Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
September 2012
Martin Joachim Kmmel, martin.kuemmel@mail.uni-freiburg.de
Avestisch nf und nab- Nabel: Flexion und Wortbildung
1. Avestisch nf
a) Jav. nfa- m. Nabel(schnur); (Bluts-)Verwandtschaft
Nom. Sg. nf Nabelschnur E. 11,13; nf = pahl. npk Nabel/Nabelschnur F. 181
Dat. Sg. nfi Yt. 13,66; 68 (v. l. nfiii) (nhere) Verwandtschaft, (engere) Familie als kleinste
soziale Einheit unterhalb von vse, zatauue, da hauue, sonstigem nmna- Haus entsprechend
Kompositum *hama-nfa- in hm.nf Vyt. 9 ~ hm.nf Vyt. 37 zur gleichen Familie gehrend,
mit *-aina/- hama.nfani (v. l. ne) aus gleicher Familie stammend Yt. 5,13
b) Jav. nf (v. l. nfii) als Akkusativ:
Yt.13,87 frrsat nf nf nf nf airiianm dax iiunm cirm airiianm dax iiunm
erschuf den Nabel der arischen Lnder, den Samen der arischen Lnder
Bartholomae (1904: 1062): Singular Neutrum zu *nfah- n. oder
allenfalls AP. aus *nf- f., vgl. ai. na
bh- f.
c) Ableitung nfiia- m. Verwandter: nfm t ba Feindschaft gegen Verwandte Vyt. 37; auch in
nfii.t bie Verwandte anfeindend Y. 65,7; nfii.kartahe t baah der von Verwandten
betriebenen Feindschaft Yt. 13,120; *nfiya- auch in pto. nuy, nyy Mutterbruder
d) Iranische Verwandte
Vgl. mp. pahl. np , man. np, nf /nf/ Familie, Geschlecht; chw. nf Stadt; sogd. b. np, n, mc. nf
/nf/ Volk, Land [ ung. np Gemeinschaft, Familie, Volk nach Brogyanyi (1981: 161 Anm. 13)]
modern npers. nf Nabel, Mitte; yagn. nof, yidg. nf Nabel, wan. now, pto. nu(m) m., waz. nm
[pto. num < *nmb < *n < *nfV wie in mun < *mn < *m < *mV wir]
Erweitert *nfaka- Nabel, Nabelschnur; Mitte > mp. pahl. np k, man. npg /nfag/; chw. nfyk; sogd.
b. nk /nf/; modern np. nfe (Moschusbeutel); bal. npag; yagn. nofa, mun. nfa
2. Avestisch nab-
a) Jav. nab-nazdita- nabel-nchst = nchstverwandt: nabnazdit N. 13; nabnazditm N. 9;
Gen. Pl. nabnazditanm Y. 0,12; 1,18; 3,22; 4,24; 7,22; 22,27 Yt. 13,0; 149; 156; 158 V. 4,5-10
mp. LW pahl. nbnzdt' /nabnazdit/
Nach Klingenschmitt (1978: 99f.) jav. Lok. Sg.
+
naba E. 9,26; [13=]15,7 fr aba bzw. nana mss.
nach Humbach & Elfenbein (1990: 70, 104) jedoch Abkrzung fr nabnazditanm
b) *nab- auch in PN: gr. , babylon. Na-bar-za-nu- fr *nab-brza
bh / na
bhv, auerdem na
bhi, na
bhim, na
bhin,
na
bhy; Pl. na
bhas
RV 9,74,6 sahsradhr
va ta
asactas tr t
vat /
ctasro na
bho na
bho na
bho na
bhi- in Str. 4:
RV 9,74,4ab tmanvn nbho nbho nbho nbho duhyate ght pya tsya na
bhir na
bhir na
bhir na
bh-ndiha- RV 10,61,18b (+ na
bh- (Richter
1898: 209; Wackernagel & Debrunner 1905: 235; EWAia II 14)
d) Ved. PN nabhka- (RV nabhkavt nach Art des N.) Patronymikon nbhk-
e) Ved. Ableitung nbhya- Nabe (2 mal RV) Stamm *nabh- (EWAia II )
Ved. nabh-/na
bhi- = iran. ?
4. Iranisch *nf
-/nfy- f. Nabel
a) Khot. Gen. Sg. neh des Nabels, Lok. Sg. neha am Nabel, nach Bailey *nha- < *nfa-, aber
Umlaut im Gen. Sg. spricht fr i-Stamm*
b) pamir. *nf- mit i-Umlaut in bj. n f, x.r. nf f., y. nf, also *nf
-/*nfya
bhi- f.
Iran. *f < *ph < *bh
wie * < *th < *dh in jav. da- < *dath- < *dadh- setzen,
*c < *jh in jav. mas- < *mac- < *majh- gro (vgl. Kmmel, Mayrhofer-Symposium Wien 2012)
5. Urindoiranische Rekonstruktion
*-i-Stamm mit R() ~ *--Stamm mit R(a) = komplementrer Wurzel- und Suffixablaut?
Laryngalstamm wie *n-h- ~ *gn-h- Frau
mit Vokalisierung im Nom. Sg. *n-h(s) > uriir. *an(h)i- (vgl. Schindler 1975: 265)
uriir. *n(h)i- / *gna
b(h)i *na
bhi-
Nom. Pl. *na
bhas *na
bh-
Lok. Sg. *nba-h > *nb > uriran. *nab- = uria. *nb- ved. na
b ( na
bhi-)
*nb-h- *nb(h)-ya- > ved. nbhya-
6. Urindogermanisch
a. Germ. *nab- f. Nabe, lett. naba Nabel < *nab- < *hnob-ah-
( finn. napa, saam. *np) *nab-ja- in apr. nabis
Arm. aniw Rad < *ano/- < Vrddhi-Bildung *hnb(h)-o/ah- zur Nabe gehrig (Ritter 1983)
uridg. *hnb-h- ~ *hneb-(a)h- Nabel, Nabe(neben Wurzelnomen *hnb-/hneb-?)
Iir. dann eher nicht < *, sondern < *o, regulr in *(H)nbhs?
*CHC# > *CHiC# > *CiHC# > ved. CC# (cf. Jamison 1988; Praust 1998: 125), vgl. *KRmHs,
stmbHt > ved. kram, stmbht; Metathese wie in *pHit- > *piHt- > ved. pt- getrunken
Aber: i-Stamm setzt Nom. Sg. *na
b(h)i- voraus,
also entweder *nbh-s > *na
bhi-?
b. Mit l- und n-Suffix immer Nabel
Gr. -- m., lat. umb-il-cus m., mir. imbliu/imlind < *imbel-on- (Stber 1998: 114f.),
germ. *nab-l-an- m. uridg. *hn b-(e)l-
Lat. umbn- Schildbuckel, germ. *amban- Bauch </ uridg. *h(o)nb-on- (Widmer 2004: 110)
7. Eine weitere Parallele? Idg. *(s)hnog-
a. Vgl. lit. nag (4) Huf, slav. *nog Fu; lit. ngas (4) Nagel ( nagtas = slav. *nogt)
*hnog-h-/hnog(h)- WN *(s)hng-/*(s)hn g- > gr. -, lat. unguis
(Griechisch spricht fr Labiovelar, Germanisch nicht dagegen, da *og > *og)
neben *hng-/hn g-l-
in germ. *nagl(a)- ( *nakla > finn. naula saam. *nwl), lat. ungula
und *hng-/hn g-n-? Vgl. air. ingen < urkelt. *ange/in-
b. Uriir. *na
g(h)-
Iran. *nx- Fingernagel, Klaue in *nx-u-n- > khot. Pl. nhune, parth. mp. man. nxwn, np. nxun,
bal. nkun; *nx-an- (?) > sogd. nxn, yidg. a-nxno
~ *nax- in *naxa- > oss. dig. nix (Cheung 2002: 210), erweitert *nax-un- > parth. nxwn,
*naxa-ra- > *naxra- > parai nrk (Efimov 1997: 450), *naxa-war(a)- (?) > pamir. srq. nawr
(Morgenstierne 1974: 90), alle < *na
x- < *na
g-h-
Ved. nakh- ( nakha-r-) irregulr < *nagh- (?!) < *nag-h--
uriir. *ng-h- ~ *nag-(a)h- <*hn/g-h- ~ *hneg-(a)h-
Voruriir. *Hn g-l- *Hngl-i- > ved. ghri- Fu
~ *Hnag-l- > uriran. *nag-()r- > waxi di 'r/digr Nagel, Klaue (Steblin-Kamenskij 1999: 146f.,
LW aus anderer iran. Sprache?), taly. nangr Nagel, Klaue, Huf (Pirejko 1976: 149)
Voruriir. *Hnag-n- (?)in uriran. *nagn- *nagn--(k-) > kurd. neynk f. (zaz. neng?)
Schindlers Listen: Ein Vierteljahrhundert Jochem-Schindler-Lehre in Wien, 13. September 2012
Martin Joachim Kmmel, martin.kuemmel@mail.uni-freiburg.de
Literatur
Bailey, Harold Walter (1979). Dictionary of Khotan Saka. Cambridge: Cambridge University Press.
Bartholomae, Christian (1904). Altiranisches Wrterbuch. Straburg: Trbner.
Brogyanyi, Bela (1981). Rezension von Vladimr Skalika, Typologische Studien, hrsg. von Peter Hartmann, Braun-
schweig / Wiesbaden 1979. Gttingische Gelehrte Anzeigen 233, 156-165.
Cheung, Johnny (2002). Studies in the historical development of the Ossetic vocalism. Wiesbaden: Reichert.
Efimov, V. A. (ed., 1997). Parai. In: V. A. Efimov (ed.), Osnovy iranskogo jazykoznanija. Novoiranskie jazyki: Severo-
zapadnaja gruppa, II, Moskva: Nauka, 419-549.
EWAia = Manfred Mayrhofer: Etymologisches Wrterbuch des Altindoarischen. 3 Bde. Heidelberg: Winter 1992, 1996,
2001.
Hoffmann, Karl (1958). Altiranisch. In: Handbuch der Orientalistik I, IV Iranistik, 1 Linguistik, 1-19 [= 1975, 58-76].
(1975, 1976). Aufstze zur Indoiranistik. Hrsg. von Johanna Narten. Bd. 1, 2. Wiesbaden: Reichert.
Jamison, Stephanie W. (1988). The quantity of the outcome of vocalized laryngeals in Indic. In: Alfred Bammesberger
(Hrsg.), Die Laryngaltheorie und die Rekonstruktion des indogermanischen Laut- und Formensystems, Heidelberg:
Winter, 213-226.
Mayrhofer, Manfred (1973). Onomastica Persepolitana. Das altiranische Namengut der Persepolis-Tfelchen. Unter
Mitarbeit von Jnos Harmatta, Walther Hinz, Rdiger Schmitt und Jutta Seifert. Wien: Verlag der AW.
Morgenstierne, Georg (1974). Etymological Vocabulary of the Shughni Group. Wiesbaden: Reichert.
Pirejko, Lija Aleksandrovna (1976). Talysko-russkij slovar. Moskva: Russkij Jazyk.
Praust, Karl (1998). Studien zu den indogermanischen Nasalprsentien. Unverff. Diplomarbeit Wien.
Richter, Oswald (1898). Die unechten Nominalkomposita des Altindischen und Altiranischen. IF 9, 1-62, 183-252.
Ritter, Ralf-Peter (1983). Eine verkannte Etymologie fr armen. aniw Rad. MSS 42, 191-196.
Schindler, Jochem (1972). Das Wurzelnomen im Arischen und Griechischen. Dissertation Wrzburg.
(1975). Zum Ablaut der neutralen s-Stmme des Indogermanischen. In: Helmut Rix (Hrsg.), Flexion und Wortbildung:
Akten der V. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Regensburg, 9.-14. September 1973. Wiesbaden: Reichert,
259-267.
(1994). Alte und neue Fragen zum indogermanischen Nomen (Erweitertes Handout). In: Jens Elmegrd Rasmussen
(Hrsg.), In honorem Holger Pedersen. Kolloquium der indogermanischen Gesellschaft vom 25. bis 28. Mrz 1993, Wies-
baden: Reichert, 397-400.
Steblin-Kamenskij, I. M. (1999). timologieskij slovar' vachanskogo jazyka. St. Petersburg: Nauka.
Stber, Karin (1998). The historical morphology of n-stems in Celtic. Maynooth: The Department of Old Irish at the
National University of Ireland.
Wackernagel, Jacob & Debrunner, Albert (1905). Altindische Grammatik. Band II, 1, Einleitung zur Wortlehre.
Nominalkomposition. Gttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Widmer, Paul (2004). Das Korn des weiten Feldes. Interne Derivation, Derivationskette und Flexionsklassenhierarchie,
Aspekte der nominalen Wortbildung im Urindogermanischen. Innsbruck: Institut fr Sprachwissenschaft der Universi-
tt.
Zadok, Ran (2009). Iranische Personnamen in der neu- und sptbabylonischen Nebenberlieferung. Wien: Verlag der
sterreichischen Akademie der Wissenschaften.
Schindlers Listen: Ein Vierteljahrhundert Jochem-Schindler-Lehre in Wien, 13. September 2012
Martin Joachim Kmmel, martin.kuemmel@mail.uni-freiburg.de
i
nfi Mf3 K13 H5 F1 Pt1 E1 L18 P 13 J10 nafi Lb5 | nfiii K14.12 nfaiii K38 (sec. m.).
ii
nfi Mf3 K13 H5 F1 Pt1 E1 L18 J10 nhi P13 | nfiii K14 nfaiii K38.
iii
nfani F1 Pt1 E1 P13 K19 L18 nfaene K12 nfne J10.
iv
nf Mf3 K 38.14 H5 F1 Pt1 E1 L18 J10 B7 ML15286 nh K13 nafr P13 | nfii Lb5 nfaii K37.