Volumen 63, Broj 11 VOJNOSANITETSKI PREGLED
KAZUISTIKA
Bartonela hensel (Bartonella henselae) kao uzročnik neuritisa
vidnog živca
Bartonella henselae as a cause of optical nerve neuritis
Dragan Veselinović
Klinički centar, Klinika za očne bolesti, Niš
Apstrakt
Uvod. Bartonela hensel (Bartonella henselae) spada u grupu gram-
negativnih bakterija koja može prouzrokovati ne tako retko obo-
ljenje poznato pod nazivom bolest ogrebotine mačke. Ovo obolje-
nje prate specifični opšti simptomi, a komplikacije na očima se
mogu manifestovati u formi neuroretinitisa, folikularnog konjunk-
tivitisa i fokalnog horioretinitisa. U radu se govori o kliničko epi-
demiološkim karakteristikama bolesnika sa oftalmološkim kompli-
kacijama prouzrokovanim Bartonelom hensel. Ukazuje se na dija-
gnostičke mogućnosti i kriterijume za postavljanje dijagnoze. Pri-
kaz bolesnika. Dat je prikaz bolesnice stare 42 godine sa simpto-
mima bolesti ogrebotine mačke kod koje je registrovan neuritis kao
oftalmološka komplikacija. Dve nedelje nakon nastanka ogrebotine
na ruci u kontaktu sa mačkom, dolazi do pojave blage limfadeno-
patije aksijalnog predela sa leve strane, praćene lakom febrilnošću i
malaksalošću. Nedelju dana nakon ovih simptoma bolesnica se žali
na smanjenje vida levog oka. Ustanovljena je oštrina vida levog oka
0,1 uz oftalmoskopski nalaz lakog edema optičkog diska i delimič-
nog zvezdastog edema u nazalnoj polovini makule. Prisutan je
centralni skotom, proširenje slepe mrlje i lako periferno suženje u
vidnom polju levog oka. Fluoresceinska biomikroskopija pokazala
je intenzivno isticanje fluoresceina na nivou optičkog diska i ma-
kularne regije u ranoj arterijskoj fazi, bez pojave patoloških feno-
mena na nivou retinalnih krvnih sudova. Na primenjenu terapiju
doksiciklinom (tbl. 100 mg 2 × dnevno) i sistemsku primenu pred-
nizolona (sa početnim dozama od 120 mg), nakon dve nedelje do-
šlo je do potpunog oporavka oštrine vida, povlačenja edema optič-
kog diska i prisustva lakog edema u makuli levog oka. Potpuno
povlačenja edema u makuli registrovano je četiri nedelje nakon
primene terapije. Zaključak. Bolest ogrebotine mačke se može
prepoznati po karakterističnim opštim simptomima i na ovo obo-
ljenje treba pomisliti kod osoba sa oftalmoskopskom slikom neu-
roretinitisa. I pored dobre prognoze po opšte stanje bolesnika, za-
ključuje se da je neophodno primeniti terapiju antibioticima u slu-
čajevima pojave oftalmoloških komplikacija. Preporučuje se pri-
mena doksiciklina (tbl. 100 mg 2 × dnevno u toku mesec dana).
Kod prisustva izraženog edema optičkog diska i edema u makuli
neophodna je i sistemska primena kortikosteroida.
Ključne reči:
bartonella henselae; bolest ogrebotine mačke; retinitis;
dijagnoza; lečenje, ishod.
Correspondence to: Dragan Veselinović, Nikole Kopernika 42/9, 18 000 Niš, Srbija. Tel. +381 18 533 595, mob. tel. +381 063 77 08
689, E-mail: veselinovicdr@Yahoo.com
Strana 971
UDC: 617.731−002−07/−08
Abstract
Introduction. Bartonella henselae is included into the group of gram-
negative bacteria that can cause not so rare disease known as cat-
scratch disease (CSD). This disease is characterized by the specific
general symptoms, and the complications in the eyes can be mani-
fested in the form of neuroretinitis, follicular conjunctivitis and focal
chorioretinitis. In this paper clinical and epidemiological characteris-
tics of a patient with ophthalmologic complications caused by Barton-
ella henselae are described. We indicate diagnostic possibilities and the
criteria for making the diagnosis. Case report. We presented a 42-
year-old female patient with CSD symptoms, and with a registered
neuritis as an ophthalmologic complication. Two weeks after the oc-
currence of a scratch on the hand after the contact with a cat, there
was a slight lymphadenopathy of the axial area of the left side, ac-
companied by light febrility and weakness. A week after these symp-
toms occuring, the patient complained of a reduction of the visual
acuity in her left eye. The established visual acuity in the left eye was
0.1 with ophthalmological findings of a light edema of the optical disk
and a partial star-like edema in the nasal half of the macula. Central
scotoma was present, with the extension of the blind spot and the
constriction of central isopter of the left eye visual field. Fluorescein
biomicroscopy revealed an intensive leaking of fluoresceins at the
level of optical disk and macular region in an early arterial phase,
without the appearance of pathological phenomena at the level of
retinal blood vessels. With the application of doxycyline 100 mg two
times a day, and systemic application of prednisolone (at the initial
doses of 120 mg), after a two-week period, there was a full recovery
of the visual acuity, out the optical disk edema, and the presence of
light edema in the left eye macula receded. The complete disappear-
ance of the edema in the macula was registered four weeks following
the application of the therapy. Conclusion. Cat-scratch disease can
be recognized by means of characteristic general symptoms, and it
must be considered in persons with ophthalmologic picture of neuro-
retinitis. In spite of the good prognosis for the general condition of a
patient, it is advised to apply antibiotic therapy in the cases where
ophthalmologic complications appear. We recommend the applica-
tion of doxycyline 100 mg two times a day, for a month. When pro-
nounced edema of the optical disk and edema in the macula are pres-
ent, a systematic application of corticosteroids is necessary.
Key words:
bartonella henselae; cat-scratch disease; retinitis;
diagnosis treatment outcome.
Strana 972 VOJNOSANITETSKI PREGLED Volumen 63, Broj 11

Uvod stupna autoru nije do sada registrovan ni jedan rad u kome se

Poznato je da veliki broj infektivnih agensa može prou-
zrokovati neuritis vidnog živca. Jedan od ređe pominjanih in-
fektivnih agensa uzročnika pojave zapaljenja vidnog živca u
formi neuroretinitisa je i Bartonela hensel.
Bartonella henselae (raniji naziv Rochlimaea henselae)
je mala, pleomorfna, gramnegativna bakterija. Ona može do-
speti u organizam čoveka, nakon ogrebotine od strane mačke
inficirane ovom bakterijom, ali i preko buva mačaka koje ta-
kođe mogu biti transmiteri bolesti 1−4.
Na mestu ogrebotine nakon tri do deset dana obično se
javlja karakteristična reakcija na koži u vidu makulopapilar-
nog eritema i gnojne infekcije. Nakon ulaska u krv čoveka
Bartonela hensel ima veliku sposobnost vezivanja za eritro-
cite plazme, a preko njih i za endotelne ćelije krvnih sudo-
va 3, 4.
Opšti simptomi bolesti javljaju se nakon jedne do dve
nedelje i manifestuju se pojavom febrilnosti, glavobolje,
malaksalošću različitog stepena i regionalnom limfadenopa-
tijom na strani nastale ogrebotine. U retkim slučajevima kod
osoba sa znacima imunodeficijencije mogu se javiti i ozbilj-
nije komplikacije u vidu encefalitisa (1−2%), endokarditisa,
osteomijelitisa i zahvatanja jetre i slezine (manje od 1%) 5 .
Neki autori navode da se u toku bolesti ogrebotine ma-
čaka prouzrokovane Bartonelom hensel javljaju komplikacije
u oku kod 5−10% obolelih. Prvi opis komplikacija u oku da-
tira iz 1889. godine kada je Henri Parinaud opisao prvi slučaj
bartoneloze oka kroz formu folikularnog konjunktivitisa ud-
ruženog sa regionalnom limfadenopatijom (okuloglandularni
sindrom) 6, 7 .
opisuju oftalmološke komplikacije kod bolesnika sa barto-
nelozom.
U ovom radu dat je prikaz bolesnice sa neuroretinitisom
prouzrokovanim Bartonelom hensel u sklopu bolesti ogrebo-
tine mačke. Date se kliničke karakteristike ove bolesti uz di-
skusiju o etiopatogenezi, diferencijalnoj dijagnozi i terapiji.
Prikaz bolesnika
Bolesnica, stara 42 godine, javlja se na pregled zbog iz-
raženog smanjenja vida levog oka. Iz anamneze se dobijaju
podaci da je pre nedelju dana imala simptome gripa koji su
se manifestovali povišenom temperaturom (38 ºC), malak-
salošću, glavoboljom i uvećanjem limfnih žlezda u predelu
leve aksile. Nije se javljala lekaru, a opšti simptomi su se
povukli na primenu polivitaminske i antipiretičke terapije.
Bolesnica takođe daje podatke da je dve nedelje pre pojave
simptoma febrilnosti akcidentno ogrebana po levoj ruci od
strane nepoznate mačke u svom dvorištu.
Pri dolasku na oftalmološki pregled oštrina vida desnog
oka bila je 1,0, levog 0,1 uz normalne vrednosti intraokular-
nog pritiska oba oka (18 mmHg). Nalaz na prednjem i zad-
njem segmentu desnog oka uredan, a na očnom dnu levog
oka dominira slika neuroretinitisa, sa edematoznim optičkim
diskom, i blagom zvezdastom formom edema u makuli izra-
ženijom u nazalnoj polovini. Peripapilarno u nazalnom i gor-
njem delu prisutan edem retine, a duž krvnih sudova nepos-
redno uz papilu i na samoj papili nekoliko crtastih hemora-
gija (slika 1).

Sl. 1 − Na levoj slici je prikazano očno dno levog oka pri prvom pregledu, a na desnoj
dve nedelje nakon početka lečenja. Upadljivo je da su promene na optičkom disku u
najvećoj meri sanirane, a da u makuli još uvek postoje eksudativne promene u
resorpciji.

Pojava neuroretinitisa sa karakterističnim edemom opti-
čkog diska udruženog sa edemom u makuli druga je oftal-
mološka komplikacija po učestalosti koja se javlja kod bole-
snika sa bartonelozom oka. Nema preciznih podataka u lite-
raturi, ali je procena da se kod oko 1−2% osoba sa opštim
simptomima bolesti kao komplikacija javlja neuroretinitis,
obično jednog oka. Kao ređe komplikacije opisuju se i multi-
fokalni horioretinitis, serozna makularna ablacija i interme-
dijalni uveitis 8−11. U oftalmološkoj literaturi koja je bila do-
Fluoresceinska biomikroskopija levog oka prikazuje iz-
raženo isticanje fluoresceina u ranoj arterijskoj fazi neposre-
dno u predelu optičkog diska sa zahvatanjem i makularne re-
gije. Nisu registrovani patološki fluoresceinski fenomeni u
predelu većih krvnih sudova i na samoj retini. U vidnom po-
lju levog oka prisutan centralni skotom, proširenje slepe mr-
lje i lako periferno suženje (slika 2). Nalaz fluoresceinske bi-
omikroskopije i vidnog polja desnog oka u granicama nor-
male.

Veselinović D. Vojnosanit Pregl 2006; 63(11): 971–974.

Volumen 63, Broj 11 VOJNOSANITETSKI PREGLED
o.sin.
Sl. 2 − Normalan nalaz kompjuterizovane perimetrije desnog oka i znaci centralnog skotoma i
perifernih suženja u vidnom polju levog oka
Nakon prijema, izvršene laboratorijske analize pokazale
su povišene vrednosti sedimentacije (56/98), povišene vred-
nosti IgG titra (1 : 885) i IgM titara (1 : 250).
Primenjena je terapija doksiciklin (tbl. u dozi od 100
mg 2 × dnevno) i amp. prednizolona (120 mg) u toku prvih
pet dana, a zatim postepeno smanjivane po uobičajenoj šemi.
Nakon četrnaest dana došlo je do poboljšanja oštrine vida le-
vog oka na 1,0 uz povlačenje edema optičkog diska. Edem u
makularnom predelu i dalje je perzistirao, ali je bio uočljiv
samo u temporalnom delu. U vidnom polju je registrovan
mali centralni relativni skotom. Mesec dana od početka leče-
nja registrovano je povlačenje edema iz makularnog predela
uz gubitak svih subjektivnih simptoma. Ovi nalazi nažalost
nisu dokumentovani, jer je pregled vidnog polja urađen u
drugoj oftalmološkoj ustanovi.
Diskusija
Epidemiološki podaci govore da se bolest ogrebotine
mačke javlja kod oko pet do šest bolesnika na 100 000 sta-
novnika. Nije opisana rasna niti polna predilekcija, a većina
obolelih pripada dečijoj i mlađoj populaciji koja je bila u
kontaktu sa mačkama.
Pregledom 61 mačke u San Francisku, registrovano je
25 (41%) zaraženih Bartonelom hensel. Mnogo veća prisut-
nost Bartonele hensel opisana je kod mačaka lutalica i mača-
ka kod kojih su bile prisutne i buve, koje takođe mogu pre-
nositi ovo oboljenje, jer se bakterija nalazi u njihovom dige-
stivnom traktu 4.
Dijagnoza Bartonele hensel se postavlja indirektnom
fluoresceinskom probom (IFA), ili enzimskom imunoprobom
(EIA). Ipak, u jednoj studiji senzitivnosti IFA i EIA ukazano
je na 40−70% senzitivnosti ovih metoda. Ispitivanjem titra
IgG i IgM antitela na Bartonelu hensel dobijaju se signifi-
kantno povišene vrednosti kod bolesnika sa manifestnom
bolešću 12, 13.
Za postavljanje dijagnoze bolesti koristi se nekoliko
kriterijuma. Prisustvo limfadenopatije koje se ne može ob-
jasniti drugim uzrocima, pozitivan bartonela titar (IgG i
IgM) ili kožni test, registrovan kontakt sa mačkom sa ili
bez pustula i papula na koži i biopsija limfnog nodula sa
prisustvom bacila osnovni su kriterijumi za postavljanje
dijagnoze 4, 5.
Veselinović D. Vojnosanit Pregl 2006; 63(11): 971–974.
Strana 973
o.dex.
Ukazuje se i na značaj polimeraza lanac reakcije (PCR),
tehnike molekularne genetike u kojoj pojedini delovi DNK
mogu biti izdvojeni i tako omogućiti genetske analize. Teh-
nika može biti korišćena u svrhu postavljanja preimplantaci-
one dijagnoze vezane za genetske poremećaje, kao i za iden-
tifikaciju virusa iz uzorka tkiva. U dijagnozi bolesti ogrebo-
tine mačke Labalette i sar. 14 izveštavaju o bolesniku sa neu-
roretinitisom koji je imao negativan serološki test, ali poziti-
van PCR u limfnom nodusu. Pre identifikacije Bartonele
hensel kao uzročnika bolesti ogrebotine mačke (Cat-scratch
disease − CSD) oporavak vida je dobar i bez terapije kod ve-
ćine bolesnika 12−14. Oftalmološke komplikacije se manifes-
tuju kroz formu okuloglandulnog sindroma, neuroretinitisa i
fokalnog horioretinitisa 6, 15−17.
Neuritis prouzrokovan ovim uzročnikom obično se jav-
lja u formi neuroretinitisa. Može se javiti i u formi papilitisa
sa ili bez serozne ablacije retine. Kod nekih bolesnika sa pa-
pilitisom i akutnim gubitkom vida može se razviti neuroreti-
nitis u toku nekoliko nedelja. U nekim slučajevima opisana
je i pojava belih retinskih infiltrata sa ili bez znakova neuriti-
sa.
Većina autora opisuje jednostranu pojavu neuroretiniti-
sa, sa retkom pojavom obostranog zahvatanja. Značajno pi-
tanje na koje još uvek nije dat odgovor je da li Bartonela
hensel direktno prouzrokuje infekciju svojim prisutvom u
oku ili je zapaljenska reakcija posledica sekundarne autoi-
munske reakcije 4, 15, 16, 18.
U diferencijalnoj dijagnozi neuroretinitisa opisuju se
sledeća oboljenja: Lajmska bolest, sifilis, toksoplazmoza, tu-
berkuloza, tularemija, poliarteritis nodoza, hipertenzivna re-
tinopatija, toksokariaza i drugi slučajevi edema koji nalikuju
neuroretinitisu (pseudoedem cerebri i intrakranijumske arte-
riovenske malformacije) 6.
Pitanje lečenja bolesnika sa bolešću ogrebotine mačke
je dosta kontroverzno. Kod većine bolesnika opšti simptomi
bolesti vezani za povišenu temperaturu, malaksalost i glavo-
bolju prolaze i bez posebne terapije. Većina autora smatra da
antibiotici ubrzavaju oporavak bolesnika, ali da nisu uvek
neophodni, ukoliko se nisu javile neke od komplikacija. Po-
java neuroretinitisa kao posledice osnovne bolesti zahteva
odgovarajuću terapiju ne samo radi ubrzanja izlečenja, već i
radi sprečavanja nekih od mogućih posledica po trajno sma-
njenje vida 12, 19.
Strana 974 VOJNOSANITETSKI PREGLED
Ne postoji prospektivna, kontrolisana studija o le-
čenju bolesti antimikrobnim lekovima. Klinička studija Mar-
glietha 20 daje retrospektivne rezultate kod 202 bolesnika
tretirana sa 18 različitih antimikrobnih lekova. Četiri leka su
istaknuta kao posebno efikasna: rifampin, ciprofloksacin,
trimetoprim-sulfametoksazol, i intramuskularni gentamicin
sulfat. U drugoj studiji Reed i sar. 11 registruju sedam boles-
nika sa neuroretinitisom lečenih doksiciklinom per os (100
mg, najviše) i rifampinom (300 mg) u toku četiri do šest ne-
delja. Oni su ukazali na naglo povećanje procenta oporavka.
In vitro studije su pokazale dobar odgovor na većinu beta-
laktamskih antibiotika, aminoglikozida, makrolida, doksici-
klina i rifampina.
Kortikosteroidi su korišćeni povremeno bez posebno
povoljnih rezultata. Ne postoje definitivni dokazi da antibio-
L I T E R A T U R A
1. Koehler JE, Glaser CA, Tappero JW. Rochalimaea henselae infec-
tion. A new zoonosis with the domestic cat as reservoir. JAMA
1994; 271(7): 531−5.
2. Wear DJ, Margileth AM, Hadfield TL, Fischer GW, Schlagel CJ,
King FM. Cat scratch disease: a bacterial infection. Science
1983; 221(4618): 1403−5.
3. Golnik KC, Marotto ME, Fanous MM, Heitter D, King LP, Halpern
JI, et al. Ophthalmic manifestations of Rochalimaea species.
Am J Ophthalmol 1994; 118(2): 145−51.
4. Golnik KC. Infectious optic neuropathy. Semin Ophthalmol
2002; 17(1): 11−7.
5. Whitman BW, Krafte-Jacobs B. Cat-scratch disease associated
with pleural effusions and encephalopathy in a child. Respira-
tion 1995; 62(3): 171−3.
6. Wear DJ, Malaty RH, Zimmerman LE, Hadfield TL, Margileth
AM. Cat scratch disease bacilli in the conjunctiva of patients
with Parinaud's oculoglandular syndrome. Ophthalmology
1985; 92(9): 1282−7.
7. Le HH, Palay DA, Anderson B, Steinberg JP. Conjunctival swab
to diagnose ocular cat scratch disease. Am J Ophthalmol 1994;
118(2): 249−50.
8. Sawyer R. Cat-scratch neuroretinitis: differential diagnosis and
managment. Am J Ophtalmol 1994; 101(Suppl): 87−94.
9. Wade NK, Levi L, Jones MR, Bhisitkul R, Fine L, Cunningham ET
Jr. Optic disk edema associated with peripapillary serous retinal
detachment: an early sign of systemic Bartonella henselae in-
fection. Am J Ophthalmol 2000; 130(3): 327−34.
10. Cunningham ET, Koehler JE. Ocular bartonellosis. Am J Oph-
thalmol 2000; 130(3): 340−9.
11. Reed JB, Scales DK, Wong MT, Lattuada CP Jr, Dolan MJ, Schwab
IR. Bartonella henselae neuroretinitis in cat scratch disease.
Diagnosis, management, and sequelae. Ophthalmology 1998;
105(3): 459−66.
12. Solley WA, Martin DF, Newman NJ, King R, Callanan DG, Zacchei
T, et al. Cat scratch disease: posterior segment manifestations.
Ophthalmology 1999; 106(8): 1546−53.
Volumen 63, Broj 11
tici ili kortikosteroidi menjaju ili utiču na vizuelni oporavak
kod bolesti ogrebotine mačke. Stav većine autora vezan za
terapijski pristup kod bolesnika sa okularnom bartonelozom
je da treba primeniti terapiju antibioticima, a primena korti-
kosteroida ima svoje mesto u slučajevima obolelih sa pro-
longiranim febrilnim stanjem i bez znakova spontanog opo-
ravka 21, 22.
Zaključak
Poznavanje bolesti izazvane Bartonelom hensel i mo-
gućih komplikacija na oku od izuzetne je važnosti za oftal-
mologe, jer omogućuje postavljanje pravovremene dijagnoze
i primenu adekvatne terapije uz dobru prognozu za oporavak
vidne funkcije.
13. Zacchei AC, Newman NJ, Sternberg P. Serous retinal detachment
of the macula associated with cat scratch disease. Am J Oph-
thalmol 1995; 120(6): 796−7.
14. Labalette P, Bermond D, Dedes V, Savage C. Cat-scratch disease
neuroretinitis diagnosed by a polymerase chain reaction ap-
proach. Am J Ophthalmol 2001; 132(4): 575−6.
15. Regnery RL, Olson JG, Perkins BA, Bibb W. Serological response
to "Rochalimaea henselae" antigen in suspected cat-scratch
disease. Lancet 1992; 339(8807): 1443−5.
16. Dondey JC, Sullivan TJ, Robson JM, Gatto J. Application of poly-
merase chain reaction assay in the diagnosis of orbital granu-
loma complicating atypical oculoglandular cat scratch disease.
Ophthalmology 1997; 104(7): 1174−8.
17. Cunningham ET Jr, McDonald HR, Schatz H, Johnson RN, Ai E,
Grand MG. Inflammatory mass of the optic nerve head associ-
ated with systemic Bartonella henselae infection. Arch Oph-
thalmol 1997; 115(12): 1596−7.
18. Ormerod LD, Skolnick KA, Menosky MM, Pavan PR, Pon DM.
Retinal and choroidal manifestations of cat-scratch disease.
Ophthalmology 1998; 105(6): 1024−31.
19. Pollock SC, Kristinsson J. Cat-scratch disease manifesting as uni-
focal helioid choroiditis. Arch Ophthalmol 1998; 116(9):
1249−51.
20. Margileth AM. Antibiotic therapy for cat-scratch disease:
clinical study of therapeutic outcome in 268 patients and a
review of the literature. Pediatr Infect Dis J 1992; 11(6):
474−8.
21. Chai Y, Yamamoto S, Hirayama A, Yotsukura J, Yamazaki H.
Pattern visual evoked potentials in eyes with disc swelling due
to cat scratch disease-associated neuroretinitis. Doc Ophthal-
mol 2005; 110(2−3): 271−5.
22. Fukushima A, Yasuoka M, Tsukahara M, Ueno H. A case of cat
scratch disease neuroretinitis confirmed by polymerase chain
reaction. Jpn J Ophthalmol 2003; 47(4): 405−8.
Rad je primljen 9. V 2006.
Veselinović D. Vojnosanit Pregl 2006; 63(11): 971–974.