Sie sind auf Seite 1von 96

TOHHEHI

Btnycx N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHH HHmOPMAHHOAOIHHECKOH H
HPHKAAHOH YmOAOIHH

TOHHEAL
Copnnx nayunmx 1pyon
(3nex1ponnan nepcnn)
Bmnycx 38

Mocxna 2011

COEPXAHHE

- Axaxa B.I. Hpoptn n nayxe: cnepxcneronax xommynnxannx n Kocmoce oxasana.
- H.H. Xonoon, H.B. Iopxuen, I.u. Canenten, C.B. Hnronuenxo, C.B. Oyx, B.B. Kactxnon.
O cnepxcneronom pacnpocrpanennn nn]opmannn n xocmnuecxom npocrpancrne.
- Hnxn]opon A.C. Tpnanexrnxy n tr, n nnort, n xpont
- Porrays F. Axcnomarnuecxax napanrma ecrecrnosnannx.
- Hapxomon A.I. Vnpannxemt xaoc.
- Hapxomon A.I. Onapyxenne H-nsnyuennx.
- Hapxomon A.I. Pacnpeenennx n nnxenne remno marepnn.
- Hapxomon A.I. O nerpnnoc]epax.
- Hapxomon A.I. Eme pas o remno marepnn.
- Hapxomon A.I. Herpnno xax nocnrent xocmosemntx cnxse. Fnnnorpa]nx

Hs apxnna xypnana "Kaneocxon HHO":

- Marnuecxoe cnono ]nsnxn. E]nmon Mnxann.
- Kocmoc n Bpemx. Hcanommnxon Banenrnn.
- Hoxopnrenn npemenn. Iypon Fopnc.
- Onacnoe nenne mtcnn. Bonoen Anexcanp.
- Tenn npocrpancrnenntx xopnopon. Bonoen Anexcanp.
- Knanronte mnpt npnspaxon. Bonoen Anexcanp.
- Cymecrnymr nn "nyun cmeprn"? Fypnemnn Mnxann.
- epennx Vmarono, anee - nese. Cnnepcxn Maxcnm.
- Fo nnno n 52 roa. Koen Anexcanp.



--------------------------------------------------------------------------------

Btnycxn copnnxa ]opmnpymrcx no mepe nocrynnennx nn]opmannn.


Anropt necyr ornercrnennocrt sa coepxanne crartn n sa cam ]axr ee nynnxannn.
Peaxnnx copnnxa ne necer ornercrnennocrn sa nosmoxnt ymep, ntsnannt nynnxanne
crartn.

Apec nx saxnox na nynnxannm: onn-ufo@yandex.ru

TOHHEHI
Btnycx N 38 (2011)
TUNNEL
B.I. Axaxa.


HPOPLB B HAYKE: CBEPXCBETOBAH KOMMYHHKAHHH B KOCMOCE OKA3AHA.
(Hpnrnamenne x urennm)

C yonontcrnnem npecrannxm crartm unenon Axaemnn nn]opmannonornuecxo n npnxnano
y]onornn (AHHVuO) H.H. Xonoona n H.B. Iopxuena n coanropcrne c nx xonneramn no Axaemnn
Tpnnnrapnsma I.u. Canententm, C.B. Hnronuenxo, C.B. Oyxom n B.B. Kactxnontm "O
cnepxcneronom pacnpocrpanennn nn]opmannn n xocmnuecxom npocrpancrne". Axryantnocrt
nponemt nx ]ynamenrantno n npnxnano nayxn, nxnmuax y]onornm, ouennna.

B crarte npnnoxrcx +xcnepnmenrantnte nornepxennx ]enomena mrnonenno cxopocrn n
Kocmoce, xnnxmmecx oexrnnno peantnocrtm, ntnonnennte cnauana H.A. Kostpentm, a sarem
nonocnnpcxo rpynno HM n HC3u CO PAH, pyxononmo M.A. Hanpenrtentm.

anee ocyxaercx nornepxennax mnorouncnenntmn +xcnepnmenrantntmn anntmn
mnxponenronnax (axcnonnax) moent A.u. Oxarpnna n B.R. Tarypa o cymecrnonannn n ]nsnuecxom
naxyyme cnepxnerxoro rasa, uacrnnt xoroporo - mnxponenront - na mnoro nopxxon nerue
+nexrpona. Fonee roro, n mnxponenronno-axcnonnom nanasone nsnyuenn c]ororpa]nponant
xocmnuecxne oexrt (n uacrnocrn, Connne) n nx ncrnnnom nonoxennn.

Crartx sanepmaercx oxasarentntm paccmorpennem nepapxnn xauecrnenno pasnnuntx yponne
marepnn. Eme .H. Tepnenxn nonaran, uro ns nynenoro naxyyma (r.e. ns "nnuero") moryr poxartcx
ancamnn uacrnn. Ho+romy anropt crartn nasnann raxym cpey "naxyymom Tepnenxoro" n
axcnomarnuecxn o axcnomarnuecxo xonnennnn cm. crartm F. Porrraysa n +rom copnnxe n xax
npnmep ee ncnontsonannx paory 3.P. Cmontxxona "Teopnx nepememennx marepnantntx ren n
npomnoe n yymee", npecrannennym crenontm oxnaom na 14- Mexynapon.y]onornuecxo
xon]epennnn "Axryantnte nponemt y]onornn n no+nepronn]opmarnxn", 24-25 oxr. 2009 r. // c.
"Tonnent" N 35 noxasann, uro ceronx n ero ocnone nexnr uernepxa uacrnn - nenronnax xnapnra
Tepnenxoro.

Hrax, ne rontxo moxno, no n nyxno axrnnno yrnepxart,uro naxonen-ro cnepmnncx onroxannt
"nponom" n "epnnncxo crene" sacroxnmnxcx xocmonornuecxnx npecrannenn, a npenaraemax
nynnxannx - +ro onn ns onamtnammnx ee rapanon.

Onaxo, conpemenno ntnonnennax na ase cncremnoro noxoa crartx ne npecrannxercx
esynpeuno, n npo]eccnonannsm penensenra npnnyxaer "ycmorpert" neocrarxn. Hsnontre.

Bnonne cornamaxct c npnneenntmn n naparpa]e 3 coopaxennxmn anropon no cnnmxam Connna,
ntnyxen nospasnrt no nynxry 8 o cosannn cncremt mrnonenno cnxsn c nnonnanerntmn
nnnnnnsannxmn. 3ect nonropxercx omnxa Pyont]a Hemexa, cosanmero n 1965 r. apennarypy
CETI (Communication with Extraterrestrial Intelligence - cnxst c nnesemntm pasymom). Orpano,uro x
cepenne 70-x roon ncnonnnrenxm nporpammt ocrano yma n onn ocosnann, uro npexe uem
ronopnrt o ycranonnennn cnxsn c nnesemntmn nnnnnnsannxmn, nx neoxonmo onapyxnrt, ro
ecrt ycranonnennm cnxsn onxen npemecrnonart noncx. Hocrenenno cnono Commnon tno
ntrecneno repmnnom Sr - noncx, n nponema npnopena npncront pen SETI.

Tenept o pyro nynnxannn copnnxa - crarte A.C. Hnxn]opona "Tpnanexrnxy... n tr, n nnort, n
xpont...". Ona nomoraer omyrnrt oxnnnenne n ]nnoco]cxom omyre (pantme tna nanexrnxa,
ceronx npnxonr rpnanexrnxa) n nponnxnyrtcx nonnmannem asnca, na xoropom nponspacraer
ynomxnyrax ntme Axaemnx Tpnnnrapnsma.

Ho +ro eme ne nce. 3naunmocrt nponemt cnepxcneronoro pacnpocrpanennx nn]opmannn oxstnaer
nac nosnaxomnrt unrarenx c paoramn A.I. Hapxomona, nyume nnsnrno xaprouxo xoroporo
xnnxercx npnneennte nnxe marepnant, nsxrte ns xnnrn A.I. Hapxomoxa "Kocmoc. 3emnx. Henonex.
Honte rpann nayxn", M.: Hayxa, 2009 r.

O anrope: Aaaaa Bnanup Ieoprnennu, axaemnx PAEH, Hpesnenr AHHVuO.


1

Xonoon H.H., Iopxuen H.B., Canenten I.u.,
Hnronuenxo C.B., Oyx C.B., Kactxnon B.B.

Coopaaennn o nosuoanoc1n cnepxcne1onon nepeaun nnqopuannn n
xocunuecxou npoc1panc1ne


1.Hpnunnno-npeuennan xonnennnn Kosmpena H.A.
uenonexa ncera npnrxrnnano neo, ocoenno nounoe ranncrnennoe, rnyoxoe, c
ecuncnenntmn snesamn. Ho neo +ro ymepmee, noromy uro mt nnnm snest ram,
re onn naxonnnct rtcxun, mnnnnont n mnnnnapt ner romy nasa. 3ro ntsnano
menenntm, no xocmnuecxnm macmraam, pacnpocrpanennem nyme or nnx
nn]opmannn o nx pacnonoxennn n rnynnax Bcenenno, onpeenxemo cxopocrtm
cnera, panno 300000 xm/cex. Hn nam, nn namnm noromxam ne npnercx ynnert nx
ncrnnnoe nonoxenne na neocnoe o rex nop, noxa yem onnpartcx na cxopocrt
cnera, xax npeentnt nocnrent nn]opmannn o Bcenenno.

B conpemenno nayxe omenpnnxro, uro ]nsnuecxne nponecct ne moryr
nporexart tcrpee cxopocrn cnera. Tem ne menee +ror nocrynar nocroxnno
nonepraercx comnennm. Tax, conercxn acrpo]nsnx Kostpen H.A. n cnoe paore
Hpnunnnax mexannxa noxasan, uro nosmoxna cnepxcneronax mrnonennax cnxst
nexoroptx xnnenn no npemennomy xanany. 3rn ntnot Kostpen nornepnn
nanmennxmn sa pxom snesntx oexron, raxnx, nanpnmep, xax M31(rymannocrt
Anpomet), mapontmn cxonnennxmn M2 n M13 n p., xoropte tnn nponeent n
1977-78 roax na 50-m pe]paxrope Kptmcxo acrpo]nsnuecxo ocepnaropnn.
Kostpen acrponomnuecxnmn meroamn onpeennn nanpannenne n cxopocrt nnxennx
+rnx snesntx oexron no neocnoy n paccunran, xya onn onxnt nepemecrnrtcx
sa npemx, noxa cner or nnx ocrnrner 3emnn. Tax, nanpnmep, cner or rymannocrn
Anpomea ner x 3emne 2 mnn. ner. Hanpannxx renecxon n pacuernte rouxn
neocnoa, Kostpen nonyuan ns nycroro npocrpancrna cnrnant o naxoxennn ram
ncxomtx snesntx oexron n nx ncrnnnom nonoxennn. 3rn nanmennx, no
mnennm Kostpena, noxasann, uro cnocrna npemenn, ecrnnrentno, nosnonxmr
ocymecrnnxrtcx mrnonenno nepeaue ]nsnuecxoro nosecrnnx xocmnuecxnx
oexron na cocroxnne nemecrna-arunxa n nexoropo npnemno cncreme. Taxo
cncremo n +xcnepnmenrax Kostpena xnnxncx mocr Vnrcrona, copannt na
pesncropax rnna OMHT-0,125 (5 xOm). Hsmenenne +nexrponpononocrn onoro ns
+rnx pesncropon napymano pannonecne mocra, xoropoe perncrpnponan rantnanomerp c
neno enennx 210
-9
A. 3ror paoun pesncrop pacnonarancx sa mentm mnpnno
0,25mm , naxonnmecx n ]oxantno nnocxocrn renecxona.
3xcnepnmenrt noxasann, uro pesncrop ]nxcnpyer ne rontxo ncrnnnoe nonoxenne
snest n momenr nanmenn, no n ee nnnmoe nonoxenne, r.e. nonoxenne n
npomnom, xora cner noxnnyn ee. 3ror pesyntrar nosnonnn saxnmunrt [1], uro
nosecrnne na npnemnnx ocymecrnnxercx no npemenn ne rontxo no rpaexropnn
npnmemero x nemy cnera, no n mrnonenno (pnc.1).

2



Pnc.1 Ipa]nxn nosecrnnx rymannocrn Anpomea no npemennomy xanany na
pesncrop mocra Vnrcrona npn pasntx nonoxennxx nenrpa ee nnnmoro nsopaxennx.
Ho ocn opnnar nsmenennx orcuera rantnanomerpa; no ocn acnncc
coornercrnymmne orcuert mnxpomerpa.

Ha pnc.1 npnneent rpa]nxn nosecrnnx rymannocrn Anpomet M31 no
npemennomy xanany na pesncrop (arunx) mocra Vnrcrona: ns npomnoro (cnena), xora
cner ornpannncx x 3emne,- n nacroxmee npemx (n nenrpe) n ns yymero (cnpana),
xora cner or 3emnn ocrnrner rymannocrn M31.


2. Mrnonennan cnepxcne1onan pernc1pannn c1onxnonennn xoue1m
myuenxep-Aenn 9 c Knn1epou.
B rasere Honocrn nayxn Cnnpn N24,25 sa 1994 onynnxonana crartx rpynnt
anropon - axaemnxa M.Hanpenrtena, crapmero nayunoro corpynnxa H.Eranono n
B.Iycena - Mnp cotrn , n xoropo npecrannent pesyntrart, nonyuennte
nonocnnpcxo rpynno mexnncrnryrcxo naoparopnn xponomerpnn n conneuno-
semno ]nsnxn HM n HC3u CO PAH npn nanmennn sa cocroxnnem nemecrna
nasemntx arunxon no npemx xpynno xaracrpo]t n Conneuno cncreme
cronxnonennn xomert Bymexep-Henn 9 c Rnnrepom. 3rn nanmennx noxasann,
uro npn momntx paspymnrentntx nponeccax axe na raxnx paccroxnnxx (onee750
mnnnnonon xnnomerpon) npaxrnuecxn mrnonenno nosnnxamr cymecrnennte
nsmenennx cocroxnnx nemecrna nasemntx cncrem, uro cnnerentcrnyer o
perncrpannn ]axra cnepxcnerono xommynnxannn.

3
Haenne na Rnnrep ]parmenron A,F,N,Q
2
,Q
1
n, nosmoxno, M xomert
Bymexep-Henn 9 n Honocnnpcxe saperncrpnponann na 43 mnn. pantme, uem
acrponomt n CBA no cnerontm cnrnanam.

Cnepxcneronax xommynnxannx no npemx xaracrpo]t na Rnnrepe npoxnnnact ne
rontxo n anomannxx cocroxnnx arunxa cnennantno npnemno cncremt
acrpo]nsnuecxoro nsmepnrentnontuncnnrentnoro xomnnexca. Vnnxantnocrt n
momnocrt annoro xocmnuecxoro cotrnx nosnonnnn ncnontsonart n xauecrne
nasemntx arunxon cnepxcnerono xommynnxannn nexoropte mnnepant.
uparmenrapnax crpyxrypa xomert nosnonnna nponecrn mnoroxparnte nanmennx
cnepxcnerono xommynnxannn: saperncrpnponano ynennuenne macct nyx pasnnuntx
mnnepanon, onepexammee, n cpenem, na 43 mnnyrt (cpenxx xnaparnunax omnxa
cocrannxer 1 mnnyry) acrponomnuecxne nanmennx cronxnonennx c Rnnrepom
yxasanntx ]parmenron xomert [2].

3. Mnxponen1onno - axcnonnan xonnennnn Oxa1pnna-Ta1ypa
Kostpen n rpynna yuentx ns Honocnnpcxa +xcnepnmenrantno nornepnnn
peantnocrt mrnonenno cnepxcnerono xommynnxannn n xocmnuecxnx macmraax
Bcenenno. Hx xonnennnx asnponanact na rom, uro mrnonennax xommynnxannx
ocymecrnnxnact no npemennomy xanany cnxsn, xoropt oocnonan Hpnunnno
mexannxo Kostpena. 3ro moxno cunrart onnm ns nosmoxntx napnanron
peannsannn npnpoo mrnonenno cnepxcnerono xommynnxannn. B npnnnnne,
nosmoxnt n pyrne napnanrt oxcnennx +roro neotunoro nx xnaccnuecxo
]nsnxn ]enomena. K nntm napnanram oxcnennxm mrnonenno cnepxcnerono
xommynnxannn moxno ornecrn mnxponenronnym (axcnonnym) xonnennnm Oxarpnna
A.u. n Tarypa B.R. Cyrt +ro xonnennnn cnonrcx x moenn cymecrnonannx n
]nsnuecxom naxyyme cnepxnerxoro rasa, uacrnnt xoroporo na mnoro nopxxon nerue
+nexrpona, no+romy nx nnauane nasnann mnxponenronamn. Ananns ornomennx macc
mnxponenronon-axcnonon x maccam +nemenrapntx uacrnn n nyxnonon npnnonr x
coornomennm m
v
=k
c
m, re k
c
=1,6510
-9
. Hs xnanrono moenn cneyer, uro cxopocrt
pacnpocrpanennx cnaoro nonx ontme cxopocrn cnera n naxyyme n cocrannxer
v
c
=c/k
c
=1,8210
19
cm/cex. B xonne 80-x roon +ry reopnm mon]nnnponan B.R.
Taryp [10], npenonoxnn na ocnonannn anannsa mnorouncnenntx +xcnepnmenrantntx
anntx cymecrnonanne necxontxnx yponne axcnonon (nepapxnx mnpon
xnanronannoro naxyyma), ornnuammnxcx xo+]]nnnenrom macmrano
nnnapnanrnocrn k
c
.i
: k
c
1
= 1,6510
-9
, k
c
2
= 4,110
-17
, k
c
3
=2,410
-27
, k
c
4
=7,410
-36
[3]
nx +rnx yponne mnxponenronon-axcnonon, xaxt ns xoroptx orpaxaer mnp
+nemenrapntx uacrnn xax t uepes ymentmnrentnoe crexno, xapaxrepnt
coornomennx: M
ax
i
=k
i
M
n
, h
cn
i
= k
i
h, C
cn
i
=C/k
i
, re Mn - macca nyxnona nnn
+nemenrapno uacrnnt, C n h - cxopocrt +nexrpomarnnrntx xnanron n naxyyme n
nocroxnnax Hnanxa, k
i
-xo+]]nnnenr macmrano nnnapnanrnocrn.
Taxnm opasom, ram, re npncyrcrnyer xaxax-nnyt +nemenrapnax uacrnna,
oxsarentno npncyrcrnymr axcnonnte nonx, orneuammne rontxo +ro uacrnne, c
xapaxrepntmn pasmepamn crpyxryp n nepnoamn xoneann.
Mnxponenronnt ras n nerpantnom n nosyxennom cocroxnnn naxonrcx n
rneptx renax, xnxocrxx n rasax, a raxxe nponnxaer no nce cpet 3emnn n
4
sanonnxer Kocmoc. O pyrnx cnocrnax mnxponenronon axcnonon moxno ysnart ns
paor Oxarpnna A.u. n B.R. Tarypa [3-10].
Oxarpnn paspaoran onontno npocrym annaparypy nx perncrpannn
mnxponenronntx nsnyuenn, cocrannxmmnx aypy uenonexa, nsnyuenn or rneptx
ren, rexnnuecxnx ycrpocrn n np. Onn moryr npnmenxrtcx nx narnocrnxn n
mennnne, n rexnnxe, ncnontsonartcx nx noncxon nonesntx ncxonaemtx, n nayuntx
nccneonannxx cnocrn nemecrna n naxyyma, pyrnx onacrxx exrentnocrn nme.
Ho camtm naxntm n xonrexcre paccmarpnnaemo remt mrnonenno nepeaun
nn]opmannn xnnxercx nosmoxnocrt ]ororpa]nponannx n mnxponenronno-axcnonnom
nanasone nsnyuenn xocmnuecxnx oexron n nx ncrnnnom nonoxennn.
Fnnxame x 3emne sneso xnnxercx Connne, o xoroporo paccroxnne or 3emnn
cocrannxer, n cpenem, 149,6 mnn. xm (147,1 - n xnnape n 152,1 n nmne). Cner or
Connna o 3emnn ner, n cpenem, 8,31 mnnyrt. 3a +ro npemx Connne nepemecrnrcx
no neocnoy onee uem na 2 rpayca, uro cocrannxer snaunrentnoe nnnmoe
paccroxnne. Hpn +rom na cnnmxax nonyuamrcx na nsopaxennx Connna: nnnmoe n
mnxponenronnoe, r.e. n ncrnnnom nonoxennn n momenr ]ororpa]nponannx.
uororpa]nponart Connne moxno xax cnennantntm ]oroannaparom,
nepeoopyonanntm nx nonyuennx cnnmxon mnxponenronntx nsnyuenn ns
]ororpa]npyemtx oexron, rax n otxnonenntmn ]oroannaparamn na uepno-enym
nnn nnernym nnenxy, a raxxe nn]pontmn xamepamn. eno n rom, uro npaxrnuecxn
nmax ]oro- n xnnonnenxa nocnpnnnmaer nect nanason nsnyuenn, xax nnnmtx,
rax n mnxponenronntx, ne nnnmtx npocrtm rnasom. Hpn npoxnnennn nnenxn
nopmantntm nyrem na nosnrnnnt cnnmox nepexoxr n nennnmte mnxponenronnte
nsopaxennx. Mnxponenronnte nsopaxennx moxno npoxnnrt nyrem
nepe]ororpa]nponannx cnnmxa no cnennantno rexnonornn. Ho nyume npnmennrt
cnennantnym rexnonornm nx npoxnnennx nerarnnno nnenxn n cpasy nonyunrt na
nosnrnnnom cnnmxe nnnmoe n mnxponenronnoe nsopaxennx. Cnnmxn nn]pontx
xamep nyxamrcx n cnennantno nporpamme nx opaorxn. Hnxe npnnoxrcx
necxontxo ynennuenntx cnnmxon nonoro Connna, cenanntx pasnnuntmn
]oroxamepamn eme npn xnsnn Oxarpnna (Pnc.2-6), a raxxe mnxponenronnte
]ororpa]nn Connna n nnanert Mepxypn n nx nnnmom nonoxennn (Pnc.7-10).

5

Pnc.2. Mnxponenronnax ]ororpa]nx nonoro Connna cpen onaxon.


Pnc.3. Mnxponenronnax ]ororpa]nx nonoro Connna

6

Pnc.4. Mnxponenronnax ]ororpa]nx nonoro Connna


Pnc.5. Mnxponenronnax ]ororpa]nx nonoro Connna

7

Pnc.6. Mnxponenronnax ]ororpa]nx nonoro Connna


Pnc.7. Mnxponenronnax ]ororpa]nx Connna n Mepxypnx 7.07.1999.

8

Pnc.8. Mnxponenronnax ]ororpa]nx Connna n Mepxypnx 5.05.2000.
9

Pnc.9. Mnxponenronnax ]ororpa]nx Connna n Mepxypnx 10.05 2000.


Pnc.10. Mnxponenronnax ]ororpa]nx Connna n Mepxypnx 8. 06.2000.

10
Ho cnnmxam Connna moxno ntcxasart nexoropte coopaxennx:

1.Hyrem perncrpannn mnxpoxponenronntx nsnyuenn pasnnuntmn
]oroxamepamn c npnmenennem pasnnuntx ]oromarepanon n pasnnuntx meronx nx
opaorxn oxastnaercx nosmoxntm nonyunrt nsopaxenne Connna n ero ncrnnnom
nonoxennn na neocnoe.
2.Hornepxaercx ntno Oxarpnna - Tarypa o rom, uro cxopocrt mnxponenronntx
(axcnonntx) nsnyuenn na necxontxo nopxxon npentmaer cxopocrt cnera n
naxyyme, n pesyntrare uero nosnnxaer mrnonennax cnepxcneronax nepeaua
nn]opmannn no mnxponenronnomy xanany.
3.Mnxponenronnte nsnyuennx nponnxamr uepes +xpant n ]oxycnpymrcx
onrnuecxo cncremo ]oroxamep. 3ro cnnxaer nx c npoxnnennem +]]exra
perncrpannn xocmnuecxnx oexron no npemennomy xanany Kostpena no
nosecrnnm nsnyuenn, xoropte raxxe nponnxamr uepes +xpan n ]oxycnpymrcx
onrnuecxo cncremo renecxona.
4.Mnxponenronnoe nsnyuenne Connna pacnpocrpanxercx ne rontxo mrnonenno, no
n no rpaexropnn npnmemero x nam cnera Connna, uro raxxe cnnxaer cnocrna
nosecrnnx mnxponenonntx (axcnonntx) nsnyuenn na ]oronnenxy c npnunnno-
npemenntm nosecrnnem xocmnuecxnx oexron no cneronomy xanany ns npomnoro
na pesncrop mocra Vnrcrona n perncrpnpymme acrpo]nsnuecxo cncreme Kostpena.
5.Mnxponenronnte nsnyuennx Connna onaamr snaunrentno +neprne, panno
npnmepno nononnne +neprnn nnnmoro Connna. Vuer +roro ]axropa npnnonr x
nosmoxnomy noccranonnennm ananca conneuntx +nexrponntx nerpnno
(anrnnerpnno). Ho nosnnxner eme ontmax nponema oxcnennx nponcxoxennx
nexepno xomnonenrt +neprnn Connna n snes, r.e. nponema nepecmorpa
cnoxnnmecx ]ynamenrantno ]nsnxn. Pemarcx nn ceuac na raxo
xapnnantnt mar xopn]en conpemenno nayxn?!
6.Ho Oxarpnny - Tarypy mnxponenront (axcnont) oxpyxamr uacrnnt, nxoxr n
cocran aromon n xpncrannon, no+romy onn moryr mrnonenno co cnepxcnerono
cxopocrtm pearnponart na nmte nsmenennx mnponenronno cpet n xocmnuecxom
npocrpancrne. Kocmnuecxax xaracrpo]a, ntsnannax cronxnonennem xomert
Bymexep-Henn 9 c Rnnrepom, onxna tna ntsnart +neprernuecxne nmnyntct
mnxponenronntx nsnyuenn, xoropte mrnonenno co cnepxcnerono cxopocrtm
noecrnonann t na mnxponenronnte crpyxrypt n arunxe npnemno cncremt
Honocnnpcxoro acrpo]nsnuecxoro nsmepnrentno-ntuncnnrentnoro xomnnexca n na
mnnepant, xoropte tnn ncnontsonant n xauecrne nasemntx arunxon
cnepxcnerono xommynnxannn. Ha nnx raxxe noecrnonann nosmymennx n no
npnunnno npemennomy xanany Kostpena. Kaxoe ns +rnx nosecrnn n
ecrnnrentnocrn npnneno x mrnonenno cnepxcnerono perncrpannn cronxnonennx
xomert Bymexep-Henn 9 c Rnnrepom? o cero npemenn raxo nonpoc xasancx
neymecrntm. Ho nocne mnxponenronntx cemox ncrnnnoro nonoxennx Connna
nocranonxa raxoro nonpoca nnonne onpanana!
7.Mnxponenronnte ]ororpa]nn snes c yuacrxamn nea onee nn]opmarnnnt, uem
rpa]nxn cocroxnnx xocmnuecxnx oexron, nonyuennte Kostpentm. Kome roro,
meronxa nsmepenn no Kostpeny rpyoemxa n npnmennma x nccneonannxm
ennnuntx xocmnuecxnx oexron, rora xax na ocnone mnxponenronnoro
11
]ororpa]nponannx Connna npecrannxercx nosmoxntm cosanne acrpo]nsnuecxo
cncremt nx nenpeptnnoro cnexennx sa Connnem n ero nnnmom n ncrnnnom
nonoxennxx. Hpn onpeenennom conepmencrnonannn meronxn mnxponenronnoro
]ororpa]nponannx snesnoro nea nosmoxno yer nonyunrt xapry nea co snesamn
n nx ncrnnnom nonoxennn.
8.Ha ocnone mrnonenno cnepxcnerono mnxponenronno xommynnxannn
npecrannxercx nosmoxntm cosanne cncremt mrnonenno cnxsn c nnonnanerntmn
nnnnnnsannxmn.
9.Ha ]ororpa]nxx Connna n Mepxypnx npocmarpnnamrcx ]parmenrt nnemne n
nnyrpenne crpyxrypt Connna n xontno cnao armoc]ept Mepxypnx.

H +ro eme ne nce. uenoneuecrno moxer nonyunrt mnoxecrno nonesno
nn]opmannn or nnepennx mnxponenronno - axcnonno xonnennnn Anaronnx
ueoponnua Oxarpnna n Banma Rptennua Tarypa.


4.Hepapxnn xauec1nenno pasnnunmx yponnen ua1epnn.
B conpemenno nayxe yrnepnnact rnnoresa, cornacno xoropo Bcenennax
opasonanact ns cnepxnnornoro cocroxnnx n pesyntrare nepnosannoro nsptna
(moent Fontmoro Bsptna). Bcenennax npoonxaer pacmnpxrtcx n ocrtnaer,
cnnerentcrnom uero xnnxercx ]on pennxronoro nsnyuennx rennontx ]oronon c
remneparypo 2,7
0
K .
B ro xe npemx, n antrepnarnnntx moenxx crannonapno Bcenenno
onycxaercx ee neunoe cymecrnonanne. Anropom ono ns raxnx rnnores xnnxercx
xon Herponnu Tepnenxn. On npenonoxnn, uro ns nynenoro naxyyma (r.e. ns
nnuero) moryr poxartcx ancamnn uacrnn c nonoxnrentno n orpnnarentno
macco [11]. Mt nasnann raxo naxyym naxyymom Tepnenxoro n noxasann, uro n
ero ocnone nexnr uernepxa uacrnn n nne nnone c +nexrpnuecxnmn n marnnrntmn
sapxamn nenronnax xnapnra Tepnenxoro (KTH) (pnc. 11).


Pnc. 11 .Moent nnpryantno nenronno xnapnrn Tepnenxoro.

12
3ect:

e
1
- uacrnnt nonoxnrentno macct c +nexrpnuecxnmn sapxamn,
xoropte Tepnenxn nastnan nosnronamn n oosnauan nnexcom (
1
), a

e
2
- uacrnnt
orpnnarentno macct c marnnrntmn sapxamn, xoropte Tepnenxn nastnan
neraronamn n oosnauan nnexcom (
2
).

Mm npenonoannn, u1o n naxyyue Tepnenxoro xnan1ym1cn ne 1ontxo
o1entnme nopnnn +neprnn n nne uac1nn, no nce npoc1panc1no naxyyua xax
1axonoe. B paore [12] n npoonxenne rnnorest B.R. Tarypa tno noxasano, uro
moxer nmert mecro onee ronxax rnnorernuecxax Hepapxnx xauecrnenno
pasnnuntx yponne cocroxnn marepnn n naxyyme (Hepapxnx). Vponnn
xnanronannx naxyyma n Hepapxnn xapaxrepnsymrcx noxantntmn snauennxmn
xoncranr n nne crenenno nocneonarentnocrn nocroxnno ronxo crpyxrypt
k
n
k 2
, re = ... 3 , 2 , 1 k (pnc.12).

= == = = == =
c
e
c
e
2
k
2
k
3 3
, (1)

g g e e
k
k
k
k
= = ,
,
(2)

k
k
2
3 3 =
,
(3)

k
k

0
=
,
k
k

0
=
,
(4)
k
k
k
k k
1
2
2
2


= = = =
0 0
1 1
-
npeentnax cxopocrt npxmonnnenoro nepememennx -xnanra,
(5)

mk B
c c c = =

ecrt npeentnax cxopocrt npamennx n uacrnne - uacrnneopasymmax
xoncranra.
(6)
















Pnc 12. Hepapxnx xauecrnenno pasnnuntx yponne marepnn n naxyyme.
Hpn = == =

x km k k k k k
c n c c , 0 m , 0 E , 0 , 0 g , 0 e : k 3 .

, E E , , g g , e e
k * 2
k
k * 2
k
k
k
k
k
= == = = == = = == = = == = 3 3
k
k km
c
c , c c


= == = = == =



, E E , , g g , e e
2 * 2
2
2 * 2
2
2
2
2
2
= == = = == = = == = = == = 3 3
2
2 m 2
c
c , c c


= == = = == =
, E E , , g g , e e
1 * 2
1
1 * 2
1
1
1
1
1
= == = = == = = == = = == = 3 3


c
c , c c
1 m 1
= == = = == =
, Eo E , o , go g , eo e
0 * 2
0
0 * 2
0
0
0
0
0
= == = = == = = == = = == = 3 3 c c , c c
0 m 0
= == = = == =


3
0
1
2
n
13

Mnoxecrnennocrt xauecrnenno pasnnuntx cocroxnn yponne marepnn n naxyyme
onxnt trt nsanmno cnxsanntmn n onycxart nepexot xnanron (uacrnn) c onoro
yponnx na pyro no onpeenenntm saxonam. Hamn paccmorpent na napnanra
oropaxennx xnanron +neprnn n uacrnn

2
mc E = = 3

(7)
c yponnx x=0 na yponnn = ... 2 , 1 , 0 k n oparno, xora nocroxnntmn xnnxmrcx
1)
const
k
= =
0

,
(8)
2)
const E E
k
= =
0
.
(9)
B nepnom napnanre oropaxennx pasmept uacrnn (xnanron) ocramrcx
nocroxnntmn, a macca n +neprnx nsmenxmrcx

k
k
k
k
m
c c
h
m
2
0
2
2
0 0
2
0

= = = 3
,
(10)

k k
k k k k
E E
2
0 0
2
0 0
= = = = 3 3 3
.
(11)
Bo nropom napnanre oropaxennx macca uacrnn n +neprnx xnanron ocramrcx
nocroxnntmn na ncex yponnxx Hepapxnn;

const m m
k
= =
0
,
(12)

const E E
k
= =
0
,
(13)
a uacrora
k
n nocroxnnax
k
3 nsmenxmrcx.
Tax xax

const E E
k k k
= = = =
0 0 0
3 3
,

ro

k
k
k
k
2
0
* 2
0 * 2
0
0
0

= = =


3
3
3
3
.
(14)

Ipa]nuecxn xauecrnennax xaprnna pacnonoxennx Hepapxnn yponne marepnn n
naxyyme n napnanrt oropaxennx xnanron (uacrnn) c yponnx k = 0 na yponnn k = 1, 2,
3, noxasant na pnc(13). .

14


Pnc.13. Ipa]nx oropaxennx uacrnn n xnanron n Hepapxnn.

B Hepapxnn ne napymaercx nsorponnocrt n onoponocrt npocrpancrna. B ne
rontxo pacmnpxercx nonxrne rouxn, xoropax npenpamaercx n marpemxy c
ecxoneuntm xonnuecrnom xauecrnenno pasnnuntx cocroxnn marepnn. B
sanncnmocrn or roro, xax paccmarpnnaercx rouxa: npn const = nnn npn
const E = ,nponcxonr xauecrnennoe nsmenenne ee xapaxrepncrnx:
npn const = nepexot or 0 = k o = k npnnoxr x crynenuaromy
nsmenennm +neprnn E
k
n macct m
k
, acconnnponanno c rouxo uacrnnt x nx
xnanronannm nponopnnonantno ( )
2
k
;
npn const E = nepexot or 0 = k o = k ntstnamr crynenuaroe
xnanronanne uacrort or
0

o
=
k

;
Orcma cneyer, uro xaxax rouxa npocrpancrna onaaer ecxoneuno-
crynenuartmn +neprernuecxnm n nonnontm nannsom.
3nemenrapnte uacrnnt e, p, n n p. naxoxrcx na ocnonnom yponne k=0
Hepapxnn. Ha yponnxx k = 1, 2 moryr cymecrnonart nx ananorn: e
k
, p
k
, n
k
n
p., nanpnmep, mnxponenront (axcnont) Oxarpnna - Tarypa [3-7] c macco

H H c
m m k m * 10 * 8 , 2
9
= =

,
(15)
re m
H
macca +nemenrapno uacrnnt,
( )
9
2
2
10 * 8 , 2

= =
c
k - xo+]]nnnenr coornercrnnx.
Oxarpnn ntcxasan coopaxenne, uro mnxponenront moryr nxonrt n cocran
aromon n nx xep, naxonrtcx noxpyr +nexrponon.

Hpn ntnoe ome ]opmynt macmranponannx yponne Hepapxnn (1) n
cncreme CIC nocroxnnax ronxo crpyxrypt onpeenxercx no ]opmyne:
15

( )
2
4
2
4
2
e
k
k
k
k
3 3 3
2
2
2 2
= = =

,
a n cncreme CH - no ]opmyne:

2
e
3
0
2
4
=
,
npn +rom cxopocrt cnera c npnnnmanact nocroxnno na ncex yponnxx k=1, 2, 3,
4
.

Paccmorpnm, nacxontxo raxoe nocrynnponanne xnnxercx oocnonanntm npn
nerpannnonnom nsrnxe na crpyxrypy ]nsnuecxoro naxyyma. Ha yponne k=0 c
npecrannxer coo +nexrponnamnuecxym xoncranry, xnnxmmymcx ]ynxnne
+nexrpnuecxo
0
n marnnrno
0
nocroxnntx naxyyma

0 0
1

= 2
.
(16)
nx roro, urot onpeennrt xnnxercx nn c nocroxnno na ncex yponnxx
Hepapxnn k=1, 2, 3, 4 , nyxno nocmorpert ocramrcx nn nocroxnntmn
0

n
0

c
nsmenennem yponne k xnanronannx naxyyma n Hepapxnn.
Ha yponne k=0 mexy +nexrpnuecxnm sapxom e n +nexrpnuecxo nocroxnno
naxyyma
0
nmeercx nsanmocnxst, ntpaxammaxcx ]opmyno

2
N c =
,
(17)
orxya

2
2

= =
N
c
,
c
N
. (18)
Hpnmem, uro raxax xe nsanmocnxst mexy +nexrpnuecxnm sapxom n
+nexrpnuecxo nocroxnno yer coxpanxrtcx nx nce nocneonarentnocrn
+nexrpnuecxnx sapxon Hepapxnn

. const N N
k
= =

(19)
Tora nx xaxoro yponnn k=1, 2, 3, 4 yem nmert +nexrpnuecxym
nocroxnnym
o5



.
k
o
k
k
k
6k
N
e
N
e

= =

(20)
Hpenonoxnm, uro mexy marnnrntm sapxom n marnnrno nocroxnno naxyyma
nmeercx ananornunax nsanmocnxst

o
M g =
(21)
16

.
M
g
;
g
M
o
o

= =
(22)
Orxya npn M=const nx xaxoro yponnx k=1, 2, 3, 4 yem nmert marnnrnym
nocroxnnym
ok



I
o
I
oI
M
g
M
g

= = =
,
(23)
Xapaxrepncrnuecxoe nonnonoe conpornnnenne naxyyma na yponne k=0 pannxercx

O
H
E
Z
o
o
n
n
c
344 = = =


(24)
Xapaxrepncrnuecxoe nonnonoe conpornnnenne naxyyma na yponnxx k=1, 2, 3, 4
yer panno

O Z Z
co
o
o
n
o
n
o
oI
oI
cI
344 = = = = =

(25)
Tax xax
co 2k
Z Z = , ro

no
no
nI
nI
H
E
H
E
=
.
(26)
Orxya cneyer, uro +xcnepnmenrantno nenosmoxno onapyxnrt pasnnune
yponne Hepapxnn no nonnontm xapaxrepncrnxam 3M nonx.
B roxe npemx +nexrponnamnuecxax nocroxnnax naxyyma c

k k
k
6 6
k
6
k
6
6k 6k
k
c c
c




= =

=
0
1 1 1
(27)
oxastnaercx nx xaxoro yponnx k=1, 2, 3, 4 noxantno nocroxnno,
ynennunnammecx c pocrom nomepa yponnx xnanronannx naxyyma o ecxoneunocrn.
nx paspemennx npornnopeunx mexy nauantntm nocrynnponannem
const c =
n
nonyuenntm
=
k
c
npenaraercx yuecrt cneymmne coopaxennx.
o nacroxmero npemenn n ]nsnxe ne tno opameno nnnmanne na ro, uro
cxopocrt c npnmenxercx noxxo: xax npeentnax cxopocrt npxmonnnenoro nnxennx
c
H
n xax npeentnax cxopocrt npamennx c
B
. Hpn npxmonnnenom nnxennn macca
uacrnnt, cornacno CTO, sanncnr or cxopocrn

(28)
n npn v c, m , no nnxora ne ocrnraer npeentnoro snauennx.
17
Hpn nnyrpennem npamarentnom nnxennn macca uacrnnt ne menxercx n ee
cxopocrt nmeer xoneunoe snauenne, pannoe
B
c c =
. B +rom cnyuae c
B
moxno
paccmarpnnart xax uacrnneopasymmym cxopocrt.
Ha yponne k=0 c
H
= c
B
, no+romy nnexct nnxennx moxno orpocnrt n cunrart
c=const nesanncnmo or nna nnxennx, uro n enaercx n conpemenno ]nsnxe.
Hpn nannunn Hepapxnn xauecrnenno pasnnuntx yponne marepnn c
n
= c
n
=
c = const yer nmert mecro rontxo nx nepexoon mexy yponnxmn k=1, 2, 4
uacrnn c xoneuno macco noxox. Ha ]oront, y xoroptx ner macct noxox, +ro
orpannuenne ne nepenocnrcx. Ho+romy cxopocrt pacnpocrpanennx 3M nonn npn k=1,
2, 3, 4 , raxxe crpemnrcx x ecxoneunocrn no ]opmyne (27).[13]. h
k
3neprnx
xnanron (]oronon) n npocrpancrne Hepapxnn k=1, 2, 3, 4 , pacnpocrpanxmmnxcx
co cxopocrtm
k
n
c
c

=
, npn e=const n
k
= /u
k
onpeenxercx no ]opmyne

k k
k
k
k
k
k
k
k k k
E
c
h
c
h
c
h h E
2
0
2 2

= = = = =

(29)
Ho+romy +neprnx - xnanra n Hepapxnn k=0, 1, 2 4 , yer xnanronartcx,
ymentmaxct no crenenn u
2k
:
k=0 78 E E
3 0
0 0
10 * 511 = =

,
k=1
78 E E 2 , 27 * 10 * 511
2 3 2
0 1
= = =

,
k=2
78 E E
3 4 3 4
0 2
10 * 45 , 1 * 10 * 511

= = =

,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cnonan 1annna pacue1nmx napaue1pon xnan1onannn naxyyua n Hepapxnn

x u
x

1/u
x

c
x
=c/u
x

(m/cex)

x
= /u
x

(m)
m
e
u
2x

(xr)
E
x
=E
0
u
2x

(+B)
0 1 1 3,0 10
8
2,426 10
-12
9,1 10
-31
5,11 10
5

1 7,297 10
-3
1,373 10
2
7,11 10
10
3,34 10
-10
4,8 10
-33
2,72 10
1

2 5,325 10
-5
1,877 10
4
5,63 10
12
4.55 10
-8
2.58 10
-39
1,45 10
-3
3 3,886 10
-7
2,57 10
6
7,71 10
14
6,23 10
-6
1.37 10
-43
7,71 10
-8
4 2,836 10
-9
3,526 10
8
1,05 10
17
8,55 10
-4
7,3 10
-48
4,1 10
-12


Bnepnte o nepapxnn xauecrnenno pasnnuntx yponne marepnn n naxyyme tno
onoxeno B.R. Tarypom n 1988 r. na xon]epennnn "Hooc]epa nacroxmee n yymee
uenoneuecrna" [10], pasnnro n onynnxonano n 1990 n ero monorpa]nn [3] n n paorax
[8-9]. Hoxoxax moent tna paspaorana n cnoe ocnone n nauane 1993 roa n PVH
na xa]epe Teopernuecxo unsnxn .Tepnenxoro no pyxonocrnom npo]eccopa
Ptaxona R.H. O Hepapxnn yponne marepnn n naxyyme 18 .05 1993 roa
oxnatnan H.H. Xonoon na 29- ]nsnuecxo cexnnn nayuno xon]epennnn
]axyntrera ]nsnxo-maremarnuecxnx n ecrecrnenntx nayx n PVH. oxna tn
onynnxonan n xonne 1993 roa MHTH BEHT [14].

18
Hepapxnx asnpyercx na nosnronno-neraronno cnmmerpnn marepnn
Tepnenxoro n na mnxponenronno (axcnonno) xonnennnn Oxarpnna - Tarypa. Hs nee
cneyer, uro nce marepnantno-+neprernuecxne npoxnnennx no Bcenenno nmemr
+nexrpomarnnrnym npnpoy, n rom uncne n mnxponenront-axcnont Oxarpnna-
Tarypa, uro cornacyercx c nsrnxamn H.Tecna, xoropt cunran, uro mnp +ro ennax
nenpeptnnax +nexrpomarnnrnax cpea.

Cpannenne Hepapxnn n mnxponenronno xonnennnn Oxarpnna-Tarypa
noxastnaer connaenne no nopxxy nennunn, a nmenno
na yponne x=2 xo+]]nnnenr xnanronannx macct u
4
= 2.8310
-9
,
n xo+]]nnnenr coornercrnnx Oxarpnna 5
c
=1.6510
-9
,
na yponne x=4 cxopocrn mnxponenronntx (axcnonntx) nsnyuenn c
4
= c/u
4
=
c3,5210
8
=1,05 10
17
m/cex, n y Oxarpnna c =c/5
e
= c/1.6510
-9
=1,81 10
17
m/cex .

3rn yponnn xnanronannx naxyyma n Hepapxnn moxno nasnart yponnxmn
Oxarpnna-Tarypa.

Ho namemy mnennm, mnxponenronnte nsnyuennx, ]nxcnpymmne na ]oronnenxe
ncrnnnoe nonoxenne Connna, coornercrnymr yponnm x=2 xnanronannx naxyyma n
Hepapxnn, re
macca mnxponenrona m
2
=m/u
4
= 2,58 10
-39
xr ,
+neprnx mnxponenrona n mnxponenronnoro ]orona


78 E E
3 4 5 4
0 2
10 * 45 , 1 * 10 * 11 , 5

= = =

,
cxopocrt mnxponenronnoro ]orona c
2
= c/u
2
=5,63 10
9
xm/cex
npemx perncrpannn mnxponenronnoro (axcnonnoro) cnrnana, r.e. perncrpannn
ncrnnnoro nonoxennx Connna

149,6 10
6
/5,63 10
9
=2,65 10
-2
cex.

Perncrpannm nonoxennx Connna c raxnm npemenem sanastnannx moxno cunrart
mrnonenno, a ]nxcnpyemoe nonoxenne Connna ncrnnntm, nocxontxy npemx
sanastnannx namnoro mentme cpene xnaparnuno norpemnocrn perncrpannn
cronxnonennx ]parmenron xomert Bymexep-Henn 9 c Rnnrepom, panno 1
mnnyre. Honaraem, uro norpemnocrt mrnonenno cnepxcnerono nepeaun
nn]opmannn o ncrnnnom nonoxennn raxnx yanenntx xocmnuecxnx oexron xax
M31 n p. morna trt eme ontme. 3ro aer ocnonannx cunrart nosmoxno
perncrpannm ncrnnnoro nonoxennx Connna n pyrnx snesntx oexron n
xocmnuecxom npocrpancrne nyrem ]ororpa]nponannx no meronxe Oxarpnna.

3axnmuenne
Ho namemy mnennm, n nacroxme paore ocrarouno yenrentno noxasano, uro
mrnonennax cnepxcneronax xommynnxannx c xocmnuecxnmn oexramn npecrannxer
oexrnnnym peantnocrt, ocrnxnmym n nacroxmee npemx c nomomtm ocrarouno
npocrtx rexnnuecxnx cpecrn. Hao rontxo ne cosanart nx ee pasnnrnx n
peannsannn ncxyccrnenntx npenxrcrnn. 3emnx npoonxaer npamartcx, xax nn
19
sanpemann o +ro epecn ronopnrt nesynrt. Kaxoe ns npnneenntx nayuntx
nanpannenn nmeer npano na xnsnt. Hpana npoter cee opory n pesyntrare
copennonannx nayuntx nanpannenn n mxon.

An1epa1ypa
1.Kostpen H.A., Haconon B.B. O nexoroptx cnocrnax npemenn, onapyxenntx
acrponomnuecxnmn nanmennxmn. B c. Hponemt nccneonannx Bcenenno, 1980,
ntn.9, c.76-84.
2.Hanpenrten M.M., Eranona H.A., Iycen B.A. Vpoxn xaracrpo]t na Rnnrepe.
Hayxa n Cnnpn N44, noxpt 1994.
3. B.R. Taryp Tant nonoro mtmnennx, M., Hporpecc, 1990
4. A.u. Oxarpnn, B.R. Taryp, Mnxponenronnax xonnennnx, Tesnct oxnaon,
"Henepnonuecxne tcrponporexammne xnnennx n oxpyxamme cpee", u.I, Tomcx,
1988, crp. 32 Knaysypa Hooc]ept, Tesnct oxnaon xon]epennnn "Hooc]epa
nacroxmee n yymee uenoneuecrna", u.I, M., 1988, crp.260
5. Oxarpnn A.u., B.R. Taryp, Mnxponenront n yymee uenoneuecrna,
Knaysypa Hooc]ept, Tesnct oxnaon xon]epennnn "Hooc]epa nacroxmee n
yymee uenoneuecrna", u.I, M., 1988, crp.260
6.Oxarpnn A.u. Mnxponenronnax xonnennnx nonoxannonnoro +]]exra.
Apryc, N1, Cnepnoncx ,1992.
7.Oxarpnn A.u. Mnxpoxnacrept n cnepxnerxne uacrnnt. AH, 1989, r.304,
N4,c.866-868.
8. B.R.Taryp. Fno+neprernxa n nporpecc, Copnnx Hooc]epa n uenonex, M.
1991 , crp. 328
9. B.R.Taryp. upaxrantnocrt n crpyxrypa saxona pasnnrnx. 3nonmnnx n
nooc]epa. Copnnx Hooc]epa n uenonex, M. 1991 , crp. 323
10. B.R. Taryp, Crpyxrypa saxona pasnnrnx, Knaysypa Hooc]ept, Tesnct
oxnaon xon]epennnn "Hooc]epa nacroxmee n yymee uenoneuecrna", u.I, M., 1988,
crp. 279
11.Tepnenxn .H. Kocmonornuecxne cnecrnnx rnnorest poxennx ns naxyyma
uacrnn nonoxnrentno n orpnnarentno macct. B c. Hponemt reopernuecxo
]nsnxn. PVH, M.,1990 , c.3-7.
12.Xonoon H H., Iopxuen H.B. Coopaxennx o npnpoe pennxronoro
nsnyuennx n naxyyme Tepnenxoro. B c. Tonnent N30 (www. tonnel.ru).
13.Xonoon H .H., Iopxuen H.B. O cnocrnax nenronno xnapnrn Tepnenxoro n
+nexrpomarnnrnom naxyyme. B c. Marepnant 13- Mexynapono xon]epennnn no
XC(ICCF13). Coun, nmnt 2007, M., 2008. B c.TonnentN32, 2008 (www.
tonnel.ru).
14. Xonoon H.H. O nepapxnn xauecrnenno pasnnuntx yponne marepnn.
Hpenpnnr MHTH BEHT N45, M, 1993, c.16.
TOHHEHI
Btnycx N 38 (2011)
TUNNEL
Hnxn]opon A.C..

TPHAAEKTHKY B BLT, B HAOTL, B KPOBL

Bcemy cnoe npemx
Pyccxoe Pano

B poocmee co ece+, :mo ecmi, yeepci,
H suaci c oyoyuu+ e oimy,
He.is ue enacmi r rouy, rar e epeci,
B uec.ixauuym npocmomy...
B. Hacmepuar

Honropmct: "Pasronop o cmtcnonom (npemernom) nopxxe n repmnnax "nanexrnxa", "rpnanexrnxa"
n npouax "-nexrnxa" ecrnnrentno naspen". Hpnuem o raxo crenenn, uro nponema paspemennx
nnemmt "nnn a, nnn ner" n ornomennn rpnanexrnxn ncraer yxe no nect pocr

Hepeunran nonym crartm o nanexrnxe C. Kocrmuenxo n crapym crartm B. Poroxnna o rponunocrn,
onynnxonannym na AT ax 2.02.2004 r. Ho npexe yanoct nocmorpert n nore H. Anexcanpona
Becrnnxa Axaemnn ne ero nsymnrentnte noopxn: "Cro crpannn o nonunocrn" n "necrn
crpannn o rponunocrn", ntcrannennte 4 ]enpanx (ro ecrt yxe nocne monx "enxrn crpannn o
rpnanexrnxe" - or 3.02.11). Onn-ro n yxpennnn menx n moe nosnnnn moxno cxasart oxonuarentno n
ecnonoporno

Kax "myrnn" B. Maxxoncxn, nepntm maremarnxom tn ne ror, xro sanncan 2 x 2 4, a xro "x nym
oxypxam npnannn eme na oxypxa" n n nrore pasoraren o uertpex oxypxon. Crpannoe eno, no y
Poroxnna n ero npenocxono noopxe paor no ncropnn pasnnrnx remt rponunocrn ner nn
ennoro ynorpenennx repmnna "rpnanexrnxa". Ho cyrn, ra xe xaprnna, uro n c oxypxamn: pesyntrar
ecrt, a reopnn ner, no xoropax noxnnnact nosxe n pyrnx crartxx: y Ceprnenxo, Tarypa, Bonrnna,
p. H crana nperenonart na ro, urot ee nmenno rax n nmenonann: "rpnanexrnxa". Onaxo, xax
ntxcnnnoct, nonocrn opaonannct anexo ne nce, a xoe-xro axe cran mopmnrt noc xax or ncxxo
nenpnnnuno "epecn"

H uro xe renept enart c nontm repmnnom, nosnnxmem na ]nnoco]cxom nonpnme? "3axptrt
Amepnxy!"? Hnn cmnpnrtcx, xax ror renepan y Canrtxona-Bepnna: "Ho, xaxercx, cne or menx yxe
ne sanncnr"?

Hnuno x npenounram nocnenn napnanr, no nnxy, uro rpnanexrnxa cmorpnr na nac co ncex yxe
cropon; n conepmenno ynepen, uro cnono +ro oemaer npnart nont nmnyntc pasnnrnm
]nnoco]cxo mtcnn, xpnsnc xoropo cran ceronx conepmenno ouennntm xnnennem, H ne rontxo
cmnpnrtcx, a n npnnxrt xax "oxn ap"

Hro nn ronopn, a +ro ]axr: nmenno nanexrnxa npnnyxaer ]nnoco]nm neuno xpyxnrt noxpyr
rnanno nponemt ]nnoco]nn - nponemt uenonexa, xaxnm-ro nenepoxrntm opasom oxox
rpertm nnocract uenonexa, nmx xoropo o cnx nop n nayxe ne onpeeneno coornercrnymmnm, nnaue
ronopx, aexnarntm nonxrnem.

3ro nmx ecrt "nnrennexr" - rpertx nnocract cymnocrn uenonexa, es onpeenennx xoropo
]nnoco]nx ncera yer ntnyxena yxnantno nynrt noxpyr nponemt uenonexa,
orpannunnmnct npecrannennxmn anrnuno ]nnoco]nn o neantnom n marepnantnom, nnaue,
yxonnom n renecnom. Cornamaxct npn +rom, uro ycnnnx pasyma art nayunte onpeenennx raxnm
crapnnntm cnonam, xax reno, yma n pasym, rmernt n opeuent na ror xe camt pesyntrar:
ecxart, "nce npnxonr na xpyrn cnox"

Bsnpax na uenonexa, xaxt nnnr, uro nepe nnm rponunoe cymecrno, uro uenonex pasymen,
renecen n yxonen, n rem ne menee nnxro ne xouer ntrn sa pamxn anrnuntx npecrannenn, uro e
"yma n pasym - ono n ro xe". Hnxro ne xouer saymartcx na rem, sauem nyxnt na cnona, ecnn
onn oosnauamr ono n ro xe?..

Hs anrnuno ]nnoco]nn npnmno npecrannenne, uro uenonex napxy c Maxpoxocmom - Bcenenno,
npecrannxer coo Mnxpoxocm, nnpammn n cex n ncm Bcenennym. H nor ]axr: nsnpax na Heo,
mt nnnm rpn naxnemnx nx cnoero cymecrnonannx xocmnuecxnx npemera - Connne, Hyny n
3emnm (na xoropo n cnnm). Ho xro nam cxaxer, uro Connny uenonex oxsan cnonm nnrennexrom,
3emne - cnoe nonornuecxo xnsntm, a Hyne - yxonno-connantntm pasnnrnem. Bet +ro Connne
aer nam nosmoxnocrt nnrennexryantno cosepnart npnpoy, xocmoc n nce, uro nponcxonr n xnsnn
pacnonoxnnmerocx na 3emne uenoneuecxoro omecrna. H ne rontxo cosepnart, no n yuacrnonart n
connantntx nponeccax, copnenrnponanntx na cnocrna Hynt, xax-ro: ycrpannart xanenapn,
ynxstnart nponsnocrnennte n npoune xnsnennte nnxnt

Ho +neprnx Connna, coennxxct uepes Cner c nepno cycrannne Kocmoca - no nasnannem "Ttma
xpomemnax", n pesyntrare, cxaxem rax, mera]nsnuecxoro nsanmoecrnnx, aer nam Hner. Cner,
Ttma n Hner - nor eme ona rponunocrt, npnnnexammax nnnmanne xpenon n ]nnoco]crnymmnx
mypenon c pennemnx npemen. Onn ns nnx - Hanen unopencxn, onaxt oraancx, uro nmenno
n mncrnxe nnere saxnmuena ncx ncenencxax mypocrt - Co]nx. pyro ns nnx - mnrpn
Beponnnxn, paccxastnaer n cnonx snamennrtx nexnnxx reonoram, uro nnecxnm cnmnonom
+ro ncenencxo mypocrn - Co]nn cran Hepnouenonex no nmenn Aam (Aam Kamon - Bnxnnenx
- n nyecxo rpancxpnnnnn), or xoroporo e n nponsomen po uenoneuecxn. Hner - nor rnannoe,
uro npncyrcrnyer n xnntx xnerxax uenoneuecxoro oprannsma. Hnuno no moe rpancxpnnnnn ncxxn
Henonex +ro n ecrt camo nonnomenne mncrnuecxoro Aama Kamona - Henonexo-Hnera. B rom, uro
oprannsm uenonexa - +ro nner, uro xaxax xnnax xnerxa, xaxax xpomocoma - +ro nner nerxo
yenrtcx, nanpannn rya cxantnent, oxynxpt mnxpocxonon nnn mynantna nasepon

H +ro npnrom, uro xaxax xnnax xnerxa nnraercx omnm nx xnnoro oprannsma "xneom",
cocroxmem onxrt xe "ns rpex". 3ro ecrt nosyx, noa n pacrnrentno-xnnornax nnma. ocrarouno
ypart ono ns rpex n rnner nenoe - nornaer xnsnt. Vxe na npnneenntx npnmepax nnno, uro
rponunocrt +ro cnoero poa 3axon

anee. Ecrt raxoe nonxrne xax "opas n noone". Kaxt ns ere ecrt opas n noone cnonx
ponrene. Fnnecxax rpannnx cnxstnaer +ror "opas n noone" uenonexa c opasom Tnopna xax
Fora-Orna ncero uenoneuecrna. H uro +ror Tnopen ntcrynaer n opase Cnxro Tponnt, nsnecrno
xax "For-Oren n For-Ctn n For-yx Cnxro" n ncnxonornuecxn o]opmnenno n "3axon Foxn", c
ercrna nocrnraemt xaxtm xpementm nepymmnm

Onaxo Hayxa ne cnemnr cornacnrtcx c nnecxnmn "ncrnnamn", a uame ncero c nopora ornepraer
nx

H xax trt n raxom cnyuae nexpementm n nenepymmnm? Orxasartcx or nonnmannx, uro xaxt ns
nnx, nacneyx "opas n noone" ponrene, roxe nounnxercx 3axony rponunocrn, no n nem
nacneyercx opas n noone orna, opas n noone marepn n, xpome roro, npncyrcrnyer
cocrnennax nnnnnyantnocrt, nmenyemax "ctnom uenoneuecxnm". Bet +ro xe ront ]axr, uro
ntne ncxxn ctn nnn out uenonexa noromy n npnoperaer Hmx, Oruecrno n uamnnnm n nacnopre,
urot trt nancera cnxsanntm c ornom n mareptm ysamn 3axona rponunocrn Poa.

Ceronx na namnx rnasax pymarcx cemtn, ena ycnen nosnnxnyrt, ocrannxx rnyoxne ymennte
pant y onnx, onnouecrno - y pyrnx n esornonmnny - y rpertnx, no net eme ecrt "orxasnnxn", c
xoroptmn omecrno yxe ne snaer, uro enart n noromy npoaer naneno n nanpano xax sanuacrn.
Hosopnemee xnnenne!..



Cmem eme pas sanepnrt: nce +ro nponcxonr naroapx romy, uro nayxa nce eme nrnopnpyer mero
rpnanexrnxn nn n nosnannn uenonexa, nn n noncenenno oprannsannn ero trnx, n xoropom ena nn
ne sarnannym pont nrpaer nocnnranne, pasnnrne n opasonanne uenonexa - xax Henonexa c ontmo
yxnt

Mt yxe npnntxnn cntmart, uro nce sanncnr or xyntrypt uenonexa, no conepmenno ne cntmnm n ne
snaem npnmepon roro, uro rpeyercx cenart, urot ntpacrnrt n nocnnrart xyntrypnoro uenonexa.
Hecmorpx axe na ro, uro raxne npnmept ecrt, no onn ne ysaxonent, nocxontxy namn mpncrt,
cxyuxonanmnct n pasnnunoro yponnx napnamenrax noome +rnx nonpocon ne xacamrcx

V ncxxoro nopmantnoro uenonexa cnono xyntrypa acconnnpyercx c ncxyccrnom n nocnnrannem, n,
pasymeercx, c ncxyccrnom nocnnrannx n opasonannx. Vxe na +rom ocnonannn nopa yuentm n
nearoram nonxrt, uro ncxxoe nocnnranne onxno naunnartcx c nocrnxennx peenxom ncxyccrna.
Ecnn tno xora-ro cxasano: "xyntrypy n xpont, n nnort, n tr", ro ceronx nao +ry ]pasy ornecrn
n x ncxyccrny. Fyxnantno, cneyer ronopnrt: "ncxyccrno - n xpont, n nnort, n tr".

Hrot eme onee ycnnnrt snauenne ncxyccrna nx nocnnrannx uenonexa, mt n ronopnm, uro uepes
asonte nnt ncxyccrna nocnnrtnaercx n pasnnnaercx nnrennexr peenxa, nnrennexr uenonexa, n,
cneonarentno, nnrennexryantnoe nocnnranne nosmoxno ncxnmunrentno uepes pannee npnomenne
uenonexa (eme peenxa) x ncxyccrny xnnonncn, ncxyccrny mystxn n ncxyccrny cnona. 3ro raxo xe
3axon rponunocrn nx nnrennexryantnoro nocnnrannx, xax n 3axon npnpot nx ]nsnuecxoro
oprannsma, rpeymmn nosyxa, not n nnmn, es nmoro ns xoroptx oprannsm rnner. Hnn raxo
xe 3axon rponunocrn, xax n 3axon npnpot nx yxonno-connantnoro opasonannx, rpeymmn
npo]eccnonantnoro, +xonomnuecxoro n nonnrnuecxoro opasonannx.

Ionopx nnaue, peut ner o conmennn 3axona rpnanexrnxn, ncxoxmero ns ]nnoco]cxoro pasnnrnx
saxonon nanexrnxn, xaxt ns xoroptx rpeyer ncnonnennx xax 3axon Hpnpot n xax 3axon
npnpot Henonexa.

Henonex rora cnnnercx c "meprno rouxn" n nayxe n camonosnannn, xora nayxa npnmer
Tpnanexrnxy xax pyxonocrno x ecrnnm. Ho npnsnannm anropa xnnrn "Hcxyccrno
nporpammnponannx" H. Fpycennona: "Cymepxn nayxn yyr npoonxartcx o rex nop, noxa xro-
nnyt ne ocnonr rponunym nornxy n ne peannsyer ee rexnnuecxn". 3roro ne cnyunnoct, n noromy
cosannte yuentm na rponuno nornxe xomntmrept no npnunne xpomo nornxn cyexron-
xoncepnaropon ne nonyunnn onxnoro npnsnannx n pacnpocrpanennx. Honecennt Poccncxo
nayxo ymep noxa ocraercx nenocnonnnmtm. H noromy ona (nayxa) nce eme npetnaer n cymepxax.
He noomct oannrt: n rom uncne n n cymepxax ]nnoco]cxoro nenexecrna

Mero rpnanexrnxn na ceronx - +ro xpanxx npocrora n nonnmannn npnpot uenonexa. Ta
npocrora, o xoropo rax npexpacno tno n cnoe npemx cxasano no+rom: "B pocrne co ncem, uro ecrt,
ynepxct // H snaxct c yymnm n try, // Hentsx ne nnacrt x xonny, xax n epect, // B necntxannym
npocrory".

"Hecntxannym npocrory" - nor uro, xax x nonaram, oemaer mero rpnanexrnxn n nonnmannn n
]opmnponannn Hnunocrn, rapmonnuno pasnnro n nnrennexryantnom n ]nsnuecxom n yxonno-
connantnom ornomennn (ronopm +ro, rpn pasa nnyrpenne nepexpecrnnmnct). Hexoropte ns
cnecnntx, ntcoxomepntx n sanocunntx yuentx n noontx cnyuaxx opamennx x npocromy n
nonxrnomy, nmxr npnmennrt repmnn "npo]anannx" n npoonxamr ycepcrnonart n cnonx nayuntx
"cnexynxnnxx", n xro or +roro ntnrptnaer? Hcrnna? Ena nn!..

Kora-ro, n anexom 1921 roy noxt nponerapnara yunn cnonx coparnnxon, uro "nx nepexoa x
nonomy omecrnennomy crpom pyxonoxmemy cnom xommynncron nexnaraer xyntrypnocrn", n
noromy rpeonan: "Kyntrypy n xpont, n nnort, n tr". Mt ronopnm ceronx, uro n tr, n xpont, n
nnort nao nnocnrt nnrennexryantnoe nocnnranne uenonexa uepes rorantnoe npnomenne ero x
xyntrype uepes nocrnxenne ncxyccrna. B npornnnom cnyuae ocraercx saxptrt nce yupexennx
xyntrypt n ncxyccrna, urot yenrtcx oxonuarentno, xax es ncxyccrna na rnasax nornner n cam
uenonex, o uem, xcrarn, n anexne 50-e rot npeynpexan HK KHCC nennxn nonnxnnx nen
"ncxyccrno - n macct", na cem n cxonuanmncx - anrop snamennro "Monoo rnapnn" nncarent A.
uaeen. Emy ne nonepnnn, n nor - oxannct, "ncuesna" crpana n conercxn uenonex

Ho mt ronopnm ceronx n o rom, uro yxe camo coo no nce menn npoptnaercx x nam: B xpont, n
nnort, n tr n n nayxy nao nnepxrt mero rpnanexrnxn, nosnonxmmn ns rponunocrn ntennrt n
xauecrne camocroxrentnoro acnexra nnrennexr n enart cranxy na nnrennexryantnoe nocnnranne
uenonexa

Hao nnonne cosnanart, o uem ner peut. O neoxonmocrn ntcrpannannx nono nearornuecxo
rexnonornn no ]opmnponannm uenonexa xax Hnunocrn, rapmonnuno pasnnro n nnrennexryantnom n
]nsnuecxom n yxonno-connantnom ornomennn. Hao nnonne cosnanart n ro, uro nonoe npemx
rpeyer nontx rexnonorn n npomtmnennocrn n nponsnocrne norpenrentcxnx ronapon, n uro
rontxo conpemennax Hnunocrt, nocnnrannax, pasnnrax n opasonannax no nontm nearornuecxnm
rexnonornxm cnocona crart aexnarno rpeonannxm npemenn

3anepmy cnom samerxy npnsnannem. "Cro crpannn o nonunocrn" n "necrn crpannn o rponunocrn"
npo]eccopa H.Anexcanpona n nor rontxo uro npounrannax cnexax crartx oxropa ]nnoco]nn H.
Ceprnenxo o rpnanexrnxe npxmo ntnoxr menx na npnsnanne neoxonmocrn ornecrnct x meroy
rpnanexrnxn rouno rax, xax xora-ro Hennn - x xyntrype. Ho mero rpnanexrnxn nnonne ocronn,
urot ero nnepxrt "n xyntrypy, n nnort, n xpont, n tr", naunnax c neyunnnm n omxontntx
opasonarentntx yupexenn (OV) n xonuax nearornuecxnmn n mpnnuecxnmn ynnnepcnreramn
n noome - Btcme mxono

Menx nnuno nmenno +ror mero ntnen na Ocnonno 3axon Henonexa, na 3axon Pasnnrnx Henonexa,
na Ocnonno 3axon Iocyapcrna. Honaram, uro +ror mero cnocoen ntnecrn na npxmo nyrt n
nosnannn uenonexa n xaxoro nearora, yunrenx, nocnnrarenx, a raxxe n nmoro ponrenx

Kax yunr u. F+xon: "Her nnuero cront rnyoxoro n cnoxnoro, uro, yyun o xonna nonxrno n cran
omensnecrntm, ne morno t trt nnymeno axe rxxenoymy".

H eme: Tmerno oxnart ontmoro npnannennx n snannxx or nneennx n npnnnnxn nonoro x
crapomy. onxno trt conepmeno ononnenne o nocnennx ocnon, ecnn mt ne xornm neuno
npamartcx n xpyre c camtm nnuroxntm nnxennem nnepe".

Hmenno mero rpnanexrnxn cnocoen conepmnrt ononnenne ]nnoco]cxo mtcnn o nocnennx
ocnon n cnacrn axe rxxenoyma. Ho +ro osnauaer, uro renept eno saxnmuaercx n rom, xax cenart
+ror mero omeocrynntm

O anrope: Hnxnqopon Ana1onnn Cepreennu (A.Marypcxn) cm.
http://www.trinitas.ru/rus/doc/avtr/01/0981-00.htm

Hcrounnx: p://.r.ru/ru/o/0016/001/00161799.


TOHHEHI
Btnycx N 38 (2011)
TUNNEL
Fopnc Porrays.


AKCHOMATHHECKAH HAPAHIMA ECTECTBO3HAHHH

Ham pasym ne ntnonr cnon saxont ns Hpnpot,
a naxnatnaer nx na Hpnpoy.
3mmanynn Kanr

Poonauantnnne ecrecrno-snannx - snannx oo ncem, uro cymecrnyer nne n nnyrpn nac - moxno
cunrart ]nsnxy/mexannxy. B antnemem or ]nsnxn ornouxonannct pyrne nayxn ecrecrnosnannx,
nxnmuax n "napnny ncex nayx" - maremarnxy. Ha pannnx +ranax cnoero cranonnennx maremarnxa
tna nayxo +mnnpnuecxo. Hpocremne apn]mernuecxne onepannn - cnoxenne n ntunranne -
onroe npemx ocranannct rontxo onemecrnnenntmn, ncnontsonanmnmn nantnt, xamemxn, nomerxn
n r.n. Hpnnnnnnantno nonoe xauecrno n pesxoe ycxopenne n cnoem pasnnrnn maremarnxa nonyunna
nocne roro xax ona crana ncnontsonart axcnomarnuecxn mero nnepnte npnmenennt 3nxnnom
npn nocrpoennn cnoe reomerpnn. Fnaroapx +romy maremarnxa nepecrana trt nayxo
+mnnpnuecxo n noxnnnact nosmoxnocrt npnmenxrt maremarnxy n pyrnx nayxax, uro n nosnonnno
xopononart maremarnxy xax "napnny" ncex pyrnx nayx.

B nocnenne rot, n axe ecxrnnernx, ne cmorpx na axrnnnoe pasnnrne rexnonorn, oxsannoe n
ocnonnom ]nsnxe, pesxo nospocna neyonnernopennocrt reopernuecxnm ecrecrnosnannem.
Hoxnnnnct axe ntcxastnannx o rom, uro mt yxe naxonmcx na nopore ouepeno penonmnnn
ecrecrnosnannx, ananornuno rem, xoropte nmenn mecro no npemena Iannnex n Htmrona, nnn n
nepno uerneprn XX nexa, xora tnn cosant reopnn ornocnrentnocrn n xnanronax mexannxa.
Hpecrannxercx, uro npnunno neyonnernopennocrn cymecrnymmnm ecrecrnosnannem xnnxercx, n
xoneunom nrore ro, uro ecrecrnosnanne (n npexe ncero ]nsnxa) n cnoem pasnnrnn ne nocneonano
sa maremarnxo - ne nocnontsonanoct axcnomarnuecxnm cnocoom nocrpoennx, a ocranoct
+mnnpnuecxnm. 3ro neoocnonanno nn uem pyrnm xpome mnoronexono nept cunrart ]nsnxy n
npnnnnne ne cnocono trt nocrpoenno crporo axcnomarnuecxn, n ornnune or +nemenrapno
reomerpnn, xnnxmmecx, xax n ]nsnxa, roxe nayxo o nenocpecrnenntx nanmennxx. Hocne 1931
roa croponnnxn raxo nept neoocnonanno crann cunrart, uro +ro cneyer ns oxasanntx Kyprom
Ieenem(1906 - 1978) nsnecrntx reopem o nenonnore. Onponeprnyrt omnounoe mnenne o
yxasannom rnannom pasnnunn maremarnxn n ]nsnxn npome ncero axcnomarnuecxnm nocrpoennem
]nsnxn, nontrxa uero n npenpnnxra nnxe. B nacroxme paore npenoxen onn ns napnanron
axcnomarnuecxoro nocrpoennx ecrecrnosnannx, npn xoropom ne ncnontsymrcx nonxrnx
"npocrpancrno" n "npemx" (raxxe xax n nonxrne "npocrpancrnenno-npemenno xonrnnyym") n
xauecrne ncxontx oexrnnntx (nesanncnmtx or cyexron) nonxrn.

Hpome ncero yxcnnrt cyrt axcnomarnuecxo napanrmt ecrecrnosnannx moxno na npnmepe ]nsnxn
xnnxmmecx nanonee pasnnro nayxo ecrecrnosnannx, n no+romy nnxe nanonee naxnte
nonoxennx axcnomarnuecxo napanrmt yyr nnnmcrpnponartcx ]nsnxo. Fonee roro, cama
npanomepnocrt cymecrnonannx axcnomarnuecxo napanrmt ecrecrnosnannx no mnorom
noxpennena nosmoxnocrtm axcnomarnuecxoro nocrpoennx ]nsnxn, cunrammecx ontmnncrnom
o cnx nop cyryo +mnnpnuecxo nayxo n ne cnocono trt nocrpoenno nonnocrtm
axcnomarnuecxn. Ho ]nsnxo nnxe nonnmaercx nayxa, nsyuammax ]nsnuecxne oexrt, nx
nastnamr eme marepnantnte oexrt nnn marepnantnte rena, n ornnune or pyrnx nayx
ecrecrnosnannx, nanpnmep, maremarnxn, xnmnn, nonornn, connonornn n r.n., nsyuammnx cnon
coornercrnymmne oexrt, onpeenennx xoroptm onxnt trt ]opmannsonant npn nocrpoennn
coornercrnymmnx nayx. Mnorne nonoxennx npenaraemoro napnanra axcnomarnuecxoro nocrpoennx
]nsnxn panee onynnxonant n Hnrepner n rpannnonntm cnocoom na ymaxntx nocnrenxx (cm.
p://.rou.ro.ru/), no nx yocrna urennx anno paort nexoropte ns +rnx nonoxenn
nnxe nonropent.

Moxno cunrart omenpnsnanntm, uro nce ]nsnuecxne oexrt n nmte nsmenennx nx
crpyxrypnponant cornacno coornercrnymmnm saxonam. 3rn saxont nastnamr ]ynamenrantntmn
ncxox ns roro, uro onn nexar n ocnone nosmoxnocrn nocnpnxrnx n ocmtcnnnannx oexron, n +ro
nosnonxer naexrtcx na ro, uro cama +ra crpyxrypnponannocrt - ]ynamenrantnte saxont
ecrecrnosnannx - moxer trt nosnana n oemax, neoxonmtx nx antnemero cocymecrnonannx
cyexron n oexron n, cneonarentno, nce Hpnpot n nenom. Hocne onynnxonannx Htmronom
cnoe mexannxn (ntne nastnaemo xnaccnuecxo) +rn saxont crann nastnart saxonamn
]ynamenrantntx nsanmoecrnn. Taxoe nasnanne oycnonneno rem, uro Htmron (xnnxnmncx,
xax nsnecrno, npnnepxennem oxecrnennoro nauana) npenoxnn cunrart, uro nmte na
]nsnuecxnx oexra onxnt xaxnm-ro opasom nnnxrt pyr na pyra - oxastnart onpeenennte rax
nastnaemte ecrnnx. Inoceonornx n mexannsmt peannsannn +rnx nnnxnn tnn nx Htmrona n
ocramrcx o cnx nop nenosnanntmn, xax n nce cnxsannoe c pennrne. Hpoxnnennem nnnxnn
oexron pyr na pyra - nsanmoecrnn - onxnt trt onpeenennte nsmenennx nonoxenn +rnx
oexron n rax nastnaemom "ynnnepcantnom aconmrnom npocrpancrne", ne nmemmem nn nauana n
nn xonna, n ncera n ncmy onnaxonom n aconmrno nenonnxnom. A raxxe, nsmenennx n
"aconmrnom, ncrnnnom maremarnuecxom npemenn camo no cee n no cnoe cymnocrn,
esornocnrentno x uemy-nno nnemnemy, nporexammemy pannomepno n nnaue nastnaemomy
nnrentnocrtm", cm. 1|.

Iepmanom Mnnxoncxnm (1864-1909) tno npenoxeno n mnpoxo noepxano 3nmrenom n
pyrnmn, oennnrt nonxrnx "npocrpancrno" n "nnrentnocrt" n ncnontsonart ennoe nonxrne -
"npocrpancrnenno-npemenno xonrnnyym". Vunrtnax ceptesnym xpnrnxy, cnxsannym c rem, uro
nonxrne "xonrnnyym" ne xnnxercx ]nsnuecxnm - xnnxercx nonxrnem maremarnuecxnm - nmecro
repmnna "npocrpancrnenno-npemenno xonrnnyym" n nocnenee npemx npnnxro ncnontsonart
repmnn "npocrpancrno-npemx". Cneyer cxasart, uro npecrannennx Htmrona o oexrnnnom
cymecrnonannn "ecrnn" cpasy ntsnann nourn ennoymnoe nenpnxrne nce cymecrnonanme
rora n n antnemem nayuno omecrnennocrtm (X. Imrenc, I. Hennn, H. Fepnynnn, .
Fepnynnn, M. uapae, . Maxcnenn, B. Tomcon, 3. Max n p.), o uem eme yer cxasano nnxe. 3rn
npecrannennx Htmrona ocramrcx n o cnx nop cnopntmn - ne nmemmnmn onosnaunoro
+xcnepnmenrantnoro nornepxennx. Hoxa ne yaercx ocronepno ycranonnrt cymecrnonanne ntme
yxasannoro ecrnnx marepnantntx oexron pyr na pyra. 3ro cnxsano, no-nepntx, c rem, uro
]axrnuecxn ncera nmemr mecro nanmennx ne sa ntmeyxasanntmn "nsmenennxmn" orentno
xaxoro oexra, a sa nsmenennxmn nonoxenn marepnantntx oexron rontxo ornocnrentno nn
menee nyx pyrnx marepnantntx oexron. Taxne nsmenennx nastnamrcx ornocnrentntmn
nnxennxmn oexron n ]nxcnpymrcx es ncnontsonannx maremarnuecxoro (nnpryantnoro) no ne
]nsnuecxoro nonxrnx "npocrpancrnenno-npemenno xonrnnyym". O +rom noponee ronopnrcx
nnxe n yxastnaercx, uro oexrt moryr conepmart ornocnrentnoe nnxenne ecrecrnenntm opasom
- es roro urot ntxnnxnoct xaxoe-nnyt oexrnnnoe nnnxnne na nero pyrnx oexron. Taxoe
ecrecrnennoe nnxenne nanmaercx onontno uacro n nx nero ncnontsyercx cnennantnt
repmnn: "nnxenne no nnepnnn". Ecrecrnenntm moxno cunrart n ornocnrentnte nepememennx
nacrontxo yanenntx pyr or pyra xocmnuecxnx ren nnn nx cncrem, uro npx nn onn cnocont
xort xax-ro nnnxrt pyr na pyra. B oonx npnneenntx npnmepax axe ne crannrcx nonpoc o
cymecrnonannn xaxnx-ro oexron, peantno oxastnammnx ecrnne na nanmaemte oexrt, no
xpane mepe, n rom cmtcne, xoropt nxnatnamr n +ro nonxrne mnorouncnennte nccneonarenn,
ntrammnecx onpeennrt mexannsmt peannsannn ecrnn. Bo-nroptx, nanmaemte
ornocnrentnte nnxennx oexron moryr trt ocmtcnent noome es ncnontsonannx
npenoxennoro Htmronom nonxrnx "ecrnne" oexron pyr na pyra. B uacrnocrn, xax noxasano
nnxe, ornocnrentnoe nnxenne ]nsnuecxnx oexron +ro ecrecrnennoe cocroxnne nx, n xoropom
oexrt rontxo n moryr cymecrnonart - nx moxno nanmart. unsnxn npenounramr ncnontsonart,
nmecro repmnna "nanmart", repmnn "nenrn]nnnponart" - xauecrnenno n xonnuecrnenno
onpeenxrt xapaxrepncrnxn, nnmt c ncnontsonannem xoroptx onnctnamrcx nsmenennx
nanmaemo cncremt oexron. Kax nnxe craner nonxrntm nocne ]opmannsannn nonxrnx
]nsnuecxne oexrt nanmart ornocnrentnoe nnxenne nx moxno rontxo n pamxax cncremt nn
menee rpex oexron, n npn +rom nn menee nyx nap +rnx oexron ncera nsmenxmr cnoe
nonoxenne ornocnrentno pyr pyra.

Ouennno, uro npn +rom ne nao ntxcnxrt, nouemy nmemr mecro raxne ecrecrnennte nnxennx.
Btxcnxrt nyxno rontxo nouemy nosnnxamr ncxyccrnennte cocroxnnx, npn xoroptx ornocnrentnte
nnxennx ne nmemr mecro. Taxnm opasom, ornaaer neoxonmocrt ncxyccrnennoro nneennx
raxoro nnpryantnoro nocpennxa xax "npocrpancrnenno-npemenno xonrnnyym", ornocnrentno
xoroporo nao ncera snart (onpeenxrt) nonoxennx xaxoro oexra (onpeenxrt xoopnnart ero),
nx roro urot no nsmenennm +rnx nonoxenn ]nxcnponart cymecrnonanne nnn orcyrcrnne
ecrnnx oexron pyr na pyra. ncxyccnn mexy croponnnxamn n xpnrnxamn Htmrona neyrcx
raxxe noxpyr nonpocon o rom, uro coo npecrannxer raxoe ecrnne, xaxont mexannsmt
peannsannn +rnx ecrnn, n uacrnocrn - xnnxmrcx nn +rn mexannsmt nnsxoecrnymmnmn nnn
antnoecrnymmnmn, xax oexrt "ysnamr" o cymecrnonannn, o xonnuecrne n o crenenn
yanennocrn pyrnx oexron, oxastnammnx coornercrnymmee ecrnne? Hcxox ns xaxnx
"snann", nouemy n xax oexrt n cyexrt no-pasnomy pearnpymr pyr na pyra? H mnorne pyrne
nonpoct, na xoropte ne tno yonnernopnrentntx orneron nn y Htmrona, n o cnx nop ner y
mnorouncnenntx croponnnxon oexrnnnoro cymecrnonannx ecrnn.


O anrope: Bopnc Po1says, x.].-m.n., rou.ru, mccent.
http://www.trinitas.ru/rus/doc/0016/001c/00161796.htm

Hcrounnx: p://.r.ru/ru/o/r/01/1290-00.htm

1
TOHHERL
!&
TUNNEL
A.I. Hapxooe

YHPABAHEMLH XAOC

Ocentm 2002 r. no +nexrponno noure x nonyunn nocnanne or Anexcanpa Bnxroponnua
Kapanaxnna c npenoxennem ncntrart nosecrnne nsoperennoro nm ycrpocrna na
panoaxrnnnt pacna. Onaax coornercrnymmnm opasonannem n 35-nernnm ontrom
pasnoopasntx nsmepenn panoaxrnnnocrn, x onontno npoxnano orneccx x +romy
npenoxennm. npexpacno snan, uro npn naexno paoramme perncrpnpymme annaparype
cxopocrt cuera moxno nsmennrt nnmt rpemx nyrxmn: nsmennn paccroxnne mexy ncrounnxom n
erexropom, nomecrnn mexy erexropom n ncrounnxom nornornrent nnn pasmecrnn oxono
ncrounnxa npemer orpaxarent. H nce xe, n ]enpane 2003 r. mt ncrpernnnct. npeocrannn
mnoroxparno nponepennym annaparypy cuerunx Ierepa c ycrpocrnom conpxxennx c
xomntmrepom n panoaxrnnnt ncrounnx
60
Co, Anexcanp Bnxroponnu npnnec cno
ne+nexrpomarnnrnt reneparop neontmym xopoouxy c nponoamn, noxnmuenntmn x
manomomnomy ncrounnxy +nexrponnrannx. Kopoouxy +ry mt pasmecrnnn oxono cuerunxa c
pacnonoxenntm pxom ncrounnxom. Komntmrep nauan anromarnuecxn nsmepxrt cxopocrt cuera,
orcuer sa orcuerom xaxte ne mnnyrt.
Pesyntrart nepnoro xe ontra nneprnn menx n nsymnenne. Moxno tno oxnart
neontmoro nospacrannx cxopocrn cuera sa cuer orpaxennx era uacrnn or xopoouxn n, trt
moxer, nocne nxnmuennx +nexrponnrannx reneparopa ynennuenne cxopocrn cuera, ecnn
ycrpocrno cnocono renepnponart nonnsnpymmee nsnyuenne, nanpnmep, penrrenoncxne nyun. Ho
nponsomno neuro nennannoe: n ro npemx, xora ycrpocrno tno nxnmueno, cxopocrt cuera
npaxrnuecxn ne nsmennnact, no pesxo cnnsnncx pasopoc pesyntraron nsmepenn. Anomannn n
cropony yee.u:euu paspoca moxno tno t oxcnnrt nnnxnnem nomex, mymon nnn
necranntnocrtm annaparypt. Ho cuureuue paspoca +ro ]axr ouent axe ynnnrentnt n
nenonxrnt. 3ro osnauaer, uro n xaoce nosnnxaer nopxox, nesanncnmte cotrnx cranonxrcx
nsanmocnxsanntmn.
Henonex, snaxomt c nsmepennxmn panoaxrnnnocrn, xoneuno xe, saxnnr +roro ne moxer
trt, noromy uro ne moxer trt nnxora, n yer npan. A nx uenonexa, nesnaxomoro c raxnmn
nsmepennxmn, xparxo noxcnm cyrt nponemt.
B ocnone reopnn panoaxrnnnocrn nexnr npecrannenne, uro axrt pacnaon
nponcxoxr n cnyuante momenrt npemenn n xaxoe xpo pacnaaercx nesanncnmo or pyrnx.
Ecnn +ro rax, pacnpeenenne uncna ncnymenntx uacrnn (a npn cranntno +]]exrnnnocrn
perncrpannn n pacnpeenenne pesyntraron nsmepenn uncna saperncrpnponanntx sa
onnaxont npomexyrox npemenn uacrnn) ne moxer trt nnuem, xpome pacnpeenennx
Hyaccona 36, 159|.
Bn +roro pacnpeenennx onosnauno onpeenxercx cpennm uncnom perncrpnpyemtx
uacrnn. Bnpnna onacrn snauenn pesyntraron nsmepenn, nepoxrnocrt noxnnennx xoroptx
cymecrnenno ornnuna or nynx, xapaxrepnsyercx cranaprntm orxnonennem. nx crarncrnuecxnx
nennunn, nounnxmmnxcx saxony Hyaccona, cranaprnoe orxnonenne panno xnaparnomy xopnm
ns ycpenennoro pesyntrara nsmepenn. Ornnune or cpene nennunnt, ne npentmammee onoro
cranaprnoro orxnonennx, nmemr 68 nsmepenn, a n npeenax nyx cranaprntx orxnonenn
nexar yxe 95 pesyntraron. Hanpnmep, ecnn n cpenem npn nonropntx nsmepennxx sa
onnaxonoe npemx perncrpnpyercx 100 uacrnn, 68 pesyntraron nexnr mexy 90 n 110. A mexy
80 n 120 nexnr yxe 95 pesyntraron (cm. pnc. 1.17).
Cronernn ontr nccneonann panoaxrnnnocrn nornepxan coornercrnne pesyntraron
nsmepenn saxony Hyaccona, r.e. nonnym cnyuanocrt momenron ntnera uacrnn. 3ry naroart
napymann nnmt neotunte nccneonannx C.3. Bnonx c coanropamn 26, 27|, xoropte noxasann,
uro nn pacnpeenennx pesyntraron nsmepenn panoaxrnnnocrn saxonomepno nsmenxercx no
2
npemenn, npnuem n +rnx nsmenennxx npocnexnnaercx xocmnuecxax pnrmnxa. onroe npemx +rn
pesyntrart nocnpnnnmannct nayuno omecrnennocrtm c neonepnem ns-sa nx neoxcnennocrn,
a rax xe cnoxnocrn n neotunocrn meronxn opaorxn +xcnepnmenrantntx anntx,
npnmenxnmecx nx ntxnnennx +]]exra. H rontxo neanno nosmoxnocrt raxoro poa +]]exron
namna nesanncnmoe nornepxenne n nccneonannxx F.B. Kapacena 28| n H.I. Ionemnnona 29|.
Onn onapyxnnn n pxax nsmepenn cxopocrn cuera panoaxrnnntx ncrounnxon yuacrxn c
ocronepno nonnxenntm paspocom pesyntraron. Ho nce +ro tnn +]]exrt, xoropte moxno
onapyxnrt nnmt npn rmarentnemem anannse orpomntx maccnnon anntx. Hcrounnx +rnx
anomann nenonxren. Hoxoxe, uro on xaxnm-ro opasom cnxsan c Kocmocom.



Pnc. 1.17. Pacnpeenenne Hyaccona: uncno nponcxoxmnx n cnyuante momenrt npemenn cotrn,
saperncrpnponanntx sa onnaxonoe npemx. Pacuer nx 1000 nsmepenn co cpennm uncnom perncrpnpyemtx
uacrnn 100

Vcrpocrno, nsoperennoe A.B. Kapanaxnntm, ntstnaer +]]exrt necpannenno onee
cnntnte, x romy xe ynpannxemte: moxer cnnxart paspoc pesyntraron, a moxer n ynennunnart,
paorax n nnom pexnme 30, 31|.

Ha pnc. 1.18 noxasan npnmep nnnxnnx +roro ycrpocrna na cxopocrt cuera ncrounnxa
60
Co, coennennoro co cuerunxom Ierepa. Beprnxantntmn nnnnxmn ormeuent momenrt
nxnmuennx n ntxnmuennx ycrpocrna. Ornnune +roro yuacrxa or yuacrxon es nosecrnnx
ouennno. Paspoc pesyntraron sect n 5 pas mentme, uem n pyrnx mecrax, re ono nnonne
coornercrnyer nyaccononcxomy. Hpn +rom samernoro nsmenennx cxopocrn cuera ner.
Mnorouncnennte ontrt noxastnamr, uro +]]exr nocnponsnonm, npnuem on onapyxnnaercx
ne rontxo na era, no n na ant]a ncrounnxax, a raxxe npn ecrnnn ycrpocrna na reneparopt
+nexrpnuecxoro myma. Hsmennn pexnm paort ycrpocrna, moxno ne cnnxart, a ynennunnart
paspoc pesyntraron.
3


Pnc. 1.18. Hpnmep nnnxnnx reneparopa Kapanaxnna na perncrpannm cuerunxom Ierepa era-uacrnn
60
Co.
Iopnsonrantntmn nnnnxmn ormeuent cpenxx cxopocrt cuera (13,05 nmnyntcon n cexyny) n ornnune or cpene
cxopocrn cuera na ono cranaprnoe orxnonenne (+ 0,3 nmnyntca n cexyny). Bnno, uro no npemx nxnmuennx
reneparopa (+ror yuacrox sanncn ormeuen neprnxantntmn nnnnxmn) cpenxx cxopocrt cuera ne nsmennnact, no
nponsomno snaunrentnoe cnnxenne paspoca pesyntraron nsmepenn. Ha +rom yuacrxe cranaprnoe orxnonenne
0,064, r.e. nourn n 5 pas mentme, uem na pyrnx yuacrxax, re ono nnonne coornercrnyer nyaccononcxomy




Pnc. 1.19. Xo cxopocrn cuera ant]a uacrnn ncrounnxa
239
Pu, perncrpnpyemtx nonynpononnxontm erexropom
(cm. pnc. 1.13). Oxono momenra npemenn, noxasannoro crpenxo, n 400 +. not pacrnopeno 100 e caxapa.
Paccroxnne or crexnxnno anxn c noo o arunxa oxono 10 c+. Oruernnno nnen yuacrox
npoonxnrentnocrtm 15 mnnyr c nonnxenntm paspocom pesyntraron

3]]exr ouennen, n nce xe nponepnm, nacxontxo +ra ouennnocrt nenepoxrna.
Hpenonoxnm, uro uncro cnyuant xapaxrep nponecca coxpanxercx n na yuacrxe nosecrnnx n
onpeennm nepoxrnocrt noxnnennx saperncrpnponanno conoxynnocrn orcueron: 6 cotrn n
nnrepnane cxopocre cuera 13,013,15 u+n/c. nx +roro nocnontsyemcx ]opmyno Fepnynnn 36,
159]
,
)! ( !
) 1 ( !
m n m
p p n
P
m n m
nm


(1.6)
re P
nm
nepoxrnocrt roro, uro n cepnn ns n nesanncnmtx onnaxontx ncntrann
nnrepecymmee nac cotrne noxnnrcx m pas, ecnn nepoxrnocrt noxnnennx cnyuanoro cotrnx
n nnrepecymmem nac nnrepnane panna p. B namem cnyuae n = m = 6, a p = 0,312, naem,
ornecx omee uncno nsmepenn (93) x uncny nsmepenn, nonanmnx n nnrepnan 13,013,15
4
u+n/c (29). Hocrannn +rn snauennx n ]opmyny, nonyunm P
nm
0,0009. pyrnmn cnonamn,
raxax conoxynnocrt cotrn, ecnn t onn tnn uncro cnyuante, moxer noxnnrtcx npnmepno
n onom +xcnepnmenre ns rtcxun. Hoontx +xcnepnmenron n 20032004 roax tno cenano
oxono cornn, n raxoro poa anomannn nanmannct n ontmnncrne ns nnx. Ho+romy mt
moxem c nonntm ocnonannem saxnmunrt: nenepoxrno, no ]axr.



Pnc. 1.20. Hpnmep nnnxnnx xomnarnoro pacrennx Euaris railra na perncrpannm era-uacrnn cuerunxom
Ierepa n cpannennn c nnnxnnem ymaxnoro nornornrenx. Hc1ounnx
40
K n ecrecrnenno cmecn nsoronon. ncx
namerpom 55 ++ ronmnno 5 ++ ns cmecn K
2
CO
3
n +noxcnno cmont. e1ex1op ropnont ranorennt
cuerunx co cnmxntm oxnom ronmnno 10 +r+ n namerpom 34 ++, ]ononax cxopocrt cuera 0,3 u+n/c.
Paccroxnne mexy ncrounnxom n erexropom 7 ++

Hoxoxne pesyntrart nonyuent n +xcnepnmenrax no nccneonannm nnnxnnx
epauamuuxc oexron na panoaxrnnnocrt 32|, npn pacrnopennn xpncrannon (pnc. 1.19), a
raxxe n onncanntx n uacrn IV +xcnepnmenrax no nccneonannm ncrannnonnoro nnnxnnx
uenonexa na reneparopt +nexrpnuecxoro myma 16|. K.A. Bnnorpaon onapyxnn ornnune n
pacnpeenennn pesyntraron nsmepenn panoaxrnnnocrn or crarncrnxn Hyaccona npn
nannunn nncra pacrennx mexy ncrounnxom n erexropom 33|. 3ror +]]exr namen
nornepxenne n namnx +xcnepnmenrax 34, 35 (c. 228229)] (pnc. 1.20).


5

Tannna 1.1 Pesynt1a1m +xcnepnuen1a, xo xo1oporo noxasan na pnc. 1.20.

1 2 3 4 5 6 7 8

es
nuc1a
es nuc1a es nuc1a yuara es nuc1a
Bpeun
12:01 -
16:13
16:15
17:08
17:10-18:07
18:09 -
19:57
19:59-22:00
21:01
23:56
23:58-
1:12
1:14 6:00
Cpepuee 2,541 1,805 1,797 1,794 2,511 2,516 2,243 2,575
C1O1kn 0,167 0,121 0,064 0,126 0,168 0,149 0,149 0,165
Ryaccou 0,159 0,113 0,112 0,112 0,157 0,157 0,140 0,161

B rannne 1.1: Cpenee cpenee snauenne cxopocrn cuera na paccmarpnnaemom yuacrxe, C1O1xn
cranaprnoe orxnonenne pesyntraron nsmepenn na paccmarpnnaemom yuacrxe, Hyaccon
reopernuecxoe snauenne cranaprnoro orxnonennx n npenonoxennn, uro pesyntrart nsmepenn
pacnpeenent n coornercrnnn c saxonom Hyaccona.

Bnno, uro na yuacrxax es nncra pacrennx mexy ncrounnxom n erexropom (yuacrxn 1, 5, 6, 8)
paspoc pesyntraron, xapaxrepnsyemt cranaprntm orxnonennem, nnonne coornercrnyer
reopernuecxo onenxe, cenanno n npenonoxennn cnpanennnocrn pacnpeenennx Hyaccona.
Pasmemenne ymarn ronmnno 0,2 ++ mexy ncrounnxom n erexropom (yuacrox 7) cnnxaer cxopocrt
cuera na 13 , no xapaxrep ]nyxryann ocraercx nensmenntm, nnonne coornercrnymmnm
nyaccononcxomy pacnpeenennm. Pasmemenne mexy ncrounnxom n erexropom nncra pacrennx
npnnonr x cnnxennm cxopocrn cuera na 28 . Paspoc pesyntraron c nncrom n nauane, na nporxxennn
nourn uaca, necxontxo ntme nyaccononcxoro (yuacrox 2), norom npnmepno na uac pesxo naaer (n 4
pasa) (yuacrox 3), nocne uero noccranannnnaercx paspoc, nnsxn x nyaccononcxomy (yuacrox 4).
Bepoxrnocrt noxnnennx yuacrxa 3 n pesyntrare cnyuanoro connaennx 4
.
10
13
.
3]]exr pesxoro cnnxennx paspoca pesyntraron nsmepenn cxopocrn cuera
panoaxrnnnoro ncrounnxa npn nannunn mexy ncrounnxom n erexropom nncra pacrennx
nornepxen nccneonannxmn, nponeenntmn n Mocxoncxom ]nsnxo-rexnnuecxom nncrnryre
A. Koxnnontm n H. Hepenosunxontm. Pesyntrart onoro ns nponeenntx nmn
+xcnepnmenron noxasant na pnc. 1.21.

Bn +roro pacnpeenennx onosnauno onpeenxercx cpennm uncnom perncrpnpyemtx
uacrnn. Bnpnna onacrn snauenn pesyntraron nsmepenn, nepoxrnocrt noxnnennx xoroptx
cymecrnenno ornnuna or nynx, xapaxrepnsyercx cranaprntm orxnonennem. nx crarncrnuecxnx
nennunn, nounnxmmnxcx saxony Hyaccona, cranaprnoe orxnonenne panno xnaparnomy xopnm
ns ycpenennoro pesyntrara nsmepenn. Ornnune or cpene nennunnt, ne npentmammee onoro
cranaprnoro orxnonennx, nmemr 68 nsmepenn, a n npeenax nyx cranaprntx orxnonenn
nexar yxe 95 pesyntraron. Hanpnmep, ecnn n cpenem npn nonropntx nsmepennxx sa
onnaxonoe npemx perncrpnpyercx 100 uacrnn, 68 pesyntraron nexnr mexy 90 n 110. A mexy
80 n 120 nexnr yxe 95 pesyntraron (cm. pnc. 1.17).
Cronernn ontr nccneonann panoaxrnnnocrn nornepxan coornercrnne pesyntraron
nsmepenn saxony Hyaccona, r.e. nonnym cnyuanocrt momenron ntnera uacrnn. 3ry naroart
napymann nnmt neotunte nccneonannx C.3. Bnonx c coanropamn 26, 27|, xoropte noxasann,
uro nn pacnpeenennx pesyntraron nsmepenn panoaxrnnnocrn saxonomepno nsmenxercx no
npemenn, npnuem n +rnx nsmenennxx npocnexnnaercx xocmnuecxax pnrmnxa. onroe npemx +rn
pesyntrart nocnpnnnmannct nayuno omecrnennocrtm c neonepnem ns-sa nx neoxcnennocrn,
a rax xe cnoxnocrn n neotunocrn meronxn opaorxn +xcnepnmenrantntx anntx,
npnmenxnmecx nx ntxnnennx +]]exra. H rontxo neanno nosmoxnocrt raxoro poa +]]exron
namna nesanncnmoe nornepxenne n nccneonannxx F.B. Kapacena 28| n H.I. Ionemnnona 29|.
Onn onapyxnnn n pxax nsmepenn cxopocrn cuera panoaxrnnntx ncrounnxon yuacrxn c
ocronepno nonnxenntm paspocom pesyntraron. Ho nce +ro tnn +]]exrt, xoropte moxno
6
onapyxnrt nnmt npn rmarentnemem anannse orpomntx maccnnon anntx. Hcrounnx +rnx
anomann nenonxren. Hoxoxe, uro on xaxnm-ro opasom cnxsan c Kocmocom.


Pnc. 1.21. Ho neprnxantno ocn uncno era-uacrnn ncrounnxa
40
K, saperncrpnponanntx cuerunxom Ierepa sa
30 cexyn, no ropnsonrantno ocn nomep nsmepennx. B momenr npemenn, ormeuennt neprnxantno uepro,
mexy ncrounnxom n cuerunxom nomemen nncr pacrennx Saintpaulia Butterfly . Ha yuacrxe, ormeuennom
ropnsonrantno uepro, paspoc pesyntraron nsmepenn snaunrentno mentme nyaccononcxoro

Hrax, n pasnoopasntx +xcnepnmenrax, n xoroptx npoxnnxercx nsmenunnocrt rpertero
rnna, noxasana nosmoxnocrt ynpannennx ne rontxo nnrencnnnocrtm, no n cmeneuim
c.y:auocmu nponeccon 34, 35 (c. 225230), 157, 158].

* * *
Onapyxenne xocmnuecxnx nnnxnn na cropocmi pasnoopasntx nponeccon, xoneuno,
nmeer naxnoe nayunoe n mnponosspenuecxoe snauenne, no n +rom ner nnuero penonmnnonnoro.
Hpecrannenne o recno nsanmocnxsn semnoro n xocmnuecxoro sanoxeno n rnynnax
uenoneuecxoro cosnannx, n ocrnxennx nocnennx ner cocroxr nnmt n nonyuennn nce onee
naexntx +xcnepnmenrantntx nornepxenn xocmosemntx cnxse.
Bnnxnne na cropocmi nponeccon +oruo oxcnnrt nnemnnmn nosecrnnxmn nexoroptx
]nsnuecxnx arenron, n raxax nsmenunnocrt nnonne nnnctnaercx n conpemennte nayunte
npecrannennx. Ho nsmenunnocrt euoa pacnpeoe.euu (crenenn cnyuanocrn) npn nsmepennn
napamerpon, xapaxrepnsymmnx xo nponeccon, ynnnrentna. 3ror ]enomen ne tn t cront
nnrpnrymmnm, ecnn t on nanmancx rontxo n cncremax, ]nyxrynpymmnx no rnny ]nnxxep-
myma: n omnx ueprax nonxrno, xax nponecct n cncremax c mnoxecrnom nsanmoecrnymmnx
+nemenron moryr menxrt amnnnryy ]nyxryann, npnoperart pnrmnunocrt no nnnxnnem
nnemnnx nosecrnn n camooprannsontnartcx. Ho n nocnenne rot nonyuent
+xcnepnmenrantnte pesyntrart, yxastnammne na yuueepca.iui xapaxrep nsmenunnocrn
pacnpeenenn. Hpoxnnennx +roro ]enomena onapyxent ne rontxo n ]nnxxep-myme, no n n
enom +nexrpnuecxom myme, n ant]a n era panoaxrnnnocrn, re ]nsnuecxne mexannsmt,
xoropte moryr menxrt pacnpeenenne pesyntraron nsmepenn, nensnecrnt. Hpnuem onapyxeno,
uro nosmoxno e.euanpae.euuoe ynpannenne crenentm cnyuanocrn c npnmenennem rexnnuecxnx
ycrpocrn.
Mt npnntxnn x romy, uro nnnxrt na xo nponecca snaunr menxrt ero cxopocrt,
nnrencnnnocrt. B +rom, no cyrn, n cocronr ncx conpemennax rexnonornx. Mt oxnaxaem
npoyxrt, urot onn onro ne noprnnnct, cxnraem ronnnno, urot tcrpo ntcnoonrt
sanacennym n nem +neprnm, onyuaem xpa nerponamn, urot ycxopnrt nx enenne. Ho, no-
nnnmomy, ecrt uuo rnn nsmenunnocrn xoa nponeccon, npoxnnxmmncx n nsmenennn
ynopoo:euuocmu noneennx +nemenron cncremt, npnuem +ro moxer nponcxonrt nesanncnmo or
nsmenenn +neprernuecxnx. Bosmoxno, sect mt cronxnynnct c nensnecrntmn cnocrnamn
nn]opmannn, net nopxox cnxsan c nn]opmanne. A nn]opmannx c cosnannem. Moxer trt,
7
noncxn nmenno n +rom nanpannennn nosnonxr npeoonert xpnsnc conpemennoro ecrecrnosnannx n
orxpomr npocrop nx nonoro +rana nosnannx Mnpa n xoropom mt xnnem.

O an1ope: Hapxooe Aueucaup Ieopeueeuu, x.].-m. n., npo]. Mexynapono cnanxncxo
axaemnn, pyxononrent naoparopnn-xa]ept Pnrmt n ]nyxryannn Hncrnryra
nccneonann npnpot npemenn http://www.chronos.msu.ru

Hc1ounnx: Aueucaup Hapxooe. Kocmoc. 3emnx. Henonex. Honte rpann nayxn. M.: Hayxa,
2009. C. 3948.

!&
TUNNEL
A.I. Hapxooe

OBHAPYEHHE H-H3AYHEHHH


3xcnepnmenrt amr nosmoxnocrt cenart ntnot o nexoroptx cnocrnax
onapyxennoro H-nsnyuennx:
- ono onaaer nonnontmn cnocrnamn. Onapyxeno necxontxo xomnonenr c
nnnamn nonn or necxontxnx mnxpon o 2 ;
- ono nenocroxnno no npemenn, npocrpancrne n no nanpannennxm;
- ono onaaer ntcoxo nponnxamme cnoconocrtm;
- ono onaaer nonnsnpymmnm ecrnnem (cnocono nnnnnnponart ncxponte
paspxt).

H-nsnyuenne coueraer ntcoxym nponnxammym cnoconocrt c nonnsnpymmnmn
cnocrnamn. Moxno npenonoxnrt, uro ono nponsnonr nonnsannm xocnenno,
nopoxaemtmn nm nropnuntmn uacrnnamn, noono nerponam nnn ramma-nsnyuennm. Ho
ecnn xnanrt H-nsnyuennx esmacconte, nx +neprnx E = hc/ (h nocroxnnax Hnanxa,
cxopocrt cnera) mentme 0,1 , uro neocrarouno nx nonnsannn aromon rasa. Arenrom,
couerammnm ontmym nnny nonnt = h/mv (v cxopocrt, m macca uacrnnt) c
nonnsnpymme cnoconocrtm moxer trt ocrarouno menennax nerpantnax uacrnna,
nmemmax maccy nopxxa 10 nnn ontme, ecnn +neprnx, coornercrnymmax macce noxox,
moxer rpanc]opmnponartcx n +neprnm nonnsannn aromon. 3ro moxer nponcxonrt,
nanpnmep, n pesyntrare pacnaa uacrnn c opasonannem ]oronon.
Btcoxax nponnxammax cnoconocrt H-nsnyuennx aer ocnonanne nx npenonoxennx
o rom, uro ero n]paxnnx cnxsana ne c nornomennem nnn paccexnnem, a c pasnnunem cnnra
]as npn pacnpocrpanennn n pasnnuntx cpeax. nnna nonnt H-nsnyuennx na mnoro
nopxxon ontme mexaromntx paccroxnn, no+romy ero nsanmoecrnne c nemecrnom
(nesanncnmo or ]nsnuecxo cymnocrn) xnnxercx maxpocxonnuecxnm, noontm
nsanmoecrnnm c npospauntm nemecrnom cnera, panononn nnn snyxa. Taxoro poa
nsanmoecrnne xapaxrepnsyercx xo+]]nnnenrom npenomnennx n.
Bennunny n nx H-nsnyuennx n marepnanax, ns xoroptx tnn cenant
n]paxnnonnte pemerxn (crexno, merannt), moxno onennrt, ncxox ns camoro ]axra
onapyxennx oruernnno n]paxnnonno xaprnnt. Cornacno 43|, +]]exrnnnax
n]paxnnx na ]asontx pemerxax nosmoxna npn ntnonnennn ycnonnx
,
2 L
n

(2.6)
re n pasnocrt xo+]]nnnenron npenomnennx n nyx uepeymmnxcx cnoxx
nepnonuecxo crpyxrypt;
nnna nonnt;
L nnna nyrn nsnyuennx n nemecrne n]paxnnonno pemerxn.
Pemerxa ns crexnxnntx nnacrnn mnpnno L = 25 , pasenenntx nosymntmn
sasopamn, anana n]paxnnonnym xaprnny, coornercrnymmym nnne nonnt = 1,4 .
Cunrax, uro xo+]]nnnenr npenomnennx nosyxa panen 1, no coornomennm (2.6) naem
nnxnmm onenxy nennunnt n n crexne nx H-nsnyuennx: n 1 > 0,01.
Hpocrpancrnenno-npemennte nsmenennx H-nsnyuennx cranonxrcx nonxrntmn, ecnn
npenonoxnrt, uro ono npnxonr ns Kocmoca n nne onee nnn menee nanpannenntx
noroxon. Bpamenne 3emnn noxpyr cnoe ocn, a raxxe nnxenne no opnre noxpyr Connna
npnnoxr x nocxoam n saxoam ncrounnxon H-nsnyuennx, a raxxe x nsmenennxm nx
yrnonoro nonoxennx ornocnrentno +xcnepnmenrantno ycranonxn. Vcnoxnenne npemenntx
napnann, noxnnenne sanncnmocrn pesyntraron or nepememenn ycranonxn moxno
oxcnnrt ncxaxennxmn nepnnunoro noroxa n pesyntrare npenomnenn n orpaxenn na
neonoponocrxx semno nonepxnocrn, na +nemenrax xoncrpyxnnn sann, na oxpyxammnx
npemerax, a raxxe nnrep]epennnonntmn xnnennxmn.

Inno1esa o npnpoe neomunoro nsnyuennn

Onapyxenntm nnnam nonn coornercrnyer +nexrpomarnnrnoe nsnyuenne n
nn]paxpacnom n panonanasone. Ho ecrnnem raxoro +nexrpomarnnrnoro nsnyuennx
oxcnnrt nonyuennte pesyntrart nenosmoxno. Ono necnocono x nonnsannn n ne
onaaer cront ntcoxo nponnxamme cnoconocrtm. Honxrno, uro n yntrpasnyx sect ne
noxonr. Hoxoxme nnno nonnt moryr onaart yntrpaxononte nerpont, onaxo n
otuntx semntx ycnonnxx nx noxnnenne npaxrnuecxn ncxnmueno. Hocxontxy nsoperart
nonte cymnocrn cneyer n nocnenmm ouepet, mt crann oymtnart, uro xe eme
moxer onaart onapyxenntmn cnocrnamn.
Hsnoxennte pesyntrart tnn n ocnonnom nonyuent n 1988 r. B +ro npemx mnpoxo
ocyxanact xocmonornuecxax reopnx, cornacno xoropo n Kocmoce nmeercx orpomnoe
xonnuecrno nerpnno, opasonanmnxcx n nauantntx cranxx ]opmnponannx Bcenenno
(rax nastnaemte pennxronte nerpnno) 44|. 3rn nerpnno x nacroxmemy npemenn
ocrtnn o remneparypt 2 , ecnn onn esmacconte, nnn o necxontxnx mnnnnxentnnnon,
ecnn onn onaamr macco nopxxa 10 . Cornacno +ro reopnn, pennxrontx nerpnno
npnmepno crontxo xe, cxontxo n pennxrontx ]oronon, r.e. n 10
9
pas ontme uncna nporonon
n +nexrponon.
B +ro xe npemx crann nsnecrntmn nepnte pesyntrart onpeenennx macct noxox
+nexrponnoro nerpnno nyrem nccneonannx cnexrpa era-uacrnn rpnrnx 45|. Ftno
nonyueno snauenne 2030 +B. Hpn nannunn y nerpnno raxo macct, rpannrannonnte nonx
cxonnenn pennxrontx nerpnno onxnt nnnxrt na nnxenne ranaxrnx, snes, n pyrnx
xocmnuecxnx oexron, oxcnxx ]enomen cxptro marepnn, nsnecrnt x romy npemenn
yxe 50 ner [4648|. Tenept mt snaem, uro cnryannx co cxptro (ee renept nastnamr
remno) marepne n c macco nerpnno ne cront npocra, no n n name npemx nsonnne n
xocmoce nerpnno ouent nnsxnx +neprn ne ntstnaer y acrpo]nsnxon ceptesntx comnenn.
Ecrecrnenno, nosnnxna rnnoresa o rom, uro onapyxennoe namn nsnyuenne n ecrt
norox pennxrontx nerpnno, rem onee uro, ecnn onennrt nnny nonnt e-Fponx
nerpnno npn cxopocrxx nnxennx, xapaxrepntx nx pennxrontx nerpnno (cornn /),
nonyuamrcx re xe camte mnnnnmerpt-onn mnnnnmerpon, xoropte nonyunnnct n namnx
+xcnepnmenrax c n]paxnnonntmn pemerxamn. Cmymano, xoneuno, npecrannenne o
nerpnno xax o camo neynonnmo uacrnne. Ho yremano ro, uro cnecrnnem pasnnnt n
+neprnxx na 10 nopxxon moxer trt xopennoe ornnune cnocrn, n pesyntrare uero
nsanmoecrnne c nemecrnom craner nnonne omyrnmtm. Bosnnxna neoxonmocrt,
nacxontxo nosmoxno, nonxrt cnocrna nerpnno npn ouent nnsxnx +neprnxx, npnuem ne
npocro xax uacrnn, a xax cocranno uacrn remno marepnn, nocmorpert, nacxontxo +ro
cornacyercx c onapyxenntmn cnocrnamn H-nsnyuennx, n cenart npecxasannx,
ocrynnte +xcnepnmenrantno nponepxe.
Ocyxennm nonyuenntx +xcnepnmenrantntx pesyntraron n ntmensnoxenntx ne
tn nocnxmen cemnnap n uHAHe. B ocnonnom, npeonaana rouxa spennx, uro +roro ne
moxer trt. Tem ne menee, na npoonxenne nccneonann tno ntenent cpecrna,
nosnonnnmne pasnepnyrt paort n necxontxnx nayuntx rpynnax. Vx ouent
npnnnexarentnte nameuannct nepcnexrnnt. Hanpnmep, npnnnnnnantno nonte nnt
xommynnxannn, esorxonax xepnax +neprernxa.
3rn paort npoonxannct na nporxxennn rpex ner nnnort o pacunenennx Comsa n
+xsexynnn conercxo Hayxn. Horom nccneonannx tnn npoonxent ycnnnxmn anropa.

O an1ope: Hapxooe Aueucaup Ieopeueeuu, x.].-m. n., npo]. Mexynapono
cnanxncxo axaemnn, pyxononrent naoparopnn-xa]ept Pnrmt n ]nyxryannn
Hncrnryra nccneonann npnpot npemenn http://www.chronos.msu.ru

Hc1ounnx: Aueucaup Hapxooe. Kocmoc. 3emnx. Henonex. Honte rpann nayxn. M.:
Hayxa, 2009. C. 6367.

!&
TUNNEL
A.I. Hapxooe

PACHPEEAEHHE H BHEHHE TEMHOH MATEPHH

Hpncyrcrnymmee n mexsnesnom n mexranaxrnuecxom npocrpancrnax nemecrno, ne
nanmaemoe acrponomnuecxnmn nncrpymenramn n npoxnnxmmee cex rontxo
rpannrannonntm nosecrnnem na nnnmte neecnte rena, nonyunno nasnanne cxptrax
marepnx (dark matter). B nocnenee npemx uame ncnontsymr repmnn remnax marepnx
neyaunt nepeno c anrnncxoro (dark osnauaer ne crontxo me+ui, cxontxo maui,
uenoumui).
Bor xax na ocnone nocnennx ocrnxenn acrpo]nsnxn npecrannxercx pacxna
marepnn-+neprnn no Bcenenno (pnc. 2.7) |49|. Mt ne yem sarparnnart cront monym n
nocnenee npemx remnym +neprnm: ona moxer npoxnnxrt cex nnmt na rnranrcxnx
paccroxnnxx n mnnnnapt cnerontx ner.


Pnc. 2.7. Coornomenne xomnonenron marepnn n +neprnn no Bcenenno |49|

Hocxontxy oexrt ns otunoro nemecrna (cocroxmero ns +nexrponon n
nyxnonon), xoropte mornn t cocrannrt remnym marepnm (TM) nensnecrnt, acrpo]nsnxn
crann ncxart nnte nosmoxnte nocnrenn cront orpomno cxptro macct. B 1980 r. tnn
onynnxonant pesyntrart +xcnepnmenron, onpeennnmnx maccy +nexrponnoro nerpnno n
npeenax 2030 oB [45]. Hannune y nerpnno raxo macct nnonne oxcnxno ]enomen
cxptro marepnn |44|, rax xax xocmonornuecxne reopnn ynepenno yxastnann nannune no
Bcenenno nerpnno, uncno xoroptx npentmaer uncno nyxnonon npnmepno n mnnnnap
pas. Onaxo conepmencrnonanne meronxn +xcnepnmenron no onpeenennm macct
nerpnno noxasano omnounocrt pesyntrara |45|. B nacroxmee npemx cunraercx, uro macca
nerpnno ne npentmaer 2,2 oB |51|. 3ror pesyntrar, xax mt noxaxem anee, comnnrenen n
ntstnaer mnoro nonpocon. Tem ne menee, npecrannenne o manocrn nerpnnno macct
ntnynno acrpo]nsnxon orxasartcx or nerpnno xax ocnonnoro xomnonenra remno
marepnn, n n nacroxmee npemx npnnxro cunrart, uro rnannt nxna n TM amr
rnnorernuecxne cnaonsanmoecrnymmne maccnnnte uacrnnt (WIMPt), nerpannno n
axcnont |49, 50|. 3xcnepnmenrt, necmorpx na snaunrentnte ycnnnx, noxa ne ann
nornepxenn cymecrnonannx +rnx uacrnn.

Xapax1ep cnn, enc1nymmnx na uac1nnm 1eunon ua1epnn

Temnax marepnx ne ncrynaer n +nexrpomarnnrnte n cnntnte xepnte
nsanmoecrnnx (nnn ncrynamr n nnx xpane manonnrencnnno), nnaue +]]exrt, cnxsannte
c nsanmoecrnnem nx c nemecrnom, tnn t nenocpecrnenno nanmaemtmn. Tpern rnn
nsanmoecrnnx cnaoe xnnxercx ne rontxo manonnrencnnntm, no n
xoporxoecrnymmnm. Ono npoxnnxercx na paccroxnnn 10
16
c+, r.e. rontxo na
cyxepnom yponne. Ho+romy ocnonntm nnom nsanmoecrnnx TM, npoxnnxmmnmcx n
xocmnuecxnx macmraax, xnnxercx rpannrannonnoe.
Hpn ocrarouno ntcoxo xonnenrpannn TM moxer npoxnnxrtcx xnanronomexannuecxoe
omennoe nsanmoecrnne, npnnoxmee x cnnxennm xonnenrpannn uacrnn c nonynentm
cnnnom ]epmnonon n nontmennm xonnenrpannn uacrnn c nentm cnnnom osonon.
Bosmoxno, uro nmenno omennoe nsanmoecrnne xnnxercx ]axropom, onpeenxmmnm
nxna uacrnn onpeenennoro rnna n TM. Ho naexnt pacuer +]]exron omennoro
nsanmoecrnnx craner nosmoxntm rontxo nocne roro, xax yyr nonyuent annte o
cnexrpe macc n cnnnax uacrnn TM, o pacnpocrpanennocrn uacrnn roro nnn nnoro copra.
Temnax marepnx, nxnmuax nerpnno, naxonrtcx n rpannrannonno-cnxsanntx
cncremax n pasmasannom no xocmnuecxomy npocrpancrny cocroxnnn, a +ro moxer trt
nnmt npn ycnonnn nx nnxennx c nnonne onpeenenntmn cxopocrxmn. Hocxontxy n
nacroxmee npemx ner ceptesntx ocnonann nx comnennx n ynnnepcantnocrn saxonon
rpannrannn, pasymno npenonoxnrt, uro saxont nnxennx oexron remno marepnn,
nesanncnmo or nx npnpot, ne ornnuamrcx or saxonon nnxennx nmtx pyrnx
xocmnuecxnx oexron: snes, nnaner, acreponon, xocmnuecxo ntnn n r.n. n moryr trt
paccunrant otuntmn meroamn neecno mexannxn. Hpn raxom noxoe oexrt me+uo
marepnn xnnxmrcx unenamn ro xe nepapxnuecxo nocneonarentnocrn rpannrannonno-
cnxsanntx cncrem, uro n uao.moae+ie oexrt: 3emno, Conneuno, Ianaxrnxn,
cxonnennx ranaxrnx. Hpn ouent ntcoxnx xonnenrpannxx, nosmoxno, rpeyercx yuer
xnanrontx +]]exron.
Ipannrannonnoe nsanmoecrnne nponcxonr n coornercrnnn c saxonom Htmrona

,
2
2 1
12
R
M GM
F (2.7)
re F
12
cnna npnrxxennx mexy oexramn c maccamn M
1
n M
2
;
R paccroxnne mexy uacrnne n nenrpom neecnoro rena;
G = 6,672
.
10
-11
+
3
/re c
2
rpannrannonnax nocroxnnax.
Pemenne saaun o nnxennn ren n nenrpantno-cnmmerpnunom rpannrannonnom none,
sanncxmem or paccroxnnx no saxony (2.7) (saaua Kennepa), aercx, nanpnmep, n [53].
Ocnonnte coornomennx, ntrexammne ns pemennx +ro saaun, moxno narn n [52, 177].
Peantno rpannrannonnoe none, n xoropom nponcxonr nnxenne TM, ]opmnpyercx
mnoxecrnom neecntx ren, xoropte, x romy xe, nenpeptnno nsmenxmr nsanmnoe
nonoxenne. Ho+romy rounoe pemenne saaun o nnxennn uacrnn xnnxercx upesntuano
cnoxno nponemo. Onaxo n pxe cnyuaen moxno npenepeut raxnmn ]axropamn, xax
rpannrannx yanenntx neecntx ren. Vnpomennt noxo moxno npnmenxrt, nanpnmep,
nx npnnnxennoro onncannx opnrantnoro nnxennx uacrnn oxono 3emnn c anorexmn o
200300 rtcxu r+, nnxennx noxpyr Connna, nponeccon rpannrannonno ]oxycnponxn
noroxa uacrnn neecntmn renamn.

O an1ope: Hapxooe Aueucaup Ieopeueeuu, x.].-m. n., npo]. Mexynapono
cnanxncxo axaemnn, pyxononrent naoparopnn-xa]ept Pnrmt n ]nyxryannn
Hncrnryra nccneonann npnpot npemenn http://www.chronos.msu.ru

Hc1ounnx: Aueucaup Hapxooe. Kocmoc. 3emnx. Henonex. Honte rpann nayxn. M.:
Hayxa, 2009. C. 6770.


!&
TUNNEL
A.I. Hapxooe
O HEHTPHHOCmEPAX
Herpnnoc]epamn mt yem nastnart oonouxn neecntx ren n cncrem, cocroxmne
ns noroxon TM, nnxymnxcx noxpyr nnx no pasnnuntm opnram. Honxrno, uro repmnn
nerpnnoc]epa (yxe npnmenxnmncx n paorax [5457|) neesynpeuen, xorx t noromy,
uro n ee cocran, nomnmo nerpnno, moryr nxonrt n pyrne cnaonsanmoecrnymmne
uacrnnt, nmemmne maccy noxox. Ho ero npnmenenne onpantnaercx naxonnunocrtm n
ananornunocrtm raxnm ycroxnmnmcx repmnnam, xax armoc]epa, marnnroc]epa n r.n.,
necymnm n cee cmtcn coornecennx c xaxnm-nno xocmnuecxnm oexrom.





Pnc. 2.8. Hpnnnsnrentno rax ntrnxnr nama
ranaxrnxa Mneunt Hyrt co cropont
(xomntmrepnax rpa]nxa). Honoxenne Connna
ormeueno snesouxo. Hcrounnx http://gizmod.ru

Hama Ianaxrnxa [58, c. 6275| cocronr npnnnsnrentno ns 2
.
10
11
snes; n ne raxxe
coepxnrcx snaunrentnoe xonnuecrno rasa n ntnn. 3nest Ianaxrnxn opasymr n
npocrpancrne cnoxnym, no ocrarouno npannntnym ]nrypy, xoropax ntrnxnr xax
npannntnt ncx c mapoopasntm yronmennem n nenrpe, nonyunnmem nasnanne anx
(cm. pnc. 2.8 n 2.9). Panyc ncxa cocrannxer oxono 15 rnr, anxa oxono 4 rnr. ncx c
anxem oxpyxen snesntm rano (c]epnuecxo nocncremo), nmemme panyc oxono
20 rnr. B nenrpantno onacrn Ianaxrnxn naxonrcx xpo c ntcoxo nnornocrtm snes,
nmemmee panyc necxontxo napcex. B camom nenrpe Ianaxrnxn, no-nnnmomy, naxonrcx
uepnax tpa c macco 2,4 mnnnnona macc Connna [59].






Pnc. 2.9. Cxema crpoennx Ianaxrnxn




Or nenrpantno onacrn x nepn]epnn ncxa orxoxr cnnpantnte pyxana, n xoroptx
npenmymecrnenno xonnenrpnpymrcx nanonee xpxne snest Ianaxrnxn. Conneunax
cncrema naxonrcx na paccroxnnn oxono 8,5 rnr (no anntm 119, 120|, na paccroxnnn 7
7,5 rnr) or nenrpa Ianaxrnxn nourn n nnocxocrn cnmmerpnn ncxa n nnxercx no opnre,
nnsxo x xpyrono, co cxopocrtm oxono 230 r+/c.
Macca snes n npeenax c]epnuecxoro oema panycom 15 rnr npnnnsnrentno
panna 10
11
M
c
(macc Connna), macca rasa n ntnn cocrannxer necxontxo nponenron or macct
snes. Macca ncxa 9
.
10
10
M
c
, macca rano 1,2
.
10
10
M
c
, macca anxa 4
.
10
9
M
c
, macca xpa
10
8
M
c
. Fontmax uacrt macct ( 10
12
M
c
) naxonrcx n xopone nporxxenno c]epo-
nantno onacrn sa npeenamn rano. Kopona cocronr ns nemecrna, ne nanmaemoro
conpemenntmn acrponomnuecxnmn npnopamn cxptro (remno) marepnn (TM).
Hpocrpancrnennax xonnenrpannx snes n ranaxrnuecxo oxpecrnocrn Connna
npnmepno 0,1 seeso/nr
3
. B nenrpe Ianaxrnxn xonnenrpannx snes oxono 10
6
seeso/nr
3.

nanason nospacron snes ouent nennx. Camt ontmo nospacr 1,5
.
10
10
.em.
Crapte snest opasymr rano. Cpen monotx snes onapyxent snest c nospacrom
~10
5
.em; snesoopasonanne npoonxaercx n n nacroxmee npemx. Monote snest
ncrpeuamrcx rontxo n ncxe. Hpeonaammee ontmnncrno snes ncxa nmemr
npomexyrount nospacr, nopxxa necxontxnx mnnnnapon ner. K uncny +rnx snes
ornocnrcx n Connne.
Opnrt craptx n monotx snes nmemr pasnnunt xapaxrep. Crapte snest
nnxyrcx n Ianaxrnxe no cnntno ntrxnyrtm opnram (+xcnenrpncnrer e ~ 0,5), monote xe
npamamrcx noxpyr nenrpa no opnram, nnsxnm x xpyrontm (e 0,3). Tax xe nnxyrcx ras
n ntnt. B conoxynnocrn monote snest, ras n ntnt opasymr npamammncx c ontmo
cxopocrtm ncx Ianaxrnxn, rora xax rano craptx snes nourn ne npamaercx. Hpn +rom
ncx xax t nnoxen n nocncremy craptx snes.
Hepnte pesyntrart, cnnerentcrnymmne o nannunn no Bcenenno orpomntx macc
nemecrna, ne nanmaemoro acrponomnuecxnmn nncrpymenramn, tnn nonyuent n
1933 r. 46|. u.Hnnxxn onapyxnn, uro ranaxrnxn n cxonnennxx nnxyrcx rax, xax yro
macca, ]opmnpymmax rpannrannonnoe none, snaunrentno npentmaer cymmy macc ncex
nxoxmnx n cxonnenne orentntx ranaxrnx.
3ror pesyntrar tn manonsnecrntm napaoxcom o rex nop, noxa ne tnn
naxonnent nanmarentnte annte o cxopocrxx nnxennx xapnnxontx ranaxrnx-
cnyrnnxon n onaxon rasa, npamammnxcx anexo sa npeenamn snesntx ncxon
ranaxrnx 47, 48|. Oxasanoct, uro cxopocrt npamennx V ne naaer c paccroxnnem or
nenrpon ranaxrnx R
0
, a ocraercx npnmepno nocroxnno o paccroxnnx necxontxo ecxrxon
rnr, n ro npemx xax npaxrnuecxn nce snest n ranaxrnxax pacnonoxent na yanennn o
10 rnr.
Hs saxona ncemnpnoro rxrorennx cneyer, uro cxopocrt npamennx ren n
rpannrannonnom none
( )
,
r
G r M
V = (2.8)
re M(r) macca nemecrna n c]eponantnom oeme panyca r;
G rpannrannonnax nocroxnnax.
C]epnuecxn cnmmerpnunt cno nemecrna, pacnonoxennt eue c]ept panyca r,
xax nsnecrno, aer pesyntrnpymmym cymmy rpannrannonnoro npnrxxennx, pannym
nynm [53].


Pnc 2.10. 3anncnmocrt cxopocrn npamennx V
0
or paccroxnnx o nenrpa ranaxrnxn Mneunt Hyrt [60]

Cnaax sanncnmocrt V or r cnnerentcrnyer o rom, uro macca ranaxrnxn ne
cocpeorouena n onacrn pacnonoxennx snes, a nospacraer nponopnnonantno paccroxnnm
or nenrpa o necxontxnx snesntx panycon. Honnax macca ranaxrnx ne menee uem n
necxontxo pas npentmaer cymmapnym maccy snes n rasontnentx opasonann.
Hpncyrcrnymmee n ranaxrnxax n cxonnennxx ranaxrnx nemecrno, ne nanmaemoe
acrponomnuecxnmn nncrpymenramn +ro n ecrt yxe ynomnnanmaxcx remnax marepnx.
Hccneonannx TM naxoxrcx na nauantnom +rane, n n snannxx o ne ecrt nemano npoenon.
Ho px cnocrn TM ycranonnen yxe ocrarouno ynepenno:
- TM n necxontxo pas (nnn axe na nopxox) npenocxonr maccy snes n ranaxrnxax n
maccy ranaxrnx n cxonnennxx ranaxrnx;
- TM ranaxrnx pacnpeenena n c]eponantno onacrn panycom n necxontxo ecxrxon
rnr;
- n npeenax +ro onacrn nennunna macct, saxnmuenno n c]epe panyca r
,
npnmepno
nponopnnonantna r.
3rnx naexno ycranonnenntx cnocrn TM nnonne ocrarouno nx roro, urot
cenart nent px ne rontxo xauecrnenntx onenox, no n uncnenntx pacueron
npocrpancrnenntx n yrnontx pacnpeenenn TM, cnexrpon cxopocre uacrnn,
cocrannxmmnx TM.
Paccmorpnm reno, nnxymeecx noxpyr nenrpa Ianaxrnxn no xpyrono opnre
panyca r. Kax tno ormeueno, acrponomnuecxne nanmennx noxastnamr cnaym
sanncnmocrt cxopocrn nnxennx V or r. Hpn nsmenennn r or 1 rnr o 16 rnr V menxercx n
npeenax 210...270 r+/c; npn nsmenennn r or 6 o 12 rnr (n +ro onacrn pacnonoxeno
Connne) V menxercx or 240 o 260 r+/c [58, c. 70| nnn, no pyrnm anntm, n nanasone or
5 o 16 xnx V menxercx n npeenax or 210 o 230 r+/c 60|. B antnemem npn onenountx
pacuerax mt yem cunrart, uro npn nsmenennn r or necxontxnx rnr o necxontxnx
ecxrxon rnr cxopocrt nnxennx oexron no xpyrontm opnram n Ianaxrnxe nocroxnna n
panna 230 r+/c. Kax noxasano n paore 61|, raxo ynpomennt noxo aer pesyntrart,
mano ornnuammnecx or onee cnoxntx pacueron. Bennunny V
0
= 230 r+/c yem cunrart
xoncranro, xapaxrepnsymme mnorne cnocrna Ianaxrnxn.
Hs coornomennx 2.8 cneyer, uro nesanncnmocrt cxopocrn nnxennx no xpyrono
opnre or panyca oecneunnaercx npn ycnonnn npxmo nponopnnonantnocrn M(r) macct
nemecrna n c]eponantnom oeme panyca r nennunne +roro panyca. Oosnaunn M
e

maccy nce Ianaxrnxn, a R
e
paccroxnne or nenrpa Ianaxrnxn o ee +]]exrnnno
rpannnt, nonyunm
.
) (
e
e
R
M
r
r M
= (2.9)
Hocrannn 2.9 n 2.8, nonyunm
,
0
e
e
R
G M
V = (2.10)
orxya cneyer, uro
.
2
0
G
R V
M
e
e
= (2.11)
Taxnm opasom, mexy macco Ianaxrnxn n ee pasmepamn, nxnmuax xopony remno
marepnn, cymecrnyer onosnaunax sanncnmocrt. Ecnn Ianaxrnxa nmeer panyc 20 rnr, ona
nmeer maccy 2,9
.
10
11
M
c
. Ecnn ona npocrnpaercx o 100 rnr, ee macca 1,4
.
10
12
M
c.
Tountmn
anntmn o pasmepax n macce name Ianaxrnxn nayxa noxa ne pacnonaraer. Ho, axe ne
onaax +rnmn anntmn, moxno cenart onenounte pacuert pacnpeenennx n nnxennx
ranaxrnuecxoro nemecrna.
Haunem c pacuera sanncnmocrn cpene nnornocrn nemecrna Ianaxrnxn or
paccroxnnx o nenrpa. Ho onpeenennm, = dM/dW, re W = 4tr
3
/3 oem, sannmaemt
macco M = M
e
r/R
e
= V
0
2
r/G. Hponsnex n]]epennnponanne, nonyunm
.
4
2
2
0
Gr
V
t
= (2.12)
Hpnmeuarentno, uro cpenxx nnornocrt nemecrna Ianaxrnxn sanncnr rontxo or
paccroxnnx o nenrpa, no ne sanncnr or nonno macct Ianaxrnxn n ee pasmepon.
Hocrannn n +ry ]opmyny V
0
= 2,3
.
10
5
+/c n r = 8,5 rnr (2,6
.
10
20
+) nonyunm, uro n
paone pacnonoxennx Connna = 9,3
.
10
22
re/+
3.
Conocrannm +ry nn]py c nnornocrtm
apnonnoro nemecrna. B paone Connna nnornocrt snesnoro nemecrna (na onm xoroporo
npnxonrcx nourn ncx apnonnax marepnx) no anntm [58, c. 70| cocrannxer 0,1 M
c
/nr
3
= 6,8
.
10
21
re/+
3
. Fontmnncrno snes cxaro n ncx ronmnno h ~ 1 rnr. Ecnn t snest tnn
pannomepno pacnpeenent no c]epe panyca R
c
= 8,5 rnr, nx nnornocrt cnnsnnact t n
2R
c
/h pas n cocrannna t 4
.
10
22
re/+
3
. Conocrannenne +ro nennunnt c panee naenno
cymmapno nnornocrtm snes n TM (9,3
.
10
22
re/+
3
) npnnonr x ntnoy o rom, uro TM n
snesnoe nemecrno na paccroxnnn 8,5 rnr or nenrpa Ianaxrnxn, n cpenem, npecrannent
npnmepno n panno nponopnnn (na onm TM npnxonrcx npnmepno 5,3
.
10
22
re/+
3
). Ecnn
Connne pacnonoxeno na paccroxnnn 7 xnx or nenrpa Ianaxrnxn 120|, ananornunte
pacuert amr npnmepno nyxparnoe npentmenne nnornocrn TM na nnornocrtm snesnoro
nemecrna (na onm TM npnxonrcx npnmepno 9,1
.
10
22
re/+
3
).
Ho nocxontxy snest cxart n ncx, a TM pacnpeenena c]eponantno, nnornocrt TM
n paone Conneuno cncremt na nopxox mentme nnornocrn snesnoro nemecrna. Ecnn xe
conocrannrt nnornocrt TM co cpene nnornocrtm nemecrna n Conneuno cncreme, cunrax
ee rpannne opnry Hnyrona, nonyunrcx pasnnna n 11 nopxxon.
Cornacno ntnemnnm npecrannennxm, uacrnnt remno marepnn xnnxmrcx
pennxrontmn uacrnnamn, opasonanmnmncx na pannnx +ranax ]opmnponannx Bcenenno.
Teopnx +nonmnnn +rnx uacrnn nsnoxena n paore 44|. Cornacno +ro reopnn, n
conpemennym +noxy pennxronte uacrnnt rnna nerpnno, nmemmne maccy m [oB], onxnt
(npn orcyrcrnnn rpannrannonnoro nonx) onaart xaornuecxnm nnxennem,
xapaxrepnsyemtm cpenexnaparnuno cxopocrtm 2,0
.
10
5
/m [+/c]. Hacrnnt c macco 1 oB
nmemr cpenexnaparnunym cxopocrt 200 r+/c.
Hpn nannunn rpannrannonnoro nonx nnxenne npnoperaer ynopxouennocrt:
uacrnnt nnxyrcx no opnram, napamerpt xoroptx onpeenxmrcx rpannrannonntm nonem,
nmnyntcamn n xoopnnaramn uacrnn.
Hocxontxy ranaxrnuecxoe rpannrannonnoe none menxercx ne no saxony 1/r
2
, nnxenne n
nem ne coornercrnyer saxonam Kennepa. Tpaexropnn nnxennx ne xnnxmrcx +nnnncamn,
onee roro onn ne samxnyrt. Opnrt uacrnn c xaxtm nnrxom nsmenxmr cnom opnenra-
nnm n npocrpancrne, xorx mnnnmantnte R
min
n maxcnmantnte R
max
paccroxnnx o nenrpa
coxpanxmrcx [53, c. 4347].
B paore 61| noxasano, uro panantnax cocrannxmmax cxopocrn uacrnn, npnxoxmnx n
paont Ianaxrnxn, ne cnnmxom nnsxne x nenrpy nnn rpannne, onontno cnao sanncnr or
R
max
. Xapaxrepnax panantnax cxopocrt necxontxo coren r+/c snaunrentno npentmaer
ranrennnantnte cxopocrn uacrnn c macco ontme necxontxnx oB. Cneonarentno,
nanpannenne nnxennx +rnx uacrnn mano ornnuaercx or panantnoro. Hepno opamennx
uacrnn c R
max
= 10...50 rnr or 100 o 500 mnnnnonon ner. 3a npemx cymecrnonannx
Ianaxrnxn (10
10
.em) uacrnnt conepmnnn ncero necxontxo ecxrxon ooporon.
Paccmorpnm nepoxrnocrt ncxaxennx rpaexropnn uacrnnt npn npoxoxennn ee
ocrarouno nnsxo x nexoropo snese. Moxno nocunrart, uro npn rnnnuno cxopocrn
nnxennx uacrnn necxontxo coren r+/c samernoe nsmenenne nanpannennx nnxennx (~ 1)
nponcxonr, xora uacrnna npoxonr mnmo rnnnuno snest na paccroxnnn
R ~ < 3
.
10
12
+ 61|, ro ecrt ceuenne paccexnnx uacrnnt sneso o = tR
2
~ 3
.
10
25
+
2
.
Cpenxx xonnenrpannx snes n Ianaxrnxe n ~ 10
50
+
3,
a nporxxennocrt ee L ~ 3
.
10
20
+.
Hcxox ns +rnx nennunn, nerpyno onennrt nepoxrnocrt roro, uro rpaexropnx uacrnnt npn
npoxoxennn Ianaxrnxn yer cymecrnenno ncxaxena ono ns snes: w = onL ~ 10
4
. Tax
xax uacrnnt ycnenn conepmnrt ne onee 100 npoxoxenn uepes Ianaxrnxy, menee uem y
1 ns nnx rpaexropnx samerno ncxaxena ecrnnem orentntx snes. 3]]exr paccexnnx
TM snesamn npnnonr x noxnnennm xomnonenrt noroxa TM c nanpannennem nnxennx,
cymecrnenno ornnuntm or panantnoro, c cnntno pasmtrtm yrnontm pacnpeenennem.
Ormernm, uro uacrntm cnyuaem nnnxnnx rpannrannn orentntx neecntx ren na noroxn
TM xnnxercx rpannrannonnax ]oxycnponxa, npnnoxmax x nectma snaunrentnomy
nospacrannm xonnenrpannn TM n onpeenenntx onacrxx npocrpancrna (cm. rnany. 2.6).
Kax tno ormeueno ntme, nnxenne ocnonno onn ocrarouno maccnnntx uacrnn n
Ianaxrnxe (sa ncxnmuennem onacre, nnsxnx x rpannne n nenrpy) mano ornnuaercx or
panantnoro. Horox raxnx uacrnn, nepecexammn c]epy panyca r, cocronr ns nyx
xomnonenr:
- uacrnn, nnxymnxcx x nenrpy ns onacrn mexy r n R
e,

- uacrnn, nnxymnxcx or nenrpa n nmemmnx rouxy nonopora mexy r n R
e.

3rn ne xomnonenrt ornnuamrcx rontxo nanpannennem nnxennx uacrnn.

Pnc. 2.11. Pacnpeenenne remno marepnn Ianaxrnxn no cxopocrxm uacrnn n paone Conneuno cncremt

Pacnpeenenne macct uacrnn n ennnne oema no panantntm cxopocrxm (xoropoe n
antnemem yem nastnart cnexrpom cxopocre TM) n paone Conneuno cncremt (r
= 8,5 rnr) cornacno 61|, nmeer nn, noxasannt na pnc. 2.11. Hocxontxy cneennx o macce
n pasmepax Ianaxrnxn, nonyuennte ns acrponomnuecxnx nanmenn, nectma
neonpeenennte, pacuer cenan nx necxontxnx +]]exrnnntx panycon Ianaxrnxn or
10 o 100 rnr. B antnemem, conocrannn +rn pacuernte cnexrpt co cnexrpamn
onpeenenntmn +xcnepnmenrantno, moxno yer, naxonen, pemnrt nponemy pasmepon n
macct Ianaxrnxn.
Xapaxrepnt ocrpte nnxn n onacrn ntcoxnx cxopocre. 3ro xnnxercx cnecrnnem
npnnxro n moenn pesxo rpannnt xopont TM. Peantnax rpannna, nepoxrno, nmeer
nexoropym pasmtrocrt. Hporxxennocrt rpannnt n 10 rnr npnnonr x pasmtrocrn
rpannnt cnexrpa nopxxa 50 r+/c.
Hpaxrnuecxn naxntm xnnxercx pacnpeenenne cxopocre TM Ianaxrnxn,
ocrnrammnx semnoro nanmarenx. B +rom cnyuae onncannt ntme cnexrp ncxaxaercx
nnxennem Connna no ranaxrnuecxo opnre, nnxennem 3emnn noxpyr Connna,
npamennem 3emnn noxpyr cnoe ocn, a raxxe ycxopennem uacrnn n rpannrannonntx nonxx
Connna n 3emnn. Hanontmn nxna n nsmenenne cnexrpa aer nepnt ns nepeuncnenntx
]axropon. Vuer ero npnnonr x pacnpeenennm, noxasannomy na pnc. 2.12 [52, 61].
Conocrannxx nx co cnexrpamn, noxasanntmn na pnc. 2.10, ormernm cmemenne
cxopocre n onacrt onee ntcoxnx snauenn n noxnnenne nroporo nnxa n onacrn V
C
~ V
0
.
Cnexrpt optnamrcx ne rontxo cnpana, no n cnena. nanason nosmoxntx cxopocre
uacrnn, ocrnrammnx semnoro nanmarenx or 230 o 500...600 r+/c.
Bpamenne 3emnn no opnre noxpyr Connna npnnonr x nepnonuecxnm cmemennxm
cnexrpa n cropony ontmnx n mentmnx cxopocre c amnnnryo oxono 20 r+/c n nepnoom,
panntm roy. Ananornuno, npamenne 3emnn noxpyr cnoe ocn npnnonr x cyrountm
napnannxm cnexrpa c amnnnryo oxono 0,5 r+/c. Vcxopenne uacrnn rpannrannonntm
nonem Connna npnnonr x ynennuennm cxopocre na 1...2 r+/c. Bnnxnne rpannrannn 3emnn
na nopxox mentme.

Pnc 2.12. Pacnpeenenne remno marepnn no cxopocrxm nnxennx uacrnn n paone Connna c yuerom
npamennx Connna no ranaxrnuecxo opnre
Paccmorpnm renept ye.oeoe pacnpeoe.euue noroxa remno marepnn c yuerom
nnxennx Conneuno cncremt.
Conneunax cncrema nnxercx n nnocxocrn ranaxrnuecxoro +xnaropa no opnre, nnsxo
x xpyrono, co cxopocrtm V
0
= 230 r+/c, ro ecrt nepnennxynxpno nanpannennm nnxennx
ocnonno uacrn TM, nmemme cxopocrt V. Cneonarentno, yron ncrpeun Conneuno
cncremt n noroxa TM onpeenxercx no ]opmyne
. arctg
0
|
.
|

\
|
=
V
V
(2.13)
Vron = 0 coornercrnyer nanpannennm na nenrp Ianaxrnxn, ro ecrt +ro
ea.armu:ecra oo.eoma rouxn na neecno c]epe, orxya npnxonr norox TM. Tax xax
nnxenne Conneuno cncremt nponcxonr n nnocxocrn ranaxrnuecxoro +xnaropa, ea-
.armu:ecra uupoma nanpannennx npnxoa noroxa TM nnsxa x nynm. Pesyntrart pacuera
yrnontx pacnpeenenn n paone Conneuno cncremt 52, 61| npecrannent na pnc. 2.13.
Hanmarent, naxoxmncx na 3emne, npn onpeenennn nanpannennx npnxoxmero noroxa
onxen yunrtnart ne rontxo nnxenne Connna n Ianaxrnxe, no n nnxenne 3emnn noxpyr
Connna, rax xax ono npnnonr x nepnonuecxnm nsmenennxm (c nepnoom 1 eoo)
nanpannennx ncrpeun uacrnn n nanmarenx c amnnnryo necxontxo rpaycon.


Pnc 2.13. Vrnonte pacnpeenennx noroxon uacrnn cxptro marepnn npn pasnnuntx panycax xopont TM

Ananns cenanntx pacueron cnexrpantno-yrnontx pacnpeenenn noroxon TM
Ianaxrnxn aer ocnonanne nx cneymmnx ntnoon. Hanmarent, naxoxmncx n
Conneuno cncreme, nocnpnnnmaer norox, xoropt npnxonr n ocnonnom ns nnocxocrn
ranaxrnuecxoro +xnaropa (ranaxrnuecxax mnpora 0). Horox pacnpeenen no
ranaxrnuecxo onrore cnmmerpnuno ornocnrentno = 90

n oxnartnaer nanason
nennunn or 25 o 155.
Maxcnmantnt norox ner ns onacre neecno c]ept c ranaxrnuecxnmn onroramn
oxono 30
o
n 150. 3xnaropnantnte xoopnnart +rnx nanpannenn cxnonennx oxono 3
o
n
53 n npxmte nocxoxennx oxono 18,7 :ac n 4,0 :ac (cosnesnx Opna n Hepcex). Hs +rnx
nanpannenn npnxoxr uacrnnt co cxopocrxmn 400..500 r+/c. Hs onacrn neecno c]ept
nnnsn = 90 (cxnonenne 48, npxmoe nocxoxenne 21 :ac paon snest ene)
npnxoxr uacrnnt, nmemmne cxopocrt oxono 230 r+/c.
Taxnm opasom, ocnonnax uacrt noroxa TM Ianaxrnxn, nanmaemoro na 3emne,
npnxonr ns nonoct neecno c]ept mnpnno n necxontxo rpaycon, npocrnpammecx or
cosnesnx Hepcex o cosnesnx Opna. C pyrnx nanpannenn moryr npnxonrt uacrnnt,
paccexnnte n rpannrannonntx nonxx snes, a raxxe nneranaxrnuecxne uacrnnt (nmemmne
cxopocrt ~ 10
3
r+/c) n uacrnnt conneuno n semno nerpnnoc]ep (cxopocrt 3070 n 7,8
11,2 r+/c).
Hanomnm, npecrannennte n +ro rnane pesyntrart nonyuent n npenonoxennn, uro
uacrnnt nmemr maccy ontme necxontxnx oB, nnxenne xoroptx n paone Conneuno
cncremt nnsxo x panantnomy. Pacnpeenenne menee maccnnntx uacrnn no cxopocrxm n
yrnam onee pannomepnoe n pasmtroe.

Hen1pnnocqepa Connna

Ha nannune remno marepnn n oxonoconneunom npocrpancrne yxastnaer
anomantnoe ycxopenne xocmnuecxnx annaparon, ocrnrmnx yanenntx onacre
Conneuno cncremt (Hnonepon 10 n 11, Boxxepon 1 n 2, Kaccnnn, Iannneo) [63],
xoropoe rpyno oxcnnrt nnaue xax rpannranne pasmasanno no conneuno cncreme
nennnmo macct nopxxa cymmapno macct ncex nnaner. Hs nce conoxynnocrn uacrnn
conneuno nerpnnoc]ept na 3emne moryr trt saperncrpnponant nnmt re, opnrt
xoroptx nepecexamr opnry 3emnn. 3rn uacrnnt npn nepeceuennn opnrt 3emnn moryr
nmert cxopocrn V, nexamne n npeenax or 2,9 r+/c o 42 r+/c [52|. Mnnnmantntmn
cxopocrxmn onaamr uacrnnt c nepnrennxmn nnnsn Connna n c a]ennxmn,
xacammnmncx opnrt 3emnn. Cxopocrt ncrpeun raxnx uacrnn c 3emne nnsxa x
cxopocrn opnrantnoro nnxennx 3emnn ( 30 r+/c). A nonnt nnrepnan nosmoxntx
cxopocre ncrpeun or 11,2 r+/c (ecnn uacrnnt nnxyrcx no opnram, nnsxnm x
semno, nont nanpannennx nnxennx 3emnn c yuerom ycxopennx nx rpannrannonntm
nonem 3emnn) o 72 r+/c (ecnn uacrnnt n nepnrennn nnxyrcx nancrpeuy 3emne n
npnxoxr ns oranenntx onacre Conneuno cncremt).
Taxnm opasom, cxopocrt uacrnn nerpnnoc]ept Connna ornocnrentno 3emnn
onxna nsmepxrtcx ecxrxamn r+/c. Moxno npenonoxnrt, uro npeonaamr ne
xomnonenrt. Ona ns nnx opasyercx uacrnnamn, nmemmnmn a]ennn nnnsn opnrt
3emnn, a nepnrennn nnnsn Connna. Hs-sa nnsxo cxopocrn nnxennx raxnx uacrnn
nnnsn a]ennen nx xonnenrpannx namnoro ntme xonnenrpannn uacrnn c pyrnmn
cxopocrxmn. Hpn cnoem opnrantnom nnxennn 3emnx ncrpeuaercx c +rnmn uacrnnamn co
cxopocrtm oxono 30 r+/c. Vcxopenne rpannrannonntm nonem 3emnn npnnonr x
nospacrannm cxopocrn y nonepxnocrn 3emnn o 31,8 r+/c. Hanmaemoe c 3emnn
nanpannenne nnxennx uacrnn +ro xomnonenrt nexnr n nnocxocrn +xnnnrnxn n
menxercx, onepexax Connne na 90.
Bropax xomnonenra opasyercx ns uacrnn, a]ennn xoroptx naxoxrcx na
paccroxnnxx, snaunrentno npentmammnx panyc opnrt 3emnn. 3rn uacrnnt nnxyrcx no
cnntno ntrxnyrtm opnram n no mepe npnnnxennx x nepnrennm nnornocrt nx noroxa
pesxo nospacraer: uepes ornocnrentno neontmym onacrt npocrpancrna nponeramr
uacrnnt, opnrt xoroptx moryr npocrnpartcx o paccroxnn, cpannnmtx c paccroxnnem
o nnxamnx snes. Cxopocrt +rnx uacrnn nnnsn opnrt 3emnn oxono 42 r+/c, nanpan-
nenne nx nnxennx nnsxo x panantnomy, cxopocrt ncrpeun c nonepxnocrtm 3emnn c
yuerom ee opnrantnoro nnxennx n ycxopennx n semnom rpannrannonnom none
52,7 r+/c. B pesyntrare roro, uro 3emnx nnxercx no opnre co cxopocrtm 29,8 r+/c
nepnennxynxpno nanpannennm nnxennx uacrnn, semno nanmarent nocnpnnnmaer
norox uacrnn +ro xomnonenrt orxnonenntmn n cropony nnxennx 3emnn na yron 35,3.
Ha neecno c]epe norox +rnx uacrnn yer nanmartcx n nne nyx nxren, pac-
nonoxenntx nnnsn nnocxocrn +xnnnrnxn n orxnonenntx or nanpannennx na Connne na
35,3 (uacrnnt, nnxymnecx or Connna) n na 144,7 (uacrnnt, nnxymnecx x Connny).
Ha nerpnnoc]epy Connna nnnxmr nnanert Conneuno cncremt, n nepnym ouepet
Rnnrep n Carypn. Moxno npenonoxnrt, uro pnrmnuecxne nsmenennx n conneuno
nerpnnoc]epe, cnxsannte c nsmenennem nsanmnoro nonoxennx nnaner, xnnxmrcx
]axropom, cnnxponnsnpymmnm conneunym axrnnnocrt c pnrmom nsmenennx nonoxennx
nenrpa macc Conneuno cncremt ornocnrentno Connna. o cnx nop oruernnnax xoppenxnnx
mexy conneuno axrnnnocrtm n nonoxennem nenrpa macc Conneuno cncremt yon-
nernopnrentnoro oxcnennx ne nmena.

Hen1pnnocqepa 3eunn

Pacuer saxonomepnocre nsmenennx noroxa uacrnn nerpnnoc]ept nnnsn
nonepxnocrn 3emnn rpeyer yuera paccexnnx uacrnn n armoc]epe n semntx nepax,
npnnoxmero x pesxomy nsmenennm napamerpon opnr, a raxxe nnnxnnx rpannrannonntx
none Hynt n Connna nx opnr c anorexmn, npentmammnmn 200 000 r+. 3ro enaer
pacuer napamerpon n nnamnxn nerpnnoc]ept 3emnn nectma cnoxno saaue.
V nonepxnocrn 3emnn, xax nsnecrno, xpyronax (nepnax xocmnuecxax) cxopocrt V
0
= 7 905 +/c, a napaonnuecxax (nropax xocmnuecxax) cxopocrt V
02
= 11 180 +/c.
Hacrnnt nerpnnoc]ept 3emnn, nnxymnecx no pasnnuntm opnram, moryr nmert y
nonepxnocrn 3emnn cxopocrt n npeenax or V
01
o V
02
.
Tax xe, xax n n nerpnnoc]epe Connna, onxnt npeonaart noroxn co cxopocrxmn,
nnsxnmn x rpannuntm. Fontmax nnornocrt noroxa uacrnn, nmemmnx cxopocrt oxono
11 r+/c, cnxsana c rem, uro onn npnxoxr ns omnpnoro npocrpancrna
(10
5
r+ ~< r ~< 10
6
r+). Bospacranne xe uncna perncrpnpyemtx uacrnn co cxopocrtm,
nnsxo x xpyrono, moxno oxcnnrt rem, uro xorx nx nonnoe uncno moxer trt
ornocnrentno neontmnm, no onn, n ornnune or uacrnn, nmemmnx ntrxnyrte opnrt, nce
npemx naxoxrcx oxono camo nonepxnocrn 3emnn, n pesyntrare uero nepoxrnocrt nx
perncrpannn cymecrnenno nospacraer. V uacrnn c npomexyrountmn cxopocrxmn nnmt
nesnaunrentnax uacrt opnr npoxonr nnnsn nonepxnocrn 3emnn. Bmecre c rem, onacrt
npocrpancrna, sannmaemax nx opnramn, ornocnrentno nenennxa, a noromy n nenennx nxna
raxnx uacrnn n cymmapnt norox.

Pnc. 2.14. . Bosmymenne opnr oxonosemntx noroxon Hyno

Hcxox ns omnx coopaxenn, a raxxe ns ananornn c nnxennem xomer n
acreponon 62|, moxno cenart saxnmuenne o rom, uro pnrmnunte nsmenennx nsanmnoro
nonoxennx 3emnn, Hynt, Connna n cnxsannte c +rnm nsmenennx rpannrannonnoro nonx n
oxonosemnom npocrpancrne onxnt ntstnart raxne xe pnrmnuecxne nsmenennx
napamerpon nerpnnoc]ept 3emnn. Homnmo pnrmon, coornercrnymmnx nepnoy
opamennx Hynt (cnepnuecxn nynnt mecxn 27,3 cyrox, a raxxe nnsxn x
cnepnuecxomy anomanncrnuecxn mecxn) n nepnoy nsmenennx nsanmnoro nonoxennx
Hynt, 3emnn n Connna (cnnonuecxn nynnt mecxn 29,5 cyrox), onxnt nanmartcx
pnrmt, ornnuammnecx or +rnx nepnoon n m/n pas, re m n n neontmne nente uncna (1,
2, 3...).
Hanonee cnntnomy nnnxnnm Hynt onxnt noneprartcx opnrt, anoren xoroptx
pacnonoxent nnnsn nynno opnrt. Hs nce conoxynnocrn raxnx opnr nac nnrepecymr
opnrt, nepnren xoroptx npoxoxr oxono nonepxnocrn 3emnn. Fontmax nonyoct raxnx
opnr npnmepno n 2 pasa mentme ontmo nonyocn nynno opnrt, no+romy nepno
opamennx, cornacno rpertemy saxony Kennepa, mentme nynnoro npnnnsnrentno n 3 pasa.
Orcma cneyer, uro onn ns nanonee xapaxrepntx pnrmon semno nerpnnoc]ept
onxen nmert nepnonunocrt 910 cyrox.
Onacrt npeonaannx semno rpannrannn na conneuno npocrnpaercx
npnnnsnrentno o paccroxnnx 900 mic. r+. 3ect naxonrcx rpannna semno
nerpnnoc]ept. Hacrnnt, nmemmne anoren nnnsn rpannnt nerpnnoc]ept, nnny
cnaocrn sect semno rpannrannn, nonepramrcx snaunrentnomy nnnxnnm ne rontxo co
cropont Hynt n Connna, no n nnaner. Hepememaxct ns yanenntx yuacrxon opnr x
nepnrexm, raxne uacrnnt nepenocxr x nonepxnocrn 3emnn, n noc]epy, nn]opmannm o
nsmenennn nonoxennx nnaner n Conneuno cncreme.

He1 nn oxono 3eunn n n ee nepax uepnmx mp?

Becno 1993 r. na VIII Poccncxo rpannrannonno xon]epennnn mne onenoct
ncrpernrtcx c mnncxnm acrpo]nsnxom A.H. Tpo]nmenxo, xoropt noennncx nexmn o
rom, uro uepnte tpt, xoropte cunramrcx onnm ns nosmoxntx xomnonenron remno
marepnn, moryr trt ne rontxo n antnem Kocmoce, no n yxnantno y nac no noramn, n
nepax 3emnn. Ho nauany nce +ro mne noxasanoct saanntm acypom, no, osnaxomnnmnct
c paoramn [160165| n cenan cocrnennte pacuert [166168|, x npnmen x ntnoy, uro
+ro ne rontxo nosmoxno, no axe nnonne nepoxrno.
Hepnax tpa crycrox nemecrna nacrontxo nnornt, uro ero rpannrannx ne
nosnonxer cnery ntrn sa npeent c]ept, nmemmn panyc r
g
= 2GM/c
2
. Bnpoxo nsnecrnt
uepnte tpt, nosnnxammne n pesyntrare +nonmnnn snes, nmemmnx maccy onee rpex
conneuntx. Hocxontxy +rn oexrt camn no cee npaxrnuecxn nnuero ne nsnyuamr,
onapyxnrt nx rpyno, no, rem ne menee, +ro yaercx cenart no xocnenntm npnsnaxam, no
npoxnnennxm nx rpannrannn. B nocnenne rot acrponomam yanoct onapyxnrt ecxrxn
oexron, xoropte moxno oroxecrnnrt c raxnmn uepntmn tpamn 59|. 3naunrentno
onee maccnnnte uepnte tpt c macco o mnnnnapa conneuntx onapyxent n xpax
ranaxrnx n n nenrpax mapontx snesntx cxonnenn.
Macca uepno tpt ne oxsarentno onxna trt ouent ontmo. Ananns cnocrn
mantx uepntx tp (MH) npnnonr x nectma nnrepecntm pesyntraram. Hpn macce mentme
10
17
re (npnmepno raxym maccy nmeer noa n Hepnom mope) panyc uepno tpt mentme
pasmepon aroma, n ee moxno paccmarpnnart xax cnoeopasnym +nemenrapnym uacrnny,
nsanmoecrnymmym c oxpyxamme cpeo npaxrnuecxn rontxo rpannrannonno. nx
onenxn nponsnonmtx raxnmn oexramn +]]exron ner neoxonmocrn snart ee
ycrpocrno, rax xax nsanmoecrnne nponcxonr na paccroxnnxx mnoro ontme r
g..
MH
moxno paccmarpnnart npocro xax roueunt rpannrnpymmn oexr. Taxoe
paccmorpenne 161, 166| npnnonr x coornomennxm:
1. Horepn +neprnn na ennnne nyrn, r/+
dE/dx = 130 G
2
M
2
/v
2
.
2. nnna npoera o ocranonxn, +
X = 1,9
.
10
3
v
o
4
/G
2
M.
3. Bpemx nnxennx o ocranonxn, c
t = 2,6
.
10
3
v
o
3
/G
2
M.
4. onx +neprnn, repxemo na nyrn Ax
AE/E = 260G
2
M Ax/v
4
,
re M macca uepno tpt, re, v cxopocrt uepno tpt, +/c, nnornocrt cpet,
re/+
3,
G = 6,67
.
10
11
+
3
/re c
2
.
Hanonee nepoxrnte macct MH, nnxymnxcx n oxonosemnom npocrpancrne, oxono
10
13
re. Pacuer no npnneenntm ]opmynam noxastnaer, uro nnxymaxcx n cpee c
nnornocrtm 10
3
re/+
3
uepnax tpa raxo macct npn nauantno cxopocrn 10 r+/c
ocranonnrcx uepes 2 mnnnnona ner, npox paccroxnne 4
.
10
17
+ (13 napcer). Hcxox nx +rnx
onenox, moxno tno t ynoonrt MH cnaonsanmoecrnymme +nemenrapno uacrnne,
no nponnxamme cnoconocrn npenocxoxme axe nerpnno. Ho MH oexr xya
onee nnrepecnt, uem +nemenrapnax uacrnna.


Ocot nnrepec npecrannxer saraounoe cotrne nnnsn r. Cacono Pxsancxo
onacrn 12 anpenx 1991 r. Heoxnanno nponsomen crpannt nsptn n opasonanact xpyrnax
noponxa npannntno ]opmt namerpom 28 + rnynno 4 + c ontmnm xonmnxom
nocepenne. B sameuarentno xnnre A.u. Hepnxena 169|, nnuno nccneonanmero mecro
nponcmecrnnx no cnexnm cneam, npecrannen omnpnt marepnan o Caconcxom
]enomene. Osnaxomnnmnct c npecrannenntmn ]axramn, nerpyno nonxrt, uro nannyumnm
opasom ncm nx conoxynnocrt oxcnxer npenonoxenne o rom, uro +ro nponsomno n
pesyntrare ntxoa ns 3emnn mano uepno tpt, xoropym A.u. Hepnxen nastnaer
rpannonnom. Btnnnyra rnnoresa o rom, uro n Tynryccxn ]enomen ntsnan uepno
tpo macco nopxxa 10
19
re [170].
Orxya xe moryr nsxrtcx +rn npeonocnte menennte MH? Hs MH, cnenmnx o
nopt n semntx nepax. Cnxr onn nenpouno, n n pesyntrare cecmnuecxoro nosecrnnx
nnn nocrenenntx reonornuecxnx nsmenenn moryr noxnnyrt cnoe rneso n ntrn na
nonepxnocrt, nponsnox cnonm rpannrannonntm nonem paspymennx n panyce ecxrxon
coren merpon.

O an1ope: Hapxooe Aueucaup Ieopeueeuu, x.].-m. n., npo]. Mexynapono
cnanxncxo axaemnn, pyxononrent naoparopnn-xa]ept Pnrmt n ]nyxryannn
Hncrnryra nccneonann npnpot npemenn http://www.chronos.msu.ru

Hc1ounnx: Aueucaup Hapxooe. Kocmoc. 3emnx. Henonex. Honte rpann nayxn. M.:
Hayxa, 2009. C. 7189, 9293.


!&
TUNNEL
A.I. Hapxooe

EmE PA3 O TEMHOH MATEPHH

Hrax, reopernuecxn npecxasannte cnocrna noroxon remno marepnn nnonne
cornacymrcx c pesyntraramn, nonyuenntmn npn +xcnepnmenrax c n]paxnnonntmn
pemerxamn n VHK. Taxnm opasom, moxno (noxa npenapnrentno) xoncrarnponart, uro
remnax marepnx +xcnepnmenrantno saperncrpnponana. Peannsonano +ro concem nntmn
cnocoamn, uem +ro ntramrcx enart +xcnepnmenraropt, crapammnxcx ynonnrt nnuroxno
cnate +]]exrt orentntx axron nsanmoecrnnx uacrnn TM c nemecrnom 50|. Fonee
roro, noxoxe, uro noroxn remno marepnn yxe tnn saperncrpnponant onee 30 ner nasa
H.A. Kostpentm.

H1o nnn1 1enecxon Kosmpena

B 1976 r. na cnmnosnyme n Fmpaxane H.A. Kostpen onoxnn o nponeenntx nm
neotuntx acrponomnuecxnx nanmennxx, nonyuenntx npn cxannponannn neecno
c]ept renecxonom-pe]nexropom. B ]oxyce renecxona naxonnnct samnmennte or
ecrnnx cnera neotunte arunxn xpyrnntnte nect nnn manentxn ronxonnenount
pesncrop, nxnmuennt n nneuo ypannonemennoro mocra. Kostpen onapyxnn, uro, xora
renecxon nanpannen na onpeenennte yuacrxn neecno c]ept, yxasarent xpyrnntntx
necon orxnonxercx or nynenoro nonoxennx, a conpornnnenne pesncropa menxercx. B momenr
perncrpannn cnrnanon opnenrannx renecxona nnora connaana, a uame ne connaana c
nanpannennem na nnnmte n onrnuecxn renecxon acrponomnuecxne oexrt (snest,
snesnte cxonnennx, ranaxrnxn).
Kostpen yrnepxan, uro npn nanmennn oxpecrnocre pxa acrponomnuecxnx
oexron cnrnant nosnnxann npn rpex nanpannennxx renecxona (cm. pnc. 2.24). Hepnoe
nanpannenne, c yuerom nonpanxn na npenomnenne cnera n armoc]epe, coornercrnonano
onrnuecxomy nsopaxennm oexra, r.e. nonoxennm oexra n momenr ncnycxannx
omemero o nanmarenx cnera (cnrnan ns npomnoro). Bropoe nanpannenne
coornercrnonano ncrnnnomy nonoxennm oexra, ero nonoxennm n momenr nanmennx
(cnrnan ns nacroxmero). Tperte nanpannenne coornercrnonano nonoxennm oexra n ror
momenr, xora cner, nsnyuennt n rouxe nanmennx, oer o oexra (cnrnan ns
yymero). Vrnonte paccroxnnx mexy +rnmn rpemx rouxamn pannt ornomennm
ranrennnantno cxopocrn oexra x cxopocrn cnera. Otunte cxopocrn snes
ornocnrentno 3emnn ecxrxn r+/c, no+romy rnnnunte paccroxnnx mexy rouxamn
ecxrxn yrnontx cexyn.



Pnc. 2.24. Hpomnoe (1), ncrnnnoe (2) n
yymee (3) nonoxennx acrponomnuecxoro
oexra. Hopnnx cnera, nsnyuennax oexrom,
naxoxmnmcx n nonoxennn (1), uepes mnoro ner
oxonr o nanmarenx (4). 3a +ro npemx oexr,
nnrammncx nepnennxynxpno nanpannennm x
nanmarenm co cxopocrtm V

, nepememaercx n
nonoxenne (2). Ecnn n momenr perncrpannn nopnnx
cnera tna t nsnyuena ns mecra nanmennx, ona
ncrpernnact t c oexrom n rouxe (3)

Pesyntrart, nonyuennte Kostpentm, n nepnoe npemx xasannct nacrontxo
nenpanonoontmn, uro acrponomt nx nceptes ne nocnpnnxnn, n onee ecxrn ner ne tno
nn ono nontrxn nonropnrt nanmennx no meronxe Kostpena. H nce xe, +ro tno
cenano necxontxnmn nesanncnmtmn rpynnamn nccneonarene. Ceuac mnpoxo
pacnpocrpaneno mnenne o rom, uro nponeennte nponepxn onosnauno nornepnnn
nosmoxnocrt npnema cnrnanon ns npomnoro, ns nacroxmero n ns yymero.
Ecrecrnenno, nosnnxaer nonpoc o naexnocrn +xcnepnmenrantnoro ]ynamenra, na
xoropom ocnonant yrnepxennx Kostpena n ero nocneonarene. Hro xe na camom ene
onapyxnn Kostpen, n uro nornepnnoct nnn ne nornepnnoct npn nocnponsneennn ero
nccneonann? Fyem onnpartcx ne na cnyxn, a rontxo na onynnxonannte paort.
1. B Tpyax Fmpaxancxoro cnmnosnyma 68, c. 363383; 71| npnneent annte o
nanmennn 35 acrponomnuecxnx oexron. 3]]exr onapyxen npn nanmennn 13 ns nnx.
Hpnneent annte, cnnerentcrnymmne o nanmennn n ncrnnnom nonoxennn onoro
oexra (snest Hponnon).
2. B crarte O nexoroptx cnocrnax npemenn, onapyxenntx acrponomnuecxnmn
nanmennxmn 72, c. 7685| npnneent pesyntrart nanmenn 9 snes. B 8 cnyuaxx
saperncrpnponano ncrnnnoe nonoxenne, n 9 cnyuaxx nonyuen cnrnan ns yymero. O
perncrpannn cnrnanon or snes ns npomnoro nnuero ne cxasano. Hpnneent annte o
nanmennn rymannocrn Anpomet n maponoro snesnoro cxonnennx M2 n npomnom,
ncrnnnom n yymem nonoxennxx.
3. B crarte Acrponomnuecxoe oxasarentcrno peantnocrn uertpexmepno reomerpnn
Mnnxoncxoro 72, c. 8593| ynomxnyrt 6 snes, nanmanmnxcx n rpex nonoxennxx.
4. Honocnnpcxax rpynna nccneonarene, nosrnannxemax axaemnxom
M.M. Hanpenrtentm, nanmana no meronxe Kostpena 4 snest. B rpex cnyuaxx
saperncrpnponant cnrnant, coornercrnymmne ncrnnnomy nonoxennm snes. O
nanmennn snes n npomnom n yymem nonoxennxx nnuero ne cxasano [69].
5. Ta xe nayunax rpynna nanmana no meronxe Kostpena Connne n ero oxpecrnocrn.
Onapyxent cnrnant npn opnenrannn renecxona, ornnuammecx or onrnuecxoro
nanpannennx na Connne na necxontxo rpaycon [66].
6. Knencxne acrponomt 73| npn cxannponannn renecxonom Kostpena neecno c]ept
onapyxnnn mnorouncnennte ncnnecxn cnrnana, npnuem n ontmnncrne cnyuaen momenrt
noxnnennx ncnnecxon ne connaann c momenramn opnenrannn renecxona na snest (npn
anannse yunrtnannct snest o 13 nennunnt). Kpome roro, oxpecrnocrn pxa
acrponomnuecxnx oexron tnn nccneonant ocoenno rmarentno. Hponeeno erantnoe
nanmenne 13 snes, n nyx cnyuaxx na paccroxnnn o 10 yrnontx mnnyr or onrnuecxoro
nonoxennx snest saperncrpnponant cnrnant. Baponte cxonnennx nanmannct 6 pas, n
2 cnyuaxx saperncrpnponant cnrnant. Oexr deoeoi X-1 (npenonaramr, uro +ro
uepnax tpa) nanmancx 3 pasa, n 2 cnyuaxx onapyxen +]]exr. Hpn nanmennn
rymannocrn Anpomet (3 pasa) n nnanerapno rymannocrn M57 (1 pas) +]]exrt ne
onapyxent. Ananns nonyuenntx pesyntraron ne aer ocnonann nx ntnoa o rom, uro
saperncrpnponannte cnrnant coornercrnymr npomnomy, ncrnnnomy nnn yymemy
nonoxennxm nanmanmnxcx acrponomnuecxnx oexron.
7. Anrop +ro xnnrn npn cxannponannn neecno c]ept onapyxnn mnorouncnennte
ncnnecxn cnrnana 20, 24, 25|. 3rn nccneonannx onncant n uacrn III. Vcranonnrt cnxst
+rnx ncnnecxon c opnenranne renecxona na xonxpernte snest ncnontsonannax meronxa
nosmoxnocrn ne anana. Hpn nanmennn Connna n ero oxpecrnocre saperncrpnponant
cnrnant npn opnenrannn renecxona, ornnuammecx or onrnuecxoro nanpannennx na
Connne.
Hrax, nponepounte +xcnepnmenrt ynepenno nornepxamr noxnnenne cnrnanon n
neuyncrnnrentntx x cnery arunxax, nomemenntx n ]oxyc renecxona pe]nexropa. Ho
cnxst +]]exron c nanmennem acrponomnuecxnx oexron n nx npomnom n yymem
nonoxennxx noxa nornepxennx ne namna. Tpn snest n ncrnnntx nonoxennxx
nanmann nonocnnpcxne nccneonarenn.
Hanmenne rpex oexron +ro manonaro nx ocronepnoro nornepxennx
cymecrnonannx +]]exra, no yxe nnonne ocrarouno nx pasymn. Fyem cunrart, uro
]enomen nanmennx acrponomnuecxnx oexron n nx ncrnnnom nonoxennn cymecrnyer,
n nonpoyem nonxrt, c uem on moxer trt cnxsan.
Kostpen cunran, uro pesyntrart ero acrponomnuecxnx nanmenn nornepxamr
cosannym nm npnunnnym mexannxy, n coornercrnnn c xoropo nponecct n Mnpe
nponcxoxr ne rontxo no npemenn, no n c no+ouim npemenn. Xo npemenn xnnxercx
axrnnntm cnocrnom, naroapx xoropomy npemx moxer oxastnart mexannuecxne
nosecrnnx na marepnantnte cncremt... Bpemx ne nmeer nmnyntca, n reuenne npemenn
necer rontxo +neprnm. Ho+romy nao ymart, uro nosecrnne npemenn ne
pacnpocrpanxercx, a noxnnxercx ncmy mrnonenno, ytnax oparno nponopnnonantno
paccroxnnm... Marepnx ne +xpannpyer npemx, ero moxno +xpannponart rontxo ]nsnuecxnm
nponeccom [68, 74, 172].
Hanmenne acrponomnuecxnx oexron n ncrnnnom nonoxennn, no mnennm
Kostpena, oxastnaer nosmoxnocrt mrnonenno nepeaun cnrnanon, onycxaemo
npnunnno mexannxo. nx oxcnennx cnrnanon ns npomnoro n ns yymero Kostpen
npnnnex uertpexmepnym reomerpnm Mnnxoncxoro. Ocyxenne npnunnno mexannxn ne
nxonr n saauy +ro xnnrn. Ormeuy rontxo, uro Kostpeny ne yanoct n nsnecrntx anropy
paorax yenrentno oocnonart cnxst mexy ntmeonncanntmn acrponomnuecxnmn
nanmennxmn n npnunnno mexannxo. Ero aprymenrannx nocnr nectma omn n
onocroponnn xapaxrep (snesa n ncrnnnom nonoxennn snaunr cnrnan nepeaercx
mrnonenno, mrnonenno snaunr uepes axrnnnte cnocrna npemenn). Vnneuennt cnonm
ernmem npnunnno mexannxo, Kostpen oare ue nima.c ncxart nnte oxcnennx.
Antrepnarnnnt noxo x oxcnennm ]enomena ncrnnnoro nonoxennx ouennen:
moxno npenonoxnrt, uro n renecxone Kostpena perncrpnpyercx nexoropt arenr,
nmemmn ntcoxym nponnxammym cnoconocrt n cxopocrt pacnpocrpanennx, snaunrentno
npentmammym cxopocrt cnera. Btcxasana, nanpnmep, nex o rom, uro raxnm arenrom
moxer trt ropcnonnoe nsnyuenne 75|. Ho oxastnaercx, uro nx oxcnennx ]enomena
ncrnnnoro nonoxennx concem ne oxsarentno npnnnexart mrnonennocrt nnn ouent
ntcoxym cxopocrt pacnpocrpanennx cnrnana. Hexoropte ns onynnxonanntx pesyntraron
npxmo yxastnamr na ro, uro +ra cxopocrt +uoeo +euiue cxopocrn cnera. Paccmorpnm
ynomxnyrt ntme +xcnepnmenr nonocnnpcxo rpynnt no nanmennm Connna [66].
Tenecxon Kostpena saxpennxnn nenonnxno ornocnrentno semno nonepxnocrn raxnm
opasom, uro n nexoropt momenr npemenn, npamaxct nmecre c 3emne, on oxastnancx
nanpannenntm rouno na Connne. Oxasanoct, uro ncnnecxn cnrnana perncrpnponannct ne n
momenr rouno opnenrannn renecxona na onrnuecxoe nonoxenne Connna, a npnmepno na
8 n na 16 mnnyr pantme. Cner or Connna o 3emnn ner 8 mnnyr. Hanpamnnaercx ntno o
rom, uro renecxon nnnr Connne ram, re ono naxonnoct n momenr ncnycxannx
omemero o nanmarenx cnera, a raxxe ram, re ono yer, xora cner or nanmarenx
nepnercx nasa. Ho yem ocropoxnt: ouennnoe tnaer nenepoxrntm. Paccyxennx
nonocnnpnen tnn t cnpanennnt, ecnn t Connne nsnyuano cner n mrnonenno
pacnpocrpanxmmncx arenr pexnmn xoporxnmn ncntmxamn.
Paccmorpnm +ror +xcnepnmenr c yuerom uenpepieuocmu nymero or Connna nsnyuennx,
pacnpocrpanxmmerocx co cxopocrtm V. Ecnn t 3emnx tna nenonnxno ornocnrentno
Connna, npn nmo nennunne V nanpannenne pacnpocrpanennx arenra connaano t c
nanpannennem na Connne. Ho 3emnx nnxercx no opnre noxpyr Connna co cxopocrtm V
e

30 r+/c, naerax na nymn or Connna norox arenra (cm. pnc. 2.20). B pesyntrare +roro,
semno nanmarent nocnpnnnmaer nymn or Connna norox orxnonenntm nont
V
e
/V. Homnmo nnxennx no opnre,
3emnx npamaercx noxpyr cnoe ocn n rom xe nanpannennn, uro n noxpyr Connna,
nonopaunnaxct na 1 sa 4 mnnyrt. Ho+romy, npamaxct nmecre c 3emne, renecxon
perncrpnpyer norox pauiue, uem oxastnaercx opnenrnponanntm na Connne. B
paccmarpnnaemom +xcnepnmenre cnrnan maxcnmanen sa 16 n sa 8 mnnyr o roro, xax
renecxon oxastnancx nanpannenntm na Connne. 3a +ro npemx renecxon nmecre c 3emne
nonopaunnaercx na yrnt 4 n 2. Ecnn t perncrpnpyemt arenr ncnycxancx
nenocpecrnenno Connnem, yrnam raxo nennunnt coornercrnonann t cxopocrn V oxono
400 n 800 r+/c.
Hsnyuaer nn Connne uro-nno, nmemmee raxym cxopocrt? Hmenno raxym cxopocrt
nmeer conneunt nerep norox sapxxenntx uacrnn, n ocnonnom, nporonon. Ho
conneunt nerep ne moxer ocrnrnyrt nonepxnocrn 3emnn. axe ecnn t n ocrnran, on ne
mor t nrpart pont ncxomoro arenra, nocxontxy norox sapxxenntx uacrnn ne
]oxycnpyercx nornyrtmn sepxanamn. Bce pyrne ncnycxaemte Connnem nsnecrnte arenrt
nmemr cneronym nnn oxonocneronym cxopocrt.
3ro nosnonxer npenonoxnrt, uro nonocnnpcxne nccneonarenn saperncrpnponann
ea.armu:ecrue nomoru me+uo +amepuu, c]oxycnponannte rpannrannonntm nonem
Connna. Honyuennte nmn pesyntrart ne nmemr nnxaxoro ornomennx x nanmennm
Connna n ncrnnnom nonoxennn. Ecnn t mt nmenn eno c mrnonenno
pacnpocrpanxmmnmcx arenrom, npn nenpeptnnom nsnyuennn on nocnpnnnmancx t
orxnonenntm or onrnuecxoro nanpannennx na Connne n npornnononoxnym cropony, a
nennunna orxnonennx tna t na rpn nopxxa mentme saperncrpnponannoro
nonocnnpnamn +]]exra. Onapyxnrt ncrnnnoe nonoxennx, nanmax Connne, ouent
rpyno, rax xax nnnmt namerp Connna na na nopxxa ontme oxnaemtx pasnnun.
Onaxo, +ro nosmoxno npn nanmennn snes. H ecrnnrentno, H.A. Kostpen
onapyxnn cnrnant, npnxoxmne ns rouex neecno c]ept, connaammnx c ncrnnntmn
nonoxennxmn nexoroptx snes 67, 68|. Honocnnpcxnmn nccneonarenxmn
saperncrpnponan cnrnan c nanpannennx, nnsxoro x ncrnnnomy nonoxennm snest
Bera 69|. 3ro, na nepnt nsrnx, neonponepxnmo cnnerentcrnyer o nosmoxnocrn
mrnonennoro (nnn onee tcrporo, uem cxopocrt cnera) pacnpocrpanennx cnrnanon. Ho
paccmorpenne +]]exron, cnxsanntx c rpannrannonno ]oxycnponxo, noxastnaer
nosmoxnocrt oxcnennx +rnx ynnnrentntx pesyntraron, ne ntxox sa pamxn cranaprno
nayxn.
Hycrt norox arenra, nmemmero cxopocrt V mnoro mentme cxopocrn cnera, nnraxct x
nanmarenm, ncrpeuaer na cnoem nyrn acrponomnuecxn oexr, nanpnmep, snesy. Ecnn
oexr nenonnxen, n pesyntrare rpannrannonno ]oxycnponxn nanmarent
saperncrpnpyer ycnnenne nnornocrn noroxa n xontne c yrnontm panycom

0
= (2GM/f)
1/2
/V. Ecnn oexr nnxercx c ranrennnantno cxopocrtm V

<< V, norox
uacrnn naeraer na nero no yrnom
u
= V

/V. B +rom cnyuae, xax noxasano n pasene 2.6,


ycnnennt norox nocnpnnnmaercx nanmarenem npnxoxmnm ns nyx nanpannenn,
yrnonoe nonoxenne xoroptx ornocnrentno ocn, coennxmme nanmarenx n oexr n
momenr npoxoxennx noroxa mnmo oexra, moxno narn ns coornomenn (2.38) n (2.39).
Hocrannn n +rn ]opmynt
0
u
u
, nonyunm
,
2
8
2
1
V
f
GM
V V


.
2
8
2
2
V
f
GM
V V


(2.43)
Tax xax nx snes npaxrnuecxn ncera ntnonnxercx ycnonne 8GM/f << V

2
,
0
1
n .
2
V
V

(2.44)
Hrax, norox arenra, npomemero oxono nnxymecx snest, nocnpnnnmaercx
npnxoxmnm ns nyx nanpannenn. Ono ns nnx nnsxo x nanpannennm na snesy n momenr
npoxoxennx mnmo nee arenra, r.e. mnoro rtcxuenern nasa. 3ro nanpannenne cnntno, o
necxontxnx rpaycon, ornnuaercx or onrnuecxoro, npnuem uacrnnt, nmemmne pasnte
cxopocrn, npnxoxr ns pasnnuntx nanpannenn. Hro xe xacaercx emopoeo nanpannennx,
ono, nesanncnmo or cxopocrn arenra, nnsxo x nanpannennm na snesy n +o+eum
uao.moeuu. Cnocrna rpannrannonno nnnst raxont, uro rpaexropnn nonyuamr nyxnt
nx nonaannx n nanmarenx nsrn nmenno n ro onacrn npocrpancrna, re yer
naxonrtcx snesa, xora arenr ocrnrner nanmarenx. Vcnnenne noroxa nnnsn
ncrnnnoro nonoxennx snest cnxsano c rem, uro x rouxe nanmennx ns +roro
nanpannennx onomomenrno npnxoxr uacrnnt c pasnnuntmn cxopocrxmn, xoropte
nponerann n onacrn ecrnnx rpannrannonno nnnst na nporxxennn nectma nnrentnoro
npemenn (nx nnxamnx snes nopxxa 10
4
.em npn paspoce cxopocre n necxontxo
coren r+/c). Honxrno, uro +]]exr ncrnnnoro nonoxennx ne npoxnnxercx y arenron, ne
nmemmnx paspoca no cxopocrxm +nexrpomarnnrnoro nsnyuennx n penxrnnncrcxnx
uacrnn.
Hrax, ecrt yenrentnte ocnonannx nx npenonoxennx o rom, uro npn
acrponomnuecxnx nanmennxx no meronxe Kostpena perncrpnpymrcx noroxn remno
marepnn [20, 94, 154156, 180].

O an1ope: Hapxooe Aueucaup Ieopeueeuu, x.].-m. n., npo]. Mexynapono
cnanxncxo axaemnn, pyxononrent naoparopnn-xa]ept Pnrmt n ]nyxryannn
Hncrnryra nccneonann npnpot npemenn http://www.chronos.msu.ru

Hc1ounnx: Aueucaup Hapxooe. Kocmoc. 3emnx. Henonex. Honte rpann nayxn. M.:
Hayxa, 2009. C. 116125.

1

!&
TUNNEL
A.I. Hapxooe

HEHTPHHO KAK HOCHTEAL KOCMO3EMHLX CBH3EH

Cpenxx nnornocrt noroxa nerpnno remno marepnn n Ianaxrnxe npnmepno n 1000 pas
npentmaer nnornocrt noroxa oxono 3emnn nerpnno, nosnnxammnx n pesyntrare xepntx
peaxnn na Connne. Ha nepnt nsrnx nn]pa xaxercx ouent ontmo, no +ro n 10 000 pas
mentme nnornocrn noroxa ocrnrammnx 3emnn conneuntx ]oronon. Cunrax, uro nerpnno
nsanmoecrnymr c nemecrnom namnoro cnaee ]oronon, moxno npnrn x ntnoy o
nnuroxnocrn nx nnnxnnx na noc]epnte nponecct no cpannennm c nnnxnnem Connna, n +ror
ntno, n omem, coornercrnyer peantnocrn. Koneuno xe, conneunt cner n renno
xocmnuecxne arenrt, naroapx xoroptm ne rontxo nponcxoxr momnte nponecct n
armoc]epe n rnpoc]epe, no +ro noome rnannoe ycnonne cymecrnonannx xnsnn na 3emne. Ho
norox conneuntx ]oronon npaxrnuecxn nocroxnen, a noroxn remno marepnn xpane
nenocroxnnt, n +ro ocroxrentcrno enaer nx cnocontm x samerntm, a nnora n onontno
cnntntm npoxnnennxm.
Bcnnecxn nponcxoxr n pesyntrare rpannrannonno ]oxycnponxn pasnnuntmn
neecntmn renamn. Ocoenno cnntnte ncnnecxn ranaxrnuecxnx noroxon
npoonxnrentnocrtm o necxontxnx uacon nponcxoxr npn yrnonom coennennn snest n
Connna, xora norox, ycnnennt sneso, ononnnrentno ]oxycnpyercx Connnem, n nannune
raxnx ncnnecxon nornepxaercx +xcnepnmenrantno.
Hro xacaercx nnaner, ro onn ne cnocont cront xe cnntno xonnenrpnponart
ea.armu:ecrue noroxn, xax snest nnn nnte maccnnnte oexrt. Ho onn moryr anart
cnntnte ncnnecxn n pesyntrare nosmymennx noroxon, opnrantno nnxymnxcx n Conneuno
cncreme (cm. pasen 2.6). Bosnnxammne ynnornennx nmemr nn mnypa, pacrxnyroro mexy
nnanero n Connnem. Bospacranne nnornocrn noroxa n mnype, cnxsannom, nanpnmep, c
Rnnrepom, ocrnraer 12 nopxxon. 3emnx npn cnoem nnxennn npemx or npemenn
nartxaercx na raxne mnypt n nonyuaer cnoeopasnym ncrpxcxy n pesyntrare
mexannuecxoro annennx noroxa, a raxxe +neprontenennx, cnxsannoro c peaxnnxmn
oparnoro era-pacnaa, n, nosmoxno, c annnrnnxnne n pacnaamn nerpnno. 3ro moxer
nnnnnnponart cecmnuecxne xnnennx. Hsnecrno, uro nonoxenne nnaner xnnxercx onnm ns
]axropon, c xoroptm cnxsana cecmnuecxax axrnnnocrt 3emnn, no ]nsnuecxn mexannsm +ro
cnxsn o cnx nop tn nenonxren.
Ormeuy, uro xocmosemnte cnxsn npn nayunom anannse otuno cnoxrcx x
conneunosemntm nsanmoecrnnxm, xoropte ocymecrnnxmrcx uepes nocpecrno
+nexrpomarnnrntx none n xopnycxynxpntx noroxon. Hecomnenno, Connne nanonee
momnt ns nnnxmmnx ne semnte nponecct xocmnuecxnx ]axropon, n nmenno Connne saaer
rnannte cyrounte n cesonnte pnrmt. Fonee ronxne +]]exrt cnxsant c 11-nernnm n 27-
cyrountm nnxnamn conneuno axrnnnocrn. Ho ecrt nemano ]axron, xoropte rpyno
oxcnnrt rontxo conneuntm nnnxnnem. Hanpnmep, npn nccneonannn nopnrmon tno
onapyxeno, uro nx mnornx oprannsmon xapaxrepnt ne conneunte, a .yuuie pnrmt [175,
179. Hpnuem, nynnax pnrmnxa npoxnnxercx axe npn nenosmoxnocrn nnsyantnoro
nanmennx sa nonoxennem Hynt nnn onapyxennx npnnnnntx xnnenn. Ecnn uenonexa nnn
noontrnoe xnnornoe nsonnponart or nnnxnnx conneuntx pnrmon, nanpnmep, nomecrnn ero n
nemepy, on c pnrmnxn conneuntx cyrox nepexonr na pnrm nynntx cyrox, xoropte na
50 mnnyr nnnnee conneuntx
Eme onee ynnnrentntm xnnxercx ro, uro nynnte pnrmt oruernnno npoxnnxmrcx n
nexnno npnpoe. nmem n nny ne npnnnnnte xnnennx, xoropte nnonne oxcnnmt
2
rpannrannonntm nosecrnnem Hynt n Connna, a nmemmne nynnym pnrmnxy nsmenennx n
cxopocrn pasnnuntx ]nsnxo-xnmnuecxnx nponeccon. Hontrxn ypart +ry pnrmnxy nyrem
nneennx +nexrpomarnnrntx, rennontx nnn nntx +xpanon npnnoxr nnmt x oparnomy
pesyntrary: nospacrannm oruernnnocrn nx npoxnnennx, uro cnnerentcrnyer o ntcoxo
nponnxamme cnoconocrn arenra, ntstnammero +rn xnnennx. Ormeuy, uro rpannrannx ne
moxer npoxnnxrt cex n nonornuecxnx n ]nsnxo-xnmnuecxnx cncremax nenocpecrnenno:
cnxsannte c Hyno nsmenennx rpannrannonnoro nonx ouent mant n nponcxoxr ouent nnanno,
a n mexannsm nosecrnnx nenonxren. 3ect ne oornct es nocpennxa-ycnnnrenx.
Paccmorpenne raxnx otuntx ]axropon, xax +nexrpomarnnrnte nonx, mnxpocecmnxa,
armoc]epnoe annenne nponemy ne pemaer.
B cnxsn c +rnm, samanunno paccmorpert n xauecrne nocpennxa-ycnnnrenx nerpnno,
nnxymnecx no pasnnuntm opnram noxpyr 3emnn (cm pasen 2.4). 3ro oxonosemnoe
opasonanne mt nasnann nerpnnoc]epo 3emnn. Herpnnoc]epa ornnuaercx or armoc]ept
ne rontxo cnonmn pasmepamn ona npocrnpaercx o paccroxnnx 900 000 xm or 3emnn, r.e.
nrpoe antme Hynt. Ee ocoennocrtm xnnxercx ro, uro nosecrnnx na ee nnemnne cnon,
nnnsn anoreen opnr, npnnoxr x nsmenennxm n no nnyrpennnx cnoxx, re naxoxrcx nepnren.
Bo nnemnnx cnoxx, cnntno yanenntx or 3emnn, nsmenennx rpannrannonnoro nonx, cnxsannte
c nsmenennem nsanmnoro nonoxennx 3emnn, Hynt n Connna, ouent ontmne. B pesyntrare
+roro nponcxoxr cnntnte nosmymennx nnemnnx cnoen nerpnnoc]ept, xoropte
pacnpocrpanxmrcx n x nonepxnocrn 3emnn, re rpannrannx cranntna. Honxrno, uro pnrmnxa
nsmenenn n nerpnnoc]epe coornercrnyer pnrmnxe nsmenennx rpannrannonnoro nonx n
oxonosemnom Kocmoce. Ocnonno pnrm +roro nsmenennx cnnonuecxn nynnt mecxn.
Kaxnm opasom nonornuecxne n ]nsnxo-xnmnuecxne cncremt moryr uyncrnonart
noroxn menenntx nerpnno? Herpnnnte noroxn nnnxmr na era-panoaxrnnnocrt (a
panonyxnnt, npexe ncero
40
K, ncera n oprannsmax npncyrcrnymr). Kpome roro, n
nerpnnntx noroxax moryr nosnnxart yntrpa]noneronte nnn mxrxne penrrenoncxne ]oront,
xoropte xnnxmrcx nonnsnpymme pananne n onaamr ntcoxo nonornuecxo n
xnmnuecxo axrnnnocrtm. Bosecrnne nerpnnntx noroxon ntrnxnr xax nonnsnpymmee
onyuenne, ne noammeecx +xpannponxe n ecrnymmee xax t nsnyrpn.
Taxnm opasom, ananns nosmoxntx npoxnnenn semno nerpnnoc]ept nosnonxer narn
noxo x oxcnennm xnnenn n nonornuecxnx n ]nsnxo-xnmnuecxnx cncremax, cnxsanntx c
nynno pnrmnxo, xnnenn, xoropte pasymnoro oxcnennx ne nmenn.
Oparnmcx x Connny. Mnorne ns conneuno-semntx cnxse onpeenxmrcx conneuno
axrnnnocrtm. Conneunax axrnnnocrt, xax nsnecrno, pnrmnuecxn menxercx c ocnonntmn
nepnoamn oxono 11, 22, 90 ner. o cnx nop ocraercx saraxo, nouemy +ro nponcxonr.
Ananns nepnoon onapyxnnaer n pnrmnxe conneuno axrnnnocrn nepnot opamennx
nnaner, npexe ncero Rnnrepa n Carypna (pnc. 1.9). Hanonee oruernnno cnxst conneuno
axrnnnocrn c nonoxennem nnaner onapyxnnaercx npn anannse paccroxnnx mexy Connnem n
nenrpom macc Conneuno cncremt (apnnenrpom) 54, 121 (pnc. 2.37). Hpenonoxenne o
nnnxnnn na Connne npnnnnntx cnn no pxy npnunn ne npoxonr 1. H onxrt-raxn,
oxcnenne moxno nontrartcx narn, oparnnmnct x remno marepnn [19, 20, 54, 65].





Pnc. 2.37. Hsmenenne nonoxennx nenrpa macc
Conneuno cncremt ornocnrentno Connna c 1962
o 2007 r.

3
Connne, noono 3emne, nmeer cnom nerpnnoc]epy conoxynnocrt opnr nerpnno,
npamammnxcx noxpyr Connna. Onacrt, n xoropo xonnenrpannx uacrnn maxcnmantna,
pacnonoxena nnnsn nenrpa macc Conneuno cncremt. Hpn nsmenennn nsanmnoro nonoxennx
nnaner nenrp macc menxer cnoe nonoxenne ornocnrentno Connna, ro yanxxct or ero
nonepxnocrn na paccroxnne nopxxa conneunoro panyca, ro nponnxax rnyoxo n ero nepa. H
coornercrnenno menxercx nosecrnne nerpnnoc]ept na nponecct, nporexammne n Connne.
Baxnym pont sect, no-nnnmomy, nrpaer peaxnnx oparnoro era-pacnaa c panoaxrnnntmn
npoyxramn nnyrpnconneunoro cnnresa. Hocxontxy npn oparnom era-pacnae nerpnno
nornomamrcx, a ne ncnycxamrcx, norox nsnyuaemtx Connnem xepntx nerpnno npn
onnaxonom +neprontenennn mentme, uem npn paccmarpnnaemom acrpo]nsnxamn rontxo
npxmom era-pacnae, uro n oxcnxer e]nnnr conneuntx nerpnno, perncrpnpyemtx na
nerpnnntx ocepnaropnxx. Hsnoxennax rnnoresa oxcnxer ne rontxo e]nnnr conneuntx
nerpnno, no n onapyxennym npn anannse mnoronernnx nsmepenn pnrmnuecxym
nsmenunnocrt nnornocrn noroxa conneuntx nerpnno.

HEPCHEKTHBI HPHMEHEHHH HOTOKOB MEHEHHIX HEHTPHHO

Menennte nerpnno nsanmoecrnymr c nemecrnom namnoro +]]exrnnnee, uem nerpnno
xepntx +neprn. Tem ne menee, +]]exrt, cnxsannte c xocmnuecxnmn noroxamn menenntx
nerpnno, cnnmxom cnat nx nx nenocpecrnennoro npaxrnuecxoro npnmenennx. nx +roro
neoxonmo ynennunrt xonnenrpannm uacrnn na necxontxo nopxxon. 3ry saauy moxno pemnrt,
]oxycnpyx noroxn menenntx nerpnno npn nomomn nnns n sepxan. B npnnnnne, nosmoxna raxxe
renepannx ocrarouno nnrencnnntx noroxon rexnnuecxnmn cpecrnamn. Pemenne nponemt
xonnenrpannn nnn renepannn noroxon menenntx nerpnno orxptno t samanunnte
nepcnexrnnt. Oosnaunm nexoropte ns nosmoxntx nayuntx n npaxrnuecxnx nx npnmenenn.
1. Hpnnnnnnantno nonoe nanpannenne nanma1entnon ac1ponounn. Pesyntrart,
nonyuennte npn nomomn renecxonon, perncrpnpymmnx noroxn menenntx nerpnno,
emoncrpnpymr peantnocrt ncnontsonannx nx acrponomnuecxnx nccneonann nonoro nocnrenx
nn]opmannn noroxon uacrnn remno marepnn. 3rn noroxn necyr npnnnnnnantno nonte
cneennx o pasnnuntx xocmnuecxnx oexrax, n rom uncne o raxnx rpynoocrynntx nx
rpannnonntx meroon nccneonannx, xax nerponnte snest n uepnte tpt. Hnsxax cxopocrt
nnxennx uacrnn aer ynnnrentnym nosmoxnocrt nanmart nponecct, nponcxonnmne n
oranennte no npemenn +noxn n oexrax, cpannnrentno nnsxnx x nam npocrpancrnenno.
Tenecxon menenntx nerpnno xnnxercx cnoeopasno mamnno npemenn, nosnonxmme
nanmart xocmnuecxn oexr n pasnte momenrt ero cymecrnonannx npn nacrpoxe na pasnte
nnnt nonn (cxopocrn) perncrpnpyemtx uacrnn.
2. Honme cpec1na cnnsn. Menennte nerpnno xax nocnrent nn]opmannn nosnonxmr, n
ornnune or +nexrpomarnnrntx nonn, peannsonart cnxst c nosemntmn n nonontmn oexramn, c
oexramn n merannnuecxnx nonocrxx.
3. Hn1pocxonnn. Bosmoxnocrt ]oxycnponxn noroxon menenntx nerpnno nnnsamn nnn
sepxanamn nosnonxer cosart ycrpocrna nx nonyuennx nsopaxenn. Taxne ycrpocrna moryr
narn npnmenenne n e]exrocxonnn, n mennnne n r.n. Vnnnrentnte nepcnexrnnt orxptnaer
npnmenenne raxnx ycrpocrn nx nccneonannx nep 3emnn n pyrnx neecntx ren. Heecnte
rena nx noroxon menenntx nerpnno xnnxmrcx nonynpospauntmn oexramn, npnuem
pasnnunte nopot no-pasnomy paccennamr +rn noroxn, n xaprnna paccexnnx sanncnr or nnnt
nonnt. Honxrno, uro npnmenenne raxnx ycrpocrn conepmnno t nepenopor n reo]nsnxe,
reonoropasnexe n nccneonannn nep nnaner.
4. 3nepre1nxa. Bosmoxnocrt npnmenennx noroxon menenntx nerpnno nx nonyuennx
+neprnn cnxsana c nx cnoconocrtm ncrynart n xepnte peaxnnn oparnoro era-pacnaa c era-
panoaxrnnntmn xpamn, n pesyntrare uero panoaxrnnnte xpa npenpamamrcx n cranntnte.
3xcnepnmenrt noxastnamr, uro n nexonnenrpnponanntx noroxax uncno axron oparntx era-
pacnaon, ntstnaemtx ecrnnem menenntx nerpnno, n cpenem, cocrannxer npnmepno
1/1000 or uncna pacnaon, cnxsanntx c ecrecrnenno panoaxrnnnocrtm. 3neprernuecxax
ycranonxa, ncnontsymmax noroxn menenntx nerpnno, onxna cocroxrt ns era-panoaxrnnnoro
4
nemecrna, xonnenrparopa xocmnuecxnx noroxon menenntx nerpnno, nontmammero nnornocrt
noroxa o nennunnt, npn xoropo cxopocrt oparntx era-pacnaon mnoroxparno npenocxonr
ecrecrnennym panoaxrnnnocrt, n ycrpocrna, npeopasymmero ntenxmmymcx +neprnm n
nyxnym norpenrenm ]opmy. B nepcnexrnne, nmecro xonnenrparopa xocmnuecxnx noroxon moxer
trt ncnontsonan rexnnuecxn reneparop menenntx nerpnno.
Orpomnoe npenmymecrno raxoro poa +neprernxn no cpannennm c conpemenno xepno
+neprernxo cocronr n rom, uro n nponeccax oparntx era-pacnaon ne nosnnxamr panoaxrnnnte
orxot. Hanpornn, ecnn n xauecrne ropmuero ncnontsonart orxot xepntx +nexrpocrannn
orpaoranmne TB3Ht (xpanenne xoroptx xnnxercx ceptesneme +xonornuecxo nponemo), ro
nomnmo ntpaorxn +neprnn yer nponcxonrt npenpamenne panoaxrnnntx orxoon n
nepanoaxrnnnte. Hocne cxnrannx panoaxrnnntx orxoon (n pemennx na +ro ocnone nponemt nx
xpanennx) n xauecrne ropmuero moxno yer ncnontsonart npnponte panoaxrnnnte nsoront, n
npexe ncero
40
K, sanact xoroporo orpomnt. Hemanonaxntm npenmymecrnom nono xepno
rexnonornn xnnxercx orcyrcrnne nerponnoro nsnyuennx, uro snaunrentno oneruaer nponemy
nonornuecxo samnrt n nosnonnr cosart xomnaxrnte n nerxne ycranonxn. Ouent naxno raxxe n ro,
uro +rn ycranonxn, ecrnne xoroptx ocnonano na nnynnponanntx, a ne na nenntx peaxnnxx,
npnnnnnnantno ne moryr nepern no nsptnoopasnt pexnm paort.
Hepcnexrnnt saxnartnammne. Ho nx peannsannx cnxsana c ontmnmn rpynocrxmn,
npeoonenne xoroptx rpeyer nponeennx antnemnx nccneonann.
Bosmoxnocrt npnmenenne c]oxycnponanntx noroxon xocmnuecxnx menenntx nerpnno nx
mnoroxparnoro ycxopennx era-pacnaon oxasana +xcnepnmenrantno. Onaxo, nanmanmeecx
snaunrentnoe nospacranne cxopocrn era-pacnaon n ]oxyce napaonnuecxoro xonnenrparopa nmeno
xapaxrep cnopanuecxnx pexnx xoporxnx ncnnecxon, uro nx npaxrnuecxoro npnmenennx
manonepcnexrnnno. Kpome ncnnecxon, onapyxent pum+u:ecrue us+eueuu cxopocrn era-pacnaon
es xonnenrparopa c amnnnryo, ocrnramme ecxrtx one nponenra or cpene nennunnt. 3ror
+]]exr nnonne ycrounn n mor t trt npnmenen na npaxrnxe, ecnn t tn naen cnoco ero
ynennuennx xorx t n rtcxuy pas. Tpynocrt cocronr n rom, uro ero ntstnamr, no-nnnmomy,
nepeu:uie noroxn pennxrontx nerpnno, ne onaammne mononanpannennocrtm, xoropte
nenosmoxno +]]exrnnno xonnenrpnponart sepxanamn nnn nnnsamn. Taxnm opasom, npaxrnuecxoe
npnmenenne xocmnuecxnx noroxon menenntx nerpnno rpeyer nno onapyxennx cranntntx
mononanpannenntx ncrounnxon, nno paspaorxn cnocoon xonnenrpannn paccexnntx noroxon.
Hpnnnexarentno nx npaxrnuecxnx nene ncnontsonart rexnnuecxne reneparopt menenntx
nerpnno. Ho cosanne raxnx reneparopon rpeyer pemennx pxa cnoxntx nponem. Vnennuenne
cxopocrn era-pacnaon n 2 pasa, cornacno onenxe (2.68), rpeyer nnornocrn noroxa nerpnno,
onaammnx cxopocrtm 300 r+/c, 2
.
10
14
:acmu/c+
2
c. nx cpannennx ormernm, uro nnornocrt noroxa
nerpnno na paccroxnnn 1 cm or ncrounnxa orpomno axrnnnocrn 1000 Kmpu na nopxox mentme,
npnuem n cnexrpe nsnyuaemtx uacrnn onx nnsxo+neprernuntx nerpnno ncuesamme mana.
nx renepannn nerpnno moxno ncnontsonart rpannnonnt nx aromno n xepno ]nsnxn
npnem: cronxnonenne uacrnn. Hanpnmep, paccexnne +nexrpona na +nexrpone c opasonannem nerpnno
n anrnnerpnno. Tax xax macca noxox nerpnno n anrnnerpnno nopxxa 10 oB nnn mentme, nx nx
nosnnxnonennx ocrarouno ycxopxmmero nanpxxennx 100 B. Ho+romy otunte +nexrponnte namnt,
nmemmne anonoe nanpxxenne raxo nennunnt, xnnxmrcx ncrounnxamn nerpnnnoro noroxa. Hpn
roxe 10 +A, rnnnunom nx +nexrponntx namn, na ano opymnnaercx 6
.
10
16
+nexrponon n cexyny, n
npnmepno crontxo xe poxaercx nerpnno n anrnnerpnno. Ho, x nennxomy coxanennm, +rn uacrnnt,
nmex +neprnm ennnnt-ecxrxn oB, yxoxr n oxpyxammee npocrpancrno, ne ocrannxx nnxaxoro cnea.
nx npnmenennx n xauecrne ycxopnrenx era-pacnaon rpeymrcx nerpnno c +neprnxmn n mnnnnon pas
onee nnsxnmn.
Moxno nn samennrt nerpnno, noono romy, xax samenxmrcx nerpont n
xepntx peaxropax? nx samenennx nerponon ncnontsyercx nepeaua +neprnn npn
mnoroxparntx cronxnonennxx c xpamn samennrenx. nx roro urot +ror nponecc men c
npaxrnuecxn npnemnemo nnrencnnnocrtm, macca xep samennrenx onxna trt
conocrannma c macco nerpona. Otuno ncnontsyercx noopo, erepn nnn yrnepo. B
cnyuae uempuuo oexrt, paccennaxct ne xoroptx onn mornn t nepeart samernym uacrt
+neprnn, nensnecrnt. axe neruamax uacrnna +nexrpon nmeer maccy n cornn rtcxu pas
onee ntcoxym. Fonee roro, cnecrnnem ontmo nnnt nonnt e-Fponx nnsxo+neprernuntx
nerpnno xnnxercx ro, uro nsanmoecrnne nponcxonr ne c onnountmn uacrnnamn, a c
5
]parmenramn nemecrna, macca xoroptx concem yx neconocrannma c macco nerpnno. Taxnm
opasom, npnmenenne rpannnonntx xepno]nsnuecxnx npnemon nx samenennx nerpnno o
neoxonmtx mantx cxopocre ne npecrannxercx nosmoxntm.
Ho+romy nccneonannx cneyer nanpannrt na noncxn nyre renepannn nerpnno, yre
oo.aoamuux ocrarouno nnsxnmn +neprnxmn. Bosmoxno, +ro nponcxonr npn nexoroptx
nponeccax n +nexrponntx oonouxax aromon n monexyn, noono romy, xax renepnpymrcx
]oront ouent nnsxnx +neprn n masepax. Bosmoxno, +ro nponcxonr npn nepemarnnunnannn
]eppomarnernxon nnn npn nepenonxpnsannn n+nexrpnxon. Bosmoxno, ecrt n nnte nyrn,
nensnecrnte anropy +ro xnnrn

* * *
3axanunnax nsnoxenne pesyntraron nccneonann nexanno onapyxennoro H-
nsnyuennx, xoropoe nnonne ynepenno renept moxno oroxecrnnrt c nerpnnno xomnonenro
remno marepnn, ormernm cneymmee. Hccneonannx cxptro macct (remno marepnn) na
nporxxennn nonynexa nocne ee orxptrnx npecrannxnn nnrepec nnmt nx acrponomon,
xocmonoron n nmnrene nayuno +xsornxn. B nocnenne rot, nocne naxonnennx
xpnrnuecxo macct snann, crano nonxrno, uro +ro ne npocro neynonnmax cycrannnx,
pacrnopennax n ecnpeentno Bcenenno, uro ona naxnt nocnrent cnxse mexy
Fnoc]epo n Kocmocom.
Teopernuecxne paort n nonyuennte neanno +xcnepnmenrantnte pesyntrart ntxnnnn
oraroe mnoroopasne cnocrn remno marepnn, nexoropte ns xomnonenron xoropo (npexe
ncero menennte nerpnno) moryr nnonne omyrnmo nsanmoecrnonart c nemecrnom, a no
npemx ncnnecxon nosecrnne nx noroxon na nponecct n noc]epe moxer trt nectma
snaunrentntm. Hpnnneuenne x oxcnennm xocmosemntx cnxse, napxy c pyrnmn arenramn,
remno marepnn orxptnaer nosmoxnocrn nx oxcnennx nnxnnunocrn conneuno
axrnnnocrn, nynntx pnrmon n ]nsnxo-xnmnuecxnx n nonornuecxnx nponeccax, sanncnmocrn
pxa semntx nponeccon or pacnonoxennx nnaner, ranaxrnuecxnx pnrmon n noc]epntx
nponeccax. Koneuno, nsnoxennte nen o ponn remno marepnn n xocmosemntx cnxsxx
rontxo noxot x pemennm +ro naxneme nponemt, rpeymmne nponepox n pasnnrnx.
3ect orxptnamrcx mnpoxne nosmoxnocrn nx nnrepecnemnx, nmemmnx ]ynamenrantnoe n
npaxrnuecxoe snauenne nccneonann.

BHBAHOIPAmHH

1. Bnanmnpcxn F.M., Hapmancxn B.., Temyptxnn H.A. Kocmnuecxne pnrmt.
Cnm]eponont, 1994, 176 c.
2. Hapxomon A.I. 3xcnepnmenrantnte nccneonannx nn]pannsxouacrorntx ]nyxryann n
nonynpononnxax. 3axonomepnocrn. Kocmnuecxne pnrmt. M., MHTH, 1991, 24 c.
3. Hapxomon A.I., Maxnxen E.u. Hccneonanne pnrmon n ]nyxryann npn nnrentntx
nsmepennxx panoaxrnnnocrn, uacrort xnapnentx pesonaropon, myma nonynpononnxon,
remneparypt n armoc]epnoro annennx // unsnuecxax mtcnt Poccnn, N1, 2004. C. 112.
4. Hapxomon A.I., Maxnxen E.u. Hccneonanne pnrmon n ]nyxryann n xoe nponeccon pasno
npnpot // Tesnct oxnaon mexynapono xon]epennnn Kocmoc n noc]epa. Kptm,
Haprennr, 28 cenrxpx 4 oxrxpx 2003. C. 2223.
5. Hapxomon A.I. Pnrmt n ]nyxryannn: rpn rnna ]enomenon. Kocmo-semnte n
nn]opmannonnte nsanmoecrnnx. // unsnxa cosnannx n xnsnn, xocmonornx n
acrpo]nsnxa, N4, 2005.
6. Pxon R.B. n p. O cranntnocrn perncrpannn ramma- nsnyuennx npn nnrentnom
nnrencnnnom nsnyuennn. Hpenpnnr HH-1079/2002, M. 2002, 19 c.
7. Faypon R.A., Coonen R.I., Kymnnpyx B.u. n p. 3xcnepnmenrantnte nccneonannx
nsmenenn n cxopocrn era-pacnaa panoaxrnnntx +nemenron // unsnuecxax mtcnt
Poccnn, N 1, 2000. C. 17
6
8. Arnac npemenntx napnann npnpontx, anrponorenntx n connantntx nponeccon, r.1, M.,
OHu3 PAH , 1994, r. 2, M., Hayunt mnp, 1998, r. 3, M.: nyc-K, 2002.
9. Conneunax n conneuno-semnax ]nsnxa. Pe. Fpynex A., mpan B.M., Mnp, 1980.
10. Fyxnnrem M. Bymt n +nexrponntx npnopax n cncremax. M., Mnp, 1986.
11. 3n x. 3emnerpxcennx. Hep. c anrn. M.: Hepa, 1982. C. 249
12. Fax H., Hen K. Camooprannsonannax xpnrnunocrt // B mnpe nayxn, N.3, 1991. C. 1624.
13. Hapxomon A.I. Hnsxouacrornt mym ynnnepcantnt erexrop cnatx nosecrnn //
Hccneonannx nponem +nepronn]opmannonnoro omena n Hpnpoe. CHHO CCCP, 1989,
r.1, uacrt 1. C. 8187.
14. Hapxomon A.I. unnxxep-mym xax nponecc, uyncrnnrentnt x cnatm nosecrnnxm //
Crparernx xnsnn n ycnonnxx nnanerapnoro +xonornuecxoro xpnsnca. Pe.
Kpacnoropcxax H.B. . CH.: Hs-no Iymanncrnxa, 2002. T. 2. C. 198202.
15. Hapxomon A.I. Hn]pannsxouacrornte ]nyxryannn n nonynpononnxax // Crparernx xnsnn
n ycnonnxx nnanerapnoro +xonornuecxoro xpnsnca. Pe. Kpacnoropcxax H.B. CH.: Hs-no
Iymanncrnxa. 2002. T. 2. C. 235239.
16. Iyprono I.K., Hapxomon A.I. 3xcnepnmenrantnte nccneonannx ncrannnonnoro
nosecrnnx uenonexa na ]nsnuecxne n nonornuecxne cncremt // Hapancnxonornx n
ncnxo]nsnxa, N 4, 1992. C. 3151.
17. Hapxomon A.I. Pnrmt Conneuno axrnnnocrn n cnnonuecxoro nynnoro mecxna n
nn]pannsxouacrorntx ]nyxryannxx, nosnnxammnx n nonynpononnxax n rot cnoxonoro
n axrnnnoro Connna // Tesnct mexynapono xon]epennnn Kocmoc n noc]epa,
Haprennr, Kptm, 16 oxrxpx 2001 r.
18. Apman u.B., Hmpn .H., Xepnxnn B.B. Anaromnx xpnsncon. M., Hayxa, 2000.
19. Kpacnoropcxax H.B., Hapxomon A.I. Kocmnuecxax npnpoa pnrmon n noc]epe // Conpe-
mennte nponemt nsyuennx n coxpanennx noc]ept. Pe. Kpacnoropcxax H.B. CHF:
Inpomereonsar. 1992. T. 1. C. 237245
20. Hapxomon A.I. Cxptrax marepnx: pont n xocmosemntx nsanmoecrnnxx n nepcnexrnnt
npaxrnuecxnx npnmenenn // Cosnanne n ]nsnuecxax peantnocrt, r. 3, N 6, 1998. C. 2435.
21. Hpnroxnn H., Crenrepc H. Hopxox ns xaoca. M., Hporpecc, 1986.
22. Anonnna E.H., Hyxtxnon B.F. Iennoreo]nsnuecxne +]]exrt n pesyntrarax nsmepennx
panoaxrnnnocrn n crarncrnxa panoaxrnnnoro pacnaa // Fno]nsnxa, T.40, ntn. 4. C. 876
881
23. Hapxomon A.I. Pnrmnuecxne nsmenennx n ncnnecxn cxopocrn cuera panoaxrnnntx
ncrounnxon npn nnrentntx nsmepennxx // Tesnct oxnaon mexynapono
xon]epennnn Kocmoc n noc]epa. Kptm, Haprennr, 26 cenrxpx 1 oxrxpx 2005. C.
5152.
24. Hapxomon A.I. Bcnnecxn cxopocrn cuera era ncrounnxa, pacnonoxennoro n ]oxyce
renecxona-pe]nexropa // unsnuecxax mtcnt Poccnn, N1, 2005. C. 1015
25. Parkhomov A.G. Bursts of Count Rate of Beta-Radioactive Sources during Long-Term
Measurements // International Journal of Pure and Applied Physics Volume 1, No.2 (2005), pp.
119128
26. Vantnona H.B., Konomer B.A. Bnont C.E. Bosmoxnax xocmo]nsnuecxax
oycnonnennocrt maxpocxonnuecxnx ]nyxryann n nponeccax pasno npnpot, Hymnno:
OHTH HHTH AH CCCP, 1987, 96 c.
27. Bnont C.3., Konomer B.A., Hoxapcxn 3.B. n p. O peannsannn ncxperntx cocroxnn n
xoe ]nyxryann n maxpocxonnuecxnx nponeccax // VuH, 1998, r. 168, N10. C. 11291140.
28. Kapacen F.B. Crarncrnuecxn snaunmte orxnonennx or pacnpeenennx Hyaccona npn
nsmepennxx panoaxrnnnoro pacnaa // unsnuecxax mtcnt Poccnn, N 3 (2001).
29. Goleminov N.G. Possible nuclear activity of dark matter // Gravitation and cosmology, Vol. 8,
20172020 (2002).
7
30. Kapanaxnn A.B. Hpnmenenne reneparopa ne+nexrpomarnnrnoro nn]opmannonnoro
nnnxnnx nx nsyuennx ronxnx nsanmoecrnn // Cosnanne n ]nsnuecxax peantnocrt, N 3,
2005. C. 2838
31. Kapanaxnn A.B. Hexoropte nonpoct ne+nexrpomarnnrno xnepnernxn. M.: Hayxa, 2005,
288 c.
32. Mentnnx H.A. ncrannnonnoe nosecrnne npamammnxcx oexron na
nonynpononnxont erexrop ramma nsnyuennx // Cosnanne n ]nsnuecxax peantnocrt, N1,
2005.
33. Bnnorpaon K.A. http://otw2005.narod.ru/index.htm
34. Hapxomon A.I. 3xcnepnmenrantnte nornepxennx nn]opmannonnoro xapaxrepa
+xcrpacencopntx, a raxxe nexoroptx xocmnuecxnx n rexnorenntx ]enomenon. // Cosnanne
n ]nsnuecxax peantnocrt, N3, 2006. C. 5560.
35. Marepnant nayuno xon]epennnn 3rnxa n nayxa yymero. Mocxna, 2224 mapra 2006,
312 c.
36. Iontancxn B.H., Kynenxo A.B., Horopenxn M.H. Crarncrnxa orcueron npn
perncrpannn xepntx uacrnn. M.: unsmarrns, 1959.
37. nenxo A.., Hememxo F.., Mopos H.H. Hontmenne uyncrnnrentnocrn xepno
+myntcnn c nomomtm +nexrpnuecxoro nonx // Hpnopt n rexnnxa +xcnepnmenra, 1985, N 3.
C. 8385
38. Iymnn E.M., Xyxon B.B., Heeen A.H. O ynpannxemo perncrpannn sapxxenntx uacrnn
n pomcepepxntx +myntcnxx // Xypnan rexnnuecxo ]nsnxn, 1985, r.55, ntn.7. C. 1362
1370.
39. Rotshtein J. Photogr.Sci.Eng. 1959, v. 3, N 6, p. 255268; 1960, . 4, N 1, p. 518
40. Hccneonanne nsanmoecrnnx n nponeccax c npeentno mantmn +neprnxmn // Oruer no
nayuno-nccneonarentcxo paore. N rocperncrpannn 01900060227, nnn. N 0290.004906.
M., 1990, 40 c.
41. Tannnt ]nsnuecxnx nennunn. Ho pe. Knxonna H.K. M.: Aromnsar, 1976, 1008 c.
42. Karanon H.H. Honnte npnopt. M.: 3neprnx, 1972, 528 c.
43. Fonapenxo B.C., 3openxo B.H., Hxanona B.B. Axycroonrnuecxne moynxropt cnera. M.:
Pano n cnxst, 1988, 136 c.
44. 3entonnu .F., Cmnxen P.A. Acrponomnuecxne cnecrnnx macct noxox nerpnno //
Hnctma n Acrponomnuecxn xypnan, 1980, r.6, N 8. C. 451469
45. Hmnmon B.A., Honxon E.I., Hosnx B.3. n p. epnax ]nsnxa, r.32, 1980. C. 301.
46. F. H. Ps. A.1933, N6, p. 110118
47. Einasto J.E., Kaasik A., Saar E.m. Dynamic evidence on massive corons of galaxies // Nature,
Vol. 250, N 5464, 1974, p. 309310.
48. Ostriker J.R., Peebles P.J.E., Yahil A. // Astronphys. J. Leff., Vol. 193, L1, 1974.
49. Kcan]omannrn H.B. Temnax Bcenennax. Cmpnpns xocmonornn x 100-nernm orxptrnx
3nmrena. Hayxa n xnsnt, 2005, N 5. C. 5869
50. Cmontnnxon A.A. Temnax marepnx no Bcenenno. Hpnpoa, N7, 2001.
51. Hoamen B.M. Hsmepenne macct nerpnno n era-pacnae rpnrnx // Becrnnx PAH, 73(1),
2003. C. 1427.
52. Hapxomon A.I. Pacnpeenenne n nnxenne cxptro marepnn, M., 1993, 76 c. Bropoe ns.
2004.
53. Hanay H.., Hn]mnn E.M. Mexannxa. M., Hayxa, 1965, 204 c.
54. Hapxomon A.I. Kocmosemnte cnxsn n nponema nenonxrntx ]enomenon // Marepnant o
]nsnuecxnx nonxx n no+neprernxe uenonexa. M.: HTO P3C nm. A.C.Honona, ntn. 2, 1987.
C. 1127.
55. Hapxomon A.I. O nosmoxnocrn cymecrnonannx nerpnnoc]ep oxono neecntx ren n
+xcnepnmenrantnte pesyntrart, nornepxammne cymecrnonanne nerpnnoc]ept 3emnn
// Hccneonannx nponem +nepronn]opmannonnoro omena n npnpoe. Tom 1, uacrt 1.
CHHO CCCP, M., 1989. C. 6480.
8
56. Hccneonanne npnpontx noroxon cnaonsanmoecrnymmnx uacrnn nnsxnx +neprn -
pennxrontx nerpnno. 3ran 01: Osop conpemennoro yponnx ocrnxenn n onacrn
nccneonannx CHH3. Paspaorxa meroon n cpecrn perncrpannn CHH3. // Oruer no
nayuno-nccneonarentcxo paore. N roc. perncrp. 01.89.0087641, nnn. N0289.0066354, 19
c.
57. Hapxomon A.I., Vnanon C.H. 3xcnepnmenrantnax nponepxa nosmoxnocrn perncrpannn
nerpnno yntrpannsxnx +neprn c ncnontsonannem xepno peaxnnn oparnoro era-
pacnaa // en. BHHHTH, N 199-B91 or 11.01.91, 19 c.
58. unsnxa Kocmoca. Ho pe. Cmnxena P.A. M.: Con. +nnnxnonenx, 1986, 783 c.
59. Hepenamyx A.M. Honcxn uepntx tp // VuH. 2003. T. 173. N4. C. 345384.
60. Cymnn A.A., upnman A.M., Xay V.A. Tpexxomnanenrnax nnamnuecxax moent
Ianaxrnxn // Hnctma n acrp. xypnan, r.17, N 8, 1991, C. 700.
61. Hapxomon A.I., Vnanon C.H. Pacnpeenenne n nnxenne uacrnn cxptro macct n
Ianaxrnxe // en. BHHHTH, N 1790-B92, or 29.05.92, 41c.
62. Cnmonenxo A.H. Acrepont. M.: Hayxa, 1985, 208 c.
63. Anepcon x., Hannr u., Hay 3., Htero M., Typnmen C. Crpannoe ycxopenne Hnonepon
// 3emnx n Bcenennax. 2002, N 5. C. 7881.
64. Hapxomon A.I. Ipannrannonnax ]oxycnponxa noroxon uacrnn cxptro marepnn // en.
BHHHTH, N 1789-B92 or 29.05.92, 42 c.
65. Hapxomon A.I. Horoxn uacrnn cxptro marepnn n nx nosmoxnax pont n ]opmnponannn
xocmnuecxnx pnrmon n noc]epe // Crparernx xnsnn n ycnonnxx nnanerapnoro
+xonornuecxoro xpnsnca. Pe. Kpacnoropcxax H.B. CH.: Hs-no Iymanncrnxa. 2002.
T. 1. C. 160174
66. Hanpenrten M.M., Eranona H.A., Hyner M.K., uomnntx C.u. O perncrpannn ncrnnnoro
nonoxennx Connna // oxnat AH CCCP, 1990, r. 315, N 2. C. 368370.
67. Kostpen H.A., Haconon B.B. O nexoroptx cnocrnax npemenn, onapyxenntx n
acrponomnuecxnx nanmennxx // B xn. Hpoxnnenne xocmnuecxnx ]axropon na 3emne n na
snesax, cep. Hponemt nccneonannx Bcenenno, ntn. 8, M., H., 1980. C. 7684.
68. Kostpen H.A. Hspannte rpyt. H.: Hs. Hen. ynnnepcnrera, 1991, 448 c.
69. Hanpenrten M.M., Eranona H.A., Hyner M.K., uomnntx C.u. O ncrannnonnom
nosecrnnn snes na pesncrop // oxnat AH CCCP, 1990, r. 314, N 2. C. 368355.
70. Fapamenxon B.C., Iantnepnn .I., Hxnnn M.B. unsnuecxax mtcnt Poccnn, N3/4, (1996).
C. 101107.
71. Kostpen H.A., n xn. Bcntxnnammne snest, Epenan. C. 209227.
72. Kostpen H.A., Haconon B.B. n xn. Hpoxnnenne xocmnuecxnx ]axropon na 3emne n snesax,
M.-H., 1980. C. 7693.
73. Axnmon A.E, Hyrau A.u. n p. Hpenapnrentnte pesyntrart acrponomnuecxnx
nanmenn nea no meronxe Kostpena. Hpenpnnr IAO-92-5P, Knen, 1992, 16 c.
74. Kostpen H.A. Oxrxpt, N 7, (1964). C. 183192.
75. Bnnon I.H. Teopnx ]nsnuecxoro naxyyma. M.: HT-Henrp, 1993.
76. unsnuecxax +nnnxnonenx. In. pe. Hpoxopon A.M. M.: Fontmax Poccncxax
+nnnxnonenx. T.2(1990), T.3 (1992), T. 4 (1994).
77. Oxynt H.F. unsnxa +nemenrapntx uacrnn. M.: Hayxa, 1998.
78. Foym u., uorent H. unsnxa maccnnntx nerpnno. M.: Mnp, 1990.
79. 3]]exr ocnnnnxnnn nerpnno nornepxen. Hpnpoa N 2, 2001.
80. Aharonov Y., Avignore F.T. Constrains and anomalious scattering of neutrinos from cristalls,
Phys. Rev. Lett., 58(12), 1987. P. 11731175.
81. Weber J. Method for observation of neutrinos and antineutrinos. Phys.Rev. C, 1985, V. 31, N. 4.
P. 14681475.
82. Fopono A.A., Xaxnmon C.X. Herpnnnte +xcnepnmenrt na xepntx peaxropax. M.:
3neproaromnsar, 1990, 152 c.
9
83. mnrpnencxn H.M. Bosmoxnocrt coxpanennx uernocrn n cnatx nsanmoecrnnxx //
Cosnanne n ]nsnuecxax peantnocrt, 1(4), (1996). C. 4347.
84. Hccneonanne nontx ]nsnxo-rexnnuecxnx nponeccon, n rom uncne meroon
erexrnponannx n ynpannennx noroxamn nerpnno yntrpannsxnx +neprn // Oruer o nayuno-
nccneonarentcxo paore. Tema N 05891-01. M., 1991, 44 c.
85. Camconenxo H.B., Fynnxynsnpa C. O ceuennn nsanmoecrnnx nerpnno c nemecrnom npn
cnepxnnsxnx +neprnxx // Tesnct oxnaon nayuno xon]epennnn ]axyntrera ]nsnxo-
maremarnuecxnx n ecrecrnenntx nayx VH. Mocxna, 1992.
86. Scott D., Rees V.J., Sciama D.W. Dark Matter Decay, Reionization and Microwave Background
Anizotropics //Astron. Astroph. 1991, v. 250, N 2. P. 295301.
87. Bethe H., Peierls R. Nature, 1934, vol. 133. P. 689.
88. Fast A.H., Iontancxn B.H., 3entonnu .F. Cncremarnxa neruamnx xep // VuH 1965,
r. 85, ntn. 3. C. 445483.
89. Zhang j., Jiang D., Jang J. Experimental evidence of dineutron existence // Chinese Phys. Lett
1989, v. 6, N3. P. 113116.
90. Hoxponnnnt B.B., Ouepennxon B.B. Fnnerponnax moent xononoro xepnoro cnnresa
n meranne // Hnctma n X3Tu, 1990, r. 16, ntn. 21. C. 3133.
91. Mypomnen B.H., Hentmen B.A. // Harenr Pu N 2145095 (2000).
92. Tannnt ]nsnuecxnx nennunn. Ho pe. Knxonna H.K. M.: Aromnsar, 1976, 1008 c.
93. Hccneonanne nsanmoecrnnx nerpnno n nponeccax c npeentno mantmn nepeanntmn
+neprnxmn. Oruer o nayuno-nccneonarentcxo paore. Tema N 00790-01. Ioc. perncrpannx
N 019000060227. M., 1990, 44 c.
94. Hapxomon A.I. Acrponomnuecxne nanmennx no meronxe Kostpena n nponema
mrnonenno nepeaun cnrnana // unsnuecxax mtcnt Poccnn, N1, (2000). C. 1825.
95. Hapxomon A.I. Hanmenne renecxonamn xocmnuecxoro nsnyuennx ne+nexrpomarnnrno
npnpot. M., 1994, 26 c. Bropoe nsanne 2002 r.
96. Voxep I. Acrponomnuecxne nanmennx. Hep. c anrn. M.: Mnp, 1990, 351 c.
97. Hapxomon A.I. Hanmenne xocmnuecxnx noroxon menenntx cnaonsanmoecrnymmnx
uacrnn // Hpenpnnr N 41 MHTH. M., 1993, 57 c.
98. opomxennu A.I., Kntnnn A.A., Xnonon M.H. Kocmonornuecxne moenn c necranntntmn
nerpnno // Acrponomnuecxn xypnan, r.65, ntn.2, 1988. C. 248262.
99. unpcon O.F. O cxptro macce Bcenenno // epnax ]nsnxa, r. 56, ntn.3, 1993. C. 120
128.
100. Dodelson Scott, Jubus Joy M. Cosmological Signatures of Dacaying Dark Matter // Fermilab
Publ., Batavia , 1992, N 92/60-a. P. 110
101. Knouex H.B., Hnxonona M.B., Hanamapuyx H.E. erexrnponanne ropcnonnoro
xomnonenra nsnyuennx Connna // Cnate n cnepxcnate nonx n nsnyuennx n nonornn n
mennnne: Tes. I Mexynap. xonrp. CH., 1997. C. 258.
102. Hapxomon A.I. Vcrpocrno nx perncrpannn noroxon nerpnno yntrpannsxo +neprnn.
Harenr Pu 2055372, Fmn. 6 (1996).
103. Hapxomon A.I. Ha uro pearnpymr xpyrnntnte nect? // Hapancnxonornx n ncnxo]nsnxa,
N 4(6), 1992. C. 5459.
104. Hapxomon A.I. Cnepxuyncrnnrentnocrt rpeyer cynepocropoxnocrn // Texnnxa-
monoexn N12, 1992. C. 89.
105. Hccneonanne npnpontx noroxon nerpnno yntrpannsxnx +neprn erexropamn
cnnonoro nosecrnnx. Hpenpnnr MHTH, M., 1992, 13 c.
106. Maprtnon .A. Kypc npaxrnuecxo acrpo]nsnxn. M.: Hayxa, 1977, 544 c.
107. Hanpenrten M.M., Eranona H.A., Hyner M.K., uomnntx C.u. O perncrpannn peaxnnn
nemecrna na nnemnn neoparnmt nponecc // oxnat AH CCCP, 1991, r. 317, N 3. C.
335639.
108. Hanay H.., Hn]mnn E.M. Knanronax mexannxa. M.: IHuMH, 1963. C. 580.
10
109. Kaparnos O.B., Hsmanon B.H. Hsmepenne rpannrannonno nocroxnno xpyrnntntmn
necamn // Hsmepnrentnax rexnnxa, N 10, (1996). C. 39.
110. Hapxomon A.I. Bnnxnne noroxa uacrnn cxptro macct na pesyntrart nsmepenn
rpannrannonno nocroxnno. Teopernuecxne n +xcnepnmenrantnte nponemt
rpannrannn. // Tesnct oxnaon VIII rpannrannonno xon]epennnn. Hymnno, 2528 max
1993. M., 1993. C. 237.
111. Kaparnos O.B., Hsmanon B.H., Hapxomon A.I. Hccneonanne ]nyxryann pesyntraron
nsmepenn rpannrannonno nocroxnno na ycranonxe c xpyrnntntmn necamn // Hpe-
npnnr MHTH, N 21, M, 1992, 19 c.
112. Kaparnos O.B., Hsmanon B.H., Hapxomon A.I. Conneunte n nynnte pnrmt n napnannxx
pesyntraron nsmepenn rpannrannonno nocroxnno // Hsn. nyson. Ieoesnx n
a+po]orocemxa, N4, 1998. C. 162169.
113. Kaparnos O.B., Hsmanon B.H., Hapxomon A.I. Bapnannn pesyntraron nsmepenn
rpannrannonno nocroxnno // Arnac npemenntx napnann npnpontx, anrponorenntx n
connantntx nponeccon. Tom 2. M.: Hayunt mnp, 1998. C. 163168.
114. Kaparnos O.B., Hsmanon B.H., Hapxomon A.I. Hccneonanne napnann pesyntraron
nsmepenn rpannrannonno nocroxnno // unsnuecxax mtcnt Poccnn, N1/2, 1999. C. 20
26.
115. Bacnnencxax H.A., Inosen A.A., Mnxeen H.B. Panannonnt nepexo maccnnntx
nerpnno n none nnrencnnno +nexrpomarnnrno nonnt // epnax ]nsnxa, 58(4), 1995.
C. 712717.
116. opomxennu A.I., Kntnnn A.A., Xnonon M.H. Kocmonornuecxne moenn c
necranntntmn nerpnno // Acrponomnuecxn xypnan, r.65, ntn.2, 1988. C. 248262.
117. Bilenky S.M., Masiero A., Petcov S.T. On the 17 kev mass neutrino // Phys. Let. B v. 263, N.
34, 1991. P. 448454.
118. Oxarpnn A.u. Maxpoxnacrept n cnepxnerxne uacrnnt // AH, r.304, N4, 1989. C. 866
869.
119. Hnxn]opon H.H., Herponcxax H.B. Paccroxnne or nenrpa Ianaxrnxn n xpnnax npamennx
no anntm o xnnemarnxe nerpantnoro n nonnsnponannoro noopoa // Acrp. Xypnan,
1994, r. 71. C. 725736.
120. Pacropryen A.C. n p. Onpeenenne paccroxnnx connna or nenrpa Ianaxrnxn no mapontm
cxonnennxm // Hnctma n Acrp. xypnan, 1994, r. 20, N 9. C. 688692.
121. Jose P.D. // Astron. J., 1965, V. 70, N3. P. 193200.
122. Arnac snesnoro nea (Pe. Aanaxnn B.K. n p.). M.: Bcecomsnoe acrponomo-
reoesnuecxoe omecrno, 1991, 80 c.
123. Acrponomnuecxn xanenapt na 1994 r. (Ho pe. Honamapena .H.) M.: unsmarnnr,
1993, 273 c.
124. Hporacon B.P. n p. Hnntcxn cnonnx rnarenemyc nerepcn nnnaxarop nnemnnx
nosecrnn // AH, 1981, r. 260, N 1. C. 248252.
125. Hsyuenne ncrannnonnoro nosecrnnx uenonexa na ]nsnuecxne n nonornuecxne
cncremt n +xcnepnmenre. B c.: Marepnant +xcnepnmenrantntx nccneonann
]nsnuecxnx none uenonexa. HTO P3C nm. A.C. Honona, 1987. C. 6578 (coanrop)
126. Iyprono I.K., Hapxomon A.I. 3xcnepnmenrantnte nccneonannx ncrannnonnoro
nosecrnnx uenonexa na ]nsnuecxne n nonornuecxne cncremt // Hccneonannx nponem
+nepronn]opmannonnoro omena n npnpoe, rom 1, uacrt 1, CHHO CCCP, 1989. C. 209
228.
127. Iyprono I.K., Kasnaueen B.H., Konapcxn B.., Hapxomon A.I. Mero nonnnxannn n
+xonornuecxnx nsanmocnxsxx (mero nnntcxoro cnonnxa) // Fmnnerent Cnnpcxoro
orenennx AMH CCCP, 1988, ntn. 4.
128. Iyprono I.K., Hapxomon A.I. 3xcnepnmenrantnte nccneonannx ncrannnonnoro
nosecrnnx uenonexa na ]nsnuecxne n nonornuecxne cncremt Hapancnxonornx n
ncnxo]nsnxa, N 4(6), 1992. C. 3151.
11
129. Gr G.K., Pr A.G. R M I B Ps
Sss, Jr S r Ps Rsr, V. 9, N. 833, 1993. P. 241258.
130. Iyprono I.K., ynnxn E.A., Hapxomon A.I. ncrannnonnoe nosecrnne uenonexa na
+xpannponannt mnxpoxanopnmerp. 3xcnepnmenr Mocxna-Honocnnpcx // Hapancnxono-
rnx n ncnxo]nsnxa, N 1(9), 1993.
131. Gurtovoy G.K., Parkhomov A.G. Remote Psy-Influence. Aura-, N 1, 1993, p. 3943
(coanrop).
132. Gurtovoy G.K., Parkhomov A.G. // Ps Jr, N 204, 1993. P. 89.
133. Parkhomov A.G. Experiments and Thoughts // Physicists in parapsychology. Essays. Ed.
L.Boldyreva and N. Sotina. M:. Hatrol, 2002. P. 1538.
134. Hapxomon A.I. Ontrt n pasymtx // unsnxn n napancnxonornn. Pe. H.F. Fontpena n
H.F. Cornna. M:. Hernn ca, 2003. C. 1530.
136. Hapxomon A.I. 3xcnepnmenrantnte nornepxennx nn]opmannonnoro xapaxrepa
+xcrpacencopntx, a raxxe nexoroptx xocmnuecxnx n rexnorenntx ]enomenon // Tesnct
oxnaon Mocxoncxo nayuno xon]epennnn Fno+xcrpacencopnxa: nayxa, ncxyccrno,
pennrnx. Mocxna, 2005. C. 5964.
137. Kpamep-Areen E.A., Hapxomon A.I. Tpomnn B.C., Bynon M.H. Perncrpannx nerponon
noopoocoepxamnmn erexropamn // Aromnax +neprnx, r. 41, ntn.3, 1976. C. 208209.
138. Hapxomon A.I. Kanopnmerpnuecxne nsmepennx momnocrn ost n cnatx nonxx
nsnyuennx // Bonpoct osnmerpnn n samnrt or nsnyuenn, ntn. 17. Ho pe. Fapanona
B.u. M.: Aromnsar, 1978. C. 4447.
139. Hapxomon A.I., Canxnn B.A. Kanopnmerp nx nnyrpnpeaxropntx nsmepenn // Bonpoct
osnmerpnn n samnrt or nsmepenn, ntn. 19. Ho pe. Hnanona B.H. M.: Aromnsar,
1980. C. 2325.
140. Koran H.M. Hapancnxonornx n nexoropte ee nponemt // Hapancnxonornx n CCCP. 1992.
N2. C. 211.
141. Hornnnon B.C. unsnonornuecxne mexannsmt nonoxannn // Hapancnxonornx n
ncnxo]nsnxa, N1, 1993. C. 5156.
142. Couenanon H.H., Crenenxo B.C., Hexynon A.. Hcnontsonanne nonoxannonnoro meroa
npn noncxax mecropoxenn n reonornuecxom xaprnponannn. M.: Pano n cnxst, 1984, 58
c.
143. Bnnoxypon H.B. Honreprecrt. M.: Onnmn, 1999, 544 c.
144. Hapxomon A.I. O nosmoxnom ]nsnuecxom mexannsme nonoxannn // Hapancnxonornx n
ncnxo]nsnxa, N 2(28), 1999. C. 4244.
145. Mnpsannc H.B., uomenxo B.H. Hccneonannx ]enomenon nonreprecra rexnnuecxnmn
cpecrnamn // Hapancnxonornx n ncnxo]nsnxa, N2 (18), 1995. C. 1942.
146. Hn A.I. Pesyntrart nccneonannx ornenoro n nnrarentnoro nonreprecron c
nomomtm cncrem nenpeptnnoro nnnonanmennx n onrnuecxo n nn]paxpacno uacrxx
cnexrpa. Cnyxa cxopo nomomn npn nonreprecrax // Hapancnxonornx n
ncnxo]nsnxa, 1997, N 1(23). C. 139141.
147. Hepennuenxo R.H. 3xcnepnmenrantnte nccneonannx nonreprecrno axrnnnocrn //
Hapancnxonornx n ncnxo]nsnxa, 1997, N 1(23). C. 128132.
148. yntnen I.H., Bonuenxo B.H., Bacnntena I.H. n p. Hccneonanne K-]enomena //
Hapancnxonornx n ncnxo]nsnxa, N5 (7), 1992. C. 3550.
149. Mnpsannc H.B., Iyprono I.K. Hapancnxonornx n Knrae // Hapancnxonornx n
ncnxo]nsnxa, N2 (18), 1995. C. 6977.
150. ypon A.H., Hn A.I. Conpemennte nponemt napancnxonornn. M.: uon nm. Bacnntena,
1998, 256 c.
151. Koran H.M. Hpnxnanax reopnx nn]opmannn. M.: Pano n cnxst. 1981, 216 c.
152. Koran H.M. Teopernuecxax napancnxonornx. M.: Anen-B, 1999, 183 c.
153. Hapxomon A.I. Fnonn]opmannonnax xommynnxannx xax cpecrno cnxsn. M.: MHTH, 1992,
22 c.
12
154. Hapxomon A.I. Hponemt +xcnepnmenrantnoro oocnonannx npnunnno mexannxn //
Koncrpyxnnn npemenn n ecrecrnosnannn. Hacrt 2. M.: Hs. MIV, 1994.
155. Hapxomon A.I. Acrponomnuecxne nanmennx no meronxe Kostpena. Antrepnarnnnt
noxo // Hpnunnnax mexannxa Kostpena ceronx: pro et contra. Pe. B.C. Hypaxon.
Baxrt: RPIV3C. 2004. C. 98109.
156. Hapxomon A.I. Hpnunnnax mexannxa n nponemt ee +xcnepnmenrantnoro oocnonannx //
Hsyuenne npemenn: xonnennnn, moenn, noxot, rnnorest. Pe. B.C. Hypaxon. Baxrt:
RPIV3C. 2005. C. 91101.
157. Hapxomon A.I. Tpn rnna nsmenunnocrn xoa pasnnuntx nponeccon // Kyntrypa n npemx.
Bpemx n xyntrype. Kyntrypa npemenn. Pe. B.C. Hypaxon. Baxrt: RPIV3C. 2007. C.
197226.
158. Hapxomon A.I. Hsmenunnocrt nponeccon xax npoxnnenne xocmo-semntx n
nn]opmannonntx nsanmoecrnn // Marepnant nayuno xon]epennnn 3rnxa n nayxa
yymero. Mocxna, 2224 mapra 2006. C. 225230.
159. Kanamnnxona B.H., Kosoaen M.C. erexropt +nemenrapntx uacrnn. M.: Hayxa, 1966,
407 c.
160. Honnxon H.., uponon B.H. unsnxa uepntx tp. M.: Hayxa, 1986, 328 c.
161. Greenstein G., Burns J.O. Small black holes: ionization tracks and range // Amer. Jorn. Phys.
1984. V. 52. P. 531534.
162. Parker Barry. Miniblack holes // Astronomy. 1977. V. 5. P. 2631.
163. Trofimenko A.P. Black holes in cosmic bodies // Astrophys. Space Sci. 1990. V. 168. P. 277
292.
164. Trofimenko A.P., Gurin V.S. Terrestrial black holes as sources of superhigh energy radiation //
Earth, Moon and Planets. 1993. V. 61. P. 6777.
165.Tpo]nmenxo A.H. Hepnte tpt n ]nsnxe 3emnn. Mnncx: APTH-uEKC, 1997, 112 c.
166. Hapxomon A.I. Mante uepnte tpt n 3emne n oxonosemnom npocrpancrne.
Bsanmoecrnne c nemecrnom. Bosmoxnte +]]exrt, ocrynnte nanmennm, M.: MHTH,
1995, 17 c.
167. Hapxomon A.I. Mante uepnte tpt: nsanmoecrnne c nemecrnom n nosmoxnte
+]]exrt, ocrynnte nanmennm // Acrpo]nsnxa n reo]nsnxa oronon, APTH-uEKC,
Mnncx (1997). C. 7182.
168. Hapxomon A.I. O nosmoxnocrn ]nxcannn mantx uepntx tp nnnsn nonepxnocrn 3emnn
// Tesnct oxnaon X rpannrannonno xon]epennnn. Bnanmnp, 2027 nmnx 1999. M.,
1999. C. 274
169. Hepnxen A.u. Kamnn naamr n neo. M.: Fente antnt, 1999, 224 c.
170. Jackson A.A., Ryan Michael P. Was the Tungus event due to a black hole? // Nature. 1973. V.
245. P. 8889.
171. Hepennuenxo R.H., Mnxanona H.H. 3]]exrt ]opmt n ]asonte nepexot nepnoro poa
// Hapancnxonornx n ncnxo]nsnxa, N 2(28), 1999. C. 6773.
172. 3ntxnn H.A. Hpennenne Kostpena // Kyntrypa n npemx. Bpemx n xyntrype. Kyntrypa
npemenn. Pe. B.C. Hypaxon. Baxrt: RPIV3C. 2007. C. 4185
173. Honon R.A., Ptxxon B.H. n p. Hccneonanne nsanmoecrnnx cosnannx c reneparopamn
myma. Hayu. Ceccnx MHuH-98. C. nayu. rp., r. 5, M., 1998.
174. Ipymnncxn H.H, Caxnna H.F. Ipannrannonnax pasnexa. M.: Hepa, 1988, 220 c.
175. Bacnnnx H.B., Bacnnera A.I. K nocrpoennm moenn nnnxnnx ]as Hynt na nonornuecxne
pnrmt // Knepnernxa n ntuncn. rexnnxa, 1990, ntn. 86. C. 8086.
176. Knanop-Knanrporxayc I.B., Brayr A. Heycxopnrentnax ]nsnxa +nemenrapntx uacrnn.
Hep. c nem. M.: Hayxa. unsmarnnr. 1997, 528 c.
177. Pxon R.A. nnxennx neecntx ren. M.: Hayxa, 1988, 240 c.
178. Hap]enon K.B. Osop reopernuecxnx n +xcnepnmenrantntx nccneonann rpannrannn //
Crparernx xnsnn n ycnonnxx nnanerapnoro +xonornuecxoro xpnsnca. Pe.
Kpacnoropcxax H.B.. CH.: Hs-no Iymanncrnxa, 2002. T. 1. C. 6169.
13
179. Fnonornuecxne pnrmt. Ho pe. Amo]]a R. Hep. c anrn. M.: Mnp, 1984, r. 2. C. 543.
180. Parkhomov A.G. The Problems in Experimental Foundation of Cansal Mechanics // On the
Way to Understanding the Time Phenomena. Part 2. Word Scientific Publishing, 1993. P. 91
94.



O an1ope: Hapxooe Aueucaup Ieopeueeuu, x.].-m. n., npo]. Mexynapono cnanxncxo
axaemnn, pyxononrent naoparopnn-xa]ept Pnrmt n ]nyxryannn Hncrnryra
nccneonann npnpot npemenn http://www.chronos.msu.ru

Hc1ounnx: Aueucaup Hapxooe. Kocmoc. 3emnx. Henonex. Honte rpann nayxn. M.: Hayxa,
2009. C. 167176, 211212.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Muxauu Equoe

MAIHHECKOE CAOBO mH3HKH

B 1997 e. e ueoo.iuo me+uo ro+uame yuueepcumema e Hucopyre ua .aoopamopuo+
cmeuoe c raoe.+u u o.ermpouuo-onmu:ecru+u npeoopasoeame.+u y:euie yuu:moru.u
uecro.iro +e.i:auux :acmu ceema e oouo+ +ecme u aoco.mmuo mo:uo eoccmauoeu.u ux
e opyeo+ +ecme ua paccmouuu oro.o oouoeo +empa. Taro oi.a nepea e ucmopuu
:e.oee:ecmea pea.iua me.enopmau.

Ha nporxxennn rtcxuenern nmn meurann o rom, xax c nomomtm pasntx
nonmentx nanouex, xonen n nopomxon onn cmoryr nerxo n npocro ncuesart n onom
mecre n nnesanno noxnnxrtcx n pyrom, axe ecnn npn +rom npnercx nponnxart cxnost
roncrte crent. Heynnnrentno, uro n cxasxax napoon mnpa ecrt nemano ncropnn o
marepnannsannn n emarepnannsannn ]ontxnopntx repoen (nnn cxasountx npemeron). Ho
ne rontxo n napontx npeannxx ynomnnaercx renenoprannx, mnorne pennrnosnte xyntrt
ee npaxrnxymr. V yncxnx n nnyncrcxnx monaxon cnepxecrecrnennte
ncuesnonennx ne ntstnamr sarpynennx +ro eno rexnnxn.
Ocoenno xopomo nsnecrnt cnyuan nnoxannn, r.e. ononpemennoro cymecrnonannx
n nyx mecrax. O rom, uro nexoropte nerenapnte exrenn penne ncropnn npoe
Hn]aropa n Annononnx Tnancxoro, a raxxe xpncrnancxne cnxrte nanpnmep cn. Anronn
Hayancxn n cn. Amposn Menonancxn mornn npetnart n pasntx mecrax
ononpemenno yxe nncann ne pas. Ho xaronnuecxax nepxont nornepnna nannune
nnoxannonntx cnoconocre y nexoroptx namnx conpemennnxon. 3rnm apom esycnonno
onaan nrantxncxn cnxmennnx nape Hno (ymep n 1968 r.). Xorx on nnxora ne noxnan
mecra, re xnn n cnxmennoecrnonan, ero, rem ne menee, necxontxo pas nnenn n Pnme,
rounee n xynyapax Barnxana. O onom ns raxnx xnnenn onoxnnn nane Hnm XI, xoropt
nopyunn onomy ns xapnnanon, nsnecrnomy cnoe cnxrocrtm nponepnrt ]axrt. Ha nce
nonpoct cnxsannte c nosmoxnocrtm mrnonennoro nepememennx n omymennxmn, xoropte
ncntrtnaer npn +rom nepememaemt nape Hno, uenonex npocroro nponcxoxennx n
nentcoxoro opasonannx, orneuan nnmt, uro naxonrtcx n nyx mecrax ononpemenno emy
yaercx uepes pacrxxenne nnunocrn.
B xonne XIX nexa noxnnnnct nepnte nnreparypnte nponsneennx, repon xoroptx
npoxnnxnn cnocrna nesecymnocrn. B paccxase Henonex es rena, onynnxonannom n
1877 r, ero anrop, 3nap Hex Mnruenn an onncanne yuenoro, nsoperarenx mamnnt,
pasopanme xora na aromt n no xaenm nepeanme nx rya, re xor cnona copancx n
oxnn. 3arem nsoperarent pemnn ncntrart cnom rexnnxy na camom cee, no n nocnenn
momenr arapex nnrannx paspxnnact o roro, xax on ycnen copart cnom ronony. Bcne
sa counnennem Mnruenna nnreparypy nanonnn ypnt norox ]anracrnuecxo npost, n
xoropo ocyxannct nponemt marepnannsannn, nepexouenanmne n cepenne XX nexa na
xnno+xpant.
Ho ne rontxo mnpoxne xpyrn nacenennx pemann +ry remy, o renenoprannn cnopnnn
rnranrt nayxn Antepr 3nmren n Hnntc Fop oren aromno ]nsnxn ns annn. Cnop
mexy nnmn nosnnx ns sa xnanrono reopnn xoropym anrop reopnn ornocnrentnocrn ne
nmnn n nny, xax on ronopnn, ee nourn marnuecxnx cnocrn. 3nmren ncxpenne
nocxnmancx ocrnxennxmn reopernxon xnanrono ]nsnxn Fopa, Fopna n pyrnx, no on
nnxax ne mor cmnpnrtcx c rem uro n mnxpomnpe crarncrnuecxax saxonomepnocrt n
crarncrnuecxax npnunnnocrt npnnnnnnantno ornnuamrcx or xnaccnuecxnx.
Maxcy Fopny xax rnannomy npecrannrenm crarncrnuecxo xnanrono mexannxn,
sanoxnnmemy ocnont nonoro opasa mtmnennx n ]nsnxe, 3nmren crannn n ynpex nepy n
ora, nrpammero n xocrn. He cornamancx on rax xe n c Fopom n Ieseneprom
ntnnnynmnx rpeonanne orxasartcx or npecrannenn o +nexrponntx opnrax c
onpeenenntmn panycamn n nepnoamn opamennx, noromy uro +rn nennunnt ne mornn
trt nanmaemt, rax xax ntxcnnnoct uro nentsx npnmenxrt saxont neecno mexannxn
nx oxcnennx nnyrpnaromntx cnxse. axe nonxrnx npocrpancrna n npemenn n
cymecrnymme ]opme oxasannct nenoxoxmnmn nx onncannx mnxpo]nsnuecxnx
xnnenn. Arom ]nsnxon-reopernxon nce ontme n ontme cranonnncx acrpaxrno
nenanmaemo cymmo ypannenn. Kpome roro, nocne nccneonannn Fopa n Iesenepra,
crano xcno, uro onncanne ]nsnuecxo peantnocrn, conepmenno ne sanncnmo or cpecrn,
npn nomomn xoroptx ee nanmamr, crporo ronopx nenosmoxno.
B 1935 roy 3nmren cam yuacrnonan n +xcnepnmenre, noxasanmem, uro xnanronax
reopnx npnmennma ne rontxo x orentntm aromam, no n x monexynam, cocroxmnm ns
mnornx aromon. Hanpnmep monexyna, coepxamax na aroma, moxer trt onncana
maremarnuecxnm ypannennem nonnono ]ynxnnn. 3nmren nonxn, uro ecnn +rn na aroma
pasennrt, onn no npexnemy yyr onnctnartcx ono nonnono ]ynxnne. B nayuntx
xpyrax raxne cocroxnnx aromon nasnann conpxxenntmn.
Hocnecrnnx conpxxennocrn nectma crpannte: cnocrna uacrnnt onpeenxmrcx
rontxo n momenr nsmepennx, no+romy, ecnn nt nsmepxere ono ns cnocrn conpxxennoro
aroma, cocroxnne pyroro nemenenno nsmennrcx. Hsmepenne onoro ns aromntx naprnepon
onpeenxer cnocrna pyroro, axe ecnn on naxonrcx na pyrom xpam Bcenenno. 3ro
npxmoe nsanmoecrnne mexy uacrnnamn, ouennno, napymano reopnm ornocnrentnocrn
3nmrena, cornacno xoropo nnuro, axe nn]opmannx, ne moxer nepememartcx tcrpee
cnera. Ho nsanmoecrnne na paccroxnnn nce-raxn nponcxonr, n nmenno +ror momenr
xnanrono reopnn ncnontsonann nccneonarenn xnanrono renenoprannn. Onn ntxcnnnn,
uro napa conpxxenntx aromon cosaer +]]exr xnanrono rene]onno nnnnn, xoropax
renenoprnpyer cnocrna (aromnoe cocroxnne) onoro ]orona pyromy na nmoe
paccroxnne, axe ne snax ero cocroxnnx. 3ro orxptno nosmoxnocrt renenoprnponart
annte aromon, a n neonpeenennom yymem onee snaunrentntx ren.
Oexrom nepno renenoprannn crana uacrnna cnera ]oron. Komana ancrpncxnx
]nsnxon ns ynnnepcnrera n Hncpyxe no pyxonocrnom Anrona Hannnrepa no npemx
+xcnepnmenra cmorna renenoprnponart ne ncm uacrnny nennxom, a nnmt ee xnanronoe
cocroxnne cnocrno no nasnannem nonxpnsannx (nanmaemoe n noncenenno xnsnn,
xora, nanpnmep, cneronte nonnt onnaxono nonxpnsannn npoxoxr cxnost conneunte
ouxn). Cnauana onn cosann conpxxennym napy ]oronon, nanpannn nasepnt nyu na
onpeenennt rnn xpncranna. Bo npemx renenoprannn nauantnt ]oron (cocroxnne
nonxpnsannn xoroporo npenonaranoct renenoprnponart) n onn ns ]oronon n
conpxxenno nape noneprnnct nsmepennm. 3ro nsmepenne, n cnom ouepet, cnxsano
nauantnt ]oron co nroptm, xoropt nce eme tn cnxsan co cnonm nepntm naprnepom. B
pesyntrare nropo ]oron ns nauantno conpxxenno napt, naxoxmncx na pyrom xonne
naoparopnn Hannnrepa, nonxpnsonancx rax xe, xax n nepnt ]oron, cnonno no
xnanronomy noxnmuennm. Taxnm opasom xnanronoe cocroxnne tno nepeano or onoro
]orona x pyromy.
Ocnonno xament nperxnonennx npn nsyuennn conpxxenntx uacrnn nn]opmannx
o samepe nnn npocro nn]opmannx. Oxastnamr nn nsmepennx, npononmte na ono
cncremo, mrnonennoe nosecrnne na pyrym? Hnxonx Xnsen n ero xonnern ns
ynnnepcnrera Xenent pemnnn nocrannrt no comnenne cam ]axr nepeaun nn]opmannn.
Onn nonaramr, uro nnxaxoro omena nn]opmanne ne nponcxonr noome. C nentm
+xcnepnmenrantnoro nornepxennx +ro reopnn rpynna Xnsena cnxsana na ]orona, a
norom pasnyunna nx, ornpannn no onrnuecxomy xaenm n npornnononoxnte cropont.
Hccneonarenn ononpemenno nsmepxnn cocroxnnx conpxxenntx uacrnn n npnmnn x
ntnoy, uro onn nsanmoecrnonann, npnuem co cxopocrtm, npentmamme cxopocrt
cnera n 10 000 pas.
Hocneymmne pacuert noxasann, uro uacrnnt ne mornn noennrtcx nn]opmanne
(a norom xaxnm-ro opasom xpannrt ee) o cnoero pasera. Fonee roro, or nnxennx
ncrounnxa (ro ecrt cncremt orcuera) cxopocrt nonyuennoro nsanmoecrnnx roxe ne
sanncena. Taxnm opasom, na nocrynara reopnn ornocnrentnocrn tnn nocrannent no
comnenne. Hro sacrannno saymartcx o cymnocrn rpertero onoponocrn namero mnpa.
Hponcxonn nn omen nn]opmanne mexy ]oronamn n npnnnnne? Bor xax +ro rpaxryer
oxrop Xnsen: V nnx npocro ne tno npemenn nx omena nn]opmanne. Honxrnx
npemenn n namem nonnmannn noome ne cymecrnyer nx sanyranntx uacrnn. Ho ero
mnennm, nonyuennte cnepxcneronte annte cnnerentcrnymr ne o rom, uro uacrnnt
ouent tcrpo uem-ro omennnamrcx, no o rom, uro conpemennte npecrannennx o
npocrpancrne-npemenn ne orpaxamr peantnoro nonoxennx neme.
Hro xacaercx renenoprannn xnntx oprannsmon, n nepnym ouepet, nme, ro, no
mnennm poccncxoro cnennanncra no renenoprannn Koncranrnna Hemana, axe npn camtx
ycnemntx paspaorxax, uenonexa nepenecrn nyrem xnanrono renenoprannn nenosmoxno.
H nor nouemy: no-nepntx, nponecc samn]ponxn n opaorxn anntx yxe na nepnom
+rane uepecuyp nporxxen no npemenn, a xax onro coxpannrcx cnxst mexy rouxo
copxn n rouxo pasopxn cxasart noxa rpyno, noromy, uro n ontrax cnxst mexy
conpxxenntmn uacrnnamn coxpanxercx rtcxunte onn cexynt.
Bo-nroptx, nepoxrnocrt roro, uro moent-crpyxrypa noccosannoro oexra
coxpannr nopxox n oprannxy opnrnnana, nnuroxno mana. Kpome roro, nensnecrno, uro
nponcxonr c marepne nenocpecrnenno nepe nepeaue nn]opmannn n nenocpecrnenno
nocne marepnannsannn. anee xax noneyr cex crpyxrypt nemarepnantnte, nanpnmep,
cnxsannte c neponamn rononnoro mosra n, coornercrnenno, c cosnannem? Coxpannrcx nn
aexnarnocrt nmnyntcntx cnxse n oprannsme, nanpannenne roxa xponn n rax anee, nnn xe
na ntxoe nonyunrcx neuro yponnno-myrnponannoe? 3ro eme npecronr ntxcnnrt, n
nnnmo, rpannnonntm cnocoom ns oymennenntx cymecrn nepntmn n reneropr nxryr
mtmn.
Amepnxancxn nonmennx xnanrono renenoprannn Hapnts Fenner saxnnn, uro xorx
n nnxamem yymem renenoprannx uenonexa neocymecrnnma, no +ro ne snaunr, uro ee
cronr nonnocrtm cnnctnart co cueron: nx +roro npocro norpeyercx cosart noxa
conepmenno nensnecrnym rexnonornm.

Muxauu E0HMOB

HHO, N 40 (631), 2010. C. 23.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Baueumuu Hcauouuuoe

KOCMOC H BPEMH

3ro cnoe snamennroe ntcxastnanne Anrycrnn Fnaxennt nponsnec 16 nexon nasa
npexpacno snam, uro raxoe npemx, no naunnam n +rom comnenartcx, xora ntramct +ro
xomy-nnyt oxcnnrt, n noome nepecram uro-nno nonnmart, xora naunnam na +rnm
pasmtmnxrt. 3a ncrexmne nexa ecrecrnosnanne cenano rnranrcxne marn, no cnryannx co
npemenem ocranact nensmenno
Kax ]nsnuecxax nennunna, npemx nxonr no mnoxecrno maremarnuecxnx ]opmyn,
xorx o ero npnpoe npaxrnuecxn nnuero nensnecrno n px ]nsnxon nnonne cmnpnncx c rem,
uro npemx, cxopee, maremarnuecxoe, a ne ]nsnuecxoe nonxrne. Fonee roro, xoe-xro ns
conpemenntx ]nnoco]on roron cunrart npemx uncro ]nnoco]cxnm nonxrnem (xax,
nanpnmep, ecxoneunocrt), yontm nx uenonexa pasymnoro, n nm xe nx +roro yocrna
npnymannoro.
Kcrarn, axe rpexmepnocrt npocrpancrna rouno raxoe xe anrponorennoe nonxrne:
uenonexy rax narnxnee npecrannrt rpexmepnt oexr, onaammn nnno, mnpnno n
ntcoro. Xorx c ne mentmnm ycnexom moxno, nanpnmep, saart rounoe nonoxenne oexra
n npocrpancrne, ne npnerax x rpem xoopnnaram.
Ho ecnn x npocrpancrny moxno xax-ro nocrynnrtcx, nanpnmep, c nnnexo,
nsmepxrt npemx mt npaxrnuecxn ne ymeem. Bce npnymannte namn nx +roro ycrpocrna,
naunnax c pennemnx noxntx uacon n xonuax conpemenntmn aromntmn, cnyxar nnmt
nx ]nxcannn panntx npemenntx nnrepnanon, no ne camoro npemenn. A xax nt xornre
nsmepnrt ro, npnpoa uero o cnx nop nensnecrna?
Ftnn, npana, nontrxn npnpannxrt npemx x +nrponnn, no n +ra xapaxrepncrnxa
cront xe +]emepna, xorx n ]nsnuecxn, n ]nnoco]cxn nnonne nonxrna. Bor nouemy n cnoe
npemx ntsnana raxo axnorax reopnx npemenn Kostpena, n xoropo npemx ntcrynaer xax
nonnonennt ]nsnuecxn ]axrop, ne rontxo nsmepxemt, no n nepenocxmn +neprnm.
Vnt, ontmax uacrt ]nsnxon +ry nem ne npnnxna, nepnynmnct x ero
nonymncrnuecxomy npecrannennm, c xoroptm rax yono npononrt maremarnuecxne
onepannn. Ho ra xe maremarnxa c ne mentme nerxocrtm onepnpyer nmtmn
mnoromepntmn npocrpancrnamn. A re onn, +rn npocrpancrna? Ho +ra nponema
maremarnxy ne saornr, n xpanem cnyuae ona nx npocro xomnaxrn]nnnpyer (cnepner) n
ronxne nensmepxemte rpyouxn, n eno c xonnom.
Hanomnm, uro mt cnoe anrponorennoe npemx nsmepxem (nonaraem, uro nsmepxem), n
ocnonnom, rpemx cnocoamn: mexannuecxnm, +nexrpo-mexannuecxnm n aromntm. Ecrt eme n
acrponomnuecxne merot, no o nnx noxa sayem. Hepnt cnoco +ro ncem nsnecrnte
mexannuecxne uact. Bpyr onn, xcrarn, xyrxo: noxpyrnre rnptxy na maxrnnxe crenntx
uacon, n nt cranere Honennrenem Bpemenn: ono nno samennrcx, nno ycxopnrcx. A
moxere npocro nepenecrn crpenxn, xax nam yrono. Hsmennrcx oxpyxammax remneparypa, n
nponsoer ro xe camoe. Homecrnre raxne uact n sony nontmenno rpannrannn n npemx
samennrcx (x ne nmem nnny reopnm ornocnrentnocrn ram peut ner o conepmenno nno,
ropaso onee momno rpannrannn). Kcrarn, +nexrponnte uact raxym rpannrannm
npaxrnuecxn ne samerxr.
Hyrt nyume nonoxenne c +nexrpomexannuecxnm meroom, ncnontsymmnm
nteso+]]exr n xnapnentx xpncrannax Ha nnx nnemnne ]axropt nnnxmr xya cnaee, xorx
uacrora xoneann xnapna sanncnr or remneparypt, a eme ontme or nnemnero
+nexrpnuecxoro nonx. Ho c +rnm mt ymeem oportcx, repmocrarnpyx xpncrann n nomemax
ero n +nexrpnuecxne +xpant.
O aromntx uacax x sect ynomnnart ne yy: rpomanoe ontmnncrno
uenoneuecrna nx axe n rnasa ne nneno, pasne uro no renennsopy.
Cront nnnnoe pasxcnenne nonaonnoct mne, urot npoxcnnrt cnryannm c
cencannonntmn coomennxmn, uro n nexnx anomantntx sonax npemx xxot reuer nnaue.
Kax nnnm, peut moxer nrn rontxo o rom, uro n +rnx sonax nexne ]nsnuecxne ]axropt
nnnxmr na xo mexannuecxnx nnn +nexrponntx uacon, no ornmt ne na camo npemx. Bor
ecnn n raxnx sonax conepmeno cnnxponno yyr menxrtcx nnrepnant, nsmepxemte ncemn
rpemx cnocoamn nx perncrpannn, rora cronr saymartcx, uro ram uro-ro neuncro. Ho
aromnte uact mryxa crannonapnax, n nx +xcnennnonntx nene noxa ne roxrcx.
H nce xe nexoropte nccneonarenn saamrcx nonpocom: ecnn mt, no nosmoxnocrn,
ycrpannm nosecrnne nnemnnx nsnecrntx nam +]]exron, nanpnmep, na xo +nexrponntx
uacon, ne yacrcx nn nam sa]nxcnponart nnnxnne na nnx nexnx xocmnuecxnx ]axropon?
B uacrnocrn, raxo +xcnepnmenr nocrannnn na anrapxrnuecxo crannnn Hasapencxax
mo ronapnm, npo]eccop Poccncxoro Iocyapcrnennoro Inpomereoponornuecxoro
ynnnepcnrera (PIIMV) Hnan Crenanmx nmecre co cnonm acnnpanrom A. Kypnnnntm.
Btop Anrapxrnt nonxren: ram orcyrcrnyer ontmnncrno anrponorenntx ]axropon
nosecrnnx. A urot ne nonyunrt nosecrnne at or uero, tn ntpan xonxpernt
xocmnuecxn ]axrop, perncrpnpyemt na ro xe crannnn norox xocmnuecxnx nerponon.
Hocne pasnana oreuecrnenno nayxn nonyunrt conpemennoe oporocroxmee
nmnoprnoe oopyonanne nncrnryry cpene pyxn (nycrt axe nepenmenonanmemy cex n
ynnnepcnrer), npaxrnuecxn esnaexno. Ho, xax ronopnrcx, ront na ntymxn xnrpa. B
+xcnepnmenre, n xauecrne reneparopon onopntx uacror tnn ncnontsonant 24 +xsemnnxpa
otxnonenntx xnapnentx pyuntx uacon (ynt, roxe nmnoprntx), a n xauecrne
mnoroxanantnoro perncrparopa cront xe otxnonennt ]oroannapar.
B onee panne paore, ntnonnenno n rom xe nncrnryre acnnpanrom
C. Banonanontm, yanoct onapyxnrt nmnyntcnoe ncxaxenne xomntmrepnoro npemenn,
cnxsannoe c rpannrannonntmn nosmymennxmn n cncreme Connne-3emnx-Hyna. Onaxo
anrop ne yrnepxaer, uro nmenno rpannrannonnte nosmymennx xnnxmrcx ]nsnuecxnm
mexannsmom nosecrnnx, n ntcxastnaer mnenne, uro onn ncero nnmt nnnxarop napnann
necxontxo nnoro xocmo-]nsnuecxoro ]axropa.
B pyrnx ananornuntx paorax +rn napnannn npemenn ntramrcx cnxsart c
nexoroptmn snesamn n panonyntcapamn.
Texnnuecxym cropony +xcnepnmenra n Anrapxrne x onycxam, n npnney nnmt ero
pesyntrar: B nponecce nccneonannn um c1onxnynnct c nnnnnneu nexoero
nensnec1noro panee reoqnsnuecxoro qax1opa, onaammero cnepxysxon
nanpannennoc1tm n nn1entnmu noxantnmu nosenc1nneu na n+nex1pnuecxne
cnc1eum (xnapnenme pesona1opm).
Vrounxm: peut ner ne o acrponomnuecxom, a o reo]nsnuecxom (nnyrpnsementnom)
]axrope. Xorx sa]nxcnponan n nmontrnt acrponomnuecxn +]]exr: peaxnnx uacon na
8 cyrox onepexaer nocrynammn na 3emnm nnrerpantnt norox nerponon.
nx nnrepecymmnxcx +ro remo: pesyntrart onynnxonant n copnnxe rpyon
PITMV sa 2008 ro: Kocmo]nsnuecxne n rnpo]nsnuecxne ]axropt n mopcxnx
rexnonornxx no peaxnne npo]. H.A. Crenanmxa.
Kcrarn, nce xe cymecrnyer ]nsnuecxn ]axrop, xoropt moxno nontrartcx
ncnontsonart n xauecrne aconmrntx uacon +ro nepno nonypacnaa panoaxrnnntx
nsoronon Hoxa nensnecrnt xaxne-nno ]nsnuecxne ]axropt, cnoconte nsmennrt +ror
nepno. Kpome, nosmoxno, camoro npemenn.

Baueumuu HCABOMHHKOB, xannar ]ns.-mar. nayx.

HHO, N 26 (615), 2009. C. 2.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Bopuc Iypoe

HOKOPHTEAH BPEMEHH

Hora.y, oo.iua :acmi se+.u c:umamm +auuuy epe+euu ymonue. Huoeo +ueuu
npuoeprueammc oieuue compyouuru meepcroeo y:euoeo A.erce 3o.omoea, nporueueeo
ueooiruoeeuuym rusui u yueoueeo om uac, eos+oruo, sa oea uaea om ee.uroeo
omrpimu...

Ponncx Anexce Bacnntennu n 1926 roy n epenne Hntnncxoe-3aropcxoe
Ioptxoncxo (ntne Hnxeropocxo) onacrn. Eme n cemnnernem nospacre n xnsnn
mantunxa nponsomno neotuanoe cotrne. Ho cnonam nont yuenoro, Mapnn xonnennt,
manonernn 3onoron xax-ro ynnen n nxrn merpax or cex saraounoe uenonexonoonoe
cymecrno. Iymanon nosnnx nnesanno, xax t ns nnuero, n rax xe nnesanno ncues. Onaxo
ncrpeua saponna n yme uenonexa orpomnt, ne ocnaenammn ncm xnsnt nnrepec x
nenosnannomy, naxoxmemycx sa pamxamn name peantnocrn
Hocne mxont 3onoron yunrcx na pano]nsnuecxom ]axyntrere Ioptxoncxoro
ynnnepcnrera, sarem paoraer nnxenepom-oneparopom rpecra Famreo]nsnxa,
nauantnnxom remarnuecxo naprnn n Bonro-Vpantcxom ]nnnane HHH reo]nsnxn. Tora
onnm ns nepntx Anexce Bacnntennu nnepxn n reo]nsnxy xepno-]nsnuecxne merot, a
raxxe merot noncxa nonesntx ncxonaemtx npn nomomn nonoxannn.
C 1959 roa yuent nccneonan ocroxrentcrna naennx n 1908 roy Tynryccxoro
mereopnra. Oprannsonan necxontxo +xcnennn n rary, Anexce Bacnntennu npnmen x
ntnoy, uro ror annn nsptn nponsomen sa cuer ntpoca nnyrpenne +neprnn ynanmero
na semnm xocmnuecxoro rena, xoropoe, ouennno, xnnxnoct ecnnnorntm
nccneonarentcxnm sonom. Tynryccxne nccneonannx nernn n ocnony nnrepecno
monorpa]nn Hponema Tynryccxo xaracrpo]t 1908.
B 1970 roy xannar nayx 3onoron samnmaer oxropcxym ncceprannm. B ror xe
ro on nepeesxaer n Kannnnn, re ncnonnxer oxsannocrn nauantnnxa Kannnnncxo
reo]nsnuecxo +xcnennnn. Hosxe on paoraer samecrnrene npexropa Kannnnncxoro
orenennx BHHIHC. 3arem yuent, npn coecrnnn cnoero nenocpecrnennoro
pyxononrenx Herpa Fpocxoro, cosaer npn Tnepcxom BHHIHKe naoparopnm
nonoxannn, re nponoxrcx neotunte +xcnepnmenrt. Tax, nomecrnn n cexropt
nponymeponannoro xpyra cxptrte or uenoneuecxoro rnasa opasnt pasntx nonesntx
ncxonaemtx, Anexce Bacnntennu npenaran ncntryemomy onpeennrt nx mecrononoxenne
npn nomomn pamox. Hs mnoxecrna xannaron raxnm opasom ntenxnnct nmn c
ynnxantntmn cencopntmn cnoconocrxmn. Bsxnmnct sa pyxn, ncntryemte nponsnonnn
+xcnepnmenrt no nepeaue +neprnn or soponoro n cnntnoro x oeccnnennomy uenonexy.
Tnepcxax naoparopnx nonoxannn tna ono ns nepntx noontx n crpane.
Cmenocrn rnepcxnx nccneonarene ynnnxnnct axe mocxoncxne yuente. Anexce
Bacnntennu n ero coparnnxn uacro esnnn no crpane. Onn, nanpnmep, nocernnn mecro
npnsemnenn HHO, saraount Hepmcxn rpeyrontnnx, re sa]nxcnponann saepxxn
npemenn.
Ho, noxany, camtmn nnrepecntmn +xcnepnmenramn moxno nocunrart nonert
corpynnxon naoparopnn n npomnoe n yymee. Hnnor cnnr n xpecne. Ero rnasa
saxptrt Cnera n Inmanan, ronopnr pyxononrent noneron n cnpamnnaer uepes
nexoropoe npemx: Hro rt nnnmt? Hnxn ntcoxnx cxanncrtx rop a nor nocxonr
connne memaer cmorpert Tenept nepemecrnct n Htm-Hopx, n 20 cenrxpx 1968
roa, npoonxaer pyxononrent n cntmnr uepes napy mnnyr: na mnoronmno ynnne
cpen neocxpeon, coxy xaxax-ro nept. Honpoy norn.
Hnnort, nnn ncnxporpa]t, Anexcex 3onorona Enena Tysnna, Hpnna Bononna
n pyrne nanmann nrny pyccxnx c rarapo-monronamn npn peuxe Cnrt, nocnenne nn
Inrnepa. Hosxe corpynnxn Anexcex Bacnntennua oxcnxnn, uro nx ynnnrentnte
nepememennx nponcxoxr ne camn no cee, a naroapx cnxsn c Hncrnryrom Bpemenn,
naxoxmemcx n anexom XXXIII nexe. ecxart, Hnxona, pyxononrent naoparopnn XX-
XXI nexon annoro HHH, nponox n anexom yymem cnon +xcnepnmenrt, nomoraer
sonoronnam nponnxart uepes nnacrt npemenn, cxaunnax ononpemenno y nnx
neoxonmym n ero nccneonannxx nn]opmannm.
Onaxo n 1990-e rot na noxopnrene npemenn nauann ona sa pyro
opymnnartcx et B 1993 roy saxptnaercx ns-sa neocrarxa cpecrn naoparopnx
nonoxannn, a ncxope yuenoro Anexcex 3onorona, xcrarn, npecxasanmero cnom rnent,
ynnamr n noese cocrnennoro oma nns rnepcxoro Peunoro noxsana. Corpynnxn ero
naoparopnn ne nonepnnn rora n xynnrancxym nepcnm cnyunnmerocx. eno n rom, uro
npononnmnecx n Tnepn nccneonannx mornn nmert crparernuecxym nennocrt nx Poccnn.
B uacrnocrn, Anexce Bacnntennu tn nnsox x orxptrnm nonoro nna +neprnn +neprnn
npemenn, xoropax no mnoro pas cnntnee aromno. Ananornuntmn nccneonannxmn eme co
npemen 3nmrena sannmannct n amepnxannt. Ho, no cnonam yuennnt 3onorona Enent
Tysnno, omnxa mraroncxnx yuentx cocroxna n rom uro onn ntrannct nepememart no
npemenn ne nn]opmannonnte, a ]nsnuecxne rena, uro xpane onacno n axe npnneno
onaxt x cnntnomy nsptny na amepnxancxom +cmnnne n 1948 roy.
Hocne pasrpoma naoparopnn n yncrna 3onorona nce ynnxantnoe oopyonanne n
oxymenrannx tnn nepenesent na xnaprnpy nnxamero coparnnxa Anexcex Bacnntennua,
Banenrnna Knouxona. Onaxo ncxope n +roro yuenoro nacrnraer cmeprt. Hecmorpx na
nexoropte crpannte ocroxrentcrna ero rnenn, y Banenrnna Hnanonnua xoncrarnponann
cepeunt npncryn.
Hanepnoe, npeopasonanne npemenn n npocrpancrna nnrepecnax mryxa. Bo ncxxom
cnyuae, necmorpx na nce necuacrtx n rpynocrn, tnmne paornnxn sonoroncxo
naoparopnn ne comnn c nameuennoro nyrn. Hyumn sonoroncxn ncnxorpa] Enena Tysnna
axe npnnxna yuacrne n mexynaponom ntopnom +xcnepnmenre. Tora nexne roncrocymt
na Fanxanax noxenann ysnart, moxno nn, coennnn pasym +xcrpacenca n momt xomntmrepa,
cenart esnecrnoro uenonexa pacxpyuenntm nonnrnxom. B pesyntrare mrocnancxo
xomannponxn ncnxorpa]a +xcnepnmenr nonnocrtm yancx. K yonnernopennm saxasunxon,
orpomnoe xonnuecrno nsnparene npyr yneponann n remnym nomaxy, n pesyntrart
ntopon tnn conepmenno neoxnanntmn.
Ho nnomy nyrn n cnonx nccneonannxx nomen pyro yuennx 3onorona, Anaronn
Kpyron. Paccmarpnnax semno map xax reno xnnoro cymecrna, yuent npnmen x ntnoy,
uro npnpoy moxno neunrt nrnoyxantnannem. Hpntn n Honopoccncx no npemx
crpamnoro nanonennx, Anaronn cmor rora yxpornrt pasymenanmymcx crnxnm,
paccrannn n sapanee onpeenenntx rouxax mecrnocrn cnon +nexrpomarnnrnte npnopunxn.
Hocne +roro paspaorxamn Anaronnx Bnxroponnua sannrepeconanact amnnncrpannx
rnepcxoro ryepnaropa Bnanmnpa Hnarona, n uacrnocrn, onn ns ero samecrnrene,
Anaronn Anexceennu Fouenxon. B 2002 roy cocroxnnct axe cexpernte neperonopt, na
xoropte tnn npnrnament cam Anaronn Kpyron, ncnxorpa] Enena Tysnna n ntnemnn
pyxononrent noneron no npemenn, xannar rexnnuecxnx nayx Iennan Apxnnon.
Onaxo, nopasmtcnnn, rnepcxne unnonnnxn yoxnnct +xcnepnmenron no ynyumennm
pernonantno norot. ecxart, nsrnannte ns ryepnnn nerpt n rpost moryr nce cnoe
momtm opymnrtcx na cronnny, uro npnneer x xon]nnxry c m+pom Hyxxontm. He namnn
rnepcxne +xcnepnmenraropt noepxxn n y Bory. Ho cnonam Kpyrona, ntcoxn unnonnnx
nomyrnn, uro n cnyuae nnepennx norontx nronouex ero nounnennte ocranyrcx es
paort H, nao nonarart, rocyapcrno cenano omnxy, orxasanmnct or npnopunxon
Kpyrona, xoropte moxno npnmenxrt xax nx cosnannx, rax n nx paspymennx. Ftrt moxer,
cnepxmomnoe nynamn, opymnnmeecx n 2004 ro na Rro-Bocrounym Asnm, tno
cnecrnnem xanpnsa orentno nsxroro apacxoro mexa, pemnnmero nmo neno
ycranonnrt na cnonm xpomeuntm xoponencrnom xopomym noroy?
Hao nonarart, sa rpannny morn nponnxnyrt raxxe n pyrne paspaorxn 3onorona n
ero yuennxon. Bet nocne pasrpoma naoparopnn nexoropte yuacrnnxn +xcnepnmenron
cpouno yexann n Hspannt. Kcrarn, nnocrpannt ne cront anno nenn neperonopt c ctnom
3onorona n nono yuenoro Mapne xonnenno o noxynxe ero ynnxantno nnnorexn.
Onaxo re tnn nenpexnonnt: paspaorxn +neprnn npemenn onxnt ocrartcx n Poccnn.

Bopuc IVPOB

HHO, N 27 (396), 2005. C. 12.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Aueucaup Bouoee

OHACHOE BHEHHE MLCAH

Hay:uo-mexuu:ecru npoepecc om+e:eu nonimra+u cosoauu eceeos+oruix
ycmpocme, noseo.muux cu.o +ic.u npouuruymi e npou.oe, npospemi oyoyuee,
eoccosoae cooimu ue mo.iro ua sua:u+o+ ucmopu:ecro+ ypoeue, uo u ua rumecro+,
oimoeo+.

Orneuax na nonpoc, coornercrnymr nn ecrnnrentnocrn cneennx o noxnnennn
ouepeno mamnnt npemenn, onn ns nx xoncrpyxropon n nsroronnrene, amepnxanen
xose] Honunano, pexomenyer oparnrtcx n Hannonantnoe narenrnoe mpo CBA n sa
cnmnonnuecxym nnary nonyunrt oxasarentnte oxymenrt. Hro x, nocneyem +romy conery
n nepenncraem pommpy 3nexrponnoe xcnonnenne.
Ornom nepno, noxasanme onaexnnammne pesyntrart mamnnt npemenn, oxrop
Honunano cunraer nnxenepa Tomaca Ianena Xaponnymoca, no npemx nepno mnpono
nont cxoncrpynponanmero nepnt paorocnocont panorene]on n +nexrponaxyymnte
npnopt n anrennt nx ero +xcnnyarannn. B 19181920 roax, nsyuax ocoennocrn
pacnpocrpanennx panononn, nepexptnammnx xoporxononnono nanason, on orxptn
nnrpnrymmn +]]exr, nasnannt nm xapmanamn opaorxn mtcne.
He nanaxct n noponocrn, cxaxem nnmt, uro sannrpnronannt n nooymennennt
ero ontramn, naypear Hoenencxo npemnn n ocnonononoxnnx xnanrono reopnn Maxc
Hnanx, npnrnacnn xonnery n Iepmannm. Hpeocrannn cocrnennte nennxonennte
naoparopnte pecypct, cnen c npaxrnxymmnm n Knne pyccxnm +mnrpanrom,
naronoroanaromom Hnanom Ianpnnnntm. Ianpnnnn, no cnonam Hnanxa, onnaen
rexnonorne erexrnponannx n nnsyannsannn na xnno+xpane, npnuem n nnere, mosrontx
nsnyuennn, xax npoyxron nnrennexryantno exrentnocrn uenonexa. Hosxe nnunocrtm n
paspaorxamn Ianpnnnna sannrepeconannct nanncrt.
Ho nnunomy yxasannm Inrnepa norpa]nx camopoxa tna onemeuena, n on cran
ncrnnntm apnnem Iancom uaeprom, nooruerntm rontxo ]mpepy. B pesyntrare +roro
yponnnoro cnmnosa-copyxecrna, n anpene 1943 roa Tpern pex nmen necxontxo
mamnn npemenn pasntx mon]nxann. Pasymeercx, +rn rpomosxne annapart ne mornn
nepepactnart xoro-nno n mnnynmee nno n yymee. Onaxo, xax yrnepxaer xose]
Honunano, na ceanct +nexrponnoro xcnonnennx ]mpep n ero cnnra xnnxnnct n xnnorearp
pesnennnn ]mpepa.
Annapar Ianpnnnna-uaepra paoran n cnxsxe c yconepmencrnonanntm
xnnonpoexropom, uyrxo pearnpyx na mtcnennte xenannx, xnnte n noraennte sanpoct
npncyrcrnymmnx. Honunano nnmer, uro naroapx +nexrponnomy nonotpm, Inrnep
saonro o oxonuannx nont erantno snan o xpaxe nanncrcxo neonornn, o cocrnennom
nosopnom xonne, no nnen rpxymee na enom +xpane n saremnennom sane.
Ianpnnnn xe n 1946 rony ouyrnncx n CBA, re no narponaxem nontx xosxen
npoonxnn nccneonannx. B pesyntrare cnycrx ecxrnnerne nosrnannxemax nm rpynna
]nsnxon, onnaena ncxyccrnom, mtcnenno yanxxct n yymee, osanoxct neocrynntmn
n nacroxmem nosnannxmn, nsannxrt cnntntx mnpa cero or nexoroptx nensneunmtx
onesne.
Cxonuancx Hnan Ianpnnnn n 1993 roy. Horpeen, xax ntammncx yuent,
xoropomy Amepnxa oxsana cnnmxom mnornm, na Apnnnrroncxom xnanme. Vuennxn
Ianpnnnna nneuarnxmme nournnn ero namxrt c onepexennem n 25 mnnyr ornpannnn n
npomnoe entx mtme. Koppexrnocrt +xcnepnmenra tna nornepxena nsompenntm
xponomerpaxem, n apcenane xoroporo aromnte uact n mnoro]ynxnnonantnte nasepnte
npnopt. H +ro, cunraer Honunano, rontxo cxpomnoe nauano c npecroxmnm
omenomnxmmnm ]nnanom.
B nexoropo crenenn xose] Honunano yonnernopnn nmosnarentnocrt,
cnxsannym c mannnynnponannem npemenem n npocrpancrnom, nsxn sa ocnony nocnomnnannx
Hnana Ianpnnnna. Mamnna, pesonarop-reneparop mtcnn, npnnonnact n ecrnne, xora ee
oneparop ycnnnem nonn n mtcnn nacrpannancx na nnrepecymmne ero cneennx, n, naxoxct
mexy nsnyuarenxmn cnepxntcoxouacrorntx nonn c saanaemtmn napamerpamn,
npnnnmancx nornaxnnart pesnnonym nenry, conpxxennym c uyncrnnrentntmn arunxamn.
Bnemnee spnrentnoe nocnpnxrne oneparopa orxnmuanoct, on naunnan nnert
cocrnenno mosrom. 3ro tnn cnonnennx es cna, npnuem ouent xpxne, nncxontxo
neornnunmte or mnpa oxpyxamme peantnocrn. Henepoxrno, no n 1922 roy Xaponnmoc
nsroronnn onrnxo-+nexrponnym npncranxy, nepenocxmym na ]oronnenxy spnrentnte
omymennx oneparopon. Tax noxnnnact ]ororpa]nuecxax xonnexnnx neme n cotrn
camtx pasntx npemen, or pennocrn o xonna XX nexa
Toramnne nemenxne rasert mrnonenno orxnnxnynnct n rom yxe, uro naxonen-ro
nmn nayunnnct nnert ro, uro nnert n npnnnnne nenosmoxno. B 1948 roy Tomac Ianen
Xaponnmoc nonyunn narenr N 2482-733, nornepxammn, uro nmenno emy npnnanexar
npnopnrert n nsoperennn, nsroronnennn n ncntrannn pxa nsenn, nonaammnx no
onpeenennx mamnn, ynpannxmmnx npemenem. O coanrope Hnane Ianpnnnne n narenre ne
cxasano nn cnona. He ynnnrentno. Hccneonannx pyccxoro camopoxa yxe rora
npoxonnn no rpn]om repmernuno cexpernocrn. antnemne paspaorxn Xaponnmoca,
nnpouem, rot cnycrx, roxe sacexpernnn. Tonuxom x romy, uro noennte neomcrna CBA
ocuacrnnnnnn npecrapenoro nsoperarenx nontmenntm nnnmannem crann ]oxyct,
xoropte on ntentnan cnonm annaparom no npemx rpnym]a amepnxancxo nynno
nporpammt.
Hem xe +ro tno? Ecnn nepnrt xose]y Honunano, on, cnxn nonnonte opast c
]ororpa]n rponx unenon +xnnaxa xocmnuecxoro xopanx Annonon-11, nomecrnn nx n
ntcoxouacrornte nonx, renepnpyemte mon]nnnponanno nepcne mamnnt npemenn, na
nporxxennn +xcnennnn orcnexnnan ]nsnonornuecxoe n ncnxonornuecxoe cocroxnne
acrponanron. Hro naxnee, npoennpyx na +xpan monnropa uerxne xaprnnt roro, uepes uro
npecronr nporn nm cnycrx ent, na, rpn, neenm, onapyxnn, uro Hyny oxpyxaer xpane
onacnt nx xnnoro uenonexa noxc cnntneme panannn. Hpeynpenn, uro soponte
acrponanron nensexno n pesxo yxymnrcx, xora onn crynxr na nonepxnocrt
ncxyccrnennoro cnyrnnxa, Xaponnmoc npenoxnn perpancnnponart nnsyantnym
nn]opmannm, nonyuennym mamnno, na opr xocmnuecxoro xopanx, urot acrponanrt
orcnexnnann yymee. Hecnoconte xapnnantno nnnxrt na nensexnoe, acrponanrt, rem
ne menee, oxasannct nororonnenntmn x nmomy nenaronpnxrnomy pasnnrnm cotrn.
Kax rontxo Xaponnmoc cymen ncrannnonno nonnsnrt cmeprentno onacnt yponent
oxononynno panannn, ynnuroxnn xononnn rpnxon n nnecenn na opry Annonona
ncxxne ynomnnannx o rananrnnnom nsoperarene n ero ernme ncuesnn co crpannn neuarn
CBA n crpan HATO. Hornepnncx ocnonononarammn resnc amepnxancxo noenmnnt.
Bce, cnoconoe nponnert n ynnuroxart, ntnonrcx ns nonx ecrnnx rnacnocrn,
crpoxame sacexpeunnaercx, xax ocnona nx paspaorxn cynepconpemenntx opyxentx
cncrem.

Aueucaup BOBOEB

HHO, N 17 (604), 2009. C. 6.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Aueucaup Bouoee

TEHH HPOCTPAHCTBEHHLX KOPHOPOB

Muuyeuee cmo.emue om+e:euo eceeos+orui+u saeaoo:ui+u e.euu+u, r
oocueuum romopix coepe+euua uayra, uaoo omoami e oo.ruoe, ueoesycneuuo
nima.aci noooopami yuueepca.iuie r.m:u. H, rar ue youeume.iuo, r.m:u omu
oouapyruea.uci ue ua 3e+.e, a e oesoouuix ny:uuax Koc+oca.

Kocmoc xnnn, cpen npounx uyec, ]enomen cnopaunnannx ecuncnenntx
nsmepenn, conponoxaemt nepannomepntm +nonmnnonntm pasnnrnem marepnn n, no
mentme mepe, nymx pasno rexymnmn npemenntmn noroxamn. Hro xe +ro aer? Ho
mnennm ntammerocx amepnxancxoro acrponoma Kapna Carana nn mnoro, nn mano,
rontxo ro, uro Bcenennan, n xo1opon on1aeu um, cocec1nyn c nosuoanmun pa1tnun
no pasyuy, npec1annne1 coon nexym ue1mpexuepnym 1onxym nnenxy na onon ns
nepenonox unpa nnoro onnnana1nuepnoro.
Hnenxa cpannnrentno stxax, xax ncxxax cycrannnx, nnora nonpexaercx, pnercx.
Opasymrcx rax nastnaemte npocrpancrnennte xopnopt, xoropte reopernuecxn,
npnnoxnn xonoccantnte +neprnn, moxno crannnsnponart, cenan xom]oprntmn n
esonacntmn nx npaxrnuecxn mrnonenntx nyremecrnn no npemenn n npocrpancrnax.
Onxrt xe ymospnrentno npocrpancrna moryr trt no mepxam, npnntuntm nx uenoneuecrn,
conepmenno neconocrannmtmn co ncem ouennntm. Bpemx roxecrnennoe +neprnn n
cnom ouepet moxer orxptrtcx n nponycrnrt n npomnoe n yymee. Ie nsxrt crontxo
+neprnn? Caran npenonaran, uro n xauecrne mronopa, orxynopnnammero ropnonnny
yrtnxn npocrpancrnennoro xopnopa, moryr ntcrynnrt ramma ncnnecxn, nxmnecx or
one cexynt o necxontxnx mnnyr. O xonnuecrne ntcnooxaemo onnm raxnm
ncnnecxom +neprnn moxno nonyunrt npecrannenne, conocrannn ero c paoro Connna,
xoropomy rpeyercx ecxrt mnnnnapon ner, urot ntcnoonrt crontxo xe +neprnn.
Mexannsm nxnmuennx ramma peaxropa conepmenno nexcen. Btxnnena, nnpouem, nexax
nepnonunocrt ero sanycxon, uro nonnraer x mtcnn o xom-ro, cnoconom na noonte
ecrnnx. Hopasnrentno, no nanonee momnte n uacrte ramma ncnnecxn tnn
saperncrpnponant acrponomamn n 1948 n 1988 roax, xax pas rora, xora cocroxnnct
maccnponannte araxn name nnanert onnouxamn n ]nornnnxmn HHO. Cnyuanoe
nanoxenne connaammnx ]axropon? Bmecre c rem, ne cnyuanocrn yxe saxonomepnocrt.
HHO, pyrne napanopmantnte xnnennx, ne xro-nnyt, a axaemnx Anpe Caxapon,
n ono ns cnonx nocnennx paor no xocmonornn n acrpo]nsnxe, nasnan ycxontsammnmn
renxmn npocrpancrnenntx xopnopon. Orcma nectma nosnanarentno nnnmarentno
npnrnxertcx x romy, xaxne npnuynnno-ntuypnte ]opmt moryr npnoperart +rn renn,
xora npyr nnn ne npyr oxastnamrcx cpen nac. Pennrnn ornocxr nx x ennomy oxtemy
npomtcny. unsnxn neno na yntone cxptro macct nemecrna.
Hauan c roro, uro na Connne +rn renn ocoenno axrnnnte, xora axrnnno ono, n
nentsx onro cmorpert n ynop, nce xe pncxnem n oparnmcx x uepee nponcmecrnn,
nmenmnx mecro n 1936 roy n Hannoapcxo onacrn Kasaxcrana. Kannar ]nsnxo-
maremarnuecxnx nayx xaparannnen Canenn Crapnnxn, uertpe ecxrnnernx cnycrx
nsyuanmn ]enomen c ntesom na mecro, onpocnn cnnerene, ne ncxnmunn, uro rora
nponcxonno ne cnonrannoe, a cnennantno ycrpoennoe ntnaenne X-cymnocre ns X-
npemen. Kro nmenno, c xaxo nentm sacnan nonnmop]ntx nocnannen na reppnropnm
conxoson ocrtx n Crannncxn, yuent ne snan, n snart ne mor. A nor ero
ocnonarentnt noxo x ]nxcnponannm erane saraountx cotrn, nosnonxer nnert
ro, uro Crapnnxn nenrn]nnnponan, xax conepmennym mamnny npemenn. Koncrpyxnnm
ee Apcen Annxaen, rora nxrnanarnnernn nopocrox, onncan xax nnesanno nosnnxmee
nonnsocrn c nncxmnm na nnnne ropnsonra connnem uepnoe, raxnx xe pasmepon, xax
cnernno, nxrno. Hxrno +ro npnmepno nxrt mnnyr cnntno nnpnponano. 3arem ono, neantno
conmecrnnmnct c conneuntm ncxom, ycrponno nnrentnoe sarmenne. Temnora
nenpornxnax pacrxnynact na uac nnn nonropa. Horn oxnran norox nosyxa, nnxnn cno
ryen n cnernncx, xax yronax +nexrpocnapxa. Kaxt mar npnunnxn crpamnym ont,
noromy uro noxptrne oporn, mano roro, uro oranano nenepenocnmt xap, ono eme
xasanoct xnxnm. 3naere, ypnnr raxax mannnonax pexa, ncnomnnan Annxaen. Cepne
nopocrxa pnanoct ns rpyn. B xaxo-ro momenr on noyman, uro sect naer mornny,
cropen saxnno. Cyta nno xro-ro pacnopxnnnct no-nnomy, an ocmorpert
cneronpecrannenne, uro ntaercx pas n xnsnn. Connne ncntxnyno nnesanno,
ocnennxmmee xpxo, xax ncntxnnaer nooxxennt marnn. Hopocrox, ne cnocont
mtcnnrt, npnnnmart pemennx, xax comnamyna, nopen no opore. Hyrt nosxe on nce-raxn
coopasnn, uro ero neyr, samannnamr, rax xax, cnonno npospen, ynnen ncrounnx Cnnt
xonnenrpnuecxym, ycrpemnennym nant cncremy oena narpertx xonen. Ocranonnncx
Apcen, xax rontxo xontna, opasonanmne noone ceporo, rneporo pepncroro rynnenx,
epnynmnct nneno, npano, nnepx ocranonnnnct.
Hopocrxa, npornn ero nonn, rynnent npornornn, n on noneren rouno no nenrpy,
ne xacaxct stxnx crenox, xoropte nennnnct n nystpnnnct. Mecro ocranonxn Annxaen
onnctnaer, xax rycxnoe npocrpancrno, n xoropom moxno tno rontxo nncert, ne nonnmax,
re nns, re nepx. Crapnnxn ocneomnncx, moxno nn cpannnrt nncenne c nenecomocrtm.
Annxaen ornernn: He tno nnxaxo cnoot nnxenn. Kasanoct, uro nacnntno
npnxonann nenxmn. anee Apcen ynnen nx nrnn c uenoneuecxnmn nnnamn n xomnannn
uepnononoctx, uepnornastx nme n uepntx xomnnesonax, raxnx, uro nocxr
mexannsaropt. Hrnn n nme tno ne cuecrt. Onn roxe nncenn xax oexa na nemanxe,
xasannct cnxmnmn.
Cxontxo Annxaen npotn n npocrpancrne, cxasart ne cmor. Homnnr on nnmt
oparnt crpemnrentnt noner uepes rynnent, xora ero nno n morano rax nemnnocepno,
uro oopano o crenxn, xax apana. 3axonunncx noner n conxosnom menynxre, re
]entmepy on conpan, uro xoxy cnec, cxarnnmnct no cxnony xaptepa. Houtm npnmnn
onn. Tpoe nme n uepnom. Hocroxnn n ncuesnn, crepnnct, n namnouxa, ropxmax no
noronxom, nonnyna. Bor o +rom ]entmepy Apcen cxasan. Kax nnaue, ecnn uepnxnte
nnnn n mosr, uro nerom 1941 roa naunercx nona, cepxanr Annxaen saxonunr ee n Hpare,
naxt ceptesno panennt, ntxnner. uentmep cnpocnn, unran nn napent nepe cnom
xnnrn o none.
Apcen ecrnnrentno unran xnnry o rpaxancxo none. Tora nce c roo xcno,
ree nce +ro npncnnnoct, ornernn ]entmep. uentmep crapmn par Annxaena
roxe noenan, roxe nenpenmt nepnyncx c ]ponra. Bone-nenone npnmnoct emy
npnsnartcx, uro nnuero ne npncnnnoct, uro rax ono tno, xax tno. Canenn Crapnnxn,
xoropomy paccxasann o nponnuecxnx npecxasannxx X-cymnocre, notroxnn: Onn ns
cnonx rexymnx ornocnrentno namnx n oparnym crpony, npemenax, nnxr namn rpxymne
cotrnx. Mt, xpome roro, nx nnx ponmt ncxpernt. Ho-nnnmomy, ne ncxnmueno, uro
xaxt ns nac ocrannxer sa coo ]nsnuecxoro n menrantnoro nonnxa, xnnymero nnmt
mnr, no ero moxno nanmart orcrpaneno, noromy uro, naneuno samepen, xnner on neuno.
3aymno n nenonxrno? Hnuyrt, ecnn nymartcx. Bet, cornacno conpemenntm ]nsnuecxnm
npecrannennxm, cnopaunnanne, pasmastnanne, saxpyunnanne npocrpancrnenno-npemenntx
nsmepenn nnonne onycrnmo. Hro nnnmcrpnpyer eme onn nopasnrentnt ]axr ns
xonnexnnn Crapnnxoro. Tor xe 1936 ro. Ta xe Hannoapcxax onacrt, rontxo conxos ne
Crannncxn ocrtx. Hanmarent roxe nopocrox, cemnxnaccnnx Hema Kactxnon,
marammn moposntm nem no crenno opore n mxony. Hpn xcno noroe +ror
nnxymncx npemer n nee x ynnen nnesanno, a cexynt cnycrx, xora on npnnnsnncx,
nonxn, uro +ro xptnart myxunna. H xptntx xnno ne tnn ncxyccrnenntmn, npocro
raxontm tno ero anaromnuecxoe crpoenne. Tpaexropnx nonera uepnoro, nnnmoro n
npo]nnt uenonexa, na npocenxom cocrannxna nxrtecxr-mecrtecxr rpaycon. 3a cnnno
npocmarpnnanoct uro-ro nanoone onantnoro pmxsaxa. Hnna x ne nnen, rax xax ronona
tna sapana n mnem. Hronxamn nponsnn yxac. 3axorenoct yexart, cnpxrartcx. Ho xya,
ecnn noxpyr rontxo sacnexennax crent, axe cyrpoon ner. Bor n npnmnoct, cxanmnct n
xomox, nocmorpert npecrannenne o xonna, mnoro ner cnycrx ncnomnnan Anexce
Marneennu Kactxnon.
Cnnerenem uero napent cran anee? Kactxnon paccxastnan: Kocnyct
nonropnnmnxcx n menouax cotrn ercrna. C ro pasnnne, uro renept x ]ponrono
pasneunx nanman uyeca neuepom na Hennnrpacxom ]ponre, na reppnropnn
Hynxoncxo ocepnaropnn, n sarnmte mexy oxmn. Ho moemy pasymennm, nsnemennt
nsrnx ocrpenxnnoro ona nennee nannxepcxnx nneuarnenn neontrnoro mnna. H +ro
nepno. Hyxno, nnpouem, yrounenne. Ecnn n xasaxcrancxnx crenxx Kactxnon oxasancx onn
na onn c ]enomenom, ro na Hynxoncxnx ntcorax ]enomen npoemoncrpnponan cex no
nce xpace n conercxnm conaram, n conaram nepmaxra. A nnenn onn payxnte,
naxauannte ncemn mtcnnmtmn nneramn xonoccantntx pasmepon pepncrte rpyt, ro
npnxnmammnecx x nonepxnocrn semnn, ro sanncammne na nepxymxamn epenten, ro
nsmtnammne ntcoxo n neo. Kora rpyt nonopaunnannct xepnamn x nanmarenxm,
cntmancx rpomxn raxo, uro apaannte nepenonxn, xasanoct, nonnyr, xomapnnt nncx,
n ns pacrpyon ctnannct uepnte esnnxne nmn. Hacroxmn ecanr! Kactxnon ynepxer,
uro c name n nemenxo cropont npenpnnnmannct nontrxn saxnara, saxonunnmnecx
nnuem. Cpen xpacnoapmenen onro eme xonnn cnyxn, yro xoe-xro ns cocnyxnnnen
axe notnan n +rnx txnontcxnx mamnnax, ncntran cocroxnne rononoxpyxnrentnoro
nonera n cnenxme nycrore, neuro ram nnenn, uero ne cymecrnyer n npnpoe, no
nosnpamennm tnn nemenenno cnxrt c nosnnn, ornpannent n rtn. 3axanunnaercx
marnnro]onnax sannct c yuacrnem Kactxnona n Crapnnxoro, cenannax n 1966 roy
xoppecnonenrom ncecomsno panocrannnn Rnocrt mnrpnem Opnoncxnm, uro
nastnaercx, n nonnom coornercrnnn c name remo: Hmoe xnnoe cymecrno, nmo
npemer nnnrcx n omymaercx n rynnene-nepexoe, ne snam re n xya, xax rent. Hnora
+ro npocro cnanxa rene. Cnnomt ceptx n uepntx. B rynnene nenosmoxno ymart.
Cnoconocrt mtcnnrt nosnpamaercx n mrnonenne nocne ntnaennx ns +roro orynnxmmero
xaoca.

Aueucaup BOBOEB

HHO, N35 (626), 2009. C. 4.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Aueucaup Bouoee

KBAHTOBLE MHPL HPH3PAKOB


Eue eo epe+eua Himmoua y:euie ue co+ueea.uci e mo+, :mo qyuoa+euma.iua
meuoeuu paseumu qusuru sar.m:aemc e ycmauoe.euuu cese +eroy pasuopooui+u
npoecca+u, e ooeouueuuu pas.u:uix cu. npupooi, e noucrax eouuix, yuueepca.iuix
npu:uu o. oocueuu e.euu pasuoeo rpyea.

Tora xe tnn npenpnnxrt nontrxn nonxrt nponcxoxenne crpannoro, nopo
acypnoro, nopo xyrxonaroro ]enomena, xonm xnnxmrcx npnspaxn n npnnnennx, n
peantnocrn xoroptx mano xro comnenancx. H nao npnsnart, uro pacnonarax sauarountmn
cneennxmn nnmt o nyx rnnax nsanmoecrnn +nexrpomarnnrnom n rpannrannonnom
yanoct cymecrnenno nponnnyrtcx nnepe. Onpeennrt, uro rymannte saraxn, npxmo n
onocpeonanno cnxsannte co cmeprtm nme, xnnorntx, paspymennem sann, cpecrn
nepennxennx, naxoxrcx no nosecrnnem +neprernuecxnx none. Mnnynn cronernx. B
1919 roy maremarnx n nnnrnncr Teoop Kanyna, ocnontnaxct na ypannennn rxrorennx
Antepra 3nmrena n maremarnuecxnx nocrpoennxx Maxcnenna, ntcxasan npenonoxenne
o rom, uro npocrpancrno nmeer, no mentme mepe, uertpe nsmepennx. Htne, xora nyumne
ymt nayxn sanxrt nocrpoennem rpannosnoro sannx xnanrono ]nsnxn, xora npnntuntm
crano nonxrne mnoroxomnonenrnoro nonx, npnnxro cunrart, uro npocrpancrno nmeer ecxrt
nsmepenn. Koneannx xe ncex nosmoxntx none nponcxoxr n rnyoxom naxyyme, re nx
+neprnx naptnpyercx or nnuroxno manocrn o ecxoneunocrn. Horomy-ro, xax ne
nopasnrentno, reopernuecxn nmoe reno uamxa xo]e na crone, uenonex nepe monnropom
xomntmrepa, cam xomntmrep moryr n cyryo marepnantno ]opme nno n ]opme stxo,
nonnono, naxonrtcx, cpasy no mnoxecrne nesanncnmtx, pasnecenntx mecr. Fonee roro,
ecnn uenonex npexpamaer cno semno nyrt, on moxer npoonxnrt xnrt re-nno eme. B
1936 roy rennantnt nennnrpacxn ]nsnx M.H. Fponmren, oocnontnax npnnnnnt
xnanronannx cnntnoro rpannrannonnoro nonx, at nponnnmcrpnponart, xaxne cmpnpnst
ono necer, ymospnrentno nroprcx n xnanronannte mnpt npnspaxon. Ha nynnuno
nexnnn, na ocnone yopaxamnx noopaxenne yenrentntx npnmepon
npoemoncrpnponan, uro n rom, uro nccrapn npnnnmamr sa npnnnennx, mnpaxn, pyrne
nnnmsnn, ner ponntm cuerom nnuero nnnmsopno-cnepxecrecrnennoro. Tpeyercx rontxo
npoptnnte orxptrnx n ]nsnxe xnanrontx crpyxryp, urot ocxonantno pasopartcx ne
rontxo n rom, uro na camom ene ecrt ]enomen npnspaxon, n ncxuecxne ]enoment noome, n
rom uncne rnoantnoe mnposanne.
Hrax, xnanronannte cnocrna npocrpancrna-npemenn nopoxamr n oropaxamr
npnspaxn, nnora enax nx nectma cranntntmn, rnepo-nemecrnenntmn, cnocontmn
npnnnmart camocroxrentnte nornuecxn onpanannte pemennx. Ecnn x romy xe ncnomnnrt,
uro y ncxxoro npexparnnmero cymecrnonanne n semno nnocracn marepnantnoro rena,
nosmoxno, nmeercx, nno nnesemno nonnx, nno px nnesemntx,
nnonpocrpancrnenntx nonnxon, cranonnrcx xcntm, uro na camom ene nperenyer na
snanne npnxepa, nonyxammero nocmeprnte xonnn x rem nnn nntm nocrynxam. Hpnuem,
anno sameueno, uro nmn nanmarenn npnspauntx nrpnm, noncemecrno cyexrnnno
nocnpnnnmamr oxpyxammne cotrnx, yro onn nponnsant pyxonoxmnmn nmnyntcamn
mtcnn. Oexrnnno, n ecrnnrentnocrn rax ono sauacrym n cnyuaercx. Hnnmcrpanne
moxer cnyxnrt oxasarentnt ontr, sanepmnnmncx n 1879 roy n poccncxom ropoe
Iannue, xora onn ns yuacrnnxon +xcnepnmenra, rnmnasnuecxn yunrent Bnanmnp
Crenanon cxoponocrnxno cxonuancx or yapa. Ero ctn, Hnxona roxe nearor n
nnctme, arnponannom 27 nmnx 1913 roa, coomnn nsarenm Fpnrancxoro mnnerenx
ncnxnuecxnx nccneonann x.I. Mopnoy, uro saonro o xonunnt orna,
npnepxnnanmerocx rneptx marepnanncrnuecxnx nosspenn, comencx c nnm n namepennn
art ne onn, a necxontxo snaxon c roro cnera. Hrot crano xcno, cymecrnyer nn
eccmeprnax yma n sarponax xnsnt. oxasarentcrnom eccmeprnx ymn n xnn roro
cnera, onxnt tnn crart omamnne arpnyrt. Oxonnoe crexno n cnantne Hnxonax
onxno tno rpecnyrt crporo no naronann. Hanontnte uact n rocrnno onxnt tnn
cmennrt ronantnocrt, rpomxocrt snona n ox, c opxmero n pasmepennoro, na cnnunnt,
ena cntmnt, neuantnt. Oren x romy xe nooeman +rnmn emoncrpannxmn ne
orpanunnartcx, nopactnart ononnnrentnte ]oxyct. Ftn cocrannen rexcr oronopa,
saneuarannt n xonnepr, nepenxsannt euenxo, cnaxenno cypryuntmn nnomamn.
Crenanon mnamn nnmer: Hocne noxopon, oypenaemt mtcnxmn o
cxoporeunocrn trnx n nenocnonnnmo yrpare, x, ne pasenaxct, npnner na xponart. Cpasy
ycntman ntcrpen, ornymnrentnt, pyxent. Bcxounn c noxptnana, xax noxasanoct,
cenanmerocx nentnocnmo ropxunm. H uro xe? Crexno oxna, ocrarouno omnpnoe no
nnoman, ponno no naronann pacxonona neantno ponnax rpemnna. Her, axe ne rpemnna.
Kasanoct, sect axxyparno nopaoran ncxycnt crexontmnx. Hornann pyxo crexno,
yennmnct, uro ne nouynnoct, cnycrnncx n rocrnnym. a-a, uact ne nnn, cxopee,
mnnenn onn ena cntmno, xax mnnnr smex. Tounocrt xoa ocrananact sannno ponno ne
neenn. Hocne uact ncrann, npn ocmorpe mexannsma, ntxnnnoct ero paspymenne. B namxrt
o cotrnn uact namn ne noccranannnnannct. 3rn, cnonno pasopnannte mnnnamn ommerxn
narynn, nxyne c opnrnnanom oronopa, ornpannn anepontm Bam, ynaxaemt oxrop
Mopnoy.
Ftnn nn +rnm ncuepnant oxasarentnte aprymenrt noxonoro Bnanmnpa
Crenanona? Her. H nonyunnn onn cnoe npoonxenne n rounom coornercrnnn c ]nsnuecxnmn
saxonamn, npncymnmn xnanrontm mnpam npnspaxon. B cnxsn c uem, Hnxona, xax on
ntpasnncx, nxox n crynop, nourn exenenno nmen ecet c ymepmnm ponrenem,
xoropt, ocyxax tronte, nosnnxmne eme npn ero xnsnn nponemt, xasanoct, ne
oranan cee oruera n rom, uro meprn. Xorx n ynepxn, uro npncyrcrnonan na cocrnenntx
noxoponax n ntpaxan yonnernopenne or roro, xax onn tnn oprannsonannt. Kora oren
nxonn n xomnary, sannrym xpxnm conneuntm cnerom, nepememancx no ne, ycaxnnancx n
ero nmnmoe xpecno, a ro n y xnnxmero camonapa, menx, xora x ncxan, uro emy ornernrt, ne
ornycxana ynepennocrt n nnorcxo ero marepnantnocrn, unraem n nnctme Hnxonax
x.I. Mopnoy. Onaxo anee, xora ctn noxycnncx xocnyrtcx rocrx, rocrt samerno
sannpnponan, pacnntnaxct rymanntm nxrnom, ntpocnnmnm cnepxammne nyun. Kax ryr
ne ncnomnnrt annym Kamnnem unammapnonom xapaxrepncrnxy ]enomena npnspauntx
meramop]os ouennntx ]as npenpamennx uero-ro +neprernuecxn samxnyroro ns rycennnt
n xyxonxy, n aouxy n oparno.
unsnx Hnntc Fop, nx npnxrnoro pasnneuennx saunrtnammncx mncrnuecxnmn
paoramn unammapnona, ormeuan, uro, ne nomtmnxx o rom, rax cxasart, nnrynrnnno,
ntammncx ]pannyscxn acrponom n mtcnnrent nonxn sanecy na cneno mnposannx,
re n ponn axrepon ntcrynamr xnanronannte +nemenrapnte uacrnnt, cxnatnammne
npnuynnnte mnoronnernte mosanxn nopasnrentno cnoxntx, uame acypntx mnpon.
Hro npecrannxmr +rn mnpt moxno ysnart ns ouent anne, no ne norepxnme
axryantnocrn paort acrponoma K. V. Htmxoma 3nesnte rpest, onynnxonanno n
1899 roy. Htmxom, ocrnrmn ycnexon n nsyuennn uerneproro nsmepennx n
rnnepnpocrpancrn, paccmarpnnaer mnpt, ntnepnyrte ornocnrentno namnm peannxm
nansnanxy, xax sanxrte nenpeptnntm, neecnpnunnntm, ocosnanntm cosnannem,
ncxnnammne nennte sannxpennx xoroptx oxpament n cnerxmnecx nmmnno]opom
payxnte xpacxn. Hs +rnx uacrnn-pacxpacox crpoxrcx nce nonte n nonte nnte mnpt n
nnte cymnocrn. Cymnocrn nouepxnnan yuent n pacmnpennom o ecxoneunocrn
cmtcne.
K cnony, Crenanon-mnamn npnsnan x I Mopnoy, saymartcx na rem, nouemy c
nacrynnennem remnort noxont oren xnnxncx, npexe, uem crart renecntm, nmenno n
nne cnepxammero, nenepeanaemo npexpacnoro ycrna xpacox? Hsarent ornernn: Ho-
nnnmomy, rax ntxpamen mnp, n xoropt nenpemenno yxonr xaxt ns nac. Crenanon-
ctn ne ynnmaercx, npenaraer pyrym ronononomxy nouemy oren nacrounno n xaxt
pas ymonxn nsopecrn cnoco nepeart emy nont cmpryx, nonym copouxy, oynt, na rom
cnere, concem ne nyxnte?
Mopnoy, npoemoncrpnponan nponnnarentnocrt, npenonoxnn, uro nx mnp
sepxantnoe orpaxenne mnpa namero. Horomy ymemne cunramr cex camtmn xnntmn
cpen xnntx. C rouxn spennx xnanrono ]nsnxn ntno xoppexren. C rouxn spennx
npanocnannx n ynsma roxe. K npnmepy, xora npnspax Crenanona crapmero, n orner na
montt ctna ne ocaxart nentnonnnmtmn rpeonannxmn o nepeaue npemeron
rapepoa, yxasan na ro, uro cpen ymepmnx pacnpocrpaneno raxoe nonxrne, xax npecrnx n
nepanencrno n omecrnennom craryce, noconeronan cxeut oexy n oynt na xnanme.
Hrot ona n ]opme nyxntx +neprn yonnernopnna ero +neprernuecxne sanpoct,
Crenanon mnamn ornpannncx na mornny, re npean ornm cmpryx, copouxy n mrnnert.
3]]exr cxasancx rem xe neuepom, xora onontnt npnspax nanec nnsnr, ntpxxennt n
re camte coxxennte nemn. Koporxn nnsnr. Hpeynpenn o rom, urot ctn n omouant
nn n xoem cnyuae ne ycrpannann cnnpnrnuecxne ceanct, ntraxct nsnneut ero yx
neosnonenntmn npnemamn, ncronunnmnct o xontmymecx tmxn, npnspaunt oren
ncues, renept nancera.
H eme. B rom, uro annt ]enomen ynnxanen yexaer, npexe ncero, ro, uro
omenne mno na nnxrnom peuenom yponne, ro, uro npnmenen c roro cnera oxorno nnn ua c
cyxapxmn. Bcxxn pas, xora oren orxnannnancx, mt neocunrtnannct xycxon pa]nnaa,
mentme cranonnnoct xnnxrxy n camonape n ntneuxn, cnnerentcrnyer Hnxona
Crenanon, pyrax cex sa ro, uro ocnymancx n nosnonnn sanxrtcx cnnpnrnsmom.
Crononepuenne, nnmer on, nmeno ntxo n a om nam nanonnnnn ornparnrentnte
nounte snyxn meent epsana, xro-ro nespnmt oxan, cronan, opymnnan nennnmym
rxxenym nomy, oxonnte crexna nonannct, nocneunnxn c saxxenntmn cneuamn nsnerann
nrnnamn. Tnnnunt nonreprecr.
K nonnmannm npnpot rannucxoro ]enomena nnonne noxonr onpeenenne
+nonmnnn mnpa xnanron, annoe axaemnxom AH CCCP Apxanem Fenyconnuem
Mnranom, xoropt cunran, uro ]nsnxa +ra sarparnnaer camte rnynnnte cnocrna namero
mnpa, xoropte npoxnnxmrcx na nnanxoncxnx macmraax n xacamrcx raxnx npnnnnnnantntx
nonxrn, xax npnunnnocrt, npemennax oparnmocrt n reomerpnuecxne cnocrna
npocrpancrna-npemenn.

Aueucaup BOBOEB

HHO, N37 (628), 2009. C. 4.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Muxauu Bypueuuu

CYmECTBYKT AH AYHH CMEPTH?

Bo nce nexa no ncex crpanax cnntnte mnpa cero crapannct sanonyunrt nyun
cmeprn, necymne rnent nx nparam. Bcemorymne npannrenn c nennxo mepocrtm
oapnnann sonorom xonynon, maron n anxnmnxon, ynepxnmnx, uro onn yxe croxr na nopore
onnaennx nennnmtmn crpamntmn nyuamn B ontmnncrne conepmaemtx opxon +rn
nyun nosnnxann n momenr cmeprn xnnoro cymecrna. Hro +ro? Ho+rnuecxn ntmtcen,
nomorammn sanonyunrt ontmne entrn, nnn orpaxenne rtcxuenernero ontra
uenoneuecrna?
B Poccnn na nponemy nosecrnnx ymnpammnx nme na rex, xro nx oxpyxaer,
oparnnn nnnmanne ncxope nocne Oxrxptcxo penonmnnn. B ro npemx n Mocxne n
Hennnrpae noxnnnoct mnoro naoparopn, npononnmnx no crpornm npncmorpom
cnenopranon nsyuenne pasnnuntx ranncrnenntx xnnenn, xoropte moxno tno t
ncnontsonart nx yyme ncemnpno penonmnnn. Conercxn ]nsnx Cepre oxyuaen
paspaoran rnnoresy o cymecrnonannn rax nastnaemtx npoontntx +nexrpomarnnrntx
nonn, nsnyuaemtx npn rnenn xnnoro oprannsma. Hrot oxasart +ro, on opexan na
ynnuroxenne xptc, xoropte naxonnnct n xnerxax, sa+xpannponanntx or ncex nsnecrntx
]nsnuecxnx none. Hecmorpx na +ry npeocropoxnocrt, npnop, ycranonnennt na
ontmom paccroxnnn or mecra nponeennx ontra, ]nxcnponan ncnnecx
nexpononornuecxoro nsnyuennx.
Heoxnannte orxptrnx enamrcx ne rontxo n naoparopnxx yuentx, no n sa
nnctmenntm cronom nncarene-]anracron, nopo npenocxnmammnx yymee pasnnrne
nayxn. Bor, nanpnmep, xnnra Anaronnx Xapenxona Hapaoxc Bennxoro Hra, ntmemax
copox ner nasa n nsarentcrne Monoax rnapnx. Hnrpnra pomana xpyrnrcx noxpyr
crpannoro xnnennx, xoropoe nanman no npemx Bropo mnpono nont npo]eccop-
+ceconen Hmnnr Xenrenay n naoparopnn, naxonnmecx n onom ns narepe cmeprn.
Homomnnna npo]eccopa Hynsa xporxax, xax xponnx, ponno n 5 uacon neuepa
npeopaxanact: n rnasax ncntxnnana nenanncrt, ona naunnana ecnrtcx. Ho npoxonno
mnnyr nxrt n nce nosnpamanoct x nopme. Iynxm no narepm, npoonxaer necrn cno
nennnx Xenrenay, n nnxy, uro nosne name naoparopnn nocrponnn nonym rasonym
xamepy. B ronony npnmna crpannax mtcnt: ner nn ryr cnxsn? Vcranonnn uncno, xora n
xamepy tna sarpyxena nepnax naprnx saxnmuenntx. Hmenno n ror ent y Hynst nauanoct
+ro. H uac connan. Kamepa, oxastnaercx, sarpyxaercx exenenno n nxrt uacon. a, x
cenan orxptrne n nastnam ero nonem cmeprn. Ono nosnnxaer, xora ononpemenno
rnner ronna nme.
Hanncannte crpoxn xnnxmrcx npospennem poccncxnm nncarenem ecrnnrentntx
cotrn, nponcxonnmnx no npemx Bropo mnpono nont.
B ]amncrcxnx xonnnarepxx na npaxrnxe npnmenxnnct rante snannx o marnn xponn,
coepxanmnecx n nocrounom oxxyntrnsme n y enponecxnx mncrnxon. B +rom n
saxnmuaercx marnuecxn cmtcn uenoneuecxnx xeprn, cunramr Xax Fepxte n Hyn
Honent, anropt namymenmero nccneonannx Vrpo maron. Ho nx mnennm, rontxo n +rom
cnyuae moxno nonxrt macconte yncrna, xasnn, rasonte xamept n narepx cmeprn. 3ro
tna ntcmax marnx uenoneuecxnx xeprnonpnnomenn, a ne npocro npoyxr
ncnxonarnuecxnx rnnon, neoxcnnmt uncro ncnxonorne. Hncro marnuecxn pnryan
xponn.
Hyonnmnte xeprnonpnnomennx ne nomornn pyxononrenx Tpertero pexa, no
npnnenn x neoxnannomy noounomy pesyntrary nornepxennm peantnocrn
cymecrnonannx nyue cmeprn
Ecrt orxptrne, conepmennoe n ono ns naoparopn nomocxonnoro ropoa
Hymnno yuentmn-nonoramn. Onn nsyuann nosecrnne nononx pacrennx na oxpyxammn
mnp. Oxono nero crannnn anouxy c noo, nanonnenno nn]ysopnxmn. Hocne +roro
pacrenne esxanocrno xpomcann, optnann nncrtx, npnxnrann crnon. Hn]ysopnn naunnann
merartcx n noe, mnorne ns nnx rnnn. Bor n nonyuaercx, uro n momenr rnenn pacrenne
naunnaer ncnycxart nyun cmeprn. A uro yer, ecnn samennrt ero onee cnoxntm xnntm
oprannsmom, nanpnmep, xponnxom? B ono ns oreuecrnenntx raser npomentxnyna samerxa
o +xcnepnmenrax, npononnmnxcx eme n 1979 roy n naoparopnn 1-ro Mennnncxoro
nncrnryra. Onn na pexocrt npocrte n nectma nanomnnamr ontrt n Hymnno.
Ha cron xnann cnxsannoro xponnxa, noxpyr crannnn craxant c xnxocrtm-
nnnxaropom. 3arem +xcnepnmenrarop monoenxnm yapom nepepyan xponnxy ment
nosnonox. Xnxocrt n craxanax menxna cno nner. B onnx ona cranonnnact posono, n
pyrnx xpacno, a n pacnonoxenntx oxono ronont nornmero xnnornoro nactmenno
opono. Vuente oxcnnnn xypnanncry, npncyrcrnonanmemy na ontre, uro mosr
xnnornoro nooen xepnomy peaxropy n momenr rnenn on ntpactnaer no nce
cropont nyuxn nporonon. Xnxocrt-nnnxarop narnxno emoncrpnpyer, n xaxom
nanpannennn nyr nanonee nnrencnnnte nyuxn.
Hnent nayuno rpynnt, nsyuanme nsnyuennx, nosnnxammne n momenr cmeprn,
nponenn ocneonanne paornnxon cxorooen. Btxcnnnoct, uro npaxrnuecxn nce onn
snoynorpenxnn cnnprntm. Ho mnennm yuentx, +ro tno cnxsano c neoxonmocrtm
ntneennx panonyxnnon, naxannnnammnxcx n oprannsme ns sa uacroro nonaannx
paornnxon cxorooen no nyun cmeprn. Kocnenntm nornepxennem +roro moxer
cnyxnrt nx nontmennax cmeprnocrt or paxa xponn. Fenopyccxn ]nnoco] A. Maneen,
anrop monorpa]nn unnoco]cxn ananns anrnnomn n nayxe, oomnn pesyntrart
ontron no nosnnxnonennm nyue cmeprn n pasntx crpanax, cenan nnrepecnt ntno.
On cunraer, uro nsnyuennte nonx moryr cymecrnonart nesanncnmo or nx ncrounnxa.
Henonex ymep, a nsnyuenne npoonxaer nocrynart n mosr ero pontx n nnsxnx. Ho
mnennm Maneena, nsnyuennax npn rnenn oprannsma nn]opmannx coepxnr aconmrno nce
cneennx o nem, a ne rontxo o ero rnenn. 3ro nosnonxer ymart o nocmeprnom
cymecrnonannn ncnxnuecxoro mnpa uenonexa.
Fnecrxmnm nornepxennem +ro rnnorest crann ynnxantnte ontrt, nponeennte
namnmn cooreuecrnennnxamn. B cepenne noctmnecxrtx roon, paorax n Hncrnryre
]nsnxo rexnnuecxnx nponem AH CCCP na nsyuennem cnocrn HK, crapmn nayunt
corpynnx Herp Iapxen nonyunn ynnnrentnte pesyntrart. On pan HK renenxa,
nomeman nx n xmnery cnexrpomerpa, a sarem onyuan nyuxom nasepa. Hpn +rom ]oront
nasepa, nsanmoecrnyx c HK, paccennannct nx monexynamn n xax t oropaxann
cnocrna npenapara.
Orxptrne, nonoxnnmee nauano nonomy nanpannennm n mnxpononornn, npnmno
cnyuano. Vuent nsmepnn cnexrp nycroro mecra, na xoropom necxontxnmn mnnyramn
panee naxonncx npenapar HK, a renept croxna uncrax xmnera. H conepmenno neoxnanno
nx nero nyu nasepa paccexncx, xax yro t na ero nyrn ncrpernnact nennnmax nperpaa.
Cnexrp nonyunncx raxnm, cnonno n nycrom npocrpancrne no-npexnemy naxonncx HK!
Kax nam yanoct ycranonnrt nosnee, paccxastnaer H. Iapxen, +ro tnn
]anromt ymepmnx HK. Bo npemx nnannennx xep nponsomna nexax sannct nn]opmannn
c HK pacnnannenntx xepntx xnerox. Bepoxrnee ncero, ]oront, paccexnnte monexynamn
HK, saepxnnamrcx n merannnuecxnx crenxax xmnernoro orenennx npnopa, opasyx
cnoeopasnt ]anrom, n xoropom sa]nxcnponanact onpeenennax nn]opmannx.
oponontnen nocrpaart sa nayxy n Poccnn ncera xnaraer. Fyt ro renernxn,
nonorn nnn noxnmnxn. Ocoenno, ecnn peut ner o renernuecxom annapare uenonexa.
Onnm ns raxnx xamnxase oxasancx xonnera Herpa Iapxena. On ocneonan nasepntm
nyuom xpomocomt cocrnenno cnepmt. 3arem sanepnyn nyu n pesonarop nasepa, pacmnpnn
nyuox nasepnoro nsnyuennx n cam nonan n npocrpancrno ero ecrnnx. uoront,
npenparnnmnecx n panononnt, cunrann nn]opmannm c xpomocomt yuenoro n xmnere n
mrnonenno opymnnnct na +xcnepnmenraropa. On roruac xe nouyncrnonan crpamnoe
neomoranne.
B reuenne ecxrn ne remneparypa y nero epxanact oxono copoxa onoro rpayca.
Kora x nauan anannsnponart cnyunnmeecx, ro npenonoxnn, uro nam corpynnx nonnamn
or cnoero HK n xmnere nonyunn nexym nenonxrnym xomany, c xoropo oprannsmy
tno rpyno cnpannrtcx, npenonoxnn H. Iapxen.
Hone cmeprn nonyunno cnoe nayunoe oxcnenne. Xpomocomt, ymnpax, anann
xomany, xoropym ntnonnxn nect oprannsm uenonexa. K cuacrtm nx nenontnoro yuacrnnxa
ontra, on ocrancx xnn.

Mnxann FVPHEBHH

HHO, N 9 (596), 2009. C. 10.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Maucu Cueepcuu

EPEBHH YmATOBO, AAEE BE3E

B Hoeo 3e.auouu, ueoa.ero om eopoora Ipe+ym, e +ecme:re, eoe ueoaeuo
uaxoou.oci pyccroe noce.euue, cmoum praei ue+eru maur Tuep T-VI epe+eu Bmopo
+upoeo eoui. Mecmuie peuorepi mo.iro eaoamm, rara ucmopu +orem
npeouecmeoeami omo+y, raru+ oopaso+ ou orasa.c cpeou opeeoeuouix nanopomuuroe?

Paspemennm raxo saraxn, nosmoxno, nomoramr naennte n Kanyre ymarn
nomemnxa, rpa]a Xnromnpcxoro Hanna Anpeennua, ero nennnx n nnoxennte n nero
nnctma upeepnxa Hapntsa Tomncona, anrnnuannna.
3ra ncropnx nauanact eme n 1911 roy. Cotrnx pasnopaunnannct n rpa]cxo
ycate n Kanyxcxo onacrn, re Hanen Anpeennu ynneuenno sannmancx xosxcrnom. Ho
on, nosmoxno, ne conpancx ncm xnsnt npocnert n Vmarono, nocxontxy nsyuan xstxn.
Io 1911 ntancx nectma ypoxantm no uncny rpos no ncem mnpe. Iasert nncann,
uro nanmanoct nemanoe xonnuecrno mapontx monnn. Hanen Anpeennu sanncan n
nennnx o ymepe xosxcrny. Heanno nocrponnn amap, n na npemx n nero saxarnnn
nonentxym xonxcxy, ntnncannym ns Fepnnna, cronmocrtm 120 pyne. Baponax monnnx
pacxaunnanact nepe nnm, xax ]onapt neryuax mtmt. Horom sanntna n nonyorxptrte
nopora n nocneonana ncntmxa, ntcnernnmax menn mexy ocxamn, xoropte, mexy
npounm, rontxo renept n crann samernt, oropunncx Hanen Anpeennu
H concem on paccrponncx yrpom: pacnaxnyn nopora n ne namen +xnnaxa, samep n
neoymennn, a nnepe nero npocxounna pyccxax opsax, cronnmax raxxe nemantx ener,
xax tno nanncano n nennnxe. H ona, ocranonnnmnct na rom mecre, re croxna xonxcxa,
roxe ncuesna.
Horpxcennt Hanen Anpeennu sanep, rem ne menee, nopora, urot nnxro ontme ne
cynyncx, n npeancx pasmtmnennxm na crpannnax nennnxa, re cnoe ynnnenne na
neneomoe coueran c nparmarnsmom xosxcrnennnxa.
Bnnonnnna xyptesa, nonaram, maponax monnnx. Xant, uro nosecrnne raxono
noxa ne nsyueno. Ha semnxnom nony, re eme neuepom croxna xonxcxa (cronmocrtm n
120 pyne) xaxo-ro xpyr ns ceporo necxa. Ha nem n Hmctxa, xopomnx xpone cyxa,
ncuesna n neneomoe.
Hpn ouent ocropoxnom ocmorpe oxasanoct: Kpyr +ror cocronr ns necxa
mentuamero n nnera nennannoro. Hcuesno n npomennoe mnom sanacnoe xoneco or
xapert, renept nenyxnoe. H xaxt npemer ncuesaer na +rom xpyre, yro raer xax macno
na cxonopoxe, a rontxo mrnonenno n cnonno t na necxom. Crano trt, on ne styun.
Hanen Anpeennu ocropoxno, c camoro xpax nepenonarnn crpannt necox n pncxnyn
nonxrt ropcrt, xoropax cpasy xe nponnnact uepes nantnt: necox tn nenepoxrno
rexyuecrn. Xnromnpcxn noyn na crpyxn. Onn ne pasnennannct, ne noxnartnannct or
ynonennx. 3ror necox n n naonxx cnonno t npecrannxn ony nenym maccy. Kasanoct,
uro orenenne uacrn morno trt nnmt xparxonpemenntm. Hanna Anpeennua ne ocrannxno
uyncrno xpax nennnmo nponacrn. On nonoxnn nonary na rpannny necounoro xpyra n
nauan menenno nranxnnart ee nnyrpt. Ena cnoe ontme uacrtm ona nepemna sa xpa
ncuesna. On samernn, uro necox xax yro xnner cnoe xnsntm nnora no nemy menenno
npoeraer cnonno t pxt. B nenrpe, concem yxe menenno, nnora xax t npoxpyunnancx
noonopor.
Hanen Anpeennu axe nepecran cunrart n nennnxe re npemert, xoropte on,
nmontrcrnyx, es coxanennx ornpannxn n neneomoe; no noxanen o ntnanmnx uacax c
monorpammo, ynnexmnx n sonorym nenouxy.
Bemn, ecnn onn, xoneuno, ne pacrnopxmrcx xax caxap n noe, ro ouent moxer trt,
axe re-ro noxnnxmrcx n cnoem nne, x neoymennm xaxoro-nnyt, onycrnm, ]pannysa
nnn amepnxanna.
anee Xnromnpcxn eper noment xonnepr, nnmer nnctmo (na nemenxom,
anrnncxom n na ]pannyscxom), n xoropom nsnaraer ro, uro nponcxonr n nomecrte. On
npocnr ornncart n Vmarono roro, xro nonyunr +ro nocnanne, n onycxaer xonnepr n
necount xpyr, xax n nouront xmnx.
B 1911 roy c+p upeepnx Hapnts Tomncon pyxononn ronorpa]nuecxnmn
nccneonannxmn na epery Tacmanona mopx n Hono 3enannn. Hocne rpost neanexo or
narepx on onapyxnn nenecrt orxya nsxnmncx +xnnax: xonxcxa croxna na crpannom
necounom nxrne. Hnxaxoro cnea or xonec pxom ne nanmanoct. Ha cneymmn ent
npnexana pyccxax opsax, cne xoropo naunnancx or xpyra. H n nocneymmne nn
Tomncon naxonn pasnnunte nemn. Vnnnenne ero cmennnoct, naxonen, paspaxennem.
Hocxontxy on nn pasy ne nanman nosnnxnonenne npemeron, ro cenan ntno, uro nce +ro
sarennnt postrptm. H xora na necxe oxasanoct nnctmo, n xoropom xoppecnonenr
nmesno nonpocnn ero cnxsartcx c Vmarono, anrnnuannn ornernn rax: nnxora ne
cunran cex cmemntm uenonexom n nonaram, uro nnxro ne sacrannr menx cunrart cex
raxontm. He comnenamct, uro nnxaxoro mncrepa Xnromnpcxoro ne cymecrnyer, no, rem ne
menee, x opamamct no yxasannomy n nnctme apecy. 3a mncrepom Xnromnpcxnm
noospenam n xauecrne onnonenra ne xaxoro-ro pyccxoro, a xonner no Ieorpa]nuecxomy
omecrny, xoropte nmecro roro, urot sannmartcx +xcnennnonntmn nstcxannxmn,
npornpamr xpecna n cnonx xannerax. onxen npnsnart, uro ne ymem pasraart +rn
]oxyct. Pasymeercx, menx ne yexaer cxasxa, xoropax paccxastnaercx, nepoxrno, nx
yenrentnocrn, na uertpex xstxax npo rpa]crno Vmarono. ocrannn mne xonxcxy
(xcrarn, axe n ne pyccxym, a repmancxym) n ncxxn xnam, Bt, rpa] Xnromnpcxn,
naeerect yenrt menx n nexoem npocrpancrnennom xopnope, cnxsymmem nonymapnx?
3ro uyo, xoropoe Bt npnymann, nepoxrno, no xopomym nopnnm penn, x xoemy
mnorne ns nac, onxno trt or xannerno cxyxn, nmemr npncrpacrne. Xorx ocrannennax
pyccxax opsax, n camom ene, orxnnxaercx na crpannym xnnuxy Htmcxa. Hpomy Bac,
mncrep Xnromnpcxn: 20 nmnx n 4 uaca yrpa no namemy npemenn nepenpannrt xo mne
rontxo nam nsnecrntm cnocoom xnnoro nopocenxa. Cornacen nanmart sa necountm
nxrnom, urot sacnnerentcrnonart oxasarentcrno. Honpoyre eme pas nonoxnrt
mne cnnntm. Ecnn ontr yacrcx, roron ornecrnct x nemy xax x ynnxantnomy xnnennm. Fes
ynaxennx, xoroporo Bt ne sacnyxnnaere. upeepnx Hapnts Tomncon.
Hanen Anpeennu paccmarpnnan mapxn n mremnenx na nocnannn. Ornpannrent
naxonncx na xpam cnera n Hono 3enannn. Mapxa c nrnne xnnn! Ho mremnenm moxno
tno npocnenrt, uro nnctmo ornpanneno ns Kpacruepua. Bremnent Hnrrenroncxoro
nopra. Ormerxa, cenannax n Hnnepnyne. anee ropoa Enpont. Haxonen, Herepypr, n
nor Vmarono.
V rpa]a Xnromnpcxoro xnn n cnnnapnnxe xpxx Anpon. Bpemx or npemenn, nuax,
on ronxn no epenne mantunmex n a, noxa ero xontxmn ne npnnonnn oparno. Xorenn
Anpona nycrnrt na mxco, no ne snann, xax. nocrynnrtcx.
Pano yrpom 20 nmnx ero, eme connoro, nonenn x amapy. Hanen Anpeennu
sannctnaer: , urot ne cnyunnoct oxasnn, crporo-nacrporo sanpernn myxnxam nxonrt, a
cam, ponno n uertpe uaca, sax c oparno cropont n ncran sa necountm xpyrom,
npnnxncx ero pasnnrt. On pnnyncx xax nenpt, no ena rontxo nexan n xpyr, xax na +rom
mecre cenanoct nycro.
upeepnx Hapnts Tomncon tn uenonexom cnona n n nasnauennt ent n uac
oxnan or mncrepa Xnromnpcxoro npexnnennx oxasarentcrna. Xpxx Anpon,
npeoonen npocrpancrno nerpannnonntm cnocoom, marepnannsonancx nepe
anrnnuannnom, npoonxax araxy, nauarym n Vmarono.
oxasarentcrno nnonne yenno anrnnuannna n rom, uro on nmeer eno c Poccne.
Ftna nanaxena nepenncxa c Vmarono. Kopnop paoran n onom nanpannennn, nocxnannx
nonosenanna mnn onro, onaxo Xnromnpcxn nonyunn noctnxy uact c nenouxo. H
cam ornpannn n Honym 3enannm x anrnncxomy Poxecrny rycx c xnoxamn n rycxrnnne.
Hapnts Tomncon paccyxaer n onom ns nncem: Onynnxonannax n 1905 roy Hacrnax
reopnx ornocnrentnocrn mncrepa Antepra 3nmrena aer mne nosmoxnocrt
npenonoxnrt cneymmee: maponte monnnn, cnyunnmnecx ononpemenno n pasntx
nonymapnxx, nensnecrntm noxa nayxe opasom nsornynn npocrpancrno, coennnn name
rpa]crno Vmarono c Hono 3enanne.
Tomncona ynnnxno, uro +ror xopnop nce xe ocranancx nocroxnntm, xorx n
onocroponnnm. Hccneyx necount xpyr, on axe sanonn na nero +xcnennnonnoro myna.
nanonnxn crexnxnnym anxy necxom. Ho +ro oxasannct ne sepna xnapna,
nepemonorte npemenem c anenpnrontmn uacrnnamn n nonentm mnarom. H, cnycrx na uaca,
cycrannnx ncuesaer. Taxax marepnx ne nounnxercx nsnecrntm nam ]nsnuecxnm saxonam.
Cxnonxmct x mtcnn, uro Bame nanmenne, mo pyccxn xonnera, ornocnrentno ee
onoponocrn n nenosmoxnocrn nnrentnoro cymecrnonannx orentno uacrn es omero
nenoro, noxoxe, rounoe. B cnyuae ncxpnnnennx npocrpancrna, nosmoxno, n onxna tna
opasonartcx nexax amoprnsannonnax sona ns nemecrna, ne noammerocx anannsy.
Bnpouem, ecnn nepnyrtcx x camomy ]enomeny, ro nao nn ynnnxrtcx na nemecrno, xoropoe
ero, +ror ]enomen, trt moxer, n ocymecrnnxer? Onaxo cunram, uro ecnn macca npemera
npyr oxaxercx upesmepno, ro xopnop moxer saxptrtcx, nocxontxy uem ontmym maccy
nmeer npemer, rem menennee nponcxonr ]opmnponanne ero. Hpnner Bam or Htmcxn!
Anrnnuannn xnnonncan n mecrnocrt, re on nsyuan nopran. Xnromnpcxn unran npo
resept n npo ecxptntx nrnn xnnn, n emy nnenoct: npxmo pa!
A mexy rem nauanact Hepnax mnponax; npemenn nx nepectna nncem ns Hono
3enannn rpeonanoct nce ontme. A xora rpxnyna penonmnnx nocnannx onee ne
oxonnn. Ipa] Xnromnpcxn npn nonom yxnae oxasancx sanxosom n tnmem nomecrte,
re pacnonaranact renept centcxoxosxcrnennax xommyna nmenn Tomaca Mopa. Hanen
Anpeennu nce uame renept pasmtmnxn, a ne nepenpannxrt nn myxnuxon noantme or
yronncron n ror pa na epery Tacmanona mopx n ne ocnonart nn ram pyccxoe
nocenenne?
Bor na raxnx pasmtmnennxx sanncn Xnromnpcxoro npeptnannct. Bepoxrno,
nennnx tn xopomo cnpxran, n, nosmoxno, anrop ne conpancx x nemy nosnpamartcx. Ho
no npomecrnnn onee nanarn ner Hanen Anpeennu nce-raxn xoporxo nsnoxnn cotrnx,
cnxsannte c npocrpancrnenntm xopnopom.
On ynomnnaer o yxe cymecrnymmem n Hono 3enannn nocenennn, n uro nexoropte
myxnuxn axe sapann c coo cxornny. Hmmnrpannx (uepes amap) nauanact c 1929 roa
npn pacxynaunnannn. A n xonne 30-x Xnromnpcxn cnacan n nenaronaexntx, xoroptm
npn pasnapxxe tno t ne cnacrnct. C ero nomomtm nepememancx raxxe, tnano, n
ptxnt uexncr, cxnonnt nnert n Hanne Anpeennue npara mnponoro nponerapnara.
3anxos npnrnaman ero n amap nocmorpert ony crpannym mryxy.
nennnx saxanunnaercx cnonamn: 3xnnax onoro ns 81 Tnrpon namen
pasnneuenne nocne neuepnero mnanca ronxrt no epenne, xax xpxx Anpon, rontxo
ntxpnxnnax c amnn Der Krieg muss im Raum verlegt werden, ro ecrt: Bona onxna
trt nepenecena n npocrpancrno!. 3ro n nonnrno menx pemnrtcx samannrt +ror Tnrp n
amap. Hem ntxnt ]amncr ne cnnntx? H x ro xe oporo, xoropym orxptna xora-ro
xonxcxa... Ho nemenxax renera yer pyrax renept.
Tanx, xax Tomncon n npenonaran, neperpysnn, onxno trt, npocrpancrnennt
xopnop. Hontx cneenn o noprane n epenne Vmarono ne nmenoct.
Hensnecrno, xax cnoxnnact cyta Xnromnpcxoro n Hono 3enannn. Pyccxax
omnna na epery Tacmanona mopx cymecrnonana o 70-x roon. Co cmeno noxonenn, xax
+ro tnaer, ona pacnanact. H mecrnte penxept rontxo raamr, xaxnm opasom na nx
noepexte nsxncx ranx npemen Bropo mnpono nont? On n ntne naxonrcx neanexo or
ropoxa Ipemyr n penecntx nanopornnxax.

Maucu CHBEPCKHH

HHO, N51 (582), 2008. C. 10.
TOHHERL
Bmnyck N 38 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Aueucaup Koeu

BOH AHHOH B 52 IOA

HAHAHO

Ha xanenape 9 anpenx 1944 roa. Kaxo my, xro ne nonennncx nsrnxnyrt na xapry
noenntx ecrnn, crano t xcno, uro nona nnxercx x noenomy nx comsnnxon xonny.
Onaxo nemnt ynopno cpaxannct sa xaxt merp semnn n canartcx conepmenno ne x
conpannct. Bor n ceuac sopxne narpennponannte rnasa nerenanra amepnxancxnx BBC
xona Voxepa samernnn anexo, y camoro ropnsonra, mnoro xpomeuntx uepntx xpecrnxon.
On ycmexnyncx: nemnt nonxnn na nepexnar cnon ncrpenrenn, n eno oemano trt
xapxnm..
Voxep rnyoxo noxnyn n nepenepnyn cno P-40 Tomaranx uepes xptno, ntnonnnn
nonyouxy. Cneom sa nnm manenp nonropnn ero neomt, n oa onn nauann nnxnponart na
ynopno nesmym nnepx rononnym rpoxy Meccepmmnrron BF-109. an sarem nonnt ras,
xon nepenen mamnny n nonoroe nnxe.
Kax rontxo ncrpenrenn cnnsnnnct na ncrannnm orxptrnx ornx, xon c cnno
naxan na ramerxy, an rpexcexynnym ouepet ns ncex uertpex nynemeron. 12,7 n 7,62-mm
nynn yapnnn n xanor n nosyxosaopnnx neymero ncrpenrenx. Bosyxosaopnnx
pasnecno na xycxn, n onomxn ryr xe ynecno nosymntmn crpyxmn. Cro enxrt,
ptsrax ronnnnom n nsneprax opanxenoe nnamx, xax naxntnax namna, saxyntpxancx x semne.
Ornernte npaxecxne rpaccept mentxnynn oxono xonnaxa xannt xona, ne npnunnnn
npea. Bnpouem, nanapnnxy nonesno mentme tcrpt nsrnx n sepxano sanero osopa
noxasan, uro xnocr mamnnt Voxepa ontme ne npnxptr. Ero neomt tn cnr n no
mnpoxo yre, ocrannxx tmnt cne, nonopaunnan nneno.
Ha orpomno cxopocrn nemenxne n anrnncxne ncrpenrenn npocxounnn mnmo pyr
pyra. xon snan, uro nocneyer sa +rnm nemenxne nnnort cenamr ouxy n ns nnxe
nontramrcx sarn emy n xnocr, orxya rax nerxo nanecrn pasxmn yap.
Ftcrpt nsrnx nasa nocxasan, uro senart nentsx cnepxy csan yxe na
Tomaranx naan ouepeno nemenxn ac. 3acronan or nannnme ero n xpecno
nxrnxparno neperpysxn, xon nsxn pyxoxrxy na cex n ntnonnnn meprnym nernm, a
sarem nonyouxy, ntxox na Meccep n no. Hemenxn nnnor ycnen orxptrt oront pantme
n cnonno xpynnt rpa saapaannn no xanory, xptntxm n xnocronomy onepennm
anrnncxoro camonera, ocrannxx pnante tpt. Cnoxone, cxasan cee Voxep. On
roxe y menx na mymxe...
Herxo orponynmnct o neann, amepnxanen nemnoro naxpennn mamnny n naxan na
ramerxy. Kopnyc P-40 sarpxccx or oraun, n crpyn rpaccepon norxnynnct x nemenxomy
ncrpenrenm, nnnnaxct n ero nenoe xptno. Hnocxocrt ncnyunnact no annennem
ncrpeunoro nosyxa, n nemen tn ntnyxen cpocnrt ras n nontpnyrt no amepnxancxn
ncrpenrent, ntxox ns ox, nnaue xptno no nosnnxme neperpysxo morno npocro
ornannrtcx. He nerue tno n Voxepy on npnsnan na nomomt nce cnoe macreperno, urot
yepxart xonrpont na noxaneuenno mamnno.
Onaxo cenart +ro tno ne rax-ro npocro. Camoner rpxcno n nosyxe, yro on exan
no yntxno mocrono na renere, x romy xe nnrarent nauan anart con. Bsrnxnyn na
npant +nepon, nerunx ncntran mox. Bect npotpxnnennt, on tn ntpnan ns cnoero
rnesa n cnncan c xptna, pacxaunnaxct na nerpy. Heontmne xycxn omnnxn nornxontxy
ornannnannct c nnocxocrn n ryr xe ynocnnnct nosymntm noroxom. Voxepy crano nonxrno,
uro cecrt +romy camonery yxe ne cyxeno...
Ha ropnsonre sanecrena cnneno nenra nponnna Ha-e-Kane. Hano, xon, xocrn
sa opr n nce ena, nponecnoct n ronone Voxepa. Hyume trt xnntm nerenanrom, uem
meprntm repoem. Hponepnn nxmxn napammra, on orxptn xonnax xannt, no mnp npyr
nomepx nepe rnasamn. Temnora comxnynact na nnm, n nocnene mtcntm xona tno:
Hepr nostmn, neyxenn nce-raxn repo?..

OKOHHAHHE?

cntm yrpom 3 noxpx 1996 roa noxaropt HBO Bennxopnrannn sacexnn oexr,
npnnnxanmncx co cropont Ha-e-Kane x anrnncxomy noepextm na mano ntcore.
Mnoroontrnte oneparopt npnmnn x ntnoy, uro x epery nanpannxercx nnnrono camoner.
Onaxo na sanpoct nnnor ne orneuan. 3arem camoner onycrnncx eme nnxe, n paapt ero
norepxnn.
Hecxontxo mnnyr cnycrx saraount napymnrent rpannn, yxnantno crenxmncx
na semne, noxasancx na caom, re n +ror momenr paorana ]epmepma Mapra Kpoy]op.
Hcnyran xenmnny poxorom moropa, nensnecrnt nnnor ntnycrnn maccn n neynepenno
conepmnn nocaxy na nyry, yxnantno n corne merpon or caa. Iocnon, ne cnyunnoct t
uero-nnyt c nnnorom, noymana xenmnna n nocnemnna x camonery. Hoexan, ona
nocryuana nanxo no xanne, orxya noxasanact ronona n nernom mneme. 3arem nerunx
orxnnyn ]onapt n neyxnmxe ntnes na xptno camonera. Ero necxontxo pas cnntno xaunyno,
n Mapra sanoospnna, uro on ntxn. B +rom ee eme ontme yenna ]pasa nnnora:
Maam, pan ora, xya x nonan? Hnuero ne nonnmam...
Pemnn, uro nnnor nepepan n axe cam ne snaer, xya saneren, Mapra ornernna, uro
on n Anrnnn. Herunx cnntno nonenen, cnons na rpany, xax yro ero ne epxann norn, n
samonuan. Ero nauana nrt xpynnax poxt. Hcnyranmnct, Mapra c rpyom nomorna nerunxy
nonxrtcx n nonena ero n om. Vcrponn ero na xymerxe, mncc Kpoy]op xnnynact x
rene]ony. K cuacrtm, ee neuamn npau H+r Byen oxasancx na mecre, n ona nonpocnna ero
npnexart. Tor nooeman npntrt xax moxno tcrpee. Mapra nonoxnna rpyxy n nepnynact
x nerunxy, y xoroporo, noxoxe, nauannct rannmnnnannn on cran cnnunno paccxastnart o
nosymnom oe c xaxnmn-ro ]amncrcxnmn acamn, npocnn coennnrt no rene]ony c
xomannpom nonxa, xaxnm-ro maopom
Haxonen, oxrop Byen npntn n, ocmorpen nannenra, naxmypnncx n ntsnan
mamnny ns noennoro rocnnranx. Hepes na uaca ona npntna, n oxrop nmecre c nannenrom
yexan.
B nonent na mecre oxasannct +xcneprt c nnsnexame ast xoponencxnx BBC.
Onn tcrpo ycranonnnn, uro nepe nnmn ncrpenrent P-40 Tomaranx, cocroxnmn na
noopyxennn y amepnxannen n rot Bropo mnpono nont. Camoner nmen cnexne nynente
npoonnt, ronopxmne o rom, uro on neanno ntmen ns ox.
Bcxope ncrpenrent tn norpyxen na nnar]opmy, n rpancnoprnt neproner ynec P-
40 na asy. Cam nerunx no nmenn xon Voxep, npnx n rocnnrane n cex, nauan
paccxastnart neoxcnnmte nemn, a nmenno: on, nerenanr amepnxancxnx Boenno-
nosymntx cnn, 9 anpenx 1944 roa n cocrane +cxapnntn npnxptrnx, n xoropo cnyxnn,
conponoxan pnrancxne rxxente omapnponmnxn Hanxacrep. Te mnn omnrt
oexrt na oxxynnponanno ]amncramn Fentrnn. Hpn noxoe x nenn nemnt nonxnn n
nosyx cnon ncrpenrenn, n n nee sanxsancx rxxent o. Voxepy npnmnoct cpaxartcx
npornn rpex Meccepon. On cnn onoro, no n cam tn cnr. Mamnna crana repxrt
ynpannenne n tna rorona ynacrt n nponnn Ha-e-Kane. Herunx orxnnyn xonnax xannt n
yxe copancx ntpocnrtcx c napammrom, xax nnesanno mnp yro t nsopnancx y nnnora
nepe rnasamn. On norepxn cosnanne, a xora ounyncx, ro camoner n xpyrom nnxe neccx x
semne, morop paoran. Herunx cmor ntponnxrt camoner rontxo na ntcore 200 merpon.
Hnnora ynnnna meprnax rnmnna n naymnnxax n nonnoe orcyrcrnne xax cnonx, rax n
npaxecxnx camoneron n nee. Koe-xax on orxnyn o nnnemmerocx nnepen epera, re n
cen na none c nycrtmn axamn n nourn es cosnannx...
Bcxope ntxcnnnoct, uro camoner c oprontm nomepom P-0327 ecrnnrentno nxonn
n 123-m +cxapnntm npnxptrnx n nponan es necrn 9 anpenx 1944 roa nocne nauana
nosymnoro ox. Ero nnnornponan nerenanr xon Voxep, ]ororpa]nm xoroporo yanoct
pastcxart n apxnnax. 25-nernn nnnor npnsemnnnmerocx n 1996 roy ncrpenrenx tn
noxox na nponanmero xona Voxepa o mentuamnx noponocre.
antnemax cyta nerunxa nensnecrna...

Anexcanp KOFEH

HHO, N 5 (665), 2011. C. 7.

Das könnte Ihnen auch gefallen