Sie sind auf Seite 1von 10

C OMPENDIUM G RAMMATICUM

ad usum magistrorum discipulorumque,


qui FAMILIA R OMANA utuntur.

Indicem formarum,

quae in capitulis I – VI reperiuntur,

paravit et edidit
die XVII mensis Iunii MMXX

F 8 f

emendavit et auxit

die XXVII mensis Martii MMXXI

David Krebs, Dr. phil. («Latinisator»)

www.latinisator.ch
www.latinisator.ch
Inhaltsverzeichnis
1 Deklination: Substantive und Adjektive 4
1.1 a/o-Deklination: Substantive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.2 a/o-Deklination: Adjektive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

2 Deklination: Pronomina 6
2.1 Possessivpronomina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.2 Demonstrativpronomina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.3 Relativpronomen: qui, quae, quod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.4 Interrogativpronomina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.4.1 quis? quid? (wer? was? – substantivisch) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.4.2 qui? quae? quod? (welcher? welche? welches? – adjektivisch) . . . . . . . . . . . . . 7

3 Numeralia: Zahlwörter 8
3.1 Übersicht über die Zahlwörter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
3.2 Wissenswertes zur Schreibweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.2.1 Schreibweise mit Apostrophus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.2.2 Schreibweise mit Vinculum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.2.3 Schreibweise mit Rahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

4 Konjugation: die bisher gelernten Formen 10


4.1 Regelmässige Konjugation Aktiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
4.2 Regelmässige Konjugation Passiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
4.3 Unregelmässige Verben: esse (sein), ire (gehen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

www.latinisator.ch
1 Deklination: Substantive und Adjektive
Der Dativ wird erst in Kapitel sieben eingeführt. Der Vollständigkeit halber werden hier in allen Deklinati-
onstabellen bereits alle Formen aufgeführt.

1.1 a/o-Deklination: Substantive


m (maskulin) f (feminin) n (neutrum)
Nom. Sg. dominus puella oppidum
Gen. domini puellae oppidi
Dat. domino puellae oppido
Akk. dominum puellam oppidum
Abl. domino puellā oppido
Nom. Pl. domini puellae oppida
Gen. dominorum puellarum oppidorum
Dat. dominis puellis oppidis
Akk. dominos puellas oppida
Abl. dominis puellis oppidis

Auch einige Substantive, die auf -(e)r enden, gehören zur o-Deklination:

puer, pueri m = der Knabe; liber, libri m = das Buch.

m (maskulin) m (maskulin)
Nom. Sg. puer liber
Gen. pueri libri
Dat. puero libro
Akk. puerum librum
Abl. puero libro
Nom. Pl. pueri libri
Gen. puerorum librorum
Dat. pueris libris
Akk. pueros libros
Abl. pueris libris

Manche Substantive kommen nur im Plural vor: «Plurale tantum»1

Beispiele:

• Kap. 2: liberi, -orum m.pl. (Kinder)


• Kap. 12: arma, -orum n.pl. (Waffen)
• Kap. 12: castra, -orum n.pl. (das Lager)
• Kap. 29: divitiae, -arum f.pl. (Reichtum)

www.latinisator.ch
1 Das Plurale tantum («nur Plural») kennnen wir auch aus modernen Sprachen: Alpen, Eltern, Ferien, Leute, Pommes, Kutteln,

Cornflakes, Frutti di Mare, Jeans, Vereinigte Staaten, scissors, glasses, trousers, shorts, les toilettes, les dégâts, les échecs etc.

4
1.2 a/o-Deklination: Adjektive
m (maskulin) f (feminin) n (neutrum)
Nom. Sg. laetus laeta laetum
Gen. laeti laetae laeti
Dat. laeto laetae laeto
Akk. laetum laetam laetum
Abl. laeto laetā laeto
Nom. Pl. laeti laetae laeta
Gen. laetorum laetarum laetorum
Dat. laetis laetis laetis
Akk. laetos laetas laeta
Abl. laetis laetis laetis

Einige Adjektive, die im Nom.Sg.m. auf -(e)r enden, gehören auch zur a/o-Deklination:
miser, misera, miserum (unglücklich, elend); pulcher, pulchra, pulchrum (schön).

m (maskulin) f (feminin) n (neutrum)


Nom. Sg. miser misera miserum
Gen. miseri miserae miseri
Dat. misero miserae misero
Akk. miserum miseram miserum
Abl. misero miserā misero
Nom. Pl. miseri miserae misera
Gen. miserorum miserarum miserorum
Dat. miseris miseris miseris
Akk. miseros miseras misera
Abl. miseris miseris miseris

m (maskulin) f (feminin) n (neutrum)


Nom. Sg. pulcher pulchra pulchrum
Gen. pulchri pulchrae pulchri
Dat. pulchro pulchrae pulchro
Akk. pulchrum pulchram pulchrum
Abl. pulchro pulchrā pulchro
Nom. Pl. pulchri pulchrae pulchra
Gen. pulchrorum pulchrarum pulchrorum
Dat. pulchris pulchris pulchris
Akk. pulchros pulchras pulchra
Abl. pulchris pulchris pulchris

www.latinisator.ch 5
2 Deklination: Pronomina
2.1 Possessivpronomina
Die Fälle der Possessivpronomina (besitzanzeigenden Fürwörter) meus, -a, -um (mein), tuus, -a, -um
(dein), suus, -a, -um (sein, reflexiv!), noster, -tra, -trum (unser), vester, -tra, -trum (euer) werden nach
der a/o-Deklination gebildet. Das nicht reflexive Pronomen der 3. Person wird umschrieben durch eius,
eorum, earum, eorum.

2.2 Demonstrativpronomina
is, ea, id (dieser, diese, dieses; «er, sie, es»)
m (maskulin) f (feminin) n (neutrum)
Nom. Sg. is ea id
Gen. eius eius eius
Dat. ei ei ei
Akk. eum eam id
Abl. eo eā eo
Nom. Pl. ei (ii) eae ea
Gen. eorum earum eorum
Dat. eis (iis) eis (iis) eis (iis)
Akk. eos eas ea
Abl. eis (iis) eis (iis) eis (iis)

Verwendung:
• als Demonstrativpronomen: Iulius urbem Romam videt. Iulius eam urbem videt.

• als Personalpronomen der 3. Person: Iulius Aemiliam amat. Etiam pueri eam amant.
• als Possessivpronomen der 3. Person: Iulius sacculum suum sumit 6= Iulius sacculum eius sumit.2

2.3 Relativpronomen: qui, quae, quod


m (maskulin) f (feminin) n (neutrum)
Nom. Sg. qui quae quod
Gen. cuius cuius cuius
Dat. cui cui cui
Akk. quem quam quod
Abl. quo quā quo
Nom. Pl. qui quae quae
Gen. quorum quarum quorum
Dat. quibus quibus quibus
Akk. quos quas quae
Abl. quibus quibus quibus

www.latinisator.ch
2 vgl. Enchiridion, Kap. 4

6
2.4 Interrogativpronomina
2.4.1 quis? quid? (wer? was? – substantivisch)
m (maskulin) f (feminin) n (neutrum)
Nom. quis? quis? quid?
Gen. cuius? cuius? cuius?
Dat. cui? cui? cui?
Akk. quem? quem? quid?
Abl. a quo? a quo? a quo?

2.4.2 qui? quae? quod? (welcher? welche? welches? – adjektivisch)


m (maskulin) f (feminin) n (neutrum)
Nom. Sg. qui (dominus)? quae (puella)? quod (oppidum)?
Gen. cuius (domini)? cuius (puellae)? cuius (oppidi)?
Dat. cui (domino)? cui (puellae)? cui (oppido)?
Akk. quem (dominum)? quam (puellam)? quod (oppidum)?
Abl. quo (domino)? quā (puellā)? quo (oppido)?
Nom. Pl. qui (domini)? quae (puellae)? quae (oppida)?
Gen. quorum (dominorum)? quarum (puellarum)? quorum (oppidorum)?
Dat. quibus (dominis)? quibus (puellis)? quibus (oppidis)?
Akk. quos (dominos)? quas (puellas)? quae (oppida)?
Abl. quibus (dominis)? quibus (puellis)? quibus (oppidis)?

• Deklination wie das Relativpronomen.


• Das adjektivische Interrogativpronomen steht immer bei einem Bezugswort.

Beispielsätze:
Substantivisch Adjektivisch
Qui vir cantat?
Quis cantat?
Quae femina cantat?
Quid notum est? Quod factum notum est?

www.latinisator.ch 7
3 Numeralia: Zahlwörter
3.1 Übersicht über die Zahlwörter
Zahlzeichen Cardinalia (Grundzahlen) Ordinalia (Ordnungszahlen)
1 I unus, una, unum primus, -a, -um
2 II duo, duae, duo secundus, -a, -um od. alter, -era, -erum
3 III tres, tres, tria tertius, -a, -um
4 IV quattuor quartus (etc.)
5 V quinque quintus
6 VI sex sextus
7 VII septem septimus
8 VIII octo octavus
9 IX novem nonus
10 X decem decimus
11 XI undecim undecimus
12 XII duodecim duodecimus
13 XIII tredecim tertius decimus
14 XIV quattuordecim quartus decimus
15 XV quindecim quintus decimus
16 XVI sedecim sextus decimus
17 XVII septendecim septimus decimus
18 XVIII duodeviginti duodevicesimus
19 XIX undeviginti undevicesimus
20 XX viginti vicesimus
21 XXI unus et viginti (viginti unus) unus et vicesimus (vicesimus primus)
22 XXII duo et viginti (viginti duo) duo et vicesimus (vicesimus alter)
23 XXIII tres et viginti (viginti tres) tres et vicesimus (vicesimus tertius)
24 XXIV quattuor et viginti (viginti quattuor) quattuor vicesimus (vicesimus quartus)
25 XXV quinque et viginti (viginti quinque) quinque et vicesimus (vicesimus quintus)
26 XXVI sex et viginti (viginti sex) sex et vicesimus (vicesimus sextus)
27 XXVII septem et viginti (viginti septem) septem et vicesimus (vicesimus septimus)
28 XXVIII duodetriginta duodetricesimus (vicesimus octavus)
29 XXIX undetriginta undetricesimus (vicesimus nonus)
30 XXX triginta tricesimus
40 XL quadraginta quadragesimus
50 L quinquaginta quinquagesimus
60 LX sexaginta sexagesimus
70 LXX septuaginta septuagesimus
80 LXXX octoginta octogesimus
90 XC nonaginta nonagesimus
100 C centum centesimus
200 CC ducenti, -ae, -a ducentesimus
300 CCC trecenti trecentesimus
400 CD quadringenti quadringentesimus
500 D quingenti quingentesimus
600 DC sescenti sescentesimus
700 DCC septingenti septingesimus
800 DCCC octingenti octingentesimus
900 CM und DCCCC nongenti nongentesimus
1’000 M und CI C mille millesimus
2’000 MM duo milia bis millesimus
3’000 MMM = III tria milia ter millesimus
10’000 X decem milia decies millesimus
20’000 XX viginti milia vicies millesimus
100’000 C centum milia centies millesimus
200’000 CC ducenta milia ducenties millesimus
1’000’000 X decies centena milia decies centies millesimus

www.latinisator.ch 8
3.2 Wissenswertes zur Schreibweise
3.2.1 Schreibweise mit Apostrophus
Der römische Apostrophus, ein Zeichen, das aussieht wie eine schliessende Klammer oder ein an der
Vertikalen gespiegeltes C (C), leitet sich, wie auch andere römische Ziffern, aus chalkidisch-griechischen
Zahlzeichen ab. Das ursprüngliche Zeichen für 1’000, das Phi (Φ), kann als eine Zusammensetzung von
einem C, einem I und einem Apostrophus angesehen werden: CI C. Durch das Hinzufügen weiterer Bögen
(oder C und Apostrophi) wurde der Wert jeweils verzehnfacht.
1’000 = CI C
10’000 = CCI C C

100’000 = CCCI C C C

3.2.2 Schreibweise mit Vinculum


Da die Schreibweise mit Apostrophus für grössere Zahlen unhandlich war, wurde die Multiplikation mit
1’000 mit einem Vinculum (od. Titulus) angezeigt, einem Querstrich über den Ziffern. Der Querstrich
konnte über mehrere Ziffern gleichzeitig gezogen werden. Möglich waren auch mehrere Querstriche für
höhere Tausenderpotenzen.

2’000 = II
10’000 = X

100’000 = C
200’000 = CC
1’000’000 = M

3.2.3 Schreibweise mit Rahmen


Mit einem Rahmen um eine Ziffer oder Zifferngruppe wurde die Mulltiplikation mit 100’000 gekennzeich-
net. Der Rahmen war üblicherweise unten offen: X . Es kommen aber auch vollkommen geschlossene X ,
sowie Schreibweisen vor, die das Zahlzeichen nur links und rechts mit vertikalen Linien einrahmen X .

1’000’000 = X
10’000’000 = C
100’000’000 = M

www.latinisator.ch 9
4 Konjugation: die bisher gelernten Formen
Bisher wurde im Lehrbuch nur der Indikativ Präsens (Aktiv und Passiv) der 3. Person Singular (-t und
-tur) und Plural (-nt und -ntur) verwendet, dazu der Imperativ. Der Übersicht halber werden hier alle
Personen aufgeführt.3

4.1 Regelmässige Konjugation Aktiv


ā-Konj. ē-Konj. kons. Konj. ı̄-Konj. ı̆-Konj.
Stamm laudā- docē- pon- audı̄- capı̆-
Infinitiv laudā-re docē-re pon-ĕre audı̄-re capĕ-re
Indikativ laudō < ao doce-ō pon-ō audi-ō capi-ō
Präsens laudā-s docē-s pon-i-s audı̄-s capi-s
lauda-t doce-t pon-i-t audi-t capi-t
laudā-mus docē-mus pon-i-mus audı̄-mus capi-mus
laudā-tis docē-tis pon-i-tis audı̄-tis capi-tis
lauda-nt doce-nt pon-u-nt audi-u-nt capi-u-nt
Imperativ laudā! docē! pon-e! audı̄! cap-e!
laudā-te! docē-te! pon-i-te audı̄-te! cap-i-te!

4.2 Regelmässige Konjugation Passiv


ā-Konj. ē-Konj. kons. Konj. ı̄-Konj. ı̆-Konj.
Stamm laudā- docē- pon- audı̄- capı̆-
Infinitiv laudā-rı̄ docē-rı̄ pon-ı̄ audı̄-rı̄ cap-ı̄
Indikativ laudor < aor doce-or pon-or audi-or capi-or
Präsens laudā-ris docē-ris pon-ĕ-ris audı̄-ris capĕ-ris
laudā-tur docē-tur pon-i-tur audı̄-tur capi-tur
laudā-mur docē-mur pon-i-mur audı̄-mur capi-mur
laudā-minı̄ docē-minı̄ pon-i-minı̄ audı̄-minı̄ capi-minı̄
lauda-ntur docē-ntur pon-u-ntur audi-u-ntur capi-u-ntur
Imperativ laudā-re! Die Formen des passiven Imperativs finden sich fast nur bei den
laudā-minı̄! Deponentien, die in Kapitel 16 erst eingeführt werden.

4.3 Unregelmässige Verben: esse (sein), ire (gehen)


Infinitiv esse ire
Präsens sum eo
es is
est it
sumus imus
estis itis
sunt eunt
Imperativ es! i!
este! ite!

3 Im Verlauf des Lehrbuches werden weitere Verben, Tempora und Modi in folgender Reihe eingeführt: Kap. 10: posse – Kap. 12:

ferre – Kap. 16: Deponentien, insbes. fieri – Kap. 19: Imperfekt (Aktiv und Passiv) – Kap. 20: Futur I (Aktiv und Passiv). – Kap. 21:

www.latinisator.ch
Perfekt (Aktiv und Passiv) – Kap. 24: Plusquamperfekt (Aktiv und Passiv) – Kap. 27: Konjunktiv Präsens (Aktiv und Passiv) – Kap.
28: Konjunktiv Imperfekt (Aktiv und Passiv) – Kap. 30: Futur II (Aktiv und Passiv) – Kap. 31: odisse – Kap. 32 Konjunktiv Perfekt
(Aktiv und Passiv) – Kap. 33 Konjunktiv Plusquamperfekt (Aktiv und Passiv).

10

Das könnte Ihnen auch gefallen