Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Hheteroskedasturoba
1
aRniSnulidan gamomdinare, garkveul interess iwvevs regresiis wrfivi
klasikuri modelis ganzogadeba im SemTxvevaze, roca ar sruldeba dakvirvebebSi
SemTxveviTi wevris arakorelirebisa da dispersiis mudmivobis daSvebebi:
cov(U ) E (UU T ) u2 I n ,
sadac U - SemTxveviTi u i , i 1,2,, n , wevrebis veqtor-svetia, I n - erTeulovani
2
B X T X X TY
1
(9.2)
da narCenebis e Y Yˆ Y XB (e1 e2 en ) T veqtors.
SeiZleba vaCvenoT, rom B , romelic ganzogadebuli modelisTvisac wrfivad
aris gansazRvruli, SefasebaTa gadauadgileblobis Tvisebas E (B ) akmayo-
filebs (daamtkiceT savarjiSos saxiT). amis miuxedavad Cveulebrivi umcires
kvadratTa meTodis gamoyenebisas ori saxis problemas vawydebiT. jer-erTi,
miRebuli B -s elementebi gadauadgilebel SefasebaTa Soris efeqturs ar
warmoadgens, anu Sesabamisi klasis Sefasebebs Soris minimaluri dispersiebiT ar
gamoirCeva. meore, mocemul SemTxvevaSi B -s kovariaciul matricas Semdegi saxe
gaaCnia1
cov( B) 2 ( X T X ) 1 X T X ( X T X ) 1 , (9.3)
maSin, roca klasikur modelisaTvis analogiuri matrica ganisazRvreba formuliT
cov( B) u2 ( X T X ) 1 . (9.4)
1
radganac E (B ) , E (UU T ) 2 da B ( X T X ) 1 X TY ( X T X ) 1 X TU , amitom
cov( B) E[( B )( B )T ] E[( X T X ) 1 X TUU T X ( X T X ) 1 ]
( X T X ) 1 X T E(UU T ) X ( X T X ) 1 2 ( X T X ) 1 X T X ( X T X ) 1 .
3
ganzogadebuli umcires kvadratTa meTodi
cov( B* ) 2 ( X T 1 X ) 1 . (9.10)
aitkenis Teorema. ganzogadebuli regresiuli modelis wrfiv gadauadgilebel
Sefasebebs Soris (9.8)-iT gansazRvruli B * gaus-markovis Teoremis Tvalsaz-
risiT optimalurs warmoadgens, anu B * -s Sesabamisi kovariaciuli matricis
4
(9.10) mniSvneloba sxva gadauadgilebeli Sefasebebis kovariaciuli matricebis
mniSvnelobebs Soris minimaluria.
davamtkicoT moyvanili debulebis samarTlianoba. B * Sefasebebis gadauadgi-
leblobis Tviseba zemoT ukve davamtkiceT. rac Seexeba optimalurobis Tvisebas,
mis dasamtkiceblad visargebloT matriculi algebris erT-erTi cnobili SedegiT,
romelic dadebiTad gansazRvruli simetriuli matricebisaTvisaa miRebuli. am
Sedegis Tanaxmad nebismieri dadebiTad gansazRvruli gadaugvarebeli simetriuli
n n matrica, maT Soris -c rogorc aseTi Tvisebebis mqone, Semdegi saxiT
SeiZleba warmovadginoT
CC T , (9.11)
sadac C- raime gadaugvarebeli n n matricaa. aRsaniSnavia, rom aseTi
warmodgena calsaxad ar aris gansazRvruli, Tumca am garemoebas Cveni Semdgomi
msjelobisaTvis raime gansakuTrebuli mniSvneloba ar aqvs. mniSvnelovania (9.11)-
dan gamomdinare Semdegi ori Sedegi, romelic matricebis Sebrunebisa da transpo-
nirebis Tvisebebis gaTvaliswinebiT miiReba:
C 1(C 1 ) T I n , (9.12)
(C 1 ) T C 1 1 . (9.13)
davubrundeT ganzogadebuli modelis (9.1) gantolebas. misi orive mxare
2C 1(C 1 ) T 2 I n .
ukanaskneli gamosaxulebis gamoyvanisas gaviTvaliswineT ganzogadebuli modelis
5
~ ~
B XTX 1 ~ ~
X TY , (9.15)
romelic, CvenTvis cnobili gaus-markovis Teoremis Tanaxmad, wrfiv gadauadgi-
lebel Sefasebebs Soris yvelaze efeqturia, anu yvelaze mcire kovariaciuli
matriciT xasiaTdeba. es ukanaskneli (kovariaciuli matrica) ki, rogorc
klasikuri modelis ganxilvisas davadgineT, Semdegi saxiT ganisazRvreba
~ ~
cov( B) 2 ( X T X ) 1 . (9.16)
(9.14)-dan miRebuli B sxva araferia, Tu ara (9.8)-iT gansazRvruli B * ,
xolo (9.16)-Si mocemuli kovariaciuli matrica ki mTlianad (9.10)-s emTxveva.
~ ~
marTlac, (9.15)-Si da (9.16)-Si Semavali gardaqmnili X da Y maxasiaTeblebidan
gadavideT sawyis X da Y maxasiaTeblebze da gaviTvaliswinoT (9.13). miviRebT:
~ ~ ~ ~
B ( X T X ) 1 X TY [ X T (C 1 ) T C 1 X ]1 X T (C 1 ) T C 1Y
[ X T 1 X ]1 X T 1Y B* ;
~ ~
cov( B) 2 ( X T X ) 1 2 [ X T (C 1 )T C 1 X ]1 2 ( X T 1 X ) 1 cov( B* ) .
Teorema damtkicebulia.
maSasadame, davadgineT, rom (9.1) modelis ganzogadebuli umcires kvadratTa
meTodiT Sefaseba gadauadgilebel, Zalmosil (marTalia es Tviseba gaus-markovis
TeoremaSi ar moixsenieba, magram igi samarTliania) da efeqtur Sefasebebs
gvaZlevs.
regresiis wrfivi klasikuri modelis msgavsad ganzogadebuli modelic
Sefasebis Semdeg mniSvnelovnebis Sesaxeb testebis Catarebas saWiroebs. magram
klasikuri modelisagan gansxvavebiT ganzogadebuli modelis mniSvnelovnebis
Sefasebisas garkveul sirTules vawydebiT. es exeba determinaciis koeficients,
romelic ganzogadebuli modelisaTvis Semdegi formuliT gamoiTvleba
(Y Y ) T 1 (Y Y )
R 1
2
, (9.17)
(Y Y ) T 1 (Y Y )
sadac Y XB . saqme isaa, rom (9.17)-iT gansazRvruli R , zogad SemTxvevaSi,
* 2
6
garda amisa, modelSi damatebiTi cvladis CarTva yovelTvis ar iwvevs R 2 -is
gadidebas, xolo modelidan cvladis amogdeba - R 2 -is Semcirebas, rogorc es
klasikuri modelis dros Sesabamisi determinaciis koeficientisaTvis xdeba.
aRniSnuli garemoebebis gamo determinaciis koeficienti ganzogadebuli modelis
dakvirvebis monacemebTan misadagebis xarisxis damakmayofilebel sazoms ar
warmoadgens. igi gamoiyeneba mxolod rogorc miaxloebiTi evristikuli
maxasiaTebeli.
rac Seexeba regresiis koeficientebis mniSvnelovnebis analizs, igi iseve
xorcieldeba, rogorc klasikur modelSi. Sesabamisi t testis Sesasruleblad,
mocemul SemTxvevaSi, winaswar saWiroa (9.10) kovariaciul matricaSi Semavali
7
gzas e.w. xelmisawvdom (praqtikulad realizebad) umcires kvadratTa meTodamde
mivyevarT. mtkicdeba, rom garkveuli daSvebebis (SezRudvebis) pirobebSi
xelmisawvdomi meTodiT miRebuli regresiis koeficientebis Sefasebebi Zalmosilia
da asimtoturad ufro efeqturia, vidre Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT
miRebuli Sefasebebi. am meTodis arss mogvianebiT ganvixilavT.
D(ui ) i2 , i 1,2,, n .
aseT situaciaSi saqme gvaqvs ganzogadebuli wrfivi regresiuli modelis erT-erT
kerZo SemTxvevasTan, saxeldobr, regresiul modelTan, romelSic SemTxveviTi
wevrebis kovariaciuli matricis cov (U ) -s aradiagonaluri elementebi nulis
tolia, diagonaluri elementebi ki aranulovania da ramdenime maTgani mainc
erTmaneTisagan gansxvavebuli sididea:
12 0 0 1 0 0
0 22 0 20 2 0
cov(U ) E (UU ) 2 ,
T
0 0 2 0 0
n n
diagonaluri elementi: i i2 / 2 .
8
heteroskedasturoba gansakuTrebiT or SemTxvevaSi warmoiSveba. erTi, roca
regresiis gantolebis ageba droiTi mwkrivebis safuZvelze xdeba. aseT situaciaSi
zogjer faqtoruli da Sedegobrivi cvladebi drosTan erTad izrdeba rac
SemTxveviTi u wevris gafantulobis zrdas da heteroskedasturobis movlenis
warmoqmnas iwvevs. meore, roca saqme dakvirvebis araerTgvarovan obieqtebTan
gvaqvs. magaliTad, mniSvnelovnad gansxvavebuli Semosavlebis mqone ojaxebisaTvis
moxmarebis Semosavlebis sidideze Ddamokidebulebis ganxilvisas heteroskedas-
turobas unda velodoT, radganac, rogorc wesi, maRali Semosavlebis mqoneni
mets xarjaven moxmarebaze da dabalSemosavliani ojaxebis moxmarebasTan
SedarebiT maTi moxmarebis dispersiac F ufro maRalia.
y
nax. 9.1
aqve unda aRiniSnos, rom heteroskedasturobis problema ufro metad
sivrcobrivi (jvaredini) monacemebisaTvisaa damaxasiaTebeli, vidre droiTi
mwkrivebisaTvis. amas sakmarisad martivi axsna Seesabameba. saqme isaa, rom
sivrcobrivi (jvaredini) monacemebis ganxilvisas Sesaswavli ekonomikuri obieq-
tebi (momxmareblebi, Sinameurneobebi, firmebi, qveynebi da a.S.) xSirad `zomaSi~
erTmaneTisagan mniSvnelovnad gansxvavdeba da maT Sesabamis maxasiaTeblebs
masStabTan dakavSirebuli efeqti gaaCnia. aseTi efeqti droiT mwkrivebSi naklebad
SeimCneva, radganac, am SemTxvevaSi, rogorc wesi, saqme gvaqvs erTi da igive
obieqtis an movlenis maxasiaTeblebTan, romlebic drois sxvadasxva momentSi
sxvadasxva mniSvnelobas Rebulobs. magram roca am maxasiaTebelTa cvlileba
xangrZlivad zrdis an Semcirebis tendenciiT xasiaTdeba, maSin heteroskedas-
turobis movlena droiT mwrivebSic warmoiqmneba.
nax 9.1-ze naCvenebia heteroskedasturobis erT-erTi tipi. rogorc vxedavT,
mocemul SemTxvevaSi igulisxmeba, rom x faqtoruli cvladis mniSvnelobis
zrdis kvalobaze y -is da, Sesabamisad, u -s gafantulobis xarisxi izrdeba. magram
9
heteroskedasturoba savaldebulo ar aris nax. 9.1-ze warmodgenis tips miekuT-
vnebodes. misi arsebobisaTvis mTavaria, rom sxvadasxva dakvirvebaSi u -s sxvadasxva
dispersia gaaCndes.
heteroskedasturobis SemTxvevaSi wrfivi regresiis (9.1) modelis Sefasebi-
saTvis SeiZleba Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodi gamoviyenoT.
ganzogadebuli modelis msgavsad mocemul SemTxvevaSic am meTodiT miRebuli
regresiis koeficientebis Sefasebebi
B ( X T X ) 1 X TY ( X T X ) 1 X T ( X U ) ( X T X ) 1 X TU (9.19)
gadauadgilebelobis, Zalmosilebisa da araefeqturobis TvisebebiT xasiaTdeba da
maTi Sesabamisi kovariaciuli matrica aris
cov( B) 2 ( X T X ) 1 X T X ( X T X ) 1 . (9.20)
gadauadgilebelobisa da Zalmosilebis Tvisebis gamo umcires kvadratTa
meTodiT Sefasebuli heteroskedasturi modeli SeiZleba Sedegobrivi cvladis
ucnobi mniSvnelobebis prognozirebisaTvis gamoviyenoT. magram Tu regresiuli
modelis ageba ekonomikuri analizis Catarebasa da kanonzomierebebis dadgenas
emsaxureba, maSin aRniSnuli meTodiT heteroskedasturi modelis Sefaseba
aramizanSewonilia, radganac, rogorc aRvniSneT, (9.19) Sefasebebi araefeqturia.
Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodis gamoyenebas kidev ufro arTulebs is
garemoeba, rom gadaadgilebuli da araZalmosilia regresiis koeficientebis
kovariaciuli matricis (9.20)-is Sefaseba Cov( B) S e2 ( X T T ) 1 , romlis diago-
10
maTi mizania daadginos aris Tu ara SemTxveviTi u i wevris dispersia D(ui ) i2
2
vinaidan i2 aradakvirvebadi sididea, amitom testebis umravlesoba mis Sefasebad
iyenebs Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT agebuli regresiis gantolebis
narCenobiTi wevris mniSvnelobis kvadrats ei2 -s.
11
n
6 d i2
i 1
rex 1 , (9.21)
n n
3
| rex | n 2
t (9.22)
1 rex2
gaaCnia stiudentis ganawileba Tavisuflebis n 2 xarisxiT. maSasadame, Tu (9.22)
formuliT gamoTvlili t -s mniSvneloba stiudentis ganawilebis cxrilidan
mniSvnelovnebis doniTa da Tavisuflebis n 2 xarisxiT SerCeul tkr -s
aRemateba, maSin SegviZlia uarvyoT nulovani hipoTeza korelaciis ranguli
koeficientis ex -is nulTan tolobis Sesaxeb. es ki TavisTavad heteroskedas-
12
da gamovTvaloT narCenobiTi wevris ei yi yi mniSvnelobebi. SevadginoT cxrili 9.2,
cxrili 9.1
firmis mTliani gaunawi- firmis mTliani gaunawi- firmis mTliani gaunawi-
# wminda lebeli # wminda lebeli # wminda lebeli
mogeba mogeba mogeba mogeba mogeba mogeba
x y x y x y
1 211 70 10 140 32 19 192 62
2 160 47 11 335 80 20 79 14
3 312 92 12 530 167 21 50 12
4 103 23 13 232 51 22 274 89
5 380 125 14 152 43 23 353 110
6 183 59 15 130 25 24 80 22
7 63 19 16 290 65 25 480 120
8 450 140 17 175 40
9 255 73 18 400 110
donisaTvis 2.069-s Seadgens. maSasadame, mocemuli testis mixedviT unda CavTvaloT, rom
ganxilul magaliTSi heteroskedasturobas aqvs adgili.
cxrili 9.2
x rangi |e | rangi d x rangi |e | rangi d
50 1 2,2571 3 -1 232 14 14,0591 21 -7
63 2 5,3059 10 -8 255 15 0,9504 1 14
79 3 4,5570 8 -5 274 16 11,1756 18 -2
80 4 3,1390 6 -2 290 17 17,6873 24 -7
103 5 2,8515 5 0 312 18 2,6261 4 14
130 6 9,0577 16 -10 335 19 16,3644 23 -4
140 7 5,0971 9 -2 353 20 8,1647 13 7
152 8 2,2557 2 6 380 21 14,9585 22 -1
160 9 3,8242 7 2 400 22 6,1202 11 11
175 10 7,7348 12 -2 450 23 8,6830 14 9
183 11 8,8337 15 -4 480 24 20,4350 25 -1
192 12 9,0983 17 -5 530 25 11,3682 20 5
211 13 11,3235 19 -6
13
ganawilebuli da avtokorelacias ar eqvemdebareba; 2) mocemul dakvirvebaSi
SemTxveviTi wevris standartuli gadaxra i faqtoruli xj cvladis x ij
mniSvnelobis proporciulia.
davuSvaT, garkveuli mosazrebidan gamomdinare migvaCnia, rom i dadebiTad
F S II2 S I2 .
ganawilebis cxrilidan SerCeuli Fkr -saTvis sruldeba piroba F > Fkr , maSin
14
testis simZlavre, anu heteroskedasturobis uaryofis albaToba, roca igi
realurad ar arsebobs, damokidebulia n -is SerCevaze. es albaToba maqsimaluria
maSin, roca n n / 3 [kremeri, putko, gv. 160]. testis avtorebis rekomendaciiT
[dougerti, gv. 208] mizanSewonilia, rom n -is mniSvneloba aRebul iqnas
daaxloebiT 3 n /8-is doneze. amasTan, adgili unda hqondes utolobas n m 1 ,
sadac m regresiis modelSi Semaval amxsnel cvladTa ricxvia.
15
sadac da 2 - regresiis parametrebia, romelebic unda SevafasoT; i -
SemTxveviTi sididea. moyvanili gamosaxulebis galogariTmebiT miiReba wrfivi
regresiuli modeli:
ln i2 ln 2 ln xij i , i 1,2,, n .
Semdegi variantebidan:
| ei | xij i , i 1,2,, n ; (9.24a)
16
| ei | xij i , i 1,2,, n ; (9.24b)
1
| ei | i , i 1,2,, n ; (9.24g)
xij
1
| ei | i , i 1,2,, n . (9.24d)
xij
| e | 2,04236 0,69711 x , R 2 0,3486, F 12,3 ;
(t ) ( 0, 66303) ( 3, 5086)
1
| e | 16,89021 115,07 x 2 R 2 0,31998, F 10,8 ;
(t ) ( 6 ,12839) ( 3, 28974)
| e | 12,09491 608,507 x 1 R 2 0,28093, F 8,99 .
(t ) ( 7 , 7445) ( 2 , 99762)
17
oTxive gantolebisaTvis regresiis koeficientis t statistikis mniSvneloba
18
nebismieri sxva faqtoric SeiZleba iyos warmodgenili. maSasadame, aRniSnulis
Tanaxmad,
msgavsad mocemul testSic i2 -is Sefasebis rolSi ei2 ganixileba, amitom testis
1 n 2
e2 ei . aqedan gamomdinare, breuS-paganis testi or variantad SeiZleba
n i 1
Sesruldes.
pirveli varianti Semdegi operaciebis Catarebas gulisxmobs:
1. Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT regresiis
y 0 1 x1 m xm u gantolebas vafasebT da narCenobiTi wevris ei ,
i 1,2,, n , mniSvnelobebs vsazRvravT;
2. viTvaliswinebT ei , i 1,2,, n , mniSvnelobebs (9.25a)-Si da am ukanasknels
19
4. mniSvnelovnebis donisa da Tavisulebis k xarisxis mixedviT xi-
1 n
saSualo ariTmetikulia: q qi ;
n i 1
qi qi i .
20
ei2 0 1 xi1 2 xi 2 11 xi21 22 xi22 12 xi1 xi 2 i , (9.27)
21
rac Zalze mniSvnelovania, modelis mniSvnelovnebis gamokvlevas ver SevZlebT,
radganac koeficientebis kovariaciuli matricis Sefaseba gadaadgilebuli da
araZaldebulia. am SemTxvevaSi ra SeiZleba gavakeToT? pasuxi martivia: heteros-
kedasturoba unda aRmovfxvraT. magram vidre amas formaluri (teqnikuri)
saSualebebis gamoyenebiT gavakeTebT, pirvel rigSi, unda gavarkvioT ratom
warmoiqmna igi da misi gadawyveta saRi azrisa da ekonomikuri logikis safu-
Zvelze xom ar SeiZleba. aq mxedvelobaSi gvaqvs is garemoeba, rom xSirad
heteroskedasturobis warmoqmnis mizezi regresiuli modelis araswori specifi-
kaciaa. magaliTad, rodesac Sedegobriv da faqtorul cvladebs Soris WeSmariti
damokidebuleba xarisxovani, logariTmuli an sxva arawrfivi saxisaa, magram mis
nacvlad zemoT moyvanili wrfivi modeli gamoiyeneba, maSin didia imis albaToba,
rom saqme heteroskedasturobasTan gveqneba. heteroskedasturobis warmoqmnis
kidev erTi mizezi araerTgvarovan monacemTa gamoyenebaa, romelic zogjer
monacemebis masStabirebis gziT advilad aRmofxvradia. magaliTad, davuSvaT, rom
sxvadasxva qveynisaTvis arsebuli monacemebis gamoyenebiT mTliani Siga produqtis
sidideze ganaTlebaze gaweuli danaxarjebis regresiuli damokidebuleba gvinda
davadginoT. radganac qveynebi erTmaneTisagan mniSvnelovnad gansxvavdeba mTliani
Siga produqtisa da ganaTlebaze gaweuli danaxarjebis doniT, amitom regresiul
modelSi aRniSnuli maCveneblebis absulutur gamosaxulebaSi ganxilva savara-
udod heteroskedasturobis movlenamde migviyvans. magram es movlena SeiZleba
acilebul iqnas Tu masStabirebas movaxdenT da orive maCvenebels erT sul
mosaxleze gadaviangariSebT.
samwuxarod, modelis specifikaciis srulyofiT, sawyisi monacemebis masStabi-
rebiT an sxva gaazrebuli moqmedebiT heteroskedasturobis problemas daZleva
yovelTvis ar xerxdeba. aseTi situaciisaTvis ki SemuSavebulia am problemis
koreqciis specialuri teqnikuri meTodebi, romelTa nawilsac qvemoT ganvixilavT.
kovariaciuli matrica
22
12 0 0 1 0 0
0 2
0 0 0
cov(U ) E (UU T ) 2
2 2 2
(9.30)
0 0 2
n 0 0 n
1 (C 1 ) T C 1 . (9.13)
radganac Cvens SemTxvevaSi diagonaluri matricaa, am tolobis damakmayo-
1
filebeli -is da C 1 -is gamoTvla sirTules ar warmoadgens. aSkaraa, rom
1 1
2 0 0 0 0
1 12
,
1 C 1 .
1 1
0 0 2 0 0
n
n2
visargebloT C 1 -is moyvanili mniSvnelobiT da (9.29) Semdegi saxiT gardavqmnaT
sadac
y 1 xij u
~
yi i , ~
xi 0 , ~
xij , j 1,2,, m , u~i i . (9.32)
i2 i2 i2 i2
rogorc vxedavT, Catarebuli gardaqmnis Sedegad miRebul gantolebaSi
Tavisufali wevri aRar arsebobs. sawyisi modelis Tavisufali wevri 0 garda-
imavdroulad, SeiZleba vaCvenoT, rom (9.31) an, rac igivea, (9.31a) modelisaTvis
23
gaus-markovis yvela piroba, maT Soris homoskedasturobis piroba sruldeba. am
ukanasknelis Sesamowmeblad ganvixiloT
u 1
D(ui ) D i
~ 1
D(ui ) 2 i2 1 i .
2 i 2
i
i
maSasadame, (9.31a) modelis SemTxveviT wevris dispersia D (u~i ) yvela dakvirvebaSi
n n
1 1
( yi 0 1 xi1 m xim ) 2 ei2 . (9.33)
i 1 i 2
i 1 i
2
24
1 1
0 0 0 0
1 1
1 , C 1 ,
0 0 1 1
n 0 0
n
xolo (9.31a) gantolebaSi (9.32)-is nacvlad gvaqvs
~ y 1 xij u
yi i , ~
xi 0 , ~
xij , j 1,2,, m , u~i i . (9.34)
i i i i
Sesabamisad icvleba narCenebis kvadratebis jamis (9.33) formulac. masSi
u 1 1 1
D (u~i ) D i D (u i ) i2 2i 2 .
i i i
i
25
da arc 2 parametris sizustiT. amitom saWiro xdeba umcires kvadratTa
ganzogadebuli xelmisawvdomi meTodis gamoyeneba, romelic ori etapisagan Sedgeba.
gavlena iTvleba, maSin SeiZleba davuSvaT, rom i f ( xij ) , sadac f ( xij ) aris
2 2
26
gziT miRebuli b0 , b1 ,, bm swored umcires kvadratTa ganzogadebuli
cxrili 9.3
~y ~
xi 0 ~
xi1 ~y ~
xi 0 ~
xi1 ~y ~
xi 0 ~
xi1
i i i
i2 2 2,04236 0,69711 xi , i 1,2, ,25 . 2
27
~ y 1 x u
sadac yi i , ~
xi 0 , ~
xi1 i1 , u~i i , xolo i ki (*) formuliT
i i i i
aris gansazRvruli. cxrili 9.3-Si gardaqmnili ~
y, ~
x0 , ~
x1 cvladebis mniSvnelobebia
moyvanili. maT gamoyenebiT heteroskedasturobisagan koreqtirebuli regresiuli modelis
Semdegi Sefasebuli varianti miiReba:
~
yi 4,02108 ~
xi 0 0,29776 ~
xi1 ; R 2 0,9801 F 566,54 .
( 2,3817 ) ( 0, 01383 )
dispersiebis Sefasebas.
28
erTi-erTis gadawyvetas vcdilobT.3 marTalia, aseT SemTxvevaSi regresiis
Sefasebuli koeficientebis sizuste naklebi iqneba, magram, rogorc zemoT
araerTxel aRvniSneT, Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT miRebuli
Sefasebebi gadauadgileblobisa da Zalmosilebis Tvisebas inarCunebs.
vTqvaT, vixilavT (9.29) models, romlisTvisac SemTxveviT wevrebis
kovariacul matricas cov (U ) -s (9.30)-Si moyvanili saxe gaaCnia. zemoT ukve
aRvniSneT, rom aseTi modelisaTvis Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodis
gamoyeneba iZleva:
B ( X T X ) 1 X T Y ,
cov( B) ( X T X ) 1 X T cov(U ) X ( X T X ) 1 ,
sadac cov (U ) 2 . uaitma daasabuTa, rom Tu ucnob kovariaciul matricas
12 0 0 e12 0 0
0 2 0 0 e2 0
2 2
Cov (U ) ,
0 0 2 0 0 e 2
n n
3
SegaxsenebT. rom heteroskedasturobis pirobebSi Cveulebrivi umcires kvadratTa
meTodis gamoyenebisas warmoqnili problemebia: 1) Sefasebuli regresiis B
koeficientebi araefeqturia; 2) kovariaciuli matricis standartuli Sefaseba
Var ( B) S e2 ( X T X ) 1 ,
romliTac vsargeblobT regresiis koeficientebis statistikuri mniSvnelovnebis
dasadgenad, gadagvarebuli da araZalmosilia.
29
kiTxvebi TviTSemowmebisaTvis
amocanebi da savarjiSoebi
30
heteroskedasturobas da mocemulia SemTxveviTi wevris dispersiebi:
0,04, roca 5 xi 15;
0,16, roca 15 xi 25;
i
2
9.3. ganixileba regresiuli modeli Y X U . vTqvaT, B AY aris -s
nebismieri gadauadgilebeli Sefaseba. CaTvaleT, rom E(UU T ) 2 da aCveneT,
rom B -s kvariaciuli matrica raime dadebiTad naxevrad gansazRvruli matriciT
aRemateba ganzogadebuli umcires kvadratTa meTodiT miRebul
*
B ( X T 1 X ) 1 X T 1Y Sefasebis kovariaciul matricas.
31
e 2 1,2 1,18x12 0,13x22 R 2 0,3 .
SerCevis moculoba Seadgens 200-s. uaitis testis gamoyenebiT SeamowmeT hipoTeza
modelis heteroskedasturobis Sesaxeb.
32
9.7. mocemulia `wminda~ heteroskedasturi wrfivi erTfaqtoriani modeli
yi xi ui , i 1,2,, n .
u i normaluri da damoukideblad ganawilebuli SemTxveviTi sididea, romlisaTvis
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
XT , ZT .
2 5 2 1 10 2 3 1 0 2
a) gansazRvreT -s da -s Sefasebebi Cveulebrivi umcires kvadratTa
meTodiT;
b) gansazRvreT -s da -s Sefasebebi ganzogadebuli umcires kvadratTa
meTodiT;
d) aageT -s 95%-iani ndobis intervali: araswori, dafuZnebuli
Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodis Sedegebze, swori, dafuZnebuli
ganzogadebuli umcires kvadratTa meTodis Sedegebze;
e) SeamowmeT hipoTeza 0 .
33