Siddha Yogi Pungavulu

by Gabbita Durga Prasad

First published: April 2013

ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
Copies: 1000

Price. Rs.80/-

~°K«#
Cover Design: Kalasagar

QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ Dtp: Ramya Bharathi, Vijayawada

For Copies:-
Gabbita Durga Prasad
President, "Sarasabharathi"
H.No.2-405, Sivalayam Street,
Near Raja gari kota, Vuyyuru- 521 165
Krishna Dist. Phone:08676- 232797
Cell: 9989066375
e-mail: gabbita.prasad@gmail.com
sarasabharati.vuyyuru@gmail.com
„ѨK«∞~°}: http/sarasabharati.wordpress.com
http/suvarchalanjaneyaswamy.wordpress.com
ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u
LÜ«¸º~°∞: Hõ$ëê‚lÖÏ¡
Printed : Bhavani Offset printers vja-2

JOH˜`O«
=∞O„`ÀѨ^âÕ O◊ á⁄Ok# =∂`«$=¸iÎ
ã¨fisæÜ∞« "≥∞<ÿ xÕ ™œÉèÏQƺ=∞‡
(‰õΩ=∞‡=¸~°∞, Hõ$ëê‚lÖÏ¡) QÍiH˜...
=∂ =∂@
''ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u—— ™êÇ≤Ï`«º ™êO㨯 $uHõ ã¨Oã¨÷ „ѨK∞« iã¨∞#Î fl D Ѩ^=Œ
ѨÙã¨HÎ Oõ ''ã≤^Ü
úŒ ∂≥ y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞—— =Ú„^Œ}‰õΩ ѨÓiÎQÍ Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl JOkOz#
"å~°∞ Pf‡Ü«ÚÅ∞, LÜ«¸º~°∞ "åã≤, „Ѩã∞¨ `Î O« J"≥∞iHÍÖ’x JÅÉÏ=∂ ~å„+¨Oì Ö’
ǨÏ<£ûÎ qÖò x"åã≤ N "≥∞ÿ<Õx QÀáêÅHõ$+¨‚QÍ~°∞. "åiˆH D „QÆO^ä•xfl
JOH˜`O« q∞"åfiÅx <Õ#∞ ÉèÏqOKå#∞. P q+¨Ü∞« O "åiH˜ `≥eÜ«∞*Ëâß#∞. HÍx
"å~°∞ `«=∞ rq`åÅ#∞ fiÛkkÌ, `«=∞ ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ#∞ L#fl`« ã≤uÎ Ö’H˜
~å=\ÏxH˜ HÍ~°}Éè∂í `«∞~åÖˇ#· `«=∞ `«eQ¡ Í~°∞ ã¨fisæÜ∞« "≥∞<ÿ xÕ ™œÉèÏQƺ=∞‡QÍiH˜
ѨÙã¨HÎ Íxfl JOH˜`q« ∞¿ãÎ `«=∞‰õΩ ZO`À ã¨O`«$Ñ≤QÎ Í LO@∞O^Œx "≥O@<Õ `≥eáê~°∞.
"åi =∂`«$ Ng∞^Œ "åiH˜ L#fl Q“~°=O, P^Œ~} ° , P~å^è#Œ ‰õΩ <Õ#∞ ZO`À
P#O^ŒOz "≥O@<Õ JOwHõiOKå#∞. QÀáêÅHõ$+¨‚QÍ~°∞ ã¨~°ã¨ÉèÏ~°uH˜ Q˘Ñ¨Ê
Jaè=∂x, JO_® ^ŒO_® ‰õÄ_®. <å‰õΩ Ç≤Ï`«∞Å∞, ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞ =∂~°^æ iŒ ≈. "åi
N=∞u ã¨`º« =uQÍ~°∞ PÜ«∞#‰õΩ x[OQÍ ã¨ÇϨ ^è~Œ ‡° Kåi}˜. "åi^Œ~Ì ∂° rqHÍ
r=ÙÅ∞. "åi ã¨O`å#O ‰õÄ_® Ü≥∂QÆ∞ºÖˇ· `«O„_çH˜ `«QæÆ "å~°xÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞.
ÃÑ^ŒÌ ‰õΩ=∂~°∞_»∞–ǨÏ<£ûÎ qÖòÖ’ ¿ãÊãπ ÃãO@~üÖ’ _çÃѶ<£û Ѷ≤lã≤ãπì. ÉèÏ~°º
~°=∞–‰õΩ=∂Ô~ÅÎ ∞ „âıÜ∞« , ã¨s#. z#fl ‰õΩ=∂~°∞_»∞–~°q. ''|#º<£ „\© HÍÑ≤@Öò——
J<Õ Pi÷Hõ ã¨O㨉÷ Ωõ „ÃÑã≤_O≥ \ò =∞iÜ«Ú ã¨ÅǨ^•~°∞. ÉèÏ~°º N=∞u Hõq`«–„ѨMϺ`«
_®Hõ~ì .ü ‰õΩ=∂~°∞_»∞ H˜~} ° ü ‰õΩ=∂Ô~ÅÎ ∞ iÜ«∂, Hõs<å. #ÅÉè·ˇ Uà◊√Q¡ Í J"≥∞iHÍÖ’
L<åfl LÜ«¸º~°∞g∞^Œ "å~°O^ŒiH© WѨÊ\˜H© =∞‰õΩ¯= Z‰õΩ¯"Õ. QÀáêÅHõ$+¨Q‚ Í~°∞
`«=∞ `«e^ŒO„_»∞Å∞ "≥∞<ÿ xÕ ™œÉèÏQƺ=∞‡ "≥OHõ@ #~°ãÜ ¨ ∞« ºQÍ~°¡ ¿Ñ~°É∂íè i q~åàÏxfl
JOkOz ^ŒH} ∆˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’<Õ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ˜ Z.ã≤.„QÆO^ä•ÅÜ«∞O LÜ«¸º~°∞Ö’
U~°Ê_»\ÏxH˜ HÍ~°}"≥∞<ÿ å~°∞. JÖψQ =∞zbѨ@flOÖ’x Hõ$ëê‚ q^•ºÅÜ«∂xH˜
`≥Å∞QÆ∞âßY „QÆO^ä•ÅÜ«∞ Jaè=$kúH˜ 20,000 ~°∂áêÜ«∞Å q~åàÏxfl JO^Œ*ãË #≤
4
=^•#∞ºÅ∞. [#‡Éèí∂q∞ g∞^Œ "åiH˜ L#fl =∞=∞HÍ~åxH˜ x^Œ~°≈#. ^•x
„áê~°OÉè’`«û"åxH˜ ‰õΩ@∞O| ã¨"∞Õ `«OQÍ J"≥∞iHÍ #∞Oz =zÛ áêÖÁæ<åfl~°∞. JÖψQ
"åi J=∞‡QÍ~°O>Ë Jq∞`«"∞≥ #ÿ P~å^è#Œ . JO^Œ∞Hˆ "åi =∂@‰õΩ Hõ@∞ì|_ç D
ѨÙã¨HÎ Íxfl QÀáêÅHõ$+¨Q‚ Íi `«eQ¡ Í~°∞ ã¨fisæÜ∞« "≥∞<ÿ xÕ ™œÉèÏQƺ=∞‡QÍiH˜ =∞#ã¨∂ÊùiQÎ Í
JOH˜`«q∞ã¨∞Î<åfl#∞.
N=∞u "≥∞ÿ<Õx ™œÉèÏQƺ=∞‡QÍ~°∞ 1900Ö’ Hõ$ëê‚lÖÏ¡ QÆ∞_»¡=ÖË¡~°∞Ö’
[x‡OKå~°∞. `«O„_çQÍ~°∞ KåѨ~åÅ <åQÆÜ«∞ºQÍ~°∞. `«e¡ K«∞Hõ¯=∞‡QÍ~°∞.
™œÉèÏQƺ=∞‡QÍix LÜ«¸º~°∞ ^ŒQ~æÆ ° L#fl ‰õΩ=∞‡=¸~°∞ „QÍ=∞ =Ú#ã¨|∞, =º=ǨÏ~°Î
Éè í ∂ ™êfiq∞, "åºáêi, ~å[H© Ü « ∞ <åÜ« ∞ ‰õ Ω Å∞ J~Ú# "≥ ∞ ÿ < Õ x "≥ O Hõ @
#~°ã¨Ü«∞ºQÍiH˜zÛ q"åǨÏO [iÑ≤OKå~°∞. P"≥∞ QÆ$Ç≤Ï}˜QÍ Éèí~°Î‰õΩ KÕ^À_»∞
"å^À_»∞QÍ LO_ç Jukä JÉèϺQÆ`∞« Å#∞ P^Œiã¨∂,Î ã¨O`å<åxfl K«H¯õ QÍ K«kqã¨∂Î
"åi PÅ<å áêÅ<å K«∂ã¨∞H˘O@∂ QÆ_áç ê~°∞. Éè~í ΰ ZѨÙÊ_»∂ fiHõÖxË Ñ¨#∞ÅÖ’
LO_»@O =Å¡ gi^Õ ÉÏ^躌 `« Z‰õΩ¯=. J^Õg∞ Hõ+Oì̈ QÍ P"≥∞ ÉèÏqOK«Ö^Ë ∞Œ .
JO`«\x˜ ã¨∞<åÜ«∞ã¨OQÍ, =∞#ã¨∂ÊùiQÎ Í ‰õΩ@∞O| ÉÏ^躌 `«Å#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î JO^ŒiH˜
`«ÅÖ’ <åÅ∞HõÖÏQÍ "≥∞ňQ"å~°∞. TiÖ’ =∞Oz ¿Ñ~°∞ „ѨMϺ`«∞Å∞O_Õq. QÍOnèr
‰õΩ=∞‡=¸~°∞ =zÛ#ѨÙÊ_»∞ P"≥∞ ^Œi≈Oz ѨÙÅH˜OKå~°∞. Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ K«∂Ñ≤Oz "åix
=∞Ǩ`«∞‡x „ѨÉÏè "åxH˜ Ö’#ÜÕ∞º@∞¡ KÕâß~°∞. P^Œ~≈° =O`«"∞≥ #ÿ ™ê^è•~°} rq`«"∞Õ
QÆ_áç ê~°∞. Ñ≤ÅÅ¡ q^•º|∞^Œ∞Åú Hˆ JkèHõ „áê^è•#º`«xKÕÛ"å~°∞. ''JHõ~∆ O° =ÚHõ¯
~åHõáÈ`Õ ZO^Œ∞‰õÄ Ñ¨xH˜ ~å~°∞—— Jx K≥¿ÑÊ"å~°@. P"≥∞ ÃÑ\˜#ì q^•º aèHˆ ∆
`«=∞#∞ q^ÕâßÖ’¡ Q“~°=OQÍ rqOK«\ÏxH˜ HÍ~°}"≥∞ÿ#^Œx QÀáêÅHõ$+¨‚QÍ~°∞
QÆ~fi° OQÍ K≥ÑÙ¨ ÊH˘O\Ï~°∞.
"≥OHõ@ #~°ã¨Ü«∞º, ™œÉèÏQƺ=∞‡ ^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ =ÚQÆ∞æ~°∞ ‰õΩ=∂~°∞Å∞,
J~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞ ‰õΩ=∂Ô~ÅÎ ∞. ‰õΩ=∂~°∞Å∞ ã¨∂~°º<å~åÜ«∞}, ~å[âıY~ü (`å`«Ü∞« º),
QÀáêÅ Hõ$+¨Q‚ Í~°∞.¡ ‰õΩ=∂Ô~ÅÎ ∞ J#flѨÓ~å‚^qÕ , Hõ#Hõ ^Œ∞~åæ^qÕ , ÉèÏ~°f ^Õq,
ã¨`º« "å}˜QÍ~°∞.¡ ÃÑ^ŒÌ ‰õΩ=∂Ô~Î J#flѨÓ~å‚^qÕ QÍix _®Hõ~ì ü K«kqOKå~°∞. P"≥∞
~åK«H˘O_» qâ◊fi<å^ä⌠߄ã≤QÎ Íi `«=Ú‡_»∞ #~°ãO≤ ǨÏâ◊~‡° J<Õ ã¨Ç¨ ^蕺ܫÚx „¿Ñq∞Oz
=~å‚O`«~° q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘O>Ë, P<å_Õ JÉèºí O`«~° ÃÑ@ìHõ =∞#ã¨∂ÊùiQÎ Í Pj~°fikOz
5 6
ã¨O™ê¯~°=O`«"∞≥ #ÿ ^ŒOѨ`∞« Å∞ JxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞ "≥∞<ÿ xÕ ^ŒOѨ`∞« Å∞. P W^Œ~Ì ∞°
ZO`À J<Àº#º ^•OѨ`åºxfl J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl~°∞. JÖψQ JO^Œ~∞° q^ŒºÖ’ =$kú
á⁄Ok rq`åÅÖ’ ã≤Î~°Ñ¨_®¤~°∞. ‰õΩ@∞O| ÉÏ^茺`« JO`å ™œÉèÏQƺ=∞‡Q͈~
x~°fiiÎOKå~°∞. Z=iH© U Ö’@∞ ~åh‰õΩO_®, Pã≤Îx HÍáê_»∞H˘O@∂ Ñ≤Å¡Å
Éèíq+¨º`«∞ΉõΩ ™Èáê<åÅ∞ xi‡ã¨∂Î P^蕺u‡Hõ zO`«#Ö’ rq`åxfl ^èŒ#ºO
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. P"≥∞‰õΩ ÉèHí Îõ ~å=∞^•ã¨∞ H©~#ΰ ÅO>Ë =∞Ǩ W+¨Oì . Hõc~°∞ ^•ã¨∞
H©~#ΰ Å∞ „âß=ºOQÍ áê_Õ"å~°∞. `åºQÆÜ∞« º JO>Ë g~åaè=∂#O. <À\˜ #∞O_ç
`åºQÆ~å[ H©~#ΰ Å∞ *ÏÅ∞"å~°∞`«∂ LO_Õq. WÖÏ ÉèHí ,Ω *Ï˝<åÅ`À P"≥∞ QÆ_áç ê~°∞.
Uˆ~Ê_»∞ P„â◊=∞ Ñ‘~åî kèÑu¨ NNN =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞"åi =^ŒÌ LѨ^âÕ O◊ á⁄Ok#
ѨÙ}Ϻ`«∞‡~åÅ∞.
`«# Éè~í ΰ `«#HõO>Ë =ÚO^Œ∞QÍ Ñ¨~=° ∞ѨkOKåÅx P"≥∞ HÀ~°∞H˘<Õ"å~°∞.
nxH˜ HÍ~°}O P"≥∞ Éè~í Qΰ Í~°∞ ã¨Ç¨ Ü«∞ ã¨ÇϨ HÍ~åÅ HÀã¨O Z=i g∞^• JO>Ë
ã¨O`å#O J~Ú# a_»¤Å g∞^Œ ‰õÄ_® P^è•~°Ñ¨_ç LO_»@O P"≥∞ˆH =∂„`«O
W+¨Oì ÖË^∞Œ . J^Õ P"≥∞ P~å@O. J~Ú`Õ `å<˘Hõ\ ˜ `«e¿ãÎ ÉèQí =Æ O`«∞_»∞ WOHÀ
q^èOŒ QÍ `«Å∞™êÎ_∞» . P"≥∞ Éè~í ΰ "≥OHõ@ #~°ãÜ ¨ ∞« º QÍiHõO>Ë <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ W~°"·≥
XHõ¯ ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ =∞~°}O˜ Kå~°∞. XHõ ~°HOõ QÍ Wk ã¨Q@ Æ ∞ Ç≤ÏO^Œ∂
=∞Ç≤Ïà◊ HÀ~°∞H˘<Õ Ñ¨Ù}º„ã‘Î ã¨∞=∞OQÆm =∞~°}O. J^Õ P"≥∞‰õΩ ^ŒH¯˜ Ok.
rq`« K«~=° ∂OHõOÖ’ ™œÉèÏQƺ=∞‡QÍ~°∞ f„= ѨH"∆õ å`åxH˜ QÆ∞~Ô <· å~°∞.
=∞OK«OÖ’Oz ÖË=ÖËx ã≤Îu. WÖÏO\˜ ÉÏ^èŒ Éèí~°ÎQÍiH˜ ~å‰õÄ_»^Œ<Õ P"≥∞
HÀ~°∞H˘<åfl~°∞. HÍx P"≥∞‰õΩ P J#∞Éèí=O `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. ‰õΩ@∞O|O Pâ◊
=^Œ∞Å∞H˘#flk. _®Hõ~ì ∞° ¡ ‰õÄ_® JO^ŒiH˜ Hõ|∞~°∞ KÕÜ∞« =∞x K≥áêÊ~°∞. HÍx P"≥∞
J"≥∞iHÍÖ’ LO@∞#fl QÀáêÅHõ$+¨Q‚ ÍiH˜ D q+¨Ü∞« O `≥eÜ«∞*ËÜ∞« =^ŒxÌ , PÜ«∞#‰õΩ
`≥e¿ãÎ ~Ô Hõ¯Å∞ Hõ@∞ìH˘x JO`« ^Œ∂~°O #∞Oz ÉèÏ~åº Ñ≤ÅÅ¡ #∞ =ke =KÕÛ™êÎ~x°
ÉèÏqOz `«# J<å~ÀQͺxfl PÜ«∞#‰õΩ `≥eÜ«∞*ËÜ∞« \ÏxH˜ XѨÙÊHÀÖË^∞Œ . ‰õΩ=∂~°∞_ç
Éèqí +¨º`«∞,Î `«# =Å¡ #+¨Ñì _¨ ~» å^Œh, WѨÙÊ_çÑÙ¨ Ê_Õ ‰õΩ^Œ∞~°∞H˘O@∞<åfl~°x P"≥∞ ÉèÏ=#.
áêѨO PÜ«∞#ˆHg∞ `≥b^Œ∞. JO`å J~ÚáÈ~Ú# `«~åfi`« `≥eã≤Ok. P"≥∞
Jã≤HÎ Åõ #∞ P"≥∞iHÍÖ’x ohio #kÖ’ x=∞[˚#O KÕã≤ =∂`«$ ~°∞}Ïxfl Hõhfl~°∞
=Úhfl~°∞QÍ qeÑ≤ã∂¨ Î ÉèÏ~°"∞≥ #ÿ QÆ∞O_≥`À f~°∞ÛH˘<åfl~°∞ QÀáêÅHõ$+¨Q‚ Í~°∞. P"≥∞‰õΩ
_»|∞ƒHõO>Ë =∞x+≤H˜ jÅO, L`«=Î ∞ r=# q^è•<åʼnõΩ JkèHõ „áê^è•<åºÅxKÕÛ"å~°∞.
P^Œ~°≈ QÆ$Ç≤Ï}˜QÍ rq`åxfl QÆ_çÑ≤# ™êkèfi ™œÉèÏQƺ=∞‡QÍ~°∞. JÖÏO\˜
™œ[#º=¸iÎ, =∞O„`ÀѨ^âÕ O◊ á⁄Ok, J#∞+≤Oì z [#‡#∞ K«i`å~°O÷ KÕã∞¨ H˘#fl
ã¨fisæÜ∞« N=∞u "≥∞<ÿ xÕ ™œÉèÏQƺ=∞‡QÍiH˜ D ''ã≤^Ü úŒ ∂≥ y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞—— ѨÙã¨HÎ Íxfl
JOH˜`q« ∞=fi@O J`«ºO`« ã¨=∞O[ã¨O Jx ÉèÏqã¨∞<Î åfl#∞.
–QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£
J^茺‰õ∆ΩÅ∞–ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u
''ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞—— ~°K#« ‰õΩ P^è•~°O
1. ã¨fisæÜ∞« PKå~°º N a~°∞^Œ∞ ~åA ~å=∞~åAQÍi – PO„^èÜ
Œ ∂≥ QÆ∞Å∞
2. `≥Å∞QÆ∞ q*Ï˝# ã¨~fi° ã¨fiO
3. qq^èŒ =∂ã¨, k# Ѩ„uHõÅ "庙êÅ∞.
7 8
ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u „ѨQuÆ
q^•º~°∞÷ʼnõΩ, =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ ™êÇ≤Ï`«ºO KÕ~°∞="åÅx, =∞#
ã¨O㨯 $f "≥·Éèí"åxfl JO^ŒiH˜ JOkOKåÅx ÉèÏqOz 2009 #=O|~üÖ’
''ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u—— J<Õ ™êÇ≤Ï`«º ™êO㨯 $uHõ ã¨Oã¨#÷ ∞ LÜ«¸º~°∞Ö’ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« @O
[iyOk. =¸_Õà◊√§ xO_ç <åÅ∞QÆ= U_®kÖ’H˜ „Ѩ"ÕtOzOk. WѨÊ\˜H˜
qaè#fl"≥∞#ÿ 41 ã¨=∂"ÕâßÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKåO. HõàÏâßÅ, áê~îâ° ßÅ q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ
=O^Õà§◊ `≥Å∞QÆ∞ Hõ^ÃŒä Ñ· J=QÍǨÏ# ã¨^㌠∞¨ ûÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKåO.. áÈ\©Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz
|Ǩï=∞`«∞ÅOkOKåO. =∞Ç≤Ïà◊Å HÀã¨O =∞Ç≤ÏàÏ k<À`«û"åxfl x~°fiÇ≤ÏOKåO.
=¸_»∞ LQÍ^Œ∞ʼnõΩ Hõq ã¨"Õ∞‡à◊<åÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOz lÖÏ¡Ö’x Hõ=ÙÅO^Œih
áêÖÁæ<@ Õ ∞¡ KÕâßO. P Hõq`«Å#∞ ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞QÍ fã¨∞H˘KåÛO. ã¨Ow`« qÉèÏ=i,
N `åºQÆ~å[ P~å^è<Œ À`«û"åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKåO. ^è•i‡Hõ „ѨãO¨ QÍÅ#∞ U~åÊ@∞
KÕâßO. 2012 ã¨O„HÍOu ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ ''Ǩ㨺 Hõq ã¨"Õ∞‡à◊#O——#∞ [iÑ≤,
H˘`«^Î <Œ åxfl K«∂Ñ≤Oz, P Hõq`«Å#∞ JO`«~å˚ÅOÖ’ LOz =∞~À J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ
"ÕâßO. LQÍk ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ™êÇ≤Ï`«ºO`Àáê@∞ qq^èŒ ~°OQÍÅÖ’ Hõ$+≤ KÕã#≤
"åix ZOÑ≤Hõ KÕã≤ ã¨fisæÜ«∞ NÉèí"åh =∞$`«∞ºO[Ü«∞ âß„ã≤ÎQÍ~°Å ™ê‡~°Hõ
ѨÙ~°™ê¯~åÅ#O^Œ*Ëã≤, Ѷ¨∞#OQÍ ã¨`«¯iOKåO. QÆ∞~°*Ï_», ~°gO„^Œ∞Å 150=
[Ü«∞Oux HõàÏâßÅÖ’ q^•º~°∞÷Å HÀã¨O Ѷ¨∞#OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKåO. HõàÏâßÅ
q^•º~°∞÷ʼnõΩ Hõ^ä• ~°K«#Ö’ áÈ\©Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz |Ǩï=∞`«∞Å#∞ áê~î°âßÅ
q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ Ѩ^•ºÅÖ’ áÈ\©Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz |Ǩï=∞`«∞ÅOkOKåO. g\˜H˜ Hõq
Hõ^•ä ~°K~« Ú„u, =^•#∞ºÅ∞, =∂ HÍ~°º„Hõ=∂Åxfl\˜Ö’#∞ `«Ñʨ ‰õΩO_® áêÖÁæ<Õ
N=∞u HÀѨÓi ѨÙëêÊ^ÕqQÍ~°∞, ÅÜ«∞<£û HõÉ¡ ò J^躌 ‰õΩ∆ Å∞ N ‰õΩ@∞O|~åAQÍ~°∞
=O\˜ ^•`«Å∞ Q˘Ñ¨ÊQÍ ã¨ÇϨ HõiOKå~°∞. N \˜.q.ã¨`º« <å~åÜ«∞} QÍ~°∞ ~°zOz#
''N „H˜+¨‚ bÖÏ=∞$`«O—— Hõ^äŒÅ ѨÙã¨ÎHÍxfl "åi JÉèíº~°÷# "Õ∞~°‰õΩ ã¨~°ã¨ ÉèÏ~°u
"ÕkHõÃÑ· Pq+¨¯iOѨ*âË ßO.
 ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ áêÖÁæx =<≥fl `≥zÛ# "åiÖ’ q[Ü«∞"å_»
PHÍâ◊"å}˜ ã¨OKåʼnõΩÅ∞ N =∞OQÆày◊ i Pk`«º „Ѩ™ê^£, „ѨÜ∂≥ HõÎ N =∂_»∞QÆ∞Å
~å=∞Hõ$+¨‚, =∂r=∞O„u=~°∞ºÅ∞, „Ѩã¨∞Î`« JkèHÍ~° ÉèÏëê^茺‰õ∆ΩÅ∞ N =∞O_»e
|∞^Œ„ú Ѩ™ê^£, âßã¨#=∞O_»e ã¨É∞íè ºÅ∞ N Ü«∞Å=∞Oze ÉÏ|∞ ~å*ËO„^Œ „Ѩ™ê^£,
Hõ$ëê‚lÖÏ¡ ~°K~« Ú`«Å ã¨OѶ∞¨ O J^躌 Hõ∆ HÍ~°º^Œ~∞° ≈Å∞ N QÆ∞uÎH˘O_» ã¨∞Éσ~å=Ù,
N l.q.ѨÓ~°K‚ O« ^£, z#∞‰õΩ ã¨Oáê^Œ‰Ωõ Å∞ N #O_»∂i ~å[QÀáêÖò, ~°=∞ºÉèÏ~°u
ã¨Oáê^Œ‰Ωõ Å∞ N K«ÅáêHõ „ѨHÍ+π, PO„^èÉŒ ∂íè q∞ |∂º~À N K«ÅѨu~å=Ù, ¿ã\ì ò
b_»~ü Ѩ„uHõ ã¨Oáê^Œ‰Ωõ Å∞ N ã¨~ˆ fiѨe¡ ~å=∞=¸iÎ, ã‘xÜ«∞~ü [~°fleãπì ~°K~« Ú„u
N=∞u Hˆ .a.ÅH˜;, ÉÏÅ ™êÇ≤Ï`«º K«„Hõ=iÎ N =Ú^Œ∞#∂~°∞ "≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=Ù,
„Ѩã^≤ úŒ PÜ«Ú~ˆ fi^Œ "≥^· ∞Œ ºÅ∞, Ѩiâ’^艌 Ωõ Å∞ N HÀ@ x`åº#O^Œ âß„ã≤,Î „Ѩ=ÚY
ã¨Ow`« q^•fiOã¨∞Å∞ N=∞u ã≤OQÆ~åA HõÖϺ}˜, N=∞u HÍmѨ\flѨ٠L=∞, N
a.QÀáêÅ~å=Ù, „Ѩã≤^Œú Hõ=ÙÅ∞ N ѨÙ"åfi_» uHõ¯# ™È=∞Ü«∂l, J=^è•x N
áêÅѨiÎ âߺ=∞ÖÏ#O^Œ „Ѩ™ê^£, N "ÕÅ∂i H“O_ç#º, N =ã¨∞^èŒ, N ~åq
~°OQÍ~å=Ù, N H˘\˜ì ~å=∂~å=Ù, N J~°ãq¨ e¡ Hõ$+¨,‚ N=∞u N L=∂=∞¿ÇÏâ◊fii,
N=∞u a.ÉÏÖÏ„uѨÙ~°ã∞¨ O^Œi, Hõ^‰Œä Ωõ Å∞ ã¨fisæÜ∞« N ^˘O_»áê\˜ ^Õ=^•ãπ, ã¨fisæÜ∞«
QÆO^äOŒ "ÕOHÍ™êfiq∞ â◊~‡° , N=∞u l."Õ∞i Hõ$áê ÉÏ~Ú, N=∞u Ѩ^•‡=u â◊~‡° ,
N |$O^•=#~å=Ù, N á⁄<åfl_» ã¨`º« „ѨHÍ+π, N QÆO^äOŒ Ü«∂[fl=ů º â◊~‡° ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ
q=∞~°≈‰õΩÅ∞ N QÆ∞=∂‡ ™êO|t=~å=Ù, N ^•fi.<å.âß„ã≤,Î N Z„~å„ѨQ_Æ » ~å=∞Hõ$+¨,‚
„Ѩã^≤ úŒ q=∞~°≈‰õΩÅ∞ N =∞_»Hõ ã¨`º« <å~åÜ«∞}, N=∞u ɡÅO¡ H˘O_» t= ‰õΩ=∂i,
N=∞u Ü«∞_»=e¡ =∞<À~°=∞, N =∂k~åA ~å=∞eOˆQâ◊fi~°~å=Ù, N ã¨fi~°~‚ å[
ǨÏ#∞=∞O`«~å=Ù, |∞^Œú Ѷ∞¨ ’+¨µ_»∞ N J#flѨ~Ô _ç¤ "≥OHõ>âË fi◊ ~°~Ô _ç,¤ „Ѩ=ÚY Ç≤ÏOn
~°K~« Ú`« N "≥<åfl=Å¡É~íè å=Ù =O\˜ L^ŒOÌ _»∞Å∞ ZO^Œ~À =Ù<åfl~°∞. LÜ«¸º~°∞
U.l.JO_£ Zãπ.l.HÍÖËl „Ñ≤xûáêÖò NN a.q.~åÜ«Ú_»∞QÍ~°∞ "åi HõàÏâßÅÖ’
"Õ∞O KÕ|\˜#ì HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ ѨÓiÎ ã¨ÇϨ HÍ~°O JOkOz, kyfi[Ü«∞O KÕÜ∞« \ÏxH˜
ZO`«QÍ<À `À_»Ê_®¤~∞° . "åi Pf‡Ü«∞`« =∞~°∞=ÖËxk.
ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u „ѨK∞« ~°} ÉÏ^躌 `«#∞ ‰õÄ_® KÕ|\˜ì WѨÊ\˜H˜ Ѩk ѨÙã¨HÎ ÍÅ#∞
9 10
„ѨK∞« iOz qâı+¨ P^Œ~åaè=∂<åÅ#∞ á⁄OkOk. "≥Ú^Œ\ ˜ ѨÙã¨HÎ Oõ QÍ ã¨fisæÜ∞« N
q^•fi<£ QÆaƒ@ =∞$`«∞ºO[Ü«∞ âß„ã≤ÎQÍi ~°K«#Å#∞ ''*’ºuã¨ûOâı¡+¨}O——QÍ
"≥Å∞=iOKåO. N qHõ$u <å=∞ ã¨O=`«û~° LQÍk Hõq ã¨"∞Õ ‡à◊# Hõq`«Å#∞
''=∞Ǩ Hõq`å =ã¨O`«O——QÍ „ѨK∞« iOKåO. nxx „ѨMϺu q=∞~°≈‰õΩÅ∞ ã¨fisæÜ∞«
\˜.ZÖò.HÍO`å~å=ÙQÍiH˜ JOH˜`«q∞zÛ JO^Œi Jaè#O^Œ#Å∞ JO^Œ∞H˘<åflO.
NY~° <å=∞ ã¨O=`«û~° LQÍkH˜ ''=∂ JHõ¯Ü«∞º—— ji¬H`õ À Hõq ã¨"∞Õ ‡à◊#O x~°fiÇ≤ÏOz
P Hõq`«Å#∞ ''=∂ JHõ¯Ü«∞º—— ¿Ñ~° ѨÙã¨HÎ Oõ QÍ `≥zÛ, JHõ¯Ü«∞ºÅO^ŒiH˜ JOH˜`q« ∞zÛ
ã¨OK«Å#O ã¨$+≤Oì KåO. JHõ¯Ü«∞ºg∞^Œ WO`« =~°‰Ωõ Hõq ã¨"∞Õ ‡à◊#O [~°∞QÆÖ^Ë xŒ ,
Wk Q˘Ñ¨Ê „ѨÜ∞« `«fl=∞x „ѨâO◊ ã¨ÅO^Œ∞H˘<åflO. N #O^Œ# LQÍkH˜ JѨÊ\˜
q[Ü«∞"å_» PHÍâ◊"å}˜ ã¨OKåʼnõΩÅ∞, Hõq, =∞^è∞Œ ~° QÍÜ«∞‰õΩÅ∂, Ѩiâ’^è<Œ å
`«Ñ㨠fi≤ , ~ˆ _çÜ∂≥ „ѨKå~° ™ê~°kè N =∞OQÆày◊ i Pk`«º „Ѩ™ê^£QÍi |Ǩï=Úv#
„ѨuÉèÏ ™ê=∞~å÷ºÅ#∞ "≥Å_¡ Oç KÕ L^ÕâÌ º◊ O`À ''Pk`«º ǨÏ$^ŒÜ∞« O—— ¿Ñi@ Å|ú
„Ѩu+¨µÖì #·ˇ =∞ǨHõ=ÙÅ#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã≤ ''Ѩ^ºŒ Hõq`å ã¨"∞Õ ‡à◊#O—— x~°fiÇ≤ÏOKåO.
J^Õ "ÕkHõÃÑ· ''¿ãflǨÏO—— ji¬HÃõ Ñ· ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ =K«# Hõ=ÙÅ`À ''=K«# Hõq ã¨"∞Õ ‡à◊#O——
KÕ|\˜ì D ~Ô O\˜x HõeÑ≤ ''Pk`«º ǨÏ$^ŒÜ∞« O—— ¿Ñ~°∞`À ã¨OHõÅ#O `≥zÛ N Pk`«º
„Ѩ™ê^£QÍiH˜ JOH˜`q« ∞zÛ P ã¨Ow`« ™êÇ≤Ï`«º ã¨~ã° fi¨ ux Q“~°qOz, JO^Œix
JÅiOKåO. N QÆaƒ@ Hõ$+¨‚ "≥∂ǨÏ<£ ~åã≤# ''LÜ«¸º~°∞ Tã¨∞Å∞——#∞ ѨÙã¨HÎ Oõ QÍ
=Ú„kOKåO. ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u J^躌 ‰õΩ∆ Å∞ N QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ ~°zOz# ''PO„^èŒ
"Õ^Œ âß„ã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞——, ''[# "Õ=∞#——, ''^Œ~≈° hÜ«∞ ^Õ"åÅÜ«∂Å∞——, ''N
ǨÏ#∞=∞`ü Hõ^•ä xkè—— J<Õ <åÅ∞QÆ∞ ѨÙã¨HÎ ÍÅ#∞ =Ú„kOz JO^ŒiH˜ JO^Œ*âË ßO.
WѨÙÊ_»∞ g∞ KÕuÖ’ L#fl ''ã≤^Ü úŒ ∂≥ y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞—— ѨÙã¨HÎ õ ~°K~« Ú`« ‰õÄ_® N
^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£Q͈~. Wk "åi J~Ú^Œ= ѨÙã¨HÎ Oõ , =∞iÜ«Ú ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u =Ú„kOz#
Ѩ^=Œ ѨÙãÎ̈HOõ .
ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u ''JO`«~å˚ÅO——Ö’ ‰õÄ_® Ô~O_Õà◊§ „H˜`«O „Ѩ"ÕtOzOk.
''ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u——, ''N ã¨∞=~°ÛÖÏO[<ÕÜ«∞—— J<Õ Ô~O_»∞ ''ÉÏ¡QÆ∞Å#∞—— J`«ºO`«
[<å"≥∂^ŒOQÍ x~°fiÇ≤Ï™ÈÎOk. g\˜H˜ WѨÊ\˜ˆH ã¨∞=∂~°∞ ÅHõ∆=∞OkH˜ ÃÑ·QÍ
gHõ∆‰õΩÅ∞O_ç, ZO`À „áÈ`åûǨxfl, „¿Ñ~°}#∞ HõeÊã¨∞Î<åfl~°∞. ã¨ÉèíÅ ^•fi~å<Õ
H͉õΩO_®, JO`«~å˚ÅO ^•fi~å ‰õÄ_® ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u ™êÇ≤Ï`«º ™êO㨯 $uHõ
q+¨Ü∂« ÅOkOz JO^Œix PHõi¬Oz „ѨQuÆ Ñ¨^OŒä Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞`ÀOk. ZO`À
=∞Ok q`«~}° jÅ∞~°∞ `«=∞ B^•~åºxfl Kå@∞`«∂, ѨÙã¨HÎ õ „ѨK∞« ~°}‰õΩ ''™êÊ#û~°∞—¡ —QÍ
LO_»@O =Å¡<Õ WO`« Jaè=$kú ™êkèOK«QÆeQÍO. "å~°O^ŒiH˜ Hõ$`«[˝`«Å∞.
''ã≤^Ü úŒ ∂≥ y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞—— J<Õ D ѨÙã¨HÎ õ „ѨK∞« ~°}‰õΩ ã¨iѨ_» ѨÓiÎ q~åà◊q∞zÛ
''™êÊ#û~ü——QÍ L#fl"å~°∞ LÜ«¸º~°∞ "åã≤, „Ѩã¨∞Î`«O J"≥∞iHÍÖ’ JÅÉÏ=∂
~å„+¨Oì Ö’x ǨÏO\òû qÖò x"åã≤, ™œ[#º=¸iÎ, ã¨~㰠ɨ Ïè ~°uH˜ J`«ºO`« PѨÙÅÎ ∞
N "≥∞ÿ<Õx QÀáêÅHõ$+¨‚QÍ~°∞. "åi =^•#º`«‰õΩ ǨÏ$^ŒÜ«∞ѨÓ~°fiHõ Hõ$`«[˝`«Å∞
`≥Å∞ѨÙH˘O@∞<åflO. QÀáêÅHõ$+¨Q‚ Íi HÀiHõ "Õ∞~°‰Ωõ D ѨÙã¨HÎ Íxfl "åi `«eQ¡ Í~°∞
„H©.â◊. N=∞u "≥∞<ÿ xÕ ™œÉèÏQƺ=∞‡QÍiH˜ JOH˜`q« ∞ã¨∞<Î åflO.
=∂ Q“~°"å^躌 ‰õΩ∆ Å∞ N=∞u *’â◊√ºÅ âߺ=∞ÖÏ^Õq QÍ~°∞ =∂‰õΩ JOkã¨∞#Î fl
ã¨ÇϨ HÍ~°O Z#fl^Œy#k. =∂ HÀâßkèHÍi N QÆaƒ@ "≥OHõ@ ~°=∞}, Láê^躌 ‰õΩ∆ Å∞
_®Hõ~ì ü N ^Õq z#‡Ü«∞, N l."Õ}∞QÀáêÅ ~Ô _ç,¤ N l.~å=∞<å^äŒ ÉÏ|∞, =ÚYº
HÍ~°ºHõ~ΰ N ZO.Nx"åã¨â~◊ ‡° , N=∞u ã‘`O« ~åA =∞e¡HÍO|, N HÀ<Õ~∞° ~°OQÍ~å=Ù,
™êOˆHuHõ xѨÙ}∞Å∞ N g~°=∂K«<xÕ ÉÏÅ QÆOQÍ^è~Œ ~° å=Ù "≥Ú^ŒÖ#·ˇ =∂ HÍ~°º=~°æ
ã¨É∞íè ºÅ ¿ã=, JOH˜`« ÉèÏ=O =Å¡<Õ =∂ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ kyfi[Ü«∞O ™êkèã∞¨ <Î åfl~Ú.
''JHõ~∆ O° Ö’Hõ ~°HH∆õ Oõ ——, ''`≥Å∞QÆ∞Ö’ =∂\Ï¡_@ » O =∞# [#‡ ǨωõΩ¯—— J#fl =∂
Pâ◊Ü∂« Å∞ ã¨`Ê« eù `åÅxã¨∞#Î flO^Œ∞‰õΩ ã¨O`À+¨OQÍ LOk. ã¨ÉÅíè ‰õΩ J`«ºO`« Pã¨H`Θ À
qKÕÛã¨∞#Î fl ™êÇ≤Ïf„Ñ≤ÜÚ« Å P^Œ~} ° ã¨~㰠ɨ Ïè ~°uH˜ q[Ü«∂xH˜ =ÚYº HÍ~°}O.
"å~°O^ŒiH˜ Hõ$`«[`˝ åaè#O^Œ#Å∞. WHõ =ÚO^Œ∞ ‰õÄ_® g∞ JO^Œi Jaè=∂<åxfl
ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u á⁄O^Œ∞`«∞O^Œx, g∞ ã¨Ç¨ Ü«∞ ã¨ÇϨ HÍ~åÅ∞ Åaè™êÎÜ∞« x ÉèÏqã¨∂.Î ..
''ZO^Œ~À =∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞ – JO^ŒiH˜ =O^Œ<åÅ∞——.
– =∂k~åA t=ÅH˜;
HÍ~°º^Œi≈
ã¨~㰠ɨ Ïè ~°u ™êÇ≤Ï`«º ™êO㨯 $uHõ ã¨Oã¨÷ – LÜ«¸º~°∞.
11
q+¨Ü«∞ã¨∂zHõ
1 YO_»Ü∂≥ y – =∞™êÎ<£ =e ........................................... 15
2 J=^è∂Œ `« ^˘O`«∞Å=∞‡ ................................................ 18
3 ‰õΩOÉèHí õ Ü≥∂y – „`≥e· OQÆ ™êfiq∞ .................................... 20
4 ѨÓ~°‚ Ü≥∂y ã¨O`ü *Ï˝<âÕ òfi~ü .......................................... 24
5 ã¨fi~°‚ ã≤^úŒ Ü≥∂y "åã≤+ì¨ QÆ}Ѩu =Úx .............................. 26
6 P`å‡~å=∞^è#Œ Ü≥∂y – [QÆ<åfl^虌 êfiq∞ ............................. 36
7 P^è∞Œ xHõ â◊√Hõ Ü≥∂w„#∞ÌÅ∞ =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ ....................... 39
8 ǨÏ~î° Ü≥∂y „|Ǩ‡#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u ™êfiq∞ ............................ 42
9 „|Ǩχ *Ï˝# Ü≥∂y – „|Ǩχ™êfiq∞ .................................... 45
10 Ü≥∂QÍ _躻 |e – Hˆ â◊= ™êfiq∞ ÉèÏQÍ #QÆ~¯° ~ü ...................... 49
11 „uHÍÅ *Ï˝x =∞ǨÜ≥∂y – QÀÖÏ¡ Ñ≤xfl =∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤Î ......... 52
12 ~å[Ü≥∂y – ^ŒH} ∆˜ Ï =¸iΠѨ~=° ∞ǨÏO㨠™êfiq∞ ................... 55
13 Hõ~„° QÆÇ¨ ~° Ü≥∂y – Ѷs¨ ^£ =∞™êÎ<£ BeÜ«∞ .......................... 58
14 J=∞$`« Ü≥∂yx – ÃÑ#∞=∞`«û ã‘`=« ∞‡ J=^è∂Œ `« ................... 60
15 „Éè∞í HõÎ ~°ÇÏ≤ `« ~å[Ü≥∂y – "Õ@∂i „ѨÉÏè Hõ~° âß„ã≤QÎ Í~°∞ ........... 64
16 J=^è∂Œ `« K«„Hõ=iÎ – ‰õΩ~°∞=∞^•Ìe Ñ≤KÛ« =∞‡ ......................... 68
17 ÉÏÖÏ„uѨÙ~° ã¨∞O^Œs =∞O„`« =∞ǨÜ≥∂y –
N`å_ÕÑe¨ ¡ ~åѶ∞¨ = <å~åÜ«∞} âß„ã≤Î ................................ 72.
18 „uHÍÅ *Ï˝# Ü≥∂y– „ѨHÍâß#O^Œ ™êfiq∞ ......................... 76
19 PO„^èŒ Ü≥∂yh ™ê„=∂l˝ – `«iQ˘O_» "ÕOQÆ=∂O| ............... 79
20 JѨ~° Ѩ`O« [e Ü≥∂y – =∂ã¨~ì ü ã≤.q.q .......................... 82
21 J=`å~° ѨÙ~°∞+¨µ_»∞ – "≥∞ǨÏ~ü ÉÏÉÏ ................................ 85
12
22 #_»Ü∂« _Õ ^≥=· O Ѩ~=° ∂Kå~°º [QÆ^∞Œ ~æ ∞° =ÙÅ∞
NN K«O„^ŒâYı ~° Ü«fO„^Œ∞Å∞ ......................................... 87
23 =∞ø#Ü≥∂y ............................................................ 91
24 JfO„kÜ«∞ Ü≥∂y – „ÉÏ=∂ ......................................... 93
25 ™ê=∂lHõ Ü≥∂y – N [wæ "åã¨∞^Õ"£ ................................ 95
26 Ñ‘iHî ÍѨÙ~° Ñ‘~°î JkèÑu¨ – L=∞~ü Pbëê Hõq ....................... 99
27 JO`«~∞° ‡Y =∞Ǩ Ü≥∂y – ɡÅO¡ H˘O_» ~å=∞~åÜ«∞ Hõq .......... 101
28 áêiú= eOQÆ Ü≥∂y – ¿Ñi ÅH©; <å~åÜ«∞} âß„ã≤QÎ Í~°∞ ......... 103
29 "åã¨∞Î Ü≥∂y – =_Õᤠê\˜ x~°O[# âß„ã≤Î ............................ 105
30 Hõ$+¨‚ „|Ǩχ `«O„`« – Ѩ~H° ÍÅ ™êfiq∞ ............................... 107
31 *’ºuëÈì=∞ Ü≥∂y – =∞ÖÏ¡k ~å=∞Hõ$+¨‚ K«Ü∞« #∞Å∞ ............... 109
32 N q^Àºáê㨉Ωõ Å∞ – Pk Éè@ í ~ì å=∞=¸iÎ âß„ã≤Î .................. 111
33 tÅÊ Ü≥∂y – Ü«∞Å=iÎ PO[<ÕÜ∞« âß„ã≤Î .......................... 113
34 #∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±û Ü≥∂y – ™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ ................... 115
35 w`å =∞Hõ~O° ^Œ Ü≥∂y – N q^•º „ѨHÍâß#O^Œ yi ™êfig∞r ... 118

13 14
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–1
YO_» Ü≥∂y – =∞™êÎ<£ =e
''=∞™êÎ<£ JO>Ë ZѨÙÊ_»∞ ^≥=· zO`«#Ö’ LO_Õ "å_»∞ XHõ ~°HOõ QÍ ^≥=·
=∞`«∞_Î ∞» . JÖÏO\˜ "åiÖ’ #Å¡ =∞™êÎ<£ J<Õ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# DÜ«∞#
„Ѩã^≤ ∞Œ _ú ∞» . PÜ«∞# XHõ KÀ@ ZѨÙÊ_»∞ ã≤~÷ O° QÍ LO_Õ "å_»∞ HÍ^Œ∞. QÆ∞O@∂~°∞
lÖÏ¡Ö’ ã¨OQÆ_ç QÆ∞O@Ö’ XHõ~∞° z#fl áêHõ Hõ\ Oì̃ z PÜ«∞#‰õΩ WKåÛ~°∞. PÜ«∞#
#_»∞=Ú "åeÛ Z#fl_»∂ Ѩ_∞» H˘x LO_»@O Z=~°∞ K«∂_»Ö^Ë ∞Œ . J#∞Hõ} ∆ ã¨OKåi.
XHõ™êi L~°∞=ÚÅ∞ "≥∞~°∞ѨÙÅ`À =~°¬O ‰õΩ~°∞™ÈÎOk. PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ ° ZѨÙÊ_»∞ LO_Õ
"Õ∞Hõ ^Œ∂~°OQÍ LOk. PÜ«∞# XHõ z#fl =Ú#QÆ K≥@∞ì H˜O^Œ L<åfl_»∞. PÜ«∞#
‰õÄ~°∞Û#fl KÀ@ `«Ñʨ =~å¬xH˜ `«_=» x „Ѩ^âÕ O◊ ÖË^@ Œ . PÜ«∞# "Õ∞Hõ K«zÛ Ñ¨_Oç k.
^•x ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥o¡ ÉèQí =Æ O`«∞}˜‚ ^蕺xOz ''ÖË—— J<åfl_»∞. JO`Õ ÖËz ‰õÄ~°∞Û#flk. D
=∞Ç≤Ï=∞ JO^ŒiH˜ áêH˜Ok. "Õ~˘Hõ ™êi PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ ∞° O_Õ HÀ_çx XHÍ"≥∞ Z`«∞‰Î Ωõ
áÈ~Ú K«OÑ≤ ‰õÄ~° =O_»∞‰õΩx u#É’`ÀOk. k=º ^Œ$+≤ì`À PÜ«∞# K«∂z "åà◊¡
WO\˜H˜ "≥o¡ =∂Oã¨ÑÙ¨ =Ú^ŒQÌ Í L#fl P HÀ_çx ''É’É’—— Jx Ñ≤eKå_»∞. Jk HÀ_ç
~°∂ѨO ^•e¿ã,Î PÜ«∞# Xà’§H˜ fã¨∞H˘x xq∞~å~°∞. P"≥∞ HÍàϧ "Õàϧ Ѩ_ç |uq∞
ÖÏ_çOk. HõxHõiOz t+¨µº~åex KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞.
=b QÍ~°∞ ''YO_» Ü≥∂QÆ ã≤k—ú — `≥eã≤# "å~°∞. JO>Ë =ÚHõ¯Å∞ =ÚHõ¯Å∞QÍ
L#fl â◊s~° ÉèÏQÍefl ã≤kú`À =∞m§ Ü«∞^è• ~°∂ѨOÖ’H˜ `Õ=@O. D q^Œº +≤s¤
™ê~ÚÉÏÉωõΩ, DÜ«∞#‰õΩ, "å_»~ˆ =Ù Åe`å#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u, =∞ø# ™êfiq∞, p~åÅ,
Hõ_Ñ» ¨ J=^Œ∂`«Å‰õΩ =∂„`«"∞Õ LO_Õ^@ Œ . XHõ™êi PÜ«∞# Ü≥∂QÆx„^ŒÖ’ L<åfl~°∞.
„QÍ=∞ ã¨g∞ѨOÖ’ XHõ á⁄ÅOÖ’ PÜ«∞# `«Å, "≥ÚO_≥O, HÍà◊√§, KÕ`∞« Å∞ z<åflaè#fl"≥∞ÿ
Ѩ_ç LO_»@O ~Ô `· ∞« QÆ=∞xOz „QÍ=∞OÖ’ JO^ŒiH˜ U_»∞ã¨∂Î K≥áêÊ_»∞. "åà◊§O`å
JHõ¯_çH˜ KÕ̂~ ã¨iH˜ =bQÍ~°∞ ѨÓiÎ ~°∂ѨO á⁄Ok z^•#O^ŒOQÍ L<åfl~°∞. WOHÀ™êi
XHõ "åºáêi H˘@∞ì =ÚO^Œ∞ ‰õÄ~°∞Ûx L<åfl_»∞ "åb. H˘@∞ì"å_çH˜ qã¨∞QÔ uÎ Zxfl™ê~°∞¡
á⁄=∞‡<åfl áÈÖË^∞Œ . "å_»∞ HÀѨO`À TyáÈ`«∂ Hõ„~°ÃÑ\ì̃ PÜ«∞#∞fl ÉÏk áêˆ~âß_»∞.
PÜ«∞# â◊s~°O =ÚHõ¯Å∞ =ÚHõ¯Öˇ· K≥ÖÏ¡K^≥ ∞Œ ~°∞QÍ Ñ¨_áç È~ÚOk. "åºáêˆ~ K«Oáê_»x
áÈbã¨∞ʼnõΩ K≥a`Õ J`«xfl JÔ~ãπì KÕâß~°∞. =bQÍ~°∞ â◊s~° ÉèÏQÍÅ#∞ Jhfl HõeÑ≤
PHõ$u `≥zÛ ã¨‡âß<åxH˜ fã¨∞‰õΩáÈ`«∞O>Ë PÜ«∞# ÖËz ‰õÄ~°∞Ûx JO^Œifl Pâ◊Û~°ºOÖ’
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 15
=ÚOKÕâß_»∞. "åºáêi `«¿ÑÊg∞ ÖË^xŒ XkeOKå_»∞.
"åbQÍiH˜ ã¨~fi° [˝`« LOk. QÆ∞O@∂~°∞Ö’ PÜ«∞# L#flѨÙÊ_»∞ áêѨ~åA
J<Õ *Ï˝#Ü≥∂y t+¨µº_»∞ L#fl= #O^ŒÜ∞« º, QÆ∞~°∞=Ù P[˝ÃÑ· DÜ«∞# LO_Õ KÀ@∞‰õΩ
=KåÛ_»∞. PÜ«∞# ^蕺#OÖ’ L<åfl_»∞. XHõ ¿Ñ^Œ"å_»∞ =bQÍ~°∞ U^≥·<å _»|∞ƒ
W™êÎ_"Õ ∂≥ #x JHõ¯_çH˜ =KåÛ_»∞. #O^ŒÜ∞« º#∞ K«∂ã≤ J`«x *Ë|∞Ö’ L#fl áê=ÖÏ#∞
aK«ÛQÍ_çH=˜ ∞‡<åfl_»∞. #O^ŒÜ∞« º <À~°∞ `≥eKå_»∞ JO`Õ J`«x *Ë|∞Ö’ =ÙOk. J`«xfl
áêѨ~åA ѨOáê_»∞ Hõ^• Jx J_çQÍ_»∞. J=Ù#<åfl_»∞. JѨÙÊ_»∞ áêѨ~åA Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl
=bQÍ~°∞ K≥áêÊ~°∞. áêѨ~åA QÍiO\’¡ `«k#Ì O ~ÀA# Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ u#Hõ =ÚO^Õ, `«#‰õΩ
J#flO ÃÑ\ì̃# ã¨O™ê¯i J<åfl~°∞. QÆ∞O@∂~°∞ "å_˘Hõ_∞» HÍj "≥o¡ QÆOQÍ ™êfl#O,
qâ◊fi<å^äŒ ã¨O^Œ~≈° #O KÕã≤ XHõ ÃÑ^ŒÌ =∞ã‘^∞Œ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =KåÛ_»∞. JHõ¯_» L#fl =Úã¨ÖÏÜ«∞#
J`«xk QÆ∞O@∂~°∞ Hõ^• Jx J_çy Pâ◊Û~°ºÑ¨~K° å_»∞. QÆ∞O@∂~°∞Ö’x `«# q∞„`«∞_»∞
=b ÉÏQÆ∞<åfl_® Jx J_çQÍ_»∞. =bx K«∂ã≤ Ô~O_»∞ =O^ŒÅ Uà◊√§ J~ÚO^Œx
K≥áêÊ_»∞. WO\˜H˜ uiy =zÛ =bQÍiH˜ D q+¨Ü∞« O K≥áêÊ_»∞ P Ü«∂„u‰õΩ_»∞.
HÍjÖ’ `«# q∞„`«∞_»∞ HõxÊOKå_®? Jx J_çQÍ~°∞ =b. J`«_∞» ''K«∂âß#∞—— J<åfl_»∞.
J`«xfl K«∂ã≤ Ô~O_»∞ =O^ŒÅ Uà◊√¡ J~ÚO^Œ<åfl~°∞ =b. "åi^ŒÌi ã¨~°fi[˝`åfixH˜
Ü«∂„u‰õΩ_»∞ Pâ◊Û~°ºáÈ~Ú HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_®¤_∞» .
=bQÍ~°∞ x„QÆÇϨ O, J#∞„QÆÇϨ O HõÅ"å~°∞. XHõ =Úã≤O¡ Ü«Ú=‰õΩ_»∞ DÜ«∞#
áÈHõ_#» ∞ Ñ≤zÛQÍ ÉèÏqOz ''Ñ≤KÀÛ_»∞ Ñ≤KÀÛ_»∞—— JO@∂ Qˆ e KÕ¿ã"å_»∞. DÜ«∞#
#=ÙfiH˘<Õ"å_»∞. H˘O`« HÍÖÏxH˜ P ‰õΩ„~å_Õ Ñ≤zÛ"å_»~ÚáÈÜ«∂_»∞. `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞
"å_çx fã¨∞H˘zÛ DÜ«∞# HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_Õâß~°∞. ^ŒÜ«∞`À J`«x `«Å xq∞~å~°∞.
JO`Õ =∂=¸Å∞ =∞x+≤ JÜ«∂º_»∞ "å_»∞. XHõ™êi ɡ["å_»Ö’ H˘O^Œ~∞° =Úã≤O¡
ÃÑ^ŒÌÅ∞ =∂\Ï¡_»∞H˘O@∞O_»QÍ =bQÍ~°∞ JHõ¯_çH˜ =zÛ `«# KÕuÖ’ L#fl |∞@ì#∞
JHõ¯_» ÃÑ\˜,ì `å#∞ =∞Hͯ "≥o¡ uiy =KÕÛ^•HÍ ^•xfl K«∂ã¨∞OÎ _»=∞x K≥ÑÊ≤ "≥o§áÈÜ«∂~°∞.
"å~°∞ Ñ≤KÛÕ "≥∂ J#∞H˘<åfl~°∞. ~Ô O_»∞ QÆO@Å `«~åfi`å =zÛ =∞Hͯ qâıëêÅxfl K≥ÑÊ≤
`«# ^•i Ѩ\Ïì~∞° . W^ŒO`å ''QÍãπ—— J#∞H˘x JHõ¯_» =∞Hͯ֒ L#fl `«=∞ "åiH˜ `«Ou
ѨOáê~°∞. "å~°∞ Ü«∂„`« ÉÏ<Õ [iyO^Œx "åbQÍ~°∞ ‰õÄ_® =zÛ"≥àϧ~°x K≥áêÊ~°@.
PÜ«∞# =∞ǨÏ=∞‡^£ „Ѩ=HõÎ J=`å~°O Jx JO^Œ~∞° „QÆÇÏ≤ OKå~°@.
q#∞H˘O_» =∞Ç≤Ïà◊ XHÍ"≥∞ ã¨O`å#O HÀã¨O =bQÍix „áêi÷OzOk. =∞QÆa_»¤
ѨÙ_»`å_»x K≥ÑÊ≤ ѨOáê_»∞. =∞QÆa_»_#¤» ∞ Hõx, ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ `«~åfi`« =bQÍi Pj~åfi^ŒO
HÀã¨O |Ü«∞ÖËiÌ Ok. q#∞H˘O_» ~Ô Å· ∞ ¿ã+ì <¨ Ö£ ’<Õ =bQÍi ^Œ~≈° #O J~ÚOk. P"≥∞
Hõ$`«[`˝ Å« ∞ K≥ÑÙ¨ ÊH˘Ok. =bQÍ~°∞ P"≥∞#∞ QÆ∞O@∂~°∞ "≥à§◊ =∞x JHõ¯_» ÃÑ^ŒÌ L`«Ê=O
[~°∞QÆ∞`ÀO^Œx K≥ÑÊ≤ ѨOáê~°∞. QÆ∞O@∂~°∞ KÕ̂~ã¨iHˆ P L^ŒÜ∞« "Õ∞ =∞™êÎ<£ =bQÍ~°∞
16 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
K«xáÈ~Ú# "å~°Î q#flk. ~Ô O_»∞ QÆO@Å „H˜`O« `å#∞ ã¨r= =∞™êÎ<£ =bx K«∂ã≤Ok.
JѨÙÊ_»∞ J~°÷=∞~ÚOk P"≥∞‰õΩ K«xáÈ~Ú# `«~åfi`å ‰õÄ_® Éèí‰õΩÎʼnõΩ W`«~° KÀ@¡
^Œ~≈° #O Wã¨∞<Î åfl~°x. PÜ«∞# `å#∞ K«xáÈÜÕ∞ ~ÀA#∞ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ „ѨH\õ O˜ z `«#
t+¨µº_»∞ =∞^•~°∞ ™êÃÇÏÉò HÍà◊√§ Ñ≤ã∞¨ ‰õΩ`«∞O_»QÍ J#∞‰õΩ#fl ã¨=∞Ü«∂xH˜ ^ÕÇϨ Ü«∂„`«
KåeOKå~°∞. "ÕÖÏk [#O KÕ~å~°∞. PÜ«∞# `«# Y#<åxfl Ñ≤KÛ« Ü«∞º QÍizÛ#
ã¨Å÷ OÖ’ KÕ¿ã U~åÊ@∞ ‰õÄ_® KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. P~ÀQƺ JkèHÍi #QÆ~O° Ö’ ã¨=∂kè
KÕÜ∞« \ÏxH˜ XѨÙÊHÀÖË^∞Œ . ™êÜ«∞O„`«O J=Ù`ÀOk. JO`«º„H˜Ü∞« Å∞ K«∂ã≤ Wà◊‰¡ Ωõ
"≥àÏ¡Åx JO^Œi P„`«O... WO`«Ö’ P JkèHÍiH˜ f„="≥∞#ÿ Hõ_∞» Ѩ٠<˘Ñ≤Ê =zÛ yÅyÅ
`«#∞flH˘O@∞<åfl_»∞. *Ï˝<À^ŒÜ∞« "≥∞Oÿ k. "≥O@<Õ XѨÙÊH˘<åfl_»∞. Hõ_∞» Ѩ٠<˘Ñ≤Ê `«yOæ k.
PÜ«∞# ã¨=∂kè Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤O¡ ÅO^ŒiH˜ Ѩq„`« ^Œ~åæÜ∞Õ .
PÜ«∞# „áêK«∞~°ºO ZO`« Q˘Ñ¨Êk JO>Ë QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞
`«=∞ Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ =∞™êÎ#Ü«∞º, =∞™êÎ#=∞‡ Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ìH˘O\Ï~°∞. =bQÍ~°∞ ã¨∞=∂~°∞
1685 „áêO`«OÖ’ [x‡Oz#@∞¡ ÉèÏq™êÎ~∞° . =∞~°}O =∂„`«O 23–5–1895 JO>Ë
ã¨∞=∂~°∞ ~Ô O_»∞ =O^ŒÅ Ѩk ã¨O=`«û~åÅ∞ rqOKå~°x ÉèÏ=#. PÜ«∞#∞fl QÆ∞O@∂~°∞Ö’
"≥Ú^Œ@ K«∂ã≤# "å~°O^ŒiH˜ Z#Éè̌· Uà◊§"å_»∞QÍ<Õ HõxÊOK«@O qâı+O¨ . JÖψQ z=i
^•HÍ L<åfl~°∞. Z<Àfl Uà◊√¡ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã≤ ã≤^∞Œ Åú ∞ á⁄Ok, JѨÙÊ_»∞ QÆ∞O@∂~°∞ =KåÛ~°#fl
=∂@.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 17
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–2
J=^è∂Œ `« ^˘O`«∞Å=∞‡
U~°∞ŠѨÙ@∞ìH,õ Ü≥∂QÆ∞ŠѨÙ@∞ìHõ Z=iH˜ `≥eÜ«∞^Œx ™ê"≥∞`«. P"≥∞ #~°‡^•
#n f~å# LO_Õ |O*Ï~å =∞Ç≤Ïà◊. ZÖÏ =zÛO^À Hõ$ëê‚lÖÏ¡ =∞zbѨ@flO KÕiOk
J~°"·≥ Uà◊¡ =Ü«∞ã¨∞`À. P"≥∞ <≥ugÎ ∞^Œ hà◊§ ‰õΩO_»efl ^˘O`«~Å° ∞QÍ ÃÑ@∞ìH˘x "≥∂ã¨∞OÎ _Õk.
JO^Œ∞Hõx P"≥∞#∞ ''^˘O`«∞Å=∞‡—— J<åfl~°∞ |O^Œ~°∞ [#O. J^Õ P"≥∞ ¿Ñ~°∞
J~ÚáÈ~ÚOk. XHõ "≥∂y P"≥∞‰õΩ ^Œ~≈° #O WzÛ ã¨O™ê~° |O^è•Å#∞ =kÖËÜ∞« =∞x
P^Õt¿ã,Î Éè~í ΰ J#∞=∞u`À, WÅ∞¡ =ke =KÕÛã≤Ok. nHõx∆ zÛ Ñ¨Oáê_»∞ "≥∂y. P"≥∞
J=^è∂Œ `«QÍ =∂i ZO`À ^Œ∂~°O #_çz Nâ‹Å· O KÕiOk. kQÆO|~°OQÍ uiˆQk.
ÉÏǨϺ ã¨Ê $Ç¨Ï LO_Õk HÍ^Œ∞. x~°O`«~O° ã¨=∂kè ã≤uÎ Ö’ LO_Õk.
<≥=∞‡kQÍ |O^Œ~∞° KÕi, "≥Ú^Œ@ ‰õΩ=∞‡i gkèÖ’ `«~åfi`«, [QÆ<åfl^äÑŒ Ù¨ ~°OÖ’
L#flk. P"≥∞#∞ Hõ„~°`À H˘@ìÉ’~Ú# "å_ç KÕ~Ú K«K∞« Û|_çOk. P"≥∞ HÍà◊§g∞^Œ
Ѩ_`ç Õ J#∞„QÆÇϨ O`À KÕ~Ú =∞m§ ѨxKÕãO≤ k. XHõ™êi XHõ ÖÏÜ«∞~üQÍi gkè J~°∞QÆ∞ÃÑ·
‰õÄ~˘Ûx LO_»QÍ, PÜ«∞# Ñ≤zÛHÀѨO`À P"≥∞ ^ŒQ~æÆ ∞° O_Õ |@ìÅ =¸@#∞ HÍe`À
`«<åfl_»∞. P"≥∞ #=Ùfi`«∞ "≥o§áÈ~ÚOk. P ÖÏÜ«∞~ü HÍÅ∞ =∞O@Å∞, áÈ@¡‰Ωõ QÆ∞~Ô ·
yÅyÅÖÏ_®_»∞. WÖÏ „Hõ=∞OQÍ P"≥∞ =∞Ç≤Ï=∞Å∞ "åºÑ≤Î K≥O^•~Ú. WOHÀ™êi K«Å¡
ѨeH¡ ˜ K≥Ok# =ÚQÆ∞~æ ∞° P_»"åà◊√§ |@ìÅ "åºáê~°O HÀã¨O |O^Œ~∞° =zÛ, ɡ["å_»
~À_»∞¤ ѨH¯õ L#fl gkè J~°∞QÆ∞g∞^Œ ‰õÄ~°∞Û<åfl~°∞. P ѨH¯õ <Õ ^˘O`«∞Å=∞‡ Ñ≤zÛ QÆ∞_»Å¤
=¸@`À ‰õÄ~°∞Ûx LOk. J~°~÷ å„u ã¨=∞Ü«∞O. P"≥∞ `«=∞#∞ Uq∞ KÕã∞¨ OÎ ^À#x
"å~°∞ ÉèÜí ∞« Ѩ_®¤~∞° . WO`«Ö’ P"≥∞ Hõà§◊ #∞O_ç ã¨∂~°ºH˜~}° ÏÅÖÏQÍ "≥∞~°∞ѨÙÅ∞ =KåÛ~Ú.
P =ÚQÆ∞iæ H˜ Pâ◊Û~°ºO Hõey, ÉèHí `Î̃ À P"≥∞ t+¨µºÅÜ«∂º~°∞. P"≥∞ "åix ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ
Ñ≤eÛ, HÍ~°O =Ú^ŒÌ fã≤, "åi <À\˜H˜ JOkOzOk. Jk fÑ≤ Ѩ^•~°O÷ QÍ =∂i
=∞^è∞Œ ~°OQÍ LO^Œ@. |O^Œ~∞° =zÛ#ѨÙÊ_»ÖÏ¡ `«##∞ Hõeã≤ "≥à§◊ =∞x K≥ÑÊ≤ ѨOÑ≤Ok.
QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ =∞OQÆày◊ i #∞Oz |O^Œ~∞° Ö’ ã≤~Î Ñ° _¨ ¤» =e"Õ\ ˜ ¿Ñ~°Ü∞« º
P"≥∞ =∞Ç≤Ï=∞Å#∞ QÆ=∞xOKå_»∞. P"≥∞ q∞~°ÑH¨ ÍÜ«∞Å∞, Le¡áêÜ«∞Å∞, LѨÙÊ `«#
QÀ<≥ ã¨Oz H˜O^Œ ^•z „Ѩ™ê^ŒOQÍ ÃÑ>Ëkì . Jq Ju =∞^è∞Œ ~åÅÜÕ∞ºq. P"≥∞ ÜÕ∞
H˘@∞ì ^ŒQ~æÆ ° xÅ|_ç`Õ P H˘@∞ì P~ÀA qѨs`«OQÍ ÖÏÉèÏÅ∞ QÆ_Oç K«@O JO^ŒiH˜
J#∞Éè=í O. „|u=∂e ~°ÑÊ≤ OK«∞H˘<Õ"å~°∞. ã¨i¯Öò¿Ñ@Ö’ KÀ_»=~°ÑÙ¨ ã¨∞|ƒ=∞‡ J<Õ
q`«O`«∞=Ù ^Œ`Ϋ Ѩل`«∞_»∞ J=∞‡ K≥ÑÊ≤ #>Ë¡ K«xáÈÜ«∂_»∞. D q+¨Ü∞« O P"≥∞‰õΩ K≥Ñʨ \ÏxH˜
"≥àÎı J=∞‡ =∞O„_» QÆ|ƒÅg∞^Œ ‰õÄ~°∞Û#fl ^Œ$â◊ºO K«∂ã≤ K«H`˜ ∞« ~åÖˇ· P"≥∞ =∞Ç≤Ï=∞
JѨiq∞`«O Jx „QÆÇÏ≤ OzOk. P"≥∞‰õΩ ^Œ`Ϋ Ѩل`«∞x =∞~°}O`À ѨsH˜O∆ z "≥~· åQƺO
É’kèOz t+¨µº~åex KÕã¨∞H˘#flk. "Õ=¸i JK«ÛÜ«∞º J<Õ PÜ«∞#`À LѨ^Õâ◊O
WÑ≤ÊOzOk.
18 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
 XHÍÜ«∞# LѨ^âÕ O◊ HÀã¨O =¿ã,Î J~°~÷ å„u â◊‡âß<åxH˜ ~°=∞‡#flk. J`«_∞»
JÖÏ<Õ "≥àÏ¡_»∞. P"≥∞ ÃÑ^ŒÌ ѨÙe ~°∂ѨOÖ’ HõxÑ≤Oz ÉèíÜ«∞ÃÑ\˜ìOk. PÜ«∞#
áêiáÈÜ«∂_»x `≥Å∞™ÈÎOk. ѨsH˜O∆ K«‰Ωõ O_® Z=iH˜ nHõx∆ KÕÛk HÍ^Œ∞. K≥~‰° Äõ i
Ѩ^‡Œ <åÉèí „Ñ¨™ê^£ |Ǩ^Œ~Ì ü ѨH"∆õ å`«O`À ‰õΩ_çHÍÅ∞ K«K∞« ÛѨ_Oç k. P ‰õΩ@∞O|O J=∞‡
^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =zÛ â◊~} ° ∞ "Õ_Oç k. J=∞‡ `«# HÍÅ∞#∞ J`«x HÍÅ∞`À QÆ∞_»¤ Ñ‘eHõ`À
Hõ\ Oì̃ k. HÍ¿ãѨ٠J~Ú# `«~åfi`« PÜ«∞# ѨH"∆õ å`«O =∂Ü«∞"≥∞Oÿ k. JѨÊ\˜flOz P
‰õΩ@∞OÉÏxH˜ P"≥∞ ~°H.∆õ "åà◊‰¡ Ωõ XHõ ‰õÄ`«∞~°∞O_Õk. P"≥∞#∞ J=∞‡ ''~å}©—— Jx
ã¨OÉ’kèOKÕk. P"≥∞#∞ K«ÅÑ¡ e¨ ¡ [g∞O^•~ü Ü«∂~°¡ QÆ_¤» t=~å=∞ „Ѩ™ê^£ |Ǩ^Œ~Ì ü
QÍiH˜ WzÛ q"åǨÏO KÕÜ∂« Åx Ѩ^‡Œ <åÉèí „Ñ¨™ê^£QÍ~°∞ ÉèÏqOKå~°∞. HÍx ~å*Ï
QÍiH˜ KÕã∞¨ HÀ=@O W+ì̈OÖË^∞Œ . HÍx J=∞‡ ^è~·≥ º° O K≥ÑÊ≤ Ok. D Ñ≤Å#¡ ∞ =∞~åfl_Õ
=ÚHÍκŠ[g∞O^•~ü ^Œ``Ϋ « fã¨∞H˘x K«ÅÑ¡ e¨ ¡ ~å*ÏQÍiH˜zÛ q"åǨÏO KÕâß~°∞. K«ÅÑ¡ e¨ ¡
HÀ@Ö’ ^˘O`«∞Å=∞‡ J=∞‡"åiH˜ Ѷ∞¨ # ã¨<å‡#O KÕâß~°∞.
HÍ~°∞=¸i Hõ$+¨=‚ ¸iÎ J<Õ PÜ«∞# J=∞‡ ^ŒQ~æÆ ° nHõ∆ HÀã¨O =KåÛ_»∞. PÜ«∞#
~å=∞ `å~°Hõ =∞O„`åxfl 25 ÖHõ∆Å™ê~°∞¡, ÉÏÅ =∞O„`åxfl U_»∞ ÅHõ∆Å™ê~°∞¡,
„Ѩã<¨ åflOO[<ÕÜ∞« =∞O„`åxfl <åÅ∞QÆ∞ ÅHõÅ∆ ™ê~°∞¡ [Ñ≤Oz# =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨µ_»∞. J<ÕHõ
ã¨=∂~å^è#Œ Å∞, J#fl ã¨O`«~Ê° }Å∞ KÕã#≤ Hõi‡+≤.ì .. p=∞Å HÀã¨O J~Ú^Œ∞ =∞}∞QÆ∞Å
ѨOK«^•~°#∞ áÈã≤# Éè∂í `« ^ŒÜ∂« Ѩ~∞° _»∞. J=∞‡ J#∞„QÆÇϨ O á⁄Ok LѨ^âÕ O◊ á⁄Ok
t+¨µº_≥· P"≥∞ `«Å ÃÑ\ì̃# J<ÕHõ ã¨`å¯~åºÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz# Ѷ∞¨ #∞_»∞ Hõ$+¨=‚ ¸iÎ. ÉÏÉÏ
=∞™êÎ<£ J<Õ =∞ǨÏhÜ«Ú_»∞ J=∞‡`À J~°÷~å„u ^•HÍ `«`«fi qKå~°} KÕ¿ã"å_»∞.
*Á#flq`«∞ÅÎ âı+y¨ i~å=Ù J<Õ ã¨Ow`« HõàÏHÍ~°∞_»∞, #@∞_»∞ QÆ∞~°∞=Ù ^ŒO_ç™êÎ_x» ÉèÜ í ∞« Ѩ_ç
J=∞‡ ѨOK« KÕ~å_»∞. P"≥∞ J`«xfl =∞Ǩ q^•fiOã¨∞_çx KÕãO≤ k. ‰õΩ~åÎàO◊ ã≤^âÌÕ fi◊ ~°
Ñ‘~åî xH˜ JkäÑu¨ J~Ú# HÍ#∞H˘Å∞¡ „uq„Hõ=∞ ~å=ÙQÍ~°∞ J=∞‡ =^ŒÌ *Ï˝# aèH∆õ á⁄Ok,
P `«~åfi`« ã¨#ºã≤Oz P Ñ‘~åî käÑu¨ JÜ«∂º~°∞. PÜ«∞<Õ qâ◊fi<å^äŒ QÍiH˜ QÆ∞~°∞=Ù
‰õÄ_®. =∞#âß≈Ou ÖËx"å~°∞ J=∞‡#∞ ^Œi≈¿ã,Î K«Åx¡ K«∂ѨÙ`À =∂#ã≤Hõ „ѨâßO`«`«
xKÕÛk Jx „QÆO^ä•Å∞ `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ <Î åfl~Ú. P"≥∞ ZѨÙÊ_»∂ ''qHõÅÊ ã¨=∂kè——Ö’ LO_Õ^xŒ
„Ѩ`º« Hõ∆ ™ê‰õΩ∆ Å∞ K≥áêÊ~°∞. JO>Ë =∞#ã¨∞û‰õΩ P`«‡ â◊HÎ̃ ã¨fi~°∂Ѩ J=ã¨÷ HõÅQÆ@O KÕ`«
ã¨=∂kè ã≤uÎ Ö’ qHõÖÏÊÅ∞ #ã¨áì ȉõΩO_®, z`åÎxfl „|Ǩχ֒ ÅÜ«∞O KÕã≤ Hˆ =ŠѨ~„° |Ǩχ֒
xeÑ≤ LOK«@O J#fl =∂@.
^˘O`«∞Å=∞‡ J#∞„QÆÇ¨ xfl á⁄Ok# "åiÖ’ ^•eѨiÎ Ñ≤zÛǨÏi, Ü«∞_»=¡ e¡
<åˆQâ◊fi~°~å=Ù, „HÀqã¨`º« <å~åÜ«∞}, HÀHÍ JǨϟ|Å ~å=Ù, "≥Ú^ŒÖ#·ˇ „Ѩ=ÚY∞Å∞<åfl~°∞.
P"≥∞ 9–2–1932 ~å„u Ѩ^HŒ ˘O_»∞#fl~°‰Ωõ ^ÕÇ¨ xfl KåeOzOk. P"≥∞ [##O 1807QÍ
ÉèÏq™êÎ~∞° . ^˘O`«∞Å=∞‡ L`«û"åÅ∞ |O^Œ~∞° Ö’ Ѷ∞¨ #OQÍ x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° . =∂Ѷ∞¨ =∂ã¨Ö’
Ѩ^HŒ ˘O_»∞ ~ÀAÅ∞ P~å^è<Œ å L`«û"åÅ∞ Ѷ∞¨ #OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞P~Ú. P"≥∞ q„QÆÇϨ O
ÅOÉÏ_ç ^Œ∞ã¨∞ÅÎ `À JÅOHõiOz LO@∞Ok. rq`«O KåeOz<å ã¨=∂kè #∞O_ç
Éè‰í Ωõ ÅÎ HÀÔ~¯Å∞ f~°∞ã¨∞OÎ ^Œ<Õ #=∞‡HõO LOk.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 19
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–3
‰õΩOÉèHí õ Ü≥∂y – „`≥e· OQÆ ™êfiq∞
Ѩ٠\ì̃Ok `≥Å∞QÆ∞ ^ÕâO◊ Ö’ J~Ú<å, PÜ«∞# QÆ_Ñç #≤ HÍÅ=∞O`å HÍjÖ’<Õ.
PÜ«∞# K«∂Ñ≤Oz# =∞Ç≤Ï=∞Å∞ Jáê~°O. "å~°∞ á⁄Ok# ã≤^∞Œ ÅÌ <ÕHOõ . "åi k=º
qÉè∂í u J#O`«O. PÜ«∞<Õ „`≥e· OQÆ ™êfiq∞. Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ t=~å=∞Ü«∞º. qâßYѨ@flO
lÖÏ¡ q[Ü«∞#QÆ~O° ^ŒQ~æÆ Ö° ’ ǨeÜ«∂ „QÍ=∞OÖ’ [x‡OKå~°∞. `«O„_ç #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù,
`«e¡ q^•º=u, ã¨OѨ#fl „ÉÏǨχ} ‰õΩ@∞O|O. PÜ«∞# [##O 19–12–1607.
`«e¡ ѨÓ[ KÕã∞¨ H˘O@∞O>Ë â◊=eOQÆO #∞Oz qO`« HÍOu D ÉÏÅ∞_çg∞^Œ Ѩ_@ » O
P"≥∞ K«∂ã≤ Ü≥∂QÆ∞º_»=Ù`å_»∞ J#∞H˘<åfl~°∞. z#flѨÊ\˜ #∞Oz SÇ≤ÏHõ "åOKèÅ« g∞^Œ
HÀiHõ ÖË^∞Œ . #ÅÉè̌· Uà◊§‰õΩ `«O„_ç, Ü«∂Éè̌· ~Ô O_À U@ `«e¡ K«xáÈÜ«∂~°∞. 㨇âß<å<Õfl
WÅ∞¡QÍ KÕã∞¨ H˘x Pã≤xÎ JO`å ã¨=u `«=Ú‡_»∞ N^è~Œ ∞° _çH˜ WKÕÛã≤, JHõ¯_Õ WOHÀ W~°"·≥
Uà◊√§ QÆ_áç ê_»∞.
ã¨fi„QÍ=∞O =ke áê\˜Ü∂« ÖÏ ã¨O™ê÷#OÖ’ |ãÎ̈~ü KÕ~å_»∞. JHõ¯_» ÉèÏw~°kè
™êfiq∞`À ѨÙ+¨¯~° f~åúxH˜ "≥àϧ_»∞. PÜ«∞# nHõ#∆ ∞ WzÛ QÆ}Ѩu ™êfiq∞ J<Õ nH∆Í
<å=∞O WKåÛ_»∞. JѨÊ\˜H˜ JÜ«∞ºQÍi =Ü«∞ã¨∞û _»Éƒ·ˇ ù Zxq∞k. QÆ∞~°∞ ã¨=∞HõO∆ Ö’
Ѩ^Õà◊§ ™ê^èŒ# KÕã≤, J^Œ∞ƒù`« â◊‰õΩÎefl ã¨OáêkOK«∞H˘<åfl_»∞. QÆ∞~°∞=Ù =∞~°}˜Oz#
`«~åfi`« f~°÷ Ü«∂„`«Å∞ KÕã∂¨ Î ~å"Õ∞â◊fi~°O KÕ~å_»∞. JHõ¯_» ã¨fiO`« Ti"å~°∞ HõxÑ≤Oz
WO\˜H˜ ~°=∞‡x HÀi<å "≥à§◊ ÖË^∞Œ . ~å"Õ∞â◊fi~°OÖ’ XHõ „ÉÏǨχ} ÉÏÅ∞_»∞ K«xáÈ`Õ
â◊"åxfl fã¨∞H˘x "≥à¥◊ Î `«e^ŒO„_»∞Å∞ qÅÑ≤ã∞¨ OÎ >Ë, QÆ∞O_≥ Hõiy Hõ=∞O_»ÅOÖ’x h~°∞
"å_çg∞^Œ K«ÖÏ¡_»∞. "≥O@<Õ ÉÏÅ∞_»∞ „|uH˜ JO^Œsfl Pâ◊Û~°ºÑ¨~°Kå_»∞. PÜ«∞#
=∞Ǩ Ï `« ∞ Î JO^Œ i H˜ `≥ e ã≤ ™êH∆ Í `« ∞ Î N~å=∞ eOˆ Q â◊ fi ~° ∞ _Õ QÆ } Ѩ u ™êfiq∞
J#∞H˘<åfl~°O^Œ~∂° . JHõ¯_ç #∞O_ç <ÕáêÖò KÕ~å_»∞. JHõ¯_» J_»qÖ’ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã∞¨ OÎ >Ë
XHõ ѨÙe =zÛ PÜ«∞#‰õΩ Z^Œ∞~°∞QÆ∞O_® Hõ^ÅŒ ‰õΩO_® ‰õÄK«∞xáÈ~ÚOk. ~åAQÍi
|O^è∞Œ =Ù D ^Œ$âߺxfl K«∂ã≤ K«H`˜ ∞« _≥<· å_»∞. ѨÙex K«OѨ\ÏxH˜ „ѨÜ∞« ufl¿ãÎ "åiOKå_»∞.
PÜ«∞# ~åA‰õΩ D q+¨Ü∞« O K≥áêÊ_»∞. <ÕáêÖò ~åA =zÛ ™êëêìOQÆ Ñ¨_ç J<ÕHõ
HÍ#∞Hõe¿ã,Î fã¨∞HÀ‰õΩO_® [O`«∞ Ç≤ÏO㨠KÕÜ∞« =^ŒxÌ Ç≤Ï`«=Ù K≥áêÊ_»∞ ™êfiq∞. JHõ¯_ç
#∞Oz \˜É\ˇ ò, `«~∞° "å`« =∂#㨠ã¨~À=~°O ã¨O^Œi≈Oz, ^•iÖ’ Z<Àfl J^Œ∞ƒù`åÅ#∞
K«∂Ñ≤, Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ÅÖ’ KåÖÏ HÍÅO `«Ñ㨠∞¨ û KÕ¿ã #~°‡^• #n f~°OÖ’, =∂~°¯O_ÕÜ∞«
P„â◊=∞OÖ’ ''Yv ÉÏÉÏ—— J<Õ JǨϟ~å„`åÅ∞ `«Ñ¨ã¨∞û KÕ¿ã Ü≥∂yx ^Œi≈OKå_»∞.
XHõ~ÀA `≥Å"¡ å~°∞ *Ï=Ú# #~°‡^• #kÖ’ áêÅ∞ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞#Î fl@∞¡, D ™êfiq∞ ^•xfl
`åQÆ∞`«∞#fl@∞¡ Yv ÉÏÉÏ K«∂âß~°∞. QÆ}ѨuÖ’x =∞Ç≤Ï"Õ∞q∞\’ „QÆÇÏ≤ OKå~°∞. q+¨Ü∞« O
20 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
`≥e¿ãÎ PÜ«∞# XHõ JHõ¯_» LO_»~∞° .
1733Ö’ „ѨÜ∂« QÆ KÕ~å~°∞. `«áÈ x+ì̈Ö’ LO_»QÍ XHõ™êi ‰õΩOÉèí =$+≤ì
‰õΩ~°∞™ÈÎO>Ë t+¨µº_»∞ ~å=∞ `«~}° Éè\í ÏìKå~°º P„â◊=∞OÖ’H˜ áÈ^•=∞x K≥ÑÊ≤ <å Hõ^ÅŒ ÖË^∞Œ .
^Œ∂~°OÖ’ XHõ Ѩ_=» =ÚxyáÈ`ÀO^Œx ^•xfl ~°HO∆˜ KåÅx ã¨O[fl KÕâß~°∞. J`«_∞»
JHõ¯_çH˜ "≥à§ı ֒ѨÙ# Ѩ_=» =Ú#∞QÆ∞`«∞O>Ë kQÆO|~° ™êfiq∞ JHõ¯_» Ѩ_=» g∞^Œ KÕi
^•xfl ~°H˜∆OKå_»∞. t+¨µº_»∞ Pâ◊Û~°ºO „ѨHõ\ ˜OK«QÍ „Ѩu "å_çÖ’#∞ =∞Ǩâ◊‰õΩÎÅ∞
J*Ï˝`O« QÍ LO\ÏÜ«∞x "å\˜x QÆ∞iÎOKÕ "å~°∞ `«‰Ωõ ¯= Jx `≥eáê~°∞.
1737Ö’ HÍj KÕ~å~°∞ kQÆO|~° QÆ}Ѩu ™êfiq∞. JѨÊ\˜H˜ PÜ«∞#‰õΩ 130
Uà◊√§. HÍjÖ’ 150 ÜÕ∞à◊√§ QÆ_áç ê~°∞. PÜ«∞#k 300 áœ#¡ |~°∞"≥#· ÉèÏs q„QÆÇϨ O.
QÆ_®¤Å∞, g∞™êÅ∞ ÃÑiy n~°… â◊s~°O`À kâ◊ "≥ÚÅ`À, "≥∞_»Ö’ ÃÑ^ŒÌ ~°∞„^•Hõ∆ =∂Å`À,
ÃÑ^ŒÉÌ Ï# á⁄@ì`À HÍj #QÆ~° g^è∞Œ Ö’¡ ã¨OK«iOKÕ"å_»∞. QÆO@Å¿ãѨ٠QÆOQÍ [ÅOÃÑ·
Ѩ^•‡ã¨#OÖ’ `Õe LO_Õ"å_»∞. JÖψQ QÆO@Å H˘nÌ HÍÅO #n QÆ~ƒ° Où Ö’ =Úxy
LO_Õ"å_»∞. JO>Ë ‰õΩOÉèHí õ q^ŒºÖ’ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ <Õ~∞° Ê LO_Õ^#Œ fl =∂@... ‰õΩ+¨µì
~ÀQÆ∞ʼnõΩ ¿ã= KÕã≤ "åix P^ŒiOKå_»∞ ÉÏÉÏ. "Õ^Œ "åºã¨ P„â◊=∞O KÕi, JHõ¯_»
ã‘`å<å^ä• |O^Àºáê^蕺ܫÚx HõÜ ∆ ∞« "åºkè áÈQ˘\ì̃, ǨÏ#∞=∂<£ Ѷ∂¨ \ò KÕ~å_»∞. XHõ
=∞Ǩ~å„+¨ì „ã‘Î ~ÀA qâıfiâ◊fi~°∞_ç Jaè¿+HõO KÕã≤ =ã¨∞Î D kQÆO|~° ™êfiq∞x ~ÀA
K«∂ã¨∂Î U=yOK«∞H˘<Õk. P"≥∞ Éè~í ‰Î° Ωõ ~åK« ѨÙO_»∞. P"≥∞‰õΩ JO^Œ~∞° kQÆO|~°
™êfiq∞x JiúOK«=∞x HÀ~å~°∞. HÍh `å#∞ `«∂Å <å_ç# PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥à§◊ \ÏxH˜
ã¨O^ÕÇÏ≤ OzOk. z=iH˜ "≥o¡ HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_Oç k. PÜ«∞# WzÛ# qÉè∂í u`À [|∞ƒ
=∂Ü«∞"≥∞ÿOk.
HÍj =∞Ǩ#QÆ~O° Ö’ ZO^Œ~À `≥Å∞QÆ∞"å~°∞ Láê^蕺ܫÚÅ∞QÍ, J^蕺Ѩ‰Ωõ Å∞QÍ
L<åfl~°∞. "å~°∞ D kQÆO|~° ™êfiq∞ `≥Å∞QÆ∞ "å_»x QÆ∞iÎOKå~°∞. PÜ«∞#‰õΩ ''„`≥e· OQÆ
™êfiq∞—— J<Õ ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° . `≥Å∞QÆ∞ ^ÕâO◊ JO>Ë „ueOQÆ ^Õâ"◊ ∞Õ Hõ^•. JѨÊ\˜
#∞Oz P ¿Ñ~ˆ ã≤~÷ Ñ° _¨ áç È~ÚOk. 1800Ö’ `«# =∞HÍO#∞ ^Œâßâ◊fi "Õ∞^èŒ Ñ¶∂¨ \ò #∞O_ç
aO^Œ∞ =∂^è=Œ O‰õΩ =∂~åÛ~°∞. ZѨÙÊ_»∂ =∞ø#"Õ∞, ^蕺#"Õ∞, `«Ñ㨠∞¨ û, Ü≥∂QÆ ã¨=∂^è.Õ
Hõ#∞ˆH PÜ«∞#∞fl ''=∞ø# ÉÏÉÏ—— J<åfl~°∞. HÍj~åA gix `«# Ѩ_=» Ö’H˜ PǨfix¿ãÎ
"≥àϧ~°∞. ~åA „a\˜+π "å~°∞ |Ǩï=∞uQÍ WzÛ# HõuxÎ ™êfiq∞ K«∂_®Åx =ÚK«Û@Ѩ_`ç Õ
WKåÛ~°∞. Jk á⁄~°áê@∞# QÆOQÆÖ’ *ÏiѨ_áç È~ÚOk. ~åA‰õΩ HÀѨO =zÛ u\Ïì_∞» .
™êfiq∞ `«# K≥~Úº QÆOQÍ #kÖ’ ÃÑ\ì̃ XˆH ~°HõOQÍ LO_Õ Ô~O_»∞ Hõ`«∞ÎÅ#∞ fã≤
JO^Œ∞Ö’ ~åA^Õ^À QÆ∞iÎOz fã¨∞HÀ=∞<åfl_»∞. ~åA QÆ∞iÎOK« ÖËHáõ È`Õ `å<≥ QÆ∞iÎOz
K≥ÑÊ≤ WKåÛ_»∞. ~Ô O_À^•xfl QÆOQÆÖ’H˜ qã≤~ˆ âß~°∞ ™êfiq∞.
kQÆO|~°OQÍ u~°Q@ Æ O H˘O`«=∞OkH˜ #K«ÛHõ Hˆ ã¨∞ ÃÑ@ì~∞° . HÀ~°∞Öì ’ Hˆ ã¨∞
#_çzOk. PÜ«∞#∞fl |OkèOz fã¨∞H˘x ~°=∞‡x "Õ∞l„¿ã\ì ò P~°~¤ ü =Ùâß_»∞. JÖψQ
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 21
`≥KåÛ~°∞. DÜ«∞# =∞Ç≤Ï=∞Å#∞ JkèHÍ~°∞Å∞ PÜ«∞#‰õΩ q=iOKå~°∞. PÜ«∞# `å#∞
u<Õ =∂Oã¨O ™êfiq∞ uO>Ë tH˜O∆ K«#∞ J<åfl_»∞ J<åfl_»∞. ™êfiq∞ ÃãQ· ÅÆ `À `å#∞ u<Õ
^•xfl "Õ∞l„¿ã\ì ò uO\Ï~å Jx „ѨtflOKå_»∞. "≥O@<Õ `«# KÕuÖ’ =∞Å qã¨~#°̊
KÕã∞¨ H˘x <À\’¡ "Õã∞¨ H˘x u<Õâß~°∞. =∞u áÈ~ÚOk "Õ∞l„¿ã\ì ò‰Ωõ . J~Ú`Õ ã¨∞QÆO^èŒ
Ѩi=∞à◊O HÀ~°∞ì JO`å "åºÑ≤OzOk. ™êfiq∞ =∞Ç≤Ï=∞ `≥eã≤ kQÆO|~°OQÍ uiˆQ
ǨωõΩ¯ WKåÛ_»∞. XHõ™êi XHõ PHõ`å~Ú PÜ«∞# |*Ï~°∞Ö’ "≥à√◊ OÎ >Ë =∞~å‡OQÍxfl
QÆ∞O*Ï_»∞. Jk H˘xfl QÆ*ÏÅ∞ ™êyOk. "å_»∞ ÉèÜ í ∞« Ѩ_ç áêiáÈÜ«∂_»∞. ^Œ∞O_»Q∞Æ Å∞
H˘O^Œ~°∞ ã¨∞#flѨ٠`Õ@ WzÛ áêÅ∞ Jx K≥áêÊ~°∞. â◊√„ÉèíOQÍ `åˆQâß_»∞ ™êfiq∞.
"≥O@<Õ =¸„`« ~°∂ѨOÖ’ ^•xfl JO`«\ fl˜ qã¨iO˚ Kå_»∞.
N~å=∞ Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏO㨠1868Ö’ HÍj =zÛ#ѨÙÊ_»∞ `«# "Õ∞#Å∞¡_»∞
ǨÏ$^ŒÜ∞« <å^ä`£ À Hõeã≤ =∞ø#™êfiq∞x ^Œi≈OKå~°∞. PÜ«∞#‰õΩ ÉÏÉÏ #â◊ºO "Õã∞¨ H˘<Õ
HÍÜ«∞ HÍ#∞HõQÍ WKåÛ~°∞. ™êfiq∞x ''#_»Ü∂« _Õ qâ◊fi<å^ä∞Œ _»∞—— Jx K≥áêÊ~°@ Ѩ~=° ∞
ǨÏOã¨. WOHÀ™êi J~°=÷ ∞}∞QÆ∞ áêÜ«∞ã¨O =O_çOz fã¨∞H˘x "≥o¡ ™êfiq∞H˜ JOkOz
uxÑ≤OKå~°@. Ѩ~=° ∞ ǨÏO㨠™êfiq∞x ''Dâ◊fi~°∞_»∞ UHõ=∂ J<ÕH=õ ∂—— Jx „Ѩtfl¿ãÎ
– ã¨=∂kè ã≤uÎ Ö’ UHõO Jh, "åº=ǨiHõ ^Œ$+≤Öì ’ J<ÕHOõ Jx ÃãQ· ÅÆ `À K≥áêÊ~°∞
™êfiq∞. Ѩ~=° ∞ ǨÏOã¨, ™êfiq∞x `«# P„â◊=∂xH˜ PǨfixOz ã¨`¯« iOKå~°∞. W^Œ~Ì ∂°
=∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨µÖË. Ѩ~=° ∞ ǨÏOã¨ÖË XHõi q+¨Ü∞« O ~Ô O_À "åiH˜ `≥Å∞ã¨∞. Z<Àfl
J^Œ∞ƒù`åÅ∞ KÕã#≤ ~å=∞ Hõ$+¨µÅ‚ ∞ ™êfiq∞x JO`«QÍ Q“~°qOKå~°O>Ë ÉÏÉÏ ZO`«
=∞Ç≤Ï=∂xfi`«∞_À `≥Å∞™ÈÎOk. XHõ™êi ~å[ Ѷ∂¨ \ò #∞O_ç q^•º#O^Œ ™êfiq∞ J<Õ
Ü«∞u gix ^Œi≈OK«\ÏxH˜ Hˆ ^•~ü Ѷ∂¨ \òÖ’ L#fl =∞# ™êfiq∞ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =KåÛ~°∞.
W^Œ~Ì ∞° QÍ_èO» QÍ PeOQÆ#O KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. HÍ¿ãѨ\’¡ JO^Œ~∞° K«∂ã¨∞OÎ _»QÍ<Õ W^Œ~Ì ∞°
=∂Ü«∞"≥∞<ÿ å~°∞. J~°QOÆ @ `«~åfi`« ™êfiq∞ uiy =KåÛ~°∞. `å#∞ PÜ«∞#∞fl ~å[
Ѷ∂¨ \òÖ’ kOÑ≤ =KåÛ#∞ Jx ™êfiq∞ JO^Œi ã¨O^ÕÇ¨ efl f~åÛ~°∞.
ѨOK« QÆOQÍ Ñ¶∞¨ @ìOÖ’ z#fl Éè∂í QÆ$ǨÏO xi‡OѨ*ãË ∞¨ H˘x 32 Uà◊√§ ¿ã=
KÕã,≤ PÜ«∞# q„QÆÇ¨ xfl KÕ~ÚOKåÅx ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ QÆ_∞» =Ù HÍ"åÅx HÀi`Õ, =∞~°}Ïxfl
"å~Ú^• "Õã∞¨ H˘x, Éè‰í Ωõ _Î #·≥ =∞OQÆà^◊ •ãπ HÀÔ~¯ fiÛ Éè∂í QÆ$ǨÏO KÕi L^ŒÜ∞« O Zxq∞k
#∞O_ç =∞^蕺ǨÏflO =¸_»∞ =~°‰Ωõ Ü≥∂QÆ ã¨=∂kèÖ’ LO_ç, `å<Õ |Ü«∞@‰õΩ =zÛ
Éè‰í Ωõ ÅΠǨ~°`∞« Å∞ JO^Œ∞H˘x Ü≥∂QÍã¨#OÖ’ ‰õÄ~°∞ÛO_ç, „|Ǩχ ~°O„^è•xfl KèkÕ OK«∞H˘x
26–12–1887# ã¨~fi° l`ü ã¨O=`«û~° ѨÙ+¨º â◊√^Œú UHÍ^Œt ™È=∞"å~°O „`≥e· OQÆ ™êfiq∞
`«=∞ WÇ¨Ï rq`åxfl KåeOK«∞ H˘<åfl~°∞. PÜ«∞# â◊s~åxfl K≥H¯õ ÃÑ>ì̌Ö’ ÃÑ\ì̃ PÜ«∞#
HÀi# q^èOŒ QÍ<Õ `åà◊O "Õã≤ Jã≤ #k #∞O_ç =~°∞} #k ^•Hõ Tˆ~yOz QÆOQÍ #n
„Ѩ"åǨÏOÖ’ =kÖÏ~°∞. P ~ÀA #∞O_ç D ~ÀA =~°‰Ωõ HÍj qâıfiâ◊fi~°∞xH˜ ZÖÏ
x`«ºO Jaè¿+HõO, ѨÓ*Ï [~°∞QÆ∞`åÜ≥∂ ™êfiq∞ q„QÆÇ¨ xH˜ ‰õÄ_® Hˆ ^•~ü Ѷ∂¨ \òÖ’x
22 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
=∞~îO° Ö’ [~°Q@ Æ O qâı+O¨ . ã¨`O« [e Ü≥∂QÆOÖ’ qÉè∂í u áê^ŒOÖ’ K≥ÑÊ≤ # J}˜=∂k
J+ì̈ ã≤^∞Œ Åú ∞, ‰õΩOÉèHí õ Ü≥∂QÆOÖ’ „`≥e· OQÆ ™êfiq∞ ã≤kOú Ѩ *Ëã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. PÜ«∞#
ã¨O㨯 $`«OÖ’ ~åã≤# ''=∞Ǩ "åHõº ~°`åfl=o——H˜ "åºYº#∞ ɡOQÍeÖ’ ~åâß~°∞. HÍx
=∞# `≥Å∞QÆ∞ "åi ^Œ$+≤ì WOHÍ ^•xÃÑ· Ѩ_H» áõ È=@O qKå~°H~õ O° JO\Ï~°∞ ÉÏ^è`Œ À
~å=∞~åA QÍ~°∞. 280 ã¨O=`«û~åÅ∞ rqOz, ã¨fiK«ÛOù ^Œ =∞~°}Ïxfl á⁄Ok, Ü≥∂QÆ
ã≤^∞Œ Åú Ö’ „uq„Hõ=ÚÖˇ· P„t`« [# HõÅÊ=$Hõ"∆ ∞≥ ÿ =∞ø# =Ú„^•Å<å¯~°∞Öˇ· `≥Å∞QÆ∞"åÔ~·
LO_ç L`«~Î ° ^ÕâO◊ Ö’, JO^Œ∞Ö’#∞ HÍj =∞Ǩ Hˆ „∆ `«OÖ’ „|Ǩχ ~°^OŒè Ѩ\ Oì̃ K«∞H˘#fl
„`≥e· OQÆ Ü≥∂y <å=∞ LKåÛù~} ° KåÅ∞ =∞#O `«iOK«\ÏxH˜.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 23
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–4
ѨÓ~°‚ Ü≥∂y ã¨O`ü *Ï˝<âÕ fi◊ ~ü
=∞ Ǩ`«∞‡Å =∞Ç≤Ï=∞Å#∞ =∞#O J~°Oú KÕã∞¨ HÀ=@O Hõ+Oì̈ . ^Œ∞#fláÈ`«∞`À
"Õ^•xfl ѨeH˜Oz# =∞Ǩ Ü≥∂yѨÙOQÆ=Ù_»∞ *Ï˝<âÕ fi◊ ~°∞_»∞. "åix QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ=@O
=∞# J^Œ$+ì̈O. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Éèí‰õΩÎʼnõΩ ѨÙ\ì̃xÅ∞¡. JO^Œ∞Ö’ =∞Ǩ~å„+ì̈ ^Õâ◊OÖ’
J##º ÉèHí Î̃ ™ê„=∂@∞ìÅ∞<åfl~°∞. *Ï˝#^Õ=Ù_»∞, <å=∞^Õ=Ù_»∞, ѨÙO_»s‰õΩ_»∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
Éèí‰õΩÎÅO`å `«=∞ ÉèíH˜Î "≥·Éèí=O`À ѨO_»i<å^äŒ∞_≥·# áêO_»∞~°OQÆ q~î°Å∞x ã¨xflkèÖ’
"≥∞Åy, ™êH∆Í`å¯~°O á⁄Ok PÜ«∞#∞fl KÕi# "åˆ~. g~°O^ŒiÖ’ *Ï˝#^Õ=Ù_»∞ q∞#fl
JO\Ï~°∞. ã¨∞=∂~° 740 ã¨O=`«û~åÅ „H˜O^Œ\ ˜"å_»∞ ã¨O`« *Ï˝<Õâ◊fi~ü. ÃÑ·^ä•<£
„áêO`«OÖ’x QÀ^•=i #k X_»∞#¤ ''P¿Ñ QÍO—— x"åã≤. z#fl`«#OÖ’<Õ "Õ^Œ âß„™êÎÅ#∞
‰õ∆Ω}‚OQÍ JÉèíºtOz =∞Ǩ*Ï˝xQÍ ¿Ñ~°∞á⁄O^•_»∞. J`«x J#fl x=$uÎ <å^äŒ∞_»∞,
`«=Ú‡_»∞ ™Èáê# ^Õ=Ù_»∞, K≥ÖÅ¡ˇ ∞ =ÚHÍÎ ÉÏ~Ú. gi `«O„_ç QÍ~°∞ gi ¿Ñ~°#¡ ∞ =ÚHÎ̃H˜
=∂~°Oæ QÍ =~°∞㨠„Hõ=∞OÖ’ ÃÑ@ì@O qâı+O¨ . g~°O^Œ~∂° JÖÏ<Õ rqOz, <å=∞
™ê~°H÷ `õ #« ∞ ™êkèOKå~°∞.
*Ï˝# ^Õ=Ùx QÆ∞~°∞=Ù J#flQÍÔ~#· x=$uÎ <å^è∞Œ _Õ PÜ«∞# J#∞„QÆÇϨ O`À<Õ
Ѩk¿ÇÏ<Õà§◊ =Ü«∞ã¨∞Hˆ ÉèQí =Æ næ`‰« Ωõ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ ''*Ï˝<âÕ fi◊ s w`«—— J<Õ "åºMϺ#O ~åâß_»∞
*Ï˝# ^Õ=Ù_»∞. ^•xH˜ ™ê\˜ WѨÊ\˜=~°‰Ωõ WOH˘Hõ\ ˜ ÖË^∞Œ Jx ¿Ñ~°∞ =zÛOk. ‰õΩÅ
=∞`« Éè^Ë •Å‰õΩ Jf`«OQÍ LO_®Åx É’kèOKå_»∞. Dâ◊fi~° ÉèHí Î̃ =Å¡<Õ â◊√^Œú *Ï˝#O
HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx QÆ\ Qì̃ Í „Ѩ=zOKå_»∞. =∂#=xH˜ "≥∂Hõ∆ =∂~°Oæ É’kèOK«QeÆ Qˆ k w`«
=∂„`«"∞Õ #x _èO» HÍ |*Ï~ÚOz K≥áêÊ_»∞. w`«#∞ ÜÕ∞ Éè^Ë OŒ ÖˉΩõ O_® JO^Œ~∞° K«^=Œ
=K«∞Û#x, `≥eÜ«∞ *Ëâß_»∞. *Ï˝# ^Õ=Ù_»_∞» , PÜ«∞# ™È^Œ~∞° e^Œ~Ì ∂° , ™È^Œi JO^Œ~∞°
„|Ǩχ rq`å<Õfl QÆ_Ñ» @ ¨ O Pâ◊Û~°º"Õ∞ã¨∞OÎ k. ^ÕâO◊ Ö’x „Ѩã^≤ úŒ ѨÙ}ºˆH„∆ `åÅhfl g~°∞
ã¨O^Œi≈OKå~°∞.
''<Õ#∞ *Ï˝# ^Õ=Ù_çx. Jxfl PQÆ=∂Å∞ `≥eã≤# "å_çx—— Jx *Ï˝# ^Õ=Ù_»∞
K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl_»∞. Jk QÆ~fi° O HÍ^Œ∞. P`«x kè+} ¨ , JO`« Q˘Ñ¨Êk. "≥+· =‚¨ =∞`åxfl
=∞Ǩ~å„+ì̈ ^Õâ=◊ ∞O`å "åºÑ≤OѨ*ãË #≤ ‰õΩ@∞O|O "åik. ''J„=Ú`å#∞Éè=í O—— J<Õ
„QÆO^ä•xfl, Ü≥∂QÆ"åtëêìxH˜ =∞~åsî ÉèÏ+¨Ö’ J~°÷ `å`«Ê~åºÅ#∞ ~åã≤#"å_»∞ *Ï˝<âÕ fi◊ ~°∞_»∞.
''JÉèOí QÍÅ∞—— J<Õ ¿Ñ~°∞`À =O^ŒÖÏk Ѩ^•ºÅ#∞ JÅ"ÀHõQÍ K≥áêÊ_»∞. J=hfl [#O
<Àà◊§Ö’ <åx, ™ê~°H÷ õ =∞Ü«∂~Ú. Jq =ÚH˜Î =∂~°æ ™⁄áê<åÅ∞QÍ, ÉèHí Ω =∂~°æ ™ÈÊù~H° ÍÅ∞QÍ
LO\Ï~Ú.
*Ï˝#^Õ=Ùx =∞Ç≤Ï=∞Å#∞ `≥eÜ«∞*Ë¿ã J<ÕHõ Hõ^ÅŒä ∞ "åºÑ≤ÖÎ ’ L<åfl~Ú. XHõ™êi
24 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
*Ï˝# ^Õ=Ù_»∞ XHõ ã¨ÉÖíè ’ =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl_»∞. ã¨É‰íè Ωõ |Ü«∞@ XHõ ^Œ∞#fláÈ`«∞ "Õ∞™ÈÎOk.
XHõ `«∞O@i "ÕàÏHÀà◊OQÍ ''P ^Œ∞#fláÈ`«∞ ¿Ñ~°∞ ‰õÄ_® *Ï˝# ^Õ=Ù_Õ—— Jx Z^Õ"Ì å
KÕâß_»∞. ''x["Õ∞, ^•xH˜ <å‰õΩ ZÖÏO\˜ Éè^Ë =Œ Ú ÖË^∞Œ . ^•xÖ’#∂, <åÖ’#∂ L#fl
P`«‡ XHõ¯>Ë.—— Jx ã¨∞ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊ_»∞. P =ºHÎ̃ ^Œ∞#fláÈ`«∞#∞ H˘~°_®`À H˘\Ïì_∞» .
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ *Ï˝# ^Õ=Ù_ç gѨÙg∞^Œ ‰õÄ_® H˘~°_® ^≥|ƒÅ∞ HõxÊOz, ~°HOÎõ HÍ~°@O
JO^Œ~∞° K«∂âß~°∞. PÜ«∞# =∞Ç≤Ï=∂xfi`« rq`åxH˜ JHõ¯_»∞#fl "å~°O^Œ~∂° KÕ`∞« ÖˇuÎ
#=∞㨯iOKå~°∞. =∞~À™êi *Ï˝# ^Õ=Ù_çx ^Œ∞#fláÈ`«∞`À "Õ^OŒ ѨeH˜OK«=∞x ѨsHõ∆
ÃÑ\Ïì~∞° . JѨÙÊ_®Ü«∞# ^•x `«Åg∞^Œ KÕ`∞« Å∞ LOKå~°∞. "≥O@<Õ ^Œ∞#fláÈ`«∞ <åÅ∞QÆ∞
"Õ^•Å#∞ ã¨fi~°O, LKåÛ~°}Å`À ã¨Ç¨ x~°∞+Ì Oì̈ QÍ, Jq„âßO`«OQÍ Ñ¨eH˜Ok. JѨÙÊ_»∞
*Ï˝# ^Õ=Ù_çx ''q+¨µ=‚ Ù J=`å~°O——QÍ JO^Œ~∞° ÉèÏqOKå~°∞. WOHÀ™êi *Ï˝# ^Õ=Ù_»∞
XHõ „ÉÏǨχ}∞x WO\˜H˜ JcÌHÍxH˜ JO>Ë `«k<Ì åxH˜ PǨfix¿ãÎ "≥à_¡◊ ∞» . Ñ≤`$« ^Õ=`«Å#∞
=∞O„`« ѨÓ~°fiHõOQÍ PǨfixOKå_»∞ *Ï˝#^Õ=Ù_»∞. JO^Œ~∞° ™êH∆Í`å¯~°"∞≥ ÿ =zÛ, Ñ≤„`«∞qkèx
ã¨O`«$Ñ≤HÎ ~õ O° QÍ á⁄O^•~°∞. JO`«\ ˜ Ü≥∂QÆO, ã≤kú P =∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_çH˜ LO_Õq.
KåOQ∑ ^Õ=Ù_»∞ J<Õ Ü≥∂y, ÃÑ^ŒÌ ѨÙeÃÑ· ™êfis KÕã¨∂Î, „`åK«∞ áê=Ú#∞
H˘~°_®QÍ KÕ`ÀΠѨ@∞ìH˘x *Ï˝<Õâ◊fi~°∞x ^ŒQÆæ~°‰õΩ =KåÛ_»∞. JѨÙÊ_»∞ *Ï˝# ^Õ=Ù_»∞
qiy# QÀ_»ÃÑ· ™È^Œ~∞° Å`À ‰õÄ~°∞Ûx L<åfl_»∞. JѨÙÊ_»∞ P "≥ÚO_ç QÀ_» Hõ^ÅŒ @O
„áê~°OaèOzOk. =zÛ# Ü≥∂y Wk K«∂ã≤ ã≤Q∞Æ Ñæ _¨ ,ç *Ï˝<âÕ fi◊ ~°∞x áê^•Å∞ Ѩ@∞ìH˘x
*Ï˝# aèH∆õ „Ѩ™êkOK«=∞x "Õ_∞» H˘<åfl_»∞. ^•xH˜ PÜ«∞# `«# ™È^Œi =ÚHÍÎ ÉÏ~Úx
"Õ_∞» H˘x *Ï˝#O ã¨OáêkOK«∞HÀ=∞x Ç≤Ï`«=Ù K≥áêÊ_»∞. P"≥∞ z#fl ÉÏeˆH JѨÙÊ_»∞.
JO`« z#fl Ñ≤Å¡ ^ŒQ~æÆ ,° Ug∞ `≥bx Ѩã≤ Ñ≤Å¡ =^ŒÌ ZÖÏ <Õ~∞° ÛH˘O\Ï#∞ Jx ÉèÏqOz,
P"≥∞ ÃÑ\ì̃# ѨsHõÅ∆ ‰õΩ `«@∞ìH˘x, P"≥∞ =^ŒÌ â◊√„â◊√+¨ KÕã≤ *Ï˝#O á⁄O^•_»∞.
''ã¨O`ü *Ï˝<âÕ fi◊ ~ü——QÍ JO^Œi KÕ`å Ñ≤Å∞=|_Õ *Ï˝# ^Õ=Ù_»∞ ÉèHí Îõ tMÏ=∞}˜QÍ,
*Ï˝<âÕ fi◊ ~° =∞Ǩ~åAQÍ „Ѩã^≤ ∞Œ _ú ∞» . ѨÓ~°‚ Ü≥∂yQÍ *Ï˝<âÕ fi◊ ~°∞_çx ÉèÏq™êÎ~∞° . x`«ºO
áêO_»∞~°OQÆ qÉè∞í x`À =∂\Ï¡_∞» `«∂, PÜ«∞#`À u~°∞QÆ∞`«∂ LO_Õ"å_»∞. ѨÓ<å ^ŒQ~æÆ °
''JÅOk——Ö’ PÜ«∞# K«∂Ñ≤# J^Œ∞ƒù`åÅhfl W"åà◊ =∞#‰õΩ z„`åÅ∞QÍ „Ѩ`º« HõO∆ J=Ù`å~Ú.
<Õ#∞ "≥o¡ "å\˜x K«∂ã≤ P#OkOKå#∞. J^˘Hõ =∞^è∞Œ ~å#∞Éè=í O. ''ã¨zÛ^•#O^Œ∞_»∞——
J<Õ QÆ$ǨÏã¨∞Î K«xáÈ`Õ, J`«xfl „|uH˜Oz# „áê}^•`« *Ï˝<Õâ◊fi~°∞_»∞. J`«_»∞ P
`«~åfi`« ''ã¨zÛ^•#O^Œ ÉÏÉÏ——QÍ *Ï˝# ^Õ=Ùx t+¨µº_≥,· PÜ«∞# ÉèÏ="åºÑ≤HÎ ˜ `À_»Ê_®¤_∞» .
*Ï˝# ^Õ=Ù_»∞ rqOzOk YzÛ`«OQÍ 21 ã¨O=`«û~åÅ 3 <≥ÅÅ 5 ~ÀAÅ∞ =∂„`«"∞Õ .
„H©.â◊.1296 =∂~°tæ ~° |Ǩïà◊ „`«Ü∂≥ ^Œt QÆ∞~°∞"å~°O *Ï˝# ^Õ=Ùx *Ï˝#*’ºu JYO_»
K≥`· #« º *’ºuÖ’ qb#O J~ÚOk. *Ï˝#^Õ=ÙʼnõΩ `«# J#fl x=$uÎ <å^è∞Œ Å∞ JO>Ë
„¿Ñ=∞, ÉèHí ,Ω Q“~°=O Z‰õΩ¯=. ™êO„Ѩ^•Ü«∂ʼnõΩ Jf`«OQÍ PÜ«∞# ~åã≤# ''*Ï˝<âÕ fi◊ i
w`«—— WѨÊ\˜H© t~À^è•~°º"Õ∞.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 25
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–5
ã¨fi~°‚ ã≤^úŒ Ü≥∂y "åã≤+ª¨ QÆ}Ѩu =Úx
P Ü«∞# K«^Œ=x âß„ãÎ̈O ÖË^Œ∞, ~åÜ«∞x HÍ=ºO ÖË^Œ∞, ^Œi≈OK«x ˆH∆„`«O
ÖË^∞Œ , `«Ñ㨠∞¨ û KÕÜ∞« x „Ѩ^âÕ O◊ ÖË^∞Œ , K«∂Ѩx =∞Ç≤Ï=∞Å∞ ÖË=Ù, „Ѩã#¨ flO KÕã∞¨ H˘x
^Õ=`« ÖË^Œ∞ Jxfl\˜H˜ q∞Oz Jã¨Ê $㨺`«#∞ÜÕ∞=yOK«∞H˘#fl ã¨^•Kå~° ã¨OѨ#∞fl_»∞,
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ ™êfi`«O„`« L^Œº=∞OÖ’ =ÚO^Œ∞ xez# Hõi‡+≤,ì ÉèQí "Æ å<£ ~°=∞} =∞ǨÏi¬
KÕ`<« Õ ''<åÜ«∞<å—— Jx Ñ≤eÑ≤OK«∞H˘#fl J^Œ∞ƒù`« =¸iÎ. ™êH∆Í`«∞Î QÆ}Ѩu J=`å~°"∞Õ
N "åã≤+ª¨ QÆ}Ѩu =Úx. "åi rq`«O JO`å Ѩ~ÀѨHÍ~°"∞Õ . HÍ~°} [#∞‡ÖÏÜ«∞#.
P ¿Ñ~°∞ 㨇i¿ãÎ KåÅ∞ ã¨~fi° áêѨÇϨ ~°O.
[##O – q^•ºÉèϺã¨O – q"åǨÏO
Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ JÜ«∞ºÅ ™È=∞Ü«∂AÅ ã¨∂~°º QÆ}Ѩu âß„ã≤.Î `«O„_ç #~°ãO≤ ǨÏ
âß„ã≤Î QÆ}Ѩu Láê㨉Ωõ _»∞. `«e¡ #~°ã=¨ ∞‡ ã¨∂~°º Láê㨉Ωõ ~åÅ∞. gi ã¨O`å#"Õ∞
QÆ}Ѩu âß„ã≤Î. NH͉õΩà◊O lÖÏ¡ ÉÁaƒe ^ŒQÆæ~° ''HõÅ∞= ~å~Ú—— „QÍ=∞OÖ’
17–11–1878# [x‡OKå~°∞. P~å=∞„^•q_» ‰õΩ@∞O|O. `«O„_çH˜ QÆ}Ѩu `«#
^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =ã¨∞#Î fl@∞¡ HõxÑ≤OzOk. `«eH¡ ˜ ã¨∂~°∞ºx â◊HÎ̃ J~Ú# Jyfl ѨÓ~°‚ ã¨fi~°‚ HõÅâ◊O
HõÅÖ’ H˜Ñʨ OzOk. a_»¤ [x‡Oz#ѨÙÊ_»∞ J`«xfl XHõ k=º `Õ[ã¨∞û P=iOz L#fl@∞¡
K«∂ã≤Ok. Ѩ^àÕ §◊ Hˆ `«ex¡ áÈQ˘@∞ìH˘#fl ^Œ∞~°^$Œ +ì̈=O^Œ∞_»∞ QÆ}Ѩu. DÜ«∞# ^≥"· åOâ◊
ã¨OÉè∂í u_»∞ Jx ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°∞ `«b,¡ `«O„_ô. HÍx =∞#"å_çH˜ Pˆ~à◊§ ^•HÍ =∂@ÖË
~åÖË^Œ∞. `«O„_ç HÍeÛ# ֒ǨÏѨ٠=ÚÅ∞¡#∞ H˘_»∞‰õΩ <å_çÖ’ QÆ∞KåÛ_»∞. "≥O@<Õ
[Åáê`«OÖÏQÍ =∂@Å∞ *Ïi =KåÛ~Ú.
Ñ≤#`«O„_ç „Ñ¨HÍâ◊ âß„ã≤Î ^ŒQ~æÆ ° HÍ"åºÅ∞ K«^=Œ @"Õ∞ HÍHõ ѨOKåOQÆ QÆ}#OÖ’#∞
k@ì JxÑ≤OK«∞H˘<åfl_»∞. Ѩ<≥flO_»= U@ qâßÅHõ∆=∞‡`À q"åǨÏO [iyOk.
HÍo^•ã¨∞QÍi "Õ∞Ѷ∞¨ ^Œ∂`«OÖÏQÍ ''Éè$í OQÆ ^Œ∂`«O—— J<Õ ~Ô O_»∞ ã¨~Åæ° HÍ=ºO ~åâß_»∞.
Ѩ^≥Ìxq∞^Õà◊√§ =KÕÛã¨iH˜ "åºHõ~°}, JÅOHÍ~°, ™êÇ≤Ï`åºÅ#∞ Hõ~°`«ÖÏ=∞ÅHõO
KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞. ѨÙ~å}, WuǨ™êÅ Ö’`«∞Å∞ `«~K° å_»∞. Ѩ^=Œ ¸_»= U\˜ #∞O_ç
`«O„_ç =^ÕÌ "Õ∞^è• ^ŒH} ∆˜ Ï=¸iÎ, <å~åÜ«∞}ÏHõi∆ , ™œ~å„™êìHi∆õ , K«O_ç#"åHõi∆ , =∂`«Oy,
ÉÏÅ, "å~åÇ≤Ï, Éè∞í =<Õâfi◊ i, =∞ǨQÆ}Ѩu, ѨOK« ^Œt, ëÈ_»t J<Õ Ñ¨<fl≥ O_»∞ =∞Ǩ
=∞O„`åÅ#∞ ™ê^è#Œ KÕã≤ =â◊O KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞. `«Ñ㨠∞¨ û KÕã∞¨ HÀ"åÅ<Õ HÀiHõ |Å"≥∞Oÿ k.
P~°∞ <≥ÅÅ∞ WO\˜ ^ŒQÆæ~°, P~°∞ <≥ÅÅ∞ `«Ñ¨ã¨∞û KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ ÉèÏ~°º J#∞=∞u
á⁄O^•_»∞. W^Œ~Ì ∞° Ñ≤ÅÅ¡ ∞ Hõ#fl `«~åfi`« `«#‰õΩ ‰õÄ_® `«Ñ㨠∞¨ û KÕã∞¨ H˘<Õ J=HÍâ◊O
W=∞‡x ÉèÏ~°º HÀi`Õ ã¨~ˆ #<åfl_»∞. "≥O@<Õ ÉèÏ~°º‰õΩ =∞ǨQÆ}Ѩu =∞O„`«O, NnHõ∆
26 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
WKåÛ_»∞.
^Õâ◊ ã¨OKå~°O – âß„ãÎ̈ K«~Û° Å∞ – `«Ñ㨠∞¨ û
1896Ö’ JO>Ë Ñ¨^ÇŒ ¨ ~ˆ à◊§Ñ¨ÙÊ_»∞ H“tH© #n f~å# ¿Ñ~°=∞‡ J„QÆÇ¨ ~°OÖ’
~Ô O_»∞ <≥ÅÅ∞ f„= `«Ñ㨠∞¨ û KÕâß_»∞. HÍjH˜ |Ü«∞ÖËiÌ #Ok „QÍ=∞OÖ’ ^è~Œ ‡° âßÖÏkèHÍiKÕ
ã¨<å‡#O á⁄Ok WO\˜H˜ =KåÛ_»∞. HõÅ∞= ~å~ÚÖ’ ^蕺#OÖ’ LO_»QÍ Éè„í ^Œ‰Ωõ _»∞ J<Õ
PÜ«∞# HõxÊOz QÆ}Ѩu QÆ}‰õΩ_»∞ J<Õ *Ï˝ÑH¨ Oõ KÕâß_»∞. `«O„_ç J#∞=∞u`À „ѨÜ∂« QÆ
"≥o¡ ǨÏO㨠f~°O÷ Ö’ H˘O`«HÍÅO `«Ñ㨠∞¨ û KÕã,≤ HÍj KÕi `«O„_ç "Õ∞#=∂=∞ Éè"í åx
â◊OHõ~O° WO\’¡ LO_ç ^Œ~åƒùOQÍ ã¨O™ê÷#OÖ’ LO_Õ ''t= ‰õΩ=∂~° ѨO_ç`∞« _ç——x `«#
Hõq`«fiO`À "≥∞Ñ≤ÊOKå_»∞. #=nfiѨOÖ’ [iˆQ q^Œfi`ü ѨsHõ‰∆ Ωõ Ǩ[~°==∞x ѨiK«Ü∞«
Ѩ„`«O á⁄O^•_»∞. XHõ~ÀA PÜ«∞#‰õΩ JÜ«∞ºÅ ™È=∞Ü«∂AÅ ã¨∂~°º <å~åÜ«∞}
Ü≥∂y HõxÑ≤Oz Éè„í ^Œ‰Ωõ _»∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ `å=Ú Ñ¨^ÇŒ ¨ ~°∞ =∞Ok Ö’Hõ HõàϺ}O HÀã¨O
[x‡OKå=∞x `å#∞ ''ã¨∞Hˆ `«∞_»x——, J`«# QÆ}Ѩu Jx, ÜÕ∞ Ѩx KÕÜ∂« Ö’ ''ã¨∂ÅÎ
t~°ã∞¨ û—— J<Õ"å_»∞ `≥Å∞ѨÙ`å_»x K≥áêÊ_»∞. <åã≤HÖ± ’ `«Ñ㨠∞¨ û KÕÜ∂« Åx ã¨fiѨflOÖ’
`≥eÜ«∞*ËÜ∞« |_»@O`À JHõ¯_çH˜ KÕi hÖÏOaHÍ PÅÜ«∞OÖ’ `«Ñ㨠∞¨ û KÕâß_»∞. JHõ¯_Õ
"≥Ú^Œ\ ˜ Jëêì=^è•#=¸ K«∂âß_»∞. JHõ¯_» `«##∞ J==∂xOz# ѨÓ*Ïix â◊ÑO≤ z,
áêѨ ѨiǨ~°O HÀã¨O ''#= K«∂u——Ö’ 72 ~ÀAÅ∞ Ѷ∞¨ ’~° `«Ñ㨠∞¨ û KÕâß_»∞. JѨÙÊ_Õ
''`≥Åx¡ kQÆO|~°∞_»∞—— HõÖ’¡ HõxÑ≤Oz WO\˜H˜ "≥à§◊ =∞x P^ÕtOKå_»∞. Xi™êû KÕi
Éèí∞=<Õâ◊fi~üÖ’ `˘q∞‡k ~ÀAÅ∞ `«Ñ¨ã¨∞û KÕâß_»∞. Éèí∞=<Õâ◊fii ^Õq ™êH∆Í`å¯iOz
|OQÍ~°∞ y<≥flÖ’x `Õ<#≥ ∞ J`«x`À `åyOzOk. ^•x`À Hõq`å =∂^è∞Œ ~°ºO ÃÑiyOk.
|∞kú ã¨∂Hõ∆ ‡`« ~Ô \ì̃OÃÑO· k. WO\˜H˜ =¿ãÎ ÉèÏ~°º H˘_»∞‰õΩx Hõ#flk. =∞Ǩ^Õ=Ù_»<Õ ¿Ñ~°∞
ÃÑ\Ïì_∞» . Hˆ â◊# ‰õΩ„~°∞Ö’ `«~¯° "Õ^•O`«, "åºHõ~} ° =∞Ǩ ÉèÏëêºÅ#∞, hu âß„™êÎxfl
PáÈã¨# Ѩ\Ïì_∞» . 1900Ö’ =∞O™ê ã¨O™ê÷#OÖ’ ~å[ QÆ∞~°∞=Ù#∞ F_çOz, Jëêì=^è•#  Ѩk ~ÀAÖ’¡ `«q∞à◊O <ÕiÛ, P ÉèÏ+¨Ö’ É’kèOK«@O „áê~°OaèOz "≥∞ѨÙÊ á⁄O^•_»∞.
KÕã≤, ~å[‰õΩ=∂~°∞_çH˜ t= ѨOKåHõ∆i LѨ^ÕtOz ~åA „áÈ`åûǨÏO`À #=nfiѨO
KÕ~å_»∞. JHõ¯_» ''ã≤u HõO~î—° — "åK«ãʨ u P^Œ~O° á⁄O^•_»∞. ѨsH∆ÍkèHÍi J~Ú#
''JOaHÍ ^Œ`∞« Î J~Ú# JOaHõ‰Ωõ ^Œ`∞« _Î ∞» J~Ú`Õ `å#∞ ™êH∆Í`«∞Î JOaHõ‰Ωõ B~°ã¨
Ѩل`«∞_çx QÆ}Ѩux J<Õ—— â’¡HOõ `À "≥∞Ñ≤ÊOz, PÜ«∞# "≥∞ѨÙÊ á⁄Ok, ѨsHõÖ∆ ’ áêÖÁæ<åfl_»∞.
#=nfiѨ ѨO_ç`∞« Å#∞ "≥∞Ñ≤ÊOK«@O =∞Ǩ Hõ+Oì̈ . HÍx =∞# QÆ}Ѩu JHõ¯_ç ѨO_ç`«
Ѩi+¨`∞« Î ÃÑ\ì̃# Jxfl ѨsHõÖ∆ ’¡ <≥y,æ `«# áêO_ç`º« O, Hõq`åfiÅ`À JO^Œifl "≥∞Ñ≤ÊOz
''HÍ=º HõO~î° QÆ}Ѩu—— a~°∞^Œ∞#∞ 20–6–1990# á⁄O^•_»∞. JѨÊ\˜ #∞Oz P
¿Ñ~°∞`À<Õ ™ê~°H÷ õ <å=∞^èÜ Õ Ú« _≥<· å_»∞.
"≥^· ºŒ <å^ä£ "≥o¡ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã≤ ã¨∞~ˆ +¨ q∞„`«∞x =^ŒÌ ''`å~å—— =∞O„`ÀѨ^âÕ O◊
á⁄O^•_»∞. QÆ}Ѩu QÍi =ÖË¡ L`«~Î åkˆH Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ D =∞O„`«O ^ŒH} ∆˜ ÏxH˜ KÕiOk.
Ѩ^=Œ ~ÀA ~å„u t=Ù_»∞ HõÅÖ’ HõxÊOz xifi+¨Ü∞« ^蕺# ~°∂ѨO J~Ú# ''㨇 $u
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 27
=∂~°Oæ —— K«∂Ñ≤Oz, qÉè∂í u K«e¡ J^Œ$â◊º"≥∞<ÿ å_»∞. QÆ^•fiÖò KÕi =∞Ǩ~åA‰õΩ PѨÙ_Î ,·≥
HÍ#∂Ê~ü "≥o¡ =¸_»∞ <≥ÅÅ∞ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã,≤ =∞m§ WO\˜H˜ "≥o¡ `«O„_çH˜ <Õ„`« zH˜`û«
KÕ~ÚOKå_»∞. 1902Ö’ ÉèÏ~°º`À ã¨Ç¨ =∞O^Œ™ê "≥o¡ ~åA QÍi Pu^躌 O á⁄Ok,
ÉèÏ~°º#∞ ѨÙ\ì̃O\˜H˜ ѨOÑ≤, `«=Ú‡_»∞ t= ~å=∞âß„ã≤`Î À Hõeã≤ Éè∞í =<Õâfi◊ ~üÖ’ =∞m§
`«Ñ㨠∞¨ û KÕã≤ HõÅHõ`åÎ KÕ~å_»∞. JHõ¯_ç#∞Oz ^ŒH} ∆˜ ^ÕâO◊ KÕi H©~∆ =° f, "ÕQÍ=f #^Œ∞Å
=∞^躌 t= ѨOKåHõi∆ [Ñ≤Oz, J~°∞}ÏK«ÅO KÕi `«# `«áÈ ™ê^è#Œ ‰õΩ J^Õ ãÔ̈~#·
„Ѩ^âÕ O◊ QÍ ÉèÏqOz JHõ¯_Õ LO^•=∞x x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl_»∞.
HÍh J#fl^Œ=Ú‡e^ŒiÌ H˜ Ñ≤_HÔç _»∞ J#flO ÃÑ>ì̌"åˆ~ Hõ~∞° "≥<· å~°∞. QÆ}ѨuH˜ P
Hˆ „∆ `« ^Õ=`«ÃÑ· HÀѨO =zÛOk. PHõe ^ŒÇÏ≤ ™ÈÎOk. "≥O@<Õ XHõ „ÉÏǨχ}∞_»∞ =zÛ
`«# ÉèÏ~°º „=`«O KÕã≤ áê~°}#∞ „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ W"åfiÅx J#∞‰õΩO@∞#flk Éè’[<åxH˜
~°=∞‡x K≥ÑÊ≤ fã¨∞H˘x "≥àÏ¡_∞» . JHõ¯_» P"≥∞ =∞$ëêì#fl Éè’[#O ÃÑ\ì̃Ok. ã¨O`«$Ñ≤QÎ Í
u<åfl~°∞. P WO\’¡<Õ q„âßOu fã¨∞H˘<åfl~°∞. `≥Å"¡ åi ÖËz K«∂ÃãÎ JHõ¯_» WÖË¡ ÖË^∞Œ .
J~°∞}ÏK«ÖâË fi◊ ~°∞_Õ `«=∞efl Ñ≤Å∞K«∞H˘x "≥àϧ_»x J=∞‡"å~°∞ ''PÑ‘`« ‰õΩKåOÉË—— `«=∞‰õΩ
Éè’[#O ÃÑ\˜Oì ^Œx „QÆÇÏ≤ OKå_»∞. HÍx <À\’¡ `åO|∂ÅO J\Ï¡Qˆ LO_»@O Pâ◊Û~°ºO
"ÕãO≤ k. Jk HõÅ HÍ^Œ∞ x[O Jx `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl_»∞. JѨÊ\˜H˜ QÆ}Ѩu J~Ú^Œ∞ HÀ@¡
t= ѨOKåHõi∆ x [Ñ≤Oz#O^Œ∞‰õΩ J=∞‡"åˆ~ ã¨fiÜ«∞OQÍ HõxÊOz Pu^躌 O WzÛO^Œx
J~° ÷ = ∞~ÚOk. WHõ =∂#㨠=∂„`« ∞ Öˇ " åih ^Õ Ç ‘ Ï Jx Ji÷ O K« ~å^Œ h
xâ◊Û~ÚOK«∞H˘<åfl_»∞. ~ÀE J~°∞}ÏK«Å #Onâ◊fi~°∞x =ÚO^Œ∞ xez â’¡HÍÅ#∞
J~°∞}Ï K«ÖâË fi◊ ~°∞xH˜ qxÑ≤ã∂¨ Î ''ǨÏ~°ã∞¨ uÎ —— HÍ=ºO ~°zOKå_»∞. z=i ~ÀA# J~°∞}ÏK«Å
Ü≥∂QÆ∞Å∞ âıëê„k ™êfiq∞, „ÉÏǨχ} ™êfiq∞ (~°=∞} =∞ǨÏi¬) P HÍ=ºO qx
P#OkOKå~°∞. JHõ¯_ç q^•ºÅÜ«∞OÖ’ DÜ«∞#‰õΩ ã¨O㨯 $`« J^蕺ѨHõ Ѩ^qŒ ÅaèOzOk.
1903Ö’ ~°=∞} =∞ǨÏi¬x ^Œi≈OKå_»∞. PÜ«∞<Õ ^Œ∞~åæ =∞Ok~° Ü≥∂y K≥ÑÊ≤ # ''ã¨∂Å÷
t~°ã∞¨ û—— Jx QÆ∞iÎOz #=∞㨯iOKå_»∞. JѨÙÊ_»∞ ~°=∞}∞Å =Ü«∞ã¨∞û W~°"·≥ ~Ô O_»∞.
QÆ}Ѩu =Ü«∞ã¨∞û W~°"·≥ J~Ú^Œ∞. JÖÏ Kåi„`å`«‡HõOQÍ Hõeã≤# "åi^Œ~Ì ∂° rqHÍ
r=ÙÅ∞QÍ LO_çáÈÜ«∂~°∞.
QÆ}Ѩu =Úx XHõ ã¨O=`«û~°O "Õ^•^躌 Ü«∞#O KÕã≤ ™êÜ«∞# ÉèÏ+¨ºO K«k"å~°∞.
JѨÊ\˜Hˆ PÜ«∞# H©iÎ `«q∞à◊ ^Õâ=◊ ∞O`å "åºÑ≤Î K≥OkOk. XHõ~ÀA ^˘~°™êfiq∞ J<Õ
t+¨µº_»∞ ¿+H˜ûÊÜ«∞~ü <å@HõO "Õ∞Hõƒ`ü#∞ Hõ^QŒä Í qxÑ≤¿ã,Î Pâ◊√=ÙQÍ ã¨O㨯 $`« HÍ=ºOQÍ
K≥¿ÑÊâß~°∞. "Õ~˘Hõ t+¨µº_»∞ WOw¡+π ¿ÑѨ~ü K«kq qxÑ≤¿ãÎ ^•xfl H˜Ok #∞Oz ÃÑH· ,˜ ÃÑ·
#∞Oz H˜OkH˜ K≥ÑÊ≤ # UHõ ã¨O^ä•„QÍÇ≤Ï. "Õ^OŒ "≥OHõ@ âß„ã≤QÎ Íi ã¨=∞HõO∆ Ö’ Q˘Ñ¨Ê
ã¨<å‡#O [iyOk Éè@ í N
ì , ÉÏÅ ã¨~ã° fi¨ u a~°∞^Œ∞Å∂ á⁄Ok# XHõ ѨO_ç`∞« _çx F_çOz
|OQÍ~°∞ `À_® |Ǩï=∂#OQÍ á⁄O^•~°∞. WÖÏ ZHõ¯_çH˜ "≥o§<å q[Ü«∞ Ѩ~O° Ѩ~`° À
28 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
™êyáÈ`«∞<åfl~°∞.
ÉèÏ~°`« ^Õâ’^Œ~ú }
° ...N ~°=∞}∞Å ã¨O^Œ~≈° #O–[#‡ ~°ÇϨ 㨺O
ѨÓ~°fi [#‡Ö’ `«#‰õΩ t+¨µºÖˇ·# q^•º~°∞÷Å#∞ QÆ∞iÎOz, "åix Ñ≤eÑ≤Oz
=∞„^•ãπ ã¨=Ú„^Œ f~°OÖ’ ^Õâ’^•ú~°} HÀã¨O LáêÜ«∂Å∞ K«iÛOKå~°∞. <åÅ∞QÆ∞
=ÚYº Pâ◊Ü∂« Å`À Ѩx KÕÜ∂« Åx x~°~‚ ÚOKå~°∞. XHõ\ ˜ Hõ~‡° Ü≥∂QÆO, ~Ô O_»∞ –
"Õ^HŒ ÍÅ ~°∞+≤ r=# q^è•#O, =¸_»∞ – „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ q=Hõ∆ – =~°‚ q=Hõ#∆ ∞ ^Œ∂~°O
KÕÜ∞« @O, <åÅ∞QÆ∞ – „Ѩu WÅ∞¡ =∞O„`åÅ`À x#kOK«@O. Wq KåÖÏ Q˘Ñ¨Ê x~°Ü ‚ ∂« Å∞.
™êǨϙȿÑ`«"∞≥ #ÿ q. PÜ«∞# ''^ŒâßO ^Õâ◊ Ã㺷 `åO „Ѩu Ѩ^=Œ ∞Ü«∞O – ^蕺ܫ∞u [#:——
JO>Ë – ''ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ ^Œâ#◊ ∞ QÆ∞iOKÕ <Õ<Ñ≥ Ù¨ Ê_»∞ ^蕺xã¨∞<Î åfl#∞.—— WO`« Q˘Ñ¨Ê L^•~°
Pâ◊Ü∞« O P<å_»∞ ÜÕ∞ =∞ǨÏi¬H© ÖË^∞Œ . P<å\˜ ã¨=∞~°÷ ã¨^∞Œ ~æ ∞° ~å=∞^•ã¨∞QÍ, q^•º~°}º
=∞ǨÏi¬QÍ D <å\˜ q"ÕHÍ#O^Œ∞Å∞QÍ QÆ}Ѩu ™êfiq∞ HõxÑ≤™êÎ~∞° .
~åÜ«∞"ÕÅ∂~ü „H˜ã≤ìÜ«∞<£ HÍÖËlÖ’ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`«∞Å∞QÆ Ñ¨xKÕã¨∂Î JHõ¯_Õ
LO_çáÈÜ«∂~°∞. ZO^Œ~À „ã‘,ΠѨÙ~°∞+¨µÅ‰õΩ =∞O„`« nHõx∆ KåÛ~°∞. ã¨~ˆ fiѨe¡ ~å^è•Hõ$+¨<‚ £
Ñ≤# `«O„_ç #~°ãO≤ ǨÏO ‰õÄ_® nHõ∆ á⁄Ok, ã¨#ºã≤Oz ''„Ѩ}"å #O^Œ∞Å∞—— JÜ«∂º~°∞.
|Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉÖíè ’¡ "Õ^Œ „áêâ◊™êκxfl <˘H˜¯ K≥Ñʨ @O`À W`«~° =∞`åÅ"å~°∞ "≥#‰õΩ¯ `«QÍæ~∞° .
''WO„^Œ ã¨OѶ∞¨ O—— ™ê÷ÑO≤ z 'L=∂O =O^Õ =∂`«~O° — J<Õ =∞O„`åxfl JO^ŒiH˜ É’kèOKå~°∞.
17–2–1907Ö’ HõÅÖ’ ''Éè„í ^Œ‰Ωõ _»∞—— HõxÊOz `«# ^ÕÇϨ Ü«∂„`« =Úyã≤O^Œx, QÆ}Ѩu
É’^è#Œ Å`À ã¨OѶ∞¨ O `«fi~°Ö’ ã¨ÊOkã¨∞OÎ ^Œx K≥áêÊ_»∞. `«# ™È^Œ~∞° _»∞ K«xáÈ~Ú#O`«QÍ
^Œ∞:dOz ™êfl#O KÕã≤ `«~Ê° }O =kÖÏ~°∞. P =∞~åfl\˜ ¿ÑѨ~Öü ’ H˘_»∞H˜¯ =∞â◊¥zHõO
=¿ãÎ ''L„QÆ=∂sz——x „áêi÷Oz ^•xfl áÈQ˘\Ïì~∞° . ^Œã~¨ å L`«û"åʼnõΩ ''Ѩ_·≥ g_»∞——‰õΩ
"≥o,¡ ''ˆ~}∞HÍ ^Õq——x ^Œi≈Oz, `«Ñ㨠∞¨ û g∞k qѨs`«"∞≥ #ÿ HÀiHõ`À L^ÀºQÆO =kÖËâß~°∞.
J~°∞}ÏK«ÅO KÕi ''=∞~°H`õ « âߺ=∞ÖÏ ^Õq (ѨKÛ·≥ Ü«∞=∞‡<£) ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’
H˘O`«HÍÅO, <≥·~°∞`« eOQÆOÖ’ H˘xfl<åà◊√§ `«Ñ¨ã¨∞û KÕâß~°∞. J~°∞}ÏK«ÖËâ◊fi~°∞x
Hõ$uÎHÀ`«û"åÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. U_»= <å_»∞ ~°^Àä `«û=O. ^•iÖ’ ~°^OŒä PyáÈ~Ú
Hõ^ÅŒ ÖË^∞Œ . QÆ}Ѩu ™êfiq∞ ~°^OŒä ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =zÛ „áêi÷OK«QÍ<Õ HõkeOk. P =∞Ǩ`«∞‡x
HÀã¨O JO^Œ~°∞ "≥`«∞‰õΩ`«∞O>Ë J^Œ$â◊º"≥∞ÿáÈÜ«∂_»∞. q~°∂áêHõ∆ QÆ∞ǨÏÖ’ „ÉÏǨχ}
™êfiq∞x ^Œi≈OKå_»∞. QÆ}Ѩu PÜ«∞#‰õΩ ™êëêìOQÆ Ñ¨_ç `«#‰õΩ `«áÈ™ê^èŒ#
‰õΩ^Œ~@ ° OÖË^xŒ , =∂~°æ xˆ~âÌ O◊ KÕÜ∞« =∞x „áêi÷OKå_»∞. JѨÊ\˜^•HÍ Z<Àfl Uà◊√Q¡ Í
=∞ø#„=`«O áê\˜ã∞¨ #Î fl ~°=∞} =∞ǨÏi¬ ''<Õ#∞ J<Õ ã¨∞Ê~°} ZHõ¯_ç #∞O_ç =™ÈÎO^À
qKåi¿ãÎ =∞#ã¨∞û ^•xÖ’<Õ b#O J=Ù`«∞Ok. J^Õ `«Ñ㨠∞¨ û—— Jx K≥ÑÊ≤ =∞ø<åxfl
q_çKå~°∞ 18–11–1906#. `«# =∞ø<åxfl KèkÕ Oz# "å_»∞ =∞Ǩ =∞Ç≤Ï=∂xfi`«∞_»∞
Jx „QÆÇÏ≤ OKå_»∞ „ÉÏǨχ}™êfiq∞. `«#‰õΩ `«áÈ q^è•#O `≥eÑ≤ QÆ∞~°∞™ê÷<åxfl á⁄O^•~°∞
„ÉÏǨχ} =∞ǨÏi¬ Jx QÆ}Ѩu ™êfiq∞ ÉèÏqOKå_»∞. PÜ«∞#‰õΩ ÉèQí "Æ å<£ ''~°=∞}
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 29
=∞ǨÏi¬—— J<Õ ¿Ñ~°∞ QÆ}Ѩu ™êfiq∞ ÃÑ\Ïì~∞° . ~°=∞} =∞ǨÏi¬ DÜ«∞##∞ ''<åÜ«∞<å——
Jx ã¨OÉ’kèOKå~°∞. N ~°=∞}∞ʼnõΩ, QÆ}ѨuH˜ ѨÙ~°[#∞Å∞ ™êëêìOQÆ Ñ¨_®¤~∞° . `«~∞° "å`«
`å#∞ ''=∞~°∞^Œ} æ Ѩu J~Ú# =$ëê HõÑ≤ Ü≥ÚHõ¯ U_»= J=`å~°O—— Jx <åÜ«∞#
„ѨHõ\ ˜OK«∞H˘<åfl~°∞.
WHõ¯_ç #∞O_ç <åÜ«∞#‰õΩ =∞~À [#‡ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. J<ÕHõ „QÆO^ä•Å∞
~°zOKå~°∞. `«Ñ㨠∞¨ û f„=`«~O° KÕâß~°∞. f~°÷ Ü«∂„`«Ö<ˇ Àfl KÕâß~°∞. LѨ<庙êeKåÛ~°∞.
ѨO_ç`∞« efl [~ÚOz q[Ü«∞ Ѩ„uHõÅO^Œ∞H˘<åfl~°∞. ÉèÏ~°º qâßÖÏHõ=∆ ∞‡ náÈ`«û"åxH˜
=ÚÃÑÊ· ù =∞Ok t+¨µºÅ`À =zÛOk. N ~°=∞}∞Å∞ P"≥∞#∞ K«∂ã≤ ''J=∞‡ =zÛOk——
J<åfl~°∞. <åÜ«∞# ‰õÄ_® JѨÊ\˜ #∞O_ç ÉèÏ~°º#∞ ''J=∂‡—— Jx Ñ≤Å=@O
„áê~°OaèOKå~°∞. P"≥∞ ‰õÄ_® Éè~í #ΰ ∞ ''<åÜ«∞<å—— Jx Ñ≤Å=@O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ì̃Ok.
P~ÀA #∞O_ç ÉèÏ~åºÉè~í Åΰ ∞ "å# „Ѩ™ê÷„â◊=∞O ã‘fiHõiOKå~°∞. <åÜ«∞# P"≥∞‰õΩ ''`å~å
=∞O„`«O—— LѨ^tÕ OKå~°∞. <åÜ«∞# ''K«∂`« QÆ∞Ǩϗ—Ö’ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã∂¨ Î W~°"·≥ ~ÀAÖ’¡
''L=∂ ã¨ÇϨ „ã¨O—— ~åÜ«∞\ÏxH˜ ѨÓ#∞H˘<åfl~°∞. J~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞ ~å¿ã "åà◊‰¡ Ωõ XHõ¯Hõ¯iH˜
Ü«∂Éè̌· â’¡HÍÅ∞ K≥ÑÓ¨ Î 250 â’¡HÍÅ∞ J=º=^è•#OQÍ K≥áêÊ~°∞. nx "≥#Hõ ~°=∞}
=∞ǨÏi¬ ã¨∂Hõ∆ ‡ ~°∂ѨOÖ’ ǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’ ‰õÄ~°∞Ûx ~å~ÚOKå~°x <åÜ«∞# ÉèÏ=O. P
"åH± „Ѩ=ǨÏO ~°=∞}∞ŠǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’ Ti, <åÜ«∞# =ÚY`å "≥Å∞=_çOk. ~°=∞}∞Å
P^ÕâO◊ `À H˘O_» tY~°O ''ã¨ÑÎ̈ ~°≠i——Ö’ LO_ç ''^Œ∂~° ^Œ$+≤,ì ^Œ∂~° „â◊=}O—— J<Õ
ã≤^∞Œ Åú #∞ á⁄O^•~°∞. z~°∞áêHõO H˘O_»Ü∞« º J<Õ QÆ}Ѩu Láê㨉Ωõ xH˜ Ǩϟ=∞*ÏfiÅÖ’
''<åÜ«∞# k"åºHõ$u—— HõxÊOzOk. N ~°=∞}∞Å∞ ''+¨}∞‡Y∞x—— J=`å~°OQÍ <åÜ«∞#
Ö’HÍxH˜ Kå\˜ K≥áêÊ~°∞. HÍjÖ’ ã¨∞Hˆ `«∞_»∞ K≥ÑÊ≤ # ''ã¨∂Å÷ t~°ã∞¨ û ~°=∞}∞ÖË—— Jx
<åÜ«∞# QÆ∞iÎOKå~°∞. JѨÊ\˜ #∞Oz ~°=∞}∞Å J#∞K«~∞° xQÍ L<åfl~°∞. Ѩ_·≥ g_»∞‰õΩ
"≥o¡ ~ˆ }∞HÍ ^Œ~≈° #O KÕã,≤ ^Õâ◊ Éè‰í Ωõ ÖÎ #·ˇ Ü«Ú=‰õΩefl ã¨g∞HõiOKå~°∞. WHõ¯_Õ ''Hõáêe
âß„ã≤—Î — J<Õ =∞Ǩ q^•fiOã¨∞_»∞ <åÜ«∞# t+¨µº_≥<· å_»∞. P#Ü«∞#ÃÑ· áÈbã¨∞Å∞ xѶ∂¨
ÃÑOKå~°∞. ^Õâ◊ „^ÀǨÏO KÕã∞¨ <Î åfl_»x P~ÀѨ}. "åi HõO@Ѩ_‰» Ωõ O_® ‰õΩO_»eh #n
f~°OÖ’ Wã¨∞HõÖ’ ѨÓ_çÛÃÑ\Ïì~∞° . J#∞HÀ‰õΩO_® P ~å„u #kH˜ =~°^Œ =zÛ „QÆO^äOŒ
H˘@∞ì‰Ωõ áÈ~ÚOk. P „Ѩ^âÕ ßxfl =ke "≥à§◊ =∞x <åÜ«∞#‰õΩ áÈbã¨∞Å∞ P^ÕtOKå~°∞.
"ÕÅ∂~°∞ "≥o¡ ÉèÏ~°º „Ѩãq¨ Oz# P_»ÑÅ≤ ‰¡ Ωõ ''=„*Ëâfi◊ i—— Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì_∞» . =∞m§
~ˆ }∞HÍ Hˆ „∆ `«O KÕi #ÅÉè̌· ~ÀAÅ∞ `«Ñ㨠∞¨ û KÕâß_»∞. nHõ∆ z=i ~ÀA# ~ˆ }∞HÍ ^Õq
200 =∞Ok ѨiKåiHõÅ`À „Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ ÿ <åÜ«∞# â◊s~°OÖ’H˜ â◊HxÎ̃ „Ѩãi¨ OѨ *ËãO≤ k.
â◊HΘ PÜ«Ú^èOŒ ÅaèOz# J#∞Éè∂í u á⁄O^•~°∞ <åÜ«∞#. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x ''J„ãÎ̈ =∞Ǩ
q^•º =∞O„`«O—— <åÜ«∞#‰õΩ QÀK«iOzOk. "ÕÅ∂~°∞ "≥o¡ ''WO„^Œ ã¨É—íè — ÃÑ\ì̃ P J„ãÎ̈
=∞O„`«O "åiH˜ É’kèOKå~°∞. „a\©+π „ѨÉ∞íè `«fiO nxfl ''qѨ=¡ K«~º° ——QÍ ÉèÏqOz JÔ~ãπì
"å~°O\ò *Ïs KÕãO≤ k. ~°ÇϨ 㨺 =∂~°Oæ Ö’ ǨÏOÑ‘H˜ |Ü«∞ÖËiÌ Ç¨¿ãÊ@Ö’ XHõ "≥∂ã¨QÍx
30 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
=Å¡ XHõ~ÀA *ˇÖ· ’¡ LO_®eû =zÛOk. =∞~åfl_»∞ áÈbãπ W<≥ÊûHõ~ì ü <åÜ«∞# k=º`«fiO
`≥Å∞ã¨∞H˘x q_çzÃÑ\ì̃ =∞O„`« nHõ∆ á⁄Ok t+¨µº_≥<· å_»∞. P#Ü«∞# ''=∂ Le—— J<Õ
KÀ@ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã≤ P „QÍ=∞ ^Õ=`«#∞ „Ѩ`º« H©H∆ iõ OK«∞H˘<åfl~°∞. P"≥∞ J„ãÎ̈ ã≤kHú ˜ WOHÍ
ã¨=∞Ü«∞O ~åÖË^xŒ "Õz LO_»=∞x É’kèOzOk.
~°=∞}∞Å =^ŒÌ ÃãÅ=Ù á⁄Ok ^ŒH} ∆˜ Ü«∂„`«Å∞ KÕã∂¨ Î ''[O|∞ˆHâ◊fi~°O—— KÕi
JHõ¯_ç ''JdÖÏO_Õâ◊fii——x H˘Å∞ã¨∂Î #+¨ìáÈ~Ú# L=∂ ã¨Ç¨Ï„™êxfl ѨÓiÎ KÕâß~°∞.
^•^•Ñ¨Ù U_»∞ =O^ŒÅ â’¡HÍÅ∞ Ѩk~ÀAÖ’¡ ~åâß~°∞. =∞m§ "ÕÅ∂~°∞‰õΩ =zÛ H˘_»∞‰õΩ
=∞Ǩ^Õ=Ù_çH˜ =_»∞QÆ∞ KÕã,≤ JO^Œi`À J~°∞}ÏK«ÅO KÕ~å~°∞. P `«~åfi`å ~Ô O_Õà√◊ ¡
=∞„^•ãπÖ’ L<åfl~°∞. L_çÑ≤ |Å~å=∞ ˆH∆„`«OÖ’ `«Ñ¨=∂K«iOz Ñ‘~îåkäѨu`À
ã¨`«¯iOѨ|_ç, P ã¨ÉèíÖ’ =∞`«„`«Ü«∞ ã≤^•úO`« ™ê~åxfl ''`«`«fi Ѷ¨∞O\Ï â◊`«HõO——QÍ
Pâ◊√=ÙQÍ K≥áêÊ~°∞ <åÜ«∞#. QÀHõ~O‚° KÕi `«ÑO¨ KÕã≤ J#O`« âß„ã≤Î J<Õ Ñ¨O_ç`∞« }˜‚
F_çOz, ''WO„^Œ =∞`« „áêâ◊ãºÎ¨ O—— ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞. JHõ¯_ç ѨO_ç`∞« ʼnõΩ Ѩ~åâ◊~° ã¨OÇ≤Ï`«Ö’
Hõe#æ ã¨O^ÕÇ¨ Å#∞ fiÛ ''ÅѶڨ ã¨OÇ≤Ï`«—— ~°zOKå_»∞. QÀHõ~‚° „áêO`«OÖ’ L#fl "Õ^Œ
âßY#∞ Ѩk¿ÇÏ#∞ ~ÀAÖ’¡ HõO~îã° OÎ̈ KÕâß~°∞. L=∂ =∞¿ÇÏâ◊fi~° Ѩ~fi° `«OÃÑ· <åÜ«∞<å,
J=∂‡ `«Ñ¨ã¨∞û KÕã¨∞ÎO_»QÍ "åix ¿ãqOz# QÆ}Ëâ◊ â◊~°‡ `«~åfi`« ''^Õ=~å`«∞_»∞——QÍ
„Ѩãk≤ ú á⁄O^•_»∞. <åÜ«∞# =^ŒÌ PÜ«∞# J<ÕHõ k"åº#∞Éè∂í `«∞Å#∞ á⁄O^•_»∞. áœ~å}˜Hõ
Hõ^ÅŒä #∞ |\˜ì "Õ^•~å÷Å#∞, "Õ^•~å÷Å#∞ |\ì̃ ѨÙ~å} Hõ^ÅŒä #∞ ã¨=∞#fi~ÚOKÕ Ñ¨xH˜
ѨÓ#∞H˘#fl~°∞.
1912Ö’ ã¨fi„QÍ=∞O HõÅ∞= ~å~Ú KÕi `«O„_ç J=™ê# HÍÅOÖ’ ^ŒQ~æÆ ∞° O_ç
JO`«º„H˜Ü∞« Å∞ KÕã,≤ J~°∞}ÏK«ÅO KÕi ~°=∞} ^Œ~≈° #O KÕã≤ QÀHõ~O‚° Ö’ ''<åÜ«∞# ÉËÖÏ
P„â◊=∞O——Ö’ [iy# ''*’ºuëÈì=∞O——‰õΩ |$ǨÏã¨ÊuQÍ LO_ç Ü«∞[fl Hõ~°‡Å#∞
=∞O„`å~å÷Å#∞ ã¨O㨯 $`«OÖ’ ã¨∞É’^èHŒ Oõ QÍ q=iOKå~°∞. Hõ#fl_»OÖ’ J#~°àæ O◊ QÍ
LѨ#ºã≤Oz JO^Œsfl Pâ◊Û~°ºÑ¨~=° â◊√Å#∞ KÕâß~°∞ <åÜ«∞#. `«~åfi`å ã≤HO˜ ^Œ~åÉÏ^£
=zÛ [O@ #QÆ~"° åã¨∞Å∞ KåÖÏ =∞OkH˜ =∞O„`« nHõx∆ KåÛ~°∞. JHõ¯_çH˜ ^ŒQ~æÆ À¡ L#fl
''Hõ̂~¯e——Ö’ <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ∞ `«áÈ nHõÖ∆ ’ L<åfl~°∞. J=∞‡`À L`«~Î ° ^Õâ◊ Ü«∂„`«Å∞ KÕã,≤
P"≥∞ Éè∞í =<Õâfi◊ ~°OÖ’ áêHõ =∞Ç≤Ï=∞, JHõÜ ∆ ∞« ã≤kú á⁄OkOk. =∞O^Œ™ê KÕi `«e¡
`«k#Ì O ÃÑ\ì̃, ~å*Ï "åi HÀÔ~¯ÃÑ· W^Œ~Ì ∞° JHõ¯_Õ KåÖÏ HÍÅO LO_çáÈÜ«∂~°∞. JHõ¯_ç
H˘O_»ÃÑ· L#fl t=eOQÍxH˜ ''^ŒÇ¨Ï~° QÀHõ̂~‚â◊fi~°∞_»∞—— Jx <åÜ«∞# ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~°∞.
`«#Ö’ Ѩ~â° √◊ ~å=Úx `Õ[O „Ѩ"tÕ Oz#@∞¡ QÆ∞iÎOKå~°∞.
1917Ö’ J~°∞}ÏK«ÅO KÕi q~°∂áêHõ∆ QÆ∞ǨÏÖ’ ~°=∞}∞Å J#∞=∞u`À
LO_»\ÏxH˜ J#∞=∞u á⁄Ok, QÆ∞ǨωõΩ =¿ãÎ HÍѨÖÏ"å_»∞ `åà◊O K≥q W=fiHõáÈ`Õ
„HÀ^è•yfl „Ѩ[fieOѨ*âË ß~°∞. `«~åfi`« ѨâßÛ`åÎÑѨ _¨ ç ''WO„^Œ ã¨∞uÎ ——— KÕ¿ãÎ qѨs`«OQÍ
=~°¬O Ѩ_ç ^Õ"åÅÜ«∞ ~°^OŒä ÃÑ· Ñ≤_∞» QÆ∞Ѩ_ç QÆO_»O `«ÑÊ≤ Ok. ~°=∞}∞Å∞ <åÜ«∞#`À
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 31
WOHÍ HÀѨO Z=i g∞^Œ K«∂Ѩ#x â◊Ñ^¨ OŒä KÕ~ÚOz, ã¨fiǨϙêÎÅ`À ÃÑ~°∞QÆ∞ J#flO
uxÑ≤OKå~°∞ <åÜ«∞#‰õΩ. ~°=∞}∞Å`À áê@∞ 㨯O^è•„â◊=∞OÖ’ LO@∂ ''^Œâ◊ =∞Ǩ
q^•º™ê~°O——#∞ 475 ã¨∂„`åÅ#∞ =¸_»∞ ~ÀAÖ’¡ ~åâß~°∞. ''~°=∞} w`«——#∞ ~åã≤,
Ѩ_gç _»∞ "≥o¡ #ÅÉè̌· ~ÀAÅ∞ `«ÑO¨ KÕâß~°∞. N~°=∞}∞Å `«=Ú‡_çH,˜ `«eH¡ ˜ ã¨<åºã¨
nHõx∆ zÛ =∞m§ ã¨fi„QÍ=∞O HõÅ∞= ~å~Ú "≥àÏ¡~∞° . H˘_»∞‰õΩ =∞Ǩ^Õ=Ù_ç q"åǨÏO KÕã,≤
ã≤HO˜ ^Œ~åÉÏ^£ KÕi 1919 _çÃãO|~ü ^•HÍ LO_ç ã¨fi~å[º L^Œº=∞ ã¨<åflǨxfl K«∂ã≤
ã¨O|~° Ѩ_®¤~∞° . QÍOnèx ''"≥∞„ÿ `ÕÜ∞« ~°∞+≤——QÍ <åÜ«∞# QÆ∞iÎOKå~°∞. J=∞‡`À =∞„^•ãπ
"≥o¡ ''~å[ Ü≥∂QÆ ™ê~°O—— ~åâß~°∞.
1922Ö’ J~°∞}ÏK«ÅO KÕi ''L=∂ ã¨ÇϨ „ã¨O—— ã¨O㨯iOz, ''WO„^•}© ã¨ÑâΨ u◊ ——
~°K«# "≥Ú^ŒÖˇ\Ïì~°∞. "≥<≥fl=ÚHõÖ’ qѨs`«"≥∞ÿ# <˘Ñ≤Ê, â◊~À"Õ^Œ#`À ÉÏ^èŒÑ¨_®¤~°∞.
~°=∞} =∞ǨÏi¬H˜ p\© ^•fi~å `≥eÜ«∞*Ëã<≤ å ã¨=∂^è•#O ~åÖË^∞Œ . J~°~÷ å„u _»∞ǨÏÖ’
<åÜ«∞# t~°ã∞¨ û #∞Oz ''@Ñπ—— J<Õ ^èfiŒ x`À ÃÑ^ŒÌ â◊|OÌ QÆ∞Ç¨Ï |Ü«∞\˜"åiH˜ ‰õÄ_®
qxÑ≤OzOk. K«O„^ŒHÍOu =O\˜ *’ºu QÆ∞Ç¨Ï ÃÑH· Ñõ Ù¨ Ê#∞ `åH˜Ok. <åÜ«∞# â◊s~°O
#∞O_ç ^Œ@"ì ∞≥ #ÿ á⁄QÆÅ∞ |Ü«∞\˜H˜ =KåÛ~Ú. j~°¬ HõáêÅ Éè^Ë #Œ O [iy J=∞$`«„áêÑ≤Î
ÅaèOzOk. ÉÏ^èŒ JO`å =∂Ü«∞"≥∞Oÿ k. ~°=∞}∞Å∞ =zÛ `«#`À fã¨∞H˘x "≥o¡ áêÅ∞
`åyOKå~°∞. <åÜ«∞# <≥uÎg∞^Œ J~°K≥~Úº "≥_»Å∞Ê# "≥O„@∞HõÅ∞ T_çáÈÜ«∂~Ú.
~°=∞} =∞ǨÏi¬ <åÜ«∞#‰õΩ ã¨Ñ¨~°ºÅ∞ KÕ~ÚOKå~°∞. WO„^•}© ã¨Ñ¨Îâ◊u ѨÓiÎ KÕã≤
Ѩig_»∞ "≥o¡ JHõ¯_ç ^•xfl ѨiOî Kå~°∞. ~ˆ }∞HÍ ^Õq „Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ ÿ Pj~°fikOzOk.
<åÜ«∞#– „ã‘ÅÎ ™êfi`«O„`åºxH˜, ѨOK«=ÚÅ n# ã≤uÎ `˘ÅyOK«\ÏxH˜, "Õ^•~å÷Å
ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ f~°Û\ÏxH˜, =~°‚ Éè^Ë •Å∞ `˘ÅyáÈ=\ÏxH˜ WO„^•}©x „áêi÷OKå~°∞. ^Õâ◊
"≥É· =íè O HÀã¨O PÜ«∞# KÕã#≤ â’¡HÍÅ∞ z~°™êÎ~ÚQÍ xezáÈ~Ú~Ú. 1922Ö’ ~°=∞}∞Å
`«e¡ JÅѶ∞¨ =∞‡ =∞~°}¿˜ ã,Î ã¨=∂kè Hõ\ Oì̃ z ^•xÃÑ· ~°=∞}∞Å∞ ™êÎÑO≤ z# t=eOQÍxH˜
''=∂`«$ Éè∂í `Õâfi◊ ~° eOQÆO—— Jx <åÜ«∞# ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° . 1923Ö’ ''L=∂ ã¨ÇϨ „ã¨O——#∞
N ~°=∞}∞ʼnõΩ ã¨=∞iÊOKå~°∞. Jk 1942Ö’ JK«Û~ÚOk.
"åã≤+ì¨ QÆ}Ѩu =Úx–03 HÍO„ÔQãπ‰Ωõ g_À¯Å∞
1923Ö’ HÍH˜<å_» HÍO„ÔQãπ ã¨ÉÖíè ’¡ ѨÙ~°∞+¨µÅ`À áê@∞ „ã‘ÅÎ ‰õΩ LѨ#Ü«∞#,
Ǩϟ=∞, „âß^Œú Hõ~‡° Ö’¡ ã¨=∂# ǨωõΩ¯ LO^Œx "Õ^⌠߄ãÎ̈ „Ѩ=∂}OQÍ x~°∂Ñ≤OKå~°∞
QÆ}Ѩu =Úx. PÅ=¸~°∞ ã¨ÉÖíè ’ Jã¨Ê $â◊º`å x"å~°} QÆ∞iOz =∂\Ï¡_ç =∞Ǩ
=∞Ǩ ѨO_ç`∞« Å <Àà◊√§ =¸~ÚOKå~°∞. „^•q_» ~å„+‘Ü ì ∞« HÍO„ÔQãπ J^躌 HõÇ∆ Ϩ Ÿ^•Ö’
ɡÖÏæO HÍO„ÔQãπ ã¨ÉÖíè ’ P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_»∞ áêÖÁæx Jã¨Ê $â◊º`« *ÏuH˜ J==∂#O Jx
„ѨãO¨ yOKå~°∞. QÍOnèQÍ~°∞ Ç≤ÏOnx ~å„+¨Éì Ïè +¨QÍ ã¨=∞i÷OK«QÍ, <åÜ«∞# ''ã¨O㨯 $`åxfl
32 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
*ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨QÍ—— KÕÜ∂« Åx "åkOK«\ÏxH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ Q» Í, QÍOnè <åÜ«∞#‰õΩ J=HÍâ◊O
W=fiÖË^∞Œ . qã¨∞Q˘zÛ ~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç "≥^· ˘ÅQÍ~°∞. J~Ú<å ^ÕâÉ◊ Híè xΘ „ѨɒkèOKÕ
''~å„+ì̈ x|O^è#Œ —— „QÆO^äOŒ ~åâß~°∞. ''ã¨O㨯 $`«O „ѨÑO¨ K« ÉèÏ+¨—— HÍ"åÅx ''ÖÏe
ÉèÏëÈѨ^Õâ◊—— ѨÙã¨ÎHõO ~åâß~°∞. ã¨O㨯 $`«O JO>Ë <åÜ«∞#‰õΩ JO`« Jaè=∂#O.
^•x áê~°O =Ú\˜#ì ÉèÏëê HÀq^Œ∞_»∞. Ju =¸„`« "åºkè =zÛ<å „QÆO^äŒ ~°K#«
=∂#ÖË^∞Œ . J<ÕHõ ã¨∂„`«, „áê=∂}˜Hõ „QÆO^ä•Å∞ ~åã¨∂<Î Õ L<åfl~°∞.
=Úx JxÑ≤OK«∞H˘#fl q^è•#O
1925Ö’ |O^Œ~∞° ''ã¨<å`«# ^è~Œ ‡° ã¨É—íè —Ö’ ™êOѶ∞≤ Hõ ã¨O㨯}Å QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_®~°∞. =∞OQÆà◊yi #$ã≤OÇ¨Ï ˆH∆„`åxfl WO„^ŒˆH∆„`«OQÍ QÆ∞iÎOKå~°∞ <åÜ«∞#.
1926Ö’ u~°∞=<åfl=∞Öˇ· KÕi ''ѨÓ~°—‚ — J<Õ ã¨O㨯 $`« #=Å ~åâß~°∞. <åÜ«∞# ~°K#« Å∞
75 ÃÑ<· Õ L<åfl~Ú. JO^Œ∞Ö’ W~°"X·≥ Hõ¯ ™È΄`åÅ∞, W~°"<·≥ åÅ∞æ ã¨∂„`« „QÆO^ä•Å∞,
=¸_»∞ `«`fi« „QÆO^ä•Å∞, U_»∞ "åºMϺ<åÅ∞. =¸_»∞ PÜ«Ú~ˆ fi^Œ „QÆO^ä•Å∞, =¸_»∞
*’ºu+¨ „QÆO^ä•Å∞, XHõ Kåi„uHõO q∞ye#q „ѨH~õ } ° ÏÅ∞. 18–7–1926# J=∞‡
=∞~°}˜OzOk.
=∞~°∞ã¨\ ˜ U_»∞ ã≤HO˜ ^Œ~åÉÏ^£ =zÛ N ~°=∞}∞Å ã¨O^Õâßxfl qxÑ≤Oz "ÕÅ
=∞OkH˜ =∞O„`« nHõx∆ KåÛ~°∞. 4–2–1927# [iy# N Hõ$+¨^‚ =Õ ~åÜ«∂O„^èŒ ÉèÏëê
xÅÜ«∞O ~°[`À`«û"åʼnõΩ J^躌 Hõ`∆ « =Ç≤ÏOKå~°∞. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’x ''Pk Ç≤ÏO^Œ∂
ã¨OѶ¨∞O—— <åÜ«∞##∞ ѨšH˜Ö’ Tˆ~yOz ''=Úx—— a~°∞^Œ∞#∞ „Ѩ^•#O KÕâß~°∞.
_çÃãO|~üÖ’ =∞zbѨ@flOÖ’ [iy# =∞^Œ# "≥∂ǨÏ# =∂Å"åº J^躌 Hõ™∆ ê÷#OÖ’ L#fl
ã¨ÉÖíè ’ Jã¨Ê $â◊º`å x"å~°} QÆ∞iOz =∂\Ï¡_ç PÜ«∞# P^Œ~åxH˜ áê„`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
HÍx KèåO^Œã∞¨ Å x~°ã#¨ ‰õΩ QÆ∞i JÜ«∂º~°∞. K«O_®Å∞~°‰Ωõ ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"âÕ O◊ HõeOæ KåÅx
=∞ÖÏ¡k "åi`À "åkOKå~°∞.
J~°qO^Œ∞Å ^Œ~≈° #O
J~°qO^Œ =∞ǨÏi¬ #∞O_ç PǨfi#O JO^Œ∞H˘x N~°=∞}∞Å J#∞=∞u á⁄Ok
J~°qO^•„â◊=∞O KÕ~å~°∞. J~°qO^Œ∞Å∞ `«=∞‰õΩ ѨÓ~°fi[#‡Ö’ `«Ñ㨠∞¨ ûÖ’ ã¨Y∞Åx,
Å#HõO>Ë J~°qO^Œ∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ "å~°∞, Q˘Ñ¨Ê"å~°x K≥áêÊ~°∞. J~°qO^Œ [Ü«∞OuH˜
J~°qO^•„â◊=∞OÖ’ L<åfl~°∞. ~Ô O_»∞ x=ÚëêÅ∞ W^Œ~Ì ∞° |∞∞+¨µÅ∞ XHõi<˘Hõ~∞° `Õiáê~°
K«∂ã¨∞H˘<åfl~°∞. XHõi =∞Ç≤Ï=∞#∞ XOH˘Hõ~∞° „QÆÇÏ≤ OKå~°∞. J~°qO^Œ =∂`« <åÜ«∞#`À
^蕺#O KÕâß~°∞. <åÜ«∞# ''[#x—— „QÆO^ä•xH˜ Ñ‘iHî ,õ 108 ã¨∂„`åÅ `«`åfi#∞âßã¨#O
~åâß~°∞. u~°∞=}Ï‚=∞Öˇ· =zÛ ''WO„^Œ ™È΄`«O—— ~åâß~°∞.
<åÜ«∞# =∞Ç≤Ï=∞Å∞
QÀHõ~O‚° KÕi ''HÍÅ∞"Õ—— P„â◊=∞OÖ’ `«Ñ㨠∞¨ û KÕâß~°∞. JǨÏź J<Õ „ã‘HÎ ˜
„QÆÇϨ Ñ‘_#» ∞, P"≥∞ Éè~í ‰Î° Ωõ >ÿ̌áê¶ ~Ú_£ =∞O„`« â◊H`Î̃ À =keOKå~°∞. XHõ™êi t+¨µºÅ`À
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 33
P„â◊=∞OÖ’ LO_»QÍ „ѨHõ¯#∞#fl QÆ_ç¤"å=ÚÅ∞ JO@∞H˘x =∞O_»∞`«∞O>Ë ''áê~åâ◊~°
Jyfl =∞O„`«O—— „ѨÜ∂≥ yOz Jyfl *ÏfiÅÅÅ#∞, QÆ_"¤ç å=Úefl ^Œ∂~°OQÍ zq∞‡ "Õã≤
„Ѩ=∂^ŒO #∞O_ç HÍáê_®~°∞. WOHÀ™êi H˘_»∞‰õΩ =∞Ǩ^Õ=Ù_ç`À HÍ~°∞Ö’ „ѨÜ∂« }˜ã∞¨ OÎ >Ë
HÍ~°∞ „Ѩ=∂^ŒO [iy H˘_»∞‰õΩ "≥∂KÕu Z=ÚHõ qiyOk. <åÜ«∞# HÍ~°∞Ö’<Õ ''|∞∞ˆQfi^ŒO
Ö’x Pã≤÷ ã¨O^è•# =∞O„`«O—— ѨiOî z "≥∂KÕux JuH˜OKå~°∞. 1929–31 =∞^躌 ji¬
P#O^•„â◊=∞OÖ’ LO_ç =O^ŒÖÏk [<åxH˜ =∞O„`« nHõx∆ zÛ ~°=∞} =∞ǨÏi¬ ã¨O^Õâßxfl
É’^èŒ Ñ¨~K° å~°∞. ѨÓ~°fiO [iy# HõáêÅ Éè^Ë #Œ ã≤k`ú À `«#Ö’ U^À k=º â◊s~°O ѨÙ\˜ì
W`«~∞° Å#∞ P=Ç≤Ïã¨∞#Î fl@∞¡ `ÀzOk. ~å=∞K«O„^Œ Éè@ í ∞ì JU x~°H~∆õ ‰° Ω∆õ H˜x∆ P k=º
â◊s~°O P=Ç≤ÏOz J`«xfl ã¨O㨯 $`« ѨO_ç`∞« x KÕãO≤ k. ~°=∞} =∞ǨÏi¬H˜ J<ÕHõ
*Ï|∞Å∞ ~åâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ `«# â◊HÎ̃ ™ê÷<åÅ∞ =¸_»∞ Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. "≥Ú^Œ\ k˜
~°=∞} =∞ǨÏi¬, ~Ô O_»∞ ÉèQí "Æ å<£ WO„^Œ∞_»∞, =¸_»∞ ÉèÏ~°`« =∂`«. WO„^Œ∞xfl LáêtOz
ÉèÏ~°`« =∂`«‰Ωõ Ѩ\ #ì˜ ^Œ∞~°uæ x `˘ÅyOK«@"Õ∞ `«# ^èºÕ Ü«∞O J<åfl~°∞ <åÜ«∞#. <åÜ«∞#
=∂`«$ÉèHí Î̃ ZO`« L„`«∞¯+ì̈"∞≥ #ÿ ^À =∞#‰õΩ nx=Å¡ `≥Å∞™ÈÎOk. ''L#flk #Å∞|k——,
''„ѨKO« _» K«O_ô â◊u——, Dâ◊ LѨx+¨`∞« ‰Î Ωõ ÉèÏ+¨ºO ~åâß~°∞. 1933Ö’ |∞∞ˆQfi^ŒO
P^è•~°OQÍ ''ÉèÏ~°`« K«i„`« ѨsHõ—∆ — J<Õ L„^ŒOæ ^ä•xfl <åÜ«∞# ~åâß~°∞. "Õ^,Œ ѨÙ~å}ÏÅ#∞
ã¨=∞#fiÜ«∞=Ú KÕã∂¨ Î ~åã≤#, J~°∞^≥#· , J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ „QÆO^äOŒ Wk. <åÜ«∞# xt`«
^Œ$+≤Hì ˜ ã¨=∞#fiÜ«∞ ^Œ$+≤Hì ˜ xÅ∞"≥`∞« Î ^Œ~Ê° }O. nxfl K«k"Õ LѨ<庙êʼnõΩ "≥ã· π Kå#ûÅ~ü
ã¨~ˆ fiѨe¡ ~å^è•Hõ$+¨‚ ѨO_ç`∞« _»∞ =ÚÔQ_ú· ·≥ <åÜ«∞#‰õΩ PKå~°º Ѩ^qŒ Ö’ xÜ≥∂y™êÎ=∞x
HÀ~å~°∞. `å#∞ `«Ñ㨠∞¨ û#∞ q_çz LO_»Ö#Ë x =∞~åº^ŒQÍ u~°ã¯¨ iOKå~°∞.
z=i ~ÀAÅ∞
Y~°æ ѨÓ~ü S.S.\˜Ö’x <Õ=∂x ã¨∂~°º <å~åÜ«∞}QÍ~°∞ <åÜ«∞##∞ HõÅHõ`åΉΩõ
PǨfixOKå~°∞. JHõ¯_» QÆ∞O@∂~°∞ ÅH©;HÍO`«O QÍiO\’¡ L<åfl~°∞. `å#∞ Ѩ^àÕ §◊
„H˜`O« HõÅÖ’ K«∂ã≤# ã≤^úŒ ѨÙ~°∞+¨µ_Õ <åÜ«∞# Jx PÜ«∞# QÆ∞iÎOKå~°∞. HõÅHõ`åÎÖ’
J=`å~° qâıëêÅ∞, ~°=∞}∞Å ã¨O^Õâ◊O, "Õ^ŒHÍÅO =O\˜ "å\˜ÃÑ· qã¨Î $`«OQÍ
„Ѩã¨OyOKå~°∞. JHõ¯_» Q˘áêÅ™êfiq∞ J<Õ Ü≥∂y`Àáê@∞ HõOz K«O„^Œâ◊√Y~°
Ü«∞f„ã¨∞ÅÌ #∞ ^Œi≈OKå~°∞. ™êfiq∞ "å~°∞ <åÜ«∞# QÍix Q“~°=, P^Œ~åÅ`À ã¨`¯« iOKå~°∞.
ã¨fi~°ã‚ k≤ ú Ü≥∂QÆO
=∞#∞=∞_ç ÉÏ~°™êʼnõΩ HõÅ∞= ~å~Ú =ã¨∞ÎO>Ë <åÜ«∞#‰õΩ J#∞HÀ‰õΩO_®
^˘iH˜# ~åy <å}ˇO |OQÍ~°OQÍ =∂iOk. =∞m§ Y~°Ñæ Ó¨ ~ü "≥o¡ P„â◊=∞ ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ
â◊O‰õΩ™ê÷Ñ#¨ KÕâß~°∞. XHõ~ÀA ~å„u <åÜ«∞# ''ã¨fi~°‚ ã≤kú Ü≥∂QÆO—— „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞.
HõÅHõ`åÎ "≥àÏ¡~∞° . JHõ¯_» <Õ=∂x ã¨∂~°º<å~åÜ«∞} <≥u#Î J_»∞QÆ∞#fl~° Z`«∞#Î W#∞Ѩ
cQÆO (`åà◊O) Ѩ_»É’`«∞O>Ë ^•xfl Ѩ@∞ìH˘x =¸_»∞ x=ÚëêÅ∞<åfl~°∞. Jk
JÜ«∞™ê¯O`«OÖÏ W#∞Ѩ =ã¨∞=Î Ùefl PHõi¬OzOk. JO>Ë <åÜ«∞# â◊s~°OÖ’ t~°ã∞¨ û
34 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
#∞O_ç JqzÛ#flOQÍ q^Œ∞º`«∞Î „Ѩ=Ç≤Ï™ÈÎO^Œx J~°"÷ ∞≥ Oÿ k. q=∞~°≈ g∞=∂Oâ◊‰Ωõ `å`«Ê~°ºO,
P`«‡Hõ^äŒ, ѨÓ~°fi Hõ^äŒ `≥Å∞QÆ∞Ö’ ~åÜ«∞@O „áê~°OaèOKå~°∞. Hõ~°‡Ö’¡ „ѨÜ≥∂yOKÕ
=∞O„`åʼnõΩ P^蕺u‡Hõ "åºMϺ#O ~åâß~°∞. 25–4–1936 =∞m§ Y~°Ñæ Ó¨ ~ü KÕ~å~°∞.
"ÕÅ ã¨OYºÖ’ Éè‰í Ωõ ÖÎ ~Ë Ê° _®æ~∞° . <åÜ«∞# Z<Àfl JfO„kÜ«∞ â◊‰Ωõ eÎ fl „Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞.
''Jaã‘xÜ«∂ K«„Hõ=iÎ ~å[º „Éèí+¨µì_»∞ J=Ù`å_»∞—— Jx =ÚO^Õ <åÜ«∞# K≥áêÊ~°∞.
<åÜ«∞# P~ÀQƺO ÉÏQÍ H©} ∆ O˜ zOk.
<åÜ«∞# J<åÜ«∂㨠=∞~°}O
`å#∞ =∞~°}O˜ KÕ ã¨=∞Ü«∂xfl <åÅ∞QÆ∞ ~ÀAÅ =ÚO^Õ JO^ŒiH˜ `≥eÜ«∞*Ëâß~°∞.
25–7–1936<å_»∞ ^è•`«∞ <å=∞ ã¨O=`«û~°O „âß=} â◊√^Œú ã¨ÑqΨ ∞ â◊x"å~°O =∞^蕺ǨÏflO
t+¨µºÅ`À Ǩϟ=∞O KÕ~ÚOz J<åÜ«∂ã¨OQÍ =∞~°}O˜ Kå~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ "Õ^,Œ âß„ã¨,Î
ѨÙ~å}, WuǨ™êÅ#∞ <åÜ«∞#ÖÏQÍ ã¨=∞#fiÜ«∞=Ú KÕã#≤ "å~°∞ ÖË~∞° , ÖË~∞° , ÖË~∞° .
<åÜ«∞# rq`« K«i„`«#∞ QÆ∞O@∂~°∞ ÅH©;HÍO`«OQÍ~°∞ ѨÙãÎ̈HOõ QÍ ~åâß~°∞. <åÜ«∞#
''J~Ú^Œ∞#fl~° J_»∞QÆ∞Å Z`«∞,Î |Hõ¯ ѨÅ∞K«x |OQÍ~°∞ ~°OQÆ∞ â◊s~°O, qâßÅ á¶êÅÉèÏQÆO,
|@ì`Å« , ѨÓ~°‚ qHÍã¨O ã¨∞ÊùiOKÕ t~°ã∞¨ û, q*Ï˝# ѨÓ~°‚ <Õ„`åÅ∞, QÆOcè~"° ∞≥ #ÿ Hõ#∞ÉÁ=∞‡Å∞,
ã¨#flx g∞™êÅ∞, Ѩ@∞K«x QÆ_O¤» , Ѷ∞¨ O\Ï<å^ŒO =O\˜ HõO~î^° fiŒè x, JkèHÍ~°ÜÚ« `«"∞≥ #ÿ
"å}˜, z~°∞#=ÙfiÅ∞ zOkOKÕ ÃÑ^Œ=ÙÅ∞, "å`«ûź, J#∞HõOѨÅ#∞ ѨÙ\˜Oì KÕ Ñ≤`$« ÉèÏ=O,
Hõ$`«ÜÚ« QÆÑÙ¨ ~°∞+≤ PHõ$u`À LO_Õ"åix ÅH©;HÍO`«OQÍ~°∞ ~åâß~°∞. N~å=∞ Hõ$+¨‚
Ѩ~=° ∞ǨÏO㨉Ωõ q"ÕHÍ#O^Œ ™êfiq∞ ZÖÏQÀ N~°=∞} =∞ǨÏi¬H˜ <åÜ«∞#ÖÏO\˜"å~°∞.
<åÜ«∞##∞ „ѨâO◊ ã≤ã∂¨ Î #=nfiѨ ѨO_ç`∞« ezÛ# „ѨâO◊ ™ê â’¡HOõ –
''„áêKÕ<÷≥ ã"η ∞£ Hõq‰õΩÅ =Ô~Ç· Ïπ HÍo^•™êk aè~庖ÅÉÏú H©iÎ ~°ƒ=ù ^Œ#∞QÍ^•
â‹=· Éè∂í Ü«∂k^•hO
ã¨kƒù~åÌ`ÀÎ WǨÏ, ~°∞z~°: HÍ=º HõO~îÀѨÇ¨ ~°:–`Õ= N=∂x: Éè∞í q "å#∞[˚fiÅâßÛÑ≤
Éèí∂Ü«∂`ü——.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 35
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–6
P`å‡~å=∞^è•# Ü≥∂y–[QÆ<åfl^èŒ ™êfiq∞
"≥·âº◊ ‰õΩÅOÖ’ [x‡Oz, ÉèQí =Æ ^•^ÕâO◊ QÍ J<ÕHõ ÃÑ^ŒÌ ^Õ"åÅÜ«∂Å#∞ xi‡Oz,
`«#‰õΩ [Ü«∞#∞ÎÅHõ¯~ˆ ^¡ xŒ P~å^è#Œ KåÅ∞ #x P~å^è#Œ JO>Ë P`«‡ J<Õ ~å=∞ ^è<Œ åxfl
ã¨OáêkOK«@"Õ∞#x Q˘Ñ¨Ê J~°O÷ K≥ÑÊ≤ # Ü≥∂y [QÆ<åfl^èŒ ™êfiq∞.
XOQÀÅ∞Ö’ HÀ@ ã¨∞|ƒÜ«∞º, HÍ==∞‡ ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ 11–8–1885# ã¨Q<Æ åfl^èŒ
™êfiq∞ [x‡OKå~°∞. Ѩã"≤ å_»∞QÍ L#flѨÙÊ_Õ LÜ«∂ºÅÖ’ Ü≥∂QÍã¨<åÅ∞ "Õ¿ã"å_»∞.
=∞ǨÏ~°∞¬Å∞ ã¨∂Hõ∆ ‡~°∂ѨOÖ’ =zÛ =∂\Ï¡_ç "≥àı§"å~°@. q∞~îå~Ú ^Œ∞HÍ}OÖ’
H˘O`«HÍÅO ѨxKÕâß_»∞. XHõ™êi HÀuH˘=∞‡zÛ P_»∞`«∞O>Ë Hˆ â◊=~å[ Ü≥∂wO„^Œ∞Å∞
=zÛ PHÍâ◊=∂~°Oæ Ö’ fã¨∞H˘x áÈ~Ú Nâ‹Å· QÆ∞ǨÏÖ’¡ kOáê_»∞. JHõ¯_ç =∞ǨÏ~°∞¬Å∞
Ѩ~H° ÍÜ«∞ „Ѩ"âÕ O◊ =O\˜ =∞Ǩ ã≤^∞Œ Åú ∞ <Õ~åÊ~°∞. „u=¸~°∞ÅÎ ∞ „Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ ÿ =∂#=Ö’HõOÖ’
^Õ"åÅÜ«∂Å#∞ xi‡Oz ÉèíH˜Îx „ѨKå~°O KÕÜ«∞=∞x P^ÕtOKå~°∞. PÜ«∞#`À
P_»∞H˘O@∞#fl Ñ≤ÅÅ¡ ∞ W`«_∞» HõxÑ≤OK«Háõ ÈÜÕ∞ ã¨iH˜ HõOQÍ~°∞ Ѩ_®¤~∞° . H˘xfl ~ÀAÅ
`«~åfi`« PÜ«∞# WO\˜H˜ =zÛ, [iy#q JO^ŒiH˜ K≥áêÊ_»∞. XHõ™êi á⁄~°∞¡ ^ŒO_®Å∞
ÃÑ@∞ìH˘O@∞ XHõKÀ@ Py JHõ¯_» PO[<ÕÜ∞« ™êfiq∞ PÅÜ«∞O xi‡OK«=∞x QÆ∞~°∞"≥#·
ÅH©;HÍO`« Ü≥∂yH˜ K≥áêÊ_»∞. "≥O@<Õ JHõ¯_» ^Õ"åÅÜ«∞O xi‡OKå~°∞. =Å¡áê_»∞Ö’
#~°ãO≤ Ç¨Ï ™êfiq∞ H˘O_»ÃÑ· t=ˆHâ◊=ÙÅ∞ „Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ ÿ Ü≥∂QÆq^Œº#∞, =∞O„`«, LѨ^âÕ ßÅ∞
KÕã≤ ^è•i‡Hõ „Ѩ=$uÎx „Ѩ[Ö’¡ „ѨKå~°O KÕÜ∞« =∞x HÀ~å~°∞. ^•x „ѨHÍ~°O ZÅ¡Å∂~°∞,
=∞O^•Å, KÕ„É’Å∞, „ÉÏǨχ} HÀ_»∂~°∞ÅÖ’ ÉèHí hÎ̃ , Ü≥∂QÍxfl qãÎ̈ $`«OQÍ „ѨKå~°O
KÕâß~°∞.
[QÆ<åfl^è∞Œ xH˜ K≥OK«∞Å=∞‡`À q"åǨÏO [iyOk. P"≥∞ H˘kÌ HÍÖÏxH˜ =∞~°}¿˜ ãÎ
HÀ\˜ ~°`fl« =∞‡`À =∞m§ ÃÑo¡ [iyOk. ã‘`=« ∞‡ J<Õ P_»ÑÅ≤ ¡ ѨÙ\ì̃Ok. ÉèÏ~°º‰õΩ ~ÀA
W~°"·≥ XHõ¯ Wà◊§Ö’¡ aèH∆õ KÕã∞¨ H˘x „|`«H=õ ∞x K≥ÑÊ≤ , P#O^•„â◊=∞O KÕ~å_»∞. ÉèÏ~°º
=∞~°}¿˜ ã,Î Ñ≤Å#¡ ∞ ÉÏѨ@‰¡ Ωõ fã¨∞H˘x =KåÛ_»∞. JHõ¯_» ÉÁq∞‡Ãã\ì̃ ã¨∞„|Ǩχ}ºO,
âıëê~°`fl« O ^ŒOѨ`∞« Å∞ ™êfiq∞H˜ aèHx∆õ KÕÛ "å~°∞. XHõ™êi Éè‰í Ωõ ÅÎ O^Œ~∂° Hõeã≤ HõÅâ◊
ѨÓ[ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î KÕã≤ J#fl^•#O KÕâß~°∞. JѨÙÊ_»∞ PHÍâ◊O "Õ∞Ѷ∂¨ =$`«"∞≥ ÿ qѨs`«OQÍ
=~°¬O ‰õΩi¿ã@@∞¡Ok. KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅhfl =$^è• JÜÕ∞º „Ѩ=∂^ŒO =zÛOk. ™êfiq∞
"Õ∞Ѷ∂¨ Å#∞ `˘Åyá⁄=∞‡x P^Õt¿ãÎ Jq ZHõ¯_çHÀ "≥oá¡ ÈÜ«∂~Ú. K«∞Hõ¯ =~°¬O ‰õÄ_®
Ѩ_‰» Ωõ O_® ã¨O`«~Ê° } [iy ™êfiq∞ =∞Ç≤Ï=∞ |Ü«∞@Ѩ_Oç k.
[QÆ<åfl^虌 êfiq∞ L`«~Î ,° ^ŒH}∆˜ Ü«∂„`«Å∞ KÕâß_»∞. HÍjÖ’ Éè‰í Ωõ ÅÎ `À QÆOQÆÖ’
Ѩq„`« ™êfl<åÅ#∞ KÕ~Úã¨∞OÎ _»QÍ "å~°∞ ''™êfig∞! =∂ áêáêÅ∞ áÈÜ«∂~Ú J#\ÏxH˜
36 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
 ~°∞A"Õq∞\˜?—— Jx J_çQÍ~°∞. ™êfiq∞ "åi`À „áê~°#÷ KÕ~ÚOz `«=∞ KÕuÖ’ QÆOQÍ
[ÖÏxfl q_»∞==∞x K≥áêÊ_»∞. JѨÙÊ_»∞ H˘xfl Ñ‘áêÅ #∂<≥ áÈã≤#@∞¡ QÆOQÆ h\˜ÃÑ·
#∂<≥ `≥@∞ì "åºÑ≤OzOk. JO>Ë "åi áêáêÅhfl ѨOH˜Å"≥∞ÿ |Ü«∞\˜H˜ `≥@∞ìÖÏQÍ
H˘@∞ì‰Ωõ áÈÜ«∂Ü«∞#fl =∂@.
#Å¡áê_»∞Ö’ LO_»QÍ Hˆ â◊=~å[ Ü≥∂y PÜ«∞#∞fl P"ÕtOz XHõ ѨÙ_»H`õ À
Wã¨∞Hõg∞^Œ PÅÜ«∞ x~å‡}ÏxH˜ áê¡<£ wã≤, HÀ=∞‡=¸~°∞ #~°ã≤OǨÏO J<Õ Hõ~°}O
^•xfl HÍy`«O g∞^Œ HÍÑ‘ KÕâß_»∞. ^Õ"åÅÜ«∞ x~å‡}O HÀã¨O `«y# ã¨Å÷ O HÀã¨O
"≥^∞Œ ‰õΩ`«∞<åfl_»∞ ™êfiq∞. p~åÅ #∞O_ç á⁄#∂fl~°∞ ^•HÍ á⁄~°∞^¡ OŒ _®Å∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ O@∂
JHõ¯_ç |ãπ™êìO_£ Z^Œ∞~°∞QÍ PyáÈÜ«∂_»∞. Jk =∞ǨÏ~°∞¬Å∞ ѨÓ~°fiO `«Ñ㨠∞¨ û KÕã#≤
Éè∂í q∞ Jx QÆ∞iÎOz JHõ¯_Õ ^Õ"åÅÜ«∂xfl Hõ\ÏìÅx ã¨∂zOKå_»∞. q~å=∞O ÖˉΩõ O_®
K«∞@∂ì „Ñ¨H¯õ Å „QÍ=∂Åhfl uiy K«O^•Å∞ =ã¨∂Å∞ KÕã≤ 1108 =∞Ok ^ŒOѨ`∞« Å`À
''ã¨ÇϨ „㨠eOˆQâ◊fi~°™êfiq∞ PÅÜ«∞O—— Hõ\ Oì̃ Kå~°∞. ™êfiq∞ P^ÕâO◊ „ѨHÍ~°O Z_»á¡ ê_»∞
H˘O_» ^ŒQ~æÆ ° ~Ô O_Õà√◊ ¡ x+ì̈QÍ LO_ç HõxQÍÅ∞ÊÅ PO[<ÕÜÚ« Å∞, *ÏÅ=∞‡ ^ŒOѨ`∞« Å∞
~Ô O_»∞ `å_çK@ ≥ ¡ Z`«∞#Î =ÙO_Õ ~å~Úx f~ÚOz KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ PO[<ÕÜ∞« ™êfiq∞ q„QÆÇ¨ xfl
<≥@H˘ÖÏÊ~°∞. P H˘O_»g∞^Œ LO_Õ z~°∞`«ÑÙ¨ Å∞Å∞ D ^ŒOѨ`∞« Å *’eH˜ ~å‰õΩO_®
™êfiq∞ Hõ@_ì ç KÕâß_»∞. H˘xfl "ÕÅ=∞OkH˜ nHõÅ∆ xzÛ [áêÅ∞ KÕ~ÚOKå_»∞. ÉÁOÉÏ~Ú
#∞Oz ÃÑ^ŒÌ „\ÏbÅ∞ `≥ÑÊ≤ Oz ^•xÃÑ· P ÉèÏs q„QÆÇ¨ xfl KÕiÛ 100 [`«Å Z_»`¡ À
^•xfl ÖÏyOz KÕ„É’Å∞ =O`≥# ^•HÍ `≥ÑÊ≤ OKå~°∞. =O`≥# ‰õÄeáÈ`«∞O^Œx „ѨÉ∞íè `«fiO
J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . ™êfig∞ `å#∞ ѨÓp =Ç≤ÏOz, ÜÕ∞ „Ѩ=∂^ŒO ÖˉΩõ O_® =O`≥#
^•\˜Oz Ü≥∂QÆ|ÅO`À á⁄#∂fl~°∞ ^Õ"åÅÜ«∞ „áêOQÆ}ÏxH˜ `≥ÑÊ≤ OKå~°∞. PO[<ÕÜ∞« ,
QÆ~°∞_» q„QÆǨÅ „Ѩu+¨ì J`«ºO`« "≥·Éèí"À¿Ñ`«OQÍ [iÑ≤OKå~°∞. PO[<ÕÜ«ÚÅ∞
^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ XHõ Ñ≤ÖÏ¡_∞» <åfl_»∞. ^ŒOѨ`∞« Å#∞ "≥‰· Ωõ O~îåxH˜ ѨOѨÙ`å#∞ "≥àÏÎ~å Jx
J_çQÍ~°∞ ™êfiq∞ "å~°∞ =^Œ∞Ì J<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ "åi ѨÙ}ºÑ¶Ö¨ Ïxfl H˘_»∞H˜¯ ^è•~°áÈ~ÚOz,
J`«xfl "≥‰· Ωõ O~îO° ѨOáê~°∞ [QÆ<åfl^虌 êfiq∞. J`«x ã¨∂Hõ∆ ‡ â◊s~°O PO[<ÕÜ∞« PÅÜ«∞OÖ’
LO_Õ@@∞¡ KÕã,≤ P ^Õ"åÅÜ«∂xH˜ Q˘Ñ¨Ê „ѨKå~°O HõeÊOKå~°∞. *ÏÅ=∞‡ KÕ`« 108
UHÍ^Œj „=`åÅ∞ ™êfiq∞ KÕ~ÚOKå~°∞.
XHõ™êi Nâ‹Å· Ü«∂„`« KÕã∂¨ Î HÍe#_»H#õ Éè‰í Ωõ ÅÎ `À "≥à¥◊ Î H˘O_»g∞^Œ #∞Oz
Ö’Ü«∞Ö’H˜ *ÏiѨ_®¤_∞» . XHõ =∞ǨÏi¬ PÜ«∞# Ѩ_áç ȉõΩO_® Xà’§H˜ fã¨∞H˘x ™êfiq∞
<åÅ∞HõÃÑ· c*ÏHõ∆~åÅ∞ ~åâß_»∞. "Õ~˘Hõ ™êi ˆHâ◊=~å[ ™êfiq∞ [QÆ<åfl^茙êfiq∞x
r=Ù_çx Ѩ~Ö° ’HÍʼnõΩ fã¨∞H˘x "≥o,¡ „u=¸~°∞ÅÎ Ö’HÍÅ∞ K«∂Ñ≤Oz <åÅ∞QÆ∞ QÆO@Å
`«~åfi`« =∞m§ P#O^•„â◊=∞OÖ’ KÕ~åÛ_»∞. ™êfiq∞ peÛ, XHõ Q˘@ìOÖÏO\˜ #~°O ÃÑ\˜ì
=¸¿ãâß_»∞. JѨÊ\˜ #∞O_ç Ѩ~H° ÍÜ«∞ „Ѩ"âÕ ◊ q^Œº JÅ=_çOk. Hˆ â◊=™êfiq∞ K≥ÑÊ≤
K«∂Ñ≤Oz# K≥@∞ì P‰õΩÅ∞ ux ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ∞ PHõe ^ŒÑÙ¨ ÊÅ∞ ÖˉΩõ O_® QÆ_áç ê_»∞. K≥@∞¡
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 37
ZH˜¯ ^Œ∂Hõ@O PÜ«∞#‰õΩ JÅ"å@∞. H˘=∞‡ #∞Oz H˘=∞‡‰õΩ ^Œ∂Hõ@O ѨÓ~°HõO,
z\Ï~°∞ H˘=∞‡‰õΩ ZQÆ~@ ° O ‰õΩOÉèHí Oõ , H˜Ok H˘=∞‡ g∞kH˜ ^Œ∂Hõ@O ~ˆ K«HOõ Hˆ â◊=
™êfi"Õ∞ <Õ~åÊ~°∞. PÜ«∞#ˆHg∞ ^≥|ƒÅ∞ `«yÖËq HÍ=Ù.
HÍÅÉèˇ·~°= PÅÜ«∂xfl J=∞~å ~å^è•Hõ$+¨‚=¸iÎ ^ŒOѨ`«∞ÅKÕ Hõ\ ˜ìOKå~°∞.
PѨ~ˆ +¨<£ ÖˉΩõ O_® =∞^Œ∞ÅÌ "≥OHõ@ `«~fl° =∞‡‰õΩ |Å¡ "åºkèx áÈQ˘\Ïì~∞° . <˘ã¨@
ÉÁ@# „"Õe`À <˘H˜¯ ã¨∞„|Ǩχ}ºO J<Õ ÉèYí ∞Î_ç [fi~°O fâıã≤ `å#∞ á⁄O^•_»∞. ™êfiq∞
XHõ™êi Ѩ~H° ÍÜ«∞ „Ѩ"âÕ O◊ KÕã∞¨ <Î åfl_»∞. ^•xfl Z=~°∞ K«∂_»‰Ωõ O_® XHõ QÆkÖ’ J@Hõ
ZH˜¯ ‰õÄ~°∞Û<åfl_»∞. ™êfiq∞ ǨÏOã¨#∞ =kÖÏ_»∞. JѨÙÊ_Õ~Ê° _ç# „ѨHÍâßxH˜ J@ÔHH˜¯#
`«∞O@i ~Ô O_»∞ Hõà√◊ §áÈÜ«∂~Ú. =∂@Å∞ ~åx"å_çH˜ =∂@Å∞ <Õ~åÊ_»∞. XHõ™êi
K«O^ÀÅ∞ "≥o¡ "≥OHõ>âË fi◊ ~°∞¡ J<Õ PÜ«∞# WO\˜ J~°∞QÆ∞g∞^Œ ‰õÄK«∞<åfl_»∞. Z=~°∞
ѨÅHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . JѨÙÊ_»∞ P =Ói „ÉÏǑχ=¸iÎ J=∞‡ J#∞„QÆÇ¨ xH˜ áê„`«∞Öˇ· Uk
ѨeH˜`Õ Jk [iˆQ `å_ÕÑe¨ ¡ ~åѶ∞¨ = <å~åÜ«∞} âß„ã≤QÎ Í~°∞ K«∂ã≤ "≥OHõ>âË fi◊ ~°‰¡ Ωõ Hõ|∞~°∞
KÕã≤ P^ŒiOKÕ@∞¡ KÕâß~°∞. ÉèQí =Æ næ`« <Õ~Ê° =∞x ÉÁq∞‡â‹\ ì̃ ã¨∞„|Ǩχ}ºO J<Õ J`«#∞
HÀi`Õ K≥O|∞Ö’x hà◊√§ =¸_»∞ ^Àã≤à√◊ § WzÛ `åyOKå_»∞, `≥ÖÏ¡~ˆ ã¨iH˜ ÉèQí =Æ næ`«
=KÕÛã≤Ok PÜ«∞#‰õΩ. WÖÏO\˜"<≥ Àfl =∞Ç≤Ï=∞Å∞ K«∂áê_»∞ ™êfiq∞.
Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ [QÆ<åfl^虌 êfiq∞H˜ U>Ë\Ï P~å^è<Œ À`«û"åÅ∞ [i¿Ñ"å~°∞. [Ü«∞#∞ÎÅ#∞
[~°∞ѨÙH˘<Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞. nxH˜ HÍ~°}O Uq∞@x P~å^è#Œ JO>Ë Uq∞@x „Ѩtfl¿ãÎ ''P
JO>Ë P`å‡ Jx, ~å JO>Ë ~å=Ú_»x, ^è#Œ JO>Ë ^è#Œ O—— Jh K≥áêÊ~°∞. JO>Ë
''P`å‡ ~å=Ú_»∞ J<Õ ^è#Œ O ã¨OáêkOKå#∞. Hõ#∞Hõ <å‰õΩ P~å^è<Œ Õ ã¨i J~Ú#k——
Jx qã¨Ê+¨Oì QÍ K≥áêÊ_»∞. 10–9–1974Ö’ [QÆ<åfl^虌 êfiq∞ â◊s~°O KåeOKå~°∞.
ÉèÏ„^ŒÑ^¨ Œ #=q∞ <å_»∞ ™êfiq∞ P~å^è<Œ À`«û"åxfl Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ "≥É· =íè OQÍ x~°fiÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞.b
38 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–7
P^è∞Œ xHõ â◊√Hõ Ü≥∂w„ã¨∞ÅÌ ∞ =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞
J#∞ëêì# "Õ^•O`åxfl „ѨKå~°O KÕã≤ ‰õÄ~°‡OÖÏQÍ JO`å ^•K«∞H˘x LO_ç,
„ã‘ÅÎ ‰õÄ nHõx∆ zÛ ‰õΩÅO‰õΩ „áê^è•#º`« x=fix Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞ =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞.
ˆH~°à◊Ö’x u~°∞"åÜ«Ú~ü ã¨g∞ѨOÖ’ HõiÜ«∞ѨÊ, <˘uÎÜ«∞=∞‡ ^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ
29–3–1885 [x‡OKå~°∞. "ÕàÑ◊ ʨ Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° . XHõ ɡ~· åy K«∂ã≤ ã¨~fi° ã¨OQÆ
Ѩi`åºy J=Ù`å_»x *’㨺O K≥áêÊ_»∞. Ѩã≤`«#O #∞O_Õ <ÕÅg∞^Œ<Õ Ç¨~ÚQÍ
x„^ŒáÈÜÕ∞"å_»∞. r=HÍ~°∞}ºO ѨÙ@∞ìHõ`À<Õ =zÛOk. ѨO[~°OÖ’x Ѩ‰õ∆ΩÅ#∞
q_çÑO≤ KÕ"å_»∞. WO\˜ ^ŒQ~æÆ ° ‰õΩ\©~O° Ö’ ZѨÙÊ_»∞ ^蕺#OÖ’<Õ LO_Õ"å_»∞. XHõ™êi
J#fl K«∂ã≤ HÀѨO`À K≥OѨg∞^Œ K≥à√◊ §=∞xÑ≤Oz "≥à√◊ OÎ >Ë ^•fi~°O ^ŒQ~æÆ ° J_»O¤ QÍ `≥Åx¡
#Ok HõxÑ≤OzOk. ÉèÜ í ∞« "Õ∞ã≤ `«eH¡ ˜ K≥áêÊ_»∞. WOw¡+µ¨ K«^=Œ @O W+¨Oì ÖËHõ ã¨O㨯 $`«O
<Õ~fi° \ÏxH˜ "≥oá¡ ÈÜ«∂_»∞.
u~°∞=O`«ÑÙ¨ ~åxH˜ ^Œ∂~°OÖ’ t=yi KÕ~å_»∞ JHõ¯_ç ''<å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞^Õ=Ù——Å
P„â◊=∞O LOk. PÜ«∞# ™ê=∂lHõ qѨ=¡ HÍ~°∞_»∞. =∂#=ÙÅO`å XˆH ‰õΩÅO, XˆH
*Ïu J<Õ"å_»∞. PÜ«∞# t+¨µº_»∞ t=eOQÆ™êfiq∞ ÃÑiOQÀ`«¯~° „QÍ=∞OÖ’ P^蕺`«‡
q^Œº É’kèOKÕ"å_»∞. "ÕàÑ◊ ʨ PÜ«∞#∞fl KÕ~å_»∞. JO^Œ~∞° W`«xfl ''ÉèHí ÍÎ<—£ — J<Õ"å~°∞.
=∞O„`ÀѨ^âÕ O◊ KÕã,≤ Ü≥∂QÆ ~°ÇϨ ™êºÅ∞ <Õ~åÊ_»∞ QÆ∞~°∞=Ù. áê`«O[e Ü≥∂QÆ ~°ÇϨ ™êºÅ∞
JÅ=_®¤~Ú. <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ ^Œ~≈° #O KÕã≤ `«fi~°Ö’<Õ „|Ǩ‡#O^Œ ^Œ~≈° #O HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œ<Õ
Pjã¨∞û á⁄O^•_»∞ "ÕÅ<£. WO\˜H˜ "≥o¡ [|∞ƒ`À L#fl J=∞‡‰õΩ ¿ã=Å∞ KÕã≤ #Ü«∞O
KÕâß_»∞. q"åÇ¨Ï „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕ¿ãÎ u~°ã¯¨ iOKå_»∞.
"Õà◊Ñ¨Ê HÍe #_»Hõ# ^Õâ◊OÖ’x Jxfl ѨÙ}ºˆH∆„`åÅ#∞ ã¨O^Œi≈OKåÅx
|Ü«∞ÖË~Ì å_»∞. ~ÀA‰õΩ W~°"·≥ "≥∞àÿ √◊ § #_çKå_»∞. Z=Ô~<· å U^≥<· å ÃÑ_ç`Õ u<Õ"å_»∞.
~°HÎõ q~ÀK«<åÅ`À XHõ "å~°O XHõ 㨄`«OÖ’ ÉÏ^èÑŒ _¨ ®¤, WO\˜H˜ "≥à§◊ ÖË^∞Œ . ã¨fiѨflOÖ’
Z=~À =zÛ XHõ =∂„`« <À\’¡ "Õâß~°∞. =∞m§ ÜÕ∞ ~ÀQÆ=Ú ~åÖË^∞Œ . FOH͈~â◊fi~ü,
y~åfl~ü, ^•fi~°HÅõ #∞ ã¨O^Œi≈Oz HÍj‡~°O "≥àÏ¡_∞» . ‰õΩ~°∞Hˆ „∆ `«OÖ’ w`å áê~åÜ«∞}O
=ÚyOz, ǨÏi^•fi~°O, |∞∞+≤Hˆ â◊O KÕi, |^ŒiHÍ„â◊=∞OÖ’ Ñ≤`~« ∞° ʼnõΩ Ñ≤O_»„Ѩ^•#O,
ã¨=∞ãÎ̈ „áê}˜HÀ\˜H˜ „|Ǩ‡~°Ê}O KÕã,≤ <≥q· ∞âß~°}ºOÖ’ H˘xfl ~ÀAÅ∞O_ç, JÜ≥∂^躌 Ö’
~å=∞ `å~°Hõ =∞O„`«O ÅHõ™∆ ê~°∞¡ [Ñ≤Oz, „ѨÜ∂« QÆ „Ѩu"Õ}© ã¨OQÆ=∞ ™êfl#O KÕã,≤ P
[ÖÏxfl HÍj qâıfiâ◊fi~°∞xH˜ Jaè¿+H˜Oz JHõ~∆ ° ÅHõÅ∆ ∞ t= =∞O„`«O [Ñ≤Oz, #=nfiѨOÖ’
Éè[í #Å∞ KÕã,≤ HõÅHõ`åÎ, ѨÓs, ã≤OǨK«ÅO, Nâ‹Å· O Hˆ „∆ `åÅ∞ ^Œi≈Oz u~°∞=∞Å Nx"åã¨
^Œ~°≈#O KÕã≤, QÀQÆ~°ƒù ˆH∆„`«O KÕ~å_»∞. Jk `«Ñ¨ã¨∞û‰õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# „Ѩ^Õâ◊OQÍ
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 39
ÉèÏqOKå_»∞. J~°∞}ÏK«ÅO, z^ŒO|~°OÅÖ’ JHõ~∆ Å° Hõ∆ t==∞O„`«O [Ñ≤Oz, Ѩ`x« ,
~å"Õ∞â◊fi~åÅ g∞^Œ∞QÍ Hõ<庉õΩ=∂i KÕi, <≥Å ~ÀAÅ∞O_ç =∞m§ <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ áê^Œ
ã¨xflkèH˜ KÕ~å_»∞. QÆ∞~°∞=Ù J#∞=∞u`À WO\˜H˜ "≥àÏ¡_∞» . `«O„_ç JѨÊ\˜Hˆ K«xáÈÜ«∂_»∞.
29 Uà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ =∞m§ WÅ∞¡ =ke ‰õΩ~åÎàO◊ =ÔQ~· å „Ñ¨^âÕ ßÅ∞ uiy u~°∞=∞ÅÖ’x
''QÀQÆ~ƒ° ù Hˆ „∆ `åxH˜—— KÕ~∞° H˘<åfl_»∞.
Jq ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«º L^Œº=∞O ~À[Å∞. ã¨fi~å[ºO`À áê@∞ ''™êfi~å[ºO——
JO>Ë ''P`å‡ ~å[ºO—— ~å"åÅx JѨÙÊ_Õ „âıÜ∞« ã¨∞û Jx ÉèÏqOKå_»∞. ÉèQí =Æ O`«∞xfl
''Jf`« "≥~· åQƺO——, JYO_» É’^è,Œ L`«=Î ∞ ã¨=∂kè x+ª̈, ã¨~fi° Éè∂í `« ã¨=∞^Œ$+≤ì `«#‰õΩ
ÅaèOKåÅx HÀ~°∞‰õΩ<åfl_»∞. QÀQÆ~ƒ° Où Ö’x áêO_»= QÆ∞ǨÏÖ’¡ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã∂¨ ,Î u~°∞=∞ÅÖ’
aèHÍ∆ @# KÕã,≤ XHõÑÓ¨ @ =∂„`«"∞Õ uO@∂ H˘O`«HÍÅO QÆ_Ñç ,≤ z=iH˜ Jn =∂x
Ñ≤`$« ^Õ=`«Å‰õΩ ÃÑ>Ëì Ñ≤O_®Å#∞ JO>Ë Ñ¨zÛ Ñ≤O_çx u<Õ"å_»∞. PÜ«∞# ÉèÏ+¨, "Õ+O¨
K«∂ã≤ ''=∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞—— Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞. J^Õ "å_»∞Hõ <å=∞=Ú J~ÚOk.
"≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞ u~°∞"≥OHõ\ÏKå~°∞º_»∞ "≥OHõ>âË fi◊ ~° ѨÓ[ KÕã≤ ~ÀA „Ѩ™ê^ŒO WzÛ
"≥à§ı "å_»∞ ™êfiq∞H˜. =¸_»∞ ~ÀAÅ∞ qѨs`«OQÍ =~å¬Å∞ Ѩ_ç HõkÖË gÅ∞ ÖËHáõ È`Õ
"≥OHõ>âË fi◊ ~° ™êfiq∞ ã¨∞|ƒ~å=∞ â‹\ ì̃ J<Õ J`«xH˜ HõÅÖ’ HõxÊOz ™êfiq∞H˜ PǨ~°O
ÃÑ@ì=∞x P^ÕtOKå_»∞. PÜ«∞# "≥^∞Œ ~°∞ QÆ_‰» Ωõ „Ѩ™ê^ŒO ~°`\« ì̃ P=e X_»∞#¤ L#fl
™êfiq∞H˜ JO^Œ*âË ß_»∞. ÉèQí =Æ O`«∞_Õ PǨ~°O ѨOÑ≤`Õ uO\Ï#∞ Jx „Ѩu# KÕâß_»∞.
JѨÊ\˜flOz Z=~À XHõ~∞° ã¨=∞Ü«∂xH˜ PǨ~°O ã¨=∞‰õÄ~ˆ Û"å~°∞.
`«iQ˘O_» "≥OQÆ=∂O| QÆ∞ǨωõΩ ^ŒQÆæ~°Ö’ áêHõ "Õã¨∞H˘x ™êfiq∞ ^蕺#O
KÕâß_»∞. ÃÑ^ŒÑÌ Ù¨ e =¿ã,Î ÉèQí =Æ O`«∞_çx „áêiúOK«QÍ<≥ Jk áêiáÈ~ÚOk. XHõ™êi
f„= `«Ñ㨠∞¨ ûÖ’ LO_»QÍ =∞$QÆO J#∞H˘x á⁄^ŒÅKå@∞ #∞O_ç XHõ "Õ@HÍ_»∞ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡
`«∞áêH˜ ¿ÑÖÏÛ_»∞. J^Õg∞ PÜ«∞#‰õΩ `«QÖÆ ^¡Ë ∞Œ . "≥OQÆ=∂O| ™êfiq∞x nqOzOk.
`«##∞ `å<Õ Ñ¨i~°H˜∆OK«∞HÀ"åÅx XHõ™êi ã¨#Hõ㨠#O^Œ f~°÷O #∞O_ç, `«∞O|∞~°∞
f~å÷xH˜ "≥àÏ¡~∞° . Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ ™êfiq∞ Hõ#Ѩ_H» õ HõOQÍ~°∞ Ѩ_®¤~∞° . XHõ Éè‰í Ωõ _Î ∞» ^•i `«ÑÊ≤
WHõ¯_çH˜ =zÛ ™êfiq∞x K«∂ã≤ P#O^ŒO`À PǨ~°O JOkOKå_»∞. XHÍÜ«∞# ZO^Œ∞‰õΩ
g∞~°∞ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã∞¨ <Î åfl~°x „Ѩtfl¿ãÎ ''ÉèQí =Æ O`«∞x x~°O`«~° ã¨O^Œ~≈° #O HÀã¨O—— Jx
K≥áêÊ~°∞. "Õ~Ú HÍà◊§ =∞O_»ÑO¨ Ö’ aK«Û"≥∞`ÕÎ Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ „Ѩ™ê^ŒOO ÃÑ>Ëì U~åÊ@∞
KÕâß~°∞ ™êfiq∞. H˘`«OÉË_∞» Ö’ HõÅ~å "åºÑ≤¿ãÎ JHõ¯_çH˜ "≥o¡ `«Ñ⨠≈◊ HÎ̃`À `«yOæ Kå~°∞.
`˘q∞‡^Õà√◊ § `«Ñ㨠∞¨ û KÕã<≤ å P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°O ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ . XHõ~ÀA Ѩ<fl≥ O_Õà√◊ §
`«Ñ¨ã¨∞û KÕ¿ãÎ HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx JO`«~åfi}˜ qxÑ≤OzOk. PÜ«∞# #ÅÉèˇ·= U@
J#∞H˘#fl@∞¡QÍ<Õ P`«‡ ™êH∆Í`å¯~å#∞Éè∂í u á⁄O^•~°∞.
u~°∞=∞Å q_çz ''Uˆ~Ê_»∞—— ^ŒQÆæ~° ''HÍj |∞QÆæ——Ö’ P„â◊=∞O U~åÊ@∞
KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. HÍà◊ǨÏã≤Î [g∞O^•~ü ‰õΩ=∂~° "≥OHõ@ eOQÆ=∞ <åÜ«∞xQÍ~°∞ ã¨÷Å
40 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
 ^•#O KÕã≤ WѨÙÊ_»∞#fl P„â◊=∂xfl xi‡OKÕ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞ ^•xfl ''"庙ê„â◊=∞O——
JO\Ï~°∞. =º=™êÜ«∞ Hˆ „∆ `«O U~°Ê~°z, ѨO@Å∞ ѨO_çOKå~°∞. [O`«∞ |e =∂xÊOKå~°∞.
''Ü«∞^•~°÷ ÉèÏ~°u—— J<Õ Ñ¨„uHõ#∞ ™êÎÑO≤ z J<ÕHõ "Õ^•O`« q+¨Ü∂« Å#∞ ~åã≤ ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞QÍ
`≥KåÛ~°∞. Jxfl =~å‚Å "åiH˜ ã¨O㨯 $`«O <ÕiÊOKå~°∞. "庙ê„â◊=∞O P^蕺`«‡ qѨ=¡
Hˆ O„^Œ"∞≥ Oÿ k. Hˆ ~°àÖ◊ ’ <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞QÍ~°∞ Uq∞ É’kèOKå~À. "庙ê„â◊=∞OÖ’ Jk
J=∞Å∞ Ѩ~K° å~°∞. |O^Œ~∞° Ö’ Ѩ\Ïìaè ã‘`å~å=∞Ü«∞º QÍiO\’¡ QÍOnèrx HõÅã≤#ѨÙ_»∞
PÜ«∞# ™êfiq∞ ¿ã=Å#∞ |Ǩï^è• „ѨâO◊ ã≤OKå~°∞. ^ŒQ~æÆ Ö° ’ L#fl ''‰õΩ~°∞=∞^•Ìe Ñ≤KÛ« =∞‡
J=^è∂Œ `«——#∞ ™êfiq∞ ^Œi≈OKå~°∞.
1937 ''FOHÍ~° 㨄`«Ü∂« QÆO—— ~å[=∞O„_çÖ’ „áê~°OaèOz „ã‘ÅÎ ‰õÄ, W`«~°
‰õΩÖÏÅ "åiH˜ „Ѩ}"åxfl É’kèOKå~°∞——. 1943Ö’ t=yiÖ’ *Ï˝# Ü«∞[˝O KÕã≤ KÕã#≤
*Ï˝#É’^èŒ ÉèÏ~°fÜ«∞ `«`fi« K«i„`«Ö’ XHõ JѨÓ~°fi J^蕺ܫ∞O—— J<åfl~°∞ a~°∞^Œ∞ ~åAQÍ~°∞.
1945 XHõ „ã‘ÎH˜ ã¨<åºã¨ nHõ∆xzÛ K«i„`« ã¨$+≤ìOKå~°∞. 1951Ö’ ~å[=∞O„_çÖ’
~Ô O_»= Kå`«∞~å‡ã¨ºO KÕã#≤ ѨÙ_»∞, "ÕÖÏk=∞Ok ѨOK«=ÚÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ P
^Œ$âߺefl K«∂ã≤ =∞Ǩ ѨO_ç`«∞Å∞, ã¨~°fi"Õ^Œ âß„™êÎ^蕺Å∞ "Õ^Œ „Ѩ=K«# xѨÙ}∞Å∞
„|Ǩ‡N K«~°¡ QÆ}Ѩu âß„ã≤ÎQÍ~°∞ =∞ǨÏ^•#O^ŒÑ¨_ç =∞#ã¨∂ÊiÎQÍ Pj~°fikOKå~°∞.
"庙ê„â◊=∞OÖ’ H˘xfl =O^ŒÅ ã¨OYºÖ’ „QÆO^ä•Å#∞ „ѨK«∞iOz Pã≤ÎHõ [<åʼnõΩ
JOkOKå~°∞.
=∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ "Õ^•O`« „ѨKå~åxH˜ ZO`« „áê=ÚYº`« xKåÛ~À ã¨OѶ∞¨
ã¨O㨯~°}‰õΩ JO`Õ „áê^è•#ºq∞KåÛ~°∞. ''PO„^èŒ <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞—— JxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞.
"庙ê„â◊=∞ ѨÓ*Ï HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ ''Ѩ~„° |Ǩχ QÀ„`À^Œƒ=ù 㨺, Ѩ~„° |Ǩχ QÀ„`À^Œƒ"ù åÜ«∂——
Jx ã¨OHõÅÊO K≥Ñ≤ÊOKÕ"å~°∞. PǨ~° xÜ«∞=∂ÅÖ’, P„â◊=∞ x~°fiǨÏ}Ö’ Hõ~îÀ~°
xÜ«∞=∂Å∞ áê\˜OKÕ"å~°∞. P ¿ã`«∞ Ç≤Ï=∂#QÆO áê^•Å‰õΩ K≥ÑÙ¨ ÊÅ∞ ÖˉΩõ O_® uiy#
=∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞ =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfi=ÚÅ∞. J<å~ÀQƺO`À ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∞<åfl áêÜ«∞HÍѨÙ~°O
ëê^£ #QÆ~ü, \ÏyÖÏ¡ ѨÙ~°OÖ’ [iy# ã¨<å`«# ã¨ÉèíʼnõΩ "≥àÏ¡~°∞. `«# `«~åfiu
P„â◊=∂kèÑ`¨ ∞« Å∞QÍ q=∞ÖÏ#O^Œ ™êfiq∞x xÜ«∞q∞OKå~°∞. 12–7–1962Ö’ =∞à◊Ü∂« à◊
™êfiq∞ HÔ =· źO á⁄O^•~°∞. =∞O_»ÖÏ~å^è#Œ Ö’ =ÚÃÑÊ· ù "ÕÅ=∞Ok áêÖÁæx ™êfiq∞"åix
JiÛOKå~°∞. "庙ê„â◊=∂xH˜ ^ÕâO◊ xO_® J<ÕHõ âßYÅ∞<åfl~Ú. q^•º „ѨHÍâß#O^Œ
™êfiq∞H˜ =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ QÆ∞~°∞=ÙÅ∞. gi â◊√HÍ„â◊=∂xfl "åˆ~ „áê~°OaèOKå~°∞.
WѨÙÊ_»∞ q^•º#O^Œyi P„â◊=∂xfl x~°fiÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞. ZHõ¯_À ѨÙ\ì̃, ZHõ¯_À ÃÑiy
PO„^è^Œ âÕ O◊ KÕi ZO^ŒiHÀ =∂~°^æ ~Œ ≈° ‰õΩÖˇ· rq`åxfl QÆ_Ñç #≤ P^è∞Œ xHõ â◊√Hõ Ü≥∂wO„^Œ∞Å∞
=∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ K«i„`« ѨÙ}º ѶŨ O.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 41
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–8
ǨÏ~îÜ
° ∂≥ y „|Ǩ‡#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u ™êfiq∞
Hõ$ ëê‚lÖÏ¡ q[Ü«∞"å_» ^ŒQ~æÆ ° Ѩ@=∞@Ö’ 27–9–1863# QÀqO^Œ ~åA
~åѶ ¨ ∞ =Ü« ∞ º, u~° ∞ =∞ÖÏ|‰õ Ω [x‡OKå~° ∞ . áê#HÍÅ∞ Jx ¿Ñ~° ∞ ÃÑ\Ïì ~ ° ∞ .
Ü«∞#=∞ʼnõΩ^Œ∞~°∞ "åã¨Î=ÙºÅ∞ QÀqO^Œ ~åA ã‘`«=∞‡, #~°ã≤OǨ~å=Ù ^ŒOѨ`«∞Å∞
^Œ`ÑΫ Ù¨ „`«∞xQÍ ã‘fiHõiOKå~°∞. ~å=∞Ñ¨Ê Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞. |O^Œ~∞° Ö’ K«k"å~°∞. QÍÜ«∞„u,
t= ѨOKåHõi∆ , ~å=∞ +¨_®Hõi∆ =ÔQ~· åÅ#∞ nHõQ∆ Í [Ñ≤OKå~°∞. ÃÑOѨÙ_»∞ `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞
K«xáÈÜ«∂~°∞. ^Õâ◊ Ü«∂„`«Å∞ KÕã∂¨ Î Nâ‹Å· O KÕi XHõ ÉÏÉÏr ã¨`û« OQÆO á⁄Ok, Ö’Hõ
*Ï˝#O á⁄O^•_»∞. ™ê^Œ∞, ã¨`∞« Ê~°∞+¨µÅ#∞ ¿ãqã¨∂Î HÍÅO QÆ_áç ê_»∞. Q“_» Ü«∞fâ◊fi~°∞_»∞
XHÍÜ«∞# HõxÑ≤Oz ^Œ`å΄`ÕÜ∞« Láêã¨# KÕÜ∞« =∞x É’kèOKå~°∞. =∞m§ Hˆ „∆ `« ã¨O^Œ~≈° #
KÕã∂¨ ,Î „Ѩ=ÚY ^Œ`ÀÎáê㨉Ωõ Öˇ#· ''"åã¨∞^Õ"å#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u—— "åix ^Œi≈Oz, „Ѩɒ^èOŒ
á⁄O^•~°∞. f~°÷Ü«∂„`«Å∞ H˘#™êyã¨∂Î =∂#ã≤Hõ „ѨâßO`« ã≤÷ux á⁄O^•~°∞.
ã¨<庙ê„â◊=∞OÃÑ· f„= HÀiHõ ÃÑiyOk. N ã¨zÛ^•#O^Œ ã¨~°ã¨fiu Ü«∞fO„^Œ∞Å∞
ã¨<åºã¨ nHõx∆ zÛ, ''„|Ǩ‡#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u—— J<Õ Ü≥∂QÆ<å=∞O ÃÑ\Ïì~∞° .
„|Ǩ‡#O^Œ∞Å∞ <ÕáêÖò KÕi ''=ÚHÎ̃<å^èŒ Hˆ „∆ `«O——Ö’ Ѷ∞¨ ’~° `«Ñ㨠∞¨ û KÕã≤ z`åÎxfl
UHÍ„QÆO KÕ¿ã<Î Õ =∞#ã¨∞û ™êfinè#Ѩ_∞» `«∞O^Œx ÉèÏqOKå_»∞. ǨÏ~îÜ ° ∂≥ QÆ"∞Õ â◊~}° ºO
Jx xâ◊Û~ÚOK«∞H˘<åfl~°∞. H˘xfl <≥ÅÅ∞ ''ѨOK« QÆ=º „áêã¨#—— KÕâß~°∞. =∞Ǩ~å„+ì̈
KÕi <å~åÜ«∞} ^•ã¨ ÉÏ"år LѨ^âÕ O◊ `À â◊s~° â’^è#Œ KÕâß~°∞. ^èÀu, |ã‘,Î <Õu,
<Àe, =„*’e, „`å@HõO J<Õ P~°∞ „H˜Ü∞« Å`À „áê}ÏÜ«∂=∞ ѨÓ~°fiHõÜ∂≥ QÆO KÕâß~°∞.
<≥q· ∞âß~°}ºO KÕi Ѩ~=° ∞ q~åy JÜ«∂º~°∞. ‰õΩ~°∞Hˆ „∆ `«O "≥o¡ ÉèQí =Æ ^蕺#"Õ∞ "åã¨<å
HõÜ
∆ ∂« xH˜ ^•x Jx `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. â◊$OˆQi KÕi ã¨zÛ^•#O^Œ t"åaè#= #$ã≤OǨÏ
ÉèÏ~°f [QÆ^∞Œ ~æ ∞° =ˆ~}∞ºÅ#∞ ^Œi≈OKå~°∞. "åi ã¨xflkèÖ’ ÉèÏ+¨º „â◊=}O KÕâß~°∞. N
"åã¨∞^Õ"å#O^Œ ã¨~°ã¨fiu ™êfiq∞x Hõeã≤, "å~°∞ PO„^èŒ^Õâ◊OÖ’ Ѩ~°º\˜Oz#ѨÙ_»∞
~å[=∞O„_çÖ’ â◊OHõ~=° ∞~îO° Ö’ ^Œ`å΄`ÕÜ∞« ™êfiq∞x, áê^Œ∞‰õÅ#∞ „Ѩu+≤Oì Ѩ *Ëâß~°∞.
~°∞`«OÉè~í ° „Ѩ[`˝ À áê@∞ J<ÕHõ ã≤^∞Œ Åú ∞ ™êkèOKå~°∞.
WѨÊ\˜ ^•HÍ „|Ǩ‡#O^Œ∞Å∞ KÕã#≤ k JO`å P`å‡ L^Œ~ú } ° HÀã¨O. WѨÙÊ_»∞
Ö’HÀ^•ú~} ° O QÆ∞iOz PÖ’zOKå~°∞. ã¨<å`«# ^è~Œ ‡° „ѨKå~°O KÕã∂¨ ,Î ^Õâ◊ ã¨OKå~°O
KÕã∂¨ ,Î =∞O„`« nHõ#∆ ∞ KåÖÏ=∞OkH˜ WKåÛ~°∞. JO^ŒiH˜ J~°=ú ∞ÜÕ∞º `≥Å∞QÆ∞Ö’ ''N
^Œ`OΫ â◊~} ° O =∞=∞—— J<Õ JHõ~∆ åÅ#∞ J=∞iÛ z„`«Ñ@ ¨ O =Ú„kOz, ѨÓ*Ï Ñ¨ÙãÎ̈HÍxfl
‰õÄ_® JK«∞Û "Õ~ÚOz JO^ŒiH˜ ѨOKå~°∞. N â◊OHõ~åKå~°º ã¨Ç¨Ï„㨠<å=∂=o
~°zOKå~°∞. ——N ^Œ`OΫ â◊~} ° O =∞=∞—— J<Õ ji¬H`õ À 108 â’¡HÍÅ#∞ ã¨O㨯 $`«OÖ’
42 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
~åâß~°∞. J<ÕHõ ѨÙãÎ̈HÍÅ#∞ ~åã≤ „ѨK∞« iOKå~°∞. JO^Œ∞Ö’ ''Ü≥∂QÍÉèϺ㨠^Œ~Ê° }O——,
ã¨[#˚ ¿ã=, f~åú@#O =ÔQ~· åÅ∞<åfl~Ú. HÍjÖ’ LO_»QÍ QÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ∞ =∞~°}O˜ z#
"å~°Î `≥eã≤ JHõ¯_ç #∞O_ç QÆ~_° âÕ fi◊ ~ü KÕi JO`«º„H˜Ü∞« Å#∞ QÆ∞~°∞^Õ=ÙxH˜ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
=∞Ǩ~å[ |OQÍ~°∞ #=~°∞ûÅ∞#fl 18 H˜~ã° <¨ å~ÚÖò _»ÉσÅ∞, "≥O_ç ~°∂áêÜ«∞Å∞#fl
18 H˜~°ã¨<å~ÚÅ∞ _»ÉσÅ∞ QÆ∞~°∞=Ù JOkOK«=∞<åfl~°x K≥Ñ≤Ê giH˜ JO^Œ*Ëâß~°∞.
JO^Œi`À ã¨O„ѨkOz P _»|∞ƒ#∞ ǨÏi^•fi~°O, |^ŒO, QÆ~∞° _Õâfi◊ ~ü "≥Ú^ŒÖ#·ˇ KÀ@¡
=∞~îåÅ∞ xi‡OK«\ÏxH˜ ã¨kfixÜ≥∂QÆO KÕâß~°∞.
XHõ™êi „|Ǩ‡#O^Œ∞Å∞ x*ÏO ~å[ºOÖ’ ~Ô Ö· òÖ’ „ѨÜ∂« }˜ã∞¨ OÎ >Ë XHõKÀ@
|O_ç PyáÈ~ÚOk. „_≥=· ~ü POˆQÜ ¡ Ú« _»∞. ZO`« „ѨÜ∞« uflOz<å Jk Hõ^ÅŒ ÖË^∞Œ .
„_≥=· ~ü ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥o¡ ZO^Œ∞‰õΩ Hõ^ÅŒ @O ÖË^xŒ J_çy`Õ "å_»∞ *Ïu JǨÏOHÍ~°O`À
''YOU GO FOOL UNSUCESSFUL DIRTY MAN, A MONK
ASKS ME?—— Jx u\Ïì_∞» . "≥O@<Õ „|Ǩ‡#O^Œ∞Å∞ ''Yes, Yes. You are
correct. Iam a lesser fool. Dont you see you unsucessful now.
Yes Iam a monk. But not a monkey like you. You come down,
first, with your fire man—— Jx ã¨=∂^è•#O K≥¿ÑÊã¨iH˜ "å_»∞ _»OQ
Ô · kQÍ_»∞.
™êfiq∞ WO[<£Ö’H˜ "≥o¡ JHõ¯_» `«=∞ ^ŒO_»O`À XHõKÀ@ `åHÍ~°∞. Jk "≥O@<Õ
ѨxKÕÜ∞« @O „áê~°OaèOzOk. „_≥=· ~°∞ „ѨÜ∂« }©‰Ωõ Å#∞ |O_ç kQÆ=∞x K≥ÑÊ≤ QÍ~ü#¤ ∞
~°=∞‡<åfl_»∞. QÍ~°∞#¤ ∞ fã¨∞H˘x ~å=\ÏxH˜ Ѷ~¨ Ú~ü =∂<£#∞ ѨOáê_»∞. J`«_∞» "≥o¡
K«∂¿ãÎ QÍ~ü¤ ™ê÷#OÖ’ „|Ǩ‡#O^Œ∞Å∞ =∞Ǩ x+¨ªÖ’ `«Ñ¨ã¨∞ûÖ’ L<åfl~°∞. „_≥·=~ü
"≥O@<Õ ™êfiq∞ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥o¡ #=∞㨯iOz ''Jesus in India. Iam forunate. I
have seen with my eyes. You all people say three cheers to the
monk Christ—— Jx K≥ÑÊ≤ JO^Œi KÕ`å #=∞㨯iOѨ*â
Ë ß_® POQÆ¡ „_≥=· ~ü.
XHõ™êi ™êfiq∞ JǨχ^•ÉÏ^£Ö’ ã¨OK«iã¨∞OÎ _»QÍ Hõ~∂° Êùº qkèOKå~°∞. P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "å~°∞ J~°~÷ å„u ~Ô Ö· ò ky XO@iQÍ P„â◊=∂xH˜ áÈ`«∞O>Ë, áÈbã¨∞Å∞
Ѩ@∞ìH˘x *ˇÅ· ∞Ö’ ÃÑ\Ïì~∞° . ¿ã+ì <¨ £ W<≥ûÊHõ~ì ü ÉèÏ~°º‰õΩ HõÅÖ’ ™êfiq∞ HõxÑ≤OKå_»∞.
HõOQÍ~°∞QÍ, P"≥∞ Éè~í #ΰ ∞ ÖËÑ≤ ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ "≥à§◊ =∞Ok. PÜ«∞# "≥o¡ K«∂ã≤, Pâ◊º~°ºáÈ~Ú
"≥O@<Õ q_»∞^ŒÅ KÕã≤ WO\˜H˜ fã¨∞H˘x "≥o¡ ѨÓlOz t+¨µº_≥,· ^Œ`Ϋ =∞O„`«O LѨ^âÕ O◊
á⁄O^•_»∞. P `«~åfi`« [x‡Oz# H˘_»∞‰õΩ‰õΩ ''^Œ`Ϋ „|Ǩ‡#O^Œ =¸ÖË—— ¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ìH˘xfl~å
^ŒOѨ`«∞Å∞.
=∞~À™êi |àϧiÖ’ XHõ [_ç̊ WO\˜=ÚO^Œ∞ aèHÍ∆ @# KÕã∞¨ OÎ >Ë, PÜ«∞#‰õΩ
HÀѨO =zÛ ''g_çx "≥∞_»É\ˇ ì̃ ^Œ∂~°O `˘~Úº—— Jx ["å#∞`À J<åfl_»∞ [_ç̊. ™êfiq∞
„ѨâßO`«O z`«OÎ `À ''["å#∞‰õΩ gÅ∞ HÍ^Œ∞. g∞ˆ~ ~°O_ç——Jx "≥oá¡ ÈÜ«∂_»∞. [_ç̊
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 43
ÉèÏ~°º‰õΩ qѨs`«OQÍ Hõ_∞» Ѩ٠<˘Ñ≤Ê =zÛOk. _®Hõ~ì ∞° =zÛ<å `«QÖæÆ ^Ë ∞Œ . D HõOQÍ~°∞Ö’
[_ç˚ HÀ~üì =∂@ =∞iKå_»∞. qkè x~°fiǨÏ}Ö’ JÅã¨`fi« O Jx J`«xfl `«ÑÊ≤ Oz iHÍ~°∞¤
™êfinè#O KÕã∞¨ H˘#flk „ѨÉ∞íè `«fiO. JѨÙÊ_»∞ Z^Œ∞iO\˜ =~°‰Î Ωõ _»∞ W^ŒO`å áêfiq∞H˜
KÕã#≤ JѨKå~° Ѷe¨ `«O Jx [_ç̊H˜ K≥áêÊ_»∞. [_ç̊ T~°O`å uiy XHõ K≥@∞ìHO˜ ^Œ
[ѨO KÕã∞¨ H˘O@∞#fl ™êfiq∞x K«∂ã≤, HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_ç Hõq∆ ∞OK«=∞<åfl_»∞. ''J~Ú^Œ∞
~ÀAÖ’¡ ‰õΩsÛÖ’ x#∞fl ‰õÄ~ÀÛɡ_`» å#∞—— Jx ™êfiq∞ JÉèÜ í ∞« O WKåÛ~°∞ HõxHõiOz.
[#O qѨs`«OQÍ JHõ¯_çH˜ KÕ~å~°∞. ™êfiq∞ L#fl@∞¡O_ç JO`«~å÷#"≥∞áÿ ÈÜ«∂~°∞. =∞~åfl_»∞
[_ç̊ HÀ~°∞‰ì Ωõ "≥àÏ¡_∞» . ™êfiq∞HÀã¨O "≥kH˜`Õ ~Ô Ö· ò áê¡\òáê¶ O g∞^Œ HõxÊOKå~°∞. [_ç̊x
=∞„^•ãπ ~°=∞‡x P^ÕâO◊ =zÛOk. ÉèÏ~°º <≥ÑÊ≤ áÈ~ÚOk. ÃÇÏ· HÀ~°∞ì PÜ«∞#∞fl =∞m§
L^ÀºQÆOÖ’ KÕ~∞° ÛH˘<Õ P~°~¤ ü WzÛOk. <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ `«~åfi`« [_ç̊ JÉèºí ~°#ú g∞^Œ
™êfiq∞ WO\˜H˜ =zÛ aèHõ∆ ã‘fiHõiOKå~°∞ JѨÙÊ_»∞ ™êfiq∞ ''ã¨fiÉ’^èŒ ^Œ~°Ê}O—— J<Õ
>Ë|∞Öò ~åã≤zÛ [_ç̊HK˜ åÛ~°∞. ~å„u Ѩ_∞» H˘<Õ =ÚO^Œ∞ XHõ™êi K«^∞Œ =ÙH˘=∞‡<åfl~°∞.
[_ç˚ P `«~åfi`« ã¨<åºã¨O ã‘fiHõiOz, P„â◊=∞ ^è~Œ å‡Å#∞ áê\˜OKå~°∞.
„|Ǩ‡#O^Œ ™êfiq∞"å~°∞ +¨+Ñì≤ Ó¨ iÎx JO^Œ~∞° `«=∞ Wà◊§Ö’¡ [~°∞ѨÙ`å=∞x
`˘q∞‡k=∞Ok áÈ\©Ñ_¨ ®¤~∞° . PÜ«∞# XHõiO\˜H˜ "≥o,¡ q∞QÆ`å Zxq∞k Wà◊§Ö’¡#∞
„Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ ÿ aèH,∆õ áê^ŒÑÓ¨ [ JO^Œ∞H˘x JO^Œifl ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~K° å~°∞. 2–12–1938
|Ǩï^è•#º =∂~°tæ ~° â◊√^Œú ^Œâq◊ ∞ â◊√„Hõ"å~°O <å_»∞ „Ѩu~ÀA ÖÏQÍ<Õ J~°Û# HÀã¨O
™êfiq∞"åi áê^Œ∞HõÅ#∞ t+¨µº_»∞ ^Œ`∞« QÎ Í~°∞ fã≤ K«∂¿ãÎ Jq K≥^ÅŒ ∞ Ѩ\ ì̃ HõxÊOKå~Ú.
U^À H©_∞» [iyOk Jx Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ â◊OH˜OKå~°∞. ~Ô O_»∞ ~ÀAÅ `«~åfi`« ^Œ`∞« QÎ ÍiH˜
HÍjÖ’ ™êfiq∞ ^Œâq◊ ∞<å_»∞ JO>Ë áê^Œ∞HõÅ∞ K≥^ÅŒ ∞ Ѩ\ #ì˜ @∞¡ QÆ=∞xOz# ~ÀA<Õ
ã≤káú ⁄Ok#@∞¡ >ˇe„QÍO =zÛOk. Wk ^Œ`∞« QÎ ÍiH˜ ™êfiq∞"å~°∞ K«∂Ñ≤# x^Œ~≈° #O.b
44 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–9
„|Ǩχ *Ï˝# Ü≥∂y–„|Ǩχ™êfiq∞
[ #‡ [#‡Å ã¨O™ê¯~°O ™ê^è#Œ , L`«=Î ∞ QÆ∞~°∞ t+¨ºiHõO, `«Ñ㨠∞¨ û XHõ Ѩâ√◊ =ÙÅ
HÍѨix „|Ǩχ*Ï˝xQÍ ~°∂á⁄OkOKå~Ú. PÜ«∞<Õ eOQÍÅ k<≥fl „|Ǩχ™êfiq∞.
`«q∞à◊<å_»∞Ö’ ¿ãÅOÖ’ #∞^Œ∞~°∞áê\˜ ÅH©; #~°ãÜ ¨ ∞« º‰õΩ 1820Ö’ [x‡OKå~°∞.
Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ #~°ã¨Ü«∞º. z#flѨÙÊ_Õ QÆ#fl=∞‡`À q"åǨÏ"≥∞ÿOk. |„Ô~Å HÍѨiQÍ
|uHÍ~°∞. Ѩk¿ÇÏ<Õà§◊ =Ü«∞ã¨∞Ö’ ¿ãÅO H˘O_»ÃÑ· NÅH©; #~°ãO≤ Ǩϙêfiq∞ [Ü«∞Ou
L`«û"åʼnõΩ "≥o¡ XHõ QÆ∞ǨÏÖ’ Ü≥∂QÆ∞Å ^Œ~°≈<åxfl á⁄Ok, NÅÇ¨Ï #$ã≤OǨÏ
=∞Ǩ=∞O„`åxfl LѨ^âÕ O◊ á⁄Ok, PÜ«∞# J#∞„QÆÇϨ O`À Hõà√◊ § =¸ã≤ `«∞iKÕ֒ѨÙ
HÍj "≥àÏ¡_∞» #~°ãÜ ¨ ∞« º. ZO`« "≥kH˜<å #~°ãÜ ¨ ∞« º HõxÑ≤OK«Háõ ÈÜÕ∞ ã¨iH˜ K«xáÈÜ«∂_»x
J#∞H˘<åfl~°O`å. HÍjÖ’ Hõ_Ñ» l¨ ÖÏ¡ HõOÉÏÅ k<≥fl"åã≤ JK«Û# ™È=∞Ü«∂l HõxÑ≤Oz,
K«^∞Œ =Ù <ÕiÊ™êÎ#x fã¨∞H˘x "≥o¡ Q˘_»H¡ ÍѨiQÍ, ‰õÄbQÍ, =∞Oz hà◊√§ "≥∂¿ã "å_çQÍ
J~°= KåH˜s KÕ~ÚOKå_»∞. HÍx K«^∞Œ =Ù <ÕiÊOK«<ÖÕ ^Ë ∞Œ . U^≥<· å ÃÑ_ç`Õ u#@O
ÖËHáõ È`Õ Ñ¨ã∞¨ QÎ Í QÆ_áç ê_»∞ #~°ãÜ ¨ ∞« º. Ñ≤zÛ #~°ãÜ ¨ ∞« º Jx JO^Œ~∞° Ñ≤eKÕ"å~°∞.
XHõ~ÀA q∞^≥Ì g∞^Œ JO^Œi`À ÉÏ@∞ Ѩ_∞» H˘<åfl_»∞. ‰õΩOÉè=í $ã≤ª ‰õΩiã≤Ok. JO^Œ~∞°
H˜OkH˜ ky "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. #~°ãÜ ¨ ∞« º#∞ =∞iÛáÈÜ«∂~°∞. `≥Å"¡ åi =zÛ K«∂¿ãÎ J`«#∞
Ѩ_∞» H˘#fl ÉèÏQÆOÖ’ K«∞Hõ¯h~°∞ ‰õÄ_® Ѩ_H» áõ È=@O QÆ=∞xOz JO^Œ~∞° Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂~°∞.
Ñ≤zÛ #~°ãÜ ¨ ∞« º‰õΩ =∞ǨÜ≥∂y#∞ QÆ∞iÎOz =∞~åº^Œ KÕâß_»∞ Ü«∞[=∂x.
Z=iH˜ K≥Ñʨ ‰õΩO_® ɡã"Î̈ å~°¿ÑÊ@ KÕi „uѨÙ~åi Éè@ í ¡ |∞zÛ "≥OHõ@ nH˜`∆ ∞« Å
=^ŒÌ q^•ºiúQÍ KÕi U^À H˘O`« <Õ~åÛ_»∞. =∞Oz Q˘O`«∞`À JÖ"ÀHõQÍ áê_Õ"å_»∞.
`«# `«O„_ç PaÌHOõ Jx K≥a`Õ nH˜`∆ ∞« Å∞ Ѩ\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . HÀ=∞\˜ QÆ∞~°∞=¸iÎ `«k<Ì åxH˜
HÍ=Åã≤# Ѩ^•~å÷Åhfl JO^Œ*âË ß_»∞. JѨÊ\˜flOz ~ÀA #~°ãÜ ¨ ∞« º‰õΩ HÍ"åeû# Jxfl
Ѩ^•~å÷Å∞ nH˜`∆ ∞« Å WO\˜H˜ ѨOѨÙ`«∂, PÜ«∞# =^ŒÌ ~å=∂Ü«∞}Ï^Œ∞Å∞ K≥ÑÊ≤ OK«∞H˘x
q<Õ"å_»∞. Ñ≤zÛ #~°ãÜ ¨ ∞« ºQÍ =Ú„^Œ Ѩ_Oç k. XHõ™êi XHõ "Õâº◊ #∞ Lã≤Q˘eÊ #~°ãÜ
=^Œ‰Ì Ωõ ѨOáê~°∞. J`«x l`Õ„xÌÜ∞« `åfixH˜ *’Ǩ~°∞ K≥ÑÊ≤ áê^•„HÍO`«∞~åÖˇO· k P"≥∞.
=∞~À™êi HõO|O fã¨∞H˘x "≥àÏ¡~∞° . "Õâº◊ Å Wà◊§Ö’¡ =kÖÏ~°∞. PÜ«∞# =Úã¨∞QÆ∞
`«xfl Ѩ_∞» H˘O>Ë PÜ«∞#∞fl |ÖÏ`å¯iOK«\ÏxH˜ =zÛ# "Õâº◊ ʼnõΩ, PÜ«∞# =Úã¨∞QÆ∞#∞
`˘Åy¿ãÎ J~Ú^Œ∞ `«ÅÅ <åQÆ∞áê=Ú HõxÑ≤Oz ÉèÜ í ∞« Ѩ_ç áÈÜ«∂~°∞. HÍà◊§g∞^Œ #_ç
Hõ=∆ ∂ aèH∆õ "Õ_∞» H˘<åfl~°∞. JѨÊ\˜ #∞Oz #~°ãÜ ¨ ∞« º „|Ǩχ ™êfiq∞QÍ „Ѩã^≤ ∞Œ _ú Ü » ∂« º_»∞.
cè=∞ QÆ∞O_»O KÕi ã¨∂~°º„QÆÇϨ }O ~ÀA# QÆ∞O_» ™êfl#O KÕÜ∞« \ÏxH˜ "≥o¡
JO^Œ∞Ö’ =ÚxyáÈÜ«∂_»∞. #~°ãÜ ¨ ∞« º ZO`«‰Äõ ~åHõáÈÜÕ∞ã¨iH˜ =Úxy K«xáÈÜ«∂_»x
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£
J#∞H˘<åfl~°∞. =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®k ã¨∂~°º„QÆÇϨ }O <å_»∞ JO^Œ~∞° QÆ∞O_®xH˜ ™êfl<åxH˜
"≥àÎı h\˜ÃÑ· Ѩ^•‡ã¨#OÖ’ „|Ǩχ™êfiq∞ HõxÑ≤Oz, Pâ◊Û~°ºÑ¨_âÕ ß_»∞. JѨÊ\˜ #∞Oz
PÜ«∞# Éèí‰õΩÎÅ∞ ÃÑiy J_»∞QÆ∞ʼnõΩ =∞_»∞QÆ∞ÖÁ`åÎ~°∞. qO^Œ∞ Éè’[<åÅ∞ U~åÊ@∞
KÕ¿ã"å~°∞. ÃÑO_çÖ¡ ’ ÖÏQÍ #Å∞QÆ∞ áê@Å∞, |∞=fiO |Ou áê@Å∞, â’Éè#í Ѩ٠áê@Å∞
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ q áê_Õ"å~°∞. P áê@Ö’¡ PÜ«∞#∞fl ''ã¨`º« ѨÙi "åã≤—— Jx á⁄y_Õ"å~°∞.
=∂~å¯Ñ¨Ù~°O `åã‘ÖÏÌ~∞° PÜ«∞#∞fl "Õ∞<åÖ’ fã≤H˘x "≥à√◊ OÎ _»QÍ, =∞^躌 Ö’ =∂Ü«∞"≥∞,ÿ
QÆ∞O_»H¡ =õ ∞‡ #kÖ’ ™êfl#O KÕã∂¨ Î HõxÊOKå_»∞. JHõ¯_çH˜ "≥o¡ WO\˜H˜ fã¨∞‰õΩ"≥àϧ~°∞.
XHõ t=~å„uH˜ Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ H˘O^Œ~∞° `«=∞`À Nâ‹Ö· ÏxH˜, H˘O^Œ~∞° =∞Ǩ#OkH˜,
H˘O^Œ~∞° HÍà◊ÇϨ ã≤HÎ ˜ ~°=∞‡x PǨfixOKå~°∞. JÖÏ<Õ Jx K≥ÑÊ≤ PÜ«∂ Hˆ „∆ `åÅÖ’
"åi`À ™êfl#O KÕã#≤ @∞¡ HõxÑ≤Oz JO^Œifl ã¨O`«$Ñ≤ÑÎ i¨ Kå~°∞. ™êfiq∞ =ÚÃÑÊ· ù Uà◊√¡
=KåÛ~Ú. XHõ™êi =`«∞Î =∞_»∞QÆ∞ #∞O_ç, u=∞‡~åA Ѩ։¡ˇ Ωõ t+¨µºÅ`À |Ü«∞ÖË~Ì å~°∞.
=∂~°=æ ∞^躌 =∞OÖ’ ‰õΩOÉè=í $+≤ì ‰õΩ~°∞™ÈÎOk. JO^Œ~∞° ÉèÜ í ∞« Ѩ_®¤~∞° . `«# "≥#HÍÖË
#_»==∞x K≥áêÊ~°∞. "åiH˜ Ѷ~¨ å¡OQÆ∞ ^Œ∂~°O J=`«ÖË =~°¬O Ѩ_Oç k. HÍx gi g∞^Œ
XHõ¯ z#∞‰õΩ ‰õÄ_® Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ , ɡã"Î̈ åx¿Ñ@Ö’x ã¨∞O^Œ~=° ∞‡ J<Õ P"≥∞‰õΩ "≥‰· Ωõ O~î°
UHÍ^Œt<å_»∞ N ~°OQÆO "≥àÏ¡Åx HÀiHõ ѨÙ\ì̃ ™êfiq∞H˜ `≥eÜ«∞*ËãO≤ k. PÜ«∞# `«#
JOQÆ =„™êÎxfl Ѩ~z° , P"≥∞#∞ JO^Œ∞Ö’ ‰õÄ~ÀÛ=∞x, HõO_»∞¡ =¸ã¨∞HÀ=∞x K≥ÑÊ≤ ,
=∞~°∞Hõ}∆ O N~°OQÆO KÕ~åÛ_»∞. JHõ¯_» `«# `À\˜ "å~°O^Œi`À ~°OQÆ<å^è∞Œ _çx ^Œi≈Oz,
^•fi^Œt áê~°}‰õΩ ã¨fiã¨Å÷ O KÕiÛ =∞Ç≤Ï=∞ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞ ™êfiq∞.
„|Ǩχ™êfiq∞ Éè‰í Ωõ _Î ∞» Hõi |ã¨Ñʨ eOQÆ^•è i. ™êfiq∞x `«# „QÍ=∞OÖ’ ™êfiq∞x
Tˆ~yOKåÅx Pâ◊Ѩ_®¤_»∞. JÖÏ<Õ Ñ¨Å¡H˜Ö’ fã¨∞H˘x "≥o¡ Ti |Ü«∞@ q_çk
KÕ~ÚOz, "Õ∞à◊ `åàÏÅ`À T~À¡H˜ fã¨∞‰õΩ "≥à§◊ \ÏxH˜ `À_çeOQÆ^•è ~°∞Å#Ìsfl ~°=∞‡<åfl_»∞.
"åÔ~=iH˜ W+¨Oì ÖË^∞Œ . eOQÆ^•è i HÍx "å_çH˜ D ã¨`å¯~åÖËq∞@x qã¨∞H˘¯x, JÖÏ
KÕ¿ãÎ "≥e"Õ™êÎ=∞x ɡkiOKå~°∞. ™êfiq∞H˜ `«# t+¨µº_çH˜ =zÛ# Hõ+Oì̈ `≥eã≤Ok.
"≥Å∞ÌiÖÎ ’x eOQÆ^•è ~°∞ÅO`å Éè’[<åʼnõΩ =ÚO^Œ∞ `«=∞ eOQÆHÍÜ«∞Å∞ `≥i¿ãÎ JO^Œ∞Ö’
eOQÍÅ∞ Hõ#Ѩ_»ÖË^Œ∞. JѨÙÊ_»∞ ™êfiq∞ =∞Ç≤Ï=∞ `≥Å∞ã¨∞H˘x HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_ç,
¨ ∞« º „|Ǩ‡O_»OQÍ Tˆ~yOz ã¨`¯« iOKå~°∞. P T~À¡ „ѨKO« _» â߈HÜ Î Ú« _»∞ =∞O„`«QÍ_»∞
Ü«∂^•\˜ áêѨÜ∞« º LO_Õ"å_»∞. ã¨<å‡# ã¨É‰íè Ωõ =KåÛ_®Ü«∞#. =∞#™êfiq∞ PÜ«∞#‰õΩ
#=∞㨯iOK«#O^Œ∞‰õΩ HÀѨO =zÛ ™êfiq∞ÃÑ· J<ÕHõ ^Œ∞+ì̈ „ѨÜ∂≥ QÍÅ∞ KÕâß_»∞. Ju
„‰õÄ~°"∞≥ #ÿ ''_è∂» =∂=u——x ‰õÄ_® „ѨÜ∂≥ yOz qѶŨ ∞_≥<· å_»∞. =∞~åfl_»∞ L^ŒÜ∞« O
áêѨÜ∞« º ™êfiq∞ HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_ç Hõq∆ ∞OK«=∞x HÀ~å_»∞. `«#‰õÄ `«∞iflzÛ ÃÑo¡ KÕ™êÎ#<åfl_»∞.
™êfiq∞ ^ŒQ~æÆ ∞° O_ç, P J=∂‡~ÚH˜ "Õ∞#iHõ q"åǨÏO [iÑ≤OKå~°∞.
™êfiq∞ Q˘Ñ¨Ê`«#O q#fl ѨÙ+¨Êyi Ñ‘~åî kèÑu¨ N â◊OHõ~° ÉèÏ~°f ™êfi=ÚÅ∞,
`«=∞ P™ê÷<åxH˜ ~°ÑÊ≤ OK«∞H˘x ''`«∂QÆ∞@∞Ü«∂ºÅ——ÃÑ· Tˆ~yOz ã¨OÉèÏ+¨}O KÕâß~°∞.
45 46 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
#O^•ºÅÖ’ MÏ^Œ~åƒ~°∞ "≥OHõ„\Ï=Ù WO\’¡ H˘<åflà◊√§O_ç, "åi ÉÏ^èÅŒ ∞ áÈQ˘\˜ì |OQÍ~°∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O U~°Ê_çOk. ''„|Ǩχ ™êfiq∞ 32 ÅH©; #~°ãO≤ Ç¨Ï |OQÍ~°∞ HõÑÙ¨ Ê`À L#fl
áê^Œ∞HõÅ∞ J#∞„QÆÇÏ≤ OKå~°∞. `˘_»∞QÆ∞ Ѩ֡ˇ J„QÆÇ¨ ~°OÖ’ „|Ǩχ 㨄`«O KÕâß~°∞. JHõ¯_» ™êÅ„QÍ=∞ =∂Å#∞ ^èŒiOKÕ"å~°∞. Hõ#∞Hõ JqzÛù#flOQÍ J#fl^•#O [i¿Ñ"å~°∞.
XHõ ÉÏqx `«qfiOz P ÉÏq h\˜x ''HÍj QÆOQÆ—— J<åfl~°∞. WѨÊ\˜H˜ P [ÖÏxfl `«=∞ ™êÅ„QÍ=∂Å#∞ `«=∞ `«~åfi`« ^èiŒ OKÕ Ü≥∂QÆ∞ºx HÀã¨O "≥`∞« ‰õΩ`«∂ =∞Ǩ^Õ=ѨÙ~°OÖ’
QÆOQÆQÍ ÉèÏq™êÎ~∞° [#O. ~åÜ«∞„áÈÅ∞ ã¨∞|ƒÜ«∞º WO\˜H˜ XHõ™êi "≥àQ¡◊ Í Éè‰í Ωõ ÅÎ x~°`å#fl^•#O [~°∞ѨÙ`«∞#fl J#∞=ÚÅ∞ "≥OHõÜ«∞º‰õΩ WKåÛ~°∞. PÜ«∞# |OQÍ~°∞
HÀiHõÃÑ· QÍeÖ’ `ÕÅ∞`«∂ WÅ¡O`å uiy JO^Œix Pâ◊Û~°ºÑ¨iKå~°∞. #∂Hõ~åA HõÑÙ¨ ÊÅ∞ ™êfiq∞ˆH WzÛ, ~åy HõÑÙ¨ ÊÅ∞ "Õ~ÚOz J~°Û# KÕ¿ã"å_»∞. XHõ~ÀA =∞OQÆà◊
ѨÙÅ¡Ü∞« º ã¨O`å<å~°O÷ ™êfiq∞x "Õ_∞» H˘<åfl_»∞. ѨÙÅ¡Ü∞« ºÃÑ· y@ìx"åà◊√§ ã¨~Ê° „ѨÜ∂≥ QÆO Ǩ~°u ã¨=∞Ü«∂# ™êÅ„QÍ=∂Åxfl Ѩ@, Ѩ\Ï Ñ¨yeáÈÜ«∂~Ú. "å\˜x =∞Ǩ#OkÖ’
KÕ~ÚOKå~°∞. ÃÑ^ŒÌ H˘O_»zÅ∞= JO`« <åQÆ∞áê=Ú =zÛ ™êfiq∞ ã¨x¨ flkèÖ’ "åH˜\’¡ Hõe¿Ñâß_»∞ "≥OHõÜ∞« º. J<ÕH=õ ∞Ok Hõ=ÙÅ∞, ~°K~« Ú`«Å∞, ѨO_ç`∞« Å∞ ~°K#« Å∞ KÕã≤
Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHõ "åH˜eH˜ J_»O¤ QÍ Ñ¨_∞» H˘Ok. ™êfiq∞ QÆ_Ѥç ~¨ H° #õ ∞ =∞O„uOz ^•xÃÑ#· ™êfiq∞H˜ JOH˜`q« ∞KåÛ~°∞.
"Õ¿ãÎ K«zÛáÈ~ÚOk. `å#∞ _≥Ƀ·ˇ ù J~Ú^Õà‰¡◊ Ωõ ^ÕÇϨ O Kåe™êÎ#x `≥eÜ«∞*Ëâß~°∞ ™êfiq∞. Z=iH˜
JK«Û=∞‡ J<Õ Éè‰í Ωõ ~Î åÅ∞ ™êfiq∞x ^•fi^Œâ◊ áê~°}‰õΩ KåÖÏ™ê~°∞¡ PǨfix¿ãÎ "å~°∞ `«=∞ „QÍ=∞OÖ’ ^ÕÇϨ O KåeOK«=∞x HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍx PÜ«∞# eOQÍÅ
=™êÎ#∞, =™êÎ#∞ Jx ^•@ "Õã∞¨ OÎ _Õ"å~°∞. =∞~À™êi P"≥∞ „áêi÷¿ãÎ XHõ™êi áê~°} k<≥fl KÕi ã¨#ºã≤Oz ''ã¨^•t= ã≤^úŒ Ü≥∂Qˆ â◊fi~° ™êfiq∞—— ¿Ñ~°∞`À ''Ѩi„"å@∞ìÅ∞—— J~Ú,
~ÀA# #Å¡x =ºH˜QÎ Í =zÛ Éè’[#O KÕãO≤ k `å<Õ#x K≥áêÊ~°∞. P"≥∞ HõOz QÆ~∞° _» 13–10–1889 J=∂"å㨺<å_»∞ ''„|Ǩχ ~°O„^èŒO KèÕkOK«∞H˘x—— Ѩ~°=∂`«‡`À
¿ã= K«∂_®Åx HÀi`Õ L`«ÎsÜ«∞OÖ’ =¸@QÆ\ ˜ì K«∂Ñ≤Oz fã¨∞H˘x =KåÛ~°∞. Hõeã≤áÈÜ«∂~°∞. WѨÊ\˜H© P „áêO`«OÖ’ ™êfiq∞ Éè‰í Ωõ ÅÎ =∞<ÀcèëêìÅ#∞ <≥~"° ~Õ ∞° ã¨∂<Î Õ
^Õ=`å~°Û#Ö’ ÃÑ@∞ìHÀ=\ÏxH˜ Éè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ J<ÕHõ áê^Œ∞HõÅ∞ WKåÛ~°∞. PÜ«∞# J<ÕHõ L<åfl~°∞. 11–2–1926 =∞Ǩt= ~å„uH˜ ™êfiq∞ rq`« K«i„`« ~åã≤# =∞^Œ∞ÅÌ Ñ¨e¡
ÉèÏ+¨Ö’¡ ã¨OÉèÏ+≤OKÕ"å~°∞. Hõxyi `åÅ∂HÍ ~å=∞ѨÙ~°O x"åã≤ Ѩ^‡Œ <åÉè∞í _»∞ ™êfiq∞H˜ "≥OHõ@ ã¨∞„|Ǩχ}ºâß„ã≤ÎQÍ~°∞ =∞Ǩ#OkH˜ "≥à◊§^ŒÅz _»|∞ƒ ÖËHõ LO_çáÈÜ«∂~°∞.
J##º Éè‰í Ωõ _Î ∞» . ¿ã= ÉÏQÍ KÕ¿ã"å_»∞. HÍx =¸QÆ. J`«x`À ''~å=∞—— JxÑ≤Oz, QÍ~°_"ô å_ç "Õ+O¨ Ö’ ™êfiq∞ ã¨fiѨflOÖ’ HõxÑ≤Oz HÍ"åeû#O`« ^è#Œ O WzÛ Ü«∂„`«
`«~°∞"å`« ''~å=∞ ~å=∞—— JxÑ≤Oz =∂@Å∞ =KÕÛ@∞¡ KÕâß_»∞. XHõ™êi ™êfiq∞H˜ KÕ~ÚOKå~°∞. JO^Œ∞Hˆ „|Ǩχ ™êfiq∞x ''ÉèHí Îõ HõÅÊ„^è∞Œ =∞O—— JO\Ï~°∞.b
Hõ_∞» ѨÙ<˘Ñ≤Ê qѨs`«OQÍ L#flѨÙÊ_»∞ t+¨µºÅ∞ qO^Œ∞ Éè’[<åxH˜ |Å=O`«O KÕâß~°∞.
`«=∞ Ü≥∂QÆ ^ŒO_®xfl Hõ_∞» ѨىõΩ `«ye LO_Õ@@∞¡ KÕã≤ Éè’[#O KÕâß~°∞. P ÉÏ^èŒ
JO`å ^ŒO_»O J#∞Éèqí <ÕÛ@∞¡ KÕâß~°#fl =∂@.
ѨÙ+¨Êyi JkèÑ`¨ ∞« Å∞ ÉèÏ~°f™êfi=ÚÅ∞ x~åº}O `«~åfi`« NÅH©; #$ã≤OǨÏ
™êfiq∞ Ñ‘~åî kèÑu¨ JÜ«∂º~°∞. PÜ«∞#∞fl „|Ǩχ™êfiq∞ g∞^Œ K«~º° fã¨∞HÀ=∞x XuÎ_ç
`≥KåÛ~°∞. |Ç≤Ïëê¯~° Ѩ„`«O ѨOáê~°∞. „ÉÏǨχ}ºO |Ç≤Ïëê¯~åxfl ã¨=∞i÷OK«Ö^Ë ∞Œ .
„ÉÏǨχ}∞Å QÆ∞~°∞ kèHͯ~åxH˜ Jey HÀÑ≤Oz „áêÜ«∞tÛ`«OÎ [iˆQ ^•HÍ K«O„^Œ=∞ømâ◊fi~°
áêfiq∞H˜ x"Õ^#Œ KÕÜ∞« #∞ Jx Ѩ@∞ì|\Ïì~∞° . ™êfiq∞H˜ Wk `≥eã≤ `«#=Å¡ „ÉÏǨχ}∞Å∞
W|ƒOk Ѩ_@ » O W+ì̈OÖËHõ B‰õΩ#∞ =ke [=∞‡Å=∞_»∞QÆ∞ "≥àÏ¡~∞° . J_çy# "å~°O^ŒiH˜
^ŒQÆæ~°∞O_ç =_»∞QÆ∞Å∞, ÃÑo§à◊√§, „Ѩu+ì̈Å∞ ™êfiq∞ [iÑ≤OKÕ"å~°∞. XHõ™êi Hõ\ ì̃#
^èÀ=u =∞m§ Hõ@∞ì‰Ωõ <Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞. "≥∞Åÿ =~°ÑÙ¨ #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù J<Õ PÜ«∞# u~°∞Ѩu
"≥à◊¥Î Hõ_»Ñ¨Ö’ ™êfiq∞x ^Œi≈OK«\ÏxH˜ "≥àÏ¡_»∞. ''x#fl<Õ h "≥Ú‰õΩ¯ "≥OHõ>Ëâ◊fi~°
™êfiq∞H˜ K≥eO¡ Kå~°∞—— Jx ™êfiq∞ K≥Ñʨ QÍ Pâ◊Û~°ºÑ¨_ç `«# =Ú_»∞ѨÙ#∞ ™êfiq∞ ã¨xflkèÖ’<Õ
JyflǨϟ„«`O« Hõ$+¨=‚ ∂Kå~°∞ºÅ"åiH˜ ã¨=∞iÊOz u~°∞Ѩu "≥àÏ¡_∞» . u~°∞=∞ÅÖ’ "≥OHõ>âË fi◊ ~°
™êfiq∞ PÜ«∞#‰õΩ HõÅÖ’ HõxÊOz ''h "≥Ú‰õΩ¯ Hõ_Ñ» Ö¨ ’<Õ x#fl fiáÈ~ÚOk—— Jx
K≥áêÊ_»∞. JѨÊ\˜ #∞Oz u~°∞Ѩu "≥Ú‰õΩ¯Å∞ ™êfiq∞ ã¨xflkèÖ’<Õ ã¨=∞iÊOK«∞H˘<Õ
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 47 48 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–10
Ü≥∂QÍ_躻 |e – Hˆ â◊= ™êfiq∞ ÉèÏQÍ<åQÆ~¯õ° ~ü
=∞Ǩ~å„+¨ì #∞Oz H˘O^Œ~°∞ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ =zÛ ã≤kú
á⁄Ok WHõ¯_ç =∞`«=∞ø_论xfl ÃÑHõeOz, ™ê=∂lHõ ^è•i‡Hõ ~°OQÍÅÖ’ K≥`· #« ºO `≥KåÛ~°∞.
JÖÏO\˜ "åiÖ’ ˆHâ◊=™êfiq∞ „Ѩ=ÚY∞Å∞. PÜ«∞# ÉèÏQƺ #QÆ~°"åã≤ Jx
`≥eÜ«∞*ËÜ∞« \ÏxH˜ Hˆ â◊=™êfiq∞ ÉèÏ= <åQÆ~¯° ~ü JO\Ï~°∞.
K«„`«Ñu¨ t"år =∞Ǩ~åA‰õΩ QÆ∞~°∞=ÙÖˇ#· J~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞ =∞Ǩ`«∞‡Å∞<åfl~°∞.
"åˆ~ ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨ ™êfiq∞, [Ü«∞~å=∞ ™êfiq∞ =~°QÍ#¯~ü, ~°OQÆ<å^èŒ ™êfiq∞ xynèH~õ ,ü
Hˆ â◊=™êfiq∞ ÉèÏQÍ<åQÆ~¯° ~ü, P#O^Œ =¸iÎ „|Ǩχ <åÖÏHõ~ü – gix ã¨=∞~°÷ ѨOKåÜ«∞`«#O
JO\Ï~°∞.
Hˆ â◊=™êfiq∞k =∞Ǩ~å„+ì̈Ö’ hÅOQÍ ^ŒQ~æÆ ° HõàϺ}© #QÆ~O° . WѨÙÊ_»∞ Jk
Hõ~åfl@HõÖ’x c^Œ~Öü ’ LOk. JHõ¯_» ~°∞Q∑âßY‰õΩ K≥Ok# QÆOQÍÉÏ~Ú, P`å‡~å"£∞
^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ QÆOQÍ ÉÏ~Ú 80= U@ ѨO_»i<å^äŒ∞x J#∞„QÆǨÏO`À ˆHâ◊=™êfiq∞
[x‡OKå~°∞. J~Ú^Õà§◊ =~°‰Ωõ =∂@Å∞ ~åÖË^∞Œ . JѨÙÊ_»∞ [QÆ^∞Œ ~æ ∞° â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ"å~°∞
ÉÏÅ∞_ç K≥qÖ’ =∞O„`«O K«kq, t~°ã∞¨ ûÃÑ· KÕux LOKå~°∞. ÉÏÅ∞_ç "≥Y· s "å‰õΩ¯
|Ü«∞@Ѩ_Oç k. =∂@Å∞ T@ÖÏ¡QÍ „Ѩ=Ç≤ÏOKå~Ú. LѨ#Ü«∞#O KÕâß~°∞. q"åǨÏ=Ú
[iyOk. HÍh q~°‰Ωõ _Î ∞» QÍ<Õ LO_Õ"å_»∞. HÍj ~å[™êfiq∞ J<Õ QÆ∞~°∞=Ù =^ŒÌ nHõ∆
fã¨∞H˘x ÉèHí ,Ω "Õ^•O`« „ѨKå~°O KÕâß_»∞. ^Õâß@#O KÕã∂¨ Î z=iH˜ ÉèÏQƺ#QÆ~O°
J#|_Õ =∞# ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ =KåÛ_»∞. PÜ«∞# É’^è#Œ ʼnõΩ =Úã≤O¡ Å∞ ‰õÄ_® PHõi¬`∞« Öˇ·
Éèí‰õΩÎÅÜ«∂º~°∞.
„áêѨOzHõ rq`«O QÆ_∞» ѨÙ`«∂ ‰õÄ_®, áê~°=∂i÷HOõ QÍ rqOz# ã¨`∞« Ê~°∞+¨µ_»∞
Hˆ â◊= ™êfiq∞. ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨ ™êfiq∞x Hõeâß_»∞. ã¨=∞~°∞x÷ `À Hˆ â◊=™êfiq∞ ''#∞=Ùfi
™ê^èŒ∞"≥· LO_ç ‰õÄ_® „ã‘ÎH˜ ÉèíÜ«∞Ѩ_ç áêiáÈÜ«∂"å? =∂Ü«∞‰õΩ, ã¨O™ê~åxH˜
ÉèÜ
í ∞« Ѩ_®¤"å?—— Jx „ѨtflOKå_»∞. JO>Ë ã¨O™ê~° rq`«O QÆ_∞» ѨÙ`«∂ xã¨ûOQÆOQÍ
LO_®Åx ÉèÏ=O. "Õ^•O`« q+¨Ü∂« Å#∞ ã¨∞ã¨Ê+ì̈OQÍ [<åʼnõΩ J~°=÷ ∞ÜÕ∞º ÉèÏ+¨Ö’
K≥Ñʨ @O Hˆ â◊=™êfiq∞ „Ѩ`ºÕ Hõ`.« ''â◊s~°O ~ÀÅ∞. =∞#ã¨∞û ~ÀHõe. P ~ÀHõe`À
r=ÉèÏ"åxfl ^ŒOz, Ñ≤O_ç H˘\Ïìe. *Ï˝#O J*Ï˝#O J<Õ THõ#∞ `˘ÅyOz, â◊√^Œú
~°∂ѨO J~Ú# Ñ≤O_çx „QÆÇÏ≤ OKåe—— Jx É’kèOKÕ"å~°∞.
P ~ÀAÖ’¡ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ ''HÍѶ~≤ ∞° —¡ — J<Õ"å~°∞. J_»∞QÆ_∞» QÆ∞<å
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ J==∂#O [iˆQk. ™êfiq∞ =Úã≤=¡ ÚÅ#∞ ÉÏQÍ PHõi¬OK«@O =Å¡
™êfiq∞ ^è~Œ ‡° „Ѩu+¨ì |ÅO ѨÙOAH˘#flk. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ HÍx "åiÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ^è~Œ ‡° O
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 49
Ѩ@¡ P^Œ~åxfl HõeOæ K«@O, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ `å=Ú áê\˜ã∞¨ #Î fl ^•xÖ’ ã¨`º« ã¨fi~°∂ѨO
Uq∞\’ `≥eÜ«∞*Ëã≤ JO^Œsfl PHõ@∞ìH˘<åfl~°∞. áêO_»∞~°OQÆx ÉèHí Î̃ PÜ«∞#‰õΩ ã¨~fi°
q^è•ÖÏ `À_»Ê_çOk. ëêÇ¨Ï `«∞~åÉò J<Õ ã¨∂Ѷ‘ Hõq ™êfiq∞ „ѨÉÏè "åxH˜ QÆ∞~Ô · t+¨µº_≥<· å_»∞.
''~å=∞^•ã¨ ∞ #∞, ˆ H â◊ = ™êfiq∞x ZѨ Ù Ê_» ∞ K« ∂ ™êÎ < À, <å ^Œ ∞ :MÏxfl ZѨ Ù Ê_» ∞
áÈQ˘@∞ìH˘O\Ï<À—— Jx "åáÈÜ«∂_»∞. D ã¨∂Ѷ‘ Hõq ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨ ™êfiq∞ ~åã≤#
''=∞<åKÕ â’¡H—õ — J<Õ Éè∞í [OQÆ „ѨÜ∂« `« â’¡HÍÅ#∞ ''=∂<£ ã¨O*Ï˝=<£—— ¿Ñ~°∞`À J#∞"å^ŒO
KÕâß_»∞.
Hˆ â◊=™êfiq∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ J#∞ëêì# "Õ^•O`åxfl É’kèOKå_»∞. ã¨=∞~°∞Å÷ ∞
=∞Ǩ~å„+æ̈Ö’ KÕã#≤ @∞¡ Hˆ â◊=ÙÅ∞ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ „¿Ñ~°} HõeOæ Kå~°∞. ÉèHí Î̃ =∂~åæxfl
Ö’Hõ HõàϺ}O HÀã¨O „ѨKå~°O KÕâßi^Œ~Ì ∂° . ѨO_ç`« ã¨^•t= YO_®Å¯~ü ''ã¨=∞~°÷
~å=∞^•ã¨ K«i„`«—— ~åâß_»∞. JO^Œ∞Ö’ ™êfiq∞H˜ Hˆ â◊=ÙxH˜ [iy# L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ
q+¨Ü∞« O K«H¯õ QÍ q=iOKå_»∞. P`å‡~åO =∞Ǩ~åA Hˆ â◊= ™êfiq∞x ''Ü≥∂QÍ_躻 Éb——
Jx `«# ''^•ã¨ q„âß=∞ ^è•=∞—— J<Õ „QÆO^äOŒ Ö’ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. Hˆ â◊=™êfiq∞ =Ú‰õΩO^Œ
~å[ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜ K≥Ok#"å~°∞QÍ K≥ÑÙ¨ ÊH˘O\Ï~°∞, HÍx ™êfiq∞ ZHõ¯_® K≥ÑÙ¨ ÊHÀÖË^∞Œ .
HÍx PÜ« ∞ # =Ú‰õ Ω O^Œ ~ å[ 㨠O „Ѩ ^ •Ü« ∞ O, "å~° ¯ s 㨠O „Ѩ ^ •Ü« ∞ O, 㨠= ∞~° ÷
ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ =¸_çO\˜h "Õ∞à◊qOz „ѨKå~°O KÕâß_»∞. D =¸_»∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å
„u"Õ}© ã¨OQÆ=∞"Õ∞ Hˆ â◊=™êfiq∞. *Ï˝# ^Õ=Ùx =O\˜ Q˘Ñ¨Ê Ü≥∂y J~Ú<å Hˆ â◊=™êfiq∞
ÉèHí Î̃ =∂~°Oæ Ö’<Õ #_çKå_»∞. P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°O á⁄Ok# =∞Ǩ Ü≥∂y Hˆ â◊=™êfiq∞.
ˆHâ◊=™êfiq∞ =∞~åsî, Ç≤ÏOn ÉèÏ+¨Ö’¡ J<ÕHõ JÉèíOQÍÅ∞, Ѩ^•Å∞ ~°K«Å∞
~°zOKå_»∞. ~åQÆ xˆ~âÌ O◊ KÕã≤ ~åã≤# 850 Ѩ^•Å∞ JK≥Û· <å~Ú. ''NˆHâ◊= ™êfiq∞ pè
Hõq`å—— J<Õ P^蕺u‡Hõ „â◊√OQÍ~° Qˆ Ü«∂Å∞ [Ü«∞^Õ=Ùx w`« QÀqO^•xfl `«ÅÑ≤™êÎ~Ú
J<åfl~°∞. J<ÕHõ „Ѩ¿ÇÏoHõÅ∞ ~åâß_»∞. g\˜H˜ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ JO`«~åú#O LO@∞Ok.
=∞Ǩ~å„+¨Öì ’ "å\˜x ''‰õÄ@ ~°K#« Å∞—— JO\Ï~°∞. Hˆ â◊=Ù_»∞ ~°zOz# 2700 â’¡HÍÅ∞,
231 Ѩ^•Å∞ ''^Œ∞eÜ«∂——Ö’ â◊OHõ~° Hõ$+¨^‚ "Õ Q£ Íi ''ã¨=∞~°÷ "åˆQ=Ì `å =∞Ok~°O——Ö’
J=Ú„k`«OQÍ LO_»@O â’K«hÜ«∞"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« "Õ∞.
XHõ™êi ã¨=∞~°÷ ѨOKåÜ«∞`«#O Hõ$ëê‚ #k ^•@\ÏxH˜ =KåÛ~°∞. =~°^Œ
L^è$Œ `«OQÍ LOk. Ü≥∂QÆ â◊H`Î̃ À ^•\ÏÅx ÉèÏqOKå~°∞. ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨ ™êfiq∞
ǨÏ#∞=∞`ü ™È΄`«O KÕã≤ PÜ«∞#∞fl „Ѩ`«ºHõ∆O KÕã¨∞H˘x Hõ$+¨‚#∞ ^•\Ï~°∞. q∞ye#
=ÚQÆ∞~æ ∞° `«=∞ W+ì̈ ^≥"· åÅ#∞ „Ѩã#¨ flO KÕã∞¨ H˘x ^•>Ëâß~°∞. HÍx Hˆ â◊= ™êfiq∞ JHõ¯_»
L#fl Ѩ_»="å_çH˜ áê=ÖÏ _»|∞ƒezÛ #kx ^•\Ï_»∞. PÜ«∞#∞fl K«∂ã≤ q∞ye#
#Å∞QÆ∞~°∞ #"åfi~°∞. JѨÙÊ_»∞ ˆHâ◊=™êfiq∞ ''z#fl z#fl Ѩ#∞Å HÀã¨O Láêã≤OKÕ
^Õ=Ùà◊§#∞ Hõ+Ãì¨ Ñ@ì@O =∞OzkHÍ^Œ∞. g∞~°∞ g∞ Ü≥∂QÆ â◊‰Ωõ ÅÎ `À #kx ^•\Ï~°∞.
<Õ#∞ áê=ÖÏ WzÛ #kx ^•\Ï#∞. <å ^Œ$+≤Öì ’ g∞ Ü≥∂QÆâH◊ Θ <å áê=ÖÏ HõO>Ë
50 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
 Z‰õΩ¯"Õg∞ HÍ^Œ∞. Éè‰í Ωõ xÎ =ÚYº ÅHõ} ∆ O ™êfi`å‡#∞Éè=í O, xëê¯=∞ ÉèHí —Î© — Jx `≥eÑ≤
"åix PÖ’K«#Ö’ Ѩ_âÕ ß~°∞.
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ ™êfiq∞ XHõ™êi ǨÏiHõ^Œä K≥ÑÙ¨ <Î åfl~°∞. ÉèHí Î̃ áê~°=â◊ºOÖ’
`å#∞ =Úxy, „â’`«Å‰õÄ P J#∞Éè∂í u Hõeyã¨∞<Î åfl~°∞. XHõ =Úã≤O¡ =™êÎ^£ ‰õÄ_®
=KåÛ_»∞. JHõ¯_Õ QÀ_»‰Ωõ ~å^è•Hõ$+¨µÅ‚ Ѩ@O LOk. JO^Œ∞Ö’ ~å^èŒ KÕuÖ’ `«=∞Åáê‰õΩ
db¡ LOk. "å_»∞ Ñ≤zÛQÍ TyáÈ`«∞ ''P z„`«OÖ’x ~å^èŒ Hõ$+¨µx‚ KÕ`« db¡ uxÑ≤¿ãÎ
#∞=Ùfi K≥¿ÑÊ Ç¨ÏiHõ^Œä #=Ú‡`å. ÖËHáõ È`Õ WHõ¯_»∞#fl "å~°O^Œi ^ŒQ~æÆ ° `«Ö’ =O^Œ
~°∂áêÜ«∞Å∞ =ã¨∂Å∞ KÕ™êÎ#∞—— Jx ™êfiq∞`À K≥ÑÊ≤ `«Å∞ѨÙÅ∞ =¸ã≤ ~°∞ÉÏ|∞ KÕâß_»∞.
JO^Œ~∞° ÉèÜ í ∞« Ѩ_áç ÈÜ«∂~°∞. ™êfiq∞ =∞#™ê~å NHõ$+¨µx‚ ^蕺xOz, ''Ü«∞k Páȯ Ǩϟ
Hõ^•ä "ÀO "≥∞ „Ñ‘f–|`åÖ’ K«=∞`å¯~ü kMÏ"À „Ѩpu—— J<åfl~°∞ JO>Ë ''Hõ$ëê‚! h
Hõ^ÖŒä ’¡ h‰õΩ W+¨Oì LO>Ë ™êH∆Í`«¯iOz, K«=∞`å¯~°O K≥~Úº—— Jx J~°O÷ . Hõ$+¨‚ <å=∞㨇~°}
KÕâß~°∞, KÕ~ÚOKå~°∞. XHõ¯™êiQÍ "≥∞~°∞Ѩ٠"≥∞iã≤Ok. NHõ$+¨µx‚ <À\˜Ö’ ~å^èŒ
WzÛ# H˜b¡ Hõ#Ѩ_çOk. ''D J^Œ∞ƒù`«O K«∂ã≤ Ѩ~îå<£ HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_ç Hõ∆=∂ aèHõ∆
"Õ_®_»∞. ™êfiq∞ J#∞„QÆÇÏ≤ OKå~°∞. ™êfiq∞ t+¨µº_≥á· ÈÜ«∂_»∞ "å_»∞.
XHõ™êi ã¨∞ÖÏÎ<£ Hˆ â◊=™êfiq∞x JO^Œi`À ÉÏ@∞ qO^Œ∞‰õΩ PǨfixOz JO^ŒiH˜
=∂Oã¨O =_çO¤ KÕ U~åÊ@∞ KÕâß_»∞. ''JO^ŒiÖ’ L#fl P`«‡ XHõ¯>Ë#O\Ï~°∞QÍ g∞~°∞.
=∞i ^ŒfiO^Œfi ÉèÏ=O ÖˉΩõ O_® D Éè’[#O P~°yOK«O_ç—— Jx ѨsHõ∆ ÃÑ\Ïì_∞» . Hˆ â◊=™êfiq∞
ã¨O^ÕǨÏOÖ’ Ѩ_®¤_»∞. =~åǨ=`å~åxfl ^蕺xOKå~°∞. "≥O@<Õ z#fl ѨOkÑ≤Å¡
JHõ¯_» „Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ ÿ PÜ«∞# Ѩো OÖ’ L#fl =∂O™êxfl u<ÕãO≤ k. `«∞~°HÅõ ‰õΩ ѨOk
JO>Ë Jã¨ÇϨ ºO. ã¨∞ÖÏÎ<£ ™êfiq∞`À ''W^Õq∞\˜ WÖÏ KÕâß~°∞?—— Jx J_çy`Õ PÜ«∞#
''P`«‡ Éè^Ë •xH˜ Jf`«"∞≥ Oÿ k. g∞‰õÄ =∂‰õÄ Éè’[#O KÕÜ∞« @OÖ’ ZÖÏO\˜ ã¨OHÀK«O
LO_»~å^Œ∞—— Jx ã¨=∂^è•#O K≥áêÊ~°∞. ã¨∞ÖÏÎ<‰£ Ωõ â◊$OQÆ ÉèOí QÆ"∞≥ ÿ `«Å k#∞ÛH˘<åfl_»∞.
=∞~À™êi Hˆ â◊=™êfiq∞ Éè[í # KÕã∞¨ OÎ >Ë, "≥∞_»Ö’ L#fl ѨÓÅ ^ŒO_» DÜ«∞#
"≥∞_»Ö’ Ѩ_Oç k. WOHÀ™êi ™êfiq∞H˜KÛÕ „Ѩ™ê^ŒOÖ’ ''=㨠<åaè—— Hõeáê~°∞ ^Œ∞+¨µÅì ∞.
JO^Œ~∞° u<åfl~°∞. Z=iH˜ Ug∞ HÍÖË^∞Œ . HÍx ^Õ=Ù_ç q„QÆÇϨ O hÅO ~°OQÆ∞QÍ
=∂iOk. =∞~À™êi ™êfiq∞ Éè[í # KÕã∞¨ OÎ >Ë PÜ«∞# Éè∞í [O g∞^Œ ÉÏÅHõ$+¨µ_‚ ∞» L#fl@∞¡
XHõ =Úã≤O¡ Éè‰í Ωõ _Î Hç ˜ HõxÊOzOk. JO>Ë ã¨~fi° HÍÅ ã¨~åfi=ã¨Å÷ Ö’ NHõ$+¨µ_‚ ∞» Hˆ â◊=
™êfiq∞ "≥O@ L<åfl_»x J~°O÷ J=Ù`ÀOk. Hˆ â◊=™êfiq∞ 1610Ö’ [x‡OKå~°x ÉèÏq™êÎ~∞° .
1–1–1683 ^Œ∞O^Œ∞aè <å=∞ ã¨O=`«û~° ѨÙ+¨º â◊√^Œú „`«Ü∂≥ ^Œt ™È=∞"å~°O ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’
''=Úz‰õΩO^• #k—— J~Ú# =¸ã‘ #k X_»∞#¤ =∞Ǩ ã¨=∂kè K≥O^•~°∞. WѨÙÊ_çk
Hˆ â◊= #QÆ~,ü lÜ«∂l QÆ∞_® – ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ =∞Ǩ ÉèHí Î̃ Hˆ O„^ŒOQÍ =iúÅ∞¡`ÀOk.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 51
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–11
„uHÍÅ *Ï˝x =∞ǨÜ≥∂y – QÀÖÏ¡ Ñ≤xfl =∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤Î
áê `« x*ÏO ~å„+¨ìO ~åÜ«∞K«∂~°∞ lÖÏ¡ JÅ∞‰õÄ~°∞ „QÍ=∞OÖ’ N=`«û
QÀ„f‰õΩÖˇ#· QÀÖÏ¡ Ñ≤xfl J<Õ WO\˜ ¿Ñ~°∞#fl "≥k· Hõ „ÉÏǨχ}∞Å∞ LO_Õ"å~°∞. U_»∞
`«~åʼnõΩ ѨÓ~°fiO "≥∂@Ñ¨Ê J<Õ D =Oj‰õΩ_çH˜ ''ѨÖÖ¡ˇ ÏO|—— J<Õ ^Õ=`« „Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ ,ÿ
|OQÍ~°∞ ѨÅHÍ, |ÅѨO WzÛ, U_»∞ `«~åÅ"å~°∞ P =Oâ◊Ö’ ѨO_ç`«∞Ö∫`å~°x
nqOzOk. P =Oâ◊OÖ’ 1871Ö’ [x‡Oz# "å_Õ =∞# =∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤.Î `«O„_ç
~å=∞âß„ã≤Î – `«e¡ ã¨∞|ƒ=∞‡.
<åÅ∞ˆQà◊√¡ =Ü«∞ã¨∞Ö’ gkè |_çH˜ ѨOáê~°∞ âß„ã≤Îx. P ™êÜ«∞O„`«O
ѨO`«∞Å∞QÍ~°∞ D ÉÏÅ∞}˜‚ WO\˜H˜ fã¨∞H˘x =zÛ, `«O„_çH˜ JѨÊyOz `«#‰õΩ =zÛO^ŒO`å
âß„ã≤Î XHõ¯ ~ÀAÖ’<Õ <Õ~∞° ÛH˘<åfl_»x WOHÍ `å#∞ K≥Ñʨ =Åã≤<gÌÕ ∞ ÖË^xŒ K≥áêÊ_»∞.
JO`«\ ˜ ''ÉÏÅ bÖÏ ã¨~ã° fi¨ u—— =∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤.Î `«O„_ç, Ñ≤# `«O„_»∞Å =^ŒÌ <å@HÍO`«
™êÇ≤Ï`åºxfl, `«`fi« É’kèh "åºYº`À H“=Úk, <åºÜ«∞ "Õ^•O`« âß„™êÎÅ∞ <Õ~åÛ_»∞.
`«O„_ç "≥O@ QÆ^•fiÅ, =#Ѩi,Î P`«‡‰õÄ~°∞ ã¨O™ê÷<åÅ∞ uiy `«# q^•º "≥^· ∞Œ ëêºxfl
„Ѩ^iŒ ≈Oz ''ÉèÏ~°f ÉÏÅ bÅ ã¨fi~°∂Ѩ—— a~°∞^Œ∞ á⁄O^•_»∞. *’ºu+¨O, ÉèÏ+¨ºO`«
"åºHõ~} ° O =ÚǨ˙~°,Î *Ï`«H,õ ã≤^•úO`« ~°∂Ѩ 㨯O^Œ „`«Ü∞« *’ºu+¨O QÆ∞~°∞=ÚY`å
<Õ~åÛ_»∞. P<å\˜ *’ºu+¨ ѨO_ç`∞« _»∞ q„HÍÅ ~åѶ∞¨ "åKå~°∞ºÅ∞ ''Hõ#∞fl ™êfiq∞—— J<Õ
=∂~°∞¿Ñ~°∞`À Indian Ephimeries ~åâß_»∞. PÜ«∞#QÍi J#∞=∞u á⁄Ok
=∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤Î ''10 "ÕÅ ã¨O=`«û~åʼnõΩ ã¨iáÈÜÕ∞ ukä,è "å~°, #Hõ„∆ `«, Ü≥∂QÆ,
Hõ~}
° , Ѷ∞¨ \˜H,õ qѶ∞¨ \˜HÅõ ‰õΩ ãÔ̈~#· „Ѩ=∂}O L#fl ''YK«~° =∞}˜¿Ñ\˜—— J<Õ J`«º^Œ∞ƒù`«
ѨOKåOQÍxfl `«Ü∂« ~°∞ KÕâß_»∞. QÆ∞~°∞=Ù J#∞=∞u fã¨∞H˘x HÍà◊ÇϨ ã‘âÎ fi◊ ~åÅÜ«∞OÖ’
x+ì̈QÍ ‰õÄ~°∞Ûx ''â◊x J+ì̈ =~°∞—æ — "Õã∞¨ OÎ >Ë â◊<â·≥ Û◊ ~°∞_»∞ „Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ <ÿ å_»∞. JÅ∞‰õÄ~°∞
uiy =zÛ `å`«QÍi =^ŒÌ "Õ^•O`« J^躌 Ü«∞#O KÕã≤ "≥Ú`«OÎ K«^∞Œ =Ù#O`å 21Uà◊§
=Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ ™êkèOKå_»∞. DÜ«∞# `«=Ú‡_»∞ ~å=∞âß„ã≤Î Q˘Ñ¨Ê ã¨∂~Àºáê㨉Ωõ _»∞.
ã¨∂~Àº^ŒÜ∞« O #∞O_ç =∞^蕺ǨÏflO Ѩ<fl≥ O_»∞ QÆO@Å =~°‰Ωõ ~Ô Ñ¨Ê "åÅÛ‰õΩO_® ã¨∂~°∞Ûx
K«∂ã¨∂Î ^蕺#x=∞QÆflO JÜÕ∞º"å_»∞. =∞e¡HÍ~°∞x˚ ÖÏ<Õ DÜ«∞<å „uHÍÅ*Ï˝x.
=∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤Î Hõ_Ñ» ,¨ |àϧi #QÆ~åÖ’¡ J<ÕHõ ''â◊`å=^è•<åÅ∞—— KÕâß~°∞.
J<ÕHõ ã¨O™ê÷<åÖ’¡ `«# áêO_ç`º« „ѨH~õ ¬° K«∂Ñ≤ ''Hõq`å áê~°fiÉè∫=∞—— a~°∞^Œ∞ á⁄O^•~°∞.
Pk â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ [#‡™ê÷#O ''HÍÅ_ç——Ö’ â◊$OˆQi [QÆ^Œ∞æ~°∞=ÙÅ∞ N#$ã≤OǨÏ
ÉèÏ~°f™êfiq∞ PǨfi#OÃÑ· "≥o¡ [QÆ^∞Œ ~æ ∞° =ÙÅ#∞ ''„â◊√`«∞ºO`« w`åÅ——`À ã¨∞uÎ ã¨∂Î `«#‡Ü«∞O
K≥O^Œ∞`«∂ áê_»∞`«∂ LO>Ë gi „|Ǩ‡`å‡#∞Éèí"åxfl QÆ∞iÎOz# ÉèÏ~°f™êfiq∞
52 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
Jaè#OkOKå~°∞. â◊$OˆQi ™êfiq∞ J#∞[fl`À `å#∞ ~°zOz# ''YK«~=° ∞}˜—— „QÆO^ä•xfl
`≥zÛ JO^Œ∞Ö’ #∞Oz 2000 <å\˜ ™êfi=ÚÅ"å~°∞ J_çy# ukäH˜ ѨOKåOQÆ QÆ}#O
KÕÜ∞« =∞x ã¨ÉÏè ã¨^∞Œ Å#∞ HÀ~å~°∞. KåÖÏ=∞Ok K≥Ñʨ ÖË=∞<åfl~°∞. H˘O^Œ~∞° =¸_»∞
QÆO@Å =º=kè HÀ~å~°∞. =∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤Î W~°"·≥ xq∞ëêÅÖ’ QÆ}O˜ z ã¨~Ô #· ã¨=∂^è•#O
K≥Ñʨ QÆey `«# „Ѩ[#˝ ∞ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. ™êfiq∞`À ã¨Ç¨ JO^Œ~∞° Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂~°∞.
[QÆ^Œ∞æ~°∞=ÙÅ∞ ''ѨO_ç`« ™ê~°fiÉè∫=∞—— a~°∞^Œ∞#∞ „Ѩ^•#O KÕâß~°∞. ã¨Q“~°=OQÍ
ã¨`¯« iOKå~°∞. ''Láêkè Éè^Ë OŒ KÕ`« g∞~°∞ JHõ¯_», "Õ∞=Ú WHõ¯_». g∞ˆ~ "Õ∞=Ú, "Õ∞"Õ∞=∞
g∞~°∞—— Jx [QÆ^∞Œ ~æ ∞° =ÙÅ KÕ`« „ѨâO◊ ã¨Å∞ á⁄Ok# =∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤Î ^è#Œ ºrq.
PÜ«∞# ã¨O㨯 $`«OÖ’ N "åã¨∞^Õ"å#O^ŒO J<Õ JÅOHÍ~° âß„™êÎxfl ~åâß~°∞.
Wk z„`« qz„`« Hõq`å ÉèÏO_®~°O. J<ÕHõ Hõq`å |O^è•Å∞ L<åfl~Ú. JO^Œ∞Ö’
ÉÏQÍ Pâ◊Û~°ºÑ¨~°KÕk ''ã¨Ç¨Ï„㨠^Œà◊ Ѩ^Œ‡ |O^èŒO—— 1008 ^Œà◊ Ѩ^•‡ÅÅÖ’ J<ÕHõ
â’¡HÍÅ∞ xH˜Ñ∆ "Î̈ ∞≥ #ÿ JѨÓ~°fi ã¨$+≤.ì WO^Œ∞Ö’ 500 â’¡HÍÅ∞, 16 „ѨH~õ } ° ÏÅ∞<åfl~Ú.
J~Ú`Õ WO^Œ∞Ö’ #∂~°∞ â’¡HÍÅ∞#fl „QÆO^ä"Œ ∞Õ =Ú„k`«"∞≥ Oÿ k. nxfl #ÅÉè·ˇ ~ÀAÖ’¡
~åâß~°∞. W~°"·≥ J~Ú^Œ∞ qq^èŒ KèO« ^Œã∞¨ ûÅ`À ѨÙ~°∞ëÈ`«=Î ∞ â◊`H« Oõ ~åâß~°∞. *’ºuâß≈„ã¨Î
ã¨∞^èŒ~°‡ ™ê~° x|O^èŒO, ^èŒ~°‡ âß„ãÎ̈ ~°`åflHõ~°O J<Õ `≥Å∞QÆ∞ ~°K«# ~åã≤<å ÅÉèíºO
HÍ=@O ÖË^∞Œ . áê`«O[e ÉèÏëêº~°O÷ , YK«~=° ∞}˜ ¿Ñ\˜, 10,000 ã¨O=`«û~° ѨOKåOQÆO
gi W`«~° ~°K#« Å∞.
âß„ã≤QÎ Í~°∞ 15–1–1906 `«=∞ ã¨fi„QÍ=∞O JÅ∞‰õÄ~°∞Ö’ XHõ U_®k áê@∞
''n~°… „|Ǩχ 㨄`«Ü∂« QÆO—— x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. =O^ŒÖÏk ѨO_ç`∞« Å∞, ~åAÅ∞, =∞O„`«∞Å∞
^èŒ#=O`«∞Å∞, "ÕÖÏk =∞Ok ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ‰õΩÅ =∞`« ÉèË^ŒO ÖˉõΩO_® J#flã¨O`«~°Ê}
[iyOk. JO^Œix ã¨`¯« iOz ѨOÑ≤# ~å„u N q~°∂áêHõ∆ ™êfiq∞ HõÅÖ’ HõxÊOz
''J=„|∞^èŒ ™êfl#O—— HÍjÖ’ KÕÜ∞« =∞x P*Ï˝ÑO≤ Kå_»∞. |O^è∞Œ [#O`À HÍj "≥o¡ P
HÍ~°º„Hõ=∞O ã¨O`«$Ñ≤QÎ Í x~°fiÇ≤ÏOz „ѨÜ∂« QÆ, QÆÜ∂« k Hˆ „∆ `« ã¨O^Œ~≈° #O KÕã≤ WO\˜H˜
uiy =KåÛ~°∞.
QÆ^•fiÅ ~åA ~åOÉè∂í áêÖò =∞~°}O˜ K«QÍ ã¨O™ê÷#O Ѩ^àÕ √◊ ¡ ''HÀ~üì PѶπ "å~üû¤ ——Ö’
LOk. JѨÙÊ_»∞ "å~°ã∞¨ _≥#· ã‘`å~åO =∞e¡HÍ~°∞#˚ ∞x â◊~} ° ∞ "Õ_®_»∞. DÜ«∞# U_®k
QÆ_∞» =Ù ÃÑ\ì̃, ǨÏOÑ‘ q~°∂áê‰õΩ∆ xH˜ ''Jyfl™Èì=∞, HÀ\˜ aÖÏfi~°Û# KÕÜ∞« ã¨OHõeÊOz
JO^Œi ã¨ÇϨ HÍ~°O`À P Ѩx ѨÓiÎKâÕ ß~°∞. QÆ_∞» =٠֒ѨÖË ã‘`å~åO QÆ^•fiÅ ~å[ºO
^ŒH˜¯Ok.
XHõ™êi Ü«∞=fi#OÖ’ âß„ã≤QÎ Í~°∞ ZO_»Ö’ #_çz =ã¨∞<Î åfl_»∞. XHõ ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞«
HõxÑ≤Oz =~å¬ÖË ÖË=x Hõ~∞° =Ù`À [#O J=∞\˜ã∞¨ <Î åfl~°x K≥áêÊ_»∞. ''ÃÑ^ŒÌ =~°¬O
=ã¨∞OÎ k. WO\˜H˜ áÈ—— J<åfl~°∞ âß„ã≤.Î JO`Õ ‰õΩO_»áÈ`«QÍ =~°¬O ‰õΩiã≤Ok. WOHÀ™êi
ã¨fi„QÍ=∞O |Ü«∞@ U\˜ Wã¨∞HõÖ’ ^蕺#x+ª̈Ö’ LO_»QÍ qѨs`«OQÍ =~°¬O ‰õΩiã≤
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 53
Wã¨∞HõÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂_»∞. H˘xfl ~ÀAÅ `«~åfi`« "åQÆ∞ ZO_çáÈ~ÚOk. =∞Ozh\˜
HÀã¨O K«Å=∞Å∞ `«=Ùfi`«∞O>Ë âß„ã≤QÎ Í~°∞ Ѩ^•‡ã¨#OÖ’ JÖÏ<Õ K«eOK«‰Ωõ O_® HõxÑ≤OKå~°∞.
U^≥<· å =∞Ç≤Ï=∞ K«∂Ѩ=∞x XHõ t+¨µºÅ∞ J_çy`Õ ''XHõ t"åÅÜ«∞OÖ’ <åÅ∞QÆ∞ ãÎ̈OÉèÏÅ
=∞^躌 t=Ù_çH˜ Z^Œ∞~°∞QÆ∞O_® ‰õÄ~˘Ûx Hõ#∞Å∞ =¸ã¨∞H˘x XHõ¯™êiQÍ â◊s~åxfl QÍeÖ’H˜
ÖËÑ,≤ P ãÎ̈OÉèÏÅ =∞^躌 K«∞@∂ì "ÕQOÆ QÍ y~°y~å uiy, =∞m§ H˜OkH˜ ky t=Ùx
^蕺xOKå~°∞.
=∞~À™êi =∞ÖËâ¡ fi◊ ~åÅÜ«∞OÖ’ ÉÏ==∞~°k`À<Õ HõO\˜ ~å=∞Ü«∞º ÉèÏQÆ=`«OÖ’
''ѨÙ~°O[<À áêMϺ#O—— K«^∞Œ =Ù`«∞O>Ë âß„ã≤QÎ Í~°∞ P^蕺`«‡Ñ¨~O° QÍ "åºMϺ#O KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
ѨÓiÎ J=QÍ<Õ ~å=∞Ü«∞º ''JO`Õ<å ÉÏ"å?—— J<åfl_»∞. âß„ã≤QÎ Í~°∞ ''JO`Õ~å—— J<åfl~°∞.
JO`Õ – ~å=∞Ü«∞º "≥O@<Õ ÖËz Éè∞í [OÃÑ· YO_»∞"å ^Œ∞eÑ≤ =∞m§ |∞[Og∞^Œ "Õã∞¨ H˘x
J^Õ áÈ`«áÈÜ«∂_»∞. `«b,¡ âß„ã≤Î ÉèÏ~åº "≥Ú`«∞HÎ ˘<åfl uiy K«∂_»Ö^Ë ∞Œ . ''"å_çHõ
~å_»∞ÖË JO`Õ—— Jx "åiH˜ ã¨=∂^è•#O K≥áêÊ_»∞ âß„ã≤.Î JO>Ë P`«‡ É’^èŒ J~ÚO^Œ#fl
=∂@ ÉÏ==∞~°kH˜.
âß„ã≤QÎ Íi bÅ WOHÀ\˜. QÆ^•fiÅ ~åA =¸_»∞ ~ÀAŠѨO_ç`« QÀ+≤Öì ’
LO_»QÍ XHõ~ÀA x*ÏO „ѨÉèí∞=Ù `å#∞ ~åÜ«∞K«∂~°∞ =ã¨∞Î<åfl#x `«##∞ JHõ¯_»
HõÅ∞ã¨∞HÀ=∞x ~åA‰õΩ Ѷ~¨ å‡<å ѨOáê_»∞. Uq∞ KÕÜ∂« Ö’ `ÀK«Hõ âß„ã≤QÎ Íix J_çQÍ_»∞
~åA. HõOQ͈~g∞ Ѩ_H» ¯õ ~°Ö^Ë xŒ x*ÏO ~å_»h ~ˆ ¿Ñ P q+¨Ü∞« O `≥Å∞ã¨∞OÎ ^Œx K≥áêÊ_»∞.
W~°HÍ@OÖ’ Ѩ_®¤_∞» ~åA. J#∞H˘#fl>Ë¡ #"å|∞ "å_ô =~°‰Ωõ =KÕÛã¨iH˜ Hõ_∞» Ѩ٠<˘Ñ≤Ê
Z‰õΩ¯"≥,· ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ uiy "≥oá¡ È~Ú#@∞¡ =∞~åfl_»∞ "å~°Î =zÛOk. JO`«\ ˜ =㨺"å‰õΩ¯
âß„ã≤ÎQÍik.
1917Ö’ JÅ∞‰õÄ~°∞Ö’ ¿ÑQ¡ ∞Æ "åºkè qѨs`«OQÍ "åºÑ≤OzOk. âß„ã≤QÎ Í~°∞
=∞e¡HÍ~°∞#˚ ѨÙ+¨¯i}˜x ''J+ì̈ kQƃO^èOŒ —— KÕã≤ P hà◊√§ `åy#"åiH˜ ¿ÑQ¡ ∞Æ ~å^Œh
K≥áêÊ~°∞. ''=∂iHÍ ^Õq—— „Ѩ`º« Hõ"∆ ∞≥ ÿ JO`« Hõ~Àî ~° xÜ«∞=∞O ѨxH˜ ~å^Œh Jk `«#Hˆ
#+¨Oì Jh K≥ÑÊ≤ Ok. JO^Œsfl ^è~Œ ‡° =~°O ѨOÑ≤Oz, `å<˘Hõ¯_Õ P T~À¡ LO_çáÈÜ«∂_»∞.
„QÍ=∞ „Ѩ[ÅO^Œsfl |Ü«∞\˜H˜ ѨOÑ≤OKÕâß_»∞. `å#∞ ‰õΩ@∞O|O`À `«∞OQÆÉ„íè ^• #k
X_»∞#¤ L#fl ~å=∂ѨÙ~°O "≥àÏ¡~∞° . âß„ã≤QÎ ÍiH˜ ¿ÑQ¡ ∞Æ ™ÈH˜Ok. ‰õΩO_»áÈ`«QÍ =~°¬O
‰õΩ~°∞™ÈÎOk. Z=~°∞ |Ü«∞@‰õΩ =KÕÛ J=HÍâ◊O ÖË^Œ∞. âß„ã≤ÎQÍiH˜ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
"≥^· ºŒ ™êÜ«∞O JO^ŒÖ^Ë ∞Œ . JO`Õ 5–9–1917 <å_»∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. ^è~Œ ‡° =~°OÖ’
L#fl JÅ∞¡_∞» Nx"åã¨âß„ã≤Î >ˇe„QÍO K«∂ã≤ =KåÛ_»∞. JѨÊ\˜Hˆ PÅ㨺"≥∞áÿ È~ÚO^Œx
â◊= ^ŒÇϨ #O KÕâß~°∞. z`å Éèãí ‡¨ O =~°¬ÑÙ¨ h\˜Ö’ JO`å H˘@∞ì‰Ωõ áÈ~ÚOk. z`å
Éèãí ‡¨ O ‰õÄ_® q∞QÆ∞ʼnõΩO_® KÕã≤ Ü«∂Éè̌· Uà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’<Õ K«xáÈ~Ú# =∞Ǩ*Ï˝x
QÀÖÏ¡ Ñ≤xfl =∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤QÎ Í~°∞.b
54 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–12
~å[Ü≥∂y – ^ŒH} ∆˜ Ï=¸iΠѨ~=° ∞ǨÏO㨠™êfiq∞
XHõ =∞OQÆÜ∞« º Ѩ~=° ∞ǨÏOã¨QÍ, ~å[Ü≥∂yQÍ =∂~°@O Pâ◊Û~°ºO HõeyOz<å,
Jk x["Õ∞. J^Õ WѨÙÊ_»∞ =∞#O `≥Å∞ã¨∞H˘<Õ q+¨Ü∞« =Ú.
=∞OQÆÜ«∞ºQÍ~°∞ <åºÜ«∞"åk J~Ú# ã¨∂~°º<å~åÜ«∞} âß„ã≤Î, ~°`åflÅ=∞‡
^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ 9–10–1872 <å_»∞ q[Ü«∞#QÆ~O° ^ŒQ~æÆ ° "≥∞@ìÖ’ [x‡OKå~°∞. J~Ú^Œ=
U@ XHõ ã≤^∞Œ _ú ∞» `å~°ãѨ _¨ `ç Õ ^ŒH} ∆˜ Ï=¸iÎ =∞O„`«O HÍ"åÅx J_çQÍ~°∞. PÜ«∞#
|Å=O`«OQÍ Ç¨ÏÜ«∞„w= =∞O„`«O WzÛ "≥o¡áÈÜ«∂_»∞. ^•x`À =∞Oz "å‰õΩûkú
HõeyOk. ZѨÙÊ_»∂ T~°=`«Å QÆ∞@ìÅÃÑ· UHÍO`«OQÍ ‰õÄ~°∞Û<Õ"å_»∞. XHõ~ÀA
Z=~À `«=∞ #QÆ WO\˜ ^ŒQ~æÆ á° È~ÚOk Jx PÜ«∞#‰õΩ K≥áêÊ~°∞. ^•xH˜ PÜ«∞#
HÍ¿ãѨ\ H˜ ˜ P #QÆ WHõ¯_ç̂H =ã¨∞OÎ k J<åfl_»∞. WO`«Ö’ XHõ HÍH˜ P #QÆ#∞ fã¨∞H˘x
=zÛ K≥@∞ìg∞^Œ #∞Oz H˜OkH˜ *Ï~°q_çzOk. T~°O`å =∞OQÆÜ∞« º =∞Ǩ`«‡ºO QÆ∞iOz
áêH˜áÈ~ÚOk. Zxq∞^À U@ LѨ#Ü«∞#O [iy, Ñ≤# `«O„_ç "≥OHõ#fl ѨO`«∞Å∞ =^ŒÌ
ã¨O㨯 $`«O, PO„^èOŒ , POQÆO¡ <Õ~åÛ_»∞. XHõ™êi |Ü«∞\˜H˜ "≥_`ç Õ XHõ QÆ∞oHõ =zÛ
PÜ«∞#ÃÑ· Ѩ_çOk. ^•xÖ’x Ѩ^•~å÷xfl XO\˜H˜ ѨÓã¨∞H˘x, P HÍÜ«∞#∞ ÉÁ_À¡
^•K«∞H˘<åfl_»∞. ^•xfl QÆ∞iOz Pâ◊√=ÙQÍ ~Ô O_»∞ â’¡HÍÅ∞ K≥áêÊ_»∞. q[Ü«∞#QÆ~O° Ö’
L#fl`« áê~îâ° ßÅ K«^∞Œ =٠ѨÓiÎ KÕã,≤ `«O„_ç =^ŒÌ â‹=· =∞O„`åÅ#∞ LѨ^âÕ O◊ á⁄O^•_»∞.
Ѩ^ÇŒ ¨ ~°= U@ ÃÑà‹O¡· k. ~Ô Ö· fiË Ö’ ѨxKÕ¿ã XHÍÜ«∞# ''~å[Ü≥∂QÆO—— ‰õΩ∆ }‚OQÍ
<Õ~åÊ_»∞. P Ü≥∂QÆ „ѨÉÏè "åefl K«∂Ñ≤OK«=∞x ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞ HÀ~å~°∞. JѨÙÊ_»∞ XHõ
|O_ç =™ÈÎOk. ^Œ=Ú‡O>Ë ^•xfl "≥#H˜¯ =∞~°ÅÛ=∞<åfl~°∞. J<ÕH™õ ê~°∞¡ ^•xfl "≥#H˜¯
=ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑO≤ z `«# Ü≥∂QÆâH◊ xÎ̃ x~°∂Ñ≤OKå_»∞. H˘O`«HÍÅO `«~åfi`« ÉÏÖÏ#O^Œ
Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠J<Õ ¿Ñ~°∞QÆÅ ã≤^âúÕ fi◊ ~° „|ǨχKåi J<Õ L`«~Î ° ^ÕjÜ«Úx =^ŒÌ ~å[, ǨÏ~î°
Ü≥∂QÆ ~°Ç¨Ï™êºÅ∞ PHõeOѨ٠KÕã¨∞H˘<åfl_»∞. =∞„^•ãπ „H˜ã≤ìÜ«∞<£ HÍÖËlÖ’ ÖˇHõ¯Ö’¡
a.ÜÕ∞Ö’ KÕ~å_»∞. XHõ _çÉ\Ë O˜ Q∑Ö’ WOw¡+π "å_≥#· QÆ}`˜ « LѨ<åºã¨‰Ωõ _»∞ ''ÃãH· ÍÅrÖ’
POˆQÜ ¡ Ú« ÖË „ѨÑO¨ K«OÖ’ #O|~ü =<£—— Jx "åk¿ã,Î ÖˇH¯õ Å∞ =kÖËã≤ "Õ^•O`« âß„™êÎxfl
ZOK«∞H˘<åfl_»∞. ÉÏÉÏ~Ú "≥O‰õΩѨO`«∞Å∞ ~åã≤# ã¨O㨯 $`« HÍ=ºOÖ’x ''W~å=f
Ѷ¨∞\Ïìxfl ¿Ñ~°∞`À L#fl Ѩ~°=∂~å÷xfl ã¨=∞iúOz ã¨O㨯 $`« J^蕺Ѩ‰õΩÖˇ·# "Õ^ŒO
"≥OHõ@~åÜ«∞ âß„ã≤QÎ Íi Jaè=∂#O á⁄O^•_»∞. t+¨µº_≥<· å_»∞. QÆ∞~°∞ t+¨µºe^Œ~Ì ∂°
âß„ãÎ̈ HÍ=º QÀ+≤ì x~°O`«~O° [i¿Ñ"å~°∞. XHõ™êi „ѨÜ∂≥ QÆO HÀã¨O W^Œ~Ì ∞° QÆO*Ï~Ú
Ñ‘ÖÏÛ~°∞. QÆ∞~°∞=Ù k=∞‡ uiy Ѩ_áç È`Õ t+¨µº_»∞ x=∞‡HÍÜ«∞ hà◊√§ `åyOz ÃÑ`· º« O
áÈQ˘\Ïì_∞» . W^Œ~Ì ∞° â◊‰Ωõ O`«Å <å@HõO K«∂_»\ÏxH˜ "≥o¡ â◊‰Ωõ O`«Å‰õΩ ^Œ∞+¨ºO`«∞_»∞
KÕã#≤ ^•xH˜ JÉèºí O`«~O° `≥eÑ≤ K«∂_»‰Ωõ O_® uiy =KåÛ~°∞. a.ÜÕ∞. JÜÕ∞ºã¨iH˜
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 55
=∞OQÆÜ∞« º `«~¯° â◊HÎ̃ Z^Œ∞~°∞ÖˉΩõ O_® LOk.
<å_ô â◊√kú, ‰õΩOÉèHí õ „áê}ÏÜ«∂=∞O ™êkèã∂¨ Î XO\˜ ѨÓ@ Éè’[#O KÕã∞¨ OÎ >Ë
HõÜ
∆ ∞« ~ÀQÆO Ѩ@∞ì‰Ωõ Ok. `«O„_ç =∞Ǩ q^Œº nHõ∆ ѨÓx `«yOæ Kå~°∞. H˘_»∞H˜¯ "Õ∞^è•
^ŒH} ∆˜ Ï=¸iÎ =∞O„`«O <Õ~åÊ~°∞. Ѩ~å¡Hq˜ ∞_çÖ’ áÈbãπ ÃÇÏ_£ HÍ¡~¯ü QÍ Ñ¨xKÕâß_»∞.
L^ÀºQÆO =ke ‰õΩ~°∞áêO ~åA g~°É„íè ^Œ ~åA‰õΩ HÍ~°º^Œi≈QÍ H˘O`«HÍÅO ѨxKÕâß_»∞.
XHõ ã≤^Œ∞ú_»∞ N ã¨fiáêflO[<ÕÜ«∞, g~° ^ŒH˜∆}Ï=¸iÎ =∞O„`åÅ#∞ <ÕiÊ, =∞OQÆÜ«∞º
ѨÓ~°fi[#‡ qâıëêÅ∞ `≥ÖÏÊ_»∞.
=∞OQÆÜ«∞º `«# ÉèÏ~°º, Ñ≤Å¡Å#∞ =∂=∞QÍiO@ q_çz, =∞„^•ãπ "≥o¡
ZÖò.\˜.„>ÿ̌xOQ∑Ö’ KÕ~å~°∞. DÜ«∞# ~åã≤# POQÆ¡ ~°K#« Å∞ K«∂ã≤ ''D~åH± „^Œ∞—— J<Õ
^˘~° QÆ∞O_≥Å∞ ÉÏ^Œ∞H˘<åfl_»∞. x*ÏO ~å„+ì̈ q^•ºâßYÖ’ Láê^蕺ܫÚ_çQÍ KÕ~å~°∞.
PÜ«∞# „ѨuÉèí QÆ∞iÎOz# q^•ºkèHÍi a.Z_£.lÖÏ¡ Hˆ O„^Œ L#fl`« q^•ºÅÜ«∂xH˜ ÃÇÏ_£
=∂ãì̈~#ü ∞ KÕâß_»∞.
x*Ï=∂ÉÏ^£Ö’ ѨxKÕã∞¨ #Î flѨÙÊ_»∞ QÀÖÏ¡ Ñ≤xfl =∞e¡HÍ~°∞#˚ âß„ã≤QÎ Í~°∞ =zÛ
''ã¨=∂kè Éè^Ë •Å∞—— gi =^ŒÌ „QÆÇÏ≤ OKå~°∞. ~°∞Qˆ fi^Œ, Ü«∞Aˆ~fi^Œ=ÚÅ#∞ QÆ∞~°∞=ÚY`«:
<Õ~åÛ~°∞. ~å=∞™êfiq∞ JÜ«∞º~ü ''"åã¨∞^Õ= `«`Ϋ fiO—— LѨ^tÕ OKå~°∞. ^•x`À NHõ$+¨‚
™êH∆Í`å¯~°O á⁄O^•~°∞. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ Q“eQÆ∂_®Ö’ HÍѨÙ~°O L<åfl~°∞. W^Œ~Ì ∞°
¿ãflÇ≤Ï`«∞ʼnõΩ "Õ~∞° KÀ@¡ HõxÊOz "åix Pâ◊Û~°ºÑ¨~K° å~°∞. ǨÏiǨÏ`ü J<Õ ^ŒOѨ`∞« Å∞
t= [ѨO KÕã¨∞ÎO>Ë =∞OQÆÜ«∞ºQÍ~°∞ J#∞HÀ‰õΩO_® „Ѩ`«ºHõ∆"≥∞ÿ ~°∞„^•aè¿+HõO KÕã≤
"≥∞=ÿ ∞~°ÑO≤ Kå~°∞. XHõ t+¨µº_»∞ XHõ™êi =zÛ K«∂¿ãÎ =∞OQÆÜ∞« ºQÍ~°∞ Jyfl*ÏfiÅÅ
=∞^躌 HõxÊOKå~°∞. ÉèÜ í ∞« Ѩ_ç áêiáÈ`«∞O>Ë =∞m§ Ü«∞^è• ã≤u÷ Ö’ HõxÊOKå~°∞. Ѩâ√◊ âßYÖ’
ѨxKÕ¿ã ǨÏ#∞=∞O`«~å=Ù‰õΩ XHõ t=eOQÆO WzÛ P `«~∞° "å`« =~°∞ã¨QÍ Ñ¨^HŒ ˘O_»∞
WKåÛ~°∞. QÆ$ǨÏã¨∞ÖÎ #·ˇ =∞OQÆÜ∞« ºQÍ~°∞ N~å=∞, NHõ$+¨µÅ‚ =Öˇ „|ǨχKå~°∞Å∞. q^Õj
_®Hõ~ˆì ¡ D q+¨Ü∞« O Ѩiâ’kèOz x~åú~} ° KÕâß~°∞.
ÃÑ^ŒÌ H˘_»∞‰õΩ ÃÑo¡ =ÚǨ˙~åÎxfl `å<Õ ÃÑ\ì̃ NH͉õΩà◊O lÖÏ¡ ~å=∞f~°O÷
^Õ"åÅÜ«∞OÖ’ ÃÑO_ç¡ KÕÜ∂« Åx xâ◊~Û° ~ÚOKå~°∞. HÍx JHõ¯_ç ѨOKåOQÆ Hõ~Åΰ ∞,
ѨO_ç`∞« Å∞ D =ÚǨ˙~åÎxH˜ Hˆ `«∞, ‰õΩ["Õ^ÅŒè ∞<åflÜ«∞x, P ÃÑo¡ [~°Q^Æ xŒ K≥áêÊ~°∞.
ÃÑo¡ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx =∞OQÆÜ∞« º "åkOKå~°∞. ^Õ"åÅÜ«∂xH˜ ÃÑo¡H˘_»∞‰õΩ#∞ fã¨∞H˘x
"≥à√◊ OÎ >Ë XHõ áê=Ú J_»O¤ =zÛOk. "≥à§◊ \ÏxH˜ gÖË^¡ <Œ åfl~°∞ ѨO_ç`∞« Å∞. Wk
ˆH`«∞"Õ^èŒ Jx K≥áêÊ~°∞ DÜ«∞#. áê=Ú =∂Ü«∞"≥∞ÿáÈ~ÚOk. ÃÑo¡Ñ‘@Å g∞^Œ
ÃÑo¡H˘_»∞‰õΩ#∞, ÃÑo¡‰Äõ `«∞~°∞#∞ ‰õÄ~ÀÛɡ\ ì˜ =ÚǨ˙~°OÎ HÀã¨O ѨO_ç`∞« Å∞ QÆ_Üç ∂« ~åÅ#∞
K«∂ã¨∞<Î åfl~°∞. XHõà§◊ >ÿ̌O <åÅ∞QÆ∞ Jx. XHõà§◊ k U_»∞, =∞~˘Hõik PyáÈ~ÚO^Œx
K≥áêÊ~°∞. J^Õ ‰õΩ["Õ^Œè Jx K≥ÑÊ≤ JHõO∆ `«Å∞ `å#∞ fã¨∞H˘x, JO^ŒiH˜ WÑ≤ÊOz
J#∞H˘#fl =ÚǨ˙~°OÎ ~åQÍ<Õ `å#∞ "Õã,≤ JO^Œi`À JHõ`∆ Å« #∞ "Õ~ÚOKå~°∞. ''WѨÙÊ_»∞
QÆ_Ü ç ∂« ~åÅ∞ K«∂_»O_ç—— J<åfl~°∞. JO^Œi QÆ_Ü ç ∂« ~åÅ∞ J#∞H˘#fl =ÚǨ˙~°Î ã¨=∞Ü«∂<Õfl
56 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
K«∂Ñ≤OKå~Ú. JO^Œ~∞° "åi =∞Ǩâ◊HHΘ ,˜ JѶ∞¨ @# Ѷ∞¨ @<å ã¨=∞~°`÷ ‰« Ωõ x"≥fi~°áÈÜ«∂~°∞.
^Õg^•ã¨∞ J<Õ"å_çH˜ Z.a.ã≤._ç.Å∞ ‰õÄ_® ~å=Ù. J`«x`À H˘xfl QÆO@Å
¿ãѨ٠POQÆO¡ Ö’ QÆOcè~"° ∞≥ #ÿ LѨ<åºã¨O WÑ≤ÊOKå~°∞ =∞OQÆÜ∞« ºQÍ~°∞. `«#‰õΩ ëÈ_»j
=∞O„`åxfl ^Õ=Ùr =∞Ǩ~å*Ë =zÛ W™êÎ~x° =ÚO^Õ K≥áêÊ~°∞. JO^Œ~∞° QÆ}O[Ü«∞
=∞Ǩ~å[QÍi`À WÑ≤ÊOKÕ U~åÊ@∞¡ KÕâß~°∞. QÆ}O[Ü«Ú_»∞ ~åÖË^∞Œ . ^Õ=Ùr =zÛ
=∞O„`« nHõx∆ KåÛ~°∞. =∞OQÆÜ∞« ºQÍi ã¨OHõÅÊ |ÅO JO`« Q˘Ñ¨Êk.
=∞OQÆÜ«∞ºQÍi "≥·^Œ∞+¨ºO x~°∞Ѩ=∂#"≥∞ÿOk. POQÆ¡OÖ’ J~Ú^Œ∞ Ѩ^Œº
HÍ"åºÅ∞, Ѩ^ÇŒ ¨ ~°∞ P^蕺`«‡ „QÆO^ä•Å∞ ~åâß~°∞. ã¨O㨯 $`«OÖ’ HÍ=∞ „Ѩ|O^èOŒ ,
^ŒH˜∆} w`«, ™œÉèÏQƺ ~°`åflHõ~°O, J^≥· fi`« áêi*Ï`«O, "åº=ǨiHõ ^Œ~°Ê}O =O\˜
JÖ∫H˜Hõ „QÆO^ä•Å∞ ~åâß~°∞. WOHÍ Ü≥∞<Àfl ã¨∞uÎ ™È΄`åÅ∞ ~åâß~°∞. ^è~Œ å‡+ì̈HOõ =O\˜
J+ì̈HÍÅ∞ ~åâß~°∞. HÍÅK«„HÍxfl ^•x #_»H#õ ∞ „Ѩ`º« HõO∆ QÍ K«∂_®Åx XHõ t+¨µº_»∞
HÀi`Õ „Ѩ`º« HõO∆ QÍ K«∂Ñ≤OKå~°∞. QÆO@‰õΩ "≥~Úº™ê~°∞¡ "≥Y· s"å‰õΩ¯Ö’ [Ñ≤OKÕ =∞O„`åxfl
=∞OQÆÜ∞« ºQÍ~°∞ Ѩâº◊ Of "å‰õΩ¯`À, =∞<À"ÕQOÆ `À XˆH xq∞+¨OÖ’ KÕ¿ã"å~°∞. XHõ™êi
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ "Õ∞_» ky H˜OkH˜ =ã¨∞ÎO>Ë XHõ ‰õΩHõ¯ =zÛOk. ^•xH˜ Pã¨#O
"Õ~ÚOz ‰õÄ~ÀÛɡ\,ì˜ Jk `«# ÉèÏ+¨Ö’ `«# [#‡ =$`åÎO`åxfl K≥|∞`«∞O>Ë "≥OHõÜ∞« ºQÍ~°∞
"≥Y· s "å‰õΩ¯Ö’ J#∞"å^ŒO KÕã≤ [QÆ<åflÜ«∞‰õΩÅ∞ J<Õ PÜ«∞#`À ~å~ÚOKå~°∞. JO>Ë
PÜ«∞#‰õΩ ã¨=∞ã¨Î r=*ÏÅ [#‡ =$`åÎO`åÅ∞ `≥Å∞ã¨#fl=∂@.
=∞OQÆÜ∞« ºQÍi t+¨µºÖˇ#· ÃÑ^ŒÅÌ `À [~°‡<£ q^•fiOã¨∞_»∞ ã¨Ê~ü̊, x*ÏO HÍÖËl
„Ñ≤xûáêÖò |ˆ~fl\ò, q^•º =∞O„u #"åÉò P[=∂º~°O˚ Q∑, WO[hiOQ∑ =∞O„u "≥∂Ç≤Ïn
#"å*ò lOQ∑, QÆ}`˜ åKå~°∞º_»∞ ã¨Ü∞« º^£ ã≤~A ° Öò Ǩã¨<£ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "åÔ~O^Œ~À *Ïu,
=∞`«, ‰õΩÅ Éè^Ë •Å∞ ÖˉΩõ O_® Jaè=∂#∞Å∞, t+¨µºÅ∞ JÜ«∂º~°∞. =∞OQÆÜ∞« ºQÍiH˜ XHõ
qz„`«"∞≥ #ÿ JÅ"å@∞ LO_Õk. ZѨÙÊ_»∂ KÕuÖ’ JHõ`∆ Å« #∞OK«∞H˘x, `«# <≥u#Î `å<Õ
"Õã∞¨ H˘O@∞O>Ë"å~°∞. #_»∞ã¨∞<Î åfl, ‰õÄ~°∞Û<åfl, `«=∞Ö’ `å=Ú =∂\Ï¡_∞» H˘O@∞O_Õ"å~°∞.
=∞OQÆÜ∞« ºQÍ~°∞ ~åã≤# XHõ POQÆ¡ ѨÙãÎ̈HOõ Ñ‘iHî õ ~åã≤# PH±ûѶ~¨ ¤ü qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O"å~°∞
''WO^Œ∞Ö’x Jaè„áêÜ«∂Å#∞ „QÆÇÏ≤ OK«\ÏxH˜ 300 Uà◊√§ Ѩ_∞» `«∞Ok—— Jx ~åâß~°∞.
ÉÏÅ„|ǨχKåi Jx ¿Ñ~˘Ok# z#‡Ü«∂#O^Œ ™êfiq∞ =∞OQÆÜ∞« ºQÍiH˜ ã¨<åºã¨ nHõx∆ zÛ,
''^ŒH}∆˜ Ï=¸iΠѨ~=° ∞ǨÏO㨠™êfiq∞—— Jx P„â◊=∞ <å=∞Hõ~} ° O KÕâß~°∞. ^è=Œ àıâfi◊ ~°OÖ’
P„â◊=∞O U~åÊ@∞ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. Jk =∞Oz Ѷ¨e`«O W=fiÖË^Œ∞. qâßY "≥o¡
''Åe`å„â◊=∞O—— U~åÊ@∞ KÕã≤ Åe`å^Õqx „Ѩu+≤Oì Kå~°∞. P „áêO`åxH˜ ''Åe`å
#QÆ~O° —— ¿Ñ~°∞ =zÛOk. Ѩ~=° ∞ǨÏOã¨Å∞ 1954Ö’ ã≤kú á⁄O^•~°∞. gi t+¨µºÅ∞
"åÖËfiHõ~ü P„â◊=∂kèÑu¨ J~Ú, J<ÕHõ Jaè=$kú HÍ~åºÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz 1995Ö’ ã≤kú
á⁄O^ŒQÍ QÆ∞~°∞=ÙQÍi ã¨=∂kè „Ñ¨Hõ¯<Õ ã¨=∂kè KÕâß~°∞. WѨÙÊ_»∞ Åe`å„â◊=∂xfl
‰õΩ~åÎàO◊ Ñ‘~åî kèÑu¨ Nt=z^•#O^Œ ÉèÏ~°f ™êfiq∞ (ѨÓ~åfi„â◊=∞OÖ’ „Ѩ™ê^Œ ~åÜ«∞‰õΩÅ
ѨuQÍ~°∞) 28–6–1998# ^Œ``Ϋ « fã¨∞H˘x N~å=∂#O^Œ ÉèÏ~°f ™êfiq∞"åiH˜ P„â◊=∞
ÉÏ^躌 `«Å#∞ JѨÊyOKå~°∞.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 57
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–13
Hõ~„° QÆÇ¨ ~° Ü≥∂y–Ѷs¨ ^£ =∞™êÎ<£ BeÜ«∞
XHõ Ç≤ÏO^Œ∞=Ù =Úã≤¡O =∞`« Ñ‘~î°O Jkè+≤ìOz# Pâ◊Û~°ºHõ~° q+¨Ü«∞"Õ∞.
JѨÊÅ™êfiq∞ Ѷs¨ ^£ BeÜ«∞QÍ =∂i# K«i„`«. q[Ü«∞ #QÆ~åxfl ѨÓã¨áê\˜ q[Ü«∞
~å=∞~åA áêeã¨∞#Î fl HÍÅO Jk. PÜ«∞# ¿ã<åkèÑu¨ #_çÑe¨ ¡ JѨÊÅ™êfiq∞. PÜ«∞#
ÉèÏ~°ºÜÕ∞ ÃÑ_· `ç e« .¡ JO^•Å ã¨∞QÆ∞} ~åt. ~åA P"≥∞ÃÑ· "≥∂AѨ_®¤_∞» . `«##∞
K«OÑ≤ ã¨f`åfixfl HÍáê_»=∞x Éè~í #ΰ ∞ HÀiOk ÃÑ_· `ç e« .¡ HõuÎ fã¨∞H˘x – XˆH^≥|ƒ`À
P"≥∞ t~°ã∞¨ û YO_çOz, P"≥∞ HÀÔ~¯ fiÛ, T~°∞ =kÖËã,≤ |_çáêÖˇO KÕi ÃÑ_· `ç e« ¡
P^ÕâO◊ "Õ∞~°‰Ωõ =∞m§ ÃÑo¡ KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞. ÃÑ_· `ç e« ¡ ''WHõ #∞Oz ~åA =Oâ◊OÖ’
ã¨O`å#O LO_»^Œx, #_çѨe¡ "åi U_»= `«#OÖ’ XHõ ã¨`«∞Ê~°∞+¨µ_»∞ ѨÙ\˜ì
q[Ü«∞#QÆ~O° Ö’ „Ѩ"tÕ Oz#ѨÙÊ_»∞ =∂„`«"∞Õ q[Ü«∞#QÆ~åxH˜ "å~°ã∞¨ _»∞ [x‡™êÎ_∞» ——
Jx âßѨO ÃÑ\ì̃Ok. q[Ü«∞~å=∞~åA ѨâßÛ`«ÑÎ _¨ ç „áêÜ«∞tÛ`«OÎ HÀã¨O ÃÑ_· `ç e« H¡ ˜
QÆ∞_ç Hõ\ Oì̃ z „Ѩu U\Ï L`«û"åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. WѨÊ\˜H© =∞Ǩ "≥É· =íè OQÍ ÃÑ_· `ç e« ¡
L`«û"åÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
k|ƒ_çáêÖˇOÖ’ JѨÊÅ™êfiq∞ =Oâ◊OÖ’ #_çѨe¡ áêѨܫ∞º, ~å[=∞‡
^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ 19–8–1902Ö’ [x‡Oz# =∞QÆÑ≤Å¡"å_Õ =∞# Hõ^ä•<åÜ«∞‰õΩ_»∞
JѨÊÅ™êfiq∞. Ö’Hõ HõàϺ}O HÀã¨O q+¨µ=‚ ¸iÎ P"≥∞ QÆ~ƒ° Où Ö’ [x‡ã¨∞#Î fl@∞¡ `«e¡
~å[=∞‡‰õΩ HõÅÖ’ K≥áêÊ_»∞. J`«x "Õ∞#=∂=∞ H˘_»∞‰õΩ W`«xÃÑ· ‰õΩ„@Ѩxfl =∞O„`«
„ѨÜ∂≥ QÆO KÕ~ÚOKå_»∞. Jq JѨÊÅ™êfiq∞x Ug∞ K≥Ü∞« ºÖËHáõ ÈÜ«∂~Ú. z#fl`«#OÖ’
HÍ=_çÖ’ ‰õÄ~˘Ûx q[Ü«∞#QÆ~O° HÀ@‰õΩ "≥àÏ¡_∞» . ѨÓ~°fiO ÃÑ_· `ç e« ¡ WzÛ# âßѨO
fiáÈ~ÚOk. ~å[=Oâ◊OÖ’ =∞m§ ã¨O`å#O HõeyOk.
XHõÑÙ¨ Ê_»∞ JѨÊÅ™êfiq∞x HÍÅ Ñ≤âßK«O Ѩ@∞ìH˘O>ˇ, |OkèOz WO\˜H˜ `≥KåÛ_»∞.
`˘q∞‡^Õà§◊ Hˆ <å~°^Œ `«∞O|∞~°∞Å∞ ^Œ~≈° #q∞KåÛ~°∞. ^Õ=`«Å∞ |O^Œ~∞° ã¨=Ú„^Œ f~åxH˜
fã¨∞H˘x "≥o¡ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ J`«_»∞ LO_®eû# „Ѩ^Õâßxfl K«∂Ñ≤OKå~°∞. <≥e¡=∞~°¡
E\ò q∞Å∞¡Ö’ ѨxKÕâß_»∞. JѨÙÊ_»∞ á¶êHõiì Hõ@\ì ÏxH˜ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ `«=Ùfi`«∞O>Ë "≥O@<Õ
ѨÓ_çáÈÜÕ∞=@. JѨÊÅ™êfiq∞ JHõ¯_» xÅ|_ç`Õ x~å‡}O ™êyO^Œ@. `Àà◊§Hõ~å‡QÍ~°OÖ’
Ѩx KÕ¿ã"åi`À =∞^Œºáê#O =∂xÊOKå_»∞. |∞K«Û=∞‡`À q"åǨÏ"≥∞Oÿ k. HõO\’<≥‡O\ò
~À_»∞Ö¤ ’ \’ÖòQˆ \ò L^ÀºQÆOÖ’ ѨxKÕâß_»∞. JHõ¯_Õ ^ŒQ~æÆ À¡ ''MÏ^Œ~å≈ BeÜ«∂—— L<åfl~°∞.
ÉèÏ~°º K«xáÈ~ÚOk. L^ÀºQÆO T_çáÈ~ÚOk. q[Ü«∞#QÆ~O° Ö’ ÃÑ_· `ç e« ¡ ã¨O|~åʼnõΩ
<å@HõO "Õã,≤ MÏ^Œ~âü ß BeÜ«∂#∞ ã¨O^Œi≈OKå_»∞. =ÚÃÑÊ· ù Uà◊¡ =Ü«∞ã¨∞Ö’ L<åfl_»∞.
PÜ«∞##∞ ^Œi≈¿ãÎ =∞m§ ~°=∞‡x "å~Ú^• "Õâß~åÜ«∞#. WÖÏ ~Ô O_»∞ =¸_»∞™ê~°∞¡
J~ÚOk. J~Ú<å qã¨∞QÆ∞ ÖˉΩõ O_® "≥o¡ =ã¨∞<Î åfl_»∞. XHõ™êi XHõ ™ê^è∞Œ =Ù HõxÊOz
=bQÍi ^ŒQ~æÆ ° Ug∞ÖË^xŒ `å#∞ `åÜ«∞`«∞Î W™êÎ#x Pâ◊ÃÑ\Ïì_∞» . "≥à§◊ ÖË^∞Œ . J#∞H˘#fl
58 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
™È=∞"å~°O ÉÏÉÏ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥àÏ¡_∞» ''=∂ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =KÕÛ"å_≥=fi~°∞ =∞~˘Hõi ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ
áÈ_»∞. D áê^•Å∞ Ѩ@∞ìH˘#fl "å_≥=fi_»∞ WOH˘Hõi áê^•Å∞ Ѩ@_ì ∞» —— Jx ™ê^è∞Œ =Ù
ã¨OQÆu `≥eã≤#@∞¡ J<åfl~°∞. PÜ«∞# ÃÑ>Ëì ѨsHõÖ∆ ’ QÔ ez Jaè=∂#O á⁄O^•_»∞.
ÉÏÉÏ ^ŒQiæÆ H˜ ZѨÙÊ_≥<· å "≥o¡ ^Œi≈OKÕ J#∞=∞u ÅaèOzOk.
J~Ú^Õà§◊ `«~åfi`« ÉÏÉÏ JѨÊÅ™êfiq∞H˜ ''Ѷs¨ ^£ =∞™êÎ<£ BeÜ«∂—— J<Õ ¿Ñ~°∞
ÃÑ\Ïì~∞° . =∞zbѨ@flO, `≥<åe, ~ˆ ѨÖÅ¡ˇ Ö’ ZHõ¯_À XHõKÀ@ P„â◊=∂xfl ™êÎÑO≤ z ¿ã=
KÕÜ∞« =∞x P^ÕtOKå_»∞. Jhfl K«∂ã≤ =∞zbѨ@flO ^ŒQ~æÆ ° Hõ~„° QÆÇ¨ ~°O ãÔ̈~#· ã¨Å÷ O
Jx ÉèÏqOz JHõ¯_» LO_çáÈ"åÅ#∞H˘<åfl_»∞. Hõ=∆ ∞OQÍ t+¨º |$O^ŒO U~°Ê_çOk.
ZO^Œ~À Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤=¡ ÚÅ∞ PÜ«∞# t+¨µºÖˇ<· å~°∞. „Ѩ`º« ~°∞Å÷ #∞ âßO`«Ñ~¨ z°
ã¨Ü∂≥ ^躌 ‰õÄ~ˆ Û"å~°∞. ''"Õ∞=Ú J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ QÆ_Ѥç ~¨ H° `õ À ‰õÄ_® Ѩx KÕ~ÚOK«∞HÀQÆÅO——
Jx XHõ™êi. =∞~À™êi ''"Õ∞O xq∞`«Î=∂„`«∞ÅO. JO`å ÃÑ·"å_ç ^ŒÜ«∞—— Jx
BeÜ«∂ JO@∞O_Õ"å~°∞. JO^Œifl Q“~°=OQÍ ''g∞~°∞, U=∞O_ô, "å~°∞—— JO@∂
=∞~åº^ŒQÍ ã¨OÉ’kèOK«@O PÜ«∞# ã¨O™ê¯~° q^è•#O. `«=∞ QÆ∞~°∞=ÙÅ#∞
ã¨O^Œi≈OK«\ÏxH˜ q[Ü«∞#QÆ~O° "≥_`ç Õ =O^Œ QÆ*ÏÅ ^Œ∂~°OÖ’ K≥ÑÙ¨ ÊÅ∞ =kÖËã≤ MÏ^Œ~ü
=bâßQÍix ã¨g∞Ñ≤Oz áê^•Å ^ŒQ~æÆ ° Ju ÉèHí `Î̃ À ‰õÄ~˘Û<Õ"å~°∞. PÜ«∞# JO^Œi
t+¨µºÖ’¡ DÜ«∞#^Õ J„QÆ™ê÷#O. JO`« „Ѩ`ºÕ Hõ`« á⁄O^•~°∞ =∞™êÎ<£ BeÜ«∂. Jxfl
=∞`åÅ"å~°∞, Jxfl ‰õΩÖÏÅ"å~°∞ PÜ«∞#‰õΩ Éè‰í Ωõ ÅÎ Ü«∂º~°∞. `å_ç`,« Ñ‘_`ç « [<åxH˜
BeÜ«∂QÍ~°∞ Pf‡Ü«ÚÖˇ<· å~°∞. "åi ÉÏ^èÅŒ hfl áÈQ˘>Ë"ì å~°∞.. "åºáê~°, L^ÀºQÆ
=~åæÅ"å~°∞ PÜ«∞# ã¨ÅǨÅ#∞ `«Ñʨ Hõ áê\˜OKÕ"å~°∞.
Ѷs¨ ^£ =∞™êÎ<Q£ Í~°∞ KÕÑŨ =$uÎÖ’ L#fl"åiH˜ ã¨=Ú„^Œ =∞~°} QÆO_®Å#∞
KåÖÏ™ê~°∞¡ `«ÑÊ≤ OKå~°∞. "åiÖ’ <≥u· Hõ „Ѩ=$uÎ HõeyOKå~°∞. "åi áêe\˜ ^Õ=Ù_≥<· å_»∞.
ÉÏÉÏ QÍiH˜ `≥eã≤#xfl KÕÑÖ¨ ’¡ ~°HÍÅ∞ JHõ¯_ç *ÏÅ~°‰¡ Ωõ ‰õÄ_® `≥eÜ«∞=x *ÏÅÔ~¡
XѨÙÊH˘<åfl~°∞. áêQÀÅ∞ ÅH©;HÍO`«=∞‡QÍi ˆH#û~ü "åºkèx áÈQ˘\Ïì~°∞. P^Œ∂i
L=∂=∞¿ÇÏâ◊fi~°~å=Ù‰õΩ L|ƒã¨O `«yOæ Kå~°∞. L^ÀºQÍÅ∞ WÑ≤ÊOK«@O, J_çy# "åiH˜
¿Ñ~°∞¡ ÃÑ@ì@O KÕ¿ã"å~°∞. W~°"·≥ Uà◊§ `«~åfi`« QÆ∞~°∞=Ù#∞ ^Œi≈Oz =KåÛ~°∞. =∞™êÎ<£
ÉÏÉÏ ã¨=∂kè K≥O^Œ\ÏxH˜ Ѩk ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ JHõ¯ ÃÑ_· `ç e« ¡ =∞i H˘O^Œ~∞° |O^è∞Œ =ÙÅ∞
q[Ü«∞#QÆ~O° #∞O_ç =KåÛ~°∞. 6–12–1968# Ѷs¨ ^£ =∞™êÎ<£ BeÜ«∂QÍ~°∞ ã¨=∂kè
K≥O^•~°∞. „Ѩu U_»∞ ~°O*Ï<£ ѨO_»QÖÆ ’¡ BeÜ«∂ L~°∞ã¨∞ L`«û"åÅ∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú.
JO^Œ~∞° Ǩ[~“`å~°∞. Hõ~„° QÆÇ¨ ~°O x`«ºO Éè‰í Ωõ ÅÎ ã¨O^Œ~≈° #`À JÅ~å~°∞`«∞Ok. ÉÏÉωõΩ
J`«ºO`« Éèí‰õΩÎÅ∞ PO„^èŒ~å„+¨ì ѨÓ~°fi =ÚYº=∞O„u =∞„i K≥<åflÔ~_ç¤, =∂r „Ѩ^è•x
Ñ≤.q.#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å~°∞<åfl~°∞. =ÚYºOQÍ K≥<åflÔ~_ç¤ q[Ü«∞"å_» "≥Ñ· Ù¨
=¿ãÎ Hõ~°„QÆǨ~°O "≥à◊§‰õΩO_® LO_Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞. WHõ Ñ≤.q.QÍ~°∞ ÉÏÉÏ ã¨O™ê÷#
HÍ~°º=~åæxH˜ J^躌 ‰õΩ∆ ÖË. +≤s¤ ™ê~ÚÉÏÉÏ, <åQÍѨÙ~°O `åAnÌ<£ ÉÏÉÏ, q[Ü«∞#QÆ~O°
MÏ^Œ~ü ÉÏÉÏÅ ÖÏQÍ<Õ =∞zbѨ@flO Ѷs¨ ^£ =∞™êÎ<£ BeÜ«∂ Z<Àfl J^Œ∞ƒù`åÅ∞ KÕã≤
„Ѩ[Å =∞#ã¨∞ûÖ’¡ âßâ◊fi`«O xezáÈÜ«∂~°∞. WѨÊ\˜H˜ PÜ«∞# ã¨=∂kè #∞O_Õ, Éè‰í Ωõ ÅÎ
JcèëêìÅ#∞ <≥~"° ~Õ ∞° ™êÎ~x° „ѨQÍ_è» qâßfiã¨O.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 59
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–14
J=∞$`« Ü≥∂yx–ÃÑ#∞ =∞`«û ã‘`=« ∞‡ J=^è∂Œ `«
™ê^è•~°} QÆ$Ç≤Ï}˜ ѨÓ~°fi[#‡ "åã¨#, ã¨OHõÅÊ |ÅO, =i+¨ì QÆ∞~°∞`«fiO
ÅaèOz, =∞Ç≤Ï =∞Ç≤Ï=∂xfi`« Ü≥∂yxQÍ =∂i# L^ŒO`«"Õ∞ ÃÑ#∞ =∞`«û ã‘`«=∞‡
Ü≥∂yx =$`åÎO`«O.
ã‘`«=∞‡ 26–8–1921# Hõ$ëê‚lÖÏ¡ ÃÑ#∞=∞`«û J<Õ z#fl Ñ¨Öˇ¡@∂iÖ’
K≥~∞° ‰õÄi „|Ǩχܫ∞º, N~å=∞=∞‡ J<Õ Hõ=∞‡ ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ [x‡OzOk. ѨÙ\ì̃O\˜ÃÑ·
=∞=∞HÍ~°O, W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ÃÑ· P^Œ~åaè=∂<åÅ∞ z#flѨÊ\˜ #∞OKÕ JÅ=_®¤~Ú.
Zxq∞^Œ= U@ LÜ«¸º~°∞‰õΩ Ju ^ŒQ~æÆ Ö° ’ L#fl z#fl ‰õΩ„QÍ=∞O QÆO_ç QÆ∞O@Ö’x
<å^≥à§◊ „H˜+Ü ‚¨ ∞« º ÃÑ^ŒÌ H˘_»∞‰õΩ Ѩk¿ÇÏ<Õà§◊ ã‘`å~å=∞Ü«∞º`À q"åǨÏO [iyOk. D"≥∞
`«e¡ ^ŒO„_»∞Å∞ J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅ ÃÑo¡ ~°OQÆ~O° QÆ "≥É· =íè OQÍ KÕâß~°∞. Ѩ^ÇŒ ¨ ~°= U@
HÍѨÙ~åxH˜ "≥o§Ok. Éè~í ‰Î° Ωõ ‰õΩ_çKuÕ g∞^Œ „=}O ѨÙ\ì̃, Zxfl zH˜`û« ʼnõÄ `«QHæÆ õ
K«xáÈÜ«∂_»∞. P"≥∞ HÍѨÙ~°O ~Ô O_Õà§◊ =ÚK«Û@ J~ÚáÈ~ÚOk.
ѨÙ\˜xì O\˜H˜ uiy=zÛ, ZѨÙÊ_»∂ kQÆ∞Å∞QÍ U_»∞ã¨∂Î QÆ_¿ç Ñk. |Å=O`«O
KÕ¿ãÎ ~Ô O_»∞ =Ú^ŒÅÌ J#flO u<Õk JO`Õ. „ѨH¯õ WO\˜ ^ŒO_»=¸_ç ѨÓ~°Ü ‚ ∞« ºQÍ~°∞
~ÀA =zÛ F^•ˆ~Û"å~°∞. áê\˜OK«=Åã≤# Ö’Hõsu, ^è~Œ ‡° O, Hõ~=ΰ ºO É’kèOKÕ"å~°∞.
H˘O`«=~°‰Ωõ `Õ~∞° H˘x `«#‰õΩ ã¨OѨÓ~°‚ *Ï˝#O WKåÛ_»∞. P"≥∞ ~å=∞HÀ\˜ ~åÜ«∞@O
„áê~°OaèOz, Hõi#î xÜ«∞=∂Å#∞ áê\˜ã∂¨ Î `«∞Åã≤ ѨÓ[ KÕã∂¨ Î QÆ_Ñç O≤ k. 1942
ã¨∂~Àºáêã¨# „áê~°OaèOzOk. L^ŒÜ∞« O P~°∞ QÆO@Å #∞O_ç, =∞^蕺ǨÏflO Ѩ<fl≥ O_»∞
QÆO@Å =~°‰Ωõ ã¨∂~°∞ºxH˜ Z^Œ∞~°∞QÍ xÅ|_ç nHõQ∆ Í H˘#™êyOzOk. 1945‰õΩ ~å=∞
HÀ\˜ ѨÓiÎJ~ÚOk. J#fl, =k#Å`À Éè„í ^•K«ÅO "≥o§Ok. ~å=∞HÀ\˜x N~å=Úx
áê^•Å =^ŒÌ LOz ^ŒQ~æÆ Ö° ’ L#fl „Ѩ^âÕ ßÅ∞ K«∂ã≤ ǨÏOã¨Ånq "Õ}∞QÀáêÅ∞}˜‚ ^Œi≈Oz
K«ÅÑ¡ e¨ ¡ HÀ@‰õΩ "≥o,¡ ~å}˜QÍiKÕ ã¨<å‡#O á⁄Ok =∞m§ ÃÑ#∞=∞`«û‰õΩ KÕiOk.
=∞Å∞ѨÙ
1946= ã¨O=`«û~°OÖ’ P"≥∞ rq`«O XHõ =∞Å∞Ѩ٠uiyOk. UÅ∂~°∞
#∞O_ç Hõ=ڇŠJѨÊ#fl J<Õ Ü≥∂QÆ "åºÜ«∂=∞ q^•º „Ѩg}∞_»∞ Ѩxg∞^Œ ÃÑ#∞=∞`«û‰õΩ
^ŒQ~æÆ Ö° ’x #~°ã#¨ fl áêÖˇO =KåÛ_»∞. ã‘`=« ∞‡ q+¨Ü∞« O PÜ«∞#‰õΩ `≥eã≤Ok. ÃÑ#∞=∞`«û‰õΩ
=zÛ, Pã¨<åÅ∞, Ü≥∂QÆO <ÕiÊ "å\˜ =Å¡ =∞#ã¨∞û ‰õΩ^Œ∞@|_»∞`«∞O^Œx K≥áêÊ_»∞.
P"≥∞ ™ê^è#Œ „áê~°OaèOzOk. JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ JѨÊ#flQÍ~°∞ =zÛ K«∂ã≤ áÈ`«∞O_Õ"å_»∞.
"å~åxHÀ™êi J#flO u#@O, P `«~åfi`« x=∞‡HÍÜ«∞ hà◊√§ =∂„`«"∞Õ `åy LO_»@O`À
™ê^è#Œ f„=O KÕãO≤ k. P"≥∞ ™ê^è#Œ JѨÊ#flQÍiˆH Pâ◊Û~°ºO "ÕãO≤ k. `å#∞ ™êkèOz#
60 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
Ü≥∂QÆq^Œº `«# ÃÑ~°\ Ö˜ ’ JO^ŒiH˜ K«∂Ñ≤ J|∞ƒ~°OÖ’ =ÚOKÕãO≤ k. „áê}ÏÜ«∂=∞O,
JO^Œ∞Ö’x `Õ_®Å∞, Ѷe¨ `åÅ∞ JѨÊ#fl `≥eÜ«∞*ˇáêÊ_»∞. "å\˜h ™êkèOzOk. ‰õΩO_»Åh
Ü≥∂QÆ ™ê^è#Œ KÕã≤ ''J=∞$`« áê<åxfl—— JÅ"å@∞ KÕã∞¨ H˘#flk. Wk ™ê^è•~°} Ü≥∂QÆ∞ʼnõΩ
J™ê^茺O.
=∞Ç≤Ï=∞Å "åºÑ≤Î
1948Ö’ JѨÊ#flQÍ~°∞ `å#∞ Hõ\ #ì̃ WO\˜ QÆ$Ç¨Ï „Ѩ"âÕ ◊ "åi¬HÀ`«û"åʼnõΩ
ã‘`=« ∞‡ ‰õΩ@∞OÉÏxfl ~°=∞‡x PǨfixOKå_»∞. JѨÊ#fl t+¨µºÅ∞, |O^è∞Œ =ÙÅ∞, J<ÕH=õ ∞Ok
ÃÑ^ŒÅÌ ∞, „ѨÉ∞íè `Àfi^ÀºQÆ∞Å∞ JO^Œ~∞° =KåÛ~°∞. JѨÊ#flQÍi HÀiHõ g∞^Œ ''ÉèHí Î̃ Ü≥∂QÆO——
QÆ∞iOz J^Œ∞ƒù`« „ѨãO¨ QÆO KÕã≤ JO^Œsfl PHõi¬OzOk. lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° , ÉèÏ~°º ‰õÄ_®
Ǩ[Ô~#· P ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ ã‘`=« ∞‡ ''‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆO „Ѩ^iŒ ≈Oz, ã¨ÇϨ „Ѩ™ê~°O #∞O_ç
J=∞$`«O fã≤Ok—— ǨÅ∞ JO`å ã¨∞"åã¨#Å`À QÆ∞ÉÏoOzáÈ~ÚOk. JѨÙÊ_Õ P"≥∞
H©iÎ Jxfl lÖϡʼnõΩ "åºÑ≤OzOk. J=∞$`« áê#O KÕÜ∞« @O ZO`À Ü≥∂QÆ ã≤kú L#fl
=∞Ǩ`«∞‡ÅˆH ™ê^躌 O. ZO^Œ~Ô O^Œ~À Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ ÃÑ#∞=∞`«û =zÛ ^Œi≈Oz "≥à§ı "å~°∞.
WO\’¡<Õ `«_Hç Åõ QÆkÖ’ Zxq∞^Õà√◊ § Ü≥∂QÆ ™ê^è#Œ KÕãO≤ k. JѨÊ\˜Hˆ ¿Ñ~°∞, „ѨMϺu
á⁄Ok# ‰õΩ~°∞=∞^•ÌeÖ’x =∂Å Ñ≤K«Û=∞‡ J<Õ ~å=∂=^èŒ∂`«#∞ ã¨O^Œi≈OzOk.
ã‘`=« ∞‡#∞ Ñ≤KÛ« =∞‡ PáêºÜ«∞OQÍ P^ŒiOz ''a_®¤! H˘kÌ ~ÀAÖ’¡ h HÀiHõ f~°∞`«∞Ok——
Jx Pj~°fikOzOk.
WO\˜H˜ uiy =zÛ `«_Hç Åõ QÆkÖ’<Õ LOk. ^è$Œ _»"∞≥ #ÿ "≥~· åQƺO`À XˆH
Pã¨#OÖ’ 4 <≥ÅÅ∞ ''ã¨qHõÅÊ ã¨=∂kè——Ö’ LOk. Ñ≤~∞° ^Œ∞Å∞ ze¡Ñ_¨ ç ~°HOÎõ HÍ~°@O
„áê~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k. WO\’¡"åà◊√§ HõOQÍ~°∞Ѩ_ç JѨÊ#flQÍix Ñ≤eÑ≤OKå~°∞. PÜ«∞# =zÛ
HõOQ͈~g∞ ÖË^xŒ , P"≥∞ Ü≥∂QÍxH˜ ÉèOí QÆO HõeyOK«=^ŒxÌ , P"≥∞ ''„|Ǩ‡#O^Œ =∞[˝——QÍ
LO^Œx `«#O`« `å<Õ ÖËã¨∞ÎO^Œx ^è≥·~°ºO K≥áêÊ_»∞. Ü≥∂QÆO ѨÓiÎ J=QÍ<Õ P"≥∞
=∂=¸Å∞ ~°∂ѨOÖ’H˜ =zÛOk. ‰õΩ\©~O° Ö’<Õ LOk. 1951 JO`å QÆ_Ñç O≤ k.
J<ÕHõ k=º ^Œ~≈° <åÅ#∞ á⁄OkOk. NÅH©; <å~åÜ«∞}∞Å =~°O ÅaèOzOk.
Éè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ ^Œ~≈° #O
1952Ö’ JѨÊ#flQÍ~°∞ =zÛ Éè‰í Ωõ ÅÎ ‰õΩ ^Œ~≈° #O W=fi=Åã≤OkQÍ ã‘`=« ∞‡QÍiH˜
ã¨∂zOKå~°∞. Wk `≥eã≤ `«O_ÀѨ`O« _®Å∞QÍ [#O =KÕÛ"å~°∞. „QÍ=∞OÖ’x ^Õ"åÅÜ«∞O
=^ŒÌ Z`≥#η "ÕkHõ xi‡OKå~°∞. kQÆO|~°OQÍ "≥o¡ "ÕkHõ g∞^Œ Ѩ^•‡ã¨#OÖ’ ‰õÄ~˘Ûx
J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅ∞ ^Œ~≈° #O WzÛOk. 1952Ö’ `«# `«_Hç Åõ QÆkÖ’<Õ LOk. ǨÏ~îÜ ° ∂≥ QÆO,
~å[Ü≥∂QÆO, P`«‡ ~å=∂Ü«∞}O ~åã≤# HÍy`åÅ#∞ |Ü«∞ʼnõΩ qã≤iOk. "å\˜x
K«∂ã≤# ÃÑ^ŒÌÅ∞ P"≥∞ ã¨=∂kè #∞Oz ÖËz#ѨÙ_»∞ fiHõ "Õà◊Ö’¡ D ~°K«#Å∞ KÕã≤
LO@∞O^Œx ÉèÏqOKå~°∞. 1954= ã¨O=`«û#~°OÖ’ ‰õÄ_® PQÆãìπ Zxq∞^À `Õk
#∞O_ç, ÃãÃÑOì |~ü W~°"·≥ P~°= `Õk =~°‰Ωõ k=º ^Œ~≈° #O WzÛOk. JѨÙÊ_»∞ P"≥∞ `«Å
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 61
"≥O„@∞HõÅxfl áê=Ú "≥∞eHõÅ∞ uiy L#fl@∞¡ HõxÑ≤OKÕq. P „QÍ=∞ Hõ~} ° O Hõ@=ì ¸i
ѨÙO_»sH͉õΩ∆ _»∞ P"≥∞ `«Å "≥O„@∞HõÅ#∞ ÉèHí `Î̃ À `åH˜ Hõà§◊ ‰õΩ J^Œ∞HÌ ˘<åfl_»∞. JѨÙÊ_»∞
J=∞‡ PÜ«∞#`À ''<Õ#∞ "≥oá¡ È~Ú# `«~åfi`« "å\˜x fã¨∞H˘x *Ï„QÆ`Ϋ KÕã∞¨ HÀO_ç—— Jx
K≥ÑÊ≤ Ok. 1955 ÃãÃÑOì |~üÖ’ ''Ñ≤O_À`«ÊuΗ— QÆ∞iOz ~åã≤ HÍy`åÅ#∞ QÆk |Ü«∞@‰õΩ
qã≤~ˆ ã≤Ok. KåÖÏ=∞Ok ^Œ~≈° <åxH˜ ~ÀA =zÛ<å, |Ü«∞@‰õΩ ~å‰õΩO_® `«# QÆkÖ’<Õ
LO_çáÈÜÕ∞k. 1956Ö’ =∂iÛ =ÚÃÑ·Êù #∞Oz Ѩk~ÀAÅ∞ ^Œ~°≈#O WzÛOk.
P"≥∞HÀã¨O `«O„_çQÍi á⁄ÅOÖ’<Õ XHõ ã¨=∂kè =∞Ok~°O xi‡OKå~°∞. 9–2–1957#
Jâı+¨ ÉèHí [Îõ #O "≥O@~åQÍ WO\˜ #∞O_ç Tˆ~yOѨÙQÍ "≥o¡ =∞Ok~°O KÕiOk. ~Ô O_»∞
~ÀAÅ∞ =∂„`«"Õ∞ ^Œ~°≈#q∞zÛOk. D Ô~O_»∞ ~ÀAÅ∞ K«Å¡Ñ¨e¡ ~å}˜ "≥OHõ@
^Œ∞~åæO|QÍ~°∞ =zÛ# "ÕÖÏk *<åʼnõΩ J#flã¨O`«~Ê° } KÕãO≤ k. [#O Z‰õΩ¯"≥· Ѩ^•~å÷Å∞
J~ÚáÈ`Õ JHõ¯ <åQÆ~`° fl« =∞‡ =zÛ ã‘`=« ∞‡‰õΩ K≥¿ÑÊk. ''#∞=Ùfi "≥o¡ JYO_»O "≥eyOz,
J#fl ~åâ◊√Å#∞ =Ú@∞ìHÀ—— J<Õk JO`Õ Ñ¨^•~åúÅhfl JO^ŒiH˜ ã¨iáÈÜÕ∞q. JO>Ë
JHõÜ ∆ ∞« OQÍ ã¨=∂~å^è#Œ [iyáÈÜÕ∞^Œ#fl=∂@.
`«# =∞Ok~°OÖ’<Õ ã‘`=« ∞‡ Ü≥∂yx ZѨÙÊ_»∞ Ü≥∂QÆ ã¨=∂kèÖ’<Õ LO_Õk.
Éèí‰õΩÎÅ∞ „Ѩu ™È=∞"å~°O =zÛ ã¨=∂kèx ѨÓlOz "≥àı§"å~°∞. =∂ã¨t=~å„uH˜
J#fl^•#O [iˆQk. „Ѩu QÆ∞~°∞"å~°O ~å„u Éè[í #Å∞, ǨÏi Hõ^ÅŒä ∞, [OQÆO Hõ^•ä
HÍňHÑ∆ O¨ LO_Õq. ã¨=∂kè =∞Ok~°OÖ’ ^ŒQ~æ̂Æ Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞ x„^ŒáÈ~Ú `«=∞ HÀiHõÅ#∞
q#flqOKÕ"å~°∞. P"≥∞ J#∞„QÆÇϨ O`À "åi =∞<ÀcèëêìÅxfl <≥~"° ~Õ̂ q.
ÅHõÅ∆ =∞OkH˜ k=º ^Œ~≈° #O
5–3–1958 <å_»∞ XHõ¯~À*Ë ^Œ~≈° #O Åaèã∞¨ OÎ ^Œx `≥eã≤ PO„^è^Œ âÕ O◊ Ö’x
Jxfl lÖÏ¡Å #∞O_ç ~å„¿+`ì ~« åÅ #∞O_ç ÅHõÖ∆ Ïk =∞Ok =ÚO^Œ∞ ~ÀA ~å„uˆH ÃÑ#∞=∞`«û
KÕ~å~°∞. ã¨=∂kèH˜ =ÚO^Œ∞ Hõ\ #ì̃ Z`≥#η "ÕkHõg∞^Œ J=∞‡ ^Œ~≈° #q∞zÛ JO^Œix
ã¨O`«$ѨÙeÎ fl KÕãO≤ k. „¿Ñ=∞, Hõ~∞° }, "å`«ûźO ‰õΩiÑ≤Oz Pj~°fikOzOk. ^Œ~≈° #O
WKÕÛ =ÚO^Œ∞ `«#"åi`À ''D ^Œ~°≈# =∞O_»Ñ¨O ZO^Œ∞‰õΩ? WOHÀ U_®^ÕQÍ?——
J#flk J=∞‡ r= ã¨=∂kè J=\ÏxH˜ xâ◊Û~ÚOK«∞H˘#flk J#fl "å~°Î qѨs`«OQÍ
"åºÑ≤OzOk. Hõ$ëê‚lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ü J=∞‡#∞ ^Œi≈OK«\ÏxH˜ =KåÛ_»∞. J=∞‡ j~å¬ã#¨ OÖ’
LOk. P"≥∞ `«Å =^ŒÌ qO`« "≥Å∞QÆ∞ HõxÑ≤Oz Pâ◊Û~°ºáÈ~Ú "≥oá¡ ÈÜ«∂_»∞. XHõ™êi
JHõ¯ <åQÆ ~°`fl« =∞‡ ''h =∞Ǩ`«‡ºO U^≥<· å K«∂Ñ≤OK«=∂‡?—— Jx J_çyOk. ^•xH˜
#qfi ''<å‰õΩ ÉèQí =Æ O`«∞x "≥∞Ñ≤ÊOKÕ q^Œº =K«∞Û HÍx =∞#∞+¨µºÅ#∞ "≥∞Ñ≤ÊOKÕ q^Œº
~å^Œ∞—— Jx J#flk. =∞m§ á¶êÅ∞æ} áœ~°q‚ ∞ <å_»∞ 24–3–1959 ^Œ~≈° #q∞™êÎ#x
„ѨHõ\ ˜OzOk. P<å\˜ L^ŒÜ«∂xˆH ÅHõ∆ÖÏk Éèí‰õΩÎÅ∞ KÕ~°∞H˘<åfl~°∞. JO^ŒiH˜
Hõ#∞ÅѨO_»∞=ÙQÍ k=º ^Œ~≈° #O J#∞„QÆÇÏ≤ Oz `«iOѨ*ãË O≤ k. =∞m§ =∞Ok~°OÖ’H˜
"≥oá¡ È~ÚOk. =∞Ok~°O |Ü«∞@ `åà◊O "Õã≤ `åà◊O K≥q `«e¡ N ~å=∞=∞‡ `«# ^ŒQ~æÆ °
62 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
^•K«∞HÀ=@O JÅ"å@∞.
„|ÃǷχHõºO
Zxq∞^Õà√◊ § x~åǨ~°OQÍ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã∞¨ #Î fl J=∞‡Ö’ ǨÏ~îå`«∞QÎ Í XHõ Ѩi}Ï=∞O
HõeyOk. Zxq∞k ~ÀAÅ `«~åfi`« J=∞‡ =∞Ok~°OÖ’ LO_»QÍ<Õ, JHõ¯ <åQÆ~`° fl« =∞‡
QÆO@ H˘_»∞`«∂ =∞Ok~åxH˜ „Ѩ^HŒ } ∆˜ ÏÅ∞ KÕ™ÈÎOk. ã¨=∂kè #∞Oz J=∞‡ `«Å∞ѨÙ
fÜ«∞=∞x =¸_»∞™ê~°∞¡ Ñ≤ezOk. JHõ¯, J=∞‡x Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ =zÛ, `åà◊O f~ÚOz
`«Å∞Ѩ٠`≥izOk. ''<Õ#∞ "≥oá¡ È`«∞<åfl#∞. <å <≥u#Î aO^≥_∞» hà◊√§ áÈÜ«∞O_ç—— JOk
J=∞‡. "åà◊√§ ÉèíÜ«∞Ѩ_ç hà◊√§ áÈÜ«∞‰õΩO_® Hõ~°}OQÍix Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ ~å=\ÏxH˜
=∞x+≤x ѨOáê~°∞. PÜ«∞# =KÕÛ Ö’¿Ñ J=∞‡ ''HõáêÅO ÉèkË OK«∞H˘x—— „|ÃÇÏ· ‡HõºO
K≥OkOk. P~ÀA 2–4–1959 á¶êÅ∞æ} |Ǩïà◊ J+¨qì ∞ ™êÜ«∞O„`«O J~Ú^Œ∞ QÆO@Å∞.
=∞~åfl_»∞ K«ÅÑ¡ e¨ ¡ ~å}˜QÍ~°∞ =KåÛ~°∞. ÖˇH¯õ ‰õΩ q∞Oz# [<åÅ`À J=∞‡#∞ Tˆ~yOz
P"≥∞ t~À*ÏÅ#∞ YO_çOz, =ÚO^Õ U~åÊ@∞ KÕã#≤ ã¨=∂kèÖ’ J=∞‡ áê~°=÷ â◊s~åxfl
xH˜Ñ∆ OΨ KÕâß~°∞. `«~∞° "å`« J=∞‡ ã¨=∂kè #∞O_ç k=º Ѩi=∞àÏÅ∞ "åºÑ≤Oz JO^Œix
ã¨O„Éè=í ∂â◊Û~åºÅÖ’ =ÚOzOk. „Ѩu U_»∞ á¶êÅ∞æ} áœ~°q‚ ∞ #∞O_ç |Ǩïà◊ J+¨qì ∞
=~°‰Ωõ `˘q∞‡k ~ÀAÅ∞ J=∞‡ P~å^è#Œ L`«û"åÅ∞ "≥É· =íè OQÍ x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° .b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 63
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–15
„Éè∞í HõÎ ~°ÇÏ≤ `« ~å[Ü≥∂y–"Õ@∂i „ѨÉÏè Hõ~° âß„ã≤QÎ Í~°∞
"Õ@∂i „ѨÉÏè Hõ~° âß„ã≤QÎ Í~°∞ JO>Ë ™êÇ≤Ï`«º "Õ∞~°∞Ѩ~fi° `«O. PÜ«∞# ~åÜ«∞x
Ñ‘iHî õ ÖË^∞Œ . `«~K° x« ™êÇ≤Ï`«º=¸ ÖË^∞Œ , u~°̂QÜ«∞x âßã¨#O, ¿ãHõiOK«x `åà◊Ñ„¨ `«O
ÖË^∞Œ . ^ÕâÉ◊ Híè ÖÎ̃ ’ J#∞Ѩ=∂#"≥∞#ÿ "å~°∞. W=hfl =∞#‰õΩ JO^ŒiH˜ `≥eã≤# qâıëêÖË.
HÍx JO^ŒiH˜ `≥eÜ«∞x =∞Ǩ áê~°≈fiO "Õ@∂i "åiÖ’ LOk. "å~°∞ =∂ã¨ì~ü
ã≤.q.q.QÍi t+¨µºÖˇ· ZO`À Ü≥∂QÆ™ê^è#Œ KÕã≤ P^蕺u‡Hõ f~åÅ#∞ K«∂ã≤, `«#=O\˜
"åÔ ~ O^Œ i <À t+¨ º Å#∞ `« Ü « ∂ ~° ∞ KÕ ã ≤ n#∞Å#∞ L^Œ ú i OKå~° ∞ . J^Õ =∞#O
`≥Å∞ã¨∞HÀÉ’`«∞<åflO.
Hõ$ëê‚lÖÏ¡Ö’ kq `åÅ∂HÍ K«ÅÑ¡ e¨ H¡ ˜ ã¨g∞ѨOÖ’ ÃÑ^ŒÌ Hõà§ı ѨeÖ¡ ’ „ѨÉÏè Hõ~°
âß„ã≤QÎ Í~°∞ 7–2–1888# "Õ@∂i âı+=¨ ∞‡, ã¨∞O^Œ~° âß„ã≤Î ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ [x‡OKå~°∞.
Ѩ^ÇŒ ¨ ~ˆ à◊§Hˆ `≥Å∞QÆ∞, ã¨O㨯 $`«O ѨÙH˜¯@ Ѩ\Ïì~∞° . Hõq`«fi=¸ K«H¯õ QÍ JÅ=_çOk.
â◊`å=^è•#, Jëêì=^è•<åÖˇ<Àfl KÕâß~°∞. =∞„^•ã¨∞Ö’ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`∞« Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞.
JѨÙÊ_Õ "Õáê ~å"Õ∞â◊OQÍi =^ŒÌ YQÀà◊O, K«i„`« J^躌 Ü«∞#O KÕâß~°∞. 1910Ö’
Ñ≤ã∞¨ áê\˜ =∞ǨÅHõ∆ ‡=∞‡QÍi`À q"åǨÏ"≥∞Oÿ k. =∞„^•ãπ „áêK«ºed`« ÉèÏO_®QÍ~°OÖ’
ѨO_ç`∞« xQÍ KÕi WOw¡+,π Hõ#fl_», `«q∞àÏÅ∞ <Õ~åÛ~°∞. K«i„`«, ã¨O㨯 $u, "åV‡Ü«∞O,
âßã¨<åÅ∞ `åà◊Ñ„¨ `åÅ∞, HÔ Ñ· Ü ‘¶ ∞« `«∞Å∞, „QÆO^ä•Å∞ ¿ãHõiOz, ѨijeOz Ѩi+¨¯iOz,
=Ú„kOKå~°∞. ''Z<Àfl |O_»¡‰õΩ Z`«Î^Œy#O`« ™êÇ≤Ï`«º "åV‡Ü«∂xfl âß„ã≤ÎQÍ~°∞
ã¨O`«iOKå~°∞—— Jx PÜ«∞#∞fl QÆ∞iOz JO\Ï~°∞.
Ü≥∂QÆ ™ê^è#Œ
1912–16 =∞^躌 HÍÅOÖ’ âß„ã≤QÎ Í~°∞ f„= ÉÏ^èÅŒ ‰õΩ QÆ∞~Ô <· å~°∞. =∂#ã≤Hõ
™êfiãÎ̈º=¸ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. =∞„^•ãπÖ’ ~Ô Å· ∞ ZH˜¯ ZHõ¯_À P`«‡Ç¨Ï`«º KÕã∞¨ HÀ"åÅx
ÉèÏqOz, ~Ô Å· ∞ ZHõ¯\ÏxH˜ ¿ã+ì <¨ ‰£ Ωõ áÈ`«∞<åfl~°∞. J|∂ƒi [QÆ<åfl^è~Œ å=Ù J<Õ "åi`À
ѨiK«Ü«∞"≥∞ÿOk. PÜ«∞# `«# ÉÏ=QÍÔ~·# „ÃÑã≤_≥xû HõàÏâߊѶ≤ÖÏã¨Ñ¶‘ „á⁄ÃѶã¨~ü
áÈ`«~åA #~°ãO≤ ǨÏOQÍix ѨiK«Ü∞« O KÕâß~°∞. DÜ«∞# =∂ã¨~ì ü ã≤.q.q.QÍi t+¨µºÅ∞.
áÈ`«~åAQÍ~°∞ WzÛ# ѨiK«Ü∞« L`«~Î åxfl fã¨∞H˘x "Õ@∂i "å~°∞ ‰õΩOÉèHí À}OÖ’
L#fl =∂ã¨~ì Qü ÍiO\˜H˜ KÕi L`«~Î O° WKåÛ~°∞. PÜ«∞# K«kq q„âßOu fã¨∞HÀ=∞x
ã¨ÅǨ WKåÛ~°∞. P =∂@`À<Õ âß„ã≤QÎ ÍiÖ’ ''„Ѩ[—˝ — „Ѩ"tÕ OzOk. JѨÊ\˜H˜ PÜ«∞#
KÕuQÆ∂_»∞ *Ïi KåÖÏHÍÅO #∞Oz KåÖÏ ÉÏ^èŒ Ñ¨_»∞`«∞<åfl~°∞. WHõ¯_çH˜ ~åQÍ<Õ
`«yáæ È~Ú QÆ∂_»∞ =∞m§ Ü«∞^è•™êÎ#O KÕiOk. XHõ K≥~Úº ÃÑH· ˜ ÖËÑQ¨ eÆ Qˆ "å~°∞HÍ^Œ∞.
WѨÙÊ_»∞ Ǩ~ÚQÍ K≥~Úº ѨxKÕ™ÈÎOk. =∂ãì̈~ü QÍi J#∞=∞u`À ~å^è•Hõ$+¨‚ Ñ≤à§ı ,
64 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
=∞Ǩ^Õ=QÍ~°∞¡ âß„ã≤QÎ Íix ѨsH˜O∆ z ѨÓ~°fi[#‡ =$`åÎO`«O `≥Å∞ã¨∞H˘x =∂ãì̈~Qü ÍiH˜
x"ÕkOKå~°∞. JѨÊ\˜ #∞Oz âß„ã≤QÎ Í~°∞ =∂ãì̈~Qü Íi t+¨µºÖˇá· ÈÜ«∂~°∞.
W`«~∞° Å ÉÏ^èÅŒ #∞ K«∂ã≤ âß„ã≤QÎ Í~°∞ `«@∞ìHÀÖËHáõ ÈÜÕ∞"å~°∞. `«# P`«‡ â◊H`Î̃ À
ÉÏ^èÅŒ ∞ fˆ~Û"å~°∞. ''x#fl\˜ =~°‰Ωõ #∞=Ùfi „Ѩ*Ï˝ „ѨÉÏè Hõ~∞° _çq. D~ÀA #∞O_ç ##∞fl
QÆ∞iOz ~åÜ«∞QÆÅ Ü≥∂Qƺ`« h‰õΩ HõeOæ k—— Jx QÆ∞~°∞=ÙQÍ~°∞ âß„ã≤QÎ Íix "≥∞KåÛ~°∞.
1918Ö’ `«O*Ï=Ó~ü ã¨~ã° fi¨ u „QÆO^ä•ÅÜ«∞OÖ’ ѨxKÕâß~°∞. "å~åO`«ÑÙ¨ â◊Å=Ö’¡
=∂ã¨~ì ü QÍix ^Œi≈Oz Ü≥∂QÆ ~°ÇϨ ™êºÅ∞ <Õ~ˆ Û"å~°∞ âß„ã≤QÎ Í~°∞ ''`«=∞Ö’ ã¨=∞ã¨Î qâßfixfl,
ã¨=∞ãÎ̈ qâ◊fiOÖ’ `«=∞#∞ K«^iŒ ≈OK«QÅÆ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞—— JÜ«∂º~°∞. ÉèÏ~°º#∞ ‰õÄ_®
=∂ãì̈~rü H˜ t+¨µº~åex KÕâß~°∞. âß„ã≤QÎ Í~°∞ ''Q“`«=∞|∞^Œ∞xú J=`å~°O—— Jx <å_ô
„QÆO^ä•Å∞ `≥eáê~Ú. JO^Œ∞Hˆ PÜ«∞#Ö’ Hõ~∞° }, „¿Ñ=∞, âßO`« QÆOcè~`° « ã¨Ê+ì̈OQÍ
HõxÊ™êÎ~Ú. PÜ«∞# =ÚYO K«∂¿ã<Î Õ KåÅ∞ =∂#ã≤Hõ „ѨâßOu Åaèã∞¨ OÎ ^Œx KåÖÏ=∞Ok
K≥¿ÑÊ"å~°∞.
Ü≥∂QÆ „ѨÉÏè Hõ~å„=Ú`«O
XHõ iH∆ÍÖψQ "å_ç H˘_»∞‰õΩ <À@=∂@ ~åHõ =¸u =OHõ~á° È~Ú KÕ`∞« Å∞,
HÍà◊√§ ™êfinè#OÖ’ ÖËHõ âß„ã≤QÎ Íi ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =¿ã,Î ^蕺#O KÕã≤ "å_ç`À HÍѶ‘ `åyOz
â◊s~°O JO`å xq∞i „¿Ñ=∞ ‰õΩiÑ≤OKå~°∞. JO`Õ "å_»∞ `«#Hˆ [|∞ƒ ÖË#@∞¡ ÖËz
‰õÄ~°∞Û<åfl_»∞.
|O^Œ~∞° Ö’x "Õ=¸i ^Œ∞~åæ <åˆQâ◊fi~°~å=Ù‰õΩ ~Ô O_»∞ H˜_flô ÅÖ’ ~åà◊√§ KÕi
Zxfl =∞O^Œ∞Å∞ u<åfl `«QHæÆ õ "Õ@∂i "åi =^Œ‰Ì Ωõ KÕ~å_»∞. _®Hõ~ì ∞° ¡ Jk `«Qˆ æ [|∞ƒ
HÍ^Œx ¿ÇÏà◊# KÕâß~°∞. XHõ™êi f„=OQÍ ÉÏ^èŒ J#∞Éèqí ã¨∂Î âß„ã≤QÎ ÍiH˜ Hõ|∞~°∞ KÕ¿ã,Î
`å#∞ JHõ¯_ç #∞O_Õ zH˜`û« KÕã∞¨ <Î åfl#x ÉèÜ í ∞« O ÖË^xŒ K≥áêÊ~°∞. HÍ¿ãѨ\ H˜ ˜ =¸„`«O
^•fi~å ~åà◊√§ Ѩ_áç È~Ú ÉÏ^èŒ x"å~°} [iyOk. PÅ㨺O ZO^Œ∞‰õΩ [iyOk Jx
PÜ«∞# "Õ@∂i "åix „Ѩtfl¿ãÎ ''#=∞‡HõO h‰õΩ ѨÓiÎQÍ ÖË#O^Œ∞=Å¡—— Jx K≥áêÊ~°∞.
XHõ™êi âß„ã≤QÎ Í~°∞ JÜ«∂z`«∞ŠǨÏ#∞=∞KåÛù„ã≤,Î JѨÊÅ ™È"Õ∞â◊fi~° â◊~‡° Å`À
''„Éèí∞HõÎ ~°Ç≤Ï`« ~å[Ü≥∂QÆO—— QÆ∞iOz, =∂ãì̈~üQÍi QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»∞H˘O@∞<åfl~°∞.
"åi^Œ~Ì ∂° D Ü≥∂QÍ =∞Ǩ`åºxH˜ U^≥<· å x^Œ~≈° #O K«∂Ѩ=∞x J_çQÍ~°∞. ''g∞‰õΩ ÜÕ∞
ѨÙ=Ùfi W+¨ì"≥∂ K≥ѨÊO_ç—— J<åfl~°∞ âß„ã≤ÎQÍ~°∞. ''ã¨OѨOy—— J<åfl~°∞ "åi^ŒÌ~°∂.
"Õ@∂i"å~°∞ ^蕺#OÖ’ =ÚxyáÈÜ«∂~°∞. "≥O@<Õ "åà◊√§#fl „Ѩ^âÕ =◊ ∞O`å ã¨OѨOyѨÓÅ
"åã¨#Å∞ QÆ∞ÉÏoOKå~Ú. HÍÅO HÍx HÍÅOÖ’ ã¨OѨOy ѨÓÅ "åã¨# ~å=@O
JO^Œsfl Pâ◊Û~°ºOÖ’H˜ <≥>ãìË O≤ k. W^Õ P Ü≥∂QÍxH˜ x^Œ~≈° #O.
HõÅ∂¡i g~° Éè„í ^Œâß„ã≤Î "Õ@∂i"åix ^Œi≈OK«\ÏxH˜ =∞„^•ãπ "≥àÏ¡~∞° . JHõ¯_»
''‰õÄO #k—— =ÚiH˜ HõOѨ٠Éèií OK« ÖˉΩõ O_® LOk. g~°É„íè ^ŒO QÍ~°∞ ''âß„ã‘!Î D HõOѨÙ
áÈQ˘@ì"å—— Jx =∞#ã¨∞Ö’ J#∞H˘<åfl~°∞. JO`Õ âß„ã≤QÎ Í~°∞ Hõà√◊ § =¸ã¨∞H˘x ^蕺x¿ã,Î
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 65
ã¨∞QÆO^èŒ Ñ¨i=∞àÏÅ∞ JO`«\Ï "åºÑ≤OKå~Ú.
WOHÀ™êi ''J<åã¨ÑO¨ _»∞—— u<åÅx Ñ≤OzOk. HÍ¿ãѨ\ Ö˜ ’ PÜ«∞# ^Œ~≈° #O
HÀã¨O ~å[=∞O„_ç #∞Oz JѨÙÊ_Õ =zÛ# Ѩ^‡Œ <åÉèí ™êfiq∞ J<Õ ™ê^艌 Ωõ _»∞ J<åã¨ÑO¨ _»∞¡
QÆOѨ`À =zÛ WKåÛ_»∞.
„ѨMϺ`« âß„ã¨Î"Õ`«Î q™êû JáêÊ~å=Ù "Õ@∂i "åiH˜ qÜ«∞ºO‰õΩÅ∞.
JáêÊ~å=ÙQÍ~°∞ âß„ã≤QÎ Íi Ü≥∂QÍ^Œ∞ƒù`åÅ∞ 31x „QÆO^ä㌠OÎ̈ KÕâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ XHõ\ ˜
‰õΩ+¨µì ~ÀQÆO`À ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∞#fl =H©Å∞ QÆ∞=∂™êΉΩõ `«# WO\˜ =^Œ#Ì ∞OKÕ #Ü«∞O KÕâß~°∞.
u~°∞ѨuÖ’ LO_Õ #~°ãO≤ ǨKåiH˜, XHõ ~Ô _»¡ ‰õΩ„~å_çH˜ =∞„^•ãπ #∞O_Õ ‰õΩ+¨µì ~ÀQÆO‰õΩ
zH˜`û« KÕã≤ áÈQ˘\Ïì~∞° . n<Õfl ''_ç ãÎ̈O\ò Ç‘ÏeOQ∑—— JO\Ï~°∞. u~°∞ѨuÖ’x áê~°™÷ ê~°kè
JÜ«∞ºOQÆ~ü ÉèÏ~°º‰õΩ QÆ~°ƒùHÀâ◊ ˆH#û~ü. _®Hõì~°∞¡ P"≥∞ Ѩx ~ÀAÖ’¡<Õ LO^Œ<åfl~°∞.
âß„ã≤QÎ Í~°∞ PÜ«∞# HÀi`Õ "åo§O\˜H˜ "≥o¡ „áê~°#÷ KÕâß~°∞. #Å∞ѨÙ, Z~°∞Ѩ٠„^è=Œ O
|Ü«∞\˜HᘠÈ~Ú Ñ¨k¿ÇÏ#∞ ~ÀAÖ’¡ P"≥∞ =∂=¸Å∞ =∞x+≤ J~ÚOk.
1939–40 „áêO`«OÖ’ PKå~°º k"åHõ~¡° "≥OHõ\Ï=^è•x QÍiH˜ x„^Œ~åHõ
áÈ=@O, QÆ∞O_≥ ^Œ_,» gkèÖ’ #_»=\ÏxH˜ ÉèÜ í ∞« O LO_Õq. âß„ã≤QÎ Íix ã¨O„ѨkOKå~°∞.
J^Õ^À ã¨∂Hõ∆ ‡ â◊s~°OÖ’x ÉÏ^èŒ Jx `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. Jk J=^è•xQÍi "≥Ú^Œ\ ˜
ÉèÏ~°º^Õ. ZO`«QÍ „\©\ò KÕã<≤ å `«QÖæÆ ^Ë ∞Œ J=^è•xQÍiH˜. XHõ™êi ''#∞=Ùfi <å =∂@
q#HõáÈ`Õ q<Õ@∞¡ KÕ™êÎ#∞—— Jx QÆ\ ì̃QÍ =∞O^ŒeOKå~°∞. "åi P^Õâ◊O „ѨHÍ~°O
J=^è•xQÍi ~Ô O_À ÉèÏ~°º‰õΩ "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨O`å#OQÍ Ñ¨Ù\˜ì |∞∞}O f~°∞ÛH˘Ok. JѨÊ\˜
#∞O_ç J=^è•xQÍiH˜ ÜÕ∞ ÉÏ^èÅŒ ∞ ÖË=Ù.
JÖψQ ‰õΩѨÙÊ ™êfiq∞ âß„ã≤QÎ Íi "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°º K«xáÈ~Ú PÜ«∞#∞fl KåÖÏ
ÉÏ^èÃŒ Ñ_ç`Õ "Õ@∂i "å~°∞ P"≥∞#∞ PÜ«∞# H˘_»∞‰õΩâı+y¨ iH˜ ‰õÄ`«∞~°∞QÍ Ñ¨Ù@ì=∞x K≥ÑÊ≤
JÖÏ<Õ [iy`Õ PÜ«∞#‰õΩ P#O^ŒO HõeyOk.
„ѨMϺ`« ^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ ÅÎ ∞, =∞Ǩ=HõÎ K≥~∞° ‰õΩ"å_» #~°ãO≤ ǨÏO ѨO`«∞Å∞QÍiH˜ HõÜ
∆ ∞«
"åºkè KåÖÏ f„=OQÍ =zÛOk. ^•xfl „\©\ò KÕã≤ #Ü«∞O KÕâß~°∞ âß„ã≤QÎ Í~°∞. JÖÏ<Õ
„Ѩ=ÚY ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞ <å~°¡ "≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=Ù ÉèÏ~°º‰õΩ áê~°≈fiѨ٠<˘Ñ≤Ê, u~°∞Ѩu „áêK«º
â’^è#Œ ã¨Oã¨÷ ã¨OKåʼnõΩ_»∞ ~å=∂#∞[™êfiq∞ ÉèÏ~°º‰õΩ [Ö’^Œ~O° `«yOæ Kå~°∞.
''<å K«∞@∂ì P#O^•xfl, J=∞$`åxfl ѨOz ÃÑ\ÏìÅ<Õ ã¨OHõÅÊO L#fl"å}˜fl
<Õ#∞. JO^Œifl PѨ^ÅŒ #∞Oz ~°HO∆˜ K«@O, JO^Œ~À¡ P#O^•xfl <≥ÅH˘ÅÊ@O J<Õ
~Ô O_»∞ ÉèÏ"åÖË <å‰õΩ LKåÛfi㨠xáêûfiâßÅ∞. Jq ~Ô O_»∞ P_»@OÖ’<Õ <å TÑ≤i—— J#fl
=∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞ "Õ@∂i „ѨÉÏè Hõ~° âß„ã≤QÎ Í~°∞. x[OQÍ<Õ PÜ«∞# „ѨÉÏè Hõ~∞° _»∞ JO>Ë
ã¨∂~°∞º_»∞ÖÏ<Õ P~ÀQͺxflKÕÛ"å~°∞. P~ÀQƺO ÉèÏ㨯~åkKÕÛù`ü HÍ^Œ∞ P~ÀQƺO
„ѨÉÏè Hõ~åkKÕÛ`ù —ü — J~ÚOk PÜ«∞#Ѩ@.¡ ™ê~°H÷ õ r=ÙÅ∞ "å~°∞.
XHõ™êi "å~°∞ `åà◊Ñ„¨ `åÅ HÀã¨O =Óà◊√¡ `å~°∞QÆ∞`«∂ XHõ =ÓiÖ’ LO_»QÍ
66 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
x„^Œ Ѩ@Hì õ |Ü«∞@ u~°∞QÆ∞`«∂, nѨO "≥Å∞QÆ∞`«∞#fl WO\˜H˜ áÈ~Ú =∞Ozhà◊√§ J_çQÍ~°∞.
QÆ$Ç≤Ï}˜ =∞Ozhà◊§ K≥O|∞ JOkOz, `«# Éè~í ΰ „áê}ÏáêÜ«∞ ã≤uÎ Ö’ L<åfl~°x n#OQÍ
qÅÑ≤OzOk. JO`Õ Hõ~∞° }Ï„~°ú ǨÏ$^ŒÜÚ« Å∞ âß„ã≤QÎ Í~°∞ =∞Ozhà◊√§ `åQƉΩõ O_® `«#
|㨉Ωõ KÕi HÍà◊√§ Hõ_∞» H˘¯x x„^ŒáȉõΩO_® „áê~°#÷ KÕâß~°∞. `≥ÖÏ¡i "≥o¡ P"≥∞#∞
ѨÅHõiOKå~°∞. ''g∞~°∞ ѨÅHõiOz "≥o§# `«~åfi`« =∂ "åiH˜ P~ÀQƺO ‰õΩ^Œ∞@|_çOk——
Jx Hõ$`«[`˝ « K≥ÑÊ≤ Ok P WÖÏ¡Å∞. „áê~°#÷ ‰õΩ, Dâ◊fi~° J#∞„QÆÇ¨ xH˜ L#fl =∞ǨÏ`«~Î °
â◊HÎ̃ WHõ¯_» =∞#‰õΩ HõxÊã¨∞OÎ k. PÜ«∞# J#∞HõOѨ JÖÏO\˜k. JO^Œ∞Hˆ PÜ«∞#
|∞^Œ∞xú JѨ~° J=`å~°O J<åfl~°∞. Ü≥∂QÆ „ѨÉÏè Hõ~∞° Å∞ 29–8–1950# `«=∞ ǨÏOã¨#∞
ã¨q„`«∞Å =∞O_»Å <å~åÜ«∞}=¸iÎÖ’xH˜ KÕiÛ ^è#Œ ∞ºÅÜ«∂º~°∞. "åiH˜ ^ÕâO◊ Jxfl
q^è•ÖÏ ZO`À ~°∞}Ѩ_ç LOk.
Ü≥∂QÆ „ѨÉÏè Hõ~° H˜~}
° ÏÅ∞
„ѨÉèÏHõ~° âß„ã≤ÎQÍi Ü≥∂QÆ t+¨µºÅÖ’ H˘`«Î "≥OHõ>Ëâ◊fi~°~å=Ù, H˘`«Î ~å=∞
HÀ@Ü«∞º, J~°ÛHõO L^ŒÜ∞« yi Nx"å™êKå~°∞ºÅ∞, UO.ZÖò.<å~åÜ«∞} ~å=Ù, "≥<fl≥ ÅHõO\˜
=Úx„H˜+Ü ‚¨ ∞« º, QÍe ÉÏÅ ã¨∞O^Œ~~° å=Ù, u=∂‡ =*Ï…Å HÀ^ŒO_» ~å=∞Ü«∞º, ã≤OQÆ~åA
ã¨zÛ^•#O^ŒO, áÈz~åA âı+¨yi~å=Ù, N=∞u HõÅÊ=e¡, N=∞u K«O„^ŒHÍO`«=∞‡
"≥Ú^ŒÖ#·ˇ "åÔ~O^Œ~À L<åfl~°∞.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 67
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–16
J=^è∂Œ `« K«„Hõ=iΖ‰õΩ~°∞=∞^•Ìe Ñ≤KÛ« =∞‡
=∞x+≤ ÜÕ∞ ‰õΩÅ"≥∂ HÍ^Œ∞, =∞#ã¨∞ ÜÕ∞ ‰õΩÅ"≥∂ K«∂_®e. JѨÙÊ_Õ =∞#O
*Ï˝#=O`«∞Å=∞=Ù`åO. =∂Å ‰õΩÅOÖ’ [x‡Oz, [#‡ [#‡Å ã¨O™ê¯~åxfl
"≥O@x_»∞H˘x, ~å=∞ ÉèHí Θ ™ê„=∂*Ϻxfl ÜÕ∞e =∞Ǩ`å‡QÍOnèx, ~°=∞} =∞ǨÏi¬x,
=∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ =O\˜ "åi<Õ ã¨O„Éè=í ∂â◊Û~åºÅÖ’ =ÚOz"Õã#≤ ‰õΩ~°∞=∞^•Ìe Ñ≤KÛ« =∞‡
K«i„`« ã¨~fi° áêѨÇ¨ ~°O. P J=∞‡ „Ѩ`º« Hõ∆ ã¨zÛ^•#O^Œ=¸iÎ, J=^è∂Œ `« K«„Hõ=iÎ.
Ñ≤KÛ« =∞‡ =∂Å ‰õΩÅOÖ’ ɡ["å_» |O^Œ~∞° ~À_»∞Ö¤ ’ áê=∞„~°∞‰õΩ ^ŒQ~æÆ Q° Í
L#fl ‰õΩ„QÍ=∞O ‰õΩ~°∞=∞^•ÌeÖ’ =„ˆ~ =Ú`«ÎÜ«∞º, g~°=∞‡ ^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ 1870Ö’
[x‡OzOk. =∞Oz P*Ï#∞ÉÏǨï=Ù â◊s~°O`À =ÚK«Û@QÍ LO_Õk. Ñ≤ÅQ¡ Í L#flѨÙÊ_Õ
=∞O„`«O "Õã≤#@∞¡ Ѩ_çáÈÜÕ∞k. P_»∞`«∂, áê_»∞`«∂ Ѩ~°=tOKÕk. Uk KÕã≤<å
`å^•`«‡ºO K≥Ok KÕÜ∞« @O P"≥∞‰õΩ JÅ"å>ÿ̌#k. P"≥∞Hˆ ^À ~ÀQÆO J#∞H˘<åfl~°∞
^Œe^¡ OŒ „_»∞Å∞. ~å=∂ÅÜ«∞OÖ’ ~å=∞K«O„^Œ∞x ~°∂ѨO K«∂ã¨∂ΠѨ~=° tOKÕk. Z<Àfl
"≥^· •ºÅ∞ KÕ~ÚOz<å f~°∞ =∂~°Ö^Ë ∞Œ . ''Ñ≤zÛ Ñ≤KÛ« =∞‡—— Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞. `«∞=∞‡ÅѨe¡
„QÍ=∞OÖ’ he â’Éèí<å„k H˜zÛ q"åǨÏO KÕâß~°∞. HÍѨÙ~åxH˜ "≥o§<å UHÍO`«
rq`«"∞Õ . QÀ¿ã= KÕ¿ãk. x~°̊# „Ѩ^âÕ O◊ ^˘iH˜`Õ ^蕺#OÖ’ =Úxy ã¨Ê $Ç¨Ï `«ÑÊ≤
Ѩ_áç ÈÜÕ∞k. P"≥∞‰õΩ ~å=∞<å=∞"Õ∞ JO_®, ^ŒO_®.
Ñ≤KÛ« =∞‡ QÆ~ƒ° =ù u J~ÚOk. <åÅæ= <≥ÅÖ’<Õ Éè~í ΰ K«xáÈÜ«∂_»∞. P_»ÑÅ≤ #¡ ∞
Hõx ÉèÏQƺ=∞‡ Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\˜ìOk. =∞m§ ÃÑo¡ KÕã¨∞HÀ=∞x `«e¡ `«O„_ç HÀi`Õ
u~°ã¯¨ iOzOk. ‰õÄe KÕã≤ a_»#¤ ∞ ™êH˜Ok. Hõ+Ñì̈ _¨ ç ѨxKÕã≤ =Ú~îå"Õ∞„ã≤Î J~ÚOk.
P"≥∞ Ѩx JO>Ë JO^ŒiH˜ W+¨Oì . Xà◊√§ ^•K«∞HÀ‰õΩO_® KÕ¿ãk, KÕ~ÚOKÕk. Ñ≤Å#¡ ∞
áÈ+≤ã∂¨ Î q∞ye# _»|∞ƒ#∞ =∞Oz Ѩ#∞ʼnõΩ Y~°∞Û KÕ¿ãk. Ü«ÚHõÎ =Ü«∞ã¨∞ ~åQÍ<Õ
ÉèÏQƺ=∞‡#∞ XHõ JÜ«∞º KÕuÖ’ ѨÙ\˜ì ÃÑo¡ KÕãO≤ k. JÅ∞¡}fl˜ Hõ#fl H˘_»∞‰õΩQÍ K«∂ã¨∞H˘Ok.
HÍx J`«"Î å~°∞ P"≥∞#∞ ~åz ~°Oáê# ÃÑ>Ë"ì å~°∞. `«eH¡ ˜ =zÛ K≥ÑÙ¨ ÊH˘x U_ÕÛk.
|uq∞ÖÏ_ç ѨOÑ≤OKÕk. XHõ™êi J`åÎiO\˜H˜ "≥à#¡◊ x cè+‡≤ ¿ãÎ ''ÜÕ∞ #∂uÖ’<À Ѩ_ç
K«zÛ<å ÉÏQÆ∞O_»∞#∞ ‰õÄ`«∞~°∞—— J#∞H˘#flk =∞#ã¨∞Ö’. J#∞H˘#fl>Ë¡ ÉèÏQƺ=∞‡ #∂uÖ’
^Œ∂H˜ K«xáÈ~ÚOk. áÈbã¨∞ʼnõΩ `≥eã≤ =zÛ qKåi¿ãÎ J`«=Î ∂=∞Å g∞^Œ <Õ~O°
K≥ѨʉõΩO_® `«# ‰õÄ`«∞iH˜ =¸~°Ûù ~ÀQÆO JO^Œ∞ˆH `≥b‰õΩO_® #∂uÖ’ Ѩ_ç
K«xáÈ~ÚO^Œx K≥ÑÊ≤ # L`«=Î ∞ WÖÏ¡Å∞ Ñ≤KÛ« =∞‡.
~å=∂=^è∂Œ `«QÍ Ñ¨i}Ï=∞O
Ñ≤KÛ« =∞‡‰õΩ "≥~· åQƺ ÉèÏ=# ÃÑiyáÈ~ÚOk. "≥ÚʼnõΩ XHõ QÀ<≥ ã¨Oz =∂„`«O
68 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
Hõ@∞ìH˘x uiˆQk. 㨇âß#OÖ’ x"åã¨O. ~å=∞ <å=∞O, ǨÏ#∞=∞<åfl=∞O [Ñ≤ã∂¨ Î
uO_ô uѨÊÅ∞ ÖˉΩõ O_® QÆ_Ñç O≤ k. ‰õÄ`«∞~°∞ ÉèÏQƺ=∞‡ HÀã¨O ~ÚѨÊ\˜^•HÍ U_çÛ#
Ñ≤K«Û=∞‡ ÉèíQÆ=^•ƒùQƺO HÀã¨O U_»=@O „áê~°OaèOzOk. JÖÏO\˜ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
ZHõ¯_ç #∞OKÀ XHõ QÀ™ê~Ú =zÛ, F^•iÛ U^À LѨ^tÕ Oz "≥àÏ¡_∞» . PÜ«∞# HÀã¨O
"≥kH˜`Õ HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . =zÛ# "å_»∞ ™êH∆Í`«∞Î N~å=Ú_Õ Jx #q∞‡Ok. P ^Œ∞:YOÖ’
*Ï˝#ã≤kú HõeyOk. `åºQÆ~åA Hõ$`«∞Å∞, ~å=∞^•ã¨∞ Éèí[#Å∞, "Õ=∞# Ѩ^•ºÅ∞,
„|ǨχOQÍi `«`åfiÅ∞ áê_»∞H˘O@∂ LO_Õk. P‰õΩÅ∞ JÅ=ÚÅ∞ 㨇âß#OÖ’ XO„_»∞=∞<Õfl
PǨ~°O. áê=ÚÅ`À ã¨ÇϨ r=#O. Jq P"≥∞#∞ Ug∞ KÕ¿ãq HÍ=Ù. P"≥∞‰õΩ Ñ≤zÛ
ÉÏQÍ =ÚkiO^Œx Ñ≤ÅÅ¡ ∞ ~åà◊§`À H˘>Ë"ì å~°∞. JÖÏ<Õ ã¨ÇÏ≤ OKÕk. XHõ™êi XHõ
‰õΩ„~°‰Ωõ OHõ qѨs`«OQÍ ~åà◊√§ qã≤~å_»∞. ''Xi ‰õΩ„~° ‰õΩOHÍ! KÕ`∞« Å∞ ÉÁ|ƒÖˇ‰Ωõ ¯`å~Ú~å——
JOk. x[OQÍ "å_ç KÕ`∞« ʼnõΩ Z„~°QÍ ÉÁ|ƒÖˇH¯˜ áÈÜ«∂~Ú. "å_ç `«e¡ ^ŒO„_»∞Å∞
=zÛ U_»∞ã¨∂Î HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_®¤~∞° . ''áÈ`å~ÚÖË áÈ~å—— J#flk. JO`Õ "å_ç ÉÁ|ƒÅ∞
=∂Ü«∞O. Ñ≤KÛ« =∞‡Ö’ U^À â◊HÎ̃ LO^Œx JѨÙÊ_»∞ ‰õΩ~°∞=∞^•Ìe [#O „QÆÇÏ≤ OKå~°∞.
‰õΩ\©~O° xi‡Oz J=∞‡‰õΩ P„â◊Ü∞« O HõeÊOKå~°∞. "åi |Å=O`å# JO^Œ∞Ö’ KÕiOk.
XHõ™êi HÍà◊√§Ñ¨_ç áÈ~Ú# XHõ =ºHÎ̃ |O_çÖ’ Pã¨Ê„uH˜ fã¨∞‰õΩ "≥à√◊ OÎ _»QÍ |O_çx
PÑ≤Oz P ~Àyx H˜OkH˜ kOÑ≤, gѨ٠g∞^Œ K≥~Úº "Õã≤ ~åã≤Ok. ''WO\˜H˜ áÈ~å——
JOk. "å_»∞ Ǩ~ÚQÍ #_»∞K«∞H˘O@∂ WO\˜H˜ "≥àÏ¡_∞» . WÖÏ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ P"≥∞
=∞ǨÏ`«∞Î [<åʼnõΩ `≥eã≤ QÆ∞i ÉÏQÍ ‰õΩkiOk. Ñ≤zÛ Ñ≤KÛ« =∞‡ ~å=∂=^è∂Œ `« Ñ≤KÛ« =∞‡QÍ
Ѩi}Ï=∞O K≥OkOk.
*Ï˝#Ü≥∂yx Ñ≤KÛ« =∞‡
Ñ≤KÛ« =∞‡#∞ K«∂_»\ÏxH˜ =KÕÛ [#O ÃÑiyáÈ`«∞<åfl~°∞. P"≥∞ „Hõ=∞OQÍ `«`fi«
~°ÇϨ ™êºÅ#∞, LѨx+¨^£ ~°ÇϨ ™êºÅ#∞ áê=∞~° ÉèÏ+¨Ö’ `≥eÜ«∞*ˇ¿ÑÊk. P"≥∞ ''Ѩx
J=Ù`«∞Ok—— JO>Ë JÜÕ∞ºk. ''HÍ^Œ∞—— JO>Ë Ñ¨x [iˆQk HÍ^Œ∞. ~å=Ú_»∞ Uk
ѨeH˜¿ãÎ Jk ѨÅ∞‰õΩ`«∞<åfl#∞ J<Õk. `«##∞ ''g_»∞—— J#∞H˘<Õk. J=∞‡ ^ÕÇϨ O
#∞O_ç *Ï˝<åyfl, Ü≥∂QÍyfl ÃãQÆÅ∞, á⁄QÆÅ∞ =KÕÛq. JѨÙÊ_»∞ K«hflà◊√§ ^è•~°QÍ áÈã≤
"≥OHõ=∞‡, =~°ÅH˜; `åѨO fˆ~Û"å~°∞. P"≥∞Ö’ ''„|Ǩ‡#O^Œ ÉèÏ=#—— „Hõ=∞OQÍ ÃÑiyOk.
~å=Ú_»∞, Hõ$+¨µ_‚ ∞» "≥Ú^ŒÖ#·ˇ ^Œâß=`å~åÅ∞ `«#‰õΩ HõxÊOz<å =∞#âß≈Ou =ÚYº=∞x
"åix u~°ã¯¨ iOKå#x K≥¿ÑÊk. 1925 Ñ≤#fl=∞<Õx ~å=∞Ü«∞º =ÔQ~· åÅ∞ P„â◊=∞O
xi‡OKå~°∞. P"≥∞ `«Ñ㨠∞¨ û‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ''Éè∂í QÆ~ƒ° ù Éè∞í =<Õâfi◊ ~°O—— xi‡OKå~°∞.
~ÀA q_çz ~ÀA ã¨=∂kèÖ’H˜, =¸_»∞ ~ÀAÅHÀ™êi =∞ø#OÖ’H˜ "≥à§ı k.
=∞Ç≤Ï=∂xfi`« Ü≥∂yx
J=∞‡ ã¨=∂kè #∞Oz ÖËz#ѨÙÊ_»∞ ^Œi≈OK«∞H˘#fl "åi ÉÏ^èÅŒ ∞ fˆ~q. ''J=∂‡
hˆHq∞=fi=∞O\Ï=Ù?—— Jx Z=Ô~<· å J_çy`Õ ''g_ç̂Hq∞ HÍ"å„ÖÏ–QÀ_»H@ õ ∞ì—— Jx P„â◊=∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 69
¿ã= KÕ~ÚOKÕk. =∞#∞+¨µºÅ =ÚMÏÅ∞ K«∂ã≤ "åà◊¡ J~°›`Å« #∞ K≥¿ÑÊk. ZѨÙÊ_»∞ J~°÷
#QÆflOQÍ LO_Õk. ^Œ∞~°∞^ÕâÌ O◊ L#fl"åà◊√§ =¿ãÎ ''"å_ç HõO\’¡ ^À+¨O LOk. <å‰õΩ
^Œ∞ѨÊ\˜ HõÑʨ O_ç—— J<Õk. JHõ¯Å∞, |O^è∞Œ =ÙÅ∞ Wà◊‰¡ Ωõ ~°=∞‡x Ñ≤e¿ãÎ "≥à§ı k HÍ^Œ∞.
`å#∞ =∞Oz =∂~°Oæ Ö’ #_»∞ã¨∞<Î åfl#x, "åà◊§#∂ ã¨<å‡~°Oæ Ö’ #_»==∞x É’kèOKÕk.
J=∞‡ ^ŒQ~æÆ ° ZѨÙÊ_À JѨÙÊ fã¨∞‰õΩ#fl "å_»∞ K≥eO¡ K«\ÏxH˜ =¿ãÎ ''g_»∞ Z=fiiH© |∞∞}O
ÖË_∞» . Z=fi~°∂ g_çH˜ |∞∞}O ÖË~∞° á¶È—— J#flk. „ÉÏǨχ}∞Å∞ ^Œi≈OK«\ÏxH˜ =¿ãÎ
"åà◊‰¡ Ωõ PKå~°O Z‰õΩ¯=, =∞e#O áÈÖË^∞Œ Jx ^Œ∂~°OQÍ LO_ç ^ŒO_»O ÃÑ@ì=∞<Õk.
''g_»∞ J<Õk ~å=Ú_Õ—— Jx J^≥· fi`« ÉèÏ=#Ö’ J<Õk. _»|∞ƒ |OQÍ~°O
ÖÏO\˜"å\˜x =Ú@∞ìH˘<Õk HÍ^Œ∞. "å\˜x ''~À`«—— J<Õk. "å\˜x ^•#^è~Œ å‡Å∞ KÕã≤
ÉÏQÆ∞Ѩ_=» ∞x K≥¿ÑÊk. P"≥∞‰õΩ `≥b‰õΩO_® „"ÕeH˜ |OQÍ~°∞ LOQÆ~O° XHõ_∞» `˘_çy`Õ
=ÚiH˜ HÍÅfiÖ’H˜ qã≤~ˆ ã≤Ok. XHõ_∞» "≥O_ç QÍ¡ã∞¨ #∞ H˘OQÆ∞‰õΩ Hõ\ `ì̃ Õ "å_ç Q˘_»¡
™êq_ç JO@∞‰õΩOk. P"≥∞#∞ ѨsH˜O∆ KåÅ#∞H˘#fl "åi =ÚMÏÅ∞ "≥Å"≥ÅÉ’Ü«∂~Ú.
P"≥∞ =∂@Ö’¡ ''J_»q—— JO>Ë J*Ï˝#O. XHõ™êi =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfi=ÚÅ`À ''Xˆ~Üü∞
h‰õΩ K˘Hͯ =ÙOk~ÀÜü∞—— J#flk. JO>Ë WOHÀ [#‡ Z`åÎeû LOk Jx J~°O÷ . P"≥∞
áê=Úefl ^Œ∂_»Å∞ J<Õk. XHõ™êi Éè‰í Ωõ _Î ∞» XHõ_∞» áê=Ú#∞ Hõ„~°`À H˘_ç`Õ J=∞‡‰õΩ
^≥|ƒÅ∞ `«ye#O`« ÉÏ^èÑŒ _¨ Oç k. ^•xfl KÕuÖ’H˜ fã¨∞H˘x ''#∞=Ùfi =∞x+≤"Ò`å=Ù——
J#flk. P áê=Ú P"≥∞ X_çÖ’<Õ Hõ#∞fl =¸ã≤Ok. Ѩ^àÕ √◊ ¡ `«#`À ã¨ÇϨ "åã¨O KÕã#≤
‰õΩHõ¯ K«xáÈ`«∞O>Ë ''=∂#= Ö’HõO =keáÈ`«∞<åfl"å. áÈ. =∞x+≤QÍ<Õ Ñ¨Ù_®Î=ÙÖË——
JOk. ''Z^ŒÌÖˇ¡ ux "≥Ú^ŒÌÖˇ¡ uiy`Õ ^Õ=Ù_»∞ HõxÑ≤OK«_»∞—— J<Õk. P_»"åà◊§#∞
''XÃãÜü∞ =ÚO_»ÖÏ~å! =∂Ü«∞ =∞QÍ}˜‚ K«∂ã≤ q∞_çãá≤ ÈHõO_ç. Hõ=∞‡x =∞QÆ_∞» WHõ¯_»
ZÖÏ ~°q∞ã¨∞<Î åfl_À K«∂_»O_Õ—— Jx `«# „Éè∞í ‰õΩ\˜ =∞^躌 Ö’ "ÕÅ∞ ÃÑ@∞ìH˘x ã¨=∂kèÖ’H˜
áÈ~ÚO^˘Hõ™êi.
f~°Ü÷ ∂« „`«Å∞–=∞Ǩ`«∞‡Å ^Œ~≈° #O
Éè„í ^•K«ÅO, u~°∞Ѩu, Nâ‹Å· O, HÍj, „ѨÜ∂« QÆ =O\˜ ѨÙ}ºˆH„∆ `åÅhfl =Å¡É<íè xÕ
J#flѨÓ~°‚, Ñ≤#fl=∞<Õx <åQÆÜ«∞ºÅ "≥Ú^ŒÖˇ·# ÉèíHõÎ |$O^ŒO`À ã¨O^Œi≈OzOk.
^ŒH}∆˜ âË fi◊ ~°OÖ’ ''N~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠^ÕqÖ’ Wq∞_çáÈÜ«∂_»∞. ^Õq Ѩ~=° ∞ ǨÏOã¨Ö’
Wq∞_çáÈ~ÚOk. Ѩ~=° ∞ ǨÏO㨉Ωõ Kå=ÙѨÙ@∞ìHÅõ ∞ ÖË=Ù—— Jx J^Œ∞ƒù`« ÉèÏ+¨ºO K≥ÑÊ≤ Ok.
N~°=∞}Ï„â◊=∂xH˜ "≥o¡ ã¨~åã¨i ~°=∞} =∞ǨÏi¬ ‰õÄ~°∞Û<Õ Pã¨#OÃÑ· ‰õÄ~°∞ÛO>Ë ~°=∞}∞Å∞
P"≥∞ „ѨH¯õ # Pã‘#∞ÅÜ«∂º~°∞. J=∂O`«OQÍ =∞ǨÏi¬ÃÑ· "åeáÈ~ÚOk. ÖËz ''ZѨÙÊ_»∂
JO`« ^Œ∂~°O Uq∞ K«∂ã¨∞<Î åfl=Ù?—— Jx PÜ«∞#∞fl J_çyOk. PÜ«∞# ÉèÏ= QÆiƒù^`Œ O« QÍ
''#∞=Ùfi K«∂ã¨∞#Î fl^Õ <Õ#∂ K«∂ã¨∞<Î åfl#∞—— J<åfl~°∞.
u~°∞=∞ʼnõΩ "≥o¡ J~°Û‰õΩÅ∞ K«∂ã¨∞OÎ _»QÍ<Õ QÆ~ƒ° Qù ∞Æ _çÖ’H˜ "≥o¡ ''U~å "≥OHõ<åfl!
WHõ¯_»∞<åfl"å?—— Jx ѨãÑ≤ Ö≤ Ï¡}‚˜ ѨÅHõiOz#@∞¡ ѨÅHõiOzOk. 1936 N =∞à◊Ü∂« à◊
70 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
™êfi=ÚÅ∞ ‰õΩ~°∞=∞^•Ìe P„â◊=∂xH˜ J=∞‡#∞ ^Œi≈OK«\ÏxH˜ =¿ãÎ PÜ«∞#‰õΩ Z^Œ∞~°∞
"≥o¡ H“yeOK«∞H˘#flk. 1924Ö’ QÍOkè =∞Ǩ`«∞‡_»∞ |O^Œ~∞° =¿ãÎ ™êfiq∞ ã‘`å~åO
J=∞‡#∞ "≥O@ɡ@∞ìH˘x QÍOkè QÍiH˜ ^Œ~≈° #O HõeOæ Kå~°∞. =∞Ǩ`«∞‡xfl PeOQÆ#O
KÕã∞¨ H˘x J~°\ ј O¨ _»∞ É’ã≤#=ÙfiÅ `å`« <À\˜HOõ kOz ''Xˆ~Üü∞! Ö’Hõ ¿ã= ÉÏQÍ
KÕã∞¨ <Î åfl=Ù. WOHÍ ÉÏQÍ K≥~Úº—— JOk. ÃÑ#∞=∞`«û Ü≥∂yx, Åe`å#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u
„Ѩ}"å#O^Œ ™êfiq∞ =O\˜ "åà◊√§ =zÛ J=∞‡`À `«`fi« QÀ+≤ì KÕ¿ã"å~°∞. QÆ∞_çáê\˜
"≥OHõ@K«ÅO, PÜ«∞# ‰õÄ`«∞~°∞ Ѩ^=Œ ¸_Õà§◊ ™œsãπ`À =zÛ KåÖÏ™ê~°∞¡ J=∞‡ ^Œ~≈° #O
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. P J#∞Éè"í åÅ#∞ K«ÅO, zO`å nH˜`∆ ∞« Å∞ QÍiH˜ ~åâß~°∞. PO„^èŒ
„Ѩ^âÕ ò "≥Ú^Œ\ ˜ P™ê÷# Hõq N áê^Œ Hõ$+¨=‚ ¸iÎ âß„ã≤,Î L#fl= ÅH©;<å~åÜ«∞}, HÍ@∂i
"≥OHõ>âË fi◊ ~°~å=Ù, „uѨÙ~°<xÕ QÀÑ≤KO« ^£, "ÕÅ∂i t=~å=∞âß„ã≤Î =O\˜ Hõq ѨO_ç`∞« ÖˇO^Œ~À
J=∞‡ ^Œ~≈° #O`À ѨÙÅHõiOzáÈÜ«∂~°∞.
1938Ö’ "ÕÅ∂i t=~å=∞âß„ã≤QÎ Í~°∞ PO„^èÑŒ „¨ uHõÖ’ J=∞‡#∞ QÆ∞iOz J<ÕHõ
"庙êÅ∞ ~åâß~°∞. =∞ǨÉèHí Îõ q[Ü«∞O „QÆO^èHŒ Îõ ѨOQÆ∞Å∂i g~°~åѶ∞¨ =Ù_»∞ J=∞‡
ã¨=∂kè #∞O_ç ÖËKÕ ã¨=∞Ü«∂xH˜ "≥_`ç Õ ÖËz =zÛ H“yeOK«∞H˘x ''h‰õΩ PHõÅ=Ù`ÀOk——
Jx Å_»∞¤ KÕuÖ’ ÃÑ_ç`Õ ''#∞=Ùfi =∂Å ^•xq. <Õ#∞ „ÉÏǨχ}˜—‚ — JO>Ë P"≥∞ ''X~ü!
|uÎH˜ ‰õΩÅO LO^Œ„\Ï—— J#flk. PÜ«∞# =∞Ǩ ã¨O`À+¨OQÍ Hõà§◊ Hõ^∞Œ HÌ ˘x u<åfl_»∞.
P"≥∞ WzÛ# =∞Ozhà◊√§ J=∞$`«OQÍ `åQÍ_»∞.
N Åe`å#O^Œ ã¨~°ã¨fiu ™êfiq∞ PǨfix¿ãÎ PÜ«∞# x~°fiÇ≤ÏOz# ~°∞„^Œ
Ü«∂QÍxH˜ "≥o¡ ã¨<å‡#O á⁄OkOk. QÍeÖÏQÍ `ÕeHÔ · H˘O_≥H¯˜ <åQÆã~¨ Ê° ~°∂ѨOÖ’
ã¨∞„|Ǩχ}˺â◊fi~°∞}˜‚ ã¨O^Œi≈Oz =zÛOk. Ñ≤#fl=∞<Õx g~°Ü∞« º KÒ^ŒiH˜ ~Ô ã· π q∞Å∞¡
Hõ@∞ìHÔ À=\ÏxH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO J#∞=∞ux W=fiHõáÈ`Õ, "åà◊‰¡ Ωõ #K«ÛK≥ÑÊ≤ WÑ≤ÊOzOk.
1951 [#=iÖ’ Éè‰í Ωõ ÅÎ `À ''D =∞~îO° `«QÅÆ |_çáÈ`ÀOk Xˆ~Üü∞ =O@"å_»∞
ÃÑ·H˜ Z‰õΩ¯`«∞<åfl_»∞. WHõ =O@ `«Ü«∂~°∞ HÍ^Œ∞—— Jx #~°‡QÆ~°ƒùOQÍ Ñ¨eH˜Ok.
15–1–1951 Y~°<å=∞ ã¨O=`«û~° ѨÙ+¨º â◊√^Œú J+ì̈q∞ <å_»∞ ~å„u XO\˜ QÆO@‰õΩ
`«#∞=Ù Kåeã¨∞Î#fl@∞¡ `≥eã≤Ok. Z=ˆ~q∞ ÃÑ\˜ì<å u#flk. ~å=∞<å=∞O KÕã¨∂Î,
KÕ~Úã¨∂Î ã¨iQÍæ ~å„u XO\˜QÆO@‰õΩ J=∞‡ „Éèí∂ =∞^茺=∞O #∞O_ç Q˘Ñ¨Ê "≥Å∞QÆ∞
"≥Å∞=_ç P„â◊=∞O JO`å „Ñ¨HÍtOѨ*Ëã≤Ok. J=∞‡ ѨÙ#~å=$uÎ ~°Ç≤Ï`« âßâ◊fi`«
„|Ǩχ֒HõO KÕiOk. âß„™ÈÎHOÎõ QÍ P"≥∞ ^ÕÇ¨ xfl xˆHÑ∆ O¨ KÕâß~°∞. P"≥∞ P[˝ „ѨHÍ~°O
^Õg ~°∂ѨOÖ’ L#fl #Å¡~åu q„QÆÇ¨ xfl J=∞‡ ã¨=∂kèÃÑ· „Ѩu+≤Oì Kå~°∞. `«~∞° "å`«
WOHÀ `≥Å~¡ åu q„QÆÇϨ „Ѩu+ì̈ KÕâß~°∞. ~ÀA D q„QÆÇ¨ ʼnõΩ J~°Û# [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
Y=∞‡O lÖÏ¡ |∂~°Oæ ѨÇ¨ _£Ö’ ‰õÄ_® Ñ≤KÛ« =∞‡ J=^è∂Œ `« P„â◊=∞O LOk.
D q^èOŒ QÍ Hõ$ëê‚lÖÏ¡Ö’ ^ŒQ~æÆ ° ^ŒQ~æÆ Ö° ’<Õ Ñ≤KÛ« =∞‡, ÃÑ#‡`«û Ü≥∂yx "≥Åã≤
Éè‰í Ωõ ÅÎ HÀÔ~¯Å∞ f~°∞ã¨∞<Î åfl~°∞.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 71
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–17
ÉÏÖÏ „uѨÙ~° ã¨∞O^Œs =∞O„`« =∞ǨÜ≥∂y–
N `å_ÕÑe¨ ¡ ~åѶ∞¨ = <å~åÜ«∞} âß„ã≤Î
''<åHÀã¨O g∞~°∞ HõOzH˜ WO`« ^Œ∂~°O ~å=Åã≤# ѨxÖË^∞Œ . K«O^ÀÅ∞Ö’
Åe`å „uѨÙ~° ã¨∞O^Œs Láê㨉Ωõ Å∞ `å_ÕÑe¨ ¡ ~åѶ∞¨ = <å~åÜ«∞} âß„ã≤Î QÍ~°∞<åfl~°∞
Hõ^•! „Ѩu QÆ∞~°∞"å~°O "åix ^Œi≈OK«O_ç—— Jx HõOz HÍ=∞HÀ\˜ Ñ‘~°î Ѩ~=° ∂Kå~°∞ºÅ∞
NNN K«O„^ŒâYı ~° Ü«∞fO„^Œ∞Å"å~°∞ K≥áêÊ~°∞ JO>Ë âß„ã≤QÎ Íi Ü≥∂QÆ ã≤kú =∞Ç≤Ï=∞
ZO`«\ ^˜ À =∞#‰õΩ J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok.
QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ K«O^Œ "ÀÅ∞ `å_ÕÑe¨ ¡ "≥OHõ@ѨÊÜ«∞º âß„ã≤,ΠǨÏ#∞=∞=∞‡
^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ âß„ã≤QÎ Í~°∞ 1896 PQÆãìπ W~°"·≥ J~Ú^Œ∞# [x‡OKå~°∞. xëêì QÆi+ì̈
‰õΩ@∞O|O "åik. K«O^Œ"ÀÅ∞ âß„ã≤QÎ Í~°x JO^Œ~∞° Ñ≤Å∞™êÎ~∞° . `å_çH˘O_» "åã≤
Hˆ ^•~° eOQÆOQÍ~°∞ ''ÉÏÖÏ „uѨÙ~° ã¨∞O^Œi =∞O„`åxfl—— giH˜ WKåÛ~°∞. Ѩ^ÇŒ ¨ ~À
ã¨O=`«û~°O ^•HÍ P =∞O„`Àáêã¨# KÕã#≤ O^Œ∞=Å¡ J=∞‡"å~°∞ giH˜ Ñ≤e¿ãΠѨeHˆ k.
^≥O^Œ∞‰õÄi áê#HÍÅ âß„ã≤Î =^ŒÌ `«~¯° O, á⁄ke ã‘`å~å=∞ âß„ã≤Î =^ŒÌ =∞O„`«O <Õ~åÛ~°∞.
Ü«∞=fi#OÖ’<Õ ã¨#ºã≤OKåe J<Õ HÀiHõ HõeyOk. âߺ=∞ÖÏO| J<Õ Ü≥∂yx gi
`«O„_çQÍi`À âß„ã≤QÎ Í~°∞ ã¨∂~°º =∞O_»ÖÏ#Î~fi° iÎ J~Ú# =∞Ǩã≤^∞Œ _ú ∞» . D ~°∂ѨOÖ’
[x‡OKå_»x K≥ÑÊ≤ Ok. âß„ã≤QÎ ÍiH˜ z#fl`«#OÖ’<Õ Ñ≤#`«e¡ K«∂Ñ≤Oz# XHõ ^Œ$â◊ºO
QÀK«iOzOk. JO^Œ∞Ö’ `å#∞ XHõ ã≤^∞Œ _ú ∞» N K«„Hˆ â◊fii J~Ú# HÍ"Õ∞â◊fii ^Œ∂~°OQÍ
L#fl Ü«Ú=`«∞efl fã¨∞‰õΩ ~°=∞‡#flk. XHõix "≥∂ã¨∞H˘x W^ŒÌsfl fã¨∞H˘KåÛ_»∞.
J=∞‡"å~°∞ z~°∞#=Ùfi`À J`«x =∞#ã¨∞ H˘OK≥O K«eOzOk Jx Éèí∂Ö’HõOÖ’
[x‡OK«=∞x `å#∞ "≥∂ã¨∞H˘zÛ# J=∂‡ÜÕ∞ ÉèÏ~°º J=Ù`«∞O^Œx J#flk. 19= U@
J^ÕÌѨe¡ =∞OQÆ=∞‡. áêѨܫ∞º âß„ã≤ÎÅ ‰õÄ`«∞~°∞ áê~°fiu`À q"åǨÏ"≥∞ÿOk. Ñ≤xfl
K«∂Ñ≤OzOk ‰õÄ_® D"≥∞<Õ. P"≥∞ ¿Ñ~°∞#∞ N^ÕqQÍ âß„ã≤QÎ Í~°∞ =∂~åÛ~°∞.
áêO_ç`º« „ѨH~õ ¬°
âß„ã≤QÎ Í~°∞ `«O„_çQÍi "Õ^Œ áê~îâ° ßÅ x~°fiǨÏ}Ö’ `À_»∞ Ѩ_∞» `«∂ L<åfl~°∞.
PÜ«∞# Ѩ^uúŒ #zÛ# KåÖÏ=∞Ok J"≥∞iH͉õΩ ~°=∞‡<åfl~°∞. "åiH˜ W+¨Oì ÖË^∞Œ . Ñ≤#áê\˜
g~°É„íè ^ŒÜ∞« º`À <Õ„`å=^è•#O, UÖËâfi◊ ~°ÑÙ¨ ѨÙ~°∞ëÈ`«=Î ∞ âß„ã≤`Î À Hõq`«fi ™ê^è#Œ KÕâß~°∞.
JѨÊ\˜Hˆ J<ÕHõ ã¨ÉÅíè "å~°∞ âß„ã≤QÎ ÍiH˜ 400‰õΩ ÃÑQ· Í ã¨iÑì Hˆ≤¶ \òû WKåÛ~°∞. "åºHõ~} °
QÆ∞~°∞=ÙQÍ~°∞ =ÚkQ˘O_» <åQÆeOQÆ âß„ã≤QÎ Íi`À J<ÕHõ J=^è•<åÅ∞ KÕã,≤ P _»|∞ƒ
72 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
JO`å QÆ∞~°∞=ÙQÍiˆH ã¨=∞iÊOKå~°∞. ѨÙ+¨Êyi Ñ‘~åî kèÑ`¨ ∞« Å∞ NK«O„^ŒâYı ~° ÉèÏ~°f
™êfiq∞ ã¨xflkèÖ’ [iy# Jëêì=^è•<åxH˜ "å~°∞ "≥∞zÛ LÉèÜ í ∞« âı+¡ ‰¨ Ωõ ÅHõ∆ ºOQÍ XHõ
â’¡HOõ K≥Ñʨ =∞O>Ë Pâ◊√=ÙQÍ J^Œ∞ƒù`O« QÍ K≥ÑÊ≤ XÑ≤ÊOKå~°∞.
J=∞‡"åi ™êH∆Í`å¯~°O
^Õâ◊ ã¨OKå~°O KÕã∂¨ Î XHõ™êi WO\˜H˜ =¿ãÎ WÅ∞¡ ''JÜ«∞º"åi #@ìÅ∞¡——ÖÏ
LOk. WO\˜ =^ÕÌ LO_ç `«O„_çH˜ `À_»Ê_®¤~∞° . uO_çH˜ QÆ_=» x Ѩiã≤uú . =¸_»∞
~ÀAÅ∞ JO`å LѨ"åã¨"∞Õ . =¸_»= ~ÀA ~å„u 27™ê~°∞¡ Åe`å ã¨ÇϨ „㨠<å=∞
ѨÓ[ KÕã≤ <≥"· ^Õ ºŒ O ÃÑ\ì̃# [ÖÏxfl „`åy JOQÀ„ãÎ̈O <ÕÅg∞^Œ Ѩ~z° x„^ŒáÈÜ«∂~°∞.
10Uà◊§ ÉÏeHõ HõÅÖ’ HõxÊOz ''Xˆ~! =Ú+≤ì ÃÑ_»`å#∞. H˘OQÆ∞ Ѩ@∞ì—— J#flk.
^ÀÃã_»∞ aÜ«∞ºO H˘OQÆ∞Ö’ áÈã≤, ''|O_ç =ã¨∞OÎ k. JO^Œ∞Ö’ HÍ=Åã≤# ™ê=∞„y
JO`å =ã¨∞OÎ k—— J#flk. `≥ÖÏ¡~ˆ ã¨iH˜ MÏr áêÖˇO ã‘`å~å=∞~åAQÍi |O_ç =zÛOk.
JHõ¯_» ~åAQÍ~°∞ HÀiHõ g∞^Œ@ ѨÙ~å}O K≥ÑÊ≤ ~å„u WO\˜H˜ =KÕÛã¨iH˜ `«Å∞Ѩ٠^ŒQ~æÆ °
~åAQÍ~°∞ áÈ~ÚOz# ѨÙ>ˇ_ì ∞» ^è•#ºÑ¨Ù ~åt HõxÊOzOk. JѨÊ\˜ #∞Oz âß„ã≤QÎ ÍiO@
ÅH©; ^Õq x`«º ™êH∆Í`å¯~°"∞Õ .
J<ÕHõ „QÍ=∂ÅÖ’ ÉèÏQÆ=`«O, ǨÏi=Oâ◊O, ѨÙ~å}O K≥|∞`«∂ ~å„uH˜ WO\˜H˜
KÕˆ~"å~°∞. Ѩ~°=∞ xëêì QÆi+¨ìOQÍ rqOKÕ"å~°∞. „áê}ÏÜ«∂=∞O, `«Ñ¨ã¨∞û
H˘#™êyOKå~°∞. WO\’¡ "Õ~∞° Ãã#QÆ #∂<≥, "Õ~∞° Ãã#QÆ "å_» ÖË^∞Œ . ^˘O_»HÍÜ«∞,
@"≥∂\Ï, |OQÍàÏ^Œ∞OѨ, =ÚÅ¡Oy, HÍÉËr, x¿+^èOŒ . HÍjH˜ `«Ñʨ ZѨÙÊ_»∞ ~Ô Å· ∞
„ѨÜ∂« }O KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . âß„ã≤QÎ ÍiH˜ =∞QÆ ã¨O`å#O ÖË^∞Œ . ‰õÄ`«∞~°∞ ÅH˜;x K≥~∞° =Ù
ã¨`º« <å~åÜ«∞} âß„ã≤HÎ z˜ Û q"åǨÏO KÕâß~°∞. PÜ«∞<Õ âß„ã≤QÎ Íi rq`« K«i„`« ~åâß~°∞.
J+ì̈ã^≤ ∞Œ Åú ∞ HÔ =· â◊O
âß„ã≤ÎQÍiH˜ J+¨ìã≤^Œ∞úÅ∞ =â◊"≥∞ÿ<å~Ú. "å\˜x ã¨fiO`åxH˜ ZѨÙÊ_»∂
"å_»∞HÀÖË^∞Œ . `å_çH˘O_» "Õ^Œ áê~îâ° ßÅÖ’ ^≥Ü∂« ºÅ∞ uiy W|ƒOk ÃÑ_»∞`«∞O>Ë
âß„ã≤QÎ Í~°∞ =∞O„`«O ѨiOî z áê~° „^ÀÖÏ~°∞. XHõ™êi ''=â◊ºOHõ~° B+¨k—è —x ¿ãHõiOKåÅx
K«O„^Œ „QÆÇϨ }O ~ÀA# H˘O_» ZH˜¯, ^•xfl QÆ∞~°∞ÑÎ \¨ ì̃ fã¨∞H˘O^•=∞x ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ "≥àÎı
XHõ ÉÏÅ∞_»∞ J_»∞H¤ ˘<åfl_»∞. |Å=O`å# ÖÏHÀ¯É’`Õ ''h‰õΩ D "≥ÚHõ¯`À ѨxÖË^∞Œ . h
=ÚYO K«∂¿ãÎ<Õ JO^Œ~°∞ =â◊√Ö∫`å~°∞—— J<åfl_»∞. WO`«Ö’ „QÆǨÏ}O =keOk.
ÉÏÅ∞_»∞ =∂Ü«∞=∞Ü«∂º_»∞. `«#‰õΩ ^•xfl á⁄O^Õ Ü≥∂QÆO ÖË^xŒ ÉèÏqOKå~°∞. Jk
^Œ`å΄`ÕÜ∞« ™êfiq∞ JkèÑu¨ QÍ L#fl B+¨k.è ѨÓ~°fi[#‡ ã¨Y∞_≥#· XHõ Ü≥∂y HõxÊOz
ã¨∞Y ^Œ∞:MÏÅ#∞ ã¨=∂#OQÍ ÉèÏqOKåÅx K≥ÑÊ≤ =∞m§ 50 Uà◊§‰õΩ HõxÑ≤™êÎ#x K≥ÑÊ≤
"≥àÏ¡_∞» . ã¨iQÍæ Ü«∂Éè̌· Uà◊§ `«~∞° "å`« âß„ã≤QÎ Í~°∞ J=∞~å=u "≥o¡ J=∞ˆ~â◊fi~° ™êfiq∞x
^Œi≈Oz `«=∞ QÆkÖ’ „áê}ÏÜ«∂=∞O KÕã∂¨ Î KåÖÏ ÃÑH· ˜ ÖËz `«Å„H˜O^Œ∞Å∞QÍ Ñ¨_áç È`«∞O>Ë
`«Å <ÕʼnõΩ `«yÖË ã¨=∞Ü«∂# P Ü≥∂y =zÛ KÕ~Ú J_»O¤ ÃÑ\ì̃ HÍáê_®_»∞. âß„ã≤QÎ Í~°∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 73
#=∞㨯iOK«QÍ<Õ Ü≥∂y J^Œ$ã¨∞º_≥<· å_»∞.
`«O„_çQÍ~°∞ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ì̃# ''N~å=∞ Hõ^•ä =∞$`«O——#∞ "åi =∞~°}Ï#O`«~O°
âß„ã≤QÎ Í~°∞ ѨÓiÎ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. JÜ≥∂^蕺 HÍO_»OÖ’ QÍÜ«∞„f =∞O„`«OÖ’x ''ÉèHí Í~°——
=~°O‚ `À Ѩ^ºŒ O ~å=@O ÖË^∞Œ . J=∞‡#∞ Láêã≤Oz x„^ŒáÈÜ«∂~°∞. HõÅÖ’ XHõ cc
[QÆ<À‡Ç≤Ïx x„kã¨∞ÎO_»QÍ 30 Uà◊§ QÆ_»¤O "å_˘Hõ_»∞ P"≥∞ K˘Hͯ ÃÑ·ÔHuÎ áêÅ∞
`åQÆ∞`«∞<åfl_»∞. âß„ã≤QÎ Í~°∞ P ^Œ$â◊ºO K«∂ã¨∞OÎ >Ë ''ZO^Œ∞‰õΩ xÅ|_®¤=Ù?—— Jx J_çyOk.
''<å‰õÄ áêÅ∞ W™êÎ"å?—— Jx J_çQÍ~°∞. "≥∞ʼnõΩ= =zÛ ''Éè~í ‡° =∞Ü«∞ ~°=∞º ǨÏ~°‡º=Ú——
J<Õ Éè=í ~°O‚ `À Ѩ^ºŒ O `ÕeQÍæ =zÛOk.
XHõ™êi ѨÙãÎ̈Hõ =Ú„^Œ} HÀã¨O K«O^•Å‰õΩ u~°∞QÆ∞`«∂ =ÙO>Ë ã¨`#Î≥ ѨeÖ¡ ’
XHõ „ÉÏǨχ}∞Å WO\’¡H˜ W~°"Ü ·≥ ∞Õ à◊§ Ü«Ú=u HõxÑ≤Oz, #=∞㨯iOz ֒ѨeH˜ "≥o§Ok.
P"≥∞ „QÆÇϨ Ñ‘_`ç ∞« ~åÅ∞. JO^Œifl H˘_»∞`«∂, u_»∞`«∂ LO_Õk. JÖÏO\˜k âß„ã≤QÎ Íix
K«∂_»QÍ<Õ J`«ºO`« q#Ü«∂xfl „Ѩ^iŒ ≈OK«@O WO\’¡ "å~°O^ŒiH˜ Pâ◊Û~°ºO HõeyOk.
P"≥∞#∞ „QÆÇϨ „¿Ñ~°} KÕã≤ ''UO KÕ¿ãÎ #∞=Ùfi áÈ`å=Ù?—— Jx J_çQÍ~°∞. ''ã¨ÇϨ „ã¨
QÍÜ«∞„f [ѨÑŨ¶ O ^è•~°áÈ¿ãÎ áÈ`å#∞—— JOk. âß„ã≤QÎ Í~°∞ ã¨ÇϨ „㨠QÍÜ«∞„u [ѨO KÕã≤
^è•~°áÈâß~°∞. WO\˜ =ÚO^Œ∞#fl "ÕÑK¨ @ ≥ ∞ì H˘=∞‡ qiy Ѩ_Oç k. ^≥Ü∞« ºO =keOk.
"Õ~˘Hõ™êi <åQÆ∞Å K«qu ~ÀA HÍÅ=Ö’ ™êfl#O KÕã≤ =ã¨∞ÎO>Ë <åQÆe KåÅ∞Ö’
Ѩ_∞» H˘#fl <åQÆ∞áê=Ú `ÀHõÃÑ· PÜ«∞# HÍÅ∞ Ѩ_Oç k. Jk |∞ã¨Å∞ H˘_»∞`«∂ ÃÑH· ˜ ÖËz
HÍ@∞ "ÕÜ∞« |∂x`Õ ''QÆ~∞° _» =∞O„`«O—— [Ñ≤OKå~°∞. ã¨~Ê° O `«Å <ÕʼnõΩ "åeÛOk.
''™êfig∞! h *’eH˜ <Õ#∞ ~åÖË^∞Œ . <å *’eH˜ #∞=Ùfi ~å=^Œ∞.Ì á⁄~°áê@∞# HÍÅ∞
`«yeOk. "≥oá¡ ⁄O_ç—— J#QÍ<Õ áê=Ú "≥oá¡ È~ÚOk. P ~À[O`å QÆ~∞° _» =∞O„`«O
Ѩiãî ∂¨ <Î Õ L<åfl~°∞.
âß„ã≤QÎ Í~°∞ 90 Uà◊§ rq`«HÍÅOÖ’ 80 Uà◊√§ ''ÉÏÖÏ =∞O„`å#∞ëêì#O——
KÕã#≤ =∞ǨÏhÜ«ÚÅ∞. XHõ™êi HÍjÖ’ QÆOQÍ ™êfl#O KÕã∞¨ OÎ >Ë QÆOQÍ^Õq QÆÅQÆÖÖÏ_Õ
|OQÍ~°∞ QÍAÅ∞#fl K≥~Úº K«∂Ñ≤Oz ''<åˆHq∞ HÍ#∞Hõ `≥KåÛ=Ù?—— Jx J_çyOk.
âß„ã≤QÎ ÍiH˜ Ug∞ áêÅ∞áÈHõ `«# „"Õe‰õΩ#fl |OQÍ~°∞ ^Œ~ƒ° ù LOQÆ~O° fã≤ P"≥∞ KÕuÖ’
ÃÑ\Ïì~∞° . |㨉Ωõ uiy =zÛ ^Õ=`å~°º# ÃÑ>ì̌ `≥i¿ãÎ QÆOQƉΩõ JiÊOz# LOQÆ~O°
JO^Œ∞Ö’<Õ LOk. `å<Õ"∞≥ <ÿ å á⁄~°|_ç ^Œ~ƒ° ù LOQÆ~O° W=fiÖË^• Jx ã¨O^ÕÇÏ≤ Oz
^蕺# x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~°∞. QÆOQÆ=∞‡ HõxÑ≤Oz ''HÍ#∞Hõ W=∞‡O>Ë ^Œ~°ƒù LOQÆ~°O
WKåÛ"Õ~å?—— J#flk. ''Jk h‰õΩ Ñ≤`$« `«~Ê° }O K≥Ü∞« º\ÏxH˜ LѨÜ∂≥ QÆ Ñ¨_∞» `«∞Ok
HÍx <å‰õΩ PÉè~í } ° O ZÖÏ J=Ù`«∞Ok?—— Jx QÆkOÌ zOk. ''J=∂‡ <Õ<gÕ ∞ h HÀã¨O
`ÕÖ^Ë ∞Œ . P ã¨=∞Ü«∂xH˜ Jk ã¨∞ÊiOz WKåÛ#O`Õ.—— J<åfl~°∞. =∞m§ QÆOQÆ=∞‡ ''h
ÉèÏ~°º ^ŒQ~æÆ ° <åHÀã¨O `≥zÛ# #QÆ LOk Jk `≥zÛ=Ùfi—— J#flk QÆOQÆ. âß„ã≤QÎ Í~°∞
ÉèÏ~°º#∞ J_çy #QÆ#∞ fã¨∞H˘x áÈ~Ú ''QÆOQÍ~°Ê}O—— KÕâß~°∞.
74 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
 PÜ«∞# `«# HÍ~°º„Hõ=∂Åxfl =ÚyOK«∞H˘x "åH˜e J~°∞QÆ∞g∞^Œ ‰õÄ~°∞ÛO>Ë
=O^ŒÖÏk =∞Ok =zÛ `«=∞‰õΩ =ÚǨ˙~°OÎ ÃÑ@ì=∞<À, ¿Ñ~°∞ ÃÑ@ì=∞<À J_çQˆ "å~°∞.
HÍ¿ãѨ٠Hõà√◊ § =¸ã¨∞H˘x =ÚǨ˙~°Î x~°Ü ‚ ∞« O KÕ¿ã"å~°∞. JO`Õ. P HÍ~°º„Hõ=∞O
â◊√Éè„í Ѩ^OŒ QÍ [iyáÈÜÕ∞k. ^•xH˜ u~°∞QÆ∞ÖË^∞Œ . Jn "åi =∞O„`«ãk≤ .ú
^•^•Ñ¨Ù =ÚÃÑÊ· ù Uà◊§ „H˜`O« HÍOz Ѩ~=° ∂Kå~°∞ºÅ∞ LÜ«¸º~°∞ Hˆ .ã≤.Ñ≤.
"åi PǨfi#O, QÆ∞~°*Ï_»Ö’x K«ÖÏ¡â~◊ ‡° QÍ~°∞ U~åÊ@∞ KÕã#≤ HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ "å~°O
~ÀAÅ∞<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ ~åѶ∞¨ =âß„ã≤QÎ Í~°∞ WHõ¯_Õ L<åfl~°∞ Jxfl ~ÀAÅ∞. JѨÙÊ_»∞
"åix K«∂âß#∞. [QÆ^∞Œ ~æ ∞° =ÙÅ#∞ gih XˆH™êi K«∂¿ã ÉèÏQƺO HõeyOk. JѨÙÊ_Õ
''#_»Ü∂« _Õ ^≥=· O—— Jx Ѩ~=° ∂Kå~°º g∞^Œ ѨÙãÎ̈HOõ Pq+¨¯~°} [iy#@∞¡ *Ï˝ÑH¨ Oõ .
10–12–1990 „Ѩ"∂≥ ^Œ∂`« =∂~°tæ ~° |Ǩïà◊ #=q∞<å_»∞ âß„ã≤QÎ Í~°∞ ÉÏÖÏ „uѨÙ~°
ã¨∞O^Œi J=∞‡"åi X_çÖ’H˜ âßâ◊fi`«OQÍ KÕiáÈÜ«∂~°∞. "åi áêiú= ^ÕÇ¨ xH˜ Jyfl
ã¨O™ê¯~°O KÕã¨∞Î#flѨÙÊ_»∞ J=∞‡"åi PHÍ~°OQÍ zu =∞O@Å∞ PHÍâßxH˜ ÖË=@O
ZO^Œ~À K«∂ã≤ Ѩ~=° ∂^Œ∞ƒù`O« QÍ =i‚OKå~°∞. âß„ã≤QÎ Í~°∞ HÍ~°} [#∞‡Å∞. "åi ¿Ñ~°∞
qO>Ë KåÅ∞ ã¨HÅõ â◊√ÉèÏÅ∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 75
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–18
„uHÍÅ *Ï˝# Ü≥∂y–„ѨHÍâß#O^Œ ™êfiq∞
D HÍÅOÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞QÍ LO@∂, HÀiHõÅ∞ ÖˉΩõ O_® =Ú‰õΩÖÎ ·ˇ „|Ǩ‡xfl
á⁄O^Õ"å~°∞ KåÖÏ J~°∞^Œ∞QÍ LO\Ï~°∞ JÖÏO\˜ J~°∞^≥#· „uHÍÅ"Õ^Õ J#O`«Ü∞« º J<Õ
™ê=∂#∞º_»∞ „|Ǩχ „ѨHÍâßxfl á⁄Ok „ѨHÍâß#O^Œ∞Öˇ<· å~°∞.
q[Ü«∞#QÆ~°O „áêO`«OÖ’ Q“~°=∞‡, J#O`« ~å=∞Ü«∞ºÅ ‰õΩ=∂~°∞_Õ
J#O`«Ü∞« º. 1871Ö’ [x‡OKå_»∞. Zxq∞^Œ= U@, `«O„_ç, ѨO^˘q∞‡^Œ= U@ `«e¡
K«xáÈ~Ú# ^Œ∞~°^Œ$+¨ì=O`«∞_»∞. `å`«QÍi ÃÑOѨHõOÖ’ LѨ#Ü«∞#O [iyOk.
Ѩk¿ÇÏ#= U@ |_ç K«^∞Œ =ÙÅ∞ =ke ã¨O㨯 $`«O, *’ºu+¨O <Õ~åÛ_»∞. ÃÑo¡ KÕ^•Ì=∞x
`å`«, =∂=∞‡ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕã≤ Ü≥∂QÆ∞º~åex K«∂ã≤ `åO|∂ÖÏÅ∞ ѨÙK«∞ÛH˘<åfl~°∞.
HÍx P Ñ≤Å¡ ÃÑo§HÍHõ =ÚO^Õ K«xáÈ~ÚOk. WOw¡+π É’kèOz# ^Œ`Ü Î« ∞« º ѨO`«∞Å∞
=∞Oz "Õ^•Ou. `«y# QÆ∞~°∞=Ù "≥`∞« H˘¯O@∂ =™êÎ_x» t+¨µº_çH˜ K≥áêÊ_»∞. J`«ºO`«
q∞„`«∞_˘Hõ_∞» Ãã#· ºOÖ’ ã¨∞ÉË^•~ü. J`«x ÉèÏ~°º JO^•Å ™œO^Œ~º° ~åã≤. P"≥∞ Ñ≤Å#¡ ∞
„Ѩãq¨ Oz K«xáÈ~ÚOk. ¿ãflÇ≤Ï`«∞x`À 㨇âß<åxH˜ "≥o§# J#O`«Ü∞« º P JO^ŒO
Éèãí ‡¨ O J=@O`À f„= "≥~· åQƺO K≥O^•_»∞.
QÆ∞~°∞ J<Õfi+¨}
1887Ö’ JO>Ë Ñ¨^ÇŒ ¨ ~ˆ à◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ WÅ∞¡ =^Œe ɡÖÏæO KÕ~å_»∞. JHõ¯_»
ÅÅ∂¡ÉÏè Üü∞ QÀ=~°<ú £ ^•ã¨ J<Õ LѨ^âÕ ‰◊ Ωõ x`À ѨiK«Ü∞« O HõeyOk. PÜ«∞# QÆ∞*~å`Õ
"≥·â◊√º_»∞. DÜ«∞# =^ŒÌ Ü≥∂QÆ "åt+¨ìO "≥Ú^ŒÖˇ·# "Õ^•O`« „QÆO^ä•Å∞ K«k"å~°∞.
PÜ«∞# J#∞=∞u`À f~°ú Ü«∂„`«Å∞ KÕã∂¨ Î u~°∞=∞Å KÕi, ѨÙ+¨¯i}˜Ö’ ™êfl#OKÕã,≤
„¿Ñ+¨ =∞O„`« O K≥ Ñ ¨ Ù ÊH˘x, tMÏ, Ü« ∞ *’flѨ g `åÅ#∞ fã≤ "Õ â ß_» ∞ . JHõ ¯ _Õ
|∞K«ÛÜ«∞ºÑ¨O`«∞Å∞ ^ŒQ~æÆ ° LѨx+¨`ü ÉèÏ+¨ºO J^躌 Ü«∞#O KÕâß_»∞. <åã≤H± =ÔQ~· åÅ∞
uiy <åã≤H± K«∂ã≤ ǨÏi^•fi~°O "≥o¡ J=∞ˆ~âß#O^Œ∞Å =^ŒÌ ã≤^•úO`« H“=Úk, "åºHõ~} °
=∞Ǩ ÉèÏ+¨ºO <Õ~åÛ_»∞. QÆ∞~°∞=ÙQÍ~°∞ J#O`«Ü«∞ºÖ’x *Ï˝# „ѨHÍâßxfl QÆ∞iÎOz
''„ѨHÍâß#O^Œ ™êfiq∞—— J<Õ P„â◊=∞ <å=∞O ÃÑ\Ïì_∞» .
„ѨHÍâß#O^Œ ™êfiq∞ |∞∞+‘Hˆ â◊O "≥o¡ ã¨∞MÏ#O^Œ™êfiq∞ =^ŒÌ ǨÏ~î° Ü≥∂QÆO
<Õ~åÛ_»∞. QÆ∞[~å`üÖ’x #_çÜ∂« ^£ KÕi *Ï#H˜ ^•ã¨ =^ŒÌ =$uÎ „ѨÉÏè Hõ~O° , "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
=hfl <Õ~åÛ~°∞. ÅÅ∂¡ÉÏè Üü∞x `«~K° ∂« ¿ãqã¨∂ΠѨk¿ÇÏ<Õà√◊ § QÆ_áç ê~°∞. PÜ«∞# =∞~°}O
`«~∞° "å`« =∂^è∞Œ Hõ~° =$uÎ KÕã∂¨ Î ^˘iH˜#^•xfl uO@∂ HÍňHÑ∆ O¨ KÕâß~°∞. ZO^Œ~À
N=∞O`«∞Å∞ P„â◊=∂Å∞ xi‡Oz W™êÎ=∞<åfl, ^è#Œ O ‰õΩiÑ≤™êÎ=∞<åfl u~°ã¯¨ iOKå~°∞.
㨇âß#O ÖËHõ áê_»∞|_»¤ ^Õ"åÅÜ«∞"Õ∞ PÜ«∞# x"åã¨O. ã¨~fi° ã¨OQÆ Ñ¨i`åºyQÍ LO@∂
"ÕÖÏk [<åxH˜ *Ï˝#aèH∆õ ÃÑ\Ïì~∞° . XHõ zxy# ÉÁO`«, XHõ =∞\ì̃ Ñ≤_`» ,« #Å¡x
76 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
 ^Œ∞ã¨∞ÅÎ ∞ PÜ«∞# Pã¨∞ÅÎ ∞. JO^Œ∞Hˆ [#O PÜ«∞#∞fl ÉÁO`« =ÚO`« ™êfiq∞ (QÀ^•kÜ«∂
™êfiq∞) J<Õ"å~°∞.
„uHÍÅAflx =∞ǨÏ=∞Å∞
XHõ™êi ÉèÏ=#QÆ~° HÍÖËl ã¨O㨯 $`« „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü ã¨O^Œi≈Oz#ѨÙ_»∞ ''g∞ WO\˜
#∞Oz L`«~Î O° U^≥<· å =zÛO^•?—— Jx J_çQÍ~°∞. ~åÖË^xŒ K≥áêÊ_®Ü«∞#. JO`å
‰õΩÖÏ™ê<Õ<å? Jx ™êfiq∞ J_çy`Õ JO`å Hˆ =∆ ∞"Õ∞#x PÜ«∞# K≥áêÊ_»∞. `å#∞ ~Ô O_»∞
~ÀAÖ’¡ „á⁄ÃÑ㶠~¨ Qü Íi T~°∞ #_çÜ∂« ^£ "≥à√◊ <Î åfl#x, "åe¡O\˜H© "≥o¡ =™êÎ#x K≥áêÊ~°∞.
™êfiq∞ JHõ¯_çH˜ "≥àı§ã¨iH˜ „á⁄ÃѶã¨~üQÍi P~°∞<≥ÅŠѨã≤"å_»∞ =∞ã¨∂zHõO`À
ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∞<åfl_»∞. ''â◊s~°O Jâßâ◊fi`«O. "≥∂ǨÏO =^Œ∞—Ì — Jx P Ñ≤ÖÏ¡_ç `«eH¡ ˜ K≥ÑÊ≤
~Ô O_»∞ ~ÀAÅ `«~åfi`å =™êÎ#x K≥ÑÊ≤ ™êfiq∞ "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. =∞m§ =zÛ K«∂¿ãÎ
Ñ≤ÖÏ¡_∞» K«xáÈÜ«∂_»∞. P ™êfiq∞ „uHÍÅ "Õk Jx JO^Œ~∞° QÆ∞iÎOKå~°∞. „á⁄ÃÑ㶠~¨ Qü ÍiH˜
XHõ t=~å„u ~ÀA ™êfiq∞ `«Ñ㨠∞¨ ûÖ’ LO_»QÍ <˘ã¨@ „uâ◊¥ÅO HõxÑ≤OzOk. ^•fi~°HÖõ ’
qâ◊fi<å^äŒ #Onâ◊fi~°∞Å =∞Ok~°O ^ŒQ~æÆ ° QÆkÖ’ FOHÍ~åxfl ™êfiq∞ [Ñ≤ã∞¨ OÎ >Ë á¶êÅ
ÉèÏQÍ# FOHÍ~°O ^Œ~≈° #q∞KÕÛk.
™êfiq∞ ã¨~°fi=∞`« ã¨=∞ÉèÏ=OQÍ LO_Õ"å~°∞. ™êfi~°÷O =ke ã¨=∂[¿ã=
KÕÜ«∞=∞x ^èŒ#=O`«∞ʼnõΩ #K«Û*ˇ¿ÑÊ"å~°∞. XHõ™êi ''"≥Ú~°c =∞Ǩ~åA——‰õΩ
„áê}ÏáêÜ«∞"≥∞ÿ# [|∞ƒ KÕã≤Ok. ™êfiq∞ =zÛ Pj~°fikOKå~°∞. P~°∞ =∂™êÅ∞
"≥Ú~åcÖ’ LO_ç ~åA [|∞ƒ `«y#æ `«~åfi`« "≥à§◊ É’`«∞O>Ë ~åA ÅHõ∆ ~°∂áêÜ«∞Å∞
WzÛ ^è~Œ ‡° HÍ~åºÅ‰õΩ LѨÜ∂≥ yOK«=∞x HÀ~å_»∞. ^•xfl `«$} „áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOz
ѨO@Å∞ #+¨áì È~Ú „Ѩ[Å∞ ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∞<åfl~°x Ѩ#∞flÅ∞ f¿ãÜ«∞º=∞x HÀ~å~°∞. "≥O@<Õ
20 ÅHõÅ∆ P^•Ü«∞O =KÕÛ P U_®k Ѩ#∞flÅ#∞ ~Ô `· ∞« Å∞ W=fiHõ¯~° ÖË^xŒ âßã¨#O
KÕâß_»∞ ~åA. Ñ≤Å¡ÅO>Ë =∞Ǩ W+¨ìO `å`å(^•^•) Jx PÜ«∞#∞fl Ñ≤eKÕ"å~°∞.
QÆ∞[~å`«∞, ™œ~å„+¨Åì Ö’ J<ÕH=õ ∞Ok ™ê^è∞Œ ã¨O`«∞Å#∞ ^Œi≈Oz, "Õ^•O`« QÀ+≤ì [iáê~°∞.
JǨχ^•ÉÏ^£ ã¨~Ü ° Ú« ^•ã¨, HõKÛ« x"åã≤ <å~åÜ«∞} ^•ã¨, K«~À`å~ü "åã≤ *Ï#H©
^•ã¨, Ñ‘uÜ«∂ x"åã≤ x`åº#O^Œ ™êfi=ÚÅ∞ =∞Ǩ `åºQÆ Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞QÍ ¿Ñ~°∞ á⁄O^•~°∞.
P #Å∞QÆ∞i`Àáê@∞ =∞# ™êfiq∞H˜ ZHõ¯_® P„â◊=∂Å∞ ÖË=Ù.
x`åº#O^Œ∞Å∞ 24 ÅHõÅ∆ QÍÜ«∞„u =∞O„`«O KÕã#≤ ^è#Œ ∞ºÅ∞ ~å[HÀ@ ^ŒQ~æÆ °
ÉÏ} QÆOQÍ #n f~°OÖ’ x"åã¨O LO@∞<åfl~°∞. „ѨHÍâß#O^Œ∞Å∞ gix ^Œi≈Oz
"Õ^•O`« QÀ+≤ì [iáê~°∞. „ѨHÍâß#O^Œ∞Å ã¨=∞HõO∆ Ö’ x`åº#O^Œ∞Å∞ 1934Ö’ t"≥H· ºõ O
K≥O^•~°∞. „|Ǩχ q^•º ~°ÇϨ ™êºxfl `≥eÜ«∞*Ë¿ã ''"å~åÎÖÏѨO——#∞ ™êfiq∞ Q˘Ñ¨Ê „QÆO^äOŒ QÍ
~åâß~°∞. 1032 ¿ÑrÅ |$ǨÏ`ü „QÆO^äOŒ . 1965 <å\˜Hˆ Zxq∞k =Ú„^Œ}Å∞ á⁄Ok
qâı+O¨ QÍ MϺu á⁄OkOk. gi t+¨µº~åÅ∞ ''t~ÀÇ≤Ï ~å[ =∂`«—— PO„^è∞Œ ʼnõΩ ‰õÄ_®
™êfiq∞"åi J=∞$`«"å}˜ KÕ~åÅx ~å[=∞O„_ç #∞O_ç Ç≤ÏOn, `≥Å∞QÆ∞, ã¨O㨯 $`«O
`≥eã≤# PO„^èŒ Ñ¨O_ç`«∞}˜‚ QÆ∞[~å`ü‰õΩ ~°Ñ≤ÊOz <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ∞ ã¨HõÅ ™œHõ~åºÅ∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 77
HõÅ∞QÆ*Ëã≤ J#∞"å^ŒO KÕ~ÚOz P |$ǨÏ`ü „QÆO^ä•xfl „ѨK∞« iOѨ*âË ß~°∞. l*Ï˝ã∞¨ ʼnõΩ,
=Ú‰õΩ∆ ʼnõΩ Lz`«OQÍ P „QÆO^ä•xfl JO^Œ*âË ß~°∞. ™êfiq∞ J#O`« QÆ∞~°∞ ѨiK«Ü∞« O,
JѨ<À ^è~Œ ‡° , ^è~Œ ‡° *’ºu, ã¨ÑÎ̈ â’¡Hõ w`« QÆ∞[~åfÖ’ ~åâß~°∞. PÜ«∞# J=Ú„k`«
™êÇ≤Ï`«ºO KåÖÏ LOk. ™êfiq∞ `≥Å∞QÆ∞ eÑ≤Ö’<Õ `≥Å∞QÆ∞, QÆ∞[~åf ÉèÏ+¨Å∞ ~å¿ã"å~°@.
Jn "åi „Ѩ`ºÕ Hõ`.« "å~åÎÖÏѨOÖ’ Z<Àfl "Õ^•O`« q+¨Ü∂« Å∞ ã¨∞ÅÉèí É’^èHŒ Oõ QÍ
~åâß~°∞.
„ѨHÍâß#O^Œ ™êfiq∞ x`åº#O^Œ ™êfiq∞x ''|∞^ŒÉú "íè å#∞x——`À áÈÖËÛ"å~°∞.
x`åº#O^Œ∞ÖË XHõ™êi ã¨fiǨϙêÎÅ`À „ѨHÍâß#O^Œ ™êfiq∞H˜ áê^ŒºO WKåÛ~°∞. JO`«\ ˜
J<Àº#ºO "åi^ŒiÌ k. WO`« =∞Ok t+¨µºÅ∞O_»QÍ g∞ÔHO^Œ∞‰õΩ D „â◊=∞ Jx J_çy`Õ
''NHõ$+¨µ_‚ Hç ˜ ~°∞H˜‡}˜ ã¨Ñ~¨ º° Å∞ KÕãO≤ ^Œx, ^•ã‘Å∞ HÍ^Œx—— K≥áêÊ~°∞. XHõ™êi KÕuÖ’
_»|∞ƒÅ∞ ÖËHõ QÆ∞~°∞ ^Œ~≈° <åxH˜ "≥à§◊ ÖËHõ QÆ∞~°∞=ÙQÍi<Õ =zÛ Hõ\ÏH˜O∆ K«=∞x HÀi *Ï|∞
~å¿ãÎ x`åº#O^Œ∞Å∞ "≥^· ∞Œ ºx`À ã¨Ç¨ "≥o¡ PÜ«∞#‰õΩ P~ÀQƺO HõeyOKå~°∞.
=∞Ǩ„Ѩ™ê÷#O
XHõ™êi ™êfiq∞ <å~åÜ«∞} Ѩ~=° ∞ǨÏOã¨#∞ K«∂_»\ÏxH˜ "≥àÏ¡~∞° . PÜ«∞#‰õΩ
ѨOK« tYÅ∞#¤@O KÕ`« QÆ∞~°∞ΠѨ@Öì ^Ë ∞Œ . =∞ø#OÖ’ L#fl Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠QÆ∞~°∞ΠѨ\ ˜ì
''Ô~O_»∞ Hõ„~°ÖOˇ ^Œ∞‰õΩ?—— Jx =∞ø#OQÍ<Õ ™êfiq∞x „ѨtflOKå~°∞. ''<å‰õΩ WOHÍ J^≥· fi`«
ã≤kú HõÅQÆÖ^Ë ∞Œ —— J<åfl~°∞. Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ ∞° #fl ~Ô O_»∞ Hõ„~°Ö’¡ XHõ ^•xfl
`å#∞ f¿ãã¨∞H˘<åfl~°∞. ''WѨÙÊ_»∞ J^≥· fi`«O ‰õΩkiO^•?—— Jx „ѨtflOKå~°∞. P~ÀA
#∞O_ç ™êfiq∞ XˆH Hõ„~°`À LO@∞<åfl~°∞. „ѨHÍâß#O^Œ∞Å∞ ^•fi~°HÖõ ’ ^ÕÇϨ `åºQÆO
KÕÜ∞« x~°~‚ ÚOz JHõ¯_çH˜ KÕ~å~°∞. JѨÊ\˜H˜ "åi =Ü«∞ã¨∞û 92. `«#‰õΩ Pu^躌 q∞zÛ#
QÆ$ǨÏã¨∞Î H˘_»∞‰õΩ‰õΩ <å=∞Hõ~}° O KÕÜ∞« =∞x HÀi`Õ `«# ¿Ñ~ˆ ÃÑ\ì̃ P#O^£ „ѨHÍâò Jx
Ñ≤Å∞K«∞HÀ=∞<åfl~°∞. 22–2–1962# [|∞ƒ KÕãO≤ k. JO^ŒiH˜ "å~°Î "≥o§Ok. HÍëêÜ«∞
=„™êÎÅ∞ `≥ÑÊ≤ Oz Hõ@∞ìH˘<åfl~°∞. ÉÏÔQ#· @¡xÑ≤Oz KåÖÏ=∞Ok "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. =∞^蕺ǨÏflO
™êfiq∞ JO^Œifl K«∂ã≤ #"åfi~°∞. JO^Œ~∞° #"åfi~°∞. ™êfiq∞ z\˜Hõ "Õã≤ ''K«Ö’——
J<åfl~°∞. JѨÙÊ_»∞ ã¨=∞Ü«∞O =∞^蕺ǨÏflO 12–20 ^•fi~°HÍnâ◊√_≥#· Hõ$+¨‚ ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’
HÀ\˜ ~°∂áêÜ«∞ʼnõΩ ÃÑ#· qÅ∞= KÕ¿ã NHõ$+¨µx‚ H˜s@, ‰õΩO_»ÖÏÅ∞ ǨÏ~îå`«∞QÎ Í *Ïi
Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú. JO`å U^À qѨs`«O [~°∞QÆ∞`«∞Ok J#∞H˘<åfl~°∞. ™êfiq∞ ''K«Ö’——
=∞#flѨÙÊ_Õ Wk [iyO^Œx `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ™êfiq∞ J#O`«
"åÜ«Ú=ÙÖ’¡ `«=∞ âßfiâ◊#∞ Hõeáê~°∞. "å~°∞ Éè∫uHõOQÍ ÖËHáõ È~Ú<å "åi ã¨=∂kè ÉèHí Îõ
[<åxH˜ *Ï˝# „ѨHÍâßxfl x~°O`«~O° JOkã¨∂<Î Õ LOk. ZHõ¯_À ѨÙ\ì̃, ZHõ¯_À ÃÑiy,
ZHõ¯_À P^蕺u‡Hõ QÆ∞~°∞=ÙÖˇ,· ^•fi~°HÖõ ’ ã≤kú á⁄Ok# ™êfiq∞ P„â◊=∞O ÖˉΩõ O_®<Õ
ÅHõÖ∆ Ïk =∞OkH˜ *Ï˝#É’^èŒ KÕã≤ Ju ™ê^è•~°}OQÍ rqOz q∞ye# "åiÖ’ `å#∂
XHõ¯iQÍ q∞yeáÈÜ«∂~°∞.b
78 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–19
PO„^èŒ Ü≥∂yh ™ê„=∂l˝–`«iQ˘O_» "ÕOQÆ=∂O|
„|Ǩ‡#∞Éè=í O á⁄O^Œ@O`Àáê@∞ J<ÕHõ Hõ$`«∞Å#∞ ~°zOz# ~°K~« Ú„uQÍ
`«iQ˘O_» "ÕOQÆ=∂O| Ü≥∂y#∞Ö’¡ =∞ǨÜ≥∂yx J~ÚOk.
z`«∂~Î ∞° lÖÏ¡ "åÜ«∞ÖÏÊ_»∞‰õΩ ~Ô O_»∞ H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’ L#fl `«iQ˘O_»
NÅH©; #~°ãO≤ Ç¨Ï Hˆ „∆ `«O. Hõ~∂° flÅ∞ lÖÏ¡ HÍ<åÅ #∞O_ç D"≥∞ =Oj‰õΩÅ∞ WHõ¯_çH˜
=zÛ ã≤Î~°Ñ¨_®¤~°∞. HÍ<åÅ „H˜+¨‚Ü«∞º, =∞OQÆ=∞‡ ^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ 1750Ö’ N
"≥OHõ>Ëâ◊fi~°™êfiq∞ Hõ~°∞} =Å¡ "ÕOQÆ=∂O| [x‡OzOk. ™êfiq∞ ¿Ñˆ~ ÃÑ\Ïì~°∞.
Hõ#fl"åi`À áê@∞ ѨÓ[Ö’ áêÖÁæ<kÕ . D_»∞`À áê@∞ ÉèHí Ω ÃÑiyOk. Ѩ~=° tOz
áê_»∞`«∂ <å=∞ ã¨OH©~#ΰ KÕ¿ãk. `«y# Éè~í ΰ HÀã¨O "≥`∞« ‰õΩ`«∞O>Ë Ö∫H˜Hõ q"åǨÏO
=^Œ<Ì åfl, P"≥∞#∞ WO*Ë\ ˜ u=∞‡Ü«∞º H˘_»∞‰õΩ "≥OHõ\ÏK«ÅѨu`À q"åǨÏO [iÑ≤OKå~°∞.
J~Ú<å P"≥∞ ÉèHí Î̃ ™ê^è#Œ =∂#ÖË^∞Œ . â’Éè#í QÆ$ǨÏOÖ’ Éè~í ‰Î° Ωõ `«# â◊s~°O, =∞#ã¨∞
"≥OHõ>âË √◊ xˆH JOH˜`O« Hõ#∞Hõ â◊s~° ã¨∞YO HÀ~°=^ŒxÌ K≥ÑÊ≤ Ok. J`«_∞» ã¨fi„QÍ=∞O
"≥oá¡ ÈÜ«∂_»∞. =∞<À"Õ^#Œ `À K«xáÈÜ«∂_»∞. P"≥∞Ö’ =∂~°∞ÊÖË^∞Œ . ã¨OѶ∂¨ xfl ZkiÛ
xÅ|_çOk. ~°∂áê=`å~°O ã¨∞„|Ǩχ}ºâß„ã≤xÎ „|Ǩϟ‡Ñ¨^âÕ O◊ KÕÜ∞« =∞x HÀiOk.
PÜ«∞# JOwHõiOz ™È"Õ∞â◊fi~° ™êfiq∞ ã¨xflkèÖ’ "Õ^•O`«O É’kèOKå_»∞.
QÆ∞~°∞=Ù#∞ „u=¸iÎ ã¨fi~°∂ѨÙ_çQÍ H˘ezOk. =∞O„`ÀѨ^âÕ O◊ KÕã≤ "Õ^⌠߄ã¨Î ~°ÇϨ ™êºÅ∂
<Õ~åÊ_»∞. f„= ™ê^è#Œ KÕã≤ *Ï˝<åxfl ѨiѨHfiõ O KÕã∞¨ H˘#flk. `«iQ˘O_»‰Ωõ =zÛ,
#~°ãO≤ Ç¨Ï ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’ q„QÆÇϨ O Kå@∞# Ü≥∂QÆ ã¨=∂kèÖ’ LO_Õk. Wk Z=iH˜
`≥b^Œ∞. WO\˜H˜ =zÛ ÉèHí Î̃ Hõq`å ~°K#« Å∞ KÕ¿ãk. JO^Œ∞Ö’ "≥Ú^Œ\ k˜ ''`«iQ˘O_»
ÅH©;#~°ãO≤ Ç¨Ï â◊`H« Oõ ——. Jk P ™êfiq∞ˆH JOH˜`q« ∞zÛOk. t= qÖÏ㨠ܫ∞HõQ∆ Í<åxfl
~åÜ«∞KÀ\˜ g~°É„íè ^Œ™êfiq∞H˜ JOH˜`O« KÕãO≤ k. P"≥∞#∞ JO^Œ~∞° ZQÆ`åo KÕ¿ã"å~°∞.
Ü≥∂QÆO`Àáê@∞ Hõq`«fi=¸ ѨiѨHfiõ "≥∞Oÿ k. ''~å[Ü≥∂QÍ=∞$`« ™ê~°O—— J<Õ `åufiHõ
kfiѨ^Œ HÍ=ºO ~åã≤, #~°ãO≤ Ǩϙêfiq∞H˜, ÉÏÅ Hõ$+¨‚ <å@Hõ Ü«∞HõQ∆ Í<åxfl "åã¨∞^Õ=
Ѩ~„° |Ǩχ‰õΩ JOH˜`q« ∞zÛOk.
"ÕOQÆ=∂O| "≥~· åQƺO „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ #K«ÛÖË^∞Œ . P"≥∞‰õΩ "≥^· =Œè ºO HõeÊOKåÅx,
`«Å Q˘~°QÍÅx POHõ∆ ÃÑ\Ïì~∞° . =∞OQÆe =zÛ xÅ|_ç`Õ Ñ¨Ùex K«∂ã≤#@∞¡ ÉèÜ í ∞« Ѩ_ç
áêiáÈÜ«∂_»∞. q∞QÆ`å"å~°∞ Ѩ~∞° QÆ∞ÅOH˜#∞ÛH˘<åfl~°∞. ѨÙ+¨Êyi Ñ‘~åî kèÑu¨ q^•º
#$ã≤OÇ¨Ï ™êfiq∞ ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’ q_çk KÕã≤ "≥OQÆ=∞‡#∞ ~°=∞‡x Hõ|∞~°∞ KÕâß~°∞. P"≥∞#∞
K«∂_»~å^Œx `≥~° Hõ\ Oì˜ Kå~°∞. P"≥∞#∞ `«Å Q˘iyOK«∞HÀ=∞<åfl~°∞. P"≥∞ Ѩ~Ñ° Ù¨ ~°∞+¨µ_≥#·
=∞OQÆex `å#∞ `åHõ@O ^è~Œ ‡° =∂ Jh, Hˆ âßÅ∞ f~Ú¿ã,Î áêu„=`«ºO xÅ∞ã¨∞OÎ ^Œx ÜÕ∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 79
âß„ã¨OÎ Ö’ LO^À K≥Ñʨ =∞x ã¨"åÅ∞ KÕãO≤ k. P"≥∞ ã¨=∂^è•<åÅ∞ ™êfi=ÚʼnõΩ HÀѨO
`≥ÑÊ≤ OKå~Ú. `«=∞‰õΩ ZO^Œ∞‰õΩ #=∞㨯iOK« ÖË^À K≥Ñʨ =∞<åfl~°∞. ã≤OǨã¨#O ky
ѨH¯õ ‰õΩ =¿ãÎ #=∞㨯i™êÎ#∞ JOk. P"≥∞ K≥ÑÊ≤ # ^•xÖ’ U^À ~°ÇϨ 㨺O LO^Œx
ÉèÏqOz `≥~° f~ÚOz, ã≤OǨã¨#O ky ѨH¯õ # xÅ|_®¤~∞° . P"≥∞ ÅH©; #$ã≤OǨÏ
™êfiq∞x ^蕺xã¨∂Î ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å∞ *’_çOz #=∞㨯iOzOk. "≥O@<Õ ã≤OǨã¨#O
ÉèQí ∞Æ #æ =∞O_çáÈ~ÚOk. ™êfi=ÚÅ∞ "≥OQÆ=∞‡ „ѨÇ¨ ^¡ ∞Œ x J=`å~°O Jx „ѨH\õ O˜ z,
„ÉÏǨχ}∞Å#∞ =∞O^ŒeOz "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. P"≥∞ =¸ÅOQÍ `«=∞ rq`«O J==∂<åÅ
áêÖˇO· ^Œx WO\˜ #∞O_ç `«i"Õ∞âß~°∞.
=∞m§ PÅÜ«∞O KÕi `«Ñ㨠∞¨ û f„=O KÕãO≤ k. PO[<ÕÜ∞« ™êfiq∞ ã¨xflkèÖ’
f„= =∞QÆfl J~ÚOk. XHõ™êi "≥OHõ>Ëâ◊fi~°™êfiq∞ „Ѩ`«ºHõ∆"≥∞ÿ u~°∞=∞ʼnõΩ ~°=∞‡x
HÀ~å~°∞. u~°∞=∞Å KÕi, ÉèHí `Θ À P"ÕâO◊ `À ™êfiq∞x ã¨∞uÎ OzOk. P<å\˜ =∞ǨÏO`«∞
P"≥∞‰õΩ `«∂~°∞Ê =∂_» gkèÖ’ XHõ ѨÓiÅ∞¡ x"å™êxH˜ U~°Ê~°z áêHõâßÅ #∞O_ç
=‰õΩà◊=∂eHõ ¿Ñ~°∞`À ã¨OÉÏ~åÅ∞ ѨOÑ≤OKÕ"å_»∞. P"≥∞ ã¨fiÜ«∞OáêHõO KÕã∞¨ H˘x,
"≥OHõ#fl‰õΩ x"ÕkOz u<Õk. P"≥∞ ÉèHí xΘ QÆ∞iÎOz J#fl=∂Kå~°∞ºÅ "åi =Oj‰õΩÅ∞
L`«~Î ° =∂_» gkèÖ’ `«=∞ WO\˜H˜ „ѨH¯õ q∞^≥Ì WÅ∞¡ WKåÛ~°∞. JHõ¯_» `«∞Åã≤ =#O
#∞Oz =∂ÅÅ∞ Hõ\ ì̃ ™êfiq∞H˜ HÔ O· Hõ~º° O KÕ¿ãk. ''~°=∂ Ѩi}Ü«∞O—— J<Õ kfiѨ^Œ
HÍ=ºO ÃÑo¡áê@QÍ ~åã≤#k. WÖÏ KÕÜ«∞@O JHͯ ~å=∞Ü«∞º nH˜∆`«∞Å∞ J<Õ
á⁄~°∞QÍÜ«∞#‰õΩ W+¨Oì ÖË^∞Œ . P"≥∞ ^蕺#OÖ’ LO_»QÍ ZOye qã¨àÎ √◊ § P"≥∞ÃÑ· qã≤~ˆ âß_»∞.
''h =Oâ◊O xsfi~°º=∞=Ù`«∞Ok—— Jx â◊ÑO≤ zOk. KåÖÏ=∞Ok ѨÙ\˜ì K«xáÈÜ«∂~°∞.
|∞kú =zÛ P"≥∞ HÍà◊§g∞^Œ Ѩ_`ç Õ WHõ #∞Oz h ‰õΩ@∞O|OÖ’ XHõ¯_Õ XHõ¯_»∞ ѨÙ_»`å_»x
âßáêѨxfl =∞~°eÛOk.
™êfiq∞ =∞Ok~åxH˜ L`«~Î å# `«∞O|∞~°∞ HÀ#Ö’ `«Ñ㨠∞¨ û KÕãO≤ k. „|ǨχK«~º° O,
„áê}ÏÜ«∂=∞O `«Ñ¨ã¨∞û KÕ¿ã"åˆ~ JHõ¯_» LO_»QÆÅ ~°=∞}©Ü«∞ „Ѩ^Õâ◊O Jk. P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ ''K≥OK«∞ <å@HõO—— Ü«∞HõQ∆ Í#O ~åã≤Ok. D"≥∞#∞ "≥kH˜ "Õ™êi WHõ¯_»
K«∂ã≤ =∞m§ WO\˜H˜ fã¨∞‰õΩ"≥àÏ¡~∞° . ѨÓ@`À@ "ÕãO≤ k. ÉÏq `«qfi`Õ hà◊√§ Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ .
ÉÏqÖ’H˜ ky QÆOQÆ#∞ H©iOÎ zOk. ѨÙ+¨¯ÅOQÍ h~°∞ Ѩ_Oç k. "≥OHõ>âË fi◊ ~° ™êfiq∞H˜
~ÀA UHÍO`« ¿ã=Ö’ ''Hõ~∂° Ê~° Ǩ~°u—— P"≥∞ W=fi@O JÅ"å@∞. Wk ѨÓ*Ï~°∞ʼnõΩ
#K«ÛHõ Dã¨_Oç K«∞H˘<Õ"å~°∞. QÆ∞_çH˜ "≥o¡ Ǩ~°u W=fi‰õΩO_® WO\’¡<Õ WKÕÛk. XHõ
~°^Àä `«û=O ~ÀA ~°^OŒä =zÛ "≥OQÆ=∞‡ WO\˜ =ÚO^Œ∞ PyáÈ~ÚOk. ZO`« ÖÏy<å
Hõ^ÅŒ ÖË^∞Œ . J~°Û‰õΩÅ∞ "≥OQÆ=∞‡#∞ Hõ=∆ ∂aèH∆õ "Õ_®~°∞. P"≥∞#∞ Ǩ~°u W=fi=∞<åfl~°∞.
P"≥∞ Ǩ~°u W=fiQÍ<Õ ~°^OŒä HõkeOk. J^Õ WѨÙÊ_»∞ ''`«iQ˘O_» "åi =Ú`åºÅ
Ǩ~°u—— J~ÚOk.
P"≥∞‰õΩ #~°ãO≤ Ç¨Ï ™êfiq∞H˜, "≥OHõ#fl‰õΩ Éè^Ë OŒ ÖË^∞Œ . #$ã≤OÇ¨Ï L`«û"åÅ∞
80 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
„Ѩu U\Ï [i¿Ñk. J#fl^•#O x~°fiÇ≤ÏOKÕk. J<Õ‰Ωõ Å∞ Éè∂í i q~åàÏÅ∞ WKÕÛ"å~°∞.
Zxq∞k =∞Ok „"åÜ«∞ã¨QÍà◊§#∞ ÃÑ@∞ìH˘x ''kfiѨ^Œ ÉèÏQÆ=`«O—— ~°zOzOk. "ÕOHõ\ÏK«Å
=∞Ǩ`出xfl K«OÑ¨Ó HÍ=ºOQÍ ~åã≤Ok. 18= â◊`å|Ì L`«~Î ° ÉèÏQÆO 19= â◊`å|Ì
ѨÓ~°fi ÉèÏQÆO P"≥∞ k=º ™ê~°ãfi¨ `åkè ^Õ=`«QÍ "≥Å∞Q˘OkOk. 3–8–1817# P
P^蕺`«‡ `Õ*’~åã≤ N "≥OHõ>âË fi◊ ~° ™êfiq∞ áê^•~°q<åÌÖ’¡ XHõ ѨÓ~ˆ ‰õΩ J~ÚáÈ~ÚOk.
P"≥∞ ~ÀA ^蕺# ã¨=∂kèÖ’ ‰õÄ~°∞Û<Õ KÀ@ ã¨=∂kè xi‡OKå~°∞. ^•x =∞^躌 `«∞Åã≤
=#O, =∞O_»ÑO¨ Hõ\Ïì~∞° . ã¨=∂kèH˜ Z^Œ∞~°∞QÍ <Õ̂~_»∞ K≥@∞ì H˜O^Œ QÆ∂\˜Ö’ PO[<ÕÜ∞«
™êfiq∞x „Ѩu+≤Oì Kå~°∞. J#fl=∞Ü«∞º, ǨÏnä~åO ÉÏÉÏ, "≥OQÆ=∂O| u~°∞=∞ÖËâ√◊ x`À
JÉè^Ë OŒ QÍ rqOz# ѨÙ}º =¸~°∞ÅÎ ∞.b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 81
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–20
JѨ~° Ѩ`O« [e Ü≥∂y–=∂ã¨~ì ü ã≤.q.q
„H©.ѨÓ. =¸_»= â◊`åaÌÖ’ Ѩ`O« [e =∞ǨÏi¬ ~åã≤# Ü≥∂QÆã∂¨ „`åÅ#∞,
P^è∞Œ xHõ [QÆ`∞« ‰Î Ωõ J#∞‰õÄÅOQÍ =∂iÛ, "Õ∞_»O ÉÏ¡=㑯 ã≤^•úO`åÅ#∞ *’_çOz ''„Éè∞í HõÎ
~°ÇÏ≤ `« `å~°Hõ ~å[ Ü≥∂QÆO—— ¿Ñ~°∞`À `«Ü∂« ~°∞ KÕã,≤ "å~°∞ =∂ãì̈~ü ã≤.q.q. Jx
=∞O„`« <å=∂xfl á⁄Ok# "å~°∞ HõOK«∞áê\˜ "≥OHõ@ "ÕOHÍ ™êfiq∞~å=ÙQÍ~°∞.
q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º HÍÅOÖ’ PO„^èŒ ^ÕâO◊ #∞Oz J~°= ^ÕâßxH˜ Z<Àfl
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ =Å㨠áÈÜ«∂~Ú. JO^Œ∞Ö’ ‰õΩOÉèHí À}O ^ŒQ~æÆ ° J=∂‡~ü 㨄`«O J<Õ
TiÖ’ 19 â◊`å|ÌOÖ’ "≥o§# HÍ=∞=∞‡, ‰õΩѨʙêfiq∞ ^ŒOѨ`∞« Å∞ L<åfl~°∞. PÜ«∞#‰õΩ
ã¨∞|ƒ=∞‡, ^è~Œ å‡O| J<Õ W^Œ~Ì ∞° `À|∞@∞ì=ÙÅ∞, ã¨∞|ƒ=∞‡‰õΩ ‰õΩOÉèHí À}O =Ú#ã¨|∞,
Éèí∂™êfiq∞ J~Ú# HõOK«∞áê\˜ ^èŒ~å‡~å=Ù H˘_»∞‰õΩ "≥OHõ„\Ï=Ù‰õΩ, ^èŒ~å‡O|#∞ `«#
ÉÏ==∞ikH˜ WzÛ q"åǨÏO KÕâß_»∞. ~°OQÍ~å=Ù ÉèÏ~°º J=∞‡}=∞‡ =∞Ǩ Ѩu„=`«.
HÀ_»Å∞ ã¨∞|ƒ=∞‡#∞ Hõ#fl ‰õÄ`«∞~°∞ÖÏQÍ K«∂ã≤Ok. ã¨∞|ƒ=∞‡‰õΩ J<åfl, =k#ÅO>Ë
„áê}O. HÍ=∞=∞‡‰õΩ ‰õΩOÉèHí À}OÖ’ 4–8–1868# =∞# =∂ã¨~ì ü [x‡OKå~°∞. "ÕOHÍ
™êfiq∞ Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° . ~°OQÍ~å=Ù ^ÕâßO`«~O° áÈ~Ú uiy ~åÖË^∞Œ . ã¨O™ê~°
ÉÏ^躌 `« H˘_»∞‰õΩ g∞^Œ Ѩ_Oç k. "ÕOHÍ ™êfiq∞ `«e^ŒO„_»∞Å =^ŒÌ ÃÑiQÍ_»∞. ‰õΩѨÙÊ™êfiq∞
"ÕOHÍ ™êfiq∞H˜ LѨ#Ü«∞#O KÕâß_»∞. "≥OHõ„\Ï=Ù K«xáÈÜ«∂_»∞. ã¨∞|ƒ=∞‡‰õΩ ã¨O`å#O
ÖË^∞Œ . P"≥∞‰õΩ D Ñ≤ÖÏ¡}‚˜ ^Œ``Ϋ « WKåÛ~°∞ HÍ=∞=∞‡, ‰õΩѨÙÊ™êfiq∞ ^ŒOѨ`∞« Å∞. Hõ#∞Hõ
J`«#∞ WѨÙÊ_»∞ HõOK«∞áê\˜ ^Œ`Ϋ `«O„_ç "≥OHõ„\Ï=Ù "ÕOHÍ™êfiq∞ `å`« ¿Ñ~°∞ ~å=Ù
Hõeã≤ HõOK«∞áê\˜ "≥OHõ@ "ÕOHÍ™êfiq∞ ~å=Ù JÜ«∂_»∞. PÜ«∞<Õ ã≤.q.q.
ã¨∞|ƒ=∞‡ N=∞O`«∞~åÅ∞. =∞QÆ k‰õΩ¯ ÖËxk. Hõ#∞Hõ ^ŒQ~æÆ ∞° O>Ë =∞Oz^Œx
‰õΩѨÙÊ™êfiq∞ ^ŒOѨ`∞« Å∞ ‰õΩOÉèHí À}O HÍѨÙ~°O =∂iÛ K≥Öe¡ˇ WO\˜H˜ ^ŒQ~æÆ ° WO\’¡
L<åfl_»∞. "ÕOHÍ ™êfiq∞ gkè |_çÖ’ `≥Å∞QÆ∞, `«q∞à◊O, ã¨O㨯 $`«O WO\’¡ ã¨∞|ƒ=∞‡
=^ŒÌ ã¨O㨯 $`«O <Õ~åÛ_»∞. "≥OHõ„\Ï=Ù K≥Öe¡ˇ ‰õÄ`«∞~°∞ ~°∞H˜‡}=∞‡xzÛ "ÕOHÍ ™êfiq∞H˜
ÃÑo¡ KÕâß~°∞. PÜ«∞# Ѩ^•flÅ∞QÀ U@ "≥∞„\˜H± "≥Ú^Œ\ ˜ "å_»∞QÍ áêãπ J~Ú_»∞.
N~°OQÆOÖ’ KÕ~å_»∞. N~°OQÆO, ѨÙ^Œ∞HÀ¯@ [g∞O^•~°¡ Ñ≤ÅÅ¡ ∞ ã¨Ç¨ ^蕺ܫÚÖˇ<· å~°∞.
WO@~ü J~ÚOk. _ç„wH˜ =∞„^•ãπ ѨOѨ@O `«e¡H˜ W+ì̈O ÖË#O^Œ∞# WO\˜ =^ÕÌ
P^蕺u‡Hõ „QÆO^ä•Å∞ K«k"å_»∞.
Ü≥∂QÆ „Ѩ"âÕ O◊
JѨÙÊ_»∞ "≥∞„_®ãπÖ’ k=º *Ï˝# =∞Ǩã¨ÉÅíè ∞ [iQÍ~Ú. q∞„`«∞Å`À Hõeã≤
"≥OHÍ™êfiq∞ "≥àÏ¡_∞» . ZO^Œ~Ô O^Œ~À =∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞ =KåÛ~°∞. "Õ∞_»O ÉÏ¡"ãÕ ¯‘ `À
82 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ѨiK«Ü∞« O J~ÚOk. P"≥∞`À Hõeã≤ Ü≥∂QÆ™ê^è#Œ KÕâß~°∞. x+¨ª ‰õΩkiOk. ™êfiq∞
=Úxã≤ áêe\˜ J^躌 ‰õΩ∆ Öˇ<· å~°∞. Ü≥∂QÆOÖ’ ÉÏ¡"ãÕ ¯‘ ^Œ~≈° #q∞KÕÛ"å~°∞. ~Ô Ö· fiË HÍO„\ωõΩÅì ∞
fã¨∞H˘x #+¨áì È~Ú Pã≤Î J"Õ∞‡Ü«∂eû =zK«Ok. ÉèÏ~°º =∞~°}O˜ zOk. =∞^Œ∂~Ì ∞°
"å~°=∂‡~Ú "≥OHõ=∞‡#∞ kfifÜ«∞O KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞x ™êfiq∞ x[OQÍ<Õ
J~°∞O^äfŒ #Hõ„∆ `«O K«∂Ñ≤OKå~°∞. H˘`«Î ÉèÏ~°º PÜ«∞# Ü≥∂QÆãk≤ Hú ,˜ L#fluH˜ ÉÏQÍ
ã¨ÇϨ HõiOzOk. |¡"ãÕ ¯‘ ÜÕ∞ "≥OHõ=∞‡QÍ [x‡OzO^Œx ÉèÏq™êÎ~∞° .
ã¨∂Å÷ , ã¨∂Hõ∆ ‡ â◊s~åÅÃÑ· =ӺǨÅÃÑ· PkèÑ`¨ º« O ™êkèOKå~°∞. PÜ«∞# „Ѩ*Ï˝
ÉèÏ=O =ÚO^Œ∞QÍ ÉèÏ~°º g∞^Œ Ѩ_Oç k. P"≥∞ „Ѩ[#˝ ∞ =keOz P"≥∞`À qq^èŒ HÀâßÅÖ’x
q*Ï˝# q+¨Ü∂« Å#∞ ѨeH˜Oz ~å~ÚOKå~°∞. 1908Ö’ =zÛ# ¿ÇÏbãπ `ÀHõK∞« Hõ¯#∞
`«# â◊s~°OÖ’H˜ P"åǨÏ# KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. ^•x`À â◊HÎ̃ qѨs`«OQÍ KÕiOk. ã¨$+≤ì
„Hõ=∞O `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl~°∞. [x‡OK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ =∞#∞+¨µÅ∞ J}∞~°∂ѨOÖ’ ѨÙ~°∞+¨µxÖ’
„Ѩ"tÕ Oz "åºÑ≤Oz =¸_»∞ <≥ÅÅ `«~åfi`« „ã‘Î QÆ~ƒ° Où Ö’ „Ѩ"tÕ ™êÎ~∞° . ™êfiq∞QÍ~°∞
`«#Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl JO_À`«ÊuÎx ã¨∂ÅÎ „Ѩ*Ï˝ K≥_h» ‰õΩO_®, ã¨∂Hõ∆ ‡ ~°∂áêxfl "Õ~∞°
KÕã≤ #=„QÆÇ¨ Å „ѨÉÏè =O `«QÅÆ ‰õΩO_® P JO_®xfl "≥OHõ=∞‡QÍi QÆ~ƒ° Où Ö’ „Ѩ"âÕ ◊
ÃÑ\Ïì~∞° . „Ѩu~ÀA „áê~°#÷ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ P"≥∞ ã¨∂ÅÎ â◊s~°O #∞O_ç ã¨∂Hõ∆ ‡ â◊s~åxfl
"Õ~∞° KÕã∂¨ ,Î P"≥∞ QÆ~ƒ° Où Ö’x Ñ≤O_®xH˜ ‰õΩO_»eh „ѨÉÏè =O`À â◊HxÎ̃ JOkOKÕ"å~°∞.
`˘q∞‡k <≥ÅÅ `«~åfi`« 13–4–1999# „|Ǩχ ã¨fi~°∂ѨÙ_≥#· H˘_»∞‰õΩ ѨÙ\Ïì_∞» . J`«xH˜
''K«O^Œ∞—— Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° .
K«O^Œ∞ aè#flOQÍ „Ѩ=iÎOKå_»∞. XHõ <≥ÅHˆ =∂@ÖÁKåÛ~Ú. WO\˜H˜ =KÕÛ"åi
Éè∂í `« Éèqí +¨º`«∞ÅÎ #∞ K≥¿ÑÊ"å_»∞. <åã≤‰Î Ωõ _≥· [O^•Å∞ `≥OѨÙH˘#fl `å`« ‰õΩѨÙÊ™êfiq∞x
<åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ K«O^Œ∞ [O^≥O "Õã≤ ã¨O^蕺 =O^Œ#O KÕ~ÚOKå_»∞. Ѩ^À <≥ÅÖ’
`«O„_çH˜ 'Z"£∞.\˜.U— J<Õ H˘`«Î =∞O„`åxfl <ÕiÊ "å~åxH˘Hõ H˘`«Î =∞O„`åxfl <ÕiÊOKå_»∞.
Ö’HÍxH˜ H˘`«Î "≥Å∞QÆ∞ „Ѩ™êkOK«=∞x K≥ÑÊ≤ K«xáÈÜ«∂_»∞. J`«xfl ™êfiq∞ 24 ™ê~°∞¡
„|uH˜OKå~°∞. |O^è∞Œ =ÙÅ∞ XHÍq_»#∞ g∞_çÜ∞« O KÕã≤ „áê}^è•~° `≥ÑÊ≤ Oz „|uH˜OKå~°∞.
HÍx K«O^Œ∞ `«#∞ Éè∂í q∞ g∞^Œ LO>Ë ã¨$+≤ì PyáÈ`«∞O^Œx `«O„_çH˜ #K«ÛK≥ÑÊ≤ K«xáÈÜ«∂_»∞.
D ~°Hõ"≥∞ÿ# ™ê^èŒ# ^•fi~å `«##∞ Ñ≤ez# "åiHõO^ŒiH© JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’
LO_Õ ã≤.q.q.=∞O„`«O 29–5–1910#∞ <Õ~åÊ~°∞. =ÚO^Œ∞ ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ <ÕiÊ
ѨsH˜O∆ z `«~"° å`« q∞ye# "åiH˜ JOkOKå~°∞. JѨÊ\˜#∞O_Õ =∂ãì̈~ü ã≤.q.q.QÍ
„Ѩã≤^Œ∞úÅÜ«∂º~°∞.
=∞Ç≤Ï=∞Å „Ѩ^~Œ ≈° #
XHõ™êi =∂ã¨~ì Qü Í~°∞ =Ú‰õΩ¯Ö’x ~°O„^èOŒ ^•fi~å P~°∞ QÆO@Å∞ xifi~å=∞OQÍ
QÍe Ñ‘eÛ, ~Ô O_À ~°O„^èOŒ ^•fi~å P~°∞ QÆO@Å ¿ãѨ٠=kÖÏ~°∞. =∞~À P~°∞ QÆO@Å∞
LKåÛùfiã¨, x™êfiû™êÅ∞ ÖˉΩõ O_® L<åfl~°∞. "åi â◊s~°O ^Œ∂kÖÏQÍ `ÕeHÔ · QÍeÖ’
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 83
`ÕeOk. `«# =∞#∞=∞_»∞ =∞\ì̃ÉÁ=∞‡ ux K«xáÈ`Õ ã¨=∂kè ã≤uÎ Ö’ LO_ç „áê} ã¨ÃÑÊ¡·
KÕã≤ „|uH˜OKå~°∞. PÜ«∞#∞fl ^Œ``Ϋ « fã¨∞H˘#fl ã¨∞|ƒ=∞‡QÍ~°∞ U\˜Ö’ ™êfl#O KÕã≤
X_»∞‰¤ Ωõ =zÛ Hõà√◊ § uiy Ѩ_áç È`Õ =¸_»∞, ~ÀAÅ∞ P"≥∞#∞ K«∂ã¨∂Î LO_»=∞x TiH˜
"≥o,¡ JHõ¯_ç#∞OKÕ P"≥∞#∞ „|uH˜OKå~°∞.
=∞#∞+¨µºÅ#∞ „\Ï<£û Ö’H˜ ѨOÑ≤ q+¨Ü«∂Å#∞ ¿ãHõiOKÕ "å~°∞. „QÆǨÏ
=∞O_»ÖÏÅÖ’ „Ѩ"tÕ Oz J#∞Éè∂í `«∞Å#∞ „QÆO^è㌠OΨ KÕâß~°∞. K«O„^Œ=∞O_»ÅO qã¨iÎ Oz
Ѩk "≥∞àÿ √◊ § "≥xH˜¯ Z_»∞`«∞O^Œx K≥áêÊ~°∞. P~°∞ <≥ÅÅ `«~åfi`« ÃãO· \˜ã∞¨ Åì ∞ x["Õ∞#x
~°∞A=Ù KÕâß~°∞. Éè∂í q∞ =OHõ~Q° Í LO^Œx JO^Œ∞Hõx ã¨∂~°∞ºx "≥Å∞QÆ∞ K«O„^Œ∞xÃÑ·
ã¨iQÍæ Ѩ_@ » O ÖË^xŒ JO^Œ∞Hˆ Hõ$+¨‚ ѨHO∆õ =™ÈÎO^Œx, =OHõ~á° È`Õ Z#∞fl_»∂ áœ~°q‚ ∞
<å\˜ K«O„^Œ∞_Õ HõxÑ≤™êÎ_x» K≥áêÊ~°∞. YQÀà◊ âß„ãÎ̈"`Õ ÅΫ Ѩiâ’^è#Œ Ö’ Éè∂í q∞ ~Ô O_»∞
=O^ŒÅ "≥∞àÿ √◊ § =OHõ~Q° Í L#fl@∞¡ `ÕeOk. JO`«\ ˜ ã¨∂Hõ∆ ‡ ѨijÅ# =∂ãì̈~∞° QÍik.
„Éè∞í HõÎ ~°ÇÏ≤ `« `å~°Hõ ~å[Ü≥∂QÆO
=∂ã¨~æ Qü Í~°∞ ™ê÷ÑO≤ z# H˘`«Î Ü≥∂QÆ Ñ¨^uúŒ x ''„Éè∞í HõÎ ~°ÇÏ≤ `« `å~°Hõ ~å[Ü≥∂QÆO——
JO\Ï~°∞. „Éè∞í HõOÎ JO>Ë Ñ¨Ó~°fiHõ~‡° . ~°ÇÏ≤ `«O JO>Ë ÖˉΩõ O_® KÕÜ∞« @O. JO>Ë
`«=∞ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =zÛ â◊~} ° ∞ HÀi`Õ Ñ¨Ó~°fiHõ~‡° Åhfl áÈ~Ú `«i™êÎ~∞° Jx J~°O÷ . PÜ«∞#∞fl
`«e¿ãÎ KåÅ∞ Jhfl PÜ«∞<Õ K«∂ã¨∞H˘O\Ï~°<Õ #=∞‡HõO. =∂ãì̈~∞° QÍi t+¨ºÑ¨~O° Ѩ~Ö° ’
ZH˜¯ ~åA Hõ$+¨=‚ ∂Kå~°∞ºÅ∞ "Õ@∂i „ѨÉÏè Hõ~° âß„ã≤Î "≥Ú^ŒÖ#·ˇ „Ѩ=ÚY∞Å∞ ZO^Œ~À
L<åfl~°∞. =∂ã¨~ì ∞° QÍ~°∞ 12–5–1922# â◊s~åxfl =kÖËâß~°∞. H˘_»∞‰õΩ JO`«º„H˜Ü∞« Å∞
x~°fiÇ≤ÏOK«QÍ JHÍÅ =~å¬Å=Å¡ "åi z`å Éèí㨇O JO`å HÍ"Õi #k h\˜Ö’
H˘@∞ì‰Ωõ áÈ~Ú Ug∞ q∞QÆÅÖË^∞Œ . 22–5–1922# JO>Ë Ñ¨k~ÀAÅ `«~åfi`« =∂ã¨~ì ∞° QÍi
ã¨∂Hõ∆ ‡ â◊s~°O ÉèÏ~°º "≥OHõ=∞‡‰õΩ ^Œ~≈° #"≥∞Oÿ k.b
84 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–21
J=`å~° ѨÙ~°∞+¨µ_»∞ "≥∞ǨÏ~ü ÉÏÉÏ "≥∞ǨÏ~ü"å}˜
Éè∫uHõ`À TyáÈ`«∞#fl =∂#= *Ïux P^蕺u‡Hõ "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ rÃããπ =∞~°eÛ#@∞¡,
<Õ#∞ =∂#"åox L^Œiú OK«\ÏxH˜ =KåÛ#∞. JÖÏO\˜ ѨxH˜ HÍÅ=Ú ã¨=∞Ü«∞=Ú
Hõeã≤=zÛ #ѨÙÊ_Õ =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨µÅ∞ =∂#"åox L^Œiú OK«\ÏxH˜ ã¨OÉèqí ™êÎ~∞° . "åˆ~
J=`å~° ѨÙ~°∞+¨µÅ∞ |∞^Œ∞_ú ∞» , =∞ǨÏ=∞‡^£ *Á~åãì̈~ü JO^Œ~∞° JÖÏO\˜ "åˆ~ g~°O^Œ~∂°
XˆH ÉèQí =Æ O`«∞x #∞O_ç =zÛ#"åˆ~. Jk XHõ |OQÍ~°∞ ^•~°O. âßs~°Hõ P#O^ŒO
=ÚYº"≥∞ÿ# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞`åxH˜ =∞#∞QÆ_» `«yæ#ѨÙÊ_»∞, ^èŒ#OÃÑ· "åº"≥∂ǨÏO
ÃÑiy#ѨÙÊ_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ gi Pq~åƒù"åxH˜ ^•i K«∂Ñ≤™êÎ_»∞. D
Ѩ~O° Ѩ~Ö° ’ <Õ#∂ XHõ J=`å~° ѨÙ~°∞+¨µ_ç<.Õ =∞`« ã¨Oã¨Å÷ ∞ áê`« ÉÏ}©Ö’<Õ #_çz
„Ѩ[Å PÖ’K«#Å#∞ Ѩ\Oì˜ K«∞HÀ=@O ÖË^∞Œ . „Ѩ=‰õΩÅÎ LѨ^âÕ ◊ ™ê~°O XHõ>.Ë =∂#"åox
ã¨OH∆ÀÉèíO #∞Oz |Ü«∞@Ѩ_≥Ü«∞º@"Õ∞. <Õ<Õg∞ H˘`«Î=∞`åxfl ™êÎÑ≤OK«@O ÖË^Œ∞.
„Ѩ[ÅO^Œi =∞`« ÉèÏ"åÅ#∞ ѨÙ#~°∞^Œiú Oz "å\˜H˜ H˘`«Î ~°∂Ѩ٠x=fi@"Õ∞ <å ^èºÕ Ü«∞O.
rq`«xfl QÆ∞iOz "åiH˜ J=QÍǨÏ# Hõe™æ êÎ#∞. „Ѩ=HõÅÎ =∞~°}O `«~åfi`« "åi ÉèÏ=#Å∞
ѨH¯õ ^•i Ѩ_∞» `«∞<åfl~Ú. Jã¨Å∞ K≥ÑÊ≤ #^•xH˜, PK«iOKÕ ^•xH˜ ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_®
áÈ~ÚOk. „Ѩ=HõÅÎ O^Œ~∂° ÉèQí =Æ O`«∞x #∞O_ç =zÛ#"åˆ~. Hõ#∞Hõ "å~°∞ K≥¿ÑÊ^ŒO`å
XHõ\ Q˜ Í<Õ LO@∞Ok. ã¨O‰õΩz`« ÉèÏ"åÅ#∞ ^Œ∂~°O KÕ™êÎ#∞. Jã¨Å∞ ã¨`åºÅ#∞
Pq+¨¯i™êÎ#∞. <å =∞ø<åxfl `«fi~°Ö’<Õ =ke [#O =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ <å =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞
<å <À\˜`À `≥eÜ«∞*Ë™êÎ#∞. ^•xH˜ `«y# ã¨=∞Ü«∞O WOHÍ ~åÖË^∞Œ . =zÛ#ѨÙÊ_»∞
<Õ<Õ `≥eÜ«∞*Ë™êÎ#∞. ''`«~fi° Ö’<Õ qâ◊fi"åÑÎ̈ P^蕺u‡Hõ`#« ∞ <Õ#∞ „ѨKå~°O KÕ™êÎ#∞. Wk
Jxfl ^ÕâßÅ"åiH˜, Jxfl =∞`åÅ"åiH˜ Jxfl *Ï`«∞Å "åiH˜ ã¨O|OkèOzOkQÍ
LO@∞Ok. Éèqí +¨º`«∞ÃÎ Ñ· <å‰õΩ Jáê~° #=∞‡HõO LOk. áêâßÛ`«º ^ÕâßÅÖ’ Ü«Ú^Œú
ÉèÜ
í ∞« O LOk. Jk `«QÍæe. <Õ#∞ ZѨÙÊ_»∞ =∞ø<åxfl g_»∞`å<À <Õ#∞ =ÚO^Œ∞QÍ
K≥Ñʨ ÖË#∞. `«fi~°Ö’ [iˆQ „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú [~°QÉÆ ’`ÀOk. Jk KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒO.
<å ÉèÏ="åºÑ≤xÎ XHõ L^Œº=∞OQÍ KÕ™êÎ#∞. D Éè∂í q∞Ö’ âßOux ™êÎÑO≤ K«\ÏxH˜ <Õ<Õ
KÕ | >Ë ì L^Œ º =∞O ^ÀǨ Ï ^Œ O KÕ ã ¨ ∞ Î O k. <Õ # ∞ XHõ J=`å~° Ѩ Ù ~° ∞ +¨ µ _ç x QÍ
J=`«iOK«É’`«∞<åfl#∞. Ü«Ú^ŒOú `«~åfi`« JѨÓ~°fi âßOu U~°Ê_»∞`«∞Ok. x~åÜ«Únè
Hõ~}° XHõ ã¨=∞㨺QÍ LO_»^∞Œ . *ÏuÉè^Ë •Å∞ ã¨=∞ã≤áÈ`å~Ú. =∞`« ã¨Oã¨Å÷ =∞^躌
qÉè^Ë •Å∞ LO_»=Ù. <Õ#∞ „ѨÑO¨ K«O JO`«\Ï Ñ¨~º° \˜™êÎ#∞. „Ѩu „QÍ=∞O, Ѩ@}
#QÆ~O° ã¨O^Œi≈™êÎ#∞. JO`«~å˚fÜ«∞ ™È^Œ~° ÉèÏ"åxfl, =∞#∞+¨µºÅ =∞^躌 âßOux,
c^Œ∞Å Ü≥∞_», x~°H¡ Í∆ xH˜ QÆ∞i J~Ú# "åiѨ@¡ „¿Ñ=∞#∞ ‰õΩiÑ≤™êÎ#∞. ÉèQí =Æ O`«∞x
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£
„¿Ñ=∞#∞ JO^ŒiH˜ JO^Œ*Ü Ë Ú« @ÜÕ∞ <å =ÚYº ^èºÕ Ü«∞O.——
''ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „ѨÑO¨ K« ^ÕâßÅÖ’ =ÚYºáê„`« =Ç≤Ïã¨∞OÎ k. J<ÕHõ Ö’áêÅ∞#fl
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ P^蕺u‡Hõ ÉèÏ= ÅǨÏix "åºÑ≤Î KÕÜ∞« @OÖ’ ZѨÙÊ_»∂ =ÚO^Œ∞ LOk.
<≥·uHõ <åÜ«∞Hõ`«fiO ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =Å¡<Õ ™ê^茺O. „ѨѨOKåxH˜ P^蕺u‡Hõ *’ºux
W=fiQÆeQˆ k =∞#"Õ∞. <å‰õΩ Jf`« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ KåÖÏ L<åfl "å\˜x J#=ã¨~O° QÍ =$^è•
KÕÜ∞« #∞. Jq =∂#=ÙʼnõΩ LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ∞» `å~Ú J#flѨÙÊ_Õ "å\˜x "å_»`å#∞. ##∞fl
<Õ#∞ Pq+¨¯iOK«∞H˘#fl ~ÀA# ##∞fl J_»y¤ OKÕ â◊HΘ Un LO_»^∞Œ . QÆ∞_ç"¤ åiH˜ K«∂ѨÙ#∞,
‰õΩO\˜"åiH˜ #_»H#õ ∞, W=fiQÆÅ#∞ =Úã¨e`«<åxfl ^Œ∂~°O KÕÜ∞« QÆÅ#∞. =∞~°}O˜ z#"åix
ѨÙ#s˚=ÙÅ#∞ KÕ™êÎ#∞. W=hfl x[OQÍ lq∞‡‰õΩ¯ÖË. g\˜`À #=∞‡HõO ~å=K«∞Û HÍx
=∞#ã¨∞ ‰õΩ^Œ∞@|_»^∞Œ .—— ''<å‰õΩ Ѩ<fl≥ O_»∞ =∞Ok t+¨º Ѩ~O° Ѩ~° LOk. Wk XHõ
=ÅÜ«∞O. <å `«~åfi`« giÖ’ XHõifl <å ™ê÷#OÖ’ „Ѩu+≤™ì êÎ#∞. "åi HÀã¨"∞Õ <Õ#∞
x~åǨ~° nHõ,∆ =∞ø#O áê\˜ã∞¨ <Î åfl#∞. "å~°O`å <å ѨÓ~°fi[#‡Ö’ ã¨ÇϨ K«~∞° ÖË. "åix
<Õ#∞ P^Œ∞HÀ"åe. giH˜ |Ü«∞\˜ =ÅÜ«∞OÖ’ 44=∞Ok L<åfl~°∞. JO^Œ∞Ö’ P_»"å~°∞
=∞QÆ"å~°∂ ‰õÄ_® L<åfl~°∞. J~Ú`Õ ÃÑ"· åi HõO>Ë gi ™êÎ~Ú `«‰Ωõ ¯=. g~°O^Œi
^•fi~å HÍ=Åã≤# Ѩ#∞Åhfl [iÑ≤™êÎ#∞. <å QÆ∞~°∞=Ù ''Láêã¨x =∞Ǩ~å*ò—— <å‰õΩ
P^蕺u‡Hõ ÉèÏ=# HõeyOz# "å~°∞ ''ǨÏ[~°`ü ÉÏÉÏ [<£—— J<Õ ã¨∞=∂~°∞ =O^Õà√◊ §#fl
=Úã≤O¡ =∞Ç≤ÏàÏ Ñ¶H¨ ~© —ü —. Wn J=`å~ü "≥∞ǨÏ~ü ÉÏÉÏQÍi "å}˜, ÉÏ}©. W^ŒO`å
PÜ«∞#∞fl WOQÆ¡O_£‰õΩ K≥Ok# Ѩ„uHÍ qÖËYi ÉèÏ~°fÜ«∞ P^蕺u‡Hõ ~°Ç¨Ï™êºÅ#∞
`≥ Å ∞㨠∞ HÀ=\ÏxH˜ Éè Ï ~° ` « ^ Õ â ◊ O JO`« \ Ï Ñ¨ ~ ° º \˜ O z# Paul Brunton
WO@~°∂fi º KÕã#≤ ѨÙÊ_»∞ =∞ø#OQÍ L#fl ÉÏÉÏ `«# =^ŒÌ L#fl JHõ~∆ ° =∂Å ã¨Ç¨ Ü«∞O`À
~åã≤ K≥ÑÊ≤ # q+¨Ü∂« Å∞.b
ì O,
85 86 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–22
#_»Ü∂« _Õ ^≥=· O Ѩ~=° ∂Kå~°º [QÆ^∞Œ ~æ ∞° =ÙÅ∞
NN K«O„^ŒâYı ~° Ü«∞fO„^Œ∞Å∞
' ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ ã≤uÎ QÆ`∞« Å#∞ =∞#O ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞HÀ"åe. Ñ≤_∞» ‰õΩ¯, aÜ«∂ºxH˜
Ѩ~=° ∂Kå~°º Ѩ^OŒä
'á⁄ \ì̃ =∞x+≤. HõëêÜ«∂O|~° ^•i. <≥u#Î ‰õÄ_® HõÑÙ¨ ÊH˘#fl =„ãÎ̈O.
|ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ â◊s~°O. KÕuÖ’ ^ŒO_»O. #ÅÉè̌· Uà◊§#∞ ^•\˜# =Ü«∞ã¨∞. `≥Å|¡ _ç#
A@∞ì. Hõà√◊ § #Å¡QÍ HÍOu=O`«O. ÉèÏ= QÆOcè~"° ∞≥ #ÿ #∞^Œ∞~°∞. Hõ=∞hÜ«∞"≥∞#ÿ
Hõ#∞ÅÖ’ JÖ∫H˜Hõ HÍOu. HÀ>Ë~∞° fã≤# =Ú‰õΩ¯. a~°∞ã¨∞ QÆ_O¤» . z#fl #∞^Œ∞~°∞.
<À~°∞ qâßÅO. ‰õÄ~°∞Û#fl ÉèOí y=∞Ö’ Ѩ~=° ∞ "Õ∞^è•q`«fiO. HõÅÅ∞ HÍHõ U^À Ö’HõOÖ’
qǨÏiã¨∞#Î fl@∞¡#fl Hõ#∞Å∞.—— Wn Paul Brunton ^Œi≈Oz# HõOz Ѩ~=° ∂Kå~°º
[QÆ^∞Œ ~æ ∞° =ÙÅ∞ NN K«O„^ŒâYı ~° Ü«∞fO„^è∞Œ Å "åi k=º ã¨fi~°∂ѨO. "å~°∞ POQÍ¡xfl
K«H¯õ QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀQÆey =∂\Ï¡_Q» eÆ y<å `«q∞à◊O POQÆ=¡ Ú `≥eã≤# =∞^躌 =iÎ KÕ`«
J#∞"å^Œ=O KÕ~ÚOz ã¨O^Õâq◊ ∞KåÛ~°∞. ''„ѨÑO¨ K« Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ZѨÙÊ_»∞ K«H¯õ |_»`å~Ú?——
Jx J_çy# „Ѩâfl◊ ‰õΩ ''=∂~°∞Ê ~å=\ÏxH˜ KåÖÏ ã¨=∞Ü«∞O Ѩ_∞» `«∞Ok. J^˘Hõ „Hõ=∞
Ѩ^uúŒ Ö’ ~å"åe. PÜ«Ú^è•Å#∞ qã¨iO˚ z, ^ÕâßÅ∞ âßOu HÀã¨O „ѨÜ∞« uflOKåe——
Jx ã¨=∂^è•#O. ''P kâ◊Ö’ ^ÕâßÅ∞ H˘O`« „ѨÜ∞« uflã¨∞<Î åfl~Ú.—— Jx JO>Ë ''PÜ«Ú^è•Å∞
qã¨i˚Oz#O`« =∂„`å<Õ âßOu ~å^Œ∞, Ü«Ú^ŒúO PQÆ^Œ∞. H˘@∞ìHÀ=\ÏxH˜ Hõ„~°Å∞
KåÅ∞. nxH˜ Ѩiëê¯~°O P^蕺u‡Hõ ÉèÏ="åºÑ≤Î =∂„`«"∞Õ . Jk ^ÕâßÅ =∞^躌 , =∞#∞+¨µÅ
=∞^躌 , c^Œ ^èxŒ ‰õΩÅ =∞^躌 Ѩi "åºÑÎ̈"∞≥ `ÿ <Õ Õ ‰õΩ^Œ∞~°∞`«∞Ok. ã¨∞ǨÏ$^•ƒù=O ÃÑ~°QÍe.
JѨÙÊ_Õ x["≥∞#ÿ âßOu, JÉè∞í º^ŒÜ∞« O HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. ''J~Ú`Õ Jk KåÖÏ ^Œ∂~°O
KåÖÏ HÍÅO Ѩ_»∞`«∞O^Õ"≥∂—— Jx ã¨O^ÕÇ≤ÏOKå_»∞ áêÖò. ^•xH˜ ™êfiq∞ ''WOHÍ
^Õ=Ù_»∞<åfl_»∞—— J<åfl~°∞. ''^Õ=Ù_≥H¯õ _À ÖË_∞» ^Õ=Ù_»O>Ë „¿Ñ=∞ ã¨fi~°∂ѨO. r=ÙÅ g∞^Œ
„¿Ñ"Õ∞ ^≥=· O.—— Jx ã¨=∂^è•#O ''^Õ=Ù_»∞ =∂#= ѨiHõ~åÅ#∞ J=ã¨~O° =zÛ#ѨÙÊ_»∞
"å_»∞`å_»∞. =∂#"åo, ã¨OH∆ÀÉèÏxfl Z^Œ∞~˘¯#flѨÙÊ_»∞ U^À ~°∂ѨOÖ’ =zÛ Ñ¨i+¨¯i™êÎ_∞» .
„Ѩu â◊`å|ÌOÖ’#∞ k=º qÉè∂í u Hõey# =∞Ǩ`«∞‡Å∞ [x‡Oz, =∂#"åox L^Œiú OKå~°∞.
D q^è•#O JO`å Éè∫uHõ âß„ãÎ̈ xÜ«∞=∂Å∞QÍ Ñ¨x K«ã¨∞ÎOk. Éè∫uHõ`« ÃÑiy,
P^蕺u‡Hõ‰Ωõ [#O ^Œ∂~°"∞≥ #ÿ „Ѩu™ês WÖÏ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ LO_»@O JO^ŒiH˜ `≥eã≤#
q+¨Ü∞« "Õ∞. áêÖò ''=∞# HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® JÖÏO\˜ =∞Ǩ`«∞‡_»∞ [x‡™êÎ_®?—— Jx
J_çy`Õ ''=∂ ^ÕâO◊ Ö’ Wk `«Ñʨ Hõ [~°∞QÆ∞`«∞Ok, [iyOk. Éè∫uHõ`« J<Õ pHõ\ ˜
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 87
qãÎ̈iOz *Ï˝# *’ºu q∞#∞‰õΩ q∞#∞‰õΩ =∞#flѨÙÊ_»ÖÏ¡ WÖÏ [~°Q@ Æ O =∂‰õΩ ã¨ÇϨ ["Õ∞.
"åi<Õ "Õ∞=Ú ^≥"· åO`« ã¨OÉè∂í `«∞Å∞ JO\ÏO—— J<åfl~°∞ PKå~°∞ºÅ∞.
''=∞#∞+¨µºÅ∞ ÉÏQÍ Ñ¨`«#"≥∞ÿáÈÜ«∂~å—— J#fl „Ѩâ◊fl‰õΩ ''JO`«QÍ <å‰õΩ
JxÑ≤OK«@O ÖË^∞Œ . =∞x+≤Ö’ k=º`«fiO *ÏQÆ$`«O J"åfie. JѨÙÊ_Õ =∞x+≤ ^Õ=Ùx
"≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ J_»∞QÆ∞ÖË™êÎ_∞» .—— „|O@<£ ''=∂ ѨtÛ=∞ ^ÕâßÖ’¡ ^≥Ü∂« ºÅÖÏQÍ =∂#=ÙÅ∞
„Ѩ=iÎOK«@O ÉÏ^è•Hõ~O° QÍ LOk—— JO>Ë ''JÖÏ "Õ~∞° KÕã≤ =∂\Ï¡_=» ^Œ∞.Ì JHõ¯_ç ^Õâ◊
XHõ>Ë =∞O„`«O HÍ^Œ∞. ã¨=∂*Ïxfl L#fl`« ã≤uÎ H˜ fã¨∞H˘x "≥àϧe. Éè∫uHõ`#« ∞
P^Œ~≈° O (S_çÜ∞« e[O)`À ã¨=∂#O KÕÜ∂« e. „ѨÑO¨ K«O Z^Œ∞~˘¯<Õ H˜+¡ ì̈ Ѩiã≤uÎ H˜
x["≥∞#ÿ x"å~°} JO@∂ Un ÖË^∞Œ .—— J<åfl~°∞. ''J~Ú`Õ x`«º rq`«OÖ’ P^蕺u‡Hõ`#« ∞
*’_çOKåÖÏ?—— Jx J_çy`Õ ''YzÛ`«OQÍ. ãÔ̈~#· Ѷe¨ `åÅ∞ ~å"åe JO>Ë J^˘Hõ¯>Ë
=∂~°Oæ . „ѨÑO¨ K«OÖ’ P ™ê÷~Ú =∞#∞+¨µºÅ∞ Z‰õΩ¯"≥#· H˘nÌ =∂~°∞Ê "ÕQ=Æ O`«=∞=Ù`«∞Ok.
=∂ J^Œ$+¨=ì âß`«∞Î =∂ ^ÕâO◊ Ö’ JÖÏO\˜ "åiH˜ H˘^Œ= ÖË^∞Œ . D =∂~°∞Ê „ѨÑO¨ K«O
JO`«\Ï =¿ãÎ =∞Oz ~å=\ÏxH˜ ã¨fiÅÊ ã¨=∞Ü«∞O KåÅ∞. áêÖò ''`«=∞iH˜ D P„â◊=∂kè
HÍ~°O ã¨O„Hõq∞Oz ZO`«HÍÅ"≥∞Oÿ k?—— Jx „Ѩtfl¿ãÎ 1 907Ö’ <Õ#∞ Ѩ<fl≥ O_Õà§◊ =Ü«∞ã¨∞Ö’
LO_»QÍ ÅaèOzOk. <å‰õΩ P„â◊=∂kè HÍ~°O =zÛ# `«~åfi`« <åÅ∞ˆQà◊‰¡ Ωõ , <Õ#∞ HÍ"Õi
#k X_»∞#¤ XHõ „QÍ=∞OÖ’ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã,≤ =¸_Õà√◊ § "Õ^Œ "Õ^•OQÆ q^ŒºÅxfl <Õ~åÛ#∞.——
Jx K≥áêÊ~°∞. ''g∞~°∞ x`«ºO ã¨OKå~°O KÕã∂¨ <Î Õ LO\Ï~å?—— J#fl^•xH˜ ''1918Ö’
<ÕáêÖòÖ’ [iˆQ XHõ HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ <ÕáêÖò ~åA PǨfixOKå~°∞. ^•xH˜ ã¨=∞‡uOz
<Õ#∞ JѨÊ\˜ #∞O_ç ^Õâ◊ ã¨OKå~°O KÕã¨∂Î „Ѩu„QÍ=∞=¸ u~°∞QÆ∞`«∞<åfl#∞. =∂
P„â◊=∞ ^èŒ~°‡ „ѨHÍ~°O „Ѩu „QÍ=∞=Ú ã¨O^Œi≈OKåe. „Ѩ[efl P^蕺u‡Hõ`« "≥·Ñ¨Ù
=∞~°ÖÛË „ѨãO¨ QÍÅ∞ KÕÜ∂« e. =∂ P„â◊=∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ áê\˜OKåe. x`åº~°Û#
Jg =∂‰õΩ KåÖÏ xÜ«∞=∂Å∞O\Ï~Ú.—— Jx ã¨=∂^è•#q∞KåÛ~°∞.
''<å‰õΩ =∂~°^æ ~Œ ≈° #O KÕÜ∞« QÆey# Ü≥∂QÆ∞Å HÀã¨O <Õ#∞ ÉèÏ~°`« ^Õâ=◊ ∞O`å
Ѩ~º° \˜ã∞¨ <Î åfl#∞. ã¨~Ô #· "åix g∞~°∞ <å‰õΩ ã¨∂zOK«QÅÆ ~å?—— Jx J_çy# ^•xH˜
ã¨=∂^è•#OQÍ HõOz ™êfiq∞ ''g∞‰õΩ x[OQÍ JÖÏO\˜ HÀiHõ LO>Ë J^Õg∞ J`åºã¨
HÍ^Œ∞. g∞Ö’x x*Ï~Úf `«Ñʨ Hõ g∞ HÀiHõ f~°∞ã¨∞OÎ k. WѨÙÊ_Õ g∞Ö’ *ÏQÆ$u
HõeyOk. J^Õ g∞‰õΩ =∂~°æ ^Œ~≈° #O KÕã∞¨ OÎ k. g∞ ã¨O^ÕÇ¨ Åhfl Ѩ\Ï Ñ¨OK«Å=Ù`å~Ú.
áêÖò =∞m§ ''P PÖ’K«<Õ <å‰õΩ WѨÊ\˜ ^•HÍ =∂~°æ ^Œ~≈° Hõ`fi« O KÕãO≤ k. <Õ#∞ U
=∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_çx Hõeã≤<å '^Õ=Ù_»∞ "Õ~°∞QÍ ÖË_»∞ hÖ’<Õ L<åfl_»∞— JO@∞<åfl~°∞.
K«∂Ñ≤OK«O_ç—— JO>Ë #=Ùfi`«∂ ™êfiq∞ ''^Õ=Ù_»∞ JO`«\Ï L<åfl_»∞. =∞x+≤Ö’ =∂„`«"∞Õ
L<åfl_»x JHõ¯_Õ |OkèOK«H¯õ ~°Ö^Ë ∞Œ . D qâßfixH˜ JO`«\ H˜ ˜ P^è•~°O PÜ«∞<Õ Hõ^•——
J<åfl~°∞. ''J~Ú`Õ ™êfig∞! U „ѨÜ∂≥ QÍ`«‡Hõ Ѩ^uúŒ x <Õ#∞ J=ÅOaOKåe?—— ''g∞
88 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
 Ü«∂„`«Ö’ g∞~°∞ J<Õfi+≤OK«∞H˘O@∂ "≥à◊§O_ç. g∞‰õΩ #zÛ# "åix Z#∞flH˘O_ç—— Hõ#∞H˘¯O\Ï~°∞. g∞~°∞ "≥`∞« ‰õΩ`«∞#fl "å~°∞ g∞‰õΩ ÅaèOz g∞ HÀiHõ f~°∞™êÎ~∞° —— Jx
J<åfl~°∞. ''"åiÖ’ Z=~°∂ <å‰õΩ ãÔ̈~#· =∂~°^æ ~Œ ≈° #O K≥Ü∞« ºÖËHáõ È`Õ?—— ã¨O^ÕÇÏ≤ OKå_»∞ JÉèÜ í ∞« O Wã¨∂Î ''g∞~°∞ #<≥flѨÙÊ_»∂ QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀO_ç. <Õ#∂ q∞=∞‡efl ZѨÙÊ_»∂ QÆ∞~°∞OÎ K«∞
áêÖò. ''JÖÏ J~Ú`Õ g∞~°∞ XO@iQÍ „ѨÜ∂« }O KÕã≤ ^≥=· qÉè∂í ux á⁄O^Õ =~°‰Ωõ H˘O\Ï#∞—— Jx Paul the seeker‰õΩ g_À¯Å∞ K≥áêÊ~°∞ Ѩ~=° ∂Kå~°∞ºÅ∞. PÜ«∞#
P =∂~°Oæ =^ŒÅHõO_ç ^蕺#O „Hõ=∞O `«Ñʨ ‰õΩO_® KÕã∂¨ Î LO_»O_ç. L#fl`« ÉèÏ"åÅg∞^Œ ^Õâ◊ ã¨OKå~åxfl Pk â◊OHõ~∞° Å ^Õâ◊ ã¨OKå~°O`À ã¨iáÈÖÏÛ_»∞ áêÖò. XHõ P^蕺u‡Hõ
Pã¨H,Θ „¿Ñ=∞ ÃÑOK«∞HÀO_ç. =∞#ã¨O`å „¿Ñ=∞`À xOѨÙHÀO_ç. `≥Å"¡ å~°∞*Ï=Ú#, *’ºux 㨠O ^Œ i ≈Oz# =∞Ǩ Ï ^•#O^Œ O `À áê@∞ =∞~À J^Œ ∞ ƒù ` « =∞Ǩ Ï i¬x
™êÜ«∞Oã¨O^茺֒ ^蕺#O ã¨`«Êùe`åÅxã¨∞ÎOk. JѨÙÊ_»∞ „ѨѨOK«=∞O`å Ѩ~°=∞ ã¨O^Œi≈OK«É’`«∞#fl L^ÕfiQÆO áêÖò#∞ ‰õΩk¿Ñ™ÈÎOk. =∞Ǩ`«∞‡Å∞ ZO`« L#fl`«∞Ö’,
„ѨâßO`«OQÍ LO@∞Ok. nxfl =∂„`«O ™ê^è#Œ KÕÜ∞« @O =∞~°=HõO_ç—— Jx Ç≤Ï`«=Ù ZO`« =∂~°æ ^Œ~°≈#O KÕ™êÎ~À P^蕺u‡HÍ#∞Éèí∂u á⁄O^•Å#∞H˘<Õ "å~°O>Ë "åiH˜
K≥áêÊ~°∞. ''™êfig∞! <å „Ñ¨Ü∞« `åflÅxfl =º~°"÷ ∞≥ ,ÿ <å ™ê^è#Œ LѨÜ∂≥ QÆ Ñ¨_H» áõ È`Õ g∞~°∞ ZO`« Jaè=∂#"≥∂ =ºHõÎ=∞ÜÕ∞º ã¨xfl"ÕâßÅ#∞ WO^Œ∞Ö’ =∞#O K«∂âßO. W^Õ
<å‰õΩ =∂~°æ ^Œ~≈° #O KÕ™êÎ~å?—— Jx ã¨∂\˜QÍ „ѨtflOKå_»∞ „|O@<£ |¡O\òQÍ. nxH˜ Ѩ~=° ∂Kå~°º Ѩ^OŒä .b
ã¨=∂^è•#OQÍ Ñ¨~=° ∂Kå~°∞ºÅ∞ ''<Õ#∞ XHõ ã¨O™ê÷<åxH˜ JkèÑu¨ x. WHõ¯_» <å ã¨=∞Ü«∞O
JO@∂ Ug∞ LO_»^∞Œ . <å x`«ºHÍ~°º„Hõ=∂Å`À <å ã¨=∞Ü«∞O JO`å =ke ÃÑ@ì~å^Œ∞.
<Õ#∞ Z<Àfl Uà◊√§QÍ ~ÀA~å„uà◊√§ x„^ŒáÈÜÕ∞k ''=¸_»∞ QÆO@ÖË——. JÖÏO\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡
<Õ#∞ XHõ =ºHÎ̃g∞^Œ „â◊^úŒ ÃÑ@ì@O [iˆQѨx HÍ^Œ∞. g∞ˆ~ g∞HÀã¨O ã¨=∞Ü«∂xfl ѨÓiÎQÍ
Hˆ \Ï~ÚOKÕ QÆ∞~°∞=Ù#∞ Z#∞flHÀO_ç—— Jx qã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊ~°∞. ''ÉÏ^èŒ QÆ∞~°∞=ÙÖË `«Ñʨ
É’^èŒ QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ ÖË~∞° Jx JO`å JO@∞<åfl~°∞. JO^Œ∞Ö’ <Õ#∞ XHõ Ü«¸~ÀÑ≤ÜÚ« _çx.
<å‰õΩ É’kèOKÕ "å~°∞ ^˘~°H~õ̂ "≥∂?—— Jx ã¨O^ÕÇϨ O "≥e|∞KåÛ_»∞. ''ã¨`º« O LOk.
^•xfl Hõ#∞Q˘#=K«∞Û—— Jx ã¨=∂^è•#O. ''g∞ˆ~ XHõi^ŒiÌ ¿Ñ~°#¡ ∞ ã¨∂zOz <å J<Õfi+¨}‰õΩ
^ŒQiæÆ ^•i K«∂Ñ≤OK«O_ç =∞Ǩ`凗— Jx JO>Ë ''<å‰õΩ `≥eã≤ W^Œ~Ì̂ g∞‰õΩ QÆ∞~°∞=ÙÅ∞
JxÑ≤OK«∞HÀ#^Œy# ã¨=∞~°∞Å÷ ∞ L<åfl~°∞. JO^Œ∞Ö’ XHÍÜ«∞# HÍjÖ’ ZHõ¯_À qâßÅ"≥∞#ÿ
Éè=í OuÖ’ ^•y LO\Ï~°∞. PÜ«∞# ^Œ~≈° #O JO`« `ÕeHõ HÍ^Œ∞. Jn QÍHõ "å~°∞
áêâߺ`«∞ºÅ‰õΩ „Ѩ"âÕ O◊ Hõe™æ êÎ~x° <Õ#∞ ÉèÏqOK«@O ÖË^∞Œ —— J<åfl~°∞ áêÖò g∞^Œ Hõ$áê
^Œ$+≤ì`À. Ѩ@∞ì=^ŒÅx q„Hõ=∂~°∞¯_»∞ áêÖò. ''Ô~O_À "å~°∞?—— Jx „ѨtflOKå_»∞.
''ZHõ¯_À ^ŒH} ∆˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =∂~°∞=¸Å L<åfl~°∞. PÜ«∞#∞fl ''=∞ǨÏi¬—— JO\Ï~°∞.
<Õ#∞ WO`«=~°‰Ωõ "åix K«∂_»Ö^Ë ∞Œ . HÍx "å~°∞ L`«=Î ∞ ^Õt‰õΩÅ∞ Jx `≥Å∞ã¨∞. "å~°∞
g∞‰õΩ K«H¯õ x =∂~°^æ ~Œ ≈° #O KÕ™êÎ~x° #=∞‡HõO LOk. "å~°∞ J~°∞}ÏK«Å *’ºu ã¨fi~°∂Ѩ"∞≥ #ÿ
J~°∞}ÏK«ÅOÖ’ LO\Ï~°∞. "åi ^Œ~≈° #O g∞‰õΩ =∞<À cè+Oì̈ Hõeãæ ∞¨ OÎ k.—— Jx K≥Ñʨ QÍ<Õ
áêÖò Ѩ~=° ∂#O^Œ Éèií `«∞_»Ü∂« º_»∞. `«# J<Õfi+¨} Ѷe¨ OKÕ ~ÀA ^ŒQ~æÆ Ö° ’ LO^Œx
ã¨O|~°Ñ¨_®¤_»∞. J~°∞}ÏK«ÅO "≥o¡ ~°=∞} =∞ǨÏi¬x ZѨÙÊ_»∞ ã¨O^Œi≈^•Ì=∂ J<Õ
`«ÇϨ `«ÇϨ ÃÑiyáÈ~ÚOk. z=~°QÍ XHõ =∂@ K≥áêÊ~°∞ â◊OHõ~∞° Å∞ ''~°=∞} =∞ǨÏi¬x
^Œi≈OK«‰Ωõ O_® WO_çÜ∂« #∞O_ç uiy g∞ ^ÕâO◊ "≥à§◊ #∞ Jx <å‰õΩ =∂@ W=fiO_ç——
J<åfl~°∞ Hõ$áê ^Œ$+≤`ì À. N"åiÖ’x P HÍ~°∞}ºO, `«# `«Ñ#¨ #∞ J~°O÷ KÕã∞¨ H˘#fl"åi
=∞<ÀÉèÏ=O K«∂ã≤ áêÖò K«eOzáÈÜ«∂_»∞. ''g∞ =∂@ [=^•@#∞ =∞Ǩ`å‡!—— Jx
=∞#ã¨∂ÊiÎQÍ K≥áêÊ_»∞. z=i ™êiQÍ â◊OHõ~∞° Å∞ ''P^Œ∞~åÌ Ñ¨_H» Oõ _ç. g∞~°∞ ã¨`åºxfl
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 89 90 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–23 KÕ™êÎ#O>Ë =^ŒÌ<åfl_»∞. JѨÙÊ_»∞ WѨÙÊ_»∞#fl QÆkÖ’ LOz `«##∞ ¿ã=‰õΩxQÍ
xÜ«∞q∞OKå~°x =∞ø# Ü≥∂y ^ŒQ~æÆ ∞° O_Õ ¿ã=‰õΩ_»∞ K≥áêÊ_»∞. Ü≥∂yH˜ XHõ¯_»O>Ë XHõ¯
t+¨µº_»∞ ‰õÄ_® ÖË_∞» . UHÍO`«OQÍ P`«‡ =ÚHÎ̃ HÀã¨"∞Õ PÜ«∞# LO@∞<åfl~°x K≥áêÊ_»∞.
=∞ø#Ü≥∂y (the sage who never speaks) ã¨OKå~° Ü≥∂y =∞ixfl q=~åÅ∞ K≥áêÊ_»∞. WHõ¯_çH˜ ~å=\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞
=∞ø#Ü≥∂y Ãã#· ºOÖ’ ã≤áê~ÚQÍ Ñ¨xKÕâß_»∞. `«~åfi`« =∂~°HÍÜ«∞~ü t+¨µº_≥<· å_»∞.
XHõ z#fl `åàÏÅ∞ "Õã#≤ QÆkÖ’ PÜ«∞# XHõ¯~ˆ Ѩ^•‡ã¨#OÖ’ ‰õÄ~°∞Ûx =∞ø#Ü≥∂y #∞O_ç `«#‰õΩ U^À ''>ËeѨuH±—— Hõ~Ô O@∞ P"ÕtOz#@∞¡QÍ áêÖò „|O@<£
L<åfl~°∞. QÀp QÆ∞_»¤ `«Ñʨ ÜÕ∞ =„ãÎ̈^•è ~°}Ï ÖË^∞Œ . JѨÊ\˜Hˆ ã¨=∂kè ã≤uÎ Ö’ L<åfl~°∞. Jaè„áêÜ«∞ Ѩ_®¤_∞» . PÜ«∞# `«# ^Œ$+≤xì PÖ’K«#Å Hõ<åfl Ö’`«∞QÍ Hˆ O„nHõiOK«@O
Éè∫uHõ q+¨Ü∂« ÖËg∞ PÜ«∞#‰õΩ `≥b=Ù. PÜ«∞# z~°∞#=ÙfiÖ’ „ѨÑO¨ Kåxfl [~Ú<åÛ##fl =Å¡ PÜ«∞# KÕ`#« JO`å q„âßOu ã≤u÷ Ö’H˜ "≥o§Ok. W^Õ „ѨÑO¨ K«O HõO>Ë „¿Ñ=∞QÍ
ÉèÏ=O QÀK«i™ÈÎOk. Hõà◊√§ fHõ∆}OQÍ ^Õx<À "≥`«∞‰õΩ`«∞<åflÜ«∞#fl@∞¡Ok. Jk =∂iáÈ~ÚOk. P P`å‡#O^ŒOÖ’ ~°q∞ã¨∂Î rq`åxfl ^èŒ#ºO KÕã¨∞H˘O@∞<åfl~°∞
Jx~°fiK«hÜ«∞ ã¨=∂kè. PÜ«∞Hˆ J#∞Éè"í H·≥ õ "Õ^ºŒ O. Hõà√◊ § P~°Ê@O ÖË^∞Œ . Hõ#∞ ~Ô Ñ¨Ê =∞ø#Ü≥∂y—— Jx áêÖò Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤_∞» . JO`«\ ˜ `å^•`«‡º ã≤uÎ x á⁄Ok# XHõ
‰õÄ_® Hõ^ÅŒ @O ÖË^∞Œ . JÖÏ ~Ô O_»∞ QÆO@Å #∞O_ç LO_çáÈÜ«∂~°∞. PÜ«∞# =∞#ã¨∞‰õΩ =∞Ǩ Ü≥∂yx ^Œi≈Oz#O^Œ∞‰õΩ `«# [#‡ ^è#Œ ºO J~ÚO^Œ#∞H˘<åfl_»∞ „|O@<£.b
WÇ¨Ï Ö’Hõ*Ï˝#O LO_»^∞Œ . â◊s~°ÉÏè QÍÅxfl x„^ŒáÈ`å~Ú. "å\˜H˜ K«Å#O LO_»<Õ
LO_»^∞Œ . JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ Hõ#∞H˘#Å #∞O_ç, XHõ h\˜ aO^Œ∞=Ù ~åÅ∞`ÀOk. ^Œ$+≤xì
Hˆ O„nHõiOK«@O =Å¡ Hõhfl\˜ „QÆO^è∞Œ ŠѨx PyáÈ~ÚOk. XHõ HÍOâ◊º q„QÆÇϨ OÖÏQÍ
JxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~°∞ =∞ø#Ü≥∂y. PÜ«∞# âßfi㨠[~°∞QÆ∞`«∂<Õ LOk. Jn KåÖÏ x^•#OQÍ,
Z=fiiH© q#Ѩ_#» O`«QÍ LOk. HÍx KåÖÏ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ, ÅÜ«∞QÍ âßfitã¨∞#Î fl@∞¡
Hõ#|_»∞`ÀOk. PÜ«∞# D â◊s~åxfl =^ŒÅÖË^∞Œ Jx K≥Ñʨ \ÏxH˜ âßfi㨠XHõ¯>Ë P^è•~°O
JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. PÜ«∞# QÆ∞iOz |~°<ì £ KåÖÏ q<åfl_»∞, `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl_»∞. J~Ú<å Jhfl
ã¨O^ÕÇ¨ ÖË. =∞ø#Ü≥∂y q=~åÅ∞ PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ ° x~°O`«~O° L#fl J`«xfl J_çQÍ_»∞.
J`«#∞ K≥Ñʨ @O „áê~°OaèOKå_»∞. ™êfiq∞ ZѨÙÊ_»∞ =KåÛ_À, ZHõ¯_ç #∞O_ç =KåÛ_À
`≥b^Œ∞. WO`«=~°‰Ωõ Z=fii`À#∞ =∂\Ï¡_#ç @∞¡ QÆ=∞xOK«Ö^Ë ∞Œ . Z=i QÆ∞iOp PÜ«∞#‰õΩ
`≥b^Œ∞. Z=i QÆ∞iOp J_»Q~Æ ∞° . WHõ¯_çH˜ =zÛ Zxq∞^Õà√◊ § J~ÚOk. JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞
H˘|ƒi zѨÊÖ’ J<åflxfl J_çy "ÕãO≤ k u<Õ"å_»∞. ~À_»∞g¤ ∞^Œ XHõ K≥@∞ì H˜O^Œ Z`≥#η
~åu g∞^Õ PÜ«∞# rq`«O. ZO_®, "å#, K«e JO`å JHõ¯_Õ. PÜ«∞# ‰õÄ~°∞Û<Õ
q^è•#O ZѨÙÊ_»∂ =∂~°Ö^Ë ∞Œ . Ü«Ú=‰õΩÅ∞ PÜ«∞xfl ¿ÇÏà◊# KÕã∞¨ <Î åfl, "åi<Õg∞ J<Õ"å_»∞
HÍ^Œ∞. XHõ™êi =∞„^•ãπ "≥à√◊ #Î fl XHõ ÃÑ^Œ=Ì ∞x+≤ D ^Œ$â◊ºO K«∂âß_»∞. "≥O@<Õ
=∞„^•ãπ #∞O_ç WHõ¯_ç áÈbã¨∞Ö`À K≥ÑÊ≤ P =∞ø# Ü≥∂yH˜ ~°H} ∆õ HõeÊOKÕ U~åÊ@∞
KÕâß_»∞. áÈbã¨∞ =zÛ PÜ«∞#∞fl ZO`À J_çy`Õ HÍx `«# QÆ∞iOz K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . ''<Õ#∞
=∂~°HÍÜ«∞~ü J<Õ QÆ∞~°∞=Ù t+¨µº_çx. PÜ«∞# ##∞fl ^ŒH˜∆} =∞„^•ãπ‰õΩ "≥à◊§=∞x
P^ÕtOKå~°∞. WHõ¯_» LO_»\ÏxH˜ J#∞=ÙQÍ LO^Œx KÕ~å#∞. <å‰õΩ WÇ¨Ï Éè’QÍÅ
g∞^Œ Pã¨Hˆ gÎ ∞ ÖË^∞Œ . ã¨`º« ^Œ~≈° #O HÀã¨"∞Õ rqã¨∞<Î åfl#∞—— Jx Ü≥∂y K≥áêÊ_»∞.
=∞~°HÍ~ü JO>Ë P =∞^躌 <Õ K«xáÈ~Ú# =∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ QÆ∞~°∞=Ù Jx áÈb™êѶ㑠~¨ ∞°
„QÆÇÏ≤ OKå_»∞. =∞„^•ãπÖ’ PÜ«∞# KåÖÏ =∞OkH˜ `≥Å∞ã¨∞. XHõ |OQÍ¡Ö’ |㨠U~åÊ@∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 91 92 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–24
JfO„kÜ«∞ Ü≥∂y „ÉÏ=∂
(the yoga which conquers death)
„ÉÏ=∂ x~°O`«~° ™ê^茉õΩ_»∞. J_»Ü«∂~ü ^ŒQÆæ~° LO_Õ"å_»∞. „|O@<£
DÜ«∞##∞ ã¨O^Œi≈Oz, PÜ«∞# J#∞Éè∂í `«∞Å#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘<åfl_»∞. DÜ«∞# K«H¯õ QÍ
=∂\Ï¡_ç q=iOKå_»∞. Ü≥∂QÆ q^ŒºÅxfl ѨÓiÎQÍ QÆ∞~°∞=ÚYOQÍ „ÉÏ=∂ <Õ~∞° ÛH˘<åfl_»∞.
PÜ«∞# K«∂¿Ñ J^Œ∞ƒù`åÅ∞ =∞#efl q=â◊√efl KÕ™êÎ~Ú. XHõ™êi áêÖò "≥o#¡ ѨÙÊ_»∞
„ÉÏ=∂ tÖÏ q„QÆǨÏOÖÏQÍ ‰õÄ~°∞ÛO_çáÈÜ«∂_»∞. Hõ^ŒeHõ ÖË<ÕÖË^Œ∞. PÜ«∞#
QÆ∞O_≥KÑ« Ù¨ Ê_»∞ H©}
∆ ™˜ ÈÎOk. z=iH˜ QÆ∞O_≥ H˘@∞ìHÀ=@O =∂<ÕãO≤ k. JÖÏ ÜÕ∞_»∞
ÃãHõ#∞¡ QÆ_zç Ok. K«xáÈÜ«∂_»#∞H˘<åfl_»∞. ~°HO∆˜ Kåe J<Õ „ѨÜ∞« `«flOÖ’ áêÖò L<åfl_»∞.
„Hõ=∞OQÍ â◊s~° J=Ü«∞"åÅ∞ Hõ^ÅŒ @O „áê~°OaèOKå~Ú. ''ǨÏ=∞‡Ü«∞º—— J#∞H˘<åfl_»∞.
=∞m§ QÆ∞O_≥ H˘@∞ìHÀ=@O „áê~°OaèOzOk. =∂=¸Å∞ =∞x+≤ JÜ«∂º_»∞ „ÉÏ=∂.
''QÆ∞O_≥ PyáÈ=@O QÆ=∞xOKå"å?—— Jx „ÉÏ=∂ J_çQÍ_»∞. ''ã¨Ê+¨Oì QÍ. Jk
q„ÉèÏOu HÍ^Œ∞—— Jx ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞ „|O@<£. W^Õg∞ Q˘Ñ¨Ê q+¨Ü∞« O HÍ^Œx `«#
QÆ∞~°∞=Ù ~°HÎõ „Ѩã~¨ } ° #∞ ‰õÄ_® PÑ≤"Ü
Õ ∞« QÆÅ ã¨=∞~°∞Å÷ x `≥eáê_»∞. „ÉÏ=∂#∞ P
q^è•#O K«∂Ñ≤OK«=∞x Ji÷OKå_»∞ áêÖò. „ÉÏ=∂ „|O@<£#∞ `«# =∞}˜H@ õ ∞ì =^ŒÌ
<å_çx Ѩ@∞ìHÀ=∞<åfl_»∞. JѨÙÊ_»∞ ~°HÎõ „Ѩã~¨ }° ã¨Ê+ì̈OQÍ HõxÑ≤OzOk áêÖò‰Ωõ . ~Ô O_»∞
ÖËHõ =¸_»∞ xq∞ëêÅ `«~åfi`« „Hõ=∞OQÍ ~°HÎõ „Ѩã~¨ } ° `«Q∞Æ `æ ∞« #fl@∞¡ QÆ=∞xOKå_»∞.
<å_ç ã¨ÊO^Œ# `«Q∞Æ `æ ÀOk. =∞iH˘kÌ ¿ãѨ\ H˜ ˜ <å_ç H˘@∞ìHÀ=@O PyáÈ=@O ã¨Ê+¨Oì QÍ
QÆ=∞xOKå_»∞ „|O@<£. ѨÅ∞û#∞ P¿Ñâß_»∞ „ÉÏ=∂. `«~åfi`« =¸_À xq∞+¨O =~°‰Ωõ
JÖψQ <å_ô ã¨ÊO^Œ# PyáÈ~ÚOk. <åÅ∞QÀ xq∞ëêxH˜ <≥=∞‡kQÍ ã¨ÊO^Œ# „áê~°OÉèOí
J~Ú#@∞¡ QÆ=∞xOKå_»∞. z=~°‰õΩ =∂=¸Å∞QÍ<Õ <å_ç H˘@∞ì‰õΩOk. áêÖò
Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂_»∞. ''W^Õg∞ Pâ◊Û~°ºÑ¨_®eû# q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞—— J<åfl_»∞ „ÉÏ=∂ `åÑ‘QÍ.
''HÍ"åÅO>Ë âßfi㨠‰õÄ_® P¿Ñ™êÎ#∞ K«∂™êÎ"å—— J<åfl_»∞. ã¨~ˆ #<åfl_»∞ áêÖò.
„ÉÏ=∂ Hõà√◊ § =¸ã¨∞H˘<åfl_»∞. `«# LKåÛùfiã¨, xâß≈fiã¨Å#∞ QÆ=∞xOK«=∞x
=ÚO^Õ K≥áêÊ_»∞. JÖψQ K«∂ã¨∞<Î åfl_»∞ áêÖò. „ÉÏ=∂ XHõ ~å~ÚÖÏQÍ =∂iáÈÜ«∂_»∞
HÍ¿ãѨ\ Ö˜ ’. XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ ã¨=∂kè ã≤u÷ Ö’H˜ "≥oá¡ ÈÜ«∂_»∞. PÜ«∞# =Ú‰õΩ¯ ^ŒQ~æÆ °
"Õà√◊ § ÃÑ\ì̃ K«∂âß_»∞ áêÖò. ZHõ¯_® „áê} ã¨ÊO^Œ# HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . âßfi㨠ѨÓiÎQÍ
ã¨OÎ aèOzáÈ~ÚOk. PÜ«∞# <å™ê ѨÙ\ÏÅ#∞, Éè∞í *ÏÅ#∞, ÃÑk=∞Å#∞, Kèåfx Jhfl
`«\ ì̃ K«∂âß_»∞. HÍx, ZHõ¯_® „áê}O HõxÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . XHõ áêe+π KÕã#≤ J^ŒOÌ `≥zÛ
=Ú‰õΩ¯ ѨÙ\ÏÅ ^ŒQ~æÆ ° ÃÑ\Ïì_∞» . âßfi㨠[iy`Õ ^•xÃÑ· h\˜ aO^Œ∞=ÙÅ∞ U~°Ê_®e.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 93
Jn ÖË^∞Œ . ÃÑk=∞Å ^ŒQ~æÆ ° áêe+π KÕã#≤ W`«_Î ç Ѩো O ÃÑ\Ïì_∞» . ZHõ¯_® h\˜
aO^Œ∞=ÙÅ∞ *Ï_ÕÖ^Ë ∞Œ . JO>Ë YzÛ`«OQÍ âßfi㨠PyáÈ~ÚO^Œx x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =KåÛ_»∞
„|O@<£. `å#∞ TÇ≤ÏOK«x q+¨Ü∂« Å∞ „ÉÏ=∂ KÕã≤ K«∂Ñ≤OK«@O`À ''"≥∞Oÿ _»∞ ÉÏ¡OH±——
J~ÚáÈ~ÚOk áêÖò‰õΩ. Ü≥∂QÍ JO>Ë Ñ¨xH˜ =∂eOk Jx WѨÊ\˜ ^•HÍ
J#∞H˘#flO^Œ∞‰õΩ ã≤QÆ∞æѨ_®¤_»∞. „ÉÏ=∂ „Hõ=∞OQÍ ã¨Ê $ǨÏÖ’H˜ =KåÛ_»∞. ''ZO`À
Q˘Ñ¨ÊQÍ LOk—— Jx á⁄y_®_»∞. ^•x q^è•#O q=iOK«=∞x „ÉÏ=∂#∞ HÀ~å_»∞.
JÖÏ K≥Ñʨ ÖË=∞x W^ŒO`å ''J_®fi#∞û_»∞ Ü≥∂QÍ——‰õΩ K≥Ok# „H˜Ü∞« Å∞ Jx `≥eáê_»∞.
''g\˜Ö’ Wq∞_ç L#fl ã¨∂„`«O Uq∞\˜—— Jx J_çQÍ_»∞ áêÖò. H˘xfl [O`«∞=ÙÅ#∞
QÆ=∞x¿ãÎ =∞#‰õΩ KåÖÏ q+¨Ü∂« Å∞ `≥Å∞™êÎ~Ú. U#∞QÆ∞ KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ âßfiã≤ã∞¨ OÎ k.
JO^Œ∞Hˆ Z‰õΩ¯= HÍÅO |`«∞‰õΩ`«∞Ok. ÃÑ^ŒÌ ã¨~åÊÅ∞ WOHÍ <≥=∞‡kQÍ âßfiã≤™êÎ~Ú.
Hõ#∞Hõ Z‰õΩ¯= HÍÅO rq™êÎ~Ú. Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂Ö’¡ j`åHÍÅOÖ’ KåÖÏ [O`«∞=ÙÅ∂
''qO@~ü ã‘Ñ¡ —π —Ö’ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞ QÆ∞ǨÏÖ’¡ LO\Ï~Ú. JHõ¯_» XHõ¯™êi ‰õÄ_® âßfiã¨
Ñ‘Å∞ÛHÀ=Ù H˘xfl "å~åÅ `«~|° _ç. Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞ ZÅ∞QÆ∞|O@∞¡, ^è$Œ =Ѩ٠ZÅ∞QÆ∞ |O@∞¡
WÖÏ<Õ K«eHÍÅO QÆ_»∞ѨÙ`å~Ú. H˘xfl <≥ÅÅ∞ WÖÏ LO_»QÆÅ=Ù. âßfiã¨#∞
xeÑ≤"ãÕ ∞¨ H˘O\Ï~Ú. „áê}O x~°O`«~O° H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. Kå=Ù â◊s~åxH˜ XHõ
JÅ"å@∞ =∂„`«"∞Õ .
~å*Ï ~°Ol`ü ã≤OQ∑ ǨÏi^•ãπ J<Õ XHõ ѶH¨ ~© ∞° #∞ ÖÏǨϟ~°∞Ö’ XHõ ã¨=∂kèÖ’
|OkèOKå_»∞. P `«~åfi`« „a\©+π Ãã#· ºO, ~°Ol`« ã≤OQÆ∞ ã¨=∞HõO∆ Ö’ P ã¨=∂kèx `«qfi
K«∂âß~°∞. P~°∞ "å~åÅ `«~åfi`« ‰õÄ_® P ѶH¨ ~© ∞° rqOKÕ LO_ç Ǩ~ÚQÍ #=ÙfiH˘O@∂
|Ü«∞@H˜ =KåÛ_»∞. Wk „ѨÉ∞íè `«fi iHÍ~°∞Ť Ö’ #"≥∂^≥· LOk. P`«‡|ÅO`À âßfiã¨#∞
x~ÀkèOK«∞H˘x P Ü≥∂y Kå=Ù #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞H˘<åfl_»∞. W=hfl Ü≥∂QÆ ~°ÇϨ ™êºÖË.
g\˜x QÆ∞~°∞=Ù ã¨=∞HõO∆ Ö’ JÉèϺã¨O KÕÜ∂« e. g\˜x „Ѩ^~Œ ≈° #QÍ KÕÜ∞« ~å^Œ∞. J~Ú`Õ
"å\˜ÃÑ· #=∞‡HõO HõeyOK«\ÏxH˜ JѨÙÊ_»ÑÙ¨ Ê_»∞ `«Ñʨ ^Œ∞.b
94 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–25
™ê=∂lHõ Ü≥∂y N[wæ "åã¨∞^Õ"£
N ã¨^Œ∞æ~°∞ "åã¨Ñ¨Ù^Õ"£#∞ JO^Œ~°∞ ''[wæ "åã¨∞^Õ"£—— Jx PáêºÜ«∞OQÍ
Ñ≤Å∞K«∞H˘O\Ï~°∞. Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ [QÆnâò. J^Õ [wæ J~ÚOk. [QÆ`∞« ‰Î Ωõ <åÜ«∞Hõ`fi« O
=Ç≤ÏOKÕ ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ PÜ«∞#Ö’ L#flO^Œ∞Hˆ P ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~@ ° . PÜ«∞# 3–9–1957
ã¨∞jÖÏ, _®Hõ~ì ü "åã¨∞^Õ"£ J<Õ `≥Å∞QÆ∞ ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ Hõ~åfl@HõÖ’x "≥∞ãÿ ∂¨ ~üÖ’ [x‡OKå~°∞.
z#flѨÙÊ_Õ QÆ∞~°∞=Ù ''=∞ÖÏ¡k ǨÏo¡ ~åѶ∞¨ "ÕO„^Œ ™êfiq∞—— =^ŒÌ Ü≥∂QÍÉèϺã¨O <Õ~åÛ~°∞.
JѨÊ\˜ #∞O_ç Jk PÜ«∞#‰õΩ x`«º„‰õΩ`«º"≥∞Oÿ k. "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü =iû\˜Ö’ WOw¡+π e@ˆ~K«~Öü ’
_ç„w ™êkèOKå~°∞. "≥∂\Ï~°∞ ÃãH· Ö˜ òÃÑ· ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï Ñ¨~º° \˜OKå~°∞. HÍ~°∞#_»ÑQ¨ ÅÆ ~°∞.
PÜ«∞#‰õΩ ~åx q^ŒºÖË^Œ∞. PÜ«∞# "≥∞ÿã¨∂~À¡x Kå=ÚO_ô Ç≤ÏÖòÃÑ· XHõ ~åug∞^Œ
‰õÄ~°∞Ûx f„= ^蕺#OÖ’ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~°∞. 23–9–1983 "åiH˜ JHõ™ê‡`«∞QÎ Í k=º
^Œ~≈° #O J~Ú, *Ï˝<À^ŒÜ∞« O J~ÚOk. =∞Oz Ü≥∂QÍ Hˆ O„^•xfl ™êÎÑO≤ K«=∞x QÆ∞~°∞=Ù
P^ÕtOKå~åÜ«∞#∞fl. `«y# ã¨Å÷ O HÀã¨O f„=OQÍ QÍeOKå~°∞. z=~°‰Ωõ `«q∞àò<å_»∞Ö’x
HÀÜ«∞O|`«∂~Î ‰ü Ωõ #ÅÉè·ˇ H˜Ö’g∞@~°¡ ^Œ∂~°OÖ’ „ѨâßO`« "å`å=~°}OÖ’ ''"≥o§O yi=∞øOˆ
>Ë<—£ — =^ŒÌ =∞Oz „Ѩ^âÕ O◊ ÅaèOzOk. JHõ¯_» XHõ P„â◊=∂xfl xi‡Oz, Ü≥∂QÍ#∞
<Õ~°∞Ê`«∞<åfl~°∞. ''Dâß á¶œO_Õ+¨<£——#∞ ™êÎÑ≤Oz Z<Àfl ¿ã"å HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞
x~°fiÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞. ''Dâß—— JO>Ë PÜ«∞# ''x~°∞} æ Ѩ~„° |Ǩχ—— Jx J~°O÷ K≥áêÊ~°∞.
WHõ¯_Õ ''Ü≥∂yH± >ˇOѨÙÖò——#∞ xi‡Oz ^蕺<åxH˜ Hˆ O„^Œ aO^Œ∞=ÙQÍ ''^蕺# eOQÍxfl——
„Ѩu+≤Oì Kå~°∞. JHõ¯_» JO^Œ~∞° ÜÕ∞ Éè^Ë OŒ ÖˉΩõ O_® ^蕺#O KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. ã¨~fi° [#
ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»∞ PÜ«∞#. P Hˆ O„^ŒOÖ’ Jhfl <Õ~∞° Ê`å~°∞. PÜ«∞#‰õΩ Jxfl P@Å∞ =K«∞Û.
ǨH© ‰õÄ_® P_»`å~°∞. `«q∞àò<å_»∞, Hõ~åfl@Hõ ~å„ëêìÅÖ’ `«~K° ∞« ÉèÏs ''ã¨`û« OQÍÅ∞——
x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° . PÜ«∞#‰õΩ P~°∞ YO_®ÅÖ’, J<ÕHõ ^ÕâßÅÖ’ t+¨º Ѩ~O° Ѩ~° LOk.
Ѩ~º° @#Å∞ KÕã∂¨ Î "åix L`ÕlÎ `«∞Å#∞ KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞.
''„Ѩ=ÚY ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞——QÍ J<ÕHõ Ѩ„uHõÅ x~°fiÇ≤ÏOz# Jaè„áêÜ«∂ÅÖ’
™êÎ#O ã¨OáêkOKå~°∞. PÜ«∞# JO`«QÍ ÉèÏs HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOz# "å~°∞
J~°∞^Œ∞. „H˜O^Œ\ ˜ U_®k =∞„^•ãπÖ’ ''P#O^£ JÖˇ—· — (A Wave of Bliss) J<Õ
¿Ñ~°∞# ''ÉèÏs ã¨`û« OQ∑#∞ x~°fiÇ≤Ï¿ã,Î ÅH∆Í Ü«∂Éè̌· "ÕÅ=∞Ok áêÖÁæx, ''# Éè∂í `À——
JxÑ≤OKå~°∞. PÜ«∞# KåÖÏ ™ê^è•~°}OQÍ LO\Ï~°∞. =ÚYOÖ’ k=º `Õ[ã¨∞û
"≥Å∞QÆ∞`«∂ LO@∞Ok. K«H¯õ x QÆ_O¤» . A@∞ì‰Ωõ , QÆ_®¤xH˜ ~°OQÆ∞Å∞ "Õã∞¨ HÀ~°∞. „áêp#
=∞ǨÏi¬ PÜ«∞#Ö’ ^Œ~≈° #q∞™êÎ~∞° . Dâß á¶œO_Õ+<¨ £ yhflãπ |∞H± iHÍ~°∞¤ ™êkèOzOk.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 95
`«q∞àò<å_»∞Ö’ PÜ«∞# P^èfiŒ ~°ºOÖ’ XˆH~ÀA 80,000 "≥ÚHõ¯Å∞ 27 lÖÏ¡ÅÖ’ <å\˜,
iHÍ~°∞¤ ã¨$+≤Oì Kå~°∞. P ã¨Oã¨÷ „QÍg∞} Pi÷Hõ q^è•<åxfl, P^è∞Œ xHõ Jaè=$kú =∂~åæÅ∞
KÕ|\˜Oì k. P~ÀQƺ Hˆ O„^•Å#∞ U~°Ê@∞ KÕã≤ x~°fiÇ≤Ï™ÈÎOk. ã¨OKå~° q^•ºÅÜ«∂Å
^•fi~å 4,200 „QÍ=∂ʼnõΩ ¿ã=ÅOkã¨∞Î<åfl~°∞. g\˜=Å¡ 70 ÅHõ∆Å=∞Ok "≥·^Œº
ã¨^Œ∞áêÜ«∂xfl á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. J"≥∞iHÍÖ’x >ˇxflã‘ ~å„+¨ìOÖ’ HõO|~å¡O_£Ö’
mc Minvillei 1200 ZHõ~åÅ ã¨Å ÷ OÖ’ Isha Foundation " isha institute
of inner sciences" 2006Ö’ xi‡Oz, ¿ã=ÅOkã¨∞Î<åfl~°∞. „ѨѨOK« âßOu,
ã¨∞ǨÏ$^•ƒù=O, ã¨=∂[ Ѩi~°H} ∆õ , JO^ŒiH˜ q^•º, P~ÀQƺO, ™êOˆHuHõ qxÜ≥∂QÆO,
„ã‘Î q^•º, tâ◊√ ã¨O~°H} ∆õ HÀã¨O Jq~°à◊ Hõ$+≤ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. Uk É’kèOz<å `ÕeHõ
=∂@Å`À ǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’ xezáÈÜÕ∞@@∞¡ KÕ¿ã â◊HΘ ã¨^∞Œ ~æ ∞° =ÙÅk. "åi "åã¨∞^Õ=
"å}˜x qO^•O.
ã¨^∞Œ ~æ ∞° "åã¨∞^Õ="å}˜
=∂#"åo Hˆ =ÅO rqOK«@O J<Õ^•xfl JkèQqÆ ∞OzOk. „Ѩu =∞x+≤Ö’
"Õ∞^è㌠∞¨ û LOk. ^•xfl `≥Å∞ã¨∞H˘x ™ê^è#Œ Ö’H˜ `≥K∞« ÛHÀ"åe. ^•xfl uO_çHÀ, qÖÏã¨
rq`åxHÀ, ^è#Œ ã¨Oáê^Œ#HÀ Y~°∞ÛÃÑ_ç`Õ „ѨÜ∂≥ [#O ÖË^∞Œ . =∞x+≤ =∂#ã≤Hõ Ѩiã≤u÷ x
=$kú K≥OkOKåe. ã¨=∂#`«fiO J<Õk ''XˆH ~°HOõ QÍ LO_»@O—— J#∞H˘O>Ë á⁄~°ÉÏ>Ë.
JÖÏ J~Ú`Õ ~Ô O_À "åi J=ã¨~O° ÖË^∞Œ Hõ^•. ã¨=∂#`«fiO JO>Ë ã¨=∂# J=HÍâßÅ∞.
#∞=Ùfi W+ì̈Ñ_¨ Õ =ºHÎ̃ h`À ã¨=∂#O HÍ^Œ∞. J`«<Ñ≥ Ù¨ Ê_»∂ h HõO>Ë ÃÑ<· Õ LO\Ï_»∞.
=∞#O W"åà◊ qÅ∞=Å#∞ HÀÖ’Ê`«∞<åflO. Jhfl _»|∞ƒ, Ǩϟ^•Å`À =Ú_çÃÑ_»∞`«∞<åflO.
„ã‘Î ‰õÄ_® ã¨=∂#`åfixfl HÀ~°∞`«∞Ok. JO>Ë Ñ¨Ù~°∞+¨µx`À ã¨=∂#OQÍ ã¨OáêkOKåÅx
=∂„`«"∞Õ ÉèÏqOK«~å^Œ∞. P"≥∞‰õΩ QÆ$Ç¨Ï ÉÏ^躌 `«Å∞O\Ï~Ú. ‰õΩ@∞OÉÏxfl L#fl`«
ã≤uÎ H˜ fã¨∞‰õΩ~å"åÅ<Õ `«Ñ#¨ P"≥∞Ö’ LO@∞Ok. ™êOˆHuHõ`« ѨÙ}º=∂ Jx =∂~°∞Ê
J<Õk KåÖÏ "ÕQ=Æ O`«OQÍ [iyáÈ`ÀOk. D<å\˜ z#flÑ≤ÅÅ¡ ∞ P~°∞ |Ü«∞@ ã¨ÖÎ ÏÖ’¡
P_»∞HÀ=@O `«‰Ωõ ¯=QÍ LOk. "åà◊√§ WѨÙÊ_»∞ ''ÔQÖÏH©ûÅ =∞^躌 —— P_»∞H˘O@∞<åfl~°∞.
JO>Ë HõOѨӺ@~üÖ’ P_»∞H˘O@∞<åfl~°∞. Hõ$„u=∞ P@Å∞ P_»∞`«∞<åfl~°x J~°O÷ . W~°∞QÆ∞
á⁄~°∞QÆ∞ "åi`À P@ÖÏ_Õ fiHõ "åiH˜ ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk. ™êOˆHuHõ`« =∞#‰õΩ Jhfl
`≥zÛ J~°K`Õ ∞« Ö’¡ ÃÑ_»∞`ÀOk. =∞i ã¨=∞㨺 Uq∞\˜? L#fl „Ѩu^•x`À =∞#"Õ∞
ã¨=∞㨺Å#∞ J#O`«OQÍ ã¨$+≤Oì K«∞H˘O@∞<åflO. =∞#O "å_Õ ÃãÖò, HõOѨӺ@~ü =ÔQ~· åÅhfl
=∂#= "≥∞HÍx[O HõO>Ë Q˘Ñ¨Ê"Õg∞ HÍ=x „QÆÇÏ≤ OKåe. g∞~°∞ K≥ÑÊ≤ # =∂@ g∞
Ñ≤ÅÅ¡ ∞ q#@O ÖË^∞Œ JO>Ë, K≥¿ÑÊ <≥u· Hõ qÅ∞=#∞ g∞~°∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞ Jx J~°O÷ .
JkèHÍ~°O`À "åix âßã≤OK«Ö=Ë Ú. #∞=Ùfi "åi #∞O_ç Q“~°=O, =∞~åº^• HÀ~°∞H˘O>Ë
Jk ''"ÕàÏHÀà◊O—— J=Ù`«∞Ok. "åiH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L#fl=hfl `≥e¿ã@∞¡ KÕÜ∞« O_ç.
ã¨ÅǨ Wã¨∞#Î fl@∞¡QÍ g∞~°∞ K≥¿ÑÊk "åà◊‰¡ Ωõ JxÑ≤OKåe. JѨÙÊ_»∞ "åà◊√§ q#@"Õ∞
96 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
HÍ^Œ∞, Uk ZÖÏ KÕÜ∂« Åx q∞=∞‡efl `«~K° ∞« =zÛ J_»∞QÆ∞`«∂ LO\Ï~°∞. JѨÙÊ_Õ
g∞~°∞ K≥¿ÑÊ ^•xg∞^Œ "åiH˜ QÆ∞i U~°Ê_»∞`«∞Ok.
ÉèQí =Æ næ`ë Ñ· "åºMϺ#O
ÉèQí =Æ næ`« J#flk ~å[H©Ü∞« É’^èHŒ Í^Œ∞. Jk P^蕺u‡Hõ B#fl`åºxfl É’kèOKÕk.
Jk ~å[H©Ü«∞"Õ∞ J~Ú`Õ Hõ$+¨µ‚_»∞ JO^ŒiH© K≥¿ÑÊ"å_»∞ Hõ^•. `«# J`«ºO`«
JO`«~O° y‰õΩ_≥#· J~°∞#˚ ∞_çH˜ XHõ¯_ç̂H ZO^Œ∞‰õΩ K≥áêÊeû =zÛOk? ÉèQí "Æ å<£ NHõ$+¨µ_‚ ∞»
J~°∞#˚ ∞xH˜ w`«#∞ É’kèOz# `«~åfi`« 36 Uà◊√§ J~°∞#˚ ∞_»∞ rqOKÕ L<åfl_»∞. HÍx
^•xfl Z=iH© K≥ѨÊÖË^Œ∞? Jã¨ÖÏ q+¨Ü«∂xfl Z=i =^•Ì J`«#∞ „Ѩ™êÎ=#‰õΩ
fã¨∞‰õΩ~åÖË^.Õ Jk #~° <å~åÜ«∞}∞e^ŒiÌ =∞^躌 L#fl ~°ÇϨ 㨺 q+¨Ü∞« O. |Ü«∞\˜
#∞Oz Z=~°∂ q##∞ ‰õÄ_® ÖË^∞Œ . J^ŒO`å J`«x ã¨fiÜ«∞O x~°Ü ‚ ∞« O, J#∞Éè"í åxH˜
ã¨O|OkèOz# q+¨Ü∞« O. ÉèQí =Æ næ`« Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ =∂„`«"∞Õ J#∞HÀ=@O á⁄~°ÉÏ@∞.
Jk JO^Œin. Eº J~Ú# #∂º@<£ QÆ∞~°∞`åfiHõ~¬° } ã≤^•úO`åxfl HõxÃÑ\Ïì_∞» . Hõ#∞Hõ
Jk Ü«¸^Œ∞ʼnõΩ =∂„`«"∞Õ =iã¨∞OÎ ^ŒO>Ë "≥„i`«#O HÍ^•? ã¨<å`«# ^è~Œ ‡° O JO>Ë
qâ◊fi x|O^è#Œ , K«@Oì ^è~Œ ‡° O, <åºÜ«∞O. (Ü«¸x=~°ãÖ¨ ò ÖÏ) Hõ$+¨µ_‚ ∞» É’kèOz#ѨÙÊ_»∞
PÜ«∞# Ç≤ÏO^Œ∞=Ù Jx J#∞HÀÖË^Œ∞. PÜ«∞<Õg∞ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`åxfl ã¨$+≤ìOK«ÖË^Œ∞.
Hõ$+¨µ_‚ ∞» QÆ∞~°∞Î KÕãO≤ k ''ã¨fi^è~Œ ‡° O——<Õ. ã¨fi^è~Œ ‡° O JO>Ë Ç≤ÏO^Œ∂ ^è~Œ ‡° O Jx HÍ^Œ∞.
ã‘fiÜ«∞"≥∞#ÿ , "≥Ü · ∞« HÎ̃H"õ ∞≥ #ÿ ^è~Œ ‡° O Jx J~°O÷ . w`« XHõ K«H¯õ x _çÉ\Ë ò. ã¨O^ÕÇ¨ ʼnõΩ
ã¨=∂^è•<åÅ∞. D „QÆO^äOŒ WÖÏ K≥ÑÊ≤ Ok, P „QÆO^äOŒ JÖÏ K≥ÑÊ≤ Ok Jx â◊OHõÅ∞
ѨxH˜ ~å=Ù. J=hfl z#fl \ÏO‰õΩÖ’ L#fl h~°∞ÖÏO\˜q. Jã¨Å∞ J#O`« h\˜
„Ѩ"åǨÏ"Õ∞ =¿ã,Î g\˜ LxˆH =ÙO_»^∞Œ Hõ^•!
<Õ#∞ K≥|∞`«∞#fl=hfl, <Õ#∞ J#∞Éè=í ѨÓ~°fiHõOQÍ `≥Å∞ã¨∞H˘#fl"Õ. g∞ ã¨fi^è~Œ ‡° "Õ∞
Jxfl\˜H<õ åfl L#fl`«"∞≥ #ÿ k, L`«=Î ∞"≥∞#ÿ k Jx =∞iÛáÈ~å^Œ∞. JO`«â’≈^è#Œ KÕã∞¨ HÀO_ç.
q∞=∞‡efl JѨÙÊ_»∞ g∞ˆ~ #_çÑO≤ K«∞HÀQÆÅ ™ê=∞~å÷xfl á⁄O^ŒQÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞. =ÚO^Œ∞QÍ
^•xH˜ J~°›`« ã¨OáêkOKåe. Jk ZÖÏ LO@∞O^ŒO>Ë z#fl Ñ≤ÖÏ¡_∞» S<£ã<ì‘ Q£ Íi
E=MC2 ã¨∂„`åxfl |\©ì `«#‰õΩ ™ê¿ÑHõ∆ ã≤^•úO`«O J~°O ÷ J~ÚOk Jx K≥Ñʨ @OÖÏ
LO@∞Ok. w`«Ö’x =∂@ʼnõΩ J~°÷ `å`«Ê~åºÅ∞ `≥eã≤#O`« =∂„`«O KÕ`« w`« h‰õΩ
J=QÍǨÏ# J~Ú#@∞¡ HÍ^Œx `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. h‰õΩ h ã¨fi^è~Œ ‡° O JO>Ë ã‘fiÜ«∞ ^è~Œ ‡° O
(ÖÏ PѶπ k ÃãÖòÊ)ù `≥eÜ«∂e JѨÙÊ_Õ Jk J~°=÷ Ú J~Ú#@∞¡. >ˇHÍfl@r x<Õflg∞
''##∞fl LѨÜ∂≥ yOKÕHÀ—— Jx HÀ~°@O ÖË^.Õ Jk JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LOk. #∞=Ùfi ^•xfl
h ™œHõ~º° O HÀã¨O =∞#ã¨∞Å`À U q^è"Œ ∞≥ #ÿ Ѩ#∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞HÀ"åÖ’ h‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞.
JÖψQ h ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ#∞, h â◊s~° ^èŒ~å‡xfl ZÖÏ xÜ«∞O„kOK«∞HÀ"åÖ’ `≥bx
=¸~°`ö fi« OÖ’ LO@∞<åfl=Ù. JO^Œ∞Hõx h K«∞@∂ì L#fl „Ѩu^•xÃÑ<· å Ѷ~≤ åº^Œ∞Å∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 97
KÕã∞¨ OÎ _»@O h‰õΩ JÅ"å>ˇáÿ È~ÚOk. P^蕺u‡Hõ`fi« O JO>Ë q∞OQÆ∞_»∞Ѩ_x» Ѩ^•~°O÷
J#∞H˘x á⁄~°|_»∞`«∞<åfl=Ù. J=ã¨~O° =zÛ#ѨÙÊ_»∞ ™êOˆHuHõ ã¨Ç¨ Ü«∞O fã¨∞HÀ.
q∞ye# HÍÖÏxfl ^蕺#OÖ’ QÆ_∞» ѨÙ. JѨÙÊ_»∞ JO`å ã¨fiK«ÛOù QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k. >ˇHÍflÅrxfl
"å_»=^ŒxÌ Z=~°∂ K≥Ñʨ ~°∞. J=ã¨~åxˆH qxÜ≥∂yOK«∞. rq`åxfl J^躌 Ü«∞#O,
ѨijÅ<å KÕÜ∂« e ÖËHáõ È`Õ |∞~°^ÖŒ ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ`åO. P<£Ö<·ˇ À¡ Jhfl KÕã∞¨ HÀ W|ƒO^Õg∞
ÖË^∞Œ . „ѨÑO¨ K«OÖ’ JO^ŒiH© Jhfl KåÅ@O ÖË^xŒ Ѷ~≤ åº^Œ∞ LOk. q+¨Ü∂« ʼnõΩ
ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ Ñ¨i+¨¯iOKÕ PÖ’K«# KÕÜ«∞HõáÈ=@"Õ∞ ֒ѨO. #∞=Ùfi xi‡Oz#
WO[hiOQ∑ =ã¨∞=Î ÙÅ#∞ QÆ∞iOz Q˘Ñ¨ÊQÍ á⁄QÆ∞_»∞H˘O\Ï=Ù. HÍh hÖ’x WO[hiOQ∑
â◊HxÎ̃ QÆ∂iÛ# ^蕺¿ã ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk. "Õ∞=Ú WѨÙÊ_»∞ ''Dâß „H˜Ü∂« —— J<Õ ã¨∞ÅÉèí
Ѩ^uúŒ x Lz`«OQÍ JO^ŒiH˜ JOkã¨∞<Î åflO. WO_çÜ∂« Ö’ nxx 12 q∞eÜ«∞#¡ Å#∞
KÕã≤ ѨOzÃÑ\ÏìO. J"≥∞iHÍÖ’ ‰õÄ_® g\˜x JOkOKÕ PÖ’K«#Ö’ L<åfl=Ú. Wk
<≥\òÖ’ ÅaèOKÕ@@∞¡ KÕâßO. ^•x „ѨHÍ~°O ~ÀA‰õΩ Hˆ =ÅO 12 xq∞ëêÅ∞ Hˆ \Ï~ÚOKÕ
J=HÍâ◊O LO>Ë JÖÏ<Õ KÕÜ∞« =K«∞Û. ''"Õ∞=Ú ar, =∂‰õΩ ã¨=∞Ü«∞O ÖË^∞Œ —— J#∞H˘<Õ
"åiH˜ D ''Dâ◊ „H˜Ü∞« ——. Wk „H˜Ü∞« Jx ZO^Œ∞‰õΩ J<åfl=Ú JO>Ë nxÖ’ LO_»@O,
âßfiã≤OK«@O, qHõãO≤ K«@O (be, breatheand blossom) J<Õq L<åfl~Ú. Hõ#∞Hõ
nxfl JO^Œ~∞° Ǩ~ÚQÍ `ÕeQÍæ KÕÜ∞« QÆÅ~°∞, KÕã∞¨ <Î åfl~°∞, „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞
‰õÄ_®. Wk ãÔ̈~#· =∂~°Oæ Ö’ Ѩ_\» ÏxH˜ Ju `ÕeHÔ #· =∂~°Oæ QÍ ~°∞A"≥O· k. Ǩ~ÚQÍ,
fiQÍæ ‰õΩsÛÖ’ ‰õÄ~°∞Ûx KÕÜ∞« K«∞Û. ^蕺#O g∞^Œ ^蕺㨠ÃÑ@ìO_ç. JO`å K«HKõ H« Í
J^Õ [iyáÈ`«∞Ok. ã≤fiKü "Õ¿ã,Î |Å∞ƒ "≥ey HÍOuxzÛ#@∞¡. J^Õ g∞‰õΩ =∂~°æ
^Œ~≈° Hõ`fi« O KÕã∞¨ OÎ k. WO^Œ∞Ö’ `≥bxk JO@∂ Ug∞ LO_»^∞Œ . #+¨áì È=@O [~°Q^Æ ∞Œ .
Uq∞ KÕÜ∂« Å#fl ã¨O^ÕÇ¨ ÖË g∞ ^ÕÇ¨ xH˜ ~å=Ù. „Ѩu Hõ} ∆ OÖ’#∞ q∞=∞‡efl =ÚO^Œ∞‰õΩ
^•i K«∂Ñ≤ #_çÑã≤ ∞¨ OÎ k. "The hollow bamboo can turn the passing
wind into a sweet song one filled with its own sap will be mute
and dumb when all of creation laughs and sangs if the hum of life's
sweet song has to be heard Empty. Empty yourself of yourself.
The sweetness, the melody, and the fragrance of the Divine Song
shall be you when you let yourself be absorbed into the divine
will"- Sadguru Vasu Deva.b
98 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–26 `«~åfi`« L=∞~ü Pbëê =∞Ǩϟ^ŒÜ«ÚÅ∞ L`ÕÎ[ѨÓ~°fiHõ LѨ<åºã¨O KÕã≤ JO^Œix
K≥·`«#ºÑ¨~°Kå~°∞.
Ñ‘iHî ÍѨÙ~° Ñ‘~åî kèÑu¨ –L=∞~ü Pbëê Hõq L=∞~åbëê QÍix PbѶ∞¨ ~ü Ü«Úx=iû\˜ ''=∞øbfi—— a~°∞^Œ∞ xzÛ ã¨`¯« iOzOk.
PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O ѨO_ç`« a~°∞^Œ∞`À ã¨`¯« iOzOk. WO@ˆ~fl+¨#Öò JHÍ_»q∞
L=∞~ü PbëêQÍ~°∞ Hõq, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞, dÖÏѶ`¨ ü L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ PѶπ J"≥∞iHÍ 1936Ö’ ''_®Hõ~ì ü PѶπ Öˇ@~üû——`À Q“~°qOzOk.
=∞ǨÏi¬ "≥∂Ç≤ÏÜ«ÚnÌ<£ ‰õΩ=∂~°∞Å∞. =Oâ◊ áê~°OѨ~º° Ñ‘~åî kèÑ`¨ ∞« Å∞. `«O„_çQÍ~°∞ "å~°∞ ~åã≤# ''`«`fi« ã¨O^ÕâO◊ —— J<Õ P^蕺u‡Hõ „QÆO^èOŒ KåÖÏ „áêK«∞~°ºO
ÉèÏëê QÆ∞~°∞ =ˆ~}∞ºÅ∞. Hõ#∞Hõ Hõq`«fiO LQÆ∞Éæ ÏÅ`À<Õ JÅ=_çOk. `«eQ¡ Í~°∞ KåO^£ á⁄OkOk. =∞ǨÏ=∞‡^£ ~°ã∂¨ Öò K«i„`« =∞Oz ¿Ñ~°∞ `≥K∞« ÛH˘Ok. „ã‘Î q^Œº#∞ „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î
cc. 28–2–1885# `«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡ Ñ≤~åî ѨÙ~°OÖ’ [x‡OKå~°∞. `«O„_çQÍ~°∞ ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ ~åâß~°∞. ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~åxH˜ ã¨O|OkèOz# q+¨Ü∂« ÅÃÑ· ~°K#« Å∞ KÕâß~°∞.
L~°∂,Ì J~°cƒ, áê~°jHõ ã¨O㨯 $`åÅÖ’ =∞Ǩ ѨO_ç`∞« Å∞. ''N qâ◊fi q*Ï˝# q^•º Jã¨Ê $â◊º`å x"å~°} HÀã¨O áê@∞|_»@"Õ∞ HÍHõ ~°K#« Å∂ KÕâß~°∞. =~°H@ õ fl x¿+^èOŒ ÃÑ·
P^蕺u‡Hõ Ñ‘~—°î — ã¨O™êÎщ¨ Ωõ Å∞. P`«‡q^ŒºÖ’ =∂~°^æ ~Œ ∞° ≈Å∞. gi ѨÓsfi‰õΩÅO^Œ~∂° D L^Œº=∞O #_çÑ≤ "庙êÅ∂ ~åâß~°∞. WHõ ѶÖ≤ Ïã¨ÑÖ‘¶ ’ ѨÙOMÏ#∞ ѨÙOMÏÅ∞QÍ "庙êÅ∞
HÀ=ˆH K≥Ok#"å~°∞. ~åã≤ =∂~°^æ ~Œ ≈° #O KÕâß~°∞. J@∞ ÉèÏëê¿ã= W@∞ =∂`«$ ^Õâ¿◊ ã=`À ÉÏ@∞ P^蕺u‡Hõ
L=∞~ü PbëêQÍ~°∞ z#flѨÙÊ_Õ ã¨O㨯 $`åO„^è•ÅÖ’ xëê‚`∞« ÅÜ«∂º~°∞. `«~åfi`« QÆ∞~°∞=ÙQÍ, ã¨OѶ∞¨ ^Œ∞~åKå~° x~°∂‡Å#, =∞Ç≤ÏàÏÉè∞í º#fluH˜ Hõ$+≤ KÕã≤ L=∞~ü Pbëê
áê~°jHõ, POQÆ¡, J~°cƒ ÉèÏ+¨Ö’ „áêg}ºO ã¨OáêkOKå~°∞. POQÆ¡OÖ’ =∞Oz QÆ∞~°∞=ˆ~}∞ºÅ∞ JO^ŒiH˜ ^ŒQ~æÆ Ü ° ∂« º~°∞. XHõ t+¨µºx HÀiHõ =∞xflOz #~°™êѨÙ~°O
LѨ<åºã¨‰Ωõ Å∞. POQÆ¡ Ѩ^ºŒ HÍ"åºÅÖ’ U =∂„`«O „Ѩ"âÕ O◊ ÖË^∞Œ . giH˜ áÈ`«#ÖÏQÍ "≥àÏ¡~∞° . JHõ¯_Õ 23–2–1945# JHõ™ê‡`«∞QÎ Í ''Ããi„|Öò ÃÇÏ=∞ˆ~l——H˜ Ö’<≥· J~°"Ü ·≥ ∞« =
ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ Hõq`«fiO JaƒOk. ã¨ÇϨ [ Hõ=ÙÅ∞QÍ H©iÎ QÆ_Oç Kå~°∞. Ѩ^•è flÅ∞QÆ= U@ U@ `«#∞=Ù KåeOKå~°∞.b
''=∞}˜ =∂Å—— J<Õ <å@HõO ~åã≤ „ѨK∞« iOKå~°∞. ZO`À =∞Ok Pbëê QÍiH˜ L^ÀºQÆO
W™êÎ#x PǨfixOz<å Pâ◊Ѩ_»x ™êfiaè=∂#∞Å∞. ÉèÏëê, ^Õâ◊ ¿ã=Ö’ rq`åxfl
ѨO_çOK«∞H˘<åfl~°∞.
L=∞~üQÍ~°∞ W™ê¡O =∞`«ã∞¨ ÅÎ ∞. =∂`«$ÉèÏ+¨ L~°∂.Ì ã¨∞=∂~°∞ Ü«∂Éè·ˇ „QÆO^ä•Å∞
~°zOKå~°∞. JO^Œ∞Ö’ <å@HÍÅ∞, YO_» HÍ"åºÅ∞, Ѩ^ºŒ HÍ"åºÅ∞, K«i„`« P^蕺u‡Hõ
„QÆO^ä•Å∞, #=ÅÅ∞ J#∞"å^•Å∞ L<åfl~Ú. <å@HÍÅÖ’ =∞}˜=∂Å, qz„`« aÅ›}Ü © ∞« O,
K«O„^Œ QÆ∞ÑÎ̈, H“~°= ~°OQÆ=Ú, J#ã¨∂Ü«∂ ^Õq, Hõà◊ L<åfl~Ú. Ѩ^ºŒ HÍ"åºÅÖ’
L=∞~°Ü ö ∞« ºO, =∞ǨÏ=∞‡^£ „Ѩ=HõÎ rq`«O, ã¨∂Ѷ‘ "Õ^•O`« ^è~Œ ‡° O =ÚYº"≥∞#ÿ q. ã¨~æ°
=∂`«, ¿Ñ~˘¯#fl ^Œy#q. YO_» HÍ"åºÅÖ’ =ÚYº"≥∞ÿ#k |i›}©^Õq. #=ÅÅ∞,
áê~°jHõ ~°K#« Å J#∞"å^•Å∞ KåÖÏ L<åfl~Ú. Z<Àfl ™êÇ≤Ï`«º "庙êÅ∂ ~åâß~°∞.
JbQÍi ~å[H©Ü∞« rq`«=¸ qâı+"¨ ∞≥ #ÿ ^Õ. =Úã≤O¡ bQ∑‰Ωõ =∞„^•ãπ qÉèÏQÍxH˜
Láê^躌 ‰õΩ∆ Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. L`«~Î ° =∞„^•ãπ #∞Oz áê~°"¡ ∞≥ O\ò‰Ωõ ZxflHõ J~Ú ^Õâ◊
¿ã= KÕâß~°∞. 1936–45 =~°‰Ωõ J~Ú^Õà√◊ § áê~°"¡ ∞≥ O\ò ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ L<åfl~°∞. ɡ<å~°ãπ
Ç≤ÏO^Œ∂ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ `≥Å∞QÆ∞ Hõq`å qÉèÏQÍxH˜ ã¨É∞íè º_çQÍ Q“~°qOѨ|_®¤~∞° .
PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O =Úã≤O¡ É’~ü¤ PѶπ ãì̈_ãô Öπ ’ `≥Å∞QÆ∞ âßY‰õΩ ã¨É∞íè ºÅÜ«∂º~°∞.
Pb „|^Œ~ûü Ö’ XHõ~Ô #· ëœHõ`ü Pb, QÍOnèr XˆH ~Ô Ö· òÖ’ „ѨÜ∂« }O KÕã∂¨ Î LO>Ë
"åÖËì~°∞ ¿ãì+¨<£Ö’ Pbx áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ãπì KÕã≤ *ˇ·Å∞‰õΩ ѨOáê~°∞. QÍOkèQÍ~°∞
JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞ ¿ã+ì <¨ Ö£ ’x [<åxfl L^ÕtÌ Oz =∂\Ï¡_ç Pb ^Õâ◊ ¿ã=#∞ "≥∞KåÛ~°∞. P
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 99 100 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–27 g~°∞ "åºYº ~åâß~°∞. gi „QÆO^ä•ÅÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ q – w`å ÉèÏëêº~°¯ „ѨHÍtHõ,
(â◊OHõ~° ÉèÏ+¨º \©HÍ), "Õ^•O`« =ÚHÍÎ=o, â◊OHõ~åâ◊OHõ~° ÉèÏ+¨º q=∞~°≈ (J^≥· fi`«O)
JO`«~∞° ‡Y =∞ǨÜ≥∂y–ɡÅO¡ H˘O_» ~å=∞~åÜ«∞ Hõq ã≤^•úO`« ã≤O^è∞Œ =Ù (=∞^è∞Œ ã¨∂^Œ# ã¨~ã° fi¨ u „QÆO^ä•xH˜ "åºYº) "Õ^•O`« H“ã¨∞ÉÎ Oíè , J^≥· fi`å#º
=∞`« YO_»O, â◊~„° ^•„u (H“=ÚkH˜ "åºYº) K«OÑ¨Ó ÉèÏQÆ=`« "åºYº, =Ú~åi ~°zOz#
"≥·+¨‚= ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜ K≥Ok# ÉˇÅ¡OH˘O_» ~å=∞~åÜ«∞ Hõq xÜ≥∂y J#~°… ~åѶ∞¨ = <å@Hõ "åºMϺ#O, ã¨=Ú„^Œ =∞^è#Œ O J<Õ K«OѨ٠HÍ=ºO, Hõ$+¨‚ bÖÏ
„ÉÏǨχ}∞Å∞. QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ #~°™ê~å=Ù¿Ñ@ ^ŒQ~æÆ ∞° #fl áêq∞_çáê_»∞Ö’ 1876Ö’ `«~O° y}˜ J<Õ HÍ=ºO.
[x‡OKå~°∞. ã¨OѨ#fl ‰õΩ@∞O|O. ~°∞H±âßY‰õΩ K≥Ok#"å~°∞. g~°∞ Pâ◊fiÖÏÜ«∞# ~å=∞~åÜ«∞ Hõq „QÆO^äŒ ~°K#« #∞ XHõ =∞Ǩ `«Ñ㨠∞¨ ûQÍ ÉèÏqOz ™êkèOKå~°∞.
ã¨∂„`«|^Œ∞úÅ∞. gik ÉèÏ~°^•fi[㨠QÀ„`«O. z#fl`«#OÖ’<Õ `«O„_çx HÀÖ’ÊÜ≥Ú# Hõq`«fiO ^è•~å â◊√kú`À, xã¨~°æ ~°=∞}©Ü«∞OQÍ LO@∞Ok. JO`«~°∞‡Y∞Öˇ·#, ã¨=∂
JÉèÏQÆ∞º_ôÜ∞« #. "≥Ú^Œ@ POQÆO¡ Ö’ q^Œº#∂ <Õ~∞° ÛH˘<åfl~°∞. Ñ≤=∞‡@ ^•xÃÑ· q~°HÎ̃ q+¨µÅì ∞ J~Ú# =∞ǨÜ≥∂y ɡÅO¡ H˘O_» ~å=∞~åÜ«∞ Hõq. ǨÏÜ«∞„w= áê㨉Ωõ ʼnõΩ
U~°Ê_ç, ã¨O㨯 $`å^茺#O H˘#™êyOKå~°∞. g~°∞ "≥Ú^Œ@ qtëêì^≥· fi`« =∞`åxfl J™ê^躌 "Õ∞n ÖË^xŒ x~°∂Ñ≤Oz# =∞Ǩ `«Ñ㨠û¨ OѨ#∞flÅ∞.b
J=ÅOaOKå~°∞. ǨÏÜ«∞„w= Láêã¨#`À ã¨~fi° O ™êkOK«∞H˘<åfl~°∞. KåÖÏ ‰õΩâß„QÆ
|∞kúHÅõ g~°∞ z#fl<å>Ë ~ÀA ã¨O㨯 $`«OÖ’ Hõq`«Å∞ JÖË"¡ å~°∞. gi ã¨O㨯 $`«
áêO_ç`º« O HÍo^•ã¨∞ ~°ÑÚ¨¶ =Oâ◊OÖ’ ~Ô O_»∞, ‰õΩ=∂~° ã¨OÉè=í OÖ’ ~Ô O_»∞ ã¨~Åæ° `À<Õ
PyáÈ~ÚOk. "Õ∞Ѷ∞¨ ^Œ∂`åxfl q<åfl~°∞. `«~åfi`« Jxfl\˜x K«H¯õ QÍ J#fi~ÚOK«∞H˘<åfl~°∞.
Ѩ^ÇŒ ¨ ~°= U@<Õ ''~°∞H˜‡}© Ѩi}Ü«∞O——, ''~°=∂ Ѩi}Ü«∞O—— J<Õ K«OѨÓ
HÍ"åºÅ#∞ ~åâß~°∞. <≥Å∂¡~∞° ‰õΩ K≥Ok# ã≤OQÆ~åA "≥OHõ@ ~°=∞}Ü«∞ºQÍi ‰õΩ=∂Ô~Î
Pk ÅHõ∆ ‡=∞‡#∞ Ѩi}Ü«∞=∂_®~°∞. gi =∞O„`å#∞ëêì#O KåÖÏ f„=OQÍ LO_Õk.
Q˘O`«∞=~°‰Ωõ h\˜Ö’ LO_ç =∞O„`åxfl J#∞+≤Oì KÕ"å~°∞. zO`«`À@Ö’ J~°∞QÆ∞g∞^Œ
‰õÄ~°∞Ûx Láêã¨# KÕ¿ã"å~°∞. WO\˜Ö’ x`«ºO ǨÏÜ«∞„w= J~°Û# KÕã∂¨ ,Î q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ
Éè’[# ÉèÏ[<åÅ#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ã¨∂,Î ™êÇ≤Ï`«ºO, JÅOHÍ~° âß„™êÎÅ#∞ q^Œº É’kèOKÕ"å~°∞.
ѨÙi=∞à◊§ ~å=∞âß„ã≤,Î ã¨∞„|Ǩχ}º âß„ã¨∞ÅÎ QÍ~°¡ =^ŒÌ `«~¯° , "åºHõ~} ° ÏÅ#∞ J^躌 Ü«∞#O
KÕâß~°∞. "åºMϺ"åºHõ~} ° ÏÅ#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ <ÕiÛ# "Õ∞^è•q ɡÅO¡ H˘O_» Hõq. ã≤^•úO`«
H“=ÚkÃÑ· ''â◊~„° ^•„u—— J<Õ "åºYº ~åã≤# ѨO_ç`« „ѨHÍO_»∞Å∞.
„Ѩu~ÀA "Õ^•O`« „QÆO^äŒ J^躌 Ü«∞#, J^蕺Ѩ#O KÕã∂¨ ,Î J^≥· fi`« "Õ^•O`«
„QÆO^ä•Å#xfl\˜x ã¨fiO`«|∞kú`À J#fi~ÚOK«∞H˘x P=¸ÖÏ„QÆO „QÆÇ≤ÏOz# JѨ~°
JQÆã∞¨ ºÎ Å∞. =Oâ◊áê~°OѨ~º° OQÍ =ã¨∞#Î fl "≥+· "‚¨ åxH˜ ^Œ∂~°"∞≥ ,ÿ P QÆ∞~°∞=ÙÅ#∞ =kÖËã≤
J^≥· fi`« ã≤^•úO`«OÖ’ x+ì̈=∞ ÃÑOK«∞H˘<åfl~°∞. â◊OHõ~å^≥· fi`åxH˜ áê~îåÅ∞ K≥áêÊ~°∞.
J^≥· fi`«O gi #~° #~å<å ri‚OK«∞H˘x áÈ~ÚOk. 143 „QÆO^ä•Å#∞ ~°zOz# =∞Ǩ
~°K~« Ú`« JÜ«∂º~°∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ "åˆ~ 30H˜ ÃÑQ· Í „QÆO^ä•Å#∞ =Ú„kOK«∞H˘<åfl~°∞.
Ju z#fl =Ü«∞ã¨∞Ö’ Wxfl „QÆO^ä•Å∞ ~°zOz# ~°K~« Ú`« ÖË_∞» JxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞.
~å=∞~åÜ«∞ Hõq ~°zOz# ™ê΄`« „QÆO^ä•Å∞ KåÖÏ L<åfl~Ú. JÖψQ â◊`H« õ
ã¨OYº ‰õÄ_® Z‰õΩ¯"Õ. JO^Œ∞Ö’ J+ì̈Hõ ™È΄`åÅ∞ 68 L<åfl~Ú. Jxfl\˜Ö’#∞ J^≥· fi`«
ã≤^•úO`« „Ѩuáê^Œ<Õ KÕã≤ JѨ~° â◊OHõ~∞° ÅxÑ≤OKå~°∞. ÉèQí =Æ `åÊ^Œ∞Å w`å ÉèÏëêºxH˜
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 101 102 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–28 ''<åºÜ«∞™ê÷ѨHõ—— a~°∞^Œ∞xzÛ ã¨`«¯iOKå~°∞. 1937Ö’ ÅH©; <å~åÜ«∞}âß„ã≤ÎQÍ~°∞
ã¨O㨯 $`« HõmâßÅ „Ѩ^•ä # ѨO_ç`« Ѩ^qŒ x JÅOHõiOKå~°∞. J~Ú^Õà√◊ § ѨxKÕã≤
q„âßOu á⁄O^•~°∞.
áêi÷= eOQÆÜ∂≥ y–¿Ñi ÅH©; <å~åÜ«∞} âß„ã≤QÎ Í~°∞ P<å\˜ „a\©+π „ѨÉèí∞`«fiO"å~°∞ âß„ã≤ÎQÍi q^Œfi`«∞ΉõΩ J|∞ƒ~°Ñ¨_ç ''=∞Ǩ
=∞Ǩϟáê^蕺ܫ∞—— J<Õ J~°∞^≥#· a~°∞^Œ∞xzÛ ã¨`¯« iOKå~°∞. giH˜ =ÚO^Œ∞ #Å∞QÆ∞~°∞
x`«º áêi÷= eOQÆѨÓ*Ï Ñ¨~åÜ«∞}∞Å∞ „|ǨχN ¿ÑiÅH©; <å~åÜ«∞} =∂„`«"∞Õ D a~°∞^Œ∞#∞ á⁄O^•~°∞. <åºÜ«∞, "Õ^•O`åÅ#∞ rq`åO`«O É’kèOK«@"Õ∞
âß„ã≤QÎ Í~°∞. 1877Ö’ QÀ^•=i lÖÏ¡ HÀ#ã‘=∞Ö’ ¿Ñ~°∂~°∞ J„QÆÇ¨ ~°OÖ’ [x‡OKå~°∞. QÍHõ =∞O„`«, *’ºuëêÅÖ’ J^Œ∞ƒù`« „áêg}ºO ã¨OáêkOKå~°∞. KåÖÏ QÆÇϨ #"≥∞#ÿ
`«O„_çQÍ~°∞ =∞Ǩ N q^Àºáê㨉õΩÖˇ·# J#O`« ~å=∂=^è•#∞Å∞QÍ~°∞. `«e¡QÍ~°∞ L^ŒÜ∂« <å Kå~°∞ºÅ ~°K#« ''‰õΩã¨∞=∂O[e——i Ju ã¨~à° ◊ ÉèÏ+¨Ö’ J#∞"å^ŒO KÕã≤ `«=∞
"≥OHõ=∂O|. `å`«QÍ~°∞ N áêi÷= eOQÆÑÓ¨ *Ï Ñ¨~åÜ«∞}∞Å∞, N q^Àºáê㨉Ωõ Å∞, áêO_çf QÆi=∞#∞ x~°∂Ñ≤OKå~°∞. JÖψQ QÆ^•^è~Œ ° Éè\í ÏìKå~°∞ºÅ ''¿ÇÏufiÉèÏ㨠™ê=∂#º
ã¨`¯« ~°‡ Ѩ~åÜ«∞}∞Å∞ J~Ú# ã¨∞Éσ=^è•#∞Å∞ QÍ~°∞. gik „^•q_» „ÉÏǨχ} ‰õΩ@∞O|O. x~°∞HÎ̃——, ''ã¨=ºaèKå~° ™ê=∂#º x~°∞HÎ̃—— J<Õ #=º <åºÜ«∞âß„ãÎ̈ „QÆO^ä•Å‰õΩ ''Åe`«——
âß„ã≤QÎ Íi z#fl`«#OÖ’<Õ `«O„_ç =∞~°}O˜ Kå~°∞. J=∞‡Q͈~ gix HõO\˜H˜ J<Õ ¿Ñ~°∞`À q=~°}Ïxfl ~åã≤, `«=∞ <åºÜ«∞âß„ã¨Î H“â◊ÖÏxfl, „ѨuÉèÏ =Ùº`«ÊuÎx „Ѩ^iŒ ≈Oz,
~Ô Ñ¨ÊÖÏQÍ HÍáê_®~°∞. Zxq∞^Œ= U@<Õ LѨ#Ü«∞#O KÕâß~°∞. Ѩ^ÇŒ ¨ ~°= U@<Õ HÀq^Œ∞Å=∞#fl# ÅO^Œ∞H˘<åfl~°∞. =∂^è"Œ åKå~°∞ºÅ "åi ''ã¨~fi° ^Œ~≈° # ã¨O„QÆÇϨ O——Ö’x
"≥Ü
· ∂« Hõ~}° K«∂_®=∞}˜ a~°∞^•OH˜`∞« Öˇ#· =∞O^è• K≥#flÜ«∞ºâß„ã≤QÎ ÍiH˜ t+¨µºÖˇ· ã¨O㨯 $`« J<ÕHõ ÉèÏQÍʼnõΩ PO„^è•#∞"å^ŒO KÕâß~°∞. J~Ú`Õ Jk J=Ú„k`«"∞Õ . _≥|ƒk =¸_»∞
HÍ=º <å@HÍÅ#∞, <åºÜ«∞ "Õ^•O`« „QÆO^è•Å#∞ JÉèϺã¨O KÕâß~°∞. `«~¯° âß„ãÎ̈O g∞^Œ ã¨O=`«û~åÅ∞ ^è#Œ º rq`åxfl QÆ_Ñç #≤ <åºÜ«∞âß„ãÎ̈ HÀq^Œ∞Öˇ#· âß„ã≤QÎ Í~°∞ 1949#
"≥∂A Hõey Ju ^Œ∞~Àƒ^èŒHõOQÍ LO_Õ P âß„™êÎxfl ѨOK«^•~° áê#HõOÖÏ Ñ¨~°=∞ѨkOKå~°∞.b
QÆ∞@HÍÜ«∞™êfiǨQÍ Ñ¨ÙK«∞ÛH˘x, P<å\˜ "Õ∞\˜ `«~¯° âß„ãÎ̈AÅ˝ <Õ Pâ◊Û~°ºOÖ’ =ÚOKå~°∞.
PÜ«∞# kѨ}ÏkHõº`«‰Ωõ JO^Œ~∞° =ÚK«Û@Ѩ_®¤~∞° .
q[Ü«∞#QÆ~° =∞Ǩ~å[ ã¨O㨯 $`« HõàÏâßÅÖ’ <åºÜ«∞âß„ãÎ̈ „Ѩ^•è <åKå~°∞ºÅ∞
JѨ~° Q“`«=∞ a~°∞^•OH˜`∞« Å∞ J~Ú# QÆ∞=∞‡Å∂i ã¨OQÆ"∞Õ â◊fi~° âß„ã≤QÎ Íi =^ŒÌ <åºÜ«∞
âß„™êÎxfl Ѩk Uà◊√§ JÉèºí ã≤OKå~°∞. nxH˜ "≥∞~°∞QÆ∞Å∞ k^Œ∞HÌ À=\ÏxH˜ <≥Ü · ∂« Hõ~}
°
™ê~°fiÉè∫=ÚÅ∞ Jx Ñ≤Å∞=|_Õ Ñ≤~îåѨÙ~° P™ê÷# q^•fiOã¨∞Öˇ·# Náê^Œ ÅH©;
#~°ã≤OǨÏâß„ã≤ÎQÍi ã¨=∞Hõ∆OÖ’ Ô~O_ÕO_»∞¡ <åºÜ«∞âß„™êÎxfl K«kq J™ê^è•~°}
ѨO_ç`«∞xÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. Ñ≤~îåѨÙ~°O, L~å¡O ã¨O™ê÷<åÅ#∞ ^Œi≈Oz `«=∞
x~°∂Ѩ=∂#"≥∞#ÿ áêO_ç`º« „ѨH~õ ¬° #∞ x~°∂Ñ≤Oz, âß„ãÎ̈Ñs¨ HõÖ∆ ’ <≥y,æ „Ñ¨^=Œä ∞ ™ê÷<åxfl
á⁄Ok J<ÕHõ |Ǩï=∂<åÅ#∞ QÔ Å∞K«∞H˘<åfl~°∞.
`«=∞ ã¨fi„QÍ=∞OÖ’ <åºÜ«∞âß„™êÎxfl, "Õ^•O`åxfl J<ÕHõ=∞Ok t+¨µºÅ‰õΩ
É’kèOKå~°∞. gi H©iÎ <ÕÅ <åÅ∞QÆ∞ K≥~Q° ∞Æ ÖÏ "åºÑ≤OzOk. 1902Ö’ q[Ü«∞#QÆ~°
ã¨O㨯 $`« =∞Ǩ q^•ºÅÜ«∞OÖ’ <åºÜ«∞âß„™êÎ^•è ºÑ¨‰Ωõ Å∞QÍ xÜ«Ú‰õΩÖˇ<· å~°∞. 1913Ö’
ã¨OQÆ"∞Õ â◊fi~° âß„ã≤QÎ Íi x~åº}O `«~∞° "å`« g~°∞ „Ѩ^•è # <åºÜ«∞âß„ãÎ̈ ѨO_ç`∞« Å∞QÍ
Ѩ^À#flu á⁄O^•~°∞. =∞Ǩ ~å*Ï"åi JÉèºí ~°#÷ "Õ∞~°‰Ωõ ~å[™ê÷<Ö£ ’x [Ü«∞ѨÓ~ü
ã¨O™ê÷<åxH˜ "≥o¡ JHõ¯_» =∞Ǩ q^Œfi`ü ã¨ÉèíÖ’ `«=∞ „Ѩ*Ï˝, áêO_ç`«º „ѨuÉèí#∞,
"å^ŒH“â◊ÖÏxfl „Ѩ^iŒ ≈Oz ''<åºÜ«∞ Éè∂í +¨}—— a~°∞^Œ∞#∞ á⁄O^•~°∞. q[Ü«∞"å_»Ö’x
„ueOQÆ q^•º Ñ‘~O°î "å~°∞ „|ǨχN =ÚkQ˘O_» "≥OHõ@~°=∞} ã≤^•úOuQÍi P^èfiŒ ~°ºOÖ’
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 103 104 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–29 f„=OQÍ Hõ$+≤ KÕã≤ Hõ$`« „‰õΩ`«∞ºÅÜ«∂º~°∞. tÅÊ âß„ã¨OÎ Ö’ L#fl Jaè~∞° z =Å¡ `«q∞à◊<å_»∞,
PO„^èŒ, =∞Ǩ~å„+¨ìÅÖ’ Ѩ~°º\˜Oz, tÅÊ ~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ „QÆÇ≤ÏOKå~°∞. J=¸Åº
q+¨Ü∂« Å#∞ ¿ãHõiOz tÅÊ Ñ¨Ù~ÀQÆuH˜ ZO`À ¿ã= KÕâß~°∞.
"åã¨∞Ü Î ∂≥ y–=_Õᤠê\˜ x~°O[# âß„ã≤Î x~°O[# âß„ã≤QÎ Í~°∞ J<ÕHõ Ü«∞*Ï˝Å#∞ `å<Õ Ü«∂[‰õΩÅ∞QÍ LO_ç x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
PO„^èŒ PO„^è`Õ ~« ° „áêO`åÅÖ’ g~°∞ J<ÕHõ KÀ@¡ x~°fiÇ≤ÏOz# ''JÇ≤ÏO™ê Ü«∞[˝O——
=_Õᤠê\˜ x~°O[# âß„ã≤QÎ Í~°∞ 1877Ö’ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ `≥<åe `åÅ∂HÍ ZO^Œi<À „ѨÉÏè q`«∞Å#∞ KÕã≤ „¿Ñ~°}xzÛOk. nx=Å¡ "ÕÖÏk =∞Ok "≥k· Hõ ^è~Œ ‡°
^Œ∞yæ~åÅ „QÍ=∞OÖ’ [x‡OKå~°∞. `«O„_ç HÀ@Ü«∞ºQÍ~°∞. `«eQ¡ Í~°∞ Éè„í ^Œ=∞‡. z#fl<å_Õ Ñ¨~åÜ«∞}∞Å∞QÍ =∂~å~°∞. WO`«HOõ >Ë ™êkèOKåeû<ÕqÌ ∞ LOk? „ÉÏǨχ}, qâ◊fi„ÉÏǨχ}
LѨ#Ü«∞#O [iyOk. "≥O@<Õ "Õ^•^躌 Ü«∞#O „áê~°OaèOKå~°∞. "Õ^OŒ , LѨx+¨`∞« ÅÎ #∞ q"å^•ÅÖ’ "å^•ÅÖ’ QÆ∞O@∂~°∞, =∞„^•ãπ, QÀHõ‚ Hˆ „∆ `åÅÖ’ „ÉÏǨχ}, qâ◊fi„ÉÏǨχ}
JÉèºí ã≤OKå~°∞. ã¨O㨯 $`«OÖ’#∞ `≥Å∞QÆ∞Ö’#∞ qâı+¨ áêO_ç`åºxfl ã¨OáêkOK«∞H˘<åfl~°∞. PkèHͺxfl QÔ i· Û [iy# "å^ÀѨ"å^•ÅÖ’ âß„ã≤QÎ Í~°∞ ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ `«=∞ "å^Œ##∞
g~°∞ tÅÊi¬ ѨOK«HõOÖ’ ™ê#QÆ ~°∞+≤ QÀ„`åxH˜ K≥Ok#"å~°∞. ~°∞ˆQfi^Œ qxÑ≤Oz kQÆOÌ `«∞Öˇ#· ѨO_ç`∞« Å<Õ Pâ◊Û~°ºÑ¨iKå~°∞. ZO^ŒiHÀ ã¨fiÜ«∞OQÍ "≥o¡ ѨO_ç`«
J^躌 Ü«∞#∞Å∞. qâ◊fi„ÉÏǨχ}∞Å∞. =Oâ◊ =$uÎ J~Ú# W#∞Ѩ Ѩx, ‰õΩ=∞‡~° ѨxÖ’ ™êH∆ͺÅ#∞ WzÛ ÔQÅ∞á⁄O^Õ@@∞¡ KÕã≤# "å^Œ<å xѨÙ}∞Å∞. "åiH˜ J~°"≥· Uà◊√§
`«O„_çQÍi Hõ~å‡QÍ~°OÖ’ ã¨~^° •QÍ Ñ¨xKÕã∂¨ Î "≥∞ʼnõΩ=Åhfl <Õ~åÛ~°∞. gi ^Œ$+≤ì tÅÊ =KÕÛã¨iH˜ 1937Ö’ #∂ˆ~à◊√§ xO_çáÈÜ«∂~Ú. XHõ Q˘Ñ¨Ê ™ê=∂lHõ ¿ã=‰õΩ_çx
g∞^Œ‰Ωõ , "åã¨∞Î âß„ãÎ̈O g∞^Œ‰Ωõ =∞o§Ok. "å\˜x ‰õΩ∆ }‚OQÍ <ÕiÛ „Ѩg}∞ÅÜ«∂º~°∞. PO„^è^Œ âÕ O◊ HÀÖ’Ê~ÚOk.b
*’ºu+¨O P `«~°∞"å`« Jaè=∂# q+¨Ü«∞"≥∞ÿOk. nxÖ’`«∞ áê`«∞Å#∞ `«~°z
xëê‚`∞« ÅxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. Wq WÖÏ H˘#™êyã¨∂<Î Õ "Õ^,Œ PQÆ=∞ ^Œ~≈° # âß„™êÎÅÖ’
qâı+¨ „ѨuÉèí#∞ Kå@∞H˘<åfl~°∞. JO^Œ∞Ö’ „Ѩ"Õâ◊"Õ∞ HÍ^Œ∞ áêO_ç`åºxfl, QÆ_çOz
"å^Œ#Ö’ ™ê\˜ÖË~°x x~°∂Ñ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. L#fl`« q^•ºÅÜ«∞OÖ’ ѨO_ç`« Ѩ^Œq
gix =iOz gi „ѨuÉè‰í Ωõ `«y# =~°O J~ÚOk.
âß„ã≤QÎ Í~°∞ 18= U@<Õ g~°„|¿ÇχO„^Œ K«i„`«#∞, ''HõźO^èŒ H“=Úk—— J<Õ
¿Ñ~°∞ `À„â◊=º HÍ=ºOQÍ ~åâß~°∞. ‰õΩ=∂~°™êfiq∞ `å~°HÍã¨∞~° =^è#Œ ∞ ''‰õΩ=∂~åÉè∞í º^ŒÜ∞« O——
<å@HõOQÍ ~åâß~°∞. ~Ô O_»∞ =∞Ǩ„áœ_è» „Ѩ|O^è•Å#∞ ‰õÄ_® ~åã≤, ѨÓ~°fiHõ=ÙÅ ™ê=∞~°º÷ O
`«#‰õÄ L#fl^Œx x~°∂Ñ≤OKå~°∞. Jq cèëȇ^ŒÜ«∞O, ^èŒ~°‡ áêÅK«i„`«O. =∂Ѷ¨∞
=∞Ǩ`出xfl PO„nèHiõ OKå~°∞. ã¨∂~°º â◊`H« Oõ , ã¨∞|ƒ~åÜ«∞ `å~å=o`À ÉÏ@∞ „|Ǩ‡#O^Œ
bÅÅ∞ J<Õ <å@HÍxfl ‰õÄ_® ~åâß~°∞. gi ÉèÏëê áêO_ç`º« "Õ^Œ q*Ï˝# âß„ãÎ̈ PQÆ=∞
^Œ~°≈# ã≤^•ú`åʼnõΩ xHõëÈѨÅOQÍ xeKÕk g~°∞ ~°zOz# ''qâ◊fiHõ~°‡ „ÉÏǨχ}
=OâßQÆ=∞=Ú—— J<Õ =∞Ǩ „QÆO^äOŒ .
"åã¨∞Î âß„ãÎ̈ÑÙ¨ QÆ∞@∞ì =∞@∞ìÅxfl PHõoOѨ٠KÕã∞¨ H˘x Ü≥∂QÆ ^Œ$+≤`ì À ^•xx
PK«~} ° Ö’ LOK«∞H˘x ZO^ŒiHÀ =∂~°^æ ~Œ ∞° ≈Öˇ· xeKå~°∞. g~°∞ x~å‡}ÏÅ#∞ KÕã,≤
Ѩ~º° "ÕHã∆˜ ∂¨ Î ^À+¨ ~°ÇÏ≤ `«OQÍ, âß„ãÎ̈|^ŒOú QÍ "åã¨∞|Î ^ŒOú QÍ x~å‡}Ѩ٠Ѩ#∞ʼnõΩ =∞Oz
㨿ÇÏ`«∞Hõ"∞≥ #ÿ ã¨∂K«#eKÕÛ"å~°∞. âß„ã≤QÎ Í~°∞ Q˘Ñ¨Ê ã¨OѶ∞¨ ¿ã=‰õΩÅ∞, ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅÎ ∞.
=∞zbѨ@flO "åã¨=Î ÙºÅ∞ H˘O_çÑi¨ Î g~°É„íè ^•Kå~°∞ºÅ∞ QÍi`À Hõeã≤ g~°∞ 1908Ö’
Hõ$ëê‚, QÆ∞O@∂~°∞ =∞O_»Å qâ◊fi„ÉÏǨχ} =∞Ǩã¨ÉÅíè #∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ''„Ѩɒkèx——
J<Õ Ñ¨„uHõ#∞ ™ê÷ÑO≤ z hu, =∞`«, ÉèÏëê, tÅÊ, ™êOѶ∞≤ Hõ q+¨Ü∂« Å L^Œ~Ì } ° HÀã¨O
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 105 106 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–30
Hõ$+¨„‚ |Ǩχ `«O„`«–Ѩ~H° ÍÅ ™êfiq∞
™êfiq∞"åi ѨÓ~åfi„â◊=∞ <å=∞O Ǩϟ㨠^Œ∞~°Oæ Hõ$+¨=‚ ∂Kå~°∞ºÅ∞. g~°∞
qHÍi <å=∞ ã¨O=`«û~° *˺+ì̈ â◊√Hõ¡ ѨOK«q∞<å_»∞ [x‡OKå~°∞. `«O„_çQÍ~°∞ Nx"åã¨
`å`åKå~°∞ºÅ"å~°∞ Q˘Ñ¨Ê „ѨMϺu K≥Ok# ѨO_ç`« Hõ=ÙÅ∞. `«O„_çQÍi H©iÎ PO„^èŒ
^Õâ=◊ ∞O`«\Ï "åºÑ≤OzOk. PKå~°∞ºÅ "å~°∞ Hõ~∂° flÅ∞ =∞O_»eÖ’ ¿ÑѨeÖ’ q^•ºÉèϺã¨O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . gi „Ѩ^=Œä ∞ QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ "åºHõ~} ° âß„ãÎ̈OÖ’ k@ì JxÑ≤OK«∞H˘#fl
JÜ≥∂^躌 H˘O_»=∂Kå~°∞ºÅ"å~°∞. JYO_» áêO_çfQÆi=∞`À, ™êfiq∞"å~°∞ JO^Œi
=∞#fl#Å∞ JO^Œ∞H˘<åfl~°∞.
Hõ$+¨=‚ ∂Kå~°∞ºÅ ‰õΩ=∂~°∞Å∞ Nx"å㨠~åѶ∞¨ "åKå~°º, ^ÕtHÍKå~°∞ºÅ∞ W^Œ~Ì ∞°
ѨO_ç`« Hõ=ÙÅ∞QÍ ã¨∞„Ѩã^≤ ∞Œ Åú ∞. JO>Ë gi ‰õΩ@∞O|"Õ∞ ѨO_ç`« Hõq =Oâ◊O Jx
`≥Å∞™ÈÎOk. J#O`« áêO_ç`º« „ѨH~õ ¬° `À ™êfiq∞"å~°∞ =#Ѩi,Î QÆ^•fiÅ, P`«‡‰õÄ~°∞
ã¨O™ê÷<åÅ#∞ ã¨O^Œi≈Oz, `«=∞ Hõq`å áêO_ç`«º ^è•~°`À "≥∞Ñ≤ÊOz ã¨`å¯~åÅ#∞,
ã¨<å‡<åÅ#∞ JO^Œ∞H˘#fl âı=Ú+‘ ^Œ∞~°O^è~Œ ∞° Å∞. =#ѨiÎ P™ê÷#OÖ’ ^è~Œ å‡kèHÍiQÍ
H˘O`«HÍÅO ѨxKÕâß~°∞. JѨÙÊ_Õ P ~åAQÍiÃÑ· ''~å"Õ∞â◊fi~° q[Ü«∞ K«OѨٗ— J<Õ
„Ѩ|O^è•xfl ~°zOKå~°∞. JÖψQ P`«‡‰õÄ~°∞ ã¨O™ê÷#OÖ’ L#fl Nx"å㨠™êfiq∞ "åiÃÑ·
''Nx"å㨠qÖÏ㨠K«OѨٗ— J<Õ qt+ì̈ „Ѩ|O^è•xfl ѨO_ç`« [#~°O[HõOQÍ xi‡OKå~°∞.
g~°∞ ~åã≤# ''ǨÏO㨠ã¨O^Õâ◊ "åºYº—— ѨO_ç`« „ѨãO¨ â◊Å#∞ á⁄OkOk. ǨÏÜ«∞„w=
Láê㨉Ωõ Öˇ#· ™êfiq∞"å~°∞ â◊`åÅOHÍ~° ÅHõ∆ º ÅHõ}∆ ã¨=∞#fiÜ«∞=ÚQÍ Ç¨ÏÜ«∞„w= ™êfiq∞x
„áêg}Ϻxfl x~°∂Ñ≤OK«∞H˘<åfl~°∞.
HÍsÎH=õ ∂ã¨OÖ’ QÆ^•fiÅÖ’ [iˆQ L`«û"åÅ#∞ =i‚ã∂¨ Î ''HÍsÎHÀ`«û= nÑ≤H—õ —
J<Õ „QÆO^ä•xfl ~åâß~°∞. ÅH©; ã¨ÇϨ „㨠"åºYº, #$ã≤OÇ¨Ï qÖÏ㨠K«OѨÙ=Ù gi J=Ú„k`«
„QÆO^ä•Å∞. Hõ$+¨=‚ ∂Kå~°∞ºÅ∞ 40= U@ P„â◊=∞ ã‘fiHÍ~°O KÕâß~°∞. "≥∞ãÿ ∂¨ ~üÖ’x
Ѩ~H° ÍÅ =∞~îåkèÑ`¨ ∞« Öˇ#· N ~°OQÆ<å^äŒ ™êfiq∞"å~°∞ PKå~°∞ºÅ"åi áêO_ç`º« O, hu
xÜ«∞=∂ʼnõΩ =ÚQÆ∞ÖÌ ·ˇ `«=∞ `«~åfi`« Ñ‘~åî kèÑ`¨ ∞« Å∞QÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞. JѨÙÊ_Õ giH˜
Hõ$+¨Ñ‚ ~¨ ° `«O„`« ™êfiq∞——QÍ <å=∞Hõ~}° O [iyOk. Ѩ~H° ÍÅ Ñ‘~åî kèÑ`¨ ∞« Å∞QÍ ™êfiq∞"å~°∞
30 ã¨O=`«û~åÅ∞ ¿ã=ÅOkOz Ñ‘~O°î L#fluH˜ Jxfl q^è•ÖÏ Hõ$+≤ KÕã≤ JO^Œi ^Œ$+≤xì
PHõi¬OѨ*âË ß~°∞. P„â◊=∂kèÑu¨ QÍ g~°∞ q*Ï˝# c*ÏÅ#∞ ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï "≥^[Œ e¡, "Õ^Œ
qÇ≤Ï`« ^è~Œ ‡° "åºÑ≤HÎ ˜ W`ÀkèHOõ QÍ `À_»Ê_®¤~∞° .
™êfiq∞"åi q^Œfi`«∞Î, áêO_ç`«ºO x~°∞Ì+¨ì"≥∞ÿ#q. N"åiH˜ ''q^Œfi`ü Hõq
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 107
™ê~°fiÉè∫=∞——, ''Hõq QÆO_»É~Ëè ∞° O_»—— "≥Ú^ŒÖ#·ˇ a~°∞^Œ∞Å∞ ÅaèOKå~Ú. gi JѨÓ~°fi
„QÆO^ä•Å∞ H˘xfl =Ú„^Œ}‰õΩ <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ . JO^Œ∞Ö’ N Ѩ~H° ÍÅ QÆ∞~°∞ q[Ü«∞O,
~°Ñ¶¨Ú<å^äŒ q[Ü«∞O, ~°OQÆ~å[ qÖÏã¨O, #$ã≤OÇ¨Ï qÖÏã¨O, ˆHâ◊"À`«û= =∂eHõ,
NÅH©; ã¨ÇϨ „ã¨O, ~°™ê™êfikx, PKå~°º "Õ^Œ áê^Œ ãÎ̈= "åºMϺ#O, #=~°`fl« Ǩ~° ãÎ̈=
"åºMϺ#O, HÍ"Àº`«¯~°¬ ~°HÍ∆ , ã¨~ã° fi¨ f =¸Å^è#Œ O, NHõ$+¨‚ [Ü«∞Of áœ~åfiѨ~º° x~°Ü ‚ ∞« O,
t+ì̈ ã≤^•ÌO`« Ѩ^uúŒ , â◊¥„^•jifl~°Ü ‚ ∞« O, ‰õΩ„~°∞„Î Hõ=∞ x~°Ü
‚ ∞« O, ã¨fiÜ«∞O =ºHõÎ „Ѩuëêì
x~°Ü‚ ∞« O, q"åÇ¨Ï HÍÅ x~°Ü ‚ ∞« O, „Ѩã<¨ åflÉè~í }
° O, =$uÎ =ÚHÍÎÇ¨ ~° ã¨∞uÎ "åºMϺ#O,
ã¨∞Éè„í ^• Ѩi}Ü«∞O, q„âßO`« ~åѶ∞¨ =O, L#‡`«Î áêO_»=O "≥Ú^ŒÖ#·ˇ J<ÕHõ P^蕺u‡Hõ,
PQÆ=∞, ã≤^•úO`«, HÍ=º, "åºYº, JÅOHÍ~° „QÆO^ä•Å#∞ JÅ"ÀHõQÍ ~°zOz#
=∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞. gi ™È΄`åʼnõΩ qâı+¨ „áêK«∞~°ºO LOk.
JÇ≤ÏflHõ ~°`fl« O, "Õ∞Ѷ∞¨ =∂Å, ã¨=∞Ü«∂=∞$`«O, ã¨∂~ÀºÑ¨ ~åQÆ ^Œ~Ê° }O, ~å[=Oâ◊
~°`åfl=o, HõàϺ} w`« =∞O[i, L`«~Î ° ~°OQÆ =∞Ǩ`«‡ºO, N ~å=∂Ü«∞} "≥É· =íè O,
â◊OÉè∞í ~°ÇϨ 㨺O, N â◊~^° OŒ |∞[ =∂Å, N ~å=∞K«O„^Œ =∞OQÆà◊ =∂eHõ, N ã¨~fi° ~°∞Î
‰õΩã¨∞=∞=∂ÖÏ, "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q N"åi "Õ^Œ "Õ^•OQÆ, âß„ãÎ̈, q+¨Ü∞« Ѩi*Ï˝<åxH˜ =∞Ǩ
âı=Ú+‘ "≥É· "íè åxH˜ x^Œ~≈° # „QÆO^ä•Å∞. WO`« ™êÇ≤Ï`«º ã¨OѨ^#Œ ∞ *ÏuH˜ JOkOz#
ѨÓ~°‚ „Ѩ*Ï˝ Kå`«∞~°ºO N Ѩ~H° ÍÅ ™êfiq∞"åik. =∞~îåkèÑ`¨ åºxfl ™êkèHÍiHõOQÍ,
™êOQÆOQÍ, ã¨~fi° ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ x~°fiÇ≤ÏOz |Ǩï[# Ç≤Ï`«O HÀã¨O rq`åxfl ѨiѨÓ~°O‚
KÕã∞¨ H˘#fl Hõ$+¨‚ Ѩ~° `«O„`«–Ѩ~H° ÍÅ ™êfiq∞ Ü«∞fO„^Œ∞Å∞ P#O^Œ <å=∞ ã¨O=`«û~°
HÍsÎHõ |Ǩïà◊ ѨOK«q∞ <å_»∞ ã≤kú á⁄O^•~°∞.b
108 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–31
*’ºuëÈì=∞ Ü≥∂y–=∞ÖÏ¡k ~å=∞Hõ$+¨‚ K«Ü∞« #∞Å∞
=∞ÖÏ¡k ~å=∞Hõ$+¨‚ K«Ü∞« #∞Å∞QÍ~°∞ 1865Ö’ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ ã¨`#Î≥ Ѩe¡
`åÅ∂HÍ QÀ~°O@¡ J„QÆÇ¨ ~°OÖ’ [x‡OKå~°∞. `«O„_ç ~åѶ∞¨ =Ü«∞º, `«e¡ JK«Û=∞‡QÍ~°∞.¡
"≥Å<å\˜ „ÉÏǨχ}∞Å∞. z#fl<å>Ë g~°∞ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ã¨O™ê÷#OÖ’ XHõ „QÍ=∂xH˜
fã¨∞H˘x áÈ|_ç JHõ¯_» XHõiH˜ ^Œ``Ϋ « á⁄O^•~°∞. HÍx JHõ¯_ç Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ J#∞‰õÄeOK«Hõ
uiy ã¨fiã¨Å÷ O KÕ~∞° H˘<åfl~°∞. J~Ú`Õ `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«OÖ’ LO_»@O =Å¡ L~°∂,Ì
J~°cƒ, áês≈ ÉèÏ+¨ÅÖ’ H˘kÌ „Ѩ"âÕ O◊ ÅaèOzOk. QÀ~°O@¡Ö’ ã¨O㨯 $`å ÉèϺã¨O
KÕâß~°∞. 'ã¨O㨯 $`« HÍ"åºÅ—#∞ <Õ~åÛ~°∞.
J=∞ÖÏѨÙ~°O KÕi JHõ¯_ç WO^Œ∞Ѩe¡ „QÍ=∞OÖ’ UÖËâfi◊ ~°ÑÙ¨ `«=∞‡#fl âß„ã≤QÎ Íi
^ŒQ~æÆ ° HÍ"åºÅ∞ <å@HÍÅ∞ ѨÓiÎKâÕ ß~°∞. ¿Ñ~ˆ ~°∞‰õΩ KÕ~∞° H˘x =∞O^è• K≥#flÜ«∞º âß„ã≤QÎ Íi
=^ŒÌ `«~å¯xfl, ¿Ñi #~°ãO≤ Ç¨Ï âß„ã≤QÎ Íi ^ŒQ~æÆ ° "åºHõ~}° âß„™êÎxfl ‰õΩ∆ }‚OQÍ JÉèºí ã≤OKå~°∞.
gi *Ï˝# `«$+¨‚ f~°Ö^Ë ∞Œ . Náê^Œ ~å=∞âß„ã≤QÎ Íi =^•Ì, q[Ü«∞#QÆ~O° Ö’x cè=∂Kå~°∞ºÅ
"åi =^•Ì JO`Õ "åã¨∞Å∞QÍ LO_ç `«~¯° âß„™êÎxfl =∞kèOKå~°∞. D âß„™êÎÅxfl\˜Ö’
xt`« áêO_ç`åºxfl ã¨OáêkOz u~°∞QÆ∞ÖË^xŒ Ñ≤OK«∞H˘<åfl~°∞.
K«Ü∞« #∞Å∞QÍ~°∞ W~°"·≥ ~Ô O_À U@<Õ H˘O_»g_»∞Ö’ XHõ ã¨áêÎÇϨ O [~°∞QÆ∞`«∞O>Ë
"≥àÏ¡~∞° . JHõ¯_» XHõ „Ѩã^≤ úŒ ѨO_ç`∞« x`À "åkOKåeû =zÛ `«# "å^Œ<å ™ê=∞~åúxº
x~°∂Ñ≤Oz, P ѨO_ç`∞« x F_çOKå~°∞. nO`À gi H©iÎ ã¨~fi° „`å "åºÑ≤OzOk. "≥O@<Õ
"åiH˜ J=∞~å=uÖ’x QÆ∞_ç"∞≥ Å¡ "≥OHõ@ ã¨∞|ƒÜ«∞ºQÍ~°∞ `«=∞ ‰õΩ=∂Ô~Î Hõ$+¨"‚ } Õ =∞‡xzÛ
q"åǨÏO [iÑ≤OKå~°∞. ~å=∞Hõ$+¨Q‚ Í~°∞ "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü ã¨O^Œi≈Oz JHõ¯_ç Ѩ[=∂x ã¨∞O^Œ~°
~å=∞âß„ã≤QÎ Íi =^ŒÌ „|Ǩχ ã¨∂„`« â◊OHõ~° ÉèÏëêºxfl, "Õ^•O`« ѨiÉèÏ+¨#∞ J^≥· fi`« ã≤kú
"≥Ú^ŒÖˇ·# „QÆO^ä•Å#∞ K«kq P^蕺u‡Hõ q^ŒºÖ’ Jx`«~° ™ê^茺 áêO_çfQÆi=∞#∞
™êkèOKå~°∞. nx`À PQÆH,õ ɡOQÆ∞à◊¥~°∞ ã‘`å~å=∞âß„ã≤QÎ Íi =^ŒÌ `«~¯° âß„ãÎ̈OÖ’x
J~°∞^≥#· „QÆO^èŒ ~å*ÏÅ#∞ Ãã`· O« Hõ~`° Ö« Ï=∞ÅHõO KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. JHõ¯_ç #∞O_ç `«q∞à◊<å_»∞
KÕ~°∞H˘<åfl~°∞. JHõ¯_» "Õ^Œ, „â∫`åÅÖ’#∞, +¨\ò âß„™êÎÅÖ’#∞ Jã¨=∂# „Ѩ[˝#∞
™êkèOK«∞H˘<åfl~°∞. JHõ¯_» gi QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ D âß„™êÎÅÖ’ k@ì JxÑ≤OK«∞H˘#fl `åºQÆ~å[
âß„ã≤QÎ Í~°∞. "åK«ãʨ `åºxfl, HõÅÊ`«~∞° =Ù#∞ =Ùº`«ÊuÎ "å^ŒO "≥Ú^ŒÖ#·ˇ L„^ŒOæ ^ä•Å#∞
J=Ö’Hõ#O KÕâß~°∞. `åºQÆÜ∞« ºâß„ã≤QÎ Í~°∞ JѨÊÜ«∞º nH˜`∆ ∞« Å"åiH˜ `˘q∞‡^Œ= `«~O° "å~°∞.
JO`«\ ˜ QÆ∞~°∞=¸iÎ giH˜ ÅaèOK«@O K«Ü∞« #∞ÅQÍi ѨÓ~°fi[#‡ ã¨∞Hõ$`«O.
D q^èOŒ QÍ q^•º *ˇ„· `«Ü∂« „`«#∞ kyfi[Ü«∞OQÍ Ñ¨ÓiÎKãÕ ∞¨ H˘x QÆ∞O@∂~°∞
^ŒQ~æÆ ∞° #fl J=∞~å=u Hˆ „∆ `åxfl KÕi, ã¨fiQÆ$Ǩxfl xi‡OK«∞H˘x ã≤~÷ ° x"åã¨O L<åfl~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 109
q[Ü«∞"å_»Ö’ ‰õÄ_® QÆ$Ç¨Ï x~å‡}O HÍq#∞ÛH˘<åfl~°∞. 36= U@ =∞m§ ^ŒH} ∆˜ ^ÕâO◊
"≥o,¡ `åºQÆ~å[ ™êfiq∞ xÅÜ«∞"≥∞#ÿ u~°∞=Ü«Úº~°∞Ö’, ãú̈ÅѨÙ~å}O ÉÏÅHõ$+¨‚ âß„ã≤QÎ Íi
=^ŒÌ t+¨µºÖˇ· LѨx+¨`,ü +¨\ò ^Œ~≈° <åÅ∞ =∞iH˘xfl "Õ^•O`« „QÆO^è•Å#∞ Ѩ~#°î O KÕâß~°∞.
D q^èOŒ QÍ Jáê~° áêO_ç`åºxfl ã¨OáêkOz# ~å=∞Hõ$+¨Q‚ Í~°∞ qâı+O¨ QÍ
^Õâ◊ ã¨OKå~°O KÕã≤ ^è~Œ ‡° , "Õ^•O`« „Ѩɒ^è•Å#∞ KÕã∂¨ Î „Ѩ[ʼnõΩ P^蕺u‡Hõ ÉèÏ=#
HõeOæ Kå~°∞. KåÖÏHÍÅO ѨÙ+¨Ê yi Ñ‘~=°î Ú, q~°∂áêHõ∆ Ñ‘~=°î ÚʼnõΩ P™ê÷# ѨO_ç`∞« Å∞QÍ
LO_ç `«=∞ „Ѩ[#˝ ∞ Kå@∞H˘<åfl~°∞. giH˜ "≥k· Hõ Hõ~å‡#∞ëêì#OÃÑ· Pã¨HÎ̃ Z‰õΩ¯=.
1904Ö’ J=∞~å=uÖ’ *’ºuëÈì=∂xfl, 1922Ö’ q[Ü«∞"å_»Ö’ K«Ü∞« <åxfl KÕâß~°∞.
JѨÊ\˜ #∞O_ç g~°∞ ~å=∞Hõ$+¨‚ Ü«∂AÅx, ~å=∞Hõ$+¨‚ K«Ü∞« #∞Å∞QÍ~°∞ Jx PÇ≤Ï`åyfl
<å=∂Å`À Ñ≤Å∞=|_®¤~∞° .
„â◊√u, 㨇 $uÅÖ’ K≥Ñʨ |_ç# ã¨<å`«# ^è~Œ å‡xfl „Ѩ[ÅÖ’ qâı+¨ „ѨKå~°O
KÕã#≤ giÖÏQÍ L#fl ѨO_ç`∞« Å∞ J~°∞^Œ∞QÍ LO\Ï~°∞. "Õ^•O`« âß„™êÎxfl ã¨~fi° [#∞ʼnõΩ
ã¨=∞‡`«"∞≥ #ÿ suÖ’ ÉèÏ+¨º „Ѩ=K«#O ~°∂ѨOÖ’<Õ HÍHõ, LѨ<åºã¨ ~°∂ѨOÖ’ ‰õÄ_®
K≥Ñʨ @OÖ’ giH˜ gˆ~ ™ê\˜ JxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. ѨO_ç`∞« ÅÖ’ =∞Ǩ=HõQÎ Í „ѨMϺu
K≥O^•~°∞ K«Ü∞« #∞Å∞QÍ~°∞. ѨO*Ï|∞ ~å„+ì̈OÖ’#∞ Ѩ~º° \˜Oz `«# "åQÆ=∞$`åxfl ѨOz
''"åºMϺ# "åK«ãʨ u—— a~°∞^Œ∞#O^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. JdÅ ÉèÏ~°`O« Ö’#∞ K«Ü∞« #∞ÅQÍi H©iÎ
K«O„kHõÅ∞ "åºÑ≤Oz<å~Ú. ''JdÅ ÉèÏ~°`« =~å‚„â◊=∞ ^è~Œ ‡° ã¨OѶ∞¨ O——Ö’ K«Ü∞« #∞Å∞QÍ~°∞
HÍ~°º x~åfiǨÏHõ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ L<åfl~°∞. ''ÉÏÅ É’kèx——, ''„Éè=í ∞ÉèOí [x—— J<Õ "Õ^•O`«
„QÆO^ä•Å#∞ ~åâß~°∞. ''„áêÜ«∞tÛ`«Î Ѩâ◊√ q+¨Ü«∞Hõ q=∞~°≈ „QÆO^ä•Å#∞——, ''=∞Ǩ
Ü«∂QÍÅÖ’——, ^è~Œ ‡° „Ѩɒ^èOŒ Ö’, P^蕺u‡Hõ „QÆO^äŒ ~°K#« Ö’ xO_»∞QÍ QÆ_Ñç #≤ *’ºuëÈì=∞
Ü≥∂y ~å=∞Hõ$+¨‚ K«Ü∞« #∞Å∞QÍ~°∞ 1941Ö’ Ѩ~=° ∞ѨkOKå~°∞.b
110 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–32 É’kèOz, fiÛk^•Ì~∞° .
gi q^•º QÆi=∞#∞ K«∂ã≤ u~°∞Ѩu ã¨O㨯 $`« HõàÏâßÅÖ’ „Ѩ^•ä # PKå~°º
Ѩ^qŒ xzÛ ã¨`¯« iOKå~°∞. WHõ¯_» Z‰õΩ¯=HÍÅO Ѩx KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ^ŒH} ∆˜ ^Õâ◊ ã¨OKå~°O
N q^Àºáê㨉Ωõ Å∞–Pk Éè@ í ~ì å=∞=¸iÎ âß„ã≤Î KÕã¨∂Î q^Œfi`ü ã¨ÉèíÅÖ’ ~å}˜ã¨∂Î "å^•ÅÖ’ [Ü«∞ÉèËi „"≥∂yã¨∂Î, `«~°¯OÖ’
J*ËÜÚ« ÅxÑ≤OK«∞H˘x, âß„™êÎ~ú° K«~Û° ÅÖ’ JkfifÜ«ÚÅx x~°∂Ñ≤OK«∞H˘x [Ü«∞ Hˆ `«<åxfl
ÉÁaƒe `åÅ∂HÍ =Ú~°QÆ_»O J„QÆǨ~°OÖ’ 1861Ö’ ã¨∞„|Ǩχ}º, ZQÆ∞~°"Õâß~°∞. Å∞‰õΩÖÏO J„QÆǨ~åxfl KÕ~°∞H˘x, JHõ¯_» =^•#∞ºÖˇ·# |∂Ô~¡ N
=∞ǨÅHõ∆ ‡=∞‡ ^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ PkÉèí@ì ~å=∞=¸iÎ âß„ã≤ÎQÍ~°∞ [x‡OKå~°∞. „^•q_» ~å=ÚÅ∞QÍi KÕ`« Éè∂í q∞, QÆ$ǨÏO, =ã¨`∞« Å#∞ á⁄Ok x"åã¨=Ú<åfl~°∞. ã¨∞Y rq`åxfl
âßY‰õΩ K≥Ok# g~°∞ ã¨fi„QÍ=∞OÖ’<Õ Ñ¨OK«HÍ"åºÅ#∞ <Õ~∞° ÛH˘<åfl~°∞. Ñ≤=∞‡@ Náê^Œ QÆ_∞» ѨÙ`«∂ q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ `«~¯° "Õ^•O`« q^Œº#∂ É’kèã∂¨ Î QÆ_áç ê~°∞. â◊HÎ̃ "å^ŒOÃÑ#·
~å=∞=¸iÎ âß„ã≤ÎQÍi =^ŒÌ `«~°¯âß„™êÎxfl, ѨOK« ÅHõ∆} =ºkè HÍ~°}Ïxfl, ã≤^•úO`« XHõ JѨÓ~°fi "åºMϺ<åxfl ~åâß~°∞ HÍx =Ú„^Œ}‰õΩ Jk <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ .
ÅHõ}∆ ÏÅ#∞ J=KÕÛ^ù HŒ `õ fi« x~°~∞° HÎ̃x, ѨH`∆õ « ™ê=∂#º x~°∞HÎ̃ J<Õ `«~¯° „QÆO^ä•Å#∞ ~å=∞=¸iÎ âß„ã≤QÎ Í~°∞ q^•ºi÷ ^Œâ#◊ ∞O_ç Nq^Àºáê㨉Ωõ Å∞. Hõ_» ^•HÍ
P™êO`«O K«^Œ∞=ÙH˘<åfl~°∞. ѨO_ç`«∞ʼnõΩ xÅÜ«∞"≥∞ÿ# HÍj KÕi, Hõ~åfl@Hõ ã‘`å ^•xfl H˘#™êyOz# nH∆Í^Œ‰Ω∆õ Å∞. J=™ê# ^Œâ◊ ã¨g∞Ñ≤OKÕ `«~∞° }OÖ’ âß„ã≤QÎ Í~°∞
~å=∞âß„ã≤QÎ Íi ^ŒQ~æÆ ° #=ºaèKå~°O, ã¨`ü „ѨuѨHO∆õ , J=Ü«∞=O J<Õ =∞Ǩ„QÆO^ä•Å#∞ #nf~°OÖ’ LO_®Åx ã¨OHõeÊOK«∞H˘x, ~å[=∞¿ÇÏO„^Œ=~°O KÕi, QÀ^•=s `«\Ï#
K«kq `«=∞ `«~¯° áêO_ç`åºxfl Jaè=$kú KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. ɡOQÍb ѨO_ç`∞« Öˇ#· =„[ H˘O`«HÍÅO L<åfl~°∞. z=i ~ÀAÅÖ’ ã¨<庙ê„â◊=∞O fã¨∞H˘x ™ê~°H÷ õ [#∞‡Öˇ<· å~°∞.
‰õΩ=∂~° q^•º ~°`«fl Éèí\ÏìKå~°∞ºÅ "åi =^ŒÌ =Ùº`«ÊuÎ "å^Œ, â◊HÎ̃ "å^•Å`ÀÉÏ@∞, `«=∞ Ü«∂Éè·ˇ `˘q∞‡^Œ= U@ 1920Ö’ PkÉè@ í ì ~°=∞=¸iÎ âß„ã≤Î ™êfiq∞ ã≤kú á⁄O^•~°∞.
„áê=∂}º "å^ŒO, qkè"å^ŒO, =ÚHÎ̃ "å^ŒO J<Õ JѨÓ~°fi „QÆO^äŒ ~å*ÏÅ#∞ `«∞^Œ=Ú\Ïì "åi q^•º "≥^· ∞Œ ëêºxH˜ N q^Àºáêã¨<Õ `À_»Ê_çO^Œx xâ◊ÛÜ«∞OQÍ #q∞‡, P=∞~°}ÏO`«O
K«kq `«=∞ "å^Œ<å ™ê=∞~å÷xH˜ Ѩ^∞Œ #∞ ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. ^•xfl J#∞ã¨iOz# ^è#Œ ºr=ÙÅ∞.b
`«~°¯âß„ã¨ÎOÖ’ „Ѩ=∂} „QÆO^äŒ"≥∞ÿ# ''=¸Å K«∂_»O——#∞ J^茺ܫ∞#O KÕã≤
Z^Œ∞~°∞ÖËx áêO_ç`åºxfl HÔ =· â◊O KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. HõÅHõ`åÎ "≥o¡ JHõ¯_ç „Ñ¨É∞íè `«fi ѨsHõÖ∆ ’
áêÖÁæx ''`«~°¯ f~°÷—— a~°∞^Œ∞#∞ JO^Œ∞H˘<åfl~°∞. JHõ¯_» qâı+¨ ã¨<å‡#O`À ÉÏ@∞
J~Ú^Œ∞ =O^ŒÅ ~°∂áêÜ«∞Å #=~°`fl« ~°∂Ѩ |Ǩï=∂<åxfl JO^Œ∞H˘<åfl~°∞. „ѨuÉè‰í Ωõ
`«y# „ѨuѶŨ O "åiH˜ ÅaèOzOk. ^•x`À ã¨O`«$Ñ≤Î K≥O^ŒÖ^Ë ∞Œ . HÍj ѨO_ç`∞« Å
KÕ`« ‰õÄ_® Éè+Ë π ÅxÑ≤OK«∞HÀ"åÅ<Õ PÖ’K«# Hõey HÍj KÕ~å~°∞. JHõ¯_» „^•q_»
ã¨∞„|Ǩχ}º nH˜`∆ ∞« Å =^ŒÌ "Õ^•O`« ã¨∂„`« â◊OHõ~° ÉèÏ+¨ºOÖ’ K«`∞« ã¨∂û„u =~°‰Ωõ J^躌 Ü«∞#O
KÕâß~°∞. ã‘fiÜ«∞ „ѨuÉèí`À ^Œâ’Ѩx+¨`«∞ÎÅ ÉèÏëêºÅ#∞, w`å ÉèÏëêºxfl, ã¨∂„`«
ÉèÏëêºxfl,J^≥· fi`« ã≤kxú , Q“_» „|Ǩ‡#O^•xfl `å#∞ JÉèºí ã≤Oz, t+¨µºÅ‰õΩ J^蕺Ѩ#O
KÕâß~°∞.
gi JѨÓ~°fi áêO_ç`«ºO JO^Œix PHõ@∞ìH˘#flk. Hõ~åfl@Hõ ^Õâ◊OÖ’x
z„`åѨÓ~üÖ’x â◊OHõ~° Ñ‘~™°î êfiq∞H˜ "Õ^•O`åxfl É’kèOKÕ J~°∞^≥#· J=HÍâßxfl á⁄O^•~°∞.
"åi P^ÕâO◊ ÃÑ· JHõ¯_ç q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ `«~¯° âß„ãÎ̈O É’kèã∂¨ Î =¸_Õà√◊ § L<åfl~°∞. `«=∞
Ѩ~°º@#ÅÖ’ ^Œ~åƒùOQÍ, =∞O_ç ã¨O™ê÷<åÅ#∞ ^Œi≈Oz q^Œfi`«∞Î#∞ „Ѩ^Œi≈Oz
|Ǩï=∂<åÅ#∞, ã¨`å¯~åÅ#∞ á⁄O^•~°∞. L~å¡O [g∞<£^•~°∞ gix `«~°¯âß„ã¨Î
ѨsH∆ÍkèHÍiQÍ KÕâß~°∞. =∞O_»¿Ñ@, q[Ü«∞#QÆ~O° , ~å[=∞O„_ç ã¨O㨯 $`« HõàÏâßÅÖ’
Ѩk¿ÇÏ_»∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ J^蕺Ѩ‰õΩÅ∞QÍ Ñ¨xKÕã≤ ZO^Œ~À t+¨µºÅ‰õΩ `«~°¯âß„™êÎxfl
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 111 112 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–33 ã¨=∞™êÎxfl P"≥∞‰õΩ ÜÕ∞~åÊ@∞ KÕã≤, `«# Ü«∂=^•ã≤Îx, WO\˜x ã¨~°fiã¨fi ^ŒH˜∆}QÍ
qâ◊fi„ÉÏǨχ} ã¨O㨯 $`« áê~îâ° ßʼnõΩ ^•#O KÕã∂¨ Î =∞~°} âßã¨#O ~åã≤# =^•#∞ºÅ∞.
tÅÊÜ≥∂y–Ü«∞Å=iÎ PO[<ÕÜ∞« âß„ã≤Î 1914Ö’ 37Uà◊§ Ju `«‰Ωõ ¯= =Ü«∞ã¨∞Ö’ =∞~°}O˜ Kå~°∞. qâ◊fi„ÉÏǨχ} ‰õΩÖÏxH˜
U_»∞ QÆ_Q» Í, "≥<fl≥ =ÚHõQÍ xez "åi âß„ãÎ̈ Ѩi*Ï˝<åxH˜ W`ÀkèHOõ QÍ Hõ$+≤ KÕã≤ tÅÊ
qâ◊fi„ÉÏǨχ} ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥Ok# Ü«∞Å=iÎ PO[<ÕÜ∞« âß„ã≤QÎ Í~°∞ 1877Ö’ âß„ãÎ̈Ü∂≥ yQÍ ¿Ñ~°∞ á⁄O^•~°∞ Ü«∞Å=iÎ PO[<ÕÜ∞« âß„ã≤QÎ Í~°∞.b
|∞K«ÛÜ«∞º, ÅH˜; ^Õ==∞‡QÍ~°¡‰õΩ [x‡OKå~°∞. "≥·kHÍKå~° ‰õΩ@∞O|O gik.
Ü«∞Aˆ~fi^ŒOÖ’ „Ѩã^≤ "úŒ ∞≥ #ÿ tÅÊ âß„ãÎ̈ xѨÙ}∞Å∞. gi QÀ„`«O ã¨∞=~°‚ |∞∞+≤ QÀ„`«O.
„â∫`«OÖ’#∞, ™ê‡~°OÎ Ö’#∞ g~°∞ =∞Oz Jaèx"ÕâO◊ K«∂áê~°∞. "Õ^OŒ Ö’ H˘xfl Ѩ<åflÅ#∞
<Õ~∞° ÛH˘<åfl~°∞. ã¨O㨯 $`åxfl JÉèºí ã≤Oz HÍ=º <å@HÍÅOHÍ~åÅ#∞ J^躌 Ü«∞#O KÕâß~°∞.
`«~¯° O, "åºHõ~}° O, tÅÊO, "åã¨∞Î âß„™êÎÅ Ö’`«∞Å∞ `«~z° K«∂âß~°∞. ^è~Œ ‡° âß„™êÎÅ#∞
J=Ö’_»#O KÕâß~°∞. "Õ^•O`åxfl ‰õΩ∆ }‚OQÍ <Õ~åÛ~°∞. Ü≥∂QÆâß„ãÎ̈OÖ’ gi áêO_ç`º« O
QÆ}hÜ«∞O. Jk [<å‡O`«~° ã¨O™ê¯~°O =Å¡ ÅaèOz#kQÍ JO^Œ~∞° ÉèÏq™êÎ~∞° . U
âß„ã¨OÎ fã¨∞H˘<åfl ^•xfl P™êO`«O K«kq, xëê‚`∞« Å∞ JxÑ≤OK«∞HÀ=@O gi „Ѩ[.˝
`≥Å∞QÆ∞Ö’ HÍ=Åã≤# *Ï˝<åxfl ã¨fiÜ«∞OQÍ ™êkèOK«∞H˘<åfl~°∞. ã¨O㨯 $`«O,
`≥Å∞QÆ∞ÅÖ’ JÅ"ÀHõQÍ Hõq`«fiO K≥Ñʨ @O JÅ"å>ˇ#ÿ k. Ü«∞=∞, xÜ«∞=∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
JëêìOQÆ Ü≥∂QÆO giH˜ J^Œ∞ƒù`O« QÍ JaƒOk. QÍÜ«∞„f =∞O„`å#∞ëêì#O`À ‰õÄ_ç#
`«Ñ㨠∞¨ û JO>Ë "åiH˜ =∞Ǩ W+ì̈O. xÜ«∞=∞O `«Ñʨ ‰õΩO_® ^•xfl „â◊^•ú Éè‰í Ωõ ÅÎ `À
J#∞+≤ìOKå~°∞. â◊‰õΩÎÅ∞ JÅ=_ç<å~Ú. QÆ$ǨÏã¨Î rq`«O QÆ_»∞ѨÙ`«∂<Õ L^ŒÜ«∞"Õ∞
„áê~°OaèOz Ѩ^ŒH˘O_»∞ QÆO@Å =~°‰õΩ `«^ÕHõ nHõ∆`À J#∞ëêì#O KÕ¿ã"å~°∞. P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Z=fiiH© ^Œ~≈° #O WKÕÛ"å~°∞ HÍ^Œ∞. JO`«\ ˜ Hõ~Àî ~° nHõ∆ "åik. "åi
nHõ‰∆ Ωõ JO^Œ~∞° =Ú‰õΩ¯# „"ÕÅ∞ "Õã∞¨ H˘<Õ"å~°∞.
"åã¨∞Îâß„ã¨ÎO g∞^Œ giH˜ L#fl Jáê~° Jaèx"Õâ◊O`À "åã¨∞Î q+¨Ü«∂Åhfl
¿ãHõiOz XHõ L„^ŒOæ ^äOŒ QÍ ''"åã¨∞áÎ ê~î° ã¨O„QÆÇϨ O—— ~åâß~°∞ HÍx PO„^è∞Œ Å ^Œ∞~°^$Œ +¨"ì ∞Õ "≥∂
Jk =Ú„^Œ}‰õΩ <ÀK«∞HÀÖË^∞Œ . ''ã¨O㨯 $`« ã¨O^蕺 =O^Œ# ÉèÏ+¨ºO—— ~åã≤ ã¨O^蕺=O^Œ#O
g∞^Œ JO^ŒiH˜ Jaè~°∞z, Jaèx"Õâ◊O HõeÊOKå~°∞. ''qâ◊fi„ÉǨϟ‡Ñ¨x+¨`«∞ÎÅ∞——#∞
ã¨OáêkOz, `≥Å∞QÆ∞ J~°÷O`À ^•xfl „ѨK«∞iOKå~°∞. Ü«∞Aˆ~fi^ŒOÖ’x ''qâ◊fi„|Ǩχ
ã¨∂HÍÎk—— =∞O„`åÅ#∞ H˘xfl\˜H˜ qâı+¨ "åºMϺ#O ~åã≤ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. gi „ѨuÉè‰í Ωõ
^Œ~Ê° }OQÍ "≥Åã≤# =∞Ǩ „QÆO^äOŒ ''^≥=· [˝ 㨇 $u—— J<Õ ^è~Œ ‡° âß„ãÎ̈ „QÆO^äOŒ . *Ï#áê\˜
Ѩ\Ïìa~è å=∞ âß„ã≤QÎ ÍiH˜, ѨOKåˆ~¬ÜÚ« Öˇ#· qâ◊fi „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ „ÉÏǨχ}`«fiOÃÑ· QÆ∞O@∂~°∞
<åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ [iy# ѨO_ç`« q"å^ŒO ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ PO[<ÕÜ∞« âß„ã≤Î QÍ~°∞ J~Ú^Œ∞
~ÀAÅ∞ âß„ã¨Î "å^ŒO KÕã,≤ ѨO_ç`« ™êH∆ͺxflzÛ, qâ◊fi„ÉÏǨχ} „ÉÏǨχ}`åfixfl x~°∂Ñ≤Oz
QÔ eÑ≤Oz# "å^Œ<å ™ê=∞~°º÷ OQÆÅ âß„ãÎ̈ xѨÙ}∞Å∞.
gi Ô~O_»= ÉèÏ~°º ã¨∞O^Œ~°=∞‡ QÍiH˜ r=<Àáê^èŒ∞Å HÀã¨O J=ã¨~°"≥∞ÿ#
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 113 114 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–34
#∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±û Ü≥∂y–™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ
Ãã·<£û‰õΩ =∞`åxH˜ á⁄`«∞ΉõΩ^Œ~°^Œx KåÖÏ=∞Ok ÉèÏ=#. HÍx PŃ~üì
J~Ú<£„ã‘ì<£, [QÆnâò K«O„^ŒÉ’ãπ, ™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ =O\˜"å~°∞ P Ô~O\˜H˜ L#fl
Jq<åÉèÏ"å ã¨O|O^è•xfl K«H¯õ QÍ q=iã¨∂Î ~Ô O_»∞ XHõ^•xH˘Hõ\ ˜ J=ã¨~=° ∞x, JѨÙÊ_Õ
=∂#"å *Ïu ѨÙ~ÀQÆu Jx qã¨Ê+¨Oì QÍ K≥ÑÊ≤ , PK«iOz =∂~°^æ ~Œ ≈° #O KÕâß~°∞. WO^Œ∞Ö’
=ÚQÆ∞~æ ∞° =∞#"åàı§. JO^Œ∞Ö’ ™êfiq∞ =∞# PO„^è∞Œ Å∞. #∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±¬Ö’ ÃãÊ„HÀì™È¯Ñ≤
g∞^Œ qâı+¨ Ѩiâ’^è#Œ KÕã≤ ^Õâ◊ q^ÕâßÅÖ’ ^•xfl É’kèOz Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ÅÖ’ `«Ñ㨠∞¨ û
KÕã≤ Ü≥∂QÍÉèϺã¨O KÕã≤ "Õ^Œ „áêâ◊™êκxfl <ÕÅ <åÅ∞QÆ∞ KÕ~Q° ∞Æ ÖÏ LѨ<庙êÅ`À "åºÑ≤Î
KÕã#≤ =∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_Õ =∞# ™êfig∞ *Ï˝<å#O^Œ.
™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ ѨtÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ cè=∞=~°O ^ŒQ~æÆ ° Q˘~°Q#Æ =¸_ç
J„QÆÇ¨ ~°OÖ’ 1896 _çÃãO|~ü J~Ú^Œ∞# [x‡OKå~°∞. gi Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ Éè∂í Ѩu
~åAÅH©; #~°ÑO≤ Ç¨Ï ~åA. `«O„_çQÍ~°∞ ~å=∞~åA =∞Ǩ "Õ^Œ q*Ï˝#Yx. "Õ^•Å‰õΩ
LѨx+¨`«∞ÎʼnõΩ âß„™êÎʼnõΩ ã¨O|OkèOz# =O^ŒÖÏk JѨÓ~°fi „QÆO^ä•Å#∞, PÜ«∞#
K«kq Q˘Ñ¨Ê „QÆO^ä•ÅÜ«∂xfl xi‡OK«∞H˘<åfl~°∞. =∂Oz ã¨OѨ#fl"≥∞ÿ# Éèí∂™êfi=∞º
‰õΩ@∞O|O gik. P "Õ^Œ ÉèÏO_®QÍ~åxfl ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ÅH©; #~°ãO≤ Ç¨Ï ~åA J^Œ∞ƒù`O« QÍ
ã¨kfixÜ≥∂QÆ Ñ¨~K° ∞« H˘x "Õ^Œ "Õ^•OQÍÅÖ’ L`«=Î ∂aè x"Õâßxfl ã¨OáêkOK«∞H˘<åfl~°∞.
P „QÆO^ä•Å‰õΩ ™ê~°H÷ `õ « KÕ‰Äõ ~åÛ~°∞.
#~åûѨÙ~°OÖ’x >ËÅ~ü ÃÇ·Ïã¨∂¯ÖòÖ’ q^•ºÉèϺã¨O KÕâß~°∞. W~°"≥·= U@
q"åǨÏO [iyOk. |∞^Œ∞xú „ѨÉÏè =O "åiÃÑ#· L#flk. JO^Œ∞Hõx <ÕáêÖòÖ’x
Å∞OaxH˜ "≥o¡ H˘O`«HÍÅO QÆ_çáê~°∞. `«~åfi`« Ѩ^Õà◊√¡ ^Õâ◊ ã¨OKå~°OÖ’, ÃÑ^ŒÌÅ
^Œ~°≈<åÅ`À rq`åxfl K«^Œ∞=Ù‰õΩ<åfl~°∞. Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ Ѩ~°fi`åʼnõΩ KÕi JHõ¯_»
Ü≥∂QÍÉèϺã¨O KÕã∂¨ Î =∞~À Ѩ^àÕ √◊ ¡ ™ê~°H÷ õ r=#O ™êyOKå~°∞. "Õ^•^躌 Ü«∞#O "åix
q_»∞=ÖË^∞Œ . ^•xÃÑ· L#fl =∞‰õΩ¯=`À Jxfl "Õ^ÀѨx+¨`∞« ÅÎ ™ê~åxfl ri‚OK«∞H˘<åfl~°∞.
=∂#ã≤Hõ qHÍã¨O HõeyOk. XHõ JѨÓ~°fi `Õ[¿ãû^À "åiÖ’ q~åle¡Ok.
„Hõ=∞OQÍ gi ^Œ$+≤ì Éè∫uHõ âß„ãÎ̈O "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ =∞o§Ok. ^Õxg∞^Œ ^Œ$+≤ì Ѩ_<ç å
^•xfl P™êO`«O Hõ~°`«ÖÏ=∞ÅHõO KÕã¨∞HÀ‰õΩO_® LO_»ÖË^Œ∞. JO^Œ∞Hõx [~°‡x
KÕ~°∞H˘<åfl~°∞. JHõ¯_ç „_≥ãπ „_≥~Ú<À¡ QÆ}˜`«O, Ѷ≤l‰õΩû K«k"å~°∞. Ѷ≤lH±û JO>Ë
g~åaè=∂#O HõeyOk. JO`Õ JѨÙÊ_Õ qãÎ̈iã¨∞#Î fl ''ÃÇÏ· >ˇ#¬<£ ZH±û ~ˆ Ѷl≤ H±û——Ö’
iÃãiÛ „áê~°OaèOKå~°∞. „¿ÑQ∑Ö’x KåÔ~ã¡ π Ü«¸x=iû\˜Ö’ g~°∞ iÃã~üÛ H˘#™êyOKå~°∞.
gi P^蕺u‡Hõ QÆ∞~°∞=Ù giÖ’x "Õ^Œ q*Ï˝<åxH˜ J|∞ƒ~°Ñ_¨ ,ç t+¨µºx =Å¡ "Õ^Œ q*Ï˝#O
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 115
„ѨÑO¨ K«=∞O`å qãÎ̈iÖÏ¡Åx PHÍOH˜O∆ z ~åAQÍiH˜ ''™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ—— J<Õ P„â◊=∞
<å=∂xfl Xã¨Oy Pj~°fikOKå~°∞. JѨÊ\˜ #∞O_ç ™êfiq∞ HÍëêÜ«∞=∞ƒ~° ^è•iQÍ
rqOKå~°∞. 1927Ö’ =∞m¡ [~°‡h ^ÕâO◊ "≥àÏ¡~∞° ™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ. JHõ¯_» Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`«O g∞^Œ "Õ^Œ q*Ï˝#O g∞^Œ ѨÙOMÏ#∞ ѨÙOYOQÍ LѨ<庙êezÛ K≥`· #« º=O`«∞efl
KÕâß~°∞. P LѨ<åºã¨O XHõ QÆOQÍ „Ѩ"åǨÏ"Õ∞. Z<Àfl `≥eÜ«∞~åx q+¨Ü∂« Å#∞
q*Ï˝#O`À =Ú_ç"ãÕ ≤ JÅ"ÀHõQÍ JOkã¨∂Î „â’`«Å =∞#ã¨∞Å#∞ ~°OlOѨ*¿Ë ã"å~°∞.
J^˘Hõ `«Ñ㨠∞¨ ûQÍ "≥Å∞=_çOk. „_ç¿ã~¤ Ú<£ =iû\˜ „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü ™êfiq∞ LѨ<庙êʼnõΩ
ѨÙÅH˜OzáÈÜ«∂_»∞. Jq =∂#"åoH˜ Hõ~° nÑ≤HÅõ <åfl_®Ü«∞#.
*Ï˝<å#O^Œ‰Ωõ J~Ú<£ ã‘<ì Q£ Íi ™ê¿ÑHõ∆ ã≤^•úO`«OÃÑ· ^Œ$+≤Ñì _¨ Oç k. JO>Ë
^•xfl PáÈã¨# Ѩ\ #ì̃ >Ë.¡ 1929Ö’ ^•xg∞^Œ ~Ô O_Õà√◊ ¡ J^躌 Ü«∞ѨO KÕã∂¨ Î JO_»~ü
„QÍ_»∞ºÜÕ∞+¨<£ ѨÓiÎKâÕ ß~°∞. PÜ«∞# ™êkèOz# Ü≥∂QÆ q^è•#O g∞^Œ 150H˜ ÃÑQ· Í
„ѨãO¨ QÍÅ∞ KÕã≤ Ü«Ú=`«#∞ Ü≥∂QÆ=∂~°Oæ "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ PHõi¬`∞« ÅÜÕ∞@∞¡ KÕâß~°∞. Ü≥∂QÆ,
q*Ï˝# âß„™êÎÅ∞ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èOŒ HõÅ=x PÜ«∞# K≥¿ÑÊ"å~°∞. Ü≥∂QÍÖ’ ÉËãH≤ û±
<Õ~∞° ÛH˘O>Ë =∞#ã¨∞, "≥∞^Œ_∞» , â◊s~åÅÃÑ· ѨÓiÎ ™êfinè#O HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx ™È^•Ç¨Ï~°}OQÍ
LѨ#ºã≤OKÕ"å~°∞. ™êfig∞r LѨ<åºã¨ ™ê~å#flO`å ''ѨÓ~°‚ ã¨∂„`åÅ∞—— J<Õ L„^ŒOæ ^äOŒ QÍ
"≥Å∞=_ç Ü≥∂QÆ =∂~åæxH˜ Hõ~n° Ñ≤HQõ Í xezOk. Wk "åi =∞Ǩϟ„`«∞+ì̈ ~°K#« QÍ
„ѨâO◊ ã¨Å∞ JO^Œ∞H˘#flk. `«~åfi`« PÜ«∞# „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü _˘ÖˬH± QÍi`À Hõeã≤ [~°‡x,
„áê<£û, *ˇHÀ™È¡"HÕ Ü ˜ ∂« ÅÖ’ Ѩ~º° \˜OKå~°∞.
™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ Jaè=∂# q+¨Ü∞« "≥∞#ÿ x ray, spectographyÖ’ iÃã~üÛ
KÕã≤ 1936Ö’ D.Sc ™êkèOKå~°∞. WOQÍ¡O_£, e=~ü ѨÓÖò =iû\©ÅÖ’ #∂º„\Ï<£#∞
HõxÃÑ\ì̃# *Ï<£ Kå_çfiH± J<Õ =∞Ǩ âß„ãÎ̈"`Õ Î« =^ŒÌ ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’
ѨxKÕâß~°∞. #∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±ûÖ’ ''Spectography of Bita rays radiation——Ö’
J^Œ∞ƒù`« Ѩiâ’^èŒ# KÕã≤ Ph.D á⁄O^•~°∞. J"≥∞iHÍ "≥o¡ JHõ¯_ç q∞zQÍ<£
Ü«¸x=iû\˜Ö’ ''ˆ~_çÜ≥∂ Ü«∂H˜ì"£ S™È\’ѨÙÅ∞—— g∞^Œ iÃã~üÛ KÕâß~°∞. PÜ«∞#
~åã≤# ''ÃÇÏ· "å‰õĺO—— J<Õ âß„ãÎ̈ „QÆO^äOŒ "Õ∞^è•=ÙÖˇ#· ZO`À =∞Ok âß„ãÎ̈"`Õ ÅΫ #∞
PHõi¬OzOk.
^•^•Ñ¨Ù áêuˆHà◊√§ q^ÕâßÅÖ’<Õ K«^Œ∞=Ù, "Õ^•O`« „Ѩ=K«<åÅ∞, Ü≥∂QÍ
LѨ<庙êÅ∞, f„= Ѩiâ’^è#Œ Å`À QÆ_Ñç #≤ ™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ 1947 =∂`«$^Õâ"◊ ∞≥ #ÿ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =KÕÛâß~°∞. _èbç Ö¡ ’x <Õ+#¨ Öò Ѷl≤ H±û ÖÏ|ˆ~@sÖ’ ã‘xÜ«∞~ü ÃãO· \˜ÑH≤¶ ±
PѶ㑠~¨ Qü Í `«=∞ J=¸Åº"≥∞#ÿ ¿ã=ÅOkOKå~°∞. U_Õà§◊ `«~åfi`å ™êfig∞rH˜ cè=∞=~°O
=^ŒÌ XHõ PH˜û_≥O\ò [iyOk. XHõ HÍÅ∞áÈ~ÚOk. qâßY H˜OQ∑ *Ïi˚ Ǩã≤Ê@ÖòÖ’
KÕ~å~°∞. „Ѩ=∂^ŒO `«Ñ≤Ê, P~ÀQƺO ‰õΩ^Œ∞~°∞H˘#flk. PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’
#∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±ûÖ’ ™œHõ~åºÅ∞, Ѩiâ’^è<Œ å qÉèÏQÆO P âßY#∞ fiÛk^ÕÌ ÉÏ^躌 `«#∞
116 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
P<å\˜ "≥ã· π Kå#ûÅ~ü ã¨~ˆ fiѨe¡ ~å^è•Hõ$+¨<‚ £ ™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ‰Ωõ ѨÓiÎ ÉÏ^躌 `«Å`À
JѨÊyOKå~°∞. "å~°∞ `«=∞ â◊HÎ̃ Ü«Ú‰õΩÅÎ #∞ ^è•~°áÈã≤ 1954Ö’ KÕi fiÛk^•Ì~∞° .
#∂ºH˜¡Ü«∞~ü Ѷ≤lH±û‰õΩ Q˘Ñ¨Ê Éèíq+¨º`«∞Î ™êfig∞r =Å¡<Õ =∞# ~å„+¨ìOÖ’ HõeyOk.
1–7–1956Ö’ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ ''#∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±û âßY——#∞ ™êfiq∞ P^èfiŒ ~°ºOÖ’
U~°Ê_çOk. ZO`À =∞Okx „áÈ`«ûÇ≤ÏOz, „¿Ñ~°} HõeOæ z #∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±û Éèqí +¨º`«∞#Î ∞
Kå\˜ K≥ÑÊ≤ , JO^Œ∞Ö’ q^Œº <Õ~fi° \ÏxH˜ q^•º~°∞Å÷ #∞ ã¨Oã≤^∞Œ Åú #∞ KÕâß~°∞. PO„^èŒ
^ÕâO◊ Ö’ #∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±û‰õΩ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ "Õã,≤ "åºÑ≤Î KÕãO≤ k ™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ.
„á⁄ÃÑ㶠~¨ Qü Í, #∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ѷl≤ H±û _çáê~ü"ì ∞≥ O\òÖ’ KÕi, ÃÇÏ_£ „á⁄ÃÑ㶠~¨ Qü Í 1965#
Ѩ^gŒ q~°=∞} KÕâß~°∞. ~å„+ì̈=∞O`«\Ï Ñ¨~º° \˜Oz, "å~°∞ "Õ^Œ "Õ^•OQÆ, Ü≥∂QÍâß„ãÎ̈
~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ „â’`«Å‰õΩ JOkOz Ü≥∂QÆâß„ã¨Î "Õ^Œ q*Ï˝# âß„™êÎÅ =∞^茺 L#fl
ã¨=∞#fiÜ«∂xfl qâ◊nHõiOKÕ"å~°∞. Wq XHõ^•xH˘Hõ\ ˜ "≥~· ∞° ^躌 O L#flq HÍ=x, Ѩ~㰠ʨ ~°
ã¨O|O^èŒO HõÅ=x ~°∞A=Ù KÕâß~°∞. PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ "åi ¿ã=Å#∞
QÆ∞iÎOz ''™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ ÖË|~ˆ @sãπ PѶπ #∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü iÃã~üÛ——#∞ U~åÊ@∞ KÕã≤
Ѷ∞¨ #OQÍ x"åà◊√ÅiÊOKå~°∞.
™êfiq∞ *Ï˝<å#O^Œ =∞`åxfl Ãã<· û£ #∞ ''ã≤O`≥ãã≤ —π — KÕÜ∂« Åx ÉèÏqOKå~°∞.
PÜ«∞# =∞Ǩ =∂#=`å"åkQÍ x~°∂Ñ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. b
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 117
ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞–35
w`å =∞Hõ~O° ^Œ Ü≥∂y–Nq^•º „ѨHÍâß#O^Œyi ™êfig∞r
"Õ ^•O`« „Ѩ=K«#Ö’ „ѨѨOK« „Ѩã≤kú K≥Ok# =HõÎÅ∞QÍ, #∂@ Zxq∞k
w`å Ü«∞*Ï˝Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOz iHÍ~°∞¤ <≥ÅH˘eÊ# "åiQÍ, #Éè∂í `À J#fl@∞¡ ÉèQí =Æ næ`‰« Ωõ
''w`å =∞Hõ~O° ^ŒO—— ¿Ñ~°∞`À J`«º^Œ∞ƒù`« "åºMϺ<åxfl ~åã≤ ™ê=∂#∞ºÅ#∞ =∂#∞ºÅ∞
KÕã#≤ "åiQÍ, "åb‡H˜ =∞ǨÏi¬ ~°zOz# Ü≥∂QÆ"åt+ì̈ |$Ǩτ^ŒOæ ^ä•xH˜ Ju ã¨~à° ◊
ã¨OH˜Ñ∆ Î̈ `≥Å∞QÆ∞ `å`«Ê~åºxfl ~åã≤ J~°KuÕ Ö’ "≥#fl=Ú^ŒÖÌ Ï JOkOz# =∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞
NNN q^•º „ѨHÍâß#O^Œyi ™êfi=ÚÅ∞.
™êfiq∞ ѨÓ~åfi„â◊=∞O ¿Ñ~°∞ `«∂#∞QÆ∞O@¡ P#O^Œ "≥∂ǨÏ<£. `«O„_çQÍ~°∞
~å=∞™êfiq∞, `«e¡ ã¨∞jÖÏ ^ÕqʼnõΩ Hõ$ëê‚lÖÏ¡ =∞zbѨ@flOÖ’ 13–4–1914Ö’
J#∂~å^è• #Hõ„∆ `«O "≥Ú^Œ\ ˜ áê^ŒOÖ’ [x‡OKå~°∞. "庙ê„â◊=∞O ™ê÷щ¨ Ωõ Å∞ =∞à◊Ü∂« à◊
™êfiq∞"åi t+¨µºÅ∞. q^•º ™êfiq∞"åi "åQÍú\ ˜ J"≥∂Ѷ∞¨ O. ^Õâ=◊ ∞O`å ã¨OKå~°O
KÕã≤ P^蕺u‡Hõ q+¨Ü∂« ÅÃÑ<· å, Ü≥∂QÍ "åt+ì̈ q=~°} g∞^Œ ÉèQí =Æ næ`å LѨ<庙êÅ`À
„Ѩ[Å#∞ L`Õ[ΠѨ~z° # ™ê÷~H° õ r=ÙÅ∞ w`«‰Ωõ giÖÏQÍ „ѨKå~°O x~°fiÇ≤ÏOz# "å~°∞
ÖË~°∞ JxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. "åi „Ѩã¨OQÍÅÖ’ z#fl Hõ^äŒÅ∞ „Ѩ"åǨÏOÖÏ ^˘i¡
áÈ`«∞O\Ï~Ú. g\˜x Ǩ㨺, =ºOQͺÅ`À "Õ∞à◊qOz q+¨Ü∞« *Ï˝<åxfl `ÕeHõQÍ HõeyOKÕ
gi <Õ~∞° Ê JkfifÜ«∞O. =∂#= rq`« ^Œ$HõÊ^äOŒ JO^Œ∞Ö’ „Ѩu aq∞ƒOKÕk. xã¨~æ°
~°=∞}©Ü∞« OQÍ, ã¨~à° ◊ É’^èHŒ Oõ QÍ LO_ç Pã≤‰Î Ωõ Å =∞#ã¨∞Ö’ ÉèÏ=O ã≤~Î O° QÍ xezáÈÜÕ∞k.
™ê=∂#∞ºx =∂#∞ºxQÍ *Ë¿ã Q˘Ñ¨Ê „Ѩ„H˜Ü∞« Jk.
`«O„_çQÍ~°∞ ‰õΩ@∞OÉÏxfl `≥<åe KÕ~åÛ~°∞. JHõ¯_» PÜ«∞# ¿Ñ~°∞ „ѨMϺ`«∞Å∞#fl
ÖÏÜ«∞~ü. qѨs`«OQÍ ã¨Oáê^Œ# =zÛѨ_kÕ . J~Ú<å "åiH˜ ^è#Œ O g∞^Œ "åº"≥∂ǨÏO
`«yáæ È~ÚOk. ã¨OáêkOz# K«~,° ã≤~÷ ° Pã¨∞ÅÎ #∞ `«ºlOz, XHõ ѨÓi áêHõ "Õã∞¨ H˘x
JO^Œ∞Ö’ ‰õΩ@∞O|O`À QÆ_áç ê~°∞. P^蕺u‡Hõ ™ê^è#Œ Ö’ rq`«O QÆ_áç ê~°∞. ^蕺#
`«Ñ¨, Ü≥∂QÍ Éèí[#, áê~åÜ«∞}, J~°Û#Å`À, "Õ^•O`« K«~åÛ QÀ+¨µìÅ`À ~À[O`å
QÆ_¿ç Ñ"å~°∞. ‰õΩ@∞O|=∞O`å D "å`å=~°}OÖ’<Õ QÆ_Ñç O≤ k. ÉÏÅ P#O^Œ "≥∂ǨÏ<£
‰õÄ_® gi`À ÉÏ>Ë J^Õ "å`å=~°}OÖ’ ÃÑiy z#flѨÊ\˜ #∞O_ç L`«=Î ∞ ã¨O™ê¯~åÅ#∞
JÅ=~°K«∞H˘<åfl_»∞.
P<å_Õ "≥∂ǨÏ<£ ÉÏÅ "Õ∞kèq. P@ áê@, „H©_Å» ∞ Ѩ~∞° QÆ∞, ÖÏOQ∑ [OÑπ,
D`« #_»Hõ XHõ>qË ∞\˜ Jxfl\Ï „Ѩ^=Œä ∞ „âı}˜ ã¨OáêkOKÕ"å_»∞. P^蕺u‡Hõ q^Œº
Z\Ï¡Q∂Æ =ÚO^Õ JÅ=_çOk Hõ^•. Éè~í $° ÇΠϨ i ã¨∞ÉèÏ+≤`åÅhfl HõO~îÀáê~îO° . ÉèQí =Æ næ`«
JO`å <À\˜H˜ =KÕÛã≤Ok. J<ÕHõ ã¨ÉÖíè ’¡ "å\˜x qxÑ≤Oz "≥∞ѨÙÊ á⁄O^Õ"å_»∞. |O^Œ~∞°
<À|∞Öò HÍÖËlÖ’ 1928Ö’ KÕi WO@~ü, _ç„wÅ#∞ ™êkèOKå_»∞. ~å[=∞O„_çÖ’x
118 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞
Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[O x~°fiÇ≤ÏOz# ~å„+¨™ì êÎ~Ú áÈ\©ÅÖ’ P#O^Œ "≥∂ǨÏ<£ #QÆ^∞Œ |Ǩï=∞u
á⁄O^•_»∞. P _»|∞ƒ`À ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ ѨÙãÎ̈Hõ ã¨~fi° ™êfixfl H˘x K«k"Õâß_»∞. *Ë~O‚°
KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞ ‰õÄ_®. =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ =∞zbѨ\Ïflxfl ã¨O^Œi≈Oz #ѨÙ_»∞ ÉÏÅ"≥∂ǨÏ<£
`«O„_ç QÍi`À J#flѨÓ~°‚ =∞~îO° Ö’ ^Œ~≈° #O KÕã∞¨ H˘x PÜ«∞# ^Œ$+≤xì PHõi¬OKå_»∞.
=∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ P#O^Œ"∂≥ ǨÏ<£‰Ωõ JѨÙÊ_Õ Ñ¨OKåHõs∆ =∞O„`åxfl LѨ^tÕ OKå~°∞.
^•x`À "åi q^Œº â◊~"° QÕ OÆ QÍ ^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk. POQÆ,¡ PO„^è•ÅÖ’ Q˘Ñ¨Ê áêO_ç`åºxfl
ã¨OáêkOKå~°∞. ã¨O㨯 $`«O Ç≤ÏOnÅÖ’#∞ "≥∞ʼnõΩ=Å#∞ <Õ~åÛ_»∞. Ç≤ÏOnÖ’ qâß~°^Œ
ѨsHõ∆ ~åã≤ LfÎ~∞° Å‚ Ü«∂º~°∞. JѨÙÊ_Õ *ÏfÜ≥∂^躌 =∞O TѨÙÖ’ LOk.
P#O^Œ"∂≥ ǨÏ<£ HÍj "≥o¡ HÍj qâ◊fiÑ‘~Ö°î ’ KÕ~å_»∞. JHõ¯_Õ D`«, "åbÉÏÖò,
Ѷ٨ \òÉÏÖòÖ’ „áêg}ºO ™êkèOKå_»∞. x`«ºÜ≥∂QÍ ™ê^è#Œ Ö’ „áê}ÏÜ«∂=∞OÖ’ MÏm
ã¨=∞Ü«∂xfl ™ê~°÷HõO KÕã¨∞H˘<Õ"å_»∞. q^•ºÅÜ«∞OÖ’x POQÆ¡ Ѩ„uHõ‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞
㨠O áê^Œ ‰ õ Ω _ç Q Í, ''`« á È Éè í ∂ q∞—— Ѩ „ uHõ ‰ õ Ω 㨠O áê^Œ ‰ õ Ω xQÍ `« # 㨠= ∞~° ÷ ` « # ∞
x~°∂Ñ≤OK«∞H˘<åfl_»∞. W`«x |Ǩï=ÚY „Ѩ[˝ q^•º~°∞Å÷ #∞, J^蕺Ѩ‰Ωõ Å#∞ qâı+O¨ QÍ
PHõi¬OzOk. XHõ¯ U_®k HÍjÖ’ LO_ç Ç≤ÏOn _ç„w á⁄O^•~°∞. HÍjÖ’ LO_»QÍ<Õ
=∞Ǩ`å‡ QÍOnè, Ѩ>ÖË ò ~å*ËO„^Œ „Ѩ™ê^£ ÖÏO\˜ L^ŒOÌ _» ^ÕâÉ◊ Híè Îõ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ#∞
K«∂¿ã J^Œ$+ì̈O HõeyOk. QÍOkè |㨠KÕã#≤ KÀ@ D ‰õΩ„~å_çH˜ "åÅO\©~Qü Í Ñ¨xKÕ¿ã
J=HÍâ◊O ÅaèOzOk. `«~åfi`« q[Ü«∞"å_» KÕ~å~°∞. WHõ¯_» rq`«O XHõ Q˘Ñ¨Ê
=∞Å∞Ѩ٠uiyOk.
XHõ™êi =∞à◊Ü«∂à◊ ™êfiq∞ "å~°∞ q[Ü«∞"å_» =zÛ "≥∂ǨÏ<£ `«O„_ç
~å=∞™êfiq∞QÍiO\˜H˜ aèH‰∆õ Ωõ =KåÛ~°∞. JѨÙÊ_»∞ P#O^£ WO\’¡ ÖË_∞» . ™êfiq∞ `«#‰õΩ#fl
J~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞ ‰õΩ=∂~°∞ÅÖ’ XHõix `«# P„â◊=∂xH˜ JOkOK«=∞x HÀ~å~°∞. Ug∞
PÖ’zOK«‰õΩO_® P#O^£ x™êÎ#x K≥áêÊ_»∞ `«O„_ç. J`«<Õ ã¨=∞~°∞÷_»∞ P^蕺u‡Hõ
L#flu L#fl"å_»∞. ™êfiq∞x ǨÏi^•fi~°OÖ’ `«O„_ôH˘_»∞‰õΩÅ∞ ^Œi≈OKå~°∞. ™êfig∞r`À
|∞∞+‘Hˆ âò "≥Ú^ŒÖ#·ˇ „Ѩ^âÕ ßÅ∞, P„â◊=∂Å#∞ ã¨O^Œi≈OKå~°∞. WHõ¯_Õ Q˘Ñ¨Ê Ѩi}Ï=∞O
ã¨OÉèíqOzOk. |∞∞+‘ˆHâòÖ’ QÆOQÍ #kÖ’ Ѩ_»=Ö’ "≥à◊√ÎO>Ë XHõ QÆ_ç¤"≥∂ѨÙ
H˘@∞ìH˘™ÈÎOk. ^•xfl KÕ`ÀΠѨ@∞ìH˘x Ѩ_=» Ö’H˜ fã¨∞H˘<åfl_»∞. Pâ◊Û~°ºO. JO^Œ∞Ö’
ã¨O㨯 $`« ÉèQí =Æ næ`,« ^•xÃÑ· Ѩi=∞à◊ ѨÙëêÊÅ∞ HõxÊOKå~Ú. Jk ÉèQí =Æ O`«∞x HÍ#∞HõQÍ
ÉèÏqOz Hõà§◊ Hõ^∞Œ HÌ ˘x `«#`À Ü«∂„`« ѨÓiÎ JÜÕ∞º^•HÍ Éè„í ^ŒOQÍ LOK«∞H˘x q[Ü«∞"å_»
fã¨∞H˘x =KåÛ_»∞.
JѨÙÊ_Õ PÜ«∞#‰õΩ P^蕺`«‡ rq`åxfl =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞"åi Pjã¨∞ûÅ`À<Õ
QÆ_á» êÅx x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl_»∞. P`«‡ ™êH∆Í`å¯~°O HÀã¨O f„= `«Ñ㨠¨ K≥O^•_»∞. Wk
qx ‰õΩ@∞O|O JO`«∞ K«∂_®Åx xâ◊Û~ÚOK«∞H˘<åfl_»∞. HÍÉ’ÜÕ∞ ™êfiq∞ J~Ú#
P#O^Œ "≥∂ǨÏ<£ 1936 "Õ∞ 17 UHÍ^Œt <å_»∞ #OkH˘O_»Å kQÆ∞=# L#fl "庙ê„â◊=∞O
KÕi =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞x ã¨O^Œi≈OKå~°∞. nxH˜ ^ŒQ~æÆ Ö° ’<Õ L#fl tëêì„â◊=∞O ^ŒQ~æÆ À¡
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæÑ„ ™¨ ê^£ 119
''QÆ∞Ǩ„â◊=∞O—— Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞. JHõ¯_Õ XO@iQÍ LO_ç ™ê^è#Œ KÕÜ∞« =∞x QÆ∞~°∞=ÙQÍi
P^ÕâO◊ . JHõ¯_» Jhfl ѨzÛ‰õÄ~°Å∞ q∞`åǨ~°O [ѨO, `«ÑO¨ , ^蕺#OÅ`À P`À‡nÌÑ#¨
HÀã¨O f„=OQÍ Hõ$+≤KâÕ ß~°∞. JѨÙÊ_Õ "åb‡H˜ ~åã≤# ã¨O㨯 $`« Ü≥∂QÆ "åt+¨Oì 32,000
â’¡HÍÅ#∞ P~°∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ f„= Hõ$+≤ KÕã≤ ã¨~à° ◊ ã¨∞O^Œ~° ã¨OH˜Ñ∆ Î̈ PO„^è•#∞"å^ŒO
KÕâß~°∞. Wk XHõ |$ǨÏ`«~Î ° „QÆO^äOŒ . ZO^Œi<À PHõi¬OzOk. É∫^Œú „QÆO^äOŒ
''^è=Œ ∞‡Ñ¨^OŒ ——#∞ "≥eyOKå~°∞. QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ Ѩ`O« [e Ü≥∂QÆ âß„™êÎxfl,
ÉèQí =Æ næ`#« ∞, FOHÍ~° `«`åfixfl qâ◊nHõiOKå~°∞. Pˆ~à◊√§ =∞ø#„=`«OÖ’ QÆ_áç ê~°∞.
29–6–1947 <å_»∞ =∞à◊Ü«∂à◊ ™êfiq∞ P#O^£‰õΩ ã¨<庙ê„â◊=∞O WzÛ ''q^•º
„ѨHÍâß#O^Œyx ™êfiq∞—— Jx P„â◊=∞ <å=∂xfl ÃÑ\Ïì~∞° . „|Ǩχx+ì̈`À QÆ_áç ê~°∞.
QÆ∞~°∞=Ù J#∞=∞u`À "庙ê„â◊=∞O =ke z`«∂~Î ∞° lÖÏ¡ HÍà◊ÇϨ ã≤Î ^ŒQ#æÆ â◊√Hõ =∞ǨÏi¬
¿Ñ~°∞`À ''â◊√HÍ„â◊=∞O——#∞ 20–1–1950# U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. =∞à◊Ü∂« à◊ ™êfiq∞ `«=∞
J=∞$`« ǨϙêÎÅ`À nxfl „áê~°OaèOKå~°∞. WHõ¯_Õ `«~åfi`« ''P#O^Œ Pã¨Ê„u——x ¿Ñ^ŒÅHÀã¨O
xi‡OKå~°∞. =t+ì̈ w`«#∞ â◊√HÍ„â◊=∞O #∞O_Õ „ѨK∞« iOKå~°∞. w`å=∞Hõ~O° ^ŒO J<Õ
|$ǨÏ`ü „QÆO^ä•xfl ~åã≤ ™ê=∂#∞ºÅ‰õΩ w`« Ѩ~=° ∂~å÷xfl `Õ@ `≥Å=¡ ∞ÜÕ∞º@∞¡ ~°zOKå~°∞.
nx "åºÑ≤Î u~°∞QÆ∞ÖËxk. ''"Õ^•O`« ÉèiË —— J<Õ =∂ã¨Ñ„¨ uHõ#∞ #_çáê~°∞. 108 w`å
Ü«∞*Ï˝Å#∞ ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. 100, 108= Ü«∞*Ï˝Å#∞ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’
x~°fiÇ≤ÏOz Jâı+¨ „Ѩ[ʼnõΩ =∞ǨÏ^•#O^•xfl HõeæOKå~°∞. ™êfiq∞ ZHõ¯_»‰õΩ "≥o¡
LѨ#ºã≤Oz<å "ÕÖÏk [# ã¨=¸Ç¨ÏO KÕi J`«ºO`« „â◊^,úŒ ÉèHí `Î̃ À q<Õ"å~°∞.
fiHõ ÖˉΩõ O_® x`«ºO ^Õâ◊ ã¨OKå~°O, JÅ∞Ѩ٠ÖˉΩõ O_® LѨ<庙êÅ∞, x+ª̈`À
w`å Ü«∞*Ï˝Å x~°fiǨÏ}`À P~ÀQƺO ^≥|ƒu#flk. 1994 #∞O_ç f„= J<å~ÀQͺxH˜
QÆ∞~Ô <· å~°∞. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£, =∞„^•ãπÅÖ’ zH˜`û« [iyOk. =¸„`«ÑO≤ _®Å∞ ^≥|ƒu<åflÜ«∞x
`ÕeOk. z=iH˜ 10–4–1998 L^ŒÜ∞« O U_»∞#fl~° QÆO@ʼnõΩ Z#Éè·ˇ <åÅæ= U@
™ê~°÷Hõ rq`«O QÆ_çÑ≤ ã≤kú K≥O^•~°∞. q^•º „ѨHÍâß#O^Œ™êfiq∞ ~°zOz# w`å
=∞Hõ~O° ^ŒO J~Ú^Œ∞ ÉèÏ+¨Ö’¡ "≥Å∞=_ç qâı+¨ „áêK«∞~°ºO á⁄OkOk. "≥Ú`«OÎ 42
„QÆO^ä•Å∞ ~°zOKå~°∞. JO^Œ∞Ö’ H˘xfl w`å =∞Hõ~O° ^ŒO, Ü≥∂QÍ "åt+¨Oì , ÉèÏ~°`«
~°`åflHõ~O° , ÉèÏQÆ=`« ~°`åflHõ~O° , LѨx„ëêÌH~õ O° , w`ÀѨ<庙êÅ∞ "≥∂Hõ∆ ™ê^è<Œ å ~°ÇϨ 㨺O,
P`å‡#∞ ã¨O^è•#O,„|Ǩ‡#O^Œ "≥É· =íè O, Éè[í # H©~#ΰ Å∞, J=∞$`« aO^Œ∞=ÙÅ∞, =∞^è∞Œ
ã¨∂^Œ# ã¨~ã° fi¨ u ~°K#« ''QÆ∂_»~÷° nÑ≤H—õ —‰õΩ J#∞"å^ŒO "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q.
K«^∞Œ =ÙH˘<Õ ~ÀAÖ’¡ Jxfl\Ï „Ѩ^=Œä ∞OQÍ L#fl ™êfiq∞ P„â◊=∞ rq`«OÖ’#∞
„Ѩ^äŒ=∞ „âı}˜ Ѩi„"å[‰õΩÅ∞QÍ, w`å~°÷ ~°Ç¨Ï㨺 q=~°}`À, Ü≥∂QÆ "åt+¨ì "≥·Éèí=
qâ◊ n Hõ ~ ° } Ö’, Ü≥ ∂ QÆ ™ê^è Œ # Ö’ LѨ < 庙ê=∞$`åxfl JOk=fi@OÖ’ z#fl
Hõ^äŒÅ<å^è•~°OQÍ Ju QÆǨÏ#"≥∞ÿ# "Õ^•O`« ~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ JO^ŒiH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞
KÕÜ«∞@OÖ’#∞, w`å Ü«∞[˝ x~°fiǨÏ}Ö’, "Õ^•O`« ÉèËiÖ’#∞ JkfifÜ«ÚÖˇ·, n#
[<À^Œ~ú } ° , P~ÀQƺ =∞Ok=fi@OÖ’#∞ ã¨~fi° „Ѩ^=Œä ÚÖˇ· z~°Hi© Î <åi˚OKå~°∞ N q^•º
„ѨHÍâß#O^Œyi ™êfig∞r.b
120 ã≤^úŒ Ü≥∂y ѨÙOQÆ=ÙÅ∞