Sie sind auf Seite 1von 72

I<:i?

HJH \(>N fiECKKRATH


ERICH VON BECKERATH

THE
UNIVERSITY
OF CHICAGO
LIBRARY
Monita Secreta
ITHE UNIVERSITY OF CHICAGO LIBRARt

Monita secreta

Snftrultionen

ßateittifi^ unb ©eutfc^.

?Deutfd^c UelJcrfc^unö
»Ott

Inline» §0^fti^iUt

5,0 r^ (TPftmembcrg).

"Dcrlag »ort ÄäicI Uo^m.


705
©örfißtnierfiungEn.

©i« „©e^efttten 95otf<|ttftett* ober „®t^timm Qti^viitÜoMn htx


Sefttitett* fittb crficn SWoIe im Stt^tc 1612 in
jum ^«!(m
^crrt««*
gegeben wotbett. 2lttbcte SluSgÄben fotgt^tt: bfefenfge t>ott '^db^tdotn
1661 unb ftt gtrtnJretd^ biejenfgen oott 1718, 1819, 1824, 1845,
1861, 1867, 1876.
S)fefelben fnb fm ^u^l^anbel nid^t m^x
Au^utveiben.
3)et sreyt, ben wix öer5ffett(U<ä^ett, {fl berjienige, tt)el^er m^
ber
^^(tttbf^tiftbeS^ftterö Stofl^ei;, be5 legten SSibKoti^elör^ be? ^ttrffe«
Sefuiten foox htx SRebolutiott, aufawtnengeflent wotben ifi. ®f ffl
glet^lÄUfcnb mft bet ««tbentif^ett ^«ubf^rfft be« Selgif^en Slt^iöe
im SttfKsprtIttfl au SSrüffel.
©te ^ftttbfd^tiff trägt btc ÄÄtdognummet 730, fie flftmmt «ta
einem ^oUegium in Sfmbutg in ^oHdnb, wo man berfelben jut 3^^
ber UttterbtücEung ber Sefutten in ben S^ieberlÄttben, im ^^^xi 1773
nur mit SHiö^e unb SRot j!* bemä^tigen lonnte.
SDiefe S^atfa^e wirb in htm 'pxotoUü ber »erfttungen eine«
Äomitea erwähnt, wel^e« jur gtlebfgung ber fid^ ou« ber Unter«
brüdung ber ©efeUfd^aft ber Sefuiten in btn Slfeberldnben am 25.
O!tober 1773 ergebenben 3lngelegeni^e{ten niebergefe^t worben wax,
©egci^net ifJ brt« "protolott öon ben .g>^. SRätenSeclerc, ®r<tf 'pl^ilipp
SWou^, dornet bc ©rej, Simpeur unb Xurö.
(g(tte 2lu§g(t6e mft gegenöberfjel^enbem englifd^em Seyte erfd^ien
in Sonbon 1723. 1870 crf^ien eine franjS^fd^e Olu^gftbe, öergl.
SRealenc^ci. f. |>roteft. S^eol. 3. 5ruf[. Vlll. ©. 747.
SBir i^ttben au^ nod^ «nbere un« sugSngK^e 3lu§g«bett i)ergKd^ett
unb n<t^ bcnfelbcnelnaelncSrejctänberungen vorgenommen unb naiftrlfd^
Äud^ offenbare SDrud fehler unb Sßerfcben öerbeffert. SBefonbere ^f*
merffttmJeit fd^enften wir auc^ ber -Drti^ogrit^i^ie unb ber Swterpunltion.
PR^FATIO.
Privata haec monita cüstodiant diligenter et penes se ser-
vent superiores, paucisque ex proiessis ea tantum communi-
cent, et aliqua deiis instruant non professos, quando nimirum
et quanto cum fructu societati usui sit; illaque non nisi sub
sigillo silentii, ne quidem ut scripta ab altero, sed ex pecu-
liariexperientia desumpta: et quia multi ex professis horum
secretorum sunt conscii, ideo vel ab initio cavit societas, ne
ullus conscius horum posset ad alias religiones se conferre,
excepta Carthusianorum, ob perpetuam vitae abstractionem, et
indelebile silentium; quod etiam sacra-sedes confirmavit.
Cavendum omnino, ne in manus externorum haec monita
deveniant, quia sinistre interpretarentur destinationi, nostrae
invidentes: Quod sihoc accidat (quod absit!) negentur haec
esse sensa societatis, idque per illos confirmando e nostris,
de quibus certo constat quod ea ignorent; opponanturque
his monita nostra generalia, et ordinationes seu regulae
impressae vel scriptae.
Superiores etiam semper sollicite et caute inquirant, an
alicui externo a nostris haec monita prodita sint; nullus
etiam haec pro se, aut pro alio transcribet aut transcribi
permittet, nist conscio generali vel provinciali; et si de
asservandis tantis secretis societatis de aliquo dubitetur, in
contrarium illi imputetur et dimittatur.
©oriEtre,

S5tef e privaten SBeri^aUuttöSma^teöeltt fotlen bfe ©upetiotfcn fot;ö#


unb
fältfö auf^ettxti^tett M fld^ öel^aKeit, unb foUcn bfefel&en nur
wenigen öon ben "pwfeffcn «tttfcflen, nur efttfaeö bai>on bie 9'ifd^t-
pvofeffen ö)iffcn Itiffcn, nrttfi^:Hd^ Wenn eö ber SBoxtclI ber ©efcHf^aft
öetlangt. Unb ^wax foU bfc§ untet bem ©{cgel bei; Sßerf^wieöenl^eft
öcf(^ei^en, unb fo, öia x>& btefeli^en ni^t tjon einem anbew t)eitfa^t
tt>ä?en/ fonbern «uö btr eigenen (grfai^tung be$ SD'lltteHenben ]^ei;<>oi:*
gegnnaen wären.
SBeil t)iele bev ^rofeffen in biefe öel^eimen S"|5ttt!tionen einöe«
wei^t jinb, ^ftt bie ©efeUf^aft f^on t)on Slnfung an e« ju HxW^^
gefugt, bft^ ein Eingeweihter i^^ in einen anbeten Orben öegeBe,
mit 2l«Snft|me berjenigen ber ^«tpufer/) unb sW(tr wegen beffcn
bftuernbtr Se^enöfti^gefd^iebenl^eit unb feinet unöerle^lid^en ©tili»
fc^weigen«. ©ieS ^«t ber l^eilige ©tul^l BefJötigt.
Wim mu^ fi«^ ü^er^itupt ^üttn, btt^ biefe „Sßer^rtltung^mft^regeln"
ttid^t in bk ^änbe ^rember frtHen, weil biefeli^en ii^nen eine fftlf^e
Sluölegung i^uSeil werben Irtffen würben, weil fle unfern Orben&eneiben.
SIBenn t$ gef^e^en foöte, {@ott möge eS eerl^inbernl), fo foE
man ^el^ftupten, eS feien bie$ ni^t bie ®ebftn!en ber ©efeUf^ftft, unb
ea foU bieS öon benjenigen ber Unfrigen ibe^iätigt werben, t)on benen
man gewi^ wei^, ba^ i|nen biefe S^fttultionen un&elannt f^nb (f.
Kapitel II, 3.) @a foHen benfelBen unfere allgemeine Stiflruftionen,
fowie gebrudfte ober gef(^rie&ene Serorbnungen ober Siegeln gegen?
ö&ergeflellt werben.
2!ie ©uperforen foHen mdi) immer ängjWi^ unb Jjorü^tig unter*
fu<^en, o& nid^t biefe S^ff^wJ^^on^" irgenb einem gremben i)on ben
Unfrigen mitgeteilt worben feien. 5lud^ f oU bief el&en niemanb für ^^
ober für einen anbern ai^fc^reiften ober abf^rei^en laffen, au^er mit
Söiffen be§ Orben^generalö ober einc§ '^Jroöinjialen.
SSJenn man Bezweifelt, ob einer fol^ tiefe ©el^eimniffe Bei fi^
Behalten !önne, fo foU man i^m ba^ ©egenteil fagen unb foU ben*
felBen entlajfen.

^) 1086 gcftiftct, 1176 oom 5ßopftc Beftöltgt. ®tc ©tatuten Don 1134
legten i^nen
—aBgefe^en oon einigen ©tunbcn an ben ftqjiteltagen

cmtgeS
©tiHfd^roetgcn unb ®tnfam!eit in aBgefonberten gellen ouf vitse absiractio).
SECRETA MONITA
SOCIETATIS JESU.

CAPUT I.

Quälern Sociefas prsesfare sese debeat, cum de


novo alicuius loci fundafionem inciptf.

1, Ut se gratam reddat incolis loci, multum conducet


explicatio finis societatispraescripti in regulis, ubi dicitur
societatem suramo conatu in salutem proximi incumbere,
seque atque in suam. Quare humilia obsequia obeunda in
xenodochüs, pauperes et afflicti et incarcerati invisendi,
confessiones prompte et generatim excipiendae, ut insolitä
in omnes caritate et rei novitate eminentiores incolae nostros
admirentur et ament.

2* Meminerint omnes facultatem ad exercenda Societatis


ministeria modeste ac religiöse petendam; et omnes tum
ecciesiasticos prassertim tum saeculares, quorum auctoritate
indigemus, benevolos sibi facere studeant.

3* Ad loca distantia etiam eundum, ubi eleemosynae quan-


tumvis parvse recipiendae, exposita necessitate nostrorum;
eaedem deinde dandae aliis pauperibus, ut sie aedificentur
ii, qui nondum societatem noverunt, et sint in nos tanto
liberaliores.

4» Omnes eumdem videantur spirare spiritum, ideoque


eumdem modum exteriorem addiscant, ut uniformitas in tanta
diversitate personarum unumquemque aedificet; qui secus
fecerint, tanquam nocui dimittantur.

5» Caveant nostri emere fundos


in initio; sed si quos
emerint nobis bene sitos, fiat iioc mutuato nomine aliquorum
amicorum iidelium et secretorum et ut melius luceatpaupertas
;

nostra, bona, quae sunt vicina locis, in quibus collegia habea-


mus, per provincialem assignentur collegiis remotis, quo fiet,
^k 0Egnmen 3(nftrufitionen öier giiefuiten

I.
ita)i!tel
9Bie bfe ©efcllfc^aft ffd^ i^ettc^mcn möffe, wenn
ffe an eine Sileuötönbunö «n {rgenb einem
€>xtt ge^t.

1. Um f d^ ben 35ett)o]^netn bea DrteS ttttgette^m su ma^cn,


wirb bftju bic 5lu§eitt(»nbcrfe^utt9 bca 3lcle§ ber ®efcUf<^Äft ö)ic
USfell^e in bett ©ft^uttgen t)orgef Stieben ifl, öfclcS BeittÄgcn. S«
bctt leiteten ift g^fftöt, bft^ j!^ bie ©efeafd^dft mit eifrigiiem 5^e*
mü^en auf bie görberung bc5 SBoi^IcS bet SJlebettmcnfd^en legen foHe,
gana gerttbe fo, wie öuf bie be^ eigenen. SDct^er muffen bic niebrig*
jien SDienfle in ben ©pitäletn geleifJef »erben, 5irme unb bliebet*
gef^lögene, fon>ie @efrtngene feien au Befud^cn, mm muffe Seilten
bereitwillig unb ol^ne einen Unterf^feb su mad^en, l^ören, bftmit bei
fold^ ungewohnter Siebe gegen ölte unb bei ber 9icul^eit ber ©a^e
bie l^erborragenberen Ortabewol^ner bie Unfrigcn f ewunbern unb lieben.
2, ea foUen (tHe bamuf bcbftd^t fein, f!(^ «uf befd^eibene unb
gewfffen^Äfte Sßeife bie 3nögU«^!eit px öerf^affen, bie ©ienfle ber
©efettfd^ftft ttu§3uüben. 2iac foUcn fi* milden, fomo^l bie geifi*
tt^en befonber^ als ttud> bie weltUd^cn "perfonen, beren gewi(^tiger
Unterfiü^ung man bebarf, fid^ geneigt 3u maiS^m.
3. 2lu^ entfernt Kegenbe Orte muffen bcfud^t werben, wo 2M#
mofen, wenn m^ nod^ fo unbebeütenbe, em|>f«ngen wetben Jönnen,
nöd^bem bie Sf^otlage ber Unfrlgen duSclnanbergcfc^t worben ifi.
6ben biefe Sllmofen foUcn fobann anberen Slrmen gegeben werben,
brtmit fo bicjicnigen erbaut werben, weld^e bie ©cfeUfd^aft no^ ni^t
fennen, unb bamit f!ö^ btefelben gegen un$ um fo freigebiger seigen.
4, Jane muffen bon bemfelben ©eifle befeett 8U fein f^einen,
unb fie ftmen bea^alb fi* bie gleid^en äußeren SÜfJanieren beilegen,
bamit bie ©n^cit hü ber großen SSerfd^iebenl^eit ber 'JJerfönli^Ieiten
einen |eben (Jinjelnen erbaue; wer anbera l^anbelt, foE aB unbraud^*
bar unb fd^äbli^ entlaffen werben.
5» Slnfanga foHen f^c^ bie Unfrigen pten, Orunbpcf e au laufen;
aber wenn fie beren für un5 günfiig gelegene laufen, fo foH baö
unter bem öorgef^obenen Flamen etU^er treuer unb berf^wiegener
grcunbe gefd^c^en.
Unb bamit unfere Slrmut nm fo mel^r l^erborleud^te, foHen bie
©fiter, weld^e ben Orten bena^bart finb, in welken wir Sf^ieber*
- 10 -
ut nunquam principes vel magistratus habeant certam no«
titiam redituum societatis.

6. Non divertant nostri cum intentione residendi per


modum cöllegii nisi ad urbes opulentas; finis enim socie-
est imitari Christum Salvatorem nostrum,
tatis
qui Hiero-
solymis maxime morabatur, alia autem loca minus praeci-
pua tantum pertransibat.

7. Summum pretium a viduis semper extorquendum


inculcata illis summa nostra necessitate.

8. In unaquaque provincia, nemo nisi provincialis no-


verit praecise valorem redituum. Sacrum> autem esto, quan-
tum corbona Romana contineat.
9. Concionentur nostri et ubique in colloquiis
propa-
gent se ad puerorum instructionem popuii subsidium
et
venisse, ac omnia gratis, et sine personarum acceptione prae-
stare, nee esse in gravamen communitatis, ut ceteri ordines
religiosi.

CAPUT II.

Quomodo principum, magnafum et primariorum


P. P. Societatis familiaritatem acquirent et
conservabunt.

1. Conatus omnis ad hoc in primis adhibendus, ut


principum et primariorum ubique locorum aures et animos
obtineamus, ne sit qui in nos audeat insurgere, quin imo
omnes cogantur a nobis dependere.
2. Cum autem experientia doceat principes et magnates
tum praesertim affici personis ecclesiasticis, quando odiosa
eorum facta dissimulant, sed in meliorem potius partem ea
interpretantur, ud videre est matrimoniis contrahendis cum
afiinibusaut consanguineis aut simiübus, animandi sunt,
qui haec aut similia affectant, spe facta per nostros istius
modi dispensationes facile a Summo Pontifice impetrandi,
quod faciet, si explicentur rationes, proferantur exempla et
recitentur sententiae favorabiles titulo communis boni et
maioris gloriae Dei, quae est scopus Societatis,
- 11 -~

Iftffttttsett ^aUn, entfewten S^feberlaffuttöett bur^ bett ^toöfnafdlen


auöeeiönet mxhtn, Sie golge bat>ott wfeb fein, bd^ bie gürflctt
ober 03vid!eiten niemd^ eine ^wmt
^entitni^ i)on Jben (Sinnal^men
ber ©efettfd^ttff i^aaett.
6» Söie Unftigett foUen ftc^ in ber Sl^jic^t, fl* böuewb unter
ber gorm einer S'^ieberlÄffun^ (tufsul^dtett, nur m^ reichen ©täbfen
wenben. Senn cS ffl bie 2l&j!c^t ber ©efettfc^Äft
S^rifJuö, unfern
^eilrtttb, nrtd^suftl^men, wel^^er 3u Serufalem auf*
flc^ l^rtu^Jtfäc^Uc^
i^ielt wäi^renb er ttnbere weniger i^eröorrttgenbe OertK^leiten nur
im Sßorööeräei^ett i&efu^te.
7* ©ie ]^5^ficn Summen mu^ m<tn fietö öon i>tn SBifwen
i^erauSjufd^Iagen fu^en, inbem man i^nen unfere flro^e Sloflftge
immer wiebcr einprägt.
8» Stt ieber "proöinj foH nur ber ^roDlnjiale genau ben SSJert
ber Slnlönfte lennen. 2lber nxtö bie S^a^lammer au 9lom entölt
foU ein tiefet, ^eiligea ®el^eimni§ fein.
9* Sie Unfrigen foHen prebfgen unb übetatt in ii^ren Unter*
rebungen auSfprec^en, ba^ fte ä«m Untmi^t ber S«9^i*i^ «"^ 3"^
Unterjiü^ung bea SSolleS gefommen feien, unb bct^ fle öII?ö umfonfi
unb o^ne 2lnfe^en ber "^Jerfon leiten, unb ba^ fie ber ©emeinbe ni^t
3ur 2(tfi feien, wie bie übrigen geifilid^en Drben.

2luf welche SBeffe bie S8äter ber OefeUfc^aft bie öer*


traute greunbf^aft ber gürl^en, ber ©ro^en unb über*
^anpt ber i^eroorragenbtlen ^erfönlid^letten erwerben
unb erl^alten fotlen.

1. 5DlAn mu^ in^befonbere aUe Slnjlrcngungen ma^en, um


überaß h(i$ €)l)x unb ba« ^er^ ber gür^ien unb ber ^erborragenben
Perfonen ja gewinnen, bamit niemanb e5 wage, ^^ gegen uns su
erl^eben, bamit im ©egentcil fld^ iebermann in ein 2ib|äng{g!eit§*
tierl^ältufö §u un« gebrängt fle]()t.
2, Sa ici^rt, i)a^ gürflen unb ©ro^e ft^
aber bie grfa^rung
bann befonberS geifiliö^en "perfonen geneigt aeigen, wenn biefe (enteren
beren ^affenöwerte Säten ju ignorieren fd^cinen, wenn fie biefelben
t>ielme]^r jum 35efferen le|ren, wie man bieS bei ber bcabji^tigten
einge^ung uon (g^en mit ißerwanbten ober SSlutSberwanbtcn, ober
M äi^nlt^en SDingen beobad^ten fann, fo muffen biejenfgen, weld^e
biefeS ober öi^nlid^ea erftreben, ermutigt werben, inbem man ii^nen
bie .g>offnung aeigt, ba^ bergleid^en Siöpenfe bom '^ap^t burd^ unfere
SScrmittlung leidet a« erlangen feien. SDer le^terc wirb btefelben
gewöi^ren, wenn bfe ©tünbe auSeinanber gefegt werben, wenn 9Sor*
gänge angeführt werben unb wenn günfifge 3lu$fprfi(^e erwäi^nt wer*
ben, unter bem 58orwanb ber 9lüclj!(^t auf baa öffentliche aßol^l unb
ber (gri^5^ung be§ g5ttttd^en 9lu:^me§, welcber ber Bielpunit ber
©efeUfd^aft ifi.
- 12 -
3* Idem faciendum,
si princepsaggredituraliquid facien-
dum non aeque magnatibus omnibus gratum. Perraovendus,
nempe, animus ei et instigandus, ceterorum vero animi com-
movendi ad hoc, ut principi sese accommodent neque con-
tradicant, in genere tarnen tantum, nee unquam ad particu-
laria descendendo, ne Societati imputetur, si male negotium
successerit; et si quidem hoc aliquando factum reprobetur,
recitentur monita contraria hasc plane prohibentia, et adhi-
beatur auctoritas aliquorum patrum, de quibus constat quod
haec ipsa monita illos lateant, qui etiam cum iuramento
asserere poterunt societatem quoad haec, quae illi imprope-
rantur, calumniam pati,

4» luvabit etiam non parum ad occupandos principum


animos, si nostri dextre et per tertias personas insinuent
se ad legationes honorificas et favorabiles ad alios principes
aut reges pro illis obeundas, prsesertim apud Pontificem et
supremos monarchas; hac enim occasione sese et Socie-
tatem commendare poterunt, quare non nisi zelosi valde et
versati in instituto nostro eo erunt destinandi.

5* Alumni principum et domestici praecipue, quibus


familiariter utuntur, per munuscula praecipue et varia pietatis
officia vincendi sunt, ut tandem nostros iideliter de humo-
ribus et inclinationibus principum ac magnatum instruant;
et sie facile illis societas sese accommodabit.

6* Experientia etiam docuit in domo Austria aliisque


regnis Gallig, Poloniae, etc., ceterisque ducatibus, quantum
societas sese iuverit tractandis, matrimoniis inter principes.
Quare prudenter proponantur exquisiti coniuges, qui cum
parentibus vel amicis nostrorum sunt amici vel familiäres.

•y, Feminas principes per domesticas potissimum, quae a


cubiculis sunt, facillime vincentur; quare illae omnibus modis
foveantur, sie enim ad omnia, etiam secretissima, in familia
aditus patebit.
8* In conscientiis magnatum regendis sequentur nostri
confessorii sententiam illorum auctorum, qui liberiorem con-
scientiam faciunt, contra opinionem aliorum religiosorum, ut,
relictis illis, anostradirectione et consiliis toti velint dependere.

9. Tam principes quam praelati, aliique omnes, qui socie-


tati favorem extraordinarium praestare possunt, participes
faciendi sunt omnium meritorum societatis, exposito illi?
momento huiu§ summi privilegii.
— 13 -
3» e^ettfo iH auöeiffÄl^tett, wenn eftt götft j!c^ ftufd^fÄt, ftrflcnb
etwoa utttctne^mett, wo» nl^t (ttten @w>^en £,Ui^ fttt^ene^w ifl;
Stt
SWfttt mu^ f^tt ttSmUc^ ermutfäcn unb öotwärta btängen; bie anbetn

«m^ tttan bftju beweg««. 1^# i^»t ftttsubequemen unb i^m nid^f ju
»ibetfpte^en, Jebod^ tiuv im «Ugemefnen, ol^nc f!^ «uf ©nselnbeiten
efnaulÄffen, bamit man bie ©ad^e, wenn fie fd^fef ße^t, nfc^t ber
©efeafc^ftft in bie (Schübe f^iebett lann. Unb wenn etnmd eine
fold^e ^anblung gefftbeU wftb, foUett entöegettgcfe^te SSorfc^riflen
«taefö^rt werben, weld^e ein gänaKc^e« SBerbot ent^dten, unb e5
foU biia gewid^tige Slnfel^en einigem; SBäter beigesogen werben, öon
benen feilflei^t, bftf i^nen eben biefe SJorfd^tiften unbekannt finb,
welche m(^ eiblic^ cr^rten lönnen, bft^ bie ©efeUfc^ftft in SSejug
auf bie SBorwftrfc, bie man ii^r rnttd^e, t)erleumbet würbe. (3tt öergl.
bie SSorrebe.)
4» ^i^t gar wenig wirb e$ au^ jur ©ewinnung ber 5ürf!en
beitragen, wenn f!^ bie Unfern in gefd^iöter SBeife nnb
burd^ britte
^Jerfonen beranjuntad^en wiffen, um ebrenöoUe unb ^influ^ bringenbe
©efanbtfd^aften an anbere görften ober Könige für Jene ju fiberneb*
men, in^bcfonbere Mm
^npfl unb Hi ben bö^f^«" SBilonardben.
S8ei biefer ©elegenbeit werben jie j!^ unb bie ©efcUfd^aft em*
pfeblen Ibnncn, weöbfttb nur öon geuereifer befeeKe unb gewiegte
2mti btc3« 8« beftimmen fein werben.
5* SWan mn^ befonberö bie ©ünjilinge unb bie SDiener ber
Surften, mit benen t!e vertraut oerfebren, '^anpi^&^li^ Meine hm^
©efdbenle unb burd^ t>erftbiebene juöorfomwenbe ©tenftCeifiungett ge*
winnen, bamlt fle hie Unfrigen i>on ben Saunen unb SWefgungen ber
gürjlen unb ©ro^en unterri^ten. @o wirb fdb ^^^ ©efeUfcbaft jenen
leidet anbe(^uemen fönnen.
6* S)ie erfabrung bot au^ gelcbrt, wiebiel SWu^en bie ©efeH*
fcbaft fldb t)erf(bafft b<tt baburdb, ba^ fit ficb mit ebeWtungen ivoi»
fdben fürjiUcben "^Jerfonen befaßte, fo bei «g>au§ Oefierreidb, beianberen
Äönigrcidben, bei granJrei^, bei ^olen u. f. w., fowie Hi öerfd^iebc*
nen ^erjogtömern. 2)aber müf^m in ffuger 3Be{fe au^crlefene SSer»
binbungen mit "J^erfonen uorgefdblagen werben, wel^e mit Sßetwanbten
ober greunben ber Unfrigen befreunbet ober vertraut f!nb.
7* Sürjlinnen werben bftuptfdd^Kd^ burd^ ba§ ^ammerperfonal
am lei^tcfien gewonnen werben; baber mu^ man bie greunbfd^aft
be$felben auf jjcbe 2lrt gewinnen. 5Denn fo wirb unS ber Bugang
äu allem, \a in ben gebeimflen STngelegenbeiten ber gamilie offen fleben.
8. Senfung be§ ©ewiffenö ber ©ro^en werben unfere
SBei ber
berjenigen 5tutoren folgen, wel^e ba§ ©e«
SBeidbtiJätcr ber 2lttfl<$t
wiffen weiter madben im ®eg«nfa^ m
ber SPleinung anberer ©eifl*
lieben fo ba^ fle, öon biefen f!d^ to^mad^enb, ganj unb gar nur t)on
uttferer ßeitung unVi>on unfern SHatf (plagen abhängen woUen.
9. (^owobl gürflen alö ^rdlaten unb allen fonjligen ^erfonen,
weld^e ber ©efeUf^aft befonbere ©unfi erweifen fönnen, mu^ 2lnteil#
nabmc an aUen 58crbienfien ber ©efellfd^aft gewäbrt werben, na^bem
man ibnen biebob^ S5cbeutung biefeö großen SSorjugS juöor ange*
beutet ^at
— u —
10» Insinuandse etiam caute et prudenter facultates
amplissimas societatis absolvendi etiam a casibus reservatis
respectu aliorum pastorum aut religiosorum, item dispen-
sandi in ieiuniis, debito reddendo aut petendo, matrimonü
impedimentis, aliisque notis, in quo fiet, ut plurimi ad nos
recurrant et obstringantur.

11* Invitandi ad conciones, sodalitates, orationes, actiones,


declamationes etc., in quibus carminibus, inscriptis thesibus
honorandi, tum, si expedit, in triciinio mensa excipiendi
variisque et dictis salutandi.
12. Iminicitise et dissensiones inter magnates ad nos
distrahendse erunt ut componantur, sie enim in notitiam
familiarium et secretorum paulatim poterimus devenire et
alterutram partem nobis devincire.
13* Quod is monarchse vel principi serviat aliquis Socie-
tati parum addictus, invigilandum, ut sive per nostros sive

potius per alios ille in amicitiam ac familiaritatem societatis


inducatur, promissis, iavoribus ac promotionibus per prin-
cipem aut monarcham suum procurandis.

Caveant omnes quacumque ratione dimissos a Socie-


14:»
tate, et illos, qui sua sponte ab ea discedere vo-
prassertim
luerunt, apud, quemquam commendare aut promovere; quia
quantumcunque illi dissimulent,semper tarnen irreconciliabile
odium adversus societatem gerunt.
15. Denique ita omnes solliciti sint, principes, magnates
et magistratus cuiusque loci conciliare, ut etiam contra con-
sanguineos et aiiines et amicos suos, pro illis, quando occasio
sese obtulerit, strenue fideliterque agant.

CAPUT III.

Quomodo agendum Sociefafi cum illis, qui magnae


sunt aucforifafis in Republica et quamvis divltes
non sint, aliis tarnen modis iuvare possunf.
1. Praeter supradicta, qua fere omnia proportionaliter
illisapplicari possunt, curanda est gratia illorum adversus
adversarios nostros.
2* Utendum etiam auctoritate, prudentia et consilio eorum.
ad cöemptionem bonorum et acquisitionem variorum munerum
a societate obeundorum; adhibito etiam tacite et plane secreto
— 15 —
10, 9W(ttt tttttp (tttd^ in öojffd^tfser unb lluöw SEßeife auf i>ie
öto^e SPlft^t (tufmcrlfftttt ma^m, wzl^t biß ©efeUfc^aft beft^t bejüg*
K(^ be§ 2lbfolt)ierettS felbji bei garta befonbMen gatten im SSergleic^
mit fttibwen ^fftweictt unb ©eiftitcfeen, cbenfo bei ettcilung öott
S)ia;>enfat{ottCtt bcaügUc^ be8 gafiena, bei eittöe^unö unb ßöfung
eines @§ulbbei;]^aUttiffeS. bei gi^e^inbetniffen unb anbetn befannten
©ingen. ®ie golge tt>iicb fein, bft^ fei^t: biele Seute ii^ice 3«ff«'^^
5u un§ nei^men unb unS betpffi^tet werben.
!! 3)lan mu^ bie Seute ju ^ßerffttttmlungen, ju gefeUigen
SSeteinigungen, SU Sieben, ju SSeri^anblungen, ju ©cclamationen u.f.ü>.
einteben. SDcbef «lu^ utÄU f!e burcb SSerfe unb in fcbrlftli* beraeid^*
neten ©S^en e^ren. STOrtn mu^ fte ^jaffenben gftUS ju ©ajlexeien
einlaben unb il)nen auf berfö^iebene SBetfe Slufmerlfamleiten eiweifen.
12» unb ßü>lfiiäUiHn awif^en ben ©ro^en muffen
geinbfcS^af fen
tt)ir ©d^Ii^fung in unfern SBerei^ a« ai«^^« fu^en. ®o
bel^ufS
Jberben tt)ir anmäi^lici^ ^w ^enntnia ibter intimen ©ei^eimniffe ge*
langen fönnen unb werben vmB betbe '^^Äi^teien berbinben.
13* SB«ttn ein SPlenf^, ber unferer ©efeUf^aft tto^ fei^r wenig
nai^e fle^t, jid^ in ben 5Dienjien etneö aßonard^en ober güifien be*
fittbet,fo mu^ man barauf feigen, t>a^ berfclbe entmeber burdö bie
Unfrigen ober Ueber burd^ anbere aum greunb unb Sertrauten ber
©efellf^aft gewonnen wirb, inbem man i^m SSerfi^rcd^ungen ma^t,
©unflbeaeugungen unb sgeförberungen in SluSjld^t fJeUt, weld^e man
i^m hü feinem görfien unb SWonard^en i>erfc^affen werbe.
14* Stile foHen fid^ i^üten, ßeu(e, weldbe auf irgenb eine 2lrt
au^, ber ©efeUfdjaft entlaffcn worben finb, unb namentJfd^ blejcnigen,
weld^e freiwiUig mB berfelben l^aben austreten wollen, bei irgmb
jemanb a« empfehlen ober a« förbern, S5enn biefe Seute ^egen,
wenn fie ea au^ noc^ fo fe^r t)erbergen, boc^ immer einen unber«
fö^nlid^en ^a^ gegen bie ©efeUfd^aft.
15* enbli^ foUen aHe mit öngiilid^er Sorgfalt barauf UH^t
fein, unb Seamte cineS Jeben Ortea fo a«
gürjJen, gro^e .^erren
gewinnen, ba^ fie fogar gegen SlutSuerwanbte, 35erfc^wägerle unb
gegen greunbe, wenn fld^ ©elegenl^eit bi<i{üt, freu unb engerifd) für
uns eintreten.

^apiui m.
3Bie mu^ fid^ bie ©efellfd^aft benen gegenüber öer^l*
ten, weld^e im Staate großen ginflu^^aben, unb ol^ne
reid^ a« f^i"/ i>od^ auf anbere 3lrt nü^li<^ fein iönnen?
1» Slu^er Hm
obenerwähnten, waS ft(^ beinahe aUeS na^
SBerpitniS benfelben gegenüber anwenben lä^t, mu^ ibre ©unji ^m
Slbwei^r unferer geinbe gewonnen werben.
2, Tlan mu^ jid^ a\i^ i^reS 2lnfebenS, ibrer ^lug^eit unb
i^reS 9lötcS bebiencn beim Slnfauf >Jon ©ütern unb Hi ber Srwer*
bung Derfd^iebener Slemter, welche bie ©efeafd)aft beüeiben fann.
— 16 —
illorum nomine in augmentatione bonorum temporalium,
si sätis illis putetur confidendum.

3, Adhibendi etiam, ut mitigent et compescant homi-


nes viliores et plebera societati nostrse contrariam.

4» Ab episcopis, praelatis et aliis superioribus ecclesias-


pro diversitate rationum et propensione in nos, ea
ticis,
exigenda quas fuerint opportuna.
5. In
quibusdam partibus satis erit, si procuretur, ut
prselati et efficiant, quod subditi illorum societatem
parochi
revereantur, et ipsi ministeria nostra non impediant; in
aliis locis,ubi plus possunt, ut in Germania, Polonia etc.
sacrosancte colendi, ut auctoritate illorum et principum mo-
nasteria, parochiae, praepositurae, patronatus, altarium fun-
dationes, loca pia fundata ad nos divelli possint; facillime
enim ea assequi poterimus in locis, ubi catholici haereticis
et schismaticis permixti sunt. Demonstrandum eiusmodi
praelatis immensum fructum et meritum ex talibus mutatio-
nibus oriundum, a sacerdotibus, saecularibus et monachis
non exspectandum ; quod si fecerint, laudandus palam illorum
zelus etiam scripto, inculcandaque memoria facti perpetua.

6» Conandum eo fine, ut praelati tales nostris tum a


confessionibus, tum a consiliis utantur, et siquidem in spe
sint aut praetentione, ad altiores gradus in curia Romana,
iuvandi omni contentione ac conatu amicorum, ubicumque
ad hoc conferre valentium.
7* Curent etiam nostri apud episcopos et principes, ut,
dum undant coUegia ac ecclesias parochiales, societas habeat
f

potestatem statuendi vicarium habentem curam animarum,


ipse vero superior loci pro tempore exsistens sit parpchus,
et sie totum regimen ecciesiae illius erit nostrum, et paro-
chiani omnes societati plene erunt subiecti, ut quidvis ab
illis impetretur.
S* Ubi academici sunt nobis repugantes, vel catholici,
aut haeretici cives fundationes impedientes, ibi per praelatos
conandum, ut primarise cathedrae concionatoriae occupentur;
sie enim continget societatem aliquando saltem necessitates
ac rationes per occasionem exposituram.
9. Maxime vero praslati Ecclesae devinciendi erunt,
quando agetur de beatificatione aut canonizatione nostrorum,
et tunc Omnibus modis a magnatibus et principibus litterae
procurandae erunt, in quibus apud Sedem apostolicam nego-
tium promoveatur.
— 17 —
Sl^ött j!^ ftud^ jüafd^weföettb unb öanj im ©d^efmctt i^xtß
frttttt

SlfttnenS &ti bet SBetme^mms bet aettU^en ®ftte? bebtenen, foBdlb


mfttt i^nett ^ittrefd^enb i)eirttattett ju bütfen ötouBt.
3. aWait mu^ fid^ {l&rer Sienfie ttud& Bebfcnen, \m mfnberwer»
tföe *5)erf5ttnc^fcftett unb ben ber ©efeUfd^aft fcinblfd^ett "^Jö^el su
gewinnen unb int 3aum au i^alten.
4» aJlan mu^ bon 95tf<^6fett, prSIdten unb anbeten pi^exen
©cifllid^cn bttS SWSfilid^e ju erreichen fu(^en, Je nöd^ ber 3Sei:fd^ieben*
\)tit bet SSetl^äUniffc unb il^ter SReiaunaen gu un§.
STOttnd^mal wirb e5 genügen, wenn bafür gefotgf witb, ba^

btc 'prdlaten unb bie OrtSgeifHfd^ett bal^in witlen, brt^ il^te Unter*
gei&enen Sld^tung für bie ©efeUfd^aft Begen, unb bft^ ffe felbji unfcre
S5tig!cit ttic^t ^intern. Sin anbern' Orten, wo i^r einflu^ ein
gramerer ifi, v>ii Seutfd^Ianb, in "^olen u. f. w., »tu^ «tan ii^nen
bie I^Sd^He g^rfurd^t erweifen, bamit burd^ iferen unb bet Surften
<Iinf[u^ ÄBfter, "Pf (wrürd^en, 'J)rioreien, ^fttronate, Slltargrünbungen,
fromme Stiftungen in unfere ^dnbe faUen. SDieS werben wir fcl^r
leidet erreid^entonnen an Orten, wo ^at^oUfen mit ^eretüem unb
©d^iSmatilem öermifd^t jinb. SD^n mu^ fold^en "^Jrälaten btn un*
gei^euren Sf^t^en unb boS gro^e SSerbienfi aeigen, ha^ fi^ <m$ fold^en
gienberungen ergieBt, baö man bon "J>rieftern, aßeltUd^enunb SWönd^en
nid&t erwarten barf. gm gaUe be§ erfolget mu^ man ben €ifer
ber Setrcffenben öffentlich rö^men, fogar f^riftli^, unb bo^ Slnbenfen
baran verewigen.
6.3u biefcm ^w^dt mu^ man eö a« crreid^en fu(^ett, ba^
fold^e Prälaten fid^ ber Unfrigen alS 58ei^tt)5ter ober fiB SRatgeBer
bebiencn. SBenn biefelben l^offen ober 3lnf;)rud& barauf erl^e&en, au
l^51^eren ©raben in ber römifd^en Äurie au gelangen, fo mu^ man
biefclBen mit allen Gräften unb üi&eraU bur^ bie SSemüi^ung unferer
greunbe, weld^e l^ieau mitwirlen t5nnen, unterilü^en.
7» SDie Unfrigen. foUcn e8 jtc& aud^ Bei SBifiisfen unb gürfien
angelegen fein laffen, ba^, wenn fie ÄoHegien unb '^aro^fallirt^cn
grünben, bie ©efeUfc^aft ba5 SRed^t Bclommt, einen SSifar al§ <Seel#
forger einaufc^en, unb ba^ ber jeweilige ©uperfor be$ Orte^ felBfi
ber ©eifJlid^e fei; unb fo wirb bie ganae Seftung jener Äirdbe in
unfern Jg>änbett fein, unb alle Slnge^örigen ber parod^ie werben ber
©efellfd^aff gänalid^ unterworfen fein, fo h((^ man aUeS bon i^nen
erlangen lann.
8, ^a wo bie 2l!abemi!er un§ feinbli^ geftnnt jtnb, wo ^atl^o*
lüen ober ^eretiler unfere ^lleberlaffungen i^inbern, mu^ man
mit ^ilfe bon "Prälaten ben S8crfud& mad&en, bie erflen 2e^rftöl)Ie au
Befe^en ; fo wirb eS gelingen, ba^ bie ©efeUfc^aft wenigfiena mit ber
3cit i^re Sebürfnijf e unb SlBjid^ten gelegentlid^ wirb !Iar legen J5nnen.
SSefonberö aBcr mu§ man bie präfaten ber Äird^e gewin*
9,
nett, wenn
e5 fid^ virix bie ^eiligfpre^ung ober Äanonificrung ber
Unfrigen Banbelt, unb in biefem galle wirb mett in jeber 2lrt unb
9Beife auf Sriefe bon Seiten ber ©ro^en unb SürjJen Bebad&t fein
muffen, in welcfjen bie (5a(SS)t Bei bem apojfolif d^en ©ful^le BetricBcn wirb.
2
— 18 —
10, Si contingat praelatos aut magnates legationem
obire, cavendum sedulo ac praeveniendum, ne aliis religiosis,
qui nobiscum certant, utantur; ne äffectum in illos trans-
ferant, et in provincias ac civitates, in quibus nos moramur,
inducant. Quod si huiusmodi legati transiverint illas pro-
vincias vel civitates, ubi societas collegia habet, excipiantur
magno honore et aifectu et pro modestia religiosa tractentur.

CAPUT IV.

Quse commendafa esse debeanf concionaforibus


et confessariis magnafum.
Nostri principes virosque illustres ita dirigant, ut solum
1*
ad maiorem Dei gioriam tendere videantur, et ad talem
austeritatem conscientiae, quam ipsimet principes conce-
dunt; neque enim statim, sed sensim spectare debet directio
illorura externam et politicam gubernationem.

3. Ideo saepe illis inculcandum distributionem bonorum


etdignitatum in republica spectare ad iustitiam, graviterque
Deum offendi a principibus, si contra eam spectant et ex
passione procedunt.
Protestantur saepe ac serio se nuUo modo velie in reipu-
blicae administrationem ingere, sed invitos dicere, ratione
officii sui. Tum ubi semel bene haec apprehenderint, ex-
plicetur, quibus virtutibus praediti esse debeant, qui ad digni-
tates et munera publica ac primaria assumendi sunt, nominen-
turque tandem et commendentur ab illis, qui sunt sinceri
amici Socletatis. Hoc tarnen non fiet immediate per nostros,
nisi princeps ad hoc coegerit, sed plus gratiae habebit, si
interponantur amici vel familiäres principis.

B* Quacirca confessarii et concionatores nostri informen-


tur ab amicis nostris, qui pro quovis munere sunt apti,
praesertim tales, qui erga societatem liberales sunt, horum
nomina apud se habeant et suo tempore cum dexteritate,
sive per se, sive per alios, principibus insinuent.

4* Meminerint summopere confessarii et concionatores,


principes suaviter et blande tractare, nullo modo in concioni-

privatis coiloquiis perstringere, omnes pavores ab



bus et
illis removere, et in ipsa fide, iustitia politica potissimum
adhortari.
— 19 -
10, SBenn tS i>oxiomvxt, H^
'5)5cälfttett t^htx ®xt>^^ eine ©e--

fanbf f(^aft unte^inel^mcn Jaffen, mw^ man etfrlö ßuf bcr .&ut fein unb
bAföt fotgen, baf f!e fld^ nfi^t (tntercr ©efftlid^er, «»eli^e mft una
tt)etteifew, öebfenen; bftB blefe nfc^t ii^re ©eflmtung auf jene ü&et*
tragen unb biefel^e ben ^toötriäen uub ©tagten, i»t> tioit wnfete ©i^c
i^rtften, elnpftanjen. SBenn fold^e ©efftnbte lene '^roDingen unb ©töftfen
:pÄf jleten, tt>o bie ©efeUf^aft ©f^e i^ftt fönen biefel&en hi^x el^rentJoU
unb freunbltd^ auföenommen öjerben unb fo gut Be^anbeU ttJetben,
aia eö bfe reHgiöfe 93ef<^eibenl&e{t julö^t.

^Äpttel IV.
SSiaß man ben "prebtsetn unb SBe{<i^ti)ateTn ber ®t:o^en
ettt;>fel^len mu^.
! Sie Unftigen foUen götjlen unb looxmf^mt '5>et:fönH<^Ieiten
fo leiten, H^ fie einzig unb ftHetn na^ bcr S8^xm^l}xmQ be^ gStt*
Ud^en diu{)mt§ unb ntt^ einer folc^ett ©ewiffen^jirenge äu i^re^en
fcl^einen, juie bie gürften fel&ji sulÄjTen. Senn nic^t öon Einfang an,
fonbern etfi attmö^U^ wu^ bie Seitung berfelöen W
än^txt unb
^oUt{f(l)e "Ma^t etilce^en.
2* 2)ai^er mu^ man i^nen ^auflg einf^ästfe«, t>a^ bie Sßerteilung
öon e^tenämtern unb 2Bürben im (BtaaU bie ©ere^tfgJeit UxM^
iid^tigen jnßf[e, unb ba^ ©Ott t)on ben görfien fcötper 6eleibigt ö)erbe,
üjenn fie bie Slödfilc^t auf biefel&e au5 ben 5lugen öerUeren unb
nad^ 2Biaiür unb 9'leigung öorgei^en.
6ie foUen oft unb eraiili^ {»steuern, ba^ jie auf leine 2Bcife
{It^ in bie ©taat^Dertpaltung mifdien ü>i>üm, fonbern ha^ fie nur
gegen i^ren SBillen avtß pfltd^tgefü^l i^re SReinung fagen. Sann,
wenn jie einmal biefe^ begriffen ^a&en, foH aueeinanbergefe^t werben,
mit welken 5Joräögen biejenigen begabt fein muffen, weld^e su SSiütt
ben iinb 5ffentU^en ^eritiorragenben Slemiern p
wählen finb, unb e^
f oUen folcbe S^iömen bon iijnen genannt uub empfoi^Ien werben, wel^e
wal^re aufrid&tige greunbe ber ©cfettfc^aft finb. 3ebo^ foU biefe^
nic^t unmittelbar burd^ bie Unfrigen gef^el^en, au^er wenn ber gürji
bar auf bringt, bielmel^r wirb üc& bie ©ai^e beffer mai^en, wenn
greunbe ober Sertraute be^ güri^en hit Sermittelung überne|>men.
3, Sa^er foHen unfere S3eid&töäier unb "iPrebiger bon unfern
grcunben baritber unierri^tet werben, weltfte '5)erfonett für jebea
einzelne 2lmt geeignet namentli«^ fold^e, welc&e gegen bie
finb,
„©efenfi^aft" freigebig ftnb. Sie S^lamen berfeiben foUen fie sur
Verfügung ^aben unb au gürifliger 3^»^ mit ©efc^iölicljieif entweber
felbii ober burti^ anbere i)m gürflen beibringen.
4» Sie SSei^tbäter unb '^rebiger foUcn ft^ immer auf§ leb*
l^afteftebewußt fein, ba^ fie bie gö^l^en freunblid^ unb einfd^mei(^elnb
bei^anbeltt muffen, baB fie in feiner SBeife in Sieben ober ^ribat«
unterl^altungen haß SRi^faUcn berfelben erregen bürfen. M^ fie alle
58efürd^tungggrünbe i>t>n i^nm fsrn balten, ba^ fie biefelben inöbe*
fonbetc jum ©Tauben unb ^auptfa(^ti(^ 3ur politif(ä>en @ere<^tig!eit
erma|)nen muffen.
- 20 -
5» Munuscula parva vix unquam pro privato usu accep-
tent, sed commendent necessitatem communem provinciae
aut collegii; domi cubiculo simpliciter instructo gaüdeant,
neque curiose nimis se vestiant, et ad abiectiores personas,
quae in palatio sunt, iuvandas ac consolandas prompte se
conferant, ne solis magnatibus praesto esse videantur.

6, Quamprimum post mortem officialium curent, ut de


substituendis amicis Societatis mature agant et suspicione
se eximant extorti regiminis; quare etiam, uti supra dictum
est, immediate se non impendent, sed amicos fideles ac
potentes, qui sustinere invidiam possunt, si quae oriatur.

CAPUT V.
Quomodo agendum cum religiosis, qui iisdem in
ecclesia, quibus nos, frucfionibus vacanf.

1. Genus istud hominum ferendum animose, interim prin-


cipibus et illis, qui aliqua auctoritate valent et aliquo modo
nobis addicti sunt, explicandum et indicandum opportune
nostram societatem omnium ordinum continere perfectionem,
praeter cantum et exteriorem in victu et vestitu asperitatem,
et si quae religiones in aliqua excellant, Societatem eminen-
tiori modo lucere in Ecclesia Dei.

3* Inquirantur et notentur defectus aliorum religiosorum,


quibus prudenter et plerumque per modum deplorationis
apud fideles amicos paulatim detectis ac propalatis, osten-
datur minus feliciter illos satisfacere istis functionibus, qui-
bus nobiscum concurruni
3» Maiori conatu eundum est contra eos, qui scholas pro
iuventute docenda instituere volunt istis locis, in quibus cum
honore et utilitate nostri docent. Ostendant principibus et
magristatibus tales fore perturbationi et seditioni reipublicae,
nisi impediantur, quae ab ipsismet pueris, qui diversis modis
instruentur, incipient, denique societatem sufficere iuventuti
erudiendae. Quod si religiosi litteras pontificias obstinuerint,
aut cardinalium commendationem pro se habeant, agant nostri
contra per principes ac magnates, qui Pontificem informent de
— 21 -
5. ÄÄum Jemdia foHen f!e flcfttc ©efd^enle au f^rem pxiixiim
Sfltt^en attttei^mett, bagegett fotten f!e Me ftttöemefnc 2lii;»mt bei; 'pxot
»fttj ob« bw ^Jfeberlftffuttg in dxitimvmd Brüigctt.
Sie foHen ju ^«ufe mit einem einfft^ eingertj^teten 3im*

mer öeflttaaen unb ^^ ni^f ^efonbera foröfaltig öeibett. (Sie foUen
fi^ Reellen, au^ nteb«id gefteate Perfonen, welö^e 5et «^ofe ji(ä^
öefittbctt, burd^ ii^te 35efud^e ju fötbew unb ju ti:öfien, b<tmit e5
ben Slnfö^ein gettJinnt, aIö o& fie leineöwegö nu« ben gw^en Ferren
m SBerfügung pnben.
6» ©oglei^ m^ htm Srobe öon SSeamten foUen j^e bwftuf
bebft^t fein, bdlbige SBeri^ÄUblunöen einsuleifen, bd^ gi:eunbe be?
„©efeaf^ftff an beren ©teUe gefegt »»erben. 2l3er lle muffen ben
^txH^t öevmeiben, <ü$ ob ben gürten hit SWft^t enfwunben werben
foHte. Sft^er mögen ^e t!c^, wie oöen gefftgt (iv 2), nic^t unmittel«
3ar einmifd^en, fonbern getreue unb einfiu^reid^e greunbe öorf^iei&en,
ö)eld^e einem fl^ etw* entwi^elnben 9leib bie ©time Meten JJnnen.

2Bie man ftci^ benei^men muffe gegenüber Drben^geift*


lid^en, weld^e in ber ^ir^e biefelbengunttioneni^ftben,
wie wir?
1. ©tefe apilenf(^enllttffe mu^ mit ^(i^fi^t ertragen werben, ingwi*
f^en mu^ man ben SörfJen unb benjienigen *^erfonen, wel^e einiget
Slnfel^en i^ep^en unb un5 einigermaßen ergei^en f nb, rechter 3«it m
auöeinanberfe^en unb llar machen, baf unfer Drben bie SBottenbung
aUer -Drben barfieHt, aftgefel^en i>om ©efang unb ber auperlid^en
(Strenge in ber SeBen^|aItung unb Äleibung, unb Hf, wenn
anbete Orben fid^ in irgenb ttwii$ auSseic^nen, bie ©efeUf^aft in
^eHerfJrai^lenbem 2i^tt in ber ^ir^e @ottt$ glänst.
2, 2Watt fott bie gei^Ur anberer ®eiP(S^en auff?)üren unb fl<S^
merfen. 9'laci^bem man biefel^cn in fiuger SBeife unb meij^ena im
STone ht$ SBellagen^ i^ei treuen greunben aufgebest unb oeri^reitet
l^at, foH man seigen, ba^ Jene ben gunftioaen, in wel(^ett j^e mit
un$ wetteifern, in weniger glüciU^er SBeife geregt werben.
3» SWit größerer Energie mu^ man gegen bieienigen i)orge^en,
Wel^e 5um Qmdt be5 Sugenbunterri^tö an benjenigen Orten ©c^ulen
grönben wollen, an welken bie Unfrigcn auf e^rentJoUe unb er*
ft>rie^li(i^e 9Betfe unterrichten.
(Sie foHen ben gürfien unb ©ro^en aeigen, H^ fold^e 2mtt
SBerwirruttg unb Unrui^e im (Staate wrurfa^en, wenn f e ni^t gel^in*
bert Würben. SDiefe SBerwirrung würbe t)on ber S«Öß"5> Ul^% wel^e
auf i>erf(^iebene 5lrt unterrichtet würbe, au^gei^en. (änblicS^ bie —
©efellf^aft genfige für bie ßraiel^ung ber S«9^«^« SBenn nun biefc
©eifili^en pä^jili^e ©^rei&en i&efl^en foHten ober bie gmpfe^lung
oon Äarbittälen für jld^ l^ötten, foHen bie Unfrigen burc^ bie gürfien
unb ®rof en fl^ entgegenfieUen. Sie le^teren foUen ben "ipapi} ü^er
- 22 -
bene meritis societatis, et sufficientia ut per illam pacifice iu-
ventus instruatur; procurent etiam et exhibeant testimonia
a magistratibus danda de bona illorum conversatione et in-
stitutione.

4* Interim pro viribus nostri studeant edere specimen


singulare virtutis et doctrinae exercendo studiosos in studiis
aliisque plausibilibus ludis scholasticis, magnatibus ac magi-
stratibus et populo spectantibus.

CAPUT VI.

De conciliandis societati viduis opulenfis.

i+ Diligantur ad hoc opus patres provectae aetatis, com-


plexionis vivacis et conversationis gratae, ab iilis visitentur
viduae illae, et simul atque aifectum aliquem erga societatem
ostendurit, vicissim opera et merita societatis ilüs offerantur.
Quod si acceptent et ecclesias nostras visitare coeperint, pro-
spiciatur eis de confessario, a quo bene dirigantur praesertim
in ordine ad constantiam in statu viduaii, enumerando et
laudando iliius fructus et felicitatem; certoque spondeant et
tanquam obsides promittant aeternum meritum hac ratione
conquirendum, et eificacissimum esse remedium ad purga-
torias poenas evitandas.

2* Procuret idem confessarius ut sacello vel oratorio alicui


domi adornando occupentur, in quo meditationibus aliisque
exercitiis spiritualibus vacare possint, ut sie facilius a con-
versatione et Procorum visitationibus avocentur; et quamvis
sacellanum babeant, nostri tamen a celebratione missae, et
praecipue ab exhortationibus opportune faciendis non absti-
neant, et sacellanum sub se continere studeant.

3* Caute et sensim mutanda, quae ad gubernationem


domus spectant, sie habita ratione personae, loci, affectus
et devotionis.
4* Amoliendi potissimum tales domestici (sed paulatim),
qui plane cum Societate non communicant aut correspon-
dent, talesque commendandi (si qui substituendi sint), qui
a nostris dependeant aut dependere velint: sie enim om-
nium, quae in familia aguntur, participes esse poterimus.
— 23 —
bie öro^ßtt SSwbten^e ber ©cfetlfd^aft aufflören unb ü&er beten ge*
ttööenbc Sefftung fü? eftten ftfeblf^en unb ru^fgen Swö^nbunte^ivf^t.
(Sic foHen rttt«^ füt bfe SluSfleUung öon ^eugniffett iox^m, ttJel^e
oi^iJigleitlfd^e "iperfonen Ü&er b(t8 gute Sctraöen «nb ben guten Un*
tnxi^t ber Unftfgen m^ilm foUen.
4, Snbcffen foUcn f!^ bfe Unftföen Bemalen, ein ^efonbcrö
ölänaenbea SSefjipfcI Don Srfid^ffafeit unb ©elel^rfantlctt au ö^^en, in*
bem fie bfe @(^ölei; Bef ftjren ©tubfen ö6en unb m^
fonfl bur»^
fd&oI(tj5ifci)e ©pfelaufffil^tunöctt f!d^ BemerfHö) ntad^en, welö^e öecfQnet
j!nb, ben SeifaH ju ettegen, tooUl bfe ©vo^en, bfe -Di^rföleft unb
HB 58oK bfe ^ufc^ftuer 6flben follen.

^nplUi VI.
2Bie teici^e 3BftnJen für bfe ©efellf (^af t ju öetöfnnen ffnb.
(3« t>C5föI. I, 7.)

h ^leju fotten 58ä<e« boröctüiJten 2lUet5 t)on lel&l^rtffem Sern*


perament unb 9en>innenber Unter^altung^ga^e (tu^erlefen werben.
2){efe f oUen j[ene SBftwen 6efuä)en. ©o&afb jfe fraenb etnc B^^^W
ung für bfe „®efellf^ftff" (^efgen, foH mön f^nen unfererf?ft5 bfe
Setjlunöen unb ^erbitn^e ber ©efeUf^Aft m$ rechte Sf^t jleUcn.
2Bcnn |1c M) cnfgegenfommenb sefgen unb unfere Äfrdben gu Be#
fu<^en anfÄngen, fott man i^nen für einen ^efc^ttxtter forgen, i)on
n)e{^ctn ffe rf^tfg geleffcf n>etben, namentU^ in SSeafei^ung auf haß
35erl)arrcn im SBitwenflönbe. SSl<m foU bfe '5o?äüge unb ba§ @\M
bcöfclben rül^menb i^eröor^eben; man foU f^nen jfd^er öerfprcd^cn
unb ffi^ böfür 9lef(^fam öer&ürgen, ba^ ßuf biefe 5Beife cfn ewfgeg
SSerbfenft unb böö ffd^erfie aö^iittcl erworben werben lönne, um ben
©trafen bea gegfeuer^ $u entgelten.
2* (g^enfo ToU bcr SBefd^tööfer bafür forgen, bö^ fte fi^ mff
ber 2luSfö)müöung efner ^auaiapeKe ober efneS sSetsimmer^ befc^df«
tfgen, fn weld^sm f!e ff^ ^<i^ S'iad^benten unb anberen gefftlfc^en
Uebungcn l^ingeBen tonnen, bamft jfe fo um fo Ief(^ter t>on bcm Um«
grtug unb eon 58efu*cn etwafger grefer abgei^alten werben. 9®enn
bfefelben au^ efnen ^öuöfaplan ^ctben, foUcn cö bod^ bie Unfrfgen
nf^t unterkffen, bfe SDiJeffe ^u lefen unb namentllö^ flauen bei @e*
legeni&eif ermßi^nungen 5u geben. ^u<^ foHen jxc f!^ bemül^en, ben
•giftu^fftplan unter ftd^ ju i^alten.
3» Sn t>or|f ^ffger mu^
SSeife aUm^M
«Uca geänbert werben,
wa^ ffd) auf bfe Seftung beS ^au^wefena beafe^f, fnbem man auf
^erfönlfc^Icft, Oertlfd^leff u«b S^efguug bie gei^örlge SKü^ff^t nfmmt.
4* ^auptfSci^U^ muffen folci^e Sfenpoten entfernt werben —
aber nur ftHmdl^Ifci^ ,

w$l(^e fn lefncrlcf SBerbfnbung mit ber ®e#
feEfd^aft ffel^en,unb wenn ein Srfaft nötig f^, muffen fold^e 2>fenji#
Htm empfohlen werben, wetd^e fn einem 5{6]&öngig!eitSt)erpftniS
au ben U'ttfrfgcn fteben ober efn fold^eö einaugeöen wünfd^en. ®o
werben wir fn ber Sage fefn, iJon aUm SSorgängen fn ber gamfUe
^entttnf§ nei^men au tonnen.
— 24 -
5+Totus conatus confessarü hoc spectet, ut vidua eius
omnibus utatur et acquiescat; quod ostendetur per
consilio in
occasionem esse unicum fundamentum profectus spiritualis.

6* Consulatur et celebretur f requens usus sacraraentorum,


praesertim paenitentiae, in quo intima animi sensa et tenta-
tiones quascumque liberrime aperiat; deinde irequens com-
munio, auditus sacri ipsiusmet confessarü, ad quod invitabitur
cum promissis peculiaribus precibus, recitatio litariiarum et
cotidianum examen conscientiae,
"y. non parum ad plenissimam Cognitionen!
luvabit etiam
omnium inclinationum eius confessio generalis, etiamsi alias
alteri facta fuerit, iterata.

8» Exhortationes fient de bonis viduitatis, de molestiis


matrimonii, praesertim iterati, de periculis, quae simul in-
curruntur etc., quae maxime ad hominem sunt.

9. Proponendi subinde et dextre proci aliqui, sed tales,


a quibus scitur bene viduam abhorrere; describantur aliorum
vitia et mali mores, si qui putentur illi arridere, ut sie uni-
versim secundas nuptias nauseet.

10* Quando ergo circa viduitatis statum bene affectam


esse constat, tunc commendanda vita spiritualis, non religiosa,
cuius incommoda potiusproponendaet exaggerända, sed qua-
lis fuit Paulae et Eustachii, etc. Prospiciatque confessarius,
ut quantocius voto castitatis saltem ad biennium vel trien-
nium emisso, omnem aditum ad secundas nuptias excludat;
quo tempore omnis conversatio cum sexu impari et recrea-
tiones etiam cum consanguineis et äffinibus prohibendae
titulo maioris coniunctionis cum Deo. Ecclesiastici autem, a
quibus vidua visitabitur aut quos visitabit, si omnes, excludi
nequeant, tamen tales sint, qui ex nostrorum nutu dependeant.

11* Huc usque ubi progressum fuerit, paulatim ad bona


opera, praesertim eleemosynas inducenda erit vidua, quae
tamen nulla ratione praestabit sine sui patris spiritualis
directione; cum plurimum intersit, ut cum discretione tantum
in lucrum spirituale detur, et eleemosynae male collocatatae
sintsaepe causa vel fomentum peccatorum, et sie simplicem
tantum fructum et meritum causent.
- 25 -
5. Sa« cfnaißc 3tel bc« S5efc^«)«ter$ foH fein, b«§ bie mtm
in AQen S^ingtn feinen diät einl^oU unb f!(^ 3ei bemfel^en ibecul^idt.
Sei ©eUgen^eit foH öeaeigt wetben, baf bie« bie einaige ©wnblage
i^«e« ö«i^3en gottfc^^itt« fei.
6. e« foU ber i^äuflge ©e^wuc^ be? ©«teftmente angejfÄten
unb biefel^en foUen häufig gefeiert werben, namentli^ bo^Jenfge ber
SSeic^te. ©«aei wirb biefel^e i^re ge^eimfien ©ebanJen unb Serfuc^*
ungen Jeber 9lrt auf« freimütigfie offenbaren, ©ie foH i^äuflg lom*
munisieren; j!e foK oft Hi il^rem 93e{(ä^töater 3Weffe $ören; wanfoU
fie bastt einlaben, inbem man i^r ^efonbere gör&itten öerfpri^t; fie
foU bie fiitancien reaitieren unb aUe Sage i^r ©ewiffen prüfen.
? 5tuti^ eine wieberl^oUe ©eneralbeic^te, wenn biefelbe oud^
fd^on fonjl einem anbern ai&gelegt ifi, Wirb nid^t wenig basu bei«
tragen, un« eine öoHiJanbige Äenntni« atter i^rer Steigungen ge*
Winnen ju Uffen.
8» Sie ©rmai^nungen foHen i^anbeln öon ben SSorjögen be«
SBitwcnftanbc«, öon ben Söefd^werli^leiten ber e^e, namentlid^ einer
5Weiten, öon ben ©efai^ren, benen man jt^ \>am\t juglei^ au«fe^t,
unb anberem, wa9 befonber« geeignet i% unmittelbar auf ben SWen*
f(ä^en 5u wirlen.
9» (i$ muffen öon 3eit au B^^i i« gefc^idfter SBeife gewiffe
greier öorgefdfelagen werben, aber folc^e, öon benen man wci^, ba^
bie SBitwe biefelben fe^r tJerabfci^eut. 5lnberer Safier unb fdt>Iimme
©itten foUen gefd^ilbert werben, wenn ^ma, wel^e ber 9Bitwe au
gefaUen f^einen, Hmlt biefeibe öberi^aupt gegen eine aweite betrat
eine 2lbneigung faffe.
10, aSenn e« nun fefifJe^t, ba^ jie bem asSitwenfJanbe wo^l
geneigt ifi, mu^ il^r ba§ religiSfe Seben empfohlen werben, xti^t aber
ba« Älojierleben, beffen UnbequemU^leiten Dielmei^r beutH^ a«
ma^en unb au fibertreiben flnb, fonbern ba^jlenige öon "3)aula unb
öon Sttfiad^iu« u. f. w.
©er SB^ic^töatcr fott bafür forgen, ba^ |!e fobalb al« möglich
Äeuf<Jö^cit wenisflettö auf awei ober brei Sa^re gelobe unb fo Jlebe
©elegen^elt a« einer aweilen Beirat au^fö^Ue^e. Sann mu^ Jeber
sOerle^r mit bem anbern ®efd(>led^t unb fogar hk Unterhaltungen
mit ben S8lut«t)erWttnbten unb Sßerf^^wägerten abgefd^nitten werben
unter bem SJorwanb einer engeren SBerbtnbung mit @ott. ©eiiili^e
aber, »on welchen hi^ SGßitwe befugt wirb, ober welche jie befugt,
foaen, wenn j?e nid^t aUe auSgefc^loffen werben Ibnnen, foldje fein,
bie i>on unferem SEßinle abl^ängen.
11, 9Benn man fo weit gekommen ifi, wirb bie 3Bitwe aUmä^li^
auf gute SBerle, I>.iuptföd^lic^ auf 3ltmofengebett l^inaulenJen fein,
wel^c fiejcbo# lelneöwegs oi^ne hit Seifung ii^re« geifügen 9S«ter«
leifien wirb; benn c« ijl i>izl baran gelegen, ba^ mit 2tu«wai^l unb
nur be« geiftlid^en ©ewinn« wegen^) gefpenbet wirb, unb übel an#
gebraci^te 5llmof en flnb oft Urfad^e ober SJläbrmittel für ©ünben, unb
fie bringen fo nur wenig gru^t unb Sßerbienfi.

1) Heber biefe @tcEe wirb fid^ ber UcBerfe§« an onb


26 —

CAPUT VIL
Quomodo conservandse viduae, ef disponendum
de bonis quse habent.
1. Urgeantur continuo, ut pergant in devotione et operi-
bus bonis, sie ut nulla hebdomada transeat, quin sua sponte
aliquid in honorem Christi, beatae Virginis aiit patroni sui
praescindant a se de superiluis, quod ipsum in pauperes
erogent vel ornatui templorum destinent, donec spoliis
plerisque et priraitiis ^gypti sint exutae.
2* Quod si praeter communem aifectum suam erga
Societatem nostram liberalitatem testentur idque facere conti-
nuent, fiant omnium meritorum Societatis participes, cum
indulto speciali provincialis aut etiam, si tantae personae
fuerint, generalis.
3. Si emiserint votum castitatis, renovent illud more
nostro bis in anno, concessa illis pro illa die recreatione
honesta cum nostris.

4, Visitentur crebro, et iucundis colloquiis et historiis


spiritualibus ac facetiis recreentur et foveantur, iuxta unius-
cuiusque humorem et inclinationem.
5* Non tractentur nimis ligide in confessione, ne moro-
sae nimis fiant, nisi forte amissa spe gratiam iilarum aliunde
occupatam recuperandi; in quo magna discretione de in-
constanti mulierum genio iudicandum.

6* Arceantur ingeniöse a visitationibus et festivitatibus


aliorum templorum, maxime religiosorum, et inculcetur illis
omnes aliorum ordinum indulgentias in Societatem esserefusas.

7. Si permittatur ornatus lugubris cum


lugendum ipsis sit,
et mundanum spirans,
honesta maiestate aliquid spirituale simul
ut non apprehendant se a viro spirituali plane gubernari.
Denique modo non sit periculum inconstantiae et erga Socie-
tatem fideles et liberales inveniantur, concedatur illis, quid-
quid ad sensualitatem requirunt, moderate et excluso scandalo.

8, Collocentur apud viduasaliae puellaehonestae etparen-


tibus divitibus ac nobilibus natae, quae nostrorum directioni et
modo vivendi paulatim assueiiant. His praesit aliqua a con-
fessario totius familiae ad hoc electa et constituta. Subician-
- 27 -•

mpiui vn.
2Bie ftd) bic SEBitwcn ^v^alUn foU, unb wie man
man
uftet bfe ®üfei? öerfügett maffe, welche fte ^efi^cn.

1* ®fe foüen unabläfffg bttju gebrängt toerVcn, in i^vtx gröm?


migicft unb il^i^en guten 2Ber!at fortaufa^rcn, fo ba^ leine SBo^e
ijetäe^f, cl^nc ba^ jie ftciwinig etwctö sut @l^re e^tifii, bex; ^eittgen
Sungfrftu ober ii^tc^ ©^u^i^etliöen t>on i^xcm UelJerjTu^ ttjegnei^men,
böa für hit 3lrmen auöitJerfen ober jum ©^mude i)on Äirrtjcn
fle
öeiiimwen, ßia lie i^rer meijlen ^aöe xmb i^re^ @ute5 lebig l^nb.^)
2, SBenn bicfeli^ett öu^er ber öettJöi^nli^cn Suneigung i^re
gteige&igleit gegen unf ere ©efeHfd^df t fiejeugen unb barin fortf «i^ren,
foUen fle atter SSerbienjle bet ©efeUf^ftft teilHftig öJtrben mit befon*
berem St&laß beS "J^roöinsialen ober (tud^, ivenn es fi^ um '^erfoncn
öon l^or;erSSebeutung l^anbelt mit fold^em bcö OrbenagenerölS,
3* SJennjie ba§ ©eißbbe ber Äeufc^^eit abgelegt ^aben, fotlen
fte bflöfel&e md^ unfercr @itte zweimal im ^a^vt erneuern, inbem
mm i^ncn für jenen STög eine angemeffene dröolung in ber ©cfeU*
fc^aft ber Unfrlgen gefüöttct.
4, ©ie foUctt pufig befud^t werben unb burd& angenei^me ®e*
fpracfee unb geifUid^e grjal^luttgcn «nb ©d^erae ergoßt unb unter*
^)(x\t^nwerben, eine febe nac^ Saune unb Steigung.
5, ©ie foKen bei bet 58cfd)fe nic^t aßsufirenge bei^anbelt wtxt
ben, bamit fte ntdE)t alTju betbrie^ltd^ werben, e§ mm<i. benn fein,
ba^ alle Hoffnung öcrlorcn wäre, i^re ®unfl wiebcr $u gewinnen,
weli^e anbcrcrfeita in SBefÄlag genommen würbe. J^uHi mu^ man
in ber Beurteilung be6 unb^fianbigen weibli^en Silaturcü^ großen
©c^arfftnn unb gro^e ^uröd^^altung anwenben.
6» Tlan baKe fle in fd^lauer SBcifc t>om Sefud^en anberer
©otteapufer unb bereu geflen ah, namentlich bon benjjenigen in
^I5flern, unb man fd^arfe ibnen wiebcrfeolt ein, baf? attc Stblaffe,
bcren ©ewa^rung anberen Orten gufie&t, f!d^ Hi unfcrer ©efcK*
fd^aft bereinigt ftnben.
7, SBenn fte STrauer anlegen muffen, foH i^ncn STrauerf^muö
mit anfidnbiger "prad^t, wenn berfelbe juglei^ einen geiflli^en \xnh
weliIi(J)en Slnflug hat, bcrfiattet werben, txmit fle ni<|t meinen, fte
würben ganj unb gar bon einem ©eifilid^en &e^errfd)t. 3!Benn nun
nid^t bie @efai[)r ber UnbefJanbigJcit gu befüri^ten ifi unb fte treu
gegen bie @e[eHfdf>öft unb freigebig crfunben werben, foH il^nen ge«
werben, ti>a§ fic in SSegug auf i^re ^crgen^bebürfniffe begel^ren,
flftltct
aber mit 3??a^igung unb ol;nc Erregung bffentli(^en Slergerniffe^.
8, 3Sei ben SBitwen foUen anbere anftSnbige unb bon reid^en
unb attgcfc^enen @«ern abftammenbe 2)'iäb(^en untergebra^t werben,
weld)e f d^ allmal^lid) an bie Seilung ber Unfrfgen uub an bereu Sebena«
Weife gewönnen foflen. SJiefe mögen eine öon bem SSeic^tbater ber

^) SCnfpicIung auf 2. Sölofe 3, 21, roörtlit^ :


„Ser Seutc unb ^tftlinge
SlegpptenS beraubt ftnb."
- 28 -
tur syndicationibus aliisque consuetudinibus Societatis, et
quag sese accommodare nolunt, dimittantur ad parentes vel
alios, a quibus adductae erant, et describantur tanquam
dyscolae, difficilis genü etc.

9* Nee minor cura sanitatis et recreationis illarum, quam


salutis habenda erit: quare si de valetudine conquerantur,
statim ieiunia, cilicia, disciplinasaliaequepaenitentisecorporales
prohibebuntur; neque permittantur ad templum etiam exire,
sed domi secreto et caute administrentur. Dissimuletur cum
illis ingressus in hortum vel
coliegium, modo secreto id fiat;
permittantur colloquia et recreationes secretse cum iis, qui
maxime arriserint.

10« Pro dispositione redituum, qüos habet vidua, in favo-


rem Societatis facienda, proponatur periectio status hominum
sanctorum mundo, parentibus et bonis abdicatis,
qui, relicto
cum magna resignatione et animi hilaritate Deo servierunt.
Exponantur in ordine ad hoc, quae habentur in constitutione
et examine Societatis, de istius modi renuntitatione et abne-

gatione omnium rerum. Allegentur exempla viduarum, quse,


sie brevi, in sanetas evaserunt, cum spe canonizationis, si
sie infinem usque perserveraverint, ostendaturque ipsis non
defuturam ad hoc nostrorum apud Pontificem auetoritatem.

11, Imprimendum ipsis hoc firmiter, si conscientiae per-


fecta quiete frui velint, omnino sine murmuratione, taedio
'

aut ulla retinentia interiori, sequendam esse tarn in tem-


poralibus quam in spiritualibus confessarii directionem, tan-
quam a Deo peculiariter destinati.
12* Instruendae «tiam, per oecasionem, gratius esse si
personis ecclesiastieis, maxime religiosis spectatas et exem-
plaris vitse, eleemosynas suas dent, non nisi conscio tum et

approbante confessario.
13, Cavebunt diligentissime confessarii, ne, quocumque
prsetextu, huiiismodi viduae illorum psenitentes alios religiosos
invisant aut familiaritatem cum illis ineant; quod ut impe-
diant, conabuntur suo tempore depraedicare Societatem tan-
quam ordinem superlativum prae ceteris, et utilissimum in
— 29 —
gfttt$ettgamiKe J^feju ÄUöcrlefette unb eittgefe^te SJorjlei^etftt l^ft&ett.
Sie foUen ber 3enfw; unb ttttberen ©ftten bw ©efeEf^ftft unter*
wotfen fein. Sielenigen, tt)e{d^e fld^ tti*t fügen woßen, foUen ju
i^ren eUern ober au anbern fieuten entüffen werben, i)on benen f e
l^eröelommen finb, unb j!e foUen (tl5 Iftunenl^ftfte, fd^wicriö 3u btf
l^ftnbelnbe S^lenf^en u. f. w. ftejetd^nct tperben.
9, SWan ö)irb nid^f wenißer Sorge für il^re ©efunbl^eit unb
fl^rc Unterl^ftUung tragen muffen, alö für il^r ©eelenl^eil. SBenn fie
^^ filier i^ren ©efunbi^eit^sufianb aeJicigen, werben foglei^ gftiien,
tdui^e Äleibung*), SWtt^regelungen unb anberc, tßrperUd[>e 33u^en öer*
i&olen werben.
SWftn foH i^nen nid^t erlauben, in bie Äir^e ju gelten, öielmel^r
foKen fie ju ^aufe im ©el^eimen unb mit Sßorftd^t geleitet werben.
9Wan laffe fie in i)m ©arten unb in i><i$ ÄoKegium eintreten, t)or#
ftuögefe^t, H^
bie« im ©el^eimen gef(^iel^t. dB foHen Unterreb*
ungen unb Erweiterungen im ©el^eimen mit benjenigen erlaui^t wer*
ben, Wil^t ii^nen am meifien gefatten.
10* ^amlt eine SBitwe über bie Sinlünfte, welche fie befi^t,
5u ©uniJen ber ©efeCf^ftft verfüge, fieße mm i^x ben iJoUenbeten
3ufiftnb ber ^eiligen öor, weld^e, nad^bem fie bie SHJelt unb il^re
SBerwanbten öerlaffen unb i^ren ©ütern enlfagt i^atten, mit großer
SRejignation unb «gterjenöfreubigleit ©Ott gebient l^oi^en. 9Wan fe^e
tl^nen in biefer SSejie^ung au^einanber, t)>a6 fi^ in ber Sßerfaffung
unb ben ißerorbnungen ber ©efeflfd^aft über folgen SSerjfc^t auf alle«
unb fol';^c gntfagung finbet. SWan fül^re il^nen bie SBeifpiele öon
SBitwen an, wclti^e fürjlid^) ju .g>eKigen emporgefttegen finb, inbem
man tl^nen Hoffnung auf ^eiligfpre^ung m<tfS)t für ben gaU, ba^
fie fo biß an il^r £et>en«enbe fortfahren würben. SS^Jan matS^t j!e
barauf aufmerifam, ba^ i^nen ber Einfluß ber Unfrigen Mm
^opfle
J^ie^u ni^t fei^len werbe.
11» ^mmu^ i^nen na(^brüdUd^ einprägen, ba^ fie, wenn
fie öoaJommcne ©ewiff en^rui^e genießen woUen, burd&auS oi)ne aWur*
ren, ol^ne SSerbroffen^eif, ol^ne irgenb ein innere« 9Biberflrebcn fid)
in weltlid^en io^i^ in geifJUc^en Singen ber ßeitung be« SBeid^töater«
fügen muffen, al« beö t)on ©ott fpejiell i^icsu befiimmten.
12, @ie muffen
gelegentlid^ ba^in belel^rt werben, h<t^ e« Keffer
fei, wenn geifiU^en perfonen, inSbcfonbere Orben^mitgliebern öon
fie
erprobtem unb PorbübU^cm 2eben$wanbel il^re Silmofen geben, bie«
nur unter SBtßigung unb SSorwiffen i^re« SSei^töater« ju tun;
13* Sie SBeid^töater werben e« auf« forgfältigfie t)er]^üfen, baf
berarttge SBitwen au« Unsufrieben^eit^) mit i^nen, unter weI(S^cm SSor«
wanbe e« aud) fei, anbere ©cijiUc^e befuci^cn oöcr in eine vertraute
S^reunbf ^aft mit benf elben treten. Um
btc« ju öcrl^inbcrn, werben ^e e«
34 rec|)ter gzit unterncl^men, bie ©efeUfci^aft S^f« <tl« bie Ärone ber

®8 finb ina^tfc^emlidö l^nuplfät^Itd^ Su^flürtel gemeint.


^)
lUorum paenitentes fönntc awöj ]&ei|en „il^te Seidbtitnbet", e§ ift
2)
aber unnötig, Me§ §tcr gn fogen. ^d) Bin ba^^croon biefer UeBerfe|ung abge»
f ommcn. ®ie UeBerfe^ung non 1815 fagi : „bie fie unter i§rer ßeitung l^aBen."
- 30 -
Ecciesia, maloris auctoritatis
apud Pontificeni et principes
omnes; perfectissimum in se, quia dimittit noxios et inido-
neos, adeoque sine spuma et fecibus vivit, qiiibus scatent
monachi, pleruinque indocti, bardi, segnes, salutis suae in-
coiii, ventricolae etc.

14* Proponant confessarii et suadeant illis ordinarias pen-


siones et tributa, quibus subleventur annuatim collegiorum et
domorum prolessarum debita, praecipue domus proiessae
Romanae, nee immemores sint ornamentorum templi, cerae,
ad celebrationem missae sacrificii necessariorum.
vini etc.

15* Quod si in vita sua vidua ex pleno bona sua Socie-


tati non inscripserit, proponatur illi, per occasionem, et prae-
sertim ingruente gravi morbo aut periculo vitae, egestas, novi-
piurimorum collegiorum riondum fundatorum,
tas et muititudo
inducanturque suaviter et fortiter ad sumptus faciendos,
quibus aeternam gloriam est fundatura.

16. Wem faciendum cum principibus et benefactoribus


persuadendum, inquam, ea quae perpetua sunt in hoc
aliis,
mundo, in altero aeternam illis gloriam a Deo paritura.
Quod si hinc inde aliqui malevoli allegent exemplum Christi,

qui non habebat, ubi caput reclinaret, velintque socios Jesu


simiütcr esse pauperrimos, ostendatur et serio Imprimatur,
passim omnibus, Ecclesiam Dei nunc mutatam et monarchiam
factam, quae auctoritate et potentia magna tueri se debet
contra polentissimos inimicos, et esse lapidem illum parvum
excisum, qui crevit in montem maximum, praedictum per
prophetam.

V7* Istis, quae addictae sunt eleemosynis et ornatui tem-


plorum, ostendatur crebro, summam perfectionem in eo con-
sistere, quod terrenarum rerum amore sese exuentes, ipsum
Christum eiusque socios, earum possessores iaciant.
18. Sed quia minus semper sperandum a viduis, quae
liberos suos ad saeculum dirigunt, videbimus.
— 31 —
jQrbett i>i>x Hn anbwtt ju ^;ö^mett, aU fel^r nü^li^ lnmvf)aif> ber
Älr<^e, foö>ic (tnäubeutctt, ba^ bwfelbc ehi bcbeutenbe^ Slnfei^en ibeim
<3)ftpflc unb bei aßen Sutjlen öenie^t. Sie ipetbeu tl)n aU in ficf)
fell^ji l^o^lJoHfornmcn pi;cffen, weil er fc^dbUd^e unb untauglid^e
Seutc entlS^t unb alfo oi^nc 5lbf^aum unb o^ne Sobenfa^ («&^f^)
fein Safein fü^yt, ipäl^tenb ei l)et ben 2W$n^en beffen üttergenuä
öt^t, föeid^e mcijleaa ungebtlbet, bumm, ttacje, unbelümme);t um i^t
©eeleni^eil feien unb il^rem 3rtU(J^ bienen, u. f. w.
14» S)ie SSetd^ttJater foKe« i^nen i^otfci^tagen unb raten, v^^th
»t(t^iöe Sa^töelber unb ^^abin 3u entrichten, »omit allja^rli^ bie
ÄoUeöien unb profe^^äufer l^ci^uf^ ©ci^ulbentilsunQ unterflü^t werben
foKcn, ittSbefonberc bft^ pxoft^iiauß 3u SRom. 2iud& foöen fie bcr
SSebütfniffe bca ©otte^^aufe^ eingeben! fein, ber 2i(^tcr, bei SBeini
u. f. tt)., öUei beffcn, tt)ai jur ßelebrierung bei SPle^opferi ndtig ifi.
15* SBenn eine SBitwe öei Ce&^eiten i^re @üter nid^t ganj
ber ®efellf(^ftft öerfc^reii^t, foü il^r öei ©elesen^cit unb befonberi,
wenn eine f d>'a)etc ^ranl^eit eintritt ober fie in Sebenisefal^r f(^tt)ebt,
bie Seburftigleir, bie '3lmi)iit unb bie gro^e S^lenge fo öieler Äol«
Icgien i)or klugen gefteüt wetben, welche noc^ ni«t>t gcnööenb fuubiett
fittb. ©ie f oU in uerbinbli^er, aber entfc^iebener 2Betfe ange{)ttUen
werben, i^iefür Sluigaben p
machen, wobur^ fie ft^ ewigen 9lul)m
erwerben wirb.
16, ebenfo mu^ man mit ben 'görfien unb anberen 2Bo^l*
tätexn i)erfa^>ren, man mu^ fie ju bem überreben, fage ic^, woi in
biefer SBelt öon bauernbem SBert ifi unb i^nen in ber anbern Sßelt
ewigen din^m Ui ®ott öerfc^affen werbe.^)
2Bentt unb bort einige UebclwoUenbe bai SSeifpiel S^rifli
iia

anfül?ren, welker ni<3^t ^atte, wo er fein ^aupt Einlegen fonnte,


unb t)erlftngcn, bap bi^ ©enoffen bei Orbeni 3efu in gleicher 23cife
febr arm feien, fo foH gezeigt unb allenfl^ftlben aUeu (Srnfiei ein*
geprägt werben, ba^ mit ber Äir^e ©ottei nunmel)r ün SBanbcl
vorgegangen fei unb btefelbe gu einer 3Wonarci)ie geworben fei, weld^e
fld^ buri^ i^r 2lnfe()en unb i^re gro^e 'M(t0)t j<^ü^en muffe gegen
übermädbtige geinbe, unb ba^ fie Jener üelne, auigcriffene (öerwor*
fene) ©tein fei, ber su bem großen SSergc i^erangewa^fen if?, wie
t)om "^ropi^eten öorauigefagt wurbe.a)
17* Senfenigen, weld^e gerne 3tlmofen geben unb gerne jur
58erf(^5nerung ber Älrc^en beitragen, foa ^auftg gejetgt werben, bap
bie i^öc^fie SSoKfommenl^eit barin b«§ fie fic^ ber Siebe ju
h<tf^^\)i,
irbifd^en ©ingcn cntdu^ern unb ßf)rt|llum felbfJ unb feine ©enoffen
8u ssefi^ern berfeiben miH^en.
18» 3lber weil fieti weniger bon ben SSltwen au hoffen ij},
weld^e i^re ^inber für bie SBelt erate^en, fo mu^ man in biefer
aiid^tung befonberi aufe^en.

1)'T)hU ©teile ift offenSar te£tli(^ üerhcrBt: persuadendum ea etc.


perpetua. ®cr Ueöerf. öon 1815 lieft offenbar perbrevia unö überfeftt
„üergänqftc^". ©o leitet batf man c§ fidj ntc^t machen. ®er Ueberfe^er
rotrb fi(^ an anberem Orte auSfprec^en.
"
2) SDaniel il, 34. 44 f. ber Ueberf.
— 32 —
CAPUT VIII.

Quomodo faciendum, uf filii et Siliae viduarum


religiosum aut devotiorum sfatum amplecfanfur.
1, Sicut matribus fortiter, sie nostris suaviter in hac ma-
teria estagendum. Matres nimirum instruendse, ut proli suas
reprehensionibus, castigationibus etc. molestse sint a teneris;
dum provectiores praesertim filias fuerint, muliebrem ornatum
et clenodias illis negent, optando ssepe et Deum rogando, ut ad
statum ecclesiasticum adspirent et pollicendo insignem dotem,
si moniales esse voluerint. Exponant saepe difficultates, quas
in matrimonio sunt omnibus communes, et si quas ipsaemet
in particulari expertas sint, dolendo quod cselibatum, suo
tempore matrimonio non praetulerint, denique sie agant eon-
tinuo, ut filias,prassertim, tasdio vitae apud matrem tali
modo transigendae, de statu religioso eogitent.

2, Cum filiis conversentur nostri familiariter, siquidem


ad Societatem nostram apti visi fuerint, introducantur oppor-
tune in collegium, et ostendantur, explicenturque illis ea,
quas quoque modo grata futura, et ad societatem amplecten-
dam invitatura creduntur, ut sunt horti, vinae, domus rurales
et praedia, ubi nostri sese recreant; narretur illis itineratio
ad diversa regna, comraunicatio cum prineipibus mundi, et
qusecumque iuvenilem setatem oblectant, in refeetorio et
cubiculis exterior mundities, blanda conversatio inter nostros,
regulas nostrae facilitas, cui tamen compromissa est gloria
Dei, ordinis denique nostri super alios praeeminentia et
colloquia simul faceta cum piis commisceantur.

3* Moneantur quasi ex revelatione interdum ad religio-


nem in genere, deinde caute insinuetur perfectio et commo-
ditas nostrae prae caeteris, exponanturque tum in publicis
exhortationibus, tum in privatis colloquiis, quam sit grave
contra vocationem divinam calcitrare, tandemque inducantur
ad facienda exercitla spiritualia, ut de statu vitae deligendo
concludant.

4. Procurent nostri, ut huiusmodi adulescentes instruc-


tores habeant Societati addictos, qui continuo invigilent et
^ 33 ^
»i$plUl Vffl.

aSBftöJett ffd^ t>ew öeiftlfd^ctt (Stftnbe obet; cfttem fwwmett


Se^ett »»ibmett.
1* 9Blft Me SBflßtfe« ettetgif^ in Mefe« 6Ä(ä^e öetfrt^Wtt wftffett,
fo biß Uttftigett öevWttbK^ unb entaeaettfornmenb. SDie ai^ötte«
wÄffenf elbpeifflSnbU^ attöewlef en öJerbctt, i^rett Äinbew oott fipö^ejl«
3ttöettb fttt wit fftbelnben aBottett, SRösen, Sivufm u. f. w. aus»*
[c^eti. 9Betttt biefcl^en, ttftmentH^ bie Sröc^tw, l^ewttöeiyÄt^fcn fhtb,
fotten fie ii^ttett weibU^ett (S^mn<t unb Älefttobien öevföaett, inbem
fle oft ben SBunf?^ avt^^px^^tn unb ©oft bfttum Utttn, ^e möd^tcn
p§ bem ö«iftK#ett ©ttmbe junefgett, «nb inbcm fi^ i^nw eine be#
t¥«(^tU<i^e SWftäfft t)e?fpte^ett, wenn
fie ffcß b^m
ÄlofJerte'bctt wibmen.
@ie fottett oft bie @c|tt>{e«fa!eUett (tü§eitt(imbe«fe^ett, wel^i^e im
el^eUci^ett ®f«ttbe ftKen gemeinfftm fittb, ebettfo biejenfflen, tt)cl#c 1!e
i^.^^ intern e^eflfttib etwft tt^a^m ^nUtt, inbem fie eS HUd^tti,
itt

\>a^ fle ni^t feine« 3^tt bie Si^elofiäfeit ber «&ei«ftt i>otaeaoaett §Äben.
^mh, fie foUen in biefe« 5Beife befiänbig fottfölren, bft| ib^e
Xb^Hv Iftuptfä^«^ (twö Uebet;bw^, i^vSeben in biefer 2Beife bei
be« 3Htttteif «tt ben geifJU^cn @t(tnb benlen.
subifinaen an ü^üffen,
2* ben ©öbnen oe? SBitwen fotten bie llnf^iöen t>e«ttftufen
sniit

Umöana pffegen; wenn fie fi^ für unfere ©efeßfc^aft au eignen fcbei*
nen, foHen fle gu öeleaener 3elt in b(t§ ÄoUeöium eingeführt werben.
aWrttt foll il^nett bftö, Wfta i^nen itgenbwie aeftttten fftnn, jeiaen unb
ftu^einanber fe^en; ebenfo baa, woöon man ^l<axU, bft^ es ium
Slnf^ltt^ fttt bie ©efeUfd^ftft einkben werbe, fo 5. 93. bie ©arten, bie
SBeinberae, bie Cftnbi^ättfer unb SWeiereien, wo hh Unfriaen fl^ er*
Idolen. Wlan foK ibnen i)om Steifen au öerf^iebenen ;R!öniaen, t>om
Uma^na mit ben weUU^en gftrjien unb i>on aßem, wa6 baS fuaenb*
li^e 3Wter erab^t, eraäblen; man fött fle öufmerlfam mdd^en «uf bie
äußere SdeinU^leit unb ©äuberUc^lelt, bie im SHefeltorium unb in
ben B^^^^ i^errf^t, auf bie (tnaenebme UmaftnaSform, wel^e bie
Unfriaen unter fi^ ^>f(eaen, mf bie SBeciuemKd^telt unferer 3leael, mit
ber bennodb bie ^fCeae beS abttlid^en Slubmeö ena Httnüpft ifi, enb*
h4 <*»tf **^" Sßorritna unfereS Orbenö ü&er (tnbcre. SWäu foH m*
aenel^me, vi>i^iQ^, ebenfo wi^ fromme ©efpräti^e «bwed^luna^weife
mit i^mn fübren.
3. Sie foKen bisweilen wie mf ©runb a^ttU^er -OffettbAruna
a« reiiaiSfem Seben im aasemeinen ermrtb«t werben; fob«nn foUen
^t eittbrinali^ auf bie SoUlommeni^eit unb 58e(twemK(^Jeit unferer
einri^tuna, weld^e ber Orben öor (tnbem borauS ^abe, bl«ö«wiefen
weKben. 6ie foKen bftib in bffentK#en (§xm«i^mn$^tt, bnlb in
prlöftten ©efpräc^en brtrü&er ftufaeüärt werben, Mi
fünbbftft eS
fei, fl^ a^Ö««t a^tttt^e SSerufuna öufaulebnen. enbU^ foKen fie
aur Uebermtbrne a^tP<^« Syeraitien öeranlAf t warben, bftmit fie
i^4 ^^^ ^^^ S« wö^lenbe SebenSform entfd^Ue^n.
4» SDie Unfriaen fotten b«für foraen, baf berartia« SünaUnae
bw ©efeUfti^Äft ergebene Seigrer ^«tben, welö^e biefelben fo¥twSb*^«b
- 34 -
hortentur; si autem reluctentur, subtrahantur hinc inde äli-
qua ut taedio vitae afficiantur. Exponat raater diff icultates
familiae. Tandem, si non ita commode fieri possit, ut sua
sponte animum ad societatem adiciant, mittantur titulo studi-
orum ad remota societatls gymnasia, et ex parte matris
pauca submittantur solatia, ex parte vero societatis adhi-
beantur lenocinia, ut affectum in nostros transferant.

CAPUT IX.

De redifibus collegiorum augendis.


1* Nemo, quantum iieri poterit, ad ultimam professionem
admittatur, quamdiu successiones aliquasexspectet, nisi fratrem
se iuniorem habeat in societate, vel ob alias graves causas;
in Omnibus tamen et ante omnia consulendum est amplifica-
tioni societatis secundum fines superioribus notos, qui in hoc
saltem conspirent, ut Ecclesia ad maiorem gloriam Dei pristinö
nitori restituatur; et totius cleri non nisi unus sit spiritus; quo-
circa frequenter monendum et passim promulgandum, socie-
tatem partim constare ex professis adeo mendicis, ut praeter
largitiones cotidianas fidelium careant omnibus omnino, par-
tim etiam aliis patribus pauperibus quidem, sed qui possident
bona stabilia, ne sint in gravamen populi pro studiis ac fun-
ctionibus suis, ut sunt ceteri mendicantes; ideoque serio in-
culcentconfessarii principum, magnatum, viduarum et aliorum,
a quibus societas multum sperare potest, ea, quae hanc mate-
riam concernunt, ut, dum spiritualia illis conferunt et divina,
ad minimum terrena et temporalia ab illis recipiant, neque
vix unquam omittant occasiones recipiendi, cum offertur. Si
autem promissum fuerit et differatur, prudenter in memoriam
revocetur, quantum tamen fieri potest omnem affectum erga
divitias dissimulando. Quod si quis ex confessariis sive ma-
gnatum sive aliorumad haecin praxim redigenda minus indu-
strius videatur, tempori et caute amoveatur, alio in locum
eius suffecto, et si necessarium sit ad maiorem paenitentium
- 35 -
ühttWd^tn mh evmft^nen; mm fle fi^ ulbtt auflel^nen, foH man
t^nen 3otlb bte$, Mb fene$ entstellen, b(tmit f!e &on Se^en^ü^ttbtu^
eiPötfffen werben.
foQ ii^nen bie @(^n)lerid!etten au^einftnbevfe^en, mit
S>te 3]>lutte¥
benen bfe ^Amilie ju Mmpfen l^Abe. SnbUo^ foQen fle, tt)enn eö f!^
ttid^t ibcquem ma^m \^% ba^ 1!e fld^ freiwiafg Ux ©efettf^aft ju*
nefgen, unter bem SSotWAttbe bea ©tubierena in entfewit gelegene
Slnjiftlten unfeter ©efeUf^nff gefö^icft öJerben* SSon Seiten be«
aWttttet foUen il&nen nux «eine Unteicftü^ungen gefAnbt tt>etben,
wäl^renb bie ©efeaf^ftft ßodntittel bieten foH, um i$»e 3«««^ött«a
ftttf un$ 5u ftbeiftipftöen.

$tit|iftei IX.
SSon ber SJetmei^rung bet Sinlftnfte bet ÄoUegien.

! SBomögUc^ fott niem^nb sum legten ®elft&be sugeldtfen


wevben, fo lange er no# einige grJfc^dften ju erwarten l^at, wenn
er ni^t einen Jüngeren 35rubcr in ber ®efeUf(j^(tft i^at, ober «n^
anberen gen^id^tigen ®rünben.
3tt ttßem feboö^ unb öor allem mu^ man ffir bie ^ei&ung ber
©efeUfci^aft entfpre^enb ben ben -Oberen betannten ©runbfft^en
@orge tragen, welcl^e barin iebenfaHö ftJereinftimmen foHen, ba# bie
Äir«6e 5ur SSerme^rung bes gßttli^en SRui^mca i^rem früi^eren
©lana« n>iebergege&en werben foll; unb ba^ bie ganje ©eifili^feit
öon einem ©eifie öefeelt fein foH.
®eöi^alb mu^ man puflg baran erinnern unb ü^eraU befannt
ma^en, ba^ W ©efeHf^aft auö "JJrofeffen bcftel^e, weld^e fo
teils
arm finb, ba^ fie, abgefei^en t)on ben tSgli^en @|)enben ber ®läu*

bigen, atteS ent^el^ren, teils aus anbern SBätern, weld^e gwar arm
jinb, bie inbeS unbeweglid&e ®ütcr infoweit befi^en, \)Cl'^ fie für ii^ren
Unterricht unb ii^re gunftionen bem SJoH ni^t jur ßaft faUen müffett,
wie bie übrigen Setfelorben. SDal^er foUen bie SBeici^tbäter öon gür#
Jen, ®rof en, SBitwen unb anbeten '5)erfonen, öon benen bie ®efeß*
<^aft t>iel i^offen lann, in Sejfei^ung auf biefen ®egenflanb biefelben
allen grniieS bai^in belei^ren, ba^ man jum wenigjien irbifd^e unb
Seitlid[)e ®ütcr bon i^nen belommen foUte, wäl^renb mwx ii^nen geift*
lid^e unb götflid^e julommen lä^t. Äaum jemals foHen fle bie
®elegenl^eit borübergei^en laffen, ettbaS an^unei^men, wenn eS an«
geboten wirb.
9Benn etwaS t)erf|)ro(i&en worben ijl unb bie grfüflung beS SSer*
fpred^enS »eraögert wirb, fo foU baSfelbe auf Iluge 9Beife ins ®e*
bäd^tniS aurüdgerufen werben, aber nur foweit bieS möglich ifi, o^ne
Segierbe gegenüber bem SReid^tum merlen ju laffen. 9Benn einer bon
ben SBei^tbätern ber ®rb^en ober anberer Seute fid^ weniger gefd^idt
seigt, um biefeS 9Serf ai^ren pralttf d^ burd^jufüi^ren, f o f oU er su re^ter
3eit unb mit SSorfld^t entfernt werben, inbem ein anberer an feine
©teile gefegt wirb. Unb wenn eS au größerer ®enugtuung für bie
^eid^tünber notwenbig iji, foll er nad^ entfernteren Kollegien ber«
=^ 36 —
satisfactionem, ad remotiora collegia relegetur, dicendo socie-
tatem plurimum illius persona ac talentis ibidem indigere.
Nuper enim audivimus iuvenes viduas, immatura raorte prae-
ventas, neglegentia nostrorum suppelectilem valde pretiosam,
templis Societatis dicatam non legasse, eo quod tempestive
non esset; neque est ad similia acceptanda tempus,
acceptata
sed bona paenitentium voluntas spectanda est.

8* Praelati, canonici, pastores aliique opulenti ecciesiastici


industriis variis ad exercitia spiritualia sunt alliciendi, et pau-
latim sie mediante affectu erga res spirituales societati conci-
liandi, deinde eorum liberalitas paulatim prognosticanda.

3* Non neglegant confessarii interrogare paenitentes suos


(opportune tarnen) de nomine, familia, aifinibus, parentibus,
amicis, bonis, dein spectare successiones illorum, statum, inten-
tionemacresolutionem; quam si nondum sumpserint, societati
favorabilem opportebit persuadere; quod si spes alicuius utili-
tatis prima fronte affulgeat, quia non expedit de omnibus simul

interrogare, iubeantur sive titulo maioris elucidationis con-


scientiae, sive paenitentiae medicinalis, hebdomatim confiteri,
et honeste ab eodem confessario invitentur, ut quod una vice

inquirere non potuit, pluribus inquirat. Quod si successerit


ex voto, si femina fuerit, ad persistendum in frequenti con-
fessione et visitatione ; si vir ad sodalitatem frequentandam et
familiaritatem nostrorum quoque modo inducatur.

4» Quae de viduis dicta sunt, eadem agenda circa merca-


tores, cives opulentos et coniugatos prole carentes, intelle-
gantur; a quibus non raro societas ex asse hereditatem ac-
quiret, si prudenter hae praxes exsecutioni mandentur. Po-
tissimum autem haec observanda erunt circa opulentas
devotarias nostros frequentantes, quae si non sint parentibus
valde nobilibus natae, tantum ad summum poterit vulgus
obmurmurare.
5* Rectorescollegiorum conabuntur habere notitiam domo-
rum,hortorum,praediorum,vinearum, pagorum, ceterorumque
bonorum, quae a primariis nobilibus, mercatoribus aut civibus
possidentur, et si fieri potest, gravaminum ac redituum, quibus
onerahtur, sed caute id praestandum et efficacissime per con-
fessionem, sodalitatem ac privata colloquia. Quod si confes-
^ Sf —
m\> feine Sdlcrue an thm btefem Orte fe^? ndttg.
S>enn neulich ^eit i»i« d«l^^vt ^
ftmge ä8fti»w, »«itt fv䧫
a^itigen £obe fimnif^, infolge bec Sjtfffd^ btt Unft^en i^te fei^f
lo^baxt •&Au^cinvf<^fttnd, mel^e ben ^fv^en be« ©efeUft^Aft ^tfKmmt
n»ft¥, benfel^en t^ imtaa^t l)äUtn, wtü biefel^ nf^t ve^^taeitfd
(tn^enomm^ fo^xben fef. Sei bev ^mHk^me folget SDinge muf
ntitn ni^t bie Beit btt&^^Üd^n, fonbeyn ben git^ S^en bev
Sei(^aittbe«.
2, "pf&toten, ^<mott^¥, V^uxt« unb Mtbete t>e¥m$|^e
®e{fK{<|e finb (Utf t>e«f^i^enen SEßegen unb huv^ d^^^^Ut Witttl
ju ben deifUi<^en (^T^etjitfen (tnaufoden unb fo «lUmmi^ hnx^ ifytt
SWeiöttttg für getilUc^e ©{ngc für bie ©efeUf^ftft au ö^ö^ittnen, fo*
bann ntuf mm fie adnt^Uc^ in Seau^ auf il^re ^reige^idteit auf
bie "pxoU fieHen.
3. S>ie S3ei«i^{i){Wet foUen ea nl^t öerfSumen, il^re SSei^fllnbe«
(jebocl^ nur a» gelegener B^^) ^^^ ^^^^ Planten, i^rer ^<'^ili^'
il&ren SSerwanbten, i^ren greunben unb i^ren Seii^töwern au fragen.
S)ann foUen ile ii^ren 9ta^lat/ ben @tanb, i^re^bfl^ten unb @nt«
in biefer Seaiel^ung au erforfd^en fu(i^en. SEßenn no^ ielne
fö^lilffe
folgen gefaxt finb, wirb e$ nötig fein, eine ber ®«fe«fci^aft gönfHge
€ntf^Ue^ttttg anauraten.
SBenn fic^ bie .^opung auf irgenb einen 5Sorteil glei# öon
Anfang an a^idt fönen fie t>eranla^t »werben, tt)a^entli^ ^u ^ei^ten
unter bem ^oxwaxth einer befferen ^rlei^terung be$ ®eit>iff«n$ ober
einer J^eilfamen Su^e, mH
e$ ni^i^t ongei^t ttad^ allem auglei^ m
fragen. 6ie foUen in onfiänbiger 9Beife eon bemfel^n 9Sei#ti)ater
eingelaben »>erben, bomit er ba$, tt>a$ er ni^t auf einmal erlunbi«
gen (onnte, bei mei^rmaligem Sefud^e erfunbige. SBenn h^ na^
aSuttf ci^ gei^t, fo foH eine grau aum Söebarren htim i^äufigen 95ei<i^ten
unb SBeJu^en öeranla^t werben; ein SWann fon auf iebe 3lrt a«r
^ffege bea Umgang« mit ben Unfrigen bewogen werben.
4. SSJoa t>on ben äBitwen gefagt i% baa mu^ felbf(t>erf(Anb«
li^ au^ beaßglic^ ber Sei^anblung ber ^mfl^\xt^, ber reid^en Sürger
unb Unberlofen (g^eleute gelten, ©ie ©efeHf^aft wirb xA^t feiten
in bie Unioerfalerbfd^aft cingefe^t werben, wenn biefe SWo^regeln
in lluger 3Beife aur ^u^ffii^rung gebra<^t werben.
SBefottbera «ber ifl biea a» beoba^ten bittfi<ä^tli(ä^ ber reiben,
frommen grauen, welche bi^ Unfrigen bcfuc^en; wenn biefelben ni^t
»Ott febr öornel^men eitcvu ^erfiammen, wirb b<t$ S5oK ^«^fiena
feine Utta«f<iebetti^eit äußern.
5* SDie SXeftoren ber ^Hegten werben eS untemei^men, ^ennt«
nia bott ben «Käufern, ©arten, SaubgOtern, 9Beinbergen, ©orff^aften
unb ben fonfßgen ©ütern au gewinnen, weld&e bie SSom^men erfien
dianga, bie ^aupute ober SSärger befi^en unb wom5gli<^ m^ oon
ben Binf^n u^b fiafien, ^»eld^e auf ben Sefl^tilmern ru^en, aber babei
mu^ man be^utfam öorge^en uiÄ um wirlfamflen burd^ W
»eid^te,
burcb vertrauten Umgang unb bur«^ private ©efpräc^e. 9Benn ber
Seif^tboter ein veid^ea Seid^^ aufgefunbm i^at wirb «r fofort ben
— 38 -
sarius paenitentem divitem adeptus sit, continuo rectorem
moneat, et omni modo fovere conetur.
6. Porro summa rei in eo constituenda est, quod nostri
omnes apposite benevolentiam paenitentium et aliorum,
quibuscum conversantur, captare norint et singulorum in-
clinationi se accommodare. Quapropter ad loca, quae a
divitibus et nobilibus inhabitantur, provinciales provideant,
ut multi mittantur; et ut provinciales id prudentius ac feli-
cius faciant, rectores de messe illos accurate instruere suo
tempore meminerint.
7* Inquirant etiam an contractus et possessiones, per
receptiones filiorum in societatem, ad iilam transire possint;
et si fieri potest, explorent, an bona aliqua sie per pactum

aliquod conducta vel aliter collegio cedere possint, ut post


tempus societati cedant; ad quem iinem societatis necessitas
et gravamen debitorum omnibus, praesertim magnatibus et
divitibus intimanda erunt.

8* Si contigerit viduas aut coniugatos divites nobis ad-


dictos tantum habere filias, eas nostri blande dirigent ad
statum devotarium vel ad religionem monialium, dote aliqua
illis relicta, cetera Societati paulatim acquirentur. Quod si
filios habeant, qui societati apti erunt, ad illam allicientur,
alii ad alias religiones, etiam certo minimo compromisso
inducendi erunt. Sed si filius unicus sit, quibuslibet modis
ad Societatem pertrahendus erit, eique metus omnis paren-
tum ex animo removendus, et vocatio Christi inculcanda
est ostendendo etiam Deo sacrificium gratissimum fore, si
parentibus insciis et invitis aufugerit; deinde mittatur ad
novitiatum remotum, praemonito prius generali. Quod si
filios et iilias habeant, prius iiliae in monasterium vel statum
devotarium dirigantur, deinde filii in societatem cum suc-
cessione bonorum pertrahantur.

9* Superiores huiusmodi viduarumet coniugatorum


confessarios suaviter moneant, ut sese utiliter pro
et fortiter
societate secundum haec monita impendant; quod si non
fecerint, alii eorum loco substituantur et ipsi removeantur,
sie ut notitiam cum illa familia fovere non possint.

10» Viduae vel aliae personae dovotae, quae videntur


magno affectu ad perfectionem tendere, inducantur ad hoc
tanquam ad efficacissimum medium perveniendi ad apicem per-
fectionis, si omnes suas possessiones societati cedant et vivant
— 39 -
SHeKov denA^Tf^tiden unb ea uttteme^men, bft^fel&e «tuf lebe ^rt
unb SEßeife uxtvm au i^ftlten unb au i^e^en.
6* 3fe«ne¥ ift bev <$M|>lnad^bvuä bdTAuf au ledert. b(t# alle unfete
i^eute tß t>erflei^en, in ^(tffenber Sßeife H$ SBol^lwoUen bet Sef^t«
{fnbev unb anbete«, mit meldten umde^en, au det)>innen unb fi^
fle
bev S'leigund bev einaelnen anattbe<)uemen. S)a^e« foUen bfe 'pvo«
«»inaialen bavauf fe^en, ba^ na^ ben Ovten, wo veic^e unb »ovne^me
Seute tt>oi^nen, i){ele ^evfonen ^efanbt tverben. Söamit bie pvot>{nafa'
len biea um fo llu^ev unb dlfidlit^er ^ett)e¥{f}eafdett, follen bfe dith
toven barauf ^ebac^t fein, jene ve^taeitig in Seaug auf bie hoxt au
dewinnenbe Svnte denau a» {nfHntieren.
7. @ie fönen fi^ m^
i>txdmif\itn, ob ^ntvalte unb ^efte#
ungen auf bie ®efellf^aft übev^e^en Unnm, mnn (Si^nt in biefelpe
aufgenommen werben. SBenn bie^ mi^^i^ i% fönen fie nad^fovft^en,
ob einiget t>ott ben ©fttem bux^ einen ^a^mtlxa^ ober in anbetet
SBeife bem ^olledium aufallen !ann, fo H^ eö fp^e« beffen Sigett;
tum ö»itb. 3u biefem 95el^ufe foU bie 9^ot unb bie ©^ulbenlafi bet
®efeaf^aft alld^nt^iu, namentlid^ abev ben ®«o^en unb Steigen
lunbdedeben n>evben.
8» SEBenn e« fi(^ trifft, ba^ reiche Sffiitwen ober »erheiratete,
wel^e uns ergeben jinb, nur ^Sd^ter ^aben, werben bie Unfrißen
biefelben auf fanfte 2lrt aum ©tanbe bcr ?lnbacbt unb grömmigfeit
ober aum Älofierleben Einleiten; man wirb i^nen eine Slu^^euer laffen,
wabrenb ba§ übrige aUmdi^li^ für bie ©efettfd^aft gewonnen wirb.
SBenn f!c ©bl^ne l^aben, weld^e für bie ©efellf^aft taugen, follen
fle für biefelbe gewonnen werben, anbcre werben anberen>©rben au#
aufübrcn fein, inbem man ibnen and^ eine Heine @elbfumme Ht^pxi^t
9Benn nur ein eiitaiger ©ol^n öorl^anben ifi, wirb er auf jjebe 2lrt
für bie ©efeUfd^aft gewonnen werben muffen; man wirb ii^m aUe
^m^t t>or ben Altern au$ h^m ^eraen reiben, man wirb i^m aufd
bringenbfie einprägen, ba# er t>on Si^riflo berufen fei, inbem man
il^m acigt, ba^ e§ ®ott ba$ angene^mfie Opfer fein würbe, wenn er
obne SBiffen unb gegen ben SBiUen feiner Altern fld^ baöon mn^tt.
(Sobann fon er au einem entfernt gelegenen 3^ot)iaeni^au$ gefanbt
werben, nad^bem ber Orbenögeneral aut)or benad^ric^tigt worben i%
9Benn f!e ©b^ne unb STbc^ter b^ben, follen auerfi bie Sbd^ter
in ein Älofier ober in ben (Stanb ber 3lnbä(^tigen übergeleitet wer*
ben, fobann follen bie ®5b«« tnit bem 3le<^te ber Erbfolge in bie
OefeUfdbaft geaogen werben.
9. S>ie Oberen (©uperioren) follen bie 58eid^tt)ät^r foldber 9Bit*
wen unb »erheirateten in t>erbinblidber, aber energifdber SBeife baran
mahnen, fldb entfpredbenb ben i)orliegettben »erbaltung^ma^regeln ber
®efellf(baft nü^lic^ au madben. SBenn üe ba$ nid^t tun, follen anbere
an ibre ©teUe gefegt werben, unb fie felbji follen entfernt werben,
fo baf fie mit fener Familie leine »eaiebung Unterbalten fbnnen.
10,aBitwen ober anbere fromme "perfonen, weldbe bem 9ln*
ftbeine nadbwit großem ©fer ber »oHlommenbeit aufireben, follen
baau bewogen werben, aUe ibre SBefi^tümer an bie ©efeUfcbaft abau*
treten unb öon bem Sabrgelb ber ©efeUfcbaf { au leben, weltbeS ben«
^ « -i

anfUHia SocietaKs, quae illis secundum exigentiam eontinuo


administrabitur, ut sine uUa cura ac sollicitudine Deo
liberius serviant

11» Ad persuadendam eflficacius paupertatem societatis


superiores a ditioribus personis societati addictis mutuent
pecunias sub chirographo, quarum solutio differatur; deinde
tempore morbi, praesertim periculosi talis persona constanter
visitetur, et omni ratione praeveniatur, ut tandem moveatur
ad reddendum chirographum ; sie enim riostri non agnoscentur
testamento, et interim nihilominus lucrabimur absque invidia
succedentium in bona morientis.
18* Conveniet etiam ab aliquibus personis pecuniam sub
annuo reditu sumere et eamdem nummo altiori alibi consti-

tuere, ut reditus reditum compenset; interim enim fieri poterit,


ut amici, qui pecunias sie mutuo dederunt, misericordia nostri
moti lucrum aut subinde etiam capitale, sive testamento, sive
donatione inter vivos, societati cedant, dum coUegia struuntur
aut templa aedificantur.

18» Utiliter etiam societas sub nomine mercatorum divi-


tum nobis addictorum negotiari poterit; sed respiciendum cer-
tum ac copiosum lucrum, etiam in Indiis, quae societati non
tantum animas, verum etiam opes multas hactenus Deo
favente subministrarunt.
14« Procurent nostri habere in locis, ubi resident, medi-
cum aliquem societati
fidelem, quem apud aegros prae ceteris
praecipue commendent etextollant; ut vicissim ipse nostros
prae ceteris religiosis commendans efficiat, ut passim apud
priraarios aegrotos et praesertim moribundos vocemur.
15. Confessariisint assiduiin visitandisaegris,potissimum,
qui periclitantur, et ut alios religiosos ac ecclesiasticos iisdem
honeste eliminent, procurent superiores, ut tempore illo, quo
confessarius discedere cogetur ab aegroto, eontinuo alii succe-
dant et aegrotum in bonis propositis foveant; interim incu-
tiendus erit prudenter Horror inferni, etc., ad minimum pur-
gatorium,demonstrandumquequodsicutaqua exstinguit ignem
sie eleemosyna exstinguit peccatum: nusquam autem melius
eleemosynas impendi posse quam in huiusmodi personarum ali-
mentum ac subsidium, qui ex vocatione sua profitentur chari-
tatem erga salutem proximi sie enim illius participes f aciendos,
;

et satisfacturosaegrotos pro peccatis propriis, quia charitas


operiit multitudinem peccatorum ; describi potest quoque cha-
@o«3e unb Setftmmetmtö ®ott um fo ixtkx bienen !$nnen. SO'titn
tt)it;b i^mn baa
bfefe Sl^^it^vedel d$ vM^m^t SPSittel ^eaei^ttett, (tuf
ben ®lpfel be¥ ^olKommen^eft au d^I^utdett.

H, Um bie 3lmttt b« ©cfeßf^aft dJ(m^^ftftw a« magert,


foHen bie @tq>ctfot;en i>ott wf^wen grettttbert öcgcn ©^«Ibf^efne
©elbe« lefl^ett, bwen SesttWuttg rtufgef^oöen wftib. ©obdnn foH eine
fol^e ^e^ffJnU^Ielt aw 3eit eftter Ät(m!^e{t, ndmentlf^ einer ge*
f^tU^&it, fovtwä'^vtnb befttd^t werbett, mftn witb biefel&e «uf Jebe
9l«t für fi^ eitttte^men, fo brt^ fle fid^ enblic^ ^ewoßen fü^tt, ben
©d^ulbfd^ein aut^ödaude^en. @q »»erben bie Unfrigen im S:ef((tmente
ni^t erwfti^nt werben unb nid^ta befioweniöer werben wir ©ewinn
i^ftben, ol^ne una ben ^<t<ß ber Sri^en htß @teri^enben auauaiei^en.
13» @5 wirb ftttd^ paffenb fein, oon einiflen ^erfonen ®elb
Auf j[äl^rli(ä^e Sinf«« «tufaune^men unb ebenbrtSfeibe @elb (mberweitig
au l^ö^erem Binfe unterauöringen, fo baf ein 3in§ ben anbem m$f
ölei(|t. Snawifd^en wirb e$ gefci^e^en lönnen, b(t# bie greunbe, welche
bie ©eiber in biefer SBeife |)erflelie§en i^a&en, äu^ SWitleib mit m$
ben 3itt§ ober mÄnc^mal fogar bft« ^a^ttal entweber tefiämentarifd^
ober burd^ ©d^enluna bei SebaeKen an bie ©efeUfc^ftft abtreten, wenn
ÄoUeöien geörfinbet ober Äirc^en ge&ftut werben»
Ti\t 9ltt^en wirb auci^ bie ©efettfc^aft unter bem Silftmen
13.
reid^er una ergebener
Ä«jtf(eute ^anbeiagefd^äfte treiben ?önncn.
3lber mm
»?«# auf einen fid&eren nnb rcid|en ©ewinn feigen, aud^
in Sttbien, weld^ea ber ©efeUfd^aft nid^t nur (Seelen, fonbern aud^
^i$ |e^t mit @otte$ ©unfi ö^o^en SReid^tum Qebrad^t ^ftt.

14» Sie Unfrigen werben bafftr forden, bft# fie ben Ortenm
i^rer SWeberlaffunö einen ber ©efeUf^aft freuen Slrat ^aben, welken
fie ben Äranfen öor anbem ö«na befonber« empfel^len unb (tn;)reifen.
©erfelbe wirb bann feinerfeit« bie Unfrigen bor ben anbem Drben
em^fei^len unb bewir!en, ba^ wir insgemein au h^n t>ome]^m#en
^ranfen unb nomentlid^ au ben Sterbenben gerufen werben.
15. ©ie SBeid^tbSter foHen unermöblid^ fein in Sefud^en bei
kaufen, i^auptfäd^li^ bei @d^wer!ran!en, unb nm SRitglieber (tnberer
Orben unb anbere ©eiftlid^e auf eine ftnjJänbige 9trt bon benfelben
ferne au i^alten, foHen W
Oberen (©uperloren) bafür forgen, ba^
bann, wenn ber SSeid^tbAter fi^ bon ben ^«nlen entfernen m\x%
fofort Ättbere an feine ©teile treten unb ben Äranlen bei feinen guten
^orfS^en eri^Alten; mittlerweile mu# man in lluger 9Beife ben ^ran«
len 5inöft bor ber |>$tle u. f. w. u. f. w. einjAöen, minbefienS aber
t>or ^ivct Segfeuer. Tlart mn^ i^\d^n, bat, wie ba5 SSSaffer ba§
geuer mt§löf#t, fo 5llmofen bie ©önbe. Sflirgenb« aber l^nnen 511»
nofen beffer aufgewenbet werben, (ü$ ^nm Unterl^alt unb a«r Unter*
Wiung fol^er perfonen, wel^e infolge g5ttlic^er Serufung ea a«
^rer 9lufgabe maci^en, für i><t$ ©eeleni^eil be$ ^ä^^^n ©orge a«
tragen, ©o nel^men i>it ^ran!en STeil an bem SBerbienfte, unb fo
werben fie ffir ii^re eigenen ©ünben ©enüge leiten, weil bie ^TUlb«
tiitfgleit bie SSI^enge ber ©ftnben W^^^
2>iefe ^dmbfen (ülnnen
— 42 —
ritas tanquam vestis illa nuptialis, sine qua nemo admittitur
ad mensam caelestem. Denique ex scriptura et sanctis patri-
bus alleganda erunt, quae^ respectu habito ad capacitatem
aegroti, efficacissima iudicabuntur ad illum permovendum.

16» Mulieres conquerentes de vitiis aut molestiis suorum


maritorum doceantur subtrahere secreto summam aliquam
pecuniae illamque Deo offerre pro expiandis peccatis marito-
rum et impetranda illis gratia.

CAPUT X.
De discipUnae huius rigore privafae in sociefafe.
1* Dimittendus erit quilibet, vel cuiusvis condicionis vel
aetatis, alio colore quaesito, tanquam hostis societatis, qui
devptas nostras vel alios amicos alienaverit a templo nostro
vel frequentatione nostrorum, aut eleemosynas ad alia templa
vel alios religiöses diverterit, vel alicui opulento, aut bene
societati congruo illas dissuaserit; tum etiam, qui circa tem-
pus, quo de bonis propriis disponendum erat, affectum erga
consanguineos potius quam erga societatem, ostenderint;
hoc enim magnum immortiiicati animi Signum est, et con-
venit professos esse plane mortificatos, item qui eleemosynas
a paenitentibus aut aliis amicis societatis ablatas ad con-
sanguineos suos pauperes diverterint. Ut autera de causa
dimissionis suae postea non conquerantur, non dimittentur
statim, sed prohibeantur primo ab audiendis confessionibus,
mortificentur et vexentur exercitiis vilissimorum officiorum;
cogantur ad ea in dies praestanda, a quibus aversionem
maximam habere cognoscuntur; removeantur ab altioribus
studiis ac honorificis muniis urgeantur capitulis ac repre-
;

hensionibus publicis; arceantur a recreationibus et conver-


satione externorum; subtrahantur in vestibus, aliisque uten-
silibus, ea quae omnino necessaria non sunt, donec ad
murmurationem et impatientiam inducantur, et tunc tanquam
nimis immortificati, et aliis malo exemplo perniciosi dimit-
tantur; et si ratio*dimissionis parentibus aut praelatis eccle-
siae danda sit, dicantur non habuisse spiritum societatis.
- 43 -
<ktt^ d^f^il^ett mx\>ta nl» b«« i^o^s^ttH^e ^leib, «i^ne ivelc^e^ nie«
mwh au bem ^immUfc^en SWo^Ie attgejÄffen witb.
«u^ bet ®^r{ft unb au$ ben ©t^tiften bet i^ei«
@nbl{<^ toetben
Uden ©teUen beijubTinden fein, tt>el^e in SSettfi^^tigund beö
SBftte«

3f(tffund$t>evm5den$ be$ ^(in{en ffiv bie n^iTlfamfien spi^ttel «x<i<l^ttt


tDevbett, i^n ^u belebten.
16* Stauen, n>el;i^e fibet bie @ünben unb Undebi^^tlic^Ieiien
i^tie« ^Sxtmx flftden, mu^ mttn bit^in beleihten, bA# ^e l^eimlic^ eine
getttiffe ®elbfumme tvegne^men unb biefelbe (S^tt bttvbtingen al»
®^t^^ fftt bie <5finben il^tet 3Rännet unb pt ^tUndung bet di^tt«
tt^en ®tt<tbe.

»npitti X.
5Sott ber ©frenge biefci; eigenen Bw^t in be« ®efeUf #Äff.

1* @in jebev, mttg ev eine Stellung i^ttben, tt)el^e ev min, obe« in


einem SHter fteben, in weld^em er «»iß, wirb atö ein geinb be« ©efett«
f^aft unter irgenb einem S5ortt)«nbe enttoffen öJerben, tt>enn er unfere
Änbä^tigen frommen grauen unb anbere greunbe öon unferer
Äird^e obwenbig ma<S)t ober t>on htm i^äuflgen 93efu^ ber Unfrigen
Abi^dtt, ober bie Sttmofen na^ anberen ^irc^en ober m
(xnbere
Orben «blenlt, ober einem SRei^en ober einem, ber mit ber ®efen*
f^ftft in gutem Sinöernebmen flebt, bie Sllmofen an unö wiberrät.
Sntiftffen »erben fobann m^
biejenigen, ml^t 5u ber 3t\t, btt fie
ober i^r eigene^ asermbgen SSerfögung treffen muffen, mebr SSorlicbe
für ibre Sßernxtnbten aeigen, a\$ für bie ©efeUfc^ftft. Senn b«^ ifi
ein bcbeutenbe« 5lnaei(^en, b*^ ibr ®eifi no^ ni^t ertbtet i% <5§
gebort fi^ ftber, btt^ bie ^rofeffen gSnaKcb ertötet feien, (gbenfo
wirb entfftffen, wer SHmofen, bie öon SSei^tlinbern ober ruberen
®
greunben ber ef eUf ^ftf t fommen, feinen armen SSerwanbten auwenbet.
©rtmit fie fld^ (tber fpSter über bie Urfitdbe ii^rer entUffung ni^t
beilegen !5nnen, foUen fie nfti^t fofort entlaffen tt)crben, fonbern fie
foUen auerji i>om S5ei(Sbtebörett ferngebftiten werben, f!e foKen mit ber
Seifiung ber niebrfgfien 2>ienfie geplagt unb ge()udlt werben. @ie
foHen geawungen werben, bo^jenige tägli^ a^ leifien, wot)or fie be«
{ftnnterma^en ben grbften ^bf(ibeu b<tben. @ie foQen &on bbberen
@tubien unb ebrent>ollen Stienfileifiungen ani:ü(fgebalten werben; fie
foUen in ben Kapiteln unb in bffentlidben Slfigen getttbelt werben.
Sie foUen öon grbolungen unb htm Umgang mit gremben fem*
gebalten werben.
aWan foU ibnen beaügli^ ber Äleibung unb anberer ©ebrau^S*
gegenftänbe ba$, w<i$ nicbt überbaupt notwenbig ifl, ^baüge ma^en,
b{$ fie f!^ a^m SPilurren unb aur 3leuf erung ibrer Ungebulb t)erleitet
feben, unb bann foUen fie al$ allau wenig ertbtet unb bur^ il^r

f(^le(^tea ^eifpiel für anbere gefft^rli^ entlaffen werben. Unb wenn


man für bie entlaffung ben SSerwanbten ober "^rälaten SRe(benf(baft
ablegen foU, fo wirb man öon il^nen fagen, fie ^üttm ben ri^tfgen
®eift für bie ®efellf«baft ni^t befeffen.
s- 44 -
H* Dimhtendi insuper erunt, qui scrupulum fecerint in
acquirendis societati bonis, dipanturque esse nimium proprio
iudicio addicti. Quod si apud provinciales rationem facti
sui reddere voluerint, non audiantur, sed urgeantur ad regu-
lam, quae omnes obligat ad caecam obedientiam praestandam.

3* Reflectendum erit ab initio et a teneris, quinam


raaxime in erga societatem proficiant, qui autem
affectu
affectum erga alios ordines aut pauperes, aut parentes tenere
deprehenduntur, cum sint futuri inutiles, modo supra dicto,
paulatim ad dimissionem disponantur.

CAPUT XI.

Qualif er se nosfri unanimifer praesfabunf contra


dimissos e Sociefate.

! Quoniam dimissi saltem aliquorum secretorum conscü


sunt, plerumque obsunt; acproinde eorum conatibus obviandura
erit bis modis; antequam e societate dimittantur, inducantur,

ut, promittant scripto et iurent se nihil de societate unquam


sinistri scripturos vel dicturos. Interim superiores servent
scripto malasinclinationes, defectus ac vitia ülorum, quae
ipsi aliquando in manifestatione conscientiae suae pro more
societatis dederunt, quibus, si necesse fuerit, societas apud
magnates et praelatos ad illorum promotionem impediendam
se iuvare poterit.

3. Scribatur quamprimum per collegia, quinam dimissi


sint, exaggerenturque causae dimissionis generales, immorti-
iicatio animi, inobedientia, parvus affectus erga exercitia spiri-
tualia, proprium iudicium, etc. Deinde noneantur alii omnes,
ne cum illis ulla ratione correspondeant; et si ab externis de
dimissis mentio fiat, loquantur omnes uniformiter et passim
dicant, societatem neminem dimittere sine gravibus causis,
edicere instar maris cadavera, etc. Insinuentur etiam caute
huiusmodi causas, propter quas odio habemur, ut blausi-
bilior sit dimissio.

B* In domesticis exhortationibus persuadeatur dimissos


esse plane inquietos et continuo Societatem. repetere; exag-
gerenturque infortunia eorum, qui post discessum a Socie-
tate male perierunt.
a- 45 —
Hd^ beg drtöcjbö öott ©ütci;« fü¥ bie ©efeafc^ftft fld^ bebenltt^ Seföen,
uttb mmt foK öon ii^tten fagett/ üc feien äUju (tB^angtö öoit f^rent
eiflCttenUtfefL SBenn fle bei ben '3)wöiRi{(rtett SRe<i^cttfc^ftft übet i^xt
«&<inbltttt3§tt>effe rtblcaett wollen, follen ffc nid^t gel^ö^jt wetben, fon*
bewi f^ foOcn geawunaen wtvh^ti, flc^ an bie Sßorfc^rfft ju Italien,
tt>el^c fttte aw Selfhtttä blinben ®el^oi;f(tm§ awingt
3. SDlm Slnfttuö «n unb f^on in be« Suaenb bei
tt)itb öon
(tUen Überlesen »tüffen, ö)et befonbete Sostfd^vifte in Buneigung hn
SU be« ©efeUfd^ftft m«d^t. Slbet berjenige, bem eine bauembe M
Steigung ju anbewt Orben obet; in ben 3ltmen ober sserwanbten
gefunben foU ölS fönftig unbtÄUC^bft« mf bie oben Angegebene
wix\>,
3Beife (tamäblt^^ i^t @ntl(tffung beftimmt n^erben.

»apnti XL
SEBie fi«]^ bie Unfrigen in gemcinf (iböftli«^«ttt einöetj^anb*
ni$ gegenüber ben öon be« ©efellfd^ftft (gntUffenen
beneb«tett foUen.
1* SBeil bie entlaffenen »enigjiena in einige ©ebeimniffe ein*
gett>eibt ^nh, fo f^dben fle meifien^. SDemgemä^ n)ixb ntdn ibren
^Seftrebungen (tuf folgenbe SESeife entgegentreten muffen;
@bc ^e m$
ber ©efeUfd^Aft entldffen werben, follen fie bewogen
werben, bftö f^riftlid^e SBerfpred^en (tbaugeben unb f^wören, bd^ m
lle niemdö tma» UngünfHgeö über bie @efeafcb«ft fftgen ober ftbrei*
ben werben.
5njwifd^en follen bie Oberen (©uperloren) fd&riftli<^ bie fd^led^*
tm Steigungen, gebier unb ©ünben berfelben feftpetten, wel^e fie
felbfl feineraeit naöb ber @ewobnb«it ber ©efeUfd^aft aur Sntlft^ung
ibrea ©ewiffena geoffenbart bftben, h<mit fi^ bie ©efellfdb<tft nötigen«
falW gegenüber ben ©ro^en unb ^älftten berfelben bebienen Ibnne,
\m ibr gortfommen au bt^bem.
2* aötrtn foU fobölb ftia mögRcb ftn bie Kollegien fcbreiben, wer
entlftffen worben ifi, unb bie (tUgemeinen Urfftd^en ber entteffung
wie SWcbtertötung be^ ©eiflea, Ungeborfftm,
follen übertrieben werben,
geringe Steigung au ben geifKidben ^eraitien, (SigenwiKe ufw.
©obftnn foUen bie onbem erm«b«t wwben, in leiner 9QBeife mit
Jenen in 5Serbinbung au treten; unb wenn t)on Sremben bie Sntlaffung
erw^bnt wirb, follen alle einmütig fldb «u^fprecben unb überall
fAgen, bie ©efeUfd^aft enttoffe niemanb obne gewidbtige ©rünbe,
werfe «ber. t»i^ brt$ SDteer, Seid^name ftu$ u.f. w. SOtftn fled^te

(ttt^ in f^lftuer 2Belfe fold^e ©rünbe ein, wegen ber wir gebdft
werben, Mndt bie Sntldffung (innebmbftrer fei.

3» ben bSuölidben Slnbfttb*«« foU man glttubb^ft mftc^en,


SSei
bie 6tttl<tf[enen feien burdbftu^ unrubig unb würben gerne in bie
©efellfd^Aft fofort aurüdlebren; unb man foU baS Unglüd berienigen
übertreiben, weltbenatb bem ^u$tritt tin$ ber ©efellfdbaft ein ftblim»
mt^ Sttbe gefunben bttbett.
— 46 —
4i* Öbviandum etiam erit accusationibus, quas dimissi e
societate facere possent, per auctoritatem virorum gravium,
qui passim declarent societatem neminem sine gravi causa
dimittere, neque praescindere sana membra; quod confirmari
potest f)er zelum, quem habet, et generatim ostendit societas
erga animas externorum, quanto magis erga domesticos suos.
5» Deinde huiusmodi magnates aut praelati, apud quos
dimissi aliquid auctoritatis aut fidei sibi conciliare coeperint,
omni genere beneficiorum a societate praeveniendi sunt, ac
obstringendi ; explicandum illis, quomodo bonum commune
unius Religionis tarn celebris, quam utilis Ecclesiae, praepon-
derare debeat bono privato qualiscumque personae; quod si
affectus erga dimissos perseveret, iuvabit causas dimissionis
exponere, et exaggerare etiam, quae non adeo certa sunt,
modo per probabilem consequentiam deducantur.
6» Omni modo praecavendum erit, ne praesertim ii, qui
sua sponte societatem deseruerunt, promoveantur ad aliqua
officia aut dignitates Ecclesiae, nisi se suaque omnia Socie-
tati submiserint et addixerint, ita utomnibus constare possit,
quod a societate omnino dependere velint.
'? Procuretur tempori, ut ab exercitio functionum cele-
brium inEcclesia,ut suntconciones,coniessiones, evulgationes
librorum etc., quantum fieri potest, sint remoti, ne aifectum
et plausum vulgi sibi concilient. Eo fine diligentissime in
vitam ac mores illorum erit inquirendum, nee non in sodalitia,
occupationes etc., et intentiones dimissi. Quocirca efficien-
dum erit, ut cum aliquo e familia illa, quam dimissi incolunt,
nostri peculiarem correspondentiam habeant. Quamprimum
autem quidquam minus laudabile aut censura dignum depre-
hensum fuerit, per personas inferioris ordinis nobis addictas
in vulgum dispergatur, deinde magnates vel praelati, qui
dimissos fovent, futurae infamiae indiciis teneantur. Quod
si nihil committant reprehensione dignum et laudabiliter se

gerent, extenuentur argutis propositionibus ambiguisqüe


verbis eorum virtutes, operaque quae commendaritur, donec
aestimatio et f ides, quae antea illis adhibebatur, imminuatur ;
Societatis enim plane interest, dimissos et praesertim eos,
qui eam sua sponte deseruerunt, prorsus supprimi.


Iniortunia et eventus sinistri, qui illis accidunt,, quam-
primum divulganda sunt, imploratis tarnen precibus personarum
— 47 —
4/ Sjf^dtt tDivb ittt# ben ^nüttd^n begedit^r muffen, tt)el(^e bon
be¥ ®efeaf^ftft Sttttoffene i>oip^iefn3en I5nnen, unb st^«» burd^ ben
@fnf[uf getvic^tidev SDldttnev, tt)el^e aaentl^ftlben MK(l«en, bie ®efea«
f^ftff entlttffe niemttnb o§ne etne detvid^tide Utfitti^c unb fd^neibe i^re
gefunben ©lieber ni^t (tb. 5D{e$ Unn beriefen toerben hux^ ben
@ife¥, 0)el^en bie ©efeQf^dft i^egtunb (tQdemein f&t MB
©eelenl^etl
bet Stemben sefflt wie ölelme^x öeaenfiber il^ren eigenen SBWtöHebetnl
5* ®ob(tnn mu^ man fold^e @vof e ober ^vdlftten, bei benen
^nttoffene etuxta ^inM ober @I«uben fid^ au t>erfd^<tffen begonnen
^(tben, hux^ S)ienfi(ei{}ungen «Utx ^xt t>on @eiten ber ©efeQft^aft
getttinnen unb t)e¥binben. a^an mu# benfelben ftu$ein<tnberfeien,
n)te fel^y b(t$ SBol^I eine^ fo tul^mreid^en, iDie ffir bie ^rc^e nfi^«
lid^en Orben$ bita SBo^l eine^ Sinaelnen, n>er er m^
fein ntbge,
überntieden mfiffe. SBenn bie dleigung fftr bie Sntlaffenen bauetnb
ifi, wirb e$ nü^Iic^ fein, bie @rfinbe für bie Snttoffung audeinanber

SU fe^en unb fogar Mi, waB ni^t gan^ gen)i^ iji, au fibertreiben,
oorau^gefe^t, ba^ e$ fi^ bur^ dtoubrnfirbige Folgerungen ergibt.
6» 2Rftn \m^ e$ «uf jebe 2lrt öerbinbern, b«^ ndmentli^ folc^e,
n)eld^e freitDiQig bie ©efeQf^aft oerkffen l^dben, au irgenb tt>el^en
Slemtem ober (£f)xttift^\lnndtn in ber Äird^e befbrbert werben, wenn
f e ni§t f!^ unb ftQ il^r (Eigentum ber ©efeUfd^aft unterfieden unb
aufzureiben, fo ba^ Allgemein beutlid[> ifi, M^
fie t)on ber ®efeU*
fd^dft gftna unb gar ftbanbängen wönfc^en.
7* SWttn foK red^tjeitig brtffir forgen, bft^ fie öon ber 3iu§ßbung
cbrenooller gunftionen in ber Äird^e, wie ^rebigfen, 95eid^te, ^erauö*
gttbe i)on Sudlern u. f. w., fo weit e^ möglid^ ifi, femgcbdlten wer«
ben, brtmit f!e fl(^ nic^t bie Steigung unb ben SBeifftU be« 95olIe8
gewinnen fbnnen. 3u bem ^wedte wirb man forgfaltig bem Seben
unb ben ©iften ber ßntlaffenen nad^fpören muffen, ebenfo ibrer
©efeUfd^aft, ii^ren SBefd^äfiigungen u. f. w. unb i^ren SSeflrebungen.
©aber wirb man eS au^ fo einricbten muffen, ba^ bie Unfrigen
mit irgeno einem ^ngebbrigen ber gamilie, bei weldber biefenigen
wobncn, weld^e i)embfd^iebet worben finb, in eine befonbere 58erbin#
bung treten.
®obalb man ttwai weniger SobendwerteS ober Sabeln^werted
entbeät l^at, foU bie$ hm^ untergebrbnete '^erfonen, weld^e un$ ^n*
getan finb, verbreitet werben; fobann mut man ben ©ro^en unb
'J>rttlaten, weldbe ben Sntlaffenen wol^lwoUen, baburd^ bie ^änbe
blnben, ba^ man fie barauf aufmerlfam m<iL0)t, mel^ üble Sla^rebcn
fie fld^ fünftig anaieb«" fbnnten. SEßenn fie nid^tö Sabeln^werteS
flcb a« ®d[>ulben fommen laffen unb fid^ lobenswert betragen,, fo foU
man i^re SUerbienfte bur^ fpi^flnbige 35ebauptungen unb aweibeutige
SReben fdbmälern, ebenfo bie Sraten berfelbcn, weld^e gelobt werben,
bi$ fid^ bie 9l(btung unb SBertfd^ä^ung, welche ibnen aubor geaont
würben, i)erminbert. Sie ©efeUfd^aft b^t nämli^ ein gro^e« S«*
tereffe baran, ba^ (gntlaffene unb namentlid^ biefenigen, wel^e bie
©efettfd^aft freiwillig öerlaffen baben, fid^ g5nali<b unterbrüdEt feben.
8. Unfälle unb SP'ii^erfolge, weld^e benfelben begegnen, finb fo*
balb «\» mbglitb au i>erbreiten, wobei man febod^ um bie gürbitte
— 48

piarum, ut non credantur nostri ex passione procedere; domi


vero Omnibus modis exaggerentur, ut alii contineantur.

CAPUT XII
Quinam sonservari ac foveri in Soctetaf e debeanf .

! Primumlocum teuere debentstrenuioperarii,qui,scilicet,


non minus temporale quam spiritualesocietatisbonumpromo-
vent, quales sunt plerumque confessarii principum ac ma-
gnatum, viduarum et devotarum opulentarum, concionatores
et professores, et quicumque horum secretorum sunt conscii.

2* Corruentes viribus et deiecti aetate, secundum quod


talenta sua pro bono societatis temporali impenderunt, adeo
ut habeatur decens ratio messis praeteritae; praeterquam quod
adhuc apta instrumenta sint ad deferendos superioribus defec-
tus ordinarios, quos in reliquis domesticis, cum perpetuo
domi sint, animadvertunt.
3, Dimittendi illi
nunquam erunt, quantum fieri poterit,
ne societas male audiat.
4* Praeterea fovendi, quicumque ingenio, nobilitate aut
divitiis excellunt, praesertim si amicos et consanguineos
societati addictos habeant et potentes, et revera ipsi sincero
alfectu erga societatem sint, secundum explicationem supra
datam. Mittendi illi Romam vel ad universitates celebriores,
ut studeant; si autem in provincia studuerint, peculiari
alfectu et favore professorum sunt promovendi. Quoadusque
cessionem bonorum suorum fecerint societati, nihil illis de-
negetur, sed postquam illam fecerunt, mortificentur ut ceteri,
semper tamen respectu aliquo habito ad praeterita.

5» Erit etiam ratio peculiaris eorum apud superiores,


qui selectos aliquos iuvenes ad Societatem allexerint, quan-
do quidem affectum suum erga societatem non parum
testati sunt, sed quandiu illi nondum professi sunt, viden-

dum, ne nimium illis indulgeatur, ne forte fortuna, quos ad


societatem adduxerunt, reducant.
— 49 —
fromme« ®eelen evfu^t ta^ mtin nit^t glftu^t He Unfri^ett ^e^en
in letbenfc^öftH^e« SBeife üot; s« «^ftufe ft^e? mu^ mftn We ©infle
auf lebe ^vt fi&evt«ei^n, bomit (mbeve im Bmtme del^«ftttt tt^etben.

SBelc^e <^e¥fotten man in be« ®efeUf(^(tff et^(t{ten unb


^egen foU.
1* S>en evfien 'plaf^ foUen bie eifrigen ^r^eiter einnei^men,
nämii^ welche ni^t öJenißer
bicienißctt, H$ aeitlid^e aW bdö d^lp
Uti^e aSBo^l ter ©ereUf^ftft förbern, folc^e jinb ^Auptfäc^Kc^ bie SSeid^t*
t)d(er be« gfwjlett «nb ®xo^tn, Hx SBifwen unb reiben grommen,
bie "^rebiger unb ^rofefforen unb «Ke biejenigen, wel^e in biefe
gel^eimen Sßotf^rif<en eingeweiht flnb.
2« Sefonbere Scad^tung t>erbienett bieienigen, hixm ^äfte
f^öJittben unb t>k ^oc^^ctögtcn, mit SRütffic^t bfttÄUf, bft^ fte i^re
Sdenle für baa ^eitU^e SißoU ber ©efettfc^ftft aufgewenbet ^aben,
fo bft^ mmt geäiemenbe SRööfi^t «uf biet)orrtngegftnflene ernte nimmt,
«bgefe^en baöon, bft^ jle no^ btÄU^^ftre SBerlseuge flnb, bie gemJi^n*
li^en Sel^ler, weld^e fie bei ben übrigen ^(xu^gtnoffen bemerten, weit
fie immer ju ^ftufe flnb, ben Oberen au melben.
3* ©ie werben, foweit eö m5gli(^ ifi, nie su entlaffen fein,
bttmtt ni^t bie ®efeaf<^rtft in einen f^limmen JHuf fomme.
4, SSefonber^ rüdfi^t^Dott flnb alle biejcnigen au be^anbeln,
mel^e |!^ bur# ®elfi, oornebme Slblunft ober SRel^tum au^aeiti^nen,
namentU^ wenn fle S^^««^^ »»* Sßernxtnbte laben, mel^e ber ®e*
feKfd^aft ergeben unb einflu^reitib fi«^/ »«^ i« i>er Sot felbfi t>on
aufrichtiger Steigung ju ber ©efeHfc^aft befeett jinb, wie mir oben
angegeben baben.
3Wan foU biefelbcn na^ SRom ober auf berühmte Uniöerfitäten
^^iäw, fcamit fle jJubieren. SBenn jle aber in einer fJroHna fJubieren,
mu^ ibnen bie befonbere Steigung unb bie befonbere ®un^ ber 'Pxo*
fefforen aur gbrberung bienen. SIS jle ibre ®üter an bie ®efell*
abgetreten baben, foH ibnen nl^t« abgef^lagen werben. 3lber
fcibaft
na^bem fle t$ getan baben, foU man fle ertbten, wi^ bie übrigen,
wobei mein jebo^ nod^ immer bie ^ergangenbeit berücffl^tigen rm^.
5« SBefonbere SRütf jl^t foHen bie Db^x^n auf biejenigen nehmen,
mVfyt befonbera beröorragenbe funge 2wtt ber ©efeßf^aft
einige
aufßbrten, ba fle ja Ibre SRefgung für bie ©efeUfcbaft in ni(^t geringem
@rabe beaeügt baben, aber fo lange lene no^ ni<^t baö ®elftbbe
abgelegt^'baben,mu^ man barauf fcben, ba^ man ibnen ni^t au öiel
9^adbP^t angebetbcn W^t, bamit fle ni^t tma biefcnigen, wel^e fle
ber @efeaf(baft augefübrt ^abzn, wieber berfelben entaieben.
— 50 —
CAPUT XIII.

De delecf u iuvenum in Sociefaf em admif fendorum,


et modo retfnendi.

1* Summa prudentia contendendum est, ut deligantur


iuvenes ingenio bono, forma non contemnenda, genere no-
biles, aut quod minlmum horum aliquo excellentes.

2. Ut ad institutum nostrum pertrahantur, pecu-


iacilius
liari affectu, Student, a praefectis scholarum etmagi-
quamdiu
stris sunt praeveniendi; extra
tempora scholae ab iisdem
sunt instruendi, quam gratum Deo sit, si quis Uli se, sua
omnia praesertim in societate filii sui, consecret.
3» Ducanlur, occasione data, per collegium et hortum,
imo aliquaudo etiam ad villas, et cum nostris versentur
tempore recreationum, et paulatim familiäres fiant, cavendo
tamen, ne familiaritas paiiat coiüemptum.
4» Non permittantur castigari, et in ordinem redigi a
praeceptoribus cum aliis discipulis.
5* Munusculis ac privilegiis variis, aetati illorum con-
formibus, devinciendi sunt et maxime colloquiis spirituali-
bus sunt animandi.
6. Inculcetur illis haec fieri dispositione divina, tan-
quam ad societatem electis prae tot aliis idem gymnasium
frequentantibus.
t* Aliis occasionibus, praesertim exhortationibus, ter-
rendi sunt minis damnationis aeternae, nisi divinae vocationi
obtemperent.
8» Si societatem ingredi constanter petant, differatur
illorum admissio, quamdiu constantes manent; quod si mula-
biles appareant, quaraprlmum et omnibus modis faveantur.

9* Admoneantur efficaciter, ne ulli familiari suo, et ne


quidem parentibus vocationem suam aperiant, priusquam
admissi sint. Quod si deinde aliqua illos tentatio resiliendi

superveniat, in integre(um ipsi, tum Societas erit, et si illa


superata fuerit, semper erit occasio illos rememoratione
eiusdem postea animandi, si tempore novitiatus aut post
emissa vota simplicia obveniat.

10* Quia vero maxima difficultas est in alliciendis ma-


gnatum,nobilium,senatorum!iIiis, quandiu apudparentessunt,
qui illos ad succedendum illorum officiis educant, persuaden-
- 51 —
^apiUi Xm.
jßott bet 2lttSö)Äl^l bes iungen ßeute, weld^e fn bfe ®e«
fellfö^aft ftufsitttei^mctt finb, unb öon be« 2ttt, biefolJen

1» SWrttt m»^ fld^ mit bß« guö^fen Älug^eU 5em5^en, fold^c iungc
Ceufe (tuösuwä^len, weld^e ö^ffffg ö«t öe^anlögt Itnb, eine anite^nt'
Hu ©ejlöU Bep^en unb öon ijornc^mw 2l&!»mft flnb, ober wenia*
f}ett§ einen biefer SSoräöge ^efl^en.
2, Um bfefelben um
fo leidster für unfcr Sttfl^^ut su ö^wtnnen,
wftffen jle t)on ben 9Sor jJanben ber ©4"'^^" «*"'^ ^^»^ fie^rern, fo kttgc
ffe flubieren,mtt befonberer Bümi^m^ unb 3«i>ov5fommeni^eit Ocpaiv
belt werben. 3tu§er5a{6 ber ©^ulseit muffen biefel&en bft^in m^xi
werben, wie «nöene^m eS @otf fei, wenn jemanb i^m f!^ unb al
fein 3Serm53cn, f)cfonber$ in ber ©efeUf^ftff feine« ©ol^nc« wei^t.
3, 9Wön fübre jie, wenn ftd^ ©elegenl^eif bietet, bur^ bftS ^ol*
(egium unb ben ©arten, \<i ntand^m«! m^
nadb ben Cftnbpufern;
m^ foUen f!e jur Beit ber Sr^olunöcn mit ben Unfriften ft^ unter«
Indien unb aUmäi^U(^ »vertraut werben, iebo<J^ fo, bft^ mftn eS t>cr*
$ü(et, bft^ bie 53ertröuti^eit 5ur SIÄinberf#ä^unö fü^re.
4, ©ie bürfen ni^t in ©eaenwart ber anbern S^üler t)on ben
Seigrem g^fiiJftft ober jur
Orbnung öerwiefen werben.
5» Tlcin mw^ fie bur^ Heine @efd^en!e unb SSorrc^te, wel^e
i^rer SlUerSfiufe angemeffen fmb, feffeln nnb befonberS bur^ ^üp
U^e ©efprä^e ftnjureQen fu^en.
6, aWfttt mu^ ba^ bie«
il^nen bie 2lnji(ä&t ^eibrin^en, m^
95fi#
Ji^er Sefiimmunö 6^^^^t, baf glei^fam öor fo fielen (inberen,
fie
welci^e bft« öUid^e @t)mttttpum befuci^en, nuSerwäbtt feien.
7, SBei (tnbern ©ele^enl^eiten, befonbers bei (Sima^^nm^itt,
muffen fie but^ bie ^Inbroi^ung ber ewigen SSerbftmmniS ^^^^xtüt
werben für ben 5«a, b<t^ fie ber gSttlid^en Serufung ni#t Solge
leiflen würben.
8, SBenn fie babei bel^ftrren, in ber ©efeUfd^ftft einiufreten, fo
foH ibre ^ufnftbme üerfdboben werbe», fo lange fie befiSnbig bleiben.
SBenn fie wanlelmütig fci^einen, fott man fie auf febe 5lrt unb fo*
balb ftlö mbs,\i^ au gewinnen fu(|en.
9» 6ie foHen wirlfam ermahnt werben, feinem Slngebbrigen unb
tti^t einmal ben eitern i^re ^SSeruf ung ju offenbaren, ^e^e auf*
genommen finb. 9Benn fie bann irgenb SSerfudbung anlommt, ibr
SBort aurM3uncbmett> werben fowobl fie felbfl aie autib bie ©efeD*
f^aft freie ig>anb bftben.
Unb wenn biefelbe überwunben iff, wirb immer ©elegenbeit i)or*
banben fein, fie fpäter baran su erinnern »nb fie aufaumuntern, wenn
bie« aur 3eit be« 9'Jot)iaiat« ober nacb 3lbleguttg ber einfa*en ®e*
Ibbniffe gefc^iebt.
10, SBeil e§ aber gro^e ©^wierigleiten macbt, bie <Bb\)m t)on
®ro^en, öon Sßornebmen unb SRateperfonen au gewinnen, fo lange
biefelben bei ibren eitern fi^ bejinben, weldbe fie aur 9'la^folge in
— 52 —
dum illis per amicos potius quam per personas societatis,
ut illos in alüs provinciis et remotis universUatibus coUo-
cent, in quibus nostri docent, praemissis instructionibus ad
professores de qualitate et condicionibus illorum, ut aüec-
tum illorum societati facilius et certius concilient.

!! Quando ad aetatem aliquo modo maturam pervenerint,


inducendi erunt ad facienda aiiqua exercitia spiritualia, quae
in Germanis et Polonis saepe bonum successum habuerunt.
15J* Perturbationibus et afflictionibus illorum occurren-
dum erit, pro qualitate et condicione uniuscuiusque, adhibitis
demonstrationibus, et exhortationibus privatis de malo successu
divitiarum, et bono vocationis non contemnendo sub poena
indictionis poenae infernalis.

13* Apud parentes, ut facilius filiorum suorum desiderio


in societatem ingrediendi condescendant, ostendatur excel-
lentia instituti societatis, prae alüs religionibus, sanctitatis
et doctrinae patrum nostrorum, aestimatio integra apud om-
nes, honor et applausus universalis, qui societati a summis
et a minimis defertur; et recenseatur numerus principum
et magnatum, qui magno animi sui solatio in hac societate
lesu vixerunt, et mortui sunt, et etiam nunc vivunt. Osten-
datur, quam gratum Deo sit, quod iuvenes sese iili
mancipent,
praesertim in societate filii sui, et quam bonum sit viro,
cum portaverit iugum Domini ab adulescentia sua. Quod
si de teneritudine et minus perfecta aetate disceptetur, de-
claretur facultas instituti nostri, quod praeter trium votorum
observationem nihil aliud, quod valde molestum sit, continet,
et quod valde spectandum est, nuUam regulam obligare,
ne quidem sub peccalo veniali.

CAPUT XIV.
De casibus reservatis ef causa dimiffendi
e Societate.
1« Praeter casus expressos in constitutionibus, a quibus
solus superior aut confessarius Ordinarius, cum eius licentia,
absolvere poterit, sunt sodomia,mollities, fornicatio, adulterium,
stuprum, tactus impudicus masculi aut feminae, praeterea si
quis quacumque zeli causa aut occasione quomodolibet quid-
— 53 —
i^xtm Sentfe ^^fe^ett/ fo mu^ m<m j!e me|« but^ Sveunbe d$
buT^ 3lndc^5tiöe bw
®efeUf(^ftft übeweben, l|te ©5^ne in «nbeteti
'Pxoi>initn m\> auf entfewit geleöetten ^oci^fc^uJen unferaubrittöen, nn
welchen bfe Unftigen "ptoMutcn ^eHeibctt, wobct mm
äu bic ^to*
fefforen im öowu« ttä^etc SWftteituttöcn übet bfe ©öenfc^ftffen unb
bt« aSetl^äUniffe berfelben ergeben Ißt, bamft ffc bie Sflefgung ber*
fetten fü? bte ®efeUf(i^ttft um
fp letztet unb fi^ewt öewintten.
11. SBBemt ju einem einiflermii^ctt reiferen Tüuv aeJommen
fle
fittb, ntu^ mÄtt fie ber«niÄff««, efttige öeiftti^eUebunfien »or^une^mett,
tvel^e bei Seutf^en unb ^olen oft guten Srfolg gei^abt ^(tben.
12. Slnfeö&tungen unb sSetrfibniffen berfelben wirb man in bc5
ri^tiöcn SEßeife begegnen muffen, fe n<t^ ben ©genf<|(tffen unb bem
SBer^öltni^ beö einjelncn, man wirb Selel^rungen unb prtbrtfe dx*
mfti^nungen über ben f(ä^ie^tctt ©ebrauö^ beS SRei^tum^ anmenben,
man wirb f on i>tm ^o^cn SJorjug ber Berufung reben, wel^e ni^t
aurücfgcwicfcn werben bürfe,
— unter Slnbroi^ung ber ^JUenftrafe.
13. Samit bfe eitern bem SSerlrtngen ii^rer ©5^ne, in ben
Drbcn einjutrclen, Jei^fer na^geben, foü wr ii^ren Ol^rcn bfe 58or*
ireffU^Ieft ber Diben5einrf(J^tung fm SBerglef^ mft (Wbem Orben,
bfe ^eflfgleft unb @elei^rf(imleft unferer SBßter, i^rmaJeHofer 5Ruf
bef Aller SBett, bie S^re unb ber aUgemefne SBeffatt ^crborge^oben
werben, ber bem Orben bon ^o^ unb 9lfeber gejoUt wfrb, unb t§
foU bfe aWenge ber gürjlen unb ©ro^en ttufgejablt werben, weld;c
au fi^rem großen ^crsenötroft fn bfefem Orben Sefu gelebt l^rtben,
gefforben jfnb, unb a\x^ |e^t noö^ leben. e$ foK gejefgt werben,
wie wol^lgefaUig eö ©oft fei, bd^ Sünglinge ff<i^ i^m au eigen geben,
inabefonbere in ber ©efettf^nft feinea ©ol^neö, unb ioi^ gut e$ für
efnen 3Wttnn fef, bttfj er iaß Soc| be§ .^errn öon feiner S«g^«b an
getragen i^abe.
SBenn wegen ber aarten Sugenb unb ber no^ wenig gelräftigten
Sltterefiufe (ginwenbungctt er|ioben werben, foK auf bo« entgegen*
lommen unfere« Sttf^f^wtö ^ingewfefen werben, wel^c§, abgefei^cn
t>on ber ^eoba^tung ber brei ©elübbe, ni^t5 <tnbere$, wctS fonber*
Hc^ befd^werenb wäre, enthält unb baf, ma$ fe^r au beachten ifi,
feine SRegel berbinblf# ffl, nf^t einmal bef ©träfe für efnc bcr^
.^ci^li^e ©ünbe.

^0iplUl XIV.
Sßon befonberen borbe^altenen fällen unb bbn ber Ur»
fad^e ber Sntlaffung an^ ber ©efellf^aft.

1» 3ltt^er ben in ben Äonftftutionen aum 2tu§brucf gebrauten


SäUen, bott benen «Hein ber ©uperior ober ber gewb^nli^e SSei^t*
i>attt mit beffen 6rlaubni$ abfolbieren !ann, gibt ea folgenbe recbt«
mäßige ©rünbe für bfe (gntlaffung: ©obomfterei, SBoKufi, ^ureref,
e^ebru^, S^tauc^t, unleuf^e SBerO^rung eine« SWanne« ober einer
^rau; m^ttUm gilt e$ aia berechtigter @ntlaffung$grunb, wenn einer
— 54 —
quam grave moliatur contra societalem, eiusque honorem aut
utilitatem, qiiae etiäniomnes sunt iustae causae dimissionis.

3*Quod si quis aliquid huiusmodi confiteatur sacramen-


non prius absolvatur, quam promiserit se extra confes-
taliter,
sionem superiori manifestaturum per se, vel per confessarium;
tum superior concludet, pro bono communi societatis, quod
melius videbitur, ei si certa spes sit criminis occultandi, con-
iormi paenitentia piectendus erit, sin vero quamprimum dimit-
lendus; caverit sibi interim confessarius dicere paenitenti illuni
periclitari de demissione.

3* Si quis ex nostris confessariis audiverit ab aliqua per-


sona externa, quod cum aliquo e Societate rem turpem com-
miserit, non eam prius absolvat, quam extra confessionem
aperuerit nomen illius, cum quo peccavit; quod si dixerit,
adhuc non absolvatur, nisi iureiurando se'obstrinxerit se nun-
quam id ulli mortalium revelaturum sine consensu societatis.

4» Si duo ex nostris carnaliter peccaverint, si prior mani-


festaverit, in societate retineatur, alter dimittatur; sed deinde
is, qui detinetur, ita mortificetur, et undequaque affligatur, ut

prae taedio et impatientia occasionem det dimissioni, quae


statim arripiatur.

5» Poterit etiam societas, cum sit corpus nobile et prae-


äians in Ecciesia, a se praescindere huiusmodi personas, quae
ad Institut! nostri exsecutionem minus idoneae videbuntur,
((uamvis initio satisfecerint, et facile invenietur occasio; si,
nempe, continuo vexentur, et omnia iiant contra illorum incii-
nationem, subiciantur superioribus tetricis, arceantur a studiis
ac functionibus honorificentioribus, etc., donec obmurmurent.

6. Retinendi etiam nuliatenus sunt, qui aut superioribus


palam insurgunt, aut palam aut clam apud socios ac potissi-
mum externos conqueruntur; item qui apud domesticos vel
externos modum agendi societatis, quoad acquisitionem aut
administrationem bonorum temporalium condemnant, vel alias
rationes agendi, verbigratia, conculcandi ac supprimendi male
affectos erga societatem, vel dimissos, etc., quin etiam qui
Venetos, Francos aut alios, a quibus societas pulsa et gravia
damna passa, in colloquiis ferunt aut defendunt.

V* Ante dirnissionem, acerrime agitandi sunt ii, qui dimit-


tentur, amoveridi a consuetis officiis, et modo huic, modo Uli
- 55 —
imut htm SSotWdttb ftfienb «ittcs ®fe¥6cö)cffeö obet Be! fifäcn"?
lüclt^ci; ©etcöcnl^eit etWfta ®cf5^Tll^e5 geö^tt ben Otbett «nb boffcn
G^?c unb S^lu^en untwnfmmt.
2, cftt« eine fol^e S^ftt Jct^tct fo foH ^r nf^t «^cst
SBetttt
WMbett, al$-6i$
a^foluieict «
^»«icfpxi^t, bUfel&e äii^m bw S8«t^tft
bcm <Bvipix\f>xtn fel&fl obev but;# feinen 55e(^tt>rttet offen&aven su
«Jollen. Set ©uperfo? wiitb fobdnn emfc^efben, waa für ba§ gemein*
fcl)aftlf(^e 200)^1 be? ©efeUfd^rtft (tl5 bftS Seffere etfc^eint: tt)enn öc*
grünbete Hoffnung t)ovI)ftttben ffl, bftö SBerge^en ju i>e«^e{m«^,en, fo
n>it:b er mit einer entfpre^enben 35tt^e ju öefirnfen fein, im ftnbew

SftUe ift er foftrtU) «1$ m5öK«i^ a« entlaffen. SDer SSeic^tööter fott


ff^ «Drigena i&üten, bem S5e{<|tenbett ju frtgen, b«^ er in ©eftt^r
fci^weöe, entlftffen au werben.
3» 2Bentt einer öon xmferen SSei^tiJfltern i>on irgenb einer frem*
ben ^erfon geprt ^«t, b# jle mit einem n«a bem Orben etwftö
S^impfli^eS öegftnflen |<t^e,.fo foU er biefelöe ni^t el^er ft]&foH>ieren,
aia \>\$ fe ftu^eri^ftlö ber Seilte ben Slftmen beaienigen geoffenibftrt
f)(it, mit welkem fie gefünbigt i^ftt.
9Benn jlebiea getan '^<tt, werben, wenn
fott fie erft fti&foMert
jle fid^ ^^m<^^^ l^rtt, bfe§ leinem SWenf^en ol^ne
eibli^ öcrBinblid^
bie einwitßöung be5 -Drbena offenbaren au wotfen.
4. SSJenn j!^ a^ei ber Unfrigen ffeif^Iid^ »eröangen l^aBen/
foU berjenige, welker ea au^'i^ aeoffenbört i^at, im Drben bellten
»erben, ber anbere foH entlaffen werben. 2iber berjenige, wej^er
'>e^fttten wirb, foU berma^en gemartef unb berart i^art mitgenommen
ipeibcn, bft^ er öor Ue5erbru| unb Ungebulb ©elegenl^eit gibt, i^n
au entlöffen, eine ©elegenl^eit, wel^e fofort ergriffen werben foU.
5. 2>ie ©efettf^rtft, aW eine t)ornel^me unb i^eri)orragenbe Äor*
porrttion in ber Äir^e, wirb fol^e ^erfonen »on f!(ä^ abtrennen fön*
ncn, wel^e im ^anbi^ftbung unfcrer fJ)fJemntifd&en ©nri^tungen
weniger paffenb erf^einen, obwol^l fle anfanga genügenbea geleiflet
^ftben; ea wirb jlc^ lel^t eine ©elegeni^cit flnben Jftffen, namentU^
wenn unauf^örlid^ geplagt werben unb aUtS gegen i|re Steigung
f!e
gel^t, wenn
i!e firengen, finjlern ©uperioren unterfteHt werben unb
i)on ben ©tubien unb el^rettt>oKeren g^unJtionen ferngel^alten werben,
bia jie fi^ aufiel^nen.
6. 2iud^ biefenigen foHen Uim^mQ^ bei^alten werben, wel^S^e
ben ©uperioren offen SBiberfianb leiten ober offen ober gei^eim bei ben
S3röbern unb befonbera bei gremben flö^ bellagen. Sbenfowcnig foHen
biefenigen bei^alten werben, wel^e bei ben .^auagenoffen ober bei
gremben bie .^anblungaweife bea «Drbena in SSeaiefung auf Srwerb
unb SSerwaltung ber aeitlid^en @üter verwerfen ober anbere m^
3Wa^regeIn tabeln, wiea. 95. hit totale UnterbrücEung berfenigen, welche
gegen ben Orben ni^t gut gefinnf finb, ober ber entladenen; ja au^
bielenigen, weld^e bie SJenefianer, bie granaofen ober attbere> öon
ml^m ber Orben auagewiefen würbe ober f^weren Stäben er*
litten i^at, in ©efprö^en erträgli^ be^anbeln ober öerteibigen.

7* 9Jor ber Sntlaffung foUen biejenigen, welche entlaffen wer*


ben foHen. tö^tig geplagt werben, fie foUen <)on ii^ren gewoi^nten
— 56 ~
s^plicaiidi, inferiiB quantumcumque bene praestXeriiit, rcpre-
hendendi, eoque titälo alteri appHcandi; pro leviori culpa,
quam forte commiserint, graves poenae assignentur,- confun-
danfur publice usque ad impatientiam tandemque tanquam
aliis perniciosi dimittantur; ad hoc autem locus, de
quo
minitne opinantur, eligatur.

8* Si de altquo nostrorum »>e8 certa sit de obtin^ido


episcopatu aut alia dignitate ecciesiastica, praeter consueta
Societatis vota, cogatur alterum emittere, quod semper bene
de Institute Societatis sensurus sit ac dicturus, neque alio
confessario quam qui de Societate sit, utetur, quir imo se
in nullis rebus alicuius momenti quidquara
dispositurum,
nisi audito iudicio Societatis. Quod quia cardinalis Toletus
non observavit, Societas a Sancta Sede impetravit, ut posthac
nullus maranus, perfidiae iudaicae aut mahometicae heres
admittatur, qui tale votum praestare noiuerit, et tanquam
acerrimus Societatis hostis, quantumcumque celeber esset,
dimittatur.

GÄPÜT XV,
Quomodo agendum cnm monlalibiis ef devofaHis.

1* Caveant valde confessarii et concionatores offendere


moniales, aut illis dare occasionem tentationis contra voca-
tionem; sed contra affectu potissimum superiorum sibi con-
ciliato, procurent confessiones saltem extraordinarias excipere,
et conciones apud eas facere, si gratitudinem illarum vicissim

experiantur; multum enim iuvare Societatem possunt nobiles,


praesertim ac divites abbatiae, tum per se, tum per parentes
ac amicos suos, adeo, ut mediante notitia primariorum
monasteriorum paulatim in notitiam et amicitias totius fere
civitatis Societas venire possit.

$i* Vitandum tamen ex altera parte devotariis nosfris,


ne monasteria feminarum frequentent, ne vivendi ratio illa
ipsismagis arrideat, et sie Societas exspectatior.e omnium
bonorum, quae possident^ irustretur. Inducantur vero ad prae-
— 57 —
2){enfllef1ittng«n ettffetitt mthtn, fe fönen B<Ub au bfefem B«n> au
SBenn fit cm^ i^ve S){enile goi
fettem S>tenf| t>ev»)ettbef metbett.
oevKf^i^tt, foKen f{e benno^ d^tobeU »>evben unb untev bfefem
SSot«
tt)(tnb toieber a» ettva$ «nberem t>e«tvenbet wtxhtn. ^ür einen
uni^ebeutenben Sel^Iev^ ben f!e f!^ tyfeQei^t i^a^en au ©Bulben fom«
men Iftffen, foHen f^nen f^wete ©ttftfen aufetlegt wetben, flc
foUen 5ffetttKc^ l^efd^ämf mxHn, bi$ fle bfe @ebufi) oertfewn iinb
bann enblfd^ mh^tn ffe aI$ t>e«be¥5n^ für bie (WbeTn enflaffen tttet'
ben. 4>featt aber foK eine ©elegeni^eft ara^twä^lt wevben, bie fit
am menidfien t>evmttten.
8. SBenn efnev ber Unfvi^en ftc^eve ^opung ^At, ein Si^tum
obeif irgenb eine (inbete f{r^K(ä^e SBötbe au er^dfcn, fo foH et du^er
ben 3em5l^nH(ä^en ©eld^niffen bt$ -Ocben^ gettölföt «»erben, tin »»ei*
tewS rtbauleaen, baf er nömU^ immer nur ®«feö eon bem 3«ffWwt
be5 Orbcn« benfen unb frtöen werbe, bft^ er fi^ !eineS anbem SSei^f*
üfttera bebfenen werbe d§ einea fold^en m$
bem Orben, f«, foa«r,
b(t^ er in {einerlei ^ngeledenl^eiten t)on irgenb einer Sebeutung eine
Serffidung treffen werbe, obne bod Urteil beS Orben^ t>ori^er gel^&rt
SU l^ftben, SBeil bie$ ber ^(trbinal Soletua nid^t beamtete, i^<it e$
ber Orben beim §eiUöcn ©tul^le burd^gefe^t, bft^ fönftiö aWdrrane*) Mn
aW grbe jübif^er ober mui^Ämebanif^er Sreulojföleit mel^r aufleteffen
werben foHe, ber fi(fy weigere, ein fol^e$ ®el$bnia dbauieden, ba^
er bieljr c^r «X$ i^eftföfJer ©egner beö Orben^, fo beräumt iX auc^
fei, «t^d^fi^ffen bleiben foUe.

^npnt\ XV.
3Bie m<ttt fi^ gegen bit ^tonnen unb bfe frommen
grauen betragen foU.
L Sie Sefc^töäter unb ^rebiger foHen jfci^ wobl ^üten, bie
Slonnen au befeibigen ober i^nen ©elegen^eit au einer SBerfud^ung au
geben, gegen ibre sSerufung au ^anbeln. SBielmel^r fottcn fie fl^ fax
©egenteil \>it ^imeiguna ber Oberinnen erwerben unb bann brtfür
forgen, H^ fit Wenigf?cn§ ftuferorbenflfd^eScfd^ten erl^ftßen, unb baf
jfe bei benfelben SBortrage l^rtUen fönnen, wenn fie il^rerfeii« bo«
gBol^lwoUen berfelben erfftl^ren S)enn
bfirfen. bie Slebtiffinnen,
ttitmentli^ hit reid^en unb t>ornel^men, Idnnen htm Orben t>iele

fowobi oon fic^ felbjl äu§, <t\$


SDienfie leifien, m^
bur^ ibre SSer«
wanbten unb ibre greunbe, fo ba^ er infolge ber SSelanntf^aft mit
ben berborragenbfien Älbfiern aHmäbli^ baau fommen f«nn, f^fl
im gdnaen ©tftAt begannt unb angenehm au werben.
2* ^uf ber (tnbern Seite follen ea unfere frommen grauen
t>ermeiben, au befugen, bamit fle nid^t ein au
bie Stonnenliöfler
gro^ea aBoblgefrtJlen an bereu ßebenaweife flnben unb fo ber Orben
in feiner Hoffnung auf «tte ®üter, wel^e fie befi^en, getäufc^t Wirb.

*) ©etauftc 3uben ober fStahamebamt, bie insgeheim il&rer SRelfgion


treu bUißen, in ©ponien. SSJortöilbiingroerflu^t. 1. flor. 16, 22.
-- 58 -
standum votum castitatis et obedientiae in manibiis confessarii
sui, ostendaturciie iüam vivendi rationem esseconiormem
primitivae Eccicsiae moribus, utpote lucentem in domo, et
non sub modio sine proximi aedificatione ac fructu anima-
rum; praeterquam quod exemplo viduarum illarum evangeli-
carum, Christo in Sociis suis benefaciant de substantia sua;
denique omnia quae in praeiudicitim cläustralis vitae sunt,
exponantur eique applicent, huiusmodi instructiones illis sub
secreti sigillo communicent, ne forte ad aures religiosorum
perveniant.

CAPUT XVI
De contempfu divitiarum paiam prae se ferendo,

1. Ne
seculares nobis adscribant nimium aJIectum erga
nonnunquam recusare eleemosynas minoris
divitias, iuvabit
momenti, quae pro officiis a Societate praestitis offeruntur,
quanquam ab iis, qui omnino nobis sunt addicti, etiani
rainiraas quascumque acceptare conveniat, ne avaritiae
arguamur, si tantum dona insigniora admittamus.

2* Negandae erunt sepulturae personis vilibus in templis


nostris, quamvis valde addictae fuerint Societati, ne videamur
pluralitate mortuorum divitias venari, et constet de beneiiciis
quae a mortuo recipimus.
3* Cum viduis aliisque personis, quae Societati pleraque
sua dederunt, agendum erit valde resolute et acrius ceteris
paribus, quam cum aliis, ne videamur propter considerationem
bonorum temporalium illis iavere plus quam ceteris, Imo idem

observari convenit respectu illorum, qui in Societate sunt, sed


postquam bonorum suorum cessionem et resignationem in
iavorem societatis fecerint; et si aecesse sit, a Societate dimit-
tantur, sed omni cum discretione, ut, saitem partem eorum,
quae Societati dederunt, ei relinquant, aut morientes testa-
mento legent.
t
— 59 -.

be« @ei^orfattt$ in bie Jg>dnbe bc§ ^ti^tuux^ t>ct(tnlA^f «Jetben,


unb e« foU i^mn öcäe^öt werben, bdp biefe 2if>tn$m\U ^^ @{«*
Itettö mit ben ©{ften bet e«j!ett Äfn^e jJc^e, tt)e« jle fn ^öufein
aW ßfc^t bfent, bfta «f^t «nie« ben «Steffel öcfleKt wix\> unb b(c
Silei&enmenfd^cn ev^ftuf, unb bfe (Seefen fSrbctt.
3lute5fbcm follen fie nad^ tcm SSeifpfcle ienci; aSftKsen im
€t)ftnöcHwm e^tfflo in feinen ©enoffen i>on i^xim SSefi^tum SBol^l*
trtten etweifen; enblidf) foU t^nen aUc^, u*ft§ baju biencn Uim, ein
SUowwteil öe^en b(t§ Äfoj?erlc&cn 3« ejweden, rtu^efnönbersefe^t
werben, iebod) foll rnttn ii^nen berartiöe SWittcitunöen nur unter
bem (Siegel ber öerfti^wlefleni^eit ntö^en, brtwit fie ni<^t tiwa ben
ben SWött?i^en au Oi^ren fommen.

^ei^itel XVL
lieber bie offen t^nx <S^«u ju trftö^ttbe ssera^funa beS
aieic^tum^.
1, SDftmlt uns bie 2Be(tlic^ett niti^t ftUsu öto^c Steigung a«»«
9tei(^tum aufzureißen, wirb e§ ntan^md ö«t f^i«/ unbebeutenbere
Sllmofen auröß^uwelfen, welche für Sfenjle, wel^c ber Orbcn aerciftet
i^ftf, Angeboten werben, oi^gleld^ eS ji^ f^idt,
t>on benjeniö«», wcl^e
unö burd^auS eröeöcn finb, m<^ bie fleinfien (3af>m anauue^me«,
b(tmit wir ni^t btr «gxtßfuc^t ^ef^ulbifit werben, wenn wir nur
aebeutenbere ©ef^enle rtnne^men.
2* Unteräeorbneten "perfonen wirb baö SScgTößniS in unferen
Äirc^en a« t>erwciaevn fein, mnn fle nu<^ htm Orbcn no# fo er*
geben waren, bantit ea nit^t f^i^eine, alö fu<^ten wir burc^ bie SD^enge
ber srofen SReic^iömer au erwerben, unb bantif man ni^f wci^, waB
wir ftn Suweifungen t)on ©ejJorßenen erhalten.
3, Wllt SBitwen unb anbeten "^erfonen, weldbe Orben Um
i^te meinen @üfer ü&etse&en l)Abtn, wirb man fe^r cr.t[d;?offm unb
aiemli^ energifc^er t>erfa^rcn muffet, wenn bie ü&rigen Umf^önbe
fonft bie gleiten fInb, aW mit «nberen, i<tmit e$ ni^t ben Sinf^cin
l)(tK (tl^ oß Wir fie mätn ber 9vaöji^t duf aeitli^e ©üter günjüger
anfeilen ftia bie übrigen Seute.

S<* «o# wei^r: ca ifl pAjfenb, baafelbe 58erfö^r?n in SBetreff


berjenigen an beoba^tm, wel^e fi^ inneti^alb beS Orbena btfiubeh,
ftber etil na^bem biefelben i^te SBefl^tümer abgetreten l^aben unb
au ©uniien beö Orbena autü^getreten jinb. Unb wenn ea nolwcnbfg
fein foUfe, Idnuen fie aua bem Orbcn entlöffen werben, <iUx unter
58eoba<^tuttg aUer ssotfid^f, fo i<i^ fle wenigf5ena einen Sreil Uffen,
waa fie bem Orbeu gcäeten i^aben, bemfelben üßerlaffen ober ^^int
felben für Wx ^obeafrttt tepamen^avifci? äuf?^teiaetf.
~ 60 -
CAPUT xvn.
De modls promovendi sociefafem.
1» In primis inhoc incumbant omnes, ut etiam in rebus
parvi momenti unum semper sentiant et saltem exteriiis dicant;
sie enim quantumcumque res mundi huius turbidae fuerint,
Societas semper necessario augebitur et confirmabitur.

3» Sic omnes lucere nitantur doctrina et exemplo, ut


reliqui religiosi, praesertimii
qui de clero sunt pastores, etc.,
superentur, tandemque vulgus omnia a nostris tantum prae-
stari optet; quin imo hoc palam dicatur, non requiri in pasto-
ribus doctrinam tantam, modo suo munere bene fangantur,
consilio enim societatem iuvare posse, quae idcirco studia
summopere commendata habet.
3* Fovendi reges ac principes hac doctrina, quod fides
catholica in praesenti statu persistere nequeat sine politismo,
sed ad hoc magna opus discretione; hac ratione nostri grati
erunt magnatibus, et ad intimiora consilia adhibebuntur.

4:* Foveri poterunt novis lectimissis et certissimis unde-


quaquae transcriptis.
5« Neque parum conferet, si magnatum et principum dis-
sensiones caute ac secreto nutfiantur, etiara cum mutua virium
infractione. Quod si animadverteretur verisimiliter conci-
liandos, Societas, quamprimum illos pacificare contendet, ne
aliunde praeveniatur.
6» Ingeneranda omnibus modis, praesertim vulgo et ma-
gnatibus, opinio de Societatis erectione per singularem Provi-
dentiam divinam, iuxta prophetias Joachimi abbatis ad hoc, ut
Ecclesia depressa ab haereticis elevetur.

7. Tum magnatum* et episcoporum gratia obtenta occu-


pastoratus ^t canonicatus, ad reformationem cleri exa-
pandi
ctiorem, qui olim sub certa regula cum episcopis suis vivebant
et ad perfectionem tendebant; ac tandera ad abbatias et prae-
laturas aspirandum, quas attenta ignavia ac stupiditate mona-
chorum, ubi vacaverint, non erit difficile assequi ; etenim ex
re Ecclesiae omnino foret, si omnes episcopatus a Societate
tenerentur, imo sedes apostolica possideretur; praesertim si
Pontifex bonorum omnium princeps temporalis fieret, quare
::- 61 ~
^apiui xvn.
»Ott htm SWittcIn, ben OxUtt su fötbetn.
1, S5eFo«i>eif$ foHen «Ue b(iwtAc|> fJteften, au^ in un^ebeuten*
beten ©ittgett immtt efn unb bfefel^e ^nfi^t au i^d&en unb wenfflflen^
m^ (itt^ett bie ßW^e 3lnfl(^t du^mi^v^^^^n,
®o wixb, wööen bfe
weltU^en Slnaeleaenl^eftctt äu^ no^ fo öetwowen fein, ber Otben
notwenbföWöJcife flets Qeförbett unb feftc« geötfittbct feigen.
flti^

2^ 5me foHen j!^ ftefhie&eti, bwfc^ ©elel^jfftmleft unb bur^ il^r


gute« SBeffpiel fld^ auSausei^nen, bftmft bfe üJtföen seipiid^cn "per*
fönen/ nrnnentH^ bie 'pfawer u. f. tt>. in ben ©Ratten gefleat werben,
unb bd^ f^He^Ud^ brtö SSoIf ftllea nur t)on ben Unfrfgen geleifief
wiffen Win. S«, «tan fott ea offen «ugfpred^en, bd^ mftn ^ef ben
'pfamvn feine g« gro^e ©ele^tfamleit fu#e, wenn fle nur il^r ^mt
gut t>e¥n>ftlten; mit gutem State Idnne bev Ovben an bie '^(tnb ge^en,
n>el^et beö^al^ bie (Stubien f!et$ <tuf$ n)aimtfte ent)>fol^len ^at,
3, Ä5nigen unb güvfien foß ntan hux^ bie Se^te fd^mei^eln,
bA^ bec !ati^olif(i^e ®I<tu$e ibei htm gegenntävtigen Buftftnbe oi^ne
potttif nic^t befleißen I5nne, ahtv l^ie^ei ifi gto^e S)i$ccetion unb
öon n5ten. 5luf biefe SBeife werben bie Unfrigen bie
SSel^utfamleit
@unfi ber ©ro^en gewinnen, unb fie werben ju ben gel^cirnften Se#
ratungen beigejogen werben.
4, Sl^r aSBol^lwoHen lann man auc^ baburc^ ft^ erl^atten, ba^
man i^nen öerMrgte Sileuigleiten t>on a«en ©eiten §er jugängUd^ mci^t
5, 3Iu(^ wirb eö nid^t wenig SJorteil bieten, U^ Swi^i^MUn ber
©ro^en unb görflen in öorfi^tiger Sffieife unb im ©ei^eimen au
nähren felbjl WS iw
gegenfeitigen 5{ufreibung ber Gräfte.
9Benn man aber bemerft, H^
eine SSerföl^nung woi^rf^einU^
ifl, fo fott fi^ ber Orben auerfl beflre&en, i>tn grieben j^erbeiju*
ffii^ren, bamit man ii^m t)Ott anberer ®titt ni^t auoortommt.
6* ^m m\x%auf iebe ^rt unb SBeife, namentlici^ auci^ t>(t$
niebere Soll unb®ro^en bat>on äberaeugen, ha^ ber Orben bur4
bie
befonbere g5ttli#e SBorfel^ung gegränbet worben fei in ©ema^l^eit ber
yro|>l^eaeiungen bea 2lbt« Soa#im*), h«mlt bie öon ben Äe^ern
unterbrüöte Äir^e ji^ a» neuem ©lanae eri^ebe.
?©obann mu^ man, wenn bas SBol^lwoaen ber ©ro^en unb
Sifc^öfe gewonnen ift, hk "Pfarreien unb Äanonffate befe^en, um
eine granbli^e Erneuerung beS ^lerua l^erbeiaufüi^ren, ü>tl^tx einft
unter einer bjcfHmmten SRegei mit feinen S8if^5fen (ebte unb ber
gjoHenbung aufttebte.
Unb enbtt# mu^ man fi^ an bie Stbteien unb ^ralaturen l^eran*
mad^en, wel^e man im «^inblid auf bie STrSg^eit unb 2)umm^eit
ber 3W5tt^e im gaUe einer (Srlebigung be^ <Sil^t$ ol^ne gro^e SWü^e
wirb erlangen {bnnen.
(Sa wilrbe überhaupt aum SJorteil ber ^ir^e gerei^en, wenn

*) 2I6t ^oa^im oon


glori« (giote) in flalaBrien, f 1202, rooHte bie
®aBc BeP^en, bie aBei«fa9ungen ber |, ©d&rift gu beuten/ a^U ai^ naiia*
natc« 5ßrop§et i^talien*-
— 62 -
omni ratione temporalia Societatis, prudenter famen et secrefo
paulatim extendenda neque dubium, quin tunc aurea saecula
et pax continua ac universalis et consequenter benedictio
divina Ecclesiam comitaretur.

8» Quod si spes non aiiulgeat ad haec perveniendi, cum


equidem necesse sit, ut veniant scandala, pro tempore inver-
tendus erit Status politicus, et incitandi princlpes nostris fami-
liariter utentes ad bella mutua et importuna; ut sie ubique
Socielas imploretur ac impendatur reconciliationi publicae,
ut communis boni auctrix, et primariisbeneficüsetdignitatibus
ecciesiasticis compensetur.

9* Denique hoc saltem conabitur societas efficere, acquisita


principum graüa et autoritate, ut ab iis, a quibus non amatur,
saltem timealur.
— 63 —
fttlessfstötttw itt ben ^anben be§ OxHnß waten, |ft wenn et ben
tt]>oftoUf^en Stui^I inne i^äUe, sumd wenn b«v ^(ipft ber itbif^e S«!^*'
&er (tHet Seflftfüm« wfttbe. SJAi^et mu§ bie tt bffd^e SWft^t bce Dtben§
aUmä'fyU^, abtv mit MviQl)^\t unb im ©e^elmen, ftuaijebel^nf wetben.
(55 ifl fein Bwelfel bft^ bann bftö Qolbene B^^t<^ltet efntteten wütbe,
bA^ tttftn brtnn ewigett unb aKöemeinen gtteben öenie^cn «nb bem*
äufolge bet ööttHd^c ©cgcn biß ^ix<^t geUifcn tt>ütbe.
8. 2Benn aHx no<ä& ni^t gu l^offcn i^, bft^ tttftn biefe Si«-«
etveiö^e, mujj nmn, notwcnbiöftweife Sln^lanbe unb Sletgctniffc
bft
c{ntte(en «tftffcn, bcmpoUtif(|en 3«ff<*»'^ ^{"c äeKöemä^c SSJcnbunß
ßcitcn. Wim mü^ bie gßtficn, wel^^ «t^t «»^^ <»i^f i>cvfröutcßi gufje
Uelzen, ju geöenfeitiöen f^ytcctlic^cn ßticflcn t)evftnlaffctt, ^rtttlit fo
ü^txaU bie ^ilfc bea Orben^ (iB bei SPiler^teTa bea gemeinfamcn SBol)^'
tc$, angetufen tt>ijb «nb mati feine SDienfie in 9tnf|>tu^ nintwt, um
eine rtUfiemeine 58jTf5i^nunö i^ei&ciaufüF>vett, unb bamit er bftfür burdb
öto^e 3wW5iiban3Cu unb lir^Uc^e SBürbcn ^elol^nt witb.
9» ÄuTS — bet Otben wirb, nad)bem er fid^ bie cinftu^reii^e
®unft ber gütjlen erwor&en l)at, iveniäjlen^ bß^ ju erteilen fu^cr,
^(^ft er i)on benen, bie ii^n «i^t lieben, weniöjlcn^ öefür^tet nnrb.
BX 370S !Honita secreta.
•\2M677 Die geheimen
1924 Instruktionen der
Jesuiten ? Latini"-
sehe undt Deutsche»

950-4538

THE utiwmBnv ör cuicas.ö ygsAW f


l^,-).
UNIVERSITY OF CHKjAGO

IIP

BX 37Ö5 Monita secreta»


•A2M677 Die geheimen
1924 Instruktionen der
Jesuiten ? Latini*
sehe und Deutsche <

THE UNIVERSITY OF CHICAGO LIBRARY

Das könnte Ihnen auch gefallen