Sie sind auf Seite 1von 18

Ueber~eupiiiigist iiiclit leiclitsiiiiiige Ailiialime uilgepriifter Hypo-

tllesei~,soncleril liaiiii iiur als die Fruclit gem7ibsenliafter Priifung


~ i i deiltschlosseiler Arbeit erruiigen werclcii. Sie solle11 xeigeii,
(lass die selbst erarbeitete Ueber~euguiig eiii fr~ic1itl)arert.iKeim
iieuer Einsiclit uiid eine beascre Riclitscliiiur des Ilniidelii9 ist,
:ils die \vulilmciiieiicl~te Leituiig durcli Aiitoritiit. Deutsclilniitl,
~velcliesin1 16. cJnlirliuiitleit zutbrst fiir d a s Hecht solcller rel)er-
zeugiiiig nufpe~tniicleii i.t iiiid dafiii als Hliit/cuge gelitteii liat,
stellt iiocli in1 Vorraiig tlieses Icampfes. Ihm ist eiiie er1i:~l~eiit~
weltgescliichtliche ,dufqal)c ~iigefalleii,uiid Sie. \iiid jet7t bei.iifeii.
t1:rraii riiitzuar1)eiteii. Die Tliatsaclieii iii dei IValiriieliiiiiiiig

r:ct1e
bellalten zur Ptift~ingsfeiercler Friedricli-JYil11e11ns-T~11iveisitiit
zii I:ei,liil
1572
r

\Yir feiprii lic~iite cl:rs Ctift~iiigslest uriseier 17iiiversitcit :tii


i tlenl clctlirestageder (ieburt iliies Stifte],,. des vielgeprüften Iiöniqs
r i e l i c l i Y i l l I . Ikls J:llir diese Stiftunq l h l 0 fiel
in clie Zeit tler griissteil iiuoseren ßeclrängilisi unseres Staate5 :
\
eiil ei~liebliclierTlieil des Gebietes war vclrloren, das I,aiit! clurcli
den vorausgegangenen Tirieg lind tlie feiiitlliche Uesetzung ei-
sclicipft; der li-riegerisclie Stolz. der ilim aiis deil Zeiten des
grosseil I<uifiirsteii iiiid cles grossen Iciinigs geblieben, Tyar tief
gedemiitliigt. TTnd doch eisclieint uns jetzt, wenn wi rück~riirts
blicken, tlieselbe Zeit so reich an Gütern geistige Art. ;Ln ße-
geisteriing, Energie, idealen Hoffnimgcn und schöpferisc*lieii r (ie-
tlnril;eri, dass wir trotz der verliältnissmässig gliin~endeniiussereii
Lage, in der liciite Staat und Nation sich I~efindeil,fast niit Seid
L auf jene Peiiocle zurücliselien iiiöclitcn. Dass der König iii der
ljeclriingten Lage ~ o aiidereiir iilateriellen A~iiforcleriiiigerizailäclist
an die Griindung tler Uiiirersität claclite, dass er duiin Tliroii
1
iiiiil Lehen auf' das Spiel setzte, um sich der entsclilossenen lie-
geiiteru~igcler Satioii iili Iianipfe gegen deii Cebern7incler allzu-
r ~ r t r n u e n ,zeigt, wie tief i~lic11bei iliiii, tleili sclilicliten. lel)li,lfteri
~;efii2ilsäiisserungen :~bgeiic>igteiiJIanne, das Yertraueii ;iiif tlie
geistigen Kräfte seine5 TTolliei wirlite.
Eine st,~ttliclir~ Iteilie rulininürclig~r -\;riiieii 1i:~tteDc~iticli-
1;iiid d:tiiiali in der Iiunst, wie in der \\'is\en\cliaft :tiif~ii\veiieii,
1 S:\ineii , derei, 'rriigcr iri clei. (;escliiclitc meiiicliliclier (;eistes-
1)ilcliing /iiiii Slieil zii cleri 1:ritcii nllcr Zeiten iintl YOlBer ~ i i
z,iIiloi~iintl.
1:s 1el)tc (;otttlie und leljte Itcetliovc~ii;Sc llillcjr, Iiniit.
FIertler und l I a y d n 1i:ltteii rioi,li tlicx ersteii .Ialire tle. ,J,llir-
Iiiiiidcrts erlebt. \Yillielrii voii l l i i m b o l d t entvni-t' tlic> iieiir
\\'i\sciiscli:~ft der vergleic~lientlenSl)raclil,uritle, S i e l , iilir. Fr. A i i 2.i
\Y olf. Sa\i g n j , lelirteii alte (ie~cliiclite, I'oe,ie uiitl 1:eclit
I
217 -

mit lebendigen1 Verstiiiidniss durclidringen , S c 111e i e r m:i cli e r eiiigenomnien haben, daraii denken, wie selir ihr Loos iii mate-
suclite tleil geistigen Inlialt der 1:eligion tiefsinnig zu erfa.se:i rieller iincl reclitliclier Beziehung wirklich gebessert ist.
iind J oh. C; o t t l i e b F i c h t e , der zweite Rector uiiserer G i i i ~ er- Es scheint die Art der lleiischlieit einmal zu sein, dass
s i t i t , cler gewaltige uiierschrockenc Redner, riss seine Zuliorer- liebeil viel Liclit iiniiier viel Schatten zu findeil ist; l~olitisclie
scliaft fort durch dcii Stroni seiiier sittliclien Begeisterung und Freiheit giebt zuiiiiclist clen gemeinen Motiven inehr Sclirankeii-
den külirien (;ed:~nkeiifliig seines I(1ealisilius. losigkeit sich ZLI zeigen uiitl sich gegenseitig JIiitli 711 rnaclieii,
Selbst die Abirrungen dieser Siiiiicsneise. die sich iii tlei: so lange ilinen riiclit eine zu eiiergiscliem \\Ticlersl)rucl~gerüstete
leiclit erlteiiiibareii Scliwiiclien dei Roinaiitil; aussprechen, 11al)eii öffentliclie JIeiniiiig gegeniiberstelit. hiich iii cleri Jahren T or
etw:ib ,\n/ielieiitles deiii troclteii recliiientleii l',goisiiius gcgei~iil~cr. dein Befreiungskriege, als F i c h t e seiireiii Zeitalter Uussprcdigteil
hfan henunderte sich selbst in den italitiiieii Gefülileii, in tleiieii hielt, felilten diese Eleincnte iiiclit. E r scliilclert Zustäiicle iiiitl
ni:tii 711 scli~vclgenw~isste;iiian buchte die Kunst, solclie GeIuhle Gesinniiiigeii ali lierrscheiid, die an die scliliiiiiiisteri iiiisercr Zeit
zu lid,eri, ausz~~hildeii; iiiaii glaubte clie Phantasie uin so iiielir erinilerii. ..l)ab gegen~v:irtigc Zeitalter stellt in seine111 (;ruiid-
als scliöpferisc~lieliraft bewundern zu diirfen, je nielir sie sicli lxiiicip sich liiii liocliniiitliig lierabselieiid aiif diejeiiigcri, die
von deii Kegeln des Yerstaiitles loigeinaclit liatte. Dnriii steclite durch einen 'I'rauin voii Tugend sicli Geiiüsse eiitn-iilden lasseii.
viel Eitellteit, aber iiiiiizerliiii 11-ar es eine 1;itellteit. clie fiir liolie uncl seiner sicli freiiencl, dass es ühcr solclie Dinge hinweg sei,
Ideale scliwiirmte. iind in tliesc~r \T'eise sicli iiiclits :tnfbiudeii lasse- l). Die einlige
Die Aeltereii uilter uiis habeii iiucli die JIlinncr jener Periocle Freude, clie iibei- das rein Siriilliclie hiriausgelie, wclclie cleii Iie-
gekannt, die eiiist als die erstell Frei~villigenin d:ls Heer tratei,. präsentanten des Zeitalters belsailnt sei, neiiilt er .,da.. Tlaben aii
stets bereit, \ich in tlie 1~:rcirteruiiginetapliysiscliei I'robleiiie zii der eigenen l'fiffiglceit.. . Uiid doch bereitete sich iii dieser selhcii
versen1;cli. wolilh~lesen iii cleii 'l'lTerBen cler grossen Dichter Zeit ein inäclitiger A i u f S ~ l i ~vor. ~ ~ ider
~ g zii clen r~iliiiireiclisten
I)eiitsclilands, noch gluheiicl von Zorn, wen11 I om erstell S a p o - 1 Ereignissen unserer Gescliiclite geliört.
l e o i ~ ,von Begeisterung un<l Stolz, wenn von den Tliaten tles 'lVenn wir also iiiisere Zeit auch riiclit für lioflfriiingslos ver-
1:efreiungslirieges clie Iiede war. loreil zu lialteii brauchen. so diirfen wir uns doch iliclit allzu

I
T'llie ist es anders gev-orden! 1)as mögen nir n.olil erstaunt leiclitfertig iiiit dem Troste beruhigen. d a s es iil aiidereri Zeiten
z~usrufeii in einer Zeit, wo sicli die cyiiisclie Verachtung aller eben nicht besser war als jetzt. Iniinerliin ist es ratlisaiii, dass
idealen Güter cles Menschei~gesclileclitsauf den Strassen uiicl iii bei so ljedenliliclien T'orgriiigeri ein Jeder in cleili Iireise, in dein
der Presse breit iiiaclit, ~ ~ r i ciii l zwei sclzeusslicheil Yerbreclieii er zu arbeiten hat uncl clen er keiint, 1:iiiscli:~ii halte, wie e.i niit
gegipfelt h a t , nelclle clas Haiipt unseres Iiaisers offenbar iiur der Arbeit Siir die ewigen Ziele der Jlenschlieit I~estellt ist, 01)
des1i:~lb zu iliren~Ziele wiihlten, eil in iliiiz sich ,211es vereinigte, sie in1 Auge ge1i:~lten ~ ~ e r ~ l eobi i ,niail sicli iliilen qeiiäliert habe.
nras tlie Jlenschlicit bisher :lli ~~iirclig cler Vereliriirig uiicl der Im Jugeililzeitalter unserer TTriiversitiit 7vnr aiicli die TITi~sciiscliaft
Danlibarlieit l)etr:~c~litet Iiat. jugendlich 1;iiliii und lloti~iungskr:iftig,ihr Auge war vorziigsn eibe
Fabt init Jfiilie iiiiissen wir iins clarai~ erinnern, dnii er.t den liöclisteii Zieleil zugeweiiclet. TYeiiil diese aucli iiiclit so
aclit .lalire vcrflosseii sind seit der qroiseil Stiiiide, wo alle leiclit zu erreiclieii n.:iren, nie jene Gcncr:~tioii liofftc, \\eiiii sicli
auch zeigte, (1:~~s ~veitl~iilftige
1:iiizelarl)eit tleii TVcq tlaliiri vor-

I
Stiinde unseres TollLcs auf deii 1:iif debselhen I\Lori:irclien oliiie
Zauderii, voll ol)ferfreudiqer lind 1)eqeiiterter Yaterltriidslie1)c ii1 bereiten iriu-„te. iiiid ioiiiit tliircli (11th S:xtiir (ler ,Iiifq:~I)eiiiell~st
eiiieii gef,ilirliclieii Iirieg zolreii qcgeii cincbii (jegiier, (le>ieii I\Iacalit ziiniic,list eiiic3 ;riidere weiiizer entliiisi:litiit~lir., weiiigcr iiiiiiiittcl-
iintl Tal)f'erlteit uni iiirlit uii1)el;:iniit nar. l-:~it niit IIiilie i i i i ~ b z iir bar deii ic1r:~leil Zicleri ziigeneiltletc A\i,t tler .irl,eit gefoi,tlcrt
wir (leb breiteii Spielr,~uiiis gctlciilcen. (leii tlie politis~lieii iiiitl wurde, qo uiire eb tlocli z~rciielloi ein \ crclerl~cri,wenii iiiibei.i3
liiiinarien Beitre11un;eii. aiicli tltlii ~lrnierenhtiiitleii uiiberes \-olbc~b Ge1ier:ttioii III,PI. t l ~ n 11riter~cort111et~'11
~1111]1i.:tl~ti~c11ii~it/lir'lie~i
ein \orgeiifreierei iiiitl iii~~iisclieri~riirtli~eres T)ast~iii z i i 1)ereitr.i~.
iii tler 'I'li;itigl,c.it iiiid in iieii (;ecl:iiiheii tler yel~iltlcteii Iila,-ci! ' j I l(*llt( - \\~ll\( V11 111
.iufgaheii die e~vigeriIdeale der Jlciiic~lilieit aus (lern -luge T er-
loren 1i:rl)en sollte.
1 c1e~li:~ll) n:iniite „ t r a i i z c e n d e n t a l e i i . . Forriieii cles Aii-
5cliaiieiii lind I)enl,ens nu>zel~ildct,in wclclie aller Inhalt unberes
Uai (~ruiitll~rol~leii~. nelclies jene Zeit an deii .infang aller 1orstelleris iiotli\\eiidig :~ufgenoinmen ~verdeiiii1u.s. weiin er ziir
IViseiiicliaft stellte. u a r das cler Er1;enntiiiiitlieorie: ..lYab ist \-orstellung neideii soll. Fiir tlie (Ju:~lit:~tcricler Iliiipfindurig
11-alirlieit in unserem ,iiisclia~ien iirid Deii1;eii ! in ~relclieniSirine ]i(itte sclion 1,ocke tleii A\iitlieil geltend qciiiaclit . cleri iinseic
ei~tsl~reclieii liniere Vorstellungen der TYirklic11keit':- Aluftlieses l,,ii.l~erliclie iiiid geiztige 0rg:~riisation an der Art l i : ~ t ,wie die
1'rol)lein stos~eiil'liilosopliie uiltl Satur~riisenscli:rftvon z\\ei eiit- 1,iiige uns ericlieineii. In diezer 1:iclituiig nun linben die Cntei-
gegcrgesctztcn Seiten; e i ist eine genieinsame ,iufgal)c heider. ziic~liuiigeri iil~er die l'lijsiologie cler hiiine, n elrlie iiaiiieiitlicli
Uie erstere, welclie die geistige Seite hetrnclitet. siiclit aus iiiisereiii ,I oliaiiiie 5 11iil1c.r vervollst:iridigte, liritiscli iiclitete uiitl claiiii
TI7isseri uiid Vorstellen auszusclieideii, was aus deii Einwirli~iiigen 111 (1:~s (iesetz von den s p e c i f i s c l i e n E n e r g i e n d e r hiiines-
cler IiOiper~veltlierrülirt, iim rein Iiinzustcllen, was der eigenen u c r ve i i xusamii~enfasstc.,die vollste 1iest;itigiiiig. iiiaii kann fast
'i'1i;itigl;eit cles Geistes angehört. Die X:~tiirwissenscliaft in1 sagen in einen1 unerwarteten Gi,ide, gel~raclit und dadiircii zii-
( iegentlieil silclit ahziisclieicleri, v a s Definition, Hezeicliilurig, Vor- gleicli das \ITeseii und die Uecleiitung einer solclien 1011 vorn
itellungsform, IIyl)otlie$e ist, uni rein übrig zu behalteri, was der Iierein gegebenen, siilijecti~enForm des 1:iiipfiiiclens iii selii erit-
Welt der I\'irlrliclikeit angehört. deren Gesetze sie suclit. Reicle sclieid~iicleiund greifiarer VTeise dargelegt uiid anscliaulicli ge-
siiclieii diezelbe Scheicliing zu vollzielieii, wenn aiicli jede fiir iiiaclit. Dieses Tliema ist sclion oft lhesliroclieri worclen; icli lianri
einen anderen ?'heil cles Gescliiecleiieii interessirt ist. In cler inicli cleslialh lieute dariiher Iinrz fassen.
Theorie rlrr Sinnesw\.nlirnelirniiiigen iincl in den 1-ntersuc2iiingen Zwischen den Sinneseml~finduilgen~crscliieclenerArt lioiiiineii
iiber clie Grnndprincipien cler Geometrie, ?ilecliariili, Physili kann zwei verschiedene Grade cles Uiiterscliieds vor. Der ain tiefsten
auch der Naturforscher diesen Fragen niclit aus cleiri T e g e gelieii. eiiigreifencle ist der Unterschied z~visclienEi~iptiiiclungen,die 1 er-
D a meiiie eigenen Arbeiten vielhcli in heide Gebiete eingetreten schiedenen Sinne11 angelioren , wie zwisclien Ijlau, siiss, warin.
sind. so will icli versilclien, Ilinen einen Uel)erl)lick von dem zu liot litonend; ich 1ial)e mir erlauht, diesen als Cnterscliiecl in der
=eben, T\-:L~ von Seiten der Saturforschung in dieser lliclitiirig 11o d a l i t ä t cler Eiiipfinduiig zii bezeiclineri. E r ist so eingreifend,
getlian ist. Satiirlich 5ind scliliesslicli clie Gesetze cles Denlceiis cl<tsser jeden Cebergang von1 einen ziiin anclereii, jedes Terlialt-
bei den natiirforsclienclen Mensclieii lieirie andereil alc, bei den iliss grosserer oder geringerer Alelinliclilteit nusscliliesst. Ob
l~liilosopliireiitlcn. 1x1 allen Fillen, wo clio Tliatsaclien der tiig- 7. 1:. Süss dern U1,~ii oder Tiotli :iliilliclier sei, kann iiian gar
liclien Erf~aliriing, d ~ r e i iFiille tlocli sclioil selir gioss ist. liiii- nicht fragen. Die zweite Art clcs Ciiterscliieds daqegeii , die
reichten, uni cirieiii scliarfsinnigen Denker von uiibefangeiien~ iiiinder eiiigreifencle, ist die z~visclicnverscliie(1eneri Enil~findniigrii
TYalirlic.itsgefiili1 einiger~iiaassen genügendes A1ateri:il fiir eiil clessel1,en S i i i n r ~ ;ich bescliränlte auf ilin clie lSe7eicliniing eines
richtiges T'rtlieil zii gehen, niiiss cler iiaturforsclier sich damit 17ntei.scliiedes cler ( J u a l i t R t. l.'i clit e fasst diese („ualit¿Lteii
begiiiigeii , anziier1;eiiiieii , (lass die mctliocliscll vollendete Saniiii- je rines Sinnes ziisaiiimen als (,!iialitäteiil<reis, und l)ezeicliiiet,
liing der E:rf,iliruiigstlia.tsacheii clas friilier gewonnene Itesoltat ~ : i slcli eben Cntei~scliied der lloclalität nannte, a l 5 T-11 t e i -
einfach 1)estitigt. *Aber es lioiiiiiieri aiicli gegciitheilige Fille vor. cliie cl d e r ( j u a l i t i t e n l i r e i se. Iiincrlialb jeclcs solclien Kreises
[lies als Kiitschuldigiiiig dafiir, - m n i i es entscliiildigt werden iyt T7el]ergang iintl \Tergleicli~iii~ 11iOglicli. Ton Blau Iionneil
iilii.c, - dass iiii Folgenclen niclit iiherall neiie, soriclcrn grosseil- v i r diircli Yiolett uncl Carmiiiroth in St1i:rrlaclirotli ubergehen,
theils lilngst gegebene Aiitvorteii aiif die betreffenden Fragen und z. I:. aussagen, dais Gelb cleili Oraiigeroth iilinliclier sei
wieder gegellen werden. Oft geiiiig gewinnt ja aucll ein alter als (lern IJlau. Die pli~siologisclicriITnter.uc'liiin;en leliren niiii,
Begriff: an neiieii Tliatsaclien gemessen, eine lebliaftere Beleiicli- dass jener tief eingreifende 17nterscliied gan/ und gar iiiclit
tiiiig und ein neiies Aiiiselie~i. ahliL~ligtvon clei Art cles Itusseren T.:indrucl\s, diirch den die
Knrz vor clem Eeginn des neuen ,Jalirliuiiderts liatte I i a i i t Ciiildinclung erregt ist, sonclern ganL allein i ~ n d aiisscliliesslicl~
die Lelire von den vor aller Eifahrnng gegelsenen, oder ~ v i eer be.tiilimt r i r d durcli tleii Sinnesnerven, cler von (lein Eintlruclce
getroffh nordeii iYt. I:i,reguiiq (leb ~cliiierveiie i ~ e u g tiiur Liclit- < I >'lir\iiiqiiiigeii
~ ~ ~ l~eiiii'cliall nie l~eiiii1,ichte ~orhoiiiiii~ii iiilcl
ernpfincliirigen. gleicliviel oll er iiiin Tori ol)lpctiveiii Liclit. (1. 11. 1 iiachi-~~ir.eiie r l e i 1,oiiiieii. T>as i i i . e 1 iiitr
oii .ietlit,ricli~\-iilgiingen . getrofieii 11ilrde oder voii elekti i,tnlieii ,I, el o i i eiii:liider ericliieclei~e Griiiiclcii~~fiiicliiii~cii iii seiiitlr
\troiilen, tlie ninil tlurcli dai Auge leitet. otlei vor1 1)riicl; niif tleii l , i i i / ~ i , Sritla. :~iistleiieii sicli alle \eint. (Jiialitl~teiidurcli Altlilitioii
-liigill)fel, oder \ on Zerriiiig tlec -\t~rveiist:iiiiiiiez ljpi si lineller 13e- / u s ~ ~ ~ ~ i i i i c ~ i i i cii<tiiilicli
~ t / c ~ i . I:otli. (;i,iiii. I:l,inriolott. 1)iese iiiisclitlii
\T egung tles I:lit.liei. I)ic Eiii~~tiildiirig,
tlich 1)t.i tler~ letstereri Eiii- 111 cler Eii~l~fiiitliiiiq, ol~iieiicli 111 >torcii. Ollr t1:iqegeii
r\ irI<iiii:ren ciitstelit, izt der (leb ol),jccti\eri Li(-lites so iilirilicli, ,illt~r,tlieiclet eiiie iiiiq(~11e11r~ Zdll ~ o ' l oi i i ~c ~ i i T erscliie(lc~i(~r
IIolle.
dilsb ni:lii lange Zeit uii eiiie wir1,liclie IJic~literitwicI;el~iiigiiii licsiiiAic~cortl 1;lirigt gleicli eiiieiii :iriileleii Llccxortle,clcr :liis aiitlcrci~
Aiige geg1:tul)t liat. Joliniines ?ilüllcr Icigte, tluss eine solt lie r ~ O i i i ~ i/iisaiiiineiigeset/t
i izt, ~\;lirciid clocli 1)eirii Auqe ger,ttle
tliircliniis riiclit stattfiirde. class cl)eii riiir (lic T;:iiipfiiiclurig (leb (l,~,.\ii,ilnqi~ der Fall iit; (Itliiri gleicli aiisselieiides Weiss I\ailil
1,iclites d : ~iei, weil der helincrr ci.regt ~vercle. lici\oigel)raclit werden durcli l>iotli und ('rruiil~l~iu des Spectruiii,
\Yie riuil einei.seits ,letlcr Sinriesilerv, durcll clie iiianiiig- ~liircliGelb iind Ultr,iinariiiljl;, durcli Griiiigelb iiiitl Tiolett.
faclisteri Einwirliungeri erregt, iiiliiizr nur I.:inpfinduilgeil aus tleiil ,l1ircli Griin, Rot11 und Violett, oder durcli je zr~ei,(lrei c~tlcralle
ihm eigenthünilichcri (,)iialit5tenlcreise giebt: so er7eiigen anclerer- dii~seMi~cliuiigeil ziisniiliiicil. \Yireii iiii Olire clic Yerliiltnibse
seits dicselbeii iiusscren Einrvirliiingeii , wenn sie verscliiedeiie tlie gleiclieii. so wäre gl(~ic1~töneiid cler Ziisaniineiililaiig C uiid F
Siiiiiesnerreii treffen. die L erscliiecleni~rtigstei~ Ciripfind~ingeii,diese iiiit D iiiitl G , iiiit E iind A , oder iiiit C. D, E, E', G, A u. s. n.
iniiiier entnoniiiieil aus den1 (Jualitiiteiikreise cles betreffencleii c l i d , Tvns in Beziig auf clie objective Hedentuiig der Farbe be-
Serren. Dieselbcii detlierscliwingiir~geii, welcl~e clas Liiige als iiierlreiis~\~ertli ist: aussri drr JTJirkiiiig auf das Auge liat nocli
Liclit fiililt, fdllt die Haut als TT'ärilie. Diese1l)eii L~it'tschniii- I<~iiieeinzige pIi3 sikalische Be7iehung aiifgefunderi verden Böniieii.
giingeii, welclie die Raut d s Sclimirreil fiililt, fühlt (las Olir :ils iii der gleicli aii~selieridezLiclit regelnlässig gleicli~vertliigwäre.
Toii. Hier iyt wiederuiu die Verscliiedenartiglieit des Eiilclruc1;es Eiidlicli Iiiiiigt die ganze Gruiidlnge drr musikalisclien Wir1;uiig
so gross, dass die 1'liycil;er iicli bei der Yorstcllurig, ilgeritieii. (Irr Consoiianz iiiid Dissonanz T oii (lern eigeiitliümliclieil Pliä-
die so verscliictlen erscliieiieil wie Liclit und stralilrncle T\7äri~ic, iioiiieil der Scli~v~builgeii ab. Diese beriihen auf eiriein sclinellei~
seien glcicliartig und zunl l'lieil identiscli, erst beriiliigteri, iiacli- TYeclisel iii iler iriteiisität des Toiies, -\\elclier iIndiircli eritsteht.
dem durcli iiiülii:~iiic E.;periiiient:~lunter~~1~1111i~ge11 nach :~lleii t l : /rvei ~ ~ialiegleicli holir Töne ab~vecliseliitl init gleiclieri urid
Iticlitungeii liin die rollsttiri(1iqe (;leicliartiglieit ilires pliysiliüli- eiltgcgerigesetsteri Phaseii ziisamiileii mirkrn. uiitl dein geniiiss
sclien T-erhaltens f'estgc.tellt var. I ~ a l ds t , ~ r ß e ,bald schwaclie Sclin iiigurigen der initsclin ingei~deil
Aber :~ucal~iiinerliitlh clei (,)ualitiitciiI\rcises jetles ciiizeliieii Iiorpw erregen. D,is physilialische I-'liiiioinen n¿irde beiin Zii-
Sinnes, wo tlie Art des eiiin~irlientleri0l)jecteq tlie (,)iinlitiit cler ~~iiliiieii~virlien mveier Liclitwellenzüge gaiis cheiiso rorkoniiiieii
erzeugten 1~:iiil)fiiiduiigneilicqtcni iiiitbestiniiiit. Iioniiiieii iioch clie I,uiiiiei~, wie 1,ciiii Zusamiiiciiwirlreii zweier Tonn.elleii~i~gc.Ail)er
iiiiernnrtetstcn Inconqriieiizr~ii \or. 1,elirreich ist i i ~clieier l3c- tlrr '\er\ iiiusb ersteiis f:lhig sein, ~ o 1)eideii i ~ \Yellenzügeii :~fiicirt
zieliiiiig die Yergleichung voii &liige iintl 0111. tla die Ol2ecte /ii ncrtlei~,uiitl zmeiteiis inuis er dciii TYeclisel T-on starker uiid
beider, Licht iiricl Scliall , ~climiiigeiideIirnrcgiiiigen siiid . die je ~clin:iclicr Inteiisitiit icliiiell geniic f'olgeii 1;oniieii. l i i letzterer
n:lcli tler Schrielliqli~itilirer Scliwiiigiin~eii vc~rscliietlr~iie Enipfiii- 1;ezieliiiiig ist (ler Gclioriier~ tleiii Selirierk cu erlieblich iiberlegeii.
cliiiigeii erreqen, in1 Aiiqe rersc~liicdeiit~rFnrbeii, iin Olir Ier- (ilcich7eitig iat jede Faser des Htiriier~eniliir f'iir Soiie ans eiiieiii
sEliicdeiicr Soiiliölieii. J\-eiiii \T ir iiii, ziir gios,errii I-c~bcr~iclit- cligeil Iiiter\ nll tler Sc:~l,i eiiil)fiiidlicli, so dass iiiir ganz ii:\lie
liclilicit erlaiiben, dir Scl:~~ingiiiig~rer1i~ilt1iisse tlez 1,iclites iiiit qelegeiie SUiic in ilir iil~crliaupt zus,tiniiieii TI irkeii I;oiiiieii, reit
cleii ZIainci~der tlurcll entsl)reclieiidc T»ricclir\-iilguiigeii<ehilrleteii eiii:iiiclcr eiitferiite iiiclit oder iiiclit uiiiiiittelbar. \\'crii~ sie
ni~isikalisclieriIiitervalle zu be/eicliiieri, so ergiebt sich E'olgeiidrs: tlliin , so ritliit (lies 1011 l~egleiteiiilciiObertoi~eiioder Coi1il)i-
Das Olir eiiiptindct etwa 10 Octareil v~isc~liieclcrici.1'Uiie, da.; licitionstoiien lirr. I>,ilier tritt I)eiin Olir dieser I7iiterscahied Ion
a\uge iiiir eiiie Sexte, ol~gleiclitlie jeiiseit~die5er C;reiizen lieqeii- \~linirr~>iideiii r i i i t l iiiclit scli\\irreiitlt7in Iiiter~allc , cl. 11. 1o11 ('(111-
\oilaii/: iiilcl L ) ~ ~ > O I ~ : eii~.
I I I L .Jede Seliiier\ oiif~xserdagegen eriil)fiiitlet \Veiin Beeren einer ge~visseilArt ljeiiii 1:eifeii ziigleicli rotlies
clurcli (las gaii/e Sl~ectriiiii. J\ eiin aucli rericliietlen starli i i i 1)igiiieiit iiiid Zuclier nusl)ilden. so wertlen iii uiiserer I:mp6iiiliiiig
~er~cliiecleiieii'Slieileii. I<t,iinte tltlr beliiier\- iil~erliaupt drii 1)i.i Gceieii clieser I.'oiin rotlie F:trl)c iiiitl aiisser Gescliinncl; sit.11
uiiqelieucr ic.liiii~lleiiScll\\el)uiigen tler I,iclito>cill:~tionc~iin der iiiiiiicr ziisaiiiiiieii fiiideil.
1:inl)fiiicluiig folceii, so I\ {irtle jctle ,1Iischf<~rl~e :LI\ 1)iisoii:iri~ \\-ciin :~lcoiiii~txre iii ilirer CJu:Llitiit ;iiicli
Siiiiic~senil1firitl1111geii
T\ irlcen. iiiir %t>iclle 11 siiitl, tleren l~esoiiclert~ .irt ,:a11z \-oll iiiiherer Orgnrii-
Sie selieii. \\ie :rllc diese 17iiter~cliietle iii c1t.r \Yirliung>\veise ,;itioii nl)liäiigt, so siiid sie tlocli iiiclit als leerer Sclieiii zu ri>r-
voll Liclit uiitl 'l'ori I)etliiigt siiicl tliircll tlic Art, uie tlcr Ner\eil- ~verfeii,sonclerri sici siiitl el)eii Zeiclien voii E t w a s , sei eh etwas
:ilq):irat geqoii sie re'1gii.t. J:estelieiitleiii oder (~iesclieliriicleiii,uiitl was (1:1s \\Tichtigste ist. tl:~s
Cn,erc Empfiiiclungeii bii~cl cl)eii Wirkuiigen , \v\.clclle durcli G c3se t z cliesps ( ;esclielieiis 1;öiiiieir sie uns ii1,l)ilcleii.
äussere 1-rs~tclieii iil niiieren Orgniieii l i e r ~orgcbri~clit n ertleii, Die (jualitiiteri cler Eriil~fiiicliing:tlso cr1;ciiiit ~~ricli die 1'1ipic~-
und nie eiiic solclie \lTirl;ung sich liussert, liiiigt ii:rtiirlicIi ganL logie als blossc E'oriii tler Aiisclia~iuiig an. I i a n t aber giiig
weseiltlicli von der cles Apparates :LI),auf den gewirkt ~virtl. weiter. Sicht 1111~die Qualitiiteii cler i;iiiiieseiiil)fii~diiiigelispracli
Insofern die Qualität iinseier Em1)findniig niis von der Eigeii- er :In, : ~ l sgegebeil durcli clie Eigeiitliüiiiliclilieiteri unseres ,211-
tliüniliclik~it der äusseren Eiiivirknrig , ilurcll melclie sie erregt scllaiiiiiigsvcrm6gens, soiiclerii auch Zeit iiiid Ibauiii, cla ~ v i riiichts
ist, eiiie Xacliriclit giebt , kann sie als ein Z e i C h e x i derselbeii iii der Aiisserirvelt \\~nliiiiehnienliöiiiiei~, olriie (lass es zii ciiler
gelten, aber iiicht als ein Ahbilcl. Denn voin Bilde verlniigt l)estiii?inteii Zeit gescliielit und an eiileii best'iii~mteiiOrt gesetzt
man irgend eine Art cler Gleicliheit niit dem abgebildete11 Gegen- wird; die Zeitbestimiiiung liomn~t sogar :iucli jeder iiiiicrliclieri
stande, von eiiier Statue Gleicliheit cler Foriii, 7-011 eiiier Zeicll- \\~aliri~elimungzu. E r beze,icllnete des11:~lb clie Zeit als clie ge-
iiuiig Gleicliheit cler perspecti~isclienPro,jection im Gesichtsfelde, gebeiie iincl iiotli~\~eiiclige, trailsceiicleiitale F o r m d e r iiinereii,
von eiiieiir Gemiildc arich noch Gleichlieit clcr Farben. Eiii den 1iauni als die ciltsprechentle Furm cler iiusser e n Ans cliauaii g.
Zeiclieii aber brauclit gar lceirie Art der Aehiilichlteit mit cleiii Xach clie räuniliclien Destimintirigeil also br?traclitet Icaiit alh
xu liabeii, dessen Zeicheii es ist. Die Beziehiing z~~isclieil beiden ehciiso wenig der \Velt des llTirklichen: oder ::(lern Dii~gean sicli-
bescliräiikt sich darauf, dass das gleiclie Objert, uriter gleichen aiigeliiirig, wie die Farbeii, die wir sehen, den I<örperii an sich
Ijniständen zur Einwirliiing koinmend, das gleiche Zeiclien lier- ziikomiiieil, soiidern diircli unser Auge in sie liiiieingrtiagei~sind.
vorruft, und dass also uiigleiclie Zeiclien iiiimer iiirgleiclier Eiii- Selbst hier ~vircl die iiatur\~isseiischaftliclieBetraclitulig bis zu
wirkiing eiitsprcclicn. einer gewissen Grenze initgeheii köiiiieii. TITeiiii wir iiiiiiilicli
Der populiireri ;\leiiiiiiig gegenüber, \velclie auf Treu uilcl fragen, 01) es ein genieiiisanies u ~ i din unmittelbarer Empfiiidung
Glauben clie T olle T\-alirlieit cler Ijildrr anniniiiit, clic uiis uiisere ~~:~liriieliinl):~re Iieiiiizeiclien gicbt, cliircli welclies sicli für iiiis
Siiiiie von den Uingeil lieierii. iiiag (lieser Jlect voir -2elinliclilieit, jede auf Gegeiistäride iin Raiiiii l~ezügliclie11-alirneliniiliig cliara1;-
deii n i r :iiierkeiincii , sclir geiiiigiiigig ersclieiiieii. 111 \\'alirlieit - terisirt: so fiiitlen wir in der Tliat eiii solclies in deiil IViii-
ist cr es iiiclit; dciiii mit ilim b:iriii iiocll i4ne Saclir voii cler 'taiidc, dass Be\\-egiilig Iliiseres I<örl)ers uns iii anclere riiiinlliclie
nllergriiisestcil 'Trag\\ eitc geleistet \\erden, iiiinilicli tlie Al11)ililung I:ezicliuiigeii zu den \ralirgeii«iiiiiieiieii Ol~jecteii setzt, iiiitl d:r-
tler (2eset~niiisiiglteit iir cleri Torgäiigeii tler ~virl~licliciiTVelt. (liircli auch tleii Eiiidruclr , den hie auf rins iiiaclieii: T-eräiiclert.
Jetles ';ratiirgesctz sagt aiis , dass auf ~70rbec~iiig~riige~i, die in I)er Iiilp~ils z11r 13e\\-t>g~iiig:~l)er, (le~i wir cliircli Iniier\-;itioli
gewisser Bezieliunq gleicli siritl, i ~ i i n ~ eYolgeii r cii~tretcii, dic iii u s e r e r iiiotorisclieii Serveil gebeii, ist ct~vasuiiiiiittel1):ir lY:ahr-
genisser anclerer Dezieliiliig gleicli sind. I)% Gleiclies in unserer 1ieIlinbtires. Dass rrir etwas thiiii, iiiilein \\-ir eiileii solclieii
I<nipfiii(liiiigs\vclt diircli glciclie Zeiclieii aiigezcigt wirtl, 50 \\~ird Inipu~s geben, fiililen wir. lYas wir tllun. ?X-issen11% iiiclit
der iiaturgesetzlicheii E'olge gleicher TYirbungeii auf' gleiclie 1-r- ~li1niittelbar. Dass wir tlie ~iiotoriscl~eiiServeii in Erregiiilgs-
sacheii, aiicli eine ebenso regelriiassige Folge iiii Gc2)jete uiiserer ziistaiid J-ersetzeii oder iiiiiervireii, tlass dercii 12eizuirg auf clie
Enil~finduiigeneiitspreclieii. 111islielii iil~ergeleitetTI-ircl,diese sich in Folge dessen ziisaiiiiiien-
jttlir,v:!:ii,=
r:ai:it;=t{:?!;z!**
=l i ' ; == : i=;
= i l lr := i 7- ? Z = , Z l Zi i € =i+
= ==, 2
;
? t;
!.rz1 aE
=:-?4?7i,
=+i
i ; ?t z
?z?,
: : i =7<* =
?:VlE?,1i7=?
= =1,
i
=_;i
a
7i 1= 1?! = - i = ,i!|'?i "l i i ?;V===! ?7 t+i
iE | i l l t ; = 2 : =: F
7,7
=;?i+ il:
! z;117=-!;' l;
li
+-

E='
-; lääi
+,:t!=ti=!+l ; $; =!zi71
1z1i1tr+7? =
==-=i=:*=;"=!ä!
EI1E=:=i =1117
!=?i:+:rZ?? rl;i
211
1?1i,iz\7r1Zlt*irtiyt;
? ;i Zr=: t * ;=; I + 12 7 ? ?t ?
{ i'7zE i??=I : i '11i =: i ?
,tfeffiegdry..he{ffi* .qiiflriFH*X$lnx.

.' .J}.:
?E'!?i*'?l+EtE!t
< J a ' "
9 * -

H -

t r o
?111*+?23=r;!i1,
? 1
n

F.

=
a
eizt,*!-ttt!
i\I;t*ii 1,r' LEi:
+1t+,,
r::zt i*
a
F

o
o

U(

p
!S=,!t:T:*11?tz1
g[gä[$1
Iit,älääri
iä*E Tt
?l*?
ä EygfE
= ' L =
E ? + =+i7 t l ! r 7 1 1 i ' =7,ti I i r 1 : iti! ==?1 1 1; ; :
i|: =::.--. ==,
t i 7i=: tIiE;Ii=1=?i=72+=
z7=
:== 7 ; | = !
--
; t:+I =t?.=t -_t;;7=7=' - ?; i =z
:?=;li= i7?ui,=;z =-;i=::=
z + : ; Z ;*E=-=- - ? = ==?z=i i-;,r, ?r ,:|7 1 7 r l i
;l I
t:
=i':{?,u
= t:z?}E1I!ZiiV:E
€:=rirlrö li=i
=' = zi --
;i |z=t
ä 7
i ?1 , = i i i . : z ; r i i ?]=€= ? I ;
l.-'-i+t;i= ! i _ ,l==t z: = ; =I =
:!: ==7= zi-r-tia=+= ==Ei I: ?;i.z: 71r1i
== ti 7== ==
-.-i =
=li1
o ,
21
=7-=1:=17i?ttz??ii=€'r1
1i
?L ii 1r- r=i :';i 7li'i ;
'u?? = = - , 7= :ii = r ? = It7 E ; = 1 1*;ii'
::r 11;;*?!E#Fiillat; tr;zi?tn,

,*ii
t*t l; iti;?!i
1;3*;äääFf i1!:,:?
ä*Z+:7
t?
ti=1'!z;r=?1llt1;:i t := , :z, ? = i : ; ; ; = ; l : ; l
;: :: = =! 7 == i : i :
i :
i =) ; ; : F : ' 7=
: = ; i_ l ; i - l i : = ; = i = '

1i;+ :i;:i,r;
i:llzllziili; ;
.zliulli,,,i
=i,.
??T; s*;!:t; riSFrt'' $iii=i: =;i 'T*ii:; ii.?i f
: ? 2 ! , 1 = rr:; ; : 1 : E t :,.l i : i i 1 i =
r *=== = a =
: =E
I
:
i 1 : ! 7 = t : : ; ;=: i= = +: :: ": E = I
1 t u: : : - : i ' =?:=7
= -r-!11 :: F i=I i
==i : e1 :7 : + i z i =;r:=! =
i : : i = -=+I:
*?;i#z+sit|?ä ?:
ää';äfFiiiiiEiri:*z;t!
.icr feriit,r iiiclit tiric, ~ i i i l ~ i i i h1)cstiiiiiiitc;
g 1:cilit. i-t. clt,re!i tlie I~~iiil)hiitliiii~~~ii, 11it3 sii.11 ziicist iii yliiiiiilic1ir.i. Oi~~liiiiiig 1ii1,

~ ~ ; ~ c 111;~li l ~ ~ iiiiiiier
~ l l t ~~v i~e ~ l ewi i - c,(lvr riicIa\-iirts i11 (lersell~eii 11:iiliil~teii.
()rIlliiiiig tluyclil:iiifcil iiiii,ite, uiii y o i i eiiieiii ziiiii :~iitlcrcii zii 5ie -elieii. (1:ic- clic' \\-~s:~iitlic:li,tci!Ziigi: tlei ll:iiiiii:iii.cli;iii~ii~~
1 ; 0 i ~ i i i i i ~ ~:~lso
i, Iceiiie liiiieiifiiriiiige lioilie. ~oiitlrriiciir fliic1ieiili:il'te~ :~iif tliest.: IYei5(2 :il),:cl(aitet ~vc~iiiciiIc~~iiiieii. I ) I ~ I I I l)o~)iiI:ir(~ii
';<!l)t~i~ciii~i:cl(1i., otler iinttli 1:ieiii;rilii's 'l'ei~iiiiiiol~i~ic, eiiie -\Iaiiiii:l- I:t~n.iis>t\eiii a l ~ e iPI,-clic~iiitcxiiie . l i i . ~ t : l i ; i i ~ i i i i :!Is ~ r.t~\.;is c~iiif:ii.li
1';iltigl;eit ziveiti~rOrtliiiiiig . t i : ~:~lles i,t leicl~t c~iiiztiselieii. I ) e i ~ ~ ~ ~ I ~ ~ \V:\< I ( ~ sS:i(~Ii(Ieiilieii
) P I IJ!IIIC . i i i i ( I S ~ ~ t . l i z11
~ i i.St:!i~tl(lJ i ~ i i i ~ i ~ t .
i i i i t l ii1,cili:iiij)t iiiclit ~vc8itt.i.iii :iiitleicl 1 1 ~ ~ c . l i i \70i.yiiiiy<: <~li~ :iiif-
t:lhteiitle l..iiiger freilicli l;aiiii i~ocliiiiittelst :iiitlcrer iiiotoriscliei
Iiiipulsc, als clie xiiicl. tlic illii liiiigs tler t:i~tll;~ri~ii Fliiclie Te].- I s i)i(.i(>i.pc~l~iiliii.eii -\Iciiiiiiig ~ ( ~ l ~ l isit.11 e c ; ~cjii ~ 'I'llc~il
scliiebeii, \-oii (:iiieiil zniii :~iitleieii I'iiiilit e1crscll)eil lioiiiiiieii, iii1i1 t i ~ ~i ~ l ~ ~ ~ ~ i o I o g0l)tiIicri s ( ~ ! ~aii.
( : t ~tiricl ;~iicliclie 1<:~11ij ; I 11 ei. st~,j(:tey

verscliiedeiic tnstl~arcEliiclieii ver1:iilgeii verai~liiedei~e I:e~veguiigeii, (-)I)~ervaiiz, ~vc,iiixitt'iisI~eti,efi'sclci I::iiiiii:~ii~;cl~auiiii~. Ili~1i:tiiiitlicli


I I i I g e i t . L)a(l~ic11ist fiir deii Ilauiii, iii deiii iialliii sclinii I<:iii t nii : iiiclit iiiir: (laiq (liii ;~llg~~ii:'iiic~ 1"oiiii t101.
I ~ ; i ~ ~ i i i n ~ i c l i n i itr:~iisceiitleiit;d
i~iifi gegcl)cii sei. roiitlerii <I:i~i dieseli~t~
sich clas Tastelitle l ~ e ~ v e g eiiie t , 11Ulieie lJaiiiii-;i;iltigl;cit ~eil;riigt
;i,ls für tast\);\re Fläclie; rs \\-iicl clie dritt(. 1)iiiieiisioii Iiiiizii- aiii.11 \oii Icirii lic~eiirirnil vor aller iiiiigliclieii I<ri'~ilii,iiiigg ~ ~ r j s s c
trete11 illiisseli. Diese aber geliügt fiir ;alle vorliegeiitlcii l<rf;tIi- iiiiliere r>estiiimiiiiigeii eiitli:ilte, \ ~ i e sie iii tleii ;lsiiiiiicil iler
ruiigeii; cleiiii eine gcselilosseiie Fliiclie tlleilt deii I:niiiu, (Irii wir o i e t i i s s ~ r l 1e . These Iaaseii sicli :riif fiilgeiidt:
l;eiiiieii, ~ollstiiiiclig. tiuch Gase uiicl l.'lüssiglieitelr, tlie clucli iiiclit &Sitzezi~iiickt'iilii.e~~ :

aiii clie Foriii des i~ienscliliclieii Yorstelliiiigsveri~ii;gei~s geljiiiidcii 1, %~~-iscll('i: zxei I'iii~ktcii i>t iiiir eiii o liiiize~teLiiiie iiiU,%-
siiicl, Bijiriieii diircli eine riiigs ge-clilosseiie Fliic,lie nicht eilt- licli. \\-ir iieniieii eine soli.lic ,,ger;i tl C.:.
~veicheil; uiitl ~ r i e iiur eine I"lticlle, niclit eiii Lziailiii, al-o e i i ~ 2 ) r)iircli jc drei I'iiiilitt liisst si(:Ii eilie Elikhiitt Icg~ii. I.:iiie
Itnuiiigebiltl voll zmci, iiiclit eines roll clrei I)iiiieiisioiieii, cliircli Eljeiic ist eiiie Fliiclle7 in die jetle gerntlc T,iiiie g:tiiz lii~leiiifiillt;
eiiie geschlosseiie Liiiie zn 1)e;reiizeil ist: so Iiani~ ancli durcli ~ ~ e i i sie
i i iiiit zn-ei I'iiiilitci~ dcise1l)cii z:isniliiiieiif:illt~.
~ i i i eFlache e1)eii nur eiii E:luiii voii drei I>iiiieiisioiieii, iiiciit
3 ) I h ~ i c l ijede11 1'~inIit ist iliir e i ~ i e1,iiiie ~iiiiglicli.(lie eilter
eiiler voii riereii abgesclilosseii werdci~. gegc1)eiieil gcr:~tleir Liiiic ;~niallelist. 1':irnllel siiitl zvci g(~i.i~tie
So wiire clie J<erintiiiss zii gel~-irineil1-oii I?niimordiiuiif
C;yiisseiiuergleic11i111geii T\-iirtleii Liiiieii. tlitx iii 11ci.scll)eii El~eiie 1iege:i niicl sicli iri Iieiiiei eiicl-
<les iieben eiiiailtley T3est,elieiideii.
liclieii Eiitferliuiig scliiiei~leii.
durcli IScobaclitiiiigeii voii Cloirgrueiiz cler tasteiitleii IiTniitl mit
Tlleileil o<ler Piiilkteii voil Iiörperfliiclieii. orler voll Coiigriieiiz Ja Icniit l~eiiiitzttlic. :~,iigel~liclie T1i:its:iclie. c1:iss iliese SPtze
{ler 'Jetzli;iiit iilit den 'l'licileii iiiitl l'iiiilit~eii des Sctzliaiitbildes tler (;coirietrie iiiis alq iiotJi\~-critligrichtig eisciiieneii, i i i i t l wii-
iiii. eiii nlrn-eicl~~iiiles Verhalten des I::tiiines :iiicli gar iiiclit eiii-
tlnzukoiiin:cir.
Lla\oii , t1,~bs tlieie :iiigescliaiite Z~aiiiiiortlii~iiigclei. Diiige iil:rl rorstslleii Iiiii~iiteii. geradt~xiials 1:e~veis clafiii., (lass sie \-ur
i~rspriiiiglicltlierriilirt 1011 der l~eiiieilfolge.iii cler iicli tlie (Jliali- :iIIei I:rfallriiiig gegrben sei11 iiiüssteii, iiiicl cltiss tleslinll) nucli
tiiteii (leb Eiiil,tiiitleii~ tleiil 1)rwegteii Siiiiiesor$iii d:trl~otcii,l ~ l e i l ~ t die iii iliiieii eiithnlteiie I~niiii~niisclinii111ig eiiie tntiisceiitleiitalc.
sclilicsslicli :~iichiiii vollendeteii \Torstelleii cles crfiilir~iieiiBecili- ~ o i itler I'i~ihliiiiiig uiinhliiiirgige 1;oriii clei i1iiscli:iiiiiiig sei.
lLclitei..; eill? \\~ll~deiliclle Folge itelieii. S~iiiilichdie iiii ilaiiiiit! Icli iiiiiclite hier zuiiiiclist ~~-egeii t1c.i. Stieitiglieiteii, die iii
vorliallclelien Oljjecte ersclieiiieii 1111s iiiit tleii Qua1it;iteii uiiierei' tleii Ietzteii Jnlii.eii iil~erclie Frage gefiiliit ~vordeii siiitl, 01, die
Eiilptiticliiiigcii be1;leiclct. Sie ersclieiiieil uiis rotli oclei griiii, -4sioiiie der Crt~oiiiet~rie tr;~iisceiideiitaleoder l<rf'alii.iiiigssiitze seirii,
knlt otlcy n-arill, rieclien oder scliiiieckeil 11. i. V.. \\:ilireiitl tlic\e Iit~rrorliel~eir,(lass diese Fr;lge gailz zii treiiiieii ist von der erst
E~v~)fiildniigq~~:~litiiteii tlocli 11iir uiisereiii Ser\-riisptem a i ~ g e l i ~ i e i i l)e~lwocIieiieii, 01) tlrr Iiariru iil~erliaiilit ciiie tr~~iisec~idciitale
i i i i t l gar iiiclit iii tleii ;iiisiereii Iiniri:~ 11it~:tucreiclicii. Selbst, A-liiscllaiiiingsfor~~i sei otler iiiclit 1).
wciiii n i r dies ~visseii, litiyt cler Xclieiii iiiclit aiif. \\eil dieser
Sclieiii iii tler T1i:tt clie ur~l>riiiigliclieTY:ilirlicit ist: es siiiil chc>ii I) ,Siel~eJki1:tge 11, A1111an: 13~1,11.
[ . I I - C > I , *liige -ielit :~Ile,. T V ; I ~ C- ,it~lit, ;11, eciii . \ z ~ r t ~ g : if'xi,- t I ~~c~liiiriitlc :iii:ilj t i s ~Iie (;eoiiietiie yic l i i r eiit\\ic halt ertleii. E'iii.
i!ig,:i. l~liic~lieiiiiii ( ; e ~ i c l i t ~ I ; ~ l ~ 11a-
I c : i,t ~ o i i i e-\ i ~ ~ ~ ~ l : i l i l i i i ~ ~ ~ ' ~ ~ 1 ~ 1 1 1 . tl,i< 1 orliegentl(. 1'rol)leiii lint /iic.rit (;:i ii s, 1 \L+ tliii t 11 srliiit:
\\-clt>Ii(>1)c~soiitlcrriii I.':irl~cii 1)r.i tlic:.car ii!icl jc.iic,r ( ; r . I ~ ~ i i l i t . i t \l~li,riitLliiiiq i i l ~ r ~tlic r liriiiiiiiiiiii; t1r.r F'1,~clic~iitlie :iii:ilitisclicii
c~i,irlicirit~ii, iii we1clit:i % ~ i ~ ; i i i i i i i e i i ~ t ~ ~ l l ~ii1111
i i i ~ i i i ~veIc~li(:i~ I.'III~I,; Iliilf~iiiittel qr.qelicii. iiii11 I<ic>iil:tiiii tlirlsc /iir ,liithiitliiiiq tlei
i,i 1li.ct~l)iii.i tlei. iiii~,eri~iiI;iiin-ii~l;iii!~(~ii uiitl tliii.t.11 1;ttiii (;o\i.ti 1 1 ~ q i z t ~ liiic~qlit
i l i t i i . i i i ,ich t oiiiecliii1iiteii S j steiiie tlei, (ic~oiiietiie
(Irr 0rg:~tii~:itioii Iicstiiiiiiit. I.;I~eiistj\\c~iiiqI ' I J ! ~ci:ir:ius. ~ t l ; i ~ili:i , I i i q e ~tsiitlct;
\ tlic~,c, 1 iitc~i~~iicliiiiig~ii li,it iiinii iiit lit iiiil):is,eiitl :i1\
I:;iiiiii eine l.'oi.iii tlc, .liis~.li:iiit~ii\sei. ir,c,:.c:iitl(,t\\-:is i i l l ~ rtlie 'l'li:ii- 111 e t : ~ i i i : ~ t l i e i iti,i11e
i,~ I~c/t)icliiiet. Zii l)eiiieil,(~ii ist iil)riqib~is,
.aclieii, tlie i i i tlcn A i x i t ~ i ~:tiisges~)rot~li~~~i
~e~i si1111. \\'(:iii~ >olc~Ii(~ il:i\\ sclioii I J o l ~ iscliev t s k i 182') i i i i c l 1\10 c.iiie (3eoiiit~trie
Slitie 1;c~iiie I:ri~iliriiiig,~iit~r:sriii. ioiitl~~riit l c ~ iiot li\veiitligc.i! I I 1 : 1 1 1 : t 1 1 1 111ilic1111syiitlic~tiicli
l:->iiii c1121~ .liiscliaiiiiiig :i~igcliiiicii sollrii s u i,t (lies eiiic Tveiteie : ~ ~ i ~ c l ~ : i i ~IYc~qc l i ~ ~ I tl~ir(ligefi111it
ie~i 11:1t, ~\(lcnlieiii ~ o l l I , o i i i i ~ i ~ ~ i i ~ ~ r
11ehoiidei.e I~t~~tiiiiiiiiiii,g tler :ill~eiiit.iiieiiForiii tle. llauiiit~i. iiutl 1-el)ereiiistimiiii~~iq iiiit tleiii riitil~r(~c1iciiden l'heile tler iieiicrcJii
tliejriiigc.ii (;riiiitle, ~velcliesclilit~sseiiI:~s!,eii, tl:iss ;lie Airsclianuiigs- .i~i,rlytisclleii I T i i t i ~ r s u c l i ~ i i ist. i g ~ Eiitllicli 1i:it 13 c l t r:iiiii eiiie
jiiiiii tlcs I:aii111~s ti~:riisceiitleiit:d sc~i, geriiigeii t1:rriiiii iiclcli iii<.llt, IIetliotle tlrr ,ll>l)ilduilg iiietaniatlieii-iati\clici Il:iniiie iii l'heileii
iiotli\\-eiitlig, i i i i ~gleiclizeitig zii 11eu-eiseii, tlnss :iiicli tlio dxioiiitl ( l ~ ,E~ililitlisclieii 1:aiiines niigegebeii , clrircli TI elclie die ISestim-
ti.:~ii-;ceiicleiitnleii 17rspriiiigs seittii. lllinig ihrer Ersclieiiiiiiigs~veiie iiii l~cispecti~isclieii selleii zieiii-
I<:iiit ist Lei seiiicr Reli:iul~tniig, tl:is> riiiiiiiliclie Yerlliilt- 1; cli leiclit geiliaclit mirtl. L i p s clii t z liat die cehertragharkeit
iiisse, tlie 11eii ~lsionieii(1t.s Ii:~ilili~leh ~~idersl>riiclic~ii. iilterl~:iii11t (1c.r allgeii~eiiieiiPriilci1)ien tler Jlecl~niiil;:iiif solclic 1i:iume iiacli-
iiiclit eiiini:il vorgebtellt \\-ertlori Itiiiiiiteii. so ~ 1 - iiii~ seiiiesi ~ r f ~ ~ v i e s eso i i , (lass die Iieilie cler Siiiiieseiiiclriicke. tlic iii iliiieii
ges:?iniiiteii hiiffi~ssiiiigcler ,\iisclia~iuiig ülierliaiil>t, ~ilheiiics eiii- / U St:iiide 1;oiiinleii Tviircleii, J oll>tiiidig angegebeii TT erdeii liaiiii,
fiiclieii, nicht weiter aufzliliisciideii pspcliiscliei~ Torgaiiges. tlnrcl! 11 oiiiit clie Aiisch:~iib:rrlieit solclirr Riiiiinc iiii Siiinc der T 01.~111-

clen tlailialigcii E~I~TJ-icl~eliiiig-;z~istniid tler -IIatlieiiintili uiitl Siiiiici- $e-tellteii Defiiiitioii dieses Begrifies ernieseii i i t 1).
l)lij->iologie beeiiifliisst ge\\-eseii. Hier aber tritt tler Witlerspriicli eiii. Icli ~ e r l a i l g rfiir cleii
\\-eiiii iilaii t:iiic ~ o r l l c rnie geseliei~cSüclie >ich ~orziistclleii 1:c.n eii der Aliiicliauh:~rkeitiiur, c1:iss fiir jrtle I~eol,aclit~ii~gs\\-eise
\-ersucheil ~vill,so iii~issriiail sicli tlie I:ei!ie ilei Sii~iieseii~ili.iiclie llpstiiilnit iiiitl iiiiimeideiitig clic? eiitstclieiitleii Siniicseiiidriit~lie
aiiszuin;ilcii \risse!i, n-elclie 11:rcli cleil 1)el;:~iliiteii (;e.etzeii tler- ~ i l i z u g e l ~ escieii,
n iiot11i~eiif:illii ~ i i t e rISeiiiitiuiig der ~~iis~iiic1i:ift-
sell>eii zii Staiicle Iioiiiiilci~ i~züssten.~veiiiliiinii jeiie. Ol!ject i i i i ~ : lic>lieii liciiiitiiiss ilirei C;e,rt/e, aus ilciit~ri, \~eiiig\teiri fiir deii
st~iilt~ nlliniil~lic~lieii \'eriiiiclei.iii~gen riacli eiiiaiitler \-oll jetleiii iiiiis- [ieniier clieser Geset/c. Iier~orgelieii viirtle. dnsi ~ 1 : ~bctreffeii<le s
licheii Staiit1piiiil;te aiib iiiit :illen Siiiiien l)eo!i:iclitete; iiiitl gleicli- I)ing otler :iii~iiicliaueiitlt Yerliiiltnis, tli:its,ic~lilicli vorliniicleii sei.
zeitig imiisseii tliricl Eiiitlrüclic voil tler Art sciii. tlais t1;itliircli l)ie Aiifgnl~e, sicli die T ~ , I L I ~erli:iltiiis,e ~J iii iiie~t:tii~atl~ei~i:~ti\cliei~
jetle niitlcrc 1)eutiiiig :iii~gesclllossc~ii ist. \\.eiiii die,e I:c!ilie (Ic-1, ciiiii~icii ~or7iiztellcr1, erfortlcit i i i dci T11:xt eiiiige Ueliiinq iiii
Siiiiieseiiitlrüclce \-ollstliiidig ~ u i i c l eiiidc~itig :iiigejiel)cii ~ \ c i d c ~ i i yerstiiiidniss aii:iljtisclier Jlctliotleii. ],erspecti\i,clrer Coiistriir-
l;niiii, i i i i i v i iil:iii niciiies Ilr:~clitens tlie S:iclic f'iir niisc.li:i~ilit~!i ti(h,eir iinil optisclier Erst~liciiiiiii~cri.
voisttillbnr er1;litrcii. 11% tlic,sell>c der \-oi.niissctziiiig ii:it*li i~cicli 1)ies :iljer TI 1~1cisl)riclitcleiii :ilt~rciifSegrifY tler Aiiscli:riiuiig,
iiie 11eol):icIitct heil1 soll: l<ai:rl lieiiie friilierc Erfiiliriii~g i i i i h T I [ T\ tllclier iiiir (las :ils durcll .liiccli:tiiiiiig g~gebeiiaricrlteiiiit. dcsseii
Tliilf'e kuiiiiiieii i i ~ i t lbei dc>r hiif'iiiicliiiig tler zii f~orderiitleii lleilie ~ 7 ~ ~ i . s t c l l i i olilip
i i g I>>esiiiii~ii iiiitl JIiilie soglcicli init tleiii siiiii-
roll Eiiit1iiicl;c~ii unsere. I'1iniit:~sie leitrii. soii~lerii es Iiaiiii tlie.; li(.lieii Eiiitlriicli iiiiii Reniisstsciii Iioiiiiut. Diese I~eic.litiglteit,
tiiir tliircli tlcii B e g r i f f clcs ~orzuitellciiclciiOlijcctes oller TTc,r- 'c~iiielli~keit,l>lit7lilinliclicE\itleiiz, nlit cler ~ \ i r/iiiii Heispicl tlic
1iIiltiiisses geschelieii. Eiii soliher ISegriff iht also ziiiiiiclist riiis- l'c~rm eiiics Zinlli~erh,iii ~\elclies~ r i rziiill ersteii Male treteii. tlie
iii:irlitiitcii iiiid so \\-?it zii sl~eci:~lisireii.als es cler :iiigegel)ciie -'110rcliii1iig uiid Forni der dariii eiitlialtcneii Gcgeiistäiide, (leii
%\~eclierfordert. Der Begriff ~ o i Ilaiiiiigcl)ilclei~, i tlie tler ge~viilin-
liclieii ,iiiscli:i~iiiiig.nicht eiitsl~rec!ieii solleii, liniiii iiiir cliircli tlie 1) Siehe iilciiien \ ortrci:, iilicr tIie Asioiiie der (~ecimetiie. 5. 1. Ikl. 11.
S t ~ f f . aiii tleiii sie liestelit~ii~i i i i t l vieles Aiiidere n.rilii.iicliiiieii. c3, tlie 1:etleritun~ tlcr \Ycirte hciiiieil creleiiit Ii,\t. Il'rs. clcr
1i:~l)eiiuiihere Yei.siit.lir. iilatlit~iii:iti,cl~~~ Iliiiiirie v o r ~ i i ~ t e l l ( ~iiii i ,der Iiiiii,tler \\'aliri,i crit li,~iitlint, qdit tl,rr,~iia liei vor, (1,~'. t3, i i i i i
I i l t . \Yeiiii ~liesrsArt tler Eridciiz also eiiie iirsl)riiiiglicli ~vii~tlerinit tlvr 1 el)c.i/i!u;iiiig iler \\7:iliili~~itergreift, \\ciiii ( I '
~>,~qc:l)eiie, iiotli\ventligc I<ig(iiitliiiiillic111ceit n1lt.r Aiisc1i:tii~iiiji uiirc.. e, iiiis ,in eiiiciii \ o i i t l 1 2 i i ~toiiiiii.pii (Ir, %iit,illb <c,reiiiicteil
.:I ltiiiiiit,cii wir I);.; jittzt tlie .-Iiis~~liaiil~;iikeit si)lcli~rIliiiiiii~iiiclit 1:risl)irli. \ortr;qt. I:r : i l ~ ~istr i i i i , t1,iriii iil)erleqeii, I~:L.- (T
i!t:li:iiil)teii. ;iii, :illerii Z i ~ f ~ iili(1
~ l l :ill~i,Yein 11riiii; tle5 ' Y i eil~eiis tl,ti, \\ clt
1);~stos.eii iiiis i i i i i i 1)i.i \veitilrer 17ebei.legiiiig E'iillc iii Iier,tus~uleieii n ii..tch.
SIeiige :iuf', \vc.lclie z ~ l i g c i ~( ,1 ; ~ Siclirrlic!it
~s iiiitl Scliiiellig1;eit tle- So viol iiiir /iir Eriiiiicriiiiq ilar,iii. \\ic 11ie.ei lio
c 3 l i i . c

I.:iiitreteiis I)cstiiiiiiiter \Tur~tell~iiigi~ii l,c>i bestiiiimteii Eiiidrüclieii I'roses.~ L O I I tleii iiietlrl;,t~~il l)ib 111 cleii lioLlibteil Eiit\\~c.lit~liiii;~i-
;iiicli er\vorbeii wertleii liaiiii, st>lbst\vo iiiclits voii eiiior solclic~ii itufeii iii~\ert~s (;cisteslel)cil~ \\1r1,\<1111 i<t. Icli 11<ib3die liierbri
Yc~ihiiicl~iiig diircli die 3 : ~ t u rgi.gebe11ist. Eiiies tler sclilageiicl- eliitrctendeii \'or,tclluiig\\ c~r1)iiitluiiqeiiiii mc>iiiciif i iiliereii I~eit(111
.;t,iti 13eis1)it:le tlieser Art ist clas Yerstii,iidiiiss iiiiscrer JIiitter- ;LI\ iiiil)c.\\u a s t ~Sclilii,„e 1)eteitliiict; : ~ l s ii:il)e~vii~it, in-oferi~
sl)rache. I)ic \Vorte siiitl ~rilllciirlicli otler zuf~illig gen-iililte der ?c.la<jortleiselberi aus einc'r 1:eilic 1011 Crf,~lii.iiiigeii ce1)iltlet
Zeiclieil, jede :aiitlere Slirnclie hat aiiderc.; ihr TTerstäiltlniss iht, ibt, clie eiiiielri 1:iiigst dei11 (4ctlachtiii.s eiitscliniiiideii ,iiiil niid
iiicht arigcerbt. cleiiir fiir eiii cleutsclies Tiiiicl, das zvisclieil Fr~iii- auch iiur iri Form ~ 7 0 1 1 siiiiiliclicii Beol~nt~litiiiigc~n. iiicllt iiotli-
zoseil auf'ge\vacliseii ist uiid iiie di.utscli s1)recheii liiirte, i-t ~vcntligals Sktie iii \Vortc geft~s-t,i n iii1,c.r I3en o.i.tseiii getrilteii
I)cuts~:li eiile freiiide Spraclie. ISas Iiiilcl leriit die Bedeiitiiiig nareii. Der 1x1 gegeiin,trtigcr T\-~~liriielimiingeiiitreteiitlc iiciie
dry TYorte iliid Siit'ze iiiir durch Beispiele cler Aii~veiidiinglii.iiiieii, siliiiliclie Kiiiclruck bildet (leii JIiiior. :~uf cleii tlie cliircli tlic.
wobei man, elic es die Sprache \-erstellt, ihm iiiclit eiiiinnl ver- i'riiliereii ~ ~ o b ; ~ c h t ~ i i ielngeprdgte
geii Ttegel aiigen endet n irtl. Icli
stilndlicli iiiac*lien lcanii, tlass die J>aut,c,clie es Iiiirt', Zeiclit'ii seiii !~,xbe spi~terjeileii Saiiieii der iiirbenu.stei1 Sclil~s,e ~erinierleii,
sollen, die eii~en Siiiii liabeii. S~liliesslich v e r s t ~ h t es, liei:ii~- liin tler \Trr\vccliselaiig iiiit cler, \ ~ i eiiiir sclieiiit, g:inzlicli iiiilili~reil
,gew:~chseu, cliese \Torte iirid Sätze olmc ISesiiiiien, oliiie SIiilie3 riiid iingereclitf'eitigtei~Yorstelliiiig zii eiltgehen. die > cli 01-1e ii -
oliiie zii ~ ~ i s s e i i11-niiii,
, wo urltl aii ~velclieii Ueisl)icleil es sie Iiaiier uiicl seiiie Xachfolger mit clieseiii Snnieii 1)e~eichilcil;nlxr
geleriit liat, es Irtsst die feiiisteii Abliiideruiigeii ilires Siiiiies, oft offenbar lidjeii wir es hier iiiit einciii eleineiit,ircii P r o ~ e i - eaii
solche, cleiieii Versuche logisclier D~fiiiitioniiur scli\verflillig ii:icli- tliiiii, der allcni eiqeritlicli bogeiiaiiiiteii Deii1;eii Ln Grnnde liegt,
I iiiilieii. \vriiii dabei :~uclinoch die kritische Sichtung und T er\ollstiiiiili-
E s viril iiiclit iiötliig seiii, dass icli die Bc1isl)iele solclier q i i g der einzeliieri Schritte felilt. wie sie iii der I\-isseiiscliaftliclieii
\:orgliiige lilliifc, das tägliclie Leben ist reicli geiliig claraii. Die Ililcluiig der Ilegriffe iiiitl hcliliis>e eiiitiitt.
Iiunst ist ger:itlezn clara~if'l)cgriiiidet, :iiii deutliclistcr~tlie Poesie Was also zuiiiiclist die Frngc iiacli clem Crs1)riiiigc tler gco-
iiiid die hildciidc ICiiiist. Die hiicliste ,irt des Aiiiscll:iueils, wie ~iiet~isclien Axioine betrifft, so lianii die bei inaiigelntlei Erfall-
wir sie ini Scliaueii des I(iiiist1ers fiildeli, ist eiii solchos Erfassen rillig felileiitle Leiclitigkeit tler Yorstelliing iiletaniatli~iiiatisclier
eines rieueii Typiis cler rul~eiidcii ocler be~vegtciiErsclieiiiiing des I:aum~crliälti~isseniclit ti1.j Gruiiil gegen illre Aiiscliau11:~rlieit
i\Ieiischen iiiid der Natiir. \\Teiiii sicli die glcicliartigeii Slliireii, qelterid geinaclit werdeii. ITel)rigeiirist die l r t ~ t e r eI ollkoninic~n
welche oft wiederholte iV.~liriieliiiiiiiigeiiiii iiiiserein Gecliiclit~iiisse cyjveisbar. ](ant'i. I'>c\yei, f'iir clie traiiscendentale S a t u r tlcr
xuriiclilasst>ii, vei.~tiirlieri:so ist es ger:ttle das Gesrtzinässige, TJ-LE qeometrisclieii bxioine ist also liiiifiillig. Xiitlererseits ~ e i g tdie
sich ain regelniiissigsten gleichartig T\-iederliolt, ~vlihreiitl das zii- I'iltersuchiing cler Erfnliriiiigstliatsaclicii, cla.;s tlie geoiiietrisclieii
fiillig \Yecliseliide ~er\t~isclit ~vircl. Dem liebevollen iincl nclit- Axiome, in demjeiiigeii Siiiiie genoiilinen, n i e sie allein aiif' die
sanien lieol~aclit~er er\vliclist auf diese \\'eise eiii Ansclia~~~~iigsliilcl wirkliclie \Yelt aiige\\~ciiclet 11ercleii cliirfeii, clnrcli Erfalirui~g
des typischeil Verhaltens der Objecte, die ilili iiiteressirten, 1-oii gelwüft, erwiesen, eventualiter aucli widerlegt merdeii k0iineii 1).
-
tleiii er nachher eben so wenig rveiss, \\~iees eiitstaricleii ist, als I) Siehe rneine .,~~isse~iscliaftlicIieu
hl~liaildl~ngen",
Erl. 11. S. G40.
das Iiiilil I<eclieiiscliaI't t1:~voiigeben iiaiiii, aii welclieii fJeispieleii ;luszug daraus Ueilaye 111. I i i l i a u g Utl. 11.
scliiitzc,ii sr)g:ir clie \v:ilireii (;rijs.eii iiirtl I~:iitferiitiii;eii (1i.i' iiiclit
:rllzii c.iitferiiteii riiiiiiiliclic~ii Ol!jec,te viel hiclii>rcr. a1.; tlics iiiit,
tlciii St;iiiill)iuilit ~\recli~eliiileiil)eri])ecti\-isclicii ini (;csiclitsf'~ltlc
Eiii iiic.lit inclii c,iii/ iiiicif,iliieiier liei~l~:rcliter erli,ilt t i i i t l i t l t ~lleob;r(~liteih',ol~gleiclijeiie : ~ u ftlrt~iL)iiiiensioiieii iles 1:aiiiiic 5
oliiie Ui~ni~giiiiq i1r.r A\iiq(~il.\ i , i 11s l ~ e iiiioiiieiit:iiici Ilele~iiclituiig 1,ezii:liclir: :liif$:tl~c~ \.icl ei\vicl;ulter ist, als cliesc. clie sic.11
tliircli eiiie olc~1,tii~i~lie 1~iitl:itliiiig.w i e i l ~ e i:rl~sic~litlic~lieriistnireiii 1iiir niii' oiii Hiiclieiili;iit,cn lliltl liezi(:lit. Eine (\er griisstci:
1 i\ireii. ciii I erli~tIt~ii\\iii,ii~ig reicalie\ lliltl I 011 ilcn \ o r iliiii S~~li~vicrigl<c~it<.ii 1)oiiii Zeicliricii ist 11ok:iiliitlii~li~sich frei 711
11~fiiicllitIieii (;c~gc~iiit,iiitl,~ii.I)ocli iil)er/eugt sicli :iticll t l i , i i i ~ ~ i c lI ~O I ~I :tlciii
~ ~ J<:i~ii!ii~s, (lcfiii tlicl \'orstelliiiig \-oii der ~ ~ - : ~ I I ~ C I I
1 : i ~,icli\eiie iiocli leic lit, (lci>\tliosc~Ililcl vic.1 rc,ic.litlr i i i i t l ii:~iliciit- (;r;isse ilt,r gehelieiieii Ohjecte iiiinillliiirlicli :tiisiibt,. (ienaii die,
licli \ iel qeii,iuer 11 ird, n eiiii ei. (leii l!licl< iiii Cic~siclitsfelclelieriiiii- Irescliriel~i~iieii\7erliiiltriisse siiid CS I I U I I . 11-elclic wir crmartcii
t'iilirt i~iitl tilbo t l i e ~ e i i i g ~X i t iler I::tuiiil)ec~b:iclituii~ an~veridet. iiiiiiheii, wciiii n-ir c1;rs \~erxtiiii(liiissder Loc:ilzciclicii eist durcli
11ie icli ~ o r h e r:ils ilic g r i i i i ~ l l ~ g ~ il)(~~clirieI~eli
i~lc liahe. \Yir siii(1 l.:i.t;iliriiiig er\vorl)eii 1i:ibeii. F ü r das, J\-as o1)jcctiv coristant l)leil)t,
iii (ler '11i:tt :111i~Ii ,O \ ( > I i i , c1ai::ii ge\\oliiit. deii 131iclc aii cleii kiiiliieii wir die T\-ecliseliitleii siiiiiliclieii %c:iclieii siclier lieiiiieii
(;egenst,iiitlcii. tlic wir 1)etr:iclit~ii. ~\:tiiderii /ii ln\seii, (lass es lcriien, riel leichter als fiir das, w:is selbst l ~ e ijeder IIeIvegiiiig
7ienilicli ~ i e lT-ebuilc erfordert, elic es uiis geliiiqt, iliii ftir 1IllT- Li:iseres I<örl~ers wecliselt, -n-ie es die persl~ect,ivisclieii 1:ilcler
siologiscli optist lic. Ycrsuclie ltliigerc Zeit ohne Scli~~aiikciiniif tliliii.
eiiiem I>iinlcte fest7ulialtcii. Icli habe iil iiieineii 1,liysiologiscli Fiii ciiie prosbe Z~tlil\-oll l'liysiologeii, (lc'reii Ansiclit wir als
~)l)tiscliril Arbeiten 1) auieiiiaiicler~nsetz(~i~ gesiicht, I~rie uiiscJre clie ii :I t i 1-is t i s c h e bezeicliiieil Iiiiiliieii, irii (;cgeilsntz zur eiiip i r i -
Iieiiiitniss des (;esiclitsIeldes tliircli 1;eobaclitung der Biltler s t i s c 11~ i, i die icli sel1)st zo rcrtheicligeii gesuclit li:rbe, ersclieiilt
n ;ilireiitl der Ge\\ egiiiigeii cles Auge> c r n ~ o r l ~ e n-\verden 1i:rnii. indessei1 diesc Torstelluilg eiiicr er~vorbeiieii ICennt,iiiss tlcs
eilii iiur irji~iid V-elclier x:~liriiehiill)~rerUiitcrschied z~~isclicii (4e~iclitsfcldes iiii:tiiilcliiiibtlr. neil sie sich iliclit 1il:ir gemaclit
ii1)rigeiis qiialitati~ gleicliei~ Netzliauteiill~fiiicl~~ngeil existirt, (Irr linl~eil, ~ ~ - ; iclocli
s :[in Beispiel der S11r:iclie so deiitlicli rorlicgt.
ileiii 1 iiterscliietle J erschiedeiier Orte auf der Setzliaut entspriclit, 11-ie viel clie geliiiiif'teii Gedächtiiisseiiiciriic~lcezu leihteil er~niigeii.
Sacll L o t / P ' S Teriniilologie n;ire ciii solclier 1-iiterscliietl riii Es siiid cleslinll~ eine lleiige verscliiedcilrr \7ersiiclie geiiinc.lit
Loctllx ciclieii zu iieiinen; iriir, dass cliese> Zeiclieri eiii Local- worileii. nreiiigsteiis c'iiieii gcv-isseil Tlicil iler (~esiclits\valirricl~iii~~iig
/eiclieii sri. (1. li. c.iiieiii t~rtliclieii T~iiterscliiecle critsl~reche iliicl :iiif eiiieii :iiipehoreiieii ?tlecliaiiisii?us z~~riic~ltziifiihrc~i iii deiii
I\ elclieiii. brnuclit ilic,lit I oii orii lierciii l~eB,uint7u sciii. Dass ['er- i i dass bestiiiiiiite Eiiipfiiicl~ingseiii;\riickc 1)estiiiiiiite fertige
wileii, die roii Jiiqeiitl :iuf 1)lincl niiii.ii uiid i1)ätcr cliircli 0l)cratioil I::iiiiilvnrstcll~~ii~c~ii aiislijseil sollteil. lii1 Eiiizcliien linhe ich cleii
(1:rs Gesicht vietler ciliieltcii, ziliiiichst iiiclit eiiiiiial so cinfiiclir Snc1i11-eis gefiilirt L), (lass alle bislier a~ifg~stellteiiI-Iypotlieseii
Forineii, 11-ie eiiioii lii eis iiii(1 eiii Qtl:idrat, ~111rcIi(las A2ugeuntei,- tliescr ,\rt iiiclit :rusreiclieii, xeil sicli scliliesslicli clocll ixiiiiier
\c~lieitlt~iiIioiinteii. clir sit7 iie 1)ct:~stt.t li,tttt~ii, ist a u c l ~durc.11 ~l-ietlerFiille :iiifiiiiden l;isseii, wo uiisere Gesiclit~s~raliriielii11i1ng
iieiiere lSeohnc.litiiil~,eiiTI icder he5t:itigt n or(1eii 2). Aiisseideiii lelirt sich iii 2i.ii:riierer Eel)ereiiistiiiliii~iiig mit der Tlrirltlicl~lreit 1 ~ -
Oie 1)li~-siologiiche Ciitersiicliiiiiq. tl,ics T\ ir 1erlliiltiiisiiiiiis~geiiaiie fiiitlet, als ,jeiie .\iinnliiiic~ri er;el)eii 11-Ürtleir. llaii ist tlailii zii
iiiid siclicre Tergleicliungcii ii:tcli tleiu Aiiigciiiii:r:rss nusschliesslicl~ der 11-citereii Hypotliesct gexn-liiigeii, clnss die. bei tleii Hen~eguiigeii
nii solclic~~i liiiiieii iiiid TYinkclii iin St~l~feltle;~iiifiilireiilicinii(~ii. gexoiineile Erfaliiuiig scliliesslicli tlie 2~iigel)oreile Biiscliaui~iig
ilic sicli cliircli die iioiiii:~loii dugeiil~e\\cqiiiigcrisclincll Iiiiitor iil>ern.iiicleii I.;öiiiie uiitl also g c g e i i diese c l : ~ le,istc, was sie.
eiil:iiitler aiif' dciiselbeil htelleir cler Setz1r:iiit :ibbilden Insseii. \\ ir iiacli der eiiil,iristisc~lieii EIypotliese o l i n e c i i i solclies Hiiideriiis.:
IInildhiic~lii11.i. I'li~sioloci~c~licii Olitil\ - \ orti.iqe i 1 1 m da-. helic~ii
leisteii soll.
tlcs l l e u r c h ~ ~ r i1:d. I. b b6 iiiid 265 tliesei h a i i ~ i i ~ l u i i ~
1 ) i i f o i i i (Liu\niiue) 1111 Ilulletin cle la ~ o c i k t ciiletlic,ile de 1.1 hiiissc
I:oiiiCiucIe, 184(i.
I)ie ii:itiii.ti~t~licii Iltl~otlic>cii iilter tlir, l\eiiritiii.s tlcs c.orrc.l)o~~direiitle~i itelleii l~eitler Sct7li;iute iiliiilit lier :ils tlif.
Ge~iclit\ft~lcles erl\l,iieii :ilso e r - t c i i , iiitlit>. ~oiitleiii11, liiiic~ii iiur tli.l)ar,~ter ii. Y. T\. FIIL. i i i ~ q e i .~e;eii~\:irtigt~
~ Ciiterz~~cliii~ig i-t
: ~ i i ,I ~ L ~ StIii>
S /II eil,l~irfliitlc~ tiiiil ,telitb, iiit1t1iii \ic qlcicli- t. qeniiqeritl . 111 \\i.qeii. cla\q l ~ : ~ u i i i a i i ~ c l i : ~Iuollitiii,tli<
i~i~~
s6,itiq tlic riioglit lie 1:ii~lifiiliriiiig tle.,ell~t i i , ~ i i i~icliei.I oii.t:itiite :~iicli l~eiiii I i ~ i ~ i ~ l ceiititelieii
ii I ~ ~ L I I I iiiitl
I , clnbh 1)eiiii S e l i e i ~ ~ l e l ~ ,
1fijdiiisclie I'io7t~ise/iiiiit~Iint~iseii. ' i i i t tlitx cic tlot 11 .t I11.t ~\lotlei 11111 b.ell~zt n c b i i i i tlie ii;lti\i.ti\t lieii 111 l)otlicseii tlieilncise iuti:if(.ii,
i i i :tridercii F':illeii sicli l~c~riifciiiiiii,,eii. %I\ 1 3 1 t c 1 1 , ei.,~litaii~t tlocli tlie let/tc i i i i t l qeii.iur.te 1:eitiniiiiung tlci- r,iunilit~lic.ii
tlii. Aiin:~liiiie s~~iiiiiitliclit~r ii.iti\l,tiit 1it.r 'Ilit~oi.it~ii,(1,r.b feitigc \7eili.iltiiis~e \oii tlt3ii l ~ e i l i e n e ~ i i i , g qeiii:xtlitcii I~~~ol~:iclitiiiigc.ii
Vor>telluiigeii \ ori 0l)~ccteiitliircli tloii oi q:iiii,( licli llttc li:~iiisiiiii, letliiiqt T\ irtl.
1ier~orgel)r:ttlit I\ c,rtleii, viel \ ci \\ ctgt.iier iiiitl l)ctleiil,lit litxi. :i12 tlie Ich beliic~/ii~iicli /ur I:e\l)rccl~iiiigder erqteii iirsl~riirigliclieii
.\iiiiüliriic cler eiiil)iiisti\t~lieii'1 lieorie, tI:i\. iiiir t l , i y i i i i \ eist,iiitlr ite '~liat.~~cl;e~ii iin\erer IVnliiiieliii~~~~iq. JYir Iinbcii, nie v i r geseliei~,
\I:tterial I on l ~ ~ i ~ i ~ ~ t i i i 1011 t l ~ ~ tlen ~ ~ g c:iii\~tlieii
~i I<IIII\ iil<iiiiLc~ii iiiclit niir ~\ecliseliitle Siiiiit ~eiiitlriicli~. tlie iiber iiiis I,omnieii,
Iierrlilire, alle Yoistellu~igeiiaber c1:ii~nii~ ii:ic~li dcii C~eic%t/rii tlts tiliiir d:is> 1r1r tlt~\as tlazii tliiiii, ioiitleril wir 1~eob:icliteiiuiiter
Deiikeiis gebildet wrrclcii. r \

li)rttlnueriiclei. eigcrier lliiitiqkeit, uiicl gelaiigeii tlailurch ziir


D r i t t e n s siiicl die iiati\iitisc,licii Aiiii:iliiiieii iiilirotliig. L)cr Tieiiiitiiiss tles 13 e > t e 11 e I ,z eiiies gesetzlicheil Verliiiltiiis~es
ciii~ige Eirirvurf, der gegeii dic t>iiilliristisclie Erbliiiiiiiq 101- /~\isclieii uiisereii Iiiilerratioiieii i i i i t l dein PrC~seiit\\eicleiitler
qebracht n erden l<oiirite, ist die biclierlit~it der 1:en eguiig T ieler ~~erscliietleiicii Eiiitlriiclce aus cleiii Iireise der zeitweiligeii I1räseil-
aieugeboreiier oder cl~eii niis ileiii E i ge1;roclieiiei. 'Tliiere. J e tabilieii. Jecle iiiiserer ~\illhiirliclieii Bewegiiiigeii, durch tlie
weniger geistig 1)egal)t dieselbe11 siiitl, desto sc-lirieller Irilirii ,je n i r die Erscliriiiiiiigineiie der 0l)jecte nbiiiiilern, ist als eiii Espe-
clas, was sie über1i:rnpt leriien 1;oiliieii. J e enger clic V eqe q i l i ~ l , riinent zu betracllteii , tlurcli melcl~cs wir priifen , ob wir t l ~ s
tiie illre Gedarilien gehen müssen, eleito leicliter fiiicleii s i ~t l i i - gesetzliche Verhalteil tler vorliegenden Ersclieiiiuiig, d. 11. ilir
.elben. Das neugeborene iileiisc~lilic-lieI<iiid ist in1 Scheii liiisci \t T ora~isgesetztes Besteheil iii l~estiiiimter riaiiii~orcliiuiig , richtig
;uigescliickt; es braucht inelirere Sage. elie es lrrill, iincli tleili aufgefrisst liaheii.
Gesiclitsl~ilrle die Riclitiirig zu heiii,tlicileii, iiacli tler cs deii Iiopf Die iil)er~eugeircle1ir:lft jedes E ~ p e r i i ~ l e i i t eist s abcr h a u l ~ t -
weritleii muss, iim die Briist tler Mutter 711 erreiclic~ii. ,Tniiqe s;ichlicli i1eili:ilh 50 selir ~ i e lgrcisser, als die der Beobaclitiii~g
Tliiere sind allertliiigs von iiiili~idiieiler Erfaliriiiig ~ i r liiii:i1)- eiiies oliiie uriser Ziitliuii ahlaiifendeil Vorganges, weil beiin Expcri-
Iiiiiigiger. TTas aber cliesei, Iristiirct ibt, tlrr sie leitet, ob directe ineilt tlie Iiette rler rrsacllei~ diircli urisei- Selbstbewusstseiir
Y~rerhuiigI oii T7orstelliirigsl~reiseiiclrr E1terii iiioglicli ist. 01) e, liiiidiircliliuft. Eiii Gliecl cliescr Ursnclieu, iinscreri \\rille~is-
sicli nur um 1,uct odrr TTiiliist. oder niiz cirien inotorisclieii Dr,ril> imlmls. 1;eiiiien n i r aus iiiiirrer hiiscliauuiig iiricl -\viiseii, (lurcli
liaiidelt, die sich r ~ i i genisse Ei~ipiiiid~iiigsnggregi-nte ,iiil;iiiil>ieii, velclie lIoti\ r e r 7u Staiitle gekoinirien ist. Von ihm aus
ilarüber ~risieii wir Bestininite. iiocli so qnt n i e iiiclit\. 1kiii1 l~egiiiiit d:xiiii. als \on eiiiein iins 1)ekaiiiiteii iliifaiigsglied und
;\lenscheri koinnicii cleutlicli erliciiiil~ar iiocli lttste tler lpt/t- zii eiiiein iiiis bckniiriteii %eitl>iiiilit, die Kette der l)hysiscliell
geriannteii Pliaiioinciie vor. Saii1)ei i i i i t l l;riti,cli ,iiiqestt~llti~ Ursatalieii zii nirlitn, tlie in tlcii Erfolg des \'ersuches ausläiift.
Beobaclituiigeii wiiren auf clieserii Gcljiete iiii liticliqteii (;ratle Aber eiiie ~ ~ e s t ~ i i t l i c lT'oraiissetzuiig
ie fiii ilie zu gewiiinciitlc
wiiiischenswertli. Uel~erzcuquiig izt rlie , tlnss iinser Wil1eniiinl)ills w ~ t l c r selbzt
Höclisteni ktiiiiite also fiir I < i ~ i r i ~ l l t ~ i ~ gn ei ei i ,iie tlic iiati- tliircli pliysische Ursaclicii, (lie gleiclizeitig :iiicIi deii pliysisclici;
vistisclie ITypotliese voraussetrt, ein geniqzer l~itlaqogisclierITerth Prozei.~ bestimmteii , sclioii iiiit l~eeinfliisst n orcleii sei, iiocli
i n Ansprucli geiioiniiien nerdcn, cler clns iluffiiideii der ersten seiiierseits l)sycliiscli dit. r ~ f o l fg e l e i Y a l i r i e l ~ i ~ i ~ gIre-
e~i
gesetziniissigeii T'erliältnisse erleiclitert. ducli tlic cnipiristisclie eiiiiiiir-st linbe.
Aiisiclit ~vlircle iiiit ilaliiii zielentleii T'oranssetziingeii \ e r e i i i l ~ a ~ Der letztere Zneitel I\anii iiainentlicll bei linserein Tliema in
seiii, dass ziiiii Beispiel die Localzeiclieii benaclibarter Set7liaiit- Getraclit komineii. Der IYilleiisiiiipiils fiir eiiie bestiminte Be-
stellen einantler äliiiliclicr siiicl alz tlie eiitferiiter, dit>jeiiigeii wegiiiig ist eiii psycliisclier Act, die darauf ~valirgei~oiiiilieiie
;\ciitlc~i~niigtlei E:iiil)tiiitlii~in,g1eiclif;~lls. T<ai~iii i i i i i iiirlit tls>ivi..~tt: i;,l,gc~iitleii17~~iliiitlcriiiigei~ clcr \\'iiliri~cliiiiiiiin, g:ri 1;c~iiioii l).;!-c>lii-
Act tlcii zwc,iteii tlurcli reiii ~ ~ ~ ~ - r l i i s \7eiiiiittc~liiiig
clir. zii Stiiiiile sclieii %us:xmiiieiili:iiig iiiit tlt,iii voi.:iu.geqaiigc.iicii \Vi]l<~ii-iiiil)iils
hriiigt~ii'! I-niiiiiglicli i.t 1,s i~it:lit. \\7~~iiir ~r-ii.ti.iiiiiiittii, ge.c.liielit I : . Sie sir~lit . : L ~ . J uii;il)liiiiigig uoii iiiisereiii \70i.-tellcii 11im-
si) ctwiis. \Yir g1:Liil)eii triiiiiiieiicl eil[(: lk~\\.c~giirix~ zii vollfiilii~t~ii steliciitl : i i i , ~ v : i i aie.11 iii tligliclier \Y;iliriieliiiiiiiig zii l)e\\-~ilii~eii
i i i i t l wir trliuiiieii ( l ~ i i i i i rr-eitci. (las, tl:is,it'iiige ge.;t.liielit, 1r;is tlti- sc,lii,iiit, tliv iii;~tt~i~ic~lle \Yelt :Lii.;.er i~ii.;. ~ i i ~ \ r c i f t ~ l l iiist : ~ f tclie
von tlic ii:itiirliclie Folgt, seiii sollte. I\-ir ti,fiiiiiit:ii iii tsiiitkii rc:~listisclie l t y p o t l i ~ ~ sclic e eiiit';lcli~tt~.tlit, ~ v i i l~ilcler~liiiliiieii.
1Y:~liiizii steigen, iliii voiii IAniicl: ~ l ) z i i s t o ~ ~ c:iiit' i i , tl;cs \\.:is.;ci. hjii- gel~iiit't iiiitl 1)t:sifi tigt i i i ;iii.;scrortleiitlicli T\-cxiteiilirt>iaci~tlcr _ \ r i -
~ i i szii gleitoii , tlie iiiiiriiigc~iitleii (iegeii.tiiiicle hii.11 \-ersc~liic~ljeii ~reiitliliig,scii:ii~l'tlciiiiii,t iii alle11 ~ i i i z c ~ l ~ ~ c . ; t i i i ~ ~i~iiti ~ i ~ticbii;lil~
ii~~eri
z!i sclieii n. s. w. flici.l)ei sclic~int tlie Er\\-;ii.tiiii,gtlo, 'l'riiiiiiiciii- :iii~it~i.~i.tl<~iitlii~li I)raiit~Iil);~r :LISr ( ;riiiicllage fiir ,I:\,
i111t1 l ' i ~ i ~ l l t l ) n
tleii, ( 1 : ~ ~e rs tlie 1:olgeii seiiier Hniidliiiigeii eiiiti,eteii sttlirii Ivertlr, I i i 1 e l 1 i . L):is (;tlsetzliclie iii iiiisclieii T.',iiil~fiiitliiiig~~~i rviirtleii T T ~ I .
tlicl geti,:iiiiiite \Y;rliiiieliiiiuiig aiif ieiil 1)s~-cliisclieiil\Yege Irorllci- sog:ir iii itlc~alistiscliei Aiiscliaiiiiiigs~vcisr~Icauiii ;iiitlcrs niiszii-
ziifiihren. \Yer ~ r c i s szu scxgttii, Trie 1:~iig iiiitl i'ciii ;iusgchslloiiiieii, slwecheii ~visseii, als iiideiii wir s:igt.ii: „I)ic~iiiit tleiii C1i:ir:iliter
wie folgericliti; diirchgei'iilirt eiii solclier 'l'~niiiii -\vci.tlt%iiIiiiiiiite. t1t.i. \YaIirrieliiiiiiq aiifti-eteiitleii l:e\~-iis~tsc~iiis:i(;te vcrlniiteii so.
Weiiii alles clnrin iin 2iiiclisteii Grtxdc gesetziiliissig tler Natiir- i ~ l so b tlie roll tlei ie;xlistisclicn I-Ijl~otliese ;ing~~iioiiimeiieITelt
oitliiung hlgeiitl gcscliiilic, so \riirdr ];eil1 :iiitlerer I-ilterscliietl tler stofflichen Dirige n-irkliclr bestiiiicle. Ai~ci.iiljei tlie.;~.: ..nl,
vom Wacheil liestclieii , als tlie Irtiigliclili~it des Ei~rnclieii\. das obi' koniiiieil vii. iiiclit liiii~reg;fiir iiiehr als eiiie au~gezeic~liiiet
--lljrcissen (lieser geträuiizten I:eilie 1-oii Aliiscliaiiiiiigtii. l>r:~iichbareiiiirl priicise II!-liothese Iiiiiincii rr-ir tlit~ reali-tisclie
Ich selic niclit, wie man eiii Systciii selbst tlcs rrtreiiisteii Ileiriiing niclit aiierlieiliieii; iiotli~veiiclige'\\'ahrlieit tliirfeii wir il~i.
subject'iven Idenlisilius \riilerlegeir Iiiiiiiite, welches cla3 Lel~eii:tls ilicht zuschreibeil, tln iielien ilir iiocli aiidere iiii~\-iclcrlegl~ni~e
Traunr hetr:iclitcii wollte. IIaii liiiiiiite es f'iii. so iiilr~-a1ii.sclleiii- itlealistisclie Hypotlieseii niiiglicll siiid.
licli, so iiribefrieiligeiitl wie riiiiglicli erkliire~i -- icli ~ v i i r d ~it i ~ E s ist g ~ i t , di(\s iinrller vor Augeii zu halten, ~ i i i l ;xii\
rlicsei ßczielriiiig deii liiirtestcii Alusilriicl<ender T7er\\-criliiiy zu- tleii Tllntsaclzeii nicht iiielir folger11 zii w o l l ~ i i , als (1ar:~iis zii
stiriinieil - :il>er consc:cliieiit (1iirchfiilirl):ir r\-iiie es; iiiicl e'i; I;)lgerii ist. Die verscliiedeiieii hbstiii'iirigeii der it1e:ilibtisclieii
scheint i ~ i i rselir wiclltig. (lies iiii A\iige zii 11c~li:ilteil. IYie !:ei?t- ii~rtl re:~listisclieii Ileiiiiiiigcii siiitl iiietnl)liysiscllc H!-l~utlleheii.
reich C:i 1tl e r o i i dic,s 'l'heiiiti iiii .. 1,ebt~ii eiii 'I'rniirii:: tlurcli- ~velclie, so 1;inge sie als solche :tiierB:tniit \rcrdeii. illre voll-
,geflilirt. ist be1i:tiiiit. Itoinineiie wissc~nscliaft~liclieI3ereclit~iguiiglinbeii, so sclilidlicli -ie
Auch F i c l i t e riimiilt nii, tI;ihs (l:ls Tc11 sie11 t l : ~Siclit-l(:l„ nuch wertleii iiiögeii, ~ i i n ~S i~ C211s Dogiiieil otler als :iiigel)liclir
(1. h. clic ersc1ir~iiirri;le \\-elt,, sc3ll)st setzt: \vcil 1,s i l i r r ~ziir K!rt,- I)eiil<iiotlirveiitliglieiteii hiiistellrri ~uill. Die \Yisseii~clinftiiiiiis :ille
~vicl;r:liiilg seiilrr Den1itliiitigl;cit lrctlart: Spill 1~1e:ilisiiiii~i~iitcrr- ziiliissigeir EIypothescii erörtc,rii, iiin cxiiie T - o l l ~ t i i ~ i t lI:el~rrsiclit ig~
,c,lit.itlet sich :J)et tlocls \oii (leiri elroii ljezeic~liiicteiitl:icliirc,li, tl:i>s i i l ~ e rclie iniigliclieii Erldliriiiig~rersiicli~! zii l~elinlteii. Xocli ilotli-
(:Y die :riiclt~i.cii iiic~nscliliclieii Inrliritliieii iiiclit als 'J'raiiiiil~iltl~~i., wentligcr siiitl tlie 11~-l~otlieseii i'iir (las IIaiidclii, n-eil iiiaii iiiclit
st~iideriiauf tlie Aus,:ige tlcs Sittciig~setzesliiri :ils tleiii eigeiiciii iinnicr zu \r:~rtc)iiIiniiii. lri.; eiiie gesiclieite ~ris~eiiscliatZlicIic l<iit-
Icli gleicllc Wescii f;isst. 1);t :il)er illre 1:ilrlci~. iii tlciitsii sic il~ls sc~lic~itliing erreiciit iit, aoiit1ti.11-ich, sei cs ii:icli d t ~ rIYnlii~sclit~iii-
Sicht-Icli vorstclleii , wiotler :ille zii-niiiiii~ii stiiiiiiicii iiiiis.c.ii. so liclikeit, sei es ii;icli cleiii Ii.;tlicti.;c.lit:ii otler iiioriilisc~lieii (;efiilil
t'asste e r clic iiltlivitliiclleii Iclis alle :11s Tlieile otlvr .iii.;tliishe 111,s t~iitsclieitlrii iirii~s. Iii tlieseiii Siiiiic ~viircl :LIIC~I gegcii i l i ~iiiet:i-
:thsoliiteii Icli. D:iiiii \rar tlic \\-elt, iii tler jeiie.~ic.li f;iiielcii. ilie ~~liysisclieiiIIylrotliesc~ii iiiclits ciiizii~veiirle~ir. r'liwiirdig oiiic,
I ~ o r s t c l l i i i i g s ~ ~ eu-elclie
lt. tlei IYeltgoist sicli srtztcx, iiiitl l<oiiiito wisseiischat'tliclz sciii rrolleiidcii L)eilliers :11)0r ist C.;, \I-e::ii er tlt.ii
\vieclcr cleii Degrifi tler 1ic:ilitIit :iiiiiel!iiieii, \rie PS llei I-Ic,-i,l livpotli~tisclieii1-rsprniig seiiier Siitze i-tlr~isbt. l)er liocliiiiiitli
gest~11:ili. iiiitl tlie l,eidriiscllaftliclil;eit, iriit tler solclic r-erstec1;te I-1~-pc)-
Die r e a l i s t i s c h e ~ I J - l ) o t l i e s etl;igegcii traiit der ;\iiss:ige tlieseti vertlieidigt n~ertleii. siiiil tlic gcwiihiiliclicii Folgeii dcs
der gew\.öhiiliclien Sell)stl)eobaclituii~,~\-oilncli tlie eiiici 11:iiitllii1ig iiiibefrietligciitl~ii (;efiilils, I\-elclics ilir \'ertlieidiger iii deii ver-
tF.*ä *?aälIT!
;; u,E =,r äiiltl,? +
f i
?7?'
El??c n
lTrizz=:
:t
?Z:.i7*!=f?t;i::i;: ili:,=Iz:;:' =
i = 7 t , !
?^77: =E'=i7i-=1 1 i 7i=i : A ! t = ? r : 7! -' i = :
;.
i3 i:ii;=!z1.
+/:?T!i:Ei!=r=:i;? -==*7i= =
t ; g+ 1 = 7t i = i : 1+ i I
= i: = ? ir:;37 ;1r i >; = iI :i:=
l l z i : ) : € = = = ' ; l zi==?==ii=i 7 27=E!l ==t;=1- i = ! = '?;
, : ! i z : \ = r = Z ? _ i = fri: ! ,t ) 7 ; = r !
' t { ; i ! , = . 1 : ; r i:
:,
; i .t?+',i=
i ; i l E ! : = ! i , : t =:-i+ + = + t I = =i ! , ;
lÄl;i:i
i:tlE;trii' l=tz?!,;=
i! F
=,?E==
;iEi7=71i++zi;i?t; :
ili!,+iti:=

=:sli,?E*??7??
=?i1ä{7:Z?
:=,i!1r=i=;
7Z?
-=Tt:=i 1;;tri 1
i! 217 :?=: : =='= t i..1! = +T E:iE== ? ; |-i ==
=ti;
i = = i " , ätE' -it"l ?; ; i ' = E A =
i I = 7 T== 2 1
: 1, äl : E i F ' *!=, + f 1 =i =
:t ? 2 8 ' = 7 : E i 2 : Z ; Z l I l El l;l:i ?=i,;= ++;=i =.i =, =
I
;==i;r:!?:tl;i|r? rzlzt i l ,=E,i
+
=,:zt',i;a? =cZ:t:1i = ii: z::,=
zi=?z
lt t1=?
i ! z
1ll=:1+,i;iz7
t=7 rr
-:z=
=.Er i+=?zi
?!;; =7=?=z+=?==?=in\ =!,iI
zz='u
=äI:,,iizzlts=?:r;ii=?:i;
=E;?Ä
z=!
i{?7: +,ii:i+?
l1i;:+i;zTi|2:
z::
4 == ' s: i t l : * + ; i ! = 7 =j t r l i a == ; ?
1 5 "7; ? 7 ;+ ; 7 t E - F
&L,, ('in? Sclieitluiig voii (retlncliteiii I i 1 i l i l i erst -iclirr(, uiitl oiiitlf~iiticle1:eytiiiimiirizcii I i ~ r tlic iiiiti~r qic~fcilleii-
~ii~glicli wirtl, n eiin wir clie Scliei~luiig cleq.eii . \I a i d<is It*li I ~ ( J I I'I'li,~t~~r~licii
zt~11e11
. siii(l iiiir nlb ~ ~ ~ e i t l i Il ~ o~ ( ~ iI)(,-
l iei : ~ ~/il i
c~ii(lern 1i11(1 iiiclit ci,i~(lcrii
liaiiii, 711 ~ollfiilireii~ i i s c n . Diebe ~ ~ i r c l ti C I ( liteii.
al)er erst iiioglicli, weiiii ~vir rrl~eiiiieii, nelclitl gcic1tzrn:i-,izeii .Tetl(b %iiriicl~fiiliiiiii~:
clcr l~r~tliciinuiigeii:~iif <II(J/ i i Giiiiitle
I'olgeii clie \Villeiisii~il~iilseziir Zeit 1inl)ei:. D:is (;esct/iii,is-ige l i c geiid(.ii SiiI).t,iii/eii iiiitl 1ir;rftc. I)oIl:~iiljtet c t n , ~1 ~i i ~ ~ ~ i . i i , t l t i -
i.t clalicr clie ~vesciitliclic Yor,r~ibiet~uiig fiii, tleii C1i:ir:ilctei <I(.- Iicliei iiiitl .\I),( lilicbsciitles gef~iiit1c.11 su Iial,eii. Zii eiripr iii11)1,-
~Tir~ili~li~ii. iliiiqteii Weli:iiiptiiii~ (liclscr A!i.t \intl xvir iiie l)creclitigt; clab er-
I)ass ei eiiie Coiitradic~tio iii ncljrcto bei. <In\ lleplle otler 1,~iil)t\\ eclrr (litt Liicl~ciiliaf tigkeit iiiiseres \\ isseni , iiocli tlir
I\ n i i t', .,Dill; :LII sich'. iii 1)ositi~ c > i i Xt~itiiiiiiiuiigeii I oi.stelleii S ' ~ t i i r(\er Iiitliictioiiss(:lil~i~~c, : t ~ i ttlriicil nll iiiiserc \\T:iliriielii~iiiiig
711 ~rolleii,oliiie es docli iii tlie E'orin iiiiserpc, \Torstelleiir xuf- (lc, \Yirlilic.lieii ~ o i i ierstoii Scliritte ; i i i 1)eriilit.
7iiiieliilien, hruuclie ich Iliiieii iiiclit auseiiiaiicler~usct~eii. 1):~s ,Jc>iler Iiidiictioris~clilosc ztiit/t 4cli :liii tlcic, Yertr:tiic~ii, dass
ist oft besproclit~ii. \ Y ; l i ~ r i r aber erreiclie~i hoiiiieii, ist die c~iii1)islirr l)eol„rclitctes gcsctzlichci \ erlinlteii sicli nuc21 iii alleii
Keiintiiiss cler gesctzliclieii Orcliiiing iiii lleiclip dei T\Tirkliclieii, iiocli iiiclit zur Ikobachtiiiig geI<oiiiniciien1:i~lleii l)c~~v,llireii ncrde.
diese freilicli nur dargestellt iii dein Zeiclieiisjstein iiiiserer E, ist dies ein Yertraiieii aiif tlie Gmrtzniiis.iykeit alles Ge-
Siniieieiiidriiclit.. .cheliens. 1)ic C;esetzii~issiglieit a l ~ c r ist clie Becliiiguug cler
„Alles Terg,~uglich(, 1;eqreifb:irl;eit. Ycrtrauc>n iii die (;csetxinässigkeit ist :xlso zu-
„Ist n u r ein Gleicl~niss.~. gleich Tertraiieii aiif die Begreif barkeit der Naturersclieiniiiigeri.
Dass T\ ir C; o etlic liier uiicl weiter niit iliis : ~ i i f cleiiiselbeii het7eii nir aher voraiis, dass clas Begreifen zu xolleiideii sein
Wege fiiideii, lialte icli fiir eiii günstiges Zciclieii. f o es ,ich \L ircl, class wir eiii letztes Liireriindcrliclies als G i s n c li P der

iiiii weite husbliclie liai~delt , könneii wir seiiiein lielleii uiicl beobacliteteii \7erciiideriiiigeiimerileii liinstelleii lioiiiicii. so ~~eiiiien
uiibefniigerieii Bliclc ilir TValirlieit wolil rc.rtraueri. E r xer- wir das reqiilative I'rincip unseres Deiilieiis, was uiis dazii
langte I oii der TTisseiiscliaft . sie solle iiur riiie kiiiistlerisclie treibt, (1:~s C;tus:~lgeset z. M7ir lruiinen sageil. es spricht das
Aiiorcliiuiig der Tliatsaclieii seiii iiiicl keiiie abstracteii Begriffe T7rrtraiieii auf tlie ~ o l l l r o m n i e n eE e g r e i f b a r l t e i t dcr Welt
dniiil)cr liinaii, l~ilcleii, die iliiii lc.ere N;anien zu sei11 scliieiieri ,~iis. Das Begreifeil, in dem Siriiie, nie icli es bescllrieben
iiiicl die T1iats:lclien nur verclilsterteii. Iii cleiiiselbeii Siiine etna hshc., ist die Aletliode, lliittelst deren uiiser 1)eiiken die Welt
liat iie~ie~dirigs Giis t a \ K i r clilio ff es als die *4iif'gabeder abstrac - Y i c . 1 1 iiiiternrirft, div Tliatsaclieii ortliirt, clie Ziikuiif't voraus he-
teste11 untcr der1 Sntiir~~.iiseiiscliafteii, der Jlecliaiiik, beseicliiiet, ,tiinn~t. Es ist sein Recht und seiiic Pflicht, die B~ITI-eiidiiiig
<lie in cler S a t u r x orlioiiiiiieirclei~Ren eguiigeii x ollst&ntlig iiii cl clieser hlc.tliode auf alle, Yoikomniende ausziiclelineii, unrl ~viiklicli
a u f clie eiiifachstc \Veiie zii l ~ o s c l i r e i b e n . TTTas (1'1s ..T7cr- 11:it es :iiif diesrni Wege schoii grossc Ergebnisse geerntet. Fiir
diisternu <bctritft, so gescliielit clics in tler 'l'hat . weiin wir iiii clic Airwendbarlirit rlcs Caiisalgeset/es lial~eii ~ r i r aber lzine
neiclie der alistracteii 1:c)grjfie btelirii bleiheii, uiicl 1111s iiiclit tleir vciitere 12iirgbc.liaft, :rls seiiieii Erfolg. lYir 1x)iinteii iii einer
t1iats:icliliclicn Siiiii ders~lbeiiaus eiiiaiider legen. d. 11. uiis hl:ir \Yelt leben, i11 der jcdes Atoni vuii Jeden1 aiiderrii \erscliiecleil
ritaclieii , \J clclie heobaclitbnreii ncueir gesct7liclieir Verliiiltiiisic. \\;irc, iiiid n o es iiicllts Iiiilieiidrs gtibe. Da wiirde liciiierlei
7\\isclieii den Ersclieiiiungeil t1:iraus folgeil. ,lecle iiclitig grbildete ltc~qeliiiiissiglieitzu firicleri sein, lind iiiisere 1)ciilitliiitigBrit iiiiisite
IIJpothese stellt ilireiii t1iats:tchliclieii Siniir iiacl~ eiii allge- i~iiliell.
iiicineres Gesetz der Ersclieiiiiiiigeii liiii, als mir 1)isliei uiiinittel11:rr Das Cniis:ilgeset~ iit ~virlilicli eiii :L priori gegebeiies, eiii
1)eol)aclitet lial~eii;sie ist eiri Yersiicli, zu imnicr allgemeiiiercr ti niiscci~cleiitales Geseti. Eiii Beveib desselben niis der Erfah-
i i i i c l iiiiif:is~ericlcrer Gesetzliclilicit aufsiisteigeii. Was sie an ~.iiiigist iiiclit niöqlich; tleiiri die erste11 Scllritte der Eriialiriiiig
'Tliatsnclien Seiics I)eli;~ul)tet,muss tlnrcll Beobaclituiig uiid \ er- .iiitl iiiclit i~ii~glicli. ~viewir ge.~eheiiliabeii, oliiic die ,liimeiitl~iri~
such gepriift iiiid 11est:ttigt ~verrlri~. Hypotlieseii , dir eiiieii x o i i Ii~cluctioiisscliliis~,ei~, (1. 11. oliiie das Caus:il:.ebet/; untl aus
solclieii tlintslicliliclieii Siiiii iiiclit liabeii, oder iiberliaiipt niclit rlrr ~ollendcteiiI:,rfaliriiiig, weiin sie ancli lelirtc, d,~ssalles bi\liei
10
j j c ~ , l ) ~ iIitetc
tge\et/iii:i-\iq -~r~rlniifeiiilt. - 111 ~ ( , i s i c l1 1~1 ( \ \ i l , S ; ~ c l i a l l e ~ l ~ i iliiittts
l die Satiir\\-is.ciisclint't illre11 ~it,lit3rii
(I()( 11 1,iiige iioc.li iiiclit l~rreclitiqt.ii111. - iiriitlr: iiiiiiiei ni11 ei-t Ilaileii. aiif' deiji fe.tste]lt~nil iie tliir Cc-etzc. t11.s I\~irltli~:lieii>iicl~(?ii
11~iic~li . 11. 11. uiiter 1oraii.-et/iiiiir tles
riiiclii Iii~Iiictioiis-c~lili~~\ 1;;iiiii . eiii ~vlintlprl~ni i.c,iclies iiiitl Ii,iiclitlwres A\i~l~t~itsf'~~ltl.
SO
Caiis~ilqoiet/c~i,foleeii l;~iiii(~ii . 11'1-1 i ~ i i i i . t i i t l i i i i Zuhriiift ~l,i\ I;iiige sie .icli : ~ i i t ' iliescb 'iliiitiglieit 1)~scliräiilit.wir11 .;ie voll
( ,iu,,il:ebc,t/ qiltig seiii I\ iirtle. Ilier gilt iiiii tlei ciii? I L i t l ide;ili.tist.li~ii Z\\-eifelii iii1.lit getroffen. Solclir. .\i.l~eit iiing IIO-
\eiti,iii(. uiill li,ii~tlle' st.licitlt~iit~i.-.cliciiir:ii in1 1-c'i.gleicli zii tleii lioclifliogerid~~ii I'liiii~~ri
J),I. I r i / i t l i r i o l i 1 i i . ilei ~let:t1111ysiliei..
1),11iii i i i i -, 1, I eisiii--
1)ocli iriit (iotiei~ii
1)'ib J\ ~ i r e 11ie . i i i t ~
I I It . llie ~ \ i r, ~ r i f (lie I'i'iq(8 711 qelieli Soll sic.11 11ic11tI I L ( > S S { , I ~
1ial)eii: \\ai ist 1Yaliilieit i i i iiiiseroiii \ oritclleii ! Iii ~leiii.n .L- IrgcncI i m i i i SIeiiscli.
riiir iiiiiiicr 21, der n e\eiitlicli\te Ftirt\cliritt in I<n n t ' s I'liilo>o]~liie 1Iel)t er sich aul\\-;ii.ts
I ' ~ i dhcriilirt
erscliieiieii ist, stclieii wir iiocll :inf tlciii Ijotleii seiiies C)j,teii~b.
3Iit dem i;clreiti>l ilic Steine.
Iii diesem Siiiiie lial~eich auch iii iiieiiicii hislierigeii X~ljeiteli
Sirge~idsl~:ii'ti,ndann
hi~ufigtlie 1~eljerc~iiistiiii1iiu11g cler iieuereii Siiiiiesph~-siologie init l)ic iiiisiclieri~riSohlcn.
K ; ~ i i t ' s Lehren Ijetoiit. aber daiiiit Sreiliclr iiiclit geiiieint, tla\\ I 'iitl mit ilim spieleu
icli üiicli i n allen antei.georcli,eteil Piiiiktcii iii verl)t~iiiagistri L U JVoll;eil n~ict\Yin(li:.
scli~roreilliättr. Al. nreseiitlicli>teii E'orticliritt cler iieurreii Zeit
.Stellt er iiiit f;!sleil
glaube icli die Liuflosiing dez B e g r i E ~ der hii.cliaiiiiiiq 1ii die SInrkigeil liuticlieu
eleizieiitareii Yorgkiige des 1)enBeiis 1)rtrtichten / U iiiüsieii. c l i ~ .liif' der T\-oiil~rgrüii(1eteii
bei I<aiit noch felilt. \~otliircli dann uircli >eine Auffassung clei 1 kt~~errtcIeu
b;i,de:
Axiome cler Geoiiietrie als trnrisceiicleiitaler Sätze lie(1iiigt i-t. 1:ciclrt cr niclit aiif.
E s sind hier namentlich tlie pli5-ziologischeu Ciitersucliuiigeii Siir mit tler Eiclie
Orler der Rebe
~ i b e rdie Sinnes~vahriiehii~uiigeii gewc,eii. n elclie uns nii clie let7tei >ich zu rergli~iclieii.
e1eiileiit:zieii Yorgtiiiqe cles Erkeiiiieiis liiiigefiilirt habeii, die iiot li
n ~ c l i tiii Worte fitssbnr, cler Pliilosophie unbeliailnt uni1 iiiizrigliii<- 1iiiiiic.rliiii iii,ig iiii, (las T70rbiltl desscn, clei (lieb bagte.
licll bleibcn rriussteii, so laiigc diese iiiir die iii der Slwaclie ihre11 Ielireii. n i e eiii S t e r l ~ l i c l i e ~der . nold /ii itelieil qeleriit hatte,
Ausdruclc findeilden Eikc~iiiitriissc iiiitersnclite. ,~ucliweiiii e r iiiit deiii Scheitel 11ir Strriie heriilirte, noch tlac,
Ilenjeriigen I'liilosopheii frcilicli, ~velcheclic Seigiirig /ii iiietn- Iilare Aiii:e fiir \I-alirlieit ur111 \Yirlilic.lil;eit behielt. Etwas voii
physiscllen Speciilatioileii beibclialteii liabeii. erscheint geratle clriii I>>licltetlt+ I<iii~\tll.r\, ~ 0 1 1tlciii I3liclre, tlei G 11 e tli c iintl
clas als clas Il'eseiltlicliste :iil I < a n t ' s l'liilosopliie, n as n i r nl- :tiic.li 1,ioii , t r d o il:i Yiirci /ii 2ros.eii nissenscliaftliclien ( i e -
eiilcii ~ o i lder uiigcniigeiideii Erit\\ickeliiii= der hpeci:ilmiisen- 11,iiiheii leitete. iiiii-. dci. ret litc F'orzclil~r iiiimcr linbeii. Reide,
scliafteil seiiier Zeit :~bli;iiigigeii illaiigel ljetrachtet lialjeii. 111 ICiiii,tlci nie I'or\clicr. -trcK~eii. ~vciiiianc.11 in \erscliic~leiiei.Be-
cler Tliat stutst sich ICniit 5 Iitlneis fiir clie Jlogliclikeit einer Ii,riitlliiiigs\\ ei-e . cleiii Ziele / \ I . iiciic, Gi~.et/Iichl,cit zu eiittleclic~ii.
i\Ietaphysil;, voll welcher aiigebliclien T\7isseiisrliaft e r selbst clvcl~ l i i i . niii.. i i i , i i i iiiclit iiirissiqcs Sc~lin,ii.iiiciiiiild tolle5 l'liaiitaiirrii
niclits ~velterzu eiitcleckeii n i i s s t ~ ,g : t i i ~allein niif die 'Ileiiriinq, jiir I;iii~.;tlei.i~c.liciiI3licl; ;~u.:rt~l)rii\\olleil. Her ieclite I<iiiistler
dass die Alionie der Geoiiietrie iiircl tlic vernanclteii I'riiicil,ieil :iiitl cler ievlitc I'or.i.lici ~visicii ])eitle rcclit / U arbeite11 uiitl
der ~1rcli:iiiiL tr:insceiidentnle, n priori gegeljeiie S i t / e beieii. :lireiii Jl'eibe fc.te E'oiiii i i i i t l iibei~eiigeilrle Wnlirlieitstreiie ~ i i
Utbrigt.iis ~viclerslj~iclit sein ganzes Sjsteiii eigentlich der Esizte117 =elieii.
der 3lrtapli~sili iintl die cliiiikleii Piinlite seiiier Erk~iiiitiiisj- rel~ricerib liat .icli hisllei clie \Yirlilichl<eit cler treri ihi.eiL
tlieorie, nbcr clereii Iiiterprettitioii .;o \icl gcstritteii ~ o r d e i ii-t. (;e-rtfeii ii,rcliiorscliri~cle~~ \Yiiic~iiicli,ift iiiiinei. iiocli iel eiliabeiit~r
\tai?iriicii voii clieyer \\'nrzel ab. 1iii11 reiclic~r e i i t h ~ l l t . , ~ l itlic iiiisbei.stc3ri Aliisti.ei~~iiiige~i mJtbi-
italier I'liniita~ie iiiid iiiet:il)h~siiclier Sl)eciilatioii iie auzzuiii:ileii iiiiiiidig ge~l>roclieiiiiiir aus gt~geiisc~itiger1~iicl;siclit. untl t l ~ ( . l i
ge~v~ii't1i:ttten. ~volleiialle die ungeheii~rlicherihuiqcl~uifei~ ,clioii durch tlen 1;riiftigc:reii Aliiti.iel,tles Caiisalg(35etzes iil~er:ill(,
iiitliz(~1it~r
l'riiuiiierei, die I~äuf'iiiigcii riesirrc3r I)iiiieiisioiieii iiiid iiiisere Ilitgcscliiiljfe liiiiuiisg~~1\-ncl1~~'i1 i i i i t L sie in1 I<aiiil)f iiiii ~ I ; I -
%,rlileii sageil geqen clie \Tirklichkeit tles \\eltgcl):iutlei. qe2t.n Uiiseiii 1)ezn-ingeiid, liabeii T\-:ilii,licli(;rund geiiug; stolz zii seiii,
(Li<. Zeitniiinle, 111 tleiieil Sonne uiicl Erde sich 1jildeti.n. iii clciieil 11;issC.; 1111s gegeben ist .:dicl iiril.)c.grciflicliliolieii \Yerl;cu in treiic2i
d:rs IJcll~cii~vi~hr(~iicI cler qt~ologixlieii(;escliichte sich eiltwiclit~lte, .\rljeit l:ingsaill verstelieii zu lerneii, uiitl wir 1)rauclieii iiiis iiiclit
iil iiiinler vollriicletereii IJoriiien 4cli clcii l~criiliiqteroiip h sik,ili-
~ illi, J I i ~ ~ ( I t j t p
bescliiiil~t
i~ , ~veiiii (lies niclit gleicli i111
ZLI f'iil~leii
zclicii %iistiii~(leiiiiiisei.e> 1'1:~iieteil aiil)'~
C ~~11(1. ttrhten Xii.;tiirni eiiies Icni.ii>Hiiges geliiigt.
\Yelclie 11ct:il)liysilc liat Begriile vorl~ereitct \ on \Virl;iingcii.
vie sic JIagiiete iiiitl b e ~ ~ e g tElekti,icitlit
c niif eiiiandei. :iui-
iil)eii, iim dert.11 Zur~iclcfiiliriiiig :liif \~ohll)estiiiiiilte Eleiiieiitar-
~~irlciiiigen tlie I'liysil; in1 Augrilbliclc ilocl~ringt, oline zu eineiii
lclaren Abscliliis~ge1:tiigt 7u sein. A l ~ r rsclion sclieirit aucli das
Liclit riiclits als eine uiidere Be~~eguiigs~v(~ise jener bciden
Ageiitieil. iind der ranilifiilleiltle hether erliiilt als niagiietisirbares
uiicl e1ektrisirb:ires hlecliiiil~ ganz iieue cliarakteristisclle Eigen-
schnfteii.
Ciid iii ~velclies Scheirin scliolastisclier Ijegiifle sollen mir
diese11 Vorratli J oil nir1~~iiigsf:ihigerEnergie einreilieii, dessen
Coilstanz clas G c i e t ~roll der Erhaltung der Iirnft aussagt, der,
unzerstcirhar iintl iiiiverinelirhar nie eine Siibstaiiz, als 'l'rie11kr:ift
in jeder Bewegung cles lel)loseii, wie (leb leheilcligeii Stoffes t1Litiq
ist. eiii l'roteus in iilliiier neiie F o i n ~ ~sich n kleirlencl, dtircli tleil
iii~eilcllicheiiI-laiiili nirkend uiid clocli iiiclit oliiie ltest t1icill):ir
niit den1 1:aume. (las \Yirl;eiitle in jecler TJ7irlruiig. cl:ib Ern-egeiitle
iii jeder IEe~veg~iilg, iiiltl doch niclit Geist iiiid ilit-lit IInterie : -
Hat ihn clcr 1)icliter ge;lllnt'?

\Yir. htäiibclicii :iiif der li'l;iclic iiiizcrcs I'laiieteil, (ler \clLst


1i:iniii eiii Paiitlkorii iiii iiiiciitlliclicii 1:aiiilie cles I\-elt:~ll, 711
iieiiiieil ist, nir. dai jiiiigste C;esclilet~lit u i ~ t c r clen L,el)eritligeii
der Erde. nnclr geologisc1ic.r Zeitiecliiiiiiig 1;auin cler \J7iegr viit-
stiegen. iiocli iiil St:ttliuiii dcs Lerircils . 1;aiiui linll) er70gt1n,

Das könnte Ihnen auch gefallen