Sie sind auf Seite 1von 113

TOHHEHI

Btnycx N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHH HHmOPMAHHOAOIHHECKOH H
HPHKAAHOH YmOAOIHH

TOHHEAL
Copnnx nayunmx 1pyon
(3nex1ponnan nepcnn)
Bmnycx 39

Mocxna 2011

COEPXAHHE

- Axaxa B.I. Hpoptn n nayxe: pacmnpenne nn]opmannonnoro npocrpancrna uenoneuecrna.
(Hpnrnamenne x urennm). ~~~
- 3nonn B.C., ueorona B.I. "Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n Kocmoca":

1. - O xnnre.
2. - Ornannenne.
3. - Hpencnonne.
4. - Bneenne.
5. - Cnonrannoe enenne xep.
6. - Hpocrpancrno, nonpocrpancrna n nppannonantnoe npocrpancrno.
7. - Ipannrannx. nonnt n uacrnnt, peannsymmne rpannrannm n rpannrannonnoe
nsanmoecrnne.
8. - Cnncox ncnontsonanno nnreparypt.

- 3nonn B.C., Tynxnn A.H. n ueopona A.u. Knaccn]nxannx reoanomantntx son na
marepnxax n n Mnponom oxeane.
- 3nonn B.C. n Penten C.H. Vcxopnrent poronon n Conneuno cncreme n xaracrpo]t,
nponcxoxmne na 3emne.
- Hncnn B.H. Orstn na xnnry A. Kapanaxnna "Hexoropte nonpoct ne+nexrpomarnnrno
xnepnernxn".
- Cnmaxon R.I. Mop]orenernuecxoe none n pasnnrne oprannsmon

Hs apxnna xypnana "Kaneocxon HHO":

- Ipannrannx - tcrpee cnera?
- Cnrnan xocmnuecxo nnnnnnsannn nepexnarnno epeno! Hntnn Banm.
- Bennxn ncxo. Hapannentnte mnpt. Hcanommnxon Banenrnn.
- Tanncrnennte ncuesnonennx. Bont] Anexcanp.
- Horn n ne nepnyrtcx. Anexcanpona Hana.
- B mrnonenne oxa. Bonoen Anexcanp.
- Hapnts xemncon - nnennnx npemenn. Hnaronon Aprem.
- Hcuesnonennx nme: renenoprannx nnn. Becrepnxon mnrpn.
- o ncrpeun n yymem! Hyomxrnn Anexcanp.
- Tenenoprant: nopora no npemenn n npocrpancrne. Fyyx Mapnx.
- Hyun, necymne rnent. Fypnemnn Mnxann.

Btnycxn copnnxa ]opmnpymrcx no mepe nocrynnennx nn]opmannn.
Anropt necyr ornercrnennocrt sa coepxanne crartn n sa cam ]axr ee nynnxannn.
Peaxnnx copnnxa ne necer ornercrnennocrn sa nosmoxnt ymep, ntsnannt nynnxanne
crartn. Apec nx saxnox na nynnxannm: -ufo@yandex.ru
TOHHEHI
Btnycx N 39 (2011)
TUNNEL
Bnanmnp Axaxa.



HPOPLB B HAYKE: PACmHPEHHE HHmOPMAHHOHHOIO HPOCTPAHCTBA
HEAOBEHECTBA.
(Hpnrnamenne x urennm)


Hpnnnmax +cra]ery npetymero ntnycxa copnnxa "Tonnent" N 38, nocnxmennoro oxasannocrn
cnepxcnerono xommynnxannn n Kocmoce, npoonxaem n ntnycxe N 39 rpyoemxoe nocxoxenne x
Hcrnne, pacmnpxx nn]opmannonnoe npocrpancrno Henoneuecrna. Axryantnocrt ocyxaemtx
nponem nx ]ynamenrantno n npnxnano nayxn, nxnmuax y]onornm, ouennna.

3xcrpanaranrnocrt ocnonnoro npecrannxemoro marepnana cocronr n rom, uro on no mnorom ocnonan
na nn]opmannn, nonyuenno no xocmnuecxnm xananam cnxsn or Hnoro Pasyma (n rexcre - or
"Vunrene"). Anropt-xonraxranrt yxastnamr, uro "nx nonnonennoro xonraxra neoxonmo
connaenne 168 napamerpon ]ynxnnonnponannx cncremt rononnoro mosra n nn]opmannonno-
+neprernuecxo ronorpammt. 3rn napamerpt onxnt ynoxnrtcx n onpeenennte npeent, uro, n
xoneunom cuere, n oecneunnaer esynpeunt npnem n nepepaorxy nn]opmannn".

Hrax, nepe Bamn ]parmenrt xnnrn Bnxropa Cepreennua 3nonna n Bnonerrt Ieoprnennt
ueorono "Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n Kocmoca", C-H, Hnran, 1998, rnpax
100 (!)... +xs. Knnra oxasanact nocrpeonanno n crana nnnorpa]nuecxo pexocrtm. nx
nocnonnennx e]nnnra n 2008 r. "Hnran" nonropnn rnpax.

3naunrentnt oem xnnrn (11 ycn. neu. n.) n cnoxnocrt nocnponsneennx marepnana sacrannnn nac
npnernyrt x ]parmenrapnomy ee nsnoxennm. Ho yxasanno npnunne ne nxnmueno n Hpnnoxenne -
maccnn ns 29 rannn ]axrorpa]nuecxoro marepnana. nx osnaxomnennx c nnmn unrarenm ocraercx
nyrt nnnorpa]nuecxoro noncxa.

Kpome nasnanno xnnrn, annt ntnycx "Tonnenx" npecrannxer crartm B.C. 3nonna, A.H.
Tynxnna n A.u. ueopona "Knaccn]nxannx reoanomantntx son na marepnxax n n Mnponom oxeane",
a raxxe crartm B.C. 3nonna n C.H. Pentena "Vcxopnrent poronon n Conneuno cncreme n
xaracrpo]t, nponcxoxmne na 3emne". Oe crartn onynnxonant n copnnxe "Mexynaponax
Axaemnx". - C-H, MAHCV, 2002, N 18, rnpax 200 +xs.

B +ror "Tonnent" nxnmuena n nororonnennax n AHHVuO penensnx B.H.Hncnna na xnnry unena
namero xonnexrnna A.B. Kapanaxnna "Hexoropte nonpoct ne+nexrpomarnnrno xnepnernxn", -
M.: Hayxa, 2005, 288 c., rnpax 1000 +xs., re onnctnamrcx conepmennoe anropom xnnrn orxptrne
npnnnnnnantno nonoro ne+nexrpomarnnrnoro xanana nepeaun nn]opmannn n npocrpancrne n
paspaorannte nm merot perncrpnponannx ne+nexrpomarnnrntx nn]opmannonntx noroxon. Ho
nonoy penensnn npecrannxercx ymecrntm cenart neontmoe sameuanne.

Penensenr, pyxonoxmn n AHHVuO 3xcneprntm Conerom N 3 (xonnenryantno- ]nnoco]cxne
nponemt), nsnecren, xax ceptesnt n ronxn anannrnx. On, xax ncera, cxpynynesno npoenan
cnom paory, ne nouepxnnax, xax nam nnnrcx, npnopnrernoro snauennx orxptrn A.B.
Kapanaxnna nx nonoro nayunoro mnpononnmannx. Penensenra moxno nonxrt, no nmax nonnsna
ntstnaer nonpoct, sacrannxer nepeocmtcnnnart crapte nponemt n ntnnraer nonte, nocxontxy
nce +ro npxmo nnn onocpeonanno nsanmocnxsano. Hmenno na +rn nsanmocnxsn n opymnn cno
anannrnuecxn rananr ynaxaemt B.H. Hncnn, ne ntennn ntnyxno penonmnnonnsnpymmee
snauenne orxptrn A.B. Kapanaxnna nx nayuno-rexnnuecxoro nporpecca. Ho orxptrnx
cocroxnnct n ronopxr sa cex camn. B copnnxe npnnonrcx ornannenne xnnrn.

3anepmaer copnnx nnrepecnax crartx R.I. Cnmaxona "Mop]orenernuecxoe none n pasnnrne
oprannsmon". 3ra xonnennnx oxcnxer mexannsm rpomanoro oema nn]opmannn, coxpanxemo
uenonexom n reuenne xnsnn. Ee yxsnnmtm mecrom, na nam nsrnx, xnnxercx ro, uro npn rnenn
nonornuecxo crpyxrypt onxno ncuesnyrt n mop]orenernuecxoe none. A +ro ne rax.
Hn]opmannonnte crpyxrypt cyexra coxpanxmrcx n nocne ero cmeprn.

Vnaxaemte xonnern! Hpoonxaem ncxart nonte pymt n ecnpeentnom oxeane snannx.
Cuacrnnnoro nam nnanannx!

O anrope: Axaxa Bnanmp Ieoprnennu, Hpesnenr AHHVuO, .].n., x.r.n, npo]eccop, axaemnx
PAEH n MAH.


TOHHEHI
Btnycx N 39 (2011)
TUNNEL
3nonn B. C, ueorona B. I..



KOCMHHECKAH HHmOPMAHHOAOIHH O mH3HKE 3EMAH H KOCMOCA

O xnnre

B xnnre npecranneno onncanne nexoroptx nponeccon n mnxpo- n maxpoxocmoce. Fonee nonno
onncan naxyym n npocrpancrna c nx nonaxyymntmn yponnxmn n nonpocrpancrnamn. Ocooe
nnnmanne yeneno nppannonantnomy npocrpancrny n nponeccam, n nem nponcxoxmnm.

Hnrarent cmoxer ysnart, xax ycrpoent nporont, nerpont, +nexrpont, nn-mesont, xnapxn,
rnmont, ]oront n pyrne "+nemenrapnte" uacrnnt. ano onncanne cnocrn 439 uacrnn ns 539,
cymecrnymmnx n npnpoe.

Hpenpnnxra nontrxa noorn x nonnmannm rpannrannn n rpannrannonntx nonn Kocmoca,
ecrnymmnx na xnnte oprannsmt.

Hpnnoxrcx cneennx o cnocrnax Bpemenn-Vnnnepcyma, o xponantntx noroxax no Bcenenno n
crpoennn xpononon - uacrnn npemenn. Paccmarpnnaercx nont noxo x nonnmannm crpyxrypt n
]ynxnnn, nn]opmannonntx none 3emnn n Bcenenno, cymecrnonanne xnno n nexnno marepnn.

Bce. xoro nnrepecymr nponemt Ftrnx n Bcenenno, npocrpancrno, naxyym, Xaoc n Bpemx,
nonpoct o ncn-+neprnn uenonexa n peannsannn ero nporpamm pasnnrnx, nayr ornert na +rn
nonpoct n +ro xnnre. Marepnan npecrannxer nnrepec nx mnpoxoro xpyra unrarene, nx
]nsnxon-reopernxon, sannmammnxcx nsyuennem +nemenrapntx uacrnn, xocmonoron n
xocmononomn, nx monotx nccneonarene, pemammnx nponemt rpannrannn, npemenn,
nn]opmannn.

Anropt ne nperenymr na nceoemnmmee ocnemenne yxasanntx rem n paccmarpnnamr nacroxmym
xnnry nnmt xax nontrxy npnnnxennx x Hcrnne, x Henosnanaemomy.

O anropax: 3nonn Bnxrop Cepreennu n ueorona Bnonerra Ieoprnenna (r. Canxr-Herepypr)

Hcrounnx: 3nonn B. C, ueorona B. I. "Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n
Kocmoca", Hs. "Hnran", Canxr-Herepypr, 2008 r. Hsanne 2-e. C. 2.


TOHHEHI
Btnycx N 39 (2011)
TUNNEL
3nonn B. C, ueorona B. I..



KOCMHHECKAH HHmOPMAHHOAOIHH O mH3HKE 3EMAH H KOCMOCA

O I H A B H E H H E

HPEHCHOBHE

BBEEHHE

Inana 1. CTPVKTVPA H CBOHCTBA ATOMHOIO PA B HETIPEXMEPHOM
HPOCTPAHCTBE MHHKOBCKOIO H B MHPAX C PVIHM HHCHOM H3MEPEHHH
1.1. Crpyxrypa n cnocrna uacrnn, nxoxmnx n cocran xpa
1.2. Hpnpoa omenntx cnn, oennxmmnx nyxnont n nenocrnym cncremy
1.3. Moenn crpoennx aromnoro xpa
1.4. Panoaxrnnnocrt aromntx xep

Inana 2. 3HEMEHTAPHIE HACTHHI HPOCTPAHCTBA
2.1. Knapxn
2.2. Hernont, nenronnte nerpnno n nerpnnnte pesonanct
2.3. Herpantnte, cranntnte n pyrne mesont
2.4. Cranntnte apnont
2.5. Mesonnte pesonanct
2.6. Fapnonnte pesonanct
2.7. Inneponnte pesonanct
2.8. entra-pesonanct
2.9. Aponxte pesonanct
2.11. Inmont
2.12. Hpocrpancrnennte uacrnnt-nocpennxn, yuacrnymmne no nsanmoe
crnnxx

Inana 3. HPOCTPAHCTBO, HOHPOCTPAHCTBA H HPPAHHOHAHIHOE HPOCTPAHCTBO
3.1. Hpocrpancrno n nonpocrpancrno
3.2. Hppannonantnoe npocrpancrno

Inana 4. BAKVVM H HOBAKVVMHIE VPOBHH
4.1. Baxyym n ero crpyxrypa
4.2. Hexoropte nponecct, nporexammne n naxyyme, Crpynoopasonanne.
Connronoopasonanne
4.3. Orpannuennt naxyym nnyrpn ecxoneuntx, napannentntx, cnnxen
ntx nnacrnn

Inana 5. 3HEMEHTAPHIE HACTHHI BAKVVMA
5.1. Baxyymnte xnapxn
5.2. Penapannonnte xnapxn naxyyma
5.3. Baxyymnte uacrnnt-nocpennxn
5.4. pyrne uacrnnt naxyyma

Inana 6. TEXHHKBAPKH
6.1. Baxyymnte rexnnxnapxn
6.2. Texnnxnapxn npocrpancrna

Inana 7. IPABHTAHHOHHIE BOHHI. BOHHI H HACTHHI, PEAHH3VRBHE
IPABHTAHHR H IPABHTAHHOHHOE B3AHMOEHCTBHE
7.1. Ipannrannx n nonnt xpnnnsnt npocrpancrna
7.2. Ipannrannonnte nonnt n nx nnnxnne na nonornuecxne oexrt
7.3. Ipannron, mesorpon n nexoropte naxyymnte uacrnnt, yuacrnymmne n
rpannrannn n rpannrannonnom nsanmoecrnnn

Inana 8. BPEM. CTPVKTVPA H uVHKHHH XPOHOHOB
8.1. Bpemx-Vnnnepcym
8.2. Xponont, nx crpyxrypa n ]ynxnnn
8.3. Pacna xpononon n nx npenpamennx

Inana 9. CTPVKTVPA H uVHKHHH HHuOPMAHHOHHIX HOHEH
9.1. Hn]opmannonnoe none Bcenenno
9.2. Hn]opmannonnoe none 3emnn
9.4. Hn]opmannonnte uacrnnt

Inana 10. BCEHEHHA
10.1. Hexoropte cneennx o Bcenenno
10.2. Bcenennax o poxennx n nocne

3AKHRHEHHE

CHHCOK HCHOHI3OBAHHOH HHTEPATVPI

HPHHOXEHHE

O anropax: 3nonn Bnxrop Cepreennu n ueorona Bnonerra Ieoprnenna (r. Canxr-Herepypr)

Hcrounnx: 3nonn B. C, ueorona B. I. "Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n
Kocmoca", Hs. "Hnran", Canxr-Herepypr, 2008 r. Hsanne 2-e. C. 186-187.


TOHHEHI
Btnycx N 39 (2011)
TUNNEL
3nonn B. C, ueorona B. I..


KOCMHHECKAH HHmOPMAHHOAOIHH O mH3HKE 3EMAH H KOCMOCA

H P E H C H O B H E

"Hyrt or nepntx maron
o xonna nyrn
nsmepxercx Hensnecrnocrtm".
Hacrannnx K.


Hpecrannenne o oxpyxammem nac mnpe x xonny 20-ro nexa snaunrentno pacmnpnnoct. Hent px
nayuntx orxptrn, conepmammnx npoptn n nensneannte onacrn mnxpomnpa, ntammnecx
ocrnxennx n acrponomnn, n uacrnocrn, n panoacrponomnn n panonoxannn nnaner, sanycxn
nerarentntx annaparon x nnaneram Conneuno cncremt n nonyuenne cnnmxon nx nonepxnocre, a
raxxe cnnmxon nnaner-rnranron, orxptrnx n nonornn, n panonornn n n nmmynonornn, npnnenn x
neoxonmocrn nepeocmtcnennx nexoroptx ]ynamenrantntx nonoxenn, ycroxnmnxcx nsrnxon,
axcnom n orm, nexoroptx ]nnoco]cxnx reopn, xonnennn n mnenn anropnrerntx yuentx.

Hornxa pasnnrnx rexnoxparnuecxo nayxn raxona, uro n ee ropnnno neoxonmo nopactnart nce
ontmee n ontmee xonnuecrno marepnantntx cpecrn, +neprnn n nnrennexra. Hnora
oporocroxmne npoexrt neoxonmt n onpanant, uame - onn naymant n asnpymrcx na
ycrapenmnx, orxnnammnx npecrannennxx, nnn na nencnpannmom +ronenrpnsme.

Hayunoe coomecrno, nanpnmep, oopnno npoexr npocnymnnannx cnrnanon or "rexnnuecxn
conepmenntx nnnnnnsann". Anrop "Hpoexra Osma" Hopx pex n 1959 r. npenoxnn ntpart nx
npocnymnnannx ne snest: ray Knra n +ncnnon 3pnana n ncnontsonart nx +ro nenn
nanarnnxrnmerpont panorenecxon ocepnaropnn Ipnn-F+nx.

Ho nponnn cytt ns 147 mnp. snes name Ianaxrnxn, ns xoroptx 60 nmemr nnanert c
pasymno xnsntm n nnnnnnsannxmn, nmenno y +rnx, ntpanntx pexom snes, na nnane 4-x
mepnoro mnpa ner nnaner c pasymntmn ]opmamn xnsnn.

Xorx +xcnepnmenr, nocne roro xax panorenecxon npnnxn cnrnant cexperntx noenntx ncntrann,
tn ornoxen, ocrananact ra xe +ronenrpnuecxax naexa, uro nocnanen oranennoro coomecrna
"moxer naxonrtcx ceuac n sect, n name Conneuno cncreme, a moxer trt, ntraercx art nam o
cee snart!", - xax saxnnn npo]eccop Fpecy+nn n nexnnn, npounranno nm n Cnnecxom
ynnnepcnrere n 1962 r. Hpo]eccop Fpecy+nn tn nnxe x ncrnne, uem anrop "Hpoexra Osma".

Konen nexa osnamenonancx cosannem pxa oennenntx nncrnryron, n xoroptx nesanncnmo or
rocyapcrnennoro ycrpocrna n nonnrnxn oennenntmn ycnnnxmn yuentx neymnx crpan mnpa
ntramrcx pemnrt "nponemt nexa", cnxsannte c 3emne n Kocmocom. Hoonoe oennenne
ycnnn - ne cnyuanoe xnnenne. Hpoexrt cranonxrcx nce onee oporocroxmnmn, no mt no-
npexnemy ne xornm nonepnrt npo]eccopy Fpecy+nny n npnnxrt ecxoptcrnym nayunym nomomt
or pyrnx nnnnnnsann. H nce-raxn, necmorpx na npornnoecrnne oprooxcantno nayxn, xonen
nexa npnnec macconoe npospenne nme.

Hoxoxe, uro cnxst c xypnpymmnmn nac nnnnnnsannxmn ycranonnena n, ornmt, ne npn nomomn
panorenecxona ocepnaropnn Ipnn-F+nx.

Hycrt ne noxaxercx crpanntm ror ]axr, uro ycnnnxmn n rpyamn mnornx semnxn pacmnpxmrcx
namn snannx o npomnom 3emnn n uenoneuecrna, o mnxpomnpe n Bcenenno.

Mt ne moxem n nonno mepe oomnrt nce nonyuennte cneennx n pemnrt cnoxnte reopernuecxne
nonpoct na ase nonyuenntx snann, no npenpnnxnn nontrxy xort n xaxo-ro crenenn, n mepy
cocrnenno xomnerennnn, npnnnsnrtcx x ysxo cnennantntm nponemam n, nontsyxct
nn]opmanne, nocrynamme no xananam xocmnuecxo cnxsn, npnannrt nexoropym ronnxy nontx
anntx x snannxm, yxe xopomo nsnecrntm nayuno omecrnennocrn. Bosmoxno, n mt naeemcx na
+ro, uro npoenannax paora n yymem nosnonnr nsexart nenyxntx nx nme +xonomnuecxnx,
+neprernuecxnx n nnrennexryantntx sarpar na ouepente "npoexrt nexa". Hac corpenaer mtcnt,
uro ntnonnennax paora neoxonma nmxm, a ecnn cxasart cmenee, naxna nx antnemero
nporpecca.

Hontrxa nanncannx noono xnnrn npecrannxnact cnoxno saaue no ro npnunne, uro n ne,
no namemy mnennm, onxnt couerartcx rnynnt nayunoro nosnannx c xparxocrtm cnpanounoro
marepnana n xnasnnonynxpntm nsnoxennem crpanntx, ynnnrentno cnoxntx, saraountx,
ynnnrentno rapmonnuntx, nensnecrntx eme semno nayxe ]axron n ]enomenon.

Mt ne moxem n nonno mepe nperenonart na anropcrno nacroxme xnnrn n rontxo ntcrpaannte
namn nonpoct, na xoropte mt nonyunnn ncuepntnammne n pacmnpennte ornert, cocrannnmne
rexcr xnnrn, nama onx cornopuecrna, nosnonxmr nam nce xe nocrannrt cnon nonncn no
pyxonnctm nacroxmero rpya.

Mt npnnocnm cepeunym naroapnocrt namnm Vunrenxm sa nx ecxoptcrnym pyxecxym
nomomt, sa nx repnenne, sa nx crpemnenne n ymenne onecrn ocnonnte, nouac rpynte nx namero
nocnpnxrnx, npecrannennx n nonxrnx n mnpoxom nanasone snann - or mnxpomnpa o maxpomnpa.

Mt npnsnarentnt nm sa onee nonnte cneennx o xpe aroma n uacrnnax, cnarammnx xpo, o
+nemenrapntx uacrnnax, cnocrna xoroptx n nnreparype onncant nnmt uacrnuno, nnn xe
conepmenno nensnecrnt. ocrarouno cxasart, uro ns 539 uacrnn, cymecrnymmnx n 4-mepnom mnpe
Mnnxoncxoro, rannnt xnnrn coepxar onncanne 439 uacrnn. Hnreparypnte ncrounnxn ynomnnamr
o cymecrnonannn 149 uacrnn.

Mt c rnyoxnm yonnernopennem n naroapnocrtm nocnpnnxnn n nocrapannct nepeart n xnnre
nn]opmannm o npocrpancrne n nonpocrpancrnax, o nppannonantnom npocrpancrne, o naxyyme c
ero nonaxyymntmn yponnxmn, o xpononax - uacrnnax npemenn, rpannronax n rpannrannonntx
nonnax, o cnocrnax naxyymntx uacrnn, nourn nonnocrtm nensnecrntx nayxe, o sapoxennn
Bcenenntx ns Xaoca, o crpyxrype Bcenenno n o Vnnnepcyme, o ynnnrentno rapmonnn n
nsanmno cornaconannocrn cnn npnrxxennx n orranxnnannx, ynpannxmmnx nnxennem ranaxrnx n
pyrnx maccnnntx ren, o oprannsannn Xaoca n nennxo momn "cynepcnnt" Aconmra.

Mt naeemcx, uro cymenn npannntno nonxrt nce, uro tno coomeno n npnnxro, n nce xe npocnm ne
cynrt nac crporo sa nosmoxnte nerounocrn n omnxn n npneme. Mt cenann nce, uro cmornn.


O anropax: 3nonn Bnxrop Cepreennu n ueorona Bnonerra Ieoprnenna (r. Canxr-Herepypr)

Hcrounnx: 3nonn B. C, ueorona B. I. "Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n
Kocmoca", Hs. "Hnran", Canxr-Herepypr, 2008 r. Hsanne 2-e. C. 5-6.



TOHHEHI
Btnycx N 39 (2011)
TUNNEL
3nonn B. C, ueorona B. I..



KOCMHHECKAH HHmOPMAHHOAOIHH O mH3HKE 3EMAH H KOCMOCA

B B E E H H E

"Hsonxnnx, axe camax necrxmax, npxmo nyrt x orcranocrn".
A. Xasanon

Hpecrannenne o Bcenenno, ee crpyxrype n ]ynxnnonnponannn cnoxntx nsanmosanncnmtx,
nsanmonponnxammnx cncrem, naunnax or mnxpoxocmoca n o noxnnennx Pasymnoro nauana sanncxr,
n xoneunom cuere, or naxonnenntx nontx +xcnepnmenrantntx n reopernuecxnx snann n pasnnuntx
onacrxx nayxn, or cosannx n ocosnannx nontx nayuntx n ]nnoco]cxnx xonnennn, npnsnanntx
oxcnnrt panee nensnecrnte ]axrt n ]enoment npnpot.

Hecmorpx na npxmoe nenpnxrne mnornx cmentx reopn n ne n 20-m nexe, nenpanomepen ntno o
rom, uro ynomxnyrt nex tn menee nnoonnr, uem nex enxrnanart.

Hmenno n nanarom nexe mnorne nayunte nponemt 19-ro nexa namnn cnoe pemenne n tnn
pasnnrt o nontx, nouac neoxnanntx nanpannenn n nccneonannxx rnynn aroma n rnynn
Kocmoca.

Hsyuenne panoaxrnnnocrn, rnyoxoe nponnxnonenne n crpyxrypy aroma n aromnoro xpa, cosanne
xnanrono mexannxn, +nexrponnamnxn, orxptrne +nemenrapntx uacrnn c ynnnrentntmn
cnocrnamn, nontrxn "Bennxoro oennennx" ncex cnn nsanmoecrnnx, nsnecrntx nayxe, sanycxn
c nccneonarentcxnmn nenxmn xocmnuecxnx annaparon x nnaneram Conneuno cncremt, orxptrnx n
rnponnamnxe n a+ponnamnxe, cosanne n ocnoenne nasepon, masepon n nntx nennnentx
xonnenrparopon +nexrpomarnnrntx nonn, nontmenne repmnuecxoro nopora cnepxnpononmocrn
onee uem na 100 K; cosanne +nemenrno ast nx xomntmrepon nxroro noxonennx; orxptrnx n
onacrn nonornn, n uacrnocrn n panononornn; nponnxnonenne n nnrnmnte mexannsmt
nsanmoecrnnx penxrnnncrcxnx uacrnn n ntcoxo+neprernuecxnx xnanron c xnntmn xnerxamn n
oprannsmamn - nor anexo ne nonnt nepeuent cencannonntx coomenn, corpxcanmnx nayunt
mnp n omecrnennocrt pasnnrtx crpan name nnanert n reuenne mnnynmnx ner namero cronernx.

Vnnnrentno, uro no mepe npnnnxennx x pasraxe ran Hpnpot, nce c ontmnm ycxopennem
yanxncx or nac ropnsonr nenosnannoro, nce ontmee xonnuecrno nonpocon nosnnxano n ymax
nccneonarene, nce menee yenrentntmn cranonnnnct ornert na nnx, nce onee npnspauntmn
cranonnnnct "oxasarentcrna" ncrnnnocrn roro nnn nnoro nonoxennx, ro nnn nno axcnomt nnn
nocrynara.

Bosnnxna neoxonmocrt oxcnennx cymnocrn npemenn, cymnocrn rpannrannn, cymnocrn cnn
orranxnnannx. Axryantntmn crann remt nsyuennx ronxnx +neprn, xnnenn, cnxsanntx c HHO,
]enomenon pennxapnannn, remt nsyuennx nn]opmannonno-+neprernuecxnx ronorpamm xnno n
xocno marepnn, camoro ]enomena xnsnn n Pasyma.

Ecnn ronopnrt o ]nsnxe +nemenrapntx uacrnn, ro, naunnax c 1985 r., orxptrnx nepecrann
yopaxnrt mnp. Hacrynnno npemx ocmtcnennx pesyntraron nanmenn, naxonnennx nontx
]axron n reopernuecxnx nccneonann, conpxxenntx c maremarnuecxnm moennponannem cnoxntx
pasnernnenntx cncrem. Onermanoe sanne nayxn 19-ro - nauana 20-ro nexon saxoneanoct. He
naxox ornera na 3emne, nccneonarenn ycrpemnnn cno nsrnx n Kocmoc. He ncxnmueno, uro
nmenno +ro cotrne ctrpano nonoxnrentnym pont n ocosnannn nenocpecrnenno cnxsn
maxpoxocmoca c mnxpomnpom. Btxcnnnoct, uro nyumne, nanonee nponnnyrte ymt uenoneuecrna
ncera uepnann cnnt n +neprnm n xocmnuecxo ecnpeentnocrn. Hmenno n ne onn naxonnn
ornert na mnorne cnoxnemne nonpoct Ftrnn. Bosmoxno, n ceronx nmenno ram mt moxem narn
ornert na nonpoct, cnxsannte c 3emne - necunnxo n xocmnuecxom Mnposannn, naxno n nnane
npoxnnennn xocmnuecxoro Pasyma, ero nnnxnnx na pasnnrne nnrennexryantntx ocnon +nonmnnn
uenoneuecxoro omecrna.

Ceronx +ro naunnamr nonnmart mnorne nmn, mnorne nepeonte mtcnnrenn, yuente. Xnnax
nnrouxa snann, xax pyueex, npoxnatnaer cee opory cpen xocnocrn n nenepnx, cpen
nenexecrna +ronenrpnsma.

Onaxo cnnmxom onro n cnonx noncxax mt :samtxannct na camnx cex, ne xenax sameuart
orpomnt esrpannunt mnp, uacrtm xoroporo mt xnnxemcx, cnnmxom pexo mt npncnymnnannct
x nexm, "nnranmnm" n nosyxe. Tnxax nsonxnnx r xnsnn Fontmoro Kocmoca, or xocmnuecxoro
Pasyma npnnenn x cymecrnennomy ncxaxennm mnornx nonxrn, x yrpare +sorepnuecxnx snann,
nepeanntx uenoneuecrny n nesanamxrnte npemena.

Hoxoxe, uro n nacroxmee npemx nacrynnn nont +ran nosnannx n neotunax nn]opmannx no
xocmnuecxnm xananam cnxsn yxe opymnnact nannno na nenororonnenntx nme 3emnn. Hamn
xocmnuecxne Vunrenx mepo n esnosmesno enxrcx c namn ocrnxennxmn nx nayxn. Ho... xaxax
esna pasenxer name nesnanne saxonon pasnnrnx mnxpo- n maxpoxocmoca! Hpeoonert +ror
pasptn - saaua nsanmno-rpynax.

Hrot npnnxrt n nonxrt +rn snannx, uenonexy neoxonmo nmert ne rontxo ntcoxym yxonnocrt,
camocosnanne, uyncrno ornercrnennocrn, nnrennexr n ocneomnennocrt n nexoroptx pasenax
nayxn, no n ocote xonraxrepcxne nantxn, oecneunnammne uncrory npnema nn]opmannn, ymenne
nponepxrt ee, pasnnuart ncrnnnt cnrnan or noxnoro, noccranannnnart xanant xocmnuecxo cnxsn
n mnoroe pyroe, ornocxmeecx x xaxomy nnnnnyymy, nperenymmemy na ntcoxoe snanne
xonraxrepa.

Co cnoe cropont, Vunrenx ntnyxent o npeena ynpomart cnoxnte npecrannennx (nanpnmep,
o -mepntx mnpax) n npeocrannxrt nam cneennx o crpyxrypax n cnoxntx cncremax Bcenenno n
mnxpomnpa na yponne namero nocnpnxrnx, na yponne namnx asontx snann. 3aaua, npxmo cxaxem,
n nx nnx n nx nac nectma n nectma cnoxnax.

He cneyer npn +rom satnart n o "rexnnuecxo" cropone ena. Omenne pasymntx cymecrn
pasnnuno nonornuecxo npnpot oycnonneno ]ynxnnonantntmn ocoennocrxmn nx
ncnxnuecxo exrentnocrn, ocoennocrxmn nx mtcnnrentnoro annapara, pasnnuno nornxo
mtmnennx n mnornmn pyrnmn nenonxrntmn nx nac ycnonnxmn. nx nonnonennoro xonraxra
neoxonmo connaenne 168 napamerpon ]ynxnnonnponannx cncremt rononnoro mosra n
nn]opmannonno-+neprernuecxo ronorpammt. 3rn napamerpt onxnt ynoxnrtcx n onpeenennte
npeent, uro, n xoneunom cuere, n oecneunnaer esynpeunt npnem n nepepaorxy nn]opmannn.

Ho namemy mnennm, nmenno n nacroxmee npemx nenecoopasna n cnoenpemenna nmax nontrxa
oomennx n ocmtcnennx pasposnenno, pasnoapecno n ne ncera uerxo nn]opmannn ns
pasnnuntx "xocmnuecxnx" ncrounnxon, nonyuenno xonraxrepamn.

B xnnre npenpnnxra nontrxa nponnxnyrt n rant Ftrnx na pasnnuntx ero nnanax na 3emne n n
Kocmoce. Onncannx sarparnnamr npocrpancrno n naxyym, npemx n rpannrannm, ynnxantnt mnp
mnxpouacrnn, nponemt poxennx Bcenenno ns Xaoca.

Cront mnpoxn nanason nnrepecon npnnen x neoxonmocrn nonynxpnoro nsnoxennx nexoroptx
ocrarouno cnoxntx nonpocon Kocmoronnn. Hcxox ns norpenocrn oexrnnnoro ocnemennx
rpannn nosnannx, xort n nectma npnnnsnrentno, mt ntrannct onpeennrt "semnte" rpannnt
snann n nnmt nocne +roro npnnnocnnn nonte cneennx, neocrynnte, nnn nensnecrnte noxa
semno nayxe.

Ecnn +ra xnnra n xaxo-ro crenenn onerunr nyrt x onnaennm ouepentm pyexom snann n
nenpeptnno cnnpann nocxoxennx uenoneuecxoro yxa, anropt cmoryr cunrart cnom saauy
ntnonnenno. Ecnn xe noonax nontrxa, no mnennm unrarene, oxaxercx neyauno, ro n +rom
nonnnnt rontxo anropt, ne oecneunnmne onxnym uncrory npnema nn]opmannn n ne cymenmne
ocrarouno rnyoxo ocmtcnnrt n onecrn o nme onepennte nm xocmnuecxne snannx. 3apanee
npnnocnm nsnnnennx namnm crpornm unrarenxm n ne menee crpornm Vunrenxm.


B nepno n no nropo rnanax xnnrn npecrannent cneennx o uacrnnax, "nacenxmmnx" mnxpomnp,
ant npecrannennx o nx cnocrnax n yuacrnn +nemenrapntx uacrnn no nsanmoecrnnxx n
nponeccax, peannsymmnxcx n mnxpoxocmoce. Hpn +rom ocnonnoe nnnmanne yenxercx nsmenunnocrn
]nsnuecxnx xoncranr n xapaxrepncrnx, uro nmeer mecro n -mepntx mnpax, nepexonom
npocrpancrne n n nonpocrpancrnax.

Otuno npn nsnoxennn cneenn o aromnom xpe nseramr erannsannn, neoxonmo nx
nonnmannx cyrn ero crpoennx. Anropt crapannct, nacxontxo +ro nosmoxno, npecrannrt n
nnamnxe npoxnnenne xauecrn xpa n sanncnmocrn or ero ronxo crpyxrypt, naunnax or
nanneruamnx +nemenron n +nemenra-115, nensnecrnoro eme semno nayxe.

B xaxo rnane coomamrcx ne rontxo annte, nornepxennte n yrounennte Vunrenxmn, no
npnnoxrcx cneennx o nontx cnocrnax marepnn, ne onapyxenntx noxa n +xcnepnmenrax
semntmn nccneonarenxmn. 3ect mt cronxnynnct c neoxonmocrtm nneennx nontx repmnnon n
oosnauenn, aexnarno orpaxammnx nonxrnx n cnocrna xnnenn n uacrnn. Hpnmnoct
conmecrntmn ycnnnxmn c Vunrenxmn, yunrtnax nonte cnocrna panee nensnecrntx uacrnn, nnecrn
n n antnemem nsnoxennn ncnontsonart nonym repmnnonornm. Ha nam nsrnx, nanontme
nonnsno ornnuamrcx cneennx o +nemenrapntx uacrnnax n cnnax, xapaxrepnsymmnx nx
nsanmoecrnne. K nsnecrntm uertpem nnam nsanmoecrnnx: cnntnomy, cnaomy,
+nexrpomarnnrnomy n rpannrannonnomy, neoxonmo oannrt nxrt nn nsanmoecrnnx -
ynypcexcnonantnt, ncrpeuammncx n xpax snes. Hononnnncx cnncox xnapxon, nenronon,
nocpennxon nsanmoecrnnx, apnonon, pesonancon n pyrnx uacrnn. Hpnneeno oxcnenne,
ocrarouno npanonoonoe, ]enomeny noxnnennx pontx sapxon y xnapxon n pyrnx uacrnn,
ocrnrmnx "xnapxontx" cxopocre npamennx. Oxasanoct, uro uacrt sapxa "ceaercx" npamennem.

3naxomcrno c rnynnno, nensnecrno nam npnpoo xnapxon, noxasano, uro uacrt ns nnx n -
mepntx mnpax xax t npexpamaer cymecrnonanne, ncuesaer, nnn xe cymecrnenno nsmenxer cnon
cnocrna. Ananornunte nsmenennx nperepnenamr npaxrnuecxn nce uacrnnt npn nepexoe n mnpt
pyrnx mepnocre. B +rom, na nam nsrnx, npoxnnxercx ecxoneunocrt npenpamenn +nemenrapntx
uacrnn npn nx nepexoax n pyrne mnpt, ynpannxemte nntmn saxonamn.

B rperte rnane npecrannena nnrepnperannx npocrpancrna, ero nonpocrpancrn n
nppannonantnoro npocrpancrna. Honnmamrcx nonpoct rapmonnsannn mnpon, nx +nonmnnn npn
nocneonarentnom nnn ononpemennom noxnmuennn onoro, nyx nnn onee, o mecrn
nxnmunrentno, nonpocrpancrn, a raxxe npn xparxonpemennom, no neotuano momnom no
nnnxnnm na nce cncremt nnanert, noxnmuennn cetmoro nonpocrpancrna. B +ror xparxn mnr
ocrnraercx neantnax rapmonnsannn ncex cncrem neecnoro rena, n rom uncne n nonornuecxnx.

Tanncrnennt n nenonxrt naxyym onncan n uernepro n nocneymmnx rnanax, xacammnxcx
nsanmoecrnn n nponeccon, nporexammnx n naxyyme na nonaxyymntx yponnxx. "Hacenennocrt"
naxyyma uacrnnamn npenocxonr ncxxoe noopaxenne. Hmenno onn cosamr ynnxantnte, xasanoct
t nsanmoncxnmuammne cnocrna naxyyma: cnepxrexyuecrt, xnasnxpncrannnunocrt n
cnepxnpononmocrt. Bt nosnaxomnrect c connronoopasonannem n crpynoopasonannem, c
mexannsmamn nepeaun nexoroptx nn]opmannonntx cnrnanon, c mexannsmamn penapannn crpyxryp
naxyyma npn ero nosmymennn xaxo-nno +neprnuno uacrnne.

3nemenrapntm uacrnnam naxyyma nocnxmena nxrax rnana. B ne npecrannent xapaxrepncrnxn
naxyymntx xnapxon, nx nosmoxnoe pasmemenne na nonaxyymntx yponnxx, nx yuacrne n
crpyxrypoopasonannn naxyyma. Banenrnte, cnoonte, penapannonnte xnapxn, uacrnnt-
nocpennxn, ]ynxnnonnpymmne n naxyyme, a raxxe pyrne +xsornuecxne uacrnnt (nanpnmep,
nnaront - "uacrnnt pasyma") nxoxr n cocran naxyyma. Onaxo n +rnm ne ncuepntnaercx
mnoroopasne naxyymntx uacrnn. K nnm ornocxrcx rexnnxnapxn, npnnanexamne naxyymy, n
rexnnxnapxn, npnnanexamne npocrpancrny, a raxxe rpynna uacrnn (nx oxono cra),
oecneunnammnx mrnonennym cnxst mexy naxyymom n npocrpancrnom. Hx mt ne paccmarpnnann
ns-sa orcyrcrnnx n namem cosnannn neoxonmtx asontx snann.

Anropt ocyxamr nonpoct, cnxsannte c npoxnnennem rpannrannn, crpyxrypo rpannronon,
cnexrpantntm cocranom rpannrannonntx nonn, co crpyxrypo npemecrnennnxa rpannrona -
mesorpona.

B cetmo rnane, nocnxmenno rpannrannn, paccmarpnnamrcx crpyxrypt n ]ynxnnn raxnx uacrnn
xax: myntrnrpannront, rpannrnno, npnnnmammnx yuacrne n pacnae rpannrona, a raxxe
ynomnnaercx o cnnax orranxnnannx, xoropte onee nopono paccmarpnnamrcx n ecxro rnane.
Bectma cnoxntm nx nonnmannx oxasancx nponecc xponantnoro nsanmoecrnnx c rpannronamn. B
rnane paccmorpen nponecc nsanmoecrnnx xpononon c rnmonamn: xenrtm n cnnnm.

Ocooe mecro n xnnre sannmaer noctmax rnana o npemenn. Hpecrannent cxemt, noxastnammne
ycrpocrno xpononon n -mepntx mnpax; noxasano, uro cnoxnocrt mnpa sanncnr, n xoneunom cuere,
or nepnnuno crpyxrypt xpononon, a npn npounx panntx ycnonnxx - or uncna ]ynxnnonnpymmnx
ramonon - +nemenrapntx uacrnn npemenn, pacnonoxenntx na opnrax xpononon.

ocrarouno nopono, nacxontxo +ro nosmoxno, paccmorpena nn]opmannonnax cocrannxmmax
Vnnnepcyma, nn]opmannonnoe none Bcenenno, nnanerapnoe nn]opmannonnoe none, nnaront n
nx nsanmoecrnne c pyrnmn uacrnnamn, nponemt ncn-+neprnn. Ha npnmepe nosecrnnx
rpannrannonntx nonn Kocmoca na nn]opmannonno-+neprernuecxym ronorpammy xocmonanra
noxasant nocnecrnnx norepn ncn-+neprnn, npecrannen nepoxrnt npornos saonenannx
xocmonanron npn npentmennn nmn xpnrnuecxoro cpoxa npetnannx na opnre 3emnn nnn pyroro
neecnoro rena n npeenax Conneuno cncremt.

Hponema nepexoa mnxpomnpa n maxpomnp n macmrae Bcenenno npecrannxercx ono ns
nanonee naxno n Kocmoronnn. Vcrounnocrt Bcenenno, ee Vnnnepcyma, nepasptnno cnxsana c
rpanxmn noonoro nepexoa. Honcx rpane nepexoa or mnxpoxocmoca x maxpoxocmocy npnnonr x
npecrannennm o xapxace Bcenenno. Ho namemy mnennm, ono ns cocrannxmmnx noonoro
xapxaca xnnxmrcx rexcaronantnte na cpese xuexn naxyyma, pasmept namerpon xoroptx
xonenmrcx n nanasone or 10-57 o 10-69 cm. Hx crenxn cnoxent ns ocooro poa marepnantntx
uacrnn. nnna xueex ecxoneuno nennxa, onn nponnstnamr naxyym no pasnnuntmn yrnamn,
nepecexamrcx, nepexo nponnstnamr pyr pyra.

pyro nepexono crpyxrypo or mnxpomnpa x maxpomnpy moxno cunrart Vnnnepcym c ero
xponantno, rpannrannonno, nn]opmannonno n pyrnmn cocrannxmmnmn, nam noxa
nensnecrntmn.

3anepmamr xnnry rnant o Bcenenno n Xaoce, re npononrcx mtcnt, uro Xaoc xnnxercx
xontentm Bcenenno. Bcenennte poxamrcx ns Xaoca, no ne no cnenapnm "Fontmoro nsptna".
Hpecrannen napnanr poxennx name Bcenenno n nexoropte annte o ee crpyxrype. Bnepnte
onncant nexoropte cnocrna Xaoca c yuerom ero nn]opmannonno cocrannxmme, xoropax o
nsnecrno crenenn "oprannsyer" Xaoc. Hameuen nponecc, npnnoxmn x nosnnxnonennm
cnnrynxpnocre n xnanronanno cospenmem Xaoce no ecrnnem "cynepcnnt" Aconmra.


O anropax: 3nonn Bnxrop Cepreennu n ueorona Bnonerra Ieoprnenna (r. Canxr-Herepypr)

Hcrounnx: 3nonn B. C, ueorona B. I. "Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n
Kocmoca", Hs. "Hnran", Canxr-Herepypr, 2008 r. Hsanne 2-e. C. 7-11.


1
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


3uouu B. C, 0eomoea B. I.

KOCMHHECKA HHuOPMAHHOHOIH O uH3HKE 3EMHH H KOCMOCA

Cnon1annoe enenne nep

Cnonrannoe enenne rxxentx xep, n uacrnocrn, xep ypana, orxptro n 1940 r.
K.A. Herpxax n I.H. unepontm 25|. Onn npnmnn x ntnoy, uro camonponsnontnoe
enenne xep nponcxonr y nenosyxenntx nsoronon ypana c nepnoamn nonypacnaa,
ornnuammnmncx or nepnoon nonypacnaa ant]a-panoaxrnnntx xep. Hepno
cnonrannoro nonypacnaa ypana-238 cocrannxer 10
16
10
17
ner, ypana-235 10
14
10
15
ner,
ypana-234 10
12
10
13
ner.
Teopnx cnonrannoro enennx rxxentx xep panee tna pasnnra
.H. upenxenem [26], H. Fopom n x. Vnnepom 27| n 1939 r. Onaxo, n ocrynno nam
nnreparype o cnx nop orcyrcrnymr cneennx o mexannsmax cnonrannoro enennx n
npnunnax, noyxammnx xpo pasennrtcx na ne pannte uacrn.
Cornacno nccneonannxm 26, 27| nononnnxn xpa nocne enennx ne onaamr
xaxo-nno panoaxrnnnocrtm. 3ror ntno, no namemy mnennm, oycnonnen cnoxnocrtm
rexnnuecxoro pemennx nponemt: rpyno ntenn ocxonxn cnonrannoro enennx n
nponecrn nx nocneymmym nenrn]nxannm. Btno o orcyrcrnnn panoaxrnnnocrn n
ocxonxax onosnauno ne ntrexaer ns reopernuecxnx noctnox .H. upenxenx, H. Fopa n
x. Vnnepa.
B coornercrnnn c nonyuenno nn]opmanne, n cnyuae cnonrannoro enennx mt
ncrpeuaemcx c ynnxantntm nponeccom ncuepnannem nn]opmannonno-+neprernuecxo
ronorpammt Mt ncnontsyem npnnxrym n nocnenne rat repmnnonornm, xoropax
nopasymenaer no ronorpammo nn]opmannonno-+neprernuecxym nporpammy
cymecrnonannx oexra, onpeenxmmym nnamnxy ero pasnnrnx n ero rnent.| xep
rxxentx +nemenron, xax onoro ns +ranon ecrecrnennoro pasnnrnx nponecca, pacrxnyroro
no npemenn, xax n nmo pyro npnpont nponecc. Hpn +rom nponcxonr ocnanenne
nyxnonntx cnn n cnxsn co crapennem nemecrna, napymaercx xponantnt nopxox n
crpyxrype camoro xpa, xoropoe pasenxercx na na ocxonxa, nmemmnx nourn pannym
maccy.
Hocne raxoro enennx noxpyr xaxo uacrn rxxenoro xpa opasyercx
xoncepnnpymmax oonouxa. Hsmenxercx nexropnax nanpannennocrt nponeccon, nymnx
nnyrpn nontx xep n nne nx. uaxrnuecxn, xoncepnnpymmax oonouxa xaxo nononnnxn
npecrannxer coo npocrpancrno nne xpa, no n npeenax aroma. Bce uacrnnt
naxoxmnecx nne xpa repxmr cnom ]nsnuecxym n xnmnuecxym axrnnnocrt, uro
oycnonneno xponantntmn nsmenennxmn, nponcxoxmnmn n npeenax raxnx neaxrnnntx
aromon. Xponantnte nsmenennx ne saxnartnamr camnx xep nosnnxammnx nononnnox, no
nsmenxmr cnocrna npocrpancrna nne +rnx xep. Hpn +rom +nexrpont nyx nontx aromon
samenxmr uacrory xoneann, nsmenxmrcx nx nonnonte cnocrna, ymentmamrcx panyct
nx opnr. Oonouxn aroma cxnmamrcx, nsmenxx cnom nnornocrt. Hpn +rom nponcxonr
ypannnnanne uacror +nexrponon na f, d n p opnrax c uacroro +nexrponon, naxoxmnxcx
na s-opnre, n onn raxnm opasom operx ennym, renept cnnxponnym, uacrory, opasymr
ynnornennym nonym oonouxy (f, d, p + s), onaammym pesonancno ycrounnocrtm.
Panoaxrnnnocrt ocxonxon npn +rom coxpanxercx, no ona ocraercx ynaxonanno,
saxoncepnnponanno, cnxme, opamenno nnyrpt xpa.
2
Cxptrte nponecct panoaxrnnnoro pacnaa, onaxo, n xoneunom cuere npnnoxr x
npoptny xoncepnnpymme oonouxn n x nccnxnnm panoaxrnnnocrn. Hponecc paspymennx
xoncepnannn nporexaer onontno menenno n reuenne 37 ner, nocne uero noxnnxercx
panoaxrnnnocrt. Hepes 45 ner nocne nepntx npoxnnenn panoaxrnnnocrt ocrnraer
maxcnmyma. Bcne sa +rnm, cnycrx 82 roa nocne nepnoro enennx na uacrn, nponcxonr
nonoe ananornunoe enenne n napoxamrcx na npnmepno panntx no macce ocxonxa,
xaxt co cnonm xpom n c nsmenenno nexropno nanpannennocrtm ncex nponeccon nne
ero, no n npeenax aroma. Cnona nosnnxaer xoncepnnpymmax oonouxa, uepes 37 ner
noxnnxercx panoaxrnnnocrt, xoropax ocrnraer maxcnmyma uepes 45 ner nocne nepntx
npoxnnenn, ro ecrt, uepes 82 roa c momenra napoxennx annoro aroma, nocne uero
nponcxonr nonoe ouepenoe enenne. Honnt pacna ocxonxon, opasonanmnxcx npn
cnonrannom enennn xep ypana-238, nponcxonr no saryxamme amnnnrye
nnrencnnnocrn panoaxrnnnoro nsnyuennx n reuenne 740 ner, npn +rom peannsyercx
9 nnxnon pacnaa (onee rouno 9,02).
Cnonrannoe enenne ypana-235 npnnnnnnantno ne ornnuaercx or npetymero, no
panoaxrnnnocrt naunnaer npoxnnxrtcx uepes 39 ner, maxcnmym axrnnnocrn nacrynaer
uepes 86 ner nocne nepnoro enennx. nx nonnoro pacnaa ocxonxon ypana-235 rpeyercx
780 ner, uncno nnxnon 9,06.
nx ypana-234 noxnnenne panoaxrnnnocrn nocne nepnoa xoncepnannn
naunnaercx uepes 42 roa, maxcnmym panoaxrnnnocrn n nocneymmee enenne ocxonxon na
crynaer uepes 52 roa, nonnt pacna ocxonxon cnonrannoro enennx uepes 840 ner, a
uncno nnxnon 8,93.
Ananornunte annte nx pyrnx rxxentx nyxnnon npnneent n rannne 2.
Hs anntx rannnt 2 nnno, uro n nepeuncnennom pxy panonyxnnon npoxnnxercx
renennnx ynennuennx npemennoro nepnoa mexy nepntm pacnaom n npemenem
npoxnnennx panoaxrnnnocrn, nacrynamme nocne nepnoa xoncepnannn ocxonxon
nepnoro enennx. To xe ornocnrcx x nonnomy pacnay ocxonxon cnonrannoro enennx. Hro
xacaercx nnxnon, ro +ra nennunna nourn ne naptnpyer n ne npoxnnxer xaxo-nno
ntpaxenno saxonomepnocrn.
Hnrepecen ]nnan cnonrannoro enennx rxxentx xep. nx ncex yxasanntx nsoronon
noxnnenne napt xnapx-anrnxnapx xnnxercx nocnene crane cnonrannoro enennx. anee
cneyer cnoeopasnoe nsanmoecrnne unenon napt, xoropoe conponoxaercx uacrnuno
annnrnnxnne, npn xoropo ntenxmrcx xapaxrepncrnunte ramma-xnanrt n nosnnxaer
nsnyuenne nensnecrno nam ]opmt n npnpot. B pesyntrare onncannoro nponecca
nosnnxaer nepepoxennax (nropnunax) napa, unent xoropo (ocranmnecx nocne
annnrnnxnnn nononnnxn) nmemr nexoropoe cpocrno. Hepepoxennte uacrnnt +ro
napt na ocnone nexo nosnnxme omnocrn oennxmrcx n nonym ennym uacrnny,
xoropax, no cymecrny, xnnxercx pyro ]opmo marepnn n nnxax ne moxer trt
onapyxena, rax xax renept npnnanexnr nppannonantnomy npocrpancrny. Tax poxaercx
nont xnapx xnapx nnoro npocrpancrna. V nero cnox cyta, xapaxrepnax nx pyro
]opmt marepnn. Btennnmaxcx npn annnrnnxnnn +neprnx nornomaercx n nponecce
nepexoa uacrnn n nppannonantnoe npocrpancrno. Hporpamma npetnannx aromon n namem
mnpe oxastnaercx ncuepnanno nonnocrtm n, nsmennnmnct, marepnx pacnanmnxcx xep
cranonnrcx npnnanexnocrtm pyroro mnpa. Hyume ncero moxno npecrannrt +ror nponecc
n nne cxemt (pnc. 8).
Hpecrannennax xaprnna cnonrannoro enennx ntxnnxer onpeenennym onacnocrt
nx nonornuecxo xnsnn n pernonax, re nmenn mecro saxoponennx onroxnnymnx
rpancypanontx panonyxnnon, re nenact nepepaorxa rennontenxmmnx +nemenron n re
nponcxonnn ntpoct onroxnnymnx ant]a-nsnyuarene. Hnrencn]nxannx era-
panoaxrnnnocrn n nepeuncnenntx cnyuaxx, nosononnxmmaxcx nocne nepnoa monuannx
n xpannnnmax xepnoro ropmuero, moxer npnnecrn x nepeonyuennm nacenennx n
ocnyxnnammero nepconana. Hpn +rom nosmoxnt raxxe rennonte nsptnt xnxnx
3
xonnenrpnponanntx panoaxrnnntx orxoon.

O an1opax: 3uouu Buumop Cepeeeeuu n 0eomoea Buouemma Ieopeueeua (r. Canxr-
Herepypr)

Hc1ounnx: 3.oouu B. C, 4eoomoea B. I. Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn
n Kocmoca, Hs. Hnran, Canxr-Herepypr, 2008 r. Hsanne 2-e. C. 2931.
1
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


3uouu B. C, 0eomoea B. I.

KOCMHHECKAH HHmOPMAHHOAOIHH O mH3HKE 3EMAH H KOCMOCA

To.iro eeuu Pu+aua, oouuoru u
uenocmuru+i, yre e cepeouue npou.oeo eera
oocmue uoeoeo nouu+auu npocmpaucmea, u omo
oi.a rouenu npocmpaucmea, .uueuuoeo
recmrocmu, cnocoouocmi romopoeo y:acmeoeami e
qusu:ecrux e.euux oi.a npusuaua eos+oruo.
A. 3nmren, 1934

Inana 3. HPOCTPAHCTBO, HOHPOCTPAHCTBA H HPPAHHOHAALHOE
HPOCTPAHCTBO

3.1. Hpocrpancrno n nonpocrpancrno

Bce cotrnx, nponcxoxmne n mnpe +nemenrapntx uacrnn, pasneprtnamrcx n
npocrpancrne. Knaccnuecxax mexannxa H. Htmrona, cnennantnax n omax reopnx
ornocnrentnocrn A. 3nmrena, nepenxrnnncrcxax n penxrnnncrcxax mexannxn,
+nexrpomarnnrnax reopnx nonx n xnanronax +nexrponnamnxa cosanannct anropamn c
yuerom cymecrnonannx nnmt onoro ecrnnrentnoro npocrpancrna 6, 24, 29, 38, 57|.
Mnnmoe npocrpancrno, a raxxe nonpocrpancrna 58|, cunrannct ne]nsnuecxnmn, xorx
cymecrnonanne nx onycxanoct n xauecrne pesepnntx emxocre nx yxptrnx
nnpryantntx uacrnn.
Onaxo, paort I. Benx 45|, T. Kanynt 46|, H. ennca 44|, H.H. Iepnonnna 28|
nosnonnnn nsmennrt nsrnxt na npocrpancrno c ero nonpocrpancrnamn n mnnmoe
npocrpancrno, nonxrt n nepnom npnnnxennn nx ]nsnuecxym cymnocrt.
Pasnnrne reopnn cynepcnmmerpnn n npecrannenn o crpynax n cynepcrpynax
npnnenn x neoxonmocrn nneennx raxnx ]nsnuecxnx nonxrn xax mnoromepnte n
paccnoennte npocrpancrna, xoropte crann npnsnanartcx, xax ]opmt npoxnnennx marepnn
[4751|. Cosanne n pasnnrne ]paxrantno reomerpnn 52, 53, 82, 83, 85| nosnonnnn
nccneonarenxm xax t sarnxnyrt nnyrpt, n cymecrno reomerpnn cnoxno ycrpoenntx
npocrpancrn, nonxrt pont +nemenrapntx uacrnn n ]opmnponannn +nemenrapntx xueex
npocrpancrnenntx xon]nrypann.
Hpocrpancrna saxnatnamrcx na nnanerax ononpemenno c nx opasonannem.
B nmom n-mepnom mnpe onn nmemr xuencrym crpyxrypy, xoropax n onpeenennom cmtcne
coornercrnyer xuencro crpyxrype naxyyma. Mnnnmantnt pasmep npocrpancrnenno
xuexn nx 4-x mepnoro mnpa coornercrnyer ~ 10
33
cm nnn ~ 10
15
+. B xaxom ns
nonpocrpancrn xuexn onopont, no pasnnuamrcx pasmepamn n nmemr pyrne
ocoennocrn. 3rn xauecrna npncymn nonpocrpancrnam, nmoro npocrpancrna.
B xaxom nsmepennn xnanronannoe npocrpancrno moxer cneprtnartcx n naxyyme.
3ro xnnenne nporexaer nesamerno. B ncropnn name nnanert cneprtnanne npocrpancrna
nponcxonno 4 pasa n oxnartnano napannentnte mnpt n rax nastnaemym acrpantnym uacrt
npocrpancrna. Hocnenn pas +ro xnnenne nponsomno na 3emne 23 mnn. ner nasa.
Ha pyrnx nnanerax Conneuno cncremt cneprtnanne npocrpancrna nponcxonno n
nnoe, uem na 3emne, npemx n peannsonanoct, nanpnmep, na Mapce n na Benepe 5 pas.
2
Cneprtnanne npocrpancrna conponoxaercx nponeccom pacmnpennx reona.
Hponcxoxr xparxonpemennte xponantnte nsmenennx: norox npemenn ynnornxercx, n
npemx reuer tcrpee.
Hmo mnp name ranaxrnxn, nesanncnmo or uncna rocnocrnymmnx n nem
nsmepenn, nmeer npocrpancrna, coepxamne nonpocrpancrna co cnenn]nuecxnmn nx
xaxoro mnpa xapaxrepncrnxamn. B npeenax ono nnanert, nesanncnmo or uncna ee
napannentntx mnpon, nocnenne raxxe yyr nmert cocrnennte npocrpancrna co cnonmn
nonpocrpancrnamn pasnnuno ]paxrantno mepnocrn, a snaunr n pasnnuno cnoxnocrn.
upaxrantnax mepa nx mnpon c onnaxontm uncnom nsmepenn, no naxoxmnxcx na
pasnnuntx nnanerax, raxxe yer pasnnuno nx nx npocrpancrn n nonpocrpancrn.
nx namero 4-x mepnoro mnpa ]paxrantnax mepa panna 3,52, ]paxrantnax mepa
nonpocrpancrn cneymmax: D
41
= 3,87; D
42
= 4,40; D
43
= 4,73; D
44
= 4,85; D
45
= 5,12;
D
46
= 5,39; D
47
5,75. nx 9-mepnoro mnpa ]paxrantnax mepa npocrpancrna 9,66; ero
nonpocrpancrna ycrpoent onee cnoxno, n nx ]paxrantnte mept cneymmne: D
91
=
10,25; D
92
= 10,80; D
93
= 11,33; D
94
= 11,86; D
95
= 12,23; D
96
= 12,87; D
97
= 13,50.
Honpocrpancrna ne nmemr onpeenenno xon]nrypannn, onn nyntcnpymr n
npeenax cnoero npocrpancrna, ne xacaxct pyr pyra, xax +ro tnaer n nepno
cnenn]nuecxo axrnnnocrn, o xoropo yer cxasano nnxe, xora npocrpancrna xax t
repxmr camocroxrentnocrt n ornocnrentnym nesanncnmocrt.
Honpocrpancrna ]ynxnnonnpymr n nyx pexnmax. Onn ns nnx conponoxaer
npemx cnoxono ]ast, xnnxercx ocnonntm n nanonee nnrentntm. B +ror nepno
ononpemenno ]ynxnnonnpyer onpeenennoe uncno nonpocrpancrn, xapaxrepnoe nx
annoro mnpa. Ha 3emne n 4-mepnom mnpe I n II, a n napannentnom mnpe I, II n III.
Hacrnnt, cnocrnennte +rnm nonpocrpancrnam, ocymecrnnxmr cnon xapxacnte n nnte
neaxrnnnte ]ynxnnn, cnxsannte c nsanmoecrnnem. Hem ontmee uncno
nonpocrpancrn oecneunnaer cocrnenno axrnnnocrtm pexnm cnoxono ]ast, rem
ontmne nosmoxnocrn orxptnamrcx nx. +nonmnnonntx npeopasonann n xnno n
nexnno npnpoe xonxpernoro mnpa.
Hnrepecno ormernrt, uro crpyna ]ynamenrantnoro nonx nnxpenax nnrt 28, 31|
cxannpyercx no nce ]ynxnnonnpymmne nonpocrpancrna, opasyx ysnt annsorponnn
o
1
= 17 n 22. Cnnnt xaxo-nno uacrnnt npecrannxmr coo oropaxennx
mexannuecxoro nnxennx nnpryantno uacrnnt no nropom nonpocrpancrne, r.e., no
cymecrny, cnnn ecrt ne uro nnoe, xax npoexnnx mexannuecxoro nnxennx nnpryantno
uacrnnt no nropom nonpocrpancrne na oct npeneccnn uacrnnt n npocrpancrne.
pyro pexnm ]ynxnnonnponannx nonpocrpancrn cnxsan c nx cnenn]nuecxo
axrnnnocrtm n +o+eum rpamroepe+euuoeo noor.m:euu x uncny ocnonntx axrnnntx
nonpocrpancrn cneymmero, nnn ncex ocranmnxcx o cetmoro nxnmunrentno. Taxne
noxnmuennx nasnant u+ny.icau+u.
V ]ynxnnonnpymmnx ononpemenno nonpocrpancrn n momenr nmnyntcannn
ycnoxnxercx crpyxrypnoe cocroxnne n ynennunnaercx snauenne ]paxrantno mept; +ra
nennunna cranonnrcx panno nx I, II n III nonpocrpancrn 6,23 n 4-mepnom mnpe, a n 9-
mepnom mnpe nx I, II, III n IV nonpocrpancrn ona panna 14,21. Ko+]]nnnenr nontmennx
]paxrantno mept nx 4-mepnoro mnpa 1,83, a nx 9-mepnoro 2,88.
B momenr opasonannx omnx rouex nonpocrpancrna (I, II n III) xax t nxoxr n
pesonanc pyr c pyrom, a cocrannxmmne nx uacrnnt n nponecce nsanmoecrnnx
npnoperamr nosmoxnocrt xparxonpemenno ntnonnxrt ononnnrentnte ]ynxnnn.
Hmnyntcnt ronuox c xparxonpemenntm noxnmuennem eme onoro ouepenoro
(y nac rpertero, n napannentnom mnpe nx cocrnennoro uerneproro) nonpocrpancrna,
nasnan mano nmnyntcanne.
pyro pexnm cnenn]nuecxo axrnnnocrn xparxonpemennoe noxnmuenne ne
ouepenoro nonpocrpancrna, a ncex cemn nonpocrpancrn ontmax nmnyntcannx.
3ror neantnt nmnyntcnt ronuox npnnonr x snaunrentno onee rnyoxnm nsmenennxm,
3
uem manax nmnyntcannx. Hocne nero x yxe nmemmnmcx axrnnntm nonpocrpancrnam
naneuno npnannxercx eme ono ouepenoe, uacrnnt xoroporo nnocxr cnom
+neprernuecxym onm n omn +neprernuecxn sanac, neoxonmt nx ocymecrnnennx
cepnn cnoxontx ]as nocneymmero nepnoa nnnort o pyroro rnoantnoro nmnyntca.
Taxax cnoeopasnax xaprnna nsmenennx npocrpancrna n ero +neprernuecxo
nactmennocrn ]nsnuecxn oocnonana. Hornepxenne +romy moxno onapyxnrt xpn
conocrannennn anntx rannn 720. Oxonuarentnoe noxnmuenne ononnnrentntx
nonpocrpancrn npnnonr x pacmnpennm nosmoxnocre ]ynxnnonnponannx onee
rxxentx, onee cnoxno ycrpoenntx xoporxoxnnymnx nnpryantntx uacrnn n x
ocymecrnnennm peaxnn, neocrynntx nx nonpocrpancrn nnsme mepnocrn. 3ect
nnpryantnocrt uacrnn oxastnaercx neoxonmtm ycnonnem nx axrnnannn panee
neaxrnnntx nonpocrpancrn, n uacrnocrn, nnpryantnocrt nosnonxer peannsonart nponecc
noxnmuennx nonpocrpancrna n nnuroxno mant npomexyrox npemenn.
Oa nna nmnyntcannn nponcxoxr ononpemenno n uepes pannt nx ncex
napannentntx mnpon npomexyrox npemenn, uro cnxsano c onnaxontmn +nonmnnonntmn
npnnnnnamn pasnnrnx +rnx mnpon na ome nnanere n c rpeonannem nenapymennx ome
nnanerno crpyxrypt. Hem crapme nnanera, rem ontme nxrcx ee nmnyntcnte ronuxn,
onaxo, n mante nmnyntct, n ontmne (naccnonapnte) nmnyntcannn nponcxoxr cront
mrnonenno, uro ocramrcx nesamerntmn nx nanmarenx. Hnmt n reuenne cneymmero
nepnoa, nxmerocx cornn rtcxu ner n pasenennoro na mante nnxnt, cranonxrcx
samerntmn nnonne omyrnmte n nerxo nanmaemte nocnecrnnx. 3neprnx, nonyuennax
uepes nmnyntcannm, oecneunnaer nce nponecct nocneymmero nepnoa.
Bosmymammee ecrnne nmnyntcntx ronuxon mano n ontmo nmnyntcannn
ntstnaer pasnnunte nocnecrnnx.
B reuenne mantx nnxnon mexy mantmn nmnyntcannxmn npnpoa n pexnme
otuntx +nonmnnonntx npeopasonann, nponcxoxmnx na ornocnrentno cnoxonom
]one, naxannnnaer nexym mnoronapnanrnocrt n xnno n nexnno npnpoe.
B xnno npnpoe +ro naxonnenne n opasonanne cnnmxom ontmoro uncna
nonnon, mop]onornuecxnx pasnonnnocre n pyrnx ]opm xnntx oprannsmon, uro
ntstnaercx ne rontxo ecrecrnenntmn npnunnamn rnoantnoro nopxxa, o xoroptx
ronopnnoct ntme, no n orpnnarentntm anrpononornuecxnm nosecrnnem na npnpoy
nnanert.
Hocne mano nyntcannn cncrema nocrenenno npnxonr n pannonecne naroapx
coxpanennm xoncepnarnnntx ]opm marepnn n yanennm nenyxntx nsnnmxon
mnoxecrnennocrn. Ha +rn nponecct pacxoyercx +neprnx, nonyuennax n momenr
nmnyntcnoro ronuxa.
Fontmo nmnyntc, nocne xoroporo axrnnntx nonpocrpancrn cranonnrcx na
ennnny ontme, ycnoxnxer ncm cncremy n nenom n oecneunnaer ee nontm cranntntm
ncrounnxom +neprnn. Hocne ontmoro naccnonapnoro ronuxa n ononnennom npocrpancrne
n nepno nnrentnoro ontmoro nnxna ns mnoronapnanrntx nporpeccnnntx naxonnenn
mantx nnxnon ornpamrcx nanonee nnacrnunte ]opmt nx antneme +nonmnnn n
ormeramrcx xoncepnarnnnte napnanrt, nenpnronte nx conepmencrnonannx
nonoxnrentntx xauecrn n nontx ycnonnxx cymecrnonannx, xoropte nocrenenno
]opmnpymrcx n nepno, sanonnennt mantmn nnxnamn.
Oe ]opmt nyntcannn sarparnnamr ne rontxo xnnte oprannsmt, no n cpey nx
onrannx. Ocoenno cnntnte nsmenennx nponcxoxr na rpannnax cpe, nanpnmep, oxeana n
armoc]ept, cymn n oxeana. Ha rpannne mexy manrne n nnroc]epo nponcxonr n
momenrt nyntcann anomantnoe xpncrannoopasonanne, nepexo opasymrcx
conepmennte xpncrannt c ynopxouenno pemerxo, saxnatnamrcx xnmepnnronte
rpyxn npn anmasoopasonannn.
B connantno crpyxrype omecrna raxxe nponcxoxr rnyoxne nsmenennx.
Iapmonnsannx npoxnnxercx n nne naccnonapntx (no Iymnneny) ronuxon, xoropte n
4
npomnom npnnonnn x nennuamnm mnrpannxm, nepememennxm napoon n
pacnpocrpanennm xyntryp. B nacroxmee npemx nsmenennx npoxnnxmr cex n cmene
yxonnoro norennnana omecrna, n cmene onenountx ycranonox co ncemn ntrexammnmn
orcma nocnecrnnxmn, ]opmnpymmnmn nnnnnnsannm.
B ncropnn 3emnn nepnax manax nmnyntcannx nponsomna n X nexe o name +pt, n
o nacroxmero npemenn nnanera npomna 35 raxnx nmnyntcamm manoro nnxna. Cneymmax
manax nmnyntcannx, nepoxrno, nponsoer n nauane 21 nexa (nosmoxno, n 2000 roy).
Fontmax nmnyntcannx sarponyna 3emnm nnmt onaxt, npncoennnn naneuno II
nonpocrpancrno x axrnnnomy I. 3ro nponsomno n IV n. name +pt (nmnyntc nnncx
7,52
.
10
10
c).
B yymem, c ycxopennem remnon +nonmnnonntx npeopasonann,
npoonxnrentnocrt cnoxontx ]as mexy naccnonapntmn nmnyntcamn n mantmn
nmnyntcannxmn yer coxpamartcx, nnrentnocrt camnx nmnyntcon yer ynennunnartcx.
Heantnoe npocrpancrno yymero na name nnanere npenonaraer ononpemennoe
rapmonnunoe ]ynxnnonnponanne ncex cemn nonpocrpancrn.

3.2. Hppannonantnoe npoc1panc1no

Hppannonantnoe npocrpancrno cymecrnyer napanne c pannonantntm
npocrpancrnom. Hpn nono Mannanrape onn saxnatnamrcx ononpemenno c neecntm
renom (nanpnmep, renom snest). Hponecc nx cranonnennx conponoxaercx cnoxnemnmn
reomerpnuecxnmn npeopasonannxmn, onncart xoropte npaxrnuecxn nenosmoxno. Moxno
nnmt art cxemy.
Bce crpyxrypt, nxoxmne n xapxac Bcenenno, xax t nnxunnamrcx nnyrpt cnoero
poa nystpx. Hacrt cycrannnn npenpamaercx n nppannonantnoe npocrpancrno no cncreme
uynxa c coornercrnymmnmn nsmenennxmn npxmoyrontntx xoopnnar, rora xax pyrax
uacrt, nperepnen xapaxrepnt nx nee nyrt npeopasonann, npenpamaercx n npocrpancrno.
Cneyer nouepxnyrt, uro nx onncannx cnocrn nppannonantnoro npocrpancrna
cymecrnyer cocrnennax nppannonantnax ]nsnxa n nppannonantnax maremarnxa,
npnmenxmmax cnennantnte maremarnuecxne saxont, onnctnammne ocote ycnonnx
cymecrnonannx marepnantno cycrannnn n nppannonantnom npocrpancrne.
Hppannonantnoe npocrpancrno n ycnonnxx 3emnn neer cex nesamerno, no
yuacrnyer n nponeccax nsanmntx npenpamenn +nemenrapntx uacrnn n xnnxercx
neoremnemo uacrtm npocrpancrna oonx mnpon.
Ono xax t npoxnnxercx, cranonnrcx samerntm, naunnax c 7-mepntx mnpon n
anee n mnpax ntcme mepnocrn, re nmeer mecro pesxoe ocnoxnenne reomerpnn
npocrpancrna n saxonon, ynpannxmmnx ncemn nponeccamn +nonmnnonnoro pasnnrnx, n re
xnnte cymecrna nmemr onee ntcoxym oprannsannm. B mnpax c mantm uncnom nsmepenn
nosecrnne nppannonantnoro npocrpancrna ne ntpaxeno, rax xax n nnx ero nsonxnnx
cnntnee, uem n mnpax ntcme mepnocrn.
Hppannonantnoe npocrpancrno nnanert, rax xe xax n y snest, nosnnxaer npn ee
poxennn. Onaxo nnora, n cnny nenonxrntx nx nac npnunn, npn opasonannn nnanert
ono ne opasyercx. Ecnn +ro cotrne ne nponsomno, moxno yrnepxart, uro n antnemem
nppannonantnoe npocrpancrno ne noxnnrcx.
Hs-sa orcyrcrnnx y anropon xnnrn asontx snann o nppannonantnom npocrpancrne
mt moxem coomnrt nnmt nemnoroe.
Pasmep mnnnmantno xuexn nppannonantnoro npocrpancrna 2,3
.
10
45
cm nnn
2,3
.
10
47
m. upaxrantnax mepa ero nx 4-mepnoro mnpa D
4 i
= 10. Hppannonantnoe
npocrpancrno, xax n npocrpancrno, nmeer cemt nppannonantntx nonpocrpancrn. Hx
]paxrantnte mept cneymmne: D
4 1


= 11,8; D
4 2
= 12,9; D
4 3
= 15,5; D
4 4
= 18,1; D
4 5
=
19,7; D
4 6
= 20,5; D
4 7
= 23,8.
B nppannonantnom npocrpancrne xauecrnenno menxmrcx nce cnocrna uacrnn.
5
Ocraercx nnmt omax xaprnna. Tax, nanpnmep, x +nexrpony n ]orony npocrpancrna npn nx
nepexoe n nppannonantnoe npocrpancrno npncoennxmrcx nonte uacrnnt, menxmmne
xopenntm opasom cnocrna +nemenrapntx npocrpancrnenntx uacrnn. Hx cnocrna
onncart ne npecrannxercx nosmoxntm.
Eme onn npnmep. Ecnn nponecrn +xcnepnmenr c nocroxnntm marnnrom n nomecrnrt
ero n nppannonantnoe npocrpancrno, ro npn +rom nepexoe nsmenennx nonxpnocrn ne
nponcxonr, no npoxnnxercx mnorononxpnocrt.
Cymecrnyer, ncxox ns namnx npecrannenn, na cnocoa nxoxennx n
nppannonantnoe npocrpancrno. Onn cnoco cnxsan co cxarnem nppannonantnoro
npocrpancrna, pyro c pacmnpennem (opas uynxa, ntnopaunnaemoro nnyrpt nnn
napyxy). Hpn +rom opasyercx nno nxo, nno ntxo, xorx opora rya nnn oparno
xaxercx onosnauno. eno ne orpannunnaercx rontxo cmeno snaxon. 3axont,
onnctnammne oa cnocoa nxoxennx, nanpnmep, cnrnana n nppannonantnoe npocrpancrno,
conepmenno pasnnunt.
Moxno naexrtcx, uro no mepe ynennuennx namnx snann o Bcenenno, mt cmoxem
nonxrt +ror ynnnrentnt nppannonantnt mnp, ero ]nsnxy n ero rant.
6
Mup opueuua.iuo ycmpoeu u o:eui
pasuooopaseu. V se+.u ue xeamaem qaumasuu
usoopasumi omom +up u noumi xom oi e npuuune
eeo ycmpocmeo
Vunrent

Inana 4. BAKYYM H HOBAKYYMHLE YPOBHH

4.1. Baxyyu n ero crpyxrypa

Vnnnepcantnt naxyym Bcenenno moxno ynoonrt nonorny, na xoropom
nocnponsneena xaprnna npexpacnoro, mnoronnernoro, nenpeptnno nsmenxmmerocx
Mnposannx, c ero pnrmom, c ero rapmonne moryunx axxopon ronxnx +neprn Aconmra.
Ecnn Baxyym-Vnnnepcym ne xnnxercx mnorocnono crpyxrypo n npecrannxer ns
cex cycrannnm ocooro poa, ro nnanerapnt naxyym mnorocnoen n nmeer
7 nonaxyymntx yponne.
Ha xanny nnanerapnoro naxyyma nanoxen nect cnoxnt pncynox nonpocrpancrn
semnoro npocrpancrna n nppannonantnoro npocrpancrna: na ero ]one n npn ero yuacrnn
ecrnymr nn]opmannonnte, rpannrannonnte n pyrne noroxn +neprnn, c nnm cnxsano
ecrnne xponantnoro nnanerapnoro noroxa.
B ]nnoco]cxom nonnmannn naxyym +ro cocroxnne marepnn, n ]nsnuecxom
cmtcne ona ns cocrannxmmnx xapxaca Bcenenno.
Baxyym-Vnnnepcym n ero nnanerapnax mon]nxannx nmemr xuencrym crpyxrypy c
xuexmn rexcaronantno ]opmt. uexn moryr pacnonarartcx napannentno pyr pyry,
conpnxacartcx no pasntmn yrnamn, opasyx npn +rom ynnnrentno onopont ]on,
oranenno nanomnnammn rpost mtntntx nystpe. Vcnonnt cpenn namerp
mtcnennoro cpesa rexcaronantno xuen naxyyma cocrannxer n namem 4-mepnom mnpe
10
55
cm nnn 10
57
m, mnnnmantnt namerp xuen ne npentmaer 10
67
cm nnn 10
69
m.
Hpnmepno raxo pasmep nmeer xuex VII nonaxyymnoro yponnx.
B ornnune or Baxyyma-Vnnnepcyma nnanerapnt naxyym xnanronan n nmeer nxrt
xnanrontx cocroxnn. Ero crpyxrypy opasymr naxyymnte uacrnnt. Hx omee xonnuecrno
n 1 cm
3
naxyyma ocrnraer 10
43
uacrnn. Kaxax naxyymnax uacrnna cnxsana co mnoxecrnom
pyrnx, n rom uncne c uacrnnamn npocrpancrna. Tax, uacrnna-nocpennx cnxsana c
nenanartm naxyymntmn xnapxamn, n conmecrno onn ]opmnpymr crpyxrypy,
nanomnnammym rnnorernuecxn ne, xoropt raxxe nmeer nenanart cnxse (z = 12).
B cnxsn c +rnm moxno ronopnrt o xnasnxpncrannnuecxo crpyxrype naxyyma (pnc. 11). B ro
xe npemx, xaxax uacrnna naxyyma nmeer 23 crenenn cnoot, uro npnaer naxyymy
cnocrna cnepxrexyuecrn.
Baxyymnte uacrnnt, xort n nnuroxno mant no pasmepam, no ouent
+nepronactmennte. Kaxax ns nnx xnnxercx xax t nocnrenem +neprnn, cnoero poa
xonencaropom ronxnx +neprn.
Hexoropte uacrnnt naxyyma yuacrnymr n ]opmnponannn npemennoro noroxa n n ero
nsmenennxx. Hpn +rom camn uacrnnt nonepramrcx xponantntm nosecrnnxm. Kax n
uacrnnt-nocpennxn, onn ntnonnxmr cnxsymmne ]ynxnnn. Oprannsymmax pont
rpannrannonntx n xponantntx uacrnn n +rom cnyuae onnaxonax. Hpnnnnn nocrpoennx y
nnx omn, xax nx uacrnn-nocpennxon, rax n nx rpannrannonntx n xponantntx uacrnn.
Onaxo, y nocnennx cnox cocrnennax oprannsannx. Pasnnunx saxnmuamrcx n
xonnuecrnenntx xapaxrepncrnxax.
7

Baxyym, xax n npocrpancrno, n namem 4-mepnom mnpe, xax yxe cxasano ntme, nmeer
7 nonaxyymntx yponne (HBV). O cnoxnocrn ycrpocrna naxyyma n nenom n ero
nonaxyymntx yponne nosnonxer, o nexoropo crenenn, cynrt nx ]paxrantnax mepa.
Tax, ecnn nx naxyyma ona panna 26,2, ro ]paxrantnax mepa cemn nonaxyymntx yponne
coornercrnenno panna D
HBV I
= 26,6; D
HBV II
= 28,2; D
HBV III
= 29,8; D
HBV IV
= 31,3;
D
HBV V
= 36,4; D
HBV VI
= 46,8, D
HBV VII
= 60,0.
Hocoennenne n nponecce +nonmnnn nnanert ouepenoro nonpocrpancrna n
coornercrnymmero nonaxyymnoro yponnx orxptnaer nonte, nectma mnpoxne nosmoxnocrn
conepmencrnonannx nnanert, n uacrnocrn, ee noc]ept. Oprannsmt xax t nonyuamr
nosmoxnocrt x pasnnrnm myrann, x pasnnrnm n conepmencrnonannm nontx ]opm n
ormnpannm craptx. B nenom na nnanere peannsymrcx nosmoxnocrn noxnnennx nce onee
cnoxno oprannsonanntx cncrem na nce onee ronxom nnyrpennem +neprernuecxom yponne.
Hnrepecen n pyro ]axr: no mepe ynennuennx mepnocrn mnpon nospacraer
xonnuecrno nonaxyymntx yponne.
Moxno samernrt, uro, naunnax c 18-mepnoro mnpa, uncno nonaxyymntx yponne
cranonnrcx uerntm.
Hpecrannennt px nn]p nosnonxer xonnuecrnenno onennnan, ycnoxnenne
crpyxrypntx ]epm naxyyma n mnpax ntcme mepnocrn n nexoropte saxonomepnocrn,
8
npoxnnxmmnecx n ero crpoennn.
Baxyym-Vnnnepcym, ennt nx ncex mnpon, cosaer nencuncnnmoe mnoxecrno
nnanerapntx napnanron, n rem camtm oecneunnaercx pasnoopasne ]nsnuecxnx ycnonn
nx +nonmnnonnoro pasnnrnx mnpon or nnsme mepnocrn x ntcme.
Hpn npounx panntx ycnonnxx, nanpnmep, npn onnaxonom npemenn crapra, mnpt,
nmemmne ontme nxnmuenntx nonaxyymxtx yponne, yyr pasnnnartcx tcrpee.

4.2. Hexo1opme nponeccm, npo1exammne n naxyyue.
C1pynoopasonanne. Conn1onoopasonanne

Baxyym, necmorpx na xnasnxpncrannnuecxym crpyxrypy, ns-sa nannunx y ero uacrnn
23-x crenene cnoot moxno ynoonrt mnoro]asno cpee nnn cpeam c nnyrpennnmn
crenenxmn cnoot. Hoonoe npenonoxenne nosnonxer oxcnnrt nexoropte cnocrna
naxyyma, nanpnmep, ero cnepxrexyuecrt.
Moent, paspaorannax na ocnone nsyuennx nnxennx cnepxrexyuero rennx 30|,
oxasanact ocrarouno nnsxo x peantntm nponeccam, nponcxoxmnm n naxyyme. Mt
ncnontsonann +ry moent nx onenxn nexoroptx nennunn, xapaxrepnsymmnx, n uacrnocrn,
crpynoopasonanne.
B crpyxrype oprannsonannoro naxyyma ns-sa npamennx uacrnn noxpyr camnx cex,
cnnnonoro momenra, nnxennx no uacono crpenxe n npornn nexropnoro nanpannennx
nosnnxamr cnate roxn 31, 32|. Cnnnaxct, onn opasymr nexropnte nnxpn. Hpn +rom n
xpe nnxpx ]opmnpyercx cnepxnaxyym. Axrnnnym pont n nnxpeopasonannn nrpamr
nerpnno, conponoxammne rnmont.
3neproopasymmn nnxpt oprannsyer nnxpente nnrn crpynt. Konnuecrno raxnx
crpyn nsmepxercx uncnom 7,014
.
10
3
n 1 cm
3
naxyyma. Pasmep crpynt panen 8,501
.
10
17
m, r.e.
ona no pasmepam moxer npnnanexart xax naxyymy, rax n npocrpancrny. Hpenonaramr, uro
crpynt ecrnnrentno ocymecrnnxmr cnxst naxyyma c npocrpancrnom.
Bnxpenoe nmxenne n naxyyme cosaer npenoctnxy x opasonannm croxue nonnt.
Ee moxno nasnart neprnxantntm nnxpem n ynoonrt nnocxomy ]onrany, r.e. crene not,
tmme nnepx.
Crannonapnte nnxennx n rnponnamnxe 30, 55| onnctnamrcx ypannennem:

1/2
.
v
2
+ m Const, (4.1)

re: nnornocrt cpet,
m repmonnamnuecxn norennnan, oycnonnennt npeopasonannem cycrannnn n
cepeunnxe nnxpx,
v cxopocrt, m/c.

Ha rpannne xpa nnxpx (4.1) cam on npeopasyercx, n, coornercrnenno, ypannenne
npeopasyercx cneymmnm opasom:

(l/2)
.
v
2

.
p, 4.2)
re: p annenne, ntpaxennoe uepes xnnemarnuecxne +nemenrt.

Tora cnny F moxno onpeennrt uepes nnrerpan:
ds n ds n p F
s s
= =
} }
2
2
1
v , (4.3)
re: n nnemnxx nopmant x nenporexaemo nonepxnocrn.

Honarax nx naxyyma +xcrpemantnte snauennx max n min, panntmn:
9
max
v = 0,08770
.
10
8
m/c n
min
v = 0,01015
.
10
8
m/c,

max
= 0,501
.
10
37
n
min
= 0,091
.
10
37
,

S
max
.
MM
2
= 5,5
.
10
35
(ouent ycnonno) n S
min
.
MM
2
= 5,7
.
10
36
(ouent ycnonno),

nonyuaem
max
F = 1,3199
.
10
17
n n
min
F = 1,5698
.
10
18
n.

Ecnn npnnxrt, uro ne ecxoneunte nnrn c onnaxono nnpxynxnne I
nsanmoecrnymr c cnno F , ro:
r
I
F
t

2
2
= , (4.4)
re: r paccroxnne mexy nnrxmn.

Tora cnna F , ecrnymmax na ennnny nnnt npononnxon c cnno roxa /,
pacnonoxenntx napannentno, panna:
2
2
2
rc
J
F = (4.5)
re: c cxopocrt cnera.

Honarax
r
1
= 0,035
.
10
29
mm n r
2
= 0,040
.
10
28
mm,
I
1
2
= 1,1221
.
10
15
n I
2
2
= 1,1569
.
10
15
,
1
F = 1,5698
.
10
18
n n
2
F = 1,3199
.
10
17
n,

nonyuaem cnny roxa ne nont F , a no nopmann:

J
1
= 6,628
.
10
18
mA n J
2
= 6,119
.
10
17
MA.

Bosnpamaxct x ypannennm (4.1), onpeenxem nennunnt repmonnamnuecxoro
norennnana:

1
= 10,8842
.
10
29
x/mont n
2
= 11,0562
.
10
29
x/mont .

Pemenne ypannenn (4.1), (4.3), (4.4) nosnonxer cocrannrt nexoropte npecrannennx
o macmraax xnnennx crpynoopasonannx n nosnnxammnx npn +rom roxax, a raxxe o
nennunnax repmonnamnuecxnx norennnanon n naxyyme. Hpn +rom, naxyym npoxnnxer
cnocrno cnepxnpononmocrn.
B nexoroptx cnyuaxx ononnnrentnoe npnnnecenne n naxyym xapaxrepncrnuecxo
+neprnn npnnonr x ycxopennm npamennx naxyymntx uacrnn: contnaronntx, xponantntx,
arpenantntx, xon]nnnrnnntx, +xcxnmsnnntx, payxntx xnapxon, n xnapxa mnmnxpon-1, a
raxxe xannronon, xpononon cnxsanntx, myntrnrpannronon n xnapnonon n nyx
penapannonntx xnapxon ponnoro n nonnncroro. Vcxopenne nx npamennx npnnonr x
nosnnxnonennm noxantnoro cnnn-ropcnonnoro nonx. Hpn +rom ntxnnxercx ocooe
cocroxnne, ero nepexo n cnepxnaxyym cynepnaxyym, r.e. nepexo naxyyma na nont
+neprernuecxn yponent. O +rom, n uacrnocrn, moxno cynrt na ocnonannn onenxn
]paxrantntx mep noonoro cocroxnnx naxyyma. Tax, ecnn nx naxyyma ]paxrantnax mepa
panna 26,2, ro nx cnepxnaxyyma 28,1. Cpannenne nennunn noxastnaer ycnoxnenne
crpyxrypt naxyyma, ero nosmoxnocrt naxonrtcx n nnom, nosyxennom cocroxnnn
(cnepxnaxyym). Bcero nacunrtnaercx n nepnom npnnnxennn 60 raxnx nosyxenntx
cocroxnn. upaxrantnax mepa nocnenero ns nnx coornercrnyer 83,9.
Kpome cynepnaxyyma cymecrnyer ocooe neycrounnoe cocroxnne ncrnnnoro
10
naxyyma, nosnnxammee npn napymennn ero crpyxrypt. Ono omnouno nonyunno nasnanne
noxnt naxyym 44|.
Hcxox ns cnoxnocrn ]paxrantno reomerpnn naxyyma, moxno npenonarart, uro
ona conpxxena n xaxo-ro crenenn c ntcoxnmn aconmrntmn remneparypamn. Tax, naxyym
namero 4-mepnoro mnpa nmeer remneparypy 6,184
.
10
24
K, nx naxyyma namero 9-mepnoro
mnpa xapaxrepna onee ntcoxax remneparypa 7,5
.
10
29
K, n 10-mepntx mnpax naxyym
nmeer remneparypy 5,0
.
10
30
K npu+.: 3ect n anee npnnoxrcx ycpenennte
remneparypnte nnn pyrne noxasarenn nx mnpon pasnnuno mepnocrn, xpome anntx no 4-
mepnomy n 9-mepnomy mnpam 3emnn|, naxyym 21-mepntx mnpon nmeer remneparypy
3,1
.
10
27
K, n 26-mepntx mnpax remneparypa naxyyma 8,0
.
10
31
K.
Hnrepecno ormernrt, uro xaxo-nno ntpaxenno saxonomepnocrn n
napnaentnocrn repmnuecxnx xapaxrepncrnx naxyyma n n-mepntx mnpax ne nanmaercx.
Hocxontxy naxyym ncera npoxnnxer cex ne n uncrom nne, a n copyxecrne c
npocrpancrnom, nanoxenne nnnxnnx npocrpancrna na repmnuecxne xapaxrepncrnxn naxyyma
amr nnym nn]py. Tax, remneparypa naxyyma sa npeenamn armoc]ept 3emnn onennnaercx
namn xax 273 C. Ecnn t mt c nomomtm npnopntx nsmepenn crann onpeenxrt
aconmrnt nont n 9-mepnom mnpe 3emnn, mt t nonyunnn 100 C.
B naxyyme n cnny nectma cnoxno reomerpnn nporexaer eme onn nponecc
connronoopasonanne. Konnuecrno connronon n naxyyme cpannnrentno nenennxo: n 1 c+
3

0,5834
.
10
4
connronon. 3ro xonnuecrno noepxnnaercx nocroxnntm.
Connronnax nonna, nopoxennax naxyymom, pacnpocrpanxercx xax cnrnan, necymn
nn]opmannm o rom, xaxo nopxox npocrpancrnennoro pacnonoxennx onxen coxpanxrtcx
n pasntx rouxax naxyyma. Taxnm opasom, connronnax nonna npecrannxer coo cnrnan,
necymn nn]opmannm o onxno npannntno crpyxrype naxyyma. Ecnn ncrpeuamrcx
nenonaxn, naroapx cnoeopasno oparno cnxsn nponcxonr neoxonmax
xoppexnnx, uro npnnonr x ncnpannennm napymenn n crpyxrype naxyyma. Connronnax
nonna-cnrnan ntstnaer axrnnnocrt ncex neoxonmtx nx xoppexnnn sanuacre.
Bosyxennte penapannonnte xnapxn naxyyma (cm. rn. 5), nanenrnte naxyymnte xnapxn n
nexoropte pyrne uacrnnt nponsnoxr pemonr n nyxnoe npemx n n nyxnom mecre.
Connront uepnamr +neprnm nx cnoero cymecrnonannx-nnxennx ns
camonosyxammecx +neprernuecxo nonnt: cnryannx nanomnnaer ropxmn nx]opon
mnyp. Camonosyxammaxcx +neprernuecxax nonna, nopoxaemax naxyymom, n ecrt
connron-cnrnan. Hpn ee nnxennn nponcxonr ntmennenne crycrxa n naenne ero oparno
ananornuno romy, xax +ro nponcxonr n cnyuae +nexrpona n nnpryantnoro ]orona. B +rom
npoxnnxercx xpncrannnunocrt crpyxrypt naxyyma.
Ionopx o npannntnocrn n crpyxrype naxyyma, neoxonmo nmert n nny, uro
nopxox n ne yer coxpanen nnmt n cnyuae nannunx napannentntx nonn na ncex
noyponnxx naxyyma, xax +ro nnno ns pnc. 12.
nnna nonnt (A) nx ncex cemn noyponne naxyyma yer onnaxono n panno
1,9497
.
10
15
A
&
. Connronoopasonanne, rax xe xax pennxronoe nsnyuenne n rpannrannonnte
nonnt xocmoca, cneyer paccmarpnnart xax npoxnnennx Vnnnepcyma. Connronoopasonanne
ne nosmymaer naxyym n nponecct, nporexammne n naxyyme, rora xax
ntcoxo+neprernuecxne uacrnnt, nptnammnecx n naxyym, ntstnamr napymennx
xponantntx n rpannrannonntx nponeccon, nexoroptx nnon cnaoro nsanmoecrnnx,
cnntnoro, +nexrpomarnnrnoro nsanmoecrnn, nsanmoecrnnx c ]oronamn n pyrne
nonpexennx crpyxryp n cncrem naxyyma. Bcero nmemr mecro 12 rnnon nonpexenn
naxyymno crpyxrypt; o nnx mt ne nmeem npecrannenn n cnxsn c rem, uro n namem
cosnannn ner ananoron +rnx xnnenn.




11
4.3. Orpannuennmn naxyyu nny1pn ecxoneunmx, napannentnmx, cnnaennmx
nnac1nn

Baxyym, saxnmuennt mexy ecxoneuntmn napannentntmn, nenpeptnno
cnnxammnmncx, neantno ornonnponanntmn nnacrnnamn, ornnuaercx no cnonm
cnocrnam or orxptroro naxyyma. Cnnxenne nnacrnn npnnonr x pocry nanpxxennx
mexy nnmn. Hpn +rom nponcxonr opasonanne uacrnnt xnapnona, nopoxammn, n
cnom ouepet, npn antnemem pocre nanpxxennx n pesyntrare pacnaa, eme 4 uacrnnt.
3rn uacrnnt nepexoxr or nnacrnnt x nnacrnne, n onn cyrt uacrnnt orpannuennoro
naxyyma.
Mexy uacrnnamn poxamrcx raxxe uacrnnt mnnnontrt. Onn xnnxmrcx
nopoxennxmn xnapxon, nxoxmnx n cycrannnm nnacrnn. Mnnnontr ouent menxax
uacrnna, ee pasmep ne npentmaer 5,072
.
10
60
m, macca panna 2,151
.
10
62
e
m
, sapx n cnnn 1,
rnnepsapx 5/2, npoonxnrentnocrt xnsnn 3,5
.
10
25
ner. Hacrnna nmeer orpnnarentnt
marnnrnt momenr, pannt 3,210 xepnoro marnerona, xnapynontnt momenr 1,4
.
10
8
.
On yuacrnyer n +nexrpomarnnrnom, cnaom, xponantnom n rpannrannonnom
nsanmoecrnnxx. upaxrantnax mepa panna 71,36, uro cnnerentcrnyer o nenepoxrno
cnoxno nnyrpenne crpyxrype uacrnnt.
B mtcnennom +xcnepnmenre R.F. 3entonnua 64| na nnacrnnt, nomemennte n
naxyym, noananoct nanpxxenne 10
14
B. Hoonoe nanpxxenne noxa neocrnxnmo na
3emne. Hpn ocrnxennn yxasannoro nanpxxennx naxyym, xax yrnepxan R.F. 3entonnu:,
nsptnaercx, nopoxax era-uacrnnt nerarpont n nosnrpont.
Paccmorpennt +xcnepnmenr ecrnnrentno cnocoen npnnecrn x poxennm ns
naxyyma nap nerarponon n nosnrponon. Hpn ocrarounom cnnxennn nnacrnn moxno
oornct n mentmnm nanpxxennem. Herarpont n nosnrpont poxamrcx n naxyyme ns
xnapnonon, npoyxron nx pacnaa n pyrnx uacrnn, nosnnxammnx n orpannuennom
nnacrnnamn naxyyme.
B naxyyme, orpannuennom ecxoneuntmn, napannentntmn n cnnxenntmn
nnacrnnamn nosnnxaer nepannonecnax cncrema. B coornercrnnn c saxonom coxpanennx
repmonnamnuecxo n crpyxrypno +nrponnn, mexy nnacrnnamn n es nanpxxennx
nosnnxamr ycnonnx, cnococrnymmne ntenennm +neprnn n coornercrnnn c ]opmyno
A. 3nmrena.
B npomexyrounom napnanre ananor +ro ]opmynt nmeer nn:
2
c
E S
m
A
= A ,
re: E nponsneenne nsmenennx repmonnamnuecxo +nrponnn, ymnoxenno na
remneparypy rena,
S = 10
9
espasmepnax xoncranra, xapaxrepnsymmax mepy +nrponnn Bcenenno,
c cxopocrt cnera.


O an1opax: 3uouu Buumop Cepeeeeuu n 0eomoea Buouemma Ieopeueeua (r. Canxr-
Herepypr)

Hc1ounnx: 3.oouu B. C, 4eoomoea B. I. Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn
n Kocmoca, Hs. Hnran, Canxr-Herepypr, 2008 r. Hsanne 2-e. C. 6071.
1
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


3uouu B. C, 0eomoea B. I.

KOCMHHECKA HHuOPMAHHOHOIH O uH3HKE 3EMHH H KOCMOCA

Ceeoou ua+ uaoo uaopamic c+e.ocmu u no
npu+epy Huqaeopa, Apucmome., deouapoo oa Buu:u,
Himmoua, apeuua, Beeeuepa u Juumeua
oceooooumi ceo pasy+ om eue oo.ee .oruix arcuo+,
yuac.eooeauuix e uempouymo+ euoe om uaueeo
nepeooimuoeo npou.oeo, om moeo, :mo +i rooi
xopouo suae+ u c:umae+ ca+o cooo
pasy+emuu+c, no cymu ue saoaeaci eonpoco+,
eepuo .u omo
V. K+pn

Inana 7. IPABHTAHHH. BOAHL H HACTHHL, PEAAH3YKmHE
IPABHTAHHK H IPABHTAHHOHHOE B3AHMOEHCTBHE

7.1. Ipannrannx n nonnt xpnnnsnt npocrpancrna

Ho rpannranne nonnmamr cnny, c xoropo marepnantnte rena npnrxrnnamrcx pyr x
pyry. B nonnmannn Htmrona +ra cnna npxmo nponopnnonantna maccam nsanmoecrnymmnx
ren n oparno nponopnnonantna xnapary paccroxnnx mexy nnmn, ymnoxenntm na
nexoropym nocroxnnym nennunny G, nasnannym nocroxnno rpannrannn 65, 67, 74:

2
r
m m
G F
'
=

Ananornuno ]opmyno onnctnaercx nsanmoecrnne +nexrpnuecxnx sapxon, no n
ornnune or rpannrannn n ne yurent ]enoment npnrxxennx n orranxnnannx:
2
2 1
0
r
q q
k E

=
c
,
re: k
0
xo+]]nnnenr, sanncxmn or ntopa ennnn nsmepenn nx cnnt, sapxa n
paccroxnnx,
c espasmepnax nennunna, xapaxrepnsymmax +nexrpnuecxne cnocrna n+nexrpnxa n
noxastnammax, no cxontxo pas cnna nsanmoecrnnx +rnx sapxon n annom n+nexrpnxe
ontme, uem n nycrore 71.

ne +nemenrapnte uacrnnt, nanpnmep na +nexrpona sa cuer +nexrpnuecxoro sapxa
orranxnnamr pyr pyra c cnno, oparno nponopnnonantno xnapary paccroxnnx mexy nnmn.
Cnna rxrorennx ornocnrcx x cnne +nexrpnuecxoro orranxnnannx xax 1 : 4,17
.
10
42
[70].
Cpen +nemenrapntx uacrnn ncrpeuamrcx uacrnnt c nontmenno uyncrnnrentnocrtm
x rpannrannn n nmo cncreme xoopnnar, nesanncnmo or cxopocrn ee nepememennx n
npocrpancrne. Taxnx uacrnn nemnoro, onn npenmymecrnenno ornocxrcx x rpynne pesonancon c
ontmnm cnnnom. ecrnymmne na nnx rpannrannonnte cnnt sanncxr or cxopocrn npamennx
pesonancon, no nonnocrtm nenecomtmn +rn uacrnnt nnxora ne tnamr.
B xocmnuecxom macmrae nsanmoecrnne mexy renamn oecneunnaercx nonnontmn
npoxnnennxmn xpnnnsnt npocrpancrna-npemenn, rpannrannonntmn nonnamn npn yuacrnn
2
rpannronon co cnnro uacrnn-cnyrnnxon n conyrcrnymmnx nm none, +neprernuecxnmn cnnamn
Vnnnepcyma, ornocxmnmncx x xapxacy Bcenenno, n eme 15-m nensnecrntmn nam cnnamn.
Cpen nnx 8 cnenn]nuecxnx, ocrantnte omne, npoxnnxmmnecx n nmo cncreme nsmepenn
xax uacrt Vnnnepcyma n nounnxmmnecx ero saxonam.
Pannonecnoe cocroxnne n Kocmoce noepxnnaercx ne rontxo rpannranne, no n
npornnoecrnymmnmn e cnnamn orranxnnannx 62, 64, 66, 67, 70, 75, 84].
Cymecrnyer 8 napnanron cnn, pacranxnnammnx, nanpnmep, ranaxrnxn. Bsanmoecrnne
npnrxrnnammnx n orranxnnammnx cnn n Kocmoce npnnonr x romy, uro mexy ranaxrnxamn
nosnnxamr maxrnnxoopasnte ornomennx. Hama Ianaxrnxa, no nny noonax M-33, naxonrcx
n maxrnnxoopasntx ornomennxx co 134-mx ranaxrnxamn, n rom uncne c rymannocrtm
Anpomet.
Bonnt xpnnnsnt npocrpancrna-npemenn nmemr orpomnym +neprnm
E = 5,072
.
10
57
I+B n xpane nnsxym uacrory 2,906
.
10
16
MIn nnn 2.906
.
10
10
In. Hmnyntc
nonnt xpnnnsnt npocrpancrna-npemenn cocrannxer
t
F = 2,060
.
10
85
I+B
.
c. 3rn nonnt ntstnamr
nsmenenne nnnenocrn npocrpancrna n npemenn n oxpecrnocrxx maccnnntx ren n, no-nnnmomy,
na rpannnax Bcenenno. Cxopocrt nx pacnpocrpanennx no Bcenenno cocrannxer 9,1
.
10
20
m/c.
Bonnt xpnnnsnt npocrpancrna-npemenn no Bcenenno ant nsnauantno. Onn uepes
nnxpente nnxennx cnxsant c rpannrannonntmn nonnamn pyrnmn cnnamn, yuacrnymmnmn n
rpannrannn.

7.2. Ipann1annonnme nonnm n nx nnnnnne na nonornuecxne osex1m

Fespexnt Kocmoc, Fecxoneunocrt, Bcenennax, Mnposanne +rn n pyrne
cnoxnemne nonxrnx eme ne ocosnant n nonno mepe. B nnx saxnmueno mnoro ran n mnoro
crynenex npnnnxennx x Hcrnne.
Ona ns ran Kocmoca rpannrannonnte nonnt, nenpeptnno uepeo nymne uepes
ncm Bcenennym, ne menxx cnonx uacror. Hensnecrno, re onn poxamrcx, n nensnecrna npnunna
nx nosnnxnonennx. Cymecrnyer onee nanarn reopn, oxcnxmmnx nx ecrnne, no nn
ono o nponcxoxennn rpannrannonntx nonn. 3ro xnnenne cneyer nocnpnnnmart xax
annocrt Kocmoca.
H. Htmron 74 npenoxnn ]opmynnponxy saxona rxrorennx, X. Hopenn 72, 73 n
A. 3nmren 29, 68, 69 cnxsann cnocrna rxrorennx c xpnnnsno npocrpancrna.
x. Kapcrya 76 nx ntxcnennx npnunn nosnnxnonennx rpannrannonntx nonn nnen nonxrne
nroporo rpannrannonnoro nonx, xoropoe on nasnan rpannrannonntm nnxpem, n on xe nnen
npecrannenne o marnnrno nocnpnnmunnocrn. Onaxo, rpannrannonnte nonnt c nx naxno
xomnonenro rpannrannonno yapno nonno ocramrcx nemtm n cee. Cnona, xax n n cnyuae
c +nexrpomarnnrntmn xoneannxmn, mt ncrpeuaemcx co cnexrpom rpannrannonntx nonn.
Ho nanonee snaunmtm rpannrannonntm +]]exram ntenxmr rpannrannonnte nonnt
n rpannrannonnte yapnte nonnt, xoropte, no cymecrny, xnnxmrcx npoxnnennxmn onnx n
rex xe saraountx nonn Kocmoca. Hepnte npecrannxmr ns cex nnsxouacrornym
cocrannxmmym rpannrannonnoro +]]exra, xoropax ocymecrnnxer rpannrannonnoe
nsanmoecrnne, rora xax nropte ntcoxouacrornym cocrannxmmym, xoropax npoxnnxer
cex +]]exrom yapno nonnt, opasymmecx, nanpnmep npn nsptnax, nnn naennxx
maccnnntx ren na ynpyrym nonepxnocrt.
Hn s x o u a c r o r n a x c o c r a n n x mma x rpannrannonntx nonn nmeer cpenmm
cxopocrt pacnpocrpanennx 5,9
.
10
24
m/c. Cpenxx +neprnx nnsxouacrorno cocrannxmme
rpannrannonntx nonn coornercrnyer E =2,13
.
10
68
I+B, nx nmnyntc
t
F = 6,27
.
10
87
I+B
.
c.
Hacrora xoneann nnsxouacrorno cocrannxmme panna n cpenem 8,910
.
10
33
MIn nnn
8,910
.
10
27
In.
3
Cymecrnyer npeen uacror, naunnax c xoroporo npn antnemem ymentmennn uacrort
xoneann rpannrannonntx nonn, cxopocrt npoxoxennx nepecraer sanncert or cnocrn cpet.
3ror npeen n name Bcenenno cocrannxer 9,2
.
10
15
MIn nnn 9,2
.
10
9
In.
Ipannrannonnte nonnt xpa Ianaxrnxn, yepxnnammne Connne n onpeenenno uacrn
npocrpancrna, n nnsxouacrornom nanasone nmemr cpenmm +neprnm
E = 8,61
.
10
47
I+B, nmnyntc
t
F = 5,91
.
10
51
I+B
.
c, uacrory v
Ian
= 2,518
.
10
24
MIn nnn 2,512
.
1
0
18
In
Ipannrannonnte nonnt xpa Connna, yepxnnammne 3emnm na ee opnre, n
nnsxouacrornom nanasone nmemr cpenmm +neprnm E = 3,61
.
10
17
I+B, nmnyntc
t
F = 7,93
.
10
48
I+B
.
c, uacrory v = 5,205
.
10
20
MIn nnn 5,205
.
10
14
In.
Btc o x o u a c r o r n a x cocrannxmmax rpannrannonntx nonn nmeer ntpaxennym
sanncnmocrt or nnornocrn ]nsnuecxnx cycrannn, ee cnexrp xnnxercx xapaxrepncrnuntm nx
xaxo snest nnn nnanert. Ho xapaxrepy cnoero nosecrnnx ntcoxouacrornym
cocrannxmmym moxno nasnart rpannrannonntmn yapntmn nonnamn. B antnemem, npn
nsnoxennn marepnana mt yem npnepxnnartcx +roro nasnannx. Ipannrannonnte yapnte
nonnt nmemr cnon cocrnennte +neprernuecxne n uacrornte xapaxrepncrnxn. Tax, ns rnynn
Bcenenno x nam na 3emnm oxoxr rpannrannonnte yapnte nonnt c +neprne
E = 1,48
.
10
57
I+B, nmnyntcom
t
F = 2.02
.
10
65
I+B
.
c, nmemmne uacrory n nanasone 143,7
113,4 MIn, uro coornercrnyer nnnam nonn 212,25 268,96 cm.
po Ianaxrnxn noctnaer na 3emnm rpannrannonnte yapnte nonnt c +neprne
E
Ian
= 4,21
.
10
47
I+B, nmnyntcom, panntm
Ia. t
F = 8,32
.
10
60
I+B
.
c.
po Connna cosaer yapnte rpannrannonnte nonnt n ntcoxouacrornom nanasone
mexy 101,72 83,21 MIn. Cpenxx +neprnx +rnx nonn E = 5,03
.
10
19
I+B, a nx nmnyntc
t
F = 5,10
.
10
45
I+B
.
c.
po 3emnn n ntcoxouacrornom nanasone cosaer rpannrannonnte yapnte nonnt c
uacroramn 62,21 41,85 MIn.
Cxopocrt pacnpocrpanennx rpannrannonntx yapntx nonn y nonepxnocrn 3emnn
cocrannxer 3,05
.
10
8
m/c. Hx ynnnrentntm cnocrnom xnnxercx cnoconocrt ntcoxouacrorno
cocrannxmme nacnannartcx na nnsxouacrornym cocrannxmmym n n raxom nne
cocymecrnonart c ne, ]opmnpyx ynnxantnte xauecrna rpannrannonntx nonn.
Ipannrannonnte yapnte nonnt, nymne ns rnynn Bcenenno, ns xep Ianaxrnxn n
Connna, ne ocrnramr nonepxnocrn 3emnn. Hmte nnanert n snest samnmamrcx or
rpannrannonntx yapntx nonn samnrno nnenxo, cosanaemo rpannrannonntmn
xoneannxmn cocrnennoro xpa nnanert nnn snest. Bor nouemy espesyntrarntmn oxasannct
ontrt . Beepa 77 no onapyxennm +rnx nonn na yponne nonepxnocrn 3emnn. Hnxe 8-mn
xnnomerpon rpannrannonnte yapnte nonnt n armoc]epy 3emnn ne nponnxamr. nx ycnemntx
+xcnepnmenron . Beepy nyxno tno t nonxrtcx na 3emne mnnnmym na
12 xnnomerpon, n rora maccnnnte anmmnnnente onnanxn onpanann t ero oxnannx.
Ha ntcorax 8 n onee xnnomerpon nnemnne rpannrannonnte yapnte nonnt na nepnom
+rane, orcnannaxct or nnsxouacrorno cocrannxmme, ncrynamr n cnaoe nsanmoecrnne c
aromamn n nonamn xncnopoa, asora, aprona, a raxxe c monexynamn, panxanamn n aromamn
]orocnnrernuecxoro yrnepoa-12, pexe c yrnepoom-13. B nenom, npaxrnuecxn nce
coepxnmoe nepxnnx cnoen armoc]ept cnyxnr marpnne, na xoropo peannsyercx
cnnxponnsannx xoneann n nsmenenne nonnontx uacror, r.e. nponcxonr npeopasonanne
uacrorntx xapaxrepncrnx ntcoxouacrorno cocrannxmme rpannrannonntx yapntx nonn c
coornercrnymmnm nsmenennem nx xauecrna.
Ha nropom +rane nponcxonr ramenne rpanc]opmnponanntx rpannrannonntx yapntx
nonn Kocmoca rpannrannonntmn nonnamn xpa 3emnn, xax +ro noxasano na pncynxe 14.
Btcoxouacrornax cocrannxmmax rpannrannonntx nonn Connna racnrcx no raxomy xe
mexannsmy norpyxennem, xax n rpannrannonnte yapnte nonnt Kocmoca.
4
Ha pyrnx nnanerax, nmemmnx nnte xapaxrepncrnxn nnornocrntx crpyxryp,
samnrnax nnenxa ]ynxnnonnpyer n pyrom pexnme. Mexannsm samnrt or rpannrannonntx
nonn n merponom nanasone sanncnr or axrnnnocrn xep nnaner n snes, or rnna nnaner n nx
paccroxnn or snest nnn or napt snes n r..
Cymecrnyer necxontxo rnnon nsanmoecrnnx rpannrannonntx yapntx nonn c
samnrno nnenxo nnaner. B Conneuno cncreme ncrpeuamrcx na rnna samnrt. Onaxo,
nnmt y 3emnn nmeer mecro mexannsm samnrt norpyxennem, y ocrantntx nnaner samnra or
ntcoxouacrorno cocrannxmme rpannrannonntx nonn peannsyercx no nropomy mexannsmy
nornomennm. Tax, samnra nonepxnocrn Rnnrepa nnn Carypna ocymecrnnxercx no nropomy
napnanry (pnc. 14).

Hs pnc. 14 nnno, uro no mepe norpyxennx rpannrannonntx yapntx nonn n momnym
armoc]epy Rnnrepa nponcxonr nnannoe nsmenenne nnn nonn o nx nonnoro ramennx.
Ipannrannonnte yapnte nonnt n oxpecrnocrxx nnaner nperepnenamr crymennx. 3rn
crymennx nanomnnamr ronuem mopcxnx nonn, nosnnxammym npn ncrpeue nyx
npornnononoxno nanpannenntx reuenn n ysxocrxx cyno. 3ona crymennx, nanonee
onacnax nx xocmonanron, sannmaer nnnsn 3emnn 600 xm. Bosne Benept ananornunt cno
nmeer ronmnny 450 xm, nosne Mapca 240 xm, y Rnnrepa 3000 xm, oxono Carypna
1200 xm, nnnsn Vpana 1500 xm, oxono Henryna 1200 xm, nosne Hnyrona 380 xm.
5
Hecmorpx na nannune y 3emnn samnrno nnenxn, ntcoxouacrornax cocrannxmmax
rpannrannonntx nonn, nerpannsonannax nyx+ranntm ramennem, n mecrax nanontmero
nponnxnonennx n semnym armoc]epy nce xe npoennpyercx na nonepxnocrt nnanert. Ecnn trt
onee rountm, ro cneyer yxasart, uro ne camn nonnt conpnxacamrcx c nonepxnocrtm 3emnn n
rem camtm oxastnamr na nee nosecrnne, no onn oprannsymr crpyxrypno-nsmenennoe
npocrpancrno, nosyxennoe +rnmn nonnamn. Ecnn raxne nponnxnonennx no xaxo-nno
npnunne connaamr c ymentmnnmecx rpannrannonno +neprne xpa 3emnn, ro nponcxonr
noxantnoe ycnnenne ecrnnx npoexnn rpannrannonntx yapntx nonn.
Onpeenenne noxantntx mecr nosecrnnx (npoexnn) yapntx rpannrannonntx nonn
sarpynen, rax xax nx pacnonoxenne na nonepxnocrn 3emnn sanncnr ne rontxo or nsanmnoro
pacnonoxennx n npocrpancrne ncrounnxa nonn n 3emnn, no n or axrnnnocrn xpa nnanert, or
npoexnn xepntx axrnnntx yuacrxon na nonepxnocrt 3emnn, xoropte n cnom ouepet sanncxr
or nonnxex marmt n cxopocrn ee nnxennx na annt momenr npemenn.
B mecrax npoexnn y xnntx oprannsmon xax cnecrnne nosecrnnx nonn nanmaercx
cnoeopasnax peaxnnx, nmemmax mnoxecrnennte npoxnnennx. Hanpnmep, nos
pacraer uacrora myrann y xnnorntx n uenonexa, nosnnxamr ypocrna. V pacrenn
ormeuaercx rnranrnsm n maxponocrt nnerxon. B xnnornom mnpe cmeprnocrt naunnaer
npeonaart na poxaemocrtm.
B rot axrnnnoro Connna ocoo momnte rpannrannonnte yapnte nonnt name snest
oxastnamrcx cnntnee racxmnx ncrpeuntx rpannrannonntx nonn camo nnanert, n y nme n
mecrax npoexnn nontmaercx nponenr poxennx none n rpone, pesxo ynennunnaercx
xonnuecrno anneprnuecxnx saonenann.
Ipannrannonnte yapnte nonnt npecrannxmr ocoym onacnocrt nx xocmonanron
3emnn na rex ntcorax, na xoroptx ocymecrnnxmrcx nonert opnrantntx crannn.
Hpn mnoroxparntx nepeceuennxx nnnn rpannrannonntx yapntx nonn na xocmonanra
nosecrnyer nx pasnouacrornocrt, ]enomen nanomnnaer xauenne no crnpantno ocxe.
Oexrom ncrnpannx n oprannsme xocmonanra oxastnaercx ero nn]opmannonno-
+neprernuecxax cocrannxmmax, xoropax, xax n n cnyuae nosnnxnonennx nmoro saonenannx, n
nepnym ouepet pearnpyer na nosecrnne ]nsnuecxoro ]axropa cpet na ronxom nnane n
nnmt nosxe, xax cnecrnne, ntxnnxmrcx nsmenennx na xnmnuecxom n nonornuecxom yponne.
Fnonone xocmonanra na opnre no ecrnnem rpannrannonntx yapntx nonn nnauane
xax t ynnornxercx n, naroapx +romy, xax yro ycnnnnaercx. Onaxo +ro ynnornennoe
none ornnuaercx or ynnornennoro nonx ]nsnuecxn xopomo pasnnroro n ocrarouno
rpennponannoro uenonexa, rax xax ono noxnnnoct n pesyntrare cmnnannx otunoro nonx
uenonexa, naxoxmerocx n +xcrpemantntx ycnonnxx nonera cxnost rpannrannonnte yapnte
nonnt. Taxax crpyxrypa nononx nsmenxer +nexrpomarnnrnte, nn]opmannonno-+neprernuecxne
n pyrne cnocrna ronxnx nnanon: n pesyntrare ]axrnuecxoro cnnnannx nennunna nononx
xocmonanra naaer o 3040 cm, a sanpeentno ynennuennax nnornocrt ero naunnaer ntstnart
orpnnarentnte nocnecrnnx na ]nsnuecxom yponne.
Cnoeopasne +]]exra n nexoropax napaoxcantnocrt saxnmuaercx n rom, uro
ynnornenne nononx, ntsnannoe orpnnarentntm nosecrnnem rpannrannonntx nonn,
]axrnuecxn xnnxercx npoxnnennem samnrno peaxnnn oprannsma uenonexa, rax xax nnornoe
nonone onaaer ontme nnacrnunocrtm, a cneonarentno, n cam uenonex c raxnm nonem
yer nmert ontme nosmoxnocre x aanrannn.
Hmenno ryr n nocreperaer uenonexa rnannax onacnocrt. Operx ntcoxym
nnacrnunocrt ne rontxo na yponne nononx, no n na yponne ncero oprannsma, ncx xnnax
cncrema uenonexa naunnaer nocrpannartcx n pesonanc xoneannxm, cnacaxct or uacrornoro
nennx, nosnnxammero npn nepeceuennn rpannrannonntx yapntx nonn. Hacrornocrt,
nosnnxammax n oprannsme npn raxo ntnyxenno nacrpoxe, ne cnocrnenna uenonexy, n,
aanrnpyxct raxnm opasom, xocmonanr nonaaer, opasno ronopx, n cern rpannrannonntx
yapntx nonn n oxastnaercx n onacno nonymxe.
6
Ha ]nsnuecxom nnane nponcxoxr pesxne ]nsnonornuecxne nsmenennx c nepexoom n
naronornuecxne. Onn naunnamrcx na monexynxpnom n xnerounom yponnxx, a sarem
npoxnnxmrcx n nne paccrpocrna ]nsnonornuecxnx ]ynxnn ncero oprannsma.
Ho nosecrnnem rpannrannonntx yapntx nonn, nenpeptnno nymnx ns rnynn
Kocmoca n or Connna, y xocmonanra, naxoxmerocx na opnre, coxpamaercx npemx xnsnn
xpacntx xponxntx renen +pnrponnron co 120 o 25 cyrox n cpenem. 3ro ntstnaer
xomnencaropnoe ycnnenne nocnponsnocrna +pnrponnron nx nononnennx nce nospacrammero nx
e]nnnra. Vcnnennoe nocnponsnocrno xpacntx xponxntx renen ntstnaer npexenpemennoe
ncromenne opranon xponernopennx, ycnnenne exomnencannonno ]ynxnnn ncromaer
cenesenxy. B xponernopno cncreme nacrynamr neoparnmte nsmenennx, napymaercx cama
nnxnnunocrt nocnponsnocrna xpacntx xponxntx renen, pasnnnaercx croxax anemnx, ne
noammaxcx neuennm, nponcxonr pesxoe naenne coepxannx remornonna n xponn n
nosnnxaer xponnuecxn e]nnnr xncnopoa n xnerxax n rxanxx oprannsma.
Bosecrnne rpannrannonntx yapntx nonn na nenrpantnym nepnnym cncremy
npnnonr, n uacrnocrn, x nsmenennm cxopocrn nponeennx nepnnoro nmnyntca n, xax cnecrnne,
x samenennm nepnno-ncnxonornuecxnx peaxnn; xpome roro, neoparnmo nsmenxmrcx
cencopnte cncremt.
Hapymennx noxnmnuecxnx nponeccon n nonontx xnerxax npnnoxr x yrpare
cnoconocrn x nocnponsnocrny. Kax nsnecrno, nononte xnerxn ouent uyncrnnrentnt x
+neprernuecxnm cnrnanam n mymam pyrnx xnerox na ronxom nononenom nnane. Ho
nosecrnnem rpannrannonntx yapntx nonn ramert yrpaunnamr nsonxnnm, uro npnnonr nx x
rnenn.
Hstrounoe npetnanne xocmonanron na opnre ntstnaer nx npexenpemennoe
crapenne. Hpn +rom crapenne nponcxonr xax t nsnyrpn Hnxaxne nponeypt,
pexomenonannte n anponponanno +]]exrnnnte n reponronornn, ne nomoryr
npexenpemenno cocrapnnmemycx xocmonanry.
Maxcnmantno onycrnmt cpox npetnannx xocmonanra na opnre 3emnn cocrannxer 1,9
roa.
Hepes 45 mecxnen nocne nosnpamennx xocmonanra ns nonera xapaxrepncrnxn nononx
naunyr noccranannnnartcx, no nnxne rpannnt nopmt (sa ncxonym nopmy npnnnmamr
noxasarenn nononx nepe nonerom) onn ocrnrnyr no ncreuennn 25 ner nocne oxonuannx
opnrantnoro nonera.
Ecnn xpnrnuecxoe npemx npetnannx na opnre npentmeno n na pasa, neoparnmte
nsmenennx n oprannsme ]axrnuecxn enamr uenonexa nonnocrtm neeecnocontm,
naronornuecxne nponecct moryr npnnecrn x nonno erpaannn nnunocrn.
Conocrannxx cnnpomt saonenannx xocmonanron, nnrentnoe npemx npetnanmnx na
opnre, noneprmnxcx ecrnnm rpannrannonntx yapntx nonn, c npo]eccnonantntmn
onesnxmn ropnxxon, n uacrnocrn, c nnpannonno onesntm, moxno onapyxnrt nexne
omne npnsnaxn. Onaxo, rnyoxoe pasnnute saxnmuaercx n rom, uro yapno-rpannrannonnax
onesnt xocmonanron nectma cnoeopasno sarparnnaer rnyouamne nn]opmannonno-
+neprernuecxne crpyxrypt uenonexa, o xoroptx conpemennax mennnna nmeer cmyrnte
npecrannennx. Cymecrnymmnmn n mennnne cpecrnamn +ry onesnt ntneunrt ne
npecrannxercx nosmoxntm; nyxnt pyrne, +neprernuecxn snaunmte npenapart n
nerpannnonnte noxot x neuennm nosmoxnoro rxxenemero neyra xocmonanron
nccneonarene xocmnuecxoro npocrpancrna.

7.3. Ipann1on, ueso1pon n nexo1opme naxyyunme uac1nnm, yuac1nymmne n
rpann1annn n rpann1annonnou nsanuoenc1nnn

Ipannrannx cnoxnt nponecc antnoecrnymmero nsanmoecrnnx nyx n onee ren
n xocmnuecxom npocrpancrne.
7
Tperte cocrannxmme rpannrannn, xpome paccmorpenntx nonn xpnnnsnt npocrpancrna-
npemenn n rpannrannonntx nonn, xnnxercx cnnonax nnnnx, cocroxmax ns nenpeptnno nenn
rpannronon (uacrnn rpannrannn), oxpyxenno ]ynxnnonantno axrnnntmn cnoxmn ronxnx
+neprn n uacrnn-cnyrnnxon c nx momntmn +neprernuecxnmn nonxmn. B +ro cnxsn cneyer
ormernrt, uro nonxpnsannx rpannronon, o xoropo ronopxr nexoropte ]nsnxn, n npnnnnne
nenosmoxna, rax xax +ro cnxsano c paspymennem cnnono nnnnn rpannrannn.
Ipannron ncera conponoxamr uacrnnt-cnyrnnxn. Hx onee rpnnarn. B
sanncnmocrn or naopa uacrnn-cnyrnnxon, pasnnuamr 3 rnna rpannronon, xapaxrepntx nx
namero 4-mepnoro mnpa.
60 uacrnn-cnyrnnxon npnamr rpannronam omne ]nsnuecxne cnocrna; ecrt uacrnnt
cnenn]nuecxne, npnammne rpannronam ocote, rontxo nm npncymne xauecrna nx 40 .
Kaxt rnn rpannronon nmeer cnonx npemecrnennnxon. Onnm ns nnx xnnxercx
mesorpon, npecrannxmmn coo +neprernuecxn crycrox npemenntx uacrnn.
Mesorpon nmeer neonpeenennym pasmasannym opnry, cocroxmym ns orentntx
opnr, xapaxrepntx nx orentno xponantno uacrnnt. Hpn onpeenenntx ycnonnxx +rn
opnrt cnnxamrcx no cnonm xonnuecrnenntm xapaxrepncrnxam. Hpnnnxaxct pyr x pyry
n coxpanxx nexoropym cnom nnnnnyantnocrt, onn opasymr xryr nono nenocrno
opnrt, n npeenax xoropo uacrnnt conepmamr cxauox c opnrt na opnry. Kax rontxo
nnyrpennxx opnra ocnooxaercx, +neprnx ee uacrnn ]axrnuecxn racner, rax xax ee ynocnr
c coo uacrnna, n npomnom nyntcnponanmax na anno opnre. B xonne xonnon nce uacrnnt
cxannnnamrcx na ome nepxne opnre, cnocono, naroapx onpeenennomy sanacy
uacrort, npnnxrt nce uacrnnt.
Taxnm opasom, nnemnxx opnra nonyuaer momnt ononnnrentnt ncrounnx +neprnn,
n n +ror momenr na nnemne opnre ns npemenntx uacrnn cxnatnaercx rpannron. Ho mepe
nosnnxnonennx nontx n nontx rpannronon no npnnnnny oparno cnxsn nosnnxaer nponecc,
saropmaxnnammn ntcxaxnnanne npemecrnennnxa rpannrona mesorpona, n nect nponecc
oxastnaercx saannenntm.
B cnxsn c rem, uro ntxo na nnemnmm opnry n ropmoxenne nponecca ner ouent
tcrpo mrnonenno, nanmaercx xparxonpemennt +]]exr cnopaunnannx npemenn
nponcxonr ycxopenne reuennx npemenn.
Onncannt ntme npnnnnn nponecca nepexoa mesorpona n rpannron peanen ne rontxo
n namem nsmepennn, no n coxpanxercx o 9-ro nsmepennx nxnmunrentno. Hpn ontmem uncne
nsmepenn mesorpon, pyrne uacrnnt, a, cneonarentno, n rpannron menxer cnocrna, n
uacrnocrn, menxercx uncno sannxpenn-cnmynxpnocre na ennnny nnnt, n +ra uacrnna yer
pyrnm rpannronom.
Mesorpon menxer cnon napamerpt n cnxsn c rem, uro nospacraer macca uacrnn,
cnarammnx mesorpon, n npn nospacrannn cxopocrn nepexoa uacrnn c opnrt na opnry.
B nenom nx ncero mesorpona cnna nepennxennx c opnrt na opnry (F) npxmo
nponopnnonantna macce uacrnn (m) n nx ycxopennm (a):
F m
.
a
Mesorpon xnnxercx naxyymno uacrnne c nenepoxrno cnoxno nnyrpenne crpyxrypo.
Ecnn cynrt o +rom no ]paxrantno mepe, panno 98,49, ro noxany, rontxo nnarony
mesorpon ycrynaer nepnencrno no cnoxnocrn nnyrpennero ycrpocrna.
Macca mesorpona (ran. 25) panna 5,653
.
10
47
m
e
, ero cnnn n sapx pannt 0, nsocnnn
11/2, rnnepsapxa mesorpon ne nmeer, npemx xnsnn 2,3
.
10
26
ner. Mesorpon n naxyyme yuacrnyer n
cnntntx n cnatx, n rpannrannonntx nsanmoecrnnxx, n nn]opmannonntx nponeccax,
oecneunnaer napxy c pyrnmn uacrnnamn naxyyma cnocrno cnepxnpononmocrn. Axrnnen na
III, IV, V n VII nonaxyymntx yponnxx. Omee xonnuecrno uacrnn n 1 cm
3
naxyyma no
cpannennm c pyrnmn naxyymntmn uacrnnamn nenennxo n cocrannxer 5,1286
.
10
14
.
Ipann1on no cnonm cnocrnam ornnuaercx or mesorpona uacrnnt-npemecrnennnnt.
Ennnunte rpannront cnocont opasontnart cnxst, nanomnnammym xonanenrnym,
npnuem n ponn cnapenntx +nexrponon ntcrynamr nnxpente nnxennx n cnnrynxpno nonne.
8
Bmecre c uacrnnamn-cnyrnnxamn n nnnroopasno saxpyuenntmn mnorocnontmn nonxmn
ronxnx +neprn rpannront cosamr rpannrannonnym cnnonym nnnnm, nenocpecrnenno
yuacrnymmym n rpannrannn. Ipannrannonnax cnnonax nnnnx cymecrnyer 3,3
.
10
17
ner, n +ro
npemx npnnnmaercx sa npoonxnrentnocrt xnsnn rpannrona. B ro xe npemx, xax o +rom yer
cxasano nnxe, ennnunt rpannron neycrounn n pacnaaercx sa npemx 3,1
.
10
19
c, sarem nnont
noccoennxercx, ne napymax crpyxrypt rpannrannonno cnnono nnnnn.
Hponecc axrnnannn rpannrona n ero pacnaa recno cnxsan c uacrnnamn npemenn, xoropte
nxoxr n crpyxrypy rpannrona n myntrnrpannronon, yuacrnymr n npenpamennxx n
nsanmoecrnymr c ronxnmn nonxmn n uacrnnamn-cnyrnnxamn, ocymecrnnxx rpannrannm.
B uacrnocrn, mesorpon npemecrnennnx rpannrona, cocroxmn ns npemenntx uacrnn,
yuacrnyer n ]opmnponannn cnoero poa yapno nonnt cnnrynxpnocrn rpannrona, nepeamme
+neprernuecxn nmnyntc no nenn cnnrynxpnocre.
Hnornocrt cnnrynxpnocre n cnnono rpannrannonno nnnnn cocrannxer 10
79
na 1 A.
Ecnn paccmorpert rpannron xax nexym cnnrynxpnocrt c nexropno nanpannennocrtm
cnnrynxpntx nonn, ro n nenrpe cnrnynxpnocrn ]paxrantnax mepa panna 79,77, r.e. ona raxax
xe, xax y rpannrona; n rene nonnt ]paxrantnax mepa 67,71. B samnrnom cnoe,
npnnexamem x cnnrynxpnocrxm rpannronon, ]paxrantnax mepa D
1
34,61; no nropom
samnrnom cnoe D
2
37,71; n rpertem samnrnom cnoe D
3
39,39. Ocrantnte na cnox
rpannrannonno cnnono nnnnn nmemr cront xe cnoxnte nnyrpennne crpyxrypt.
Macca rpannrona 3,098
.
10
44
m
e
, ero sapx 2, rnnepsapx 1/3, cnnn panen 0, nsocnnn
7/2. Hecmorpx na neotunym reomerpnuecxym ]opmy, rpannron nmeer nonoxnrentnt
marnnrnt momenr 1,822 xepnoro marnerona, xnapynontnt momenr, pannt 4,2
.
10
12
.
Omee xonnuecrno rpannronon n naxyyme coornercrnyer 8,0634
.
10
7
n 1 cm
3
.
Ipannron ouent axrnnen. On yuacrnyer npaxrnuecxn no ncex paccmorpenntx namn rnnax
nsanmoecrnn n crpynoopasonannn. Onaaer cnocrnom nnpryantnocrn. 3ro cnocrno
xnnxercx nporpeccnnntm n cnnerentcrnyer o nosmoxnocrn antneme +nonmnnn rpannrona.
Axrnnen na I, II, III n IV nonaxyymntx yponnxx.

An1nrpann1on naxyymnax uacrnna. Bexropnax nanpannennocrt y anrnrpannronon
oparna nanpannennm ]ponra cnnrynxpno nonnt rpannronon. Cnoxnocrt crpyxrypt nenrpa
cnnrynxpnocrn anrnrpannrona mentmax, uem y rpannrona, ]paxrantnax mepa nenrpa
cnnrynxpnocrn panna 63,72, n ro xe npemx crpyxrypa rena cnnrynxpno nonnt ycrpoena
cnoxnee, uem ananornunax crpyxrypa y rpannrona n ]paxrantnax mepa panna 69,74. B cnoe,
npnnexamem x cnnrynxpnocrxm anrnrpannronon, ]paxrantnax mepa D
1
= 29,90. B cneymmem
]ynxnnonantno axrnnnom cnoe, ntnonnxmmem ononpemenno samnrnym ]ynxnnm, D
2
= 35,81;
n rpertem cnoe ]paxrantnax mepa D
3
= 39,85. Ocrantnte na cnox nmemr ne menee cnoxnym
crpyxrypy.
Ipannron n anrnrpannron cxont no crpyxrype. Tax, rpern cno n rex n pyrnx
cocronr ns nnnroopasno saxpyuenntx cnnontx nnnn ronxnx +neprn n nonentx crpyxryp
uacrnn-cnyrnnxon, nxnmuammnx camn +rn uacrnnt. Onn npaxrnuecxn onnaxont no cnoxnocrn
cnoero ycrpocrna. B camom ene: D
3gr
39,39 n D
3agr
= 39,85.

Mynt1nrpann1on. Kax yxe tno cxasano panee, rpannron n rpannrannonno cnnono
nnnnn naxonrcx n cocroxnnn neycrounnoro pannonecnx n sa npemx 3,1
.
10
19
c on pacnaaercx
na mecrt myntrnrpannronon. Vxasannoe npemx rpannron naxonrcx xax t n npoxnnennom nne.
3arem mecrt myntrnrpannronon nnont oennxmrcx n rpannron.
Kax naxyymnax uacrnna myntrnrpannron (ran. 25) yuacrnyer no ncex nnax
nsanmoecrnn, xpome cnaoro; yuacrnyer n opasonannn rexnnxnapxon, n ]opmnponannn
cnepxnpononmocrn n cnepxrexyuecrn naxyyma.
Macca myntrnrpannrona necxontxo ontme, uem y rpannrona, n cocrannxer
4,005
.
10
37
m
e
. Ero sapx n cnnn pannt 0, rnnepsapx orcyrcrnyer, nsocnnn 9/2.
Myntrnrpannron nmeer nesnaunrentnt orpnnarentnt marnnrnt momenr, pannt 0,553
9
xepnoro marnerona, xnapynontnt momenr, pannt 4,1
.
10
14
. Bpemx xnsnn 1,8
.
10
11
ner.
Hpoxnnxer nnpryantnocrt n axrnnen na II, III n IV nonaxyymntx yponnxx. Ero ]paxrantnax
mepa panna 72,81, n ro npemx, xax y rpannrona ona coornercrnyer 79,77, r.e. myntrnrpannron,
ecnn cynrt no ]paxrantno mepe, nmeer menee cnoxnym nnyrpennmm crpyxrypy, uem
rpannron.
Ipann1nno racnr cnnrynxpnocrt rpannronon. 3ra uacrnna npeopasyer +neprnm
rpannronon n pyrne ]opmt. B pesyntrare nsanmoecrnnx onoro rpannrona c rpemx rpannrnno
n crpyxrype, nanomnnamme napannenorpamm c nenrpantntm rpannrnno, cnnxaercx +neprnx
rpannrona, ocnanxercx cnna rpannrannn.
Ipannrnno nectma manentxax uacrnna, ee pasmept npnmepno n 1000 pas mentme
rpannrona, a macca, pannax 3,001
.
10
53
m
e
, na enxrt nopxxon mentme, uem y rpannrona.
B ornnune or nocnenero, rpannrnno nmeer orpnnarentnt sapx 2/3, cnnn 0, nsocnnn 7/2.
Innepsapxt rpannrnno n rpannrona pannt n cocrannxmr 1/3. Bpemx xnsnn rpannrnno
1,5
.
10
18
ner, r.e. rpannrnno npn npounx panntx ycnonnxx xnner npnmepno n nxrt pas ontme,
uem rpannron. Ipannrnno nmeer marnnrnt momenr, pannt 2,156 xepnoro marnerona.
Konnuecrno rpannrnno n 1 cm
3
naxyyma cocrannxer 3,0350
.
10
10
uacrnn, uro npnmepno n 400 pas
ontme xonnuecrna rpannronon.
Ipannrnno npoxnnxer nnpryantnocrt, yuacrnyer no ncex nnax nsanmoecrnn, xpome
xponantntx, n ]opmnponannn rexnnxnapxon n oecneuennn cnepxrexyuecrn naxyyma.
Ipannrnno nanonee axrnnnt na III, IV n V nonaxyymntx yponnxx.
Ecnn cynrt no ]paxrantno mepe, rpannrxno npecrannxmr coo eme onee cnoxno
ycrpoennym uacrnny, uem rpannron. upaxrantnax mepa rpannrnno panna 85,45, n ro npemx xax y
rpannrona ona panna 79,77.

Bosnpamaxct x paccmorpennm npoxnnennx rpannrannn uepes rpannrannonnte cnnonte
nnnnn, neoxonmo ormernrt, uro snaunrentnym pont n +rom nponecce nrpaer nnornocrt
noroxon rpannronon Ona pasnnuna y nnaner Conneuno cncremt n xonenercx n snaunrentntx
npeenax. Tax, nnnsn Mepxypnx nnornocrt noroxa rpannronon nanontmax n coornercrnyer
10
3
uacrnn/cm
2
, y Benept nnornocrt noroxa rpannronon cocrannxer ncero 10
7
uacrnn/cm
2
, oxono
3emnn xonnuecrno rpannronon uyrt ontme n npnmepno panno 10
5
uacrnn/cm
2
, nosne Mapca
nnornocrt noroxa rpannronon coornercrnyer 10
9
uacrnn/cm
2
, y Rnnrepa 10
2
uacrnn/cm
2
,
oxono Carypna 10
3
uacrnn/cm
2
, nosne Vpana 10
3
uacrnn/cm
2
, y Henryna
10
8
uacrnn/cm
2
, nnnsn Hnyrona xonnuecrno rpannronon cocrannxer 10
4
uacrnn/cm
2
. Hs
conocrannennx nn]p nnno, uro Rnnrep n Carypn n +rom pxy xnnxmrcx ncxnmuennxmn.
Honoxnrentnoe snauenne xonnuecrna uacrnn oxcnxercx rem, uro noxc acreponon npnnnocnr
cnon rpannront n oxononnanernoe npocrpancrno Rnnrepa n Carypna. Kontna xe Carypna na
nnornocrt noroxa rpannronon ne nnnxmr.
Kax yxe tno cxasano ntme, onee 30 uacrnn npnnnmamr yuacrne n rpannrannn n n
rpannrannonnom nsanmoecrnnn. Hx yuacrne n cnoxnemem nponecce rpannrannn, n nponecce
nsanmoecrnnx nyx n onee xocmnuecxnx oexron, npecrannxer ony ns nanonee cnoxntx
nponem, moxer trt axe onee cnoxnym, uem nponema xponantnnoro nsanmoecrnnx. 3ra
nponema ne moxer trt ocnemena na crpannnax +ro xnnrn ns-sa orcyrcrnnx n semno nayxe
asontx snann nx nonnmannx n ocosnannx ncex npoxnnenn ronxnx +neprn uacrnn,
yuacrnymmnx n rpannrannn n nxoxmnx n cocran cnnontx nnnn rpannrannn; noxa nenosmoxno
ncecroponne onncart npoxnnenne rpannrannonntx nonn Kocmoca, orranxnnammnx n
pasennxmmnx cnn, npoxnnxmmnxcx npn nsanmoecrnnn ranaxrnx n cynepranaxrnx, n mnoroe
pyroe

10
...Ec.u me:euue epe+euu, m.e. eeo
uanpae.euuocmi, cyuecmeyem uesaeucu+o om uaueeo
eocnpumu, rar ueromopa qusu:ecra pea.iuocmi,
mo, oecmey ua +amepua.iuie cucme+i, ouo oyoem
npenmcmeoeami nepexooy ux e paeuoeecuoe
cocmouue. Hoomo+y paeuoeecuoe cocmouue
e.emc uecyuecmeymue e +upe aocmparue. B
pea.iuo re cucme+e eceeoa +orem oimi
oouapyreuo pas.u:ue oyoyueeo om npoueoueeo.
H.A. Kostpen

Inana 8. BPEMH. CTPYKTYPA H mYHKHHH XPOHOHOB

8.1. Bpeun-Ynnnepcyu

Cnoeopasntm xapxacom Bcenenno xnnxercx ee Vnnnepcym. Bpemx-Vnnnepcym
cycrannnx Bcenenno, ornnuammaxcx or xonxpernoro npemenn n onpeenenno cncreme
xoopnnar, npncyme romy nnn nnomy n-mepnomy mnpy
1
.
Cpenxx nnornocrt noroxa
2
+nemenrapntx xpononon Vnnnepcyma n npeenax orentnoro
pernona Ianaxrnxn onnaxona nx mnpon, nmemmnx pasnoe xonnuecrno nsmepenn. Tax, n
Conneuno cncreme +ra nennunna nx pasnomepntx mnpon coornercrnyer 6,1
.
10
35
uacrnn/cm
2

.
c.
B pyrnx pernonax Ianaxrnxn cpenxx nnornocrt noroxa +nemenrapntx xpononon y pasnomepntx
mnpon nsmenxercx n nanasone or 3,4
.
10
31
o 9,1
.
10
56
uacrnn/cm
2

.
c.
3nemenrapnte xponont Vnnnepcyma nmemr cnoxnym nnyrpennmm crpyxrypy. Hx
]paxrantnax mepa panna 91,60. namerp uacrnn 2,5
.
10
75
m; npemx xnsnn nectma nennxo
2,1
.
10
50
ner; macca ne npentmaer 1,7
.
10
62
m
e
. ( 3rn annte ornocxrcx x Conneuno cncreme.)
3nemenrapnte xponont nmemr 7 noyponne-opnr, na xoroptx ]ynxnnonnpymr
pyrne xponantnte uacrnnt ramont.
B xocmnuecxom npocrpancrne +nemenrapnte xponont Bpemenn-Vnnnepcyma copant n
cnoont norox axrnnnponanntx xpononon, n xoropom xponont cnxsant pyr c pyrom
oennxmme cnno nosyxenno nenrpantno uacrnnt napxy c pyrnmn nnnxnnxmn,
ncxoxmnmn or pyrnx uacrnn, nxoxmnx n cocran xponantnoro noroxa.
Fonee tcrpoe nnn onee menennoe reuenne npemenn, xoropoe, xax yxastnanoct ntme,
pasnnuno n pasntx pernonax Ianaxrnxn, onpeenxercx crenentm axrnnannn; xpononon,
cocrannxmmnx norox. Hacunrtnaercx 7 napnanron cnoeopasntx npemenntx reuenn-noroxon.
B Conneuno cncreme cxopocrt nnxennx xpononon n raxom noroxe 1,6
.
10
25
m/c.
Horoxn nectma ycrounnte opasonannx, cnxsannte c naxyymom Vnnnepcyma,
xnnxmrcx ono ns cocrannxmmnx uacre xapxaca Bcenenno.
Bsanmoecrnyx c naxyymntmn n npocrpancrnenntmn uacrnnamn marepnantno
nnanerno cycrannnn, +nemenrapnte xponont ]opmnpymr nnanerapnte (cnxsannte) xponont.
Hpn +rom, +nemenrapnte xponont ne nxnmuamrcx n +ry cycrannnm n xauecrne cocrannxmme
uacrnnt.
Cnxsannte xponont nanonnxmr marepnm, nxoxr n cocran npocrpancrnenntx n
naxyymntx uacrnn n uacrnn, ocymecrnnxmmnx cnxst mexy npocrpancrnom n naxyymom.
Hnrepecno ormernrt, uro cnxsannte xponont, xnnxxct no cymecrny nnont
opasonanntmn uacrnnamn, npnoperamr n nponecce cnoero ]opmnponannx n coxpanxmr n
antnemem uacrt npnsnaxon +nemenrapntx xpononon, xax t sanomnnax cnoe pocrno n cnxst c
Vnnnepcymom n nounnxxct ero rnoantntm saxonam. Tax, y nnanerapnoro xponona

1
Anropt nn n xoe mepe ne nperenymr na onosnaunoe npecrannenne o npemenn n ne xacamrcx
paccmorpennx +roro nonxrnx n ]nnoco]cxom cmtcne n n pyrnx paxypcax.
2
Horox npemenn Vnnnepcyma n otunom nonnmannn ne xnnxercx noroxom, no mt ntnyxent sect n anee
ynorpenxrt +ror repmnn nx ocyxennx nonpocon o reuennn npemenn n -mepntx mnpax.
11
coxpanxercx 7 noyponne-opnr n npnnnnn nsanmoecrnnx nenrpantno uacrnnt c
ramonamn, sannmammnmn +rn opnrt. Hactmennax cnxsanntmn xpononamn marepnx
cnoeopasno coennena co nce Bcenenno.
B xonxpernom n-mepnom mnpe npemx nnonne xonxperno n nounnxercx cocrnenntm
saxonam reuennx n xocno n xnno marepnn, ornocnrentno coxpanxx cnom nocroxnnocrt. 3ro
npemx xnanronano, ncxperno, nmeer cnom uacrornocrt. Ono cranonnrcx neoremnemo uacrtm
marepnantnoro mnpa nnanert n onpeenxer npoonxnrentnocrt cymecrnonannx marepnn n ro
nnn nno ]opme, saaer pnrm ]ynxnnonnponannx n cxopocrt +nonmnnn ncex ee cncrem.

8.2. Xpononm, nx c1pyx1ypa n qynxnnn

Ona ns nanonee cnoxntx n nnrepecntx nponem Mnposannx nponema
cnoeopasnoro npenpamennx-nepexoa +nemenrapntx xpononon Vnnnepcyma n naxyymnte n
npocrpancrnennte uacrnnt n crpyxrypt cnoxntx marepnantntx cncrem n-mepntx mnpon.
Kax yxastnanoct ntme, npemx n xonxpernom n-mepnom mnpe nounnxercx
xapaxrepncrnuntm saxonam reuennx npemenn n xonxperno cncreme xoopnnar +roro mnpa. See
xponantnte nsmenennx ononpemenno n camocornaconanno nponcxoxr na yponne nnanerapno
cycrannnn naxyyma n npocrpancrna, re nx ocymecrnnxer xponon cnxsannt. Hepeem x
paccmorpennm xapaxrepncrnx xponona 4-mepnoro mnpa 3emnn (ran.25).
Macca xponona cnxsannoro panna 9,108
.
10
59
m
e
, npemx xnsnn 2,8
.
10
49
ner. Hepnax ns +rnx
nennunn npnmepno na na nopxxa, a nropax n 7,5 pas mentme, uem ananornunte nennunnt y
+nemenrapnoro xponona Bpemenn-Vnnnepcyma. 3apx uacrnnt 0, rnnepsapx n cnnn 1/3,
nsocnnn 5/2. Marnnrnt momenr orpnnarentnt n panen 3,085 xepnoro marnerona,
xnapynontnt momenr 4,3
.
10
12
. upaxrantnax mepa nnanerapnoro xponona 88,95.
Xponon cnxsannt npoxnnxer nnpryantnocrt n yuacrnyer n ]opmnponannn
cnepxrexyuecrn n cnepxnpononmocrn naxyyma, n opasonannn rexnoxnapxon n
crpynoopasonannn. Vuacrnyer n cnntntx, xponantntx n rpannrannonntx nsanmoecrnnxx, n
crpynoopasonannn. Hpoxnnxer axrnnnocrt na I, II, VI n VII nonaxyymntx yponnxx n
coornercrnenno n I, II, VI n VII nonpocrpancrnax.
Knanr npemenn xponon ycrpoen ocrarouno cnoxno (pnc. 15). On nmeer 7 noyponne-
opnr, sanonnenntx +nemenrapntmn uacrnnamn npemenn, xoropte mt nasnann ramonamn. B
nenrpe xponona naxonrcx nenrpantnax uacrnna, xoropax ]axrnuecxn xnnxercx xpom xponona.
Ona nmeer ne menee cnoxnym crpyxrypy, uem xpo aroma.
Taxo npnnnnn crpoennx coxpanxercx n mnpax nmo mepnocrn, no xponont,
xapaxrepnte nx +rnx mnpon, nmemr pasnoe xonnuecrno ramonon na opnrax-noyponnxx. Hem
ntme mepnocrt mnpa, rem ontmee xonnuecrno ramonon coepxnr xaxt ns cemn
noyponne-opnr (pnc. 16).
Hanomnnm, uro mnpt c onnaxontm uncnom nsmepenn, pacnonoxennte n pasntx
pernonax Ianaxrnxn, xorx n nmemr mnoro omero, onaxo pasnnunx mexy nnmn sarparnnamr
nectma cymecrnennte momenrt. Tax, xonnuecrno ramonon na opnrax xponona n nnornocrt
xponantnoro noroxa yyr nnsxn no uncnenno onenxe, no ne yyr onnaxontmn. Ho +ro
npnunne npanomepno nasnart nnmt ycpenennte nennunnt nx nentx rpynn, nanpnmep, nx
rpynnt 4-mepntx mnpon, 5-mepntx n r.., naxoxmnxcx n pasntx rouxax Ianaxrnxn.
Vxasannte saxonomepnocrn ntxnnxmrcx npn paccmorpennn anntx rannnt 28, n
xoropo noxasano uncno ramonon na noyponnxx cnxsannoro xponona, n cpenem xapaxrepnoe
nx 4-mepntx mnpon.
12


Hs anntx rannnt nnno, uro no nexoroptm xponantntm npnsnaxam, nanpnmep, no
xonnuecrny ramonon na opnrax n, coornercrnenno, no cxopocrxm reuennx npemenn, n-mepnte
mnpt moxno pasennrt na 4 rpynnt: 4 7-mepnte, 8 13-mepnte, 14 20-mepnte, 21
25-mepnte.
Hpn nepexoe or ono rpynnt x pyro nmeer mecro nexn xauecrnennt cxauox,
nosnonxmmn ronopnrt o onee tcrpom reuennn npemenn n IV rpynne no cpannennm c III; n III
rpynne no cpannennm co II n r..
Paccmorpnm, xax ]ynxnnonnpyer xponon. Hpexe ncero ormernm, uro xponon cnxsannt
xnnxercx camoperynnpymmecx cncremo; ero axrnnnocrt onpeenxercx crenentm
nosyxennx nenrpantno uacrnnt, xoropax, xax yxastnanoct ntme, ]axrnuecxn xnnxercx
xpom xponona. Hmenno +ra uacrnna oprannsyer nonnonte nponecct n npeenax xponona,
saxnartnammne ror nnn nno noyponent c ero ramonamn.
Bonna, ncxoxmax ns nenrpa xponona ynnpaercx n onpeenennt noyponent-opnry
n ntstnaer axrnnnocrt n nne nosyxennx y ramonon +roro noyponnx. Hpn +rom xponantnax
13
nonna moxer saxnartnart nce uacrnnt noyponnx nnn uacrt nx. Hem ontme cnna
nosyxammero nosecrnnx na nenrpantnym uacrnny, rem antme or nenrpa yxonr
xponantnax nonna, n rem menennee reuer oycnonnennoe anntm xpononom npemx.
Hem ontmee uncno nsmepenn nmeer xonxpernt mnp, rem mentmee +neprernuecxoe
nosecrnne neoxonmo nx nosyxennx nenrpantno uacrnnt n rem nnxe x nenrpy
ocranannnnaercx xponantnax nonna, rem tcrpee reuer npemx n annom mnpe. Mnpt c ontmnm
uncnom nsmepenn c +nonmnnonno rouxn spennx +neprernuecxn onee ntront.
Btme noxasano, uro n-mepnte mnpt enxrcx na 4 rpynnt n coornercrnnn c
xponantntmn npnsnaxamn.
B mnpax I rpynnt xponantnax nonna paoraer rontxo na VII, camom antnem or xpa,
noyponne, n npemx n 4 7-mepntx mnpax reuer nanonee menenno. B mnpax II rpynnt (8
13-mepnte mnpt) xponantnax nonna moxer nosyxart ramont VI, V n (pesepnno VII)
noyponne. B III rpynne 14 20-mepntx mnpon nonny ocranannnnamr ramont IV, III n
(pesepnno V, VI, VII) noyponne. B IV rpynne (mnpt c 21 25 nsmepennxmn) npemx reuer
n camom tcrpom remne, rax xax xponantnax nonna moxer nosyxart ramont II n I
noyponne, nanonee nnsxo pacnonoxennte x xpy xponona (n pesepnno III, IV, V, VI, VII
noyponnn).
Mnpt c ntcme mepnocrtm nmemr ontmym xponantnym napnaentnocrt, uem mnpt
nnsme mepnocrn. Bo ncex cnyuaxx napnaentnocrt xponantntx nsmenenn oecneunnaercx
rem, uro nosyxammax nonna, ocrnrmax annoro noyponnx, npn pasntx, no nnonne
onpeenenntx ycnonnxx, moxer axrnnnsnponart nno nce ramont noyponnx, nno uacrt nx.
Kpome roro, xponantnax napnaentnocrt oecneunnaercx uncnom +nonmnnonxo ocnoenntx
opnr. Tax, n namem mnpe ncnontsyercx (ocnoena) nnmt cetmax opnra xponona c ero
ramonamn (camax antnxx or xpa), roma xax n mnpax c ntcme mepnocrtm npn nexoroptx
onpeenenntx ycnonnxx npnnnnnnantno nosmoxna axrnnannx nmoro noyponnx ncero
pesepna.
Xponantnym nonny ]opmnpymr uacrnnt nonnono npnpot cenront, xoropte
ncxoxr ns nenrpa xponona, ns ero xpa, n rya xe naamr nocne nsanmoecrnnx c
ramonamn noyponnx, ocranonnnmero raxnm opasom xponantnym nonny. Cenront nnxora ne
noxnamr xponont n oecneunnamr camoperynxnnm xponantnoro nponecca. Hx xonnuecrnennoe
yuacrne n ]opmnponannn xponantno nonnt oecneunnaer ee onpeenennym nnornocrt n
+neprernunocrt. Hem ntme nnornocrt nonnt, a cneonarentno, ntme sanac +neprnn, rem
antme or nenrpa yxonr nonna, x rem menennee reuer npemx, oycnonnennoe anntm
xpononom.
B sanncnmocrn or npnpot nosyxammero nosecrnnx n or ero cnnt cenront, napxy c
pyrnmn npeopasonannxmn, nsmenxmr cnon uacrornte xapaxrepncrnxn, rem camtm nsmenxx
cocrnennym amnnnryy n amnnnryy xponantno nonnt. H cnona mt nnnm cnoco
nontmennx xponantno napnaentnocrn. Onaxo n +ro ne xnnxercx npeenom.
Cxopocrt nnanerapnoro xponantnoro noroxa, c]opmnponannoro xpononamn,
oycnonnena nx cnnxponntm cocroxnnem. Xponont ononpemenno nonepramrcx
onornnnomy nosecrnnm, nymemy xax or Bpemenn-Vnnnepcyma (or noroxa +nemenrapntx
xpononon), rax n or marepnn nocroxnno nsmenxmmerocx nemecrna, n xoropom +rn xponont
ynaxonant c onpeenenno crenentm nnornocrn. Hem ntme nnornocrt xpononon n marepnn,
rem menennee reuer n ne npemx. 3ra ocoennocrt no mnorom onpeenxer cxopocrt crapennx
marepnn. B mnpax c ntcme mepnocrtm nnornocrt xpononon n marepnn n nenom nnxe, uem n
mnpax c mentmnm uncnom nsmepenn, xponantnt norox onee paspexen, n npemx reuer
tcrpee.
Hpn paccmorpennn nonpoca o cxopocrn reuennx npemenn na onee rnynnnom yponne
opamaer na cex nnnmanne ]ynxnnonnponanne cenronon n xauecrne nycxontx mexannsmon,
ocotm opasom axrnnnsnpymmnx ramont, xax +ro nnno na pnc. 15. Vcnonno moxno
ntennrt 3 napnanra oennennx n rpostx axrnnntx ramonon na opnrax. I napnanr
xapaxrepnsyer npnmnrnnnte mnpt, x xoroptm ornocnrcx n nama nnanera, napnanr II
14
xapaxrepen nx onee +nonmnnonno pasnnrtx mnpon, a napnanr III peannsyercx n nanonee
conepmenntx mnpax Bcenenno c ontmnm uncnom nsmepenn.
Hrot onncart crpyxrypy xponantnoro noroxa n ro mepe, n xaxo +ro nosmoxno,
neoxonmo ncnomnnrt o cymecrnonannn rax nastnaemtx nnerntx rnmonon. B xponantntx
nponeccax npnnnmamr yuacrne xenrt n cnnn rnmont (cm. rn. 2).
Xenrte rnmont npnrxrnnamr xponont pyr x pyry n yepxnnamr nx n noroxe. Hpn
+rom xponont, epxact pyr sa pyrom, opasymr xponantnym crpym. Cnnne rnmont
oprannsymr xopnop cnnxennx, ]opmnpyx crenxn, npnranxnnammne xponantnte crpyn
pyr x pyry: rem camtm onpeenxercx crenent ynnornennx noroxa.
Cnnne rnmont npn yuacrnn pyrnx uacrnn, n rom uncne nenrpantntx uacrnn xpononon,
moryr pacmnpxrt xopnop cnnxennx n cyxart ero, nontmax nnornocrt xponantnoro noroxa no
npnnnnny rapmomxn, a cneonarentno, nsmenxrt cxopocrt reuennx npemenn.
Fonee nonnoe onncanne xponantntx nponeccon norpeonano t n onee noponoro
anannsa pasnornnntx xponantntx nsanmoecrnn, n xoroptx npnnnmaer yuacrne neoospnmoe
xonnuecrno pasnnuntx no npnpoe uacrnn. He nmex nosmoxnocrn cenart +ro, mt orpannunmcx
npnneenntmn sect cneennxmn.

8.3. Pacna xpononon n nx npenpamennn

3nemenrapnte xponont Bpemenn-Vnnnepcyma n xponont n marepnantntx renax
npecrannxmr coo nectma ycrounnte opasonannx. Bpemx nx xnsnn 2,1
.
10
50
n 2,8
.
10
49
ner
coornercrnenno.
Onaxo n npnpoe cymecrnymr nponecct, nsmenxmmne nnyrpennmm crpyxrypy xponona
n npnnoxmne x pesxnm cnnram, nanomnnammnm neynpannxemym xepnym peaxnnm.
Bosmoxen raxxe nponecc ntenennx xpononon ns marepnantno cycrannnn, nocne uero onn
npecramr, ecnn moxno rax ntpasnrtcx, n uncrom nne.
Hsnecrno, uro samenenne npemenn cosaercx rpannranne 44. B Kocmoce npemx reuer
tcrpee, uem na 3emne, xorx no acrponomnuecxnm mepxam rpannrannonnoe none name nnanert
ne xnnxercx cxontxo-nnyt snaunrentntm. Ho ecrt n xocmnuecxom npocrpancrne ynnxantnte
oexrt uepnte tpt, re nanpxxennocrt rpannrannonnoro nonx cront nennxa, uro ona
npnnonr x pesxomy samenennm reuennx npemenn nx nnemnero nanmarenx.
Ipyo ronopx, nnmer H. ennc 44, npemx na nonepxnocrn uepno tpt no
name mxane oxastnaercx nonnocrtm ocranonnnmnmcx.
B none ntcoxo rpannrannn, no namemy mnennm, npn maxcnmantno nosmoxno
nnornocrn nemecrna n uepno tpe nopxxa 2,3
.
10
57
xr/m
3
xponon npn cnoem nnxennn
nocneonarentno nperepnenaer px nsmenenn, npnnnxaxct x rouxe c maxcnmantno ntcoxo
rpannranne.
Ha nepnom +rane saonro o ee ocrnxennx xponon ocnooxaercx or marepnantnoro
cycrpara, on xax t ntannnnaercx ns romorennoro cnepxnnornoro nemecrna n momnom
rpannrannonnom none. Ha nropom +rane, no mepe nponnxennx x nenrpy uepno tpt n no mepe
nospacrannx nnornocrn rpannrannonnoro nonx, napymaercx npoxoxenne xponantno nonnt ns
nenrpantno uacrnnt x opnram. Cenront, nopoxammne xponantnym nonny, ne ocrnramr
apecara, nponcxoxr con, npemx yrpaunnaer pannomepnocrt cnoero reuennx.
Ha rpertem +rane ramont, naxoxmnecx na opnrax n xponone, crxrnnamrcx na nepnym
opnry. Momnoe none rxrorennx noxnpyer cnxst mexy nenrpantno uacrnne xponona n
nepno opnro. Hnmt orentnte, nanonee +neprnunte cenront n nopoxaemte nmn
xponantnte nonnt +nnsonuecxn ocrnramr nepno or nenrpantno uacrnnt opnrt. Bpemx
npn +rom nx nnemnero nanmarenx nenpeptnno samenxercx.
Ha uerneprom +rane, npn ocrnxennn noporonoro snauennx nanpxxennocrn
rpannrannonnoro nonx, ramont cptnamrcx c nepno opnrt n ycrpemnxmrcx x nenrpantno
uacrnne, nepenonnxx ee. Henrpantnax uacrnna sa npemx 4,1
.
10
33

.
c nperepnenaer
crpemnrentnt pacna, nanomnnammn neynpannxemym xepnym peaxnnm. Bsptn
15
nenrpantno uacrnnt xponona npnnonr x ntpocy ramonon sa npeent uepno tpt, re onn
cnnnamrcx c noroxom Bpemenn-Vnnnepcyma.

Xponont n marepnantno cycrannnn ne xnnxmrcx sacrtnmnmn opasonannxmn. Tax,
onn axrnnno yuacrnymr n xepntx peaxnnxx n cnocont nsanmoecrnonart c
rpannrannonntmn nonnamn, cosanaemtmn ncxyccrnenno, nanpnmep n rpasepax nnn
amnnn]nxaropax.
Kax tno cxasano panee, n nemecrne nponcxonr xnanronanne xpononon. B nporone, n
uacrnocrn, xponont nepexptnamr nce nxrt cnoen, onn npnnanexar xax t ncem cnoxm cpasy. B
nerpone nmemrcx cocrnennte xponont. B cocrane xpa aroma xponont nporonon n
nerponon, nepexptnammne ee cocrnennte cnon, uacrnuno nsanmoecrnymr c cocennmn
nyxnonamn. B pesyntrare n rxxentx xpax, nanpnmep n +nemenre-115, naxannnnaercx
nstrounoe xonnuecrno xpononon. 3ror +nemenr, rounee nsoron +nemenra-115, nmemmn
nepno nonypacnaa 78248 ner, cnocoen, pacnaaxct, ncnycxart ant]a- n era-uacrnnt, ramma-
xnanrt n ntenxrt xanentxy npemenn, r.e. crycrox xpononon. Hponecc ntenennx xpononon
recno cnxsan c opasonannem n ntnerom ant]a-uacrnn.
Horox rpannrannonntx nonn, cosanaemtx ncxyccrnenno, moxer nsanmoecrnonart c
ntenenntm crycrxom xpononon, n pesyntrare uero nsmenxercx cama rpannrannonnax nonna, no
ncxxom cnyuae, ee +neprnx cxauxom nospacraer na nxrt nopxxon. Ha pnc. 17 npecrannena
cxema nsanmoecrnnx xpononon c rpannrannonno nonno n opasonanne uacrnnt
xnnnronart.
Ananns +ro cxemt nosnonxer saxnmunrt, uro npn pacnae nsorona +nemenra-115
nponcxonr neynpannxemax nennax peaxnnx. Onaxo, npn osnponannn nsorona n
naptnponannn nnornocrn noroxa rpannrannonntx nonn, nosmoxno cosanne n xaxom-nno
reneparope saanno momnocrn n onpeenenno nennunnt nexropa cneprtnannx npemenn n
npocrpancrna.
Hnrepecno ormernrt, uro cneprtnanne npemenn nponcxonr na xnnnronare, a
cneprtnanne npocrpancrn na nnonsmenenno rpannrannonno xomnonenre xnnnronart.
16
Hoc.eouu Vnpaeume.i, eos+oruo, ec
Bce.euua, ec ee oecroue:uocmi. Oua u cocmae.em
ueroe Borecmeo, e pyrax romopoeo +i eceeoa
uaxoou.uci u oyoe+ uaxooumic
K.3 Hnonxoncxn

Inana 9. CTPYKTYPA H mYHKHHH HHmOPMAHHOHHLX HOAEH

Hpnpoa nn]opmannonntx none, nactmennocrt nx nn]opmanne, cmtcnonoe
coepxnmoe +ro nn]opmannn, cnoco ee ]nxcnponannx n coxpanennx, cnocot xonponannx
n yunrtnannx ee nce +rn n eme macca pyrnx nepaspemnmtx n nepemenntx nonpocon
nonnymr ceronx nn]opmannonoron, ]nsnxon-reopernxon, maremarnxon, nonoron n ]nnoco]on
conpemennocrn, a raxxe ncex ymammnx nme. Hnacr snann ecxoneuno pacrer. Hopo
xaxercx, uro orner yxe pxom, n nyxno rontxo nonxrt nexn ynnnepcantnt xo Bcenenno,
ncnontsyx xoropt nmoe pasymnoe cymecrno cmoxer omartcx c cee noontmn n
omennnartcx nonesno nn]opmanne [59-63].
Onaxo mt eme ouent anexn or nonnmannx npnpot nn]opmannonnoro nonx nmoro
nepapxnuecxoro panra n 3emnn, n Bcenenno.

9.1. Hnqopuannonnoe none Bcenennon

Hn]opmannonnoe none ono ns oprannsymmnx nauan Bcenenno. Ono cymecrnyer
noncemecrno, no ncex uacrxx Bcenenno, n n rnoantnom nonnmannn, xax n Bpemx, xnnxercx
ono ns cocrannxmmnx Vnnnepcyma.
Feccmtcnenno ronopnrt o pasnnrnn, nnn cranonnennn nn]opmannonnoro nonx
Bcenenno, no ono cymecrnyer nsnauantno xax annocrt.
B ]nsnuecxom cmtcne +ro nexax cycrannnx, oprannsonannax n cnoxno ycrpoennym
cncremy nsanmocnxsanntx n nsanmocornaconanntx marpnn, coepxamnx ncm nn]opmannm o
nsnauantno npecroxmnx cotrnxx n nx mnoroopasnn na ncex yponnxx oprannsannn or
+nemenrapntx uacrnn o Ianaxrnx n o Bcenenno n nenom. Hn]opmannx, nocnrenem xoropo
xnnxercx nn]opmannonnoe none, npecrannxer coo Hnan 3nonmnnonnoro Pasnnrnx ncero
Cymero n oospnmom Mnposannn.
Ecnn nn]opmannonnax cocrannxmmax Vnnnepcyma cyrt Hporpamma n Hnan Ftrrnx,
sarparnnammne mnxpo- n maxpomnp, rora nce Cymee ecrt npoyxr nx peannsannn na yponne
xnno n xocno marepnn.
Peannsannx uero t ro nn tno npenonaraer exnne, npnnoxmee r onpeenennomy
pesyntrary, B paccmarpnnaemom cnyuae pesyntrarom peannsannn nporpammt xnnxmrcx
+nonmnnonnte npeopasonannx na ncex nepapxnuecxnx nnanax Ftrnx.
Ecrecrnenno npenonoxnrt, uro nn]opmannx o npenncannn onxna xauecrnenno n no
cyrn ornnuartcx or pesyntrarnnno nn]opmannn o ncnonnennn. Ho+romy mt nnpane
ronopnrt o nyx noroxax nn]opmannn. B cnom ouepet, +ro npenonaraer cymecrnonanne n
marpnuntx cncremax nn]opmannonnoro nonx ocoo cncremt cnnuennx npennctnamme
nporpammt c pesyntraramn ee peannsannn na ]nsnuecxom yponne (nn]opmannx-saanne
cpannnnaercx c nn]opmanne o ntnonnennn). Taxoe cnnuenne npnnonr x npeopasonannm
camnx marpnn n reuenne onpeenennoro npemenn.
Kora rnranrcxax cynepmarpnna Bcenenno nonnocrtm npeopasyercx, ona cranonnrcx
nocnrentnnne nn]opmannn o nponcmemnx +nonmnnonntx npeopasonannxx. Bcne sa
+rnm nponcxonr nepexo nce cncremt na onee ntcoxn yponent ouepenoro +nonmnnonnoro
nnrxa, n Honax Bcenennax Fyymero yer cymecrnonart no onee nporpeccnnno nporpamme,
sanoxenno n onee cnoxno ycrpoenntx marpnnax. Hontcnnmaxcx npn +rom
+nepronactmennocrt marpnn oecneunr neoxonmt norennnan nx ntnonnennx
npenncanno nporpammt.
17
Cornacno +sorepnuecxnm yuennxm rnoantnax cmena nporpamm Ftrnx nponcxonr n
nepno rax nastnaemo Houn Fpamt, xora conepmaercx cxptrax +nonmnnx onenounoro
xapaxrepa, nocne uero nacrynaer Bpemx Xaoca, a ncne sa nnm nonoe nocrpoenne
Mnposannx c nontm Vnnnepcymom no nno nporpamme pasnnrnx, npecrannxmme coo
nonym nn]opmannonnym cocrannxmmym +roro Vnnnepcyma n ncex ero nepapxnuecxnx crpyxryp
or mnxpo- o maxpomnpa.

9.2. Hnqopuannonnoe none 3eunn

Hnanerapnax mon]nxannx nn]opmannonnoro nonx Bcenenno nepapxnuecxn onee
nnsxoro nopxxa nn]opmannonnoe none 3emnn, nmemmee nnonne onpeenennte
xapaxrepncrnxn n cnocrna.
B npocrpancrnennom ornomennn ono cnoe uacrtm ono oxnartnaer nce nnanerapnte
xomnonenrt, ncm xocnym n xnnym marepnm, a ero pyrym rnannym uacrt, nmemmym
marpnunoe crpoenne, npanomepno paccmarpnnart xax npnnanexamym ononpemenno 3emne n
Bcenenno.
Marpnunoe crpoenne ocnonno uacrn, cymecrnonanne nyx noroxon nn]opmannn napxy
c pyrnmn npnsnaxamn npenonaramr n ]ynxnnonantnoe cxocrno nn]opmannonntx none
3emnn n Bcenenno.
Peannsannx nnana Ftrnx nmtx marepnantntx crpyxryp n nmom macmrae, n rom uncne
n n nnanerapnom, xax cxasano ntme, rpeyer nannunx nyx pasnonanpannenntx noroxon
nn]opmannn.
H p x m o n o r o x nepeaer nn]opmannm or marpnuno uacrn nn]opmannonnoro
nonx x nnanerapno marepnn. Ero nn]opmannonnax cocrannxmmax nsanmoecrnyer c marepne
n rem camtm sanycxaer mexannsm ee npeopasonannx, onpeenxx camo cymecrnonanne marepnn,
nporpammnpyx ee pasnnrne n oprannsyx ee trne.
O p a r n t n o r o x (nnanerapnt) ocrannxer semnym nn]opmannm n marpnunym
uacrt nn]opmannonnoro nonx. Ero nn]opmannonnax cocrannxmmax nsanmoecrnyer c
cycrannne nonx, re n nponcxonr cnoeopasnt nponecc cnnuennx nn]opmannn
npennctnammero xapaxrepa c nn]opmanne, orpaxamme peannsonannym ecrnnrentnocrt.
Hocnrenxmn nn]opmannn n oonx noroxax xnnxmrcx nn]opmannonnte uacrnnt n
conponoxammax nx cnnra uacrnn, copannte n onpeenenno nocneonarentnocrn n
couerannn n naopt uacrnn, xoropte n cnom ouepet oprannsonant n myntrnnnert. B
oparnom noroxe myntrnnnert copant n uacrnnenoonte opasonannx.
Oa noroxa ]ynxnnonnpymr ononpemenno, cnoxntm opasom perynnpyx
nsanmoecrnnx uacrnn nocnrene nn]opmannn, yuacrnymmnx n +rom nponecce.
Taxnm opasom, nn]opmannonnoe none n nenom xnnxercx ne rontxo cncremo, oramme
nn]opmannonnt norox marepnn n npennctnamme +nonmnnonnt nnan pasnnrnx Ftrnx, no
n cncremo npnnnmamme, n xoropo orpaxent nce xnsnenpoxnnennx nnanerapntx
xomnonenron.
He cneyer ymart, uro rnannax marpnunax uacrt nn]opmannonnoro nonx npecrannxer ns
cex esonnt apxnn pasnopeunno, mnoronnanono n mnoroopasno nn]opmannn. 3romy
npenxrcrnyer nepapxnuecxn npnnnnn crpoennx pyro uacrn nn]opmannonnoro nonx.
Ecnn ncx nn]opmannx npxmoro noroxa nenocpecrnenno nocrynaer xo ncem
nnanerapntm xomnonenram, nxnmuax uenonexa, ro nn]opmannx oparnoro noroxa
(nnanerapnax) npoxonr cxnost cnoeopasnoe cnro oropa, n pesyntrare uero marpnuno
uacrn nn]opmannonnoro nonx ocrnraer nnmt nanrnannemax, +nonmnnonno-snaunmax
nn]opmannx.
Hepapxnuecxn npnnnnn crpoennx npoxnnxer cex n 7-yponneno oprannsannn cncremt
nemarpnuno uacrn nn]opmannonnoro nonx. Taxym crpyxrypy yono npecrannrt cee n nne
18
cemncnonoro opasonannx
3
. Hpn +rom cneyer yuecrt, uro nonxrnx nnxnn n nepxnn
cnon-yponnn nnonne npanomouno samennrt repmnnamn nnxnn n antnn, uro ropaso
nepnee orpaxaer npocrpancrnennym yxnaxy 7-yponneno crpyxrypt ornocnrentno
nnanerapntx oexron xnno n xocno npnpot.
nx cycrannnn +ro uacrn nn]opmanonnoro nonx xapaxrepna xuencrax crpyxrypa
cnoxnoro crpoennx. C]epnuecxne xuen nmemr pasnym nennunny ne rontxo n pasntx cnoxx, no n
n npeenax onoro yponnx-cnox. B ]nsnuecxom cmtcne xuen npecrannxmr ns cex
myntrnnnert, copannte n uacrnnenoonte opasonannx, pasmept xoroptx pasnnunt n
sanncxr or nx nn]opmannonno nactmennocrn, onennnaemo xonnuecrnom nr nn]opmannn.
Myntrnnnert coepxar naopt nn]opmanonntx uacrnn (o nnx yer cxasano nnxe n
pasene 9.3)
4
. Honepxnocrn cnoen-yponne opasonant nncranronamn uacrnnenoontmn
crycrxamn rnmonnoro nonx, cxoxnmn c nonnontmn naxeramn, xoropte npnrxrnnamr x cee
nn]opmanonnte uacrnnt, nonexamne orceny na pasntx yponnxx.
Taxnm opasom, ncx nn]opmannx o xnsnenpoxnnennxx xocno n xnno marepnn
onomomenrno nnnrtnaercx nnxnnm cnoem 7-yponneno crpyxrypt, orxya nnanerapnt
nn]opmannonnt norox naunnaer cno nyrt x marpnuno uacrn. Hacrnnt nnxnero cnox
(rnanntm opasom nnaront n ncn-uacrnnt) nenocpecrnenno nsanmoecrnymr c uacrnnamn
marepnantno cycrannnn, yuacrnymmnmn n nepeaue nn]opmannn nsnyrpn no nnemnmm
cpey. Hpoxox cxnost nocneymmne cnon, nn]opmannx nperepnenaer ouncrxy, n ontmee
ee xonnuecrno orcennaercx, oceax na onpeenenntx yponnxx. Hexoropoe npemx
nn]opmannonnte uacrnnt coxpanxmrcx, a sarem nperepnenamr nsmenennx n noxnamr cno
yponent, ocnooxax mecro nnont nocrynammnm uacrnnam panno nn]opmannonno
snaunmocrn.
Hem ntme yponent, rem onee xonnenrpnponanno cranonnrcx nn]opmannx, rem
antme ona oronnnyra no npemenn n rem mentme ee axryantnoe snauenne n nnnxnne na
nnanerapnte xomnonenrt, n rom uncne n na uenonexa.
Hepeammym ]ynxnnm ocymecrnnxmr ropcnonnte nonx, coxpanxmmax ]ynxnnx n
cnoxx-yponnxx oecneunnaercx ecrnnem cnnnopnoro nonx.
Ocot nnrepec ntstnaer nonpoc o snauennn pasnoyponneno nn]opmannn n roro
xonnenrpnponannoro crycrxa ee, xoropt n nocxoxmem noroxe ocrnraer marpnuno uacrn
nn]opmannonnoro nonx.
Hn]opmannx nnxnnx cnoen nocxoxmero noroxa nanonee snaunma nx xnrene 3emnn
(n nme, n xnnorntx), rax xax ona orpaxaer cnmmnnyrnte, neannne co trnx, nexoropoe
npemx nnnxmmne na nx cymecrnonanne. Oronnnynmnct n npomnoe (nepex na cneymmn
yponent), nexoropoe npemx ona eme moxer trt ocrynna nx nme. Fonee ntcoxne cnon,
coepxamne onee annmm nn]opmannm, oxastnamr ne cront axrnnnoe nnnxnne, n ocrynnt
nx npourennx xax nmxm, rax n nmtm pyrnm pasymntm cymecrnam enxono npnpot.
Marpnunt cno coepxnr nn]opmannm npennctnammero xapaxrepa n
]nxcnponannym nn]opmannm oo ncex +nonmnnonntx ocrnxennxx nnanert. Oa nna
nn]opmannn ocrynnt nx ncrannnonnoro npourennx cymecrnam nmo nno npnpot, uem
uenonex (uame ncero +ro cymecrna, npnnanexamne ntcoxopasnnrtm nnnnnnsannxm).
Hn]opmannx nnanerapnoro noroxa o anno npomemnx cotrnxx, n xonnenrpnponannom
nne nanonnxmmax marpnunym uacrt nn]opmannonnoro nonx, repxer xnsnennym snaunmocrt
nx ceronxmnnx onrarene 3emnn n cranonnrcx menee ocrynno nx nnx.
Taxoe ycrpocrno nn]opmannonnoro nonx 3emnn n pyrnx nnaner oecneunnaer
nn]opmannonnym samnry or nnemnero nmemarentcrna n xnsnt nnanert.


3
Hannyume moentm nnanerapnoro nn]opmannonnoro nonx xnnxercx cnoent nnpor (nemarpnunax cemncnonax uacrt),
yxpamennt cnepxy xpemom (rnannax marpnunax uacrt).
4
Eme pas opamaxct x ananornn, onncannym xuencrocrt crpyxrypt yono npecrannrt cee n nne narpomoxennx
mtntntx nystpe pasnnuno nennunnt, n xoropom nce-raxn moxno pasnnunrt nepxnn n nnxnn cnon n cnon mexy
nnmn, a raxxe ycnonno ntennrt nexne pasenxmmne nx ncxpnnnennte nonepxnocrn.
19
9.3. Hnqopuannonnme uac1nnm

B nn]opmannonntx nponeccax yuacrnyer mnoxecrno uacrnn. Fontmnncrno ns nnx
ornocnrcx x naxyymntm uacrnnam. Cpen nnx 8 naxyymntx xnapxon, 5 penapannonntx
naxyymntx xnapxa, 4 uacrnnt-nocpennnt, xpome roro, +ro myntrnrpannron, mesarpon,
naxyymnt meson n naxyymnt nenroxnapx, xnapnon, nnaron n ncn-uacrnna, crpyna,
anrnra-uacrnna n 8 nerpnnntx pesonancon. Cymecrnymr n pyrne nn]opmannonnte
uacrnnt, yuacrnymmne n cnoxnemnx cncremax +nepro-nn]opmannonnoro omena.
Hcrnnno nn]opmannonntmn uacrnnamn xnnxmrcx nnaront
5
n ncn-uacrnnt
6
,
npnnnmammne yuacrne n nnamnuecxnx nponeccax, xapaxrepntx nx nnanerapno marepnn n n
npeopasonannxx, nymnx n marpnuno uacrn nn]opmannonnoro nonx n na yponnxx ero
nemarpnuno uacrn. Hn]opmannonnax nactmennocrt +rnx uacrnn onennnaercx nramn
nn]opmannn.
nnaront yuacrnymr n cunrtnannn nn]opmannn y oexron xnno n nexnno
npnpot, npnuem ontmym nn]opmannonnym nactmennocrt onn npnoperamr npn
nsanmoecrnnn c xnntmn oexramn, a nanontmym npn nsanmoecrnnn c uenonexom
cymecrnom, naenenntm pasymom. nnaront npnnnmamr nn]opmannm o ]ynxnnonantntx n
nntx nsmenennxx marepnn nmo npnpot, a raxxe nn]opmannm, xapaxrepnsymmym
nponecct, cnxsannte c pasymno exrentnocrtm. uaxrnuecxn onn xnnxmrcx nocnrenxmn +ro
nn]opmannn n npxmom n oparnom noroxax.
Hcn-uacrnnt opasymr nectma cnoeopasnt xnacc uacrnn, cnxsanntx c npoxnnennxmn
ncn-+neprnn. 3rn uacrnnt, naenennte orpomno nnacrtm, npnnnmamr yuacrne no ncex
rnnax nsanmoecrnn n xapaxrepnt nx pasymntx cymecrn. Hponcxoxenne nx nectma
crpanno, rax xax nopoxamrcx onn ne rontxo mtcnxme cycrannne (mosrom), no n xaxo
xnerxo rena.
Cymecrnonanne ncn-uacrnn naexnt xpnrepn, nosnonxmmn pasennrt xnnte
oprannsmt na xnacct pasymntx n nepasymntx cymecrn. Ha panntx npanax c nnaronamn ncn-
uacrnnt nnnnamrcx n nnanerapnt nn]opmannonnt norox. Hx npncyrcrnne n
Hn]opmannonnom none nosnonxer onpeennrt nannune pasymno xnsnn na nnanere.
Cnennannsnponannte ncn-uacrnnt n npeenax Hn]opmannonnoro nonx cosamr ouent
naxnym ero uacrt ncn-none
7
. Ero marpnunoe crpoenne paccunrano na npoxnnenne Pasyma.
Xapaxrepnt nx Hn]opmannonnoro nonx npnnnnn paort pacnpocrpanxercx n na ncn-none,
xax na ero uacrt.
B npocrpancrnennom ornomennn nn]opmannonnoe none ne naxonrcx re-ro cnepxy,
no nponnstnaer nnanery n yxnantno oxyrtnaer nce cymee na ne. Hcn-none, yyun ero
uacrtm, raxxe nenocpecrnenno conpnxacaercx xax c xnno, rax n nexnno marepne.
Onaxo, marpnunax nn]opmannx, nepeannax uepes nncxoxmn norox c nomomtm ncn-
uacrnn, ocrynna nx npourennx (c nentm nocneymme peannsannn) rontxo nx
pasymntx cymecrn. Tontxo onn cnocont pearnponart ne rontxo na nnaront
oprannsymmero noroxa, no n na ncn-uacrnnt, coepxamnecx n +rom nncxoxmem
nn]opmannonnom noroxe.
Hcn-uacrnnt, npnnocxmne nn]opmannm nmecre c nnaronamn, nmecre c nnmn
nponycxamrcx n onacrt nononx pasymnoro cymecrna, nsanmoecrnymr c nnm n cranonxrcx
ero neoremnemo uacrtm na nepno ntnonnennx saannx. B nponecce peannsannn saannx
n nnaront, n ncn-uacrnnt npoxoxr cnoxnemym nepecrpoxy, nnnrtnax nocroxnno
nymym x nnm nn]opmannm o coexnnom, n operamr nnym ]ynxnnonantnym ]opmy; n
raxom nne nn]opmannx yer ocrannena n nnanerapnom noroxe x nn]opmannonnomy nonm.
Mexannsm +roro nponecca no ncem nanomnnaer rasoomen n xnerxax c nomomtm remornonna, n

5
Cnocrna nnaronon onncant n rnane 5.
6
Hasnanne cnxsano c yuacrnem uacrnn n ncnxnuecxo exrentnocrn pasymntx cymecrn.
7
Hcn-none coornercrnyer +rperopam.
20
ponn xoroporo ntcrynamr nnaron n ncn-uacrnna, a n xauecrne xncnopoa n yrnexncnoro rasa
ntcrynaer nocrynammax n yxoxmax pasnoxauecrnennax nx +rnx uacrnn nn]opmannx.
Cneyer nouepxnyrt, uro norox nn]opmannn, nsnyuaemt xocno, a raxxe xnno,
no nepasymno marepne, no cocrany enee, r.x. coepxnr nnmt nnaront, no ne coepxnr
ncn-uacrnn. Kpome roro, ncn-uacrnnt nocxoxmero noroxa, xorx n nonepramrcx
orcennammemy nosecrnnm cnra 7-yponneno uacrn nn]opmannonnoro nonx, no nnmt n
xponantnom ornomennn. B ornnune or nnaronon, ncn-uacrnnt nocrynamr n marpnunym uacrt
nn]opmannonnoro nonx n nensmennom neorpeaxrnponannomnne. (Herxo npecrannrt cee
xaxoro poa nn]opmannm npnnnocxr n nn]opmannonnoe none ncn-uacrnnt, nsnyuennte namnm
mosrom n xaxono nx sarpxsnxmmee nosecrnne!)
Pasnoxauecrnennax nn]opmannx onennnaercx pasntm xonnuecrnom nr nn]opmannn.
Ecnn nnaron cnocoen ynecrn 1 nr nn]opmannn, ro ncn-uacrnnt nepenocxr ouent
cnenn]nuecxym n cnoxnym nn]opmannm, onennnaemym necpannnmo ontmnm oemom.
Cxopocrt ncn-uacrnn n nnaronon n nn]opmannonntx noroxax npornnononoxnoro nanpannennx
ona n ra xe n npnmepno onnaxona no nennunne y nnarona n ncn-uacrnnt, necmorpx na nx
pasnnune n crpoennn, xoropoe, nepoxrno, ouent nennxo.
Bce xnnte oprannsmt nn]opmannonno cnxsant c oxpyxamme cpeo, cnocont
nocnpnnnmart ee nn]opmannonnte cnrnant c nomomtm penenropntx cncrem n orneuart na nnx
pasnopontmn peaxnnxmn. Bce onn, xnnxxct neoremnemo uacrtm Bcenenno, nnocxr
pasnoxauecrnennym nn]opmannm o cee n ee nn]opmannonnoe none none ntcme
xareropnn, none Cyrt Vnnnepcym.
Ecrecrnenno npenonoxnrt, uro xnnte cymecrna, cnoconte noanart o cee necrt
n ro nnn nno ]opme, moryr nocnpnnnmart ne rontxo cnenn]nuecxne cnrnant
nn]opmannonno-marpnunoro nnana, no n omymart, npnnnmart nmym nn]opmannm
Vnnnepcyma, apeconannym nce npnpono cpee, n xoropo onn cymecrnymr n uacrtm
xoropo onn xnnxmrcx, no +ra nn]opmannx naxna nx nx xnsnn ne menee, uem nn]opmannx
marpnunoro xapaxrepa.
Mt ne crannnn cee saaue onee nonno onncart cnocot npnema-oraun
nn]opmannn, xapaxrepnte nx pasymntx cymecrn; ne crannnn nentm onncanne
cnenn]nuecxnx cncrem, cnxsanntx c +rnmn nponeccamn. Pemenne +rnx rpannosntx saau yxe
no cnny nonoram, ]nsnxam n pyrnm cnennanncram.
21
Ue.oeer oo.reu eepumi, :mo uenoumuoe +oruo
noumi, uua:e ou ue cma. oi pas+iu.mi o ue+
B. Iere

Inana 10. BCEAEHHAH

10.1. Hexo1opme cneennn o c1pyx1ype Bcenennon

Bcenennax npecrannxer coo npnmep nsanmocornaconanno, canancnponanno,
anroperynxropno cnxsanno, neantno rapmonnuno cncremt, n xoropo orxnonennx n
nponeccax n nnxennxx neonycrnmt c rounocrtm o 10
18
snaxon nocne sanxro.
3ro cncremo ynpannxmr pasnoopasnte nepapxnn cnn. Cpen nnx rpn cnnt nmemr
orpomnym cxopocrt pacnpocrpanennx, n nensmepnmoe uncno pas npentmammym cxopocrt cnera
n 4-mepnom mnpe. 3rn rpn cnnt nastnamrcx Beunoe renept, r.x. onn peannsymr +ro
cocroxnne, nosecrnyx na nce marepnantnte oexrt n nonx no Bcenenno, cnnxponnsnpyx n
noyxax x ecrnnm mexannsmt +nonmnnn, ynpannxmr ncemn nponeccamn +nonmnnn na
yponne mnxpo- n maxpoxocmoca.
Kax nonaraer H. ennc 44, nenpeptnno cneymmne axxopt Cynepcnnt,
ynpannxmmne antnoecrnymmnmn mexannsmamn rapmonnn, nonnacrnt Aconmry. Ho +ro
npnunne mnorne cneennx, xacammnecx Bcenenno n Bcenenntx, nancera ocranyrcx nx nac
terra incognito. Bonpoc o crpyxrype Bcenenno ne ornocnrcx x +ro xareropnn cneenn. On
ntstnaer axrnnnt nnrepec, nsyuaercx n ocyxaercx.
Pasmept Bcenenno xoneunt. Or Connna o nnxame x nemy rpann paccroxnne
cocrannxer 28 mnp. cnerontx ner, nnn 2,649
.
10
21
xm (2,649
.
10
24
m), a paccroxnne o oranennoro
xpax 55 mnp. cnerontx ner, nnn 5,203
.
10
21
xm (5,203
.
10
24
m).
Ianaxrnxn name Bcenenno crpynnnponant (crxnyrt) n pacnonaramrcx na
nnocxocrxx, cnoxno nsornyrtx no npnnnnny nenrt Menyca. Taxnx nenr Menyca no Bcenenno
cemt. B ee npeenax onn nnxyrcx no cnoxnemnm nnnroopasno-saxpyuenntm samxnyrtm
rpaexropnxm, canancnponanntm c pyrnmn npoxnnennxmn nnxenn no Bcenenno, nounnxxct
ennomy saxony. Onncart nx nsanmopacnonoxenne ne npecrannxercx nosmoxntm.
Hnocxocrn ncex cemn nenr Menyca, xnnxxct crpyxrypntmn +nemenramn Bcenenno,
nmemr nce npnsnaxn Vnnnepcyma. Onaxo, marepnx, opasymmax +rn nnocxocrn, naxonrcx n
ocoom cocroxnnn. 3ro cocroxnne, onnaxonoe na rnranrcxom nporxxennn, nosnonxer
yepxnnart n onpeenenntx rouxax mnoxecrno ranaxrnx. Marepnx nnocxocre pannomepno
pacrxrnnaercx no ncex nanpannennxx c onnaxono cxopocrtm, noono nonepxnocrn
naynammerocx nosymnoro mapa. 3ro xnnenne onapyxnnaercx paserannem Ianaxrnx.
Hpecrannxercx, uro nama Bcenennax, crpyxrypnponannax cemtm ecxoneuntmn
nenramn Menyca, +ro ona ns cemn uacre nepapxnuecxn onee nceoemnmme cncremt,
xoropax n cnom ouepet xnnxercx ono ns cemn uacre cncremt cneymmero panra, n rax o
ecxoneunocrn (no npnnnnny qpax1antnoc1n).
Kax mnoroxparno nouepxnnanoct n npetymnx rnanax, nama Bcenennax coepxnr
mnpt c pasntm uncnom nsmepenn, npnuem mnpt onnaxono mepnocrn moryr ornnuartcx
onontno snaunrentno no nenomy pxy npnsnaxon, coxpanxx nnmt omne npnnnnnt
nocrpoennx. Hacunrtnaercx onee 50 napnanron n-mepntx mnpon rontxo n npeenax name
Ianaxrnxn. Moxno npenonoxnrt, uro ne mentmnm xonnuecrnom npecrannent ]opmt
marepnantnoro cycrpara +rnx mnpon, onaammne cnoeopasntmn xauecrnamn n cnocrnamn.
Orcma nonxrno, uro n n-mepntx mnpax cymecrnymr n ecrnymr cnon cocrnennte
]nsnuecxne saxont, no ecrt n neuro omee, oennxmmee nx n ennoe nenoe n npeenax
Bcenenno +ro ecxoneunoe mnoroopasne uacrnn n onornnntx nponeccon, onpeenxmmnx
onnaxont npnnnnn nx cymecrnonannx.
Mnorne xoncranrt n n-mepntx mnpax npnnnmamr cnon cocrnennte uncnennte
snauennx 75. Taxona, nanpnmep, nocroxnnax Hnanxa, ]opmyna xoropo nnonsmenxercx nx
22
n-mepntx mnpon sa cuer nneennx nontx unenon. Tax, nanpnmep, ee nocuer nx 9-mepnoro
mnpa 3emnn rpeyer nneennx rpex ononnnrentntx unenon.
Cpannnm nennunnt nocroxnno Hnanxa, xapaxrepnte nx pasnnuntx mnpon. nx
namero 4-mepnoro mnpa +ra xoncranra panna 6,67
.
10
27
+pr/c, nx 17-mepntx mnpon ee
ycpenennoe snauenne panno 4,55
.
10
23
+pr/ c, nx 21-mepntx mnpon +ra nennunna panna
4,75
.
10
25
+pr/ c.
pyro npnmep sapx +nexrpona. B 4-mepnom mnpe 3emnn on panen 4,8
.
10
10
+n.
cr. ennnn, nx 10-mepntx mnpon ycpenennax nennunna sapxa +nexrpona panna
3,1
.
10
6
+n. er. emmn, nx 13-mepntx mnpon 1,8
.
10
8
+n.cr.ennnn, nx 17-mepntx1,9
.
10
5

+n.cr.ennnn, n mnpax c 21 nsmepennem +nexrpon (nnn ananornunax emy uacrnna) nmeer sapx
0,5
.
10
5
+n.cr.ennnn.
B rannne 29 npecrannent cneennx o nennunne macc n cxopocrn cnera n n-mepntx
mnpax. Anannsnpyx +rn annte, moxno samernrt naxnym saxonomepnocrt: uem ntme mepnocrt
mnpa, rem mentme macca oexron marepnantnoro mnpa. Hro xacaercx cxopocrn cnera, ro
nmeercx renennnx x nospacrannm ee nennunnt c ynennuennem mepnocrn mnpa.
B mnpax n-no mepnocrn nmeer mecro n ]opmyna 3nmrena E = mc
2
, no, xax n n
cnyuae c nocroxnno Hnanxa, nx nocuera E nnoxrcx ononnnrentnte unent. Cama ]opmyna
xnnxercx uacrntm cnyuaem onee ome saxonomepnocrn, xapaxrepnsymme coornomenne macc
n cxopocre cnera.
Kaxax ns crpyxryp Bcenenno naxonrcx n cnoem npeonpeenennom mecre, a nx
nsanmnoe nnxenne cnnxponnsnponano no npemenn n canancnponano no maccam raxnm opasom,
urot rapmonnunoe pannonecnoe cocroxnne coxpanxnoct n reuenne onroro nepnoa +nonmnnn
nnnort o ouepenoro nacrynnennx Bpemenn Xaoca. Tontxo n +rnx ycnonnxx nnamnuecxoro
pannonecnx crpyxryp Bcenenno n nnamnuecxo cranntnocrn npocrpancrnennoro
pacnonoxennx ee oexron nosmoxnt nx mnoroopasnte +nonmnnonnte npeopasonannx.

10.2. Bcenennan o poaennn n nocne

Conpemennte xocmonornuecxne reopnn yrnepxamr: Bcenennte poxamrcx ns Xaoca.
Hamn npecrannennx o Xaoce nectma orpannuent 79, 80. B otennom cmtcne Xaoc ecrt
pesyntrar napymennx rapmonnn n nopxxa n npnpoe. B rnoantnom +nonmnnonnom
nonnmannn Xaoc cneyer paccmarpnnart, xax nepno paspymennx mnpon Bcenenno n nepno
]opmnponannx nporocrpyxryp yymnx mnpon nono Bcenenno.
B nexn Momenr Bpemenn Aconmrnoe Henosnanaemoe npoxnnxer cex n ecrnnn,
npnnoxmem n cocroxnne Xaoca mnoxecrno mnpon, ocrnrmnx nexoropo crenenn rapmonnn.
Hepnt nepno paspymennx +ro nepno Hcrnnnoro Xaoca, n xoropom yrpaunnamrcx
npecrannennx o oprannsannn n cncreme, o npnunnno-cnecrnenntx cnxsxx n npemenn.
Hcrnnnt Xaoc npenapxer nenosnanaemt nepno rax nastnaemo Cxptro
3nonmnnn. Ee pesyntrnpymmnm ecrnnem xnnxercx nopoxenne nono nporpammt pasnnrnx
yyme Bcenenno na ncex ee nepapxnuecxnx yponnxx.
3ra nporpamma ncrynaer n ecrnne ncne sa Pesyntrnpymme (Cxptro) 3nonmnne
no nropom nepnoe npeopasonann Xaoca, xora na ocnone cnrnynxpnocre naunnaercx
]opmnponanne nontx mnpon.
Hexax Cynepcnna 44 n xnanrontx noxycax sanycxaer mexannsm saxpyunnannx
cycrannnn Xaoca n cnnrynxpnocrt, uro, cocrnenno, n moxno cunrart nauanom poxennx
Bcenenno.
Cycrannnx nropnunoro Xaoca coepxnr nexn cynepnnornt marepnan,
npecrannxmmn ns cex cnnan rpannrannonntx, xponantntx, nn]opmannonntx n
nexoroptx pyrnx uacrnn, oprannsonanntx n crpyxrypt, nanomnnammne nnrn 3entonnua [78,
81. B nponecce opasonannx Bcenenno cnnan uacrnn pacnaaercx, n pesyntrare uero
nosnnxamr nce cocrannxmmne Vnnnepcyma.

23

B xnanrono-cospenmem Xaoce n cnny xaornunocrn nnxpenoro nnxennx nepnnuno
cycrannnn nponcxonr mnoxecrnennoe opasonanne cnnrynxpnocre, n, xax cnecrnne, no
Bcenenno ]opmnpyercx ononpemenno mnoxecrno oexron, npnnanexamnx ee pasnnuntm
nepapxnuecxnm yponnxm. Bce mnoroopasne Bcenenno oecneueno nepnonauantntm uncnom
cnnrynxpnocre panntm 5,5
.
10
26
.
B xaxo cnnrynxpnocrn ns-sa neonoponocrn crpyxrypt cnnrynxpno nonnt
coepxarcx sapotmn yymnx meraranaxrnx, ranaxrnx n pyrnx opasonann Kocmoca
(pnc.18).
Cam nponecc xoncrpynponannx Bcenenno npecrannxercx nnrentntm.
Anroperynxropnte mexannsmt oecneunnamr xax nxo, rax n ntxo ns cnnrynxpnocre n
nocneymmym nepannonecnym xpncrannnsannm cycrpara Bcenenno.
Ho namnm npenonoxennxm n momenr ntxoa ns cnnrynxpnocrn cnnt orranxnnannx n
10
12
pas npentmamr cnnt npnrxxennx n cxaro crarnuecxo Bcenenno, uro npnnonr n
ecrnne mexannsm ee pacmnpennx.
Onncanne nexoroptx xnnenn, cnxsanntx c ntxoom ns cnnrynxpnocrn, cxono c
onncannxmn xnnenn, xapaxrepntx nx Fontmoro Bsptna nnn Pasynammecx Bcenenno
6, 75, 78, onaxo, nam npecrannxercx, uro pasnnrne panne Bcenenno nponcxonno n
nocneonarentntx +ranax 44.
B Xaoce, n cnny npncyme emy nyntcannn, nosnnxamr noxantnte xnanronte cocroxnnx,
onpeenxmmne xnanronte ycnonnx, xapaxrepnte nx poxennx Bcenenno n ee nepapxnuecxnx
crpyxryp n nocneonarentntx +noxax n coornercrnymmnx macmraax npemenn. Tax, npemennte
xapaxrepncrnxn xnanrontx ycnonn rpex +ranon ntxoa ns cnnrynxpnocrn cocranxr: nx I
+rana 10
42
c, nx II +rana 10
43
c, nx III 10
45
c.
B xnanrono-cospenammem Xaoce npocmarpnnamrcx ueprt camooprannsymmecx
cncremt, nmemme cocrnennte cocrannxmmne, noyxammne x +nonmnnonntm
npeopasonannxm nect Xaoc.
Hocne ntxoa ns cnnrynxpnocrn npn opasonannn nonoro xonxpernoro mnpa
nnonsmenennte cocrannxmmne ntcnooxamrcx n ]opmnpymr xonxpernym Bcenennym, o
npetymem yponne rapmonnn xoropo coxpanxnact nn]opmannx n Xaoce.
Hpecrannxercx, uro nmenno raxnm opasom nnonsmenennax nn]opmannx o
ocrnrnyrtx n npomnom +nonmnnonntx sanoenannxx npenpamaercx n cycrannnn Xaoca n
saannym nn]opmannm o npecroxmnx +nonmnnonntx npeopasonannxx onee ntcoxoro
yponnx, npenncanntx nx xonxperntx mnpon Bcenenno (pnc. 18).
24
Hocne ntxoa ns cnnrynxpnocrn ]opmnpymrcx nporonaxyymnte uacrnnt, a ns nnx
nporonaxyym, ennt nx xonxperno Bcenenno. Hs nporonaxyyma, n cnom ouepet,
opasyercx naxyym nmenno rex mnpon, cneennx o xoroptx coxpanxnnct n Xaoce. Ha xanne
+roro naxyyma nosxe nosnnxamr xonxpernte npocrpancrnennte crpyxrypt roro nnn nnoro n-
mepnoro mnpa.
Hn]opmannonnax cocrannxmmax poxammecx Bcenenno npeonpeenxer
+nonmnnonnte saannx na onpeenennte npemennte nepnot. Xponantnax cocrannxmmax
npeonpeenxer nnrentnocrt +rnx nepnoon, ro ecrt npemx, ornymennoe na peannsannm
nn]opmannn, npenncanno x ncnonnennm.
Hapxy c +rnm marepnx yymero mnpa nmeer npeonpeenennt sanac +neprnn,
neoxonmt nx peannsannn Hporpammt Pasnnrnx.
Hsnauantno saannte cocrannxmmne xonxpernt nx xaxo nepapxnuecxo crpyxrypt,
nxoxme n cocran Bcenenno, Onn npeonpeenxmr nect cnenapn yyme +nonmnnn n
xnnxmrcx xoncranramn.
Koneunt nror +nonmnnn saaercx rax nastnaemo mepo nopxxa, xoropax, xax n
npetymne saannte nennunnt, xnnxercx xoncranro. Vsnart uro-nno o ee uncnennom
snauennn nenosmoxno, onaxo nsnecrno, uro x nacroxmemy momenry +ra nennunna mept
nopxxa namero 4-mepnoro mnpa ocrnrna 29 ycnonntx ennnn, a napannentnoro 9-mepnoro
mnpa 28.
Ho ncreuennn npemenn, ornymennoro na 3nonmnnm, Bcenennax n nce ee xomnonenrt
ocrnramr onpeenennoro yponnx pasnnrnx, nx xoroporo xapaxrepna nexoropax rapmonnuecxax
ynopxouennocrt. Hanomnnm, uro rapmonnx n-mepnoro mnpa onpeenxercx crenentm
nanonnennocrn ero nn]opmannonnoro nonx connaammnmn +nemenramn npennctnamme
nn]opmannn n nn]opmannn o ee peannsonannocrn. 3ror npnnnnn pacnpocrpanxercx na nce
nepapxnuecxne yponnn Bcenenno n na camy Bcenennym n nenom.
Hem ntme crenent rapmonnn mnpa, rem ontmn sanac +neprnn naxonnen +rnm mnpom.
Hsnecrno, uro 2/3 +ro naxonnenno cxptro +neprnn rapmonnn ncnontsyercx na
oprannsannm Xaoca (na camopaspymenne), n nnmt rpert ocranmecx +neprnn yer
oecneunnart nce +nonmnnonnte npeopasonannx yymero mnpa nocne oxonuannx Bpemenn
Xaoca. Ho+romy uem rapmonnunee mnp, uem ontme ero sanac +neprnn, rem ontmne
nosmoxnocrn orxptnamrcx nepe nnm n yymem na nonom +rane +nonmnnn.
3axonunn ouepeno +nonmnnonnt nnrox, Bcenennax cnona norpyxaercx n Xaoc nx
noneennx nroron n nonyuennx nono +nonmnnonno nporpammt, xoropym ona yer
ntnonnxrt, nounnxxct nennnmo cnne Aconmra.

25
H nor nesamyrnennoe Cosnanne
Iorono ocosnart cnoe Hesnanne,
H npyr nonxrt: o Hcrnnt anexo
Co-3nanne nnmt uacrt ee n Oxo,
Inxxmee na 3nannx Koneunocrt,
Ha Hcrnnt xnouox n Beunocrt.

3AKAKHEHHE

3axanunnaercx name nyremecrnne n nennnmt mnxpomnp n npoxnnennt maxpomnp
3emxn n Bcenenno.
Camoe cnoxnoe n saxnmuennn onpeennrt crenent npnnnxennx x ncrnne, namernrt
nyrn antnemero nponnxennx x ne n onpeennrt nosmoxnocrt ncnontsonannx otrtx
snann nx npaxrnuecxnx nene. Ho moxno nn npnnnsnrtcx x ncrnne, ecnn peut ner o
ecxoneunom mnoroopasnn mnxpo- n maxpomnpa Bcenenno n nx nsneuntx +nonmnnonntx
nsmenennxx?
H nce-raxn, uenonex ncera nnrynrnnno ycrpemnen n Fecnpeentnocrt, on ncera
ntraercx nrn rponamn rpyntmn n nexoxenntmn. Ha +rom nyrn nensexnt omnxn n
sanyxennx. Ho nnpane nn mt ocranannnnartcx, nnpane nn npexpamart noncx?
Mt cuacrnnnt rem, uro nam npecrannnact nosmoxnocrt nponnxnyrt na nennnmte
nnant Ftrnx n npnomnrtcx x nennxnm snannxm onee pasnnrtx mnpon, noxa neocrynntx
nx nac, ranncrnenntx n saraountx, no cront xe marepnantntx n cront xe peantntx, xax
peanen n marepnanen nam mnp.
Hensmepnmax nponacrt nesnannx nponerna mexy namn n pyrnmn Hnnnnnsannxmn.
Hsonxnnx 3emnn or omero nyrn pasnnrnx nnnnnnsann Kocmoca, o xoropo nncann n
npeynpexann nennxne aenrt uenoneuecrna, ana cnon roptxne nnot. Moxer trt +ra
xnnra xort n xaxo-ro mepe nosnonnr mtcnxmnm nmxm nonxrt crenent n rnynny namero
nenonnmannx ecrnnrentnocrn.
Bosmoxno unrarent namen n xnnre ornert na nexoropte nepemennte, no nonnymmne
ncex nonpoct. Taxon, nanpnmep, nonpoc o rpex nannaxnemnx cocrannxmmnx marepnantnoro
mnpa: marepnn, +neprnn, nn]opmannn. Inynna ocnemennx +rnx nonxrn n xnnre anexo ne
pannomepnax, no nce xe moxno npocnenrt nepasptnnym nnyrpennmm cnxst mexy nnmn,
xorx t na yponne nn]opmannonno-+neprernuecxnx onenox xaxo +nemenrapno uacrnnt,
xpa aroma n pyrnx nce onee ycnoxnxmmnxcx cncrem Bcenenno.
Hpnmepom raxo onenxn xnnxercx ncuepnanne nn]opmannonno-+neprernuecxo
nporpammt cymecrnonannx rpanc-ypanontx +nemenron npn cnonrannom pacnae nx xep.
Cneyx no nyrn pacnaa ocxonxon xepnoro enennx, moxno npocnenrt ecxoneunoe
npenpamenne uacrnn, na xoropte npn cnonrannom enennn pacnaaercx xpo. unnantnt
+nnso c xoneuno napo xnapx-anrnxnapx, nperepnenamme uacrnunym annnrnnxnnm, nnocnr
nocnenn mrpnx n nent cotrn n nocnenn +neprernuecxn nxna n cncremt 4-x mepnoro
mnpa; coennxxct n nont xnapx, ocrarox ]axrnuecxn aer xnapx, npnnanexamn yxe
pyromy nsmepennm, pyromy mnpy, n nounnxmmncx pyrnm saxonam.
uynamenrantnt npnnnnn Hpnpot npnnnnn ee ecxoneunoro n nenpeptnnoro
ononnennx, ocymecrnnxemt camtmn pasnoopasntmn cnocoamn, npocnexnnaercx npn
xoncrpynponannn xaxo-nno nono uacrnnt ns ontmoro uncna uacrnn, nxoxmnx n
nesanncnmym cncremy, nanpnmep, n cncremy nyxnonon, cocrannxmmnx cnoxnoe xpo aroma.
Tax, ant]a-uacrnna ]opmnpyercx n noroxe nyxnonon ns mecrn uacrnn 3 nporonon n 3
nerponon. Hpn +rom, n cocran ant]a-uacrnnt nxonr no onomy +nemenry or xaxo napt
npemecrnennnnt. Hporpamma opasonanmecx ant]a-uacrnnt xax t noccosaercx sanono.
Xponantnax cocrannxmmax xaxoro nporona n nerpona raxxe ononnxercx.
Bor eme onn npnmep ononnennx n cncremax xpa. Kax tno noxasano panee, nnyrpn
xaxoro nporona n nerpona saxnmueno orpomnoe uncno nap xnapx-anrnxnapx. O +rom moxno
26
cynrt xorx t no nn-mesonam. (Tax, n t

-mesone coepxnrcx ~ 10
34
nap, n t
+
-mesone
~10
36
nap, n t
0
-mesone +ro uncno cocrannxer ~ 10
38
). Hpn ntnere ns xpa aroma napa xnapx-
anrnxnapx sa npemx 4,0
.
10
38
c npenpamaercx n nn-meson, xoropt naaer oparno n xpo n npn
+rom nperepnenaer pacna; ocxonxn nrxrnnamrcx nnyrpt xpa n mrnonenno nosnnxaer
nropnunt nn-meson. C nomomtm +roro mexannsma n xpe aroma coxpanxercx onnaxonoe
xonnuecrno xnapxon n anrnxnapxon. Bo npemx npeopasonannx nn-mesona nponcxonr
nsmenenne nennunnt sapxa uacrnnt, no ne camoro sapxa. 3apx nepexonr x -uacrnne,
npnnanexame x rpynne aponon. B ee ]opmnponannn n nepeaue sapxa yuacrnymr
necxontxo xnapxon n anrnxnapxon, oennenntx n xnacrept, co cnonmn nporpammamn n
xponantntmn cocrannxmmnmn. Kax rontxo nn-meson, c panntm xonnuecrnom xnapxon n
anrnxnapxon, npenpamaercx n -uacrnny, ns naxyyma em nornomaercx nerarpon. Taxnm opasom,
opasonanmaxcx -uacrnna +ro nonax, ononnennax naxyymntm nerarponom uacrnna c nno
cyto, c nno nporpammo xnsnn.
Cyta xnapxon, ynanmnx, nosnparnnmnxcx n xpo, raxxe nounnxercx npnnnnny
ononnennx. B xpe aroma ecrt nstrox xnapxon n anrnxnapxon, xoropte xnnxmrcx
npaponrenxmn nn-mesonon, ntnerammnx ns xpa. Hncno nnmc-xnapxon n mnnyc-xnapxon
onnaxono, xora onn oprannsonant n napt, no ecrt n onnounte xnapxn: c sapxom nnmc nnn
c sapxom mnnyc n nepannom xonnuecrne. B neantnom cnyuae nce xnapxn nnmc n mnnyc
oennent n napt. Ho no ncex rpex napnanrax nponcxonr ononnenne nx cocrana, rax xax
xonnuecrno oprannsonanntx n napt xnapxon ne cranntno, n mexy xpom n npocrpancrnom
cymecrnyer omen xnapxamn, nnmnrnponannt, no peantno cymecrnymmn.
Eme mnorne n mnorne nonpoct ocrannct es nnnmannx.
He xcno nouemy, nanpnmep, n xpax xnmnuecxnx +nemenron n nsoronon nanmaercx
nstrox xnapxon nnn anrnxnapxon. Ouennntm xnnxercx nnmt ]axr, uro n xpe noopoa n
rennx ontme xnapxon, rora xax n xpax narpnx, nnrnx n pryrn ormeuaercx nstrox
anrnxnapxon. Ho-nnnmomy, e]nnnr nnn nstrox xnapxon nnn anrnxnapxon cnxsan c
npoxnnennem axrnnnocrn n xepntx nsanmoecrnnxx, uro nanmaercx, nanpnmep, n peaxnnxx
xpa xannx. B ro xe npemx y raxnx +nemenron, xax sonoro, cepepo, npnn, e]nnnr nnn
nstrox xnapxon n anrnxnapxon nnsox x nynm, n, nosmoxno no+romy, y nnx ormeuaercx
sameuarentnax ycrounnocrt x ecrnnm arpeccnnntx xnmnuecxnx arenron n nanmentmax
axrnnnocrt npn xepntx nsanmoecrnnxx. Onaxo, ocmn n +rom pxy cocrannxer
ncxnmuenne: on onaaer ananornuntmn cnocrnamn npn nstrxe onnountx xnapxon.
Mnorne nonpoct, sarponyrte n xnnre, rpeymr nexoroptx ononnnrentntx
paccyxenn. Taxona nponema sanperon OTO A. 3nmrena.
Mt ocyxann crpyxrypy rxxentx xep n ormeuann nannune n nnx xonnexrnnno
nnxymnxcx nyxnonon co cxopocrxmn 1
.
10
8
m/c n oonoueuntx nyxnonon, nnxymnxcx n
cynepnaxyyme co cxopocrxmn, nnsxnmn x 5
.
10
8
m/c 88. B +rom cnyuae napymaercx sanper,
nanoxennt OTO A. 3nmrena. nx onncannx nnxennx nyxnonon n ycnonnxx cnepxnaxyyma
nosmoxno npnmenenne ]axropnantntx ypannenn, a nx onncannx nnxennx nyxnonon mexy
oonouxamn (rax nastnaemoe xonnexrnnnoe nnxenne nyxnonon) ncnontsyercx ]opmyna
Bansexxepa. Hepememennx +nexrponon n arome n nexoropte rpanc]opmannn rax nastnaemo
cerouxn +nexrponon n nx none onnctnamrcx ]opmyno Bpennrepa.
C napymennem sanperon OTO neonoxparno nmenn eno ]nsnxn, paorammne na
ycxopnrenxx +nemenrapntx uacrnn. Tax, nexoropte ns nnx ncrpeuannct c ]enomenom
ncuesnonennx nyuxa +nexrponon nnn nporonon npn ocrnxennn cxopocre, nnsxnx x
cxopocrn cnera, n oannennn cnepxxpnrnuecxnx nanpxxennocre +nexrpomarnnrnoro nonx
Hpn +rom x ncuesnonennm nyuxa uacrnn npnnonr ononnnrentnoe nnnenoe ycxopenne. 3rn
uacrnnt, xorx onn n ocramrcx n namem npocrpancrne, no npnoperamr cnocrna, xapaxrepnte
nx ananornuntx uacrnn pyroro nsmepennx. Tax, +nexrpont npn ocrnxennn cxopocrn cnera
n npn ee npentmennn na 40 npnoperamr cnocrna +nexrponon napannentnoro mnpa,
nporont, npentmax cxopocrt cnera na 35, raxxe cranonxrcx uacrnnamn, nennnmtmn nx
27
namnx npnopon. erexropt uacrnn ne ]nxcnpymr nx, rax xe xax onn ne npocexamr r -
uacrnny, ntnerammym ns xpa co cxopocrtm 1,6
.
10
17
m/c npn era-panoaxrnnnom pacnae.
Boome ronopx, no namemy mnennm, neoxonmo nepecmorpert ntnot OTO o rom, uro
no mepe npnnnxennx cxopocrn uacrnnt x cxopocrn cnera e c x o n e u n o nospacraer ee macca
n o e c x o n e u n o c r n samenxercx reuenne npemenn 29, S4. Hpocnenrt pasnnrne
]enomena ynennuennx macct n ]enomena samenennx npemenn na npnmepe nporona n nerpona
ecrnnrentno nosmoxno. Ho oxastnaercx, cymecrnymr rpannunte cxopocrn, npn ocrnxennn
xoroptx npnpocr macct n samenenne npemenn npexpamamrcx. nx nporona +ra cxopocrt
coornercrnyer ~ 10
20
m/c, nx nerpona ~ 10
17
m/c; nx macct n momenr ocrnxennx rpannuntx
cxopocre coornercrnymr 1,03410835 n 1,04605738 a.e.m. Hpn conocrannennn +rnx nennunn c
maccamn noxox nporona n nerpona 1,007276470 n 1,008665012 a.e.m. nnno, uro
+xcnonenra napacrannx macct no mepe npnnnxennx x cxopocrn cnera n npn antnemem
ynennuennn cxopocrn nmeer nnannt xapaxrep. Ananornuntm opasom neer cex npemx: ero
samenenne raxxe nponcxonr no nnanno +xcnonenre nnnort o ocrnxennx nexoero
]nsnuecxoro aptepa, npenxrcrnymmero pocry macct uacrnnt n ecxoneunomy samenennm
reuennx npemenn. 3a aptepom pyroe nsmepenne. Hpn ocrnxennn rpannn namero mnpa n
npn nepeceuennn nx uacrnnt cranonxrcx nennnmtmn n npnoperamr cnocrna uacrnn mnpa c
pyrnm nsmepennem. Hoxa nonxrne o rpannnax mexy napannentntmn mnpamn nectma ycnonno,
no xcno ono: nsmenenne ]nsnuecxnx napamerpon uacrnn, ocrnrax onpeenenno nennunnt,
npnaer uacrnnam neotunte, nexapaxrepnte nx namero mnpa ueprt n cnocrna. 3rn nonte
xauecrna ananornunt xauecrnam uacrnn pyroro nsmepennx.
Porannonnt +]]exr raxxe moxer npnnecrn x nepexoy uacrnn n mnp c pyrnm
nsmepennem, no ecrt pasnnune n xapaxrepe camoro nepexoa. Tax, ecnn uacrnna npamaercx
tcrpee xnapxon, ro ona ne rontxo npnoperaer cnocrna uacrnn pyroro nsmepennx, no n cama
cranonnrcx npnnanexnocrtm nnoro mnpa n nounnxercx saxonam nonoro nx nee nsmepennx. B
+rnx nepexoax npocmarpnnaercx ecxoneunocrt n rpanc]opmannn uacrnn c nocneymmnm
]opmnponannem ns nnx n pyrnx nsmepennxx uacrnn, npnnanexamnx nce onee n onee
ronxnm nnam marepnn.
Paccmarpnnax cnocrna +nemenrapntx uacrnn 86, 87, mt ne xacannct noxoon n
reopn Bennxoro oennennx 56, 88-91, onaxo n sect nenecoopasno cenart necxontxo
nosmoxno nonesntx sameuann.
Hs uertpex ]ynnnonnpymmnx n namem mnpe nnon nsanmoecrnnx onycrnmt
cneymmne napnanrt oennennx: +nexrpomarnnrnoro co cnatm, +nexrpomarnnrnoro c
cnntntm; rpannrannonnoro co cnatm n +nexrpomarnnrntm. Henosmoxno oennenne
rpannrannonnoro nsanmoecrnnx c cnntntm. Henosmoxno oennenne cnaoro c cnntntm
nsanmoecrnnem. Cymecrnymr onpeenennte ]nsnuecxne sanpert na yxasannte
oennennx nnon nsanmoecrnnx.
B +ro cnxsn xorenoct t nnecrn nexoropte xoppexrnnt n ycnonnx Bennxoro
oennennx. Moxno cornacnrtcx c nennunno nopora Banepra-Canama 89, 90,
+xnnnanenrno 90 maccam nporona. Onaxo, nropo macmra oennennx, onenennt anropamn
rnnores, cocrannxer ne 10
14
macc nporona, a 1,58
.
10
16
macc nporona.
Tperte ycnonne nonnoro oennennx, no mnennm anropon rnnores n reopn 56, 88
90], 10
19
macc nporona, mxrxo ronopx, neocrnxnmo. Honnoro oennennx ne
nponsoer, rax xax nosnnxner conpornnnenne xapxaca Bcenenno xapxaca Vnnnepcyma. Fes
yuera coornercrnymmnx xo+]]nnnenron conpornnnennx nenosmoxno nonyunrt nennunny +roro
conpornnnennx. K coxanennm, raxne xo+]]nnnenrt, noxastnammne mepy oennennx,
nonyunrt ne yaercx. K romy xe, n pasntx nsmepennxx onn pasnnunt. K +romy cneyer
oannrt, uro n nocroxnnte Hnanxa pasnnunt n pasntx mnpax, a es nx yuera nmte pacuert
yyr nexoppexrntmn.
o cnx nop ncxyccnonntm ocraercx nonpoc o nnpryantnom nenroxnapxe. C ero
cymecrnonannem cnxsana peaxnnx pacnaa nporona na nosnrpon n t
0
-meson 4,92:
p e
+
+ t
0

28
Bosmoxna nn peaxnnx n ycnonnxx 3emnn?
Hporon, xax c]opmynnponano n ycnonnxx nporexannx peaxnnn, moxer ncntrtnart
pacna rontxo nocpecrnom nenroxnapxa, naxoxmerocx n nnpryantnom cocroxnnn.
Bnpryantnt nenroxnapx peantno cymecrnyer, onaxo npoxnnennm +ro peaxnnn npenxrcrnyer
Z
0
-oson. On noannxer +ry peaxnnm n namem 4-mepnom mnpe. Tem ne menee, pacna nporona
na nosnrpon n -meson nosmoxen n mnpax nno mepnocrn.
Coopasyxct c namnmn nosmoxnocrxmn, n paore npecranneno onncanne cnocrn onee
439 +nemenrapntx uacrnn, n rom uncne raxnx xax rpannron, xponon, xannron, nnaron, xoropte
camn no cee npecrannxmr cnoxnte xonrnomepart uacrnn, nnn xe xnnxmrcx
poonauantnnxamn nenouex rpanc]opmannn uacrnn, xax n nemecrne, rax n n npocrpancrne c
nonpocrpancrnamn, n naxyyme c nonaxyymntmn yponnxmn. ocrarouno nanomnnrt, uro cnnra,
nanpnmep, rpannrona nacunrtnaer onee 30 uacrnn, opasymmnx noxpyr rpannrona
cnoeopasnym my]ry. Heuro noonoe nanmaercx n y ]orona: n uncno ero cnyrnnxon nxonr
nerpnno.
Hpaxrnuecxn nce xnnrn o Bcenenno coepxar yrnepxenne o enncrne mnxpoxocmoca n
maxpoxocmoca, no ne orneuamr na nonpoc o rom, re xe naunnaercx +ro enncrno. Hamn
cxemarnuno nameuent pyexn npoxnnennx +roro enncrna npn paccmorpennn nnanerapntx
mon]nxann cocrannxmmnx Vnnnepcyma n npn paccmorpennn nexoroptx cneenn o n-mepntx
mnpax.
Hpn onncannn ycrpocrna naxyyma tno opameno nnnmanne na ecxoneunte no
nnne rexcaronantnte xuexn, xoropte nxoxr cocranno uacrtm n xapxac Bcenenno. 3ro
cnoxnax, cnepxnponoxmax, cnepxrexyuax, xnasnxpncrannnuecxax cncrema.
Conmemenne n ono cycrannnn cront npornnononoxntx cnocrn nosnonxer cunrart
naxyym ono ns snaunmtx crpyxrypntx ennnn Bcenenno, oecneunnammnx ee ycrounnoe
cocroxnne.
B naxyyme coepxnrcx snaunrentnoe xonnuecrno uacrnn. Hamn paccmorpena ncero
nnmt 1/7 nx uacrt. He ocnemen nent xnacc uacrnn, cnxsanntx n c naxyymom, n c
npocrpancrnom. 3ro uacrnnt, yuacrnymmne n oprannsannn mnorooopasntx cnxse mexy
nonpocrpancrnamn n npocrpancrnax, a raxxe uacrnnt, orneuammne sa cnxst mexy
naxyymom n npocrpancrnom n nenom.
Hpocrpancrna co cnonmn nonpocrpancrnamn, cnxsannte c naxyymom, cocrannxmr xax
t nropo nnan Bcenenno. Ha +rom nnane no ncex nsmepennxx, naunnax c 4-ro, pasnnnaercx
xnsnt, cosamrcx n +nonmnnonnpymr xnnte cncremt, npoxnnxercx Pasym n nosnnxamr
nnnnnnsannn.
Kaxoe ns npocrpancrn c nonpocrpancrnamn n mnpax c onpeenenntm uncnom
nsmepenn nmeer cnon, rontxo emy npncymne xauecrna. Mnpt orenent onn or pyroro
]nsnuecxnmn nperpaamn, a n nenom xnnxmrcx apeno ecxoneunoro nsanmnoro npenpamennx
uacrnn c nepexoom nx n pyrym mepnocrt npn xopenntx nsmenennxx cnocrn camnx uacrnn.
B nnreparype ocrarouno uacro onepnpymr nonxrnxmn xpnnnsnt npocrpancrna n
xpnnnsnt naxyyma n cnxsn c rpannranne n n cnxsn c nepememennem marepnantntx ren n
npocrpancrne sa cuer ero cneprtnannx 66, 67, 76.
3axont cneprtnannx npocrpancrna n naxyyma pasnnunt. 3ro xax t na pasntx
pemennx saaun: ono ns pemenn npnnanexnr npocrpancrny, nropoe naxyymy. Hpn
cneprtnannn npocrpancrna nponcxonr nepememenne naxyymntx n npocrpancrnenntx
uacrnn. 3ro xnnenne, oranenno nanomnnammee cxpyunnanne no cnnpann nncra, cnxsano c
xponantntmn nsmenennxmn. 3ror nponecc ocrarouno pexn n nanmaercx rontxo npn
sapoxennn snes, ranaxrnx n pyrnx xocmnuecxnx maccnnntx oexron.
Koporxo onncan npocrpancrnennoe ycrpocrno mnpa, mt xorenn t eme pas xocnyrtcx
nonpoca o ero ]nsnuecxo nenecoopasnocrn n npnuacrnocrn x +nonmnnonntm nponeccam.
Hoxnmuenne x yxe ]ynxnnonnpymmnm na 3emne nepnomy n nropomy
nonpocrpancrnam nocneymmnx nonpocrpancrn, nxnmuax cetmoe, pacmnpxr nosmoxnocrn
+nonmnnn sa cuer nosnnxnonennx nontx ycnonn nx ]ynxnnonnponannx uacrnn n nporexannx
29
peaxnn, panee neocrynntx npnpoe. Hsnecrno raxxe, uro xparxonpemennax axrnnnsannx ncex
nonpocrpancrn aer momnt ronuox ncem cncremam nnanert, ntstnax x xnsnn nce
sanoxennte n nepnnuno marpnne nnanert pesepnt +nonmnnn, pesepnt yxonnoro pasnnrnx
pasymntx cymecrn.
Mt moxem rontxo oratnartcx o cncremax ynpannennx Bcenenno n nonnmart nnmt
orentnte erann ]ynxnnonnponannx +rnx cncrem.
Hpecrannxercx, uro ono ns nnx xnnxercx Bpemx-Vnnnepcym Bcenenno.
Xponantnte noroxn xax cpecrna ynpannennx Bcenenno n perynxropt cnnxponnsannn
nponeccon pasnnrnx marepnantntx oexron n Kocmoce, onpeenxmr cxopocrt +nonmnnn,
nyme no cnnpann, n rom uncne cxopocrt +nonmnnn nonornuecxnx cncrem n cncrem
Pasyma.
Hponema npemxopasonannx, nponema cymecrnonannx n nsmenennx ncex oexron
Bcenenno no npemenn upesntuano nnrepecna.
Bo Bcenenno ecrt rontxo ono npemx Bpemx Vnnnepcym. Ono nenpeptnno, ne
xnanronano, ne ncxperno n oecneunnaercx ]ynxnne +nemenrapntx xpononon. B
marepnantntx renax na nnanerax n nexoropom paccroxnnn or nnx npemx npecranneno
nnanerapntmn xpononamn. Onn nxoxr n xaxym +nemenrapnym uacrnny, n xpa aromon n
pyrnx onee xpynntx cncrem. Hpn +rom nnanerapnte xponont npoxnnxmr ncxpernocrt. Onn
nespnmo ecrnymr no ncex nnax xepntx, xnmnuecxnx n noxnmnuecxnx peaxnn, a raxxe n
nponeccax pocra n pasnnrnx nonornuecxnx cncrem n oprannsmon, nx crapennn n cmeprn.
Bpemx oxsarentnoe ycnonne +nonmnnonntx npeopasonann. Hem conepmennee mnp,
rem menee nnoren norox npemenn n ntme npoonxnrentnocrt cymecrnonannx ncex cnarammnx
ero uacrnn n cncrem.
Xponont nxoxr n marpnnt nporpamm nmo xnno n nexnno cncremt, nesanncnmo
or yponnx ee cnoxnocrn nmecre c nn]opmannonntmn cocrannxmmnmn c nx eme onee ronxo
nepapxnuecxo crpyxrypo.
Hoxany, nanonee saraouna n nanmenee ocrynna nx nsyuennx nn]opmannonnax
cocrannxmmax Vnnnepcyma Bcenenno. Hn]opmannonnte xanant cnxsn npaxrnuecxn
mrnonenno ocymecrnnxmr cnxst mexy camtmn yanenntmn ranaxrnxamn, xnasapamn n pyrnmn
ne menee ranncrnenntmn renamn, pacnonoxenntmn na xpam cnera. Bcx Bcenennax
npecrannxer ns cex rapmonnuno cnxsannym cncremy, n xoropo xaxt +nemenr cnxsan c
pyrnm no npnnnnny npxmo n oparno cnxsn na ocnone anroperynxnnn. Ho-nnnmomy, rpn
nensnecrnte nam cnnt oecneunnamr +ry mrnonennym cnxst.
Hn]opmannonnoe none Bcenenno cymecrnyer noncemecrno, ono ecrt nese, ono
nponnstnaer nce ee pernont n xocmnuecxne rena, n nnx pacnonoxennte.
Hn]opmnnx, xax n npemx cyrt Vnnnepcym.
nnaront nn]opmannonnte uacrnnt naxyyma cosamr no Bcenenno ocnony
xocmnuecxo nn]opmannonno cncremt. Cxopocrt pacnpocrpanennx nnaronon n naxyyme
cocrannxer 1,97
.
10
29
m/c. Hpn pasmepax name Bcenenno 7,852
.
10
21
xm nnn 7,852
.
10
24
m
nnaront ocrnrnyr xpax cnera sa 3,66
.
10
5
c.
Horennnantno xaxax nnanera xaxo-nno snest nmeer npecymecrnymmym
nn]opmannonnym cocrannxmmym marpnny Vnnnepcyma, na ocnone xoropo cosaercx
cocrnennoe nn]opmannonnoe none nnanert.
Camoe ynnnrentnoe saxnmuaercx n rom, uro nn]opmannonnax cocrannxmmax
nponnstnaer Xaoc, npnnnocx n +ry esoprannsonannym cncremy +nemenrt oprannsannn.
Oxastnaercx, n Xaoce cymecrnymr, rounee cocymecrnymr, n ecrnymr saxont cnmmerpnn n
accnmmerpnn, cnauana cnmmerpnn, norom accnmmerpnn, o onpeenennoro yponnx
+nrponnn. Hannune nn]opmannonno cocrannxmme n Xaoce nosnonxer cunrart ero cncremy
o nsnecrno crenenn oprannsonanno, xnnyme n pasnnnammecx no cnonm cocrnenntm,
nam noxa nensnecrntm, saxonam.
C annnx nop nccneonarene ncero mnpa npnnnexana nponema noepxannx
pannonecnx n cnoxno oprannsonanno cncreme Bcenenno. Hopaxaer nenepoxrno ntcoxax
30
crenent canancnponannocrn ncex xnnenn n nponeccon, nporexammnx n cncremax Mnposannx.
Hx rapmonnsannx cront nennxa, uro, nanpnmep, nx Connna pxono snest name
Ianaxrnxn neonycrnmt orxnonennx or pannonecnoro cocroxnnx ]nsnuecxnx nponeccon o
10
40
ennnn. Cront ntcoxax canancnponannocrt, cnnxponnsannx nponeccon noepxannx
pannonecnx cnn no Bcenenno nopasymenamr ntcoxouyncrnnrentnte anroperynxropnte
mexannsmt, ynpannxmmne ne rontxo nnxennem maccnnntx ren, nanpnmep, ranaxrnx nnn
cynepranaxrnx, no n nx yepxanne na nennnmtx nnocxocrxx Menyca.
C npeentno nosmoxno rounocrtm anroperynxropnte mexannsmt ]ynxnnonnpymr
raxxe npn xonrpone cpocon nanpxxennx n cncremax ranaxrnx, nanpnmep, npn nsptnax
cnepxnontx snes, uro neoxonmo n nmo cnoxno oprannsonanno cncreme.
Ocnernn o nexoropo crenenn nonpoct o cycrannnn naxyyma n npocrpancrna,
nn]opmannonnym, xponantnym n rpannrannonnym cocrannxmmne Vnnnepcyma, mt
npaxrnuecxn ne sarponynn esrpannunoro mnpa ronxnx +neprn, ncenponnxammnx n
nesecymnx. Hnmt uacrnuno n cxemarnunom nne tna paccmorpena ncn-+neprnx, cosammax
nonone uenonexa n nexoropte ]enoment, cnxsannte c paspymennem nn]opmannonno-
+neprernuecxo ronorpammt, nanpnmep, y xocmonanron (rpannrannonnte nonnt c nx
ntcoxouacrorno cocrannxmme). Ftnn ynomxnyrt 8 nensnecrntx nam cnn orranxnnannx,
nnmt cnerxa tna sarponyra onncannem cynep-cnna, ntstnammax, no mnennm
H. ennca 44, opasonanne cnnrynxpnocre n Xaoce n poxenne Bcenenntx.
Fonee nopono, no, x coxanennm, es onxno rnynnt, paccmarpnnannct
rpannrannx, rpannrannonnte nonnt Kocmoca neunte, xax neuen Kocmoc c nx
nnsxouacrorntmn xomnonenramn, onaammnmn n conoxynnocrn ynnxantntmn cnocrnamn n
pasnoxauecrnenntmn +]]exramn nosecrnnx na marepnantnte rena n nonornuecxne oexrt.
Anannsnpyx marepnant xnnrn, nymunnt unrarent, necomnenno, oparnr nnnmanne
na cenexrnnnocrt cneenn, npecrannenntx n rannnax. B nnx ontme uacrtm ant
xapaxrepncrnxn uacrnn n ne nxnmuent annte o +neprernuecxnx nonxx, ronxnx +neprnxx,
nn]opmannonntx n npemenntx noroxax, xorx nmenno onn, nensnecrnte nam 3 nna nontx cnn,
8 cnn orranxnnannx n rpannrannx no ncem ee mnoroopasnn ]ynxnn n crpyxryp, xnnxmrcx
nnxymnmn cnnamn Bcenenno. 3ro nonce ne osnauaer orment nocrnennoro nonnmannx
nonnt n uacrnnt. Mt xorenn noxasart nnmt cnoxnocrt nonnontx npecrannenn n
mnxpoxocmoce n maxpoxocmoce, cnoxnocrn n onncannn nonnontx cnocrn, npoxnnxemtx,
nanpnmep, n naxyyme, cnoxnocrn camo nnrepnperannn nonnontx nponeccon, nporexammnx no
nsanmocnxsn nonaxyymntx yponne c nonpocrpancrnamn. Tax, n ornnune or otuntx
npecrannenn, connront, c]opmnponanmnecx n naxyyme, ocramrcx na mecre cnoero
opasonannx, no npn +rom onn nosyxamr na nonaxyymntx yponnxx ynpexammne
nonnt, necymne nn]opmannm n marepnantnym xomnonenry. Hx nastnamr nonnamn
nosyxennx, n onn npecrannxmr coo crpyxrypno nsmenennt nonaxyymnt yponent.
Vxasannte nonnt necyr, nanpnmep, saxonponannte cneennx o xapaxrepe nonpexenn,
nanecenntx xaxo-nno +neprnuno uacrnne, nroprmecx n naxyym. Kax cnecrnne
noxnnxercx nn]opmannx o crponrentntx marepnanax, nyxntx nx ycrpanennx nonpexenn n
nne penapannonntx xnapxon n nexoroptx pyrnx uacrnn. Cxopocrt pacnpocrpanennx nonn
nosyxennx n nonaxyymntx yponnxx cocrannxer 4,6
.
10
11
m/c.
Fnnsxne no xauecrny ynpexammne nonnt nosyxennx poxamrcx raxxe n
nonpocrpancrnax npocrpancrna npn ]ynxnnonnponannn +nexrpona. B ocnone poxennx
ynpexamme nonnt nosyxennx nexar nn]opmannonnte nonnt, renepnpymmnecx
norpenrenxmn +nexrponon n nonpocrpancrnax. Cxopocrt pacnpocrpanennx nonn
nosyxennx n nonpocrpancrnax npentmaer cxopocrt cnera n cocrannxer 6,8
.
10
8
m/c.
B xnnre sarponyra rema poxennx Bcenenno.
Hepnonuecxn n Xaoce cospenamr npemennte xnanronte cocroxnnx, neoxonmte
n ocrarounte nx npoxnnennx cnnrynxpnocrn. Ho ocrnxennn +roro cocroxnnx apecno
nanpannennt (Aconmrom), nyu cynepcnnt saxpyunnaer ntcoxoremneparypnym (2,6
.
10
35
K)
cycrannnm Xaoca n cnnrynxpnocrn. Bcenennax xax t poxaercx n opte c Xaocom,
31
npoxnnxercx n nem. Hs 5,5
.
10
26
cnnrynxpnocre c nocneymmnm ntxoom ns nnx n nepexoom
uepes aptep cnnrynxpnocrn, n uepes nepannonecnym xpncrannnsannm 18 mnp. ner nasa
saponnact nama Bcenennax.
Xaoc nnmt +cxnsno nameuen namn. Hoxa ero rant cxptrt rycrtm rymanom namero
nesnannx, orcyrcrnnem asncntx snann, nonxrn n cnon.
Mt eme ne n cocroxnnn ne rontxo nonxrt, no n onncart rnyouamne rant
Mnposannx, mnoroopasne ]opm xnsnn, nanonnxmme Bcenennym.
Bo mnornx mnpax pasnnnamrcx pasnoopasnte ]opmt enxono n neenxono xnsnn.
Hncno nx noncrnne esrpannuno. ocrarouno ncnomnnrt, uro n ycnonnxx 3emnn ns 20
amnnoxncnor c]opmnponannct mnorne mnnnnont monexyn pasnoopasntx enxon,
nonoxnnmnx nauano ncem nnam pacrnrentnoro n xnnornoro napcrn. B name Bcenenno
nacunrtnaercx 238 amnnoxncnor n ananornuntx nemecrn, oprannsonanntx no romy xe
npnnnnny crpoennx. Kaxne xe nn]pt cnocont orpasnrt mnoroopasne nnon pacrenn n
xnnorntx rontxo enxono xnsnn, pasnnnammnxcx na nnanerax name Ianaxrnxn? Hsnecrno,
uro Ianaxrnxa nxnmuaer npnmepno 147 mnp. snes. Hs nnx 60 nmemr nnanert, na xoroptx
pasnnnaercx xnsnt. Ha mnornx ns nnaner name Ianaxrnxn nmemrcx nnnnnnsannn, npomemne
onrn nyrt pasnnrnx. Henosmoxno npecrannrt yponent pasnnrnx +rnx nnnnnnsann, nx
nosmoxnocrn n ocnoennn Kocmoca, yponent nnrennexra nx npecrannrene.
Mt naeemcx, uro nsnoxennte namn cneennx, nycrt nesnaunrentnte, ena
ouepuennte, yyr nonxrt nymunntm unrarenem, sacranxr nmymne ymt orxnnxnyrtcx n
nopasnrtcx nmecre c namn nennunm n rapmonnn Mnposannx, re nce nounneno Vnnnepcymy,
pasymnomy Hauany, Aconmry.
Bosmoxno ne nce yanoct nam n nsnoxennn rpyntx pasenon xnnrn, ne ncera
nn]opmannx tna nmenno ra, n xoropo nyxamrcx cnennanncrt n nccneonarenn, no ecnn
nonxrte na crpannnax namero rpya nponemt ntsonyr ncxyccnn, nopoxr cnopt n ntsonyr
comnennx, pasyxr mtcnt nmymnx n ne cnxsanntx ormamn semno nayxn monotx yuentx,
anropt moryr cunrart cnom saauy pemenno, a nent ocrnrnyro. Fyer nn xnnra npnnxra
opoxenarentno nnn ntsoner rnennte nanaxn oprooxcon nayxn n rex, xro ne npnmer ee ne
cront yx n naxno.
B nmom cnyuae npnomenne x ntcmnm snannxm, x snannxm yymero, ntstnaer
rnyoxoe uyncrno naroapnocrn x namnm xocmnuecxnm Vunrenxm sa ror nennxn rpy,
xoropt tn nmn norpauen nx nepeaun n ocrynnom nam nne nn]opmannn o Bennxom
Mnposannn. Hycrt +rn snannx, npnnxrte namn, nocnyxar ocnono nx cosannx nontx reopn,
rnnores n npenonoxenn, nycrt onn nocnyxar asncom nx rnopuecrna monotx, nmymnx n
rananrnnntx nccneonarene n nycrt ncnonnxrcx noxenannx, ntnecennte n +nnrpa] +ro
xnnrn. Mnp Bam, nymne cneom!

O an1opax: 3uouu Buumop Cepeeeeuu n 0eomoea Buouemma Ieopeueeua (r. Canxr-
Herepypr)

Hc1ounnx: 3.oouu B. C, 4eoomoea B. I. Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n
Kocmoca, Hs. Hnran, Canxr-Herepypr, 2008 r. Hsanne 2-e. C. 83120.

TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


3uouu B. C, 0eomoea B. I.

KOCMHHECKAH HHmOPMAHHOAOIHH O mH3HKE 3EMAH H KOCMOCA

Cnncox ncnontsonannon nn1epa1ypm:

1. Hepcecoe J.A. Ocnonnte saxont aromno n xepno ]nsnxn. M.: Btcmax mxona, 1988,
288 c.
2. Jpoeu-Ipys T. Ocnont crpoennx marepnn. M.: Mnp, 1976, 488 c.
3. euieyo B.M., C+upuoe B.I. Ennnnt nennunn. M.: Hs-no cranapron, 1990, 240 c.
4. Ba.aumou d. Cyaromnax ]nsnxa: xpa n uacrnnt. Tom I. 3nemenrapnt noxo. M.:
Mnp, 1986, 272 c. Tom II. antnemee pasnnrne. M.: Mnp, 1986, 330 c.
5. Haep.c P. Hacrnnt n cnnt. B xn. uynamenrantnax crpyxrypa marepnn. Ho pe. x.
Mantnn. M.: Hayxa, 1984, c. 6296.
6. dauoay d. ., duquu E.M. Knanronax mexannxa. Tom B. Hepenxrnnncrcxax reopnx.
M.: Hayxa, 1989, 767 c.
7. Bop H. Hspannte rpyt. Tom II. M.: Hayxa, 1971, 675 c.
8. Ken.ep K. Panoxnmnx. M.: Aromnsar, 1978, 198 c.
9. Myxuu K.H. 3xcnepnmenrantnax xepnax ]nsnxa. Tom I. unsnxa aromnoro xpa. M.:
Aromnsar, 1974, 584 c.
10. Strutinsky V. Shell effects in nuclear masses and deformation energies. // Nucl. Phys., ser. A,
1967, vol. 95, p. 420442.
11. 4u.i:aroe H.4. Cnpanounnx no ntcme maremarnxe. Knen: Hayxona ymxa, 1973, 743 c.
12. Bep+aum A.4. Kparxn xypc maremarnuecxoro anannsa. M.: Inannonnrpa]npom, 1964,
663 c.
13. +umpuee H.C. 3nexrpon rnasamn xnmnxa. H.: Xnmnx, 1986, 225 c.
14. Geider H., Nuttall J.M. The ranges of the particles from various radioactive substances and a
relation between range and period of transformation. // Phill. Mag., 1911, ser. 6, vol. 22, p.
613621.
15. 4eoep E. upaxrant. M.: Mnp, 1991, 260 c.
l6. Meakin P. Diffusion-controlled cluster formation in 2-6 dimensional space. // Phys Rev.,
1983, A 27, p. 14951507.
17. Byeaee J.B., Komoe P.., Poseuma.i H.d. Kocmnuecxne mmont n nerpnno. M.:
Aromnsar, 1970, 320 c.
18. Eopn M. Aromnax ]nsnxa. M.: Mnp, 1970, 490 c.
19. Dirac P. The quantum theory of the electron. // Proc. Roy. Soc, 1928, Ser. A, vol. 117,
p. 610624.
20. Dirac P. The quantum theory of the electron. // Proc. Roy. Soc, 1928, Ser. A, vol. 118,
p. 351361.
21. Dirac P. A theory of electrons and protons. // Proc. Roy. Soc, 1930, Ser. A, vol. 126, p.
360365.
22. Hartree D.R. The wave mechanics of an atom with a non-Coulomb central field. I. Theory
and methods. II. Some results and discussions. // Proc. Cambr. Phil. Soc, 1928, vol. 24, p.
89, 111.
23. demeeu 4., 3o++ep-Ky.a:eecru L. Kpncrannorpa]nx. M.: Btcm. mxona, 1968, 378 c.
24. Planck M. Zur Theorie des Gesetzes der Energiverteilung im Normalenspectrum. // Verh.
Dtsch. phys. Gcs., 1900, Bd. 2, s. 237245.
25. Hemprar K.A., 4.epoe I.H. Cnonrannoe enenne ypana. // oxn. AH CCCP, M.: 1940, r.
28, c. 500501.
26. 4peure.i B.H. 3nexrpoxannnnxpnax reopnx pacmennennx rxxentx xep menenntmn
nerponamn. // X3Tu, M.: 1939, r. 9, c. 641653.
27. Bohr N.. Wheeler I. The mechanism of nuclear fission. // Phys. Rev., 1939, vol. 56, p.
426450.
28. Iep.oeuu H.d. Ocnont enno reopnn ncex nsanmoecrnn. H.: 3neproaromnsar, 1990,
432 c.
29. Juumeu A. Ennax reopnx ]nsnuecxoro nonx. Copanne nayuntx rpyon. M.: Hayxa,
1963, r. 2, c. 286301.
30. Bo.oipeea d.B., Comuua H.B. Moent cnepxrexyuero ]nsnuecxoro naxyyma. M.: uon
napancnxonornn nm. H.H. Bacnntena. 1992, 32 c.
31. Lunoe. I.H. Maremarnuecxne ocnont xannponouno moenn ]nsnuecxoro naxyyma. //
M.: BHHHTH, pyx. en. N 53261387. 1987.
32. Lunoe. I.H. Baxyym xax norennnantnoe cocroxnne ncex nnon marepnn. Tonnent. C.
nayu. rpyon. Btn. 5. // V]onornuecxax Acconnannx CHI., M.: 1992, c. 1032.
33. Particle Date Group. // Phys. Lett. 1988, vol. 204 B, p. 37.
34. Oryui d.B. unsnxa +nemenrapntx uacrnn. M.: Hayxa, 1988, 272 c.
35. OldershawP.L. Particle physics programme. Nature, 1988, vol. 332, N 6160, p. 106109.
36. Karanor napamerpon npecxasanntx n nsnecrntx +nemenrapntx uacrnn.
(Hepnonuecxn saxon mnxpouacrnn - HM3). C. H.: BMu CCCP, 1977, ntn. 2, 200 c.
37. Iep.oeuu H.d. Cncremarnsannx +nemenrapntx uacrnn n coopaxennx o ocnonax
yyme reopnn. Knen: HTu AH VCCP, Hpenpnnr N 6953.1969.
38. B.oxuuee .H. Ocnont xnanrono mexannxn. // M.: Hayxa, 1976, 604 c.
39. Fermi E. Versuch einer Theorie der Strahlen. // Z. Phys., 1934, Bd. 88, s. 161171.
40. Fermi E. Tentativo diteoriadeiraggi. // Nuovo cimeato, 1934, vol. 11. p. 119.
41. Poccu B. Hacrnnt ontmnx +neprn. M.: Hs. rexnnxo-reoper. nnreparypt, 1955, 636 c.
42. Bapoeuea I.d., Oronoe J.O. Bcenennax uacrnn. M.: Conercxax Poccnx, 1972, 229 c.
43. Vu.ruucou . Kax ycrpoena Bcenennax. B xn.: uynamenrantnax crpyxrypa marepnn.
Ho pe. x. Mannn. M.: Mnp, 1984, c. 1961.
44. eeuc H. Cynepcnna. Honcxn enno reopnn npnpot. M.: Mnp, 1989, 272 c.
45. Be. I. Ipannrannx n +nexrpnuecrno. // B c. 3nmren n reopnx rpannrannn. M.: Mnp,
1979, 592 c.
46. Ka.ya T.K. K nponeme enncrna ]nsnxn. // B c. 3nmren n reopnx rpannrannn. M.:
Mnp, 1979, 592 c.
47. Ie.iqauo P.A., duxm+au E.H. Hponemt reopernuecxo ]nsnxn. M.: Hayxa, 1972.
48. Wess L, Zumino B.A. A Lagrandian Model Invariant under Supergange Transformation. //
Phys. Lett., 1974, vol. 49 B. I., p. 5254.
49. Bo.roe .B., e.myxuu. A.A. O onncannn crpyn n npocrpancrne n cynepnpocrpancrne.
Knen.: 1985, Vxp. ]ns. xypnan, r. 30, N 6, c. 809813.
50. Nepomechie R.I. Low-energy limit of strings // Phys. Rev., 1985, vol. 32. D. 12. p.
32013205.
51. Schwarzsch.ild M. Structure and Evolution of the Stars // Princeton University Press. 1958,
352 p.
52. Mandelbrot B.B. Les Objects Fractals: Forme, Hasard et Dimension // Paris, Flammarion,
1975, 106 p.
53. Mandelbrot B.B. Fractals and Multifractals: Noise, Turbulence and Galaxies // New York,
1988, Springer, 334 p.
54. uenman P. K3 crpannax reopnx cnera n nemecrna. M.: Hayxa, 1988, 144 c
55. doucru d.T. Mexannxa xnxocrn n rasa. M.: Hayxa, 1973, 736 c.
56. Glashow S. Reviews of Modern Physica.// 1980, vol. 52, p. 539.
57. Einstein A. Essays in Sieace // Phylosophical Library, New York, 1934, 114 p.
58. Pu+au B. Counnennx. Pe. cr. n npnm. B.H. Ionuapona. M.-H.: 1948, 543 c.
59. Kapneuro M. Bcenennax pasymnax. Cepnx 3emnte ]enoment. M : Mnp Ieorpa]nn,
1992, 396 c.
60. Huo.roecru K.J. Ipest o 3emne n nee. Tyna.: Hpnoxcxoe xnnxn. ns-no, 1986, 156 c.
61. Lr.oecru H.C. Bcenennax, Xnsnt, Pasym. M.: Hayxa, 1965, 284 c.
62. Kopu V. B noncxax saxonomepnocre pasnnrnx 3emnn n Bcenenno. M.: Mnp, 1991,
448 c.
63. Ca..ueau V. Mt ne onn. M.: Mnp, 1967, 384 c.
64. 3e.iooeu: B.B., Hoeuroe H.. Penxrnnncrcxax acrpo]nsnxa. M.: Hayxa, 1967, 351c.
65. Mupouuuroe M. Fecnoxonax macca noxox. // Texnnxa monoexn. M.: 1988, r. 1, c.
5758.
66. arre P. Ipannrannx n Bcenennax. M.: Mnp, 1972, 104 c.
67. B.acoe A.A, doeyuoe A.A., Mecmupuueu.u M.A. Teopnx rpannrannn na ocnone
npocrpancrna Mnnxoncxoro n npnnnnna reomerpnsannn. // M.: TMu, 1984, r. 61, N 3, c.
323330.
68. Einstein A. Uber Gravitationswellen // Sitzungsber. Acad. Wiss. Berlin, 1918, p. 154167.
69. 4paurqypm V.H. Cnennantnax n omax reopnx ornocnrentnocrn. M.: Hayxa, 1968,
332 c.
70. 4eu+au P. Xapaxrep ]nsnuecxnx saxonon. M.: Hayxa, 1987, 160 c.
71. Ieeopru P.I., Lene.i B.B. Kypc ome ]nsnxn. M.: Btcm. mxona, 1972, 599 c.
72. Lorentz H.A. Surla masse de l'energie // Arch., neerl. sci. exactes et nature, 1912, p. 139153.
73. Lorentz H.A., Einstein A., Minkowski H. Das Relativitfltsprinzip. // 3. Aufl. Leipzig, 1920,
29 p.
74. Himmou H. Maremarnuecxne nauana narypantno ]nnoco]nn. Hoyuennx. //
A.H.Kptnon. Copanne rpyon, r. 7, M.-H.: AH CCCP, 1936, 696 c.
75. oeuc d. Cnyuanax Bcenennax. M.: Mnp, 1985, 160 c.
76. Carstoiu I. Gravitation. Les deux champs de gravitation et propagation des ondes gravifiques
// Compt. Rend., 1969, 268, A-201, p. 7376.
77. Weber Joseph. General relativity and gravitational waves. N.Y. -London, 1961, 200 p.
78. o.eoe A.., 3e.iooeu: B.B., Caruu M.B. Kocmonornx panne Bcenenno. M.: H MIV,
1988, 199 c.
79. Kpu:eecru H.P. Honxrnx n ocnont repmonnamnxn. M.: Xnmnx, 1970, 439 c.
80Kyoo P. Tepmonnamnxa. Conpemennt xypc c saauamn n pemennxmn, cocrannennt npn
yuacrnn X. Hrnmypa, H. Vcyn, H. Xacnsyme. M.: Mnp, 1970, 304 c.
81. 3e.iooeu: B, B. Conpemennax xocmonornx. // Hnenapnte oxnat na XVIII Ienepantno
Accamnee Mexynaponoro Acrponomnuecxoro Comsa. 23 anrycra 1982 r. M.: HKH,
1983, 32 c.
82. Mauoe.iopom B.B. upaxrant n nospoxenne reopnn nrepann. B xn.: Harren X.O.,
Pnxrep H.X. Kpacora ]paxranon. M.: Mnp, 1993, c. 131-140.
83. Mandelbrot B.B. Fractal aspects of the iteration of Z Z(l-Z) for complex and Z. In: Nonlinear
Dinamics. Helleman R.H.G. (eds.). // Annal New-York Acad., 1986, p. 249259.
84. doeyuoe A.A. Hexnnn no reopnn ornocnrentnocrn n rpannrannn. M.: Hayxa, 1987,
271c.
85. Mandelbrot, Benoit B. The Fractal Geometry of Nature. San-Francisco: Freeman and
Company, 1982, 462 p.
86. 3nemenrapnte uacrnnt n aromnoe xpo. // C. nayun. rp., M.: 3nepronsar, 1986,
91 c.
87. Cnpanounnx no xepno ]nsnxe // Kn. 1, Tamxenr, 1989, 738 c. // Kn. 2, 828 c.
88. Keu T. Conpemennax ]nsnxa +nemenrapntx uacrnn . M.: Mnp, 1990, 358 c.
89. SalamA. Reviews of Modem Physica, 1980, vol. 52, p. 525.
90. Weinberg S. Reviews of Modern Physica, 1980, vol. 52, p. 515.
91. Hoo G. Gaude Theories of the Forces between Elementary Particles. // Scientific
American, 1980, June, p. 104.
92. Weinberg S. The Decay of the Proton. // Scientific American, 1981, June, p. 64.
93. Haber H.E., Kane G. L. Is Nature Suppersyrnmetric. // Scientific American, 1986, June,
p. 52.
94. Cynepcnmmerpnx, xannponounte nonx n xnanronanne. M.: Hayxa, 1993, r. 210, 193 c.

O an1opax: 3uouu Buumop Cepeeeeuu n 0eomoea Buouemma Ieopeueeua (r. Canxr-
Herepypr)

Hc1ounnx: 3.oouu B. C, 4eoomoea B. I. Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n
Kocmoca, Hs. Hnran, Canxr-Herepypr, 2008 r. Hsanne 2-e. C. 121124.

1
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


3uouu B.C., 1yuuuu A.H., 0eopoe A.0.
CH IABM; * Herponasep, r. Canxr-Herepypr; ** BHHPO, Mocxna

KAACCHmHKAHHH IEOAHOMAALHLX 3OH HA MATEPHKAX H B
MHPOBOM OKEAHE

Anno1annn. Hpenoxena xnaccn]nxannx reoanomantntx son, ocnonannax na
xapaxrepe nsnyuenn mnnyc +neprn. B coornercrnnn c xnaccn]nxanne pasnnuamr
cneymmne opasonannx, nsnyuammne orpnnarentnym +neprnm:
- Ocnonnax cerxa reoanomantntx son, noxptnammax xonrnnenrt, ocrpona n no
Mnponoro oxeana. Pasmept cerxn 20 m x 20 m, mnpnna reonarorenntx nnnn 1 m 1,5 m.
- Cerxa V. K+pn oropaxenne opnrnnana reonarorenno cerxn. Pasmept xuen
14,5 m x 14,5 m. Bnpnna pasrpannunrentntx nonoc 0,5 m.
Omn npnsnax cerox npoxnnennoe txanne Connna. 80 mnnyr nox ncx
ronxonnanonax +neprnx ornpaercx or oexron, n rom uncne or nooexron, 80 mnnyr
ntox ncx ronxonnanonax +neprnx oraercx Connnem n ycnannaercx oexramn
Conneuno cncremt.
Ieoanomantnax cerxa n cerxa V. K+pn xnnxmrcx xananamn noroxon conneuno
ronxonnanono +neprnn.
- Kontnente crpyxrypt 3emnn.
- Pasnomt n rpemnnt n semno xope.
- Hosemnte pexn, pycna pennnx nosemntx pex, ne]rerasonte mecropoxennx.
Ocnonno npnsnax nannune ]asontx nepexoon n nn]opmannonntx noroxon n nnroc]epe
3emnn.
- Mecra pennnx saxoponenn, xnanma, xpemaropnn, paont nnrencnnntx oen,
parcxnx saxoponenn. Hexporont nn]opmannonnte uacrnnt ecrpyxnnn npnunna
mnnyc anomann.
- Tpacca nyxammero nyua poronon. Ero cne ormeuen xaracrpo]amn,
nponcxoxmnmn na cyme n na mope. Ocnonno npnsnax paspymenne ncn-crpyxryp n
xoncrpyxnn, cosanntx uenonexom.
- Mecra nnorntx ntnaenn panoaxrnnntx nemecrn (PB) n roueunte ncrounnxn
nonnsnpymmnx nsnyuenn. Btnaenne PB ]opmnpymr opnrnnan, ero orpaxennx opasymr
mnoronncrnte crpyxrypt n nporon-nerponnom npocrpancrne. Orpaxennx ncxaxamr nnn
crnpamr nn]opmannm y nonornuecxnx xnerox, orpaxenntx na +neprernuecxne aptept
nnpryantnoro npocrpancrna.
Knaccn]nxannx nxnmuaer nnmt nanonee snaunmte ]nsnuecxne ]axropt,
orpnnarentno nnnxmmne na oprannsm uenonexa. antnemne nccneonannx nosnonxmr
yrounnrt cnexrpt mnnyc nsnyuenn n crenent npeonocnocrn xaxoro nna orpnnarentntx
+neprn nx nn]opmannonno-+neprernuecxo ronorpammt uenonexa.

Ieoanomantnte sont, npoxnnennte na nonepxnocrn 3emnn n na ne Mnponoro oxeana,
npecrannxmr coo yuacrxn nxoa n ntxoa ronxnx +neprn, ncnycxaemtx Connnem. Connne
tmnr c nepnoom 160 mnnyr. Hs nnx ntox nnrcx 80 mnnyr. Connne oraer +neprnm
ncem renam Conneuno cncremt, nox nnrcx raxxe 80 mnnyr Connne ornpaer ronxym
+neprnm oro ncex ren Conneuno cncremt, n rom uncne or nonornuecxnx cymnocre.
nx oecneuennx ecnpenxrcrnennoro txannx Connna, a rounee nx oecneuennx
omena ronxnx +neprn n nnroc]epe 3emnn n cymecrnymr reoanomantnte sont mecra nxoa
n ntxoa ronxnx +neprn.
Hs reoanomantntx son paccmorpnm rontxo reonarorennte opasonannx,
2
oycnonnennte noroxamn mnnyc +neprne na ronxom nnane.
Ha xonrnnenrt 3emnn n na no Mnponoro oxeana napomena xax t cerxa
reonarorenntx son. Cerxa opnenrnponana c cenepa na mr n c sanaa na nocrox. Pasmept xuen
cerxn 20 x 20 m. Kaxax xuexa orenena or pyro nonocamn mnpnno 11,5 m. 3rn nonoct n
nonyunnn nasnanne reonarorenntx son.
B pasennrentntx nonocax nponcxonr orem ronxnx +neprn ns nn]opmannonno-
+neprernuecxnx ronorpamm uenonexa, peannsyercx nx yreuxa n nepa 3emnn n n cnxsn c +rnm
npoxnnxmrcx nenaronpnxrnte +]]exrt, conpxxennte c norepe sopontx, c norepe
opnenrnponxn n npocrpancrne, co cnnxennem cxopocrn ornerntx peaxnn, c pesxnm
yromnennem, nnora c omopountm cocroxnnem nnnnnyyma.
Honoct reonarorenntx son npoxnnent na cetmom nonaxyymnom yponne (7 HBV) na
ero cerouxe. C 7 HBV, c ero cerouxn, crpyxrypnte nsmenennx na 7-m HBV npoennpymrcx na
cerouxy 7-ro nonpocrpancrna (HH) n pesonancno nsanmoecrnymr c npocrpancrnenntmn
crpyxrypamn rexca+pamn npocrpancrna, nne npeenon nporon-nerponnoro npocrpancrna,
r.e. n sone 0,9x10
15
m 1,2x10
35
m.
Honoct reonarorenntx son yxoxr n nnroc]epy na pasnym rnynny. Tax, n paone
Mocxnt onn saxanunnamrcx na rnynne 78 xm. B paone Htm-Hopxa na rnynne 59 xm, n
Canxr-Herepypre na rnynne 61 xm, n Cnnee (Ancrpannx) na rnynne 66 xm, n
Mypmancxe 1-x reppaca (nopr) na rnynne 86 xm. B Anxape (Typnnx) reonarorennte
nonoct oxoxr o rnynnt 98 xm, n enn (Hnnx) o rnynnt 159 xm, n Anarnrax
(Kontcxn nonyocrpon) o rnynnt 226 xm, n Terepane o rnynnt 269 xm. Ho-nnnmomy,
cymecrnyer cnxst mexy ronme ropntx nopo n rnynno npoxnnennocrn reonarorenntx
nnnn. Hpnmopcxne ropoa nmemr nanmentmee sarnynenne reonarorenntx nnnn.
B nnreparype onncant n pyrne nnnnn, xoropte tnn onapyxent coornercrnymmnmn
erexropamn reomarnnrntx anomann, onn raxxe opasymr cerxn na nonepxnocrn name
nnanert. Ona ns raxnx cerox tna onapyxena V. K+pn 1 n nocnr ero nmx. Ona
npecrannxer coo cerxy c pasmepamn xuen no yrounenntm anntm 14,5 x 14,5 m,
pasenenntmn nonocamn mnpnno 0,5 m, opnenrnponanntmn c cenepo-sanaa na mro-nocrox n
c mro-sanaa na cenepo-nocrox.
Cerxa V. K+pn npecrannxer coo oropaxenne opnrnnana ocnonno reonarorenno
cerxn 3emnn. Hpn +rom opnrnnan xuen cerxn orpaxaercx nynentm +neprernuecxnm +xpanom
nennnmoro nnpryantnoro npocrpancrna n peannsyer nesanepmennt nonopor n (l/2)
2
, r.e. na
45 na nonepxnocrn 3emnn. Moxno onpeennrt cerxy V. K+pn xax oropaxenne opnrnnana
ronxo+neprernuecxo cerxn xonrnnenron n na oxeana. Hpn +rom npn oropaxennn
nponcxonr ymentmenne ero pasmepon na ony uerneprt or nepnonauantno nennunnt (2020
m).
Inynna sanerannx (nponnxnonenne nrnyt) cerxn V. K+pn ne npentmaer 9,3 m. Ho
cnne npenoro nosecrnnx na nooexrt, ecnn npnnxrt sa ennnny nosecrnne opnrnnanon
reonarorenntx nnnn, nanpnmep, na mnxponoopocnt Platymonas viridis, cerxa V. K+pn nmeer
xo+]]nnnenr npenocrn 0,51.
Ieonarorennte nnnnn ocnonno cerxn 20 x 20 m nmemr pesxne rpannnt n
npocrnpamrcx n armoc]epy o ntcort 4,8 xm, nocne uero no nnnxnnem nroporo
panannonnoro noxca 3emnn onn nsmenxmr yron naxnona n opasymr pacrpyt, cnnnammnecx
n ennt npnemnnx ronxonnanontx nsnyuenn Connna.
Ha oxeanom reonarorennte nonoct ne npoxnnent. Cam oxean npecrannxer coo
orpomnt xonnenrparop ronxonnanontx +neprn. Terpa+pt not n ntpoxennte rerpa+pt
npoexnnn nn]opmannonno crpyxrypt cerouxn npocrpancrna nnocxnx nenra+pon,
cocroxmnx ns nn]opmannonntx uacrnn, coepxar ncm nsnauantnym nn]opmannm o
poxennn oxeana. B sanncnmocrn or cpene rnynnt n, no-nnnmomy, or ronmnnt
asantrontx nopo, ]opmnpymmnx noxe oxeana, reonarorennte nnnnn nosntmamrcx na
nom Tnxoro oxeana o ntcort 520 m, na nom Hnncxoro n Arnanrnuecxoro oxeanon o
ntcort 485 m. B Mapnnncxo nnanne, c rnynno npnmepno 11500 m, reonarorennte nnnnn
3
nonnmamrcx na nom na 1150 m.
Menxononte mopx c rnynnamn menee 485 m nmemr na nonepxnocrtm pannomepnym
cert, cocroxmym, xax n na marepnxax, ns xueex 20 x 20 m es xaxnx-nno ncxaxenn. Crenxn
xnaparon nponnxamr n armoc]epy o ntcort 4,8 xm. B +rom npoxnnxercx nce panee
ormeuennte ocoennocrn ronxo-nnanontx npocrpancrnenntx crpyxryp, npoxnnenntx n
nennnmo nnpryantno onacrn npocrpancrna.
Htt Anrapxrnt n Ipennannn, ecnn ronmnna nta npentmaer 2687 m, +xpannpymr
reonarorennym cerxy ocnonntx cnarammnx marepnx n ocrpon ropntx nopo. Ecnn xe ronma
nta mentme rpannuno nennunnt, ro ronxonnanonax cert c reonarorenntmn nnnnxmn uerxo
npoxnnxercx na nonepxnocrn nta n npaxrnuecxn ne ncxaxaercx neponnocrxmn neonoro
noxptrnx.
Cneymmnmn no cnne orpnnarentnoro nosecrnnx na ronxom nnane na nooexrt
xnnxmrcx xontnente crpyxrypt 3emnn (KC3).
Ho mnennm H.I. Hnxono 2, nontmennt nnrepec x +rnm opasonannxm, n npexe
ncero y reonoron, oxcnxercx nx naxnemnm merannorennuecxnm snauennem. Ieomerpnuecxax
]opma xontneno crpyxrypt (KC) xpyr na nonepxnocrn n xonyc n oeme onpeenxercx
nannunem nenrpantno cnmmerpnn n c]epnuecxnx reonoro-reo]nsnuecxnx oonouxax 3emnn,
re ocn cnmmerpnn ncera npoxoxr uepes nenrp semnoro mapa.
B nocnenee npemx H.I. Hnxono ntxnnent uerxne xoppenxnnonnte cnxsn KC c
nonornuecxnmn anomannxmn, n uacrnocrn c nenrpamn naccnonapntx ronuxon. Tax, n
Hepmcxo onacrn ntxnnena anomantnax sona, nmemmax pasmept 88 xm, rouno connaammax
c +neprernuecxnm nenrpom Ctnnnncxo KC 3.
B +rnx sonax peannsyercx nepnonuecxoe ntcnooxenne +neprnn n ]nmnon ronxoro
nnana. 3rn noroxn ntstnamr rannmnnnannn y nme, norepm cosnannx n pyrne neotunte
+]]exrt n yxonno-ncnxnuecxo c]epe uenonexa.
K3 C n +neproomene 3emnx Kocmoc ntcrynamr n xauecrne nnns n (nnn)
xonnenrparopon xpononon uacrnn npemenn. Ho-nnnmomy, n xpynntx K3C rnna Hepmcxoro
rpeyrontnnxa nponeramr rpacct xponantntx n nn]opmannonntx noroxon 4, 5.
Ieoanomantntmn sonamn moxno cunrart raxxe pasnomt n semno xope, nosemnte
noroxn n pycna ncuesnynmnx pex. Hx orpnnarentnoe nnnxnne na nooxrt n nexoroptx
cnyuaxx npentmaer nosecrnne rnoantno cerxn reonarorenntx nnnn. Inntmn
mecramn nasnant npoexnnn yxasanntx ]opmnponann na nonepxnocrt 3emnn. B nnx nnoxo
cex uyncrnymr nmn, xnnornte npoxnnxmr ecnoxocrno n crapamrcx nserart +rnx mecr 6 ,
7. Hmemrcx n ncxnmuennx: nccneonarenn ns Harnnn yrnepxamr, uro nuent ns ynten,
pacnonoxenntx na nontmn xnnamn, nponsnoxr n rpn pasa ontme mea, uem otuno.
Hpenmymecrnenno na noontmn sonamn snmymr n orxnatnamr xna npecmtxammnecx 7.
Knanma, mecra xpynntx saxoponenn, paont oen c maccono rnentm nme
npecrannxmr eme onn ]enomen npoxnnennx mnnyc +neprn. Hpnpoa npoxnnennx
orpnnarentntx +neprn npn naxoxennn nme n +rnx pernonax ornnuamrcx or
reoanomantntx son, nosnnxammnx npn pasnomax semno xopt. Ecnn n nocnenem cnyuae
nmeer mecro nepexpncrannnsannx crpyxryp pasnoma nnn nonnmammecx no nemy marmt, ro
mecra saxoponenn n oen onacnt rem, uro n oprannuecxom cycrpare nornmnx nme nnn
xnnorntx nponcxoxr ntcnooxenne uertpexmepntx pasnernnenntx nonnmepon, nponecct
ecrpyxnnn n pacxpyrxn, nanpnmep, enxontx monexyn. 3neprnm nx ynomxnyrtx nponeccon
ocranxn xnntx oprannsmon uepnamr na ronxom nnane ns oxpyxamme cpet. Hmn n
xnnornte cranonxrcx oexramn nosecrnnx mnnyc +neprn, n rom uncne nexporonon 8.
Horoxn nexporonon uacrnn ecrpyxnnn xnnxmrcx npentmn nx orentntx crpyxryp
rononnoro mosra uenonexa n nexoroptx ]epmenron. Onn paspymamr crpyxrypt nnn
noxnpymr nx ]ynxnnonantnym axrnnnocrt.
Eme onn ncrounnx reoanomantntx son npoxnnncx uepes 11 ner nocne Hepnotntcxo
xaracrpo]t. On cnxsan c npoexnnxmn n name npocrpancrno ncxaxenntx opason
opnrnnanon xnerox, n uacrnocrn nmmynntx xnerox, y xoroptx crnpaercx namxrt na
4
ncxaxenntx aptepax nnpryantnoro nennnmoro npocrpancrna 8.
Cneyer raxxe ormernrt nnnxnne Kocmoca na re nnn nnte npoxnnennx ecrpyxrnnnoro
nnana, n uacrnocrn, nnnxnne nyxamme rouxn Xaoca. Tax, na nonepxnocrt xonrnnenron n
oxeana npoexnnx nyxammero xonnenrpnponannoro nyua poronon nn]opmannonntx uacrnn
Xaoca ntstnaer noxantnte nosmymennx semno xopt n xaracrpo]t pasnnunoro cxennnra n
sanncnmocrn or crenenn axrnnannn poronon n nyue. Eme ona onacnocrt npoxnnnact n
pernonax, npnnerammnx x Hepnotnm.
Ftryer nerena o esnpenocrn n axe nonesnocrn mantx os nonnsnpymmnx
nsnyuenn. Hereny nonnrtnaer o]nnnantnax nayxa, xoropax opnenrnpyercx na
+xonomnuecxym nenecoopasnocrt ncnontsonannx aromno +neprnn n mnpntx nenxx. Hpn
+rom uenonex n ero soponte n nonxx panannn n ronxnx +neprn ncrynamr n npornnopeune c
peantno ecrnnrentnocrtm.
Hpoxnnenne ronxonnanonoro nosecrnnx none omnpntx panoaxrnnntx ntnaenn
ocramrcx nesameuenntmn pyxononrenxmn aromno npomtmnennocrn n xepno
+neprernxn, a o]nnnantnax mennnna aer opo ramoxne na nnos orpaorannoro xepnoro
ropmuero na reppnropnm name crpant nx ero nepepaorxn, xorx nsnecrno, uro rontxo
xpanenne +rnx orxoon npentmaer +xonomnuecxym ntroy, xoropym namepenamrcx
nonyunrt npenpnxrnx Vpana. 3ro yxe 402- cnoco nonyuennx ener n ymep sopontm
uenonexa.
Hsnecrno, uro xpacnt xocrnt mosr n pyrne +nemenrt xponernopno cncremt
nanonee yxsnnmt npn onyuennn n repxmr cnoconocrt nopmantno ]ynxnnonnponart yxe
npn osax 0,5-1 Ip. (Panannx, ost, +]]exrt, pncx. M., Mnp, 1988). Penpoyxrnnnte oprant
n rnasa raxxe onaamr nontmenno uyncrnnrentnocrtm x onyuennm. Onoxparnoe
onyuenne cemennnxon oso ncero nnmt 0,1 Ip. npnnonr x npemenno crepnntnocrn
myxunn, a ost cntme 2 Ip. moryr npnnecrn x nocroxnno crepnntnocrn. V myxunn-
nononnxon n cnxsn c yxasanno npnunno pasnnnamrcx nenpost, memammne nm necrn
nonnonennym cnyxy na AHH.
Ho nnnxnnem onyuennx n xnerxax oprannsma nponcxonr paccnoenne mempan na
nonnmepnte nenn. Tax, no nnnxnnem ost nnmt n 2 pasa npentmamme 5 +p/ro, npnnxro
nx npo]eccnonanon n xauecrne H npeentno onycrnmo ost, ]opmnpymrcx
neoparnmte nonpexennx n ceptx xnerxax ontmnx nonymapn rononnoro mosra, n ronaax,
n nmmynntx xnerxax, n xnerxax xpacnoro xocrnoro mosra. Knerxn nocrapenn, r.e. n nx
mempanax ocranoct ontme cnoen, uem n nopme, uro cosaer npocrpancrnennt +]]exr,
sarpynxmmn ]ynxnnonnponanne xnerox.
Eme onn +]]exr npoxnnncx nocne Hepnotnx. nnna Coxononcxax 3 oxrxpx 1997 r. n
Hsnecrnxx (N 188) nomecrnna rnennym, no cnpanennnym pennnxy: ...Orpocnn npout
anexort o pano]onn n nocranapnntx myranrax, crpana cronxnynact c nensneunmo
nponemo nnrennexryantno erpaanne ee rpaxan: ne rontxo nnxnnaropon,
paoranmnx na crannnn, no n nme, nnxora ne tnanmnx n panannonno sone
oruyxennx.
3ra onesnt nopasnna n nspocntx, n ere, poxenntx axe rot cnycrx nocne
xaracrpo]t. Mosr nannenron, ynrt pananne, ycxopenno crapeer n arpo]npyercx. ern
nenannxr cnonx ponrene mexannsm, nopoxammn nenanncrt, nensnecren.
nx ntxcnennx npnunn cnaoymnx, nosnnxammero n npn mantx osax panannn n
es ost, no npn npoxnnannn na mecrnocrn, panee nnrencnnno sarpxsnenno
panoaxrnnntmn nemecrnamn, tna npenpnnxra nontrxa, ncnontsyx maremarnuecxne merot
moennponannx nonornuecxnx cncrem pasnnuno cnoxnocrn, merot noonx n ]paxrantno
reomerpnn, a raxxe +xcnepnmenrantnte nonnnxannonnte cnocot nenrn]nxannn ronxnx
+neprn, npoxnnenne myrann n xnntx oprannsmax, onennrt nsmenennx, nponcxoxmne n
cncremax xnerox uenonexa npn osax 5 n 10 +p. Hpn +rom ocooe nnnmanne tno yeneno
ornery nmmynntx xnerox.
Oxasanoct, uro osa 5 +p y npo]eccnonanon ntstnaer myrannn, nanpnmep, uepes
5
10 cyrox, n 510 n onee pas npentmammym cxopocrt ecrecrnenno myrannn.
Cront snaunrentnoe noxnnenne uyxnx xnerox ntstnaer ycnnennoe
]ynxnnonnponanne nmmynno cncremt, a myrannn n camo cncreme noxnnenne xnerox-
xnnnepon, paorammnx npornn xnerox xosxnna.
Kax noxasann namn nccneonannx, nmmynnt orner na cnoe n nospacre 20, 30, 40 n
50 ner n nopme coornercrnyer 77,2; 60,4; 30,4; 22,7. Hpn ose 0,05 Ip. +rn nennunnt
ymentmamrcx o 65,3; 50,9; 22,3; 16,3.
Hanpornn, ayronmmynnrer, r.e. nmmynnax cncrema npornn xnerxn xosxnna, nx rex
xe nospacron n nopme coornercrnyer 0; 1,2; 8,1; 11,1, a npn crapennn xnerox peaxnnx na
cnoe ynennunnaercx o 3,3; 8,5; 14,9; 26,9.
Hn]pt noxastnamr, uro nepoxrnocrt npoxnnennx ayronmmynno peaxnnn, r.e.
uepnotntcxn cnnpom panannonnoe n nocrpanannonnoe paspymenne xnerox
rononnoro mosra, npn rax nastnaemo nopme 5 +p/ro x 4050 roam moxer npnnecrn
uenonexa x cnaoymnm n x onyxonxm rononnoro mosra.
Hpn ose 10 +p/ro ayronmmynnax peaxnnx na cnoe nx ynomxnyrtx nospacron
cocrannr 3,1; 18,3; 39,6; 58,7.
Cymecrnyer nexn cpenn nponenr, npn ocrnxennn xoroporo peaxnnx na cnoe
neoparnmo npnnonr x cnaoymnm nnn x onyxonxm rononnoro mosra, a raxxe x enoxponnm.
Kpnrnuecxn nponenr npnmepno panen 45, no on moxer y orentntx nnnnnyymon
naptnponart or 35 o 47.
Taxnm opasom, nerena o esonacnocrn mantx os panannn nx uenonexa
necocroxrentna, no+romy neoxonma samnra or nmtx os panannn, npentmammnx
ecrecrnennt panannonnt ]on.
Anapnx na Hepnotntcxo A3C no yrounenntm anntm npnnena x ntpocy n
armoc]epy 9,2x10
18
Fx panonyxnnon, n rom uncne xoporxoxnnymnx 4,5x10
18
Fx,
onroxnnymnx 4,7x10
18
Fx.
Ha Hennnrpacxym onacrt ntnano 6,1x10
14
Fx onroxnnymnx panonyxnnon.
Maxcnmantnax xonnenrpannx panoaxrnnntx nemecrn ormeuaercx n Knnnrcenncxom paone
y Hyxcxo ryt 0,42 Kn/xm
2
, y os. Inyoxoe 0,46 Kn/xm
2
.
Ormeuaercx noncemecrno yxo cnoen panonyxnnon na rnynny 5 cm. Ha nnm
pasmemaercx cno uncro nount. Tax, n Berxoncxom paone Iomentcxo onacrn y epera
pexn Cox n nmnenmne 1986 r. panannonnt ]on coornercrnonan 220 mxP/uac, n nacroxmee
npemx (anpent 2001 r.) 11 mxP/uac, onaxo nnornocrt panoaxrnnnoro sarpxsnennx na
rnynne 8 cm or nonepxnocrn cocrannxer 18,25 Kn/ xm
2
. B +rnx ycnonnxx cno, sarnynennt
na 6 cm or nonepxnocrn n nmemmn ronmnny 10 cm, mnoroxparno npoennpyercx na ronxom
nnane xax ecxoneunonncrnax nonepxnocrt Pnmana snauenn ]ynxnn w = e
z
. Ha yxasanno
pacmnpenno xomnnexcno nnocxocrn Z npn paccmorpennn oropaxenn, ocymecrnnxemom
]ynxnne w = zn
N
, ntxnnxmrcx nncrt WK (re K = 0, +1, +2...) Im z (2K 1) (K = 0, +1,
+2...) na ntcorax (or nonepxnocrn nount) 30, 50, 70, 90, 110, 130, 150, 170, 190, 210, 230 cm n
ntme. Tonmnna oropaxennx nncron ne npentmaer 2 cm.
Tonxax +neprnx oropaxenn npoennpyercx n npeenax nnnmocrn ropnsonra. nx
uenonexa pocrom 1 m 70 cm +ro paccroxnne panno 4 xm 556 m. anee npoexnnn, rax xax
oropaxenne xon]opmno, yxoxr sa nnnnm ropnsonra. Toueunt ncrounnx nonnsnpymmnx
nsnyuenn, n sanncnmocrn or ntcort ero naxoxennx na nonepxnocrtm semnn, yer nmert
panyc npoxnnennoro ecrnnx oropaxennx 410 xm.
Heoxonmo ormernrt nocroxncrno oropaxenn, ecnn panoaxrnnnt ncrounnx
coxpanxer cnoe nonoxenne n npocrpancrne, a nx npoxnnennoe ecrnne na uenonexa sanncnr or
cnyuanoro crnpannx nn]opmannn na oropaxennxx ]ynxnnonnpymmnx xnerox npn nx
nonaannn n nonocy (nncr) oropaxenn cnoen nnn ncrounnxon panoaxrnnntx nemecrn.
Hepemenntmn nponemamn cneyer cunrart cneymmne:
- xnnxercx nn nocrnnammax nopoa +xpanom nx oropaxenn;
- paspaorxa cnocoon samnrt xnerox uenoneuecxoro oprannsma or nn]opmannonno
6
arpeccnn oropaxenn;
- paspaorxa xomnnexcntx cnocoon samnrt uenonexa or panannn n or npenoro
ecrnnx oropaxenn.
Hro xacaercx axxnnmarnsannn n aanrannonntx nponeccon, nx ner, n orcyrcrnymr
xaxne-nno ycnonnx nx npnntxannx uenonexa x panannn. K paspymnrentnomy nnnxnnm
oropaxenn na xnerxn nmmynno cncremt n pyrne comarnuecxne xnerxn, myrnpymmne
ycnnenntmn remnamn, npornnoxnx noxa ne naeno. Onaxo nosmoxnocrt cosannx raxo
samnrt nmeercx, a raxxe cymecrnyer cnoco samnrt or panannn nmtx nnon n +neprn.

Taxnm opasom, nonox nror, moxno npenoxnrt cneymmym xnaccn]nxannm
orpnnarentno nosecrnymmnx na oprannsm uenonexa n xnnorntx reoanomantntx son:
- Ocnonnan ce1xa reoanouantnmx son, noxptnammax xonrnnenrt, ocrpona n no
Mnponoro oxeana. Pasmept cerxn 20 x 20 m, mnpnna reonarorenntx nnnn 11,5 m, napnanrt
o 2,5 m n nperoptxx Txnt-Banx.
- Ce1xa Y. K+pn oropaxenne opnrnnana reonarorenno cerxn. Pasmept cerxn
V. K+pn 14,5 x 14,5 m. Bnpnna pasrpannunrentntx nonoc 0,5 m. Ko+]]nnnenr npenocrn 0,51
or ocnonno cerxn 3emnn.
Ocnonnoe cnocrno peannsannx omena ronxnmn +neprnxmn cncremt Connne 3emnx.
- Kontnenme c1pyx1ypm 3eunn nenrpt xonnenrpannn ronxnx +neprn, rpacct
xponantntx n nn]opmannonntx noroxon. nnennx, cnxsannte c xocmnuecxnmn nponeccamn,
npoxnnent n oxpecrnocrxx +rnx crpyxryp.
- Pasnoum n 1pemnnm n seunon xope. Hponcxoxenne mnnyc-+neprnn
nepexpncrannnsannx rpannuntx crpyxryp, sanonnenne nonentx crpyxryp paspymenntx
xpncrannon n nonepxnocre, nepexpncrannnsannx marmt, nonnmammecx x rpemnnam semno
xopt. Oem ronxo +neprnn or nooexron n +rnx reoanomantntx sonax nponcxonr no
pesonancnomy mexannsmy.
- Hoseunme pexn, pycna pennnx noseunmx pex, rpannnm nooeuon n noseunmx
nonmx xouuynnxannn, neq1erasonme uec1opoaennn n pyrne osex1m npn nannunn
na nx rpannnax qasonmx nepexoon. Mnnyc-+neprnn opasymrcx xax cneonoe nnnxnne
nn]opmannonntx noroxon, saxnmuenntx n monexynax not, ne]rn n rasa nocnrene
penne sno ncn-+neprnn.
- Mec1a pennnx saxoponennn, xnanma, xpeua1opnn, panonm nn1encnnnmx oen,
pa1cxnx saxoponennn n pyrne pernonm, n xo1opmx nponcxonnn axnnn paspymennn
annon ua1epnn. Hcrounnxn mnnyc-+neprnn nponecct ecrpyxnnn monexyn enxa
(pacxpyrxa rnoynnnon), ntcnooxenne pasnernnenntx nonnmepon, xoropte ne nnnctnamrcx
n nam rpexmepnt mnp (y nnx, y nonnmepon, nmeercx uerneprax npocrpancrnennax
xoopnnara). nx peannsannn nporpammt ecrpyxnnn rpeyercx nnmc ronxax +neprnx
+neprnx xnntx cymecrn n ntcmax ncn-+neprnx uenonexa.

Hpn paspymennn oprannuecxo cycrannnn npoxnnxmrcx nexporont
nn]opmannonnte uacrnnt ecrpyxnnn. Onn npn nsanmoecrnnn c uenonexom paspymamr nnn
noxnpymr pennne yuacrxn mosra n nexoropte pennne no nponcxoxennm ]epmenrt,
nanpnmep xapoxcnnast 8.
Hpoexnnn n peantnoe npo1on-nen1ponnoe npoc1panc1no o1opaaennn opnrnnanon
nno1nmx panoax1nnnmx sarpnsnennn n 1oueunmx uomnmx nc1ounnxon
nonnsnpymmnx nsnyuennn.
Ocnona orpnnarentnoro nosecrnnx na nooexrt ncxaxenne oropaxenn na
+neprernuecxnx aptepax nnpryantnoro npocrpancrna, crnpanne nnn ncxaxenne nn]opmannn
oropaxenn.
Tpacca nyaammero ax1nnnponannoro po1onnoro nyua n xocunuecxou
npoc1panc1ne.
Ocnona orpnnarentnoro nosecrnnx poronon nn]opmannonntx uacrnn Xaoca
7
paspymenne oexron, cosanntx nnrennexrom, ncn-none, mexmonexynxpntx cnxse n
xpncrannax ropntx nopo (ropnao, noxantnte semnerpxcennx, npoxnnennx menxoouarono
nynxannuecxo exrentnocrn).
Hpecrannennax xnaccn]nxannx ne xnnxercx nonno, no n ne, no namemy mnennm,
npncyrcrnyer onopnt +nemenr xnaccn]nxannn ]nsnuecxne xapaxrepncrnxn ecrpyxrnnntx
none n nn]opmannonntx uacrnn, necymnx ecrpyxrnnnym nn]opmannm.
B antnemem xnaccn]nxannx yer conepmencrnonartcx, yrounxrtcx. B nee yyr
nxnmuent ntxot nonoxnrentntx +neprn, xoropte nsmenxmr npocrpancrnenno-npemenno
xonrnnyym n moryr nnocnrt ecrpyxrnnnoe nauano n nonoxnrentnt ancamnt ntxoa
noroxon ronxnx +neprn.

An1epa1ypa:

1. K+pn V. B noncxax saxonomepnocre pasnn rnx 3emnn n Bcenenno. M.: Mnp, 1991. 448 c.
2. Hnxona H.I. Kontnente mop]ocrpyxrypt n nx pont n noxannsannn +norennoro opynennx.
B xn.: Merannorennx n nonax rnoantnax rexronnxa. H.: BCEIEH, 1978. C. 152155.
3. Hnxona H.I. Mop]ocrpyxrypnax xapra Vpana. Macmra 1: 1 000 000. H., 1987. 61 c.
4. Hnxona H.I. 3neprocncrema uenonex 3emnx +nemenr crpyxrypno rapmonnn Bcenenno.
Hayunoe npnopocrpoenne. CH, PAH, 1988. Tom 7, N 12. C. 8384.
5. ueorona B.I., 3nonn B.C. Crpyxrypa n ]ynxnnn nn]opmannonntx none 3emnn n
Bcenenno // Hayunoe npnopocrpoenne. CH, PAH, 1998. Tom 7, N 12. C. 8283.
6. Mnsyn R.I. Fnonarorennte sont yrposa saonenannx. Tponnx-2 Mocxoncx. on.:
3xonornx n soponte, 1993. 187 c.
7. Mentnnxon E.K., Mycnuyx R.H., Horn]opon A.H., Pynnx B.A., Ptmapen B.H.
Ieonarorennte sont mn] nnn peantnocrt? CH: Hepa, 1993. 48 c.
8. 3nonn B.C. Hn]opmannonnte uacrnnt n -mepntx mnpax n xonponanne nn]opmannn.
CH: HHTAH, 2002. C. 181.

HCTOHHHK: Xypnan Mexynaponax axaemnx. Mexaxaemnuecxn nn]opmannonnt
mnnerent N 18. Cnennantnt ntnycx. CH. 2002. C. 8589.

1
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


3uouu B.C., Penoee CH.
CH IABM; * MAHCV, r. Canxr-Herepypr

YCKOPHTEAL POTOHOB B COAHEHHOH CHCTEME H KATACTPOmL,
HPOHCXOHmHE HA3EMAE

Anno1annn. Poront nn]opmannonnte uacrnnt Xaoca, necymne paspymenne, ncxyccrnenno
cosamrcx n ycxopnrene poronon. Vcxopnrent naxonrcx n oprannsonannom npocrpancrne Connna na
paccroxnnn or ero nenrpa 1,2 x 10
13
m. Hpocrpancrnennt napaonon name snest npocrnpaercx or Connna
na paccroxnne 4,2 x 10
16
m. Oprannsonannoe npocrpancrno Cnpnyca nxonr n napaonon Connna. Cnpnyc n
+xnaropnantno sone nmeer ne nonoct x cenepy n x mry or +xnaropa. Honoct renepnpymr noroxn
nn]opmannonon (3nonn B.C., 2002), xoropte ycnnnnamr n axrnnnpymr poront. Fnyxanne rouxn M
nyua poronon ntstnaer na 3emne xaracrpo]t: semnerpxcennx, ycnnenne nynxannuecxo exrentnocrn, anapnn
peaxropon, rnent AHH, camoneron, paspymenne sann, nnornn n pyrnx oexron pasymno exrentnocrn
uenonexa. Teopnx xaracrpo], cosannax n Poccnn, moxer npornosnponart nnxenne rouxn M nyua poronon
na ocnone perncrpannn npemenntx cnnron n nyue poronon. Heoxonmo ]nnancnponanne nx cosannx n
sanycxa n cepnm npnopa, perncrpnpymmero npnnnxenne poronnoro nyua.

Poront nn]opmannonnte uacrnnt Xaoca, xax ormeueno n paore 1, opasymr
ocoym rpynny uacrnn, ]ynxnnonnpymmnx n rpexmepnom mnpe 3emnn, n npocrpancrne n n
nonpocrpancrnax. Onn necyr nn]opmannm paspymennx ecrpyxnnn ncero, uro cosano
Pasymom n nonoxnrentno +neprne Cnernoro Hauana.
Poront opasymrcx ns uacrnn Xaoca. Porononte xpa cranonxrcx ycrounntmn npn
remneparype 1.2x10
40
K 1, n ro npemx xax remneparypa Xaoca coornercrnyer 2,4x10
35
K 2.
Heoxonm pasorpen. 3neprnx nx noxantnoro pasorpena Xaoca uepnaercx ns ncrounnxa
+neprnn, opasymmecx n mnxponernxx Menyca n sonax nx nepexpecra, ns +neprnn ]asontx
nepexoon na rpannnax oprannsonanntx n neoprannsonanntx npocrpancrn snes 2. 3ra
+neprnx nepeaercx norpenrenxm uepes naxyym. Hepenocunxamn +neprnn xnnxmrcx
naxyymnte xnapxn, xoropte npn ee nepenoce ]opmnpymr nosyxennte naxyymnte -mesont.
Konnuecrno naxyymntx -mesonon n naxyyme coornercrnyer 9,6x10
39
uacrnn/cm
3
naxyyma.
nx ycrounnocrn xep poronon npn remneparype name Bcenenno 2,4x10
24
K
neoxonmt uacrnnt moynnponannoro npemenn, nx nx ]opmnponannx neoxonmt
nexporont uacrnnt nexpo+neprnn. Hexporont +ro ncn-uacrnnt, necymne mnnyc-
nn]opmannm, +neprnm pacnaammnxcx pasymntx xnerox, enxontx monexyn, nomonexyn
HK n PHK.
Poront moxno nonyuart n ycxopnrenxx. nx opasonannx poronon npoxaunnamr
uacrnnt Xaoca, pasorperte o yxasanno ntme remneparypt, uepes norox moynnponanntx
+nemenrapntx xpononon 3J. Hpn +rom nponcxonr cpamnnanne uacrnn Xaoca co npemenem n
opasymrcx pasymnte anronomnte uacrnnt Xaoca. Onn xpncrannnsymrcx n opasymr, n
sanncnmocrn or ycnonn, pasymnt nnn nonypasymnt cryent.
Ocooe mecro n opasonannn nexporonon sannmamr nonpocrpancrna (HH). HH, xax
nsnecrno 2, nmemr ]paxrantnym uacrory n cnxsant c nexpo+neprne. Oxastnaercx, uacrnnt
Xaoca, xoropte nponnxamr n nam mnp uepes cnnrynxpnocrn crpyxrypntx +nemenron
npocrpancrna n nonpocrpancrn, moxno nanpannenno, no cocrannxmmnm c ntxoom 1520%,
pasornart no ncem HH. Moynnponannt Xaoc xnnxercx ncxyccrnenntm npoyxrom pasrona. B
nponecce pasrona ononpemenno nponsnonrcx moynxnnx uacrnn Xaoca +nemenrapntmn
xpononamn.
Hexpo+neprnm uepes HH n poronnt reneparop nocrannxer 3emnx.
B paore 4 npecrannent ocnonnte nonoxennx reopnn xaracrpo]. Ho mnennm
anropon, onn (xaracrpo]t) cnxsant c nyxamme rouxo npoexnne uepno tpt.
2
Fnyxanne +ro rouxn no nonepxnocrn 3emnn npnnonr x raxnm xnnennxm, xax ropnao n
CBA 16 max 2001 r., rnent HH-76 n Hpxyrcxe 3 nmnx 2001 r., xaracrpo]a 12 noxpx 2001 r.
AH-300, xora nornnn 195 uenonex, naxonen, rnent Kypcxa n pyrne cotrnx,
conpxxennte c rnentm nme, paspymennem rexnnxn n rexnnuecxnx coopyxenn.
B +ro xe paore ormeueno samenenne npemenn n 1,8 pas n nnxpxx ropnao.
Horoxn poronon samenxmr npemx 1.
Hpncyrcrnne n Conneuno cncreme uepno tpt tno t saperncrpnponano
Boxxepom-2. Onaxo Kocmoc, xax cnnerentcrnymr mnoronernne sanncn rpannrannonntx
none, uepno tpt ne coepxnr. K romy xe opasonanne ncrnnno uepno tpt
nosmoxno nnmt npn xonnancnponannn xocmnuecxoro oexra, nmemmero maccy n 1,2x10
11

conneuntx macc. B +ro cnxsn pasymnee npenonoxnrt nannune n Conneuno cncreme
xnasnuepno tpt reneparopa poronon. Ero moxno nasnart nn]opmannonntm
nponanom.
B coornercrnnn c nn]opmanne, nonyuenno no xocmnuecxnm xananam cnxsn,
noont oexr ecrnnrentno cymecrnyer n Conneuno cncreme. On yane or nenrpa
Connna na paccroxnne 12 mnp xm nnn na 1,2x10
13
m. Oprannsonannoe npocrpancrno or nenrpa
namero cnernna o nepmnnt napaonona npocrnpaercx na 4,20x10
16
m 2, cneonarentno,
ycxopnrent poronon naxonrcx n oprannsonannom npocrpancrne Connna, cnxsannom c
oprannsonanntm npocrpancrnom Cnpnyca nroptm, nocne Hpoxcnmt Henranpa, coceom. Ho
yrounenntm anntm paccroxnne o nero +xnnnanenrno 8,2 cn. roa nnn 7,75761x10
16
m.
Xapaxrepno, uro Connne n Cnpnyc nmemr onnaxonoe xonnuecrno nsmepenn n
npeenax 325. Konnuecrno npoxnnenntx nsmepenn n napaononax xaxo snest
coornercrnyer enxrn, n rom uncne nmemr mecro nsmepennx c npocrpancrnenntmn n
npemenntmn xoopnnaramn, panntmn rpem.
Cnpnyc n Cenepnom n Rxnom nonymapnxx nmeer ne ysxne nonoct, napannentnte
+xnaropy, n npeenax 520' c.m. 1310' c.m. n 520' m.m. 1310' m.m., ncnycxammne momnte
noroxn nn]opmannonon 2 c nnornocrtm xaxoro 1,92x10
45
nn]./cm
2
c. Onn axrnnnpymr
poront. Horoxn nn]opmannonon xax t cymmnpymrcx c poronntmn nsnyuennxmn, axrnnnpyx
n ycnnnnax nx. 3axon ocnanennx noroxa oparno nponopnnonantno xnapary paccroxnnx nx
nn]opmannonon ne paoraer.
Connne raxxe nmeer ne nonoct, ncnycxammne nn]opmannont, onn nyr napannentno
+xnaropy n pacnonoxent n npeenax 220' c.m. 930' c.m. n 220' m.m. 930' m.m.
Momnocrt xaxoro noroxa nn]opmannonon coornercrnyer 9,610
9
nn]./cm
2
c. Ho cnne
axrnnannn poronon conneunte nn]opmannont ycrynamr noroxam snest Cnpnyc.
Cneyer raxxe ormernrt, uro nsmepennx n npocrpancrnenntx napaononax
opnenrnponant no nonmcam snest. Tax, Cnpnyc ananor no nsmepennxm, opnenrnponan x
cenepnomy nonmcy Connna. Cnxstnamr noxnnenne conneuntx nxren n cenepnom nonymapnn c
nnnxnnem Cnpnyca. Hpoxcnma Henranpa, nmemmax 14 axrnnnponanntx npocrpancrn, rxroreer
x mxnomy nonmcy Connna. Ee nnnxnne na ]opmnponanne conneuntx nxren mnnnmantnoe n ne
cront cnntnoe, ecnn cynrt no pasmepam nxren, opasymmnxcx n mxnom nonymapnn namero
cnernna.
Koncrpyxrnnno ycxopnrent poronon ntnonnen n nne xontna namerpom 555 xm. Ero
macca coornercrnyer 4,840
9
macct 3emnn. Hnornocrt noroxa poronon n nyue rouxn M
cocrannxer 1,21x10
21
poron/ cm
2
c, a nocne axrnnannn 9,6x10
34
poron/cm
2
c.
Vcxopnrent poronon pacnonoxen n 7- sone nnpryantnoro npocrpancrna namero
rpexmepnoro mnpa n nmeer repmnnant n 1-m, 2-m, 3-m n 5-m nonpocrpancrnax. Hepes
repmnnant nponcxonr nonnrxa ycxopnrenx poronon mnnyc-+neprne ns nep 3emnn n
nexporonno +neprne c ee nonepxnocrn.
Pacnonoxenne Connna, 3emnn n poronnoro ycxopnrenx noepxnnaercx anromarnuecxn
raxnm opasom, urot 3emnx tna n ocxraemocrn nexporonnoro nyua. Poronnt nyu rouxn
M ne ]oxycnpyercx, a xonnenrpnpyercx, xax n nasepnom nyue.
B sanncnmocrn or pacnonoxennx Cnpnyca, Connna n poronnoro ycxopnrenx nnornocrt
3
noroxa naptnpyer n ynomxnyrtx npeenax, a or axrnnannn nyua poronon sanncnr cnna ero
nosecrnnx na oexrt 3emnn.
B ocnone mexannsma nosecrnnx poronon na neoprannuecxne oexrt nexnr
paspymenne mexmonexynxpntx cnxse, uro nneuer sa coo paspymenne xpncrannon,
xoncrpyxnn n xnmnuecxnx cycrparon.
Poront, nosecrnymmne na nooexrt, npnnoxr x paspymennxm pennnx yuacrxon
rononnoro mosra nnn x nx noxnponxe. Onn, xax n nexporont, nonnocrtm nnaxrnnnpymr
naxnemne ]epmenrt n oprannsme uenonexa, nanpnmep xapoanrnpast n xapoxcnnast, n
noxnpymr cnnres enxa n mnroxonpnxx.
B saxnmuenne xorenoct t ormernrt, uro cnnrynxpnocrn, nosnnxammne n H, HH, a
raxxe n naxyymntx crpyxrypax, xnnxmrcx nosmoxntmn ncrounnxamn nonnrxn +neprne
Xaoca (npoptn Xaoca), a Pasymnoe nauano, ncnontsymmee orpnnarentnym ncn-+neprnm,
cosaer ycnonnx nx ]opmnponannx Hnoro Pasyma.
Hexpo+neprnx n uncrom nne npecrannxer coo nxsxym cycrannnm. Ona cnocona n
coennennn c npocrpancrnom ]opmnponart nexporonnte nonnt nonnt paspymennx.
Pacnpocrpanxxct no nonpocrpancrnam, no pesonancnomy mexannsmy, nexporonnax nonna
ntstnaer ncxaxennx npocrpancrnenntx crpyxryp n, coornercrnenno, paspymenne
oprannsonanntx cncrem, n rom uncne nonornuecxnx. Hpexpacnoe onncanne nexporonno
nonnt npecrannnn F. n A. Crpyranxne n cnoem pomane anexax Payra.
Mt ne snaem, xora n sauem tn cosan poronnt ycxopnrent, no npexpacno
ocneomnent o nocnecrnnxx nyxannx rouxn M poronnoro nyua n rpexmepnom
npocrpancrne 3emnn. B sanncnmocrn or ero axrnnannn n nnornocrn noroxa na 3emne
nponcxoxr npn ncrpeue c nnm nonepxnocrnte semnerpxcennx, npoptn n axrnnannx nynxanon,
annaxaracrpo]t, rnent AHH, ynnuroxenne Knracxoro nocontcrna n Fenrpae n pyrne noxa
neoxcnnmte npoxnnennx maccono arpeccnnnocrn nme, a raxxe macconte ecnopxxn no
neycranonnenntm npnunnam, noxantnte nont n reppopnsm na noune ]anarnsma.
Hccneonannx Fpoynoncxoro nnxennx rouxn M no xonrnnenram n oxeanam
neoxonmt nx npeornpamennx nnn xorx t nx cnnxennx norept, nnora nenocnonnnmtx,
na ocnone npenxnnn. Ee (rouxn M) nyxannx nosmoxno onncart, ncnontsyx xocmnuecxne
xanant nn]opmannn, ]paxrantnt maremarnuecxn annapar, paspaorannt nx onncannx
oomennoro Fpoynoncxoro nnxennx.
nx cosannx conepmenno reopnn xaracrpo] n Poccnn nmeercx nce neoxonmoe:
nayunt norennnan, opax nonx nccneonarene, xanant nn]opmannn. Heoxonmo
]nnancnponanne paspaorox. Tontxo ono npecxasanne nosmoxno rnenn naccaxnpcxoro
camonera, ero npeornpamenne cosaer +xonomnm n 20 mnn. onnapon, npennenne rnenn
AHH cornn mnnnnonon onnapon. Hpnop, nosnonxmmn onpeenxrt cneymmn nynxr
npoxnnennx poronnoro nyua, rnentnoro nx oprannsonanntx cncrem, ooercx
nanoronnarentmnxam n 900 000 onnapon. Bocropxecrnyer nn pasym? Ham pasym! Hnn
noenr Hno?
An1epa1ypa:

1. 3nonn B.C. Hn]opmannonnte uacrnnt n -mepntx mnpax n xonponanne nn]opmannn.
CH, HHT AH, 2002. 181 c.
2. 3nonn B.C. Bonnonax Bcenennax n xnanronte nepexot. CH, OOO Hnpexc, 2000.
189 c.
3. 3nonn B.C., ueorona B.I. Kocmnuecxax nn]opmannonornx o ]nsnxe 3emnn n Kocmoca.
CH, HHTAH, 1998. 187 c.
4. Foponxon E.H., Penten CH., Eropon R.H. Teopnx xocmnuecxo esonacnocrn.
Mexynaponax Axaemnx. CH, MAHCV, 2001, N 16. C. 2341.

HCTOHHHK: Xypnan Mexynaponax axaemnx. Mexaxaemnuecxn nn]opmannonnt
mnnerent N 18. Cnennantnt ntnycx. CH. 2002. C. 9091.
TOHHEHI
Btnycx N 39 (2011)
TUNNEL
Bnanmnp Hncnn



na xnnry A.B. Kapanaxnna
"Hexoropte nonpoct ne+nexrpomarnnrno xnepnernxn"
M.: Hayxa, 2005. - 288 c.
http://www.vega-new.narod.ru/index1.htm

Knnra o]opmnena n nne copnnxa nayuntx crare, oomammnx xonnenryantnte n
+xcnepnmenrantnte pesyntrart n onacrn npnxnano nn]opmannonornn n reopnn npnpontx
nn]opmannonntx nsanmoecrnn.

Anrop yxe no nneennn conepmenno cnpanennno crannr nonpoc o rom, uro n npocrpancrne semno
noc]ept npecrannrenn ]aynt n ]nopt "snamr" nce neoxonmte cnocrna cpet, neoxonmte
nx onrnmantnoro noneennx, ycrounnoro cymecrnonannx, nocnponsnocrna nnon n axe nx
+nonmnnn. Bosnnxaer nponema nayuno ]nxcannn xonxpernxn n cnenn]nxn coornercrnymmero
nn]opmannonnoro xanana n nponecca, oecneunnammero mnoronapamerpnuecxoe cornaconanne
asontx nx nnanert ]opm xnsnn.

3arem n pamxax xonnennnn +nepronn]opmannonnoro omena n Hpnpoe ntxnnxmrcx ocote
nornuecxne rpann ornomennx xareropn 3HTPOHHH n HHuOPMAHHH, uro nosnonxer anropy n
nexoroptx crartxx copnnxa no nonomy oosnaunrt nponemy nn]opmannonnoro craryca
+nexrponon n aromnom macmrae n c]opmynnponart ocnonnte npnnnnnt nonoro nanpannennx,
oosnauennoro xax "ne+nexrpomarnnrnax xnepnernxa".

Hannune npxmo cnxsn mexy nepannonecno repmonnamnxo n reopne nn]opmannn nosnonxer n
camom ene onpeennrt +nrponnm (noxa ne nnnxax n mnorouncnennte reopnn n erann) xax
"oexrnnnym xapaxrepncrnxy npnnnnnnantnoro e]nnnra nn]opmannn n cncreme". Hsnecrnoe yxe
n eranxx (no reopnxm H. Hpnroxnna, I. Xaxena n p.) xnnenne nospacrannx +nrponnn n
neoparnmtx nponeccax n paspaorannax ]nsnxa nccnnarnnntx cncrem n cnyuantx nponeccon
nocnyxnnn anropy onopno nnomaxo nx roro, urot oocnonart nosmoxnocrt npxmo
npnopno perncrpannn ornomenn n cnxse noroxon nn]opmannn n +nrponnn n cncreme peantntx
oexron.

Oxasanoct, uro npn nontmennn uyncrnnrentnocrn xnapnentx pesonaropon n ncero xomnnexca
nsmepnrentno annaparypt n npn ncnontsonannn nono meroonornn nsmepenn n opaorxn
anntx moxno nonyunrt ycrounnte n nonropxmmnecx pesyntrart, oxastnammne nannune
ne+nexrpomarnnrntx nn]opmannonntx (HH) noroxon n cncreme nonornuecxnx n nenonornuecxnx
oexron.

Tem onee, uro noxoxne pesyntrart nonyuann n pyrne anropt, nanpnmep: Coxonona B.A.
"Hccneonanne peaxnnn pacrenn na nosecrnne ropcnonnoro nsnyuennx". M., npenpnnr, 1994 r.
unsnuecxax nnrepnperannx na pannem +rane moxer trt pasnnuno: "ropcnonnte nonx", "npemx
Kostpena", "axcnonnt ras" cnepxcnaoro nsanmoecrnnx, - noxa naxna nnxenepnax peannsannx,
]enomenonornx, nonax rexnonornx.

Kpnrnxn nono xonnennnn moryr xoneuno comnenartcx n camo nosmoxnocrn ntennrt cnate
cnrnant, nsmenenne opornocrn n pesonancno uacrort n nsmepnrentno cncreme, oycnonnennte
nnyrpennnm +nepronn]opmannonntm omenom na yponne npnpontx oexron, nponeccon n
xnnenn. Koneuno sect nmeercx ceptesnax nponema ntenennx cnyuantx cnatx nponeccon na
omem ]one +nexrpomarnnrnoro myma n rennontx nnnxnn oxpyxamme cpet n camnx arunxon.
Anrop noxasan, uro ntnycxaemte npomtmnennocrtm nsmepnrenn opornocrn ne npnront nx
onapyxennx ne+nexrpomarnnrntx nn]opmannonntx nsanmoecrnn. Ho+romy tn paspaoran
nont, onee uyncrnnrentnt mero nsmepennx, ammn npnemnemym norpemnocrt. Ftna
ntxnnena cnenn]nxa perncrpannn nn]opmannonnoro omena mexy nponeccamn-crpyxrypamn,
nmemmnmn nenonornuecxym npnpoy. Hccneonannx noxasann, uro xpncrannnuecxne crpyxrypt
nmemr maxcnmantnt yponent penennnn x noroxam nn]opmannn. Horepx oprannsonannocrn
nemecrna pasnnuntx crpyxryp nnrepnpernpyercx anropom xax ntcnooxenne snaunrentnoro
xonnuecrna coepxamecx n nnx nn]opmannn.

Kpome xonxpernoro (+nexrponoro) meroa perncrpannn HH-omena na pacrnrentnom oeme-
cycrpare nponeent +xcnepnmenrt no perncrpannn ncranrntx nn]opmannonntx
nsanmoecrnn.

Hacrt 3 xnnrn nocnxmena paspaorxe axrnnnoro meroa nccneonannx ne+nexrpomarnnrnoro
nn]opmannonnoro nosecrnnx. Ftnn cosant cnennantnte reneparopt "Bera", nacrpoennte na
nsanmoecrnne c neoparnmtmn n nepannonecntmn nponeccamn. B xoe raxoro nsanmoecrnnx
nsmenxnnct nexoropte +nexrpnuecxne napamerpt camoro reneparopa. Perncrpnpyx raxne nsmenennx,
moxno narnocrnponart xapaxrepncrnxn coornercrnymmero neoparnmoro nponecca.

Ocoenno nneuarnxer nosmoxnocrt ncnontsonannx HH-xanana n nponecca nx uacrnuno
nerpannsannn +]]exron panoaxrnnnoro pacnaa (uacrt 3 3). Oxasanoct n nrore, uro n onacrn
cnepxmantx +neprn n cnyuantx nponeccon npn ncnontsonannn nontx rexnonorn moxno pemart
re xe nponemt, xoropte conpemennax rexnnuecxax ]nsnxa ntraercx pemnrt na yponne
cnepxntcoxnx +neprn.

B uacrn 4 na ocnone nce ro xe xonnennnn tnn nponeent nccneonannx nocaountx cneon
HHO. Hen H. Kostpena n ero reopnx "npemenn", onaammero cocrnenntmn napamerpamn -
"nnornocrtm", "xoom" n r.n. - nocnyxnnn ome neonorne nx nnxamnx nocrynon x saraxe
n rane nexa (a nosmoxno n x ome cyte uenoneuecxo nnnnnnsannn), x ]enomeny HHO.

Axnenr nccneonarene na "xponantnom +]]exre" an px nosnrnnntx pesyntraron. Camn nponecct
nocaxn HHO ]opmnpymr nocaounte cnet, xoropte c nomomtm pasnonnnocre npnopon
"Bera" n xomnnexron ononnnrentno annaparypt yanoct naexno perncrpnponart. Perncrpannx
nsmenenn +nexrpo]nsnuecxnx napamerpon pasnnuntx marepnanon n mecrax nocaox n nnsxnx
sanncann HHO nocnyxnnn oexrnnno nayuno aso nx +xcnepnmenrantno y]onornn. Xorx n
nenom nce nonnmamr, uro sect mt nmeem eno c omnpno mexncnnnnnnapno nponemo,
oxnartnamme ne rontxo mnorne nayxn, no ornocxmnecx x onacrn mnponosspennx, moene mnpa n
nponeme mnoxecrna nntx mnpon.

B 5- uacrn xnnrn sarponyrt cymecrnennte xonnenryantnte nonpoct no necxontxnm nponemam
conpemenno nayxn n npnxnano ]nnoco]nn.

3ro npexe ncero nonpoc o onronornuecxom craryce +nexrpnuecrna, +nexrpnuecxoro sapxa n
camoro +nexrpona. Ananornunte nonpoct, no c nosnnnn xnanrono reopnn crannr, nanpnmep,
Crnnen Banepr, Hoenencxn naypear, n xnnre "Meurt o oxonuarentno reopnn". M.: Enropnan
VPCC, 2004 r. Ha nnxenepnom yponne n cnmnose c nsoperarentcxo exrentnocrtm
+nexrpomarnnrnax reopnx oxasanact camoocrarouno nx npaxrnuecxoro ncnontsonannx, no na
reopernuecxom yponne ona ntrnxnr ]enomenonorne, a c rouxn spennx otenno ]nnoco]nn ee
asonte nonxrnx n nennunnt noome ne nanmaemt n cnnmxom acrpaxrt n nponsnontnt.

Anrop npan n rom ornomennn, uro neoxonma nonax cncremno-crpyxrypnax ocnona snann,
couerammax mexannsmt n cnocrna +nexrpomarnernsma n +nepronn]opmannonnoro n +nrponnnoro
nponecca n Hpnpoe, Omecrne n n Kocmoce.

Omnpnax npaxrnxa ]nsnuecxo nayxn n nn]opmarnxn n camom ene oxastnaer, uro +nexrpont n
+nexrpnuecxn rox cnocont nepenocnrt na cee ne+nexrpomarnnrnym nn]opmannm. 3ect mt
axe n nexoropo crenenn cryunmcx n orxptrym nept, net panononnt rontxo n paoramr n
c]epe nepenoca raxo nn]opmannn, ne ronopx yxe o otunom conneunom cnere (]oront-xnanrt
+nexrpomarnnrnoro nonx).

Onaxo +xcnepnmenrantnte pesyntrart, nonyuennte anropom na reneparopax "BEIA",
ecrnnrentno moxno nnrepnpernponart xax npxmoe oxasarentcrno nannunx y +nexrpnuecxoro roxa
HH-xomnonenrt.

nx nono xnepnernxn moxno raxxe cunrart npnnnnnnantntm resnc anropa ( 2) o ocotx
]ynxnnxx oprannsma uenonexa (a n antnemem moxno oomnrt +ror nocrynar na macmrat
omecrna, xyntrypt n nnnnnnsannn). eno n rom, uro n camom ene FAHAHCI n CB3H
3HTPOHHH n coepxamecx n rene-oprannsme HHuOPMAHHH moxno ntpart xax nexym ocnony
nx xnepnernuecxo moenn, xoropax cmoxer yuecrt n antnemem mnoxecrno napamerpon,
nennunn, nnnapnanron n anropnrmon. Hecomnenno naxna onee uerxax nocranonxa n pemenne
nponemt xnanrono rpannrannn n anrnrpannrannn n nx cnxsn c +nrponnno-nn]opmannonntm
noxoom. 3ect moxno cymecrnenno nsmennrt nnrepnperannm mexannsma n npnunn
npamarentnoro nnxennx ren na ncex macmrantx yponnxx.

Omne ntnot no ocnonnomy coepxannm xnnrn Anexcanpa Kapanaxnna moxno c]opmynnponart
cneymmnm opasom:

1. Anrop paspaoran nnonym rnany x nono nayuno ncnnnnnne, oosnauenno xax
"ne+nexrpomarnnrnax xnepnernxa". Konxperno cnnresnponana reopnx-xonnennnx, xoropym ns
ocropoxnocrn n cxpomnocrn moxno axe nasnart rnnoreso, noxa ner xnnoro npnsnannx co cropont
mnponoro nayunoro coomecrna.

2. 3xcnepnmenrantno n naoparopntx ycnonnxx onapyxen n nsmepen nont xanan HH-cnxsn
mexy noxantntmn npnpontmn oexramn-nponeccamn. Cosana ynnxantnax narnocrnuecxax
annaparypa, meroonornx n rexnonornx ee npnmenennx n opaorxn anntx.

3. Anpoannx npnopon n meroa nponsneena na nenom pxe nepannonecntx xnnenn rnna
cnyuantx n tcrponporexammnx nepexontx nponeccon, n rom uncne n raxo ennxarno onacrn
xax perncrpannx cneon nocaox HHO. B y]onornn mt saneomo nmeem eno c nono cycrannne n
npocrpancrnenno-npemenno ]opmo nn]opmannonno-+nrponnnoro omena.

4. Henecoopasno raxxe npenonoxnrt, uro n cnyuae pasnnrnx xonnennnn na yponne
]nnancnpyemoro npoexra moxno n npnnnnne cosart nont xnacc antnoecrnymmnx
narnocrnuecxnx npnopon no monnropnnry nepexontx n nepannonecntx, cnyuantx n
tcrponporexammnx nponeccon n oxonosemnom npocrpancrne, yunrtnammemy noreoxnmnuecxym
napanrmy axaemnxa Bepnacxoro.

5. Konnennnx n orxptrnx anropa enamr nosmoxntmn npenapnrentnte narypnte +xcnepnmenrt
no nccneonannm nosmoxnocrn ynpannennem nponeccom panoaxrnnnoro pacnaa c nomomtm
annaparypt na ocnone HH-reneparopon.

Iapanrnponart xonxpernte pemennx nponemt sapanee sect xoneuno nentsx, no raxo npoexr
nnonne coornercrnyer rpeonannxm x nenuypntm rexnonornxm (nmeercx ceptesnt nayunt saen n
+xcnepnmenr).

6. Heoxonmo cornaconart Honoe nanpannenne c reopernuecxo aso xnanrono mnxpo]nsnxn nx
roro, urot n antnemem aexnarno n xoppexrno onennrt nce noounte +]]exrt or npnmenennx
coornercrnymmnx rexnonorn. Moxno npenonoxnrt, nanpnmep, uro na pont cycrannnn n noneno
ocnont nx nn]opmannonno-+nrponnntx nponeccon (3H-HH-rnnoresa) npoxonr moent
axcnonno-mnxponenronnoro rasa.





Ho +ro reme nmeercx ocrarouno mnoro nynnxann, a nexoropte nonpoct nmemr Hoenencxn
renesnc (nccneonannx Crnna Banepra). V nac nnrepecnte nccneonannx n reopernuecxn asnc
cosann A.u. Oxarpnn, B.R. Taryp, rpynna H.H. Xonoona (crartx o nepeaue nn]opmannn n
xocmnuecxom npocrpancrne ntnoxena n npetymem nomepe "Tonnenx").

Pyxononrent 3xcneprnoro Conera N3 AHHVuO,
x.r.n. axaemnx AHHVuO n
MA3HHH nm. H. Omenxona

B.H. Hncnn
16.06.2011 r.

TOHHEHI
Btnycx N 39 (2011)
TUNNEL
Rpn Cnmaxon


MOPmOIEHETHHECKOE HOAE H PA3BHTHE OPIAHH3MOB

Hone, neammee pasnnrnem

O mop]orenernuecxom none, cnococrnymmem nepenoy renernuecxo nn]opmannn n marepnantnoe
xnnoe reno sa nocnenee npemx ronopnnoct yxe ne pas. H ecrnnrentno, pasne moxno es nannunx
]opmoopasonarentnoro nonx oxcnnrt, xaxnm opasom monexyna HK "snaer" o ]opme nmo
uacrn namero rena, xora xaxax ns +rnx uacre n mnnnnont n n mnnnnapt pas ontme camo
monexynt. Onaxo nexoropte yuente nomnn eme antme n cunramr, uro noonte nonx ne rontxo
xonrponnpymr pasnnrne, no n onpeenxmr nexoropte cropont noneennx xnnorntx n uenonexa.
Onnm ns raxnx nccneonarene xnnxercx anrnncxn noxnmnx Pynep1 menpenx. B cnoe xnnre
"Honax nayxa o xnsnn" on npnxonr x ntnoy, uro nce cncremt perynnpymrcx ne rontxo nsnecrno
+neprne n marepnantntmn ]axropamn, no raxxe n nennnmtmn oprannsymmnmn nonxmn. 3rn nonx
npnunnnt, nocxontxy onn cnyxar n xauecrne ronorpammt nx ]opmt n noneennx.
Mop]orenernuecxne nonx ne necyr +neprnn n otunom cmtcne +roro cnona, nocxontxy nx
nosecrnne npenocxonr re aptept npemenn n npocrpancrna, n xoroptx otuno npetnaer
+neprnx. To ecrt nx nosecrnne rax xe cnntno na ncrannnn, xax n nnnsn.

Benpex nasnan +ry nennnmym marpnny "mop]orenntm nonem", or mop]
"]opma" n renesnc, "nxoxmn n trne". ecrnne +roro nonx nxnmuaer
"nosecrnne na ncrannnn" n ornomennn, xax npocrpancrna, rax n npemenn.
uopma onpeenxercx ne crontxo ]nsnuecxnmn saxonamn nne npemenn, no ona
cxopee nanaraercx na ]opmoopasonarentnt nponecc no npemenn. 3ro snaunr,
uro mop]orennte nonx moryr pacnpocrpanxrtcx n npocrpancrne n npemenn, n
uro npomemne cotrnx moryr nnnxrt na pyrne cotrnx, re t re ne
nponcxonnn. pyro anrnncxn nonor Hnon Barcon ronopnr o +rom n
cnoe xnnre "Teuenne xnsnn: nonornx cosnannx", n xoropo on onnctnaer rax
nastnaemt "npnnnnn coro oestxnt". Barcon onapyxnn, uro nocne roro, xax crax oestxn
npnnxna nonoe noneenne, neoxnanno pyrne oestxnt c pyrnx ocrponon, ne nmemmne nnxaxnx
"otuntx" cpecrn xommynnxannn c ro crae, roxe npnnnmann +ro noneenne.

B ro xe xnnre Pynepr Benpex saxnmuaer: "Hrax, rnopuecxn nponecc, ntstnammn
nosnnxnonenne nono mtcnn, naroapx uemy peannsyercx nonax nenocrnocrt, n ocymecrnnxmrcx
nonte ocrnxennx, n onpeenennom cmtcne coornercrnyer rnopuecxo peantnocrn, ntstnamme
nosnnxnonenne nontx ocrnxenn n +nonmnnonnom nponecce. Tnopuecxn nponecc moxno
paccmarpnnart xax ycnemnoe pasnnrne onee xomnnexcntx n ntcoxnx no yponnm ocrnxenn uepes
oennenne npexe pasenenntx neme".

Ho xaxnm opasom ocrnraercx cnepxcnxst npn ecrnnn mop]orennoro nonx. Bosmoxno, uro sect
naxnym pont nrpaer mnoromepnocrt namero mnpa. unsnx xex Cap]arrn n cnoe paore o
"Hcnxo+neprernuecxnx cncremax" npenonaraer, uro cnepxcneronax nsanmocnxst moxer
cymecrnonart na ntcmem nnane peantnocrn. On cunraer, uro na nnane peantnocrn ecrt mnp
"npenocxoxmn" nam nnan, n uro "nemn" onee nsanmocnxsant, a "cotrnx" naxoxrcx n onee
nonnom coornercrnnn pyr pyry. Taxnm opasom, ocrnrax onee ntcoxnx nnanon, mt cmoxem
nonxrt ecrnne ononpemenno nsanmocnxsn.

Hy uro x pas ]nsnx rax ymaer, snaunr nx +roro ecrt xaxne-ro ocnonannx. Bo ncxxom cnyuae,
orpnnart mnoromepnocrt oxpyxammero nac mnpa tno t nenpannntno, rem onee, uro ona
maremarnuecxn oxastnaercx.




Mopqorene1nuecxne nonn n "nonn cosnannn"

Bnepnte mtcnt o rom, uro npn mop]orenese npnnnmamr yuacrne nnexnerounte nn]opmannonnte
crpyxrypt, ntcxasan ancrpncxn yuent H.Bec. K +romy npemenn yxe naxonnnoct nemano
cneenn, uro nn]opmannn saxnmuenno nnyrpn xnerxn ne xnarnr nx oecneuennx ]opmnponannx
nonoro oprannsma. Hocuert xonnuecrna nn]opmannn. coepxamecx n xpe xnerxn n nn]opmannn
neoxonmo nx ]opmnponannx nonoro oprannsm noxastnamr, uro nn]opmannn sanoxenno n
xnno xnerxn anexo ne xnarnr nx ocymecrnnennx pasnnrnx xnnoro rena. axe ecnn +rn pacuert
npnnnsnrentnte, ro nce panno nennunnt, ronopxmne o xonnuecrne nn]opmannn n xpe
onnoornopenno xnexnerxn n xonnuecrnom nn]opmannn. neoxonmtm nx ]opmnponannx
nonoro oprannsma neconocrannmt. Pasnnna n 10 nopxxon nonyuaercx npn camtx rpytx nocuerax.

Ho nepnemcx x rnnorese Beca. On npenonoxnn, uro noxpyr +mpnona, nnn sapotma, opasyercx
nexoe none, xoropoe on nasnan mop]orenernuecxnm, xoropomy nounnxmrcx naccnnnte xnerxn. Ono
xax t "nennr" ns xnerounoro marepnana orentnte oprant n nente oprannsmt. A na camom ro ene
ne "nennr", nx +roro norpeymrcx ontmne ycnnnx n +neprernuecxne sarpart. Knerxn no
nnnxnnem mop]orenernuecxoro nonx, camn ntnonnxmr ero npnxast, crpoxr n npocrpancrne
rpeyemte ysopt. Ho+romy mop]orenernuecxoe none, xax t xnnxercx nepearountm snenom
nn]opmannn or nomarpnnt x xnerxam, n ono onpeenxer nocneonarentnocrt opasonannx rxane
n opranon n npocrpancrne n npemenn.

cunram, uro xaxax xnerxa oprannsma onaaer nnnnnyantntm mop]orenernuecxnm nonem,
xoropoe necer n cee ncm nn]opmannm oo ncem oprannsme n nporpammt ero pasnnrnx. Honx
orentntx xnerox oennxmrcx n ennoe mop]orenernuecxoe none, xoropoe ononaxnnaer n
nponnstnaer nect oprannsm, naxonrcx n nocroxnno cnxsn c xaxo xnerxo. Mop]orenernuecxoe
none +ro nepearounoe sneno, cnococrnymmee peannsannn nacnecrnenno nn]opmannn anno
xaxomy oprannsmy. Ono peantno ynpannxer ncemn onepannxmn no ]opmnponannm n
]ynxnnonnponannm orentntx xnerox n ncero pasnnnammerocx oprannsma n nenom. Kaxt,
nanepnoe, nomer, uro peantno cama nn]opmannx ne moxer pyxononrt pasnnrnem es
npocrpancrnenno pacnpeenennoro nonx, rax xe xax n rent nnuero ne moryr cenart es axrnnno
exrentnocrn enxon nnronnasmt, xax n xaxo xnerxe, rax n n oprannsme n nenom. Ho +ro
xonnennnn, nocnrenem nacnecrnenno nn]opmannn xnnxercx yxe ne xpo xnerxn, a ee
mop]orenernuecxoe none, a HK rontxo nnexcnpyer nn]opmannm, xoropym necer none. 3naunr
HK co ncemn ee renamn - +ro cnmnon nnn nnexc, cornacno xoropomy nonpaercx ncx
nacnecrnennax nn]opmannx o oprannsme.

Taxnm opasom, xonnennnx mop]orenernuecxnx none crponrcx na resnce nnexnerouno
nn]opmannn, npnuem, npenonaraercx "oemnt" xapaxrep +roro nonx, onaammn npnsnaxamn
ronorpammt, nocxontxy ono onxno xonrponnponart nce xnerxn oprannsma.

Hpnsnanne cymecrnonannx nnexnerouno nn]opmannn, xax ennoro nenoro nx ncero oprannsma,
ocymecrnnxmme nsanmocnxst co ncemn ero +nemenramn n renernuecxo nporpammo, nosnonxer
nocrannrt nonpoc o nccneonannn +rnx none nx ntxnnennx nx cnocrn n crpyxrypt, a,
cneonarentno, na nonecrxy nx ntnnraercx npnnnnnnantno nont noxo x pemennm ocnonntx
nponem nonornn.

Cxopee ncero, mop]orenernuecxoe none nnnnnyantnoro oprannsma opasymrcx n momenr
onnoornopennx. 3ro nonoe none, coepxamee nporpammt pasnnrnx oprannsma, nponnstnaer
onnoornopennym xnexnerxy n npnnerammee x ne npocrpancrno. anee mop]orenernuecxoe none
ynpannxer enennem xnerxn, onpeenxx npemx, mecro n npocrpancrne n rnn opasymmnxcx npn
enennn nontx xnerox. Taxnm opasom, ycranannnnaercx nocneonarentnocrt ]opmnponannx
opranon. Ho mepe pasnnrnx oprannsma, mop]orenernuecxoe none pacmnpxer onacrt cnoero
ecrnnx, nponnstnax nmecre c rem yxe o]opmnnmnecx oprant (Pnc. 1).



Pnc. 1. Hpocrpancrnennoe pacnpeenenne mop]orenernuecxnx none menxercx na xaxo crann
pasnnrnx uenonexa. Cxopee ncero, nce ]opmt mop]orenernuecxnx none saxonponant n
nn]opmannonno nomarpnne.

Hpn +rom ocymecrnnxercx cnxst c xaxo xnerxo oprannsma n nponcxonr nosecrnne na nee n
coornercrnnn c sanoxenntmn nporpammamn. Taxnm opasom, ]opmnpyercx ennoe nonornuecxoe
opasonanne, nce +nemenrt xoroporo cnxstnamrcx n ennoe nenoe. 3ro, no xonnennnn Beca,
oxcnxer mexannsm xnonnnra (xorx raxne +xcnepnmenrt npononnnct snaunrentno nosxe) n
nannune nonno nn]opmannn o oprannsme, xoropym xax t coepxnr xaxax ero xnerxa, uro
cneyer ns ontron Iepona. 3ra xonnennnx n xaxo-ro crenenn moxer oxcnnrt n mexannsm
xpanennx rpomantx oemon nnont npnoperenno n nocnponsneenno nn]opmannn, xoropte
coxpanxmrcx n reuenne xnsnn, a raxxe raxne conepmenno nenepoxrnte xnnennx, xax coxpanenne
namxrn y uenonexa npn nourn nonno yrpare xopt rononnoro mosra. Kasanoct t, uro xonnennnx
mop]orenernuecxnx none moxer oxcnnrt mnoroe ns rex xnnenn, xoropte o +roro ne naxonnn
oxcnennx. Onaxo +ro anexo ne rax. Camo nonxrne "none", ero npnpoa n mexannsm ecrnnx ne
naxoxr noxa xaxoro-nno ]nsnuecxoro oxcnennx/



Pnc. 2. Tax cnernrcx cnexecopnannt nncr pacrennx n ntcoxouacrornom +nexrpnuecxom none
(+]]exr Knpnnana). Onaxo +ro moxno paccmarpnnart xax moent mop]orenernuecxoro nonx,
cxopee ncero, x nacroxmemy nn]opmannonnomy nonm n ero pacnpeenennm noxpyr nonornuecxoro
oexra +ro ceuenne ornomennx ne nmeer.

Hnora n xauecrne oxasarentcrna cymecrnonannx mop]orenernuecxnx none npnnoxr +]]exrt
cneuennx, nanmaemte npn, rax nastnaemom, +]]exre Knpnnana. Hm tno orxptro cneuenne
xopont noxpyr xonrypa nonornuecxnx crpyxryp, nomemenntx n ntcoxouacrornoe +nexrpnuecxoe
none. (Pnc. 2). 3a cnerxmecx xopono moxno necrn nnsyantnoe nanmenne n moxno ee
]ororpa]nponart. Hnrencnnnocrt cneuennx n ero nneronax ramma onpeenxmrcx cocroxnnem
nonornuecxoro oexra. Tax, ecnn mexy nyx nnacrnn ntcoxouacrornoro xonencaropa nomecrnrt
rontxo uro copnannt nncr pacrennx, ro no ero xonrypy nanmaercx nnrencnnnax xopona, xoropax
rycxneer no mepe ynxannx nncra. Hoonoe cneuenne raxxe nanmaercx n noxpyr uacre
uenoneuecxoro rena, nomemenntx n ntcoxouacrornoe none, nanpnmep, noxpyr nantnen nnn xncrn
pyxn, npnuem xapaxrep +roro cneuennx yer sanncert or cocroxnnx uenonexa. Hem nyume uyncrnyer
cex uenonex, rem nnrencnnnee yer nanmartcx cneuenne. Ecnn uenonex ycran, ro cneuenne yer
nexnyrt. Onaxo yrnepxart, uro +]]exr Knpnnana orpaxaer cymecrnonanne mop]orenernuecxnx
none, ner nnxaxnx ocnonann. Hpnpoa +roro xnnennx orpaxaer cnoxnte +nexrpnuecxne
nponecct, nporexammne n xnerxax nonornuecxnx crpyxryp, n nnxaxoro ornomennx x
mop]orenernuecxnm nonxm moxer ne nmert. Hoonte +]]exrt moxno nanmart n oxono
nexnntx ren, cnocontx sapxxartcx +nexrpnuecrnom.

Hocxontxy cymecrnonanne mop]orenernuecxnx none recno ynxstnaercx c cymecrnonannem n
]ynxnnonnponannem nonornuecxnx crpyxryp, ro ns +roro cneyer, uro npn rnenn nonornuecxo
crpyxrypt onxno ncuesnyrt n mop]orenernuecxoe none. 3ro cneyer ns roro, uro noonoe none
paccmarpnnaercx xax nponsnonoe or xnerountx crpyxryp. Mop]orenernuecxoe none moxer
cymecrnonart, noxa xnna xorx t ona xnerxa oprannsma. Onaxo urot nponsomno nopmantnoe
]opmnponanne sapotma nnn perenepannx ns uacrn nspocnoro oprannsma, nyxen mnnnmym xnerox
nx xaxoro nna oprannsma. Hanpnmep, oxeno uepnt moxer perenepnponart cnoe reno rontxo n
rom cnyuae, ecnn no ]parmenre, ns xoroporo on noccranannnnaercx, ocranoct 12 cermenron, nnanapnx
perenepnpyer ns 1/300 uacrn rena, ecnn ona yer paspesana na onee menxne xycouxn, perenepannn
ne nonyunrcx. Kora n sapotme mnexonnrammnx 32 xnerxn, ero moxno pasennrt na 8 uacre. H
xaxax acr nont nopmantnt sapotm, onee menxne ]parmenrt 1-2 xnerxn moryr n ne
opasonart nopmantnoro +mpnona. A nor +mpnon acxapnt yxe nentsx pasennrt na crann 4-x
xnerox, nonyuarcx rontxo yponnnte sapotmn. Kax nnno ns nepeuncnenntx ocoennocre,
nenocrnoe mop]orenernuecxoe none coxpanxercx ne onnaxono y pasnnuntx nnon.

Hpn paspaorxe reopnn mop]orenernuecxoro nonx na nepntx +ranax paccmarpnnanoct rontxo ero
cnocrno nnnxrt na ]opmoopasonarentnte nponecct. Onaxo nnocnecrnnn raxax rpaxronxa
npecrannennx o mop]orenernuecxnx nonxx tna snaunrentno pacmnpena, ntcxastnannct
npenonoxennx, uro nnexnerounte nn]opmannonnte crpyxrypt nmemr onee mnpoxym npnpoy.

3ro namno orpaxenne n oxcnennn mnornx xnnenn c nomomtm rax
nastnaemtx none cosnannx, npenoxenntx ntammnmcx yuentm
maremarnxom B.B. Hannuonmu. Ho ero mnennm, +rn nonx cymecrnymr nne
uenonexa n nocxr ananoront xapaxrep. B cnoe paore "Bepoxrnocrnax moent
xstxa" (M. Hayxa. 1979) Hannmon nnmer: "...Moxno saart nonpoc - xax moxno
npecrannrt cee mexannsm, c nomomtm xoroporo uenonex noxnmuaercx x
nenpeptnntm noroxam opason? Moxno ymart, uro mexannsm xonrnnyantnoro
mtmnennx nocnr nanoront xapaxrep, n ornnune or pe]nexrnnnoro
nornuecxoro mtmnennx, sa xoropt onxen trt ornercrnenen mexannsm
ncxpernoro ycrpocrna (nocnenn onxen onycxart cymecrnonanne
nonornuecxnx nocnrene ncxperntx snaxon, nexoroporo ananora nocnrene renernuecxoro xstxa).
Henonex n xaxom-ro rnyoxom cmtcne mtcnnr ncem cnonm renom. Ocmtcnnnanne ncero
mnoroopasnx cneenn o ponn nsmenxemtx cocroxnn cosnannx n nnrennexryantno xnsnn
nosnonxer cnona nocrannrt nonpoc o rom, xnnxercx nn uenonex rnopnom xonrnnyantnoro mtmnennx
nnn rontxo npnemnnxom rex noroxon, xoropte nporexamr nne ero. Ecnn cnpanennno nropoe
npenonoxenne, ro nce ycnnnx uenonexa, nanpannennte na nocnpnxrne +rnx noroxon, - menrannx,
npnem ncnxoennuecxnx cpecrn, yuacrne n mncrepnxx nnn, naxonen, ymenne saanart camomy cee
nonpoct na xstxe ncxperntx npecrannenn n xart na nnx ornera, - nce +ro rontxo pasnnunte
cnocot nacrpannartcx na npnem". Cneonarentno, Hannmon cunran, uro "...xonrnnyantnte noroxn
naxoxrcx nne uenonexa, no ne nne uenoneuecrna". On raxxe nopasymenan nnexnerounym ]opmy
cymecrnonannx nn]opmannn, npnuem npenonaraer, uro +ra nn]opmannx ne ncxpernax, a
ananoronax, n cymecrnyer nesanncnmo or nonornuecxnx crpyxryp (uenonexa, xnnornoro), no +rn
nonornuecxne crpyxrypt onaamr cnoconocrtm noxnmuartcx x nn]opmannonnomy noroxy
nesanncnmo cymecrnymme nn]opmannn n uacrnuno ncnontsonart ee. B xauecrne nnnmcrpannn
cnoe xonnennnn Hannmon cctnancx na ro, "...uro nexoropte ceptesnte maremarnxn rnyoxo
yexent n rom, uro onn n cnoe rnopuecxo exrentnocrn ne nsoperamr, a orxptnamr peantno n
nesanncnmo cymecrnymmne acrpaxrnte crpyxrypt". 3ect Hannmon no cnonm nsrnxam ouent
nnsox x mnenapcxomy ncnxonory R.K.Rnry c ero nee eccosnarentnoro npnema nn]opmannn,
xoropt cunran, uro "... nporpecc cocronr n nororonxe cosnannx x nocnpnxrnm ne orxya-ro, ns
nne ero nporexammnx noroxon". Ecnn conocrannrt xonnennnm mop]orenernuecxnx none c
xonnennne none cosnannx, ro nerpyno ormernrt nx pocrnennt xapaxrep. Oe onn ouent
acrpaxrnt, no xonnennnx none cosnannx onee oemna n ynnnepcantna. Bor c +roro nynxra n
naunnaercx pasnnna n onpeenennn nosmoxnocre mop]orenernuecxnx none n none cosnannx.
ecrnnrentno, uenonex n nexoropte xnnornte moryr npnnxrt nn]opmannm ns none cosnannx (ns
xonrnnyantnoro noroxa), n anee mt na npnneenntx nnxe ]axrax, mt nornepnm +ro. Pasnnrne
xaxoro oprannsma onxno nauartcx n sanepmnrtcx no onpeenenntm saxonam. Ho+romy
nomarpnnt pasnnrnx moryr trt rontxo ncxperntmn xopnycxynamn nn]opmannn. Orentnte
mop]orenernuecxne nonx cnnnamrcx n opasymr xonrnnyantnt norox, uepes xoropt nepeaercx
ncxpernax nn]opmannx or nomarpnn. Ananorom moxer trt +nexrpnuecxax cert n nxnmuennt n
nee mnxpo]on, xoropt rpancnnpyer ncxpernym nn]opmannm, cosanaemym namnmn ronocontmn
cnxsxamn n xoneannx cnnt roxa (xoneuno xe, n +ro moenn uenonexa, ronopxmero nnn nommero
nepe mnxpo]onom, cneyer cpannnnart c "nomarpnne", on coepxnr ncm nn]opmannm, xoropym
nyxno nepeart nocpecrnom xoneann +nexrpnuecxoro roxa n nenn).

3xcnepnuen1m no nmnnnennm "Honen cosnannn"

npexrop naoparopnn noxnmnuecxnx nccneonann n xonnexe Kn+p npn Kempnxe Pynepr
Benpex ntnnnyn ouent cmenym nem, nourn epernuecxym. Ho ero mnennm, uenonex rem nerue
ycnannaer snanne, uem ontmemy uncny ono nsnecrno. Anropnrer Benpexa, xax nonora c
mnpontm nmenem, tn nennx, no+romy xonnern pemnnn, uro raxo uenonex ne mor npnymart
xaxym-ro uymt. Konnern-xoncepnaropt nanepnxxa counn t reopnm Pynepra Benpexa xax
npornnopeuamym nayxe, ecnn t noonym rnnoresy ntcxasan pyro yuent.

nx nponepxn cnoe reopnn Benpex npenoxnn anrnncxnm cryenram pasyunrt rpn xnoncxnx
uernepocrnmnx. Hpn +rom ono tno nanncano naopom nepornn]on nnuero ne oosnauanmnx, no-
namemy npocro naopom cnon, nropoe - crnxornopenne nesnaunrentnoro conpemennoro anropa, a
rperte - xnaccnuecxnm opasnom xnoncxo no+snn, nsnecrntm nce nonnn. Hyume ncero cryenrt
sanomnnnn xnaccnuecxoe crnxornopenne, xoropoe tno snaxomo mnornm rtcxuam nme. Panee nce
ncntryemte cryenrt ne snann xnoncxoro xstxa, n rem onee, xnoncxym xnaccnxy. Bor nocne
+roro-ro +xcnepnmenra, nonropennoro ne onaxt, Benpex n npenonoxnn, uro cymecrnyer
nexoe none opason, omee nx ncex nme. B +rom none, napxy co mnoxecrnom npounx,
coepxnrcx n opas crapnnnoro xnoncxoro uernepocrnmnx, ono nsnecrno mnornm, a noromy ero
opas npouno "nneuaran" n none n onee ocrynen, uem, x npnmepy, opas rontxo uro counnennoro
crnxa. Bcnomnnm xonrnnyantnte noroxn B.B.Hannmona, +ro nourn ono n roxe. Opasamn raxoro
nonx moxer crart uro yrono: nn]opmannx, uyncrno nnn moent noneennx. Fonee roro, c
noontmn nonxmn moryr cnxstnartcx, nnn nonyuart uepes nnx nn]opmannm, ne rontxo nmn, no
mnexonnrammne, nrnnt, ptt, nacexomte, pacrennx n axe xpncrannt. Benpex nasnan nonx
opason mop]orenntmn, ro ecrt raxnmn, xoropte nnnxmr na crpyxrypy nnn ]opmy neme. 3amernm,
ne mop]orenernuecxnmn, a mop]orenntmn. Cpasy xe nouepxnem, uro nonxrne mop]orennoe none
onee mnpoxoe, uem nonxrne mop]orenernuecxoe none, xoropoe neaer nponeccamn
]opmoopasonannx xnntx cymecrn.

Homnmo +xcnepnmenra co cryenramn, yunnmnmn xnoncxne crnxn, Bepex n cnonx paorax
npnnonr eme px +xcnepnmenron, yxastnammnx na nosmoxnocrt cymecrnonannx "none cosnannx".
Kptct ouent xopomo opnenrnpymrcx n nanpnnrax, no+romy nonorn, nce nponemt, cnxsannte c
namxrtm, nsyuamr na xptcax, n cmorpxr, xax tcrpo onn naxoxr ntxo ns nanpnnra. Fnonor ns
Iapnapcxoro ynnnepcnrera Bnntxm Maxyrann nxrnanart ner sannmancx noontmn
+xcnepnmenramn n npnmen x omenomnxmmemy ntnoy. Hrot nayunrtcx ncxart ntxo ns
nanpnnra, xptct na nepntx nopax enamn n cpenem 200 omnox, a nonyuennoe or nnx noxonenne
enano rontxo 20 omnox. B 100 pas ynennunnact cnoconocrt y nocneymmero noxonennx
naxonrt ntxo ns nanpnnra. Ontr c rem xe nanpnnrom tn nonropen +rnm xe nccneonarenem n
Ancrpannn, na xptcax, xoropte ne tnn nn pocrnennnxamn, nn noromxamn amepnxancxnm xptcam.
Ho nce panno, xax t nonyunn yxe nn]opmannm or "nepnonpoxonen", onn ouent tcrpo
cnpannxnnct c nocrannenno saaue. Orxya xe ancrpanncxne rptsynt ysnann "nnan nanpnnra",
no xoropomy xonnn nx copartx na pyrom marepnxe.?

Btcoxne amnn-omnxn nosnoxr cee repmnrt. Vcrpannax nonoe xnnnme, +rn nacexomte enxrcx
na ne "pnrat" n nosnoxr aconmrno cnmmerpnunte nononnnxn repmnrnnxa. Hnuro ne moxer
nomemart cornaconanntm ecrnnxm repmnron, axe ecnn n nauane crponrentcrna neperoponrt nx
yymee xnnnme crantntm nncrom, repmnrnnx nce panno nonyunrcx cnmmerpnuntm. Moxno,
xoneuno cxasart, uro y nnx, xax y nuen, cnocontx crponrt cort, +ro cnocrno sanoxeno n
renernuecxo nporpamme. Ho xax rora moxno oxcnnrt, xaxnm opasom ne pnrat repmnron,
crpoxmne apxy or ocnonannx, rouno crtxymr ee nnepxy. Bet yponent or xoroporo onn naunnamr
crponrt, ne ncera moxer trt onnaxontm, a spennem onn ne nontsymrcx, n repmnrnnxe nonnax
remnora n rnas y repmnron ner, onn cnent or poxennx. Moxno npenonoxnrt, uro rontxo nannune
mop]orennoro nonx nosnonxer nm xnaccnuecxn npannntno cocrtxonart xonnt apxn. A nor eme onn
+xcnepnmenr, no rontxo ne c xnnorntmn, a c nmtmn. Hcnxonor ns CBA Apen Mantepr
npenoxnn oponontnam ntyunrt na onnaxontx no cnoxnocrn napnanra asyxn Mopse. Cexper
saxnmuancx n rom, uro onn napnanr tn ncrnnno asyxo Mopse, a pyro npocro nopaxan
asyxe Mopse, rouxn n rnpe coornercrnonann pyrnm yxnam. Cranaprnax nepcnx xoa sayunnanact
ncntryemtmn snaunrentno tcrpee, uem ncxyccrnennax. Cneyer cxasart, uro o +roro ncntryemte
noome cntmann o asyxe Mopse, no nnxora ne ntrannct ee yunrt, n axe ne snann xaxo xo,
coornercrnyer nacroxme asyxe Mopse.

Cneonarentno, nam mosr moxer nacrpannartcx na mop]orennoe none, xax panonpnemnnx na
onpeenennym nonny, n nomart ram nyxnte uenonexy snannx n opast. Hexoropte nocneonarenn
yuennx Benpexa cunramr, uro rax moxno nonnrt namxrt nmoro uenonexa n axe connyma. 3ro,
cxopee ncero, npeynennuenne, ecnn n nanmaercx noonoe xnnenne, ro nponcxonr +ro ne yx
uacro, n ro npn onpeenenntx ocroxrentcrnax n npn onpeenennom nacrpoe.

Mop]orennte nonx ne nocroxnnt n nn]opmannonnom nnane, Onn moryr nnonsmenxrtcx no
ecrnnem nontx snann. K npnmepy, ecnn eme nuepa nnxomy nensnecrnoe snanne sanrpa
pacnpocrpannrcx noncemecrno, ero none raxxe pacnpocrpannrcx n craner ocrynntm ontmemy
uncny nme, xnnorntx n pacrenn. Ecnn ecrt mop]orennte nonx, omne nx ncex xnntx cymecrn,
ro nonyuaercx, uro nce n mnpe nsanmocnxsano. Bcxxn pas, xora mt ysnaem uro-ro nonoe,
ononpemenno c namn, ro xe moryr orxptrt n pyrne nmn. Ionopxr, uro "nex nocnrcx n nosyxe",
ne snam, rax nn +ro, no cxontxo orxptrn n nayxe tna cenano nourn ononpemenno. Cxontxo
saxonon n ]nsnxe n xnmnn tnn orxptrt ononpemenno necxontxnmn yuentmn, n nocxr nasnanne
nyx, a ro n axe rpex anropon. Hame snanne cranonnrcx omnm. Hnuem nntm, xax omnocrtm
cosnannx, Pynepr Benpex oxcnnrt +rn pasnnunte napanopmantnte xnnennx ne moxer, Taxne
nonornuecxne nnt cnxsn, xax renenarnx nnn cnoconocrt uenonexa "uyncrnonart nsrnx cnnno"
moryr ronopnrt o nannunn "none cosnannx". Teopne mop]orenntx none oxcnxercx n ]enomen
npecxasannx. Hmn npnopenn xopy rononnoro mosra, n uacro n cnonx ntnoax nontsymrcx
pesyntraramn pasymn +ro monoo n +nonmnnonnom nnane uacrn nepnno cncremt, ro npemx xax
xnnornte nonaramrcx ontme na npnem nn]opmannn panee cnoxnnmnmncx crpyxrypamn mosra.
Pesyntrar raxon, uro mnorne xnnornte moryr npennert cotrnx, noromy, uro nx mosr
pyxonocrnyercx coomennxmn, nonyuenntmn ns "none cosnannx" omero rorantnoro pasyma.
Hpecxasanne moxer nonyuartcx n y uenonexa, no rontxo rora, xora on moxer orxnmuart
nornuecxoe mtmnenne, cnxsannoe c paoro xopt rononnoro mosra, n nepexonr na
nocosnarentnt yponent.


uenomenom "nporpammnponannx" nontsymrcx n yuente. Vuent npncrynaer x ontry, oxnax or
nero onpeenennoro +]]exra, n uem cnntnee on naeercx na ror nnn nno ncxo, rem ontme
mancon, uro oxnaemoe cnyunrcx. Oxnanne yuenoro, "orneuaranmeecx" n mop]orennom none,
nnnxer na pesyntrar +xcnepnmenra. Heapom n cnoe npemx tno ocrpoymno nomeueno, uro ]nsnxn-
xepmnxn ne crontxo orxptnn cyaromnte uacrnnt, cxontxo npnymann nx: cnauana npecxasann
nx cymecrnonanne reopernuecxn n nnmt, sarem nauann npaxrnuecxne ontrt no nx ntxnnennm.

Cxono tna pacmn]ponana n monexyna HK, npecxasanne tno na nepnom mecre y Vorcona n
Kpnxa, a sarem rontxo nponsomno +xcnepnmenrantnoe nornepxenne ntnnnyrtx reopernuecxnx
nonoxenn.? 3naunr, nayxa neoexrnnna? Hro xe nonyuaercx, nce conpemennte nayunte snannx -
nnmt orpaxenne naex n xenann yuentx. Hccneonarenn nporpammnpymr ne rontxo cex, no n
nce cnoe oxpyxenne. Hanpnmep, +xcrpacenc necrxme emoncrpnpyer cnon napanopmantnte
cnoconocrn n npncyrcrnnn nccneonarenx, xoropt nepnr n +xcrpacencopnxy, n y nero nnuero ne
nonyuaercx n npncyrcrnnn yuenoro-cxenrnxa, nponepxmmero ero pesyntrart. axe naoparopnte
xnnornte nonaamr no nnnxnne yuentx! Tax, ecnn xaxo-nnyt +xcnepnmenrarop xouer, urot
no ecrnnem ero npenapara tcrpee mna perenepannx pant, rax n nponcxonr na camom ene,
xenanne ntnonnxercx, +ro nornepxaercx nporoxonamn nccneonann. Herarnnno nacrpoennt na
+xcnepnmenr yuent npn nonropennn +roro xe ontra nonyunn orpnnarentnt pesyntrar. Fonee
roro, noontrnte xnnornte nepennmamr xax t nannonantnte ueprt nccneonarene! 3nepymxn,
c xoroptmn paoramr amepnxannt, cyernnno nocxrcx no xnerxam, ornnexamrcx na nycrxxn n nnmt n
nocnenn momenr ntamr rpeyemt or nnx pesyntrar. Xnnornte-"nemnt" neyr cex nnaue:
onro pasmtmnxmr, a sarem necnemno ntnonnxmr saanne. B +rom nonpoce, cxopee ncero,
+xcnepnmenraropt nnocxr cnon ueprt xapaxrepa n onncanne n nponeenne ontron, n, nnnmo, +ro
anrponomop]nsm.

Heyuec1nme my1xn npo uan c xnonaun

a, samanunnte xonnennnn o cymecrnonannn "none cosnannx" nnn xonrnnyantnom
nn]opmannonnom noroxe ntnnnynn P. Benpex n B.B Hannmon. Honyuaercx, uro cymecrnyer
none ncesnannx, c xoroptm ocraercx rontxo cnxstnartcx xnntm cymecrnam, a ono yxe onpeennr,
uro enart oprannsmy, urot ntxnrt n namem mnpe. Onaxo, no moemy mnennm +ro none ncesnannx
nocnr cxopee nn]opmarnnnt xapaxrep. B +ro none, nosmoxno, nxnmuent n cneennx o
mop]orenese oprannsmon n xpncrannon, no nenocpecrnennoro yuacrnx n nponeccax
]opmoopasonannx xnntx crpyxryp "nonx cosnannx" ne npnnnmamr. Konrnnyantnt norox
Hannmona n mop]orennoe none Benpexa nocxr nenpeptnnt xapaxrep, a nomarpnnt n
mop]orenernuecxne nonx, ncnontsyemte n nnnnnyantnom pasnnrnn, +ro ncxpernte xopnycxynt
nn]opmannn. Onn nnnnnyantnt, +ro moxno cxasart "ymn" rex nme, xnnorntx n pacrenn,
nocpecrnom xoroptx peannsyercx nacnecrnennax nn]opmannx. Hpe]opmnponannte nomarpnnt
(cnoeopasnte ]ant) saroronnent nx npoxoxennx pasnnrnx xnno marepnn cornacno, rax
nastnaemomy, marncrpantnomy nyrn, na xoropom xnnte rena ocnonnn n antme yyr ocnannart
nn]opmannm sanoxennym n nomarpnnax n nponecce +nonmnnn.

Koneuno xe, ecrt n nepeopt n reopnn Benpexa, xora on cunraer, uro xaxoe cotrne
orpaxaercx n mop]orennom none o xnntx n nexnntx oexrax. Hanepnoe, nce-raxn ]nxcnpymrcx
xnmuente cotrnx, ne nce, mnorne ocranyrcx npocro nn]opmannonntm mymom. He nce cneennx,
saxnmuennte n "nonxx cosnannx", moxno ntramnrt ns +ro nnnorexn. Cxopee naoopor, xora
cnyuano nonyuaercx cnxst c "nonem cosnannx" +ro ncera ormeuaercx, n +ro cotrne onnctnaercx.
Bce npnneennte ntme n rexcre npnmept, +ro pexne cotrnx, sanomnnammnecx ouent naonro.
Koneuno xe, n +rom cnyuae nao eme ncxnmuart camornnnos, camonnymenne n nocosnarentnym
paory rononnoro mosra.

Mne roxe npnmnoct cronxnyrtcx c raxo xe cnryanne, xora cnyua sanomnnncx naonro, no
oxcnnrt, uro nponsomno - cnxst nn c nonem ncesnannx nnn nocosnarentnoe ]ynxnnonnponanne
mosra, x o cnx nop ne mory. Tem onee, uro cotrne +ro no cnoe snaunmocrn ne npecrannxno
xaxo-ro naxnocrn, no nepoxrnocrt nponcmemero tna ouent mana, ne rax yx uacro cnyuamrcx
noonte ncropnn. Mt, cryenrt no]axa MIV, eem n noese na npaxrnxy na Fenoe mope.
Hpononnx narona npnnecna nam ua, 6 craxanon n nocrannn nx na cronnx. Cam ne snam, rora, no
xaxo npnunne, x pemnn cxasart uro-ro xanamypnoe n necypasnoe. Eme, ne npnxocnynmnct x
craxany c uaem, x nauan ronopnrt o rom, uro nnora n uae nonaamrcx xnont. "Htemt ua,
cmorpnmt, a ram, na ne na xnona". Hocne +roro mt pasopann craxant n nauann nnrt ua.
onnnam cno craxan, cmorpm, a "ram, na ne" na xnona nmecre c uannxamn, xoroptx x o +roro
conepmenno ne nnen, a n ne pasrnxen t, onn nnanann mexy uannox, n rontxo, onnn craxan, x
nx onapyxnn. He mory conepmenno oxcnnrt, nouemy x nauan ronopnrt o xnonax n uae npn raxo
cnryannn, xora eme ua mt ne nnnn, n axe ne pasnpann craxant co cronnxa. a n cnryannx
neotunax, xnont n uae, n eme nx rouno na, xax x cxasan o roro, xax nauanoct uaennrne.

Hro xe +ro tno, nporpammnponanne cnryannn, nno paora nocosnannx? Moxer, x nnen xnonon n
uam, no nonnocrtm ne ocosnanan, nouemy onn ram onxnt trt, no co cnoe nnsopyxocrtm x t
nx nam ne pasrnxen na ontmom paccroxnnn.

Tenept o yuentx, nayxe n +xcnepnmenrax. Bcnomnnm, uro panee yxe tna ntcxasana mtcnt o rom,
uro yuente nporpammnpymr ncxo +xcnepnmenra, n npncrynax x ontry, yxe oxnax or nero
onpeenennoro pesyntrara. 3ror ]enomen, xorenn t mt +roro nnn ner, npncyrcrnyer n nayuntx
nstcxannxx. H nce xe nayxa - oexrnnna, noromy, uro xaxt ontr mnoroxparno nonropxercx n
nponepxercx npaxrnuecxnm ncnontsonannem ntxnnennoro xnnennx nnn cnocrnamn npnponoro
oexra.

Hnuno mne roxe npnmnoct cronxnyrtcx c nporpammnponannem pesyntraron nccneonannx no
mop]orenesy ]paxrantntx crpyxryp. Ontr x crannn na xyntrype cnoononnanammnx
xnamnomona. B nnocxo nannouxe xnamnomonat opasymr cnonm cxonnennem penonnnt
ysop-]paxran. Onaxt, pasymtnax na npnunnamn, noyxammnmn senentx xryrnxonocnen
conpartcx n nne penonnnoro ]paxrana, x n reuenne uaca nanman sa ronmnno nerne ysopa n
samernn, uro nx mnpnna nonepxena xaxnm ro xoneannxm, xopomo pasnnunmtm nnsyantno es
ncxxnx npnopon. B onn momenr nernn ysopa crann yxe, n x mtcnenno npecrannn, uro onn n
antme yer yronuartcx. Xenanne xax t tno ntnonneno, uepes 2 - 3 mnnyrt nnrt ysopa crano
rontme npnmepno n na pasa. Cpasy nosnnxno npenonoxenne, uro +ro xaxne ro ]nsnonornuecxne
nponecct, npoxoxmne no npemenn n xyntrypantno cpee, nnnxmr na ronmnny nerne ]paxrana.
Ho xyntrypa ornernna nonoxnrentno n na cneymmee moe xenanne, cenart nernn ysopa onee
mnpoxnmn. Hepes necxontxo mnnyr nernn ]paxrana crann n na pasa mnpe, nepnee nepnynnct x
nepnonauantno ronmnne. Onxrt xe nosnnxaer comnenne, moxer trt +ro nnsxouacrornte
xoneannx c nepnoom 3-5 mnnyr. Hponepxa c cexynomepom ne noxasana nannunx rapmonnuntx
xoneann n ]opmnponannn ronmnnt nerne ]paxrana, opasonannoro cnoononnanammnmn
xnamnomonaamn. A ronmnna nerne ysopa opasonannoro cxonnennem senentx xnerox menxnact n
sanncnmocrn or saanntx mno xenann "pacmnpnrtcx" nnn "cysnrtcx", n +ror nponecc nnncx,
noxa x mtcnenno ne anan npornnononoxno xomant, nepnee npecrannxn cee, xax cyxamrcx nnn
yronmamrcx nernn ]paxrana. tn nemano ynnnen ntxnnenntm xnnennem, n axe nontrancx
oxcnnrt ero nosecrnnem nsnyuennx, nymero or ceruarxn rnasa. Tem onee, uro n ceruarxa rnasa
n mnt xpycrannxa nmemr ]paxrantnoe crpoenne. Moxer, sect tn xaxo-ro pesonanc
+nexrpomarnnrntx nonn? Bo ncxxom cnyuae, na moe xenanne pearnponana cncrema, cocrannennax
cnoononnanammnmn xnerxamn, xoropte no npenonoxennm yuentx opasymr cxonnennx sa cuer
ayroraxcnca, ro ecrt nonpocry, xnerxn crpemxrcx pyr x pyry, no nomnmo +roro onn nouemy-ro
cosamr penonnnt ysop. cntman o mop]orennom none Benpexa, no no npemx nponeennx
+roro +xcnepnmenra nnxax ero ne cnxstnan c npecrannennxmn anrnncxoro noxnmnxa.

Ocramct npn cnoem mnennn, uro peannsannx nacnecrnenno nporpammt (namxrn), xax n
onrorenese, rax n n ]nnorenese, ocymecrnnxercx c ncnontsonannem nomarpnn n
mop]orenernuecxoro nonx, n npecrannxer coo npe]opmnponannt nponecc. B n ornnune or +roro
mop]orennte nonx Benpexa cnxsant n nepnym ouepet c oneparnnno nn]opmanne n cnocont
x tcrpo mon]nxannn, nocne nonyuennx snannx onnm uenonexom nnn nentm connymom. Moxno
npenonoxnrt, uro nacnecrnennax namxrt raxxe orpaxena n mop]orenntx nonxx, no rontxo
orpaxena, a nenocpecrnennoro yuacrnx n ]opmoopasonannn xnntx crpyxryp ne npnnnmaer.


Ho npenaraemo mno xonnennnn, ecrt nocnrent nn]opmannn (nomarpnna), a mop]orenernuecxoe
none +ro peannsarop nacnecrnenno nn]opmannn, xoropt nepenonr nnnnnyantnym
nacnecrnennym nn]opmannm n xnnym npocrpancrnennym crpyxrypy.

B xonnennnn mop]orennoro nonx Benpexa orcyrcrnyer nocnrent camoro "nonx ncesnannx". Ee
anrop marpnne nastnaer mop]orennoe none, xoropoe n nocnrent nn]opmannn n ee peannsarop.
Pynepr Benpex ne ntennn saroronnenntx nn]opmannonntx nporpamm (]anon) ns "none
cosnannx", n ne onpeennn, xax xpannrcx nn]opmannx n mop]orennom none.

Taxnm opasom, mt cronxnynnct c camtm neneomtm nx nac, c mop]orenernuecxnm nonem, es
xoroporo nenosmoxno pasnnrne xnnoro rena n npocrpancrne. Mnorne nmn axe ne saymtnamrcx o
rom, xax n npocrpancrne crponrcx "xnnoe xpyxeno" ]opm, n nocnpnnnmamr +ro xax ecrecrnenno
cymecrnymmn ]axrop. pyrne cunramr, nce ]opmoopasonanne xnnoro sanncano n xpomocomax,
renax, n n xoneunom nrore n HK. Ho oxasanoct, uro n HK naxonrcx rontxo neontmax uacrt
nacnecrnenno nnnnnyantno nporpammt. Ha camom xe ene, +ro onn ns cnoxnemnx
nonpocon nonornn, xoropt, cxopee ncero, yer pemen n nnxamee npemx, noromy uro na nnm
yxe ymamr yuente.

Hnreparypa:

1. Fenoycon H.B. Ocnont ome +mpnonornn. M.: Hs-no MIV. 2005.
2. Iepep P. Bnpannonnax mennnna. Iennoc, Co]nx, 2001.
3. Inntepr C. Fnonornx pasnnrnx. B 3-x romax. M.: Mnp. 1995.
4. Iypnnu A.I. Teopnx nonornuecxoro nonx. M. Conercxax nayxa, 1944
5. Iypnnu A.I., Hpnnnnnt anannrnuecxo nonornn n reopnn xnerountx none. M.1991.
6. apnnn H. Hponcxoxenne nnon. M.: Hpocnemenne, 1987.
7. Kantuxen H. Fno+nexrpomarnnrnoe none - marepnantnt nocnrent norenernuecxo
nn]opmannn. Ar - . N 3, 1993.
8. Kacrnep I. Bosnnxnonenne nonornuecxo oprannsannn. M.: Mnp, 1967.
9. Hannmon B.B. Bepoxrnocnax moent xstxa. M.: Hayxa, 1978.
10. Panen X. Oorenes.M.: Mnp, 1965.
11. Cnmaxon R.I. Xnnornte anannsnpymr mnp. M.: Pnnon xnaccnx, 2003.
12. Cnmaxon R.I. Hn]opmannonnte marpnnt n mop]orenes. Tonnent, Btn. 21, N 1. 2003.
13. Vonnrron K. Ocnonnte nonornuecxne xonnennnn// Ha nyrn x reopernuecxo nonornn. M.:
Mnp. 1970.
14. Byxep K. Vnnnrentnte cnoconocrn xnnorntx. M.: Mnp xnnrn, 2006.
15. Benpex P. Honax nayxa o xnsnn.- M.: PHHOH xnaccnx, 2005.
16. Rnr K.I., Apxernn n cnmnon. M.1991.
17. Don H. S., The Fields of Life. New York: Ballantine Books, 1972.
18. Check, E., Dolly: a hard act to follow, Nature 445(7130):802, 22 February 2007.
19. Cropley, J.E. et al., Germ-line epigenetic modification of the murine Avy allele by nutritional
supplementation, Proceedings of the National Academy of Sciences 103(46):17308-17312, 14 November
2006.
20. Fraga, M.F., et al., Epigenetic differences arise during the lifetime of monozygotic twins, Proceedings
of the National Academy of Sciences 102(30):10604-10609, 26 July 2005.
21. Jablonka et al. Transgenerational Epigenetic Inheritance: Prevalence, Mechanisms, and Implications
for the Study of Heredity and Evolution. The Quarterly Review of Biology, 2009; 84 (2): 131 DOI:
10.1086/598822
22. Motoyama H. and Brown R., Science and the Evolution of Consciousness: Chakras, Ki, and Psi,
Brookline, MA: Autumn Press, Inc., 1978, pp. 93-119.
23. Tiller W., Present Scientific Understanding of the Kirlian Discharge Process // Psychoenergetic
Systems, 1979, vol. 3, nos. 1-4.
24. Watters, E., DNA is not destiny: the new science of epigenetics rewrites the rules of disease, heredity,
and identity, Discover, pp. 33-37, 75, November 2006.

O anrope: Cnuaxon Kpnn Ieoprnennu, axaemnx MAH, npo]eccop, oxrop nonornuecxnx nayx.
E-mail: usimakov@yandex.ru
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH



Ipann1annn mc1pee cne1a?

Kora na neecntx rena npnrxrnnamrcx pyr x pyry, cnna npnrxxennx ecrnyer
nont coennxmme nx npxmo nnnnn. 3ro nanpannenne nastnamr pananom. Ecnn cnna
rpannrannn pacnpocrpanxnact t co cxopocrtm cnera, +ro nponcxonno t nacrontxo
menenno, uro opasonannct t cnnt, ecrnymmne no npxmtm yrnom x cnxsymme
nnnnn. Ho raxax nonepeunax cnna sacrannna t cncremy ns nyx ren npamartcx noxpyr nx
omero nenrpa rxxecrn, n n cxopom npemenn +rn rena cronxnynnct t. Hro-ro ne nepnrcx
rpyno cee npecrannrt!

Hrot nponepnrt cnpanennnocrt +roro nayunoro yrnepxennx, ocrarouno nsxrt
o]nnnantnte acrponomnuecxne rannnt (3]emepnt) HACA n yuecrt samenenne npn
ntuncnennn nonoxennx nnaner (nx Hnyrona ono cocrannxer oxono uertpex uacon).
Honyunnnct t conepmenno nenepnte pesyntrart!
Acrpo]nsnx Tom nan unanepn yxe ne nepnoe ecxrnnerne sannmaercx nponemo
noncrnne ecnpeentno cxopocrn pacnpocrpanennx rpannrannn. On nsyuan ecrnne
rpannrannn na ocnonannn anntx nonoro nyntcapa PSR 1913 16 n napt nyntcapon PSR
1534 12. B pesyntrare anannsa norpemnocre nsmepenn on ntxcnnn, uro mnnnmantnax
cxopocrt cnnt rxrorennx n ecxrt mnnnnapon pas ontme cxopocrn cnera.
Ho xaxnm opasom +ro noome nosmoxno? Kax moxer neuro pacnpocrpanxrtcx c
raxo npaxrnuecxn neorpannuenno cxopocrtm? Moxer trt, n camom ene cymecrnymr
cnnt antnero ecrnnx, xax npenonaran Hcaax Htmron, xorx emy nnuno cama mtcnt o
+rom xasanact necrepnnmo yxacno...
Hecrnt orner na +rn nonpoct moxer trt rontxo onn: mt +roro ne snaem. Tax
nonyunnoct oruacrn noromy, uro nn onn ceptesnt ]nsnx ne nropraercx n +ry onacrt
nccneonann ne xouer pncxonart nonropnrt cyty Toma nan unanepna, xoroporo
copartx no nayxe pyxno nrnopnpymr n ]axrnuecxn ncxnmunnn ns cnoe cpet.
A mexy rem mypt ]nnoco] n ]nsnx 3pncr Max, xoropt roxe ne mor ne snart o
nenoopasnmo orpomno cxopocrn rpannrannn, ntcxasan na +ry remy necxontxo nnrepecntx
coopaxenn.
Houemy mt cunraem, nornuno paccyxan on, uro ]nsnuecxoe reno saxanunnaercx
ram, re mt ero ne nnnm n yxe ne moxem nanmart? Kopoue ronopx: ne moxer nn trt
rax, uro xaxoe reno nporxrnnaercx ns cnoe mano oonouxn n ecxoneunocrt, xorx mt, n
cnny orpannuennocrn namnx cnoconocre nocnpnxrnx, ne moxem +ro nocrnut? Moxer
trt, nce rena naroapx nenepoxrno cxopocrn rpannrannn n, nepoxrno, raxxe
+nexrpnuecxnm n marnnrntm cnnam, cnxsant co ncemn pyrnmn renamn no Bcenenno?
Bo ncxxom cnyuae, xaxax uacrnuxa n xocmnuecxom npocrpancrne nmeer ocrarouno
npemenn, urot nporxnyrt uepes nect ecxoneunt xocmoc cnom cnny rpannrannn. 3naunr,
nmo xocmnuecxn oexr cnonmn uacrnnamn, nocnrenxmn rpannrannn, nennnmo
npnxacaercx xo ncem ocrantntm renam no Bcenenno! unsnx B.P. Onennx ns
Texnnuecxoro ynnnepcnrera n Knene yrnepxaer, uro axe +nexrpont onaamr cnoero
poa cosnannem n sauarouno ]opme, noromy uro onn naxoxrcx n nocroxnnom n
mrnonennom! xonraxre co ncemn pyrnmn +nemenrapntmn uacrnnamn n xocmnuecxom
npocrpancrne.
3ror mnp, onxno trt, ropaso ]anracrnunee, uem mt moxem cee noopasnrt!..

Hc1ounnx: HHO, N 40 (256), 2002. C. 3.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Bau Huouu

Cnrnan xocunuecxon nnnnnnsannn nepexna1nno epeno!

Onnoxn nn mt no Bcenenno? Hoxany, +ro onn ns camtx naxntx nonpocon,
orner na xoropt nmer conpemennax nayxa. To, uro xnsnt cymecrnyer n sa npeenamn
3emnn, nourn ouennno; nonpoc nnmt n rom, nacxontxo +ra xnsnt yanena or nac n xaxon
yponent ee pasnnrnx. A npoxcnnrt cnryannm morno t ocxsaemoe oxasarentcrno
cymecrnonannx nnesemno nnnnnnsannn, ne ycrynamme name no rexnnuecxomy
pasnnrnm, a cxopee ncero axe npenocxoxme ee. H nannyumnm oxasarentcrnom cran t
omemn o nac nx oxnnx: 3, npnner! axe ncrpeuartcx nnnom x nnny ne oxsarentno;
ocrarouno tno t ysnart, uro mt ne onnoxn.
C raxnmn nmenno mtcnxmn HACA n 1959 roy npncrynnna x ocymecrnnennm
nporpammt cxannponannx rnynn xocmoca n noncxax pasymno xnsnn, n naexe ynonnrt
cnrnan, ncxoxmn or ntcoxopasnnro nnonnanerno nnnnnnsannn.
Hpoexr nonyunn nasnanne CETH (SETI the Search for Extra-Terrestrial Intelligence
Honcx Bne-3emnoro Pasyma).
Hauano CETH nonoxnna nynnxannx n xypnane Nature. noe ]nsnxon ns
Kopnenncxoro ynnnepcnrera, xysenne Koxxonn n unnnnn Moppncon, npenoxnnn
ntxnnrt cymecrnonanne nnesemno xnsnn npn nomomn panorenecxonon, nacrpoenntx na
mnxpononnont nanason (330 rIn). Onaxo noonym nontrxy npenpnnxn rora xe n
mnt, a ntne snamennrt up+nx pex, xoropt n noncxax nnesemnoro pasyma
cxannponan necno 1960 roa n 3anano Bnprnnnn noxoxne na Connne snest
nocpecrnom 25-merpono napaonnuecxo anrennt. pex ncxonn ns npenonoxennx, uro
cymecrnymmne re-ro no Bcenenno onee pasnnrte pasymnte cymecrna onxnt noctnart
cnrnant, urot npnnneut name (nnn ute-nnyt eme) nnnmanne. A ecnn +ro rax, ro ero
onaarenn onxnt ncnontsonart xaxym-ro uacrory, nmemmym nexn xapaxrepnt
npnsnax. pex pemnn, uro +ro onxna trt nonoca uacror xoneann aromon noopoa co
cpennm snauennem 21 cm (1,4 mIn).
Cxannpyx neo n reuenne nexoroporo npemenn n noncxax cnrnana na +ro uacrore,
mnt acrponom cnrnana ne onapyxnn n ncxope npexparnn cnoe nccneonanne, xoropoe on
nastnan Hpoexr Osma.
A camt nepnt npoexr, ananornunt CETH n ]nnancnpyemt rocyapcrnom, tn
ocymecrnnen ne n Amepnxe, a n Conercxom Comse. Ha nporxxennn 60-x roon XX nexa
conercxne nccneonarenn cosanann ycranonxn c ncenanpannenntmn anrennamn nx
npocnymnnannx nea c nentm noncxa cnrnanon, xoropte mornn trt nocnant pasymntmn
cymecrnamn. H ecnn pex n cnoe cncreme ncnontsonan ocrponanpannennym anrenny, ro
namn ycranonxn ynannnnann panonsnyuennx, nymne co ncex nanpannenn. Hpana, raxax
crparernx osnauana, uro n cnyuae onapyxennx cnrnana tno t rpyno onpeennrt, c
xaxo cropont on nocrynnn. Ho saro pyccxne acrponomt nnxora t ne conepmnnn
omnxn, saxnmuammecx n noncxax cnrnana n nenepnom nanpannennn.
C rex nop paort no npoexry CETH npoonxamrcx no mnornx crpanax, npnuem
napannentno c rnanntmn meroamn noncxa crann paspaartnartcx nnte nyrn n cnocot
onapyxennx npnsnaxon npncyrcrnnx no Bcenenno parten no pasymy.
B 1962 roy ypoxenen Cnnesnn, nnxenep xopx Hoypenc, npnnxrt na paory n
noc-anxeneccxym Hayuno-xocmnuecxym xopnopannm nx paspaorxn nomexoycrounntx
pano+nexrponntx xomnonenron ynpannxemtx cnapxon, pemnn nonpoonart npnmennrt n
+nexrponntx uyncrnnrentntx +nemenrax nonornuecxn marepnan.
Hepnte xe noncxn noxoxmnx marepnanon npnnenn ero x rpyam Anexcanpa
Ianpnnonnua Iypnnua, poccncxoro nonora, naypeara Iocyapcrnenno npemnn,
cnennanncra n onacrn nnronornn, +mpnonornn, no]nsnxn, reopernuecxo nonornn.
Iypnnu, xnnxmmncx onnm ns nnonepon n onacrn nccneonann xnsnenno cnnt,
noxasan, uro xnerxn n nponecce cnoero enennx mnrosa, no-nnnmomy, nosecrnymr pyr
na pyra. 3ro npnneno ero x paspaorxe reopnn o rom, uro xnerxn omamrcx pyr c pyrom
npn nomomn roro, uro on nasnan mnrorenntmn nyuamn.
Hoypenc raxxe nsyunn paort Knnna Faxcrepa, cnennanncra no nonnrpa]am
erexropam nxn, nccneonanmero c nx nomomtm ncnxorantnannuecxym peaxnnm
pacrenn. Faxcrep ntxnnn ynnnrentnte xnnennx. Ono ns camtx neotuntx cocroxno n
rom, uro pacrenne cnocono onapyxnnart npncyrcrnne cnoero ynnt! Hoypenc
ncnontsonan cosannte Faxcrepom cxemt xax ocnony nx paspaorox nonornuecxnx
arunxon, npenasnauenntx nx perncrpannn peaxnnn pacrenn. Oxasanoct, uro onn
cnocont ynannnnart nsmenennx mnorouncnenntx napamerpon oxpyxamme cpet, raxnx
xax marnernsm, remneparypa, nnaxnocrt. A nepntmn nonnamnuecxnmn arunxamn crann
npocro opasnt onome, coennennte c annaparypo nponoamn n nomemennte n nanny c
perynnpyemo remneparypo.
Hpoonxax nccneonannx, Hoypenc paspaoran uyncrnnrentnt +nemenr, cocroxmn
ns nyx manentxnx nnacrnnox xpncrannnuecxoro xnapna, coennxemtx pyr c pyrom
onpeenenntmn oprannuecxnmn marepnanamn. Hpn +rom ncnontsyemt arunx tn
oxpyxen xnerxo uapaex +nexrpocrarnuecxnm +xpanom, xoropt, n cnom ouepet,
naxonncx nnyrpn npncnoconennx, noxoxero na renecxon es nnns n ocnamennoro
ycrpocrnom nx nnsnponannx. Bce nccneonannx npononnnct, xax ronopnn Hoypenc,
n sonax rnyoxo +nexrpomarnnrno nsonxnnn, naxoxmnxcx nne npeenon cnnxnnx
npaxrnuecxn nmtx +nexrpomarnnrntx none, uro ncxnmuano cnxrne omnountx
noxasann, ntsnanntx nnemnnmn ncrounnxamn.
Bo npemx onoro ns +xcnepnmenron Hoypenc nanen nnont paspaorannt noarunx
na epeno, pacnonoxennoe n nexoropom oranennn n coennennoe nponoamn c
ncrannnonno ynpannxemo cxemo, coepxame axxymynxropnym arapem. Hpn
samtxannn nenn epeno oxastnanoct no nosecrnnem roxa, ntstnammero ero
+nexrpnuecxoe nosyxenne. Ononpemenno ]nxcnponancx n xonrponnponancx ntxono
cnrnan noarunxa. Ftno ocronepno sa]nxcnponano, uro xora epeno oxastnanoct n
nosyxennom cocroxnnn, ntxono cnrnan noarunxa nsmenxncx. 3ro cnnerentcrnonano
o nexo ]opme cnxsn mexy epenom n noarunxom npn nomomn mnrorenntx nyue.
Conpaxct na oe, Hoypenc ocrannn noarunx n nponsnontno nanpannennom nonoxennn.
K ero ynnnennm, na ntxoe cxemt c noarunxom nosnnx snyx, nanomnnammn uacrym
rpent, cnnerentcrnyx o npneme nexnx mnrorenntx nnn nonnamnuecxnx cnrnanon.
Tmarentnt ananns npnnen nccneonarenx x ntnoy o xocmnuecxom nponcxoxennn
cnrnanon n o nx cosannn pasymntmn cymecrnamn.
Cnauana Hoypenc npnnxn sa ncrounnx cnrnanon cosnesne Fontmo Menennt, no
n xoe antnemnx nccneonann ntxcnnnoct, uro onn cxopee ncero nocrynann ns
+xnaropnantno onacrn Ianaxrnxn. On raxxe npnmen x ntnoy, uro cnrnant ne tnn
apeconant 3emne, a npecrannxnn coo nstrounoe coepxnmoe xanana cnxsn,
cymecrnymmero mexy pyxecrnenntmn nnnnnnsannxmn. Hro xacaercx xonponannx
cnrnanon, ro, no yexennm Hoypenca, onn ne onxnt trt n ]opme crpyxrypnponannoro
xstxa. Cxopee ncero, cunran on, cnrnant nmemr rpa]nuecxym npnpoy, n nontrancx
pacmn]ponart nx, ncnontsyx nn]ponte cnexrporpammt, oropaxennte na cranaprno
mxane xpxocrn c 8-nrontm paspemennem. 3rn rpa]nuecxne cnrnant tnn nonyuent c
ncnontsonannem nonemnx nonnamnuecxnx arunxon, coepxamnx rmarentno
nsroronnennte cnnrernuecxne noxnmnuecxne nemecrna.
Cymecrnyer ontmoe xonnuecrno nnon +neprnn, ocrammnxcx nensnecrntmn, no,
rem ne menee, mt yxe ntraemcx cosart ennym reopnm nonx, ocnontnaxct na
nemnorouncnenntx yxe nsnecrntx nam nnax. B npomnom tno cenano mnoro orxptrn,
xoropte mornn t npnnnsnrt nac x ncrnne, onaxo oprooxcantnax nayxa nourn nce nx
nponrnopnponana.
Henoneuecrno onaaer rnyoxnmn nosnannxmn n onacrn +nexrpomarnnrntx cnn n
cnocono ynpannxrt nmn. Tem ne menee nannno nonarart, uro +nexrpomarnernsm xnnxercx
enncrnenno ocnono nx cosannx cncrem cnxsn n uro nce nnte nnnnnnsannn,
naxoxmnecx re-ro ram, rexnnuecxn pasnnnamrcx nmenno n +rom camom nanpannennn. He
cneyer raxxe satnart n o rom, uro cymecrnymr n nnte nsmepennx, napannentnte namemy
cocrnennomy. H c nnmn roxe moxno nananrt xonraxrt, npnuem nx +roro ne oxsarentno
cmorpert nnepx. Hpexe ncero nam cneyer npeoonert orpannuennocrt namero cosnannx, a
sarem cnpocnrt: 3, ecrt ryr eme xro-nnyt?

Bau HBLHH

Hc1ounnx: HHO, N 48 (417), 2005. C. 4.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Baueumuu Hcauouuuoe

Bennxnn ncxo. Hapannentnme unpm

Mt npoonxaem paccxas o xnoncxom ]nsnxe Mnuno Kaxy, xoropt n cnoe xnnre
Hapannentnte mnpt osaornncx cytamn pasnnuntx nnnnnnsann n ycnonnxx
ecxoneuno pacmnpxmmecx n ocrtnamme Bcenenno (raxona, no nocnennm
acrpo]nsnuecxnm anntm, cyta namero mnpa). H ncxo n napannentnte mnpt
npecrannxercx emy onnm ns nanonee nepcnexrnnntx.
Knaccn]nxannx tna npnnxra mexynapontm acrpo]nsnuecxnm coomecrnom,
xorx noxnnnnct n antrepnarnnnte xnaccn]nxannn, onee cnoxnte n menee narnxnte
(nanpnmep, Kapna Carana.)
H nor onaxt, xora nam xnonen unran nonynxpnym nexnnm n Hononcxom
nnanerapnn n ynomxnyn o xnaccn]nxannn Kapamena, n xonne nexnnn x nemy noomen
ecxrnnernn nanan n cran yrnepxart, uro onxna cymecrnonart n cnepxnnnnnnsannx
uerneproro rnna. Kora xe nexrop nanomnnn emy, uro cymecrnymr nnmt nnanert, snest n
ranaxrnxn, xapanys saxnnn, uro cnepxnnnnnnsannx uerneproro rnna morna t ncnontsonart
+neprnm xonrnnyyma.
Ho ne yem ymnnxrtcx noxnnennm ouepenoro nynepxnna nce ropaso npome.
Ceuac n nmom nonynxpnom xypnane (n namem roxe), ocnemammem nponemt
acrponomnn, moxno npouecrt yrnepxenne, uro nsnecrnte nam nnt marepnn n +neprnn no
Bcenenno cocrannxmr ncero necxontxo nponenron, a nce ocrantnoe +ro noxa nensnecrnte
remnax marepnx n remnax +neprnx. Tyr axe ecxrnnernn manen, nnrepecymmncx
acrponomne, ynnnr xnaest nensnecrno n noxa neocrynno nam +neprnn, saneomo
npentmammn ranaxrnuecxne macmrat.
Pasymeercx, Kapamen roxe nxnmunn t ee n cnom xnaccn]nxannm, no nonnexa
nasa n cntxom ne cntxnnann nn o xaxnx remntx marepnxx n +neprnxx. Xorx acrponomt n
noospenann, uro n ranaxrnxax marepnn ontme, uem cymmapnax macca ncex snes n
rymannocre. Ho re ona cxptra, tno nensnecrno. Ho+romy nponema rax n nastnanact:
napaoxcom cxptro macct
Hpnmepno raxax xe cnryannx nosnnxna c napannentntmn mnpamn. Honnexa nasa
nceptes ocyxart +ry remy tno ypntm ronom, nce +rn napannentnte mnpt n ncenennte
tnn orant na orxyn nncarenxm-]anracram (nanpnmep, nx axrnnno +xcnnyarnpyer n cnonx
pomanax Anpe Hopron.)
Ho ouent cxopo ]nsnxa pasponnact ouepeno napaoxcantno n manononxrno
nx necnennanncra reopne cynepcnmmerpnn. Hepecxastnart ee cyrt x ne epyct
cnennannsannx ne ra, no ecnn na nantnax, ro ona yrnepxaer, uro nce nsnecrnte nam
+nemenrapnte uacrnnt, naunnax c ]orona n +nexrpona, nonce ne ropte onnouxn n
mnxpomnpe. Kaxo ns nnx coornercrnyer sepxantnt nnn cynepcnmmerpnunt nonnx (x
anrnuacrnnam +ro nnxaxoro ornomennx ne nmeer), a rounee, rouno raxax xe uacrnna, rontxo
xax t nonepnyrax x nam pyrnm nnnom. Tax uro +ro sepxano ne rontxo xpnnoe, no axe
cynepxpnnoe. K npnmepy, nmax enymxa moxer onertcx, ynnen n raxom sepxane cnoero
cynepnonnxa, nanpnmep, n nne eremora: n nnno ne ro, a n nec xya ontme. A n
]nsnxe +nemenrapntx uacrnn moryr oxasartcx n onee cymecrnennte napaoxct.
Hanpnmep, esmacconomy n ncera naxoxmemycx n nnxennn ]orony
cynepcnmmerpnuntmn nonnxamn oxasannct W n Z osont, mennrentnte n n cro pas
onee maccnnnte, uem nporon. Ie yx ryr c nosnnnn spanoro cmtcna oraartcx, uro +rn
uacrnnt sepxantnte cynepnonnxn.
Cornacno reopnn, n momenr n nexoropoe npemx nocne Fontmoro Bsptna cymecrnonan
cnepxropxun cyn ns nsnecrntx nam uacrnn n nx cynepnonnxon. Ho no mepe ero
pacmnpennx n ocrtnannx nponsomno nx pasenenne, yxnantno na myx n xornert. H
uacrnnt-cynepnonnxn opasonann cno cocrnennt mnp, nnn, ecnn xornre,
napannentnym Bcenennym, nennnmym n npaxrnuecxn c name ne nsanmoecrnymmym.
Bepnee, ono nsanmoecrnne ocranoct: nce uacrnnt n nx cynepnonnxn nmemr maccy, a
snaunr, moryr nsanmoecrnonart uncro rpannrannonnno.
Ecnn raxo reneno nnn sepxantnt mnp nsnauantno cymecrnyer pxom c namn, mt
npx nn ero onapyxnm, ne onaax rpannrannonntmn erexropamn. Iopaso xyxe, ecnn n
namy nnanerapnym cncremy nponnxner nyxammax snesa ns renenoro mnpa. Ee
rpannrannonnoe nsanmoecrnne c namnm connnem npnneer x romy, uro ero pasmept
ymentmarcx nnoe, a cnernmocrt nospacrer pas n nxrt co ncemn ntrexammnmn
nocnecrnnxmn.
Hrax, no nropo nononnne npomnoro nexa ]nsnxn c rpexom nononam cornacnnnct c
nosmoxnocrtm cymecrnonannx xorx t onoro napannentnoro mnpa.
Kaxercx, uenmany npnnanexnr snamennrax ]pasa: ne nepm yrnepxennxm n
CMH, uro reopnm ornocnrentnocrn nonnmaer ncero 12 uenonex. Ho x rouno snam, uro
xnanronym mexannxy ne nonnmaer nnxro, xpome ee cosarenx.
H +ro nponcxonr xorx t noromy, uro ona nocroxnno ncrynaer n npornnopeunx ne
rontxo c ocrantno ]nsnxo, no n co spantm cmtcnom. Bcnomnnm xorx t snamennroro
xora Bpennrepa (Bpennrep +ro nsnecrnt ]nsnx). Ecnn +roro xora sacynyrt n uepnt
xmnx n nycrnrt rya orpannxmmn ras (ne ecnoxorect, +ro ncero nnmt mtcnennt
+xcnepnmenr), ro cornacno xnanrono reopnn xor yer ononpemenno npetnart n nyx
cocroxnnxx xnnom n meprnom.
Hrot npeoonert +ry xnnym eccmtcnnny, amepnxancxn ]nsnx Xtm 3neperr
npenoxnn cneymmym nnrepnperannm +xcnepnmenra: nocne nycxa rasa ncenennax
pacnaaercx na ne: n ono xor xnn, n pyro meprn. a or c nnm, c xorom: cornacno
3neperry onxnt cymecrnonart ncenennte, n xoroptx xon Kennen ocrancx xnn, re
Konym ne orxptn Amepnxy, n re noome ner name 3emnn, n r.n. Fonee roro, nexn
ranncrnennt nponecc no nasnannem xnanronax ]nyxryannx, moxer sanpocro nepenecrn
nmoro ns nac n pyrym Bcenennym, nanpnmep, n ry, re ner 3emnn. H enncrnenntm
yremennem xnnxercx ro, uro cotrne +ro xpane pexoe: ono moxer nponsorn pas n
mnnnnap nnn rpnnnnon ner, rax uro nam +roro napaoxca ocoo oxrtcx ne cronr.
Pasymeercx, namero xnonna nnrepecyer nosmoxnocrt cosannx ynpannxemoro
nepexoa ns onoro mnpa n pyro. Ero pacuert noxastnamr, uro uenonex n ntnemnem nne
nx raxoro Hepexoa ne ronrcx, a n +neprnx nx +roro onxna trt orpomnax. 3naunr
uenonexy nnn nmomy pyromy pasymnomy cymecrny npnercx nsmennrt cno ]nsnuecxn
onnx, n, nanpnmep, no Hnonxoncxomy, npenparnrtcx n +]npnoe cymecrno. Hno nsmennrt
cnon pasmept na mnxpocxonnuecxne, nocxontxy mnxpo- n nanonepexot n noprant cosart
snaunrentno npome.
Haxonen, ecnn noonte noprant nenosmoxno yer cosart nx maxpo- n axe
mnxpocymecrn (nanpnmep, onn moryr cymecrnonart nnmt onn mnxpocexynt), npnercx n
nno mnp nepeanart ne ]nsnuecxnx cymecrn, a nn]opmannm o nnx. Hanpnmep, c nomomtm
penrrenoncxnx nasepon. A nepe +rnm nocnart n nno mnp nanopooron, xoropte no +ro
nn]opmannn noccosayr ncxonoe cymecrno.
Vnt, +ra nex ne nona. Hpnmepno nonnexa nasa conercxn ]anracr nnxenep
Konnaxon nanncan paccxas, n xoropom nepe semno nnnnnnsanne anexoro yymero
ncrana nponema ntxnnannx, nocxontxy paseranne ranaxrnx ocranonnnoct, n nauanoct nx
oparnoe nnxennem no ecrnnem rpannrannn (xax mt renept snaem, noont cnenapn
nam ne rposnr). Kpacnoe cmemenne cmennnoct, ]nonerontm n nensexntm cxnontnannem'
Bcenenno, r.e nontm Fontmnm Bsptnom.
H rora nama nnnnnnsannx saxonponana cex n nonnonym ]opmy, urot nponecrn
npoptn n nnym ncenennym.
Ananornunt cnenapn nx nponnxnonennx n sepxantnym nnn renenym ncenennym
npenoxnn xonne 80-x roon oxrop ]-m. nayx B. Fapamenxon. Tontxo cnrnan +ror
npnmnoct t nepeanart c nomomtm noxa ne orxptrtx rpannrannonntx nonn
enncrnennoro arenra, coennxmmero namn mnpt.
Honaram, uro n nocneymmne ecxrnnernx nosnnxnyr nonte, eme onee
]anracrnuecxne ]nsnuecxne reopnn mnpa, c rouxn spennx xoroptx nen xnoncxoro ]nsnxa
noxaxyrcx nectma nannntmn. Kax, nanpnmep, nam, nen Cnpano e Fepxepaxa cnerart na
Hyny c nomomtm yrpenne poct nnn ynpxxxn neee. Ho cpen +rnx nectma nannntx
cnocoon tna n rennantnax oraxa o ncnontsonannn nx +ro nenn mnorocrynenuaro
paxert.

Baueumuu HCABOMHHKOB, xannar ]ns.-mar. nayx

Hc1ounnx: HHO, N 14 (645), 2010. C. 2.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Aueucaup Bouoq

Tannc1nennme ncuesnonennn

Ceronx crarncrnxn, xpnmnnanncrt, y]onorn n npecrannrenn mnornx pyrnx poon nayx yxe es
ncxxnx comnenn xoncrarnpymr no nect ronoc raxo ]axr: nmn ncuesamr n nnxya (nnn nensnecrno xya)
xaxt ent

Tontxo n Coennenntx Brarax exerono ncuesamr onee 10 mnn. nme.
95 nponenron ns +roro uncna n xonne xonnon onapyxnnamrcx n nosnpamamrcx n ponte
nenart, xax nepeamr nam ncenosmoxnte rocyapcrnennte neomcrna n xonropt. Ho n 5
or 10 mnn. nme nn]pa nemanax. Kya raxoe xonnuecrno napoa ncnapxercx n nponaaer?
Cnennanncrt nepeuncnxmr nam cneymmne nanpannennx noncxon +nnrmarnuecxnx
ernenon, cxnrantnen n es necrn nponanmnx: xnnennnnr, noxnmennx HHO
(nnonnanerxnamn), xeprnt xpnmnnantntx pasopox, camonontnte ernent (pomanrnxn),
nponanmne no none ocroxrentcrn, norepxnmne namxrt n r..

Hocon pn1ancxoro nopa

Camtm rpomxnm enom ns ecxoneuno uepet saraountx ncuesnonenn nme n
no ce ent ocraercx ranncrnennax nponaxa pnrancxoro nocnannnxa n Iepmannn
Fenxamnna Farycra, nponsomemero 25 noxpx 1809 roa. 3ro nponcmecrnne ntsnano
maccy cnopon n earon, ne npexpamammnxcx no nacroxmee npemx.
B xonne noxpx 1809 roa anrnncxn nocnannnx Fenxamnn Farycr conepman
noesxy na ]a+rone co cnonm nemenxnm xonnero reppom Kpayse n repmancxn ropoox
Hepneepr, xoropt naxonrcx n 30 xm or Fepnnna. Oa nnnomara npnnanexann x
anrnnanoneononcxo xoannnnn, a noromy uyncrnonann cex ynepenno n cnoxono.
Comsnnxn ntcannnct y mecrno ranepnt Fent neet, re necnemno oroeann,
ntxypnnn no rpyxe amepnxancxoro raaxa, a sarem, npexnnn xoponencxne ymarn,
norpeonann y xosxnna na nomepa nx nounera n cnexnx nomae x yrpy nx npoonxennx
xasenno noesxn.
Honnoun Farycr xopnen na rocyapcrnenntmn ymaramn, a noromy ores nocnon
saepxancx o 9 uacon yrpa. Tontxo rora ntcoxonocrannennte rocrn nonpocnnn
saxnatnart xapery co cnexnmn nomatmn. Hepntm na ynnny x xapere ntmen Fenxamnn
Farycr. A cnycrx ncero nonropt mnnyrt sa nnm ntmen n repp Kpayse, xoropt nemano
ynnnncx, onapyxnn, uro anrnncxoro nocna n +xnnaxe ne tno.
Kpayse ryr xe nonxn na norn ncm npncnyry, xoropax nepenopomnna ncm rocrnnnny,
xonmmnm n uynant. Ho rora eme nponaxa nocnannnxa ne nponsnena na nemenxoe
omecrno ontmoro nneuarnennx. Ho Iepmannx ro nopt xnmena ncxxnmn annramn,
menxnmn xynnxamn, eseprnpamn ns ncex apmn mnpa, ncxanmnmn yxptrnx n nerpantntx
necax nenrpantno Enpont, n camo xe Iepmannn xosxnnuann monote penonmnnonept n
crapte pasonnxn c ontmo oporn, oxornnmnecx sa ronapamn racrponnpymmnx xynnon
n neronnanron. O]nnnantnte nnna xann necrouxn or nnnomara. Bce naexnnct na ro, uro
Farycr nonan n pyxn pasonnxon, xoropte norpeymr sa nero ymepennt ntxyn. Taxne
cnyuan uacro nmenn mecro n Hpyccnn.
B anrnncxom xoponencxom nope napnno cnoxocrnne, no o cnyunnmemcx nnxro
nnuero ne snan. A rem npemenem n exape mecxne repp Kpayse opancx o Iamypra,
orxya na rpaxancxom cyne ornpannncx no enam n Anrnnm. Tam on paccxasan o
ranncrnennom ncuesnonennn Fenxamnna Farycra mnnncrpy nnocrpanntx en Fpnrannn
Pnuapy V+nncnn. Tor n cnom ouepet ntsnan x cee na aynennnm enncxona Hopnxa
ponoro orna Fenxamnna Farycra, paccxasan emy o saraouno cyte ero ctna.
Cynpyra Fenxamnna Farycra mnccnc unnnna nemenenno ornpannnact n
Iepmannm na noncxn myxa. Tam ona onapyxnna, uro enom pnrancxoro nnnomara
sannmaercx nexn xannran Knnrnnnr, ycnnnx xoroporo cnonnnct x npouectnannm
nnxamnx necon conaramn. 26 noxpx ns mecrno pexn Crannnrn ocrann yronnennnxa n
rpaxancxom nnarte, no unnnna n nem myxa ne ysnana. A 27 noxpx n npncrpoxe oma
saxnrounoro xpecrtxnnna Bmnra namnn oporym myy, nexora npnnanexanmym
anrnncxomy nnnomary (Farycre). Ho n +ro nnuero ne ano. Onaxo, xora 16 exapx ne
nemenxne xenmnnt npnnecnn xannrany Knnrnnnry pmxn Farycrt, xoropte onn xxot
namnn n necy, xannran oxnnn cynpyre anrnncxoro nocnannnxa, uro ee myx ncues n,
cxopee ncero, no cocrnenno nnnnnarnne.
Cnecrnne noxasano, uro Bmnr paoran n ranepne Fent neet xonmxom n x
ncuesnonennm nnnomara nnuero ne nmen. A myy yxpana ero mart, paoranmax ram xe
cnyxanxo. Ona ntxpana satrym myy, xora ysnana o ncuesnonennn anrnnuannna.
Kora xe oxnnnn enexnoe nosnarpaxenne sa nmym nn]opmannm o nponanmem
nocnannnxe, ro napo rypto nonannn n nonnnnm c camtmn nycrxxontmn cneennxmn, ne
nmenmnmn nnxaxoro ornomennx x annomy eny. Ocnonnax uacrt ener ocranact
pocrnennnxam nonnnecxnx unnon. A mnccnc Farycr n mapre 1810 roa npouecana
oxpecrnocrn Hepneepra c orpxom conar n coaxamn. H onxrt nanpacno. Ho sarem ona
ornpannnact n Fepnnn x nauantcrny myxa. Hanpacno. H yxe orrya noexana n Hapnx, re
onnact nnuno aynennnn camoro Hanoneona, at ntxcnnrt cyty myxa. Hanoneon
noxnxncx nepno xene nnnomara, uro x +romy eny ne npnuacren n npenoxnn none
]nnanconym n nmym pyrym nomomt n noncxe Farycra.
Kax mt nnnm, mnccnc Farycr nonxna na norn nourn ncm Enpony, no, ynt, n +ro ne
nomorno. Hocnannnxa oxnnnn nponanmnm.
Hepes 42 roa (n anpene 1852) sanne ranepnt Fent neet pemnnn cnecrn,
urot na ee mecre nocrponrt nont om. B xyue crponrentnoro mycopa onapyxnnn cxener.
On nexan ram, re panee naxonnnct nopora xonmmnn. 3artnox uepena tn nponr nexnm
rxxentm npemerom. Bepxnne nepenne syt uepena naxonnnct n neantnom cocroxnnn,
uro n re npemena tno no xapmany rontxo cocroxrentntm nmxm. A onn ns xopenntx
syon nnxne uenmcrn tn yanen npn xnnom yuacrnn anrncra n ncxycno samenen
ornnuntm nporesom.
Honcxn Farycra npoonxamrcx n n namn nn. Hx nponoxr uacrnte noncxonnxn n
+nrysnacrt...
Ho uame ncero xeprnamn ranncrnenntx ncuesnonenn cranonxrcx npocrte nmn.
Hpn +rom ne ncera naxonnnct cnnerenn raxoro cotrnx. Bor necxontxo npnmepon.
B 1975 roy xexcon Par (xnrent CBA) muancx co cnoe xeno na anromonne ns
Htm-xepcn n Htm-Hopx. nx +roro nm norpeonanoct nocnontsonartcx ronnenem nmenn
Hnnxontna. Cornacno noxasannxm xexcona Para, n onn momenr on tn ntnyxen
ntpynnrt na oounny n ocranonnrt anro, urot nporepert sanorenmne crexna mamnnt. Ero
xena. Mapra, ntsnanact nporepert sanee crexno, urot onn cxopee mornn nnnyrtcx n
nyrt. Ho, xora xexcon uepes mnnyry ornxnyncx n cropony Maprt, ro ne ynnen ee. Ona
ncuesna. Hcnapnnact eccneno. Mapry rax n ne namnn: nn xnno, nn meprno.
Cnennanncrt ronopxr o ronnene npemenn, naxoxmemcx n ronnene Hnnxontna...

Bypn na C1oynxenae

Conepmenno cxasountm ntrnxnr ncuesnonenne rpynnt nme na snamennrom
merannrnuecxom coopyxennn Croynxenx, xoropoe nmeno mecro n anrycre 1971 roa. B ro
npemx Croynxenx eme ne oxpanxncx or cnoono n axe cnyuano nynnxn. A n +ry
xonxpernym nout rpynna narnartx xnnnn pemnna nepenouenart ram n rypncrcxnx nanarxax,
xoropte ycranonnna npxmo nocepenne +roro ncropnuecxoro coopyxennx. Houtm xnnnn
ycrponnn ontmo xocrep n, xax nonrcx, sannn necxontxo xocxxon mapnxyant,
xoropte pacxypnnann no pynat xnmn Xenpnxca n xnma Mopncona. Ho nx necente
nnesanno npepnanoct n 2 uaca noun nanerenme ype, naxptnme onnny Concepn.
Monnnn cnepxann exemnnyrno, pacctnaxct na rtcxun ncxp or nonaannx n pennne
xamnn. 3a +rnm cmppeanncrnuecxnm maamem nanmann mecrnt ]epmep n exypnnmn
sect xe nonncmen. Oa ncnomnnann: Bnesanno cner or xocrpa ocnernn Croynxenx
neecrecrnenntm ronytm cnerom. On ornnex name nnnmanne, noromy uro mt crann
ocmarpnnart pennne xamnn, xoropte renept xasannct nam snonemnmn. 3arem cnnerenn
ycntmann xpnxn xnnnn n pocnnnct x xocrpy, no ram yxe nnxoro ne tno. A noxpyr
ntnann nanarxn xouymmnx xnnnape. Camn xnnnn rax n ne namnnct. Hx ncxann ontme
roa, no rmerno.
3ra ncropnx oomna npeccy ncero mnpa. Monote nmn ncuesnn, cnonno
pacrnopnnmnct n nosyxe nnn mapnxyane. H raxnx crpanntx n neoxcnnmtx ncropn
nennxoe mnoxecrno.

Aueucaup BOBL0

Hc1ounnx: HHO, N21 (653), 2010. C. 17.

Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Baua Aueucaupoea

Hon1n n ne nepny1tcn

Ha name nnanere ecrt nemano saraountx mecr. Bpx nn naercx uenonex,
xoropt ne snaer npo Fepmycxn rpeyrontnnx n Mope txnona, re nocroxnno nponaamr
xopann n camonert? Onaxo na nnanere ecrt n pyrne rnnte mecra. I
Henoanexy or Faxonypa, n cenepo-sanano uacrn Apantcxoro mopx nexnr
neontmo ocrpon Fapcaxentmec, nasnanne xoroporo nepenonrcx xax Hoemt ne
nepnemtcx. Mecrnte xnrenn paccxastnamr, uro nmn, nonanmne na nero, nosnpamannct n
nyumem cnyuae... uepes necxontxo ecxrnnern. B xymem xe ncuesann nentmn cemtxmn.
B 2000 roy sannrepeconanmnct Fapcaxom, rax coxpamenno nastnamr ocrpon, na Apane n
notnana +xcnennnx Kocmononcxa. Ho nnacrn, ecnoxoxct sa esonacnocrt rpynnt,
sanpernnn nocemart e +ror xnouox cymn. Ftrt moxer, x cuacrtm nx nccneonarene.
Tpertero max 1753 roa n ropoxe Taxoma (Cnnnnnx), npoxox no xpenocrnomy
nopy, ncues ncemn ynaxaemt pemecnennnx Antepro Ioponn. Ha rnasax y nnaentna
samxa, cnoe xent n necxontxnx cnnerene on npocro ncnapnncx. Omapnnn ncm
oxpyry, ntraxct narn xort xaxoe-nnyt yxptrne, xya on mor noenartcx, no onapyxnrt
nnuero ne yanoct. Camoe ynnnrentnoe n +ro ncropnn ro, uro ponno uepes 22 roa on
noxnnncx na rom xe camom mecre.
Ioponn paccxasan, uro nonan n xaxo-ro ronnent, neymn x enomy nexcnomy
cnery, n xonne xoroporo nosne xoncra, ycexnnoro mepnammnmn snesouxamn, croxno
ntcoxoe cymecrno c nnnntmn nonocamn. Cymecrno coomnno pemecnennnxy, uro on
pyxnyn n rpemnny Bpemenn n Hpocrpancrna, nepnyrt xe ero oparno ceuac xorx n ouent
rpyno, no n npnnnnne nosmoxno. anee nacrynnna remnora. Hourn ne cocrapnnmncx
Antepro yrnepxan, yro c momenra ncrpeun c saraouno ocoo npomno concem
nemnoro npemenn.
Btcnyman paccxas, myxunny, xax n cneonano oxnart, nomecrnnn n om nx
ymannmenntx npn ono ns onrene, re on nponen cemt ner. 3arem xro-ro ns
cnxmennnxon, npnrnxtnanmnx sa necuacrntm, sannrepeconancx ero ncropne n nonpocnn
noxasart nop, re nponsomno crpannoe cotrne. Onn npntnn n Taxomy, noomnn x
samxy, Ioponn ncran na ro xe mecro n... nponan, renept yxe nancera. Cnxro oren nenen
orpanrt creno +ry nonymxy txnona...
Hecxontxo ner nasa n xypnane Weekly World News noxnnnoct coomenne o rom,
uro n mrare Konnexrnxyr, nns ropoa Xaprnopa ecrt noxoxax na ronnent annex,
nontsymmaxcx ypno cnano. Ona neontmax, ncero oxono 50 merpon nnno, onaxo
sect npemx or npemenn saraountm opasom nponaamr nmn. Vxe 11 uenonex crnnynn
ram. Box n annem, onn rax n ne noxnnxnnct na pyrom ee xonne.
Ecrt raxoe nexopomee mecro n n mrare Htm-Mexcnxo (CBA) yuacrox ono ns
anrocrpa, nnno n 15 xnnomerpon, xoropt oxpecrnte xnrenn nastnamr oporo n
nnxya. 3ect rontxo sa nocnenne rot eccneno ncuesnn oxono nyx ecxrxon
rypncron. V nac sect neuro npoe Fepmycxoro rpeyrontnnxa, npnsnancx onn ns
nonnnecxnx. opora yxnantno sarnartnaer nme. C nee nnxya ne cnepnyrt... Boxpyr
ner nnuero, uro morno t noxasartcx onacntm. Taxoe nneuarnenne, uro nmn npocro
pacrnopxmrcx n nosyxe. Mecrnte xnrenn epxarcx or nee noantme, a n pyrnm
conerymr ne pncxonart.
B nauane +roro snononyunoro mocce pacnonoxeno neontmoe xa]e, n xoropom
rypncrt ocranannnnamrcx nepexycnrt. Hexoropte ns nnx oparno rax n ne npnesxamr.
O]nnnanrxn n nonapa paccxastnamr, uro x nnm onontno uacro opamamrcx pocrnennnxn
nponanmnx, ntrammnecx xort uro-ro ntxcnnrt o nx cyte...
Eme ona nept n nnxya osepo Pyont]a, pacnonoxennoe na cenepe Kennn.
Mnornm nsnecren naxoxmncx na nem neontmo ocrpon, nastnaemt aopnrenamn
Fesnosnparnt. Hnxro ne xouer cennrtcx ram, rax xax mecrnte xnrenn cunramr ero
npoxnxrtm mecrom. H ne nanpacno. B 1935 roy na osepe paorana anrnncxax +xcnennnx
Bnnnana uyma. Onaxt noe ee yuacrnnxon Maprnn Be]nec n Fnnn acon ornntnn
na ocrpon, xoropt nontsonancx cront ypno cnano. Hepes na nx nccneonarenn
coomnnn, uro y nnx nce n nopxxe. Hocne +roro cnrnant npexparnnnct. Ha nxrnanart
ent, oecnoxoennte orcyrcrnnem necre or ronapnme, na ocrpon ornpannnnct eme rpoe.
Onaxo onn ne namnn cneon Be]neca n acona. 3a connnoe nosnarpaxenne oxono
nyxcor aopnrenon omapnnn ocrpon, no rax nnxoro n ne namnn. Vuente xax cxnost semnm
nponannnnct.
Hepes necxontxo ner na ocrpone nocennnoct necxontxo ceme nnemenn +ntmono. Onn
omannct c marepnxom, omennnax ntnonnennym pty na monoxo n mxypt. Onaxt n
ycnonnennoe npemx c ocrpona nnxro ne noxnnncx, n rya nocnann noxy. Hpntnmne namnn
onycrenmym epennm c nerponyrtmn noxnrxamn, nexamnmn y noracmero xocrpa. H
nnxaxnx cneon rpex ecxrxon nme! C rex nop nocenenne cronr sapomennoe
xenammnx ram xnrt ne naxonrcx.
B xynrnxx Hono Innnen npoxnnaer saraounoe nnemx oonyr. Ero nmn
yrnepxamr, yro xnnyr n nyx mnpax: Crpane Tene n Crpane nx. B Crpane nx, rax
onn nastnamr 3emnm, rysemnt sannmamrcx mnpntmn noncenenntmn enamn. Onaxo
necxontxo pas n ent oonyrn samnpamr na mecre n nx rnasa crexnenemr. Crapemnnt
yrnepxamr, uro n raxne momenrt onenenenmne connemennnxn conepmamr naern na
Crpany Tene. Ona noxoxa na 3emnm, no ]nsnuecxne saxont ram nnte. Hanpnmep, uenonex
moxer conepmart nptxxn o 15 merpon ntcoro. a n nacenenne ornnuaercx or namero:
xnrenn noxoxn na neaneprantnen, mypantn cpannnmt no pasmepam c coaxo, a oestxnt
nmemr xptntx n moryr nerart.
Vuente, nsyuammne nnemx, nnenn, xax conepmenno soponte nmn, sacrtn na
nexoropoe npemx, naann sameprno. Coponun oxcnxnn, uro nx ynnn nxne xnnornte
nnn onn nornnn no pyrnm npnunnam no npemx naera na Crpany Tene. Hpnuem na renax
xeprn tnn oruernnno nnnt yxacnte pant. Hacro y ounynmnxcx or rpanca oonyron n
pyxax naxonnn nensnecrnte npemert. Cosaercx nneuarnenne, uro ynnnrentnt napo
ecrnnrentno snaer nept n nnte mnpt.
Koneuno, cymecrnonanne raxnx ronnene noxoxe na cxasxy. Onaxo x nponeme
npocrpancrnenno-npemenntx npoxonon, xax nastnamrcx raxne nepexot na xstxe nayxn,
nccneonarenn ornocxrcx nectma ceptesno. Hm axe npnymann nectma opnrnnantnoe
nasnanne warmhols uepnorounnt. Bosmoxno, +ro cnoero poa mocrnxn, no xoroptm,
noxa rontxo reopernuecxn, moxno nyremecrnonart no npemenn n npocrpancrne. Kro snaer?

Baua ABEKCAHPOBA

Hc1ounnx: HHO, N 22 (655), 2010. C. 14.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Aueucaup Bouoee

B urnonenne oxa

Mrnonennte nepememennx oymennenntx n neoymennenntx npemeron na nectma ontmne
paccroxnnx conponoxamr uenoneuecrno na nporxxennn cronern. Hpnuem peantnocrt +roro ynnnrentnoro
xnnennx, nasnannoro renenopranne n noxpennennoro oxymenrantno, ne nonexnr comnennm. Tax xe, xax ne
nonexnr comnennm ro, uro ]enomen nanpxmym cnxsan c mncrnuecxnmn npaxrnxamn cnnpnrnsmom,
ornpannennem pennrnosntx opxon, ceancamn marnn, mamannsma n xononcrna.

He cnyuano nsnecrnt nccneonarent ranncrnennoro xon Knnt n xnnre Hama
nocemaemax nnanera yxastnaer na ro, uro renenoprannx nenosmoxna es npxmoro
nmemarentcrna naneenntx marnuecxnx +neprn. O rom, xro nnn uro +rn ncecnntnte
cnnt, ocraercx rontxo raart. Moxno rontxo npenonoxnrt, uro enaer +ro neuro,
npnnnxennoe no cnonm nosmoxnocrxm x oxecrnennomy. Ho, xax ronopnrcx, es onncannx
nnemne n rnynnno cyrn ]axron, ner camnx ]axron. Ho+romy oparnmcx x nanonee
nneuarnxmmnm npnmepam renenoprannm, mano snaxomtm poccncxnm unrarenxm.
3 nmnx 1871 roa xnrentnnna ]emeneentnoro nononcxoro paona Xaepn,
mnccnc Capa Iynnn, ]anarnuno ynnexammaxcx cnnpnrnsmom, nspxno noraan na xaprax n
orox xo cny, yyun n nernnxe, no rpoxor n cnncr ymocrnnact n rocrnno oraroro
oconxxa, xoropt pacnonarancx na Konynr-crpnr. Kax ntxcnnnoct nosxe, yx ee
nontrannct ntsnart menrnpymmne pystx. Hpntn, nnpouem, ne yx, a nopyra. Connax,
nonyronax, ncnyrannax ama, ne nonnmammax, xax ona. nmenmax nec onee cra
xnnorpammon, npeoonen ro nn no nosyxy, ro nn no semne ontmymee paccroxnne,
npocounnact cxnost roncrennte xamennte crent. H +ro ne nce. Menenno, cnonno
neptmxo, onycrnnmnct na xpyrnt, nsnerenmn no noronox cron, ona crana nemart
npnxrntm ennutnm ronocom na uyxom xstxe. K cuacrtm, n xomnannn menymon tn
ncnancxn semnennaenen Xpncro y+pa, nepenemn neroponnnnym ocroxrentnym peut.
Btxcnnnoct ro, o uem on npexe snan rontxo n omnx ueprax. Tenept xe or menyma
mnccnc Iynnn on y+pa ysnan neocrynnte axe anropy xnsneonncannx npenoono
Mapnn ns Arpet xemca Kappnxo ronxocrn, xacammnecx ee nxrncor c nnmnnm
renenoprannonntx nyremecrnn n orpesxe npemenn mexy 1620 n 1631 roamn.
C tcrporo neotxnonenno nerana Mapnx-Hynca Hetep ns monacrtpx n Arpee
n Cenepnym Amepnxy, n mrar Htm-Mexcnxo, urot opamart nnenen nnemenn Rma n
xpncrnancrno. Hexn oren Fenennec, nacntmannt o nonnrax monaxnnn, urot
yenrtcx n rom, uro nce cxnatnanoct nmenno rax n ne nnaue, nanecrnn npenoonym
Mapnm-Hyncy n monacrtpe. Hepeunrtnax ee nennnx, n xoropom ra ro sa room onnctnana
cnon nonert, xnsnennt yxna, tr nnenen, on narxnyncx na epernuecxn naccax,
cornacno xoropomy, npexe uem ouyrnrtcx cpen xpacnoxoxnx, monaxnnx no na-rpn pasa
onerana 3emnm xpyrnym, ouent xpacnnym, n ronyom cnepxannn, ntxastnammym
npamarentnte nnxennx. Vrnepxana npenoonax Mapnx, uro na 3emne ne tmana, rax
xax nosyx orcyrcrnonan, uro xono npenpaman ee pennoe ecrecrno n ne, a snest,
posonte nnn xemuyxnte, ne noanannct nocueram.
Cxont ne saanno, no renenoprannx npenoono Mapnn-Hynct ns Hcnannn n
Amepnxy ocymecrnnxnact uepes Kocmoc. Tax yrnepxaer oxrop Fpmc Ionepr n ronopnr,
uro cecrpa Mapnx na camom ene nepnt acrponanr name nnanert. On xe, nonyunn
ocryn n apxnnt Barnxana, yenncx cam n yenn unrarene cnoero ouepxa Cxnost crent
n noxpyr 3emnn n rom, uro Mapnx-Hynca Hetep ne rontxo oxastnanact cpen
amepnxancxnx nnenen nnemenn Rra, no axe ocrannna marepnantnte cnet
cocrnennoro npetnannx ram nornp, monnrnennnxn, pacnxrnx, mapxnponannte neuarxmn
nmymecrnenno cocrnennocrn monacrtpx Arpee.
Fonee roro, oxymenrantnoe nacnene ncnancxnx xonxncraopon, ]pannyscxnx,
anrnncxnx mopennanarene, paccxast nnenen pasntx nnemen, orcrammnx pyr or pyra
na cornn mnnt, ne ocrannxmr comnenn n rom, uro nx nanemana, anax ast xpncrnancxo
nept, uepnononocax, senenornasax, oerax n ronyte oext monaxnnx-nnocrpanxa
cecrpa Mapnx. Coxpannnnct raxxe arnponannte 1662 room nnctma orna Anonco e
Fenanneca, nacroxrenx cenepoamepnxancxo mnccnn Hconnro, apeconannte nane Vpany
VIII n xoponm unnnnny IV Hcnancxomy, c nonpocamn o rom, xro n no ute none onepenn
ero n opamennn xpacnoxoxnx nxape n xpncrnancxym nepy?
Kro, xaxnm opasom n xora nepenpannn ornaxnym monaxnnm-xpacannny n
oranennte semnn? Kax nnnm, oxasarentcrn renenoprann npenoono Mapnn onee,
uem ocrarouno. Onaxo ecnn nepnyrtcx x nerarentnomy ontry npocaunnannx uepes
nenpeoonnmte nperpat yaunnnoro menyma Capt Iynnn, ro mt ynnnm, uro on
nopaxaer n osaaunnaer nnuyrt ne menee. Btx ns rpanca, noxnnyn oconxx na Konynr-
crpnr, mnccnc Iynnn cena n noxnanmn ee +xnnax, urot rpemx mnnyramn nosxe
ouyrnrtcx n nenrpe Hnnepnynx. Ee xysen, maop Crennn Boxc, nnnmarentnemnm opasom
ocmorpen nosox n onapyxnn, uro npopesnnennt nepx ero nocnr na cee cnet cnntnoro
xapa, crantnte peccopt noome pacnnannnnct, a yonte cnnnt, ncrnen, pacctnannct. Ha
nonpoc para, nomnnr nn ona nyrt mexy nymx ropoamn, Capa ornernna, uro ponntm
cuerom nnuero ne nomnnr, uro ee o cnx nop pocaer ro n cnntnt xap, ro n cnntnt xono.
K cnony, noannxmmee ontmnncrno nme, nepexnnmnx renenoprannm, saocrpxmr
nnnmanne na ananornuntx omymennxx, oannxx, uro ncntrann rxrocrnoe uyncrno
ecnpeentno nycrort, napannrnuecxo cxonannocrn, nenosmoxnocrn nopmantno tmart.
Ionepr, rax xe xax px pyrnx nccneonarene napanopmantntx xnnenn cunraer,
uro renenoprannx npoyxr ntcoxopasnnrtx rexnonorn, samxnyrtx na nontnom
opamennn c npocrpancrnenno-npemenntmn cocrannxmmnmn cyme npnpot. Ecnn
uenoneuecrno onnaeer ncxyccrnom es nomomn rpomosxnx +neproemxnx rexnnuecxnx
coopyxenn n co cxopocrtm mtcnn nepenocnrtcx n nmte xenaemte n nameuennte rouxn
xonrnnyyma, nonyunn ocryn x ynnnepcantntm snannxm, ro ono, oeccmeprnn cex, yunnnr
ranaxrnuecxym +xcnancnm, nepenocx ne noxnte, no ncrnnnte nennocrn name
nnnnnnsannn n ecxoneunocrt, ne orpannuennym npeenamn. He o +rom nn meurann
ueopon, Hnonxoncxn, Bepnacxn, e Bapen, pyrne ]nnoco]t-xocmncrt?
Heyremnrentntx nsrnxon npnepxnnaercx oxrop Fpmc Ionepr, cunrammn, uro
mt ne camocroxrentnt n pemennn cocrnenntx nponem. Cneyem sa +nnonanramn,
neymnmn nac na xoporxom nonoxe cxnost mpax renenoprann n nx om, re ontme
econcxoro nnsxoro, nexenn cnernoro n conepmennoro. Hpan nn on, cxasart rpyno. Ho ro,
uro ]enomen nepenoca, cnonno monera, nmeer ne nsanmoncxnmuammne cropont, noxany,
oxasano.

Aueucaup BOBOEB

Hc1ounnx: HHO, N 13 (600), 2009. C. 12.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Apme Huamouoe

Hapnts aeuncon nnennnx npeuenn

Ha xanenape tno 11 ]enpanx 1945 roa. B nononnny rpertero noun rnmnny ynnnt oxono
Focroncxoro rocyapcrnennoro rocnnranx npopesan no cnpent. K necrnmnm noxarnna mamnna cxopo
nomomn, ns xoropo cannrapt ntnecnn panennoro myxunny n noenno mopcxo ]opme.

3roro napnx sonyr Hapnts xemncon, rax n cxaxere npauam, nponsnec onn ns
cannrapon noexanme mececrpe. Ta mamnnantno xnnnyna, sanxrax ocmorpom ontnoro.
Tor naxonncx es cosnannx. Ha norax y nero tno necxontxo ocxonountx panenn, yxe
ycnenmnx sarnonrtcx. Mececrpa ntsnana pnray peannmaronoron n nonepnynact x
cannrapy, urot yrounnrt annte o nannenre n nsopnanntx xapmanax roro ne tno
nnxaxnx oxymenron. Ho cannrap yxe saxnontnan nepny cxopo. Mamnna nspenena
moropom n ymuanact. Taxo nocnemnt ores, ontme nanomnnanmn ercrno, noxasancx
mececrpe crpanntm, n ona nosnonnna n nonnnnm.
Honnnecxne npnexann rontxo na cneymmee yrpo. K +romy npemenn xemncon yxe
tn ycnemno npoonepnponan, no cosnanne x nemy ne nosnpamanoct.
Hponeennoe paccneonanne noxasano, uro n ry nout nn ona ns mamnn cxopo
nomomn ne noctnanact x Focroncxomy rocyapcrnennomy rocnnranm. Kpome roro,
mamnnt nasnanno cecrpo mapxn ne ncnontsonannct n xauecrne xaper cxopo nomomn
nn noenntmn, nn rpaxancxnmn cnyxamn Focrona. Honnnnx esycnemno onpocnna ncex
nonrene n cannrapon noontx anromonne, a raxxe noxasana nx ]ororpa]nn
mececrpe. enymxa ne onosnana nn onoro ns nnx.
Hpntnmne erexrnnt nnnmarentno ocmorpenn oexy n reno nocrpaanmero.
Knrent n pmxn, xort n tnn, necomnenno, ]opmenno oexo mopxxa, oxasannct ne
amepnxancxoro nponsnocrna. Mopcxne rarynponxn, yxpamanmne pyxn n ropc xemncona,
raxxe ne cmornn nponnrt cner na mecro cnyxt Hapntsa
eno sanyrtnanoct, n nonnnnx sanpocnna nomomn y uFP. Hpntnmne arenrt cnxnn
orneuarxn nantnen nannenra n nocnann sanpoc n BMu CBA, a raxxe n ropront ]nor.
Orner npnmen neoxnannt mopcxne cnyxt ennoymno orpnnann npnuacrnocrt
xemncona x nx neomcrnam.
Tem npemenem, nannenr nomen na nonpanxy, no xpannn ynopnoe monuanne. Kax
cunrann menxn, +ro tno cnecrnnem cnntnemero ncnxonornuecxoro moxa. Bcxope,
15 nmnx 1945 roa, o]nnnantnoe cnecrnne no eny xemncona tno saxptro n cnxsn c
nenosmoxnocrtm ycranonnennx ero nonnnno nnunocrn.
Hentmn nxmn na nporxxennn nyx ner xemncon cnen n nnnannno xonxcxe
oxono oxna, nenonnxno cosepnax ropocxo nesax. Ho npyr anrycroncxnm yrpom Hapnts
oparnn nnnmanne na mececrpy, xoropax nponerpnnana nanary, n c oruernnntm
pnrancxnm axnenrom nponsnec: ne snam, xax +ro cnyunnoct. O pasnrentno nepemene
n noneennn nannenra ryr xe onoxnnn nauantnnxy rocnnranx oxropy Onnnepy Vnntxmcy.
Tor, ne snax, cxontxo yer nnrtcx noonoe cocroxnne ontnoro, cpasy xe sanxsan c nnm
pasronop, n xoe xoroporo xemncon npnsnancx, uro on tn mopxxom. Tora Vnntxmc
npnrnacnn nx ecet c ]enomenantntm nannenrom rnany Fpnrancxo nn]opmannonno
cnyxt c+pa 3nrona Fapxepa.
Horonopnn c xemnconom o xpynntx noeax pnrancxoro ]nora, c+p 3nron
ntramnn ns nopr]enx nopox pncynxon n npyunn nx nannenry. Tor nauan npocmarpnnart nx.
Hepes nexoropoe npemx on pocnn na xponart onn ns pncynxon n nponsnec: He cmemnre
menx, c+p. 3rn mopcxne menpont napnconant nenpannntno. Vnnnennt Fapxep npnsnan,
uro nannenr npan. C+p 3nron cnennantno nsmennn pncynox mopcxnx menponon npemen
Hepno mnpono nont, urot snart, na uro nmenno orpearnpyer xemncon. 3apan
pncynxn, Fapxep ntan xemncony xnny ]ororpa]n anrnncxnx noenno-mopcxnx as n
xopane. Hapnts pannoymno nepenpan nx onn sa pyrnm, noxa, naxonen, ne narxnyncx
na ]oro Koponencxoro Mopcxoro cxnaa oenpnnacon. sect tn! nocxnnxnyn on.
3ro n Honone, c+p! Mopcxo cxna!
Fapxep noxauan ronono. Hannenry tno oxono 50 ner, a cnnmox cenann 60 ner
nasa. xemncon, nnx, uro 3nron emy ne nepnr, nauan nopono paccxastnart o mopcxo
aprnnnepncxo mxone n Iocnopre. On onncan pyxonocrno mxont, nomemennx, yuente
noconx. Fapxep onemnn +ra mxona cymecrnonana o 1850 roa! Bnocnecrnnn, cnepxx
cnona neotunoro nannenra c oxymenramn, c+p 3nron npnsnan, uro nce, uro ronopnn
xemncon, oxasanoct npano... Bcxope rnana Fpnrancxo nn]opmannonno cnyxt
nepean Hapntsy xaranor oentx xopane Bennxopnrannn 1900 roa nsannx. Hannenr,
narxnynmnct na nsopaxenne nnnxopa rnna Fennepo]on, yntnyncx n nporxnyn xaranor
Fapxepy.
xonn na +rom xopane, nponsnec on. C ro camo mnnyrt, xax on comen co
cranene.
Bt ne omnaerect? nepecnpocnn ror. xemncon noxauan ronono:
nce ornnuno nomnm. B 1916 roy mt pannct na nem y Rrnannn.
Hapnts, nt yuacrnonann n Rrnancxom cpaxennn? nepenn c+pa 3nrona
necxasanno ynnnennt Vnntxme.
Vnnnenne nmeno no coo nouny. Kax nsnecrno ns yuennxon ncropnn, 18 max n
90 mnnxx na sana or Rrnancxoro noepextx nponsomno snamennroe cpaxenne
anrnncxoro n repmancxoro ]noron. B 15.48 coennenne amnpana Fnrrn (uertpe nnnxopa n
mecrt nnnentx xpecepon) n coennenne amnpana Xnnnepa (nxrt nnnentx xpecepon)
nourn ononpemenno orxptnn pyr no pyry oront. Ha uertpnanaro mnnyre ox
anrnncxn xpecep Hne]arnran no rpaom ctnnmmnxcx na nero cnapxon c
nemenxoro uon ep Tanna nepenopaunnaercx n roner. B 16.26 nsptnaercx no
nepexpecrntm ornem uon ep Tanna n ep]nnnrepa anrnncxn xpecep Kynn
M+pn.
18.45 naunnamrcx crtuxn mexy pasnetnarentntmn cnnamn cropon, n pesyntrare
xoroptx anrnnuane repxmr nnnent xpecep Hnnnsnn n ponenocnt xpecep
n]enc, a nemnt nerxn xpecep Bncaen. Hocne 22.00 roner n nerxn xpecep
]pay+xon...
xemncon nopono paccxasan o rom oe. Hpana, on naorpes orxasancx ronopnrt o
pnrancxnx norepxx: Ecnn xaxne-ro namn xopann n saronynn, x +roro ne nnen.
Hoxa uFP n rnana Fpnrancxo nn]opmannonno cnyxt rmerno ntrannct
ycranonnrt, xem xe xnnxercx nannenr na camom ene, n pnrancxoe xoncyntcrno n CBA
oparnncx amepnxancxn mopcxo o]nnep. On nonean nnnomaram, uro yxe ncrpeuan
]amnnnm xemncon. Ho ero mnennm, ona tna cnxsana xopanem BMC CBA Hexon n
nponcxonno nce +ro n 1945 roy.
3xcneprt ns amepnxancxo Cnyxt nmmnrpannn nonxnn coornercrnymmne
oxymenrt n onapyxnnn n nnx crpannym sannct. Tam ronopnnoct, uro Hapnts Bnntxme
xemncon tn noopan na opr rpancnopra Hexon 24 xnnapx 1945 roa n
Arnanrnuecxom oxeane. Tpancnopr men ns Cayrremnrona n Focron, xya n npntn
9 ]enpanx 1945 roa.
B oxymenrax onapyxnnact crpannocrt nce sanncn tnn orneuarant na mamnnxe,
a annte, xacammnecx xemncona, nanncant or pyxn uepnnnamn. Ho +romy nonoy
paccnpocnnn tnmero xannrana Hexona. On roxe ynnnncx, no nnuero ne cmor noxcnnrt.
3ro tno npornn ncex npannn nncart or pyxn. Kannran tn yexen, uro sannct cenann
nosxe. K romy xe, samernn xannran, nenocrnxnmo, xax xemncon ymypnncx npoepxartcx
rax onro n xonono xnnapcxo noe Arnanrnxn. Hpnuem nonnsocrn ne tno nn cyon, nn
nx onomxon. Cam nannenr ne nomnnn +roro, xpome roro, on nnxax ne npopearnponan na
cnnmox Hexona, npexnnennt emy.
Bnnort o 1975 roa, xora Hapnts xemncon cxonuancx, na nonpoc, xem xe on
xnnxercx, ne cmor ornernrt nnxro ..

Apme HBA1OHOB

Hc1ounnx: HHO, N 36 (627), 2009. C. 29.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


umpu Hecmepuuoe

Hcuesnonennn nmen: 1enenop1annn nnn

Hcuesnonennx nme n rexnnxn, xax yro pacrnopnnmnxcx n nosyxe, ncera yopaxnnn ymt
uenoneuecrna. Ho cxontxo ne nnnct yuente na saraxo +ro saraxn, reopnn, xoropax t ncex ycrpannana,
rax n ne noxnnnoct

Koneuno, n pxe cnyuaen n eccnenom ncuesnonennn, nanpnmep camoneron nnn
cyon, nnuero anomantnoro ner. Cyno moxer nmnr norn yrmrom xo ny n pesyntrare,
nanpnmep, nsptna. Camoner moxer ynacrt n noy nnn onomxn ryr xe sanecer cnerom, a
ecnn xaracrpo]a nponsomna na rnyxnmn paonamn, ro nepoxrnocrt onapyxennx camonera
crpemnrcx x nynm.
A uro ecnn n rex cnyuaxx, o xoroptx ner peut, nmn n rexnnxa nepememamrcx n
npocrpancrne n/nnn npemenn?

Ae1unxn no yapou

Bam npnxonnoct cntmart o nepememennn n npocrpancrne n npemenn noenntx
nerunxon? Kpynnt yuent, acrpo]nsnx HACA Pnuap Hapcon, nonyunnmn ocryn x
apxnnam Iocenapramenra CBA, yrnepxaer, uro c 1983 roa n no ce ent nsnecrno yxe
onee 287 cnyuaen, xora nnnor, ntnerax na saanne, npyr nonaan n npomnoe. Bor nnmt
necxontxo npnmepon
B 1976 roy conercxn nerunx Bnxrop Opnon sacnnerentcrnonan, uro, conepmax
noner na camonere MnI 25, cnonmn rnasamn nnen nnnsy cyxonyrnte noennte ecrnnx. Ho
ero onncannxm ntxonno, uro Opnon oxasancx cnnerenem nsnecrno nrnt, nponcmeme
n 1863 roy nns nemenxoro ropoa Ierrncepr no npemx rpaxancxo nont.
B 1994 roy nerunx BBC CBA P. Vnrmen, conepmanmn noner na mrarom
unopna, nnesanno onapyxnn, uro oxasancx na reppnropne, nanomnnanme
cpenenexonym Enpony. Vnrmen coomnn: nnen orpomnt xocrep n pxom c nnm rpyt
uenoneuecxnx ren. Cyx no ncemy, on nonan n ro npemx, xora n Enpone cnnpencrnonana
uyma.
Hmontrno ro, uro noner n npomnom npaxrnuecxn nnxora ne npentman 20 cexyn,
a uame nnncx n roro mentme. Honert nponsnonnnct xax na cnepxsnyxontx, rax n na
osnyxontx cxopocrxx. Ho nouemy xe noonoe cnyuanoct?..

Hponanmnn a1anton

Onaxo camt neoxnannt cnyua macconoro ncuesnonennx nme cnyunncx
yrpom 12 anrycra 1915 roa. ent ntancx xcnt, xaxnm rontxo moxer trt npexpacnt
ent na Cpensemnom mope. Kaprnny necxontxo napymann nnmt necxontxo onauxon n
]opme xnenoro xapanax, nce conepmenno onnaxonte, xoropte sanncnn na ntcoro 60.
Ftno sameueno, uro, necmorpx na pns c mra, ynmn co cxopocrtm 45 mnnt n uac, +rn
onaxa ne nsmenxnn cnoero nonoxennx n ]opmt, a raxxe ne cmemannct. Onn npoonxann
nncert na ntcore oxono 60 ]yron, ecnn cmorpert c nanmarentnoro nynxra,
pacnonoxennoro na ntcore 500 ]yron na yponnem mopx.
Taxnm xe nenonnxntm, noxoxmnmcx na semne npxmo no +ro rpynno onaxon,
tno ananornunoe no ]opme onaxo, nmenmee oxono 800 ]yron nnnt, 250 ntcort n 200
mnpnnt. 3ro onaxo tno conepmenno nnorntm, na nn nourn rneptm n pacnonaranoct n
1415 uenax (1 uen 20,12merpa) or cpaxanmnxcx na sanxro anrnnuanamn reppnropnn.
Bce +ro nanmann 22 uenonexa 3-ro nsnoa 1- noneno port, n rom uncne n x, ns namnx
rpanme na Pooenpononom Orpore, npnmepno n 2500 xpax x mro-sanay or nexamero
na semne onaxa. Ham nanmarentnt nynxr tn pacnonoxen npnmepno na 300 ]yron
ntme ntcort 60. Kax norom oxasanoct, +ro crpannoe onaxo ocenano cyxoe pycno pyutx
n opory n ntemxe Kaxxnx-epe, n mt ornnuno nnenn n xonnt n oxonte cropont +roro
onaxa, nexanmero na semne. Hner ero tn, xax n pyrnx onaxon, cnerno-cept.
Bcxope noxnnncx Herneprt Hop]onxcxn nonx anrnnuan, necxontxo coren uenonex,
maranmnx no +ro yrnynenno opore n onnne pyutx n nanpannennn x ntcore 60.
Onaxo xora onn npnnnsnnnct x +romy onaxy n es xoneann npoonxann cno nyrt
npxmo uepes nero, ro nn onn ontme ne ntmen ns nero, urot pasnepnyrt oeno nopxox
n ncrynnrt n o sa ntcory 60. Oxono uaca cnycrx, xora nocnenn uenonex ns xononnt
ncues n +rom onaxe, ono ouent menenno n nnanno nonxnoct na semne, xax otunt
ryman nnn onaxo, noxa ne npncoennnnoct x pyrnm raxnm xe onaxam, ynomnnanmnmcx n
nauane +roro oxnaa. Tenept nce onn ntrnxenn xax ropox n crpyuxe. Bce +ro npemx
rpynna onaxon npoonxana nncert na onom mecre, no xax rontxo crpannoe semnoe
onaxo nonxnoct o nx yponnx, nce onn nnnynnct npout na cenep, ro ecrt no
nanpannennm Tpera, Fonrapnx. B reuenne npnmepno 45 mnnyr onn cxptnnct ns nna.
3ror nonx uncnnrcx nponanmnm nnn ynnuroxenntm. H nocne xannrynxnnn
Typnnn n 1918 roy Fpnrannx nepntm enom norpeonana or Typnnn nosnpamennx +roro
nonxa. Typnnx ornernna, uro ona ne rontxo ne pana n nnen +roro nonxa, no n ne
conpnxacanact c nnm n axe ne snana o ero cymecrnonannn.
Te, xro nanman +ror nnnnenr, moryr nopyunrtcx sa ro, uro rypxn nnxora ne
pann +ror nonx n nnen n ne xonraxrnponann c nnm.
Mt, nnxenonncanmnecx, xort n cnycrx 50 ner nocne ntcaxn ecanra AH3AK
(Ancrpanncxn n Honosenancxn apmecxn xopnyc), saxnnxem, uro onncannt ntme
nnnnenr npana or cnona o cnona.
Honncano cnnerenxmn:
4/165 canep u. Pexapr, Marara, sannn Hnenrn;
13/416 canep P. Htmnec, 157 Knnr Canr, Kempnx.
Bor raxoe nnctmo tno naneuarano n nonosenancxom xypnane Cn+cntm n
oxrxpe 1965 roa. Xypnanncrt c paocrtm noxnarnnn +ror paccxas, pasyxpacnn ero ncemn
nneramn cnoe ]anrasnn. B apxnnt sarnxnyrt yocyxnnnct nemnorne...
Hrax, anare oparnmcx x o]nnnantntm oxymenram. Hpexe ncero, neoxonmo
ormernrt, uro nop]onxcxoe nopasenenne 1/4 (ro ecrt uerneprt aranton
Hop]onxcxoro nonxa, xax yxastnaercx n ontmnncrne nynnxann o ranncrnennom
ncuesnonennn) nnxax ne morno ncuesnyrt nn nns Iannnnonn n anrycre 1915 roa, nn re-
nno eme. Cornacno coxpannnmnmcx n apxnnax oxymenram, ono npnnnmano axrnnnoe
yuacrne n ecrnnxx apmnn nnnort o xonna roa, nocne roro xax ero nepenenn ns
Iannnnonn na pyro rearp noenntx ecrnn. Bmecre c rem neocnopnmt ncropnuecxn
]axr cocronr n rom, uro pyro aranton xoponencxoro Hop]onxcxoro nonxa 1/5
ecrnnrentno eccneno ncues nns Iannnnonn n anrycre 1915 roa. H xya ennct ero
ont, o cnx nop ne moxer cxasart nnxro...

umpu HEC1EPHKOB

Hc1ounnx: HHO, N 35 (506), 2007. C. 19.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Aueucaup Hyoaeuu

o nc1peun n yymeu!

B cocrannenntx anropamn pasntx crpan n nexon napanopmantntx xponnxax coepxarcx
nopasnrentnte ]axrt cnonranntx ncuesnonenn nme, sarem noxnnenn nx cnycrx rot. Hotn cpen
nnsxnx ent-na, onn cnona yxonnn n nensnecrnocrt.

at ne npocntrt ronocnonntm, npnney nx nauana conepmenno xoppexrnt no
uacrn ocronepnocrn cnyua, nspxno ynnnxmmn, no, rem ne menee, oxastnammn, uro
mt nourn nnuero ne snaem o cnocrnax npocrpancrna n npemenn, anancnpyx mexy
marxnmn reopnxmn n stxnmn rnnoresamn.
1999 ro. Marnnro]onnax sannct ecet npesnenra Htm-Hopxcxoro xnya
conparene ranncrnenntx ncropn, cyonnaentna n xxrcmena Cr+nnn Fnpmana c 58-
nernnm orcranntm nonxonnnxom BBC Tomom I+ppn Hn+sanrom.
- nx uero nt ornpannnnct na Faramt, n not Fepmy, n Tpeyrontnnx txnona? -
cnpamnnaer Cr+nnn Fnpman nonxonnnxa.
- Bonpoc +ror nx menx ouent nnunt, onesnennt, nstxaer Tom I+ppn
Hn+sanr. , xax ncxxn noennt nerunx, nmem xenesnte nepnt n sannnoe soponte.
Concem ne cenrnmenranen. Ho rora... Bnnre nn, x ononm, o cnx nop ne xenar, noromy
uro naemct, uro mox nosnmnennax pano nnn nosno ocuacrnnnnr nosnpamennem. Bet ona
ne nornna. Ona npocro-nanpocro ncuesna, pacrnopnnact n nosyxe na paccroxnnn
ntrxnyro pyxn or menx.
- Kax +ro tno? Vrounnre.
- Ee snann Pernno. Cnyxnna nontnonaemno n mrae BMu. Kpacannne x t ee ne
nasnan. Ho n ne c nstrxom npncyrcrnonann opora, nopxounocrt, xopomee uyncrno
mmopa. nx menx +ro tno n ocraercx rnanntm. Hocne nomonnxn x xynnn noepxannym
xxry, n mt ornpannnnct n nyremecrnne. Tpn nx mt nacnaxannct mrnnem, connnem,
ornnuno ptanxo. 18 anrycra 1959 roa neo npyr nomenxnoct mecramn c noo.
Bepnrcx c rpyom, no x ynnen not oxeana na ronono, a xnnt xxrt, ncnaptnammnm
rposonoe neo. Hmenno rax tno. Horom xnecranynn ]noneronte n xpacnte, noxoxne na
nnnnte nrnt monnnn. necmorpx na nect +ror acyp coxpannn camoonaanne n, cxnarnn
nenecry sa pyxy, ynnex n nonanynt canon. 3apann nept. Bropxn nnnmmnnaropon
saepnyn. nonxn mt ne nntnem, mt nernm. 3nexrpo+neprnx orxnmunnact. Crpenxn
xomnacon ocnonnoro n pesepnnoro npamannct xaornuno ro n ony, ro n pyrym cropony.
Hpnyma uro-nnyt! nsmonnnact Pernna. Ecnn t x snan, xax ntpnartcx ns +ro
ueprono nonymxn! Tyr eme noronounte namnouxn, ]nonerono ncntxnnax ona sa pyro,
nauann nsptnartcx. H x, n xonne xonnon, ynnen ro, uro npenouen t ne nnert nnxora.
Mox nenecra, sannpnponan, crana npospauno. , xax na penrrenoncxom cnnmxe, nnen
xocrn ee cxenera, a nor uepenno xopoxn, nouemy-ro ne nnen. Bnen enoe, cnonno men,
nxrno n rom mecre, re nonoxeno trt ronone. ne-rpn mnnyrt sa oprom croxna rnmnna.
Bonna yapnna pas, pyro. Canon onycren. Pernnt ne crano. rora tn ynepen, uro
nomyrnncx paccyxom. Ho c paccyxom-ro tn nonnt nopxox. Pasne mor x nomtcnnrt,
uro, yyun rnyoxnm crapnxom, nnont ynnxy mom mnym nenecry?
- Ie n xax +ro cnyunnoct? nocxnnxnyn Cr+nnn Fnpman.
- B noax Fepmy, n rex xe mnporax, rontxo renept na opry xxrt, xoropym x nasnan
Pernna II. Cotrnx pacxpyunnannct ananornuno rem, annnm. Oxean na ronono. Heo
no xnnem. B canone noxnnnact mox Pernna. Ona, xax t rounee ntpasnrtcx, noxnnnact
oroncmy. Xenrt rnept cner orxononcx or omnnxn cren, c rpecxom copancx n
cnepxammym nnocxocrt. Hnocxocrt rpnxt nonepnynact noxpyr ocn. H nor ona, Pernna. B
crpanno oexe, n uem-ro +nacrnunom, neantno nonropxmmem ]nrypy n cnnnammemcx c
ee xoxe. cpasy coopasnn, uro nce +ro nsompennax mexannxa, nsompennax rexnonornx.
- nepm nam, xorx xoppecnonenr rasert Vnxnn Vopn Htmc ne nonepnn,
ntcmexn, nasnan ]anrasepom.
- roxe ne nonepnn t, coxpymenno nponsnec nonxonnnx. cxasan emy, uro
nropax Pernna nmena ornnunx or nepno, ro ecrt moe nenecrt. V nropo, npnmno Pernnt,
orcyrcrnonann +monnn. Caercx mne, uro ona npnxonna rontxo nx roro, urot npocnernrt
menx nacuer roro, uro nasnana remntmn marepnxmn npemenn n npocrpancrna. Kora +ra,
nropax, nonxna, uro rpyt ee nanpacnt, n x ne nacrontxo noxonan n maremarnxe n ]nsnxe,
urot yxnarnrt cyrt ee ypoxon, ona xonono nonpomanact: o ncrpeun n yymem, re
npoonxnm ypoxn. Ona ncuesna, oparnnmnct n ornennt map ns cmecn napon +]npa n
ensnna. 3ro ropenne, xax nn crpanno, tno nexntm, nponnstnammnm o xocre.
- Tnnnunte nonaxn txnona, ne xaxercx nn nam? xmtxnyn Cr+nnn Fnpman.
- 3ro, xax nocmorpert. He ncxnmueno, uro ns yymero npnxonna mox Pernna.
txnontcxoro, orranxnnammero x n ne nnuero ne samernn. ymam, uro ona nce xe xnno
uenonex, c ymo or Fora.

A renept oparnmcx x neontmo noopxe ]axron, nponnnammnx cner na neuro
nectma cymecrnennoe. 1902 ro. Hcnannx uepmep Mnrent e Hnon, pacxypnnammn na
xptntne rpyxy, ncues na rnasax nepenyranntx xent n ctna, oparnnmnct n noxoxym na
ponsonoe nepereno crpym tma. Hoxnnncx na rom xe xptntne nanart ner cnycrx.
Hontrancx saronopnrt c coceom, no ror nnuero ne nonxn, rax xax npnmenen nsanan
mypntxammne snyxn. Hepes nxrnanart mnnyr, ncuesax, Mnrent ocrannn na namxrt o
cee ponnoe, xax nmne, ooxxennoe no xpaxm ornepcrne n omarom nanece. Cocey
nocntmanoct: Bcrpernmcx n rnoe npemx.
1917 ro. Poccnx. Konecx. Kynen-axanemnx Anexce Heecrep osaaunn
corpynnxon HK, ncnapnnmnct ns nomemennx, re ero onpamnnann. Hexncrt cntmann
ncromnt nonnt: He xouy rya! Oxnnncx Heecrep n cenxx cocrnennoro oma cnycrx
ecxrt ner, meprnt, no ne nocrapenmn. Hpoxypop H.H. Xaenxn, cnnmanmn n ome
xomnary, cnnerentcrnonan, uro meprnoro uenonexa xax t npyxnno nronxnyno n
nomemenne, nsnoman nornnnmne ocxn. Xaenxn paccntman: nepnyncx n xouy n
semnm.
1954 ro. Ancrpncxne Antnt. Ftnant antnnnncr, Cnexnt apc upann
Iorrnnx, sanrpaxanmn na nennxe n xomnannn rpex nocxonrene, ntponnn repmoc n
npopnan pesenr nanarxn, ]opmenntm opasom ymen n neo. On ne nepnyncx. Ho ero ctn,
roxe antnnnncr, nourn ncera no npemx nocxoxenn cntmnr ronoc orna, xoropt
nenosmoxno cnyrart nn c utnm. Oren ycnoxannaer ero: Moe nosnpamenne
nponemarnuno. Ho x paccunrtnam na ncrpeuy, ctn.
Onn yxoxr ns nacroxmero, urot nepnyrtcx n ne cnnmxom oranennom yymem.
C utnmn nnanamn cornacymrcx nx ecrnnx, n uem nornxa +rnx meramop]os? saaercx
nonpocom amepnxancxn xapnonor, anrop xnnrn Bocnomnnannx o cmeprn Maxn F.
C+om. H orneuaer: Hxrt ner x onpamnnan 116 nannenron, nepexnnmnx cocroxnnx,
nnsxne x xnnnnuecxo cmeprn, noxa ne yenncx n rom, uro cmeprt +ro nponan ymn n
noonopor npemenn. Kpane pexo n nero nonnexaercx raxxe uenoneuecxoe reno, urot
crpancrnonart no ecxoneuntm npocrpancrnam npemenntx noonoporon. Ocmennnamct
npenonoxnrt, uro y npemenntx noonoporon mnoro omero c noonoporamn nooemon.
H re, n pyrne ne rontxo nrxrnnamr, no n ntpactnamr yronnmnx n nnx nme n
npemert. Mon nannenrt cpannnnamr noroxn npemenn c rxryue cepepncro npxxe-
nayrnno. 3ro n ecrt Bpemx.

Aueucaup HVOMRIHH

Hc1ounnx: HHO, N 14 (676), 2011. C. 18.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Mapua Byyu

Tenenop1anm: nopo1a no npeuenn n npoc1panc1ne

Heanno n sanano neuarn noxnnnact cencannonnax nn]opmannx o Fxaranane Hapnnxape,
nnncxom rypy, xoropt cosan ampam n nperoptxx Inmanaen. B ornnune or pyrnx noontx ampamon
Hapnnxap ne nycxaer x cee ncex xenammnx n nonacrt n ero omnny rpyno. On cam ntnpaer yuennxon.

Hnncxomy nanapannn, Cnnrxy Cacrpn, yanoct no nnom pocrnennnxa onoro
ns unenon omnnt. npopartcx n ampam. Vnnennoe norpxcno xypnanncra, n on
onynnxonan cnon samerxn n necxontxnx sanantx raserax. Kax yrnepxaer Cacrpn,
nocneonarenn Hapnnxapa roronxr cex x nepexoy n nnte, napannentnte mnpt. Tontxo
Hapnnxap nnaeer rexnonorne +roro nepexoa. Bce nponcxonr n neontmom xamennom
coopyxennn, nocrpoennom ns rpyo orecanntx nnnr nsnecrnxxa na reppnropnn ampama.
3ro coopyxenne Hapnnxap nastnaer +neprernuecxnmn noporamn, nnn renenopranom. Tya
yxoxr yuennxn rypy, xenammne ornpannrtcx n nno mnp n ontme ne nosnpamartcx.
Cacrpn cnonmn rnasamn nnen, xax Hapnnxap n na ero yuennxa nomnn n +neprernuecxne
nopora, a uepes na uaca orrya ntmen onn rypy. Cacrpn cnen nanpornn nopor o camoro
neuepa. oxanmnct remnort, on nomen n xamennoe coopyxenne. Tenenopran tn nycr,
rontxo na xamennom crone nosntmanact neontmax nnpamna ns marepnana, noxoxero na
ropnt xpycrant.
B cnonx samerxax Cacrpn npnnonr ocnonnte nonoxennx yuennx nnncxoro rypy.
Hapnnxap nastnaer cex nacnennxom pennero nnncxoro snannx, nocnrenn xoroporo
moryr cosnarentno nepememartcx no npemenn n npocrpancrne. Kax yrnepxaer Hapnnxap,
ceuac na 3emne nacrynaer 3pa Cosnarentnoro Btopa. Ecnn pantme renenoprannx tna
yenom nspanntx, ro renept nmo uenonex npn conmennn nexoroptx npannn moxer
onnaert rexnonorne nepememennx n pyrne mnpt. Hepememenne nponcxonr uepes
renenoprant, xoroptx ouent mnoro na 3emne. Hexoropte ns nnx nnonne marepnantnt n
nnnmt. pyrne npecrannxmr coo ronxne nnpannn, ne nnnmte uenoneuecxnm rnasom,
no nce onn peantno cymecrnymr. Hexoropte +neprernuecxne nopora ne rpeymr
ononnnrentntx ycnnn or uenonexa, urot yrn n pyro mnp, ocrarouno npocro norn n
nnx. pyrne orxptnamrcx, nnmt ycntman cnennantnt napont. Hexoropte nopora,
neymne n napannentnte mnpt camtx ntcoxnx yponne, rpeymr, nomnmo naponx,
noxponnrentcrna +sorepnuecxoro rna, rax uro ne xaxt uenonex moxer norn n nnx. Bo
ncex cnyuaxx, urot nponnxnyrt n renenopran, nyxno cnntno xenart nepern n pyrym
Bcenennym n ne comnenartcx n cnoem namepennn. Ho ntpaxennm Hapnnxapa, xenanne
nyremecrnennnxa cranonnrcx nesnnem meua, paspesammnm sanecy mexy Bcenenntmn.
B momenr, xora nopora orxptrt n uenonex nxonr n nnx, nnxpt noxnartnaer ero n
nepenocnr n napannentnym Bcenennym. Kora reno raxoro nyremecrnennnxa naxonrcx n
renenoprane, ono pacnaaercx na asonte +nemenrt, xoropte nerxo moryr nepememartcx n
myntrnncenenno. Hponecc pacnaennx rena uenonexa nponcxonr rax tcrpo, uro on ne
ycnenaer ocosnart +ro. Ham mosr onaaer orpomno ]nntrpymme cnoconocrtm n
npnntx onennnart nocrynammym nn]opmannm. Ty nn]opmannm o ecrnnrentnocrn,
xoropax, no namemy mnennm, ne moxer cymecrnonart na camom ene, mt npocro ne
nocnpnnnmaem. Hmenno no+romy mosr coennxer nce Bcenennte n nx nornuecxo
nocneonarentnocrn, cosanax nneuarnenne, uro peantnocrt +ro onn n ror xe nensmennt
nanma]r, a ne nepeop ecxoneunoro uncna antrepnarnnntx nosmoxnocre. Kora
nyremecrnennnx nxonr n renenopran, +neprnx ycxopennx nornomaer ero ]nsnuecxoe reno,
n xora on npntnaer n nynxr nasnauennx, ero xenanne, nnn nesnne meua, npoxnnxer
cex, cnona conpax reno ns asontx +nemenron n onauax ero n nnort.
Kax yrnepxaer Hapnnxap, ero nocneonarenn, xnnymne n ampame, rax xe xax
mnorne otunte nmn, mnoro pas conepmann raxne nyremecrnnx. Ho nepememenne mexy
Bcenenntmn nponcxonr rax tcrpo n nsmenennx oxpyxammero mnpa rax panxantnt, uro
uenonex ne moxer ocosnart, uro notnan n pyrom nsmepennn. Hnora, npana, mosr
cnocoen saperncrpnponart nexoropym norepm npemenn, uenonex ne moxer nonxrt, re on
tn n uro enan n reuenne +roro npemenn, n cnnctnaer +ro na cnom satnunnocrt.
3neprernuecxne nopora npecrannxmr coo rouxy nepeceuennx xenannx uenonexa nonacrt
n pyro mnp n nosmoxnocrn +ro cenart. Bnpannonnax nonnct cnnxponnsnpyer
nnpannn uenonexa n renenoprana. Hexoropte ns +neprernuecxnx nopor nonyunnn
orpomnym nsnecrnocrt. Taxontm xnnxercx, nanpnmep, Croynxenx. Ero cosarenn
nocrponnn renenopran, uepes xoropt, nosmoxno, onn yxonnn n pyrym Bcenennym.
Cymecrnyer crpyxrypa, noonax Croynxenxy, n n Hpnannn. 3ro xamennoe coopyxenne
nsnecrno no nasnannem Htmrpanxa.
Htorpanx pacnonoxen a nepmnne xonma, ero xamennte crynenn neyr no semnm,
re n npocropnom nomemennn naxonncx rnranrcxn xpncrann, xoropt axrnnnponan
renenopran n nomoran nyremecrnennnxam conepmnrt nptxox n pyro mnp. K coxanennm,
ntne +ror xpncrann yrepxn.
Ho, nanepnoe, camte snaunrentnte ns nsnecrntx renenopranon +ro Bennxne
nnpamnt Ernnra. Hnrepecen ncropnuecxn ]axr nponaxn onoro ns nepntx
nccneonarene nnpamnt n Inse, anrnncxoro apxeonora Pnuapa Xonnnrema. Bosmoxno,
uro +neprernuecxne nopora axrnnnsnponannct, n on nepemen n pyrym Bcenennym.
Xnrenn penne Arnanrnt nnaenn rexnnxo nepememennx no npemenn n
npocrpancrne. Kax cunraer Hapnnxap, mnorne ns nnx cnacnnct no npemx xaracrpo]t,
paspymnnme nx crpany, nox n renenoprant n nepenecxct n pyroe mnpt. Tenenoprant
moryr trt orxptrt n saneuarant cnona. Onncannte ntme nopora n nnym peantnocrt n
nacroxmee npemx saxptrt n raxnm opasom samnment or mnoronmntx ronn rypncron.
Ecrt +neprernuecxne nopora, cosannte camo npnpoo, a ecrt pyxornopnte, raxne xax
Croynxenx n ernnercxne nnpamnt.
Tpancrroprannx n myntrnncenenno moxer trt ropnsonrantno (uepes npemx
nnyrpn ono Bcenenno) n neprnxantno (n pyrne, napannentnte Bcenennte). Kaxax
Bcenennax nmeer cnom ocoym uacrory nnpann. B xaxo rouxe npocrpancrna naxonrcx
mnoro Bcenenntx, no mt nnnm rontxo ony ry, n uacrornom nanasone xoropo mt n
xnnem. Hrot ynnert pyrne mnpt n nacenxmmnx nx cymecrn, nam nao nepenacrponrt
cocrnennte nnpannn na uacrory rex Bcenenntx. Hmenno raxax nepenacrpoxa n
nponcxonr n renenopranax. Hrot onerunrt nepenacrpoxy, nyxno nocrapartcx cnecrn
cnon cocrnennte nnpannn x nyneno uacrore. nx +roro nyxno nnmnrt cex +monn,
cenartcx espasnnuntm x oxpyxammemy mnpy. Bet ecnn uenonex cunraer oxpyxammn
mnp yxacntm, on xnner c +rnm cosnannem, a snaunr, nacrpoen na nnpannn +roro mnpa.
Ecnn uenonexy oxpyxammn mnp xaxercx npexpacntm, ro on onrcx ero norepxrt, a
cneonarentno, raxxe sanncnr or ero nnpann. Fespasnnune ocrnraercx c nomomtm
nnrentntx ynopntx menrann, rexnnxe xoroptx Hapnnxap yunr cnonx nocneonarene n
ampame. Hro xacaercx napone nnn nnpannonntx nonnce, ro onn moryr cocroxrt ns
]nsnuecxnx cnmnonon, snyxon, nneron, cnon n ]pas. Tpynocrt saxnmuaercx n rom, uro nx
xaxoro uenonexa napont onxen trt cno, ornnunt or napone pyrnx nme.
Hapnnxap nnaeer ncxyccrnom noopa napone. Bce Bcenennte, xoropte pacnonoxent
ntme namero mnpa n xnnxmrcx onee npocnernenntmn, nmemr onee ntcoxne nnpannn no
cpannennm c nnpannxmn namero mnpa, a pacnonoxennte nnxe onee nnsxne. Camte
ntcoxne nnpannn nmeer napcrno uncro nen, nnn Horoc. Hnxe namero mnpa nexar
napcrna +monn n crpacre. Herue ncero nonacrt n nnxamne x namemy, pacnonoxennte
na crynent nnxe nnn ntme, Bcenennte.
Kax cunraer Hapnnxap, nyremecrnne moxno conepmnrt n ony cropony, ne
nosnpamaxct n namy Bcenennym, a moxno nepnyrtcx n ry xe rouxy, conepmnn nyremecrnne
no xpyry. Mnorne ns ero yuennxon notnann n napannentntx Bcenenntx n nepnynnct
nentmn n nenpenmtmn. Hpnuem onn conepmann nyremecrnnx cosnarentno, coxpannn n
namxrn nn]opmannm o napannentntx mnpax, uro ocrnraercx cnennantno rpennponxo.

Mapua BVVK

Hc1ounnx: HHO, N 15 (231), 2002. C. 22.
TOHHERL
Bmnyck N 39 (2011)
TUNNEL

AKAEMHR HHOOPMAUHOROFHHECKOH H RPHKRAHOH YOOROFHH


Muxauu Bypueuuu

Ayun, necymne rnent

Heoxnannte orxptrnx enamrcx ne rontxo n naoparopnn yuentx, no n sa nnctmenntm cronom
nncarene-]anracron, nopo npenocxnmammnx yymne orxptrnx. Bor, nanpnmep, xnnra Anaronnx
Xapenxona Hapaoxc Bennxoro Hra, ntmemax rpnnart ner nasa n nsarentcrne Monoax rnapnx.
Hnrpnra xpyrnrcx noxpyr orxptrnx, cenannoro no npemx Bropo mnpono nont npo]eccopom-+c+connem
Hmynrom Xenrenay n naoparopnn, naxonnmecx n onom ns narepe cmeprn.

Homomnnna npo]eccopa Hynsa xporxax, xax xponnx, ponno n nxrt uacon neuepa
npeopaxanact: n rnasax ncntxnnana nenanncrt, n ona naunnana ecnrtcx. Ho npoxonno
mnnyr nxrt, n nce nosnpamanoct x nopme. Hepes necxontxo ne Xenrenay cxpynynesno
ormeuaer n cnoem nenxe: Honoe. Ponno n nxrt Hynsa nauana penrt. 3arem yuent
sameuaer, uro n nner xoxn y xenmnnt menxercx. B onn ns ne, ponno n nxrt uacon, ona
nnesanno ymnpaer or xaxo-ro nensnecrno onesnn. Hro xe nocnyxnno npnunno ee
cmeprn?
Iynxx no narepm, npoonxaer sanncn n cnoem nennnxe Xenrenay, x ymam: nosne
name naoparopnn nocrponnn nonym rasonym xamepy. H n ronony npnmna crpannax mtcnt:
ner nn ryr cnxsn? Vcranonnn uncno, xora n xamepy tna sarpyxena nepnax naprnx
saxnmuenntx, nmenno n +ror ent y Hynst nauanoct +ro. H uac connan. Kamepa,
oxastnaercx, sarpyxaercx exenenno nxrt uacon. a, x cenan orxptrne nastnam ero
nonem cmeprn! Ono nosnnxaer, xora ononpemenno rnner ronna nme.
3ro orxptrne nonx cmeprn cenan repo nonecrn A. Xapenxona. A nor eme ono
orxptrne, no conepmennoe ne na crpannnax xnnrn, a n ono ns naoparopn nayxorpaa
Hymnno mntmn nonoramn. Onn nontrannct pasopartcx c nononem pacrenn n ero
nosecrnnem na oxpyxammn mnp. Oxono pacrennx crannnn anouxn c noo, xnmame
nn]ysopnxmn, nocne +roro pacrenne esxanocrno xpomcann, optnann nncrtx, npnxnrann
crnon. Hn]ysopnn naunnann merartcx n noe, mnorne ns nnx rnnn, ntpncontnaercx
xaprnna, uro n momenr rnenn pacrennx menxercx ero nonone: ono necer yxe ne xnsnt n
soponte, a rnent. Fnonone cranonnrcx nonem cmeprn.
A uro ecnn samennrt pacrenne onee cnoxntm oprannsmom xnnorntm, nanpnmep,
xponnxom? B ono ns oreuecrnenntx raser npomentxnyna samerxa o +xcnepnmenrax,
npononmtx eme n 1979 roy n naoparopnn Hepnoro mennnncxoro nncrnryra Mocxnt.
Onn tnn na pexocrt npocrtmn n nectma nanomnnann nymnncxne.
Ha cron xnann cnxsannoro xponnxa, noxpyr crannnn craxant c xnxocrtm-
nnnxaropom. 3arem +xcnepnmenrarop ymepmnnxn xnnornoe. Xnxocrt n craxanax menxna
cno nner: n onnx cranonnnact posono, n pyrnx xpacno, a n pacnonoxenntx oxono
ronont nornmero xponnxa rycro-opono. Vuente oxcnnnn xypnanncry,
npncyrcrnymmemy na ontre, uro mosr xnnornoro nooen xepnomy peaxropy n n momenr
rnenn ntpactnaer no nce cropont ryuxn nporonon. Xnxocrt-nnnxarop narnxno
emoncrpnpyer, n xaxom naannennn nyr nanonee nnrencnnnte nyuxn.
Hponeennt ontr nanomnnn xypnanncry o pnryanax npnnomennx n xeprny
xnnorntx y mycyntman n enpeen. Ha npasnnxe Kypan-apam uenonex nanocnr renenxy
rount yap noxom n aprepnm n mrnonenno ornptrnnaer n cropony. B nepycannmcxom
xpame nepnocnxmennnx, conepmammn saxnanne xnnornoro na anrape, n cropony ne
ornptrnnan, saro naenan rxxente, pacmnrte sonorom oext na manep ]apryxon,
xoroptmn samnmamr cex or onyuennx npaun-penrrenonorn.
Houemy xe rax onacno naxonrtcx nnnsn xeprnt n momenr ee rnenn n ocoenno
croxrt oxono ee ronont? Hrot pasopartcx c +rnm nonpocom oparnmcx x nccneonarenxm,
sannmammnmcx nsyuennem nononx, no ne xnntx cymecrn, a ymepmnx nme.
Fontmo nnxn nccneonann no nsyuennm nosecrnnx nerarnnno +neprernxn
xnanm na camouyncrnne nme nponen n 19931994 roax Hayuno-npaxrnuecxn nenrp
nonoxannn. Oneparopt erantno ocneonann reppnropnm craptx xnanm n oxonrypnnn
sont nx reonarorenno nnnxnnx. Crpyxrypa ntxnnenntx none n mexannsm nosecrnnx na
uenonexa nx ne nnrepeconann. Ho oneparopt ntxnnnn nmontrnym saxonomepnocrt.
Bnpnna sont nosecrnnx noxpyr xnanma tna nepannomepno: ona oxastnanact
ntrxnyro c sanaa na nocrox. Houemy?
Ha +ror nonpoc ornernn apxnrexrop Mnxann Hnmona, crapemn +nnonor crpant
(+nnonornx onacrt snann o saxonomepnocrxx +nepronn]opmannonnoro nsanmoecrnnx
n npnpoe n omecrne), nsyuammn ]enomen nosecrnnx none, cosanntx pasnnuntmn
coopyxennxmn, n rom uncne xnanmamn, na camouyncrnne nme. uenomen nnrepeconan
M. Hnmonaa c yrnnnrapno rouxn spennx nx oexrnnnoro onpeenennx mnpnnt
samnrno sont, xoropax onxna orenxrt xnanme or xnno sacrpoxn.
Ho mnennm yuenoro, cxener, ocoenno n onacrn rpyno xnerxn, opasyer
cnoeopasnym xarymxy nnyxrnnnocrn co cmemenntm cepeunnxom nosnonounnxom,
ononnennym rpyuartmn nonnonoamn xocre xoneunocre.
Ecnn mt npecrannm, xax pacnonaramrcx cnnonte nnnnn cnepxcnaoro
+nexrpomarnnrnoro nonx cxenera, ro nonyunm xonryp xnennno ]opmt, ntrxnyrt nont
nosnonounnxa, ouent cxoxn c otuntmn aypantntmn xonrypamn uenonexa.
Taxnm opasom, nsnyuennx aypt cxenera ocramrcx na mecre norpeennx na nectma
nnrentnt cpox, n omax reonarorennax sona xnanma ntrxrnnaercx c sanaa na nocrox
nont ocn norpeennx.
Ecnn conocrannrt ntnot, cenannte M. Hnmonaom, c nccneonannxmn,
nponeenntmn n Mocxoncxom mennnncxom nncrnryre, ro cranonnrcx xcno, uro cxener
xnnornoro nnn uenonexa npecrannxer coo cnoeopasnym +nexrponnym nymxy, ns
cepeunnxa xoropo nosnonounnxa ntneraer n, momenr cmeprn nyuox nsnyuenn,
rynrentno nnnxmmn na nce xnnoe. Henouxa npnneenntx npnmepon naunnaercx c
naoparopnn n narepe cmeprn, sarem npoxonr uepes naoparopnn Hymnna n Hepnoro
mennnncxoro nncrnryra Mocxnt n saxanunnaercx xnanmamn. H raxax
nocneonarentnocrt ne cnyuana. Kpome nayunoro nnrepeca, yuentmn, nponoxmnmn
nccneonannx n +ro nnrepecno, no nectma onacno onacrn, eme onxno pyxononrt
uyncrno uenoneunocrn n omymenne enncrna c oxpyxammnm mnpom. A ro, nenapoxom,
sanonnnn cxoromornntnnx xponnxamn, nornmnmn no cnany nayxn, moxno nocrannrt no
nyun cmeprn n uenonexa.

Muxauu BVPBEHHH

Hc1ounnx: HHO, N 29 (398), 2005. C. 4.

Das könnte Ihnen auch gefallen