in o r tu su o o rnatus
rum q u ic u m q u e 12, 4 3 ; u a c u u s 8, m a g n a g l o r i a a c d e c o r e u e s t i t u s 3 , 1,
55 8 sin e m u r o bonorum operum ; 4 7 8 ; a p p a r e n s c o n f u s u s 9, 1 7 9 ; c e c i ­
7 9 9 ; u b i 1 1 , 103. 309 m u l i e r c o g n o s ­ d it in in it io t e m p o r u m 170; u elu t
c i t u r ; 92. 250 u ir d i s c e r n i t u r ; colu b er coram h u m ilitate se in
- -a a b d i t a Prot. 45 ; a p e r t a 4 7 ; d i u e r - c a u e r n a m a b s c o n d i t 1 , 2, 8 24 ; c o m ­
sa 2, 5, 199; in fe rn a lia 3, 12, 84; p reh en d it to tu m m alu m et e iecit
in te r ru p ta d u o 9, 79 . 504; o p tim a t o t u m b o n u m 43 3 ; c r e a t u s m i r a b i l i ­
6 0 7 ; 60 8 b o n o r u m c o r d i u m ; p r i o r a te r 3, 1, 4 9 2 ; d e l e c t a t u s t u r p i t u d i n e
in ca e le sti p a tr ia 12, 2 1 4 ; san c tific a- m atris an tich risti 11, 5 1 9 ; d eseru it
ta, p o l l u t a c u m san gu in e h o m icid ii lu cem , tenebras recep it 2, 5, 7 0 2 ;
5, 6 0 9 ; d iffu n d en s ten eb ras per om nem
- - i s u i (i. e . s a n g u i n i s ) f u n d a m e n t u m m u n d u m 3 ,9 , 15 8 ; eie ctu s o b s u p e r ­
1 , 2, 3 1 2 . b ia m de ca e le sti glo ria 1, 2, 100;
L o cu sta : c o r r o d e n s f r u c t u s , i. e . i m ­ elatu s in s u p e r b ia m 1 10 ; erat p u r i o ­
p ietas d is c e r p e n s iu s titia m 2, 6, 462 ; r is l u m i n i s q u a m a l ii a n g e l i 3 , 1 , 58 2 ;
n e g le g e n tia e 463. erexit se et co rru it 8, 95 ; e s t in
Locutio: con tem p tu s m undi 3, 10, in fern o 127; ex stin ctu s a fu lg o re
7 8 2 ; d e s i d e r i i c a e l e s t i s 7 3 5 ; p a c i s 6, c la r i s p l e n d o r i s 1, 5 0 4 ; f r a n g i t u r a b
8 7 1 ; s t u l t a 2 , 5, 1 6 5 0 ; - n e s n e q u i s s i ­ h u m i l i t a t e q u a s i u d i s s i m u s f i l u s 1 , 2,
m a e 1 , 3, 1 9 1 ; p r o f e r e n t e s m a l u m 3, 827 ; f u g ie n s h u m ilit a t e m 824 ; m e n ­
1 o , 3 39 ; - n i s t e n o r Prot. 17 ; uerba 3, d a x 3, 1 1 , 54 3 ; n e s c i e n s i n c a r n a t i o ­
6, 8 7 1. nem V n ig e n iti 1, 2, 7 9 1 ; sen tien s
L o liu m : a - o t r i t i c u m s e p a r a t u r 3, 6, n u ll u m d e f e c t u m in in it io s u o 102 ;
908. serp ens a n tiq u u s 3, 11, 519 ; spar­
L o n gitu d o : aed ificii c e n t u m c u b i t o ­ g e n s in u tilia p e r m u n d u m 8, 126;
r u m 3, 2, 82. 519; 10, 4 9 1 . 795; su b san n a n s iu stitia m 1 , 2, 7 9 1 ; s u ­
g en eris h u m a n i n ascen tis 10, 800; p e r b i e n s 9 7 ; t u r p i s s i m u s 3 , 8, 1 3 3 ;
i m a g i n i s (i. e . i u s t i t i a e ) 9 , 1 4 9 . 8 7 9 ; - -i a r t e s 9 , 1 7 8 ; a s t u t i a e t e x s u f f l a t i o ­
p ote statis 5 , 4 1 0 ; ratio n alita tis in te l­ nes 176; casus in in itio tem p o ris
legib ilis 2, 640; scientiae sp ecu la - 1 7 0 ; sectatores d a e m o n e s 11, 173.
tiu a e 3 , 1 3 9 ; -inis (aed ificii) 3, 2 , 561 Lucrum : bonum 3, 11, 395; o p ti­
c e n t e n a r i u s n u m e r u s ; 86. 6 3 4 u n i u s m um 1 0 , 380.
79 6 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Lu m bu s: - o r u m (d iab oli) u m o r 2, 7, I s a a c , I a c o b 2 5 6 ; i d e s t u i r t u t e s 3 , 8,
54 . 1 2 1 . 4 5 2 . 4 5 8 . 878.
Lum en: aeternum 3, 1, ; 6 o ; a n i m a e Lu na: 1, 3, 375 ; 2, 5, 164. 165 ;
8, 2 2 6 ; a r d e n s 1 1 , 4 2 3 ; c a e l e s t e 2, 6, d e s i g n a n s e c c l e s i a m 1 , 3, 2 2 8 ; 2 , 5,
9 6 7 ; c l a r i t a t i s u e r a e 2, 4 1 ; ( D e i ) 1, 1 6 9 ; i. e. g l o b u s c a n d e n t i s i g n i s 1 , 3,
93 ; 9 4 t a n g e n s in teriu s; e u a n g e lii 226 ; m u t a t a in m e liu s , f in it o i u d i c i o
san cti 3, 4 , 28 3 ; f i d e i e t u e r i t a t i s 3, 3 , 1 2 , 28. 2 8 8 ; r u t i l a n s 9 5 . 2 9 9 ; - a e
4 1 1 ; quasi - h o n o r is : sp u rcitia n e ­ l u x 2 , 5, 1 1 8 1 ; p o s i t i o 1 , 3, 1 5 . 2 2 0 ;
q u i t i a e f a l s a e p r o s p e r i t a t i s 1 , 2, 1 2 6 ; s p l e n d o r 380.
ig n eu m Prot. 27; illu stre datum Lupanare: 3, 8, 121.
lim o terrae (h o m in i) 3, 1, 5 9 6 ; i n ­ Lupus : d i s p e r g e n s o u e s d issip at 3, 8,
fu n d itu r te n e b ris a b ig n e 1, 4, 6 15 ; 457; griseu s 11, 7. 78. 181. 182;
i n d e f i c i e n s ( e g o i. e. P a t e r ) 2, 6, 4 1 6 ; rap acissim u s h a m o d iu in itatis stra n ­
lu c e rn a e 3, 12 , 3 0 8 ; p e r s p i c u u m 4, g u la tu s 1, 4, 3 6 4 ; ra p a x (d ia b o lu s) 3,
296; p u riu s quam a lii an geli 13, 430; u o racissim u s (co n trariu s
( L u c i f e r a n t e c a s u m ) 1, 5 8 3 ; r a d i a n s a d u l te r ) 2, 6, 2263 ;
13, 9 0 ; r e c tu m 8, 9 7 9 ; salu ation is - - i d ila cera n t a g n u m 3 , 8, 4 5 7 ; u t -
r e f u l g e n s i n u i t a (i. e . i n C h r i s t o ) 7 , ex p e lle n d i qui n u lla ca stig ation e
3 0 8 ; so lis 2, 5, 1 7 3 (in cen d en s lu ­ c o r r i g i u o l u n t 2, 5, 1 5 5 3 ; o b u i i 3,
nam ) ; 3, 1 2 , 308 ; s p e i 7 , 4 7 3 ; s p l e n ­ 10, 2 5 9 ; r a p a c is s im i 2, 4, 130 ( p r o p ­
d i d i s s i m u m : f i d e s 8, 7 6 6 ; s u p e r n u m ter fid em a p o sto lo s ca la m ita tib u s
2, 7 , 5 8 1 ; u e r i t a t i s 1 , 4 , 1 0 2 6 ; 5, 1 7 1 . d i s s e c a b a n t ) ; 5, 1 7 7 ( m a l i g n i h o m i ­
187; 3, 4 , 2 9 6 ; u e r u m i , 2, 4 0 4 ; 3, 7, nes im p u g n a n t e c cle sia m );
47; 9, 4 0 2 ; 10, 4 7 2 et a e te rn u m ; - post -um cu rris q u e m te p u tas ita
uestrum 2, 6, 2 5 9 8 ; u i g o r i s 2, 2 2 4 ; d o m a s s e q u o d te la e d e re n o n p o ssit
u itae 3, 6, 852; 8, 1058; u iu en s I, 3, 592 ;
r a d i a u i t i n F i l i o 8, 7 0 2 ; u n u m i n u n a - s i m i l i t u d o d e - o 37. 583.
ui p o s s ib ilita tis (u n itas in T rin ita te ) L u tu m : sicu t - c o n c u lc a tu r cib u s u i­
2, 2, 1 9 . 4 6 ; ta e a p r a u is h o m in ib u s 3, 5, 6 2 9 ;
--in a lu c e n tia in ciu ita te s u p e r n a 3, fo ed u m 1, 2, 761 u a l d e ; 765 ad
1 3 , 5 1 5 ; u i u e n t i a e t a r d e n t i a 2 , 6 , 385 s im ilitu d in e m so lis ; im m u n d itia e 3,
(ciues su p ern i); 3, 2, 529 ab 1 1 , 1 7 7 ; p e c c a t i 8, 3 8 2 ; i. e . p r a e u a -
O m n i p o t e n ti c o n s t i t u t a ( a n g e l i ) ; r i c a t i o h o m i n i s 1 , 2, 7 6 1 ; p u t r e n s i n
- - i n i s a e t e r n i 3, 2 7 3 c l a r i t a s ; 6 , 8 9 2 sua fo e d ita te 763 ; so li o p p o situ m
c o g n i t i o ; c o n s o l a t i o 1, 5 5 9 ; p e r p e ­ 7 6 4 ; u el stercus lim o a d m ix tu m uas
t u i a l b e d o 3, 5 5 6 ; r a d i c a n t i s i n t r o i ­ sta b ile non facit 366; uenenosum
t u s 1 3 , 9 0 ; r u t i l a n t i s s p l e n d o r 2 , 1, m un d i 627 ;
285 ; s p e c t a c u l u m p e r p a e n i t e n t i a m --i in u o lu ti fo m en tatio 3, 8, 307;
3, 8. 1 18 2 ; supern i secretu m 2, 5, p o llu tio 382;
313; ueri 3, 4, 297 an n u n tiatores - -u m c o n tin g e re ca e lu m im p o ssib ile
( a p o s t o l i ) ; 3, 5 5 8 a s p e c t u s ; e s t 123 ;
--in u m u iu e n t iu m a c u m e n 13, 515 ; - -o n u tritu r b ru ch u s 2 ,6 ,4 7 1 ; cu m -o
- lu m en abscondunt sterco re (uitia) m e r c a r i u u l t ( s i m o n i a c u s) q u o d a e ­
11, 423; afferens h o m in i dies 12, t e r n u m e s t 3, 9 , 6 9 6 .
3 1 2 ; celat n o x 3 1 1 ; i n c e n d u n t sibi Lux: acu ta et u iu en s g erm in a n s in
h o m i n e s t e n e b r a s p e l l e n t e s 3 1 6 ; in u ir g a (F iliu s) 3, 13, 88; a e te rn a 12,
- i n e 1 , 56 0 a e t e r n o l o c u s ; 1 , 3, 37 5 1 6 1 ; a l t e r a f a c t a ( h o m o ) 1 , 29 . 5 7 6 .
l u m i n u m (i. e. s o l i s , l u n a e e t s t e l l a ­ 585 ; a r d e n s 2, 7, 49. 144 tan tae
r u m ) h o m i n i m i n i s t r a t u r ; 3 , 8, 1 0 5 8 m agn itu d in is ut m o n s m a g n u s ; 3, 1,
u itae fu lg e t h o m o in b e a titu d in e . 49 clarissim a a u s t r i ; clara in D eo
Luminare : - ia a p o s t o l i c a , d e f e n d e n ­ su scitata 11, 228; clarior 6, 428;
tia a t e n e b r is in fid e lita tis 3, 9, 3 4 4 ; c l a r i s s i m a 2, 549 c a d e n s in t e n e b r a s
ca eli 2, 1, 147; m agna: A braham , a q u i l o n i s ; 1 3 , 128 in n ig e r r i m i s te ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 797
n e b r i s ( a p o s t o l i ) ; 8, 5 9 7 s a l u a t i o n i s ; in te rio ris 9 6 7 ; u ariae et s q u a m o s a e
d i e i 2, 7 0 . 2 4 7 . 2 6 3 . 2 7 1 ; d i u i s a i n 3 , 1 1 , 1 0 ; . 3 1 0 ; - a e u e t e r i s c r i m i n a 2,
lin g u is 2, 7, 5 1 . 146 ; fid ei 1 1 7 , 443 ; 5, 7 4 9 ; - a r u m u a r i e t a s 3 , 1 , 1 1 5 ;
u t f u l g u r (in f a c i e e t c i r c a c o l l u m - a b s q u e - a V n i g e n i t u s 8, 1 1 6 7 ; s i n e - a
b e a t i t u d i n i s ) 3 , 6 , 1 9 7 . 8 90 ; h u m a n i ­ 2, 3, 5 7 0 c r i m i n i s F i l i u s ; 1, 2, 7 3 5 e t
ta tis F ilii 9, 10. 266. 2 7 1 ; i l l u m in a n s sin e in d ig n a tio n e g lo r ia p ra e p a ra ta ;
obscura Prot. 52; iu stitia e clares­ 2, 2, 32 illu sio n is, d efectio n is ac
c e n s 3 , 6 , 6 2 7 ; lu n a e c u m stellis 2, 5 , fa lla c ia e l u x ( P a t e r ) ; 34 o b d u r a t i o ­
1 1 8 1 ; m a i o r 3, 13, 213 ; m u lta , u e r- nis, in u id ia e et in iq u itatis lu x
s u s o r i e n t e m 1 , 3, 1 0 2 . 325 ; m u n d i (F iliu s); 38 a rid ita tis, m ortalita tis
( C h r i s t u s ) 3 , 8, 5 0 0 ; n o u i t a t i s 2 , 5, atque te n e b rositatis lu x (S p iritu s
6 6 0 ; n o n p e r tin g e n s ad te n e b ra s 1, s .); 2, 6, 369 ; p e c c a ti ( F iliu s) 1 , 3 1 5 ;
3, 1 0 3 . 3 30 ; p r a e c l a r a f o r t i t e r l u c e n s 3, 5 1 0 ; 3, 1, 3 2 6 ; 8, 5 4 1 ; 9 , 9 9 2 ; e t
1, 43 ; p r i m a d ie i 2, ; , 35. 7 2 2 . 725 sin e r u g a (e ccle sia ) 2, 4, 1 ; ; .
d e sig n a t a p o sto licam d o ctrin am ; M aculositas : crim in u m 2, 6, 975 ; in
719 post qu am a u r o r a so lis a s p ic i­ facie h o m in is 3, 2, 2 8 6 ; n u l l a e r a t in
tur ; p ro b a n d a per ten eb ras 1, 2, fo rm a F ilii h o m in is 1, 3 4 2 ; so rd is
6 9 7 ; salu ation is 3, 8, 5 9 7 ; s e r e n a 2, u lliu s 2, 4, 106.
2, 1 6 . 1 7 . 1 8 . 4 2 . 4 4 ; 3, 9 3 . 3 2 2 ; u e r a M a e r o r : a n im a e 1 , 4 , 1 13 . 359 ; m o r tis
1 , 5, 8 7 ; 3, 6 , 6 2 7 ; 8, 1 2 7 ; u e r i t a t i s e t 3, 4, 6 1 9 ; m u ltu s 11, 270; prop ter
fidei 2, 7, 1 1 7 . 443 ; u itae 3, 1 ,4 11 ; g a u d iu m ae te rn a e u itae 3, 1 1 0 ; -is
1 2 , 286 a e t e r n a e ; 2, 5, 1 5 8 7 m e a e ; 3, a n g u s t i a 2 , 5, 1 0 2 6 ; i n q u i e t u d o r , 4 ,
6, 428 s p irita lis; u iu en s Prot. 52 3 0 7 ; -e la c rim a b ili g e m e n t is o p e ris
(D eu s); 3, 4 , 4 4 1 (an geli); 13, 61 u allata (uirtus co m p u n ctio n is cor­
an g eli. 2 1 5 ; dis)3, 1 0 , 6 7 7 .
- -cis aeternae claritas 12, 161 ; diei M agister : a n t i q u i t a t i s (M oyses) 2, 4,
s p l e n d o r 2, 2 6 3 ; fi lii 2, 3, 1 4 7 ; 4, 175 ; d i s c i p li n a e ( e g o O m n i p o t e n s )
196; 3, 1 1 , 1 8 9 ; f u l g o r 1, 4 8 1 ; m a ­ 3, 3, 294; f o r m i d a b i l i s 2, 4 , 2 7 4 ;
g i s t e r i u m 6 , 4 2 8 ; o p e r a 1 , 3, 3 3 2 n o n (p u eri) 3, 3, 2 9 3 ; r e c t u s 2, 5, 1 5 2 2 ;
se in te r s e r u n t o p e r i b u s t e n e b r a r u m ; t e r r e n u s 3, 1 1 , 3 8 7 ; - t r i a n t i q u i 2, 6,
333 ; 3, 10, 302 ; p a r s 9, 698 ; s e r e n i ­ 1 5 6 0 ; c a r n a l e s 3, 1 , 9 2 ; q u a s i -
tas m a g n a 2, 6, 209. 4 0 2 ; a d - c e m d e s i d e r i a m a l a ( h o m i n u m ) 2, 1 , 1 0 1 ;
n o n p o s s u n t p e r tin g e r e te n e b r a e 1, f a l l a c e s 3, 9 , 7 0 9 ; p r i n c i p a l e s 2, 5,
3, 1 0 4 . 3 3 1 . 1 5 4 7 ; 3, 6 , 5 3 1 p o p u l o r u m ; p r i o r e s
L yra: c u m c h o r d is su is 3, 1 1 , 9 3. 2 5 5. 2, 6 , 9 6 . 1 5 8 5 . 1 5 8 9 ; s p i r i t a l e s 5,
1 5 1 0 . 1 5 3 7 ; 3, 6, 4 1 . 5 5 3 ; - t r o r u m
M c a r n a l i u m d o c t r i n a 1, 92 ; n u t r i m e n ­
t u m 9, 8 5 4 ; p e r s o n a e 6, 4 7 1 ; p r i n c i ­
Maceratio : c o r p o r i s 2, 6 , 2 4 6 7 . p aliu m 2, 5, 8 80 c o n s i l i u m ; 6 , 1 4 2 8
M achinatio : - n e s a r t i u m ( d i a b o l i ) 2, d o ctrin a; 3, 4, 13. 194. 204 s ap ien tia
7 , 2 7 4 ; p e r u e r s a e 3 , 3 , 4 5 1 ; t u r p e s 2, e x q u isita ; p rio ru m o rd in atio 2, 6,
7 , ; 1 1 ; - n i s o b u o l u t i o n e s 1 , 2, 5 8 7 . 96. 158 5. 1589.
M acu la : ca u s a e te rre n a e , n u lla in a n ­ Magisterium : n o n a p p e te n d u m per-
g e l i s 2, 5, 7 5 8 ; c o n t a g i o n i s o m n i s u erse et co n trarie 3, 6, 4 7 9 ; ac d e ­
s e g r e g a t a a p a r a d i s o 1 , 2, 6 5 4 ; i n i ­ fen sio p ra e c u rs o r u m (in is r a e li t i c o
q u it a t is u lla n o n e s t in iu s titia D e i 3, p o p u lo ) 578; D ei 9, 730; absque
7, 4 8 7 ; o b n u b i l a n s in i n iq u i t a t ib u s D e o 6 , ; 0 2 a c q u i s i t u m ; 50 4 r a p t u m ;
c a r n e m Filii, n u lla 2, 6, 965 ; p e c c a t i d i a b o l i 1 3 , 1 2 6 ; e x t e r i u s , in t e r i u s 6,
in c a r n a l i b u s d e s i d e r i i s 3, 11, 155 ; 19. 340 ; lu c is c la r io r is u ita e s p irita lis
sord is u lla n o n ta n git s p le n d o re m 4 2 7 ; o r d in a tio n is D e i , in le g e ta m
ca e le stis r e g n i 2, 4, 3 2 6 ; u u ln e r u m n o u i q u a m an tiq u i testam en ti d e s ig ­
in a n im a b u s u lla n e c in r e g n o c a e lo ­ natum 600; p o p u li isra elitici 11,
rum a p p a re b it 6, 2187; -ae sord is 261 ; p r a e c u r s o r u m 30 2 ; p r i n c i p a l e
798 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
6, 628 ; s a c e r d o t u m 2, 6, 2 5 4 9 . 256 5 ; aliq u a tu rris ciu ita tis ; ta m -in e D e i
s p i r i t a l e 1 , 2, 2 8 8 ; 2, 6, 2002 ; 3, 6, quam p u lch ritu d in e e iu s an geli
16. 3 2 3 . 328. 369 ; s u p e r i u s 2, 5, 3 6 4 ; n u m q u a m u a l e n t s a t u r a r i 3, 1, 435 ;
3, 6, 4 2 7 ; u isib ile 350 ; in -ine 4, 172 g lo r ia e s u a e F iliu s D e i
- -a s a e c u la ria 230 ; s u p e r e x c e l l e n s o m n e s c r e a t u r a s ; 8,
- -i a u c t o r i t a s 2, 6, 2 5 6 ; ; d ia b o li c la u ­ 54 3 s e c r e t o r u m D e i i n c a r n a t i o F i l i i
sura 3, 13, 1 2 6 ; d i g n i t a s 6, 1 5 . 3 14 . in com p re h e n sib ilis.
3 1 7 ; p o t e s t a s 4 9 6 ; s i g n i f i c a t i o 302 ; Maiestas : 3, 1, 238 ; D e i 9, 8 26 c a r e n s
s p i r i t a l i s i , 2, 2 8 8 c e n s u r a ; 2, 6 , 2002 i n i t i o e t f i n e ; 1 , 3, 1 1 9 i n c o m p r e h e n ­
o f f ic i u m ; statura sin gu la ris, apex sibilis ; 2, 5, 3 9 4 . 1 4 5 7 ; 3, 5, 6 1 7 ; 9 ,
tu rritu s 3, 3, 179; u n ctio b landa 484; dem onstrata in sacram en to
(co n firm a tio S p iritu s san cti) 2, 4, co rp o ris et san gu inis 2, 6, 1364;
261 ; d iu in a i , 3, 2 1 7 ; 2, 1, 2 9 9 ; 6, 5 1 5 .
- p e r - e xteriu s in te lle g itu r in teriu s 3, 599 ; 3. 1, 1 2 2 ; 4 , 238 ; 5 , 4 4 4 ; 6, 34 7
6, 19. 3 4 0 ; clausa et a b sco n sa h o m i n i ; d iuin ita-
- -o D e i n e m o d e b e t in s ip ie n te r resi­ tis 2, 2, 51 ; 3, 1 , 388 ; f i d e c a p i t u r ,
ste re 9, 7 3 0 ; h u m a n o s u b i a c e r e n u l ­ n o n o c u l i s c a r n a l i b u s 6 , 3 48 ; g l o r i o ­
lu s fid e liu m d u b itet 6, 2 6 ; ; sib i s a 8, 585 ; n i t e n s h o n o r e i n c o m p a r a ­
p raesid en ti n u llu s fid e liu m se o p p o ­ bili 9, 8 2 6 ; p a te r n a 4, 173 ;
n a t 9, 7 2 6 ; s u b e s s e n u ll u s f i d e l i u m - -tis D e i 2, 5, 1 4 5 7 ; 3, 5 , 6 1 7 o c u l i ; 1,
c o n t e m n a t 6 , 10 . 2 6 1 ; s u b - o d i s p o ­ 3, 5 2 9 s e c r e t u m ; d i u i n a e 1 , 2, 6 5 3
sition e D e i p o situ s p o p u lu s 616. p o ten tia ; 3, 6, 347 p otestas; 69;
M agistra : a n i m a e s t, c a r o a n c i ll a 1 , 4, u ir t u s ; d iu in itas un a et in te g ra 2, 2,
3 4. 7 4 ; . 7 4 6 . 54; m ag n itu d o 3, 7, 10 4 ; o m n ip o ­
Magistratio : -n is o fficiu m exerceat ten tia 2, 4 , 121 ; s u m m a e m a g n it u d o
h o m o in n o m i n e D o m i n i 3, 6, 321 ; 3, 8, 1 0 3 8 ; s u p e r n a e 5 8 4 e t g l o r i o s a e
-n e d ia b o lic a d e n u d a t a (est s a lu a tio s e c r e tu m ; 1, 4, 10 12 u o l u n t a s ; tri­
a n i m a r u m ) 9 9 2 ; s u b - n e 3, 29 3 p u e r nae in u o ca tio 2, 3, 7 8 1 ; T r i n i t a t i s 4 ,
est in co n striction e, tim en s m ag i­ 121 o m n ip o te n tia ; 3, 6 , 588 u i r t u s ;
stru m ; 2, 5, 1 5 2 7 s p i r i t a l i s p a s t o r i s in -te d iu in it a t is 2, 2, 51 i n s e p a r a b i ­
degen tes. les s u n t P a t e r , F i l i u s e t S p i r i t u s s . ;
Magnanim itas: s u p e r b i a e 3, 4 , 4 9 3 . 3, 1, 388 P a t e r s e m p e r a p u d s e h a ­
M agnificentia : D e i s u p e r o m n e s 2, b u it F iliu m suum .
6, 9 21. Maledictio : 1, 4, 3 11 ; c a s u s A d a e 3,
M agnitudo: g l o b i 1 , 3, 4 7 . 1 3 7 ; 12, 2 4 7 ; g r a u issim a 2, 3, 5 3 1 ; I s a a c
G o l i a t h 3, 1 1 , 6 8 5 ; i n d e f i c i e n s e x c e l ­ 3, 13, 650 ; -n is m a l e d i c t u s 1 1 , 4 1 4 ;
l e n t i a e V n i g e n i t i 2, 6 , 1 1 2 8 ; l a t i t u d i ­ s c r i p t u r a ( a n t i c h r i s t i ) 54 . 6 5 4 . 6 6 3 ;
n i s h u m a n a e m e n t i s 3, 2, 6 5 0 ; m a j e ­ -n u m m aledictio 414.
s t a t i s 7 , 1 0 4 T r i n i t a t i s ; 8, 1 0 3 8 ; o p e ­ M aledictum : -a c o n t r a p r o p h e t i a m
r u m s a n c to r u m in s p iritu a p p a re n s i s t a m (i. e . S c i u i a s ) 3 , 1 3 , 6 ; o .
10, 8 7 6 ; p o n d e r is p e c c a t o r u m 2, ;, M aledictus : (an tich ristus) circu ie n s
1665 ; p r a e c e p t o r u m d iu in o ru m 1, in in iq u it a t ib u s s a n c t i m o n i a m s a n c ­
5, 1 0 9 ; s a n c t i t a t i s i u s t i t i a e D e i 2, 7, t o r u m 3, 1 1 , 6 7 4 ; m a l e d i c t i o n i s u e-
148 ; s e c r e t o r u m D e i 3, 8, 54 3 ; t i m o ­ n i e t i n f i n e t e m p o r u m 4 1 4 ; -i h u i u s
r is D o m i n i 1 , 1 3 4 . 1 3 9 ; h o r r o r 683.
- -inis m u lta e a e r ( o b s c u r u s et r o t u n ­ Malefactum : i n - is D e o r e s i s t e r e 3 , 8,
dus rep en te ex o rtu s) 2, 1, 4 3. 191 ; 1044.
p l u r i m a e 1 , 3, 7 2 . 2 2 7 g l o b i c a n d e n ­ Maleficium: -i r u b i g o 3, 1, 352.
tis ig n i s ( l u n a ) ; 94. 2 91 g l o b u s a r e ­ M aleuolentia : d u r i t i a e 2 , 6 , 2 5 1 1 .
nosus (terra) in m ed io e lem en to ­ Malignitas : o m n i s ( l u d a e o r u m ) 3, 7,
rum ; tantae 1, 3, 4 8 . 137 g lo b u s 220.
r u t i l a n t i s i g n i s ( s o l ) ; 5, 2 5 . 1 0 8 i m a ­ M alitia: 3, 8, 3 8 0 ; 1 1 , 2 2 4 ; c o r d i s 2,
go m u l i e b r i s (i. e . s y n a g o g a ) u e l u t 6 , 15 5 5 ; ( d i a b o l i ) 1 , 2, 2 1 3 ; 2, 1 , 34 0
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 799

a b s co n d ita ; in im ic o ru m (anim ae) i, s e h o m o 3 , 8, 4 6 ; ; a b s c i d e t D e u s a b

4, 2 2 6 ; in iq u ita tis o m n is 2, 5, 1 2 9 4 ; a g r o ( i. e . a b h o m i n e ) 1 0 , 3 1 2 ; u t a t e
m u l t a 6, 7 1 7 ; n e q u i t i a e 4 8 2 ; p o t e ­ a u f e r a t D e u s , o r a 1, 4, 935 ; et b o ­
sta tis 3, 4 , 1 9 0 ; -ae liu o r 2, 5, 84. num in sp icit hom o in s p e cu la tiu a
1464. s c i e n t i a 839 ; 3, 2, 2 8 7 ; c o n c u p i u i t 1,
M a lu m : ab icie n d u m in p erd itio n e 2, 436 et p erfecit Adam ; 4, 8 42
m o r tis 1, 4, 8 5 4 ; a b s c o n d it u m su b p r im u s a n g e l u s ; n e c a t h o m o in b o ­
b o n o a d ia b o lo 2, 6, 1 9 4 7 ; a c c e p t u m n o e t i n m a l o b o n u m 3 , 2, 3 ; o ; n o u i t
in m o r t e a e t e r n a e p e r d it io n is a p r i ­ a n i m a 2 , 4 , 4 1 0 ; o p e r a r i 7 , 5 7 9 ; 3,
m o an gelo 1, 4, 842; co n fu s u m in 1 0 , 80 ; o p e r a t u r h o m o c u m a n i m a e t
p ae n ite n tia 3, 9, 6 5 2 ; contem nens c o r p o r e 2, 1 6 7 ; p e r a g e r e 3 5 7 ; p e r ­
tim o re m (D ei) et co n trad icen s crea­ p e t r a r e 5, 2 4 9 ; r e d d e n t e s p r o m a l o
to ri 2, 5, 15 5 8 ; c o t i d i a n u m 3 , 6 , 7 3 9 ; 4, 5 7 8 ; sciens c u m sen sib ilita te 2,
d e u i t a n d u m 2 , 2 7 0 . 6 3 7 ; 8, 2 6 3 . 2 7 8 ; 2 7 4 ; s p e r n e r e 2, 1 7 1 ;
e r r o r u m 1, 4, 321 ; n o n fig a t ra d ic e m - a d - u m 1 , 2, 5 6 0 e x c i t a t d i a b o l u s ; 4 ,
in co n scien tia u estra 2, 5, 1561; 8; 1 se i n c lin a u i t p r i m u s h o m o ; 3, 4,
h o m icid ii 3, 7, 4 7 4 ; in d ig n u m h a b i­ 583 t a n t u m s e e r i g e r e q u a n t u m e s t
tu m 2, 4 , 4 13 ; in feren s a d u e rsitate m in u o lu n ta te ; c o n tra -u m re sp o n su m
7, 5 7 9 ; m o r tife r u m o m n iu m m alo ­ 5, 2 4 7 ; i n - c o r r u u n t 8, 4 9 0 ; p e r -
rum 3, 1 1 , 7 7 7 ; o m n e 1 , 2, ; 6 o ; 2, 3, probandum bonum 1 , 2, 695 ; in - o
409 ; 3, ; , 3 7 1 o r t u m d e su ggestion e o b d u r o r 4 , 32 8 ; d e - i s D e u s e d u x i t
d i a b o l i c a ; 6, 1 7 1 ortu m a d ia b o lo ; h o m i n e s 2, 6, 10 6 2 .
perseuerans 2, 5, 7 1 4 . 12 0 5 ; p essi­ M andatum: -a D e i 1, 4, 8 6 6 ; 2, 4,
m um 7, 304 et m u lt i p l e x in cend ii 3 4 7 . 3 8 8 ; 7 , 2 0 ; ; d i u i n a 1 , 3, 4 6 7 .
cru d e lissim i; 3, 6, 170 ac m o le s tis s i­ 4 7 ; ; i n t e r i o r a 6, 1 1 0 ; s a n c t a e t iu s ta
m u m o m n iu m m a lo ru m : d ia b o lu s; 3, 9, 8 3 7 ; - o r u m r e c t i t u d o 1 , 6, 1 1 0 .
non ponat pedem in c o n s o r t i o u e - M a n d i b u l a : a s in i 3, 1 1 , 8 7 1 .
stro 2, 5, 1 5 6 1 ; p r a e s u m p t u o s u m 3, M ane: uerum u itae aeternae 2, 6,
5, 4 8 8 ; r e s p o n d e n s b o n o 2 3 4 ; s u m ­ 1392; in m a n e 1, 5, 115 coronata
m u m 2, 2 2 1 ; s u r g e n s i n h o m i n e 1 , 4 , (synagoga); 2, 6, 1392 surgens
932 ; u itio r u m d ia b o lic a r u m a r tiu m Adam .

.
3 9 . 5 57 1 M anica : alba d ex tra e m an u s (im a g i­
- -a d i a b o l i e t s e q u e n t i u m e u m 1 , 5 5 6 ; n is tertiae: u erecu n d iae) 3, 3, 55.
9, 651 ; d iu e rs a p o p u li ta m g e n tilis 30 4; u e lu t -ae s p le n d o r d e b ra ch iis
quam iu d aici 11, 4 7 2 ; fo rn ica to ria p e n d e n s 2 , 3, 6 8. 1 6 2 .
179. 3 1 5 ; m o rtife ra 3 1 5 ; m o rtis ae­ Manifestatio: 1, 4 , 4 0 2 ; 3, 5, 2 5 6 ;
tern a e 627 ; o m n ia in u itu p e r a tio n e , a b s c o n d i t o r u m Prot. 7 7 ; a p e r t a 3, 2,
m a le d ic tio n e , in tu r p ib u s u e rb is 1, 105 ; 1 0 , 7 4 7 ; b e a t i t u d i n i s 1 , 3, 285 ;
4 , 3 1 0 ; p u e r i l i a 3 , 6 , 70 8 ; r a p a c i a 1 1 , caelestiu m 3, 10, 7 0 6 ; fidei c a t h o li­

3 15 ; c a e in u e r a m T r i n i t a t e m 6, 5 2 8 ; F ilii
— i ab iectio 2, 5, 7 1 4 ; e t b o n i s c i e n t i a 2, 4 , 1 7 0 ; 3, 4 , 1 5 . 2 1 1 . 2 1 9 ; i n c a r n a ­
3, 8, 2 6 1 ; c e r u i x e t a p p e t i t u s 2, 3 9 9 ; t i o n i s u e r a e 8, 6 1 3 ; p e c c a t o r u m 2, 6,
con tem p tu s 2, 5, 1 2 0 3 ; s c i e n t i a 3, 2, 2400; san ctae T r in ita tis 3, 7, 4 3 7 ;
3 3 3 ; s u p e r b i a u e l fin is n o n e s t p e r ­ typ ica 2, 5, 5 0 2 . 54 3 ; u e r a 6 , 3 4. 6 7 3 .
s c r u t a n d a in o p e r a n t e c r e a t u r a 50. 681 ; 2400 et p u r a ; u e ra cis s im a 3, ;,
7 1 2 ; u o c a t i o ; , 239 ; 6 9 6 ; u i r t u t i s 6, 899.
- - o r u m e t b o n o r u m 2, 3 4 0 p r o u i d e n - Manna: 2, 6, 9 8 6 ; (in t a b e r n a c u l o )
tia ; 4, 587 m e n s u r a ; d e c lin a tio 2, in u en ien s c o m e d it (an im a) 1, 4, 207 ;
657; o m n iu m 3, 12, 280 le n o c i­ d e -a 2, 6, 1418 scrip tu m est; 79.
n i u m ; 6, 1 7 0 ; 1 1, 7 7 7 m a l u m ; 1, 2 1 9 1420 c o m p a ra tio .
su p e r flu ita s; sch ism ata 1 1 , 4 7 2 ; M a n s i o : aeterna 2, 6 , 1276 ; bea titu d i­
- -um ab icien tes bonum p erfician t n i s u e r a e 1 , 2, 2 1 2 ; d u l c i s ( u i r t u t u m )
( h o m i n e s ) 1 , 4 , 4 3 . 828 ; a b s c i d e n s a 3, 13, 3 5 4 ; ecclesia stica 2, 6, 2 0 3 2 ;
8oo INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
(iu s to ru m ) i , 6, 2 4 6 ; se ru itu tis d ia ­ 2, 8 0 5 -8 10 ; p re tio sissim a D e i : ho­
b o lic a e 2, 6, 1059; superna 2632; mo 2, 2, 9 1 ; - a e 3, 1 , 4 7 . 1 7 4 ; i. e . f il ii
-nes b ea ta e 3, 13, 2 4 3 ; -n is m u n i m e n r e d e m p tio n is , in n o c e n te s et p aen i-
2, 6, 2031; -n em (cum isra elitico te n te s 3, 1 , 1 9 7 ; b o n i 8, 2 3 2 ; f u l g e n ­
p o p u lo ) se habere co n cu p iu it tes p retio sa e in m en te h o m in u m
B alaam 5, 1 2 8 5 . 4 3 1 ; - a e s i m i l i t u d o a d h o m i n e m 1 , 2,
Mansuetudo: (D ei) 2, 6, 1 8 6 2 ; F ilii 48. 7 4 1.
5, 3 4 9 ; o u i l i s 3 , 4 , 5 3 3 ; s u a u i s 2 , 5, Maria : san cta 3, 1 3 , 3. 4 1 ; V i r g o 3 , 5 8
9 3 1 ; -in is i n n o c e n t i a 6, 78 3. p u r a ; 3 6 2 ; 5, 545 t e m p l u m r e c t i s s i ­
Manus : a u x i l i i D e i 2 , 5, 1 6 3 4 . ; c r u e n ­ m um ; 6, 684; 8, 671 egressa de
ta d i u i s i o n e m fa c ie n s 6, 1 6 8 7 ; D e i 1, a n g u stiis in d u lc e d in e m h o n estatis

2 . 3 9 9 ; 4, 5 2 4 ; 3, 4, 5 13 ; 9- 1 4 0 ; IO > m orum ; 9, 841. 992 p u lch errim a

245; dextra 6, 217. 938; 8, 192. -aurora so lis; -ae u en ter 3, 338;
1143 ; d o cto ris su p erioris 2, 4 , 203 ; V ir g in is uteru s 2, 6, 3 8 7 ; 3, 3, 3 48 ;
D o m in i 1, 124. 125; 3, 13, 659; u irgin itas 2, 3, 17. 230; 3, 9, 8 4 1
e x te n ta a p o llic e u s q u e ad alio s d i g i ­ c a n d id is s im a ; d e s a n c ta -a s y m p h o ­
t o s ( o p e r a F ilii) 2, 7 0 1 ; f o r t is 2, 6, n ia 13, 3. 4 1 ; e x -a V i r g i n e n a t u s
1052; 3, 8, 4 4 3 ; f o r t i s s i m a 2, 1, 131 F iliu s D ei 3, 362; in -a V irg in e
i. e. m a x i m a p oten tia d o m in a to ris u irg in e a m naturam uald e d ilex it
cu n ctoru m ; 3, 2, 70 3 o m n i a o p e r a d iu in ita s 3, 6, 684.
F ili i in S p i r i t u s a n c t o ; f o r t i u m 1, 1, M aritus : debet honorari ab uxore
1 17 ; in im ic o ru m 3, 1 1 , 866 ; iu u a m i - sin ce ra ca ritate 3, 6, 6 91 ; n o n d e s e ­
n is d e u o ti 2, 5, 6 7 3 ; m ed ica m en ti rat u x o re m n e c u x o r m a ritu m 2, 5,
salu taris 2 5 6 ; m o r tis i, 3 3 2 ; o p e r a ­ 44. 805. 8 1 1 . 8 1 6 ; i n c l a m a b i t u r d e
tion is c o n iu n c ta e 3, 6, 368 ; p e r d u ­ u x o re, u x o r d e m arito , c o r a m e c cle ­
ce ns in d ig itis su is o p u s a d p e r fe c ­ sia 1 , 2, 2 8 9 ; e t u x o r 3 2 7 ; a u t u x o r
ta m o s te n s io n e m io , 932 ; p on tificis n o n q u a e r a t a lia m c o p u l a m 292 ; n e c
2 ,4 , 201 ; p u e rilis 3, 6 , 75. 564 ; q u a si - n e c u x o r se a b in u ic e m d iu id a n t
- : u o l u n t a s o p e r i s 2, 3 5 5 ; r e m i s s a 1 , 283 ; u x o r i s c a r n a l i s 2, 6 , 20 05 ; -i
I, 1 1 7 ; s a c e r d o ta lis 2, 6, 591 ; s a c e r ­ p lu rim i (ecclesiae) 2008; uxoris
d o t i s 543 ; 2 0 2 4 u n i u s , i. e . e c c l e s i a e s i n t d i a c o ­
— -us 3, 6 , 1 5 9 . 1 9 6 . 8 2 0 . 8 8 4 ; 8, 1 6 4 . n e s ; 2 0 1 7 i. e . e c c l e s i a e s u n t e t i a m
216. 1074. 1217; 9, 122. 817; 10, il l i q u i m i n i s t r a n t i n s e r u i t i o a l t a r i s ;
4 7 6 ; s u b ascellas p o s ita e 1 , 5 , 1 9 . 8 5 ; -i s u i p o t e s t a t i m u l i e r s u b i a c e r e d e ­
ca rn is 3, 10, 8 7 4 ; e x p a n s a e ( m u lie r i s bet 1, 5, 149; u n iu s uxor non est
ecclesiae) 2, 3, 7 4 . 201 ; h o m ic id a ­ ecclesia 2, 6, 2012; in ter -um et
r u m 1 , 2, 7 7 7 ; a d o p e r a n d u m 4 , 8 80 ; u x o r e m sit fid e s r e c t a e t p u r a d i l e c ­
a d p a l p a n d u m 3 , 8, 2 4 4 ; a d p e c t u s t i o 1 , 2, 3 3 6 .
r e u e r e n t e r c o m p o s i t a e 9, 1 2 2 ; s a n ­ Marmor: a l b u m 1 , 6 , 34. 148.
gu in ea e 2, 6, 258 0 ; u e r m is 7, 18. 76. M artyr : - e s 2, 3 , 4 . 1 5 2 . 1 5 5 : 3 , 1,3 6 8 ;
272. 273 s ic u t - h o m in is ; 13 , 7. 1 3 6 ; d e a m b u l a n t e s in s p l e n ­
- -u m su a m h o m in ib u s p o r r e x it F iliu s d o r e 4, 81. 293 ; in e f f u s i o n e s a n g u i ­
3, 1, 3 1 1 ; - u u m o p u s 2, 1, 24 6 ; 3, 9, n is 13 , 1 4 7 b e a ti in m a x i m i s g a u d iis ;
706; p u rita s 2, 3, 164; tactus 6, 138 sa lu ta n te s a e d ific a tio n e m e c c le ­
19 0 9 ; - ib u s m u n d i s 3, 1 1 , 2 1 8 ; p a l ­ siae in trau eru n t san gu inem a g n i;
p a t h o m o 1 , 4 , 7 4 0 ; p a l p a n t m u l t i 3, facti C h r i s t o p r a e d ic a n t e 4, 23. 291 ;
I I , 5 7 8 ; c u m -ib u s e le u a tis 2 , 3 , 5 44. flo res 12, 15. 199 f u l g e b u n t ; 13, 146
Mare: c o n c u tit u r a u e n to 2, 7, 39 6 ; r o s a r u m ; im ita ti f id e lite r F i l i u m 12,
f e r u o r i s t a n t i 1 , 4 , 1 6 4 ; - is f i n i s 1 6 7 ; 203; in stru m en tu m ecclesia e 13,
s t e l l a 3 , 8, 8 6 1 . 1 5 2 ; m ilites r o b u s ti fid e lite r f u n d e n ­
M argarita : p r e t i o s a e xtracta ex s o rd i­ tes s a n g u i n e m 4, 298; ru m in an tes
bus, purgata ut aurum in fo r n a c e , p r a e c e p t a D e i 9, 4 4 9 ; t r i u m p h a t o r e s
re p o s ita in h o n o r e m m a io r i g lo r ia 1, u ic to rio sissim i 13, 1 3 7 ; ac u irg in e s
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 801

san ctitatis, u t la p id e s p r e tio s i i , 196 ; 3, 303 ; u i r t u t u m (d iscretio ) 3, 6,

u n d a n te s in u u ln e rib u s sa n g u in is sui 226;
13, 15 4 ; -u m c o n s o rtiu m 13, 152. — -tris b e a ta e (e c cle s ia e ) o s 2, 3, 280;
Martyrium : D o m i n i 3, 1, 3 5 6 ; F i l i i 1, suauitas 1, 4, 1 7 0 ; su sp iria 2, 3, 275 ;
2 , 3 7 4 ; 4, 3 5 0 ; 2, 6 , 2 6 6 2 o b o e d i e n ­ t u a e f i l ii 3, 6 , 3 7 ; . 3 7 8 . 395 ; u b e r a 2,
t i s ; 3, 6 , 1 0 1 6 ; 1 0 , 9 5 . 1 2 4 ; q u o d 3, 7 1 1 ; 6, 1 2 9 6 ; u n i c u s ( F i l i u s ) 2,
p ateris in u o lu p ta te ca rn is tu a e 1 0 7 ; 1 9 6 ; u o x 1 , 4 , 1 9 4 ; u t e r u s 2, 8 2 9 ; 2,
V n ig en iti 1101; -orum to rcu la r 3, 4, 224 n o n u u ln e r a tu s n e c c o r r u p ­
1 1 , 1 89 ; - u m F ili i i m i t a r i 10, 3 2 7 1 - 0 tus ;
s a n g u i n i s d e c o r a t u r f i d e s 8, 1 0 8 5 . - -tre m e le m o s y n a m sib i a s s u m a t p e c ­
M as: -ris e t f e m i n a e 1 , 4 , 547 c o m ­ c a to r p a e n ite n s 6, 2 4 6 2 ; in -tre n a ­
m ixtio ; 2, 5, 8 3 4 c o n i u n c t i o ; 6 , 2 2 5 6 s c i t u r i n f a n s 3, 9 , 2 2 7 .
in s t it u t io r e c t a ; 2 3 1 0 i u n c t u r a ; -res M ateria : d u lc issim a salu ation is 2, 2,
2277. 104; e x terio r S c rip tu ra ru m 3, 4,
M asculus : in aetate fo rti 1, 2, 4 8 8 ; e t 207; fra gilitatis h u m an itatis 2, 1,
fem in a 444 ; 2, 3, 6 7 4 . 6 7 7 ; f e r t i l i s i n 218; h o m in is ca rn alis (terra) 224;
s e m i n e 1 , 2, 4 8 9 ; -i c i r c u m c i s i 2, 3, lu cid a (B M V ) 3, 13, 48; operum
35. 44 1 ; g e n e r is A brahae 6 2 1 ; -is bonorum (tim o r D o m in i) 8, 811;
c o n c e s s u m est in in itio m u n d i fe m i­ p a u p e r e t f r a g i l i s 2 , 1 , 2 1 8 ; p e c c a t i 3,
n a s d e p r o x i m a s t i r p e s u a d u c e r e 6, 5 3 6 ; p e c u n i a e 6, 2488 ; p r i m a m u n d i
2107; -um et fem in am co n iu n x it 3, 1 3 , 4 5 . 50 ; p u d o r i s c o r p o r i s 2, 3,
D e u s 2247. 3 0 1; san gu inea co rp o ris 3, 7, 3 3 7 ;
M assa : s t e r c o r i s m u l t i 3 , 1 1 , 1 1 9 . 764. ten era uuae 2, 6, 1105; u irgin ea
Mater: a n t i c h r i s t i 3, 1 1 , 4 4 . 4 5 . 494. clausa 3, 3, 3 3 8 ; u i r g i n i t a t i s i n t e g r a ,
; 30 ; 505 e i c i e n s f a l l a c e m ( a n t i c h r i s - i n c o r r u p t a 2, 3, 2 9 9 .
tu m ) in m u n d u m ; 507 e n u t r it a in Mathem aticus : -i, m o r t i s in stru cto ­
d e s e r to , p le n a u itiis ; b e a ta (ecclesia) res et de in c re d u lita te p a g a n o r u m
2, 3, 2 7 5 in tim a suspiria trah en s; s e q u a c e s 1 , 3, 36 8 .
2 8 0 . 3 6 0 ; 5, 9 9 2 ; c o n d o l e n s fi l i i s e x Matrimonium : -ia c o n i u g i o r u m 2, 6,
i n t i m i s u i s c e r i b u s 3, 3 6 1 ; i n c r e a t i o ­ 2 0 8 9 ; -i i c o n s o r t i u m 3, 4 1 . 4 9 8 . ; o o .
n e m e a ( d iu in it a s ) 6, 1303 ; d e m o n s ­ Maturitas: f r u c t u s 1 , 4 , 7 5 6 . 7 6 7 .
trans in u e rb is su is e rro re s filio r u m M axilla : d e x t r a ( c a p i t i s z e l i D e i ) 3,5,
( e c c l e s i a ) 3, 3 68 ; d i l i g e n s e t c o n d o ­ 104. 428; d ia b o li 1, 2, 355; 356
l e n s ( e c c l e s i a ) 3 6 0 ; d o c e n s f i l i a m in fo rtiter u u ln e r a ta ; 2, 3, 3 2 . 4 0 2 ; 4 1 7
c a r i t a t e 7 2 ; ; e c c l e s i a 20. 2 5 8 ; 2 5 6 . p e r c u s s a in A b r a h a m ; 608 ; s in is tr a
308 f e l i x ; 4 , 1 9 5 ; f e c u n d i s s i m a a n i ­ 7, 73. 255 ( u e r m is d i s s o l u t a ) ; 3, ;,
m a r u m (m ise ric ord ia ) 3, 3, 3 3 2 ; fi ­ 107. 4 36 (cap itis zeli D e i ) ; u ip e re a
d e liu m (ecclesia) 2, 4 , 305 ; F i l i i D e i u e r s u t a , in fla n s h o m i n e s 1 , 4, 528.
1, 2, 821 p au p ercu la; 2, 3, 650; Mediatrix : su a u issim a : h u m ilita s 3,
illib ata ( V i r g o ) 3, 8, 6 8 0 ; i l l u s t r a t a e t D» 3Z 3-
ornata lege d iu in a (ecclesia) 2, 3, M edicam en: h u m i l i t a t i s 3, 1 3 , 420.
6 ; o ; in c a rn a tio n is F ilii D e i ( s y n a g o ­ Medicamentum : s a l u t a r e 2, 5 , 256;
ga) 1, 5, 2. 3 3 . 3 6 ; p a t i e n s n u l l a m u u l n e r u m o m n i u m 3, 6, 74 4 .
la e s io n e m (ecclesia) 2, 3, 2 8 1 ; p e r ­ M e d i c i n a : 1, 4, 9 7 6 ; 3, ;, 12 6 ; an i­
m a n e n s 282 in in t e g r it a t e u ir g in ita - m ae 2, 6, 1765 ; m a x im a tergen s
t i s , i. e. i n f i d e c a t h o l i c a ( e c c l e s i a ) ; u u l n e r a p e c c a t o r u m ( i n c a r n a t i o F ilii
306 u i r g o ( B M V ) ; p iis s im a ( e c c le ­ D ei) 3, 8, 8 5 6 ; m e d i c o r u m 1 1 , 5 7 1 ;
sia) 7 1 2 ; q u a s i - in m e d i o u i r t u t u m m isericord ia e m a g n a 1 , 2 , 5 1 4 ; m o r ­
(ab stin en tia) 3, 6, 709 ; san ctitatis 2, t u o r u m s u r g e n s i n f l o r e i. e. i n F i l i o
3, 2 6 6 . 7 9 8 t o t i u s ( e c c l e s i a ) ; 3 , 9 , 22 8 3, 8, 704; re p aratio n is 2, 1, 341;
h u m i l i t a s ; S i o n 1 , 4 , 2. 7 9 . 1 1 7 . 1 1 9 . s a l u b r i s 5, 2 6 1 ; u e r a 6 , 8 0 9 r u m i n a t a
127. 139. 149; 2, 5, 121 ; u irgin ea in corpore V n ig e n iti; 3, 13, 397
o m n iu m C h r is t i a n o r u m (ecclesia) 2, h u m i l i t a s ; -ae fo rtissim ae in uase
802 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
o n y c h i n o 3, 3 1 2 ; 3 1 3 e x u a s e e m a ­ p r a e e l e c t a 2 , 6 , 7 4 4 ; r e g i s s u p e r n i 3,
n antes ; ad -am b o n u m o d o r e m flo ­ 1 1 , 361 ;
res et h e r b a e h a b e n t e s 10, 355. --orum co m p le tio 11, 248; con trac­
M edicus: m agnus i, 3, 6 0 0 o m n i u m tio e t a b s c is s io n u lla in r e s u r r e c t io n e
la n g u o ru m ; 3, 1 3 , 405 ; q u a e r e n d u s 12, 142 ; d e b ilita s 2, 6, 2 1 8 6 ; d e s t i t u ­
1, 4, 923. 966. 9 8 ; ; - o r u m m e d ic in a tio 2190; fid eliu m lib eratio 3, 6,
3, 1 1 , 5 7 1 ; d e - o c o m p a r a t i o 1 , 3, 38. 1 0 0 2 ; f o r m a 1 , 4 , 575 ; f o r t i t u d o 3,
599- 1 1 , 2 4 6 ; iu n c tu r a 1, 4, 8 0 6 ; ( m u lie ­
M edietas: 3, 4 , 3 1 ; . ris) in te g rita s 2, 519; o ccu lto ru m
Meditatio: c o n t i n u a 3, 9 , 2 8 3 . ap ertio 50 7; o m n iu m 2, 3, 6 2 3 c i r ­
Medium : i n - o l o n g i t u d i n i s 3, 3, 1 3 0 c u m c i s i o (in b a p t i s m o C h r i s t i ) ; 1, 4,
lu c id a e p artis m u ri; 139 sp ecu la - 584 u i r i d i t a s ; u lt i m u m (sa lu a to ris),
tiu ae scie n tiae d u a r u m o p tio n is c a u ­ q u i c irca fin e m s aecu li f u tu r u s est 3,
s a r u m ; i n - o 4 , 2 9 . 3 3 0 . 345 o p e r i s 8, 1 2 1 3 ;
boni debet esse hom o fo rtis et - p e r -a o m n i a 1, 4, 67. 5 8 2 se t r a n s f u ­
co n s ta n s ; 316 la tu s sen su s ex ien s d e d i t a n i m a ; 3, 6 , 1 0 0 6 p u r a f a c t a e s t
a n im a b u s s a n c to r u m d o c t o r u m ; 13, e c cle sia ;
634 e g o sum . - absque - is ceteris caput esse non
Medulla : (arborum ) 2, 6, 1 0 2 3 . 1 031 ; debet 11, 4 33; cum - is s u i s F i l i u s
c o n t r it a in s a p ie n tia p a t ie n t ia e i, 4, h o m in is in s e c r e to P a tris p e rficitu r
338 ; l e g i s a p e r t a a F i l i o 3, 1 1 , 488 ; 1 , 3 1 9 ; i n - is 1 1 , 4 3 6 e t i n fi l i i s s u i s
l i t t e r a r u m 1 , 1, 3 4 ; u ir i 2, 6, 1035 ; e cclesia n o n d u m p e r f e c t a ; o m n ib u s
- a r u m a c m o r u m d i u e r s i t a s 1 , 2, 3 7 0 ; su is 2, 4 , 79 c o n f o r t a t u s fid elis h o m o
sarcin a n o n est h o m o 4, 6 1 9 ; u en a- per u n ctio n em e p is c o p i; 3, 11, 118.
ru m , o s siu m et carn is ta b e rn a c u lu m 756 c o n c u titu r m u lie b ris im a g o (ec­
2 4 ; ; in - is et u en is ca rn is d o lu i c l e s i a ) ; 8, 6 1 0 s u i s F i l i u s D e i p e r f i c i ­
(H ild e g .) Prot. 60 . tu r p er u irtu te s ; 2, 3, 1 9 1 p atietu r
M ei : i , 4, 2 1 3 : 3 , 1 1 , 2 2 2 ; - li s f a u u s 2, e cclesia s a n g u in e a m a n g u s tia m .
3, 560 . M em oria : (ob la tio n is F ilii) facta a
Membrum : C h risti factu s h o m o 2, 3, sacerd ote 2, 6, 1330; in -am 8 92
279; unum 48. 6 19 . 622 c i r c u m c i­ m e a m i d e m fa c it e q u o d e g o in c e n a
s u m i n c i r c u m c i s i o n e A b r a h a e ; 1 , 5, p a s s io n is m e a e d e d i 53, 1 3 ,6 5 5 s u a m
1 3 2 s i g n a t u m in c i r c u m c i s i o n e ; p o n e re p ro p h e tia m istam (S c iu ia s);
- -a c a p iti e ffe c ti (fid eles h o m in e s ) p e r in -a 2, 6, 1342 Filii o b la tio s u p e r
o p e ra u iu en tia 3, 8, 5 5 4 ; C h r i s t i 1 , altare o b la t a ; 1055 u estra h ab entes
299; 3 2 1 e l e c t i ; 8, 6 4 8 f u l g e n t i o r a salu ation e m .
so le ca p iti s u o c o n i u n g a n t u r ; c o r ­ M endacium : -a 3, 1 1 , 6 51 ; m u lta 1,
p o ris d iu e rsa s u b ie c ta an im a e et c o r ­ 4 , 288 ; -i e r r o r 6 , 2 4 8 ; p e r u e r s i t a s 2,
p o r i 1 , 2, 8 40 ; d e b i l i u m d i u i s a s u n t , 6, 1839 ; - o r u m artes 3, 1 1 , 677 ; - u m
non recte o rd in a ta 3, 1, 3 4 4 ; i. e. d ile x it d ia b o lu s 1, 4, 433 ; o p p o s u i t
e c c l e s i a c u m fi l i i s s u i s 1 1 , 4 3 4 ; e c c l e ­ u eritati 421. 432; quasi u eritatem
siae 38. 4 3 2 cap iti d eesse n o n de­ d e m o n s t r a t d i a b o l u s 3, 3 3 9 ; u o l e b a t
b e n t ; 62. 7 5 1 o m n ia ex arrogan tia e r ig e r e d ia b o lu s 4, 846 ; n o n in -o
an tich risti c o n c u t i u n t u r ; fid e lia 6, sed in u e ritate assu m p sit carnem
1002 C h r i s t o c a p iti s u o a d h a e r e n ­ F iliu s 2, 6, 2708 ; in - o n o n in u e r i t a ­
tia; 1 1 , 251 h ab entia p e rfe ctio n e m te n a s c u n tu r h o m in e s 2 7 1 1 .
f o r t i t u d i n i s ; f i d e l i u m 8, 1 2 0 5 ; F i l i i M en s : c ir c u m s p i c ie n s se c a u te 3, 2,
5 5 3 fid e le s h o m i n e s ; 1, 3 1 9 ; h a b i t a ­ 265; co n silii in te rio r 13, .1 4 9 ;
cu li co rp o ra lis 1, 4, 805 ; h u m a n a e l e u a n d a s u r s u m 2, 6, 1635 ; g r a u a t a
57 5 ; i m p e r f e c t a i n e l e c t i s 3, 2, 30. corpore fra gili 3, 10, 793 ; (H ild e -
50 0 . 507; in teg ra Abel 1, 2, 521; g a r d is ) n e se p e r s u p e r b ia m e le u e t,
o cc u lta fracta 5 2 5 ; o m n ia c ir c u m c i­ D eus circu m saep sit rim as co rd is
d u n t u r i n b a p t i s m o 5, 1 3 2 ; 3, 3, 6 2 0 ; eiu s Prot. 65 ; h o m i n i s trah itu r a
 INDEX VERBÖRVM ET ELOCVTIONVM 803

S p i r i t u s. d e p o n d e r e c a r n i s 3, 10 , 16 9 7 . 1705 ; fla g r a n t e e la ti 3, 3, 4 5 4 ;
860; hum ana sem per d u bia 2, 2, p u ra p e rc e p i (H ild .) u isio n e s Prot.
231; ia cen s in ten eb ris 5, 1588; 46 ; q u ie ta re liq u it p a tr ia m (A b r a h .)
in terior 3, 13, 149 ; m o r ta lis g ra u a ta 3, 4 , 22 4 ; in -tib u s h o m i n u m 10, 618
c o r p o r e f r a g ili 10, 793 ; n u d a a u in - c i r c u i t i o m i s e r i c o r d i a e ; 9, 9 82 f u l ­
cu lo co rru p tio n is 2, 5, 3 0 4 ; s u p e r b a g e t s a n c tita s in c a n d o r e r e g e n e r a t i o ­
1 , 4, 5 37 ; ta c ta a d m o n i t i o n e ( g ra tia e n is S p iritu s et aquae; 2, 5, 1080
D ei) 3, 8, 36 3 ; V i r g i n i s 1, 1 1 6 ; 13, m o l e s t u m e st u e t u s u e s t i m e n t u m ; 1,
57 illu s tr a ta ; 5, 56 i n - t i b u s s u i s s e a b s t r a h e n t e s d e
--tes can d id issim ae 3, 8, 10 7 1; cre­ terren is c o n c u p is c e n tiis .
d en tiu m 1 , 5, 7 8 ; 2, 2, 1 4 6 i n f u s a e M en sa : co n secrata n o m in i (D ei) 2, 6,
a r d o re S p iritu s s . ; e le c to r u m 3, 9, 1 8 5 6 ; c o n s e c r a tio n is 1970 ; et g lo r ia
4 4 1 ; f i d e l i u m 13, 485 ; f la g it io s a e et n atiu itatis con tam in ata 1576; m ea
d u r a e 8, 1 2 3 5 ; h o m i n u m 2, 6, 9 8 9 ; (D e i) 1574; san ctificatio n is 562;
7 , 340 f i d e l i u m ; 3, 5, 30. 4 0 4 . 4 1 1 ; 6, u iu ifica 406.
7 4 6 ; 8, 885 f i d e l i u m ; 9 , 8 9 6 i u s t o - Mensura: b o n ita tis uel p otestatis 3,
r u m ; 997 e le c to ru m ; 10, 6 8 0 ; 11, 1, 395 ; b o n o r u m e t m a l o r u m 4 , 5 8 7 ;
2 9 2 ; h u m a n a e 1 , 1, 5 9 ; 3, 1 , 1 4 8 ; 8, d ig ito ru m d u o ru m 1 1 , 9 5 . 26 3 ; g o -
13 - 5 28 . 5 3 2 ; 1 3 , 4 7 9 i i g n i t a e 9 , 4 4 1 ; m or 2, 6, 1 4 2 2 ; h o m i n u m q u a e d a m
in clin a ta e ad te r ra m 1 3 ,4 7 9 ; in te r io ­ alia 3, 5, 660; in te lle g ib ilis 673;
r e s , e x t e r i o r e s 8, 14. 15. 528. 529; p r o p o s i t i o n i s fidei 7, 4 9 9 ; r e c ta 2, 6,
p eccato ru m 1235; p o p u lo ru m 2, ‘ 9371 3 , 4 , 58 7- 1 5 , 345 ; 7, 4 9 9 -
267; terrenae 3, 7, 224; 10, 871 M ercator: osten d en s m ercim o n ia
te rre n aru m q u a lita tu m ; d iu ersa 2, 7, 191 ; res s u a s d ili g e n t e r
- - t i s a b s c o n s u m 2 , 5, 1 3 2 1 ; a l t i t u d o c o n s id e ra re so let 3, 6, 223. 9 5 5 .
3, 7, 148 ; a m p l e x i o 2, 5, 8 4 6 ; angu­ Mercatus : reru m d iu ersa ru m 2 ,7 ,6 1 .
s tia 2, 2 3 2 ; a u i d i t a s 3, 4 , 5 6 4 ; caecitas 182 ; (sp irita liu m ) 3, 9 , 659. 668 ; 673
2, 5, 1 2 5 4 ; c i r c u i t i o 1 , 6 , 1 8 6 ; 3, 5, a b i c i e n d u s i n a m a r a p a e n i t e n t i a ; i. e.
26 9 ; circu m cisio 2, 7, 394; 3, 10 , u en d itio n es ac e m p tio n e s cu p id ita ­
3 3 7 ; c l a r i t a s 3 , 2 3 3 ; e t c o r p o r i s 1 , 3, t u m t e r r e n a r u m 2, 7 , 1 8 7 ; - u m n u l ­
318 c o n c u s s i o ; 3, 4, 486 a e r u m n a ac lu m faciu n t cum d ia b o lo qui ei
m iseria ; co n tin en tia 3, 1 0 , 1 3 . 33 3 ; r e s is tu n t 63. 202.
d ecep tio 2, 5, 1 0 6 2 ; d e s i d i a 6 , 4 6 3 ; Mercennarius : a n h e l a t a d m e r c e d e m
ela tio Prot. 56 ; e x a l t a t i o 2, ; , 1049 ; s u a m 3, 8, 1 0 9 3 ; -i 1, 2 2 5 .
f l a g r a t i o 10 0 5 ; h u m a n a e s a p i e n t i a 3, M erces : 3, 8, 1 0 9 3 ; 1 0 , 1 9 8 ; b o n a 5,
1, 154 . 1 5 7 . 1 6 0 ; in s a n ia 2, 6, 1 8 5 4 ; 20 8 ; d u p l e x 2, 5, 56 3 ; h o n o r i s a p u d
la s c iu ia 2 , 2 1 5 ; li b i t u s 6, 2046 ; n o u i - D e u m p r o b o n a u o l u n t a t e 6, 254 3 ;
tas 3, 4, 537; o b liu io 2, 5, 469; l a b o r i s 5, 5 5 9 e t b o n a e u o l u n t a t i s ; 6,
ocu loru m in te n tio lu cid issim a 3, 2541 ; la b o ru m 3, 1 1 , 60. 7 3 2 . 735 ;
206; p le n itu d o 3, 8, 3 9 9 ; p r o f u n d i ­ m a g n a (m a rty ru m ) 13, 141 ; m e r c e n ­
tas 1, 3, 274; p u silla n im ita s 3, 4, n a r i i 8, 1 0 9 3 ; o p e r a t i o n i s b o n a e 2, 7 ,
492; ra d iu s s p le n d id u s 2, 265 ; r e ­ 2 1 2 ; operis 3, 6 , 9 6 2 ; p le n a s in e fin e
c o r d a t i o 1 , 2, 6 4 2 ; 3, 1, 2 2 9 ; 9 , 9 9 7 ; 2, ; 81 ; p l u r i m a 2, 5, 5 31 ; r e m u n e r a -
scien tia 2, 5, 10 4 5 ; s i m p l i c i t a s et tion is b eatae 6, 2070; 3, 5, 707;
s o b r i e t a s 1 , 1 , 83 ; t a e d i u m 73 ; t u ­ s a n g u i n i s F ilii 1, 241 ; s u p e r n a 1 , 4,
m or 2, 6, 2435 ; ( V i r g i n i s ) s u s p ir ia 941; 2, 5, 8. 2 6 ; . 2 7 2 ; t a n t a q u a m
65° ; m o r s n u m q u a m r e p e n d e r e p o t e r i t 3,
- -tiu m c a n d o r et p u ritas 3, 9, 8 9 6 ; 1, 242 ; t e r r e n a 1 , 4, 9 4 0 ; -d is utilitas
s o n a n tiu m la u d e s 1 1, 28 9; -tem ad 2, 6, 2057; cum -de e rit fru ctu s
s u p e r io r a le u a re n o n u a le n t ( h o m i ­ s e c u n d u m l a b o r e m 3, 10, 194.
n e s o p p r e s i o n e m c o r d i s h a b e n t e s ) 1, M ercim onium : -a d iu e r s a p e r m e r ­
4, 5 1 6 ; -te d e u o t a e t p u r a fid e a c c e ­ catorem o sten d u n tu r 2, 7, 192.
dunt ad sacram entu m 2, 6, 107. Meretrix: 3, 1 1 , 8 7 7 ; - c e s 8, 1 2 1 .
80 4 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Meridies : 3 , 1 , $2. 4 0 1 ; 4 , 7 9 . 8 3 . 28 0. nali a ffe ctu se c o n iu n g a n t ca rn a lib u s
3 0 7 ; a r d e n s 2, 7 2 4 ; u e l u t - a r d e n s i n co p u lis); 2036 altaris carnalem
electis so l (F iliu s) 4, 289 ; id est a r d o r c o n i u g e m n o n a p p e ta n t ; 2 1 4 9 d iu i-
ard en s iu stitia e in c o r d ib u s fid e liu m n orum o fficio ru m so b rietatem et
1 , 4 1 3 ; i. e. s u p e r n a i u s t i t i a 2, 7 2 4 ; -i ca stitate m ec cle sia stic o iuri co n se r-
f i n i s 2, 7 2 4 . u en t;
Meritum : 1 , 4, 380 ; 3, 4 , 6 0 4 ; 5, 3 3 0 ; -e cc le sia e 5, 6. 252 ca stitate m ser-
h o m i n u m 2 , 3 2 7 ; 5, 3 2 0 ; - a o p e r u m u e n t ; 6, 1 1 6 . 1825 in t r a n t e s p e r d e -
1, 4 , 8 1 1 . 825 ; 3, 2, 3 1 7 . 3 2 0 ; ex -o u ia , am ari et illu sores et im p o liti
n o n e st s a lu a t io 327. la p id es; x x 8. 1826 seru e n t castita­
M eta : an tiq u o ru m h o m in u m Prot. te m , e x e m p l o a p o s t o l o r u m et se a b s ­
5 4 ; p u e lla ris 49. tin ea n t ab o m n i im m u n d itia .
M etallu m : -a sp len d oris fid elis Ministerium : altaris 2, 6 , 18 7 6 . 2088.
co n su m it ru b ig o 2, 6, 4 7 3 ; - o r u m 2193. 2 2 1 2 ; a n g e lo ru m adest cu iq u e
d e c o r r u b ig in e ab latu s 475 ; -o im ­ fid e liu m 3, 1 9 . 2 4 9 ; s p i r i t u u m 25 3
p o n itu r g e m m a 2701. beatorum m etu en d u m et d ilig e n ­
Metus : facien s t im o r e m 3, 5 , 7 2 0 ; i. e. d u m c u i q u e c r e d e n t i ; 6, 12. 3 9 8 .4 0 8
i n c e p t i o a n g u s t i a e 7 2 0 ; m o r t i s 1 , 4, supernorum ; tim o ris D o m in i, ut
9 79 ; -u a n g u stia tu r h o m o 3, 5, 7 2 2 ; h o m i n e m c o n c u t i a t 3 , 8, 9 0 1 .
e x -u p r o c e d it tim o r 72. 7 1 7 . Ministratio : a n g elica 3, 4 , 4 3 8 ; fam u ­
Miles : ca elestis h a r m o n ia e , lu c id u s et la n tiu m 6, 4 1 8 ; o b o e d i e n t i a e 4 0 ; ;
p u ru s (an gelu s) 3, 2, 57 5 ; f o r t i s s i ­ s aecu la ris 56 6 ; -n is s e r u it iu m 4 1 8 ;
m us, g lo rio s is s im u s , sa n ctissim u s s u b i e c t i o $66.
cum restau rato o p e re (h o m o ) 57 6 ; M irabile : o m n e in h o m i n e f a c t u m 3,
f o r t i s s i m u s c u m t r i b u s u i r i b u s , i, e. 2, 38 3 ; - i a 2, 6, 108 9 ; (altaris) 5 10 ;
c u m a m o r e ca elesti, d is cip lin a , uere- Dei Prot. 15 ; 3, 5, 4 9 3 ; 6 , 8 3 1 ; 8,
c u n d ia ( h o m o ) 3 , 3 8 8 ; -ites c a e le s te s 1 0 4 9 ; 13, 473 ; d iu in ita tis 2, 2, 1 4 5 ;
( u ir t u t e s ) 9, 165 ; f o r t i s s i m i e t g l o ­ 6 , 59 3 ; h a e c Prot. 23 ; i n n u m e r a b i l i a
riosissim i 13, 4 2 6 ; ro b u s ti (m a r ty ­ (D ei) 3, 1 0 , 8 98 ; m a g n a Prot. 54 ; 3,
res) 4, 298. 3, 3 2 0 i n u e r a T r i n i t a t e ; 4 , 2 5 0 ( i n
M ilitia: caelestis 3, 9, 4 6 1 . 9 4 9 ; 10 , opere F ilii); m ira cu lo ru m p rofu n ­
595 ; 1 3 , 4 0 1 ; c h r i s t i a n a p e r u i r t u t e s d ae sap ien tiae 2, 5, 3 5 8 ; e t s e c r e t a
d i a b o l o o p p o s i t a 6 , 5 82 ; f o r t i t u d i n i s D o m in i 3, 3, 4 0 4 ; S p i r i t u s s a n c t i 2,
et p rotectio n is 2, 6, 934; in qua 6 , 2 1 0 2 ; T r i n i t a t i s 3, 7 9 1 ; 6 , 1 9 2 3 ;
hom o D eum co g n o scit 3, 2, 573; 3> 947-
regin ae 13, 382; spiritalis 6, 227. M iraculum: 3, 3, 1 2 8 ; 1 1 , 8 5 0 ; c r e ­
4 2 5 ; - a e f i d e l i u m u i c t o r i o s i s s i m a e 9, d e n d i 2, 1 , 7 6 ; i n c a r n a t i o n i s V n i g e -

394- n i t i D e i 1 , 5, 1 1 3 ; m a g n u m 3, 3 1 6 ;
M illenarium : n u n c s e p t i m u m , s e x 2, 6 , 1 9 2 3 ; m y s t i c u m 1 , 3, 1 7 7 ; n o n
t r a n s a c t i s 3, u , 28. 3 6 4 . p erscrutan dum 2, 5, 1445 ; q u o d
M inister : m e u s ( D e i ) 3, 1 0 , 4 8 0 . 7 6 9 ; im p le b it u r in u o lu n ta te D e i p r o p e
2, 6, 2444 sacerdos; sacerd o talis est 4, 1 6 4 ;
1 3 1 . 2 0 8 2 . 2 0 8 5 n u l l a o c c a s i o n e f ia t - - a a n t ic h r i s t i d iu e r s a 3, n , 4 7 . 5 4 7 ;
q u i se n o n u a l e t c o n t i n e r e ; -tri a c c e ­ ca elestia m u n d o e d ita p o s t q u in q u e
d a n t ad altare recta e le c tio n e , D e o n u m e r o s s a e c u li 468 ;
assisten tes sin e im m u n d itia 1883; -D e i 2, 3, 596 num quam in u id io se*
appareant m u n d i, sin e d o lo in ab sco n d ita; Prot. 72 a b s c o n sa reue-
co n spectu D e i 1880; l a n d a ; i n s a n c t i s s u i s 1 , 3, 56 0 m a n i ­
-ceteri 1 8 7 6 in s e r u it io o ffic ii e c c le ­ fe s t a t a ; 6, 230 p e r f e c t a 2, 6, 1367
siastici m in istrare con tenden tes; m ira b ilite r e x e rcita (ab in itio c o n s e ­
1878 ap p ro p ien t eid em m in isterio cration is usque dum m ysteriu m a
non sin e iu stitia ; 1927 m ilitan tes p o p u lo p e rcip ia tu r);
s u b sp irita li n o m in e ( c a u e a n t n e c a r ­ - e l e c t o r u m 3, 1 3 , 4 7 4 ; f i l i i p e r d i t i o n i s
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 8 05

1 1 , 920 talia et t a n t a ; 213 t o r r e n t ia ; d e a e t e r n i P a t r i s 315 ; D e i 1, 2, 7 2 6

m agna et stu p en d a F ilii D e i 860; u e r a ; 3, 6 0 8 ; 2 , 3, 6 0 5 . 7 4 5 ; 4 , 2 9 2 .
m u lta 1, 2 70 e t a d m i r a n d a ; 3, 10 , 2 9 4 ; 6 , 3 9. 6 9 8 ( P a t r i s ) ; 1 5 5 3 . 2 2 2 8
9 1 5 ; n o u a 1 1 , 369 m u n d o e d it a ; 448 qu a esita ; 1668; 3, 3, 3 5 6 ; 9, 50 2 .
in te r ris p r o p a l a t a ; in o b u m b r a t i o n e 5 2 0 ; 10, 762 fle c te n s se a d h o m in e s ;
osten sa 5 8 1; o m n ia h aec q u a e D e u s d ep rim en s m ortem an im aru m 3,
c o n s t i t u it in m o l li f o r m a s p e c ie i E x ­ 333; d iu in a gratiae Dei ad iu ncta,
ce lsi 1 3 , 6 6 6 ; q u a e D e u s o p e r a t u r in o s t e n d e n s m i s e r a t i o n e s 8, 1 2 2 3 ; d o ­
b ea tis a n im a b u s 1, 6, 14. 55. 223. lo ris a n im a e 1 , 4 , 1 12 ; fa c ie n s albas
226; operum b ea titu d in is 1, 120; a n i m a s e t h o m i n e m f u l g e n t e m 3 , 3,
p r o p h e t i a e in s i g n i s m i r a b i l i b u s o s ­ 3 2 6 ; F i l i i D e i 1 , 4 , 3 4 9 ; f l e x i b i l i s 3,
t e n s a 5, 10 3 ; s i g n o r u m 3 , 1 1 , 4 2 5 ; 10, 7 6 3 . 7 6 9 ; f u l g e n s u t r a d iu s s o lis
--oru m d e co r 1, 3, 2 4 6 ; f a m a 315; 3, 3 2 9 ; g r a t i a e D e i 1 , 4 , 7 5 8 u e l u t s o l
m a g n i t u d o 3 1 7 ; m i r a b i l i a 2 , 5, 3 5 8 ; illu stra n s; 3. 3, 3 1 5 u e r a in c o r d e
m y s t e r i a 3, 1 1 , 244. 307 ; o p e r a 1 , 6, P a t r i s ; 5 , 6 2 0 ; 10, 397 ; illa t a c a e lit u s

23°; u t r a d i u s s o l i s f u l g e n s 3, 3 3 0 ; i m i ­
- -o ip so q u o F iliu s D e i c a r n e m s u s ­ tans S a m a r it a n u m 390 ; im p e r s p ic a ­
c e p it , o b l a t i o altaris c a r o e t s a n g u is b ilis 4, 423 ; i n t e r i o r 6, 125 ; m a t e r
e iu s e f f i c i t u r 2, 6, 1 3 4 4 ; an im aru m de p erd itio n e 3, 332;
--is 1, 16. 272 coruscans Iohannes m a x i m a p r a e b i t a q u a e r e n t i b u s (a F i ­
B a p t . ; 270 rad ian tes A b r a h a m , Isaac l io ) 363 ; n u l l a d e n e q u i t i a ( q u a e s it a
et I a c o b ; in - o 6, 2 1 0 3 a n t e c o n i u g a - a b o b d u r a t o ) 2, 6, 26 72 ; o b u m b r a t a
tis concussum est ad sacerd o tiu m in P a tre , o s te n s a p e r S p ir it u m s a n c ­
a c c e d e r e in p r im itiu a e c c le s ia ; 1923 t u m i n u t e r o V i r d n i s 3, 3, 3 3 9 ; p a t e r ­
d e m o n s tr a t T r in ita s m ira b ilia sua. na 3 '8 ; P a tris , 101 ; 3, 316 in
Mirificatio: u i r t u t u m 2 , 6, 9 7 5 . a n tiq u o co n silio ; p raesign a ta in
Miseratio: - n e s m u l t a e 3, 8, 1223 A braham (o fferen te Isaac) 3 2 1 ; in
ocu loru m p lu rim a ru m m iserico r­ rem u n eratio n e D ei 2, 6, 2502;
d ia r u m , a s p ic ie n te s in d o lo r e s h o m i ­ su au issim a in u en tre M a ria e 3, 3,
n u m ; 5, 3 4 9 p o t e n t i a e D e i . 3 3 8 ; s u a u io r ra p id a in sa n ia c r im i­
Miseria: 3, 6 , 8 8 9 ; h u m a n a 2 , 7 , 5 9 2 ; num 3 3 4 ; u era est F iliu s D e i 33 4 ;
m e n t is e t c o r p o r i s 3, 4, 4 8 7 ; m u l t i ­ - -ae candor 8, 1210; circu itio 10,
p le x 8, 351; p assio n is 2, 4, 246; 618; h ab itu s 3, 7, 207. 238. 311;
p o e n a r u m 1 , 2, 1 6 3 ; t a n t a 2 , 6 , 1 7 4 9 ; m e d i c i n a m a g n a 1 , 2, 5 1 4 ; m o t u s 2,
--ae 3, 6, 801; an im ae 1, 4, 787; 6 , 2 4 8 2 ; o l e u m 1 , 4 , 9 7 3 . 9 8 8 ; 5, 32 ;
co rp o rales a F ilio susten tae 2, 6, 2 , 6 , 4 5 3 . 4 9 4 . 9 5 0 ; p e c t u s 3, 3, 3 4 7 .
2 7 0 7 ; d a m n a t i o n i s 1 , 3, 3 2 8 ; h o m i ­ 3 5 4 ; r i u u l u s 6 , 1 2 5 ; s p e s 2 , 5, 1 6 8 9 ;
n u m 2, 6, 2 3 8 6 ; m a g n a e 3, 4, 5 8 2 ; status 3, 3, 5. 161. 196; u irtu s se
m u l t a e 1 , 3, 32 8 i n r e p r o b i s ; 2 , ; , e l e u a n s a d e g e n t e s 3 1 4 ; u i s c e r a 2, 6,
1258 in s a e c u l o ; 3, 3, 109 in hoc 2484; 3, 3, 351. 356. 358; -arum
sa ecu lo ; ;, 680; 9, 6 0 4 ; p lu r im a e p lu rim a ru m o c u l i 8, 12 2 4 ; ad -am
o c c u r r e n t e s ( F i l i o ) 1 , 3, 1 6 9 ; s a e c u l i D e i fu g ie n d u m 2 ,6 , 1 5 3 .2 3 5 7 ; p ost
3 , 3, 1 0 3 ; 4 , 5 0 9 ; - a e e x i l i u m 2 , 5, - a m s u r g i t u i c t o r i a 3 , 3, 3 7 8 ; c u m -a
1 7 1 1 ; l a c u s 6 , 1 7 4 9 ; - a r u m c l a m o r 3, c o o p e r t u s h o m o a D e o 3 2 7 ; d e - a 2,
4 , 5 1 8 ; t r i b u l a t i o 6 0 2 ; - is h o m i n u m 6, 2431 D ei qui d esp era u erit, ad
c o n d o l u i t F i l i u s 8, 7 7 6 ; i n - is m u l t i s u itam non resurget; 3, 5, 3 5 2 tua
p u llu lat h o m o 10 , 2 9 4 . ( D e i ) h u m i l i a u i m e ; i n -a t u a c o n -
Misericordia : 2 , 3, 1 6 7 ; 6 , 1 ; 3. 2 3 5 7 . serua m e, P ater 1, 105 ; sin e -a
2 6 7 2 ; a d i u n c t a g r a t i a e 3 , 8, 1223; b a c c h a n t u r d u r i t i a e 1 , 3, 2 0 7 .
alta, u a ld e m y s t ic a ( S p ir it u s san cti) M issa: - a e o f f i c i u m 2, 6, 70. 1 3 6 9 .
2, 4, 1 3 8 ; a p p a r e n s in f o r m a m u l i e ­ M issio : V n i g e n i t i salu tifera 1, 4,
b r i 3 , 3, 3 3 6 ; c o m p a d e n s 10, 7 6 2 ; 1011.
c o o p e r i e n s h o m i n e m 3, 3 2 7 ; i n c o r ­ M obilitas: in s ta b ilita tis 3, 10, 765.
8o6 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Moderatio uision is p e rsp ic u a e 2, 5, ter n o m e n F ilii 2 0 7 ; im ita n te s o r d i­
1106; quaedam 7, 352. nem a n g e licu m 209; uide: Odor
M odus: 2, 6, 2 6 0 0 ; a liu s 455 ; 3, 1, u iu en s.
2 4 0 ; 1 1 , 50. 6 0 5 . 6 1 3 ; a l t i s s i m u s 8, Monile : - ia p u r i o r a a b l a t a r u b i g i n e 3,
683 ; c a n c e l l o r u m 6, 63. 273 ; c a s t i ­ 2, 3 4 6 .
g a tio n u m et c o n s o la t io n u m 4, 42. M ons: altu s 2, 5, 9 1 4 ; n o n a p p r e h e n ­
54 3 ; c o r o n a e 1 , 6 , 29 . 4 4 . 1 0 6 . 1 8 2 ; dendus 3, 13, 6 2 7 ; c o n iu n c t u s radici
3, 6, 1 19. 7 1 2 : 9 , 1 2 5 . 8 24 ; c u r s u s 1, la p id is 2, 113 ; cu lm in is ex celsi
3, 7 4 . 2 3 1 ; d i a b o l i 3, 1 1 , 66. 7 8 1 ; ( D e u s ) 9, 2 3 4 ; c o m m o t u s ( fle t ib u s
d iu e rsu s 52 . 620; extran eu s 2, 6, p r a e g a u d i o ) 1, 4, 148 ; D e i u n c t u s
2275; fem in ae 2246; fla b e lli 3, 6,. (b aptizatus) 2, 7 , 539; d esid erio ru m
2 1 8 . 9 3 8 ; i n a e s t i m a b i l i s 8, 1 0 8 . 9 8 1 ; caelestiu m 3, 1 0 , 863 ; d i l u u i i 2, 3,
ju stitiae 2, 6, 18 7 8 ; m irab ilis Prot. 424; exten su s in la titu d in e m 3, 2,
38 J 1 , 3. 2 95 1 6 , 6 3 . 6 4 ; 3, 1 3 , 29. 1 1 7 ; f o r t i t u d i n i s ( e c c le s ia ) 10, 9 3 9 ;
4 6 7 ; retis 2, 3, 7 0 . 1 7 5 ; s c a l a e 3, 8, G elb o e 1 , 5 , 1 7 5 ; m agn us 3, 2, 1 1 3 ;
61. 6 0 2 ; sed is 6, 8 6. 60 5 ; u e l u t - 10, 856; quasi - m agnus habens
sextus fla m m a e (p e ru e rsio in ferio ris fe rre u m co lorem 1, 1, 1 1 . 52; ut -
d e u o tio n is co rd is) 2, 7, 4 15 ; te s titu - m a g n u s et a ltu s : lu x 2, 7 , 50. 14 5 ;
din is 3, 6, 70. 538; 10, 65. 342; u e lu t - m a x im u s in ter a q u ilo n e m et
uerborum (in con secration e) 2, 6, o rien tem 1, 3, 24. 100. 321. 324;
1562; m y rrh a e et thuris o m n iu m arom a­
- -i d i u e r s i 1 , 3, 1 9 2 ; 3, 3 , 4 1 0 ; 4, 469 ; tum 3, 13, 656 ; p e rtra n s ie n s u n g e n ­
m u lti 461 ; q u in q u e co m m u n ica n ­ d o a q u a s m u l t a s 96 ; s a l u a t i o n i s 2, 7,
tiu m 2, 6, 9 7 . 24 5. 1 6 0 2 . 1605 ; s e x : 540; sig n ifican s fid em 3, 2, 119;
7, 109. 413 q u ib u s fla m m a inter ta n gen s ca e lu m 3, 13, 9 ; ;
sp irita le s se d i f f u n d i t ; 31. 406 te n ta- - -tes s c i n d u n t u r (in fin e m u n d i) 12,
tion u m sp iritaliu m h o m i n u m ; tres 1 2 ; ; e t s i l u a e c e c i d e r u n t 35 ; - t i s a l t i
q u i b u s e c c l e s i a r e s o n a t u t t u b a 2, 4, cacum en 2, 5, 9 1 5 ; c a c u m e n 1 , 4,
25. 313. 316. 185; fo ram en 148; m ystica 3, 13,
Moechia: - a e i m m u n d i t i a 2 , 6 , 1 2 4 8 . 94 ; s u m m it a s 2, 7, 5 1. 146 ; u allis 1,
M o les : g r a u i o r s a e u i s s i m o r u m m o ­ 4, 18 6 ; -tiu m acu m in a 1 68 .
r u m o n e r a n s 3, 4 , 5 5 5 ; p e c c a t o r u m M onstrum : -a q u a e d a m u elu t q u a e ­
g r a u a n s 8, 3 3 3 . d a m n e b u l a e 3, 1 1 , 6 1 5 .
Molestia: 2, 3, 10 6 8 ; s aecu la ris 73. Morbus: -i m o r t i f e r i 2, 7 , 5 7 4 .
1 2 4 0 ; -ae te rre n ae 1272. Mordacitas: - t i s i n s a n i a 3, 1 1 , 22.
M ollities: anim i tim id i 3, 5, 393; 320. 333; ru b igo fu lg o re m bono­
ce d en s q u o m o d o p u lu is 1, 445 ; c i ­ r u m a c tu u m in ficit 2, 6, 477.
n eris f r a g ilis 149 ; c o n tra rie ta tis 2, 6, Mors: 2, 2, 6,
1 , 3 3 3 ; 3, 7 4 7 1 A d a e
2253 ; c o s t a e f r a g i li s 1, 3 4 ; f e m i n e a 2364. 2365 n o u i ; 3, 5, 3 3 9 u e t e r i s ;
3, 5, 395 ; h o m i n u m 9, 2 0 2 ; i n d u ­ a e t e r n a 2, 3, 1 2 5 ; 3, 11, 6 2 7 ; 1 2 ,
m en to ru m (i. e . l e n i t a s d e u o t i o n i s ) 2 7 5 ; 2, 3, 56 2 ( a n i m a r u m ) ; 3, 1 2 ,
8, 8 7 9 ; l i q u o r i s p e c c a t i 2 , 6 , 1 2 2 9 ; 266 praeparata rep ro b is una cum
m u l i e r i s 1 , 2, 2 3 7 f a c i l i u s u i n c e n d a d ia b o lo ; am ara 2, 7, 3 8 4 ; am a ris s i-
q u a m u iri f o r t i t u d o ; 261 ; n e g l e g e n ­ m a 4 9 0 ; a n i m a e 3, 7 1 4 ; 3, 8, 4 5 9 ; 10 ,
tiae fe m in e a e 3, 5, 398 ; p r a u a 4 6 2 ; 2 6 2 ; a n t i c h r i s t i s i m u l a t a 1 1 , 54 . 65 3 ;
u o lu p ta tu m ca rn aliu m 9, 100 5 ; -ei c a d a u e r in u tile u o c a b itu r 2, 1, 36 7 ;
d e s i d e r i a 5 , 4 6 2 ; i n i u s t i t i a 1, 4 4 5 ; i n C h risti 3, 9, 9 8 1 . 983; non est in
-e m n o n p o t e s t c o n u e r ti lapis 435. C h risto 2, 3, 3 4 2 ; c o r p o r i s 5, 1 6 1 6 .
M om entum : nec tem p us n ec - (de 1687; 6, 849; corporum 3, 741;
d ieb u s h eb d o m a d is) h o m in i scien ­ cru cis 1, 2, 6 0 9 ; c r u d e l i s s i m a 3, 10 ,
dum 3, 1 1 , 4 6 1 . 262 a n im a e ; 2, 6 , 848 in m o r t e c o r ­
Monachus: -i f l o r e s F i l i i D ei 3, 12, p o r is F ilii u ic ta ; d a m n a t io n is a e t e r ­
16. 199. 206 ; s e f e c e r u n t uiles p r o p ­ nae 3 ,11, 790 ; d e s p o lia ta 2, 1, 376;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 807
d e stru c ta p e r in s tru m e n ta legis 3, 2, 1 0 1 7 ; p e r i c u l u m 2 , 3, 7 9 6 ; 6 , 2 2 2 5 ;
4 3 ; ; d o m in a b a t u r in in n o c e n tib u s p lag a curata 3, 11, 672; poena et
2, 4 3 8 ; d u r i s s i m a 2, i, 3 6 3 ; e r e c t a in m a e r o r 4, 6 1 9 ; reco rd a tio 3, 2 7 7 ;
casu d ia b oli 3, 6 , 805 ; f a l l a x 7 , 308 ; rictu s 2, 1, 250; ru in a 1, 2, 197;
- F ilii 2, i , 301 ; 6, 901 s a l u a t io a n i m a ­ sig n u m et u e stig iu m 3, 6, 6 5 9 ; de
rum ; 3, 8, 778 ab stergen s scelu s s o m n o -tis e u ig il a n s 3, 8, 3 45 ; s o p o r
m u n d i; 10, 679; fo e d ita tis crim i­ 2, 6, 58 2 ; 3, 1 1 , 681 ; t e m p u s 2, 6,
num 1, 2 1 3 ; g e n e r i s h u m a n i 2, 6, 2604 ; ten e b ra e 3, 1 , 4 1 1 ; tim o r 2, 5,
692 o c c is a p e r V n i g e n i t u m ; 3, 1, 1 1 7 653 ; to rm en tu m 1 , 2, 4 0 0 ; u i t i u m
d ecep ta est ut in som no, quando p r o c e s s it d e e r r o r e in e r r o r e m 3, 2,
F iliu s u e m t in a u r o r a m ; 432 ; u m b r a 1, 4, 8 0 ; 2, 6, 328. 346 ;
-in fe ri 2, 3, 7 4 7 ; i n f i d e l i t a t i s 6 6 9 ; 3, 3, 6, 981 ;
8, 76 5 ; i n i q u i t a t i s d u r i s s i m a e 2, 1, - -te m cru cis su b iit F iliu s 1 , 2, 6 0 9 ;
361 ; in t e r f e c t r ix e t m o r t i f i c a t r i x 3, su p erau it 2,6, 1 9 1 4 ; in - t e m 3 , 2 , 2 8 3
1, 1 1 7 ; i n t r a r e h o m i n e s c o n a t u r 1 , 4, c r u c is D e u s tr a d id it F i l i u m ; 1, 6, 136
529; iu d iciu m am a rissim u m q u o n ­ se p r a e c ip ita t h o m o sin e in t e r r o g a ­
d a m , n u n c reu o ca tio ad u itam 3, 5, tio n e p ae n ite n tiae ; p e r -tem V n i g e ­
338; iu sto ru m 2, 5, 1288; m ortis niti e r e p tu s est h o m o 5, 1 2 0 ; p o s t
d irae 3, 9, 7 7 4 ; ( p e c c a t o r i s s in e p a e - - t e m F ili i a p o s t o l i c a d o c t r i n a se di-
n iten tia) in m o r te in feri d is c u t itu r 2, la ta u it 81 ;
3, 747; p erd itio n is aeternae 1, 4, - -te d e u ic t a 2, 6 , 2 7 1 8 ; p r o s t r a t a 896 ;
842 ; 3, 10, 830 ; p e r p e t u a e 2, 3, 7 2 1 ; reiecta 3, 8, 1023; tem p o ra liter
p essim a 3, 5, 681; p rob atur per t r a n s e u n t e in h o m i n i b u s 2, 6, 1393 ;
m ortem 2, 3, 744 ; p ro stra ta iacen s 2, d e -te F iliu s e r ip u it h o m in e m 2 7 1 8 ;
I , 368 i n f o r t i s s i m i s u i n b u s ; 3 7 7 u u l - in m o r te s e p u ltu s est p r im u s a n g e ­
n e n b u s ; secura p rocessit n escien s l u s 1 , 4 , 8 43 .
u itam 3, 1, 1 2 0 ; s i n i s t r a p e r d i t o r i s Morsus: t u u s , i n f e r n e 2, 1, 3 3 3 . 3 7 3 .
(d iaboli) 2, 7 , 183 ; te c t a in s i m u l a ­ Mortalitas : c a r n i s 3, 7 , 3 1 3 ; 8, 5 3 9 ;
tion e (ab h o m in e q u i p e c c a tu m c e ­ c i n e r i s 2, 3, 1 4 8 ; p e c c a t o r u m 1 , 6 ,
la t ) 1 , 4 , 9 8 6 ; V n i g e n i t i 5, 1 2 0 ; 2, 6, 1 4 4 ; - t i s g r a u e d o 3, 9 , 9 6 6 ; i m b e c i l ­
2405; l i t a s 1 , 6 , 1 4 4 ; i n s t a b i l i t a s 2, 6 , 2 0 1 5 ;
- - t i s a e t e r n a e 3 , 1 , 5 2 5 a b y s s u s ; 8, 4 2 4 m a c u l a 2, 1 4 4 .
cru cia tu s; 1 1, 627 m a la ; am a ritu d o Mortificatio: ca rn is 3, 6, 910 ; 12,
I I , 429 ; a r b o r 6, 10 1 7 ; c a lig o 2, 1, 2 0 7 ; c o r p o r is et a n im a e 1, 4, 3 11 ;
3 1 9 ; c a s u s 6, 1 9 1 3 ; c e n a 4 2 3 ; c o n f u ­ F ilii 3, 10, 6 8 6 ; u it io r u m 2, 5, 6 0 1 ;
s i o 1 , 3 7 8 ; 6 , 50 1 ; c o n t e m p t u s 3, 7 , 3, 8, 1 1 9 7 ; u o l u p t a t i s 2, 7 , 220 ; -n is
2 8 5 ; cru d elitas 2 , 3 , 7 1 4 ; cu ltu s 3,2, tym p an u m 3, 1 3 , 58 4 .
435 ; d a m n a t i o 1, 4, 9 9 2; 2, 5, 7 7 7 ; Mos : 2, 5, 2 6 7 ; m u l i e b r i s : u e l a m e n 3,
e l a t i o 4 , 69. 4 0 1 ; e x e m p l u m 6, 2 5 9 9 ; 5 , 9 6 . 39 3 ; m u l i e r u m : u e l a t u r a c a p i ­
ex iliu m 3, 3, 325 ; h o r a 2, 6, 158. tis 6, 1 1 4 . 6 8 7 ; s i m p l e x e t s i n c e r u s 2,
2 4 17 . 2420 ; 3, 11, 4 13 ; 1 2 , 3. 1 0 2 . 3 , 5 6 8 ; -re s c a r n a le s 1, 140 ; c o n t r a r i i
1 1 4 ; ic tu s 1 , 4, 340 ; in f e li c it a s 3, 6, 3, 9 , 4 2 9 ; d i u e r s i 1 , 3, 2 3 6 ; 2, 7 , 390 ;
879 ; in sid ia e 8 2 7 ; in s tru c to re s ( m a ­ 3, 3, 4 5 1 ; h o m i n u m 1 , 3, 58 9 ; 2, 6,
t h e m a t i c i ) 1 , 3, 3 68 ; i n t e r n e c i o 2, 1, 1372. 2507; leues et in co m p o siti
366 ; itin e ra 3, 3, 4 1 9 ; i u d i c i u m 1 , 3, 1 9 7 8 ; n o u i i n s t u p o r e h a b i t i 5, 3 9 1 ;
; 20 ; 2, 4 , 4 0 3 ; l a q u e u s 3, 7 2 1 ; 3, 2, in d iscreti et fo eten tes 7, 270; lu -
3 0 2 ; 6, 6 8 1 ; 11, 404; m anus 2, 1, daeorum 3, 1 1 , 643 ; p a g a n i 5 , 6 3 1 ;
332; m etu s 1, 4, 9 7 9 ; opera 2, 3, p a g a n o r u m 3, 2 3 ; ; p r a u i 2 6 2 h o m i ­
743; 7, 185 n e q u issim a ; o p in io 6, num ; 8, 885 ; 1 0 , 6 9 9 ; p r i s t i n i a d ­
73. 1381. 13 8 9 ; p astu s 7, 32 9 ; p e ­ haerentes de p rim o parente 2, 5,
c u n i a 5, 1 3 1 2 ; p e r d i t i o 1 , 4 , 8 5 4 ; 5, 15 2 2 ; ritu u m m u ltip liciu m 7, 390;
121 ; 2, 5, 4 5 1 ; 6 , 4 8 8 . 2 7 1 6 ; 3, 6, saeuissim i 3, 4 , 5 5 5 ; t u r p i s s i m i 1 , 5,
1 0 2 2 ; 1 0 , 8 2 9 ; e t p e r d i t o r i s a r b o r 6, D 7;
8o8 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
--ru m b o n ita s (ecclesia e) 2, ;, 864; 1 0 5 0 . 1 9 1 8 . 2 3 2 9 3 3 , 1 1 , 4 8 . 585 ; p e r
b o n o r u m p u e lla Prot. 85 ; d i u e r s i t a s -e n p la n t a t i o in i n i t i o d a t a e le g i s 4,

1 , 2, 3 6 9 ; 2 , 4 , 3 1 5 ; 5 , 5° - 175 - 8 7 ° ; 2 2 7 ; d e -e et A a r o n et d e P h a r a o n e
7 , 3 6 6 ; 3, 7 , 15 2 ; 1 1 , 3 7 7 ; g r a u i t a s 6, e x e m p l u m 4 0 . 50 2 .
707 ; in fa n tia 2, 2, 2 1 8 . 2 2 3 ; i u n c t u r a Mulier: 1, 2, 2 9 7 . 3 1 7 . 3 1 8 ; associata
3, 8, 885 ; m a l o r u m co n su etu d o 1, u i r o s u o c u m g a u d i o u o l u n t a t i s 3 , 8,
2 1 6 ; p e tu la n tia 1, 4, 2 4 9 ; 2, 1, 9 9 ; 8 4 2 ; a sta n s b a p t i z a n d o in s u a u ita t e
prauorum con su etu d o 3, 8, 770; n u tricis 2, 3, 7 0 4 ; n o n c i r c u m c i d e n ­
scien tia 2, 5, 1 0 4 5 ; s t u l t i t i a 2, 2 1 5 ; da 4 4 7 ; c o n c ip ia t s e m e n in fe ru e n ti
trib u la tio n e s 3, 1 0 , 588 ; u a n i t a t e s 2, a e t a t e 1 , 2, 4 9 1 ; c o o p e r a t u r u i r o e t
5, 10 85 ; u a r i e t a s 3 , 4 , 553 ; u ir m u lie ri in opere filioru m 309.
- - r e c a n i n o 5, 4 7 . 5 2 7 . 5 3 1 ; f e m i n e o 3 17 ; c o r r u m p e n s in te g rita te m uirgi-
8, 7 3 . 888 ; m u l i e b r i 3, 6 0 . 3 2 4 3 5 , 9 6 . n itatis c u m u iro , a b in g r e s s u te m p li
39 3 ; p e c u d u m n e p l e b s D e i i n c e d a t s e c o n t i n e a t 535 ; c o r r u p t a a b s t i n e a t

9, 746- ab in gressu te m p li 33. 523 ; creata

Motio : co g itatio n u m 3, 9, 4 9 7 ; ( h o ­ p rop ter u iru m 302; d eicit u iru m
m in is) ac s e n sib ilita s 10, 8 7 ; o p p r e s ­ c itiu s , c u m ille u e r b a e iu s fa c ile a s s u ­
sion is 11, 350; u iu en tiu m cu ncto­ m i t 24 8 ;
r u m 2 , 1, 1 3 4 ; u i u i d a 1 , 4 , 6 4 . 5 6 6 ; - h a b e n d a in t e m p o r e d o l o r i s su i in
- n i s c i r c u i t i o i. e . i n c r e m e n t u m u e l m a g n a m e d i c i n a m i s e r i c o r d i a e 1 , 2,
d efectu s filioru m ecclesia e 2, 5, 5 1 4 ; h a b e n s 3, 4 7 1 u m o r e m u i r i d i t a -

173- ti s i n c a l o r e ; 4 8 0 n e g o t i u m s u b u o ­
M o t u s : c o r p o r i s 1 , 4, 569 ; d ir u s 3, 12, lu n tate u i r i ; 4 6 7 t e m p u s reu elation is
3 3 ; in o p in a t u s 12, 122 ; len is p lu u ia e s u c i in i p s a ; 1, 4, 60. 561 in u te r o
b l a n d a e 1 , 3, 8 9. 2 7 2 ; m i s e r i c o r d i a e u elu t in te g ra m fo r m a m h o m in is ;
2, 6, 2482 ; m o t i o n i s u i u i d a e 1, 4, 63. -illa erep ta de m orte in co n u iu io
566 ; r e p e n tin u s 3, 1 o, 207 3 1 1 , 8 9 1 ; coram F ilio la crim a b ili p aen iten tia
12, 1223 sim u la tio n is et d e c e p tio n is se p u r g a n s 2, 6, 2 3 7 4 ; in fr u c tu o s a
1 0 , 2 0 7 ; t e r r a e q u i d s i g n i f i c e t 1 , 3, s i c u t a r i d a t e r r a 3, 4 7 1 ; i n g r e d i a t u r
23. 310; -us o p era tio n is 4, 591; te m p lu m I, 2, 517; 52 5 n onn isi
p etu la n tes c o r p o r is 2, ; , 602 ; s p h a e ­ secu n d u m legem , cu m p ro lem pepe-
r a e (i. e. a n i m a e i n f o r m a h o m i n i s ) 1, r i t ; m e r e t r i x (i. e . g e h e n n a ) 3, 11,
4 , 7 0 . 5 8 7 ; t a b e r n a c u l i (i. e. c o r p o ­ 877; obseruans u irgin ita tem uald e
ri s ) 2 4 7 . ornata a D eo 2, 3, 3 9. 483. 486;
Moyses : 2, 4 , 15 8 ; 3, 2, 2 0 6 . 2 3 2 . 3 7 4 . occu p ata in p ro crea tio n e natorum
430 34, 518 ; et A a r o n 5 0 4 ; et A b r a ­ 481 ; p o s t p a rtu m ab stin eat ab in ­
ham 2, 20 . 2 6 . 370. 4 4 7 ; 174 con- gressu te m p lu m 1 , 2 , 3 3 . 5 2 3 ; p artu ­
iu n c t i in c i r c u m c i s i o n e et le g e ; 5, rien s est in a ff lic tio n e d e s p e r a tio n is
134; 6, 275 repugnantes d ia b o lo ; 2, 1, 3 4 4 ; p a tie n s flu x u m s a n g u in is
q u a si alter - B e n e d ic tu s 2, 5, 3 7 . 7 2 4 . 1 , 2, 5 0 7 ; p e r f e c t a 2 5 2 ( E u a ) ; 2 5 3 ;
73 3 ; facien s u in d ic ta m d e co n traria p osita 510 in d o lo r e et in ca rc e re
p le b e ex u o lu n ta te D ei 3, 5, 503; ta n gen s p o r tio n e m d o lo ris partus ;
f a m u l u s m e u s ( D e i ) 50 2 ; m i l e s f o r t i s 2, 3, 4 6 6 i n u m o r e p a r t u s a d p a r i e n -
s u r g e n s i n u o l u n t a t e D e i 2, 4 3 4 ; in dum f i l i o s ; s u b p o t e s t a t e u i r i 1 , 2,
p e c t o r e s y n a g o g a e 1 , 5 , 7 . 2 2 . 8 3 . 98 ; 259 m a n e n s ; 2, 3, 4 4 9 e s t u t s e r u u s
p r a e p a r a n s f o r t i a a r m a i u s t i t i a e 3, 2, sub d o m in o ; praegn an s 1, 2, 35.
434; scrib en s e x p ra e c e p to , le g e m 548 ; p r i m a 2 6 2 ; 3 , 8, 6 9 6 . 7 8 6 ; 1 1 ,
Iu d aeis d ed it 2, 5, 73 5 ; s e d e n s in 323; secunda (B M V ) 8, 6 9 7 ; s o l e t
se cu n d o r a m o (co lu m n a e V e r b i D ei) uelari ante u iru m suum 10, 651 ;
4 , 6 2 . 2 25 ; s e r u u s m e u s 1 1 , 584; su au ior est u iro 3, 334; su b ia ce re
- - i i n s t i t u t i o n e s r e c t a e 2, 2 1 . 3 7 0 ; l e x debet potestati m ariti 1, 5, 149;
4 53 ; uerba 1, 4 , 20 . 522; 2, 4 , 10 . s u s c e p t r i x s e m i n i s 1 , 2, 2 5 8 ;
159; 5, 8 6. 1 47 5 ; 6, 54. 123. 150. - -es ac u iri cu n cto ru m p op u lo ru m
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 809

circu m cid en d i (in b a p tism o ) 2, 3, suum calam itatib u s oppressus, in-

622 ; c u r u a t u r 1 1 , 1 43 ; s a l u a t u s i n s a n g u i ­
- - is a m o r D e i 4 8 3 . 4 8 5 ; a r d o r c o n ­ n e C h r i s t i 7 , 6 , 82 ; t e n d e n s a d o c c a ­
c u p i s c e n t i a e 4 7 4 ; c o n t a g i o 6, 19 0 8 ; s u m t e r m i n i s u i 5, 4 3 9 ; t o t u s 1 , 2,
in corpore -is m atern um taber­ 541 ; 2, 4, 128 ; 3, 7 , 3 7 2 ; 9 , 4 6 7 ; 1 1 ,
n acu lu m latet 3, 4 4 7 ; d esp o n satio 375 ; u n i u e r s u s 2, 4 , 2 1 0 ; 3, 7 , 1 2 0 .
1, 2, 263; d iu isio 506; m o llities 196;
2 3 6 . 2 6 1 ; p l a g a 23 5 ; p o l l u t i o 2, 6, -1 a d u e r s a e x a m i n a t a e t e x c r i b r a t a 3,
1893; 1, 2, 52 8 et d o lo r; um or 3, 4 9 0 ; c o n s t i t u t i o 1, 3, 5 3 6 ; 3, 10 ,
u i r i d i t a t i s c u m c a l o r e 2 , 3, 4 6 8 . 4 7 0 . 909 ; c o n s u m m a t i o 1 1 , 2 6 . 345. 3 5 2 ;
4 7 3 ; u u l n u s 1 , 2, 5 36 ; - u m c o n t a g i o con tem p tores 9, 444; con tem p tu s
2, 6, 2 1 6 1 ; fo rn ica tio 2243; m os: 4 6 7 ; 1 0 , 4 3 . 6 2 1 . 7 4 9 . 7 5 2 ; c r e a t o r 2,
u e l a t u r a c a p i t i s 3, 6 , 1 1 4 . 6 8 7 . 7, 5 6 7 ; cre atu rae 1, 17 6 ; cursus 3,
M u ltiplicatio : peccatoru m super­ 1 1 , 3 9. 4 4 2 i n s e p t i m o n u m e r o ; 4 5 0
flu o ru m 3, 1, 205 ; p r o c r e a t i o n i s u e lu t in s e p t i m o d ie r e q u i e i ; 12 , 1 1 1
filio r u m A d a e 10, 114 . c o m p l e t u s ; d elicia e 1, 4 , 901 ; e le ­
M ultiplicitas : d iu ersitatis (d iaboli) m en ta 2, 6 7 . 660 o m n ia ; 3, 297;
2, 7 , 1 7 7 ; s a p i e n t i a e s tu l ta e 6, 1 5 9 1 . exord iu m 3, 7, 423 ; 9, 8 3 4 ; f a b r i c a
Multitudo : alia ( i m a g i n u m ) a p p a r e n s c o n s t i t u t a 1 , 2, 7 3 8 ; f i n i s 3, 1 2 3 ; 2,
in h u m a n a f o r m a et t e n e b r o s a u e s te 6, 700 ; 3, 2, 2 8 . 4 4 7 ; 8, 5 54 ; 1 1 , 2 7 9 ;
3, 4, 110 . 430 ; a n g e lo r u m g r a d u s et 12, 116 . 12 2 ; fo ed itas 129; num eri
sedes h o m in ib u s facien tiu m 2, 3, 86. q u in q u e 11, 486; occasus 12, 106;
250; d esid erio ru m ca rn aliu m 1, 4, p a r t e s 1 0 , 55 . 9 0 2 o m n e s ; q u a t t u o r
839 ; e x t o l l e n s u o c e s in a l t u m 3, 1 3 , 1, 4 , 50. 4 0 1 ; 2, 7, 22. 2 9 9 ; 3, 8, 19 .
455. 55 0; fid eliu m 2, 7 , 3. 1 ; 1 ; 3, 8, 568. 582; p rim a m ateria 13, 45;
13 7 p e r f e c t a ; g e r m in is e cclesia stici p u rg a tio 12, 60; red em p tio 2, 6,
2, 6, 2145 ; g lo r ia e et h o n o r is 3, 6, 2392 ; r e g n u m 2501 ; salu a to r 1741 ;
6 53 ; h o m in u m 2, 7 , 5 2. 15 3 a l b a t o ­ 3, 1 1 , 54 2 ; salus 2, 6, 9 53 i n c r u c e
r u m ; 1 2 8 . 588 f u l g e n t i u m m a g n a ; 3, pendens ; 3, 11, 342; sap ien tia s tu lti­
71. 177 m a x im a d iscu rren s 3, 9 , 70 . tia e s t a p u d D eum 3, 236; scelu s
1 7 7 . 3 3 9 ; l a m p a d a r u m u i u e n t i u m (i. abstersu m 8, 7 7 8 ; s o l u t i o 11, 828;
e . a n g e l o r u m ) m a x i m a 1 , 2 , 52 . 78 ; ten eb rae 2, 1, 14. 260. 2 6 7 ; t e n o r 3,
o m n i s h u m a n i g e n e r i s 233 ; p o p u l o ­ 11, 4 9 8 ; term in u s 5, 4 3 9 ; 9, 8 4 4 ;
rum m agn a 2, 6, 4 1 5 ; p l u r i m a s c i n ­ to tiu s circu itu s 2, 6, 2 14 6 ; u an itas 3,
tilla ru m ca n d en tiu m (i. e. an gelo ­ 9, 542 ; u ia 2, 7, 7. 164. 168 ; u is ib ilia
rum ) 3, 1, 63. 476; p u lch e rrim a a F ilio iu d ic a n d a 3, 1 2 , 168 ;
f o r m a m a n g e l i c a m e t alas h a b e n s 4, - -o c o m p l e t o electi C h r is ti p e r fic iu n ­

107- 4 3 4 ; t u r 1, 3 2 0 ; fin it o 10, 801 c o n c o r d i a

- - i n i s u o x 1 3 , 38. 2 2 7 . 4 5 3 . 4 9 3 . 5 3 2 ; u o la n s super ca elu m ca e lo ru m in
i n - i n e m p l e n i t u d i n i s p o p u l u s i s t e (i. c la r ita te a p p a r e b i t ; 12, 304 in i m m u ­
e . m o n a c h i ) p r o f i c i e n s 2 , 5, 52 4 . ta b ilita te s u n t so l et lu n a ac s t e l la e ;
M unditia: co rd is puri 2, 4, 195 ; D e i tra n seu n te c o n c o r d ia clariu s a p p a r e ­
1, 4, 312 ; -ae in n o c e n tia 2, 4 , 19 5 ; 6, b i t i n c a e l e s t i u i s i o n e 1 0 , 503 .
1240. M un im en : m an sio n is e cclesia sticae
M undus: 2, 7, 4 3 8 ; 3, 10, 7 0 1 ; 12, 2, 6 , 2 0 3 1 ; p o p u li fid elis ce rtissi­
181. 182; currens ad occasum n , m u m (fides e c cle s ia e ) 3, 9 , 385 ; u i r -
487; d isso lu itu r calam itatib u s in t u t u m sibi a d h a e r e n t iu m est c o n s t a n ­
f i n e 1 2 , 2. 1 0 1 ; f a b r i c a t u s p e r p o t e n ­ tia 10, 698.
tiam D e i 2, 1 , 9. 1 9 0 ; e t m u n d i a l e s Munimentum : et d e c o r n o u a e s p o n ­
h o m in e s in c a rn a lib u s d esid e riis d e s a e 3, 9 , 7 8 2 ; h o m in u m D eu s unus
c u lp a p rim i p aren tis p ositi su n t 3, 9, 2, 2 5 4 ; i u s s i o n i s D e i 7 , 2 7 0 ; m a i e -
480; o m n is i, 3, 285; 3, 9, 159; statis s u m m a e 10, 6 7 6 ; p etrae fir­
p o s it u s in d e f e c t u u ir iu m , a d e x i t u m m issim ae 1, 5, 60 .
8 io INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
M unitio: b o n ita tis firm issim ae su­ Mustum : p u rg a tu r de im m u n d itia 2,
p e rn i P atris 3, j , 140 ; et d e fe n s io 1, 6, 1 7 8 2 ; c u m - o u i n u m m y r r h a t u m
5 , 1 1 0 ciu ita tis ; 3, 2, 1 3 . 2 4 3 a d b e n e 1, 4, 210.
o p e r a n d u m ; 251 in b o n is o p e r ib u s ; Mutabilitas: 2, 2 , 5 7 ; 6 , 1 3 7 0 ; 3, 7 ,
d efen sio nis 3, 2, 5 0 6 ; f i l i o r u m ( e c ­ 2 9 6 ; h o m i n i s 2, 6 , 1 3 6 0 ; l a b e n s 1 , 1,
clesiae) 9, 387; horti 1, 2, 749; 54; n u lla o ffu sca n s d iu in itatem 3,
m en tiu m h o m in u m 3, 2, 4 0 7 ; n e c e s ­ 12 , 3 2 0 ; s o lis 3 1 6 ; -tis a d u e r s ita s 2,
saria 10, 533; u irtu tu m 9 , 8. 2 5 3 ; 2, 1 0 6 ; m u t a t i o 1 , 2, 93 ; o f f e n s i o 3,
- n e s f i d e l i s s i m a e 1 1 , 503 ; e t a c t i o n e s 10, 766.
iu stitia e 4, 1 6 0 ; -n is c o n j u n c t i o n e s Mutatio : anim i 3, 8, 2 4 2 ; m u t a b i l i t a ­
1 0 , 533 ; e t d e f e n s i o n i s 2, 6, 932. t i s n o n e s t i n D e o 1 , 2, 9 2 ; n u l l a ( i n
M u n us: e m p t i o n i s in u e n u m d a t i o n e D eo) 3, 1 1 , 592 ; t e m p o r i s t r a n s e u n ­
f u r t i u u m 3, 6 , 4 5 1 ; f u r t i u u m 9 , 6 6 6 ; t i s 1 , 4 5 7 ; 1 1 , 59 0 ; d i e s s i n e - n e 1 2 ,
p aen iten tiae u erae 2, 6, 2445 ; -e ra 318.
f o e t e n t i a 3 , 9 , 70 8 ; s a n c t a 2, 5, 4 1 7 . Myrrha: - a e m ons 3, 13, 656.
Murus: 3, 6, 7 7 . 90 . 101. 112. 625. Mysterium: 1, 4, 4 0 2 ; 5, 1 1 4 ; 2, 1,
6 86. 9 6 7 ; a r c u a t u s 73 . 7 7 . 573 ; e x t e ­ 7 5 . 95 ; 6 , 5 7 4 ; 3, 1, 10 2. 1 3 4 ; ( a lt a ­
r i o r 7 4 ; 3 30. 3 3 5 i. e. m a i o r e s n a t u e x ri s ) 2, 6 , 1212 ce le b ra n d u m q u e m a d ­
saecu la ri p o te n tia; gen erum duo­ m o d u m p raem onstratum e s t ; 1519.
rum 2, 6 8 . 246. 255; 5, 81. 123; 1536. 2336; co rp o ris et sanguinis
habens in arcubus quasi p ictu ram 1335 V n i g e n i t i ; 1703 F i l i i ; D e i 3, 3,
h o m i n u m 6, 64. 315 ; i n t e r i o r 6, 73. 114. 5 8 7 ; d i u i n i t a t i s 8, 1 2 1 1 ; d i u i -
336. 555; lapideu s aed ificii 8, 4 0 . num 2, 6, 1312. 1606; F ilii D ei
5 1 5 ; 9, 51. 269 m e rid ia n a e p l a g a e ; incarnati 3, 8, 58. 592; m aiestatis
l u c i d u s s p e c u l a t i u a e s c i e n t i a e 7 7 . 82. s u p e r n a e 1, 4, 4 0 7 ; m a x im u m 3, 8,
475. 490; m ed iu s 6, 73; 332 i. e. 55. 5 7 ; ; m y s t i c u m 13, 57; nouum
m in o r e s n atu , su b p o te sta te et sp iri­ p riu s n o n a u d itu m re s o n a n s in c a e ­
ta liu m et s a e c u l a r i u m ; 5; 6 ; o p e r u m lestib u s 2, 5, 3 9 2 ; p a s s i o n i s 6 , 1 2 0 7 ;
bonorum 8, 5 5 9 ; p arietis aedificii, p ercep tu m a p o p u lo 1366; p rofu n ­
a r c u a t u s , t o t u s i n t e g e r 6, 6 1 - 6 4 . 2 7 1 - d issim u m 279; regen era tio n is 4,
2 74 ; p arietu m 2, 6 , 2 1 1 2 ; i. e . p l e b s 2 6 7 ; s a n c t if ic a n s 6, 1 6 1 6 ; s c i e n t ia e
iu d a ica 3, 6 , 2 9 9 ; i. e . p o p u l u s i s r a e - creatoris 3, 8, 585 ; s e c r e t o r u m ( F i ­
liticu s 28 0. 577; scien tiae sp e c u la ­ l ii ) 2, 6, 1 1 5 9 ; t i m o r i s D o m i n i 3, 2,
t i u a e 9 , 7 7 . 8 2 . 4 7 5 . 4 9 0 ; s p i r i t a l i s 3, 131 ; to tu m d iu in itatis h o m in i o b ­
149; unus d u o ru m generum 2, 6 8. scu r a tu m , in u isib iliter p e r c ip ie n d u m
2 4 5. 255 ; u r b i s 2, 4 , 3 9. 1 4 7 ; -i d u o 2, 6, 7 5 4 ; T r i n i t a t i s i n e f f a b i li s 3, 8,
m in ores 3, 6, 6 7 . 32 7 . 330. 3 3 5 . 523. 5 5 7 ; V e r b i D e i 4, 13 2 i n e f f a b i le . 13 9
546; d e c la r a tu m in a c u ta iustitia. 397 p e r
--i fron s 79. ;8 6 ; genus 3, 2, 256 scie n tiam D e i; 5, 126 in sin u atu m
u n u m s p e c u l a t i u a s c i e n t i a (i. e . l u c i ­ p e r figu ras et p e r s o n u m p a tr ia rc h a ­
d a p a rs m u r i ) ; 260 a liu d c in e re a c a ro ru m et p r o p h e ta r u m ;
h o m in is ; pars 3, 6, 6 6 . 32 6 e x t e r i o r ; - -a (altaris) d o n e c c o m p l e a n t u r , s e r e ­
646 extrem a; 2, 71. 76. 448. 503 n ita s p e r m a n e t in alta ri 2, 6 , 20. 50 6.
l a p i d e a ; 7 0 . 7 3 . 4 0 4 ; 3, 1 3 1 5 4 , 50. 5 1 4 ; c a e l e s t i a 2 93 s e s u b t r a h e n t i a a d
156 lu c id a ; 6, 665 p rim a; -orum su pern a secreta; 3, 8, 5 1 . 5 7 1 ; c a e ­
a l t i t u d o 6, 7 1 . 54 6 . l e s t i u m 6 , 4 9 3 ; D e i 1 , 3, 1 1 9 ; 2, 1,9 5
M usca: - a e p e r s u a s i o n u m d i a b o l i c a ­ in m y s tic a u is io n e ; 3, 1, 102 ; d i u i n a
r u m 3, 6 , 9 4 3 . 2, 6, 271 ; ecclesia stica 1, 6,
M usica: - o r u m o m n i s c a n t u s 2, 1 , 211 ;
3 2 4 ; g e n u s 3, 1 3 , 2 9 . 4 6 8 d i u e r s u m ; -F ilii 3, 2, 1 5 8 D e i i n a r c a p r a e m o n ­
2, 3, 80. 2 3 4 m u l t i m o d u m ; 1 , 4 , 1 2 1 ; s t r a t a ; 4 , 30. 3 5 4 . 3 6 1 D e i i n p r o f u n ­
2, 5, 1 4 2 o m n e . d is s im o se c r e to P a tris, in u e te r e et
Mussitatio: p e r u e r s a 3, 5, 7 5 4 . n o u o te s ta m e n to ed ita, g ra tia S p iri­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 811
tus san cti d e cla ra ta su n t, q u o d h o ­ lu p o s ra p a c is s im o s ; 1, 4, 402 m a g n a
m in i n o n n i s i in u m b r a t i o n e o s t e n d i ­ scien tia D e i.
t u r ; 371 A lt is s im i d e c la ra ta p e r S p i­ Mysticum : -a h a e c ( q u a e H i l d e g a r d i s
ritu m s . ; u id e t et aud it) 3, 1, 81 ; m o n t i s 13,
fu lg e n t ia in s a c r a m e n tis 2, 6, 6 8 2 ; 9 4 ; m u lta la ten tia 1 1, 19. 379. 38 8;
in carn a tio n is Filii Dei 1, 6, 101 ; p lu rim a data h o m in i a D eo 2, 6,
in c o g n ita m en tib u s h u m an is ad ter­ 1 1 9 0 ; - o r u m c l a u s u r a 1 , 1 , 36.
r a m i n c l i n a t i s 3 , 1 5 , 4 7 9 ; m a g n a 2 , 5,
1 6 4 ; m e a ( D e i ) i n m y s t i c a u i s i o n e 1, N
95 ; m e n t i b u s h u m a n i s i n c o g n i t a 3,
13, 4 79 ; m ir a c u lo r u m 1 1 , 244. 307 ; N ares : ( m o n s t r u o s i cap itis) ut - le o ­
n ascen tis e x V i r g i n e , p a tien tis, re ­ n is 3, 1 1 , 108. 3 2 6 ; s e r p e n t i s , q u i d
s u r g e n t i s e t a s c e n d e n t i s a d c a e l o s 2, sign ificen t 2, 7, 17. 259; u erm is
6, 6 8 2 ; n a t i u i t a t i s , p a s s i o n i s , s e p u l ­ s e c u n d u m n a r e s u i p e r e a e 7 5 . 260.
turae, re su rre c tio n is et ascen sion is Narratio: d i u i n a 3, 1 , 9 3 .
3 4. 6 7 3 ; e t o c c u l t a d o n o r u m D e i 3, N atiu itas : F i l i i f i n i s u m b r a e legis 3,
6, 829 ; o ffic i i s a c r a m e n t i 2, 6, 5 1 2 ; 1 0 , 2 9 . 565 ; - t i s ( m y s t e r i u m ) 2, 6 , 34.
o m n i a 1 , 5, 1 5 1 i n s p i r i t a l i b u s d o c ­ 673. 6 9 0 ; (V n ig e n iti) s ig n u m a p p a ­
t r i n i s p e r D e u m h o m i n i o s t e n s a ; 2, ren s u e lu t in s p e c u lo 2 3 1. 676.
5, 5 4 1 u e r i t a t i s p o s t r e s u r r e c t i o n e m Natura : co rp o ris 3, 8, 4 7 8 ; f o r m a t i o ­
F ilii in e c c le s ia a p e r t e p o s i t a ' s u n t ; n i s i n c o r p o r e h o m i n i s 1 , 345 ; f o r t i s
s a c r a m e n t i 6, 536; sacram en torum e x s i s t it in r e c ta f o r m a t i o n e 346 ; f r a ­
2 2. 217. 319. 3 3 6 ; s e c r e ta (altaris) g ilis 2, 3, 4 9 3 ; 3, 8, 4 3 0 ; 13, 312
3 14 ; secretoru m supernorum 1 , 6, (H ild eg a rd is); fra gilitatis 10, 324;
180 p lu rim a ; 195; superna quae h u m a n a 1 , 2, 503 ; 2, 6, 43 3 ; 3, 1, 235
S p i r i t u s s. i n V i r g i n e o p e r a t u s e s t 3, d e s t it u t a in p e c c a t o r e ; 7, 36 4 ; 10 ,
1 5 8 ; t u a ( D e i ) 3, 1, 1 0 2 ; ( n o n u id e n - 3 2 4 ; in fir m a d e flu it in d iu e r s it a t e m
tur) c o r p o r a lite r ab h o m i n e ; 2 , 6, fo rm atio n is co n trariae form ae 1,

577 ; 34 6 ; m o llis et fra gilis q u a si a u ro ra

- -i d i u i n i p a n i s e t u i n u m 1 3 1 2 ; o s t e n ­ ad d e s p o n s a t io n e m Filii c o n s u r g e n s
s i o 5, 3 4 3 ; p e r c e p t i o 6 , 1 6 0 6 ; p r o ­ (u irgo ) 2, 3,493 ; p a u p e rcu la ( H ild e ­
fu n d itas 3, 1, 1 7 6 ; 9 , 8 1 5 ; s a c r a m e n ­ ga rd is) 3, 13, 5 1 2 ; t e r r a e u i l i s s i m a 1,
t u m 2, 6, 1 1 7 3 ; s a n g u i s 1 5 2 6 ; s e c r e ti 5 8 9 ; t a m u ilis t a m r e b e llis e s t D e o 3,
n u b e s ( i n a s c e n s i o n e D o m i n i ) 1 , 3, 3, 4 6 9 ; u i r g i n e a 6 , 68 3 d i l e c t a a D e o
1 7 7 ; i n s i g n i f i c a t i o n e - i, n o n i t a in in V i r g i n e M a r i a ; 13, 28 0 ; u irid is
fo rm a sua, u e rm is, i. e. an tiq u u s 2,
u iri 3, 50 2 ; - a e i n f i r m i t a s 3, 8, 4 5 0 .
s e r p e n s 2, 7, 1 7 0 ; ( S p ir itu s san cti) N atus: -i f i l i o r u m m a tris tu ae 3, 6,
claritas 3, 4 , 37 5 ; 378 ; - o r u m p r o c r e a t i o 2, 5, 4 8 1 ; i n
— o r u m c a e l e s t i u m a l t i t u d o 2, 6, 2 9 3 ; - is c o o p e r a n t u r t a m u i r q u a m m u­
D ei 3, 1 1 , 6 7 4 a m a t o r ; 2 , 2, 2. 23 l i e r 1 , 2, 3 1 7 .
sensus ; 3, 8, 5 80 s i g n i f i c a t i o ; o b u m ­ N au cleru s : -i o f f i c i u m 3, 6, 4 29 .
b r a t i o 1 1 , 583 ; p r o f u n d i t a s h o m i n i ­ N eb u la: f o e t e n s 3 , 1 1 , 125. 797;
bus in c o m p re h e n sib ilis 1, 6. 166; in fe r n a lis 6 7. 793 ; in iq u ita t is a b s t e r ­
secreta Prot. 21 ; 1 , 6, 1 0 4 ; s e c r e t u m sa 10, 806 ; o m n i s 806 ; t a e t e r r i m a 1,
2, 6 , 2 6 8 s u p e r n o r u m ; 9 9 1 ; 2, 59. 205 d e l a c u s e e x t e n d e n s ; 2, 7,
- - is s a c r o s a n c t i o f f i c i i p e r a c t i s 5 1 2 ; i n 126. 4 7 7 e g r e d ie n s d e d ia b o l o c u m
-o 1, 4, 52 ; 3, 8, 5 5. 5 75 m ax im o p e s s i m o f o e t o r e ; -ae 3, 1 1 , 6 1 5 .
s p le n d o r m an ife statu s ( H ild e g a r d i) ; Necessitas: co rp o ralis 2, 6, 2529;
4 , 4. 146 p a tr ia rc h a e s ig n a b a n t le­ e c clesia stica 5, 1 1 4 9 ; m a g n a 6 , 4 2 .
g e m e s s e u i c i n a m ; 3, 13 7 p r a e f i g u r a ­ 746. 762; 9, 745; tem p oris 1372;
t i o n i s u e r a e c i r c u m c i s i o ; i n - is 3, 8, -tes h o m in u m 1, 6, 156; p ro xim i
52, 3 7 2 c a e l e s t i b u s s p l e n d o r ; 2 , 5, om nes 3, 3, 3 8 6 ; - t i s e c c l e s i a s t i c a e
176 su is e ccle sia im p u g n a tu r per o ccasio 2, 5, 1 1 4 9 ; e s c a m i n u e n t r e m
8 l2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
tran sfu sam o b liu is c itu r hom o 6, 54 4 ; u a n i t a t u m m u n d a l i u m 9, 5 5 7 ;
4 6 0 ; im p ellen tis Stim uli 5, 6 7 2 ; m a ­ u itio ru m 11, 422 ;
g n a e tim o r 1 , 2, 5 2 0 ; nisi -te coacti - -ae a r te s 2, 7, 140 ; c a u s a e 3, 8, 3 2 0 ;
nec u ir n ec fem in a u e stitu m m u ten t co n siliu m 2, 5, 1343; error 3, 11,
2, 6, 144. 2219; in -te c o n c e d i t u r 7 5 9 ; i m p o r t u n i t a s 9, 522 ; m a lit ia 2,
c u ilib e t fid eli b a p t iz a r e 3, 6 2 . 7 7 6 ; 6, 4 82 ; p e r u e r s i t a s 1 , 4, 4 6 1 ; s p u r c i ­
n isi in -te ( m o r t i s ) in i e i u n i o e t n o n t i a 2, 1 2 6 ; u e n e n u m 2, 7, 223.
in e p u lis p e r c ip i d e b e t s a c r a m e n t u m N eru u s : -o lig n u m ex ten d itu r ad b e l­
6, 1389; in -tib u s o m n ib u s D eus l u m 3, 4 , 34 1.
p ascit p o p u lo s 3, 2, 730; pro -te N exug: a -ib u s 3, 1 1, 259 c o r p o r a li­
tem p oris 2, 6, 7 1 . 1369. 1372. b u s s o l u i ; 1 , 4 , 39 3 g r a u e d i n i s c o r ­
Nefas : f r a u d u l e n t a e i n t e n t i o n i s 1 , 2, poreae a b so lu ti; 2, 6, 2 6 3 6 li g a t u r a e ,
20 8 ; p e c u n i a e 3, 9, 690 ; s a n g u i n o ­ p o s t m o r t e m h o m in is , a n im a m eiu s
le n t u m 7, 496. a b so lu e re n o n p oteris.
N eglectus: 2, 6, 1508 ; o b d u r a t i o n i s N icodem us: 2, 3, 573.
4 , 6 8 . 4 0 0 ; - u s e r r o r 5, 1 3 9 6 ; t e n e ­ N igredo: a c t u u m in fe liciu m 3, 12,
b r o s i t a s 3, 1 2 , 1 5 2 . 145 ; a s p e c t i o n i s d i a b o l i c a e 9, 5 6 8 ;
N egle gen tia : 1 , 3, 4 6 6 ; h u m a n a 2, 6, c a r b o n u m 1 , 7 0 . 50 1 ; d i a b o l i c a h o r ­
34 9; in sip id a 5, 8 5 3 ; o b l i u i o n i s 6, rib ilis 9, 57 4 ; h o m i n u m 1 2 ,4 8 m a l o ­
15 13 . 1551 ; te p o ris 1 5 0 9 ; sacerd otis rum ; 2, 3, 26 3 s t u l t o r u m ; i g n e a 1, 2,
( in s acrificio altaris) 8 4. 1502; -ae 1 1 1 ; in fid elita tis 3,8, 1 1 6 6 ; in iq u ita­
ca su s 2562 ; fe m in e a e m o llitie s 3, 5, ti s ( d i a b o l i ) 2 , 7 , 5 4 5 ; m o r u m p r a u o -
399 ; lo c u s t a 2, 6, 463 ; o b l i u i o 1 7 7 4 ; rum 3, 1 0 , 668 ; p e c c a t o r u m 2, 3, 24.
t e p o r 3, 9 3 6 . 320; 3, 1 , 1 8 7 ; 7 , 90 h o m i n u m ; 8,
N ego tiu m : le n e operis su au issim i 8 98 . 1 1 8 0 ; p e r d i t i o n i s a m a r i s s i m a 1,
f i d e l i u m 3, 10, 645 ; s a e c u la r e 6, 4 1 3 ; 520 ; r e p r o b o r u m 12, 1 4 ; ; serp en tis
-a e x t e r i o r a 3 2 8 ; i n s t i t u t i o n i s e c c l e ­ an tiq u i 2, 7, 234; i. e. sim u la tio
siastica e c e rta 2, 5, 1 1 5 2 ; s a e c u l a r i a tu rp is 249 ; ta eterrim a 101. 379 ; 3, 9 ,
3, 4 , 3 2 6 . 54 2 ; 1 0 , 283 ; - o r u m a b i e c - 681 ; tristitiae m a g n a 11, 1 7 6 ; -inis
t o 283 ; - u m t a n t u m h o c h a b e t m u ­ d i a b o l i c a e p e c u n i a 9, 5 7 4 ; ir r i s i o 10,
lie r q u o d s u b ia c e t im p e r io u o lu n t a - 684; et so rd is im p e d im e n tu m 12,
d s u i r i 2, 3, 4 7 9 . 292.
Nequitia : 2, 6, 7 1 3 . 169 5 . 2672 ; 3, 5, N im ietas: am aritu d in is fellis 3, 4,
2 2 3 . 6 5 4 : 9 , 1 1 0 . 7 2 1 . 768 ; c o r d i s 1, 5 7 7 ; e t i a c t a n t ia 6, 400 ; - t e m n u l l a m
4, 4 2 0 ; 2, 6 , 1 5 5 6 : 3 , 1 , 2 3 9 ; 5, 1 2 0 supra m odum falla citer exercet
in d u ra ti; cu p id itatis 2, 5, 1 3 0 4 ; d i a ­ D e u s 5, 3 4 6 .
b o l i 7 , 20. 2 8 2 . 3 8 7 ; f il ii p e r d i t i o n i s N ix : d i s s o l u i t u r a c a l o r e s o lis 3, 12,
3, 11, 728; h o m in u m peruersa 9, 2 5 5 ; u t - s p l e n d o r a l b u s 2 , 5, 1 0 8 .
753; im p lica tio n is p eccati 4, 548; 187.
in fix a 11, 759; (in flex ib ilis) 2, 5, N obilitas: - t i s g e r m e n 2, 6, 2 1 2 6 .
1 4 7 2 ; i n i q u i t a t i s t o t i u s 6, 1 9 5 9 ; o b ­ Nodus : r e a t u s d iri 2, 6, 2 6 4 9 ; n o d o s
d u ra tio n is 5, 1 6 4 3 ; p e tu la n s falsae f o r m a e r e s o l u i t s p h a e r a (i. e . a n i m a
p rosp eritatis 1, 2, 126; uip erae iu n c tu r a m m e m b r o r u m r e lin q u it) 1,
sae u issim a e 2, 7, 223; u o lu n ta tis 4, 3 7 4 . 804.
( u e r m i s i. e . d i a b o l i ) 8 3 . 2 9 1 ; N oe : 2, 3, 3 2 . 4 0 1 . 4 0 3 . 4 1 4 . 4 1 7 ; 3, 2,
- -ae aliae h u i u s m o d i 3, 10, 1 1 0 ; c a r ­ 22. 1 5 9 . 160. 169 . 224. 230. 397. 409.
n is tu ae 143 ; d i a b o l i c a e 6, 807; 4 1 4 . 6 9 8 ; 1 0 , 9 1 3 . 9 1 6 . 92 5 ; i n m y s ­
d iu ersa e 2, 5, 1 3 3 8 ; e x o r t a e i n fi l ii s terio (D e i) reseru atu s 2, 3, 4 2 5 .
A d a e 6, 458 ; in fid elita tis o b c a e c a ta e N om en: apertum (T rin ita tis) 3, 6,
3, 10, 6 6 9 ; m a l o r u m 1, 6, 120 ; m ille 595 ; C h r i s t i a n o r u m 2, 1, 340 ; C hris­
serp en tis a n tiq u i 3, 3, 3 7 4 ; p e r p e t r a ­ t i a n u m 1 , 2, 1 9 4 ; 2, 3, 1 3 2 ; 6 , 1 3 9 .
t a e 8, 1 1 6 2 ; s e q u e n t e s n o x i u m p o ­ 2178. 2181; 3, 8, 1016; 11, 926;
m um 70 3 ; s e r p e n t i s a n t i q u i 3, 3 7 4 . ciu ita tis ca elestis I e r u s a le m 5, 5 5 7 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 813

co n u en ien s co n stitu to te m p lo (im ­ f e r r e a (i. e . f o r t i t u d o s i n c e r a j u s t i ­

p o s i t u m a I a c o b ) 54 3 ; D e i i , 4 , 5 5 4 t i a e ) 1 , 6 , 3 7 . 1 5 1 ; m y s t e r i i s e c r e t i 3,
a r d e n t i u s g l o r i f i c e t u r ; 2, 6, 4 9 7 l a u ­ 177 ; o b scu ra o b ten eb ran s su m entes
dandum ; 2538; 3, 6, 32 0 ; 8, 1 7 6 ; sacram en tu m c o n t r a r i o c o r d e 2 , 6,
fe m in e u m 2, 1, 91 ; F ili i 6, 8 5 3 ; 3, 257. 1702 ; u t - s e re n is s im a (iu stitia,
1 2 , 2 0 7 ; g l o r i a e ( D e i ) 3, 4 0 9 ; p o t e ­ 3 . 9 , 153 - 895 ;
statis 6, 384; spirita le 2, 6, 1927; - - e s i , 3, 5 3 ; 2 , 6 , 98 5 ; c a e l i 1 , 3, 5 14 ;
3, 6, 468 ; -in a f ilio r u m D e i in lib r o u e l u t -es d i s c u r r e n t e s m e n t e s 3, 3,
u i t a e 1 1 , 703 ; 412; -iu m u elo cita s (co g ita tio n u m
- i n i s D e i 1 , 3, 1 0 9 c o g n i t i o e t h o n o r ; m o t i o ) 9 , 4 9 7 ; s u p e r - e s i. e . s u p e r
5 3 4 ; 2, 6 , 2 5 4 5 g lo ria ; 2480. 2654 in te lle c tu m suum u o la re u o len s
honor; 3, 7 5 8 i n u o c a t i o ; 1 , 2, 36 0 ( h o m o ) 1 , 4, 302 ; in - i b u s u m b r o s i s
in u o cato r (sacerd os); m ei (D e i) f u l g e n s s t e l l a 3, 6 2 5 .
am or 3, 1 1 , 6 6 5 ; i n - i n e T r i n i t a t i s 2, N u c le u s : -i d u lce d o in terio r 3, 9,
3, 6 0 3 b e a t a e ; 7 3 1 s a c r o s a n c t a e ; 6, 926.
82. 1 4 8 2 ; s u b s p i r i t a l i - i n e s p i r i t a l e s Numerus : c e n t e n a r i u s 3 , 2, 5 78 l a b o ­
d e b e r e n t F iliu m im ita ri 3, 6, 468. r is p r a e s e n t i s 3 5 6 1 l o n g i t u d i n i s a e d i ­
N orm a: a e q u issim a iu d icii D e i 3, 4, f ic ii D e i ; 5 2 2 m u l t i p l i c i u m u i r t u t u m
6 1 7 ; r e c t i s s i m a e x t e n t a 5, 4 1 8 . in salu ation e a n im a r u m ; decim u s
N otitia: con san gu in ita tis 1, 2, 4 5 5 ; num eratorum (i. e . i n s c i e n t i a D e i
h o m in u m 2, 7 , 167; rei n u lliu s in e x s i s t e n t i u m ) 3, 5 9 9 ; d e n a r i u s 2 , 3 3 .
n u l l a c r e a t u r a 1 , 3, 3 9 1 ; s a n g u i n i s i n 5 1 6 ; 520 a t t e n u a t u s p e r A d a m , sur-
c o n i u g i o s e n o n c o m m i s c e a t 2, 4 5 1 . gens in F ilio Dei in m ille n a riu m ;
Nouitas : 2 , 5, 6 0 . 1 1 0 3 ; 3, 11, 577 ; 5 33 m u l t i p l i c a n s c e n t e n a r i u m ; 552
a l i a e t m e l i o r ( i n n o u i s s i m o d i e ) 2 , 6, p l e n u s : h o m o ; 583 r e c u p e r a t u s p e r
332 ; c a e li r u t ila n t is (in c o r d e ) 1, 4, F iliu m ; m illen a riu s 3 4. 518; 58c
4 8 9 ; d o c t r i n a e u e r a e 2, 6, 9 0 4 ; e x ­ f u tu r a e r e t r ib u t io n is ; 5 24 p e r fe c t u s
su lta tio n is 898; lib e r ta tis 5, 387; in u i r t u t i b u s ; n u m e r a t o r u m 1, 375 ;
lu cis 6 7 7 ; m e n tis 3, 4, 5 3 7 ; san c tita­ p l e n u s 9 , 3 4 1 f i l i o r u m e c c l e s i a e ; 2 , 3,
t i s 2 , 3, 1 0 1 ; s p i r a t i o n i s u i u i f i c a e i n 79 2 in o r d i n i b u s e c c l e s i a e ; 6, 2 1 1 3
s p i r i t u i n u e n i t u r in u ia u e r it a t is i , 4, illo ru m q u i ad sacerd otale o fficiu m
490; u itae 477; 2, 5, 30. 870 in ap ti s u n t ; s e p t i m u s 3, 11, 3 9. 4 4 2
u estiu m u ita n d a ; cursus m u n d i; 371 sae c u li; sextus
- -tis lu x 660 ; p u l c h r i t u d o u t ia m n a ti n u n c fin itu s est u s q u e a d s e p t im u m
in f a n t i s 3, 6, 242. 9 9 7 . 4 4 9 ; s i g n i f i c a n s T r i n i t a t e m 10, 6 9 9 ;
N ox: ce lan s lu m e n 3, 12, 3 1 1 ; n o n - s e x -i s a e c u l i s u n t s e x d i e s 3 , 1 1 , 3 6 9 ;
e r a t 98 ; n o n e r i t 2 9 . 2 8 9 . 308 ; p e c c a ­ - -i c e n t e n a r i i d enarius m u ltip le x 2,
to ru m 4, 516; sa e cu la riu m 2, 5, 322; p len i 11, 377 tem pora anno­
1 1 8 5 ; te n e t l u c e m lu n a e c u m stellis rum ; 376 tem p u s tem p oru m ; in
et o b scu rita te m ten eb rositatis 118 1 ; -um d ecim u m n u m eratoru m co m p u ­
— -ctis o p e r a te n e b r o s a 3, 4, ; 16 ; te n e ­ t a t u s e s t h o m o 3 , 5, 5 9 9 ; i n q u i n t u m
brae a m o d o n u llae a p p a r e b u n t 12, secretu m -um c o m p u t a t i (u irtu tes,
304. 3 1 4 ; u m b r a f u g a b i t u r 3 1 3 . p otestates, p rin cip a tu s, d o m in a tio ­
N u b es: c a n d i d a 1 , 2, 6 1 . 2 2 9 e x i e n s nes, th ro n i) 13, 78; post q u in q u e
de q u a d a m p u lch ra fo rm a h o m in is ; num eros 11, 486 m u n d i F iliu s D e i
2, 5, 1 5 3 . 783 ; 3, 1, 40. 153 (1. e. m u n d o a f f u i t ; 468 s aecu li caelestia
sap ien tia h u m a n a e m e n t is ) ; u t - c a n ­ m ira c u la e d id it ( D e u s ) ; in s e p tim o
d id a 2, 26 7 a p p a r e t in h o m i n e s c i e n ­ -o saecu li n u n c est m u n d u s 3 71.
t i a p r a e c l a r a ; 5, 1 0 0 . 4 0 7 a l a e a l b a e ; Nuntius : D e i in sa c e rd o tio n o n e x p e ­
c a n d i d i s s i m a e t p u r i s s i m a (i. e. l u c i ­ d it u t u o c a tu r p a te r fam ilia s 2 , 6,
d i s s i m a f i d e s ) 1 , 5, 1 8 . 7 5 ; c l a r i s s i m a 2 1 1 8 ; sa c ra m e n to ru m salu tifero ru m
i. e. m isericord ia D ei 3, 6, 926; ( F i l i u s ) 5 , 6 3 2 ; u e r i t a t i s ( s a c e r d o s ) 6,
d i f f u n d i t u r h a c e t i l l a e 9 , 8 4. 4 9 1 ; 5 3 0 ; -i n o n s a p i e n t e s e t s c i o l i , s e d
8i4 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
i n s i p i e n t e s e t i g n a r i 3, 7 , 1 7 6 . lite r s u r s u m p e r u ir t u t e m D e i, ite­
N u p ta : n o u a 1, 5,4 5 ; 2, 3, 1 9 4 ; 3, 13, rum rem issa, efficitu r c a ro et san ­
658. g u is V n ig e n iti 5 9 7 ; u is ib ilis in sa ­
N u p tia e : illae q u a e n u m q u a m m o r t a ­ c r a m e n to 631 ;
litatis in sta b ilita te d eficiu n t 2, 6, -n is s a c r a m e n t u m 8 5 0 ; i n - n e 2 , 3,
2 0 1 3 ; - a r u m r e g a l i u m g a u d i u m 3 , 8, 1448 in fa n tis p e c c a n t p a re n te s a b s ­
87 . q u e u o l u n t a t e illiu s e u m D e o o f f e ­
Nutrimentum: m a g istro ru m : in stru­ re n te s ; 6, 1440 m ysterii (altaris),
m e n tu m ecclesia e 3, 9, 8 5 4 ; -a d u l ­ tam m a g n a q u a m p aru a, est fo rtissi­
cia ecclesia e 2, 4, 394; d u lcissim a m u s D e u s ; 630 in u isib ile s a c r a m e n ­
re lig io n is ecclesia sticae 5, 2 3 6 ; e c ­ tu m .
c l e s i a e 3, 7 1 2 ; 6 , 1 3 0 5 p l e n a g r a t i a ; O bligatio: -nes p eccato ru m 2, 3,
illa, q u i b u s d i u i n i t a s h o m i n e s n u t r i t , 7 5 3 ; -ib u s p ra e p e d itu s m ise r (p e cc a ­
sunt m iserico rd ia et u eritas 2, 6, t o r ) 5, 1 2 9 2 .
1302; p in g u ia em issio n u m gregis O b liq u u m : in -um p ositu m a ed ifi­
A b e l 5, 2 3 6 ; i n - t o c a r n i s e t s a n g u i ­ c i u m 3, 2, 64. 18 5 ; q u a s i p e r - u m
n is c o r p u s V n i g e n i t i d e f r u m e n t o et co n stitit L u cife r in ardente bono
u i n o s u s t e n t a t u m e s t 6, 7 3 3 . D e i 1, 4 9 3 .
N utrix: (san ctitatis h u m ilitas) 3, 9, O bliu io: c o r d i s 1 , 2, 1 8 3 ; c r i m i n o s a ,
2 28 ; - c i s s u a u i t a s 2, 3, 70 3 ; p e r - c e m q u a D e u s n e s c i e b a t u r , d e p r e s s a 2 , 1,
p u er e n u tritu r ad fo rtitu d in e m 3, 9, 3 9 4 ; D e i 1 , 2, 1 7 9 . 2 6 4 ; 3, 4 2 0 ; 4 ,
228. 346; 3. 1> v 392 ; 5. 463;
N utu s: d i u i n o n u t u h o m i n e s in p e c ­ fru c tu o s ita tis iu stitia e 2, 6 , 4 3 9 ; j u ­
catis p r o l a p s i r e u e r t u n t u r a d p a e n i- stitiae D e i 1 , 1 , 7 2 ; m e n t i s 2, 5 , 4 6 9 ;
ten tiam 3, 13 , 488. 3, 8, 4 0 9 ; n e g l e g e n t i a e 2, 6 , 1 7 7 4 ;
s a c e r d o t is (in c e l e b r a n d o m ysterio
O alta ris) 85. 150 3 ; S p ir it u s s a n c ti 3, 9,
6 4 0 ; su i 4, 3 3 9 ; tui 10, 2 4 9 ; -nes
Obduratio: 1, 4 , 6 9 0 ; d e s p e r a t i o n i s m u lta e (s y n a g o g a e ) 1, 1 4 3 ; -n is
2, 7 , 4 6 7 ; d o l o r i s ( d i a b o l i ) 1 , 34 3 ; D e i d u ritia 3, 5, 4 6 3 ; n e g l e g e n t i a 2,
f a l s a 3, 12 3 ; i n m a l o 1 , 4 , 3 2 7 ; - n i s 6, 1 3 1 3 . 1 ; 52 ; -ni m e ( D e u m ) t r a d i­
n e g le c tu s 2, 4 , 6 8 . 4 0 0 ; n e q u i t i a 5, t i s 1 , 3, 3 6 1 ; d e - n e m u l t a 3, 1, 354
1 6 4 3 ; ta n ta e et sic im p iu s s u m 3, 5, a c c u s a n d i a t q u e c u l p a n d i ; 209 d e s i ­
193. stentes.
O biectio: d i a b o l i c a 3, 9 , 9 1 5 ; u i t i o - Oboedientia : clarissim a 2, 1, 1 2 . 2 2 9 .
ru m m u lto ru m 11, 314. 236 ; d ig n a a F ilio p ra e b ita P a tri 3, 8,
O blatio: Abel 3, 5, 4 9 0 ; a l t a r i s 2 , 6 , 804; facien s can d id issim as m en tes
25. 3 4 5 - 5 5 2 - 5 5 5- D 28- i8o3 i caro h o m in is 1071 ; fo rtissim a 2, 5, 7 0 8 ;
uera et u eru s sanguis effecta 567; fu lge n s de F ilio ad h o m in es 3, 8,
c o n s e c r a n d a altari s u p e r p o s ita 214. 7 5 7 ; o p e r a n s i n u e r o V e r b o 3, 5 4 2 ;
521; (co rp o ris et san gu inis) F ilii - a e h a b i t u s 8, 32. 1 0 6 6 ; m i n i s t r a t i o 6,
395 ; e f f e c t a u e r a c a r o e t u e r u s s a n ­ 405 ; p a e n i t e n t i a 2, 6 , 2661 ; p ra e c e p ­
g u i s 25. 552. 660. 145 5 ; f e lix s a c r ifi­ tum 1, 1 2 . 2 2 9 . 2 3 6 ; u e r b a 3, 8, 5.
cii s a c r o s a n c t i p e r o f f i c i u m s a c e r d o ­ 1 6 6 ; -ae se d e p u t a u i t p r im u s h o m o
tale o b la ta 428 ; f r u m e n t i et uin i 1, 4, 850.
735 ; i n f a n t u m (per b a p tism u m ) 3, O boed itio : f i d e l i s 3, 8, 1 0 7 2 ; h u m i l l i ­
6 8 1 ; m itis s im a (C h risti) 6, 1300 ; m y ­ m a 2, 6 , 3 8 6 . 2 6 5 4 ; 3, 2 , 545 ; s u b l e c ­
sterii 14 4 0 ; p a n is et u in i s u p e r altare t i o n i s 2, 6 , 2 6 3 4 ; - n i s o b s e q u i u m
542. 1 3 4 1 ; p u r a 6 5 6 ; s a c ra 1 8 3 7 ; ad 2 9 8 ; s o n u s p r i m u s ( i n A b r a h a m ) 3,
secreta ca eli in u is ib ilite r s u s to llitu r 3, 3 4 1 ; s u b i e c t i o 2, 6 , 3 8 6 ; 3, 8,
3 5 5 ; s u b s ta n tia e in b o n a u o lu n ta te 1072.
d istrib u ta (ab A b e l) 3, 5 ,4 9 1 ; su p er­ O bscurita : 1 , 4 , 5 32 ; d e l i c t o r u m 2, 5,
p o s ita altari 2 , 6 , 5 8 6 ; trac ta in u is ib i­ 1 1 8 4 ; i m p e r f e c t i o n i s ( i n s t r u m e n t i i.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 815

e. m u n d i ) 1, 1 9 3 ; in fe li c it a t is p r a e - - -ne q u a lib e t s a c e rd o te s et m in istri

s u m p tiu a e 6, 1 7 0 9 ; in iq u ita tis c r e a ­ sacerd otales non co p u la b u n t sibi
tu rae 3, 2, 4 9 1 ; m y s t i c a o m n i s c r e a ­ m a t r i m o n i a 6, 2089.
tu r a e 13, 62 ; q u a s i - n o c t is in a n g e l o Occasus : c o n s u e tu d in is iu d a ica e 3, 6,
et in h o m i n e e s t m a l u m 2, 495 ; n u ll a 7 9 0 ; d u ritia e u e te ris 968 ; in fid e lita ­
I , 4, 13. 396. 4 1 4 o b n u b il a t s c ie n ­ ti s 7 , 1 5 9 ; m u n d i 1 2 , 1 0 6 .
tiam D e i ; 2, 6 , 964 o ffu s c a t in p e c c a ­ O ccid en s: 1, 4, 216 ; 3, 1, 51. 410 ; 2,
tis c a r n e m Filii D e i ; te n e b ro s ita tis 6 6 . 1 9 5 . 50 9 ; 6 , 5 2 9 ; 7 , 4 0 . 1 5 6 ; 10 ,
u m b ro sa e n o ctis 1182. 936; 1 1 , 79. 193. 199; u t ad -tem
O bsequium : aeq u a le 2, 6, 1988 ; a n ­ F iliu s D e i a P a tre m is s u s in m u n ­
g e l o r u m 209. 403 ; clarita tis a n g e l o ­ d u m e d o c u i t f i d e m 6, 529.
rum 1, 3, 1 4 8 ; d e u o t i o n i s p i a e 3, 6, O ccisio: 3, 11, 678.
395 ; F i l i o D e i e x h i b i t u m e x e m p l u m O ccultatio : u s q u e a d tem p u s illu d
eiu s im it a n d o 10, 770 ; h u m ilita tis 2, q u o d ecclesia stica ce n s u ra p r o p o n it
5, 1 0 1 8 ; 6 , 6 5 6 ; i u u a m i n i s 6 , 2 0 2 2 ; 1 , 2, 5 4 6 ; - n i s c l a u s t r u m 2 , 1 , 2 9 7 .
len itatis 5 , 9 2 9 ; m u n itio n is et d e f e n ­ O ccupatio: causae saecu la ris 2, 5,
s i o n i s 6, 9 32 ; s u b l e c t i o n i s e t o b o e d i ­ 640.
t i o n i s ( s p o n s a e ) 298. O crea : -ae 3, 3, 6 8 . 4 1 8 ; 9 , 1 8 4 ; 9 1 9
Obseruatio : an tiq u a 3, 6 , 90 5 ; c a r n a ­ s c ilic e t it in e r a re c ta in d o c t r i n a m a ­
l is u e t e r i s t e s t a m e n t i 2, 2 0 2 ; u e t u s 7, gistro ru m .
92 ; - n e s d i u e r s a e 6, 9 7 9 ; e c c le s i a s t i ­ O culus: caecus h o m in is 2, 6, 576;
cae 267; lega les 1, 5, 127; -n is carn alis, q u a m d iu cin is, u id e re n o n
co n su m m a tio 3, 6 , 90 5 ; d e f e c t u s 7 , potest m y ste riu m co rp o ris et sa n ­
92 ; - n u m d iu e r s a r u m , q u a si crisp a g u in is V n ig e n iti n isi in fid e 1336;
c o m a , m u l t i p l e x d i u e r s i t a s 6, 9 7 9 . clarita tis 5 , 6 3 8 ; D e i 3, 11, 744 ; 12,
O bstacu lu m : co n trarietatis n u llu m 13 9 ; exterio r 2, 3, 6 4 6 ; 5, 8 4 7 ; 6,
o b sistit u irtu ti D e i 2, 6, 1 0 6 4 ; c o r ­ 5 5 9 ; h o m i n i s e a d iiu d ic a n s q u a e sibi
ru p tio n is 3, 315; ig n eu m in zelo fu e rin t a p p o sita 3 , 9 , 8 1 4 ; in s p e c tio ­
D o m i n i , r u b e n s in f o r t i s s i m o a r d o r e n i s D e i 1 , 2, 1 4 0 ; i n t e r i o r 2, 3, 6 4 0 ;
u ltio n is 3, 5, 361; n u llu m resistit m ortalis u id e re non potest D eum
p otestati D e i 13, 50 7; o p p o s it u m a 395 ; p a e n i t e n t i a e 5, 1 6 0 4 ; p e r s p i c a x
D eo aequa lib ra , b o n is et m alis, 1 3 8 7 ; p r a e u i d e n s 1 , 2, 1 4 0 ; s i m p l e x
q u o d n u llo m o d o p o ssu n t effu gere 2, 5, 1 5 8 1 ; u i d e n s 1 , 3, 2 1 8 ( d i u i n a e
n o r m a m iu d icii eiu s 4, 6 16 . m a i e s t a t i s ) c u i o m n i a n u d a s u n t ; 2,
Obtutus : ca rn alis 1, 6, 7 4 ; m o r ta lis 2, 588 s e d n o n d i s c e r n e n s ;
6 , 1 4 7 9 ; 3, 1 0 , 1 7 1 ; m o r t a l i t a t i s 1 1 , - -i c a e c i 2, 3, 6 6 6 ; c a r n a l e s 6 , 1 4 7 6 ; 3,
587. 6, 34 8 ; ca rn is m o r ta lis 2, 6, 1140;
Obumbratio : alarum 3, 8, 1130; F ilii c l a r i 4 , 5 1 . 345 ; 3, 9 , 52 . 8 8 9 ; c o r d i s
3 ,4 7 8 ; iu d ic ii 12, 242 ; m i r a c u l o r u m 2, 6 , 1 4 7 0 ; 3, 7 ,
6, 4 9 7 ; c o r p o r a l e s
II, 58 1; m ysterio ru m 5 8 3 ; u eteris 349; corporei Prot. 4 4 ; D e i 1 , 2,
t e s t a m e n t i 4 , 33 3 ; - n i s t e n e b r o s i t a s 4 4 6 ; 3, 4 1 1 ; 5, 20 . 9 0 ; 2, 3, 7 4 . 1 7 2 .
13, 5 5 7 ; -n e m y s t i c a in c a r n a t io F ilii 2 0 0 . 6 6 0 ; 6 , 2 5 2 7 ; 3, 5, 3 6 3 . 6 5 3 .
o s t e n d i t u r 8, 59 8 ; 674; 10, 3 1 2 ; 11, 10 0 . 2 9 8 ; d i u i n i
— i n - n e 1 1 , 5 9 6 o s t e n d i t s e D e u s ; 1 , 5, 13, 6 2 ; D o m i n i 2, 6, 9 5 2 ; 3, 5, 2 3 .
38 p r a e u i d e n s s e c r e t a D e i ( s y n a g o ­ 3 5 5 ; ecclesia e 2, 3, 7 5. 2 1 ; ; e x t e r i o ­
g a ) ; 2, 7 8 5 S p i r i t u s s a n c t i i n c a r n a t u s res 6, 1 1 4 0 . 1 3 4 7 ; f i d e l i u m 1, 2, 8 31 ;
est d e V i r g i n e ca e le stis p an is. ig n e i 2, 7, 73. 261 ; 3, 1 1 , 1 0 7 . 325 ;
O bu olu tio : -nes d iu ersa e m a ch in a ­ in firm i 2, 4 , 53 . 60 . 3 5 2 . 3 7 4 ; i n t e l ­
t i o n i s ( m a l i g n o r u m h o m i n u m ) 1 , 2, lectu s b o n i 3, 8, 1 0 4 8 ; i n t e r i o r e s 1 ,
58 7 . 4 , 9 3 3 i 2 , 3, io 6 ; 4 , 9 1 ; 5, 1 3 6 0 ; 3, 5,
Occasio : 2, 6 , 132 . 2082 ; e x c u s a t i o n i s 45 3 ; 8, 26 5 s p i r i t u s ; 9 , 5 0 7 ; i n t e r i o ­
5, io ;o ; n ecessitatis ecclesia sticae r is h o m i n i s Prot. 46 ; 3, 1 1 , 5 7 5 ; isti
m aio r 1 14 9 ; m ih i (D e o ) p lacen t 1, 4, 86; ; m a ­
8i 6 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
d en tes 3, 10, 141 ; m aiestatis 2, 5, sicu t - ag ri p len i 3, 1 o, 304 ; ( f ilio r u m
1457; 3, 5, 6 1 6 ; m e n t i s 2, 3, 2 0 6 ; D e i ) d u l c i o r s u p e r o m n i a a r o m a t a 8,
q u a si - m ille a s p ic ie n te s in a lto ( o p e ­ 4 9 4 ; flo ris 2, 1 , 56. 2 4 1 ; m a x i m u s 1,
ra fu lg id a puri h o m in is) 7, 218; 3, 6 2 8 ; 4 , 2 1 5 d i f f u s u s p e r t o t u m t a -
m ise rico rd ia ru m p lu rim a ru m (gra­ b a rn a cu lu m ; p ig m e n to ru m 368;
tiae D e i) 3, 8, 1 2 2 4 ; m o r t a l e s 1 , 3, p r a e c ip u u s ca elestis Ie ru s a le m 3, 5,
178 ; 2, 6, 1 3 1 0 ; 3, 1 1 , 58 0 ; p e r s p i c a ­ 5 5 1 ; r o s a r u m 1, 4, 3; 1 ; su au is 3 5 1 ;
ces 4, 4 4 8 ; 8, 1040; p e rsp icie n te s su au issim u s 3, 512; 4, 144 u elu t
a c u t i s s i m e ( F i l i i ) 1 0 , 1 3 4 ; p u l c h r i in aura; 2, 3, 2 0 4 ; 3, 8, 6 8 2 ; 1 1 1 7 et
d iu in a n arration e (H ild e g a rd is) 1, am a n tissim u s o m n iu m bonorum ;
93 ; p u r i 2, 5, 1 2 4 8 ; s a n g u i n e i e x t r i n ­ su au itatis m ax im u s 1, 3, 628;
s e c u s e t i g n e i i n t r i n s e c u s ( u e r m i s i. u iu e n s , u o u e n s iter s e cr e ta e r e g e n e ­
e. d ia b o li) 7, 73. 261 ; scru tan tis r a t i o n i s (i. e . m o n a c h u s ) 2, 5, 2 2 . 28.
stellas d e f u t u r i s c a u s is m o l e s t i s u n t 65. 507. 5 17 . 609. 628. 1 1 2 2 . 1126.
D e o 1 , 3, 4 1 4 ; s e r e n i 2, 4 , 5 7 . 3 65 ; 1148. 1156. 1160. 1179;
serp en tis 7, 17. 2 5 9 ; S p i r i t u s illiu s --is p le n itu d o 1, 89. 4 1 4 ; p r a e c i p u i
q u i u id e t in te riora 3, 10, 861 ; s p iri­ persona 3, ;, 550; -ib u s o ptim is
t u s 8, 265 ; 1 3 , 8 7 a s p i c i e n t e s o c c u l ­ r e p l e t u s p a r a d i s u s 1 , 2, 6 7 6 .
ta ; te r r e n i et t e n e b r o s i in c o r p o r e Odoratus: 1, 4, 735.
h u m a n o 9 , 8 93 ; u i g i l a n t e s 2, 1,4 2 4 ; O f f e n s i o : 2, 6 , 2 5 9 4 ; m u t a b i l i t a t i s 3,
2, 2 3 4 ; 3, 8 0 4 ; 4 , 4 4 0 ; 5, 1 7 4 0 ; 6, 10, 766; -n is sca n d a lu m 2, 6,

2 719 ; 7, 605; 2003.

- -i c i r c u l u s h a b e t i n s e d u o p e r l u c i d a Officium : 2, 3, 7 6 7 ; a l t a r i s 6 , 142.
3, 7, 4 1 4 ; Dei sp ecu lu m 11, 744; 2185. 2196. 2198; an gelo ru m 5,
ictus 2, i, 197; 3, 12, 13 ;. 143; 1 1 4 2 ; b a p t i s m i 3, 59 . 7 5 6 . 7 5 7 ; c a r i ­
in teg ritas 7, 4 1 3 ; ta tis d e u o t i o n e , a c t u e t u s u o m n i b u s
- - o r u m i n t e n t i o 2 , 3, 2 0 6 ; m i s e r a t i o ­ h o m i n i b u s in r e c ta lu m in e lu c e a t 3,
nes 3, 8, 1 2 2 4 ; u i a e 1 , 4 , 9 3 3 ; u i s i o 3, 8, 9 7 8 ; c a s t i t a t i s 2, 6 , 2289 ; c o n iu g a -
10, 861 ; le 3, 3, 2 5 8 ; c o n s e c r a t i o n i s c o r p o r i s
- -o s p lu r im o s u n d iq u e in se h a b e n s et s a n g u in is F ilii 2, 6, 2 2 0 4 ; c o n s t i ­
( t i m o r D o m i n i ) 8, 1 3 0 . 10 4 6 ; ante tu tu m sacerd o ti 1286; d ia co n o ru m
- o s u e s t r o s m u lt a s u n t a b s c o n d i t a 1, 20 31; (d isp en sa to ris) 3, 7 6 5 . 769;
2, 7 0 2 ; p e r - o s s p i r i t u s u i s a e t c o g n i ­ d istriction is et relaxion is 6, 2142;
ta r e u e l a t i o 3, 10, 8 9 9 ; in s c ie n te -o d iu in u m c e le b ra n d u m 3, 1, 267;
(D eus) 2, 90 5 u id e n s; 1017 ue- ecclesia sticu m 2, 6 , 1877 ; ep isco p a le
n ie n s; 4 , 2 3 8 ; 5, 1 3 9 . 3 6 1 ; h u m i l i t a t i s 1 , 2,
- -is c a e c i s t a n t u m t a n g e n d o p a l p i t a t 517; 2, 6, 301 et caritatis; 2667;
3, 6 6 6 ; u n d i q u e p l e n a ( t i m o r D o ­ i u s t i t i a e 3, 7 6 9 ; l i b e r t a t i s 3, 10, 6 5 9 ;
m in i) 1 , 1, 1 7 . 6 7. m a g is te rii sp irita lis 2, 6, 2002 ; m a ­
O d iu m : a c i n u i d i a 2 , 3, 5 4 7 ; 3, 3, 7 9 ; gnum 1, 4, 243 ; m i s s a e 2, 6, 70 .
4, 5 7 7 ; 1 o, 4 9 6 ; a u t i n u i d i a 6, 7 5 1 ; 1368 ; n a u c le ri 3, 6, 428 ; p a s to ra le 2,
ira , s u p e r b i a q u a r a t i o n e c o m p e s c i ­ 6, 1829; p len u m 5, 2 2 9 u o l u n t a t i s
t u r 1 , 4 , 1 0 . 34 3 ; m o r t i f e r u m 3, 10 , (A b e l); 1478 scien tiae; in rapin a
7 9 1 ; e t r e l i q u a e res m o r t i f e r a e 1 , 4, 2 5 6 7 ; re g im in is spiritalis 2 5 4 9 ; sa­
694; ten tan s (an im am ) d en igra re ce rd otale 3 ,6 . 1 ;9 orn an s ecclesia m ;
3 4 9 ; -i t u r p i t u d o 3, 10, 4 9 6 . 7 7 1 ; 5, 5 7 2 ; 6 , 4 2 9 . 6 5 4 . 1 2 8 6 . 1 3 7 0 .
Odor 1 3 , 8 , 4 9 4 ; a r o m a t u m 2, 6 , 2 9 4 ; 1474. 1544. 1854. 2 1 15 . 2 1 7 1 . 2 5 7 9 ;
3, 9 , 4 6 4 o m n i u m ; u e l u t a u r a l e n i s a 3, 3, 2 5 8 d e n u d a n d u m e s t c o m u g a l i
m a t r e e m i s s u s 1 , 4 , 1 4 4 ; b o n u s 3, 8, o f f i c i o ; 8, 1 2 0 4 ; s a c r o s a n c t u m 2, 6,
749 em ica n s ab h o m in e; 10, 355 512; secretoru m sacerd o taliu m 3,
h e r b a r u m et flo r u m ad m e d ic in a m ; 1 3 , 5 2 0 ; s e r u i t u t i s 10, 6 5 9 ; s p i r ita le
d i s c r e t i o n i s u i r t u t u m o c c u l t a r u m et 2, 6, 1561; su b iectio n is 5, 1022;
m an ifestaru m 2, 3, 205 ; f il ii m ei su b m in istra n d i cib u m uitae 217;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 817
terrenum 384; u o lu n tatis p ro p ria e Operatio: bona 2, 3, 208 s a c r i f i c i u m
3 . 3> 2 9 6 ; d u lcissim u m ; 3, 5, 1 7 4 ; c o n i u n c t a 3,
- -a c o n s t i t u t a a D e o d e g l u t i u n t u r p e r 6, 568; 9, 860 e t s o c i a b i l i s ( u i r t u -
n e fa n d issim a m p e cu n ia m 9, 575; t u m ) ; d o c t o r u m u n a n i m i s 22. 328;
d iu in a 2, 6, 2130; fid e lia d iscrete e u a n g e l i i 4, 12. 193 ; i n F i l i o 10, 917 ;
o r d i n a n d a 5 , 2 1 8 ; o r d i n i s a n g e l i c i 3, f o r t i t u d i n i s i n s a c e r d o t i b u s 2, 3,

13, 1 69; 163 ; i n d u l g e n t i a e n o n e s t u b i n e c e s t

- - i e p is c o p a lis p allia 2, 5, 1 3 9 . 361 ; t i m o r D o m i n i n e c h o m i n i s 3, 5, 1 4 1 ;
m ysteria 2,6, 5 1 2 ; p asto ra lis c a th e ­ e t i n t e l l e c t u s 1 , 4, 928 ; i u s t a e t b o n a
d ra 18 2 9 ; sacerd o talis 5 ,5 7 2 in stitu ­ 2, 5, 1215; u n a n i m i s 3, 10, 691;
tio ; 6, 2 1 7 1 c o n s e c r a t i o ; 18 5 4 u n c ­ u i r i u m a n i m a e 1 , 4, 624 ; u i r t u t u m 2,
tio ; sa c e rd o te s 2549 ; spiritalis s ig n i­ 5, 621 ; 3, 11, 171 b o n a r u m ;
ficatio 1 5 6 1 ; - -nes ac u tissim a e u ir t u tu m b e a ta ru m
- -o ru m d iu in o ru m sacerd otes et ce te ­ 2, 5, 6 1 1 ; f o r t i s s i m a e 3, 1 1 , 930 ;
ri m i n i s t r i 2 1 5 o ; - o u i r i l i f e m i n a c u m - -n is b o n a e 2, 5, 1 2 1 ; e t i u s t a e i n t e n ­
altera fe m in a se c o n iu g a r i s im u la t tio ; 3, 5, 1 7 4 o p u s ; c u l m e n 7 , 4 0 9 ;
2270 ; in - o Prot. 82 h u m i l i t a t i s s c r i ­ m a n u s 6 , 568 ; o p u s p e r f e c t u m 2, 5,
bere recusaui ( H i l d e g . ) ; 2, 6, 979 2 48 ; u i c i s s i t u d o 1 0 5 0 ; - n u m s u a r u m
u eritatis sacram entu m co rp o ris et nec excu satio n e c i n t e r r o g a t i o erit
sanguinis co len d u m . (in d ie iu d i c i i ) 3, 1 2 , 22 3 ; - n e p e r a c t a
Offuscatio: i n f i d e l i t a t i s 2 , 5, 4 9 3 . 10, 820; in -ne 691 sib i in u icem
O le u m : e f f u s u m i n s i g n i f i c a t i o n e a d h a e re n te s (u ir tu te s ); 9 1 7 in F ilio
c h r is m a t is q u o d e s t e f f u s a g r a t ia in D e u s m i r a c u l a d e m o n s t r a u i t ; 2, 261
b a p tism o 3, 5, 5 54 ; m i s e r i c o r d i a e 1, operans (h om o) factu m opus.
4 , 9 7 3 . 9 8 8 ; 5, 32 ; 2, 6 , 4 5 3 . 4 9 3 . O pinio: 2 , 6 , 1 3 8 9 ; c o n i u g i i 5, 4 0 9 ;
9 5 0 ; -i u n c t i o 4 , 2 1 8 . 2 2 7 . i n i t i i i , 3, ; 7 1 ; m a l a Prot. 80 ; m o r t i s
Omnipotentia : D ei 2 ,1 , 2 ; fab ricato ­ 2, 6, 73 . 1 3 8 1 .
r is 1 3 4 ; f o r t i s s i m a 3, 1 0 , 545 ; m a j e ­ O ppressio : c o r d i s 1 , 4, 515 ; o m n i u m
statis 2, 4, 121 ; -ae a l t i t u d o 1 2 1 . re ru m 307 ; u o lu p ta tis 3, 4 , 522 ; -nes
O nus: co n cu p iscen tia e 3, 3, 228; 1 , 4 , 335 ; c a r n a l i u m d o m i n o r u m 2,
co p u la tio n is terrenae 2, 6, 2116; 5, 1 2 6 7 ; saecu la res 3, 8, 6 7 1 ; - n i s
co rp o ris 3, 5, 184; d iu itiaru m aut i n q u i e t u d o 1 , 4, 3 0 6 ; m o t i o 3, 11,
co n cu p iscen tia e 3, 228; grau issi- 35°.
m u m 2, 6, 2 2 4 4 d is t r ic t i i u d i c i i ; 3, 9, O ptio: anim i 3, 2, 168; causarum
511; hum anum 8, 6 8 6 ; i u d i c i s d i ­ d u a r u m 19. 170. 3; 2 ; d e ca u sis d u a ­
stricti 2, 6, 2 2 4 4 ; p e c c a t o r u m g r a u is - bus 360; (q u id sit) 362; in rebus
s im u m 3 , 8 ,5 0 7 ; s aecu la re 2 ,6 , 2 1 1 6 ; d iu ersis 2, 1, 143 ; u o lu n ta tis 3, 2,
- -era a n x ie ta tis 5, 2 7 0 ; g ra u io ra 6, 3 5 3 ; -n is d e s id e r iu m 360; scientia
1 5 7 3 ; 3 , 8, 3 1 2 ; m a g n a 2 , 5, 1 2 3 2 ; 170.
p eccatoru m m a i o r a 6, 164 0 ; scele­ O pus: apertum 3, 10, 929 ; a r d e n s p e r
ru m im p o rtab ilia 3, 8, 3 1 1 . b a p tism u m , osten su m in e cclesia ,
Onychinus : d e -o s im ilitu d o 2, 3, 2 2. d u ra n s in fin e m m u n d i 2, 2 7 . 4 4 6 ;

3 *i- a r d o ris in h o m in ib u s , q u o d u o lu n -
Operarius : h o m in is a licu iu s 1, 4, t a s i n i l l i s f a c i t 2 , 5, 8 5 0 ; a u r a t u m
938 ; se in c lin a n s a d le u a n d u m la p i­ p e r s p ic u a e iu stitia e D e i 3, 2, 2 3 4 ;
d e m q u e m d eferat ad aed ificiu m 3, 8, - b o n i t a t i s 4, 2 0 7 P a t r i s ; 6, 5 7 4 D e i ;
622 ; su stin en s m u lta aduersa pro 1o, 844 D e i o m n ip o t e n t i s ; b o n u m 1,
terren a m ercede 1, 4, 940; -i D e i 4, 291 ; 2, 3, 1 4 8 ; 3, 5, 1 8 1 ; 8, 4 8 8 ; 9 ,
(u irtu tes) 3, 8, 6 5 0 f o r t e s ; 6 6 f o r t i s ­ 9 2 4 ; 9 9 5 e t s a n c t u m ; 1 0 , 26 . 4 6 . 54 8 .
s i m i ; p l u r i m i 9, 64. 3 1 4 ; q u i r o b o ­ 8 09 ;
r a n t e c c le s ia m in c a t h o lic a fid e 2, 5, - c a e l e s t e 1 , 2 3 2 ( h o m o ) ; 5, 2 7 6 ; c a r i ­
199 ; - o r u m so llertia et u e l o c i t a s 3, 9 , t a t i s g e m i n u m 8, 1 0 1 9 ; c a r n a l e 7 7 1 ;
64. 314. ca rn i d u lc e et c a r u m p e r a m a r itu d i­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
nem p ae n ite n tiae a b s te r g e n d u m 2, D eo sunt u irtu te s; hum anum 9,
6 , 2 4 7 0 ; e t c i u i t a t i s D e i 3, 1 0 , 8 1 4 ; 972; 10, 534; 11, 2 3 9 ; h u m ilitatis
C h r i s t i 8, 1 0 7 5 ; c l a r i s s i m u m i n p r a e ­ (sem p er g e m e re , im p lo ra re et o m n ia
b en tib u s m iserico rd ia m 2, 3, 167; crim in a in te rim e re ) 1, 2, 822;
c larita tis s a p ie n tia e in b o n i s h o m i n i ­ ig n e u m d e m o n s tr a tu m (H ild e g a rd i)
bus 3, io , 883 ; co a g u la tu m im ­ c e r t i s s i m a o s t e n s i o n e 2 , 1, 1 0 6 ;
m u n d itia e 8, 305 ; c o m p l e t u m 6, - ig n itu m et p erfectu m in F ilio se
897 ; c o n c ip ie n d i et p a r ie n d i filios 1, erigen s 3, 4 , 162; im m u n d itia e 8,
2, 406; (co n cu p iscen tia e) 4, 260. 305 ; i n c e n d i i (i. e. c o n i u g a l e ) 2 , 6,
2 6 1 ; c o n i u g a l e 2 , 6 , 2 0 6 2 ; i , 2, 48 3 2064 ; in s p ir a tu m a D e o (e le m o s y n a )
ig n o tu m est h o m in i (H ild e g a rd i), 3, 1 7 1 ; i u s t i t i a e 3 , 2, 1 0 3 . 235 ; 1 0 ,
p e r q u e m o p u s iste D e u s e d i s s e r i t ; 940 et s a n c tita tis ; lu c id u m 224;
( c o n j u n c t i o n i s ) 50 6 n o n f i a t i n d i u i - - m a l i g n u m 8, 3 9 4 ; m a l u m 1 , 4 , 2 9 1 ;
sio n e m u lie ris, c u m ia m f lu x u m sa n ­ 3 , 5, 185 ; m a n u u m 2, 1 , 2 4 6 ; 3 , 10 ,
g u in is su i p a titu r ; 498-500 ( q u a n d o 874 c a r n is ; m iracu lo ru m 13, 100;
et q u o m o d o e x e rc e a t u i r ) ; c o n t r a ­ m o rtiferu m (ad u lteriu m , h o m ic i­
r i u m u e l e l e c t u m 3 , 2, 2 9 4 ; c r i m i n o ­ d iu m , su p erflu itas o m n iu m m alo ­
s u m 2 , 4 , 4 1 7 ; c r i m i n u m 3, 1 3 , 1 0 1 ; r u m ) 1, 2 18 ;
cu iu sq u e 12 , 48. 14 6 in i p s o a p e r te - n o b i l i s s i m u m d i g i t i D e i 2, 7, 226 ;
u id e t u r ; 70 s iu e b o n u m s iu e m a lu m - in o b u m b r a t i o n e o s t e n s u m ( c i r c u m ­
in F ili o m a n if e s t e a p p a r e n s ; c i s i o ) 3 , 3, 4 7 8 ; o p e r a n t i s h o m i n i s i n
- d a t u m a S p i r i t u s a n c t o 1 0 , 8 75 ; D e i D e o 1 6 9 ; o p e r a t i o n i s 2 , 5, 2 4 8 ; 3, 4 ,
3, 1 , 4 1 6 c o m p l e t u m i n h o m i n i b u s ; 3 4 7 ; 5, 1 7 4 b o n a e ;
2 , 2, 9 1 m a g n u m ; 3 , 2, 1 8 7 h o m o ; 1, - quod P ater supernus o p eratu s est
3 8 9 i n u i c t u m e t m i r a b i l e ; 2, 6 2 6 ; 5, per F iliu m 3, 476; P atris 1, 393
1 3 6 . 2 0 7 ; 6 , 4 5 . 5 7 0 ; 8, 7 7 1 a p t i s s i m e o m n e ; 386 f o r t i s s i m u m ; 4, 396 D e i ;
p e r f i c i t u r ; 9 , 4 8 2 . 500. 90 5 ; 1 0 , 6 1 9 . 400 p i i ; 6, 609 s u m m i ; 9, 7 8 1 o m n i ­
814. 8 5 1. 909 ; 1 1 , 367 ; d e le c ta tio n is p o t e n t i s ; p e c c a t i 2, 6, 2058 ; p e r f e c ­
5 , 2 5 0 ; d i a b o l i c u m : c o r p u s s u u m in t i o n i s 4 , 3 5 4 ; p e r f e c t u m 5, 2 4 8 . 9 2 5 .
lib id in e co n te m p tib ile facere 1, 2, 9 2 6 ; 3, 8, 1 1 1 1 ; 1 0 , 5 73 i n h u m a n i t a ­
50 1 ; d i u i n u m 3 , 8, 6 4 8 ; 9 , 4 9 2 . 548 . te F ilii f lo r e n s ; 9 2 1 . 9 2 8 in F i l i o D e i ;
572. 852; 10, 532. 633; e b u llien s, p ertin en s ad o b o e d ie n tia m n o n p e r ­
p erfectu m , p ro sp eru m in b o n a u o - fectu m ab h o m in e 1, 6 1 0 . 6 1 2 sed
l u n t a t e h o m i n i s 5, 7 4 6 ; g ra tia D e i p e r fe c it id e m - in in c a r n a ­
- e c c l e s i a s t i c u m 9, 14. 287. 291 ; e le c ­ tio n e ; p ig m en tario ru m 2 , 5, 1 1 5 1 ;
tu m 10, 844 b o n ita tis D e i; 2, 191 n o n p i g r u m 3, 8, 1 0 0 0 ; p l e n u m 2 , 2,
c o n i u n g i t u r in h o m i n e (p e r F i l i u m ) ; 28; 3, 6 , 7 5 5 ab stin en tiae: p ieta s;
- f a c t u m 1, 3 5 7 d e lim o 5 2 , 2 6 1 ; fid ele 13, 1 16 P a tris ; p o t e n s ac fo r te p o t e s ­
2 , 1, 2 6 6 ; 3, ; , 7 0 7 ; f i d e l i s s i m u m e t t a t i s P a t r i s s u p e r n i 2, 1 1 8 ; p r a u u m
seren issim u m 2, 1, 276; fid eliu m 5, 2 7 7 . 7 6 5 ; 1 0 , 8 4 9 ; 1 3 , 6 6 ; p r a e u a -
h o m i n u m 3 , 1 3 2 ; F i l i i 3 , 2, 6 9 1 q u a s i r i c a t i o n i s A d a e i n n a t i o n i b u s 2, 4 3 9 ;
ae d ificiu m ; 661 p e r fe c tu m p e r b o n i­ p r i m u m 1 , 2, 2 2 2 ( A d a m e t F , u a e ) ; 3,
ta te m P a tris in S p iritu s a n c to ; filio ­ 4 , 3 4 3 . 3 4 4 . 345 u l t i m u m , m e d i u m ;
r u m 1 , 2, 3 0 9 ; 2 , 3, 4 7 8 ; f o r t e 3, 3, -rectu m 2, 327 non est p ro p riu m
581 ; f o r t i s s i m u m 1, 3 8 6 ; f r u c t u o s i - h o m i n i s ; 2 6. 4 4 4 o s t e n s u m i n A b r a ­
tatis u irtu tu m 2, 3, 210; fu lg e n s h a m e t in M o y s e ; 6, 4 7 2 m a g i s t r o ­
p raecellit in c e p t io n e m d o c t r i n a e 3, rum , in quo D eo co n iu n cti su n t;
3, 5 1 4 ; f u l m i n a n s 2 , 5, 6 6 6 ; 89 5 ; 9, 9 1 2 e t s a n c t u m ;
- gen eris h u m an i a d h u c im p e rfe ctu m - s a n c t i s s i m u m u i r t u t u m 8, 6 0 9 ; s a n ­
3, 2, 50 6 ; g e r m i n i s u i r i d i s s i m i u i r t u ­ gu in eu m 1 1 , 2 1 9 ; s a p i e n t i a e 9, 829
tu m 1 0 , 7 5 8 ; g r a t i a e D e i a r d e n s in c o n s id e r a t u r q u a s i in a u r o p u r is s i­
c a r i t a t e 8, 1 1 7 9 ; m o 5835 a b e x o r d i o m u n d i u s q u e ad
-h o m in is 3, 167; 169 o p era n tis in f i n e m s a e c u l o r u m ; s c i e n t i a e 8, 2 6 8 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 8i g
s p l e n d i d i s s i m u m 2, 2 6 9 q u o d D e u s — h o m in is puri 2 1 7 ; h o m in u m 2 7 4 5 3 ,
o p e r a t u r in h o m i n i b u s ; 6, 7 5 9 ; s t u ­ 4, 4 5 8 ; ;, 313. 334; 12, 146 non
d ii l u c i d i s s i m i e t s u a u i s s i m i 9, 9 7 8 ; a b s c o n d u n t u r in iu d ic io , se d p a la m
su a u issim u m 10, 645 ; a p p a re b u n t; h u m a n a , q u a e T rinita s
- tu rpe i, 2, 4 8 2 ; tu u m , bonum an n o n to llerat in d iscu ssa 3 ,4 2 0 ; h u m i­
m a l u m sit, i g n o r a s 4, 2 9 1 ; litatis 9, 4 4 7 ;
uanum esset - D o m in i, si i p s e u a - i l l i c i t a 1 , 2, ; 7 9 ; 3 , 1 , 2 6 9 ; i m p i a e t
c u u s p r o p r i a e u i r i d i t a t i s e s s e t 2 , 2, in iu sta 5, 6 4 0 ; i n d i s c u s s a 4 2 0 ; i n i ­
2 7 ; u iri a c m u lie ris 1, 2, 550; u iriu m qua osten d en tia hum anam faciem
in te r io r u m a n im a e 4, 7 1 9 ; u ir t u tu m in actib u s ca rn aliu m d esid erio ru m
3, 2, 545 ; u n u m , u i r i e t m u l i e r i s 1 , 2, 3 6 7 ; in iq u ita tis 2, 6, 1 5 9 6 ; in iu sti-
305 ; u o l u n t a t i s 4 , 663 ; 2 , 5, 2 4 8 ; 6, t i a e 1 , 4 , 33 8 ; i n n o c e n t i a e t f o r t i s s i ­
7 9 9 i 3> 5 > 1 7 6 <u o l u p t a t i s c a r n a lis 4, m a 2 , 7 , 323 ; i u s t a 1 , 1 , 8 4 ; 2, 3, 6 2 8 ;
488 ; i u s t i t i a e 1 , 5, 88 ; 2 , 1 , 2 7 8 ; 4 , 3 7 7 ; 5,
-era ( a n im a e ) in t a b e r n a c u l o c o r p o ­ 7 0 9 . 1 2 9 0 . 13 9 6 ; 3 , 4 , 203 r o b o r a t a ;
r is 1 , 4 , 3 7 8 ; a s p e r a c u l t u s D e i d e n u ­ 5 ,7 3 3 ; 10, 392 ; 1 2 , 228 ;
d ata ab o b u m b r a t io n e u eteris testa­ — l a b o r i s c l a r i s s i m a 8, 1 1 0 4 ; l i c i t a l e g i s
m e n t i 3, 4 , 3 3 2 ; a u x i l i a t o r i s s u p e r n i Dei 1, 270; lu cid issim a 6, 696 et
1 , 2, 4 0 1 ; ca n d id is s im a u ir t u tu m , stabilita s u b
- beata 3, 254; b ea titu d in is 1, 120; leg e D o m in i; 10, 238 s p l e n d i d i o r a
bona 2, 18 8 . 402. 646; 4, 394 et so lis s p le n d o r e et d u lc io r a s u p e r m ei
san cta; 878. 926; 5, 43 p lu rim a e t l a c ; l u c i s - t e n e b r a r u m 1 , 3, 3 3 2 .
n o u a e n u p t a e ; 2, 3, 7 4 8 f u l g e n t i a in ,
333 ; 4 2 0 4 ; 3 , 3° i - 3° 2 ;
c a e l i s ; 3, 8 02 q u a e D e i s u n t ; 1 7 3 4 ; - m a l a 1 , 2, 1 8 5 . 1 8 8 ; 2 , 5, 1 0 9 8 ; 6,
6 , 2 5 2 4 ; 2 5 3 9 ; 3, 2, 6. 1 4 4 . 1 9 0 ; 3, 2 4 6 8 . 2 5 5 9 ; 3 , 3, 3 0 3 . 6 5 5 ; 6 , 2 0 4.
2 3 3 . 3 7 6 ; 5, 2 4 6 . 263 ; 8, 4 8 0 . 4 9 1 ; 991; 11, 220; m align a q u a e p erti­
10, 38 8. 401. 668. 877. 888; 893 nen t ad m o rte m 9, 541 ; m i r a c u l o ­
iu sto ru m ; 897; bonorum candor r u m D e i q u a e D e u s p e r fic it in s a n c ­
10, 668 ; t i s 1 , 6 , 2 2 9 ; m o r t i s 2 , 3, 7 4 3 5 7 , 185
- c a e l e s t i a ; , 2 6 9 , 2 7 3 ; 8, 6 2 4 i n h o m i ­ n e q u issim a ; m u lta et ad m ira n d a a
n ib u s p e rfe c ta , o b la ta D e o a u irtu ti- F i l i o D e i in h u m a n i t a t e s u a p e r f e c t a
b u s ; 9, 3 2 4 ; 10, 121 ; 891 u e n i e n t i a ,
3 5 39 ;
d e c a e l o i n h o m i n e s ; c l a r i s s i m a 2 , 5, -n efan d issim a 7, 385; n eq u issim a
3 3 0 ; 3, 8, 1 1 0 4 l a b o r i s ; c l a r i t a t i s 1 , 18 5 ; 325 e t d a m n a b i l i a ; n o c t i s p e c ­
4 , 2 0 4 ; c u l t u s D e i 3, 4 , 3 3 2 ; c a t o r u m t e n e b r o s a 3, 4 , 5 1 6 ; n o u a e t
-D ei 10, 58 2 q u a e g e s s i t in e c c l e s i a iu sta 6, 1026 ;
fid elib u s m an ifesta; 640; 11, 367. — o m n ia q u a e in c a rn a lib u s c o n c u p i ­
3 7 0 ; d e s i d e r i o r u m 2 , 3, 9 0 5 ; d e s i g ­ scen tiis a r d e n t 1, 4, 2 6 7 ; o p e r a n d i
nata per leg em in p raefigu ratio n e 3 , 1 0 , 865 ;
A brahae et M oysi 3, 5, 313; d ia­ -P a tris o m n ia in Sp iritu san cto 5,
b o li e ffu g ie n d a p e r c ir c u m c is io n e m 749; p eccato ru m 2, 6, 1640; 3, 4 ,
m e n t i s 3, 4 2 1 ; d i a b o l i c a 1 , 3 , 6 1 8 5 4 , 4 5 9 ; p e n n a t a e t l u c i d a ( u i r t u t u m ) 8,
9 0 7 ; d i g i t o r u m 3, 1 3 , 1 2 0 ; d i s s i m i l i a 6 2 7 ; p e r a c ta in r e c titu d in e iu stitia e
b o n o r u m et m a lo r u m h o m i n u m 12, 1 0 , 8 8 4 ; p e r f e c t a 8, 6 2 4 ; p e r p e t r a t a
1 9 4 ; d u lc io r a s u p e r m e i et lac 10 , in c o r p o r e p e r c o n c u p i s c e n t i a m c a r ­
23 8 ; n i s 2 , 6 , 2 4 6 8 ; p e r t i n e n t i a 5, 90 5 a d
- e lecto ru m h o m in u m 1 ,6 , 117 ; e x o r ­ i g n e m i g n e i i l l u m i n a t o r i s ; 3, 9 , 541
ta d e a l t i t u d i n e c a e li 3, 10, 886 ; ad m ortem ; 2, 3, 744 ad u itam ;
- fid e i 12 , 1 3 1 . 191 ; fid e lia 6, 881 ; F ilii p e s s im a 7, 2 8 7 ; p ie ta tis p lu r im a et
D ei incarnati o m n ia in u o lu n ta te s p l e n d i d a 1 , 3, 2 4 4 ; p r a u a 2, 4 , 3 0 2 ;
P a t r i s 8, 1 8 . 3 6 7 . 3 7 6 ; f o r t i s s i m a 9, 6 , 2 3 3 2 s o r d i s i m m u n d i s s i m a e ; 3 , 2,
921 et a c u tiss im a fid e liu m ; 1 1 , 229 308 ; 5, 3 7 5 h o m i n u m p e r u e r s o r u m ;
p u r i s s i m a q u e ; f u l g i d a 2, 7, 2 1 7 ; p u e r i in s tu l tit ia s u n t 2. 6, 1 6 2 9 ;
820 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
-qu ae 10, 22. 52 5 D e u s o p e r a t u r i n t a s i n p e r f e c t i s h o m i n i b u s 1 , 3, 2 4 7 ;
h o m in ib u s s o li d a n t u r in a lt it u d in e f r u c t u s 2 , 6 , 9 1 7 ; D e i m a g n i t u d o 3,
iu stitiae; 2, 5, 1326 san cta d icu n ­ 10, 866; fid eliu m bonum 9, 356;
tu r; recta 3, 2, 451; 8, 621; 10, i n i t i u m a c f i n i s 2 , 5, 1 0 7 5 ; m a l o r u m
899 in h o m in ib u s peracta, coram 3 , 4 , 5 2 1 t e m p u s n o c t u r n u m ; 3, 6 4 3
D e o in s u p e r n is a p p a r e n t ; ten eb ro sitas; m erita 1 , 4 , 823 a n i­
- s a l u t i s f o r t i s s i m a 1 , 1 , 1 2 1 ; s a n c t a 3, m ae; 3, 2, 320 h o m i n i s ; m eritu m
10, 8 7 6 ; S p i r i t u s s a n c ti 873 ; h o m in u m 3 17 ; perfectoru m altitu ­
-ta b e rn a cu li 1, 4, 231; 26 5 D eo d o 1 , 3, 3 0 7 ; r a b i e s 3 , 5 , 6 9 4 ; s a l u t a ­
c o n tra ria ; ten eb raru m 204; 3, 6, r i u m g e n e r a t i o n e s 2 , 5, 1 7 0 9 ; s a n c ­
778 ; te n e b r o s a 4, 5 1 6 ; t o r u m a l t i t u d o 3, 1 0 , 8 7 6 ; s c r u t a t i o
- u a n a ac falla cia red a cta ad n ih ilu m 8, 4 6 5 ;
p e r c o n t e m p t u m m o r tis 7, 284 ; u era - -era d ia b o lic a p e rp e tra r e n t h o m in e s ,
et iu sta 7 4 ; u eritatis o m n ia 6, 8 2 2 ; si f a c u l t a t e m a d h o c h a b e r e n t 3 , 4 ,
u i r t u o s a 2 , 5, 3 0 9 ; 3, 8, 6 5 8 ; u i r t u - 584; u o lu n tatis tam lice n te r facere
t u m 2 , 5, 6 0 7 ; 3 , 6 , 6 4 0 s u a u i s s i m a , possum us quam ca elestia (d icu n t
facta in iu stitia u eritatis ; 696 ; u iu e n - h o m in e s p e r ra b ie m su b san n a tio n is)
tia 8, 334; 5 , 2 7 2 ; s u p e r -era, q u a e D e u s o p e r a ­
--e ris am or 3, 4, 326; boni p rin ci­ t u r in h o m i n i b u s , f i r m a m e n t u m p o ­
p iu m , m ed iu m , u ltim u m 28. 329; s itu m est p r o t e c t io n is 10, 5 5 2 ;
b o n itas 8, 9 4 6 ; et co n cu p isce n tia e - -ere a p e rto p e r F iliu m sig n a et p r a e ­
f o r t i t u d o 2 , 3, 4 7 9 ; D e i u e s t i m e n - c o n ia u eteris le g is c o m p l e t a 10, 9 2 9 ;
tum 3, 3, 535; d ia b olici artes 10 , cum -ere co m p let seruus causam
866 ; d i s c r e t i p u l c h r i t u d o 6 6 4 ; d iu i- d o m i n i i n a n g u s t i a t i m o r i s 2, 3, 7 2 4 ;
ni p len itu d o 633 ; fid u c ia 8, 109; ; - i n - e r e 3 , 3, 4 7 7 a p e r t o P a t e r o s t e n d i t
f i l i o r u m c o n c u p i s c e n t i a ( i n u i r o ) 2, F i l i u m ; 2, 2 8 7 f a c t o h o m o i n s c i e n ­
3, 4 7 8 ; f i n i s 3 , 4 , 3 3 2 ; fo rtis pars tia b o n u m e t m a l u m i n s p i c i t ; 1 , 2,
recta 3 , 5 8 1 ; fr u c tu s 1, 4, 720 ; fu lm i­ 309 filioru m co o peran tu r m u lier
nan tis san ctification is testim o n iu m u i r o e t u i r m u l i e r i ; 3 , 3, 1 6 7 h o m i n i s
2, 5, 6 6 6 ; gem en tis m a e r o r 3, 10, p raelu cid a sphaera a D e o fu lg e n s ;
6 7 7 ; i n n o c e n t i a 2, 3 1 4 ; iu s t i t ia d e f e ­ 1 1 , 894 n u m q u a m f u e r u n t n o u i f u ­
cit in Adam 319; m erces 6, 962; n e s ; 4, 343-345 p r i m o e t in u lt im o
p erfectio 10, 4 7 , 809; p len i Verbi s it h o m o c i r c u m s p e c t u s , in m ed io
P a t r i s t a b e r n a c u l a 1 3 , 1 1 6 ; p r a u i 5, fo rtis ac co n stan s; 1, 2, 305 uno
2 7 7 g u s t u s ; 765 la c r im a b ilis q u e r e ­ u n u m o p e r a n t u r m u lie r et u i r ; sin e
l a ; r e c t i i n c e p t i o 6 , 895 ; s a n g u i n e i -ere h u m a n o flo res r o s a r u m et lilio ­
in n o ce n s 1 1, 2 1 9 ; su au issim i n e g o ­ r u m g e r m i n a n t 2 , 5, 5 2 7 ;
tiu m 10, 645 ; - - e r i b u s m a l i s a t t r a h i t u r d i a b o l u s 3,
-erunt b ea titu d in is m iracu la 1, 1, 6, 204 ; c u m - e r i b u s t u r p i s s i m i s fa c it
1 2 0 ; b o n o r u m 6 , 1 7 0 d e s i d e r i u m ; 3, se co n tractu m hom o 1, 23 5 ; de
6 , 7 3 2 i n d e x t r i s a b l a t a a s p e r i t a s ; 2, - e r i b u s h o m i n u m n u ll a alia i n q u i s i ­
6, 2 1 9 4 e f f ic a c ia ; 3, 10, 8 19 f i n i s ; 12, tio in d ie iu d ic ii, q u o n i a m o p u s c u ­
144 f u lg o r ; 8, 8 1 0 g e r m i n a ; 2, 5, i u s q u e m a n i f e s t e a p p a r u i t 1 2 , 68 ;
1 2 9 6 h a b i t a c u l u m ; 3, 4 , 3 4 6 i a c u l a ; - i n - e r i b u s b o n i s 2, 7 , 4 . 1 3 6 c o n f o r t a t
2 , 3, 1 3 7 8 i n c e p t i o ; 4 , 1 9 9 ; 3 , 10 , 9 1 8 D e u s h o m i n e s ; 3, 1 0 , 7 0 0 c o n s t a n s ;
i n i t i u m ; 8, 8 1 1 m a t e r i a ; 56 0 m u r u s ; 2, 2 5 1 d e f e n s i o ; 6 , 1 1 1 1 fru ctu o si;
746 o rig o : sa p ien tia ; 2, 5, 1562 1 7 0 5 f u l g e n t e s ; 3, 8, 1 0 4 9 i t e r r e c ­
p i g m e n t a ; 3 , 1 o , 5 2 2 p l e n i t u d o ; 2 , 6, tu m ; 2, 6, 1067 la bo ran tes; 2593
2193 p u rita s ; 5, 1 0 9 3 r e c t i t u d o ; 6 , l u c e n t e s 3 , 2, 25 2 m u n i t i o ; 2 , 3, 545
926 s a tu rita s ; 1 1 3 2 scie n tia s an ctifi­ u ig ilan te s;
ca tion is; 5, 1 2 9 9 ; 3 j 3> 2 6 9 t e r m i - -in -eribus 5, 4 1 6 c a s t i t a t i s p e r s e u e -
n u s ; 9 , 35 3 u e s t i s ; 2 , 3, 1 6 6 u i r t u s ; r a n s ; 908 m alis non to to frigid u s
- c a e l e s t i u m c e l s i t u d o 3, 9 , 3 2 4 ; c l a r i ­ n e c in b o n i s a c t i b u s e x t o t o fe r u i-
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 821

d u s ; 6, 196 8 n a s c e n t i u m f i l i o r u m a e c c l e s i a 4 8 . 855 ; e c c l e s i a m e x o r n a n ­
ca rn alib u s co n cu p isce n d is ab strac­ tes 207 ; e c c le s ia s tic i 6, 1898 ; g l o r i o ­
tu s sace rd o s. si an gelici 3, 2, 347; in stitu tion is
Ora : i n - is d u a b u s p u r p u r a c o n t e x t u m e c c l e s i a s t i c a e 1 , 6, 5 1 . 2 0 6 i n s i g n i t i
p alliu m 3, 3, 4 2 . 2 6 5 . d e m o n s t r a t i q u a s i in s p e c u lo in p e n ­
Oratio: F ilii in m onte 3, 11, 864; n is s e r a p h in ; 2, 5, 1 1 7 4 t a m s p i r i t a ­
uirtutis (spei) 9, 110 6; 182; -nes les q u a m saecu la res; n o u e m sp iri­
fu sae ad D e u m lib eran tes a ten tatio- tu u m su pern oru m 3, 13 , 4. 6 0 ; r e li­
n ib u s 2, 3, 292; m onachorum 5, g io n is ecclesia sticae 2, 5, 1 8 2 ;
765 ; p u r is s im a e s a n c t o r u m 3, 2 0 3 ; -inis a n g e l ic i c o n s o r t i u m 3, 10, 63 5 ;
3, i i , 300 . ecclesia stici co n stitu tio 2, 3, 270;
Orbis : c r e a t u s m i r a b i l i t e r i n u o l u n t a - p ro p o situ m 5, 7 3 9 ;
t e D e i 3, 3, 4 0 8 ; t e r r a e 4 0 3 ; 1 3 , 1 1 3 ; - -in e m a n g e lic u m 680 e x e r c e n t ( m o ­
t e r r a r u m 2, 6 , 3 3 1 ; 3, 9 , 4 3 6 ; 1 1 , n a ch i) ; 763 im ita tu r p o p u lu s iste ; 3,
4 3 8 . 5 5 2 ; t e r r a r u m t o t u s 1 , i , 5 8 ; 5, 6, 7 6 4 i m i t e t u r h o m o in c o g i t a t i o n e
81 ; 3, 7, 2 4 7. 278 ; 10, 7 8 0 ; 1 2 , 40. s u a ; 12, 209 i m i t a n t u r o m n e s flo r e s
108; to tu s 3, 4 0 8 ; u n iu ersu s 1, 3, D e i (i. e . s a n c t i ) ; 2 , 5 , 7 1 5 s p r e u i t e t
269; 3, 9, 402 ; -b is f a b r ic a to r 2, 7, in m o r t e s e p u lt u s e s t ( L u c if e r ) .
5 6 3 ; p l a g a e q u a t t u o r 1, 4, 405 ; t e r ­ O rganum : 3, 13, 569; d iu in a e p r o ­
rae so n u s 3, 1 3 , 1 1 3 ; t o t i u s 1 , 3, 2 6 0 t e c t i o n i s 5 9 1 ; -i u o c e s 5 9 2 .
fines ; 3, 3, 4 0 8 l a t i t u d o ; t u r b a t i o 1 1 , Oriens: 1, 3, 2 4 . 1 0 0 . 1 0 2 . 3 2 1 . 3 2 3 .
438 ; -b e tu r b a t o e le m e n ta a b lu u n t u r 3 2 5 ; 3, 1 , 5 1 . 33. 4 0 0 . 4 0 2 ; 2, 6 5 .
37. 430. 1 9 4 . 2 2 4 ; 3, 2 6 . 1 8 2 ; 1 0 , 9 0 5 . 9 3 7 ;
Ordinatio: 3, 6, 2 3 4 ; D e i 600. 76 5 1 1 , 8 6. 2 3 4 ; i u s t i t i a e : F i l i u s h o m i n i s
u n a q u a e q u e d i l i g e n d a ; 8, 4 8 0 . 4 8 2 ; 2 3 8 ; i. e . o r t u s i u s t i t i a e 1 , 5 3 . 4 0 8 .
9 , 58 1 ; d i u i n a 1 , 2, 3 1 9 ; e g r e g i a 3, 6, 4 1 4 ; u e r u s 10, 5 3 1 .
471 ; m ag istro ru m p rio ru m 2, 6, 95. Ornamentum: 2, 5, 5 9 3 ; 3, 1, 367;
1585. 158 8 ; m ea (D ei) 3, 6, 3 3 1 . 3 7 1 . 10, 8 9 6 ; la m e n ta b ile g e m itu s i. e .
450; recta 2, 6 , 1 5 8 8 ; s a p i e n t i a e uera co m p u n c tio co rd is 3, 3, 5 7 1 ;
p r o f u n d a e 3, 1 , 3 3 7 ; u n a q u a e q u e 6, m a g n u m u r b is ca e le stis I e r u s a le m 2,
7 6 5 ; - n e s ( e c c l e s i a e ) c o n s t i t u t a e 2, 4 , 4, 2 14 ; u ir t u tu m 3, 6 , 70 5 a d h a e r e n ­
6 6 . 39 3 ; 5, 8 93 i n a n t i q u i s p a t r i b u s ; t i u m sib i est a b s t i n e n t i a ; -a a n i m a ­
-n is D e i m a g i s t e r i u m 3, 6, 600. rum 2, 5, 998; aurea 1, 2, 819;
Ordo : an g elo ru m - arch an geloru m 2, ca elestia in u ir g in ib u s p ra e s ig n a ta 3,
5, 8 8 4 ; d e c i m u s c i u i u m s u p e r n o r u m 13, 179; ca ritatis decora 3, 268;
3, 5, 5 9 6 ; d e u o t i o n i s s i n g u l a r i s 2, 5, d iu ersa 2, 1 , 3 1 . 4 1 1 . 4 2 1 ; in n u m e ra ­
5 6 7 ; D e o u a ld e a m a b ilis 58 6 ; d iu er- b ilia 325; in sign ia 3, 496; o m n ia
sus ecclesia sticae re lig io n is 1 8 2 ; e c ­ sponsae 3, 13, 130; p lu ra 1, 194;
c l e s i a s t i c u s 3, 2 7 0 ; 4 , 26 5 i n s t i t u t u s u ir t u t u m c e te r a r u m sanctitati c o n iu n -
in Sp iritu san cto ; m in o r supra gu n tu r 9, 1007; u o la n tia m en­
m aio rem 5, 8 7 9 s e e l e u a r e c o n t e n ­ tiu m p rosp eraru m 2, 5, 3 7 1 .
dens; 1031 se ex a lta n s; m irab ilis Ornatus : b a p t i s m a t i s 2, 4 , 205 ; e c c l e ­
518 ; p ig m e n tario ru m 1 1 8 0 ; rectus s i a e 8 0 ; 3, 9 , 1 2 . 2 7 8 ; e t f u l g o r
6 , 2 1 8 3 ; s a c e r d o t a l i s 3, 3 7 2 ; t r i n u s : u n c t i o n i s 2, 4 , 1 5 . 2 3 1 ; g e m m a r u m
d o m in a n tiu m , lib ero ru m , fam u lan ­ p r e t i o s i s s i m a r u m 3, 9 , 1 2 9 . 8 3 2 ;
tiu m 3 ,6 , 2 3 . 4 1 0 ; u o u e n s iter s e c r e ­ l a b o r u m 2, 4 , 3 8 6 ; m a g n u s 3, 9 , 8 0 4
tae r e g e n e r a tio n is 2, 5, 2 3 . 365 ; f u l g e n s i n D e o : s a p i e n t i a ; 1 3 , 165 ;
- -in es d e c e m d is t i n c t io n u m s u p e r n a ­ m iru s ca p itis (ecclesia e) 2, 3, 67.
r u m i n e l e c t i s a n g e l i s e t i n h o m i n e 3, 1 5 3 ; m u l t u s e t d e c o r 7 , 59 3 ; p l e n i t u ­
2, 5 9 2 ; D e i r e c t i c o n s t i t u t i 2, 5, 8 8 6 ; d i n i s e c c l e s i a s t i c a e 4 , 2 68 ; p r e t i o s u s
d iu e r s i t a m in s a e c u la r ib u s q u a m in u irtu tu m 3, 1, 367 ; s p ir itu u m s u p e r ­
s p ir ita lib u s , p e r q u o s e c c le s ia filios norum 1, 2, 81; u ester (co n fe sso ­
s u o s a d s u p e r n a d u c i t 8 63 s q q . ; i n rum ), q u a m m a g n u s est 3, 1 3 , 165 ;
8 22 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
u irtu tu m 2, 3, 2 2 8 d e c e n t i s s i m u s ; 3, O see: 1, 2, 3 6. 582; 2, 1 , 24 . 329;
1, 3 6 7 ; u n c t i o n i s 2, 4, 13. 2 3 1 . s e r u u s m e u s 1 , 2, 5 80 ; 2 , 1 , 3 2 7 ; 3, 9,
Ortus : 2, 6, 9 7 4 ; c o g n i t i o n i s D e i 3, 4, 58 4.
2 1 4 ; c r e a t i o n i s h o m i n i s 2, 293 ; c r e a ­ Ostensio : in A b r a h a m e t in M o y s e 3,
tu raru m 2, 1 , 1 7 7 ; 2 , 3 8 ; e c c l e s i a e 3, 1 0 , 9 1 7 ; a p e r t a 9 , 3 1 0 . 835 ; a s p e r i t a ­
4. 1 3 1 ; 1 5 4 in s a n g u i n e a g n i ; fid ei tis 6, 283; ce rtissim a 2, 1, 106;
uerae 3, 6, 7 9 1 ; i u s ti tia e 1 , 4 0 9 . 4 1 4 ; e x a m in is d iu in i 1 , 3 , 2 1 6 ; leg a lis 2 ,5 ,
10 , 60 5 ; s a e c u l i s u r g e n t i s 2, 3, 2 25 ; 8 3 1 ; m y s t e r i i 34 3 ; m y s t i c a 3, 8, 58.
san ctification is n o u a e 3, 7, 92 ; s u s c i­ 59 2 ; o c c u l t a ( u i r t u t u m ) 3, 1 2 7 ; p e r ­
ta tio n is ( c r e a tu ra ru m ) m ira b ilis 2, 1, fecta 10, 933; re g a lis 2, 5, 226;
205 ; u i r g i n a l i s 2, 6, 971 ; s a n c t i f i c a t i o n i s b o n o r u m o p e r u m 6,
- a p r im o -u s u o in fa n s a s c e n d it u s q u e 1131; s ig n ific a tio n is , in qua uetus
a d p l e n a m s t a t u r a m 2, 2 1 3 ; i n - u 3, testam en tu m m u lta m d iu e rsitate m
1 0 , 29 3 a r d e n t i s s u c i t o t u s s u m c u l ­ in se t e n u i t 1 1 3 6 ; t r a n q u i l la e t t u r b i ­
p a b i l i s ; 9, 16 8 p r i m o d i a b o l u s r e p u g ­ da 3, 6 , 8 6 0 ; u e r a x ( D e i ) 2, 6 , 1 3 6 1 ;
n a re te n ta u it d iu in it a t i; 234 ra d ica t -n is d ig n it a s 1, 3 , 2 1 6 ; p a r s u t r a q u e 3,
in m o n t e e x c e ls i c u lm in is s a n c tit a s ; 6 , 8 60 ; r e g a l i s s a n c t i f i c a t i o 2, 5, 2 2 6 ;
1, 4 7 8 s u o m a g n a g l o r i a o r n a t u s e s t per -nes p atriarch ae et prop hetae
L u cifer; 1, 5, 113 suo m ira c u lu m F iliu m m irab iliter p ra e sig n a u e ru n t
in carn atio n is p ra esign a u it synago­ 6
, 994-
ga- Ostiarius: -i (i. e. S p iritu s san cti)
O s (oris); apertum m ale 3, 5, 2 7 0 ; p erforatio 3, 6, 307.
(cap itis m o n s t r u o s i et n ig e r r im i) ut - O stium : c o r d i s 2 , 6 , 2572.
le o n is 1 1 , 108. 3 2 6 ; d i a b o l i 6, 1 6 7 ; O u is : a b l a t a d o m i n o per consensum
d ra co n is tran su erb eratu m 9, 187. eiu sd em ou is 1, 2, 7 7 0 ; c e c i d i t in
933; h o m in is Prot. 12; 2, 5, 9 2 4 . fo e d ita te m 769 ; D o m in i fu g it u itam
9 4 0 ; l a c u s i n f e r n i u e l u t - p u t e i 1 , 2, 3, 1 3 , 3 1 5 ; d o m i n i h u i u s 1 , 2, 7 6 9 ;
56. 5 7 . 1 4 8 . 1 4 9 ; m a t r i s b e a t a e ( e c ­ p e r d ita 77 9 a d p a s c u a u itae r e p o r t a ­
clesiae) 2, 3, 280; o b stru ctu m lo ­ t a ; 793 ad u itam rep ortata; 2, 5,
q u e n d u m in iq u a 3, 1 1 , 285 ; r a t i o n a ­ 15 36 ; 6 , 5 3 7 a d c a e l u m r e d u c t a ; 3, 1,
litatis h o m i n i s 3, 6, 3 1 9 ; r e l i c t u m a 36 3 r e p o r t a t a ; 1 3 , 3 6 4 ; q u a e p e r i e ­
uerbis sap ien tiae 7, 301 ; s e r p e n t i s rat ad g r e g e m rep ortata 530;
a n t i q u i 1 , 3, 6 3 0 ; u e r i t a t i s 3, 6 , 1 6 8 ; - -es am ab iles o m n ip o ten tis Dei 2,
u e rm is s e c u n d u m - u i p e r a e 2, 7 , 7 6 . 526; am an tissim ae in corde (D e i)
2 6 9 ; - r a p r o p h e t a r u m 1 , 4 , 1 o 18 ; -r is p l a n t a t a e 1 , 2, 595 ; a u d i e n t e s u e r b a
alieni u e r b a 2, 3, 6 3 3 ; s a g i t t a e ( d i a ­ 3, 10, 403 ; b e a t a e it in e r a s o lis c u r ­
b o li) 7 , 33. 4 5 1 ; a b - r e m e o e x s u f f l o r u n t 1 , 4 , 4 8 3 ; b o n a e d u c e n d a e in
uos 3, 10, 371 ; e x -re h o m in is r e s o ­ aetern am u itam p er n o b ile m F iliu m
nat u e r b u m 2, 2, 1 8 9 . 3, 3, 1 1 1 ; C h r i s t i ( f il ii e c c l e s i a e ) 2, 5,
Os (ossis) : -sa c o n g r e g a t a u e l u t in 238; co m p u lsae 3, 4 , 36. 4 4 9 . 4 3 7 .
u n o m o m e n to et sua carn e o b te c ta 3, 4 6 1. 463 ; ecclesia e a m a re co rr e p ta e
1 2 , 4 3 ; c o n s u m p t a , s iu e a b ig n e siue e t b l a n d e e x h o r t a t a e 2, 5, 1 5 4 1 ; f e t a e
ab aqua ... r e s t i t u u n t u r 138; m or­ p o r t a t a e i n c o r d e , i. e. i n s a n g u i n e
tuorum 13 4 ; o m n ia h o m in u m 43; F ilii 3, 1 , 3 0 4 ; m e a e 1 , 2, 595 ; 2 , 5,
retardantur n u llo m o d o 1 3 7 ; -siu m 215 ; 2 16 recte (p o s t p a s to re s ) g r a ­
e t c a r n is t a b e r n a c u l u m 1, 4, 24 6 ; -sa d ia n tu r ; 3, 10, 403 ;
r e d d it te rra, u e lu t e x a q u a sal s u d a t - -is c o n s e n s u s 1 , 2, 7 7 1 ; i n s i m i l i t u d i ­
3, 1 2 , 1 3 8 . n e m - is p r e t i o s a m a r g a r i t a 8 0 ; ;
O sculum : a m p l e x i o n i s 2, 1 , 4 2 ; ; 2, - - i u m c o h o r s 3 , 2, 5 2 6 ; c u s t o d i a 2 , 6 ,
235 ; 3. 805 ; 4 , 441 ; 5, 1 7 4 1 ; 6, 2569;
2720; 7, 6 0 6 ; co rd is 5, 1483 i. e. --em cru d eliter d irip it lu p u s 2568;
u o l u n t a s d e s i d e r i o r u m ; 3, 1 3 , 2 6 8 ; q u a e rit pasto r bonus 3, 13, 364;
regis 2, 6 , 528 . req u irit rectus p asto r 2, 5, 1536;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 823

r e q u i s i u i t d o m i n u s in m u l t o s t u d i o l a b o r 6, 2 4 6 0 ; l a u a c r u m 2 3 3 7 ; m u ­
e t i u s t i t i a 1 , 2, 7 7 2 ; p r o - i b u s s u i s nus 244; ; o cu lu s ;, 160 4; p o en a 3,
d ig n a tu s est m o r i (F iliu s) 3, 1, 365. 5, 1 8 9 ; p u r g a t i o 9. 2 1 0 ; r e m e d i u m
O uum : ad s im ilitu d in e m -i f a c t u m 2, ;, 1 6 1 0 ; te s tis 6, 2 4 5 3 ; t i m o r et
firm a m e n tu m 1, 3, 4 . 114; secun­ d o l o r 3, 5, 2 1 6 . 222; u in u m 1 , 4,
dum s im ilitu d in e m oui m ax im u m 9 7 2 ; z e l u s 3, 5, 1 5 6 ;
in s tr u m e n tu m 42. 117. - a d -a m p r o u o c a r e 2 16. 222 ; p e r -am
1, 244 m o rs d im ittit p eccato res ; 2, 7 ,
P 374 e re cti; 5, 260 surgere; in -a
re u e rt i a d D e u m 1 , 4 , 5 5 0 ; s in e -a 2,
Pactum : 1 , 5, 1 4 2 ; 2, 3, 4 4 4 ; d i u i n u m 3, 7 4 5 ; 7 6 0 i n i n i q u i t a t e ; 5, 7 7 7 .
3, 9 , 7 0 4 ; f o e d e r i s 2, 3, 4 4 5 ; r e l i g i o ­ Paenitudo: -in is p e r f u s i o 2, ;, 6 ;6 ;
n i s e c c l e s i a s t i c a e 5, 4 1 7 ; 4 2 0 r e l i c ­ u e rb a 662.
tu m p rop ter stim u lu m c a r n i s ; -i Paganus: -i 1 , 3, 3 3 5 ; c o n t e r e n t e s i n
lib erta s 436; sacratissim i u o tu m zelo Dei natos synagogae ;, 162;
417. d ese re n te s p ra e c e p ta sap ien tiae D e i,
Paenitentia : 1 , 2, 34 8 ; 2, ; , 1 6 1 1 ; 6, ad o ra n tes id o la 46; ign o ran tes
24 6 6 ; 7, 3 7 4 ; 3, 1 , 1 9 2 ; 5, 5. 1 5 0 ; 6, D eum 16 2 ; n e g a n te s fid em , ab e c ­
1 32 ; 8, 3 4 0 ; 9 , 5 2 3 . 6 4 2 ; 1 3 , 3 6. 4 8 4 ; clesia eiecti, in p o te s ta te D e i 3, 10,
a c r i s 8, 3 5 4 ; a d h a e r e n s i n t e r r o g a t i o ­ ; 1 . 8 3 6 . 8 4 6 ; - o r u m c o n i u n c t i o 1 , 2,
ni h u ic : ‘ E s t D e u s an n o n ’ , et res­ 4 7 3 ; d e s e r t a 5 , 4 5 ; e r r o r e s 2 , 3, 2 9 6 ;
p o n s o : ‘ D e u s e s t q u i c r e a u i t ’ i , 6, h o m in es m a lign i ;, 1 7 7 ; in cred u li­
132 ; am ara 2, 6, 1 7 5 1 . 1 7 7 2 . 1895 ; 3 , t a s 1 , 3, 36 8 ; e t l u d a e o r u m p l e n i t u ­
9, 674; am a rissim a et uera 2, 6, d o 3, 1 1 , 470.
2319; ex corde 3, 10, 331; co rd is Palatium : r e d e m p tio n is salu tiferae 2,
p u r i 5, 1 2 0 ; c o r r e c t a 2, 3, 6 0 4 ; e t 6 , 1 7 4 3 ; r e g i s i n d e f i c i e n t i s 1 , 2, 6 0 0 .
c o r r e c t i o 1 , 3, 6 0 7 ; c o r r e c t i o n i s 2, 6 , Pallium : 3, 6, 104. 6 6 ; ; a l b u m 10,
1 7 1 9 ; d e fic ie n s n u m q u a m in e ffic a ­ 429. 663; quasi - alb u m in fe riu s
cia 2, 9 4 ; d e lin q u e n tiu m 6, 2634; p u rp u ra c o n te x tu m 3,4 2 . 26 4 ; c o lo ­
d ig n a 1, 4, 443 ; 2, 5, 1 1 3 0 ; 6 , 1 6 6 9 . ris c r o c e i 60. 341 ; e p i s c o p a l e a u r o e t
1 6 9 5 ; f o r t i s s i m a 3, 8, 3 4 7 ; g r a u i s 2, g e m m i s a d o r n a t u m 8, 2 1 1 . 1 2 0 0 ; -a
6 , 1 5 1 1 e t s a l u b r i s ; 3, 9 , 7 6 5 ; h o m i ­ 6, 102. 665; 10, 4 2 7 . 658; o fficii
n is 1, 4, 9 7 0 u t r u m d e r a d ic e c o r d is ep isco p a lis circa u m e r o s 2, ;, 138.
e iu s an de in sta b ilita te p rocedat, 361 ; - o r u m a m ic tu s 3, 3, 3 7 . 2 3 4 ; 8,
probanda ; 2, 6, 24 6 6 ; ill u s t r a n s c o r 7 2 . 883 ; - o s u o c i r c u m d a t u r h o m o
2339 ; in tim a et u e ra 3, 5, 1 2 0 ; l a c r i ­ 10, 6 6 6 ; s i n e - is i. e. s i n e t e r r e n i s
m ab ilis 2, 6, 2375 ; m e d ic in a u u ln e - cu ltib u s et exterio re textu le ga lis
r u m 495 ; n e g l e c t a 1, 4 , 983 ; o b o e ­ in stitu tion is 3, 6, 102. 6 6 1 .
d ien tiae 2, 6, 2 6 6 1 ; o r t a in p a s s i o n e Pallor : carn is a n g u stia ta e 3, 6, 743 ;
F ilii 3, 1, 2 4 4 ; p e c c a t o r u m 1 , 2, 3 4 7 ; f r a g i l i t a t i s h u m a n a e c a r n i s 888 ; s u b -
4, 978. 983; 2, ;, 1590; 6, 2340 i e c t i o n i s 1 , 1, 8 4 ; t u r b u l e n t u s 3, 3,
p eracta; 2457; p erfecta cum tran ­ ; 7 7 ; r u i n a e 1 1 , 1 7 2 ; - is a l b e d o 2, 1 ,
q u illita te, c u m d iffic u lta te in c e p ta 1, 81; tep or 307; q u a s i i n -e f id u c ia
4, 981 ; p u r a 2, 3, 1 1 1 ; 5, 1 6 1 4 . 1 6 2 8 ; operis circu m d a tu r spes 3, 8, 1 0 9 6 .
3, 8, 3 8 3 . 4 0 5 ; 9 , 5 5 5 . 7 7 1 e t u e r a ; Palma: ascendens 3, 3, 2 7 7 ; - a m i n
r e m i s s i o n i s 3, 1 6 1 ; u e r a 2, 3, 1 2 4 ; 5, sin istr a g e s ta t a m o r c a e le stis 44. 276.
160 0 ; 6, 24 4 ; ; 3, 1 3 , 54 3 ; Palm es : -ites d iu e r s i e x e u n t e s d e u it e
--ae a d iu to riu m : elem o syn a 2, 6, 2, 6, 110 9 .
2458. 2 4 6 0 ; a m a r itu d o 5, 1 5 9 0 ; 6, Palm us: -i u n i u s la titu d o 3, 2, 9 5 .
2449. 2471. 2472; co n tritio 3, ;, 690 ; 6, 7 ; . 564 q u a si p u e rilis m a n u s .
2 13 ; co rrectio 2, 6 , 1 5 1 4 ; d e c o r 1 , 2, Panis: 2, 6, 1230. 1 2 3 7 . 1 7 3 0 . 1732;
18 8 ; f o n s 1 9 5 ; f r u c t u s 2, 4 , 67. 397 ; an geloru m 9 8 7 ; b e n e d ic tu s a F ilio
g u s t u s 1 , 4 , 9 88 ; h u m i l i t a s 2, 2, 9 6 ; i n c e n a , i n r e c o r d a t i o n e s u d o r i s 8 43 ;
824 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
c a e l e s t i s 1 0 7 9 ; 1 , 2, 7 8 4 ( i n c a r n a t u s ) 6 4 6 u n i u s l a t i t u d i n i s ; 6 4 8 i. e . s a ­
de V irg in e ; 3, 3, 361 ; 7, 238 ; ca eli 2, pien tia et d iscre tio ; 8 6. 633 al ii
6, 986 ; c a r o F ilii 9 6 4 ; d a t u s a F i l i o u n i u s l o n g i t u d i n i s ; 6 3 5 i. e. a n i m a e
in r e c o r d a t i o n e m c o r p o r i s su i 8 3 7 ; et c o rp o ris ; quattu or in circu itu
ferm en tatu s 1053; fru m en ti 437; aed ificii a eq u alis altitu d in is (hom o
ille, c u i u s d u l c e d i n e a n g e l i n o n p o s ­ in q u a ttu o r e lem en tis p ositu s) 88.
s u n t satiari 1000; m eus, q u em u ir 6 54 ; -tu m m u ru s 2, 6. 2 1 1 2 .
n o n s e m in a u it et cu i terra u irid ita- Pars : 2, 5, 1 5 1 4 ; q u a s i - a q u i l o n a r i s :
te m n o n d e d it , se q u i d e D e o e x iu it o b liu io D e i 3, 1, 5 2 2 ; a q u i l o n i s 4,
e t in e o perm anet 1222; praebens 20 0 u b i o m n i i n i u s t i t i a o r t a ; 6 , 5 0 7 ;
u i t a m se g u s t a n t i b u s 958 ; 9 6 4 e st c a ­ 12, 72. 2 3 9 ; c i r c u it u s (tu r r is ) in t e ­
ro F ili i; p u rissim u s, q ui ca ro C h r i­ r i o r 9 , 54. 2 8 0 ; c l a r a e t c a n d i d a in
sti co n secratu r, in in teg rita te sua dono sp irita li D ei (sacerdotes) 3,
sin e m ix t io n e d iu e rs ita tis s u s c ip ie n ­ 262 ; d a m n a t i o n i s a p e r t a 9, 4 6 9 ; d e ­
d u s 1 0 4 6 ; q u a r e o f f e r a t u r in s a c r a ­ cim a 5, 594 s u b s ta n tia e ; 391 offe­
m e n t o a l t a r i s 53. 1 0 1 7 ; r e f i c i t h o m i ­ r e n d a D e o ; 59 7 d a n d a a d t e m p l u m ;
n e m (ita fid e le s p e r F i l i u m n u t r i u n ­ d e x t r a 3, 5 8 1 ; 5, 4 3 0 ; 6 , 6 1 6 s a l u a -
t u r in fid e ) 1 2 3 4 ; san ctitatis 1755 ; t i o n i s ; 7 1 7 s a l u a t i o n i s a n i m a e ; 840
s u a u i s e t p u r u s 1083 ; et u i n u m 1 3 1 1 salu ation is a n im a ru m ; fla m m a ru m
d iu in i m y s te r ii; 1 3 3 1. 1 3 4 7 ; et a q u a (ex o r e u e rm is e x e u n tiu m ) 2, 7, 8 ;.
83. 148 2 . 1 4 8 4 et passim ; u i t a e 940. 308 u n a a d n u b e s a s c e n d i t ; 8 6. 3 1 0
1 7 3 6 ; u i u u s 1 2 2 6 . 1 3 0 7 ; - is d u l c e d o a l i a i n t e r s a e c u l a r e s s e s p a r g i t ; 8 7.
1000; o b la tio 1341; d e -e et ig n e 3 12 alia in te r sp irita le s se e x t e n d it ;
s im ilitu d o (ad o p u s et a d u o lu n ta - 88. 3 1 5 q u a e d a m u s q u e i n a b y s s u m
t e m ) 1 , 4 , 29 . 6 6 0 - 6 6 8 . d e s c e n d it; (h o m in is) cu m D e o 3, 2,
Papa: E u g e n i u s : Prot. 9 3 . 669 ; in t e r io r in t e lle c t u s , in q u o a n i­
Parabola: 1 , 3, 2 9 . 4 4 6 ; 3, 7 , 18. 172. m a h o m in is D e u m c o g n o s c i t 6, 299 ;
1 7 3 ; 9, 24. 404 . 4 4 6 ; s i m i li t u d i n i s 1, lu c is in c o n s o r t i o a n g e l o r u m 9, 693 ;

3, 444- m e rid ia n a 2, 9 6 . 7 1 7 ; m uri 2, 7 6 .

Paradisus : dans fo rtissim u s sucum 4 4 8 . 503 l a p i d e a ; 7 3 . 1 6 0 . 4 0 4 ; 3, 20.
a r i d a e t e r r a e 1 , 2, 6 7 7 ; D e i m e i 3, 10, 13 1 ; 4 , 50. 1 ; 6 l u c i d a ; n i g r e d i n i s 1 1 ,
484; dotatus in ga u d io beataru m 2 1 1 ; n u l l a m i h i c u m il l i s (i. e. D e o
a n i m a r u m 1 , 2, 6 7 6 ; l o c u s a m o e n i t a ­ c u m h o m in ib u s e u m in telleg ere n o ­
ti s f l o r e n s i n u i r i d i t a t e 6 7 4 ; m u n i t u s l e n t i b u s ) 8, 3 8 6 ; o c c i d e n t a l i s 2, 9 6 .
a D eo (expu lso Adam ) 39. 649; 716; sep tem trio n alis 3, 343 i. e.
p r o b a n d u s p e r p o e n a s 698 ; r e p le tu s o p p o s ita n eq u itiis an tiq u i serp en tis ;
o d o r ib u s o p tim is 674 ; trib u e n s ter­ 4, 1 3 3 ; 3, 1 3 2 ; s i n i s t r a i. e. p u g n a
r a e s u c u m e t u i m 4 2 . 6 7 3 ; -i a m o e n i ­ d ia b olica co n tra h o m in e m 5, 4 2 4 ;
tas 42. 672; glo ria 789; 2, 3, 554 --tes duae 13 4 d e f e n s io n i s in A b r a ­
A d a e co n clu sa ; 3, 1 1 , 6 1 7 ; d e - o 1, h a m e t i n M o y s e ; 1 0 , 6 0 . 328 m u r i ,
2, 6 5 0 ; 4 , 4 7 1 e x p u l s i A d a m e t E u a ; lu cid a et la p id e a co n iu n cta e (i. e.
83 3 e i e c t u s d i a b o l u s . sp e cu la tiu a scien tia et hum anum
Parens : p rim u s 2, 5, 4 9 3 . 1 5 2 3 ; 3, 9, o p u s ) ; q u a t t u o r 6, 4 3 3 . 4 4 1 t a m in
4 8 1 ; - t e s c r u c i a t i i n fi l i i s r e u e r t u n t u r g r a u a m i n i b u s s a e c u la r ib u s q u a m in
ad D e u m in p a e n ite n tia 1, 4, 5 5 0 ; sp irita lib u s in s titu tis; 2, 7 , 8 5 . 303
p rim i tran sgressi p ra e c e p tu m D e i 2, f l a m m a r u m e x o r e u e r m i s ; 1 , 4 , 50.
6, 792; p rio res g en eris hum ani 401 ; 2, 7 , 2 2. 2 9 9 ; 3, 8, 1 9 . 3 6 8 . 382
1 2 8 0 ; - t i s p r i m i 5, 4 9 3 c a s u s ; 3, 9, m u n d i ; 2, 6. 1 4 3 t e r r a e ; t r e s s a e c u l a - '
481 cu lp a ; -tu m p ae n ite n tia 1, 4, r i u m 6 , 4 0 . 345 ; a d - t e m i l l a m q u a m
5 5 0 ; - i b u s s u i s (i. e . m a t r i s a n t i c h r i s - d e s id e r a t in c lin a t se h o m o u o lu n t a t e
ti) n e s c i e n t i b u s e a m i b i ( i n d e s e r t o 5, 7 0 ; ; i n - t e s q u a t t u o r e t q u a t t u o r
ab iectio n is) e n u triri 3, 1 1 , 508. d iu id u n tu r d u o in stitu ta , ad terren a
Paries: - t e s d u o a e d i f i c i i 3 , 2, 8 5 . 86. u i d i l . e t a d c a e l e s t i a p r o c e d e n t i a 6,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 825

435 ; in t e r -es d u a s ( d e s i d e r i u m siu e 728. 112 4 . 1374; 3, 6 , 7 6 1 . 9 8 7 ; 8,

bonum siu e m a lu m ) p o s itu s h o m o 1 7 8 . 1 0 9 9 ; 1 0 , 29 . 5 6 6 f i n i s u m b r a e

i , 7° 5 ; le g is; 1 2 6 ; I e s u s a l u a t o r i s 6, 1 0 1 5 ;
- a -te 3, 5, 430 dextra salu ation is in ch o a ta in crep u scu lo d iei,
D e u s in F ili o s u o d e u ic it d i a b o l u m ; co n su m m a ta ad h o ra m n o n a m 2, 6,
438 sin istra p e r d itio n is S a ta n a f u g a ­ 1374; red em p to ris 3, 6, 1020; 9,
tu s in filio p e r d it io n is c o n t e r e t u r ; a b 9 9 7 ; saluans e x u le m an im am 2, 6,
o m n ib u s -tib u s m u n d i co lle cta e c­ 1124;
c le s ia 1 o , ; 5 . 9 0 2 ; e x -te n i g e r , e x -te --n es corp orales 2135; d iu ersa e
a l b u s f u n is 1 1 , 85. 2 0 8 ; 1102; 3, ;, 682; 11, 3 4 4 ; ecclesia e
- in -te 9, 469 aperta d a m n a tio n is 20 . 29 5 ; u e s t r a e i , 3, 3 5 6 ; u i t i o r u m
d i a b o l u s a b h o r r e t u r a f i d e l i b u s ; 6, d iu ersa e 2, 7, 2 4 0 ; V n i g e n i t i 6, 546
3 4. 4 8 9 d i a b o l i s u n t q u i c u m q u e p o ­ in ca e le stib u s secretis s e m p e r a p p a ­
testatem regim in is a d ip isc u n tu r (per ren tes ; 691 ;
s a e c u l a r i a t e r r e n o r u m ) ; 1 , 3, 4 4 . 1 2 6 — -n is a m o r 3, 10, 1 2 6 ; a n g u s t i a 2, 6,
e x te rio ri in stru m en ti lu cid u s ig n is 845. 1264. 1330; cena 890; crux
est; 3, 8, 386 i g n o r a n t i a e s tu lta e su n t (apparens in aere, ante u irtu te m
h o m in es D eum in telleg ere n o le n ­ spei) 3, 8, 178. 1099; desu d an tis
t e s ; 10 , 9 3 8 o m n i c o n f u s u s d i a b o l u s an gu stia 2, 6, 1197; F ilii 12, 163
p e r f o r t i t u d i n e m b r a c h i i D e i ; 3, 58 1 fo rm a 2, 6, 291 fo rtitu d o ; 6, 424
re c ta fo rtis o p e r is a m p le c t it u r (u ir- hora; 2 6 7 l i g n u s ; 5, 7 4 7 s i g n i f i c a ­
t u s g e m i t u s ) p a s s i o n e m F i l i i ; 9 , 9 63 tio ; m is e r ia 4, 2 4 6 ; m y s t e r ia u t in
p rosp eritatis aeternae d u lced in is s p e c u l o i n s a c r a m e n t o a l t a r i s 6 , 34.
c o n s is tit san ctitas ; 7, 110 salu a tio n is 6 7 4 ; m y s t e r i u m 1 2 0 7 ; r e c o r d a t i o 3,
T rinita s iu sta et bona exsisten s; 9, 988. 9 9 7 ; s i g n a ( V n i g e n i t i ) u e lu t
q u a s i in - t e s e p t e m t r i o n a l i a c u t a i u s - in s p e c u lo 2, 6, 2 3 1. 6 7 6 ;
titia d ia b o l o r e p u g n a n s 4, 153. -a d -n em 2, 6, 365 in ara cru cis
Parturitio: 2 , 1 , 1 4 9 . V n ig e n it u s o b tu lit s e m e t ip s u m ; 8 36
Partus: b e a t u s ( e c c l e s i a e ) 2, 6 , 4 1 3 ; p e r d u r a n s in u o lu n ta te P atris ; 10 7 7
u i r g i n a l i s 1, 3, 3 8 7 ; 3, 8, 7 3 9 ; 7 4 0 cru cis F iliu s o b tu lit s e m e tip s u m p r o
p r o fe r e n s f lo r e m in c a rn e ; u ir g in e u s n o b is; 3, 6, 10 2 0 p ii e t n o b i l i s s i m i
1 , 2, 729 ; ( V i r g i n i s ) ta lis, p e r q u e m red em p to ris se reflecten tia d u o te­
p la ca tu s est D eus 2, 6, 1279; -us stam en ta; 10, 723 properans m a­
d o lo r 1 , 2 , 5 1 1 ; p u r g a tio 5 5 3 ; u irg i- gn is d o lo rib u s ;
n e i i n t e g r i t a s 5 33 ; - u i b e a t o a p t a i n - -num aerum nae 11, 344; fatiga tio ­
sa lu a tio n e a n im a r u m (ecclesia) 2, 6, n e s 2 , 7 , 3 5 8 ; s i g n a 1 , 3, 3 9 9 .
4 1 3 ; -u m e u n d e m (V irg in is) sem per Pastor: bonus 3, 1 , 2 9 1 ; 1 3 , 3 6 4 . 5 30 ;
in s p icit D e u s 1282. ecclesia e 2, ;, 547. 7 5 7 ; 76 6 r e c tu s ;
Paruitas : -tis tan tae pons 1, 4, p ascit g r e g e m s u u m 3, 1, 289. 2 9 1 ;
166. q u aeren s in an im a p e rd ita m o u e m 3,
Paruulus : -i e t p a u p e r e s s p i r i t u 3, 9, 13, 364; rectus 2, 5, 1 5 3 6 ; r e p o r t a n s

444- ouem 3, 13, 364; s p irita lis 2,

Pascua: ad -a 2, 5, 1442 superna 1 ; 21 ; - e s 6 , 2 6 0 1 ; p r i m i e c c l e s i a e 3,
p e r d u c a t u r e c c l e s i a ; 1 , 2, 7 7 9 u i t a e 9 , 4 5 7 ; r u m in a b u n t h o c (ut h o m in e s
p e rd ita o u is rep ortata. le g e m D e i cu stod ian t) 2, 6, 2557;
Passio: C h r i s t i 1 , 2 , 39 3 ; 6 1 5 i m i t a n ­ -u m crim in a 2576.
d a ; 2, 5, 2 1 . 56 0 . 1 3 9 ; ; 6 , 2. 3 4. 39. Pastus: m o r t i s 2, 7 , 3 2 9 .
26 4 . 6 7 4 . 698 ; c o r p o r i s m u l t a Prot. Pater (Deus): 1 , 4 , 9 0 2 ; 2, 6 , 4. 14.
62 ; c r u c is 2, 5, 1 3 8 5 ; 6, 8 3 6 . 1 0 7 7 ; 3, 3 0 9 . 4 1 9 ; 3, 1 0 , 4 0 2 ; a d e s t omni
10, 7 2 3 ; d e s u d a n s 2, 6, 1 1 9 7 ; d u r a c r e a t u r a e 2, 6 , 1 3 5 6 ; a e q u i t a s iu stis-
c o r p o r i Filii 847; F ilii 5, 2 1 . 293. s i m a 2, 4 7 ; a e t e r n u s 3 , 3 , 3 1 5 ; b o n u s
506. 5 1 2 . 7 3 2 . 7 4 7 . 1 3 6 6 ; 6, 14. 4 2 0 ; ac m itis 3, 1, 1 0 2 ; c a e l e s t i s 1 , 4 , 8 63 ;
426 sem per in con spectu P a tris; 2, 5, 1 3 8 9 ; 6, 312. 989 ; 3, 2, 1 5 0 ; 3,
826 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
4 7 6 ; 4, 360 ; 6, 386 ; 7 , 209 ; 9, 4 3 2 ; b o n a o p e r a s u p e r f i d e m ; 2 5 0 . 385 ;
-co m p o n it in sin u suo fid e le s c u m 3, 141 fir m is s im a ; 4 8 8 ; 4, 4 0 6 ; 5,
quattu or q u a d ris in fid e 2, 150; 1 3 8 ; 6 , 2 8 2 . 8 48 ; 8 , 5 2 1 ; 1 0 , 6 3 1 ; 1 1 ,
creau it h o m in em 1, 4, 443 ; dan s 240; co n stru ctio 6, 580; co r 1 , 4,
p otestatem iu d icii F ilio 3, 12, 10. 1016; 2, 6, 1 1 6 0 ; 3, 1 , 2 7 4 ; 3, 3 1 5 .
1 5 8 ; d u l c i s s i m u s 1 , 103 ; e t F i l i u s e t 35 9 . 3 6 3 ; 4, 12 4 . 24 9 . 3 7 0 ; 6, 4 6 7 .
S p iritu s san c tu s 1, 4, 10 0 0 -10 0 4 ; 2, 4 6 9 . 50 6. 8 1 8 ; 1 3 , 4 3 . 83 ; d e x t r a 2, 5 ,
3, 3 2 5 - 3 2 8 ; n o n s i n e F i l i o n e c s i n e 390; facies 3, 1, 2 8 3 ; f o n s 1 3 , 4 5 1 ;
S p i r i t u s a n c t o 1 , 4 , 100 5 s i c u t h o m o -g lo ria 1, 6 2 4 ; 7 , 9 6 ; h e r e d it a s 2, 3,
non sin e corde et sin e san gu ine 5 1 7 ; 7 , 5 81 ; h o n o r 3, 1 1 , 9 1 4 ; h o stia
u iu en s; 2, 2, 4 5 - 6 0 ; 1 8 6 s q q . ; 3 , 7 , 1 0 , 7 7 8 ; o p u s 3, 4 7 6 ; 1, 39 3 o m n e
4 19 -4 2 1 ; h a b ita to r c a e lo r u m et o m ­ factu m in S p iritu san cto; p ii 359
n is iu stitia e 2, 5, 1 0 5 4 ; i n a e s t i m a b i ­ d ilectio ad filio s; 4, 400 o p u s ; 1,
l is o m n i c r e a t u r a e 3 , 7 , 3 4 9 ; m e d i t a ­ 273. 277 p e c tu s ; p otestas 2, 2, 1 5 8
tu r cum F ilio om nem iu stitia m in en arrab ilis; 3, 1, 38 6 f o r t i s s i m a e t
contra casum A d a e 3 , 2, 4 8 1 ; m e ­ f o r t i s s i m u m o p u s ; 2, 1 1 8 ; p r a e c e p ­
tuendus i, 1 0 3 ; m isit 1, 4, 1009 et tum 2, 6, 843. 8 5 7 ; 3, 1, 4 7 7 ; p r o u i -
re tra x it F iliu m , sicu t h o m o c o g i t a ­ d e n tia 3, 4, 4 0 1 ; s a n c t it a s et b o n i t a s
tion es em ittit et r e c o llig it; 2, 6 , 1 00 3 2, 1, 179; sap ien tia 3, 1, 9. 183;
re fe ctio n e s b ea titu d in is h o m in ib u s secretu m 2, 3, 6 51 ; 3, 1 , 29 . 3 1 9 . 5 7 6 .
in a b u n d a n t i a m s p i r ita lis g a u d i i ; 1, 585 ; 4 , 30. 3 5 4 ; 1 1 , 4 5 8 ; s i n u s 1 , 2 ,
2, 7 1 7 V n i g e n i t u m m o r i p r o p o p u ­ 828 ; 4, 444 ; 3, 1 , 3 1 8 . 3 5 9 ; 2, 1 5 0 ;
lo ; m itissim u s 717; 2, 6, 1 00 8 et - u i r t u s 1 , 3, 15 8 ; u i s 2 , 1 , 1 7 5 ; 6 , 5 4 0 ;
b en ig n issim u s; o m n ip o ten s 3, 1, 3 , 1 3 , 82 i n t e r i o r ; u n i c u s ( F i l i u s ) 2,
3 8 5 . 4 7 7 ; 2, 4 8 1 ; 6 , 2 8 2 . 4 6 7 ; 7 , 1 9 8 ; 2, 1 9 5 ; u o l u n t a s 1, 3, 1 5 7 ; 5, 1 4 3 ; 2,
10, 606 ; 1 3 , 4 5 0 ; o m n i u m 2, 6 , 1461. 1, 2 1 7 f o r t i s ; 4, 159; 6, 195. 290.
1 5 8 6 ; o p e r a n s 3, 9 , 2 7 6 a e d i f i c a t i o ­ 836. 1 1 6 6 ; 3, 6, 398. 8 4 7 ; 7, 7 2 ; 8,
nem per V n ig e n itu m ; 1, 16. 380 19. 569. 7 8 1 ; 9, 9 9 1 ; ii, 241 ; 12,
o r d in a n s , p e rficie n s o m n ia in F i l i o ; 1 6 4 ; in -tre flo r e t F iliu s c la r is s im a
o rd in an s iu stitiam in m ysterio 2, c o r u s c a tio n e 4, 361.
462; non p ep ercit V n ig e n it o 1 , 4, Pater (non D eus); ca rn alis 2, 6,
8 63 ; p l e n u s o m n i s g r a t i a e 3, 1, 1 0 3 ; 2 7 0 4 ; i n f a n t i s (i. e . a n t i c h r i s t i ) 3, 11,
-p o su it 28 5 F iliu m in salu ation em 52; ; in iq u ita tis 1, 4, 4 2 9 ; et m a te r
h o m in is; 11, 463 tem pora et m o­ non habent potestatem facere aut
m en ta in su am p o te s ta t e m ; seren is­ creare in fa n tu lu m 2, 6, 1 4 6 1 ; q u a s i -
sim u s 2, 3, 3 2 6 ; s e r e n i t a s l u c i d i s s i ­ t u u s d i a b o l u s 3, 1 1 2 ; s p o n s a e ( s y n a ­
ma 1, 23 5 ; s i g n i f i c a t u s p er lucem g o g a e ) i. e. d i a b o l i c a s e d u c t i o 3, 11,
s e r e n i s s i m a m 2, 32 ; s o l u s 3 , 1 1 , 4 6 3 ; 853; u su rp an tis cath ed ram est p e ­
— sum m us 2, 5, 2 3 2 ; 6, 1003; 3 , 2, c u n ia , ita e f f ic it u r in m e r c a t u 9 , 6 5 7 .
4 6 1 ; 6 , 50 6 . 5 8 1 . 6 0 9 ; 7 , 7 4 ; s u p e r ­ 659;
nus 2, 2, 7 9 ; 6 , 1 9 6 . 2 0 5 . 3 2 8 ; 3 , 2, - - t r e s an tiq u i 3, 4 , 26 5 c o m m o r a n t e s
1 1 8 ; 3, 1 4 1 ; 4 , 1 3 6 ; 7 , 9 4 ; 8, 5 2 1 ; in l e g i b u s D e i ; 160 q u a s i c o n iu n c t i
10, 6 3 1 ; 1 3 , 55 ; t e s t i f i c a n s u n i c u m scien tiae s p e c u la tiu a e p e r m u n it io ­
f r u c t u o s u m V e r b u m 7 , 360 ; tr a d e n s nes iu s titia e ; 2, 6, 1 5 4 1 ; 1 5 4 3 e d o c t i
F iliu m ad p a ssio n e m p r o re d e m p tio ­ p e r S p i r i t u m s a n c t u m ; 1, 4, 4 4 0 et
ne p op u lo ru m 2, 6, 3 1 2 ; e t V e r b u m fid e le s ; 3, 4 , 161 n o n d u m in fix i ig n i ­
et S p iritu s san ctu s unus D eus in t o o p e r i se in F ili o e rig en ti; 2, 6,
trin ita te et eadem T rin itas est in 1545 in sp irati a Sp iritu san cto de
u n i t a t e 3, 7 , 6 6 . 293 ; e t V n i g e n i t u s u e rb is ad c e le b r a tio n e m m y s t e r i i ; 1,
e t S p i r i t u s s. 1 9 8 - 2 0 6 ; u e l u t u i r i d i t a s 3, 265 e t n o u i ; 2, 6 , 15 5. 2 3 7 6 p r a e f i ­
u m id a 2, 2, 1 1 7 ; gu ra n tes re m e d iu m p u r g a tio n is ; 3,
- t r i s b o n i t a s 1 , 1 7 9 ; 3, 6 0 6 ; 6 , 1 o 1 o ; 4 , 1 6 3 p r a e m o n s t r a n t e s in s o n o u e r -
3 , 1, 3 5 7 ; 2, 1 0 4 . 1 2 3 ; 1 4 7 a e d i f i c a n s b o r u m o p u s p e r f e c t u m in F ili o ; 2, 6,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 827

1 5 6 4 t r a d e n t e s u e r b a in c o n s e c r a t i o ­ ti a n t i q u i 1 3 , 9 1 ; u e n e r a n t e s e u a n g e ­
n e in S p ir it u s a n c t o ; licam d o ctrin am 4, 16. 240; u iri
-e xq u isiti et d isp en sa to res 5, 212; sp ectab iles 13, 8 6; u o c a n te s a r d e n ­
m a g n i 1 , 4 , 5 0 2 ; p r a e c e d e n t e s 2, 5, ter (F iliu m ) 107;
950 ; p rio re s m u n d u m n o n fu g ie n te s --aru m et p ro p h e ta ru m 105 ca p u t;
n e c ab e o se s e p a r a n te s 3, 2, 10 8 ; facies 4, 2 5 8 ; g e r m e n 9 ,8 3 8 ; sig n ifi­
se q u a ce s d is c i p u lo r u m Filii n o n reli­ cation es 5, 128; sonus 4, 140; 5,
qu eru n t e x e m p lu m ut c o m u g e s car­ 12 7 ; te m p o r a 4, 215.
n a l e s a c c i p e r e n t 2, 6, 2 0 39 ; ( s y n a g o ­ Patronus: -i h o n o r a b i l e s 2 , 6 , 1 9 8 0 .
g a e ) i , 5, 7 2 ; Paucitas: s a c e r d o t u m 2 , 6 , 2 1 0 3 .
— - t r i s c o n d i t i o n i r e s p o n d e t f i l i u s 2 , 3, Pauimentum : 3, 9 , 1 4 1 . 8 5 0 ; a e d i f i c i i
5 1 7 ; co n siliu m 3, 9, 6 5 8 ; h e r e d it a s 3, 8 3 . 4 8 3 ; 4 , 9 8 . 395 ; 1 0 , 4 0 8 . 4 1 9 .
2, 3, 518; -tru m an tiq u o ru m 3 73 50 9 . 6 0 3 . 6 2 9 ; i. e . c u n c t a t e r r e n a 4 ,
circu m cisio ; 3, 5, 6 1 2 d e d i c a t i o ; 2, 399; curarum terren aru m 6, 580;
5, 364 d ign itas; 971 foed u s; 8 93 reddens sp len d o rem seren issim u m
o rd in atio n es co n stitu ta e ; 3, 5, 2 7 ; 1 0 , 5 0 7 ; t o t u m u t u i t r u m a l b u m 50 6.
u e r b a e t i n s t i t u t i o n e s ; 2, 892 u ia Pau lu s : am a n tissim u s m eus 2, 6,
co n trita et b e n e exarata a r e a ; p ra e ­ 1 7 2 8 ; 3 , 2, 2 9 7 ; a m i c u s m e u s 1 , 2,
ce d en tiu m co n u ersa tio 949 ; p r io ­ 298; 2, 6, 1997. 2 0 3 ;; d icen s de
ru m sign a 3, 3 , 6 2 2 ; s u c c e s s o r e s 2 , 6, e l e c t i o n e g r a t i a e 3, 2, 2 9 8 ; d e e o d e m
1979; testa m e n tu m 1, 5, 7 2 ; prae 2, 6, 129. 2020; praebens per me
-trib u s an tiq u is su is p r u d e n te s ui- d o c t r in a m fid e le m h o m in ib u s 2018 ;
d e r i c u p i u n t 2 , 5, 9 7 0 . u a s 3 , 2, 4 2 4 e l e c t i o n i s l u c i d u m ; 2,-6,
Pater fam ilias : su scip ien s praecep­ 2 0 1 2 m e u m ; -i u e r b a 3 , 2 , 2 9 9 . 4 2 4 .
t u m in s a e c u la r i c o n i u g i o 2 , 6 , 2 1 1 7 ; Pauor : l a b a n d i i n p e c c a t i s 3 , 8, 1 0 6 2 ;
n o n u o c a b i t u r n u n t iu s in s a c e r d o t i o ta lis (i. e. hum ani tim o ris) n u llu s
2118. a p o s t o l i s 7 , 2 5 0 ; - is s t u p o r m a g n u s
Patientia : A brahae 3, 3, 5 38 ; c o n t r a ­ 1 1 , 689.
rio ru m 5 66 ; f o r t i s s i m a ( F i l i i ) 7 4 2 ; Pauper: 3, 1 0 , 4 5 2 ; - e s s p i r i t u 1 , 1,
- a e h a b i t u s 1 5 . 16 . 5 2 1 . 5 3 6 ; s a p i e n t i a 4- 76 - 7 9 - 95 1 3 > 9 » 445 1 a d -e s
1, 4, 3 3 9 ; statu s 3, 3, 1 4 . 4 7 3 ; u e r b a p o r r i g i t m a n u s m i s e r i c o r d i a 3, 6 5 .
9 9 - 1 0 4 ; i n -a o m n i a s u f f e r e n t e s 5 6 1 . Paupertas : 3, ; , 63 5 ; 6 , 1 3 0 ; p r o b a n ­
Patria : c a e le s t is 1 , 4, 9 1 9 ; 2, 6, 2663 ; d a p e r d i u i t i a s 1 , 2, 69 5 ; s p i r i t u s 1,
7> 142 ; 3 , 4 , 563 ; 7 , 2 3 3 ; IO, 3 4, 5 9 1 ; 81. 101 ; s u f f e r e n d a p r o p t e r n o m e n
relicta a b A b r a h a m 4, 2 2 4 ; -ae c a e ­ D e i 2, 6 , 25 38 ; - t e s m u l t a e i n s a e c u l o
le stis l o c a p r i o r a 12 , 2 1 4 ; e x u le s 4, 5, 1 2 5 8 ; - t i s b e a t i t u d o 1 , 1 , 8 1 ; - t e m
56 3 . c o r p o r i s h u m a n i i n d u e n s ( F i l i u s ) 3,
Patriarcha: A braham 3 , 3, 2 9 . 196; 6 2 4 ; ad -tem h o m in u m V n ig en itu s
-ae lo q u e n te s iu stitia m a c u ta m V e r b i c l e m e n t e r i n c l i n a t u s 16 8 ; i n - t e d e f i ­
Dei 4, 151 ; sig n ab an t leg em esse cere 3, 4, 573.
u icin am 146. Pax: D o m in i fo rtissim a 3, 3, 4 3 7 ;
Patriarchae et prophetae: 3, 13, 5. ecclesia e 2, 5, 320; germ in a n s in
85 ; a d m i r a t i d e i n c a r n a t i o n e F i l i i 4 , p le n a u irid ita te u eritatis 3, 6, 8 3 8 ;
16. 2 4 0 ; a n n u n tia n te s lu c e m u iu e n - h a b e n s s ig n u m s u p e r n u m et a n g e li­
tem 13, 8 8; asp icien tes o c c u lta p er cu m co n so rtiu m 837; h o m in u m d e ­
o c u l o s s p iritu s 87 ; c ir u ie n te s u r r o ­ fe n d e n s e o s a b in sid iis se rp e n tis est
tae 9 4 ; c o n s o l a t i o a n t e l e g e m 2 , 6, F ili u s 850 ; p e r p e t u a 10, 789 ; salu a-
2 3 7 9 ; f l o r e s f u l g e n t e s 3, 1 2 , 1 5 . 1 9 8 , t i o n i s 6 , 8 4 6 ; s u p e r n a ( F i l i u s ) 2 , 3,
20 1; ante in carn a tio n em 102; lo ­ 5 2 8 ; u e r a (i. e . u e r u s D e i F i l i u s ) 3, 6,
quentes m ystica m on tis 13, 94; 8 53 ; u o l u n t a t i s b o n a e 8 4 8 ;
p rae d ice n te s s a lu a tio n e m a n im a ru m - -cis e u a n g e l i o r e c i t a t o 2, 6, 2 1 3 . 521 ;
92 ; r a d i c e s f e l i c e s 9 9 ; i n r a m i s c o ­ h ab itu s 3, 6, 54. 835; im itatrix
lu m n a e (V e r b i D e i) 4 , 6 3 . 2 3 1 ; san c­ ( c o n c o r d i a ) 1 0 , 50 2 ; l o c u t i o 6 , 8 7 1 ;
828 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
q u ie s 1 , 4 , 5 1 9 ; s ta tu s 3, 6, 46 . 58 4 ; 4, 410; d o lo r acerbus 3, 1, 215;
suauitas 2, 5, 3 1 7 ; u e r b a 3 , 6 , 6 . 1 8 1 ; d u l c e d o 1, 2, 408 ; g u s t u s 2, 6, 2 7 0 7 ;
uia 2, 7 , 321 ; u i s i o 3, 10, 78 9 . 8 8 0 ; ign o m in ia 5, 2 6 0 ; i m p l i c a t i o 3, 4,
- c e m i n u i c e m h a b e r e 1 , 2, 4 7 1 . 5 4 8 ; i n d i g n a t i o 8, 6 8 8 ;
Peccator : c o n t u m a x i n m a l i s p e r s e u e - - l a p s u s 1 , 2 2 6 ; l i b i d o 1 , 2, 4 1 0 ; l i q u o r
r a n s 3, 8, 4 0 3 ; f u g i e n s u i t a m 1 3 , in c a r n e 2, 6 , 1 2 2 9 ; l u t u m 3, 8, 1 1 8 2 ;
3 7 5 ; h o m o 2, 6 , 2 7 1 6 ; l u g e n s 3, 1 3 , m acu la 2, 1 , 3 1 5 ; 3, 3 10. 7 3 7 ; 3, 9>
395 ; p l e n u s u lcerib u s 375 ; ( s a c e r ­ 9 9 2 ; o p u s 2, 6 , 2 0 5 8 ; p o e n a e 2 0 5 8 .
dos) 2, 3, 59. 7 5 5 . 7 5 7 ; - e s D e u m 2 0 3 9 ; p u l u i s 3, 8, 893 ; p u t r e d o 10 ,
non tim en tes sed quasi illu so r e m 881 ;
habentes 3, 8, 1 5 6 ; g r a u a t i o b s c u r i ­ -sem en 2, 4, 324; seru itu s 5, 4 3 7 ;
tate d e lic t o r u m 2, 3, 1 1 8 4 ; l u c e n t e s so rd e s et g r a u e d o 1, 1 6 2 ; s u c u s 6,
n u n c in s u p e r n a b o n ita te 3, 13, 448 ; 1 0 3 4 ; u u l n u s 1 , 2, 3 3 0 ;
et p u b lic a n i a ca ritate n o n s p e r n u n ­ --orum ab lu tio 2, 3, 343 ; c o n c e p t o ­
t u r 1 , 2, 8 3 0 ; p u r g a t i i n p a e n i t e n t i a rum con su etu d o 3, 8, 3 6 4 ; c o n t a g i a
2, 4 , 3 2 9 ; -is c i c a t r i c e s 3, 1 3 , 395 ; 1 ,6 , 176 ; 2, 6, 1 1 0 4 . 1 2 3 3 ;
-u m m ortalita s 1, 6, 1 4 4 ; u ia 2, 6, - c r i m i n a 3, 7 3 9 ; c u l p a e 3, 8, 4 2 0 ; f a e x
319. 3 4 2 ; u u ln era 3, 6, 132. 2, 6, 1 6 0 7 ; g r a u e d o 1, 4, 9 1 9 ; 2, 5,
Peccatum: 3, 13, 3 6. 484; ardens 1716; 3, 8, 4 1 5 ; l i q u o r I, 3, 310;
i n c i p i t c a le r e in a n i m o 8, 303 ; a r i ­ m oles 3, 8, 333; m u ltip lica tio 1,
d u m in b o n u m 1, 5 4 1 ; c a r n i s 1 , 4 , 206 ; n i g r e d o 2, 3, 1 , 1 8 7 ;
3, 2 4 . 3 2 0 ;
2 8 1 ; i. e . c a r o i n c o n c u p i s c e n t i a 2, 6, 7, 9 0 ; 8, 8 9 9 ; o b l i g a t i o 2, 3, 7 5 4 ;
1 6 4 7 ; c o n c u p is c e n tia r u m 1, 4, 781 ; onera 3, 8, 5 0 7 ; o n u s 2, 6 , 1 6 4 0 ;
E p h raim ab sco n d itu m 2, 1, 331; p a e n i t e n t i a 1 , 2, 3 4 7 ; 4 , 9 7 8 . 9 8 4 ; 2,
h o m in is p rim i 4, 221 ; p e r p e t r a t u m 6 , 2 4 3 7 ; p e r d i t i o 1 , 2, 6 7 9 ; p e r i c u l a
6 , 2 0 5 9 ; p r i m i p a r e n t i s 3, 5 8 6 ; i. e. 3, 1 0 , 5 9 6 ; p o l l u t i o n e s 1 , 3, 4 4 3 ; 3,
res m e a e p r o p r ia e 3, 3, 19 5 ; u u l n e r a - 8, 368 ; p o n d u s 2 , 3 , 7 3 0 . 7 3 6 3 6 , 1 6 1 .
tu m 2, 4, 221 ; 2429 ; p r o f u n d u m 3, 10, 8 ; o ; p u lu i s
-a c o m m i s s a 3, 5, 2 1 7 ; co n fiten da 6 , 1 0 3 0 ; 8, 8 9 3 ; p u r g a t i o 1 , 2 , 1 8 0 .
a l ii h o m i n i u e l c o r a m e l e m e n t i s , si 354; 3, 3, 2 1 7 . 2 1 8 . 2 2 4 ; r e m i s s i o 1 ,
sacerdos non adest 2, 6, 2422; 2, 7 8 1 ; 2, 3, 5 6 3 . 3 6 5 . 7 8 1 ; s o r d e s 1 ,
co n su e tu d in a lia 3, 10, 228; con ta­ 4 , 9 2 3 ; 2, 6 , 1 6 6 3 ; u i n c u l u m 9 5 4 ;
gio n is h u m an ae 2, 6, 1 6 6 4 ; u m b r a 3, 1 3 , 2 4 8 ; u u l n e r a 2, 6 , 2 4 0 9 .
d eflen d a 1 7 7 6 ; d e lin q u e n tiu m 3, 3, 2 4 2 0 ; 3, 8, 3 0 4 . 8 5 7 ;
1 1 8 ; f o e t e n t i a 1 , 3, 5 1 0 ; h o m i n u m 2, a d - u m t r a h i u o l u n t a t e 10, 138 ;
4, 321 ; i m p o r t a b i lia n u ll a te n u s s u s ­ - - i s in q u in a ti 2, 3, 3 3 6 ; a b o m n i b u s
tinenda d e graui cu lp a 3, 1, 227; -is j u s t i f i c a t u r h o m o i n f o n t e b a p t i s ­
m i n o r a in g e m i t u et la c r im is a c in m a t is 7 3 3 ; in -is 3, 10, 17 7 c o n c e p t a
bona u o lu n ta te ab stergen d a 1, 3, c a ro ; 297 c o n c e p t a et nata a r b o r ; 2,
603 ; m u l t i p l i c i a 3, 8, 3 3 8 ; o m n i a i n 6 , 2 7 1 3 n a t u s h o m o ; in - o c o n c e p ­
b a p t i s m o r e m i s s a 2 , 3, 58. 7 2 9 . 7 3 5 ; tu m genus h u m an u m 3, 8, 6 9 0 ; i n - is
o p e r a t a i n m u l t i s o b l i u i o n i b u s 1 , 5, concepta caro 10, 177; sin e -o
14 5 ; r e d d e n d a cum d ig n a u ltio n e h u m a n ita s Filii 2, 4, 323.
siu e in h o c s a e c u lo s iu e in f u t u r o 3, Pectus : fo rtitu d in is 3, 10, 6 2 1 ; h o m i ­

5, 214; n is m a g n i 1, 46. 173 ; m is e r ic o r d ia e

- s c e le ru m m u lt o r u m 1, 4, 79 4 ; s u p e r ­ 3, 347. 354; P a tris i. e. sap ien tia
flu a 3, 1, 2 0 6 ; to le r a n d a sin e p e r d i­ m y s t e r i i 1 , 18 5 ; t o t u m ( H i l d e g a r d i s )
tion e p rop ter p aen iten tiam 2, 4, in fla m m a tu m Prot. 28 ; - o r i s f u m u s
321 ; t r a n s a c ta 3, 8, 3 5 4 ; u e s t r a 1 , 2 , (d iaboli) 2, 7, 3 3 .4 5 1 ; h o m in is sim i­
570 ; 2, 3, 603 ; r e m i s s a a p e r t e a F i l i o litu d o 3, 1, 1 8 9 ; in te r io r a 2, 6, 7 8 4 ;

4 3 7 ; -in -ore 3, 10, 438. 70 3 im agin is

-i c o n c u p i s c e n t i a 1, 2, 78 3 ; 3, 8, (co n stan tiae) duae fen estellae; 3,
1 1 9 5 ; c o n f u s i o 3, 303 ; d e l e c t a t i o 2, 347. 334 m is e r ic o r d ia e F iliu s uera
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 829
m i s e r i c o r d i a ; 2 , 3, 7 9 . 2 3 1 m u l i e r i s Pennula : -ae m u lta e d is ciss a e 3, 7 , 39.
(e c cle sia e ) u e lu t a u r o r a r u b e u s f u l­ 146.
g o r : u irgin ita s; 1 ,5 , 6 . 8 3 . 9 7 sy n a g o ­ Perceptio : co rp o ris et san gu inis D o ­
g a e : M o y s e s ; 3, 1, 12. 4 5. 4 6 . 1 7 1 . m i n i 2, 6, 7 7 . 1409. 1 4 1 2 ; m y s te rii
1 7 3 . 2 7 1 . 2 7 3 u i u e n t i s l u c i d i i. e . D e i d iu in i 1605.
P a t r i s : l i m u s (i. e. h o m o ) ; 1 , 2, 16 8 Percussio : a la r u m (zeli D e i) 3, 5, 1 1 0 .
u n o n o n d u o c o r d a , sic n e c in c a e lo 4 4 1 ; - n is t a c t u s 1 , 2, 5 1 9 .
d u o dii. Perditio: 1, 2, 3 5 8 ; 3, 13 3 ; 4 , 8 90 ; 2,
Pecun ia : acq u iren s (sim o n ia co ) p e r­ 3, 1 1 2 ; 5, 1 0 3 . 1 6 8 3 ; 6 , 1 1 9 6 ; 7 , 5 6 4 ;
d itio n em 3, 9, 659; auri m u lta in 3 - 4 , 45 5 ; 7 , 379 ; 8> 4 ° 8 - 6 9 2 ; 9 , 2 4 4 .
su p e rb ia h ab ita 2, 6 , 2499 ; c o n f id e n ­ 6 5 9 . 6 7 9 . 6 8 3 ; 1 3 , 57 5 ; a b s o r b i t i o n i s
tiae falla cis 3, 9, 6 8 7 ; u t d o m in u s , peruersae 2, 7, 4 6 7 ; Adae 6, 6 1 1 .
habens te ut n ih ilu m 688 ; in i­ 738 ; a e t e r n a 1 , 4 , 842 ; 3, 1 , 508 ; 1 2 ,
q u itatis 6 7 2 ; n e fan d issim a 5 7 4 ; n i­ 28 3 ; a n i m a e 1 , 4, 6 9 5 ; 2, 6 , 4 9 4 ; 3,
gred in is d ia b olica e 57 4; p ater 659 10, 7 4 2 ; c r i m i n i s u e t e r i s 2, 6 , 8 9 9 ;
s im o n ia c i e f f ic it u r ; 6 5 7 e st illiu s q u i h o m in is 6, 362 ; (in c e n d ii) 7, 445 ;
cath ed ram p o testatis u su rp au erit; in d u ra to ru m 3, 5, 3 5 . 4 4 8 ; ( i n f i d e ­
p e r d i t a 695 ; in p e r d i t i o n e m s it te- liu m ) 7 , 168 ; m o r t i f e r a 321 ; m o r t i s
cum 683 ; r e g i s n o b i l i s s i m a e t p r e ­ I, 4 , 8 5 4 ; 5, 1 2 1 ; 2, 5, 4 5 1 ; 6, 488.
tiosissim a 2, 3, 5 88 ; - a e e m p t i o 3, 9, 2716; 3, 6, 1 0 2 2 ; 7 , 3 2 1 ; 10 , 8 2 9 ;
702; n etas 690; p er -am m agiste­ p e c c a t o r u m 1 , 2, 6 7 9 ; p o p u l i g e n t i ­
riu m non a cq u ire n d u m 6, 4 8 1 ; -a lis 3, 7 . 15 5 ; p r o f u n d i s s i m a 1, 2, 2 0 7 ;
p o s s id e r i ( d o n u m S p iritu s) falla citer restau rata ad u itam 2, 6, 362 ; s u p e r ­
e x i s t i m a t u m 9, 693. b ia e d ia b o lic a e 3, 1, 5 5 6 ; t e n e b r o s i ­
Pecus: ut - su n t (ign aui) 2, 6, 2525 ; tatis 5 1 1 ; t o r m e n t o r u m 1 , 2, 1 5 2 ;
irra tio n a le 3, 8, 473 ; quasi - stu ltu m - -n is a b y s s u s 3, 5 , 4 5 2 ; a r b o r A d a e 6,
i. e. p o p u l u s in s i p i e n s u t i t u r i n c r e ­ 1 0 1 7 ; c r u c i a m e n t u m 1 , 2, 4 0 4 ; e x i ­
d u l i t a t e 7 , 1 4 3 ; - o r a i. e. p r a u i h o m i ­ liu m 2, 6, 10 ; 8 ; f a m e s 4 9 4 ; filiu s 3,
nes 5 ,6 3 0 ; ut -o ra q u a e re n te s te rram 5, 4 3 8 i >1, 147. 213- 2 5 3- 27 8- 3 3 5 ;
in t e r r e n i s 2 , 1 , 1 3 5 ; - o r i s l i b i t u s 3,8, uide: F i l i u s p e r d i t i o n i s ; i n t e r i u s 9,
474; -O rum ap p etitu s 1, 2, 446; 1 7 6 ; l a c u s 1 , 2, 1 7 1 ; m o r s 4 , 8 4 2 ; 3,
iu n ctu ra 2, 6, 2 3 0 7 ; p e t u la n t i a 1, 2, 10, 830 ; n i g r e d o a m a r i s s i m a 1, 521 ;
3 3 9 ; -o r a i n d ig n a f u g a n s a se ip s o p a rs 12, 2 4 0 ; 5 ,4 3 8 sin istra ; p o e n a e
qui habet u irg a m 3,11, 226 ; -o rib u s 1 2 , 28 3 ; p o t e s t a s 2, 1, 3 5 6 ; r u i n a 3,
com parandus qui in te lle c tu m bo­ I I , 50 1 ; - n u m p r o f u n d i t a s 1 , 2, 1 4 8 ;
n u m d e p o n it 1, 4, 772 ; d e -o rib u s ad - n e m se u e r tit im p ie ta s 3, 1,4 9 5 ;
m a t r ib u s c a r n e s e g r e s s a e n u d a e sin e d e -ne 2 ,6 , 1196 m ise ric o rd ite r e r e p ­
teg m in e 2, 6, 2348. tus est h o m o ; 3, 3, 3 32 m a t e r a n i m a ­
Pellis : a l b a ( s u b a e t h e r e ) 1 , 3, 1 9 . 8 ; . rum est m i s e r i c o r d i a ; in -ne m ea
2 6 1 . 263 ; a r i d a 3, 7 , 188 ; u m b r o s a r e u s 1, 238.
(su b lu c id o ig n e in stru m e n ti) 1 , 3 , 7 . Perditor: (an tich ristus) 3, 11, 148.
45. 125. 127. 18 8 . 3 5 4 ; e g re d ie n s d e u e n tre m atris suae
Penna : -ae a n im a e 1 , 4 , 4 . i 8 5- 1 9 9 ; p l e n u s d i a b o l i c o s p i r i t u 52 2 ; p e r d i ­
q u a si - e x p a n sa e : d esid eria p r o f u n ­ t i o n u m 4 2 9 ; - is a n t i q u i i n s i d i a e 1 , 3,
d ita tis in te lle c tu s 6, 8 4 ; in fid e 1, 199 . 2 2 4 ; d e c e p t i o 2, 7 , 4 3 7 ; s in is ­
1 2 4 ; 2, 8 4 6 ; 3 , 6 3 4 ; 4 , 1 0 2 9 ; 5, 1 8 8 ; tr a : m o r s 184.
6 , 2 5 0 ; i n p e c t o r i b u s a n g e l o r u m 6, Peregrina: anim a 1, 4, 80; 3, 13, 3 8 ; ;
20 . 24 . 4 6 . 4 8 . ; o . 80. 9 5 . 1 9 1 . 1 9 3 . -ae: a n i m a e 245.
205 ; u e l u t - a e s u b l e u a t i o n i s b o n a e e t Peregrinus : -i s u s c i p i u n t u r 2, 4, 387;
iu s ta e : in ten tio d esid erio ru m 20 0 ; q u a s i -i u e n i u n t d e l o n g i n q u o r e g i o ­
u en toru m 2, 5, 1 7 2 8 ; a d u o l a n d u m ne 3, 1, 221 ; -o ru m co n so la tio 1, 4,
d atae a fo rtissim o d ato re 1 , 4 , 196 ; 81 ; a d -o s e t e g e n o s p o r r i g i t m a n u s
- a r u m fla b e lla 206. m ise ric o rd ia 3, 3, 6 5 .
«30 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Perfectio: C h risti 3, 10, 752. 764; s i a e 20. 295 ; p r i n c i p u m 6 , 8 01 ; s c e ­
ch ristia n a 6 2 0 ; se c o n s tr in g e n s fo r ­ leratissim a e 1 1 , 3 5 3 ; - n u m l a b o r 3,
titer in a d u e rsita te 9 , 9 7 1 ; cr e d u lita ­ 52 4 -
tis 2, 6 , 163 7 ; d e c o r is (ecclesia e) 3, 9, Persecutor: an tiq u u s (d ia b olu s) 1, 2,
17. 296; electo ru m com putata in 7 7 9 ; 7 8 7 e r e x i t se in m o r t e m ; i u s t i ­
s a p ie n t i a P a t r is 1 , 9 . 1 8 4 ; f lo r e n s in tiae D e i 3, 6, 166.
h o n o r e u irg in ita tis 2, 5, 2 9 7 ; f o r t i ­ Perseuerantia : a e q u i t a t i s u e r a e 1 , 1,
tu d in is 3, 11, 252; fru ctu u m b o n o ­ 63 ; m a l i 4 , 4 6 0 ; o p e r i s b o n i 3, 10 ,
ru m 1, 4, 761 ; fu tu r a ecclesia e 3, 2, 7 1 5 ; i n -a p r o f i c i e n s 2 , 5, 1 0 7 3 .
31. 502; h o n o ris u irg in ita tis 2, 5, Persona : d o m in a n d i s u p e r lib e rta te m
2 9 7 ; j u c u n d i t a t i s u i r g i n e a e 10. 273 ; a lio ru m 3, 6, 4 1 3 ; m a g n a in o m n i ­
iu stitia e 1379; lata et beata 310; b u s p e r s o n i s ( u i r g i n i t a s ) 1 , 2, 5 9 9 ;
m e n t i s 6, 1635 ; n o b i l i s s i m a ( u i r g i n i - m u lieb ris 3, 5, 331; n u lla triu m
t a s ) 5, 10 . 2 8 7 ; p l e n a 6 , 2 1 6 1 ; r e l i ­ i n e f f a b i l i u m o m i t t e n d a in i n u o c a t i o -
g io n is ecclesia sticae 5 , 2 8 1 ; san ctita­ ne b a p tism i 2, 3, 78 5 ; p r a e c i p u i
ti s 3, 2, 54 3 ; 9 , 9 7 0 ; s u m m a 1 0 , 9 1 2 ; o d o r is ca e le stis le r u s a le m 3, 5, 5 5 0 ;
u i t a e 8, 1 0 2 3 ; p r i n c i p a l i s in s p i r i t a l i m i l i t i a 6 , 4 2 5 ;
- -n is finis 2, 5, 3 1 0 ; o p u s 4 , 3 5 4 ; 3, 9 , su p erb iae 2, 6, 2 0 8 4 ; u irilis 2231;
305 ; p l e n i t u d o 3, 12, 2 2 9 ; status 2, u isib ilis et alta h o m in is 3, 6, 342 ;
5, 1 0 . 2 7 3 . u tr a q u e (u ir et fe m in a ) u e s titu d is ­
Perfidia: i n f i d e l i t a t i s 3, 4 , 626. cernenda 2, 6 , 2 2 2 1 ;
Perforatio : S p i r i t u s s a n c t i o s t i a r i i 3, - -ae alta e 1, 4 , 50 2 ; i o c u l a t o r i a e 2, 6 ,
6 , 308. 1843 1 m a g i s t r o r u m 3, 6 , 4 7 1 ; m a ­
Perfusio : (b ap tism i) 2, 3, 7 8 3 ; p a e n i - g n a e 1 , 19 5 ; 6 , 3 5 7 d o m i n a n t u r i n t e r
t u d i n i s 5, 6 5 6 ; s o l i s i u s t i t i a e 4 , 7 4 ; p o p u l o s ; o m n e s q u a e s u n t in p a la t i o
( S p i r i t u s s a n c t i ) m u l t a e t m a g n a 3, 4 , regis 1, 2, 59 9 ; saecu la res s u n t in

379- terren is ca u sis 3, 6, 3 3 7 ; s u p e r io r e s

Periculum : c a s t i t a t i s 2, 6 , 2225 ; e f f u ­ m a g is t e r ii sp irta lis 5 5 7 ;
sio n is (sanguinis C h risti in sacra­ -tres 2, 2, 54 D e u s unus in u n a et
m e n t o ) 1 5 2 9 ; m a i u s 1 5 3 3 ; m o r t i s 3, in te g ra d iu in ita te m aiestatis in s e p a ­
7 9 6 ; 6 , 2 2 2 5 ; s a l u t i s 2 2 3 0 ; -a f a l l a c i a r a b i l e s e x s i s t e n t e s ; 5, 8 7 2 ; 3, 7 , 403
1, 4, 5 4 0 ; n o s t r a 2, 2, 7 9 ; m u l t a i n d istin cta e; 2, 3, 7 8 6 i n e f f a b i l e s ; 2,
no u issim is te m p o r ib u s 3, 12, 106 ; a 18 8 i n s e p a r a b i l e s i n u n i t a t e d i u i n i t a -
-o sib i o c c u r r e n t e se d e f e n d e r e 2, 3, tis; 3, 7, 4 3 1 ; 2, 2, 178 T rin ita tis
384. uerae in se p a ra b ile s u igentes in
Perlucidum : - a d u o h a b e t i n s e c i r ­ m aiestate d iu in it a t is ; 1, 38 7 in u n a
c u l u s o c u l i 3, 7 , 4 1 4 . d i u i n i t a t e ; 2, 1 5 2 . 1 8 0 ; 3, 6, 6 21 ; 2,
Perm issio : c o m p r e h e n d e n d i u e l i n ­ 2, 108 in u n i t a t e d i u i n i t a t i s in d iu is i-
t e l l e g e n d i s e c r e t a ( D e i ) 3, 2, 7 3 5 ; biliter u ig e n te s; 3, 7, 56 unus et
D e i i , 3, 3 7 2 . 3 7 8 ; 3, 4 , 6 1 4 ; 1 1 , 4 6 . uerus D e u s ;
5 3 1. 564 ( d e a n t i c h r i s t o ) ; fid elis 1 , 2 , - -aru m sp iritaliu m et sae cu la riu m p o ­
516 ; secreta D e i 3, 9, 741 ; u o lu n ta - testas 6, 332; triu m d ifferen tia et
ti s ( D e i ) i i , 734. u n i t a s 7 , 20 . 3 8 2 ; i t a u i u a n t ( s a c e r ­
Permixtio: (s e m in is ) 1 , 4, 5 1 2 ; -n is dotes) ne sin t in duabus - is 2, 6,
d e b ilita s 513. 1 9 8 1 ; i n -is m a g n i s l a p i d e s p r e t i o s i
Perscrutatio : aeq u issim a e lecto ru m 3 . 1, ' 9 5 -
e t r e p r o b o r u m 3 , 2, 7 2 7 . P e rsp icu ita s: in h o m in e 2, 1, 146;
Perscrutatrix : cu ncto ru m p u e riliu m i n t e n t i o n i s b o n a e e t i u s t a e 1 , 1, 6 9 ;
in m a lis ( a b s tin e n tia ) 3, 6, 704. p u r is s im a ( c h e r u b in ) in p r o f u n d i t a ­
Persecutio : f il ii i n i q u i t a t i s 3, 11,2 5 6 ; te s c i e n t ia e 6, 1 9 7 ; -atis p r o f u n d i t a s
q u a m fid eles a d ia b o l o p a s s u r i s u n t m a x i m a 4, 403 ; u e lu t c h a l y b s in -ate
26 5 ; - n e s c r u d e l i s s i m a e f il ii p e r d i ­ D eus p ertra n sien s o m n ia absque
tio n is 25. 3 3 6 ; d ia b o lic a e 930 ; e c c le ­ m u t a t i o n e 3, 1, 4 5 6 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 831

P e r s u a s i o : a r t i s d i a b o l i c a e 2 , 3, 2 1 8 ; 9, 123. 821; recti itin eris 3, 4 4 1 ;

d i a b o l i c a I , 2, 4 1 3 . 8 1 1 ; 4 , 8. 25 2. s y n a g o g a e 1, ; , 16. 1 7 . 70. 7 4 ; u e r -
2 6 9 . 2 7 1 . 308 ; 2 , 7 , i i . 198 ; s e r p e n ­ m i s i. e . s e r p e n t i s a n t i q u i 2 , 7 , 1 8 . 80.
tina 3, 6, 8 7 7 ; -nes d ia b o lic a e 1, 4, 2 7 2 ; u e l u t -d e s u ip e r a e 7 7 . 275 ;
3 3 3 :3 ,8 , 447 ; h o m in u m m u lto ru m - - d u m in d u m e n ta n igra 3, 9 , 3 3 4 ; 10 ,
2 , 3, 2 9 1 ; i g n e a e ( d i a b o l i ) 7 , 2 6 . 3 3 3 ; 435. 682; u u ln era 2, 6 1;; -dem
in iq u ita tis d ia b o lic a e 601 ; o c c u l t a ­ s u u m in n u lla o f f e n s i o n e c o n t e r e r e
ta e 601 ; -n is d ia b o l ic a e a ff la t io 409 ; 2, 6, 2 5 9 4 ; - d e m i li t i a e s u a e F ili u s
in iq u a e in c e n d iu m 23. 300 . 305 ; c o n c u lc a u it os serp en tis 1 , 3, 6 3 0 ;
-n u m d ia b o lic a ru m 3, 6 , 9 43 m u s c a e ; -d ib u s suis c o n c u lc a t u ic to r ia le o n e m
8, 3 3 2 s a g i t t a e ; f a l l a c i u m a s t u t i a e t e t q u o s d a m h o m i n e s i. e. u a n i t a t e s e t
d e c e p t i o 2, 7 , 162 . su asio n es Satan ae 3, 3, 77. 46; ;
Pertinacia : Prot. 81 ; in -a s c r u t a t u s co n cu lca tu r uua 2, 6, 1 0 9 2 ; in -d e
q u o d scrutari n o n d e b u it 3, 7, 479. co m p letio n is clau d ican tes 4, 368;
Peruersitas: i, 2, 3 9 6 ; 4, 4 7 1; 2, 5, su b -d ib u s 3, 9, 186. 931 fo rtitu d o
109 2 ; 6, 1 0 6 7 . 2 6 5 7 ; 7 , 4 7 1 ; 3, 5, co n cu lca t d ra co n e m ; 3 ,7 1 .4 4 0 . 447
6 4 4 ; 9, 701 ; a r tis d i a b o l i c a e 2, 3, 1 3 . u ic to ria e ia cet quasi leo et etiam
2 13. 2 1 7 ; c r u d e lis s im a 191 ; d ia b o li q u id a m h o m in es.
6, 1 4 0 7 ; 7, 1 2 7 . 3 1 6 . 3 8 1. 4 7 8 ; d i a ­ Pestilentia: - a e c a t h e d r a 2, 6, 320.
b o l i c a 1 , 3, 1 3 1 ; e r r o r i s 2 , 776; Pestis: - e s m o r t i f e r a e 2, 7 , 4 3 6 ; -is
f o r n i c a t i o n i s c o n t r a r i a e 6, 2263 ; h o ­ suae u arietas s a c e rd o ti o s te n d e n d a
m i n u m 5, 1 6 2 7 ; i n i q u i t a t i s d i a b o l i 1, 6, 1 3 7 8 .
3 3 4 ; in ju stitia e 1, 4, 8 3 7 ; m e n d a cii Petitio: e x e r c i t u s 2, 3, 4 6 2 .
e t p r a e s u m p t i o n i s 2, 6, 1 8 3 9 ; n e q u i ­ Petra : f i r m a 2 / 4 , 1 4 2 . 2 4 1 ; 3, 3, ; 6 4 ;
tiae 1 , 4, 4 6 1 ; p r a e s u m p t i o n i s 3, 9. 10, 4 5 8 ; firm is s im a est V n i g e n i t u s
678 ; S a t a n a e 2, 6, 2 2 3 6 ; ( s i m o n i a c o - D e i i , 5, 6 0 ; f o r t i s s i m a ( u n i c u s D e i
rum ) 3, 9 , 770 ; F iliu s) 3, 6, 6 1 1 ; uera C h ristu s ;,
-tes ( h o m in is ) 2, 6, 2657 ; i m p o n e n ­ 347 ; -ae m u n i m e n t u m 1, 5 ,6 0 ; f o r a ­
tes c a la m i t a t e m m a x i m a m 7, 4 7 1 ; m en 2, 4 , 1 6 1 ; f u n d a m e n t u m 1 , 4 ,
— -tis a n g u s t i a 3 , 1 9 1 ; a r d o r 3, 10, 299 ; 335 ; 2, 5, 1 6 9 7 .
causa 2 9 9 ; cru d elissim ae 2, 3, 191 Petrus (apost.) : a c c e n s u s i n S p i r i t u
a n g u s t i a ; 6, 1688 t a b e s p u t r e s c e n s ; 3, 9 , 6 7 9 ; c o n u e r s a t u s p r i u s i n t e r r e ­
diab olicae ten eb rositas 1, 3, 131; n i s a c t i b u s 2, 6 , 2 1 3 7 ; d e s e r t o r e r r o ­
e r r o r 5 54 ; 2, 4 , 9. 1 4 4 . 1 3 4 ; i n t e n t i o r i s 3, 9 , 6 8 0 ; f i l i u s c o l u m b a e 6 8 0 ;
7 , 2 6 2 ; o b d u r a t a e c o n g l u t i n a t i o 3 , 8, p r i m u s p a s t o r e c c l e s i a e 2, 6 , 2 6 1 9 ;
388 ; r a b i e s 2, 4, 431 ; r e l i n q u e n s o m n i a 3, 9 , 6 8 0 ; u n u s
--tu m p len itu d o 2, 7 , 2 3 0 ; in -te 6, exsistens ex m o d ic o a g m in e cr e d e n ­
140 7 sua relictu s d ia b o lu s ; 3, 3, 6 4 4 tiu m 2, 6 , 2 1 3 6 ; -i a p o s t . u e r b a 3, 9,
u o le n te s b a cch ari. 35. 682.
Pes : e rit in l a p s u m 3, 10 , 2 2 0 ; r e c t i t u ­ Petulantia : Prot. 6 7 ; 1 , 2, 5 54. 6 1 8 ;
d in is 2, 4, 3 8 7 ; 3, 6 , 70 8 ; c a r n i s 2, 3, 1 0 4 9 ; 3, 4 , 4 9 0 ;
- -des ca n d id i 3, 1 1 , 139. 8 1 8 ; ( d o m i ­ c o l l i s u p e r b i 2, 5, 3 5 0 ; d e c l i n a n d a in
n a t i o n u m ) q u a s i - d e s h o m i n u m 1 , 6, austeritate m o r u m 621 ; lib id in is 1,
38. 162; d o m in i 2, 3, 4 6 0 ; f o r t e s , 2, 568; m orum 4, 249; 2, 1, 9 9 ;
d e b i l e s i. e. e x h i b i t i o f o r t i s u e l d e b i ­ p e c o r u m (in te r m a r it u m et u x o r e m )
lis ad opus 4, 3 i- 33. 345- 3 52; 1 , 2, 3 3 9 ; p e r t i n e n s a d p e c c a t u m 4 ,
h o m i n u m 1 , 6 , 38 . 1 6 2 ; i m b e c i l l e s 2, 6 8 4 ; u a n ita tis 468.
4, 58. 363 ; l a c t e c a n d i d i o r ( s p o n s i Pharao : 3, 4 , 3 0 4 ; a d m o n i t u s in m i r a ­
ecclesia e an te fin e m m u n d i) 3, 11, b ilib u s Dei 5, 492; exterritu s in
9 8. 276; m u lie b ris im a g in is (i. e. te r ro r e D e i in u itu s d im isit p o p u lu m
ecclesiae) re d d e n te s s p le n d o r e m s u ­ 493 ; p e r te r r itu s c o m p u l i t isra e liti-
p e r s p le n d o r e m so lis 138. 8 1 8 ; o c ­ c a m p le b e m d is c e d e re a terra su a 4,
c u l t a t i (i. e . u i a s a p i e n t i a e a b s c o n s a ) 499 ; retrahens p er ra b iem p o p u lu m
832 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
5 , 4 9 5 ; i. e . u i t a d i a b o l i c a 4 , 5 1 7 ; - n i s -in m a g n a - t e 8, 7 7 9 F i l i u s a b s t e r s i t
u in d icta 5, 4 1 . 4 8 4 ; d e -ne e x e m ­ scelu s m u n d i; 781 ad im p leu it uo-
p l u m 4 , 4 0 . 50 2 ; i n - n e e r e x i t s e al a l u n t a t e m P a t r i s ; 2 , 3, 4 5 8 u o l u n t a s
z e l i D e i 5, 4 9 2 . D ei co m p leu it opus suum , cum
Pharetra : -ae D e i sagittis tr a n sfig e tu r D e u s h o m i n e m a d im a g i n e m et si­
q u is u is u e r b a h u iu s lib ri r e c u s a u e r it m ilit u d in e m s u a m fecit.
3, 13, 6 4 7 ; -as a r r ip ie n te s in im ic i 1, Pigm entarius: -i 2, 5, 2 7 1 - 1125.
4> 2 1 8 . 112 7 . 1 12 8 ; h ab en tes s im ilitu d in e m
Pharisaeus : -i c a d e n t e s i n p r a e s u m p ­ sacerd o tu m leg a lis testim on ii 204;
t i o n e 3, 7 , 153; co n fid en tes in se p o m a s a p o r is d u lc is 66. 1 1 5 8 ; q u a si
1 5 1 ; d iscissi iu d ic io D e i 1 5 2 ; ten- p o m a q u a e d u lc e m s a p o r e m se g u s ­
tan tes in alta ca e lo ru m ascendere ta n tib u s praebent 1163; p raelati
149. s u n t fi l ii s e c c l e s i a e , o u i b u s C h r i s t i ,
Philosophus : m a g n u s 1 , 2, 7 4 7 ; t a n ­ ad p a sce n d u m 2 3 7 ; riga n t h o rtu m ,
t u s 7 5 6 ; -i p a g a n i 2, 6, 1074 ; - o r u m fru ctu m eius c o llig u n t, p ig m e n ta
co n tagia 10 7 4 ; in te lle g e n tia 1, 9 3 . f a c i u n t 1 , 2, 7 3 1 ; s e q u a c e s a p o s t o l o ­
Phrenesis: Prot. 44. r u m u id el. sa c e rd o te s 2, 5, 2. 1 8 3 ;
Piaculum : - a h o m i n u m tu lit F iliu s - o r u m c u r a 8. 2 6 4 ; m e r c e s s u p e r n a
Dei in in n o cen tia m an su etu d in is 272 ; o p u s 1 1 5 1 ; u ia 1 1 2 1 .
2, 6 , 7 8 3 .
suae Pigmentum : -a a lia 3, 10, 3 1 0 ; d i u e r -
Pictor: d e c l a r a q u a e in u isib ilia sunt sa 1, 2, 75 3 ; d u l c i a o p e r u m bono­
per im agines p ictu rae suae 3, 11, rum 2, 3, 1 3 6 2 ; o p t i m a u i r t u t u m 3,
597- 10, 3 1 0 ; s a l u b e r r i m a 2, 3, 2 0 9 .
Pictura : h o m in u m 3, 6, 65. 313; Pigritia: - a e t a e d i u m 1 5, 88.
osten d en s im a g in e m h o m in u m 316 ; Pilus : -i a r t i u m ( d i a b o l i ) 2, 7 , 2 6 6 ; in
- a e i m a g i n e s 1 1 , 59 8 . -is a b s c o n s i o n u m d e c e p t i o n i s a b u n ­
Pietas: actu u m fe liciu m 3, 9, 431; d at u erm is n ig e r (d ia b olu s) 2 3 ;.
ad iu n g itu r recte scientiae 8, 780; Pinnaculum : D e i in tu s la te n s 3, 13,
am p lecten s p ro sp eritatem o m n iu m 68 .
h o m i n u m 6 , 75 3 ; D e i 3, 58 9 d o c e n s Piscis : q u a s i - e s i n a q u a ( i n f a n t e s i. e .
m e n te s ; 1 1 , 6 3 8 ( q u e m se e sse s i m u ­ b ap tizand i) 2, 3, 8 9 . 2 6 1 ; - i u m c a p ­
la t a n t i c h r i s t u s ) ; f o r t i s p e r F iliu m tu r a 181 ; m u l t i t u d o 131.
c o n t r a o m n e m a d u e r s i t a t e m 6, 780 ; P la g a : m erid ia n a 3, 8, 3 9 . 5 1 4 ; 9 , 5 1 .
g a u d e n s se m p e r et am p le cte n s p ro s ­ 269 ; m o r tis c u r a ta 1 1 , 6 72 ; o r ie n t a ­
p eritatem o m n iu m h o m in u m 753; lis 1 0 , 4 0 8 . 6 0 2 ; s e p t e m t r i o n a l i s 3,
g ratiae D ei 8, 1189; non habens 5 7 3 ; g , 7 5 - 4 7 3 ; u u l n e r i s 1 , 2, 5 3 6 ;
o d iu m au t in u id ia m ad fe licita te m zeli D o m i n i 3, 7, 4 92 ; -ae p e s s im a e
h o m i n u m 6, 7 5 1 ; i n c o m p r e h e n s i b i ­ 1, 213; qu attu or 2, 7, 306 m undi
li s D e i 2, 3, 5 9 7 ; O m n i p o t e n t i s 3, 8, t o t i u s ; 1 , 4 , 4 0 5 o r b i s ; - a e l i u o r 2,
1158; patern a 2, 2, 141 ; p le n u m 5 3 5-
o p u s ab stin e n tiae 3, 6 , 75 5 ; s u m m a Planctus : 1 , 4 , 23 7 ; a m o r i s 3, 3, 1 8 3 ;
e t p r a e c e l l e n t i s s i m a 8, 1 1 5 8 ; s u p e r ­ anim ae p aen iten tis in corpore 13,
n a 78 5 ; u i c t r i x s e m p e r p e r a b s t i n e n ­ 330 ; (Ierem iae) 5 11 ; m a g n u s 5 ,6 7 7 .
tia m 6, 7 5 7 ; u o lu n ta tis ac p o te sta tis Planities : b o n a e u o l u n t a t i s 1 , 4 , 30 6 ;
D ei 2, 3, 4 6 1 ; 3, 1 0 , 8 6 7 .
-e i t e r r a e p r a e f e r t u r m o n s
- -t is a d i u t o r i u m 6 7 9 ; a u x i l i u m 3, 6, Plantatio: 2, 5, 1 0 4 3 ; b o n i 3, 9 , 6 0 1 ;
774; g lo ria 4, 191 ; h ab itu s 6, 52. c a r n i s 2, 6 , 1 1 6 7 ; D e i 3, 9 , 6 0 9 ; 1 3 ,
748 ; o p e r a p l u r i m a e t s p l e n d i d a 1 , 3 , 330; d o m in i 1, 2, 744. 748. 750;
244 ; r e m e d iu m 2, 5, 1 5 9 2 ; s o l l i c i t u ­ ecclesia e 2, 6, 2 1 3 2 ; p r i m a g e r m i n i s
do 3, 9 , 2 6 . 3 6 1 . 3 7 6 ' , s p i r i t u s 8, 6 7 0 . u irid is p a tria rch a ru m et p ro p h e ta ­
77 5 ; s t a t u s 6, 4 6. 5 8 3 ; u e r b a 4. 149 ; rum 3, 9, 8 3 7 ; s u r g e n s i n s p i r a t i o n e
per -tem flo rid itas u irga e Iesse D e i in i n i t i o d a t a e le g i s p e r M o y s e n
e leu a u it g e n u s h u m a n u m 8, 7 8 9 ; 4, 226.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 833

Plantator: bonorum o m n iu m 2, 5, 897 ; s alu ta re 874. 1 1 3 8 ; salutis 8 14.

8 7 4 ; -re s i u s t i t ia e u e r i lu m i n i s 3, 9, 867. 1737; san ctification is 1271;
401. su au itatis 1 7 5 6 ; u itae 1125.
Plantatrix : fru ctu o sita tis est h o m in i P o e n a : a e t e r n a 2 , 6 , 8 1 3 ; a g n i D e i 3,
g r a t i a D e i 3 , 8, 4 6 9 . 13, 1 4 4 ; lu d icia lis 9, 5 9 4 ; et m a e r o r
Platea : -ae c o r p o r is 1 , 4 , 6 5 5 ; J eru sa­ m o r t i s 4 , 6 1 8 ; p a e n i t e n t i a e 5, 1 8 9 ;
le m 3, 11, 3 5 9 ; (ta b ern a cu li) a u ro s a e c u li f u t u r i 4. 14 8 . 1 6 0 ; t o r t o r u m
s t r a t a e 1 , 4 , 8 7. in alia u ita 190 ;
P leb s : co m m u n is 2, 6, 2124; 3, 2, -ae a d u e rsa rio ru m 2, 4, 89; sin e
395 ; c o n t r a r i a a d u e r s u s m i h i ( D e o ) co n so latio n e p u rgatio n is 3, 5, 2 2 6 ;
m u lto tie s 5, 502; D ei m ore pe­ d a m n a t i o n i s 1 2 , 2 48 ; d i u e r s a e i g n o ­
c u d u m u i u e n s s in e r e g i m i n e 9, 7 4 6 ; ra n tiu m lu c e m u eritatis et fidei 2, 7,
m ea (D e i) ut in teriret, u o le b a t d ia ­ 1 1 6 . 4 42 ; e m e r it a e 5 , 9 1 2 in m a l o ; 3,
b o lu s 10, 942; isra elitica 4, 500; 5, 303 secundum opera m ala; ge­
iud aica 2, 7, 529 ; 3, 6 , 9 77 ; p erd ita h e n n a l e s 9 , 65 5 ; i m p i o r u m 1 0 , 59 8 ;
quam ca ritas salu au it 8, 700; -is i n f e r n a l e s 1 , 2, 1 7 8 ; 2, 5, 1 5 1 5 ; 3, 1 2 ,
d issen tio 456. 66. 222 ; in iq u ita t is 2, 7 , 2 1 3 ; m u l t a e
Plenitudo : a n i m i s u i 3, 4 , 4 9 5 ; b eati- 3, 3, 503 ; p e c c a t i 2, 6 , 2 0 5 8 ; p e r d i ­
t u d i n i s 2, 1, 2 4 6 ; e t b o n i t a s o m n is tion is a etern ae 3, 12, 2 8 2 ; re trib u ­
iu stitia e 3, 6 , 4 3 0 ; caritatis 1, 2, 4 7 4 ; t i o n i s i u s t a e 5, 7 1 0 ; s u s t e n t a e a F i l i o
creaturarum 2, 1, 1 9 4 ; D e i 1 1 8 5 3 , 7 , p ro p ter h o m in em 10, 1 2 4 ;
401 ; e c clesia stica 2, 4, 269 ; filio r u m - - a r u m d i u e r s a r u m m i s e r i a 1 , 2, 1 6 4 ;
e c c l e s i a e 308 5 3 , 1 1 , 30 6 ; f o r t i s s i m a : flex u ra 3, 6 , 7 4 3 ; g e n u s o m n e 1 , 2,
g r a t i a D e i 8, 1 1 6 0 ; f o r t i t u d i n i s 2, 5, 162.
787; 6, 1254; fru ctu o sitatis 1, 88. P o l l u t i o : c a r n i s 1 , 2, 385 ; 3, 1, 1 1 6
4 1 3 m a g n i f i c a e e t o d o r i s ; 2, 4 9 e s t n o n in m e n te V ir g i n i s ; 1 8 8 : 7 , 2 74 ;
F iliu s ; fru ctu s su m m ae i u s ti tia e 4, co n tu m elio sa 2, 6 , 2282 ; d ia b o lic a 3,
8 0 ; g a u d i i s u b o l i s 3, 1 9 5 ; g e n t i u m 3, 3 0 6 ; e t d o l o r u i r i a c m u l i e r i s 1 , 2,
3, 8, 1 3 1 ; i u s t i t i a e 2, 4, 104; 3, 6, 528; d o rm ie n tiu m 2, 6, 149. 2322.
365 ; m e n t i s s u a e 8, 3 9 9 ; o p e r i s d i u i - 2 3 2 4 ; h u m a n a 250. 1027. 1 6 6 0 ; 7,
ni 10, 633 ; o p e r u m b o n o r u m 2, 3 15 ; 5 2 4 ; i l l i c i t a e t l i b i d i n o s a u i t a n d a 6,
10, 5 2 2 ; p a g a n o r u m e t I u d a e o r u m 32. 493 ; i m m u n d i t i a e m u l t a e 7 , 4 1 9 ;
3, 11, 470; p erfectio n is 12, 228; luti 3, 8, 3 8 2 ; m u l i e r i s 2, 6, 1 8 9 3 ;
p eru ersita tu m 2, 7, 2 50 ; p o ta tio n is sem in is 3, 5, 6 1 0 ; su p e rflu a 2, 5,
6, 1126; san ctitatis 6, 1126; 3, 8, 1049 ; ta c tu m a n u u m 6, 1909 ; u it io ­
701 ; S p iritu s san cti 7 1 0 ; u ir t u tu m 2, r u m 1, 4, 280;
2, 2 1 9 ; 3, 8, 7 9 8 t a n t a ; 10, 522 et - -nes d iu e rsa e 2 , 6 , 2 3 1 6 ; p e c c a to r u m
bonorum o p e r u m ; 7 5 3 ; u isa n u m - 1 , 3 » 4 4 3 i 3 . 8, 3 6 8 ;
q u a m in o r tu , n u m q u a m d e ficie n s 2, - -n is f o e d i t a s 2, 6, 1 0 2 7 ; i m m u n d i t i a
2, 2 4 ; u i t i o r u m 7 , 5 0 7 ; u o l u n t a t i s 3, 250. 1660 . 2341 ; l i q u o r 1 2 5 1 ; s a g i t ­
5, 6 6 8 ; u t i l i t a t i s 1 , 4 , 6 0 2 ; tae u e n e n o s a e 7, 5 2 4 ;
- - i n i s o rnatus 2, 4 , 2 68 ; p u l c h r i t u d o - - n u m s o r d e s 3 , 7 , 2 7 4 ; s p u r c i t i a 2 , 6,
1, 2 0 7; u ic issitu d o 127. 1 9 7 6 ; u o lu p ta te s 7, 424.
P lu m b u m : ponderans iu ste pe­ Pompa : - is s a e c u l a r i b u s r e n u n t i a n t e s
cu niam 3, 4 , 615 ; r e s o lu tu m in c o r ­ 3 , 4 , 4 7 9 ; - a s s a e c u l a r e s a b i c e r e 2 , 5,
de in fu su m 5, 4 6 1 ; ( d e - o e t a u r o 747-
c o m p a r a tio ) 1, 4, 9 15 -9 18 . Pomum : e x ie n s d e fr u c tu o s a flo rid i-
P lu u ia : b l a n d a 1 , 3, 8 9. 2 7 2 ; l a c r i m a ­ tate 3, 8, 8 2 4 ; n o x i u m 703 ; p u l c h e r ­
rum 2 , 5, 1 4 3 7 ; m a g n a d e m e r g e n s rim u m u irg in ita tis 1, 2, 559; -a
a l i q u a m r e m 7 , 3 2 6 ; r e p e n t i n a 1 , 3, co n u a lliu m 599; h ab e n tia duros
88. 2 7 1 ; - a e i n a e r e c u r r e n t e s 5 7 5 . co rtices c o m e d i p o s s u n t 2, 6, 109 9 ;
P o cu lu m : a c c e p t u m in s a l u a t io n e 2, q u a si -a p r a e b e n tia d u lc e m s a p o r e m
6, 866 ; a n g u s t i a e 8 94 ; r e d e m p t i o n i s se g u s t a n t ib u s sunt p igm en tarii 5,
834 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
1164; sap o ris d u lcis 66. 1158; -i -fid elis 2, 1, 423 to tu s; 3, 244; 5,
g u s t u s 1 , 2, 3 8 3 . 5 1 3 . 1 1 4 6 ; 3, 6 , 6 2 8 . 1 0 0 7 ; 8, 5 2 1 ; g e n t i l i s
Ponderatio : 3, 4, 604 ; iu d ic ii iu sti 2, 7, 16. 1 5 4 ; 1 5 9 e r r a n s in f i d e ; 162
5, 1 1 0 8 . a scisu s et a b ie c tu s a g a u d i o u ita e;
Ponderator: sp iritu u m D o m in u s 3, 1 1 ,4 7 2 et iu d a icu s 3 8 75 ; n o n h ab en s
4 , 5 9 1 . 6 0 0. u m b i l i c o s (i. e . s i g i l l u m b a p t i s m i ) 7,
Ponderositas : in im o -tis d eten ta 190; non honorans p o p u lu m : n i­
fra gilitas (h u m a n a ) 2, 1 , 2 2 0 . m ie ta s e s t e t i a c t a n t ia 6, 401 ;
Pondus: d e c e p t i o n i s 2, 6 , 1312;
du­ - illu m in atu s bene in in te riori facie
r u m 3, 1 3 , 2 7 3 ; f r a g i l i t a t i s c o r p o r a ­ an im ae 999 ; in c re d u lu s 2, 1 , 317 ; 3,
lis 2, 6 , 1 6 3 6 ; i n f i d e l i t a t i s 3, 5, 7 6 3 ; 7, 2 5 9 ; in sip ie n s q u a si s tu ltu m p e ­
l i g a t u r a e 2, 1 , 3 3 4 ; n e q u i t i a e 2, 6, c u s 7, 143 ; I sra e l 2, 5, 1 3 1 0 ; 3, 5,
1102; p eccato ru m 3, 730 graue; 494;
736; 5, 1 6 6 ; ; 6 , 161. 2428; su p er­ - i s r a e l i t i c u s 2 , 5, 1 2 8 4 . 1 3 3 8 ; 3, 6, 1 1 .
b ia e 2502; u itio ru m grande 3, 4, 262; 280 c o n s t i t u t u s in l e g e iu s t i­

55i; tiae; 578 f r e n a t u s l e g e d iu in a , cir-

- - e r a in c a r n e 1 , 4, 869 ; i n i q u i t a t i s 2, cu m u a lla tu s m a g iste rio ac d e fe n s io ­
6, 2 4 3 0 ; -e ris m a g n i t u d o 5, 1665; ne p ra e cu rso ru m ;
m a io ris et e x a m in a tio n is est ra pin a -iste (i. e. m onachorum ) 2, 5, 76 5
sp iritaliu m 3, 6, 460; -ere aequo d e f e n d it h o m in e s o r a t io n i b u s su is ;
ponderanda o m n ia in iu d icio 12 , 522 e x o r t u s p r i m u m in e r e m o e t in
235 ; d e - e r e c a r n i s t r a h i t S p i r i t u s s. a b sco n d ito in m u ltitu d in em p ro fi­
in u irtu te s u a m e n te m h o m in is 10 , ciens ;
86 0. - i u d a i c u s 3, 8, 1 1 6 6 t o r t u o s u s e t i m ­
P on s: tan tae paruitatis et an g u stiae p l e x u s i n n i g r e d i n e i n f i d e l i t a t i s ; 10 ,
q u o d p e r illu m tran sire n o n u alu i i, 56 8 n o n quaerens claritatem fidei,
4, 166 ; iu x ta -te m a q u a e p r o f u n d is ­ obum bratus in fid eliter tab u it; 11,
sim ae pontem d eu itan s p ru d en ter
472 ’
n o n f a c i t 3, 1 0 , 2 4 7 . 2 5 2 . -m eu s 2, 5, 687 fo rtissim u s atque
Pontifex : 2, 4 , 1 1 . 1 9 1 ; - i c e s et sacer­ a m a n t i s s i m u s (i. e. s a e c u l o a b r e n u n ­
d o te s : e r u d i t i o h o m i n u m s u b le g e 6, tia n te s ) ; 6, 2 5 5 1 ; 2 5 5 5 d o c e n d u s et
2 3 8 0 ; -icis m a n u s 4, 2 0 1. adm onendu s; 3, 5, 4 9 4 Israel; 3,
Populus : a d h a e re n s u e ra e iu stitia e 3, 5 7 0 r e c o r d a t i o n e m m e n t i s i. e. c o m ­
6 , 1 0 0 0 ; a l i e n u s 1 , 2, 4 3 4 . 4 7 6 ; 2 , 3, p u n c t i o n e m c o r d is h a b e n s ; 1 1 , 398;
4 3 3 ; a n t i q u u s 1 , 2, 3 2 4 ; 5, 2 8 . 1 2 6 ; - m u l t u s , c r e s c e n s i n f i g u r a c r i n i u m 6,
3, 6, 268. 607; asper et d u r u s ad 999; n o m in is ch ristian i 2, 6, 139.
g u stu m saecu la riu m rerum (m ona­ 2178. 2181 ; n o u i testim on ii 3, 6,
ch i) 2, 5, 1 1 6 2 ; 5 3 1 ; n o u u s 1 , 5, 1 2 8 i n n o u o t e s t a ­
- c h r i s t i a n u s 4 , 2 7 5 ; 5, 7 4 2 ; 3 , 1, 15 6 ; m en to ; 3, 5, 117; 9 , 8. 252. 254;
4, 316; 6, 824; 7, 12 . 130. 136; n u d u s e s s e t , si n o n e s s e t b a p t i z a t u s
clau d ican s 2, 3, 2 1 8 ; c o l e n s D e u m 2, 3, 38 6 ;
uel n o n co len s 3 , 1 1 , 5 3 3 ; co m m u n is - o b o e d i e n s in a u d itu p ra e c e p tis D e i
2, 5, 1 1 6 6 s a e c u l a r i s a e s t i m a t u r u e l u t 3 , 8, 1 0 8 1 ; ' o m n i s 2 , 4 , 2 1 6 c r e d e n s in
caro; 3, 4, 52 5 ; 6, 5 51 ; 9 , 6 0 7 e t F i l i u m D e i ; 3 , 5, 5 1 9 ; p o s i t u s s u b
u t i l i s ; 1 0 , 308 ; 1 1 , 8 80 ; c o n f i d e n s in m a g i s t e r i o d i s p o s i t i o n e D e i 6, 6 1 5 ;
a l b e d i n e u it a e 6, 100 1 ; c o n t a m i n a ­ p r i o r 2 , 7 , 5 3 5 ; p r o i e c t u s in m o r t e m
t u s 1 , 2, 5 8 0 ; c r e d e n s 2, 5, 545 ; 3, 1, ut catu lu s im m u n d o r u m an im a liu m
2 75 adhaerens F ilio D e i; 8, 523; 3, 10, 3 6 9 ; r e l i g i o n i s 2, 5, 7 6 6 ;
c r e d u l u s i n f i d e 8, 1 0 8 2 ; - saecu la ris 42. 781 c o n s e r u a n s le g e m
- d e s id e r a n s la c et m e i 10, 239 ; d i s c r e ­ D e i; 792; 67. 1159 d esign at car­
tus a D eo in ter p o p u lu m , m in o r n e m ; s e c t a n s d i a b o l i c a f i g m e n t a 3,
c u m m in is tra tio n e o b o e d ie n tia e su- 7, 16 2 ; sed u ctu s a b a n tiq u o serp en te
b ia c e n s m a i o r i 6, 4 0 4 ; 4, 372 ; s i g n a t u s c u m c h r i s m a t e b a p ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 835

tism a tis, terrib ilis a p p a re n s in im icis 2 4 4 ; r e d e m p t i o 6, 3 1 3 ; s a lu s 3, 13,

su is 2, 3, 38 8 ; s i m p l e x 3, 1 1,6 5 1; 33. 481 ; tu r b a 2, 3, 1 3 0 ; u i s i o 3, 5,
spiritalis 2, 6, 2 1 1 4 ; s t u l t u s 1, 3, 3 8 4 293;
et e r r a n s ; 3, 11, 524 et in s ip ie n s ; - -os c u s to d iu n t an g e li 13, 7 3 ; d e p o ­
s u b s t r a t u s in s u b i e c t i o n e p r a e la t i s 6, p u lo C hristiani n o m in i s sacerdotes

55i ; sap ien tis an im i e lig e n d i 2, 6, 139.

-testam en ti u eteris et n o u i 4, 398; 2178.
testim on ii noui 6, 531; u e lo cio r P orcus : in u o lu tu s lu to 3, 7, 276;
co n tra in iq u itatem tan d em descen­ n i g e r 1 1 , 6. 78. 1 7 4 . 175 ; in s t e r c o r e
dens in o b l i u i o n e su i, c o n s tr ic t io r m argaritas co n ta m in a t 2, 6 , 2 5 8 9 ; -1
e x s i s t e n s i n f e r u o r e S p i r i t u s s. c i r c a 3, 7, 195; 13, 114; id est praui
fin em m undi 4, 335-340; u etu s 5, h o m i n e s 5, 6 2 . 6 2 5 . 6 3 0 .
116; Porta: - a e d u a e i. e . s p e c i a l e s e l e c t i
- -i 3, 6 , 54 0 ; 1 1 , 9 0 6 ; a t t a c t i i r r i g a t i o ­ D ei 3, 11, 879; filiae S io n 12,
ne ba p tism i 1, 3, 278; credentes 285.
p erfu si sa lu b errim a lib eratio n e 2, 6, Portentum : -a in c r e a t u r is f a lla c it e r
1 0 9 7 ; c u n c t i 3, 6 2 3 ; d e s e r e n t e s i n f i ­ o s te n s a 3, 1 1 , 49. 6 0 4 ; 6 11 d iu ersa .
d elitatem et ap p e te n te s fid em c a th o ­ Portio : beatae co m m u n io n is 3, 7,
l i c a m 1 , 3, 2 9 6 ; f i d e l e s 2, 3, 2 4 4 ; 3, 8, 4 7 6 ; d o l o r i s p a r t u s 1 , 2, 5 1 0 .
521 ; et m a g i s t r i e o r u m p rin cip ales P ositio : d i s c r e t a m scien tia h o m in is
exsistentes in leg e Dei 3, 6, 530; 3, 5, 6 9 9 ; l u n a e et d u a r u m ste lla ru m
m aio res et m in o r e s co n stitu ti p ra e ­ 1 , 3, 1 5 . 2 2 0 ; s o l i s e t t r i u m s t e l l a r u m
ce p to D e i quasi d u o m u r i 6, 329; 7. 1 3 4 ; ste lla ru m a lia r u m 17. 239.
om nes in tran tes regum D ei 2, 3, Positura: - a e s a e c u l a r e s 3, 6 , 4 5 6 .
80 0 ; o p e r a n t e s f i d e l i t e r 3 , 8 , 1 1 . 5 1 2 ; Possibilitas: 1, 2, 3 7 4 ; f i d e i 2, 6,
o rd in is d iu e rsi ecclesia sticae r e lig io ­ 1443; fo rtio ris (p u g n a to ris) 352;
n is 2, 5, 1 8 2 ; p le n i u u ln e r i b u s , in p oten tia e D e i 3, 5, 4 1 9 ; p o t e s t a t i s
p la g is p e ssim is 3, 1, 212; p rob ati D e i 422 ; uirtutis D e i 2, 1 , 1 3 2 : 3 , 5,
t a m in m a lis q u a m in b o n i s 1 1 , 4 7 3 ; 3 5 0 ; -tis a u d a c i a 278 ; u is u n a 2, 2,
restaurati d e m o r te fo e d ita tis c r im i­ 20 . 4 6 ; -te n o n c a ru it san ctitas in
num 1, 213; u u ln e ra ti ... ta ed io si F ilio D e i 3, 8, 7 0 6 .
215 ; Potatio : -n is p le n it u d in e m b o t r u s c y ­
- -i a l i e n i s a n g u i s 1 , 2, 4 5 4 ; a n t i q u i l e x p r i i n s e c o n t i n e t 2, 6 , 1 1 2 7 .
uetus 3, 6 , 6 0 7 ; g e n t i l i s s c h i s m a 7, P o t e n t i a : D e i 1 , 2, 93 ; 2, 1 , 9 . 1 8 9 .
16. 1 5 4 ; ta m g e n tilis q u a m iu d a ici 195 i n c o m p r e h e n s i b i l i s ;3, 5, 3 2 9 ; 6,
s ch is m a ta 1 1, 471 ; iu d a ici ia ctan tia 600 ; d i u i n a 1 , 2, 2 7 4 ; 2, 6 , 1 9 3 . 2 7 6 .
7 , 15. 1 4 4 ; m a g i s t r i s p i r ita le s 6, 4 1 . 436. 7 6 0 . 1 0 6 2 . 2 4 4 7 ; 3, 3, 1 3 8 ; 6 ,
553; m ei 2, 5, 7 5 8 c u s t o d e s : a n g e l i ; 6 7 8 ; 8, 5 4 4 ; d i u i n i t a t i s ( F i l i i ) 1 , 3,
752 p r o te c to r e s (m o n a c h i); (m in is­ 176; 3, 2, 6 7 7 ; d o m i n a t o r i s c u n c t o ­
tran tis te m p lo ) la b o r 3, 5, 5 7 3 . 5 7 6 ; ru m m axim a 2, 1, 1 3 1 ; f o r t i t u d i n i s
n o u i u o c a t i o 9 , 8. 2 5 2 . 2 5 4 ; r e d e m ­ D ei 3, 6, 9 13 ; g lo r ia e (P atris) 2, 6,
p tio 3, 4, 3 7 2 ; salus 2, 6, 15. 420. 989 ; iu stitia e D e i 3, 10, 6 1 9 ; m aie-
1333; seducti re d e m p tio 3, 4, 372; s t a t i s 1 , 2, 65 3 d i u i n a e ; 3, 3,4 10 D e i ;
- - o r u m a c t u s 3 , 5, 3 1 5 ; c o n f e s s i o 1 , 2, ( p o t e s t a t i s t u m i d a e ) 503 ; s a e c u l a r i s
361 ; c r e d e n t i u m p r a e c o r d i u m (fa c ta 6, 17. 324. 331. 335. 367. 4 2 7. 481 ;
est salu atio a n im a ru m ) 3, 6 , 1015 ; terrena 3, 4 9 5 ; - a e D ei 2, 7, 14 8
c r i m i n a 2 , 5, 7 4 6 ; c u n c t o r u m uiris fo rtitu d o ; 3, 5, 3 4 9 m i s e r a t i o n e s ; 6,
ac m u lierib u s p raecep it D eus cir­ 913 pars d e x tra ; 3, 5, 4 1 9 p o s s i b i l i ­
cu m cisio n e m (b ap tism i) 3, 623 ; ta s; d iu in a e h a m u s 1 , 2, 356; sae­
d i u e r s o r u m g e n u s 1 , 4 , 4 9 7 ; f i d e s 3, 3, 6 ,
cu laris 367 c u r a ; 331 f o r tit u d o .
8, 5 2 0 ; f o r m a 1 3 , 7 4 ; i n c r e d u l o r u m Potestas: 3, 1 , 1 6 3 ; a l t i o r D e i 1 , 19 .
s c e l e r a 9 , 3 5 6 ; m e n t e s 2, 2 6 7 ; m u l t i ­ 4 2 4 ; a ltitu d in u m q u in q u e p rop alata
tu d o m agna 2, 6, 415 ; p r o t e c t io 2, 3, o sten d itu r 11, 202; an im ae 2, 6,
836 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
1 6 4 2 in c o r p o r e ; 3, 4 , 6 1 1 n o n est - saecu la ris 3, 491 ign ea in terrore
ta n ta u t p o s s it D e o r e p u g n a r e ; anti- s u p e r b ia e d e t e r r e n t is ; saecu li h u iu s
c h r i s t i 1 1 , 4 7 . 5 3 7 m a g n a ; 3 4 7 ; 333 507 ; s a p ie n tia e q u a m ad se s a p ie n te r
p r o c e d e n s u sq u e ad la b r u m u e n ti; c o n s t r i n g i t 9, 8 18 ; S a t a n a e 2 , 3 , 6 1 5 ;
6 2 5 ; b e s tia e 3 , 1 1 , 5 5 2 ; ca eli et terrae secreta (D e i) 3, 1o, 6 1 7 ; s in ce r a ( D e i
2, 6 , 2 6 2 4 ; 3 , 8, 9 3 3 ; c i r c u i e n s u b i ­ iusti et u n iu s) 4 9 7 ; so lu ta an tiq u i
que (D ei) 3, 353; cru d elita tis 11, s e r p e n t i s 2, 3 , 4 1 0 ; s u m m a D e i 3, 1,

773 ; 4 1 6 ; 9 , 78 5 ; s u p e r n a e x c e l s a e s t e t
-D ei 1 , 2, 7 8 9 . 8 0 0 ; 3, 1 8 4 . 4 6 4 ; 4 , i n c o m p r e h e n s i b i l i s 1, 4 2 8 . 4 2 9 ; t a n ­
8 3 5 ; 6, 144; 146 in d efic ien s; 2 , 1, t a 1 , 2 , 800 ( D e i ) ; 3, 10, 99 h o m i n i u t

3 7 4 ; 3, 4 5 7 - 4 6 ° - 4 6 2 i 5- 3 IO - d eu itet m alu m et facia t bonum ;

1 2 8 8 . 1 3 6 2 ; 7 , 1 9 . 2 8 1 . 2 8 6 . 2 9 2 ; 3, te m p o r is p a ru i sed p essim i (d ia b o li)
1 , 1 9 . 1 6 3 . 3 9 8 ; 4 2 4 a l t i o r ; 5, 5 4 9 ; 8, 2, 7, 278 ; T r i n i t a t i s 3, 7 , 9. 1 0 3 . 1 1 3 .

933 i 9 > 3° - 3 ° 7 - 4 7 *- 4 * 3
i i o . 5 *- 121 ; tu m id a 3, 5 0 2 . 5 0 ; ; u i r i 2, 3,
6 1 7 . 837. 8 4 4 ; 1 1 , 65. 780. 786 p r o ­ 449 ;
s t e r n e n s f i l i u m p e r d i t i o n i s ; 1 3 , 50 6 -tes c o n s t i t u t a e in e c c le s i a D e i o r d i ­
u b iq u e u o la n s o m n ia circu ie n s ; n atio n e 3, 9, 581 ; ( o r d o a n g e l i c u s )
- a D e o 9, 7 3 7 ; d ia b o li 2, 7, 278 p a r u i, 13, 7 7 ; 1, 6, 141 ; 142 d e s ig n a n te s
se d p e s s im i t e m p o r i s in filio p e r d i ­ p otestatem D e i n o n ap p reh end i p o s ­
tion is ; 3, 1 1 , 56 3 ; 6 2 6 n u l l a i n b o n i s , se ;
sed s o lu m in m alis a e te rn a e m o r tis ; -tis c a t h e d r a u s u r p a t a 3, 9, 658; D ei
d i a b o l i c a 1 , 2, 3 9 1 . 7 1 8 ; 2, ;, 477. 5, 4 2 3 p o s s i b i l i t a s ; 1 , 6 , 1 4 4 s e r e n i ­
7 4 8 ; 6 , 5 0 0 ; d i u i n a 3, 3 3 9 a s p i c i e n s tas et p u lc h r itu d o ; d ign itas 3, 9,
corda h o m in u m ; 654; 3, 1 , 4 4 1 ; 2, 664; fo rtitu d o 10, 844; m alitia 4,
639 p rofu n d a et in c o m p r e h e n s ib i­ 1 9 0 ; o p u s 2, 1 1 8 ; s a e c u l a r i s e x c e l ­
lis ; 5, 4 7 9 ; d i u i n i t a t i s a c u t a e t i n ­ l e n t i a 3, 4 9 1 ; ( T r i n i t a t i s ) l o n g i t u d o
c o m p re h e n sib ilis 9, 794; d o m in o ­ 5, 4 1 0 ; ( t u m i d a e ) r a b i e s 3, 505 ;
ru m ca rn aliu m 2, 5, 1 2 7 0 ; e x t e n s a u t — tu m d ig n ita tes inspiratae a D eo
b ra ch iu m 3, 1, 29 4 ; f a c e r e 2, 6, 146 2 i u s t e o r d i n a t a e 9, 0 4 4 ; d i u e r s a r u m
aut creare in fa n tu lu m ; 3, 1 2 , 1 0 . 15 8 d i s p o s i t i o 6 , 3 9 9 ; (i. e . o r d i n i s a n g e ­
i u d i c i u m ; f o r m a n d i (in in f a n t e ) 2, 6 , lici) h a b i t u s et s i g n i f i c a t i o 1 , 6 , 7.
1 4 6 4 ; e t f o r t i t u d o 3 1 5 D e i ; 6 8. 1 3 3 3 140.
u o l u n t a t i s D e i ; 1 , 1 , 88 b e a t i t u d i n i s Potus : u in i d e n e g a t u r in fa n tib u s 2, 6,
p au p erta tis; fo rtitu d in is 3, 5, 692 1 5 3 1 ; u itae 1130 .
(zeli D e i); 9, 933 su b icien s an ti­ Praeceptor: - is i u s s a 2, 1, 1 7 2 ; u e r b a
q u u m serp en tem ; et h o n o r h o m in is Prot. 16.
2 , 1, 1 7 7 ; Praeceptum: 2, 1 , 14 3 ; i n c o n i u g i o
- i n e n a r r a b i l i s ( P a t r i s ) 2, 1 5 8 ; i n f e r i o r s a e c u l a r i 6 , 2 1 1 7 ; c o n s t i t u t u m 3, 5,
re g im in is saecu la ris 3, 6 , 565 ; i n i ­ 1 5 1 ; c r e a t o r i s 2, 1 , 1 5 2 ; D e i 1, 4 ,
q u itatis 2, 6, 345; 3, i i , 7 7 3 e t 2 9 6 . 8 5 0 ; 3, 8, 3 9 8 ; d i u i n u m 1, 2,
c r u d e l i t a t i s ; i n t e r i o r 2, 1 5 1 ; 6 , 3 4 7 2 2 2 ; 4 , 2 6 3 . 277. 9 9 1 ; 5, 9 2 ; 2, 1,
e t s p i r ita lis ; i u d ic ia l is (F ili i) 12 , 183 ; 2 4 9 ; 3, 3 9 7 ; 4 , 1 7 4 ; 5, 7 3 6 ; 6 , 1 9 1 7 ;
lig a n d i et so lu e n d i (s a c e rd o tu m ) 2, 3, 1, 6 1 4 ; 2, 5 9 4 ; 4 , 2 2 9 ; 9 , 7 6 2 ; 12 ,
6, 1 7 8 . 26 0 7. 2 6 4 1 ; m a g i s t e r i i 3, 6, 13 3 r e s u r g e n d i ; d u l c e o b o e d i e n t i a e
496 ; m a ie s ta tis d iu in a e 347 ; m ariti clarissim ae d atum Adae 2, 1, 12 .
1, 5, 149; m ax im a Dei 2, 1, 196; 229. 236 ; le g is 1, 2, 4 7 0 . 6 0 1 ; 2, 1,
m o r t i s a u g m e n t a t a in l a t i t u d i n e u i - 2 4 4 ; 5, 26 . 52 9 . 5 6 6 . 5 6 8 . 7 1 6 ; 3, 10 ,
tiorum 2 55 ; o p e r i s D e i 3, 4, 6 2 6 ; 349 ; 1 1 , 64 4 ; P a tris 2, 6 , 843. 8 5 7 ; 3,
-P a tris 2, 2, 158; 3, 2, 118. 150; 1, 477 o m n ip o te n tis; testim on ii
6 9 4 ; p e r d i t i o n i s 2 , 1, 3 5 6 ; p e r s o n a ­ san ctification is 2, 5 ,6 6 9 ; u itae 1 1 8 8 ;
r u m sp irita liu m et s a e c u la r iu m 3, 6, - -a a l i a i n m e P a t r e s u r g e n t i a c o n t r a
3 3 2 ; r e g i m i n i s 6 , 32. 4 8 6 ; 4 3 . 560 p artem a q u ilo n is 3, 4, 199 ; A lt i s s i m i
saecu la ris ; 2, 6, 2486; an tich risti 3, 11, 661.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 837
707; an tiq u a in m elio rem statu m te 1015 ; -a h o m i n u m 1 , 5, 9 8 ; t u a
tran sla ta i, 5, 133; ca elestia 2, 4, ( h o m i n i s ) 2, 6 , 2 4 9 2 .
423 ; ca ritatis g e m i n a 3, 8, 9 8 3 ; 9 88 ; Praecursor : u eritatis Io h a n n e s B a p t.
C h r i s t i 2, 6, 1 1 4 9 ; 2 , 3 , 6 54 ; - e s c l a m a n t e s e t o s t e n d e n ­
-D e i 1, 3, 558. 569. 577; 4, 549. tes p r a e c e p t a le g is D e i 3, 6 , 202 ; - u m
7 2 8 . 8 6 1 . 9 6 2 . 9 9 2 ; 5, 1 4 8 ; 2 , 3, 6 0 0 ; m a g is t e r iu m et d e fe n s io 579.
3. 5, 1 4 0 ; 6 , 8 3 3 ; 8, 3 7 8 . 7 9 7 ; 9 , 3 4 3 . Praecursus : u o lu n ta tis D e i 3 , 2 , 1 7 3 ;
4 4 8 ; 1 2 , 26 8 ; d i l e c t i o n i s g e m i n a e 6, 3, 4 8 0 ; 4 , 1 3 7 ; -us u o lu n ta tis D e i
677; d iu in a i, 3, 234 c a e le stiu m turris 3 , 1 3 2 . 5 1 1 5 4 , 4 7 . 131 ; 9 , 8 1.4 8 8 .
s e c r e t o r u m ; 4 9 1 ; 4 , 4 2 . 8 2 7 ; 5, 7 3 . Praedecessor : a p o sto lo ru m n u llu s
1 1 4 ; 2, 4 , 3 6 7 ; 6 , 1 3 1 9 . 2 4 7 8 ; 3, 3, praeter F iliu m 3, 9, 3 7 0 ; in u m b r a
4 2 6 ; 7, 163 ; 9, 5 1 5 ; D o m i n i p e r f i ­ o s t e n d e n s ( I o h . B a p t .) 2, 5 , 6 7 5 ; -es
ciu n tu r ab elem en tis in tim o re et 2, 5, 9 8 0 ; -um in stitu tio su fficere
re u e re n tia 5 ,4 7 1 ; d u o i , 4, 728 ; 3, 6, d e b e t 54. 9 7 7 .
6 7 7 ; e lu cid a ta p e r S p ir itu m s a n c tu m Praedestinatio: D ei 1, 3, 3 5 5 ; 3, 1,
in f o n t e a q u a e u iu a e 3 1 2 ; illiu s q u i 202 ; p r a e fix a 1 1 , 4 0 1 ; -n is t e m p o r a
s u p e r o m n e s e s t 2, 6 , 2 4 9 0 ; i n s t i t u t a 401.
a D eo 3, 9, 878 ; Praedicatio : a ed ifica n s e ccle sia m 3,
- l e g a l i a 1 , 5, 4 6 s a p i e n t i a e D e i ; 2 , 4 , 9 , 3 6 6 ; a p o s t o l o r u m 2 , 5, 19 8 ; 3, 9,
1 7 9 ; 5, 8 6 7 ; 6 , 3 1 2 . 9 9 3 ; 3, 4, 1 4 ;. 3 6 6 . 4 3 9 ; e u a n g e l i i 4 , 2 8 4 ; F i l i i 7,
374; 11, 857 uersa ad in te lle c tu m 2 4 2 ; - n i s i n u n d a t i o 1 , 3, 2 7 5 ; u e l o c i -
s p i r i t a l e m ; l e g i s 1 , 3, 5 8 9 D e i ; 3, 6, tas 2 74 .
287 n o u i te s t a m e n ti; 11, 644 fo r tio ­ Praedicator : - e s ap o sto lic i 3, 11,9 0 4 ;
ra, quae e u a n g e liu m co n u ertit in -um firm a m en tu m 904; tem p era­
g r a t i a m ; m a i o r u m 2 , 6 , 25 5 7 ; r e g i ­ m e n t u m s u a u e 1 , 3, 2 7 7 .
n a e i. e. h u m i l i t a t i s 3, 13, 438 ; s u b t i­ Praefiguratio : A b ra h a e et M o y s i 3, ; ,
li s s im a ( D e i ) 9, 448 ; u i t a e 878 ; 3 1 2 ; I a c o b ; 70 ; S a m s o n is 1 1 , 8 3 4 ;
- - i con stitu tio 3, 1, 2 5 7 ; typ ica S p iritu s sancti (ca n celli) 6,
- - o r u m altitu d o 4, 2 36 ; D e i 3, 7, 267 305 ; - n i s u e r a e m y s t e r i u m ( c i r c u m ­
c i u ita s ; 9, 342 c o n s t i t u t i o ; 4 4 6 l i g a ­ c is io in A b r a h a m ) 3, 1 3 7 ; t y p u s 4 ,
t u r a ; 1 , 2, 70 5 ; 2 , 1 , 3 6 4 p r a e u a r i c a - 18. 25 3 . 264.
tio ; d iu in o r u m sch ism ata 3, 11, 179; Praelatio: a p o s t o l o r u m 2, 6, 2 1 4 1 ; -
fo rtissim o ru m D ei g ra tia 3, 426; nis in s tit u to r 3, 6, 352 ; - n u m u e te -
le g a liu m 6, 3 1 2 ; 2, 4, 165 d u ritia; r u m in s t it u t i o n e s 284.
166 uis. Praelatus : i n - is e f f u s i o l i b i d i n i s a b
Praecipitatio: 3, 1 0 , 225 ; s t u l t a 2 , 5, i m m u n d i t i a d i a b o l i 2, 7 , 4 5 9 .
832; su p erb iae m agnae 1365; -n is P r a e m i u m : s u p e r n u m 3 , 1 0 , 1 2 2 ; -a
p raesu m p tio 1402. a e t e r n a 2 , 5, 2 7 1 ; 3 , 3, 4 6 ; 1 1 , 2 7 7 ;
Praecipitium: m agnum 3, 11, 788; can d id a lilio ru m aeternae u itae 3,
p r a e s u m p t io n i s 789. 2 7 2 ; d i g n a i n b o n o 2 , 5, 9 1 2 ; f e l i c i ­
Praeco : -nes an tiq u i o ste n d e n te s ty ­ tatis 4, 43 5 .
p ice F iliu m 3, 4, 380; in sig n e s et Praenuntius : -i f i l ii p e r d i t i o n i s 3, 11,
f l a g r a n t e s i n u i r t u t i b u s 8, 4 5 2 . 147.
Praeconium : D e i a d h u c o c c u l t a t u m Praeordinatio: 1, 2, 234.
3, 9 , 1 6 . 2 9 4 ; 303 m a g n u m ; 305 Praepositus: -i a l i i 3, 12, 16. 200;
nondum p rop alatu m resp len d en s ; eccle sia e ta m in s a e c u la rib u s q u a m
i n s i g n e ( g r a t i a e ) 8, 2 5 8 ; l e g i s u e t e r i s in sp irita lib u s 206.
10, 9 2 9 ; -a la u d i s 2, 6, 2 1 0 1 ; l e g i s Praeputium : a m a rissim u m crim e n
u eteris 3, 10, 9 2 9 ; m a g n a 11, 720; t r a n s g r e s s i o n i s A d a e 2 , 3, 5 1 3 ; c r i ­
sig n o ru m 7, 271 ; -i dona 8, m in is u eteris 5 1 1 ; -i t a c t u s 2277 ;

' 2 57- u e t e r i s c i r c u m c i s i o 3, 4 3 8 .
Praecordium: c o r d i s 1, 4, 705 ; c r e ­ Praescientia: Dei 3, 8, 562; oculi
d en tiu m p o p u lo ru m 3, 6, 1 0 1 5 ; f o r ­ p e r s p i c a c i s 2, 5, 1 3 8 7 .
838 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
Praesentia: e le m e n to ru m 2, 6, 160. o b tu lit A b e l ; 247 ip so ru m o fferan t
2 4 1 9 ; iu stitia e D e i 7, 154. p i g m e n t a r i i q u a s i s i m p l e x g e r m e n , i.
Praesidium : fo rte 3, 6 , 7 8 9 ; -a a n g e ­ e. r e c t a m i n t e n t i o n e m filioru m ec­
2,
l i c a 1 , 5, 65 ; 5, 3 5 4 . c l e s i a e ; i n - is f r a t r i c i d i u m 1 , 3, 2 0 3 .
Praesignificatio: F i l i i 3 , 2, 4 3 7 ; 4 , Primordium : ecclesia e su rgen tis 2,
227 ; la c o b 5 ,5 3 5 .6 1 3 ; p rofu n d itatis 6, 2102.
m i r a e : a r i e s p e n d e n s i n s p i n i s 3, 19 8 . Princeps : qu a si - in c o n s p e c tu su m m i
Praesumptio : 2, 6 , 1 6 6 7 . 1 7 2 1 . 176) ; r e g i s s u r g i t f o r t i t u d o 3, 9 , 9 1 2 ; q u a ­
3, 1 1 , 9 2 3 ; a n g e l i p e r d i t i 2, 550; si - h o m o p o s i t u s s u p e r a l t i t u d i n e m
diab oli I, 3, 116 cum co m ita tu o p e r u m D e i 1 , 3, 3 0 6 ; u e l u t - i g n o ­
suo; 3, 1, 6 2 0 ; d i a b o l i c a 2, 6, 3 4 8 ; m i n i o s u s ( c o r p u s ) 2, 4 , 4 1 8 ; m a g n u s
( f il ii in iq u itatis) 3, 11, 567. 770; aliq u is 5 ,4 5 5 ; (tu r b a e d ia b o lica e ) 1,
h o m in is q u i scrutari n o n tim et q u o d 2, 801 ; -ip e s 3, 9 , 585 ; h o m i n u m i n
ei sciend u m non est 7, 471 ; saecu lo ex d o n o D ei 1, 6, 153 in ­
P h a r is a e o r u m 7, 1 5 2 ; p ra e c ip ita tio ­ duant fo rtitu d in e m iu stitia e; 157
n is 2, 5, 1 4 0 2 ; s c i s c i t a t i o n i s s t e l l a ­ atten d en tes g ra tia m S p iritu s sancti
r u m 1 , 3, 4 1 9 ; s o r d i s p e c c a t o r u m 2, d irig a n t re g im in a se c u n d u m u o lu n -
6, 1781; superba 1, 2, 170; -n is tatem C h risti; 159 firm i e t sta b iles
co n fu sio 2, 7, 141 ; p eru ersita s 6, p e r s e u e r e n t; -ip u m p ersecu tio n es 3,
1 8 3 9 ; 3, 9, 6 7 8 ; p u l u i s 2, 6, 1 7 2 3 . 6, 801.
Praeuaricatio : 1 , 4 , 4 8 0 ; 3, 2, 4 2 7 ; Principatus : ( h o m i n u m u i l i u m ) 3, 9,
A d a e 2, 4 , 2 1 8 ; 6 , 2 7 1 0 e t K u a e ; 5, 606 ; -u s ( o r d o a n g e l ic u s ) 1 , 6 , 1 5 1 ;
498 re sta u ra ta ; 6, 115 2 ; 2 3 6 7 m a g is 3, 13, 7 7 ; - u u m h a b itu s et s ig n ific a ­
obtecta q u a m co n fessa; 3, 2, 4 2 7 ; t i o 1 , 6, 8. 1 4 7 . 15 2 ; -um exercens
439 in n a tio n ib u s; 549; a lien a in c o r p u s i m m u n d i t i i s 2, 4, 4 1 9 .
m u liere 2, 6, 22 6 9 ; E u a e 1 , 1, 40 ; 2, Principium : in - o 3, 3, 5 4 7 m e n t i s ; 4 ,
1 , 105 ; 6 , 2 4 1 a b o l e n d a ; f a c t a 3 , 2, 28. 3 2 9 o p e r i s b o n i .
6 1 9 p e r l i g n u m ; 5, 1 3 9 p e r s p e c u l a - P r o b a t i o : anim i 3, 1 1 , 5 7 6 ; c o r d i s 6,
tiu a m s c ie n tia m ; h o m in is : lu t u m 1, 4 7 7 ; c o r p o r i s 2 , 5, 1 3 4 6 ; i n t e r r o g a ­
2, 7 6 0 ; i u s t i t i a e 3, 2, 38 2 ; l e g i s 1 , 2, t i o n i s d o l o s a e 1 , 2, 2 2 7 ; p e c c a t i 4 9 5 ;
286 (in f o r n i c a t i o n e ) ; 5 , 7 1 ; 3, 1, 566 -ne in tim a exam in an d u s sanctam
D e i; 5, 1 5 1 ; 8, 8 0 1 ; p r a e c e p t o r u m c o n u e r s a t i o n e m a g g r e d i e n s 2, 5, 4 1 .
D e i 1 , 2 , 70 5 ; 2, 1 , 3 6 3 ; 3, 5 9 4 ; 771. 774; in u ictissim a exercentur
- -nes to tiu s in iq u itatis 1, 5, 164; m ilitiae fid e liu m 3, 9, 3 94 ; -n ibu s
u e s tr a e p r o i c i e n d a e 4, 480 ; -n is c o n ­ d iu e rs is a e d if ic a tio n u m (artifices o p ­
cu p iscen tia 2, 3, 5 9 4 ; i m m u n d i t i a 2, t i m e e d o c t i ) e x a m i n a t i 2 , 5, 9 6 2 ; i n
8 4 ; i n u a s i o 3, 4 , 54 8 . - n e 2 , 5, 1 1 9 1 m a g n a p r o b a t u s ( r e l i n ­
Praeuaricator: d i a b o l u s 3, 2, 5 4 0 ; quens m undum ); 3, 8, 4 5 3 erunt
i u s t i t i a e 2, 6 , 2 1 7 3 ; p r i m u s ( s e r p e n s (d ilecti f i l ii D ei) quasi aurum in
a n t i q u u s ) 3, 6 , 8 5 1 ; - e s l e g i s 2, 7, f o r n a c e ; n o n sin e -ne est h o n o r (q u i

393 ; d a t u s e s t h o m i n i ) 1 , 2, 6 8 6 .
Prauitas : e t n e g l e g e n t i a e x c u t i e n d a 1, Procella: - a e m a x i m a e 2, 5, 1 6 7 9 .
3, 4 6 6 ; - t i s ( d i a b o l i ) u i t i a u n i u e r s a 2, Proceritas : i m a g i n i s i u s t i t i a e 2, 9,
7 , 388 ; f e r u o r 3 , 1 1 , 5 1 6 ; t e p o r 2, 6, 148 . 879.
2528. Processio: f l o r e n s 3, 9 , 335.
Presbyter: -i 2, 5, 200 . Procreatio: 3, 1 1 , 305 ; carn alis 2, 3,
Pressura: t o r c u l a r i s 2, 6, 1 1 4 8 ; u o - 698 ; 4, 19. 278 ; f i l i o r u m 6, 299 ; 3,
l u n t a t i s r e p u g n a n t i s 5, 1 4 2 2 . 10, 115 A d a e ; g e n e r i s h u m a n i 1 , 2,
Pretium : c a r i u s 2, 5, 1 1 4 8 ; m ortu u m 555 ; h o m i n u m alio ru m 2, 5, 6 9 7 ;
3, 9 , 6 7 6 . natorum 3, 4 8 1 ; s a e c u l a r i s 4 , 2 8 0 ;
Prex: a s s i d u a e t s i n c e r a 1 , 4, 9 11 ; - -n is m u lt i p l ic a t io 3, 10, 1 1 5 .
c u m c l a m o r 867. Procuratio : - n i s s u a e d e u o t i o n e m f i­
Primogenitus : d e - is g r e g i s 2, 5, 2 2 4 li i s s u i s e t d o m u i s u a e i n t e n d i t s a e ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 839
cu laris hom o 2, 6, 2 0 3 4 ; ad -nem Prom issio : fid e lis (in b a p t is m a t e ) 2,
ex ercitu s id o n ei h o m in e s 2125. 5. 693-
Procurator: an im aru m (sacerdos) 2, Prom otio : e c c l e s i a s t i c a 2, 5 , 8 3 5 .
6, 4 0 4 ; o m n i u m ( D e u s ) 3, 9 , 4 4 0 . Propagatio : h o m i n u m 2, 5 , 8 3 5 .
Prodigium : -a m u l t a F ilii D e i 3, 1 1 , Propheta: E z e c h i e l 1 , 4 , 1 7 . 4 7 9 ;
8 48 . I e r e m i a s 2 , 5, 1 3 6 9 ; I s a i a s 3 , 4 3 . 525 ;
Proeliator: fo rtissim u s 2, 3, 3 1 9 ; 3, p r a e c i p u u s I o h a n n e s B a p t . 2, 1, 16.
1 1 , 8 33 ( F i l i u s ) . 2 7 1 . 275 ; p r o p h e t a r u m ( C h r i s t u s ) 1,
Proelium : m eum (gratiae D e i) 3, 8, 5, 7 6 ; 2 , 5 , 6 3 3 ; ( s i t u i u e n s o d o r i. e.
3 1 6 ; r e g i s r e g u m 1 3 , 2 54 ; - a ( c a s t i t a ­ m o n a c h u s ) 636 ;
tis) c l a r i o r a s u p e r s o l e m e t d u l c i o r a — -ae a d m ira n te s ecclesia e p u lc h r itu d i­
super arom atum 1, 2, 6 1 9 ; in -is nem 1, 5, 24. 101 ; atten d en tes
in u tilib u s m u lti f il ii ecclesia e eam sp ecio sita tem g en ero sita tis nouae
i m p u g n a n t 2 , 3, 1 2 2 . sponsae 10 5 ; D e i m i s s i a P a t r e 3,
Profectus : 2, 5, 1 0 4 2 ; h o m i n u m 3 , 9, 547; exorti in sp iratio n e (D ei) m a ­
1013. dentes 2 ,5 , 570; in sp ecto res d iu in o -
Professio: uirtu tis c o n c o r d ia e 3, 10, r u m p r a e c e p t o r u m 1 , 5, 1 0 1 ; o c c u l t a
8 0 6 ; - n i s u e r b a 806 . D e i m an ife stan te s 4, 7 3 1 ; p lu r im i,
Profunditas : a l t a e x p o s i t i o n i s l i b r o ­ m in o res et m aio res ra d ian te s in
r u m Prot. 8 7 ; i n t e l l e c t u s a n g e l o r u m m i r a c u l i s 2, 1, 2 6 9 ; p r o p h e t a u e r u n t
1, 6 , 8 4 ; m a g n a s c i e n t i a e c r e a t o r i s 3, p r o f u n d a D e i ta m p ra e se n tis saecu li
8, 585 ; t a m m agna quod fu n d u m q u a m fu t u r i 3, 9, 428 ; p r o t u l e r u n t
i n u e n i r e n o n u a l e s 2, 5 , 9 1 3 ; m e n t i s m ysteria D o m in i o bscu ris u erbis
1 , 3, 2 7 4 ; m y s t e r i i 3 , 1 , 1 7 6 ; 9 , 8 15 421 ; repercusserunt sign ificatio n i­
diuin itatis ; 964 san ctitatis ; m y s t e ­ b u s te n e b r a s m u n d i 3, 1, 14. 2 5 9 ;
r i o r u m D e i i n c o m p r e h e n s i b i l i s 1 , 6. - -aru m ch o ru s 9 ,4 1 7 ; o ra 1 ,4 , 1018 ; a
166 ; et m y s t e r iu m scie n tia e c r e a t o ­ - is p r a e d i c t a e s t i n c a r n a t i o 3 , 9 , 3 9 9 ;
r is 3, 8, 5 8 5 ; p e r d i t i o n u m r , 2 , 1 4 8 ; u id e : P a t r i a r c h a e e t p r o p h e t a e .
p e r s p i c u i t a t i s m a x i m a 4, 403 ; s a c r a ­ Prophetia : d e m o n s t r a u i t F i l i u m c l a ­
m en to ru m m an ife stata in spirante m o r e s u o 2, 6 , 1 9 0 1 ; i s t a ( H i l d e g a r -
Sp iritu san cto 2, 6 , 8. 3 7 1 ; s a n c t i t a ­ dis) 3, 13, 650; rega lis 7, 482;
tis 1 , 6, 2 3 2 ; s a p ie n t i a e d i u i n a e et serm onum p rofu n d o ru m 13, 5 1 6 ;
s c i e n t i a e 3, 9 , 2 9 0 ; s c i e n t i a e c h e r u - - - a e m i r a c u l a 1 , 5, 1 0 3 ; i n t e l l e g e n t i a
b i n 1, 6, 1 9 6 ; s i g i l l o r u m c l a u s o r u m 3, 7 , 4 82 ; s o n u s 9, 4 23 ; s y m p h o n i a
Scrip tu ra ru m 3, 11, 4 5 2 ; su sp irio ­ 1 3 , 5 1 0 ; d e -a s o n u s 5 1 6 .
r u m fid eliu m 2, 6, 3 8 0 ; Propitiatio: 2, 2 , 7 5 .
- -tis a c u m e n 1 , 1, 4 1 ; d e s i d e r i a 6, 84 ; Propositio : c a n d i d a in s titu tio n is le­
fun dus 2, 5, 9 1 3 ; g e r m e n t y p i c u m i. g a l i s 3, 1 0 , 6 5 0 ; f i d e i 7 , 5 0 0 ; l e g a l i s
e. q u o d i n t e l l e g e n d u m e s t h o m i n i in 4 , 36 3 -
u e r b o D e i 3 , 4 , 3 1 3 ; m ira e sig n ifica­ Propositum : (co n iu gii) m arito et
t i o 3, 1 9 9 ; m u l t a e l a c u s ( i n f e r n u s ) 1 , uxori non deserendum 2, 5, 811;
2, 56 . 146; in -tem ab altitu d in e ord in is 738; san ctu m 405 suscep­
m i s s u s e s t d i a b o l u s 2, 6, 1 8 5 3 . t u m c u m d e u o tio n e e st fid eliter c u s ­
Prohibitio: 1 , 2, 3 2 5 . to d ie n d u m ; 1529 p a c t i ; -o san cto
Proles : n o b i l i s s i m a : c h o r u s e l e g a n - uirgin itatis u iriliter et u n an im iter
t i s s i m u s u i r g i n u m 2, 5, 3 1 8 ; n o m i ­ c o n s e n t ir e 780 ; in h o c - o p e r s e u e r a -
n a t is s im a 123 ; - e m g i g n a t m u l i e r in re 7 7 4 . 1346.
u i a r e c t i t u d i n i s 1 , 2, 4 9 2 . Propugnaculum : c o n s t r u c t u m e x la­
Prolixitas: tem p orum su p eru en ien - p id ib u s qu a d ris 1 , 4 , 20 8 ; f i r m u m
tiu m 3, 8, 556; -tis ten or 11, c o n t r a i n s i d i a s 3, 8, 10 0 5 ; - a ( a e d i f i ­
205. cii) a l t i t u d i n i s p r a e s t a n t i o r i s 2, 89.
Prolocutio: s u a (i. e . s a l u a t i o n i s a n i ­ 673 ; altio ra ad tu r rim fo rtissim am
m a r u m ) d e s e m e t i p s a 3, 6, 1 0 3 1 . co n iu n cta ut co n stare p o ssin t 9,
840 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
887 ; ca elestia (tu r riu m ) 160 ; d o c t r i­ Prudentia: 1 , 3, 5 3 0 ; a r t i f i c u m a l i o ­
nae ap o sto licae 400 ; id e s t 9, 323 r u m 2, 9 6 0 ; h u m a n a 3, 10, 8 71 ;
dona S p iritu s san cti; 2, 680. 68 3 s a e c u la r is 2, 4, 362. 381 ; -ae p r o s p e ­
u irtu tes decoran tes f i d e m ; (turris) r i t a s 1 , 4 , 503 .
se p te m c o n s tr u c ta m ira fo rtitu d in e Psalmista: 1 , 6 , 1 5 , 2 3 4 ; 2 , 5, 1 5 8 4 .
9, 6 7 . 3 2 3 ; - o r u m p raesta n tissim o - 1 6 4 7 ; 6 , 3 1 6 ; 3, 1 , 3 2 2 ; 2, 4 6 7 ; 3,
rum u irtu tes 2, 6 7 9 ; q u a s i ciu ita s 4 0 2 ; 5, 2 5 7 . 3 2 2 ; - a e u e r b a 2 , 6 , 6.
c u m -is ( r e c t i s s i m a f i d e s ) 6 8 3 . 3 18; 3, 5, 1 5 - 2 5 8 ,
Propugnator : ( F i l i u s ) 3, 8, 1 1 4 7 . Psalterium: 3, 1 3 , 5 6 7 ; -i e x p o s i t i o
Prospera : i n -is e t i n a d u e r s i s 3, 2, 40. Prot. 3 1 ; i n -o p ro fu n d a e d eu o tio n is
6 3 0 ; 10, 796. la u d a te D e u m 3, 1 3 , 3 7 8 .
Prosperitas: 1, 3, 4 0 2 ; 2, 2, 230; Pseudopropheta: - a e 1 , 3, 3 3 5 .
a u d i t i o n i s 5, 3 5 1 ; c a d u c o r u m 3, 10 , Publicanus: -i 1 , 2, 8 3 0 ; p e c c a n t e s
7 3 0 ; c a e le s t is 6, 7 2 1 ; d u l c e d i n i s a e ­ e x t r a l e g e m 3 , 1 0 , 365 ; e t p e c c a t o r e s
ternae 9, 963; falsa i, 2, 126; in 13, 447; nunc lu ce n t in superna
fo rm a sensati sp iritu s 3, 5, 661 ; b o n i t a t e 4 4 8 ; i n - is h a u s t u s i n f e r n a ­
fru gu m terrae 4, 573; h o m in is 6, lis 4 4 6 .
773 ; h o m in u m o m n iu m 7 5 3 ; p laci­ Pudor: b o n u s 3 , 1 3 , 20 2 ; c o r p o r i s 2,
d a 8 6 2 ; p ru d e n tia e , d is c r e tio n is et 3, 3 0 1 ; h o m i n u m 6 , 2 6 4 4 ; u e r e c u n -
u tilitatis 1, 4, 5 0 3 ; re c ta 3, 8, 1 0 1 7 ; d i a e 1 , 2, 4 7 6 ; 3 , 3, 30 2 f u g a n s a s e
ro b o ris per supernam T rinitatem c o n f u s io n e m p e c c a ti; u irg in a lis 13,
ap p aren tis 10 , 6 5 4 ; s a e c u l i h u i u s 1 , 5 1 4 ; u i r g i n i t a t i s 2 , 3 , 4 1 4 ; 3 , 7 , 363 ;
4 , 5 3 0 ; s a l u t i s u e r a e 6 , 24 5 ; u i t a e 2, 10, 2 1 1 . 2 8 7 ; - is a r d o r i g n e u s 13,
345; 4, 250; 3, 8, 401 p raesen tis 5 1 4 ; m a t e r i a 2 , 3, 301 ; d e - e u i r g i -
q u a m f u t u r a e ; u o l u n t a t i s 4, 4 9 0 ; -tis n a l i e x i e n s F i l i u s V i r g i n i s 3, 8, 8 24 .
sonus i, 6, 236; -tem n u llam in Puella: h u m ilis (i. e. V irg o M a ria )
f e l i c i t a t e c o n f e r t c r e a t u r a 3, 3 6 7 ; i n 3, 1, 120; o b la ta 2, 5, 438; 443
-te sta n s e t in a e r u m n a c a d e n s 2, 2, am a b ilis s e m p e r ; transgressa pac­
210. t u m 443 ; 4 4 7 p a e n ite n s s ic u t an cilla
Protectio : b o n itatis (co n cord ia e) 3, s u s c ip itu r n o n s ic u t d o m i n a ; id est
10, 7 9 8 ; p o p u l o r u m fid eliu m 2, 3 ,, uirg in ita s (im ago in ecclesia) 125.
2 4 4 ; (sap ien tiae) 3, 9 , 808 ; S p i r i t u s 322 ; -ae n o b i l i s e t b o n o r u m m o r u m
s a n c t i 8, 1 1 3 0 ; s u a u i s e t l e n i s 1 , 1, testim o n iu m Prot. 8 5.
63 ; s u p e r n a 2, 4 , 15 5 ; V n i g e n i t i D e i P u er : in c o n s tr ic t io n e tim e n s m a g i­
1 , 3, 2 5 2 ; stru m su u m 3, 3, 29 3 ; p a r u u s 1 , 2,
- -nes (a m o r is ca e le stis) 3, 3, 2 6 7 ; - n i s 2 5 1 ; o b l a t u s 2 , 5, 1 4 1 2 u e l u t a r i e s ;
alae 2, 6, 2 2 1 5 ; f i r m a m e n t u m 3, 10 , 1413 prouocandus ad consensum
5 5 3 ; m ilitia 2, 6, 9 3 4 ; - n u m fin e s 3, b o n a e u o lu n ta tis; 1435 in i n t e l l e g i ­
3, 2 6 7 ; - n e D e i c i r c u m d a t u s h o m o b ili aetate c o n s e n tie n s p a re n tib u s;
429 ; su b -ne D e i m a n e n s co n sta n tia 1460 n o len s co n sen tire; 1462 non
10, 683. o ffe r e n d u s sin e u o lu n ta te s u a ;
Protector: - e s p o p u l i m e i 2, 5, 7 5 2 . - -i i n i o c i s e t l u d i s c o n s t i t u u n t s i b i
Protestificatio : u i s i o n u m u e r a c i u m a i o c u l a t o r i a s p e r s o n a s 6, 1 8 4 2 ; o b la t i
D e o f l u e n t i u m ( L i b r i S c i u i a s ) Prot. 5, 1 4 5 2 c u s t o d i a p r o m i t t e n d a p a r e n ­

3' tibu s ; 14 16 fu n es co llig a tio n is (cu ­

Prouidentia : d iu in a 3,6, 38. 5 2 1 ; 10 , sto d ia, d e p re ca tio , e x h o r ta tio ); 14 14
25. 540; m aloru m et bonorum 2, u o lu n ta s: ut cornua ip siu s; 1425
340 ; P a t r i s 4, 401 ; s e c r e t o r u m D e i consensus;
1, 3, 5 33 ; - a e a u c t o r i t a s 3, 6 , 38. ; 2 1 . --i opera in stu ltitia 6, 1629; -um
542; 1 0 , 54 6 . ö ftere ad seru itiu m D e i 1450.
Prouincia : ‘ h o s t ia la u d is in -is ’ s c u l p ­ Pueritia : 3, 12 , 196 ; fa c ie n s s ib i e x a l ­
t u m a p p a r e t in p e c t o r e c o n t e m p t u s t a t i o n e m 7, 4 6 0 ; u o le n s s c ir e q u o d
m u n d i 3, 10, 4 82. 7 7 5 . s c i e n d u m n o n e s t 4 6 1 ; - a e a e ta s 2, 6,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 841
2 1 7 1 ; i n i t i u m 2 1 6 2 ; s t u l t i t i a 2, 2 1 8 ; 1, 32 ; in -e re m re u e r te n tu r ru r s u m
a -a s u a e n u t r it a in d e s e r t o a b ie c t io - ( f il ii e c c l e s i a e ) 2 , 3, 1 1 9 . 3 6 0 ; i n - e r e
n is (m a te r a n tich risti) 3, 11, 412. 1 , 1 7 1 h o m in is tra n sito riu m est uer-
Pugna: d ia b o li (d eicien s a n im a m ) 3, b u m lo c a le ; 1 , 6, 1 6 6 h u m a n o p o l l u ­
i } , 4 1 2 ; d i a b o l i c a 3, 4 2 5 ; 4 , 5 56 ; 6, ta ra tio n a lita s .
8 7 0 ; f i d e l i u m a d u e r s u s d i a b o l u m 9, Punitor: su i 2, 6, 1 7 5 4 .
8 5 4 ; illa in q u a a b s c e d it u r a s a e c u la ­ P u rg a tio : 2, 6, 1668; co n fessio n is
rib u s ca u sis 4, 34 r ; p r o b a n d a p e r 1 7 1 9 ; crim in u m 3, 6 1 8 ; e l e m e n t o ­
r e p e r c u s s i o n e m i , 2, 6 9 4 ; s a n g u i n e a rum 3, 12, 184; h o m in u m fid eliter
3, 8, 1 1 9 1 ; s i g n i f e r a p i e t a t i s 6 , 7 5 6 ; s u s c i p i e n t i u m F i l i u m 2 , 6 , 8 88 ; i n i ­
sp iritu u m m a lig n o r u m 10, 143 ; ua- q u itatis 3, 5, 337; m o r tis in a q u a
lid issim a 1 1 , 50 2; (baptism atis) 7, 32 2 ; o p e r u m 2 , 2,
- -ae an im ae et co rp o ris to leran d ae 2 2 3 ; p ae n ite n tiae 3, 1, 316; 3, 9.
p atien ter 2, 4, 297 ; fo rtis s im a e e c ­ 2 1 0 ; p e c c a t o r u m 1 , 2, 1 8 0 . 35 3 ; 3, 3,
clesiae a d u e r s u s u itia d ia b o lic a 3, 3, 224 ; p u r i s s i m a 7, 322 ; a d u i t a m c u m
2 2 2 ; m aio res 2, 6 , 33 2 . g r a t i a : iu d ic iu m iu stissim u m et ae­
Pugnator : fo rtio r, in firm io r 2, 6 , 3 5 2. q u i s s i m u m D e i 5, 3 4 4 ; - n i s c o n s o l a ­
3 5 3 ; f o r t i s s i m u s 5, 1 6 7 9 ; - e s d u o 6 , t i o 2 2 6 ; h o r a 2 , 2 , 223 ; m u n d i t e m ­
3 5 1 ; f o r t i s s i m i 7, 367. pestas 3, 12, 60 ; r e m e d iu m 2 , 6 , 1 5 ;.
Pulchritudo 1 3 , 1 1 , 62 3 ; a l b e d i n i s e t 2376. 2378.
n o u i t a t i s u t ia m n a ti in f a n t i s 6, 242. Puritas: a q u a e 2 , 5, 1 2 3 1 ; can d oris
9 9 6 ; a n i m a e 8, 1 1 1 9 ; c a r n a l i s 1 , 3 3 6 ; fidei 6, 278; co rd is 3, 164 et m a ­
c a r n i s 1 , 2, 8 1 8 ; 3, 1 ,3 3 9 ; ce rta m in is nuum in sa cerd o tib u s; 6, 1047 in
c h r i s t ia n i 9, 9 7 4 ; c la r i ta tis t e r r e n a e fid e lib u s; 1592. 2480; 3, 6 , 7 7 0 ; 8,
1 1 , 8 2 2 ; D e i 1, 4 3 3 ; d i u i n a 1 0 , 6 6 4 ; 2 3 1 ; 894 lu c id is s im a ; fidei 1 , 3 , 2 4 3 ;
fa c ie i 2, 28 6 ; h e r e d i t a t i s i u s t i t i a e D e i in n o ce n tia e 3, 6, 44. 56 2 ; m e n tiu m
2, 4, 2 1 9 ; ecclesia e i, 5, 2 4 . 102; iu sto ru m h o m in u m 9, 896 ; m u lt a
e le m e n to ru m m axim a 3, 12, 290; ta m saecu la riu m quam sp irita liu m
in a estim ab ilis 7, 403 ; in te r io r 8, d ign itatu m in ecclesia 1, 6, 210;
1119 an im ae; 1, 506 decerpta a o p e r u m b o n o r u m 2, 6, 2 1 9 2 ; s p ic a e
L u c i f e r o ; iu stitiae D e i 1, 4, 14. 4 18 ; 1031 ; u e ra et in d e fic ie n s 1 1 9 4 ; u iri-
427 in n u m era b ilis; 3, 6, 1009 l u c i ­ d ita tis 9 3 8 ; u ita e sp irita lis 4, 338;
d issim a ; o p e ris d iscreti b e a ta e legis - t i s d i f f u s i o 6 , 1 1 9 4 ; i n - t e 2 , 3, 1 2 .
10 , 6 6 4 ; p l e n i t u d i n i s 2, 1, 2 0 7 ; p o ­ 19 8 e c c l e s i a o f f e r t f i l i o s s u o s ; Prot,
te sta tis D e i 1, 6, 143 ; p u l c h e r r i m a 3, 77 s im p licitatis (H ild e g a r d is ) ac cip it
1 , 323 ; p r o b a n d a p e r d e f o r m e 1 , 2, has u isio n es.
695; ratio n alita tis 6, 88; sponsae Purpura : i n t e r m i x t a h y a c i n t h o 2 , 5,
Filii, q u a e o m n e m p u lc h ritu d in e m 1 1 4 . 2 9 1 ; -a c o n t e x t u m p a l l i u m 3 , 3,
terren ae clarita tis su p e ra t 3, 1 1 , 821 ; 4 2 . 26 5 ; c u m r o s e a - a l i l i a ( h u m i l i t a s
--in is in a estim ab ilis (tr iu m p e r s o n a ­ c u m u ir t u t ib u s ) 1 3 , 383.
r u m ) s u b s t a n t i a u n a 7, 405 ; m i r a e Pusillanimitas: m e n t is 3, 4, 4 9 2 .
candor (spon sae C h risti) 11, 70 . P u sillu s : m e l i u s e s t u t - is m o d i c u m
8 1 6 ; in -in e m tran sla ta o m n ia e le ­ in h u m i l i t a t e d e s q u a m r e g u m m u n ­
m e n t a (in n o u i s s i m o d ie ) 1 2 , 298. d i h a b e a s 2, 6 , 2 5 0 0 .
P u llu s : a u i u m 2, 6, 6 6 7 ; d e - o s i m i l i ­ Pustula: - a e 2 , 7 , 6 6 . 2 3 3 . 2 3 6 .
t u d o 33. 6 6 6 . Puteus: -i o s ( i n f e r n i ) i, 2 , 5 7 . 1 4 9 .
Puluis : g lo r ia e u a n a e et a lio r u m p e c ­ Putredo : 2 , 5, 1 5 5 2 ; a n i m a e a u f e r e n ­
catoru m 3, 6, 1030 ; in i u s t i t i a e 1, 2, d a 1 5 1 6 ; c a r n i s 3, 4 , 1 7 4 . 3 6 6 ; c i n e ­
95 ; i n s t a b i l i t a t i s 3, 1, 9 6 ; in u t i li s 2, rea 1, 9 ; ; c o r p o r a l i s 2, 5 7 6 ; h u m a n a
5, 6 8 2 ; 3, 1 0 , 2 3 6 ; l i b i d i n i s 8, 1 1 2 3 ; 8, 3 8 4 ; p e c c a t i 10, 8 8 1 ; p u t r e d i n i s
m u ltu s, e x cu ssu s a tu n ica et ca lcea­ (hom o i. e. H ild e g a rd is) Prot. 9;
m e n t i s 6 , 2 5 1 . 1 0 2 4 ; p e c c a t i 8, 8 9 3 ; s te r c o r is est h o m o 2, 6, 4 2 3 ; -in is
p raesu m p tio n is 2, 6, 1 7 2 3 ; t e r r a e 1, cadauer 3, 8, 3 2 1 ; c i n i s 1 , 9 5 ( H i l d e -
842 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
g a r d i s ) ; 1 0 , 30 ( h o m o ) ; s c a t u r i e n t i s 12 8 ; p e r u e r s i t a t i s 2 , 4 , 4 3 1 ; r a p a x 3,
f o e t o r 9 , 6 7 7 ; e x - i n e n a t u s h o m o 2, 4, 565 ; s p i r i t u u m m alig n o ru m 10 ,

3 > 578 . 7 8 6 ; s u b s a n n a t i o n i s 5, 2 7 1 ; t e m p e ­
Pulsatio: a n g u s t i a e 2, 6, 1 1 9 9 . s t a t u m s a e c u l a r i u m 9 , 4 1 8 ; u e s a n i 2,
6, 1 8 6 0 ; - e m p o t e s t a t i s t u m i d a e e f ­
fu gien s 3, 3, 505 ; p e r - e m 9, 6 51

Q (sim on iacu s) in u adit p otestatem ;

13, 662 m in u e re u e r b a d ig iti D e i.
Quadrum: h o m in u m 3, 2, 155 p ri­ Radius : au rei c o lo r is in o r e c o l u m b a e
m u m u id el. A d a m ; 137. 159 s e c u n ­ 3, 4, 368 ; a u r e u s se e x t e n d e n s d e
dum N oe; 173 te r tiu m A b r a h a m et s i m i l i t u d i n e g l o r i a e T r i n i t a t i s 2, ; ,
M o y s e s ; 1 7 6 q u a r t u m s. T r i n i t a t i s , 1 3 7 . 356 ; c r o c e u s s p le n d id is s im i s o ­
u b i u e t u s t e s t a m e n t u m in F ili o D e i lis s c i i . F i l i i D e i 3 , 6 , 7 1 5 ; s o l i s 1 , 3,
f i n i t u m e s t ; c u m -is q u a t t u o r i n f i d e 379; 3, 3. 33° fu lge n s in b landa
c o m p o n i t P a t e r fid e le s in s i n u s u o suauitate (m is e r ic o r d ia ) ; sp len d id u s
13 2 ; d e - is q u a t t u o r 8. 1 5 3 . m en tis h u m a n a e (sp ecu la tiu a scien ­
Q u alitas : -tem secundum stu d iu m tia) 2, 26.5 ; -i d o n o r u m (S p iritu s)
u n iu scu iu sq u e h o m in is n o u it D e u s d iu e rs i 6, 932 ; lu c id io r is so le, in e ffa -
3, 4 , 407 ; -tes te r re n a e 10, 872 ; -tu m b ilite r d iscre ti 932 ; so lis Prot. 30 ; in
m e n te s 872. -os m u lto s d iu isu s sp len d or 3, 6,
Quantitas : n o n co n sid era n d a in s a ­ 2 1 5 . 929.
c r a m e n t o a lta r is 2, 6, 78. 1 4 1 3 ; n o n Radix : a r b o r i s i u s t a e 2 , 7 , 2 28 ; b o n i :
in -te s e d in s a n c t it a t e e s t s a c r a m e n ­ scrip tu m in fro n te dextri cap itis
tu m altaris 1 4 1 7 . san ctitatis 3, 9, 222. 1002; carn is
Querela: an im ae 1 , 4 , 2. 6 . 11. 78. h u m a n a e 2, 6, 6 14 ; ( c o lu m n a e V e r b i
2 3 6 . 2 4 2 . 3 7 0 . 8 1 2 ; l a c r i m a b i l i s 3, D e i ) 3, 4 , 6 0 ; c o m m i x t i o n i s u i r i l i s 8,
765 ; -ae 13 , 4 7 6 ; fle b ile s 1 1 , 8 13 ; d e 686 ; c o rd is 1 ,4 , 971 ; g e r m in a n d i est
r e u o c a t i s 1 3 , 10 . 1 8 8 . 1 9 1 ; r e u o c a t o - tre m o r 3, 8, 808; Iesse 667. 679;
rum 31. 4 7 0 ; -ae u e rb a 1, 4, 800; in fa n tu li in m u lie r e p o s ita 1 , 2 , 5 5 1 ;
s in e -a p r a u i o p e r i s s e c u r u s sit h o m o in te r io r h o m in is 3 , 5 , 7 6 0 ; m o n t is 1,

2, 5 , 765• 1, 1 6 . 6 6 ; o d o r i s 2 , 5, 6 3 5 ; p r i m a 3,
Querimonia : c la m o r is 1, 4, 244 ; e c ­ 5 , 7 5 . 7 3 1 ; 743 (in te lle c tu s et s a p ie n ­
clesiae s u p e r e rro re s filio r u m 2, 3, tia, d is c r e tio et u erecu n d ia) quam
2 6 . 3 6 7 ; t i m o r i s D o m i n i 3, 8, 1 0 6 5 ; g r a t i a D e i f i x i t i n h o m i n e m ; 7 56 p e r
-ae ( e le m e n to r u m ) in tim o r e te r r o ­ donum D ei h o m in i im p o s ita ; 757
rum 5, 4 7 5 . tacta ig n e a g ra tia S p iritu s ; ra tio n ali­
Quies : fid e liu m o m n iu m (F iliu s) 3, 6, t a t i s 2 , 5, 1 6 9 8 ; u i u e n s e b u l l i e n s p e r
6 1 2 ; m a x i m a 1 2 , 24 . 2 5 0 ; s u m m a 2, F iliu m : regen era tio S p iritu s et
3 , 2 5 5 ; tran q u illitatis 3, 12 , 24. 250 ; a q u a e 3, 5 2 9 ;
-tis b e a t a e c o n s e r u a t i o 6, 6 89 ; d ies — -ce s 3, 13, 1 1 6 ; f e l i c e s : p a t r ia r c h a e
s e p t i m a 1 1 , 4 5 5 ; r e c t i t u d o 6 , 6 1 5 ; in et p r o p h e ta e , c u m q u ib u s o p u s m i ­
-te 1, 2, 67. 661 m agna elem en ta r a c u lo r u m p la n t a t u m est 99 ; firm a e
o m n ia (ante p raeu a rica tio n em (u irtu tu m ) 1 1 , 4 9 1 ; -cis i n it iu m 3,
A d a e ) ; 4, 5 19 p acis. 5 1 2 ; 4, 2 1 7 ; -c e m n o n figa t m a lu m
2, 5, 1560; iu x ta -cem (colu m n ae
V e r b i D e i ) A b r a h a m 3, 4, 2 2 1 ; a -ce
R 2 , 7 , 22 8 a r b o r i s i u s t a e a b s c i d i t ( d i a ­
b o l u s ) ; 3 , 8, 10 3 i n c i p i e n s a s c e n d e ­
Rabies: artis d ia b o l ic a e 3, 11, 738; re, non c a d i t ; sin e -ce terrenum
c o r d i s 2, 6, 2 6 4 2 ; d i a b o l i c a 1 , 3 , 1 8 9 ; d e s id e r iu m flo r e t in m a l o 9, 6 0 1.
2, 7, 454; d o lo sita tis 3, 10, 501; Ramus : m a g n u s in g e r m in ib u s m u l­
i n i q u i t a t i s 5, 5 3 2 . 6 0 7 ; i n s a n i a e 1 , 2, t i s 2, 6 , 9 7 2 ; s u m m u s a r b o r i s 3 , 8,
136 ; o p e r u m 3 ,5 , 6 9 4 ; p e r u e r s a 1 , 2, 1 0 1 ; -i p r o c e d u n t a r a d i c e u s q u e a d
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 843

cacum en (co lu m n ae V erbi D ei) 4, rata a n im a e a D e o 2, 4, 4 11 ; in s p ira ­

60 . 2 1 3 ; u t -i a r a d i c e p r o c e d u n t , it a t i o n i s D e i 1 , 13 5 ; e t i n t e l l e c t u s f e r -
u irtu tes a tim ore D o m in i 8, 723 ; uen tes in h o m i n e q u a eru n t ad ui-
s c i i, t e m p o r a p a t r i a r c h a r u m e t p r o ­ uum D eum an h elare 5, 1225 ; in ­
p h e t a r u m 4, 215 ; tres ( c o r o n a e ) al­ tellegib ilis 3, 2, 6 4 1 ; p r o s t r a t a s u a ­
tius exstantes 8, 8 6. 935; -orum d en te d ia b o lo , eleu a ta ad ag n itio ­
u ir id i ta s ( in t e l le c t u s in a n i m a ) 1, 4, nem D ei (p er F iliu m ) 2, 1, 395 ;
7 6 5 ; i n - o ( c o l u m n a e V e r b i D e i ) 3, rega lis in an im a 4, 409 ; u ir tu tu m
4, 6 1 . 220 p r i m o s e d e t A b r a h a m ; 62. (o rd in is a n g e lici) 1, 6, 1 1 6 ;
2 25 s e c u n d o M o y s e s ; 6 2 . 2 2 7 t e r t i o - - t i s d e c o r 9 9 ; h o n o r e t a l t i t u d o 2,
I o s u e ; i n s i n g u l i s - is s e d e n t r e l i q u i 447; in os -tis h o m i n i s p o sita est
p a tr ia r c h a e et p r o p h e t a e 64. 232. p r o fu n d is s im a et ca p ita lis s ap ien tia
Ram usculus: u ir e n s 3, 10, 4 7 6 . 7 5 7 ; 3, 6 , 3 1 9 ; p u l c h r i t u d o 1 , 6 , 88 ; r a d i x
-i m i r o m o d o c u m f l o r e p u l l u l a n t e s 2, 3, 1698 ; s c ie n t ia 3, 6, 4 3 6 ; s e n s u s
6, 2 1 9 . 943. (quasi so n u s tu b ae) 13, 574; sym ­
Rana: -aru m u en en a m o rtifera 3, 8, p h o n i a 20. 3 0 4 ;
308 ; i m m u n d i t i a scatu riens a b e x ­ - -ti ( i n h o m i n e n o n b a p t i z a t o ) d e e s t
trem itate u en tris u erm is 2, 7, 35 . p r a e c e lle n s h o n o r u i t a e 7 , 341 ; -te
124. 4 6 1. 466. su bn ixu s h o m o 2, 3 3 2 ; d e -te r e ­
Rapacitas : co rd is 3, 9, 69 9 ; c r u d e l i s ­ sp o n su m in o b o ed ien tiae red d en d u m
sim a d ila n ia n s eccle sia stica in stitu ta 5, 2 2 6 ; i n - t e 7 4 4 u i g e n t i n t e l l e c t u s
1 1 , 33 0 . et sap ien tia, decor et u erec u n d ia;
R apina : d i g n i t a t i s s a e c u l a r i s a u t sp i­ 11. 229. 231 h o m in is b o n u m r e s p o n ­
r i t a l i s 3, 6 , 2 8 . 4 4 8 ; d i g n i t a t u m 438 d e t m a lo et m a lu m b o n o .
sa ecu la riu m ; 461 sp irita liu m ; -ae Reatus: 2, 5, 477; d iru s 6, 2649;
d o m u s 9, 6 7 0 ; m u lta e in p o te s ta ti­ h o m in is 1 1 9 5 ; m a g n u s 3, 1 6 9 2 ; e x
b u s et s u c c e s s ib u s 1 1 , 183. n eg lectu sacrificii 6, 1510. 1566;
Raptor : n eq u issim u s p asto rem su u m p o p u li 2561; su p erb iae 2655; -us
e x p e lle n s 2 ,6 , 1830; - e s 3, 122; n o d u s 2649 ; a rea tu s u o r e x a e te rn u s
3, 8, 435; -is p eruersi in sid ia e e rip it h o m in e m 5, 4 7 7 .
6, 431- Rebellio : 2, 6, 2634 ; 3, 9, 7 5 1 ; in a n is
Raritas: h o m i n u m 2, 6 , 2 1 0 8 . ( V e r b o D e i) 4, 158.
R atio : 1 , 4 , 3 2 . 7 0 7 ; 3, 1, 39 4 ; q u a s i Receptaculum : h o m i n i s 2, 1, 148.
fr u c tu s a n im a e in m a tu rita te p e r fe c ­ Receptio : b e a t a 2, 5 , 9 3 9 ; i n f i d e l i t a t i s
tu s 1, 4, 7 6 7 ; o s te n d it m ih i q u ia a c o r n o n c o n f o r t a t 6, 10 72 ; -n is i n t e ­
D e o creata su m 261 ; o s t e n d i t u r in r i o r a 5, 9 3 8 .
in t e lle c t u e t in u o lu n t a t e u e lu t s o n i ­ Recom pensatio : d i g n a ( i n c r e d u l i t a ­
tu s a n im a e 708 ; p r o f e r e n s o p u s siu e t i s ) 3, 7 , 1 2 4 ; n u l l a ( p r o s a n g u i n e
D e i siu e h o m in is 709 ; c u m s cien tia F i l i i ) 3, 1, 2 4 3 ; u i l i o r 2, 5, 1501.
u i g e t 2 6 1 ; -n is s o n i t u s in a u d i t u e t in Recordatio: 3, 2, 3 9 9 ; a e r u m n a r u m
in te lle c tu 7 1 1 ; q u a -n e ira, o d i u m , 3, 506; boni et m ali 1, 4, 856;
s u p e r b i a c o m p e s c i t u r 10. 3 4 2 ; c u m co n san gu in ita tis 2, 453; fid elis 4,
-ne sensus h o m in is d e clara t o m n e s 352 a n i m a e ; 2, 6, 544 ( s a c e r d o t i s ) ;
uires a n im a e 727. g lo ria e terren ae qu asi fu lg e n s ru b o r
Rationalitas: 3, 4 , 60 8 ; a p p a r e n s i n 7 ,4 2 9 ; in tellectu s 3, 1 0 , 233 ; m e n t i s
c i r c u l o h o m i n i s 1 , 1, 1 4 7 ; d a t a h o ­ 1 , 2 2 9 ; 3, 5 7 0 ; 9 , 9 9 7 e l e c t o r u m ; 10 ,
m in i a D e o 3, 7, 34 4 ; d is c r e tio et 7 3 9 ; m o r t i s 3, 2 7 7 ; p a s s i o n i s C h r i s t i
sap ien tia est in eis qui hum anam I e s u 9, 9 8 7 ; u i r i c a r n a lis a b i c i t u r a
c a r n e m i n h a b i t a n t 2, 1, 1 3 7 ; f ir m a n s u irgin e 2, 3, 4 9 1 ; u i t a e 3, 3, 567;
6, 1189; 1191 et su b lim a n s h o m i­ V n ig en iti 2, 6, 1334; -nis m en tis
n e m ; h o m in is 3, 13, 50 7; h o m in u m uestrae su ffla tu s 1, 2, 6 4 1 ; ( u i t a e )
1 , 6 , 163 i n h u m a n o p u l u e r e p o l l u t a , gem itu s 3, 3, 5 6 6 ; i n - n e m c o r p o r i s
s u b le u a ta ad ca elo s ; 3, 6, 3 5 5 ; in s p i­ sui F iliu s a cce p it p a n e m 2, 6 , 8 37 ; in
844 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
-ne su d oris co rp o ris sui b en ed ix it 3 5 2 ; p iu s 2, 6, 6 5 8 ; 3, 6, 1021 et
p a n e m 843. n o b ilissim u s; sum m us 9, 975; -is
Rectitudo : 1 , 2, 5 54 ; a b i c i e n s i n i u s t i - c a ro et sa n g u is 2, 6, 658 ; c o r p u s et
tiam , e t in iu stia -n e m i m p u g n a t 2, 6, san g u is 1434 ; cru cia tu s et s a n g u is 3,
1991 ; c o n d it io n u m d u a r u m s a e c u la ­ 1, 252 ; p a s s i o 9, 998.
riu m 3, 6 , 548 ; D e i 1 1 , 1 6 6 ; d e u o t e Reditus : b e a t u s 3 , 6 , 7 9 4 .
c o l e n t iu m 2 5 3 ; e le g a n tis s im a (d iu i- Refectio: 3, 1 3 , 6 3 1 ; a n i m a e (sacer­
nitatis) 9, 796; falla x (sim u la ta a d o t i s ) 2, 6 , 1 5 7 1 ; a n i m a r u m 4 10 ad
d ia b o lo ) 2, 7, 2 4 3 ; F ilii 1 , 6, 1 6 8 ; salu tem cre d e n tiu m ; 1972 sacrifi­
(Io h a n n is B a p t.) 2, 5, 6 5 6 ; iu d icii ciu m m u n d issim u m alta ris; ca eles­
D ei 3, 5, 1 8. 2 9 6 . 3003 m a n d a t o r u m t i u m 9 9 8 ; c a r n a lis 1385 ; c o n f e s s i o ­
in terioru m 1 ,6 , 110 ; (m in isterii sa­ n is p u r a e q u a e r e n d a e d u m tem pus
ce rd o talis) falla citer u su rp a ta 2, 6, est 2437 ; co r p o r is 3, 6 , 368 ; e l e m o -
1879; operum bonorum 5, 1093; synarum 2, 6, 2482; in d eficien s
o s t e n d e n d a p o p u l o D e i (a s a c e r d o t i­ 1 7 57 ; u e r a e t s a l u b r i s d a t a in p e r c e p ­
bus) 1 ,9 8 ; q u ietis 3, 6, 615 ; se ru itii tion e co rp o ris et sanguinis F ilii
D ei 2, 6, 2091 ; u e ra 9 3 0 ; 14 0 8 ; -nes b e a titu d in is 1002.
— - i n i s a m a t o r e s i , 3, 4 7 2 ; d o m i n u s 2, Refrigerator: i g n e u s 3, 7 , 2 0 4 .
6, 1990 ; c a n d o r 3 , 1 1 , 3 5 2 ; f o r t it u d o Refrigerium: t a n t u m 2 , 5, 1 3 5 6 .
10, 7 0 9 ; in c h o a tio 2, 5, 9 3 2 ; sub- R efu g iu m : c e r t i s s i m u m f r a g i l i t a t i
le u a tio 3, 6 , 548 ; u i a 1 , 2, 4 0 0 . 4 9 2 ; e s t u i r t u s f o r t i t u d i n i s 3, 9 , 2 0 1 ; F i l i i
2, 5, 3 9 8 ; 6 , 2 5 9 8 ; 7 , 3 1 7 . 3 6 9 ; 9, 6, 779-
9 32 ; 1 3 , 5 2 7 ; u ir id i ta s 6, 930 ; u is u s Regeneratio : aquae per ag n u m 3 ,13 ,
5, 1 0 9 9 ; i n - i n e p e r s e u e r a n t e s 1 , 2, 118 ; (h o m in is) 2, 3, 6 1 6 n o u i ; 6 4 9 .
9 ° . 95 ; 4 , 4 8 2 . 653 ; n o u a 3, 6, 1003 ; s a l u a t i o n i s 2,
Rector : i u s t u s 2, 5, 15 2 1 ; - e s a p o s t o - 4 , 303 ; s e c r e t a 5, 2 2. 2 5 . 2 8 . 6 5 . 508.
l i c i 3, 9 , 3 5 0 ; f a c i e n t e s i n s e m e t i p s i s 5 17 . 566. 6 10 . 628. 1 12 4 . 114 8 . 1 15 6 .
n ig re d in e m tristitiae 11, 175; se 1160. 1180; secunda 3, 7 5 1 ; 3, 9,
in u o lu e n te s lu to im m u n d itia e 177; 3 9 7 ; spiritalis 2, 6, 3 6 9 ; 3, 7, 32; ;
p ostpon en tes d iu in a m leg em in S p i r i t u s e t a q u a e 1 , 2, 54 2 ; 2, 3, 3.
co n trarietatib u s m a lo ru m 179; p ro ­ 135. 1 3 8 . 2 4 8 . 5 2 9 . 8 01 ; 4 , 7 7 . 2 1 3 .
fu n d i scru tato res u e r b o r u m u eteris 2 3 9 . 3 1 3 ; 5, 6 7 0 ; 6 , 3 0 1 . 1 1 8 4 ; 3, 9,
et n o u i t e s t a m e n t i 4 , 286 ; r e c t i 2, 5, 525. 9 8 1 ; 10, 8 3 1 . 9 3 2 ; uera 2, 3,
1509 ; te m p o r is g ra tia e 3, 6, 12. 263. 584 ; u ita e a d s a l u a t io n e m p e r c i p i e n ­
Recusatrix : c u n c t o r u m p u e r i l i u m in d a 792 ;
m alis (a b s tin e n tia ) 3, 6, 6 0 7. - -n is a q u a 3, 7, 287 ; c a n d o r 9, 981 ;
Redemptio: 3, 1, 2 0 2 ; 7, 380; 10 , con stitu tio 2, 3, 5 9 9 ; f o n s 4 , 195 ;
486; an im aru m 9, 894; 11, 776; i t e r 5, 2 2 . 2 5 . 2 8 . 6 5 . 50 8. 5 1 7 . 5 6 5 .
f i d e l i u m 13 , 485 ; (F ilii in c a r n a ti) 2, 610. 628. 1124. 1148. 1156. 1160.
1, 3 6 4 ; g e n e r i s h u m a n i 5, 4 7 5 ; 6, 1 1 8 0 ; l a u a c r u m 3, 3 6 2 . 7 3 3 ; s e c u n ­
364. 688. 9 46 ; 3, 1, 302 ; h o m i n i s 1, d a e s a n c t i t a s 7 5 1 ; u i a 3, 1 3 , 1 1 8 .
3, 6 1 5 ; 4 , 8 3 5 . 10 0 8 ; 2, 6, 741 ; 3, 2, R egina: u i r t u t u m e s t h u m i l i t a s 1 , 2,
49. 686 ; 6 , 596 ; h o m i n u m 1 , 2, 425 ; 7 2 9 ; et uide: H u m i l i t a s .
2, 6, 8 78. 8 8 ; F iliu m V irgin is per R egio: 2, 5, 6 4 7 ; c a n d i d a q u a e p e r
fid em in sp icie n tiu m ; 2713; 3, 3, sp ecu lu m fidei d em on strata est 6,
100; m u n d i 2, 6, 2391 ; p o p u li se­ 1 2 0 0 ; c l a r a (i. e. p a r a d i s u s ) 1 , 2, 60 .
ducti 3, 4, 372; p o p u lo ru m 2, 6, 64. 229. 241. 651 ; lo n g in q u a 3, 1,
312 ; et s u b le u a tio h u m a n i g e n e ris 1, 22 2 ; - n e s s e n s u u m i n s a n o r u m 3, 1 3 ,
3, 156; s alu tifera 2, 6, 1743; -n is 114; -n um lo ca 2, ;, 211; -nes
c o n s o l a t i o 1 , 4 , 9 8 9 ; f e l i c i t a s 3, 3 2 9 ; com prehendere non u alen t sensu
p a l a t i u m 2, 6, 17 4 3 ; s c u t u m 3, 13, h e r b u l a e 3, 10, 180 ; c i r c u m d a n t h e r ­
3 7 7 ; t a c t u s 2, 1, 3 2 1 . b u la e u tilitatis u s u 182.
Redemptor: m eus ag n itu s 1, 4, R egim en: 2, 1, 142; co n stan tissi-
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 845
m u m Filii h o m in is 3, 1o, 558; e c cle ­ R eligio: sp irita lis 2, 5, 1257. 1272;
siasticu m 2, 5, 2 9 . 6 3 0 ; i n p o p u l o -n is c o h o r s p lu r im a 74 1 ; e c cle s ia s ti­
p e r S p ir itu m s a n c tu m p r o p te r effica­ c a e 289 n u t r i m e n t a d u l c i s s i m a ; 182
cia m u tilitatis d is p o s it u m 3, 6, 266 ; o r d o ; 281 p e r f e c t i o ; 4 1 8 s a c r a t i s s i m u m
saecu la re 565 ; s p i r i t a l e 2, 6, 2 5 4 9 ; p a c t u m ; h u i u s (i. e . s a n c t a e c o n u e r -
u tilitatis 3, 6, 4 0 6 ; satio n is) h o m in e s 760; h u iu sm o d i
- -in a b o n a ad u tilita te m h o m i n u m a p o p u l u s 7 6 7 ; s i g n u m a c c e p t u m 74.
D e o b e n e d i s p o s i t a 9, 7 2 2 ; d i g n i t a ­ 1240 ficte; 70. 1196 in u o lu n ta te
tu m n o u a r u m 6 ,2 8 5 1 h o m in u m d is­ co rd is, p o ste a a b ie c tu m ; 77. 1358
p osita sunt ut h o m in e s p e r ea d is­ in sip ien ter; sig n u m 1248 n otan s
cant tim ere D e u m 9 ,7 3 8 ; p ra e sig n a ­ t a n t u m e x te r iu s ; 1202 s u s c e p t u m in
ta 6, 285 ; p r i n c i p a t u u m (o rd in is c o n d im e n to iu stae in te n tio n is ; sp e ­
a n g e lici) 1, 6, 1 5 6 ; cie s 3, 6, 466.
- - - i n i s c u l m e n 2 , 5, 1 5 5 7 ; d i g n i s u n t Reliquiae: 3, 2, 3 0 0 ; q u a s la q u e u s
h o m in es q u i m a tu ro sensu su n t 3, 6, m o r tis n o n c o m p r e h e n d it saluae fa c ­
3 1 . 4 7 6 ; d i g n i t a s b o n a e s t 9 , 3 6. 7 1 7 ; t a e s u n t c u m a p e r t a s a l u a t i o n e 30 2.
o f f i c i u m 2, 6, 1 5 4 9 ; p o t e s t a s 3, 6 ,3 2 . Rem edium : 2, 5, 6 6 0 ; ba p tism a tis
486. 565 ; s i n e - i n e m o r e p e c u d u m s u b e u a n g e l i o s u s c e p t u m 3, 12, 246 ;
u i u e n s ( p le b s ) 9, 746. co n so latio n is d em on stratu m cum
Regnum : apertum 2, 6, 899 ; p aen iten tia 2, 6, 1 5 8 0 ; s a l u a t i o n i s 1,
- b e a t i t u d i n i s 1 , 1 , 5 7 ; c a e l e s t e 2 , 6 2 5; 5, 1 4 6 ; 3, 7, 312 uiuificae ; salu b re 2,
699 p r o b a n d u m p e r g e h e n n a m ; 2 ,4 , 5 , 7 1 1 ; sa lu ta re 2 5 8 ; salutis 6, 2434 ;
313; 6, 288; 3, 11, 881; 12, 6 ;; p a e n i t e n t i a e 5, 1 6 1 0 ; 6 , 2 4 0 4 ; p e c c a ­
ca elo ru m 2, 6, 2053. 2186. 2191. to ru m 5, 1 6 0 2 ; p ieta tis D e i 1592;
2 6 2 1 . 2 6 2 5 ; c r e a t o r i s 3, 585 ; p u r g a t io n is 6, 15 5 . 2376 ; 2378 p r a e ­
- D e i 1, 1 ,2 . 5 1 . 68 ; 4 , 9 9 3 a p e r t u m f i g u r a t u m in a n t iq u is p a t r ib u s ; u u l-
cu rren ti, clau su m ia cen ti in terra; n e r u m p e c c a t o r u m 2 4 2 0 ; -a u e r a 5,
957 e m e n d u m , n o n io co a cq u iren ­ 541.
dum ; 2, 3, 5 7 6 . 8 0 0 ; 6 , 1 3 9 4 . 2 5 4 8 ; Remissio : b lasp h em ia e 2, 5, 1 6 4 3 ; i n
3, 1, 3 7 7 p a r a t u m u o b i s ; 7 , 4 3 2 ; 1 1 , f u t u r o 3, 9, 643 ; p e c c a t o r u m 1, 2,

847; 7 8 1 ; 2, 3, 56 3 d a t a i n a q u a . 565 p e r
-d ia b o li 8, 7 6 4 ; m undi 2, 6, 2 5 0 1 ; S p iritu m san ctu m ; 781 per p erfu ­
P a tris m ei 831 ; q u o d P a te r p r a e p a - s i o n e m b a p t i s m i ; 6, 829 ; -n is le n ita s
r a u i t d i l i g e n t i b u s s e 90 0 ; s u p e r n u m 6, 1 2 7 3 ; p a e n it e n t ia 3, 5, 1 6 1 .
1 , 2, 395 ; 2, 3, 4 9 6 ; 4 , 32 8 ; 6 , 3 2 7 ; Rem issor : e t c o n s o l a t o r o m n iu m d o ­
- -a ca e le s t ia q u a e s it a , te r r e n a c o n c u l ­ lo ru m D o m in u s Iesus 3, 6, 188;
c a t a 1 , 5, 6 2 ; i n c u r r e n t e s f a t i g a t i o ­ u u l n e r u m p e c c a t o r u m ( F iliu s) 2, 7,
nes debilitatis 3, 11, 167 ; tem p oralia 483.

2- 1 4 3 ; Remuneratio: b e a t a 2, 6 , 2 0 7 1 ; 3, 5,
- -i a e t e r n i h e r e d e s 2, 6, 2 9 ; ; c a e le s t is 7 0 8 ; D e i 2, 6 , 2 5 0 2 ; i n D e o 3, 6 ,
2 8 8 . 1 0 0 7 h e r e d e s ; 4 , 325 s p l e n d o r ; 9 6 2 ; i n a e s t i m a b i l i s 2, 5 , 4 8 4 ; i u s t a 3,
D e i 1 , 1 , 2. 5 1 . 5 4 a e t e r n i t a s ; 3 , 4 1 1 8, 6 3 6 ; s e c u n d u m m e r i t a 1 , 4 , 3 7 9 ;
felicitas ; d ig n it a s 2, 6 , 2 6 2 5 ; h e r e s 3, salutis 3, 1, 5 4 4 ; s u p e r n a 2, 5, 4 1 8 ;
585; 3, 1 3 , 5 54 . 6 2 0 . 6 2 2 ; u e r a 6 1 0 ; u i t a e
- -orum cap ita 3, 11, 186; co r 172; 1 0 , 7 8 1 ; - n i s a u s t e r i t a s 5, 1 5 4 ; b e a t i -
tem p o ra liu m cu rsus q u in q u e fe ro ­ t u d o 13, 6 10 ; m e rce s 2, 6 , 2071 ; 3, 5,
c i s s i m i 2. 1 4 3 ; - o D e i a p t i ( h o m i n e s ) 708.

4, 483- Repositio: le g is u eteris 3, 6, 6 0 6 ; -

R e g u la : n o u a ba p tism i orn ata m a io ­ nes p e r s u m m a m q u ie t e m fid elib u s
r i b u s p r a e c e p t i s 3, 6 , 2 9 4 . p r a e p a r a t a e 2, 3, 2 5 4 .
Relaxatio: - n i s o f f i c i u m 2, 6 , 2 1 4 2 . Reprehensio : - n i s s c a n d a l u m 2, 6,
R eligam en : c a n d i d u m ( o b o e d i e n ­ 2003.
t i a e ) 3, 8, 1 6 5 . 1 0 7 4 . Reprobus : -i 3, 2, 727; p ortantes
846 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
n ig red in em in fe liciu m actu u m 12, Respectus: 2, 6, 3 6 2 ; a u d a c i a e : 3, 8,
1 4 4 ; te n d e n te s ad aetern a s u p p licia 9 17 -
una cu m d ia b o lo 2 6 4 ; -os ab sorb et Responsio: Eluae 1, 2, 18. 2 2 4 ; d e
i n f e r n u m 8 6. 2 7 0 ; - is a d l o c a i n f e r ­ o peribu s h o m in u m 3 , 1 2 , 6 8.
n alia c u m m a g n o u lu latu te n d e n ti­ Responsum : 3, 10, 131 ; a n im a e (d ia ­
b u s 83. bo licis p e rsu asio n ib u s) 1, 4, 336;
Repugnator : e l e c t o r u m D e i (d ia b o ­ aduersus bonum 3, 5, 230. 252;
l u s ) 3, 9 , 1 6 1 . in o b o e d ie n tia e 227 ; co n tra m a lu m
Requies : ( a n i m a r u m ) 1 , 2, 1 8 2 ; ( e l e c ­ 2 4 7 ; r e d d itu m d e ration alitate 2 2 7 ;
torum ) 3, 11, 259; sta b ilita tis 10, S p ir it u s s a n c ti in h o m i n e 1 , 6, 129.
4 56 ; -ei s e p t im a d ie s 1 1 , 4 3 1 . 456. 131. 13 4 ; u irtu tu m 3, 13, 2 6 1 . 322 ;
Res: absconsa 2, 1, 119 ; a lien a 3, 8, -a A d a e et Euae 1, 2, 228; duo:
8 0 2 : 9 , 6 8 7 ; g e s t a 5, 3 8 0 ; n e c e s s a r i a bonum et m alu m 3, 5, 232; -um
7, 1 7 5 ; 2 1 0 i. e . s a l u s e t s a l u a t i o ; a l i c u i d a r e n o n u a l u i ( H i l d e g . ) 2 , 3,
t e m p o r a l i s I , 4, 94 2 ; u ti lis - u t i l i o r 3, 160.
2, 3 1 1 ; Restauratio: h ered itatis 3, 1, 6 12 b o ­
- res a n t e a c t a e 1, 269 ; d e le c t a b i le s 2, n a e ; 1 3 , 145 ; h o m i n i s 1, 286 ; s a lu a -
1321 ; ecclesia e 3, 5, 6 2 . 6 2 5 ; a d tion is a n im a r u m 2, 4 6 6 ; sa lu tis 7,
e c c le s ia s p e r t i n e n t e s 4 8 . 529 ; e m e r i ­ 3 1 6 ; u i t a e 2, 4 , 3 9 9 ; 6, 3 0 2 ; 1400
tae absque tim o re D o m in i gestae aetern ae; 3, 2, 668 ; -n is u it a p l e n a 7,
694 ; f u t u r a e D e i in e c c le s ia 3, 1 0 , 32. 3 1 6-
378 ; h u m a n a e 2, 6, 469 ; m o r tife ra e Restitutio : h o m in is, qu a co m p u ta tu s
1, 4, 694; tam prosperae quam e s t in d e c i m u m num erum num era­
co n traria e 3, 6 , 7 6 6 ; s a e c u la re s 10, t o r u m 3, 5, 5 9 8 ; s a l u t i s 2 , 6 , 3 6 7 .
364; suae 2, 2, 2 1 6 i. e. h o m i n i s ; 3, Resurrectio: 2, 6, 1617; an im aru m
6 , 2 2 3 . 95 3 i. e . m e r c a t o r i s ; t e m p l i 5, exorta in m orte noui Adae 2365 ;
6 0 . 60 5 ; t e r r e n a e 3, 4 8 7 c o n c u l c a ­ F ilii D e i g l o r i f i c a n d a 2406 ; m o r t u o ­
ta e ; 10, 6 6 2 ; rum 17 3 2 ; saluatoris 231. 6 7 7 ; se­
- r e i n u lliu s su p erflu ita s 4, 6 1 1 ; c u n d a : c o n f e s s i o u e r a 2363 ; a d ui-
- reru m d iu e rsa ru m m ercatu s 2 , 7 , 6 1 . t a m in q u a m o r t u i e r e c ti s u n t 3, 8,
182; hum anarum casus fortu iti 6, 855 ; V n i g e n i t i 2, 6, 2 3 1 . 6 7 7 ; -n is
4 6 9 ; p ro p ria ru m ab scisio 3, 5, 382 ; (sim u latae an tich risti) d ies 3, 11,
saecu la riu m 2, 5, 1 2 0 0 a b i e c t i o ; 3 1 . 660 ; glo ria 2, 4, 2 4 6 ; in -n e su a dat
631. 640 co n ta g ia (m on a ch is) ab i- F iliu s p o c u l u m u ita e 6, 112 3 .
cien da; 1163 sucus; tem p o raliu m Resuscitatio: -n is co n co rd ia 3, 13,
s o r d e s 6, 2 1 3 9 ; t e r r e n a r u m u s u s 3, 528.
6, 368; u en era b iliu m terren arum R ete: fid ei con textum 3, 11, 904;
a g n itio n es 2, 5, 1 3 2 4 ; la tissim u m (est ecclesia) co m p lec­
- a rebus 3, 5, 1 9 4 p r o p r i i s m e i s (i. e . a tens m a g n a m m u ltitu d in e m p isciu m
p eccatis) non d eclin an s; 2, ;, 39 2 2, 3, 130; p roiectu m in cap tu ram
s a e c u la r ib u s et o r n a m e n t is se a u f e ­ p i s c i u m 1 8 0 ; i n m o d u m - is p e r f o r a ­
runt ; 3, 10, 662 te r re n is s e p a r a tu m ; tus m u ltis fo r a m in ib u s (u en ter e c ­
- in rebus 848 sp ecu lu m ca th o licae clesiae) 70. 17 5 .
fidei sursum non asp icien tes, sed Retentaculum : p a r u u m i. e . c o n t r i ­
m a g is in p r a u u m o pu s la b o ra n te s; t u m s e c r e t u m c o r d i s 3, 6, 886.
1 , 2 2 2 p a u p e r c u l i s e r a t V i r g o ; 4 , 568 Retributio: aeterna 3, 13, 3 4 2 ; iu sta
p r o p r i i s e p u l a n t e s ; n e c in r e b u s s p i ­ 5, 711 ; m aloru m d ia b oli 1, 555;
r it a lib u s n e c in s a e c u la r ib u s u a le n te s operum 8, 6 3 6 ; s u p e r n a 2, 4, 343 ;
2, 7 , 4 2 6 . u ltio n is 3, 5, 6 5 0 ; - n i s e x c u s s i o 4 ,
Resolutio: an im ae 1, 4, 384. 817. 60 5 ; p o e n a e 5, 7 1 1 .
821 ; -n is t e m p u s 807. Reuelatio : d iu in a 3, 10, 32. 37 9. 5 8 6 ;
R espectio : in -n e a n im a r u m sa n c ta ­ 8 5 4 (i. e . A p o c a l y p s i s ) ; p a n i s (i. e.
r u m 3 , 8, 880. F ilii) 1, 1 0 7 ; r e g n i D e i 2 ,3 , 6 0 0 ; suci
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 847
in m u lie r e 4 6 7 ; u isa e t c o g n i t a p e r stillan tes d e u i u o e t p u r is s im o fo n te
o c u l o s s p i r i t u s 3 , 1 0 , 89 8 . 3, 9, 3 8 9 ; - o r u m i l l u s t r a t i o 388.
Reuerentia: 3, 3, 4 8 1 ; c a s t i t a t i s 2, 5, R ix a : 3 , 6 , 8 6 9 .
349; d eb ita 233 ex h ib ita P a tri; 7, Robur: 3, 9 , 3 7 6 ; ce rta m in is fo rtissi­
318 u e r o D e o ; h o n o r i s 3, 12, 220; m i 10, 622.
iu sta 2, 5, 1482; su au issim a 865; Romanus: -i 3 , 1 1 , 8 6 2 .
s u b u e n t i o n is iu s ta e 7 8 9 ; in -a e le ­ Ros: 2, 5, 1 4 3 2 ; c a d e n s 6, 1016 de
m en ta p erficiu n t p raecep ta D o m in i c a e lo s u p e r g r a m e n ; 1, 4, 570 s u p e r

3 > 5, 4 7 1 - te r r a m ; ca e le stis 3, 13, 652 ; ca eli 2,

Reuersio: (an im a e p aen iten tis) 3, 13, 5, 1 0 5 6 ; c o m p u n c t i o n u m 1436; de­
4 11 ; fid e lu m d e c o n se n su u itio r u m scendens de n u b ib u s 3, 1 0 , 886; p e n ­
9, 833. dens in g ra m in e 2, 1 , 5 5 . 234; per­
Reus : 2, 6 , 1 7 3 1 ; i u d i c i o 5, 1 6 9 6 ; i n fu n d en s terram 3, 1 0 , 888 ; san guinis
m e a p e r d i t i o n e e t i n t u a m a i e s t a t e 3, C h risti 2, 6 ,-1 14 9 ; ro ris ca elestis
1, 237; sen ten tiae iu d icialis 2, 5, b e n e d i c t i o 3 , 1 3 , 6 3 1 ; u m o r 10, 887.
1 7 1 0 ; -i m o r t i s 6 , 2 2 5 0 . Rosa : 3, 10, 309 ; -ae d e s p in is o r i u n ­
R e x : caelestis 2, 6, 2 1 3 2 ; c u n c t o r u m t u r 1 , 4 , 3 51 ; - a r u m f l o s ( F i l i u s ) 2, 6,
5, 3 1 8 ; 3 , 8, 1 1 4 5 F iliu s; exercens 1 2 7 7 ; o d o r 1, 4, 351.
iu d ic ia in r e c t is s im o z e l o 2, 5, 4 6 7 ; Rota: 3, 13 , 183 ; c a r n is h o m i n i s 2, 5,
m e u s et D e u s m e u s 1 , 4 , 3 5 9 ; p raesi- 1 0 5 9 ; c ir c u m u o lu e n s assid u e 3, 10 ,
g n a u i t o r n a m e n t a ca e le s t ia in u ir g i- 4 7 7 . 7 6 0 ; (i. e . d i u i n i t a s ) q u a m n u l l a
n ib u s 3, 13, 178; q u id a m p o lle n s t e r r e n a e x c e ll e n t ia c o m p r e h e n d i t 13,
m u lta fo rtitu d in e 2, 6, 2 1 2 1 ; r e g u m 1 8 3 ; p e n d e n s in ae re 10, 4 1 4 . 6 1 3 ;
3, 13, 234; supernus 2, 6, 2147; -ae circuentes, i. e. p atriarch ae et
terren u s d o m in a tu r p o p u lo 4, 2 10 ; p r o p h e ta e 13, 9 4 ; q u a ttu o r p e r c u r ­
T y r i 3 , 1 , 3 61 ; rentes q u a ttu o r p artes m u n d i 2, ; ,
— -g is aeterni sponsa 2, 5, 4 6 7 ; f il ia 3 95 ; - a e c i r c u i t u s 3, 1 0 , 4 7 9 . 7 6 7 ; in
(an im a) 3, 1 3 , 2 7 1 ; filiae 2 4 7 ; f o r t i ­ -a 4 7;. 614. 731 apparens im ago
tu d o 2, 6, 2 1 3 2 ; in d e f i c i e n t i s p a l a ­ h o m in is (c o n te m p tu s m u n d i) ; 478.
tiu m 1, 2, 6 0 0 ; o s c u l u m 2, 6, 528 ; 761 im a g o im m o b ilis p e rm a n e n s.
p e c u n i a 3, 3 8 9 ; p o t e n t i s s i m i f i l i u s 5, Rotunditas : a etern itatis 3, 9, 786;
122 ; s im ilit u d o 6, 136. 2 12 0 ; s u m m i m ira (c o lu m n a r u m ) 114. 7 8 1 ; in -
conspectus 3, 9, 9 1 2 ; s u p e r n i m e m ­ t e m t o r n a t a e c o l u m n a e 1 1 4 . 78 1 ; in -
bra 11, 362; o rex 13, 449; 617 te p ilis artiu m suarum circu m d at
a l t i s s i m e ; 253 r e g u m . d i a b o l u s h o m i n e m 2, 7, 266.
Rictus: u o racissim u s u itio ru m 3, 11, R u b ig o : am aritu d in is consum ens
3 3 2 ; -us lib id in is s o rd issim a e et d ia­ m e ta lla fid elis s p l e n d o r i s 2, 6, 4 7 2 ;
b o l i c a e 9, 935 ; m o r t i s m a x i m i 2, 1, a u fe re n s d e c o r e m m e t a llo r u m 475 ;
250. in iq u itatis 2, 132; in iu stitia e 3, 5,
Rigatio: san ctitatis 3, 9, 604; -nes 526; m aleficii 1, 352; m o n iliu m
caritatis 2, 6, 1193; -n u m decor a b l a t a 2, 346 ; m o r d a c i t a t i s i n fic ie n s
1193. f u l g o r e m a c tu u m b o n o r u m 6, 4 7 7 ;
Rigor: - is f r i g i d i g l a c i e s 2, 5, 9 0 7 . n e q u i t i a e 2, 3 4 7 .
R im a : -a s c o r d i s c i r c u m s a e p s i Prot. Rubor: co n fu sio n is 2, 5, 9 8 3 ; f a l l a c i s
64. glo ria e 7, 248; fo rtitu d in is 3, 11,
R iu u lu s : o rien s ex m iserico rd ia 3, 6, 1 7 3 ; f u l g e n s i. e . r e c o r d a t i o g l o r i a e
126; uini de to rcu la ri e x p rim itu r, terrenae 2, 7, 4 30 ; sanguinis 1 , 80.
m o d e r a t e f l u e n s 8, 6 7 3 ; 3 0 6 ; 3 , 3, 5 5 1 q u a s i r u b e n s h y a c i n ­
--i efflu en tes in sem in e 1, 2, 612; t h u s d e c o r a n s e c c l e s i a m ; 8, 9 4 8 .
fo n tis salu tis 3, 1o, 48; ; fo rtiu m 2, 2, R uga: -ae c irc u m c is io n is 3, 4, 270;
26; p u rissim i e lig u n tu r de ce teris - a r u m p l e n a ( c o l u m n a V e r b i D e i ) 74 .
aq uis 3, 9, 4 3 4 ; s a n c tit a t is 2, 4 , 10; ; 261 ; -a m n u lla m h a b e t iu stitia D e i
S crip tu ra ru m 1, 5, 31; 2, 6 , 817; 1, 4, 834; sin e m a c u la et sin e -a
84S INDEX VERBORVM ET ELOCYTIONYM
sem per g a u d e b i t e c c l e s i a 2, 4, 133. 1786; d isp en sa to r sacram en toru m
Ruina: h o m i n i s 1 , 2, 7 2 7 . 7 3 3 ; 2 , 5, 3 1 2 ; n o n f ia t q u i s e n o n u a l e t c o n t i ­
1077. 1363; h o stis an tiqu i 1363; n ere 1 3 1 .2 0 8 1 ; h u m illim u s et p u ris­
in fid elitatis e t p e rd itio n is 3, 1 1 , 50 1 ; s i m u s C h r i s t u s 3, 8, 8 94 . 893 ;
m a g n a 1 , 4, 69 5 ; m a x im a 2 , 6 , 2 3 1 3 ; - in d u tu s u e s tib u s sacris a d c e le b r a n ­
m o r t i s 1 , 2, 1 9 7 ; s e r p e n t i s a n t i q u i 3, da d iu in a sacram en ta 2, 6, 2 0 7 . 400 ;
2, 122; -ae aed ifica ta e in p rop riis in u o ca n s D eum 1287 sacratissim is
u o lu p ta tib u s 1 1 , 7 4 8 ; -ae ca s u s 1 , 3 , u e r b i s ; 132 9 m e m o r ia m facien s p a s ­
4 4 4 ; 2, 6, 18 2 3 . 22 4 1 ; p a l l o r 3, 11, s io n is F i l i i ; m in is te r 2402 F ilii. 2444
1 7 2 ; in - a m 1 3 , 6 9 d e m e r s u s a n g e l u s m e u s ; n e g l e g e n s 8 4. 9 1 . 1 3 0 2 . 1 3 3 8
p e r d i t u s ; 1 , 2, 1 9 7 d e p r i m e n s i n i q u i ­ in in d u m en tis aut in uerbis. 1332
ta s. gra u iter co rrip ie n d u s; 86. 105 in
Rumor: 3, 7, 239; bonus 10, 382; o fferen d o panem aut u in u m aut
f a l s u s 2, 4 , 3 6 0 ; t u r p i s a d c o n f u s i o ­ aquam p u n ien d u s;
n e m sui ab h o m in e p ro c e d e n s 421 ; - o ffe re n s e p u la s ad altare n o n reced at
-e s u t i l e s e t i n u t i l e s i n t e r p o p u l o s a se ieiu n u s sed p ercip ia t re fectio n em
d i l a t a n t e s 1 , 3, 1 9 3 ; -is i n i q u i s a p o r a n i m a e su a e 92. 1368. 1 3 7 0 ; p a s t o r
2, 1 4 2 ; m a l i f o e t o r 3, 8, 2 9 7 ; - u m et p ater h o m in u m carn ale co n iu -
u o l a n t i u m e x s p i r a t i o n e s 1 , 3, 2 1 2 . g iu m h ab en tiu m 1940; q u am u is
Rusticus : t i m e n s d o m i n u m 1 , 3, 568 . p e c c a t o r s it , t a m e n o f f i c i u m b a p t i s ­
m i D e u s a b e o s u s c i p i t 3, 3 9. 7 3 ; .
S 73 7 ; p u rificatu s a c ce d a t ad o ffic iu m
s u u m 6, 1 3 8 2 ;
Sacerdos : accedens 2, 6 , 208. 270. 402 s a c e r d o t i s e s s e d e b e r e t d i a b o l u s (si
ad a lta re ; 11. 397 ad im m o la n d u m ; sacerdos carnale co n iu g iu m habe­
1581 ad o fficiu m ; non acce d a t ad ret) 1 9 4 1 . 1943 ; s a c e r d o t u m (F ili u s
altare g r a u io r ib u s o n e r ib u s g ra u a tu s D e i ) 1 , 2, 3 3 2 ; 2, 3 ,6 3 3 ; s a c e rd o tu m
1 5 7 4 ; b a p t i z a n s 3, 6 8 9 . 69 3 ; q u o m o d o s it d i a b o l u s 6 , 1 2 3 . 1 9 3 9 ;
-celeb ran s sacram en tu m 6, 1342; s e p e l i e n s p e c c a t a in m o r t e Y n i g e n i t i
con feren s rem ed iu m in p a e n i t e n t i a 2405 ; s o b r i u s e t i m p o l l u t u s p a n e m
2403 ; c o n s e c r a t u s 1 9 6 7 in s a n c tit a t e offerre p o te st 1969; sum m us 1379
D eo suo. 1968 uid el. abstractu s a (F iliu s ) ; 2209 s p o n s u s ( u ir g i n u m ) ;
co n cu p iscen tiis carn alib u s ; c o n ta ­ 3 , 3, 23 3 I e s u s C h r i s t u s ; 8, 893 ; 1 2 0 2
m in atu s o s t e n d a t se (F ilio D e i) et C h r i s t u s ; s u p e r i o r (i. e. e p i s c o p u s )
etiam coram m ortali sacerd ote se 2, 4, 2 3 6 ; 264 so lu s e x e rce t u n c t io ­
a c c u s e t 1 3 7 8 ; c o n t u m a x in p e c c a t o , n e m (in c o n f i r m a t i o n e ) ;
accip ien s m u lie re m , a d u lte riu m p e r ­ - u ir un ius uxoris, i. e. e c c l e s i a e in
p e t r a t 2042 ; c o p u l a n s sib i iu s t i t ia m s a n c t i t a t e 6 , 2 0 0 6 ; u n c t u s r e c t e , in
D ei in u x o r e m , cum qua p op u lu s o f f i c i o s u o m a n e n s , q u a m u i s d e a l ii s
e n u t r it u t p a t e r 193 3 . 1933 ; c r e d e n s suis o p e r i b u s s u i s c u l p a n d u s s i t 3,
f id e li te r in D e u m et o fferen s o b la ­ 7 7 1 ; u t a t u r i n d u m e n t i s e t u e r b i s ( in
t i o n e m h u m i l i t e r 3 1. 6 4 3 . 633 ; c u ­ s a c r a m e n to altaris) s e c u n d u m q u o d
sto d ien s se a co n tagio n e m u lieris an tiq u i patres in stitu eru n t 6, 88.
1907; 1 5 3 9 ; n o n u ta tu r m u ltis et m a g n is
-d an s b e n ed ictio n em in la u a cro 3, serm on ib u s (in s a c r a m e n t o altaris)
700. 7 5 2 ; d e c a n t a n s ‘ s a n c t u s ’ e t i n ­ 94. 1383 ;
ch o a n s m ysteria sa c ra m e n to ru m 6, - -tes a p p a r e a n t in c o n s p e c t u m e o s in e
2 2. 5 1 8 ; n o n d e b e t h a b e r e 1 2 4 . 1 9 3 1 co n tag io n e terrenae co p u la e 2136;
duas c o p u l a s ; 2004 d u a s personas ce lan tes c o p u la tio n e m c a rn a le m su b
( i t a u t s it m a r i t u s c a r n a l i s u x o r i s e t spirita li co n iu g io quasi uenenum
u ir sp irita lis co n iu g is); deserens s u b m eile 1 9 4 9 ; n o n se c o n i u n g a n t
sordes, sit am ator iu stitia e D ei ca rn alib u s co p u lis 1924; se c o n t i ­
1967; d iligen s et so llicitu s 111. n e n te s 1 9 7 7 a le u ib u s et in c o m p o s i­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 849
tis m o r i b u s . 1979 (ut c o n u e n it s u c ­ alta ris 6 ,8 8 . 1 53 9 . 1 5 4 3 ; u x o r recta ,
ce sso rib u s a n tiq u o ru m p a tru m et ut ei sp irita li o ffic io d e s p o n s a t a ( e c c le ­
decet h o n o ra b iles p atron o s); de­ sia) 2044 ; p r o p t e r g l o r i a m -tis n o n
m on stran tes p o p u lis rem ed iu m sa­ fit s a c r a m e n t u m 1472; per uocem
lu tis 1 , 2, 360 ; e l i g e n d i b o n i i n g e n i i -tis ecclesia rep o scit d otem suam
e t u irilis a n im i, in te g r ita te m m em ­ 411 ;
brorum habentes 2, 6, 139. 2179; - - tu m castitas 1 9 5 1 ; ( in iq u o r u m ) m a ­
e lig e n te s (e ccle sia m ) sib i in u x o r e m , n u s sa n g u in e a e , co n tra ria s p u rcitia,
ca rn alem co n iu g e m non app etan t a d u lte rin a in iq u itas 2 5 8 0 ; n u m e r u s
2036 ; h a b e n t p o t e s ta t e m lig a n d i et p le n u s 2 1 1 5 ; p au cita s 2103; p ote­
so lu e n d i 178. 2607 ; stas li g a n d i et s o l u e n d i 1 7 8 . 2 6 0 7 ;
-(in iq u i) 2588 tan gen tes D eum in p rin cip es 3, 6 , 803 ; s u p e r i n i q u i t a ­
f o e t o r e i m m u n d i t ia e . 2595 c o n t a m i ­ tem -tu m u lu la n t e le m e n ta coram
nantes p o p u lu m . 2600 praebentes D eo 2, 6, 176. 2574; (testim on ii
ex e m p lu m m o r t is ; in u o ca to res n o ­ legalis) s im ilitu d o est p ig m en tariis
m in is Dei in altari, co n fessio n em 5, 203 ;
p o p u lo ru m su scip iu n t 1, 2, 360; - -tib u s et ce teris m in is tris altaris P a u ­
lig a b u n t 2, 6, 2616 re b e lle s; 2641 lu s s p o n s a m ista m (eccle sia m ) o s te n ­
n e m in e m a b s q u e cu lp a b ili c u l p a ; et d it, q u a te n u s illa m sib i u x o r e m e li­
m in is tr i D e i , m ilita n te s s u b spiritali gen tes, carnalem c o n iu g e m n o n ap ­
n o m in e, caueant carn ales co p u la s p e t e r e n t 6, 2035 ;
1927 ; m o n ea n t p o p u lu m d e co n fe s­ - - t e m in s a c r a m e n t o a lta r is p r a e s e n s
s i o n e 1 7 2 . 2 5 5 3 ; n o u i (i. e . i n n o u i a u x il iu m D e i n o n d e s e rit 19. 50 4;
t e s t a m e n t o ) t r a c t e n t F ili u m in c a s t i­ - a -t ib u s h o c o f f ic i u m in s a c r ific io in
tatis o f f ic io 2165 ; in a n ita t e u e n tr is e t n o n in p l e n i t u d i ­
- o fferu n t sacrosanctum sacrificiu m n e eiu s p e r a g e n d u m est 1 3 8 2 ; c u m
i n p u r i t a t e c o r d i s e t m a n u u m 3, 1 6 4 ; - tib u s F ilii D e i , q u i c o t i d i e in o f f i c i o
o m n e s m i n i s t r i s u n t u n i u s o f f i c i i 6, ip siu s su n t, (ecclesia) n u p tia s p e r a g it
19 4 4 ; non osten d en tes p o p u lo a u c ­ 2009 ; s u b - tib u s in s e r u i t i o a lta ris
to ritatem m a g is te rii lu p i u o can tu r Dei qui p ro x im e m in istra n t, eiu s­
174. 2 5 6 4 ; et p o n tifice s, s u b lege, dem uxoris (ecclesiae) m ariti sunt
fuerun t e ru d itio h o m in u m 2380; 2016.
p o s it i in o f f i c i u m (in in fa n t ia e c c le ­ Sacramentum : 2, 6, 492. 1207. 1 6 9 7 ;
siae) s e c u n d u m q u o d t u n c in u e n ir i a c c ip ie n d u s sp irita li d e s id e r io , n o n
poterant 2113; sacerd o tis sum m i carnali cu p id itate 1387; altaris 14 .
co n stricti, h u m iles et p u ri esse d e ­ 19. 3 6. 50. 53 . 5 7 . 82. 8 5. 88. 9 4 . 1 1 1 .
bent 3, 8, 895 ; s u m m i u e t e r i s t e s t a ­ 4 3 2 . 50 4 . 58 8. 6 7 5 . 9 6 2 . 1 0 1 7 . 1 0 8 7 .
m e n t i 3, 2 3 4 ; t e s t i m o n i i l e g a l i s 2, 5, 1 1 7 4 . 14 8 1. 1304. 1540. 158 3 . 1785 ;
205 ; u i u a n t i t a n e s i n t d u p l i c e s in an corpus et s a n g u i s Filii s it n o n
d u a b u s p e r s o n i s (i. e. in s a e c u l a r i e t d u b it a n d u m 1431 ; (b ap tism i) su sci­
in s p irita li u ia a m b u la n t e s ) 6, 1981 ; p itu r a D e o , q u a m u is sacerd o s cu l­
— -tis a c t u s in iu s t i 2, 3, 7 7 3 ; a d u l t e ­ p a n d u s s it d e o p e r i b u s s u i s 3, 7 7 3 ;
riu m 6, 2043 ; (an im ae) refectio c o r p o r is et sa n g u in is 164 salu ato ris ;
1 5 7 1 ; c o p u la tio carn alis q u a s i uen e- 6, 66. 1 3 2 2 C h r i s t i ; 1 0 7 . 1 3 0 6 . 1 3 3 1 .
num 1949; in u o ca tio n e p erficitu r 1 3 6 4 . 1 4 1 0 . 1 4 5 1 . 1 6 6 5 . 2 2 3 9 5 7 , 309
sacram en tu m a lta ris 66. 1321 ; m a ­ F ilii D e i ; e x cita n s s u p e r n u m am o­
nus 544; o fficiu m 3, 59 . 7 5 5 b a p t i ­ r e m s i c u t u e n t u s i g n e m 6 , 1 6 2 2 ; fi t
z a n d i ; 6, 1 2 8 6 c o n s e c r a n d i ; e t p o ­ p r o p t e r g lo r ia m V n ig e n it i, n o n sa­
p u li d ilig e n tia et s o llic itu d o sacra­ ce rd o tis 1472; totum in teg ru m ,
m e n t i alta ris i n . T786 ; s e r m o n e s in in u isib ile et u isib ile u t V n ig e n it u s
sacram en to a lta ris 94. 1583; supe­ to tu s in te g e r 662 ;
r i o r i s (i. e . e p i s c o p i ) u n c t i o 2, 4 , 23 5 ; -m agn u m in carn atio n is 3, 7 3 8 ; m y ­
u e r b a et in d u m e n ta in s a c r a m e n to sterii 6, 1 1 7 3 ; n e g l e c t u m p e r to r p o -
«50 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
rem 1791; o b la tio n is 830; officii u i u u m in ara c r u c is o b l a t u m 1902 ;
altaris offeren d u m D eo in trib u s - -a et in c e n s u m d eu o taru m o ratio ­
causis 2 3 2 7 ; n u m n e g l e c t a 1 , 3, 9 4 ; -i s a c r o s a n c t i
p e r c e p t u m in m a io r e a u t in m in o r e o b la tio 2, 6 , 428 ; in - o d e f e c t u s ( c u m
qu a n titate 1414. 1417; p ercip ien ­ ibi aut p an is aut u in u m aut aqua
dum 2 4 4 ; 1 3 8 8 in i e i u n i o e t n o n i n n e g le g itu r) 1306.
e p u l i s ; 1 60 3 ; p r i m u m b a p t i s m a t i s 3, Sacrilegium: 2, 5, 8 5. 1465; -um

334; facit q u i u o le n te s D eum sequi per

- s a n c tific a n s h o m i n e m 6, 1 2 8 4 ; s a n c ­ liu o r e m m alitia e retrax erit 1470.
tificatio in om ni san ctitate 1320; Saeculum : 1, 3, 30. 1 9 2 . 5 0 1 . 5 0 7 ; 4,
n o n h u i c s a n c t i u s n e c illi c o n t r a c t i u s ; 1 0 ; 3, 3, 5 3 ; 4, 4 6 7 ; am atu m in
(p ro q u a n tita te), sed illu m in a n s se­ o b l i u i o n e S p i r i t u s s a n c ti 9, 640 ; n o n
cundum fid em p e rcip ie n tis 1 43 5 a r d e n s in q u i b u s d a m t a m f o r t i d e s i ­
s q q .; sanguinis 1089; su m itu r ad d e rio 4, 475 ; fu tu r u m 6 0 6 ; 5, 2 1 4 .
iu d iciu m 1727; supernum 1423. 2 1 9 ; h o c 1 , 2, 2 7 3 ; 3, 5 1 5 . 3 4 6 ; 4 ,
1433 ; s u s c i p i t u r in u e r a c e r t i t u d i n e ; 30 ; 2, 3, 7 4 1 ; 3, 36. 508 ; 4 , 606 ; 3,
per d iu in a m p oten tia m , ita tam en 2 1 4 . 2 1 9 ; 9, 4 6 2 ; 10, 6 36 ; m o r t a l e 2,
quod uisib ile non apparet n isi in 3, 1 4 4 ; o m n e f i d e l i u m 3, 11, 342;
m a g n a n ecessitate 743. 7 6 0 ; to t u m p r a e s e n s 1 , 3, 50 6 ; 3, 7, 3 11 ; 9, 3 58
in s a n c t i t a t e 2 3 4 1 ; et fu tu r u m ; 1 1 , 927 et t e m p o r a le ;
tractan dum et cu stod iend u m d ili­ quod term in u m n o n i n u e n i e t 1 , 3,
g e n tia et s o llicitu d in e , n e s u p e r ter­ 50 7; tran sito riu m 2, 3, 3 9 6 ;
ram n eg lectu m p roicia tu r 1787. - -i c o n s t i t u t i o 1 , 2 , 4 3 9 ; c o n s u m m a ­
1 7 9 0 ; u i r g i n i t a t i s 3, 4 0 7 ; u i u e n s , in tio 4, 8 9 7 ; 2, 6, 6 9 4 . 1393; 3, 11,
o b la tio n e in u isib ile, in u isib ilite r 441 ; creatio 7 , 1 2 7 ; f i n i s 4 , 3 2 4 ; 7,
s u s c i p i e n d u m 6, 6 2 4 ; 1 2 7 ; 1 1 , 929 ; fu t u r i p o e n a 5 , 4 . 149.
- -a 3, 1 1 , 20 2 ; d i u i n a c e l e b r a n d a 2, 6, 1 6 0 ; g u s t u s a r d e n s 9, 344 ; h o n o r et
20 8. 4 0 1 ; e c c l e s i a e 3, 7 9 8 ; f e l i c i s s i ­ d iu it ia e 4, 380; in itiu m 1, 4, 8 9 7 ;
ma 6, 3 1 3 ; o m n i a h a e c in o b l a t i o n e m iseriae et d o lo r e s 3, 3, 10 3 ; n u m e r i
d e m o n s t r a t a 7 4 7 ; s a l u t i f e r a 3, 6 3 3 ; q u in q u e 11, 4 4 7; p otestas 3, 508;
s a n c t a t e m p l i s u n t i n u i o l a b i l i a 1 , 2, tam p raesentis quam fu tu ri 9, 558
3 2 7 ; sp irita lia 3, 6 , 4 43 ; T r i n i t a t i s co n fu sio m ax im a; 428 profu n d a
uerac 2, 3, 1 8. 2 3 9 . 24 3 ; D e i ; p ro sp e rita s 1 , 4 , 330 ; so llic itu ­
-i a l t i t u d o 6, 571; co m p letio 211. do 3, 10, 6 ; ; ; s p u rcitia et i m m u n d i­
308; D o m i n u s 1 7 3 7 ; m y s te ria 336; t i a 3, 56 ; s u m m i t a s 4 , 3 2 4 ; s u r g e n t i s
-orum co m p le tio 238 ; d isp en sa to r ortus 2, 5, 225 ; t r i s t i t i a 2, 7, 4 2 4 ;
( s a c e r d o s ) 6, 3 1 2 ; m y s t e r i a 23. 3 19. u o lu p ta s 3, 4, 5 1 4 ; u o lu p ta te s 2, 3,
325 ; s a l u t i f e r o r u m n u n tiu s est F i­ 619;
li u s 5 , 6 3 3 ; p r o f u n d i t a s S p i r i t u s a n c ­ --o ren u n tiare 2, 3, 1373- 1576;
t o i n s p i r a n t e m a n i f e s t a t a 6 , 8. 3 7 1 ; - o r u m finis 1 , 6, 6 2 ; 3, 9, 8 3 6 ; 1 1 ,
seren itas in c o m p re h e n sib ilis 24. 15 0 ; ad -u m stu lti, p r o p r e r e a - u m
52 0 ; ( T r i n i t a t i s ) d i l a t a t i o 3, 1 8 . 2 3 9 . fu g iu n t 2, 5 , 1 2 6 2 ; a n t e -a D e u s 1 , 6 ,
Sacrificium: 2, 6, 12 0 9 ; Abel Deo 61 ; - o d u r a n t e 3, 9 , 845 ; a - o r e c e d e ­
a c c e p t u m 5, 2 6 2 ; a l t a r i s 6 , 5 5. 1 0 8 7 ; re p r o p t e r t i m o r e m d o m in o ru m 2,
d u lcissim u m 3, 2 0 9 : i m m a c u l a t u m 5, 1 2 6 8 ; c u m - o l a b o r a r e 1 2 4 4 ; i n - o
o fferen d u m D e o 5, 2 2 1 ; m u n d i s s i ­ 1167 degere; 3, 12, 321 effu gere
m um 6, 1975; o b la tu m 6, 1324; t e n e b r a s ; 1 , 6, 153 p r in c ip e s h o m i ­
p o llu tu m in c o n i u n c t i o n e m u lieris n u m ; 229 u iu c r e .
2164; sacrosanctum 3, 16 5 super Saeuitia: h o m in u m 3, 7, 230; illu so ­
s a n c t u m a l t a r e ; 5, 2 5 4 ; 6 , 4 2 8 ; s u ­ ri s ( d i a b o l i ) 1 3 , 2 2 3 .
p ernum 3, 5,. 6 1 1 ; illu d q u o d e s t u ita Sagitta: artis d ia b o l ic a e 3, 9, 9 18 ; -ae
u i u e n t i u m et r e f e c t i o a n i m a r u m s p e ­ acu tissim a e 2, 7 , 1 1 9 . 43 3 ; d i a b o l i 1,
cu lu m q u e u irtu tu m 2, 6, 1972; 4 , 341 ; i g n e a e d e f l a t u i m m u n d i t i a e
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 851
in ce n d ii a rd e n tis sp iritu s fo r n ic a tio ­ F i l i o 6 , 9 7 1 ; p o p u l i D e i 2 , 2, 1 0 2 ;
n i s 3, 8, 4 4 8 ; i g n i t a e p e r s u a s i o n u m - r e p a r a t a i n b o n i s , m u t a t a d e u i t i i s 3,
d ia b o lica ru m 3 5 2 ; ( in im ic o r u m ) 1, 6, 2 5 6 ; a d r e s t a u r a n d u m Adam 2,
4 , 2 1 8 . 2 2 8 ; o r i s ( d i a b o l i ) 2 , 7 , 33. 4 5 9 ; et restau ratio h o m in is i , 28 6;
1 1 9 . 4 5 1 . 45 3 ; p h a r e t r a e m e a e ( D e i ) s a n c t i t a t i s 9 , 1 0 0 3 ; s u p e r n a 8, 1 0 1 7 ;
3, 13, 646; uenenosae p o llu tio n is s u r g e n s e x o m n i i u s t i t i a 2, 1 9 9 ; u e r a
h u m a n a e u it a n d a e 2, 7, 5 2 4 ; 2, 6, 4 4 9 ; p e r u i s c e r a p a t e r n a e m i s e ­
— - a s c o l l i g e r e , d e p o n e r e 1 , 4 , 2 2 8 ; -is r i c o r d i a e 3 , 3, 3 5 8 ; u i u i f i c a 7 , 2 8 6 .
a g g r e d i t a b e r n a c u lu m 218 ; im p le tu r
ia n u a ta b e rn a c u li 221. - - n i s (an im ae) felicitas 10, 7 5 7 ; a n i ­
Sal: d ifflu en s in aqua 3, 12, 130; m arum 6 , 9 70 . q u a s i f u n d a m e n t u m
su d a n s e x a q u a 139. ex sistit d is c r e tio ; 57. 965 h ab itu s;
Salomon : 1 , 1 , 9 . 1 1 4 . 1 1 6 ; 2 , 2, 2 0 1 ; 8 40 p a r s d e x t r a ; 2, 4 6 6 r e s t a u r a t i o ;
3 , 2, 3 3 6 ; 1 1 , 7 4 0 ; -is s a p i e n t i a 4 , 6 , 4 7 . ; 8 ; s t a t u s ; 9. 2 5 3 u e r b a ;
5 80 ; u e r b a i , 5, 3. 4 2 ; 2 , 2, 1 1 . 203 ; -aq ua 7, 329; b a p tism a 2, 4 , 140;
6 , 4 6 . 803 ; 7 , 4 5 . 3 7 1 ; 3 , 2, 1 8 . 3 3 7 ; bea titu d o 1, 316; bona o m n ia 2,
4 , 4 4 . 5 9 0 ; 8, 2 5 . 8 1 5 ; 9, 2 8 . 3 7 8 . 10 5 ; c a c u m e n 3, 6 , 6 2 9 ; d e x t r a 5,
Saluatio : 1 , 2 , 3 5 8 . 7 9 5 ; 2, 1 , 34 3 ; 3, 4 3 0 ; 8, 1 1 4 5 ; d i e s 1 , 2, 1 9 8 ; f i l i i 2 , 1,
246. 2 8 1. 349. 663. 793 ; 4 , 3 1 4 ; 5, 3 5 1 . 3 5 4 ; f o n s 3, 5 1 0 ; 6 , 1 1 5 8 . 1 6 9 4 ;
1 5 8 2 . 1 6 1 2 ; 3 , 1 , 5 4 3 ; 2 , 1 8 1 ; 3, 2 4 1 . 3, 4 , 285 ; g l o r i a 1, 5 7 0 ; i n t r o i t u s 1 ,
2 6 0 ; 7 , 2 1 1 . 3 4 0 . 555 ; 8, 9 1 0 ; 9 , 25 5 ; 1 , 33 ; 2 , 3, 585 ; l a u a c r u m 2 6 4 ; l u x
a d e p t a p e c u n i a 9 , 6 35 ; a n i m a e 2 , 3, c l a r i s s i m a 3, 8, 5 9 6 ; m o n s 2 , 7 , 54 0 ;
7 1 5 ; 3, 1 , 1 9 1 p e r p a e n i t e n t i a m ; 2, p a r s 3, 6 , 6 1 5 ; 7 , 1 1 1 b o n a ; r e g e n e ­
297 n o u i te s t im o n ii; 10, 8 19 ; r a t i o 2 , 4 , 303 ; r e m e d i u m 1 , 5, 1 4 6 ;
— an im aru m 2, 1, 188; 5, 4 7 8 ; 6 , 3. 3 , 7 , 3 1 2 ; s a n c t i t a s 8, 7 9 0 ; s i g n i f i c a ­
265. 282. 302. 360. 4 1 3 . 901. 943. t i o 2, 5 9 9 ; t e g m e n e t i n i t i u m ( m i s e ­
1 5 1 8 ; 7 , 294 ; 3, 1, 19 1 ; 2, 1 9 9 . 2 4 1 . r i c o r d i a ) 3, 3 2 4 ; u e s t i g i a 8, 6 0 4 ;
2 9 6 . 3 1 6 . 4 5 9 . 4 6 3 . 4 6 6 . 5 2 3 ; 6 , 9. - a d - n e m i n t r a t u r p e r s p e m i. e . p e r
253; 256 rep ara ta ; 634 co n fo rta ta F iliu m 7 7 7 ; in - n e m 2, 4 5 9 a c c e n ­
p e r T r in ita te m , re d u c e n s an im as ad su m est ardens o p u s D e i p er b a p tis­
p a tria m ; 723. 8 40 . 965. 9 6 7 ; 990- m um ad restau ran d u m A d a m ; 8,
995 e xcitata in p a ssio n e F ilii, re­ 906. 9 1 0 r e c u p e r a t a u e s tis i n n o c e n ­
d e m p t a i n s a n g u i n e a g n i ; 10 0 8 f a c t a tiae.
p u ra et clara ; 9 7 7 o ffu s ca ta a p p aren s Saluator: e rig e n s p le n a m et san cta m
in p le b e i u d a ic a ; 1015 p r a e c o r d i u m d u itatem Ierusalem , recurrens ad
f o r t e f a c t a ; 6 29 p u g n a n s c o n t r a ui- c a e l u m i n s a l u a t i o n e a n i m a r u m 3 , 2,
t i a , i n F i l i o e r e c t a ; 8, 1 2 2 6 ; 9 , 8 6 7 ; 239 ; F ili u s D e i ; , 748 ; 9, 884 ; h o m i ­
10, 722; 13, 91 ex u lu m ; u elu t - n u m V n i g e n i t u s D e i 2, 6, 6 7 8 ; m u n ­
an im aru m s crip tu ra m aled ictio n is d i 1 7 4 0 ( D o m i n u s ) ; 3, 1 1 , 5 4 2 e g o
( p r o la t a a b a n t ic h r is t o ) 1 1 , 663 ; s u m (d ic it d i a b o l u s in a n t i c h r i s t o ) ;
— a p e r t a 3 , 2, 3 0 4 ; c a r i t a t i s n o n e s t o r t a noster V n ig en itu s Dei 2, 6, 232;
d e n o b i s 2, 2, 9 9 ; d i e i ( e g r e s s u s e x p o p u lo ru m 3, 1, 612; suus i. e.
A e g y p t o ) 6, 1055 ; e m p t a a m e r c a t o ­ a n i m a e 1 , 4, 7 9 9 ; u e n t u r u s 2, 5 , 6 6 3 ;
r e i s t o (i. e . a s i m o n i a c o ) 3, 9 , 6 3 5 ; u e s t e r 1 , 2, 6 3 8 ; 2, 5, 5 5 5 ;
facta 5, 433 in F ilio ; 2, 316 per - - is c a r o e t s a n g u i s 6 , 7 9 0 ; c o r p u s e t
g r a tia m D e i et n o n e x m e r ito o p e ­ s a n g u i s 3, 165 ; e x e m p l u m 3, 8, 9 1 6 ;
r u m h o m i n u m ; fid e lis 2, 1, 10 9 ; p e r g e n s n o b ilis (a p o sto li) 13, 1 1 7 ; h o ­
(gratiam regen era tio n is in b a p tism a ­ n o r 2 , 5, 6 6 3 ; h u m a n i t a s 4 7 3 ; 3, 8,
t e ) 3, 2 8 1 ; 10. 5 1 0 . 5 1 6 ; ( h u m a n i t a t i s ) c o l u m n a
- h o m i n i s 2, 6, 2 6 9 2 ; h o m i n u m 1 , 3, 9 , 4 9 . 5 7 . 1 4 4 . 2 6 1 ; i n c a r n a t i o 3 , 1,
6 2 3 ; 2, 1 , 8 . 1 8 1 ; 3, 2 7 0 ; 3, 1 , 2 8 6 ; 2, 6 1 2 ; 8, 9 3 8 p r e t i o s i s s i m a e t f u l g e n -
3 7 8 ; i n c o r r u p t a 8, 8 3 2 ; m u n d i 8 3 2 ; t i s s i m a ; 1 1 5 9 . 1 2 1 3 ; 9, 883 ; 1 0 , 6 3 6 ;
o p e r i s ( u e r e c u n d i a e ) 3, 308 ; o r t a i n n atiu itatis, p assio n is et sep u ltu rae
85 2 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
n e c n o n re su rre ctio n is et ascen sion is 1314. 1332. 19 7 0 ; 3, 2, 1 7 9 ; 6 , 9 7 2 ;
s i g n a 2, 6 , 2 3 2 . 6 7 8 ; n o m e n 5, 6 6 4 ; 13, 397 h o m i n u m ; 11, 241 m undi
p assio 3, 6 , 1 0 1 5 ; t i m o r e t a m o r 2, 6 , fu d it F iliu s s a n g u in e m s u u m ; 1 , 3,
718. 144 tu a , o s y n a g o g a , e x te n d i (ego
S a lt u s : m e rid ia n u s 3, 1, 527. F iliu s A ltissim i) in carn a tio n em
S a l u s : 1 , 6 , 2 43 ; 2, 3, 6 7 1 ; a e t e r n a 3, m eam .
3, 397; alia exorta est quam illa S a m a r it a n u s : 2, 3, 5 3 2 ; u e r u s 3, 3,
q u a m in p r i m o o r t u h a b u i m u s 2, 2, 39°.

77 ; co n fo rta tio n is uerae 3, 6, 6 4 9 ; Sam son: 3, 1 1 , 8 39 ; d e s e r t u s a b u x o ­

c o r p o r i s e t a n i m a e 2, 6 , 1 7 0 6 ; c r e ­ re 1, 3, 1 3 6 ; f o r t i s s i m u s 3, 1 1 , 834.
d e n t i u m 1 , 3, 2 6 6 ; 2, 6 , 4 1 0 . 9 4 7 ; 3, 8 4 0 ; p r i u a t u s l u m i n e 1 , 5, 1 3 7 ;
4 , 13 5 ; 9 , 4 0 2 . 9 1 6 ; e x o p t a b i l i s 1 , 3 , -is c a p i l l i r e n a t i 1 5 9 ; i n i m i c i d e i e c t i

529 i 3 , 1 1, 8 34 ; d e -e c o m p a r a t i o 1, 3, 11.
- fe lix b o n a e sc ie n tia e 3, 7, 4 7 9 ; fid e ­ 134. 1 5 6 ; e x e m p lu m 3, 1 1 , 73 . 836.
l i u m h o m i n u m u e n i e n s p e r f i d e m 2, S a n c tific a tio : 2, 6, 438. 313. 329;
203 ; g e n e r i s h u m a n i 1 2 , 1 6 4 ; 2, 6, a b l u t i o n i s 3, 5 9 2 ; a l t a r i s 6 , 4 2 1 . 3 1 3 .
1 5 6 ; e t g l o r i a ; h o m i n i s c o m p l e t a 1, 628 ; 3 , 5, 548 ; a l t a r i u m m ystico ru m
3, 30. 500; in d e fic ie n s 4, 1027; 6, 2, 6 , 3 8 0 ; c o m p o s i t i o n i s 409 ; c o r p o ­
238; in terior 3, 7, 506; m e a 2, 6, ris e t s a n g u i n i s F i l i i 1723 ; c r e d e n ­
1 3 1 4 ; m u n d i in c r u c e p e n d e n s lib e- tiu m 311 ; ecclesia e 3, 3, 343 ; f i d e ­
rau it h o m in em 933; nostra (d ici liu m 2, 6, 390 ; h o m i n i s e x s a n g u i n e
p o tu it F iliu s D e i ab a p o s to lis , q u i F ilii 1 1 6 9 ; ( h o m i n u m p e r s a c r a m e n ­
e u m resu rg en tem u id eru n t) 1, 4 0 8 ; t u m a l t a r i s ) 8 02 ; n o u a 3, 2, 6 0 0 ; 7,
- p o p u li 6 , 1 ; . 420. 1 3 3 2 ; p o p u l o r u m 92; operis fu lm in a n tis 2, 3, 666.
3 6 8 . 883 ; 3, 1 3 , 33. 4 8 1 ; r e d e m p t i o ­ 6 6 9 ; o s t e n s i o n i s r e g a l i s 223 ; p l e n a
n i s 2, 7 , 2 9 6 ; r e m i s s i o n i s 2, 2 3 3 ; e t 6, 1 1 ; 6 ; sa c ra tissim a in o m n i s a n c ti­
salu atio h o m in u m 1, 3, 6 2 3 ; 3, 7, ta te est s a c r a m e n t u m 1 3 2 0 ; sp iritalis
2 1 0 i. e . r e s n e c e s s a r i a ; s u a 1 , 2, 5 1 7 ; 3 , 7 , 3 2 4 ; u e r a b o n o r u m o p e r u m 2,
2, 1 , 333; 3, 3, 713 em anans de 6, 1 1 3 2 ; u i r t u t u m 3, 10 0 0 . 1 0 0 1 ; 3,
sum m o bono; 10, 317; sui i. e. 8, 6 6 1 s a n c t a r u m ;
g e n t i s in t o t o o r b e 3 , 4 1 2 ; t u a ( s y n a ­ - -n is a n u lu s 2, 3, i 4 8 6 ; a q u a 3, 5 8 0 ;
g o g a e ) 1 , 3, 1 4 4 ; u e r a 6, 243 ; 2, 5, dom us 3, 7, 328; dos 2, 3, 1484;
6 6 1 ; 6, 832 ; 3, 1 0 , 9 1 9 ; u e s t r a 1 , 2, l o c u s 6 , 4 1 6 ; m e n s a 36 2 ; o rtu s 3, 7,

843; 4, 4 8 8 ; 2, 6 , 4 5 5 . 4 8 6 . 4 9 2 . 92; p o cu lu m 2, 6, 1 2 7 1 ; scientia

1011. 1012. 1057. 1081. 1271; 7, 1 1 3 2 ; s o c i e t a s 3, 9 2 9 ; t e s t i m o n i u m
3 3 8 ; u it a e 6, 1 1 3 0 . 2703 ; 6 6 6 .6 6 9 ;
- -tis a e t e r n a e fe lic ita s 3, 6, 982 ; c a n ­ p e r -n e m S p iritu s san cti P a te r g l o r i ­
d o r 2, 3, 343 ; d i e s p r i m a , d i e s a l t e r a ficat c a r n e m et s a n g u in e m F ilii 6,
3, 3 3 7 . 3 4 1 ; f e l i c i t a s 6 , 1 0 0 9 ; f o n s 3, 3 9 4 ; i n - n e 3, 4 3 9 l a u a c r i F i l i i ; 2 7 6
3 1 4 . 6 6 2 ; 7 , 4 4 6 ; g a u d i u m 1 , 6, 23 3 ; Sp iritu s sancti c o n s e c r a tu r b a p tism a
l a u a c r u m 2, 3, 6 7 0 ; o p e r a f o r t i s s i m a cu m ch rism ate.
1, 1, 1 2 1 ; p o c u l u m 2, 6 , 8 1 4 . 8 6 7 . S a n c tim o n ia : s a n c t o r u m 3, 1 1 , 675.
1737; uerae p rosp eritas 1 , 6 , 243 ; S a n c t i t a s : 2, 7, 2 1 7 ; 3, 2, 1 4 2 ; ab i-
rem ed iu m 2, 6 , 2 4 3 4 ; r e m u n e r a t i o ciens m o llitie m et u a n ita te m c a r n a ­
3, 1, 544 ; r e s t a u r a t i o 7, 316 ; restitu ­ liu m u o l u p t a t u m , s e m p e r se in d i­
t i o 2, 6 , 3 6 7 ; u e r b a 3, 7, 262 ; u estis s t r i c t io n e c o n s t r i n g i t 9, 1 0 0 5 ; a g g r e ­
4 4 3 ; u i a P r o t . 68 ; 1 , 2, 1 9 4 ; 4 , 1 1 8 . d ie n d a u ir g in ib u s et c o n t in e n t ib u s
321; 3, 1 8 1 ; 2, 3, 5 8 0 ; u i t a 1 7 0 7 ; 10, i i . 2 8 1 ; et b o n i t a s P a t r is 2, 1,
u o x 1, 6, 2 3 6 ; 179 ; c o g n o s c it u r in facie in te rio ri 3,
a d - t e m h o m i n u m 6 7 ; 2 , 6, 3 9 6 P a t e r 9, 1001 ; se c o m m e n d a n s r e d e m p t o r i
d istrib u it carnem et san gu inem g em itib u s fid eliu m co rd iu m (i n
F i l i i ; p r o -te 1, 4, 4 1 3 . 1 0 1 9 ; 6, 1 7 3 ; c h r is tia n o c e r ta m in e ) 9 7 6 ; sib i c o n ­
2, 2, 1 9 2 ; 3, 3 0 3 ; 6 , 2 7 7 . 8 3 7 . 1 1 8 3 . ju n g en s o rn am en ta ceteraru m u ir-
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM «53

tu tu m co n te n d it ut p ossit p erd u rare 2, 3, 7 7 9 m a t e r ( e c c l e s i a ) ; u e r b a 3 , 9,

1 0 0 7 ; c o r p o r i s 2, 6 , 1 2 9 1 V n i g e m t i ; 3. 223; uia 10, 208; u irgin es (ut
I , 3, 1 7 6 F i l i i ; 2, 6 , 7 8 . 1 3 4 8 ; 1 4 1 3 e t la p id e s p r e tio s i) 1, 196 ; u m o r s u a u is-
san guinis D o m i n i ; d iligen s S crip ­ sim u s 2, 1, 2 3 9 ; u n c t i o 4, 3 0 4 ;
turas 3, 9, 99 6 ; - - t i a d h a e r e n t iu s te u iu e n t e s 7, 603 ;
F i l i i 2, 3, 6 2 6 ; 6 , 383 a b h o m i n i b u s — in -te 3, 1 1 , 180 m a c h i n a n t e s ( r e c t o ­
u id e r i n o n p o t e s t n isi in s p e c ie p a n is res q u a r t i t e m p o r is ) s c h is m a t a d iu i-
et u in i; 2712 nati de castissim a norum praeceptorum ; 2, 6, 1521
V irg in e; fu lge n s (p er m ortem o m n i s a c ra tis s im a s a n c tific a tio (est
C h risti) in candore regen era tio n is h o c s a c r a m e n t u m ) ; 2, 8 1 p l e n a m i s ­
(in m e n t i b u s h o m i n u m ) 3, 9, 9 8 2 ; sum so lu m V erbum ; 6, 1535 una
i m p o s i t a f a l l a c i t e r 2, 7 , 5 2 7 ; i n t e r i o r c a r o ( F i l i i ) s a n g u i n i e t s a n g u i s il l e
in eb rian s a n im a m 3, 5, 7 1 5 ; c a r n i c o n i u n c t u s est.
-o m n is p erficiend a in F i l i o 2, 2 2 6 ; S a n c titu d o : in a e stim a b ilis 3, 8, 5 3 1 ;
o r i t u r 9, 948 in b o n i s h o m i n i b u s ad in carn atio n is uerae 13. 527. 531;
ornatum caelestis m ilitiae; 226 de o b u m b r a t a h u m a n is m e n tib u s 531.
s a n c ta h u m ilit a t e , n a ta in ip s a , p e r S a n c tu s : -i a b i e c t i ( a m a l i s h o m i n i ­
ip sam ed u cata; (P atris) 2, 6, 4 1 8 ; b u s ) 1 , 3, 345 ; a n t i q u i 2 , 6 , 1 9 6 2 ; 3,
p e r d i t a 2, 83 ; 3 , 7 , 2 6 6 i n s u p e r b a 9, 8 6 6 ; 10, 9 2 1 r e p le ti S p i r i t u s a n c ­
tran sg ressio n e; p erfecta im ita n s to ; 13, 91 (p atriarch ae et p r o p h e ­
F iliu m opere lu cid issim i s tu d ii 9, tae) ; d ilig e n te s s in c e r o c o r d e D e u m
9 79 ; p e r fu s a s p l e n d o r e g r a tia e diu i- i, 3, 345 ; i m i t a n d i 3, 10, 34. 591 ;
nae 964; m agn ifican tes D e u m (p er o p e ra m i­
r e g e n e r a t i o n i s s e c u n d a e 2, 3, 7 3 0 ; r a c u lo r u m ) 1, 6, 231 ; te s ta m e n ti ta m
rep u gn an s d ia b o lo p er fo rtitu d in em u e t e r i s q u a m n o u i 3, 58 1 ;
3, 9, 948 ; r u m i n a n s r e c o r d a t i o n e m - -orum an tiq u o ru m ex em p la 2, 6,
p assion is C h risti Iesu 988; sacra­ 1 9 6 2 ; o r a t i o n e s p u r i s s i m a e 3, 2 0 4 ;
m e n t i 2, 6 , 1 4 1 7 . 1 6 3 3 ; 1 7 6 ; m e d i c i ­ 3, 11, 3 0 0 ; s a p i e n t i a 4 , 3 1 2 ; i n -is
na an im a e ; 2 3 4 2 ; salu ation is 3, 8, D e i 1 0 , 595 i m i t a n d a c a e l e s t i s m i l i ­
7 9 0 ; s e r e n i s s i m a 2, 1 , 4 1 8 ; s i m u l a t a tia; 1 , 3, ; 8 1 b e n e t r i t a e s t i u s t i t i a
7, 3 14 ; tricep s 3, 9 , 2 2 ; . 9 4 9 ; 9 3 0 i. legis.
e. t r i n a e d i g n i t a t i s ; S a n g u is : 1 , 4, 338 ; 2, 6 , 8 28 ; A b e l 3,
- -tis a b u n d a t i a 2, 1 , 4 1 7 ; a l t i t u d o 1, 4, 5, 490; accip ien d u s om ni fid e et
305 ; c o n g r e g a t i o 2 , 6, 2 3 3 5 ; t i n i s 4 , d e u o t i o n e 2 , 6 , 15 2 1 ; A d a e 6 0 . 1 2 4 1
2 0 0 ; f l o s c u l i 3, 3, 2 7 4 ; m u n d u s ante p e c c a t u m ; 1242 p o st
in f r o n t e c a p it is 9, 2 2 1 . 1002 d e x t r a e p raeu an catio n em sp a rsu s in fo e to -
- is s c r i p t u m est 'ra d ix b o n i ’ ; 221. rem im m u n d itia e ; agni 1, 2, 780
1000 m ed ii ‘san ctitas’ ; 222. 1004 i n n o c e n t i s ; 2 , 3, 1 5 4 ; 2 8 4 u e r i ; 3, 6,
sinistri 'n o n p a r c e n s s ib i’ ; 9 9 4 ; a p p a re n s in secretis ca elestib u s
f r u c t u s 2 , 5, 1 4 3 9 ; h a b i t u s 3, 9, 4 7 . p e t e n s s a l u a t i o n e m a n i m a r u m 2 , 6,
94 3 ; h e r e d e s ( h o m i n e s i n p r i m o o r ­ 338; arcendus in sudore p rop ter
t u ) 2, 2, 78 ; h o n o r 3, 2, 2 2 9 ; l i q u o r a m o r e m (D e i) 876 ;
i n t e r i o r 9, 5 0 6 ; m a g n i t u d o 2 , 7 , 1 4 8 ; - et c a r o 1, 4, 279 ; C h ris ti 2, 6 , 2. 26 5 ;
m a t e r ( e c c l e s i a ) 3, 2 6 7 ; 3, 7 , 6. 82 ; 8, 50 1 ; c i r c u m p l e c t e n s e t
- n o u i t a s 1 0 1 ; p a n i s 6, 1 7 5 6 ; p e r f e c t i o ca lefa cien s h o m in e m fig u ra t S p iri-.
3, 2, 34 3 ; p l e n i t u d o 2 , 5, 3 1 2 ; 3, 8, tum san ctu m 7, 352; co n fo rtat
701 ; aquam , aqua -nem d e le n it 2, 6,
-p o ssib ilita s (n u lla carens in F ilio) 1 2 6 6 ; co n se cra tu r c o tid ie su p er alta­
706 ; p r o f u n d i t a s 1, 6, 232 ; r i g a t i o 3, re 1283 ; c o n t in e n s in se c u lp a b ilia
9 , 6 0 4 ; r i u u l i 2, 4 , 105 ; s a l u a t i o 3, 9, crim in a 3, 7, 330; 332 cu rrens in
1 0 0 3 ; s p l e n d o r 1 0 , 39 3 ; s t a t u s 9 , 4 3 . tortu osa d u lc e d in e ; crudus 2, 6,
848; su scitatio n is in itiu m 1, 110 ; 75a;
t o t i u s 7, 202 a l b e d o e t p u l c h r i t u d o ; — in e f f u s i o n e n o n e s t s in e a q u a 1263 ;
854 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
e f f u s u s 7 0 7 p r o g e n e r e h u m a n o ; 1, 2 7 . 2 2 7 . 3 3 4 . 36 8 . 1 6 1 5 ; u i r i l i s 1 1 8 2 ;
2, 7 8 1 i n r e m i s s i o n e m p e c c a t o r u m ; V n igen iti 417; 438 de u in o uuae
2, 6 , 8 80 p r o u o b i s n o n e s t i l l e q u i in c u m a q u a in s a n c t ific a t io n e ite r a tu s ;
u eteri t e s t a m e n to s u b u m b r a s p a r g e ­ 432. 942. 1343 ;
b a tu r ; F ilii D e i 1 , 2, 383; 3, 4 3 8 . - -n is C h r is t i r o s 114 9 ; co n san g u in i­
58 1 ; 2, 3, 1 9 4 ; 5, 1 9 . 4 8 7 . 4 9 8 . 302 ; t a s 1 , 2, 4 6 9 ;
6, 4 1 2 . 4 1 4 . 1 1 0 3 . 1 2 8 3 . 1 2 9 1 ; 134 9 - c o r p o r i s e t -is 2, 6, 1 1 4 . 1800 D o m i ­
effusus ; 3, 1 3 , 38 6 ; f l u e n s 2, 6, 1091 ni m y s t i c a s e c r e t a ; F ilii 1564. 2204
de la tere F ilii; 1532 subtrahendus c o n s e c r a t i o ; 1335 m y s t e r iu m ; 1315
(in s a c r a m e n to p r a e s im p lic ita te a c ­ p a r t i c e p s fit h o m o ; 2 2 4 0 s a c r a m e n ­
cip ien tis) ; fu s u s 3, 10, 576 in ca rita ­ tu m ; 3, 164 saluatoris sacram en­
te; 2, 6, 878 p r o r e d e m p t io n e ue- tu m ;
stra; -e ffu sio 6, 4 1 2 (F ilii) est d o s e c c le ­
- habens testim o n iu m hoc quod re­ siae ; 4 1 4 ; 3, 13, 138. 14 7 . 5 1 9 m a r t y ­
to r q u e a t itin era su a p e r a q u a m ad r u m ; e f f u s i o n e s 1 1 , 3 3 4 ; f l u x u s ( in
d o m u m saluation is 3, 7 ,3 2 7 ; h ic p ro m u l i e r e ) 1 , 2, 307; m a r t y r i u m 3, 8,
u o b i s e f f u s u s n o n e s t s a n g u i s ille q u i 10 8 3 ; no titia se co m m iscen s in
in u e t e r i t e s t a m e n t o s p a r g e b a t u r 2, c o n i u g i o 1 , 2, 4 3 1 ; p o l l u t i i n u n d a t i o
6, 880; h irc o ru m 993; h o m icid ii 3, 6 2 9 ; r u b o r 2 , 1, 80. 3 0 6 ; s a c r a ­
(p o llu e n s san ctificata lo c a ) 3, 3, 38. m e n t u m 6, 1 0 8 9 ; s u i d o s ( i n c o n i u ­
602. 609 ; h o m in is e x p o t u 2 ,6 , 1 1 6 8 g io ) 5, 838; uirilis co m m ixtio 6,
accip it a u g m e n t u m ; 1170 reficien ­ 1182; unda 3, 6 3 7 s u s c i t a n s h o m i ­
dus ; nem a d u i t a m ; 3, 4 3 3 ( F i l i i ) s u s c i ­
- in n o xiu s in n o ce n tis in n o ce n tiae p ien s h o m in e m p aen iten tem ;
1196; -ni et c a r n i (in gu stu pom i Adae)
- la teris e f f u s u s in a n g u s t i a p a s s io n i s n o c i u a d u l c e d o s e i n g e r i t 1 , 4 , 279;
1264; p e r -n e m e f f u s u m s u u m (F iliu s) at­
-m u n du s 1237 ex p ia tu s d e u e n e n o ; tulit sa lu atio n em an im aru m 2, 6,
1261 ; m y ste rii 13 2 6 ; 1 51 8;
-n o b ilissim u s 1 3 2 8 ( F i l i i ) ; 3 , 1 1 , 26. - -n e n o b ilis s im o p e r f u n d e tu r ecclesia
346. 338 (m artyrum ); notus 1, 2, i n c o n s u m m a t i o n e m u n d i 3 , 1 1 , 26 .
481 ; 346; in -ne ueri agni exorta est
- o p tim u s atque p retio sissim u s de e c c l e s i a 2 , 3, 28 4.
u u ln e rib u s (V n ig e n iti) e m an a n s 2, 6, S a n i t a s : 1 , 4, ; 5 3. 9 7 4 - 9 7 5 ; et a ltitu ­
1096 ; d o in D e o 1, 4, 312 ; a n im a ru m 2, 6,
- p e r d e n s c o l o r e m s u b u e r s u s in l i q u o ­ 2 1 9 1 ; in D e o 1, 4, 3 1 2 ; p r o b a n d a
r e m p o l l u t i o n i s 1 2 5 0 ; p o l l u t u s 1 , 3, per in firm itate m 2, 696; u e r a 4,
629; p o p u li alieni co n flu a t (in D 9-
co n iu gio ) 2, 454; p retio su s 2, 6, S a p i e n t i a : e t c o n s i l i u m p o n u n t u r in
4 1 4 ; p r o p r i u s 1 , 363 F i l i i i n c a r n a t i ; f o r u m (a s i m o n i a c i s ) 3, 8, 4 8 3 ; D e i
1 , 2, 3 1 2 d e f u n d a m e n t o a b s c i d i t u r 9, 809; 1, 9. 183 P a tris; 190; s ic
et in lo c u m alien u m a b icitu r (in d if f u s a in V e r b o q u o d V e r b u m e ra t
fo rn ic a tio n e ); p u lch errim u s (F ilii) - 8, 7 3 0 ; e t d i s c r e t i o h u m a n a e m e n ­
2, 1 , 3 1 8 ; p u r p u r e u s 6 , 2 6 9 ; 3 , 7 , 89 ; tis a d c o g n o s c e n d u m D eum 2, 4 2 .
8, 3 96 f u l g e n s l u c e s a l u a t i o n i s ; 6 4 4 ; 648 s u n t u e l u t p a r ie t e s in o p e r e
-red em p to ris 2, 6, 638. 1434; 3, 1, D e i ; d i u i n a i n s c r u t a b i l i s 9 , 1 4 . 28 8 ;
232; e r e c t a i n i p s o s o l e 4 , 288 ; e x q u i s i t a
- (sacerd otu m ) non co m m isce n d u s 13. 1 9 4 ; fid eliu m m en tiu m 2, 1 3 7 ;
san g u in i fra g ilio ris aestim ation is 2, in a e stim a b ilis co n silii D ei 6, 403 ;
6, 1925 ; s a n c t o r u m 3, 1 1 , 3 6 0 ; sal- in s p i r a t a a D e o 2, 4 , 4 1 2 ; m a g i s t r o ­
u atoris 2, 3, 16 5 ; s u u s ( a n t i c h r i s t i ) ru m p rin cip aliu m 3 ,4 , 1 3 . 1 9 4 . 203 ;

3- " , 677; m en tis hum anae 1, 153 clara (ut

- uenarum 3, 169; u e r u s (F ilii) 2, 6, can d id a n u b e s ); 1 3 7 ; m u n d i h u iu s
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 855

stu ltitia est a p u d D e u m 3, 2 3 6 ; m y ­ t e p i d o 3, 9 3 7 ; t e p i d u s i n i q u i r u m o ­

s t e r i i P a t r i s 1 , 18 5 ; ri s 1 , 2, 1 4 1 ;
- o rd in an s in co n silio P a tris in stru ­ - -is d u l c i s p o m a 2 , 5, 6 7 . 1 1 5 8 . 1 1 6 4 .
m en ta creaturarum 9, 802; o rig o S a p p h ir u s : 2, 6, 602. 605; id est
o p e r u m b o n o r u m 8, 7 4 6 ; p a t i e n t i a e d iu in itas F ilii 612. 6 1;; de -o
1 , 4 , 3 3 9 ; p r i n c i p a l i s 48 5 ; p r o f u n d a c o m p a r a t i o 28. 396.
2 , 5, 3 5 8 ; 3, 1 , 3 3 7 ; 37 3 A l t i s s i m i ; 4 , S ata n as: 3, 1, 4 7 8 ; clam an s: ‘ F leu,
203 e t e x q u i s i t a m a g i s t r o r u m p r i n c i ­ h e u ’ 1 , 2, 7 9 8 ; d e i c i e n s s e m e t i p s u m
p a l i u m ; 1, 1 9 0 e t m a g n a D e i ; p r o ­ p er ad u ersitatem 2, 6, 2 3 1 4 ; f u g a t u s
f u n d i s s i m a 6, 3 1 9 e t c a p ita lis p o s i t a ab electis D e i 3, 3, 4 3 7 ; m i h i i. e.
in o s r a tio n a lita tis h o m in is ; 292 o m ­ b e a t i t u d i n i m o l e s t u s 6 , 205 ; u o l e n s
n is d o c t r in a e m a n if e s t a t a in in c a r n a ­ s cin d e re et d iu id e r e i llu m q u i in d iu i-
t i o n e F ilii D e i ; 9, 6 1 6 ; d u u s est 2, 6, 22 5 6 ;
- r a tio n a lita s , d is c r e t io e t - in in h a b i­ - - a e in iq u ita s 3, 3, 29 5 ; p e r u e r s i t a s 2 ,
ta n tib u s h u m a n a m ca rn e m 2, 1, 138 ; 6, 2256 ; p o te s ta s 3 ,6 1 5 ; s p u rcitia 3,
r e g e n s et c u s to d ie n s q u i e a m se q u i 3, 3 0 9 ; - a n i m i t a n t u r h o m i n e s i n d u ­
u o lu erin t, eos uald e d ilig e n s 3 , 9, r a t i 5, 4 8 0 .
807; S a lo m o n is 4, 44. 588. 590; S a tisfa c tio : co rp o ra lis (d elen s p e c c a ­
san cto ru m a r d e n s in f e r u o r e S p i r i ­ t a ) 2, 6 , 1 6 4 . 2 4 5 6 .
tu s sancti 312; et scien tia d iu in ae S a rc in a : m e d u l l a r u m 1 , 4 , 6 1 9 .
Scrip tu ra e 320; S c rip tu ra e d iu in ae S a tu r it a s : o p e r u m b o n o r u m 2, 6,
e x t e n s a in h o m i n i b u s d i f f u s o e u a n ­ 9 2 6 ; s u p e r n a 3, 1 1, 7 4 9 ; -tis a b u n ­
g elio 25. 304; sum m a 2, 5, 329; d an tia 2, 6, 929; ta ed iu m 3 ,10 ,
testatu r 1, 2, 396; uera qu a D eus 468.
co g n o scitu r 2, 5, 1 6 3 5 ; S a u l: 1 , 5, 1 7 9 ; i n t e r f e c t u s i n m o n t e
- -ae a u r u m 3, 8, 1 2 0 4 ; Dei 13, 264 G elb o e 175 ; d e Sam sone, S au l et
a l t i t u d o ; 1 , 3, 4 6 p r a e c e p t a l e g a l i a ; D a u id co m p a ra tio 11. 154.
2, 3, 8 3 4 s e c r e t u m ; d ila ta tio 3, 1, S c a b e llu m : s o l i s 3, 1 3 , 6 3 9 .
190; d o m u s 10, 371 ; h a b i t u s 9, 42. S c a la : q u a s i - e r e c t a u s q u e a d c a ­
798 ; l i b e r 2, 6, 59. 1 6 5 . 1 2 1 4 . 1 2 1 6 . c u m e n t u r r i s 3, 9 , 6 8 . 3 3 1 ; g r a d u s e t
2485 ; m e n t i s h u m a n a e c i r c u i t u s a u t - a e b e n e e t d e c e n t e r o r d i n a t a e 2, 3,
ia ctan tia non potest d eterm in are 157; 8 6 2 i. e . o r d i n e s in e c c le s ia ;
m agn itu d in em D e i 3, 7 , 1 0 ; ; ( m i r a ­ p o s it a e c r y s ta llo 1 , 4 , 87 ; -ae g r a d u s
c u lo r u m ) m ira b ilia 2, 5, 3 3 8 ; o r d i ­ 3, 9, 69. 3 3 8 ; in m o d u m -ae a s c e n s u s
n atio 3, 1, 337; potestas 9, 818; 8, 6 1 . 6 0 2 .
scientia 5, 6 6 4 ; e t s c i e n t i a e 9 , 29 0 S c a n d a lu m : 2, 6 , 2 0 0 3 .
d iu in a e a ltitu d o et p r o f u n d i t a s ; 4, S c a p u la : 1 , 4 , 6 3 ; ; - a e 3, 1 0 , 6 9 .
320 (d iu in a e S crip tu ra e) e x ten sio ; S c e lu s : m u n d i s c i e n t e r a b s t e r s u m p e r
sp iritu s 9, 426 ; statu s 42. 798 ; s tu l­ m o r t e m F i l i i 3, 8, 7 7 8 ; - e r a 7 , 2 7 4 ;
ta e m u ltip lic it a s 2, 6, 1 5 9 1 ; u e r b a 1, ab iecta ex tra u ia m q u a e C h ris tu s est
2 , 2 5 . 398 ; 2, 6 , 58. 59. 1 1 8 7 . 1 2 1 6 ; 3, 2, 3, 3 4 1 ; m u l t a i n i n n u m e r a b i l i b u s

4 , 4 4 - 59 ° ; 9 > 2 -
D J ; u i t i i s 1 , 2, 1 9 6 ; m u l t i p l i c i a p o p u l o ­
- p e r -am o m n ia a D e o cre ata su n t et ru m in c re d u lo ru m 3 , 9 , 3 55; p rio ra
r e g u n t u r 9, 8 1 0 ; 1 0 , 2 2 8 ; t u r p i s s i m a 8, 3 3 9 ;
- -a e t i n t e l l e c t u e s t i n a n i s ( i n s i p i e n s ) - -eris c r i m i n a o m n i a d e le t a in b a p t i s ­
2, 5, i 6 ; ’o ; i n - a m y s t e r i i s u i P a t e r m ate 2, 3, 7 3 2 ; - e r u m c o n f e s s i o ;,
h a b et lim u m , q u i h o m o est 3, 1, 185. 6 58 ; h o rrib iliu m fo eto r 3, 8, 3 2 0 ;
S a p o r: arom atum d iu e rso ru m 1, 2, in fid elita s 2, 3, 340; 3, 12, 248;
7 4 5 ; c i b i i. e. s c r i p t u r a e e u a n g e l i i 3, m u lt o r u m p e c c a ta 1, 4, 7 9 4 ; o n e ra
8, 3 7 2 ; d u l c i s 2, 6 , 60 3 ; d u l c i s s i m u s i m p o r t a b i l i a 3 , 8 , 3 1 1 ; s o r d e s 9, 355.
3, 8, 8 5 4 ; g u s t u s p e r u e r s i 2 , 5, 1 6 7 5 ; S c e p tr u m : reg a le (in dextra m anu
l a c t i s d e l e c t a b i l i s 1 , 2, 4 6 0 ; s u a u i s 2, castitatis) 3, 8, 1 9 3 . 1 1 4 3 .
6 , 603 ; s u a u i t a t i s n u l l u s i n h o m i n e Sch em a: (im aginis tim o ris D o m in i)
856 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
3, 8, 1 4 6 . 1 0 3 2 ; s im ile ( h o m i n u m ) 9, rans m y s te riu m D e i; 397 ap erien s
7 3 . 36 2. om nem iu s titia m in ciu ita te O m n i ­
S c h is m a : in B a a l 2, 7, 5 3 2 ; B a la a m , p oten tis ; 4 14 terrib ilis in t e r r o r e ;
per quod p o p u lo D ei m aledicere 4 15 le n is in b o n i t a t e ; 4 1 6 i n c o m p r e ­
u o le b a t 5, 1305; co n ta g io n is 6, h en sib ilis h o m i n i b u s ; 453. 6 2 5 ; 5,
12 8 9 ; diab oli 3, 9, 5 4 9 ; d i a b o l i c u m 5 9 9 ; 8, 7 7 3 ; 9 , 1 6 . 90 . 2 9 4 ; 3 0 4 q u a s i
p o p u li g e n tilis a b s cis u m a D e o u ad it fu n d am en tu m firm u m ; 516; 10 ,
i n p e r d i t i o n e m 7 , 16 . 1 5 4 ; e x o r t u m 1 8 7 5 1 2 , 1 9 2 ; 1 3 , 2 8 3 . 2 9 9 ; d i u i n a 3,
in H o r e b 2, 7, 5 2 9 ; f o r n i c a t i o n u m 4 , 323 a m a b i l i s i n a m o r e o p e r i s ; 9,
M a d ian 533; (in cred u litatis) 3, 9, 291 ; fa c ie n s t i m o r e m 5, 7 2 5 ;
9 4 1 ; m a g n u m 4 3 7 ir r isio n is ; 2, 156 -h o m in is 1, 4, 6 0 ;; 2, 1, 236 se
g en eris h u m a n i; 7, 501; m u ltu m in u o lu e n s in d iu e r s ita te m u it io r u m ;
438 ; n e f a n d u m et d ia b o l ic u m g e n t i ­ 3, 6 4 0 o cu lu s in te rio r; 644 p erci­
l is p o p u l i a b s c i d i t u r p e r T r i n i t a t e m p ien s p e r s p e c u lu m u ita e in c o m p r e ­
159; n u llu m p o terit corrum pere h e n sib ile m d iu in itatem ; 5, 1 0 3 7

s p o n s a m (e cclesia m ) 2, 3, 2 8 7 ; p r i ­ stu lta ; 3, 5, 6 9 9 ; 7 0 . 7 0 1 . 7 0 3 q u a s i

m um 1 , 3, 4 2 0 ; 2, 5, 1 3 1 1 ; s p e c u lu m , in q u o latet d e s id e r iu m
- -ta 2, 7, 507; d iu ersa m aloru m siue b o n u m siu e m a l u m ; h o m i n u m
d iu erso ru m 3, 1 1 , 4 7 1 ; m a g n a in fi­ 9 , 10 . 2 6 7 ; h u m a n a 4 , 1 6 7 ;
d eliu m 10, 684; m ax im a d iab oli - in n o ce n tia e sanctae et iu stitia e 7,
q u a e fu tu r a s u n t in filio p e r d itio n is 2 6 0 ; i n s a n a 1, 5 3 9 ; i n s p i r a t a a D e o
11, 916; m u lta 7, 218 suscitata a 2, 4 , 4 1 2 ; i n t e l l e c t u s 5, 1 4 0 6 d i s c e r ­
Iu d aeis co n tra F iliu m D e i ; 1 1, 179 n en tis n o n in est in fa n t i; 3, 5, 4 5 4 ;
praeceptorum d iu in o r u m ; p lu rim a in telleg en d i D e u m 1, 4, 9 3 6 ; in te­
in stitu tio n u m d iu ersa ru m 2, 3, 895 ; rio r 3, 9, 10. 2 6 7 e t e x t e r i o r ; 1 , 7 9 . 94
- -tis errores 1, 5, 163; in iq u itas u i s i o n i s ; 9, 274 S c rip tu ra ru m ; lu ­
co n c u lca ta , su ffo ca ta 3, 2, 4 0 0 ; i r r i ­ c e n s i n s p l e n d o r e l u c i s d i e i 2, 26 3 ;
s io 7, 4 4 7 ; -p e cto ris m iserico rd ia e 3, 333;
- - t u m in fid e li ta s 9, 9 4 1 ; s o r d e s 2, 6, p raeu id en s o m n e s h o m in e s et o m n ia
4 6 7 ; d e - t e in s c h i s m a s e m i h i i n g e r i t 4, 4 0 9 ; p r o f u n d a 11, 2 8 6 ; p u r a 7,
h o c c e r t a m e n (i. e . c o n t r a d i a b o l i ­ 483 ; e t r a tio in m e u i g e n s 1, 4, 261 ;
c a m p e r s u a s io n e m ) 1, 4, 318. recta D e i 3, 2, 2 2 1 ;
S cie n tia : 1 , 3, 5 30 ; 3, 4 , 3 1 8 ; 9 , 30. - san ctification is 2, 6, 1 1 3 2 ; s a p i e n t i a e
4 7 2 ; ad h aeren s fo rtitu d in i 8, 7 9 1 ; 3, 5, 6 6 4 ; S c r i p t u r a e 7 , 1 4 1 ; 4 , 3 2 0
agnoscens Deum c o n tra d ic e n s in i­ d iu in a e ; S c r ip tu r a r u m 1, 4, 620 ; 2,
q u itati 5, 200; (A ltissim i) 1, 374; 6, 261 o ; 3, 9 , 2 7 4 ; u e l s e n s i b i l i t a s ( in
a r g u e n s m e r e p r e h e n s i b i l e m 5, 2 0 4 ; c r e a t u r i s ) 7 , 7 9 ; s e n s u s 5, 6 6 3 ;
-b ea tissim a et sp len d issim a 8, 9 5 6 ; sp e cu la tiu a 1, 4, 838; 3, 2 , 1 6 . 2 2.
b o n a 5, 2 6 4 ; 7 , 4 7 9 . 4 8 9 ; b o n i 2 , 4 , 2 2 6 . 2 3 3 . 2 5 7 . 2 6 2 . 26 3 ; 265 s p l e n d i ­
430 ; 3, 2, 3 9 7 i n N o e ; e t m a l i 3 3 3 ; ; , dus ra d iu s hum anae m e n tis; 266
1 3 7 ; 8, 2 6 1 ; 9 , 3 0 9 . 4 8 1 ; 1 0 , 3. 89. p ra e cla ra apparens in h o m in e ut
91. 1 00; can d id a n u b e s p e ram b u la n s m en tes
-ca rn is obum brata 2, 3, 6 6 6 ; c a u s a ­ p o p u lo ru m in c e le r it a t e ; 2 72. 284.
rum d u aru m 3, 2, 3 6 6 (i. e. b o n i e t 386. 390. 396. 4 0 7 ; 4 1 3 a b s c o n s a in
m a l i ) ; 2 1 6 . 2 2 6 . 2 5 6 ; c h e r u b i n 1 , 6, A dam ; 41; a p e rte o s te n s a in N o e ;
1 9 7 . 198 ; c o m i t a n s f o r t i t u d i n e m 3, 419; 3>1 4 7 1 4 , D9 ; 5, D9 -29 2- 5 ' 4 1
8, 7 7 2 ; c o r d i s e t m e n t i s a c m o r u m 2, 9, 7 7 . 82. 4 7 6 . 4 9 0 . 4 9 4 ; 10, 5 3 3 1 1
5, 1045 ; c r e a t u r a e ration alis 3, 5, 239 ;
473 ; d ata h o m in i a D e o 303 ; - (sp ecu la tiu a ) d u a r u m o p tio n is c a u ­
- D e i I , 2, 1 7 7 . 4 8 ; ; 4, 1 3 . 396 ; 405 sarum 3, 2, 16 2 ; 1 7 0 scii, a c u t i s s i m a
p u r a e t m a g n a ; 4 1 1 . 4 1 3 ; 3, 2, 2 2 1 ; co n sid era tio n e spernere m alu m et
4, 34; 45. 621 in sp icien s h o m in es d ilig e re bonum ; 216; 256 quasi
n o u a u e ste i n d u t o s ; 392 ; 396 d e c l a ­ u n u m g e n u s m u r i ; 3, 1 4 0 ; 5, 1 3 5 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 857
- q u a s i s p e c u l u m i n h o m i n e 2 , 285 ; 5, u i u e n t e s m u l t a e 1 , 1 , 2 5 . 9 7 ; 2 6 . 98
70 3 ; in S p i r i t u s a n c t o 1 , 1 , 1 2 4 ; 2, c i r c u m u o l a n t e s m a g n a s u a u i t a t e (i.
8 4 6 ; 3, 6 3 4 ; 4 , 1 0 2 9 ; 5, 1 8 8 ; 6 , 2 4 9 ; e. u i r t u t e s a D e o u e n i e n t e s e t h o m i ­
sym p h o n izat in altari D ei, q u ia nes sua cu stod ia c irc u m d a n te s );
Deum n o u it 3, 11, 288; ta n gen s - -arum m u ltitu d o 3, 1, 6 3 . 4 7 6 ; -a
form am lin g u a r u m h o m in u m uo- scientiae creaturae n u lla potest
lu n ta te et d isp o sition e D ei 287; c o m p r e h e n d i D e u s 2, 1, 116 .
tran sito ria an im ae 9, 6 9 1 ; u e r a e t Scintillula : o c u li re m a n e n s ad uid en -
in d eficien s 2, 5, 3 5 2 ; d um (D eum ) 3, 7, 493.
--ae a c u tiss im a e spiritu s 3, 10, 132; Sciscitatio : o c c u l t o r u m i n u t i l i u m in
a ltitu d o et p r o fu n d ita s 9, 291 ; b o ­ p rin cip a li s ap ien tia 1, 4, 4 8 4 ; -nes
n ae salus 7, 4 7 9 ; b o n i e t m a li lig n u m d i a b o l i c a e 2, 6, 4 6 7 .
2, 5, 1 7 0 3 ; c a u s a e s t s p i r i t u s h o m i n i s Scissura: -ae i n f i d e l i u m 3, 10, 788.
3, 7 , 3 0 4 ; D e i 4 , 3 4. 3 9 2 s t a t u s ; 4 0 4 . S c o r p i o : - n e s 1 , 4 , 18 8 ; u e n e n a t i 3 , 6 ,
421 secretu m ; g a u d iu m i, 4, 93; 4 5 4 ; - n u m u e n e n a m o r t i f e r a 8, 3 0 7 ;
h o m in is p o s itio d iscreta 3, ;, 699; u e r m e s u e n e n o s i 1 , 4 , 103.
o fficiu m p le n u m 2, 5, 1 4 7 8 ; o p u s 3, Scriptura : d o ctrin a ru m 2, ;, 1253;
8, 2 6 9 ; ( p e c t o r i s m iserico rd ia e se­ m a le d ic tio n is (an tich risti) 3, 1 1, 54 .
c r e t u m ) 3, 3 5 3 ; e t p i e t a t i s s p i r i t u s 8, 65 3 ; 6 6 2 d i r a e .
7 7 5 ; p r o f u n d a e i g n i s (in a n i m a ) 1, 4, Scriptura (sancta) : d iu in a 3, 4, 320 ;
5 7 4 ; p ro fu n d ita s 6, 1 9 7 ; (ra tio n ali­ e u a n g e l i i e s t c i b u s 8, 3 7 1 ;
tatis) u is 3, 6, 4 3 6 ; s c i n t illa 2, 1, 1 1 6 ; - -ae i , 4, 4 3 9 ; d e n u n d a ta e p e r S p ir i­
(S crip tu rae d iu in a e ) ex ten sio 3, 4, tu m san ctu m 3, 9, 9 9 6 ; sacrae 1, 3,
320; S crip tu ra ru m in te lle c tu s 9, 4 7 7 ; s a n c t a e 2 , 3, 802 ; 3, 11, 432 ;
2 7 3 ; s p e cu la tiu a e 77. 82. 4 7 5 . 490 - -ae d i u i n a e s a p ie n ti a 4, 320 e t s c i e n ­
m urus; 3, 314 su m m itas; 3, 139 tia ; 26. 305. 321 exten sa d iffu so
l o n g i t u d o ; t a e d i u m 1 , 4 , 60 5 ; e u a n g e l i o , i n i n i t i o m i n o r i s s t u d i i , in
- -ae b o n a e a s s e n s u m p r a e b e r e 3, 5, fin e d eb ilis; factura 2, 5, 1699;
264; sp e c u la tiu a e per m u n itio n es scien tia 3, 7, 141 ;
iu stitia e a n tiq u i p a tre s q u a si e x te riu s --aru m asp eritas p rofu n d a 4, 317;
era n t c o n iu n c ti 4, 1 3 9 ; c o n d im e n tu m et d u lc e d o 2, 5, 1275 ;
--am D ei sig n ifican t ch e r u b in 1 , 6, d iu in a ru m cibu s u itae 3, 1 1 , 383;
1 9 4 ; c i r c a - a m D e i a n g e l i s u n t 3, 4, m a t e r i a e x t e r i o r 4 , 2 0 7 ; r i u u l i 1 , 3,

3 5- 433 i 51 ; s c i e n t i a 4 , 6 2 0 ; 2, 6, 2 6 1 0 ; 9, 2 7 4
- -a q u a D e u m a g n o s c i t h o m o c o n t r a ­ in te r io r ; sig illa 3, 1 1 , 40. 443. 4 5 2 ;
d i c i t i n i q u i t a t i i n s e m e t i p s o 3, 200 . s i g n i f i c a t i o m y s t i c a 4, 208.
Scintilla: u e lu t ardens - excitatu r Scrutatio: 3, ;, 3 7 9 ; a r t i s s u a e i. e.
i n n o c e n s c o n t r a i l l u m q u i s e m p e r in scru tan tiu m f u t u r a 1 , 3, 3 5 2 ; o p e ­
o p e r i b u s su is m e n t i t u r 3, 11, 220; r u m 3, 8, 4 6 5 .
clara et c la r a lu x in D e o s u s c it a t u r Scrutinium: c o r d i s 1 , 2, 6 4 1 .
q u a s i f u l g e n s fa c u la 228 ; e d u c t a a b Scu lptile : ( f a c t u m a i u d a i c a p l e b e i n
aere o b s c u r o et r o t u n d o 2, 1, 45. d i a b o l i c a i r r i s i o n e ) 2, 7 , 3 3 0 ; - ia

199; deserenda 1, 4, 16. 465 ; fa cta ab

- -ae c a n d e n t e s (i. e. L u cifer cum h o m i n i b u s in u a s a a d i a b o l o 4 6 7 ; in
co m ita tu suo) 3, i , 64. 4 7 7 ; 480 in -ib u s d ia b o lu s illu s it h o m in e s 468.
lu c is fu lg o re ; 63. 487 om nes Scutum : castitatis 2, 6, 2292 ; h u m ili­
co n flu e n te s a d a u s tru m , se au e rten - ta tis f o r t i s s i m u m 1 , 4 , 369 ; r e d e m p ­
tes a s e d e n te in t h r o n o , in h ia n t e s ad t i o n i s 3, 13, 377.
aq u ilo n e m ; 69. 50 1 e x stin ctae (a Secretum : a ltissim u m et p ro fu n d is s i­
f u l g o r e s p l e n d o r i s in a u e r s io n e i n ­ m um P a tris 3, 4, 361 ; a m o e n ita tis
sp e c tio n is ). 481 in c a lig in is t e n e b r o ­ s u p e r n a e 2, 6, 1 1 9 4 ;
sita te ; 73. 5 16 p r o ie c ta e a d a q u ilo ­ - c o n s i l i i sui (C h risti) 3, 10, 7 7 6 ; c o r ­
nem , p rae cip itatae in abyssum ; d is 2, 6, 1430 ; d e c o r p o r e et s a n g u i-
85» INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
n e F ilii 180 6 ; c r e a t o r i s s u p e r n i i , 4, - a d -a c a e l i o b l a t i o ( a l t a r i s ) s u s t o l l i t u r
51 ; 3, 8, 54. 5 74; 62; 2, 6 , 2 2 3 . 3 56 ;
-D ei 1, 584 P a tr is ; 8, 593 su m m i; - de -o ca elo ru m effu lg en s claritas
d iu in u m 2, 6, 279 ; F ilii 5 , 4 4 2 ; id e m 4 0 8 ; i n - o 3 , 1 , 30 0 i n t e r i o r i d e i t a t i s
(i. e . i n c a r n a t i o n i s ) 6 , 6 4 9 ; l u m i n i s a p p a r e t h o m o in f o r m a s u a ; 2, 3 ,3 0 4
s u p e r n i 3, 3 1 2 ; S p iritu s san cti c o n c ip it et p arit e c ­
m aiestatis (D e i) 1, 3, 5 2 9 ; 3, 8, 58 4 c l e s i a f i l i o s D e i ; i n - is c a e l e s t i b u s 6,
s u p e r n a e et g lo r io s a e ; m y s te r io r u m 347 p a s s io n e s V n ig e n it i s e m p e r a p ­
2, 6 , 2 68 s u p e r n o r u m ; 9 9 1 P a tris; parent; 360 s a n g u i s F ilii a p p a r e n s
m ysticu m 3, 5 6 6 ; P a t r i s 6 5 1 ; 3, 1, p etiu it s a lu a tio n e m an im a ru m .
29 . 3 1 9 . 5 7 6 ; 4 , 30. 3 5 4 p r o f u n d i s s i ­ Secta: - a e m u l t a e 3 , 7 , 4 4 6 .
m u m ; 11, 4 3 7 ; Sectator : - e s L u c i f e r i d a e m o n e s 3 , 9,
-sa p ien tia e Dei 2, 5, 8 3 4 ; scientiae 173-
p ecto ris m iserico rd ia e 3, 3, 333; Securitas : d i u e r s a n o n la tu it (in H il-
s e d e n t is in t h r o n o 1, 6 1 . 4 7 4 ; s u u m d egard i) Prot. 63 ; i n u i c t a u e r a e c l a ­
(scien tiae D ei) 4, 404; u o lu n ta tis rita tis e st b e a t i t u d o 3, 6, 878 ; u n a ,
D e i 1 1 , 693 ; d a t a p e r b o n i t a t e m P a t r i s , i. e . m u n i ­
- -a c a e le s tia 1 , 4, 5 37 ; 2, 6, 360 ; 3, 11, t i o e t d e f e n s i o i n b o n i s o p e r i b u s 3 , 2,
64. 7 5 3 . 7 7 0 ; c a e li 2, 5, 1 1 6 . 2 9 6 ; 3, 231.
2, 139; D ei 1, 5, 38 p raeu isa in Sedens: (D eu s) 1, 1, 13. 56 q u i d a m
o b u m b r a t i o n e (a s y n a g o g a ) ; 6 , 2 1 2 ; super m on tem ; 3, 1, 6 1. 72. 38 2.
2, 1 , 20. 2 9 4 . 2 98 n o n m a n i f e s t a n d a ; 4 7 4 . 5 7 9 in t h r o n o ; uide: Thronus.
6, 594, 9 8 1 . 1 8 1 4 ; 3, 8, 508 ; 1 1 , 7 0 9 ; Sedes: 3, 10 , 6 6 . 3 5 7 ; a n i m a e 1 , 4,
d iu in ita tis 10, 172 ; e ccle s ia e 2, 3, 1 5 . 8 08. 8 1 6 ; b e a t i t u d i n i s 2, 2 4 2 ; D e i :
221. 224; F ilii illu sa 3, 11, 844; a n i m a f i d e l i s p e r f i d e m 3, 1 , 3. 1 3 2 ;
g r a t i a e 8, 1 1 7 5 ; fla m m a e ca n d e n tis sed n o n ard entis
-m u lta Prot. 55 in D e o ; 1, 6, 104 (F ilii h o m in is ) 1 2 , 58 ; p o s i t a s u p e r
m y ste rio ru m D ei in a n g e lis e t ar- s e p t e m g r a d u s 1 0 , 6 6 . 5 31 ; e t q u i e s
c h a n g e lis (q u a e h u m a n u s in tellectu s o m n iu m fid eliu m e s t F i l i u s D e i 6,
c a p e r e n o n u a l e t ) ; 2 1 8 in s p i r i t i b u s 1 1 2 ; -es s u p e r n a e 1 3 , 4 6 4 ; in m o ­
sunt q u a e h o m in i m a n ifestan d a non d u m - is l a p i s u n u s 6 , 8 6. 6 0 3 .
su n t; Seductio : d ia b o lica 2, 3, 394 ; 3, 28 2 ;
-m y ste rio ru m D ei Prot. 21; 1, 6, 1 1 , 8 5 4 ; n e q u i s s i m a 1 , 3, 4 9 0 ; p r i m a
104; m ystica 2, 6 , 114 . 1800 c o r p o r is 3, 1 1 , 3 2 3 ; s e r p e n t i s I , 2, 23 5 ; - n e s
et san gu inis D o m i n i ; 3, 4 , 38 0 V n i - d ia b olica e 2, 5, 3 5 8 ; - n i s a r t e s 3 , 1 1 ,
g e n i t i ; n o u a 1 1 , 29 . 3 7 9 . 3 8 8 ; 32 3-
- s a c e r d o t a lia 13, 320; sap ien tiae D e i Seductor: a n t i q u u s 1 , 2, 2 4 2 ; 3, 4 3 7 .
s o l i D e o n u d a e t m a n i f e s t a 9 , 823 ; 4 9 5 .6 1 2 ; 6, 167 ; 2, 5, 1 3 9 2 ; 7 , 5 9 4 ;
superna 2, 6, 26 2. 366. 78 6 . 2638 ; 7, - e s p r i m i e d o c t i p e r d i a b o l u m 1 , 3,
3 6 2 ; s. T r i n i t a t i s m a n i f e s t a t a a F i l i o 4 3 4 ; - i s a n t i q u i i r r i s i o 2, 2 0 2 .
in I o h a n n e 3, 11, 9 12 ; Seges: -tes i n i m i c o r u m c o m b u s t a e 3,
- - i a b sc o n d itu m 830; 1 1 , 8 56 .
- o r u m c a e le s tiu m 1, 6, 17. 71 ; 3, 9, Semen: 3, 5, 6 3 4 ; A d a e 9 , 7 6 . 4 7 4 ;
336 a l t it u d o ; 1, 3, 23 5 praecepta; c a s t i t a t i s ( o u e s D e i i. e . u i r g i n e s ) 1 ,
co g n ito r D eu s 2, 5, 9 0 4 ; D e i 1 , 3, 2, 59 6 ; e d u c t u m 4 , 5 13 n e q u i t e r e t
5 3 3 p r o u i d e n t i a ; 6, 69 i u d i c i a ; 3, 8, in u tilite r c o m m i x t u m , efficien s h o ­
34 3 m a g n itu d o ; 13, 79 sig illu m m in es in fo r m e s ; 2, 6 , 2 2 7 7 ; 3, 5 , 6 1 0
(ch eru b in et s e ra p h in ); d ign itas (ec­ in ad u lterio aut fo rn ica tio n e; non
clesiae) 2, 3, 267; m ysteriu m 6, e i c i a t u r in s u p e r f lu i t a t e l i b i d i n i s 1 , 2 ,
1 1 5 9 ; sacerd o taliu m o fficiu m 3, 13, 4 9 4 ; e i e c t u m 364 in f o r n i c a t i o n e uel
5 20 ; s u p e r n o r u m 2 , 6 9 1 a m p l i t u d o ; in ad u lterio ; 571 in fo rn ica tio n e
1 , 6, 2 3 4 i n s p e c t o r D a u i d ; 1 8 0 m y ­ p essim a; excussum peruerse 2, 6,
steria p lu r i m a ; 2281 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
- h a b e n s r e c t a m c o a g u l a t i o n e m in fer- p iiu s p eccare 3, 8, 2 8 2 ; i n - t e 1 , 4,
u en te ca lo re i, 2, 497; h o m in is 608 a rb o ris; 60 3 h o m in is; 3, 312
effu su m cum pecore 2, 6, 2313 ; h o m in u m .
h o m i n u m m i s s u m n o n in illu d q u o d Senex: d u o - e s ( H e l i a s e t E n o c h ) 3,
u iu it, se in ill u d q u o d m o r t u u m est 11, 718.
2 2 9 8 ; h u m a n u m 1 , 2 , 38 2 ; 4 , 4 9 6 in Sensibilitas : 3, 2, 2 7 2 ; c r e a t u r a r u m
co rp o rib u s h o m in u m ; 3, 6, 388 7, 7 9 ; d ata h o m in i 10, 8 7 ; p r o f e r t
conceptum ; 10, 1 7 7 ; s p u r citia m , la s ciu ia m et p e tu la n tia m
- (m ariti et u x o r is ) n o n p o llu a t u r d ia ­ m o r u m a c o m n i a g e n e r a u i t i o r u m 1,
b o l i c a a r te 1 , 2, 3 3 7 ; m a t u r u m e f f u ­ 4, 248.
s u m , e t it a p e r i e n s 50 9 ; p e c c a t i 2, 4, Sensus: 1 , 4, 33. 7 1 8 ; a n i m a e q u a s i
324; p rauorum h o m in u m 3, 5, 6 3 . a r b o ris a ltitu d o et e x te n s io la titu d i­
62 3 ; nis 7 6 8 ; 'ap ertu s 3, 8, 4 2 6 ; quasi
- s e m ic o c t u m in u tilite r et se m ite m p e - au rora lu cem d ie i d e n u n t i a n s 1 , 4,
r a t u m , e d u c e n s t e n e r o s h o m i n e s 1, 727; bonus 2, 3, 5 3 9 ; ; , 1 4 7 9 . 1 4 9 1 ;
4, 30 7; s e m in a t u m in c o n c u p is c e n ­ -capax 3, 1, 4 3 1 ; c a r n a lis 2, 6, 6 o c ;
tia lib id in is 2, 4 9 6 ; s u p e r f l u u m et clau d it om nes u ires an im ae 1, 4,
p erd itu m p o llu it co a g u la tio n e m in ­ 7 3 8 ; co n strictu s Prot. 61 ;
fan tu li in m u liere 552; su scep tu m - d e p e llit n o c iu a et d e n u d a t in teriora
508 ; an im a e 1, 4, 732 ; discit p e r g ra tia m
- u e n e n o su m fo rn ica tio n is 2, 7, 526; D e i i g n o t a i n s u a c o n s u e t u d i n e 3, 8,
uerbi D e i u olu n ta rie su sce p tu m 3, 2 4 7 ; d u c itu r ad c o n s e n s u m , tactus
10, 1 3 7 ; (u iri) c o n c i p i a t u r c u m u e r e - g ra tia e D e i in a n im o 233 ; f o r n i c a ­
cu n d ia 1 , 2, 4 9 1 ; u irile 7 8 4 ; 2, 6, tion is 2, 6, 19 12 ;
973 ; 3, 10 , 2 8 8 ; u i r o r u m 11, 318; - h o m i n i s 1, 4 , 7 2 7 ; 3, 1 , 4 2 9 5 8 . 2 3 4
— in a i n h u m a n e s e m in a ta s e c u n d u m in te lle g it a d m o n itio n e m g ra tia e D e i
p etu la n tia m p e c o r u m 1 , 2, 3 3 9 ; au d itu ; hum anus 2, 2, 2 28 ; 3, 1 , 24.
- - in is c o m m i x t i o 2, 6, 2303 ; c o m m o ­ 4 6 3 . 4 7 1 ; 5, 2 4 . 3 3 6 . 3 7 6 ; 8, 30 6 ; i c .
tio in s o m n i o 2 3 2 6 ; h u m a n i in ae­ 870 ; 12, 89 ; 13 , 663 ;
q u a litas 1, 4, 18. 4 9 2 ; p o l l u t i o 3, 5, - grauatus corpore et p eccatorum
610; riu u h 1, 2, 612; sucus 504; o n e r e 8, 3 0 6 ; i n f e r i o r e s t u o l u n t a t i
s u s ce p trix est m u lie r 2 3 8 ; uires 377 ; 251; in tellectu a lis 2, 2, 2 0 6 ; 3. 9.
d e q u o -in e c o n c e p e r it (filiu m p e r d i­ 35c; in te lle g ib ilis 3, 203; latu s
tion is) n escit m a te r 3, 1 1, 518. exien s de anim abus doctorum 4.
Seminarium : i n p a r t i b u s -i i n f e l i c i s 3 1 6 ; 3 19 d ila ta tu s in e x t e n s io n e sa ­
(fla gitiosi h o m in es) per d ia b olica s p ie n tia e et scien tiae S c r i p t u r a e :
s p e lu n c a s d e c i p i u n t u r 1, 4, 527. ■— m a t u r u s 6 , 29 . 4 7 4 . 4 7 8 ; m o r t a l i s
Seminator: e x s t i t i t u i r 1 , 2, 258. 10, 1 7 2 ; m y s t e r i o r u m D e i 2, 2, 2. 22.
Semita : a n g u s t a 1 , 4 , 1 3 7 5 2 , 5 , 6 1 8 et 23 ; o b d u r a t u s ; , 1 6 5 3 ; p e r f e c t u s 3.
a c u ta a r rip ie n d a ; -ae a n g u stis s im a e 7 , 25 5 ; p l e n u s 2, 6, 1 1 3 5 ;
1, 4, 1 7 9 ; d u a e 9 0 4 ; 3, 2, 163 u i d e l . -ra tio n a lis 3, 2, 289. 293: 3. '2 ;.
b o n u m e t m a l u m ; 2 , 3, 105 u n a a d 735 ; r a tio n a lita tis 13, 573 ; c u m r a ­
o r ie n te m et altera ad a q u ilo n e m ; 3, t i o n e d e c l a r a t o m n e s u i r e s a n i m a e 1.
3, 2 3 1 i n t e l l e c t u s i n s c i e n t i a b o n i e t 4, 7 2 7 ; rectus 2, 7, 379;
m a li; extran eae 1, 3, 3 4 2 ; p e r h o r ­ -- s e q u i t u r , q u a m u i s i n u i t u s , u o l u n t a -
ren d ae et p e r m e tu e n d a e ad iu d ic iu m tem (tactus p e r g ra tia m D ei) 3, 8,
4, 3 7 7 ; p le n a e spinis et trib u lis et 249 ; s i g n u m o m n iu m u iriu m an i­
al ii s i m p e d i m e n t i s 1 8 0 ; tre s in h o ­ m a e 1, 4, 7 3 6 ; s p ir ita lis 3, 9, 4 2 7 ;
m i n e 26. 609 ; 6 1 0 a n i m a , c o r p u s et s u b i e c t u s u o l u n t a t i 8, 2 5 0 ; u i g e t i n
s e n s u s ; in - is u ix u estig ia habere a n i m a e t in u ir ib u s e iu s 1 , 4, 7 2 9 ;
181. - -us 1 , 4 , 6 1 1 . 6 1 2 ; a n im a m ta n g u n t
Senectus: 3, 12, 1 9 6 ; -tis fin is 2, 6, et c o r p u s allic iu n t 6 1 3 ; ca p acita tis
2163 ; p r o p te r -te m fastid io est am - h u m a n a e 3, 9, 8 76 ; c a r n a le s 15, 5 5 9 ;
86o INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
co r p o r is m u n iti sim p licitate 1 , 5 , 5 9 ; lu m n a e V e r b i D e i ; ; , 106. 432 d iri­
h o m in u m 3, 6, 3 5 5 ; 9, 307 in p o t e s ­ g i t u r s e c u n d a ala zeli D e i ;
tate D e i ; in san i e p u la n te s c u m p o r ­ - q u a s i a -n e , scii, a b A braham et a
cis 1 3 , 1 1 4 ; u e l u t la p i d e s p r e t i o s i et M o y s e 3, 6, 5 2 7 ; i n - n e D e u s o p p o s i ­
u t t h e s a u r u s in u a s e s ig n a t u s 1 , 4, tu s d ia b o lo 10, 936.
Sepulcrum: in -o 2, 1, 2 5 . 3 7 9 . 386
741 ’
- q u i n q u e 9 5 5 5 2 , 6, 1 6 0 7 e m u n d a n d i c o r p u s F ilii D e i p e r t r id u u m ia ce n s ;
a fae ce p e c c a t o r u m ; 7, 1 5 . 2 3 1 . 2 3 9 . 6, 581 sepu ltu m corpus F ilii D e i ;
414 exterio res; 3, 1, 307; 9, 283. 683 s e p u l t u s ( F iliu s).
8 7 6 ; 3, 1 7 3 c i r c u m c i d u n t u r p e r b a p ­ Sepultura : in carn atio et - C h risti d e ­
t i s m u m i n e c c l e s i a ; 2, 3 9 . 6 2 2 . 6 2 8 ; sign atu r in uestitu (m onachorum )
1 , 6, 1 0 7 e m u n d a t i p e r q u i n q u e u u l- 2, 5, 3 4. 6 9 4 ; V n i g e n i t i 6 , 2 31. 674.
n e ra F ilii D e i ; 184 ad s u p e r n a d ir e c ­ Seraphin: a r d e n t e s q u a s i ig n is in
ti ; 3, 2, 38. 6 2 2 S p i r i t u s a n c t o i n s p i ­ a m o r e D e i 1 , 6 , 2 0 4 . 20 8 ; c h e r u b i n
rati. 626 e x s p ir a t i a d u t ilit a t e m h o ­ e t - s i g i l l u m s e c r e t o r u m D e i 3, 13,
m i n u m ; 6 2 8 ; 3, 1 7 1 i n h o m i n e u e l u t 79 ; h a b e n t e s m a x im a d e s id e r ia ui-
q u in q u e u irtu te s in t u r r i ; sion is D ei 1, 6, 209; o sten d en tes
— -us scientia 3, 5, 6 6 3 ; et co rp o ris d ig n it a t e s q u a e in e c c le s ia s tic is m y s ­
t e n e r i t u d o 2, 6, 198 8 ; s o l l i c i t u d o 3, teriis u ig e n t 2 1 1 ; h a b itu s et s ig n ifi­
5, 394; stulti u ilita s 1, 99; -uum c a t i o 12. 203.
re g io n e s 13, 1 1 4 ; q u in q u e e x p a n sio Serenitas : 1 , 1, 43 ; a e r is lu c e n t i s d ie i
9 , 8 7 6 ; - u m e x s p i r a t a n i m a 1 , 4 , 73 3 ; 2, 5, 1178; ardens et lu c e n s quae
su p er -u m est u o lu n ta s 3, 8, 2 5 0 ; - u num quam eu a cu ab itu r (S p iritu s
tactu s hom o p eru ig il in o m n ib u s sanctus) 2, 4, 108; ca n d id a 3, 13,
r e b u s fit 1 , 4 , 7 3 6 ; in -u 7 4 3 c e t e r a e 183 ; c l a r i s s i m a D e i 2, 1, 1 1 3 ; s u p e r
uires a n im a e in te lle g u n t u r ; 72 4 e x ­ c o r p u s F ili i s e p u l t u m in s e p u l c r o 6,
t e r i o r h o m o , a n t e q u a m n a s c a t u r , in 581 ;
sin u m a tris e u igilat. — in c o m p re h e n sib ilis 23. 520 irra d ia t
Sententia : 3, 9 , 6 7 2 ; d i u i n a 1 , 3, 4 8 3 ; sacram en ta, d u m sacerd o s ‘sa n c tu s’
g r a u i s 2 , 6 , 1 8 3 4 ; i u d i c i a l i s 5, 1 7 1 0 ; d eca n ta t. 534 altitu d in is im p e n e tr a ­
3, 12, 19. 2 1 6 . 2 1 9 ; iu d ic is iu s t i 1 , 4, b ilis se in c lin a t s u p e r m y s te r ia s a ­
4 1 . 8 0 2 . 8 23 ; 3, 12, 234 ; -ae iu d ic ia ­ cra m en ti; iu stitia e (T rin ita tis) 4,
lis r e u s 2 , 5, 1 7 1 0 . 119 ; lu cid issim a circu m d at eccle­
Separatio : a n im a e a c o r p o r e 1 , 4 , 669. siam 3, 7 8 . 2 2 6 ;
823; co rp o ris 2, 3, 778; cru d elis — m a g n a lu c is 6, 209. 402 u e n i e n s d e
f a c t a i n h o m i n e ( i. e . h o m i c i d i u m ) 5, c a e lo ; 210. 404 c ir c u m fu lg e t alta re;
1712; in -ne m aeren tis uid u itatis 2 1 1 . 508 p e r m a n e t u s q u e a d c o m p l e ­
F i l i u m D e i s e q u i u o l u n t 1 , 2, 6 0 3 . t i o n e m s a c r a m e n ti ; 260 se s u b t r a h it
Septemtrio: id est 3, 1, 409 c o n fu s io s u r s u m . 78 5 i n u i c t a a d s u p e r n a ;
d i a b o l i ; 4, 244 e u a n g e lic a d o c tr in a - m ax im a e le m e n to ru m (iu d icio p e r­
fo r tit u d in is F ilii d ia b o l o r e p u g n a n ­ a c t o ) 3, 1 2 , 9 0 ; e t p u l c h r i t u d o p o ­
tis ; 1 9 7 e u a n g e l i u m e t alia p r a e c e p t a te sta tis D e i 1 , 6, 143 ; r e s p l e n d e t in
P atris s u r g e n tia c o n tr a p a r te m a q u i­ altari s u p e r s a c r a m e n t u m te g e n s il­
lo n is ; 257 d o c tr in a F ili i; 2 7 7 alte­ lu d 2, 6 , 5 82 ; u i s i o n i s a e t e r n a e 5 i o ;
ru m te sta m e n tu m o p p o s itu m d ia b o ­ u isita tio n is 1, 1 , 8 9 ;
l o ; 3, 2 3 1 u b i s u p erflu a fo rn ica tio - -tis d ie s (T rinitate u era citer appa­
p ro stern itu r; 5, 4 3 2 u b i z e l u s D e i rente) 2, 6, 1922 ; in d e ficie n tis f u lg o r
fu ga u it ru g ien tem in im ic u m ; 1, 1, 58; co n tra -tem n ig ri effecti
- a d - n e m 1 , 4 , 205 t a b e r n a c u l i c o l u m ­ s u n t ( L u c i f e r c u m c o m i t a t u s u o ) 2,
na im p o liti ferri; 3, 1, 409 ten d it 11 3-
c i r c u l u s g y r a n s ; 3, 1 9 2 t e n d i t u e r e - Serm o : a n g e lic u s (ad V ir g i n e m ) 2, 6,
c u n d i a 5 4 , 56. 7 1 . 7 6 . 1 9 7 . 2 4 4 . 2 5 7 . 648 ; in c o r d i b u s e l e c t o r u m t e n e a t u r
277 resp icit secundus an gelu s co­ 3 , 1 1 , 7 0 0 ; h i c n o n s p e r n e n d u s 32.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 861
392; 396 fo rtiter clam an d u s; is t e hum anum per m ille n eq u itias 3,
n o n ab h o m in e accep tu s, sed a scien ­ 3 7 4 ; t o r t u o s u s 8, 68 8 n e s c i e n s n e c
tia D e i 1, 2, 4 8 4 ; l i n g u a e 3, 9, 6 9 9 ; ta n g en s caelestem p a n e m 13, 2 1 6 ;
-nes a c u tiss im i c o n t r a c o n t r a r io s m o ­ - a s p i d e s , s c o r p i o n e s , d r a c o n e s e t alii
r e s 4 2 8 ; f a l l a c e s e t a d u l a t o r i i 5, 1 9 . h u i u s m o d i -tes o p p o s i t i a n im a e s ib i­
2 9 7 . 2 9 9 ; f o r t i s s i m i 1 , 3, 2 8 s ; i u s t i l o s e m i t t e n t e s 1 , 4 , 18 8 ; u t - t e s s i ­
183 ; p r o f u n d i 3, 13, 3 1 7 ; b ilan te s 3, 9, 108. 5 6 6 ;
- -n is D ei a u steritas 3, 433; -n um - - t i s a n t i q u i 1 , 63 3 c a p u t c o n t r i t u m a
p r o p h e t i a 1 3 , 3 1 6 ; u e r b a 1 , 3, 2 8 4 ; V i r g i n e ; 3, 37 3 c a t e n a ; 4 , 36 2 c e r t a ­
u icto rio sissim u m u ex illu m 3, 11, m e n ; 1 3 , 203 g u t t u r ; I , 3 , 6 3 1 i e c u r
40 5 ; - n e m i l l u m , q u e m V n i g e n i t u s in iq u itatis ; 311 ; 3, 6, 831 in s id ia e ;
sponsae suae con tu lit, non un ctis 1 , 3, 6 3 1 o s c o n c u l c a t u m ; 3, 2, 1 2 2
lab iis la n iat (a c c e d e n s t e m e r e ad a l­ r u i n a 5 9 , 5 7 7 s i b i l i ( d e c e p t i o n i s ) ; 2,
tare) 2, 6 , 18 6 3 ; - n e b l a n d o l e n i e n t e s 7, 174 uires e u a c u a ta e ;
( r e c t o r e s ) 5, 1 3 1 2 ; - n i b u s m u l t i s e t - d o l o s i t a s 1 , 2, 2 1 8 ; f l a t u s 2 , 6 , 1 9 6 3 ;
m a g n i s s a c e r d o s n o n u t a t u r 6, 9 ; . gau d iu m 3, 13, 2 2 0 ; m a n u s , p e d e s,
1 3 8 4 . 1 ; 88. cauda 2, 7, 18. 272; o cu li, aures,
Serpens: 1, 2, 2 0 8 ; 3, 13, 2 1 2 ; nares 17. 2 5 9 ; saeu itia 3, 13, 22 3 ;
a n t i q u u s 1 , 2, 7 9 6 c a p u t s u p e r b i a e ; s e d u c t i o 1 , 2, 23 5 ; 3, 4, 3 7 5 ; su asio
4, 322 h a b e n s in se a s t u t i a m , u e r s u - superba 2, 2, 95 ; s u g g e s t i o 3, 13,
t i a m e t i n i q u i t a t i s u e n e n u m ; 3 3 7 in 2 16 . 221 ;
m ortem ce cid it; 2, 3, 3 1 . 4 0 1 . 4 1 7 — t i u m u e n e n a m o r t i f e r a 8, 3 0 7 ; - t e m
percussus in m a x illa in A b r a h a m ; o m n in o co n te m p tib ile m red d id it F i­
402. 418 lig atu s ab e c cle sia ; 410 l i u s i , 3 , 6 3 2 ; p e r - t e m 2 , 72 3 d e c e p ­
cu rre n s s o lu ta p o te s ta te p o s t tran si­ tu s est h o m o ; 15. 204 d e ce p it h o m i­
t u m A d a e ; 313 m e r s u s in l a u a c r o ; nem d ia b olica f r a u s ; -te tortuoso
6 0 2 s e d u c e n s ; 5, 1 0 0 2 d e i c i e n s s e a n e s c ie n t e u e n ie n s (flo s d e r a d ic e Ies-
lo c o b e a titu d in is ; 6, 1 8 4 ; 313 d e u ic - se) 3, 8, 6 8 8 ; i n - t e c a p u t s u p e r b i a e
tu s in h u m ilit a t e e t iu stitia F ilii, n o n c o n t r i u i t D e u s 1 , 2, 7 9 6 .
in potestate et fo rtitu d in e; 338. Seruitium : altaris 2, 6 , 2 0 1 6 ; D e i s.
2666, 2673; 7, 4 7 ; 170 n o n i t a in 8 7 . 1 4 3 1 . 1 4 3 3 - 1 5 0 3 ; 6 , 2 0 9 1 ; 3 , 8.
f o r m a s u a s e d in s i g n i f i c a t i o n e m y ­ 6 9 7 ; 9, 1 3 9 ; m i n i s t r a t i o n i s 6 , 4 1 8 :
ste rii; 1 7 1 m a g n u s in m a litia , lo n g u s o fficii ecclesia stici 2, 6, 181-7; s a c e r ­
in in sid iis apparens; 173 sursum do tale aliq u a n d o co n c e ss u m co n iu -
i n h i a n s , s e d t a m e n i a c e n s ; 50 1 p a s ­ g a tis 2096. 2 0 9 9 ; s a n c t u m in a l t a r i
c e n s in su a a r te ( h a e r e t i c o s ) ; 5 87 ; 3, 2 0 9 1 ; -a a m a r i s s i m a 1 , 4 , 1 2 0 ; -i D e :
3, 373; 6, 809; 851 p raeu a rica to r r e c tit u d in e se c a ste c o n t in e b u n t sa­
p rim u s; 9, 193; 463 in su fflan s cerdotes 2, 6, 2 0 9 0 ; - o r u m iu r e 3, 6.
c o n t e m p t u m D e i ; 9 3 3 et h o r r id u s ; 416; -o D ei se subdens secunda
1 0 , 4 9 . 8 23 ; 8 3 0 d e i e c t u s i n p r o f u n ­ m u l i e r 8, 6 9 7 ; p e s s i m o s u b i e c t a a n i ­
d u m p e r p e tu a e c o n fu s io n is ; 1 1 , 319 m a 1 , 4 , 95 ; - u m c r e a t o r i s s u i d i a b o ­
L u cifer; 1 3 , 368 c o n t a m i n a n s ( a n i ­ lus o m n in o non d esid erau it 3. 1.
m a m in c o r p o r e ) ; 615 ; D e i a g g r e d ie n s sua u o lu n ta te
- assim ilatu s d ia b o lo m ag is quam 2, 5, 8 7. 1 3 0 3 ; a d - u m D e i 3, 9, 1 1 9
a l i u d a n i m a l 1 , 2, 2 1 7 ; c a l l i d u s 725 ; se exhibere non ficte; 2, 5, 14s 1
2, 1 , 33 2 e b u l l i r e f a c i e n s h o m i n e s ; 2, p ater aut m ater p u e ru m o fferre uo-
95 d ecep it h o m in es per superbam len tes ; 1 5 1 1 r e u o c a n d u s est q u i illud
s u a s i o n e m ; 3, 394 - 5 1 3 ; co lo ris p al­ contem nens n e g le x e rit;
lid i d e p e n d e n s ad p e c t u s la r g it a t is 3, -in -o 1, 2, 670 creatura s u b iecta
6, 1 3 3 . 7 3 9 ; f u g i e n s i c t u m m o r t i s se h o m i n i s e o p p o s u i t e i ; 3, 1 8 6 d o m i ­
a b s c o n d i t in a n t r o I , 4 , 340 ; i g n i t u s nus non p raecu rrit seruum ; 2, 6,
fu g ien d u s 3, 6, 140; pendens in 18 77 ecclesia stici o fficii s u b s a c e r d o ­
l i g n o d ili g e n d u s 140 ; r a p ie n s g e n u s t e m i n i s t r a r e c o n t e n d u n t ; 2 0 1 6 alta-
862 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
r is m i n i s t r a n t e s ; 3 , 8, 7 5 1 s u b i e c t u s Siccitas : p erfecta u m e n tiu m neruo-
est sensus u o lu n ta ti; 10, 226 D ei rum 3, 1 1 , 8 89 .
taed io affectus. S ig illu m : clau su m V irg in is 3, 6, 390 ;
Seruitus: 2, 6 , 1 0 5 2 ; Dei 3, 6 , 3 7 0 ; coram D eo ' dem onstrans in ten tio ­
i d o l o r u m 2, 1 , 355 ; l e g i s 3, 2, 2 1 9 n e m h o m in u m (sunt an gelicae u irtu ­
o fficia lis; 7, 53; m e a ( D e i ) 2, 6 , tes) i , 6, 137; m ax im u m in c o r d e
1 8 9 0 . 2 1 8 4 ; p e c c a t i 5, 4 3 7 ; ( s t e l l a ­ d ia b o li u id el. q u o d h o m o ip si a u f e r ­
rum ) 1, 3, 3 8 5 ; t e r r e n a 3, 6, 5 3 8 ; ri n o n p o s s e t 2, 4 2 2 ; s c i i , s c i e n t i a
- -tis d i a b o l ic a e 2, 5, 6 7 1 a b i e c t i o ; 6, in n o cen tiae et iu stitia e 3, 7, 260;
1060 m an sio ; fam u lan tiu m u in - secretorum D ei (ch eru b in et sera-
cu lu m 3, 6, 550; u o ca b u la m in o ra p hin) 13, 7 9 ; secretu m o p p o situ m
558; ab om ni -tis o fficio u irtu tes est m ih i (H ild e g a rd i) 2, 1, 73 ; -a
s u n t d e n u d a t a e 10, 6 59 ; -ti C h r i s t i in clau sa 3, 1 1 , 4 5 2 ; S c r i p t u r a r u m 40.
o p era tio n e u irtu tu m corpus suum 443. 452 ; -o r u m p ro fu n d ita s 452.
su b icien tes 2, 5, 6 2 1 ; - t e m tenent Signatio : i n - n e s u a d o n a ( S p i r i t u s s.)
creaturae 1, 2 0 2 ; a d - t e m 3, 1413. 3,
g e m in a n tu r 8, 7 1 7 .
1455 D ei puerum o f fe r r e ; 6, 2183 Significatio: 3, 6 , 58 1 ; c h r i s m a t i s 5,
Dei recto o rd in e, iusta u n ctio n e, 5 5 4 ; c r u c i s s a n c t a e 6, 923 ; e x t e r i o r
u o lu n ta rio a n im o u en ian t s a c e rd o ­ 2, 4, 166 le g a liu m p r a e c e p t o r u m ; 3,
t e s ; 1 , 2 , 6 6 3 h o m i n i s ; 3, 3 4 9 h o m i ­ 2, 177 u eteris testam enti fin ita in
num creatura f a c t a ; 297 elem en ta F ilio D e i ; facti l a c o b in s a n c t i f i c a ­
m u n d i c r e a t a ; a -te 3, 3, 3 80 d i a b o l i ­ t i o n e l a p i d i s 5, 56 2 ; f a c u l a r u m d u a ­
ca se a b s tr a h e n t e s ; 6, 9 74 s u b ie c tio - rum 1, 3, 232; h ab itu s 6, 4. 79
n is n u d a ( s a lu a t io a n i m a r u m ) ; in -te an gelo ru m ; 5. 9 3 arch an geloru m ;
1 , 3, 3 6 0 s u a c r e a t u r a e u o l u n t a t e m 6 . 1 1 1 u i r t u t u m ; 7. 1 4 0 p o t e s t a t u m ;
d o m in o ru m fid eliter a d i m p l e n t ; 2, 8. 1 4 7 p r i n c i p a t u m ; 9. 1 6 0 d o m i n a ­
6, 230 1 s u b i e c t u m ( p e c u s ) . t i o n u m ; 10. 1 7 1 t h r o n o r u m ; 1 1 . 1 89
Serum : 2, 6 , 1211. ch eru b in ; 12. 203 serap h in ; m a g i­
Seruus : 1, 3, 4 6 0 ; Dei 2, 3, 723; sterii 3, 6 , 301; m ysterio ru m D e i 3, 8,
f i d e l i s 3, 1 0 0 7 ; 6 , 4 3 8 I o e l ; i n u t i l i s 5, 5 7 9 ; m y s t i c a 1 , 5 6 2 ; 4 , 208 S c r i p t u ­
9 16 ; o s te n d it fa c u lta te m d o m in i sui raru m suauiter ru m in ata a p rin cip a ­
1 , 3, 338 ; ( p r i n c i p i s ) t i m e n s o m n e m li b u s m a g i s t r i s ; 9, 925 ; o ffic i i s p i r i­
e x e r c it u m illiu s 2, 5 ,4 3 9 ; recoem p- ta lis 2, 6, 1 5 6 1 ; o m n i s in s a l u a t i o n e
tu s 3, 1, 241 ; s e r u o r u m 2, 5, 4 3 6 ; 3, 2, 5 9 9 ; p a s s i o n i s F i l i i 2, 5, 7 4 6 ;
- - i d o m in i cu iu sd a m 1, 3 ,4 5 0 ; in iq u i­ p retio sissim a et glo rio sissim a 3, 13,
tatis 4 8 3 ; m u lt i 4 4 7 ; q u i d a m d e c e p t i 1 6 4 ; z e l i D e i 5, 1 2 4 ;
45 2 ; s u b i e c t i d o m i n o 4 4 7 ; -nes 4, 152 ; d iu e rsa e u o lu n ta tis D e i
—- o r u m u n u s q u i s q u e 4 4 7 ; -e n e q u a m in circu m cision e 3, 133; om nes
2, 3, 7 6 8 ; 6, 15 39 ;o -i n e q u a m 1, 3, p r a e d ic t a e 1 3 ,2 8 . 4 6 7 ; in -n is u m b r a

45 7- p r a e c u r r i t s y n a g o g a 1 , 5, 1 8 6 ;
Seueritas : iu d icialis 3, 12, 231 ; m a ­ - in -n e 3, 5, 1 2 4 c a p u t h o c o s t e n d i t
g n a co n tra im p a en iten tem in iq u ita­ zelu m D o m in i; 2, 7, 170 m y ste rii
tem 1, 4 4 2 ; u l t i o n i s z e l i D e i 5, 1 3 0 . se rp e n s ap p a re t, n o n in fo r m a sua,
Sexus : o m n i s s u s c i p i t u r p ie a D e o in se d in su a m a litia ; 3, 1 1 , 892 S p i r i t u s
b a p tism o 2, 3, 5 1 . 6 7 3 ; - u s c u i u s q u e san cti c o n u e r s a r i;
h o m o 6 7 7 ; in t e g r i t a s ( c o r p o r u m in -in -n ibu s 4, 271 a p p ositis fu it cir­
resu rrectio n e) 3, 12, 7. 132. 142. cu m cisio u m b ra fu tu ro ru m p er au s­
Sib ilu s : i a c t a n t i a e 3 , 9 , 5 7 9 ; -i d e c e p ­ teritatem le g is; 5, 128 p atriarch a­
tion is serp en tis an tiq u i 3, 9, 567; ru m et p ro p h e ta ru m p ra en u n tia tu m
serpentum 1, 4, 1 8 9 ; - o r u m h iatu s V erbum D e i; 2, 1, 1 ; . 259. 2 6 7 suis
d i a b o l i c a r u m a r t i u m 3, 1 1 , 2 9 2 ; p e r A b r a h a m , I s a a c , l a c o b e t alii p r o ­
-o s sib i c o n s e n t ie n t iu m cath ed ram phetae m u n d i tenebras rep ercu sse­
inuadehs 2, 6, 1 8 3 1 . runt.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 863
S ig n u m : an g elicu m (u estitu s m o n a ­ b a n t arch an geli m ysteria in carn a tio ­
ch i) 2, 5, 7 5 1 ; c i r c u m c i s i o n i s 3, 3, n is F ilii 1, 6, 1 0 1 ; a - is F i l i u s D e i
1 34 ; c r e a t u r a e r e l i q u a e l a t u i t i n p r i ­ m a n i f e s t a t u s 3, 7 , 278 ; in -is u e s t it u s
m o h o m in e 7, 227 ; cru cis in p e c to r e s u i se u o l u n t e x t e n d e r e s e c u n d u m
s a n c tit a t is 9, 2 1 6 . 9 8 4 ; d i s c r e t i o n i s m ores suos 2, 5, 8 82 .
6, 9 4 2 ; fidei 12, 135 ; F i l i i : sol 3, Sim ilitudo : d e a r b o r e a d a n i m a m 1,
34 2 ; f u t u r o r u m ( d i u i n a e u i r t u t e s i n 4 , 3 5. 7 6 2 ; d e a u r o 2, 6, 1 0 . 3 9 1 ; d e
u e t e r i t e s t a m e n t o ) 3, 1 2 7 ; h o m i n u m b a l s a m o , o n y c h i n o e t c a r b u n c u l o 3,
in r e s u r r e c t i o n e ( u e lu t a u r e u s f u l g o r 2 2. 3 1 1 ; d e d i u i t e 6 1 . 7 6 3 ; g l o r i a e
aut u m b r a an te faciem ) 12, 5 3 ; in ­ T r i n i t a t i s 5, 1 2 9 . 1 3 5 . 338. 3 3 4 ; d e
c a r n a t io n is a c s e p u l t u r a e (in u e s tit u h a e d o e t c e r u o e t l u p o 1 , 3, 3 7 , 383 ;
m o n a c h i ) 2, 3, 7 0 5 . 7 0 8 ; m o r t i s e t h o rti, o u is et m a rg a rita e ad h o m i ­
u e s tig iu m est u irtu s salu ation is a n i­ nem 2, 4 8 . 7 3 9 . 741. 769. 805 ; d e
m a r u m 3, 6, 6 5 9 ; r e l i g i o n i s 2, 5, 70 . i g n e et p a n e 4, 29. 660 ; d e iu u e n e 2,
74. 77. 119 6 . 120 1. 1240. 1248. 1 3 5 8 ; 3, 2 9 . 3 7 9 ; p r a e u a r i c a t i o n i s A d a e 3,
S p i r i t u s s a n c ti a r d e n t i s ( c h r i s m a ) 4, 2, 4 2 7 ; d e p u l l o e t u o l a t i l i 2, 6 , 3 3.
236 ; s u p e r n u m (p ax ) 3, 6, 8 3 7 ; u e ­ 666 ; re g is (d e s e r u it io D e i a d altare)
stitus su i ( m o n a c h i) 2, 5, 7 5 0 ; u i r i u m 136. 2 1 2 0 ; s a c e r d o tu m le ga lis te sti­
o m n iu m an im ae est sensus 1, 4, m o n i i ( e s t p i g m e n t a r i i s ) 3, 2 0 4 ; u i r -

736; g in u m p ru d en tiu m 3, 10, 338;

-a a c t u u m h o m in u m 3, 5 5 4 ; a d m i ­ una (im a g in ib u s q u in q u e u irtu tu m
randa 3, 3 , 4 1 1 ; c o n tra ria 1 1 , 726 et 3, 3 2 . 208 ; u i r t u t u m s e p t e m 8, 69 .
falsa ; 689 i n s ig n ia e t h o r r ib il ia anti- 8 7 4 ; u r b i s q u a d r a n g u l a e 2, 6 3 . 1 4 6 :
ch risti; creaturarum d iu ersa 1, 3, - -in es tres a d T r i n i t a t e m 7 , 2 1 . 4c-:
3 3 7 ; d u o t r a d i t a 2 , 3, 2 7 . 3 7 0 h o m i ­ -in is 1, 3, 4 4 5 p ara b o la; 3, 1, 14-
n ib u s ad d e fe n d e n d u m s e ; 372 legis ferrei coloris la p is ; - i n e m ca eli et
sig n a to ru m circu m cisio et b a p tis­ te r r a e c o n t i n e t h o m o in se 2, 1, 1 4 1 :
m us; falla cia (an tich risti) 3, 11, - a d - i n e m 1 , 2 , 6 8 4 D e i f a c t i e s t i s ; 3. a.
6 4 0 ; f a l s a 59. 7 1 6 ; m a g n a 7 2 5 s o l i ­ 1 1 3 o u i f a c t u m f i r m a m e n t u m ; 2,
d a t a s u p r a f i r m a m p e t r a m ; 8 60 ; m i ­ 4 5 9 s u a m D e u s f e c i t h o m i n e m ; 3, 8.
r a b i l i a ( p r o p h e t i a e ) 1 , 5, 1 0 4 ; m u l t a 476 sui D e u s d ed it h o m in ib u s m a ­
3, 7, 278 et a d m ira n d a; 11, 723 gnam g lo ria m ;
( E n o c h et H elia s) in S p ir itu s a n c to ; —in - in e m 3 , 1 , 5 9 0 D e i n e se e x to lle r e :
249 a d m ir a n d a et o b s c u r a ; n atiu ita- h o m o D e u s teg it ip sum natura ter­
tis, p a s s io n i s et sep u ltu rae n e cn o n rae; 6, 541 testitu d in is duo m uri
re su rre c tio n is et a scen sio n is saluato- c o n i u n c t i ; s e c u n d u m - i n e m 1 , 2. 6 ; :
ris ap p are n tia u elu t in sp ecu lo in an geloru m im p o llu ti ap p aren t ho­
m v s t e r io altaris 2, 6, 230 -233 ; 6 7 6 - m in e s casti); 3, 4 2 . 116 oui firm a­
679; p assio n u m tu aru m (h o m in is) m en tu m ; 3, 1, 6 5 1 hanc ut glo ria
1 , 3, 3 9 9 ; p a t r u m p r i o r u m m a n i f e s t e G o l i a t h d a t a e s t D a u i d , it a e t g l o ­
o s t e n s a in F i l i o 3, 5, 6 2 2 ; s c r u t a t i o ­ riam p rim i an geli d ed it D eus
n i s 1 , 3, 4 0 8 ; s i n g u l o r u m p r o p h e t a ­ Adae.
rum 3 ,2 3 . 101 ; in s o le et lu n a et Simoniacus : d e - c i s 3, 9. 34. ;c; . • 1.
stellis 3, 3 7 5 ; u a r i a 4 2 2 d e f u t u r i s 766.
cau sis; 3, 12, 106 o c c a s u s m u n d i; Sim plicitas: 3, 7 , 484; a c c ip ie n tis

u e r a E n o c h e t H e l i a e 1 1 , 59. 7 1 5 ; sa n g u in e m C h risti 2, 6 , 15 2 9 ; a e ta tis

- o r u m i u g u m 2 , 3, 3 7 8 ; p r a e c o n i a 3. fr ig i d a e 3, 8, 2 8 1 ; e t b o n i t a s om ­
7, 272. -o S p ir it u s s a n c ti in u n c t i o n e n iu m b o n o r u m 2, 5, 5 68 ; c o l u m b i n a
co n firm a tio n is o r n e n t u r fi lii eccle­ 1 , 3 , 5 9 a b s q u e a m a r i t u d i n e f e l l i s : 3.
siae 2, 4, 136; in -o u estitu s sui 6 , 100 8 ; c o n s t i t u t i o n i s e c c l e s i a s t i c a e
m o n a c h i a b n e g a n t t e r r e n a s c a u s a s 5, p r o c e s s i o n i s 9 , 3 3 4 ; c o r d i s 2. -2 ; :
7 5 0 ; -is f i r m a n s a n t i c h r i s t u s d o c t r i ­ 6, 1591; ( c r e d e n d i in D e u m 3.
n a m s u a m 3 , 1 1 , 640 ; su is p r a e u e n ie - 484; (d iscip u lo ru m in audiendis
864 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
uerbis F ilii) 215 ; in in fa n tia 1, 4, sto lo ru m 2, 4 , 36. 1 2 5 ; - is c i r c u m ­
i 98 ; in fa n tiu m 2, 6, 1530; in n o cen ­ o r n a t a e f e n e s t r a e 35 . 1 2 3 .
tia e (in B M V ) 1033; m od era tion is Sobrietas : et castitas s a c e r d o tu m 2, 6,
(in in n o c e n t i b u s ) 3, 2, 4 3 9 ; e t p u r i ­ 2 1 5 0 ; m e n t i s 1 , 1 , 83.
t a s c o r d i s 8, 2 3 0 ; e t s o b r i e t a s m e n t i s Societas : in a e t e r n a m an sio n e 2, 6,
1 , 1 , 8 2 ; tu a (P a tris) 3, 1, 8 7 ; u e r a 6 , 1273 ; C h r is ti 3, 9, 4 6 6 ; c o n s e n i o ­
722; u irtu s clarissim a 2, 6, 480; rum 2, ;, 463 ; g a u d io r u m b e a to r u m
u n an im itatis et caritatis 3, 13, 3, 13, 4 7 7 ; san ctifica tio n is 2, 3,92 8 ;

■ >5 i ; (so d a liu m ) 436; 3, 1 3 ,

(u irtu tu m )
—-tis candor et s p e cu lu m 10, 815; 372.
d o n u m 1. e. S p i r i t u s s. 6 , 7 2 2 ; p u r i ­ Socius : ( a n g e l o r u m ) a n g e l u s p e r d i ­
tas Prot. 7 7 ; t u s 3, 1 3 , 6 7 ; d e c e p t i o n i s u e n e n o s a e
- i n -te 3, 1, 3 2 9 p r a e a liis h o m i n i b u s n o n e s t n o u u s h o m o 2, 1 , 3 7 2 ; -i
n a t a e s t f o r m a F i l i i h o m i n i s ; 1 , 4 , 84 ( u i r t u t i s u i c t o r i a e ) 3, 1 3 , 4 4 0 .
p rim u s h o m o d ilex it D e u m . Sodalis : - e s a m o r i s c a e l e s t i s il l i
Simulacrum : - a c u l t a p r o D e o 3, 9, c o n iu n c ti (su n t claritas aete rn ae u i­
708 ; o p u s m anuum 706; uacua a t a e e t s a n c t i t a t i s f l o s c u l i ) 3 , 3, 2 7 4 ;
co n so rtio u eritatis 707; uana 70 3 ; flo ren tes g lo r ia in te g rita tis 2 , 5 , 4 3 3 ;
-is com parantur d esertores d iu in i (h u m ilita tis ) 3 , 1 3 , 344 ; p e s s im i m e i
p a c t i (i. e . s i m o n i a c i ) 7 0 ; . (i. e . a n i m a e i n u i a e r r o r i s ) 1 , 4 , 1 2 9 .
Sim ulatio : afflatio n is d ia b o lica e 2, 1 3 5 ; - i u m s o c i e t a s 2 , 5, 4 3 6 .
7 , 3 1 4 ; fa c ili ta tis a l i c u i u s n u l l a e s t in Sodalitas: F i l i i 2, 5, 4 1 5 .
u ltio n e D e i 3, 5, 38 2 ; f i c t a 2, 4, 362 ; S o l : 2, 5, 1 6 4 ; 6 , 2 3 3 2 ; a r d e n s 1, 9 4 ;
h yp o crita ru m 3, 11, 420; iu stitia e ca le fa cie n s re m , s u p e r q u a m ra d ios
quasi n ig re d o h o rrid a 2, 7 , 433; suos p o n it Prot. 29 ; se d e c l a r a n s p e r
tu rp is 249; -n is alae 3, 1 1 , 420; splen d orem suum 1, 4, 6 1 8 ; d esi­
m otus 10, 207; s o r d e s 2, 3, 206; gnans 2, 5, 3 6. 7 2 3 ( d e c l a r a n s 7 2 9 )
u a n i t a s 3, 1 0 1 3 ; i n - n e m o r t e m t e g i t d is c r e t a m u ia m in B e n e d i c t o ; d o c ­
(qui n e g le g it p aen iten tiam p e c c a to ­ t r i n a e f o r t i s s i m u s 4 , 2 ; 5 ; e c c l e s i a e 3,
ru m ) 1, 4, 987. 4 3 6 ; e g r e d i e n s m u n d u m i l l u s t r a t 3,
Sinceritas: c o r d i s p u ri 1, 6, 213. 1 6 8 ; sic u t - e le c ti f u lg e b u n t in r e g n o
Sindon: m u n d a 3 , 1 1 , 6 3 9 ; in - n e m u t D e i 6, 1 3 9 4 ; illu s t r a n s m u n d u m ( F i ­
eum in u o lu a n t d icit an tich ristu s liu s) 3, 4 , 288 ; i u s t i t i a e ( D e u s ) 1 , 2,
660. 75 9 m itten s s p le n d o r u m s u u m su p e r
Singularitas : q u a e d a m in h o m in e ab lu tu m ; 3, 140 fu lg o re m caritatis
ip so p lan tata 2, ;, 931; u itae et habens (F iliu s); 2, 4, 74 san ctifican s
u e s t i u m u i t a n d a 50. 8 7 0 . mundum; 3, 2, 5 9 7 ; 545 e f f u l g e n s
Sinus : in - u m s u u m p a te r e le u a t filios d e V i r g i n e ; m u ta tu s in m e liu s fin ito
3, 1 , 3 5 9 ; i n - u 95 a n i m i m e i a p p a r e o iu d icio 12, 28. 2 8 8 ; o c c i d e n s 1, 4,
ut cin is cin ereae p u tred in is (H il- 8 3 ; 1 1 , 496 in o c c a s u m ; p u r is s im u s
d e g . ) ; 6, 9 5 6 m e n t i u m h o m i n u m ; 2, (F iliu s) 2, 3, 5 2 8 ; ru tilans (iu d ic io
6, 24 8 9 t u o ( h o m i n i s ) e st p e c u n i a ; p eracto) 3, 1 2 , 9 4 et fix u s m a n e n s ;
P a t r i s 1 , 2, 8 28 V n i g e n i t u s ; 3, 1, 318 299 n ec h a b e n s u ltra in q u ie t u d in e m
1. e . i n s e c r e t o P a t r i s m e m b r a F i l i i ; circu m u o lu tio n is suae; seren issi­
2, 1 5 0 i. e. in p o t e s t a t e e t i n m y s t i c o m u s ( F i l i u s ) 8, 1 1 9 4 ; s i g n i f i c a n s F i ­
co n silio suo. liu m D e i 2, 5, 1 6 6 ; s p l e n d i d i s s i m u s
S io n : f l o s r o s a r u m e t l i l i u m c o n u a l - 3, 8, 1 1 2 6 c l a r i t a t i s a e t e r n a e ; 3, 3 42
■ l i u m 2, 5 , i 2 i ; m a t e r 1 , 4 , 3. 7 9 . 1 2 7 ; s ig n u m F i l i i ; 2, 3 9 7 ; 6 , 7 1 5 ; s u m ­
2, 3, 1 2 1 ; s u p e r n a 1 2 1 ; - f il ia 3, 1 2 , m us 3, 1 3 , 35 3 ; u e r u s ( D e u s ) 2, 3,
285 ; 1 3 , 2 1 0 ; f i l i a e 2, 5, 1 4 1 . 36 8 ; 3, 227; 4, 340; 3, 3, 344 (F iliu s);

H> 331 - u iu en s 13, 2 4 9 ;

Smaragdus : -i p u l c h e r r i m i i. e. u m i ­ - - is a s c e n s u s 1 , 3 , 8 . 1 5 2 ; a u r o r a 2 , 3,
d issim ae u irtu tes et a e r u m n a e a p o ­ 4 3 6 ; c l a r i t a s 1 , 5, 1 2 5 (i. e. u e r i t a s
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 865

eu a n g elii p e rm a n e n s ); 2, 5, 1178; et in u o lu n t a t e ; ratio 1, 4, 7 0 8 ;

decus serenum 3, 1 3 , 4 2 ; (i. e . D e i ) eleu a tu s a b ig n e (te n e b ro s o ) 3, 6 5 .

am or 2, 4, 340; descensus 1, 3, 9. 2 0 9 ; ign is (te n e b ro s i) 13. 194. 2 1 4 ;
1 6 4 ; it in e r a 1, 4 , 483 ; l u m e n 2, 5, in a n is n o n ta m ca ru s q u a m p e r f e c ­
1 7 3 ; m u t a b i l i t a s 3, 1 2 , 3 1 6 ; p e r f u s i o tum opus 2, 5, 9 2 5 . 926; ration is
2, 4 , 7 4 ; p o s i t i o i , 3, 7 . 1 3 4 ; r a d i i e m i t t i t u r a b a n i m a e t i n a u d i t u e t in
Prot. 30 ; 3, 6 , 2 1 5 . 9 2 9 ; r a d i u s 1 , 3, in tellectu 1, 4, 7 1 1 ; tim o ris D e i 2.
3 7 9 ; 3, 3, 3 3 0 ; 6 , 7 1 5 ; s c a b e l l u m 1 3 , 644; to llit uerbum in altu m sicu t
6 3 9 ; s p l e n d o r 3, 3 4 3 f u l g e n s i n t e r ­ u e n tu s a q u ila m su b le u a t 4, 7 1 0 ;
ra m ; 4, 413 ; 6, 2 1 5 . 930 a se d iu id i- - -u s t u r p is s im i c o n t r a d i c t i o n i s 3, 1 1 ,
t u r in m u l t o s r a d i o s , c u m p e r f o r a ­ 327; -us c o m m o t i o 1, 3, 6 9 . 215 ;
m i n a f u l g e t ; 8, 1 1 9 3 ; - u m s u u m e le u a t (te n e b ro s u s ) ign is
- - e e m i c a n t e in c a r n e 3, 4 , 282 ; in -e 65. 209; - u u m c u n c to r u m g e r m in a
f u l g e n t r e g a l e s u i r t u t e s 1 3 , 35 3 ; 2, 5, 3 7 1 ; d i u e r s o r u m t u r b i n e s m u l ­
— e m f o r m a u i t D e u s u t l u c e a t i n d i e 2, ta m en d acia p roferu n t 1, 4, 288;
5, 1 6 5 ; a n t e - e m a s c e n d i t a u r o r a 1 , 5 , p l e n u s i g n i s ( t e n e b r o s u s ) 3, 6 4 . 2 0 4 ;
124. in strep itu -uum u o ciferan tu r e le­
Sollertia; o p erario ru m (ad con­ m e n t a 3, 5, 4 7 5 .
s t r u e n d u m ) 3, 9, 6 3. 3 1 3 . Sonus: b o n u s i n u e r o g a u d i o 3, n .
Sollicitudo: 1, 4, 158; 2, 7, 403; 603 ; d a t u s ecclesia e de P atre per
c a m i s 5, 4 1 1 ; c u r a t i o n i s p i g m e n t a ­ F ili u m in S p ir it u , u o x in ip sa r e s o ­
r i o r u m 26 8 ; s e d e f e n d e n d i 3, 9 , 973 ; n a n s q u a s i t u b a 2, 4, 3 1 7 ; d u l c i s s i ­
fid elis 2, 6, 2 0 3 2 ; et in d u s tria 3, 9, m u s e m is s u s in la u d e c r e a t o r is tr in a
316; m agna 26. 361; m u lta 1, 2, in u o c a tio n e ‘s a n c tu s ’ 6, 5 3 1 ; exien s
;
4 6 5 4, 1 3 4 ; 3 6 » . 22-
9 5 4 ; 9. 3l 6 ; d e t h r o n o 5, 3 7 4 ; i n h a r m o n i a 3 , 1 3 .
( p a s to r u m e cclesiae) 2 , 5 , 5 5 1 ; p ie ta ­ 2 3 1 . 5 3 7 c l a m a n s ; 1 8 9 q u a e r e n s : 39.
tis 3, 9, 26. 3 6 1 . 3 7 6 ; p r a e c e p t o r u m 493 s y m p h o n i z a n s ; la e titiae et p r o ­
d u o r u m D e i 8, 98 8 ; s a c e r d o t u m e t s p e r ita tis 1 , 6, 2 3 6 ; p r i m u s o b o e d i ­
p o p u li 2, 6, 1 1 1 . 178 6 ; sacram enti t i o n i s p o s t c a s u m A d a e (i. e . c i r c u m ­
(altaris) 111. 1 7 8 6 ; s aecu la ris 3, 3, cisio in A b r a h a m ) p ra e c u rre n s o b o e ­
5 3 1 ; s a e c u l i h u i u s 1 0 , 65 5 ; s e n s u s 5, d ie n t i a m V e r b i 3 , 3 , 5 40 ; o r b is terrae
394; (i. e. ap o sto li) circu ie n s regio n es
- in - i n u m a n g u s t i a fid e lis h o m o m e - in s a n o ru m sen su u m 1 3 , 1 1 5 ; p atriar­
d i t e t u r q u i d s i b i u t i l e s i t 2 , 2, 2 2 2 ; charum et p ro p h e ta ru m 4, 14 ;: s.
- -ine c o n s id e r a t d is c r e tio la p illo s , ue- 1 2 7 : 9 , 422. 423 ; p e rtra n s ie n s h o m i ­
lu t m e r c a t o r res su as 3, 6 , 2 2 2 . 954; n e m 13 ,4 5 7 . 555 ; p r a e c u r r it uerbum
im p en d ere iu u a m e n 2, 7 , 4 0 3 ; in su ­ 3, 54 2 ; p r o p h e t i a e 9 , 4 2 3 ; p r i m u s
d e n t (d ia co n i) o ffic io s u o 6, 2 0 3 2 ; 540; 9, 422 au d itu r cum uerbum
praeesse d eb et (adesse n o n cessant n ondum co g n o scitu r;
376) s p o n s a e D e i a p o s to li et s e q u a ­ - in s y m p h o n i a 1 3 , ; 13 ; 5 1 5 d e a c u m i ­
ces eorum 3, 9, 26. 361 ; q u a e r it ne u iu e n tiu m lu m in u m ; 5 1 ; de ar­
a n i m a u ia s artas 1 , 4 , 1 3 4 ; sa e c u la ri d o r e ig n e o u irg in a lis p u d o r is : s i­
caren t u irtu tes 3, 3, 5 3 1 ; c u m -in e d e d ila ta tio n e a p o s to la tu s u e rD o ru m
ca rn is s u b ie c ti n o n s in t (sp iritales) m ira b iliu m ; 518 de effu sio n e san­
carnali co p u la e 2, 5, 4 1 1 ; in -in e gu in is; 521 de u irg in ali gradu :n
d o c t o r e s s t a b i l i e r u n t e c c l e s i a m 1 , 2, s u p e r n a u i r e d i n e f l o r e n t i u m ; 1 2 : de
465. o fficio secretoru m sacerd o taliu m :
Solutio : (con striction is in iu stae) 516 d e p rop h etia s e rm o n u m p r o fu n ­
quaerenda p rop ter h o n o re m D e i 2, d o ru m ; sym p h o n iza n s 59. 4 9 5 :
6, 1 8 1 . 2 6 5 1 ; m undi 3, 1 1, 828 ; in - t u b a e 5 6 7 ; 5 7 3 i. e. s e n s u s r a t a - . a l i ­
- n e c o r p u s d e f l u e r e t , si a n i m a c o r ­ tatis ; u e r b i 2, 2, 15 7 ; in u e r b o m 6 ut
p u s n o n u iu ifica re t 1, 4, 749. a u d ia tu r ; 161 ; 17 5 n o n est n ec o p e ­
Sonitus : u e lu t - a n im a e in in te lle c tu ratu r sin e u irtu te nec sin e flatu 1
866 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
uerborum i, 3, 54 3 u a c u u s ; 3, 4 , 163 Sparsio : -n is d iu e r s it a s in c a p it e fidei
e x t e r i u s ; u t u o x m u l t i t u d i n i s 1 3 , 38. 3> 7, 445-
1 8 8 . 2 2 7 . 4 9 3 . 3 2 4 . 5 32 ; Spatium: l o n g i u s 3, 1 1 , 56 6 ; p aen i-
- -i in e n arrab iles (beatoru m s p iri­ t e n d i 8, 2 8 0 ; u n i u s s t a t u r a e u t e x t e n ­
t u u m ) 1 , 6 , 2 2 9 ; s p i r i t u u m 2 , 5, 3 7 0 ; ta m a n u s est a p o l l i c e u s q u e a d a lio s
- o r u m e x s p ir a t io n e s 370 ; in - o u e r b i d igito s (i, e. V n ig e n itu s m issu s a
n o t a P a t r e m , q u i o m n i a p r o p a l a t 2, P a t r e in m a n u f o r t i s s i m a ) 2, 700.

M7- Species : a l i t i s i n n o c e n t i s ( S p i r i t u s s.)

Somnium: d o rm itio n is 2, 6, 2334; 3, 7 , 3 9 4 ; a n g e l i c a 2, 5, 1 3 3 . 3 4 8 ;
nocturnum 2330; in - o subrepens a n im a lis len is ( S p ir it u s s .) 3, 7 0 1 ;
c o m m o t i o s e m in is 2326. F.xcelsi 3, 13, 666 ; h o m in is 2, 2, 14.
Somnus : g r a u i s 3 , 1 0 , 2 0 7 ; m o r t i s 8, 33 sa p p h irin i co loris (V n ig e n itu s
344 ; p e c c a t o r u m c o n s u e t u d i n a l i u m D e i ) ; to ta s u a u iss im o ru tila n te ig n e
10 , 2 2 7 ; -i d o r m i t i o 2, 6, 1 7 7 6 . f l a g r a n s 14 . 45 ; 3, 9 4 . 3 2 3 F i l i u s D e i
Sopor: m o rtis 2, 6, 5 8 2 ; 3, 11, 681; n a t u s d e V i r g i n e ; 5, 1 3 3 . 3 4 7 ( c o n s i ­
re p en tin u s 2, 5, 1 2 3 4 . d eratio h u m a n a e fra g ilita tis); 3, 8,
Sordes : ( d i a b o l i ) 3 , 1 , 5 6 7 ; f e r m e n t i 1, 80. 902. 913 (u irtu tes); hum ana
3, 6 2 6 ; im m u n d issim a 2, 6, 2 5 3 2 ; (m u ltitu d in is in te n e b r o s a u e s te a p ­
in fid e lita tis 1 1 1 9 ; in iq u itatis 1759; p a re n tis) 4, 4 5 7 ; p a n is et u in i 2, 6,
3 , 5, 1 4 3 ; i n i u s t i t i a e 3, 2 1 5 ; i n t e r i o r 585 ; u i s i b i l i s 1 , 3, 305 ;
2, 6 , 9 6 7 ; p e c c a t i 1, 16 1 ; p e c c a t o r u m --es d iu ersae c r e a tu ra ru m eductae a
6, 1 6 6 3 . 178 2 ; reru m tem p o ra liu m D eo 2, 1, 10 . 190; 204 l u c e n t e s in
2 1 3 9 ; s c e l e r u m 3, 9, 3 5 5 ; s i m u l a t i o ­ m ira b ili ortu su scitatio n is; h o m i­
n is 2 , 3, 206 ; u e r m i u m c o m e d e n t i u m n u m c o n c u lc a to r u m su b p e d ib u s ue-
3 , 8, 2 9 6 . 30 6 ; ritatis 3, 6 , 1 5 8 . 8 1 2 ; -i d i g n i s s i m o
--es m a g n a e in p e c c a t i s 2, 5, 1 6 1 3 ; in d u m en to co ro n asti h o m in e m 1 ,3 ,
m u l t a e 1 , 2, 8 0 7 ; o m n e s e m u n d a n ­ 305 ; f o r m a 3, 13 , 6 6 6 ; in -e 2, 2, 62 ;
t u r p e r s a c r a m e n tu m alta ris 2, 6 , 50, 3, 5 6 7 c o l u m b a e ( S p i r i t u s s . ) ; 5, 5 1 8
962; p o llu tio n u m 3, 7 , 2 7 4 ; e x e m p l i sui o r d o t e t i g i t F i l i u m D e i ;
- - i s c a u s a e 8, 3 2 0 ; f o e t o r 3 5 6 ; i m p e ­ 3, 6 , 4 6 6 r e l i g i o n i s p o s i t i s p i r i t a l e s ;
d im en tu m 12, 292; in terioris m a­ (uide: F o r m a ) .
cu lae 2, 6, 9 6 7 ; i t in e r a 3, 9, 355; Speciositas : gen ero sitatis nouae
m acu la 2, 4, 326 ; m a c u lo s ita s 1 0 7 ; s p o n s a e ( e c c l e s i a e ) 1 , 5, 1 0 4 .
opera 6, 2532; p raesu m p tio Speciosus : -o ru m o m n iu m p u lch e r­
1781 ; 2, 7 , 2 2 ; .
rim u s (F iliu s)
- - i u m f o e t o r 4 7 2 ; in -es c o r r u i t p r e ­ Spectaculum: l u m i n i s 3 , 8, 1182.
t i o s a m a r g a r i t a 1 , 2, 8 0 6 ; Speculatio : a n i m i 3, 2, 2 5 8 ; 10, 8 1 ;
- -e d iu e r s a p e c c a t o r u m co n tagio n is c o n t e m p l a t i u a 5, 1 7 8 ; r e c t a 1 0 , 81 ;
h u m an ae co n ta m in a tu r an im a 2, 6, - n i s e x q u i s i t i o 2, 2 5 8 .
1663; sim u la tio n is ab iccta 3, 2 0 6 ; Speculum : 3, 2, 285 ; D e i a b i e c t u m a
tan ta c a p u t a n tic h ristu s in u o lu t u m p e c c a t o r e 1 , 2, 5 7 3 ; q u a s i - b o n i e t
3, 1 1 , 1 2 7 . 798 ; a b o m n i -e in fid e lit a ­ m ali est sp e cu la tiu a scientia 3, 2,
tis s ib i c r e d e n t e s e m u n d a u i t F i l i u s 2, 285 ; q u a s i - d e s i d e r i i l a t e n t i s b o n i
6 , 1 1 1 9 ; i n - e 1 , 2, 8 0 7 i a c e r e ; 2, 6, u e l m a l i e s t s c i e n t i a 5, 7 0 . 7 0 1 . 7 0 3 ;
466 in fid elita tis i d o lo r u m et sch is­ d ile ctio n is p iae et sp len d id ae (cor
m a t u m se i n u o l u e r e ; 3, 9, m . 769 l a r g i t a t i s ) 6, 7 3 7 ; f i d e i 2, 3, 54 8 ; 6,
p e r s e u e r a r e ; sin e -e 1, 3, 6 2 6 f e r ­ 1076. 1221; 3, 8, 8 2 2 ; 848 c a t h o l i ­
m e n t i in t o r c u la r i u i n u m e x p r i m e n ­ cae; fo rtissim u m ac lu c id is s im u m
dum ; 2, 1, 1 6 1 et g r a u e d i n e p e c c a t i o m n iu m cred en tiu m 2, 5, 1 9 2 ; l u c i ­
V e r b u m i n c a r n a n d u m ; 4 , 328 i n c a r ­ d issim u m 3, 8, 8 9. 95 3 ; l u c i d u m 6 ,
n a t u s F iliu s ; in -ib u s 1 , 4 , 92 2 p e c c a ­ 134. 7 3 6 ; in o c u l o q u o q u e (c h e r u -
toru m ne rem aneas ; 3, 7, 2 74 p o l l u ­ bin ) 1 , 6, 4 7 . 191 ; p u r is s im u m et
tio n u m ca rn is se in u o lu e n te s. u iu u m in a q u a 2, 3, 6 5 2 ; s e r e n i s s i ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 867

m u m a n te f a c ie m F ilii (u ir r e c u s a n s b u s fid eliu m ad m a r ty r iu m V n ig e n i-

co n so rtiu m m atrim o n ii in am ore ti 3, 8, 1103; p o sita 1, 4, 78 3 in
D e i ) 2 , 3, 5 0 6 ; s p e c i a l e o c u l i D e i i n D e u m ; 6, 1 8 7 a d i n t e r n a ; s u p e r n o ­
r e c t o h o m i n e 3, 1 1 , 7 4 4 ; in u ir t u ti- r u m 3, 9, 4 5 7 ; s u r g i t a d u i t a m p o s t
b u s : F iliu s 2, 6, 1527; u irtu tu m fid em credendi in D e u m 8, 1090;
o m n i u m : s a c rific iu m alta ris 1 9 7 3 ; u itae 2, 5, 9 1 9 ;
- -a f i d e i d u o : h u m a n i t a s e t d i u i n i t a s - s p e i h ab itu s 3, 8, 3 4. 108 9; o ratio
in F ilio 3, 10, 707; -i D e i am or 1 10 6 ; u e r b a 7. 181 ; o b s p e m p a s t o ­
ardens 3, i , 6 5 6 ; 2 , 7 3 6 ; 3, 5 9 2 ; 4 , res e ccle s ia e s e m e tip s o s c o n c u lc a n t

6 33 ; 5, 7 6 7 ; 6. 1 034 ; 7, 509; 8> 9, 458 ; p e r s p e m i n t r a t u r a d s a lu a -

1 2 4 4 ; 9, 1 0 1 6 ; 10, 9 4 4 ; 1 1 , 9 3 3 ; 12, t i o n e m 8, 7 7 7 ; s i n e u l l a s p e m i s e r i ­
32 3 ; 1 3 , 6 7 0 ; p e r - u m 2 , 6 , 1 2 2 1 fid ei co rd ia e se ip su m d iscin d en s 2, 3,
in f o n t e u i u e n t i s a q u a e c a n d i d a r e ­ 1689.
g io praem onstrata; 3, 644 u itae Sphaera: (i. e . a n i m a ) 1, 4 , 64. 3^1
scientia h o m in is p e r c ip it in c o m p r e ­ i g n e a : h ab en s n u lla lin e a m e n ta h u ­
h e n s i b i l e m d i u i n i t a t e m ; i n - o f i d e i 2, m anae co rp o ris, p ossid et co r fo rm ae
3, 54 8 a m p l e x a n t u r a r d e n t e r D e u m ; h u m a n a e ; 7 0 . 588 h a b e n s m o t u s i n
3, 8, 8 2 2 a s p i c i e n s C h r i s t u m ; 2 , 6 , f o r m a h o m in is ; 74. 239. 77 6 m a n e n s
1076 F iliu m im it a m in i; i n - o 1, 6 ,4 7 . in h u m a n o c o r p o r e , in c u r u a t a t u r b i ­
1 9 2 (in q u o q u e o c u l o c h e r u b i n ) f a ­ n ib u s ; 76. 2 4 1 . 78 2 se e r ig e n s u irili-
cies h o m in is apparet; 3, 10, 815 ter, re p u g n a n s e t resisten s t u r b in i­
sim plicitatis p u rissim a est fo r titu d o b u s ; 3 7 3 . 803 s e c o n t r a h e n s e x l i n e a ­
fid ei; m en tis fo r m a e suae, s e d e m q u e su am
— q u a s i i n - o 1 , 6 , 52 . 2 0 6 i n p e n n i s d ir u m p e n s ; 381. 8 14 se re s o lu e n s ;
(serap h in ) om nes o rd in es ecclesia­ -p ra e lu c id a a D eo fu lg e n s in o p e re
sticae in stitu tio n is in sig n ito s de­ h o m in is (u irtu s) 3, 3, 1 6 7 ; - a e m u l ­
m onstrant; 3, 5, 183 b o n u m opus t a e e t c l a r a e i n a e t h e r e p o s i t a e 1 , 3,
o b s c u r e in s p ic io ; ut (u elu t) i n - o 1, 76. 2 4 0 ; q u a s i in -a s im ilit u d o T r i n i ­
6, 26. 97 (in facieb u s arch an gelo- t a t i s i n u e l a m i n i b u s u e l u t s c u l p t a 2,
r u m ) i m a g o F i l i i h o m i n i s f u l g e t ; 2, 5, 1 3 1 . 3 4 0 ; i n - is s u i s f l a g r a n t s p i r i ­
6 , 3 6. 2 3 3 . 6 7 5 . 6 7 9 m y s t e r i a C h r i s t i tus3, 4 , 4 4 3 .
a p p a r e n t in sacram en to alta ris; in Spica: 2, 6 , 1 0 2 4 ; - a e p u r i t a s 1031.
d u o b u s -is f i d e i m a n i f e s t a t i o c a e l e ­ Spina : i m p e l l e n s p u n g e n d o a d p erd i­
stiu m in co rd ib u s h o m in u m de­ tio n e m erad ican da 3, 9, 244; -a e
m on strata est 3, 10, 707. in i q u i t a t i s 2, 6, 1 6 7 6 ; ac t r ib u li 3, i c .
Spelunca: -ae d ia b o lica e 1, 4, 527; 2 2 2 ; d e - is o r i u n t u r r o s a e 1 , 4 , 3 1 1 .
su p erb ia m -ae an tiq u ae V irg o Spiraculum: in h o m in e 2, 1, 146;
c o n t r i u i t 362 ; p e r d i a b o l i c a s -as fla­ u e g e t a t i o n i s u i u e n t i s 6, 56 ; ; et u ita
g itio si h o m in es d e cip iu n tu r 527; 3, 1 , 20 0 ; u i t a e 2, 2, 9 2 ; 6, 1190 ; 3. 2,
f u g i t e e o s q u i i n - is m o r a n t u r 2 , 7 , 2 9 0 i n a n i m a ; u i u e n s e s t a n i m a 1 , 4.

495 • 88. 2 4 4 . 5 3 4.
Spes : an h elan s to to d e sid e rio rem u- Spiramen: -in e m y s tio o 2, 1, 3t i m ­
n e ra tio n e m 3, 8, 1093 ; c e la t a in b u ta . 104 d e -in e in te r iu s d o c t a (H il-
ca elestib u s u s q u e ad te m p u s p e r p e ­ d e g . ) ; 6, 9 7 4 e x - i n e u e n i e n s u i r g i r . a -
tuae rem u n eratio n is 1091 ; co n so rtii l is o r t u s ; i n - i n e m i r a b i l i s g l o r i a F i l i i
an gelo ru m 863; erigen s o cu lo s et 3, 7, 298.
m anus ad crucem p assio n is 179. Spiratio: h o m in is 3, 7, 412; - n is
1 10 0 ; exsp ectan s hoc fu tu r u m , ad u i u e n t i s u i r i d i t a s i n o s c u l o r e g i s 2. 6.
q u o d s e m p e r su s p ira t 1 0 9 7 ; exstitit 528 ; u i u i f i c a e n o u i t a s i n s p i r i t u 1 . 4.
F iliu s 7 7 7 ; h ered itatis su p e r n a e 11, 49°.
7 3 9 ; n o n d u m in p r a e s e n t i r e m u n e ­ Spiritus (sanctus) : a c c e n s o r f i d e ­
r a t a 8, 1 0 9 6 ; o m n i u m f i d e l i u m D e u s l i u m c o r d i u m 2, 2, 4 8 : 1 2 1 e t i l l u m i ­
1 , 3, 1 2 0 ; p a r a n s f i d u c i a m i n m e n t i ­ n ator; ad u en ien s in lin g u is ig n e :-
8 68 INDEX VERBORVM ET ELOCYTIONVM
tetigit corda (a p o sto lo ru m ) 3, 9, 13 2 e c c l e s i a m t a m f o r t e m i n d e f e n ­
4 42 ; a d u o c a t u r p e r s y m p h o n i a m 13, sio n e m u n itio n is s u a e ; ostiariu s 3,
2 3 . 5 4 6 . 548 ; a p p a r e n s s u p e r a q u a s h, 3 0 9 ;
2 , 3, 5 6 4 . 5 6 7 i n s p e c i e c o l u m b a e ; 3, - p ara clitu s 2, 6, 903; 3, 10, 229;
7, 394 in specie in n o ce n tis alitis; p e n e t r a u i t c o r d a f i d e l i u m 2, 4, 1 3 7 ;
a r d e n s 2 , 2, 1 6 0 s u a u i t e r in P a t r e et p e r f o r a n s d u r a s lit te r a s in i n c a r n a ­
F ilio ; 4, 236; auferens ru b ig in em tion e 3, 6 , 3 0 6 ; p e r f u n d e n s 4 , 30 1
i n i q u i t a t i s 2, 1 3 2 ; c o a e t e r n u s a e t e r ­ e lecto s; 7, 3 9 ; a p o sto lo s ig n e o ar­
n aliter P atri F ili o q u e in u n ita te d iu i- d o r e ; p e rtra n s ie n s h o m i n e m 4, 349 ;
nitatis 3, 7 , 3 98 ; c r e d e n d u m n o n e s t p r o c e d e n s a P a tre et F ilio ard entissi-
sin e P atre et sin e F ilio esse 1, 4, m a u i r i d i t a t e 7 , 39 3 ; p r o f e r t a r d e n ­
1007 ; ter et a c c e n d it c e rtis s im a m d o ctri­
- dans leg em claritatis m ysterii sui n a m 2, 4, 2 7 4 ;
a n t e i n c a r n a t i o n e m 3, 4, 375 ; d e c l a ­ - recu p eran s u itam an im ae p er in u n ­
ratu r p er F iliu m in carn atu m 2, 2, d a tio n e m aq u ae 3 ,6 5 5 ; refrigerator
59 ; d iu id e n s rad ios d o n o r u m suo­ ig n e u s 3, 7 , 2 0 4 ; r e q u i e s c e n s 8, 6 9 9
r u m 3, 6, 931 ; a r d e n t e r i n f l o r e ( i, e . i n F i l i o ) ; 7 1 4
- eleu a n s s p iritu m ad m o n te m ca ele­ sep tem p liciter su p e r f lo r e m ;
stiu m d e sid e rio ru m 10, 862 ; e x p e l ­ - s a n c tific a n s n o u u m h o m i n e m in r e ­
le n s p o t e s t a t e m S a t a n a e in b a p t i s m o g e n e r a t i o n e 2, 3, 6 1 4 ; s e r e n i t a s a r ­
2 , 3, 6 1 4 ; e x s p i r a n s p r a e c e p t a l e g a l i a d e n s et lu ce n s 4, 1 0 7 ; su scitan s et
e t t e s t i m o n i a 3, 4 , 373 ; in ce n d e n s u irtu tes 3, 7, 3 5 3 ; s y m -
- fla gra n s 2, 4, 2 7 0 ; firm an s d o c tr i­ p h o n iz a n s in ta b e r n a c u lo u irg in ita -
nam V erbi in ig n e is lin g u is 3, 7, t i s 8, 8 6 4 ;
3 7 1 ; f u g a n s i n f i d e l i t a t e m 2 , 2, 1 3 1 ; - testifican s a cce n sio n e m in teg ritatis
fundens irrig a tio n e m suam 3, 13, V i r g i n i s 7 , 369 ; t r a h i t h o m i n i s m e n ­
632; t e m d e p o n d e r e c a r n is 10, 8 5 9 ;
- h a b e n s a u r e u m s p le n d o r e m in e x s p i­ - u e n i e n s 2 , 3, 6 5 1 s u a u i t e r ; 4 , 1 3 9 i n
r a t i o n e s u a 4 , 378 ; h a b i t a t in i n n o ­ m undum p e r u o lu n ta te m P a t r i s in
c e n t i a e t c a s t i t a t e 2 , 3, 59 2 ; ig n e is lin g u is ; u id en s in te riora 3,
- i. e . i g n i s s i n e m a c u l a 2 , 38 ; i l l u m i ­ 10, 861 ; u i s u s in s p e c i e le n is a n i m a ­
n a t i o n i s 3, 5 8 0 ; i l l u s t r a n s 308 e c c l e ­ l is 2 , 3, 7 0 1 ; u i u i f i c a n s i n s p i r i t a l i b u s
siam ; 4, 248 mundum; 3, 6, 9 35 ap icib u s 3, 9, 676; -us et aquae
s e n s u s e t m e n t e s ; in s p i r a n s 2, 7, 221 r e g e n e r a t i o 1 , 2, 543 ; 2 , 3, 3. 1 3 5 .
m o rtificatio n em u o lu p ta tis; 6, 8. 138. 248. 529. 801 ; 4, 7 7 . 2 1 3 . 239.
372. 379. 8 6 1 ; 1545 u e r b a a d c e le ­ 3 1 2 ; 5, 6 7 0 ; 6, 301. 1 18 4 ; 3, 9, 525.
b ra tio n em m y s te r ii; 3, 1 , 6 2 8 ; in sp i- 982 ; 10, 8 3 1 . 9 3 1 ;
ra u it (electis) ut in sign ificatio n e - - u s -i a d m o n i t i o 2 , 3, 3 1 . 4 0 0 . 4 0 3 .
p assio n is F ilii saecu la res pom pas 4 1 6 ; 4, 2 1 1 ; 3, 1 0 , 16 5 ; a d u e n t u s 2 ,
a b i c e r e n t 2 , 5, 7 4 ; . 7 4 7 ; i n s t i t u e n s 4, 87 ; 3, 6, 9 8 9 ; a r d o r 1 1 , 9 1 4 ; a r d o r
om nem ecclesia sticu m o rd in em 4, i g n e u s 2, 4 , 7 5 . 2 4 8 ; 3, 7 , 395 ; 8,
265; irrid ia n s u irtu tes 6, 481; ita 9Z5 ; 9, 351 ;
irrig a n s V i r g i n e m q u o d e x ea alm u s - c a l o r 2 , 4 , 2 5 4 . 2 75 ; 5, 1 4 3 8 ; 3, 4,
flos n a tu s e st 3, 8, 6 8 3 ; i u s t i t i a i n d e ­ 2 0 4 ; 8 , 3 0 1 ; 9 , 8 43 ; c i r c u m c i s i o u e r a
f ic ie n s i n s i m p l i c i t a t e e t in b o n i t a t e 2 , 3, 2 7 8 ; c o n f i r m a t i o 4 , 2 6 1 ; c o n s o ­
o m n i u m b o n o r u m 2 , 3, 368 ; n o n e s t l a t i o 3, 7 9 7 ; 3, 7 , 9 7 ; 10, 229. 4 0 0 ;
s in e P a t r e , n e c s in e F i l i o 2, 4 9 . 5 3 ; - d o n a 2, 7 , 3. 1 3 5 . 15 o d i u e r s a ; 4 , 200
- o b u m b ran s beatam M a tre m 3, 30 6 ; fu lg e n tissim a ; 271 ; se p te m 3, 9 , 325
o p e r a t u s e s t 4 , 149 m ir a b ilia in f o r t i­ in e x p u g n a b ilia ; 20 . 321. 857; 10,
tudine in carn a tio n is; 1, 3, 158 in 4 0 6 ; d o n is s e p te m e cclesia so lid a ta
u irtu te P a tris s u p e r n a m y s te r ia in b. 1 1 , 902 ; d o n o i g n e o in a n i m a tr a n s ­
V i r g i n e ; o s t e n d e n s 3, 4 , 376 u irtu - fu n d u n tu r et a c ce n d u n tu r q u i sacra­
t e m s u a m in i n c a r n a t i o n e F i l i i ; 2, 4, m e n t u m fid e p e r c i p i u n t 2, 6, 1 6 1 8 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 869

donorum 4 , 1 1 7 e f f u s i o ; 85 f l a g r a - -in -u 2, 1 , 23 5 per V erbum P ater

tio; 3, 6 , 9 3 2 r a d i i d i u e r s i ; 3, 1 5 7 d ed it Adae praeceptum ob o edien ­
s e p te m firm itas ; d o n u m 1 ,4 , 301 ; 2, t i a e ; 2 3 9 p e r V e r b u m d e P a t r e s t il -
3, 8 02 ; 4 , 2 3 8 ; 6 , 1 5 8 9 ; 3, 4 , 3 4 6 ; 5. l a u i t u m o r s a n c t i t a t i s ; 4 , 93 robu­
7 2 3 ; 6, 9 4 0 ; 9, 570. 6 32. 689. 7 0 4 ; s t i o r e s f a c t i s u n t d i s c i p u l i ; 263 i n s t i ­
i o , 891 ; d u l c e d o 2, 4, 4. 98, 1 0 2 ; tu t u s est o m n is e c c le s ia s tic u s o r d o ;
-e xce lle n tia 117; ex sp iratio 5, 1063 281 c o p u l a t i s u n t c o n f i r m a n d u s et
c a le fa c it ; 978 e u a c u a t u r p e r s u p e r ­ q u i i l l u m in m a n i b u s t e n e t ; 3 1 7 . 318
b a m in fla tio n e m ; 1, 4, 739 irrigans a r d e r e : h ic s o n u s d e P a tre p e r F i­
u elu t p lu u ia ; 3, 4, 377 p r o fu n d is s i­ liu m in -u d a t u s e s t e c c le s ia e ; 2, 3,

m a ; 8, 3 0 1 ; 9 , 7 8 3 ; 1 0 , 7 5 9 ; f e r u o r 375 a p o s t o l i p r a e c e p t a l e g i s t o l l e n ­
4, 3 1 1 . 340 ; g r a t i a 1 , 6 , 1 5 7 ; h o n o r tes, e ccle sia e conseruanda tra d id e ­
2, 4, 1 7 . 258 . 263. 273 ; ru n t ; 1369 in sp iratu s Ierem ias d i c i t :
- i g n i s f o r t i s s i m u s 6, 1 2 3 2 ; i l l u m i n a ­ 6, 992 (p atriarch ae et p rop h etae)
tio 3, 4, 3 7 9 ; 9, 7 0 9 ; i n f u s i o 2, 6, u e ra cite r p r a e d ix e r u n t F iliu m D e i;
1039 ; 3, 4 , 3 4 9 ; 9 , 2 8 4 . 4 1 9 ; 1 0 , 888 ; 115 4 d icit (d e sp o n s o ) d e sp o n sa tio
in sp iratio 1, 4, 9 37 ; 2, 3, 2 28 c l a r i s s i ­ a n im a r u m ; 1563 u e rb a c o n s e c r a tio ­
m a ; 4, 135. 2 1 7 ; 5, 6 6 7 . 7 4 0 ; 3, 8, n is t r a d it a ; 3, 7, 387 p e r V e r b u m

41 1 1 9’ 1 37 - 5 3° - 7 3 8 i i° > 899 1 I 2 . P a t e r c r e a n s o m n i a ; 9 , 25 5 ( u o c a t i o
213; m u n i t i o e c c l e s i a e 2, 4 , 1 5 2 ; n o u i p o p u li) p e r d o c t r in a m F ilii ad
o b u m b ratio 1, 2, 785; 3, 8, 659; salu ation em s u b le u a ta ; 679 accen­
opera 3, 10, 873 ; s u s d e s e r t o r e r r o r i s P e t r u s ; 1 0 , 3 96
- ( p e r f o r a n t i s d u r a s litteras) p r a e f ig u ­ D e u s in sp irau it h o m in i u irtu tes ; 11,
ra tio t y p ic a : ca n ce lli 6, 30t ; p le n it u ­ 723 facien tes s ig n a ( E n o c h et H e-
d o 8, 7 1 0 ; p r o t e c t i o 1 1 3 1 ; r e s p o n ­ li a s ) .
s u m in h o m i n e 1 , 6 , 1 2 9 . 1 3 4 ; S p i r i t u s : 3, 8, 6 6 8 - 6 7 0 ; a q u a e t s a n ­
-san ctificatio 2, 3, 277; secretu m g u is , tria h a e c , s u n t in u n o , e t u n u m
304; sign ificatio 3, 1 1 , 892 ; s i g n u m in t r i b u s 7 , 3 5 4 ; b l a s p h e m i a e 2, 3,

2, 4, 136 ornans in hac u n ctio n e 1621 ;

(co n firm a tio n is); 236; su au itas 1, - c a u s a scientiae ce rtissim a 3, 7, 304;
1 6 2 ; s u s p i r i a 3, 6 6 4 ; t a c t u s 3, 6, 39 8 ; co n tritio n is 2, 3, 5 2 3 ; c o n t r i t u s et
tex tu ra 2, 3, 1 5 2 5 ; u e r b a a d e c c l e ­ h u m ilia tu s 3, 9, 505 ; c u r r e n s de
siam 3, 1 1 , 35. 4 1 1 ; u ir tu s 10, 8 5 9 ; a r c a n o D e i 7, 29; ;
u n ctio 2, 4 , 8. 1 4 3 . 2 6 6 . 2 7 9 ; 3, 4, -d ia b o licu s 11, 523; d iu in itatis 8,

379; 8> 719; 694; D o m in i 693, 721. 725. 7 2 ':

- c o n t r a -u m b la sp h em ia 2, 5, 1 6 1 5 ; erigen s se in duobus m od is 2, 1.
p e r - u m 3, 5 6 3 . 365 r e m i s s i o p e c c a ­ 140; 141 u id el. habens su sp iriu m ,
t o r u m ; 4, 184 d e n u d a n s ( D e u s ) o m ­ gem itu s et d esid eriu m ad D eum :
n ia m vsteria F i l i i ; 270 ornata est 142 a u t d o m in i u m a u t r e g im e n aut
e ccle sia ; 3, 7, 378 illu m in a tu s et o p tio n e m q u a e re n s ;
c o n f ir m a t u s ( h o m o ) ; 9, 873 t e m p e ­ - h a b e n s 144 d is c r e tio n e m in r a tio n a ­
r a t u r i u s t i t i a in h o m i n i b u s ; 9 9 6 d e ­ litate ; 3, 7 , 3 1 ; t e s t i m o n i u m in se e x
nudatae S c rip tu ra e ; D e o ; h o m in is 2, 3, 6 4 8 . 6 3 6 . 6 6 0 ; 6.
--u im b u ti an tiq u i 2, 5, 3 9 8 ; r e p l e t i 628 ; 3, 7, 294 e st sp irita lis ; e le u a tu r
a n tiq u i sancti 3, 10, 9 21 ; s u p e r u e - a S p i r i t u s. a d m o n t e m ca elestiu m
n ie n te c o n c ip ie n s V i r g o 2, 6, 6 3 2 ; d esid erio ru m 1 0 , 8 63 ; h o n o r a n d u s
- a -u m o n e n tu r (praui h o m in e s, ut 2, 6, 1- 3 8 6 ; h um ilitatis 1, 1, 4-:
i u s t i t i a m in it in e r e c o r d i s p o n a n t ) 4, in terior 3, 10, 4 0 4 ; in u i s i b i li s 7 , 296
428 ; p e r o p u s d a t u m a -u c a elestis illi, quod m u ta b ilita ti su b iectu m
I e r u s a l e m a e d i f ic a n d a 3, 10, 8 7 ; ; d e e s t ; 348 d e s i g n a n s P a t r e m o m n i c r e a ­
-u c o n c e p t u s 2, 2, 1 9 3 ; 3, 3 2 8 . 6 5 0 tu rae ; 2, 6 , 628 e x siste n s in u isib ilirer
F iliu s; 1, 4, 3 9 0 ; 6, 177; 2, 4, 156 su scip it s a c r a m e n tu m , in o b la tio n e
V n ig e n itu s; in u isib ile ;
870 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
- m a n i f e s t a t u s i n c o r p o r a l i u a s c u l o 3, tio n ib u s suis (m on ach us) d efen d it
638 ; et m o t i o a c s e n s ib ilita s ( d a tu s r e l i q u o s h o m i n e s 2 , 5, 7 6 5 .
est h o m in i) 3, 10, 8 7 ; n o n e s t u i u e n s Spissitudo : aeris (n u lla erit p e r a c to
h o m o sin e s a n g u in e a m a te ria c o r p o ­ i u d i c i o ) 3, 1 2 , 9 3 . 2 9 3 .
r is 7 , 3 3 6 ; n o u u s 1 , 4 , 4 8 1 ; o m n i s Splendor: ae te rn itatis 3, 12, 261;
la u d et D o m i n u m 3, 13, 570. 612; alb u s u t n ix et ta m q u a m cry stallu s
p a u p e r t a t is 1, 1, 81 ; p r o b a n d u s p e r p e r l u c i d u s 2 , 5, 1 0 8 . 1 8 7 ; 1 1 0 . 189
sp iritu m 2, 693 ; p r o f u n d i t a t i s et circu m fu lg e n s m u lie b re m im ag i­
altitud in is 3, 13, 56 4 ; n em ; aureus 3, 4, 378 ; u e l u t a u r o r a
— s a p i e n t i a e 8, 7 2 6 . 7 2 8 e t i n t e l l e c t u s ; 2 , 3, 1 1 3 . 1 4 4 . 2 8 7 r u t i l a n s ; 3, 9, 2 1 6 .
9 , 4 2 6 m u l t i p l e x ; s c i e n t i a e 5 , 4 5 9 ; 8, 986 fu lg e n s r u t ila t ; d e b ra ch iis m u ­
773 e t p ie t a t is ; 10, 132 a c u t i s s im a e ; lie b r is i m a g i n i s 2, 3 , 6 8 p e n d e n s . 16 1
sp iritalis est 7, 323 ; s u s c i t a t u s in descendens; 83. 240; 331 circu m ­
u n d a s a n g u i n i s 2 , 3, 6 5 7 ; s u s p i r a n s dans im a g in e m ;
a d u e r a m a l t i t u d i n e m 64 8 ; t u u s r e g ­ -ca n d id issim u s 3, 8, 2 1 2 . 1 2 0 1 . 1 2 0 6
n ab it in te d eu icta carne 3 , 8, circu m d an s im a g in e m gratiae D e i ;
218. 1221 o c u lis u n d iq u e p le n u s to-
999;
— u e g e t a t i o n i s 2 , 3, 5 8 2 ; u i t a a c u t i s s i ­ t u s q u e u i u e n s ; c i r c u m f u l g e n s 2 , 3,
ma 3, 7 , 3 0 4 . 30 6 ; u i t a l i s h o m i n i s in 110 . 1 8 9 ; c la r is s im u s se d ila ta n s ex
u tero m aterno accep tu s 1, 4, 590; ca rb u n cu lo 3, 314; clarita tis 1, 3,
u i u i f i c a t u r i n a q u a 2 , 3, 6 6 0 ; z e l o t y ­ 1 38 ; m i r a e 3, 4, 7 7 . 7 9 . 278 ; 6, 2 1 4 .
p i a e 5, 1 0 6 7 ; 925 effu lg e n s; co loris rubei 2, 5,
— - u s a l a t i i. e. f l a g r a n t e s i n s p h a e r i s i n . 2 7 6 ; a c d e c o r s t e l l a e m a g n a e (i.
q u a s i p e n n a t i 3 , 4 , 4 4 2 ; a n g e l i c i 1 , 4, e. L u c i f e r i ) 3, 1, 62. 475 ;
818 b o n i et m a l i ; 6, 66. 218 d is p o s iti -in facie co n co rd ia e 10, 488. 790;
ta m ad s alu te m h o m in u m q u a m ad f la m m a n s u e l u t p l u r i m i s o c u l i s 1 , 4,
honorem n o m in is D e i; 4, 819 in ­ 49. 400 ; fu lg e n s q u a si p u r p u r a h y a ­
s p e c t o r e s o p e r u m h o m i n u m ; b e a t i 6, cin th o in te r m ix ta 2, 5, 114. 150.
66. 2 1 8 ; 3, 4, 438 e t e x c e lle n t e s in 2 9 1 ; g r a t i a e d i u i n a e 3, 9, 9 6 4 ; h a ­
an gelica m in istra tio n e colun t u b i­ b e n s q u a t t u o r a n g u lo s 1, 4, ;o . 400 ;
q u e s c i e n t i a m D e i ; 1 3 , 57 5 ; l u c i d i e t 3, 8, 5 8 0 ; h u m a n i t a t i s e t d i u i n i t a t i s
u m b r o s i q u id a m (so cii co n u e r s a tio - Filii D e i 3, 8, 1 1 9 3 ; i g n e u s 2 , 6 , 2 3 6 .
n i s a n i m a e ) 1 , 4 , 3 8 2 . 8 1 4 ; m a l i g n i 2, 1 7 0 1 ; ille p e r d i t u s p e r s u p e r b i a m 3,
162; 2, 5, 7 6 ; . 1 3 0 2 ; 6, 3 3 4 ; 3, 10, 1 ,2 8 . 574. 5 8 4 ; in te n tio n is seren issi­
144. 786; superni 1, 2, 80 a D e o m a e 10, 8 18 ; lu c id i s e d e n t is in t h r o ­
c r e a t i , f u l g e n t e s i n b e a t a u i t a ; 6 , 1 8. no, re sp le n d e n s in abyssum 507.
72 f u l g e n t e s m u l t a c l a r i t a t e ; 2, 6, 12. 8 2 4 ; l u c i d i s s i m u s 8, 1 2 0 a p p a r e n s in
39 8 . 4 0 8 ; 3, 13, 4. 6 0 ; D e o e t i n h o m i n e ( c a r i t a s ) ; 1 , 2, 6 5 .
— -u s c a la m i t a t e s 4, 49 8 ; in t e g r i t a s 10, 6 5 1 c i r c u m d a n s r e g i o n e m c l a r a m (i.
34 2 ; in terioris aures 4 0 4 ; la b o r 5, e. p a r a d i s u m ) ; 3, 9 , 30. 2 6 8 t u r r i s ;
2 8 1 ; o c u l i i n t e r i o r e s 8, 26 5 ; l u c i d u s 2, 7 0 . 2 4 7 m u r i u t l u x d i e i ; 2,
- -uum b eato ru m ag m in a 13, 375; 6, 192. 2 7 4 p r o g r e d i e n s e x a n t i q u o
m a l ig n o r u m 2, 6, 334 it in e r a ; 3, 10, co n silio ; 3, 6, 244. 1005 s a l u a t i o n i s
143 p u g n a e ; 78 6 r a b ie s ; 2, ; , 1302 a n im a r u m ; lu m in is ru tila n tis 2, 1,
te n tation e s ; p o n d e r a to r D e u s 3, 4, 283 ; l u n a e 1 , 3, 3 7 9 ;
591. 5 9 9 ; s o n i 2 , 5, 3 7 0 ; s u p e r b o ­ - m a g n u s 6 , 3 1 . 1 1 4 ; 2 , 1 , 28 5 ; 3, 1,
r u m t u r b a 1 , 4 , 4 5 7 ; s u p e r n o r u m 6, 7;. 577 scin tillaru m ab stractu s et
18. 7 2 a c ie s ; 2, ; , 7 0 4 c o r u s c a t i o ; 1, r e u e r s u s a d s e d e n t e m i n t h r o n o ; 8,
2, 80 e x e r c i t u s ; 2, 6 , 12. 3 9 8 . 40 8 53 . 5 7 3 e t q u a d r a t u s l u c i d i s s i m i q u e
m in isteriu m , sacerd ote u iu ificam c a n d o r i s ; m a i o r ( h o m i n u m ) 9, 73.
m en sam adeunte ; 3, 1 3 ,4 . 60 n o u e m 363; m ax im u s Prot. 7 ; 1 , 4, 48. 399
o r d i n e s ; n o u ita s u iu ifica e in -u ue- seren issim u sq u e fla m m a n s u e lu t p lu ­
stro 1, 4, 4 9 0 ; a -ib u s m a lig n is o ra ­ rim is o cu lis; 2, 5, 161 u e lu t m a­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 871

n u s tetigit m e ( H ild e g a r d e m ) ; m u l­ ra p ta a u fe re t d ia b o l o in m a g n a u ir­

tu s circu m d an s im ag in e m m u lie­ t u t e p o t e s t a s D e i 2 , 1 , 3 7 4 ; ( r a p t a in
brem 3, 7 8 . 2 2 7 ; n i m i u s lu c e n s in h o m i n e a d i a b o l o ) a b s t u l i t F i l i u s 1,
u irtu te scien tiae D e i 3, 4, 4 1 2 ; ut 2, 38 6.
n u b es ca n d id a 2, 5, 1 5 3 . 7 8 3 ; Sponsa: agni 2, 1 ,4 2 0 fu n d a ta diu er-
- p rim u s (L u cife ri) 3, 8, 1 3 3 ; p u r u s e t sis o r n a m e n t i s . 4 2 1 o r n a n d a in o m n i
lu cid u s 2, 4, 47. 50. 3 3 4 . 3 4 4 (i. e. g e n e r e u i r t u t u m ; 4 , 73 d e c o r a t a e t
p u ritas spiritalis u ita e); 3, 6, 244. c o n f i r m a t a in i g n e o a r d o r e S p i r i t u s
10 0 5 e l u c e n s i n c l a r i t a t e ; r a d i a n s a sa n c ti; 3, 13, 130 p e r c u iu s g a u d iu m
ca elo u s q u e a d te r ra m 2, 3, 6 8 . 1 6 3 ; ip sa M ater et V i r g o est u e x illa ta ;
re g n i ca elestis n o n ta n g itu r m a c u la 134; 65 8 c o p u l a b i t sibi ill u m (qui
s o r d i s 4 , 325 ; r u b e i c o l o r i s 5, m . p ro p h etia m h a n c , i. e . S c i u i a s gu-
277; 115. 144. 287 ru tila n s u elu t stau erit) co lu m n am in co n sp ectu
a u r o r a ; r u b e u s et c r o c e u s 3, 8, 1 1 9 3 ; D e i;
- s a n c t i t a t i s e x h o m i n e 1 0 , 39 3 ; s e r e ­ - c a r a u a l d e 2 , 5, 4 5 5 ; c a s t i s s i m a ( s a ­
n i s s i m u s 1 , 2, 5 5 . 85 u i u e n t i u m l a m ­ c e r d o t u m i. e . e c c l e s i a ) , q u a e n u l l a
p a d a r u m ; 3, 10, 8 12 p a u i m e n t i a e d i­ c o r r u p t i o n e l a e d i p o t e s t 2, 6 , 2 0 2 4 ;
ficii; sim ilis aurorae, ten en s in se C h r is t i (e ccle sia ) 4, 3 6 9 ; 3, 1 1 , 69.
claritatem purpurei fu lg o ris (i. e. 81; clarescen s candore m irae p u l­
V n ig en itu s carn em sum ens de V ir ­ c h r i t u d i n i s ; c o r r u p t a , u i o l a t a 2, 5,
gin e, s a n g u in e m su u m fu n d en s p ro 456. 4 6 7 ; D e i 3, 9 , 26 . 3 6 0 ;
s a l u t e h o m i n u m ) 1 , 4 , 5 3. 4 0 9 ; s o l i s - F i l i i ( e c c le s ia ) 1 , 2, 4 7 7 h a b e n s u in -
2, 7 5 9 r e s p l e n d e n s s u p e r l u t u m ; 3, c u lu m tim o ris D e i et rectam iusti-
6, 2 1 5 . 9 3 0 f u l g e n s p e r f o r a m i n a ; u t t i a m in b a p t i s m o ; 518 s e m p e r in t e ­
so lis , le n is in b o n i t a t e (e st s c ie n tia g r a ; ; 39 c o n i u n c t a F i l i o D e i i n l i g n o
D ei) 4, 4 1 5 ; sp len d id issim u s (e x e m ­ cru cis; 2, 1, 3 0 .4 1 1 fu n d a ta d iu ersis
p lu m salu atoris) 8, 916; terrib ilis o r n a m e n t i s ; 3, 1 3 8 s e m p e r g i g n e n s
u a l d e ( c i r c u li) scii, la p i d e i , c h a l y b e i i filios in re g e n e ra tio n e sp iritu s et
et ign ei co lo ris 1 , 56. 4 3 9 ; a q u a e ; 6, 496 exorn ata iu stitia et
- -es tr e s c i r c a m m u l i e b r e m i m a g i n e m u eritate; 542 o fferen s o b la tio n em
se la te d i f f u n d e n t e s , g r a d u s e t sca la s p an is et u in i; 3, 11, 147 m u ltu m
in e a o s t e n d u n t 2, 5, 1 5 5 . 8 5 6 ( 1 0 9 . fatigata in fi l i i s suis, num quam
18 8 q u i d a m s p l e n d o r a u e r t i c e u s q u e co n teretu r; 150 in fin e s a e c u lo r u m
ad gu ttu r e iu s; m . 276 q u id a m ro b u stior et u alid io r exsurgens,
alius a g u t t u r e u s q u e a d u m b i l i c u m ; p u lch rio r et clarior r e d d e t u r ; 299
153. 783 aliu s a b u m b i l i c o et d e o r ­ i n s t a n s o r a t i o n i b u s s a n c t o r u m e t ea>
s u m e a m h o n e s t e c i r c u m d a n s ) ; 8 38 o f f e r e n s ; 305 m u l t i s m y s t e r i i s m a n i ­
s ig n ific a n t tres e c cle sia stic as c o n s t i­ fe s ta tu r tib i, a p r o c r e a t io n e u s q u e ad
t u t io n e s : 18 7. 190 a p o s t o l i c a m d o c ­ p len itu d in em filio ru m ip siu s; 821.
t r i n a m ; 2 7 6 . 280 n o b i l i s s i m a m p e r ­ 9M ;
fectio n em e c cle sia stic am ; 781. 786 - Filii ( s y n a g o g a ) 3 ,1 1 , 8 5 1 . 8 5 2 . 8 1 4 :
sa e cu la re m p o p u l u m ; F ilii et u id u a ap p ella ri potest, fu ­
- - is c l a r i t a s 3, 1, ; 11 ; a c d e c o r i s stella g ie n s s u b alas p r o t e c t io n i s eiu s 2. 6.
62. 4 7 ; ; fid elis m e ta lla 2, 6, 473 ; 2214; im m a cu la ta (ecclesia) 3, 15.
g lo ria 3, 1, 28. 574. 584; p allid i 1 3 4 ; i n c o r r u p t a (e ccle sia ) 2, 1, 1 9 ; :
u a s c u l u m 6 , 1 9 7 . 885 ; n o u a (e ccle sia ) 1, 5. 52. 10 5 ; 2. 1.
- -e i g n e o p e r f u n d u n t u r ( d e u o ta m e n ­ 420; 3, 9, 40. 776. 783; 13, 6 ;s
te e t p u r a c o m m u n i c a n t e s ) 2 , 6 , 2 5 6 . nupta; regis aeterni (u irg o conse­
1701 ; p lu rim o fu lg e n te s stellae 1, crata) 2, ; , 4 6 6 ; s u b i e c t a s p o n s o in
64. 2 6 4 ; i n -e lu c is d ie i l u c e t s p e c u la - su b iectio n is et o b o ed itio n is obse­
t i u a s c i e n t i a 3 , 2, 2 6 3 . q u i o 6, 2 9 7 ;
S p o l i a : -a et d ir e p t io n e s d ia b o l i a c c e ­ — ae so llic ite cu rren tes ad sponsum .
p it F iliu s 3, 1, 632; fra u d u le n te r ( F i l i u m D e i ) in a m o r e c a s tit a t is 2 21 -:
872 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
- -ae fo rtitu d o et susten tatio 3, 11, d ia b olica e 2, 7, 205 ; d i a b o l i 1 , 4,
820; g re m iu m 915; im m a c u la ta e 32 6.
s p o n s u s : a g n u s 1 3 , 1 3 4 ; n o u a e 1 , 5, Stabilim entum : i n s t i t u t i o n i s p e r f e c ­
52 f i l i i ; 1 o 5 s p e c i o s i t a s ; 3, 9, 40. 7 7 6 t a e 2, 1, 20 8.
d e fe n s io et d e c o r ; 782 m u n im e n t u m Stabilitas : a e t e r n i t a t i s r e g n i D e i 1 , 1 ,
et d e c o r ; o rn a m e n ta o m n ia 13, 13 0 ; 2. 50. 53 ; c a s t i t a t i s 2 , 5, 3 4 4 ; c o n s e r -
r o b u r 9. 3 7 6 ; (i. e. s y n a g o g a e ) p a t e r u atio n is beatae qu ietis 3, 6, 688 ;
in d e f i c i e n s 2 , 5 , 3 3 7 ; q u a d r i f i d a i , 4,
8 ,3 ’
- - ae D e i 9, 16. 360 p ie ta tis s o l l i c i t u d i ­ 4 0 4 ; tim o ris D o m in i 1, 6 9 ; u irtu -
ne praeesse d e b e n t ap o sto li et s e q u a ­ tum 3, 2, 1 5 0 ; - t i s b e a t i s s i m a e i n n o ­
ces eorum . 375 in am ore d iu in o ce n tia 1, 3, 267; firm a e co lu m n a
adesse non cessan t; nouae d ed it (gratia D e i) 3, 8, 4 0 6 ; q u a d r i f i d a e
D e u s d o n a S p iritu s sancti a d d e fe n ­ acies 1, 4, 404 ; re q u ie s 3, 1 0 , 45 7 ; i n
sio n em et ad d e c o r e m 9, 40. 7 7 6 ; -te u i r t u t u m m u n it i 2, 149.
suae co n tu lit V n ig e n itu s se rm o n e m Stabulum : 2, 5, 533.
(secretu m co n secration is) 2, 6, Statera: p l u m b e a 1, 4, 130. 2 6 6 ; -am
1864; p e cc a ti s u p e r p o n d e r a n s 267.
- - a m d i l i g i t u a l d e s p o n s u s 2 2 1 5 ; (i. e. Statura : a ltio r u ir t u tu m p raesta n tissi-
synagogam ) d e se ru it F iliu s D ei 3, m oru m p ro p u g n acu lo ru m 3, 2, 6 7 8 ;
11, 852; per -am (sy n ag o g a m ) p r o ­ co n u en ien s 6, 917; co rp o ralis 11,
d i t u s F i l i u s D e i 8 31 ; - a s s u a s d u l c i s ­ 7 1 3 ; m a g n a in h o m i n e e s t p r o f u n d a
s i m e a m p l e c t i t u r F i l i u s 2, 6 , 2 2 1 6 . s c i e n t i a 286 ; m a i o r 8, 1 4 8 . 1 0 3 6 e t
Sponsus : a n im a r u m b o tr u s C y p r i est l o n g i o r ; 9 , 7 3 . 36 3 ; p l e n a 2, 2, 2 1 3 ;
2, 6, 1145; dans sponsae d otem sin g u la ris m ag iste rii habens tu rri­
corpus et san gu in em suum 1864; tum ap icem 3, 3, 1 7 9 ; - a e h o m i n i s
d ilig it u ald e sp o n sa m 2215 ; e c c le ­ d i s p e n s a t o r ( D e u s ) 6, 9 1 7 ; m a i o r i s
sia e 3 , 1 8 1 d i le c t a e ; 6, 1300 ; 3, 9 , 12 . et splen d oris (h o m in es) 9, 36 3 ;
2 7 9 ; 1 1 , 13. 2 4 7 . 273 ; f o r t i s in s e p ­ u n iu s s p a tiu m 2, 7 0 0 ; i n -a s i m i l e s
tem crin ib u s 90 5 ; i n t i m u s (eccle­ 1 1 , 713-
siae) natus ex V irg in e 2, 3, 284; Status : ab stin en tiae: 3, 6, 46. 583;
m eus (i. e. ecclesiae) 3, 11, 890; a ed ifica tio n is ca e le stis Jeru sa lem
( n u p t a e n o u a e ) F i l i u s D e i 1 , 5, 4 9 ; 54 2 ; a m o r i s c a e l e s t i s 3, ; . 1 6 0 ; b e a -
sp o n sae im m a c u la ta e est a g n u s im ­ t i t u d i n i s 6, 4 7 . 5 8 4 ; c o m p u n c t i o n i s
m a c u la tu s 3, 1 3 , 1 3 4 ; t e r r e n u s 2 , 3, c o r d i s 1 0 , 35 . 4 1 . 6 0 0 . 7 3 6 ; c o n c o r ­
443 ; u e ru s eccle sia e 4, i ; o ; d i a e 3 6. 4 5 . 6 0 1 . 7 8 3 ; c o n s t a n t i a e 35 .
- -i a d i u t o r i u m 3, 2 8 9 ; f o r t i t u d o 3, 11, 38. 599. 694; con tem p tu s m undi
8 9 0 ; g l o r i a 1 , 2 , 3 4 2 ; s a n g u i s 2 , 3, 3 6. 4 3 . 6 0 0 . 7 4 9 ; d e s i d e r i i c a e l e s t i s
284; 35. 39. 599. 726; d iscip lin a e 3, 5.
- - u m s u m m u m s a c e r d o t e m 2, 6, 2 20 9 16 0 ; d is cr e tio n is 6, 47. 584; e c cle ­
accipere p o test u irg o ; 2210 accip it; s i a e 9, 3 15 ; f o r t i t u d i n i s 9 , 4 3 . 848 ;
in - o s u o h a b e t u i r g o s a c e r d o t i u m et g em itu s 3, 14. 4 73 ; iu stitia e 9, 43.
o m n e m in is te r i u m alta ris D e i 2 2 1 1 . 848 ; l a r g i t a t i s 6 , 4 6 . 583 ; m e l i o r 1 ,
Spum a : n o xia im m u n d itia e 2, 6, 5, 1 3 3 ; m i s e r i c o r d i a e 3, 3, 5. 161;
1 2 3 9 ; -ae im m u n d is s im a e (d ia b oli) p acis 6, 46. 584; patien tiae 3, 14 .
3, 9 , 18 8 . 933. 473 ; p e rfe ctio n is u irg in e a e iu c u n d i-
Spurcitia : 1, 4, 248 ; 3, 3, 80 ; 8, 1 2 4 ; tatis 2, 5, 1 0 . 2 7 3 ; p i e t a t i s 3, 6, 46.
co n traria 2, 6, 2580; d ia b oli 3, 3, 583 ; s a l u a t i o n i s a n i m a r u m 4 7 . 585 ;
2 3 ;. 4 36 ; fla g ra n s p e tu la n tis n e q u i­ s a n c t i t a t i s 9 , 4 3 . 848 ; s a p i e n t i a e 4 2 .
tiae falsae p r o s p e r ita tis 1, 2, 126; 798 ; s e p te m u irtu tu m (h u m ilita tis,
im m u n d itia e n efan d issim ae 2, 3, caritatis, tim o r is , o b o e d ie n t ia e , fid e i,
630 ; et n e q u itia in iq u ita tis 6, 1959 ; s p e i , c a s t i t a t i s 8, 26 . 8 7 2 ; u e r e c u n -
p o llu tio n u m 1 9 7 6 ; s aecu li 3, 3, 5 6 ; d i a e 3, 5. 1 6 0 ; u e r i t a t i s 6, 4 6 . 5 8 4 ;
S a t a n a e 30 9 ; t u r p i t u d i n i s 8, 8 6 1 ; - a e u i c t o r i a e 3, 5. 1 6 1 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 873

Stella : u elu t - ardens in u m b ro sis p o l l u e n t e s 378 ; q u a s i p r o - o r e h a b e t

n u b ib u s f u lg e n s (F iliu s) 1, 3, 6 2 5 ; h o m o in te lle c tu m et q u in q u e sen sus
c l a r i s s i m a h u m a n i s o c u l i s i g n e s c i t 3, c o r p o r is 1, 4, 955.
8, 911; d en u n tia n s in carn a tio n em Stimulus: c a r n i s 2, 5, 4 2 1 t u r p i s ; 6,
p o p u lo i, 3, 389; illa p r a e c la r io r 2290; -i n e c e s s i t a t i s im p ellen tis 3,
ce teris stellis 386; m agna m u lti 6 72 ; - u m c o n c u p is c e n tiis tu is o s t e n ­
s p l e n d o r i s a c d e c o r i s ( L u c i f e r ) 3, 1 , do 1 3 2 2 ; - o c o r r i p i t u r b o s 3, 3 7 5 .
6 2 . 4 7 5 ; m a r i s 8, 8 6 1 ; m a x i m a r a ­ Stipes: m e d u l l a t u s 2, 6, 1036.
d ia n s claritate, d irig e n s fu lg o re m Stirps : I a c o b 3, 5, 571 ; Iesse 13, 3 1 ;
s u u m ad fla m m a m (Io h a n n e s B a p t., d e -e p r o x i m a s u a d u c e r e f e m i n a s in
p raem onstrans V erbum ) 2, 1 , 6 5 . in itio m u n d i o b ra ritatem h o m in u m
272; co n cessu m , tam en n u n c p ro h ib e n ­
- - a e 1 , 3, 37 5 ; 2, 5, 1 6 5 ; d e c l a r a n t u r d u m 2, 6, 2 1 0 8 .
in terd u m cum s ign is h o m in ib u s 1, Stramen : arid u m su ccisu m et d isp er­
3, 3 7 2 ; a s e d i f f e r e n t e s i n c l a r i t a t e su m ,? ’ 7 , 37 - 134 -
fu lg o r is s ig n ific a n t p o p u lo s d iu ersi Stratum: u o l u p t a t i s 2, 5, 1 2 1 6 .
o r d i n i s e c c l e s i a s t i c a e r e l i g i o n i s 2, 5, Strepitus: a q u a r u m s o n a n t i u m 1 , 4,
181 ; lu c e n t e s in n o c t e 1 6 6 ; m a n e n ­ 132; c u lic u m et m u s c a r u m 3 ,9 ,13 5 ;
t e s f i x a e 3, 1 2 , 9 7 ; m u l t a e t a m p a r u a e d i a b o l i 1 3 , 3 3 2 ; l i b i d i n i s 2, 6 , 1 9 1 0
quam m agnae fu lg e n te s splen d ore tu m u ltu an s; 2294 separandus a
p l u r i m o ( p r o p h e t a e ) 2, 1 , 6 4 . 263 ; su a u ita te castitatis ; m a g n u s p o p u li
m u t a n t u r i n m e l i u s f i n i t o i u d i c i o 3, 3, 1 1 , 8 9 9 ; s a e c u l a r i s 6 , 2 2 7 ; s o n i ­
12, 28. 288; o ccid en tes 1, 4, 84; t u u m ( e l e m e n t o r u m ) 5, 4 7 5 ; u e n t o -
om n es om n i p op u lo cu m seru itu te r u m r e s o n a t 2, 5, 9 4 3 .
sua c o m m u n e s sunt 3, 385 ; p l u r i ­ Structura : ta b e rn a cu li om nes gem ­
m a e p l u r i m a e q u e i n n u b e c a n d i d a 2, m a e 1 , 4 , 86.
62. 2 3 0 ; r u t ila n t e s s p l e n d o r e et d e ­ Studium : 1 , 1 , 6 9 ; 4 , 15 8 ; 3, 1 , 2 3 4 ;
c o r e 3, 1 2 , 9 5 , 2 9 9 ; t r e s m a g n a e s i b i 4 , 4 0 8 ; a c u t u m p e r f i c i e n d i o p u s ( in
co h aeren tes fu lg o re s u o (A b ra h a m , u i r t u t i b u s ) 8, 6 3 . 6 4 6 ; a l t i u s 4 , 335 ;
I saa c, I a c o b r a d ia n te s in m ir a c u lis ) co n c u p isc e n tia e et fo rtitu d in is uiri
2 , 1, 6 2 . 2 6 1 ; t r i b u u n t u i t a m , d i s p o ­ 2, 3, 4 6 2 ; c o n t i n u u m d i a b o l i 3, 8,
nunt actus (secundum m a th em a ti­ 3 2 7 ; d e u o t i o n i s 6 , 5 9 9 ; e x c e l s u m 9,
c o s ) 1 , 3, 3 6 9 ; - a r u m a l i a r u m p o s i t i o 4 4 8 ; f i d e l i u m 1 , 3 7 7 ; f i l i o r u m 1 , 2.
17. 239; claritas 380; 2, 5, 181 ; 305 ; g r a c i l i u s e t m i n u s 3, 4 , 3 2 2 :
d u a r u m p o s i t i o 1 , 3, 1 5 . 2 2 1 ; l u x 2, h o m in is h o c (in a m o r e f ilio r u m et
5, 1182; seruitus 1, 3, 3 8 5 ; t r i u m n o n in p e t u l a n t i a lib id in is ) e s s e d e ­
p o s i t i o 7. 134; b e t 1 , 2, 3 6 7 ; i n e b r i a t u m 3, 8, 848 :
-am p ro p ria m hom o non hab et, l a b o r i s c o c t i 2, 3 , 4 5 5 ; l u c i d i s s i m u m
q u a e u i t a m i p s i u s d i s p o n a t 38 3 ; p e r e t s u a u i s s i m u m 3, 9 , 9 7 9 ; m a g n u m
-am o sten sa est ex u o lu n ta te Dei 1 , 2, 7 5 7 ; m a x i m u m ( u i r t u t u m ) 3, 5.
i n c a r n a t i o F i l i i 3 8 t ; -a s q u i s f e c i t ? 178; m u ltu m 1 , 2, 7 7 2 ; 3, i i , 384
3 7 1 ; d e -a m a r i s e m i c a n s u i r g i n i t a s d octorum ; om ne iu sto ru m h o m i­
3, 8, 8 6 1 . n u m ( u t i u s t i t i a e D e i s u b d i t i s i n t i 9.
Stercus : ad m ix tu s puro lim o num- 8 9 7 ; p a r 6 , 59 9 ; p e c c a n d i 8, 34 2 ; e t
q u id uas sta b ile facit? 1, 2, 366; s o l l i c i t u d o 1 , 4 , 1 5 8 ; s u m m u m 2, 6.
i m m u n d i t i a e 2, 6, 4 6 4 ; et u a n i ta s 1, 818 ; s u p e r n u m Prot. 72 ; t u r p i t u d i ­
4, 9 3 6 ; u i t i o r u m 2, 6, 1 6 6 2 ; -o ris n i s 3, 1 1 , 5 1 4 ; u o l u n t a t i s a r d e n t i s 2.
i n d i g n a t i o 1 , 4 , 8 3 6 ; m u l t i m a s s a 3, h 45 5 !
ii, 1 1 9 . 7 6 4 ; p u t r e d o : h o m o 2 , 6, -a a ctu u m h o m i n u m 1 , 1 , 7 . 1 0 4 .
623 ; - o r e se in u o l u t a n t e s in m o r t e m 1 1 0 ; inania 2 , 5, 1 0 8 5 ; m u lt o r u m
( i n i q u i h o m i n e s ) 3, 8, 3 7 9 ; d e - o r e refr igesc entia 3, 4 , 3 2 4 ; saecularia 8,
m e n t i s h u m a n a e se e le u a n s u n a q u a e ­ 886; -i u nius un an im it as 9 2 - ; -o
q u e a c t i o p e r alas su a s 6 29 ; in - o r e se a cuto in C h r i s t o uirtu tes pleniter
874 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
op eran tu r 20 . 399; cum -o sciens b u s ( d i a b o l u s ) 1 , 2, 1 5 1 ; i n - t e a m o ­
D eum 5, 7 2 7 ; p r a e - o o p e r i s i , 4, ris s u i t r a d i d i t s a l u a t o r e x e m p l u m

2 ’ 9-
suum2, 6 , 8 7 2 .
Stultitia : 2, 6 , 1 2 1 8 ; 3, 7 , 4 6 1 ; 9 , 1 0 9 . Subiectio: 3, 9 , 966; d eb ilita tis 5,
7 6 7 ; co n tra rie ta tis falsae 2, 5, 1 2 2 6 ; 3 9 1 ; d i a b o l i t r a n s e u n d a 3, 2 1 8 ; d o ­
deserenda 1 , 4 , 4 7 4 ; e x t e r i o r 3, 9, lo ris seu la q u e i m o r t is 6, 681 ; h o m i ­
2 7 4 ; h o m i n i s 1 , 3, 36. 5 6 4 ; ( i l l u s o ­ n is o b o e d i t c r e a t o r i 2, 1, 1 3 1 ; h u m i ­
ris ) 4 6 2 ; m a g n a 584; m o r u m 2, 2, litatis 3, 9 , 7 4 9 ; h u m i l l i m a 9 7 4 ; i. e.
2 1 5 ; o p e r u m p u e r i 6, 1 6 2 9 ; o r t a in i n c li n a t i o f i l i o r u m 6, 3 9 4 ; m a n u u m
h o m in e in itiu m habens 3, 7, 465 ; suarum 13, 1 2 2 ; m in is tra tio n is sa e­
p ecu a lis 2, 6 , 2306 ; p u e r itia e 2 , 2 1 7 ; cu laris 6 , 5 6 6 ; e t o b o e d i t io 2, 6 , 2 9 7 ;
rerum saecu la riu m 3, 9 , 2 7 4 ; ( s e n ­ o b o ed itio n is 3, 8, 1 0 7 2 f i d e l i s ; 2, 6 ,
sus) 2, 5, 1 4 0 7 ; u i t i o r u m 2, 2 2 1 ; o 385 h u m i l l i m a e ; s i m p l e x i n D e o 3,
m a g n a - a ! p e r c r e a tu ra m , q u a e tibi 8, 9 0 9 ; u e r a 4 , 4 4 5 ;
su b iecta fa m u la tu r, Deum tu u m - -nis clausura 2, 5, 7 . 263; 266 in
c o n t e m n i s 3, 10, 268. am ore F ilii; h u m ilita s 1557; lig a ­
Stupor : a d m ira b ilis et terrib ilis 3, 11, tura 3, 6, 6 9 0 ; o b o e d i t i o 2, 6, 2 6 5 3 ;
682 ; a d m ir a tio n is et d u b ie ta tis 6 6 7 ; o b seq u iu m 2 9 7; o fficiu m 5, 1 0 2 2 ;
l a e t u s 9 , 5 6 8 ; m a g n u s 1 , 2, 2 1 3 ; 3, opus 3, 8, 909; p allor 1, 1, 84;
1 1 , 630. 6 8 9 ; m a x im u s 6 6 7 ; m u ltu s seruitus 3, 6 , 9 7 4 ; u i n c u l u m 8, 8 9 0 ;
8 6 1 ; p a u o r i s 6 8 9 ; s a n g u i n e u s 34 3 ; c u m - n e p e r f i c i t f il ia u e r b a m a t r i s 2,
-is a n g u s t i a 3 4 3 ; c a l o r 9 , 56 8 . 3, 7 2 6 ; in -n e s u b s t r a t u s p r a e la tis
Stuprum : per -um in e x i l i u m m issi suis ( c o m m u n i s p o p u l u s ) 3, 6, 5 3 1 .
s u n t h o m i n e s 2, 6 , 1 2 1 9 . Subiectus: u e lu t a licu i -o s u o in iq u i--
Suasio: artis d ia b o lica e 3, 1, 352; tati c o n s e n t i e n t e s 2, 6 , 2 5 7 1 ; i n -is
d i a b o l i c a 1 , 3, 3 3 7 ; 2, 6, 2388 ; 3, 9, ( d ia b o li) f o r n ic a t io n is s u f f o c a t i o 7,
52 3 ; s u p e r b a ( s e r p e n t i s c a l l i d i ) 2, 2, 464.
96 ; - n e s d i a b o l i 3, 3, 4 2 8 ; d i a b o l i c a e Subleuam en : n u llu m F ilio Dei
5 ,4 5 6 ; m u lta e 2, 7 , 1 9 0 u i t i o r u m ; 3, conferens stella 1, 3, 388; u iriu m
7, 440 d ia b o l ic a e artis. o m n i u m a n im a e (et t a b e r n a c u l u m ) :
Suauitas: am o ris 2, 6, 872; b a l s a m i c o r p u s 4, 7 1 5 .
in d e fic ie n tis 1, 4, 366; b l a n d a 3, 3, Subleuatio : a l t e r i u s 2, 6 , 2410 ; h o m i ­
330 ; b la n d im e n to r u m et tra n q u illi­ n is 1, 2, 7 3 3 ; rectitu d in is d u a r u m
tatu m 4, 600; c a r n i s 572 ; c a s t i t a t i s 2, co n d itio n u m (m a io ru m et m in o ­
5, 234 ; 6, 1040. 2294 ; e t c l a r i t a s 3, 5, rum ) 3, 6 , 547 ; et re d e m p tio h u m a n i
410 ; D e i 10, 467 ; d i u i n i t a t i s 8, 687 ; g e n e r i s 1 , 3, 1 3 7 ; - n i s b o n a e e t i u s t a e
d o c t r i n a e s p i r i t a l i s 1 , 5, 150 ; e t d u l ­ p e n n a e 6 , 200 .
c e d o 2, 151 ; 2, 6, 993 c o r d i s P a t r i s ; Submersio: an im aru m 1 , 2, 9. 143.
d u l c i s s i m a 3, 3, 589; i n e l e m e n t i s 150.
( o s t e n s a a b a n t i c h r i s t o ) 11, 624; Subministratio : la u d is g lo r io s o r u m
f o n t i s u i u e n t i s 13, 205 ; i u s t i t i a e 7, an g elico ru m o rd in u m 3, 2 , 3 4 6 .
109; e t l e n i t a s u e s t i s 9, 86. 303; Suboles : ecclesia e 3, 1 1 , 441 ; n o u a 2,
m a g n a 1 , 1, 26. 98; m a t r i s 4, 170; 3, 4 0 6 . 4 1 4 . 5 8 0 ; -is g a u d i u m 195 ;
m u l t a T r i n i t a t i s 3, 5, 29. 403. 410; 58 0 u e r u m ; 3, 1 1 , 4 4 1 p l e n u m .
n u t r i c i s 2, 3, 705 ; o d o r i s ( F i l i i ) 5, Subsannatio: - n i s r a b i e s 3 , 5, 2 7 1 .
742; p a c i s 316; s c i e n t i a e D e i 3, 4, Substantia: A b e l 2, 5, 2 3 1 ; 3, 5 , 4 9 1 ;
422 ; S p i r i t u s s a n c t i 2, 1, 162 ; u e s t i s f i d e l i s p a u p e r i b u s s u b u e n i e n t i s 2, 6,
3, 9 , 8 6. 503; ( u i r t u t u m ) 3, 523; 2478 ; n o n m e a , sed e iu s q u i c r e a u it
u i s i t a t i o n i s 1 , 4, 191 ; u i t a e 3, 8, 829 ; m e (e le m o s y n a d is tr ib u ta in p a u p e ­
- -t is d u l c e d o 1, 4, 1 7 5 ; f r u c t u s 3, 8, res) 3, 170; n ecessaria 3, 6, 128;
8 2 9 ; g r a t i a 1, 3, 3 0 ; p o c u l u m 2, 6, p u lc h ritu d in is in a estim ab ilis 7, 4 0 4 ;
1 7 5 6 ; s a p o r 5 , 9 3 8 ; u ir id i ta s 1, 1 62 ; s u a u e n d i t a a lie n is 9, 633 ; t u a p r o ­
-tem et d u lc e d in e m o ste n d it an im a- m i s s a ( q u a t e n u s t i b i s u b u e n i a t u r ) 1,
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 875

4, 9 5 0 ; u n a et in te g ra a tq u e in c o m ­ ( H i l d e g a r d i s ) i n h a c u i s i o n e 3 , 1 , 98 ;
m u t a b i l i s ( P a t e r , F i l i u s , S p i r i t u s s.) a b s q u e -e la b o r is ( n o n est fr u c tu s )

3' 7> 4° 4 i 10, 195.

- -ae t e m p l i D e i 5 , 6 1 4 ; -ae g e r m e n 2, Sufficientia 13, 1 0 , 1 5 3 .
5, 2 3 1 ; o b l a t i o 3, ; . 4 9 1 ; o m n i s 58; Sufflatio: d i a b o l i c a 3 , 6, 7 5 ;; -n is
d ecim a. 56 . 587 decim ae (datae a p a rs sin istra 754.
I a c o b ) ; p a r s d e c i m a 594. 5 9 7 ; Sufflatus: record a tio n is 1, 2, 641;
- -a u e n d i t a h o m o n o n d e b e t a m p l i u s s u p e r b i a e 2 , 4 , 4 1 7 ; 3, 9 , 4 3 7 .
u t i 9 , 6 3 4 ; d e -a t u a 2, 6, 2 5 12 d a Suffocatio : fo rn ica tio n is ard en tissi-
in d ig e n tib u s; 2494 trib u en s d efi­ m a e in s u b i e c t i s 2, 7 , 4 6 5.
c i e n t i b u s s a n c t i f i c a te . Suffusio: f u m i t a e t e r r i m i 1, 2, 1 3 3 .
Subtilitas: - t i s a l a e 2, 5, 7 0 5 . Suggestio: d i a b o l i 1 , 2, 4 1 6 ; 2 , 4 ,
Subuentio : e l e c t o r u m 1 , 4 , 5 5 3 ; h o ­ 2 2 6 ; 3, 1 , 5 4 2 . 5 6 7 ; 2 , 7 0 8 ; 1 3 , 3 0 7 .
m i n i s 3, 8, 1 0 2 2 ; ( n e c e s s i t a t i s e c c l e ­ 4 0 7 a d a n i m a m ; d i a b o l i c a 1 , 2, 4 1 2 .
siastica e) 2, 5, 1150; -n is causae 5 9 0 ; 2, 7 , 5 5 6 ; 3, 5, 3 7 1 . 7 1 0 ; s e r ­
in e u ita b ile s 1 1 5 0 ; iu stae reueren tia p e n tis to r tu o s i 13, 216 . 221 ; u o lu p -
789. tatis 2, 5, 1 3 2 2 ;
Subuersio: - n is t e n e b r a e 1 , 2, 243. - - n i s d i a b o l i c a e t u r b o 3, 4 , 5 3 4 ; ( d i a ­
Succensio : p o e n a r u m in s u p p lic iis 3, b o li) u u ln e ra 2, 4, 226 ; im m u n d is s i­
1 , 545 ; - n i s f l a m m a 5 3 2 . m a e (d ia b o li) u e n e n u m 3 5 4 ; sin e -ne
Successor : -es d o m i n a n t e s in t e r t e m ­ a l t e r i u s 2, 6, 1 4 0 1 a p p e t e n t e s m o r ­
p lu m et altare 3, 13, 158; fo rtissim i te m an g e li r e p r o b i ; 74. 139 ; ce cid it
leo n is (i. e. co n fesso res) 157; pa­ d ia b olu s.
tr u m a n tiq u o r u m (sacerd o tes) 2, 6, Sulcus: c u r u u s 2 , 3, 3 7 6 .
t 979- Summa: n o n p e r s c r u t a n d a 1, 2, 4 3 .
Successus : - u s r e l i q u i ( e t p o t e s t a t e s ) 7 0 8 ; -a d i g n o s c e r e u u l t h o m o 713.
3, 1 1 , 1 8 4 . Summitas : co lu m n a ru m septem 3, 9,
Sucus : A d a e e t c a l o r i n s i t u s 1 , 2 , 25 5 ; 115. 791; scientiae s ep cu la tiu a e et
a m a r i t u d i n i s 2, 6 , 1 0 2 0 ; a m a r u s p i g ­ a c t u u m p o p u l o r u m 3, 3 1 4 ; t u r r i s 9,
m e n t i ( m e d i c i ) 1 , 4 , 9 69 ; a r b o r i s se 6 3 . 3 2 2 ; - t e s b i n a e (i. e. c o g n i t i o D e i
c o n t r a h e n s h ie m a l i t e m p o r e in ra m is et s u b s e q u e n s d o c t r in a F ilii) 4, 262 :
et fo liis su is 606 ; a r d e n s 3, 1 0 , 29 3 ; in -te a n g u li 10, 39. 327 o rie n ta lis
ca rn is 2, 5, 1056; d u lce d in is 3, 8, a ed ificii s e p t e m g r a d u s ; 3, 8 6. 518
825; fo rtissim u s 1, 2, 677; la ctis sep tem trio n alis (duorum generum
q u o d seru m est 2, 6, 1 2 11 ; lib id in is m u r i ) c a p u t z e l i D e i ; in - t e s a e c u l i i.
2 3 4 7 ; p e c c a t i 1 0 3 4 ; p o m i (i. e . F i l i i e. i n fin e) 4 , 324.
V irgin is) 3, 8, 8 2 4 ; r e r u m s a e c u l a ­ Superbia: 1, 2, 617; 4, 10. 343:
riu m 2, 5, 1 1 6 3 ; s e m i n i s 1 , 2 , 5 0 4 ; e t c o n t e n d e n s p o n e r e in a n im a t u r r im
u irid itas ra m is d a tu r a r b o r i e x ra d ice u a n i t a t i s 3 5 4 ; d i a b o l i 2, 7 , 1 6 . 2<2.
4 , 3 83 ; e t u i s t e r r a e 2 , 4 2 . 6 7 2 ; u t i l i s 256 d e ie c t a ; 3, 1, 369. 5 8 0 ; 6 22 ut
(flo r u m et h e r b a r u m ) 3, 10, 3 5 4 ; G o l i a t h ; 640. 6 5 4 in t e r e m p t a ; d ia ­
- -i ard entis in o rtu ca lp ab ilis sum b o lica 557; elata 8, 1141; 9, - 3 - :
29 3 ; g u s t u s 2, 5, 1 1 6 2 ; r e u e l a t i o ( i n e x p u lit A d a m de p arad iso 3, 39 3 :
m u l i e r e ) 3, 4 6 7 ; - u m e t u i m t e r r a e fla g ra n s 2 ,3 , 1021 ; 3, 9, 7 1 1 ; 1 3 , 6 5 -
d a t p a r a d i s u s 1 , 2, 6 7 7 ; i n - o s e m in is ca ritatem D e i n o n d e ic it ; fra n g en s
sui iter r e c t u m in u x o r e s u a q u a e r e n s ( a n im a m ) in m u ltis u itiis 389; aut
504 . glo ria Prot. 65 ; im p o n e n s m u lta s
Sudor: a n gu stiae 2, 6, 1094; aquae c i c a t r i c e s 3, 1 3 , 390; im m u n d issim a
1201 ; et la b o r 3, 10, 147 ; la b o ris 2, 2, 1, 3 4 2 ; in fla n s e x t e r i o r e m h o m i ­
3 , 6 1 2 ; 5, 3 0 9 ; 3, 1 0 , 19 5 ; 7 9 7 i u s t i ; nem 3, 8, 4 4 1 ; in fla ta 2, 3, 9 3 ;:
m u l t u s 9, 96. 5 2 9 ; - is g u t t a e 2, 6, in fla tu r in h o m i n e 1, 4, 4 30 ; L u c if e r i
1 2 0 3 ; p e r -e m a q u a in terest san g u in i 1 , 2, 1 0 0 . 1 0 4 . 1 1 0 ; 3, 1, 49 5 ; m a g n a
h o m in is 1202; -e m agno la b o ro 1 , 2, 1 5 8 ; 2 , 5, 8 9 4 . 1 3 6 6 ; 3, 3 ,4 3 6 :
876 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
7, 14 8 ; m a l i i n s c r u t a b i l i s 2 , 50. 7 1 2 ; pro a etern a felicitate 3, 3, 577; et
m o r t i f e r a 8, 8 0 0 ; p r a e c e p s 1 , 5 4 6 ; e t g em itu s 2, 5, 6 4 9 ; in tim a (m atris
p ra e su m p tio (filii p erd itio n is) ecclesia e) 3, 275; m en tis 6, 650;
c o n c u s s a e a F ili o D e i 1 1 , 923 ; p r o ­ m u lta Prot. 75 ; 2, 7, 343. 361 ; recta
s t r a t a i n i r r i s i o n e 8, 6 9 6 ; n u l l a r e s i ­ 3, 10, 299 ; S p i r i t u s 2, 3, 6 6 4 ; s u a 5,
s t e n s f o r t i t u d i n i D e i 4 , 6. 1 5 4 ; ( S a ­ 3 6 6 ; u i t a e 5, 7 4 4 ; - o r u m p r o f u n d i ­
tanae) 2, 6, 2258; sp elu n cae an ti­ tas 2, 6 , 380 ; t e m p u s 5, 1 3 0 1 ; - u m ,
q u a e 1 , 4 , 362 ; e t u a n a g l o r i a in c o r - gem itu m et d esid eriu m ad D eum
ru p tilib u s d iu itiis 2, 7, 186; h a b e t s p i r i t u s 1, 1 4 1 ; - a m e n t i s s u r ­
u ilis n o n u a l e n s r e s is te r e f o r t i t u d i ­ sum ten u it V i r g o 6, 6 5 0 ; S p iritu s
ni D e i j , 4, 1 3 9 ; n o n h a b e t ( q u i c r e d e r e n o n u u l t ) 3,
- -ae a rro g an tia 1 1 , 7 5 8 ; c a p u t c o n tr i­ 664; trah e n s, anim a an h elat ad
t u m i n a n t i q u o s e r p e n t e 1 , 2, 7 9 6 ; D e u m 4 , 4 1 6 ; -is q u a e r u n t h o m i n e s
ex altatio 5, 1 7 4 ; f a s t u s 3, 11, 846; ca elestia 7, 343; cum -is 5, 366
ia c t a n tia 2, 6, 2 5 4 ; ; i m p u l s u s 3, 9, co n seru a u eru n t in teg rita tem ; 3, 10,
748 ; in itiu m , q u o d est c a p u t d ia b o li, 2 9 9 b i b a m d e a q u a f o n t i s u i u i ; i n -is
p e r c u s s i t h u m i li t a s , in M a t r e et F i li o Prot. 75 ad illu m (V o lm a ru m ) se
apparens 1, 636; m agn a n im itas 4, in clin au it (H ild e g .); 3, 3, 413
4 9 4 ; p erd itio 1 , 5 5 7 ; p e r s o n a 2 , 6, com m otus.
2 0 8 4 ; p o n d u s 2 5 0 2 ; p r a e c i p i t a t i o 5, Sustentaculum: fo rtissim u m 3, 10 ,
1366; reatus 6, 2655; su ffla tu s 4, 5 5 5 ; -a s e p t e m c a n d i d i s s i m a e x s p i ­
417; 3, 9, 4 3 7 ; p e r - a m n u llu s resi­ r a t io n is S p i r i t u s s a n c t i 9, 78 4 .
stere u alet fo rtitu d in i V erbi D ei Sustentatio : 3, 10 , 6 6 4 ; c o r p o r u m 2,
4, 158; in -a t e erex isti, o stulte, 6, 2 140 ; p u lc h e r r im a (p ieta tis) 3, 6,
c o n t r a m e ( D e u m ) 1, 534. 7 6 0 ; s p o n s a e F ilii 1 1 , 821.
Superfluitas; c a r n i s 2, 5, 1 6 2 3 ; 3, 4, Sustentatrix : e t d u c t r i x i u s t i t i a e D e i :
56 9 ; c a u s a r u m ( l i b i d i n i s ) 2 , 6 , 2 3 5 8 ; u e r i t a s 3, 6 , 1 7 3 .
co n cu p iscen tia ru m 3, 4 , 5 56 ; c o r p o ­ Susurro: - n e s e t b i l i n g u e s 2, 7 , 4 3 2 .
r is 4 8 4 ; l i b i d i n i s 1 , 2, 4 9 4 ; 2, 7 , 3 9 4 ; S yllab a : - a r u m d i u i s i o Prot. 34.
m aloru m o m n iu m 3, 1, 219; rei Symphonia: a d u o c a t S p i r i t u m s a n c ­
u l l i u s 4 , 6 1 1 ; s e m i n i s m a c u l o s a 1 , 2, tum 3, 13, 22. 546. 548; d esign at
341; u itio ru m o m n iu m 2, 7 , 558; s p ir itu m 17. 498 ; e m o l lit d u r a c o r d a
-tis f a s t id iu m 5, 1 3 6 7 ; in -te p o t a ­ 22. 54 5 . 5 4 7 ; g a u d e t n o n s o l u m in
t u s 6, 2 3 5 3 . u n an im itate exsu ltatio n is p ersisten ­
Supplicatio: 2 , 5, 1 4 1 4 ; i n - n e s t u ­ t i u m in u ia r e c t it u d in is , sed e t ia m in
d io su s et c o n sta n s 3, 1 0 , 30 2. co n co rd ia resu scitatio n is la p so ru m
Supplicium : aeternum 3, 12, 279; exsu ltat 526-530; in d u cit u m o r e m
la b o ris 3, 2 2 7 ; - a a e t e r n a 1 2 , 26 5 ; c o m p u n c t i o n i s 2 2. 5 4 5 . 5 4 8 ; m a n i ­
d iu ersa 13, 588; (su cc e n sio n is p o e ­ f e s t a t s p i r i t u m 50 1 ; d e s a n c t a M a r i a
n a r u m ) 1, 546. 3. 4 1 ; p r o f e r e n d a i n u n a n i m i t a t e e t
Susceptio : -n is bonae u o lu n ta tis co n co rd ia 15. 491; p ro p h etia e
a p e r t i o 1 , 2, 642. D au id 510; ra tio n alita tis 20 . 504;
Susceptrix: s e m i n i s m u l i e r 1 , 2, 258. ru m in a t g lo r ia m c iu iu m ca elestiu m
Suscitatio: a n i m a e p r i m a 3, 2 , 339; in u n an im itate et co n co rd ia 495 ;
i n h a b i t a n t i u m c a r n e m h u m a n a m 2, su au is et d u lc is s o n a t m ira c u la e le c ­
1, 1 3 6 ; o c c u lta 6, 1 2 5 6 ; san ctitatis 3, t o r u m in g a u d i o 4 7 4 ; to ll i t s u r s u m
1 , 1 1 o ; - n i s i n i t i u m 1 1 o ; e x c i t a t i o 2, quod uerbum p a la m profert 497;
6, 1 2 5 6 ; o r t u s m i r a b i li s 1, 205. p e r -am e x cita tu r to rp e n s a n im a ad
Suspiratio : in terio r p e ru en ien d i ad u i g i l a n d u m 2 0 . 5 0 4 ; i n -a 5 1 3 a u d i s
s e r u i t u t e m D e i 3, 6, 369. s o n u m ; 402 d e c e t n o s s o n a r e ; 509
Suspirium: an im ae 3, 9 , 7 1 0 ; -a a l t a ra tio n alita s e x c ita t to r p e n te s an im a s
2 , 4 , 4 1 6 ; a n i m a e 5, 1 2 8 9 ; d e s i d e r i o ­ ad u ig ilan tiam .
r u m 7 , 361 ; fid e lia 6, 381 ; e t fle t u s Synagoga: 1, 5, 51; a d m ira n s de
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 877

e c c l e s i a 63 ; c o m b u s t a c u m p a t r e s u o in terio rem d u lced in em le g is; 8 41

3, 1 1 , 8 5 8 ; co n iu n c ta p r im u m F ilio d is tr ib u it in m ir a b ili d o c t r in a o c c u l ­
1 , 5, 1 6 7 i n i n c a r n a t i o n e , s e d d i a b o l o ta in u e te ri t e s t a m e n t o ; -a m F iliu s
secuta; 3, 11, 8 4 0 i. e . fo rtissim o D e i 1 , 5, 1 7 0 r e c i p i e t c i r c a m n o u i s s i -
S a m s o n i ; c o r o n a t a in p r i m o m a n e , m u m t e m p u s ; 178 re u o c a b it ad u e ­
cum d i u i n a p r a e c e p t a a c c e p i t 1 , 5, ra m fid em , an tich risto d eiecto .
115 ; d e sig n a n s A d a m 116 ; d e ce p it
F iliu m D ei d e sp icie n s d o ctrin am
e i u s 3, 11, 844; deserens 1 , 5, 1 5 7 T
F iliu m D ei (co m p a ra tio de uxore
S a m so n is); 169 g ra tia m b a p tism i; Tabernaculum : abundans sem per
deserta a D eo in u itiis ia c e n s 66; i n u i t a n u p t i a l i (i. e . s a n c t a c o n u e r s a -
errans in m u ltis in iq u ita tib u s 135; tio) 2, 5, 9 9 0 ; a n i m a e 1 , 4 , 5. 1 1 . 82.
ex citata p e r d iu in a m s a p ie n tia m in ­ 205 ; c i u i t a t i s supernae 2, 4, 308 ;
c r e d u lit a t e m d e s e r e t 123 ; h a b e n s in clarissim u m a p e rtu m (super m y s te ­
ca p ite s u o quasi c ircu lu m s im ilem ria s a c r a m e n t i alta ris) 6 , 5 3 5 ; c o r d is
a u r o r a e 16. 1 1 2 ; n o n h a b e n s o c u lo s 1, 2, 640; fab ricatu m in teriu s ex
i. e . i n u e r a m l u c e m n o n a s p e x i t 18. f o r t i s s i m a c h a l y b e 4 , 2 0 2 ; F i l i i i. e.
85; ia cen s nuda in p eccatis 138; p a s s io c o r p o r i s e iu s in c r u c e 3, 1,
in tu e n s a l o n g e a u r o r a m (ecclesia m ) 6 4 4; habens co n cu p iscen tia m carn a­
40; la p sa in co n su m m a tio n e 77; le m 1, 4, 2 5 9 ; m a t e r n u m la te n s in
m a g n a u t t u r r i s 8. 1 0 6 ; m a g n i t u d i ­ c o r p o r e m u lie ris 2, 3, 4 4 8 ; m e d u l l a ­
n is tan tae ut tu rris ciu itatis i. e. r u m , u e n a r u m , o s s i u m e t c a r n is 1 , 4.
su scip ien s m ag n itu d in em d iu in o - 23 5 ; m e u m (i. e . a n i m a e ) 9 0 . 2 1 8 :
rum p raeceptorum 25. 108; m ater 337 opera in iu stitia e exercere u o -

in c a rn a tio n is Filii D ei 2. 33. 36; le n s; m eum (i. e . D e i ) 3 , 13, 651 :

negans T rinitatem 2, 3, 433 ; n i g r a 632 ubi Sp iritu s s. irrig a tio n e m
u s q u e a d p e d e s 16 ; 70 i. e . s o r d i d a i n suam f u n d it; o rn atu m q u in q u e q u a­
p raeu a rica tio n e le g is; ponens m a­ d r i s l a p i d i b u s 1 , 4 , 82 ; e t s u b l e u a -
n u s s u b ascellas 1 9 ; 85 i. e. t e g e n s m en o m n iu m u iriu m an im ae: cor­
o p e r a iu stitia e s u b ta e d io p ig r itia e ; p u s 7 1 4 ; u i r g i n i t a t i s 3 , 8, 8 6 ; ; u o -

p ra e c u rre n s in u m b r a s ig n ific a tio n is l u n t a t i s u i d e l . a n i m u s 1 , 4 , 30. 6 - 4 .

186; p ra e m o n stra n s u irtu tes ac m y ­ 6 7 7 . 682. 689. 693 ;
steria ecclesia e 115 ; p raen u n tian s - - a i. e . c o r p o r a e l e c t o r u m m e m b r o ­
m u n it io n e m ciu ita tis n o b ilis e t e le c ­ r u m F i l i i 3 , 1, 6 4 6 ; i n u t i l i a ( f a c t a a
tae (ecclesia e) 1 1 1 ; p r a e s ig n a n s m i­ tep id is h o m in ib u s ) 2, 5, 9 4 7 ; o p e r is

ra cu lu m in carn atio n is 1 1 4 ; p raeu i- p le n i V e r b i P a tr is 3, 13, 1 1 6 ; p a n i a

d en s se cre ta D e i in o b u m b r a t io n e , 9 , 4 1 1 ; 4 4 3 i. e . c o n t e m p t o r e s m u n ­
n o n p l e n i t e r a p e r i e n s e a 38 ; r e d i b i t d i, p a ru u li et p a u p e re s sp iritu ; p r o ­

ad lu m e n u eritatis, d e se re n s e rro re s fe c t a in a l t u m 4 1 2 ; 4 13 ex cellen tia

i n f i d e l i t a t i s 1 70 ; s a n g u i n e a i n p e d i ­ urbem a ltit u d in e ; sustin en tia p e r i­

b u s i. e. o c c i d e n s i n c o n s u m m a t i o n e cu la in d ia b o lica d ecep tion e 1, 4.

su a p r o p h e t a m p r o p h e t a r u m 16. 74. 332;
76; secuta u o lu p ta te m carn is 74 ; - -i a d 21 o m e r i d i e m : t u r r i s ; 21 s o c c i ­
stans iu x ta altare, ip su m non tan­ d e n te m : n u ll u m o p u s p o s i t u m ; 218
g e n s 20. 9 0 ; o rien tem : p ro p u g n a c u lu m ; 2:--
- - a e c a e c i t a s 6. 82. 1 7 2 ; c o l o r d i u e r - se p te m trio n e m : c o lu m n a im p o i:::
s u s 5. 68 ; i n c o r d e s t a t A b r a h a m 6. f e r r i ; fab e r 2 2 7 ; fu n d a m e n t u m : to-
21. 82. 96 ; in f id e li ta s 3, 1 1 , 8 5 9 ; nati p a z i u s 86 ; g u s t u s 28 2 ; i a n u a s a g ittis

e x h e r e d a t i 1 , 5, 1 6 1 ; i n p e c t o r e s t a t im p le ta 221 ; 222 et c h a lv b s s a g ittis

M o y s e s 6. 22. 83. 9 7 ; in u e n t r e s u n t non p erforatae; in stru m e n ta 696:

r e l i q u i p r o p h e t a e 7. 22. 83. 9 9 ; in stru m e n tu m (p o su it an im a ad
--ae F iliu s D ei 3, 11, 844 ap eru it aq u ilo n em 91; opera 251; p la te a e
878 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
a u r o stra ta e 8 7 ; scalae cr y s ta llo 87 ; Tartara : 2, 5, 1 7 3 9 .
s t r u c t u r a : g e m m a e 86 ; Tartarus: 3, 11, 426.
--o anim a trib u it u irid itatem 147; T egm en : c a r n i s 1 , 2, 38 9 ; e t i n i t i u m
- u m a n i m a 2 4 7 c i r c u m f e r t u b i q u e in salu ation is (est m is e ric o rd ia ) 3, 3,
m o t i b u s s u i s ; 5. 2 0 1 i n g r e d i t u r ; 10 3 324 ; testae 2, 6, 2352 ; sin e -in e 2331
in tra t; m eum ir a in c e n d e r e u u lt n o n e g r e d i t u r c a r o u o l u c r u m ; 2348
344; per -u m to tu m o d o r m axim u s egressae nudae (carnes de p e co ri­
d i f f u n d i t u r 2 1 4 ; d e - o a n i m a 1 1 , 370 bus).
e g r e d i e n s ; 376 e x ie n s ; Tem eritas : 2, 6, 22 2 9 ; e la tio n is 3, 7,
- in - o 8 4 d e b u i t e s s e a n g e l i c a g l o r i a ; 60 ; (p u e lla e tr a n s g r e s s a e u ir g in ita tis
3 7 9 o p e r a t a e s t o p e r a ( a n i m a ) ; 3 , 8, p ro p o situ m ) 2, 5, 446; rep en tin a
865 u i r g i n i t a t i s s y m p h o n i z a t S p i r i ­ (L u cife ri) 3, 8, 133; (stultitiae) 7,
tu s san ctu s; 1, 4, 700 u o lu n ta tis 462 ; u iri q u i u ir g i n it a t e m D e o o b l a ­
p lu rim a tu rb a b o n i et m ali e xsu rgit. ta m n o n co n seru a u it 2, 5, 4 2 6 ; -t is
Tabes: p u tre sc e n s p e ru ersitatis c r u ­ cu lp a 4 2 6 ; p e r -te m o c c id itu r in te ­
d e l i s s i m a e 2, 6 , 1 6 8 8 . r i o r s a l u s 3, 7 , 505 ; a - t e ( s i m o n i a c i )
T a b u la : -ae l a p i d e a e 2, 5, 7 3 ; ; 3, 5, r e s i p i s c a n t 2, 6 , 1 8 3 1 .
50 0 d u o . Temperam entum: s u a u e p raed ica­
Tabulatum : 3, 9, 117. 792; -i c a ­ to ru m 1 , 3, 2 7 7 .
cum en 118. 799. Temperies : aeris 1, 4, 75 6 . 7 5 7 ; u e lu t
T a c tu s : ad m o n itio n is gratiae D e i 3, - aeris b o n a : d is c r e t io 760.
8, 487; co gn itio n is doni D ei aut Tem pestas: i n s t a b i l i t a t i s 3, 6 , 8 6 4 ;
o r d i n a t i o n i s D e i 9, 609 ; c o r d i s i n t i ­ m a g n a 7, 178 . 2 1 9 ; m a x im a 12, 5 9 ;
m u s 1 , 3, 5 4 4 ; e t d e l e c t a t i o p r o p r i i p u r g a t i o n i s m u n d i 3 9 ; -tes 12, 7 8 ;
co rp o ris 2,6, 1 7 1 4 ; gratiae D e i 1, 4, d i f f u s a e in d i u e r s i s t e r r i s 2, 3, 2 1 9 ;
9 3 3 : 3 , 8 , 4 3 7 ; im p u d icu s 2, 6 , 2282 ; d i u e r s a e i. e. i m p u g n a t i o n e s h a e r e t i ­
in tim u s an im ae 3, 8, 7 9 3 ; l i b i d i n i s 2, corum , sch ism atico ru m etc. 120;
3, 302 ; m a n u u m 6 , 1 9 0 9 ; p e r c u s s i o ­ m u l t a e 1 , 4 , 5 1 7 in c o r d i b u s e t m o r i ­
n i s 1 , 2, 5 1 9 ; p r a e p u t i i 2, 6, 2 2 7 7 ; bu s p atien d ae; 2, 5, 1 3 4 2 ; n i g e r r i ­
p r o p r iu s c o r p o r is 2287 ; r e d e m p t io ­ m ae b lasp h em ia e et d esp era tio n is
n is 1, 321 ; S p i r i t u s s a n c ti 3, 6 , 39 8 . 1 6 7 3 ; r e l i q u a e 3 , 1 0 , 10 8 ; s a e c u l a r e s
7 9 6 ; 10, 520. 8 7 7 ; s u p e r n u s 130 ; -u 9 , 4 1 8 ; - t u m p l e n u s i g n i s 1 , 3, 6 4 .
g r a t ia e t a c t u s , c l a m a , o r a 1 , 4, 933 ; 204 ; r a b ie s 3, 9, 4 1 8 ; - t i b u s q u a s s a ­
in tim o an im ae D e u s a m p le x a tu r 3, b i t u r in n o u i s s i m o d i e o r b i s t e r r a ­
8, 7 9 3 ; s u p e r n o t a c t u s D e u m i n u o - r u m 1 2 , 108 ; i n - t i b u s f u l g u r a , t o n i ­
c a n s 10, 130. tru a et u en ti 252.
Taedium : 2, 3, 5 4 6 ; ( m e d i c i n a e ) 1 , 4 , Tem plum : 3 , ; , 53. 3 6 1 ; i n a e d i f i c a ­
976 ; m en tis 1, 1 ,7 3 ; p igritiae 5 ,8 8 ; tion e D e i: h o m o 1, 5 6 8 ; c o n s e c r a ­
p raeceptorum 2, 5, 1 0 7 9 ; s a t u r i t a t i s tum n o m i n e m e o 9, 6 6 9 ; c o n s t i t u ­
3, 10, 468 ; s c i e n t ia e h o m i n i s 1, 4, tu m 3, 343; d e d ica tu m D ei non
603 ; s e r u i t i i D e i 3, 10, 2 2 6 ; tu r p e d e b e t e s s e u a c u u m h u i u s n e g o t i i i. e.

” , 385; causae co n stitu tio n is suae 5 7 4 ; D e i

— -i t e p o r 2, 5, 1 0 7 0 ; - o n o n e s t D e o 1, 2, 5 2 0 ; 322 f u i t A b e l ; e t d o m u s
t a n g e r e u l c e r a t a u u l n e r a 3, 8, 29 5 ; - o D e i 3, 3, 3 3 6 ; f a c t u m d o m u s r a p i n a e
a b i e c t o in m a n d a t i s D e i f o r t i t e r c u r ­ 9, 6 7 0 ; h a b e n s c a u s a m c o n s titu tio ­
res 1 , 4 , 866 ; a f f e c t u s 3, 10, 2 26 ; n o n n is s u a e d e l a b o r e p o p u l i 3 , 3 4 . 572.
to rp e n te s d ifficile m u ia m p erficiu n t 5 7 5 ; (i. e . l e r u s a l e m c a e le stis) 600
9, 333; in -o d ifflu u n t u o lu m in a uerum ; 3 58 u iu en s D ei u iu en tis;
doctorum 1 1 , 385. r e c t i s s i m u m V i r g o scii. M a r i a 5 4 4 ;
Talus : 3 , 1 1 , 9 6 . 9 7 . 1 1 4 . 2 6 4 . 2 7 5 . 34 8 . s a c r a t u m 8, 9 5 6 ;
Tarditas : i n b o n is o p erib u s 2, 7 , 20 8 ; - -a d e d ic a t a in n o m i n e D e i ; , 606 ;
c o r d i s s u i 6 , 1 6 3 0 ; e t t e p o r 1 , 3, 4 4 9 ; 697 d e s tru c ta p e r ra b ie m in iq u ita tis ;
-tis d iffic u lt a s 3, 13, 4 37. r e c t a i. e. o r d o u o u e n s i t e r s e c r e t a e
 INDEX VERBORVM ET E.LOCVTIONVM 87g

regen era tio n is (m o n a ch i) 2, 5, 5 8 7 ; 10, 915 ; h a b e n tia h o m in e s u t lu p o s

- - i co n stitu tio 3, 5, 54 . 5 7 2 . 5 7 ; ; c o r i. e . r a p i n a s i n f e r e n t e s 1 1 , 1 8 2 ; h a b i ­
8, 9 s 6 ; D e i d e c i m a e a u t s u b s t a n t i a e ta in u m b r a 12, 3 1 7 ; la b e n tia 2, 1,
; , 6 1 4 ; in c e s s u s 1 , 2, 5 1 6 ; i n g r e s s u s 1 6 1 ; 5, 5 5 8 ; 3, 9 , 3 1 7 ; la m e n ta b ilia
34. 524. 536; sacram en ta 52 8 ; sui et p ericu lo sa 1, 3, 378 ; n o u i s s i m a
pars e x c e lle n tio r: alta re san ctifica- 378; 3, 12, 103. 1 0 5 ; n u m e r i p len i
tu m 3, 3, 5 5 3 ; - o r u m d e d i c a t i o 6 0 7 . 1 1 , 37 5 ; p a t r i a r c h a r u m e t p r o p h e t a ­
T e m p u s : aliu d c o n c e ss u m s e cu n d u m r u m 4, 14, 2 1 0 . 2 1 5 ; p r a e d e s t i n a t i o ­
u tilitatem h o m in is et s e c u n d u m u o - n is p r a e fix a e 1 1 , 401 ; p r im a d e s p o n ­
lu n ta te m D e i 1, 3, 52 3 ; a n n o r u m 3, s a t io n i s e c c le s i a e 9, 340 ; p r o d u c e n ­
1 1 , 3 7 6 ; a n t ic h r is t i 12, 2 3 3 ; b r e u is - tia h o m in es la sciu o s 11, 170; re­
sim u m 3, 4 6 9 ; 1 1 , 4 9 5 ; troa cta an te h u m a n ita te m salu atoris
- c ircu m cisio n is 2, 3, 35. 441. 443; 8 , 1 2 1 1 ; s a e c u l o r u m 6, 8 1 7 ; 7 , 39 7 ;
co rd iu m in sa n o ru m 3, 7, 2 1 7 ; c u r a ­ su p eru en ien tia 8, 556; tem p oralia
t i o n i s 1 1, 399 ; d i e r u m e t h o r a r u m 2, 12, 10 4 ; t e m p o r u m 1, 3, 377; 3, 1 1 ,
6 , 3 3 7 ; d o l o r i s in m u lie r e ( n o n a b ic i- 401. 4 6 4 ;
t u r a D e o ) 1 , 2, 5 1 1 ; - - o r i s e x t e n s io 6, 37. 5 2 0 ; fin itio 7,
- erroris 2, 7, 520 d i a b o l i ; 3, 1 1 , 4 1 2 425; gratiae rectores 6, 12. 263;
n o u issim i; extrem u m 2,3,1612; fi lii lo n g itu d o 3, 6, 526; m u ta tio 11,
p erd itio n is 3, 10, 185. 189; 3, 11, 38 9 ; n ecessitas 2, 6, 7 1 . 1369. 1 3 7 2 :
232. 312, 402; fo rm ae 1, 3, 397; p a ru i sed p e ss im i p o testas 7, 279 ;
g r a t i a e 3, 6, 1 2 . 2 6 3 ; h i e m a l e 1 , 4, a b s q u e in c e p t io n e -o ris D e u s 3, 1,
6 0 7; h o ra ru m la b en tiu m 2, 3, 6 7 6 ; 4 2 2 ; u s q u e a d i d - o r i s (i. e . u s q u e a d
hum anum 3, 6 , 3 7 . 5 2 0 . 5 2 6 ; m an ifestatio n em m ysterii u isio n u m
-illu d u en ien s quod V n ig e n itu s in ­ Prot. 41 ; sin e in itio -o ris ( V n i g e n i ­
c a r n a r i d e b u i t 1 , 3, 1 5 6 ; i n i q u i t a t i s tu s) 1, 4, 1 0 1 7 ;
iu d ica b ile 3, 5, 6 7 9 ; i r r e t i t i o n i s a n i ­ - - o r u m (b e stia ru m q u in q u e ) in itiu m
m arum 11, 187; legis 2, 7, 395; 3, 11, 205; aut casuum co g n itio
legitim u m 6, 2 1 7 3 ; l o n g u m , b r e u e Prot. 35 ; c e l e r i t a s 3, 9, 317; decur­
1, 3, 3 9 7 ; m o d i c u m (erro ris) 2, 7, s u s 2, 1, 1 6 1 ; i n f i n e - o r u m u i s i b i l i s
520 ; m o r t i s 6, 2 6 0 4 ; apparens in c a r n e F i li u s D ei 3, 6.
- nocturn um operum m aloru m 3, 4, 8 1 9 ; fin is u id e : F in is ; in itiu m 1 , 3 ,
3 2 1 ; n o u i s s i m u m 1 , 3, 1 2 1 . 1 3 4 . 1 7 0 . 616; 3, 9, 170; p rolixita s 8, 336:
180 ; 2, 3, 4 1 8 ; 3, 2, 376 ; 9, 1 69 ; 1 1 , tran sgressio 12, 3 1 3 ;
33- 4 1 1 . 4 9 7 . 5 4 1 . 8 3 2 ; 1 2 , 2. 1 0 1 ; - -u s d u m h a b e t h o m o , se i p s u m n o n
n u p t i a l e e c c le s ia e 9, 341 ; o r d i n a t u m n eglega t 2, 6, 2 4 3 7 ; an te -o ra 3. 4.
in p a t e r n is u is c e r ib u s ( m it t e n d i V n i - 1 2 3 g e n i t u m V e r b u m D e i ; 6 , 8 1 - in
g e m t u m ) 2, 7 0 2 ; o r t u m p r i m i t u s i n c o r d e P a tris la te n s fu it u e rita s :
A b r a h a m 4, 223 ; - - o r e c o n g r u o 1 , 3, 2 4 3 . 3 1 4 : 4 , 3 68 et
- p a t r i a r c h a r u m e t p r o p h e t a r u m 23 5 ; r e c t e d i u i n i t u s d i s p o s i t o ; o m n i 2. ;.
p erd itu m 11, 291; praed estinatu m 5 1 . 6 7 3 ; p a r u o 1 , 4 , 9 4 3 ; t r a n s a c t i >2.
7 , 362 ; p r a e f i n i t u m i x , 3 9 9 ; p r a e o r ­ 3, 1 3 0 1 ; d e - o r e h o c t e m p u s t e m p o ­
d in atu m 1, 4 1 7 a D e o ; 2, 4 7 . 6 84 a r u m in c u r s u u e s t r o h ab etis 3. 11,
P a tr e ; 7, 4 2 4 ; p raesen s P r o t. 38; 4 5 8 ; in - o r e 2, 5, 1 6 1 2 e x t r e m o ; 4.
- re s o lu tio n is c o r p o r a lis h a b ita c u li 1, 177 o p p o r tu n o ; 3, 7 , 203 p l a c i t o ; 8.
4 , 80 6 ; r e u e l a t i o n i s s u c i ( i n m u l i e r e ) 289 p r o s p e r o ; d e -o rib u s t e m p o r u m
2 , 3, 4 6 7 ; s u s p i r i o r u m ( t r a n s a c t u m ) s aecu li am p liu s h o m in i scien d u m
3, 1301; t e m p o r u m 6, 3 3 8 ; 3, 1 1 , n o n est 1 1, 464.
373. 4 3 8 ; tr a n sie n s 3 8 9 ; u itae 1, 3, Tenebrae: a q u i l o n i s i. e. i n f e r n i 3. 1.
302. 303 ; 330; circu m d an tes h o m in em in te ­
- -ora a n n o r u m p len i n u m e ri 3, 11, rio rem 2, 6, 1634; crescen tes se
3 7 6 ; c a d u c a 1 9 4 ; n o n d e f i c i e n t i a in d ila ta n d o 1 ,6 0 . 234; d am n atio n is 3,
i n t e g r i t a t e s u a 2 , 2, 2 2 7 ; d i u e r s a 3, 9 , 7 5 2 ; d e n s i s s i m a e 1 , 2, 163 ; 2. 1.
88o INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
59. 2 48 ; 5, 1 4 5 . 4 9 0 t a n t i h o r r o r i s ; 6, 793 ; m u lta e 1, 4, 780 in u isib ile s
1 0 5 9 ; e x t e r i o r e s 1 , 2, 1 6 1 i n s e h a ­ an im am p ertu rb an tes, ad p eccata
bentes o m n e g e n u s p o e n a ru m ; 3, 1, i n c l i n a n t e s ; 3, 4 6 8 o c c u r r e n t e s h o ­
;;8 to rm en toru m ; in felicitatis 10, m in ib u s ; sp iritaliu m 2, 7, 31. 4 0 6 ;
8 5 1 ; in fid elita tis 2, 1, 3 1 7 ; 6, 1 0 3 9 ; sp iritu u m m a lig n o r u m ;, 1301 ; ua-
7, 23 4 ; 3, 9, 3 4 4 ; 1 0 , 8 3 3 ; in iq u i t a t is ria e e la t i o n i s 4, 3 3 6 ; -n is a ff la t u s 7,
5, 6 4 4 ; 8, 3 3 4 ; L u c i f e r i 3, 9, 1 5 8 ; 365 ; u e n t u s 3, 10, 4 5 6 ; -num sex
- m ali c o n t e m n e n d a e 1, 4, 8 57 ; ( m e n ­ m odi 2, 7, 31. 406.
t i s ) 2, 5, 15 8 8 ; m o r t i s 3 , 1 , 4 1 0 l u c e m Tepor: actu u m h o m in u m 1, 1, m ;
o p p rim ere u o lu n t; 5, 6 5 4 ; m u lta e a n i m i m a r c e s c e n t i s 3, 5 1 6 ; c o r d i s 2,
uersus a q u ilo n e m 1, 3, 101. 325 ; 6 , 1 6 3 9 ; 7 , 2 0 9 ; f i d e i c a r n e a e 1 , 3,
m u n d i 2 , 1, 1 3 . 2 6 0 . 2 6 7 ; n i g e r r i m a e 54 2 ; g u s t u s 2, 5 ,9 4 0 ; in fertilitatis 1,
3, 13, 12 8 ; n o ctis 12, 314; om neS[ 3, 545 ; n e g l e c t u s 2, 3, 3 8 1 ; n e g l e ­
fu gatae 2, 4, 109 ; n o n p o s s u n t p e r ­ gen tiae 5, 936; palloris 1, 306;
tin g ere ad lu c e m 1, 3, 103. 331; p r a u i t a t i s 6 , 2 3 2 8 ; t a e d i i 5, 1 0 7 0 ; e t
saecu li 3, 1 2 , 321 ; s a e c u l o r u m 2, 2, ta rd itas 1, 3, 4 4 9 ; u o lu n tatis 2, 6,
82 ; ( s c h i s m a t u m m a x i m o r u m ) 3, 1 1 , 1 3 5 6 ; -is a r i d i t a s 4 , 1 2 8 .
3 1 8 ; s u b u e r s i o n i s 1 , 2, 2 4 3 ; t o r m e n ­ Term inus: m undi 3, 9, 8 4 4 ; o p e r i s
to ru m aeternorum 3, 1, 5 5 8 ; b o n i 3, 2 6 9 ; o p e r u m b o n o r u m 2, 5,
--arum ca lig o 412; co n trarietas 7, 1 2 9 8 ; -i u i t a e hum anae 1, 3, 529;
1 1 9 ; d en sita s 2, 6, 4 0 7 ; o p e r a 1, 3, -um non in u en ien s sae cu lu m 307.
333 n o n a s c e n d u n t a d o p e r a lu c is ; 3, Terra: 2, 6 , 9 1 7 . 9 1 8 . 2 6 2 7 . 2635 ; 3, 3,
6 , 7 7 8 ; 1 0 , 3 0 1 ; u m b r a e 1 2 , 3 1 6 ; -is 4 0 4 ; 1 1 , 6 7 2 ; 12 , 1 2 6 ; se a p e r i e n s et
l u m e n i g n i s i n f u n d i t 1 , 4 , 6 1 5 ; -a s flo r e s f r u c t u s s u i p r o f e r e n s 1, 4, 370 ;
3, 1 2 , 2 1 1.
fu g a t dies apparens quasi d eo rsu m u ergen s 3,
Tenebrositas: c a l i g i n i s 3, 1, 481; 1 0 , 3 1 2 . 8 40 ; a r a t u r p e r a g r i c o l a m 2,
h o m in i d e m alis o p e r ib u s in d u c ta 1, 6 , 2 2 0 2 ; a r i d a 1 , 2, 6 7 7 ; 2, 3, 4 7 2 s e
4, 5 9 4 ; in fid elita tis 2, 6, 1 8 7 . 2689. n o n flecten s ad u s u m fr u c tu o s ita tis ;
2691 ; L u c if e r i 3, 9, 163 ; n e g le c tu s B a b y lo n ia 1 ,4 , 12 6 ; b o n a 2, 3, 1 3 5 3 ;
sui 12, 1 5 2 ; n u lla p o te s t d iu in ita te m - se c i r c u m s p ic ie n s c u m u tile m fr u c ­
lu cid issim am offuscare 8, 583; tu m p rofert 1333; co n cu titu r 3, 12,
o b u m b r a t io n is 13, 5 5 7 ; o p e r u m m a ­ 12 4 ; cre a ta 10, 18 8 ; e re c ta est u iu e n s
lo ru m 5, 6 4 3 ; p e r u e r s i o n i s d i a b o l i ­ hom o 2, 1, 223 ; e s t m a t e r i a c a r n a l is
c a e 1 , 3, 1 3 1 ; - t i s m a c u l a 2, 2, 38 ; ( h o m i n i s ) 223 ; e s t in u i r i d i t a t e g e r ­
u m b r o s a e o b s c u r i t a s 5, 1 1 8 2 . m i n i s f r u c t u u m 3, 4 6 4 ; f l o r i d i t a t i s 3,
Teneritudo: ca rn is m eae 2, 6, 8 7 9 ; 10, 9 2 4 ; f lu e n s la c e t m e i 2, 1, 402 ;
co rp o ris 2466; sensus et co rp o ris f r a g ilis 1 , 4, 3 3 6 ; a b s q u e f r a g i li t a t e
1 9 8 7 ; t e r r a e 1 , 2, 260 ; -in is h u m a n a e , 3, 1 2 , 9 4 . 2 9 6 e t t o r t i t u d i n e ; g i g n e n s
fra gilitas 6 14 . sp in a s et tr ib u lo s ac in u tiles h erb a s
Tenor: m undi 3, 1 1 , 498 ; p ro lix ita tis 10, 3 5 1 ; in u t i li s 3 5 1 ;
205 ; u n u s a p o sto lo ru m ac sequa­ - m aledicta 3, 7, 4 6 7 ; m isera (H ild e g .)
c i u m 9 , 26 . 3 6 0 . 3 6 6 ; s e c u n d u m - e m 2, 1, 92 ; m o r t i s 3, 7 , 2 3 1 ; m o t a i. e.
Prot. 17 lo c u tio n is p ra e c e p to ris ; 1, m en tes terrenae exterritae 1 7 9 ; n u ­
3, 574 s u u m a p p a r e n t s o l, l u n a et trien s 2, 1, 224 h o m i n e m suco suo
stellae, s ic u t m a te r la cta n s filios s u o s ; 129
Tentatio : d ia b olica 2, 7 , 365 ; s a e c u l a ­ u irid itatem ; o p p re ssa m a g n o d o lo r e
r i u m 30. 3 7 6 ; - n e s d i a b o l i m u l t i m o ­ 6, 2 5 8 4 ;
d a e 2 7 . 3 3 7 ; d i a b o l i c a e 5, 9 7 3 ; ( e c ­ - p osita in u irid itate germ in is fru c­
clesiae) c o n s u m m a t i o n e m a c c ip ie n t tu u m a g ro ru m 3 ,4 6 4 ; p ro b a n d a p er
3, 11, 793; Filii fin itae (cum ip se a q u a m 1 , 2, 6 9 3 ; p r o f e r e n s f r u c t u m
d ixit: ‘ V a d e , S a t a n a s ’) 7 9 1 ; h o m i ­ 2, 6, 938 in p u r it a t e u ir id ita t is ; 2207
num peruersorum 2, 3, 2 9 2 ; i l l a t a e o m n e m ; r e d d i t m o r t u o r u m o s s a ( in
ecclesia e (a f i l i o in iq u itatis) 3, 11, d ie iu d ic ii) 3, 12, 1 3 9 ; r e s p le n d e n s
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 881

p len a in stitu tio n e 2, t, 46. 200; su n t net F iliu s; 1 46 9 m o r ta lis u isu s est
d e s i d e r i a c a r n i s 3 , 5, 2 8 2 ; s u s c i p i e n s F iliu s; 1792 D eus co n tu m a cia m
p lu u ia m ad irrig atio n em fru ctu u m a d u e r s u s s a c r a m e n t u m u l c i s c i t u r ; 3,
2, 6 , 2 2 0 6 ; t e n e b r o s a 2, 1 9 3 ; t o t a 3, 6, 842. 846 p a x ; 7, 181 ia ce n s uas
1 1 , 683 in h o r r o r e m a l e d i c t i ; 7 , 2 3 7 u n u m ; 31 o t r i a d a n t t e s t i m o n i u m ; 9,
in s u p e r n a d u l c e d i n e s t i l l a b a t ; t r e ­ 175 h o m i n e s L u c i f e r u m s u b s e q u u n ­
m u it 2, 6, 1 7 9 7 ; uilis o p p r i m i t m e t u r ; 1 1 , 804 c a d a u e r an tic h r isti p r o ­
( a n i m a m ) 1 , 4 , 2 5 8 ; u i u e n t i u m 3, 1, stra tu m ; 12, 126 q u id q u id m o rta le
9 7 ; est u ita m red d it.
- - a e a n g u l i q u a t t u o r 2, 1 4 9 ; a r i d i t a s Terrena: 3, 1 1, 2 6 8 ; p r o b a n d a c u m
1, 4, 346; et ca eli sim ilitu d o (in - is 1 , 2 , 6 9 9 ; - is a d h a e r e n t q u a e d a m
h o m in e) 2, 1 , 14 5 ; c r e a t o r 5, 1 5 5 9 ; c r e a t u r a e 6 , 6 ; ; i n - is u i u e n t e s 2 , 1,
d o m in a t o r 1 3 8 8 ; D o m i n u s 6, 1 7 3 8 ; 1 3 5•
fru ctu s 3, 10, 194; fru ges 4, 573; Terrestria : o m n i a s i c u t e t c a e le s t ia in
g l o b u s a r e n o s u s 1 , 3, 2 1 . 2 8 9 ; h a b i ­ D e i p r o u i d e n t i a 3, 4 , 400.
ta to r 2, 5, 1 2 7 4 ; l i m o s a e g l e b a 1 , 4 9 . Terror: nec - nec am a ritu d o (exsi­
2 1 5 ; lim u s 1, 3, 2 9 5 ; 2, 1 , 1 1 . 2 1 2 ; 3, s t u n t in p a c e ) 3, 6, 8 6 1 ; ( c a s u s p r i m i
4 6 4 ; 6 , 1 4 5 6 ; 3, 7 , 3 7 6 ; m o t u s I , 3, p a r e n t is ) 2, 5, 4 9 4 ; D e i 3 , 5, 2 9 4 .
23. 3 1 0 ; o r b i s uide: O r b i s ; partes 4 9 4 ; d ia b o licu s 2, 7, 18 9 ; h o rrib ilis
q u a t t u o r 3 , 2, 6. 143 ; p la n itie s 10, (a n tic h r is ti) 3, 1 1 , 2 1 . 3 1 8 ; ira e D e i
8 67; sucus 2, 6, 2 1 3 8 ; t e n e r i t u d o 1, 6, 512 ; m a g n u s 4 , 92 ; 1 1 , 362 d i a b o ­
2, 2 6 0 ; u i r i d i t a s 2, 1, 1 4 9 ; l i ; m aloru m fu tu roru m 873 ; m a x i ­
--aru m l o c a 5, 2 1 1 ; l o c u s 3 , 1 2 , 4 4 ; m u s 1 2 8 . 7 9 9 ; p e r d i t o r i s 500 ; s c i e n ­
orb is uide: O rb is; tiae D e i 4, 4 1 4 . 4 1 5 ; s u p e r b ia e d e t e r ­
— ae tr ib u it s u c u m et u im p a ra d is u s i , ren tis 3, 492; -es d iu e rsi in fin e
2, 4 2 . 6 7 2 . 6 7 7 ; m undi 12, 1 16 ; e le m e n to ru m in .
--am 565 op eratu r u ir ut fru ctu m 2 51 ; 5 , 4 7 6 ; h o r r i b i l e s 1, 2, 68. 662 :
a f f e r a t ; 5 66 n u m q u id op eratu r ut -um t i m o r 3, 5, 4 7 5 ; - e m a g n o se
spinas et tr ib u lo s g ig n a t ? p e rfu n d it m ouentes alae irae Dei 108. 44c :
r o s 3, 1 0 , 8 8 8 ; q u a e r u n t u i u e n t e s u t - i b u s c o n c u t i e t u r o r b i s 1 2 , 10 8.
pecora 2, 1, 135 ; t o t a m r e p le t a q u a Testamentum : a l t e r u m scii, n o u u m .
( i n f i n e m u n d i ) 3, 1 2 , 1 2 8 ; o p p o s i t u m d i a b o l o 3 , 4 , 28 0 ; e u a n ­
- a d - a m p r o s t r a t i in m a l i s a c t i b u s 2, 4 , g e l i i C h r i s t i 1 1 , 1 3 6 ; n o u u m 1 , 2, 29.
423 ; a d -as 1 , 6, 1 6 7 m is s u s F iliu s ; 2, 4 6 8 ; 2 , 6 , 2 1 6 0 ; 3 , 4 , 3 6 4 ; p a t r u m 1.
7, 9 8. 371 caden tes h o m in es, sed 5, 7 2 ; u e r u m a e d i f i c a t u m i n D e o 3.
it e r u m s u r g e n t e s ; in - a m 1, 4, 277 3, 4 9 6 ; u e t u s i , 2, 2 8 . 4 6 7 . 4 6 9 ; 2 . 3,
eiectu s A d a m ; 2, 5, 1 6 0 c o r r u i ( H i l - 6 8 2 ; 5, 5 7 3 ; 6 , 8 8 1 ; 3 , 3, 1 115.
d e g .); 3, 3, 343 f u l g e n s s o l ; i n t e r 284. 2 9 1 . 6 1 9 ; 6, 254. 286. 2 9 c. 389;
n u b e s et -a m m e d ie ta s 2, 7 , 9 3. 3 51 ; 9 , 4 9 3 ; 1 2 , 24 5 ; 1 , 5, 1 2 6 r e c e s s i t et
iu x ta -a m p e r g i t acies u n a 94. 3 5 5 ; ueritas eu a n g elii p e r m a n e t ; 2, 6.
su p er -am 2, 6, 179 0 n e g le c t u m n o n 113 4 quasi p e r u m b ra m n o n habens
p roicia tu r sa c ra m e n tu m ; 3, 5, 6 6 0 p le n u m s e n s u m ; 2138 p raecip ien s
est q u a e d a m m e n su r a h o m in u m ; s a c e r d o tib u s ad altare a c ce d e n tib u s
- a -a s u a P h a r a o i s r a e l i t i c a m p l e b e m ut se a c o n t a g io n e m u lie r u m c o n t i­
d i s c e d e r e c o m p u l i t 3 , 4 , 500 ; a - is a d n e r e n t ; 3, 2 , 1 7 6 f i n i t u m c u m e x t e ­
c a e lu m ra tio n alita s h u m a n a su b le u a - r i o r i s i g n i f i c a t i o n e i n F i l i o D e i ; 6.
ta 1 , 6, 1 66 ; e -a e r a d i c a t u m u a s 3, 7, 286 ten d ebatu r usque ad nouum :
182. 231 ; 291 quasi fu n d am en tu m p rim itu s
- i n - a 1 , 2, 7 0 1 p r o b a t u s h o m o ; 2, 1, p o s i t u m ; u e t u s a c n o u u m 1 . 5. 1 2 2 :
149 u irid ita s, fr u c tu a tio et an im a lia 2 , 5, 5 4 4 i. e . d e m o n s t r a t i o e t c i b u s
apparet; 5, 1723 quae sunt (regit a e t e r n a e u i t a e ; u t r u m q u e 3, t . 6 2 9 .
D e u s ) ; 3, 1 1 , 144 q u a e s u n t a d fin em — -a d u o 1 , 3, 2 3 3 e d i t a d e s u p e r n i s :
suum te n d u n t; 2, 6 , 13 51 n u n c m a ­ 234 uid el. u eteris et n o u a e a u c to n ta -
882 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
tis; 3, 6, 1018; reflecten tia se ad septem grad u s th ro n i 3, 1 0 , 6 5 . 54 3 ;
p assio n e m re d e m p toris 1022; r e p u g ­ iu x ta m o d u m -inis c o n iu n c ti a n g u li
n an tia m orti et p e rd itio n i Adae m urorum 6, 7 0 . 5 3 8 ; i n s i m i l i t u d i ­
1019 ; trah en tia e ccle sia m ad d iu in a n e m - i n i s i. e. i n a u c t o r i t a t e d i u i n a e
p r a e c e p t a 1 , 3, 2 3 3 p rou id en tiae (bene co m p o siti p o p u ­
- -i n o u i 3, 6, 1 0 1 9 r u b o r ; et u eteris 4, li ) 5 4 1 .
13 3 o m n i s i u s t i t i a i m p l e t a i n F i l i o ; Textura: co n stitu tae legis expansa
t r a n s g r e s s i o 1 , 5, 7 2 ; u e t e r i s 3, i i , p er g ra tia m D e i 3, 6 , 8 23 ; e x o p t a b i ­
841 ab sco n d ita ; 5, 153 au steritas lis e t d e l e c t a b i l i s 8, 1199; S p iritu s
( r e m u n e r a t i o n i s ) ; 6, 1018 candor; sancti 2, 5, 13 2 5.
3, 5 1 1 c i r c u m c i s i o ; 6 , 5 8 9 i n i t i u m ; T extus: e x t e r i o r i n s t i t u t i o n i s l e g a l i s
Prot. 3 2 e t n o u i u o l u m i n a 5 3 , 4 , 333 3, 6 , 6 6 2 ; l i b r o r u m u e t e r i s e t n o u i
o b u m b r a t i o ; 2, 2 0 2 o b s e r u a t i o c a r ­ t e s t a m e n t i Prot. 3 4 ; u e t e r i s t e s t a ­
n alis ; 4, 384 t e x t u s ; 9, 4 5 1 u in e a; m e n t i e t e u a n g e l i i 3, 4 , 38 4.
-o ueteri m u ratus A braham 2, 3, Thalamus : F i l i i D e i 2 , 3, 4 8 6 ; r e g a l i s
435 ; in - o n o u o e x e r c e t s p i r it a lit e r 3' 13> 327-
p o p u lu s n o u u s o b seru atio n es le g a ­ Thesaurus: 2, 6, 24 86 . 2 4 9 8 ; 3, 10,
le s 1 , 5, 12 8 ; d e - o 3, 5, 6 1 9 u e t e r e 377; augm entatus 381; bonus 5,
p r o l a t a n o u a l e x ; 6 28 u t r o q u e c i b u s 26 7 ; c a e le s tis 6, 668 ; c o r d i s s u b t r a c ­
uitae. tu s e t a b s c o n d itu s 2, 3, 1 3 6 8 ; d a t u s
Testificatio: sp iritu s ad F iliu m 3, 7, ad lu c r a n d u m 3, 10, 3 7 5 . 3 7 7 ; d o m i ­
2 9 7 ; u e t u s e t n o u a i , 3, 2 3 7 . ni 379; o p tim u s dato a D eo i. e.
Testificator: u eritatis ( D e u s ) 3, 13, u iu en s in tellectu s 383 ; p r e t i o s u s in
625. u ase s ig n a tu s 1, 4, 74 2 , in u ase 743 ;
Testim onium 13, 11, 4 9 8 ; c a e le s t e 4, u o lu n ta tis b o n a e 2, 7 , 2 0 3 ; -i s u r -
3 5 8 ; in c a e lo t r e s : P a te r , V e r b u m , g e n t i s in d i u i n o c o n s i l i o a e d i f i c a t i o
S p ir it u s 7, 2 9 2 ; e x D e o e s t s p ir itu i 5, 51 3 ; d e - o c o m p a r a t i o 3, 10, 13.
h o m in is 315 ; E n o c h et H e lia e 11, 374 ; in -o lu c r a r e e t e s t o d iu e s 376.
13. 13. 262. 2 72 ; h o c ( d e a n t ic h r is t o ) Thronus: F ilii D e i 2, 3, 37 3 ; r e g a l i s
a u d i e n d u m a d c a u te la m 498 ; p u e l­ rotu n d u s 3, 1, 4 2 ; 13 5 i. e . f i d e s ;
lae n o b i l i s e t b o n o r u m m o r u m ( R i ­ sed en tis 2, 58. 115; -i (i. e . ordo
ch ard is d e S tad e) Prot. 8 4 ; s an ctifi­ a n g e l i c u s ) 1 3 , 7 7 ; 1 , 6, 1 7 4 d e m o n ­
cation is 2, 3, 6 6 5 o p e r i s f u l m i n a n t i s ; stran tes q u o d d iu in itas ad h u m a n it a ­
669 p er reg e n e ra tio n e m S p iritu s et t e m s e i n c l i n a u i t 5 1 7 3 o s t e n d e n t e s in
a q u a e ; in t e r r a : s p i r i t u s , a q u a s a n ­ se n u ll a m form am hum anam ; 173
g u is 3 , 7 , 2 9 1 . 3 1 0 ; te s tiu m E n o c h et ru b en tes u e lu t au rora ; -o ru m h a b i­
H elia e 11, 277; -a n o u a (S p iritu s tus 10. 171 ; d e -o so n u s exit 2, 5,
s a n c t i ) 4, 3 7 4 ; 3 7 3 ; in - o s e d e n s 3, 1 , 4 2 . 48. 6 1 . 66.
-i l e g a l i s s a c e r d o t e s 2,5,20$; noui 3, 72. 78. 169. 382. 403. 420. 4 7 5 . 484.
6 , 53 2 p o p u l u s ; 2, 6, 882 s a n g u i s ; 488. 515. 579; 2, 36. 100. 1 1 3 ; 3,
(san ctificatio n is) p r a e c e p t u m 5 ,6 6 9 ; 115 ; 4, 118 ; ;, 114; 7 , 4 4 ; 8, 6 3 .
-um san ctae T rin itati V erbo Dei 1 5 4 ; 9 > 7 9 - 4 7 7 ; 1 0 , 64- 4 ' 3- HZ-
red d en te 3, 7 , 286. 6 12 . 824. 839.
Testis: p aen iten tiae p e c c a to ris 2, 6, T hus: p u r g a t u m a b in iu ria co n tra rii
2452. 2 4 5 4 ; -es d u o 3, 11, 267. 694 fo eto ris 2, 3, 2 0 7 ; - r i s e t m y r r h a e
s c i i . E n o c h e t H e l i a s ; 2 68 d e s p i c i e n ­ m ons 3, 1 3 , 6 5 6 .
tes te r r e n a , p o n e n t e s l a b o r e s s u o s ad Tim iditas : a b l a t a a p o s t o l i s a r d o r e e t
superna; 277 exsp ectan tes p raem ia f e s t i n a n t i a 3, 7 , 2 5 2 .
aeterna; 718 ueraces, p ortantes T im or: 1, 4 , 3 8 0 ; e t a m o r s a l u a t o r i s
u e x i l l u m iu s titia e D e i ; 27. 346. 3 5 1. 2, 6 , 7 1 8 ; c a r n i s f r a g i l i s 3, 2, 1 8 7 ;
699 u eritatis ; - u m d u o r u m d o c tr in a co n cu tien s tre m o re m 5, 720; Dei
( m e u s ) 1, 2, 330. 341 ; 4 0 4 e t a m o r ;
z6?'
Testudo: in m odum -inis ad u o lu ti 2, 5, 1 2 7 8 . 1 3 4 8 . 1 5 5 8 ; 6 , 1 6 8 9 . 2 3 3 0 .
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 883

2 6 4 4 ; 7 , 3 2 2 ; 333 q u a s i t i m o r a l i e n i ; e. F i l i u s ) ; h o n o r 3, 5 2 9 ; u e r b a 8, 4.
3, 5, 25 5 ; 4 4 4 e t a m o r ; 6 0 6 ; 6 , 5 1 1 ; 155;
893 e t d i l e c t i o ; 8, 1 3 8 . 4 0 5 . 9 0 3 ; 9, - - i D o m i n i s u b i e c t u s sit h o m o 2, 6,
761 ; et d o lo r p ae n ite n tiae 5, 1 4 4 7 ; - e m in h o m i n e fa c it 3, 5, n c
222 ; m e t u s ; 725 s c i e n t ia ; in - e m m i t t i t u r
-D o m in i 1, 1, 3. 63; 68 u alla tu s e c c le s ia ( p e r a n t i c h r i s t u m ) 1 1 , 763 ;
p e r s p ic u ita te b o n a e e t iu sta e in te n ­ - e m u l t o 8, 1 5 3 . 1039 tr e m e r e ; 11,
tio n is ; 69 e x e r c e n s s tu d iu m et s ta b i­ 1 31. 8 11 c o n c u s s u s p o p u lu s .
li t a t e m s u a m in h o m i n i b u s ; 72. 74 T itu lu s: l i b r i u i t a e 3 , 5, 55 0.
a b icien s om nem o b liu io n em iusti- Tolerantia: ( e c c l e s i a e i n a d u e r s i t a t i -
t i a e D e i ; 7 9 . 80 b e a t i t u d i n e m p a u ­ b u s ) 2, 5, 1 7 9 ; m u l t a 3, 3, 4 8 9 .
p erta tis sp iritu s tenens; 85 subse- Tonitruus (Tonitruum ): m a g n u s
q u e n s u e s t i g i a F i l i i D e i ; 4 , 3 2 4 ; 2 , 6, uerborum 1, 3, 316; praeceps et
1861 ; 3, i , 134 . 140 ; 1 3 7 u b i ra d ic a t, m a x im u s 3 , 7 , 2 2 1 ; to rren s ac saeuus
ibi s u p e r a p p a r e b it s a p ie n tia h u m a ­ 1 7 9 ; -a c o n c r e p a n t 1 2 , 33. 1 2 ; ; ac
nae m e n tis; 2, 4. 133 co n iu n ctu s g r a n d i n e s 1 1 , 5 3 ; ; -i i c t u s 1 2 2 . 7 3 0 .
fo rtitu d in i fid ei; 13 5 p roferen s fi­ 7 g 3- _
dem cum o m n ib u s u i r t u t i b u s ; 136 T o p a ziu s : f u n d a m e n t u m ta b ern a cu li
t a n g e n s D e u m in a l t i t u d i n e s u a 1 1 3 8 I, 4, 8 5.
p e n e tra n s secreta c a e li; 140 in itiu m Torcular : 3, 8, 6 7 6 ; m a r t y r i o r u m 1 1,
in te n tio n is iu sta e ; 142 et h o m in is 189 ; sin e s o r d e fe r m e n ti e x p r im e n s
in a g n i t i o n e D e i ; 261 in n u m e ra b i­ u in u m 1 , 3, 6 2 6 ; - is p r e s s u r a 2, 6,
lis ; 6 7 6 . 6 9 4 ; 8, 7 1 9 ; 7 9 5 s u b s e q u i ­ 1 1 4 8 ; s u p e r - c e c i d i t la p is a n g u la r i s
t u r p i e t a t e m ; 7 9 6 . 7 9 7 ; 804 i n i t i u m ( F i l i u s D e i ) 1 , 3, 6 2 7 ; d e -i e x p r i m i ­
o m n i s j u s t i t i a e ; 805 f i n i s e t i n i t i u m tu r riu u lu s u in i 3, 8, 6 7 5 ; i n -i 1 , 3,
ceteraru m u irtu tu m ; 1026; 1029 626 p o s itu s F iliu s D e i ; 2, 6, 1092
surgens in m e n t i b u s fid eliu m ; 10 , p r e m i t u r u u a ; u e l u t i n -i c a l c a t u r

* 5 - 54 ° - 545 i F iliu s s u p e r altare 116 3.

— d o m in o r u m ca rn aliu m 2, 5, 1268; Torm entum : m o r t is 1 , 2 , 3 9 9 ; -a d ira
e x cu d e n s et m o u e n s tr e m o re m 3, 8, 134 d ia b o lo praeparata ; 2, 7 , 443 et
8 0 7 ; finis i, 3, 5 7 1 ; h o n o ris 3, 6, am ara (an im aru m ); 3, 11, 238; g e ­
4 1 4 ; h u m a n u s 7, 249 ; iu d icii D e i 2, h e n n a e 5 , 1 5 7 ; in fern a lis 2, 7 , 3 16 ; 3,
6, 2613 in c u tie n d u s ; 3, 10, 141 ; 12, 283; (poenarum in fern i) 2, 6,
m a g i s t e r i i ( d i g n i t a t u m ) 9, 7 3 3 ; m a ­ 1 8 7 4 ; p o s i t a p u r g a n d i s 1, 2, 13. 175 •
gnus Prot. 6 ; 2, 6 , 1 8 0 7 et uenera- 18 4 ; -o ru m a e te rn o ru m ten eb rae 3,
tio ; 3, 4 , 3 4 4 e t h u m i l i t a s ; m axim u s 1, 558; cru cia tu s d iru s 11, 666;
1, 130 e t h o n o r ; 1 1 , 763 ; m o r t is 2, p e r d i t i o 1 , 2, 1 5 2 .
5 , 6 3 3 ; 6, 2 2 2 7 ; n e c e s s it a t is m a g n a e Tornatura: m y stica (electo ru m ) 3, 4,
1, 2, 52 0 ; 267.
-p o p u li D ei 2, 7, 312; praesens et Torpor: 3, 9 , 100 5 ; i g n o r a n t i a e 1 , 2,
u isib ilis 3, 10, 257; procedens ex 88 ; n a s c i t u r d e t r i s t i t i a e x u m o r i b u s
m e t u a d i u s t e o p e r a n d u m 5, 7 2 . 7 1 7 ; c irca fel 4, 690 ; n eglegen tiae 2, 6,
p u erilis 3, 292; rectus 4, 445; et 1 7 9 1 ; ( s y n a g o g a e ) n o n p r o i e c t u s 1,
reu eren tia (elem en to ru m ) 470; 5, 88.
u e r u s 3, 4 0 0 ; Torquis : ru b e a c irca c o l lu m (u irtu tis
- - i s a n gu stia 2, 3, 7 2 4 ; D e i 1, 2, 6 4 4 f i d e i ) 3 , 8 , 1 7 1 ; 1 0 8 4 i. e . m a r t y r i u m
s o n i t u s ; 4 78 u i n c u l u m ; d e s id ia 3, 7, sanguinis eam d ecorans.
1 8 7 ; d is tr ic tio 4, 4 6 0 ; Trabe: - e s m a x i m a e 1 , 4 , 1 3 0 .
-D o m in i 1, 4 , 8 89 f r e n u m ; 3, 8, 30. T ractu s : u i t a l i s i n i t i n e r e u i s c e r u m
1 0 2 5 h a b i t u s ; 1 , 3. 1 2 7 . 1 4 0 . 1 4 3 . 1 4 4 h o m i n i s 2, 1, 1 6 7 .
m a g n itu d o , la titu d o , altitu d o uene- Tram es: s p i r i t a l i s 2 , 5, 1 5 0 6 .
r a n d a e ; 2, 1 3 1 m y s t e r i u m ; 2, 6 , 1742 Tranquillitas: 3 , 6 , 865 ; ( c r e a t u r a e
ob litu s ; 3, 8, 8 0 2 . 80 9 p l e n u s f l o s (i. a n t e c a s u m A d a e ) 1 , 2 , 66 5 ; f i d e i 3,
884 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
i o , 7 1 8 ; m a g n a 1 2 , 2 9 7 ; m a x i m a 80 ; 335 ; a d o r a n d a i n u n i t a t e d i u i n i t a t i s
in p e r f ic i e n d a p a e n it e n t ia 1 , 4, 981 ; 3 , 8 , 5 5 8 ; ap p aren s 7 ,9 . 112 ap ertis­
-tis q u ie s 3, 12, 24. 250. 2 5 6 ; - t u m s im e o m n i c r e a t u r a e ; 120 a p e rtis s i­
su au itas 4, 6 01. m e in u n it a t e d e it a t i s ; 2, 3, 2 3 . 3 1 9 .
Transgressio: Adae 1, 5, 1 1 7 ; 2, 3, 331 in b a p t i s m o ; 6, 1922 u eraciter
513. 5 1 9 : 6 , 1060. 119 8 ; 3, 6, 1028 ; d e m o n s t r a t m ir a b ilia s u a in m a g n o
9 , 7 5 1 ; 1 , 2, 6 5 2 e t E u a e . 6 ; 6 f a c t a m i r a c u l o ; b e a t a 1 , 4 , 38 9 e t i n e f f a b i ­
(in p a ra d is o ) q u a n d o q u e a b o le n d a ; lis ; 2, 3, 2 3 . 3 1 9 . 3 3 1 . 6 0 3 ; 4 , 1 1 8 ;
in c e le b r a t io n e m y s t e r ii 2, 6, 1 5 5 4 ; -certific a ta in uno D eo 3, 8, 523;
co m p rim en s h o m in e m 5, 503 ; c o le n d a u eracissim e 2, 3, 4 2 9 ; c o ­
co n iu n ctio n is 1, 2, 290; h o m in is lu m n a p e rfe cta to tiu s b o n i 3, 7, 67 ;
in iq u a ad iu stitiam D ei 7 6 6 ; legis c o n s i d e r a n d a in u n i t a t e d i u i n i t a t i s 2,
Dei 3, 1 , 35 ; 154 ulceran s c o r p o ­ 2 , 1 5 5 ; d a n s t e s t im o n iu m ca eleste 3,
r a lite r in e x t e r io r e h o m i n e ; n o s t r a 2, 7 , 3 5 8 ; d e c l a r a t a 2. 50 in f i n e t e m p o ­
6, 715 ; ( p a r e n t u m p rio ru m ) 1281 ; rum ; 2, 4, 126 u irid iss im is u irtu ti-
superba 3, 7, 266; tem p orum 12, bus et aeru m n is a p o s t o lo r u m ; d e s ig ­
3 1 2 ; t e s t a m e n t i p a t r u m 1 , 5 , 7 2 ; -n is n a ta p e r d iu ersa s et secretas figu ra s
crim en 2, 3, 513 ; e x e m p l u m 3, 6, 3, 6 , 5 9 0 ; flo r e n s in m ir a b ilib u s 9 4 7 ;
1 0 2 8 ; f il ii s u m u s 2, 6, 708. g lo ria e in effa b ilis et p otestatis 7,
Transgressor: - e s l e g i s 2, 3, 3 6. 4 4 2 . 103 ; in e ffa b ilis 2, 3, 7 8 9 ; 4 , 6. 1 1 1 .
Transitus: A d a e 2, 3, 4 0 7 ; u e s t e r 3, 117; 5 . 1 3 °- 3 3 9 - 3 56; 3, 7 , 9 - 5 °-
8, 5 0 1 . 54 . 1 1 2 . 1 2 0 ; 8, 5 5 7 ; i n s e p a r a b i l i s i n
Translatio : u m b r a e le g is a n t iq u a e 3, u i r t u t e m a i e s t a t i s s u a e 6 , 58 8 ; i n t e l ­
6, 626. le g e n d a in u n it a t e e t u n ita s in t r in i­
Trem or : a n i m a e 1 , 4 , 1 1 . 370 ; a p p r e ­ ta te 1 , 4, 1004 ; iu s ta e t b o n a in p a r t e
h e n d e n s te (in c o n s p e c t u d iu in it a t is ) salu ation is 3, 7, 110; m an ifestata
3, 4 , 3 9 0 ; i u s t u s 3, 4 0 0 ; m u l t u s 1 , 4 , p a l a m in b a p t i s m o s a l u a t o r i s 2 , 2 3 9 ;
4 1 . 802. 8 1 0 ; n i m i u s 2, 5, 15 9 a p p r e ­ m an ifestatu r 2, 4 , 6. 1 1 1 i n c o n f i r m a ­
hendens m e ; 3, 7 , 28 3 ; p r o c e d e n s e x tion e ; 117 in effu sio n e donorum
tim ore ad iu ste operandum 5, 7 2 . ex ce lle n tia e S p iritu s s a n c t i ; m an i-
7 1 7 ; r a d i x g e r m i n a n d i 8, 808 ; - e m e t fe s ta u it se in m u n d o 1, 4, 3 8 9 ;
a n g u stia m 1038 in fert h o m in ib u s. - non 2, 3, 7 9 0 d e f u i t b a p t i s m a t i F i l i i ;
1060 p o n i t in co rd ib u s ig n ito ru m 5 ,3 5 6 d esin it o p e ra ri m ira b ilia m ira ­
h o m i n u m u ir t u s t i m o r is D o m i n i ; in c u l o r u m i n h o m i n i b u s ; 6, i 4 8 6 c o l i ­
-e c a r it a t e m u e n e r a tu r t i m o r D o m i ­ t u r u e r a c i t e r si d e p a n e , u i n o e t a q u a
ni 720. aliq u id d efu erit; 3, 5, 4 2 0 to lerat
Tribulatio: 3, 6, 183; d o lo ru m et in d iscu ssa h u m a n a o p e r a ; 7, 4. 53
m iseria ru m 4, 601 ; -nes m orum potest co m p re h e n d i; 7. 85 patet
d iu ersae 10, 6 8 8 ; m u lta e 2, 6 , 905 u lliu s in te lle c tu i; 57 p erscrutanda
prop ter n o m en F ilii; 3, 4, 463 et t e m e r e ; 104 p o t e s t d e te r m in a r i h u ­
a e r u m n a e ; -nes et e g o (F iliu s) u o - m a n a s a p ie n tia ; 121 latet a b s c o n sa ,
b isc u m su stin eb o 2, 6, 906. i m p e r io et p o t e s ta t e , ulli c r e a t u r a e ;
Tribulus : -i 3, 1 0 , 2 2 2 ; e t s p i n a e 1, 2, - o c c u lta ta se ru ie n tib u s s u b iu g o legis
566. 54; o c c u lta tu r in c re d u lis co rd ib u s
T rib u n al: ( h u m i l i t a t i s ) i n c o r d i b u s o b in c r e d u lita te m ip s o r u m 123 ; o p ­
f i d e l i u m 3 , 8, 9 6 1 . p o sita co n trarie tati te n e b r a r u m 119 ;
T r ib u s : -us n e d iu id e r e n t u r , c o n iu - p en etra n s cu n c ta u elu t in cid en s g la ­
g iu m in ter co n san gu in e os conces­ d iu s 11. 1 15 . 12 8 ; p e rp e tu a c o n s id e ­
s u m i n u e t e r i t e s t a m e n t o 1 , 2, 4 7 2 . r a n d a in u io la b ili t e r in t r ib u s p e r s o ­
Triduum : 2, 1 , 2 5 . 3 7 9 . 38 6. n is 6, 6 2 1 ; p r a e d ic a t a in fin e d e f l u e n ­
T rin itas : a b s t r a h e n s ( i n bap tism o ) tis l e g i s a p e r t o n o m i n e 59 4 ; p r a e f i ­
n ig re d in e m p e cc a to ru m , in d u it sin ­ g u r a t a 2, 239 in a n g u l o o c c i d e n t a l i ;
gu lo s c a n d id a ueste 2, 3, 2 4 . 320. 6 , 7 9 0 p e r t r e s u i r t u t e s ; r e g n a n s in
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 88 5

u n ita te d iu in itatis 594; 947 g lo rio ­ o p eribu s h o m in u m 2, 6, 2 3 0 4 ; f a ­

sissim e ; s a c ro s a n cta 2, 3, 7 3 1 ; s a n c ­ ciens in d ig n a tio n e m , o b d u ra tio n e m
t a 20 . 2 5 8 . 2 8 0 . 4 2 9 . 4 3 1 . 6 8 8 ; 4 , 86 e t c o n t u m a c i a m 1 , 4 , 689 ; in i n f e r n o
e t u e r a ; 3 , 2 , 1 7 6 ; 3, 5 4 7 ; 5> 2 9 - 4 ° 3 - 3, 12, 88; m a x im a 1, 4, 304; et
4 0 8 ; 6 , ; 8 8 . 6 5 0 . 7 9 0 . 9 4 7 ; 7 , 7 i 54 e t m aeror 2, ; , 1025 ; n i m i a 3, 8, 4 2 2 ;
i n e f f a b i l i s ; 83. 93. 2 8 6 ; 358 e t c a e ­ s aecu la ris 2, 7, 247; s aecu li quasi
l e s t i s ; 8, 3 3 7 ; 1 o , 6 9 9 ; s u p e r n a 2, 1 , u irid ita s p u llu la n s 4 2 4 ; -ae a n g u stia
26 5 ; 2, 166 in s u p e r n a u n i t a t e ; ;, 5, 1 0 2 6 ; n i g r e d o 3, 11, 1 7 6 ; d e -a
1 3 6 ; 342 e t g l o r i o s a ; 3 5 5 - 8 5 8 : 3 , 1 0 , t o r p o r n a s c i t u r 1 , 4 , 689.
655; ten d en s a sum m o usque ad Triticum : separandum a lo lio 3, 6,
sum m um 7, 126 ; 9 0 8 ; id est s u a u ita s ca stitatis 2, 6,
- uera 2, 2 , 1 7 8 ; 3, 1 8 . 2 5 9 . 2 43 ; 325 i n 2293 ; d e - o e i c i e n d a z iz a n ia 2293.
uera u n itate; 333. 6 3 1 ; 6, 4 9 8 ; 7, Trium phator : - e s d e s p e x e r u n t u iu e n -
346 et in effa b ilis ; 3, 2 , 2 3 9 ; 3, 3 2 0 ; tes corpora sua (m artyres) 3, 13,
5, 4 2 0 ; 6 , 88. 9 1 . 2 7 6 . 5 2 8 . 6 0 7 . 6 1 8 . 142 ; im ita n te s a g n u m D e i 143 ; in-
6 3 2 ; 7 , 1 6 6 e t s a n c t a ; 3 7 3 ; 8, 4 1 . 4 6 . trau eru n t san gu in em agni ep u lan ­
516. 54 9 ; tes c u m u it u lo o c c i s o 140 ; o r n a n te s
- in u n it a t e 1 , 4, 996 ; 3, 7, 66. 12 0 ; et poenam agni D ei 144; salutantes
u n ita s in T r i n i t a t e 1, 4, 1003 ; 3, 7, a e d ifica tio n e m ecclesia e 1 3 9 ; u icto -
356; 8, 940 F iliu s cum P atre in rio sissim i 137.
S p iritu sa n c to u n u s et u e ru s D e u s , T u b a: u t - re s o n a n s e cclesia 2, 4 , 23.
o m n i a e x c e ll e n s in a l t i t u d i n e d i u i n i ­ 31; ; sonans 3, 13, 5 7 9 ; q u a si - u o x
tatis ; u n it a tis s u m m a e 7, 5 4 ; re s o n a n s in ciu ita te (S p iritu s s. i n
— t i s c o l u m n a 6 , 88. 9 1 . 6 1 8 . 6 3 2 ; 8, ecclesia ) 2, 4, 319; -ae ex ebore
4 1. 46. 516. 54 9; cu ltu s d eclaratus f a c t a e in f e n e s t r i s tu r r i s p o s i t a e 1, 4,
m a n i f e s t e 7 , 6. 8 3 . 93 ; d e c l a r a t i o 8, 2 1 2 ; r e s o n a n t e s i. e . p r a e c e p t a D e i 3,
5 2 2 ; d i u i n i t a s i u s t i s s i m a 7 , 13 5 ; d o ­ 5 9 1 ; i. e . s o n i t u s o m n i u m m a l o r u m
n u m 6, 6 5 0 ; fid e s 2, 3, 20. 2 ; 8 ; 3, 3, 3, 3, 7 4 . 4 5 3 ; - a e s o n u s 1 3 , 5 6 7 ; 5 73
547; 6, 627; figu ra tio (lu m in a ria : i. e. s e n s u s r a t io n a lit a t is .
A braham , Isaac, Iacob ) 2, 1 , 265 ; T u itio : m u lto ru m 3,11, 307 ; -n e sua

g l o r i a 5, 1 2 9 . 1 3 5 - 3 5 5 i 3 . 6 > 7 i ° ; a p o s to lic a lu m in a ria d e fe n d e n tia e c ­

- h o n o r 2 , 3, 5 3 . 6 8 8 . 6 9 5 ; 5, 3 4 2 . 8 5 7 ; c l e s i a m 9, 344.
6 , 1 4 8 5 ; i n u o c a t i o 3, 2 8 0 . 7 8 9 ; m y ­ Tum or: m e n t i s 2, 6 , 2 4 3 4 .
steriu m 3, 8, 5 5 7 ; n o m e n 2, 3, 6 0 3 . Tum ultus: ( I u d a e o r u m ) 3, 7, 218;
7 3 1 ; 4, 85; 6, 83. 1483; personae ortus 178.
t r e s 2, 1 7 8 ; q u a d r u m q u a r t u m 3, 2, Tunica: co n su etu d in is p rio ris abs­
1 7 6 ; s a c r a m e n t a 2 , 3, 1 8 . 2 3 9 ; s a c r a ­ t r a c t a 3, 6, 250. 10 2 7 ; im a g in is p u e l­
m en tu m 243; sim ilitu d o ;, 339; la ris (i. e. u i r g i n i t a t i s ) rubra 2, 5,
u irtu s 3, 5, 2 9 . 4 0 3 . 4 0 8 ; 1 1 8 ; 308 i. e . s u d o r l a b o r i s i n u i r t u o -
--tem ( n e g a n s s y n a g o g a ) 2 , 3, 4 3 3 ; s is o p e r i b u s ; m o r t a l i s 6 , 1 9 8 7 ;
u o ciferati su n t a p o sto li p e r to tu m --(u irtu tis) 3, 6, 693 ab stin en tiae et
m undum 3, 7 , 373 ; a d - t e m s i m i l i t u ­ la r g ita tis : ca n d id a, i. e. lu cid issi­
d in e s 21. 4 0 7 ; e x -te e m a n a t s e re n i­ m u m e t c a n d i d i s s i m u m o p u s ; 3, 59.
tas iu s titia e p e r d o c t r i n a m a p o s t o l o ­ 239 a m o r is caelestis, m is e ric o rd ia e
r u m 2 , 4 , 1 1 8 ; in -te u n u s D e u s 1 , 4, e t u e r e c u n d i a e : a l b a , i. e . a p p r e h e n ­
996 ; 3, 7 , 6 6 . sio in n o ce n tia e c u m su au itate ca sti­
T rip u d iu m : a m o r i s ard e n tis 3, 9, t a t i s ; 6 , 1 9 5 . 880 b e a t i t u d i n i s : a l b a
806; d e sp o n sa tio n is re g a lis 2, 5, u irid i c o lo r is d i s t i n c t a , i. e. opera
4 7 9 ; e x s u l t a t i o n i s 1 , 6 , 24 5 ; g a u d i i alb escen tia in caelesti d esid erio et
superni 2, 6, 2 0 7 4 ; m a x im u m 2074. d e c o ra ta d o n is in u irid ita te Sp iritu s
Tristitia: 3, 11, 748; conterens 5, s a n c t i ; 8, 1 0 6 . 9 7 3 c a r i t a t i s ( 9 7 1 e t
171 ; d ep rim en s an im a m 1, 4, 689; d u l c e d i n i s D e i ) : u t h y a c i n t h u s aerii
e l e m e n t o r u m d e i n d i g n a t i o n e D e i in i n a l t o c o l o r i s , i. e . F i l i u s D e i p e r
886 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
h u m a n it a te m s u a m illu stra u it m u n ­ - -ae d u a e z o n a e in te x ta e a u r o et g e m ­
d u m ; 185. 112 0 ca stita tis: c r y s ta llo m i s o r n a t a e 3, 8, 1 0 7 . 9 8 0 ; p e r - a m
l u c i d i o r e e t p u r i o r e ; 1 1 2 4 i. e . u e s t i s F iliu m D ei capere i. e. mundum
in n o c e n t i a e lu c e n s in a l b e d in e f o n t is re lin q u e re et fo e d u s D e i in trare 2, ;,
a q u a e u i u a e ; 1 o , 4 3 3. 6 7 5 c o m p u n c ­ 1192.
tion is c o r d i s : p allid i coloris, i. e. Turba: ap o sto lo ru m 3, 13, 126 a p e ­
la crim a b ilis m a ero r g em en tis ope­ rien s c l a u s u r a m m ag isterii d ia b oli,
ri s ; 4 2 9 . 6 7 7 c o n c o r d i a e , c o n s t a n ­ a b l u e n d o c a p t i u o s in f o n t e ; 12 9 g e ­
t i a e e t d e s i d e r i i c a e l e s t i s : a l b a , i. e. n us fo rtissim u m c o lu m n a r u m ; 124
candor bonorum operum absque lu c id is s im a ; 128 lu x clarissim a in
n igred in e p ra u o ru m m orum ; 4 3 1.. t e n e b r i s ; 125 s u r g e n s in u e r a a g n i ­
6 7 1 c o n t e m p t u s m u n d i : s u b n i g r a , i. tion e; 130 susten tan s sponsam
e. a c t u s d i f f i c i l e s c a r n i i n d i s t r i c t i o ­ ag ni;
ne sua; 3 ,49 . 2 8 6 d is c ip lin a e : p u r p u ­ - d i a b o l i c a 1 , 2, 7 9 9 ; 6 , 1 2 4 1 3 , 3, 4 9 2 ;
r e a , i. e. e x e m p l u m F i l i i i n m o r t i f i c a ­ 12, 73. 240; hum ana 2, 3, 390;
t i o n e c a r n is e t in ca r it a t e ; 6, 2 1 0 . 909 in n u m erab ilis sp iritu u m superbo­
d i s c r e t i o n i s : s u b n i g r a i. e . m o r t i f i ­ rum 1, 4, 4 3 7 ; m axim a h o m in u m
c a t i o c a r n i s ; 8, 7 8 . 9 0 6 f i d e i , h u m i l i ­ lu c id io r so le 2, 5, 124; 323 i. e.
t a t i s e t o b o e d i e n t i a e : a l b a , i. e . u e s t i s chorus u irg in u m ; ornata m iro
in n o cen tiae; 3, 105. 575 g e m itu s: m odo 12. 321; p lu rim a 1, 4, 700
alba, sed a liq u a n tu lu m p allid i c o l o ­ b o n i e t m a li ( e x s u r g e n s in t a b e r n a ­
r i s , i, e. o p e r a b o n a i n c a n d o r e f i d e i cu lo u o lu n ta tis ); 2, 3, 1 4 1 i n e l e c t i s ;
e t s u s p i r i a p r o a e t e r n a f e l i c i t a t e ; 8, 130 p o p u l o r u m ; -ae m u lta e 3, 11,
207. 1 1 7 9 g ra tia e D e i : p u r p u r e i et 89 0.
s u b n i g r i c o l o r i s , i. e . o p u s g ratiae Turbatio: orb is terraru m 3, 1 1 , 438.
a r d e n s in c a r it a t e se in c lin a t a d n i­ Turbo: 1, 2, 125 ; 3, 12, 6 1. 7 4 ; 13,
g red in em p eccatoru m ; 3, 98. 55 3 630; et fra g ilita s ca rn is 8, 1061;
p a t i e n t i a e : a l b a , i. e. u e s t i m e n t u m m aio r su ggestio n is d ia b olica e 4,
o p e r i s D e i in a l b e d i n e p e r p e t u i l u ­ 3 5 4 ; tran sien s, u o le n s lu c e m a b s o r ­
m in is; 1, 1 , 20. 7 8 . 85 p a u p e r t a t i s b e r e 9 , 6 8 0 ; u m b i l i c i 2 , 7 , 35 . 4 6 1 ;
s p i r i t u s : p a l l i d a , i. e. p a l l o r s u b l e c ­ 122. 463 f e r u i d u s ;
tion is ; 3, 6, 143. 738 p ie ta tis : sim ilis - - i n e s d i a b o l i c i 1 , 4 , 6 . 8. 2 3 6 . 2 6 9 ;
h yacin th o rubri co loris, i. e. pati m u l t i i n u a d e n t e s i. e . i n u i s i b i l e s t e n -
o m n e s in iu r ia s p o s t p a s s i o n e m F ilii t a t i o n e s 7 4 . 7 7 7 ; p l u r i m i i r r u e n t e s i.
p e r e x e m p l u m i p s i u s ; 239. 983 sal- e. d i a b o l i c a e i n s i d i a e 2 3 9 . 7 9 2 ; s o n i ­
u atio n is a n i m a r u m : uaria p lu r im o t u u m d i u e r s o r u m 2 8 8 . 29 8 ; u e n t i 1 ,
c o l o r e i n t e x t a , i. e, u a r i e t a s o p e r u m 3, i i . 3 7 . 1 8 0 . 182 p r i m i ; 12. 59. 187.
a n t i q u i p o p u l i ; 240. 249. 1 0 2 4 e x u ­ 189 s e c u n d i ;
ta ; 9, 214. 9 7 7 san ctitatis: e x a lb o - - i n i s a f f l a t u s 3 , 4 , 5 3 4 ; u e n t u s 8, 4 1 3
s e r i c o , i. e . o p u s l u c i d i s s i m i s t u d i i ; in an im o ; 1, 71. 514 p roicien s in
1 2 6 . 828 s a p i e n t i a e : a u r e i c o l o r i s i . e. a b y s s u m (stellas e x s t i n c t a s ) ; - in u m
o p u s sap ien tiae q u a si a u r u m p u rissi­ sonitu s 13, 641 ; in -in e r a p t i s u n t
m um ; 8, 177. 1095 spei: p allid i s ig n a t i 12, 61 ; u e lu t in -in e u id e n t e s
c o l o r i s ; 6 , 15 3 u e r i t a t i s : c r o c e i c o l o ­ iu d iciu m (qui sig n ati non eran t)
ris. 74-
-tu n icae a l b a e 3, 3, 3 9 . 2 3 9 ; 8, 7 8 . Turpitudo: 1 , 2, 444. 4 4 9 ; n o n ab s­
9 0 6 ; c a n d id a e 6, 116 . 6 9 4 ; m a r m o ­ c o n s a 2, 7 , 4 2 8 ; non a p p a r e b i t in
re a e ( d o m i n a t i o n u m ) 1 , 6, 40. 163 ; c a e l e s t i a g l o r i a 5, 4 2 7 ; d e l e c t a t i o n i s
1 7 0 i. e . f o r t e d e s i d e r i u m b o n o r u m 423; od ii et in u id ia e 3, 10, 496;
operum ; (sacerd otu m ) 2, 6, 1 9 4 8 ; - in e s m o n ­
- -ae im p lic a m e n ta d is tin c ta u irid i c o ­ stru o sae 3, 11, 3 2 3 ; -in is a r d o r 2,
lo re 3, 3, 9 8 . 5 3 3 ; p a l l i d a e i n d u m e n ­ 6 , 2 0 65 ; b r u c h u s 4 7 2 ; s p u r c i t i a 3,
tum 1 , 1, 85 ; 8, 8 6 2 ; s t u d i u m 11, 515.
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM Si -7

T u r r i s : u e lu t - c iu ita tis : s y n a g o g a i, T u te la : 3, 8, 6 2 8 .
26. 1 0 9 ; D a u i d 3, 9, 3 7 9 ; T ym p an u m : 3, 1 3 , 5 6 8 . 5 85 ; m o r t i f i ­
- e c c l e s i a e 3, 30. 2 0 0 ; 9 , 2 6 0 ; 6 2 . 3 1 2 c a t i o n i s 5 8 4 ; - a e t c i t h a r a e 2 , 1 , 3 22 ,
a e d i f i c a t a n o n d u m a d p l e n u m ; 9 , 6 5. Typ us: altitu d in is et p ro fu n d itatis
323 habens septem p ro p u g n a c u la ; m a g n u s 1 , 4 , 408 ; p r a e c u r s u s u o lu r .-
52. 57. 270. 297 im p o sita lap id eo t a t i s D e i 3 , 3, 1 3 2 ; p r a e f i g u r a t i o n i s
m u r o a e d i f i c i i ; 53 . 2 8 0 . 2 8 9 l a t i t u d i ­ 4 , 1 8 . 25 3. 2 6 4 .
n is q u i n q u e c u b i t o r u m e t ta n ta e a lti­ T yrann us : a l i q u i s 1 , 4 , 948 ; - o p r o ­
tu d in is u t e a m d is c e r n e r e n e q u e a s ; m itte re s u b s ta n tia m 9 5 0 ; su p p licare
50. 5 7 . 2 6 8 s p l e n d o r i s l u c i d i s s i m i i. 949 ; - u m o r a r e 949.
e. illu stra ta lu c e h u m an itatis Filii
D e i;
- e x c e l s a 1 , 6 , 1 1 5 i. e . o p e r a u i r t u t u m ; V
2, 3, 212 supernorum m urorum ;
f o r t i s s i m a 3 , 9 , 39 3 u i r t u s C h r i s t i ; Vagatio: i n a n i s 2, 6, 1239.
8 88 ; e x l a p i d i b u s q u a d r i s a d m e r i ­ V allis: 1 , 4 , 1 8 6 ; h u m ilitatis 3, 13 .
d iem ta b e rn a cu li 1, 4 , 2 1 0 ; 2 1 2 in 628 ; (in -e) a s p id e s , s c o r p io n e s , d r a ­
cu iu s m e d io m e i e ffu s u m est; m a­ co n e s 1, 4, 187.
g n a e t r o t u n d a , t o t a la p i d e i n t e g r o et Vanitas: a m a t a 1 , 3, 4 5 9 ; h u i u s m o d i
a l b o , i, e. f l a g r a t i o d o n o r u m S p i r i t u s (i. e. a l i e n a t i o n i s i g n o r a n t i a e ) 3, i ; .
sancti 2, 4, 29. 82. 100; 37. 14 5 218; m orum 2, 5, 1 0 8 ; ; s i m u l a t i o n i s
p o s it a in m e d i o d o r s i m u lie b r is i m a ­ 1013; u o lu p ta tu m ca rn aliu m 3, 9.
gin is (e c cle sia e ); 1005; -tes artiu m p o p u li 3, 466;
- u t - m a g n a : s y n a g o g a 1 , 5 , 8 . 106 ; u t d iu ersae 6, 944; errorum 9, sqc :
- m u n itissim a: e ccle sia 3, 9, 265; falla ces 1, 4, 54 0 ; 3, 8, 1 0 8 6 ; m u n e :
p arata s e cu n d u m u o lu n ta te m (pro­ 9, 542; m u n d iale s 558; saecu la res
p riam ) 13, 6 4 2 ; p o n i t u r in m u r u m 1 0 0 . 5 38 ; s u a e 2, 5, 8 8 6 ; - t i s c o n t r a -
urbis 2, 4 , 38. 1 4 7 ; rietas 3, 9, 6 1 8 ; to tiu s leu itas ab icien -
- p rae c u rsu s u o lu n ta tis D e i 3, 4, 47. d a 6, 9 1 0 ; tu r r i s sin e f u n d a m e n t o
1 3 1 ; 9, 8 1. 4 8 8 ; 3, 2 1 . 145 coloris p etrae 1 , 4 , 3 5 4 ; -tu m circu itu s 2 .6 .
fe rre i; 132; 1 6 4 i. e . f o r t i t u d o c i r ­ 456; n eq u itiae 3, 9, 5 5 8 ; 'sae c u la­
c u m c i s i o n i s ; 22. 145 e x t e r i u s i m p o ­ r i u m i n u t i l i a 1 0 0 . 5 3 8 ; q u a s i p r o -te
sita lu c id a e p a rti m u r i ; 23. 152 la ti­ h a b e re sen su s c o r p o r is 1, 4, g sb .
tu d in is q u a t t u o r c u b it o r u m et a ltitu ­ Varietas: co n tu m a cia e 3, 11, 209:
din is septem cu b ito ru m ; 21. 130 c r i m i n u m m a c u l o s a 1, 2 0 4 ; d iu e r s a
stans in m e d i o lo n g it u d in is lu c id a e 3, 305 ; e t d u r i t i a i n o b i e c t i o n e u m o ­
p artis m u r i ; rum 11, 313; m acu laru m 1, 114:
- u a n i t a t i s sin e f u n d a m e n t o p e tra e 1, m orum 1 , 3, 2 3 6 d i u e r s o r u m ; 3. ;.
4 , 3 54 ; - e s e c c l e s i a e 2 , 5 7 6 ; m a x i m a e 205 ; 4 , 5 5 5 s a e u i s s i m o r u m ; p e s t i s 2.
et fo rtis s im a e in p r o u in c iis 3 ,8 , 1 2 9 ; 6 , 1 5 7 8 ; u i r t u t u m 5 , 3 1 1 ; -tes c u p i d i ­
--is cacum en 9, 68. 331; fenestrae tatu m terrenarum m u lta e 7, 188:
tres, i. e. T rin itas m an ifestata in q u i n q u e in m o d u m z o n a r u m a ca p ite
e ffu s io n e d o n o r u m S p iritu s 2, 4 , 31. u sq u e ad p e d e s u e rm is 67. 237.
1 1 3 ; f o r t i t u d o , i. e . S p i r i t u s o p e r a n s V as: a n im a e : c o r p u s 1, 4, 7 3 t ; e le c ­
m ira b ilia in fo r titu d in e in c a r n a tio ­ tum (V irg o ) 3, 2 , 308 ; o n y c h i n u m 2.
n is V n i g e n i t i 40. 96. 148 ; p r o p u g n a ­ 3, 3 1 3 ; s t a b i l e n o n fi t e x l i m o l u t o
cu la 3, 9, 6 6 . 323 s e p t e m ; 8 8 7 a l tio - u e l s t e r c o r e a d m i x t o 1 , 2, 3 6 2 ; V i r ­
ra ; su m m itas 2, 4, 31. 1 13 ; tectu m gin is m u n d is s im u m 2, 6, 6 4 c ; 622
33. 114; -iu m feliciu m aed ifica to r non d ifflu en s in colore ard oris;
(F iliu s) 5, 634; in -i (praecursus u n u m ia cen s in terra a b s c o n s u m 3.
u o lu n ta tis D ei) p ostita e q u in q u e 7 , 1 8 0 ; e x - e e m a n a n t m e d i c i n a e 2. ;.
u irtu tes 3, 3, 1 6 4 . 1 7 1 . 313 ; in -e 1, 4, 742 s ig n a tu s t h e s a u ­
Tutamen : u i r t u t u m u e r i t a s 3, 6, 788. rus p re tio s u s ; 2, 3, 3 1 3 l a t e n t f o r t u -
888 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
s i m a e m e d i n a e ; 3 , 2 , 308 e l e c t o e l e c ­ -nes ac e m p t io n e s te r r e n a r u m c u p i ­
t i o g r a t i a e ; i n - is h o m i n e s l a c p o r ­ d ita tu m in m e rc a tu 187.
t a n t e s i , 4 , 55. 4 9 4 . V enditor : -es et e m p t o r e s s p ir it a liu m
V ascu lu m : c o r p o r a l e 2 ,3 ,6 5 8 ; fra g i­ 3- 9. 029 -
le ( h o m o ) 3 , 1 0 , 3 2 9 ; m o d i c u m p a l l i ­ Venenosum: -a ac m o r t i f e r a o m n i a
d i s p l e n d o r i s 6 , 1 9 6 . 885 ; - a p l u r i m a 1, 4, 199-
in u n o u a se 7, 18 1. Venenum : a b s c o n d itu m s u b m e ile 2,
V ber: -a m a t r i s 2 , 3, 7 1 1 ; 6, 1296; 6, 1946 ; a m a r u m c o r p o r i 1, 4, 7 5 1 ;
m u l i e b r i s i m a g i n i s (i. e . e c c l e s i a e ) 5, artis m u l t i f o r m i s ( d ia b o li) 2, 7 , 14 .
1 1 2 . 1 1 3 . 286. 290. 230 ; a u a ritia e e t s u p e r b ia e 3, 6 , 45 5 ;
Vbertas : p le n a (in s a c r a m e n to c o r p o ­ d e sce n d e n s a ca p ite u e r m i s 2, 7 , 1 1 3 .
ri s e t s a n g u i n i s ) 2, 6, 1306. 4 2 1 ; m o r t i f e r u m 1 , 2 , ; 6 1 d i a b o l i ; 4,
Vecordia: c o n tu m a x et im p aen iten s 323, 328 i n i q u i t a t i s ; 2, 6 , 1 8 9 5 ; 7 ,
4, 4° 3-
2, 71. 113. 246. 4 2 1 ; 3, 6 , 1 6 8 . 4 5 5 ;
Vegetatio: felicissim a roborans ec­ su ggestio n is i m m u n d i s s i m a e 2, 1,
c l e s i a m 2 , 6 , 5 5 0 ; m i r a b i l i s 5, 2 8 8 ; 354; u ip ereu m n eq u itiae saeu issi-
u i u e n s 6, 56; ; -n is e d u c a t io 1304; m a e u i p e r e a e 7, 223 ;
gustus 5, 288;. sp iracu lu m 6, - -a m o r tife ra s c o r p io n u m et a lio ru m
;6 ;. uenenosorum u e rm iu m 3, 8, 307;
Velam en: alb u m 3, 3, 59. 3 2 3 m o r e n o ciu a p e r A d a m afflata 1, 4, 2 7 6 ;
m u lie b ri; 92. 525 m ore fem i­ (p o llu en tia ) 1 2 3 ; m ei n o m in a t, sed
neo; ca n d id u m 9, 213. 970; ca­ -u m d e u o r a t (q u i se m p e r m en titu r)
pitis 3, 59. 256. 323; m u lieb re 3, 3, 1 1 , 222 ;
2 56 ; p iu m 3 2 6 ; -in a alb a 10, 423. — -o conspuentes uerm es 1, 4, 104;
6 4 9 ; can d id a 2, 5, 1 2 8 . 3 3 2 ; m u l i e ­ p le n a e q u in q u e u arieta tes 2, 7, 71.
bria 3, 6 , 1 1 0 . 6 7 4 ; - i n i s c a n d o r 3, 246; de -o ex p ia tu s sanguis 2, 6,
326 ; q u a si s u b -in e q u a e d u ritia le g is 1257.
o c c u lt a u it in c a r n a t io F ilii D e i e lu c i- Veneratio : ex hib ita creatori o m n iu m
d a u i t 6, 13. 29 6 ; in - i n i b u s a p p a r e n s a creatura sua 3, 1, 1 3 2 ; ( t i m o r i s et
in s p h a e r a s im ilit u d o T r i n i t a t is ue- d ile c tio n is) 4, 109. 4 3 6 ; -ne m u lta
l u t s c u l p t a 2, 5, 1 3 1 . 340, D e u s m e t u e n d u s h o m i n i b u s 8, 1 0 4 1 .
Velatura: c a p i t i s 3, 6, 1 1 3 . 687 . Venia: uera 2, 3, 6 0 8 ; - a m i n s p i r i t u
Velocitas: 3, 7 , 187; n u b iu m i. e. c o n t r i t i o n i s p e t i e r u n t i n c r e d u l i 523.
m o t i o c o g i t a t i o n u m 9, 4 9 7 ; o p e r a ­ Venter: 2, 5, 9 4 1 ; d i a b o l i 7 , 3 5 . 4 6 2 ;
r io r u m in c o n s t r u e n d a tu rri 64. 313 ; 3, 8, 3 2 2 ; i m a g i n i s m u l i e b r i s 2, 3, 7 3 .
p r a e d i c a t i o n i s i , 3, 2 7 3 ; s t u d i o r u m 1 9 9 (i. e . e c c l e s i a e ) ; 6 9 . 8 9. 1 1 5 . 2 6 1
bonorum 3, 9, 4 5 2 ; u o lu p ta tis 11, p e rfo r a tu s m u ltis fo r a m in ib u s ; M a ­
1 7 0 ; -tis c u r s u s 10, 7 1 3 . riae 3, 3, 3 3 8 ; m a t r i s 1 , 2, 3 7 7 ; 4 ,
V elu m : ta m q u a m crystallu s p e r lu c i­ 724; 3, 1 1 , 5 2 2 ; e t m e m b r a c e t e r a
d u m 2 , 7 , 5 3. 15 7 ; e x t e n s u m a p e c t o ­ c o r p o r i s : e c c l e s i a c u m f il iis s u is 4 3 4 ;
r e u s q u e a d p e d e s 5 3 . 15 7 ; - a a q u a ­ — tris c u b i c u l u m a b d i t u m 1, 4, 56 4 ;
r u m 3, 1 3 , 4 5 2 ; - o r u m u e n t u s 4 5 2 . d ia b oli 2,7, 1 2 3. 4 6 ; e x t r e m i t a s ; 3 5.
V ena: u isu m d e cep tib ilem h ab ens 1, 4 62 i m m u n d i t i a ( r a n a r u m ) ; in i n a n i­
2 , 59 . 2 0 6 ; - a e c a l e f a c t a e 3, 7, 186 ; tate p e r a g e n d u m est s ac rific iu m (sa­
carn is Prot. 6 0 ; h o m i n i s p le n a e in ce rd o tib u s) 6, 1383; (m u lieris)
p len a aetate 1, 4, 599; m a s c u li in m e m b r a o c c u l t a 1, 2, 5 0 8 ; in - t r e m
f o r t i a e t a t e p l e n a e s a n g u i n e 2, 4 8 8 ; 2, ; , 9 2 4 h o m i n i s u a d i t e s c a ; 6, 4 6 0
rep leta e n o x io s a n g u in e tu r p ite r in ­ t r a n s f u n d i t u r e s c a ; 3 , 8, 3 2 2 d i a b o ­
ca lescen tes 2, 6, 2354; -arum lu s a b s o r b u it e s c a m ; in -tre 1, 4, 724
c o m m o t i o 1 , 2, 4 1 1 ; e t m e d u l l a r u m m a t r i s e u i g i l a t h o m o c u m s e n s u ; 5,
u irid itas 4, 583; ossiu m et ca rn is 7 . 22. 83, 99 s y n a g o g a e : p r o p h e t a e ;
t a b e r n a c u lu m 4, 246. s in e -tre c a p u t e s s e n o n d e b e t 3, 1 1 ,
Venditio: et e m p tio 2, 7, 64. 207; 43 3 -
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 889
Ventus: 1, 2, 124; et ae r o p e r a sua - D e i 1, 6, 100 i n c a r n a t u m p u r i s s i m e
in u ic e m c o m p lic a n t, sicu t u ir et m u ­ m ag n ificatu m ab a r c h a n g e lis ; 2, 1,
lie r in u n o o p e r e unum o peran tu r 183 o s t e n d i t q u a s i e x a r d e s c e n s u ir-
306; circu ien s cu m u m id ita te et ca­ tu t e m s u a m ; 310 in c a r n a tu m in c a n ­
lo re 3, 7, 411 ; c o n c u t i e n s m a r e in d o r e u irgin itatis, n e c ta m e n sep a ra­
in qu ietu d in em , i. e. flatus an tiq u i tum a P a tre ; 3, 4 , 9. 176 . h a b e n s tria
d ra co n is u itia m ouens 2, 7, 596; a c u m i n a : a n tiq u a le x , n o u a g ra tia ,
e x c it a t i g n e m a d i n c e n d i u m (ita sa ­ en u cleatio fid eliu m d octorum ; 18.
cram en tu m altaris h o m in es ut in 25 3 l a t e n s p e r t y p u m p r a e f i g u r a t i o ­
a m o r e a rd ea n t) 6, 1621 ; in s ta b ilita ­ n is in a n im a b u s , a p r i m o e le c to u s ­
tis 1, 4, 971 ; p ercu tien s os h o m in is que ad u ltim u m ; 123 g en itu m ex
2, 5, 923; p rim u s 1, 3, 11. 180; c o r d e P atris, p e r q u o d o m n ia facta
p r o i c i e n s h u c e t i l l u c , i. e . t e n t a t i o - su n t; 12 5 in ca rn a tu m ex V irg in e;
nes ela tio n is f u n d u n t h o m in e s 2, 4, 126 assum ens h u m an itatem , non
54 . 3 5 5 ; q u a r t u s i , 3, 20 . 2 8 0 ; r e c t u s deserens d iu in ita te m ; 127 cu m Pa­
u elo ru m a q u aru m 3, 13 ,4 5 2 ; se cu n ­ tre e t S p iritu s a n c to u n u s et u e ru s
d u s 1 , 3, 1 2 . 1 8 7 ; s u b l e u a n s a q u i l a m D eus; 12 8 i l l u s t r a n s m u n d u m fu l­
4, 7 1 0 ; ten tation is 3, 10, 455 ; te p i­ gore clarita tis; 141 p raed icatu m a
d u s fru c tib u s u m id ita te m n o n affert p ro p h etis; 3, 7, 28; red d en s testi­
n ec c a lo r e m in d u cit 2, 5, 9 2 0 ; u t - m o n iu m T rin ita ti et salu ation i p e r
tep id u s 910 pendens (hom o tep i­ aquam ; 370 c o n c e p t u m a V i r g i n e ;
d u s ); 1242. 1255 c u r r u n t a d D e u m 8, 5 2 4 i n c a r n a t u m u e r u s D e u s c u m
c o n s tr icti saecu la ri m o le s tia ; 3, 10, P a tre et s a n c to S p ir itu ;
360 c o r a m D e o ; t e r t iu s 1 , 3 , 18. 2 5 ; ; - e n it u it flo s s u b t e m p o r e , e m ic a n s in
tu rb in is 3, 1 , 7 1 . 5 1 4 p r o i c i e n s stellas h u m an itate 735 ; ex iu it a P atre
e x s t i n c t a s in a b y s s u m ; 8, 4 1 3 ; e g r e s s io n e sp irita li 7, 36; ; e x sp ira n s
- -i e t a e r c o m m o u e n t u r 1 , 3, 6 6 . 2 0 9 ; u irtu tes om nes 13, 4 9 ; F iliu s D ei
fla b ri 575 ; in t e m p e s t a t i b u s c e s s a n t quare d icitu r 2, 1, 6. 169; id est
3, 12, 252 ; u o la n t et u e n to r u m stre­ F iliu s P a tris 3, 7, 3 8 7 ; id est F iliu s
p itu s re so n at 2, 5, 9 4 3 ; p assio n e sua ab ste rg e n s m acu las h o ­
--i fla b ru m 3, 10, 4 4 7 ; la b ru m 11, m in u m , sig n ificatu s p e r a q u a m 350;
5 5 3 ; t u r b i n e s 1 , 3 , 1 1 . 180 p r i m i ; 12. f lo r u it g lo r i o s i s s i m e in V i r g i n e 3 6 3 ;
1 6 7 s e c u n d i ; 1 8 . 2 5 5 t e r t i i ; 20 . 280 -illo c a le 2, 1, 1 7 4 ; i n c a r n a n d u m e ra t
q u a rti; in aurora beatae uirg in ita tis 163 ;
- -orum fla b ra e x h ib e n tia f a m u la tu m i n c a r n a t u m 18 5 i n a u r o r a e t c a n d o r e
D eo 179; pennae 2, 5, 1 7 2 8 ; uirg in ita tis 3, 7 , 2 4 0 ; 9 , 4 3 2 ; 8, 7 3 2
- a u e n t o 3, 1 0 , 4 4 8 c o m m o u e t u r f o ­ u is ib i le ; n o n d u m in c a r n a tu m in u isi-
liu m e t h a c e t illae p r o i c i t u r ; 455 bile 732; in fin itu m in P atre ante
t e n t a t io n is a d u la n t e s in o m n e s uias tem p o ra con stitu tae creaturae 2, 1,
sparguntur. 1 6 0 ; m a n if e s t a t u m in e x t e n s a f o r t i ­
Venumdatio: 3, 6 , 4 5 1 . tu d in e 3, 9 , 942 ; o ste n d e n s u irtu te m
Vepres: -e s i n d u r i t i a u i t i o r u m 3, 8, 881. fo rtitu d in is in creatio n e creatura­
Verber: - e a c r i o r e c o n s t r i n g e n s rum 2, 1 , 20 3 ;
( D e u s ) 3, 4 , 5 5 2 ; f o r t i o r i c o r r i p i e n s -- P a t r i s 3, 1 3 , ; 6 s u p e r n i ; 1 1 6 ; 2, 2, 8 c
4 8 0 ; - i b u s a m a r i s h o m o p u n i a t s e 2, s o l u m p r a e n a tis h o m i n u m in p le n a
6, 1793 ; et fla g e llis V n ig en itu s san ctitate ; a p u d P a tr e m in d iu isib ili-
co n cu lca tu s 1095 ; c u m -ib u s diris ter et aetern aliter an te et p o s t as­
p a e n it e n t ia m fa c ite 2320. su m p ta m h u m an itatem 2, 1, 4. 134.
Verbum (Deus): 3, 7, 6 5 ; 13, 4 7 ; 165 ; in P a t r e 1 6 4 i n d i u i s i b i li t e r a n te
a c u t i s s i m u m D e i 9. 9 4 0 ; c e c i d i t in su sce p ta m c a r n e m ; 1 6 ; in se p a ra b ili­
Israel 1, 4, 1014. 1022; in corde ter p o s t a s s u m p t a m h u m an itatem ;
P atris an te o m n e m creaturam 3, 8, per quod o m n ia facta sunt 1, 4,

733 ; 1 0 1 5 5 3 ,8 ,7 3 4 ; p erfecit o m n ia b o n a
Sgo INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
(in t e n e b r is saecu lo ru m ) 2, z, 82; --a a b s t i n e n t i a e 3 , 6 , 2. 124; A ctu s
red u cens h o m in e s ad u itam p er d u l­ A p o s t o l o r u m 1 , 3, 1 0 . 1 7 3 ; a c u t i o r a
cedinem suam 83 ; r e s o n a t e x ore 2, 4, 1 7 8 ; et a d m o n i t i o n e s s a n c tit a t is
h o m in is 189; 3, 9, 1 0 1 3 ; a d m o n i t i o n i s 2 , 3, 338
— sap ien tia est 3, 8, 7 3 1 ; s u p e r e x c e l - beatae; 5, 54 8 b l a n d a e ; 3 , 3, 3 1 0 .
lens om nes creaturas in patern a 4 7 2 ; 4, 630 ; 6, 725 ; 10, 594 f id e li s s i­
m aie state 4, 171 ; supern um ex cel­ m a ; A p o s t o l i 1 , 2 , 20 . 3 0 0 ; 2 , 6 , 1 1 0 .
le n s u n i u e r s a m c r e a t u r a m 2, 1, 202 ; 1 2 8 . 1 7 2 9 . 1 9 9 9 ; b e a t i t u d i n i s 3, 6 , 7.
testificatu r q u o d e x iu it a P a tre , in c li­ 200; de C a n ticis 2, 6, 56 . 1121;
n a n s se a d h u m a n a m n a t u r a m 3, 7, c a p it is s a n c t it a t is 3 , 9, 6. 233 d e x t r i ;
7. 239 sin istri; caritatis 8, 3. 112.
36 3 ’
— uerum 2, 1, 2 7 7 i. e . u e r u s F iliu s 1 0 2 4 ; c a s t i t a t i s 8. 19 5 ; c e l e b r a t i o n i s
D e i; 3, 4 , 1 3 2 i. e. F i l i u s D e i ; acu tissim e atten d en d a 2, 6, 1545;
-u n icu m 26 5 quod est F iliu s D e i; c o m p u n c t i o n i s c o r d i s 3, 10, 1 8 . 4 7 1 ;
P a tris 2, 1, 168 non est o m n in o co n co rd ia e 20 . 493 ; con fessio n is
s e p a r a t u m a P a t r e ; 3, 7 , 3 6 0 f r u c t u o ­ u irtu tis co n sta n tia e 724; ad co n fi­
s u m , g e n it u m an te sa e c u la ; 13, 4 4 ; tendum in b a p tism o 2, 3, 719;
scii. V n i g e n i t u s 1 , 4 , 10 15 ; c o n s t a n t i a e 3, 10, 16. 4 4 ; ; c o n s t i t u t a
— V erbi D ei 3, 3, 2 8 . 195 c o l u m n a ; 4 , sacerd o ti in Sp iritu san cto 2, 6,
1 3 7 . 181 f o r t i t u d o ; 132 . I 0 7 iu stitia; 1323 ; c o n t e m p t u s m u n d i 3, 10, 19.
5 , 1 2 7 m y s te r iu m ; 4, 132 in effa b ile ; 483;
1 3 9 ; 2, 1 , 7 . 1 8 0 u i r t u t e o m n i s c r e a ­ -D a u id 1, 3, 2 2 . 301; 2, ;, 72. 95.
tura su scitata; d iu in itas 3, 9, 82. 1212. 1 5 8 5 ; 6 , 4 9 . 52 . 9 1 6 . 9 8 4 ; 7,
490; d o ctrin a 7, 371; P atris opus 2 5 . 3 2 0 ; 3, 1 , 1 5 . 3 2 3 ; 2 , 29 . 4 6 8 ; 5,
p len u m 13, 1 1 6 ; u ita in e x s tin g u ib i­ 2 2. 3 2 4 ; 1 1 , 18. 2 8 3 ; 1 3 , 25. 56 6 ;
lis q u a u i u i t i n a e t e r n i t a t e 2, 1 , 1 7 4 ; - D e i 1 , 3. 33. 5 35 ; 4 , 4 2 . 8 2 7 . 9 1 0 ; 2,
-p er -um 178 p len u m re sp len d et 3, 4 7 . 598 e x h o r t a n t i s ; d e s i d e r i i c a e ­
san ctitas et b o n ita s P a tris; 3, 7, 361 l e s t i s 1 0 , 1 7 . 4 6 2 ; d i a b o l i 2, 6 , 1 8 6 .
o m n ia cr e ata s u n t ; 387 P a te r cre an s 2675 ; d ig it i D e i 3, 13, 6 6 1 ; d i s c r e ­
o m n i a ; p e r - u m s u u m 2, 1, 1 0 7 D e u s t i o n i s 6 , 8. 2 2 5 ; d o c t o r u m f i d e l i u m
c u n c ta c r e a u it ; 109 in c a rn a tu m re­ 2 , 3, 7 1 3 ; d o c t r i n a e ; , 7 2 5 a p o s t o l i -
d u x it c r e a t u r a m h u m a n a m a d salua- cae; 239 d iscip lin a e e ccle sia stica e ;
tion em ; 184 suscitata est o m n is 3, 10, 8 3 4 ; D o m i n i 2, 6, 4 7 . 823 d i c t a
creatura; 235 in Sp iritu s. P ater d i s c i p u l i s i n c e n a ; 9 1 . 15 5 8 a d n e g l e ­
d ed it A d a e praeceptum ob o edien ­ gen tem sa c e rd o te m ; d o m in i 1, 6,
t i a e ; 238 s tilla u it d e P a t r e in S p ir it u 90 ; d u l c i a 3, 1 1 , 2 2 4 ; d u l c i s s i m a 1 3 ,
s. u m o r s a n c t i t a t i s ; 3, 8, 7 2 9 D e u s 58 3 ;
o m n i a c r e a u it ; 7 1 5 in S p ir it u s a n c to ; -E n och e t H e l i a e 1 1 , 58. 7 0 4 ; e u a n ­
— -o D e i in carn a to co n siliu m m a g n u m g e l i i 1 , 3, 2 7 . 3 7 4 ; 2 , 3, 4 6 . 50. 5 7 4 .
e t a n t i q u u m u i s u m e s t 2, 1, 18. 280 ; 6 3 7 ; 5, 2 4 . 3 2 . 4 6 . 56. 59 . 89. 9 9 . 1 0 5 .
i n - o u e r o , i. e . i n F i l i o D e i , i m p l e t a 5 3 4. 6 4 6 . 8 2 5 . 9 8 4 . 1 0 8 9 . 1 5 1 9 . 1 6 2 0 .
est o m n is iu stitia noui et u eteris 1 6 9 4 ; 6 , 1 2 7 . 1 7 9 . 1 9 8 5 . 2 6 2 0 ; 3, 2,
3, 4 , 1 3 2 .
testam enti 35. 586; exh o rtation is 3, 584; 6,
Verbum (uerbum ) : Dei 3, 1, 255 7 4 7 ; 7 , 288 ; E z e c h i e l i s 1 , 2, 1 4 . 1 9 0 ;
seru a n d u m ; 263; 4, 314; 7, 251; 5, 1 0 . 1 4 0 ; 2 , 4 , 2 7 . 4 0 5 ; 7 , 1 3 . 2 1 5 ;
d esign an s 1 3 , 1 7 . 4 9 8 . 50 1 c o r p u s ; 3. b 27. 5 2 9 ;
1 8. 50 0 h u m a n i t a t e m F ilii; hum a­ - f i d e i 2, 3, 6 9 6 ( i n b a p t i s m a t e ) . 7 5 3 .
n u m 2 , 2 , 9. 1 5 3 ; l o c a l e t r a n s i t o r i u m 7 6 1 ; 3 , 8, 6. 1 7 3 ; f i d e l i a 2 , 5, 7 2 5 ;
1, 1 7 0 ; o f f i c i a le 1 7 7 ; a b o r e F ili i 3, 9 , fid e liss im a a d m o n i t i o n i s 3, 10, 5 9 4 ;
372; p rop alan s h u m an itatem F ilii F i l i i h o m i n i s 2. 7 6 ; f o r t i t u d i n i s 9 , 4.
1 3 , 503 ; s u b s e q u e n s s o n u m p r o p h e ­ 1 9 1 ; g r a t i a e D e i 8, 9. 2 2 3 ; h a e c ( s c i i .
t i a e 9 , 4 2 4 ; u e r u m 4 2 4 ; 3, 54 2 ; u i t a e S c i u . ) 3 , 1, 6 5 6 ; 2 , 7 3 6 ; 3, 5 9 2 ; 4 ,

9> 37a; 633; 5, 767; 6, 1034; 7, 509; 8,

 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 8 9 1

1 2 4 4 ; 9, 1 0 1 6 ; 10, 9 4 4 ; 1 1 , 9 3 3 ; 12, sacram en to alta ris; 1366 secreta:

3 2 3 ; 1 3 , 6 7 0 ; h u m i l i t a t i s 8, 2. 9 2 ; sacratissim a 1287 ; S a lo m o n is 1 , 5 , 3 .
- l e r e m i a e 2 , 5, 7 9 . 1 3 7 1 ; i m a g i n u m 42; 2, 2, 11. 203; 6, 4 6 . 65. 8 c< .
(u irtu tu m ) sin g u la 3, 3, 114; 587 !2 9 3 i 7 , 45 - 571 ; 3 . z- l8- 3 3 7 1 4 )4 4 .
d icta p e r m y s te r iu m D e i ; in spirata 5 9 0 ; 8, 2 5 . 8 1 5 ; 9 , 2 8 . 3 7 8 ; s a l u a t i o -
p a t r i b u s a S p i r i t u s. a d c e l e b r a t i o ­ n is an im aru m 6, 9. 253; salutaria
n e m m y s t e r ii 2, 6, 1 5 4 6 ; et in s tit u ­ (F ilii) 2, 4, 181; salutis 3, 7 2 1 ; 6,
t i o n e s a n t i q u o r u m p a t r u m 3 , 5, 2 7 5 ; 656 ; 3, 7 , 2 6 2 e t u e r a e f i d e i ; 1 3 , i 86 :
n o n in te lle g itu r, u b i so n u s n o n a u ­ s a n c t i t a t i s q u a e t r i c e p s e s t 9 , 5. 2 25 ;
d i t u r 2 , 2, 1 6 2 ; l o b 1 , 2, 8. 1 2 2 ; 3, S a p i e n t i a e 1 , 2, 25. 3 9 8 ; 2, 6 , 58. 1 9 .
32. 1 2 6 ; 2 , 1 , 3. 12 3 ; 3 , 5 , 7 . 1 6 4 ; 1 1 , 1187. 1216 ; 3, 4 , 4 4 . 59 0 ; s a p i e n t i a e
10 . 2 1 6 ; I o e l 2 , 6 , 1 8 . 4 4 0 ; I o h a n n i s 7 , 50 2 ; 9 , 2. 1 3 3 ; s e c r e t a 2, 6, 1 3 6 6 :
1 , 3, 3 9 . 6 2 1 ; 2 , 3, 1 3 . 52 . 3 7 7 . 9 0 0 ; 3, s e r m o n u m f o r t i s s i m o r u m 1 , 3, 2 8 4 ;
7 , 1 9 . 2 8 9 ; 1 0 , 54 . 8 55 ; 1 1 , 56. 6 7 0 ; spei 3, 8, 7 . 1 8 1 ; S p i r i t u s a d e c c l e ­
12, 30. 3 0 7 ; I s a a c a d I a c o b 6 , 2 2. siam 1 1 , 35. 4 1 1 ;
3 7 3 ; I s a i a e 1 , 4 , 4 6 . 1 0 1 3 ; 5 , 4 . 5 4 ; 2, - te stim on ii c o n se n tie n tia 697 ; tim o ­
3 , 4 3 . 525 ; 3 , 1 , 1 4 . 2 8 8 ; 8, 2 4 . 6 6 6 ; ris (D ei) 8, 4. 155; tu rp ia contra
ista a u d i e n d a o u i b u s m e is 10, 403 ; m u n d itia m , san itatem et altitu d in e m
iu d ic is a e q u is s im i 12, 2 2 7 ; iu stid a e 1, 4, 3 1 2 ; u eritatis 2, 3, 3 4 1 ; 5, s ~3 ;

9, 3- M 7; 3, 6, 5. 163; u o la n tia 4 8 2 ; u irg a e

- l a r g i t a t i s 6 , 3. 1 3 8 ; l a u d i s h o r f i i n u m f l o r e n t i s 1 3 , 5 1 4 ; Z a c h a n a e s e r u i m.e:
u o l a n t i a 6 , 30. 4 7 5 . 4 8 2 ; l e g i s 2 , 6 , 3. 3 5 5 ;
126. 1 9 5 4 ; 3, 10, 38 7 c o n s t i t u t a e a - - i D e i u irid itas 2, 5, 1 3 5 1 ;
creatore; lib ri h u iu s m ystica 13, - -o ru m a m p lex u s 3, 1 3 , 5 1 4 ; a p o s t .-
64 5 ; l i b r i R e g u m 2, 4, 13. 2 0 6 ; d e la tu s 518; b e n e d i c t i o 2, s , 1 3 0 8 :
lib ro R e g u m 3, 7, 22. 4 3 4 ; c o n c u l c a t i o 1 , 3, 24 5 ; c o p i a c e l e r i s
-m atris 2, 3, 725; m irab ilia 3, 13, 275 ; D e i u is 2, 5, 9 3 2 . 9 3 7 ; h om i­
5 1 8 ; M o y s i 1 , 4 , 20 . 5 2 2 ; 2 , 4 , 10. n u m d iuersitas Prot. 81 ; iter to rre n s

159; 5. 8 6 - H 75 ; 6 , 54 - 123- D ° - 3, 1 1 , 2 9 0 ; len itas 4 5 4 ; m a n ife s t a tio

1050. 1918. 2 3 2 9 ; 3, 11, 48. 58 5 ; 10, 7 4 7 ; m o d u s n e g l e c t u s (in c o n s e ­
m u l i e r i s 1 , 2, 2 48 ; m y s t i c a 2 , 4 , 1 7 6 ; cration e co rp o ris et san guinis 2. 6.
3, 13 , 6 4 ; ; lib r i h u iu s e m a n a n t i a d e 1 5 6 3 ; s o n u s u a c u u s 1 , 3, 1 4 3 : -is his
m e u i u e n t e 2 , 1 , 4 2 5 ; 2, 23 5 ; 3, 805 ; (S c iu .) o scu lu m a m p le x io n is prae­
4 , 4 4 1 ; 5, 1 7 4 1 ; 6 , 2 6 2 0 ; 7 , 6 0 6 ; bendum 2, 1 ,4 2 5 ; 2, 23 5 ; 3, Sc< ; 4.
-o b o e d ie n tiae 3 , 8, 5. 166; obscura 4 4 1 ; ; , 1 7 4 1 ; 6 , 2 7 2 0 ; 7 , 6 = 6 : p e r -a
( p r o p h e t a r u m ) 9 , 4 2 3 ; o r i s a l i e n i 2, am a ra p r o b a n d u s est h o m o de oae-
3, 63 3 ; O s e e 1 , 2 4 . 3 2 9 ; n ite n t ia sua) 1 , 4, 9 70 ; in -o hum ano
- p a c i s 3, 6 , 6. 1 8 1 ; p a e n i t u d i n i s 2 , 5, 2, 2, 1 54 t r e s c a u s a e ; 1 s 6 - i 6 c sonu s,
662; P a u li 3, 2, 17. 2 ;. 299. 425 ; u irtu s et flatus sign ifican t P a tre m .
p e r t i n e n t i a a d o f f i c i u m a l t a r i s 2 , 6, F i l i u m e t S p i r i t u m s a n c t u m : sine - o
1 5 5 0 ; P e t r i 3, 9, 35. 6 82 ; p ie ta tis 6, n o n (resonat) os, nec u e rb u m sme
4. 149 ; p r a e c e p t o r i s P r o t . 16 ; p o s i t a u i t a 1 90 .
a D eo in os B a la am 2, 5, 1308; Verecundia : 1 , 2, 4 8 0 . 4 9 2 1 2 . 1 , 9 - :
p raeb en tia cibum fid elib u s 933; b o n a et recta 3, 3, 3 8 4 ; ad passionem,
p roferen da in le n it a t e u elu t uerba suam (fo rn ica to ru m in contra rieta-
h u iu s lib ri 3, 11, 4 5 4 ; p rofessio n is te) 2, 6 , 2 2 7 3 ; pu d ic a 1. 2. s 4 4 ; -ae
(u irtu tis co n c o rd ia e ) 10, 8 0 6 ; p r o ­ h ab itu s 3, 3, 7. 1 1 . 2 0 - . 2 9 9 ; p u d o r
p o s i t a in b a p t i s m a t e 2. 3 . 7 1 3 ; P s a l ­ I , 2, 4 7 6 ; 3, 3 “ 3C2 ; status ' . 16c.
m i s t a e 6 , 6 . 3 18 ; 3, 5, 1 5 . 2 5 8 ; q u a e Veritas; 3, 1, 2 1 9 ; a p p a r e n s u i s i b i u s
D e i su n t 4, 3 3 7 ; q u e re la e 1, 4, 800; in u e r a c a r n e F ilii in fin e t e m p o r u m .
et ra b ies d ia b olica e artis 3, 11, 3, 6, 8 19 ; c a r n i s e t sa ng ui nis Fiuu
738 ; te n e n d a p e r fid em 2, 6. 6~=: c i r c u m ­
- s a c e r d o t i s 2 , 6 , 88. 1 5 3 9 u t e n d a in d a t a e x i m i i s d o n i s sa lu atiom s 3.
892 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
8 3 9 ; e u a n g e l i i 1 , 2 , 5 4 0 ; 5, 3 1 . 1 2 6 . p u stu lis p le n u s 66. 232; ut - se
182 ; n u m q u a m i n u e n t a in o r e d i a ­ a b s c o n d e n s a d e c o r e saecu li f u g iu n t
b o li 3, 6, 1 6 7 ; e t iu s t i t ia 2, 3, 5 3 3 ; ad m o n itio n em b o n a m 3, 8, 3 7 6 ;
i u s t i t i a e e t h u m a n i t a t i s s a l u a t o r i s 5, - -es c o m e d e n t e s 8, 2 9 6 ; p e s s i m i e t
396 ; la te n s in u i s i b i li s in c o r d e P a t r is u e n e n o s i u i d e l . s c o r p i o n e s ... e t a l i o ­
ante te m p o ra s a e c u lo ru m 3, 6, 818 ; rum sim iliu m u e rm iu m 1, 4, 102;
n o n o p e r a n s s a l u t e m in b a p t is m a t e , uenenosi 3, 8, 308 ; - is a u r e s 2, 7, 7 ; .
si u l l a t r i u m in e ffa b iliu m p e r s o n a ­ 2 6 5 ; c a p u t c o n t r it u m 72. 2 5 4 ; ca u d a
rum in u o ca ri om ittitu r 2, 3, 7 8 7 ; 78. 2 7 7 ; co llo catena im p o s ita 79.
s u ste n ta trix et d u c tr ix iu stitia e D e i 284; m anus 76. 273; 79. 285 et
3, 6, 1 7 3 ; u e lu ti tu rris et tu ta m e n p e d e s ; m a x illa sin istra d is s o lu ta 73.
u i r t u t u m 788 ; 2 5 5 ; n a r e s e t o s 75 . 2 6 8 ; o c u l i 73.
- -tis a p e r t i o 2, 6 , 8 93 ; a p o s t o l i u e r i t a - 259. 261; os 8 4. 302; pedes 77.
te m m an ife stan te s 3, 5, 5 1 9 ; a r d o r 1 ,
275 ’
6 , 1 5 8 ; a s s e r t o r e s 3, 2 7 3 ; c o n f i r m a ­ — -iu m sordes 3, 8, 2 9 6 . 3 0 6 ; u e n e n o -
tio 3, 1 1 , 24 3 ; f i d e s 2, 4, 1 3 0 ) 3 , 11, s o r u m u e n e n a 30 8.
1 7 . 2 7 4 ; f i l ii 2, 4, 2 6 0 ; h a b itu s 3, 6, Versutia: d e ce p tib ilis 1, 4 , 323. 3 2 7 ;
53 . 783; iu stitia 642; lu m en 1, 4, a u t fero citas 542; -ae 3, 11, 18 ;;
1 0 2 6 ; 5, 1 7 1 . 1 8 7 ; 3, 4, 296 ; lu c e m d e c e p t i o n u m (d ia b o li) 1, 4, 1021.
ig n o ra n te s p er fo n tem ba p tism a tis Vertex: o rie n ta lis a n g u li (aed ificii) 3,
n o n lo ti 2, 7, 1 1 7 . 443 ; n u n t i u s 6, 2, 94. 6 8 9 ; a - ic e u s q u e a d u m b i l i ­
531; os 3, 6, 168; statu s 46, 584; c u m p a l l i d a ( i m a g o m u l i e b r i s , i. e.
t e s t e s 1 1 , 2 7 . 346- 3 5 1 . 6 9 9 ; t e s t i f i c a ­ s y n a g o g a ) 1, ; , 15. 3 ;.
to r D e u s 13 ,6 2 3 ; u e rb a 2, 3, 3 4 7 ; 5, Vesperae: a d -as te n d it dies 3, 11,
57 8 ; 3, 6 , 5. 1 6 3 ; u e s t i g i a 8 1 4 ; 484.
-u ia i, 1 , 1 2 2 ; 3, 4 6 7 . 4 7 0 ; 549 p e r Vestigium : (e t s i g n u m ) m o r t is f u it in
e u a n g e liu m ; 4, 392. 420. 488; 6, h o m i n i b u s a n t e i n c a r n a t i o n e m F ilii
247; 2, 1 , 2 6 . 38 0. 3 9 7 ; 3, 3 6 6 ; ; , 3, 6 , 6 5 9 ; -a 2, 3, 5 2 7 ; C h r i s t i 3, 3,
1097 ; 3, 8, 499 q u ae lu x m u n d i e s t ; 479; co n traria 6, 991; diab oli in
1 0 7 6 ; 9, 23. 346 ; 10, 6 8 ; ; 1 1 , 70. h o m i n i b u s c o n c u l c a t a a u i r t u t i b u s 3,
4 0 9 . 6 9 ; . 8 1 7 ; 1 3 , 30. 4 6 9 ; u i r i d i t a s 2 1 9 ; e x e m p l i 6, 1 0 1 6 I e s u ; 3, 535
6 , 83 8 ; - t i o p p o s u i t m e n d a c i u m d i a ­ u irtu tu m ; e x e m p lo ru m suorum 2,
b o lu s 1, 4, 432 ; 6 , 38 2 ; F i l i i 1 , 1, 8; D e i seren a ; 2, 6,
- -tem fe re b a n t q u a ttu o r ro ta e u elu t 1078 ; 3, 1 1 ,4 0 8 ; recta 7, ; o o ; salua-
a n im a lia in noua le g e 2, 5, 396; t i o n i s i n F i l i o D e i r e l i c t a 8, 6 0 4 ; u l l a
d ilig e n tib u s p iu m se m an ifestat in s e m itis s p in is e t t r ib u lis p le n is 1,
D eus 1016; lo q u i 1, 10 3 ; ad -tem 4 , 1 8 1 ; - a C h r i s t i s e q u i 3 , 3, 4 7 9 ; i ll a
reu erten tu r erran tes 3, 11, 824; su­ s e q u e r e in q u i b u s n u m q u a m cades
per -tem so lid a b itu r et co n sta b it D , 371 •
a e d i f i c i u m u i r t u t u m D e i 6, 1 7 4 ; -te Vestimentum: 2, 5, 5 9 6 ; 3, 4 , 103.
et iu stitia e x o r n a ta s p o n s a Filii 2, 6, 4 1 3 ; o p e r i s D e i in a l b e d in e p e r p e t u i
497; in -te 2711 non est gu stu s lu m in is 3, 3, 5 5 5 ; 556 o r n a t u m in
d e le c t a t io n is in p r a e u a r i c a t i o n e ; 3, i m p l i c a m e n t i s s u i s i. e . a e r u m n a e e t
6, 8 17 p r o b a n t u r u irtu tes. g e m itu s; sacerd o tale 2, 6, 1559;
Verm iculus: u o l a t i l i s 2, 6 , 6 6 7 . u e tu s m o l e s tu m est in m e n tib u s h o ­
V erm is : h a b e n s q u i n q u e u a r i e t a t e s in m in u m 5, 1 0 8 0 ; - a a l b a i. e . u e s t i s
m o d u m z o n a r u m a cap ite u sq u e ad bonorum operum 3, 9 , 71 ; 348. 3 5 3 ;
pedes 2, 7, 67. 237; h o rro ris et d e c o r is (scie n tia e D e i) 4, 4 18 ; salutis
in san ia e u ltra q u a m h o m o e ffa ri p o ­ i. e. b e a t i t u d o c u m D eo 2, 4, 4 2 4 ;
test 58 ; iacen s supinu s 57. 167; u i l i a 4 2 0 ; - is u i l i b u s c u m c o o p e r i t u r
in tran s t e r r a m 3, 8, 3 7 6 ; m i r a e m a g ­ d o l e t h o m o 420.
n itu d in is et lo n gitu d in is 2, 7, 57. Vestis : 3, 7 , 4 3 6 ; ( a n i m a e ) t o t a s c i s s a
1 6 6 ; n ig e r et h irsu tu s, u lc e r ib u s et 1, 4 , 93 ; c a n d i d a 2, 3, 2 ; . 3 2 1 ( b a p t i -
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 893
zato ru m ); 3, 3, 30 6 i n n o c e n t i a e e t V e x illu m : - u m iu stitia e D e i p o r t a n ­
ca stitatis; ca n d id issim a 2, 3. 9 8. tes (E n och et H elia s) 3, 11, 718;
3 3 7 ; 3. 9 , 8 5. 5 ° ° ; f i d e i u e r a e p u r i s ­ serm onum horum eleu en t electi
s im a et lu c id is s im a 9, 501 ; i n n o c e n ­ 40 5 ; s u p e r a n s e t c o n t e r e n s m o r t e m
tia e 2, 6, 7 1 4 c o r r u p t a a b A d a m ; 3, e leu a u it m ed icin a m ortuorum 8,
8, 9 0 6 p e r d i t a ; 1 1 2 4 l u c e n s i n a l b e d i - 704; ut - u icto rio sissim u m contra
n e fo n tis a q u a e u i u a e ; 9, 525. 5 5 3 ; • filiu m in iq u itatis hunc serm onem
n o u a 4 , 1 1 5 . 62 5 ; o p e r u m b o n o r u m d o c t o r e s e l e u e n t 1 1 , 33. 3 9 3 . 403.
c o r a m D e o et s a e c u l o 9, 3 5 3 ; p r a e ­ Via: absconsa 2, 4, 2 1 7 ; A d a e 6, 3 4 3 ;
c la r a ( a n im a e fid e lis) 13, 258 ; salutis alia 3, 4, 530; altera grau is carni
e t iu s titia e 7, 4 4 3 ; u it a e h u iu s 13, m e a e 1, 4, 299 ; arta 2, 5, 5 2 8 . 1 3 5 2 ;

274; 15 23 e t a n g u s t a ; a s c e n d e n s i n c a l o r e
- -es s a c r a e ( s a c e r d o tis ) 2, 6, 20 7. 4 0 0 ; so lis 7, 331; C h ristu s est 3, 342;
s e r i c a e ( i m a g i n u m i. e . u i r t u t u m ) 3, b e n e co n trita a n tiq u o ru m p a tru m s ,
3, 34. 9 1 . 2 1 1 . 323 ; e x s e r i c o 8, 7 0 . 891 ; D e i 3, 9, 135 ;
876 ; - d ifficillim a 5 1 2 ; d is cre ta 2, 5,36 . 7 2 5

- -is g r a u e d o e t d i f f i c u l t a s 9 , 88. 5 1 0 ; in B e n e d ic to ; 728 e t b e n e d is p o s ita ;

s u a u i t a s 8 6. 303 ; - i u m s i n g u l a r i t a s e t 741 et p la n a ; d o ctrin a e uerae 110 0 ;
n o u ita s u ita n d a 2, 5, 50 . 8 7 1 ; a -e D o m in i 616 ; 3, 9 , 7 3 6 ; e r r o r i s 1 , 4,
salutis et iu stitia e s c in d u n t u r ( h o m i­ 2. 78. 81; 2, 3, 366; 3, 9 , 3 4 8 ;
n e s in s c h is m a t e ) 3, 7 , 443. falsita tis et d e c e p tio n is 2, 7 , 3 1 6 ;
Vestitus : c i r c u m u o l a n s c u m alis s u b ­ - i n i q u i t a t i s 4 , 4 2 6 ; 5, 1 0 9 7 ; i u s t a 3, 3,
tilitatis s u a e secundum co ru sca tio ­ 5 1 9 ; iu stitia e 1, 1, 4 9 ; 2, 5, 1 0 9 6 ;
nem supernorum s p iritu u m 2, 1101 f a l s a e ; 6, 9 2 4 ; 3, 9, 3 5 7 ; 11,
704; co n u ersa tio n is (B en ed icti) 3 2 8 ; l e g i s i u s t i t i a e 3, 5 1 7 ; m e d i c a ­
730 ; d e sig n a n s in c a rn a tio n e m et se­ m enti 2, 5 ,6 0 8 ; m u n d i h u iu s 7, 161.
p u l t u r a m C h r i s t i 33. 6 9 3 . 7 0 4 ; d i s s i ­ 168 ;
m ilis -ui alio ru m p o p u lo ru m 33. - p a c i s 7, 321 ; 3, 10, 680 in m e n t ib u s
693 ; i n te g e r o s te n d e n s i n c o r r u p t a m h o m in u m ; peccati 2, 4, 426 ; p ecca ­
in c a r n a tio n e m F ilii 696 ; ( p o p u li D e i toru m 6, 319; p ig m en tario ru m s.
i. e. m o n a c h o r u m ) n o n a s s i m i l a t u r 1 1 2 0 ; p la n a 1 0 1 0 ; 3, 13 ,6 5 3 ;
u e stitu i a lio ru m p o p u lo ru m 695 ; — q u a e u i t a e t u e r i t a s e s t 2 , 5, 1 3 —6 :
u m b r o s u s i. e . d u b i t a t i o i n o p e r i b u s q u a p e c c a to re s g r e s s u m s u u m figu n t
p eccato ru m 3, 4 , 458 ; 6, 342;
- -us in s i g n o a b n e g a n t te r r e n a s c a u ­ - r e c t a 2, 98 ; 9 4 6 ; 6, 1 8 2 2 : 3 , 3 , 4 1 9
s a s 2 , 5, 7 5 0 ; d en u n tia ta ; re ctitu d in is 1, 2, 40c.
- -um suum u ir s e c u n d u m fe m in am 4 9 2 ; 2 , ; , 3 98 ; 6 , 2 5 9 8 ; 7 , 317. 369 :
aut fem in a se cu n d u m u iru m in t i­ 3, 9, 9 3 2 ; 13, 527; re g e n e ra tio n is
m o r e m o r t i s m u t a n t e s 6, .2 2 2 7 ; aquae per ag n u m 13, 118 ;
- - u (s. c o n u e r s a t i o n i s ) q u i p u r a u o - — saecu la ris 2, 5, 1 5 0 ;; 3, 8, i ö -’ ;
lu n t a t e i n d u i t u r , s a l u b r i r e m d i o al- salutis P r o t . 6 8 ; 1 , 2, 1 9 4 ; 4 , 11S.
l e u i a t u r 2 , 5, 7 1 0 ; d i s c e r n a t u r u t r a ­ 521 ; 5, 181 ; 2, 4, 212; 5, s8c ;
q u e p e r s o n a (i. e . u i r e t f e m i n a ) 6 , san ctitatis 3, 1 0 , 20 8 ; sap ien tiae abs­
2221 ; fe m in e o n u llo m o d o in d u a tu r c o n s a in c o r d e P a t r i s 9, 822 ;
u ir 143 . 2 2 18 -2 2 2 0 ; uirili n o n i n d u a ­ — u e r i t a t i s r , 1 , 1 2 2 ; 3, 4 6 7 . 4 7 0 ; 1 4 9
t u r f e m i n a 1 4 4 . 2 2 1 9 ; i n - u 5 , 7 0 7 (s. p e r e u a n g e l i u m ; 4 , 3 9 2 . 4 2 0 . 4 8 8 : 6.
co n u ersa tio n is) sig n u m in carn a tio ­ 248; 2, 1, 26. 3 8 0 ; 397 o s t e n s a de
nis F i l i i ; 709 sig n u m sep u ltu rae ; m o r t e a d u i t a m ; 3, 3 6 6 ; 5, 1 0 9 - ; 3.
730 in carn a tio n em Filii colere; 6, 8, 4 9 9 . 1 0 7 6 ; 9, 23. 3 4 6 ; 10, 68s :
2232 fe m in a n o n d e m o n s t r a b it uiri- 1 1 , 70 . 4 0 8 . 6 9 5 . 8 1 7 ; 1 3 , 30. 4 6 9 :
le m p e rso n a m . u n a 9, 8 3 7 ;
Vetustas: -tem ign o ratia e d e p o n e n ­ - - a e artae q u a e s ita e 1, 4, 1 3 4 ; b o n a e
tes 1 , 4, 4 7 6 ; in iu s t it ia e e x u e 2 , 3 , 1 0 1 . 9 1 0 ; d i a b o l i 8 9 4 i n u m b r a m o r t i s ; 3.
894 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
13, 4 1 4 o m n e s m a l a e ; d u a e 2, 2 7 3 o m n e s u an itates p o p u li et su asio n es
h o m in is (bonum et m a lu m ); 2, 5, Satanae in iu stitia D ei 3, 4 6 3 ; se
68. 1 1 7 3 . 1 17 4 in stitu tio n u m e c cle ­ e r ig e n s in c i r c u m c i s i o n e , p r o c e d e n s
siastica ru m : sp irita liu m et sa e c u la ­ c u m m aio re u irtu te u sq u e ad F iliu m
r i u m ; d u r a e e t a s p e r a e 60 5 ; e r r a n t e s et c u m ip s o in n o u is s i m u m d ie m 3,
3 , 1 , 2 1 2 ; h o m i n u m 4 , 5 86 b o n o r u m 370 ; g l o r i o s a c o r o n a t a 1 3 , 4 3 1 ; m i ­
et m a l o r u m ; 42. 544 a D e o in s p e c ­ ra b ilis q u a e d a m s u r g e n s in m ir a b ili
tae ; iu s t a e e t i n i u s t a e c o g n i t a e 1 , 4, d e sid e rio D e i 196 ; et o m n e s (u irtu ­
908; m alae 3, 13, 4 1 4 ; m eae 1, 3, tes) lig a t e d i a b o l u m 423 ; ( p a e n ite n -
341 ; 2, 3, 3 7 7 ; o c u l o r u m i n t e r i o r u m tiae) in f o e t o r e s o r d is h o m i n u m p o s t
h o m i n i s 1 , 4, 933 ; o m n e s 91 ; 3, 13, p e c c a t a D e u m q u a e r e n t i u m 8, 3 5 6 ;
4M; p e rtran sien s u ires d ia b o li 3, 390;
- -am ad ire 2, 5, 1 3 3 2 ; a p p e t e r e 5 2 8 ; p r i m a i n c o r p o r e 8, 1 0 0 2 ; p r o s t e r ­
arrip ere 3, i o , 20 8 ; d o c e r e 1 1 , 4 0 8 ; nens p edibu s recti itin eris u itae et
gradi 2, 3, 3 6 6 ; i r e 1, 4, 90 9; 2, 7, u eritatis d ia b o l u m 3, 4 4 1 ; c u m s o ­
3 1 6 ; s u b i r e 5, 1 1 2 0 ; t e n e r e 7 , 3 1 7 ; d alib u s (u irtu tib u s) 13, 4 2 3 ; supe­
t r a n s i l i r e 5, 9 4 6 ; rans d ia b o l u m in c a e lo 422 ; s u rg e n s
- - a s a m b u l a r e i , 3, 3 4 1 ; c o g n o s c e r e 3, 3 7 8 c u m h o m o d e u i n c i t s e i p s u m
4, 9 0 8 ; tran silire 3, 13, 6 2 9 ; et alien a u itia ; 13 , 196 in d e s id e r io
- ad -am assu rgere 2, 2, 98 ; e x t r a - a m D e i ; u o lu n ta tis (in im ico ru m an i­
cu tes n ig e rrim a e p ro iecta e 2, 3, 9 7 . m a e ) n u lla 1, 4, 229 ; -ae a d m o n it io
3 3 6 ; 3 4 2 i. e . s c e l e r a a b i e c t a i n l a u a - 3, 3 , 4 7 2 ; a r m a t u r a p r e t io s is s im a est
c r o b a p tis m i; in -a m 2, 7, 369 itin era fo rtitu d o D ei 223; h ab itu s 7. 13.
ponere; 5, 1523 uadere; per -am 2 0 7 . 3 6 6 ; s t a t u s 5. 1 6 1 ; i n - a p e r t r a n ­
currere 3, 8, 1 6 7 ; p e r - a s i n c e d e r e 2, sien s h o m o u ires d ia b o l i c u m arm is
3, 3 7 7 ; 5, 6 0 5 ; u icto rio sissim a ru m u irtu tu m 39 0.
- -a 1, 4, 80 ir e ; 2, 5, 1 5 0 5 s a e c u l a r i a d V idua: a p p e lla ri p o t e s t s p o n s a F ilii,
s p irita lem tr a m ite m co n u e r ti n u llu s renuens ca rn alem u iru m , fu g ie n s
c o g e n d u s e s t ; 6, 342 g r e s s u m fige­ s u b a la s p r o t e c t i o n i s e i u s 2, 6, 2 2 1 3 ;
r e ; d e -a 3, 9 , 54 8 e r r o r i s a d o p u s -ae et c o n tin e n te s im ita to re s ca stita ­
d iu in u m red eu n t; 13, 52 8 i u s t i t i a e ti s 3, 1169; flo res F ilii m e i 3, 12,
l a p s i ; 3, 5 1 9 r e c e d e r e ; d e - is s u r g e r e 2 0 4.
3, 1 , 2 1 2 ; in - a 3, 5 1 7 a m b u l a r e ; 9, Viduitas: o p p r e s s a uirili i u g o 1, 2,
736 errare; 2, 5, 6 1 6 g r a d i ; 6 , 3 42 60 5 ; ( s a e c u l a r i u m ) 2, 5, 8 01 ; s u b s e -
s t a r e ; i n - is 3, 1 , 2 1 2 a m b u l a r e ; I , 4, quens u irg in ita te m 1, 2, 6 0 6 ; -t is
910 ire; 2, 5, 1 1 7 4 u e r s a r i . d o l o r , in q u o u i r u m s u u m p e r d i d i t
V ic in a : - a e i. e . s p i r i t a l e s u i r t u t e s 3 , 2, 606; m aeren tis sep aratio 604; -te
602. corpus suum p r o D e i a m o r e casti­
Vicinitas: p r a e c e l l e n s l e g i s 3 , 4 , 1 5 0 . g a n t 2, 5, 801.
Vicissitudo : d o n o r u m S p i r i t u s s a n c ­ V igilantia: t i m o r i s D o m i n i 1 , 1 , 73 ;
ti 2 , 6 , 1 5 9 ; ; i n s i d i a r u m d i a b o l i c a ­ -am d iu in a e d ilectio n is in d u e ru n t
r u m 3, 1 1 , 1 1 3 2 ; o p e r a t i o n i s 2 , 5, b o n i a n g e l i 2, 8 7 ; a d - a m e x c i t a t u r
1 0 5 0 ; u i t i o r u m 3, 8, 8 8 7 ; a b s q u e an im a per sy m p h o n iam 3, 13,
-in e probati tem p o ris in n o u itate 308.
(D e u s ) illu m in a t o m n ia 1, 4 6 0 ; in V igiliae: - is ac co n tin en tia corpus
-in e 3, 6 8 2 d i u e r s a u l c i s c i t u r z e l u s p r o D e i a m o r e c a s t i g a n t 2 , 3, 8 0 1 ; in
D eus; 2, 5, 1 1 4 5 frequenti d en u n ­ -is aut in ieiu n iis ne se m u ltu m
ti a n t a n g e l i m i n o r a ; in - i n i b u s m u l ­ co n strin gan t (d icit an tich ristu s) 3,
ti s la b o ra n s anim a prout carn ales 1 1, 633.
m o r e s e x p o s t u l a n t 1, 139. V igor: ecclesia sticu s 2, 5, 8 2 3 ; s u p e r ­
Victim a: a g n u s m a n s u e t u s 3, 1, 362. n u s ad salu tem c re d e n tiu m 3, 9, 9 16 ;
Victoria: b e lla trix d u lc is s im a in t o r ­ u l l u s in u l l a f e l i c i t a t e e s , d i a b o l e 1,
rente fo n te 3, 13, 429; conterens 570; tuus (h o m in is) 2, 2 , 2 2 4 ; -is
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 895
d i s p o s i t i o a u t d e m o n s t r a t i o 5, 8 23 ; u e n e n u m 223.
l u m e n 2, 2 2 4 . V ir: 2, 6 , 3 1 9 ; a l i u s ( s y n a g o g a e ) i. e.
V ilita s : c a r n i s 3 , 8, 9 9 ; s e n s u s s t u l t i 1 , in fid e lita s 3, 1 1, 8 5 4 ; ca rn alis 2, 3,

99- 4 8 9 ; c o n s o r s F ili i D e i 4 1 . 4 9 9 ; 498

V illa : - a e e t c i u i t a t e s 2, 5, 2 1 0 . recu san s co n so rtiu m m atrim o n ii;
V in cu lu m : c o n s t r i c t u m p r i u s i n r e ­ 503 c o n s t r i n g e n s m e m b r a s u a ; 506
b e l l i o n e 2, 6 , 2 6 3 3 . 2 6 3 5 d e n o d a t u m sp e c u lu m seren issim u m an te faciem
in p ae n ite n tia super terram . 2637 F i l i i ; d e m o n s t r e t f o r t i t u d i n e m uiri-
s o l u t u m e t in s u p e r n is se c r e tis ; c o r ­ le m 6, 2222 ; f a c t u s p r o p t e r m u l i e ­
ru p tio n is 5, 3 0 4 ; l i g a t u r a e 3, 4 1 2 ; rem 1, 2, 302 ; f e r t ilis i n p erfecta
n iu e u m (circa c o llu m o b o e d ie n tia e ) aetate 2 5 2 ; in fo r ti aetate n u b ile m
3, 8, 1 6 3 . 1 0 7 0 ; o p e r u m m a l o r u m 2, uxorem ducat 30. 4 8 6 ; f o r t i s t a m ­
278 ; p e c c a t o r u m 2, 6, 9 5 4 ; s e r u it u - q u a m leo a d c o n c u p is c e n tia m o p e ris
tis f a m u l a n t i u m 3,6, 550; su b iectio - filio ru m 2, 3, 4 7 7 ; f o r t i s s i m u s 1 , 2,
n i s 8, 8 9 0 ; t i m o r i s ( D e i ) 1 , 2 , 4 7 7 ; 498 in li b i d i n e ; 3, 6 , 38 0 e t p o t e n t i s -
-o ru m ab solu tio 181. s im u s ; fu n d en s sem en d e san gu ine
Vindicta: 3, 6, 2 5 8 ; C a i n e t P h a r a o - suo 2, 6 , 1 4 5 7 ; ille ( A d a m ) c r e a t u s a
nis, H o r e b et B e e l p h e g o r 5 , 4 1 . 4 8 4 ; D eo 3, 1 3 , 6 6 8 ; iu s tu s fa c ie n s iusti-
D e i ab e lem en tis su p e r in d u cta 2, 6, tiam 1 1 , 2 1 5 ; e t m u l i e r c a r o u n a in
250 7; e le m e n to ru m 3, 5, 3 9 . 4 6 7 ; co n iu n ctio n e caritatis ad m u ltip li­
g rau is 2, 6, 1833 ; i n i q u i t a t i s i n f le x i ­ c a n d u m g e n u s h u m a n u m 1 , 2, 2 68 ;
b i l i s 3, 5, 1 2 5 . p roloq u en s et docens (h o m in em
Vinea: c o n s t i t u t i o n i s ( D e i ) 3 , 6 , 338 ; b a p tiza n d u m ) 2, 3, 7 0 2 ; s e m i n a t o r
e le c ta m e a 1 , 4 , 4 5 2 ; in c u lt a a d h u c in e x s i s t e n s 1 , 2, 2 5 7 ; s u d a n s in l i b i d i ­
spinis ia cen s 2,6, 1 1 5 7 ; u eteris testa ­ ne 2, 3, 6 5 0 ; s u s c e p t u s u o l u n t a r i e a
m e n t i 3, 9, 4 5 1 ; -ae E n g a d d i 2, 6, m u liere 4 6 9 ; u in ce n s se i p s u m , se
1122. c o e rc e n s in u irid i n a tu ra sua, c u m
V in u m : 2, 6, 1105; carens sorde flo r e t in g e r m i n e f il io r u m 50 1. 50 4 ;
1238 ; c o n u e r s u s in u e n e n u m 1240; u n iu s u x o r i s 6, 2000. 2006 scii, e c c l e ­
d u lcissim u m ac fo rtissim u m ef­ siae ( e p i s c o p u s ) ;
flu e n s a d r o b o r a n d u m s a n g u i n e m in - -i a p o s t o l i c i 3, 9, 25. 360 ; c e r t i s s i m i
h o m in e 1093 ; e u a n g e lii 3, 1 1 , 488 ; in fle x a p r a e c e p t a in te x t u r a S p ir it u s
flu e n s d e u ite 2, 6, 1088 ; f o r t i s s i ­ s. c o m p o n e b a n t 2, 5, 1 5 2 5 ; s p e c t a b i ­
m um 1155; im p o situ m sa p p h iro le s ( p a t r i a r c h a e e t p r o p h e t a e ) 3, 13,
(co m p a ra tio ad sacram entu m alta­ 86;
ri s ) 6 0 2 . 6 0 4 ; m y r r h a t u m c u m m u ­ - -i ca rn alis re co rd a tio n em a b icien s
sto 1, 4, 209; o s te n d e n s 2, 6, 1 1 6 1 (m u lie r o b se ru an s u irg in ita te m ) 2,
san g u in em F ilii; 1141 u im fo rtissi­ 3, 4 9 1 ; d e c a r n e -i M a t e r F i l i u m D e i
m a m in u en is h o m i n u m ; p ae n ite n - non accep it 650; ca lo r 1, 2, 256;
tiae 1, 4, 972; in sacrificio altaris co n cu p iscen tia 2, 3, 460; costa
quare o fferatu r 2, 6 , 5 5. 1 0 8 7 ; s i g n i ­ (Eua) 3, 1 3 , 6 6 7 ; f o r t i t u d o 1 , 2, 23^ .
fican s d iu in it a t e m 1 1 7 7 ; u t - s u d a n s 256. 260. 4 9 4 ; 2, 3, 4 6 1 . 500; de
de uite ita F iliu s exien s de corde u o l u n t a t e -i a c m u l i e r i s V i r g o orta
P atris 1107; superabundans aquae e st 6, 104 1 ; m e d u l l a 1 0 3 ; ; s u b p o ­
12 10 ; uuae 437 ; t e s t a t e -i m u l i e r 1 , 2 , 2 5 9 ; 2, 3 ,4 5 c;
---i et p an is 1312 m y ste riu m ; 1341 u o l u n t a s 4 6 9 ; 6, 1 0 4 4 ;
o b la t io ; riu u lu s d e to rcu la ri e x p ri­ - -o carn ali co n clu sit corpus suum
m i t u r 3, 8, 675 ; a - o i m m o d e r a t o se u i r g o d e s p o n s a t a F i l i o 6, 2 2 1 1 ; p e r ­
a b stin eat h o m o q u i in lib id in e ard et fecto , scii. Adae, p erfecta m u lier
2, 6, 23 5 3 ; i n - o i n t e l l e g i t u r P a t e r d a t a e s t 1, 2, 2 5 1 ;
i486. - -u m et fe m in a m D e u s co n iu n x it 2,6.
Vipera: s a e u i s s i m a 2, 7 , 2 3 3 ; - a e 2 2 5 2 ; u i r t u t i s se e s s e s i m u la t filius
n a r e s e t o s 7 6 . 2 68 ; p e d e s 7 7 . 2 7 5 . p erd itio n is 3, 1 1 , 253 ; p r o p t e r - u m
8 g6 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
m u l i e r c r e a t a i , 2, 3 0 2 ; 1 , 1 2 1 a b s c o n s a m o r t i , i. e . d i a b o l o ;
- -o carnali relicto anim a fid elis se u irid itas n o b ilis s im a 13, 1 8 2 ;
co p u la n s C h risto 3, 8, 8 2 1 ; i n - o t r e s - -tis a m o r 2, 5, 3 1 4 . 3 6 9 ; 3, 10, 347 ;
c a u s a e i n p r o c r e a n d i s fi l i i s 2, 3, 38. aurora 2, 1 , 1 6 3 ; 18 5 e t c a n d o r ; 5,
4 5 2 ; 453 c o n c u p is c e n tia , fo r tit u d o , 383; can d or 1, 310; 3, 6, 6 8 3 ; in
s t u d i u m ; - is a c m u l i e r i b u s c u n c t o ­ c a p it e in c ip ie n t e -tis F iliu s in d u t u s
ru m p o p u lo r u m p r a e c e p it F iliu s cir­ est h u m an itate 1, 90; co n so rtiu m
cu m cisio n em o m n iu m m e m b ro ru m 10, 322 ; c o n t i n e n t i a 362 ; d e c o r 2, 5,
622. 3 6 5 .4 8 2 ; d e c u s 1, 4, 5 5 6 ; 2, 5, 3 3 4 ;
Viredo: in -in e s u p e r n a f lo r e n t e s 3, d e u o t i o 405 ; ( e c c le s ia e ) m a t e r i a est
13, 521. u e r a f i d e s 3, 2 9 9 ; f e c u n d i t a s 3, 12,
V irg a : 3, 8, 6 6 7 ; c o r r e p t i o n i s a m a r a e 286 ; flos 2, 5, 3 6 9 ; 3 8 9 u e r u s ; g l o r i a
e t fla g e lli 3, 6, 164; egred ien s de 333 ; h o n o r 2 9 7 . 3 62. 393 ; i n t e g r i t a s
Iesse 8, 7 8 5 ; flo ren s 13, 90 so la ; 4 , 24 5 ; 3, 7, 428 ; 2, 3, 2 8 2 i d e s t f i d e s
5 1 4 ; f r o n d e n s d e s t i r p e I e s s e 51 ; a d c a th o lic a , e x o r ta in s a n g u in e a g n i ;
fu g a n d u m p e co ra in d ign a 11, 226; liliu m 3, 8, 9 0 8 ; p a c t u m c o r r u p t u m
M a r i a V i r g o , q u a r e 8, 6 7 7 ; o r t a d e 2, ; , 15. 4 2 9 ; p r o p o s itu m san ctu m
ra d ice Iesse 679; non spinata 13, 406 ; p u d icitia 3, 1, 114 ; p u d o r 2, 5,
1 1 2 ; 8, 6 7 7 m o r i b u s n e c n o d a t a s e d 414. 482; 3, 7, 3 6 5 ; 10, 2 1 0 . 287;
p la n a ; su au issim a 1 3 , 5 1 ; u ir g in e a 2, sacram en tu m 2, 5, 4 0 7 ; t a b e r n a c u ­
5, 9 9 2 ; - a e f l o r i d i t a s 3, 8, 7 8 9 ; f l o s lu m 3, 8, 865 ;
13, 112; ra d ix 8, 6 8 1 ; uerba 13, - i n - t e F i l i u s D e i e s t V n i g e n i t u s 2 , 2,

5 14- 195.
V i r g i n i t a s ; a l l a t a a F i l i o 3, 1 1 , 4 9 2 ; Virgo (M aria): a t t u l i t l u c e m u i t a e
beata 2, 1, 1 6 3 ; c a n d i d i s s i m a 3 , 9, a e t e r n a e 3, 1 2 , 2 8 6 ; a u r o r a 1 , 6 , 1 7 8 ;
840; casta 2, 5, 584; conseruari 3, 1 , 1 6 . 3 8 0 ; 8, 5 9 4 ; 9 , 9 9 2 s o l i s ;
potest D eo ad iu u an te 3, 10, 292; b e a t a 1 , 3’, 1 5 9 ; 6 , 1 7 8 ; 2, 6 , 64 8
desponsata F ilio D e i, ei p ro fe r e n s audiens per an g elicu m serm onem
p ro lem u irg in u m 2, 5, 3 1 8 ; d i l a t a n s ueram a llo cu tio n e m ; 1032 g ig n e n s
g e r m i n a f l o r u m s u o r u m 3, 1 1 , 4 9 3 ; s i n e u i r i l i f o r t i t u d i n e ; b e a t i s s i m a 3,
-ecc lesia e i. e. fid es ca th o lica 2, 3, 233; i , 4, 36 2 s u p e r b i a m an tiq u ae
296; erecta n o b iliter 3, 11, 896; sp e lu n ca e c o n t r iu it ; ca stissim a 2, 6,
fe c u n d a d an s m ir ific u m f u l g o r e m 1, 1103. 1233. 1278. 2 7 1 2 ; 3, 1 2 , 286;
3, 1 6 0 ; f l o r i d i s s i m a 3 , 8, 9 0 8 ; u e l u t c l a r i s s i m a 8, 6 6 0 ; c r e d u l a 2, 6 , 650;
funes n o u i 11, 894; germ en robu­ d u lcis 3, 1, 121 ; d u lcissim a , sin e
stissim u m de ig n ea accen sio n e 8, o m n i m a c u la p e cc ati 2 , 3 , 5 1 0 ; ed id it
8 60 ; g l o r i o s a 1 , 3, 1 6 1 ; 2, 5,4 0 3 ante F i l i u m i n s i m p l i c i t a t e i n n o c e n t i a e 6,
D e u m ; h a b ita non glo rio se ante 1033 ; flo r e m s u u m in u io la b ilite r te ­
(F iliu m D e i) 3 , 1 1 , 8 9 5 ; illib a ta 2, 5 , n u i t 1 , 4 , 1025 ; g e n e r a n s F i l i u m D e i
38 0; in te m e ra ta 1, 3 11 ; 2, 3, 2 3 3 ; i g n a r a d o l o r i s 6, 1014;
- M a r i a e 3, 1 7 . 2 3 0 ; m u l i e r i s o r n a t a a illaesa g e n u it n a t u m in i g n o r a n t ia
D eo 3 9. 484; n o b ilissim a 5, 325; p eccati 3, 1, 3 3 0 ; ill i b a t a 2, 3, 2 3 7 ;
o b lata D e o p ruden ter conseruanda i n c o r r u p t a 6, 1 0 1 3 ; i n t e g e r r i m a 1 , 2 ,
14. 4 0 2 ; p lan tata p e r D eum 1, 2, 727; 2, 3,2 8 5 ; 6, 638 . 1038 ; 3, 6 , 3 9 1
5 9 7 ; n o n p o llu ta ab in itio n o b ilio r et c a s tis s im a ; 7, 20 0; in te g ra 2, 6,
quam u id u ita s 604; pom um p u l­ 1 0 1 8 ; i , 2, 5 2 9 a b s q u e u u l n e r e p e c ­
c h e r r i m u m 59 8 ; 5 9 9 e t p e r s o n a m a ­ c a t i ; M a r i a 2 , 6 , 3 8 7 1 3 , 3, 58 . 3 6 2 ; 5,
g n a in o m n i b u s p e r s o n is in p a la tio 544 t e m p lu m r e c tis s im u m ; 6, 6 8 4 ;
re g is ; ru m in an s V e r b u m D e i sem - 8, 5 9 4 . 6 7 1 e g r e s s a d e a n g u s t i i s ; 9 ,
per 3, 8, 86; ; se re n issim a et in n o ­ 841. 9 9 2 ; M a te r 2, 6 , 2 6 9 5 ; 2, 19 8
cens 2, 5, 304; n o n su b iu g a ta prae­ post partum V i rgo ; 3, 13, 131 u exil-
c e p t o l e g i s 1 , 2, 6 0 1 ; V i r g i n i s 2, 3, la ta p e r g a u d i u m a g n i ; se n e s c i e n s in
2 3 7 i l l i b a t a e ; 6, 1045 s in e s o r d e ; 3, aerum na habere F iliu m 1, 330 ; n o ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM »97

b i l i s 1 , 3, 1 6 2 ; o b u m b r a t a d e u i r t u t e d esp o n satio n e dicatae 2, 5, 480;

A ltissim i 2, 6, 1 0 3 8 ; q u a m u i s o r t a san ctitatis u t la p id e s p retio si 3, 1,
d e u o l u n t a t e u i r i a c m u l i e r i s , n o n it a 196; -inis c a s ta e honor 2, 3, 301;
p rotu lit F iliu m 1 0 4 1 ; p e r m a n e n s in -in u m chorus 5, 319 e lega n tissi-
u irid itate in te g rita tis 2, 6 , 1014; per­ m u s ; 3 2 6 p r a e c i p u u s ; g e n u s 3, 4 9 5 ;
p etua 3, 4, 383 ; p o r t a u i t u i t a m i, in -ib u s co n sid era u it se rex et
121 ; p u r a 3 , 5 8 ; p u r i s s i m a 1 , 2, 529 ; p raesign a u it o m n ia ca elestia orna­
in r e b u s p a u p e r c u l i s 3, 1, 1 2 2 ; sa- m e n t a 3, 1 3 , 1 7 8 .
p i e n t i s s i m a 391 ; s u a u is e t p u r a 2, 6, Viride: -ia quaeque su b d ita (A dae
1081; su au issim a 1, 386; 6, 616. e t E u a e ) 1 , 2, 30 8.
642; 3, 4, 136; 8, 118; u e r a 1 , 3, Viriditas: 3, 9, 5 9 6 ; 10, 1 6 3 ; a e sta tis

149; 9, 602 ; a n im a e 2, 5, 1 5 9 9 ; 3 , 3, 5 6 0 ;
-in is a u r o r a 3, 4, 383; caro num - anim i u irilis h o m in is 2, 5, 149c;
q u a m in d u l c e d i n e li b i d i n i s f e r u e n s a r d e n s ut so lis f la m m a 3, 13, 1 8 ';
n ec tacta 2, 6 , 6 3 8 ; c l a r i t a s 3, 1 3 , 5 5 ; ard en tissim a: S p iritu s sanctus 7,

F iliu s u id e : F i l i u s ; i n t e g r i t a s 2, 3, 393; beatitu d in is 2, 6, 481 ; c i r c u m ­

2 3 2 f u l g e n s in c o r d i b u s f i d e l i u m ; 6 , data am p le x ib u s m y s te rio ru m 3, 1
1014. 1279 ; m ens 3, 1, 1 1 6 ; s i g i l l u m 185; co m p u n ctio n is 2, 5, 685;
c l a u s u m 6, 3 9 0 ; u a s 2, 6, 6 4 2 n o n co n silii m agni et an tiq u i 1, 291 :
d ifflu e n s in c a lo r e a r d o r i s ; 640 m u n ­ D o m i n i p r o p r i a 2, 2 7 ;
d issim u m ; u irgin itas 3, 1, 12 1 ; uiri- - f a l s a 3, 1 , 5 3 8 ; f l o r u m e t h e r b a r u m
ditas 1, 4, 10 2 4 alta, in q u a m n u llu s 1 , 2, 6 7 4 ; f o r t i s s i m a V e r b i 3, 8, 7 5 9 :
u ir g r e s s u m s u u m p o s u i t ; 3, 8, 6 8 2 ; f r u c t u a t i o e t a n i m a l i a i n t e r r a 2 , 1.
uteru s 2, 5, 1 9 1 ; 6 , 3 8 7 M a r i a e ; 59 3 . 1 4 9 ; f r u c t u o s i t a t i s u m i d a 2 , 1, 2 3 — ;
626 ; 3, 3, 3 4 0 ; 348 M a r i a e ; 4 , 2 4 9 ; fru c tu u m bonorum 1 , 3, 5 4 1 ; g e r ­
e x - i n e f l o s c l a r u s e x i u i t 1 3 , 58. m i n i s f r u c t u u m 2 , 3, 4 6 5 ;
Virgo: co n seru a n s u irg in ita te m 2, 3, - in t e g r a V irg in is 3, 8, 6 8 2 ; i n t e g r i t a ­
29 3 ; d e s p o n s a t a F i l i o 6 , 2 2 1 0 a c c i p i t tis V irg in is 2, 6, 1014. 1029; et
sponsum eum ; 2211 co n c lu d e n s la rgitas p ieta tis 3, 6 , 7 5 3 ; l u c e n s in
c o rp u s s u u m carn ali u i r o ; 2212 h a­ r o ta in c a n d id a se r e n it a te 13, 183:
b e n s in s p o n s o s u o s a c e r d o tiu m et m ed u lla ru m ac u e n a ru m et o m n iu m
o m n e m in is te r i u m altaris ; 2 213 p o s ­ m em brorum 1 , 4 , 583 ; n o b i l i s s i m a
sid en s om nes d iu itias sponsi cum 3, 13, 182; (p an is caelestis) 2, 6 .
e o ; (e c c le s ia ) p e r m a n e n s in i n t e g r i­ 1 2 2 3 ; q u a h o m o u i u i t 5, 1 0 4 5 ; q u a s i
t a t e f i d e i 3, 3 1 7 ; i m p u g n a t a s a e p e in - p u llu la n s tristitia sae cu li
c o n c u p is c e n tia lib id in is 2 9 0 ; lib e ra ­ 425;
ta p e r o r a t io n e s suas 292 ; - r a d i c a n s in s o le 3, 13 , 18 2 ; u elu t -
-ines 2, 7 , 396 ; 3, 1, 36 8 ; 4 , 8 1 . 29 5 ; ram orum et fo lio ru m in arbore :
1 2 , 1 6 . 199. 204 ; 13, 9. 1 7 4 ; a m a n t e s in tellectu s in an im a 1, 4, ^65 ; et
F i l i u m D e i u e r u m h o m i n e m u e lu t in reco rd a tio in te lle c tu s 3, ic, 213;
c h o r d is et a d o ra n te s F iliu m uerum rectitu d in is u erae 2, 6, 9 3 0 ; r u b e n s
Deum u e lu t in o r g a n o 594; ap p re­ i n a u r o r a 3, 1 3 , 1 8 6 ; s p i r a t i o n i s in
henderunt fideli d eu o tio n e uerum o s c u lo regis 2, 6 , 5 2? ; S p i r i t u s s a n c ti
h o m i n e m in d e s p o n s a t i o n e e t u e r u m 3 , 6 , 88 3 ; s u a u i t a t i s S p i r i t u s s a n c t i 2.
D eum in c a s tita te 59 9 -6 0 1; beatae 1, 162 ; e t s u c u s r a m o r u m e x ra d ic e
■ 77- 5 9 9 ; credentes F iliu m D e i u e­ a r b o r i s 1 , 4 , 585 ; t a b e r n a c u l i ( d a t a
r u m h o m i n e m et u e r u m D e u m 596 ; p er an im a m ) 2 4 7 ; terrae 2 5 4 ; 2, 1.
elig e n te s sib i s p o n s u m 5 9 9 ; facies 129. 130 ; u e rb i legis D e i 5, 1311 1
p u lc h r a e D e u m as p ic ie n te s et aed ifi­ u e r m i s , id e s t tr is tit ia s a e c u la r is
c a n t e s in a u r o r a 175 ; h o r t u s s u a u i s - 246 ;
s im u s , in o m n i b u s o r n a m e n t i s r e d o ­ - u eritatis p le n a 3, 6, 838; V irg in is
lentes 180; ru m in an tes p raecepta alta 1, 4, 1 0 2 4 ; u ir t u t u m 347 ; 3, 8.
Dei 9, 449; sacrae F ilio superna 8 1 2 f l o r i s i. e . F i l i i ; 9 4 7 i n d o c t r i n a
8 q8 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
F ilii; u m id a l a p i d i s 2, 2, 1 1 2 . 113. n e m m u n d i ; o p e r u m b o n o r u m 2, 3,
123. 167. 169. 170; u m id a la p id is 166;
s ign ificat P a tr e m 117; - p a c i s e x s u r g e n s in f i n e u e t e r i s a u s t e ­
- - t i s c a l o r 2, 1 , 2 2 2 ; g l o r i a 6 , 1 0 1 5 ; r i t a t i s 3 , 6 , 6 4 9 ; P a t r i s 1 , 3, 1 5 8 ; 2, 2,
g u s t u s ( t e r r a e ) 1 , 4 , 2 5 4 ; p u r i t a s 2, 6, x 18 ; p e r f e c t i o n i s 5, 2 9 7 ; p o t e s t a t i s
9 3 8 ; u a c u u s n o n e s t D o m i n u s 2, 26 ; ac operis D ei in c o m p re h e n sib ilis
u m o r 3, 4 6 8 . 4 7 1 . 4 7 3 ; - t u m b e a t a ­ s i n e f i n e 3 , 1 , 4 6 7 ; r o b o r i s a n i m a e 8,
ru m d iffu sio 3, 86 0. 1192;
Viror: p u r p u r e u s f l a m m a e 2, 2, 1 3 8 . - s cie n tia e D e i 4, 397 d e c la ra n s m y s t e ­
142 ; 144 F iliu m s i g n i f i c a t ; 147. 172. r iu m V e r b i D e i, ap e rie n s iu stitia m

174 - in c i u i t a t e O m n i p o t e n t i s ; 1 0 5 . 4 2 7 in
Virtus: ad m irab ilis 3, 6, 7 9 6 ; A lt i s s i - fo rm a h o m i n i s ; seren issim a 2, 4,
m i 2, 6 , 10 38 ; an im ae et co rp o ris 339; uel sign ificatio leo n is 3, 10,
o m n i s 7 , 500 ; a u x i l i i d i u i n i 1 , 1 , 4 4 ; x8 s ; S p i r i t u s s a n c ti 4 , 3 7 6 ; 6, 79 6 .
bo n itatis D e i 3, 4, 428 ; 932 ; s p l e n d id is s i m a scii, g r a t ia D e i
- c a e l e s t i s 8, 7 8 3 ; c a r i t a t i s i n d u t a t u n i ­ 8, 1 1 5 9 ; s u p e r n a 2 , 1 , 2 2 6 . 3 2 7 ; 2,
ca d u lc e d in is D e i 9 7 7 ; C h ris ti Iesu 82 ; 3, 6, 9 32 ; 10, 6 36 ;
F i l i i D e i e s t f o r t i s s i m a t u r r i s 9 , 39 3 ; - tim o ris D o m in i non habens spe­
c i r c u m a m i c t a 1 0 , 6 6 5 ; c l a r i s s i m a 5, c i e m h o m i n i s 8, 1 0 4 2 ; s. T r i n i t a t i s 5,
3 5 0 ; c la r i ta tis 1, 3 1 6 3 4 , 376 S p i r i t u s 29 . 4 0 3 . 40 8 ;
s . ; c o l l i ( z e l i D e i ) 5, 305 ; c o n f o r t a ­ -V e rb i Dei 2, 1, 7. 1 8 0 . 183; uerbi
t i o n i s s u p e r n a e 2, 6 , 9 1 3 ; c o n s t r i c ­ sign ifican s F iliu m ex P a tre g e n it u m
tior in fin e operis 3, 4, 331; 2, 1 5 9 ; u i c t r i x ( p a t i e n t i a e ) 3, 3, 4 9 7 ;
c o n t e m p t u s m u n d i in r o b o r e c e r t a ­ u i r t u o s a 8, 1 1 7 1 ; z e l i D e i 11, 787 ;
m in is c o n fid e n s in D e u m 10, 6 2 2 ; - -tes a d h a e r e n te s 3, 6, 706 a b s t i n e n ­
creaturarum 1 , 3, 2 9 6 ; t i a e ; 10, 698 c o n s t a n t i a e ; a p p e l l a n ­
- D e i 1 , 6 , 1 3 2 . 2 2 9 ; 2, 4 , 3 3 7 ; 6 , 59 8 . t u r o p e r a r i i D e i 8, 6 4 . 6 5 0 ; 6 4 . 6 4 6
1063 ; 3, 2, ; 5 3 ; 10, 298 ; d iu i n a 1, 4, habentes stu d iu m acu tu m o p u s p e r­
458; 3, 1 3 , 4 7 7 ; d i u i n i t a t i s 2, 4 , 1 2 0 f i c i e n d i ; a r d e n t e s 2, 4 , 1 0 9 ; a r m a t u ­
T r i n i t a t i s ; 6, 1 2 2 7 ( F i li i ) ; d o n o r u m rae ca elestis m ilitia e 3, 9, 4 6 0 ; b e a t a e
S p iritu s san cti 3, 9 , 325 ; 2, 5, 6 1 2 ; 6 , 3 7 8 e t f o r t i s s i m a e ; 7 ,
non est fo rm a u iu en s in se, sed 592; 3, 3, 149; 9, 257; 10, 759;
sphaera a D eo fu lge n s in opere b o n a e 1 , 5, 6 1 ; 3, 11, 171 ;
h o m in is 3, 3, 1 6 6 ; f o r t i s s i m a 1 , 1 , 4 4 ; ca elestes 2, 6 , 326 aed ifica n tes in
2, 4, 120; 3, 5, 328; 8, 1203; F ilio ; 3, 4, 58 0 ; c a lc a n te s artes d ia ­
f o r t i t u d i n i s 1 , 6 , 1 0 8 ( h o m i n i s ) ; 2, 1, b o lic a s 13, 241 ; c e te r a e c o o p e r a n t e s
203 V e r b i D e i ; e t f o r t i t u d o f i r m a e h u m i l i t a t i e t c a r i t a t i 1 , 2, 8 4 1 ; c l a r a e
ciu ita tis 3, 8, 4 6 9 ; 5, 1 1 4 ; c l a r i o r e s c e t e r i s h u m i l i t a s e t
- e t g l o r i a D e i 2, 6 , 1 3 4 3 ; g r a c i l i o r i n c a r i t a s 2 , 4 9 . 8 1 6 . 8 3 3 ; c l a r i s s i m a e 2,
in cep tio n e b o n i 3, 4, 347 ; 6 , 479 i
- i n u i s i b i l i s 2, 6 , 5 6 0 ; (et) i u s t i t i a e t - c o n s t a n t e s a D e o in s t r u c t a e in e c c le ­
iu d ic iu m D e i n u llu m fin em h a b en t s ia 3, 6, 6 0 8 ; d e b ilita n te s u itia 13,
3, 1, 23. 4 6 2 ; 541 ; D e i 1, 3, 4 7 4 ; i n D e o 3, 13,
- m a g n a 2, 1, 37 4 ; 3, 1 3 , 5 2 ; m a ie s t a - 2 3 2 ; d e s c e n d e n t e s 8, 6 1 . 6 1 5 - 6 1 8 e t
t i s 6 , 5 8 8 ; 69 3 d i u i n a e ; 6 7 6 s u p e r ­ ascen d en tes, oneratae la p id ib u s;
nae ; m a x im a d iei a b s c e d e n s 1 1 ,4 8 5 ; d esign an tes g lo ria m T rinitatis in
m i r a b i l i s 2 , 6 , 6 5 8 ; m i s e r i c o r d i a e 3, in i t i o d a t a e le g i s 6, 7 1 0 ; d i u e r s a e et
3, 3 1 4 ; e t m y s t e r i u m u i s i o n u m Prot. f o r t i s s i m a e 1, 1, 9 9 ; d i u i n a e p u l l u ­
35 ; n o m i n a t a s c i e n t i a D e i 3 , 9 , 9 0 . la n te s s u b le g e , a ffe r e n te s f r u c t u m
516; in n o u a le g e 3, 3 , 2 . 1 1 7 . 120. 1 2 4 ; in
O m n ip o te n tis 8, x 1 7 1 u i r t u o s a ; 9, dom o sap ien tiae 10, 370; duae:
914; operans 4, 350; 6, 609 per e x e m p lu m C h risti in una et sequi
P a t r e m in h o m i n e u s q u e a d f i n i t i o ­ u e s t i g i a e i u s in a l t e r a 3, 4 7 8 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 899
- ecclesia sticae in c e n sa e a Sp iritu s. -re g a le s sp e cio sae et fu lge n tes 13,
1 1 , 491 ; se e x h o r t a n t e s ad s a lu te m 352; re siste n te s u itiis in m e n t ib u s
p op u lo ru m 1 3 , 33. 4 8 0 ; f i d e li u m 485 ;
- f l o r i s ( d e u i r g a l e s s e g e r m i n a n t i s ) 8, s a n c t a e m a n i f e s t a t a e i n V n i g e n i t o 8,
78 5 ; f o r t e s i n c i p i e n t e s i n A b r a h a m 661 ; separantes m a lu m a b o n o 13,
3, 1 3 8 ; f o r t i s s i m a e 2 , 4 , 1 3 3 ; 3 , 4 , 233 ; s e p t e m s i g n i f i c a n t e s d o n a S p i ­
335; 8, 722 clarescen tes a sp iritu r i t u s s. 8, 2 2 . 6 7 . 6 5 3 . 6 5 ; . 6 5 8 ; s e x
D o m in i; 1 1 , 696 et r o b u s tis s im a e ; p ra e fig u ra n te s ce te ra s in o p e r e D e i
f u l g e n t e s 1 , 1 9 9 in c o r p o r e h u m a n o 6, 4 3. 5 7 0 . ' 575 ; s p i r i t a l e s 2, 6 0 2 ;
et in D e o in s u m m a c l a r i t a t e ; 1 3 ,3 5 3 s p o n s i m a x i m a e 1 1 , 8 98 ; s t i l l a n t e s in
in s u m m o s o l e ; ag n itio n e D e i ex V e r b o 2, 1, 187;
- illu m in an tes corda fid e liu m et se s u b u e n ie n te s in u o c a n tib u s et p e r d u ­
d ila ta n tes in u n itate fid ei 8, 663 ; centes ad beatas m an sio n es 3, 13,
i n t e r i o r e s 10, 703 ; lilia c a n d i d a r e g i ­ 2 4 0 . 24 3 ; s u n t o p u s o p e r a n t i s h o m i ­
n ae (h u m ilitatis) c u m ro sea p u r p u r a n is in D e o 3, 1 6 9 ; s u p e r a n t e s u i t i a
1 3 , 383 ; l u c i d i s s i m a e q u a s i p e r h u ­ 13, 229. 335. 540; supernae 2, 3,
m a n ita te m V n ig e n it i d e s c e n d u n t et 131 ;
quasi p er d iu in ita tem eiu s sursum - t r a h e n t e s f i d e l e s a d b e a t i t u d i n e m 3,
t e n d u n t 8, 6 1 8 ; 13, 5 3 8 ; tr e s 6, 79 0 p r a e f i g u r a n t e s
- m aio res et fo rtio re s restitu tae in T r i n i t a t e m ; 9, 831 t e r r e n a c a lc a n t e s
h o m i n e 2, 3 6 6 ; m a n i f e s t a t a e a p e r t e et ca e le stia s e cta n te s ; 10, 60 7 u n a n i­
i n V n i g e n i t o 8, 6 6 2 ; m i l i t a n t e s 1 3 , m e s in d e u o t i o n e m a n if e s t a t a e p e r
234 regi regum ; 239, 270; id est u irtu tem T rin ita tis;
m is e r ic o r d ia , iu stitia et u e rita s 2, 6, - u e n i e n t e s a D e o 1 , 1, 3 . 9 4 ; u ic t r ic e s
1114. 1 1 1 7 ; m u ltip lice s in salu atio- in p rim o agone 3, 13, 236. 23-:
ne an im aru m 3, 2 , 52 3 ; uiren tes in d o ctrin a F ilii 8, 94’ ;
-o cc u lta e et m an ife stae 2, 3, 205; u irid issim a e 2, 4, 7. 112. 1 2 7 ; u ir-
om nes 3, 6 , 60 8 ; 8, 20 . 5 9 9 . 60 3 ; 6 2 . tuosae 3, 4, 3. 122. 138; 13, 6c8
6 16 D e i o rn a ta e la p id ib u s ; 9, 2 8 4 ; facien tes u icto ria m ; u n an im es in
10, 931 c u m q u ib u s a d o r n a b itu r c a e ­ d iu e r s i t a t e d o n o r u m D e i 6, 6 3 7 ;
lestis I e r u s a le m ; o p e r a n t u r 3 , 4 . 15 1 - -tis (b eatitu d in is) m an ifestatio 6,
i n h o m i n i b u s u o l u n t a t e D e i ; 8, 20. 9 0 0 ; c o n s t a n t i a e u i r e s 8, 1 1 x 8 ; d e ­
599. 603 p l e n i t e r in C h r i s t o e t in i p s o f e n s i o 2 , 5, 3 9 9 ; g e r m e n 3 , 8, 7 8 3 ;
m a n ife s ta ta e s u n t ; o p p r im e n te s 13, m a g n i t u d o 2 , 6 , 48 5 ; p o s s i b i l i t a s 1,
3 5. 4 8 2 i n s i d i a s d i a b o l i c a s ; 6 0 9 u i t i a 1 3 2 3 3 , 3, 3 3 0 ; ( s p e i ) o r a t i o 8, 1 1 0 3 :
in h o m in ib u s ; (o rd in is an g e lici) 13, u iscera 1 1 3 8 ;
77; 1, 6, 1 1 4 a s c e n d e n te s in c o r d a -tu m acum en 2, 3, 17 9 ; altitu d o 3,
c r e d e n t i u m , a e d i f i c a n t e s t u r r i m i. e. 111 o ; ap p e titu s 1 1 7 0 ; a r d o r 1 , 5 , 6 1 ;
opera bona; 137 sig illu m coram arom ata 2, 7, 20 3 ; a s c e n s u s 3, 8.
D e o , d em o n stra n s in te n tio n e m h o ­ 606 ;
m in u m ; osten d en tes u irid itate m - ciu ita s et fir m a m e n t u m a tq u e o r n a ­
s u a m (in a n i m a ) 4, 3 4 7 ; m e n t u m e s t a b s t i n e n t i a 6 , 70 5 ; c l a r i ­
- p erd u cen tes 3, 13, 6 1 0 a d b e a tit u d i- ta s 1 , 4 , 8 9 9 ; c o l u m n a e t m u n i m e n :
n e m ; 54 2 ad retrib u tio n em aeter­ co n sta n tia 10, 6 9 7 ; c o m p l e x i o d u l ­
n a m ; p l u r i m a e 1 , 2, 7 3 3 a d s u b le u a - c i s 1 3 , 33 8 ; c o r u s c a t i o n e s m a x i m a e
tion em h u m an i g e n e r is ; 2, 3, 1 4 6 i n 10, 587;
c a e l e s t i b u s ; 1 , 2, 7 2 8 i n c a e l o f u l g e n ­ - D e i a e d i f i c i u m 6, 175 ; d iscip lin a 2,
tes ; p r a e c la r a e 5 , 5 0 n o u a e n u p t a e ; 5, 863 ; d i s c r e t i o 3, 2 0 4 ;
2, 5, 1 7 3 4 ; 6 , 8 1 9 a m a b i l e s D e o ; 3, - e x e m p l a b o n a 6 , 2 0 3 0 ; e x h o r t a t i o 3.
13, 433; p raesign a n tes in fig u ra 9, 2 3 6 ; 13, i i . 32. 2 2 5. 227. 4 8 c :
q u o d D e u s f a c e r e u o l u i t 3, 1 4 2 ; - fir m a m e n t u m 10, 703 ; flu e n ta m a x i ­
- q u in q u e 3, 166; 170 ad sim ilitu d i- ma 11, 4 8 9 ; fo r tit u d o 2, 2, 2 1 9 ;
n e m q u in q u e sen su u m h o m in is;3 8 o; 6 0 2 ; 3, 1 0 , 3 7 0 ; f r u c t u s 8, 8 1 2 ;
goo INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
- g e m m a e i , 4 , 8 4 0 c l a r i s s i m a e ; 3, 6, - - r e s an im ae 1, 4, 3 1. 675 in a n i m o
9 5 9 ; 8, 1 2 0 4 ; g e n u s o m n e 2, 1 , 4 2 2 ; c a le fiu n t; 5 80 terrena et ca elestia
3, 8, 8 58 ; g e r m e n 2, 6 , 9 2 9 ; 3, 1 0 , sap ien tes ; 597 s e c u n d u m u ires c o r ­
7 5 8 ; g r a d u s g r a d u u m : s a p i e n t i a 9, p oris ; 600 fo rtissim ae ; 616. 618
805 ; h a b i t u s 3, 6 , 4 9 . 6 35 ; h a e (i. e. d u a e p r in c ip a le s , scii, in te lle c tu s et
m is e r ic o r d ia et ueritas) in u e n iu n tu r u o l u n t a s ; 633 sin e in te lle c tu te p id e
i n F i l i o a q u a e r e n t i b u s 2, 6 , 1 1 1 4 ; et n o n in te lle g ib ile s ; 7 1 9 in teriores
in c re m e n tu m 5, 174; la titu d o 3, in te lle g u n tu r p er sen su m . 721 p e r­
1 4 0 ; m a n s i o d u l c i s 3, 1 3 , 3 5 4 ; ducunt sensum ad opus; 725 m a­
-m ater: d iscretio 6. 226; in m ed io nen tes in ab sco n d ito antequam
triu m u irtu tu m 789 (u eritas); 10, h o m o n a s c a t u r ; 743 c e t e r a e in s e n s u
698 se m a n i f e s t a n s c o n s t a n t i a ; m u ­ i n t e l l e g u n t u r ; 1 , 2, 8 3 5 . 8 40 e t c o r ­
n i t i o 9 , 8. 2 5 3 ; n u m e r u s 2, 5 2 2 ; poris. 3, 8, 1 0 0 1 D e o s u b i c i e n d a e ; 1 ,
o m n iu m 2, 6 , 329 uires in P atre; 4, 625. 626. 641. 714. 729. 738.
1973 s p e c u lu m : s a c rific iu m a lta ris; 763;
3 , 3, 3 7 7 f l o s : V n i g e n i t u s ; o p e r a t i o - in b o n o 4, 936; cu n ctae (u irtu tis
1 1 , 1 7 1 ; o p e r a t i o n e s 2, 5 , 6 1 2 ; ( o r d i ­ co n stan tiae) 3, 8, 1 1 1 7 ; D a u i d 1,
n is a n g e lici) h a b itu s et s ig n ific a tio 1, 621 ; d iab oli 2, 7 , 1 7 4 e u a c u a t a e p e r
6, 6. iit ; 116 ration alitas ; 1 1 7 fo r ti­ F iliu m D e i ; 3, 3, 3 9 1 ; F i l i i 1 1 , 8 8 4
t u d o ; o r n a m e n t a 3, 9, 1 00 6 ; o r n a t u s apertae p a u la tim et c u m d iscretio ­
1. 3 6 7; n e ; 900 m a x i m a e ; 901 n o n m a n i f e ­
-p igm en ta 10, 310; p len itu d o 2, 2, statae; 907 m a io res; 922 fo rtio res
2 1 9 ; 3, 8, 7 9 8 ; 1 0 , 5 2 2. 7 ; 3 ; r e g i n a : c e t e r is u i r i b u s a n i m a e : h u m i li t a s et
h u m ilita s 1 , 2, 7 2 9 ; 3, 8, 1 4 1 ; 1 3 , caritas 1 , 2, 8 3 4 ; f o r t i s s i m a e 2, 5,
3 1 7 ; s a n c t i f i c a t i o 2, 5, 1 0 0 0 . 1 0 0 1 ; 3, 1 3 9 1 ; 6 , 3 2 9 ; f r u c t i f e r a e t e r r a e 1 , 2,
8, 6 6 1 ; ( s e p t e m ) s t a t u s e t h a b i t u s 8, 378 ; i u s t i t ia e 2, 5, 1 3 9 2 ; l a c t i s 1 , 2,
26. 872 ; s o c ie t a s 13, 372 ; s p e c u l u m 460 ; L u c ife r i 3, 1 1 , 521 ; m a x i m a e 6,
2 , 6 , 1 5 2 8 ( F i l i u s ) ; 1 9 7 5 ; s t a b i l i t a s 3, 38 2 ; 1 1 , 9 0 0 ; p u g n a t o r i s 2, 6, 3 5 1 ;
2, 1 4 9 ; u a r i e t a s 2 , 5 , 3 1 1 ; u i r i d i t a s 1 , om nes 3, 8, 1 0 0 1 ; 1 1 , 5 2 1 ; r e c e p t a e
4 , 3 4 7 ; 3, 8, 8 1 2 ; P r o t . 88 ; r e g a l e s 3 , 1 3 , 3 5 2 ; r e s u m p ­
- -te m a n ife s t a p o t e s ta s D e i p r o s t e r n it ta e 1, 4, 76. 782 ; r e s u r g e n t e s 3, 11,
filiu m p e rd itio n is 11, 65. 7 8 0 ; m ea 922 ; tres 2, 2, 8. 1 1 1 . 1 3 5 . 1 3 6 . 1 5 1
non p o ssu m m em etip su m e x p u g n a ­ fla m m a e; 7. 110. m . 133 la p id is;
r e 1 0 , 295 ; V e r b i D e i o m n i s c r e a t u r a in in u e r b o ; 3, 3, 3 8 4 . 388 u i r t u ­
s u s c i t a t a e t h o m o r e u i x i t in s a l u a t i o - t u m ; u ir i n o n e x e r c e n d a e in li b i d i n e
n e 2, 1, 7. 180 . 1 8 3 ; 1 , 2, 4 9 9 ; u i r i l e s s e m i n i s 3 7 6 ; u i r t u ­
- - ib u s o p e r a n d u m e s t in o p t im is lo c is tu m 2, 6 , 3 29 ;
3, 8, 6 0 7 ; i n - i b u s d i u e s e s t o 1 0 , 38 9. - -riu m a n im a e 1, 4, 624 o p e r a tio ; 7 1 4
V i s : a n i m a e 1 , 2 , 6 7 9 ; d i s c r e t i o n i s 3, o m n iu m ta b ern a cu lu m (corp u s);
6, 9 51 ; d iu in it a t is 4 , 386 i m m e n s a ; 7 1 9 o p u s ; 722 u m b r a (s e n s u s ); in s­
40 5 ; f o r t i s s i m a 1 , 2, 6 7 7 ; f o r t i t u d i ­ cius 3, 1, 6 21 ;
n i s 2, 4 . 9 7 . 1 0 3 ; 3, 1 1, 867. 8 7 0 ; - -im (p raecep ti legis) a m p le x io n is o re
in terior h o m in u m i. e . a n i m a e e o ­ Adam p erfecte n o n in trom isit 2, 1,
rum 2, 6 , 9 4 4 ; m a g n a 3, 2, 3 4 0 e t 245 ; t e r r a e t r i b u i t a m o e n i t a s p a r a d i ­
acu ta (a n im a e ); 13, 507 ratio n alita­ si 1 , 2, 4 2 . 6 7 2 ; - r e s c o r p o r i p r a e b e t
t i s : in u o cib u s sonare et e x citare an im a 678 ; -ribu s d issolu tis c o rru i
an im a s ; m e d icin a lis (a q u a e salu atio- in t e r r a m ( H i l d e g . ) 2, 5, 1 6 0 ; c u m
n is) i n c i p i e n s in F i l i o e t in i p s o a d -ribus an im ae in te lle g it in tellectu s
u i t a m p e r m a n e n s 7 , 3 2 9 ; P a t r i s 2, 1 , 1, 4, 625.
175; 6, 540; 3, 13, 82 in te rio r; V i s c e r a : b ea ta la u d a te D e u m 3, 13,
p raeceptorum le g a liu m 2, 4 , 166; 665 ; c o m p a s s i o n i s s u p e r p a u p e r e m
t e r r a e 1 , 2, 4 3 . 6 7 3 ; u e r b o r u m D e i 2, 2, 6, 2 5 0 3 ; c o r p o r i s p r o p r i i 1713;

5, 9 3 2 - 937 ; d ia b o l i 7, 4 1 . 493. 4 9 7 s u n t h a e r e t i­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 901

c i ; 3 , 2 , 7 2 2 a q u i l o n a r i s ; e c c l e s i a e 2, - n e l a b o r o i n m a g n o s u d o r e 1 , 9 8.
4, 386; (h o m in is in feruenti Visitatio : 3, 13, 624 ; -n is s e r e n ita s 1,
co n cu p iscen tia ) co n c u tiu n tu r p r o p ­ I, 8 9; suauitas 4, 191.
ter c o n s c ie n t ia m 5, 8 5 0 ; m a n e n t i n Visus : acu tissim u s 1, 2, 92 ; 3, 6, 6 20 ;
h o m in e abscon sa 3, 6, 3 5 g ; m a te rn a c o n s i d e r a t i o n i s i u s t a e 2, 4 , 3 4 7 ; 3, 6,
2, 4, 394; m ise rico rd ia e 6, 2483 6 2 0 ; c i r c u m s p e c t i o n i s 2, 1 3 9 ; c o r ­
(h o m in is in p a u p e r e s ) ; 3, 3, 6 3 . 3 5 1 . p o r a l i s 8, 7 6 7 ; d e c e p t i b i l i s 1 , 2, 59.
3 3 6 D e i n o s t r i ; p a t e r n a ( D e i ) 2, 7 0 2 ; 2 0 6 ; fidei 3, 8, 1 1 0 4 ; ( H i l d e g a r d i s )
p rop ria 2, 5, 4 5 8 ; p u r i s s i m a e t e u i - reuerberatus 1, 1, 13. 5 6 ; 3, 9, 209.
d e n tis s im a (u irtu tis castitatis) 3, 8, 960 ; h o m in is in te rio ris 1, 6 , 75 ; 3,
113 8 ; u t - s u n t in h o m i n e , ita fla m ­ I I , 6 1 7 e t a u d i t u s ; i n t e r i o r 8, 1 1 0 4 ;
m a in s e p a ra b ilite r in est lu c id o ig n i 1173 et ex terio r; lu c id issim u s 9,
2, 1, 4 0 , 1 5 9 ; 8 9 1 ; r e c t i t u d i n i s 2, 5, 1 0 9 9 ; ( s p i r i ­
- p e r -era p ate rn a e m is e ric o rd ia e est t u u m a n g e l i c o r u m ) 1 , 2 , 92 ;
salu atio 3, 3, 3 5 7 ; i n i t i n e r e u i s c e - - -us p ersp icaces a n im a ru m fid eliu m
rum non est hom o absque u itali 3 , 6 , 9 3 4 ; - u i e x t e r i o r i a b s c o n s u m 2,
tractu 2, 1, 167; ex in tim is -ibus 3, 6 4 1 ; m e o u m b r o s a ( c o l u m n a ) 3,
c o n d o l e n s ( f il ii s ) e c c l e s i a 3, 3 6 1 . 8, 4 3 . 5 3 7 ; - u , a u d i t u , g u s t u , o d o r a ­
V isibilia: p e r -a et t e m p o r a li a m a n i­ tu e t tactu a n im a g lo r ific a t h o m in e m
fe sta n tu r in u isib ilia et a etern a 1, 3, 3. 1, 4 , 73 5 •
106. 1 10 . V ita: acu tissim a 3, 7, 3 0 7 ; a e t e r n a 1.
V isio: 1, 3, 1 1 2 ; 2, 1 , 7 3 ; 3, 3 2 4 ; 3, 6 0 8 ; 2, 3, 1 2 4 . 7 1 5 . 7 4 3 . 7 4 9 ; 5,
3, 1 0 , 8 2 8 ; a c u t i s s i m a D e i 2, 6 , 544. 690 ; 6 , 140 0 ; 3, 3, 4 ; . 184. 273 ;
4 2 7 ; a e t e r n a 1 , 1, 4 8 ; a u r e a l a p i d u m 4 , 6 2 7 ; 7 , 3 4 6 ; 8, 6 3 2 ; 9 , 6 2 6 ; ic.
fu lg e n tiu m ac g e m m a ru m 2, 5, 3 7 2 ; 7 1 5 ; 12 , 2 7 5 . 2 7 9 . 286 ; a lia q u a e u o s
caelestis Prot. 6 ; 3, 1 0 , 5 0 4 ; c o n t i ­ d u c i t a n o b i s (scii, d i a b o l i c i s u itiis
nua 7 4 6 ; D e i 2, 3, 208 ; 3, 1 0 , 3 5 1 ; 4 , 54 0 ; a n i m a e r e c u p e r a t a p e r i n u n ­
1 1 , 4 3 . I**! 1 d e s i g n a n s m y s t i c e q u o d d atio n em aquae 2, 3, 655 ; b e a ta
e c c le s ia in fin e s a e c u lo r u m p u lc h r i o r ( s u p e r n o r u m s p i r i t u u m ) 1 , 2 , 81 ;
red d etu r 11, 1 5 2 ; i n t e r i o r 9, 1 0 1 1 ; - ca e le stis 3, 3, 2 8 4 ; 6 , 1 0 0 4 ; 9 , 4 4 4 ; m
m ystica 2, 1 , 96 ; 4 , 4 0 4 E z e c h i e l i s ; C h r is to p e r p u r a m c o n fe s s io n e m et
o c u lo r u m S p iritu s 3, 10, 8 60 ; p acis ab lu tio n em p eccato ru m 2, 3, 345 :
2, 5 , 6 5 2 : 3 , 1 0 , 7 8 9 p e r p e t u a e ; 8 80 ; co n tem p la tiu a 3, 12, 2 1 0 ; 2 11 h aec
p e rsp icu a 2, 5, 1 1 0 7 ; p o p u l o r u m 3, glo rio sio r illa ;
5, 29 3 ; p r a e s e n s 7 , 6 1 ; p r i o r 8, 1 4 7 . - d a ta a D e o 1, 4, 361 ; d u lc is 3, 3 ,4 s :
1032 ; q u a m p riu s u id e r a m 2, 3, 95 ; d u p le x ( h o m in u m religio n is) q u i a n ­
secreta 1, 2, 6 3 4 I o h a n n i s ; 3, 8, 5 9 7 g e licu m o rd in e m im ita n tu r et h o m i­
haec ; superna 2, 7 , 2 2 7 ; u e r i s s i m a 3, n e s o r a t i o n i b u s d e f e n d u n t 2, 5, ' 6 c :

329; e x s i s t e n s V n i g e n i t u s D e i 6, 3 6 4 :
- -nes hae et u erb a Prot. 9 3 ; q u a s u id i - fa ls a e t d e c e p t u o s a 3, 7 , 306 ; f e l i c i t a ­
se cu n d u m u o lu n ta te m D e i acceptae tis 1, 2, 593; 3, 8, 4 0 0 aeternae:
43. 4 7 ; s e cr e ta e et a d m ir a n d a e 3 6 ; f u t u r a 3, 5 3 2 ; 5, 2 25 ; 8, 4 0 1 ; g l o r i o ­
u e ra ce s a D e o flu en tes 3 ; sio r 12, 2 1 1 ;
- -n is b e a t it u d o 2, 7, 2 2 7 ; D e i d e s id e ­ - h a e c 5, 2 25 ; h o m i n i s i n t r i b u s s e m i ­
ria 1 , 6, 2 0 9 ; g a u d i a 1, 48 ; m o d e r a ­ t i s e x e r c e t u r 1 , 4 , 6 1 1 ; h o m i n u m 3.
t i o 2 , 5, 1 1 0 7 ; s c i e n t i a i n t e r i o r 3 , 1, 1 , 2 0 0 ; h u m a n a 1 , 3, 5 2 9 ;
80. 9 4 ; u n a n i m i t a s 9 , 1 0 1 1 ; - in d eficien s 2, 845 ; i n e x s t i n g u i b i l i ;
- -ni D e i b o n a o p e r a tio d u lc is s im u m 2, 1 , 1 7 4 ; in u e n t a in s a lu a t io n e
sacrificiu m 2, 3, 208 ; 663 ; m a n ife s ta ta in ca stitate p e r F i­
- - n u m p rotestificatio Prot. 3 ; u irtu s liu m 3, 8, 1 1 4 5 ; m o r t a l i s 6 , 8 8 9 ; 1 1 .
et m ysteriu m 36; 5 8 9 ; n u p t i a l i s 2, 5, 9 9 0 ; p l e n a 3.
- a -n e D e i rep u lsi 3, 10, 351 ; d e -n e 3 1 6 ; p r a e s e n s 2, 5, 1 5 7 2 ; 3, 8 ,4 ;: :
D e i u erb a (M o ysi) 11, 585 ; i n h a c probanda per m ortem 1, 2. 698 :
902 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
p ro b a ta p er u itam 2, 3, 7 4 7 ; p r o t r a c ­ s p i r a c u l u m 2 , 93 ; 6, 1190 ; 3, 1, 200 ;
ta lo n g iu s 1, 2, 5 4 1 ; r e s t a u r a t i o n i s 2, 290 in a n i m a ; s u a u i ta s 3, 8, 829 ;
salutis 3, 7 , 316; su sp iria 2, 5, 7 4 ; ; t e m p u s 1, 3, 50 2 .
- s a e c u la r is 2 , 5 , 7 8 6 ; « sa lu s 7, 449 ; 503 ; t e r m i n i 5 2 9 ; u e r b u m 3, 9 , 372 ;
s a l u t i s 5, 1 7 0 7 ; s p i r i t a l i s 4 , 3 3 8 ; 5, et u eritatis iter 3, 4 4 2 ; uestis 13,
144 6 ; 6, 2066 ; 3, 6 , 428 ; su au ls 13, 274 ; et u e s tiu m sin g u la rita s u ita n d a
257; superna 1, 6 , 2 1 4 ; 2, 5, 8 1 8 . 2 , 5, 50. 8 7 0 ; u t i l i t a s 1 , 3, 5 4 0 ;
1 6 1 8 ; s u r g e n s in p e r f e c t a u e r i t a t e 3, --am dans h o m in i (d iu in itas) 2, 6,

7 , 3° 7 i 1 3 0 5 ; d a t o m n i b u s ( D e u s ) 5, 1 6 6 6 ;
-te m p o ra lis 1, 3, 540; 2, 5, 1177; d e d it F iliu s et m o r t e m co n c u lca u it
totu s (exsistens D eus) 1, 37. 120; 6, 1 0 5 7 ; d i l i g i t a n i m a 1 6 4 8 ; e o r u m
tran sito ria 3, 10, 465 ; e t u e r it a s 2, 5, (qui sae cu lu m ab ieceru n t) re p e n tin o
1 37 *5 ; 3 , 3, 4 4 a ; u i u e n s ( q u a e a n i m a i m p e t u a g g r e d i u n t u r 5, 1 3 3 5 ; e x h a ­
e s t ) 2, 1 6 4 ; u i u e n t i u m (sacrificium la t q u o d m o r t a l e e s t ( i n n o u i s s i m o
altaris) 2, 6, 1972; una 3, 7, 590 tem p ore) 3, 1 2 , 3 7 ; f u g i e n s 1 3 , 3 15
(an im a, c o r p u s et san g u is h o m in is ) ; o u i s ; 37 5 p e c c a t o r ; h a b e m u s i n a n i ­

11. 59°i m a p er p raecep ta C h risti 2, 6, 1 1 5 0 ;

- - a e creaturarum om nes 1, 428 ; il l e q u i - a m d e s i d e r a t , i u s t u m e s t u t
- -ae a e t e r n a e 3 , 3 , 4 5 a m p l e x i o ; 9, 626 h u n c ( D o m i n u m ) q u i u ita est g l o r i ­
cibu s; 2, 5, 5 4 4 d e m o n s t r a t i o ; 1 0 1 4 ficet 3, 13, 6 1 4 ; im ita re 2, 4, 304;
d esid eriu m ; 3, 7 1 5 d u lc e d o ; 3, 8, i n s t r u x i t i n p a e n i t e n t i a ( D e u s ) 2, 9 4 ;
632 f o n s ; 1 2 , 2 8 4 l u x ; 3, 2 7 2 l i l i o ­ i n t r a n s e c c l e s i a 3, 19 5 ; m o r t e m m a ­
ru m p raem ia ; 2, 6, 13 9 2 m a n e ; 1400 g is q u a m -a m d ilig is 1, 4, 438 ; p o r -
resta u ra tio ; a lb e d o 3, 6, 1001 ; a m o r tau it V i r g o 3, 1, 12 1 ; p r a e b e n s se
1, 4 , 855 ; 2 , 5, 6 5 3 . 7 3 4 . 1 1 8 6 ; 3, 3, g u s t a n t i b u s se ( p a n is ille) 2, 6, 959 ;
284; p ra e b e t c o r p o r i (an im a) 1, 4, 6 1 4 ;
- c a l o r 2 , 3, 7 9 5 ; c a n d o r e t d e c o r 3 , 7, r e d d e t q u i d q u i d m o r t a l e e st (in fin e
208 ; c i b u s 1 , 2, 6 4 7 ; 2 , 3, 7 2 0 i. e, m u n d i) 3, 12, 121. 1 2 7 ; trib u e re
c a t h o l i c a f i d e s ; 5, 1 9 5 . 2 1 4 . 2 1 7 ; 6, h o m i n i b u s stellas d i c u n t ( p a g a n i) 1,
1 1 3 3 ; c la r i ta s 6, 5 2 9 ; c o n t e m p l a t i o 3, 370; unam d e se rit et ad aliam

J, 9 . 4 4 4 i tran sit (qui m ortalis est) 3, 11,

-d u lc e d o 10, 465 ; finis 2, 6, 2 4 15 ; 3, 59° i
9, 773; fons 2, 2, 87; 3, 8, 6 3 2 ; ad -am 2, 2, 88 e n u t r i u i t n o s ( m a t e r ­
g a u d i u m 7, 162 ; g l o r i a 2, 5, 1 6 1 8 ; 3, na d ilectio D e i); 1, 397 d e m o rte
4, 6 18 et g a u d i u m ; granum 1, 2, eductus hom o in u ia ueritatis; 6,
139 ; h e re d ita s 2, 3, 6 6 1 ; h o n o r 3, 7, 1055 de m o rte esto te resp icien tes;
3 4 2 . 3 4 7 ; i n d u t i a e 1 , 3, 5 4 4 ; j u s t i f i ­ 2372 de m orte resurget q u ic u m q u e
catio 3, 9, 9 0 4 ; p e c c a t a su a in a m o r e D e i c o n f e s s u s
- la b o r 1, 4, 5 3 6 ; lib e r 3, 5, 5 5 0 ; 1 1 , fu e rit; 3, 10, 369 n e s c i t se u i u e r e
703 ; l i g n u m 10, 4 8 4 ; l u m e n 6, 8 52 ; (q u i in te r io r e m c o n tin e n tia m m e n tis
8, 1 0 5 8 ; l u x 2, 5, 1 5 8 7 ; 3, 1 , 4 1 1 ; 6, non h ab et); 7, 330 perm anens in
428; 12, 2 8 6 ; n o u it a s 1, 4 , 4 7 7 ; F ilio (aq ua s a lu a tio n is ); 2, 5, 1 6 6 6
- p an is 2, 6, 940. 1736; p a s c u a 1, 2, non p e r u e n ie t q u i d e p e c c a t is suis
7 7 9 ; p erfectio 3, 8, 1 0 2 3 ; p o c u l u m d esp erat; 3, 1 1 , 635 q u a t e n u s p e r-
2 , 6 , 1 1 2 5 ; p o t u s 1 1 3 0 ; p r a e c e p t a 3, u en ia n t, an tich ristu m ut D eum
9, 878 ; p r a e c e p t u m 2, 1188; p ro ­ d ilig a n t; 4, 462 ut p eru en ian t
sp erita s 1, 4, 251 ; 3, 8, 4 0 1 ; p u r i ­ per san gu in em Filii p eccato res
ta s 2, 4 , 33 8 ; co m p e llu n tu r a D e o ; 2, 3, 7 4 4 p e r t i ­
- reco rd a tio 3, 3, 5 6 7 ; r e g e n e r a t i o a d n en tia ( o p e r a ) ; 3, 5, 2 2 6 p u r g a t i o ; 2,
salu ation em 2, 3, 7 9 2 ; r e m u n e r a t i o 2 ,8 3 re d u c e n s p e r d u lc e d in e m ( V e r ­
3, 10, 78 1 ; r e s t a u r a t i o 2, 4 , 3 9 9 ; 6, bum ); 1, 2, 805 g lo rio se red u xit
30 2. 1 4 0 0 ; 3, 2, 6 6 8 ; ouem ; 3, 7 , 2 8 7 r e g e n e r a t i o ; 1 , 2,
- salus 2, 6 , 1 1 3 0 . 2 7 0 3 ; s p e s 5, 9 2 0 ; 793 re p o r ta ta o u is p e r d ita ; 2, 7, ;6 o
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 903

r e s u r g it q u i u itiis p a e n it e n d o se s u b ­ s c i i, i r a , s u p e r b i a , p e t u l a n t i a a b i c i e n -
t r a x e r i t ; 5, 1661 non resurget qui d a i , 2, 6 1 8 ;
D eum n e s c i u i t ; 6, 2431 n o n re s u r­ — et m a lu m e x e m p lu m tran sg ressio n is
g e t q ui de m iserico rd ia D e i despe- Adae 3, 6 , 1 0 2 7 ; m in o r a (et m a g n a
ra u erit; 3, 8, 8 1 5 r e s u r r e c t i o i n q u a h o m icid ia ) 1, 3, 208; m u lta 2, 7,
m o r tu i erecti s u n t ; 2, 3, 6 5 7 r e s u s c i ­ 271 ; 3, 1 1 , 3 1 4 ; 13 , 389 ; m u l t i p l i c i a
tans sp iritu m h o m in is ( a q u a ) ; 3, 7, 1, 3, 4 6 9 ; 2, 1, 257; o m n ia 3, 6,
339 r e u i u i s c u n t h a e c d u o ( c o r p u s et 1027; o p p rim u n tu r in h o m in ib u s
an im a); 2, 4, 2 13 t r a n s ie n s r e liq u it p e r u irtu tes 13, 609 ;
m ortem (F iliu s); 3, 7, 326 t r a n s m it ­ -p e ssim a 2, 7 , 38 2; p rauitatis 388;
ti t a q u a c o n f o r t a n s a n i m a m e t c o r ­ relicta 3, 4 , 53 0 ; s e d u c to r is an tiq u i
pus ; 2, 3, 13 3 4 u o c a n d i a l ii c a s t i g a ­ 1 , 3 , 474 ; s u p e r a t a 3 , 4 , 5 3 1 . 5 36 ; 1 3 ,
t i o n i b u s , a l ii b l a n d i m e n t i s ; 3, 5, 2 4 4 487 fo rtissim a fo rtitu d in e ; super­
u o ca tu r h o m o p er d esid eriu m fr u c ­ b i a e 389 ; t e n e b r o s a 2, 7 , 5 8 2 ; u e t e r a
tu s ; 241 u o c a t u r u n a u o c a t i o n e ; 5 , 1 5 3 0 ; u n iu e rs a (p rau itatis d ia b o ii
- p e r - a m p r o b a t u r u i t a 2 , 3, 7 4 8 ; 7, 388 ;
— -a eu anescit q u is p ia m 3, i i , 562; — - o r u m a r d o r n o x i u s 2, 7 , 4 3 8 ; a r t i f e x
salutis p riu a u it A d a m s e m e tip s u m et 1, 3, 470; cap tura 3, 4 , 527; co n stric­
g e n u s h u m a n u m 2 , 5, 1 7 0 7 ; ( i n e x ­ t i o e t m o r t i f i c a t i o 2, 5, 6 0 1 ; c o n s u e ­
stin gu ib ili) u iu it V e r b u m in a e t e r ­ t u d o m a l a 1, 4, 286 ;
n ita te i, 1 7 4 ; d e -a a e t e r n a lo q u e n s - d e l e c t a t i o 2, 5, 6 5 0 ; d i u e r s i t a s 1, 2,
(am or caelestis) 3, 3, 184; pro -a 3 6 3 1 2 , 1 , 2 5 7 ; 4, 341 m u l t a ; 7 , 375 ;
a e t e r n a n o u u m h o m i n e m in b a p t is ­ 3, 3, 4 6 1 e t s p u r c i t i a ; 6 , 985 i m m i x ­
m o i n d u u n t 4 , 6 2 7 ; s i n e -a n o n r e ­ t a ; d u r i t i a 8, 8 8 1 ;
s o n a t u e r b u m 2 , 2, 1 9 0 . — fo ed ita s in p e c c a t i s 1, 2 8 1 ; g e n e r a
V it is : 2, 6, 830; haec quae uos de o m n ia 1, 4, 2 4 9 ; in n u m e ro sita s 3.
aeterna p o e n a ed u x it 8 13 ; uera V n i- 8, 2 9 7 ; i r r e u e r e n t i a 2, 7 , 4 2 7 ; l a t i t u d o
g en itu s exsistens 1108; - is f r u c t u s 1 , 2, 1 4 7 ; 2, 1, 2 5 6 a u g m e n t a t a 1 3 , 2 .
d u lcissim u s ac fo rtissim u s 1 11 3 ; de 6 0 9 ; m a l u m 9 , 5 5 7 ; m o r t i f i c a t i o 8.
-e s u d a t u i n u m 1 1 0 7 ; e x h a c -e b i b i t e 1 1 9 7 ; n e q u i t i a e 11 ( 4 22 ; o b i e c t i o 1 1 ,
in s p e 813. 314;
V it iu m : ca rnis 3, 4, 4 82; m o r tis p r o ­ — p a s s i o n e s d i u e r s a e 2, 7, 2 4 0 ; p e r u e r -
c e d e n s d e e r r o r e in e r r o r e m u t sibi s i t a s 4 1 0 ; p l e n i t u d o 5 0 7 ; p o l l u t i o 1.
p l a c u i t 2, 4 3 2 ; 4, 280; p o n d u s grande 3, 4, 551;
--a 4, 5 2 2 ; a d h a e re n tia lib e n te r sae­ ric tu s 1 1 , 332 ;
cu larib u s n ego tiis 526; a fflatio nis -stercu s 2, 6 , 1 6 6 2 ; s t u l t i t i a 2, 2 2 1 :
d ia b olica e 2, 7, 4 1 1 ; a lie n a 3, 3, 3 7 9 ; suasion es 7, 1 9 0 ; su p erflu ita s 118:
a r t i u m d i a b o l i c a r u m 9, 3 3 7 ; c e t e r a tunica 3, 6 , 1027 ; u ic issitu d o 8 ,8 8 - ;
1, 4, 368; 3, 11, 9 2 ;; d elicto ru m --is non co n sen tien tes 1, 65c; d ia­
u e t e r u m 6, 1 0 2 7 ; b o li n e se s u b ic ia t h o m o , c i r c u m d a ­
-d ia b o li i, 3, 4 7 4 ; 3, 1, 641; 6 43 tu s est p ro tectio n e D ei 3, 428 :
c o n f r a c t a a F ili o e t p o s it a in t a b e r n a ­ p aen iten d o se subtrahens 2,
c u l o i p s i u s 1 6 3 0 ; 3, 2 0 4 . 4 2 8 ; d i a b o ­ 56 0 ;
lica 222; 4, 353; 317 u o ca n tia in — -a c o l i t c o m m u n i s p o p u l u s 3, 4 , s 2 < .
clam o re aeru m n a ru m et m ise ric o r­ d iab oli o b iecta sunt arm a F ilii
d ia ru m (co m p a ra tio d e P h a r a o n e ); 6 4 1 ; e x p e l l e n s a s e 1 1 , 2 31 ; s u p e r a n t
d iu ersa 2, 3, 365 ; 5, 1 3 3 7 ; 6 , 15-3. u irtutes, et ea o m n in o d e b ilita n t 1
2 3 5 <A 7, 397-405 ; h o rrid a 3, 7, 333 ; 54 0 ; s e d u c t o r i s a n t i q u i s t u d e n t i m i ­
i m p u g n a t a a c r i t e r 4, 5 3 8 ; t a r i 1 , 3, 4 7 4 ; s u p e r a n t e s u i r t u t e s 3.
in fid e lita tis o b c a e c a t a e 10, 6 6 9 ; in i­ 13, 229. 535. 5 4 0 ; a d -a ( d i a b o l u s
q u itatis 1, 3, 4 7 3 t e r r e n a e ; 2, 7 , 38 2 i n c l i n a t h o m i n e s 2, 7 , 388 ; a d u c t t - S
t e n e b r o s a e ; i n n u m e r a b i l i a 1 , 2, 1 96 ; - a p e r f i c i u n t u r p u g n a e i n e c c l e s i a 3.
in sid ia ru m d ia b o lic a r u m 3, 1 3 , 5 39 ; 3, 2 2 2 ; c o n t r a -a 5, 2 8 c c o n s t r i c t i o
904 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
co rp o ris; 4, 342 se debet erigere m agnus 26 . 8 5. 260; reproborum
hom o in anim a et c o r p o r e ; in -a c u m d i a b o l o e t a n g e l i s e i u s 85 ; - u s
m o u e n t u r h o m in e s d e flatu d r a c o n is (an im a e ) 1, 4, 147 tan ti c u m fle tib u s ;
2 > 7, 3 9 7 ; 190 m a x i m i ; g e m i t u u m 3, 12, 273 ;
— - is p l e n a ( m a t e r a n tich risti) 3, 11, tan ti e x o r t i in in f e r n o 273.
307 ; p le n i 1, 3 5 2 ; irre titi 2, 7 , 4 0 ; ; a V m bilicus: 1, 5, 1 5 . 16; 2, 5, 1 1 0 .
-is d u c i t h o m i n e s alia u it a 3, 4 , 5 4 0 ; 1 1 4 . 13 4 - 2 7 5 - 29 ° - 7 8 4 : 3 , 1 0 , 7 i- 7 2 ;
c u m - is 3, 4 , 524 h ab ita tio u etu s ; 5 33 1 1 , 9 0 . 9 1 . 1 0 3 . 2 4 3 . 2 4 9 . 3 0 8 ; i. e.
la b o ra re ; fon s b a p tism a tis 3, 7, 26 5 ; i . e.
- i n -is 1 3 , 3 39 c o a c e r u a t i o d i r a ; 1 , 2, fo r tit u d o d ila ta tio n is synagogae 1,
196 facta s ce le ra ; 4, 3 26 m a c e r a n ­ 5, 6 9 ; i. e . s i g i l l u m , s c i e n t i a s a n c t a e
tur; 3, 10, 6 6 9 o b t e n e b r a n t u r m o ­ in n o c e n tia e et iu stitia e 3, 7 , 2 6 0 ; i. e.
res; 2, 6, 1 6 6 3 s o r d e n t e s ; 3, 1, 643 t e m p u s p r a e s e n s 1 0 . ; 8 o . 383 ; u e n -
su is e x te r r u it d ia b o lu s g e n u s h u m a ­ tris 1 1 , 102. 3 0 4 ; ( u e r m is ) 2, 7 , 35 .
num ; 2, 7, 271 tran sfigen s h o m in e m 122. 461 ; 463. 464 i. e . uoracitas
(d iabolus). d ia b o li; -i r e s t i t u t i 3, 7, 190. 192.
Vitrum : ut - a lb u m p a u im e n tu m ae­ 1 9 4 ; -i t u r b o 2, 7, 3 3 .4 6 1 ; circa -u m
d i f i c i i 3 , 1 0 , 50 6. 8 1 2 . est germ en m em brorum , de quo
Vitulus: o c c i s u s 3, 1 3 , 1 4 0 . g e n u s h u m a n u m p r o c r e a t u r 5, 7 9 0 ;
Vituperatio: 1, 4 , 3 1 0 . a b - o u e r m is t u r b o 7, 122. 463.
Viuentia: o m n i a p e r D e u m so lid ata Vm bra: 3, 8, 8 1 8 ; a n t i q u i t a t i s 2, 5,

3, ” , 591- 6 3 9 ; d ile ctio n is 3, 8, 8 4 6 ; f a l l a x 1 1 ,

Viuificatio: 1, 4, 7 4 7 ; 3, 10, 8 6 ; in 679 ; an te fa c ie m n o n s ig n a to r u m est
h o m in e se m p e r stu d e t u t p e rficiatu r eorum s ig n u m 12, 53; fu tu roru m
u s q u e d u m p l e n a a p p a r e a t 2, 2, 2 1 1 ; (circu m cisio) 4, 2 7 0 ; in q u ie tu d in is
-n is r e g i m e n 1, 4, 748. 2, 3, 1 4 9 ; i n t e l l e c t u s e x t e r i o r i s ( l e ­
Vicus : - e r a i m m u n d i t i a r u m p o l l u t i o ­ gis) 3, 1 0 , 5 7 0 ; l e g i s 1 , 5, 1 8 3 ; 3, 6,
n i s 2, 7 , 235 ; e t u u l n e r a i n a n i m a b u s 626; 10, 29. 363; le n is u elu t ala
6 , 2 2 8 8 ; - e r i b u s p l e n u s p e c c a t o r 3, e x t e n d i t u r 1 , 1, 13. 6 0 ; m a n u s D o ­
13, 376. m in i p rotegens illu m 3, 13, 659;
V itio : D e i 3 , 5, 3 7 0 . 38 0. 6 4 6 . 6 9 3 ; 6 5 . m o r t i s 1 , 4 , 80 ; 2, 6, 327. 3 4 6 ; 3, 6,
637 caed en s cre d u lo s et in c re d u lo s ; 981 ; n o c tis f u g a b i t u r (in t r a n s g r e s ­
d ig n a (p e c c a to r u m ) 2 14 ; d iu in a p e r ­ sio n e te m p o ru m ) 12, 313 ; p e c c a to ­
cudens 1, 2, 338; 3, 4 7 9 ; D o m i n i r u m 1 3 , 248 ; p e r s p i c u a 1 0 2 ; s i g n i f i ­
non eleu atu r u lla arrog an tia, sed ca tion is 1 , 3, 186; u iriu m an im ae:
coaptat se u n icu iq u e causae 3, 5, s e n su s 4, 722 ;
4 1 6 ; exsisten s altitu d in is tan tae, ut — -ae te n e b r a r u m 3, 12, 316;
s u n t o p e r a h o m i n u m 3 1 1 ; i u d i c i i 2, - -ae tra n sla tio 6, 626 ;
6, 2590 D e i ; 1, 3, 2 1 3 recti; 3, 5, — in -am peccatoru m cecid im u s 13,
693 ; r e c t a s. T r i n i t a t i s 30. 4 0 4 . 4 1 1 ; 24 8 ; q u a s i p e r - a m u e t u s t e s t a m e n ­
s u p e r n a 20 . 3 0 7 . 3 1 9 n o n e x c e d e n s t u m p l e n u m s e n s u m n o n h a b u i t 2 , 6,
actu s h o m in u m ; zeli 361. 3 7 1 . 635 i i ??;
D e i; 146. 693 D o m i n i ; -in -a 3, 5, 623 absconse d ix eru n t
- -n is ala 3, 5, 4 5 1 p r i m a ; 6 3 9 t e r t i a ; p rio res p a tre s; 1 1 , 6 79 falla ci p e r ­
ardor 361; asp eritas 2, 6, 1272; cu ssus an tich ristu s; 13, 88 lu cid a
(D ei) 3, 5, 4 2 0 c a p u t ; 311 iu stitia an n u n tian te s lu c e m (p atriarch ae et
s u m m a ; D e i h o r a 1 , 2, 1 3 1 ; e x t e n s i o prop h etae); 3 1 8 t e m p o r a ; u t i n -a
3, 5, 69 5 ; i g n i s 1 , 3, 1 2 9 ; i u d i c i u m 2, q u a e re n te s sap ien tiam 2, 4 . 3 7 0 .
6, 1 7 6 0 ; s e u e r it a s 3, 5, 1 3 0 ; i n - e m Vmbratio: 3, 4 , 3 2 . 3 5 7 .
m o u e t u r z e lu s D o m i n i 4 4 2 ; -n e in V m eru s : c o r p o r is fo rtis est 1 , 4 , 636 ;
corpore oportet h o m in em d e lin ­ d e x t e r 3, 6, 1 4 6 . 1 5 3 . 7 7 2 . 7 9 2 ; 8.
q u e n t e m p u r g a r i 18 9 . 9 8 9 ; f o r t i t u d i n i s 1 0 , 5 7 2 ; s i n i s t e r 6,
Vlulatus: (in fern i) 3, 12, 26. 260; 1 4 7 . 7 7 6 ; 8, 9 8 9 ; u t e r q u e 1 0 9 . 985 ;
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 9 °5

9, 205. 951; -1 2 , 5, 139. 362; -i 4, 2. 7 1 ; h a e c ( c o n f i r m a t i o n i s ) e x e r ­

iu n ctu ra 3, 10 ,92 5 ; su p e r -u m su u m c e n d a i n h o n o r e S p i r i t u s s. p e r s u p e ­
re p o rta u it F iliu s p e r d ita m o u e m x, rio re m sacerdotem 264; iu sta 6,
3 6 4 ; u t in - o d e x t r o c a r it a s p o r t a t 2183; largitatis 3, 6, 754; o fficii
p r a e c e p t u m u n u m in D e o , e t u t in -o sacerd otalis 2, 6, 1 8 5 3 ; o le i 4, 218.
s i n i s t r o a l t e r u m i n p r o x i m o 8, 9 8 9 ; 2 2 7 ; p r i n c i p a l i s 6, 1 8 2 9 ; s a c e r d o t i s
a b - o 1 , 6 , 36. 1 5 0 c i r c u m d a t i u e l u t su p e rioris 4, 235; san ctitatis 303;
ferrea n u b e ; 31. 113 fu lg e n te s (p rin ­ S p i r i t u s s a n c t i 8. 1 4 3 . 2 6 6 . 2 7 9 ; 3, 4,
c i p a t u s ) ; a b -is 3, 3, 4 2 9 h o m o c i r ­ 3 7 9 ; 8, 7 1 9 ;
c u m d a tu s est p r o te c tio n e D e i ; 70. - -n is co n secratio 2, 6, 1828; illu ­
4 2 4 p e n d e n s c l i p e u s ; i n - is t u i s p o r t a m in a tio 3, 4, 379; in u o ca tio 2, 6,
n o s , o u iu e n s s o l 13, 250. 5 3 2 ; o r n a tu s et f u lg o r 4, 15. 23 2 ;
Vmiditas : (et) g e r m i n a t i o a c p a r t u r i - - n u m o m n i u m m a g i s t e r : S p i r i t u s s.
t io in r e c e p t a c u lo h o m i n i s 2, 1, 148 ; 262 ; a d - e m h an c (co n firm a tio n is)
i n u i n d i t a t e a g r i 5, 1 4 3 3 ; - t e m a f f e r t fides p o r t a t h o m i n e m 2 8 2 ; in h a c
uen tu s 920; cum -te et c a lo r e cir- -ne f il ii ecclesia e ornantur sign o
cu ien s uen tu s 3, 7, 4 1 1 . S p i r i t u s s. 1 3 5 .
Vm or: aeris aquosi 1, 3, 8 6. 264; V nda: s a n g u in is F ilii su s cip ie n s h o ­
ardens lu m b o ru m , eb u llien s 2, 7, m in e m p aen iten tem 2, 5, 4 3 3 ; i n -a
121. 4 5 8 ; co m p u n ctio n is 3, 13, 22. sanguinis su scitatu s est hom o 3,
545. 5 4 7 ; d e u o t i o n u m : d o n u m D e i 657.
2, 5, 143 7; lu m b o ru m (d ia b o li) 7, Vnguentum : 2, 6, 6 0 4 ; f o r t i s s i m u m ,
33. 452; m o llis (p an is) 6, 1231; stilla n s u t b a ls a m u m 3, 8, 8 5 4 ; p e r ­
purus super gram en descendens, fu n d e n s u u ln e ra suauitate sua 2, 6,
su scitan s ad g e r m e n 1, 2 4 0 ; su au is- 610; p re tio sissim u m 601; p re tio ­
sim u s san ctitatis 2 3 8 ; u irid itatis 3, s u m f a c t u m e x m e ile c u m aliis a r o ­
468. 4 7 1 . 4 7 3 ; -es c i r c a fe l 1 , 4, 689 ; m a tib u s 1, 4, 213 ; ta m p r e tio s u m :
-e s u o ros p e rfu n d it terra m 3, 10, h u m a n ita s san cta F ilii 2, 6, 6 0 9 ; -o
8 8 7 ; e x - i b u s il l is q u i c i r c a f e l s u n t p r e tio s is s im o u n c tu s est F iliu s D e i
t o r p o r n a s c i t u r 1 , 4, 690. ex V irg in e natus 607. 608; de -o
Vnanimitas : a la r u m d u a r u m (p acis) c o m p a r a t i o 28. 596 ; e x - o o d o r d i f ­
3, 6 , 8 6 3 ; et caritas 13, 551; gra­ fu n d itu r 1, 4, 214.
dus (m u lto ru m ) 9, 334; h o m in u m V n igen itu s : a n g u s t ia t u s in c a r n e 2,
6, 653; in a estim ab ilis (p acis) 655; 6 , 302 ; a s s u m p s i t f o r m a m h o m i n i s
p ia 8, 878; q u ietis 10, 534; recta p ro p ter red em p tio n em h u m an i g e ­
50 2 ; s t u d i i u n i u s 8, 9 2 7 ; u i s i o n i s e t n eris 3, 1, 302 ;
d ile c tio n is 9, 10 1 1 ; - c o n c e p t u s 1 , 6 , 1 7 7 d e S p i r i t u s. in
— tis e t c a rit a t is s im p l ic it a s 13, 551 ; aurora carnem a c ce p it; 2, 2, 39 s e ­
g a u d i u m 6 , 65 3 ; a d - t e m p e r d u c u n t c u n d u m ca rn e m et de V ir g in e te m ­
la u d e s i u b i l a t i o n u m 1 3 , 5 5 2 ; p a r i -te p o ra lite r n a t u s ; 4, 156 n o b ilit e r de
F iliu s D e i in ec cle sia u e ru s D e u s et S p iritu s. e x V i r g i n e n a t u s e s t ; 6,
u e r u s h o m o c o l i t u r 9 , 8 63 ; i n - t e 1 3 , 1232 d e ig n e S p iritu s s a n c ti; 3, 7,
15. 4 9 1 e t in c o n c o r d i a s y m p h o n i a 2 9 9 d e S p i r i t u s. u e n i t i n m u n d u m ;
e st p r o f e r e n d a ; 495 e t in c o n c o r d i a — c o n c u l c a t u s in s u d o r e a n g u s t ia e u t
(sym p h o n ia) ru m in at g lo ria m cae­ u u a in t o r c u la r i e t l i g n o c r u c is o p ­
l e s t i u m c i u i u m ; 5 52 n u l l a d i s c o r d i a pressus 2, 6, 10 9 4 ; c o n tu lit fid elib u s
e s t. corpus et san gu in em suum 305 ;
Vnctlo : b l a n d a m a g i s t e r i i S p i r i t u s s. co n u ersa tu s cu m h o m in ib u s te m p o ­
2, 4 , 2 6 1 ; c h r i s m a t i s 1 1 . 1 9 0 ; c o n f i r ­ ra lite r in m u n d o 686 ; in c o r d e P a tris
m a n d i 2 3 7 ; c r e d u lit a ti s u e r a e 201 ; s e m p e r sin e in itio te m p o r is ( s e c u n ­
d o c t o r i s 15. 77. 232 s u p e r io r is ; 141 dum d iu in itatem ) 1, 4, 1015. io n
e x ce lle n tis; 273 p rin cip a lis; d o m i­ ip s u m m isit D o m in u s p e r o ra p r o ­
n a to r is e x e r c it u u m 6, 5 3 2 ; e p is c o p i p hetarum ;
go6 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
- d e b u it in ca rn a ri p r o r e d e m p t io n e et - s u b ie n s m o r t e m in c r u c e t e m p o r a l i ­
s u b l e u a t i o n e h u m a n i g e n e r i s 3, 1 5 6 ; ter 2, 6, 284; su scep it ca rn em de
d em o n strau it in resu rrectio n e an i­ V irg in e 3, 11, 474; suspensus in
m a s i u s t o r u m a b in fe r n o se a b s tr a ­ cruce 2, 6, 1 2 0 5 ;
h e re et g e n u s h u m a n u m in re s ta u ra ­ - t r a d i d i t in c r u c e c o r p u s e t s a n g u i ­
tion em reducere 2, 6, 1 3 9 8 ; u t in nem suum d iscip u lis, d a t in altari
d i u i n i t a t e i t a e s t - i n u i r g i n i t a t e 2, c a r n e m s u a m et s a n g u in e m fid elib u s
194; 79 6 ;
- e f f u ls i t in h u m i l i t a t e in o p e r i b u s suis -u e n ie n s c o r p o r a lite r ex u te r o u irgi-
3 , 8, 9 5 7 ; e x i u i t i n u i r i d i t a t e i n t e g r i ­ n alis p u d i c it ia e 9 3 9 ; u e n it in a lta m
ta tis ut gram en granum fru m en ti u ir id ita te m V ir g i n i s 1, 4, 1023 ; u icit
g ig n it 2, 6, 1029 ; m ortem 3, 1, 314; u ita exsisten s,
- flos u e r u s u ir g in ita tis 5, 3 8 8 ; f o n s s e m e t ip s u m in ara c r u c is o b t u l i t 2, 6,
aquae u iu a e em undans h o m in es, 36 3 ; u i t i s u e r a 1 1 0 8 ;
t r a n s t u l i t e o s a d c a e l e s t i a , u e m e n s in - -i c a r o 2, 6, 38 7 o r t a in i n t e g r o u t e r o
m u n d u m p r o salu te e o r u m 6, 1 1 8 4 ; M a r ia e ; 436. 4 3 7 d e p a n e fru m e n ti
- h a b u it in se n u lla c o n t a g i a p e c c a t o ­ e t s a n g u i s d e u i n o u u a e c u m a q u a in
rum 1, 6, 1 7 6 ; s a n c t ific a t io n e it e r a t u r ; 6 2 7 in s a n c ­
-- i m i t a n d u s i n d o l o r i b u s s u i s 2 , 6 2 2 ; t ific a tio n e alta ris a s c e n d i t ; in c o r p o ­
im m o rta lis n u n c , u ltra n o n m o r itu r r e -i u e r a m e d i c i n a r u m i n a t u r 8 1 0 ;
2, 6, 7 5 6 ; incarnatus 1, 2, 7 2 6 in c o r p u s in n u tr im e n t o ca rn is et sa n ­
in te g e rrim a V irg in e ; 2, 6, 641 in g u i n i s su i in m u n d o d e f r u m e n t o et
uase V ir g in is ; 1289 sin e s ch is m a te u in o s u s te n ta tu m est 735 ; c o r p u s et
c o n t a g i o n i s ; i n d u i t 1 , 6, 175 h u m a ­ san gu is 417. 796. 797. 821. 1344;
n u m c o r p u s p r o s a l u t e h o m i n u m ; 3, p r o p t e r g l o r i a m -i fi t s a c r a m e n t u m
8, 1165 se h u m a n i t a t e in uirgin ea in altari 147 3 ; in h o n o r e m -i l o c u s
carne su b iu d a ico p o p u l o ; in effa b i­ co n secratu s 1, 2, 531; in c arn a tio
lis D e i P a t r i s , s o l i u s t i t i a e 1 , 3, 1 3 9 ; 7 9 2 ; 5, 1 1 3 ; m a r t v r i u m 3, 8, 11 o 1 ;
in te g e r to tu s , in u isib ilis s e c u n d u m i n m o r t e -i s e p e l i u n t u r p e c c a t a 2, 6,
d iu in itatem , secundum h u m an ita­ 24 03 ; p e r m ortem -i erep tu s est
t e m u is ib ilis in s a e c u lo m a n e n s 2, 6, h o m o 1 , 3, 1 2 0 ; ( m y s t e r i a ) 2, 6, 678.
663 ; 6 9 1; p assio n em et m o rte m ac sep u l­
- m i s s u s 1 , 2, 7 1 7 a m i t i s s i m o P a t r e tu ram in corpore suo p ortat (hic
m ori p ro p o p u lo ; 2, 5, 5 00 a P a t r e in o r d o m o n a c h o r u m ) 3, 3 8 8 ; p a s s i o ­
m undum ; n e s 6 , 3 46 ; s u b p r o t e c t i o n e -i e c c l e ­
n a t u s 1 , 3, 1 6 8 e x V i r g i n e e t i t a a d sia 1, 3, 252; record a tio -i super
p au p ertatem h o m in u m in c lin a tu s ; o b la tio n e m altaris 2, 6, 1334; san­
38 6 u i r g i n a l i p a r t u s i n e p e c c a t o ; 2, g u is 943. 120; ; secreta m y stica a p e r­
6, 1103 m ira b ilite r d e V ir g i n e , c a ­ ta a n t iq u is p r a e c o n i b u s 3, 4, 380;
r e n s c o n t a g i o n e p e c c a t o r u m ; 3 , 2, - - o a d i u n c t a e c c l e s i a 2 , 6 , 28 0 ; f i d e l i ­
4 70 e x V i r g i n e d e m o n s t r a u i t iusti- te r c o n iu n c t a 296 ; in c r u c e assisten s
t ia m m u n d o ; n o u i t in se i n t e g r i t a ­ 1 377;
t e m u i r g i n e i p a r t u s 1 , 2 , 53 3 ; - - u m c o n s titu it P a te r in in te g e r r im a
- P atris 1, 4, 4 1 1 sum ens de V irg in e V i r g i n e in ca rn a ri 1, 2, 7 2 6 ; e d i d i t
carn em , s a n g u in e m s u u m in c a n d o ­ m u n d o V i r g o 601 ; h a b u i t in d e s p e c ­
re fidei p r o salu te h o m i n u m fu n d e r e tu synagoga 5, 87; im ita m in i in
p r o p e r a u i t ; 3, 7, 199 a p u d P a tr e m d o lo rib u s eius 2, 6 2 2 ; m isit D e u s
est, s c t l. lapis a n g u la ris, de ign eo in carn a n d u m p ro p te r h o m in is a m o ­
Sp iritu co n c e p tu s et ex V ir g in e n a ­ rem 3, 8, 9 7 0 ; m i t t e r e u o l u i t P a t e r in
tu s hom o; cum P atre et S p iritu m anu fo rtissim a 2, 703 ; o s t e n d it
san cto u n u s D e u s exsistens d o m in a ­ S p i r i t u s s. i n s p e c i e c o l u m b a e 2 , 3,
t u r o m n i s a e c u l o 2, 4 7 1 ; p e t r a f i r ­ ; 66; tu lit ca ritas in sin u P a tris in
m i s s i m a 1 , 3, 6 0 ; c a e lo e t e u m p o s u i t in u t e r u m M a ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 9°7

t r i s i n t e r r a i , 2 , 828 ; p e r - u m s u u m h o m in is , u id el. d e s id e r iu m fru c tu s,

P a te r m o r t e m uiriliter o cc id it, in fe r­ co n cu p iscen tia d efectu s 3, 5, 2 4 2 ;
num f r e g it a tq u e in n o u is s i m o d ie u o ca tio n e una u o catu r hom o ad
orbem in m elio rem n o u ita tem u itam , altera ad m o r t e m 13 . 240.
c o n u e r t e t 2, 6 , 3 3 0 ; Vociferatio: m a x i m a 3, 1 3 , 619.
- e x -o, u e ra u ite, p a lm ite s e x e u n te s 2, Volatile: i n a e r e u o l a t 2, 5, 1 7 2 8 ; -ia
6, 1 1 0 9 ; in - o 1069 lib e ra ti a b o p ­ in c a e lo 1, 147; casta 5, 1 1 6 7 ; -ia
p ression e m o rtis; 1127 excellen tia h a b e t a e r 1 , 1 2 9 ; d e -i s i m i l i t u d o 6,
in d e ficie n tis m ag n itu d in is; 2014 33. 6 6 6 .
s u rg u n t sacerd o tes u sq u e ad no u is- V olubilitas: clem en tiae d iu in a e 3,
s i m u m d i e m ; 3 , 8, 6 1 7 u i r t u t e s q u a s i 1 0 , 6 7 2 ; - t e s i s t a e ( i n p r o s p e r i t a t e , in
p e r h u m n ita te m eiu s d e s c e n d u n t, et c a l u m n i a ) 2 , 2, 2 2 9 .
q u a s i p e r d iu in it a t e m ip s iu s s u r s u m Volucer: acer p u trid u m cad au er ra­
t e n d u n t ; 662 u irtu te s a p e rte m a n i ­ p ien s c o n s tr in g it et ad n ih ilu m d e ­
festatae sunt. d u cit (c o m p a ra tio ad lib id in em ) 3,8,
Vnitas: diuin itatis 2, 2, 55 i n t r i b u s 114 9 ; -um caro 2, 6 , 2351 ; u o lu c re m
p e r s o n i s i n s e p a r a b i l i s u i g e n s ; 108. ala s u r s u m in a e r e m to llit q u o c u m ­
152. 1 5 ; . 1 8 8 ; 3, 6 , 9 4 8 ; 7 , 3 9 9 ; 8, q u e illi p l a c u e r i t 7 , 2 2 1 .
323 ; e s s e n t i a e 2, 2 , 1 0 . 183 ; f i d e i 1 , Volum en: -in a ca th o lica u eteris et
3, 2 5 8 ; 3, 6, 4 1 . 354. 538; in d iu isa n o u i testam en ti Prot. 3 3 ; fo rtissim a
tr iu m p e r s o n a r u m 7, 4 0 5 .4 2 2 ; in te l­ ( d o c t o r u m ) 3, 1 1 , 383 ; 384 e n u c l e a ­
l e g e n d a in T r i n i t a t e 1 , 4 , 1003 ; iu d i- ta m u lto stu d io ; 385 d ifflu u n t in
cii iu d i c i o r u m D e i 3, 7, 4 8 8 ; n a t o ­ tu rp i ta e d io ; - u m e x p o s itio Prot. 31.
r u m 1 , 2, 3 0 4 ; p e r s o n a r u m t r i u m e t 33; in -in ib u s h acten u s la tu e ru n t
d iffe re n tia 3, 7 , 20 . 3 8 2 ; r e c t i s s i m a n o u a s e c r e ta et m u lt a m y s t ic a 3, 1 1 ,
4 8 8 ; su b stan tiae 38 ;. 391; sum m a 389.
54; superna 2, 2, 1 6 6 ; in T rin ita te Voluntas: t, 4, 28. 6 4 2 ; a c q u i e s c e n s
est e t T r i n i t a s in u n it a te 1 , 4, 1003 ; a d m o n itio n i gratiae D e i 3, 8, 2 4 1 ;
3, 8, 9 4 0 ; u e r a 2, 3, 325 ; u n a d i u i n i ­ a ed ifica n s 2, 5, i 4 8 6 ; a m b o r u m , m a ­
tatis (tres p e r s o n a e s u n t) 3, 7, 401 ; riti e t u x o r i s 4 5 . 806. 8 1 2 ; in a n i m a
- -tis s u m m a e T r i n i t a s 5 4 ; quasi flo res in arbore 1, 4, 765 ;
- i n - t e d i u i n i t a t i s 2, 2, 1 0 8 t r e s p e r s o ­ (anim ae) co n stru e n s 2, 5, 1 4 8 0 ; a r ­
n ae in d iu is ib ilite r u ig e n t e s ; 1 ; 2 tres d e n s 3, 4 5 6 ; ; , 8 4 4 ;
personae in telleg en d a e su n t; 15 5 — b o n a 381 ( u i r g i n u m ) e r u m p i t in l a u ­
T rinitas co n sid era n d a e st; 188 h a e d em creatoris; 3, 6 , 8 4 8 ; 8, 98 3 e t
t r e s p e r s o n a e i n s e p a r a b i l e s s u n t ; 3, p raecip u a quasi a u r u m ; bo n itatis
6, 948 T rin itas g lo rio sissim e re­ P a t r i s 6 , 8 48 q u a e F i l i u s e s t ; 8, 5 88 ;
gnans ; q u a s i b r a c h i u m d e x t r u m ( a n i m a e ) 1,
- in -te 1, 4, 996 T r i n i t a t e m s c i r e n o n 4, 6 5 6 ;
u o lu n t; 2, 2, 166 su p e r n a est s u p e r­ - c a l e f a c i e n s o p u s 6 4 3 ; c a r n i s 2, 12 ^
na T r in ita s ; 3, 7 , 403 i n d i u i s a p e r ­ illo ru m q u i D e u m n o n t i m e n t ; 2, 3,
m an en s u n a et in te g ra a tq u e in c o m ­ 6 6 8 ; 6, 20 43 . 2 0 8 3 ; 3, 4, 465 pro­
m u ta b ilis su b sta n tia . p riae ; c o n fe ssio n is d e u o ta 2, 5,6 3 1 ;
Vocabulum : - a m i n o r a s e r u i t u t i s t e r ­ co rd is 1 1 9 8 ; creatoris 1058; d ed u ­
r e n a e 3, 6 , 5 5 8 . c e n s s i u e a d b o n u m s i u e a d m a l u m 3,
Vocatio: i u s t o r u m p e r d i u e r s a s c a l a ­ 9. 496 ;
m i t a t e s 3, 4 , 3 1 5 ; m a l i 5 , 2 3 9 ; p o p u l i — D e i fo rm a u it et co m p le u it h o m in e m
n o u i 9 , 8. 2 5 2 . 2 5 4 a d s a l u a t i o n e m 2, 3 , 4 5 7 ; d e s i d e r i o r u m 5, 1 4 8 3 ; 3, 3,
s u b le u a ta surgens; 257 m u n ita 3 99 c a r n a l i u m ; e t d i s p o s i t i o D e i 1 1 .
aduersus im m a n is s im u m hostem . 2 8 7 ; d o m i n o r u m 1 , 3, 3 5 9 ; f o r t i t u ­
260 n u lla arte e iu s p o te s t eu elli a d o to tiu s o p e r is 4, 663 ;
D e o ; salutis o m n i p o p u l o in stitu ta a — habens m agn am u im 648 ; h o m i n i s
D e o per F iliu m 2, 3, 6 7 1 ; - n e s d u a e q u id m ih i lo q u a tu r o cu lu s m eus
go8 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
acu tissim e u id et 2, 5, 1230; u elu t 292 ; o p u s 1 , 4 , 6 6 9 p e r d u r a n s u s q u e
ig n is c o q u e n s q u o d q u e o p u s quasi ad se p a ra tio n em an im ae a c o rp o re ;
in f o r n a c e 1, 4, 661 ; (in im ic o r u m 3, 3, 1 7 7 ( i n c o n t r a r i a d e l e c t a t i o n e ) ;
an im ae) 136; in u is ib ilis in h o m i n e p le n itu d o 668 ; a c p o testatis Dei
a n t e q u a m e x e a t in o p u s 3, 2, 4 7 8 ; e t pietas 2, 3, 4 6 1 ; p ro m issio 3, 11,
iu ssio D e i secreta et o c c u lta 1, 4, 7 3 4 ; p r o p r i a e s u a e o f f i c i u m 3, 2 9 6 ;
5 6 7 ; a u t m a l i t i a c o r d i s 2, 6, 1 5 5 4 ; p rosp eritas 4, 491 ; rep u gn an tis
m a x im a a c ce n s a est in f u lg o r e a u r o ­ pressura 2, 5, 1 4 2 2 ; s t u d i u m 3 , 4 5 5 ;
ra e 1 , 7 1 . 290 ; n e s c i u i t c r i m i n a 3, 1 3, t a b e r n a c u l u m 1 , 4 , 30. 6 7 4 ; 6 7 8 i. e.
1 9 9 ; o m n i s 2 , 3, 4 1 1 s e r p e n t i s a n t i ­ an im u s a u o lu n ta te a f f l a t u s ; 680.
q u i; 3, 1 1 , 7 7 1 d ia b o li c o m p le ta ab 682. 685. 6 8 6 ; u ic to r ia 22 9 ;
a n tich risto ; operatur quodque - -ti et aeq u itati m eae (D ei) n u llu s
opus, siue bonum , siue m alum sit u alet resistere 1, 4, 343; suae 2, 6,
1, 4, 658; 1 6 4 4 c o r p u s s u b i c e r e ; 3 , 3, 4 9 4 ( d i a ­
- p a r a n s in c o n s i d e r a t i o n e o p u s s u u m b o lic a turba) in terio ra an im a e attra­
u e l u t p a n e m 66 5 ; P a t r i s 3, 2, 4 7 5 i n h e n s ; u iri n o n c o n s e n tir e t (m u lie r)
s a l u a t i o n e ; 6 , 8 4 7 ; 8, 3 7 8 s e c r e t a ; 9, 2, 3* 469)
991 ; p le n is s im a 2, 6, 2073 ; ( p o l lu ­ - - te m (caritatis) n o n ta n g it s p u r c itia
t i o n i s h u m a n a e ) 7 , 523 ; p o t e s t a s , -, ( d i a b o l i ) 3 , 8, 1 2 4 ; c a r n a l e m d e s e r e ­
a r d o r , hi tr e s a p ic e s in u n o c u lm in e re n o n est fa c ile 2, 5, 1 2 3 4 ; c a r n i s
o p era tio n is 3, 7, 408 ; in p o t e s t a t e -, 591 a b i c i u n t m o n a c h i ; 6, 1 9 6 1 t u r p i ­
in u o l u n t a t e a r d o r 4 0 9 ; p r o p r i a 2, ter a m p le c te n d o s e q u it u r ;
2 2 0 s u a ; 3, 2 9 6 s u a ; 5, 5 9 2 m e a ; 6, -D e i 1, 6, 85 p erficiu n t an geli in
308 s u a p r o D e o h a b i t a ; p u r a 2, 3, d e s id e riis su is ; 91 in h o m i n i b u s a t­
710 ; rep u g n a n s d o n is Sp iritu s san c­ te n d u n t et actu s e o ru m o s te n d u n t;
ti 3, 8, 25 5 ; s u a 4 , 4 7 9 ; 9 , 3 88 ; 6 2 4 . 98 a t t e n d e n t e s a r c h a n g e l i ; 2, 5, 1 0 4 1
646 p r o D e o h a b e t u r ; su p e r n a 2, 1, non qu aeru n t, facien tes sib i leges
197 ; su scip ien s a d m o n itio n e m 3, 8, secundum cor suum ; 6, 2517
246 ; 2 4 7 e l e u a t se, d e p r i m i t a c s u p e ­ c o m p l e r e (in s u b u e n i e n d o p a u p e r i ­
rat s e n s u m ; u e n ie n s citiu s in b o n is b u s ) ; 2542 in d iu itiis et n o n c u p id i­
et p erficien s opus hoc in claritate tatem suam ; 3, 9, 712 (in o fficio
259 ; d e u ir id ita te u irilis a n im i 2, 5, ecclesia stico ab h o m in ib u s accep to )
1490 ; u iu e n s f a c it o p u s a r d o r i s 850 ; non co n sid era n t;
— -tes p r o p r i a e suae 3, 9, 594; suae - o m n e m p erficit d o m e s tic u s (c o m p a ­
p e r t i n a c i t e r a d i m p l e t a e 5, 2 7 9 ; r a t i o ) 1 0 , 2 1 6 ; P a t r i s 3 , 2, 4 8 . 68 5 ;
— -tis ab n eg atio 2, 5, 731; alteriu s 1 1 , 3 7 3 F i l i u s p e r f e c i t in m u n d o ; 2,
c a l o r 8 4 4 ; a r d e n t i s s t u d i u m 3, 4 3 6 ; 706 p erficiens V n ig en itu s; 8, 781
b o n a e 5, 1 4 1 7 c o n s e n s u s ; 3, 9, 524 F ili u s a d i m p le u i t in m a g n a p i e t a t e ;
in te lle ctu s; Prot. 75 i n t e n t i o ; 2, 5, p r o p r ia m m e a m ab scid en s ab an im a
5 59 m e r c e s ; 3, 6 , 848 p a x ; 1, 4 , 30 6 m e a 3, 3 9 2 ; s e q u i o p o r t e t q u a e s u ­
p la n it ie s ; 2, 643 s u s c e p t i o ; 2, 7 , 203 p e r h o m i n e m e s t 8, 2 4 9 ; s u a m 2, 5,
thesaurus; co llu m 3, 8, 1073; 1 2 5 6 n o n a b i c i e n t e s ; 3, 4 , 4 7 9 r e l i n ­
consensus 2, 5, 1 4 0 4 ; quunt in festin a tio n e; 9, 588 se­
-D ei 3, 2, 52 . 7 1 4 d i s t r i b u t i o ; 2, 6, quen tes; 11, 46, 531 an tich ristu s
1363 fo r t it u d o ; 68. 13 5 4 p o te s ta s et exercet p erm issio n e D e i ; tu a m se­
fo rtitu d o ; 3, 8, 1 0 4 6 i t i n e r a f o r t i s s i ­ q u e r i s 1 , 3, 57 8 ; u t - t e m t u a m f a c i a m
m a ; praecursus 3, 2, 173; 3, 132 u is 569 ;
ty p u s ; 480. 5 11 ; 4, 47. 1 3 1 . 1 3 7 5 9 , --tes suas 3, 11, 632 ut lib ere
8 1. 788 ; peragant (d icit a n tich ristu s); 191
-d esid eria 3, 5, 381; d eu o tio 2, 3, p e r fic e r e t e n t a b i t filius p e r d it io n is ;
1 3 0 7 ; g a u d i u m 3 , 8 , 8 42 ; i m p e r i u m - a d -te m o m n e m s u a m a n tiq u u s in si­
2, 3, 480; in ten tio recta 5, 246; d i a t o r s e s u b s e q u e n t e s p e r d u c e n s 2,
lib itu m 3, 3, 4 6 2 ; n e q u i t i a 2, 7 , 83. 7, 4 6 9 ; co n tr a -tem 3, 6 , 4 9 5 Dei
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 909
ca lc itra n t; 5, 173 m eam m u tab o t i o ) ; 8, 578 P a tris secretam adim -
a s p e c tu m m e u m in te r io r e m ; 4, 464 p l e u i t F i l i u s i n m u n d o ; 9, 5 4 9 d i a ­
co m p ellu n tu r a D e o ut relin q u an t b o li habebant sch ism a; 11, 3 91
in iq u ita te m ; iu x ta -tem eorum su am (h o m o ) ex lim o fo rm a s d iscer­
leuiora facien s (an tich ristu s) prae­ n it ; 510 s u a m d ia b o l u s m a t r e m an ti-
ce p ta legis 1 1 , 64 5 ; ch risti d ecip ien d o co m p o n it; 624
-p er -tem 1, 3, 157 P a tris d eb u it (h o m in u m ) eos d ecip it d ia b o lu s;
in carn a ri V n i g e n i t u s ; 2, 4 , 139 D e i 639 ip s o r u m (an tich ristu s) h o m in e s
P a t r i s u e n i t S p i r i t u s s. i n i g n e i s l i n ­ ep u la ri p e r m i t t i t ;
g u i s i n m u n d u m ; 5, 1 2 0 1 d e s i d e r a n ­ --te bono 3, 8, 4 3 6 m e c u m i n m e n t i ­
ti s a n i m a e s i g n u m re lig io n is su sci­ bus su is e p u l a n t u r ; 9, 50 1 aggre­
p ie n s ; 6, 195. 290 P atris superni d iu n tu r o p u s D e i ; D e i anim a c o n sti­
felici d esp o n satio n e associata est tuta 13, 277; p rop ria sua D eus
(ecclesia) F ili o D e i ; 6 8 7 P a tris p a s ­ creau it h o m in e m ad honorem qui
sus est V n ig e n it u s p r o re d e m p tio n e co m p letu r in u ita aeterna 7, 343 ;
h u m a n i g e n e ris 1935 D e i h aec (b o n a sua 1, 6, 63. 64 D e u s c o n d i d i t et
opera) in h o m in ib u s p raeced u n t; d isp o su it o m n e m creaturam ; 2, 5,
1 1 6 5 P a t r i s c a l c a t u r ( F i l i u s ) u e l u t in 775 su scip ien s p r o p o s itu m re lig io ­
t o r c u l a r i s u p e r a l t a r e ; 2 4 9 2 t u a m in n is; 3, 3, 7 0 5 in c lin a t se h o m o ad
p raecord iis abundare debes ; 3, 6, partem illa m quam d esid erat; tua
398 P a t r i s e t i n t a c t u S p i r i t u s s. p e r sen tien s te trahi ad p eccatu m 10,
F iliu m in stitu ta est d is p o s itio p o t e ­ D 7 ;
s t a t u m in m u n d o ; - a b s q u e -te s u a p u e r n o n e s t t r a d e n ­
secundum -tem P ro t. 13 hum anae dus in ca p tio n e m lig a tu ra e 2, 3,
c o m p o s i t i o n i s ; 20 s c i e n t i s , u i d e n t i s 1441 ; c u m -te c o r d i s uestri p arati
et d i s p o n e n t i s o m n i a ; 4 7 D e i a c c e p i e s t o t e 6, 1 9 2 1 ; d e - te u ir i a c m u li e r i s
u i s i o n e s ; 1 , 2, 3 2 0 s u a m f e c i t D e u s V i r g o o r t a e s t 1 0 4 1 ; e x - t e 1 , 3, 38 1
o m n ia ; 324 su a m q u id a m h a b e b a n t m e a in c a r n a tio F ilii m e i o s te n s a est
p lu rim a s u x o re s a n te in c a rn a tio n e m per ste lla m ; 2, 5, 4 3 8 s u a o f f e r t u r
F i l i i ; 330 h o m i n u m n on exercenda p u e lla in d e s p o n s a t i o n e F i l i o m e o ;
co n iu n c tio , sed se c u n d u m tim o re m 6, 2446 D e i p r a e s i g n a t u m (a M o y s e )
D e i; 538 s u a m d i c u n t l i c i t u m esse m u n u s uerae p ae n ite n tiae ;
lib id in e m exercere; 3, 340 ( h o m i ­ i n - t e i , 1, 1 1 4 m e a t e s t a t u r S a l o m o n
n u m ) d e m o n s tr a t (d ia b olu s) m e n d a ­ d i c e n s ; 2, 284 u n a a m b u l a b u n t m a ­
ciu m quasi u eritatem ; 52 3 m eam r i t u s e t u x o r ; 3, 1 0 8 s u a D e u s c o n d i ­
(D e i) q u a ei u iu e re c o n c e d o h o m o d it o m n ia ; 606 b o n a h o m in u m D e u s
tem p u s u itae h ab et; 6, 156 (F ilii) ab stergit p eccata m in o ra ; 4, 1011
r e g im in a h o m i n u m p r in c ip e s in s a e ­ m a ie s t a t is s u p e r n a e l o q u i t u r Isaias ;
cu lo d iriga n t; 196 D e i c h e r u b in e x ­ 3, 1 4 3 P a t r i s e x t e n d i t F i l i u s i n c a r n a ­
s p i r a n t d e s i d e r i a s u a; 2, 1, 35 9 d i a b o ­ tion em super synagogam ; 6, 122
li o p e r a p e r f i c i e n t e s ; 5, 57 5 m eam illu m in a ti s u n t e le c ti in uirtu tib u s
(D e i) a p o sto li p rae c e p ta b e n e o r d i­ (o rd in is a n g e lici); 2, 1, 216 forti
nantes ecclesia e trad id e ru n t; 932 P atris V e r b u m in s p e x it f r a g ile m m a ­
s u a m q u i s q u i s p o n i t s i b i l e g e m ; 9 59 t e r i a m h u m a n i t a t i s ; 3, 4 2 6 m e a e r a t
s u a m u a g a n t u r in m a g n a i n s t a b i l i t a ­ N o e su p e r d i lu u i u m ; 460 D e i n ota
te hac et illa e; 7, 20 . 283 suam uiri c o n c u p is c e n t ia m ; ; 3 5 m e a F i ­
d iab olu s n eq u itiam suam exercere l i u s i n t r a u i t f l u e n t e m I o r d a n e m ; 4.
non p otest; 3, 5 , 6 3 3 su am p arantes 164 m ea im p le b itu r m iracu lu m
c i b u m in u s u m s u u m ; 6 4 ; ip s o r u m q u o d p r o p e e s t ; 5, 70 . 1 0 9 6 c o r d i s
cre d u lo s bacchari in p eru ersitate sig n u m relig io n is accep tu m ; n ;
D e u s n o n p e r m i t t i t ; 6 , 23 3 F i l i i u o l o b o n a p lu s q u a m u o b is praeceptum ,
habere unam quam que o rd in a tio ­ est su p erad d en tes; 751 m ea p osit:
nem et in stitu tio n em (d icit d is c r e ­ sunt (m o n a ch i) protectores p o p u li
910 INDEX YERBORYM ET ELOCYTIONYM
m e i ; 881 m e a m a i o r o r d o c o n s t i t u ­ 8 4 0 ; l a c u s : e l e m e n t a 2, 6 , 1 6 6 . 2 3 0 5 .
tus e s t ; 6, 836 P a tris p e r d u r a n s ( F i ­ 2306; m o llitie s et u an itas 3 , 9 , 100 5;
liu s) ad p a s s i o n e m ; 9 15 a r d o r i s m e i o p u s p r a u u m 1 0 , 8 4 9 ; s e c u n d u m -e s
c la m a t D a u i d ; 1049 m e a s c r ip t u m suas fe c e r u n t h o m in e s u a n a ac falla­
e s t ; 2075 c o r d i s c a p i e n s e x e m p l u m c i a o p e r a 3, 7 , 2 8 4 .
( c o n t i n e n t i a e ) ; 2 591 m e a ca e li u l t i o ­ V o r a c i t a s : d i a b o l i 2, 7 , 4 6 4 ; i n f e r n i i ,
n e m iu d icii m e i e m ittu n t s u p e r te r­ 2, 9. 1 4 4 . 1 5 0 3 3 , 1 1 , 4 2 7 ; p o l l u e n s 2,
r a m ; 7 , 5 7 0 m e a S a l o m o n d i c i t ; 3 , 1, 7 , 2 5 7 ; r a p a c i s s i m a 3 0 4 ; r a p i n a e 3,
232 tua me fo rm a sti; 40; P a tris 11, 210.
o r t a e s u n t o m n e s c r e a t u r a e ; 2, 4 1 4 V o t u m : p a c ti sacratissim i religio n is
sua omni d iab olu s d eglu tiu it p ri­ e c c l e s i a s t i c a e 2 , 5, 4 1 7 .
m u m g e n u s h o m in u m ; 4 34 D e i sur- V o x : e x a e r e l u c i d o d ic e n s 3, 1 3 ,4 5 8 .
r e x i t f o r t i s m i l e s M o y s e s ; 3, 4 0 9 t u a 6 1 6 ; e x a l t o 2, 1, 7 4 ; 4, 140 ; 6, 788 ;
o r b i s m i r a b i l i t e r c r e a t u s e s t ; 8, 19 . (anim ae) 1, 4, 133; b en ed ictio n is
56 9 P a t r i s s u n t o m n i a o p e r a i n c a r n a ­ s u p e r i n c r e d u l o s 2 , 3, 5 2 2 ; b l a n d a
ti F ilii; 588 b o n ita tis suae P ater F ilii iu s tis 3, 12, 6 4 ;
creans o m n ia per V e r b u m ; 9, 6 1 6 - e x c a e l o 2 , 5, 1 6 2 ; 6 , 2 4 0 c l a u s o ; d e
sua u tilitatem sap ien tiae sp le n d id is ­ c a e l o P r o t . 7. 2 2 . 50. 9 7 ; 1 , 3, 10 5 ; 4,
sim a fid e deberent o rd in are; 741 3 8 8 ; 5 , 2 8 ; 6 , 5 8 3 2 , 3, 1 2 6 ; 4 , 7 0 ; 5,
D ei non est (co n trarietas reg im i­ 1 2 0 . 1 4 7 ; 6 , 1 9 8 ; 7 , 13 3 ; 3 , 4 , 9 2 ; 1 1 ,
num ) secundum lib itu m ; 10, 122 1 4 0 ; 12, 10 0 ; 13, 6 19 u o c ife r a tio n e
ca rn is tu a e o s te n d o tibi m a r t y r iu m m a x im a cla m a n s ; c h o r d a r u m et o r ­
m eum ; u , 241 P a tris fu d it F iliu s g a n i 1 3 , 5 9 1 ; c r e d e n t i u m o m n i s 2 , 3,
s a n g u in e m s u u m p r o salute m u n d i ; 236; D ei p raesid en tis 3, 8, 1077;
12, 164 P a tr is p a s s u s est F iliu s p r o d i r a ( c r i m i n u m ) 2, 6, 2 5 7 7 ; d o m in i
salu te h u m a n i g e n e r is ; p r a e c i p i e n t i s 3, 7 2 3 ;
- p r o -te b o n a s u a m e r c e d e m h o n o r i s -e x su lta tio n is 5, 385; 1, 6, 236 et
a p u d m e h a b e b i t 2, 6, 254 3 ; s a l u t i s ; 3 , 1 3 , 5 23 e t l a e t i t i a e ; e u a n ­
- s i n e - t e 2 , 5, 1 4 0 8 i p s i u s i n f a n s n o n g e l i c a 12 , 69 ; fle b ilis 5 , 6 7 8 ; f o r t i s s i ­
o f f e r e n d u s ; 6, 104 3 u ir i V i r g o ge­ m a e t a c u t i s s i m a 1 , 1 , 31 ; g e m e b u n ­
n u it F iliu m uerum D e u m et h o m i­ d a i n fi l i i s 2 , 4 , 307 ; h arm o n iae 3 ,1 3 ,
n e m ; 1500 c o g it a t io n e et o p e r e h o ­ 10 . 191 ; ex ign e 2, 1, 90; ign ea
m o n o n est. ru m in an s, praecurrens la p id e m li­
V o l u p t a s : c a r n a l i s 3, 4 , 4 8 8 ; 8, 843 m a n t e m ( I o h a n n e s B a p t . ) 3, 1 3 , 10 3 ;
p r o s t e r n e n d a ; c a r n i s 1 , 4 , 3 4 2 . 9 0 0. in c e ss a b ilis c o r d is et o ris 462 ;
96 3 ; s , 7 3 ; 2 , y, 6 0 2 ; 6 , 2 0 6 2 ; 7 , 2 1 0 . - l a e t i t i a e t o t i u s 2 , 5, 1 4 2 ; l a m e n t a b i ­
5 66 ; 3, 9 , 9 3 0 ; 1 0 , 1 0 8 . 1 1 6 ; c o r d i s lis ( I e r e m i a e ) 3 , 13, 511 ; et lin g u a
n e g l e c t a 1, 6, 1 8 7 ; fa ls a 3, 10, 1 1 6 ; o m n iu m fid eliu m 10, 7 8 0 ;
h o m in u m 4, 522; illicita 9, 513; - m a t r i s m e a e ( S i o n ) 1 , 4, 193 ; m i n a n s
m agna 2, 6, 2501; m ea 5, 1217. 3 , 5 , 6 8 . 6 8 3 . 6 9 1 ; m i t i s s i m a ( F i l i i ) 2,
1 3 2 3 ; s a e c u l i 3, 4 , 5 1 4 ; 6 , 8 5 4 ; u t - m u l t i t u d i n i s 3, 1 3 , 38.
- - t e s b l a n d a e 3 7 1 ; c a r n a l e s 8, 8 40 ; 9, 1 8 8 . 2 2 7 . 4 9 3 . 5 2 4 . 5 3 2 s o n u s ; 45 5.
797. 1003; 10, 862; in d esid eriis 549; p la n g en s m ax im i d o lo ris 13,
illicitis c a r n is 8, 393 ; p o l l u t i o n u m 1 9 3 ; p r a e c i p i e n t i s 2 , 3, 72 3
2 , 7 , 4 2 4 ; p r o p r i a e s u p e r b i c o r d i s 3, - r e s o n a n s 4 , 3 1 9 in e c c le s ia q u a s i t u b a
1 1 , 7 4 7 ; s a e c u l a r e s 2, 7 , 204 ; s a e c u li ( e s t S p i r i t u s s . ) ; 6, 3 6 6 d e s u p e r n i s
3, 6 1 8 ; s u a e 3 , 7 , 2 8 4 ; 1 0 , 8 4 9 ; s e c r e t is ; s a c e r d o t i s 6, 4 1 1 ; d e s u p e r ­
- -tis c o n s u e t u d o 9, 3 1 2 ; c o n t u m a c i a n is ca elo ru m 262; terrib ilis (F ilii)
1 1, 2 1 0 ; m o r tific a tio 2, 7, 2 2 0 ; o p ­ i n i u s t i s 3 , 1 2 , 6 6 ; t r i s t i s 2 , 3, 1 1 8 .
p r e s s io 3 , 4 , 3 2 2 ; o p u s 488 ; s tr a tu m 359 ; u o c i f e r a n s m a x i m o c l a m o r e et
2 , 5, 1 2 1 6 ; s u g g e s t i o n i 323 ; u e l o c i t a s d i c e n s 3, 12, 4 0 ; u i u e n s 1 , 4, 3 8 6 ;
3, 1 1 , 1 7 0 ; - - c e s a p e r t a e 2, 6, 2 6 1 6 ; a p o s t o l o r u m
- - tu m caecitas 10, 8 6 2 ; c e r t a m e n 8, 5, 7 2 0 ; E n o c h e t H e l i a e c e s s a u e r u n t
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 9II

3, 1 1, 736 ; h a r m o n ia e 13, 54 4 ; l u g u ­ sap ien tiae p r o fu n d is s im a e 3, 9 ,6 15 ;

b r e s 1 1 , 8 1 3 ; m i r a b i l e s 1 , 6 , 1 3 . 5 5. u itae h u iu s co m p leta 1, 3, 540;
223. 226 ( a n g e lo r u m ) ; 3, 13, 38 2; u iu en tiu m 3, 6, 2 6 6 ;
p rop h etaru m co m p letae 11, 373; - -tis b o n a e u i u e n t e s h e r b a e 2, 6, 4 7 9 ;
u iu a e 13, 508; u t u o x m u ltitu d in is efficacia 3, 6, 2 6 6 ; f r u c t u s 10, 88;

45 5 - 549 ; i n t e l l e c t u s 4 , 5 9 4 ; o m n i s r e g i m e n 6,
— -cis c la m o r 3, 3, 6 8 . 6 8 3 . 6 9 1 ; - c e ( e t 4 0 6 ; p l e n i t u d o 1 , 4 , 60 3 ; p r o s p e r i t a s
co rd e) d esid eran t 2, 7, 403 ; - c i b u s 303 ; u s u h e r b u l a e r e g i o n e s c i r c u m ­
re p e titis u o c if e r a n te s 94. 360; non dant 3, 10, 183 ;
in -ce c la m a n t e le m e n ta 3, 5 , 4 7 3 ; in — -tem n u lla m in d e co n seq u eris, q u o d
-cibus a p o s to lo ru m o rb is terraru m te iu d ic io m e o d e ce r p is 1, 4, 4 5 1 ;
com m otus est 7, 247; sin e uoce p r o f e r e n s h o r t u s 2, 7 3 ; ; a d - t e m 3,
c a d a u e r a n t i c h r i s t i 1 1 , 8 04. 2, 6 2 6 h o m i n u m e x s p i r a t i ( q u i n q u e
V rb s : 3, 9, 4 12 ; ca elestis Jeru sa lem 2, s e n s u s ) a S p i r i t u s . ; 9 , 3 6. 7 1 7 h o m i ­
4, 2 1 4 ; m a rm o re a 3, 9 , 4 03 ; n o b i l i s , num a D e o d isp o sita d ig n itas re g i­
scii, c h o r u s p r o p h e t a r u m 4 1 7 ; -bis m in is (722 r e g im in a b o n a ) ; 744 in ­
d o m i n u s 4 03 ; m u r i 4 0 6 ; m u r u s 2, 4 , s p ir a ta e d ig n it a t e s p o t e s t a t u m ; 758
39. 1 4 7 . u iu e n tiu m p rop alatae sunt d ig n ita ­
V su s : ad u su m 2, 5 ,6 3 8 e cclesia sticu s tes ; 10, 255 creata est creatura;
n o n d o r m i a t ( u i u e n s o d o r i. e. m o ­ p r o p te r -tem ecclesia e p o siti ( m a g is ­
nachus) ; 3, 6, 36 7 r e r u m t e r r e n a r u m tr i) 6, 4 7 2 ; s e c u n d u m -tem quam
co n stitu ta (cu ra saecu la ris p oten ­ D eus in h o m in e u id et, ei tem pus
tiae); 2, 3, 4 7 2 u l l u m f r u c t u o s i t a t i s u i t a e c o n c e d i t u r 1 , 3, 5 2 2 ; q u i c u m
se n o n fle ctit a r id a t e r r a ; in u s u m -te r a d ic e m o d o r i s h a b e t in te r h u iu s-
s u u m c i b u m u itae s e c u n d u m u o lu n - m o d i h o m i n e s ( m o n a c h o s ) sit n u n ­
ta te m su am p arantes 3, 5, 6 3 2 ; u s u tiu s et s ac e rd o s 2, 5, 63 5 ; i n - t e 1, 2,
peruerso uos co n tam in atis 2, 6, 748 sua ut b e n e d isce rn i p o ssit q u a m ­
2 3 1 6 ; u tilitatis -u h e r b u la e r e g io n e s que p lan tatio n em suam in horto
circu m d an t 3, 10 , 1 8 3 ; i n - i b u s s u i s s u o ; 3, 5 3 1 n u l l a p o t e r u n t p r a e t e r i r i
n ih il d e e st creaturis 2, 1, 1 3 3 . te r m in i (uitae) h o m in is .
V teru s: 2, 6, 2051; in teg er M ariae V u a : atteritu r in to rcu la ri 2, 5, 1 3 8 5 ;
V irg in is 387; M a ria e V ir g in is 3, 3, c o n c u lc a tu r p e d ib u s e t in to rc u la ri
3 4 8 ; m a t e r n u s 1, 4, 568. 5 9 0 ; 2, 6, p rem itu r 6, 1092; d issim ilis a liis
2 0 5 ; ; M a t r i s 1 , 2, 8 2 9 ; 2, 4 , 224 n o n p o m is 1098; est ten e rae m ateriae
u u ln e r a t u s n e c c o r r u p t u s se d in in t e ­ 1105 ; su d a n s d e u ite 1091 ; -ae li­
g rita tis h o n o r e p e r s e u e r a n s ; m atris q u o r 4 5 2 ; u in u m 4 3 7 ; -am su gen t
1, 4 , 2 2. 559. 5 6 2 ; m u l i e r i s 6 1 . 68. h o m in es m agis quam com edunt
58 6; p u d icitia e u irg in a lis 2, 6, 9 3 9 ; 110 0.
V irg in is 5, 1 9 1 ; 6 , 5 9 3 . 6 2 6 ; 3, 3, V u ln u s : la te ris 2, 6, 12 0 6 V n i g e n i t i .
34 0 ; 4 , 249 ; d e - o V i r g i n i s (et ex 1 2 0 8 F i l i i ; p e c c a t i 1 , 2, 5 3 0 ;
c o r d e P a t r i s ) u e n i e n s F i l i u s 2 4 9 ; in — -a in a n im a b u s 2, 6, 2288 ; a n i m a e 1,
-o V irg in is 2, 6 , 59 3 d i u i n i t a s o s t e n ­ 4 , 109. 1 2 1 ; a p e r t a 2, 518 ( m u l i e r i s ) ;
d it m ir a b ilia ; 626 su rrex it corpus 2, 1, 391 ; 6, 359 F i l i i ; C h r i s t i 3, 2,
F ilii D e i. 36. 6 0 6 ; 13, 39 6 ; co rd is 2, 5, 1 5 9 0
V tilita s : a r b o r u m b o n a r u m 1, 2, 7 4 5 ; g r a u a t i ; 6, 2360 h u m illim a d e te c tio ­
c o m p a ssio n is m aio r q u a m m u lta p e ­ ne d em on strata; denudata 2399;
cu nia 2, 6, 24 9 6 ; d i g n i t a t i s p o t e s t a ­ d ira 1, 4, 2 5 6 ; d iu e rs a 2, 6, 2 1 8 7 ; et
tis 3, 9, 668 ; e c c le s ia e 2, 5, 2 9 . 6 2 9 ; d o lo r co rd is 3, 10, 136; dura et
3, 6, 4 7 2 ; f r u c t u u m b o n o r u m 2, 6, a m a r a 1 3 , 405 ;
463 ; h e r b a r u m 2, 6 , 4 8 3 ; h o m i n i s 1, - F i l i i in c r u c e 1, 3 0 9 ; f a lla c ia ( a n t i ­
3, 30. 50 0 e t s a l u s ; 2, 6 , 764; m erce­ ch risti) 11, 680; g ra u ia 1, 4, 9 7 7 ;
dis 2057; officii (p ig m e n ta r io r u m ) le n ie n d a ad san itatem 9 7 4 ; m a n u u m
5, 1 1 6 5 ; o p e r u m h o m i n i s 1, 3, 5 3 7 ; (F ilii) 3, 2, 6 1 4 ; m a r t y r u m 1 3 , 1 3 4 ;
912 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM
(m e d ici m agn i) 405 ; o m n ia m ea V u lp is : - e s a s t u t a e scii, a p o s t o l i 3,11,
(an im ae) 1, 4, 140; qu in q u e 1, 6, 833.
1 0 8 . 1 8 4 ; 3, 1 , 30 6 F i l i i ; 2 , 36. 60 6 V ultus: d u lce d in is 3, 8, 1134; F ilii
C h risti. 6 12 Filii d if f u s a ; a p p a re n tis in n u b e id e m ac in m u n ­
-p ecca to ris 3, 8, 335 ; p e c c a t o r u m 2, d o 1 2 , 3 5 ; h o m i n i s 5, 143 ; u i r i l i s e t
6, 1895 (d e te r g e n d a p e r p aen iten - n o b ilis Filii 10 , 6 7 . 5 6 0 ; - u s h o m i ­
t i a m ) ; 2399. 2409. 2 4 2 0 ; 7, 483 ; 3, num apparent in facie b u s an gelo ­
6 , 13 2 ; 8, 30 0 t a c t a c a l o r e e x s p i r a t i o ­ r u m q u a s i i n a q u a p u r a 1 , 6 , 2 2 . 82.
nis S p iritu s san cti. 304 o r i u n t u r in V u lu a : ( u a s i s u n i u s ) c o n u e r s a a d c a e ­
d o lo re ; 856; p e d u m 3, 2, 6 1 5 ; p e r ­ l u m 3, 7 , 1 8 2 ; - a e ( p a r t u r i e n t i s )
u n gen d a o leo 1,4 , 1 1 1 ; san gu inea a p e r t i o 2, 1 , 343 ; q u a s i i n -a h o m o
2, 3, 1 9 2 ; s u g g e s t i o n i s d i a b o l i m a c e ­ a d c a e le s t e m p a t r ia m se c o n u e r t e n s
r a n t e t c o n f u n d u n t 4 , 2 2 6 ; u e s t r a 6,
3 ’ 7 ’ 2 5 3 '.
495 ; u lc e r a t a , c i r c u m d a t a s o r d e u e r - Vxor: iu stitia e 2, 6, 2029; le gitim a
m iu m 3, 8, 29 5 ; 2176; n u b ilis 1, 2, 30. 4 8 7 ; recta
- - e r i s c o r r u p t i o i , 2, 5 3 2 ; p l a g a 5 36 ; (s a c e r d o tis ) id est e c cle sia , spiritali
- erum fa lla ciu m error 3, 11, 680; o fficio d esp o n sata 2, 6, 2 0 4 4 ; s p i r i ­
fo eto r 1, 4, 110. 973; (h o m in u m ) ta lis 20 41 ; u n a 2006 scii, e c c l e s i a ;
m e d i c i n a 2, 6, 495 ; l i u o r 1 , 4, 1 4 2 ; 1024 u id el. castissim a sponsa; -e s
m a c u l a 2, 6 , 2 1 8 7 ; o m n i u m m e d i c a ­ p l u r e s 1 , 2, 2 1 . 3 2 2 ; p l u r i m a e 3 2 4 ;
m e n tu m : e x a lta tio cru cis 3, 6, 7 4 4 ; - is u n i u s u i r ( e p i s c o p u s ) 2, 6 , 20 0 0 .
rem ed iu m 2, 6, 2 4 2 0 ; r e m i s s o r F i ­ 2006; -em suam (A dam ) cu lp a re
liu s D e i 7, 483 ; p o s s e t 1 , 2, 2 7 1 ; u id e : M aritu s.
- -era p assus est 3, 1 , 3 0 9 F i l i u s ; 2, 6 1 2
in c r u c e ; 13 , 405 m a g n u s m e d i c u s
p rop ter a n im a m ; sua sanare non Z
u u lt 1, 4, 9 8 6 ; tersit p e r in c a r n a tio ­
nem F ilii ( m e d ic in a m a x im a ) 3, 8, Zacharias: s e r u u s m e u s 3 , 3 , 3 3 3 ; -ae
8 3 6 ; p e r - e r a q u i n q u e F i l i i 1 , 6 , 108 u e r b a 333.
e m u n d a ti ( q u in q u e s e n s u s ) ; 184 re d ­ Zelotypia: - a e s p i r i t u s 2, 5, 1 0 6 7 .
em pti fid e le s; 3, 1, 306 sa lu i fa c ti Z elu s: a b s t r a h e n s i n i u s t i t i a m c u m
su n t ( h o m in e s ) ; p r o p te r -era C h risti r e c t i s s i m o i u d i c i o 3, 3, 1 3 2 ;
suscip ite (u irtu tes) p eccatorem 13, —D ei 131 ard et c o n tr a se p te m trio n a-

39 6; le m p a r t e m 3 1 3 0 c o g n i t u s in se u e ri-
-eribus a fflig u n tu r in te r d u m h o m i­ ta te u lt io n is s u a e ; 48. 529. 331 d e -
nes p e r in firm ita te m la b o ris u itae 1, icien s illu m q u i e c cle s ia m a b o m in a ­
4, 535’ ; a p e r t i s 2, 1, 391 F iliu m t u r et res e c c le s ia e d e s t r u i t ; 67. 659
c a e le s t i b u s c h o r i s P a t e r o s t e n d i t ; 6, e x u re n s (s u p e r b o s et in iu s t o s ) ; 129
359 em an a u it san gu is; 3, 12, 56 in f o r m a c a p it is ; 1 , 2, 87 in s u p e r n i s
a d u e n ie n s F iliu s ; c o n t a m in a u it a n i­ s p ir itib u s in c a s u d i a b o l i ; 3, 3, 2 0 6
m am (an tiq u u s serpens) 13, 368; p e r t i m e s c e n d u s ; 5, 3 2 . 4 2 4 u i c i t d i a ­
p le n i in p la g i s p e s s im is a m b u l a b a n t b o l u m in C h r i s t o , f u g a u i t in e le c tis,
1 , 2 1 3 ; a b s q u e u llo -ere p e c c a ti in te ­ c o n t e r e t in filio p e r d itio n is , tim e n t i­
g r a ( V i r g o ) 1 , 2 , 5 30 ; d e - e r e l a t e r i s bus parcens, reb elles ca stig an s; 3,
2, 6, 12 0 6 V n i g e n i t i a q u a c u m s a n ­ 4 5 0 i n u i r t u t e u i c t o r i a e ; 3, 4 4 , 3 1 0 .
g u in e em an a u it. 1208 F ilii e f f lu x it ; 522 u lciscitu r transgressam iu sti-
de -erib u s F ilii e m an a u it sanguis tiam ;
1 0 9 6 ; in -erib u s 2, 3, 192 e cclesia -D o m in i 3, 3, 146 co n fu n d en s et
perd u cta ad p e rfe ctu m ; 3, 13, 154 d ep rim en s obduratum cor u ltio n e
uestri s a n g u in is u n d a tis ; in -e rib u s s u a i n l e g e D e i ; 2 7 . 3 8 6 . 3 91 d i u d i -
q u i n q u e 2, 3 6. 6 0 6 d e l e n t u r p e c c a t a c a n s i u s t e o p e r a h o m i n u m ; 383 e x a ­
h o m in u m ; 6 12 d iffu sis ab ste rg itu r m in a tio e s t ; 443 exercens iu d ic ia
latitu d o u itio r u m h o m in u m . p ercu ssio n is s u a e ; 1 , 2, 1 1 1 exten ­
 INDEX VERBORVM ET ELOCVTIONVM 913
dens se in i g n e a n igred in e d eiecit (p asto ra lis cathedrae) grauem sen­
d ia b o lu m cu m o m n i co m ita tu s u o ; te n tia m s u s t in e b u n t ; 3, 5 , 6 7 7 is tu m
3, 5, 4 4 2 m o u e t u r i n u l t i o n e m ; 38 9 f a c t i e r u n t in p l a n c t u m m a g n u m ;
su b iectu s n u lli m ortalitati, perm a­ — a -o m e o u s q u e a d F i l i u m m e u m in
nens nudus ab omni su b iectio n is c a r n e n a t u m t e n d e n t e s in le g e m e a
d eb ilita tis; 12 6 s u r g e n s a p e r t e ; 27. e x s tite r u n t 6, 532; in -o D e i n o n
38 6 t e r r i b i l i s ; 4 0 0 t e r r i b i l i s e t m e ­ m e r e t u r s o l u i i n i q u i t a s d i a b o l i 2, 1,
tu e n d u s o m n i c r e a t u r a e ; 12 ; u in d ic- 335 ; i n - o D o m i n i 3, 5, 2 8 6 sunt
ta est in fle x ib ilis in iq u ita tis; 139. m ira b ilia et a d m ira n d a iu d ic ia D e i ;
141 u lc iscitu r p ra e u a ric a tio n e m h o ­ 691 non est clam o r m in an tis
m in u m quae fit per sp e cu la tiu a m u o cis;
scie n tiam ; - in - o m e o 2, 768 (u ir in co n u e rs a -
- iu stitia e p u r is s im a e D e i 3, 7 , 4 8 6 ; tion e p ro b atu s su scip ien s superex-
m eu s (D ei) 5, 2 9 0 a d u e r s u s d i a b o ­ ten su m sacerd o tiu m ) defen dat ec­
lu m ; 496 d eglu tien s Pharaonem ; c l e s i a m ; 3 , 1 , ; 36 i g n i s i n d i g n a t i o n i s
68 3 u lciscitu r et e x u rit om nem a ccen d itu r in d ia b o lu m ; 9, 754
in iu s t itia m ; m u ltu s (q u in q u e uirtu- (h o m o ) p eru e rsae in iq u itati h u m ili­
t u m ) 3, 1 7 2 ; n i m i u s ( u i r t u t i s u i c t o - ter n o n co n se n sit.
riae) 465 ; p e r p a e n i t e n t i a m 5, 1 5 6 ; Z i z a n i a : e i c i e n d a d e t r i t i c o 2, 6 , 2 2 9 3 .
per poenas et to rm en ta gehennae Z o n a : a u r e a ( u e l a m i n u m ) 2, 5, 1 2 8 .
157; re ctissim u s ( r e g is ) 2, 5, 4 6 8 ; 3 3 2 ; ecclesia e (su n t m o n a c h i) 6 7 8 ;
rectitu d in is (d iu in a e u irtu tis) 1 , 4, p e llicia circa lu m b o s 5 9 7 ; u n a 3 , 8,
458; 1 10 .9 8 6 d escen d en s u sq u e ad pedes,
- - i D e i 2 , 5, 1 5 4 7 c a s t i g a t i o ; 3 , 5 , 2 . ante et re tro ; 208. 1186 ru b icu n d i
115 f o r m a ; 16. 283. 3 7 4 i u d i c i a ; 130 c r o c i a n t e e t r e t r o u s q u e a d p e d e s se
u ltio ; e x te n d e n s ; 9, 128. 832 d e s c e n d e n s a
-D o m in i 406 alae tres alb ae; 693 pectore deorsum usque ad pedes
iu d icia recta; 36 0 o b sta cu lu m p r e tio sissim a ru m g e m m a r u m orna-'
i g n e u m ; 443 p e r c u s s i o ; 7, 492 p la ­ tu ;
g a ; 5, 6 9 2 p o t e s t a s f o r t i t u d i n i s ; m e i — -ae d u a e in te x ta e t u n ic a e 8 ,1 0 8 . 982 ;
ala m e d i a 4 8 7 ; ( p o t e s ta t is D e i ) u ir- ornatae au ro et g e m m is 107. 980 ;
tu s 1 1 , 7 8 7 ; -arum in m o d u m q u in q u e u arieta-
- p e r - u m m e u m 2, 6, 1 7 9 2 c o n t u m a ­ t e s a c a p i t e p e r u e n t r e m ( u e r m i s ) 2,
c ia m (in s a c r a m e n t u m altaris) u lc is ­ 7 , 6 8. 2 3 8 ; i t i n e r a d u o 3, 8, 1 1 9 0 .
cor ; 1833 decep to res et raptores
 INDEX TABVLARVM

II, 5 . X XIV
III, 12 XXXI
1 1 ,4 XXXVI

i : Protestificatio 3
2 :I,i 7
3 : I, 2 13
4 :E 3 40
5 : I, 4 61
6: I, 4 67
7:E 4 85
8 : 1,5 93
g :I,6 100
10: II, 1 110
11: II, 2 124
12: II, 3 134
i3 :H ,4 159
14: II, 5 174
15: H , 6 229
16: II, 6 273
17: II, 7 308
18: II, 7 313
19: III, 1 327
20: III, 1 341
21: III, 2 349
22: III, 3 371
23: III, 3 375
24: III, 4 39°
25: IU , 4 401
26: III, 5 410
27: III, 6 433
28: III, 7 462
29: III, 8 478
30: III, 9 516
31: III, 10 546
32: III, 11 576
33: III, 12 604
34: III, 12 612
3 5 : HI, 13 620
 CORRIGENDA
p . 4 , 32 pro: T e s t a m e n t i lege: t e s t a m e n t i ,
p. 74, 443 p r o : p a t r e m le g e : P a t r e m ,
p. 7 4 , 4 4 4 pro : p a t e r lege : P a t e r ,
p. 1 4 9 , 5 1 7 pro: P a t r i s lege: p a t r i s ,
p. 1 5 1 , 5 9 7 pro: e a m lege: e a .
p. 1 9 7 , 8 7 1 pro: v e s t i t v m lege: v e s t i v m .
p. 2 9 1 , 2 2 4 3 pro: m u l i e r e m lege: m u l i e r u m ,
p. 2 9 1 , 2 2 4 6 pro: m o d o lege: m o d u m ,
p. 3 0 4 , 2 6 8 5 pro: d i a b o l u s lege: d i a b o l u m ,
p. 4 4 6 , 4 9 8 pro: D e u s lege: D e o .
p. 4 5 5 , 8 3 0 pro: p o s s i b l e lege: p o s s i b i l e ,
p. 4 7 3 , 4 1 1 pro: h u m i d i t a t e lege: u m i d i t a t e .
p. 4 7 6 , 5 0 7 pro: e r e x i s t i , lege: e r e x i s t i ’ ,
p. 5 3 6 , 7 1 8 pro: a d lege: a .
 CONSPECTVS MATERIAE

C ON T IN VA T 10 ME DIA EV ALIS XLI I I

E inleitung...................... XI-LX
P rotestificatio............... 3-6

Pars I
Capitula primae uisionis . 7
Visio prima ................... 7-ii
Capitula secundae uisionis 12- 13
Visio secunda ............... 13- 38
Capitula tertiae uisionis . 39
Visio tertia ................... 40-59
Capitula quartae uisionis 60- 61
Visio q u a r t a ................... 61- 92
Capitula quintae uisionis 93
Visio q u i n t a ................... 93-99
Capitula sextae uisionis . 100
Visio sexta ................... 100-108
Pars II
Capitula primae uisionis . 109
Visio prima ................... 110-123
Capitula secundae uisionis 124
Visio secunda ............... 124-132
Capitula tertiae uisionis . 133- I34
Visio tertia ................... 134- 158
Capitula quartae uisionis 159
Visio q u a r t a ...................
Capitula quintae uisionis 172-174
Visio q u i n t a ................... 174-224
Capitula sextae uisionis . 225-229
Visio sexta ................... 229-306
Capitula septimae uisionis 307- 308
Visio septima ............... 308- 325

CONTINVATIO MEDI AEVALI S XLI I I A

Pars III
Capitula primae uisionis............................................. i 27
Visio prima ................................................................ 327"347
Capitula secundae u ision is......................................... 348-349
Visio secunda ............................................................ 349"37°
 CONSPECTVS MATERIAE 917
Capitula tertiae u ision is............................................. 371
Visio tertia ................................................................ 371-388
Capitula quartae uisionis ......................................... 389-390
Visio q u a r t a ................................................................ 390-407
Capitula quintae uisionis ......................................... 408-410
Visio q u i n t a ................................................................ 410-431
Capitula sextae u isio n is............................................. 432-433
Visio sexta ................................................................ 433-461
Capitula septimae u ision is......................................... 462
Visio septima ............................................................ 462-476
Capitula octauae uisionis ......................................... 477
Visio o c t a u a ................................................................ 478-514
Capitula nonae u is io n is ............................................. 515-516
Visio n o n a ................................................................... 516-544
Capitula decimae u is io n is ......................................... 545-546
Visio d e cim a ................................................................ 546-573
Capitula undecimae u is io n is ...................................... 574~575
Visio undecima............................................................ 576-603
Capitula duodecimae uisionis .................................. 604
Visio d u o d ecim a ........................................................ 604-613
Capitula tertiae decimae uisionis ............................... 614
Visio tertiae decima ................................................. 614-636

Index locorum S. Scripturae...................................... 639-652

Index auctorum ........................................................ 653-662
Initia locorum litu r g ia e ............................................. 663-665
Index uerborum et elocutionum .............................. 666-913
Index tabularum ........................................................ 914
Corrigenda ................................................................ 915

I m p r i m e p a r les U s i n e s B r e p o l s S . A . — T u r n h o u t (B elgique)
Printed in B e lg iu m
1978/0095/14
BREPOLS

TURNHOUT