ISj^to,

OntariS-

^
\JiiAiii^m'm6i

T^

SCRIPTORES

RERUM GERMANICARUM
m USUM SGHOLARUM
EX

MONUMENTIS GERMANIAE HISTORICIS

RECUSI.

OTTONIS ET RAHEWINI
GESTA FRIDERICI

I.

IMP.

EDITIO TERTIA.

HANNOVERAE

ET LIPSIAE

IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI.

1912.

GERMANICARUM

SCRIPT\.-. ;;6 h^iiuiVI

UND

FONTES

lURIS
IN

GERMANICI ANTIQUI

USUM SCHOLARUM

EX MONUMENTIS GERMANIAE HISTORICIS SEPARATIM EDITI.

ZUr gefalligenBeaChtUng! Vollkommene Neubearbeitungen, durch
welclic die in der Folio-Ausgabe herausgegebenen StUcke kassiert werden
sollen, so dass nur die Oktav - Ausgaben benutzt werden diirfen, sind
12.
Bennonis II.
Vita
1. * Vitae sancti Bonifatii archiep.
episcopi
'''

Osnabrugensis.
Derin derFolioausg.SS.XIIherausgegebene Textistdurchmas-

Moguntini.

Der grossere Teil des Inhalts

dieses Bandes steht nicht in der

senhafte Fal.schungen entstellt.

Folioserie.
2.

Eoiscopi Frisingensis
Chronica. Ed. altera.
* Ottonis et Rahewini Gesta Friderici I. imperateris.
Ed. tert.
* Helmoldi Cronica Slavorum.
Ed. alt. Die hier beigegebenen
Versus de vita Vicelini et Sido-

13. "^Ottonis

* Annales Mettenses priores.

In der Folioserie steht nur eine
Ueberarbeitung des
spatere
Werkes, die ohne Benutzung

14

der jetzt belianuten (Berliner)

Handschrift gedruckt ist.

15

3. * Einhardi Vita Karoli Magni.

nis epistola sind bisher nicht

in den MG. herausgegeben.

Edit. sexta.
4.

Nithardi Historiae.

16. "^GestaFederici l.imperatoris

Ed. tertia.

5.

^ Annales Bertiniani.

6.

"^

Ex lacobi Aquensis Ymagine mundi steht nicht in der

Folioausgabe.
17. * Chronica regia Coloniensis.
richt

Annales Xantenses et Annales

Vedastini.
7.

Vita Anskarii et Vita Rimberti.

8.

Gesta abbatum Fontaneiiensium.

9. Thietmari

in

Lombardia.
Der darin herausgegebene Be-

Merseburgensis

WasS. 300-302 U.316 -369 steht,

istin der Folioserienichtherausgegeben.

epi-

18. Annales

scopi Chronicon.
10. Annales Hildesheimenses.

Marbacenses.

* lohannis

19

Codagnelli

Annales

Placentini.

11. * Lamperti monachi Hersfeldensis opera.

Der Schluss der Vita Lulli steht
allein hier, tchlt in deren Aus-

"^

20.

Monumenta Erphesfurtensia
XII XIV.

saec.

S. 525-602 und
693 810, sowieS. 614,25-33

Die Abschnitte
S.

gabe SS. XV, 1.

stehen nicht inderFoIioausgabe.
Dic einzclneii Biinden TOr^esetzten Stcrne sollen bezeichncn, dass die fruheren
Ausgaben derselben in der FoUoserie am wenigsten den heutigen Anforde

rungen geniigen.

Nur
1.

in dicser

Sanimlung, nicht in der grossen Scriptores-Serie, sind

herausgegeben

lohannis abb. Victoriensis Liber.

Bisher war nur die zweite Rezension (B) In ungeniigender Weise
herausgegeben, wahrend diese
Ausgabe auch den ersten Ent-

wurf (A), vom

I.

Buch mehrere

2.

Alberti de Bezanis Cronica.

Hier zum ersten Mal herausgegeben. Die Chronik war bis
jetztunbekannt, es wusste auch
fa st Niem and von i hrer Existenz.

3.

Chronicon Moguntinum.

Rezensionen enthalt.

Sehr bedeutend im Text oder in der sachlichen Bearbeitung verbessert

sind folgende Bande, so dass sie allein oder doch notwendig neben der
Folio- oder Quart - Ausgabe benutzt werden miissen:
8. Richeri Historiarum libri llll. Ed.
1. lonae Vitae sanctorum.
2.

Annales regni Francorum etAn-

nales qui dicuntur Einhardi.

3. Annales Fuldenses.
abbatis
Prumiensis
4. Reginonis
5.

6.

Chronicon.
Liudprandi episcopi Cremonensis
opera omnia. Ed. altera.

WidukindiRerum gestarum Saxonicarum libri tres. Ed. quarta.

Der darin im Anhang herausgegebene Libellus

gentisSwevorum

altera.
9.

Ed. altera.
11. Vita

Heinrici

IV.

imperatoris.

Ed. tertia.
12.

Carmen de

bello

Saxonico

ist

nur aus der Folioserie abgedruckt. aber Conquestio Heindarin S. 2428

rici IV. imp.

origine
steht nicht in

Enthalt S. 78 81 einiges, was

nicht in der Folioausgabe steht.

maiores.

10. Brunonis de belloSaxonicoliber.

de

WiponisGestaChuonradi II. ceteraque quae supersunt opera. Ed. alt.

Altahenses

Ed. altera.

der Folioserie.
7.

Annales

steht

18.

Adami

nicht in der Folioserie.

Gesta Hammaburgensis

ecclesiae pontificum. Ed. altera.

^5

SCRIPTORES

RERUM GERMANICARUM
m USUM SGHOLARUM
EX

MONUMENTIS GERI^IANIAE HISTORICIS

RECUSI.

OTTONIS ET RAHEWINI
GESTA FRIDERICI

I.

IMP.

EDITIO TERTIA.

HANNOVERAE

ET LIPSIAE

IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANL

1912.

OTTONIS ET RAHEWINI
GESTA
FRIDERICI

I.

IMPERATORIS

EDITIO TERTIA.

RECENSUIT
CURAVIT

B.

G.

WAITZ.

DE SIMSON.

HANNOVEEAE

ET LIPSIAE

IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANL

1912.

y^S^

o;

^^'i^i^.
^t.

L. I iu j "1 /** ri
'"f 6
"

1988

HAlWeVBRAE.' ^YPIS CULE MANNORUM.

HOC TOMO CONTINENTUR:

Pag.

VII XLI

Praefatio
Ottonis Gesta Friderici I. iniperatoris

Rahewini Gesta Friderici

Appendix
Addenda et emendanda
Index nominnm
Glossarium

I.

imperatoris

.......

161

162

346

347

351

352. 335

353

379

380

385

PRAEFATIO GEORGII WAITZ

b.

m.

Novam Gestorum

Friderici primi imperatoris ah Ottone

Baheivino praeposito Frisingensihus conscriptorum editionem paraturus, quae locum illius ohtineret quam
ante viginti fere annos h. m. Bogerus Wilmans in Scriptorum tomo XX. puMici iuris fecit et qnae a. 1867. in hac
coUectione separatim impressa est, ea repetere fas hahui
quae de huius lihri, ut ita dicam, natalihus, auctoritate et
fide ille exposuit, ex iis vero quae alteri Ottonis operi,
ch7vnico universali, de auctoris vita et studiis praemisit
pauca tantum excerpenda duxi^.
Sed primo loco ex monachi Claustroneohurgensis annalihus locum exscrihere iuvat, quo post Rahetvinum accuratius de vita viri celeherrimi et de litteris optime meriti
retulit (SS. IX, p 610 sq.), de Liupotdi marchionis Austriae
filiis agens:
Quintus Otto, qui liberalibus studiis appositus, ut
in scriptis suis iam claret et diu in posterum clarebit,
in egregium profecit clericum. Quem, cum adhuc sclioepiscopo

10

15

20

25

et

mortuo Ottone primo Niwenburgensis ecclesiae

preposito, pater suus fecit eidem ecclesiae prepositum,
laris esset,

Deinde, ex
substituens ei vicarium Opoldum nomine.
propria camera et ex redditibus ecclesiae cui preerat
datis ei stipendiis, studii causa misit eum Parisius. Unde
dum post aliquos annos rediret, ecclesiam suam, videveneratus, attulit ei reliquias;
licet Niwenburgensem
quas festiva populi et cleri processione marchio pater
eius suscipiens, venerabiliter super aram sanctae Mariae,
ut curatissime servarentur, deportari fecit. Ut autem
eidem ecclesiae perpetuo manerent, nomen reliquiarum,
,

30

1)

meister,

p. 99 sqg.

6S3

B.

S.).

cavit.

siint incliisa. G. W, (Cf. A. Hofvon Freising' I, ^N. Aixhiv' XXXVII,

Qui ctiam pluritna hic supplcta mecum communi-

Quae addenda censui uncis [ ]

'Studien
sqq.

iiber

Otto

PRAEFATIO.

VIII

prodere noluit. Paucis vero diebus domi demoratus, denuo ad scholas rediit. Ibi proposito tempore
studii transacto, dum ad propria redire properat, in
cenobio Morimundensi, ubi pernoctaverat, se monachum
fecit cum aliis quindecim, qui secum venerant, electissimis
Qui etiam, ut ab uno illorum audivi, Friderico
clericis.

iit

dicitiir,

ipse in abbatem Pomkartenperge et

deinde in Hungaria in episcopum electus fuerat, omnes
in diversas dignitates promoti sunt. Quo audito, raarchio
pater eius, cum iam videret locum filii vacare et eccle-

nomine,

qui

et

10

siam Niwenburgensem preter se provisorem non habere,

sicut vir providus et Deo devotus mittens invitavit in

domum suam

Eberhardum archiepiRegimarum episcopum Pataviensem, Romanum Gurcensem

et alias quam plures
scopum

venerabiles viros,

Salzburgensem

religiosas personas.
Horum ordinatissimum ad Dei voluntatem consilium secutus, canonicos saeculares, qui
sibi videbantur divina negligenter et nimis remisse agere,
decentissime avertit et regularibus beati Augustini viam
regiam et optimam formam vitae tenentibus anno incarnationis Domini 1133. eundem locum perpetuo tenendum potentiva manu tradidit; prepositum eis preponens ex eorundem venerabilium virorum consilio prepositum Ghjmensem, Hartmannum nomine, virum sanctissimae vitae, virum Deo et hominibus acceptum, sed
peccatis nostris exigentibus post aliquos annos a nobis
ablatum, in Brixensem episcopum assumptum. Hic est
ille Hartmannus, primus in hac domo regularis vitae
prepositus, hic est ille, qui consuetudinem nostram re-

omnino congruam scripsit et scriptam nobis legenimitandam reliquit. Habet autem hoc initium
Suh testimonio Christi et ecclesiae etc. Igitur ipse dominus
Otto de Morimundensi cenobio ad episcopatum Frisiensem
evocatus est. Ibi qualis eius vita fuerit, et quomodo

ligioni

dam

15

20

25

30

et

eius gratia studium floruerit, et quae et

vel etiam quoraodo ecclesia illa per

quanta

scripserit,

eura

profecerit,

35

Rachwynus, notarius eius, plenius omnia scripsit. Ad

extremum autem cum iter more solito ad Gisterciense
capitulum ageret et ad cenobium Buum Morimundense
visendi causa divertisset,

gravi infirraitate pressus, in

habitu raonachili, quera nuraquani in episcopatu deposuerat, oranibus fratribus corara positis et eiulatu raaxirao
perstrepentibus, felicissirae in Doraino obiit, et ibi sepultus quievit.

40

PRAEFATIO.
Hoc potissimum

10

testimonio nisus

IX

Wilmans

ita scripsit

'De anno natali primordiisque Ottonis imiica tantum

nota sunt. Natus est ex foecundissimo illo matrimonio, quod
Liupoldus Sanctus Austriae marchio cum Agnete, Heinrici IV.
fdia iamque Friderici ducis Sueviae vidua, a, 1106. contraxif^, atque inter sex inde procreatos filios quintum ohtinuit locum. JEx genuinis fontihus nec annus nec dies natalis
prohari licet, et id solum statuendum, ipsum nullo modo
ante a. 1111. procreatum esse. Quihus argumentis si addis,
quod ex quinque sororihus, quae ad nuhilem aetatem provectae sunt, vel etiam de septem germanis tempore infantiae
de medio suhlatis forsitan unum alterumve natu maiorem
hahuerit, lihenter Ottonis annum natalem ad a. 1114. vel
1115. produces'^.

15

lam enim

a. 1128. una cum

Ernestone
chartae suhscripsit,
fratrihus Adalherto, Liupoldo
qua pater reditus quosdam coenohio S. Nicolai Pataviensi
Neque tamen iam ordines recejnt, quod sine ullo
restituit^.
duhio notandum curasset pater^. Hoc in charta factum est
die 15. Mart. a. 1134. data^.

Neque tamen

ultra.

et

20

Hoc ergo tempore non solum clericali ordini addictus

praepositus ecclesiae Claustroneohurgensis factus^, sed
etiam inter coenohii Morimundensis monachos receptus est.
Nam auctor ille Claustroneohurgensis tradif', a. 1133. ecclesiam Claustroneohurgensem, expulsis canonicis saecularihus,
a Liupoldo marchione regularihus S. Augustini datam esse,
quod factum evenerit paulo post professionem ah Ottone in
et

25

Gesta I, 10; Ann. Mellicenses h. a., SS. IX, p.bOO.

2) Mo1158. Rahewinus IV, 14. iuvenem aetaie vocat.
3) 3Ion.
Quam chartam V. Cl. Meiller (Reg. p. 18, nr. Sd) a. 1128.
30 B. IV, 2). 311.
tribuit, quod non omnino constat, cum alteri tantum huius aiini docU'
mento adscripta sit, et ipsa nullam temporis /jrae se ferat notam.
[Immo, cum j^r/or restitutio a. 1128. cum uno filio Adalberto facta,
'secundo confirmata' sit praesentibus quatuor filiis eius, hoc multo tem35 p>ore post factum esse videturj. (Cf. Hofmeister, 'N. Archiv' l. c. p. 123,
n. o).
4) (Cf. tamen Hofmeister l. c).
5) Qua Liui^oldus, 'rogante filio
suo Ottone in sancte conversationis habitu iam consiituto' , episcopaiui
Banibergensi quosdam ministeriaJes tradidisse memoratur ; Hormagr,
'Taschenb.' 1843, p. 367. [Meiller, Reg. p. 20, nr. 50, ex quo a. 1133.
40 a Wilmans scriptum correxij
6) In nullo documeiito quod sciam memoratur, econtra Opoldus [quem eius vicarium dicunt Annalesj saepissime; Fischer, Cod. tradd. Claustron. nr. 20. 23. 25. 32. 117. 206.
224. 249, nusquam vicarius, plerumque canonicus appellatus.
7) /. l.
p. 613: Hoc amio canonici saeculares a loco Niwenburgensi aversi
45 sunt, et regulares beati Augustini substituti.
1)

rienteni

a.

PRAEFATIO.

monasterio Morimundensi factam. Qitae igitur idem scriptor

de duplici nostri itinere Parisios instituio ipsiusque studiis
Jioc loco ahsolutis mandavit litteris, haec inter annos 1128^.
et 1133. contigisse, facile mecum statues.

Ottonem Moiimundi ahhatem electum esse, ex BalieSed quas res ahhas gesserit et quamdiu
tvino
accipimus.
monasterio praefuerit, apud nidlum coaevum scriptorem
repieritur.
Gharta a Liupoldo, Otto7iis patre, San-Crucensi
monasterio a. 1136. data ita de nostro loquitur^: Inde est,
Ottoiie
quod ego Liupoldus D. g. marchio Austrie
.,
dilecto filio meo, qui se apud Morimundum ordini subiecit Cisterciensi, adhortante, fratres a predicto Morimundensi cenobio evocarim etc. Certe si tunc temporis
monasterio 3Iorimundensi ahhas praefuisset Otto et monachos

in Austriam direxisset, id adnotandum non neglexisset

Quae cuni ita sint^, non crediderim, Ottonem ante
medium a. 1136. ahhatem electum esse, neque iis omnino
contradixerim, quae Alhricus a. 1146. tradidit'^: Huc usque
pertingit narratio episcopi Ottonis, qui fuit vir nobilis
et monachus Morimundi, et una die electus in abbatem
eiusdem loci, sequenti die factus est in Bavaria episcopus
Frisingensis.

illos

10

15

pater.

20

Quando episcopus Frisingensis electus sit, 7ion minus

magnis ohvolvitur tenehris. Non jyossumus quin MeichelhecJcii
sententiam^: U^uo sajie anni illius (^1138^ metise ac die in
JBawariani Otto venerit, edisserere hactenus non p)ossumns\
non solum confirmemus, sed annum ipsum 1138. iyi duhiuni
vocemus \

Quae episcopus gesserit, a Rahewino laudihus efferu7itiir^.

Quae vero ad ecclesiatn Frisingensem reparandam
Id tantum scimus, quod Novamfecerit, nohis nota non sunt.
Cellam S. Petri monasterium ordinis Praemonstratensis
prope Frisingam de 7iovo fundaverit^, coenohia vero Scheft-

25

30

2) IV, 14.
3) MeiJlei'
1) (Cf. tamen siipra p. IX, n. 3. 4;.
4) Documenta Gall. Chr. IV, p. 814. ediia, Walterum etiam 35
p. 22.
a. 1136. inter vivos et Morimundi praesidem fuisse, probant.
5) [SS.
XXIII, p. 8887.
6) Hist. Fris. I, 1, p. 316.
7) Qui Ottoni in Morimundo successit Raiiialdiis non ante a. 1139, memoratur ; Gall. Chr. IV,
p. 81Q. [Bernhardi, ^Konrad III.' p. 70 sq. ex chartis ah Ottone datis
eum inter 6. Xov, et 9. Dec. a. 1138. ordinatum esse, eruere conatus estj. 40
9) Cf. Arnpeckh, G. epp. Fris. ed. Deutinger p. 40^ quibus8) IV, 14.
ciim conreniunt quae apographo suo Conradi sacristae in folio agglutinato
subiunccit [SS. XXIV, p. S22 n.J. (Gcrmania pontificia auct. A. Brctckl.

l.

mann

I,

p. 342 sq.).

PRAEFATIO.

XI

qiiod post TJngarorum inctirsum dirutuni iacehat,

Schledorfense ^ restauravit.
Si rationem i^espicis quae ipsi cuni principibus vicinis
tam saectdarihus quam ecclesiasticis intercesserit , praeter
controversiam inter ipsum et archiepiscopum Salzhiirgensem
Conradum exortam, sed paulo p)0st sopitam'^, lites i^iprimis
notemus oportet, quae inter nostrum et gentem WittelsTegernseensihus lihertatem auferre
hachicam factae sunt^.
nisus est^.
Partem quam in rehus puhlicis hahuit regnante Conrado III. non magni momenti fuisse patet, neque arctioris
amoris vincido uterini fratres coniuncti esse videntur. Nam
mea saltem sententia diverse de ratione sentiehant, qua salus

lariense^,

et

10

Germaniae reperiri paxque

15

20

p>atriae

confirmari p>osset:

in-

primis hellum Welficae piarti ad internecionem usque illatum

Ottonis suffragia non tulit.
Anno 1145. exeunte Italiam petivit atque Eugenium IIL
die 18. Novemhris invisit^, ex qiio itinere sequenti anno
medio reversus est. Mense Fehruario a. 1147. Ratisponae
cruce signatus \ exeunte inense Maio cum Conradi exercitu
Danuhium descendit, omniumque miseriarum particeps factus,
circa mensem Octohrem Nicomediam venit.
Controversia
deinde inter Conradum et principes de itijiere quo Asiam
minorem peragrarent orta, Otto cum 14000 hominum Ni-

Catal. praep. Scheftlar. fSS. XVII, p. 347.

W. Meijer,
Miinch. Ahad.' 1873, p. 64; n. ('Ges. Ahhajidl. zur mittellatein.
Rhythmik' I, p. 74, n.) ex cod. olim Scheftlariensi (Mon. Lat. 1715U
epitaphium Oitonis (G. IV, 14^ ita mutatum auctumque edidit, ut pro
ultimis duobus^ versibus hi legantur:
Eius opem sensit locus hic, clum religionis
30
Formula mosque novus per eum viget hic melioris.
Ergo confisi de te, martir Dionisi,
Exigui fratres alboque sub ordine patres,
Quos hic plantavit, gemino quos pane cibavit,
Ad te clamamus, tibi corda manusque levamus,
35
Ut noster pater et servus tuus iste fidelis
Ima supernis, tristia laetis, terrea caelis
Mutet, et assit ei via, dux, spes, res requiei].
2) Meichelbeck I, 1, p. 323. (Cf. tamen Haiick, 'Kirchengesch. Deutsch40 lands' IV, p. 349, n. 12X
3) Wiedemann, 'Otto von Freysingen'
'Archiv'
XI, p. 68- 76.
'p.
27.
5) V. quae passionis
4)
Cf.
a849;
S. Quirini auctor Tegernseensis litteris tradidit ['Arch. f. Oest. Gesch.Quellen' (\^^^) II, p. '.iiQsqq.J: Otto doctissimus idem agebat
qui
cesari Friderico quadringentas argenti libras pro loco sibi subiciendo
45 fertur pollicitus.
Sed princeps lionorem loci apud regnum, regni
honorem in loco minuendum negabat. Cf. cpistolas Conradi abbatis,
Pez Thcs. VI, 1, p. 869. 372, iani ante a. 1117. datas.
6) Ch7'on.
VII, 32.
7) Gesta I, 42.
25

'SB.

1)

d.

PRAEFATIO.

XII

caeae a fratris exercitii discessit atque in maris litore proNeque melioreni quam frater sortem
gredi conatus est.
consecutus est: totus enim exercitus a Graecis proditus,
Turcarum gladiis deletus est. Episcopus ipse cum paucis
comitihus navem conscendit, circa mediam quadragesimam
in portu quodam
f21. 3Iartii a. 1148^ mare transgressus
Unde Hierosolymam profectus, urhem
Syriae applicuit.
sacram dominica palmarum (^4. April.) intrasse videttir^.
Deinde paschate ihidem celehrato, ad urhem Acconensem se
contulit, uhi eum circa diem 24. lunii commoratum esse,
tradunt rerum scripjtores^.

'^

Sed inde
sequentes

ah

maximis

Jioc

10

tempore vita eius per duos annos

ohvolvitur

tenehris.

Utrum enim iam

1148. in Baivariam redierit, an Conradum in itinere

Constantinopolitano die 8. Septemhris 1148. ex Acconensi
2wrtu suscepto comitatus, ihi ad mensem Fehruarium a. 1149.
cum rege remanserit, nullo modo enucleari potest^.
a.

Beinde ineunte

1150. in lucem pidjlicam reversus,

iterum magnam nohis iniicit duhitationem, utrum in Gallia
an in Germania moratus sit. Inter Wihaldinas enim hahet
epistola post d. 20. April. 1150. conscripta^ : iii capite
quadragesime abbas Clarevallensis misit domno regi
in
(Conrado III) litteras per episcopum Frisingensem
quibus collaudabat dominum illum Siciliae (Rogerium) etc.
Otto vero in lihris tam infesto erga Uogerium Siciliae regem
se praehuit animo , ut tyrannum eum constanter nominare
soleret^, neque S. JBernhardum ea veneratione prosecutus est,
qua plurimi horaines erga ipsum imhidi erant^. Res igitur
miranda, quod Otto his conatihus intercessorem se gessit,
quae aliter explicari nequit, nisi quod ipsum hoc tempore
ah Conrado dissensisse statuamus^.

15

a.

20

25

30

'Conrad III: p. 130. 137. 138.

[Qiiae hac de
Eeicherspergensi Wilnians attulit, Gerhohi esse, iam
constat; V. SS. XVII, p. 461; (Gerh. De investig. Antichristi I, 60,
De Oitonis expeditione cf. iani Bernhardi 35
Libelli de lite III, p. S76).
3) Idem p. 140.
2) Jaffe l. l. p. 289.
p. 628. 651 sqq.].
4) (Cf.
Hofmeister, 'Studien' p. 695, n. 4^.
5) Ed. Jaffe, Bibl. I, nr. 252,
7) In omnibus 400 quae
p. 376.
6) Chron. II, 19. VII, 23. 24.
supersunt sancti Bernhardi epistolls Otto, quod sciam, ne uno quidem
verbo tangiiur, quamvis ambo ex quatuor Cisterciensis monasterii 40
refiliabus duas abbatias, scilicet Morimundensem et Clarevallensem
'Der
der
Gesta
Friderici
Werth
xerint.
[Quod
negavit
Grotefend,
8)
1)

re

ex

Cf. Jaffe,

Chron.

imper! p.

97.

PKAEFATIO,

1150. in patriam redux^, in gratiam

quippe qui eundem sequenti anno
JRhenum per navigia descendentem comitatus sit.
Tandem cum nepos Fridericus I. rerum fastigio potitus
Petenti
esset, Otto etiam maiores adeptus est dignitates,
imperatori Ghronicon transmisit atque vitam et res gestas
eius conscrihey^e iussus est (qui postea excerpta ex Chronico
tamquam ex 'annalibus praedecessorum nostrorum catholicorum imperatorum' diplomati a. 1167. Aug. 6. iuxta JRomam
in monte Gaudii ecclesiae 8. Bartholomaei dato inseri fecit ^).
In puUicis etiam negotiis Ottonis consilio saepius usus est
Fridericiis'^, praesertim cum a. 1157. in conventu Vesontino
controversia inter imperium et sacerdotium exarsisset.
Quem locum hoc tempore Otto ohtinuerit, Rahewinus
optime indicat^. Quamvis vix 44 vel 45 annos natus esset,
tamen, iam dudum, ut Raheivinus dicit, languore ac debilitate corporis invalidus erat.
Itaque factum est, ut Fridericus I, quem in Italiam iturum Augustae die 14. lunii
a. 1158. invisit^, ah hac expeditione lihenter eum excusaret.
Denique, ut Cisterciense capitulum visitaret
nam
monachi vestem etiam episcopus non ahiecerat
Morimundense adiit monasterium, ihique die 22. Septemhris eiusdem
anni ohiit atque in ecclesia ipsa iuxta maius altare sepultus

Circa finem

regis

10

15

20

XIII

rediisse

a.

videtur,

est.
26

Quod sepulchrum modestissimum Martene adhuc vidit^.

Epitaphium a Baheivino compositum et Ottonis tumulo ^

inscriptum exstat in Gestis Friderici (IV, 14^^.

Primum quod Otto

A. Chronicon^.
medium
30

a.

1143,

edidit opus fuit

Scrihendi initium fecit paido ante

quippe quo tempoix se prologum secundi

1) Die 16. Sept. 1150. erat Eatisbonae; v. Dalham, Conc. Salisb.

73, die vero 13. Dec. Salisburgi, Lang, Reg. I, p. 196.
(Cf. tamen
Hiibner, 'Deutsche Geschichtsbldtter' X, p. 198^.
[Octavianum ca?'-

]).

dinalem in legatione, qua in Germania

1151. fungebatur, comitatns

est, ut Gerhohus Reicherspergensis in expositione psalmi 65 et 113 (Libelli
35 de lite III, ^.494. 499; retulit].
26, rec.
2) (Cf Chron. VI, 24
Hofmeister p. 288 sqq.; praef p. XCIX).
3) Gesta III, 22.
4) Gesta
IV, 14.
5) Gesta III, 22. et chai-ta ib. laudata; (Stumpf nr. 3812;.
6) 'Voy. litter.' I, p. 141.
7) /seu cenotapliio add. rec. C; quare fortasse
non Morimundi, sed Frisi?igae hoc factum esse, putarisj.
8) Alterur-i
40 Pertz ex cod. Monacensi Lat. 19411 (Tegerns. 1411; c. a. 1200. exarato
transscripsit [idem est quod Raheivinus l. l. addit, procul diibio ab ipso,
non a Tegernseensi quodam confectumj.
9) [Ipse librum inscripsit de
duabus civitatibusj. (Ottonis episcopi Frisingensis Chronica sive llistoria
de duabus civitatibus. ed. altera. rec. Adolfus Hofmeister, Scr. rer.
45 Germ., Hannoverae et Lipsiae 1912^.
a.

PRAEFATIO.

XIV

libri exarasse profiteatur^.

Per

tres sequentes scrihere per-

11. Septenibris a. 1146^, vel saltem

ante diem 9. Aprilis a. 1147, quo Conradus archiepiscopus
Salzhurgensis ohiit^, Chronico finem imposuit. Quae prima
monacho^, ni fallor, Weiheneditio petente Isingrimo
stephanensi conscripta atque ipsi dicata est.
Secunda vero
editio in lucem prodiit, cum nepoti Friderico I. imperatori
posttdanti Ghronicon per ahbatem Weihenstephanensem Rapo-

rexiV^, atqiie ante dieni

tonem

et

B.

notarium suum Bahetvinum transmitteret^.

Gesta Friderici imperatoris.

lo

Tertium denique opus Otto edidisse dicitur, Austrihi s tor i am quam, \d Urstisius scribit ^,
olim Wolffgangum Lazium habuisse ferunt.
Otto se huiusmodi opus composuisse ,
non obscure ipse innuere
C.

acam

scilicet

videtur

^.

D.

15

Teste

Aenea Sylvio^

Otto 'in dialectica quoque ac

philosophia opuscula nonntdla edidit'. Cum Otto eo a Raheivino magnis extollatur laudihus ^^, quod 'phylosophicorum et
Aristotelicorum librorum subtilitatem in topicis, analeticis
atque elencis fere primus nostris finibus adportaverit' atque
integra interpretatione Aristotelici organi primus inter omnes
saeculi XII. eruditos viros usus sit, ipsum talia opera a
Chronico et Gestis diversa, quae in bihliothecis fortasse
latent, scriptsisse,

mihi persuasum

20

est^^.

1) Cf. atron. VII, 26. et Jaffe, 'Conrad' p. 59. 60, n. 8.

2) (Cf. 25
Hofmeister, praef. p. XII).
3) Chron. VII, 34: Ecce enim inter nostrum
valida expectatur commotio. Hoc bellum
et Ungarorum regnum
jnigna ajyud fluvium Litahe d. 11. Sept. 1146. commissa finem cepit ; cf.
Gesta I, 33; Jaffe, ^Conrad' p. 85; n. 51.
4) De guo ita loquitur
Chron. VII, 13: qui liactenus in ecclesia Dei florere fructuoso labore 30
De die obituali Conradi v. Jaffe', l. l. p. 260; (Bernhardi
noscitur.
l. l. p. 592; n. 3/
5) Frol. Chron.: necessarium ratus sum ad petitionem tuam, frater karissime Isiugrime, historiam texere. (At Isingrimuni istuni monachum SS. Udalrici et Afrae Augustensem, a. 1145.
in abbatem Ottenburanum ptromotum, fuisse, cum Fertzio, SS. XVII, 35
'N. Archiv' VI, p. Q{)0 sqq., censet, quem etiam
J9. 312; F. L. Baumann,
Hofmeister, praef. p. XII sq., probat).
6) [A. 1157, ut Jungfcr, 'Untersuchung der Nachrichten iiber Friedrichs I. Griech. und Norm. Politik'
p. 45, probavit ; cf Giesebrecht , 'DKG.' V, p. lObJ.
7) [Germ. hist.
Eam a Barnaba de Montalbo ccliisque laudari, dicit Fabricius, 40
p. 4.
Bibl. lat. med. aetatis ed. Mansi V, p. 187J.
Hoc
8) Gesta I, 10.
uno loco excepto, nusquam de matrimonio parentum suorum a. 1106.
contracto loquitur.
[Equidem illa ad Chron. VII, 9. referri posse censuij. (Cf. et/am Hofmeister, praef. in Chroii. p. VIII sq.).
9) Hist.
Frid. JII, ap. Schilter, SS. R. G. p. 10.
10) IV, 14.
11) (Cf 45
tamen Hofmeistei', praef. p. IX; 'Studien' p. 680 sgj.
.

XV

PRAEFATIO.

10

15

20

Videmus Ottonem, qiiamvis Statifensihiis imperatorihus

ardissimis familiae vincidis ohstrictum, tamen medium, ut
ita dicam, inter illam et Welficam ohtinuisse locum ^.
Eodem fere modo Otto se gessit in utraque controversia,
quae tunc temporis philosophiam et theologiam, rempuhlicam
et ecclesiam vexahat.
In diiudicandis rehus humanis plerumque sine ira et
studio procedit, invectiva tamen oratione in Wittelshachicam
Neque cognatio idlam vim in ipsum
gentem excepta^.
scrihentem hahuit, cum de fratrihus^ et de patre^ eo modo
agat, ut ex eius verhis minime deprehendere possis , eos
necessitiidine ipsi coniunctos fuisse^.
Suam propriam personam plerumque silentio praeterit, ita ut ea, quae in secunda crucesignatorum expeditione gesserit, ex aliis auctorihus haurienda sint.
Nohitem et principem historiam eum
scripsisse, interdum ex superhia concludis, qua de urhium
Itaticarum civihus toquitur ^. Interdum etiam provinciae, in
qua natus erat, amor ita veritati offecit, ut de Saxonihus
non ea qua par esset integritate loqueretur \ Ex more saeculi prodigiis et miraculis fidem non denegat, at non ultra

modum

indulget^.

Sermone utitur

scholasticis vocahulis repleto ;

interdum vero
raro vero locutiones harharae
satis cidto,

apud ipsum occurrunt^\

De
25

30

35

Gestis vero Friderici

Wilmans

uherius ita disse-

ruit:
1) In transactione de ducatu Baivariae habita de se ipso dicit
Gesta //,42: nos, qui mediatorum ibi vice fungebamur. Neque taiaen
hoc silentio praeterire velim, quod in Chron. VII, 23. 24. de Heinrico
Superbo valde acerbius iudicium fert quam in Gestis I, 20. decem annis
post scriptis. (Cf. ^N. Archiv' XXXVI, p. Q97 sq.).
2) Inimicitias
acerbissimas Ottoni nostro cum advocato ecclesiae Frisingensis co)iiitc
palatino Ottone intercessisse, constat ex Chron. VI, 20, quo in ipsum saevissime invehitur gentemque omnem Wittelsbachicam anathemati , ut ita
dicani, aeter-no subiicit.
(Quae quo tempoi'e inseruisse, postea delevisse
videatur, ostendit Hofmeister, praef. p.
Et quidem nostris temsq.).
poribus non defuerunt viri docti Bawari, qui ipsum locum spurium essc
cotitendereni (v. Lang, in Aufsess 'Anz.' 1832, p. 75; cf. Wiedemann
p. 19). Attamen nihil sincerius ipso.
3) Chron. II, prol. VII, 23. 25. 26.
Gesta I, 10.
5) [De sententia a V. D. Schmitz pro4) Chron. VII, 21
posita, ab Ottone marchionum Austriacorum originem Babenbergensem
esse fctam, cf. A. Iluber, ^Mittheil. d. Inst. f. osterr. Geschichtsf.' II,
Quibuscum ea conp. 374: sqq.].
6) Gesta II, 13.
7) Gcsta I, 4.
ferenda sunt quae Otto in epistola Wibaldo abbati Corbeiensi c. a. 1152.
transmissa de Saxonibus refert (ep. Wib. 387, ed. Jaff4, p. 520j. Vide
etiam Chron. VI, 5. et 34.
8) Cf. quos B. Huber, 'Otto von Freising'
Wiedefl847j p. 125. hac de re collegit locos.
9) Cf. Huber p. 193
mann p. 138. (Hofmeister, 'Studien' p. Q9Q sqq.).

XV

40

45

XVI

PKAEFATIO.
^Cum

Chronicon imperatori Friderico I. per ahJRcqmtonem et notarium Rahewinmn transmitteret,

hafem

Otto

etiani res gestas eiusclem se litteris

commendattmim

pollicitus

caesareorum notarioriim commentarii secum communiImperator lihentissiine ohtemperavit ac delinecarentur'^.

ationem rerum inde ah a. 1152. usque ad mensem Septemhrem a. 1156. gestarum patruo transmisit.
Tunc Otto huic lihro componendo operam navavit, ac
praelihatis in volumine priore rehus a Friderici avo, patre
patruoque gestis ^, in altero ijjsius vitam inde ah eo die, quo
rex electus erat, conscrihere aggressus est. Quod opus tamen
ei ad id tantum tempus, quo caesarei commentarii desinunt,
producere concessum erat.
Ottonem autem etiam ultra progredi voluisse, ex vo^his piatet, quihus liher secundus finitur ^.
est,

si

At in

ipso conscrihendo lihro pn^aeyyiatura

eum mors rapuit

lo

i5

(die 22. Septemhris 1158^.

Quod opus

cum Chronico

valde diversam
esse utriusque indolem, non negahis.
Chronicon, cuius 2)rimam editionem a. 1146. propter turhidentissimam rei puhlicae
illo temporis spatio conditionem in amaritudine animi ahsolverat, uhique luguhrem rerum humanarum imaginem repraesentat.
At in Gestis conscrihendis ut ipsius verhis^
utar, non tragediam, sed iocundam scribere hystoriam
sihi proposuit ^.
Quod quidem felicissima reriim ^juhlicarum
mutatione a. 1156. facta illustratur.
Confado III. enim
regnante dissidia inter ipsum et Heinricum Leonem totamque Welficam gentem exorta Germanicum etiam imperium
sciderant eiusque vires ac potentiam dehilitaverant.
Ilanc
controversiam Fridericus in conventu Ratisjmiae die 8. Septemhris a. 1156.^ hahito hoc ynodo diremit, quod patruum
si

confers,

20

1)

/'Itaque

si

vestrae placuerit

nobilissimam in posterorum

memoriam

maiestati

25

30

gestorum vestrorum

commendare

seriem, per
notarios vestrae celsitudinis digestis capitulis mihique transmissis, Deo
dante vitaque comite, ea laeta laeto animo prosequi non pigritabor
De expeditione, quam contra Mediolanensium superbiam ordinastis, ob 35
bonorem imperii vestraeque personae exaltationem libenter audivi
preceptumque vestrum super hac re humilitati meae destinatum reverenter suscepi. Haec post (recthis non anie) April. a. 1157. sa^ijda
esse, monet Jiingfer l. l. p. 48. Attamen non video, cur Fridericus
rerum conspectuni non ultra Sept. a. 1156. produxerit]
2) Cf. pro- 40
oemium Gestorum et Gesta I, 70.
4) /, 47.
3) //, 56.
5) Quam
oh rem etiam secundae critcesignatoruin expeditionis finem infaustum
alto silentio jp;-efereY atque ex illa unum tantum casum narrationi inserit, ex quo pateat (I, 4.7J, quantum Friderico foriuna etiam in rchus
adversis ohsecuia sit.
6) Vide diploma Friderici I. die 17. Sept. 1156. 46
stilo

datum

(Constit. I, p.

220

sqq. nr. 159^.

PRAEFATIO.

10

15

XVII

Heinriciim, Ottonis Frisingensis fratrem, adduxit, ut ducatum Baivariae sibi resignaret; quem statim Heinrico
Leoni reddidit, marchia Austriaca ducatus nomine insignita
patruo Heinrico concessa. Praeponebat, teste Ottone II, 47,
hoc princeps omnibus eventuum suorum successibus, si
tam magnos sibique tam affines imperii sui principes sine
sanguinis effusi(me in concordiam revocare posset.
Neque minus Otto ipse, qui in hac gravissima re mediatoris
vice functus (II, 42j privilegio Heinrico duci Austriae die
17. Septembris a. 1156. a Friderico concesso testis subscripsit,
imperatorem siimmis laudibus extulit, qui cuique quod
suum est conservando pacem amabilem mundo reddiderit^; tantam enim ex illa die toti Transalpino imperio
pacis iocunditatem arrisisse, ut non solum imperator et
augustus, sed et pater patriae Fridericus iure diceretur^,
Quam ob rem, cum post tempus flendi tempus ridendi advenerit
hoc tempore scribentes beatos iudicat, qui res gestas
victoriosissimi principis , cui obscenum nondum vultum
Ob eius enim virtutem
f ortuna verterit ^, posteris traderent.
in tantum excrevisse Romani imperii auctoritatem, ut non
solum gentes sub eius principatu viventes sed et barbarae
nationes et Graeci ipsi silendo iussibus eius obfemperarent^.
Eo etiam usque apud ipsum Friderici bonae fortunae excessit admiratio, ut interdum partes potius adulatoris quam
veridici historici agere videatur, cum in prooemio secundi
libri dicat, timere se, ne crebrescentibus victoriis stilus
materiae succubiturus sit.
'^,

20

25

30

At ipse etiam Otto ultimo vitae anno rerum mutatiopraesagivit et fortasse existimavit fieri posse, ut spes
falleret, in quani in prooemio Gestorum adductus erat,
fore ut bono Friderici principio melior finis apponaiur.
lam ea quae annis 1157. et 1158. exorta fuit controversia^

nem
eum

inter pontificem
factare debebat,
35

Romanum
quam ex

et

imperatorem fiduciam

negotio

Wichmanni

labe-

archiepiscopi

Magdeburgensis electi et ab Anastasio IV. tandem, renitente

quidem curia Romana, a. 1154. confirmato ceperat, fore ut
deinceps auctoritas principis

1)

Cf. epistola dedicatoria Chronici.

oemium Gestorum.
40 I, 4i7:

etiam in disponendis ecclesia-

2)

Gesta II, 56.

3)

Pro-

Prooemium

Gestorurn.
Simile aliquid occurrit
fortuna quae ei ab adolescentia .... usque ad presentem diem
4)

numquam ad plenum nubilosum vultum

Gestorum, ubi etiam
p. 222J consulas.
Gesta Friderici.

5) Vide prooemium
epistolam 145 (Giles I,

ostendit.

lohannis Saresberiensis
6) Gesta III, 22.

JJ

PRAEFATIO.

XVIII

rebus plurimum cresceret ^. At regnante Hadriano IV,

Anastasii successore, longe aliter se res hahuit. In cardinalium enim coUegio, duce Rolando post papa Alexandro III,
pars imperatori adversa praevaluit atque in turhulentissimo
illo conventu mense Octohri a. 1157. Vesontione hahito eiussticis

dem indignationem

movit^-^.

Quae quidem controversia

inter-

veniente Ottone in comitiis Augustanis die 14. lunii a. 1158.

Quae vero eo tempore Ottonis animus exinde
sopita est.

praesagiverit mala, ex verhis elicere possumus, quihus Bahewinus de hoc conventu agens utitur, quod scilicet^ Otto
singularem habebat dolorem de controversia inter regnum
et sacerdotium. Haec quidem mala ipse non vidit et ante

10

Hadriani IV. mortem

(die 1. Septemhris a. 1159^, ex qua

Friderici fortuna dilahi coepit, diem ohiit supremum.

temporis, quam talis tantusque vir in

nepos Heinrici IV, frater uterinus
Conradi III, patruus Friderici I, duahus vicihus in gravissimis quidem imperii negotiis^ mediatoris munere felicissime functus, composuit, quanti momenti sit, non opus est
plurihus demonstrare. Dolendum siquidem est, quod res
annis 1152. 1153. et usque ad mensem Octohr^em a. 1154.
ll^.
gestas ohiter tantum perstrinxerit (II, 1
At narratio
duorum annorum sequentium, tanto maioris est pretii. Uhique veri studiosissimum talemque se praehuit, qui rerum
causas cognoscere potuerit.
Non raro enim ut testis oculatus loquitur'^ ; alihi aperte jyrofitetur se sciscitatum esse de
rehus a se relatis^ ; neque etiam rumores silet, qui ex Italia
in Germaniam pervenerant \ Ad has perscrutationes etiam
ea referri possunt, quae de principiis, quae axiomatum vice
in curia imperiali ohservahantur ^, adnotat, neque id praetereundum esse videtur, quod de vetere quadam consuetudine
apud Francos et Suevos ohtinente retidit^. Quod autem
operi eius authenticum, ut ita dicam, pretium trihuit, j;/?<-

Historia sui

summo rerum

15

positus,

20

1) Gesta II, 10.

2) III, 8 sq.
3) ///, 22.
4) In conventu quidem Eatisponensi die 8. Septemhris a. 1156. inter Heinricum
Leonem et Heinricum Austriae postea ducem, in comitiis vero Aiigustanis
die 14. lunii a. 1158. inter papam Hadrianum IV. et imperatorem

25

30

35

I. pacem restauravit.
5) I, 08. //; 2. 55 (ut recolo)
cf.
II, 42. et III, 22.
At ubi non interfuit, hoc notare non obliviscitur;
II, 41.
viva voce percepimus
10: a 40
6) //; 8: ex cardmalium
proprio ipsorum (Romanorum) ore audierant
sicut cogno45. et 48

Frldericum

sed et ad nos usque rumor pervenit.

7) //, 49
8) //, 5
enim consuetudo curiae; 6: Tradit enim curia; 44: est enim lex

vimus.
8st

curiae.

9)

II, 46.

PRAEFATIO.

XIX

rimae sunt summorum virorum epistolae, quas noster narrationi ad verbum inserere non praetermisit^, inter quas quidem> Eugenii III. litterae^ etiam ad Ottonem ipsum directae
sunt. Narrationem autem rerum gestarum imperii Germanici
finihus non inclusit, sed etiam de exteris nationihus quae
scitu digna erant ^ propterea referenda esse aestimavit, quia,
ut in prooemio dicit: omnium regnorum vel gentium ad
Romanae rei publieae statum tamquam ad fontem recurrat narratio.

10

Tanti operis

quid pretium

auctoritatem minuere
est, quod narrationi
vividiorem colorem orationihus insertis trihuere voluit. Inter
quas Terdonensium (II, 2b) et Bomanorum et Friderici
imperatoris (II, 29. 30^ prolixiores sunt, quam ut eas ita
hahitas esse credere possimus.
At forsitan Terdonensium
et Bomanorum orationes ideo inseruit, quia lectori specimen
loqiiacitatis Italorum praehere voluit^.
Gravius vitium forsitan in verhosis illis excursihus philosophicis et theologicis^
deprehendes quos ad explicandas res gestas narrationi immiscuit.
At Otto, theologicis et philosophicis sui temporis
disciplinis inprimis eruditus, hac in re ingenio nimis indulsit, et hoc ipse sensisse videtur, quippe quod in praefatione Gestorum singulari modo excuset ^.
si

potest, sine duhio id ei crimini

15

et

dandum

20

25

Exceptis veterihus auctorihus, velut Platone, Aristotele,

lihros scriptos non in partes vocavit
sed ad
Chronicon iam antea editum saepius recurrit^.
Quae vero
in priore lihro de avo, patre patruoque Friderici ac de ipso
litteris mandat, haec mihi ex vetere relatione apud gentem
Staufensem tradita hausta esse videntur.
Cicerone,

'^,

Similes in Rahewini
2) //, 8.
1) I, 25. 29. 36. 43. 50. 66.
Continuatione saepius inveniuntur.
3) De Hungaria I, 32; de Sicilia I, 34; de Italia II, 13.
cursiim
4) II, 30: Ad haec rex .
verborum
more Italico longa continuatione periodorumque circuitibus sermonem producturis interrupit.
5) /, 5. 54. 55. 65.
35 6) Nec, si a plana hystorica dictione ad evagandum oportunitate nacta ad
altiora velut phylosophica acumina attollatur oratio, preter rem eiusmodi estimabuntur, dum et id ipsum Romani imperii prerogativae non
sit extraneum rebus simplicioribus altiora interponere.
7) (Topographos laudat II, 13. 43; p. 114. 151; cf. Hofmeister, 'Studien' p, 734,
40 n. 4:).
8) /, 10: quod alias a nobis plenius dictum est; 11: quia in
priori dicta sunt hystoria; 12: ut alibi a nobis profusius dictum est;
21 in priore hystoria dictum 23. 31 ut in prioribus cronicis dictum
est; 32: quod alibi latius a nobis dictum est; 61: quod in priori
nostra ex Tripartita sumptum hystoria plenius dictum est; //, 7: ut
45 ahbi dictum est.
30

II*

XX

PRAEFATIO.

Diios priores lihros Ottoni soli dehemus.

At etiam
lihrum III. et emn qnarti lihri partem, quae ad ipsius
etiamsi non ah Ottone ipso cofnYnortem usque pertingit
tamen eiusdem adnotationihus inniti
positae sint
fidem
^.
continuatoris
auctoris
et
verha
et
faciunt
,

nunc paucis dicendum est. Editiones quidem omnes ipsum Hadetvicum appellant, et Jioc
nomen inde in omnes qui litterarum historiam tractant
At iniuria, ut mihi quidem videtur.
lihros receptum est.
Otto enim, cum a. 1156. imperatori Chronicon per ahhatem
Rapotonem et capellanum Ragewinum transmitteret, hunc
in praefatione Chronici verhis additis commendat: qui hanc
historiam ex ore nostro subnotavit; iisdem fere verhis
utitur continuator de se ipse loquens IV, 14: ego autem,
qui huius operis principium eius ex ore adnotavi, ita ut
Quis vero fuerit

Jiic,

10

15

nullus duhitationi locus relinquatur, quin capeUanus, quem in

loco Chronici laudato optimi et fere coaevi codices Ragetvinum
vocant^, et continuator unus idemque sit.
Quae sententia

nunc per annales Claustroneohurgenses egregie confirmatur,

qui nostrum nomine patdo immutato Rachivgnum appellant:
econtra Vitus ArnpecJc in lihro, quem de gestis episcoporum
Frisingensium^ saeculo XV. exeunte composuit, priorem
formam exhihet: Ragewinus canonicus Frisingensis abbreviator et notarius suus. Attamen praeter Jias etiam alias
eiusdem nominis formas in usu fuisse, ex p^lurihus operis
quod Jiic edimus locis evhicitur^. Inter omnes vero codices

C1

quo nomen hucusque receptum innititur. Et

quidem uno tantum loco plenior nominis forma apud ipsum
occurrit, scilicet in initio operis, uhi Jiacc in capite epistolae
Friderici imperatoris inveniuntur: Cronica Ottonis Frisiugensis episcopi eiusque adbreviatoris Radewici.
Quod
meram esse corruptelam ex voce Radewini ortam nostrique

20

25

soltts est,

30

1) Vide quae collegl ^Archiv' X, p. 146.

[Cf. quae hac de re
infra monuij.
2) Weihenstephatiensis vero et eius sequaces: Regewinum.
3) ed. Deuiinger 1852; p. 41.
4) In fine enim prologi in 35
librum I. haec in codice B 1 inveniuntur : Explicit prologus. Incipit
clironica Ottonis Frisingensis episcopi et eius adbreviatoris Raliewini,
quae verba similiter B2 et B 3 praehent, hoc excepto, quod nomen in
B 2 Rahebint, iti B 3 vero Rahewinit sonat. Et codex etiam B 1 in
scribendo hoc nomine sibi minime constitit.
Nam in fine libri II. hic 40
solus addit: Huc usque Otto episcopus. Deinceps Radewinus. Hanc
formam tunc in libri III. praefatione codices B \. 3. B* recepe7'unt,
quam B2 suo more littera w commutata in b exhibei Ksidehmus, caeteri

vero codices tantum littera initiali

indicant.

PRAEFATIO.
verum nomen

auctoris

vel

Hagewinus

XXI
vel

Rachwinus

vel

Radetvinus fuisse, Jiasque formas fantum secundum lihrariorum dialectum variatas esse, mea saltem sententia constare videtur.
5

[Ipsum diverso modo nomen scripsisse, aperte docet

carmen de Theophilo, quod recte ei trihuit W. Meyer, qui
cum docta introductione id primus edidit ^. Nam his finitur
versihus

Me quoque,

10

crimina pessima plurima quem male fedaut,

Fac, genitrix pia, ne cruciamina flammea ledant,
Et dum Tartarei deseviet ira camini,
Tu miseri miserere tui vatis RADEWINI.

Alterum vero eiusdem carmen in codice olim Tegern(Monac. 19488^ inscriptum est: Prologus RAHEW.
ad H. pp (praepositum), ex quo V. Gl. Wattenhach excerpta

seensi
15

edidit^.

dam

Quihus consideratis, formam Rahetvini praeferenquae etiam Rahwinus vel Rachwinus^ contra-

duxi,

hiturj.

Rahetvinum dh ineunte

20

25

ah a. 1144.
in ohsequio Ottonis Frisingensis episcopi conversatum atque
ipsi usque ad mortem eius coniunctum fuisse, sat multis
evincitur documentis^.
Charta enim Ottonis data Mosehurch die 9. Decemhris a. 1144. scripta est per manum
Reguini cartularii^; in altera a. 1147. vocatur Rachewinus
capellanus et notarius^; tertia data est a. 1154. per manum
Rachummi^ (legendum Rachuvini^ notarii. Privilegii Gerhoho Reicherspergensi praeposito a. 1155. concessi duplex exstat textus, in quorum uno ^^ datur per manum Radwini,
aetate^, saltem inde

('Ges. Abh. zur

1) pSB. der Miinchener Akad! 1873; p. 49 sqc[.].
miUellatem. Rhythmik' I.).
2) [L. l. p. IIQJ.
3) [Ibid. p. 687 sqq.
De praepositi noniine cf. Riezler loco n. 4. laudatoj.
4) [Hanc praetulit
Riezler, 'Forschungen z. D. G.' XVIII, p. 539. Qui recte, nisi fallor, sententiam a Wilmans propositafn, etiam Rodewinum in chartis Claustroneoburgensibus nominatum eundeni esse ac Rahewinum, reiecit; quare haec
35 omittenda duxij.
amantissimi
5) Cf. IV, 14: nemo me accuset, si
domini et nutritoris mei flebilem interitum prolixiore narratione prosequar.
6) [Si etiam versus in cod. Tegernseensi cum carmine supra
laudato coniuncti a Wattenbachio nostro recie Rahewino tribuuntur, sub
onere curiae, ut ille censet Frisingensis, gemebat, quae eum impediebat,
40 quominus arti poeticae vires navaret, ita querelam concUidens:
Fac, ut qua teneor rumpas orando catenam,
Et meliora meam dabo ludere metra Camenam].
7) Meichelbeck I, l, p. 318.
8) Mon. B. VI, p. 168.
9) Ita scribuni
Mon. B. II, p. 447; ap. Meichelb. I, 2, p. 555. invenitur in eodem do45 cumento: Rathunic,
10) Mon. B. III, p. 426.

30

PRAEFATIO.

XXII

Similiter cliarta,
in altero'^ vero per manum Raheuuini.
quam Otto episcopus a. 1158. circa diem 14. lunii'^ Alherto
praeposito S. Mariae Frisingensis dedit, scripta est in lihro
Conradi sacristae^ per manum Rahuvini notarii, cuius
nominis loco legitur apud MeichelbecJcium ^ : Rachwini.
Praeterea duae adhuc Ottonis chartae notis chronologicis
non insignitae eundem inter testes referunty in quai^um
una^ post a. 1152. data nominatur Rawinus capellanus
Ottonis episcopi, in altera^ vero post mensem Septembrem
a. 1156. conscripta testes nominantur: Rahwinus et Volmarus Frisingensis ecclesiae canonici.
Et haec quidem simt documenta ante mortem Ottonis
Post quem casum diu quidem ex actis
lucem
edita.
in
publicis disparuit, quod inde facile intelligitur, quod, mortuo episcopo Ottone, Raheivinus etiam officio se notarii abAttamen quin multis etiam annis post
dicasse videtur.
In epistola enim dedicatoria libro
vixerit, nullus dubito.
tertio praemissa, qualem editiones hucusque exhibebant, nominabat se auctor : Radevicus sanctae Frisingensis ecclesiae professione canonicus, ordine diaconus, quem locum
codices [recensionis BJ ita exhibent: Radewinus sanctae
Frisingensis ecclesiae professione canonicus, ordine diaCuius autem ecclesiae
conus, dignitate prepositus.
praepositus fuerit, haud incertum. Exstant enim in Monumentis Boicis^ duo Scheftlariensia diplomata annorum 1168.
et 1170, quibus testis subscripsit Rawinus Sancti Viti praepositus
id est ecclesiae collegiatae sancto Vito in urbe
Frisingensi dicatae.
Diem autem supremum ante a. 1177.
obiisse videtur, cum ex ipso anno documentum habeamus, in
quo eiusdem successor Konrat Sancti Viti praepositus Jaudatur ^.
Hic ergo continuo post mortem Ottonis eiusdem opus,
tani auctoris quam et imperatoris voluntatem secutus^, con-

10

16

20

25

30

Chron. Reichersp. ed. Getvoldus 5. a.

(Ann. Reichersp. SS.
2) Vide adnotationes nostras ad III, (18). 22. 35
3) In apographo cod. Guelferb. [A y, qui infra dcscriptus est.
4) /, 1,
p. 340.
5) Mon. B. I, p. 365.
6) 'Arch. fiir Kunde Oesterr. Geschichtsquellen' IX, p. 262.
7) VIII, p. 516. 517.
8) Mon. B. X, p. 44. (Cf.
etiam ibid. VIII, p. 517, ubi idem Conrat praepositus iam die 11. April.
illius anni laudatur ; H. Bohmer, 'N. Archiv' XXI, p. 655, n. 1).
40
Rahewinus IV, 14. Frisingam patriam meam vocat.
9) V. praefationem in l. III: eius (Ottonis) iussu pariterque serenissimi et divi
imperatoris Friderici nutu, et epilogum l. IV: nos tamen obedientiae
nostrae fructus consolabitur, qua precipienti paruimus.
1)

XVII,

p. 465>.

XXin

PRAEFATIO.

tinuandum suscepit eique, ut ipse fatetur'^, ineunte a. 1160.

finem imposuit, narratione usque ad concilii Papiensis exitum, qui mense Fehruarii eiusdem anni evenit, perducta.
Historiam Friderici L ab Ottone inchoatam duohus lihris
additis ahsolvit, quippe quod numerum euangeliorum minime
excedere deheret^.

Rahewini

simum rehus

opus,

aliis

si diligentius perquiris,

Uhenter
ut ita dicam,

antecellere

mecum

duahus potisstatues.

In-

primis eius authentica,

indoles praedicanda
In prologo enim lihri tertii ad sacri palatii cancellarium TJdalricum et notarium Heinricum directo profitetur
lihrum suum illis viris, rerum puhlicarum experientissimis

10 est.

apud quos exacta fides historiae reperiatur, potissimum deheri, quorum ope ac studio tantum
opus suscipere potuerit, quosque propterea tam praeceptores
et

15

secretarum consciis,

quam

et testes^

igitur fonte

et

arhitros et correctores elegerit^.

Ex

hoc

magnus numerus actorum puhlicorum, litterarum

summorum
20

pontificum, imperatorum et episcoporum, quae

hic inveniuntur, sine duhio derivandus est, neque caetera
huius temporis gravissima monumenta, veluti fidelitatis sacramentum ah Italis Friderico
praestitum (III, 20), leges
in castris imperatoris ohservandae (III, 2%), leges de feudis
(IV, lOj et acta concilii Fapiensis (IV, 76. 77. 79. 80^,
ad Rahewinum atiunde provenerunt. Attamen simul crediderim ei etiam ad scrinia Eherhardi archiepiscopi Salzhurgensis et Eherhardi episcopi Bamhergensis aditum patuisse, ad quos plurimae ex litteris operis insertis directae
sunt^.
Nonnullas etiam Alhertus Frisingensis episcopus

25

30

cum Rahetvino communicasse videtur^.

Quae cum ita sint, lihrum hunc forsitan quis in panegyrica scripta reiiciendum esse putet. At iniuria certissime.
Nam etsi non desunt loci, quihus Ottonis exemptum secutus
et Rahetvinus in Fridericum I. adulatoris munus suhiisse
videatur \

admodum pauci

sunt. Econtra notatu sine duhio

quod auctor de imperatore, quem in epilogo

35

dignum

40

Haec a glorioso principe acta sunt usque ad pre1) IV, 86

sentem annum, qui ab inc, D. millesimus centesimus sexagesimus
numeratur. [Recte hunc annwn defendit Jordan in diss. infra laudata
p. Usqq.].
2) IV, 85.
3) Prol. l. III.
4) Epilog. l. IV.
5) De Salzburgensi vide IV, 83.
Cf. praeterea IV, 22. 34. 36. 81.
ct 82; (II. Bohnier, 'N. Archiv' XXI, p. 661, n. 1; 'Archiv fiir oester.
Gesch,' XXXIV, p. ISO sqq.).
6) Vide IV, 51. 79.
7) Prol. in
l. III.
in fin.: ut qui res eius (Friderici) legerit, non unius, sed multorum facta regum seu imperatorum arbitretur.

est,

XXIV

PRAEFATIO.

iudicium valde simerum ah episcopo

Bambergensi prolatum ingenue transscripserit^. At quod
maximi momenti esse videtur, in prologo ipso id se egisse
profitetur, ut in his quae audierit neque quornmlibet relatorum rumusculis fidem accommodaret 7ieque in his quae
per se cognoverit gratia principis seu favore suae gentis
falsum quippiam adderet. Hanc animi integritate^n uhique
aUoquitur^,

operis

servavit

in rehus quidem gravissimis se nullius partis

et

studio addictum praehuit.

Quapropter cum ad infaustum

quod post mortem Hadriani IV. inter eccleimperium ohortum Europam agitahat, narratio pervenisset, minime quidem partem imperii unice fovendam
suscepit, sed potius alta voce proclamavit^ utramque perillud schisma,

siam

10

et

sonam, sacerdotalem scilicet et regalem, se aeque venerari

neque praesumere de una alterave temere iudicare.
Hoc
consilio ductus non uno loco lectorem admonuit^, ut non
suis verhis vel assejiionihus nimis confidat, sed, ipsarum
partium propriis scriptis a se operi insertis fretus, libere
parti suum velit accommodare favorem; si
enim alterutrius partis res vel attolleret vel extenuaj^et, se
a proposito decidisse et historiam a se conscriptam domestici
favoris morbo infecisse sihi videri^.
eligat,

utri

Fraeter ea, quae canceUarius et notarius caesarei iam

memorati suppeditaverant, Raheivinus etiam ex aliis idoneis
testihus verum investigavit.
Sic III, 12. ad Heinrici Trecensis episcopi testimonium diserte provocat ^, neque rumores
omnino silentio praeterit, qui in aidis principum et episcoporum vel etiam apud populum circumferehantur ^. hiterdum
etiam ut testis oculatus rerum a se litteris mandatarum
loquitur

15

^.

20

25

30

augustorum optime.
2) IV, 22: Qualis sit
1) Hos
(imperator), vos scitis. Diligentes se diligit, aliis alienum se facit, quia
nondum perfecte didicit etiam inimicos diligere.
3) III, 16.
[H. Bohmer ei etiam illum Dialogum de pontificatu S. Romanae ecclesiae adscribendum censet, qui, a. 1162 ecc. vel 1163 in. compositus, Alex- 35
andro III., licet clandestino modo, favet et auxiliari intendit; Lihelli de
.

526 sqq.; 'N. Archiv' XXI, p. 633 sqq., praesertim p. 650 sqqj.
6) Cf. III, 20: idque
5) IV, 59; cf. 75.
veraciter asserere potero.
Dictum tamen memini a quibus7) III, 33
dam IV, 43 Nos tamen audivimus 45 Non multo post a quodam
divino monitore litteras imperatori allatas accepimus.
8) ///, 7:
papilionem
perspeximus IV, 3. de conventu Boncaliensi agens dicit:
a nobis visi sunt, ut meminimus, quae verba evincunt Rahetvinum ipsi
lite

III, p.

4) ///, 8. 16. (59. 75).

interfuisse.

40

XXV

PRAEFATIO.
His quae exposuimus

suhsidiis praeditus opus in lucem

quod historiae aequalis conscribendae artem etiam
medio aevo summo cum fructu excultam esse docet. In quo

edidit

10

15

20

25

ubique vestigia deprehendes, quibus pateat Raheivinum scriptoribus Bomanis antiquis diligentissimam operam navasse,
Quos nonnumquam etiam nimis imitatus est. Non magnopere certe incusandus est, quod Fridey^icum I. saepissime
'divum' augustum vel 'divuni' imperatorem appellat ^, vel
quod viros militia illustres 'heroum' titulo insignif^. Sed
urbe Frisingensi IV, 16:
si in describenda conflagrata
pilosos quos satyros vocant iii domibus plerumque auditos,
phantasmata et monstra in scenam producit urbis interitum
praenuntiantia, id certe risum movet.
Scriptores classici
ita ab eo in succum et sanguinem conversi fuisse videntur,
ut non uno loco eorum verba exscripserit^. Ad quam antiquorum^' imitationem etiam orationes nimis prolixae^ referendae sunt, quas aeque atque Otto narrationi inseruit.
Quae tamen maculae pretium operis nullo modo minuere_ possunt, quod pro cognoscendis rebus hoc tempore
gestis gravissimum est et nuJli alii secundum'.

Fieri^ non potuit, quin de libro tanti ponderis post

hanc Wilmansii editionem cdii atque alii egerint, modo ipsi
astipulantes, modo quae proposuerat impugnantes vel certe
supplentes.
Ex quibus, omissis iis quae de fide et auctoritate Ottonis dicta sunt^, breviter recenseam necesse est quae
ad alteram Gestorum partem a Raheivino additam spectant.
1)

ecc,

gr.

m prol;

III, 48. 51.

IV, 86.

2)

///, 40,

quocum

conferenda sunt III, 19. IV, ^.

3) Ve7'ba IV, 46. de moribus Heinricl
Leonis ex Sallustii lugurtha c. 6
IV, 86. de moribus Friderici I. ex
Sidonii Apollinaris ep. I, 2, quem tamen auctorem (non celat), depronipta sunt.
[Accuratius hac de re egerunt Prutz et Jordan; v.
Poetas laudat Vergilium, Horatium, Ovidium, Lucanum. Flori
infra.
epitomen exscripsit (III, Prol. c. 1). Praeter Boethium fortasse Senecam
(III, \) legit]. (Io7'danis Getica et in iwologo l. III, p. 163, et in epilogo, IV, 86, p. 346, imitatus est; cf. etiam p. 343, n. 2).
4) Praeterea
etiam ius Romanum nosse videtur, cf. III, 29 [etiam III, 12. 46. IV, 5. 357De historicis medii aevi unwn quod sciam Liudprandum disertis verbis
;

30

35

laudat, III, 37. 42.

5) ///, 29. 46. IV, 4. 5. 25. 26. 35. 57. 71.
B. S.J.
7) Cf.
6) [Quae sequentibus addidi uncis quadraiis inclusi.
40 H. Grotefeiid, 'Der Werth der Gesta Friderici imperatmus des B. Oito
von Freising fur die Geschichte des Reichs unter Friedrich /.' (Ilannov.
1870; diss. Gotting.); Giesebrecht, 'DKGJ IV, yj. 398, qui de primo
libro ita iudicat: 'Jeder, der ein ernstes Studium diesem Buche suwendet,
muss zu detn Resultate konimen, dass es reich an Flilchtigkeitsfehlern,
45 nichts iveniger als ein Muster historischer Composition und ilberdies in
einer ganz bestimmten Tendenz abgefasst ist'. Cf. V, p. 106, de libro II.

XXVI

PRAEFATIO.

Wilmans maiorem lihrorum III. et IV. partem re vera

non a BaJieivino scriptam, sed Ottoni trihnendam esse contenderat, ita ut

ille

nonyiisi singidas res addiderit et inde

a IV, 14. post Ottonis mortem continuationem adiecerit^

supra tamen rem patdo aliter vertit, dicens ea, etiamsi non
ah Ottone composita, tamen eius annotationihus niti. In
hanc fere sententiam ivit Wattenhach^^. Sed recte, nisi
fallor, eam impugnarunt Dittmar (a. 1864^^ et Grotefend^
(1^1 ^), hic tamen ita, ut fortasse ad opus longius deducendum quaedam ah Ottone esse collecta vel annotata con-

Eandem

cedat.

fere

sententiam proposuit

Frutz^,

10

verha

a Bahetvino praemissae: si tam clari ac magni

viri .... tam preclarae materiae coeptum opus et memoriale pariter cum illo in interitum atque oblivionem
passus fuissem venire, ita interpretatus, ut, jjraeter duos
Gestorum lihros etiam hrevem rerum post gcstarum conspectum,
qiialem post Bahewini lihrum in codicihus yionnidlis fB. B*J
legimus, usque ad a. 1158. ah Ottone esse relictum et hoc
loco 'memoriale' dictum, statuat.
Sed ne hoc quidem ei perepistolae

Bahewino eiusque opere egit ;

quidem Jordan ^ monuisse videtur, verha illa non satis
perspicua
neque quidquam certi de notis ah Ottone

suasit, qui postea accuratius de

15

20

et recte

esse

'^

Uterque vero ah
Baheivini lihris erui posse.
quihus
opus dediHeinrico
notario,
et
cavit, Bahewinum non pauca quae memoriae traderet accepisse statuerunt.
Sed neque his plane assentire possum.
Nam verha: Et vestrae quidem prudentiae potissimum
labor iste debebatur, aput quos exacta fides hjstoriae
reperitur, certe ad Ottonis lihros sunt referenda, ita ut
epistola a Friderico Ottoni transmissa, procid duhio in
scriniis imperatoris scripta, intelligatur.
Ah illo aperte
ex

coUectis

Ulrico

cancellario

23

30

1) 'Archiv' X, p. 146 sq.

2) 'GQ.' ed. 2. p. 354.
3) 'Quaeritur,
Otto Fris. diios cin pliires libros de gestis Friderici I. composuerit',
in dissert. Begiomontana : De fontihus nonnullis historiae Friderici I.

utrum

Cuni eo facit Wattenbach ed. 4. II, 35

4) h. l. p. 15 sqq.
5) 'Radewins Fortsetzung der Gesta Friderici'
p. 2797.
1873> p>' 19.
6) 'Bagewins Gesta Friderici' (diss. Strassb.

p. 21 sqq.
p. 213. [ed.

(Danzig

Q,

IQ^l) p. 22 sqq.
constat

equideni

cogitarim;
collectos.

7)

de

Quid 'memoriaJe' hoc

libro

sane non
propagante
Henschel IV, p. 354; [Favre V, p. 3377

Ottonis

cf. locos ap. Ducange ed.

Quae vero sequuntur: si

memoriam

cum

loco

significet,

servante

illo

in

et

^o

interitum atque

oblivionem passus fuissem venire, de Gestorum libris intelligenda esse,

est quod dubitemus, cum antea scripsisset: presentis operis pagina
venusti sermonis inchoata principio
quae ab auctore suo
Sane opus
velut abortiva et quasi de domini sui funere rapta.
nondum absolutum facile periturum videri poterat. [Cf. infra p. 162, n. oj.

non
.

45

XXVII

PRAEFATIO.

distinguit ^laborem^ a se 'exactum', quem ipsis approhandiim

Cum vero addat : nisi vestra
vel corrigendum transmittit ^.

ope ac studio, sub hoc fasce succumberem, frustra

per me conatus tanti imperatoris gesta adtingere, eum
ah illis in rehus enarrandis adiutmn esse non negarim.
Ceterum suhsidia, quae Rahewino ad manus fuere, tam
Prutz quam Jordan diligentius exposuerunt. Ille praeterea
luculenter docuit, quam midta, non solum verha et locutiones,
sed personarum et rerum descriptiones ah auctorihus antiquis mutuatus sit, praesertim Sallustium imitatus et Rufini
translatione loseplii de hello ludaico ita usus, ut integras
frefcus

10

15

casse,

20

25

immo nonnumquam

Neque
ipsas res exscriheret.
tamen ideo fidei eius valde derogandum puto; sed a Wattenhach ^ et Jordan ^ recte monitum, more medii aevi scriptorihus consueto Bahewinum nimis quidem aliena sihi vindi-

sententias,

sed

ut

ita

similia

facta

similibus

traderet

stant lihri recensionihus ostendi potest.

Tres enim distinguendae sunt, litteris

30

verhis.

Saepe etiam apertis verhis: ut quidam dicit, ut dicitur,

aliorum pennis orationem esse ornatam indicat; modo poetarum versus vel adagia narrationi immiscet; etiam iuris
Romani fontes nonnumquam adiit; praesertim vero orationihus effingendis et exornandis indulget. Multo magis de
historia meritus est, quod Ottonis exemplum secutus qtiam
plures epistolas et alia documenta lihro inseruerit. Hoc partim cum secundis curis auctor opus tractaret factum esse,
Jordan recte intellexit^ ; id quod nunc e diversis quae ex-

A B C

in-

dicatae^, eaeque non solum in Rahetvini lihris 3. et 4, sed

etiam in priorihus duohus ah Ottone conscriptis perspicuae,
sive Raheivinus^ sive alter quidam hos aliquoties mutandos
sihi sumpserit.

a ceteris eo differt, quod singida vocahula

Recensio
etiam
maiores
sententias modo addit modo omittit, in
vel

Rahewini
35

lihris

longiores

actorum puhlicorum

locos

nonnisi

non

initia

hahet,

praehet,

epistolariwi et

nonnumquam

1) [Haec non concedenda esse Slmonsfeld, 'JahrhucJier d. D.

Reiches unter Friedrich I.\ i. I, p. Qthl, n. 226. animadvertit ; cf. etiani
translationem ab H. Kohl editam p. 2J.
2) //, 2^- 210. [cd. (5, p. 28SJ.
[H. Bohmer, quem potius probes, ^N.
3) p. 48 sqq.
4) p. 73 sqq.
40 Archiv' XXI, p. 601^ n. 2. id iam, cum optis de tabulis in lihrum
transferretur, factum censetj.
5) Cf. 'Ueher die verschiedenen Recensionen von Ottos und- Raheivins Gestct Friderici', 'SB. d. Berl. Ahad.'
1884; p. 331 sqq.
6) Hunc fortasse primis lihris quaedani addidisse,
iam Wattenbach II, p. 216. suspicaius est.

PKAEFATIO.

XXVIII

p^o nominihus personarum

alio ordine res disponit,

sinie

litteram

Quae

ponit,

saepis-

initialem vel incertam illam indicationem N.

otnnia primum lihri conspectum arguunt, quem

auctor litteris plenis a lihrario inserendis, nominihus, si ea

comperta hahuerit, accuratius hidicandis ahsolvere voluerit^.
Et quamvis non omnia verha, quihus
recensiones
et C
certo certius

siiperat,

Oftoni vel

Rahewino

trihuerim, plera-

que tamen iam primo aspectu se comynendant, nonnidla ita

sunt instittda, ut desiderari vix possint et nonnisi incuria
scrihae 2)ostea excidisse videantur (cf. praesertim II, 46.
Uhi res aliter sunt dispositae, quae
py^aehet
///, 40^.
quin genuina sint, duhitari vix potest ^; quae desunt eo quod
rerum ordinem turhant additamenta esse, prohatur (cf. III, 20).

lo

Duohus

Jocis II, 1. et

IV,

14.

annorum numeri

rectius

quam

quos praeferendos duxi, quamvis

Bahetvinus temporum rationes parum curasse videatur^.
et C uhi ah
differunt plerumque inter se conveniunt, ita ut ex eodem exemplari secundis curis a Bahetvino, ut opinor, percensito
sed a lihrario quodam negligeidius descripto^, fluxisse videantur.
Uhi modo
modo
accedunt, genuinam lectionem servasse; uhi inter
C ad
se consentiunt, eam lihri formam praehere censendi sunt,
quam editor in lucem edere voluit. Nonnumquam etiam

in

et

indicantur

'^

i5

'^,

20

1) Ut aliter sentiam, minime eo moveor, qiiod codices qui soli

hanc servarunt recensionem in Ottonis Chronico, quod praemittuut, interpolationem praebent illam Wiitelsbachicam, de qua egit Wilmans, SS.
sq. XXXVIII sq.J.
XX, p. 109 sg.; [Hofmeister, praef. p.
sq.
2) Unum affera})i locum, cuius in commentatione illa ^nentionem non feci.
Recte A II, 16. in fine [fo-e eademj habet quae in [^] B et C c. 19.
addita sunt : Ante vero quam abinde castra moverentur etc. Nam
legem hanc Roncaliae datam esse, non Astae, verisimillimum est. Et
verba c. 20: Fuit non longe ab eo loco civitas Terdona aptius dicta
stmt, si p>i'ope ad ea accedunt quae de Asta diruta narrantur.
3) [Cf.
tanien infra p. 102; n. 1. 249, n. cj.
4) Perperam II, 1. annus ab
Urbe condita 1800. pro 1900 (vel accuratius 1904^ indicatur; III, 14.
A et B falsum numerum 1163 (MCLXIII) pro 1158 (MCLVIII)
[Recensionem A sequiiur Conradus sacrista, SS. XXIV,
praebent.
sq.
;
de
aliis, qui eandem secuti sunt, cf. Simonsfeld, 'BonerJamgen
322
p.
zu Raheirin' p. 213 sq. Oitonem de S. Blasio, ut iam 'N. Archiv'
XXXVI, p. 112, n. 5. monui, recensione B usum esse crediderisj.
5) Ut aliter statuamus et hanc libri formam Rahewino prorsus abiudicemusy locus IV, 43. suadere p)Osset, quo [^J B et C addunt: Talis
tunc de illo opinio fuerat. Nos tamen audivimus eundem vere furiosum
fuisse et innocenter vitam perdidisse, cum qui haec scripsit suam rei
notitiam Rahewini narrationi opponere videatur.
Sed etiam ipsum
haec postca addere p)Otuisse vix est negandum.
6) V. quae Conun.
p. 335 sq. collegi, praesertim locos III, 40. IV, 34.

XV

25

XX

30

35

40

45

XXIX

PRAEFATIO.
communes

errores ostendunt, praesertim

in epistolis aliunde

III, 9; cf. quae attidi Comm. p. 342^.

posterioris temporis aperta vestigia ostendit. Rahewinus in praefatione dicitur 'dignitate praepositus' : quam
dignitatem a. 1158. nondum adeptus erat, qua insignitus

sumptis

(I, 43.

10

15

non ante a. 1168. et 1170. invenitur'^. Rahewinum haec

postea inseruisse facile putes. Sunt vero quae duhitationem
moveant, num haec recensio ipsi debeatur. Duobus certe locis
falsa sunt intrusa; IV, 17. [cf. S.J episcopus Wirziburgensis,
cuius nomen
praeteriit, dictus est Heinricus, qui tunc
nondum hanc dssecutus erat dignitatem ; III, 15. Fridericus
pascha apud Quitilinburch celebrasse dicitur; quod re vera
apud ecclesiam sancti Swiberti factum est, ita ut qui iUa
scripsit de ecclesia sancti Wiberti Quedlinhurgensi cogitaverit.
Alia menda culpae librarii tribuenda sunt; nonmdla vero
recte emendata vel ita mutata, ut plerumque non tam sensum

quam sermonem diversum prae

sunt,

25

ex

cum

Otto

huius recensionis legitur, de quo

30

Nomina

habeamus^.

more Teutonicis illius temporis usitato scripta

et Rahetvinus formas Latinas vel etiam ex
ingenio constitutas (Sueviis piro Sueno, Noricum pro Norinberch, fortasse Hubaldus pro Wibaldus) praetulisse videantur.
Capitum indices, qui in A [ff et C initio positi omnes
Gestorum libros comprehendunt, singulis praemissi sunt, Ab
utroque B etiam eo recedit, quod tabula ad explanandam boni
naturam I, 65. addita desideratur. Econtra brevis rerum
conspectus annis 1160
1170. gestarum nonnisi in codicibus

propria
20

oculis

Wilmans

ita scripsit:

'Quae continuatio res inter annos 1160. et 1169. vel

1170. gestas amplectitur et multa p)raebet, quae mihi suadere
videantur ipsam ex Bahetvini calamo fluxisse^.
Frisingae

enim aperte conscripta

est, ut testantur nonnullae notitiae

de Alberto huius urbis episcopo insertae^, quas nidlus alius

fida nimis
1) Prutz, Radewin p. 8.
2) Excipias tamen III, 10
interpretatione pro fida satis interpretatione
IV, 75: sive Q,\n:\2k post
35 concilium additwm.
[Cf. Dialog. de pontificatu S. Romanae ecclesiae,
Libelli de lite III, p. 530, ul)i similia de concilio vel potius curia in
Bisuntina diocesi celebratay.
3) [Cf. tamen H. Bohmer, 'N. Archiv'
XXI, p. 055, n, 1, qui hanc appendicem demum Rahewino iam mortuo conscriptam putat ; H. Kohl in praef. translationis Gestorum p. XVIII sq.
40 Simson, 'N. Archiv' XXXVI, p. 704, n. 4:J.
4) Solus Albertus Frisingensis tunc (i7i conventu Wirzeburgensi a. 1165^ iurare noluit ....
Eodem anno Albertus Frisingensis, diu renitens, coactus iuravit obedire
Paschali pro conscientia, quamdiu imperium partem eius foveret et
quamdiu regalia habere vellet .... Gwido, qui et Paschalis, moritur
46 (a. 1168, Sept. 20^ .... Albertus Frisingensis, iam quasi liber et liberatus
a scismate per mortem Gwidonis ....
:

XXX

PRAEFATIO.
canonicus

nisi Frisingensis

qui

et

inter

intimos

episcopi

tam accurate tradere poterat. Huc

accedit, quod annus 1169, quo appendix terminatur, optime
tempori quadrat usque ad quod Raheivinum inter vivos
Non parum momenti huic opifuisse supra ostendimus.
nioni vox quaedam addit, quam continuator in eodem peculiari sensu atque Rahewinus usurpat,
Hic enim 'Latinorum^ vel Conlatinorum^ nomine III, 44. IV, 6. 10. 37.
Italos appellat, quod eadem significatione etiam in appendice occurrit^. Neque hoc admirationem movere dehet, quod
anni plerumque falsi rebus gestis adnotati sunt, ciim Mahetvinus etiam in opere ipso 7ion uno tantum loco contra temamicos admissus

erat^

poris rationem peccaverit' ^.

C primam libri formaju vel eam, qualem a Raheivino
primo editam putamus, etiam magis et plerumque melius
emendavit quam B. J, 66. integram praebet epistolam, cuius
receperunt ; dictiones ab aliis
initium tantum
[ff et
sumptas sacpius indicat (III, 19. 30. 45^, nomina supplet
vel rectius scribit, nonmdJa addit, quae vel narrationem illustrent (I, 31: quod et Bresburc; II, 20: qui Tanera vulgo
dicitur^, vel etiam impugnent (III, 39
Alii asserunt hoc
negotiuni clara die consummatum ^), aJia consuJto omittit
(I, 1. de CJemente antipapa: vel potius Demens; IV, 78:

lo

i5

20

et stratoris offi.cium^,

sermonem singuJis

Jocis ynutat.

Haec

fere omnia Rahewini manum arguere videntur ^ (heroas pro

viros; ut ait quidam, IV, 14. 26. 71; ut alias de quibus-

dam

dicitur,

coJJ.

IV, 46

ut de

quodam

dicitur),

25

neque

cur hanc uJtimam libri recensionem aJteri cuidam

tribuamus. Certe Guntherus, qui Ottonis et Raheivini Jibros
carmini 'Ligurinus^ dicto fundamentnm posuit, eam est
secutus ^.
video,

A. 1160:

1)

cum iam,

Latinis

victus videretur.
2) [Cf. supra p,
et C, sup^^a p. XXVIII, n. 5.
in [(^]
qui exstat huius recensionis codex
praefatione eius nomen sola littera

qui secum erant fugientibus,

3) Cf. similem locum
4) Notandum tamen, quod unicus

XXVIII]

30

formam Radewicus
indicatur.

5)

praetulit

II,

in 35

419:

Taneramque rapacem
Transgressi
VII, 486
ibid.

658

Quemque domi famosa ducem Ravenna potentem

Miserat occubuit miseranda clade loliannes;

Hic inter multos stolidissimus occidit ille

40

Statius.
Cum hoc scribit
21. ///, 83. 40. nonnisi in C leguntur.
VII, 471. Ekebertus (III, 83^- et alia eiusmodi. [Minus recte 7iobis
de hac re iudicare videtur los. Sturm, ^Der Ligurinus', Freiburg, 45

Haec

II,

XXXI

PRAEFATIO.

Qiiae ciim ita sint, eam editionis fimdamentum esse

Attamen aliam viam ingredi
debere, erunt qui statuant.
malui eam potissimum oh causam, ut primam tibri formam

ab Ottone
5

et

Rahewino conceptam, hucusque

fere neglectam, lectoribus proponere possem.

que

solus praebet uncis inclusa recepi,

notavi.

riscis

25

30

35

vel

*\

sionis
20

JB

leguntur tamquam additamenta dubiae originis *[ ]*, quae

*
in
desiderantur
incliisi, recensionis C vero additamenta vel tectiones graviores infra in notis * exhibui, idn
etiam de eis retuli, quae
vet
et codex B* peculiaria
habent.
Ubi in singtdis verbis scribendis vel eorum ordine
disponendo recensiones inter se differunt, eam praeferendam
duxi tectionem, in qua duae consentiunt, paucis tantum locis
alia recepta, quae secundis curis Rahewini deberi et commendari videbatur. Quare contextus hic iam non raro tam
ab itto recedit, quem ex codice recensionis C priores editiones
praebuerunt, quam a Wilmansii lectione ex codicibus recen-

15

Ideo quaecumquae omittit aste-

Quae in una tantum recensione

10

vero prorsus

plerumque

petita.

Minime vero qui exstant libri manuscripti paris sunt

auctoritatis, cum recensio B caeteras et numero et aetate
codicum vatde superet.
Al. Codex bibtiothecae universitatis Giessensis
nr. 176, inter Senhenbergianos nr. 42, idem pirocul dubio
qui antea TJlmae fuit in bibtiotheca Kraftiana ^, quam
SenJcenbergii tempore (c. a. 1739^ publice venditam esse,
mihi scripsit V. Ct. Veesenmeyer, bibliothecarius Uhncnsis.
In fme f. 235. notatur: Anno Domini etc. LXX. [i. e. 1470)
per Erasmum Sayn de Frisinga. Gesta Friderici f 132
233. praecedit Ottonis Chronicon interpoIatuni^K
A l^. Codex bihliothecae principis Thurn et Taxis
Ratisponensis nr. 182, olim monasterii Neresheim, saec.
XVI. inc. ex A 1 descriptus, ut tam appendices eaedem
quam lectiones ubique cimi eis, quas corrector postea huic
intidit,

convenientes probant.

A2. Codex Guelferbytanus, Helmstadiensis nr. 205,

saec XV. exaratus, oti?n Viti Arnpeck, qui praeter Ottonis
Chronicon et Gesta etiam Conradi Gesta episcoporum
i.

B. 1911.

40 Elsassischen

AUoquin v. de recensione C quae Herni. Bloch in libro 'Die

Annalcn der Staiiferzeit' (^liegesten der Bischofe von Strass-

burg' t. I, p. 1, Innsbriick 1908^; praesertini pag. 81, n. 2 attiiUt

sed cf. ad ea infra p. 155, n. v].
1) Schelhorn, Amoenit. Uter. III, p. 36.
2) Cf. [Hofnieistcr,

praef

p.

XLII sq.J

supra p.

XXVIII,

n. 1.

PEAEFATIO.

XXXII

XX,

Frisingensium aliaque continet (SS.

p. 111.

XXIV,

XLIV

sqj.
[Hofmeister, praef. p.
Sunt quae suadere possint, ut etiam
ex
1 descriptum putemus ^ ; alia vero ita ah lioc recedunt, ut potius
de communi fonte cogitemus oporteat.
Hic non paucis
mendis erat depravatus, quae recensere longum fuit; sed
antiquum et genuinum exemplar Frisingae asservatum,
quamvis depravatum , ita ad nos felici fortuna pervenisse
sane est quod gaudeamus. A 1 in universum praestat, nonnumquam modo a ruhricatore modo ah altero quodam, non
semper vero feliciter, emendatus ;
2 in IV. lihro postea
ex codice recensionis
aliquoties mutatus.
Ad Jianc recensionem prope accedit codex Seitenstetensis I, XIII ^, chart. saec. XV, de quo Wattenhach
ante midtos annos piauca notavit, nunc demum hac editione
icmi impressa, cum liher diutius alii cuidam commodatus esset,
V. Cl. G. Friess, coenohii hihliothecarius, quae ah eo petivi
retulit.
Desunt quae
omittit IV, 3. de archiepiscopo An**.
selmo; IV, 17. n.
At IV, 14. uhi de Ottonis sororihus
agitur cum
facit, in lihn fine ordinem recensionum
et C hahet.
Titulus deest ; index quatuor lihrorum primo
praemittitur. Ah omnihus recedit, uhi post /,19. itapergit:
Videns predictns Hainricns dux se hoc modo prevalere
non posse, ad dolum vertitur, iuxta illud DoJus an virtus,
quis in hoste requirat? Igitur Alemanniam ingressus etc.
(c. 20).
Codex qui accuratius examinetur valde dignus est,
quamvis magna lacuna sit foedatus inde a II, 40 Oportebat
enim (p. 147, l. 34^)
III, 20: adversus Wilhelmum
Sicnlum (p. 192, /. ll^, quae iam ah ipso scriha quatmr
Saepius^ Uttera b pro w
foliis vacuis relictis indicatur.
ponitur (e. gr. Belfonis^^).
B\. Codex Guelferhytanus, Helmstadiensis nr. 206 ^,
olim pariter atque
2 in hihliotheca Flacii, antea monasterii Siticensis in Karinthia, saec. XII. ex. a duohus forp. 315J).

A2

10

15

20

25

30

nunc folio uno (I, b)

(IV, 62 76^ destitutus. Scrihendi errores qui ahundant plerumque manu coaeva recte
emendati sunt. In fine legitur hrevis annorum 1160
1170.
narratio, de qua supra (p.
sq.) dictum est.
tasse scrihis satis eleganter exarattis,

et

integro quaternione

XVI

XXIX

Hermminum Altahetisem,
XVII, p. 428,

1) Cf. Comm. p. 334.

2) Idem est qui
S. UdaJrici et Afrae continet, a Ph. Jaffe, SS.

Annales

35

40

^Archiv' VI, p. 194, vero I, 15. et 16. distinguuntur.

raroj.
3)
4) [p. 231, n. y; Baltherus, pro Waltherus p. 307, n. fj.
5) [D^ g^wo cf. 0. V. Heinemann, ^Die Handschriften der herzogl. Bibliothek zu WolfenbiitteV , 1. Abt. I, p. 186 s^., nr. 2S9J.
46
I,

16.

dictus.

[Immo

:
:
;

XXXni

PRAEFATIO.

^ 1*.

Codex

Piccolomineae

B 2.
5

^,

Vati canus

cJiart.

saec.

X V.

olim

familiae

fol.

Vindobonensis nr. 403 (hist. prof.

XV.^ eleganter scriptus, litteris in initio

Codex

membr., saec.
rum et capitum positis auro
ornatus,

wr. 8095,

destitutus.

fine

233^,
libro-

variegatis coloribus pictis

et

More Sahburgensibus

consueto in

nominibus propriis semper fere b pro w scribitur (Bichmanmis, Birciburg, Gbitto etc).
S.
Codex Vorowiensis^, membr. saec. XII. ex.,

10

cuius altera pars, f. 136'

183, ita est inscripta: Gesta
Friderici imperatoris, qnae Wolfcangus scripsit iubente
Bernhardo preposito (qui praefuit annis 1185
1202^.
Qui ea sancte Mariae, sancto Thomae et Vorowensi ecclesiae abstulerit, anathema sit.
Ultimi tres quaterniones
^
(iiide a IV, 10 fln.)
perditi sunt.
Emendationes manui
Bernhardi praepositi deberi dicuntur.
4:.
Codex Vindobonensis nr. 3777 (Salisburg.
SQ
; Schivandtn.
V, 124^, chart. saec. XV, fortasse in
Italia scriptus, ex exemplari fine destituto (inde a IV, 14)
sumptus, plerumque cum
1 conveniens.
Bh. Codex capituli cathedralis Lucensis nr. 588,
chart. saec. XV, plerumque cum huius recensionis libris
convenit, sed nonnumquam verba ad arbitrium mutavit^.
Neque appendix hic exstat.
nr. 1941 1 (Tegernseensis
B*. Codex
1411; olim ESS)^, membr. saec. XIV, excerpta praebet ex

15

20

25

Monacensis

Questo libro e di Misser Jacomo et di Miser

1) Ita inscriptus:

Andrea Piccolomini,

hanno prestato alo rev>^o cardinale loro

quisto di V. di Ottobre 1464, et he quinterni quattordici et carte 141,
30 et henne facto ricord al libro memoriale di decto misser Jacomo
quam inscriptionem cardinalis Picolominaeus nuniero 1464. niutato in
1474. j)^^^ correxit verbis additis: Reso per me F. car. di Siena a die
27. Novembr. 1476. Cf. 'Archiv' XII, p. 261 Dudik, Iter Rom. I, p. 272.
[Chmel, 'Die Handschr. der k. k. Hofbibliothek
2) 'Archiv' X, p. 467.
35 in Wien' I, p. Q{)8sqq.J.
3) 'Archiv' X, p. 626; cf. Diemer, 'Deutsche
Gedichte des XI. und XII. Jahrh.' Praef. p. I. 41; qui etiam scripturae specimen dedit.
4) Nescio qiio errore inductus Wilmans scripsit
Hnde a fine cap. 7. Iib7'i III'.
5) Ut pauca ex eis quae notavi afferam
singulis libris praemittuntur ; in rubra epistolae Fridecapitula ut in
40 rici legitur (p. 1, n. c) Othonem, n. i cum
facit; p. 2, n. g recte
Gralla ; p. 4, n.
deest nostrae cum
indignati, n. u cum
; p. 12,
lu quale

Rahewint

B
B2

Rahebint^ ; p. 47,

Belgica p. 53,
ib. n. q, ubi ceteri codices prevalerent vel prevalent legunt
n. i sagittias
possunt.
[Cf. Waitenbach, 'X. Archiv' XVII, p. 81 sqq.J.
6)
45 7) Minus recte, eum Friderico vivo scriptum esse, ex loco I, 35. addito:
Fridericus, qui inpresentiarum est imperator, Wilmans staiuit; verba
sunt Ottonis I, 14.
[Cf. etiam Hofmeister, 'Studien' p. 681, n. SJ.
n.

(cf.

n.

recte

Gesta Friderici,

III

PRAEFATIO.

XXXIV

Gestis, inverso ordine posita et nonnumquam verhis additis

Quae quominus
inter se coniuncta, aliquoties etiam mutata.

coUectanea haheamus ad historiam scribendam parata, eo

impedimur, quod tam ex Ottonis quam ex Bahewini lihris
necnon et appendice sumta sunt et ubique prope ad recenaccedunt, nonnumquam vestigiis codicem
1 sesionem
quuntur. Nihilominus eius lectionem et quantum fieri potuit
Auctor quisquis fuit
etiam capitum ordinem annotavi^.
praesertim epistolas et quae de iure publico vel consuetudinibus regni tradita sunt respexit.
Cl. Codex Parisiensis bibh nat. Latin. nr. 18408
(Bouhier 138^, [antehac inter libros Oratorii Collegii Treolim teste inscriptione saec. XV. [vel XVI.]
censisy,
Liber domus Sancti Augustini in Marpach ordinis canonicorum regularium Basiliensis djoc, membr., saec. XII. in
quaternionibus 17, uno inde a IV, 69, p. 314, l. 33, perdito, diligenter [duabus manibus, quarum altera in f. 22.
I, 30. succedit] exaratus, eoque magni faciendus quod unicus
Nam
est huius recensionis qui aetatem tidit.
02 Cuspiniani est editio, a. 1515. Argentorati in lucem
emissa, quae tam arcta necessitudine cum C 1 est coniuncta, ut
ex hoc ipso codice illam esse petitam^ statuerim, nisi editor
apertis verbis librum Scotorum Viennensium a se esse expressum
Hic etiam Ottonis Chronicon continebat, pasit professus *.
parum et imperatorum catalogis additis usque ad Leonem X,
et Karolum V. perductis, ideoque saec. XVI. tribuendus esse
videtur ^, tunc temporis, nisi valde fallor, ex C 1 descriptus.

10

15

20

25

Qui vt meltus perspiciatur, hic est notandus: Friderici epistola;

60 48
50. init. ; 52. init. ; 29
35.
25 50. epistolae 53
Rahewini praef. ; 30
42. 46. 36. 43. 44
65. 66. init. ; II, 8. epist. ; 50
111,7. epist.; 810; 1618; 22. 28. 24; IV, 18
36; 49.
22; 33
50. 52; 60
82. et fragm. 84. 83; /, 3; /F, 86; Appendicis
66; 74
particulae; II, 46. /?,; IV, 10; II, 15; //, 6; IV, 14. epitaphium Ottonis.
2) [In margine exteriore f.l^. eadem nostrorum temporum manu, quae
ibi signum Boiih. 138 posuit, annotatum: Ex libris Oratorii Collegii 35
Trecensis/.
Chron.
3) [Ita arbitratur Hofmeister , praef. in
p. LXXIX, n. 9. LXXXIX.J
4) [At notitia ad lectorem ex officina
Matthiae Schurerii a. MDXV. Martii d. 1, addita docet etiam exemplaria partim de coenobio divi Trutberti, in pedibus sylvae Herciniae
sito, partim ex Marppachio Canonicorum sanctissimi Augustini Basi- 40
liensis diocesis adhibita esse.
Quod etiam Rog. Wilmans effugit (cf.
1)

/, 4.

SS.

XX,

p. 107, n.

90>);

cum Hoheneicher,

'Archiv'

I,

p. 169.

merito

Wilmans, SS. XX, p. 107. [Hofmetster, praef.

in Ottonis Chron. p. XXVIII sq.J. Idem Chronici codicem nunc lenensem
olim in monasterio Marbacensi fuisse coniecit, ibid. p. 105; cf. XVII,

refulissetj.

5) Cf.

sed Hegel, 'Stddtechron.' 'Strassburg' I, p. 51. eum i^otius

Strasburgo vindicat; certe Cuspiniani editio ab eo recedit. [Cf. H. Bloch
l.
c, praesertim p. 192; Hofmeister l. c. p. LVsq.J.

p. 143;

45

XXXV

PRAEFATIO.
Codex

Oppavtensis

saec.

XV, quantum

ex

eis,

quae

puhlici iuris facta sunf^, elicere possumus, maiores tantum

Gestorum partes continet. Inscriptus est: Cronica Ottonis
episcopi Frisingensis constat 3 lihris; index capitum non
ultra III, 49. progreditur^.
Codex Admuntensis nr. 164 (16), saec. XII, Ottonis
Chronico^ suhiecit Friderici epistolam [maximam partem],
35. 37. 40.
Gestorum lih. I. capita 24. 28. 30. 31. 33
44
47 in., ex recensione
sumpta, sed plerumque in
42.
epitomen redacta. Alter eiusdem monasterii nr. 165. praehet
epitaphium Ottonis (IV, 14^, notis musicis instructum.
;

10

Codex olim Feutingeri, post Zapfii^, saec. XV. scriptus,

nunc latet. Etiam Ottonis Chronicon continuit. Bunensis
a Vischio^ commemoratus [non nisi exemplar editionis Pi15

20

thoeanae estj ^.
Quae de

expeditione Bomana Otto retulit, in usum

Maximiliani imperatoris in linguam Germanicam sunt
translata.
Codices exstant in archivio puhlico Vindohonensi
CUnt. Oh. Inn. Oesterreich.' 173. 172. 109^^. Becentiore
tempore Fr. Schiller Gestorum versionem collectioni narrationum historicarum ('Memoiren' I, ^) inseruit; aliam duorum priorum lihrorum H. Kohl in Geschichtschreiher der
^

Deutschen Vorzeif dedit^ (^1883^ [iterum impr. 18947

25

Editiones hae sunt:

lohannis Cuspiniani, supra C2 recensita.
Petri Pithoei, Basileae 1569. fol., qui maxima lihri
parte iam impressa a M. Flacio codices
et
1 nactus, in
postremis pagellis nonnulla emendavit, alia in appendice
(post p. 346^ cum lectorihus communicavit.

A2

F.

Ens

CJimel, 'Geschichtsforscher' II, ['Notizenblatt'],

reconsiliatione eorum et quanta utrinque leticia.
Index libri I, capite 1. omisso, ita incipit: Imperator Italiam ingressus
Gregorium Urbem fugavit. Et quomodo Rudbertus Guiscardus
occupavit.
[Hofmeister, praef.
3) De quo v. SS. XX, p. 103
35 p. XXXIX].
4) 'MerkwUrdigkeiten der Zapfschen Bibliothek' I (^ITSS),
p. 5.
5) Bibl. Cisterc. Colon. 1656, p. 255
cf Wilmans, SS. XX,
Inter Gestorum
p. 113.
6) [Hofmeister l. c. p. LXXXIII, n. 7].
codices non numeraverim Vindobonensem nr. 1180 (Rec. 3167^;
Schivandtn. V, 106^ membr. saec. XIII, qui Chronicon continet, partim
*o ex illis (inde ab I, 46^ haustum.
Minus etiam Vindobonensem nr. 629
(lus ca7i. 133^ et Voroviensem nr. 111; quibus epistolae leguntur, ab
Ottone et Rahewino receptae, sed aliunde sumptae. [Alioquin cf. 'Archiv'
I, p. 17077) 'Archiv' X, p. 587; Bohm, 'Handschriften des k.
Haus-, Hof- und Staatsarchivs' p. 61. 24.
8) Multa utilia adnotavit,
45 sed nimis
audacter yionnumquam contextum emendavit.
[Versionem
Rahewini, a. 1894. iterum editam, addidit a. 18867.

30

1)

p.

XXIII.

2)

ap.

De

PRAE FATIO.

XXXVI
CJir. Urstisii in

Germaniae historicorum

illustriiim

t.

I.

Francof. 1585 (repet. IQ70J fol. [Cf 'N. Archiv' II, p. 1927B. Tissieri in Bihliothecae Cisterciensis t. VIII (1Q69J

^.115

sqq.

Muratorii, Scriptores rerum Italicarum (11 2b)

notavif^.
p. 635, qui lectiones codicis

B2

R. Wilmansii, Mon. Germ. SS.

XX

t.

VI,

1864. finita,
a. 1868. puhlici iuris facta, iam a. 1867. separatim impressa).
Codices Al. 2.
ipse excussi necnon Al^ et Bb
V. D. Goldhahn,
et B* socius coniuncinspexi ;

lo

tissimus W. Wattenhach, Cl h. m. L. Bethmann diligenter

Urstisii editione contulerunt; de nonnuUis huius locis
4: L. de Heinemann retiderwit.
A. Molinier, de
Integram
lectionis varietatem ex Bl. 3 et Cl enotavi; in verhis scrihendis praesertim
collato C 1, secutus sum, qui non
1,

i5

(a.

Bl

B2

BS

cum

semper sihi constant; quo factum est, ut, quamvis formas

plerumque usurpatas proponere voluerim, non tamen uhique
eaedem, praesertim in litteris e et B.e, c et t positis, occurrant.
Ottonis et Rahetvini narrationes explanare vel ad alias
narrationes emendare non meum duxi: nonnullas Wihnansii
annotationes retinui (littera W. indicatas), paucas addidi.
Potissimum aliorum sCriptorum locos, quos atttderunt vel
imitati sunt, indicare studui.
Cui rei socii K. FranclxC et
L. de Heinemann, qui me in hac editione aditiverunt,
sollertem operam navaverunt; nonnuUa amicus Dihnmler et
VV. DD. Manitius et L. Riess snppeditarunt ; quaedam

H. Kohl primus

Daham

25

indicavit.

Kal. Septemhris 1884.

r
Cr.

wai
VY

i
i

Z.

Omnihus exemplarihus recensionis Waitzianae anno

1884. emissae venum datis cum iam Ottonis et Raheivini
Gesta Friderici

20

I.

imperatoris'^ denuo edi

opus

sit,

30

illam

quantum

licuit retractatam atque correctam lectori praehere

Qua in re contigit mihi nonnuIUs subsidiis
conatus sum.
Emersit enim,
inniti, quihus inhistris editor h. m. caruit.
qui tunc latuit, codex olim Peidingeri, post Zapfii^ inter
1) Excerpta inte?' Rerum Gallicarwn et Francicarum SS. t. XI.
XIII. recepta sunt.
2) Egerimt de iis illo ex tempore W. Gundlach,
^Heldenlieder der deutschen Kaiserzeit' III (Innsbruck 1899J, p. 2b6sqq.
H. Simonsfeld, 'Jahrbucher des Deutschcn Reiches unter Friedrich I.'
t. I (Leipzig 1908^, p>- Gb2sqq.;
alii, de quibus cf. infra; DahlmannWaitz, 'Quellenkunde der Deutschen Geschichte' ed. 7 fl906J nr. 3803
(ed. 8. nr. 5041;.
3) Cf. supra p. XXXV.

35

et

40

XXXVII

PRAEFATIO.
lihros monasterii S.
(sign,

Pauli

in valle Lavantina Karinthiae

XIXc/7^), quem A. Hofmeister non sohim in

Ottonis

sed etiam quoad

Chronica nuper denuo recensita

lectionem Gestorum Friderici quam diligentissime contulit'^.
excussit,

10

Scimus hunc lihrum cum hihliotheca Konradi Peutingeri a

postremo stirpis eius collegio societatis lesu Augustano donatum, postea, inter a. 1783. et 1787, in possessionem historici et hihliographi Georgii Wilhelmi Zapf transiisse, qui
Augustae Vindelicorum notarii munere functus i^tde ah
Anno tamen
a. 1786. in villa sua prope eam urhem vixit.

iam in monasterio S. Blasii fuisse videtur, quo a. 1806.

dissoluto, cum ceteris codicihus a. 1809. inde ad S. Pauhim
1792.

15

20

25

30

102^". Ottonis
Karinthiae transvectus est. Continet in f. V
104''.
Frisingensis ep. Chronicam, f.\02^
fragmenta ex
Honorio Augustodtmensi, f. 104^ 106^. epistolam quae suh
183^. Gesta
nomine preshyteri lohannis fertur, f. 110""
Friderici, f. 183^
l^^"". constitutionem de expeditione Romana quae dicitur; f. 107 109. atque 185 187. vacua'^.
Est chart. saec. XV. classis A, eiusdem classis lihris, quihus
Georgius Waitz uti potuit
aetate non praestans neque
Attamen
mendis carens.
magni faciendus est, cum meliorem
eandemque haud duhie antiquiorem formam huius recensionis
tradat, quae etiam cum aliis recensionihus quoad singida
verha rarius pugnet.
Quamohrem hunc codicem iam A,
ceteros, qui eandem formam, sed deteriorem factam exhihent,
A* (Giessensem A* 1, Guelferhytanum A* 2) signavi.
Seitenstetensem quoque codicem Georgius Waits
non ipsum adhihere nec videre potuit^. Diligenter postea
eum H. Simonsfeld in lihro memoriae vii^i clarissimi a
discipulis sacrato ^ examinavit. Pergratum tamen mihi evenit,
ut qui nunc hihliothecae coenohii praeest, Anselmus Salzer
vir doctissimus, Oswaldo Holder Egger h. m. petente, lihrum
a. 1909. Becemhri liheraliter Berolinum ad bihliothecam
regiam mitteret, in qua eum otiose mihi licuit coyiferre.
Constat hunc codicem (iam numero XIII signatum) sicut
tunc temporis compositus erat ah lohanne Fahro episcopo
Vindohonensi emptum et praecepto, quod in tergo folii
postremi a. 1540. lanuar. d. 10. eius ex ore scriptum legitur,

35

Exceptis epistola Fride7'ici imp. ad Ottonem, parte priore lib. I.

quos contulit v. d. Be^-nhardns Schmeidler.
2) Cf. Ottonis
Frisingensis Chronica rec. A. Hofmeister, praef. p.
sqq.
3) Cf.
siip7'a p. XXXII.
in Historische
4) ^Bemerkungen cu Rahcwin'
Aufsdtze dem Andenken an Gcorg Waitz getridmet' (Hannover 1886^,
1)

40 et indicibns,

XLV
,

p.

204

sgg.

PKAE FATIO.

XXXVIII
hihliothecae

Nicolai,

collegii S.

condiderat,

qtiod

in

usum

deditorum legatum esse. Descripsit

9.
H. Simonsfeld l. c. p. 205 sq. Insunt in f. 1
Ovidii
307. Annales SS. Udalrici et Afrae AuguFasti, f. 206
stenses, ub^ique eadem manu exarati, inter quos in f. 12^
205^^. Gesta Friderici, alia tamen manu scripta et haud
duhie demum j)ostea cum illis uno volumine comprehensa ^.
Hic quoque codex est chartaceus, saeculo demum XV.
exaratus ^; praeterea Gesta Friderici in eo non solum magna
et dolenda lacuna, cuius iam Georgius Waitz mentionem
fecit, sed etiam plurimis gravissimisque mendis, quihus nonnumquam scatet, foedata. Nihilominus hic quoque haud
parvi pretii est. G. Waitz iam locum (I, 19. 20, p. 33 sq.)
indicavit, uhi verha paulo diverse concepta essent, neque hoc
solum et unicum huiusmodi exemplum, immo, ut iam H. Sicontextus in complurihus capitulis
monsfeld animadvertit
lihri primi'^ simili modo rehus hrevius comprehensis ah aliis
Multo rarius pauca addita^, inter quae I^ 47,
recedit.
p. 65, n. * inserta satis perplexa et ohscura, consensus regis
Franciae in enctjclica concilii Papiensis (IV, 80, p. 268^
ihi

litterarum

studiis

lo

i5

commemoratus notatu

20

haud indignus.

Georgius Waitz ex iis, quae de codice Seitenstetensi

hunc ad recensionem
prope accedere collegit,

compererat,

neque negandum eum nonnumquam cum illa convenire, praesertim eo quod careat quihusdam additamentis in communi
et G earumve altera insertis^.
Aliis
fonte recensionum
quoque locis eidem classi, et quidem meliori formae, quam
ex codice S. Paidi in Karinthia cognovimus, congruit. Quam
tameft affinitatem haud id)ique exstare iam H. Simonsfeld
midtis exemplis demonstravit : quin immo lectione a primo
ad extremum verhum collata vidi lihrum multo artiori necessltudine cum recensionihus
et C, praesertim cum
coniungi. Prohant hoc ordo et disjjositio rerum et quod loci
desiderantur, in codice Seitenstetensi
vel capitida, quae in
exstant, item epistolae et acta, quorum illic saepius solum
initium transscriptum est, integra exhihentur.
Quae cum

25

30

35

XVU,

p. 428, n. 3; Hof1) Cf. etiam 'Archiv' VI, ^.194; SS.

meister, praef. in Ottonis Chron. p.
2) Numert, etiam
in indice, non initio, sed fini capitum adscripti, in parte quae lacunam

LXXXIV.

sequitur omnifio omissi, litterae initiales, quae

plerumque alternatim minio, tum caeruleo

I,

13.

47.

61.

62;

etiam

8.

novum caput

colore picti sunt.

S) Cf.
66. 88. 89; 24. 43. 87.
Cf. inprimis III, 51. IV, 3. 5. 46. 69

26.

60,

p. 28.

5)
Cf etiam p. 24, n. *.
etiam IV, 17, p. 227. 235. 237. 287. 315; 256.

4)

distinguunt, 40

XXXIX

PRAEFATIO.
ita

se

haheant,

hunc codicem

illius

affinitatis respectu

signandum duxi.

Praeterea A. Hofmeister etiam codicem Parisiensem

(C 1) antiquissimum illum solumque classis C superstitem
denuo diligentissime contidit. Hoc quoqite viri doctissimi
lahore usus, neque Cuspiniani editionem principem (C2)
rursus inspicere supersedi, etsi lectiones nominum propriorum,
quas non omnes enotavimus, manifesto ad arhitrium suum
instituerit, indices qtioque saepe ampliaverit et mutaverit.
Non nisi mediocris pretii sunt, quos A. Hofmeister prae-

10

terea conferre potuit, codices hihliothecae regiae Monacensis

Latin. nr. 472.^ atque 535.'^ saec. XV.
Quorum alter ea
quae capitulis 37 -39. lihri I. de Bernhardo ahhate Clarevallensi et Badolfo monacho referuntur, ah Hartmanno
Schedel excerpta: alter, qui cum
6 signavi,
facit et quem
epistolam Friderici imperatoris operi praemissam atque
lihri IV. capitula 14
17, quihus de Ottonis episcopi fine
atque meritis et ecclesia Frisingensi agitur, exhihet.
Classi B^ etiam codicem Oppaviensem adnumerandum
credideris, quem qui accuratius examinaretur Georgius Waits
non indignum putavit^. Sed cum iam longe ante fine^n
operis, scilicet ruhrica cap. 49. lihri III. desinat et pauca,
quae F. Ens inde puhlici iuris fecit, mdlo modo placeant,
ne tempus et operam perderem, eum adhihere supersedi.

15

20

25

Laurentianae plut. XVI.

Gesta Friderici cum
Appendice a lo. Burchardo^ illo tempore in epitomam redacta continet.
Quae, quantum ex exemplis a viro d.
lo. Dreyer henigne nohiscum communicatis, praesertim ex
Appendice colligere licet, textum qualem B 1 tradit secuta
ad lectionem recognoscendam nihil affert.
Ut in annalihus nostris ('N. Archiv' XXXVI,
p. 681 sqq.), uhi de his fusius disserui, ostendere studui,
codicem Seitenstetensem inter omnes formam operis anticod.

30

Florentinus

lAher

XIV.,

chart.

hihliothecae

saec.

XV.

ex.^

1) Cf. Hofmeister, praef. in Ottonis Chron. p. LXVII.

2) Cf.
^Archiv' VI, p. 194; Simonsfeld, 'Bemerkungen' l. c. p. 214!, n. 1
(uhi etiam de cod. Monac. Laiin. nr. 21657, cuius lectio classi A congruit) Hofmeister l. c. p. LXIII. Inscriptus est: Documenta et litterae
variae ad episcopatum Frisingensem pertinentia; postea superscriptum:
40 Excerpta in Gurck.
4) Cf.
3) Certe non recensionem C sequitur.
suprap.
'Gotiing. gel. Anz.' 1884, nr. 26, p. 1012.
5) Cf Bandinii Catalogum codicum Latinorum bibliothecae Mediceae Laurentianae
I, col. 233 sq. ; Hofmeister, praef. in Ottonis Chron. p. LXXXIII sq.
6) De quo cf Potthast, Bibl. hist. medii aevi, ed. 2. 1, p. 176 sq.

35

XXXV;

XL

PRAEFATIO.

quissimam servare veri simile est.

Quae forma ea esse
videtur, a qua, quamquam paucis locis paulum suppleta et
et C tum recensio A,
retractata, cum fons recensionum
qualem codex S. Fauli tradit, profluxerint ; idque ita, ut

in JBC perpaucis praetermissis aliqua inserta, in A, etsi

saepe sermonem verhis quihusdam interiectis magis perspicuum
reddere studuerit, plura omissa, alia diverse disposita sint,
Quod si iure statuamus, sententia Waitsii, qui classem A,
quamvis Ottonis Chronicam forma posterius corrupta et
interpolatione Wittelshachica aucta praeheat, Gestorum Friderici primam recensionem tradere censuit, stare non poterit.
Alioquin assecutus est vir clarissimus, quod sihi in primis
proposuerat, ut quid inter recensiones ipsi notas interesset,
clare ostenderet lectorisque oculis suhiceret.
Neqiie prorsus
inmerito recensionem C, etsi ultimam eandemque Raheivino

trihuendam iudicaverit, fundamentum editionis facere abnuit,

ne interdum in peius inmutata recipere cogeretur.
Quae
cum ita sint neque Gesta F^^iderici denuo recognoscenda,
sed Waitzii editionem pro virihus emendandam et supplendam
susceperim, lectiones codicum S. Paidi atque Seitenstetensis,
neglectis tantummodo corruptelis manifestis, quae ad vera
recognoscenda nihil afferant, in rem convertere satis hahui,
cetera quoad fieri potuit consei^vavi, textum nonnisi paucis
locis mutavi.
Neque annotationes, quas Georgius Waitz iustum ne
dicam artum modum excedere noluit, midtum augere cogitassem ^, nisi vir clarissimus una re parum successisset.
Quamvis enim intente idque strenuis sociis adiutus aliorum
scriptorum locos, quos Otto et Bahetvinus attulerint vel
imitati sint, indicare studuerit, haud pauci eum effugerunt.
De quihus in Bihlia Vidgata, Sallustio, losephi Bello ludaico in Latinum a Bufino, ut creditur, translato, aliis
fontihus indagandis inprimis H. Kohl, Brutsii et lordani
vestigia secutus
cun^i
versione Gestorum Friderici Germanica tum tahulis annali gymnasii regii Chemnitiensis
a. 1890. additis^ optime meritus est.
In primis duohus
Gestorum lihris etiam quaedam ex alia versione Latina
Belli ludaici, quae suh nomine Hegesippi fertur et a non-

lo

i5

20

25

30

35

Annotationes in hac 3. editione additas uncis quadratis in2) 'Beitrdge zur Kritik Rahetvins' I. 'Die E^itlehtiungen *0
Locos ex losephi - Rufini Bello
aus fremden Autoren'. Chenuiitz 1890.
ludaico depromiitos ex editione a. 1691. Coloniae Agrippinae emissa
1)

clusi.

laudat,

qua in re me eum sequi

oportuit.

XLI

PRAEFATIO,
nuUis

Ambrosio

Boichorst

10

et

W.

adscrihitur,
LiidecJce

deprompta

viderunt.

P. SchefferId quoque notatu satis

esse

dignum Rahewini verha interdum fere ad litteram cum DeQuod in l. IV. c. 35 (^). 278^
creto Gratiani convenire.
fie7'i iam lo. C. L. Gieseler animadverterat^, nonnullis aliis
locis ita se hahere H. Bohmer^ ostendit.
Locos in epistola
Friderici imperatoris, quae Gesta praecedit, ex Institutionihus lustinianeis adhihitos A. Wahl^; alia alii indagaverunt.
Ceterum etiam nunc non omnia explorata; manent
proverhia quaedam et dicta, quae auctores unde sumpserint

adhuc incompertum^
Indicem olim a Lothario de Heinemann h. m. scripfum
novae editioni adaptavi, Glossarium, quod idem adiunxerat,
15

20

25

etiam paulo auxi.

Editionis Rogeri Wilmans in usum scholarum recusae
exemplar a v. d. Endres professore Ratisponensi liheraliter
nohis commodatum est, quod quondam Wilhelmi de Giesehrecht erat et in quo ille coniecturas vel emendationes utiles,
ex parte iam in historiae imperatorum Germanicorum tomo
VI. post decessum auctoris in medium prolatas, annotavit.
In plagulis corrigendis 0. Holder-Egger h. m. usque
ad ohitum vehementer lugendum atque v. d. A. Hofmeister,
qui etiam permulta, praesertim ex Bihlia Vulgata, Boethii
et Gilherti Porretani scriptis atque Ottonis Chronica, annotavit, henigne soUertissimeque me adiuverunt.
Quihus viris
necnon viro cl. D. Schdfer, cui consiliis utilihus me iuvare
placuit, gratias maximas haheo.
Berolini, mense lunio a. 1912.

B. de Simson,
30

636.

1) 'Mitteil. d. Inst. f. Osterr. Geschichtsforschung* VI, p. 78, n. 1.

2) 'Der histor. Werth des ersten Buches von Otto's von Freising

Gesta Friderici'.

Diss. Halle 1884; p. 34 sqq.

3) Cf SS. XX, p. 462,
XXI, p. 666 sgg.
5) 'Histor. Vierteljahr6) Velut I, 5. 54. IV, 14, p>. 19, n. 1. 76
Quoad lordanem adicio, id quod omisi, Get. 36, 191.

4) 'N. Archiv'
schrift' III. 1900, p. 520.

n. 10.

35

2). 251, n. 4.
adhibita esse III, 26,

(l-

7;.

198,

l.

15

sq.

*[mCIPIT^ EPISTOLA FRIDERICI IMPERATORIS

AUGUSTI AD^ OTTONEM^ FRISINGENSEM

ff^f'

EPISCOPUMJ.*
FRIDERICUS^ Dei gratia Romanorum imperator
5

10

15

20

*et^* semper augustus dilecto patruo suo Ottoni Erisingensi episcopo gratiam suam et omne bonum.
Cronica^, quae tua sapientia digessit vel desuetudine^
inumhrata in htcidentam erexit consonantiam, a dilectione
tua nobis transmissa* cum ingenti gaudio suscepimus, et
post bellicos sudores^ interdum in^ his delectari et per
magnifica gesta imperatorum ad^^ virtutes informari preoptamus. Ea vero, quae ab ingressu regni a nobis gesta
sunt, ad peticionem tuam breviter conpilata noticiae
tuae libenter commendaremus, nisi quod ad similitudinem
priorum gestorum, quae ab excellentissimis viris edita
sunt, magis dici possunt umbra quam facta.
Tamen,
quia^ tuum preclarum ingenium humilia extollere et de
parva materia multa scribere novit, plus confisi tuis
laudibus quam nostris meritis tantilium hoc, quod in
Romano orbe per quinquennium fecimus, paucis perstringere curamus^.
Post primam unctionem Aquisgrani et acceptam
coronam Teutonici regni generalem curiam Merseburch^
in pentecosten celebravimus
ubi rex Danorum Petrus
ad curiam nostram vocatus venit et hominio ac fidelitate nobis^^ facta coronam regni de manu nostra suscepit".
;

25

B3

Epistola Frederici imperatoris ceteris omissis A* 2

ruhra
sequentis operis incipit A. Cf. infra p. 12, n. i.
b) ad om.
B3.
e)
d) Fredericus B2 (semper fere). C\ (constanter).
e) et
f) promissa transm.,
(deleto post pr. A*2) A* ; nobis promissa et
30 deest A. A*.
transmissa C 2.
h) ad virt. des. A. A* (post supid. A* 2).
g) del. in his C.
i) Tuum tamen quia B.
k) Gesta Frederici imperatoris rubro add. A* 2.
1) Mersebure /i; Merseburc C 1.
m) facta nobis B.
n) hucusque B*.
a)

35

deesl

A*

*S'S'.

r.

Incipiunt

Prohcmium
Attonem B3.

1. (i

1) [Cf. Oitonis epist.

G., ed. 2, p. 1 sqq.J.

stinian. Inst.

didem, \\

ad Fridericuni
2)

prooem. 2. 5; cf.
cf. infra III, 12]

Gesta Friderici.

inip. Chronicae praemissani,

/desuetudine
consonantiam ex Juetiam infra III, 53. IV, 4/.
3) [In-

1157.

1152.

Maiii%.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

1152.

Deinde Cicensem episcopum Wichmannum^ ad archiepiscopatum Magdeburgensem^ transtulimus et quamquam

multae lites et controversiae inter nos et Romanam
aecclesiam inde fuissent, ad ultimum tamen quod a nobis
laudabiliter factum fuit auctoritas apostolica confirmavit.
;

1154.

Romam^ movimus

Post *haec expeditionem

manu Longobardiam

et in^ valida

5
*i5.

Haec quia propter

intravimus.

longam absentiam imperatorum ad insolentiam

declina-

verat et suis confisa viribus aliquantum ^ rebellare coeperat, nos animo indignati^ omnia^ fere castella eorum
furore debito* et iusto non^ militum, sed servientium
destruximus. Mediolanenses versuti et superbi verba siiie
et ut nostra concessione super
fide nobis dederunt,
Cumas et Laudam dominium habere mererentur, multam
pecuniam nobis promiserunt; sed^ cum nec prece nec
precio flectere nos possent, et^ cum ad terram eorum
venissemus, a terra copiosa*" sua declinantes tres dies
in solitudine nos duxerunt, quousque tandem ^ contra
voluntatem eorum prope iuxta Mediolanum ad miliare
Teutonicum" castra metati essemus; ibique^ dum ab eis
mercatum quereremus, et ipsi nobis eum negarent, no-

Kosatum videlicet quod

bilissimum castrum eorum
quingentos miiites armatos habebat, capi et incendio
destrui fecimus; ibi^ milites nostri usque ad portam
Mediolanensium iverunt^i et multos vulneraverunt^' et
multos ceperunt. Hinc inde ortis inimicitiis inter nos
et illos, fluvium Ticinum versus Novariam transeuntes
pontes duos, quos ipsi armaverant et incastellaverant,
Quos post transitum totius exviolenter occupavimus.
Inde tria castra eorum forercitus nostri destruximus.
tissima^, Mumma* videlicet, Gaila" et Trica^, destruxi-

lo

i5

20

furore Teutonico

*)

non

mil.

Wicinanum A; Wicmannuin A*. C; W.

A.
d) in om. B 6.
e) Lombardiam

Romanam

/9.

/^.

solum

o)

Ibi
1.

3.

C 1.
6.

Muma

p)
t)

ibique

Numa

J.

30

/?.

b) Maddeb. A* ; Magdab. ^.
C, seniper ; Langob. BQ.
i) alih) fere omn. J?6.
i) nou
militum, sed
quantulum A.
g) indignari B.
etiam servientium sup^jlendum putat Giesebrecht, 'DKG.' F/, ^. 336; cf. infra II, 16.
m) sua cop.
(copiose). A*.
n) Tewtuu. A*.
k) et -B6.
1) et alio atram. delet. Cl.
a)

c)

25

35

A
B 6.
r) vulnerarunt A*.
s) fortissime
q) ivere A*.
Numma ^* 1 Numam A*2; minima B2; Muina, alio atram.

Cl; Minimam
corr.
tH in loco raso A; Tricam

C 2.
u) Galla ^. B; Gada Cl; Gailardam C2.
Cl; Trecam C 2.

v) t^ta,

2) [Cf. Lucan. Phars. I, 2b5sq.:

d. Wiss. zu Berlin'

1) [Cf. Ctc, In Catil. I, 1].

furoris Teutonici; Dilrmnler, ^SB.

der Akademie

1897; p. 112 sqq., praesertim p. 117

sq.].

40

348.

OTTONIS GESTA FRTDERICI IMP.

mus, et natali Domini
brato^, per Yercellas et
vimus; inde Cheram^,

cum* maxima

iocunditate

Taurinum euntes Padum

maximam

et

cele-

2)ef! 25.

transi-1155.

munitissimam villam,

civitatem Astam incendio vastavimus.

civitatem munitissimam natura et
arte obsedimus; et post tres dies burgo capto, ipsam
arcem cepissemus, nisi nox et maxima tempestas nos
cohibuisset. Tandem post multos assultus, multas cedes
et miserabilem stragem illorum et non modicum dampnum nostrorum arcem per deditionem occupavimus et^
quendam principem Grecorum, qui a marchione Malaspina captus erat, liberavimus.
Destructa Terdona,
Papienses, ut gloriosum post victoriam triumphum nobis
facerent, ad civitatem nos invitaverunt
ibi in corona
et maxima laeticia et ingenti servitio civitatis tres dies
deduximus. Deinde directo tramite per Longobardiam^,
Romaniam^, Tusciam euntes Sutrium usque pervenimus.
Ibi domnus papa cum tota aecclesia Romana gaudenter
nobis occurrit et consecrationem nobis paterne obtulit
suaque gravamina, quae a Romano populo passus erat,
nobis conquestus est\ Sic nos cottidie simul euntes et
simul hospitantes dulciaque miscentes^ colloquia Romam
usque pervenimus. Romani nuncios suos ad nos miserunt et maximam pecuniam pro fidelitate eorum ac servitio, tria quoque
a'" nobis iuramenta ^ exquisierunt.
Inde cum domno papa et cardinalibus consilio inito,
quia imperium emere noluimus^ et sacramenta vulgo
prestare non debuimus, ut omnes dolos et machinamenta
eorum declinaremus
Octaviano cardinale conducente
maxima pars miliciae nostrae nocte per portam parvulam^
iuxta Sanctum Petrum intravit et sic monasterium Sancti
Petri preoccupavitP. Mane facto domnus papa cum tota
aecclesia ad basilicam sancti Petri nos precessit et ad
gradus cum maxima processione nos suscepit, et missa
celebrata ad altare apostolorum^ Petri et Pauli in honore sanctae Mariae virginis, quia sabbatum erat, bene- lun.
dictionem coronae Romani imperii largiter super caput
destruximus*^,

10

Deinde Terdonam

15

20

25

30

35

^'

a)

dei

max. A.

h) celebrata

B^.
t) et om. C.
40 Romanam^ et Tusciam (71, et
e)

eoruui

C1

1)

q)

1.

3. 6.

B6.

Chairam C 2.
d) et add. C.
Romaniam (ead. manu corr. ex

c)

h) in

est alio atram. superscr.

A.

k)

quoque alio atram. et alia manu in marg.

nolumus j^. -B6; i super lin. Cl.
o) parvam
sanctorum A* ; sauctorum ap. C 2.
r) virg. M. A*.

(sed cf. infra II, 28^.

ra) iur. a nobis A*.
n)

pavit A*.

g) Langob.
ita (72.
i)
1)

[Cf. Gtesebrecht,

/>'.

'DKG/

V, p. 61.

VI, p. 3417.

1*

coll.

miBC.

suppl, A.
p) occu-

is.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

1155.

nostrum

effudit.

Quo

rite peracto^,

dum omnes

nimio

tentoria rediremus et cibum

caperemus, Komani de ponte Tjberino prosiluerunt et
in monasterio sancti Petri, duobus servis nostris^ occisis
et cardinalibus spoliatis, papam capere intendebant. Nos
vero deforis strepitum audientes, armati per muros
irruimus et tota die cum Romanis conflictum habentes^
eorum pene mille occidimus et in Tjberi submersimus
et*^ captivos ^ deduximus, donec nox nos^ et illos diremit.
Mane facto, quia victualia nobis def ecerant, assumpto papa et cardinalibus cum triumpho victoriae
laeti recessimus^, et omnibus castris et munitionibus,
quae circa Urbem erant, in potestatem nostram deditis,
usque Albam venimus et per aliquot^ dies ibi cum papa

labore et estu confecti ad

lun. 19.

morati sumus.

Inde ivimus Spoletum,

et

quia rebellis

erat et comitem Gwidonem Werram et caeteros nuncios

nostros in captivitate tenebant, assultum ad civitatem
fecimus. Mirabile et inscrutabile ^ iudicium Dei
tercia
usque ad nonam munitissimam civitatem, quae pene
centum turres habebat, vi cepimus, igne^^ videlicet et
gladio, et infinitis spoliis acceptis, pluribus igne consumptis, funditus eam destruximus. Inde euntes versus
!

10

15

Anconam Paliologum *nobilissimum principem Grecorum

et Maroducam^ socium eius cum caeteris nunciis Constantinopolitani^ obvios habuimus.
Qui ut in Apuliam
iremus et hostem utriusque imperii Willehelmum potentia

20

*p.u9.

25

virtutis nostrae"^ conterere vellemus, infinitam

pecuniam"

Quia vero milicia nostra

nobis dare^ spoponderunt.
propter multos labores et bella nimis attrita fuit, placuit
magis principibus redire quam in Apuliam descendere.
Sicque nobis redeuntibus et Grecis cum superbia multitudinis suae et copiosa^ pecunia in Apuliam euntibus^,
Paliologus post adeptum Barum et munitionem destructam obiit, et Willehelmus congregato exercitu repente in
Grecos irruit et paucis captis *et^* caeteris occisis omnem
pecuniam asportavit*. Nos vero cum maxima victoria

30

^'

35

a) facto et peracto C.
b) nostris oni. C 1.
c) habuimus et eorum A. A*.
d) et deest B.
e) et uos J5 1. 6.
f) dicessimus Cl; discessimus C 2.
g) aliquos /S.
i)
Maruducam A. A*.
h) et igne et gl. /?.
k) imperatoris supplendum videtur.
I) sic B; Gwill. A; Gwilh. A* ; Guill. (i. C 1; Guilh. C2.
m) nostrae deest B; nostrae 40
virt. A*.
n) iiobis pec. B\.
o) dare alio atram. siiper lin. C 1.
p) pecunie

copiose
Guill.

/?.

s)

/9.

1)

qui facit

q) eunt.
et deest

om. Cl.
A. A*. C

[De quorum numero

magna

ita

r)
2.

cf.

et inscrutabilia

B; Wilhehnus A*. C2; Willelmus A. Cl;

absp. ^.

t)

B 3. C

1.

B1

infra II, SSJ.

absque numeroj.

{h e corr.). 6 (item).

2) [Cf. loh 5, 9
45

OTTONIS GESTA FEIDERICI IMP.

a

Deo nobis

militibiis

cum
numquam

qnalem

prestita,

conquisitam prius

LIB.

mille

I.

octingentis

1155.

audivimus, Vero-

nam usque pervenimus. Qualiter illi in precipitio cuiusdam montis nobis^ insidias posuerint et qualiter a nobis
5

10

occisi et duodecim^ suspensi sint, tu audisti. Scis etiam^

in ordine, quam inter fratrem tuum ducem Austriae et 1156.
ducem Baioariae*^ concordiam fecerimus et quam gloriose

Fridericum in Coloniensi arcbiepiscopatu sublimaverimus. Haec pauca paucis comprehensa illustri ingenio
tuo dilatanda et multiplicanda porrigimus.

*[INCIPIUNTf CAPITULA IN LIBRUM I].*

I.
Qua occasione Hiltiprandus^ ab imperatore

15

abiectus et Gwibertus^ in loco^ eius subrogatus^ sit.

II. Quod^ imperator Italiam"" ingressus Gregorium^
Urbe fugavit.

Quomodo Robertus^ Gwiscardusi^ cum

mannis*! Campaniam et Apuliam occupavit.
IIII. De rebellione Saxonum.
III.

20

25

V. Excursus phjlosophicus vel potius theologicus.

YI. De Saxonibus bello^' gravi superatis, Jet^ quod*
Guelfo dux Noricorum* et Rudolfus^^ dux Suevorum'^
rebellare coeperunt.
VII. Quod idem Rudolfus" instinctu Gregorii a^
Saxonibus rex creatur et paulo post in prelio occiditur.
VIII. De comite Friderico, quod gener imperatoris
factus ducatum Sueviae^ obtinuit^.
VIIII. Quod post genitos sibi filios Fridericum et

Conradum^ diem
30

Nort-

^ obiit.

X. De uxore eius Agnete, quod Leopaldo'' marchioni nupserit, et quod defuncto imperatore filius eius
Heinricus potenter regnum [eius^] obtinuit.

b) XII A.
c) et /S.
d) Bauarie A. A*, post plermnque
Bauuar. et Bauwar. A* ; Bauarie BQ; Babarie ^; Bawariae
B 1. 3, saepius, sed alibi Baioar Bawariae Cl. e) Episcopatu BQ. f) luc. I. des,
35 /8. C 1 primi libri Registrum iucipit^; .Secuntur rubrice et capitula sequentis cronice
per ordinem A* 1; Capita jjrimi libri C'2 i)i A* 2 index post Ottonis praefationem legitur,
sed hic notatur : ibi ponitur tabula. Codd. A. A*. ^ et C indicem 4 librorum praemitlunt
numeri post argumenta positi /S. C2, omissi Cl.
g) Ililtibr. A. /?. Cl; Hyltibr. A*
Hiltebr. C2.
h) Guib. A. C; Suib. /S ^^erperam.
i)
locum C2.
k) surrog. A*.
m) Yt. A*, semper fere.
n) Greco40 1) Quid /S 2)erperam, et ita in indice constanter.
rum B2.
o) Ilud(d)b. A*
Rob. ^ 1 Rub. ^3; RndoUue, A ^^erperam.
p) Guischardus A. Cl; Gwischardus A* ; Guiscardus /?; Guisthardus C2.
q) Norm. A. A*. ^,
niox corr. Nortm. B\ Romanis C.
r) gravi bello A. A*.
s) et q. des. B.
t) Svevorum
u) Roud. B3; Rod. Cl.
A perperam.
v) Suev. om. A.
w) a om. A. A*; a Sax.
45 om. C.
x) Swev. A*l. Bl. 3.
z) Cunr. A, fere semper
y) obtiuuerit C 2.
Conr. Bl; Chonr. B3, semper fere.
a) diem ob. pagina exeunie om. /?.
b) Leoa) ins.

nobis A. A*.

Bauwar. A, post

etiani

poldo

/?;

Leopaudo Cl.

c)

eius deest

/?.

B. C.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

XI.

LIB.

I.

Quomodo aput Barrum^ comitem Reginaldum^

cepit et abduxit.

XII. Quod in^ nuptiis aput Magontiam*^ regnum

scissum est, et de gestis Friderici ducis.
XIII. Quomodo Magontiam obsedit, et quomodo
de ipsis et [de^] suo archiepiscopo triumphavit.
XIIII. Qualiter idem dux castrum Lindburch^ ab
obsidione liberavit, et de eius coniugio.
XV. Ubi imperator^^ Heinricus mortuus et ubi^
sepultus [est^].

XYI. Quod^

Albertus"^ Maguntinus" astu

Fridericus

insidias

lo

regalia

ab imperatrice obtinuit.
XVII. Lotharius dux Saxonum eligitur^, qui mox
heredes Heinrici persequitur, et Noricum castrum ab
ipso obsidione cingitur.
XVIII. Fridericus et Conradus fugato Lothario
oppidum muniunt.
XVIIII. Quomodo idem duces Heinricum^' Noricorum ducem ex Alemannia fugaverunt.

XX. Quomodo

eiusdem ducis

15

20

evasit^.

XXI. De expeditione Lotharii in Boemiam.

XXII. Qui principes ibi^' occubuerunt^, et de

se-

cundis nuptiis Friderici.

XXIII.

Quod mortuo Lothario Conradus

atur, et* quis^^ Alberto Maguntino'^'

est

*in^^'

rex cre-

25

sede* successerit.

XXIIII. Qualiter soror Gerdrudis^ reginae sociata

Manuel Grecorum imperatori.
XXV. Exemplar litterarum tunc temporis^' hinc

inde missarum.

*XXVL De

30

Friderico iuniore et de his quae gessit

*p.B5o.

aput Wolfradeshusen^.

XXVII. Quomodo etiam^ Berhtolfum^ ducem

bello

superavit.

b) Reinaldum A, A*. ^. B2, C. 35

a) primiim r alio atram. expunct. Cl Barum C2.
om, /i.
d) Magonciam A; Maganciam A* 1; Moganciam yS; Mogontiam C 1.
e) Magonc. A; Moganc. fi; Mogunt. Cl.
f) de deest (i. B. C.
g) Liutburch A; Lintburch J.*; Lindwurck /?; Liudburch Bl; Liudburch B3; Lindbvrc Cl; Lympurg C2.
h) Henr. irap. C 2.
B. C.
l^) est deest
I) et quod C2, qin haec
i) ubi deest C.
ft.
cum praecedente iunxit cap.
n) Mogont. ^. Cl Mogant. -4* 1. /?; 40
m) Adalbertus ^. -4*.
r) ibiMogunt. Bl. C2.
o) in imperatorem el. C2.
q) evaserat J[.
p) Haiur. /5.
v) Mog. A.C2.
demi?l.
s) occubuerint C.
t) et om. Cl.
u) tiotnmi cap. inc. Cl.
w) in sede des. A. A*.
z) Wolfrathehusen A;
x) Gertrudis C2.
y) imperatoris ^l.
Wolfrathehausen A* ; Wolfratehausen /9; Wolfratehusen Cl; Wolfrateshusen C 2,
45
a) et /S; deest B.
b) sic BS; Berchtoldum A. A*; Bertold. /5; Bertolf. C.
;

c)

ia

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

XXVIII. Quomodo instinctu Arnaldi^ Romani adversus suum pontificem concitantur et senatoriam dignitatem instaurare moliuntur.

XXVIIII. Epistola Romanorum^* ad regem.

XXX. De

solimitanam

10

diversis preliis per expeditionem Hiero-

sopitis.

XXXI. Qualiter castrum regis TJngariae Bosan vel

Presburch^ captum et requisitum sit, et*^ de Boricio^.
XXXII. De situ Ungariae et more gentis.
XXXIII. De pugna habita inter regem Ungariae
et ducem Heinricum.
XXXIIII. De pugna Rogerii^

XXXV. Quomodo
15

Siculi contra Grecos.

sedis
apostolicae

auctoritate

transmarina expeditio persuasa est^.

XXXVI. Epistola papae Eugenii super hac^ re.
XXXVII. Quomodo predicatione Bernhardi^ Clarevallensis abbatis rex Eranciae cum suis principibus cruces
acceperunt*^*.

20

XXXVIII. Quomodo ad predicationem cuiusdam

Rudolfi^ orientalis Francia ex magna parte eandem miliciam professa est, et de persecutione contra ludeos.
XXXVIIII. Dehortatio Clarevallensis abbatis ab^

hac

re.

XL. Quomodo idem abbas

25

30

regi Conrado et multis

principibus crucem accipere persuasit.
XLI. De obitu senioris Eriderici ducis.
XLII. Quod multi de principibus et^ innumerabilis

multitudo aput Ratisponam^^ cruces" acceperunt, et quod

Saxones contra alios paganos expeditionem professi sunt.
XLIII. Epistola Clarevallensis abbatis^ super hac re.
XLIIII. Quod huius rei occasione subito pax incredibilis facta est.

XLV. Quomodo Conradus rex filium suum Heinricum socium regni legit et coronari fecit, et de filio
35

ducis Heinrici.

XLVI.

Quod

rex Conradus in transmarinam exmovit, subsequente eum rege

peditionem procinctum
Francorum^' cum suis.

a) Arnoldi A*. /?. C.

a*) Roin. civium ad reg. super hoc C2.
b) Presburck /?;
40 Bosan quod et Preabruc C 1; B. quod et Kresburg C 2 (eadem infra in texttt addita).
c) et de B. om. (i.
d) Poricio B3; Boritio C.
e) Rugerii A* ; Quomodo Rogerius
triremes in Graeciam destinat, caplis atque expugnatis quibusdam civitatibus ac arcibus,
captivos abduccns C2.
h*) acf) sit A. A*. C2.
h) Beruardi C.
g) predicta ('2.
i) Rodolti IH. 3; Rodolfi C.
ceperint C2.
k) de A. A*.
m) Ratis1) et om. B.
45 bon. C'l.
n) crucem A*.
suis pagina exeunte om. fi.
o) abb. om. (i.
p) Francorum

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

XLVII. Brevis

narratio

LIB.

I.

de eventu huius expedi-

tionis.

XLVIII. De Gileberto

Pictaviensi episcopo, quomodo a suis clericis super doctrina sua pulsatus est.
XLVIIII. Quomodo abbas Clarevallensis contra
eum inductus est, et^ de Petro Abailardo
L. Item*^^ de eodem. Epistolae^ pro eius condempnatione hinc^ inde.
LI. De apollogetico eiusdem Petri, et super quibus capitulis pulsabatur, et **de^** obitu eius.
LII. De studio Gileberti^\ et de quibus impeteretur capitulis.
LIII. Quibus testibus convinci putabatur posse.
LIIII. Subtilis^ eiusdem^ responsio.
LV. Theolog-icus excursus.
LVI. Qualiter causa episcopi usque ad generale
concilium delata^ est, et de heretico Per eum"^-

*^.

LVII.

De condempnatione eiusdem"

et

lo

15

de gestis

concilii.

LVIII.

Quomodo

cilium discussus

episcopus Gilebertus^ post con-

20

et responsio eiusdem.

est,

QuodP

LVIIII.
fidem^ suam

Gallicani episcopi convenientes

in^" scripto digesserunt.
LX. Quod cardinales Romanae aecclesiae de hoc
indignati sunt, et oratio eorum contra papam Eugenium.
LXI.
Quomodo^ tandem haec contentio tota
fineni habuerit,
et quomodo
episcopus* Gilebertus^^

25

evaserit.

LXII.

De

in transmarinis
venerit.

exercitu nostro et rege Francorum, ubi

applicuerit et quando Hierosolimam^'

30

B1.3; Giselb. B2; Giliberto C2. b) uoAbaiolardo B.

d) nulla cap, dist. C 1
It. de e. otn. C2.
e) novum cap. (LI) nioiieratitr A, ubi \A1 LiKyi sequunttir ; item p],
in quo huic argumento 51 (postea corr. e bQ), duobus sequenlihus 52 et 53 adscriptmu ; 35
novum cap. inc. etiam Cl.
t) ad summum pontificem et eiusdem pontiticis respoiisiv.i
C2.
i) hoccap.
b) Gisilberti B; Giliberti C 2.
g) de deest ^. B. Cl; eius ob. A. A*.
cum praecedente iunctum, num. 54 adscr. p.
I) delatum /S. -Bl. 2;
k) eius A. A*. /S.
dilatum Cl; dilata, nescio an recte C 2.
m) proprium nomen alio alrani.
superscr. (7 1.
n) Eum add. C2, et post coneilii: et quod nuntii Henrici iunioris 40
Romanorum regis ad concilium praedictum veuerint De cond. concilii et de eiusdem
gestis A. A*.
o) Gilbertus A; Gwilbertus A", et ita post; Giselbertus h. l. B 1. 2.
q) suam fid. A*.
p) Quomodo A*; Et qualiter C 2, hoc cap. cum praecedente iungens.
r) dig. scriptis A. A*.
t) episc. deest B;
e) et q. C 2, hoc cum p>^(fecedente iungens.
Gilib. ep. C2.
45
u) Guilb. A.
v) ler. A.
a) B'islberto

vum mimerat

A;

Gilberto

cap. (50) solus

A*

A* ;

1.

Gisilb.
c)

1)

[Cf. infra p. 81;

l.

13. 16. 237.

'P.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

351.

LIB.

I.

LXIII. De * rege Conrado et de prefato rege

Ludewico ^, qualiter ^ et ubi se invicem viderint.
*LXIIII. De reditu regis Conradi, et quod Fridericum ducem ante se remisit.
LXV. Excursus ad excusandum eventum illius expeditionis.

Quomodo

LXYI.

papa Eug-enio exceptus

10

et quibus

epistolis

idem rex a

sit.

LXVII. De obitu Heinrici iunioris^ regis et Hartliebi

Traiectensis episcopi et Arnaldi Coloniensis *episcopi*.
LXVIII. Conradus ad inferiores partes Reni ^ pro-

ficiscitur.

LXVIIIL^ Quomodo^

15

post auditam causam Traiectensium in Baioariam ingressus est.

LXX.^ Quomodo^ terminatis omnibus diem obiit
et ubi sepultus [est].

^[EXPLICIUNT^ CAPITULA].
[mCIPIT PROEMIUM SEQUENTIS OPEEIS]*.

20

25

30

35

Omnium qui ante nos res gestas scripserunt haec,

ut arbitror, fuit intentio virorum fortium clara facinora
ob movendos hominum ad virtutem animos extollere,
ignavorum vero obscura facta vel silentio subprimere
vel, si ad lucem trahantur, ad terrendas eorumdem
mortalium mentes promendo ponere. Unde hoc tempore
scribentes quodammodo iudico beatos, dum post turbulentiam preteritorum ^ non solum pacis inaudita reluxit
serenitas, sed et^ quod^ ob victoriosissimi principis
virtutes tanta Romani imperii pollet auctoritas, ut et
sub eius principatu gens vivens humiliter silendo conquiescat, et barbarus quique vel^ Grecus, extra terminos
ipsius positus, auctoritatis eius pondere pressus contremiscat.
Fateor, dum ante aliquot^* annos priorem
hjstoriam terminassem, spiritusque peregrini Dei ad
sumenda^ contra gentes quae orientem inhabitant arma
b) Lodovico A. C2; Ludovico
d) regis iun. A. A*.
et q. 7?1.
e) episc. deest A. A*. /?. 3.
f) ita h. l. A. A*.
Rheni /?. C'l. 2 (Rh. part.).
h)
A.
g) prof. om. ^.
i) et q. C 2, hoc cum praecedente iiingens.
k) cum praecedente cap. iunct. A.
et
1)
ibi oninibus bene conipositis Babenbergae dieni obiit C 2, hoc cum praecedente itingens.
m) est deesl fi. B. C\; et ubi sep. est om. C2.
n) Expl. Cap. des. A. A*. ji. C. Ino.
Operis des. A. (i ; Prologus in sequentem cronicam A*
Prol. operis sequentis Cl;
a) et

de C2, hoc cum praecedente iungens.

A*2; Lodewico

/3.

Cl.

c)

LXX

Bl;

40

Prol.
deest

s.

operis C2.

A. A*.
1)

45

2^'

27.

s)

o)

dei

etiam A. A*.

p) (luod deest

A*2.

C.

q) et

A*.

r)

aliq.

assumenda A. A*.

[Cf. Ottonis epist.

ad Fridericum imp. Chronicae praeniissatn,

OTTONIS GESTA FRIDERICl IMP.

10

LIB.

I.

totam pene Hesperiam afflasset, pro pacis iocunditate, qnae

orbi momentanee tunc arriserat, stilum vertere cogitaram,
iamque scribere coeperam, sed, quo instinctu nescio, tamquam animo futura presagiente finemque inspiciente coep-

tum

proieci opus. Sic tamquam a nolente seu nesciente 5

presenti tempori propositi^ implendi negotium reservatum
fuisse estimo, dum ^ firma quies
si tamen
rebus^
caducis aliqua fides adhibenda est
sub strennuissimo
principe in Romano orbe expectatur.
Quod autem dixi
illo in tempore spiritu peregrini Dei occidentales populos lo
afflatos, nemo sic intelligat, acsi quisquam a nobis peregrinus Deus putetur, sed ab illo scripto ^, quod illis in
diebu*s in multis Galliae locis lectitabatur
nos hoc
dictum mutuasse*^ sciat, quod tale fuit: Tihi dico^ L
pastor corporum primo elemento materiae silvae tuae^ quem 15
inspiravit spiritus cliei peregrini Dei.
In cuius scripturae
tenore *subs'* quodam verborum involucro de expugnatione regiae urbis necnon et^ antiquae Babjlonis^ et
ad instar Cyri regis Persarum vel Herculis totius
orientis triumphus prefato Ludewico^ Francorum regi 20
promittebatur. Unde talia ibidem dicta reperta sunt:
Ctim perveneris acl costam tetragoni sedentis aeterni et ad
costam tetragonorum stantium aeternorum et ad mtdtiplicationem heati numeri per actualem primum cuhum, surge ad
eam, quam promisit angelus^ matris tuae visitare et non 25
visitavit, et pertinges ^^ de ea usque ad pemdtimum, p>rimtim
cuius cum ascendit^ promissor, deficit promissio propter
optimam mercem^ et figantur vexilla tua rosea usque ad
extremos lahores Herculis, et aperietur tihi porta civitatis B^.
Nam erexit te sponsus arthemonem, harclia cuius pene 30
cecidit, in capite cuius^ triangulare velum, ut sequatur te
Tuum ergo L vertetur *in C^, qui*p.
qui precessit te.
aquas^
dispersit
fluminis, donec pertransirent^ illud qtii^

a) inpl. prop. neg. A, A; neg. prop. impl. /?. B.

b) cum y5.
c) ita /?. B. C
f) sue quam A*; tuae 35
d) mutasse B 1. 3.
e) dico deest A. A*.
ead. rebus A. A*.
h) et deest C.
i) Babil. A. A*. (i.
silv. (71. 2 (sylv.).
g) iia /?. B; sub deest A. A*. C.
ante angelus spatium c. 4 vel 5 litterarum rasum, uhi antea
I)
lc) Lodewico fi. C 1.
filius extitisse videtur, super angelus alio atram. superscr. vel filius Cl, filius in forma
m) pertingens A. /9 perperam.
n) ascenderit C.
breviore, infra n. 1. laudata.
o) mercedem A. A*, nescio an melius ; merc. optimam A*.
p) R. A. A*.
q) eius 40
s) aquam ^*.
t) pertransierent -B 1.
u) quae
A. A*.
r) F. A*; in C vertetur /9.

A. p. Cl.

orem

1) Eandem formatn praebet fragm. cod. Mojiacensis 5254; brevicod. 3Ionac. 9516. et Ann. Corbeienses, SS. III, p. 14 fChronogr. Corb.,

Jaffe Bibl.

I,

Loudhuwico

p. 647? qtfi addunt : Hee litterae dicuntur divinitus missae 45

regi Francorum; v. Giesebrecht, ^DKG.' IV-, p. 505 sq.

352.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

11

I.

Quod scriptum tantae

filionim.
probatissimis et religiosissimis Galliarum
personis tunc putabatur^, ut a quibusdam in Sibillinis^
stiident in prociiratione^

auctoritatis a

10

15

libris repertum, ab*^ aliis cuidam Armenio *divinitus*

revelatum affirmaretur^. Sed quisquis fuit^ ille propheta
seu trotannus ^, qui hoc promulgavit, videat, si in futura^
adhuc aliqua expeditione implendum expectetur, aut
tamquam iam non impletum conculcandum Gallicanae
levitati, quod fidem aliquam habere potuit, imputetur
hoc tantum sciens, quod^ non^ sine rationis proportione
spiritus ille onines pene occidentales in peregrinationem
mittens spiritus peregrini Dei tam a nobis quam ab illo
Sicut enim iuxta^ quorumdam in logica
vocatus est.
notorum positionem"\ cum non formarum, sed subsistentium proprium sit predicari seu declarari, genera tamen
et species predicamento transumpto ^ ad causam predicari
dicuntur vel, ut communiori utar exemplo, sicut albedo
clara ^, mors pallida ^, eo quod claritatis altera, palloris
altera causa, sic" appellatur^, utqueP dicitur: Eurus^
;

20

fiindit aquas,

sic

et

causam

dicti considerantes spiritum

peregrini Dei dicimus, qui, ut tot et tanti propter

25

30

35

Deum

peregrinandi habitum assumerenf, causa^ fuit.

Cum
igitur * rebus in melius mutatis post tempus flendi tempus
ridendi, post fempus helli fempus pacis modo advenerit,
indignum ratus sum, augustorum clarissime Friderice,
caeterorum regum seu imperatorum gestis enumeratis
tua silentio" subprimere, immo, ut verius dicam,
dignissimum putavi priorum virtutibus tuas sicut auro
gemmam superponere. Inter omnes enim Romanorum
principes tibi pene soli hoc reservatum est privilegium,
ut, quamvis a prima adolescentia bellicis desudasse"*"
cognoscaris officiis, obscenum tibi nondum vultum fortuna verterit.
Sic etiam temperans in prosperis, fortis
in adversis, iustus in iudiciis, prudens et acutus in causis
esse cognosceris, ut non solum ex convictu haec tecum
coaluisse, sed tamquam divinitus inspirata et a Deo tibi^

a) procreatione emend. Gies. ex Corh.

ab C.
e) div. deest A. A*.
f) iffirmatur
i) qui A. A*.
k) non orn. A*.
l) iuxta om.
40 o) apell. (71.
p) et ut A. A*.
q) hic W. de
Bogeri Wilmans aquosus eo quod Rurus excidisse
XVI, 54: Aquosus Eurus).
r) assument B\.
pro igitur^ //.
u) tua si sil. B3.
v) sudasse

d) et

1)

[Cf.

Porr.
p. 11467.

45 Gilh.

Du

Comm.
3)

b)

reput. A. A*.
g) ille fuitJSl.

c)

[Ilorat.

Carm.

l.

I,

Trin., Boeihii Opera,

4, 18: Pallida morsy.

de

1.

B.

Cange-Favre, Glossar. VIII, p. 196. 201^.

in Boethil

Syb.

h) futuro C2.
n) sit
1.
m) pouere A*.
Giesehrecht in exemplari suo editionia
sibi rideri annotavit (cf. Ilorat. Epod.
t) ergo (ut saepe
s) c. fuit om. /3.
A. A*.
w) tibi dee^t A. A*.

B.
A.

2) [Cf.
Basil. 1570,

eccl

3, 4.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

12

LIB.

I.

ob universale totius orbis emolnmentum concessa fuisse*

videantur.
Hanc ergo tuae nobilitati offero hjstoriam,
ab omnium bonorum datore Deo postulans et petens, ut
tuo bono principio melior finis apponatur ^.
Sed antequam tuorum gestorum^ seriem attingam, de avo, patre
patruoque tuo quedam summatim prelibare cogitavi, ut,
quasi

sic

quodam

fiio

narrationis descendens,

per clara

quae de tua persona dicenda fuerint, appareant.

clariora,

qua vero ex

regnis aecclesiasticae secularisve

personae gesta incidenter interserta fuerint, ab huius
negotii materia aliena non putabuntur, dum omnium
regnorum vel gentium ad Romanae rei publicae statum
tamquam ad fontem recurrat narratio. Nec ^, si a plana
hjstorica dictione ad evagandum oportunitate nacta ad
altiora velut phjlosophica acumina attollatur oratio, preter
rem eiusmodi estimabuntur, dum et id^ ipsum Romani imperii prerogativae non sit extraneum rebus simplicioribus
altiora interponere. Nam et Lucanus, Virgilius caeterique
Urbis scriptores non solum res gestas, sed etiam fabulosas,
Si

aliis

more^* pastorum vel*^ colonorum summissius vel^^

principum dominorumque orbis altius narrando, stiium
tamen frequenter ad intima quedam phjlosophiae secreta
attingenda sustulerunt. Sic enim non solum hi, quibus
rerum gestarum audiendi seriem inest voluptas, sed et illi,
quos rationum amplius delectat subtilitatis sublimitas, ad
eiusmodi^ legenda seu cognoscenda trahuntur. Ac propositae hjstoriae Deo auctore tale sumatur exordium^.
'[EXPLICIT^^ PROLOGUS]*.
sive

^fmCIPIT^ CHRONICA OTTONIS FEISINGENSIS^

EPISCOPIET EIUS ADBEEVIATORISRAHEWINI^]*.
iLIBER PRIMUS^i.

Cum

I."

quartus,
*)
a)

inter

10

15

20

25

30

sub imperatore Heinrico^, qui inter reges

imperatores tercius huius nominis in-

fuisse om.
ser. gest. A.
d) ei ^.

(pro mores?>.

C.
b)
e)

c) id deest B; ad A. A*.
Et A. A*.
colonum codd.omnes; colonorum iam emend.

c*)

ita

codd.

35

Waitz
h) Expl.

Pith.

f) huiusm. A.
dnbitavit, an forte calonum legendum sit.
g) etc. add. fi.
prol. des. A. A*. ,5. C.
i)
fere eadeni, paulum mutata et aucta C2 (ubi Radevici^.
et A* 1 post indicem
Rahewini des. /?; in A* 2. Cl ante Friderici epistolam, in
Incip.
similis inscriptio inveniti(r: Qronica Ottonis Frisiugensis episcopi eiusque adbreviatoris 40
(abbr. A*) Ragewini (Raraewini, superscr. de A*l; Radewici Cl) incipit (deest A*. C).

k) Frisig.

1.

itaB\; Rahebint

1)

B 2 PaHeWINIT. XXX) B 3.
;

m) Liber primus

incipiens a quarto (Illlto A* 2) Heinrico imperatore et finiens in morte Chunradi

L. primus iucipit habens initium ab imperatore
(Conradi A* 2) regis secundi A. A* 2
Heinrico III. et fiuiens in obitu Conradi r. II. Cl; Liber primus des. A*l. ^. B. C2. 46
o) Haiur. /?; Henr. C2 constanter.
n) rubras ex indice praemittunt A*. C2.
(I.

A*

2)

1) [Cf.

Ovid. Met. VII,

sequetur; infra

I,

22.

IV, 22J.

518

Flebile principium

melior fortuna

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

*i).353.

10

13

I.

impermm

gravissime scissum fuisset^ parteque

maxima obtimatum principi suo rebellante tota pene
regni latitudo ferro, flamma fedaretur, Gregorius septimus ^, qui tunc urbis Romae pontificatum tenebat,
eundem imperatorem tamquam a suis destitutum anathematis gladio feriendum decrevit. Cuius rei novitatem
eo vehementius indignatione motum suscepit imperium,
quo^ numquam ante haec tempora huiusmodi *sentenvenitur,

LIB.

tiam in principem Eomanorum promulgatam cognoverat ^.

Eapropter pluribus ex Italia, Gallia, Germania aput
Baioariae^ civitatem Brixinoram, in ipso Pjreneo^ haut
coadunatis episcopis
procul a valle Tridentina sitam
ubi omnibus adprinceps curiam magnam celebravit
iniurias
sibi
a
Romana
aecclesia
irrogatas^
venientibus
affectuose conqueritur, quod videlicet ipso inconsulto,
qui tamquam rex et patricius primus in electione suae
urbis episcopi esse deberet, Romani sibi pontificem prefecissent, cum a patre suo imperatore plures ibidem
quasi sine electione intronizati fuerint. Hac querimonia
omnium animi eo facilius contra Romanam aecclesiam
inclinari poterant, quo et laici secularis honoris consideratione accensi et episcopi consilio clericorum suorum,
quibus recenter conubia ab eodem^ pontifice inhibita
f uerant
inflammati voluntati principis
accedebant.
Cunctis* igitur^ acclamantibus prefata electio ab eis
cassanda iudicatur
Gwibertusque
Ravennatensium
archiepiscopus, Clemens vel** potius Demens^ vocatus,
assensu principis TJrbis episcopus creatur, Gregoriusque
septimus^ ab ipsis pseudomonachus vel nicromanticus
appellatus exsufflatur. Unde communi consilio prenominato pontifici scriptum conviciis et detractionibus plenum
dirigere presumpserunt
inter caetera dicentes^: Sicut
,

15

20

25

30

*)

**)
35

His

C.

vel pot.

Demens

desunt C.

a) esset A*.
b) VII. A\ om.
semper.
f) illa tas
e) Brixionam 1.
i)
Guib. A. /?. C.
k) VII. A. /S. C.

B 1.
>4.

^*.

B \.
summo

c)

quod

g)

d)

Bauvvar.

pont. ^*.

fere
h) ergo /S.

2) [Cf. Thomae, 'Die Chvonik

1) [Cf. Ottonis Chron. VI, 357.
des Otto von St. Blasien' p. 11 sq.; Ottonis Chron. jh 109, n. bj.
3) [Cf.
40 Deusdedit, Lih. contra invas. et si/nion. II, 12, LibelU de lite II, p. 330/.
4) Verba laudata non ex actis synodi Brixinensis die 25. lunii a. 1080.
habitae, sed ex epistola episcoporum in synodo Wormatiae a. 1076.
congregatorum, LL. [Constif. I, p. 1087; desumpta sunf. W. [Ceiernm
non ad verhum descriptaj.

1080.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

14

LIB.

I.

hactenus solebas dicere, quocl niiUus nostnmi esset episcopus,

quod nulli nostrum deinceps eris apostolicus^.

ita scias,
1081.

1084.

1077.

1084.

II. Post haec^ princeps militem copiosum colligens

Italiam ingreditur, ad Urbemque^ usque progressus, Romani populi favore pulso^ Gregorio, Gwibertum ibidem
ponens [et^] imperatoris et augusti ab eo nomen sortitur. Venerabilis autem sacerdos persecutionem fugiens
ad tutiora montana Tusciae in terram comitissae Mahtildis^, quae imperatoris consanguinea fuit, se contulit ^
ibique per aliquot dies manens sententiamque^ anathematis renovans epistolis, quae multis in locis habentur,
principes regni adversus^ imperatorem suum concitavit.
Deinde Campaniam seu^ Apuliam ingrediens in municipio ^ Nortmannorum ^ qui nuper Roberto"^ Gwiscardo'^
duce provincias illas, indigenis necatis vel eiectis seu
servituti subactis, irruperant, se recepit ibique diem
mortis expectavit.

10

1085.

III.

Robertus

iste

ex

15

mediocri stirpe in Nort-

manniaP ex eorum militum ordine, quos vavassores vulgo

ibi dicere solent, in plaga,

quam Constantiam indigenae

20

cum

Rogerio^^ fratre, tam patri famis tempore morem, ut aiunt, gerens quam ob locorum sterilitatis molestiam a natali solo progressus, multo tempore
multas per^ provincias oportuniorem ^ ad inhabitandum
terram querens oberravit. Unde et ab oberrandi circuitu
patria lingua Giscardus * tamquam oberrator vel girator ^
appellatus est.
Cum ergo non paucis, ut dictum est,
diebus multarum regionum girator existeret, a citeriori
dicunt, editus

quae modo Apulia seu Calabria dicitur, tandem

excipitur.
Quam dum a Longobardis possessam inertis

25

Italia,

30

plebis inhabitatione tamquam industriae defensionis vacuam inveniret, remissis" in Galliam nunciis expositaque
locorum ydoneitate ac gentis inertia ad expugnationem
a) Capitulum 1 adscr. />'.
b) hoe A*. /?. B 2.
Guib. A. Cl. 2; Guibertus /?; Gwibertus B 3.
theldis A. Cl; Mathildis A*. C'2; Malcheldis /9.
h)
i) adversum B.
k) sive A*.
1) Norra. A. A*. /?.
e)

c)

que

f)

oin.

d) propulso A*.

A*.

et deest p.

B.

C.

g)

A. A*. Cl; que deest

Ma-

35

B. C2.
m) Ruberto A;
B 2. 3, semper.
Roberto Bl; Rudberto B2; Rodberto B3, et ita post.
n) Guisc. A. C; Gisc. /5.
Bl. 3.
o) exstat in B*, hac praemissa ruhra: De Roberto Gwiscardo et Rogerio
Siculo et Willehelmo Siculo.
q) Rugerio h. l. B 1. 40
p) Norm. h. l. etiam Cl.
r) per deest A. A*. C 2.
Guisc. /?. (7 1
t) ita h. l. A, A*
s) oportunitatem B.
Gwisc. Bl; Gwisch. B3; Guist. C 2.
u) missis /?.
ita

ji.

1)

3)

[Quod

a.

[Immo tamquam

1077, non a. 1084. factum

liomo astutus]

est].

2)

[Salerni],

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP. LIB.

earum provinciarum consocios^

invitavit.

15

I.

Et ne multis

detinear, virtute, dolo, arte ignavi populi victor existens

Campaniae, Apuliae, Calabriae, Siciliae ad ultimum pos5

10

Reliquit autem Rogerio fratri ex

sessor inventus est*.
parte sui comitatum Siciliae^ tenendum, ipse vero ducatum Apuliae cum Calabria sibi retinuit. Huius filius,
qui multa postmodum tam in Grecia quam in caeteris^
Boiorientis partibus fortia et gloriosa gessit opera,

mundus fuit. Fratris vero sui Rogerii Rogerius, qui

postmodum regium nomen usurpavit, natus erat, huius,
qui inpresentiarum
hactenus.
IIII. Circa

15

20
"p. 354.

25

30

Sed haec

Willehelmi'^-^ pater.

idem tempus Saxonum gens inquietissima

more suo principi rebellans castrum quoddam Harzeburch dictum, ob eiusdem gentis obpugnationem ab
imperatore in ingressu provinciae in loco munitissimo
fundatum, cum aecclesia pariter, in qua congregatio
canonicorum fuit, funditus delevit. Occasio tamen huius
rebellionis non tantum ex predictae gentis instabilitate -,
enim
sed ex principis lascivia ortum sumpserat^.
pre*dictus princeps in iuvenili adhuc positus aetate, toto
regno silente dominiumque suum humiliter portante,

Dum

prefatam terram ingressus fuisset, iuveniliter dixisse

fertur se mirari nullum per totum imperii ambitum inveniri, in quo vires suas exercere posset, idque non virtuti, sed ignaviae deputabat.
Quod dictum non secundum naturam generis sui percusso aere mox transiit,
sed tam efficaciter in mentibus plurium radicem^ figens
germinavit, ut tota in brevi provincia illa adversus ipsum
commota et in unum corpus coadunata innumeris populis et gentibus letifera pocula ministraverit. Discant^^
ergo principes orbis in summo positi omnium summum^
creatorem suum pre mente habendo ^ moderantiam servare,
*)

35

est,

Andrea

et

Alberto comitibus aliisque terrae

expulsis addit

B* [sed

cf.

illius

principibus

infra II, 37. 497-

a) et socios B.
d) Gilbelmi A; Gwilb) Syc. Bl.
c) locis add. ^.
helmi A* ; Gillemii /?; Gwillihelmi B* ; GTllelmi (71; Guilhelmi
2, et aimiUtev post.
e) Harseburg A; Harzeburc Cl.
f) fuerat
A*.
h) sequentia
g) radices C.
hahet B*. Capitulum quintum A. In A* h. l. praeniittitur ruhra: Excursus phil. etc,
i)
suram. deest A. A*, iihi suum creat. summ. omn. B.
40 cf. supra p. 5.
;

2) [Cf Chron. VI, 5 fin., p. 267. et n. 4/.

1) [I. (11541166)7.
3) [Cf. Ottonis epist. ad Frid. imp, Chronicae praemissam, p. 1 sq.].

1074.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

16

LIB.

I.

iuxta Ciceronem ^, quanto maiores sunt, tanto se

gerant summissius. Optime enim a physicis fallaciam
complexionum considerantibus dictum cognoscitur Meat

est

liiis

ad summum quam in summo

Cum enim homo

^.

natus ad laborem, brevi vivens tempore ^, natura tamquam ex multis composita ad dissolutionem tendente,

numquam in eodem statu manere valeat, si in summo

Cuius rei causa
mox eum declinare oportebit^-

fuerit,

^.

paulisper phjlosophari liceat, etenim

Felix qui potuit rerum cognoscere causas^.

lo

V.^ Quicquid'^ est aut^ genuinum est aut natiSicut autem genuinum non potest esse non^ simplex et, ut ita dixerim, non singulare, non solitarium,
ita nativum non potest esse non compositum, non conforme, non concretum. Primo ergo videamus, quid genuinum, quid nativum appelletur^, ut exhinc horum
sensus verborum facilius appareat.
Genuinum dicitur
tamquam generans et non^^ genitum, id est carens generatione; nativum velut natum aut genitum, descendens
a genuino. Unde Plato^: Est igitur^ ut 7nihi vicletur, in
primis dividendum, quid sit quod semper est, carens generaEt Boetius ^
tione, quid item quod gignitur nec est semper.
Qui tempus ab evo
Ire iuhes.
Generationem vero large accipimus^ pro ingressu in
quamlibet proprietatem vel, ut manifestius loquar, pro
quolibet ingressu de non esse ad esse. Unde Aristotiles
Fx oppositis fiunt generationes. In omni enim nativo negatio prior est affirmatione. Genuinum est igitur^ carens
quale aput nos unum
generatione, carens principio

vum.

lo

20

25

'

1.

cor. 8, 6.

tantum invenitur, eternitas videlicet, soli divinitati accommoda. ISfon enim tria aput nos, quae Plato posuit,
inveniuntur principia, sed unum tantum, Deus pater, ex
qiw omnia, Deus filius, per quem omnia, Deus spiritus
b) Capitulum
oportebat Bl. (71, corr. oportebit C 1.
rttbram ponit: Excursus de divina generatioae et natura.
f) nisi ^*.
d) aut deest C.
e) est gen. A.
-4*; Quicquidem /?.
i) ergo /?.
k) accepimus
h) non deest A. A*2, post add. A* \.
a)

A*

h.

l.

De

30

Sextum incipit A;
o) autem add. 35
g)

appellatur A*.

1.

90 quanto superiores simus, tanto nos geraraus

Chron. II, 2472) [Fe7'e eadem etiam infra p. 2'2J.
brevi 40
Homo nascitur ad dolorem 14, 1 Homo
3) [Cf. loh 5, 7
II,
Timaeus
c.
ex
Verg.
Georg.
490.
vivens temporey.
V2,
5)
4)
interpretatione Chalcidii, Ilippolyti Op. ed. Fabricius, Hatnb. 1718, II,
6) De consoL philos. III, 9, 2 (ed. Peiper).
7) De interpr.
p. 235.
[c. 147; ex translatione Boethii, [rec. C. Meiser, Leipzig 1877; p. 21].
1)

summissius

Off. I, 26,

[cf.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

sanctiis, in

quo omnia

^.

Et hi

tres,

LIJ3.

1.

17

tres dii,

sicut nec

nec tria principia nec tria aeterna, sed unum principium et unum aeternum. Sola ergo divinitas principio
carens simplex esse necessariis probatur rationibus.
Quidquid enim componitur, ab alio componi necessarium
Nulla enim res, sicut se non gignit, ita nec*^ se
est.
componit. Quod autem ab alio componitur, ab alio esse
Divinitas vero ab alio non est.
Ab alio
necesse^ est.
^
ergo componi nequit. Simplex igitur est. Unde Boetius
in tertio iibro de consolatione ^: Qiiod si natura quidem
inest, sed ratione diversum, cum de rerum principe loquamur
ita

10

Deo, fingat qui potest, quis haec diversa coniunxerit. Haec

eadem divina^ essentia, eo quod nec actu nec natnra
conformem habeat, singularis esse probatnr. Quod ex
Cum enim ad
15 intuitu naturalium facilius consideratur^.
contemplanda celsa divinitatis attollimur, eo quod intellectus noster, in quo sedeat, non habet, tamquam de
re incerta palpitantes melius negando quam affirmando,
id est quid^ non sit quam quid^ sit, conspicimus.
In
20 nativis igitur^ omnem naturam seu formam,
quae integrum esse subsistentis ^ sit, vel^ actu et natura vel natura saltem conformem habere necesse est. Verbi gratia
humanitas Socratis actu et natura conformis est humanitati Platonis, dum secundum omnes partes et omnimodum
25 effectum,
quod quidam formam substantiae et substantiam formae vocant, tam in isto quam in illo inveniatur.
Unde, quamvis Socrates et Plato ratione partiendi^ in
numerum veniant^", ut duo dicantur homines, tamen
ratione assimilandi unus possunt" dici homo.
Substan30 tialis namque similitudo non solum subiecta
conformia,
sed^ etP eadem et unum dici facit, iuxta illud Participatione^ speciei plures homines unus, et secundum quod
soliti
sumus dicere
'Idem vinum bibitur hic quod
Romae'. Partes autem hic voco eas formas ^, quae ad
35 componendam speciem aut in capite ponuntur, ut generales, aut aggregantur, ut differentiales, aut eas comitantur, ut accidentales. Omnis quippe diffinitio^* alterius
355. est et alteri convenit
nam formae *est et subsistenti con:

*p.

a) uoa A*.
b) se nec A.
e) necessariura A. A*.
d) ergo om. A*.
e) ess.
40 div. A.
f) consideratur
Socrate (p. 19, l. 32) denunt folio exciso Bl.
g) quod A*.
i)
h) ergo /S.
subsistens B 3.
k) et ^.
pariendi B 3.
m) veniiint B.
1)
n) posset A*.
o) sed om. A. A*.
r) differentia A. A*.
(j) partion A*.
p) et om. /?.

1) [Cf.

sunt omnia/.

Bom.
2)

Gesta Friderici.

11,

L.

3C
l.

Quoniam ex

III, 10, 45.

ipso (Deo) et per

ipsum

3) [Cf. Gilh. Porr.

l.

c.

et in ipso

p. 11427.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

18

lam ex

I.

ut arbitror, patet quod dixi, humanitatem Socratis secundum omnes partes et omnimodum
effectum humanitati Platonis conformem esse ac secundum hoc Socratem et Platonem eundem et unum in^
universali dici solere ^ Si enim altera rationalis^, altera
esset mortalis, nec tota esset in isto nec tota in illo,
sed aliam partem ista, aliam partem^ caperef* illa; de
effectu quoque clarum est, quod^, sicut haec illum
rationalem^ seu mortalem, ita illa hunc rationalem seu
mortalem facit. Concretio^ etiam^ in naturalibus non
solum coadunatione^ formae et subsistentis, sed ex multitudine accidentium, quae substantiale esse comitantur,
Verbi causa^: humanitas, quae est
considerari potest^.
integrum esse hominis et ex multis, ut ostensum est,
formis composita, ad hoc, ut subiectum"^ informet, risibilitatem caeteraque trahit accidentia. Snnt aliae formae
subiectum integre'^ informantes, quae naturam^ tantum
conformem habent. Esse quippe solis, etsi^ non actu,
natura conformem habere noscitur. Quare quamvis plures
soles non sint, sine repugnantia tamen naturae plures
esse possunt^. Patet igitur^i ex opposito per negationem,
quod divina essentia nec conformis est nec concretioni
Quare, ut verba naturalia in divinam versubiacet.
tantur predicationem, sicut simplex, sic^' et singularis^
et solitaria'* dicatur, ut simplex contra compositionem,
singularis contra conformitatem, solitaria dividat contra
concretionem. Nec igitur^ actu nec* natura conformis
est, quia nec fuit nec est nec esse poterit alius Deus,
alius omnipotens.
Unde psalmista: Deus,
19. alius creator,
Concretionem non recipit, cum nec
quis similis tihi?
subiectum, quod informet, habeat, nec aliquam comitantiam accidentium admittat. Quare nec substantia proSubstantia enim potest quodam modo
prie dici potest.
subiectum vocari, forma vero nullo modo subiectum esse
Hoc vero cum iuxta phjlosophum'^-^ nec paspotest.
venit.

p. 70,

LIB.

a) in deest A.
d) carperet B2. 3. B*.
g)

rationabilem A*.

1)

gratia

A*, superscr.

b)

fi.

h)

rationali

q) ergo

/3.

r)

ita

A*.

lo

15

20

25

30

35

partem om. ^*.

f) quod om. A.
coadunationem ^. Bd.
c)

3.

^3. Cl, alio atrani. corr.

congretio Cl.
i) autem A. A*.
e) affectu

eff.

k)
n) integrum C.
s) sol. et sing. A. A*.

(71.

m) substantiam A. A*.

-4.

p) si A. A*.

his,

o)
t)

natura A.

vel A*.

/i. C.
u) philo-

40

sophiam A. A*.
1) [Cf.

quae Prantl, 'Geschichte der Logik im Abendlande'

II, ed. 2,

2) [Cf. Gilb. Porr. l. c.

p. 222, n. 474. ex Gilb. Porr. collegitj.
Porr.
l.
c.
Gilb.
Prantl l. c. p. 223,
1236;
1138.
p.
12387.
3)
[Cf
p.
n. 4797.
5) In 45
4) [Cf. Hashagen, 'Otto von Freising' p. 11, n. 1].
[praecedentibus etj sequentibus auctor Boethii de Trinitate librum, [rec.
R. Peiper, Leipzig 1871, p. 151 sqq.], adhibuit.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

19

sionibus nec motui subiciatur, ex hoc aut ex illo constans, sed quidquid est, unum est, et ideo vere est, et
fortissimum, nullo nitens, multo melius forma dicitur.

Omne namque

10

15

20

ex forma

Non

ergo hoc
pulcherrimum et fortissimum.
et hoc, sed hoc tantum
Si enim conforme haberet, pulcherrimum dici non^
posset. Si subiecto nitens comitantia accidentium^ egeret,
fortissimum non esset. Quare pulcherrimum et fortissimum est, nullo nitens, et ut^ optime a predicto phjlosopho dictum est^, nec diffinitioni nec divisioni, multo
minus demonstrationi vel resolutioni apta est. Vere.
Cum enim superveniens genus, quo componatur, non
habeat, diffinitionem non admittit. Divisionis sectionem
quomodo reciperet, quae omnibus, in quas dividi posset,
speciebus caret? Demonstrationi quoque qualiter pateret,
quae velut omnium principium et^ primum primiora,
Unde neveriora, notiora super se habere non potest?
cessario ex simplicitatis, singularitatis, solitaritatis, ut
ita dicam, natura resolutionis necessitudinem excludit,
ut iure solum aeternum, invariabile, incommutabile et
sit et naturaliter esse credatur.
Caetera namque, si qua
sunt, quae variationem non suscipiunt, ut angeli, non
ex propria natura, sed ex opificis sui gratia, a cuius inesse

est.

est

denominantur, hoc habere

probantur, ut secundum hoc, cum dico 'Deus est invariabilis, angelus est invariabilis', non alia in secunda quam
in prima propositione predicetur invariabilitas, sed eadem.
Verbi gratia: Cum dico artificem humanum et opus
humanum, non^ aliam et aliam predico humanitatem,
sed hoc, quod de artifice substantive, de opere predico
denominative velut^ cum dico: 'Socrates ridet, pratum
ridet', non aliam de Socrate^, aliam^ de prato predico
proprietatem, sed eandem, quam de Socrate proprie, de
prato inproprie vel transumptive enuntio. Quod considerans Boetius ait Tropus nullius est proprietatis.
^Ostenso de divina essentia iuxta iudicium negationis,
cum nec composita, conformis, concreta dici
variabilitate ipsi invariabiles

25

30

35

non om. A*.

b) eg. acc. A. A*.
c) ut om. B 2. 3.
d) et om. /?.
e) exf) non
humanitatem om. A*.
h) et add. A*.
i) pergit
g) ut /?.
k) Capitulum Septimum. A; A* praemittit rubram: Quomodo omne nativum
40 ^l.
eompositum conforme et concretum dicatur; littera initialis h. l, etiam fi. C 1,
a)

ternum C

2.

1)

[Sequentia in libro de Trinitate non leguntur].

2*

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

20

LIB.

I.

singularem, solitariam eam quoquo

modo compreheudi, nunc, qualiter^ omne nativum compositum^, conforme, concretum intelligatur, dicendum
restat.
Omne quippe quod natum est ab alio sine
dubio originem sumit. Nichil enim a se nasci potest. 5
Quod autem ex alio est principium non est; ergo^ est
hoc et hoc, ergo simplex non est, compositum igitur^
Non enim hic ad effandum de theologica et inest.
effabili generatione seu nativitate attollimur, sed tantum
de ea, quae a phylosophis genitura, a nobis factura seu 10
creatura dici solet, disputationem instituimus. Sed notandum, quod compositio alia formarum, alia est subsistentium; formarum^ ex formis, subsistentium ex subNulla enim forma subsistentium nec subsistentibus.
sistens formarum compositionem admittit.
*Nam tanta 15
diversitate esse et id quod est seiunguntur^", ut nec*^'^^^'
quod est^^ esse sui nec esse eius, quod ipso est, compositionem admittat. Et cum sub nullo genere conveniant
compositionemque, ut dictum est, alterum^ alterius non
admittat, alterum tamen sine altero esse nequit. Haec- 20
que talis diversissimorum, ut ita dixerim, compactio concretio potius oppositorum quam compositio similiuni vocatur. Compositio igitur^^ alia^, ut dictum est, formarum,
alia est"^ subsistentium.
Formarum autem" aliae compositae, aliae simplices; simplices, utalbedo^, compositae, 25
ut humanitas. At simplices in compositione compositae
venire possunt; nulla autem simplex per se in naturalibus subiectum informare valet, sed tantum compositam
Omnem igitur^ formam ad
informantem comitaturP.
hoc, ut integre subsistentem informet, compositam esse 30
Subsistentes quoque ex
necesse est et esse hoc et hoc.
subsistentibus constare nulli dubium est.
Omne enim
corpus ex corporibus constat. Nec inconveniens arbitrantur phylosophi, sicut quantitatem in inmensas quantiNullum 35
tates, sic et corpus in infinita secare corpora.
integrum'i
forma,
quae sit
itaque subsistens simplex, nulla
esse, potest esse non composita. Sed sciendum est, quod
subsistens alius^ suscipit coniunctionem partium, alius^
possit,

a)

A. A*;

ig.

simplicem,

quomodo A. A*.
est

om.

fi

b)

composilivum B.
e) est om, (i.

est igitur C.

c)
i)

ergo

et lioc

formarum

om. A.

d) ergo

forma subsistentium 40

om. /?.
h) esse eius (ex
1, mox corr. seiunguntur B\.
g) seiungitur A. A*.
k) ergo ^.
corr.) nec esse (priore s corr. ex e) sui /?.
i) alt. om. A. A*.
1) ut
d. est alia A. A*.
o) albeldo C 1.
m) est om. A. A*.
n) suut A,
p) comittatur ^l; conmittatur 6'1, quamquam primum t alio atram. expunct.
q) in int. A*.
r) alid alio atram. in loco raso et superscr. aliud C 1 ; aliud C 2.
s) alid alio atram. 45
in loco raso C 1 ; aliud C 2.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

21

I.

Corpus snscipit, spiritus non. Quare et spiritus

simplex esse videtur. Ad hoc videndum est simplicitatem
quandoque contra compositionem tantum^, quandoque
contra compositionem simul et concretionem dividere.
Unde Boetius in octava regula libri ebdomade^: Omni
non.

Non enim in
composito aliud est esse, alitid ipsiim est.
hac regula diversitas inter id^ quod est et quo est, quae
in secunda regula, in qua dicitur ^ Diversum est esse et id
quod est, assignata est, notatur, sed potius ea diversitas
formarum, qua subiectum alio est et alio aliquid est.
Verbi gratia: Ut corpus^ corporeitate esse, colore aliquid esse dicitur, sic et spiritus creatus, cum alio sit,
alio sapiens sit, quamvis copulatione partium carens
simplex esse videatur, tamen, quia formam ex formis
compositam habet, ex^ concretione huiusmodi formae et
subsistentis plenarie simplex dici non potest.
Omne
igitur nativum compositum.
De conformitate et concretione supra probatum est, quod ^ videlicet ex substantiali similitudine conforme, ex eo quod subiectum informet multitudinemque post se accidentium trahat^,
concretum dicatur.
Inter omnia vero nativa nichil
magis compositum invenitur quam homo, qui non solum
ex esse compositum habet esse vel subsistentem ex subsistentibus, sed et ex oppositis compactus subsistentibus
oppositorum subsistentium iuncturam et eorumdem diversarum subsistentiarum compositionem recipit. Quare
haut mirandum, si ex tota^ et tanta compositione compactus^ facilius resolutioni subiacet.
Item cum iuxta
:

10

15

20

25

30

Boetii nonam regulam"^: Omnis diversitas discors, similitudo appetenda sit, et quod appetit aliud^ , tale ipsiim esse
naturaliter ostenditur, quale est illud Jioc ipsum, quod appe-

tanto vehementius ad dissolutionem tendimus,

quanto dissidentius ex oppositis partibus constamus.
Verbi causa"^: Corpore ex IIII" elementis compacto^,
igne sursum, terra deorsum^, aqua et aere quasi e regione
distrahentibus sibique^ hoc modo partibus dissidentibus,
quid inequalius esse poterit? Id ipsum etsi non sensus,
tituY

35

a) t. q. c. comp. om. A*.

c) corpus om. C.
d) et ex C.
b) illud A*.
ergo A*. (i.
f) quia A. A*.
g) accuciu /?; accutiii <71; aecedentium 1. 3
40 (sed cf. supra p. 18, l. \'d).
h) trahet C.
k) compactum A*.
i) tota et des. A. A*.
m) gratia A. A*\.
n) IIII'"' /?; quatuor Cl; quattuor C 2.
1) tale al. A. A*.
o) sicquo A. A*l; atque A* 2.
e)

l.
[Quomodo substantiae in eo quod sint
p. 1182.
Peiper p. 169J.
2) Ibid. p. 1181. [Peiper l. c.J.
45 3) Ibid. p. 1182. [Peiper l. c. p. 1Q9 sqj.
4) [Cf. supra p. 18, n. 4/.
.
5) [Cf. ex. gr. Boeth. Cons. philos. III, il: flammas quidem sursum

1)

bonae

Opera

sint,

l.

rec.

terras vero deorsumj.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

22

LIB.

I.

tamen in compositione formae percipit. Accedit

ad hoc, quod non solum forma, quae^ substantiale est
esse, ex formis est^* composita, sed quod ipsae^ formae
componentes, nunc nascentes, nunc occidentes, neque

ratio

umquam

in^ existendi*^ conditione constanti et rata perseverantes subiectum quiescere non permittunt.
Unde,
decedentibus aliis, aliae semper sine intervallo succe-

dunt.

Quem

celerrimum fluxum formarum cum sequatur^

fluxus morarum, tempus tam acutum emergit, ut eius instans vix vel numquam conspici queat. Bene ergo a tam

10

mutabilitatem^ naturae quam morae considerantibus

dictum est: Melius est ad summum quam in summo, quia,
cum amplius quo crescat non habeat, decrescere necesse
Sicut autem a medicis precipitur, ut bonae habiest ^.
in summo fuerint, solvantur, sic non inmerito a probatis animarum medicis suadetur, ut mens,
quae rerum prosperitate in summo posita elevari assolet,
malorum intuitu reprimatur. Unde^^ est illud In die

tudines,

^ce^/. 11, 27.

cum

honorum ne inmemor
redeamus^.
^F/

34?"'

15

VI.

sis

Sed

malorum.

iam ad propositum
20

Igitur Saxonibus a capite suo

dissidentibus,

ex

ad debellandos eos fortem et

magnum militem cogens"^ instauransque exercitum predictam
provinciam ingreditur^. Fuerunt in comitatu eius quatuor
magni duces, singuli" cum singulis legionibus, Zuerdebaldus^ dux Boemorumi^ Gwelfo^ dux Noricorum, Rudolfus '^duxSuevorum,*Gotefridus ^ ^ duxLotharingiorum *
Ita
et alii principes, comites nobilesque innumerabiles.
iuxta fluvium Unstrutti dictum publico bello commisso, cruenta
Non multo post tempore duo
rex potitus victoria rediit
Welfo^^'
Hudolfus,
duces^
et
qua occasione duprefati
bium, principi rebellantes Saxonibus iunguntur. Gotefridus^-'^ autem Lotharingiae dux orientalem expeditionem

1075. omnibus regni visceribus princeps

'^.

1096-1100.

25

*p. 357.

30

a*). est om. C.

b) ipsum A*.
c) iu oni. A,
1.
a) quae om. C.
f) consequatur A.
3.
e) unde de accedent.
d) existenti B.
g) mutabilitate A. A*. 35
redeamus eras. B*, qui pergit c. 25.
y6'.
malorum oni. A* 2.
i) Sed
h) Unde
B.
k) rubram: Regressus ad materiam add. A*, et De Saxonibus etc. ut in indice add. A* 2.
m) corr. colligens A* 1, et ita A* 2.
n) sing.
I) Cap 9'" (pro Capitulum octavuuV A.
o) ita A* ; Huerdebaldus ^; et Uerdebaldus ji ; Zwerdeb. B; luerdebaldus,
om. A*.
alio atram. corr. Zuendeb. Cl; Zuendeb. C 2.
p) Bohem. ^* semper.
q) Guelfo /?. 40
s) Godefr. /i.
r) Radolf. plerumque /?. B, et ita post ; Rodolfus C 1, et ita post.
u) ita Cl; Unstert) Lotharingorum -4. /?/ Lothoringorum ^*, et post semper'Lo\h.ov.
v) scilicet add. /5.
w) ita h. l. A.
rut (Unst'rut) A; Unstrut ^. A*. C2; Unstrot B.
x) Gothefr. /j. l. Bl.
A*. B; Guelfo (i. C.

1) [^f- supra
ringiae inferiorisj.
dicti sororis filius.

c.

4,

3)

p. 16J.
2) [III. (Gibbosus) dux Lotha- 45
[Cf. Chron. VI, 3474) [IV], supe7-ius

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

aggressus, Hierosolimis

dem

23

tenens, ibi-

At Eomanus pontifex Gregorius, qui iam^,

ut dictum est^, principes adversus imperatorem concitabat,

omnibus, ut alium crearent, latenter et manifeste scribebat.
Igitur Rudolfus dux Suevorum ab eis rex
factus diadema a Romana aecclesia accepisse traditur

cum huiusmodi scripto

Boma dedit Petro,
10

ducatum populi Dei

I.

in pace quievit.

VII. ^
5

LIB.

Petrus diadema Rudolfo^-^.

quidam ex nobilissimis regni optimatibus Berhtolfus nomine de castro Zaringen^ habuit.

Non multo post tempore Rudolfusg" in publico bello a fidelibus
Huius

Rudolfi^^ filiam

imperatoris

necatur

et

in

aecclesia Merseburch^'

cultu^

sepelitur.
Fertur de imperatore, quod, cum papaulisper his seditionum motibus ad predictam
aecclesiam Merseburch^ venisset ibique prefatum Rudolfum velut regem humatum vidisset, cuidam dicenti,
cur eum, qui rex non fuerat, velut regali honore sepultum
iacere permitteret, dixerit^
'Utinam omnes inimici mei
tam honorifice iacerent'.
Occiso Rudolfo gener eius
Berhtolfus^ ducatum Sueviae^^ tamquam a"^ socero sibi^

regio

15

catis

20

concessum usurpat

^.

VIII. ^ Ea tempestate comes quidam FridericusP

nomine, ex nobilissimis Sueviae comitibus originem
25trahens, in castro Stophe*i dicto coloniam posuerat.
Hic, cum esset consilio providus, armis strennuus^ ad
curiam imperatoris assumptus per multos dies ibidem
militarat^' strennuissimique ac nobilissimi militis officium
implens ^ in omnibus periculis suis viriliter imperatori
30 astiterat^.
Videns ergo* princeps rei publicae tam
dubium statum, vocato^^ ad se secreto prefato comite,
a)

B^.
post.

b)
e)

Capitulum nonurn A; nulla capitis distinctio hic in Bl; rnbricas deinceps add.
ut iam A. A*.
d) Radulfi (i ; Rodulf. C 1, et ita
c) Radulfo /?.
ita B3 plerumque; Pertholdus A; Perchtoldus A*, mox Eertoldus et Berch-

35 toldus, infra vero etiam Bertholfus vel similiter ; Bertolfus /?. Cl; Bertholfus Bl (sed
infra etiam Berht.). C2.
f) Zaringin A. A* ; Zarin{> /?; Zaringe Bl.
g) Radulfus h. l.
Bl. h) Merseburc Cl.
i) culto 1. 3.
k) dixit /?. iJ 1. 3.
1) Berthold. ^; Bertolf. /^/
Bertholf. C2.
m) Swev. /?.
o) Capitulum decimum A.
n) a et sibi om. A. A*.
r) ifa recte
p) Fred. C 1 constanter.
q) ita A. A*l; Stoyphe /?. C; Stoiphe B.
40 A. fi. C; militaret A*. Bl. 3.
s) assistebat A*, uhi rubrica additur : De ducatu
Suevorum.
t) autem A*.
u) vocatum Cl.

45

1077.

1) [Cf. supra c. 2J.

2) [Cf. SigebeHi Chron., SS. VI, p, 364;
Helmoldi Cron. Slavor. I, 28, ed. % rec. Schmeidler, SS. r. G. p. 56
Meyer v. Knonau, 'Jahrb. d. D. R. unter Heinrich IV. u. V! III,
p. 630 sg. 68873) [Immo demum a. 1092, mortuo Bertholdo duce,
filio Rudolfi regis[
4) [Eadem fere verba Chron. VI, 28, p. 291. de
Conrado II. imp.J.
strenui militis et boni
5) [Sallust. Cat. c. 60, 4
imperatoris officia simul exsequebatur. Cf. Chron. IV, 12, p. 199/.
:

vi,35.

1080,

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

24

LIB.

I.

eum alloquitur: 'Virorum optime, quem inter omnes

pace fidelissimum et in bello fortissimum expertus
sum, cerne, qualiter Romanus orbis tenebris involutus,
fide vacuus, iuxta quod dicitur ^
UUima caelicolwn terras Astrea reliquit,
ad ausus nefarios factaque nefandissima concitatur. Nec
parentibus reverentia nec dominis debita subiectio servatur.
Sacramenta, quae tam iure poli quam iure fori
principi a milite publice exhiberi solent, contempnuntur,
factiosaque iuramenta^, quae contra leges divinas et
humanas in angulis fiunt, diabolo instigante pro sacroNullus legibus, nullus divinis sancsanctis habentur.
sic

in

tionibus honor inpenditur.

Cum enim

10

omnis potestas a

Deo

sit,
qiii potestati resistit,
Dei^ ordinationi resistit-.
Assurge igitur^ huic tam pessimo morbo atque ad de-

Neque enim
priorum meritorum tuorum inmemor existo nec futurorum
ingratus ero. Filiam quippe unicam*^
quam habeo, tibi
in matrimonio sortiendam tradam ducatumque Sueviae,
quem Berhtolfus invasit^, concedam'. Sic itaque predictus Fridericus dux simul Suevorum et gener regis
factus ad propria rediit et, ne multis morer, Berhtolfum^-*

15

bellandos imperii hostes viriliter accingere.

''',

tandem pacem petere

1098.

tamen quidam
sub filio suo Friderico factuni tradunt. Conditio autem
pacis^^ talis fuit, ut Berhtolfus^ ducatum^ exfestucaret,
sic tamen, quod Turegum nobilissimum Sueviae oppidum
a manu imperatoris ei tenendum remaneret. Hoc oppidum
in faucibus montium versus Italiam super lacum, unde
Lemannus fluvius fluit, situm imperatorum seu regum
olim colonia fuit tantaeque iuxta maiorum nostrorum
traditionem auctoritatis, ut Mediolanenses, si quando ab
coegit.

20

Quod'^'**'^

25

30

imperatore ad Transalpina vocarentur iudicia, ibi discuti

Unde ex eiusdem tam
vel iudicari de iure deberent.
*)

**)

e)

Bertolf.

Eertold.

Quod

tradunt

add. ^.
des.

35

/?.

sacramenta A*2.

a)

un. C.

temptatum

bello

/S.

/i ;

Berthold.

A;

d) quam h.
c) ergo ^.
habet ^. A*.
g) Bertold. A
Bertholdus A; Berhtoldus h. I. B 1. 3:

Dei A*.

b) voluntati et ord.
Bertolf. /?; Bertholf. C.

Cl.

h) talis fuit pacis B.

Bertolf. C.
k) duc. deest B.

i)

f)

[Eom.

non

est enim potestas 40

ordinationi resistity.
4) Haec post addita esse videntur.
3) [Agnetem]
5) [Cf. Ottonis
Chron. VII, 12, p. 324: bello temptatusj.
1)

nisi

Ovid. Met. I, 150.

Deo

Qui

resistit

2)

potestati

1.3,

Dei

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

25

I.

rebus quam honoribus babundantia in ipsius porta

scriptum dicitur:
Nohile Turegum multarum^ copia rerum^
unde Lucanus-:
A predicto etiam Lemanno fluvio ^
Deseruere cavo tentoria fixa Lemanno
Quare quidam
tota illa provincia Alemannia vocatur^.
totam Teutonicam terram Alemanniam^ dictam putant
omnesque Teutonicos Alemannos vocare solent, cum illa
tantum provincia, id^ est Suevia, a Lemanno fluvio
vocetur Alemannia, populique eam inhabitantes solumBerhtolfus^ iste,
modo iure vocentur Alemanni.
quamvis in hoc negotio imperio simul et iusticiae cesserit, tamen strennuissimus ac fortissimus fuisse traditur. Unde et adhuc ab *antiquioribus de ipso dicitur,
quod, si quando nuncius aliqua tristia ipsi apportans,

in

10

*i9.

358.

15

secundum^ quod
dic

'Dic,

25

precedunt

non paueis

30

quod

hesitare voluisset, dixerit:

semper^^ laeta tristia vel

laeta;
quare tantumdem mihi est
primo audire nubilosa, cum^ postmodum^ auditurus sim
serena, quam primo auditis serenis post auditurus sim
Magnifica* vox et viro forti digna, qui
nubilosa'.
nativorum volubilitatem sine litteris naturali percipiens
ingenio nec in diebus bonorum immemor malorum
elevatus nec in diebus malorum immemor bonorum ^
fuit fractus.
Fridericus^ autem ducatum Alemanniae
exhinc sine contradictione habuit ac strennue diebus
tristia

20

enim,

scio

fieri assolet,

rexit.

VIIII. Suscepit vero ex^^ nobilissima compare sua

Agnete duos filios, Fridericum et Conradum, et ipse post
multa virtutum suarum insignia^ in senectute bona^ diem
ultimum claudens in monasterio Laureacensi in proprio
fundo constructo^ humatus est. At supra nominatus
BerhtolfusP, vacuum exhinc nomen ducis gerens, id
quasi hereditarium posteris reliquit
omnes enim usque
;

35

a) multorum A. A*. /i. Bl. Cl, alio atram. corr. multarumC71.

b) regura ^*.
Allem. A, et ita post.
d) id est om. A*.
e) itn A. fi. B2. 3; deest in reliquis.
f) Berchtold. A; Bertolf. /?. Cl.
h) semper deest A. A*.
g) scilicet A; vel A*.
i) cum
nubilosa om. A*.
k) postea A.
I) hic incip. c. 9. A*\. iJ3.
m) nulla
cap. dist. A. /?. B 1.
n) ita A. A*. ji. C; de B.
o) constructum /?, B. Cl.
c)

40 p) Bertold.

A;

Bertolf.

/?.

C.

De Limniat fluvio cogitat, Lucanus de lacu Lemanno.

1)
Phars. I, .396.
3) Isid. Etym. IX, 2, 94.
4) /^Magnifica
digna ad Cic. De off. III, 1: Magnifica vero vox et magno viro ac
sapiente digna conformataj.
5) [Cf. Eccli. 11, 27; supra c. 5, p. 22]
mortuus
7) Cf. Gen. 25, 8
6) [Cf. Chron. III, 20, p. 160, /. 29 sq.J.
est in senectute bona.

2)

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

26

LIB.

I.

ad^ presentem diem duces dicti sunt, nullum ducatum

habentes soloque nomine^ sine re participantes
nisi
quis ducatum esse dicat comitatum inter lurum et
montem lovis, quem post mortem Willehelmi^ comitis
filius suus Conradus ab imperatore Lothario suscepit,
vel a ducatu Carentano, quem numquam habuerunt^,
ducis eos nomine honorandos contendat^
in aliis
tamen rerum et honoris non parva polientes magni-

ficentia^.
1105.

X.^ Mortuo Alemannorum^ duce Friderico, Agneipso viduatam frater suus Heinricus^, imperatoris Heinrici filius, in sua suscepit eamque Leopaldo
Orientali marchioni, quod alias a nobis plenius dictum
est '\ in uxorem dedit, filiis ipsius Friderico quindecim,
Conrado duodecim annos habentibus. Porro Fridericus,
qui maior natu erat, patri in ducatum successerat. Circa
idem tempus imperator Heinricus aput Leodium Belgicae
urbem diem obiit; sepultisque ibidem intestinis eius,
corpus in Galliae civitatem Spiram deportatur ibique in
aecclesia
beatae Dei genitricis semperque^ virginis
Mariae, quam ipse miro^ et artificioso, sicut hodie
cernitur, construxerat opere, iuxta patrem, avum ^ imperatores cultu regio sepelitur ^.
Eique in regnum successit filius suus Heinricus
in ordine imperatorum
quartus, regum vero quintus. Hic armis strennuissimus

10

tem^ ab

1106.

15

'^

20

totum imperium ita in brevi suae subiecit ditioni, ut et

omnes in Romano orbe positi subiectionis iugum humiliter portarent et vicini dominationem eius suspectam
habentes metu obrigescerent.
XI." Quot^ ergo et quanta tam Romae quam in
Italia fortia gesserit, quia in priori dicta sunt hjstoria

supersedemus.
quod, cum in
^'^^J^^g*' trepidantibus

Hoc tantum ad presens ponere

summo statu positus omnibiis

castrum

JBarrumP

contra

25

30

^,

sufficiat,

GaUicanis

opinionem

multorum

c) quis dicat 35
Cl; Wilhelmi A*". C2.
supra p, 25, n. m) adscribit fl.
e) novus
f) AUeversus coeptus et Jittera initialis M minio picta, sed non cap. novus niimerus A.
mann. A; Alamannorum h. l. Bl; Alemannorum seu Suevorum B2.
g) Agnetam A*.
m. et des. A. A*.
k) s. virg. des. B.
i)
1)
XII A. /3.
h) Henr. A* saepius.
o) quod 5 1 40
m) avumque B 1.
n) Capitulum undecimum A; nulla cap. dist. Bl.
semper fere; om. B2.
p) sec. r alio atram. expunct. Cl; Barum C2.
a) in

A. A*.

A. A*.

d)

b)

nmnerum

Willelmi A.

9 (omisso 8,

/i.

cf.

1) [Cf. Chron. V, 13. 15. 21, p. 245, /. 1. 35. 249,

Mei/er von Knonau, ^Jahrh! II, p. 195, n. Ib].
3)
4) [Similia verba de Conrado II. Chron. VI, SIJ.
VII, 16 fin. de Heinrico VJ.
6) Ibid. VII, 14.

l.

28J.

2) [Cf,

VII, 9.
5) [Cf. Chron.

Chron.

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

assultn

cepisset

10

15

25

Reginalduma comprehensum
eiusdem comitis arcem Munzun^- ^

Non multo posfi' ipso in civitate Galliae

Maguntia^ nuptias cum multorum principum astipula-

*i).

359.

tione magnifice celebrante, imperium, ut alibi a nobis profusius dictum est^, scinditur. Quae scissura illo tempore
tam ^ gravis fuit, ut preter Fridericum ducem fratrem-

que

suum

vix

aliqui

et

ex

Gotefridum^
principibus

palatinum comitem Rheni*

qui prin*cipi suo

non rebellarent.
Quot
et
quanta ergo Fridericus
Suevorum^ dux nobilissimus vel imperatore presente vel in
Italia morante stilo digna^ tunc gesserit, quia in multofuerint,

^^

35

ns,

nabili motu defervescente, cunctorum precibus augustus"'

inclinatus a mortis sententia animum revocavit^^ predictumque comitem secum captivum ducens ad familiaria
domicilia rediit.

XII. ^

30

1113.

dictam castra" posuit. Quam in altissimo monte sitam

naturaque locorum munitissimam dum nulla arte vel vi
capere valeret, patibulum erigi precepit, dicens, quod*^,
castrum redderetur^, comitem ipsum
velociter
nisi
Oppidani usque in alterum diem
suspendio perimeret.
inducias petunt. Illa in nocte comitissa^ filium genuit.
Itaque oppidani convenientes infantulo recenter genito
Mane facto cum
sacramento fidelitatis astringuntur.
imperator rursum^ ad deditionem castri oppidanos exposceret, dominoque illorum comite coram ducto, suspendium interminaretur, ipsi responderunt se propter mortem
illius castrum reddere nolle, presertim cum novum dominum, quem illa nocte uxor eius sibi'^ peperisset, haQua de re inflammatus princeps predictum
berent.
comitem ad patibulum trahi iussit. Cumque a principibus qui aderant, ne id faceret, rogaretur, ipsoque in
proposito perseverante
a quibusdam, ut salteDi divina
animadversione a coepto^ desisteret^, diceretur, turbato
pre ira oculo, respondisse fertur: Caelum caeli domino^ Ps.
terram autem dedit filiis hominum. Tandem tamen irratio^

20

27

I.

comitem

ibique

captivum abduxisset, iuxta

LIB.

C.
b) Muntzeiin A ; Munzeun A*.
c) castrum C.
d) quod
redderet ^.
t) cometissa Bl.
h) sibi deest B.
g) rursum deest C.
i) persisten te -4.
k) anim. accepto 7^3.
desistere B.
1)
diceretur om. C2.
40 m) incl. aug. A. A*.
n) inclinavit A. A*.
o) nulla cap. dist. B l.
p) tempore
add. C.
r) tanta fuit et t. gr. A. A*.
q) Magotina (sic) fi ; Mag-untina B.
s) Grodefridum A. P; Gotfridum BZ.
Reni A. A*, semper fere.
t)
u) Quanta et
quot A. A* (sed cf. I, 11. 21).
v) Swevorum A* i. Bl, saepUts.
w) tunc digna C.
a)

om. A. A*.

1)

Reinaldum
e)

Mouzon.

2)

Chron. VII, 15.

1114.

iq.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

28

LIB.

I.

rum adlmc habentur memoria, summatim dicemus.

Ipse

enim de Alemannia in Galliam transmisso Rheno^ se

recipiens totam provinciam a Basilea usque Maguntiam^,
ubi maxima vis regni esse noscitur, paulatim ad suam
inclinavit^ voluntatem.
Nam semper secundum alveum
Rheni^ descendens, nunc castrum*^ in aliquo apto loco
edificans vicina quaeque coegit, nunc iterum procedens,
aliud munivit; ut de ipso in proverbio
Dux Fridericus in cauda equi sui semper
diceretur
Erat autem predictus dux in bellis
trahit^ castrum.
fortis, in negotiis ingeniosus, vultu= et animo serenus,
in sermone urbanus donisque tam iargus, ut ob hoc
multitudo maxima militum ad eum conflueret seque ad^
serviendum illi ultro offerret.
XIII. Igitur omnibus circa Rhenum
ut supra
relicto

priore,
^

dictum

est,

nutum suum
Alberto, omnium

ad

archiepiscopo
1117.

10

15

Maguntino^

inclinatis,

temporis *reg'ni^*

iilius

principum versutissimo et locupletissimo, eo quod predictae factionis caput et auctor fuerat, belium indixit
vastatisque cunctis in circuitu, tandem"^ ipsam civitatem
cum infinita multitudine militum ac piebis'^ obsidione
cinxit. Est autem predicta civitas magna et fortis super^
E.henumi' posita et ex^ ea parte, qua Hhenum attingit,
spissa et populosa, ex^" aiio iatere rarum habitatorem^
habens vacua, muro tantum forti, non paucas turres

20

25

habenti, circumdata. Porrecta*-- in inmensum in^ iongiNecessitas iocum signavit.

tudine, in iato angustior.
Nam ex ea parte, qua Gaiiiae contigua est, monte
mediocriter in altum subiato artatur^; ex alio vero iatere,

qua Germaniam

Unde

Rheno.

respicit,

quod

fit,

30

Rhenum

nobiiibus tempiis et edificiis vestita sit

et versus montem vineis^^ aiiisque usibus exposita. Vuigus,
quod cum duce in obsidione fuit, ex iila parte, qua rara
est civitas, predandi gratia eam assuitu capere voluit.
circa

*)

a)

infra

l.

A. A*.

Ren.

/?.

exposita

Mogunciam

b)

16; incl. etiani Chron.

g)

Moguntino
ipsam C2.
k)

Porrecta

l.

c).

/?;

(l.

32^

Mogontiam
d)

des. ^.
h.

castra A*.

l.

35

Cl.
e)

c)

quoque

A*

declin.
/?.

(sed cf,

castr. tr.

f)

i)
Renum ?i. l. Cl.
h) ad om. A* ; illi ad serv. A.
vultuque A*.
m) e corr. Cl; tand. et
1) regni deest A. A*.
/i; Magontino Bl. 3.
o) et s. A*.
n) rusticorum add. (i.
p) Renum ^.
q) ex 40
t) in oni, C2,
u) vinetis (ti alio
v) et ex C.
s) inhabitatorem -4.

deest B. C\.
atrani, e corr.)

C\,

et ita

C 2.

1) [Cf. Agnell,
p. 302, nhi similiaj

ludaico III, 57.

Lib. poniif.
2) /^Porrecta

3) [Cf, ihid,].

eccl,

Ravenn.

c.

37,

SS.

signavit ex Hegesipp.

Lang,

De

hello

OTTONIS GESTA FKIDERICI IMP.

10

15

LIB.

29

I.

Timens autem nobilissimus dux, si irrationabili plebis

furori talis daretur licentia, sanctorum forte loca direptioni et flammae exponi, ne voluntas illorum^ effectui^
manciparetur, summopere laboravit. At episcopus civirecompensationem reddens,
tatis, fidei ducis non rectam
directis de civitate ad ipsum in dolo nunciis treugam
postulat, diem, quando et ubi conveniant^, petit, se ad

1117.

'^

gratiam imperatoris velle venire promittit, sicque ducem

exercitum dimittere, obsidionem solvere ac ita cum
paucis ad propria redire persuadet. Episcopus solutam
obsidionem, dimissum cernens exercitum, apertis portis,
cum magna ducem * insequens milicia ex inproviso^ inDux cum suis, quos adhuc^^ de tanto exercitu
vadit^'.
residuos^ habebat, tunc primo^ dolum sentiendo, non,
accidere,
ut assolet arma ex inproviso^ corripientibus
amplius
ad
mente"^ turbatus, sed ex presentia hostium
arma sumit in hostemque^^ ruit;
virtutem animatus
viriliterque pugnantibus Alemannis^, tandem ex parte
Francorum comes Emichoi^*\ qui caeterorum primipilaQua de
rius erat, letali sauciatus vulnere ^ occubuit.
fugae
verterunt
presidioque
re fracti animo Franci terga
se committunt.
Quos fortissimus dux insecutus, occisis
plurimis et captis, reliquos usque ad portas^ civitatis
cum episcopo suo triumpho potitus fugavit. Cives, qui
parentes et amicos in illa caede amiserant, tanta cordis
amaritudine affecti erant, ut pene in proprium episcopum velut huius concussionis auctorem irruerent.
^

20

25

XIIII.

Idem etiam dux

illustrissimus alia vice,

dum

episcopus cum Lothario Saxonum

duce aliisque principibus in magna et valida militum
manu castrum Linburch* in territorio Spirensi situm
obsidione clausisset et iam", oppidanis fame et inedia
predictus^' Albertus^

30

35

astrictis^, castrum^ pene ad deditionem coegisset^, militem colligens^ supervenit predictosque principes obsidionem solvere fecit. Fertur pretaxatos oppidanos, dum

eoruin A*.

manc.

A*.
inprovisu
k) prinium A.
i)
o) Allem. A.
p) Aniicho A. A*. ft.
40 q) portam ^l.
r) prefatus A. A*.
Adilbertus B.
t)
Linburf: A. A* ; Lins)
deburg ji ; Lintburc C\,
u) iam deest A*, ulio atram. in loco raso C\.
v) aftlictis
alias astrictis A.
w) castrnm om. A*.
x) coegissent fi. B.
y) cogens A. A*.
a)

b)

eff.

(effectu).

d) veniant A*.
e) prosuasit A; persnasit A*.
A. A*.
li) adh. deeiit A.
A*.
g) invasit C.
m) mente om. /?. n) que deest C.
1) arrij). C.

1)

[Cf. infra

[de Leininqen].

IV, bb].

2)

letali

A*.

c)

recomp.

e*) ducem om. />'.

resid. deesl B. C.

vulnere Verg. Aen.

rect, A,
f)

IX, 580.

1116.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

30

fame laborarent, quid facto opus

esset

^,

LIB.

I.

consilium inisse

dumque alii et alii sic et sic consulerent, Olricum^

quendam de Horningen, natione Alemannum^, vi mentis
corporisque proceritate insignem, dixisse melius fore, ut
pingues monachi
nam monachorum cenobium in
eodem castro positum erat^
ederentur, quam castrum
propter ciborum inopiam hostibus traderetur. Quo dicto
cognito monachi perculsi cibaria, quae reposita habebant,
publicaverunt cunctosque ibidem manentes milites usque
ad liberationem castri in his quibus poterant alimentis
paverunt.
Quid plura? Pretaxatus dux, ut breviter
dicam, per omnia patrem induens, tam fidus principi
miles, tam utilis avunculo^ amicus extitit, ut sua virtute honorem regni labe*factatum viriliter contra hostes
decertando*^ tam diu sustentaret, donec membra a capite suo^ dissidentia ad gratiam principis veniendo ad
cor redirent ^. Accepit autem Heinrici Noricorum ducis
filiam^ in^ uxorem, ex qua postmodum Fridericum gloriosissimum, qui inpresentiarum imperator est, et luditham^,
quae modo Matheo Lotharingiorum duci copulata nosci-

lo

*/?.

i5

20

tur, genuit.
Qff

c^^,^^^

VII, 16.
^^^?."j5'
riifrtH-

23;.

XV. Imperator Heinricus^ revocatis in pacem qui

oppositi erant principibus, libere potitus imperio, aput
inf erius Traiectum Fresiae urbem in pentecoste^ curiam celebravit.
Ubi morbo correptus, rebus humanis exemptus, sepultisque ibidem interioribus, per ripam^ Rheni ad superiora deportatus in civitate Spira patribus suis appositus est'^.
ei

25

XVI. ^ At^ imperatrix MahtildisP, Heinrici^ regis

Anglorum filia, regalia in potestate^' sua habebat. Quam
predictus Albertus Maguntinae^ aecclesiae archiepiscopus
ad se vocavit falsisque promissionibus ad sibi tradenda
regalia induxit.
(16).

30

nam id iuris, dum regnum

XVII. Igitur Albertus
vacat, Maguntini archiepiscopi ab antiquioribus esse tra*

c) fuerat A*. 35
b) AUem. A.
a) Delricum A. A* ; Ulr. (i. C; Odalricum B.
f) suo om. C 1 (versu exeunte). 2.
amico alias avunculo A.
e) tamdiu decertando C.
k) pentecosten A. B\. 3.
i) Hainr. /8.
h) luditam /?. Cl.
g) f. iuniorem ex A*.
n) nulla cap. dist. A. A*\. B 1. C.
m) tiunierus 15 adscriptus p.
1) Rh. ripam B.
o) litiera initialis A niinio picta /?; Ae C2, alio atram. corr. At Cl.
p) Mathildia A,
s) Maguncie A; Mogont. /9; Ma- 40
r) sua pot. A. A*.
p. C.
q) Hainricus (sic) (i.
t) Capitulum XVI. A.
gontiae mox corr. Magontinae B 1.

d)

[Ad hoc dictuni cf. Lamperti Hersfeld. opera, SS. r. G.

ubi
addas Oros. adv. pag. IV, 6, 25. VI, 15, 3 infra c. 19. 33,
p. 461,
ad cotJ.
3) [ludithamj.
p. S2J.
2) [Cf. Is. 46, 8: redite
1)

36o.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

ditnr

10

principes

ipsa

1125.

Nam

cutem nisi plena cruoris hirudo^,

heredes imperatoris Heinrici saciati,

Fridericum ducera fratremque suum Conradum persequitur. Cuius rei gratia castrum Noricum, ubi ipsi presidia posuerant et^ tamquam iure hereditario possidebant, adiuncto sibi Boemorum duce Ulrico^- et Baioariorum^ Heinrico ^ obsidione clausit. Dux autem Boemorum, eo quod barbari, qui cum ipso venerant, nec
Deum timentes nec hominem reverentes ^, omnia vicina
depopulando nec etiam aecclesiis parcerent, a principe
post aliquod tempus redire permissus est"\
'^

Quod videntes oppidani, laeticiam cordis dissimulare non

valentes, in voces magnas et cantus prorumpunt. Princeps, tutius iudicans alio in tempore prefatum castrum
obsidione cingere quam infidae fortunae fidei se incaute
committere, obsidionem solvit ac per Babenberch^ transiens in civitatem Herbipolim se contulit. Oppidani cum
ingenti clamore descendentes castra iam vacua irruunt
et, si qua ibi remanserant, diripiunt dominosque suos

35

a)

Maguntia

d)

communi

B.

h)

ita

ciwarorum

A;

oi. J5.

codd.

(sic)

littera initialis I

40 bemberch

1)

B 1.

3.
b) a multis des. A, A*.
c) Sax.
industria om. A* 2.
Adelberti iil. 3.
f) MagontiniejBl.
g) ^Jta A. fi. C; hyrundo
supplendum videtur quod.
i) Ulrico^; Odelrico Bl.
k) Bam) numerus 17 adscr. /j.
n) Capituhun XVII.
1) dum add. /?.
minio picta ^; nulla cap. dist. B 1. 3.
o) Babeberch A; Ba-

e)

A.

A* ; Bavenberc

^.

Cl.

Horat. Ars poet.

quamquam
appellatum,

Deum non

v. 476.
2) [Soheslavo].
3) [sc. Superbo,
ut Giesebrecht sensit, eius patrem, postea Nigrum
intellexisse videtur; cf. c. 19 in.J.
4) [Luc. 18^ 4:

auctor,

timeo nec hominem revereor;

cf.

1127.

Itaque Fridericus dux fraterque suus Conradus militem colligunt ac data oppidanis die ac signo
ipsi quadam die cum milicia sua castro appropinquant.

XVIII.

30

Maguntina^

civitate

25

31

ipso erat, quam communi^ commodo consulens, in regem

a cunctis qui aderant principibus eligi persuasit. Quae
res laudabiliter facta gravissimae tamen scissurae semipredictus princeps consilio
narium denuo fuit.
eiusdem Alberti Maguntini^ episcopi, iuxta quod

Non missura
nondum odio in

20

in

I.

tempore autumpnali convocat, malorumque a duce Friderico sibi illatorum haut inmemor, cum predictus dux
ad regnum ''a^ multis* exposceretur, ipse Lotharium
ducem Saxonum^, virum tamen ex probitatis industria
omni honore dignum, plus familiaris rei, quantum iu

dicitur

15

regni

LIB.

ibid. v.

2J.

(i?).

OTTONIS GESTA FRIDERIOI IMP. LIB.

32

cum magna

laeticia

suscipientes

in

I.

castrum

ducunt.

Duces oppidum ipsum victualibus aliisque necessariis

muniunt; sicque regem insequentes, illo^ in civitate
manente, tjrocinium, quod vulgo nunc turneimentum^

cum

militibus^ eius extra^ exercendo usque

ad*^ muros ipsos progrediuntur.
Post haec^ Rhenum
transeunt in Spirensique civitate, cuius populus eos ob
fidelitatem imperatorum, qui ibidem humati sunt, tamquam eiusdem sanguinis consortes, devote susceperat^",
Quam princeps iuncto sibi Alberto
1128. presidia coilocant.
Maguntino obsidione circumdat^^ multosque ibi dies consumens prevalere *tunc^* non potuit.
dicitur

^,

lo

XYIIII.^ Porro Heinricus^ Noricorum dux, supra

(18).

nominati Heinrici ducis filius, ob gratiam principis, cuius

filiam Gerdrudim"^ noviter in uxorem duxerat, Friderico i5
duci, haut memor affinitatis, quae ex copula sororis suae
ludithae" inter ipsos erat, bellum indicit coadunatoque
ex Baioaria^ non^ parvo milite Alemanniam*i ingressus
non longe a Danubio super fluvium Werenza^**^ dictum
Quo comperto sepe dicti duces etiam^ 20
castra^ posuit.
ipsi mili*tem colligunt nec longe ab eo castra metantur. *p,
At dux Noricorum missis exploratoribus, quod^^ hostium
robur sit, inquirit. Quibus redeuntibus et ea quae viderant enarrantibus suos consuluit, quidque^ facto
;

1127.

Illi incautum fore, si

opus^^ sit^, perquirit^.
hostes
Tanta ergo
expectentur^', iudicantes fugam consulunt.
*cum''^* festinatione Norici hostes tamquam sibi iam imminentes declinaverunt, ut pontis angustias suspectas
habendo infidis''* predicti amnis^ procellis, qui ex multitudine ymbrium plus solito excreverat, incaute se committerent, ipsoque non tam transvadando^ quam trans-

sei.

25

30

b) turnoimentum A. /3; turnimentum Cl; tornamentum A*.

a) et illo B.
1. 3.
f) hoe /?.
e) ad om.
d) extra om. A*.
g) susceperant
mil. ^.
i) tunc deest A. A*.
h) circumdat, sigtio compendii eraso A; circumdant J.*.
A. A*.
m) Gerdrudem A. A* ; nov. Gerdr. A. 35
Hainr. /)\
k) Capitulura XVIII. A.
1)
o) Bauwar. A.
n) ludith A* ; deest ft.
q) Allem. A.
p) mil. non parvo A. A*.
s) tabernacula
r) Wernha ^; Beniha ^*; Berenzafi2 (ut semper fere b pro yvj.
w) opus
v) quodque op. (om. facto^ A*.
u) quid A*.
t) et /S.
locavit
x) r e q u i r i t C.
A. A*.
sit om.
om. /S.
y) exspectarent alio atram.
a) in inf. C 1 ; in Siridis C 2. 40
z) cum deest A. A*.
corr. exspectentur C l.
1 (cf. infra I, 33,
c) transvadendo A*.
1, corr. transvadanda
b) annis A*. ^. C1.
c)

ei.

p. 52, n.

t).

1) [Cf, infra IV, 11; Thatcher in 'Mitth. d. Inst. f. Osterreich.

Geschichtsforschung' XXIII, p.Q^Osqq.J.
2) Wernitz.
3) fCf.

supra p. 30;

n. IJ.

OTTONIS OESTA FRIDERICI IMP.

10

25

30

quempiam quantumcumque magnum

vel

probum

principem totius imperii pondus solum sustinere

addit

monitis eius acquiescere

negotii se
si
Ubi ergo et qua die
vellet, fidum fore mediatorem.
simul conveniant oreque ad os de hoc familiarius conferant, monasterium quoddam Zwivelton dictum constituitur.
Dux Fridericus nil perperam expectans ad predictum locum cuni paucis venit. Ille vero non simpliciter ambulans ^, quo loco nocte cubare vellet, latenter
exploravit. Itaque sole ad inferius hemisperium^ descendente, cum tenebrosis mentibus tenebrarum oportunitas
se offerret, cubiculum, in quo dux iacebat, circumdatur,
et quod non amicus, sed ut hostis advenerit, re et voce
aperitur^.
Quid faceret? Quo se verteret? Arma corriperet?
Sed pene nullum, quo iuvaretur, habuit. Fugeret? Sed nullum cubiculi meatum sciens fugae presidium non invenit. Dolum itaque cognoscens ad divinae
tantum gratiae se vertit adiutorium. Qua opitulante

etiam

20

33

I.

natando periculose transmisso, ad propria cum rubore

remearent *.
XX.^ Alio** itidem^ tempore predictus dux *Hein- ,-^^gP'
ricus^* Alemanniam*^ ingressus ad propria ibi domicilia
se contulit. Erat enim natione Alemannus*^, ex antiqua
et nobilissima Gwelforum^ familia originem trahens
ac per hoc multas possessiones ex ea parte, qua Pjreneos^ montes attingit Alemannia^, iure hereditario
habens, vir*** per omnia laudabilis, tam animi quam
generis nobilitate insignis, in hoc solo facto tantum
reprehensibilis.
Missis itaque legatis ad Fridericum
ducem Suevorum eum amice tamquam sororis suae maritum monet, ut ad gratiam principis redeat, durum esse
dicens

15

LIB.

huius

*)

(i

eodem versu pergit: Videns

titur,

***)

Igitur

vir

40 h) Allcmanniara A.

mim. 19 adscriptus

reprehensibilis

Jioste

reqidratf^

i)

et

^.

A;

(l.

propria

ii) des.

(l.

4c)

etc.

/?.

/?.

nidla cap. dist. B\. 3.

b) inde C.
c) Heinr.
f) Guelf. /?. C.
g) Pireneos A*. B2.
A*.
aper. om. B.
m) solum /?.
1)

et oi. fi.
k) emisp.

/?.

1) [Cf. Prov. 10, 9.

qui simpliciter ambulant/.

Gesta Fridericl.

quis in

virtiis

Alemanniam ingressus ad

a) Capitulum XIX. Incipit

deest A. A*.
d) Alleni. A.
e)

n)

ad dokim'" ver-

iuxta illud

Dohis an
**)

predictus Hainriciis dux

hoc modo prevalere non posse,

se

35

28, 18:

Qui ambulat simpliciter;

2) [Cf. infra p. 34,

l.

19 sqq.].
3

11, 20:

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

34
1129.

LIB.

I.

per abdita quedam cubiculi penetralia tunc sibi primo

quasi caelitus ostensa aecclesiam introivit, turrim, quae

Hostes cubiculum
erat, ascendit.
non invento duce claustra etiam monacho-

aecclesiae

contig-ua

irrumpunt

et

rum ingrediuntur cunctasque^

officinas ipsorum*^ ferro

perscrutantur. Phebo ab inferis redeunte superioremque^
aeris regionem*^ illuminare incipiente vicini quique fideles
ducis, tam teterrimo cognito^ facto, aggregatim^ in
adiutorium eius advolant.
Hostibus adhuc secretiora
claustri rimantibus ignemque minantibus*\ Fridericus
suos de turre adventare prospiciens, iam securus factus,
Heinricum ducem exposcit eumque sic affatur: 'Contra
fas, bone^ dux, fecisti, qui me^ in pace vocatum, pacis
non ferens signa, inimicum te potius quam amicum
ostendisti; nec te ab hoc facto propriae famae revocavit
honestas nec carnis, qua coniungimur, affinitas.
Ne
autem malum pro malo reddere ^ videar, te tamquam
fideliter ammoneo, ne fideles meos\ quos undique
adventare cerno, expectes'. Excusatur tamen'^ a quibusdam hoc factum ducis non* solum ex hoc, quod eo in

10

15

amicum

20

tempore inimici fuerunt, iuxta illud^:

Dolus an virtus quis^^ in lioste requirat?
et^
ex eo, quod pro fideiitate regni et rei publicae
sed
principi eum tradere
rare volens hoc fecerit.

quiete^^

XXI.

(20)

^^

pacemque imperio

Dissensio igitur^'

instau2

inter Fridericum

ducem

Lothariumque imperatorem pene per X^ annos protracta

imperinm quiescere non permisit. Qualiter autem ad
ultimum pacatum fuerit, et quot et quanta virtutum inhystoria dictum ^
signia Lotharius reliquerit, in priore
Verum silentio preterire nolumus, quod presufficiat.
princeps
adversam nimis circa regni primordia
dictus
fortunam sensit. Quidam enim Otto^^ Maraviae comes
^

*)

non solum

sed et ex

(l.

2S) des.

/?.

c) que deest A. A*.

b) eorum perscr, ferro A. A*.
a) que oni, C.
e) iam C 2.
f) facto cogu. Bl.
d) reg. aeris A; aeris ont. A*.
g) aggregati B3.
k) in pace me B.
m) tamen
i) dux bone A*.
h) comminant. A*.
1) meos om. A*.
o) et deest C.
n) quis om. A. A*.
om. C.
p) quietem A. A*. fi. B. C 1 ; duhites
fere an auctor verba principi eum tradere posterius inseruerit.
q) Capitulum XX.
u) Otho
t) priori A*. ^, item, in loco raso A,
Incipit A.
r) ergo ji.
s) decem C.
/i.

B3. Cl.

Aen.

1) /1. Petr, 3; 9: Non reddentes

II, 390.
3) Chron. VII, 17 i^qq.

malum pro

30

maloj.

2) Verg.

35

40

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP. LIB.

362.

10

35

I.

Boemiae^ *affectans principem adiit eique

magnam pecuniam promittens ad hoc, ut Boemiam se-

ducatum

1125.

cum intraret ibique eum ducem crearet, inclinavit. Quod

Ulricus^, qui eundem ducatum tunc forte habebat, impedire volens nullo principem obsequio a coepto^ revoIgitur rex Saxoniam intrans militem incare potuit.
staurat ducensque secnm Ottonem*^ claustra silvarum,
quae Boemiam et Saxoniam seiungunt, hyemali tempore
ingreditur.
Dux autem Boemiae Ulricus^ in ipsis sil-

1126.

varum abditis locis, septis undique silvis, super amniculum quendam ^ castra posuit. Eex cum suis propter
nimietatem nivium a recta via exorbitans ac per devia
silvarum oberrans ad predictum amnem forte venit, suis
viae labore nimio et inedia exhaustis quiescere volenti-

15

20

25

barbari turbatum cernentes amnem hostes in proximo esse presentiunt^ ex inprovisoque supervenientes
Saxones, qui in prima acie erant, iam per nives deambulando fatigatos invadunt^ ac paucis per fugam elapsis,
quibusdam captis, caeteros crudeliter occidunt^. Yidens{Febr.isj.
hoc princeps suisque ex angustia viarum nullum presidium ferre valens, sevissima mentis amaritudine perculsus, rerum tamen, quas ab adolescentia gesserat, ac
antiquae virtutis memoria quasi caelesti rore repletus
in collem quendam cum paucis, quos adhuc'^ residuos
habebat, se recepit. Quem prefatus dux, suis in circuitu [ipsiusM positis magnarumque arborum iactu et
clausura reditum negantibus, tamquam clausum tenuit.
Tandem Heinrico Saxoniae marchione
qui de sorore ^
ducis natus cum rege advenerat, mediante ad pedes imperatoris satisfactionem offerens humiliter dux venit
hominiumque^^ sibi cum sacramento fidelitatis exhibeus
ducatum ab eo suscepit, captivos reddidit sicque princeps, portatis secum eorum qui nobiliores erant funeribus;

"^,

30

bus,

35

cum multo merore

rediit.

h) Udalricus yl ; Olricus B.
a) Boliem. A* (semper). /i.
c) obs. accepto
d) Othonem /?. J5 3. Cl; Otthonem B\.
e) autem
A. Bl, radendo corr. a cepto A.
occidit A*.
f) cernunt A. A*.
h) adh. 0)n. A*.
i) ij^s.
oni. C.
g) invadit
k) hominumquc A* 1 (c.orr.). C 1
hoiihque /?.
deest /?. B. C.
.

vicum praeterflidt
intelU'
1) [Tellnitz ftuvium, qui Ciilmam
genduni esse prohavit D. Schafer in dissertatione de Lotharil expeditione
Bohemica, in libro 'Historische Aufsdtze' Karolo Zeumer ab amicis dc"
dicato p. 797.
2) [Marchiam nonnisi a. 1131. accepitj.
3) [lii,

10

dithaj.

3*

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

36

^^^'

FJ/,

LIB.

I.

XXII. ^ Inter caeteros nobilissimus marcliio Saxoniae Albertus captus f uerat. Tanta vero strages Saxonum

et precipue nobilium et illustrium virorum ibi facta fuit,

ut perpetui odii inter Saxones et Boemos fomes tunc
accensus nondum extinctus sit. Otto^ quoque, qui huius
concussionis auctor fuerat, ambitionis suae penas luens
ibidem necatus est. Sed, ut dicitur^:
Flebile principium melior fortuna sequetur,
sic et hunc principem melior fortuna secuta ad tantum
apicem provexit, ut, sedatis omnium tempestatum moti20.' bus, cum triumpho et victoria de Italia rediens in ipsis montibus vivendi finem fecerit^. Verum Fridericus dux, mortua
uxore sua luditha*^ dissensionis tempore^, Friderici comitis de Sarburch, fratris Alberti episcopi^, filiam Agnetem ^ in uxorem duxit ab eaque Conradum, qui palatinus
comes Rheni^' nunc esse noscitur, et Clariciam^ Lodewici^* Turingiae^ comitis uxorem accepit^.
;

10

15

XXIII.
Defuncto imperatore Lothario ac in monasteri o
VTT 20^22
1137! Lutre^ quod in eius proprio fundo situm est, humato,
1138. principes regni aput Galliae oppidum Confluentiam, ubi Mo- 20

Rhenum

conveniunt et de ehgendo principe^

consilium ineunt. Igitur Conradus^ Friderici ducis frater
(Mart.i,n).2ih omnibus qui aderant exposcitur, ad regnumque levatus
Quod eo facilius fieri potuit,
in palatio Aquis coronatur.
quod imperatoris Ileinrici odium in mentibus pluriumP
1137. iam deferbuerat Albertusque Maguntinus^i archiepiscopus
Accessit etiam
*recenter^'* vivendi finem fecerat.
r/t<w. 23;. iam
ad huius negotii promotionem, quod Heinricus Noricorum
dux pro nota superbiae pene omnium, qui in expeditione
Italica cum Lothario imperatore fuerant, odium consella

influit,

25

30

traxerat.

Itaque^ Fridericus dux Maguntiam*i, quae tunc pastore

1138.gyQ orbata vacabat, venit omnesque tam clericos quam
laicos ad hoc, ut* Albertum iuniorem ^, uxoris suae, quam
secundo acceperat, fratrem, eligerent, induxit, principe

ih.c.22.

'

'

35

b) Otho /S. C 1
a) Capitulum XXI. Incipit A; nulla cap. dist. B 1. 3.
d) ludita C 1
e) Sarbr A. A*
N. ^.
Ottho Bl.
c) fec. fin. C; uicerit B 2. 3.
f) Agnetam J.*.
Sarbr /?; SarbVCl; Sarbur C2.
g) nunc R. C, alio atrani. transpos.
h*) Lodebici 2; Lodov. C2.
i) Turinge B2. 3.
R. n. Cl.
h) Claritiam ^. C.
40
k) generavit (ex archetijpo, ut vid.) add. A. A*. /5. B.
1) Capitulum XXIII. (sic!) A.
o) Chunr. A (plerumque Cunr.^.
m) Mosella B 1.
n) principem A*.
p) plurimum C.
s) novum cap. inc. A*.
t)
ut om. A. A*.
r) rec. deest A. A*.
q) Magont. JSl.
;

1) Ovid.

[Cf. siipra prooem. p. 12 infra IV, 227.

26 sqq.].
3) [I. archiepiscopi Moguntini].
(1138
1141;).

Met. VII, 518.

2) [Cf. supra c. 21; p. 34,

4) Konigslutter.
5) [II.

l.

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

*p.363.
5

LIB.

37

I.

Qui patruum suum

ad hoc corroborandum adscito ^.
seniorem Albertum non exuens non bene gratus beneficiorum extitit nec plene fidum principi suo se^ exhiQualiter vero Heinricus^ dux "Noricorum prebuit.
principis contradixerit et quem finem
sublimationi
dictae
ipse sortitus f uerit, quomodo etiam princeps tam de ipso H,f
quam de multis aliis triumphaverit, in priori hystoria^
dictum " sufficiat.

XXIIII. Circa idem tempus lohannis regiae

10

15

urbis(23).

imperatoris apocrisiarii, viri clarissimi, Komanorum principem adeunt, tam confederationis vinculum ob Rogerii
Siculi insolentiam inter duo imperia, Hesperiae videlicet
et Orientis, renovare cupientes quam in huius rei argumentum*^ aliquam regalis sanguinis puellam filio suo
Manuel in uxorem dandam postulantes. Princeps comparis suae sororem ^ potius illo destinavit, in huiusque

Herbipolensem ^ episcopum Embriconem, virum prudentem et litteratum, in

Greciam misit, lohanne iam mortuo sedenteque in urbe 1}^'^.
filio suo predicto Manuel.
Qui omnia sapienter et sollerter ordinans nuptias proxima post epiphaniam ebdo-j2f^_
confirmationem

rei

20

20;

venerabilem

in urbe regia celebrari cum fastu et decore regio

persuasit et ipse non paucis ibi diebus ad promotionem

mada

25

huius et aliorum regni negotiorum manens, dum remigando ad patriam redire cogitaret, multis^ Grecorum
xeniis honoratus et oneratus, aput Aquilegiam^^ vita de-(Nov.ioj.

Super his autem negotiis inter utrumque principem huiusmodi directae inveniuntur epistolae. Quae
ne omnes ponerentur, compendium in^ causa fuit:
cessit.

30

XXV. ^

Conradus Dei gratia Romanorum imperator 11^2.

augustus^ lohanni eadem gratia Constantinopolitano imperatori salutem et fraternam dilectionem. Amicitiam, Jionorem "^
et gloriam, ut parentes nostri, videlicet^ JRomanorum im-

ad antecessores vestros, scilicet^

populum Grecorum, constituerunt, constituo et,
servaverunt, conservaho^.
Non est gens^', regnum aut

peratores, antecessores nostri,

36

regnum^
sicut

et

a) se om. /?.
b) Hainr. /S.
c) hist. p.
d) argumento A*.
e) Emanuel A;
deest p. C.
f) Erbip.
3.
h) Aquileigiam
g) multisque A*.
1.
i) in oin. A.
k) nuUa cap. dist. C 1 sequentem epistolam habet B*.
1) aug. deest A. A*.
m) gl.
40 et hon, A*.
n) videlicet
o) sc. et B.
nostri om. A.
p) regum A; regui et

populi A*.

cf.

q)

servabo A. A*.

r)

1) [Cf. Chron. VII, 22J.

Chron. VII, 28.

regn. gens A. A*.

2)

Chron. VII, 23.

3)

Bertham;

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

38

Romanae

LIB.

I.

puUicae vestram
ex huius radice ramos
et fructus eius jorocessisse ; propter quod hereditatem, quae a
matre dehetur filiae, constituimtis aeternamque volumus, et eo
amplius, quod, quae matri dehetur, fdiam veJJe cernimus,
consiJio
sciJicet ut auctoritas materna precinat
auxiJio
respondeat autem gJoria et honore fiJiastina cJiJectio.
Sint
ergo res utriusque communes, utriusque amicus idem, idem^
inimicus, sive in terra sive in mari, et cognoscat ac timeat
matris virtutem et vaJentiam, qui non honoraverit fiJiam^,
sive Normannus^ sive SicuJus sive quis aJter quicumque
ithicumque.
Neque enim ohJiti sumus vel ego vel principes
imperii^ nostri quoscumque hostium nostrorum incursus veJ
invasiones in imperium et magnificentiam Romanam.
Sed
cum divina cJementia sidjveniet, retrihuemus unicuique ipsorum secuncJum muJtitudinem^ ipsormn^ maJiciae. VideJnt
ergo et audiet universa regnorum^ Jatitudo, quam faciJi
manu ptrosternentur ^ Jatrones, qui insurrexerunt in utriusque
imperii yiostri monarchiam, quia cooperante^ Deo, si aJas^
excutiemus, hostem modo voJitantem capiemus et cordis eius
eviscerahimus audaciam, quae modo extoJJitur contra utriusque imperii nostri honorem et gJoriam. Conservamiis^ igitur^^
quae iusta et amicahiJia sunt ad vos, eadem vos ad nos, et
tanto studiosius, quanto per coniugium sororis diJectissimae
coniugis nostrae, imperatricis videJicet nohiJissimae, et fiJii
tui confederati sumus propinquius.
Verum quia de nostris
hyJarescere^ successihus diJectionis et nohiJitatis tuae credimus
experientiam, quid post discessum imidentissimorum apocrisiariorum tuorum in generaJi et soJJempni curia cum universis imperii nostri principiJms ceJehrata, cui eos interesse
voJuimus, Deo auxiJiante actum sit, tihi sicut unico fratri
nostro et^ amico diJectissimo dignum cJuximus intimare.
Noveris igitur^, quod omnes, qui imperium nostrum offendisse videhantur, cooperante Deo potenter nostro^ imperiaJi
iure incJinavimus eosque in pJenitudinem gratiae nostrae
suscipientes universas imperii nostri partes hahundanti pace
ditavimus. AcJhaec^ Francia, Hyspiania^ AngJia, Dania^

1H2. populus, qui non noverit mstrae

novam^

Romam

rei

et dici et fore fiJiam,

10

15

20

25

30

35

a)
Z? 1

R. n. A. A*.

Norhtm.

-B 3.

e)

b) quod A*.
nostri imp.

Norraannus om. p.
d) Northrn.
magnitudinem A.
g) eorum A* ; el (alio
h) crecorum alio atrani. 40
atram. delet.) C 1.
c) filiam

f)

atram. delet.) ipsorum (impiorum alio

corr. Grecorum A; Grecorum A*.
prosternereutur
1.
k) operante B\. 3.
i)
n) ergo ji ; ig. ad vos q.
1) alias A. A*. B\. 3.
m) ita codd (Conservemus?).
iusta et amic. sunt A. A*.
o) exhvlarescere A*.
q) ergo fi.
p) ac A*.
r) in n. /8. C.
t) Hisp. /?; et H. (Ispania Cl) C.
s) hec ^. ^l. 3. Cl (h)
hoc reliqiii.
u) Dacia A? A*.

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

caeteraque regna imperio nostro adiacentia

39

I.

cotticliana

lega- 1142.

*p. 364.

tione sua ciim *clehita reverentia et ohsequio nos frequentant,

ad ea quae imperii nostri mandata sunt se prompta esse

Nolumiis
tam ohsidihus quam sacramentis affirmantes^
etiam latere discretionis tiiae prudentiam, quod domnus papa
,

totaque Apidia,

Italia

et

Longohardia de die in diem ad-

ventum nostrum desiderant et, ut nostra eis imperiali suhveniamus potentia, cum omni devotione expostidant^ Huius
.

rei gratia dilectissimum^ et precordialem imperii nostri prin10

15

20

cipem Emhriconem^ venerahilem Herhipolensem^ episcopinn,

amicum tuuniy ad exquirendam domni papae voluntatem
Romam direximus. Cognita vero ipsius circa nos voluntate,
communicato principum nostrorum consilio, ea quae ad utriusque imperii nostri Jionorem spectant per karissimos et prudentes nuncios nostros, Rohertum^ scilicet principem Ccqmanum, illustrem utique^ virum ac nohilem nohisque fidelem,
necnon Alhertum^, dilectum capellanum nostrum et in fide
constantem, tuae significamus nohilitati.
Hos igitur^ tamqitam nos audias et^ quae tihi dixerint, sicut decet excellentiam tuam et sicut de te speramus et credimus, ad effectum
perdiicas, et honestos ac^ ydoneos^ apocrisiarios tuos tma
ciim nunciis nostris sine dilatione ad nos remittas. Preterea
de Reutenis "
qui ad contemptum imperii nostri, occisis
hominihus nostris, pecuniam nostram sihi usurpaverunt, sicut
convenit in causa amici et propinqui tui
et sicut nohis
scripsisti, ita facias. Militihus quoque imperii nostri, Alemannis^ scilicet^, qui aput te sunt, sicut^ decet magnificentiam^' tuam, henignus existas. Nichilominus etiam te rogamus, ut hominihus imperii nostri, Teutonicis^ videlicet, qui
Constantinopoli^ morantur, locum, in quem ad honorem Dei
aecclesiam edificent, concedas, tum^^ respectu divinae remunerationis, tum etiam interventu ac pteticione nostrae dilectionis.
Becordari quoque dehet tua discretio, quod nos in litteris
priorihus, per prefatum capellanum nostrum tuae nohilitati
presentatis, hoc idem a te pro Dei amore et honore petivimus,
quia, si ipse qui dat salutem regihus ^ fuerit in medio
nostri,
certum est, quod non gaudehunt inimici nostri.
,

25

30

35

40

lin. supplet. a scriba A; postulant B.

c) diErbip. Bl. B*.
f) Rubertum A. A* ; Riibertiim B*.
Cl,
h) A. Bl. 3; Aribertum A. A* ; Arnoldum />'. B*.
m) idon. A. jL B*. C.
u) Rut.
1) ita A. fl. B. B* ; et A*. C.
B*.
q) sicut om. A*.
p) ita A. ji. B. C; scil. deest A. A*.
u) cum fi.
s) Teutun. A*.
t) Constautinopolim B 1. o.

A. A*.

b)

d) Enbr. A.
g) (ilio (itram. in marg.
i) ergo />'.
k) et om. /?.

e)

a) oblirni.

lectum B.

C2.

r)

C.

o) Alam. /^.
exeell en tiam

1)

1.

ex supra

[Ps. 143, 10: Qui das salutem regibus/.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

40

^J^j^^'

Dahim^

^'

feliciter.

(24).

XVIIL

LIB.

I.

Kalendas^ Marcii^ Batisponae, in Chrisfo

Amen^

lohannes in Christo Beo^ ficlelis rex porphirogenitus,

siiblimis, fortis, augustus, Cominos et imperator Romanorum,

ad nohilissimum fratrem

amicum imperii

mei.
NohiLittera tuae nohilitatis, fraterni affectus sigmim, ad nostram deJata mansuetudinem per pr^identissimum apocrisiarium nohilitatis tuae
mtdta nos laeticia replevit.
hona tuae^ nohilitatis
voluntas et cognationis amicahilis^ affectio^^ et dilectio, quam
demonstrasti et^ per litteras et per verha et per opera ipsa
erga nostrum^ imperium, nostram^ consequenter pietatem
totam toto animo ad tuum amorem pertraxit.
Quare etiam
diversos fidelissimorum et familiarissimorum hominum suorum
ad tuam nohilitatem emisit, recommunicare p)er eos volens
nohilitati tuae totis de causis
propter quas et mandasti et
scripsisti ei.
Vtdt enim cum^^ Deo in omnihus amice sapere
et cognationahiliter et fraterne ad tuam nohilitatem^ et omnia
agere secundum quod videtur ei, quae ad honorem sunt noet

lissime^ et dilecte amice imperii mei, rex.

Nam

10

15

Quia vero prudentissimus dux Venetiae Petrus

Polanus mediator a nohilitate tua in his causis assumptus
est, sicut vir honus et fidelis amhahus partihus, et hoc nohis
placere dignum visum est.
De causa Apuliae et Longohardiae prudentissimis apocrisiariis nostris quae nohis^ visa
sunt iussimus.
Nam etsi quidam horum ad susceptionem
mcigis nohilissimae cum Deo futurae nurus imperii mei missi
sunt,
tamen etiam communiter eis notum est p imperii
mei velle.
De causa, quae facta est^ in Rossia, sicut
imperio meo scripsisti, sicid convenit imperio meo facere
amici et propinqui sui, sic et feci-.
in^' causa
Sed de
ccdjcdlariis nohilitatis tuae, quod scripta tua nominatim comprehendehant et magis de eo qui^ defecit in viventihus ex
Vale, nobilissime
eis, sic fecit imperium meum^, ut scripsisti.
hilitatis tuae.

20

25

30

imperii mei, rex^

amice'-^

a) Dabt. Cl; Dat.

Amen des. A. A*. B* (uhi etiam seqttens exstat epistola).
b) Kal. Marc. om. ^; Marcii om. C.
c) Aliud exemplar seq. A; aa add, /?.
d) Deo
deest B; rex deo tidelis, litteris alio atram. superscriptis transpos. A.
e) Nob. om.
A*.
h) atf. et om. ji.
i) et deest A. A*.
f) nob. tue A.
g) et amic. ji. B. C.
k) nostrum imperium nostrum
; imp. nostr. C.
m) in C.
1) cons. nostr. A. A*.
n) voluntatem C.
o) a nobis C.
q) sunt eadem, ut videttir, manu
p) est om. C 2.
superscr.
quod fecit iu amice viv. A,
s)
2. 3.
r) in causa om. /].
1, et ita
(sed nostrum pro])ter foramen non omnino certum) A.
t) nostrum alias
cf. n. u.
u) am. Ji. l. om. A; cf. n. s.
v) Aliud exemijlar sequitur add. A.

35

40

meum

1)

brecht,
n. 187.

[Dies male indicata, sed Fehr. 12. intellegunt etiam GieseIV'-, p. 202. 466; Bernhardi, 'Konrad 111! I, p. 269;
'-^)
[Cf. litteras Conradi supra p. 39, l. 22
267.

'DKG.'

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

41

Conradus^ Dei gratia *vere^* Bomanorum imjperator 1145.

augustus Jcarissimo fratri suo Manuel^ porphirogenito Comiano^, illustri et glorioso regi Grecorum, salutem et fraternam dilectionem. Nohilitatis tuae litteras, ut a^ tanto et
5 tam caro amico nostro serenitati nostrae transmissas,
*gra*^''^^^'
tanter excepimus et viso earumdem tenore de incolomitate^
Sed auditis a
et suMimitate tua admodum gavisi sumus.
Nikoforo^, tuae^^ dilectionis prudenti apocrisiario, preter illa
quae in litteris continebantur, quihusdam verhis duris et, ut
10 verum fateamur, ah omni retro tempore inauditis et nostrae
maiestatis
idtra quam lingua explere valeat, perturhata est
mansuetudo, et est ammirata universa^ imperii nostri latitudo.
Unde vel a quo Jioc^ tam amarum verhum processerit^^,
presertim cum inter caetera"^ Jiuius mundi regna Grecorum
15 regnum
omni sapientia et discretione hactenus floruex.it,
admodum^ mirati sumus. Si enim idem^ nuncius tuus
NiJioforus^ unicum filium nostrum, Heinricum in presentia
nostra morti dedisset, ad maiorem iram maiestatis nostrae
animum^ provocare non poterat. Cumque iam^ per triduum
20 in Jioc acervo^ lahorasset et rigorem nostri animi nullo ingenio nullaque sapientia ad suam voluntatem inflectere
potuisset, vix tandem quarto^ die aliis verhis dulciorihus excellentiam nostram^ exJiglaravit nostraeque^'^ furore indignationis mitigato nohilitatis^ tuae voluntatem nohis aperuit.
^

25

30

Et quoniam

nunc est et esse dehet, quod tu, amicorum

amicissime, uxorem accipies^ dilectissimam^ filiam nostram,
ita

sororem videlicet nohilissimae contectalis^ nostrae, volumus^

ut insit aeternum fedus perennis amicitiae, quam videlicet
amicitiam presente^ apocrisiario tuo ore et manuscripto firmari iussimus, ita videlicet, ut et^ amici amicorum tuorum^
et inimici simus^ inimicorum tuorum.
Proinde certa sit
prudentia tua, quod, si tuae nohilitati undecumque aliqua
molestia^ vel iniuria fuerit illata, non lianc tihi tantum, sed
etiam nohis factam iure dilectionis reputamus
quoniam
virtutis tuae nohilitas et maxime generosi sanguinis, quo in
pignus perpetuae dilectionis confederati sumus, propinquitas
,

35

a)
c)

g)

40

Chunr.

E. /?. C.
Nykif. A,

fere.

V.)

B 3.

b)

ita

/?;

/i.

Cumiano A, A*.
Nici^if. A*. B* ; Nyl<yf.

d)

universia, a eras.

1.

1)

B
e)

C.

2.

3.

B*,

a om.

(i,

mox

superscr.
superscr. A,

h) dil. tuae

hoc om. A.

A*.

i)

B1

f)

deest A. A*. C.
incolum. A. C,

magestatis Bl semper
et add. A. A*.

m) miramur add. C;

A; circulum A*.
o) adm. mir, sumus des. C (cf. n. m>.
p) idem om. (i.
Nykyf. /*. l. A; cf. n, g.
r) anim. om. /y.
s) iam deest A, A*.
t) ita codd.
omnes (a ceruo /?) et ed.pr. (C2); acerbo corr, Pith.; cf, Giesebrecht, 'DKG.' IV-, p. 469.
u) quarta A. A*.
v) nostr. om, A, A*,
w) que deest A. A*.
x) nob. tuac alio
di45 atram. in margine C 1.
/,)
y) accipias, una littera super sec. a scripta erasa A.
lectam A,
a) contoralis A* 2, et ita emendare voluit Cusp,
b) nohunus B \. 3.
c) ita A. A*. B* ; presentem /J/ preseutiae B. C,
d) et deest A, A*.
e) tuorum
om. A,
f) alio atram, superscr, Cl.
h) ingenio A. A*.
g) si tuae 0)ii. B.
n) c
q)

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

42

114:5.

nos invitat^,

iit

te

tamquam

LIB.

I.

filium Ixarissimiim totius ulnis

amplectamur et cuncta quae tihi placita sunt lihenti

animo faciamus. In qua re iustum arhitramur, ut eandem
amicitiam^ nohis et imperio nostro firmari facias, ut, completis omnihus honorifice, utrique imperio dehitus honor exinde deferatur et pax et nomen Christi per universum mundum inde^ magnificetur. Porro de quingentis militihus, quos
nohilitas tua petiit, hoc tihi respondemus, quod non solum
quingentos, sed etiam duo^ vel tria milia, sinecesse^ hahueris,
tihi mittemus et, quod magis^ est^, antequam detrimentum
caritatis

aliquod honoris tui pati [fe^J videremus, elahorata^ totius

imperii nostri fortitudine in propria^ persona tihi, sicut
precordiali filio et fratri carissimo, deficere et deesse non
possemus. Preterea scripsit nohis tua nohilitas, quod magnos
et caros nuncios sinceritati tuae mitteremus ; in quo voluntati
tuae acquievimus, quoniam quos cariores hahuimus excellentiae
tuae transmisimus, scilicet^ carissimum ef^ precordialem
nostrum JEmhriconem^ venerahilem Wirzihurgensem^ episcopum, illustrem et magnum imperii [nostri^*] principem, qui
est cor nostrum et anima nostra, necnon^ dilectissimum^
nostrum Eoherfum^\ illustrem et nohilem principem Capuanum. Misimus etiam quasi utrasque manus nostras germanos
duos fratres, scilicet fratrem Bernonem, virum sapienfem et
religiosum, et fratrem ipsius Biwinum^-'^, qui nohis valde
carus est et familiaris, et nohilem^ et honorandum principem
imperii nostri Rogerium^\ illustrem comitem de Ariano''',
cuius fidem et constantiam sepius^ experti sumus, et Gualterum^ fidelem nostrum. Istis itaque ea quae in litteris non
continentur industriae tuae referenda commisimus, quorum
verhis fidem adhiheas et quae fihi dixerint tamquam a nohis
dicta credas. De Ruthenis'^' - vero, pro quihus patri tuo divae
recordationis lohanni imperatori per fidelissimum capelJanum
nostrum Adalhertum'^ et^ per comitem Alexandrum de Grovina scripsimus, et de loco, in quo nosfris Teutonicis ad

lo

i5

20

25

30

d) milia 35
c) exinde J.. A*.
amic. deest A. A*.
t) ma,ins ^. C.
A.
g) est otn. h. l. A; cf.
n. e.
i) ita omnes codd.; devorata conicit Giesehrecht, 'DKG.'
h) te deest /J. B. C.
k) fort. impropriaCl.
l. c, sed dubito, nuni emendatione opus sit.
1) scil. om. A. ji.
m) et erasum Cl, deest C2.
n) Embrikonem Cl.
o) Wirzb. (vel secundum formam
o*) nostri deest^ji. B. C. 40
litterae potius Wirhb.) A; Wircib. /?. J5 3; Wirzeb. Cl.
r) Rodb. JS 3
q) ita A. C. (fi?) ; dilectum A*. B. B*.
p) et alio atram. add. Cl.
t) nobilis codd.; corr. Giesehrecht l. c, quem cum H. Kohl
Rub. jB*.
s) Ribin. A.
w) sepe ^. ^I*.
v) Arino p; Adriano C.
prohandum putamus.
u) Rog A. /?. C 1.
x) Gwalt. ^. Bl.
a) Adalb. comitemque Alex. A.
z) Adilb. Bl. 3.
y) Roth. B*.
a)

add. Bl.

e) est

1)

2) [Cf.

invitantB/ inuctant
Ji.

l.

y?.

perperam

b)

insert.

[Fundatores monasteru Ebracensis;

ad ea quae sequuntur supra p.

39;

cf.
l.

SS.

22

XV, % p.

sqq.J.

1040

sqq.]. 45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

Dei aecdesiam^

lionorem

LIB.

I.

43

edificare^ volumus, et de nohilihnsll^b.

haronihus Apuliae, Alexandro videlicet Clarimontis, Philippi^ de Surris^ et Heinrico^ comite et Senne Pustellis^, ille
noster precordialis Wirzihurgensis^ episcopus et caeteri familiares nostri voluntatem nostram tihi referent; quihus

tamquam

Super his omnihus fidelem apocrisiarium tuum Nihoforum^, licet in principio legationis suae
nos conturhaverit, tihi attentius commendamus, et quia conut eum remuneres
rogamus.
Vale
stanter perduravit
10 **De^ hoc hacteniis**.
XXVI. Creverat autem^ Fridericus Friderici stren-(25).
nuissimi ducis filius miliciaeque chigulum iam sumpserat"\
Igitur bonae innobilis patris futurus heres nobilior.
dolis virtutem non dissimulans, educatus, ut assolet, ludis
15 militaribus
ad seria tandem tyrocinandi^ accingitur
adhuc vivente terramque suam plenarie
366. *negotia, patre
tenente. Nam et comitem quendam nobilem Heinricum (1146).
de Wolf radeshusen P hostem denuncians Baioariam^i cum
magna militum copia ingreditur. Norici et maxime coet nobiles, velut tyrocinium^* ^ celebraturi, quod
20 mites
modo nundinas^ vocare solemus, in^ predicti comitis
castro se recipiunt. Itaque strennuissimus superveniens
adolescens Noricos ante murum stantes ipsumque armatos
expectantes non ut iocando, sed ut rem seriam agendo
aggressus est, diuque* et fortiter utrisque
25 viriliter
pugnantibus, tandem, ut hostes castro se reciperent,
coegit^^ Versis in fugam Noricis ac ex angustia portarum artatis, comes quidam Conradus de Dachowe, tunc*
nobilis comes, postea dux factus Croatiae et Dalmatiae^;
30 qui incautius extra remanserat, ab hostibus circumdatus^*
nohis

credas.

*i).

*)

tunc

Dalmatiae

des.

/5.

b) ila A. A*. p. 1. 3; edificari B2. C; fabricare B''.

a) aeccl. om. /?.
A. A*. /?. B (Phillipi 2). Cl (Phillippi). 2.
d) sic A; Surr A*. /L B. Cl;
Surre C2.
i) iia A*2; Pustell'
e) Heinricum comite /i ; Heinricum comitem Bl.
g) Wirzeb. vel Wirheb. A; WirKeb. Cl;
35 A. A*l. C; PusteH B\. 2; Pustelli B5.
Wircib. /?. Bl. h. l.
h) Nicof. h. l. Bl; Nycof. B3; Nykyf. A. C; Hikiforum (sic) /i.
i) Vale om. /?; in B* seqnitur I, 48.
k) De hoc hact. des. /3. C.
autera om. C.
1)
m) cinxerat A. A*.
u) tir. A; tyrocinanda JS 1. 2; tayrocinanda /?.
o) adh.
patre C.
p) Wolfradeshausn A; Wolfrade.shawsen A"^; Wolfradehawsen /5; Wolfr) ita h. l. A. fi. C; tir. A*. B.
s) ia om. A.
40 rathusen B.
q) Bauvvar. A.
t) que deest B 1. 3.
u) coegit om. A. A*.
v) circumd. deest C.
c)

ita

1)

[Cf. cle hoc loco,

'Gesch. Baierns' I,

quem

viri

doctl diverse

interpretati sunt,

p. 641, n. 1; Bernhardi, 'Konrad III.'

II, p. 484, n. 42
Simonsfeld, 'Jahrbilcher d. d. R. nnter Friedrich I/
45 t. I, p. 8; n. 28, aliosj.
2) [i. e. torneainenta ; cf. Dii Cange- Favre,

Biesler,

Glossar. V, 025;
581, n. 9887.

col.

Bernh. Clar.

ep.

3) [Cf. infra

386,

Migne, Patr. Lat.

IV, 11]

CLXXXII,

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

44

LIB.

I.

sicqne adolescens prefatum ducens comitem ad

propria cum victoria revertitur.
Cumque a multis sibi
suaderetur, ut pecuniam magnam^ ab eo extorqueret,
ipse ex innata sibi nobilitate pravorum declinavit con-

(1146).capitnr

Nam,

captum, sic eum liberaliter

dimissum ad propria redire sine pecuniae^ exactione^

silia.

sicut

fortiter

permisit.
(26).

XXVII. Post

haec'^ Conrado duci, supradicti^ Berhbellum indicit, captoque^ supra memorato Alemanniae oppido Turego^, presidia ibidem poDehinc^^ iunctis sibi etiam quibusdam de Baioaria^
suit.
nobilibus prefati ducis terram cum magna manu militum
introivit atque ad ultima pene^ Alemanniae procedens
ad Zaringen usque, eiusdem ducis castrum, pervenit,
nullo sibi obviante vel resistere valente. Non multo post
etiam arcem ipsius quandam -, quae cunctis adhuc cernentibus inexpugnabilis esse videtur, cepit et expugnavit
ac contra multorum opinionem fortissimum et ditissimum
ducem tam acriter debellavit, ut ad patrem patruumque

tolfi

ducis

filio,

10

15

eum venire ac pacem petere cogeret.

tam
ardua in ipsa puerili aetate gessit
et
negotia, ut non iumerito cum multorum stupore de ipso

suum
Haec
inc.

1, 66.

(^l^J)"

supplicem'"

20

alia

dici posset illud^^

evangelii^:

Quis piitas puer

iste^

erit?

XXVIII. His diebus Arnaldus^ quidam religionis

habitum habens, sed eum minime, ut ex doctrina eius
patuit, servans, ex^' aecclesiastici honoris invidia

25

urbem

Komam

ingreditur ac senatoriam dignitatem equestremque ordinem renovare ad instar antiquorum volens^

totam pene Urbem ac precipue populum adversus pontificem suum concitavit. Unde ad^ eorumdem temeritatis
vel potius fatuitatis corroborationem ab eis ad principem
1149. [suum*] destinatum tale scriptum invenitur*:
*)

cod. Adnmnt.y qiii excerpta continet, manu aequali

addita sunt : qui non post multum tempus captus et suspensus
est et corpus eius igni traditum.

30

In marg.

35

d) hoc A*.
e) ita
c) exact. om. p.
b) pecunia /^.
a) multani A. A*.
2;
f) que deest A. A*.
Bertolfi ^, h. l. etiam A*. C; Berth. J51; Berchtoldi A.
g) Thur.
k)
Alem.
pene
jB
proc.
1.
i) Bauwar. A.
h) Deinde A. A*.
A*.
1)_?Po)
; euglu /S.
^in.Bl.
n) ill. evang. om. A*.
m) suplicem Cl.
40
deest
t) suum
r) ex om. A.
s) et ad C.
/?. B. C.
q) Arnoldus A. A*.
p) iste om. A.

ewangelicum ^

2) [Heyck, 'Gesch. der Herzoge

1) [Cf. siipra c. 7. 8, p. 23 sqq.J.
von Zdhringen' p. 304: sq. castrum nuper a Conrado supra Friburgum
in monte qui Schlossberg vocatur exstructum intellegenduni esse pidat, cuni
quo sentit Simonsfeld l. c. p. 10, n. 3SJ.
3) [Cf. infra II, 28, sed res
illas hic

perperam relatas

esse constatj.

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

45

I.

XXVIIII.^

Excellentissimo^ atque preclaro Urhis^

^^u\q
orbts totius domino^ Conrado^ Dei gratia Romanorum^ regi
semper augusto senatus populusque Romamis^ salutem et
Romani imperii felicem et inclitam guhernationem. Regali
excellentiae per^ plurima iam scripta nostra facta et negotia
diligenter exposuimus, quomodo in vestra fidelitate^ permaneamus ac pro vestra imperiali corona exaJtanda et omni
modo augenda cottidie decertamus. Ad quae quia regalis
industria, ut postulavimus, rescrihere dignata non fuit, plane
tamquam filii et fideles de domino^ et patre satis miramur.
Nos enim quidquid agimus pro vestra fidelitate et honore
,

10

Et quidem regnum et imperium^ Romanum

vestro
a Deo regimini concessum, exaltare atque amplificare
cupientes, in eum statum, quo fuit tempore Constantini et

facimus.

^"

15

lustiniani, qui totum orhem vigore senatus et populi

suis tenuerunt^ manihus, reducere,

Dei gratia

20

Romani

pro his omnihus

imperio semper rehelles

senatii

restituto, et eis, qui vestro

erant quique tantum honorem^ Romano imperio suhripuerant,
magna ex parte conculcatis, quatinus ea quae cesari et imperio pertinent p per omnia et in omnihus ohtineatis, veliementer atque unanimiter satagimus atque studemus. Et oh
huius rei effectum honum principium ac^ fimdamentum feci-

mus. Nam pacem et iiisticiam omnihus eam volentihus ohservamus, fortitudines, id est turres et domos potentum^ Urhis,
25 qui vestro imperio una cum Siculo ^ et papa resistere parahant,
cepimus et quasdam in vestra fidelitate tenemus, quasdam
*p.m. vero^ suhvertentes solo coequavimus.
Sed *pro his omnihus,
quae vestrae^ dilectionis fidelitate facimus, papa, Fraiapanes^
et filii Petri Leonis, homines et amici Siculi, excepto lor30 dano^ nostro in vestra"^ fidelitate
vexillifero et adiutore'^,
Tolomeus quoque et alii plures undique nos inpugnant, ne
lihere, ut decet, imperialem regio capiti valeamus imponere
coronam. At nos, quoniam amanti nullus lahor gravis est^,
a) habet B*, praemissa ruhra: Romanus senatus ad iinp. Chonradum.
b) toc) dom. om. A.
35 cius orbis et urbis A. A*.
d) Cunrado A fere semjjer ; Conrado B 1;
Ch2niado B*.
e) Rofh ^. B* ; Rom /?; Rora. Cl; Romano ^* 1. Bl. 2, corr. Romanorum A* 1.
t) Roiti C 1.
h) felicitate B 1. 3.
i) patre
g) per om. A. A*.
et dom. A. A*.
k) nostrum add. A*, sed deesi A. /?. B. C. Wih.
ita Wih.
1)
Rom J.; Roln fj. B*. Cl; Rom. A*. Bl; Romauorum C2. m) a Deo vestro reg. A*.
40 n) tenuere 6'2.
o) imp. Rom. hon. A. A*.
doberentur C.
j)) pertinerent f-i ;
r) potencium A,
s) vero aliu atram. versu exeunte stippl. C\.
t) pro
q) ad Bl.
V. Wih.
u) alio atram. corr. franiipanes Cl; Praniipanes C2.
v) lordane Bl. 3.
w) nostra A. A*. ji. Bl. 3; n. f. in v. C, sed siffnis ordo restitutus C 1.

ed. Jaffe,
1) Sequens epistola etiam inter Wibaldinas exstat
BiU. I, nr. 214, p. 332.
2) [Rogerio regej.
3) [Cf. Chron. VII, 31/.
4) [Haec siniilia verbornm Ciceronis, Or. 10, 33: sed iiihil difficile
amanti puto].
,

45

OTTONIS GESTA FmDERICI IMP.

46

LIB.

I.

inde plurima dampna sustineamus, pro vestro amore^

et Jionore gratanter patimur.
Scimus namque nos a vohis
proinde premium sicut a patre accepturos vosque in eos
sicut in^^ imperii hostes vindictam daturos.
Cum tanta
igitur^ nostra in vohis fidelitas sit tantaque pro vohis sustineamus, precamur, ne spes ista nohis deficiat, neu regia
dignitas nos, vestros fideles et filios, despiciat; neque, si in
regalihus aurihus aura sinistra de senatu et nohis flaverit,
in eam intendat aut respiciat, quia, qui de nohis vestrae
altitudini mala suggerunt, de vestra et nostra, quod ahsit,

1149. licet

10

dissensione laetari voJunt et utrosque, ut soliti sunt, callide

opprimere moliuntur. Sed circa haec, ne fiant, regalis pruclentia, ut decet, soIUcita sit et provida, reminiscaturque
vestra

sollertia,

quondam

quot

et

quanta mala papalis curia

cives nostri imperatorihus,

fecerint^ ; et

et dicti

qui fuerunt ante vos^,

verimt; sed nos Christi gratia in vestra fidelitate viriliter

eis resistimus ac plures ex illis ah Urhe sicut pessimos hostes
imperii, ut sunt, pepidimus. Appropinquet itaque nohis imperialis^ celeriter vigor, qiconiam quidquid vultis in Urhe
ohtinere poteritis et'^, tit hreviter ac succincte loquamur,
potenter in Urhe, quae caput mundi est, ut optamus, hahitare,
toti Italiae ac regno Teutonico, omni clericorum remoto ohstaculo, liherius et melius quam omnes fere antecessores vestri
dominari valehitis. Sine mora ergo^^, precam^ir, ut veniatis
et interim^ de statu vestro, quem semper desideramtis saluhrem
et prosperum, de^ his regalihus litteris aut nunciis nos laeSumus enim per omnia vestrae voluntificare dignemini.
Sciatis preterea, qida^^^
tati semper^ ohtemperare parati.
extra
Midviura^
tlrhem
parum
longe, per tempora
pontem
multa pro imperatorum contrario destructum, nos, ut exercitus vester per emn transire queat, ne^ Fetri Leonis per
castellum Sancti Angeli vohis nocere possint, ut statuerant
cum papa et Siculo, magno conamine restauramus, et in
parvi temporis spacid muro fortissimo et silicihus iuvante

Beo

complehitur.

hiiiusmodi
et

15

nunc deteriora vohis cum Siculo facere tempta-

esse

Concordiam autem
et

inter

Sicidum

et

25

30

35

papam

virgam
mitram atque sandalia^, et ne^

accepimus.

anulum, dalmaticam

Fapa

20

concessit

Siculo

c) ergo p.
d) nos A. A*. /?. B 1. 3. Cl,
b) in ovi. Bl,
a) lion. et am. A.
e) fecerunt A*. B*.
f)
nobis celeriter re- 40
atram. superscr. vel u (vos) Cl.
h) igitur B.
i) iterum B 1. 3.
k) ita /i. C;
galis vigor A. A*.
g) ut et B.
reg. litt. aut nunc. nos de his A (hiis). A* ; reg. de his litt. aut nune. Wilm. Waitz ; et
obt. semper Wib.
m) quod Wib.
1)
de his omnibus reg. litt. aut nunc. Wib.
n) ita A. A* 1. 2. Cl, corr. Milvium A*l; Mubium iJ 1 (m e corr., ut videtur). 3; Mulo) et ne Wib.; filii siipplendiim esse iam moniiit 45
nium jB2; Milvium C2. Wib. ; om. [i.
Kohl; cf. siipra p. 45, l. 29.
p) scandalia /3. Bl. 3. B*. Cl.
q) ut uullum A.

alio

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

47

ullum mittat in terram suam legatum,

nisi quem Siculus 1149.

Sieulus dedit ei multam pecuniam pro detrimento
vestro et Bomani^ imperii, quod Dei gratia vestrum existit.
Haec omnia soUicite vestra^ animadvertat, optime rex, pru-

jpetierit ; et

dentia,

Rex

10

valeat, quidquid cupit optineat super hostes,

Im.perium teneat, Romae sedeat, regat orhem
Princeps terrarmn, ceu fecit lustinianus.
Cesaris accipiat cesar, quae sunt siia presid,
Ut Christus iussit, Fetro solvente trihutum^
Nos de caetero, legatos nostros, precamur, ut bemgne recipiatis et quod vohis dixerint credatis, quia scrihere cuncta
nequivimus. Sunt enim nohiles viri, Guido^ senator, lacohus filius Sixti^ procuratoris et Nycolaus^ eorum socius.

Matth. 22.21.
^C-^f^^''

15

20

At^

huiusmodi verbis sive

quin
abnuit'\
immo venientes ad
neniis prebere aures
se ex parte Romanae aecclesiae viros magnos et claros,
quorum unus Guido*^ Pisanus, eiusdem curiae cardinalis
christianissim-QS princeps

et cancellarius, erat, renovationemque antiquorum privilegiorum suorum postulantes honorifice suscepit et ho-

neste dimisit.

XXX.

Ea tempestate ubique terrarum bellorum

(29).

1146,

turbine orbem replente fermeque totum imperium seditionum motibus involvente

nam et in Alemannia

25

30
^;.

368.

35

inter predictum adolescentem Fridericum et prenominatum^ ducem Conradum hoc dissensionis malum agitabatur;
in Baioaria^^ inter Heinricum Leopaldi marchionis filium,
eiusdem terrae ducem, et item Heinricum^ Ratisponensem
episcopum gravissimum bellum excitatum in dies augmentabatur; in Belgicam Gallia viris magnis et egregiis Alberone
Treverorum *archiepiscopo et Heinrico Namucense comite
debellantibus omniaque preda et incendio commiscentibus,
maximnm rei pubhcae dispendium expectabatur; Pokmia'^
quatuor fratribus, tribus - cum quarto ^ pro ducatu contendentibus, maximam effusionem sang-uinis minabatur,
caeteris quoque imperii provinciis huius mali non ex-

Rom

B\.
b) vestra om. A*.
c) triumphuiu A. A*.
d) Gvvido A*. Bl.
C; Syxti B; S. fil. A. A*.
f)
Nic. /^. C.
g) Capitulum XXX.
lucipit. A.
Capitulum ad idem J.
h) renuit A.
i)
k) Bauvi^ai-ia A seinper feve,
n) Polonia A. C2; Polimia vel Pora) Bellica B l. 2.
40 h. l. Bl.
1) Hainr. /?.
lunia Cl; PoliniaV /?; Polimia reliqui.
o) quoque oni. A. -4*.
a)

e)

ita

A. A*.

1)

(i.

/5.

fCf. supra

c.

CasimiroJ.
8)
34, p. 368. et n. bj.

sive

21, p. 44/.

fWladislao

fBoleslao, Mescone, IleinHco

eoruni seniore.
Cf. Chron. VII,

2)
II,

vii,':]l''

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

48
1146.

repente

LIB.

I.

dexteram excelsi tanta ^ facta

est mutatio -, ut, sopitis omnibus his bellorum tempestatibus, in brevi totam terram quiescere et innumerabiles^
torribus

^,

per

ex Gallia et Germania contra inimicos crucis crucibus

acceptis miliciam profiteri cerneres.
Sed, antequam
huius tam inauditae mutationis hystoriam^ attingamus,
pauca de priori turbulentia premittenda sunt.
(30).

XXXI.

Igitur eo tempore, quo predictus*^ HeinNoricorum dux cum prenominato Heinrico Ratisponensium episcopo civibusque suis ac Stirensi^
marchione Odoacro^ gravissimam guerram^ agitabat,
quidam milites de Orientali marchia egressi Pannoniam
latenter ingrediuntur ac noctu castrum Bosan*, quod

ricus

olim imperator Heinricus

obsidione cinxerat, ex inproviso^ aggressi capiunt, quibusdam comprehensis, nonnullis occisis, aliis per fugam elapsis ^.
Quod audiens
Ungariae^ rex Geiza^, Beli regis filius, premissis quibusdam comitibus *suis'"*, qui, quare vel qualiter hoc factum fuerit, inquirerent, ipse eosdem^ subsecutus ad
liberationem castri cum magna Ungarorum properat^
Comites, qui precesserant, ab oppidanis,
multitudine.
cuius rei causa tam gravem regi intulerint iniuriam,
Qui responderunt se nec^^ pro
sollerter percunctantur.
Romanorum principe nec pro duce suo hoc fecisse, sed
Erat aiitem^ Boricius Coloi^/^i.Ti P^o domino suo Boricio^.
manni^ quondam regis Ungariae fihus predictum regnum
Ungariae, ut in prioribus cronicis dictum est'*, iure hereditario repetens ac ob hoc adipiscendum utrosque principes,
Romanorum scilicet ac Grecorum, frequenter soUicitans
multosque ex militibus nostris ad favorem suum pecunia inducens.
Igitur rex Ungariae^ superveniens castraque
ponens oppidum cinxit, diversis instrumentis tormentorumque generibus adhibitis ac sagittariis oppido circum1108.

10

15

20

25

*)

quod

et

Bresburcu add.

[cf.

etiam indicem, siipra p.

30

7,

35

n. hj.

c) hist. ^. C.
d) dictus A*.
b) invariabiles C.
a) per et tanta om. A*.
h) gweram
f) Styr. /i. C.
Ratisponen A. A* ; Ratispou /L
g) Odacro A. A*.
ita A*. B 1. 2. Cl; Gerha A;
k) rex Ung. C.
A. Bl.
i) inprovisu A. A*.
1)
n) eos A. A*.
o) mult. prop. B\.
m) suis deest A. A*.
Gerza B^. C2; Gauzio /?.
Boritius ^. C.
s) Cholo- 40
r) autem deest A. A*.
p) non A.
q) Boritio /i. C 2.
u) Bresburg C2.
manni B 1. 2.
t) Ungarorum A. A*.

1)

[Cf. Chrmi. VII, 34/.

terae Excelsiy.
VII, 21. 34.

3)

2)

[Ps. 76, 11: haec mutatio dex4) Cf Chron.

13, p. 3257.

[V; cf Chron. VII,

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

49

Teutonici^, eo quod dux in superioribus Baioariae

partibus moraretur, princeps vero in remotis regni maneret ^ locis, cum nnllum liberationis suae solatium haberent, de facienda cum Ungaris pace pertractare incipiunt.
Ita, ne multis morer, mutuo colloquentes, accepto a rege
sub iureiurando promisso trium milium^ librarum in
pondere, castrum sibi reddunt, ipsique ad propria redeunt.
Eex autem Ungarorum dampnum sibi a Teutonicis illatum graviter ferens, ducem Noricum habens suspectum
hostem denunciat exercitumque maximum per totam
regni sui latitndinem colligit. Sed antequam de egressione huius gentis dicamus, breviter quedam de ipsius
terrae situ nationisque ritu prelibanda videntur.
fusis.

10

XXXII. Haec enim^

15

20

25

30

eo quod

circum-

montibus et precipue Apennino ^ clauditur, ex ^ antiquo Pannonia dicta ^, intus planitie campi
latissima, decursu fluminum et^ amnium conspicua^,
nemoribus diversarum ferarum generibus plenis^ conserta,
tam innata amenitate faciei laeta quam agrorum fertilitate locuples esse cognoscitur, ut tamquam paradysus
Dei vel Egyptus spectabilis* esse videatur. Habet enim
pulcherrimum, ut dixi, naturaliter spectaculum, sed ex
barbarae gentis ritu^ menium vel aedium rarum ornatum
terminosque non tam montium vel^ silvarum quam cursu
maximorum fluviorum septos. Attingitur ab oriente,
ubi Sowa^" famosus fluvius Danubio recipitur, Bulgaria,
ab occidente Maravia et Orientali Teutonicorum marchia,
ad austrum Croatia, Dalmatia, Hystria" vel Carinthia,
ad septentrionem Boemia, Polunia*^, E.uteniaP, inter
anstrum et orientem Rama^i, inter aquilonem et item'^
orientem Pecenatorum et Falonum ^ maximam venationum
copiam habente^, sed vomere ac rastro pene experte
campania. Crebras vero barbarorum irruptiones passa,
haut mirum, si moribus aut lingua agrestis manet et

quaque

A. A*.
pect. A*.
historia

A*.

e)

/S.

2.

et

silvis

reman. A. A*.
c) milium om. A. A*.
d) autem
i) exab A.
h) plenis deest A. A*.
g) et om. A*.
n) Histr. A;
m) Sawa Bl.3; Saua li2.
k) ritu om. C.
1) quani A*.
o) Poliniia codd.
q) Roraa
p) Reutenia />'; Ruthenia B; Ruttenia C2.
s) habentem B.
r) item deest A*.
J.

Teotoii.

a)

35

40

provincia,

Appenn.

C.

b)

f)

XIV

4, 16; infra II, ISJ.

2) [Ad
Oros. II, 6, 8
haec (Babi/lonj campi planitie
undique conspicua, natura loci laetissima; Chron. II, 11; infra I, 47.
3) Cf. Chron. VI, 10. et ea, quae Mullenhoff ad
//, 34. ///; 37/.
hunc locum notavit in ^Zeitschr. f. D. Alterth.' X, p. 165. W.

Isidor.

lCf.
conspicua

1)

planitie

Gesta Friderici.

Etym.

cf.

1146.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

50

insulsa.
est

^,

Nam

Hunorum,

primo,
qui iuxta

quod alibi
lordanum

LIB.

I.

latius* a nobis
'^-

dictum

*ex incubis et meretricibus

postmodum Avarorum cruimmundis carnibus vescentium conculcationi, ad

ultimum Ungarorum a Scjthia^ egressorum, qui et adhuc eam incolunt, relicta est possessioni. Sunt autem

*p. 369.

orti fuerant, direptioni patuit,

dis et

predicti Ungari facie tetri, profundis oculis, statura

humiles, moribus et lingua barbari et feroces, ut iure
fortuna culpanda vel potius divina pacientia sit^ admiranda, quae, ne dicam hominibus, sed talibus hominum
monstris'^ tam delectabilem exposuit terram.
In hoc
tamen Grecorum imitantur sollertiam, quod nullam rem
magnam sine crebra *et ^ longa* consultatione adgrediuntur.
Denique cum vilissima in vicis vel oppidis ibi, id^ est
ex cannis tantum, rara ex lignis, rarissima ex lapidibus habeantur habitacula, toto estatis vel autumpni
tempore papiliones inhabitant; ad curiam regis'^ sui,
singulis ex primoribus sellam secum portantibus, conveniunt ac de suae rei publicae statu pertractare et
discutere non negligunt, hyemis algore in domiciliis,
quae^ habent, id ipsum facientes. At omnes sic principi
suo obsecuntur, ut unusquisque, ne dicam manifestis
illum contradictionibus exasperare, sed et occultis suHinc est, ut, cum
surriis lacerare nefas arbitretur.
predictum regnum per
vel amplius divisum sit
comitatus, de omni iusticia ad fiscum regium duae lucri
partes cedant, tercia tantum comiti remaneat, nullusque
in tam^ spacioso ambitu, rege excepto, monetam vel
theloneum^ habere audeat. Quod si aliquis ex comitum
ordine regem vel in modico offenderit vel etiam de hoc
quandoque non iuste"^ infamatus^ fuerit, quilibet infimae
condicionis lixa a curia missus eum, licet satellitibus
suis stipatum, solus comprehendit, in vinculis ponit, ad
diversa tormentorum genera trahit. Nulla sententia a

LXX

b) Sorbarnum corr. Sordanum

2.
c) Schia) a nobis lat. A. A*.
1, et ita
f) et longa des. A. A*.
d) adm. sit B.
Scithia /?. Cl.
e) imit. Gr. A.
k) mag:no add. /?.
i) qui C.
I) theolonium A. fi
h) regni A*.
g) id est om. fi.
n) diflfamatus A.
m) q. iniuste A*.
theoloneum A*.

cia

lo

i5

20

25

30

35

A;

1)

p. S9J.
episc.

Chron. IV, 16.

3)

2) [Cf. lordanis Get. c. 24, Auct. ant. V, 1,

[Cf. epistolam (Reniigii Autissiodorensis ?) ad Dadonem 40

VirdiAnensem , d'Achery, Spicil. XII, 355: per talia hominum

Hrotsvith. Gesta Ottonis v. 384; Opp. ed. P. de Winterfeld,
6?. _p. 215;
Diimmler, 'Gesch. d. Ostfrdnk. Reiches' ed. 2. III,

monstra;

SS. r.
p. 449; M. 1/.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

51

I.

principe, sicut aput nos moris est, per pares suos exposcitur, nulla^ accusato excusandi iicentia^ datur, sed
sola principis voluntas aput omnes pro ratione habetur ^.
Si quando vero exercitum rex ducere voluerit, cuncti
5

10

15

sine contradictione quasi in unum corpus adunantur;

coloni quidem, qui in vicis morantur, novem decimum,
vel etiam septem octavum vel infra, si necesse fuerit,
cum subpellectili ad bellum necessaria instruunt, caeteris
pro cultura terrae domi relictis. Qui vero de militum
ordine sunt, nulla occasione nisi gravissima domi remanere audebunt. At in ipsa regis acie hospites, quorum
ibi magna copia est et qui aput eos principes dicuntur,
latus principis ad muniendum ambiunt.
Omnes pene
tetri tetris in armis procedunt, nisi quod iam ab hospitibus, quos nunc solidarios dicimus, educati vel ab eisdem

etiam geniti, quandam, non innatam, sed quasi extrinsecus

affixam virtutem trahentes, principes tantum et hospites
nostros impugnandi peritia armorumque splendore imitantur.
Sed de predictae gentis ritu haec dicta suffi20

ciant.

XXXIII. Igitur rex ad portam Mesiam^-^ LXX^

pugnatorum milia vel amplius habens erupit, in campoque inter portam^ prefatam et fiuvium Lithahe^'^, qui
Teutonica^ lingua Yirvelt^, quod nos vacantem campum^
25

Dux etiam cum suis

possumus, castra posuit.
non longe ex altera parte eiusdem fluvii^, qui imperii
Romani et regni illius ex uno Danubii latere
nam

limes est, suos convocans,

ex altero"^ Maraha fluvius"
itidem castra metatur, missis^ exploratoribus, qui statum
hostium diligenter inquirendo ediscerent. Altera die rex
in predicto campo ad quandam
ligneam aecclesiam
accedit, ibique ab episcopis
nam eo usque in puerilibns annis positus nondum militem induerat
accepta^
sacerdotali benedictione ad hoc^ instituta armis accingitur.
Post haec^ acies^ ordinat, militem instaurat, positis in

35

1146.

dicere

30

(32).

a) nuUi A. A*,
c) Messiam A. A*.
b) datur lic. A*.
d) septuaginta Cl.
ampl. pugn. milia A. A*.
f) pref. portam B.
g) Lithe A; Litthe A* ; Litahe /?;
Lithaihe Bl.
i) Viervelt
h) Theut. h. l. B\. C\.
A. A* ; Lervelt proposuit
Cusp., quod posteriores edd. perperam addiderunt.
k) campura om. A. A*.
1) parte
40 ad flnvium A*.
m) altera parte A. A*.
n) est fl. A*.
o) missique A; missisque A*.
r) hoc A*.
s) ord. acies A. A*.
q) hec A.
p) acceptaque A. A*.
e) vel

1) [Cf. luvenal. Sat. Q,

Wieselburg?

223:

sit

pro ratione voluntas/.

3) Leitha.
4.*

2)

Prope

{sept.

n).

52
1146.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

duabus alis, in quibus sagittarii, quatinus vim

hostium^ eminus repellerent, erant, et e regione una
magna acie, cui avunculus suus Bela dux^ preerat, in
propria legione, ut aiunt, plus quam XII milia equitum
retinens.
Dehinc fluvium Litahe^ ex inproviso^, exploratoribus ducis non bene, propter quod missi erant, obcapite

servantibus, transvadando permeat, apposito mox in

Dux itidem acies instituerat et iam, quid
vicinis igne.
facto opus esset ^, consultabat, frustra exploratores, qui
aut dolo aut pigricia tardabant, expectans. Cumque
alii pugnandum, nonnulli ex alio latere amnis Viscahe^'^,
super quem residebat a termino ad duo tantum Teutoexpectandum atque robur honica miliaria distantem
stium^ melius explorandum consulerent, subito fumus
apparens ignis *et* ^ hostium ^ certum signum dedit,
quibusdam ex nostris putantibus ac dicentibus ab hostibus in fugam versis propria castra ignibus data esse.
est enim manu fortis, mente audax, *sed
Itaque ^ dux
subito arma corripit et, secus quam
morae impaciens
disciplina militaris et ordo exposcit, non pedetemptim
incedens, sed precipitanter advolans in hostem ruit, suis
gregatim adventantibus et dirupto legionum ordine conDenique ex prepetis cursus nimia
fuse venientibus.
velocitate sagittariorum impetum, qui in duabus precedentibus^ alis positi erant, prevenit ac illas cum duobus^
comitibus, qui eisdem preerant, ferme"^ funditus delevit.
Post haec illas duas magnas acies, regis scilicet et"
avunculi sui ducis, impegit, ex regis legione nullo egrediente, sed tamquam in modum silvae fixa immobiliter
manente. lani iam Ungari de fuga cogitabant dorsaque
vertere volebant, et ecce Teutonici, qui in posterioribus
alis ducem suum sequebantur, fugam ineunt, duce ignorante vel ea quae fiebant ex pulveris multitudine, qui
illis in partibus siccitatis tempore maximus esse solet,
conspicere non valente. Barbari tunc primo vires*^ sumunt ducique tamquam a suis destituto circumfunduntur.
Dux tunc demum terga hosti dare compellitur ac tam

10

15

*p. 370.

20

2&

3a

35

f
{

A. A*.
c) iia A. A*. fi. C; Litha B.
d) iaf) ita
e) transvadendo A* ; cf. supra p. 32, l. 41, . c.
provisu A; improvisu A*.
h) et 40
Vischae B.
/?. C; Vischahe A. A*;
g) consuluer(unt) Cl; consuluere C2.
k) preced. deest A. A*.
deest A, A*.
i) Igitur itaque A*.
1) cum com. duob.
o) sum. vires /S.
militibus A*.
n) et om. ^.
m) ferme om. ^.
a) ostium

1) [Cf.

Cl.

h)

dux

deest

siipra p. 30, n. 1/.

2)

Fischa.

OTTONIS OESTA FRIDERICI IMP.

10

LIB.

53

I.

pugnacis dexterae^ quain pulveris aerem obducentis beneficio belli periculis exemptus in vicinum oppidum
Hyems'^'^ quod olim a Romanis inhabitatum Favianis ^
Ungari usque ad^ predictum fludicebatur, declinavit.
vium tantum*^ Viscahe hostes persequentes ad propria
Cecidit in hoc prelio virorum nobilium et
redeunt.
illustrium pars magna, vulgi vero multitudo innumeraCuius rei
bilis, maior tamen, ut dicitur, ex^ Ungaris.
ultio
nondum
facinoris
facta
Deo
et tam dedecoris^
opitulante a victrice presentis imperatoris dextera*^ futura

1146.

expectatur.

XXXIIII.

idem tempus Rogerius Siculus, (33).

Calabria, Sicilia triremibus et bire- 1147.
mibus, quas modo galeas seu sagitteas^ vulgo dicere
solent, aliisque navibus bellicis^ onerariis, classem in^
Greciam destinat, prefectis eis ducibus strennuis et in
navali prelio gnaris.
Armatis itaque navibus Greciae
fines ingrediuntur ac Mutino"^' ^ sine inpedimento gravique
negotio capto ad Gurfol^ usque, fortissimum Greciae
castrum, procedunt"'^
Quod dum^ nulla capere vi^
prevalerent^, ad^ dolos et ingenia se vertunt. Igitur
premissis quibusdam, ut dicitur, qui se quempiam mortuum humandi gratia def erre simularent ^
est enim in
predicta arce castri, sicut Grecis mos est, congregatio
clericorum seu monachorum
idem castrum irruunt,
arcem occupant, Grecis eiectis presidiisque suis ibidem
locatis. Inde ad interiora Greciae progressi Corinthum^,
Thebas, Athenas, antiqua nobilitate celebres, expugnant
ac maxima ibidem preda direpta opifices etiam qui sericos pannos texere solent ob ignominiam imperatoris
illius suique principis gloriam captivos deducunt.
Quos
Rogerius in Palermo* Siciliae metropoli collocans artem
aptatis

15

20

Circa

in Apulia,

25

3c

a) dextr. A. C.
b) ita A. A.* /?. Bl. 3; Hienis Cl; Biefi B2; Viennis ^roposuit Cusp.
e) ita A, /?. B2. 3. C/ Vischahe A*. Bl,
c) in A.
d) tantum om. Bl.
35 t) de B,
h) dextra
g) dedecorisi corr. dedecorosi Bl, et ita iJ 2. 3 (dedecori?).
A. ^. C.
k) bell. om. /L
i) sagiteas B2.'d. Cl; sagittas C2.
I) cl. magnam dest.
A. A*.
m) Mut. sine om. fi.
n) preced. Bl. 3.
o) cum A*.
p) vi om. B3; vi
cap. A. A*.
r) etiam ad B2.
s) Chor. /?.
t) Palerno Bl.
q) prevalent J51.

1) Cum ita Otto scripsisse videatur, nescio an de Vienna cogitaverit.

40 [Cf. etiam Giesehrecht, 'DKG.' IV-, p. 232; Bernhardi, 'KonradJW II,
2) [Cf. tamen Eugippii V, Severini rec. Mommsen, SS. r. G.,
p. i)01J.
ciim tahula Norici; Wattenhach, 'DGQ.'' I, p. 55; n. 4; 0. Redlich, 'SB.
der Wiener Akad. der Wiss.' CLIX ^1908), 2. p. 4/.
3) [Methone].
5) Cf. Ann. Cav., SS. III, p. 192 Romoaldi Ann., SS. XIX,
4) [KorfuJ.
45 p. 424; [Bernhardi l. c. p. 618, n. 65; Caspar, 'Roger II.' p. 376 sqq.J.
7, ed.
6) [Simili dolo a. 860. Normanni usi t7'adiintur ; Dudo I, 5
J. Lair, 'Mem. de la soc. des antiq. de Normandie, 3. ser.' III, p. 132 sqq.J.
;

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

54

1147.

(34).

1145.

LIB.

I.

illam texendi suos edocere precepit, et exhinc predicta

ars illa, prius a Grecis tantum inter*^ Christianos habita,
Eomanis patere coepit ingeniis. Sed ut ad id, unde
paulisper digressi fuimus^-\ stilus redeat^ de pacis
serenitate, quae post hanc orbis conflictationem contra
multorum opinionem^ subito reluxit, breviter aliqua dicenda erunt^.

XXXV. Eugenio in urbe *Roma*^ sedente, Conrado^ in eadem, Lodewico^ in occidentali Francia regnantibus, imperante in urbe regia Manuel, Hierosolimis
Folkone**^ Lodewicus dum occultum^ Hierusalem^
eundi desiderium haberet, eo quod frater suus Philippus
eodem voto astrictus morte preventus fuerat, diutius
^

protelare nolens propositum, quibusdam

ex'^^

10

principibus

suis vocatis, quid in mente volveret, aperuit.

Erat illo
in tempore in Gallia cenobii Clarevallensis abbas *quidam* " Bernhardus dictus, vita et moribus venerabilis,
religionis^ ordine conspicuus, sapientia litterarumque
scientia preditus, signis et miraculis clarus. Hunc principesP vocandum, ab eoque, quid de hac re fieri oporteret,
tamquam a divino oraculo consulendum decernunt^.
Vocatur prefatus abbas, consiliumque ipsius super predicti exposcitur principis voluntate. Ille^ de tam grandi^*
negotio ex propriae auctoritatis arbitrio responsum dare
frivolum iudicans, ut ad Romani pontificis audientiam
Itaque
et examen deferatur, optimum esse respondit^.
missa ad Eugenium legatione totum illi negotium apeQui antecessorum suorum exempla revolvens, quod
ritur.

15

20

25

Seqiicntia ita in epitomen redegit B* : Facta est maxima expeditio lerosolimitana, quae bonum et optatum habuit prin- so
cipium, sed malum et periculosum habens exitum. Fuerunt

*)

autem

in

eadem expedicione Chonradus Romanorum impe-

rator fratrisque sui filius dux Fridericus, qui inpresentiarum

Heinricus ex c. 42. desimipta.
est imperator, et episcopi

a) inter chr.

essent

rado

2.

tit

p.

b)
i)

A*.
c) oppin. B\.
A. A*.
g) Cunr.

suraus

^4.

Roma

deest

i)
h) Lodevico A. A*\ Lodovico C2, et ita post.
m)
(oculte C 1).
1) lerusalem A (irl*m). ^. Bl.
deest A. A*.
Beriiardus ^; Bernardus C.
o) ita A, et

B\, plerumque.
.

om.

pergit B*.

1.

k) occulte

dam

e)

decernunt p.

p)

princeps
q) Ille

om. A.

decernit
r)

A; princeps

ille h.

l.

insert.

A.

d) ert, r e corr.

Cl; 35

fere semper ; CunIheros. A* constanter.

ex deest A*.
n) quideinceps. /?. C; rellig.

decrevit
s)

A* ; princeps 40

respoudet

fi,

recte,

videtur.

1)

[Cf. supra

c.

30, p. 48J.

2) [Cf.

Oros. II, 12, 1; infra

necnon I, 52. //, 24/.

3) [Immo Balduino III.
eiiam in Chron. VII, 28, p. 355, n. 2J.
il, 28.

Idem error
45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

*p. 371.

10

LIB.

I.

55

'Urbanns ^ huiusmodi occasione transmarinam

aecclesiam duasque patriarchales sedes, id est Antiochiam'^ et Hierosolimam^, ab obedientia Romanae sedis
scissas in pacis unitatem receperit, votis predicti regis
videlicet

pro dilatando Christianae religionis ritu annuit, auctoritate^ predicandi animosque cunctorum ad hoc^ commovendi prenominato abbati, qui aput omnes Galliae ac
Germaniae populos ut propheta vel apostolus habebatur,
concessa.
Unde eius scriptum tale ad regem principesque suos directum invenitur:
Eugenius^-'^ episcopus, servus servorim JDei,
harissimo in^ Christo filio Lodeivico^, illustri^ et glorioso

XXXVL

Francorum

regi,

et

dilectis^ filiis principibus

Dei^ fidelihus per Galliam constitutis salutem

15

tenedictionem,

Quantum

predecessores"^' nostri

universis
apostolicam

et

et

Romani pon-

pro liheratione orientalis aecclesiae lahoraverint, antiquorum relatione^ didicimus et in gestis eorum scriptum
repperimus.
Predecessor etenim^ noster felicis memoriae
papa Urhanus tamquam tuha caelestis^ intonuit et ad ipsius
tifices

20

25

30

deliherationem^ sanctae Romanae aecclesiae filios de diversis

mundi partihus sollicitare curavit. Ad ipsius siquidem vocem ultramontani et precipue Francorum regni fortissimi et
strennui hellatores et illi etiam de Italia caritatis ardore
succensi convenerunt et maximo congi^egato exercitu, non sine
magna proprii sanguinis effusione, divino eos auxilio comitante, civitatem illam, in qua salvator noster pro nohis pati
voluit et gloriosum ipsiits sepidchrum^ passionis suae nohis^
memoriale dimisit, et quam plures alias, quas prolixitatem^
vitantes memorare supersedimus , a paganorum spurcicia
liherarunt^.
Quae per gratiam Dei et patrum vestrorum'^
studium, qui^ per intervalla temporum eas defendere et Chri-

Anthiochiam A. /?. Bl.

b) Irlos. A; Iheros. /?.
c) auctoritatem B.
e) que omj. B1.
f) hnnc habet epiatolam B* ; v. infra c. 46, .
g) in
Chr. des. C.
h) Lud. A* ; Ludevico A.
i)
illustrique gl. /^.
k) suis til. A*.
35 1) Christi ^*.
m) decessores C 1.
n) relaxatione i? 1. 3.
o) enim ^*.
p) cnel, deest C.
r) quod add. Bocz.
s) mem. nobis B.
t) propter
q) ita ^. C et S; liber. A. A*. B.
prol. A. A*.
u) liberaverunt Bl; liberarent (72; liberavit Bocz.
v) nostr. A.
w) quod A*. B.
a)

d)

hoc

oin. yl*.

1)

40

[II].

2)

[Be tempore Jiuim encyclkae Kugler,

45

Giesebrecht,

K. Neuniann, alii longius disputarunt ; cf. etiam Bernhardi, ^Konrad III.'

R. Hirsch, ^Studien zur Gesch. K. Ludtvigs VII. von
p. 519, n. 38
Frankreich' (Leipz. 1892) p. 104 sqq.j. Aliud exemplar universis Dei
fidelibus per Galliam constitutia directum, datiitn vero trans Tiberim
Kal. Martii, ex codice epistolarum S. Bernhardi ed. Boczek, Cod. Moraviae I, p. 241, Jaffe [ed. 2. nr. 8796. SS7Q/. Fine destttutum legitur
in cod. Sletstadensi coaevo, cuius lectiones

indicavimus.

1145.

(35).

OTTONIS GESTA FRIDERICl IMP. LIB

56

1145.

I.

stianum 7iomen in partihus^ illis dilatare pro virihus studuerunt, usque ad nostra tempora a Christianis detentae sunt,
et aliae urhes infidelium ah ipsis viriliter expugnatae.
Nunc
autem nostris^ et ipsius populi peccatis exigentihus, quod
sine magno dolore et gemitu proferre non possumus, Edissa^
civitas, quae nostra lingua Rohais dicitur, quae etiam, ut
fertur, cum quondam in oriente tota terra a paganis detineretur^, ipsa sola suh Christianorum potestate Domino serviehat, ah inimicis crucis Christi capta est, et multa Christianorum castella ah ipsis occupata. Ipsius quoque civitatis

cum

Maxiymim namque^

nohilitatis

cognoscitur, si ea quae

strennue

filiis

patrum

defendantur.

et

prohitatis

hatur.

strenuitas acquisivit a vohis^

Verumtamen,

si,

quod

ahsit,

patrum

rogamus atque precipimus

iungimus, ut qui Dei sunt

et

in peccatorufn remissionem in-

et

maxime

accingantur

victoriae super nos

20

potentiores et nohiles^

infidelium midtitudini, quae se tempus

laetatur, sic occurrere et aecclesiam orientalem, tanta^ patrum vestrorum, ut prediximus,
sanguinis effusione ah eorum tyrannide liheratam, ita defendere et multa captivorum milia confratrum nostrorum^
de ipsorum manihus eripere studeatis, ut Christiani nominis
dignitas vestro tempore augeatur et vestra fortitudo, quae
per universum mundum laudatur, integra et illihata servetur.
cf.i.Mach.2. Sit vohis etiam in exemplum honus ille Mathatias^, qui pro
paternis legihus conservandis se ipsum cum filiis et parentihus
suis morti exponere et quicquid in mundo possidehat relinquere nullatenus duhitavit atque tandem divino cooperante
auxilio, per multos tamen lahores, tam ipse quam sua progenies de inimicis viriliter triumphavit. Nos autem vestrorum
viriliter

15

indicium fore

fortitudo in filiis imminuta^ proUniversitatem itaque vestram in Domino commonemus,

secus contigerit^,

10

clericis suis et multi alii^

Christiani ihidem interfecti sunt, et sanctorum reliquiae in infidelium conculcationem^ datae sunt et dispersae.
In quo quantum
aecclesiae Dei et toti Christianitati periculum immineat, et
nos cognoscimus et prudentiam^ vestram latere non credimus.
archiepiscopus

et

adeptam

quieti^ et eiusdem aecclesiae destitutioni

25

30

35

paterna sollicitudine

providentes illis qui tam sanctum tamque pernecessarium

opus et lahorem devotionis intuitu suscipere et perficere de,

c) Edessa
part. A*.
b) vestris /?/ nostr. temporibus pop. ips. A. A*.
d) detinetur ^. Cl.
f) conculcationes B.
e) alii u:ulti /?.
g) vestram
providenciam A; vestr. prud. A*.
i) nobis A. A*.
1. B*;
h) namque deeatA.A*.
bonis S. Bocz., quod fere praeferendum credas.
k) contingerit
1.
1) imm. esse
S. Boc:.
u.) nobiliores A*.
o) vestrorum A. A*.
n) patr. vestr. tanta A*.
q) inp) Matath. A. C (ta alio atram. siiperscr. Cl); Mathathias vl*. /?: Mathias iJ 3.

a)

ill.

40

S. Bocz.

qiiieti

A.

45

<<:
t

OTTONIS OESTA miDERICI IMP.

57

I.

quam

creverint, illam peccatorttm remissionem,

LIB.

prefatus pre- 1145.

decessor noster papa Urhanus instituit, auctoritate nohis^ a
Deo concessa concedimus et confirmamus atque uxores et
filios eorum, hona quoque et possessiones suh sanctae aeccleepiscoporum^ et
siae, nostra etiam^ et^ archiepiscoporum
aliorum prelatorum aecclesiae Dei protectione manere decernimus^. Auctoritate^ etiam apostolica prohihemus ut de
omnihus, quae, cum crucem acceperint, quiete possederint,
nulla deinceps questio moveatur, donec de ipsorum reditu vel
Praeterea, quoniam illi *qui
ohitu certissime cognoscatur.
Domino militdnt nequaquam in vestihus preciosis nec cultu
formae nec canihus vel accipitrihus vel aliis quae portendant
lasciviam dehent intendere, prudentiam vestram in Domino
commonemus, ut, qui tam^* sanctam opus incipere decreverint^
ad haec^ non^ intendant, sed in armis, equis et caeteris,
quihus^ infideles expugnent, totis virihus studium et diligentiam adhiheant. Quicumque vero aere premuntur^ alieno et
tam sanctum iter puro corde inceperint, de preterito usuras
,

10

*^'^^^'

15

non
20

solvant,

et si

occasione usurarum
apostolica eos auctoritate
eis

sunt sacramento vel fide,

ahsolvimus. Liceat eis etiam terras sive caeteras possessiones
suas, postquam commoniti propinqui sive domini, ad quorum
feudum pertinent, pecuniam commodare aut noluerint^ aut
astricti

non valuerint,
25

pro

ipsi vel alii

aecclesiis

vel personis aecclesiasticis vel aliis

quoque fidelihus Jihere sine idla reclamatione inpignerare.

Feccatorum remissionem et ahsolutionem iuxta prefati prede-

Dei et heati Petri

nohis a Deo concessa talem

cessoris nostri institutionem omnipotentis

50

apostolorum principis auctoritate

concedimus, ut, qui tam sanctum iter devote inceperit^ et
perfecerit^ sive ihidem mortuus fuerit^, de omnihus peccatis
suis, quihus corde^ contrito et humiliato^ confessionem susceperit^, ahsolutionem ohtineat^ et sempiternae retrihutionis
fructum ah omnium remuneratore^ perclpiat^, Data VetraUe,
Kal. Decemhris^

a) a Deo nobis A. A*.

c) et oni. A. A*.
b) etiam om. /?.
d) alio atram.
versu ex. suppl. Cl.
f) Auctoritate
cognoscatur (l. 10> om. S.
e) decrevimus A.
i*) tam om. (j.
g) decr. nullatenus in vestibus variis aut grisiis, sive in armis aureis
vel argenteis intendant (intrudant S), sed in talibus arrais S. Bocz.
h) hoc A. A*.
i) non om. B 1. 3.
k) q. veheraeutius inf. S. Bocz.
I) al. prera. A. A*.
m) non
n) inceperint et perfecerint
.
mortui fuerint .
suaceperint
40 voluerint A*.

35

obtineant A. A*.
o) hucusque S.
p) remuneratione B 1. 2. 3, corr. remuneratore
U 1 bonorum rem. Bocz.
Datum C
q) obtineant A. A*, tihi D. V. K. D. des.
r) pergit B* c. 42.
(Dal Cl).

1)

45 cies/.

[Ps. 50; 10:

Cor contritum

et

humiliatum, Deus, non despi-

Dec.

OTTONIS GESTA FHIDERICI IMP.

58

XXXVII.

ut

LIB.

1.

ad

narrationis seriem redeamus^, Bernhardus^ abbas venerabilis concessa sibi apostolicae'^ sedis auctoritate non abusus gladio verbi Dei
fortiter accingitur, ac excitatis ad transmarinam expeditionem multorum^ animis, tandem curia generalis aput
1146. Verzelacum^ Galliae oppidum, ubi beatae Mariae Magdalenae ossa recondita sunt, indicitur, convocatis ex diversis Galliae provinciis obtimatibus^ virisque illustribus.
Ibi Lodewicus^ Francorum rex crucem a pretaxato abbate cum multa mentis alacritate sumens miliciam transmarinam professus est cum Theodorico^^ Flandrense et
Heinrico^ Theobaldi^ Blesensis filio comitibus aliisque
de regno suo baronibus virisque nobilibus.
(36).

(37).

Igitur,

XXXVIII.

haec Radolfus^ monachus, vir

quidem religionis habitum habens religionisque severitatem sollerter imitans, sed litterarum noticia sobrie
imbutus, eas partes Galliae quae Rhenum attingunt
ingreditur multaque populorum milia ex Agrippina,
Maguntia, Warmatia", Spira^, Argentina aliisque vicinis
civitatibus, oppidis seu vicis ad accipiendam crucem accendit, hoc^ tamen doctrinae suae non vigilanter interserens, quod ludei in civitatibus oppidisque passim^

lo

Inter

manentes tamquam Christianae^ religionis hostes trucidarentur. Quod doctrinae semen in multis Galliae Germaniaeque civitatibus vel oppidis tam firmiter^ radicem
figens germinavit, ut, plurimis ex ludeis hac tumultuosa
seditione necatis, multi sub
tuitionis causa confugerent.

(38).

principis

Romanorum

i5

20

25

alas

Unde factum est, ut non

pauci ex ipsis huiusmodi inmanitatem fugientes, in
oppido* principis quod fNoricum" seu* Norinberch^
appellatur aliisque municipiis eius ad conservandam
vitam se reciperent.
XXXVIIII.^ At prefatus Chirevallensis abbas huiusmodi doctrinam precavendam docens ad Galliae Germaniaeque populos nuncios seu litteras ^ destinavit, in
quibus ex auctoritate sacrae paginae luculenter ostendit

30

35

a) sequeniia usqiie ad finem c. 39. legitntur etiani in cod. Monacensi Clm. 472
b) Berardus /?; Ber12Ar), cuius lectiones, etsi parvi pretii sint, M. indicavimtcs
e) Verhelaicum A;
d) niult. om. A. A*.
nard. ^* 1. C. M.
c) ap. s. des. A. A*.
.

(f.

h) a 40
Verczelaicum ^*; Verzelicum ('s/re Verzilicum?) /?.
g) Ludov. Jtf.
2
k) Teob. p.
1) Rud. A. A*.
A. Cl. M; Theoder. ^*. H. C 2.
i) Henr. M.
o) Spyr.
n) Warmazia BZ. M.
(Rudolphus) Radulf. M.
m) Ren. /?, et ita post. Cl.
t) opis) fortiter A. ^
r) Christ. om. A*.
C 1.
p) Haec B\.
q) passim deest A. A*.
dum A*. u) ita A. A*. fi. C; N. seu des. B. v) ita A. A* ; Norenburc /?; Norenberk
w) nitUa cap. dist. Bl.
45
1.3; Nurenberk B2; Norenbc Cl. M; Norenberg C 2.
f)

1) [Cf.

infra

c.

43/.

opt.

Jtf.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

59

ludeos ob scelerum suorum excessus non occidendos, sed

dispergendos fore. Unde et psalmigraphi testimonium
induxit in LVIL* psalmo dicentis: Deus ostendit miJii^
Et item ^ Disperge
super inimicos meos, ne occidas eos.
illos in virtute tua.

114G.

Ps. 58, 12.

10

XL.*^ Igitur innumerabilibus in occidentali Gallia

ad transmarinam expeditionem excitatis, Bernhardus
predicationis vomere* movendum orientale Francorum
regnum aggredi disponit, tam ob hoc, ut animum principis Romanorum sacrae exhortationis verbo ad accipiendam crucem emolliret, quam ut Radolfo^ occasione lu-

(39).

deorum crebras

in civitatibus seditiones populo^^ contra

Audiens
suos moventi silentium imponeret.
hoc princeps *generalem*^ curiam in nativitate Domini
aput civitatem Spiram celebrandam indixit. Quo veniens
predictus abbas principi cum Friderico fratris sui filio
aliisque principibus et viris illustribus crucem accipere
persuasit, plurima in publico vel [etiam^] occulto^ *faciendo miracula. Maguntiam quoque veniens^ Radolfum^'
in maximo favore populi morantem invenit. Quo accersito premonitoque, ne contra monachorum regulam per
orbem vagando propria auctoritate verbum predicationis
assumeret, tandem ad hoc eum, ut sibi promissa obedientia in cenobium suum transiret, induxit, populo"
graviter indignante et, nisi ipsius sanctitatis consideratione revocaretur, etiam seditionem movere volente.

dominos

15

*i).

373.

20

25

XLI. Inter haec Fridericus dux^ nobilissimus in

manens gravi infirmitate detinebatur, acrem in
mente contra dominum et fratrem suum Conradum regem
indignationem gerens, quod filium suum Fridericum,
quem ipse tamquam primogenitum ac nobilissimae prioris
comparis^ suae filium unicum, committendo ipsius gratiae
cum filio suo parvulo - secundam ^ uxorem, totius terrae
suae heredem fecerat, crucem^ permiserat accipere.
Gallia

30

35

Quem

predictus abbas visitandi gratia adiit^ et beuedicens

quinquagesimo VIP /?; quinquagesimo VII. M.

d) nulla cap. dist. B 1.
iterum A*.
e) Bernardus /? fere semper
f) ita A. /^. B. Cl; nomiue A*2? C2; nomen ^1*1?
Bernardus C.
g) Radulfo /?,
h) populi recte Jaffe, 'Conrad III.' p. 100., emendasse videtur,
Bl. 3; Rudolfo A. C2.
40 quem etiam Kohl prohat. Sed nonnumquam Otto vel eius librarius in casihus ponendis
i) gener. deest A. A*.
errarunt.
k) etiam deest ji. B. C.
m) Rudolf.
1) oculto Cl.
n) populoque Bl.
o) nec littera initiulis minio picta nec novus
A. C2; Radulf. Cl.
versus, sed signum initii capilis Cl.
p) nob, dux A. A*.
q) suae comp. A. A*.
r) ita codd. et ed. pr. (C2) ; ex seeunda uxore sine causa corr. Pith.
s) ac cr. A. A*.
a)

b)

45

1)
cf.

quinquagesimo septimo A. Cl

mihi om. M.

supra

[Quod tamen
c.

c)

22, p. 36/.

iain

mense Novembri factum estj.

2)
3) [Cf. Simotisfeld, 'Jahrb.' I, p.

Carton.

[Conrado;
6G5 sq.].

x>ec. 25.

1147.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

60

LIB.

I.

in orationes^ recepit.
Ipse tamen vim doloris non
sustinens^ non multis post diebus vivendi finem fecit ac
in monasterio, quod sanctae Walpurge^ vocatur, in terminis Alsatiae sito ^, humatus est
successitque ei in
ducatu filius suus Fridericus.
XLII. Post haec princeps Baioariam*^ ingreditur
ibique ^ mense Februario generalem curiam celebravit,
ducens secum vice Clarevallensis abbatis Eberacensem
abbatem Adam, virum religiosum et honeste eruditum.
Qui missarum ex more sollempnia celebrans invocataque sancti^ spiritus gratia ambonem ascendit ac lectis
apostolicae sedis et Clarevallensis abbatis litteris, brevi
exhortatione facta omnibus^ qui aderant prefatam miliciam profiteri persuasit.
Neque enim^ persuasibilibus
humanae sapientiae verbis vel artificiosae iuxta precepta*
rethorum orationis circuitus insinuatione^ egebat, cunctis
qui aderant, ex priori rumore excitatis, ad accipiendam
crucem ultro accurrentibus.
Acceperunt eadem hora
crucem tres episcopi, videlicet Heinricus^ Ratisponensis,
Otto Frisingensis, Reginbertus Pataviensis, et dux Noricorum Heinricus"\ frater regis, de ordineque comitum,
nobilium, virorum illustrium innumerabiles. Tanta etiam,
mirum dictu, predonum et latronum advolabat multitudo, ut nullus sani capitis hanc tam subitam quam insolitam mutationem ex dextera excelsi provenire non
cognosceret [et^] cognoscendo attonita mente non obstupesceret. Gwelfo^ quoque Heinrici prioris ducis frater,
de nobilissimis regni optimatibus, in ipsa nativitatis dominicae nocte in propria villa Bitengou^^-^ eandem miliciam cum multis professus fuerat. Sed^i et dux Boemorum
Labezlaus^ et Stirensis^ marchio Odoacer* et Carinthiae

1147. ei
^ifJeQ).

(40).

Febr.

'^

1146.
Dec. 26.

a)

suas add. B\.

Waltp. Bl. 3;
ex more C.

f)

b)

sencieiiB A. A*.

c)

ila

A.

/S.

spir.

k) insin. oni. /?.

tura
(pceptum). A*.
n) et deest ^. B. C.
o) Guelfp /3. C.
(j) in ipsa fuit expeditione et dux i^*.
t) ita
s) Styr. /5. C.
labeslaus C2.

10

15

20

25

30

Cl; Balpurge A*;

d) Bauwar. A semper
B^; Walpurgis C2.
sancti A*.
h) enim deest
g) pene omn. C.

Baltp.

e)

fere.

A*.

soll.

precepm) H.9 A. 35
1) pergit B* (v. supra p. 54, n. *).
p) Witengov ^*; Bitengov /?; Bittengov B\.
labezlaus Cl
r) Labeslaus ^*; Ladeslaus -B2
A. A*. ^. C ; Othakker B\; Odoacerus Bl. 3.
i)

W.
1) Prope Hagenau ; v. Jaffe, ^Conrad III.' p. 115, n. 34.
[Cf. Bernhardi, ^Konrad III.' p.S6 sq. 536. 868; Simonsfeld, 'Jahrb.' I, 40
3) Cf. Ps. 76, 11: Haec mutatio
p. 663 sqq.J.
2) [Sc. Ratispmiae].
dexterae excelsi^.
4) Cod. Hirsaug. [ed. E. Schneider p. 427 ^'^/^^
in expeditione Hierosolimitana
de donatione, quam fecit Welf cum
iam positus esset
coram multitudine clericorum et laicorum, quos
Est 45
in natali Domini congregaverat in loco qui dicitur Bitingowe.
Peiting prope Schongau ; cf. [Stdlin, 'Wirtemberg. Gesch.' II, p. 266.
2737; Adler, 'Herzog Welf p. 139 sg.
.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

61

I.

comes Bernhardus^ non^ mnlto post cnm magno

siiorum comitatu cruces acceperunt^. Saxones vero, quia
quasdam gentes spurciciis idolorum^ deditas vicinas
habent, ad orientem proficisci abnuentes cruces itidem
easdem gentes bello^ attemptaturi assumpserunt, a nostris
in hoc distantes, quod non simpliciter vestibus assutae,
sed a rota subterposita in altum protendebantur.
illustris^

Exemplar autem epistolae Clarevallensis abin orientale Francorum regnum destinatae tale est-:
Dominis et patrihus karissimis, archiepiscopis, episcopis

XLIII.
batis
10

universo clero et populo orientalis Franciae et Baioariae

Bernhardus^ ClarevaUensis vocatus^* ahhas spiritu fortituSermo mihi ad vos de negotio Christi,
dinis^ hahundare.
^
Haec dico, ut excuset inin quo est utique salus vestra ^
dignitatem personae^ loquentis auctoritas Domini, excuset et^
Modicus quidem sum, sed
consideratio propriae utilitatis.
non modice cupio vos in viscerihus Christi^ Ihesu. Ea
mihi ^ nunc ratio scrihendi ad vos, ea causa, ut universitatem
vestram litteris audeam convenire. Agerem id lihentius viva
Ecce
voce, si, ut voluntas non deest, suppeteret et facultas.
nunc, *fratres, tempus^ acceptabile, ecce nunc dies salutisP copiosae!
Commota est siquidem et contremuit

1147.

(4i).

1146.

et

15

20
*p. 374.

terra, quia coepit

25

Deus

caeli^ perdere terram

Suam^
homo cum

suam.

in qua^ visus est et annis plus quam triginta

hominihus conversatus est; suam utique, quam illustravit
miraculis, quam dedicavit sanguine proprio, in qua primi
resurrectionis flores apparuerunt^
Et nunc peccatis nostris
exigentihus crucis adversarii caput extulere sacrilegum, de.

30

ore gladii^ terram

henedictam, terram promissionis. Prope est, si non fuerit qui resistat ^, ut in ipsam
Dei viventis irruant civitatem, ut officinas nostrae redemptionis evertant, ut polluant loca sancta, agni inmaculati pur-

populantes in

raarchio^. A* perperam.

b) eum maximo comitatu B*, qui pergit c. 46

accepere (72.
d) idol. deest B.
e) bello deest A. A*.
f) mdla cap.
g-) Bernardus /?; Bernardus A* 2. C.
35 dist. B 1 Exempl. est ruhro scr. A* 2.
g*) voc.
deest A. A*.
h) ut, est B 1. 3.
i) nostra (nescio an nielius) A. p.
k) loq. pers.
A. A*.
m) I. Chr. A*.
n) nunc mihi A*.
o) acc. temp. /?. B;
1) eciara-4. A*.
t. acc. fr. A. A*.
r) Suam om. /g.
p) dies salutis, copiosae salutis C.
q) caeli om. p.
s) hic aliqua omissa; cf. S. Bernhardi Opp. ed. Mabiflon I, col. 328: Suam, inquam,
t) apar. C 1.
40 in qua est verbum Patris sui docere visus et a.
a)

(p. 64, n.

'k).

c)

'-^)
Plura
1) Ide Trixen; cf. Giesehrecht, 'DKG.' IV'-, p. 4757.
exstant exemplaria huius epistolae encyclicae diversis inscripta ; cf. K. Neumann, 'Bernhard v. Clairvaux und die Anfdnge des zweiten Kreuzzuges*
p. 29 sqq.; Kugler, 'Neue Analecten' p. 9 sqq.
8) [Cf. Is. 11, 2:
45 spiritus consilii et fortitudinisy.
4) [in ore gladii saepissime in
Biblia Vtdg.j.
5) /ludith 16, 17. Dan. 4,32: non est qui resistat,
simile saepius in Bihlia Vulg.].

2.

cor. e,:

ps.

n,8.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

62

114:6.

LIB.

I.

purata cruore'^. Ad ipsum, proh clolor! religionis^ Christianae sacrarium inJiiant ore sacrilego lecfumque ipsum in-

vadere et conculcare conantur, in quo propter nos vita nostra

ohdormivit in morte. Quid facitis, viri fortes ? Quid facitis,
f.Matth.7,6.servi crucis? Itane^ dahitis^ sanctum canihus et margaritas
porcis? Quam multi illic peccatores confitentes p>eccata^ cum
lacrimis veniam optinuerunt, postquam parum^ gladiis elimi77ata est spurcicia paganorum!
Videt hoc malignus et
invidet, dentihus frendet et tahescit^--.
Excitat^ vasa iniquitatis ^ suae, ne tdla quidem iam jnetatis signa aut vestigia

lo

quando forte, quod Deus avertat! optinere vaVerum id quidem omnihus saeculis deinceps incon-

relicturus,
luerit^.

si

quia irrecuperahile dampnum, specialiter

autem generationi huic pessimae^ infinita confusio et ohprohrium sempiternum. Quid tamen arhitramur, fratres ? Numquid ahhreviata * est^ * manus Domini aut impotens facta est
ad salvandum^, quod ad tuendam *et^ restituendam* sihi hereditatem suam exlguos vermiculos vocat? Numquid non ptotest
mittere angelorum plus quam XI I^^ legiones^ aut certe tantum dicere verho^, et liherahitur terra? Omnino suhest ei,
cum voluerit, posse ". Sed, dico vohis, temptat vos dominus
Deus vester. Respicit super filios hominum, ut^, si forte
sit qui intelligat^ et requirat et doleat vicem eius^.
Miseratur enim pfopulum suum Deus et lapsis graviter providet
Considerate, quanto ad solvendos vos^
reinedium salutis.
ntitur,
ohstupescite
et
; intuemini pietatis ahyssum et
artificio
Non vult mortem vestram, sed ut conconfidite, peccatores!
vertamini et vivatis^^, quia sic querit^ occasionem, non adIn quibus et
versum vos^, sed pro vohis^ et caetera.
solahilis

dolor,

15

20

23

d) sua add. A.
c) datis A.
A. A*.
b) Ite ne A*.
e) ita 30
pr. (C 2) ; patrum recte emeiid. Pith.; cf. 3lab. l. l.
f) tabescet
h) illa sancta sanctoA. ^, melius.
g) Giesebrecht duhitavit, an Excutit legendum sit.
k) est deest A. A*, post add. B 1.
i) impiissimae Mab.
rum add. Mab.
1) et
m) duodecim C\.
n) ut deest Mdb., delendtim pntavit Gieserest. des. B; et om. f}.
nobis A.
brecht.
o) nos A. A*. B 1. 3.
q) nos . .
35
p) querit om. A* 2.

a)

Chr.

codd. omnes

rel.

et ed.

sanguine quasi agni immaculatij.

2) [Ps.
1) [1. Petr. 1, 19
111, 10: Peccator videbit et irascetur, dentibus suis fremet et tabescety.
4) [Is. 50,2: numquid abbreviata
3) [Gen. 49, 5: vasa iniquitatisy.
et parvula facta est manus mea, ut non possim redimere ? 59, 1 : Ecce
non est abbreviata manus Domini, ut salvare nequeaty.
5) [Matth. io
26, 53 : An putas, quia non possum rogare patrem meum, et ejdiibebit
mihi modo plus quam duodecim legiones angelorum ?7
6) [Matth. 8, 8
subest
enim
[Sap.
tibi, cum
18:
Sed tantum dic verbo^.
12,
7)
volueris, possey.
8) [Is. 57, 1: quia non est qui intelligat; Ps. 13, 2:
ut videat, si est intelligens aut requirens Deum^.
9) [1. Reg. 22, 8: 45
Non est qui vicem meam doleat ex vobis^.
10) [Ezech. 33, 11:
nolo mortem impii, sed ut convertatur impius a via sua et vivaty.
:

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

63

I.

eandem oratorum more vel ordine versatur materiam et quod ludei non sint occidendi, ratione probat
Unde est*^ illud: Beatam dixerim generaet auctoritate.
tionem, quam apprehendit^ tam uheris^ indidgentiae tempus,
quam invenit superstitem annus iste placahilis Domino ^ et
circa

1140.

Diffunditur enim haec henedictio in universum

vere iuhiteus.

mundum,
fecunda
10

Quia ergo
rohusta noscitur
sicut Jaus est vestra in universo^ mundo

ad signwn

et

est terra vestra

iuventute referta,
et virtutis vestrae
viriliter et felicia

fama
arma

vitae convolant universi.

virorum fortium

et

orhem^ accingimini et vos

Et de ludeis sic: ^Deus',
mihi super inimicos meos ne^

replevit

corripite!

rs.m,\2.

inquit aecclesia, 'ostendit

occidas eos'^.
Vivi quidam^ apices nohis^ sunt, representantes iugiter dominicam passionem ; et plura alia in hunc
,

15

modum.
XLIIII. Igitur non solum ex Romano imperio\ sed

(42).

etiam

20

ex vicinis regnis, id est occidentali Francia,

Anglia*, Pannonia, innumeris populis ac nationibus hac
expeditionis fama ad sumendam crucem commotis, repente sic totus^ pene occidens siluit, ut non solum bella
movere, sed et^ arma quempiam *in"^ publico* portare
nefas haberetur".
/JON

XLV. At^

Conradus

Eomanorum

rex

principes

25

convocans in oppido orientalis Franciae Franconefurde,

quod Latine vadum Francorum dici potest, eo quod
KarolusP ad debellandos Saxones cum Francis profi-

30

Maguntiae^ Rheno
illabitur, invenisse dicitur, generalem curiam celebrat.
Ibique filio suo Heinrico adhuc puero per^ electionem
principum rege constituto, in palatio Aquis eum dominica medianae quadragesimae regem inungi ac coronari
iubens regni participem legit.
Ad predictam curiam
Heinricus^ Heinrici, de quo supra dictum est^, Nori-

vadum

ciscens

Scotia

*)
35

verbis A. A*.

Mab.
i)

n.

t)

Hibernia

fluminis, qui

add.

/?.

A. A*,

/?.

b) apprehend' Cl; apprehendet C2;

d) universum
A. A*.
vbi occ. eos orn.
g) corr. quidem A.

mundum

imp. om. A.

n) i

k) illo terapore add. B*.

1) et
seqnitur c. 65, sed alio loco c. 46. legitur.

B*

40 Carolus A*2.
t)

Mogi

A*2.
B\.

a) est otn.
c)

'

illo

Scoria

Magontine Bl.

3.

r)

reg^e

per

om. A*.
o)
el.

Et

/?.

ad prehendendam A.
e) universum orbem
h)

nobis ow. A. A*.

m) in publ. des. A. A*.

Bl. 2.
p) Karulus A*l;

princ. const. B.

s)

Hainr.

/?.

/?.

1)

2) fCf.

VII,

q)

I Is.

fmpra

61,
c.

p. 311,

39/.
l.

7.

ut

praedicarem

annum placabilem Domino/.

fCf c. 23/.
4)
ex Ekkehardo haiisitj.
3)

^j^^y^

fCf. quae Otto in Chron.

^frtr^. 30.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

64
1147.

corum ducis

filius,

LIB.

I.

qui iam adoleverat^, venit, ducatum

Noricum, quem patri suo non iuste abiudicatum assereQuem princeps multa
bat, iure hereditario reposcens.
prudentia et ingenio inductum usque ad reditum suum
suspendens quiete expectare persuasit.
(44).

*XLVI.

Itaque hyemalis algoris austeritate debenigna humiditate ex telluris partu

flores et herbae procrearentur camporumque viriditas laetam terrae faciem monstrans orbi arrideret, Conradus rex a
Norico castro cum^ suis procinctum movens, per Danubium
iturus, Ratispouae naves ingreditur, ac in ascensione Domini in Orientali marchia iuxta burgum qui Ardacher^*^
vocatur castra ponens suos, qui iam adventabant, duobus
seu tribus diebus expectavit. Inde usque ad terminos ferme
regni sui procedens non longe a fluvio Viscahe^ mansionem locavit, celebratoque ibi sancto pentecoste^, cum
universis pene copiis suis^ Litahe^ transiens in Pannonia tentoria fixit, aliis per Danubium navigantibus,
aliis per terram euntibus. Tantam autem post se multitudinem^ traxit, ut et flumina ad navigandum camporumque latitudo ad ambulandum vix suf ficere videretur ^
Quem^ Francorum rex Lodewicas^ non multo post cum
suis subsecutus est, ducens secum ex nostris Lotharingos,
quorum principes seu"^ primores erant Stephanus Metensis, Heinricus Tollensis" episcopi, Keginaldus Munzunensis, Hugo Waidemotensis^- - comes, et de Italia Amedeum^' Taurinensem fratremque eius Willehelmum^ marchionem de Monte - f errato, avunculos suos*, et^ alios^

cum

tersa,

s/au 29.

imi.s.

quam

*p.375.

veris

10

15

20

25

plures.
*)

B* addit: cum Theoderico Flandrense et Heinrico Theobaldi 30

Blesensis filio comitibus aliisque de regno suo baronibus
virisque nobilibus ^. Invenitur autem tale scriptum a summo
pontifice Eugenio ad regem Ludevicum (c. 36).
B 3.

c) Ardacker A.
d) ita
cum suis A. A*.
35
pentecosten ^; penthecosten ^*.
f) suis alio atram.
stiperscr, Cl; siipplendiim fluvium, cf. snpra c. 33, p. 51, l. 23. 52, l. 5.
g) Lithahe
k) B* ita pergit : Fuit autem prini) posset A. A*.
B\. 3.
h) tr. mult. A.
cipium huius expeditionis Ludowicus rex Francorum nobilissimus, ducens etc.
1) Lun) T^Ilensis C 1.
o) Wademonensis
m) seu prim. om. /?.
dev. A; Ludovv. A*.
A. A* ; Waidemor. ^; Waidemorensis B; Waldemonteneis recte proposuit Wilken, 'Krem- 40
ziige' III, p. 96, n; cf. etiam Giesebrecht, 'DKG.' IV^, p. 477.
p) Amodeum B.
q) sic B\\ Gwillemum A; Gvvilhelm. A* ; Qwillih. B* ; Guillelm. ^. Cl; Guilh. C2.
r) et deest A. A*.
s) aliosque A.

a)

A. A*\.

2)

/g.

aboleuerat

C; Vischahe B.

b) proc.

e)

1) ArdackeVj in dextra Daniihii infra fliwimn

Vaudemont.
3) [Cf. supra c. 37, p. 587.

Ensam

situm.

W.
45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

65

I.

XLVII.^ Verum quia

peccatis nostris exigentibus, 1147.

quem finem predicta expeditio sortita^ fuerit, omnibus
notum est, nos, qui^ non hac vice tragediam \ sed
iocundam scribere proposuimus hystoriam*^, aliis vel
5

hoc dicendum relinquimus.

Qualiter etiam Saxones

gentes aggressi principibus inter se discordantibus ad propria remeaverint, a memoria eorum qui
adhuc supersunt nondum excidit. Attamen, ne Friderici principis, qui inpresentiarum est, fortuna, quae ei
ab adolescentia etiam in periculis gravibus usque ad^
alias

vicinas, ut dixi

10

^,

numquam ad plenum nubilosum vultum

silentio tegatur, unum de omnibus et pro om-

presentem diem

ostendit,
nibus, quae nobis in
nere volui.
15

20

eadem

via

acciderunt,

casum*

po-

Permeata^^ magno labore viarumque difficultatis

dispendio post^ Pannoniam Bulgaria emensaque transmisso Hebro superiore Tracia^, cum iam per aliquot
dies in^ locis fertilissimis per inferiorem Traciam^ cum
multa mentis laeticia ambulantes urbi regiae accedere:
mus, VII. Idus Septembris, id est proxima'" ante nativitatem beatae Mariae feria", vallem quandam iuxta oppidulum Cherevach
dictum, campi viriditate laetam,
amniculi cuiusdam * medio decursu conspicuam ^, attingimus. Cuius loci amenitate capti omnes illo tentoria

'^

25

iocundumque Dei

figere

cum magna

ortum

genitricis

semperque virginis

celebraturi ibidemP ea
die pausare dispoiiimus, solo cum suis duce Friderico
avunculoque eius Welfone
nam Lotharingiorum legio
nondum se nobis iunxerat
in latere cuiusdam montis
Erat in vicino
e regione^^ iuxta nos castra metante.

iocunditate

30

*)

unamque
add.

a)
e)

novum

nulla cap. dist. B.

cap. inc. Bl.
f)

35 Capitulum XLVIIT.
n. o).
inf.

quodam mediocri ^ prolatam oracionem

Permeatu

C2.

b) secuta ^. A*.
c) nosque non A.
d) hist. ^. C.
in A. A*,
h) praecedit
g) numerus 47 adscripl. />'.
^/ novus versus et Utiera initialis minio picta fl. Cl (cf. infra p. 67,
A*l; Permeato B\. 3.
i) post om. A*.
k) Thrac. Cl.
per
1)

m) prox. om, A. A*.

Gherevach B 1.
p) ea die

Tr. in locis fert. A. A*.

giuis) rescripitim

1)

40 p. SJ.

A.

o)

[Cf. Oitonis epist.

2) [Cf.

c.

'N. Archiv'

n)
ib.

eras., aho atram. v'g (virC.

3.
q) reglore

ad Fridericuui tnip. Chronicae praenilssaniy

3) Tn planitic Choroebachica, unde haec
4) [Melas fiuvius intellegcndus]
5) [Cf.

42, p. 6 17.

corrupta nonmiis forma.

supra p. 49,
inclice, supra

/?.

[Forsitan Otto ipse inteUegendusJ.

7) [In
p. 8: Brevis narratio de eventu huius expeditionis
cf.
I, p. 100]

n. 2/.

6)

XXXV

Gesta Friderici.

(45).

sevt.i.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

66

1147.

LIB.

I.

mare^ Proponticum, qnod modo Brachium Sancti Georab indigenis dicitur, duoque^ super litus eius, unde
mercatum expectabamus, oppida parva, Salumbria^-^ et
Natura. Hoc mare olim Ellespontiacum^ a nota Frixis
et Helles fabula-, vel Proponticum velut^ ante-Ponticum
dicebatur, eo quod a Pontico mari duorum maximorum
liuminum^, Tanais^^ et Danubii, impetu propulsum, quasi
tenuiter fluens, **ut^ volunt**, in Adriatico seu Tyrreno^
Fateor, toto
mari iuxta Troiam antiquam recipiatur.
expeditionis tempore numquam laetiora habuimus^ tabernacula, numquam, quantum ad sensus iudicium, maiorem
gii^

sept.d.

ambitum occupaverant tentoria. *Et"^* ecce circa vigiliam

matutinam nubecula quedam parva exorta jmbrem
mitem produxit. Quem subito tantus pluviarum ventorumque^ impetuosus turbo subsecutus est, ut concussis

10

^^

ad terram deiectis tabernaculis gravissime,

qui post matutinorum laudes lectis nos receperamusi',
Clamor totum vicinum replens aerem attolliexcitaret.
an ex refluxione proximi
Amniculus enim
two^.
maris ymbriumve" multitudine an ex cataractis'^ ruptis
in caelo ex supernae maiestatis ultione, **incertum**^
tantum intumuerat ex tumoreque preter morem inQuid ageundaverat, ut totum cooperiret exercitum.
Divinam id animadversionem potius *quam
remus ?
naturalem inundationem *esse** considerantes amplius
attoniti fuimus; ad equorum tamen robur convolamus,

15

et solutis seu

20

*p. 376.

25

unusquisque, prout poterat, amnem transire gestiens.

Videres alios natantes, alios equis adherentes, alios, ut periculum^^ effugerent, per funes miserabiliter trahi, alios*-*^
etiam vim aquarum non sustinentes mi-

nonnullos

*)

serabilius

mergendo aquis

suffocarentur,
mare om. A. A*.

p. 67;

l.

Georii

S)

/?.

B 3.

C.

suffocari

(pro alios

3o

duo quoque A*.

d) SaluP. dic. v. Antep. A*.

i)
ut vol. des. A. A*. fi. 35
h) Tanays B 2. 3.
g) ifa A. A*. /S.
Thyrreno C2.
huiusmodi /?; huius
k) Tirreno A; Terreno A* ; Thirreno C 1
1)
o) vent. om. A. A*.
n) imbr. A. /?. Cl.
modi B.
m) Et deest A. A*.
r) caractis A*, corr. catar. Bl,
q) extoll. A. A*.
p) recuper. A* ; reciper. C.
u) periculis A*.
t)
esse deest A. A*.
s) ita (i. B; inc. deest A. A*. C.
a)

bria A*. C2.

e)

b)

Helesp. A; Hell.
C; fluviorum B.

c)

A* ; Ellesponticum B.

f)

Ita legendum esse recte momiit Giesehrecht, 'DKG.' IV^, p. 479. 40

Selymhria et Athyra.
2) [Cf. Isidor. Etymol. XIII, 16, 87suffocarentur ad Hegesipp. De hello ludaico IV, 15. con3) /"alios
formataj.
4) [Cf. infra IV, 5771)

Oppida

siint

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

67

I.

fiumerL inordinate ruentes, ex^ eo quod aliis inpreme- 1147.

ditate implicarentur^, dimergi^ plurimosque^^ quod possent pretergredi, estimantes fluminis ictu abripi, caudicibus*^ opprimi vique gurgitum absorptos animam reddere in flumine, nonnullos natandi indoctos, ubi natantes
apprehendissent, ut evaderent, tenere sicque astrictos
defatigare, donec resupini, cessantibus brachiorum remiAliqui ergo de
utrique submersi suffocarentur.
giis,
nobis in tentoria Friderici ducis, quae sola ab hac tam^
perniciosa clade penitus illesa manebant, nos transtulimus ibique sacra missarum sollempnia audiendo^, non
cum gaudio, sed cum multa cordis^^ amaritudine, nostrorum luctum et gemitum audientes, Gaudeamus cecinimus.
Denique alii amnem cum magno timore ac labore transiii

10

15

20

meabant, alii adunatis rhedis aliisque, quae^ habere

poterant, instrumentis adhibitis, contra impetum aquae
quasi desperati repagulum ponebant, transitum inundaQuantum vero dampnum tam in
tionis prestolantes.
personis quam in rebus et utensilibus ad tam longam
viam necessariis exercitus noster ibi acceperit, dicere
non oportet. Cerneres^ sequenti die ^, cum mitigatis
aquis terrarum f acies appareret ^ omnibus nobis hac et
illac dispersis, tam tristissimum tabernaculorum nostrorum aspectum, quam perendie ^ poteras videre laetissimum, ut non inmerito, quanta divinae celsitudinis esset"^
potentia quamque humanae iocunditatis nichil firmi
habens velox momentum, luce clarius appareret. Sed"
de his hactenns.

sept. 9.

25

XLVIII.^ Fuit
30

35

illis

in diebus in Aquitania Galliae

nomine. Hic^ ex
eadem civitate oriundus, ab adolescentia usque ad ultimam senectutem in diversis Galliae locis phylosophiae
studium colens, re et nomine magistri officium administrarat^' noviterque* ante hos dies ad culmen pontificale
in prefata civitate sublimatus fuerat, consuetus ex in-

(40).

civitate Pictavis episcopus GilebertusP

ex deest A. A*.
c) domergi C. (Heges.).
b) implicarent B.
c*) pod) ita A. A*. Bl. 2. (Heges.) ; alio atrani. vint. cauticibus C 1
cautibus
e) gurgitis A. A* ; sed gurgitum etiaw. Hegesipp.
l) tam deest C.
g) audientes C.
h) amar. cordis C.
k) cernere Bl. 3.
i) quae om. A. A*. /?.
1) apparet
m) esset pot. om. /?.
40 Bl. 3.
hactenus deest /?.
o) ninn. deest A, niimefi
n) Sed
rice antecedit Capitulum ad idera
cf. supra ju. 65, n. h.
p) Gislebertus B.
q) sequentia hahet B*.
r) administrat B\. 3. B*.
s) ita /?. C; noviter A. A*. B.
a)

pulosque C.
jB3? C2.

1) fCf. Bernhardij 'Konrad III.' II, /;. 614, w. 59; perendie

non ex pridie depravatum, sed pro nudius tertius positiim videtur/.

1142.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

68

LIB.

I.

genii subtilis magnitudine ac rationum acumine multa

1147. preter communem hominum^ morem dicere*. Is igitur^,
cum quadam vice conventum de sua diocesi clericorum
magnum celebrans sermoni, quem forte gratia exbortandi
habebat, quedam de fide sanctae trinitatis intersereret, 5
a duobus archidiaconibus suis, id^ est Arnaldo*^ et Kalone, tamquam contra katholicae normam aecclesiae
doctrinam instituens ad summi pontificis Romanaeque
sedis^ examen interposita appellatione vocatur. Sic utri-

que^ viam carpunt Romanoque

pontifici

Eugenio ab Urbe

Gallias tendenti Senis civitate Tusciae occurrunt ^

Quibus liomanus antistes auditis causaque viae cognita^,
breviter respondit se Gallias introire ibique de hoc verbo,
eo^ quod propter litteratorum virorum copiam ibidem
manentium oportuniorem examinandi facultatem haberet,
plenius velle cognoscere. Archidiacones in Gallias redeunt
ac^ consulto Bernhardo supra memorato abbate eum in
commodum causae suae *adversus^ episcopum* inclinant.
XLVIIII. Erat enim predictus abbas tam ex Chri(47).
stianae religionis fervore zelotipus quam ex habitudinali
mansuetudine quodammodo credulus, ut et magistros,
qui humanis rationibus saeculari sapientia confisi nimium
inherebant, abhorreret et, si quidquam ei Christianae
fidei absonum de talibus diceretur, facile aurem preberet.
Ex quo factum est, ut non multo^" ante hos dies ipso
auctore primo ab episcopis Galliae, post a Eomano pontifice" Petro Abailardo^ silentium impositum fuerit.
PetrusP iste ex ea Galliae provincia, quae nunc ab
est enim
1079. incolis Brittannia dicitur, originem trahens
predicta terra clericorum acuta ingenia et artibus applicata habentium, sed ad alia^ negotia pene stolidorum
ferax, quales fuerunt duo fratres Bernhardus et Theolitterarum studericus^', viri doctissimi
is, inquam,
diis aliisque^ facetiis' ab ineunte etate deditus fuit, sed

la

in

15

20

25

30

*)

Sed unde orta

add.

a)
e)

cath.

/?.

cognita A.
tum A. A*.

1)

predicta

altercatio,

breviter

intimamus

.^

morem hom.
C.

c) id est om. C2.

d) Arnoldo /S. A*.
/3.
Cl.
h) causaque reg) uterque A.
adv. ep. des. A. A*.
i) eo om. A*.
k) ac om. A*.
m) mul1)
o) Abaiolardo B.
n) supra memorato add. B*.
p) novum cap. soli itic. 40
f)

A. A*.
b) ergo
alio atrani, superscr.

(Capitulum LI. incipit, sed

A. A*.
r) Theodoricus A.
facetus A.
/?. Cl (faceciis). 2;

fcld,

sit

B\

cf.
ji ;

A*

[Mense lanuario

Reg. pont. II,

-p.

397.

infra

_p.

69, n. x) atqite

Theodricus A*.
;

facet'

^l.

exeiinte vel

s)

A*

(cf.

ind.).

que om. Bl.

q)
t)

neg. alia
ita recte

3.

Fehruario ineunte ; Jaffe - Loeiven^

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

*p.3n.
5

LIB.

69

I.

tam arrogans suoqne tantum ingeuio confidens^, ut^ vix

ad audiendos^ magistros ab altitudine mentis suae humiliatus descenderet. Habuit tamen primo preceptorem
Rozelinum quendam^, qui *primus nostris temporibus in
logica sententiam vocum instituit, et post ad gravissimos viros, Anshelmum^ Laudunensem, Guillelmum^ Campellensem^^ Catalaunensem episcopum, migrans ipsorumque dictorum^ pondus tamquam subtilitatis acumine vacuum iudicans non diu sustinuit. Inde magistrum induens Parisius venit, plurimum in inventionum subtilitate
non solum ad phjlosophiam ^ necessariarum, sed et pro
commovendis ad iocos hominum"^ animis utilium valens.
Ubi occasione quadam satis nota non bene tractatus
monachus in monasterio sancti Dyonisii*^ effectus est.
Ibi die noctuque lectioni ac meditationi incubans de acuto
acutior, de litterato efficitur litteratior, in tantum, ut
post aliquod tempus ab obedientia abbatis *sui* solutus
ad publicum prodiret^ docendique rursus^ officium assumeret. Sententiam ergo vocum seu nominum in naturali
tenens facultate non caute theolog-iae admiscuit. Quare de
sancta trinitate docens^ et scribens tres personas, quas
sancta aecclesia non vacua nomina tantum, sed res distinctas suisque proprietatibus discretas^ hactenus et pie cre^

10

15

20

25

30

35

1119.

didit et fideliter docuit, nimis adtenuans, non bonis usus

exemplis, inter caetera dixit: Sicut eadem oratio est propositio,
assumptio et conclusio, ita eaclem essentia esf pater et filiiis et
spiritus sanctus. Ob hoc Suessionis provinciali contra eum 1121.
sjnodo sub presentia Komanae sedis legati congregata, ab
egregiis viris et nominatis magistris Alberico Kemense et
Letaldo * Novariense Sabellianus hereticus iudicatus, libros,
quos ediderat ^, propria manu ab episcopis igni dare coactus
est, nulla sibi respondendi facultate, eo quod disceptandi
in^^ eo pericia ab omnibus suspecta haberetur, concessa.
Haec sub Lodewico^' seniore^ Francorum^^ rege facta sunt.
L.^ Post haec, dum rursus pluribus diebus legeret (48).
maximamque post se sociorum multitudinem traheret,

a) confisus A. A*.
c) audiendum A*.
b) ut vix om. A* ; vix post add. Bl.
quend. om. A.
f) Anselraum C; Auseliuum (i.
e) vocis A.
g) ita A. p. B*. 01;
Guilh. C2; Gwilh. ^l; Gwilleh. B3.
h) Oamp. om. A*2; Cap. B 1.
i) Catalau
40 A. Bl. 3; Catalaum Cl Cathalauy^*; Catallum /?; Catalauni /i 2. (7 2.
k) dictorumu) Dion. A. /?. C.
que ips. A.
m) an. hom. C.
o) sui deest A. A*.
1) phil. A. ^. C.
r)
doc. om. B 3.
discretis C.
s)
p) rediret A. A*.
q) off. rurs, A. A*.
t)
Leutaldo C.
u) per. in eo A. A*.
v) Lodev. A, et ita x)ost ; Ludewico Bl. 3.
x) Capitulum LI. incipit A.
w) rege Fr. A.

d)

45

1)

[Tradatum

scilicet

de unitate

et trinitate divi7ia,

B. 1891, ubi non eadem verba quae supra

p. XXIV, 73 sqq.J.
2) [VI/.
Freib.

i.

l.

25

ed.

K. Stohle,
sed cf.

27;

OTTONIS GESTA FKIDERICI IMP.

70

1140.

LIB.

I.

sedente iii urbe Roma Innocentio, in Francia vero Lodewico^ superioris Lodewici^ filio ^ regnante, ab episcopis
abbateque Bernhardo denuo ad audientiam aput Senonas
evocatur, presentibus Lodewico^ rege Theobaldoque palatino comite et aliis nobilibus de populoque^^ innumeris.
Ubi dum de fide sua discuteretur, seditionem populi
timens apostolicae sedis presentiam appellavit. Episcopi
vero simul et abbas, missa ad Romanam aecclesiam legatione ac eis, pro quibus impetebatur, capitulis, dampnationis eius sententiam^ in litteris expetiverunt^, quarum
exemplar hoc est:

lo

Beverentissimo^ domino et dilectissimo patri, Dei gratia

pontifici Innocentio S."^ Bemensis archiepiscopus, lohelinus ^ Siiessionis^ , Gau.^ Caialaunensis^ , A. Anehanengigrn.i episcopi"^ dehitae suhiectionis voluntarium ohsequium.
Aurihus occupatis ad plurima verhum facimus hreve de prolixo negotio, pro eo maxime, quod id ipsum plenius et diffuPetrus Ahaisius continetur in litteris domni Senonensis.
lardus^ Christianae fidei meritum evacuare nititur, dum
totum, quod Deus est^, humana ratione arhitratus comprehendere, ascenclit usque ad caelos et descendit usque ad ahyssos ^;
nichil est quod lateat eum, sive in profundum inferni sive
Homo est magnus in ocidis suis, disin excelsum supra.
putans de fide contra"^ fidem, amhulans in magnis et mirahilihus^ super se^, scrutator maiestatis\ heresum fahricator.
lam dudum fecerat lihrum de sancta trinitate, sed suh legato
Romanae aecclesiae igne^ examinatus est, quia inventa est
in eo iniquitas ^. Maledictus qui reedificat ruinas lericho ^
Surrexit a mortuis liher ille, et cum eo mtdtorum hereses,

summo

is. 1,11.

*)

Bernhardus Clarevallensis add. B*.

i5

20

25

30

post.
h) Lodewici Cl.
c) Ludew. 7i. l, etiam A*.
legationem /?. B 1.
f)
sent. om. A*.
g) expetierunt A
repor t a V er unt ^. C; ut supra dictum est exp. *, qtii pergit c. 52, seqnentetn vero
h) Reverendissimo A. /?. C2, 2^^'(temissis verhis Capitulum
epistolam halet alio loco.
i) alio alram. corr. lozelinus Cl, et ita C2.
k) Swessionis B. B'. 35
LII. incipit. A.
Bl. 3.
m) ita
1) Catalamensis ji; Catalanensis -4*; Catalauen/*; Cautalaunensis B.
n) Abaelard. h. l. A. A*. /5; Abaielardus B;
B*. C; Aban. A. A*; Anaban. B2.
o) est deest B.
Bailardus C 1.
p) contra tid. alio atram. in marg. stipjjl. Cl.
r) igne deest B,
q) in mir. B.
a)

d)

que

otn.

Lodov. C2,

B 1.

et ita

e)

/>'.

S) Gaufredus.
4) ie^e : Atrebatensis 40
2) Sanison,
5) [Ps. 106, 26 : Ascendunt usque ad coelos et descendunt
usque ad abyssos/.
6) [Ps. 130, 1: neque ambulavi in magnis neque
in mirabilibus super mej.
7) Prov. 25, 27: qui scrutator est maie1)

[VIIJ.

Alvisus.

statis.
8) [Ezech. 28, 15: inventa est iniquitas in tej.
9) [los.
qui
aedificaverit civitatem lerichoy.
Maledictus vir
.

6,

26:
45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

71

I.

apparuerunt mtiltis ^. Denique

iam extendit palmites suos usque ad mare et usque
JRomam^ propagines eius. Haec^ **est** gloriatio hominis
quod liher suus in curia Romana hahet, uhi
illius,
qui dormierant, siirrexenmt

et

1140.
Ps. 79, 12.

caput suum^ recUnet^^; hinc confortatus et conftrmatus est

Proinde cum fiducia predicat verhum iniquierror eius^.
tatis usquequaque. Propterea, cum in conspectu episcoporum
super his eum argueret ahhas Clarevallensis zelo iusticiae et
fidei armatus, ille nec confessus est nec negavit^, sed a die
et^

loco et iudice,

quem

ipse sihi elegerat,

ut prolongaret iniquitatem^,
Episcopi, qui propter hoc

gravamine,
appellavit.

vestrae reverentiae deferentes nichil in

sine lesione, sine

sedein

unum

personam

apostolicam
convenerant,
eius egerunf,

sed tantummodo capitula a sanctis olim^ patrihus condempnata medicinali necessitate, *ne morhus serperet, adiudica,V.378. ^^runt^-^.
Quia ergo homo ille midtitudinem trahit post se
et populum, qui sihi credat, hahet, necesse est, ut huic morho^
15

medicina occurratis.
Sero enim medicina operatur*,
Cum mala per longas invaluere*^ moras.
Processimus nos in hoc negotio, quousque ausi sumus ; tuum,
heatissime pater, est^ de caetero providere, ne aliqua here-

celeri

"^

20

25

macula decor

Tihi
contaminetur.
commissa est sponsa Christi,
amice sponsi ^
Tuum est
eandem uni viro virginem castam exhihere Christo^^-^.
ticae pravitatis

aecclesiae

Rescriptum" vero Innocentii

tale^'^.

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, venerahiU- 1141.

hus fratrihus Heinrico Senonensi'^^ et^ S.^^ Bemensi archiepiscopis eorumque suffraganeis et karissimo in Christo filio

a) ad R. A*.
reclinet des.
h) Hoc B* ; Haee
; est deest B*. C.
c) suuin
deest ^.
d) illius A. A*. C'2.
f)
patr, olim A. A*.
e) et a C 1 ; a C 2.
g) ita codd. ; Kohl igni supplere, Scheffer - Boichorst abiudicaverunt emendare voluit,
quorwn neutrum probare velim, sed nescio an aliud qiild exciderit ; cf. infra I, 56. II, 2.
h) malo A, A* ; morbo post add. B\.
i) paratur G. Ovid.
k) conval. C. Ovid.
1) ita
35 A. A*. C; tuura beat, pat. est tutum est ^; tuum est b. p. B.
m) wumerws 50 adscr. //.
n) praecedit Capitulum de eodem A.
o) est add. fi.
p) et om. C.
q) Reinaldo C,

30

multa corpora sanctorum, qui dormierant,

1) I Matth. 27, 52. 58
surrexerunt
et apparuerunt multis/.
2) [Matih. 8, 20: Filius
autem hominis non habet ubi caput reclinet^.
Et
8) I loh. \, 20
prolongaverunt iniqui40 confessus est et non negavity.
4) jPs. 128, 3
tatem suam/.
5) [Patet episcopos capitula illa papae niisisse, ut ea
condemnaret ; cf. p. 70. 78^.
6) Ovid. De rem. ainoris 91.
7) [Cf.
loh. 3, 29/.
Cor.
Despondi enim vos uni viro virginem
/2.
2
1\,
8)
castam exhibere Christo/.
9) Exstat etiani inter Abaelardi et Bern45 hardi Opera, ex quibas pauca noiavimus (Op.),
10) Cf. supra p. 70,
:

l.

18/.

OTTONIS GESTA JFRIDERICI IMP.

72

1141.
Eph.4,b.

B. ClarevaUensi ahhati salutem

loh. 19,23.24.

Act.i,2b.26.
(Ps. 2, 1.2).

I.

apostolicam henedictionem,

dinoscitiir,

mius^ Dominus, una^ fides esse

in qua tamquam immohili fundamento, preter

quam nemo

potest^ aliud p)onere'^, firmitas Jiatholicae aeccle-

Testante

apostolo,

sicut

Inde est, quod heatus *Fetrus^*

apostolorum princeps pro eximia Jiuius fidei confessione^
audire meruit: Tu es, *inquam^*, Petrus, et super hanc
petram edificabo^ aecclesiam meam, ptetram^ utique firmi-

siae^
Matth.16,18.

et

LIB.

inviolata

consistit.

tatem fidei et Jcatholicae unitatis soliditatem manifeste designans.

Haec siquidem est inconsutilis tunica redemptoris
nostri, super quam^ milites sortiti sunt, sed eam dividere^
Contra quam in inicio fremuerunt
minime potuerunt.
gentes, et populi meditati sunt inania. Astiterunt reges
terrae, et principes"^ convenerunt in unum^\
Verum
apostoli duces dominici gregis et eorum successoves apostolici

ardore caritatis et zelo rectitudinis succensi fidem defendere et eam in cordihus poxndorum proprii sanguinis
Demum cessante pereffusione plantare non duhitavertmt.
secutoum rahie imperavit Dominus^ ventis, et facta est
in aecclesia tranquillitas magnaP. Sed quia hostis humani
gcncris semper circuit, querens quem devoret, ad impugnandam^ sinceritatem fidei fraudulentam hereticorum
Contra quas^ veri aecclesiarum recfallaciam stihinduxit^'
tores viriliter insurgentes eorum prava dogmata cum ipsorum
In magna *namque^* Nicena
auctorihus condempnarunt.
Constantinopolisgnodo Arrius hereticus est^^ dampnatus.
tana synodus Manicheum hereticum dehita sententia condempnavit.
In Ephesina synodo Nestorius condignam sui
Calcedonensis quoque
erroris condempnationem^ recepit.
synodus Nestorianam heresim et Euticianam C2im Dioscoro
et eius complicihus iustissima sententia confutavit. Martianus^
preterea, licet laicus, christianissimus tamen imperator, Jcatholicae fidei amore^ succensus, predecessori nostro sanctissimo

10

15

viri

Matth.8,26.

1. letr. 5, 8.

20

25

30

b) ita una Op.

unus Domiuus A. A*.
c) aliud potest C.
t) a Domino ac Salvatore nostro add.
e) Petrus deest A. A*.
35
h) p. e. s. banc p. per comOp.
g) ita /?. B. C; deest A. A* ; inquit Op. Waitz.
k) qua A. A*.
i) Petrum A.
pend. scr. ; edif. aeccl. meam om, A.
1) min. div. A*.
o) Dom. deest C.
n) ad D. add. Bl.
ra) principes
unum oni. A.
p) maris A.
t) namque deest A. A*.
s) quos O^). recte.
r) induxit A. A*.
q) expugnandam C.
u) dampn. est A. A*.
v) dampnacionem A; dampnum norme (dampnationem?) A*. 40
\v) praecedit Capitnlum aliud de eodem Jl/ inUialis litfera M piinctis riibris distinctaCl.
x) amore om. A*.
a) una fides
d) aeccl. om. A. A*.

1) /I, Cor. 3, 11:

praeter id quod positum

Fundamentum enim
est/.

aliud

nemo

potest ponere

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

73

I.

qui sacra mysteria 1141,

profanare contendimt inter cetera sic loquitiir dicens: Nemo
clericus vel militaris vel alterius cuiuslibet conditionis
de fide Christiana publice conetur in posterum tractare.
5 Nam iniuriam facit iudicio^ reverentissimae^ sjnodi, si
quis semel iudicata et recte disposita revolvere et iterum
disputare contendit et in contemptores huius legis tamquam in^ sacrilegos pena non deerit. Igitur'^, si quis
clericus erit, qui publice tractare de religione ausus
10 fuerit, a consortio clericorum removebitur^.
Dolemus^
autem, quoniam, sicut litterarum vestrarum inspectione et
missis a fraternitate vestra nohis errorum^^ capitidis cognovimus, in novissimis diehus, quando instant periculosa tempora ^, magistri P. Ahailardi ^ pernitiosa doctrina et predic-

papae lolianni^ scrihens adversus

eos

15

torum hereses

et

viantia ptdltdare

dogmata

alia perversa

coeperunt.

Verum

Ixatliolicae fidei

in

Jioc

maxime

oh-

con-

solamur et omizipotenti JDeo gratias agimus, quod in^ partihus

vestris pro patrihus tales flios suscitavit et in tempore apostolatus nostri^ in aecclesia sua tam preclaros voluit esse
20

25

qui novi "^ heretici studeant calumpniis ohviare ef

inmaculatam sponsam^^ uni viro virginem^* castam^ exhihere
Christo^.
Nos^ itaque, qui in Inthedra sancti Fetri, cui

2.cor.ii,2.

a Domino dictum

luc. 22,52.

pastores,

est:

Et^ tu aliquando conversus con-

firma fratres tuos, licet indigni, residere conspicimur, communicato fratrum nostrorum ejnscojyorum cardinalium^^ consilio, destinata nohis a vestra discretione capitida et universa
ipsius Petri perversa^ dogmata sanctorum canonum auctori-

cum suo

tate

auctore

dampnavimus

perpetuum silentium imposuimus.

-30

tamquam

eique

heretico

Universos quoque erroris

sui sectatores et defensores a fidelium consortio sequestrandos

et

excommunicationis

vinculo

innodandos

esse

censemus.

Batum^ Laterani XII. Kal. Augusti^

a) rev.
e) a oni.

/?.

syn. iud. A. A*.

f)

ammov. A*.

b)
g)

revcrendissimo A.

La.

c)

praecedit Capitiilum aliud

iu oni. A.

A;

d) ergo

liltera viitialis

/?.

maior

35 2>uncto rubro distincta (71.

h) err. vestrorum c. A. A*.
ita C; Abaelardi A. /?;
i)
Abaeelardi A*2; Abaiolardi B.
k) iu part. om. A. A*.
I)
nrl, n e corr. A; uri
A*. B3, corr. nn Bl.
m) novi om. A. A*.
n) sponsam om. A. A*.
n*) virg.
castam om, A. A*\ et c. Op.
o) praecedit Capitulum A; littera initiaJis maior
2nmcto riibro distincfa C 1.
p) Et tu om. fi.
q) card. oni. A. A*.
r) perv. deest C.
40 s) Dat. Bl. 3. Cl; Dat.
Augusti des. A. A*. B* ; 17. Kal. Ojp., quod praeferendHm
est (Jaffe-Loewenfeld 8148^.
t)
numerus 51 adscr. /?.

1)

[Error manifestus; verba infra allata in edlcto imperatorum

et
Marciani a. 452. ad cives ConstantinopolitanOi--

Valentinianl III.

Mansi, Coll. Concil. VII, col. 475, inveniri aniniadrertit KohlJ.

Tim. 3, 1: In novissimis diebus instabunt tempora periculosa/.
3) [Cf. supra p. 71, n. 8/.

dato,

45 2) [2.

21. {ig).

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

74

(49).

LIB.

I.

LI.^ Petrus^ dampnationem sni dogmatis a Romana

aecclesia confirmatam cognoscens ad Cluniacense cenobium se contulit, apollogeticum^ scribens et*^ predictorum
capitu*lorum partim verba, ex toto autem sensum negans,
qui sic incipit ^ Ne iuxta Boetianum ilhid ^ ^^roemiis nicliil
afferentihus tempus teratur^ , ad rem ipsam veniendum est,
ut inmcentiam meam ipsa rerum veritas potius quam ver:

horum excuset

prolixitas.

Haec^ autem pauca de multis

contra eum posita sufficiant capitula Quod pater sit

plena potentia, filius quedam potentia, spiritus sanctus
Quod spiritus sanctus non sit de subnulla potentia.
Quod spiritus sanctus sit anima mundi.
stantia patris.
Quod Christus non assumpsit carnem, ut nos a iugo
Quod non peccaverunt qui Christum
diaboli liberaret.
Ipse vero non multis post
ignoranter crucifixervmt.
fratribus
suis
fidem suam humiliter exdiebus coram
ponens in eodem^ vitam finivit cenobio^\
^

1142.
(Apr.

2ij.

(50).

^^^^-

*p. 379.

LII.' Igitur, ut ad id, a quo digressa fuit^, redeat oratio^, pretaxati archidiacones*- ^ ascito sibi tantae
auctoritatis et estimationis viro, abbate Bernhardo, epi-

10

15

20

scopum Gilebertum^ eadem, qua predictum Petrum, via

Sed nec eadem causa nec
dampnare adtemptabant.
similis erat"^ raateria. Iste enim ab adolescentia magno-

rum virorum disciplinae se

ponderi quam suo credens

subiciens magisque illorum

ingenio, qualis primo fuit
Hylarius" Pictaviensis ", post Bernhardus Carnotensis,
ad ultimum Anshelmusi' et Radulfus*i Laudunenses, germani fratres, non levem ab eis, sed gravem doctrinam
hauserat, manu non subito ferulae subducta^ a scientia
haut ^ ceiisura morum vitaeque* gravitate discordante,
non iocis vel ludicris, sed seriis rebus mentem applicarat.
Hinc* erat, ut tam gestu quam voce pondus servans,
*)

Arnoldus

et

Kalonus add.

25

30

B\

b) littera initialis
a) numerus deesi, exstat solum Capitulum aliud (riibr.) A.
c) ita A. B3. Cl; appolog. A*. Bl; apolog. C2. 35
maior nigra, rnbra linea distincta Cl.
f ) ^raecef?/^ Capitulum ^.
e) teratur corr. tardetur A*l^ et ita A*2.
d) et deest C.
h) numerus 52 adscr. ^ ; seqiiitur c. 53 B*, iibi c. 52 alio
g) eum pos. om, A. A*.
k) fuit or. red. A; est or. red. A*.
i) Capitulum LIII. incipit A.
loco exhibetur.
m) fuit A. A*.
n) Hi!. /5. C.
Giselbertum Bl.
o) Pictau A.
1) Gilibertum C;
q) Rudolfus A. A* ; Radolfus Bl. 3. B*. 40
p) Anseimus /J (Anselinus?). B*. Cl.
t) novurn cap. inc. Bl.o.
r) aut B.
s) que om. A. A*.

Qui deperditiis est; fragmenta collegit Cousin , Abaelardi

1)
II, p. ISOsqq.
2) [Boeih. De sgll. categ. I. in.: Sed ne prooemiis nihil afferentibus tempus teratur/.
3) [Im?no in coenohio S. Mar-

Opera

celli prope Chalon- stir- SaoneJ.

supra I, 48; p. 6SJ.
6 [luvcnal.

4) [Cf.
1,

15:

supra p.

manum

54, n. 2/.
5) [Cf.
ferulae subduximus/. 45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

75

I.

sicut in factis gTavem^, sic in dictis se ostenderet diffi- 1147.

cilem, ut numquam puerilibus, vix ^ autem eruditis et
Is
exercitatis quae ab eo dicebantur paterent^ animis.
5

itaque primo Autisiodorum ^, post Parisius * vocatus est.

Erant inter caetera quae illi obiciebantur de divina
maiestate quatuor ^ capitula ^ Quod ^ videlicet assereret
divinam essentiam non esse Deum. Quod proprietates
personarum non essent ipsae personae. Quod theologicae
personae in nulla predicarentur propositione. Quod divina natura non esset incarnata. Et preter haec alia
minora*^, id est'-: Quod meritum humanum attenuando
nullum mereri **diceret**^ preter Christum. Quod aecclesiae sacramenta evacuando diceret nullum baptizari nisi
salvandum et caetera in hunc modum^.
LIII. ^ Itaque presidente cum cardinalibus, episcopis aliisque viris venerabilibus et eruditis in iam
dicta civitate Parisius summo pontifice Eugenio
predictus episcopus Gisilbertus "^ consistorio presentatur de
his capitulis responsurus. Producuntur contra eum duo
:

10

15

(5i).

20

25

magistri, Adam de Parvoponte, vir subtilis et Parisiensis

aecclesiae canonicus recenter factus, Hugo de Campo"florido, cancellarius regis, asserentibus eis et quasi sub
sacramento pollicentibus"' se aliqua ex his de proprio
eius ore audisse, non sine multorum qui aderant admiratione, viros magnos et in ratione disserendi exercitatos

pro^ argumento iuramentum afferre^.

LIIII.^i Ibidem dum^ hinc inde multa sibi obicerentur, pluriumque inpulsionibus^ ad responsionem de
30

re tam ineffabili cogeretur, intra* caetera dixisse traditur: 'Audacter confiteor patrem alio esse patrem, alio
Deum, nec tamen^^ esse hoc et hoc'^ Cuius dicti ob-

scuritatem
*)

tamquam verborum profanam novitatem tam

examinandi causa add. B*.

a) ita A. /?. B. B* ; deest A*. C.

b) vix om. A*.
c) pateret animus A. A*.
35 d) Auisiodorum A; Autissiodorum B*. Cl; Antissiod. /i; Antisiod. C2.
e) IIII A. ji.
f) A* rnhro add. in niarg.: Articuli heretice pravitatis.
g) quae (q) A; Quod proprietas /i ; que proprietas corr. et quod proprietates A* 1, et ita A*2.
h) maiora A. A*.
i) dic. deest A. A*. /?. B 1. 3.
k) nnmerus 53. adscr. /^; seqnitur c. 29. B*.
I) Capitulum LIIII. A; nidla cap. dist. B\. 3.
m) ita h. l. A. A*. fi. B. B*. Cl; Gilib. C2;
n) Ponte fl. A. A*.
n*) 7 codd.
40 Pictaviensis episcopus add. B*.
o) iuram. pro
arg. ^.
r) hiuc
p) numerus 54. adscr. /?.
q) Capitulum LV. A ; nulla cap. dist. A*.
inde dum A*.
s) iupulsationibus C.
t) inter(int') A, nescio an melius.
u) iude fi
esse tamen A. A*.

1)
45 2) [Ilacc

Cf.

qiiae

Mansi XXI,

non nisi in

col.

711.

^Sententiis divinitalis'

codice Sirmondi habet.

a Gilhertista quodam cotn-

ex

IV, 33, p. 80*. V, 3, p. 150*; cf. B. Gei/er, 'Die

Sententiae divinitatis' , Miinster 1909, p. 26 sq. 41 sq.].
3) fCf. infra
c. 55; p. 80; n. 2/.

positis leguntur, tract.

(52).

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

76

1147.

LIB.

I.

inpacienter magister lohelinns Suessionensiiim ^ episcopus

excepit, ut iuxta proverbium medium^ vitando incurreret
ripam
nondum enim auctoritatem'^ illam Augustini
legerat vel fortassis lectam^ intellexerat, qua de eodem
altissimo loqui gestiens secrete^ inter caetera dicit^:
;

Sic aliud est Deo esse, aliud suhsistere, sicut aliud [est^J
esse, aliud patrem *esse^* vel dominum}^ esse.
Quod enim

Deo

ad se dicitur, xmter autem ad filium, et dominus ad serAit ergo predictus episcopus: 'Quid
vientem creaturam.
est

quod

est^

esse

dicis,

Deum

nichil

est?'

Erat quippe

quorumdam

in logica sententia, cum quis *diceret Sonichil diceret.

Quos prefatus episcopus
sectans talem dicti usum^ haut premeditate ad theologiam verterat.
Quo verbo omnium peue auditorum
ab illo in se retorsit spicula -. Post haec sedato clamore,

cratem

lo
*i>-3so.

esse,

is

cum

a circumstantibus rogaretur episcopus Gisilbertus^

quare in theologia personas in tantum distingueret,
aperire vellet, breviter respondit"^: 'Quia omnis persona
res est per se una' ^. Et ita non sine magno" multorum
qui aderant stupore conventus ea die solvitur.
Alia
rursus^ die in causam ductus pulsatusque de novitate
dictionis, eo quod in prosa de sancta trinitate tres personas tria singularia vocaverit, N.^ Rotomagensis archiepiscopus causam adgravavit, dicens Deum potius debere^
ut,

unum

singulare quam tria singularia, non tamen sine

multorum scandalo, cum Hjlarius*i in libro^* de sjnodis
dicat ^ SiciU duos deos dicere profanum est, ita singidarem
dici

20

25

solitarium dicere sacrilegium est: et^ item in eodem^:

NicMl solitarium ex divinis sacramentis ad suspicionem
audientium et ad^ occasionem hlasxjJiemantium proferamus.
Episcopus" vero Pictavinus"^' in prefatis dictis suis
simplicem^^' se habuisse sensum^' testabatur, affirmans
et

(53).

b) med. deest
a) Swessionum B\.
f) est
non add. B*.
e) secreto A. C.

c)

ft.

illam Aug. auct.

A;

ill.

auct. A*.

deest /?. B. C. Aug.

g) esse deest A, A*.
k) ausum Bl. 3.
i)
hoc add. Bl.
h) vel deum in tnarg. alio atram. add. (71.
m) Subtilis
1) ita B; Gisebertus ^. -4*; Gisilbertur /?/ Gilebertus Cl; Gilibertus C2.
o) die rursus A. A*.
eius responsio h. 1. ruhro in marg. A*.
n) magno deest A*.
s) Item (et deest) ^.
r) in sindis A. A*.
p) deb. om, A. A*.
q) Hil. /i. C.
t) ad deest A. A*.
u) eodem versn pergit /i ; novxm cap. inc. rel. ; Capitulum LVI.
incipit A; A* praemittit ruhram: Alia responsio eiusdem, quam in indice frustra quaeras.
d)

v) Pictaviensis C,

w) simplices

30

35

40

sensus A.

Opera ed. Betied. VIII, p. 860.

1) De Trinitate VII, 4 (9),
contorsit spicula.
3) [Gilb. Comm. in Boethii
2) Verg. Aen. XI, 676
cotitra Eut. et Nest. c. 3: Orrmis enim persona adeo est per se una
l.
:

Opera

5) Haec in lihro de si/nodis ita non inrenimus; cf. 45

Bened. p. 1174 C. 1178 E. 1182 B- [Ottonis Chron. VIII, S^,
6) L. l. p. 1190 C.

4) [HitgoJ.

ete.J.

ed.

p. ^bbj.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

77

I.

per singularia non theologicas personas, sed ipsarum

excellentiam^ intellexisse, secundum quod antonomasice
Paulum solemus^ vocare apostolum vel gloriosam Dei
genitricem virginem singularem, eo quod nec est nec
fuit nec erit talis virgo, quae videlicet simul sit mater
ea rationis proportione trium personarum exet virgo
cellentiam se considerasse, cum tria singularia diceret,
asserebat, cum nec sit nec fuerit nec futurus sit talis
pater, qui scilicet sit pater et Deus, atque in eundem^
modum talis filius, talis^ spiritus sanctus^. Quia^ vero
personam in theologia tamquam rem per se unam pre;

10

nominatum virum

intellexisse diximus

^,

in ipsius

sensum

paulisper introire libet, quatinus^ eiusdem iudicium dicAd cuius intelligentiam

tionis facilius posteris pateat.

15

haec divisio premittenda videtur.

LV.^ In naturis proprietas*

substantialis alia unisingularis vel individualis vel^ particularis individualis alia personalis, alia non. Personam
autem a personalitate *quasi* ^ denominative sumptam
voco, non"^ quam Greci ab anteponendo prosopon, Latini
a personando dicunt, sed eam, quam Boetius in libro de
persona et natura contra Euticen et Nestorium disputans a Grecis ypostasin", non ethimologiam fvocisl^, sed
rei rationem secutus, personam vocavit, secundum hoc^
et sic eam diffiniens-: Persona est rationalis^ naturae
individiia substantia.
Universalem vero dico non ex eo,
quod una in pluribus sit^, quod est inpossibile^ sed ex
hoc, quod plura in similitudine^ uniendo* ab assimilandi
unione universalis quasi in unum versalis dicatur. Qualis
est a plurium similitudine maior corporeitas, minor animalitas, minima vel ultima humanitas significata". Unde
Boetius^: Species est forma individtwrum et idtima similitiido.
Post hanc enim non similitudo, sed^ dissimilitudo
potius occurrit.
Ex quo patet alterum membrum, quare
versalis,

alia

est

20

25

so

35

d) et add. Bl.
b) voc. sol. A*.
c) eodem modo A, A*.
54. iterum adscr. ^ (cf. p. 75, n. p^.
littera initialis
minio picta (i.
f)
h) nulla cap. dist. (i. C ; Capitulum LVII. incipit A; hoc loco A*
g) quatenus p. C.
rubrum hahet: Excursus theologicus, cf. ind.
i)
substant. propr. A; substantiallbus
propr. A*.
k) vel part. ind. om,. A*.
m) numquani Gr. B.
1) quasi deest A. A*.
n) ypostasyn ii 1.
o) vocis deest B.
p) vel h. A.
q) rationabilis nec ind. A*.
r) sit om. A*.
s) similitudinem /?. B\.
t) ita fi. B*. (71; veniendo A. A*-^ vivendo
B. C2,
u) eonsign. A*.
v) sed diss. om. A. A*.
a) exc. ips. J51. 3.

e)

40

numenis

1)

[Cf. siipra p. 7Q,

45 'Gesch.

(l.

l.

18

sq.J.

2)

Opera

Nestormm ecl. Peiper c. 3, p.

Logik im Abendlande' II', p. 230/.

contra Eiitycheyi

et

l.

l.

p. 1206 (Uber

3) [Cf. Prantl,

198^.
4)

Cf.

Comm.

in

Porphi/rium, Opera p. 56, ubi similia, neque tamen haec legimtur verba.

OTTONIS OESTA FRIDERICI IMP.

78

singularem

LIB.

I.

individualem vel particularem

dixerim proprietatem, eam nimirum, qnae suum subiectum non assimilat aliis, ut humanitas, sed ab aliis^ dividelicet

ut ea, quam ficto nomine soledicere Platonitas^, a dividendo^ individua, a partiendo particularis, a dissimilando singularis dicta. Nec
opponas, quod potius a dividendo dividuam*^ quam invidit, discernit, partitur,

mus

dividuam^^ dici oporteat nam cum suum subiectum non

solum ab aliis dividat vel dissimilet, sed etiam in sua
individualitate et dissimilitudine tam firmiter manere
faciat, ut nec sit nec fuerit nec futurum sit aliud subiectum*^, quod secundum eiusmodi proprietatem illi assimilari queat, melius individuum privando^ quam dividuum ponendo vocatur, eiusque oppositum, quod se^^
dividendo pluribus communicat et communicando dividit,

dividuum dici debet^ Sed notandum, quod

individuum et singulare non sunt ad se convertentia
nam omne individuum singulare, sed non omne singulare
individuum. Haec enim albedo singulare est, sed non
[est^] individuum.
Denique in naturis nullum simplex
individuum esse potest. Item non omne individuum personale
sed omne personale individuum secundum premissam subdivisionem, qua dictum est individuum aliud
personale, aliud non, quod ex anteposita personae diffinitione facilius patebit.
Cum enim omne^^ esse ex forma

10

15

rectius

sit,

quilibet*^ subsistens

Item,

cum omnis

rem

et

nomen

a sua capit forma.

usyan^, aliud usjosin^, aliud ypostasin* vocari. At nos

usjan^^ essentiam, usjosin'^ subsistentiam dicere possumus,
a) eis

A. A*.

5>5

diffinitio alterius sit et alteri conveniat,

non sine rationis via altero pro altero uti licet. Persona
igitur^ a suo esse, *quod ficto nomine personalitas dici
potest, vocabulum trahit, sed in diffinitione individua
substantia tantum persona non dicitur nisi^ cum adiunctione rationalis naturae. Cuius rei causa videndum^
est aput Grecos, qui dicendi inopes non sunt ^, aliud

d) dividua

20

b) ita codd. ('Platonicas

individua A tnelius.

e)

man.

C2);
tam

fac.

cf.

infra

l.

firm. A. A*.

29.
f)

*;.

so

S5

c) ad uidendo BZ.
subiectum aliud A.

k) est deest /?. B. C.

predicando B.
i) debet stqn-a deletum potest Cl.
h) se om. C.
n) ita /?. Bl. 3. B*. Cl,
inpers. A. A* ; pers. est
1. 3.
m) omne esse om. p.
sed prifts i erasum Cl; qdlibet, qd alio atram. in loco raso A; quodlibet C2.,
o) ergo /?. 40
usiam /?/ usia Cl; usian C2; usyam .6 2.
r)
p) nisi om. p.
q) videnda A*.
s) usiosin A. A*. /?. C (et ita post) ; usyon B.
t) ypostasyn A. B.
u) usya A;
usiam P; usyam B2.
\) usyo syn Bl; usiosyn J5 3.
g)
1)

1) [Boeth. l. contra Eut. et Nest.

inops Grraecia est, ut M. Tullius alludit

c.

3:

etc.].

Neque enim verborum

45

sm.

OTTONIS OESTA FRIDERICI IMP.

10

LIB.

79

I.

jpostasin^ ex Latini eloquii penuria uno non valentes

verbo exprimere. Nam cum tam aput nos quam aput
illos substantia vel ypostasis^ a substando notetur^, in
hoc est differentia*^, quod nostra substantia ad cuncta
quae substant est vaga, eorum vero ypostasis ad ea
tantum quae in rationali substant natura est accommoda.
Quare Latinus interpres, cum verbum ex verbo non
posset exprimere, maluit sensum ex sensu retinendo personam potius quam substantiam transferre. Unde et
personae predicta^ adhibetur diffinitio: persona est rationalis natiirae individua substantia^
Patet igitur^, quod
non omne^ individuum est persona, quia non omnis
individua substantia est rationalis natura; sicut esse
huius berilli singularis, vel, ut consortio rationis utar,
ipse berillus vel est individuum vel individua substantia,
non tamen rationalis natura. Quamvis, etiamsi rationalis naturae^^ esset, tamen nondum plenarie beriUus
individua substantia dici posset. Neque enim individuam
substantiam dicere solemus eam rem singularem, quae
cum alia itidem re singulari ad aliquod totum constituendum^ convenire valens^ non est per se una. Nam
per se unum est, quod nec actu nec natura potest,
potuit, poterit cum alio ad constituendum aliquod totum
concurrere. Ex quo fit, ut haec anima, quae substantia
est *et^* rationalis naturae, tamen, quia hoc modo non
est per se una vel individua, eo quod cum hoc corpore
ad constituendum hunc hominem conveniat, non videatur
.

15

20

25

dici persona^",
30

35

cum", secundum quod ostensum

est,

ab

ea removeatur diffinitio haec: jpersona est rationalis^

naturae individua suhstantia^. Quare et diffinitum iuxta
logicorum regulam^: a quocumque diffinitio et diffinitum.
Hic leo etiam, quamquam prefato modo res sit^' per se
una et individua, tamen, quia rationalis natura non est,
secundum strictam personae acceptionem persona dici
nequit.
Restat, ut hic angelus et hic homo tantum
plenarie^ in naturalibus* persona" vocentur. Predictus^

e) vocctur A. A*, cf, hifra p. 80, n. f.

ypostasys Bl.
i) crgo /?.
A. A* 1.
h) ita codd.
g) omne om. B.
(pro natura? cf, l. 13. IG. 33^.
i) const. couveniens non A; instit. couvenicns non A*.
40 k) valens om. A. A*.
I) et deest A. A*.
m) persone Bi.
n) dum A. A*.
o) ratio
A, A*, uhi nat. ind. subst. om..
r) sit om. Bl. 3.
q) reg. om. B.
p) substautie BZ.
s) plene A*.
t)
natur. om. Bl. 3.
u) personae C ; persona
naturalibus (p. 80,
h \) om. (i. v) Capitulum IjVIir. incipit^; nor^inn inc. cap. A*, nxlla rithra praemissa.

a)

ypostasyn A. B.

d) distantia

Bl.

e) subst.

b)

oni.

1)

[Cf. snpra p. 77, l 25/.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

80

LIB.

I.

episcopus duas in naturalibus regulas'^ ponens,

quae tales sunt: diversorum subsistentium diversas esse
subsistentias, diversarum personarum diversas esse per-

ergo

sonales proprietates, unam a^ theologia exclusit, alteram

admisit. Priorem enim, qua totidem dicuntur subsistentiae quot subsistentes, cum ab orthodoxis^ inter Arrium
et Sabellium dividentibus tres personae et una credatur
essentia, penitus amovit^, alteram admittens, cum nulla
personalis proprietas in sancta trinitate patris sit quae
Ex quo personam a premisso natufilii vel e converso.
ralium usu, non ab eo quod prosopon vocatur^, ad theologiam transsumptam asserebat, illud Hylarii^ frequenter
inducens ^ Absit, ut idem nunc se patrem, nunc se filium
Inde eas personas etiam
larvali similitudine mentiatur.
Quod autem alio patrem dixit,
per se unas dicebat.
alio Deum esse, nec tamen esse^ hoc et hoc^ hunc sensum
habuit^
Deus in substantia^ predicatur^, pater ad aliquid, quae diversa predicamenta esse etiam in theologia,
ex libro Boetii, quem de sancta trinitate scripsit, probatur^, nec propter^" hoc recte concludi, si est alio pater,
alio Deus, ergo est hoc et hoc, cum hoc non recte concludatur, nisi prius concesso, quod utraque de Deo predicentur in substantiam, ut" cum dicimus
'Deus est
bonus, sapiens, omnipotens ^. Haec enim cum predicentur
in substantiam, si diversa essent, procul dubio Deus
Cum vero idem sit Deum esse saesset hoc et hoc.
bonum,
ut bene contra usum naturalium
pientem, quod
liceat dicere: 'Est sapientia bonus, bonitate sapiens',
'Haec margarita est
acsi ita in naturalibus procederem
albedine candida, candore alba', non est hoc et hoc,
sed est hoc. Quid senserit, posui quid sentiendum sit,
iudicent alii. Sed haec hactenus. Nunci^ ad hjstoriae*^

5^

lO'

15.

2a

'

25^

30

seriem revertamur
1^47"

^'

LVI.^ Cum* ita per aiiquot dies iam sepe dictus

episcopus coram summo pontifice de fide sua in civitate
Parisius discuteretur, sentiens papa, utpote vir cautus et
d) amc) ortod. A. ji (ortodoxi). C.
om. B.
b) lit A; autem A*.
f) devocatur A*\. fi. B* ; denotatur A. A* 2, cf. stipra
e) et A. A*.
i)
habet B.
k) Kohl h. l. ut l. 23. 25.
h) esse deest C.
1). 79, l. 3.
g) Hil. C.
m) per A. A*.
legendum censet in substantiam.
1) pl- A. A*. p; pater Bl. 3. B*.
revertamur des. A. B*.
n) et Bl.
o) act. Cl; De his hactenus B*.
p) Nunc
t) Dum C2.
r) redeamus C.
s) Capitulum LIX. A.
q) hist. /?. C.

35

a) reg.

movit Bl.

2.

1)

Cf. Hilarli de Synodis lihrum,

verba.
2) [Cf. siipra c. 54,

non eadem
et

Cotnm. GilbertiJ.

Comm.

Gilberti].

Opera

l.

p. 116i; tibi

tamen

de Trin. c. 2.
ac lib. de 2)raedic. inrson. et ib
in Boeth. l. de praed. pers.].

j).

6.
3) [Cf. ib. c. 4
[Cf. Gilb. Comm.

4)

l.

4(X

75;

BoetJi.

l.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

81

I.

causae dificultatem, protelandam eam usque

ad universale concilium adiudicavit. Erat enim in proxima medianae quadragesimae dominica apud illius
Galliae metropolim Remis generale indictum concilium,
tam ex eo, quod pretaxatus papa persecutionem populi
sui *declinando in Galliis morabatur ^, quam ob hoc^,
quod^ quidam pene^ laicus, heretici honorem in vaccis
populorum^ affectans, examini aecclesiae reservandus in
religiosus,

*p.382.

10

15

20

25

30

vinculis tenebatur*^.
circa Brittanniam et

in

Iste

Galliae,

a.ngulis

1147.
1148.
Mart. 21.

id est

Guasconiam^, eo quod remotis

ibi

a^ corde Franciae populis simplicitas vel potius, ut ita

dixerim, stulticitas, cui facile error obrepere solet, habundat ^, verbum predicationis assumpserat Eumque tamquam Dei filium se nominans multam post se rudis
populi traxit multitudinem, dicens, quod ipse esset, per
quem^^ omnis oratio concluditur, cum dicimus: Per eum^-^,

LVII.^ Igitur volvente tempore, cum eadem mediana quadragesima adveniret, dumque nos^ a Turcis"^
dispersi Hierusalem" tendentes per altum navigaremus
equor, in basilica beatae^ Dei genitricis semperque virginis Mariae Remis, presidente summo pontifice Eugenio,
sedit concilium.
Productus fuit ibi, ut fingere liceat,
cum scriptulis suis predictus Eum, vir rusticanus et
illitteratus nec heretici nomine dignus, ac pro contumaci
fatuitate vel fatua contumacia *sua*P puniendus Sigerio ^
abbati Sancti Dyonisii^, qui regni^ negotia ob absentiam
regis in occidentali Francia iuxta illius cenobii prerogativam amministrabat, commissus ab eoque artae
custodiae mancipatus vitam in brevi finivit ^. Venerunt
ad predictum concilium cum bulla aurea nuncii iunioris
Romanorum^ regis Heinrici, tam de sublimatione sua
ad imperium ^ Romano pontifici significantes quam de
hoc om. Bl.

a)

tenebatur A.
h)
35 A. A*.
1) nos deest C,
atae om. C.

1)

taurorum

e)

b)

id est om.

quam

/?.

quod om.

Bl.

Bl.

i)

c)

/S.

pene

A. [i.
add. C2.
ita

f)

ete.

A*.

deest

C;

post Turcis add. populi.

m) trucis Bl.
sua deest A. A*.
r) reni
q) Dion. ^. C.

n) ler. A.

%ihi
jj)

[Cf. I, 48, supra p. 687.

in vaccis

populorum.

B 1.

3.

s)

Cf. Ps. 67, 31

2)

3) [Cf.

reservabatur vel

d)

Gwasc. Bl.
g) circa cord'
k) Capitulum LX. lucipit A.

supra

I,

/?.

B.

o) be-

Romani A. A*.

congregatio

49, p. 687-

4) /Cf.
postremum, diabo40 Sigeherti Cont. Gemhlac. 1146, SS. VI, p. 389:
lico spiritu completus, in tantam prorupit insaniam, ut diceret et credi
cogeret se esse filium Dei, affirraans se esse eum, per quem sacerdotes
in aecclesia generalem collectam solent terminare dicendo
'Per eundem

Ad

Dominum
45 1148,

l.

c.

nostrum'/.
p. 3907.

Gesta Friderici.

Sugerio.

5)
7)

[Cf

I,

45;

0)

[Cf. SiqeheHi Cont. Gemhlac.

supra

p. 63/.

fiJrt. 21.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

82

LIB.

I.

Poluniae^, qui eiecto quarto et seniore

inter^ se diviserant ^, ac de ej)iscopis illius provinciae, qui super hoc patri ipsorum iuramentum prestiterant, querimoniam facientes. Famae quoque malum,
omnibus motabilibus^ velocius, iuxta illud^:

1148. tribus fratribus

ducatum

Fama

malum, quo^ non^

velocius

uUum

Mohilitate viget^

inmensitatem sali^*^ ex naturae suae celeritate transvolans,

de expeditionis nostrae eventu certa promens indicia,
in auribus oreve
(56).

Apr.4..

omnium

ibi versabatur.

10

LVIII.^ Itaque finita synodo salutif erisque ad

innovationem seu confirmationem antiquorum ibidem
promulgatis decretorum capitulis'^, prudentiores et viciniores ad causam episcopi Giliberti^^ terminandam reserDecursa medianae quadragesimae ebdomada
vantur.
sacroque dominicae passionis tempore inchoante episcopus Pictavinus, manente adhuc summo pontifice ReIn cubiculo
ubi
mis, rursus ad iudicivim trahitur.
cum
senioribus
episcopus
sedit,
vocatur
urbis
et ab eo,
quid de fide sanctae trinitatis sentiat, subtiliter interIlle orthodoxorum patrum, quas non in scerogatur.
dulis decisas"\ sed in corpore librorum integras attulerat,
^

faciens auctoritates
eandem se quam illi fidem
Cumque huiuscemodi sermone" seu
tenere asserebat.
legendi prolixitate dies detineretur, tamquam tedio affectus Romanus inquit antistes 'Multa, frater, dicis, multa
et ea fortassis, quae a^ nobis non intelliguntur, legi
facis; sed simpliciter a te cognoscere velim, anne illam
summam essentiam, qua tres personas profiteris DeumP,
unum credas esse Deum'? Qui diutina collatione^ fatigaQuod dictum
tus minus premeditate respondit: 'Non'.
raptum^
notarius
excepit,
scribens
in hunc
eius
ore
mox ab
modum Episcopus Fictaviensis scripsit et dixit, quod divina essentia non est JDeus. In commentario enim super
Boetium de trinitate, ubi auctor theologica a naturalegi

15

20

25

30

B; Polimite /?; Polimiae vel Poluniae Cl; Polanie A; Poloni(a)e

c) mortalibus A. fi; mobilibus coniecit Giesebrecht. (mob) intra /?. C2.
f) viresque acquirit eundo
e) aliud add. C2.
d) que Cl. (qua Verg.).
bilitate?).
ex Verg. add. C2.
g) ita codd. onines el ed. pr. (C2). Pith. ; soli Urst. Wilm.
k) G. A. A*; Gilliberti /?; Gisilberti B.
i)
que om. /?.
h) Capitulum LXI. A.
n) sermonem
m) dec. deest /?. C.
1. 3.
o) a deest A*.
1) cubiculum A. A*, melius.
deest
cred. esse
esse credas A. A* ; esse uuum
/?;
p) unum
a)

35

Polimiae

A*. C2.

Deum

Deum

B2.

3.

B*.

q)

1) [Cf.

B
Deum

40

Deum

raptim A.

supra

J,

30, p. 477.

marisj.
4) V. Mansi
infra III, 53. IV, 34:J.

XXI,

col.

2) Verg.

713.

Aen. /F, 174

5)

[l. e.

sq.
3) [i. e.
disceptatione, cf. 45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

83

predicamenta discernens inter caetera posuit^:

Suhstantia qua'^ Deus est^, iste apposuit^: non quae Deus
id^ est, ut non ad suhsistentem, sed ad suhsistenest^'
Sicque in haec verba conventus ea die
tiam referatur.
Episcopus totum quod superfuit illius diei
5 dimittitur.
spacium cum nocte sequente amicos suos ex cardinalibus,
quos habuit non paucos, circuit. In crastinum^ ipso
denuo coram summo pontifice in causa posito recitatar
Cuius ut ab eo reddatur ratio, exposcitur.
scriptum.
Dice10 Ipse se hoc non simpliciter concessisse asserebat.
bat enim hoc nomen 'Deus' quandoque in designatione
naturae, quandoque in designatione personae unius etiam
poni. In designatione naturae, ut cum dicitur: **Deus^
tuus unus est, personae, ut^^ cum dicitur** Pater est Deus,
unius tantum de tribus, ut
15 filius est Deus, personae et^
ibi: Ascendit Deus in iuhilatione, quod de persona filii
dictum esse nemo ambigit. Quare et aiebat se divinitatem esse Deum in illo tantum sensu concedere, quo
In eo vero absolute conV383. Deus *ponitur pro natura^.
quo pro qualibet^ personarum hoc
20 cedere non audere,
nomen 'Deus' accommodatur, ne videlicet, si indeterminate
profiteretur ^^ divinitatem esse Deum, id est quamlibet
personarum, cogeretur^ sine determinatione concedere
quidquid de qualibet^ personarum et de essentia, sicque
25 in hanc incideret absurditatem, ut, sicut personam^ filii,
ita divinam essentiam indeterminate incarnatam passam^
confiteretur. Ex qua absurditate facile sensus hereticus
iuxta Sabellium emergeret, ut eadem res diceretur et
generans et genita et eadem se ipsam genuisse. Quod
30 autem inter naturam et personam non mathematica abslibus

1148.

tractione, sed theologica consideratione quoquo modo

divideret ratio, et ratione et^' auctoritate probare niteRatione, ne videlicet iuxta Arrium
batur.
sicut per,

sonarum,

ita et pluralitatem admitteret essentiarum,

veP

om. /?.
c) non qua Deus (est om.) ^.
d) id est om. /S;
eius A. A*.
f) crastino C.
dicitur des. fi,
Deus
g) Ua C2
h. l. des. etiam A. A*. B. B*, sed infra post personae inserunt deus tuus (taineu B. B*)
uuus est personae; item Cl, ubi tamen lilteris alio atram. superscriptis verus ordo restitutus.
h) ut cum dic. alio atram. in marg. suppl. G'l.
i)
ut A*.
k) pou. jjersona A*.
o) quolibet h. l. A*.
40 1) quolibet C\. m) concederetur A. A*. n) cogeret et sine B.
r) et om. ji.
s) per Sab. A*.
q) conf. passam Bl.
p) persona /?. B1.2. B*.

35

a) que est A.
id est ut om. A. A*.

b) est

c)

qui homo est vel Deus,

1) [Migne, Patrol. Lat. LXIV, col. 1258
refertur ad substantiam
qua est aliquid , id est homo vel Deusy.
Quod dicitur
2) [Gilb. in Boethii l. de Triiiitate, Migne l. c. col. 1290
45 illorum quilibet esse homo vel illorum quilibet esse Deus, refertur ad
:

substantiam, non quae

ad subsistentiamy.

est,

sed qua

est, id est

non ad subistentem, sed

^if.

Ps.ie,

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

84
1148.

LIB.

I.

secundum Sabellium ad

essentiae singularitatem Chripluralitatem^ restringeret personarum, hac Theodoriti^ contra Sabellium utens auctoritate: Oportet igitur^ desiderantem^ spirituales divitias et
volentem Christianorum dogmata vendicare rerum non
ignorare proprietatem ne forte aliud pro aliis intelligens
Qui enim naturam et personam idem
circa dogmata peccet.
esse intelligit^
aut in divisionem Arrii incidit aut in confusionem Sabellii. Et illa Hylarii^-^: Discerne igitur^, o
heretice, spiritum Christi ab^ spiritu Dei et excitati a mortuis spiritum Christi a spiritu Dei Christum a mortuis exEt quero nunc, in spiritu Dei utrum naturam an^
citantis.
rem naturae significatam existimes. Non^ idem est^ enim
natura, quod naturae res est; sicuti non^^ idem est homo et
quod hominis est, nec idem est^ ignis et quod ignis^ est
ipsius.
Et secundum hoc non idem est Deus et quod Dei
est.
Item quod non natura, sed filii persona carnem
suscepisse credenda sit, hac auctoritate Toletani concilii^ ostendit: Solus^ verhum caro factum est et hahitahit^-^
Et citm tota cooperata sit trinitas formationem
in nohis.
suscepti hominis, quoniam inseparahilia sunt opera trinitaiis,
solus tamen accepit hominem in singtdaritate personae, non
[in^J unitate divinae naturae^ id est id quod est proprium
Quam auctoritatem
filii^ , non quod commune trinitati.
cum determinare vellet, Clarevallensis abbas aliqua verba,
quae^^ cardinalibus displicerent, protulit, episcopo Pictavino dicente: 'Et^ hoc scribatur'.
Ad quod ille respondit: 'Scribatur stilo ferreo, ungue adamantino'^.
Moxque ad publicum progressus omnes quos poterat
convocavit. Ibi cum archiepiscopis, episcopis^ virisque
religiosis et eruditis contra quatuor^ predicta, quae Pictavino^ episcopo inponebantur, capitula fidem suam in
hunc modum ipse cum aliis et alii cum ipso exposuerunt:

stianae

religio

fidei

lo

i5

20

a)

pleritatem A*.

b)

ita

B2.

3.

B*.

Cl; Theodorici A. A*.

^.

26

30

Bl; Theo-

f) Hil.
d) considerantem A.
e) intelligeret A. A*.
35
c) ergo A. (i.
derici C2.
est om. ^.
i) aut C2.
k) Non oni. A*.
h) a A. A*.
1)
^. C.
g) ergo ^.
n) est deest C.
o) ipsius ignis est C.
m) enim A*.
p) ita A*. y?. B. Cl;
r) in deest /?. B. C.
s) nat.
Solum melius A. C2. (Mansi).
q) ita codd. (Mansi).
deest B.
t) filii om. A*.
u) prot. que cum card. displ. A; prot. quae card. displ.
x) IIII A.
w) episc. deest C.
A* 1,
v) quod A.
y) ita C; Pictau A. 0; Picta- 40
viensi
1. 3.

1) De
Mansi X,

Trinitate VIII, 21. 22, Opera p. 960.

2) Scilicet sexti;
col. 662.
4) [ler.
3) [i. e. habitavit ; cf. loh. 1, 147.
seriptum est stylo ferreo in ungue adamantino. Cf. Gaufrid.
17; 1
ad Albinum cardinalem et episc. Albanensem , Mig^ie, Patrol. Lat. 45

cf.

CLXXXV,

1,

col.

5907.

OTTONIS OESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

85

Credimus^'^ simpliciter naturam divinitatis

esse Deum nec aliquo sensu Jmtholico posse negari, quin
Si vero dicitur sadivinitas sit Beus et JDeus divinitas,
aeternitate
magnitudine
magnum,
aeternum,
pientia sapientem,

LVIIII.^

1148.

unum, divinitate Deum esse et alia huiusmodi, credamus nonnisi ea sapientia, quae^ est ipse Deus, sapientem^

unitate

nonnisi [ea^J magnitudine, quae^ est ipse Deus, magnum^

nonnisi ea aeternitate, quae^ est ipse Deus, aeternum
esse, nonnisi ea unitate, quae^ ipse est, unum esse, nonnisi
ea divinitate Deum, quae est ipse, id est se ipso sapientem,
magnum, aeternum, unum Deum. Cum^ de tribus personis,
patre [et^J filio [et^J spiritu sancto loquimur, ipsas unum
Deum, unam divinam substantiam fatemur esse. Et e converso: cum de uno Deo, una divina suhstantia loquimur,
ipsum^ unum Deum, unam divinam substantiam esse tres
esse,
esse,

10

15

Credimus^ solum Deum patrem et

spiritum sanctum aeternum esse nec aliquas omnino

personas profitemur.
filium et
sive

res,

relationes

sive proprietates

sive

singularitates vel

Deo^, quae sint

Credimus^ ipsam divinitatem,
naturam divinam dicas, in-

unitates dicantur, et huiusmodi^ alia adesse

20

ab aeterno

et

non sint Deus.

divinam sive

sive substantiam

carnatam, sed in

25

30

filio

esse.

LX.^' Quod Gallicanae aecclesiae factum tam graviter sacer cardinalium senatus accepit, ut cum magna
mentis indignatione curiam intraret^ ac tamquam unum
corpus effecti una omnes voce pontifici suo dicerent^:
'Scire debes, quod a nobis, per quos tamquam per cardines universalis aecclesiae volvitur axis, ad regimen^
totius aecclesiae promotus, a privato universalis [aecclesiae"^] pater effectus, iam deinceps te"*^ non tuum, sed
nostrum potius esse oportere nec privatas et modernas
amicitias antiquis et communibus preponere, sed omnium

Capitulum LXII. incipit A.

c) qua
b) et confitemur add. Gaufr. Mansi.
d) sap. esse om, Bl, ubi non nisi
Deus j)ws< in margine add.
e) ita A. A*.
f)
magnus A*, ubi esse deest.
35 (Gaufr. et Mansi) ; deest fi. B. C.
1
g) quem
qua Deus ipse est Deus fi.
k) De
h) ita A. B\. 2. C; qua ^.
i) qua ipse est /?.
trinitate personarum ruhram add. A* ; magna littera initialis minio picta Cl (cf. C2).
et deest (i. B. C.
m) ipsas Bl.
n) praecedit Capitulum LXIII. incipit A;
1)
magna littera initialis minio picta Cl (cf. C2).
o) hoc modo A.
p) alia a Deo
40 esse C.
q) magna littera initialis minio picta C 1 (cf. C 2) ; littera C linea riibra distincta, quamquam versus non mutatus fi.
r) Capitulum LXIIII. incipit A; nulla cap.
1.
dist.
v) aeccl. deest
8) intrarent (i.
t) dicunt A. A*.
u) regnum ^. B.
a)

p.B*.

p.

w)

B. C.

Idem

1)

45

Opera
col.

ed.

712;

te

om.

/3.

legitur in Gaufridi libello contra Gilbertiim (Bernhardi

Mabillon II, col. 1356^ et e.x codice Sirmondi Mansi XXI,
quoriim varia lectione pauca tantum attidi.

(57).

86

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

I.

con*sulere Romanaeque curiae culmen ex^ officii

tui necessitudine^ curare et observare debere. Sed quid
Qua
fecit abbas tuus et cum eo^ Gallicana aecclesia?
fronte, quo ausu*^ cervicem contra Romanae sedis primatum et apicem erexit? Haec est enim sola quae

1148. Titilitati

nemo

nemo claudit. Ipsa sola

de fide catholica discutere habens a nullo, etiam absens,
in hoc singulari honore preiudicium pati potest.
Sed
ecce Galli isti, etiam faciem nostram contempnentes,
super capitulis, quae his diebus nobis assidentibus agitata sunt, tamquam finitivae^ sententiae ultimam^ manum apponendo, nobis inconsultis, fidem suam scribere

Apoc.3,1. claiidit,

et

aperit,

aperit,

*i.

et

presumpserunt. Certe, si in oriente, utpote Alexandria

vel^ Antiochia^, coram omnibus patriarchis huiusmodi
tractaretur negotium, nichil firma stabilitate solidum
sine nostra diffiniri valeret^ auctoritate, quin immo iuxta

antiquorum patrum instituta vel exempla Romano

10

15

ser-

varetur examini terminandum.

Quomodo ergo isti in
nostra presentia usurpare audent, quod etiam remotioribus et maioribus, nobis absentibus^, non licet? Volumus
igitur"\ ut huic tam" temerariae novitati celeriter assurgas ipsorumque contumaciam punire non differas'.
Quos Romanus pontifex blando mitigans eloquio, abbate
ad se vocato, de hoc facto qualitateve facti sollerter inquirit.
Cui ille humiliter et cum reverentia respondit
se vel dominos episcopos nil^ de prefatis capitulis diffinisse, sed quia ab episcopo^ Pictavino audierat, ut fides
sua scriberetur, idcirco^^, quia solus noUet, illorum
auctoritate ac testimonio simpliciter se quid^ sentiret
exposuisse^.
Hocque* tam humili quam modesto ipsius
responso predicta cardinalium indignatio conquievit, ita
tamen, ut prefatum scriptum, tamquam inconsulta curia
prolatum, velut" auctoritatis pondere carens, pro simbulo^ in aecclesia, quod in conciliis contra hereses conBenedictus per
gregatis fieri solet, non haberetur^^.
omnia Deus, qui sic aecclesiae suae, sponsae suae^ previdit, ne vel summa membra a capite suo dissiderent.

20

25

30

35

d) usu B.
e) et Bl. 3.
a) ex om. A*.
c) ea B.
b) necessitate A.
diffinitive ^; finite A*. B2. B* ; finite /?/ finite Bl; finit^^ Cl; finiture C2:
k) valent 40
finitere ^3.
i) Anth. A. /3. Cl.
h) vel om. A. A*.
g) ult. om. A. A*.
A. A* (uhi diffinire;. B.
n) tam
abs. om. C.
m) ergo /?. B. ut deest C.
1)
om. A.
r) quod B. C.
o) nihil C; nichil /?.
q) iccirco Cl.
p) ipso B.
v) ita
s) numerus 60. iam h. l. adscr. /?.
u) nedum A*.
nov. cap. inc. /?.
t)
A. A*. Cl; sibulo ^; symbolo B. C2.
w) ita /?. C; habetur A. A*. B l. 2. 3.

f)

x) suae om. A*.

^^

384.

OTTONIS GESTA FRIDERIOI IMP.

LIB.

87

I.

vel tantus religiosarum* et discretaruin personarum nume- 1148.

rus Gallicanae aecclesiae aliquod^ iudicii pondus a* sede
Romana reportans^ scismatis non parvi^ occasio esset!

LXI. Haec^ pauca^ ex multis de illius concilii

agenda dixisse sufficiat, hoc tamen apposito, quod de
tribus capitulis propter premissam tumultuationem nil^
diffiniri potuit.
Nec mirum in quarto enim non^
;

discordabat episcopus Gilibertus^, cum

naturam incarnatam, sed in filio ^, iste
personam filii^ incarnatam, non sine sua natura. De
predicatione personarum quid diffinirent, cum eius usum
quidem'^, quid scilicet proprie predicari diceret, ab aliis
magistris etiam in naturalibus alienum non haberent?
De proprietatibus, an personae essent, tam ob predictam
causam quam ob theologicas rationes, quae hinc inde
habentur, suppressum est. De primo tantum Romanus
pontifex diffinivit, ne aliqua ratio in theologia inter
naturam et personam divideret, neve Deus divina essentia
diceretur ex sensu ablativi tantum, sed etiam nominativi.
Unde adhuc a probatioribus^ eiusdem episcopi auditoribus tenetur, ne ratio ibi^ discernat in intelligendo,
sed in dicendo. Episcopus vero premissam summi pontificis sententiam reverenter excipiens, archidiaconibus
suis ^ in gratiam receptis
cum ordinis integritate et
honoris plenitudine ad propriam dyocesimP*** remeavit.
Utrum autem^ predictus abbas Clarevallensis in hoc
negotio ex humanae infirmitatis^ fragilitate tamquam
homo deceptus fuerit, vel episcopus tamquam vir litteratissimus propositum astute celando aecclesiae iudicium evaserit, discutere vel iudicare nostrum non est.
Quod enim sancti et sapientes viri, corruptibili carne
circumdati, frequenter in talibus fallantur, et novis et

multum ab

illi

10

15

20

aliis

profiterentur

25

30

*)

**)

a sede

reportaret (scismatis

ad predictam Pictaviensem civitatem, quae

Galliae

36

Romana

esset

est in

des.)

/3.

Aquitania

B\

a) religiosorum A.
b) aliq A; aliquid /S; qni (quid?) A*.
c) reportarent B.
d) parva A.
e) Capituluin LXV. incipit A.
f) tiulla cap. dist. /?. (7 2; tiec littera
initialis minio picta nec maior , sed signtim, qtio initium novi capitis indicattir Cl.

k) Gilleh. A ; Gillib.? /i
h) nihil C2; nichil [i. C\.
i) non om. A*.
g) parva B.
m) usum quidem predicari diceret ab aliis magistris
40 Gisilb. B.
1) filii inc. om. B '6.
proprie om.) A; usum quid predicari deberet magistris A*.
(quid
n) adh. ad
probacioribus A; adh. approbaciouibus A* (corr. A* \) ; a probatoribus 7?1.
o) disc.
ibi A. A*.
r) fragilitatis iniirmitate A*.
p) dioc. C\.
q) autem deesl A. A*.

1)

[Cf.

I,

59,

supra p. 857.

2) [Cf. I, 48. 52, stipra p. 68. 74/.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

88
1148.

LIB.

I.

Nam, ut de illo taceam,

antiquis probatur testimoniis.
quod beatus Gregorius ^ sancto * David, in quem spiritus
Domini^ directus asseritur-, ad patriam, a qua a^ filio
propulsus fuerat, revertenti, a servo Mifiboset^ cum
xeniis occurrenti^ surreptum inducit, exemplo, Chri-

temporibus beatus Epiphanius, Salaminae Cypri^

tam eximiae, ut mortuum quoque suscitaret,
sanctitatis,
adversus lohannem Crisostomum, cuius
hodie in aecclesia viget memoria, tam acriter ab emulis
stianis

episcopus,

induci potuit, ut eum in propria civitate declinans

nec^ communicare volens etiam populum sibi commissum,
quantum in ipso fuit, contra illum concitaret. Quod
in priori nostra ex Tripartita sumptum hystoria^ plenius
eius^^

Hactenus^ ista.
*LXII."^ Cum" haec et huiusmodi aguntur^ in
Gallia, exercitus noster, ut supra dictum est*, navigandi

dictum
(58).

(Mart.igj.

est^.

labore dispersus pelagus operiebat, quolibet, prout poterat

et quando, diversa per loca litus attingere conante. Nam
LodewicusP Francorum rex iuxta Antiochiam^, patrui^
comparis suae^ principis terram, circa mediam quadragesimam applicuit in eo loco qui Portus Sancti Symeonis'^" vocatur ^ aliis ex nostris aput Tholomaidam^, quae
et Achon [vocatur^], aliis" aput Tyrum^, aliis inter

Tyrum

10

Sydonem^^ in Sarepta oppido Sydoniorum^

non sine naufragii metu optatum portum capientibus,
nonnullis ipsum naufragium passis, quibusdam^ aquis

15
''^^^^^'

20

et

25

absorptis, caeteris seminudis^ evadentibus. Illi ergo qui

tam* mature applicuerant circa palmas Civitatem Sanc'^lpr.^ii.

tam^ intraverunt, dominicam passionem sanctamque

*)

de sancto David,

in

asseritur, indQcit (ad

quem

spiritus

re-

Domini directus

patriam surreptum

30

des.) ^.

c) Mifiboseth A; Misiboseth A* (Miphia) sanetus A*.

b) a om. Bl.
boset C2).
d) occurrente sine causa emendare vtdt Kohl.
e) beatus deest A. A*.
h) eius deest C.
i) decl. conimunicareque
f) Cipri A. /3. Cl.
g) adversuni /?. B 1. B*.
m) Capi- 35
nolens C (nolens etiam Ji).
k) hist. A. C.
1) Hact. ista des. /9, Bl, 3.
tulum LXVI. incipit A; littera itiitialis non minio picta, sed signum novi capittdi Cl.
n) Dum C melius.
o) agerentur A. A*.
p) Liodevicus A; Ludov. C2.
r) ^im. A.^.Ci.
s) Ptholomaidam Cl; Ptolom. C2.
t) voc. deest
q) Anth. ^. /5.

B. C.
u) aliis om. A*.
x) Sid. C2; Sidoneorum A.
a) tam om. A*.
b) suam

yg.

v) Thirum h. l.
y) quibus quam

B 1.

A* ; Tyr.
^l.

al.

inter om. C.

aquis om. B

1. 3.

z)

w)

Sid. C2.

semivivis A*. 40

3.

Gregorii Dialog. I, 4, Opera ed. Bened. II, p. 172. [Cf.

2 sqq. 16; 1
4. 19; 2^sqq.].
2) [1. Reg. 16, 13: directus
est spiritus Domini a die illa in DavidJ.
3) Chron. IV, 19 (Hist.
Trip. X, 10 sqq.).
4) C. 57 [p. 81J.
5) [Raimundi].
6) [Cui 45
Alienor nomen eratj.
7) Iti ostio Orontis fl.
1)

2.

Beg.

9,

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

89

I.

singula loca
ubi haec facta sunt
circumeundo^ ac ut dicitur, oculo ad oculum videndo,
cum multa^ cordis devotione celebrantes. At Conradus
Romanorum princeps, habens adhuc in comitatu suo ex
principibus Ordelebum'^ Basiliensem*^ episcopum, Arnaldum cancellarium suum, Fridericum ducem Suevorum,

surrectionem

1148.

ducem Baioariorum^, Gwelfonem^ ducem

comites virosque^ illustres et nobiles, in ipsa
ebdomada Ptolomaide' applicans ac post paucos
dies Hierosolimam^ veniens in magna cleri et^ populi
iocunditate cum ingenti honore suscipitur.
Mortuus*
tunc"^ fuit in comitatu regis vir clarissimus Fridericus'^
Ratisponensis aecclesiae advocatus ac ad Urbem Sanctam
deportatus et in cimiterio militum Templi^ non longe
ab antiquo templo Domini sepultus. Rex** per aliquot
ibi dies in palatio TemplariorumP, ubi olim regia domus, quae^ et^" templum Salemonis^, constructa fuit,
manens et sancta ubique loca peragrans, per Samariam
et Galileam' Ptolomaidam" rediit, omnes adventantes
quos poterat milites pecunia ad remanendum inducens.
Convenerat enim cum rege ^ illius^ terrae et patriarcha^
militibusque Templi circa proximum lulium in Syriam
ad expugnationem Damasci exercitum ducere. Qua de
re multa large dispersa pecunia militem quem tunc
poterat coUegit.
LXIII.^ Rex etiam Franciae Lodewicus^ idem pro
posse suo sectans, de Antiochia^ reversus, aput Tyrum
manebat. Ambo itaque inter Tyrum et Ptolomaidam^
in loco, qui Palma^ nomen a re sortitus appellatur, mense^
Heinricum

aliosque
paschali

10

15

20

25

*)

30

**)

Mortuus

sepultus

per aliquot dies

structa fuit des.) /?.
Ibi

(l.

15; des. ^.

manens

(in

palatio

con-

a) circueundo A. A*.
circuieundo Csic) /?;
(71;
cireumveniendo ^ 1. 3.
multa om. A; multo B.
c) Ordelicbum B2. S; Ordelebum alio citram. corr. Ortd) Basilnsem crr. Basiensem ^l, et ita B2. 3.
35 liebum Cl; Ortlib. C2.
e) Arnoldum A.
f)
Baiororum A.
h) que deest A. A*, supra lin.
g) GuelT. /5. C.
suppl. Cl.
i) Ptholomaide /?. Cl
Ptolomaidae C2; Ptholomaida 5 1 Pthomaide B 3.
k) Hierosolym. C2; ler. yl. i^l; Ihor. /?. A* l.
m) fuit tunc ^.
n) Frid.
1) ac ^.
om. A.
o) Templi om. B.
p) Templanorum A*. B. Cl; templorum A.
q) que
r)
et om. B.
itn A. A*. BS. Cl; Salomonis
s)
40 superscr. vel qua Cl; qua C2.
Bl. 2. C2.
t)
Galil(jam C2; Gallil. A. /?.
u) Thol. /?; Pthol. Cl; Ptol. C 2.
v) terr. ill. A. A*.
w) nulla cap. dist. codd. praeter ji, uhi post collegit numerns 62.
adscriptus et littera initialis II col. caerul. picta ; A*2 in marg. rtihram add.
x) Lodevicus A; Ludov. C2.
z) Pthol.
Cl.
a) Spalma A. A*. B; loco
y) Anth. A. (i.
b) mensc lun. om. /?.
45 fl's palma (i.

b)

/>'.

II

1)

[Balduino 111]

2)

[Fulchero].

jpr. 12-n.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

90

iln2i

LIB.

I.

I^^io circa nativitatem^ sancti lohannis baptistae conveniunt, de die, loco, nbi et quando exercitus instauraNondum tamen^ ex tot et tantis atretur, ordinantes.
tritionibus fastus inter eos regalis decoctus conquieverat.

Unde, quem^ et proventum et eventum haec quoque

Damascena sortita fuerit expeditio, alias et fortassis ab
dicenda erunt^.

aliis
(59).

LXIIII.^ Expleta vero^ hac expeditione principes ad propria redire disponunt, Romanus quidem per
Greciam, alter vero per Calabriam et Apuliam. Itaque

lo

Conradus Roinanorum princeps naves apud Ptolomaidam^

ingressus ac per equor navigans, fratrem et amicum
suum Manuel regiae urbis principem in Achaiae seu
Thessaliae finibus^ inveniens*^ adiit cum eoque^, tamquam ex longa via^ fatigatus laboribusque^ fractus et
non modica infirmitate correptus, per aliquod"^ temporis
spacium quievit.
Ibi de reditu ordinans Fridericum
ducem, fratris sui filium, ad cognoscendum vel potius
ad corroborandum imperii statum premisit. Qui per
Apr Bulgariam Pannoniamque iter faciens mense Aprili ad
propria rediit illoque" quosdam ex propriis^ ministerialibus suis pro bono pacis, bonii' iudicis exercens officium,
suspendio peremit. Porro patruus suus^ rex, transactis
aliquot, quibus in Grecia quieverat^", diebus, ducens^
secum predictum ^ Basiliensem episcopum et cancellarium
Arnaldum * fratremque ^ suum Noricorum ducem Heinricum
nam Gwelfo'^ dux per Calabriam et Apuliam
reversus fuerat
per Illiricum Dalmaticumque remigans
equor, in propriis imperii sui finibus aput Polam^-*
Hystriae^ civitatem applicuit, ibique sonipede^ insidens
ac^ per Aquilegiam transiens, in luvavia, quae nunc
Salzeburga^^ dicta Baioariae metropolitana sedes esse
itfan22. noscitur,
pentecosten celebravit, expletis ab eo, quo
*idem f estum in Pannoniae finibus egerat ^ duobus annis.

e)

20

25

nat. /S/ natale B.

a)

LXVII. A.

15

littera

b)

euim ^l. 3.
non minio

initialis

c) et
picta,

quem Bl.
signtim

novi

d)

30

*p. 386.

Capitulum 35

cap.

nonnisi

h) couven. A. A*i) que

margine Cl.
f) et add. B.
g) Pthol. fi. Bl. Cl.
n) illo
om. A*.
k) via om. A.
m) aliquot A. A*. (i. C.
1) que om. Bl. 3.
quoque A* ; et illo' Cl; et illo C2.
o) ipsis A*.
q) suus
p) boni om. B3.
om. B3.
t)
Arnold. A.
u) Guelfo A. /9. C. 40
s) habeus C
r) quievit A.
v) Pohxn B.
w) Histr. A. C; historie /9.
x) sonipes A. A* ; sonipedes Bl. 3.
z) Saltzeburga A. A*. C2; Salzburga B; Salseburga /?.
y) ac deest A. A*.
in

1) [Cf.
c.

62]

sup7'a

supra c. 47, p. 6dJ.

tamen Giesebrecht,

4) [Cf.

c.

46, p. 647.

2)

Thessalonicae.
3) [Cf. supra
p. 295. 4837.
5) [Cf

'DKGJ IV-,

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

Inde^ Ratisponae
curiam celebravit.

cum

LIB.

magna principum

I.

91

frequentia

LXV.^ Porro^,

quia nonnulli ex pusillis aecclesiae

mirantur, mirando scandalizantur
fratribus scandalizati
de pretaxatae*^ nostrae expeditionis labore, quod tam
arduo et bono inchoata principio tam humilem et non

(6o).

bonum exitum

10

acceperit,

ipsis

hoc modo respondendum

videtur.
Nichil^ vere dici bonum potest^, illo solo excepto, qui non aliunde, sed ex se habens quod est, et
verissime esse et verissime bonus esse dicitur, iuxta

Caetera vero ab eo
sed ex eiusdem bonitatis denominatione bona dicuntur. Quidquid autem in
naturalibus bonum vocatur, aut id fit simpliciter aut
Nenio honus nisi solus Deus.

illud:

non ex

15

ipsius essentiae

quid.
Sed si simpliciter fit, tunc datum naturae dicitur, sicut concessum gratiae^ donum, iuxtaillud:

secundum

Omne datum optimum et^ omne donum perfectum desursum

est.
Ipsum vero datum naturae, quod simpliciter bonum
20

Lt(c. i8,i9.

sectione,

diximus, velut in civili facultate generalissimum, per^

donum gratiae tamquam per differentiam ad constituendam quodammodo speciem informatur, secundum quod
aliqua dicimus iusta, sobria.
Cum ergo aliqua simpliciter in^ nativis bona dicuntur, procul dubio bonum
naturae intelligitur. Unde dictum est Vidit Deus cuncta
quae fecerat, et erant valde hona. Quomodo lapis et lignum

iac.i,ii.

25

bonum. Cum *autem*^ ad eius proximam speciem

descendimus, universalitate ^ generis per specificam differentiam, quam donum gratiae diximus, ad rationalem
restrictaP naturam, illam tantum solemus dicere iustam
vel^ sobriam.
Numquam vero lapidem sicut bonum sic
vocamus sobrium vel iustum. Denique, ut verbis Boetii
in libro Regularum ^ utar, qui bonum generale iustum
speciale poneus adnectit: Nec^ species descendit in omnia,
erit"^

30

a) In Ratisp A*.
\y) nulla cap. dist. A. A* (ubi rubra infra, l. 22, jr^ost sobria,
35 ponitur). Bl.
c) littera initialis non minio picta, signum novl cap. nonnisi in marg. Cl.
d) pretexatae Bl.
t) in margine signum novi cap. C\.
e) inchoato A.
g) pt'
(pro pi^ Bl. 3.
h) donnm gr. A. A*.
i)
etc. (pro et
est^ A.
k) per om. A*.
m) dicitur A. A*.
1) bona in nat. A. A*.
u) autem deest A. A*.
o) in univ.
A*. ^.
p) refecta A*; refectam A.
r) Haec (Hec) A. Bl.
q) et A*.

40

[Matth. 18; 6: qui autem scandalizaverit unum de pusillis

9, 41. Luc. 11, 2J.
2) Opera l. l. ^h 1184. [Quomodo
substantiae
bonae sint, rec. Peiper p. 174; cf. dissertationem viri
d. W. Liidecke de Gestorum iVid. libro primo, Halle 1884, p. 23 sq.
27J.
1)

istis;

cf.

Marc.
.

Gen.

i,

31.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

92

LIB.

I.

omnibus quae supponuntur generi^ prediopposito dicere licet, quod genus ad ea

tantum, ad quae species predicatione sua non contrahatur.
luxta logicorum enim*^ regulam methodus a genere ad
destruendum^, a specie^ valet ad astruendum^-*. Sicut
ergo, cum simpliciter aliquid bonum dico, naturae datum,
quod velut univoce de suis speciebus predicatur, intelligo, sic, cum^ secundum quid aliquid^ bonum esse^
assero, utilitatem potius quam naturae fontem intueor^
Quo usu eius acceptio ad infinita equivocatur. Hinc
dicimus equum bonum ex usu vectigandi, vestem bonam
ex utilitate induendi, alimentum bonum ex emolumento
nutriendi.
Item eadem ratione
quod alteri speciei
bonum, alteri asseritur malum. Verbi gratia: lusquiamum alit passerem, necat hominem. Eadem quoque res
alia et^ alia consideratione eiusdem speciei contentis
id est: nt de
cetur, ita ex

10

*)

A. (A* mnt supra

nonnumquam

l. 22) post sobria,

ordine linearum
in margine Cl addunt:

(p. 91,

turbato)

et

A.

Cl.

Sirapliciter et per se

Simpliciter et ipse

Summum bonum

Summum bonum

Bonum

Denominatione

denominative

Univoce

Datum

bonum Secundum quid

bonum
Bonum equivoce

nature

Simpliciter

bonum Secundum quod

bonum

Univoce

Equivoce

Datum naturae

Utile

25

Utile

Virtus anime

Virtus corporis

Virtus animae

Virtus corporis

Sobrium

Forte, pulchrum

Sobriam, iustum

Fortis, velox

Simpliciter

Secundum quid

Ut Ethiops

20

Nativum bonum

Nativum

Simpliciter

15

30

Utile

niger Ethiops albus

dentem
Passio Christi

Bibere aquam.

alias simpliciter

aUas secundum
quid

Passio Christi

Bibere aquam
Ethiops albus

Ethiops niger

35

dente.

d)
h)

a) gratia gen.
specialihus ad A*.
i)
esse deest C.

b) enim oni. /5.

astruendam ^l.
k) et
intelligo ^. A*.

Bl.

3.

e)

c)
f)

destrueudam A. A*. Bl.

cum om. A*.

alia des. C.

g)

3. B*.
aliquod A*.

40

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

93

I.

vel etiam eidem singulari erit bona et erit non bona.

Unde et solemus dicere: 'Bonum est isti calorem febrilem sentienti bibere aquam, bonum est illi propter in5

firmitatem stomachi iuxta apostolum ^ modico vino^ uti';

nec ex hoc sequitur, si secundum quid bonum^ est isti
simpliciter esse bonum; sicut non sequitur, si
est albus dente, ergo est albus, vel e converso:
non est niger dente, ergo non est niger. Quod*^ etiam
ex divinae paginae usu patet. Yelut cum dicimus 'Non
erat bonum ludeis *vel lude* Christum tradere vel
*Sicut vero in hucrucifigere, etsi nobis esset bonum'.
mana phylosophia^ album habere dentem non aufert
Ethyopi esse nigrum, sic in divina pagina malum ludeorum non demit universitati passionem Christi^ esse
bonam. Ex quo fit a simili propter^ eandem causam
de^ predicta nostra expeditione, quod, etsi^ non fuit bona
pro dilatatione terminorum vel commoditate corporum,
vel

illi,

Ethjops^

10
p. 387.

15

bona tamen
semper

ad multarum^ salutem animarum,

sic

bonum non

pro dato naturae, sed pro utili

eo usu haec emergat subdivisio,
supra^ diximus, bonum quandoque" simpliciter

tamen, ut
20

fuit

accipias,

ut, sicut"^

et ex

quandoque secundum quid, et quando^ secundum

ad diversum usum^ utilis^i equivocari, ita
hoc modo^" bonum idem^ utile, quandoque* simpliciter,
quandoque secundum quid vocari. Quamvis, si dicamus
sanctum illum abbatem ^ spiritu Dei ad excitandos nos
afflatum fuisse, sed nos ob^ superbiam lasciviamque
nostram salubria mandata non observantes merito rerum
personarumve dispendium reportasse^, non sit a rationidici,

quid dicitur,

25

30

bus

vel
spiritus

antiquis

exemplis

dissonum'^

quamquam

et

prophetarum non semper subsit prophetis.

Qualiter vero predictus bonus vir ei libro, quem
Eugenio papae de Consideratione scribens super hac re

35

ad excusationem sui apoUogeticum^ interseruerit ^, curiosus rerum indagator invenire potest.

est deest C,
a) uti vino A.
b) bonuin bonum A*.
c) Ethiops A. fi. Cl
aethiops B*. C2.
d) Quid Bl. 3.
f) prophetia Bl.
e) vel lude des. A. A*.
g) non
male add. ji. B. C.
i)
ex A*.
k) si A. A*. C.
h) per (i.
multoriim /?,
1)
corr. multarum, a supra deleium o Cl.
m) sicut om. A*.
n) quoque^*; quandoque
40 corr. quemque Bl.
o) quandoque A*.
p) usum om. A. A*.
q) utile melius B. B*.
r) modo om. C.
s) id est A. B.
t) quanque B\.
u) ad A*.
v) ita A. A*l. (i.
Bl (cf. supra p. 70, n. g. 87, l. 3. 33;,- deport. A*2. B2. 3. C.
w) absouum alias
dissonum A.
x) ita A. B. Cl; apolog. C2; appoU. /i.

1) /1. Tim. 5, 23: modico vino utere propter stomachum

46 et frequentes tuas infirmitates^.
2) [p. 91J.
3) / Bernhardani
revallensemj
4) //, 1.
.

tuum
Cla-

1149.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

94

LIB.

I.

Quomodo autem Eugenius papa JRomanorum

(61)!

prin-

cipem de tam gravi tribulatione redeuntem^ paternis

consolationum verbis exceperit, subter annotatum est:

LXVI.^

Eugeniiis'^

episcopus,

servus servorum

Dei,

Jcarissimo in Christo filio Gonrado, Dei^ gratia Romanorum

regi illustri, salutem et apostolicam tenedictionem,
Cum in

hoc mundo cuncta mutabilitatis ordo corrumpat, sicut nec

prosperis elevari
ita nec frangi adversis confidentes de divina miseratione dehemus, quia Dei et hominum mediator
ammiranda dispensatione consuevit omnem filium, quem re-

adversitatihus flagellare

cipit,

ad aeterna premia

vocat, presens

turhationes^ , quas ingerit,

lius

tur,

se ipso repellat, tantoque faci-

ab huius saeculi amore recedat, quanto magis impelliclum vocatur.

Quod in Israhclitico populo Moyse*

vocante

et

15

Moyses namque tunc ad

cum Pharao duris eum operihus per-

Fharaone

vocandum missus

10

dum ipsum per amorem

mundiis^ eius animum per

ut,

^,

signatur.

est,

quatinus alter vocando pertraheret, alter impelleret

seviendo, ut plehs in servitio turpiter fixa vel provocata
honis vel impulsa molestiis moveretur.
Hoc itaque rationis
dehito incitati discretionem tuam commonemus et exhortamur in Domino, quatinus trihulationes, quas tihi et exercitui
tuo omnipotens Deus irrogavit, patienter supportes et in eo
spem tuam constituas, qui quem vult permittit affligi et
confidentes in se misericorditer liherare consuevit^. Si enim
patientiam et humilitatem in adversis perfecte tenueris, per
desertum huius vitae suh protectione columnae nuhis et ignis^,
id est patientiae solatio^ et karitatis ardore, intrepidus perQuia igitur personam tuam vera^ karitate diligiduceris.
mus et de te valde confidimus , si post tuum reditum sine
dilatione^ de his, quae ad honorem, sanctae aecclesiae et
regni spectare noscuntur, tecum mutuis potuissemus tractare
Verum quia id nobis
colloquiis, nohis utique gratum, fuisset.
temporis quaUtas denegavit et de tua salute sumus solliciti,
urgehat,

*)

A. A*.

/?.

et cetera,
a)

redeunte Bl.

B
B:

reliquam epistolam omittunt, addentes A*

et caetera in
b)

/5;

26

30

35

hunc modum.

Capitulum LXVIII. A; eodem versu pergit Cl, sed

punctis ruhris distincta (cf. C2).

dus om. (i.
e) tribulationes melius Wib.
Domino add. Wib.
h) delatione C.
littera

1.

20

c)

d) munC. illustri Rom. regi sal. Wib.

f)
solatium C.
infra l. 22^.
g) in

(cf.

40

Eadem

epistola reperitur inter Wibaldinas , Jaffe nr. 185;

[Hebr. 12, 6 flagellat autem omnem filium, quem recipity,
3) [Matth. 27, 43: Confidit in Deo; liberet nunc, si vult, eumy.
per diem in
4) [Exod. 13; 21: Dominus autem praecedebat eos
45
columna nubis et per noctem in columna ignisy.
1)

p. 304.

2)

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

95

I.

quosdam de fratrihus nostris, postquam te ad Longohardiae 1149.

partes auctore Domino incolomem pervenisse accepimus, sicut
per venerahiles fratres nostros Artwicum Bremensem arcJii-

Afnshelmum] ^ Havelhergensem^ episcopum tihi

significavimus, ad tuam serenitatem duximus destinandos, ut
episcopum

10

15

20
i). 388.

25

30

affectum et henivolentiam , quam erga te gerimus, tihi exponerent, et quod de te audire cupimus ipsorum relatione
nosceremus. Quihus dedimus in mandatis, ut tihi, tamquam
Jcarissimo filio nostro et catJiolico principi atque speciali
Bomanae^ sanctae aecclesiae defensori, ipsius aecclesiae
Qui siquidem in^ Tusciam.
statum et nostrum exponerent.
usque progressi, ex quo te ad Teutonicas partes pertransisse
noverunt, longitudinem viae et difficultatem itineris propter
aestatis intemperiem metuentes ad nostram presentiam redierunt.
Caeterum, quia statum tumn et dilecti filii nostri
Heinrici iunioris regis , quem post discessimi tuum paterno
affectu dileximus^ et in posterum actiones eius prosperari
in Domino preoptamus , cognoscere cupimus, cum fratres
nostri propter aestatis fervorem lahorem tanti itineris perficere non valerent, per fidelem> nostrum Franconem, latorem
presentium, et apostolica scripta tuam * excellentiam visitantes
nohilitatem tuam monemus et exJiortamur in Domino, quatinus ea quae circa te et ipsum geruntur et statum regni
per eundem Franconem^ nohis studeas intimare, et Jioc tempo7'e devotionem, quam erga matrem tuam sanctam Romanam
aecclesiam geris, ostendas, ut nostro respondere affectui congrue videaris et heati Petri apostolorum principis intercessionihus, cui te totum dehes exponere, creatoris nostri largiorem deheas gratiam promereri.
Datum Tusculani^
VIIL^ Kal. lulii.
LXVII.^ Circa idem tempus filius regis Heinricus,

quem

35

et

ut supra dictum est ^, per electionem principum regem ordinaverat, diem obiit^, habens adbuc
alium fratrem parvulum nomine Fridericum. Ea quoque tempestate in inferiori Traiecto Fresiae urbe Hardelibo ^
eiusdem aecclesiae pontifice obeunte grave
scisma ibidem oritur, quibusdam Fridericum ^ Adulfi

ihh. 2i.
(62).

ipse,

'^

a) A. Cl; Anshel. C2.

b) Haud'b'g' Cl; Hamelburg. C2; Havelenb. Wih.
sanctae llom. Wih.
d) usque in Wih.
e) dilexerimus C.
f) F. Cl.
g) Tui)
Capitulum
40 scut C; in Tusculano Wilm. ; Tusculano Waitz.
h) VIIII. Wih.
LXIX. A.
k) ob. om. A* 1, post add. A*2.
Harblibo A; Hardieliebo 1;
1)
Hardeliebo i? 2
Hardeliembo 2^3; Hardelebo C.
c)

1)

C. 45.

praeposituni]

2)

[Rectius HartbertoJ.

3) [S. Georgii Coloniensis

1150.

(Nov.

in.).

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP. LIB.

96

1150.

1151.
(MaruiB).
(Apr.s).

Maiiiz.

(Apr.^).

I.

comitis filium, aliis Herimannum^ acclesiae sancti Gereonis in suburbio Coloniensi sitae prepositum in illius
aecclesiae presulem eligentibus.
Illi vero
qui Herimannum elegerant alios preoccupantes principem aput
Noricum castrum adeunt ab eoque investituram regalium
suscipiunt. Quos altera pars in civitatem Galliae Spiram^
subsecuta inducias ab eo usque ad proximos^ dies rogationum in palatium Noviomagense accepit^. Inter haec
Arnaldus quoque Coloniensis archiepiscopus, vir ad
omnia^ aecclesiastica et secularia negotia inutilis^*^,

vitam

lo

finivit.

LXVIII.^

tam de subrogatione
super determinatione illius*^ controversiae, quae in Traiectensi agitabatur^ aecclesia, examen
laturus inferiores Rheni*" partes adiit, habens secum ex
Baioaria^ Ottonem Frisingensem et*^ *[ex]* Saxonia Albertumi' Misinensem*i episcopos. Cumque ad Bobardiam
villam regalem in territorium Treverorum super Rhenum
positam venisset, legatos obvios^ habuit nunciantes Arnaldum^ cancellarium suum in prefata Coloniensi aecclesia electum esse, sed eum huius* rei assensum usque ad
adventum ipsius distulisse. Quod verbum gratanter rex
accepit, ac inde extra viam paulisper digrediens duas
arces fortissimas, quarum altera super Mosellam Cohema^-2, altera^ super Rheni litus posita Einecca ^
dicebatur, expugnavit, in Cohema^ presidia ponens, alteram ignibus^ tradens. Ibi prenominatum Coloniensem
electum excipiens^ cum eoque ad inferiora descendens
capellam operosam ^, quam ille non longe a Colonia in
proprio fundo construxerat
a predictis, quos secum
duxerat, episcopis consecrari fecit. Inde naves ingressus
Igitur Conradus rex

quam

Coloniensis^

^*^*

i5

20

25

30

c) proximam diem A. A*.

a) Herm. A. /3. C2, et iia post.
b) Spyram Cl.
h) Capif) aeccl. omnia B.
d) suscepit A. A*.
e) Arnoldns A. B.
g) utilis A.
tulum LXX. incipit A ; eodem versu pergit, qtiod iamen in marginis laeva signo, dextra
i)
Colouieusi B. 35
numero 67. ad fiuivit adscriptis corr. /?; nulla cap. dist. C.
k) contr. ill. A*.
m) Jiem A* semper ; Rehni h. l. p.
n) Bauwar.
1) eccl. ag. C.
; ex C2.
o) ita A. A*. ^. Cl; et ex
fere semper.
p) Abertum Cl.
q) Misn. /3.

r)

obviam Bl.

s)

3.

Arnoldum A. Bl.

3.

t)

huius om. Bl.

w) Rinekka
Cohma Cl; Cohina C2; om. B.
v) alteram Bl.
Choma A. A* ; Chohina B; Cohina C2, ita (potiiis quam Cohma^
y)

igni C.

1)

RJieineck.

z)

[Cf.

elect.

u) ita A. A*. /i
B.
x) ita ^;
h. l. etiam C\. 40

obvium habens/5.

Wibaldi epist., Jaffe nr. 223, p. 3427.

2) Cochem,
Rheindorf [Schwarzrheindorf], cuius dedicationi anno

3)

1151. die 24. April. celebratae etiam Otto episcopus Frisingensis interW. [Cf. 'N. Archiv' XXXIV, p. 5907.
45

fuit.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

97

I.

Rhenum remigans Coloniam Agrippinam

cum niaximo cleri ac populi tripudio susceptus.

ac per

venit*, 1151.
Igitur
finita, ut assolet, processionis sollempnitate, rex in principali beati Petri aecclesia sedens Arnaldum^ renitentem
valde et reclamantem^ pontificatus simul et ducatus regalibus investit, sicque ad Noviomagense palatium, Traiectensium causam iudicaturus, venit. Traiectenses Fridericum in civitate non sine fastu habebant, Herimanno*^

Itaque eonductum primo de personarum^ incolomitate petentes cum magna multitudine navium a
Rheno per Gual fluvium, qui ab eo scissus ipsius
brachium esse noscitur, veniunt. Quos rex in causam^
ponens ad pacemque cum adversariis suis sine litis contestatione revocare volens, cum hoc modo^ procedere
non posset^\ tandem eis iuris districtionem obtulit. Illi
viaticum^ redeundi postulaverunt, dicentes se, eo quod
causa ipsa tamquam aecclesiastica ad aecclesiasticum
iudicem, id est ad aures summi pontificis, translata esset,
*respondere coram cincto iudice non posse. Contra quos,
utpote adversus Romannm principem agentes maiestatis
reos^, quia in continenti propter^ prestitum commeatum*
ulcisci"^ non valuit, acerba rex usus conquestione, mox
etiam pro" huius temeritatis debita vindicta sumenda
ad civitatem ipsorum^ processisset, nisi quod propter
quorumdam Noricorum comitum^ insolentiam in eandem
revocabatur provinciam.
eiecto.

10

15

^.389.
20

25

LXYIIII.^
fluentia, ubi et

cum moratos
30

35

sub corona incedendo celebrans,

ingreditur, Ratisponaeque ^ curiam habens

a)

/?.

jB.

p. 105,

i)
l.

pervenit A.
A, A*.

conductum

scisci B\.
LXXI. A.
A. A*l.

Arnoldum A. Bl. 3.
Reno /?.
f) causa C-

b)
e)
/?.

propter alio
n) pro om. p.

24.

1)

c)

Ilerm. A. (72;

Harimanno

^.

h) possent
modo om. A. A*.
k) /<a /?. C; con temjj tor es -<4. A*. B; cf. infra II, i,
m) ulatram versii ex. stippl. C\; semper (72; per ^.
o) eorum A. ^* 1.
q) Capitulum
p) com. om. /?.
g)

s) que deest
Hispanorum /?. C2; Hyspaniorum /4*1; Hispaniorum A.
v) habuit
u) scil. deest A. A*.
lordanum rel.
fi. Bl. 3. (71;
alias excepit A.
w) hoc /S/ ho (O in loco raso) A.
Cheleheum C.
x) Chelehim JS 2
y) rapidi emendandum putat Kohl, quod tamen vix probamua.
v)

t)

ita

45

1) [Cf. Chron. VIJ, 17, p. 333;

p. 284, n. 47.
3) Kelheim.

Gesta Friderici.

(63).

-^""^^*

dimisit,

Baioariam
duos ex cardinalibus Romanae sedis legatos, lordanem^
scilicet" et Octavianum, obvios excepit^.
Post haec'^^
palatino comite Ottone ob filiorum suorum excessus proscripto, vicinum eius castrum Cheleheim^*^ dictum,
rapido^ Danubii fluminis ambitu clausum, obsidione
d) incol, pers.

40

proximum pentecosten in Connuncios regis Hyspanorum^ iam diu seIgitur

l.

IbJ.

2)

[Cf. Chron. VI, 20,

(lun.j.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

98

LIB.

I.

hoc, ut unum filiorum suorum obsidem

Inde in Gallias rediens Traiectensium
daret, coegit.
negotium, revocatis omnibus ad subiectionem Herimanni^,
cum imperii honore terminavit ac ne aliquis in posterum
eius facti scrupulus haberetur, a Romana sede ratihabitionem optinuit.

eumque ad

1151. cingit

LXX.^ Ipse vero non multo post, omnibus bene

in Gallia et Germania compositis, cum etiam iurata expeditione in proximo imperii coronam accepturus esset,
non sine suspitione quorumdam, quos ex Italia habuit,
medicorum, quasi^ ex Rogerii Siculi metu submissorum'^,
morbo corripitur, sicque tanto tamen non fractus in1152. firmitatis dolore, curiam celebraturus Babenberg^ venit;
ubi cum multorum planctu raptus prioris fortitudinis in
ultimo discrimine retinens animum^, proxima a capite
sexta^ feria *id est*^^ XV. Kal. Marcii\ vitam
Febr.ib. ieiunii
finivit, regalia^ duci Friderico cum unico^ suo item FriErat enim tamquam vir prudens
derico commendans.
de filio suo adhuc parvulo"\ ne in regem sublimaretur,
quasi desperatus; idcirco et privatae et rei publicae melius profuturum" iudicabat, si is potius, qui fratris sui
filius erat, ob multa virtutum^ suaruni clara facinora
sibi succederet. Yolentibus vero familiaribus suis iuxta
asserebant, peticionem
monasterium deferre ibique in

eius,

ut

10

i&

20

eum ad Laureacense

proprio fundo iuxta

patrem humare, BabenbergensisP aecclesia contumeliosum hoc sibi fore iudicans, non permisit, quin immo

25

convenientissimum et^ honestissimum et aecclesiae illi

et imperio decernens, iuxta tumbam imperatoris Heinrici, eius loci f undatoris, qui nuper ^ auctoritate Romanae
aecclesiae in loca sancta levatus pro sancto habetur,
regio cuitu

Haec

eum ^

sepelivit.

et alia,

tuae scribuntur,

30

augustorum

quedam

tibi

invictissime, excellentiae

ut^

tibi,

quedam

tibi,

sed

Hennauni C2; Hermannum A.

c) quas A. A* ; 35
b) mdla capl dist. A. C.
Babinberch A; Bavemberg Cl.
f)
anim,
i)
Marcias /?.
k) duci
h) id est des. A. A*. /?.
om. /3.
g) feria sexta A*.
m) puerulo ^ {sed cf. irifra II, 2).
reg. jg.
1) filio ^ (cf. infra II, '2, p. 104, l. y.
o) suar. virt. A*.
n) iud. prof. A. A*.
p) Babemburgensis /?; Babinb. Cl.
s) novus versus incipit, liUera H minio 40
r)
eum deest A. A*.
q) et hon. om. A.
t) augustissime exc. A. A* ; sed cf.
picta, sed spatitim ruhricae vacuum perniansit A.
u) ut tibi quaed. tibi om. B 1.
Prooem. p. 11, l. 25 et infra II, 56.
a)

qua

/S/

quos B.

1)

[^f'

d)

subm. om.

supra

c.

9;

e)

fi.

p. 25/.

imp. bulla Eiigenii III. papae

a.

2) [Canonlzatiis erat Heinricus II.

1146; ossa elevata a. 11477-

OTTONIS OESTA FRIDERICI IMP.

non ut

tibi,

I.

99

II.

quae acutus clericorum tuorum discernere

Verum

iuxta quod proposui, depatruique tui non sine

cursis
aliqua tui mentione factis, ad tua principaliter gesta
venimus, huic primo volumini quiescendi paulisper causa
finem inponere liceat, ut ad ea, quae de tua dicenda
erunt magnificentia, fortior^ resumatur spiritus.

debebit^ oculus.

summatim^

LIB.

avi,

quia,

patris

*[EXPLICITd LIBER PRIMUS].

10

15

20

[INCIPIUNT CAPITULA IN LIBRUM SECUNDUM]*.

I.
De electione Friderici ad imperium.
II. Ratio, quare in eum tam facile consenserit
universitas principum.
III. Quod post acceptam fidelitatem a principibus
Aquisgrani consecratur secumque Fridericus Monasteriensis episcopus.
IIII. Qui legati ad Urbem et in Italiam destinati
sint^, et quo rex diverterit.
Y. Quomodo litem duorum consanguineorum de

regno Datiae^ deciderit.

VI. Quomodo controversiam,

quae in Magdeburorta fuerat^, terminaverit^, et^ quod

Ungaris bellum indicere voluerit.
VII. Quod propter litem duorum ducum terminandam aput"^ Herbipolim^ curiam celebravit et ibidem expeditionem in Italiam iurari fecit.
*VIII. Quod Gerhardus^ MagdeburgensisP prepositus Gwicmannum'! E-omae accusavit, et epistola papae
super^* hoc.
VIIII. Quomodo per duos cardinales assensu principis quidam episcopi depositi sunt^, et de duobus dugensi^ aecclesia

25
*ij.390.

30

cibus.

X. Quod mortuo Eugenio Anastasius subrogatur*,

et quod cardinalis Gerardus" insolenter agere volens
prohibitus^ et in via mortuus est et Gwicmannus*^ in
35

episcopatu confirmatus^.

a) debet A.
c) facilius C.
d) Expl.
secundum
b) sumatim A. B\.
des. ^. BZ. C; Expl. 1. pr. des. A; E. 1. p. Sequitur liber secundus A*2; index iam
supra positiis
(ubi inscriptus: Capitula secundi libri^. ^* 1 ('mscr. Rubrice et capitula
libri secundi^. A* 2 (inscr. Sequitur liber secundus huius operis^. /?. C 1. 2 (inscr.

f) sunt^l. 3.
40 Capita secundi libri;.
e) Quid perperam /S, et ita post.
g) Dacie/)';
h) Madeburga A*.
Tacie A.
k) terminavit A. A*.
voluerit
i) fuit C.
1) et
m) aput deest A. A*.
om. A* 1.
o) Gerardus /?. C.
n) Herbipol' A.
p) Mad. A*.
r) siiper hoc om. ^,
s) ita A. (i.
q) Gwichm. B1.3; Gwicinann. A; Guiciuann. /?.
Bl. Cl; sintC2.
t) surrog. -4*; subrogatus /?.
u) Girardus Bl. 3.
v) prohiw) ita A. /S. Cl; contirmatur Bl. 3. C2.
45 betur A.

7*

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

100

Quos

XI.

legatos

in

LIB.

Greciam^

II.

destinaverit^.
ad-

Saxonum duci ducatus Baioariae^

Quod*^ Heinrico

quod rex in Italiam procinctum movit^.

XII. Quomodo aput Koncalias*^ quibusdam episcopis
regalia abiudicata sint ^
XIII. De situ Italiae et more gentis^.
XIIII. De situ et superbia Mediolani.
XV. De consuetudine et iusticia regni in Italia^.
XVI. De diversis querimoniis ad principem delatis.
XVII. Quibus occasionibus rex in Mediolanenses

iudicatur, et

arma

10

converterit"^.

XVIII. Quedam castra Mediolanensium evertuntur,

de Novaria suoque comite".
XVIIII. De subversione Kayrae^ et Hastae et de

et

treuga militumP.
XX. De Terdona, et quare obsessa

Terdonae

15

*De^

sit^.

situ

et eius presidiis*^.

Quomodo

XXI.

obsessa et quomodo
qualiterve a suis defensata fuerit.
XXII. De invasione cuiusdam castri.

inpugnata
20

XXIII. De audacia cuiusdam scutiferi*.

XXIIII. De miserabili conquestione Terdonensium.

XXV. Quod

multis malis^ attriti Terdonenses de

pace cogitant.

XXVI. De eversione civitatis.

XXVII. Rex aput Papiam^ triumphum agens

25

coro-

natur et inde in Tusciam iter agit^^.

XXVIII. Eex ad Urbem tendens Eomanum pontificem obvium habuit, et de Arnoldo scismatico.

XXVIIII. De

Eomanorum

legatis

et

eorum

lega-

30

tione.

XXX.

Quale responsum a principe acceperint^.

XXXI.

Qualiter hortatu summi pontificis Leoninam

et aecclesiam sancti Petri princeps occupari fecerit.

urbem
XXXII. Quomodo^

eadem

in

aecclesia

coronam

35

imperii^ acceperit.
a)

d)

de

Quod

C.

b)

novus versus,

Gretiam Cl.

littera initialis

c)

distinaverit

minio picta

(71.

movet B\', numerus 13,

i)
numerus 14,
/5.

e)

B3; numerus

11. h.

l.

adscr. p.

Hainr. ^ ; Henr. C2. f) Bavar. A.

h) o alio atram. superscr. A;

12. omisso, adscr. /?.

k) g. eiusdem C 2 ; numerus 15 *0
corr. ex 13, adscr. ^.
m) numerus 18. rursus adscr. /S.
adscr. ^, et sic deinceps usque 18.
1) reg. Ytalie A.
1. 3.
o) Kaire A. A* ; Karye /S; Kayros
n) numerus 19 adscr. yS.
p) mil. om. /?.
presidiis des. A. A* ; novus versus, littera initialis
r) De
q) numerus 21 adscr. ^.
minio picta C 1 ; et de C 2.
s) numerus 22. adscr. /?, et proinde deinceps usque 58.
v) Papyam
x) re- 45
1.
w) agens ^.
t) scuttiferi
1.
u) malis om. Bl. 3.

g)

Ranc,

cep.

A* ; acceperunt

hoc caput inscribitur:

;-^xo^

/S.

De

y)

Quomodo

acceperit ad

ingressu pape et regis ad

of ^-Oii^e^^^

c.

XXXIIIJ.

Urbem ^*

1.

z)

leguntur A. A*
regni A. A*.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

XXXIII.* De excursn^

et^ clade

LIB.

101

II.

Eomanonim

ac

victoria imperatoris.

XXXIIII.'^ Princeps regressns ab Urbe quo diverquid fecerit.

XXXV. De eversione Spoleti, quare et qualiter.
XXXVI. De legatis et muneribus Grecorum^, et
quos imperator remiserit.
XXXVII. Quomodo exules Apuliae terram suam
receperint^, et quod imperator invitus redire disponit.
XXXVIII. Quibus viis singuli principum redierunt.
XXXVIIII. De dolo Veronensium ad pontem super
Athesam^.
XL. Item de insidiis eorum in arto montis, et
terit et^

10

15

quomodo victi
XLI. De

et capti [sint^].

reditu^ principis in Baioariam.

XLII. Imperator patruum suum hortatur ad transigendum^ cum duce Saxoniae.
felici

Quomodo

apat"^ Ratisponam Heinricus in

possessionem Baioarici^ ducatus mittitur, et de contro-

XLIII.

20

versia inter

Maguntinum^ archiepiscopum

palatinum

et^

comitem de Rheno^i.
XLIIII. Qualiter ibidem Ratisponensis episcopus^*
in gratiam principis redierit.

XLV. De
25

eorumdem
XLVI.
^'

legatis et excusatione
reconciliatione.

Veronensium ac

Qua

satisfactione Maguntinus^ archiepiscopus et palatinus comes in pacem redierint*.

XLVIL De

30

obitu Arnaldi" Coloniensis archiepiscopi^, et quod princeps prenominatos duces ad concordiam revocare satagebat.

XLVIIL

De nuptiis imperatoris ^*, ubi

XLVIIII. De^ legatis^ a Grecia reversis,
Grecorum

legati

et quare.

et quare^
ad presentiam imperatoris non admit-

terentur ^
35

a)
c)
l)

Rora.

XXXII. A. A*
et

cl.

C.

d)

Romanorum^.

sam Cl; Athesim C2.

g)

1.

b)

De

cl.

(glade

A*

1. 2,

corr. clade

A*

2) et

exc. A. A*.

XXXIII. A, A*l.
e) et q. fec. pagina exeunte om. p.
h) Athareceperunt^; receperant C7 2, ubi nonnulla addita.

k) ita A. A*. ^, recte, ut videtur

i)
sint deest /?. B. C,
signdu (transsignandum?) C 1 ; transsignandum C 2.
m) ad
40 A. A*.
n) Bauwarici A; Bawarici Cl; Bawariei fi ; Baioariae C2.
o) Mogont. /S.
Bl, Cl; Mogunt. ^. C2.
q*) Hardevicus
q) Reno A.
p) et H e r m a n n u m C.
add. C2.
r) eorum A,
t)
redierunt A.
s) Magont. ^. B\, Cl; Mogunt. C2.
u) Arnoldi A*, B.
v) arch. om. 2f 1. 3; arch. Col./?.
v*) cum Beatrice Reinaldi filia
Herbipolis celebratis et q. C2.
w) Item de C2, qui saepius plura capitula coniunxit
45 et non pauca proprio arbitratu addidit.
x) legac^i A* 1. 2.
y) Grec. quare yff.
z) admittuntur A. A* ; admittebantur C2.

exitu B. C.

1)

traj|

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP. LIB.

102

II.

Quare expeditionem contra Mediolanenses^

dixerit, et exemplar litterarnm de hoc.
LI. De guerra Papiensium et Mediolanensium.
L.

in-

LII. De scismate Coloniensis aecclesiae propter

electionem Friderici et Gerardi^.
LIII. De morte Boritii^ et legatis Grecorum.
LIIII.^ De contentione Coloniensis cleri coram

principe.

LV. De transactione duorum ducum.

LVI. De pace facta in Baioaria et decisione

litis 10

inter Colonienses.

^[EXPLICIUNT^ CAPITULA].
*[mCIPITf PEOLOGUS]*.

Non sum

nescius,

*i,.39i.

imperatorum seu regum decus,

dum gestorum tuorum

magnificentiam prosequi conor,

crebrescentibus victoriis stilum materiae succubiturum^.
Inter duo tamen, ut ita dixerim, mala melius fore iudicavi minus dicendo a materia opus superari^ quam
cuncta tacendo^^ gloriosa facta silentio tecta deperire.
Verum quia priorem libellum usque ad regni seu imperii
tui ortum in obitu gloriosissimi patrui tui Conradi regis
terminavi, huic secundo operi de tui principatus gloria
contenturo tale Deo favente imponatur initium.

15

20

*[EXPLICITi PEOLOGUS].

1152.

Febr.ib.

[INCIPIT LIBER SECUNDUS].*

L^ Anno ab Urbe condita M^DCCC^^ ab incarnatione vero Domini M^^C^LIIII*^^, decedente^^ ab hac
luce

vemaK tempore XV.

Kal.

Martii,

id

25

sexta

est

dictum estj ^, post caput ieiunii, in

civitate Babenbergensi^ piissimo rege Conrado, IIL^ No-

feria proxima, |ut"

Mari.i.

a) Mediolan yS/ Mediolanum Bl. 3.

b) Gerhardi A*2. B.
c) Boricii A. /5.
d) LIII. itertim A, uhi sequitur LIIIT. LV.
e) ifa Bl. 2; Expl. cap. des. A. A*. /9. C.
ita Bl. 2; Prologus iu secundum librum C2; Inc. Prol. des. A*. p. C; Incipit
f)
liber secundus h. l. A.
h) dicendo A. A* \. 2.
i) ita B\\ Exg) subcub. Cl.
plicit prefatio.
Incipit liber ...
k) Capitulum
2
Inc, 1. sec. des. A. A*. fi. C.
primum incipit A.
sic A. /S.
(IIII. eadem manu in loco, ut videtur, raso
1)
1)
MOCOLIIII. radendo corr. MOCOLII. Cl; MCLIII. A*l. 2, corr. MCLIIII. ^*2; MCLII.
C 2.
m) dec.
feria (l. 29) om. A* 2
XV. K. M. om. C.
n) ut d. est des. B.

6)

Baberg.

A; Bamburg.

natum

35

/?;

Babenburg. B2', Bberg. Cl.

Materiam superabat opus, Ovid. Met. II, 572) Cf, 40

Chron.
[Ita codd. pro M"DCCCC vel M^^DCCCCIIII"
Otto annos ex aera Catonis numerans, Christum a. a. U. c. 752.
dicitj.
4) I, 70.
5) [Immo IV.J.
3) [Immo M^C^LWJ.

1)

[Cf.

praefationem.
III, 6.

30

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP. LIB. n.

103

nas Martii, id est tercia feria post Oculi mei semper^,

oppido Franconefurde^ de tam inmensa Transalpini
regni latitudine universum, mirum dictu, principum^
robur non sine quibusdam ex Italia baronibus tamquam
in unum corpus coadunari potuit. Ubi cum de eligendo
nam id iuris Romani
principe primates consultarent
imperii apex^, videlicet non*^ per sanguinis propaginem
descendere, sed per principum electionem reges creare,
sibi tamquam ex singulari vendicat prerogativa
tandem ab omnibus Fridericus Suevorum dux, Friderici
ducis filius, petitur cunctorumque favore in regem sub-

1152.

in

10

limatur.

15

20

II. Huius^ consultationis summa, in illamque personam tam unanimis assensus ratio haec, ut recolo, fuit ^.
Duae in Eomano orbe apud Galliae Germaniaeve fines
famosae familiae hactenus^ fuere, una Heinricorum de
Gueibelinga^\ alia Gwelforum^ de^ Aldorfo^, altera^"
imperatores, altera magnos duces producere solita. Istae,
ut inter viros magnos gloriaeque avidos assolet fieri,

frequenter sese"^ invicem emulantes rei publicae quietem

multociens perturbarant. Nutu vero Dei, ut creditur,
paci populi sui in posterum providentis sub Heinrico V.
factum est, ut Fridericus dux, pater huius, qui de altera,
id est de regum familia, descenderat, de altera, Heinrici
scilicetP Noricorum ducis filiam, in uxorem acciperet
ex eaque Fridericum, qui inpresentiarum*i est*, generaret.
Principes^' igitur^ non solum industriam ac virtutem iam sepe dicti iuvenis, sed etiam hoc, quod utriusque sanguinis consors tamquam angularis lapis Vitvo- cf.Eph.2,20.
rumque horum parietum dissidentiam unire posset, con*^

25

30

*)

et regnat add. C.

a) semper om. C2.

b) Franconf. B.
c) robur pr. A. A*.
d) non om. A* 2.
Swev. A.
f) Cuius A, A*.
h) Guebel. de Aldorfo (Aldorflfo A*)
g) act. Cl.
A. A*; Gweibel. B\. 3.
Guelf. A. A*\. /?. C
i)
k) de A. li. l. om. A. A*.
35 1) Aldorffo supra A* ; Altorf B; Aldorfio fi. Cl; AUtdorfio C2.
m) una ^. A*.
e)

n) sese deest fi.

o) providentes A.
1.
2, corr. provideutis
p) scil. om. A.
q) hic aliquid praetermissum videtur; cf. supra I, 14, j?. 30: qui inpresentiarum

perator

est.

47,^.65: Friderici principis, qui inpresentiarum

Capituluni Tercium A.

40

s)

ergo

est.

r)

A* 2.
im-

Praecedit

(i.

1) [!' e. Romanum imperium ; cf. Prol. supra p. 12, l. 16 sq.

(Romani imperii prerogativae), etiam I, 60, p. 86 (ubi similiter: Romanae sedis primatum et apicem^ necnon infra II, 6. 28. IV, 79

Chron. IV, 4. Simonsfeld, ^Jah7'b.' I, p. 20, n. 6. parum recte, mihi videtur,

principes dici putatj.
2) [Cf. infra II, 55, ubi similibus verbis ntiturj.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

104

1152.

Mart.6.

Mart.8.
Mart.9.

LIB.

II.

siderantes caput regni eum constituere adiudicaverunt,

piurimum rei publicae profuturum precogitantes, si tam
gravis et diutina inter maximos imperii viros ob privatum
emolumentum simultas hac demum occasione Deo^ cooperante sopiretur. Ita non regis Conradi zelo ^, sed
universitatis, ut dictum est, boni intuitu hunc Fridericum eius filio item Friderico adhuc parvulo preponere
Hac consideratione et ordine electio Frimaluerunt.
derici celebrata est.
III. ^ Astrictis igitur^ omnibus, qui illo confluxerant, fidelitate et hominio principibus, cum paucis, quos
ad hoc jdoneos*^ iudicavit, caeteris in pace dimissis, rex
cum multa iocunditate quinta feria naves ingreditur ac
per Mogum et Rhenum navigans in villa regali SinIbi equos ascendens in proximo
cichel^*^ applicuit.
sabbato Aquisgrani venit; sequenti die, id est ea domiuica, qua Lefare lerusalem^ canitur, ab episcopis a
palatio in aecclesiam beatae Mariae semper virginis
deductus cum omnium qui aderant applausu^ ab Arnaldo^ Coloniensi archiepiscopo, aliis cooperantibus, coronatus in sede regni Francorum, quae in eadem aecclesia
a Karolo^ Magno posita est, collocatur; non sine maltorum stupore, quod in tam parvo temporis spacio non
solum tanta principum seu de regno nobilium confluxerat
multitudo, sed et quod de^ occidentali Gallia, ad quam
nondum huius facti rumor pervenisse putabatur, nonnulli advenerant. Nec pretereundum estimo, quod, dum
finito unctionis sacramento diadema sibi imponeretur,
quidam de ministris eius, qui pro quibusdam excessibus
gravibus a gratia sua adhuc privati ^' ^ sequestratus f uerat,
circa mediam aecclesiam ad pedes ipsius se proiecit,
sperans ob presentis diei alacritatem eius se animum
a rigore iusticiae emollire posse. Ipse vero mentem in
priori severitate retinens et *tamquam fixus manens constantiae suae omnibus nobis non parvum dedit indicium,
dicens non ex odio, sed iusticiae intuitu illum^ a gratia
sua exclusum fuisse. Nec hoc etiam sine admiratione
a) sop.

^. C.

e)

Deo

Mogunii

c) ergo /S.
d) idon.
b) Capitulum quartum A.
f) itaA.B; Smcichel /5; Sintichel ^*/
(u, ut videtur, e corr.).
h) applauso B\.Z.
C.
i) Arnoldo ^. ^*. ^.
g) Hier. C.
m) privatim A. A*.
n) ill.
ab (delet.) ad A*\\ ab A*2.

om. A*2.

[I.

1)

36.

IV

e.

247.

10

15

20

25

30

*p. 392.

35

coop. A. A*.

Bl

Sinciche (Sincich Cl)

k) Karulo A*\,
1)

l.

adve7'sus regem Conradum; cf. infra

Sinzig.
2)
3) [I. e. priusquam rex feret].

non invidia

c.

3;

40

OTTONIS GESTA F.RIDERICl IMP.

LIB.

II.

105

plurium, quod virum iuvenem, tamquam senis indutum

animo, tanta flectere a rigoris virtute ad remissionis
vicium non potuit gloria. Quid multa? Non illi misero
non arridentis fortunae blandiintercessio principum
mentum, non tantae festivitatis instans gaudium suppeab inexorabili inexauditus abiit. Sed
ditare poterant^
et hoc silentio tegendum non erit, quod eadem die in
eadem aecclesia Monasteriensis electus item^ Fridericus
ab eisdem, a quibus et rex, episcopis in episcopum consecratur, ut revera summus rex et sacerdos presenti iocunditati hoc quasi prognostico interesse crederetur, qua

1152.

10

dies duarum personarum, quae solae

institutione sacramentaliter
veteris
instrumenti
novi ac
unguntur et christi Domini rite dicuntur \ vidit uncin

una aecclesia una

15

tionem.

20

IIII.*^ Peractis omnibus quae ad coronae decorem

spectabant, princeps in palatii secreta se recepit, vocatisque prudentioribus seu^ maioribus ex numero principum,
de statu rei publicae consultans, legatos ad Romanum
pontificem Eugenium
Urbem ac totam Italiam desti-

25

30

nandos disponit, de promotione sua in regnum significaturos.

Mittuntur itaque Hiilinus Treverensis electus
et Eberhardus^ Babenbergensis^^ episcopus^ viri prudentes et litterati. Dehinc Traiectensium contumaciam,
qua, ut superius dictum est^-^ in patruum suum Conradum regem usi fuerant, ulturus inferiores Rheni^
partes adiit, ipsisque pecuniaria pena multatis ac Herimanno^ episcopo confirmato, ad superiora remeando
sanctum pascha Coloniae Agrippinae celebravit. Inde
per Gwestfaliam'" transiens Saxoniam intravit.
V." Erat illo tempore in regno Danorum inter
duos consanguineos, Petrum scilicet, qui et Suevus^-^
et GnutonemP, de regno gravis controversia.
Quos rex

b) item om. A*2.

c) ita A. A*. /?. Ji 1.3; qu^ B2;
Capitulum quintum A; nulla cap. dist. B\.
e) sic A. A*. fi. B;
recipit C.
f)
ac add. fi.
h) ita B. C2;
g) Everhard. B2; Everard. /?. Cl.
Babnb. A; Babinb. A* 1. Cl; Babnbnrg. p.
i)
est om. B1.3.
k) Keni A*l. /?;
partes Reni A*l.
I) Herimano C; Herm. A. A*.
m) Gveffal. ^. C2; GweflFal. A*;
Guesfal. /S. Cl.
n) Capitulum sextum A.
o) Suenus corr. Suevus Bl.
p) Gwi,4*
tonem
40
^.
Gultonem /J; Gwittonemif; Guuotonem C/ Gnutonem (vel GnuotonenV
1
scribendum videtur.
a)

35 quia C.

poterat A. A*.
d)

Luc.
26: Christum Domini/.
1) [Cf. 2. Reg. \, 16.
2) [Cf.
Friderici epistolam ad papam inter Wibaldinas, Jaff^. 7ir. 372, p. 499,
ubi inter legatos etiam Adamus abbas Ebracensis comniemoratur].
45 3) /; 68.

4)

Suen

et

Knud, quorum nomina

ita Otto

reddidisse videtur.

Mart.so.

OTTONIS OESTA FRIDERICI IMP.

106

1152.

LIB.

II.

ad se venire precipiens curiam magnam in civitate

Saxoniae Martinopoli, quae et Merseburch^, cum multa
principum frequentia habuit. Eo prefati iuvenes venientes^ eius se mandato humiliter supposuerunt^; eorumque ad ultimum causa iudicio seu consilio primatum sic
decisa fuisse dicitur, *[ut^]* Gnuto^, relictis sibi quibusdam provinciis, regium nomen per porrectum gladium
abdicaret
est enim consuetudo curiae, ut regna per
gladium, provinciae per vexillum a principe tradantur
vel recipiantur
Petrus vero, accepto a^ manu ipsius
regno, fidelitate et^ hominio ei obligaretur.
Ita corona

Maiiis.

manum principis imposita, in die sancto

pentecostes^^ ipse coronatus gladium regis sub corona
incedentis portavit.
Gwaldemarus^ etiam, qui eiusdem
sanguinis particeps fuit, ducatum quendam Daniae accepit.
VI. ^^ Circa idem tempus Magdeburgensis ^ aecclesia,
quae Saxoniae metropolis esse diiioscitur, pastore suo ^

lo

regni sibi^ per

viduata ad electionem faciendam resedit. Dumque alii

eiusdem aecclesiae prepositum Gerardum"\ alii decanum eligerent, divisis hinc inde personis, regem adhuc in
Saxonia morantem adire disponunt. Quos dum multis
modis ad unitatem et vinculum pacis princeps reducere
satageret ac proficere non valeret, alteri parti, id est
decano cum suis, persuasit, ut Gwicmannum'^ Cicensem
episcopum, virum adhuc iuvenem, sed nobilem, eligerent,
eique accersito regalia eiusdem aecclesiae concessit.
Tradit enim curia et ab aecclesia eo tempore, quo sub
Heinrico V. de^' investitura episcoporum decisa fuit inter
regnum et sacerdotium controversia sibi concessum
*autumat^, quod obeuntibus episcopis*, si forte in eligendo partes fiant, principis arbitrii esse episcopum*"^
quem voluerit ex primatum suorum consilio ponere, nec

i5

20

25

*)

**)

30
*p.393.

vel abbatibus add. B*.

vel

abbatem eadem manu

superscr. B*.

supponentes B.
c) ut 35
b) veniunt
Merseburc Cl; Mersebure /?.
d) Gwito A. A* ; Gulto /i ; Gvuto B 1; Gwto ^3; Guvto Cl;
f)
ei et hom. A. A*l; ei om. A*2.
Guuoto C2.
e) ab ips. manu C.
g) per
i) Guald. (^). Cl.'2.
raanum princ. sibi C 2.
h) pentecosten B; penthecosten /?.
Madeburgensis h. l. A. A*l.
k) Capitulum septimum A.
1) Magdeburchgensis ^l;
40
n) Guiem. C; Gwiehm. ^l; Guichim. J5 3
B S. C 1.
m) Gerhardura B.
suscipiat (p. 107, l. 2) habet B*.
Guicinannum A. (/3).
o) tandem B; sequentia
a)

deest A. A*. p. C.

q) ita recte A. B*. C (cf. infva II, 39; Simonsfeld, 'Jahrb.'

autiimat ^; autumpnat Wilm.; autumnat Waitz.

p) sub A*.

1)

[Friderico, qui lan. 14. vel 15. obieratj.

2)

1,

p. 92,

n. 283;,-

[Hazzonem].

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

107

II.

aliquem^ electum ante consecrandum, quam ab ipsius

regalia per sceptrum suscipiat. Rex^, omnibus in
Saxonia bene ordinatis cunctisque principibus illius provinciae ad nutum suum inclinatis, Baioariam ingreditur
ac Ratisponae, Norici ducatus metropoli^, in festivitate
nam
apostolorum in monasterio sancti Emmerammi^
maior aecclesia cum quibusdam civitatis^ vicis conflaAd eandem curiam legati ad
coronatur^.
g-raverat

1152.

manu

/.29.

Eugenium papam Urbem cum

10

15

20

caeteris civitatibus Italiae

Ibi etiam princeps,
laeta reportantes, redeunt.
eo quod, omnibus in proprii imperii finibus ad eius
voluntatem compositis, virtutem animi, quam intus gerebat, extra ferri disponeret, Ungaris bellum indicere
ipsosque ad monarchiae apicem reducere volebat. Sed
cum assensum super hoc principum quibusdam de causis
latentibus habere non posset, ad effectum tunc perducere ea quae mente volvebat^ non valens, ad oportudirecti,

niora tempora distulit.

YII.^ Erat vero multa serenissimi principis anxietas,
cum omnia prospere in regno agerentur, qualiter con-

quae^ inter eius carnem et sanguinem, id^ est

Heinricum patruum suum et itidem Heinricum avunculi
sui filium duces, de Norico ducatu agitabatur, sine san-

troversia,

25

guinis effusione terminari posset^.

Fuit namque Heinricus iste Heinrici quondam Norici ducis filius, quem,

ut alibi dictum est^, Conradus^ rex a Baioaria eiectum

manere compulerat, ducatumque ipsius primum Leopaldo marchionis Leopaldi filio ac deinde fratri
ipsius huic^ Heinrico concesserat.
Rex ergo predictam
litem iudicio vel consilio decisurus utrique autumpnali
tempore mense Octobre"^ in" civitate Herbipoli curiam
prefigit^; quo dum alter, id est Heinrici ducis filius,
veniret, alter se absentaret, iterum et iterum vocatur.
in Saxonia

30

35 b)

a) aliquem
Capitulum VIII.

hi

marg.

A;

Bauariam ingreditur A*
A*2.
c) Emer. A.

siippl.,

loco

i(bi

inseratur tion indicato

Cl;

el.

al.

2.

necnon noviim ine. cap. A"'', rubra prae)iiissa : Quomodu

Q. Baioariam ingr. et quod Ungaris bellum indicere voluit

cum ceteris civitatibus litteris ead. manu

ceteras civiiates (-'], et ita (caet.) C 2.
f) volebat /?. B; volv. mente C.
h) (luae om. A. A*.
i) id
g) Capitulum IX. A.
40 est des. A. A*.
huic om. A* 2, post
k) Cunr., ut plerumque A; Conr. B 3.
1)
add. Bl.
m) ita A. p. B. C\; Oe-tobri A*. C 2.
n) in om. A*.
eodemque alram.

d) civ. deest p.
superscriptis miitat. in

o;

ac

[Cf. Chron. VI, 7. 11. VII, S. 257.

2) /. e. coronam por9. dicitur.
3) /Ottonem hic
[Cf. infra II, 31:. ///, 50/.
verba p7'ivilegii Fridericl inij). de constitutione ducatiis Austriae, Constit. I,
45 p. 220 sqq., nr. 159, imitatum putat W. Levison, *X. Archiv'
1)

tavit,

ut

c.

XXXIV,

p. 214 sq.J.
4) Chron. VII, 23. 26.
nr. 388. 406, p. 521. 545, n. 1/.

5)

[Cf. Wibald.

epist.,

Jaffe

oct.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

108

1152.

LIB.

II.

In eadem curia, exulibus Apuliae, quos Rogerius

de solo natali propulerat ^, lacrimabiliter conquerentibus
ac^ ad pedes principis miserabiliter se proicientibus, expeditio Italica tam pro afflictione horum quam pro
corona imperii accipienda paulo minus quam ad duos
annos iurata est.

Porro Gerardus^ prepositus Romam pergens

adiit eique causam Magdeburgensis^
aecclesiae aperiens Guicmannum^, ut^ supra dictum est^,
a principe per electionem alterius partis ibi locatum
multis modis de intrusione accusavit. Hanc rem quam
gravissime Romanus^ pontifex exceperit, tam ex litteris,
in quibus nonnullis episcopis, qui pro eo ob amorem

VIII. ^

Eugenium papam

regis

Romanae

aecclesiae

scripserant,

respondit,

lo

quam

ex cardinalium, qui postmodum ad Transalpina directi

sunt, viva voce percepimus.
Litterarum autem talis
tenor fuit:
^^Eugenhts^-^ episcopus, servus servorum Dei, venerahilibus fratrihus E[herhardo]^ Salzhurgensi^
Afrtivico]"^
Bremensi et Hifllino]"^ Treverensi archiepiscopis E[herhardo]^ Bahenhergensi^ H[ermanno]^ Constantiensi, H[einrico]^ Ratisponensi, 0[ttoni]^ Frisingensi, C[onrado]^ Pataviensi, I)[anieli]^^ Pragensi^, A[nselmo]^ Avelbergensi^ et
B[urchardo]y Agistadensi^ episcopis salutem et apostolicam
henedictionem^.
Litteras, quas pro causa Magdehurgensis^
aecclesiae vestra nohis prudentia^ delegavit, dehita henignitate
suscepimus. In lectione^ autem et cognitione ipsarum^ stupore
nimio et ammiratione repleti sumus, eo quod longe aliud in eis,

i5

20

c) Gerhardus B;
a) ac om. A*2; ad om. A*\.
b") Capitulum deciraum A.
Gvicra. Cl; GuiciaanGirardus A. /?. C.
e) ita A. C2;
d) Madeburg A*. /?.
num /?; Gwichra. i?3; Gbichm. JS 2.
f) a princ. ut s. dictum est C.
g) summus -4*.
k) E. A*. B;
i)
hanc epistolam habet B*.
h) praecedit Capitulum XI. A.
A.eberardo Cl; C. A. /?/ Chonrado B* ; F. Wib.
m) A.
1) Saltzb. A. C2; Salb. ^.
A. A*. ^. B. Vor. Wib.
n) Hi. ^ (hi). B. Cl. Wib.; alio atram. suppl. llino Cl;
H. A. A*. Vor.
o) IC. f{. B. Vor. Wib. (qtii etiam ubique litteris tantum initialibus
utuntur); C. A. A* ; F. superscr. Euerardo C\.
p) Bamberg. (bab'g.) A; Baberg. ^;
Hamberg. Wib.
sequ. et B. Agistatii episcopis /?, quae suo loco (l. 23 sq.J iterantur
sequitur in i? 1. 3 Otto Frising., quem excipit in Bl Herm. Constant., in B3 Conr.
r) H. A*;
Patav. et sequuntur C. Pat. H. Ratisp.
q) H. A. A* ; Herm. Const. om. /?.
H.einrico Cl; Heur. C2; N. ^. /5.
t)
s) O. A. A*. ^. B.
C. A. A*. . Bl;
C.onrado Cl
Chonrado B*.
u) D. B B*. Wib.; D.anieii Cl; O. ^. A*. p.
\) Brag. B3.
x) Havelb. ^l; Hammelburg:. C2.
w) A. A. A*. fi. B; A.nseimo Cl; Anshelmo C 2.
z) ita Cl; Agestad. Vor.; Agistn A; Agistend. ^*;
y) B. A. A*. fi; B.urchardo c\.
Eistat. .B*.
a) Madeb. 3.
b) proviAgistatn /?; Aiegestad. jBI; Aigestad. jB2. 3
d) earum C.
dentia A*.
c) electione A. A*. /?. B2. B*.

25

30

35

40

2) II, 6.
3) Haec epistola legitur
1) [Cf. infra c. llj.
etiam in cod. Voraviensi nr. 111 [item inter Wibaldinas, Jaffe nr. 402,
p.

535

sqq., cuius

tamen

lectiones

non omnes annotavimus]

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP. LIB.

109

II.

quam

vohis ex officio pontificatus immineat, perspeximus con- 1152.

Cum enim in aecclesiae vertice sitis ex divina provitineri.

dentia constituti, ut de medio eius quae fuerint^ nociva propellere, quae utilia deheatis attento studio conservare, in causa
ista, sicut ex^ suggestione litterarum vestrarum nohis innotuit,
non quod^ expediat aecclesiae Dei, quod^ sacrorum^ canonum
sanctioni concordet, quod^ exinde a caelesti arhitro^ approhetur^ sed quod^ terrenis principihus placeat, adtendistis et,
qui eorum animos a sua minus recta dehuistis intentione^
,

10

suasistis quod. rectum est

*p. 394.

15

Domini demonstrare ^, non pernec stetistis murus pro domo Is-

deflectere atque uhi esset via

parietem edificantihus, vos, quod^ sine grandi animi rancore vix dicimus,
Non ita^ sentiehat
linivistis^ illum luto ahsque^ paleis.
princeps apostolorum, qui ex fidei suae^ confessione, ut totius
aecclesiae fundamentum esset, accepit, sed comminantihus
si predicarent in nomine Ihesu,
seculi filiis et apostolis
mortis exterminium intentantihus, confisus de Domini virtute respondit: Oportet obedire Deo^ magis quam hominibus.
Vos autem, ne a terrenis videamini principihus dissentire, illi causae favorem vestrum impenditis^, cui et aecclesiasticae auctoritas constitutionis et supernae voluntatis examen pro certo creditur ohviare. Cum enim translationes
episcoporum sine manifestae utilitatis et necessitatis indicio
divinae legis'^ oracutum^ non permittat, cum etiam multo
amplior quam in aliis electionihus cleri et populi eas deheat
prevenire concordia, in facienda translatione de venerahili
rahel, *quin

immo,

ipsis,

ut ait propheta

^,

Matth.i6,i8.

20

25

fratre

nostro^

Guicmanno^ Cicensi

episcopo

horum

sed solus favor principis expectatus^ et^, nec inspecta

aecclesiae nec considerata utilitate personae, clero nolente, immo, ut dicitur, ex parte maxima
reclamante, in Magdehurgensem'^ eum dicitis aecclesiam^
supplantandum^
Super quo tanto amplius ammiramur,

est,
30

nichil

necessitate^ illius

Bl. B*.
b) ex deest B.
c) quid Wih.
d) sacrarum ,4. A*l. ^.
e) sic A. A*. Wib., quod praeferendum
(71; sacrorum B2. B*. C2. Wib.
videtur; arbitrio /9. B. B*. C.
W.
f) comprob.
h) defl. int. C.
g) quid Wib. ; om. A.
i) non add. A. A*.
k) limuistis A; linuistis A* ; Iniustis ^'osi corr. Liniustis Bl.
2i.
m) sic Wib.
n) suae om. /?.
o) magis Deo -4. A*.
1) sine
p) impendistis ^*;
a) fuerit p.

35

Bl. B*.

inpenderitis A.
r) nostro om^. A. A*.
q) fieri add. Wib.
40 C. Wib.; G^icmanno (71.
expectatur C.
t)
u) ut A*.
w) Madeburg A*.
x) ecclesia A. A*.
y) transplant. Wib.

s)

G. A. A*. B; S?
v)

ill.

Vias tuas, Domine, demonstra mihij.

neque opposuistis murum pro domo Israel, ut

1) [Ps. 24, 4:

13, 5. 10:

proelio
46 luto

absque

et ipse aedificabat parietem,

paleis.

3)

Conc. Nicaen.

c.

15,

illi autem
Mansi II,

nec.

/?;
(i.

2) Ezech.
staretis in

liniebant
col.

ill.

682.

eum

Act.b,2^.

OTTONIS G-ESTA FRIDERICI IMP.

110

1152.

LIB.

II.

quanto persona illa, cuius gravitatis sit atque scientiae, db

anteactis agnovimus^, ac perinde, quantum aecclesiae illi
sit utilis, non penitus ignoramus.
Quoniam igitur^ quicumque temporalis aurae flatihus agitentur, nos in illius petrae
soliclitate fundati,
quae in fundamento meruit aecclesiae
collocari, sicut non dehemus, ita nec volumus omni vento
circumferri doctrinae^ aut a sacrorum^ canonum rectitudine
impulsu aliquo deviare, per presentia vohis scripta mandamus, quatinus causae isti^ favorem ulterius non prestetis
[ridericum] ^ queni
et apud harissimum
filium uostrum
Deus hoc tempore pro servanda lihertate aecclesiae in eminentiam regni evexit, efficere vestris exhortationihus studeatis,
ut et ipse a sua super hoc intentione desistat et contra
Deum^ contra sacros^ canones^, contra regiae dignitatis
officium eidem causae favorem suum ulterius non impendat,
sed aecclesiae Magdehurgensi ^ sicut et aliis aecclesiis regni
a Deo sihi commissi^, liheram facultatem^ quem voluerit
,

10

15

secundum Deum^ eligendi relinquat et electionem ipsam

postmodum favore suo, sicut decet maiestatem regiam, prosequatur.
Nos enim, si quod^^ de supradicto fratre nostro
facere nititur videremus ratione fulciri, nec voluntati eius
nec postulationi vestrae duceremus aliquatenus ohviandum.

20

Contra Deum autem et sacrorum^ canonum sanctiones nulli

omnino peticioni possumus prehere consensum'^
Datum^
.

Aug.n. Signiae
1153.

lun.i.

XVI.

Kal. Septemhris.

25

YIIII.^ At^ rex in proximo pascha Babenberg*^

coronam^^ gestans duos cardinales, videlicef^ Bernhardum^ presbiterum et Gregorium diaconem^, ad depositionem quorumdam episcoporum ab apostolica sede
destinatos, secum habuit. Proximum dehinc pentecosten

Wormatiae

ferians

30

Heinricum Maguntinae^

sedis archiaecclesiae suae fre-

episcopum, virum pro distractione

quenter correptum nec correctum, per eosdem cardinales
deposuit ac^ Arnaldum''^ cancellarium suum per quorumdam ex clero et populo, qui illuc venerant, electionem ei
subrogavit.
Ad predictam curiam prenominati duces

35

b) ergo ^.
e) sacrarum etiam
A. ^. B. B*. C. Wib,; cognov. A*. Vor.
e) F. A. ji. Cl. Wib.
f)
et add.
iste ^. B2. 3: istae causae Bl.
Madeb. A* constanter.
i)
k) commissis A.
Wib.
h) ordines Wib.
g) sacras ^.
n) quid A. A*. /?.
o) sanctorum Bl. 2. 40
m) Deum om. A*.
1) voluntatem A*.
Sept. des. B*.
r) Capitulum XII.
q) Data Wib. ; Dat.
p) assensum A. A*.
Papenberg A*l\
incipit A.
t) Babenberc A; Babenberch 2? 3
s) Et /?. Bl. 2.
v) B. v. A. A*.
w) Bernard. /5. C.
u) g. c. A. A*.
Pavenberc Cl; Pavebunt /?.
z) et A*.
a) Arnoldum BZ.
x) diaconum /?. C.
y) Maguncie A. /?.
a) ita

h.

l.

A*l.

d)

1)

[EpJi. 4, 14: ut

circumferamur omni vento doctrinaej.

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

II.

111

Heinrici^, pro ducatu Norico, ut^ dictum est^, 1153.

contendentes, venerunt; sed altero, quod^ legittime vocatus non fuerit, pretendente debitum finem negotium
ibi habere non potuit. Idem*^ etiam cardinales permissu
principis Burchardum Eistetensem, senio gravem, de
inutilitate causantes, itidem submoverunt. Dumque post

ambo

haec^ in Magdeburgensem et quosdam alios sententiam

ferre cogitarent, a principe inhibiti et ad propria redire
iussi sunt.
10

15

20

*p.395.

25

X.^

Ea tempestate Eugenius

papa, vir iustus et

religione insignis, ab hac luce transiens Anastasio, homini veterano et in consuetudine illius curiae exercitato,

sedem reliquit. A quo dum cardinalis quidam Girardus^

nomine^*" ad terminandam Magdeburgensis electi causam
missus fuisset^ ac principem in eadem civitate natale
Domini^ celebrantem adisset, cum quaedam ibi secus
ipsius^ nutum tractare vellet, indignationem eius incurrens, infectis negotiis, pro quibus venerat, mandatis sevioribus inglorie redire coactus, in via etiam vita deVerum princeps missis ad Anastasium cum
cessit ^.
Gwicmanno^ nunciis non *solum facti sui ratihabitionem,
sed etiam pallium obtinere"^ eum fecit, non sine quorumdam scandalo, qui, ne umquam id fieret, immobiliter
fixum Romanos tenere a proprio ipsorum ore audierant.
Exhinc non solum in secularibus, sed et^ in aecclesiasticis negotiis

disponendis

auctoritas principis

(lui.^).

^J^I^'

plurimum

crevit.

Circa idem tempus, mense Septembre^i, principes maioresque Baioariae a rege Ratisponae convocantur, sed nichil ibi de bono pacis in illa provincia
propter duorum ducum litem terminari poterat.
Rex
tamen, quia non multo ante haec^ per apostolicae sedis
legatos ab uxore sua^ ob^* vinculum consanguinitatis
XI. P

30

cont. ut d. e. A.
c) quod om. A*.
d) ita A. A*. /?.
Eistensem, Ei ip l. raso alio atram. A; Cistensem A*. /S.
h) Girhardus .Bl.
i) nomine qui dum Z^l.
) hoc -4.
g) Capitulum XIII. incipit ^.
k) ips. om. A*2.
m) eum obt. A*.
1) Guicm. A. C; Guicinanno ^; Gwichm. B3.
n) eciam A".
o) disponendi A.
p) nulla cap. dist. A. A*.
q) ita A. A*l. /i. (71;
Septembri A*2. B. C2.
r) sep. ob. vine. cons. A. A*.
a)

H. A. A*.

b)

35

Bl. C; lidem

40

2) [Card. diac. S. Mariae in via lataj.

3) [Quod
1154. Fehr. contigit ; v. Wibald. epist., Jaffe nr. 430,
2^. 5677.
4) [Immo pascha a. 1154, Apr. 47.
5) [Cardinalem adhuc
a. 1155. Maii 17. in vivis fuisse constat; cf. Jaffe, Reg. pont. ed.
nr. 1006 27.
6) Adelheida.

alii.

e)

1) [II, 77.

tamen demum

a.

1^^^-

(Man.).

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

112

1154.

1153.
Dec.

LIB.

II.

separatus fuerat, pro ducenda alia pertractans, ad Manuel Grecorum imperatorem tam pro hoc negotio quam
pro Gwilhelmo^ Siculo, qui patre^ suo Rogerio noviter ^
defuncto successerat, utriusque imperii invasore ^, debellando in Greciam legatos destinandos ordinat, sicque
primatum suorum consilio Anshelmus^ Havelbergensis*^
episcopus et Alexander Apuliae quondam comes^ sed
a Eogerio cum caeteris eiusdem provinciae nobilibus ob
suspitionem dominandi propulsus^ eandem legationem
suscipiunt.
Proximo dehinc mense Decembrio^ utrique
duces^ Heinricus^ et^ itidem Heinricus^ iudicio principis^ in civitate Spira adsistunt, sed iterum altero de
legittima se^ vocatione excusante, res protelatur"^. Itaque'"* Fridericus, dum iam fere per biennium ad decidendam litem duorum principum, sibi, ut dictum est^
ex propinquitate sanguinis tam af finium
laborasset,
tandem alterius instantia, qui in paternam hereditatem,
a qua diu propulsus fuerat, redire cupiebat, flexus,
imminente etiam sibi expeditionis labore, in qua eundem
iuvenem militem sociumque viae habere debuit, finem
negotio imponere cogebatur. Proinde in oppido Saxoniae
Goslaria curiam celebrans utrosque'^ duces datis edictis
evocavit.
Ubi dum altero veniente alter se absentaret,
iudicio principum alteri, id est Heinrico Saxoniae duci,
Baioariae ducatus adiudicatur. Post haec^ princeps de
Saxonia in Baioariam^ se recipiens ac inde per Alemanniam transiens anno regni sui tercio in campania
fluminis,
contra civitatem
Lici
termino Baioariae,
Augustensem circa principium mensis Octobris militem
in Italiam iturus collegit, finitis, ex quo iurata fuerat
primo expeditio, pene*i duobus annis^. Nec illustrem
animum a tam illustri facto ex^* recenter prolata in tam
magnum imperii principem sententia et exhinc obortum
non parvum aliorum principum murmur revocare poterat,

10

15

1154.

(hm.)

oct.

20

25

30

b) ita (ex archetijpo, tit 35

Cl; Guilh. C2; Gwilleh. B.
d) ita B\; HamelC/ patri ^yUni. Waitz.
c) Anselmus (i. Cl.
f)
Dee) epise. om. C.
berg. A. /?? B 3. Cl?; Hamelburg. A*. (i. B2. C2.
i) et deest A; itidem
h) H. A. A*.
cemb' A*'l; Decembri A*2.
g) dux /3. B.
k) iud. in civ. Sp. princ. ads. (assist. A*) A. A*. P; in civ.
et yS. C; et item Bl. 3.
1) se voc. se B\.
40
Sp. princ. ads. iud. C; fortasse legendum in civ. Sp. princ. iud. ads.
a)

videtur) A.

Guillelm. A. p.

/9.

m) numerus

ducem B.

1)

B\.

3.

11. adscr.
o)

[Mortuus

VII, 28, p. 355.

supra

II, 77.

m*)

/?.

hoc A, A*.

p)

/9.

est

demum

t n. b].

5)

[Cf

a.

3)
II, IJ.

h.

utrique

n)

cap. inc. ^.

Jtov.

Bauwoariam A.

l.

q)

pene

ducem
deest C.

utrumque

/S/

r)

ita codd.

2) [Cf. Chron.
4) [Cf
25, p. 427.

1154. Febr. 267[Cf.

supra

I,

46

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

quin omnia quae retro erant

tamquam

LIB.

II.

floccipendens

113

Deo

1154.

committendo in anteriora extenderetur ^. Per Brixinoram itaque et vallem Tridentinam transiens, emensis
Alpium angustiis, in campestribus Veronensium iuxta
stagnum Garde^ castra metatur. Ubi dum de processu
ad ulteriora cum principibus consilium^ iniret, primo
Denique miles
caeli principem conciliandum decrevit.
per claustra montium transiens, ob difficultatem locorum
invenire
nequiens, dum penuriam
victui necessaria
magnam, quod in exercitibus molestissimum^ esse solet,
pateretur, nonnulla sacra loca violarat. Ad haec*^, quamse

10

15

20

25

30

vis predictam necessitudinis excusationem habere viderentur, expianda rex a toto exercitu collectam fieri
iubet; et sic non modicam coadunatam pecuniam per
quosdam religiosos viros duobus episcopis, Tridentino
scilicet et Brixinorensi, remittendam ac per^ singula
sanctorum loca, quae dampnum passa fuerant, dividendam
statuit, pulchre communi utilitati consulens, pulchre
rectoris officium implens, ut maxima adorsurus negotia
ante omnia rectorem et plasmatorem omnium, sine quo
nichil bene inchoatur, nichil prospere consummatur^',
placandum eiusque offensam a populo suo avertendam^
intenderet ^

XII.'* Inde^ castra movens, in campo Roncaliae^

super Padum, non longe a Placentia, mense Novembrio"^
resedit.
Est autem consuetudinis regum Francorum
qui et Teutonicorum, ut, quotienscumque ad sumendam
Romani imperii coronam militem ad transalpizandum"
coegerint, in predicto campo mansionem faciant.
Ibi
ligno in altum porrecto scutum suspenditur, universorumque equitum agmen feoda^ habentium ad excubias
proximaP nocte principi faciendas per curiae preconem
exposcitur. Quod sectantes qui in eius comitatu fuerint^
principes^', singuli singulos beneficiatos suos^ per pre-

a) grande /?/ grande add. B.

c) ita A. A*; molestum
b) cons. om. B\. 3.
B. C.
d) hoc A.
e) viris add. A; iuris add. ^1*1. 2; uncis (?) add. A* 1.
f) per om. B3.
h) advertendam Bl.
i) numerus 12.
g) consumatur A. A*. B 1.
adscr. fi.
i*) Capitulum Xllir. A.
k) Unde fi.
1) Rancalie B2; Rancoliae C.
m) Novembri A*^.
n) -zandum e corr. Bl; transalpisandum A. /?; transalpinano) feuda B.
40 dum A*.
q) fuerint (qtiod etiam Kohl merito prohal)
p) prima ^.
fuerunt A. A*. B2. C2.
r) princ. deest C.
/?. jBI. 3. Cl (alio atram. mut. fuerunt^;
s) suos deest B.

35

/?.

1) [Phil. 3; 18: quae quidem retro sunt obliviscens, ad ea vero

quae sunt priora extendens me ipsumy.

Gesta Friderici.

nov.{so),

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

114

1154.

LIB.

II.

cones [itidem^ suos] exposcunt. At sequenti die^ quicumque nocturnis vigiliis defuisse deprehensus fuerit^,
denuo *ad presentiam regis aliorumque principum vel
virorum illustrium evocatur, sicque omnes ^^omnium*^**
beneficiati, qui sine bona voluntate dominorum suorum
domi remanserunt, in feodis dampnantur^. Hunc morem
principe secuto, non solum laicorum feoda^, sed et quo-

*p.39Q,

rumdam episcoporum,

id est Hartwici^^ Bremensis et

Ulrici^ Halberstadensis^, regalia personis tantum, quia
nec personis, sed aecclesiis perpetualiter a principibus
tradita sunt, abiudicata fuere.
Sed^ quoniam huius terrae mentio habita est, de
ipsius situ ac"^ ritu, et a quibus prius inhabitata, quove

a quibus postmodum
seatur vocabulo, paucis absolvam^.

nomine

dicta,

possessa,

10

quo cen15

Haec Pyreneo^ seu Apennino, altissimis et

scopulosissimis alpibus, in oblongum ductis, hinc inde
septa, tamquam eorumdem vel potius eiusdem montis
XIII."*

umbilicus^^ ut vere^^ deliciarum hortus, a Tyrreno mari

usque ad Adriatici equoris horam^* protenditur, habens
ad septentrionem Pyreneas, ut dictum est, alpes, ab
austro Apenninum^, qui modo mutato nomine mons
Bardonis vulgo dicitur, ab occidente Tyrrenum*, ab
Padi" vel Eridani fluminis,
oriente Adriaticum equor.
quem unum inter tria Europae flumina famosissima topografi ponunt^, caeterorumque'^ amnium decursu irrigua,
soli dulcedine caelique temperie frumenti, vini et olei
ferax, in tantum ut^ arbores fructiferas, precipue casta-

25

nemorum

educet.
Romanorum colonia ulterior Italia olim dicebatur, tribus
distincta provinciis, Venetia, Emilia, Liguria, quarum
primae Aquilegia^, secundae Ravenna, terciae'' Mediolanum metropoles fuere^. At in ipso Apennino'^, ubi^
ficeta et oliveta instar

neas^,

20

30

c) fuerit alio atram. mut. fuerat

b) die om. A*\.
a) it. suos des. (i. B. C.
e) o alio atram. supra lin. Cl; 35
fuerat C2.
d) omn. deest A. A*. (i. B.
ita A. A*. Bl\ condemnantur ^2? 3? Cl (condempn.). 2; deponanf)
feudis C2.
h) Henriei A*.
i) Udaltur /?.
V g) o alio atram. supra Un. Cl; feuda A. C2.
k) Haberstad. Bl; Halberstat. C/ Alberstat. A. A*. /S. BS.
rici A; Odalrici B l. 3.
n) numerus 13. adscr. yS.
n*) nulla
m) et A* 1.
1) notmm cap. h. l. inc. A* 2.
o) Pirren. A; Piren. A*.
cap. dist. A. A*.
p) umbelicus A. Bl.
q) ita A. A* 40

Cl;

et

B S.

corr.

A. A*. ^.

Thirr. Cl.

x)

fie.

A.

/J.

cast.
1.

1)

utve
prot.

(rectius^i)

[Sc.

/3

z)

Bl. 2. C
Appenn.

Wilm.
r) ita
A. A*. /S. ^l. Cl.
v) que deest A. A*.
yv) ut ibi A. A*.
tereiaBl.
a) fuerunt v4. A*.
b) Appenn,
(ut ve).

horam A. A*.

u) Vel Padi vel B 1.

A, A*.
y) Aquileigia 1.
c) ubique ubi A*.

t)

Waitz ;

Bl; oram C;

s)

Padum, Danuhium, Rhemim;

(ut ve).
h.

l.

45

cf.

infra II, 43. 467.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

et urbs

Roma

LIB.

II.

115

quae modo Tuscia vocatur ^,

inclusa Urbem quoque ipsam in sinu

sita noscitur,

eo quod Apennino

suo contineat^, interior Italia iure dicta

est.

Illa vero,

quae post emensionem montium campania excipitur, unde

5

et,

nomen

a re

Campania adhuc

trahens,

dici solet,

ac

usque ad Farum^, brachium maris, navibus*^ ob sirtes

inportunum, Siciliam^ a solido seiungens, producitur
nam Sicilia Europam terminans Sardiniae caeterisque
olim citerior Italia vel
Italiae insulis adnumeratur
Maior Grecia vocabatur, nunc Apulia vel ^ Calabria dicta.
Quamvis aliqui hanc et mediam pro una reputantes
Italia, Citeriorem seu Maiorem Greciam dicere maluerint
Italiam, non tres, sicut premissum est, sed duas tantum,
Ulteriorem et Citeriorem, ponentes Italias ^. Nonnulli

10

15

tamen predictas alpes Apenninum^ et Pjreneum^ eadem

montana esse volunt, eo quod circa^ eas partes, qua
lanua

navalibus preliis satis exercitata, super

civitas, in

Tyrrenum^ equor

sita est, conveniendo predictam clauprovinciam

in argumentum suae assertionis indant
quod Pannonia iuxta Ysidorum ^ tamquam
ducentes
Apennino"^ clausa nomen accepit^, quam non Apenninus"^,
qui [modo] mons Bardonis [diciturP], sed Pyreneae^i
attingunt alpes.
Patet ut arbitror, cur hanc terram
duorum montium vel eiusdem supra ^ umbilicum dixerim.
Barbarorum^ vero incursionibus ac dominationi, qui a Scanzia
insula cum Alboin* duce venientes Pannonias primo^^ inhabitarunt, subiacere incipiens ab eisdem, eo quod ad augendum exercitum feminis, reflexis ad mentum crinibus
sicque virilem et barbatam faciem imitantibus^, et idcirco^ Longobardis a longis barbis^ vocitatis ^ et ipsa
Longobardia appellari consuevit.
Ex quo contingit^, ut
;

20

^"

25

30

exarchatum Ravennatensem artatis antiquis eiusprovinciae incolis ea pars Italiae, quae antea Emilia
dicebatur, nunc Romaniola, quod diminutivum a Roma

circa

dem
35
e)

Syc.

a) Appenn. /?. Cl.

Bl.
f) et A*.

k) Tyren. A.
deesl /5. B. C.

l)

Isid.

fi.

b) continet

A*.

g) Appenn. A. /?.
ra) Appenn. A. /?.

Faraum J^l. 3.
d) naribus B1.2.
h) Piren. Cl.
i) circa om. A. A*.
Cl.
n) acceperit A. A*.
o) inodo
c)

umbel. B 1.
s) BarChron. F, 5
a barbarou) primo deesi A. A*.
t) Alboyn B.
v) verba hic neglegenter
40 rum inhabitatione).
composita.
w) iccirco Cl.
x) bardis A* 2. ft. B; barbis, post corr. bardis A* l^.
y) contigit A. A*l. B 1.

batorum B 1.

p) dic. deest

3,

/?.

B. C.

q) Pyrren.

vix recte, etsi de Langohardis sermo

A.

r)

sit (cf.

2) fQuos ipse
1) [Cf. infra II, 27 ; Chron. VII, 14, p. 3267.
Otto Chron. VII, 14, p. 326. secutus eratj.
8) Etym. XIV, 4, 16.
45 [Cf. supra I, 32, p. 49; Thomae, ^Die Chronik des Otto von St. Blasien', p. 11 sq.J.
5) Sequitur Paulum,
4) fCf. p. 114, l. 18 sq.],
H. Lang. I, 8. //, 7; cf Chron. V, 4. 5.

8*

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

116

tractum noscitur^, vulgo usque hodie

LIB.

II.

dici soleat.

Verum-

tamen barbaricae deposito feritatis

quod indigenis per conubia iuncti

rancore, ex eo forsan,
filios ex materno sanguine ac terrae aerisve^ proprietate aliquid Romanae
mansuetudinis ^ et sagacitatis trahentes genuerint, Latini
sermonis elegantiam morumque retinent urbanitatem.
In civitatum quoque dispositione ac rei publicae conservatione antiquorum adhuc Romanorum imitantur sollertiam ^.
Denique libertatem tantopere affectant, ut
potestatis insolentiam fugiendo consulum potius quam
imperantium regantur arbitrio. Cumque tres inter eos
ordines, id est capitaneorum, vavassorum*^, plebis, esse
noscantur, ad reprimendam superbiam non de uno, sed
de singulis predicti consules eliguntur, neve ad dominandi libidinem prorumpant, singulis pene annis variantur.
Ex quo fit, ut, tota illa terra inter^ civitates
ferme divisa, singulae ad commanendum secum diocesanos^ compulerint, vixque *aliquis nobilis vel vir magnus
tam^ magno ambitu inveniri queat, qui civitatis suae
non sequatur imperium. Consueverunt^ autem singuli
singula territoria ex hac comminandi^ potestate comitatus suos appellare. Ut etiam ad comprimendos vicinos
materia non careant, iuferioris conditionis iuvenes vel
quoslibet contemptibilium etiam mechanicarum artium
opifices, quos caeterae gentes ab honestioribus et liberioribus studiis tamquam pestem propellunt, ad miliciae
cingulum vel dignitatum gradus assumere non dedignantur.
Ex quo factum est, ut caeteris orbis civitatibus
luvantur ad
divitiis et potentia [longe^] premineant.
hoc non solum, ut dictum est, morum suorum industria,
sed et principum^ in Transalpinis manere assuetorum
absentia. In hoc tamen antiquae nobilitatis immemores
barbaricae fecis retinent vestigia, quod, cum legibus se
vivere glorientur, legibus non obsecuntur.
Nam principem, cui voluntariam exhibere deberent subiectionis
reverentiam, vix aut numquam reverenter suscipiunt
vel ea quae secundum legum integritatem sancciverit

s,

lo

i5

*^. 397.

20

25

30

35

b) aeri sue fi; aeri sug Bl. 2.

c) consuet. A*2.
e) ann.
d) vavass., 1 alio atram. superscr. mut. in valvass. Cl; vaivass. C2.
f) intra C72.
h) ante tam excidisse videtur in.
pene -4. ^*.
g) dioceseanos Bl.
m) dei) Consuerunt C 1 (Consuer). 2.
k) longe deest /3. B, C.
1) ex pr. A. A*.
bent
(dut). A*.
a)

ac

cognoscitur Bl.

A*l.

40

supra p. 50, l. 12, ubi similibus verbis

Germanice ' zusammentreiben']

1) [Cf.

minare

i,

q.

utiturj.

2)

[Com-

OTTONIS GESTA FKIDERICI IMP.

LIB.

117

II.

obedienter excipiunt, nisi eius multi militis astipulatione

coacti sentiant auctoritatem. Ob ea frequenter conting-it,
ut, quamvis civis lege fiectendus, adversarius armis^
quem ut
cogendus secundum leges sit ipsum tamen
mitem
principem
suscipere
oportebat,
sepius
proprium
Ex quo
iura propria exposcentem hostiliter excipiant.
duplex rei publicae nascitur detrimentum, ut et^ princeps ad subiugationem civis in coUigendo exercitu distrahatur, et civis non sine magno rerum suarum dispendio
ad obedientiam principis [sui^] compellatur. Quare eadem ratione qua populum super hoc incusat temeritas,
sic principem aput Deum et homines excusare debebit
,

10

necessitas^.

XIIII.
15

20

30

eiusdem gentis

civitates

^^^

ex

sui

magnitudine virorumve

verum etiam ex hoc, quod duas

eodem sinu positas, id est Cumam

fortium

vicinas
et

copia,
in
ditioni

civitates

Laudam,

suae adiecit, aliis, ut dictum est, civitatibus celebrior

habetur. Porro, ut in rebus caducis ex arridentis fortunae blandimento fieri solet, rebus^ secundis elata in
tantam elationis extumuit audatiam, ut non solum
vicinos quosque infestare non refugiat, sed et^ ipsius
principis maiestatem non reformidando eius ausa fuerit
incurrere recenter ofPensam. Quod quibus de causis exordium sumpserit, postmodum^ breviter aperiam^*.

XV. ^
35

caeteras

Mediolanum primatum nunc optinet. [Que^] inter Padum et Pjreneum^ sita, Ticino^ et Adua^ ab eodem
Pyreneo^ nascentibus ac in Pado se recipientibus et ob
hoc sinum quendam fertilissimum in^ modum insulae
facientibus media posita, rite Mediolanum vocatur,
quamvis nonnuUi^ ex quodam portentuoso
sue, unam
medietatem setas et alteram lanam habente, a" fundatoribus Mediolanum dictam putent.
Haec ergo non
solum

25

Inter

videntur.

Interea quedam de iusticia regni dicenda

Mos*-^ enim antiquus", ex quo imperium Ro-

d) numerus 14.
C\.
h) Tyc. A.
i) Addua B; ad dua /?.
k) Pir. h. l. A*.
m) portentuosa /?;
1) immoduin B\.
quadam portentuosa A. A*.
n) e 2.
o) sec. rebus B.
p) etiam A. A*.
q) postm.
r) numerus 15. adscr. /3.
s) nHlla cap, dist, A. C2; nec versus mutatus nee
40 oyn. C.
littera initialis nrinio picta, sed signum novi cap. C\.
t) sequentia habet B* ita ina) cog.

adscr.

scripta:

XV,

e)

fl.

arm. A.

b) et deest C.

nidlu cap. dist. A. C.

De quadam

iusticia regni.

1) Isidor.

Etym,

41.

XV,

f)

Que

c) sui deest /9. B. C.

deesl /?. B. C.
g) Pir.

u) antiquis C.

1,

57.

2)

Mos

erat antiquus, Ovid. Met.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

118

manum

LIB.

II.

derivatum est^, ad nostra usque

deductus est tempora, ut, quotienscumque reges Italiam
ingredi destinaverint, gnaros quoslibet de familiaribus
suis premittant, qui singulas civitates seu oppida peragrando ea quae ad fiscum regalem spectant, quae ab
exquirant.
Ex quo fit ut
accolis f odrum dicuntur
principe adveniente plurimae civitates, oppida, castella,
quae huic iusticiae vel omnino contradicendo vel integraliter non persolvendo reniti conantur, ad solum usque

ad Francos

prostrata proterviae suae documentum posteris ostendant.

Alia itidem^ ex antiqua consuetudine manasse traditur
iusticia, ut principe Italiam intrante cunctae vacare debeant^ dignitates et magistratus ac ad ipsius nutum
secundum scita legum iurisque peritorum iudicium uniTantam ei quoque iudices terrae reversa tractari.
cognoscere^ dicuntur iurisdictionem, ut ex omnibus,
quae terra producere solet, usui necessariis, exceptis
vix bubus et seminibus ad excolendam terram ydoneis,
de caeteris quantum necesse fuerit militi profuturis ad
regios usus suppeditare aequum arbitrentur^.
1154.

10

15

20

XVI. ^

Igitur rege aput Roncalias^ per quinque^,

sedente et ex principum ac de universis
pene civitatibus consulum seu maiorum ^ conventu^
curiam celebrante, diversa hinc inde diversis ex queriInter quae Gwilhelmus^
moniis emersere negotia.
marchio de Monte-ferrato, vir nobilis et magnus et qui
pene solus ex Italiae baronibus civitatum effugere potuit imperium ^", simul et Astensis episcopus -, gravem
uterque*^ super *Astensium, alter, id est marchio, super
oppidanorum Kairae^'^ conquestionem facientes^ insolentia.
Neque* enim multum ad principis triumphi

ut aiunt,

dies

25

*p. 398.

30

d) recogn. om. 1. 3.
a) est deest A. A*.
c) deberent p.
-b) inde A.
f)
mimerus 16. adscr. p.
iurisdicionem A*. B*. Cl.
g) Capitulum XV. A;
nec littera initialis minio picta nec novus versus, sed signuni novi cap. Cl.
h) Runc.
A. A* 1; Ranc. A* 2.
i)
magorum A*.
k) conv. om. A*.
Guill's A. Cl; 35
1)
Guill /?; Guilhelm. C 2
Gwillehelm. B.
m) impium B 1.
n) utrique A? A*. /?.
o) Karie ^ ; Kire -Bl. 2; Kyre B3.
p) hic aliqtiid desiderari Simotisfeld, 'Jahrh.' I,
p. 254, n. 190 animadvertit ; nescio an snpplendum sit aderant; cf. infra p. 119, l. 5.
e)

[Morahatur

30. usque ad Dec. QJ.

2) [AnselmusJ.
festi- 40
Taurino7'um.
4) [Verba Neque
nantes (p. 119; l. 6), fortasse olim margini adscripta, Jioc loco perpera^n
inserta esse patet, cf. etiam Giesebrecht ^DKG! VI, p, 835 Simonsfeld
l. c.
p. 245, n. 123; aliquo aptius primatn sententiam cap. 15. (Interea
videntur) exciperent; cf. infra II, 41; 'iV^. Archiv' XXXVI, p. 71SJ.
1)

3) Chieri

in oriente

ibi

a Nov.

iirbis

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP. LIB.

II.

119

titnlum respectu aliorum^ ipsius gestorum fortium facere

arbitramur, si de castellis, rupibus, oppidis villisque
magnis, quae ab ingressu suo non solum militari ordine,
sed etiam armigerorum tumultuationis assultu subversa
sunt ^, diceremus, ad maiora festinantes. Aderant etiam
Cumanorum seu Laudensium consules de attritionis
suae diutina miseria lacrimabilem super Mediolanensium
presentibus duobus
superbia^ facientes querimoniam
consulibus eiusdem civitatis, Oberto de Orto et Girardo^
Nigro. Princeps igitur*^ his de causis superiores Italiae
partes aditurus, per Mediolanensium fines transire volens,
predictos consules tamquam viae duces futuros et de
ydoneis tabernaculorum locis disposituros secum retinuit.
Venerunt etiam ad eandem curiam legati lanuensium,
qui non longe ante haec tempora, captis in Hyspania^
inclitis civitatibus et in sericorum pannorum opificio
prenobilissimis Almaria et^ Ulixibona^- ^, Sarracenorum
spoliis onusti redierant, leones ^
strutiones, psitacos cum
caeteris preciosis^ muneribus principi presentantes ^**.

1154.

10

15

20

25

30

Fridericus ergo ad superiora, ut dictum

est, ulterioris Italiae profecturus, a Roncaliis^ copias
ducens, in territorio Mediolanensium castra posuit. Dumque a prenominatis consulibus per arida, ubi nec stipendia ^ inveniri nec ex mercatu haberi possent, circumduceretur^ loca, indignatione motus, iussis primo, ut ad
propria redirent, consulibus, in Mediolanenses arma convertit.
Accessit ad huius indignationis cumulum, quod
ex maxima ymbrium effusioneP totus exacerbatus fuisse
dicitur exercitus, ut ex hac duplici, inediae videlicet et
caeli inclementiae, molestia cuncti, prout poterant, principem adversus eos concitarent. Alia itidem huius commotionis non ^ parva causa fuit, quod princeps temeritatis
illorum in hoc tumorem presenserat, quod non solum

XVIl."^

*)
35

A atque A* hoc loco addunt quae infra c.

Antequam [vero A*] tamen castra moverentur

19.

leguntur:

conquievit^.

om.C2.

d) ergo /?.
b) superbiam ^*.
c) Girhardo i^ 1
Gerardo C2.
Hisp. ^. Cl.
h) Ylixbona Pl; Ylixib. J^3.
g) et om. A*.
i)
leonem, strucionem^. A*. p.
k) mun. prine. pres. prec. A, A*.
1) num.
17. adscr. ji.
m) Capitulum XVI. incipit A.
o) circumn) Runc. A. A*.
40 ducentur Bl. 3.
p) suflPus. A. A*. ji ; infus. B.
q) causa non parva C.
a) al.

e)

ipsa C2.

f)

1) [Cf. Epist. Friderici imp. supra p. 2, l. 1012/.

2) [Cf.
Chron. I, 26, p. 59
Simonsfeld l. c. p. 257, n. 204y.
3) [I. e. alimenta].
4) [Cf. praef.].
;

(isb)

120

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

II.

quas destruxerant, reedificari pati nollent, quin

etiam ad iniquitatis illorum assensum ipsius nobilem et
incorruptum hactenus^ animum pecunia inclinare ac corrumpere satagebant. Rex castra de aridis locis movens,
ad fertilia ipsius territorii habitacula non longe a civitate se transferens, militem lassatum refecit.

1154. civitates,

(14)

XVIII. ^ Erat in vicino oppidum quoddam satis

populosum Eosatum ^, ubi Mediolanenses circiter quingentorum equitum armatorum presidia locaverant. lubentur ergo*^ equites ad civitatem redire, direptisque omnibus usui necessariis, ipsum oppidum flammae datur.
Ibi quidam ex equitibus principis usque ad portas
Mediolanensium progressi, quibusdam vulneratis, quosdam cepere. Mediolanenses non solum dampno presentium, sed et*^ metu futurorum ^ stupefacti Girardi con-

tamquam huius mali

10

15

domum,

principis
iram mitigaturi, diruunt^. At princeps huius rei nichil^
peiisi habens ad Ticinum^ usque amnem, maiores his
Is amnis a Pyreneo
clades irrogaturus, procedit.
ut
sulis,

auctoris,

est, surgens et Padum seu Eridanum

iuxta Papiam^, quae exhinc Ticinum^ vocatur, infiuens
insulam Mediolanensium ab occidentali latere cingit.
Ibi duos pontes ligneos, quos ipsi ob incursum in Papienses et Novarienses construxerant ac ob illorum impetum reprimendum propugnaculis munierant, occupat
transmissoque per eos milite ignibus tradit"\ Deinde"

supra^ ostensum

ipsorum castra^ munita et decora, id est MummamP"^,

Gailardam*!, Tricam^, quae ad expugnationem Novariensium in^' ipsorum territorio firmaverant, expugnata cremantur. Est autem Novaria civitas non magna, sed,
ex quo ab imperatore Heinrico olim eversa reedificari
coepit, muro novo et vallo non modico munita, comitem
habens in sua diocesi Gwidonem^ Blanderatensem, qui
preter morem Italicum totum^ ipsius civitatis territorium,

20

25

tria

1110.

30

*"

a) act. C 1.
b) mdla cap. clist. A. A* 1. fi; rubram post add. A* 2. 35
d) etiam A*.
e) Girh. Bl.
f) irruunt A*.
ergo deest A, A*.
g) uil A*.
h) Tycin. ^.
k) Papyam B 1.
I) Tyciuum A. A*. /?. B 1.
m) h. l.
i) Pir. A*.
nurnerus 18. in marg. adscr. /?.
o) castra oni. B.
n) Denique C.
p) Mimam A*
Munia ^; Nuraraam A.
r) in om. A. A*.
q) Gjiard. corr. Gaylard. Bl (ubi et G.^. 3.
s) Guid. A. /?. C.
t) totum' om. A*.
40

c)

1) Rosate in occidente Mediolani.

2) [Cf. Chron. VII, 34, p. 368
presentium incursu, futurorum metu discriminum urgemury. S) [II, 1474) Alias Turris de Momo dictum. W.
5) GalUate et Trecate in oriente
Novarae Ticinum versus.
6) [V. Cf. Chron. VII, 14, p. 3267.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

121

II.

Mediolanensium possidet ancadhuc Mediolanensibus, ut et hanc

vix ipsa civitate excepta,

toritate, inhiantibus

Papiam^

absorbeant
Decembrio,
Facta est haec
civitates.
nataleque Domini circa predictorum excidium castrorum
et

sirnul

a principe
*p.399.

10

sicut

cum magna

1154.

[predictas^]
victoria mense

alias

celebratur alacritate

z>ec. 25.

^^.

Post haec*^ princeps per Vercellum et l^^L

Taurinum transiens, transvadato ibi Pado, ad inferiora
versus Papiam^ iter refiectit. Verum oppidani Kairae^
simul et Astenses cives, eo quod precepto" principis de
exhibenda marchioni suo Gwilhelmo^^ de Monte f errato
"XVIIII.^*

paruissent, tamquam rebellionis rei

proscribuntur.
Ad quorum puniendam
hostes iudicati
contumaciam dum rex exercitum ducit, illi relictis munitionibus, velut viribus suis diffidentes, ad vicina montana diffugiunt. Rex primo Kairam^ veniens, inventis
sufficienter victualibus, per aliquot ibi dies mansit;
turres, quae non* paucae ibidem fuere, destruxit oppidumque succendit. Inde Astam procedens vacuamque
non opibus, sed habitatore repperiens civitatem, non
paucis ibi diebus manens, igni eam et direptioni dedit.
Ante"^* vero quam abinde castra moverentur, consilio
sapientum^ rex habito, propter crebras, quae in exercitu
ortae fuerant, seditiones aliqua militi in^ posterum profutura ordinare disponit. Non solum ergo^^ edicto dato,
sed et a sing-ulis maioribus et minoribus sacramento
prestito, legem dedit, ne quis infra castrorum ambitum
gladium ad quodlibef^ commilitonis nocumentum portare
auderet, adiciens penam, ut, quicumque hanc treugam
violando quempiam de sociis vulneraret, manu mutilaretur vel etiam capite obtruncaretur,
Hacque^ tam
sapienti quam necessaria lege data de caetero iuvenilium
irrationabilis impetus animorum conquievitP.

minime

iusticia

15

20

25

30

non parvae

*)

**)

35

Sequentia

[vero A*]

tamen castra

fuerunt ac paucae A.
atque A* habent supra c. 16.
ibi

conquievit

cf.

Papyam B \.
c) memerus 19. adscr,
b) pred. deest /S. B. C.
A* 2 a verbis : Verum opp. {l. 8); mdla cap. dist. A. A* 1.
Thaur. A*.
f) Kayre Bl.Cl; Cainie C'2.
) ita A. A* ; precepta
Cl; Gwill. A; Gwilleh. B; Guilh. C2.
i) Kayr. Cl; Cair. C 2.
a)

cap. inc.
e)

40

/?.

A*

1.

om. A*

1.

1,

Antequam

ita:

p. 119, n. *.

m) enim B.
n) quilibet
1) impost. A*.
post add. B 1.
p) numerus 20. adscr. /5.

(i ;

quolibet

c*) novum
d) hoc A*.
rel.
h) (luill.
k) sapieutium
/?.

1.

o) (^ue

(Febr.i).

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

122
1155.
(16).

LIB.

II.

XX. ^

Fuit non longe ab eo loco civitas Terdona,

natura et arte munita, Mediolanensibus amica ipsisque^
contra Papienses federe iuncta. Igitur Papiensibus conquerentibus plus a Terdona se quam a Mediolano molestari, eo quod, quamvis civitas Papia in sinu ^ quidem
Mediolanensium posita, robur tamen comitatus sui ultra
Ticinum^ fluvium habeat, isti nuUo montis seu fluminis ^
obiectu*^ expositum, iussa est a principe a Mediolani
contubernio recedere Papiaeque sociari. Quod dum f acere
recusaret^, dumque^ magis seditiosae et inimicae quam
pacificae et amicae regibus civitati adherere delegisset,
tamquam maiestatis rea et ipsa inter hostes imperii
adnumerata^^ proscribitur. Princeps Terdonensium sicut
et Astensium vindicaturus insolentiam, ab Asta castra^

movens, in marchia* quadam quae Busca-^ dicitur tentoria

fixit.

ex militibus

Ibi per aliquot dies

cum

moram

faciens

**)

lo

i5

quosdam

suo Conrado^^, Bertholfo^ Burgundionum duce, Ottone"^ vexillifero suo, ex Baioaria"

palatino comite, premittendos situmque civitatis exploraturos decrevit^. Qui, transmisso amne"^* usque ad ipsam
civitatem decurrentes ac omnia circumspicientes non
longe ab ea super predictum amnem metantur castra.
Tercia dehinc luce rex suos insecutus altera fluminis
ripa tabernacula fixit^, suis ex predicti amnis inundatione, qui ex subita imbrium multitudine plus solito
excreverat, iungi non valens.
Attamen non multo post
fluviolo aliquantisper mitigato^, transvadandi ^ labore suis
adiunctus ad civitatem properavit; primoque assultu
suburbia, muro, turribus suffulta, cepit et^ expugnavit,
civibus vix ad superiorem civitatis arcem se recipiendi
*)

fratre

oppido quodam (quod A*

2)

20

25

30

Buscha A. A*.

qui Tanera vulgo dicitur^ add. C.

XX. numeris XVII. XVIII. XIX.

omissis A.
b) ipsis quoMediolani om. B.
e) a om.
ita A. (^. C ; annnm. A*.
i) et 35
f)
g) cumque
Bertolf. A. A*\. /?. C ; Berchtolfo A*2.
c. A*.
1)
^) Cunr., ut fere semper, A.
Baioario B 1 Bavvuaria A ;
m) Othone A ; Otthone ? /?.
n) ultimo a corr. ex o C 1
r) transBaubaria h. l. A*.
o) decernit A. A*.
q) mittig. B 1.
p) figit /?.
natandi A*.
s) et om. A*.
a)

que B.
A. A*.

Capitulura

Tyc. A. J.*
recusavit A*.

c)

1.

/?.

B 1.

obiectu
h)
A. A*.
d)

2) [ErrorJ.
3) Busco in
1) [Cf. supra II, 147.
suppleri
par
[Nomen
fluminis
Alexandriae.
fuit, cf. l.
4)
sed potius Scriviam intellegendam esse monuit iam Prutz,
Friedrich //, /. /, p. 62, quem Giesebrecht, 'DKG.' V, p. 47. VI,
atque Simonsfeld, 'Jahrb.^ I, p. 296; n. 38. probant].

meridie 40
22. 24;

'Kaiser
p. 338.

OTTONIS GESTA PRIDERICI IMP.

LIB.

123

II.

noctis, quae iam incumbebat, et supervenientis tem- 1155.

pestatis beneficio ^ facultatem habentibus^. Est^* autem
Terdona pene in pede Apennini^ montis, ex ea*^, qua

ex

10

15

Apenninus^ et Pyreneus, ut supra^ dictum est, iunguntur,

parte sita, campaniam Papiae seu Mediolani tamquam
In monte terete, scopulosam
e specula prospiciens.
faciem in^ prerupto laterum pretendente, posita, turribus et precipue una lateritia, a Tarquinio Superbo olim^
facta, quae et^ Rubea nunc ab indigenis dicebatur,
superba, in declivo montis suburbio, ex murorum ambitu ac turrium celsarum populique multitudine, cuiusdam^ amniculi^ per medium transeuntis nobili^ insignis.
Princeps, capto, ut dictum est, suburbio, arcem ipsam
Erat autem predicta
seu civitatem obsidione clausit.
arx non solum suis viribus, sed etiam Mediolanensium
fortitudine et vicinorum baronum, quorum unus marchio
fuit, presidiis munita
confidentiam
ad propellendam prinopis
obque
Initiata est haec celebris Tercipis iram instrui ausa.
donae obsidio mense Februario^ incipiente post caput

Opicius^^

cognomento Malaspina

tantae

20

quadragesimae ebdomada".
XXI. Receptis igitur^ ad augustias arcis Terdonensibus tantaque multitudine velut uno carcere inclusis^
mons ipse circumquaque a principe, ne ullus effugiendi

ieiunii prima"^

25
*i).

400.

30

pateret miseris aditus, obsidione vallatur, principe ipso

ex occidentali *parte, Heinrico duce Saxoniae in suburbio, quod meridiem versus Apenninum^ respicit, Papiensibus in campania, quae contra^' Papiam seu Mediolanum ad orientem vel aquilonem extenditur, residentibus.

Nec mora, machinae diversorumque tormentorum genera

sagittarii, balistarii^, fundibularii arcem
circumseptam observant. Temptabat ^ omnia virtus prin-

fabricantur,

a)

ex deest A. A*.
om. A. A*.

b)

numerus

21. h.

l.

adscr.

/?.

b*) nov. cap. inc.

/?.

c)

Appenn.

ex in pr. B\.Z; ex pr. /?.

f) olim om. A*.
g) etiam A*,
ita A. A*l. /?. B1.2; nobilis
35 h) et add. A; cuiusdamque (nescio an melius) fi.
i)
B3; tr. ins. Princeps nobilis Cl (ubi nobili alio atram. in niarg. suppl.). 2; h. l.
aliquid desiderari patet.
Scheffer- Boichorst mobili cursu emendandum ^^ro^wsuit, sed
cursu post transeuntis supplere satis habeamus (cf. I, 32. 47. //, 13. 21. 34^, nobili ad
suburbio referendo.
k) Opilicius B^.
m) proxima C.
nl nu1) Februarii A.
40 merus 22. adscr. ji.
o) nulla cap. dist. C.
q) Appeun. /i. Cl, semper.
p) ergo yS.
r) circa JL.
s) balist. om. A.
/?.

Cl.

d) ea

e)

1) [Cf. Einhard. V. Karoli M. c. 9, -S'5'. r. G. ed. 6. y;. 12:

noctis beneficio, quae iam instabat; etimn Oros. IV, \, 10. atque infra
II, 22. ///, 39/.
2) P. 115.
.3) [Rivi, videtur, qui Ossona appel45 laturj.
4) [Verha losephi de Hierosohjmoruni obsidione, quae Otto
Chron. III, 18; l. 29. p. 157. ex Eusehio a Rufno translato exscripsitj

5)

9.

periculorum niagnam j)artrni ex Hegesipp. De hello

assumpta, queni Oito etiam initio capitis imitaturj.

[Temptabat

lud. III,

Febr.is.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

124

LIB.

II.

et, ubi infirmiora arcis videbat loca, valentiori^

urgebat manu. At Terdonenses artissimis septi claustris,
effugii locum non habentes, ex desperatione audatiam
sumunt. Nulla enim res^ ut ait ille historiographus ^,

1155. cipis

jpromptiorem hello militem reddit quam necessitas preliandi ex prerupto pierictdoYum.

Urgentur iaculis, urgentur balistis. Quodque his gravius est, propria remordentur conscientia, eo quod proprio principi rebellando,
quicumque ex eis deprehensi fuissent, patibuli, quod inpresentiarum erectum cernebant, expectabant supplicium.
Sicut enim est magna miseris tjrannicae obviantibus
immanitati consolatio conscientiae spes, sic e converso
tali principi, qui non solum legittimus iudex, sed et
pius presui dici potest, reluctari conantibus miseriae
miseriam cumulat contra conscientiam debitae sententiae
metus. Crebris tamen excursionibus, quasi nullo timoris
periculo^ urgerentur, militem in castris manentem lacessebant, iuvenilesque animi, laudis, ut assolet, avidi,
virium suarum experientiam utrobique capessebant, illis ^
pro salute istis pro triumpho dimicantibus. Nec hoc
nam et ex nostris duo
sine utriusque partis dampno
Kadolus ex Baioaria et lohannes de
nobiles iuvenes
Saxonia, pluribus sauciatis, necantur; ex illis vero, exceptis his, quos occisos vel vulneratos intus celabant,
nonnulli vivi deprehensi, ligni supplicio in oculis omFerunt quadam die
nium^^ penas meritas luebant.
,

10

15

20

lapidem vi tormenti ex balista, quam modo mangam^

vulgo dicere solent, propulsum ad superiora meniorum ^
loca conscendisse, ex collisione parietum tribus fractis^
frustis, tres simul milites armatos inter maiores civitatis
iuxta principalem aecclesiam de suae rei publicae statu
consultantibus^^ stantes uno ictu percussisse^ necique
Quia vero castra Papiensium maiorem incurdedisse.
sustinebant, iunguntur eis ex imperio
caeteris
sum^
B

1,
b) res om. ^. B. C.
ardentiori eadem nianu superscr. vel valentiori
duhitat, an timore periculi legendum sit ; malueris fere proponere introrsus
f) menium (ut
d) civium, nescio an melius, A. A*.
e) Fertur A.
periculo.
infra p. 125, l. 9) legere mavult Kohl.
g) factis (an rectius?) A. ^* 1. /?, Bl. 3.
i) percusisse J.*l; percucisse /5/ perculisse
h) ita codd. ; consultantes emend. Kohl.
Bl.
k) incursioni Bl. 3.

a)

c)

25

30

35

Kohl

c: NuUa enim res promtiorem bello militem

praeruptum periculum.
2) [illis
dimicantibus ad verbum ex Hegesipp. l. c.J.
3) Ita etiam Raheivinus
IV, 57.
1)

reddit

Hegesipp.

quam

l.

necessitas proeliandi et

40

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

Gwilhelmus

maior,
<esse^>, audacter decertantibus
cottidiana instabat conflictatio.
Nam amniculus, qui medius, ut supra ^ ostensum est, percurrebat
suburbium, ex ruina turrium caeterorumve - menium a
proprio alveo excussus, ne in ipsorum usum etiam feculentus provenire posset, a duce Saxoniae suisque acriter
servabatur. Videns princeps plus cupito obsidionem produci
anhelabat enim ad accipiendam orbis et Urbis
monarchiae coronam
non solum turres machinis
quati ^, sed etiam inusitato satis utens artificio cuniculos
versus turrim Tarquinii, quae Rubea dicebatur, fieri iubet,
ut sic ad turrim ipsam per ipsos subterraneos meatus
procedentes, fundamento leso, eam ruinae darent. Nam
cum predicta civitas non in modum aliarum civitatum
vallo seu fossa, sed preruptis undique prope interclusa
rupibus, naturali ^ presidio muniatur, ex illa tantum parte
aliquantisper remissior hispidaeque rupis firmamento
carens, predictae turris munimentum magnique fossati
robur tamquam huius suae imbecillitatis adiumentum
artificialiter admisit.
Oppidani, non sine quorumdam
ex nostris proditionis suspicione, ingenium presentiunt
commentisque usi iuxta fundamentum turris et^ ipsi
cuniculos faciunt, sicque quibusdam ad eversionem turris
procedentibus suffocatis
caeteri^^ a coepto desistunt.
Post haec rex naturam^ naturae ope vincere volens, id
est ut naturae presidiis septos per inopiam cogeret
potus, predictum fontem humanis usibus inutilem facere
disponit.
Iniciuntur ibi hominum, pecorum fetida et
putentia^ cadavera.
Sed nec sic repelli poterat misera
oppidanorum [hauriendi'^] aviditas.
Aliud itidem invenitur ingenium. Incutiuntur predicto fonti ardentes

15

20

25

125

immemorem
immo^ quasi

10

II.

marchio de Monte f errato et quidam alii ex Italicis baronibus. Erat enim ex ea parte
puteus seu fons, quo solo poterant oppidani uti; et idcirco Papiensibus prohibentibus illisque suprema^ neces^
situdine, cuius proprium est periculorum discriminis
principis

LIB.

30

35

a) Guillelm. ^. /?. Cl; Gwilleh. B; Guilh. C 2.

c) et
b) supprema B\.
A. A*.
d) deest A. A*. p. B. C; suppf. Pith.
e) nimis A.
f) caeterorumque A*.
h) ceterique A*.
i) putrentia Cl; prutrencia A*2; putrescentia C2.
^Q g) et om. A*.
Wilm., nescio an recte.
k) haur. deest /?. B. C.

d.

1)

[II, 20, p. 1237.

2) [Cf. Hegesipp. l. c. III, 11/.
3) [Verba
c. III, 9].
aviditas item ex parte
4) /naturam
hell. lud. III, 10. conformataj

sunt Hegesippi l.
ad Hegesipp. De

1155.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

126

1155.

(17).

(18).

LIB.

II.

faculae, sulfureas et piceas flammas ferentes, sicque

aquae ipsae humanis usibus deinceps inutiles amaricantur^.

Erat^ in vicino castrum quoddam Mediolanensium *N.^ vocitatum*, natura et ingenio munitum.
Fiunt in castris, cernentibus Terdonensibus, scalae caeteraque pro ascendendis^ muris instrumenta utilia, oppidanis arbitrantibus ad ipsorum haec fieri nocumentum.
Deliguntur gnari quique et fortes de equitum ordine
viri, prefectis*^ sibi *duobus ducibus, Bertholfo duce et
Ottone paiatino comite, ad predictumque castrum eo
tempore, quo noctis beneficio ^ propositum celari poterat,
diriguntur^.
Nec mora, iactis ad murum scalis, ad
superioris^ arcis'^ convexa tendunt, castrum ingrediuntur
ac sine dubio, cunctis [pene^] sopore depressis, voto
potiti fuissent, nisi ex prematurata^ clamoris concitatione
oppidani excitati ad fugamque parati, vix tandem fiducia
sumpta, ad arma convolassent ^

XXII. ^*

XXIII. ^* Nec pretereundum^"

*?>.

lo

i5

de cuiusdam preruptae audatiae stratoris virtute, qui, dum^ tedio longae

obsidionis

affectus

caeteris

erit

assiliendi

arcem exemplum

dare vellet, gladio tantum et cljppeo^ parvaque, ut id

genus hominum solet, securi, quae sellae ab eis alligatae
portantur, usus aggerem, qui turri Rubeae preiacet,
aggreditur viamque securi, qua pedem figeret, faciens
montem ascendit. Non illum crebri lapidum ictus^ qui
a machinis principis contra turrim vi tormentorum propellebantur, deterrere, non eum iaculorum seu saxorum
ab arce ad modum imbrium non interpolati iactus revocare poterant; ad turrim usque iam semidirutamP processit, ibique viriliter dimicando militem^ etiam armatum
ad terram ictibus deiecit atque inter tot periculorum
discrimina illesus ad castra redire potuit. Quem rex ad
se vocatum militari cingulo ob tam preclarum facinus

honorandum
numerus

a)

decrevit^'.
23. adscr.

/?.

ascendentis jB 1.
Bertolf. A. A*. (i. C; Berht.

des.

B.

c)

At

ille,

cum plebeium^

se

20

25

30

di-

a*) nulla cap. dist. A.

b) N. deest A. A*. fi ; N. voc.
d) piefectisque C, sed q; alio atram. postea add. Cl.

35

f)properaturC
BZ.
g) superiora A. A*.
k) pieraaturati A;
om. A. A*. C.
i)
pene deest /?. B. C.
1*) Capitulum XXII. incipit A.
m) preterpi*ematura fi.
1) numerus 24. adscr. /?.
mittendum ^.
n) dum om. A*.
o) clipeo A. ^. Cl; clippeo B ; clypeo C2.
p) semi 40
r) decernit A*. fi?
diruptam (i ; semidirupta Bd.
q) equitem A. A* ; et. mil. B\.
e)

h) ita

s)

B;

artia (i; areis

se pl. C,

1) [Cf. Hegesipp. l. c. III, 13/.

3) [Cf. Ilegesipp. l. c. III, llj

2)

[Cf. supra p. 123, n. 1].

40i.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

II.

127

velle remanere ^, sufficere sibi

donatum ad propria redire
honeste
suam,
conditionem

eodemque ordine

ceret in

1155.

permisit contubernia^.

10

XXIIII.^* Sed ut ad id unde digressi sumus redeamus^: urgentur aquis amaricatis oppidani, intolleraAppropinquabat
bili^ potus inedia, gravi sitis molestia.
paschale festum, et princeps religionis intuitu quatuor
diebus, id est a quinta cenae Domini feria usque ad
proximam*^ paschalis ebdomadae secundam feriam, ab
Itaque proxima
arcis impugnatione cessandum statuit.
dehinc feria, id est ea die, qua passio Domini in pacelebratur,
clerici et
vestibus sacris induti,
cum crucibus, turibulis ^ caeterisque Christiani ritus ornamentis portis apertis egressi ad tentoria principis venire
cupiebant. Quos rex delonge aspiciens^ missis in occursum eorum^ episcopis virisque litteratis, cur et ad quid
venirent, inquisivit.

rasceue

cunctis

Christicolis

monachi cum oppidanis

15

XXV.

20

25

30

inclusi,

At illi: 'Terdonae nos', aiunt^, 'infelix

portio ad pedes regalis excellentiae venire desiderabamus,
calamitates deploraturi, quas sustinemus non nostro^
merito, sed perditae civitatis perditissimorumque civium
Nunc autem, quia ad presentiam non^ adcontagio.
mittimur principis, liceat interim pedibus vestrae provolvi benignitatis, obnixe"^ postulantes, ut humanitatis
gratia nos homines animadvertendo humanae miseriae
tamquam vestram sortem in nobis recognoscatis. Neque
[enim^]
pro condempnata^ civitate nec pro civibus
maiestateP reis preces afferimus^. Quos o utinam numquam nostri vidissent oculi, numquam eis^' fors^ iunxisset,
quorum nobis sors tam futura fuerat obnoxia! Numquid insons cum sonte, cum nocente innocens, innoxius
^^

a) permanere A.
b*) Capitulum XXIII. incipit
b) numerus 25. adscr. /?.
nulla cap. dist. C2; novum cap. infra (l. lO^ a verbis Itaque proxima inc. JB 1
35 idem facere intendit (71, sed neglegentia miniatoris postea in voce Itaque littera I niinio
pingenda omissa est.
d) proximae (72.
e) thurrib. A ; thurib.
c) incurabili A*.

A;

40

45

/S.

in

At

prospiciens C
A non magna

deest C.
h) Capitulum XXIIII. incipit,
in Terdone A; At illi om. A* ; nulla
cap, dist, fi. B. C.
k) mer. nostro C.
non om. A*.
i)
autem aiunt A*.
1)
in loco raso) A;
m) obnixins A.
o) daranata (danata,
n) enim deest /?. B. C.
dampnata A*.
p) maiestati A. A* ; maiestatis vel de maiestate scribi oportebat.
r) sors eis B\.
s) utrum ^ sors an fors habeat, plane discernere
q) offerimus A.
nequivi ; fors corr. sors Cl; sors A. A*. B. C2, quod etiam in archetijpo, sed errore
pro fors positum putaris.
f)

littera

g)

eorum

initialis,

sed

1)

[Cf. supa p. 54; n. 2J.

Mart. 24-28.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

128

1155.

LIB.

II.

reo^ pari pena ab aequo iudice plectendus erit?

Vallamur claustrorum diuturnitate, quatimur tormentorum acerbitate, sitis infesta ariditate piceas ac^ sulfureas
usibusque humanis ineptas aquas haurire cogimur;
unumque^ magis dolendum est, non nobis hoc sacro-

dominicae passionis tempore Deo servire libet,

quia nec licet. Astantes enim sacris altaribus sagittarum terremur spiculis, saxorum percellimur ictibus, sicque semper ad omnem etiam^ naturalem motum pavidi
a mentis tranquillitate tamquam^ amentes circumferimur.

lo

ciim

sancto*^

Non

securi in

mum
Deo

non

in oratorio inperculsi, aniex periculorum instantia distractum ad offerendum

sacrificium pacis colligere pacificum non valemus.
lectulis,

Quid luimus?
Numquid Mediolano
rea contra Papiam arma tulimus? Numquid

Quid fecimus?
associati

i5

federe seditiosae civitatis iram principis incurrimus?

At nos actenus armorum ignari, ne dicam cum factiosis,
sed nec ullis mortalibus confederati^ soli^ Deo, armis
spiritalibus, non carnalibus instructi, militare consuevimus. Sine nostro consilio miles armatur; nobis incon- 20
sultis, immo ignorantibus in prelio concertatur^
consulum maiorumque civitatis haec est dispositio, illorum
nutu haec geruntur; ijrocerum motus, ut dicitur^, Jiaec
cuncta secuntur.
Ad nos nil"^ spectat nisi aecclesiasticarum excubiarum sollicitudo, pro regum caeterorumve in 25
sublimitate positorum tranquillitate ad regem regum
Deum cottidiana efflagitatio. At dicet" aliquis: ''Ex
Sis eius in
hostis contubernio et tu iudicaris hostis.
pena socius, cuius fuisti in malefactis amicus. Nam
Cum perverso manens 30
tangens picem coinquinatur -.
pervertitur.
Dicit enim et^ psahnista^: Cura sancto
sanctus eris, et cum *perverso perverteris. Numquid nostro *p.m.
magis arbitrio quam divina providentia civibus his ex^
commanendi necessitudine, non ex malefaciendi assensione adiuncti sumus? Numquid non cum Babilonicis^i, 35
ex^^

Ps.17, 26.27.

reo oni. A*.

a)

b) et

unque 01; numquam

nec

licet q.

federari
dicit

/3.

B2.

3.

libet
k)

B.

^.
C.

Deo

o) et

soli

A*.

f)

2.

undeque
A.

etiam om. A*.

B 1.

om. A*2.

1)

C 2.

e)

/?.

g)

certatur C.
p) ex

t.

vel unque A*
libet q. non licet A. A*
i) conom. A.
h) de A.
nichil B.
n) diceret A* 1 ;
C.
q) Babyl. C2.

A. C2; undeque
ita /?;

am.

m)

deeM A*2.

[Lucan. Phars. V, 342 cf. etiam infra IV, 2SJ.

2) Eccli.
Qui tetigerit picem inquinabitur ab ea.
3) fCf. ettam

1)

13, 1

c)

d) sacrosancte

Reg. 22, 26. 277-

40

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

10

lo

LIB.

129

II.

qni affectu, iion loco fugiendi sunt \ nos* non Babilonici^

Possum cum malefactore
in uno septo esse possumus?
esse, nec tamen malefactoris socius vel amicus iure dici.
Possum necessitatis lege sic personae iungi, ut personae
non iungar vicio^, iure naturae in homine naturam sic
hominis diligere, ut naturae abhorream casum. Nam
qui*^ ex inducto sapientis vel psahnigraphi testimonio,
scilicet quod ex contubernio bonorum bonus, ex consortio

1155.

malorum malus fiat, probare nititur^, non sic auctoritatem notabit^, quasi non de quodam sic et de quodam
non sic, sed de omni sic et semper accipiatur ^, verum,
etsi ut^ de quodam sic et de quodam non sic, non tamen
de omni sic vel semper, sed ut frequentius dictam^
putet*. Quem usum in naturalibus non mathematicorum,
sed phisicorum secuntur artes. Nec rite pix ^ tangi ex
commanendi, sed consentiendi dicetur ratione. Quamvis et aiium*" predictae auctoritati prophetae" precedentia
et consequentia*^ generent sensum, ut non de nobis, sed
[ut^] de creatore haec [dicta*ij asserantur, qui scilicet,
"'

20

25

30

35

sancto sanctus apparet, misericorditer eum iustificando, sic perverso perversus putatur, iuste illum^
puniendo, ea locutione vel proportionis ratione, qua linea
recta curvo parieti apposita* irrationali^^ sensus opinione
non recta videtur. Unde et alibi ab eodem propheta
dicitur: Quam honus IsraJid Deus hls qul recto^ sunt corde.
Et hic subsequenter^ annectitur: Quoniam tu populum
humilem salvum facies ei^ ocuJos superhorum humiUahis.
Imitetur princeps terrae caeli^ principem, et si in eadem
civitate cum superbo humilis inveniatur, non tamen cum
superbo humilis puniatur. Miseremini ergo, domini et
patres, condicionis nostrae, respicite in nobis quae gestamus stigmata Christi, et quos ad pietatem non flectit
nostrae calamitatis acerbitas, inclinet saltem caracter
Domini. Sed heu'' mortalium sortem! Commenta Papiae
luis, Terdona, non tua delicta.
Accusas de malefactis
sicut^*

Papia Terdonam^, cum

tu,

si

comparationem

dissimili-

c) viciis A.
a) nos deest A, A*.
b) Babyl. A. C2.
d) quod A.
e) nittitur i> 1.
h) ita fi. B. Cl^
notab' A; uotabis A*. fi. B \..
g) ut h, l. diffieAle InteUeciii ; deest C.
i) putent A. A*l.
k) pie alio atram.
dicta A*l; dictum, u e corr. A; dictum C2,
m) alii B.
n) pi^ophete A*2. B; proph'e/?;
1) ex add. A.
40 corr. pi'-'* (71; pice C'2.
o) sequcncia A.
proheie A; propheci^ Cl; prophetiae C2; sed cf. infra l. 24.
p) ut
r) sicut om. B2. 3.
s) illum deest B.
X) opdeest p. B. C.
q) dicta deest /?. B. C.
w) consequenter A.
u) irracionabili A.
v) recto om. /?.
x) et
humipos. A.
25 3.
a) Terdona BZ.
?,) eheu /? (ehew).
liabis om. fi.
y) princ. caeli C.
f)

45

1)

fChron. 1,7:

cives Babyloniae fugiat/.

Gesta Friderici.

iit

non solum

affectu,

2) [Cf. Chron. 11, 8/.

sed et loci mutatione

3)

[Cf

p. 128; w. 2/.
*)

ps. 12,1.

Ps.n,28.

OTTONIS GESTA FKIDERICI IMP.

130

1155.

LIB.

II.

tudo qualitatuin admittit, peius feceris.

At inquies:
"Improbae civitati suaque contumaci superbia vicinos
quosque prementi federe nexa, ab aequo principe iure
Esto
penas subire debes".
Mediolano associata est
Terdona. QuareV Non illius gratia, sed tuo metu; non 5
ut per illius potentiam imperaret, sed ut per eius vires
"Sensi rem meam", inquit
a tua excuteretur violentia.
Terdona, "agi, dum paries proximus ^
Limellum^-dico
arderet; sub Mediolani confugi alas'\
Mediolanum iudicas, quod Cumas legittima occasione de- h>
struxerit; te ipsam non respicis, quae Limellum^. imperiale oppidum. magna et robusta equitum manu stipatum^, palatini comitis tui habitatione inclitum, oppidanis
ipsis ad colloquium pacis dolo vocatis fraudulenterque^
captis, ad solum usque sine causa prosternere non ti- 15
Factus est ille inter Italiae proceres nobilissimueris.
mus inquilinus tuus, qui debuit esse dominus
Reddit
tibi nunc vectigal, cui tu principis vicem g-erenti vectigal
persolvere solebas. Videat princeps et animadvertat, qua
honestate sui imperiive honore ipsius lateri iudicium de 20
Italis laturus assideat vectig-alis tuus^, consideret, quo
decore securis^, qua rei in Italia *iure"* plectendi sunt,
ante ipsum deferatur'", qui sub tuis modo militat signis.
ludicetur itaque^ a iusto rerum arbitro aequa lance
eiusque exemplo caeterarum Italiae 25
primo^^ Tjcinum
urbium corris^antur excessus. Sed quid ad nos de talibus?
:

"'.

Tracfenf^^^

fabvUia

fahri'^.

Nos miserum vulgus, nos Dei tantum

servicio mancipati
nostram intueamur sortem. Nichil ad nos de tyrannis
Atque o utinam felix nimium prior aetas ^ atterrae.
que aurea Saturni redirent secula ", ut colonus terrae

30

sarculo ligoneque^^ et rastro non cum naturae consorte,

sed cum terra pug-naret, sicque ordo Deo sacratus oraa) Liinellium ^; Lnnell,um, corr., iit videtur,\Ame\\\xm Cl; Lunellum ^*1 V C'2.
e) stipati A.
Linellinm />'; lAinellum h. l. eAiam ^*.
d) que om. B\. 3. 35
f)
seeuris, s e corr. (pro 9?>
e) ita inteipimctio verhornm merito inm. corr. Cl.
C\\ securius 7^1. 3; securum A; securim A*.
h) deferat
g) iure deest A. A*.
deferat p/ane s^^eriieiida videtiir, si ipsimi ad prinoeps
A. A* ; iterjiie lectio seeurim

b)

referre lireaf.

m) Traetant

\)

^l*.

Cf.

1)

proximus

kj
igitur C'2.
n) qtie deesf A.

primum
A* ; et

I, 18, 84:
Hodie Lomello,

Horat. Epist.

arclet,

2)

i>.

l)

ita

A, A*

1.

fi.

l ;

Tic.

^*

2.

C.

deest B.

Nam

4(.

tua res agitur paries cum

Terdonae aitvm.

in septent rione

4) Hor.
8) [Cf. Cic, Phil. II, 41, 105: te inquilino, non enim domino/.
Epist. II, 1, 116.
5) [Boeth. Phil. cons. II, metr. 5: Felix nimium prior
aetas .... Utinam modo nostra redirent In mores tempora priscos/. 45
redeunt Saturnia regna. [Aen. VIII,
C) Verg. Ecl. IV, 0: iam . .
.

324: sq.:

Aurea

Saecula.

Cf. Chron. I, )>[^fin.

et n. 4.

ad p. 58/.

OTTONIS GESTA FRIDERICl IMP.

tiouibus

ac'^

obsecrationibus

libere

LIB.

131

II.

invigilare

posset! 1155.

Pereat qui ad cruentandum hominum genus arma ex^, qui beluina feritate, hominem se non recognoscens,
humanum sanguinem primo fudit! Ad nos redeamus.
NichiP fecimus, alienas ob culpas plectimur. Nobis,
quesumus, pietas parcat principis et, si miserae non
vult ignoscere civitati, nos saltem inermes, iam ex fetore
pestilentiae morbidos et iam morti proximos*^ libertati
datos de tam gravibus claustris exire permittat'.
Haec dicunt, et manus ad caelos tendentes lacrimisque
obortis rigantes genas- cum magno eiulatu ad pedes
eorum qui missi fuerant se prosternunt *
tulit

''

10

*p.i03.

15

20

25

*XXVI." Cognitis

or,

animum quidem

intus
ad misericordiam flexum presensit, sed dissolutionis
suspicionem vitans extra eum in prioris severitatis constantia servavit, illis, ut ad'^ arcem redeant, iussis.
Condescendebat [enim'] miserae cleri'^ sorti, sed subridebat^ superbi populi fortunae, quem hoc inditio quasi
desperatum et desolationi proximum animadvertebat. At
oppidani nondum tot malis victos se fingentes infra
quatuor dies, quibus pro Christiani cultus devotione
principem hostibus pacem dedisse diximus '^ baleare tormentum [artificiose '"] instruunt, ignorante principe ac
eos treugam datam observare estimante.
Finito, ut
est,

Illi

a.) ac oni. C.
d) propiiiciuos C'2.
c) pateat A.
b) Nil A. A*. ji.
e) que
A*.
f) nmn. 26. adscr. (i.
h) ad
s) Capituhim XXVI. >ni)n. XXV. oniisso A.
deest B.
i)
enim rieest /?. B. C.
k) mlseri cleri A; niiseri clei A* ; inisere rtei /?;
niiserecH Bl; miserculae forti 1(2.
arridebat f> ; subarri1) sub arridel)at A; sub
debat A*.
m) artif. (feest ji. Ji, C.
n) nnni. "11. h. I. aiiscr. />'.
o) )ior. rap.

tjm.

||

40

(W).

quatriduo, oppidani rursum machinis pulsuo, quod fecerant, vim tormenti propellentes, unum etiam, quo magis infestabantur, quatiendo
frangunt. Quo sine mora reparato, acrius solito urgentur.
Tot impulsionum ac maxime sitis defatigatione fracti
ultimaque desperatione correpti Terdonenses tandem de
reddenda per deditionis presidium pertractant arce".
Igitur^ tercia post paschalem* soUempnitatem ebdomada, (m.
mense Aprili^, animabus solum ex miseratione et man- Apr. ao-i6).
suetudine principis saluti et libertati datis, civitas^

dictum

santur.

80

his princeps

inc. p.

C.

p) civitati

3.

primus .
.
1) fChron. I, 6, p. 44; Oros. 1, 4, 1: Ninus
foras extulit cruentamque vitara
hellis egit/.
2) lacrimiaque
obortis, Verg. Aen. IV, 30; imbre rigante genas, Orid, l>e artc a)n.
/, 532.
3) [Cf. siipra II, 24/.
4) Anno 1155. pascha incidit in
45 diem 27. Martii.
5) fDeditio die 18. Apn'1. factaf
.

arma

132

1155.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

17.

II.

primo direptioni exposita excidio et flammae mox traditur.

Eripitur ibi de gravi, qua tenebatur, captivitate
quidam ex Grecorum proceribus, quem Opicius cognomento Malaspina male propter pecuniae exactionem
ceperat asperisque locis inclusum in ipsa arce tenebat.
Videres miseros oppidanos, cum iam securitate concessa
de miseris claustrorum ergastulis ad liberam prodirent
aeris* temperiem, funebri facie tamquam de bustis egredientes imitari^, in semet pretendentes quod dicitur \

omnium miserabilius esse claudi

XXVII. ^* Peracta victoria
jpr.

LIB.

obsidione

^.

lo

rex a Papiensibus ad
ipsorum civitatem triumphum sibi exhibituris invitatur^,
ibique ea dominica qua lubilate canitur ^ in aecclesia
sancti Michahelis, ubi antiquum regum Longobardorum
palatium fuit, cum multo civium tripudio coronatur

'.

Deductis
tribus
Maiiib.

ibi

cum magna

diebus,

inde

civitatis

laeticia

Placentiam

per

et

i5

impensa

transiens

iuxta

Bononiam pentecosten

celebrat, ac ibidem transcenso

Apennino^, citeriorem Italiam, quae modo Tuscia vocari
IUic Pisanos^, viros in insulis et
solet*, perlustrat.
transmarinis regionibus^ potentes, obvios habuit eisque,
ut naves contra Gwilhehnum'^ Sicuhim armarent, in

Oirca idem tempus Anshelmus^ Havelbergensis^ episcopus^ a Grecia reversus Ravennatensem

archiepiscopatum per cleri et pof>uli electionem, simul

20

mandatis dedit.

25

eiusdem provinciae"^ exarchatum, laboris sui magnificam recompensationem, a principe accepit".

et

(lun. 8j.

XXVIIL^ Igitur rex ad Urbem tendens circa

castrametatur.
Quo ^ Eomanus antistes
Biterbium
Adrianus cum cardinalibus suis veniens ex debito officii
sui honorifice*! suscipitur gravique adversus populum
^'

b) mutari
a) aeris om. A. A*.
d) invit. om. A*l, in
cap. disf. B. C.

30

B.
c) tmm. 28. adscr. jj.
c*) nulla h. l.
marg. snppl. A*2.
e) Appenn. /?. B\. Cl.

jS.

h) Guill. A. /j\ Cl; Gwilleh. B; Guilh. C i>.

Pys. CM.
g) civitatibus C.
k) Haveb.^*; Hauelburg. /5; Hamelburg. C2.
Anselm. A. Cl.
1) episc. om. Bl. c>.
35
n) recepit A* ; num. 29. adscr. (i.
o) nulla cap. dist. C.
m) providentie B 1. 3.
/)'.
C;
A*2.
B\.
B\. 3.
Vit.
q) houeste
p) Ita A. A*\.

1)
i)

1) /Hegesipj). L c. prol.: cum sit maxime omnium miserabilc

claudi obsidione; cf. ctiam infra III, 42/.
2) Rectius fortasse dominica Cantate, d. 24. April., cum charta exstet data d. 20. Apr. in 40
destructione Terdone (Stumpf nr. 3705^. [Cf. etiam Giesebrecht, ^DKG.'
V, p. 51. VI, p. 338; Simonsfeld, 'Jahrh.' I, p. 804, n. SIJ.
3) [Cf
Epist. Friderici, supra p. 3/.
4) [Cf. supra p. 115, n. IJ.
5) [Cf.
Sutrium nsque periamen supra p. 3. Epist. Friderici: Deinde
venimus. Ibi domnus papa cum tota aecclesia Romana gaudenter 45
Simonsfeld l. c. p. 326, n. 148. 149. 329; n. 1647.
nobis occurrit
.

OTTOmS

(^ESTA FRIDERICI IMP. LIB.

suum conquestione utens reverenter auditus

10

15

20

25
*^' ^^^-

30

II.

est.

133

Pre- 1155.

dictus eniin populus, ex quo senatorum ordinem renovare

studuit ^, multis malis pontifices suos affligere temeritatis
ausu non formidavit. Accessit ad huius seditiosi facinoris augmentum, quod Arnaldus ^ quidam Brixiensis^,
de quo supra dictum est-, sub typo religionis et, ut
ewangelicis verbis utar, sub ovina pelle lupum gerens, ^^7^5"**
Urbem ingressus, ad factionem istam rudis populi animis
premolli dogmate ad animositatem accensis innumeram^
post se duxit, immo'^ seduxit multitudinem. Arnaldus
Brixia oriundus eiusdemque
iste ex Italia civitate
aecclesiae clericus ac lector^ tantum ordinatus Petrum
Abailardum olim preceptorem habuerat. Vir quidem
naturae non hebetis^, plus tamen verborum'^ profluvio
quam sententiarum pondere copiosus.
Singularitatis
amator, novitatis cupidus, cuiusmodi hominum ingenia
ad fabricandas hereses scismatumque perturbationes sunt
Is a studio^ a^ Galliis^ in Italiam revertens
prona.
religiosum habitum, quo amplius decipere posset, induit,
omnia lacerans, omnia"^ rodens, nemini parcens. Clerieorum ac" episcoporum derogator, monachorum persecutor, laicis tantum adulans. Dicebat enim nec clericos
proprietatem nec episcopos regalia nec monachos possessiones habentes aliqua ratione salvari posse.
Cuncta
haec principis esse, ab eiusque *beneficientia^ in usum
tantum laicorum cedere oportere. Preter haec de sacramento altaris, baptismo^ parvulorum uon sane dicitur^
sensisse.
His^' aliisque modis, quos longum est enumerare^, dum Brixiensem* aecclesiam" perturbaret laicisque
terrae illius prurientes erga clerum aures habentibus
aecclesiasticas maliciose exponeret personas, in magno
concilio Romae sub Innocentio
habito ab episcopo civi- 1139.
tatis illius virisque religiosis accusatur.
Romanus ergo
pontifex, ne pernitiosum dogma ad plures serperet, imponendum viro silentium decernit^. Sicque factum est.
'

35

40

45

Arnolfus C.
b) Brixinensis (Brixiu.s;) A; Brixensis C.
;
corr. nimiam A.
d) immo sed. o))i. Bl. 3.
e) Italie A;
Ytalie A*, qiiod a>i praefere>i(liim sif, 7iexr/o.
f) tant. lect. C.
g) holis A; hebens
Cl; habetis fi ; ebetis C2.
h) illorum verb. B.
studiis A.
k) de A. A*.
i)
Bl; Gallus fi.
1) Gallirt A.
m) omiiia om. /?.
n) et A. A*.
o) stc A. Hl. 3. Cl;
l)ei)eticiaencia H2; beneticentia /i. C2.
q) traditur A. A*.
p) baptismoque ^. v4*.
r) noviwt inc. cap. A, praemissis CapituUim XIX. ineipit A*.
s) enarrare et enum.
A*\; enum. et enarrare corr. enarr. et enum. ^* 2.
t)
Brixinensem A; Brixenu) pert. aeecl. A. A*.
sem fi. C.
v) decrevit A. A*.
a)

c)

Arnoldus

/?.

innumeram (inn'am)

1)

/Chro7i. VII, 21J.

2)

/,

28.

3) ////.

OTTONIS GESTA FRIDERICT IMP.

134

homo

LIB.

II.

de Italia fugiens ad Transalpina se eonoppido Alemanniae Turego officium doctoris assumens pernitiosum dogma aliquot diebus seminavit. Comperta vero morte Innocentii \ circa principia
pontificatus Eugenii Urbem ingressus, cum eam erga^
pontificem suum in seditionem excitatam^ invenisset, viri
sapientis haut sectatus consilium de huiusmodi dicentis:
Ne in eius ignem Ugna struas, amplius eam in seditionem
concitavit, proponens antiquorum Romanorum exempla,
qui ex senatus maturitatis consulto*^ et ex iuvenilium
animorum fortitudinis ordine et integritate totum orbem
terrae suum fecerint.
Quare reedificandum Capitolium, renovandam senatoriam dignitatem, reformandum^
equestrem ordinem docuit
Nichil in dispositione^ Urbis
ad Romanum pontificem spectare, sufficere sibi aecclesiasticum iudicium debere. In tantum vero huius venenosae doctrinae coepit invalescere malum, ut non soium
nobilium Romanorum seu cardinalium diruerentur domus
et splendida palatia, verum etiam quedam^ de cardinalibus reverendae personae inhoneste, sauciatis quibusdam, a furenti plebe^ tractarentur. Haec et his similia
cum multis diebus, id est a morte Caelestini^ usque ad
haec, ab eo incessanter et irreverenter agerentur tempora, cumque sententia pastorum iuste in eum et canonice prolata eius iudicio tamquam omnino auctoritatis
vacua ab^ illo contempneretur, tandem in manus quorumdam incidens, in Tusciae finibus captus, principis^
examini reservatus est et ad ultimum a"^ prefecto Urbis
ligno adactus ac, rogo in pulverem redacto funere, ne
a furente" plebe corpus eius venerationi haberetur, in
Tjberim sparsus. Sed^ utP ad id unde digressus est
stilus redeat'^, iunctis sibi in comitatu rerum apicibus
ac^ per aliquof dies una procedentibus, quasi inter
spiritalem patrem et filium dulcia miscentur colloquia-^,

'Ita

ille

tulit ibique in

c.

1145.

Eccu.^.i.

lo

"-^.

1144.

1155.

i5

20

25

30

b) exeitata Bl.
d) eousultatione A. A*. 35
a) contra C.
c) ad A. A*.
fecerunt A*. S3; -int e corr. Bl.
f)
conform. A*.
g) dispositionem Bl. 3.
i)
plebe om. B3.
k) ab illo des. C.
priucipisque A. A*.
h) qued. deest C.
1)
o) nov. cap. itic., praemisso Capitulum XXX. A;
m) a deest A. A*.
n) stolida C.
ifem novunt cap. inc. A*, ruhra ^fraemissa: De colloquiis pape et imperatoris, quae iu
indice non exstat.
rj aliquos p. B.
p) Sed et ut A*.
q) ac om, Bl. 3.
40
e)

lObiit iam a. 1148. Sept. 24; cf. infra n. 2/.

2) [Cf /, 28/.
VII, 31. [Inter Coelestinum II. et EngeniHm III. Lucius II. pontificatui praeerat].
4) [Cf. supra p. 54, n. 2J.
5) [Cf.
Epist. Friderici imp. supra p.S: dulciaque miscentes colloquiay.
1)

3)

Cf Chron.

OTTONIS GESTA FKIDERICI lUF.

et taiiKjuani ex

10

15

II.

135

curiis uua re publica

simul et secularia tractantur negotia*.

duabus priucipalibus

effecta, aecclesiastica

LIE.

XXVIIII.** At Romanorum cives de principis adventu cognoscentes pretemptandum ipsius legatione animum adiudicarunt. Ordinatis ergo legatis industribus^^
et litteratis, qui eum inter Sutrium et Romam adirent,
accepto prius de securitate viatico^, sicque presentatis
regalis excellentiae consistorio viris, taliter adorsi sunt:
'Urbis*^ legati nos, Urbis non parvum momentum, rex
optime, ad tuam a senatu populoque Romano destinati

sumus excellentiam. Audi serena mente, benignis auribus,

quae tibi ab alma orbis domina deferuutur Urbe, cuius
in proximo adiuvante Deo futurus es princeps, imperator
et dominus. Pacificus si venisti, immo quia, ut arbitror,
venisti, gaudeo.
Orbis*^ imperium afPectas; coronam
prebitura gratanter assurgo, iocanter occurro. Cur enim

suum

[princeps*] visitaturus populum non pacifice adveniret, non gloriosa munificentia respiceret, qui indebitum clericorum excussurus iugum ipsius magna ac
expectatione prestolatus est adventum? Rever5J0 diutina
tantur, opto, pristina tempora; redeant, rogo, inclitae
Urbis privilegia; orbis Urbs sub hoc principe recipiat
gubernacula, refrenetur hoc iinperatore^ ac ad Urbis reducatur monarchiam orbis insolentia!
Talis rector
Scis [autem'^],
2b augusti sicut nomine sic induatur et gloria
quod urbs Roma ex senatoriae dignitatis sapientia ac
equestris ordinis virtute et disciplina a mari usque ad
mare palmites extendens, non solum ad terminos orbis ^
imperium^ dilatavit, quin etiam insulas extra orbem
orbi adiciens
principatus eo propagines pro30 positas
pagavit. Non iilos procellosi fluctus aequorum, non hos
scopulosae et inaccessibiles rupes Alpium tueri poterant
Sed, exi*p.m. Romana Virtus indomita cuncta perdomviit^.
gentibus peccatis, longe positis a nobis principibus
35 nostris,
nobili illo antiquitatis insigni
senatum loquor
ex inerti quorumdam desidia neglectui dato,
!

ji)

num.

.')0.

(u/scr.

/>'.

a*) Cai)itnlnm ad ideiu A.

b) Ha Ji (cf. infra II, 40:
c) viaticoque ^*.
d) praeced.
y^; industriis C.
1) princ. deeM />*. B. C,
g) iniprc, i e.r a corr.
h) auteni deest /?. B. (\
i) imp. deest C.
fi.

5ndu8tri^; inlnstribus ^4; illustribns -<4*.

Capitnluni XXXI. A.
e) orbiuni A*.
40 Cl; anctoritate A; auctore A* ; om.

1) [Ps. 79, 12: Extendit palmites suos ad mare ot usquc ad

flumeii propagines eius; 71,8: Et dominabitur a mari usquo ad mare,
et a flumine us(|ue ad terminos orbis terrarum/.
2) virtus omnia

domuerat,

SfiJhist.

Catil.

7,

5.

1155.

(21).

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

136

1155.

LIB.

II.

dormitante prudentia vires qiioque minui necesse fuit.

Assurrexi tuae* ac divae rei publicae profuturum gloriae
ad sacrum sanctae^ Urbis senatum equestremque ordinem
instaurandum, quatinus huius consiliis, illius armis Romano imperio tuaeque personae antiqua redeat magnifiNumquid hoc placere tuae^ non debebit nobilicentia.
tati? Nonne etiam remunerabile iudicabitur tam insigne
facinus tamque tuae competens auctoritatiV Audi ergo,
princeps, patienter et clementer pauca de tua ac de mea
iusticia!
Prius tamen de tua quam de mea. Etenim a
love principum ^. Hospes eras, civem f eci. Advena f uisti
Quod
ex Transalpinis partibus, principem constitui.
meum iure fuit, tibi^ dedi. Debes itaque primo ad observandas meas bonas consuetudines legesque antiquas,
mihi ab antecessoribus tuis imperatoribus idoneis instrumentis firmatas, ne barbarorum violentur rabie, securitatem prebere, officialibus meis, a quibus tibi* in Capitolio adclamandum erit, usque ad quinque - milia librarum expensam dare, iniuriam a re publica etiam usque
ad effusionem sanguinis propellere et haec omnia privilegiis munire sacramentique interpositione^' propria manu

lo

i5

20

confirmare''^

XXX.

Ad

haec^ rex tam superbo quam* inusitato

iusta indignatione inflammatus cursum
verborum illorum de suae rei publicae ac imperii iusticia'"
more Italico longa continuatione periodorumque" circuitibus^ sermonem producturis^ interrupit et cum. corporis
^

orationis tenore

modestia orisque venustate regalem servans animum ex

inproviso non inprovise respondit 'Multa de Romanorum
sapientia seu fortitudine actenus audivimus, niagis tamen
de sapientia. Quare satis mirari non possumus, quod
verba vestra plus arrogantiae tumore insipida quam sale
Antiquam tuae proponis
sapientiae condita sentimus.
urbis nobilitatem, divae tuae rei publicae veterem sta-

io

a)

d)

hoc

/5.

B,

tibi

Assurge ac A; Afiinita ae ^*.

f)
B.
e) quas adci. Bl.

lapm

auctoris

ipshts

ut

b)

sacre A. >4*.
A. A*.

tibi deest

videtur.

h)

conilortare

30

non clel). tnae C. 35

interponere A. A*.

c)

g)

^*;

niim.

31.

ad-->rr.

/5.

Capitulum XXXIl. incipit A; nec Uttera initialis miiiio picta nec versus mutaius,
m) iul)
quaiu om. /5.
k) haec om. A. A*.
sed sigmim novi cap. Cl; cf. C2.
6'1.
circuitus A*i.
o) circuitiis ^* 1
n) peryod. A.
sticiae ^l. 3; om. B2.
rel. edd. post.
p) ita A. /? (producturf). B; producturus A*. C. Waitz ; producturum corr.
prodncturorum lec/ere rnU Kohl, de qua emeudatione etiam Giesehrerht fere coffitavit.
i)

/j'.

1)

Slavor.

/,

Verg.
80,

decim milium

[Ed.
SS.

r.

lil)ras

^'^'^ '^l^*^) l^^elmold. Chron.

Schmeidler, p. 152. a rege iit quinargenti senatni darei, legatos postidasse refe.rt].

III, 607;

G. ed.

4^'>

^^'^^-

2. rec.

45

OTTONIS CIESTA FRIDERICI IMP. LIB.

10

15

20

II.

137

Agnosco, agnosco^, 1155.

tuin ad sydera^ [usque^] sustollis.
^
verbis utar, fuit, fuit^ quondam in^
et*^ ut tui scriptoris
hac re publica virtus. ''Quondam" dico. Atque o utinam
tam veraciter quam libenter "nunc" dicere possemus!
Sensit Roma tua, immo et nostra, vicissitudines rerum.
Sola evadere non potuit aeterna lege ^ ab auctore omnium
sanccitam cunctis sub lunari^ globo degentibus sortem.
Quid dicam? Clarum est, qualiter primo nobilitatis
tuae robur ab liac nostra urbe translatum sit ad Orientis
urbem regiam, et per quot'^ annorum curricula ubera
Superdelitiarum tuarum Greculus esuriens suxerit.
venit Francus, vere nomine^ et re nobilis % eamque^,
quae' adhuc in te residua fuit, ingenuitatem fortiter
eripuit. Vis cognoscere antiquam tuae"^ Eomae gloriam ?
Senatoriae dignitatis gravitatem ? Tabernaculorum dispositionem?* Equestris ordinis virtutem et disciplinam,
ad conflictum procedentis intemeratam ac indomitam
audatiam? Nostram intuere rem publicam. Penes nos
cuncta haec sunt. Ad nos simul" omnia haec cum imNon cessit nobis nudum imperium.
perio demanarunt.
Virtute sua amictum venit. Ornamenta sua secum traxit.
Penes nos sunt consules tui. Penes^ nos est senatus
tuus.
Penes nos est miles tuus. Proceres Francorum
ipsi te consilio regere
equites Francorum ipsi tuam
ferro iniuriam propellere debebunt. Gloriaris me per te
vocatum esse, me per te primo civem, post principem
factum, quod tuum erat a te suscepisse.
Quae dicti
novitas quam ratione absona, quam veritate vacua sit,
estimationi tuae^^ prudentumque relinquatur arbitrio.
,

25

30

35

Revolvamus modernorum imperatorum

gesta, si non divi

nostri principes Karolus^ et Otto iiuUius beneficio traditam, sed virtute expugnatam Grecis seu Longobardis
Urbem cum Italia eripuerint^" Francorumque apposuerint'^ terminis.
Docet^ haec'^ Desiderius et Beringarius, ^'
tyranni tui, in quibus gloriabaris, quibus tamquam principibus innitebaris.
Eos a Francis nostris non solum
subactos et captos fnisse, sed et in servitute ipsorum

b) us({uo dpenl
]J. C.
c) ag-u. om. fi.
d) ut ct C.
hac in A. A*. />'.
h) (juot
g) cunct. snblimari A. ji. C.
40 deest C.
i)
re <'t nonu A^.
k) et eani /.'.
quao om. />'.
m) R. t. A*.
\)
n) onmia haec simnl A. A*.
o) 1'enos Hl.
p) vostrae fi. H.
q) Karulus A.
r) eripnerunt A*. li ; erii)innt />'.
s) adposuerunt (ad posuert) />'; apposnerunt H.
t)
Docent A. A*-.
u) hoc /i J. 6.
v) Berngarius A; Berngarins

A.

a) 8ul.

e) fuit 07)1.

A*.

(',.

C'l.

/',.

l)

ji.

/>',

Cicero in Catil. I,

1)

45 Constat
3)

IChron

I,

1, 3.

2) I lioeth. Phil. consol. II, metr. 8:

ienituin
nihiiy.
,

positumque lege est

Ut constet
25, p. bl I
^)/Cf. infra IV, '2/.

aetcrna

OTTONIS GESTA FRIDERICT IMP.

138

hlB.

II.

vitam^ finisse vera relatione didiciinus.

Cineres ipsoruni aput nos reconditi evidentissinium huius
rei representant indicium.
Sed dicis: "Vocatione mea
venisti".
Fateor, vocatus fui.
Redde causam, quare
vocatus fuerim
Ab hostibus pulsabaris nec propria
mana Grecorumve molHcie iiberari poteras. Francorum
virtus invitatione* adscita ^ est.
Implorationem potius
quani vocationem hanc dixerim. Implorasti niisera felicem, debilis fortem, invalida validum, anxia securum.
Eo tenore vocatus, si vocatio dicenda est, veni. Principem
tuum militem meum feci teque deinceps usque inpresentiarum in meam ditionem transfudi.
Legittimus^
possessor sum. Eripiat quis*^, si potest, clavam de manu
Herculis ^ Siculus, in quo confidis, forte haec faciet?
Ad *priora respiciat exempla. Nondum facta est Fran-

1155. coiisenuisse'\

Teutonicorum manus invalida ^. Deo largiente

vitaque comite ^ et ipse temeritatis suae quandoque capere
poterit experimenta. lusticiam tuam, quam tibi debeam,
exquiris.
Taceo, quod principem populo, non populum
principi leges prescribere oporteat.
Pretermitto, quod
quilibet possessor possessionem suam ingressurus nullum

corum

sive

condicionis preiudicium pati debeat. Ratione contendamus. Proponis, ut mihi videtur, trium sacramentorum
exactionem
De singulis respondeo. Dicis me debere
iurare, ut leges antecessorum meorum imperatorum,

10

15
*^* ^^^'

20

'^.

eorum

25

tibi firmatas, et bonas consuetudines

Apponis etiam, quod patriae usque ad
periculum capitis tuitionem iurem. Ad ista duo simul
respondeo. Ea quae postuhis aut iusta sunt aut iniusta.

privilegiis

tuas observem.

tuum

Si iniusta sunt, nec

erit postulare

nec

meum

con-

30

Si iusta, recognosco me haec et debendo velle

volendo debere. Quare superfluum erit voluntario
debito et debitae voluntati sacramentum apponere. Quo-

cedere.
et

modo

enini tibi

tuam iusticiam infringerem, qui quibusquod suum est servare cupio? Quo-

libet infimis^ etiam

*)
a)

(ad

scita).

V, in

^*

adiutorium tuum

obsen. A*.

b)

C; ascita JH.

a,

A. A*.

vitanique A. A*, meli/ts, sed vix ex ai-cheti/po.

e) (lui Bl.
f) infirinis A;
d) Legitim. C.

Macrob. V,

35

c)

ita

inf. oi,i.

A.

/S

A*.

16. [Alio.s locos eiiisdem proverbii afferxnt

der Eomer' p. IG-S; Thes. linguae Lat. III, 40
col. 12i)Q sq.J.
2) [Num. 11, 23: Numquid manus Domini invalida
Ottonis epist. ad imp., Chron.
est?7.
3) [Gefi. 18, 10. 14: vita comite
5) [Otfonis
p. 3: Deo dante vitaque comite^.
4) [Cf. supra p. 8, n. 1/.
epist. ad imp., Chron. p, % l. 20 sq.J.
1)

A,

OttOj

Cf.

^Sprichworter

S,

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

139

II.

imperii mei sedem usque ad

non defenderem, qui et ipsius terminos
non sine eiusdem periculi estimatione^, quantum est^
in me, restaurare cogitaverim? Experta est hoc^ Dania^

modo patriam

et precipue

1155.

periculum capitis

nuper subacta Romanoque reddita orbi, et fortasse**

plures provinciae pluraque sensissent regna, si presens
negotium non impedisset. Ad tercium venio capitulum.
Affirmas pro pecunia quadam iuramentum^ tibi preberi

10

tuo, Roma, exigis

a mea deberi persona. Proh nefas!
lixa
potius
petere
deberet^ ab
principe, quod quilibet
A captivis haec penes nos exiguntur.
institore.
vinculis hostium urgeor?
in captivitate detineor?
Nonne multo et forti stipatus milite inclitus sedeo?

Num

Num

Cogetur princeps Romanus

15

contra^

suam voluntatem

Regaliter et
prebitor esse, non largitor?
magnifice actenus mea cui libuit et quantum decuit^ et^
precipue bene de me'^ meritis dare consuevi. Sicut enim
a minoribus debitum rite expetitur obsequium, sic a
maioribus meritum iuste rependitur beneficium hunc,
quem alibi a divis parentibus^" meis acceptum" servavi
morem, civibus [meis^] cur negarem Urbemque meo inSed merito non iustai' introitu laetam non facerem?
Haec dicens et
iuste petenti cuncta iuste negantur'.
non sine condigna mentis indignatione orationem termicuiuslibet

'

20

25

nans conticuit.

XXXI.

30

Porro quibusdam ex circumstantibus inquirentibus ab his qui missi fuerant, an plura dicere
vellent, paulisper deliberantes in dolo responderunt se
prius ea quae audierant concivibus suis referre et tunc
demum ex consilio ad principem redire velle. Sic accepto commeatu a curia egredientes ad Urbem cum
^i.

Rex'' dolum presentiens consulendum super hoc negotio patrem suum Romanum
pontificem decernit. Cui ille 'Romanae plebis, fili, adhuc melius experieris versutiam.
Cognosces enim in
dolo eos venisse et in dolo redisse. Sed, Dei nos adiu-

festinatione revertuntur^".

35

vante

clementia,

dicentis:

(hmx)reJiendmn

snpientos

in

ita codd. (infra 11,35: periculorum exceptionenV.

b) in me est A, A*.
hpc alio atrani. corr. hoc Cl.
d) fortassis A. A*.
e) tibi iuramenta A* ; tibi
f) debet A\
h) decuerit A.
i) et deeftl A. A*.
k) meis B\.
g) circa A.
m) patribus A*.
n) concept. A.
o) mcis itee.st />'. Ji. C.
1) debitum A* 2.
p) iusto
JS3; iusto iniusta iniusle /i. B1.2.
q) C'niitulnm XXXIII. A ; nuUa cap. dist. ^. B.C,
sed in niary. siffniini novi cup. Cl.
r) nunierus 32. h. l, a<tscriDt. (i.
s) nov. cap. iiic. fi.

a)

hec
40 ow. C.
c)

/?/

1) [Cf.

supra

IT, 5, p.

105 sq.f

i.

cor. 3,19.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

140

LIB.

II.

prevenire eoruin poterimus versutas insidias.

et gnari * de exercitu iuvenes, qui aecclesiam beati Petri Leoninumque
occupent'* castrum. In presidiis equites nostri ibi sunt^,
qui eos cognita voluntate nostra statim admittent. Preterea Octavianum cardinalem presbiterum, qui de nobilissimo Romanorum descendit sanguine, fidelissimum
tuum, eis adiungemus'. Sicque factum est. Eliguntur
proxima nocte pene usque ad mille armatorum equitum
lectissimi*^ iuvenes summoque diluculo Leoninam intrantes urbem, aecclesiam beati Petri, vestibulum et
gradus occupaturi^, observant. Redeunt ad castra nuncii
haec laeta reportantes ^

1155. astucia sua,

Maturato igitur premittantur fortes

lo

XXXTL^

Sole orto, transacta iam prima hora, precedente cum cardinalibus et^^ clericis summo pontifice i5
Adriano eiusque adventum in gradibus prestolante, rex
castra movens, armatus cum suis per declivum montis
Gaudii descendens, ea porta, quam Auream vocant, Leoninam urbem, in qua beati Petri aecclesia sita noscitur,
intravit. Videres^ militem tam armorum splendore ful- 20
gentem, tam ordinis integritate deceuter incedentem, ut
cw. 6, 3. recte de illo dici posset: TerrihiUs iit castrornm, acies or\MacKQ,z^. dinata
et illud Machabeorum
Befutsit sot in cUpeos
aureos^, et resptenduerunt montes ab eis.
Mox princeps
ad gradus aecclesiae beati Petri veniens a summo pon- 25
ac usque ad confessionem^
tifice honorifice susceptus
Dehinc celebratis ab ipso
beati"^ Petri deductus est.
papa missarum sollempniis, armato stipatus rex milite
cum benedictione debita imperii coronam accepit, anno
jm. 18. regni
sui quarto, mense lunio", XIIIL^ Kal. lulii, 30
cunctis qui aderant cum magna laeticia acclamantibus
Deumque^' super^ tam glorioso facto^' glorificantibus.
Interim a suis pons, qui iuxta castrum Crescentii^ ab
urbe Leonina usque ad ingressum ipsius extenditur
Urbis, ne a furente populo *celebritatis buius iocunditas 35
Peractis^ omnibus im-''^'*^^'
interrumpi posset, servabatur.
(22).

a)

clari

A*2.

b)

preocc. A. A*
d) elect. A*.

(cf.

Episl. Friderici supra

x>-

3,

32^.

i)
Hec dixi
occupata A. A*.
add. /i ; qitae nescio an Hec dixit eniendare ac post rerha papue, ante sicque factum
est {I. 8) inserere liceat (cf. supra H. 25, p. 131, l. 10); numerits 33. adscr. />'.
g) norum ^O
in A* 1 inscriptum : De ingressu pape et regis ad Urbem; Capituitic. cap. codd.,
i) Yidens ^* 1. 2. B\, cosv. Videres
h) et cl. otn. A*' 2.
lum XXXITII. incipit A.
A* 2.
k) et aereos add. C2 e Vulg.
1) expunctum et in marg. add, ecclesiam A.
o) Kal. XIIII. lul. A*.
m) b. P. om. ^*.
n) luuii A. A*. ft ; lun Cl.
p) que
s) Chresc. i>' 3.
t) h. I. noritm 45
om. A*.
r) facto om. A.
q) tam super /?. Cl.

c)

sint

Cl

inc. cnp.

(t

B\;

supra

lin.).

2.

rersus mutat.

o.

e)

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

141

11.

solus equum faleratum^ insidens, 1155.

euntibus, per eandem, qua^ introierat,
egressus portam ad tabernacula, quae ipsis muris adherebant, revertitur, Romano pontifice in palatio quod
iuxta aecclesiam habebat remanente*^.

cum corona

perator

pedes*^

caeteris

LIB.

XXXIII ^*. Dum

10

haec agerentur, Romanus populus

cum senatoribus suis in Capitolio convenerant*. Audientes autem* imperatorem sine sua astipulatione coronam imperii accepisse, in furorem versi, cum impetu
magno Tjberim^ transeunt ac iuxta^^ aecclesiam beati
Petri procurrentes quosdam ex stratoribus, qui remanserant, in ipsa sacrosancta aecclesia necare non timuerunt.
Clamor attoUitur. Audiens haec*^ imperator militem ex
estus magnitudine sitisque ac laboris defatigatione reFestinabat eo amplius,
creari cupientem armari iubet.
quo timebat furentem plebem^ in Romanum pontificem
^

15

20

25

30

35

cardinalesque irruisse. Pugna conseritur. Ex una parte

iuxta castrum Crescentii cum Romanis, ex altero latere
iuxta Piscinam ^ cum Transtyberinis*". Videres nunc hos"
istos versus castra propellere, nunc^ hos illos ad pontem
usque repellere.
Adiuvabantur nostri, qiiod a castro
Crescentii saxorum ietibus seu iaculorum non ledebanturJ*
spiculis, mulieribus etiam, quae in spectaculis stabant,
suos, ut aiunt, adhortantibus, ne propter inertis plebis
temeritatem tam ordinatum equitum decus ab his qui
in arce erant predictis modis sauciaretur. Dubia itaque
sorte dum diu ab utrisque decertaretur, Romani tandem
atrocitatem nostrorum*i non ferentes coguntur^' cedere.
Cerneres nostros tam immaniter qnam andacter Romanos
cedendo sternere, sternendo cedere, acsi^ dicerent:
'Accipe nunc, Roma, pro auro Arabico Teutonicum ferrum. Haec* est pecunia, quam tibi princeps tuus pro
tua offert corona. Sic emitur a Francis imperium. Talia
tibi a principe tuo redduntur" commertia, talia [tibi'^]
prestantur iuramenta'. Prelium hoc a decima pene diei
a)
Otrr.

ins. fal.

A. A*\

A;

ef?r.

A. A*.

deest C.

b) ita codd. oinues 2i>'o j^cdibus.

d) in marg. numerns 34. (idscr. />'.

c)

portam qua

d*) Capituluni

C 2.

intr.

XXXV.

e*) conveuerat A. A*.

e) Cuni A. A*.
f) ergo
h) usque ad A. A*.
i)
percurr. Bl.
k) hoc A. Bl.
ni) Transtiber. A,
n) ist. hos A. A*.
40 1) populum A. A*.
o) nunc
repellere om. B.
r) ced. cog. A. A*
p) ledautur A*.
q) nostr. deest A. A*
t)
n) re Identur A. A* 1
e) quamvis add. /5.
hoc est peeuniani A*.
reteutur A* 2.

incipit

A. A*.

milla cap. diat.

g)

Tyb. om. A*.

v) tibi deest

1)

/?.

B. C.

S. Benedetto in Fiscimila.

142

1155.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

II.

hora usque ad noctem protractum est. Cesi fiierunt ibi

vel in Tyberi mersi pene mille, capti ferme DC^, sauciati innumeri, caeteri in fugam versi, uno tantum ex
nostris, mirum dictu, occiso, uno capto.
Plus enim
nostros intemperies caeli estusque illo in tempore maxime
circa Urbem inmoderatior quam Romanorum ledere

poterant arma^.
(23).

luH.id.

XXXIIII.''* Finito tam magnifico triumpho imperator ad castra rediit ibique, et se et suis fessa lectulis
recipientibus membra, nocte illa conquievit.
Altera die
cum mercatum a civibus amaricatis habere non posset^',
laborantem ciborum inedia militem ad superiora duxit
ac paulisper ad campi planitiem procedens tentoria locavit.
Dehinc iuxta montem Soractem, in quo beatum
Silvestrum olim persecutionem fugientem tradunt latuisse \ Tjberim transvadans*\ in quadam valle- campi
viriditate amena, cuiusdam amnis ^ cursu conspicua *, non
longe a civitate Tiburto militem tam crebris laboribus
def atigatum aliquantum quiescere permisit. Adventabat
toti aecclesiae et precipue Romanae urbis pontifici et
imperatori venerabile festum apostolorum Petri et Pauli.
Ea'* erg-o die, missam papa Adriano celebrante, imperator
coronatur^. Tradunt Romanorum ibi^ pontificem inter
missarum sollempnia cunctos, qui fortasse in conflictu
cum Romanis habito sanguinem fuderant, absolvisse,
allegationibus usum, eo quod miles proprio principi militans eiusque obedientiae astrictus [non^ solum] contra
hostes* imperii [et^^ aecclesiae] dimicans sanguinem[que'"]
fundens iure tam poli quam fori non homicida, sed

10

15

//.29.

Inde castra movens inter Urbem et

Tusculanum resedit*'. lam tempus imminebat, quo Canis
ad morbidum pedem Orionis micans exurgere deberet,
vindex affirmetur.

iuL2i.

20

25

30

e" vicinis stagnis cavernosisque ac ruinosis circa Urbem

erumpentibus et exhalantibus nebulis totus

locis tristibus
u) dt' 0'.

<'

quingenti>

^; ducenti

Wiltn.

deest

f{

(ut et in Epistola Friderici.

35

Capitulum XXXVI. incipit A.

f) alic.)
d) transvadens A"'.
e) Tyb. A. /i. C; Thyb. A*.
possent Jil.
h) novum
quantisper A. A*.
g) apost. deest ji. C; v. ap. P. et P. festum A. A*.
inc. cap. A*, ritbra praemissa: De coronatione imperatoris
cf. qiiae ad indicem notata
k) non solum et et aeccl. rfes-. /?. B. C ; et deest etiam A, 40
snnf.
i) ibi deest A. ^*.
cum jL B; deest A. A*.
ni) que deesl fi. B. C.
hostem 6'2.
n) ita C (E)
1)
cf.

xiipi-a j). 4,

)i,

b) niinierits 35. adscr.

\).

b*)

fi.

2) Ad ponfeni Lucanuyn.
1) [Cf. Vit. Silv.j.
qui hodif Teverom].
4) [Cf. supra 2^. 49, . 27.
Simonsfeld, 'Jahrb.' I, p. 353, n. 2307.
p. 107, n. 1
Simonsfeld
Frid.y supra p. 4
iisque Albani veniraus

3) [Anieniit,
5) [Cf. supra
6)

1.

c.

[Cf

Episl.

p. 3557-

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

143

II.

vicinus crassatur aer, ad hauriendum mortalibus letifer 1155.

Urgebatur hoc incommodo in Urbe civis,
ac pestifer.
hoc tempore ad montana consuetus fugere^, in castris
Nec dubium,
miles, tanta desuetus*' aeris intemperie.
5

quin
cipi

10

civis

ad obedientiam

suo venisset,

pontifici,

ad deditionem prin-

incommodum

miles extra tantum

si

pati potuisset. Verum innumeris hac caeli corruptione

in morbos gravissimos incidentibus, princeps dolens ac
nolens suisque tantum morem gerens ad vicina montana
transferre cogitur tabernacula. Itaque proximum ascen-

dens ^ Appenninum^^
canus ^

super Nar

fluvium

Nar alhus aquas^

Tjburtum^ a Romano

de

qiio

Lu-

Sulplmreas
tentoria

circa

fixit,

pontifice,

re-

Ibi per aliquot dies ma*p.m. nens acceptoque prudentum *consilio corruptum, quem
biberant, aerem farmatiis propellendum, exercitum Tquantum*^ poterati recreavit'.
15

lictis sibi

captivis,

divisus.

Peractis ibi aliquot diebus, cum fodrum'^

a vicinis civitatibus et castellis et oppidis exquireretur,
Spoletani indignationem principis incurrunt. Dupliciter
enim peccaverant, cum DCCC^ librarum facti essent
obnoxii, partim '" defraudando, partim '" f alsam monetam
Adauxit huius indignationis cumulum, quod
dando.
Gwidonem" comitem cognomento Guerram^, inter omnes
Tusciae proceres opulentiorem, de Apulia in legatione
imperatoris ad ipsum redire volentem, in sua civitate
hospitatum, comprehendere captumque tenere ausi sint^'.
Quodque his peius erat, preceptum principis eum relaxari
iubentis contempserunt.
Imperator ergo plus de captivitate proeeris sui quam de fraudatione pecuniae motus
in Spoletanos transtulit arma.
Illi
murorum ambitu

XXXV.'*

20

25

30

altissimarumque
contenti^^

36

turrium

extra muros

muniminis

multitudine

non

cum

fundibulariis et sagittariis
egressi, occurrendum principi putantes, quos poterant
percutiebant et quos poterant figebant. Videns hoc*^^

confugere J.
c) consceiul. A.
d) ila hxni A. A*. />.
h) disuetus A*.
e) aquas lieest A. A*.
f) Thyb. A*.
h) q. pot.
g) capti' B l. 3.
des. B.
i)
mim. 36. aciscr. fi.
i*) Cap*itulum XXXXri. A; lOiUa cap. fiist. B. V.
dccctarum A; dccc.aium f'l; dctar. />.
m) paKtom A.
40 k) forum /?. B.
n) Guid.
1)
A. fi, ('.
o) Gwcrr. B.
Bl. 3.
(() coutcrriti />'.
p) sunt Tl; fuoruiit A. A^-".
r) hec ji,
a)

B\. 1.

1)

Immo

y^ergiliuii

Aen.

V 11,617: Sulphurea Nar

albus aqua.

144

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB. U.

'Ludus', ait, 'hic puerorum, non virorum videtur

coiicertatio^'. Dixit suosque fortiter in adversarios ruere
Quo sine mora facto vallorumque obstaculis
iubet.
tamquam plano ex ferventium animorum fortitudine^
transmissis, caeduntur Spoletani ac aliquamdiu viriiiter
Urbis refugio se recipere
resistentes cedere coguntur.
volentibus miles, qui a tergo imminebat, simul recipitur,
fortuna iuvante virtutem ^. Civitas direptioni datur, et
antequam asportari usui liominum profutura possent, a
quodam apposito igne concrematur^. Cives, qui ferrum
flammamque effug-ere poterant, in vicinum montem seminudi, vitam tantum servantes, se recipiunt. Protendebatur conflictus iste a tercia usque ad nonam. Nullus
in^*
iila
concertatione
privatus principe strennuior,
nullus^ nec gregarius miles ad sumenda arma promptior,
nullus ad periculoi'um exceptionem nec conductitius eo
paratior.
Denique ea ex parte, qua maioris aecclesiae
pontificalem sedem versus ex convexo montis inaccessibilior civitas videbatur, ipse non solum suos ad assultum
adhortatione^ urgebat, minis cogebat, verum etiam aliis
exempla prebebat'^ [et^]* non sine maximo periculo mon-

1155. priiiceps:

(iui.2i).

tem

persona ascendens eam

in propria'^

10

15

20

irrupit'".

XXXVI."

(iui.'28j.

Transacto Spoletanorum excidio, princeps

ea nocte ibi victor remansit. Postera die, eo quod ex
adustione cadaverum totus in vicino corruptus aer intollerabilem generaret nidoremP, ad proxima exercitum
transtulit loca, duobus diebus ibi manens, donec igni
residua in usus exercitus, non miserorum Spoletanorum
cederent spolia. Post haec ad maritima Adriatici equoris

25

^'

Ibi*i in confiniis Anchonae imloca procedit exercitus.

quod nos veterem
perator castra ponens Palologum nobilissimum Grecorum
sermonem dicere possumus
regalisque sanguinis procerem, et Marodocum^**^, egregium virum, ex parte principis sui Constantinopolitani

30

ni.aguitudine A. A*.
e) con- 36
A; strennior A*l; streunuor
null. y?.
h) prebens non A. A* ; prebeg) adhortationera ^l.
k) sua add. A*.
ni) iret deest etiam C.
eamque C.
i)
batur non ^.
1)
o) intoler. C.
n) Capitulum XXXVIII. A; uHlla cap. dist. /?. C.
rump (i.
p) vidorem, d alio atratn. corr. .v t Cl; uetorem, uet. m l. raso A.
q) Ibi otn. A*2; 40
r) Maronimiero 37. adscrlpto nov. cap. inc. /?, uhi perperani Ibimus timis Anchone.
dogum, g corr., ut vid. A.
a) exercitacio

eremantur Bl.
f)
nec
1. 3.

d)

(sed cf. etiam infra

in A. A*. ^.

illa

l.

\A).

e)

b)

strenuior

2) Michae1) Fortes fortuna adiiivat, Terent. Plwrmio I, 4, 203.

lem Palaeologum.
3) Johannem Ducam intellegere videtiir. [Cf. Epist.
Friderici, supra p. 4 Simonsfeld, ^Jahrb.* I, p. 365, n. 2747.
45
;

OTTONIS GESTA FRIDEHICI IMP.

LIB. H.

l45

venientes muneraque non parva deferentes obvios habuit.

Quibus auditis causaque viae cognita, per aliquot dies
secum detinuit. Dehinc accepto principum, qui cum
ipso erant, consilio, Gwibaldum^ Corbeiensem simul et
Stabulensem abbatem regalem, virum prudentem ac in
curia magnum, in Greciam^ legatione ipsius ad regiae
urbis principem functurum destinavit^.

XXXVII. ^*

10

15

20

Inter haec princeps Capuae \ Andreas

Apuliae comes caeterique eiusdem provinciae exules Campaniam et Apuliam cum legatione imperatoris ingredientes civitates, castella caeteraque*^, quae olim habebant, municipia sine contradictione recipiunt, accolis
terrae putantibus imperatorem e vestigio ipsos subsecuturum. At princeps diu cum proceribus maioribusque
de exercitu consultans plurimum ad inclinandos eorum
animos, ut in Apuliam descenderent, laboravit. Yerum
excandescente amplius in exercitum Canis rabie ^ vixque
aliquibus residuis, qui estus fervore et aeris intemperie

corruptionem non sentirent, sauciatis quoque de civitacastellorum, oppidorum expugnatione pluribus

nonnullisque*^ extinctis, non sine cordis amaritudine ad
Transalpina redire cogitur^.

tum,

XXXVIII. ^*

Igitur signo dato cunctis ad patriam

Intrabant alii naves, per
Adriaticum equor ac insulam, quae modo Venetia dicitur,
ad propria reversuri. Inter quos primates fuere Peregrinus'^ Aquilegensis ^ patriarcha, Everhardus'^ Babenbergensis^ episcopus, Berhtolfus^" *comes^, Heinricus
Carentanorum^^ dux, Odoacer^ StirensisP marchio. Alii
ad occidentales partes Longobardiae^, nonnulli per""

licentia^ repedandi conceditur.

25

*^. 409.

30

montem

a)

XXXIX.

vallem Moriannae transituri,

Complures adhuc imperatori adherebant.

lovis, **alii^ per**

carpebant

iter.

Guib. A. p. C.
b) Grecia
A.
d) que om. A*.

B 1.

3.

c)

num.

38. adscr.

c*)

fi.

Capitulum

anim. eor. C.
f)
num, 39. adscr. /i.
35 f*) Capitulum XL, incipit A; nulla cap. dist. B. C.
g) rep. libertas A. A*.
h) Piligrimus Bl.
i) Aquilegiensis A.
k) ita (Euerh.) A. A*. 0. Cl; Eberh. B. C2.
ep. Bab. A. A* ; ep. Babenburg. /?.
m) Bertolfus /?. C; Bertholdus A; Berch1)
toldus A*.
n) Carint. B3.
o) ita A*l. ^. C; Odacher A; Odacker A*2]
Othakker Bl; Odakere B3.
r) per eandem
q) Lambardie fi.
p) Styr. A. fi.
s) al. p. des. A. A*. ^. B.
4U montem (montis A* 2) A. A*. fi.
incipit

1)

Robertus.

2)

e)

/rabiem Canis, Hor. Epist.

I, 10,

167.

AndechsJ.
Geeta Fridericl.

10

3) [de

1155.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

146

XXXVIIII.^

1155.

in.

(25).

itaque,

II.

victor,

inclitus,

triumphator \ ab Anconensium'^ territorio castra movens

per Senegalliam, ubi Senones Gallos olim Homani mansisse autumant, Fanum et Ymulam transiens, Appennino
in plano ulterioris Italiae iuxta Bononiam
transmenso
Inde per planam Italiam*^,
super Rhenum resedit.
transmisso iuxta beati Benedicti cenobium ^ navibus*
Eridauo
ad campestria Veronensium revertitur circa
principia mensis Septembris. Est^* autem antiqua^ Veronensium consuetudo, et quasi [a^] longinquo imperatorum
utuntur privilegio, ut principes^ Romanorum seu ad
Urbem ex Transalpinis partibus venientes seu inde redeuntes, ne per ipsorum civitatem veniendo depopuhitioni subiaceant, paulisper sursum a civitate per pontem
navibus ab eis factum Adesam transeant. Hunc morem
Veronenses fraudulenter secuti pontem quidem ex navibus
fecerant, sed ex ligamentorum tenaculis tam debilem,
*^

sepu

Fridericus

LIB.

ut potius muscipulam quam pontem diceres. Alio itidem commento pernicioso usi fuerant. Ex superioribus
amnis partibus validas lignorum strues in plures congesserant fasces, quatinus per hoc^ huius rei ignarum
deciperent militem, id est ut, postquam altera pars transiret, altera ponte per haec diabolica machinamenta
dirupto remaneret, ipsi in alteros irruerent. Inciderwnt
iniqui in^ foveam, iuxta scripturam^, quam /ecerunt.
Denique nutu Dei saluti principis exercitusque sui previdentis factum est, ut et miles periculose, sine dampno
tamen, transiret, et predictae strues supervenientes ponte
diruto quosdam ex hostibus, qui exercitum subsecuti
fuerant, eodem, quo venerant, meatu reverti se putantes

10

15

20

25

30

interciperent. Qui mox omnes sicut traditores trucidati

sunt. Ea nocte fessus laboribus in vicino resedit miles^.
XL.^^* Erant in imminenti fauces montium^ saxumque fortissimum prope in declivo^ rupis inaccessibile^
*)

Capitulum

a)
c)

ponte de navibus B.

transmerso

B 1.

2.

incipit A;
d) Yt. A, saepe.

XLT.

35
nulla
e)

cap.

dist.

numerus

b)

y5.

40. h.

l.

Anchon. A*2.

adscr. p.

e*)

novum

(versus non mutatus , sed magna littera initialis minio picta ClJ.
h) princeps B.
k) hoc
i) enim add. A*.
f) antiqu^ B1.
g) a deest p. B. C.
m) ita A, A*. ^. C; sine dampno 40
om. A. A* ; hec /S.
1) iuxta scr. in fov. A. A*.
n*) Capitulnm XLII. incipit ^.
o) monn) num. 41. adscr. ^
tamen peric. tr. B.
tiumque A*.
p) declivio A.
q) inaccessibilem /S. B. C (sed cf. infra p. 148, l. 13. 29 sq.).
cap. h.

l.

inc.

1)

p. 1/.

/S.

[Cf.
2)

B.

Ott07iifi epist.

San

Benedetto.

ad Fridericuni imp. Chronicae praemissam

3) Ps. 1, 16: incidit in foveam, quam fecit.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

147

II.

observans^ viam. Oportebat per desubtus [illud*'] exercitum transire. Talis est enim ibi natura locorum Ex
una parte labitur Athesa fluvius invadabilis ^ ex altera
prerupta montis precipicia viam stringunt et vix semitam
artissimam faciunt. In hac arce quodam Alberico nobili Veronensium equite auctore latrunculorum predandi
causa convolaverat multitudo. Igitur adventante exercitu, quidam ex eis, qui ea die, qua Athesa transmissa
est, transire cupiebant, pacifice ex industri^ dolo anVenieng-ustias a latronibus transpedare permittuntur.
tibus sequenti luce aliis latrones ad saxorum moles
currunt, transmeandi facultatem prepediunt. Principem
ea latere non poterant. Erant adhuc in comitatu eius^
duo Veronensium civium illustres equites, qui eum ad
Urbem prosecuti ac inde usque ad presentem locum
secuti fuerant, Garzabanus^ et Ysaac.
Hos princeps ad
predictos latrones destinandos putavit, ut ita communicato concivium suorum consilio a cepta facilius desiIlli eos nec audire, sed ictibus prosterent malicia.
pellere.
Imperator rursum aliis eo destinatis illos ab
incepto desistere iubet. At illi in pertinaci obstinatione
sua remanentes lapides itidem ^ iactare ceperunt, dicentes
imperatorem ibi^ numquam transiturum, nisi a singulis
equitibus loricam vel ^ equum haberent et insuper non
modicam pecuniam a principe.
Audiens haec^ imperator: 'Dura est', inquit, 'haec conditio, durum est latroni principem tributa persolvere'. Quid faceret? Quo
Flumen transvadaret ? At^ ad transvase verteret^?
dandum"^ aptus^ natura renitente non erat.
Ingenio
transiret?
Pons dirutus fuit. Civitatem versus descenderet? Sed et ibi mons ad flumen se stringens clausuram fecerat, quam Veronensium presidia observabant.
Ad consueta priorum virtutum se vertit insignia^. Oportebat^ enim qualicumque predictam arcem expugnari
ingenio.
lubet sarcinas deponi, tentoria quasi erigi,
acsi eadem ibidem nocte figenda forent tabernacula.
:

10

15

20

25

30

35

a)

servans

supra 135, n.
banus A*.
h)
cf.

C.

b.
iact.

it.

40 m) transvadendum Bl,
Siculum
III, 20. om.
praef.
,

1)

[ei

b)
e)

illud deest

consequenti A.
i)

/?.

n)
^,

equum

fi.

B. C.
t)

suo

numq. ibi A. A*.

/S; aptum rectius

aptu

ubi fere

c)

C.

iavadibilis C.
g)

(l)

Barzabanus A.

k) hoc A. Bl 3.
quidetn Bl. 3.
o)

novem paginae vacuae

1)

At

codd.

Barsadeest C.

Oportebat

relictae.

Cf,

interpretantur Kohl, Giesebrecht, SimonsfeldJ.

ubi eaedem locutionesj.
3) [Cf. supra

[Cf. I, 20, supra p. 33;

45 /, 9, p. 25, n. ej.
2)

ita
(i ;

10*

1155.

OTTONIS GESTA FRJDERICI IMP.

148

II.

'tamquam patriae nobis arridente vestibulo,

decursis periculis, laborum nostrorum consummainquit,

1155. 'Hic',

tot

LIB.

tionem hic habebimus'.

Sic suos alloquens, acsi illo

uteretur
socii, neque inexpertes^ sumus ante lahorum,
^assi graviora, dahit deus Jiis quoque finem.
Forsan et haec^ oUm meminisse iuvahit,
Deinde vocato Garzabano^ et
omnes armari iubet.
Ysaac de situ^ locorum, quove aperiri possit via ingenio,
inquirendo^ sollerter edoceri petit. At illi: 'Cernis eam,
quae super arcem dependet, rupem, eminentia sua terriconfragosis^ locis saxorumque asperitate quasi
bilem
inaccessibilem? IUam, nisi forte ab eis observetur, si
incautis preripere poteris, propositum tenebis'.
Nec
mora, mittuntur cum Ottone^^ vexillifero quasi ducenti
Illi per devia silvarum et
lectissimi^ iuvenes armati.
montium, per concava et confragosa Alpium oberrando
loca tandem cum'^ multo sudore ad predictam perveniunt
rupem. Quae ^ dum quasi f erro abscisa nullum ascendendi
aditum militi offerret, curvatur alius, ut socium dorso

Virgiliano

10

*p.4io.

ad erigendum commilitonem"^ humeros prebet.

nam gravabatur
Post haec^^ de hastis facientes scalam
admodum hac naturali, ut ita dicam, scala armatus
cuncti ad summitatem perveniunt rupis. Exeques
eritur^ ab Ottonei^ imperatoris vexillum, quod ab eo
levet, alius

15

20

prius latenter gestabatur. Hoc signo tamquam victoriam

presagiente clamor et cantus attollitur; exercitus, qui
Latrunculi
in valle manebat, ad assultum properat^.
putabant enim predictam rupem
huius rei incauti
cunctis mortalibus inpermeabilem, solis avibus perviam
viso, quod ex infernis et supernis urgerentur
fore
desperatione corripiuntur fugamque moliuntur.
locis,
Sed fugae locus non erat. Quicumque enim ex eis precipitii presidio se committeret, ex collisione hinc inde
saxorum confractus membratimque discerptus, antequam
ad solum perveniret, animam in inani^' ponebat. Tanta
erat saxi eminentia, tanta fuit hispidae^ rupis scabrosa

25

30

35

b) hoc A.
c) Barzab. A; Bara) eniin ignari (secundiim Vergilium) C 2.
f) soU. inq. A. A*.
e) posset A*.
d) loc. situ A*.
sab. -4*.
g) et ft-agosis C.
k) non A* 1; non modico sud. A*2.
40
i) elect. A. A*.
h) Othone A. B3.
1) Quem
o) Erigitur in marg. add. ^* 1, et
n) hoc A.
1. 3.
m) comm.
ita A* 2.
r) Tatu -4*1 in marg., et
p) Othone A. B3.
q) preparatur A. A*.
ita A*2.
s) hispidis A; hyspidis A*.

sunm C

1)

Aen.

I,

198. 199. 203.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP. LIB.

10

II.

149

Quid plura? Uno, ut aiunt, *[excepto^]* solo, 1155.

malicia.
qui cavernosis locis absconsus delitescens mortem evasit,
caeteri omnes obtruncantur, duodecim cum Alberico
Erant pene omnes,
captis ac ad supplicium reservatis.
qui deprehensi in vinculis tenebantur, equestris ordinis.
Presentatis igitur predictis viris principi ad patibulique
suppiicia adiudicatis^, unus ex eis inquit: 'Audi, imperator nobilissime, miserrimi hominis sortem. Gallus
ego natione sum, non Longobardus^j ordine quamvis
pauper eques, conditione liber; casu, non industria his^
adiunctus pro resarcienda familiaris rei pePromiserunt se ducturos me ad loca talia, ubi

latronibus
nuria.

mea

15

20

25

30

posset relevari inopia.

Credidi miser, consensi
credulus, ductus sum ab iniquis et seductus ad haec
infortunia.
Quis enim in quolibet mortalium tam precipitatae^ mentis speraret insaniam, tam furentis animi
expectaret audatiam? Quis^ a proprio cliente has suo
principi, Urbis et orbis dominatori, necti crederet insidias?
Parce, princeps, parce misero, parce miserabiliter seducto'!
Hunc solum imperator g-loriosus de caeteris mortis^ sententia eripiendum decrevit, hoc ei tantum pro pena imposito, ut funibus cervicibus singulorum
appositis ligni supplicio commilitones plecteret.
Sicque
factum est. Non illis miserrimis profuit multa, quam
pro vita redimenda promittebant, pecunia; a districto
iudice patibulo appensi sunt.
Caeteri omnes, qui per
decliva montium dispersi iacebant, ut cunctis transeuntibus temeritatis suae preberent documenta, in ipsa
via in cumulos acti. Fuerunt autem, ut dicitur^ quasi
quingenti.

XLI.^ Princeps, transitis

iam cunctis emensis periculis,

35

[his^]

locorum angustiis,

nocte

in

Tridenti-

norum"' territorio castra laetus locavit.

Dehinc per
Tridentum vallemque" Tridentinam transiens ad Bauzanum^*^ usque pervenit. Haec villa in termino Italiae
BaioariaequeP posita dulce vinum atque ad^ vehendum
a) exc. deest A. A*. C; uno autem solo C.
c) Lombardus C.
b) iudicatis A.
e) rel. posset A* ; rel. possit A.
l) precipitantem A. A*.
g) Qui
Bl. 3.
h) sent. raortis C.
k) Capitulum XLIII. incipit A,
i)
dicebatur B.
his deest B. C.
m) Tred. Bl. 3.
d) que deest B\. 3.
o) GaDsanum A*.
1)

d) bis J5 3.

40

illa

p)

Bauwarieque A,

1)

Bozen.

et

ita post.

q)

atque advehendum A.

(26).

150

1155.

(Sept.).

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

II.

in^ exteras regiones naturale^ Noricis mittit^-^.

Inde,
multis se ad propria dispergentibus domicilia, per Brixinoram iter agens ad Baioariae planitiem eodem ferme,
quo inde egressus fuerat, tempore^ vertente anno rediit.
Haec^ de expeditionis illius processu et proventu
pauca de multis enarrasse sufficiat. Neque enim^ cuncta
ibi fortiter gesta a nobis ea ordinis integritate stilique
urbanitate dici poterant, acsi oculis nostris illa vidissemus. Nam antiquorum mos fuisse traditur, ut illi, qui
res ipsas prout gestae fuerunt^ sensibus perceperant,
earumdem scriptores existerent. Unde et hystoria^ ab
hysteron^, quod in Greco 'videre' sonat, appellari conTanto enim quisque ea quae vidit et audivit
suevit ^.
plenius edicere poterit, quanto nullius gratia^ egens hac
illacque ad inquisitionem veritatis
non circumfertur
dubie anxius et anxie dubius.
Durum siquidem est
scriptoris animum tamquam proprii extorrem examinis

ad alienum pendere arbitrium

(27).

LIB.

10

15

XLII."^ Igitur consummato feliciter viae labore,

princeps ad familiaria remeans domicilia alloquitur in
confinio Ratisponensium

20

patruum suum Heinricum ducem,

ut ei de transactione *facienda cum altero Heinrico,

qui iam, ut dictum est"^, ducatum Baioariae iudicio principum obtinuerat, persuaderet. Cui dum ille tunc non
acquiesceret, iterum diem alium, quo eum super eodem
negotio per internuncios conveniret, in Baioaria versus
confinium Boemorum constituit. Quo princeps veniens

*p. 4ii.

25

ducem Boemiae, Albertum marchionem

Saxoniae, Herimannum palatinum comitem Rheni cum

Labezlaum"

magnis obvios habuit. Tantus etenim^ eos

qui remanserant ob ipsius gestorum magnificentiam inaliis

viris

30

c) mittit deest A.
a) ad A*.
b) ita omnes codd.
d) praeced. Capituluin
XLIIII. A; etiam A* novum cap. inc, ruhra praemissa : Finis illius expeditionis,
f)
quae in indice haud legilur.
e) ill. deest C.
enim om. A* 2.
g) fuerant A.
ita A. C; histereon Bl. 3; hysteron A*.
i)
k) egens gr. A. A*. 35
h) hist. A. C.
m) Capi1) rectius, ut Giesebrecht animadvertit, scribere debuit: ab alieno p. arbitrio.
n) Labeslaura A* ; Labezlavit B3', Labezalaum C.
tulum XLV. incipit A.
o) Uermannum A. A*. C2, semper.
p) enim Bl.

1) [Cf. Gotifred. Viterb. Gest. Friderici I. metr. v. 263; SS. XXII,

p. 313: Brixia festinat Bozanica tradere vinay,
2) [Cf II, ll, p. 112 sq.]. 40
3) Isidor. Etym. I, 41, 1 : Dicta autem Graece historia a.7i6 rov ioxoQsTv,
id est a videre vel cognoscere. Apud veteres enim nemo conscribebat
historiam, nisi is qui interfuisset et ea quae conscribenda essent vidisset.
Melius enim oculis quae fiunt deprehendimus quam quae audi45
tione colligimus.
4) Cap. 11.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

II.

151

ut omnes^ ultro venirent, et quilibet 1155.

familiaritatis eius gratiam obsequio contenderet invenire.
Quantum etiam Italis timorem^ incusserit factorum eius
vaserat^ metus,

10

15

20

25

30

memoria, ex legatis Veronensium perpendi potest, quod

in proximo, Deo^ largiente, plenius dicendum erit ^. At
cum muitis modis ad transigendum nos, qui mediatorum
ibi vice fungebamur, operam daremus, infecto adhuc
negotio, insalutati ab invicem separati sunt.

XLIII. Post haec^ mediante Octobre^ imperator

Ratisponam, Norici ducatus metropolim, curiam celebraturus ingreditur, habens secum Heinricum Heinrici ducis
filium iri possessionem eiusdem ducatus mittendum. Haec
civitas super Danubium, qui unus trium famosissimorum
fluminum in Europa a topografis dicitur '\ ex ea parte,
qua predicto amni duo navigabilia, Reginus^^ scilicet et
Naba, illabuntur flumina, posita, eo quod ratibus oportuna bonaque^ sit, vel a ponendo^ ibi^ rates Ratisbona'"
vel Ratispona vocatur, Baioariorum" quondam regum,
modo ducum sedes. Venerunt ad eam curiam Arnaldus*^
MaguntinusP archiepiscopus et predictus Herimannus^
Rheni^' palatinus comes, uterque de^ altero querimoniam
Denique manente in Italia principe totum
facientes.
pene Transalpinum imperium seditionibus motum, ferro,
flamma publicisque congressionibus turbatum*, absentiam sui sensit presulis"-^. Inter quos hi duo principes^,
tanto ad nocendum efficaciores quanto fortiores, totam^^'
pene Eheni provinciam et precipue Maguntinae^ civitatis nobile territorium preda, caede et incendiis commacularant^. Igitur sedente ibi in publico consistorio
imperatore iam sepe nominatus Heinricus dux possessionem suam patrumque suorum recipit sedem. Nam et
proceres Baioariae hominio et sacramento sibi obligantur,
et cives non solum iuramento, sed etiam, ne ullam vacillandi potestatem haberent, vadibus obfirmantur.

BS.
c) s tu p o r eni -4. A*.
d) domino
hoc A.
h) Reginus, i alio
g) Octobro A.
atram. exp. Cl; Regmus A; Kegnus A*2. C2.
i)
bona sit etiam vel A*.
k) vel
apponendo Bl. 2.
m) Ratisp. vel Ratisb. Cl.
n) Bauwa1) ibi om. Bl. 3.
rorum A.
o) Arnoldus A. A*. B\.
p) Magont. h. l. A. B\.Z; Mogont. Cl
r) Reni C\.
s) ut alter de
40 Mogunt. C2.
q) Hermannus A. C2; cf. p. 150, n. o.
t) tubatum Cl.
alt. C.
u) principis B i.
v) magnates ^l. 3; duo hi (hii C\)
w) eciam pene regni prov. A*.
pr. C.
x) Magoncie A; Magont. iJl. 3; Mogout.
Cl; Moguut. C2.
y) commacularunt A. A*.
a)

35

deo A.

invaserant Bl.

e)

1) Infra
45 vocahuli usii cf.

huius

loci

b)

ut add.

Capitulum XLVI. A.

c.

45.

Ducange
mentio non fit.

f)

3) De huius
2) [Cf. supra p. 114, n. 1].
ed. Henschel V, p. 416 [Favre p. 4737, ubi
[Cf. etiam supra II, 21, p. 124, /. 147

^J^^^'

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

152

1155.

LIB.

II.

XLIIII.* Impetitur ibi Hardewicus^, qui noviter

per electionem cleri et populi et^ metropolitani ^ sui consecrationem pontificatum^ eiusdem civitatis acceperat.
Regalia siquidem, quae iuxta rationes curiae nulli episcoporum militi, antequam de manu principis suscipiantur, tradere licet, ipse huius rei nescius impreme-

morante adhuc in
Ob ea in causam^ positus,

principe,

tradiderat.
dum et factum inficiari qualitatemve facti defendere nequit, compositionis incurrit
noxam^. Caeteri quoque, qui ab eo susceperant, quique
iuxta suam conditionem et sortem in plusve minusve
consimili pena dampnantur. Est^ enim lex curiae, quod
quisquis de ordine principum principis sui iram incurrens
compositionem persolvere cogatur, centum librarum debitor existat, caeteri minoris ordinis viri, sive [sint^] ingenui sive liberi vel ministri, decem.
dita,te,

Italia

&

lo

XLV.^ Ad eandem curiam

episcopus"^ Veronensis
a populo suo ad imperatorem destinatus venit, habens
secum duos" predictos ^ equites Garzabanum^ et Ysaac.
Qui cum presentiae principis admissus fuisset, inquit:
'Princeps gloriosissime, fidelissimi tui Veronenses ad tuam
''^

destinaveruntP nos magnificentiam. Neque enim ego,

qui eiusdem civitatis, quamvis indignus, episcopus vocor,
prius hanc legationem suscipere volui^i, donec, omnibus
in maiore^ aecclesia congregatis, tamquam Deo teste, ea
quae ore proferebant corde se tenere unanimiter assererent.
virtute

storem
facere.

Denique credendum non est populum animi

rerum habundantia poUentem, paanimarum suarum deceptionis [sue^] baiolum
Alium invenire poterant fraudis ydoneiorem

20

25

prestantem,

30

ministrum. Preterea hi mihi collegae iuncti sunt, quorum

tu fidem in negotiis, fortitudinem in preliis proxima tua
expertus es expeditione.
domine crede
Crede ergo
quod" dicimus. Populus tuus Veronensis tuus pecularis^
,

a) Capitulum XLVII. A; nulla cap. dist. B. C.

b) Hartwicus A. A* ; 35
Hardevicus C2.
c) metropolitanique A. A*.
d) poutiticium A*.
e) Ob eam A.
f) causa A*. B; cf. i>. 154, Z. 5.
h) Exiit A.
i)
que si quisg) noxiam B^.
quam A; quo si quisquam A*.
k) sint deest C; sint
sive des. B.
1) Capitulum
XLVIII. A; nulla cap. dist. B. C.
m) Veron. ep. Bl.
n) dictos duos A*.
o) Barzab. A; cf. supra p. 147, n. g; 148, n. c.
p) nos dest. A. A*.
q) volui otn. A*. 40
v) est pec. C.
r) maiori A.
s) sue deest B. C.
t) idoniorem C.
u) q (que) A.

1)

[Salisburgensis archiepiscopi Ebe^^JiardiJ

3) [Cf. 11, 40;

supra p. 147

sq.].

2)

[Tebaldus],

OTTONIS OESTA FRIDERICI IMP.

LIB.

11.

153

populus, tibi tamquam domino et imperatori suo^

Audierunt,
fideliter devotissimus et devote fidelissimus.
dum per eorum fines transires, quosdam latrunculos
angustias viarum observare ausos fuisse; cognoverunt
etiam te eosdem debita animadversione punisse. Audivit
haec^ Verona et laetata est. Non reputat suos *cives
maiestatis tuae insidiatores. Absit, ut suos cives putet,
Audivit rursum, unde non
qui latrocinio inserviunt.
huius
indoluit,
te rei suspitionem de tua
mediocriter
habere civitate. Ad hoc missi sumus. Quicumque hoc
tuae insinuavit serenitati, criminator fuit, aliena felicitate
Delatorem eum scias, non cognitorem. JSTumlividus.
quid non sacramento fidelitatis tibi obligata est Verona?
Numquid, cum ab ea recederes, in tua non remansit
gratia? Offenderetne sub bonae fidei pallio perfide^
[proprium^] Verona principem, quae hoc modo laedere
non solet equalem? Visne amplius? *Sed* si his credere non placet allegationum rationibus, excusat se
super hoc facto Verona. Famam purgare, innocentiam
probare iudicio curiae parata est coram tuae maiestatis
excellentia. Recipiat ergo bonus princeps devoti populi
sui purgationem innocentiae et convertat indignationis
suae aculeos contra Mediolanensium et Romanorum
superbiam'. Hac legatione accepta imperator cum principibus consilium capit.
Postea, sicut cognovimus, in
gratiam recepta est Verona. Nam et magnam pecuniam
dedit ac^ miliciam, quam^ habere posset, contra Mediolanenses ducere sacramento firmavit.
est

p. 412.

10

15

20

25

1155.

XLVI.^

30

Inde ad partes Rheni se conferens proxiDomini Wormatiae^ celebravit. Ea namque

regio, quam Rhenus nobilissimus fluvius, ex trium Europae
nominatissimorum fluviorum unus ^, intersecat, ex una
ripa Galliae, ex altera Germaniae limes, in frumento et

mum

natale

35

vino opima^, venationibus et piscationibus copiosa

habet enim ex parte Galliae vicinum Vosagum^ et Ardennam'", ex parte Germaniae silvas non mediocres, barbara adhuc nomina retinentes^
in Transalpinis ma-

a) 8U0 deest C; suo simul A*.

b) h' ^; hoc Bl. 3.
c) per fidem A. C2\
perfidem Cl.
d) propr. deest B. C.
e) Sed deest A. A*.
f)
ac om. A*.
40 g) quantam Bl.
h) Capitulum XLIX. incipit A; nulla cap. dist. B. C.
i) Warm. B.
k) opuna, ut videtur, Cl; optima A.
Vogasum A.
m) Ardemiam Bl. 2.
1)
n) retinens A.

1)

[Cf. supra p. 114, n.

1.

151, n. 2J.

Dec.25.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

154

1155.

LIB.

II.

nentes principes diutissime servare potest.

Ad hanc
curiam Arnaldus^ Maguntinus archiepiscopus et Herimannus palatinus^ comes yenientes, de hoc, quod absente principe terram illam, ut supra dictum est \ preda
et incendio perturbarant, in causam ponuntur, ambobusque cum complicibus suis reis inventis, alteri ob senii
morumque gravitatem et pontificalis ordinis reverentiam

alter debita^ pena plectitur.

Denique vetus*^
consuetudo pro lege aput Francos et Suevos inolevit,

parcitur,

ut, si quis nobilis, ministerialis^ vel colonus coram suo

iudice pro huiusmodi^ excessibus reus inventus fuerit,
antequam mortis sententia puniatur, ad confusionis suae
ignominiam nobilis canem, ministerialis sellam, [rusticus^^
aratri rotam] de comitatu in proximum comitatum gestare
cogatur.
Hunc morem imperator servans palatinum
istum comitem, magnum imperii principem, cum decem
comitibus complicibus suis canes per Teutonicum miliare
portare coegit. Hoc tam districto iudicio per totam
Transalpini imperii latitudinem^ promulgato^ tantus
omnes terror invasit, ut universi magis quiescere quam
bellorum turbini inservire vellent. Accessit ad huius
tam magni boni augmentum, quod princeps circumquaque
non inpigre discurrens nonnullorum raptorum castra,

10

15

receptacula diruit, quosdam comprehensos

capitali sententia plectendo", alios patibuli tormento
torquendo. Sola Baioaria propter prenominatam litem
huius gratiae particeps nondum fieri^ meruit.

munitiones

1156.
(29).

/.3.4.
lun.b.

20

et"^

XLVII.P

25

Eodem

anno'^ inter pascha et pentecosten

vir honestus suaearchiepiscopus,
Arnaldus^ Coloniensis
que aecclesiae reparator^, diem obiit^. Imperator ad
Baioariam rediens'', dies pentecostes in quodam castro^
Ottonis^ palatini comitis* privatus erat. Proxima dehinc

30

d) sec) poena deb. C2.

b) comes pal. A. A*.
a) Arnold. A. A*. 51. 3.
e) Vetus
quentia
cogatur (l. l^J B* habet, ita inscripta: De quodam Teutonico iure.
f) vel min. B*.
cons. apud Teutonicos et Swevos B*.
g) pro preda et incen- 35
dio reus B*.
h) rust. ar. rotam des. B. C ; suppl. Pithoens ex A* 2; colonus add.,
permulg. Bl; perk) latit. om. C2.
pal. et istum A*.
sed delet. Cl.
i)
1)
o) fieri om. B.
n) complect. A*.
vulgato ^.
m) et deest C.
p) Gapitulum L.,
r) rediit et B.; red. pentepost numerum locus rasus A.
q) Arnold. A. A*. B l.
t) com. om. C.
s) Otthonis Bl.
40
costen A; red. penthecosten A*.

Cap. 43.
3) [Cf.
2) [Annum a nativitate Domini incipitj.
677.
4) Die 14. Maii a. 1156.
5) [Kelheim intellegendum
mdetut^; cf. Riezler, 'Gesch. Baierns' I, p. 662, quem Giesebrecht, ^DKG.'
V, p. 83, atque Simonsfeld, ^Jahrh! I, p. 430, n. 58, probant ; supra
1)

supra

I,

I,

69, p. 977.

45

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

tercia^ feria

non longe a

civitate

LIB.

155

II.

Ratispona patruum

1156.

suum Heinricum ducem^ alloquens ad transactionem

cum altero itidem Heinrico faciendam tunc^ demum in5

Preponebat boc princeps omnibus^ eventuum

clinavit.
suorum successibus, si tam magnos sibique tam affines
imperii sui principes sine sanguinis effusione
diam revocare posset.

XLVIII.

Proxima^ dehinc ebdomada

orientalis Franciae Herbipoli regio apparatu,

10

15

*p.u3.

20

25

30

cipum astipulatione, iuncta

in concor-

in

civitate

multa

prin-

Beatrice Reginaldi comitis filia nuptias celebrat. Reginaldus^ iste de antiqua

et illustri Burgundionum^ prosapia originem trahens
^
illius Burgundiae comes dicebatur, quae olim a E-udolfo
rege imperatori Heinrico, Conradi^ filio, cum testamento
relicta regnum erat^. Plaec eadem provincia est, a qua
Conradus^ dux^-^ *eiusque filius Berhtolfus'^ duces vocari consueverunt *. Quae vero huius disceptationis causa
fuerif^, paucis absolvam.
Mos in illa, qui pene in omnibus Gailiae provinciis servatur, remansit, quod semper
seniori fratri eiusque liberis, seu maribus^ seu feminis,
paternae hereditatis cedat auctoritas, caeteris ad illum
tamquam ad dominum respicientibus. Ex qua consuetudine factum est, ut GwilhelmusP qui dicebatur Puer,
huius^ ex parte patris consanguineus, Conradi^i vero
ducis sororis^ filius, rerum summam, dum adviveret^',
illa^ in provincia haberet.
Quo fraude suorum rebus
humanis exempto ^, Reginaldo* comiti iure hereditario
dominium cessit. Actum est hoc sub Heinrico quinto
seu Lothario secundo. Verum predictus comes nimis
iusticiae suae^ confisus
erat enim homo^ lenis et ex
nimia lenitate^ remissus
curias
principis adire
neglexit.
Ex quo factum est, ut indignatione motus

sibi

fer. terc. C.
b) all. ducem A*.
c) Tridentuni incl. A*.
d) omn.
om. A*.
e) Capitulum LI. A^ nulla cap. dist. C.
t)
Sequente Cl;
h) Burgundiorum B. Cl.
35 Sequenti C2.
g) Reginold. Bl; Keinald. C; et ita mox.
i) Radolfo B; Radulfo Cl.
k) Chunrad. A.
1) dux om. A*.
m) Bertolfus A. A*. C,
et itapost; Bertholfus Bl.
n) fuerat A*.
o) maioribus B 3
seu maioribus (io
eras.) in marg. suppl. Cl.
q) Cunr. A, ut plerumque.
p) Guillelm. A. Cl; Guilh. C2.
r) ita A. A*. B3; adhuc viveret ^l. 2. C, sed h*^ (huc)
in fine verstis certe nonnisi
Reinoldo h. l, et
s) in illa Bl.
t)
40 postea, fortasse etiam alia manu additum Cl.
mox Bl; Reinaldo BZ.
u) suae om. A*, post add. Bl.
v) ho in l. raso Cl;
^*
huius A; hic
vv) ita A. A*. C; len. sua nimia B.
1, e corr. A*2.

a)

principes

1)

3)
45 7)

[Cf. 11, 7. 11, supra p. 107. 112^.

De Zaehringen.
A. 1127.

4) Cf. I, 9.

2) [Chron. VI, 30 in.J.

5) [sc. Reginaldi].
6) [AgnetisJ.

iun. lo-n.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

156

LIB.

II.

princeps predictam terram Conrado^ duci concederet,

sicque uterque vicina'^ sibi vendicaret loca. Longa itaque concertatione, in tantum ut etiam in campo congressu publico ab eis pugnaretur, pene usque inpresen1156? tiarum deducta est haec controversia, donec recenter ^
ab imperatore, sicut cognovimus, eo tenore decisa est,
quod^ Bertolfus^ predicti Conradi filius in negotii
transactionem ^ tres civitates inter lurum et montem
lovis, Losannam, Gebennam^ et N.^-^ accepit, caeteris
omnibus imperatrici relictis. Protenditur etenim haec
provincia pene a Basilea, id est a castro quod MonsBiliardi^ vocatur, usque ad Ysaram^ fluvium, de quo
1127.

Lucanus

11^^-

lo

Hi vada liquerunt Ysarae^*,

iunctam habens dominatui suo eam terram, quae proprie Provincia vocatur et ab eo flumine porrigitur usque
ad ea loca, qua Rhodanus^ mari recipitur et Arelatum
civitas sita est.
At Eeginaldus iste Sjmonis^ Lotharingiorum ducis filiam^ ducens ab ea tantum hanc puellam suscepit ipsamque non multo post moriens secundum predictum morem tocius terrae suae heredem reliquit.
Quam imperator, ut ostensum est, in matrimonio
sortitus non solum Burgundiam, sed et Provinciam, imperio iam diu alienatas, sub uxoris titulo, ut postmodum
plenius dicetur

familiariter possidere coepit.

^,

i5

20

25

XLVIIIL^ Ad eam curiam Gwibaldus^ Corbagensis^

Nam legati Grecorum,
venit.
abbas a Grecia rediens
qui cum eo ad imperatorem destinati fuerant, aput luvaviam^ relicti presentiae principis non admittebantur.
Cuius rei ratio haec fuit. Cum ab eo circa Anconam
recessissent
litteras quasdam sigillo suo clausas per
Igitur redeunte ad Transalsurreptionem acceperant.
pina^ principe, Greci Campaniam simul et Apuliam in*'

30

"',

d) Bertholdus h. l.
c) quod om. A*.
a) Chuurad, A.
b) Tincina Cl.
transactione B3.
f)
Berhtoldus BZ.
e) Cunr. A.
g) Gegennam A*. 35
k*) Is. A. C.
Rodan. C.
h) effi A.
i)
Baliardi BZ.
k) Isaram C.
1)
m) Reinaldus C.
n) Sim. C2.
o) mdla cap. dist. A, B. C ; cf. tamen indicem, supra
p. 101.
p) Guib. A. C.
q) ita A. A*. B2. 3. C/ Corbeiensis B 1, melius ; cf. supra
II, 36, p. 145, l. 4.
s) Transalpinam BZ.
r) luaviam Cl.

Bl;

1)

[De

tempo7'e

p. 433. 4807SS. XX, p. 314.

p. 514; agi patet.
l.

c.

6) [Cf.

supra

2)

cf.

Giesebrechf, 'DKG.' V, p. 99; Simonsfeld 40

(Sitten) ; cf. Otto de S. Blasio [c. 2iJ,

Sedunum

Non

de conventione

3) Phars. I, 399.

II, 36, p. 1457.

7)

[Cf

a.

1152.
4)

(Wibaldi

Agatham.

ibid. p.

144

sq.].

epist.

5)

383,

///, 12.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

10

15

20
^:'^^^'

25

30

LIB.

II.

157

grediuntur ostensisque imperialibus litteris maritima sibi

a^ principe concessa fuisse loca.^ mentiuntur, sicque indigenas quosque non solum auctoritate imperatoris terrendo, sed et auro corrumpendo, totam provinciam ad
suam ditionem inclinant^. Inde Barrum usque procedentes arcem [etiam^], ubi Gwilhelmi presidia posita
Mortuus fuit ibi Palologus et ad
erant, expugnant.
terram suam deportatus. Adiuvabantur non solum exulum, videlicet principis Capuani ^, Andreae comitis aliorumque, qui noviter terras suas receperant "^ auxilio, sed
et Roberti^ Cavillensis^*^ cuiusdam comitis, magni de
terra illa viri, quem^ pecunia^ sibi allexerant. Preterea
totus pene populus in civitatibus oppidisque manens, eo
quod iam diu Gwilhelmi'^ *huius*^ patrisque* sui Rogerii
tyrannide premeretur, tamquam de iugo tam gravi libeDiffamabatur non solum
rari optans, illis adherebat.
per vicinas regiones, sed"^ ad nos usque [rumor^] pervenit,
Gwilhelmum^ vel vitam finisse vel ex vi morborum sensum amisisse, Grecos iam omnes illas possidere^ provincias.
Audivit hoc*! princeps *indignationeque motus
consultabat diutissime, an predicti legati, qui ex parte
principis sui Manuel advenerant, presentiae suae admittendi vel tamquam traditores puniendi vel contemptibiliter facultatem redeundi accepturi forent.
Tandem
inclinatus^ quorundam precibus audientiam eis prestare
disponit, et ob hoc dies eis in Norico castro mense lulio
prescribitur. Ipse^ vero, quamvis Gwilhelmum'* odiret^,
nolens tamen imperii sui limites tjrannica Rogerii rabie
usurpatos ab exteris eripi, expeditionem illo iurari" fecit.
Non multo tamen post, ex quo cognovit Gwilhelmum^
fusis Grecis Apuliam^ et Calabriam^ recepisse, consilium
mutavit et ad compescendam Mediolanensium contuma*) ut

pridem

patris B.

a) a om. B3.
c) inclinavit
b) loca deest C; cf. mfra III, 20. IV, 13. 84.
d) etiam deest B. C.
35 A. A*. B2.
e) Guillelm. A.Cl; Guilh. C2; Gwilleh. Wilm.
Rudb. A. A*l; Rudp. ^* 2 Rob. Bl. 3.
t)
h) quara BZ.
g) Cavilensis A.
i) per pecuniam C.
k) Gwillelm. A; Guillelm. Cl; Guilh. C2.
1) huius deest A. A*.
sed
C.
m)
n) rumor deest B. C; rumor usque A.
et
o) Guillelm. A. Cl; Giiilh. C2.
r) qnor. incl. A. A*.
s) novum cap. inc. C
q) hec A. A*.
p) prov. poss. B.
40 (versus non mutatus, sed liltera initialis minio picta C\).
s*) Gwill. A; Guill. Cl.
u) iurare B.
t) sic codd.
v) Gwill. A; Willelmum h. l, et post Cl.
w) et Apul.
x) Gal. A. B3.
et A*.
;

1) [RobeHiJ.
2) [Cf. supra II, 37, p. 1457de Bassavilla, comes de Conversano et LoritelloJ.

3)

[Robertus

1156.

(30).

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

158

LIB.

II.

tiam iram convertit. Unde eius tale scriptum ad principes destinatum invenitur:

1157.

L.^ Fridericus^
Dei gratia Romanorum imperator
et^ semper augustus diledo patruo suo Ottoni^ Frisingensi
episcopo gratiam suam et omne bonumQuia divina providente clementia TJrhis et orhis guhernacula tenemus, iuxta
'^

diversos^ eventus rerum

temporum sacro impuhlicae consulere dehemus.

Ciim enim
et

successiones

perio et divae rei

ea quae necessitatis causa instituta fuerint^ cessante necessitate cessare deheant, expeditionem, quam proxime Wirzehurch^ propter invasionem Grecorum in Apuliam iurari
precepimus ^, post fugam eorum tihi caeterisque^ principihus
relaxamus, ut ad alia imperii negotia promptiores eos invenire possimus.
Verum quia Mediolanensium superhia iam
diu caput contra Romanum^ erexit^ imperium et modo sua
fortitudine totam^ Italiam suhvertere vel suo nititur suhiugare^ dominio, ne tanta presumptio nostro tempore prevaleat, vel gloriam nostram plehs improha usurpare vel conculcare valeat, futuris casihus viriliter occurrere et ad destructionem eorum^ omne rohur imperii excitare intendimus.
Fx iudicio igitur principum expeditionem contra MedioMaii 19. lanum a proximo pentecosten^ [usque^J ad annum iuratam
tihi indicimus, quam intime rogantes et precipientes, quati1158. '^'^us ad eam nohiscum peragendam a vigilia pentecosten^
lun.i.
^^ annum Ulmae^* nohis induhitanter occurras, certus, quod
nec te nec aliquem principum nostrorum montem Appenninum

10

15

20

25

transire cogemus ^.

LI.

Denique

princeps ad Transalpina rediens,

sua pacem reddidit, sic Italis

sicut Francis presentia^

absentia subtraxit.

Nam non solum Apulia et Campania

huius mali, ut ostensum est^, particeps fuit, sed etiam*

30

hanc epistolam habet B*, his praemissis: Fridericus

A. Cl.
c) et om. A*.
principes Ottonemque episcopum Fris.
b) F. A* 1.
f) fuerunt (fuert) A.
e) diversorum A.
g) Wirzeburc (71;
k) imp. er. C.
h) ceteris et A*.
i) noraen Bl.
Wirzibureh B*.
1) It. totam A*.
35
o) ita B. C.
m) dom. subiug. C.
n) illorum A. A*.
p) usque deest B. C.
r) Capit. LII. incipit A; nulla cap.
q*) nob. Ulm. B*.
q) ita B; pentecostes C.
t) et A. C, quod an
dist. B. C2, in marg. signum novi cap. Cl.
s) pres. om. A*.
in archetypo fuerit duhito.
a) nulla cap. dist.

Rom. imperator ad
d) O. A. A*. Bl.

1) Hanc epistolam non ante April. a. 1157. datam esse monuit 40

Jungfer, 'Unte^-suchung' etc. p. 43; [cf.J etiam Giesebrecht, 'DKG.' V,
p. 103. [VI, p. 347. 350, qui eam exeunte Martio vel circa Kal. April.
anni illius scriptam statuit ; Simonsfeld, 'Jahrb.' I, p. 521, n. 39;
Co7istit. I, p. 2247.
2) [Cf. Simonsfeld l. c. p. 438, w. 96. 480. 521,
n. 39J.
3) [Hoc praecep)tum se recepisse testatur Otto in epistola ad 45
imperatorem Chronicae suae recensioni alterf praemissaj
4) [Cap. 497.

OTTONIS GESTA FKIDERICI IMP.

LIB.

159

II.

ulterior Italia absentiam sui sentiens principis inmunis i^rK^

ab hoc turbine esse non potuit. Mediolanenses siquidem n^^j

mox

reedificata Terdona Papiensium renovant bellum,

duobus super Tycinum* fabricatis pontibus, fines eorum

10

irrumpunt, oppidum quoddam Vingevum^-^ ubi multi

ex ipsis simul cum marchione Gwilhelmo^ fuerunt, obac tandem artificiose ad deditionem^
sidione vallant
coactos pacem petere, obsides dare compellunt. Sed cum
duras nimium pacis conditiones audissent, rursus rebellare
temptabant Papienses. Igitur Mediolanenses per pontes,
quos fecerant, transmeantes Limellum reedificant^ totumque^ pene territorium Papiensium crudeliter depopulantur.

LIL^ Ea tempestate

15

defuncto, ut dictum est^,

Arnaldo^ Coloniensi archiepiscopo, aecclesia illa ad electionem faciendam conveniens gravissime scissa est, prepositis et abbatibus Gerardum^ Bunnensem prepositum,
maioris vero^ aecclesiae canonicis, qui tunc temporis
preposito et decano carebant, Pridericum^ Adolfi co-

20

mitis filium * eligentibus. Itaque imperatore mense lulio

in Norico castro, ubi Greci eius maiestati presentandi
erant^, morante utraeque istae partes causam suam
principi ostensurae veniunt.

25

princeps

LIIL Non longe ante haec tempora Grecorum

cum Boricio contra Ungaros copias mittens

magnum

detrimentum accepit exercitus, in tantum

ut et Boricius a quodam, qui secum^ venerat, Cumano,
qui et Scitha^, sagitta transfixus necaretur. Eapropter
predicti nuncii non solum ob^ firmandum conubium ad
imperatorem venerant, sed etiam ad vindicandam^ suam
sui

*^

30

de Ungaris auctoritate principis iniuriam.

In utroque

Vingenum A. A* ;

Vigevenum (rectius?) Wilm.

additionem eo actos -B 3.
e) Liniellum vel
f) ita A. C; totum A*. B.
g) Capitulum
h) Arnoldo A. A*. B 1.
Gerhardum B.
i)
k) eccl. autem can. B,
35 LIII. A.
m) Capitulum LIIII. incipit^; nullacap. dist, B. C.
1) Fred. h. l. Bl. C'l constanter.
n) secum om. A*.
o) Scita A. A* ; Schitha B.
p) ad A*.
q) iudic. C.
a)

c)

40

Ticin.

A.

C.

b)

A; Willelmo Cl; Guilh. C2.

Lunellum Cl; Lunellum A*. C2.

Gwill.

d)

1) Vigevanum (Vigevano) ; cf. [Gesta Federici I. imp. in Lombardia auct. cive Mediolanensi ; Ann. S. Eustorgii Mediolan. ; Not.
S. Georgii Mediolan. rec. 0. Holder-Egger, SS. r. G. p. 24. 26. 68. 717.
^) [Cf supra II, 47, p. 1547.
2) [Cf. supra II, 25, p. 1307.
6) [Cf,
4) [Cf supra I, 67, p. 95 sq.].
5) [Cf cap. 49, p. 1577.

supra

II,

11, p. 1127-

1157.

aun.is).

(Auff.ex.).

1^^^-

lui.

OTTONIS GESTA FRIDERICI IMP.

160

imperator

aliam

II.

ut predietum est ^, in matrimonio iunxerat, et expeditio contra

Ungaros
postulabant enim^ in^ proximo^ eam Septembre fieri
tam celeriter^ ordinari non poterat. Admittuntur tamen eius conspectui, scripta recipiuntur.
Remittitur^ cum eis Stephanus capellanus imperatoris,
per quem princeps de illius principis voluntate amplius
*cognoscat.
Sed de Grecis dicta hunc teneant^ locum.

*p.nb.

LIIII.^ Procedunt Colonienses, advocatos exposcunt,

de sua utrique electione per triduum coram principe de-

10

1156. frustrati sunt.

sepumed.

Nam

LIB.

et

sibi,

certant et conrixantur. Tandem princeps, utrorumque

auditis allegationibus^\ consilio et iudicio, quos secum
habebat, episcoporum aliorumque principum predictam
causam ad curiam Ratisponensem, ubi consilium pro
terminanda duorum ducum lite publicari debuit, produceudam decrevit. Igitur^ mediante iam Septembre
principes Ratisponae conveniunt ac per aliquot dies presentiam imperatoris prestolantur^.

LV.^
currente

Dehinc principe patruo suo in campum ocmanebat enim ille [pene^^] ad duo Teutonica

miliaria sub^ papilionibus

cunctisque*^ proceribus
virisque magnis accurrentibusP, consilium, quod iam diu
secreto^ retentum celabatur, publicatum est. Erat autem
haec summa, ut recolo ^, concordiae. Heinricus maior
natu ducatum Baioariae septem^" per vexilla imperatori*
resignavit.
Quibus iuniori^ traditis, ille duobus [cum'^]
vexillis

ex

15

20

25

marchiam Orientalem cum comitatibus ad^ eam

Exinde de eadem
pertinentibus reddidit.

antiquo

marchia cum predictis comitatibus, quos tres dicunt^,

iudicio principum ducatum fecit eumque non solum sibi,
sed et uxori cum duobus vexillis tradidit, neve in posterum ab aliquo successorum^ suorum mutari posset aut
a) enim om. A.
marg. alia manu adscr. Cl,

b)

in deest A*. C.
c)
C2.
e) Mittitur

et ita

eam prox. C2.

A;

d)

Mittiturque A*.

fieri
f)

30

vel in
teneat

3; teneat, signo compendii postea add. Cl.

g) Capituium LV. incipit A; 35
nov. cap. inc. C.
nulla cap. disf. C.
i)
k) prestolabantur C.
h) legat. B.
m) pene deest B. C.
1) nidla cap. dist. A. A* 1. B. C ; cf. tamen indicem, supra p. 102.
r) per septem Cl;
n) in B.
o) que deest C2.
q) secretum A*.
p) occurr. A.

Bl.

per VII C2.

s) imp. deest C.
t) ita A. B1.2. Cl; minori C2.
v) ad eam om, A* 2.
w) suor. succ. A*.

u)

cum

deest B. C.

[Cap. 48, p. 1557.

2) [Cf. supra p. 103, n. 27.
3) [Cf.
D. R. unter Otto II. u. Otto III.' 1. 1, p. 232 sqq.
Simonsfeld l. c. p. 469, n. 174. 711 sqq., praesertim p. 7147.

40

1)

TJhlirz, 'Jahrbiicher d.

OTTONIS GESTA FKIDERICI

IIMP.

LIB.

161

II.

privilegio [suo^] confirmavit ^

Acta sunt haec 1156.
regni eius quinto, imperii secundo.

infringi,

anno

LVI.^ Ita^ ad civitatem, iuxta quod preoptaverat,

inter patruum et avunculi sui filium terminata sine
5

10

15

sanguinis^ eff usione ^ controversia, laetus rediit ac statim

sequenti die in publico residens consistorio, ne Baioaria
ulterius totius regni quietis inmunis esset, treugam a
Porro
proximo pentecosten ad annum iurari fecit^.
tanta ab ea die usque inpresentiarum toti Transalpino
pacis iocunditas arrisit imperio, ut non solum imperator
et augustus, sed et pater patriae iure dicatur Fridericus^.
Enimvero, antequam haec curia terminaretur, presentatis^ sibi iterum de Coloniensi aecclesia utrisque^ partibus, alteram electionem, eam videlicet, quae a canonicis
maioris aecclesiae facta fuit^\ validiorem iudicans, Fridericum, Adolfi comitis filium, de regalibus investit'
sicque eum a Romano pontifice consecrandum ad Urbeni^^
misit.

20

Tanta sunt, quae de tuae^ maiestatis virtute"^ dici

possent, augustorum optime, quod, si simul sine interpolatione insipienter effundantur, scribentis prefocare
possent animum. Quare huic secundo operi terminus
detur, ut ad ea quae dicenda restant tercio locus servetur volumini".

suo deeat B. C.
b) nulla cap. dist. B. C ; novum cap. a verhis Acta sunt
c) Itaque C^.
d) sang. sui A2.
e) Fred. corr. Frid. h. l. C\.
f) presentata B.
h) fuerat A. A*.
i) investit
g) utriusque A; utraque parte B.
corr. ex invcstivit A.
k) Romam A*.
tua maiest. tue A^.
m) ita codd.
1)
omnes; virtutum ed. pr. (C2); virtutibus edd. post. (etiam W.J.
n) Explicit liber
30 secundus feliciter. Ijiber Tercius incipit A; Explicit liber 2u3^ sequitur S" A* 1
Explicit liber secundus.
Sequitur epistola in 3 librnm huius 2 operis A* 2 Huc usque
Otto episcopus. Deinceps Radewinus^l, uhi pagina vacat ; Liber hystoriarura Ottonis
Frisingensis secundus de Friderico irap. priiuo explieit. Incipit prologus in terciura
de eodem principe manu s. XV. add. BS; Huc usque Otto episcopus cronica sua, aru
35 (ainodo male a magistro W.) R. Cl, ubi folium atitecedeus excisnm, pagina una vacua
relicta est ; Hucusque Otto episcopus Frisiugensis chrouicam illara deduxit.
Finis
secundi libri C2.

25

a)

(l.

1) inc. A. A*.

1) Cf. Friderici privilegium gemiinum, d. 17. Sept. [Constit. /,

220 sqq., nr. 159 Levison, 'N. ArcJiiv' XXXIV, p. 210 sqq.].
2) [Cf.
supra II, 7. 47, p. 107. 155; n. IJ.
3) [Treugcwi, quae pentccoste
anni 1158. in posterum valere coepisset, intellegit Thatcher, 'Mitth. d.
Inst. f. Osterreich. Geschichtsforschimg' XXII, p. Gd9 sqq.; cf. supra

p.
40

II,

11. 50; p. 108. 112. 158; Biezler, 'Gesch. Baierns' I, ^9. 664.
etiam Simonsfeld l. c. p. 478; n. 185. haec diverse inte7'preta)itur.
infra IV, 467.
7.

Alii,
45

Cf

Gesta Friderici.

11

sept.is.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

162

*[INCIPIT^

IMP. LIB.

PROLOGUS SEQUENTIS

Ili.

OPEEIS.]*

prudentissimis, pace et militia exercitatis,

[domino^] Ulrico^ et [domino^] Heinrico^, sacri palatii
uni cancellario, alteri notario^, Radewinus^ sanctae Frisingensis aecclesiae professione canonicus, ordine diaconus*, licet indignus, simul cum intellectu spiritu
Interrogans generationem pristinam
pietatis habundare.
et
diligenter investigans patrum memoriam multis experimentis invenio hum.anarum ^ rerum nichil firmum,
nichil perpetuum, sed dies hominis velocius transire,
quam a texente tela succiditur ^, et vitam eius velocius
umbra aut vento declinare^. Quod cum multis et magnis
clarum sit experimentis, etiam presentis operis pagina
suum nobis exinde prebet documentum, quae ab auctore
suo felicis memoriae venusti sermonis inchoata principio, ipso proh dolor! infausta morte prevento, nostrae
parvitati, veiut abortiva et quasi de domini^ sui funere
rapta"\ eius iussu pariterque serenissimi et *divi impeViris

iobs,8.

ratoris Friderici'^

nutu fovenda

et

10

15

*p.iw.

promovenda commit-

Parendum ergo tam magnis preceptoribus

titur.

deli-

-20

beravi, malens potius de rudis informitate sermonis subire

iudicium, quam de perfi.da desidia seu deside perfidia^
notari, si tam chiri ac magni viri mihique karissimi do-

mini tam preclarae materiae coeptum opus et memoriale^

pariter cum illo in ioteritum atque oblivionem passus
fuissem venire^. Et vestrae quidem prudentiae potissimum labor iste debebatur", aput quos exacta fides hysto*)

25

dignitate prepositus add. B. B*.

c) N. A; Olrico Bl. 3; II. C.

a) ita Bl. 2.
b) domiiio deest B. C.
protonotario B* (cf. infra IV, 84;. 30
H. A. A*. Cl; N. C2.
e) pronotario i? 1
K. A. A*. (71; Raudeuicn.s C2] Radewiciis can. posi in
f) ita B. B* ; Radebiuus B2;
marg. add. A* \^.
h) F. A*2; e corv. A*l; Fred. B*. Cl.
g) sinu doiii. sui fuu. B.
1) seu de tide perfida B 1.

d)

1)

[humanarum

transl. III, 14].

a texente tela

2)

perpetuum ex losepM Bell. lud. a Rufino

Dies mei velocius transierunt, quam
7, 6

[loh

succiditurj.

3)

[lob

9
quia

8,

sicut

umbra

35

dies nostri

Memento,
ventus est vita mea^.
sunt super terram.
7, 7:
[Ooid.
Sed
quasi
de
domini
funere rapta suiy.
Trist.
I,
38:
7,
4)
Ottone coepta ; cf. infra IV, 14: huius
5) [sc. Gesta Friderici ab
istius operis auctor et feliciori fine futurus consummatory.
6) [Hoc 4o
loco iam Einhardum in praefatione Vitae Karoli M., SS. r. G. ed. 6.
imitari videtur].
2^. 1 sq.,
7) [I. e. vobis labor operis Ottonis conti?tuandi et conficiendi debitus esset; cf. infra p. 163, l. 24; supra
praef.J,

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

111.

163

reperitur; sed preindicantibus vobis in hac parte

diversarum occupationum curis, non tam vacat ad scribendum distractos animos applicare, quam scriptis aliorum accusationem vel debitam laudationem^ accommoQuidam enim, *ut^ ait losephus* ^, non quod rebiis
dare.
sed incertos et incongruos narrantium serinterfuerint
mones aurihus coUigentes oratorum more perscrihere soriae

qui

lent;

aut

ohsequio
10

vero

praesto

odio

eorum

beatum

estimo,

qui

aut

rerum falsa confirmant.

^

vincentis principis
qui victi sunt contra fidem
quorum parte utrimque me
his quae audivi non passim

fuerunf,

in

quorumlibet relatorum rumusculis sum me perpessus

abrumpi nec in his quae per me cognovi gratia principis seu favore meae gentis *alsum*^ quippiam addidi^.
15

20

autem

superioris operis facundiam habita collatione cum arido nostri ingenii eloquio contulerit, veniam
placatus tribuat. Fateor equidem, quod* tenuis mihi
spiritus est ad excitandam vel^ minutam tybiam, nedum
ad implendam^ superioris auctoris [et^] venerabilis presulis tam magnificam et copiosam scribendi *et^ dicendi*
Si quis

Sed ubi
sensus et integra
exequabit. Vos
testes et iudices
tubam.

25

me

superat pondus,

tamquam
si

quid
quid

ad regulam veritatis emendare, si

dictum est, vel radere vel superaddere, quantum satis est, non pigritemini. Ego^ etenim
revera, nisi vestra fretus ope ac studio, sub hoc fasce
succumberem, frustra per me conatus tanti imperatoris
gesta adtingere, cuius si ^ quis magnitudinem animi et
imperii cum annis conferat, aetatem ultra putet. Ita
enim late et magnifice per orbem terrarum arma" circumtulit, tantum operum^ pace belloque gessit, ut qui

corrigendum

35

stili

rerum^ gestarum Deo propitiante

itaque ambos in hoc opere preceptores,
eligo, rogans, ut exactum a me laborem
veritas

sine contumelia suscipiatis, et qui rebus ipsis

familiares et conscii secretorum interfuistis

parum
30

eloquentiae et^

est,

aut^ superflue

acc. laud. B. B*.

b) ut ait los. des. A. A*.
c) falsum deesl A. A*
d) vel deest C.
f) supplendam A.
e) necdum C (nec dum C\).
h) et die. des. A. A*.
i) et o))i. A. A*.
k) earum reruin A*.
g) et deest B. C.
aut om. A. A*.
m) Kgo om. A.
n) arma om. A*.
o) opere B.
1)
a)

post add.

40

Bl.

1)

Prol. [ad

quem etiam verha praecedentia

scriptis

laudationem

2) [I. e. liberum; cf. infra III, 20. 467.

3) [Cf. lordan.
Get. 60, 316, Aiict. ant. V, 1, p. 1387superaddere,
4) /^quod tenuis
l. 28 sq.,
ad lordan. Get. prol., Auct. ant. V, 1, p. 53 sq. conformataj.

conformata].

5)

si

quis

arbitretur, p. 164,

l.

2,

ex Flori prooeniio sunipta.

11 *

Cnrfnn.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

164

IMP. LIB.

III.

non nnius, sed mnltorum facta regum

res eius^ legerit,

seu imperatorum arbitretur.

^[EXPLICIT^ PROLOGUS.

INCIPIUNT]* CAPITULA LIBRI TERCTI^

I.
De proeinctu contra Polanos et de*^ situ terrae
et

more

illius gentis.

II.

Quae causa

quid

fuerit illius expeditionis.

Quomodo imperator Poluniam

III.

intraverit

et

ibi fecerit.

IV.
V.
VI.

Quomodo dux eorum ad deditionem venerit.

De conditionibus^ pacis et reditu imperatoris.
De indignatione principis adversus Grecorum^

lo

legatos.

De

VII.

legatis regis Angliae eiusque^ muneribus^.

Exemplar^ litterarum eiusdem^.

VIII.'"

De

15

nationum'^. De^
et nunciis Adriani

diversarum

nunciis

curia aput BisunciumP celebrata

papae^.
VIIII. Exemplar litterarum eiusdem''.
X. Quod^ imperator talem legationem* graviter

20

tulerit".

XI.

Litterae'^ per

ambitum imperii super hoc

di-

rectae^'.

XII. De aliis^ in Burgundia bene gestis^^".

XIII. Quod Polani fidem et sacramenta mentiti
sunt^, et de nunciis^ regis Ungariae, et de^ fratre eius'^.
XIIII. Quomodo aput Ratisponam Bolizlaus^ rex
ex duce creatur.

XV. Quod^

Fridericus partes circa

Rhenum^

adiit.

b) ita B; des.
cod. Nazarianus (illius rec. prima).
omissis verbis libri tercii B2; Cap. tercii lib. A ; Capitula
libri tercii et rubrice -4*1; Sequitur liber tereius A*2; Capita tertii libri C2; des. ^. Cl.
d) et situ t. et de more -4*; alteriim et po.st add. Cl, primtim om. C.
e) ita Cl; Polimiam A. A*. fi. Bl. 3; Poloniam C2.
f) condiccione A; condicione A*.
g) Grecorum
om. /?.
h) eiusdemque A* ; et eius C.
k) et exempl. C2;
i) numerus 7 adscr. /?.
novum inc. cap. (8. A*2) A*. /3. Cl; A*2 vero sequens cum hoc coniungit.
1) eiusdem om.
C2; num. 8 adscr. /S.
m) rubricae YIll et IX a scriba in margine suppletae sunt A.
n) num. 9 adscr. /?.
o) et de C2; iterum novum inc. cap. A*. ^. Cl, sed sine numero
A*2 (in A*\ et C numeri omnes desunt).
q) Mm. 10
p) Bisuntium C; Bisunzium^l.
adscr. ^.
legat.
t)
r)
num. 11 adscr. /?.
Quid /), et ita post ; Qualiter C2.
s)
papae C2.
u) mim. 12 adscr. /?.
v) et literae C2, hoc cap. cum praecedenie iungens.
w) tium. l.S adscr. /S.
sint /?.
z)
x) negotiis C2.
y) num. 14 adscr. /?.
a) Gaisae add. C 2.
c) eius om. /9, ubi post fratre adscr. 15;
b) de om. C2.
Stepliano add. C2.
d) Bolislaus A. A* ; Bolilaus /9; Bolizaus Cl; Labezlaus dux
Boemorum ex d. r. cr. C2, qui addit: Et quomodo etiam Ottonem Frisingensem episcopum et Henricum Austriae ducem concordarit.
e) nfon. 16 adscr. ^, et sic deinceps
tisque bl.
f)
Qualiter Fr. imperator partes Rheni peragraverit et quomodo cons.
a)

A. A*. C.

rel.

ita

etiam Flor.

c)

ita

B1

praeparaverit C2.

25

30

et

g)

Renum

/S.

35

40

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

III.

165

XV a. Qualiter religiosorum consiliis ad expeditionem contra Mediolanenses* se^ preparavit.

XVI. Recapitulatio de legatis Romani pontificis et
exemplar litterarum Adriani papae.
XVII. Quid episcopi Alemanniae rescripserint^.
XVIII. Quod procinctum movens aput Augustam
nuncios*^

Romani

pontificis audivit.

XVIIII. De legatis principis, quos misit in Italiam.

*XX. Quomodo ^ ab Italis recepti et quid patra-

*p, 417.

10

IMP. LIB.

verint^.

XXI.

Qualiter se^ erga nuncios

Eomani

pontificis

et quid eisdem Romanis in via acciderit.

XXII. Quae verba^ apportaverint.
XXIII. Excusatoriae litterae Adriani papae.
XXIIII. Quod"^ imperator tunc Romanis reconci-

habuerint^

15

liatus est.

XXV. De

nunciis regis Datiae^,

et quibus viis exercitus

XXVI. Quot

montana

transivit^.

XXVII. Quomodo

20

Brissienses primo impetu attriti^

sint^i.

XXVIII. Quomodo pacem

rari fecerit^', et

XXVIIII.
25

in exercitu princeps iude legibus pacis.

Adhortatio principis post adunatum ex-

ercitum.

XXX. De

nunciis Mediolanensium et immutatione

atque commotione, quae in civitate *[fit]*^.
XXXI. Quomodo Fridericus ad obsidionem Mediolani properans

Adduam

transivit.

XXXII. Quomodo castrum Trecium ab imperatore

30

expugnatum

sit*.

XXXIII. De morte comitis Ekkeberti^^ et aliorum^.

XXXIIII. Quod imperator ob hoc iratus et quo-

modo

placatus

[sit]

^.

a) Mediolaii A; Mediolanum A*.

c) rescripserunt ^.
b) se om. A. A*.
d) et nuntios C.
e) C2. add.: Quomodo praecursores imperatoris in Italia castrum
Rivola in deditionem acceperint, et iurarcentum quale imperatori facere promiserint
episcopi atque aliae eivitates.
f) Quomodo legati principis
ab C2.
g) patraverunt A* ; C2 add. : et cur Otto coaies palatii in Guilhelmum quendam Ravenna40 tensem nobilem manum miserit.
k) nuntii
h) legati add. C2.
i)
habuerunt A*.
Romani add. 6'2.
Item excus. C'2, hoc cap. cum praecedente iungenn.
m) Quo1)
modo imp. legatis pontificis reconcil. fuorit C'2.
n) petentes investituram suo reg
mittere add. C2.
o) transiverit et quomodo Brissens. C2, utrumgue cap. coniungensi
s) fit deest.
r) fecit A. A*.
q) sunt A; sint deest ji. B\. C\.
p) atriti Bl.
46 A. A*l. ^. Cl; erat ^* 2 ; facta est C2.
u) Ekgeb. A; Egkeb. A*\;
t)
est A.
Egb. A*2; Egeb. fi ; Ekeb. C.
v) alior. nobilium et quomodo imp. C2, hoc cap.
cum praecedente iungens.
w) sit deest /?. B, Cl; ob hoc ir. placatus fuerit C~.

35

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

166

XXXV. Quo

IMP. LIB.

III.

ordine et quot legionibus contra

civi-

tatem^ properat.

XXXVI. De adventu principis Mediolanum^.

XXXVII. De situ civitatis et moribus civium^.
XXXVIII. De excursu Mediolanensium et quomodo^ et a quibus excepti seu repulsi [sint].
XXXVIIII. De assultu nostrorum in portam.
XL. Item^ de eruptione Mediolanensium contra
ducem Austriae et clade^ eorum.
XLI. De temeritate cuiusdam Mediolanensis et
,

lo

probitate comitis Alberti.

XLII. Quomodo imperator civitatem giraverit.

XLIII. De^ turre quae vocabatur^ arcus^ Romanus.
XLIIII. De crudelitate Cremonensium et Papiensium contra Mediolanenses^.
XLV. Quod*^ Mediolanenses variis modis attriti
suadente Gwidone^ comite^ tractanf^ de^ pace.
XLVI. Oratio* eiusdem exhortatoria.
XLVII. Quomodo Mediolanenses in gratiam sint"
recepti, et de'^ condicionibus pacis.

XLVIII.

15

20

Ubi Mediolanenses ad conspectum

prin-

cipis admissi sint et qualiter recepti^ [sint]^.

XLVIIII. De
que

reconciliatione

eorum^ quanta utrim-

laeticia.

L. Quod^ post actum^ triumphum plures ex principibus Fridericus redire permisit.

LI. Qua de causa Fridericus quosdam Veronensium
hostes iudicaverit, et de dampno eis illato.
LII. De^ Ferraria et eius obsidibus^.
LIII. De edificatione novae Laudae^ et^ curia aput
Roncalias^ celebranda.
LIIII. De Constantinopolitano imperatore, quo-

modo^

insidias

suorum

25

30

evaserit^.

*[EXPLICIUNT CAPITULA]*\
b) et a quibus
a) Mediolanum transivit et de C2, utrumque cap. coniungens.
c) Mequomodo excepti seu repulsi sint h. l. add, A (cf. 38, uhi haec omissa).
diolanensium add. C2.
d) a quibus et quomodo A (cf. n, \i). A*.
e) sint deest
Henricum add. C2.
h) cladem A. A* ; cladis
s;)
f) Item om. C2.
/S. B. C.
k) qui vocatur A*.
Bl. 3.
i) et de terra C2, Jioc cap. cum praecedenle iimgens.
o) Quomodo C2.
arcus deest A. A*.
n) Mediolanum A*.
m) Chrom. Bl.
1)

35

et

yff.

40

r) tractaverint C2.
comite G. A*.
s) de p. om. /5.
t)
B; Item or. exh. eiusdem de illa re C 2, hoc cap. ciun praew) recepti om. C2.
x) sint
cedente iungens.
v) de om. Cl.
u) sunt Bl.
z) Quomodo post
deest p. B. C.
y) Mediolanensinm et q. utrisque I. C2.
a) peractum A*. 45
act. tr. imperator pliir. ex pr. ad propria red. permisit C2.
c) obsidione A*.
b) Item de C2, 7ioc cap. cum praecedente iiingens ; Feraria Bl. Cl.
f)
Rouc. cel. om. /?.
d) et leticia add. C\.
e) nov. cap. inc. Cl; De cur. C2.
h) iavas. B.
i)
ita B.
g) nov. cap. inc. Cl; et quomodo C2.

p)

Guid, A, p. C2.
Or. eiusd. exli. des.

q)

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

III.

167

INCIPIT^ LIBER TERCIUS.

10

15

20

V.418.

25

30

I.^ Ordinato in Alemanniae^ partibus snmma prudentia imperio, tota terra illa iam*^ inusitatam et diu
incognitam tranquillitatem agebat. Ea denique pax in
Germania erat, ut mutati bomines, terra alia, caeluni
ipsum mitius molliusque^ videretur^. Imperator autem
tanta quiete non ad ocium, non ad voluptatum illecebras
abutebatur^. Indignum siquidem ratus est, si exercitatum
bellicis negotiis animum sine utilitatibus imperii per
desidiam dissolvi pateretur.
Anno^ itaque ab incarnatione Domini MCLYII^,
mense Augusto contra Polanos procinctum movet^. Est
autem Polunia^, quam modo Sclavi^ inhabitant, sicut
placet his^, qui situs terrarum descriptionibus notant ^
in finibus superioris Germaniae, habens ab occidente
Odderam^ fluvium, ab oriente Vistulam^, a septentrione
Ruthenos et mare Sciticum, a meridie silvas Boemorum.
Terra utique naturalibus firmamentis munitissima, natio
tam propria feritate quam vicinarum contiguitate gentium pene barbara et ad pugnandumP promptissima.
Aiunt enim eius maris, quod illius terrae litus alluit,
tales esse provinciarum habitatores, qui famis tempore
semet devorent, et cum perpetuis rigeant *algoribus
ideoque nuUam possint agriculturam in quibusdam locis
exercere, venationibus et mortibus^ dediti sunt. Omnes
autem pjraticam exercent et insulas occeani, Hjberniam^" et Brittanniam^, Datiam quoque inquietant, licet
in alio littore reperiantur. Talium, ut assolet, nationum
vicinia* nonnichil atrocitatis tamquam de rubiginoso
ferro cariem^^ sibi Polani affricuere'^'*.
Unde nec principibus suis fidem nec natura propinquis debitam inveniuntur gratiam conservare.

ita B 1
Liber tercius de primi Friderici imperatoris gestis incipit B 3
Liber Incipit Cl; des. A. C2.
h) A atque A* ruhram infra (l. ll^ ante
35 Anno ponunt.
c) AlleFianie A.
d) iam deest B2. 3,
e) pacem A. A*.
f) que
om. B 3.
h) littera initialis magna niinio picta, sed verstis non mug) adut. B 1.
tatus C'l; cf. C2 et supra n. b.
i)
Polimia codd. fere oninen ; Polunia ^^o^ms quam
Poliraia Cl; Poloiiia C2.
k) Slavi C\.
his om. A*.
m) Germ. sup. B.
1)
n) Otteram A. A*.
o) lustulam codd. onmes ; Istulam C2.
q) ita
p) expngn. A*.
40 A. A*. Bl. C; motibusZJ3.
s) I?ritann. ^l.
r) Hib. J..
t) vicina^o.
u) scarlem
A. A*l. Bl.S; sed etiam cariem, ut iam KoJd animadvertit, niinus apte positum videtur
emendandum propono scabiem.
v) alfrixuere B 1.

a)

Terciiis

1) Cf. Flor. epit. II, 30 (IV, V2).

2) De hac expeditione cf.
Friderici I. epintolam ad Wibaldum 470 (p. 601^ necnon 465 (p. 598).
45 3) [Cf. Flori jmmem. : qui terrarum situs pingunty.
4) rubiginem
suam adfricuit Scneca epist. 7. 7.

1157.
At<g.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

168:

1157.

IMP. LIB. in.

At hums

expeditionis haec ratio f uit ^.

Bolizlaus^, Gazimerus^ et tercius*-^, qui Gerdrudem^- ^,
neptem ^ imperatoris, filiam Leopaldi marchionis Austriae,
sortitus fuerat uxorem
totam terram f unicolo ^ hereditatis tenere debebant, maiori natu, quem ultimo posuimus loco, nomen et honorem ducis habente^. Quo
a fratribus per vim cum regalis sanguinis uxore proiecto^ et ad Conradum^ Romani imperii tunc principem
per fugam^ profecto^ et clementer recepto, missa ad
prenominatos tjrannos crebra legatione, ut in pristinum^
statum fratrem reciperent, rex spretus est, ducisque
exilium usque ad obitum regis duravit. Divo autem
principe^ Friderico rerum summam gubernante, pari
modo mandatum eius floccipendere sibi impune arbitrabantur"^.
Cessit vero his secus ac rati sunt.
Nam et
altioris spiritus et acrioris ingenii principem multiplicatae
ulterius
dissimulare facinus
iniuriae
non sinebant.
Accessit siquidem ad haec", quod vel debitum fidelitatis
sacramentum offerre vel solitum singulis annis tributum ^
quingentarum marcarum^ publico erario inferre iam desueverant talibusque inditiis aperte se ab imperio descivisse et non clanculam, sed evidentem se^^ rebellionem
moliri^ protestabantur.
11.^

(1146).

Imperator ergo cum magnis copiis Poluquamvis

arte et natura admodum munita sit^,
niam^'-^

lo

i5

20

III. ^

25

ut priores reges seu imperatores vix magna difficultate

ad fluvium Odderam* pervenissent, fretus ope divina,
quae visibiliter exercitum precessit, clausuras illorum,
quas in angustis^^ locis precisa"^ densitate silvarum fe*)

item Bilizlaus add, B; item Lolizlaus in marg. add. C\,

ita

a) nulla cap. dist.

d) B. A.

A*\

et

30

C2.
A. A*\.

b) Bolislaus

A*2.

A* ; Bozizlaus Cl.

neptem

deest B.

c)

Gasmerus A*.

eiecto B.
g) Conr.
h) ita A. B. Wiltn. ; perfuga C; profug^a A*.
ii 1
i)
proCuur., ui plerumque, A.
k) pristinos status B.
imp e r a to r e F, -4. A*.
m) ita 35
fecto in /. raso Cl.
1)
1
n) hoc i? 1.
o) raarcharum
A, C; arbitrantur ^.
p) se deest C.
q) moliti C.
s)
sit otn. A*
r) VoUminm plerique; Poluniam vel Polimiam Cl; Poloniam (72.
t) Oderam A*.
u) angustiis A. A* 1, Bl.
ita alio atram. s. l. add. Cl, et ita C2.
v) prescisa Cl; praescisa (72.
(cf.

infra n. 3); S.

e)

t)

supra p. 156; l, 307.

2) fWladislaus II], 40
amitam, sc. sworem
IV,
flmmo
infra
147.
4)
3)
patris uterinamj
5) fHanc vocem, ut et Helmoldiis nonmdlis locis,
ex Biblia Vidgata sumpsisse videtur ; cf. los. 11, 14, alibij.
6) fCf,
supra I, 30, p. 477.
8) Sequentia
7) fCf. Ottonis Chron. VI, 287.
ad verbum fere ex epistola Friderici fad Wibaldum 470. sice alia eius- 45
dem fere tenorisj sumpta sunt.
1)

fCf, II, 49,

flmmo Agnetem;
.

cf.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. ni.

169

magna mole ingeniose obstruxerant, penetravit,

Kal. Septembris prenominatum amnem, qui
ex illa parte totam^ Poluniam'' quasi murus ambit et
profunditate sui gurgitis omnes excludit aditus, preter
opinionem incolarum cum omni^ exercitu transvadavit.
Tantum enim omnes tenebat transeundi desiderium, ut
alii natando, alii, quodlibet instrumentum f ors obtuQuo viso,
lisset, eo pro navicula utendo transirent.
Polani^ de tam inproviso malo perculsi et vehementer
exterriti, cum iam nichil preter exicium sui et destructionem terrae superesse viderent, quamvis auxilio vicinarum
cerant et
et

10

15

20

XI. ^

gentium, Ruthenorum videlicet, Parthorum ^, Pruscorum

et Pomeranorum, maximum collegissent exercitum, in
sola fuga spem vitae constituunt; adeo desperatione^
correpti, ut proprium solum, propriam patriam suis
manibus incendendo vastarent, insuper et arces ac^^ muInter quas munitissima castra,
nitiones destruerent.
Glogowa videlicet et Bitum ^, quae prius ab hoste capta
non fuerant, ne a nostris ibidem presidia ponerentur,
cremaverunt. Imperator fugientes insecutus et territorium episcopii^, quod vocatur Frodezlau, transcurrens in
episcopatum Poznan pervenit, totamque terram etiam
ipse igne et gladio depopulatus est, indignum estimans
eis parcere,

25

qui in se ipsos

tam crudeles hostes

inventi

fuissent.

Bolizlaus^ dux rebus suis ultimum fatum

imminere,
cum totam terram populumque suum
cernens
periclitari et prope esse ad interitum cerneret, barones
et principes nostros tum per nuncios tum in propria
persona conveniens
multis precibus
multis lacrimis,
multis quoque promissionibus, ut sub iugum Romanae
ditionis et in gratiam principis recipi"^ mereretur, postulavit, salutare^ secutus consilium, ante intollerabilem
calamitatem rebellionis mutare sententiam debere autem
dedignari dominos humiliores, non eum, cuius in potestate
IIII.^

30

35

a) XI. om, A. A* ; extat etiam Wib.

b) totam om. A*.
c) Polimiam
plerique; Poluuiam vel Polimiam Cl; Poloniam (72.
d) magno C2.
e) sors
f) Poloni A. C2.
jB 2. 3.
h) et A. A*.
i) episcopi A*.
g) corr. desper. A*.
k) nulla cap. dist. A; littera initialis B ntinio picta, sed versus non mutatus Cl.
m) pro A*.
40 1) Bolislaiia A*.
n) redire A* 1.

1)

[Hungarorum?]

imperium ad losephl
III, 467.

2)

Bell. lud.

Glogau
VI, 11.

et

Beuthen.

conformata

8) salutare
[cf.

etiam infra

1157.
Aug.22.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

170

Romanum imperium
hanc nobilitatem,

1157. sit

IMP. LIB.

Imperator iam

^.

III.

dudum

edoctus

Parcere^ prostratis et deheUare superhos,

prematuram, subitam et a Deo datam nolens cruentare
victoriam, ducem ad deditionem recipiendum decrevit.

V.*
Itaque in predicto territorio episcopatus
Poznan^, circa partes Crisgowe^ prefatus dux pedibus
imperatoris provolutus interventu principum hoc tenore
in gratiam receptus *est.
Primo iuravit pro se et pro
omnibus Polanis*^, quod frater suus exul ad ignominiam
Romani imperii non fuerit expulsus. Deinde pollicitus^
est dare duo milia marcarum imperatori et principibus
miile, imperatrici XX marcas auri, curiae CC marcas
argenti ob eam negligentiam, quod ad curiam non venerat nec de terra debitam fecerat^ fidelitatem. luravit
quoque Italicam expeditionem. Deinde iuravit, ut in
proxima nativitate^ Domini ad curiam Magdeburg^ celebrandam venire deberet, iuxta iudicium et sententiam
Polaaorum et Boemorum super querimonia fratris sui
expulsi

plenarie

fidelitate, sicut

Sicque, iurata principi

de supradictis omnibus fide-

responsurus.

mos

est,

et

adimplendis acceptis obsidibus, Gazimero^ videlicet,

et aliis nobilibus, gloriosam adeptus^ victoriam Deo duce feliciter augustus revertitur^. Ipse
tamen dux dolis plenus et acerbam dominationis cupidinem mente gerens iamiam suis^ promissionibus, ut
postmodum patuit ^ moliebatur insidias. Nam nec ad
curiam venit nec sufficientes pro se procuratores misit,
Italicam quoque expeditionem violato sacramento men-

*p. 4i9.

lo

i5

20

liter

fratre ducis,

titus est.

25

30

Non multo

post aput Herbipolim civitatem

[Alexii- ^] Constantinopolitani imperatoris legati coram
principe cum muneribus suam peragunt legationem. Quia

VI.

a) A* 2 tiovtim cap. inc. a verhis: Primo iuravit (l. 9); nulla cap. dist. A. A*l.
d) pole) Polonis C2; Poloniis A. A*.
b) Bozuan ^. Cl; Boznan. C2; Bosnan A*.
f)
fid. fec. A. A*.
etiam epistola Ft-iderici.
licitatus B.
;
sed
e)
i) Cazimero h. l. A. A*.
h) Magdeburg A*l. 3.
g) nat. A. A*\. Cl; natale Bl.
ita codd.
m) Alexii deest B. C.
k) est add.
1.
I)

35

XX

XXX B

1)

[Cf.

loseph.

l.

c;

Giesebrecht, 'DKG! VI, p. 353, n. \].

subiectis et debellare superbos. 40

Aen. VI, 853: Parcere

3) [Krsyszkoivo prope PosnaniamJ
2)

Verg.

derici.

5) [Cf. infra III, 13J.

4)
6)

Hucusque ex

[Immo

ManuelisJ.

epistola Fri-

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

15

20

IMP. LIB.

171

III.

tamen verba eorum^ in qnibusdam fastum regalem et

Grecum in subornato sermone videbantur sapere tumorem,
imperator eos despexit, et nisi in melius commutata
sententia commodius sibi prospexissent, si fieri poterat
privilegio,
dissimulationem agente
salvo nunciorum
principe, prope fuit, ut a quibusdam ignominiosum et
erumpnosum accepissent responsum. Placatus tamen
multis eorum precibus et lacrimis imperator veniam
super^ his donavit, accepta sponsione, quod deinceps
spernentes ampullosa, nonnisi eam quam deceret Romanum principem et orbis ac^ Urbis dominatorem, reverentiam suis salutationibus apportarent. Indulgentiam
et gratiam consecuti Fridericum*^ ducem Sueviae^, filium
Conradi^ regis, adhuc adolescentulum, in presentia sua
gladio accingi et militem profiteri postulant et impetrant.
Amita siquidem sua* imperatrix Constantinopolitana^ et antea et nunc multis et magnificis eundem puerum visitaverat largitionum muneribus idque
legatis in mandatis dedisse traditur, ne quando nisi
completo hoc negotio in Greciam reverterentur, astipulante sibi cum magno favore proprio marito ob gratiam
et antiquam amiciciam cum patre pueri rege Conrado^
habitam.

VII.
Ibidem tunc affuere etiam *Heinrici*^ regis
Angliae missi, varia et preciosa donaria multo lepore
verborum adornata presentantes. luter quae papilionem
unum, quantitate maximum, qualitate bonissimum, perspeximus. Cuius si quantitatem requiris, nonnisi machinis
et instrumentorum genere et amminiculo levari poterat;
si qualita^tem, nec materia nec opere ipsum putem aliquando ab aliquo huiuscemodi^ apparatu superatum iri.
Litteras quoque mellito sermone plenas pariter direxerat;
quarum hic tenor f uit
Frecordiali^^ amico suo Friderico^, Dei gratia JRoma^

25

30

35

norum^ imperatori
*)

Herena add.

a) illorum

A. A*.

invictissimo, Heinrictis^ rex Angliae,

dux

C.

b) siiperbis

don. B.

c)

et

A*

1; U. ac o. C.

d) F. A.

f) Cunr. 1, et ita post.

Swev. Bl.
g) ita B; Constantinop A. Cl;
Constantinopol' C2; Constanliuopolis Waitz.
h) C. A. A* 1.
nulla cap.
i)
40 dist. A. A*l.
k) N. A; enim (pro N^ -^*
hniusce (om. modi^ A. C\.
m) hanc
1)

A*l.

e)

epistolam hahet B*.

H. A*; Hainr. B*.

n)

F. A. A*.

1.

o)

Kom A; Romano

A*.

p)

N.

A;

1157.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

172

1157.

Normanniae
et

verae

et

Aquitaniae

[pacis^ etj

IMP. LIB.

III.

comes Andegavensis, salutem

concordiam.
Excellentiae
referimus grates, dominantium
et

clilectionis

quantas possumus
optime, quod nos nunciis vestris visitare, salutare litteris,
munerihus prevenire et, quod his carius amplectimur, pacis
et amoris invicem dignatus estis federa inchoare.
Exultavimus et quodammodo animum nohis crescere et in maius
sensimus evehi, dum vestra promissio, in qua nohis spem
dedistis in disponendis regni nostri 7iegotiis, alacriores nos
reddidit et promptiores. Exultavimus, inquam, et tota mente
id vohis in sincero
magnificentiae vestrae assurreximus
cordis affectu respondentes
quod, quidquid ad honorem
vestrum^ spectare noverimus, pro posse nostro effectui mancipare parati sumus.
Regnum nostrum et quidquid uhique
nostrae suhicitur dicioni vohis exponimus et vestrae committimus potestati, ut ad vestrum^ mdum omnia disponantur et in omnihus vestri fiat voluntas imperii.
Sit igitur
inter nos et populos nostros dilectionis et pacis unitas indivisa, commertia tuta, ita tamen, ut vohis, qui dignitate
preminetis
imperandi cedat auctoritas
nohis non deerit
vestrae

10

voluntas ohsequendi.

Et

sicut

vestrae serenitatis

15

20

memoriam

vestrorum excitat in nohis munerum largitio, sic vos nostri

quoque reminisci preoptamus*^ , mittentes quae pulchriora
penes nos erant et vohis magis placitura. Attendite itaque
dantis affectum, non data, et eo animo quo dantur excipite. 25
De *manu heati lacohi, super qua nohis scripsistis, in ore*p.
magistri Heriherti^ et Wilhelmi^ clerici nostri verhum posuimus. Teste Thoma cancellario aput Northamt^

VIII. ^ Aderant preterea diversarum nationum, utpote de Datia, [de'^] Pannonia, Italia seu de Burgundia,
diversae legationes, quarum portitores se mutuo videntes
atque certatim munera et snpplicationes afferentes singuli
singiilis stuporem pariter et admirationem addidere.
Mense^ Octobre mediante imperator apud Bisuncium^ curiam celebraturus in Burgundiam iter aggre-

30

'

ocioi.

35

b) Dei B*.
c) nut. v.
a) verae et unicae dil. B. B* ; pacis et des. B. C.
A. A*.
d) optamus B\, e corr. B^.
e) Willi A; WiHi B*. Cl; Wilh'. A* ; Willehelmi B 1; Guilh. C 2.
Northat B; Norhat' A; Norhat B*. C 1; Norhant C 2;
f)
k) sequentia
Nothart A*.
h) de deest B. C.
i) qua ^l.
g) miUa cap. dist. A. A*l.
Capi- 40
habet B*, rtihra post addita: Initium scismatis inter sacerdotium et regnum.
lulum VII. incipit A; item novum inc. cap. A* ; Uttera initlalis M minio picta, quamm) celebr. in
quam versus non mutatus C'l.
Bisunzium -B 1 Bisuntium C.
1)
Burg. om. A*.

1) [Herberti de Boseham, ut videtur, qui Vitam

piscopi Cantuariensis scripsitj.

Thomae

archie'
46

-^20.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

15

20

autem Bisuncium

ditur.

Est

terciae

partis^,

*Magnus*^ suum
mine gaudentes,
Tuba*^. In qua

IMP. LIB.

una metropoleos^

30

173

eius 1157.

in quas^ imperator gloriosus Karolus

inter tres filios suos, omnes regio no-

imperium, sita super amnem

pene omnibus proceribus terrae
illius adunatis, multis quoque exterarum gentium hominibus^, utpote Romanis, Apulis, Tuscis, Venetis, Italis,
divisit

civitate

Francis, Anglis et Hjspanis, per legatos suos imperatoris

adventum prestolantibus, festivissimo apparatu et sollempni favore excipitur. Tota* siquidem terra eundem
fortissimum cognoscens et clementissimum, amore pariter
et timore permixto, novis illum fascibus honorare, novis
laudibus attollere satagebat. At priusquam ad eius provinciae negotia seu ordinationem stilus se porrigat, de
legatis Romani pontificis Adriani^*, ad quid venerint^
et quomodo recesserint, quia et auctoritas eius partis
maior et causa gravior, dicendum nobis erit. Prolixitatem huius narrationis non causabitur, qui materiae
pondus ac temporis, quo haec tempestas protracta est
et protrahitur, diuturnitatem diligenter consideraverit^\

Personae nunciorum erant Rolandus

25

III.

tituli

Sancti Marci

presbiter cardinalis et cancellarius sanctae Romanae

aecclesiae et Bernhardus^ tituli Sancti Clementis presbiter cardinalis, ambo divitiis, maturitate et gravitate
insignes et pene omnibus aliis in Eomana aecclesia
auctoritate maiores. Causa vero adventus eorum speciem
sinceritatis videbatur habere; sed fermentum et occasionem malorum intus^ latuisse postmodum evidenter
deprehensum est. Principe ergo die^ quodam a strepitu
et populi tumultu declinante, in cuiusdam oratorii privatiore recessu predicti nuncii in conspectum"^ eius deducti ab eoque, ut oportebat, sicutqui^ boni se nuncii
baiolos^ assererent, benigne et honeste recepti sunt. Ex-

*)

B*

his

omissis sequentia ita

Busuncium

A.

Aderant etiam

contraliit:

Romani summi pontificis Adriani

et quomodo recesserint, dicendum

35

omnes

legati,

inibi

qui quare venerint

est.

conferve liceat IV, 8i:

^*.
e) Toba Cl;
Touba C2;
om. A.
f) hominibus om. C.
f*) Add'ryl; Adriani om. A*.
g) additur add. A*,
h) consideravit C.
i)
40 cf. n. t*.
Bern. A; Beruardus Cl.
k) intus om. C.
de C2.
m) ita A. C; conspectu A*? B. B*.
1) d^ Cl;
a)

Pentapoleos).

1)

c) ita

Doiibs.

h.

l.

codd. omnes.

2)

b)
d)

ita

cocld. (forsitan

Magnus om.

[2. Reg. 18,

22

^4.

non

eris

boni nuncii baiulusy.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

174

1157.

IMP. LIB.

III.

ordium autem sermonis illorum in fronte ipsa notabile

comparuit, quod tale fuisse dicitur: 'Salutat vos beatissimus pater noster papa Adrianus^ et universitas cardinalium sanctae Romanae aecclesiae, ille ut pater, ilii
ut fratres'. Paucisque interpositis, litteras quas ferebant
Quas et aliarum quae in hac turbulentia
protulere ^.
hinc inde discurrebant rescripta litterarum idcirco huic
operi interserere curavi, ut quivis lector, qui^ in partem
declinare voluerit, non meis verbis vel assertionibus, sed
partium

ipsarum

propriis scriptis tractus et vocatus,

libere eligat, utri parti suum velit accommodare favorem ^.
Tenor denique litterarum talis erat

(Sept. 20;.

Adriamis

VIIII. ^

episcopus
servus servorum Dei,
Friderico^, iUustri Romanorum^ imperatori,
salutem et apostolicam henedictionem. hnperatoriae maiestati
paiicis^ retroactis diehus recoUmus nos^ scripsisse, illud Jiorrendum et execrahile facinus et piacidare flagitium tempore
in Teutonicis partUms
siciU credimus,
nostro commissum
aliquando intemptatum, excellentiae tuae ad memoriam revocantes, nec^ sine grandi^ ammiratione ferentes, quod ahsque
digna severitate vindictae usque nunc transire passus sis
tam perniciosi sceleris feritatem. Qualiter enim venerahilis
frater noster E.^ Lundenensis^ archiepiscopus, dum a sede
apostolica remearet, a quihtisdam impiis et scelestis, quod
sine grandi animi merore non dicimiis, in partihus illis^
captus fuerit et adhuc in cusiodia teneatur, qualiter etiam
in ipsa captione predicta viri impietatis, semen nequam, filii
scelerati'", in eum et in suos evaginatis gJadiis violenter exquam turpiter atque inahlatis omnihus
arserint et eos
honeste tractaverint, et tua serenissima celsitucJo cognoscit,
atque ad longinquas et reinotissimas regiones fama tanti
sceleris icmi pervenit.' Ad cuius utique^ vehementissimi facidilecto

10

filio

15

20

25

30

d) F. A. A^l.
c) nulla cap. dist. A.
b) qnam B*.
a) A. A. A*l.
Simonsfehl, 'Jahrh.' I, p. 497, n. 254. miratiir non potius uon
f)
RoiS A. A*. B*.
paucis legti; aliter C. Schamhach, 'Histor. Vierteljahrschr.' XIV, 1911, p. A20 sqq. hmic 35
h) ita A. A*. V. M. S ; nou B. C.
locum explicare conatus est.
g) nos deest C.
m) itaquo -4*.
k) Lundensis M; Ludun. Bl; Lundun. B*.
1) istis V.
i) gravi J^*.
e)

2) [Cf infra III, 16. IV, 69. 75, iihi

arbitriuni ad lectorem reicitj.
3) Exstat in
cod. Vind. 629 (ius can. 133^, cuius lectiones a Wattenbachio enotatas 40
V. indicavi.
[Cf Constit. I, p. 229 sq. nr. 164, ubi etiam cod. Monac.
1)

[Cf. infra cap. 11/.

modo

noster pari

saec XII.

rei

Argentiti.,

et

ah editore

et

signati,

adhibiti,

lectiones ex parte enotare satis habuimus]

4) Eskillus.
semini nequaiii, filiis sceleratisy.
1, 4: Vae
.

quorum
5) [Isai.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

*p.i2i.

10

15

IMP. LIB.

III.

175

noris ultionem, sicut his^'^ cui hona placere^, mala vero 1157.
displicere credimus, constantius exurgere dehuisti, et gladiuw,

qui tihi^ ad vindictam malefactorum^, laudem vero honorum'^

est ex divina provisione concessus, in cervicem desevire oporTu vero
tuit impiorum et gravissime conterere presumptores.
seviciam ^ neglexisse,
id ipsum ita dissimulasse diceris,
quod eosdem^ non est quare peniteat commisisse reatim,
quia [se^J inpunitatem sacrilegii quod gesserunt iamiam
sentiunt invenisse.
Cuius quidem dissimulationis et negligentiae causam penitus ignoramus, quoniam nos in aliquo
serenitatis tuae gloriam offendisse conscientiae scruptdus
nostrum animum non accusat, sed personam tuam sicut
harissimi et specialis fiJii mstri et principis christianissimi,
quem in apostolicae confessionis petra non amhigimus per
Dei gratiam solidatum^^, sincera semper dileximus^ lcaritate^
et dehitae tractavimus
henignitatis affectu.
JDehes enim,
gloriosissime fili, ante ocidos mentis reducere, quam gratanter et quam iocunde alio anno mater tua sacrosancta
Romana aecclesia te susceperit, quanta cordis affectione trac-

quantam

20 taverit,

tihi

dignitatis plenitudinem

contiderit

et

et qualiter imperialis insigne coronae^ lihentissime

conferens henignissimo gremio suo tuae^ suhlimitatis apicem
studuerit confovere, nichil prorsus efficiens, quod regiae
vohmtati vel in minimo cognosceret ohviare.
Neque ta?nen
penitet^ nos tuae^^ desideria voluntatis in omnibus implevisse,
sed, si^ maiora heneficia^ excellentia tua de mami nostra
suscepisset, si fieri posset, considerantes , quanta aecclesiae
Dei et nohis per te incrementa possint et commoda provenire, non inmerito gauderemus.
Nunc autem, quia tam
inmensum *facinus*^, qiiod in contumeliam universalis aec-

honoris,

25

30

b) placere 07n. A*.

c) qui ad vind. malefactor. laudem
d) inalorum B; nialedictorum C2.
e; ita codd. omnes (atqtie
M. S) ; seu etiam recte V.
t)
malefactores add. M. S.
g) ita A. A^-. V. M. S;
se deest B. C.
h) siue causa add. B. B*.
i)
dilexerimus C, er expimctiim Cl.
3.
m) peniteret B. B*.
u) des. tuae vol. C.
35 k) ita A. C\. V. M. S.
1) tiiao om.
o) si om. Bli.
p) maiora excoU. tua, si lieri possct, ds manibus nostris beueficia V.
(l) faciuus oni. A. A*. V. S; inmensnm facinas otn. M.
a) ita

vero bonor.

A. A*.

C,

tibi V,

kj.

40

j9.

14: ad vindictam malefactoruni,

[1. Petr.
II, p. 193/.
3) [WeiJand, Constit. I,
230, n. 1. 232; n. 1. hoc loco atque in enct/cUca imperatoris (infra
1)

[I.

e.

laudem vero bonorum;

2)

cf.

LL.

ll^ vocem beneficium deletam esse ex Iladriani epistola c. 16. inserta

qiiem etiam Haiick , 'Kirchengesch. Deutschlands' IV, p. 215,
n. 3 probat; cf. tamen c. 10, infra p. 176, l. 31 nccnon c. 23; Sitnonsfeld, 'Jahrb.' I, p. 569, n. 173; C. Schambach, 'Histor. Vierteljahr-

c.

collegit,

45 schrift'

XIV,

1911, p. 414 sqqj.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

176

IMP. LIB.

III.

imperli fui noscitur etiani commissum, negligere

ac^ dissimulare videris, suspicamur utique ac^ veremur, ne
forte in hanc dissimidationem et negligentiam propter hoc
tuus animus sit inductus, quod suggestione perversi hominis
^i^ania seminantis ^ adversus clementissimam matrem tuam
sacrosanctam Homanam aecclesiam et nos ipsos indignationem, quod ahsit, aliquam. conceperis vel rancorem.
Oh hoc
igitur et oh alia omnia^ negotia, quae cognoscimus imminere, duos de meliorihus et cariorihus quos circa nos hahemus, dilectos scilicet fdios nostros, Bernhardum^ Sancti^
Clementis preshiterum cardinalem^ et JRolandum^ ftittdi^J
Sancti Marci preshiterum cardinalem et cancellarium nostriim,
viros utique religione et^^ prudentia et honestate conspicuos,
serenitati tuae de latere nostro ad presens duximus destinandos, excellentiam tuam rogantes attentius, quatinus eos
tam honorifice quam henigne recipias, honeste tractes et ea,
quae ipsi super hoc et super aliis ad honorem Dei et sacrosanctae Romanae aecclesiae, ad decus etiam et exaltationem
imperii pertinentia ex parte nostra imperatoriae proposuerint dignitati, sicut^ ah ore nostro procedant, absque ulla
hesitatione suscipias et ipsorum verhis, tamquam si^ ea contingeret nos proferre, fidem ^ non duhites adhihere ^.

1157. clesiae et

X."^ Talibus litteris lectis et per Reinaldum cancellarinm fida satis* interpretatione diligenter expositis,
magna principes" qni aderant indignatione commoti sunt,
quia*^ tota litterarum continentia non parum acredinis^'
habere et^ occasionem futuri mali iamiam fronte sua
preferre videbatur. Precipue tamen universos accenderat,
quod in premissis litteris inter caetera dictum fuisse
acceperant dignitatis et honoris plenitudinem sibi a
Romano pontifice collatam et insigne imperialis coronae
de manu eius imperatorem suscepisse, nec ipsum penitere, si maiora^' beneficia de manu eius suscepisset,

*)

titnli

mmis

a) et A*.
add. M. S.

10

15

20

25

30

B. B*.

b)
d)

quaedam V; omnia

deest S.

c)

B. A. A*l.

card. et om. C.
tituli deest B. C.
h) ita A* 1.

Sancti om. A.

e)

f)

Cl; Bu A*2.

R. A. A*l. Cl;

Bl. M; et deest rel.

Rol. A*2.
g) iterum (it'm) A;
m) Capitulum
k) si om. B3.
i) velut si V, melius.
1) non dub. adh. fidem A. A*.
o) tum quia A. A*.
IX, incipit A.
n) princeps et (post add. A*l) A*.
p) acerr) ibi add. A. A*.
bitudinis seu am ari tudinis ^. ^*.
q) habere occas. et ^*.

1) [Cf. 3Iatfh. 13, 257.

add. cod.

Vmd. [M. SJ.

2)

Dat. Anagniae XII. Kal. Octobris

35

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10
*i).422.

15

20

30

177

III.

habita consideratione, qnanta aecclesiae* Romanae per

ipsum possent incrementa et commoda provenire. Atque
ad horum verborum strictam expositionem ac prefatae
interpretationis fidem auditores induxerat, quod a nonnullis Romanorum temere affirmari noverant imperium
Urbis et regnum Italicum donatione pontificum reges
nostros hactenus possedisse, idque non solum dictis,
sed^ et scriptis atque picturis representare et ad posteros
Unde de imperatore Lothario in palatio
transmittere.
Lateranensi super eiusmodi^ picturam^ scriptum est:
*Ilex venit ante fores, iurans prius Urhis Jionores,
Post honio^ fit papae, sumit quo dante coronam.
Talis pictura talisque superscriptio principi, quando
alio anno circa Urbem fuerat, per fideles imperii delata
cum vehementer displicuisset, amica prius invectione
precedente, laudamentum a papa * Adriano^ * accepisse
memoratur, ut et scriptura pariter^ atque^ pictura talis
de medio tolleretur, ne tam vana res summis in orbe
viris litigandi et discordandi prebere posset^ materiam.
His omnibus in unum collatis, cum strepitus et turba
inter optimates regni de tam insolita legatione magis ac
magis invalesceret, quasi gladium ^ igni adderet ^, dixisse
ferunt unum de legatis
A quo ergo habet, si a domno
papa non habet imperium?' Ob hoc dictum eo processit iracundia, ut unus eorum, videlicet Otto"^ palatinus
comes de Baioaria, ut dicebatur, exerto* gladio cervici
illius mortem intentaret.
At Fridericus auctoritate presentiae suae interposita tumultum quidem compescuit,
ipsos autem legatos securitate donatos ad habitacula
deduci ac primo mane via sua proficisci precepit, addens
in mandatis
ne hac vel illac in territoriis episcoporum
seu abbatum vagarentur, sed recta via, nec ad dexteram"
nec ad sinistram declinantes, reverterentur ad Urbem.
Ipsis itaque sine efficatia revertentibus, id quod factum
fuerat ab imperatore per universum regni ambitum provide litteris declaratur quarum hic tenor f uit
:

25

IMP. LIB.

'

35

*)

e)

prope exerto

a) Rom.
cum A. A*.

C.

Bl.
d) hc A; hec A*.
b) sed om. B.
c) huiusmodi C.
Adriiino deest B.
h) pariter om. A*
g) dicitur acc. Bl. 3.
ac A.
k) possit A*.
igni glad. A. A*.
m) O. A. A* 1.
1)

eccl.
i)

40 post add. B 1.
i)
n) ita A. Bl. B*. C.

1) [Cf. Chron. reg. Colon. rec. Waitz p. 93 sq.J.

gladio scrutare Horat. Sat. II, 3. 276.

Geeta Friderici.

2)

22

ignem

1157.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

178

XI. ^

Jj^^*

IMP. LIB.

III.

Cum,^ divina potentia, a qua omnis potestas in

caelo et in terra^, nohis, christo eius,

regnum^

et

imperium

regendum commiserit et pacem aecclesiarum imperialihus armis conservandam ordinaverit, non sine maximo dolore cordis
conqueri cogimur dilectioni vestrae, quod a capite sanctae
Christus pacis ac dilectionis suae caracterem
causae dissensionum ^ seminarium^ malorum,
pestiferi morhi venenum manare videntur; de quihus, nisi
Deus avertat, totum corpus aecclesiae commaculari, unitatem
scindi, inter regnum et sacerdotium scisma fieri pertimesciCum enim nUper in curia Bisuncii^ essemus et de
mus.
honore imperii et salute aecclesiarum dehita soUicitudine
tractaremus, venerunt legati apostolici, asserentes se talem
legationem nostrae afferre maiestati, unde honor imperii
non parvum accipere deheret incrementum. Quos cwn prima
die adventus sui honorifice suscepissemus^ et secunda, ut
mos est, ad audiendam legationem eorum cum principihus
nostris consedissemus, ipsi, quasi de mammona iniquitatis'^
inflati, de altitudine superhiae, de fastu arrogantiae, de
execrahili * tumidi^ * cordis elatione, legationem apostolicis
conscriptam nohis presentaverunt ,
quarum tenor
litteris
talis erat, quod pre oculis mentis semper deheremus hahere,
qualiter domnus papa insigne imperialis coronae^ nohis
contulerit neque tamen penitentia^ moveretur, si maiora
Haec erat
excellentia nostra ah eo heneficia suscepisset.
illa jpaternae dulcedinis legatio, quae unitatem aecclesiae et
imperii confovere dehuit, quae vinculo pacis utrumque colligare studuit, quae ad utriusque concordiam et ohedientiam
Certe ad^ vocem illam nefananimos audientium aJlexit.
dam et omni veritate vacuam non solum imperialis maiestas
dehitam indignationem concepit, verum omnes principes qui
aderant tanto furore et ira sunt^ repleti quod sine duhio
illos duos iniquos preshiteros mortis sententia dampnassent,
Forro quia multa
nisi^ hoc^^ nostra intercepisset presentia.
paria litterarum^ apud eos reperta sunt et scedidae sigil-

aecclesiae, cui

impressit,

10

15

20

25

30

a)

Capitulum X, A.

Rotn. 13; 1

1) [Cf.

16; 9

de

mammona

multae iHterae,
infra III, 17

cf.

bis

c)
;

rcgnum conm. (comm.)

Bisuntii C.
k) repl. sunt

non

est

iniquitatisy.

Zeumer,

p.S28sq.; W. Voss,

nec littera initialis minio picta nec versus mutatus,

b)

sed signuin novi cap. C 1; cf. C2.

naria A. A*.
e) Bisunzii B 1
h) peniteutie i? 3.
i) et ad ^*.

f)

-4.

f.

d) semiet imp. reg. A. A*.

suscepimus A*.
g) tumidi deest B,
A*.
m) hee ^.
1) non nisii^l. 2.

enim potestas nisi a Deoy.

3) [Cf. supra p. 175, n. 3J.

'N. Archiv^

'Zeitschr.

quae

35

XXXV,

p. '^^^sqq.

2)

[Luc. 40

4) [I.

e.

XXXVII,

deutsches Altertum' LIII, p. 69 sqq.

et scripta et scribenda ferebant^.

RAHEWINI GESTA FRIDERIOI

10

15
i).423.

20

25

IMP. LIB.

179

III.

latae ad arbitrium eorum adhuc scrihendae, quibus, sicut 1157.

hactenus consuetudinis eorum fuit, per singulas aecclesias
Teutonici regni conceptum iniquitatis suae virus respergere,
altaria denudare, vasa domus Dei asportare^, cruces excoriare nitehantur, ne ultra procedendi facultas eis daretur,
eadem qua venerant via ad Urhem eos redire fecimus.
Cumque'^ per electionem principum a solo JDeo regnum et
imperium nostrum sit^, qui in passione Christi filii sui

duohus gladiis necessariis ^ regendum orhem suhiecit, cumque

Fetrus apostolus hac doctrina mundum informaverit : 'Deum
timete, regem honorificate', quicumque nos imperialem coronam pro heneficio a domno papa suscepisse dixerit, divinae^ institutioni et doctrinae Petri contrarius est et menQuia vero hactenus honorem ac lihertatem
dacii reus erit.
aecclesiarum, quae iam diu indehitae servitutis iugo *depressa
^gf^ ^ manu Egyptiorum^'^ studuimus eripere et omnia eis
dignitatum suarum iura conservare intendimus, universitatem vestram super tanta ignominia nohis et imperio condolere rogamus, sperantes, ne honorem imperii, qui a constitutione Urhis et Christianae religionis institutione ad vestra
usque tempora gloriosus et imminutus extitit, fidei^ vestrae
indivisa sinceritas tam inaudita novitate, tam presump-

i.petr.2,11.

tuosa elatione imminui paciatur, sciens, omni amhiguitate

remota, quod mortis periculum ante vellemus incurrere,
quam nostris temporihus tantae confusionis ohprohrium sustinere *.

30

XII. ^ His ita gestis, Fridericus ad ordinanda imperii negotia in regno Burgundiae animum intendit.
Cumque Burgundia aliquando per se fortes reges habuisset et per eos suis gentibus precepta dare solita
fuisset, ex appetitu libertatis, quae, ut dicitur*, res inestimahilis est, iam dudum insolentiam et desuetudinem
induerat obsequendi.
Ea itaque terra, quae nonnisi
*)

35

B* pergit: De hoc hactenus. Revertentibus autem legatis

apostolicae sedis Rolando et Bernhardo, quantas (c. 16).

Unde ortura habeat imperium rubro in marg. add. A* 1. 2.

Bl. B*.
d) Egypc. A; Egipt. A* ; Egypt. Cl; Aegypt.

a)
c)

divini

om. A*.

40

t)

Capitulum XI.

Dan.

incipit

b)
(7 2.

tlt

Bl.
e)

3.

lidei

A.

Luc. 22, S8J.

3) [Exod. 18, 9 eo
1. Beg. 10, 1874) Dig.
L, 17; 106 [ct, etiam infra III, 467.

quod

1) [Cf.
eruisset

1, 27.

2) [Cf.

eum de manu Aegyptiorum;

12*

(ii).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

180

1157.

IMP.

LIB.

m.

multo labore ac bellico sudore^ subigenda putabatur,

ita, Deo ordinante, paruit, quod nisi alia in regno
disponenda inevitabiliter imperatorem retraxissent, familiariter ^ et cum paucis usque ^ Arelatum, sedem regni
Burgundiae, procedere^ potuisset. Denique, quod modo
viventium excedit memoriam hominum aliquando contigisse, Stephanus Yiennensis archiepiscopus et archicancellarius de Burgundia et Eraclius archiepiscopus et
primas Lugdunensis et Odo Valentinus^ episcopus et
Gaufredus^ Avinionensis et Silvio magnus princeps et
prepotens de Claria'^, tunc ad curiam venientes Friderico
fidelitatem fecerunt atque hominium et beneficia sua de
manu illius reverenter susceperunt. Arelatensis autem
**archi**episcopus et alii omnes archiepiscopi, episcopi,
primates et nobiles venissent idemque fecissent, nisi

lo

i5

mora principem adeundi compendio suae brevitatis prestitisset inpedimentum. Missis tamen per honestos valde
et

industrios nuncios

litteris

omnimodam subiectionem

debitam fidelitatem imperio Romano compromiserunt.

Lodewicus^ quoque rex Francorum usque Diunum^*^
occurrerat ad colloquium imperatoris, sed eo versus
Alemaniam^ iter agente ceptum non processit. Directis^
autem^ uterque principum nunciis, imperator^ quidem
cancellario"^ suo prenominato ^ Reinaldo^ et comite Udalrico^ de LenzeburchP, rex vero etiam suo cancellario
et

20

25

magistro Alderico^, sese per illos mutuo salutarunt^.

Reliquum legationis^, ut videbatur quidem utilitati, re
autem vera regali potius fastui studere utrimque videNam sicut egomet referente venerabili viro
batur.

Heinrico Trecense episcopo cognovi, Lodev7icus\ audito

quam strennue partibus illis Fridericus prevaluisset, pertimuit, nec iam ad colloquium, quod suspectum habebat,
sed ad bellum se ratus proficisci, clanculo non parvas
copias coUegerat, adeo quod novem episcopos cum sua
milicia una nocte in Trecensi'^ civitate tunc hospitasse"^'

3o

35

c) Valent. A. A*l. Bl. Cl;

usque ad A*2.
b) procedere om. Bl. 3.
Lod. Bl.
e) episcopus ^. C.
f)
d) Ganfredus A*. Bl. C.
Duinum A. C2; Duinum corr. Diunura Cl; Dinnum A* (A* 1 e corr.)
g) ita J5 1
k) uterque autem A*.
Duunum iJ 3.
i) Missis ^. A*.
h) Adelemanniam 3.
m) cancellarium suum prenominatum Reginaldum (Reg. pren. A*) 40
1) imperatoris B 1.
o) Odalr. B ; Udalr. C 1.
et comitem Udalricum A. A*.
n) Reinoldo B 1.
r) salutaverunt A*.
s) relaLenzeburc Cl.
q) Ader. ui*.
p) Lenzeburg JL*. C2
tionisJ5; cf. etiani infra III, 21. t) Lodeuicus -4. u) c. Tr. ^. ^*. v) hospitatos ji5.

a)

Valent. C2.
;

1) [Cf.
3) Clerieux.

supra p.

1,

4) Dijon.

n. SJ.

2)

5) [Cf.

[Cf. supra II, 48, p. 156;

supra III, 10; p. 1767.

l.

25/.
*5

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

181

III.

memoratus presul memoraret. Cumque tota terra illa

non minimo metu nutaret, ipsa trepidatio nobis pro

1157.

victoria putabatur.

de Burgundia imperator, rebus

suae imperatricis, de
^,
ad arbitrium suum dispositis,
qua supra^ dictum est
in Saxoniam iter flectit, diesque natalis^ Domini in

Reversus

XIII. ^

15

20

25

30

*p.i2i.

ambitione cecati, de promissis fidem et sacramenta vile

quid iudicarent. Deinde in Baioariam tendens, Ratisponae curiam magna^ cum frequentia principum in
octava epiphaniae agit. Ibi inter caeteros, qui tunc lan. 13.
crebri^ aderant, etiam regis Ungariae N. '* legati^ affuere.
Siquidem frater eius^ nomine N."^-** quorumdam criminationibus regi delatus fuerat, quasi ad regnum aspiraret,
atque in ea re avunculum amborum, [ducem^] Belum,
virum valde prudentem ac ad innovandas res jdoneum,
suasorem habere putabatur, pro eo quod honorificentius ^
habito adolescenti per studia colendi ferociae visus est
nutrimenta suggerere.
Rex autem suspectum habens
tantum fratris honorem et peiora re ipsa de illo veritus,
non tam ipsum quam amicos^ et familiares eius iam^

omnia facta seu dicta eorum

aperte insimulans,

in crimina vertebat. Multisque adversus fratrem vulgatis,

pluribus ad contestandum subornatis, per insidias necem
fratris dicebatur adoptare^. Is antehac compertum habens,
quod Romanum imperium totius orbis esset asylum^,
fugiens ad imperatorem evasit erumpnasque suas ac erga
se germani crudelem acerbitatem lacri*mabili conque-

*)

Gaizae

C.

**) Stephanus C.

35 A.

A* ;

a) Capitulum XII. incipit A.

nat. B\. Cl; nativitatis C2.

Magdeburgensi B2.
H. A.
k) aif.

t)

leg.

i)

n)
q)

40

Bec.25.

Magdeburg

celebravit, experimentum accipiens

de Polanis, qui, ut^ prefati sumus^, suis negotiis tunc 1158.
finem facere debuerant, quod ipsi, avaricia pariter et
civitate

10

(12).

feliciter gestis prediisque coniugis^

ducem

deest B. C.
optare A. (los.).

1)

II, 48.

182
conformataj.
tere, p.

l.

b) coniugiis
e)

^l.

c)

supra

otn.

A*.

B 3.

h) curie A.
g) magnara A*2. B1.3.
m) ita A. B; enim A*l; om. A*2.
suus A. A*.
o) amicos eius et fam. iam A. A*.
p) iam om. Bl. 3,

ut om.

B.

2)

1)

Cap.

5.

3)

/"honorificentius

recidi opor-

aliquam partem ad loseph.-Rufin. Bell. lud.

4) [Cf. Ottonis Chron. VII, 34, p. 367, n. 67.

24;

d) ita

Magdeb'^; Madeburg A* ; Mag-deburg Bl;

I,

17.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

182

1158.

IMP. LIB.

III.

stione deploravit; criminationumque* suarum invidiam

diluendo, ficta quae adversum^ se dicebantur asserere,
et purgationis suae fidem

calumpniatores defore,

omnibus constare

dum

numquam

extet cui persuadeatur

ini-

quissimum esse, quod fratri non sufficeret paterno eum

regno expulisse, nisi de capite quoque suo^ et vita innocentissima supplicium sumeretur.

motus Fridericus, missis

in

Tali deprecatione per-

Ungariam

legatis,

de

resti-

tutione iuvenis cogitabat, imperialem precibus adiungens

*dignitatem
et*
auctoritatem.
Rex itaque adversus
fratrem duos de optimatibus regni sui dirigit ad curiam,
episcopum Gervasium^ de Castro - f erreo ^ et comitem
Heidenricum ^, viros opulentos et copia dicendi satis
instructos, per quos et obiecta diluere et de fratris
eiectione invidiam in eum qui passus erat retorquere
satagere^, prosequens iniurias et^ peccata plurima in se
admissa: regni consortio secum illum participasse, solo
^

nomine
tatis

rum

se illo

lo

i5

priorem tantum fuisse, quamdiu germani-

iura inter se inviolata mansissent; deinde pravoconsiiia secutum, quae ad pessima studia lubricam

in adolescente aetatem impellebant; ita factum, quemadmodum in corpore ubi semper ^ dum aliqua pars
tumescit suaque corruptione totum corpus debilitat et
inficit, ex quo curari desperatur, recidi oportere. Bellum ^
ultro inferentem, postquam superatus sit, queri, quod
iniuriam facere nequivisset, fugam ipsum simulasse, in
regno manere licuisse, donec odia omnium et inimicicias adeo contra se firmaverit, ut velut crudelem hostem
et regni insidiatorem pellendum arbitrarentur, antequam
facinoribus suis illud cruentari et principatus eius monImperator,
archiam scindi ac dilacerari contigisset.
partibus auditis, cum^ videret rem eo venturam, quod
aut in communi dividendo'^ aut in uniascuiusvis condempnatione litem opus esset terminari, conferens quoque in corde suo plurium negotiorum occupationes, ad

20

25

30

35

a) que om, A*.

c) suo quoque Bl. 3.
d) dignib) adversus A. A*.
tatem et des. A. A*.
f) N. A; enim (pro N> A*.
e) fratres B\. 3.
g) Heiurieum A. A*.
h) ita omnes codd. ; ut Giesebrecht monuit, satageret scribi oporlebat.
i) et om. B 3.
k) dum semper A. A*,
et cum A*.
m) diiudicandi A. A*'2;
1)

diiudicand'

A*

1)

2)

Bellum

ihid.

40

1.

Eisenstadt.
[Gervaslus episcopus laurini (Raab) erat].
licuisse
fugam
nequivisset ex Sallust. lug. 15, 1

14, 20.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. in.

183

oportuniora tempora decisionem hmus litis placuit protelandam. Itaque rogatus ab adolescente, per Venetias
legatos quoque regis,
illum transmittit in Greciam
acceptis^ ab eis muneribus ferme ad mille talenta, simulque eos sua liberalitate honoratos ad principem suum
cum pacis legatione remeare concessit.

1158.

In eadem curia^ dux Boemorum^

XIIII.^

N.*^-*,

(i3).

viribus prepollens ^, consilio, manu

audatiaque magnus, cuius antehac industriae, obsequii

vir ingenio validus,

10

15

20

multa precesserant experimenta,

pacem

et

30

in

fraternam concordiam revocavit.

His^

XV.'"

25

maximeque nuper

expeditione Polunica maxima^ virtus claruerat, adeo ut

ob merita sua omnibus carus esset^ ab imperatore ac
imperii primis ex duce rex creatur, anno ab incarnatione
Domini MCLVIII^. Suscepto itaque privilegio^ de usu
diadematis aliisque regni insignibus, laetus revertitur et
ad Italicam expeditionem rex pariter cum imperatore
fastu regali profecturus accingitur.
Ibidem etiam patruos suos^\ Ottonem ^ Frisingensem episcopum et Heinricum^ ducem Austriae, dissidentes, eo quod prefatus
antistes germano fratri, predia aecclesiae illicite sibi
usurpare volenti, omnino^ contradiceret, in pristinam

Baioaria peractis, Fridericus^ EibuariorumP fines ingreditur inferioresque Rheni partes

peragrans nullos sibi dies otiosos transire passus est,
eos se^ ratus perdidisse^ in quibus non aliquid de utilitatibus imperii, de iure et iusticia inter omnes gentes
conservanda disposuisset.
Inde fuit, quod tam valido
cis^ Alpes imperio ita provide consuluisset, ferocitatem
tantarum gentium tanto consilio ac sine armis delinisset,
ut, quod dictu mirum est, iam non regni rector, sed
*)

Labezlaus

donatus

in

C.

A.
c) ita A. A* 1. B. C; Bolisobsequi A; obsequium B.
f)
magna
MOCOLVIIP, V in l. raso Cl.
jjro V)
h) suos
alio atram. in niarg. Cl.
i)
O. A. A* 1. B.
k) N. A; H. A* l. B.
eo aio
1)
(animo) A*.
m) Capitulum XIIII. A.
n) ita add. Bl.
o) Fridericus deest Bl. 3.
r) cis orn. A*.
p) Bauwariorum A; Bau(u)ariorum A*.
q) se deest A. A*.
a)

A. A*.

b) niilla cap. dist.

laus A* 2 (ex rubra).

d) H. A.
85 g) M^COLXIIF. A, MCLXIII. A*. B (X

1)

[Cf.

supra III,

13,

e)

p. ISiJ.

2)

Cf.

Sallust.

lug. 6,

1.

[A. 1158. lan. 18, MG. Constit. I,

p. 236 sq., nr. 170J.
5) Cf. Sueton. Titus c. 8 [qiiamquam ibl non
ita similia ; magis similia infra III, 53/.

40 3)

[Cf.

ibid.

6,

1.

9;

2].

4)

(u).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

184
1158.

Apr.

20,

unius domus, unius^ rei

gubernator] haberetur.

IMP. LIB.

publicae

III.

paterfamilias

[et^

XVa/-* Post celebratum aput

N.**-^ pascha rursus ad superiores Yangionum'^ *partes iter rellectit slc

in domum regalem, quam apud Lutra edificaverat ^, divertens domui suae et familiaribus negotiis ordinandis
aliquot dies indulget.
Instabat iam tempus, quo reges
ad bella proficisci solent ^, ipseque in proximo ad Transalpina* exercitum ducturus, primo omnium in Deo spem
suam reponens ^, adscitis religiosis et probatis in sanctitate viris tamquam divinum eos oraculum consultabat
atque illorum persuasionibus aecclesiis Dei multa donaria imperiali largitate dispergebat. Quibus in negotiis

specialem habebat preceptorem et salutis animae suae

fidum secretarium Hartmannum* Brixinorensem^ episcopum, virum, qui tunc ^ inter^ Germaniae episcopos
singularis sanctitatis opinione et austerioris vitae conversatione preminebat.
Hoc ad se adscito, de secretis
suis pii se pontificis submisit devote consiliis, religiosi
ac christianissimi principis officium^ exercens, quatinus
iturus ad bellum spiritalibus armis ante muniret animam

quam corpus, ante^^ caelestibus^ se disciplinis prestrueret,

quam ad pugnam iturum militem militaribus instruere
Causas autem belli exponens, dum
preceptis curaret.
eas iustas tam memoratus antistes quam reliqui sacer-

Hoc caput post

17. ponunt
incipit praemissis. A*.

**) aecclesiam

(eccl.)

a) unius om, A. A*.

d) Vuag., ua e corr. A.
e)
1.
h) in A*, corr, inter

cel.

B2,

lo

i5

20

25

ne dignitas imperialis ab indignis

dotes cognovissent,
*)

*p.4.25.

sancti

b) et,
reflexit C.
i)

Guiberti

Cl. 2

gub. des. B. C.
f)

opus A. A*.

Hartemannum
k)

Capitulum XVIII.

verbis

et

c)

C.

A. A*.

Quitilinburch B.

cap. dist. C2. 30

Brixionensem Bl.

nulla
g)
1)

ita

A. A*.

C;

se

3.

[Pascha imperatdr Traiecti ad Mosam (aut Ultraiecti) celeAnn. Palidens., Magdeb., SS. XVI, p. 90. 191; Giesebrecht,
'DKG: V, p. 132. VI, p. 358 Simonsfeld, 'Jahrh: I, p. 633, n. 1257.
3) 2. Reg. 11, 1: eo tempore, quo solent
2) [Cf, infra IV, 86/.
reges ad bella procedere.
4) [Haec vox hic diverse atque alihi usurpata; cf. supra I, 8, p. 24 etc.J.
5) [Ps. 72, 28: ponere in Domino Deo
spem meamj.
6) [Etiam quo tempo7'e Raheivinus haec scripsit; praeerat enim episcopatui Brixitmisi a. 1140
1164, quo ohiit d. Dec. 237.
7) [Depravatum ex s. Suiberti (Kaiset^swerth) , ubi imperator April.
1)

hramt ;

cf.

35

die 22. eratj.

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

185

III.

et sic pax et tranquillitas aecclesiarum 1158.

salutaribus mandatis premonitum et premunitum ad proficiscendum contra rebelles animarunt^.

imminueretur
turbaretur,

XVI. ^

10

Cum*^ haec agerentur, legati sedis apostolicae Eolandus*^ et Bernhardus reversi^, quantas ^ iniurias sustinuerint, in quo periculo fuerint, exponunt,
gravibus graviora adicientes, ut in ultionem eorum, quae
se pertulisse dixerunt^, Romanae urbis episcopum proIn hoc negotio clerus Romanus ita inter se
vocarent.

(i5).

ut pars eorum partibus faveret imperatoris

eorum qui missi fuerant incuriam seu imperitiam
causarentur, quedam vero pars votis sui pontificis adhedivisus est,
et

Unde de hac tempestate dicturi, sicut supra

diximus ^ lectorem non nostris verbis niti volumus, sed
ponentes epistolas hinc inde directas, ex eis colligat,
quam partem tueatur cuive fidus velit permanere nobis
autem indulgentiam petimus, qui potius utramque personam, sacerdotalem scilicet et regalem, reverentia debita
veneramur, quam temere de altera iudicare presumamus.
Exemplar^ itaque litterarum a summo pontifice ad
archiepiscopos et episcopos super his directarum tale
reret.

15

20

fuit^:

25

Quotiens^ aliquid in aecdesia contra Jionorem Dei et aibi

salutem fidelium attemptatur, fratrum et^ coepiscoporum
nostrorum, et eorum precipue qui spiritu Dei aguntur, cura
dehet

existere,

ut

ea^

quae male gesta sunt^ gratam Deo

deheant invenire.
Hoc autem tempore, quod
ahsque nimio merore non dicimus harissimus filius noster
Ffridericus]^ Romanorum imperator tale quid egit, quale
temporihus antecessorum suorum non legimus perpetratum.
Cum enim nos duos de meliorihus fratrihus nostris, Bfernhardumj^ *[scilicet^J* tituli Sancti Glementis et RfolandumJ^
cancellarium nostrum tituli Sancti Marci preshiteros cardicorrectionem

30

armaverunt J.*.
b) Capitulum XV incipit -4.
c) Dum -4,
Bn A*2. e) Bernard. Cl. f) pergit B*.
g) dixerint A*.
h) Exempla J5 3.
i) praeced. Capitulum XVI. A; littera Q initialis maior nigra, ante
quam signum novi cap. Cl; cf. C2.
k) ac A*.
ea deest A. A* ; ea
sunt
1)
des. V.
m) gestans grat. Bi.
n) F. A. A*. B 1. Cl.
o) B. A. A* 1. Bl. Cl;
Bn^*2.
p) scilieet deest A. C.
q) R. A. A*l. Bl. Cl; Rol. A*2.
a)

animaverunt

^;

A*l\ Ro

et

35 d) R. et B. A.

40

810,
mox

1777.
p. 173
1) [Cf. supra c.
n. 2J.
et
sequentes Utteras
3)
esse, proha7'e nititur lordan p. 74 sqq., quod

Has

A. j.* haud confirmant.

dato.

[Cf. Constit.

I,

Exstant in cod.
p. 232 sq. nr. 1667.

2)

Cap. 8

[cf. p.

174,

a Rahewino post insertas

tamen codices recensionis
Vind. supra p. 174, n. 3. lau-

ex.)-

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

186

LIB.

III.

ipsius presentiam misissemus, ipse, cum

presentiam pervenerunt^
alacriter visus

ad

2157. nales,

ad

IMP.

eius

primum
eos

est

sequenti vero^ die, cum redirent ad eum et litterae nostrae in eius aurihus legerentur
accepta occasione

recepisse^

cuiusdam

verhi,

quod ipsarum litterarum

series continehat,

'insigne^ videlicet heneficium^'^ coronae tihi contulimus\

in tantam animi commotionem exarsit, ut convicia, quae in ^
nos et legatos nostros dicitur coniecisse, et quam inlioneste
ipsos a presentia sua^ recedere ac de terra sua velociter
exire compulerit, et audire ohprohrium et lamentahile sit
referre. Eis autem ah illius^ presentia excedentihus^
facto
edicto, ne aliquis de regno vestro ad apostolicam sedem
accedat, per omnes fines eiusdem regni custodes dicitur
posuisse, qid eos, qui ad apostolicam sedem venire voluerint,
violenter^ deheant revocare.
Super quo facto licet aliquantulum conturhemur^ ex Jioc tamen in 7iohis^ ipsis maiorem^
consolationem accipimus^ quod ad id de vestro et principum
consilio non processit.
Unde confidimus eum^ a sui animi
motu consilio et persuasione vestra facile revocay^dum. Quocirca, fratres, quo7viam in Jioc facto non solum nostra, sed vestra
et omnium aecclesiarum res agi^ dinoscitur, Jcaritatem vestram
monemus et exJiortamur in Domino, quatinus opponatis^ vos

10

15

murum pro domo

Domini'^

viam rectam quam

prefatum filium nostrum ad

et

citius reducere

atten tissimam

studeatis,

solUcitudinem adJiihentes, ut a Heinaldo^ canceUario suo et*

palatino comite, qui magnas hlaspJiemias in prefatos legatos
nostros et matreni vestram^ sacrosanctam^ Romanayn aecclesiam evomere presumpserunt, talem et tam evidentem satisfactionem faciat exJiiheri, ut, sicut multorum aures amaritudo sermonis eorum offendit, ita etiam^ satisfactio mtdtos
ad viam rectam deheat revocare. Non acquiescat idem filius
noster consiliis * iniquorum, consideret^ novissima et antiqua ^
*)

0. add. A*2.

a) adven. V.
b)
e) cor. ben. B. C ; ben. deest

V; Ottone

20

c)

25

30

B\

add.

susc. A. A*.

*p.426.

vero om. A. A*.

B*j ben. imperialis cor. V; cf. siipra

h) ipsius C.
sua vm. 1. 3; sua pr. A* 1.

d)
c.

9. 11,

vid. ins. V.
p. 175. 178.

35

i) recedentibus ^.
in om. A. A*.
g)
k) violentius debeat V.
m) nobis1) perturbemur C 1 ; aliquantum perturbemur C2.
recipiuius V.
n) miciorem A. A*.
o) accepimus
met V.
1 ;
p) eum om. V.
1.
2. V; Reinoldo
s) nostram A. A*.
t) sanctam
r) R. A. A*.
q) vos opp. V.
40
v) considerans V.
mat. vestr. V.
u) etiam deest V.

f)

B
B

ScJiambach vocem beneficium h. l.

1) [Cf. supra p. 175, n. 3
per errorem suppletam censet].
2) [Horat. Epist. I, 18, 84 Nam tua
neque opposuistis murum pro
res agitur etc.].
3) [Ezech. 13, 5
;

domo

Israel/.

4) [Cf.

novissima et antiquaj.

Gen. 21, 8].

5) [Ps. 138,

Cognovisti

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

187

III.

per illam viam incedaf, per quam lustinianus et alii

Jcatholici imperatores^ incessisse noscuntur. Exemplo siquidem
et imitatione illorum et honorem in terris et felicitatem in
Vos etiam, si eum. ad rectam
caelis sihi poterit cumulare.
apostolorum principi
et heato Petro
semitam reduxeritis
gratum dependetis^ ohsequium et vohis et aecclesiis vestris
et

suam^

10

1157.

Alioquin noverit antedictus

filius noster ex ammonitione vestra^, noverit ex promissionis
ewangelicae veritate, quod sacrosancta Bomana aecclesia
super^ firmissimam petram, Deo coUocante, fundata^, quantoin sua^ firmitate,
cumque^ ventorum^ turhine quatiatur
protegente Domino, in seculum seculi permanehit.
Nec^
autem^, sicut nostis, deceret eum tam arduam viam ahsque
conservahitis lihertatem.

unde credimus, quod auditis amfacillime poterit ad frugem sanioris

vestro consilio attemptasse ;

15

monitionihus

vestris

studii, sicut vir discretus et

suies

imperator katholicus, revocari ^

XVII. His litteris taliqne legatione percepta, preAlemanniae, communicato in nnum assensu et
haec verba rescribunt:
certi simus, quod aecclesiam Dei

(i6).

consilio, sedi apostolicae in

20

Quamvis sciamus et
fundatam supra firmam petram^^ neque venti neque flum,ina
tempestatum possint deicere, nos tamen infirmiores et pusillanimes, si quando huiusmodi contigerint^ impetus, concutimur^ et contremiscimus^
Inde nimirum graviter conturhati sumus et conterriti^ siiper his, quae inter vestram
^

25

sanctitatem

et

vestrum

filium

devotissimum

dominum

imperatorem, magni mali, nisi Deus avertat, semividentur. Equidem a verhis illis, quae in
vestris continehantur, quas per nuncios vestros pru-

nostrum

narium prehitura
litteris
30

dentissimos

et honestissimos,

dominum

B [ernhardumj

et do-

minum Bfolandum]^

35

cancellarium, venerahiles preshiteros

cardinales, misistis, commota est universa res puhlica imperii
nostri ; aures imperialis potentiae ea pacienter audire non
potuerwit neque aures principum sustinere; omnes ita^ continuerunt aures suas^, quod nos, salva gratia vestrae sanctis-

sed
g)
i)

cf.

a) iraperatores om. V.
eiiam infra l. 14 15.

verborum

Hgc

B 1.

b)
c)

dependitis

supra B\.

B 3.
f)

1)

F",

V.

codd. fere omnes ; ventorum recte B* ; cf. etiam infra l. 21.

h) sui A. A*.
k) enira A.
n) coum) supra petrara petrara V.
1) possit rev. V.

40 tingerint A. B\. C\.

o) concuttimur Bl.
r) imp. n. .B 1.
q) conturbamur A; turbamur A*.
Bernard. C\.
t) K. A. A*l. Bl. V; Kol. A*2.

8)

c) suam deest C.
d) nostra
quatiatur des.
quautocumque

[MaUh.

[Acf. 7, 56

7, 25. 16, 18/.

p)

V; trem. A. A*. B. B*.

B. A. A*\. B\. V; Bn ^4* 2
u) itaquo A*.
ita C.

s)

2) [Cf. Constit.

Continuerunt aures suas^.

I, j).

233

sq.,

nr. 1Q7J.

ai58. w.;.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

188

1158.

IMP. LIB.

III.

simae paternitatis, ea tueri^ propter sinistram amhiguitatis

interpretationem vel consensu aliquo approhare nec audemus nec possumus, eo quod insolita et inaudita fuerunt
usque ad haec tempora. Litteras autem, quas nohis misistis,
dehita cum reverentia suscipientes et amplectentes commonuimus filium vestrum, dominum nostrum imperatorem, sicut
iussistis, et ah eo responsum^
Deo gratias, accepimus tale,
quale decehat hatholicum principem, in hunc modum: 'Duo
sunt, quihus nostrum regi oporfet imperium, leges sanctae
imperatorum et usus honus predecessorum et patrum nostrorum. Istos limites aecclesiae^ nec^ volumus preterire nec
possumus ; quidquid ah his discordat non recipimus. Dehitam patri nostro reverentiam lihenter^ exhihemus, liheram
imperii nostri coronam divino tantum heneficio ascrihimus,
electionis primam vocem Maguntino archiepiscopo, deinde
quod superest caeteris secundum ordinem principihus recognoscimus, regalem unctionem Coloniensi, supremam^ vero,
quae imperialis est, summo pontifici; quidquid^ preter haec^
Cardinales in conest,
ex hahundanti est, a malo est^.

temptum

dilectissimi et reverentissimi^ patris

nostri et con-

lo

i5

20

a finihus terrae nostrae exire^ non coegimus.

Sed cum^ his et pro his quae et scripta et scrihenda ferehant in dedecus et scandalum imperii nostri tdtra eos prod-

secratoris

Introitum

ire pati noluimus.

mus

et

exitum Italiae nec clausi-

modo volumus peregrinantihus

edicto nec claudere aliquo

pro suis necessitatihus rationahiliter cum testimonio episcoporum et^^ prelatorum suorum^ Romanam sedem adeuntihus ; sed illis ahusionihus, quihus omnes aecclesiae regni
nostri gravatae et attenuatae sunt et omnes pene claustraJes
In
disciplinae emortuae et sepultae, ohviare intendimus.
imperium
exaltavit
aecclesiam,
in
capite orhis Deus per
capite orhis aecclesia, non per Deum, ut credimus, nunc depictura cepit^ ad scripturam pictura
molitur imperium.
Non
processit, scriptura in auctoritatem prodire conafur^.
pafiemur, non susfinehimus ; coronam anfe ponemus, quam
imperii *coronam una nohiscum sic depojii consentiamus.

25

vel

b) Deo gr. resp.

V, quae Weiland, Constit. l.

30

excedere

35

*p.427.

nec volumus nec posnec om. B.

e) libenter
h) hoc Bl.
1) revef) suppremam A. A*l. Bl.
g) quid Bl. 2.
k) non exire coeg., signis in e. n. c. mut. Cl; coeg. non exire C2. 40
rendissimi ^. C2.
n) nostrorum A.
o) incepit A. A*.
m) et om. B 8.
1) pro his et cum his A. A*.
a)

tuere B.

sumus rectins
om. Bl. 2.

1)

2)

[Matth.

[Cf. supra

c.

5;
9.

37:

c.

1.

Quod autem

10; p- 175. 177

c)

recepit.

d)

his abundantius
Weitand, Constit.

est,
I,

a malo est^.
p. 234, n. IJ.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

15

20

IMP. LIB.

189

III.

Picturae deleantur, scrijpturae^ retractentur, ut inter regnum 1158.

et sacerdotium aeterna inimiciciarum monimenta non remaHaec et alia, utpote de concordia Ro.^-'^ et
neant'.
W[illehni]^ Siculi et aliis quae in Italia facta^ sunt conventionihus, quae ad plenum prosequi non audemus, ab ore
domini nostri imperatoris audivimus. Ahsente autem palatino comite^ et in^ preparatione expeditionis in Italiam
iam premisso, a^ cancellario ihidem adhuc^ presente aliud
non audivimus, nisi quod humilitatis erat et pacis ^ ^, preter
quod eis pro periculo vitae, quod a populo imminehat, pro
virihus suis astiterit, cunctis qui ihi aderant huius^ rei
testimonium eis ^ perhihentihus ^. De caetero sanctitatem
vestram suppliciter rogamus et ohsecramus, uf^ nostrae
parcatis infirmitati, ut magnanimitatem filii vestri sicut
honus pastor leniatis^ scriptis vestris scripta priora suavitate mellita dulcorantihus , quatinus et aecclesia Dei tranquilla devotione laetetur et imperium in suae suhlimitatis
statu glorietur, ipso mediante et adiuvante, qui mediator
Dei et hominum factus est homo Christus lesus^-"^.
Feliciter ergo procinctuin movens ac aput
Augustam Rhetiae^ civitatem super ripam Lici fluminis

XVIII. P

castra ponens^ confluentem ex diversis partibus militem

Interea^ Eomanus antistes
per septem dies operitur.
nam ^ legati eius *
de adventu principis certior eff ectus
videlicet Reinaldus cancellarius et Otto^ palatinus comes,
quorum supra meminimus ^, iam dudum Italiam intra-

25

*)

In

De

his hactenus.

et

A*

c. 15a;
Fredericus

sequitur

cf.

Rom

supra p. 184. B* pergit:

imperator volens intrare

Italiam feliciter proc. mov. apud Aug.

scripturae om. JB 3.
b) ita A. A*. B; Rolandi B* ; Rogerii C.
c) W.
d) facte ^1*1, quod quamquam Simonsfeld
B. -B2; Willihelmi B*.
l. c. p. 617,
n. 58 merito praefert, recipere tamen duhitamus.
e) comite om. V.
f) in om. V.
h) adhuc om. B*.
i)
pacis, videlicet quod nullis
g) a om. B 1.
iniuriis, facto aut dicto, pro sua conscientia domnos cardinales offenderit, preter V.
35 k) test. huius rei B.
1) ita A. A*. B*. C; ei Wilm., quod etiam Kohl non sine causa
probat; deest Bl. 3.
m) perhibentes Bl.
n) nostre ut B.
o) lenitatis A; lenia)

30

A. A*.

Bl.Z]

tatis corr. leniatis

Cl.

Reti^ Bl; Retie B2.

intraverant des. B*.

40

Capitulum XIX iacipit A.

Capitulum XX incipit A; novum
eiusdem Bl.
u) O. ^.

p)
r)
t)

q)
inc.

Rhecie A; Rhecie Cl;

cap. A*.

s)

nam

1) /^Ro(manorum) supplendum videtur ; cf. Giesebrecht, ^DKG.'

V, p. 131. VI, p, 358; Simonsfeld, 'Jahrh! I, p. 617, n. 58; etiam infra
IV, 347.
3) fl. Tim.
2) [Cf Luc. 14,32: ea quae pacis sunty.
2, 5: unus et mediator Dei et hominum homo Christus lesusy.
4) Mense lunio ; cf. Stumpf nr. 3812.
5) Cap. 10.

(i7).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

190

1158.

(18).

IMP. LIB. lU.

melius mutato consilio ad leniendum

eius animum nuncios mittit, Heinricum videlicet cardinalem presbiterum tituli Sanctorum Nerei et Achillei
et lacinctum cardinalem diaconem^ Sanctae Mariae in
scola Greca, viros prudentes in secularibus et ad curialia
negotia pertractanda prioribus missis multo aptiores^.
XVIIII.'^ Verum antequam horum iter et negotia
prosequamur, non ab re est de prefatis regalium nunciorum personis et gestis pauca de multis prelibare.
Inerat utique his preclaris viris personarum spectabilitas
gratiosa, generis nobilitas, ingenium ^ sapientia validum,
animi inperterriti, quippe* quibus nullus^ labor insolitus,
non locus ullus asper, non armatus hostis formidolosus.
NuUius * sibi delicti, nullius libidinis gratiam faciebant
laudis ^ avidi, pecuniae liberales erant gloriam ingentem,
divitias honestas volebant.
Etas ^ iuvenilis, eloquentia
mirabilis; prope moribus equales, preter quod uni ex
officio et ordine clericali** mansuetudo et misericordia,
alteri^, quem non sine causa portabat, gladii severitas
[Aput*** alterum miseris prodignitatem addiderat^.
fugium erat, aput alterum malis pernicies]. His moribus
talibusque studiis sibi laudem, imperio gloriam et utilitates non modicas domi miliciaeque peperere, adeo
quod tunc temporis pene nichil^ ingens, nullum exquisitum virtutis facinus in ea expeditione gestum est, in
quo hos viros^ aut primos aut de primis non compererim
verant^'

in

10

15

20

25

extitisse.
(19).

XX.

Itaque in primo suo ingressu in Italiam

castrum quod Eivola^ vocatur, super clausuram^ Vero^

*) ut alias de quibusdam dicitur add. C.

**) uecessaria inerat add. C; cler. paulo mitior animus,
***) Haec des. B. C.

30
alt.

B.

c) potiores -B*,
b) lacinctus cardinalis diaconus Bl.2.
a) intraverat i?3.
e) precl. his A*.
f)
et alt. A*l.
d) nulla cap. dist. A. A*l.
qui pergit c.22.
k) clusuram Bl.
i) nulla cap. dist. A. A*l.
h) heroas C.
g) nil A.

1)

Quorum narrationem rerum a

W, [Quam

dorfii Beg. II, 54; p. 131.

M. Doeberl, 'Monumenta Germaniae

2)

ingenium

dolosus indidem

validum ex
1, 5.

selecta'

Cl. Sudencf. in V.
atque commentatus est

gestarum

eiiam

ed.

IV, p. 116

Sallust. Catil. Q, 6.

4) /"NuUius

se

35

faciebant ad

sqq., nr.

XXXVI].

formi3) nullus
Sallust. Catil. b% 8. 40

volebant indidem 1, 6.
6) Sequentia usque
Catil. 54; 1
3. conformata.
7) [Sallust.
l.
IUe mansuetudine et misericordia clarus factus, huic sevec. 54; 2
Non enim sine causa gladium
ritas dignitatem addiderat. Rom. 13; 4
portatj.
45
8) BivoU ad Athesim.

conformata]
pernicies

(l.

5) laudis

21^ ad Sallust.

RAHEWINI GESTA FKIDERICI

IMP. LIB. lU.

191

nensium situm, natura

loci inexpugnabile, in deditionem

existimantes presidio eiusdem in tam strictis
locorum faucibus nostros^ clementiorem aditum veniendi
et redeundi invenire. Excepti cum magna frequentia et
honorificentia episcopi civiumque Veronensium tam illic

10

in aliis civitatibus [videlicet* Mantua^, Cremona,

fidelitatem imperatori et^ amminiculum expeditionis tactis sacrosanctis promitti fecerunt, viamque venturo imperatori preparantes eius adventus fidi et utiles
precursores^ extitere. Sane haec est forma sacramenti^,

1158.

accipiunt,

quam

Papia]

qua omnes iuraverunt:

Ego iuro, quod ammodo in antea ero fideJis domino
meo Friderico^ JRomanorum^ imperatori contra omnes lioin

domino et imperatori, et adiuvaho

coronam "imperii et omnem Jionorem eius in
Jioiid^ nominatim et specialiter civitatem N.^ et^ quicquid
in ea iuris Jiahere dehet, vel in omni virtute comitatus vel
episcopatus N. Begalia sua ei non auferam ihidem nec^
alihi, et si fuerint ahlata, hona fide recuperare et retinere
adiuvaho.
Neque in consilio ero nec^ in facto, quod vitam
vel^ memhrum vel honorem suum perdat vel mala captione
teneatur.
Omne mandatum eius, quod ipse mihi fecerit per
se vel per epistolam suam^ aut per legatum suum de famines

15
*p. 428.

20

25

30

eum.

cienda iusticia, fideliter ohservaho et illud audire vel recipere vel complere nullo malo ingenio evitaho. Haec omnia
ohservaho fide"^ hona sine fraude.
Sic me Deus adiuvet et
haec sancta quatuor ewangelia.

*A** Verona per Mantuam iter agunt, et venientes

Cremonam celebre colloquium, et^ si mavis curiam,
tenuere, occurrentibus eis ad eam civitatem ^ archiepiscopis Ravennate et Mediolanense et de suffraganeis
eorum XV episcopis necnon comitibus, marchionibus,
consulibus et primis omnium circaiacentium civitatum,
*)

35

sicut iure debeo

retinere

Haec

des.

**) Sequentia

B. C.

et

gloriam

(p.

192,

l.

S) des. A. A*.

A. A*.
b) Montua A*.
c) et
praecussores corr. praecuissores B\\ percussores jB 2 percussoris jB3.
e) extiterunt A.
f)
iuramenti A. A*.
h) Ilomano A*.
g) F. A. A*. Bl.
i) illam C.
k) et
N. om. B.
m) neque C.
n) vel om. C.
1) nec om. A*.
o)
suam
om.
A*.
40
p) bona fide A.
q) vel mavis B ; vel si mavis fere praeferendum
a) clem. adit. ven. et red. nostros invenire

om, A*.

d)

videretur.

1)

[Cf.

tamen relationem legatorum, quacum haec parum concor-

dare videnturj.

(20).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

192

1158.

m.

IMP. LIB.

idque veraciter asserere potero multis ante haec regibus

denegatam eam, quam tunc probitate sua evicerunt isti
legati principis, magnificentiam et gloriam*.
Inde^ per Romaniolam et Emiliam iter agentes exarchatum Ravennatem visitant nusquam segnes nusquam incauti peragere, quae negotiis principis ac regni
utilitatibus profutura novissent.
Inde per Ariminum
versus Anconam tendunt; compererant enim logothetam^
seu^ Paliologum ^ cum aliis nunciis Constantinopolitani
imperatoris ibidem morari, specie quidem, quo adversus
Wilhelmum*^ Siculum largitione pecuniae milites qui
solidarii vocantur coUigerent, re autem vera, [sicut* tunc
fama fuit] ^, ut civitates maritimas, quod sepius antehac
attemptatum novimus ^, seu vi seu^ dolo sub Grecorum
redigerent ditionem.
"Cumque^** Ravenna exeuntes
non longe adhuc a civitate processissent, obvios habuere
non paucos de melioribus terrae, qui ad prefatos Grecorum^^ legatos ierant et cum ipsis colloquium familiare
tenuerant. Qua de re commoti et in iram versi, pro eo
quod se despexisse et Grecos **spe lucri^** sibi preposuisse viderentur, Otto palatii comes, nec suorum paucitate nec illorum remoratus numerositate, gladio exerto
in meliorem et nobiliorem omnium Ravennatensium,
nomine Wilhelmum ^ cognomento Maltraversar ^ ^, manum misit seque eum captivum abducturum comminatus
est, omnibus aliis pre timore et pavore silentibus et non
,

lo

i5

20

contradicentibus.
*)

**)

Haec

des.

Cumque

/?.

Magna

et

25

miranda prefati comitis

B. C.
castra posuit (p. 193,

l.

8) des. A. A*.

b) logotheram B. Cl (Logotheram 30
a) in margine signum novi cap. Cl.
c) se B.
d) Wiirm A; Willm B1.3; Willelm. Cl:
Cl); logothecam ^* 1. 2.
f) se BZ.
Guilh. C2.
e) hic pergit /?/ cf. supra p. 147, n. o.
g) Cumque
i) ita C ; spe licet /?; spe lucri des. rel.
k) Guiltm /?;
om. /?.
h) Grecorum om. ^.
Gwiilm 5 3; Willehelm. 51; Willelm. Cl; Guilh. C 2.
1) Malterversar 5 1.

5 3.

1)

[Immo Alexium

Falaeologum,

qui

protostratorem
quocum
iam multo antea Bario expugnato
,

Michaelem

noster

confudit
W. Bibbeck,

35

obierat,

Epist. Friderici, supra p. 4 ; //, 36. 49, p. 144. 157

'Friedrich I. und die Bomische Curie' p. 74; Giesebrecht l. c. F/, p. 361,
n. 1; Simonsfeld l. c. p. 624. 718 sq.J.
2) [Cf infra III, 40: ut tunc
supra
II,
fama fueratj.
156 sq. etiam infra IV, 847. 40
p.
[Cf.
49,
3)
4) Wilhelnvus Traversarius dicittir in epistola Beinaldi et Ottonis (Sudendorf Begistr. II. 54, p. ISIJ ; quacum Baheivinus convenit, ita tamen
ut non eam ante ociilos habuisse videatur. [Cf. Doeberl l. c; Simonsfeld, 'Jahrb.' I, p. 716 sqq.].

cf.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

III.

193

quem nec copiosus eiusdem nobilis viri comitatus terruit nec vicinae civitatis metus permovit,
quin ut legatus imperii, ubi ratio postulabat, auctoritate
animositas,

10

Tandem lenioribus verbis et multa

imperiali uteretur.
supplicatione mitigatus et placatus ceptum iter peregit
ac contra Grecos, qui, ut diximus, apud Anconam^ tunc
morabantur, profecturus non parvam miliciam collegit
et prope civitatem castra posuit*.
Evocatos itaque ad se verbis minacibus^ et valde
gravibus adorsi sunt, qua temeritate sine principis conscientia talia presumpsissent; non se ignorare Danaum
insidias

Grecam astutiam

et

ficia voluisse,

15

20

25

simulata humanitate malefraude composita in amicos

inimicos struxisse putabantur.
:

caliidissima

deputasse, quod contra

Cumque manifestis indiciis hostes Romani imperii convincantur, non aliud superesse, quam ut pro crimine
lesae maiestatis de ipsis omnibus supplicium sumatur.
Talibus invectionibiis perterriti Greci atque animo consternati multa supplicatione verba excusationis depro-

munt partemque suam quibus possunt argumentis purgare

conantur*.
Nequaquam^ se ignorare legem^ luliam
maiestatis, quae in eos, qui contra imperatorem vel^ rem
publicam aliquid moliti sunt, suum vigorem extendit.
Yerum ab hoc suam ipsorum conscientiam sese beatos ^
pro veris non recipienda. Magis eos*^ credere debere benignitatibus et obsequiis sepissime a Grecis

facere,

ficta

Testis horum sit Aleipse imperator, nunc

qui haec^ aliquando'^ viderit
Equitas in vivos, misericordia

in nostros experimento probatis.

mannia tota, testis pietatis sit
30

princeps orbis terrarum,

et re ipsa expertus fuerit.
in mortuos, honor in principem, munificentia in optimates, haec esse affectus sui erga nostros probationes
certissimas fictisque criminationibus veriores.
His et
*)

Hoc

loco add. A.

infra

35

a) ita

legem om.
stiperscr. Cl.
c)

(l.

A*

Ficta pro veris non recipienda, quae

26) demnt.

C; Anconiam ^ ; Anchonam h.
d) contra add. A*.
1.

l.

B 1.
e)

b)

eos om.

Ita

B 3.

A.

(i.

C; mlnantibiis B.
hec alio atram.

f)

Accipe nunc Danaum insidiasj.

1) [Verff. Aen. II, 65
40 Inst. IVy 18. de puUicis iiidiciis 3. 4; infra IV, 43; //.
'N. Archiv' XXI, p. 653. 6687.
3) [Cf supra p. 163, n. 2J.
:

in itinere in

Terram sanctamj.

Gesta Friderici.

J3

2) [Cf.

Bohmery
4) [Sc,

1158.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

194

1158.

IMP. LIB.

III.

similibns se cnm magna mentium contritione Grecis de

dum nulla fraudis deprehendi
obiectis excusantibus
potuissent indicia, acceptis ab eis magnificis muneribus
in Greciam^ eos pacifice remigare concedunt ipsique^
,

Mutinum

revertuntur.

Hisdem diebus ^ **Heinricus^

*XXI.

supra'^ dicti nuncii Adriani papae,

auditoque quod legati imperatoris
non sperantes ipsos sibi occurrere,

et lacinctus**,

*p.i29.

Ferariam^ venerant,

Mutinam

redissent,

humilitatis formam
prebentes, quod insolitum antea fuerat, ad eos pergunt,
expositaque causa legationis^, quod scilicet ea, quae pacis
essent^ et honor imperio, in mandatis haberent, dimitlam vero adventum illorum per omnes partes
tuntur.
illas, ubi arta montium transituri erant, fama nuncia-

multosque mortalium rerum alienarum^ cupidos

quod pene neminem latebat
maiestatem imperialem Romanis infensam existere, quodque^ vicio aviditatis quisque ardebat, acsi regiae voluntati obsequeretur, temerarius intendebat, sperans in hoc
verat,

10

15

id contra eos animaverat,

casu latrocinium honestiori nomine posse palliari. A

Feraria^ itaque Veronam, a Verona per vallem Tridentinam iter agunt, habentes secum gratia maioris securitatis venerabilem episcopum Tridentinum Albertum. Sed
prevaluit miri sacra fames^, quae quos arripuit, nil umquam^ honestum, nil moderatum sentire vel appetere
permittit. Nam Fridericus et Heinricus comites, quorum
in illis partibus non parum poterat violentia, tam cardinales

quam episcopum

captos,

spoliatos

in

25

vinculis

ponunt, donec Romanos^ quidam"^ datus in obsidem"^

nobilis vir N.^, germanus lacincti^^ episcopum autem
Hanc tamen inevidenter divina potentia liberavit.
manitatem^ nobilissimus dux Baioariae et Saxoniae^ ob
amorem sanctae Romanae aecclesiae et honorem imperii
B

20

30

c) H. et I. cles. A. A*. /9.

2.
b) que om. vl*.
d) ita
atram. corr. Ferr. C 1 Ferrariam A. A*. C2.
e) ita h. l. A. A*. 35
f) relationis -B, c/". supra p. 180, n. s.
Bl; Mutiuum
g) esse add. B.
i)
ita [i. B 1. 3. Cl; Ferrar. A. A*. C2.
k) numquam B.
h) vix add. A* 2.
ita A. A*. Cl (cf. etiam Kohl p. 41, n. 1; Simonsfeld l. c. p. 623, n. 8bJ ; Romauus
1)
m) quidem A* 1. C ; quid-) A ; Kohl quidem praeferendum piitat, cxii an assen/?. B? C2.
o) N. deest C.
tiamur dubiiamns.
n) obsidine B 1.
p) lacc. A.
q) H cinricus 40
r) H. h. l. add. A*2.
(Henr. (7 2) add. C.

a)

p.
^.

B\.

14,

32

[Immo iam

antea;

p. 622, n. 80. 7197.

ea quae pacis sunt/.

c.

l.

l.

alio
C.

1)

feld

Grecia

Ferariam

cf.

Giesehrecht

l.

c.

VI, p. 360;

2) [cap. 18, p. 1907.

4) Verg. Aen. III, 57.

^)

Simons[Cf. Luc.

RAHEWINI GESTA FKIDERICI

non multo post probe

IMP. LIB.

III.

Namqne

et

vindicavit.

195

vadem

comites multis malis attritos ad deditionem

et satisfactionem coegit.
eripuit

et

Friderico igitur, ut iam dictum est^, castra

in campestribus Augustae civitatis metato, ad suam eosdem legatos admittit presentiam, eisque^ clementer relUi reverenter ac deceptis causam adventus exquirit.
misso vultu, voce^ modesta^ tale suae legatiouis assumunt principium: 'Presul^ sanctae Romanae aecclesiae,
vestrae excellentiae devotissimus in Christo pater, salutat vos sicut karissimum et spiritalem^ sancti Petri
Salutant etiam vos venerabiles fratres nostri,
filium.
clerici autem vestri, universi cardinales, tamquam do-

XXII. ^

10

minum
15

20

25

30

Quanta dilecamplitudinem et honorem

et

orbis.

XXIII. Ex^ quo universalis aecdesiae curam Deo,

prout ipsi placuif, cJisponente suscepimus, ita in cunctis negotiis magnificentiam tuam honorare curavimus, ut de die in
diem animus tuiis magis ac magis in amore nostro et veneratione sedis apostolicae dehuisset accendi.
Unde sine grandi
ammiratione non ferimus, quod cum, audito ex suggestione
quorumdam animum tuum aliquantulum contra nos fuisse

f)

k)

40

imperatorem Urbis

tione sancta Romana aecclesia

imperii vestri amplectatur, quam sine conscientia peccati
vestram satis invita sustinuerit indignationem, et scripta
presentia et in ore nostro positae vivae vocis officium
declarabit'.
Post haec verba litteras efferunt,^ quae
venerabili Ottoni^ Frisingensi^ episcopo ad legendum
simul et interpretandum datae sunt, viro utique, qui
singularem habebat dolorem de controversia inter regnum
Exemplar litterarum hoc^ est:
et sacerdotium.

d)

35

et

a) ntilla cap. dist. Bl.

b) Quibus clementer pergit B*.
c) voce om. B3.
novus versus, magna litlera initialis minio picta C'l; cf. C2.
e) pater in Chr. A,
speale (specialem?) A.
h) O. A. A*l. (i.
i) haec Bl.
g) otferunt A. A*.

eodem versu pergit

/?.

2) [Cf. Sallust. Catil. 31, 7 demisso voltu,

1) ////; 18, p. 1897.
voce supplice/.
3) Qui legatorum apostolicorum ita mentioneui facit
in charta Alberto praeposito S. Mariae Frisingensis concessa, quae in
:

Cunradi Gestis episcop. Fris. extat, typis mandata ap. Meichelbeck I,

1, 389 sg-.; Consultis itaque venerabilihus dominis Henrico et lacincto
ecclesie cardinalibus et legatis, qui hoc tempore in
8. Romane
regno Teutonico legatione fungebantur, et eorum adliibita auctoritate
antiquas
ecclesie vestre consuetudines
volumus a fraternitate
vestra diligenter observari.
Data per manum Rahwini notarii (nostri
auctoris, qui evyo rebus a se hic relatis ipse interfuit) anno lir)8.
W.

13*

1158.

196

1158.

RAHEWINl GESTA EEIDERICI

IMP. LIB. in.

commotum, duos de meliorihus et maioribus fratrihus^ nostris,

Rfolandum] ^ scilicet^ canceUarium tituli Sancti Marci et
B[ernhardum] ^ tituli Sancti Ctementis preshiteros cardinales,
qui pro tuae maiestatis Jionore in Bomana aecclesia solliciti semper extiterant, pro votuntatis tuae cognitione ad
tuam presentiam direximus^ atiter quam imperialem de-

sunt tractati.
Occasione siquidem
cuiusdam verhi, quod est 'heneficium\ tuus animus, sicut
dicitur, est commotus, quod^ utique nedum tanti viri, sed
Licet
nec cuiustihet minoris animum merito commovisset.
quod
nomen,
est
*apud
quosdam
in
enim hoc
'heneficium%
atia significatione, quam^ ex inpositione haheat, assumatur,
tunc tamen in ea significatione accipiendum fuerat, quam^
nos ipsi^ posuimus, et quam ex institutione sua noscitur retinere.
Hoc enim nomen ex hono et facto est editiim, et
dicitur heneficium aput nos non feudum, sed honum factum;
in qua significatione i^i^ universo Sacrae Scripturae corpore
invenitur, uhi ex heneficio Dei, non tamquam ex feudo, sed
velut ex henedictione et hono facto ipsius guhernari dicimur^
JEt tua quidem magnificentia liquido recognoscit,
et nutriri.
quod nos ita hene et honorifice imperialis dignitatis insigne
tuo capiti imposuimus, ut honum factum valeat ah onimhus
iudicari.
Unde quod quidam verhum hoc et illud, scilicet:
'contutimus tihi insigne imperialis coronae' ^, a sensu suo
nisi sunt ad atium retorquere, non cx merito causae, sed de
voluntate propria et itlorum suggestione, qui pacem regni et
aecctesiae nultatenus ditigunt, hoc^ egerunt.
Per hoc enim
vocahutum 'contutimus' nit atiud intettigimus^ nisi quod
superius dictum est 'imposuimus'.
Sane quod postmodum
personas aecctesiasticas a dehita sacrosanctae Romanae aecctesiae visitatione, ut dicitur, revocari^ iussisti, si ita est, quam
inconvenienter actum sit, tua^, fili in Christo harissime,
Nam si aput^ nos alidiscretio, ut credimus, recognoscit.
quid amaritudinis hahehas per nuncios et titteras tuas
nohis fuerat^ intimandum, et nos honori tuo curavissemus,
cuerit^ honorificentiam

lo
*i>.

15

20

25

30

sicut filii harissimi, j>rovidere.

Nunc

igitur^

35

*quoniam^*ad

a) de fratr, A*.
b) R. A. A*l. p. jBI; Ro. A*2.
c) scilicet om. A. B 1.
e) des tinavimus C.
f) decernit
A. A*l. ^. Bl; Bn J.* 2 Bernard Cl.
h) quam
siguif. om, A*.
A. fi.
i)
qua A.
k) ibi A.
g) qui A. A*.
post add. B\.
m) dicuntur A. p. B. B*.
n) hec A.
o) intel- 40
I)
in om. i? 3
r) alileximus
p) ita A. A*. /?. ^*. Cl; revocare B. C2.
q) tua oni. ^.
u) ita A. A*. C; quoniam deest ^. B.
s) fuerit A. A*.
t) ergo /?.
quid ap. nos C.

d) B.

1)

[Cf.

supra p. 175,

n. 3J.

430.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

IMP. LIB.

197

III.

eommonitionem dileeti filii nostri HfeinriciJ^ Baioariae et

Saxoniae^ ducis duos de fratrihus nostris, Heinricum^ titidi
Sanctorum Nerei et Achillei [presbiterum^J et lacinctum
Sanctae Mariae in"^ Cosmidin diaconem^ cardinales, prudentes
siqiiidem et honestos viros, ad tuam presentiam destinamus^
celsitudinem tuam monentes et hortantes in Domino, quatinus eos^ honeste ac^ henigne recipias, et quod ah eis ex
parte nostra tuae magnificentiae fuerit intimatum, a sinceritate cordis nostri noverit tua excellentia^ processisse, ac per
hoc cum eisdem fdiis nostris, mediante iam dicto filio nostro
tua

ita^ celsitudo

duce,

studeat

convenire,

ut inter

te

1158.

et^

tuam sacrosanctam *Romanam*^ aecclesiam [ammodo^J

nullius discordiae seminarium deheat remanere.

Tiiatrem

XXIIII.^

15

20

beuigna interpretatione expositis litteris ^, imperator mitigatus est, clementiorque

factus quasdam causas alio loco memorandas ^, quae
seminarium discordiae prestarent, si non^ congrua emendatio interveniret, legatis per capitula distinxit. Quibus
ad nutum principis *et**i per omnia bene respondentibus
presulemque Romanum in nallo regiae dignitati derogare ^, sed honorem ac iusticiam imperii semper illibatam
conservare pollicentibus, pacem et amiciciam tam summo
Lectis

et

(23).

quam omni clero Romano reddidit eamque signo

pacis et osculo absentibus per presentes destinavit. Sicque hjlariores facti legati donatique regalibus muneribus
divertunt in civitatem^".
pontifici

25

XXV. Eodem

loco hisdemque diebus^ nuncii regis

electi, principis adeunt presentiam,
quatinus"^
postulantes,
investituram de regno suo regi
mittere ac electionem de ipso factam ratihabitione'^^ con-

Datiae*
30

*)

N.^*'^,

3.

e) dyac.
35 nalem B

Greca^ A.

in scola

a) ita

Bl.

nuper

c)

A* ;

Cl; Henr. C2; N. A. /?,- H, A*l. Bl. 3.

b) Baioariorura et Saxonum
H. A*l. Bl.
d) presbiterum deest /?. B. C; sed perperam omissum.
diac A; diae ^. Cl; diacon Bl; diaconos C2; diaconum B3. cardi-

l (m e
cretio A. A*.

i) disdestinavimus C.
h) et C.
g) eos om. //.
m) Romanam deest A. A*.
1) ita A. A*. Bl; a,c rel.
o) nulla cap. dist. A. A*l.
n) ammodo deest (i. B. C.
p) sine B 3, corr. si non Bl.
r) pergit in lihro IV. B*.
s) temporibus A. A*.
t) Dacie A. ^.
q) et deest A. A*.
v) fiuatinus om. A*.
w) rati inhibicione fi; rati exhibitione B2. 3.
u) N. deest C.

40

corr.).

k) ita

'6.

f)

om, A*.

[Cf. supra III, 10, p. 176; Simonsfeld, 'Jahrb/ I,

2) [Cf. infra IV, 3436; Giesebrecht, 'DKG.' VI,
Simonsfeld l. c. p. 644, n. 112]
3) /regiae dignitati derogare
Bell. lud. I, 5/.
4) Waldemari.
5) [Cf supra III, 18, p.

1)
n. 1687.

p. 643,
p. 359;

loseph.

190/.

(24).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

198

1158.

IMP. LIB.

III.

firmare dignaretur. Exaudivit^ eos imperator, prebito et

accepto ab eis sacramento iurisiurandi post reditum
dies regem ad curiam venturum
suum de Italia infra
et regni administrationem de manu principis debitae
fidelitatis interposita securitate suscepturum.

XL

XXVI.

(25).

Interea confluente ad ipsum undiqueversus

exercitu, nuncii diversoram principum aulam

replevere, quibus locis singuli eorum cum singulis exercitibus per artiora montium loca transirent, imperatorem consultantes. Tantae siquidem erant auxiliariorum^ copiae, quod plurium viarum meatus vix eos pre
multitudine sustinere potuissent*', videlicet Francorum,

copioso

Saxonum, Ribuariorum

Burgundionum, Suevorum, Baioariorum^, Lotharingiorum^, Boemorum^, Ungarorum^,

Carentanorum, et cum his aliae nonnullae Celticae ^ seu
Germaniae^ nationes, viri^ fortes, bellatores infinitae
*^ ,

armorum apparatu, iuventus

multitudinis vario

10

15

valida

ad bellorum motus inperterrita

Fridericus habito
consilio et provida circumspectione usus hoc modo eis

et

vias

et

Alpium

transitus

censuit

distribuendas.

Dux

Austriae Heinricus^^ et item^^ Heinricus"^ dux Carentanus

et simul cum eis copiae Ungarorum, ferme DC sagittarii
electi, pariterque comites et barones illarum terrarum
per Canalem et Forum lulii atque marchiam Veronensem;
dux Bertolfus^ de Zaringen vel potius Burgundiae^ cum
Lotharingis per viam lulii Cesaris, quae modo *mons
lovis vocatur; multa pars Francorum, Ripariolorum ac^
Suevorum per Clavennam et lacum Cumanum. Princeps
ipse, habens in comitatu suo^ regem Boemiae** '', ducem
Sueviae, videlicet Fridericum^, filium regis Conradi*,
*)

ducem" Baioariorum^
niae)^ add. A. A*.

(Baioariae) et

Saxonum^

20

25

v-^si.

30

(Saxo-

/?.

a) Exaudit A.
b) auxiliorum A* ; item, ari alio atram. superscr. Cl.
d) Ribar. A*;
potuisset A. A*. fi. Cl, attamen potuissent praeferendum videtur.
Bauuarorum Ii. L, Rib. post pos. A.
e) Ribuanorum h. l. pro B. supra pos. A. 35
c)

Loth. Carent.
Bohem. A* ; Boemiorum B 1. 3.
i)
Ungariorum ^,
Qermanice ^.
k) fort.
n) ita C2; iterum A. /S. Bl.d;
viri A*.
m) H. A. A*l.
1) inperterritus A*.
ilm A*l. Cl.
o) B. A. A*. /?/ Bertoldus B3.
p) et ^*.
q) Bolislaum add. A*2.
u) Heinri- 40
t)
C. A. A*l; Chonradi B 3.
r) Boemorum B 1.
s) F. A. A*l.
cum ducera A* 2.
v) ita A* ; Bauwarorum A; Baioarie /3/ cf. snpra III, 21, p. 194,
w) ita A. A* ; Saxon /9.
l. 32. III, 23, p. 197, l. 1 sq., infra IV, 34. 46. 70.

Lotharingorum A. fi. B1.3.

Boem. (Bohem.) Ung. A. A*.

g)
h)

f)

1)

//; 48; p.

[Cf. Ottonis
sq. 1557.

25

Fris. Chron. VI, 307.

3)

Quod falsum

est;

2)
v.

[Cf. supra I, 9.

infra IV, 46.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

199

exercitus,

iam

in

angustias
planis

montium

Italiae

laetus

exierat
campestribus castra

metati fuerant, primaque venientium impetum Brissia,

temere in locis munitis et militum suorum fortitudine
confisa, armis ausa fuit excipere.
Sed momento temporis iaceratis eius viribus subacta est; primo a rege
Boemorum graviter attrita, deinde in adventu principis,
datis^ LXP vadibus simulque non modica pecunia, in

20

deditionis pactionem recepta.

25

XXVIII. Residente augusto et ex diversis Italiae^

civitatibus venientem militem prestolante, consilio inito
commode et religiose satis prius de^ pacis quam de belli
tractat^ negotiis.
Conventum ergo principum cogens
leges pacis in exercitu conservandas tales constituit*

(26)

Statuimus

firmiter ohservari volumus, ut nec miles

nec serviens litem audeat movere. Quod si alter cum altero

30

1158.

XXVII. lam"

15

m.

fratrem suum **Conradum**^ palatinum comitem de Rheno,

Fridericum^ Coloniensem, Arnoldum^ Maguntinum*^, Hellinum Treverensem archiepiscopos cum episcopis **Conrado*'^ Eistetense^, **Danier*^ Bragensi^, **Herimanno**^
Verdense^, **Gebehardo**^ Herbipolense et abbatibus regalium cenobiorum, videlicet Fuldense, Augiense
taceo
marchiones, comites clarissimos et valde potentes, quorum
nomina si coner perstringere delicato seu pigro lectori
onerosus existam"^
his omnibus stipatus agminibus,
immo divino comitatus presidio, divus augustus Alpium
fauces felici procinctu cepit urgere.

10

IMP. LIB.

et

rixatus* fuerit, neuter dehet vociferari signa castrorum, ne

inde sui concitentur ad pugnam.
Quod si lis mota fuerit,
nemo dehet accurrere cum armis, gladio scilicet, lancea vel
sagittis : sed indutus lorica, scuto, galea, ad litem non portet

usque ad finem

*) rixatus
relicto

des.

A;

paginae vacuo

A*

35

a)

1.

legis, add. etc. ^ nuUo spatio vacuo

sed in utroque codice spatio dimidiae
relicto et in marg. add.
Hic est defectus

item,

2.

Conradum

b) F. A. A*\.
deest A. A*. fi.
g) Daniele C2; deest A,

deest A. A*. p.

c)

ita

A.

/?.

Bl; Arnaldum

A. ^*; Eysteth /9;

Eistetensi B 1, et ita post. 3.
A*. /?.
h) Prag B 1; Prai) Herimanno deest A. A*. fi ; Herraanno B. C2.
gense C2.
k) ita h. l. A. A*. /?. C;
m) cro A. A*.
40 Ferdense B.
n) magna littera
1) Gebehardo deest A. A*. /3.
initialis minio picta, quamquam versus non mutatus C 1 ; nulla cap. dist. C 2.
o) datis
aJAo atram. superscr. C 1.
r) de pacis om. A. A*.
q) civ. It. C.
p) XL A. A*.
s) pertractat A. A*.
t) statuit alias constituit A.
A*. C.

d)

Mog. C2.

e)

Conrado

t)

Cist.

(lui.).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

200

1158. nisi fiistem,

quo dirimat litem.

IMP. LIB.

Nemo

castroriim, nisi qiierendo hospitium

suum.

III.

vociferabitur signa
Sed si miles voci-

commoverit, auferetur ei omne suum

harnascha, et eicietur de exercitu.
Si servus fecerit, tondehitur, verherahitur et in maxilla comhuretur, vel dominus
suus redimet eum cum omni suo harnascha^.
Qui aliquem vidnei^averit et hoc se fecisse negaverit,
tunc, si vulneratus per duos veraces testes, non consanguineis^
Quod
suis^ illum convincere potest, manus ei abscidatur.
si testes defuerint et iUe iuramento se expurgare vohierit,
si vult^, iuramentum refutare et illum
accusator potest^
duello impetere.
Si quis homicidium fecerit et a propinquo occisi vel
amico vel socio per duos veraces testes, non consanguineos
Verum
occisi, convictus fuerit, capitalem sententiam suhibit.
feratione signi litem

10

15

homicida iuramento^ se expurgare

voluerit, amicus propinquus ^ occisi duello eum potest impetere.
Si extraneus miles pacifice ad castra accesserit, sedens

si

testes

clefuerint

et

in palefrido sine scuto et armis, si quis eum leserit, pacis

violator iudicahitur.
Si autem sedens in dextrario et hahens
scutum in collo, lanceam in manu ad castra accesserit, si
quis eum leserit, pacem non violavit.
Miles, qui mercatorem spoliaverit, dupliciter 7^eddet ablata et iurahit, quod nescivit illum mercatoj^-em. Si sei^vus,
tondehitur et in maxilla comhuretur, vel dominus^ reddet

pro

eo

20

25

rapinam.

Quicumque aliquem spoliare aecclesiam vel forum viderit,

prohihere dehet, tamen sine lite : si prohibere non potest, reum
accusare debet in curia.

Nemo aliquam midierem

haheat^ inhospitio; qui vero

habere presumpserit, auferetur ei omne siiimi harnasch ^ et
excommunicatus hahebitur, et midieri nasus abscidetur.
Nemo inpugnahit castrum, quod a curia defensionem

30

hahet.

Si servus furtuni fecerit et in furto fuerit deprehensus^^

si prius fur non erat^ non ideo suspendetur, sed tondebitur.
verberabitur et in maxilla co77iburetur et eicietur de exercitu, nisi dominus eius^ redimat eum cum omni suo harnasch^.
Si prius fur erat, suspendetur.
,

a) harnasch
consanguineos

/?.

1.

b)

ita

/?

(cousangwiueis). B. Cl, qHaniquam infra, 40

d) si vnlt
c) si vult pot. C.
B 1 amicus vel prop. legendxmt conicit
i) harnash Cl.
h) habebit fi. B 1.
m) liaraash C 1.

consanguineos suos C2.

om. /?.
e) se iur. C.
f) amicus et prop.
Kohl.
g) suus add. ^ (cf. supra l. b sq.).
k) deprensus (depnsus)) C 1.
1) eius deest C.
1.

14.

35

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

III.

201

servus aliquis culpatus et^ non in furto fuerit de- 1158.

prehensus^ sequenti die expurgabit se *iudicio igniti ferri,
vel dominus eius^ iuramentum pro eo prestahit: actor vero
^S'^

*p.i^2.

aliam oh causam non interpellat eum de furto,

nisi quod putat eum^ culpahilem.
Si quis invenerit equum alterius, non tondehit^ eum
nec ignotiim faciet, sed dicet marschalcho^ et tenehit eiim^
Quod si ille qui
non furtive et imponet ei onus suum.
amisit equum in via deprehenderit oneratum, non deiciet
onus eius^, sed sequens ad hospicium recipiet equum suum.
Si quis vero villam vel domum incenderit, tondehitur
iurabit, quod

10

in maxillis comhiiretur et verherahitur,

Faher 'no7i comhuret carhones in villa, sed portahit
ligna ad hospicium suum^ et ihi comhuret ; quod si in villa
fecerit, tondehitur, verherahitur et in maxillis^ comhuretur.
Si quis aliquem leserit, imponens ei quod pacem non
iuraverit, non erit reus violatae pacis, nisi ille prohare
possit duohus ydoneis testihus, quod pacem iuraverit.
Nemo recipiet hospicio^ servum qui sine domino est.
Quod si fecerit, reddet in duplo quidquid ille ahstulerit.
Quicumque foveam invenerit^, lihere fruatur ea. Quod
si ahlata fuerit ]ei^*\, non reddet malum pro malo^, non
tdciscetur iniuriam suam, sed conqueretur marschalcho^, iusticiam accepturus.
Si^ mercator Teutonicus civitatem intraverit et emerit
mercatum et portaverit ad exercitum et carius vendiderit in
exercitu, camerarius auferet ei omne forum suum et verherahit eum et tondehit et comhuret in maxillam.
Nidlus Teutonicus haheat socium Latinum, nisi sciat
Teutonicum: sed si hahuerit, auferetur^ ei quidquid hahet.
Si miles militi convitia dixerit, negare potest iurafnento; si non negaverit, componet ei
lihras monetae.
quae tunc erit in exercitu.
Si quis invenerit vasa plena vini, vinum inde extrahat
ita caute, ne vasa confringat vel ligamina incidat vasorum,
ne ad dampnum exercitus totum vinum effundatur.
et

15

20

25

30

35

a) et deestC.
e)

tondet

Bl.

Bl.

3.

40 schalco
e corr.

i)

3.

maxilla

t)

fi; marscalcho
l.

b) deprensus (depnsus) (71.

marscalco C.
marschalko fi

c) eius deest C.
g) illius /?.

1.

k) hospicio deest C.
C.
n)

Bl; marscalco

I)

Sed

ita p.
si

C;

d)

eum deest C.
euum om.

h)

ei deest B.
ra)
o) auferatur, altero

C.

mara ex

1)

[Thesaurum

in

terra

Favre, Glossar. III p. 582/.

lum pro maloy.
^

inventum
2)

intellegl

[\. Peir. 3, 9

putat Du Cangereddentes ma-

Non

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

202
1158.

IMP. LIB. lU.

Si castrum aliquod captum fuerit, hona quae intus

sunt auferantur, sed non incendatur, nise forte hoc marschalchus^ faciat.
Si quis venatus fuerit cum canihus venaticis, feram
quam i^ivenerit et canihus agitaverit sine alicuius inpedi-

mento hahehit.
Si quis per canes leporarios feram fugaverit, non

erit

necessario sua, sed erit occupantis.

Si quis lancea

quam manu^

vel gladio

levaverit,

alter

feram percusserit, et antenon^ occupantis

occupaverit,

10

sed qui occiderit eam sine contradictione ohtinehit.

Si quis hirsando feram halista^ vel arcu occiderit,

erit,

eius erit.

Hanc treugam archiepiscopi, episcopi, abbates datis

pro se dextris firmaverunt et violatores pacis pontificalis
officii severitate cohercendos promiserunt.
XXVIIII. ^

(27).

lam

quam Transalpinus

totus exercitus tam Cisalpinus

convenerat, iam multitudo pruden-

lege doctissimorum in unum coierat^, omerant, quas ad partes vel in

quas nationes inprimis eos bellicus labor et voluntas
principis invitaret.
Tunc imperator, coniuncta cum
hylaritate iuvenili regia severitate, ut et timeri pariter
et amari mereretur, unde ^ exaudiri posset constitisse et

tium

et in

niumque aures intentae

pro concione^ huiuscemodi usus oratione memoratur:

'Regi regum magnas nos^ et ingentes debere gratias
cognoscimus^, cuius dum complacuit ordinationi, ut
quasi ministri ^ eius et vestri ^- ^ regni gubernacula regeremus, tantam nobis in vestra probitate atque prudentia
fidutiam donavit, quod in multis experimentum vestri
habentes, salvo" nobis benignitatis vestrae presidio simul
et

15

consilio,

quaecumque

occurrerint,

20

25

30

quaecumque rem

publicam Romani imperii turbare ausa fuerint, facile

reprimenda putemus, imperii inquam Romani, cuius aput
nos ministerium, auctoritatem penes vos^, qui optimates
regni estis, recognoscimus. Nemo nos^ pro libitu nostro

35

marschalcus ^; marscalcus C 2, h. l. etiatn -B 1 marsalcusCl.

b) manum
c)
d) vel bal. vel B 1.
non om. fi, B 1. 3.
e) praeced.
Cap. XXIX A; versus mutatus atque littera initialis minio picta C 1, similiter C2.
f) nulla cap. dist. A; novum cap. infra ab oratione Friderici inc. A*.
g) coigerat 40
nobis A*.
i)
k) recogn. B 1. 3.
<'l; coigerant C 2.
h) pariter add. B.
minister /?, C 2.
n) salvo nob. ben. om. A*.
m) nostri A; et vestri om. /?.
1)
o) vos om. A. A* 1.
p) vos B 1. 3.
a)

/8.

1.

3.

l.

constitisse ex loseph. Bell. lud. VII, 4J.

35; los. Sturm, 'Der Lfgurinus' p. 177 sq.J.

1) /"unde

infra

2) [Cf.
45

HAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

III.

203

bella gerere putaverit, quorum et eventus varius est \ 1158.

et quae comitum suorum, videlicet fame, siti, vigiliis,
denique diversis mortibus horrenda et formidolosa non
ignoramus. Non ad prelium nos accendit libido domiMediolanum est, quod
snandi''^, sed feritas rebellandi.
patriis vos laribus excivit, quod caris liberorum et coniugum vos amplexibus abstraxit, quod hos omnes labores
sua irreverentia et temeritate capitibus vestris^ induxit.
lustam vobis^ belli causam fecerunt, qui legittimo im*Suscipietis ^ itaque bella
10 perio
rebelles inveniuntur.
*p.m. -pg^
jjQj^ cupiditate vel crudelitate, sed pacis studio, ut
malorum audatia coherceatur et boni disciplinae suae^
debitum fructum inveniant. Quod si per desidiam aut
.

dedecus a Mediolano vobis*^ illatum vindice

gladio non prosequeremur, iam indubitanter eum sine
causa portaremus^, nec tam esset in hoc nostra lau-

ignaviam

15

danda pacientia quam negligentia vituperanda.

20

25

Ministri ^
ergo iusticiae sufiPragium vestrum iuste postulamus, ut
temeritas adversariorum careat effectu et imperii status
ad^ nostra deductus tempora nostro ministerio debitum
sortiatur honorem.
Non ^ inferimus, sed depellimus iniuriam.
Cumque ' iustum bellum sit, quod ex^ edicto
superioris potestatis geritur, agite nunc universi, summam.
militiae laudem consecuturi, de meritis et laboribus

fructum

[magnificum*] recepturi*^, obedientiam^

rei
exhibete, quidquid vobis utiliter
imperatum fuerit, pro viribus obtemperate. Divina siquidem opitulante misericordia non segnes, non degeneres
invenire^^ nos debet inimica civitas in conservando, quod
publicae

30

utilitatibus

fructum cognoscite recepturi

*)

^.

fr.

congruo tempore 8

r.

C.

A. A*.
b) nobis A.
d) nobis A*; vob. ill.
c) suae om. B 1.
persequeremur A*.
f) nostro ministerio ad nostra ded. tempora debit.
ex om. A*.
h) pei'cepturi A. A*.
i) ad obed. Bl. 4.
k) nos inv. A*.

a) nostris

om. C.
A. A*.

e)

g)

1)

36

IV, 17J.

X,

160

Sallust. Catil.

%2

[Cf. Vergil. Aen.

2)

[Cf

Eventus belli varios atque infra

lubidinem dominandiy.
?>) /Susci-

inveniant ex Gratian. C. 23. q. 1. c. 6. sumpta esse videntur

cf 'N. Archiv' XXI, p. 666; etiam itifra IV, 4/.
4) [Rom. 13, 4:
non enim sine causa gladium portaty.
honorem ex
6) /"Ministri
Gratian. C. 23. q. 3. c. 1. deprompta, ut videtur
cf 'N. Archiv' l. c.
40 p. 666 sq.].
iniuriam ad Gratian. C. 23. q. 3.
6) /^Non inferimus
c. 7. conformata videntur ; cf ^N. Archiv' l. c. p. G67J.
7) /^Cumque
obtemperate, ut videtur, ad Gratian. C. 23. q. 2. c. 1. conformata;
cf. 'N. Archiv' ibid.J.
8) [Cf. 'N. Archiv' XXXVI, p. 707, n. 5/.
pietis

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

204

1158.

IMP. LIB.

III.

antecessores nostri Karolus et Otto titulis imperii addidere primique de ultramontanis, ille inter occidentales,
hic inter orientales Francos, ad regni terminos dilatandos
adicere curaverunt'.
/

Dixerat^, verbumque augusti strepitus, clamor favorque totius exercitus prosequitur, et divina^ quedam
alacritas militibus incidit, salutis datori vota ac Friderico^
imperatori fausta quisque patria voce^ adclamantes. At
sapientes et legum periti persuadent, Mediolanenses, licet
improbos et infames, iudicis tamen officio^ per legittimas inducias citandos esse, ne violentia eis illata vel
contra ius in absentes prolata sententia videretur. Legittimas vero inducias dicunt iudicis edictum unum,
mox alterum et tercium, seu unum pro omnibus, quod^
peremptorium nominatur^. Quod et factum est.
(28).

XXX. ^

Itaque Mediolanenses

10

15

cum

viderent universam vim belli suis imminere capitibus, eligunt quos

ad curiam mittant legatos, viros eruditos et in dicendo
acerrimos. Qui cum se penalibus et stricti iuris actionibus conveniri viderent, neque principem pactione multae
pecuniae posse deliniri, suffragio optimatum frustra quesito pacisque infecto negotio ^ ad suos revertuntur.

Imperator^, astipulantibus iudicibus et primis de

contra Mediolanenses condempnationis proferens
sententiam hostes eos iudicat omnique apparatu ad obsidionem civitatis accingitiir. Quibus'^ rebus aput Mediolanum compertis, permota civitas atque immutata
urbis facies erat, ex summa laeticia atque lascivia, quae
diuturna^ requies pepererat, repente omnes^ tristicia inFestinare, trepidare, suo quisque modo et metu
vasit.
Ad haec mulieres, quibus suae rei
pericula metiri.
publicae magnitudine belli timor insolitus incesserat,
afflictare sese, manus supplices ad caelum tendere,

20

Italia,

25

30

a) 23i'ae(:edit Capitulum XXX incipit A; A* add. riibram: De citatione Mediod) officium B. 35

c) voce oni. A*.
b) F. A. A* 1. /S (f).
lanensium per edictura.
h) novum
f)
et A.
e) dnt A. A*l; debent A* 2.
g) Capitulum XXXI. A.
k) oms C 1 omnis C 2.
cap. hic. B.
i) e i s add. C.
;

1) /"divina
[et

incidit ex loseph. Bell. lud. III, 11].

nonnunquam

2)

Cf. Dig.

hoc edictum datur),

\,
quod appellatur unum pro omnibusy.
3) [Cf. Oros. /F, 19. 20:
infecto pacis negotio Ottonis Fris. Chron. VII, 23, p. 34574) Quibus
3.
pavere, p. 205^ l. 1 [fere ad verbumj ex Sallust. Catil. 31, 1
rebus
V,

[68 ]70

72:
;

statim

{sc.

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

205

III.

miserari^ parvos pueros^, omnia pavere. Fuere^ tamen

plerique*, qui se^ et rem publicam obstinatis animis

semper in civitatibus, quibus

opes nullae sunt, *qui** es alienum solvere non possunt*,
bonis*^ aliorum et quieti invident, nova exoptant, odio
suarum rerum omnia mutari student; seditionibus sine
cura aluntur, quoniam, ut dicitur, egestas facile habetur
sine dampno. Preterea iuventus, quae in^ agris manuum
labore victum querens inopiam tolerabat, publicis largitionibus excita urbanum otium ingrato labori pretulerat.
Unde factum est, ut, multitudine huius vulgi prevalente,
perditum

10

Nam

1158.

irent.

publicae iuxta ac sibi consulerent ac libentibus auimis

eventum expectarent, nobilioribus et melioribus metu
talium silentio addictis. Et haec quidem in civitate.
rei

belli

15

20

25

30

*2^.\u.

XXXI. ^

Fridericus autem [regali*** mansuetudine^]

per aliquot dies opperiens^ expectabat, si forte Mediolanenses penitudo salubris ab incepto rebellionis revocaret, si forte cladis et periculorum consideratio eos
propositum mutare persuaderet. Paratus etenim erat
serenus principis animus potius correctis veniam prestare quam post destructionem provinciae cum dampno
multorum de perdito populo triumphare. Illis^ ergo
in priori pertinatia permanentibus, cunctis comitatus
agminibus incipere obsidionem acriter statuit, castraque

movens usque ad j&umen Adduam processit. Is fluvius

Cremonensium ac Mediolanensium fines medius dirimens
sepissime atroces eorum contra sese incursus inhibuit.
Et tunc quidem propter liquentes in Alpibus nives non
^

mediocri inundatione excreverat^, ruptisque pontibus

omnino transvadandi ^ oportunitatem exercitui denegare

Aderant quoque

videbatur.

in ulteriore

*fluminis ripa

de quibusdam dicitur add. C.

possimt des. A. A*.

*) sicut alibi

**) qui

***) Haec des. . B. C.

a) misereri

35
i>'

1.

Illis

A. A*,

40

A. A*.

remque A*.
2; magis A. A*. B3.
erg-o (l. 22) inc. A* 2.

(Sall.)

sese

et

ita post.

k) creverat

c) s e q u e r e
b) liberos A. A*. (Sall.)
q ii e ^.
d) alior. bon. A. A*.
e) in agris recte p (Sall.) ; magnis
f) rmlla cap. dist. A. A* ; novum cnp.
C.
infra a verbis
h) Illius jB3.
i) Aduam
g) ita A. A*. /?. Bl. C.

B 3.

1)

transvadendi A*.

irent indidem 36, 4.

sunt atque
1) Fuere
2) Nam
bonis
expectarent [l. 13/ indidem 37, 3. 7. 8. 9, /es alienum
possunt ad c. 35; 3. conformataj.
3) [Cf. infra III, 47: pro
regali raansuetudine/.

(29).

JIAHEWINI GESTA FRIDERICI IMP.

206

1158.

LIB.

III.

pugnacissimi de Mediolanensibns circiter mille equites

armati, qui se ope et adminiculo inundantis fluminis
facile vados* pontesque defendere posse arbitrati sunt.

Verum
audaces non

contra'^

Nempe
et

cum

sunt,

frustrati

audatia

est

ex

tuta.

inproviso^ rex Boemiae

suis, parvi pendentes

Conradus^ dux Dalmatiae cum

periculum, aquis se dederint et, quamvis difficillime et

non sine clade suorum
inperterriti tamen^ alveum
furentis amnis transvadaverint vel potius transnataverint.
Numerus eorum, quos aquarum vehementia involvit, involvendo submersit, circiter LX* estimabatur. Medio,

lanenses, postquam regem preter spem et opinionem

suam transisse cognoverunt, ante pugnam fuga disiecti
et ad civitatem reversi sunt, sarcinae relictae, et preda
universa a nostris direpta.
Has^ primitias belli primosque conatus infaustos
Mediolanensibus nonnulli asperius auspicati sunt, rerum
exitus ex principio metientes^.
Boemos reliquus^ exercitus secutus, pars refectis pontibus, pars insano gurgiti se immittentes, tam se quam sarcinas transposuere.
(30).

lo

ib

2a

XXXII. Erat non longe ab eo loco castrum quoddam Mediolanensium, Trecium^-^ appellatum, in planicie
campestri^ mediocri eminentia paulolum in altum sub-

quod una parte iam dictus fluvius Adduae^

alluebat, altera muri fortissimi ambitu turrisque fortitudine muniebatur, pontem firmum et ad^" transmeandum
latum,

habilem

continuans suburbiis.
Augustus commodum ratus ad transitum suorum, si prefatum castrum suae subigeret potestati, obsidione cingit,
obpugnat et in brevi expugnat. Castellani enim disciplina militum et ingenio conterriti paulisper quidem
primos sustinuere impetus, deinde, cum nullum locum
fugae, nullum de civitate presidium sperarent, scientes,
quod pro vita res illis erat, dextras postulant, accipiunt,
copiosae

*)

militiae

CC Cl

(ducentos

25

suis

30

35

2).

c) C. A. A*. /S. Bl.

d) alv. tam. .4*.
b) inprovisu ^l.
a) vada C.
f) noviim cap. inc. B; versus non niutatus,
estimabatur deest A*; estiraabautur iJ 1.
h) relised magna littera initialis nigraCl.
g) meutienses -4*, corr. metienses^l.
40
k) in camp. A*.
i) Terciura A. A*. ji. Bl. 2.
qus B\\ reliquis /?. B3.
1) Adue
m) ad om. A. A*.
h. l, etiam /J; cf. p. 205, n. i.
e)

1)

Ovid. Met.

544.

2)

Trezzo in oriente Modoetiae.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

207

III.

munitionem dedunt^; plurimi pendentes, quod in tam

adversa fortuna personarum salutem lucrati fuissent.

1158.

Fridericus, ibidem^ locatis presidiis, ad obsidionem civitatis acies instruit^.

XXXIII.

10

15

20

*^

Progrediente autem eo in hostilem

ter-

ram, quidam de exercitu, male affectatae laudis avidi^,

prevenire alios et de virtute certando^ alter alteri
superior inveniri desiderabant^. Inter quos erat comes
Ekkebertus^ de Butene^*^ vir nobilitate, divitiis et virtute animi* ac corporis insignis, cum quibusdam aliis
nobilibus et regalis familiae militibus. Isti coeuntes in
unum, circiter mille equites armati, sperantes se aliquid
memorabile facturos, ad civitatem properant et pene
usque ad portas^ assultum faciunt, viri^ digni pro fortitudine, qui meliore fortuna usi fuissent.
Nam etsi
coeptum casus invidit, tamen non, qualiter cesserit, sed
quid decreverint, attendendum. Excipiuntur siquidem
valida hostium multitudine.
Certatur hastis primo,
deinde strictis^ ensibus dimicatur. Vixque in conflictu
discerni poterat, ex qua parte quisque pugnaret, permixtis viris et propter angustias permutatis.
Visum
pulvis obortus'^ et excitatus ad instar noctis excecabat.
Vocis autein intellectum magnitudo ^ et diversitas conf undebat.
Neque ^ autem fugae vel persecutioni locus
erat, sed qui inter primos stetissent, aut cadendi aut
occidendi necessitatem habebant, quia refugere non
dabatur. Nam et posteriores utriusque partis in fronte
suos urgebant nullumque inter dimicantes bello vacuum
intervallum reliquerant. Cum autem hostium multitudo
nostrorum animos et peritiam vinceret, iamque tota acies
pelleretur, predictus comes Ekkebertus^", uni suorum,
qui deiectus fuerat, opem ferre cupiens subito^ equo
'

25

30

b) locatis ib. C.
c) ifa /?. C; instruxit rel.
d) nuUa
a) dederunt A.
cap. dist. A. A* 1 ; novum cap. iam a verbis Fridericus ibidem inc. B.
e) malae
35 edd., sed an male legendum sit, iam Giesebrecht dubitavit.
f) desiderabat A,
g) Ekebertus A. C; Egkebertus A*; Egebertus /?.
h) ita A. A*. C\
Butene ^. C2; Puten^
iM ; IJoten B2; Eoteue iJ3. i) portam C. k) subortus A*. 1) magnitudo conf. et
djv. A. A*.
pro E. uni A; E. yl* 2; V. A*\\ Fr. /5.
m) Ekebertus C ; E vel potius
;

Enm

2) Cf. ibid. 9, 27.

fCf. Sallust. Catil. 7, 6: laudis avidi/.
Piitten et Formbach.
5) /viri
4) fCf Sallust. I. c. 1, 5/.
decreverint ex loseph. Bell. lud. VII, IJ.
per6) /strictis
1)

40 3)

Comes de

VII, 2J.

/"Vocis
confundebat indidemj.
/Neque
pelleretur,
indklem].
/subito
l.
relinquens^
31,
9)
8)
p. 208, l. 12, ad loseph. Bell. lud. VII, 3, conformataj.

mutatis

indidem

7)

(3i).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

208

IMP. LIB.

III.

militem liberat iamque vincentes hostes pene

solus perturbat et ad vallum^ usque civitatis persecutus
est.
Fugiebant enim^ eum universi, neque vim hominis
neque audatiam sustinentes. Yerum pfofecto fata virum
persequebantur
quae ab homine vitari non possunt.
Multitudine quippe adversariorum undique circumfusus
ad terram lancea prostratus est, et detracta galea atque^

1158. prosilit^,

thorace, capite caesus, nemine succurrente, quod locus

intercludebat auxilium ferre cupientem.
Egre itaque
nobilissimus comes et vir regalis sanguinis perimitur,

lo

magnam

de se querelam non tantum aput suos, verum*

aput extraneos quoque relinquens. Dictum tamen meraini a

quibusdam vivum eum captum

et intra civitatem

atrociter decollatum.
Occisi sunt ibi^
biles**, *et regii milites N. et N., capti
ad castra revertuntur.

XXXIIII.^ Revertentes autem

quidam alii noquidam; caeteri

i5

*p.435.

milites

interminatio

principum et imperator iratus huiusmodi oratione

corri-

puit: 'Mediolanenses omnia cum deliberatione faciunt

atque prudentia, fraudes et insidias componendo, eorumque dolos fortuna prosequitur^\ Nostri vero, quibus ob
disciplinam et consuetudinem obediendi rectoribus fortuna famulatur, nunc contrario peccant. Non inmerito
itaque vincuntur, depelluntur^, quia omnium pessimum
est presente imperatore sine rectore dimicare, cum etiam
vincere sine precepto ducis infamiae sit'. Scituros esse,
*ait^l omnes qui de caetero arroganter egerint vel minimum
quid preter ordinem moverint, legum severitate^ se in

20

25

eos vindicaturum.

Circumfusa vero agmina principem

pro commilitonibus obsecrabant paucorum.que"^ temeritatem condonari cunctorum obedientiae precabantur;

emendaturos esse peccatum presens futurae compensatione^ virtutis. Placatus imperator^ est precibus, simul
*)

**)

30

sed etiam apud exteros relinquens C.

quorum unus

erat

dux

lohannes

Ravennatensium add.

*et

maior de exarchatu

35
*^- ^-^-

C.

deest /S. C; eum deest A. A*.

A. C.
g) mdla eap. dist. ,sed
h) ita A. ^. (los.), cf. etiam KoM,
primum r in reuertentes sttpra D script. A.
40
i) debelluntur A. (nunc contra peccant et intempetransl. p. 57, n. 6; persequitur rel.
m) que
k) ait deest B.
rantia manuum debellantur los.)
1) se in eos sev. A. A*.
o) est imp. B.
deest A*.
n) ita etiam los.; compensacionis A; recompensatione A*.
a) prosiliit

d)

ac A. A*.

A* 2. B 1.
b) vallern Bl.
i b i d
f
vivum deest /?.

e)

1) milites

c)

enim

cogitabat, p. 209; L 4, ex loseph. Bell. lud. VI, 5.

RAHEWINI GESTA FRIDERIOI

IMP. LIB.

III.

209

facto indulgeridum putans,

utilitate multitudinis
multa monens, ut post haec prudentias agerent. Ipse
vero, quemadmodum se in adversarios ulcisceretur^, iam
et

1158.

provocatus artius cogitabat.

5

10

15

20

25

XXXV. ^

Itaque postera die^, quae lucescit in (32).

^''^^^*
VIII. Kal.^ Augusti, Fridericus ad obsidionem civitatis
ducens exercitum omnes copias suas in VII legiones partitur, preficiens^-^ singulis de principibus rectores ordinum, quos antiqui centuriones [vel*] ecatontarchos^
seu chiliarchos appellare consueverunt, cum signiferis
Premissi
aliisque disciplinae^ et ordinis custodibus.
autem milites cum stratoribus viarum ibant, qui aggerum maligna corrigerent ac devia complanarent, obstacula preciderent, ne perplexo itinere fatigaretur exercitus.
Circum aquilam et signa alia tubicines et cornicines.
Servi singulorum agminum cum peditibus erant, mulis
aliisque iumentis advehentes militum sarcinas.
Hos sequebantur qui expugnandis civitatibus machinas et caetera tormenta portarent. Omnium vero agminum postrema *erat* mercennaria multitudo. Ordinato taliter^
militum itinere^, premonitisque diligenter, ne ^ quis
ordinem deserat, Martio quodam spiritu repleti, cum
valido clamore divinum implorant auxilium.
Deinde
otiose et cum omni decore progredientes ambulant,
suum^ quisque ordinem velut in bello custodiens. Quemcumque huic negotio liberum" spectatorem contigit affuisse, hunc ego experientius intelligere puto quod dicitur:
Pulchra ut luna, electa ut sol, terrihilis ut castrorum acies Cant. e, 9.
^

ordinata.
30

XXXVI. ^
exercitu,

Peracto^

circiter

centum

itinere,* Fridericus

milia

armatorum

cum omni

vel amplius,

Mediolanum pervenit, ibique positis castris, quamvis

promptos ad bellum milites continebat, ne quid ea die
attemptarentP.

Illi vero,

qui de civitate fuerant egressi,

a) ulscisc. Bl.
b) Capitulum XXX. (sic pro XXXIII.) incipit A.
c) postea
d) psciens B3.
vespere diem ^; postera vespere J5.
e) singulos ^ 1. 3.
f) vel
deest ^. B. C.
g) ita A. A* ; tetatont. /?; tecatont. Bl. 3. Cl; tecacont. C2; peni) erat deest A. A*.
k) talium A. A* 2.
tatecatont. B 2.
h) disciplinis B 1.
m) suumque A*.
n) veluti liberum C 2.
o) nulla cap. dist. A.
1) cuneo A* 2.
40 p) attemptaretur A*; precepit eadem manu, ut videtur, superscr, B\, et ita B2. 3.

35

[Immo VIII. Id. Augusti, i. e. Aug. QJ.

2) Agminis (yfdiloseph. Bell. lud, III, 5. accommodavit auctor.
custo8) ne
diens ex loseph. Bell. lud. III, 3.
obsidionem, p. 210;
4) /"Peracto
l. 5,
ad loseph. Bell. lud. III, 5. accommodataj
1)

nem ad

Gesta Friderici.

24

210
1158.

(33).

RAHEWINI GESTA FKIDERICI

IMP. LIB.

III.

stabant armati super vallum, nichil^ omnino strepentes,

dubium, principis advenientis aspectus utrum hanc reverentiam'' et huius silentii disciplinam an metum uniIn girum^ ergo e regione portarum
versis incusserit^.
distribuens exercitum, instruebat obsidionem.

XXXVII. De

moribus cum
superiore libro
mentio fuerit, id adiciendum videtur,
quod campi ^ planitie undique conspicua, natura loci
Ambitus eius supra^ centena stadia circumlatissima^.
civitatis ipsius situ ac

venitur. Muro circumdatur, fossa extrinsecus late patens,

aquis plena vice amnis circumfluit, quam priori anno
primitus ob metum futuri belli, multis invitis et in-

dignantibus, consul eorum provide fecerat.

Turrium
proceritate^ non tam ut aliae civitates student.
Nam
in multitudine atque fortitudine tam sua quam sibi
confederatarum civitatum confidentes impossibile arbitrati sunt a quoquam regum seu imperatorum suam civitatem posse claudi obsidione ^. Unde factum est, ut
civitas haec inimica regibus ab antiquo fuisse dicatur,
hac usa temeritate, ut semper rebellionem principibus
suis moliens scismate regni gauderet et geminorum
potius dominorum quam unius^ super se iuste regnantis
affectaret principatum, ipsa levis et utriusque ridens
fortunam nec in hac nec in illa parte fidem haberet.
Huius rei si quis exempla desiderat, ad Leoprandum,
qui gesta Longobardorum^ subnotavit, recurrat*.
(34).

XXXVIII.

ut

Divisis,

i5

20

25

dictum est^

inter principes exercitus portis civitatis, singuli eorum festinare,

parare^ vallo, sadibus"\ palis aliisque" propugnaculis
castra munire proptel* improvisos hostium excursus deNeque enim vineis turribus, arietibus aliocertabant.
^

lo

30

'^,

rumque *generum machinis tantam civitatem attemptan-

dam

^p.ise.

putabant, sed longa potius obsidione fatigatos^ ad

b) discipl. et hui. sil. rev. A. A* (cf. tamen infra III, A2J.

a) nil A. A*.
e) Capitulum XXXIIII 35
d) gyro ergo port. A. A*.
incurrisset alias incusserit A.
incipit A.
f) ita pro laetissima etiam Ottonis Chron. II, 11, p, 80, ubi Orosii verba
i)
unius om. ^.
h) ita codd. pro proceritati.
laudantur.
g) super A. A*. C'2.
n) et aliis A. A*.
^.
m) sudibusque A. A*.
k) Lang-. Bo.
1) Capitulum
c)

XXXV

circumfluit ad Orosium II, 6, 8

10.
2) campi
1) Ily 14.
(Ottonis Chron. II, 1\) conformata. [Cf. supra p. 49, n. 2J.
3) [Cf. 40
supra II, 2Q, p. 132, n. 1 ; infra III, 42, p. 2167.
4) Liudprandi Antapod. I, 87.
5) [Cap. 36, supra l. 4 sq.J.
6) [Cf Sallust. Catil. 6, 5.
Lig. 76, 47.
7) vineis turribusque et machinis omnium generum
Sallust. lug. 21, 3.
8) [Cf Oros. I, 21, 47.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

deditionem cogi
dinis

10

15

20

25

erupissent,

vel,

si

prelio

IMP. LIB.

211

III.

foras propter fiduciam multitu- 1158.

superatum

iri.

Oppidani^ non

segnius ea quae sibi usui^ forent procurare, munimenta

castrorum disturbare, crebris excursibus exercitum attemptare, sagittariis et fundibulariis plerosque sauciare.
Erat in extrema parte exercitus^ Conradus^ palatinus
comes de Rheno^, germanus imperatoris, et dux Suevorum Fridericus, cum Suevis caeterisque ipsorum commilitonibus obsidionis agentes negotia circa portam sibi
destinatam. Mediolanenses oportunum rati, vel pro eo
quod pauciores aliis agminibus et^ iuniores aetate, vel
quod sequestrati a fortitudine exercitus auxilium invenire non possent, eos invadere statuunt, sperantes
facile^ se aut plenum de illis triumphum reportare aut
forti^ aliquo patrato facinore vitam pacisci^ pro laude.
Itaque post occasum solis, cum preter vigiles tantum
totus miles fessa labore corpora somni quiete recreanda^
speraret, apertis portis cum pugnacissimis egressi, disiectis custodibus, usque ad iam dictorum heroum castra
excurrunt, oppugnant, sauciant. Alemanni, ubi hostes
adventare senserant, inopinata re ac inprovisa primo
perculsi, alter ^ aput alterum formidinem simul et tumultum facere, deinde alius* alium appellare, hortari,
arma capessere^, venientes excipere, instantes propulsare.
Clamor^ permixtus hortatione, strepitus armorum ad
caelum ferri, tela utrimque volare, pro ^ ingenio quisque,
pars cominus gladiis, pars^ pugnare lapidibus seu alterius
generis missilibus. Non procul abhinc rex Boemorum
castra fixerat.
Is, ex quo bellicum clamorem
accepit,
decernit laborantibus sociis auxilio fore debere. Quanta
ergo poterat velocitate suis'" arma capere", equos ascen'^

30

a)

quae necessaria

C.

b)

Extrema

in p. exerc. erat

1.

c)

C.

A.

A*. /?/ Chunr. B 3.

d) Reno /3.
e) F. A. A*. /S (f.).
f) vel A*.
g) se fac.
A. A*.
h) pacifici e corr., ut videtur, BB.
i) recreare A*.
k) capessare Bl. 3.
35 1) pars om. B 1.
m) ita codd.; suos ed. pr. (C2).
n) accipere p.

forent ad Salliist. lug. 75, 10. et 54, 6. con1) /"Oppidani

formataj.
excurrunt ad loseph. Bell. lud. III, 8. cotifor2) forti
mata [ubi etiam vitam pacisci pro laude ex Verg. Aen. V, 230. deprompta ; cf. supra III, 33, p. 207 sperantes se aliquid memorabile
40 facturosy.
facere ex Sallust. lug. 53, 7.
3) alter
4) [Ad alius
hortari cf. Sallust. lug. 53, 8. Catil. 6, 5. atque infra III, 497volare ex Sall. lug. 60, 2.
lapidibus
5) Clamor
6) pro ingenio
indidem 57, 4.
fore indidem 52, 07.
7) /^clamorem

14*

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

212

1158.

(35).

IMP.

LIB.

III.

dere iubet; ipse cum electis^ militibus* et tubicinis^* ac''

tympanistris preire.
Non eos morabantur vinearum
aggeres seu maceriae, non asperitas ^ et insolentia loci
Ea vero consueti Sclavorum equi facile
retinebat.
Nostri, ubi ex sono tubarum et tjmpanorum
evadere.
amici^ regis adventum cognovere, animosiores et laetiores
effecti resistere, hortari'^ se invicem, ne deficerent neu
paterentur hostes iam iam fugituros*^ vincere. Aderant

Boemi; tum demum maxima ^ vi certatur, maximo clamore cum infestis signis concurritur. Rex ipse cominus^
acriter instare, laborantibus succurrere, hostem ferire,

10

strennui militis et boni regis officia simul exequebatur.

Oppidani, ubi vident, contra ac rati erant, se in medios
hostes devenisse nec impetum regis sustinere posse,
terga vertunt; nostri fugientibus instant^ et usque ad
angustias^ portarum persecuti in reliquum tempus pacem
Hostium quidam
sibi de incursionibus illorum peperere.
occisi, plurimi capti, magna ^ pars vulneribus confecti.

15

XXXVIIII.*^ Quia vero tam superbae civitatis tam

famosam obsidionem se non meminit aetas nostra vidisse ^
pro eo quod non solum Alemannici, sed et Italici regni

20

adunatae fuerant, quisque^ gloriosus ac laudis

alium in aliquo egregio facto, unde sibi"^
nomen faceret", prevenire satagebat". Igitur Otto^ palatinus comes de Baioaria, cuius sepe^ iam mentio habita
est, cum duobus fratribus suis [videlicet^] Friderico'^ et
Ottone iuniore aliaque sibi coniuncta militia ad portam,
quam ipsi vallaverant ^, diligentius hostium conamina

25

vires ibi

avidus

alius

observabant. Quadam ergo die, dum otiose ipsos agere

rarosque circa portam custodes aspexissent, visum est

30

*) et sagittariis add. B.

d) turos
b) et C.
a*) sic h. l. codd.
c) reg. ara. A. A*. p.
a) mil. el. B.
e) novum cap. inc. A*, ruhra praemissa:
raso C 1; fug-ientes A. A*. (Sall.)
De assultu nostrorum in portam infra vero c. 39 De assultu Ottonis (comitis A* 1)
f) comminus 1. Cl.
palatini Reni, quae in indice haud exstat.
g) ac imp. regis sust. 35
k) Capitulum XXXVI ini) portas angustias A. A*.
h) obstant ^.
non p. A. A*.
n) facerent .
satagebant A. A*.
m) nom. sibi A. A*. B.
cipit A.
1) quis B 1.
r) F. A. A*\. /S. Cl.
o) O. A. A*l.
q) videlicet deest ^. B. C.
p) iam s. C.

in

l,

1) asperitas

dem 51, 4.
4) /magna

3)

evadere indidem 50,

maxima

6.

hostes ad Sallust.

2) hortari
Catil. 60, 2

vincere indi-

5.

conformata. 40

confecti ex Sallust. lug. 60, 1].

5) [Cf. loseph. Bell.
n.
supra
lud. prol.].
207,
p.
IJ.
7) [Portani Novam, ut
6) [Cf.
videtur ; cf. Gest. Federici I. imp. in Lombardia auct. cive Mediolanensi,
SS. r. G. p. 32, n. 3 ; Giesebrecht, 'DKG.' V, p. 162. VI, p. 3657.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

15

*/>.437.

20

25

213

III.

Ergo propinqnante** vespera

clanculo milites armari iubent, servosque ignem cum
aridae materiae fasce preparatum habere, quatinus dato
signo pariter ex inproviso procurrerent et pontem ac
portam ipsam, si fieri posset, exurerent. Parent dicto,
atque ad nutum precipientium subito prosilientes usque
ad propugnacula pontis super aggerem disposita venerunt
ignemque, sicut precepti fuerant, haut segniter iniecerunt. Populus civitatis tumultu excitatus, inproviso^'^
eis

IMP. LIB.

temptandam ^ fortunam.

1158.

quid potissimum facerent*^, trepidare, cum

erumpentibus flammis propugnacula et aggeres concremari cernerent, timere, ne aridum nactae fomitem citius
volitando non solum pontes et portam, verum ipsam
Clamor ergo ac tumultus per
civitatem pessumdarent.
civitatem varius agitatur, curruntque permixti inermes
Concurritur infesto
et armati ^, prohibituri incendium.
Marte, certatur magnis viribus ab utrisque, obscuram
noctem incendium et faculae tedaeque ardentes illuminabant.
Fragor percutientium, *gemitus percussorum,
voces^ adhortantium hinc inde varie^ resonabant. Hi,
ut coeptum eorum efficatiam obtineret, illi, ut ignem
restingaerent nostrosque a porta propellerent, summa
vi^ conabantur.
Comites ipsi duces prelii in hoc certamine, sicut et in aliis multis, omnibus se periculis
prostituentes, sicut optimi bellatores fortitudinem corporis ac animi magnitudinem
adeo sub oculis omnium
clarere fecerunt, ut de eorum virtute etiam hostis iudicaret et quivis spectator testis fieret.
Multo autem

metu

incerti,

"^

30

labore consumpto liteque in horam noctis protracta,

miles ad castra^^ revertitur.
Sauciati utrimque plurimi;
verum atrocitatem cladis beneficium noctis^ imminuebat*.

XL.

Nec minus populares Mediolanenses^ turpe

habentes, si remissius in nostros agerent, ubi tempus
et locum invenerunt, non cum valida quidem manu, sed
^

*) Alii

35

a)
e)
i)

asserunt hoc negotium clara die

consummatum

b) approp. A*.
c) inprovisu B
vocesque A. A*.
h)
g) varitj Cl.
incipit A.
k) Mediolanensium A. A*.

temptandum A.

permixtim A.
Capitulum XXXVII

f)

1.

d)

add. C.

et

tentoria

add. /?.
A. A*.

trepidare ex Sallust. lug. 67, 1. [Cf. infra IV, 23/.

1) inproviso
40 2) [Cf. Sallust. lug. 94, b].
4) [Cf
3) [Cf. ihid. 25, 9. 92, 6/.
Sallust. Catil. 54, \].
Einh. V. Kar. 9].
5) [Cf Oros. IV, 1, 10
;

(36).

214

1158.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP.

LIB.

III.

per paucos sive sagittarios sive fundibularios [interdum^

etiam per gladiatores adversum se militiam commoverunt,
nostrosque sive prudentes sive] incautos sauciando ^ temeritatis atque audatiae suae magnitudinem ostentare
conabantur. Et illi quidem qui ad superiores conflictus
venerant [id^] moderatius agere, alii vero, tamquam non
experti, per singula momenta excursiones moliri.
Ad
portam itaque, quam observabat Heinricus^ dux Austriae,
vir nobilitate generis et animi clarissimus patruusque
imperatoris, dum sepius hanc exercerent*^ iniquitatem,
non dignum ratus facinus hoc sine ultione preterire, ad
correctionem eius et vindictam accepta oportunitate
accingitur. Igitur universis quos secum habebat armatis,
auxiliariis Ungarorum copiis in sagittando optimis cum
caetera heroum qui sibi sociati fuerant cohorte assumptis,
omni conamine obpugnationem portae disponebat. Non
hoc latere poterat Mediolanenses, quippe molitiones
nostrorum presentientes ignominiam iudicabant, si pares,
immo plures multitudine minori animo venientibus
Per turmas ergo et cohortes suas
non occurrerent.
egressi committunt seseque^ mutuo maxima vi caedunt,
Tum spectaculum horribile,
sauciant, capiunt, fugant.
sequi, fugere, occidi, capi, equi atque viri afflicti, ac
multi vulneribus acceptis neque fugere posse neque quietem pati, niti modo ac statim concidere. Postremo^
omnia constrata telis, armis, cadaveribus et infecta sanguine tellus. Ex parte oppidanorum iterum male pugnatum est^ ipseque dux, cuius ibi probitas mirifice probata est, haut dubie victor*, eos intra menia fugavit et
a solita in posterum eruptione compescuit. Inter alios,
qui de Mediolanensibus eo prelio ceciderunt, occisus est
quidam de nobilissimis illorum*, quem, ut tunc fama
,

10

15

20

'^

*)

nomine Statius^ add.

f)

Postrema A. A*.

^. B.

30

C.

prudentes des. etiant fi.

a) haec des. B. C ; interdura
d)
1. P: Hfnricus Cl; Henricus C2, ut semper.

H. A. A*
seque edd.
c)

25

g)

b) id deest

exercent A*.

/S.

B. C.
e) se

35

impost. A*.

1) fCf. supra III, 38, p. 211: sagittariis et fundibulariis plerostellus ex Sallust. lug. 101, 11. [Cf. etiam
que sauciarej.
2) Tum
infra IV, 51J.
3) fCf Sallust. lug. 102, 27.
4) flndidem 102, IJ.
5) Fortasse Tazo de Mandello, quem occisum dicit Otto Morena, SS.
XVIII, p. 606. fCf etiam Vincent. Prag. Ann., SS. XVII, p. 672, uM
Dacius appellatur; Giesebrecht, 'DKG.' V, p. 160. VI, p. 364/.

40

RAHEWm

GESTA FRIDERICI

IMP.

LIB.

215

regulum super se creare cogitaverant auditaque

morte eius, tota civitas luctum assumpsit, corpusque
mortui cum^ vivis, quos de nostris habebant, et copiosa
pecunia commutantes redemerunt et regalibus exequiis^
honorando sepelierunt.

fuerat,

III.

XLI. ^-^ Illud*^-^ etiam non ab re est memorare,

quod quidam ex oppidanis, vir in oculis suis sibi^ plaprogressus versus castra imperatoris, velut equitandi imperitiam nostris exprobrans, quedam superba^
prolocutus est et^ quemlibet fortissimum ac equitandi
peritissimum ad singulare certamen provocavit. Coepitque ^ vertibilem equum modo impetu vehementi dimitut huic negotio
tere modo strictis habenis in gjrum ^
mos est, revocare moxque varios perplexosque per amAt* qui contra steterunt multi
fractus^ discurrere.
quidem dedignabantur. Erant^ autem inter eos, ut
Quosdam vero non inconassolet, etiam qui timerent ^
sulta movebat ratio, cum mortis cupido non debere
confligere et cum his in discrimen venire, quos neque
vincere magnum sit et vinci cum ^^ dehonestamento periculosum, non fortitudinis, sed insipientiae videri. Cum
autem diu nemo procederet, multaque ille nostrorum
timiditati illuderet, nobilis comes Albertus*^ de TjroP,
ad omnem virtutis commendationem ydoneus, inermis
et palefrido sedens, solo cljppeo ^ accepto et hasta, prefato LiguriP obviam venit eumque^ tripudiantem et vana
iactantem deiecit, cadentemque dedignatur occidere, contentus ad laudem, quia visus est potuisse. Ita nostros ^
ultus comes Albertus^ nil^ glorians ad suos revertitur,
vir minimae iactantiae et qui semper manu quam lingua
promptior^ inveniri volebat. Ita inter nostros principes
citus,

10

15

20

25

30

a) et
d) Illut corr.

add.

g) superbia B 3.
35 etiam los. / Erat

1. 3.

o)

(i.

b)

Illuc A*.
h) et om. /9,
.
timeret C.

Thyrol A*.

c)
Capitulum XXXVIII incipit A,
corr. memorari A.
t) sibi otn. A*.
i) gir. C.
k) ita A. A*. ^.
1. 2. C.
1) ita
m) ita etiam los. ; eum
1. 3.
n) Adilbertus
A*, et ita post.
q) nichil A. A*.

exequiis

IUud A;

p) Lyg.

e)

om.

/5.

memorare

1) [Hoc caput magnam partem ex loseph. Bell. lud. VII, 5. et

Liudpra^idi Antapod. I, 21. compositumj.
provocavit
2) /"Illud
partim ex losepho, partim ex Liudprando II. cc.].
3) /TCoepitque
40 discurrere ex Liudpr. l. c.J.
illuderet, l. 23, ex los. l. c.J.
4) [At
venit ad Liudpr. l. c, conformataj.
6) eumque
5) /"clyppeo
iactantera ex loseph. l. c.
revertitur cf. Liudpr.
7) [Ad nostros
l. c.J.
lingua quam manu promptiorj.
8) [Cf. Sallust. lug. 44, 1

1158.

(37).

RAHEWINl GESTA FRIDERICI

216

1158.

IMP. LIB.

III.

contra Ligures^ varium pro virtute et gloria certamen

in dies habebatur.

(88).

XLII.^ Inter haec princeps ipse impiger omnia

quae ad cladem et eversionem civitatis erant providere ^,

muros modo cum^ paucis modo cum ^ multis et^ lectis

militibus circuire, ubi muros aggrederetur explorare,
omni modo temptare, si posset inclusos ad congressionem
*et pugnam provocare. His circuitionibus alteram partem
quae necdum^ obsidione adeo fuerat subacta
et artata, quin peccora^ eorum extra pascerentur civibusque intrandi et exeundi pateret aditus, ita compescuit
atque cohibuit, ut tum*^ demum cervicem demitterent^
et quale esset obsidione claudi ^ experimento addiscerent.
Euntem in gyro'^ imperatorem arbitrantes ad assultum
faciendum venire, in civitate tumultus exoritur^ ingens
trepidatio, signorum"^ crepitus, tubarum sonitus, fortes
ad arnia, mulieres et invalidi senes ad lamenta. Nemo
tamen extra progredi ausus^\ ad defensionem tantum^
civitatis armata iuventus et inperterrita ad modum coronae consistebantP. Sed nec ad portam, ubi militia
principis obsidionem celebrabat, excursiones facere, dubium an metu an reverentia imperatoris^ cohiberentur.

*i>.

civitatis,

XLIII.^ Erat non longe a vallo, id est quantum

arcus iacere potest, quasi turris quedam fortissima, ex
quadris lapidibus solido opere compacta.
Mirabilis ^
autem fuit lapidum magnitudo. Nec enim ex vulgaribus
Sic
saxis aut quae homines ferre posse crederentur.
autem manibus artificum formata, ut, quatuor columpnis
sustentata, ad similitudinem Romani operis vix aut nusquam^' in ea iunctura compaginis appareret. Unde et
Arcus Romanus appellata^ est, sive ab antiquo aliquo
Romanorum imperatore ob decorem et memoriam in
Lyg. A*,

a)

electis

A*.

e)

et

ita post.

Bl.

et explor.

Capitulum XXXIX. A.

b)

f)

nondum

A*.

c)

g) ita
recte ^.

lo

i5

20

25

30

d) mult.
cum om. ^.
1. Bl. Cl; pecora

A. A*

ita
Z. C; dim. Wilm. Waitz. 35
i)
C2.
h) cum A* ; dum /S.JBl. 3.
m) ita codd. omnes et ed. pr. (C2); tympanorum
k) gir. C2.
1) oritur A. A*.
Fith. , quod ipse inter menda ah operis admissa recensuit, Urst. nihilominus retinuit.
1. 3. C; consistebat A; assisten) ausus om. A*.
o) tantum om. A*.
p) ita /?.
r)
numquam A* 2. ^, C 1. 2 (nunquam).
incipit A.
bat A*.
q) Capitulum
40
s) appellatus corr. appellata A; appellatus C 2.

/3.

XL

1)

2)

cum

Sallust.

[Cf.

Catil.

60, 4.

lug. 100, 3:

explorare ex loseph. Bell. lud. VI,

p. 132; n. 1.
5) Mirabilis

III, 37,

p.

2107.

4)

[Cf

omnia providerey.

3) [Cf. supra II, 2Q,

supra III, 36; p. 2107.

7.

appareret ex loseph. Bell. lud. VI,

6.

43.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

15

20

III.

217

fornicem triumphalem erecta, sive, ut in gestis Longobardorum repperitur \ ad expugnationem et cladem

fuerit fabricata.
civitatis ab uno regum^ nostrorum
^
Erant in ea virorum receptacula et cenacula XL^ lectorum vel amplius capacia, collectis ibi tam in armis
quam in^ victualibus quae ratio necessitudinis ad obIbi Ligures sua presidia
sidionis*^ tempus desiderabat.
locaverant duplici ratione, ut et hostibus usui non esset^,
cum exinde quidquid in civitate ageretur velut e specula
facile videri itemque^, quid^ in castris fieret quidque^
exercitus strueret, ipsis continuo denunciari posset.

Nemo

hac obsidione maiori studio

et Papiensium
desevit exercitus, nullisque obsidentium obsessi se magis
Longissimis siac illis offensos et infensos prebuere.
in

maiorique atrocitate^

quam Cremonensium

quidem simultatibas

et discordiis inter

Mediolanum

at-

que has civitates agitatis, multis milibus hominum hinc

inde vel occisis vel dura captivitate afflictis, territoriis
preda et incendio vastatis, cum se in Mediolano, quod
30

propriis viribus

et

auxiliariis civitatibus prevalebat,

ad

plenum vindicare^ non potuissent, oportunum tempus

adepti iniurias suas ultum iri decernunt. Itaque non
ut cognatus populus, non ut domesticus inimicus, sed
velut
35

1158.

Fridericus^ versis^ in contrarium rationibus, hanc

expugnare statuit. Verum cum nec instrumentis sive
machinis aut aliquo tormentorum genere pro firmitudine
sua pulsanda videretur, triplici ordine iaculatorum et
sagittariorum eam vallat, tantaque illorum erat et multitudo^ et in feriendo peritia, quod non dubie mortem
appeteret, quisquis in propugnaculis appareret^. Summa
ergo necessitate coacti dextras petunt et ut sibi parceretur rogabant, acceptaque fide publica, munitionem
tradunt et recedunt. Exinde nostris arx illa usui [fuif^].
XLIIIT.*'

25

IMP. LIB.

hostes, in^ alienigenas *

sese invicem sui gentiles crudelitate seviunt,
in

externos'^"

a) rege
2.
b) quadraginta A.
l) que deest A*.
e) essent A.
g) quod
inc. cap. Bl. 3.
k) versus /?. Bl. 3.
1)
n) fuit deest /?. B. C.
o) Capitulum XLI.

40 vind. A. A*.
U) in om. A.

1)

ex loseph.

r)

extraneos A*.

s)

et

A* ;

Liudprandi Antapod. III,

l.

l.

tanta

in^^

quanta nec
B

deest B.
d) obsidione
3.
h) quodque A*.
i) novum
magnitudo C.
eret 4. A*.
m)
A.
l.
p) attroc. A. A* 1.
q) se
in post add. Bl.
t) aligenigenas /S. Cl.
c)

A*.

14.

/?.

iii

B.

compar

2)

virorum

collectis ibi

(39).

RAHEWINI GESTA FKIDERICI

218
1158. in

IMP.

LIB.

Vineta, ficeta, oliveta Mediolanen-

barbaros deceret.

sium pars radieitus evellunt, pars excidunt,

abrasis

ignibus

III.

alii

corticibus

ydoneam preparare materiam.

et mutuo casu

Quando

vel^ hac
vel illac quispiam infelix caperetur, hi^ qui extra in
conspectu hostium ^ aut mucronem iugulo condere ^ aut
spiculo^ configere^, qui vero intus, ne crudelitate inferiores invenirentur, captum per membra dividere forasque suis miserabile spectaculum proicere. Et tale quidem Conlatinorum inter se commertium fuit.
gladiis inter

se res ageretur^

XLV.^

(40).

nenses.

lamque plurimis^ malis

Crescebat* autem in civitate

attriti

lo

Mediola-

cum fame despeutrumque malum amplius ac-

et in dies singulos
cendebatur. Erat nempe^ collectum ex toto territorio
infinitum vulgus, diversusque^ erat^ victus, cum potentiores quidem amplius haberent, infirmiores autem^
penuriam deplorarent. Quippe fames super omnes clades
Nam* quod reverentia dignum est in fame
habetur.
negligitur.
Huc accessit ultio divinae animadversionis,
totamque pene civitatem morbus ac pestilentia vexabat.
Urgentibus itaque pariter fame, ferro^, peste populus
ad deditionem commotus est, iamque [magna^] illorum
multitudo profugere cogitabant. Qui vero acrioris^ ingenii, *seditionibus operam dabant, dicentes pro libertate
patriae et honore civitatis vitam"^ se morte velle commutare ^. His inter se dissidentibus, quidam ex illis
quibus sanior mens erat, qui pacem malebant quam
bellum^, decrevere, ut concione habita populum ad considerationem communis utilitatis provocarent et magnitudine periculorum a rebellione deterrerent.

ratio,

*) ut ait

quidam add.

a) vel ill. V. hac B.

Capitulum XLII incipit A.
versusque om. /9.
i) autem om.
e)

acriores corr, aerioris

C1

(cf.

b)

i5

20

*p.

25

30

C.

hii
t)

Cl.

mal.

c)

plur.

spiculis A. A*.

B.

g)

d)

namque A*.

figere A.
h) di-

k) magna deest ^. B, C.
1) acriores BS. C2;
/?.
m) vitam- 35
infra III, 48 qui mitioris ingenii erant^.
:

que A*.

gladiis res geritur^.

2) /in
1) [Cf, Sallust. Catil. 60, 3
Met.
Ovid.
conspectu hostium ex Sallust. lug. 100, 17[Cf.
3)
accendebatur ex loseph. Bell.
XIII, 457
45874) Crescebat
:

lud. VI, 11.

negligitur, l. 19, indidem.
5) erat
lug. 24, 3/.
7) [Cf. Liudpr. Antap. III, 157.
lug. 102, 5. Catil. 17, 6; infra III, 48].

6) [Cf. Sallust. 40
[Cf Sallust.

8)

m.

RAHEWINI GESTA FRIDERIOI

IMP. LIB. HI.

219

Huius^ auctor negotii dicitur^ fuisse Gwido*^ comes

Blanderatensis ^, vir prudens, dicendi peritus ^ et ad persuadendum idoneus. Is cum esset naturalis in Mediolano
civis, hac tempestate tali se prudentia et moderamine
quod in tali re difficillimum
gesserat, ut simul
et curiae carus et civibus suis^ non esset suspifuit^
ciosus. Aptus ergo qui ad transigendum fidus mediator
haberetur, pro concione huiuscemodi usus sermone com-

memoratur ^

XLVI.

10

'Si^ vestrae^ rei

publicae hactenus fidem

si statum et honorem Mediolani stare incolomem

Tanta mihi
ac inconcussum optavi, feci quod debui.
gratia ab ineunte aetate, tanta mihi a^ vestra benivolentia exhibita sunt beneficia, quod ad gratiarum actiones
imparem et insufficientem me cognosco, nisi forte bonae
conscientiae, bonae voluntatis obsequium aliquod mihi
aput vos meritum pepererit. Harum rerum, vestra fretus
probitate, fiducialiter vos testes exhibeo.
Unde non
vereor in tali rerum articulo^ a quoquam bono notari,
etiamsi preter libitum suum ac secus quam suo rapitur
desiderio quippiam a nobis audierit. Beatum ^ enim me
estimo ab his, a^ quibus vacuos esse decet, qui de rebus
dubiis consultant.
Haec sunt, ut ait quidam ^, odium,
amicitia, ira atque misericordia.
Uhi illa officiunt, liaut
animus
verum
f ama ^
facile
providet.
Yestra dignitas
atque fortuna hucusque non in obscuro, sed in excelso
fuit, vestraque facta cuncti mortales novere. Sed decebat
in^ maxima fortuna minimam*^ esse licentiam. Novimus,
quos et quot^ reges Mediolanum sua constituerit auctoritate; novimus, quos et quot^ adepto regno propulerit.

servavi,

15

20

25

30

cap, inc. B; signum capitis versui insertum et huius in Cuius (littera

caeruleo picta) mutatum /5; Cuius J5 3.
b) fuisse dic. A. A*. /3,
c) Wido A. A*; Guido C.
d) eius jB 1. 3.
e) et pro ^2? i^3? C, sed et del. Cl.
t) memoratur A. A*.
g) versus non mutatus, sed magna littera initialis minio picta
36 Cl; cf. C2.
h) nostre A*.
i)
a deest C, sed ante vestra una littera erasa Cl.
k) a om. C.
n) quod Bl.
m) minimam om. B3.
1) in om. A, A* 1.
a)

initiali

novum

colore

1)

II, 187.

Biandrate in septentione urbis Vercellensis.

2) [Cf. QuintiUan. Inst. or. XII, 1, UJ.

lug. 10, 2. 15, 37.

Ruf

W.

[Cf. supra
[Cf. Sallust.
5) [Cf, supra p. 163,
3)

III, 5, ll).
4) [Cf. Curt.
Sallust. Catil. 51, 1. 2: Omnes homines
qui de rebus
.
dubiis consultant ab odio, amicitia, ira atque misericordia vacuos esse

40 n. 27.

decet.

ma

6)

Haut facile animus verum providet, ubi

licentiam indidem 51, 12. 13].

illa obficiunt.

7)

[fa-

1158.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

220

1158.

IMP. LIB.

III.

in omni re fortuna dominatur^; ea, *ut*

dicitur*, cunctas res pro libitxi magis qucim pro vero celehrat
ohscuratque.
Paulolum^ haec'^ fortuna immutata est;
mobilis enim est, eiusque constantia*^ volubilem esse ac
minime permanentem. Tendamus cum rota, forsitan,
qui modo infimus*^ axe teritur, elevatus rursus ad astra
feretur.
Sensit mecum qui dixit-^: Heus, omnium rerum
vicissituclo est.
Scio qui dicant: Libertas^ res inestimabilis est.
Pulchrum
[est^] pro libertate pugnare.
Fateor; attamen id^ in principio decere fieri, semel autem
subditum, et qui multo tempore paruisset imperio, iugum
excutere^, malae mortis cupidum, non libertatis amatorem videri. Validissima lex est tam feris bestiis quam
hominibus prefinita, potentioribus cedere, quique armis
vigent, his obedire victoriam. Divinae quoque ordinationi
Timendum ergo, non^
resistit, qui potestati resistit^.

Sed prof ecto

'^

solum vos imperatori, sed etiam Deo resistere. Grave

quidem, confiteor, post longum otium, post longam libertatis consuetudinem iugum frenumque portare.
Sed
consoletur ignominiam subiectionis dignitas imperii ac
nobilitas imperantis.
Meliores nobis fuerunt patres
nostri et maiores, fide, probitate caeterisque bonis [artibus^] eque vel amplius nobis gloriam, honorem libertatemque affectarunt, imperio tamen Transalpino resistere
non potuerunt. Subeant vobis^ pro exemplo Karolus
Magnus et"^ Otto primus ex Teutonicis imperator*". Eapropter, tametsi varia belli discrimina iam in^ parte
sitis
experti
optimum tamen est ante intollerabilem
calamitatem mutare sententiam ^ dumque licet salutare
In clementia principis magna spes
sequi consilium.

10

15

20

25

*)

Haec

des.

30

A. A*.

b) ita A. /?. Cl.

c) hoc
fortuna (7. d) om. B (eliam B ij,
a) dominatur
d) iia codd., qtiam tamen vocem ex coustat rotam depravatam coniecit
A. A*.
f) est deest /?. B. C.
GiesebrecM, 'DKG.' VI, p. 366.
e) infirmus B\.
g) in princ.
h) ita codd. omnes, nec secKS Rahejvimtm scrijjsisse putarim, quamquam Scheffer- 35
id A*.
Boichorst, quem etiam Kohl probat, secundum losephum - Rufinum excutientem legi rult.
nobis C.
k) ita A. A*l; actibus A*2; art. deest /?. B. C.
1)
1) vos n. sol. A.
n) sitis in p. A*.
m) et om. /5.

1)

Eun.

II,

[Sed profecto

457.

3)

obscuratque indidem

Cf. III,

1%

8, 1].

siipra p. 179, n. 4.

2)
4)

[Terent.

Beliqua 40

victoriam atque optimum

pars [quoad verba Pulchrum
meumy ad loseph. Bell. lud. VI, 11. conformata.
5) Rom. 13, 2:
Qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit.
6) [Cf supra II, 30,
p. 137; Chron. VI, 11]
7) [Cf supra III, 4, p. 1697.
capitis

EAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

IMP. LIB.

221

III.

nobis sita^, qui^ non in finem irascetur, nisi ad finem

Brevi autem quamvis
usque insolentes ipsi fueritis.
armis perrumpi claustra murornm non possint, fames
atque pestilentia pro illis pugnabit. Versentur, obsecro,
in conspectu cuiusque filii, coniuges et parentes, quos
paulo post, nisi mutata sententia, aut bellum aut fames
absumet^. Non ignavia, sed consideratione periculorum
me quisquam haec^ suadere crediderit. Ipse ego pro
populo meo, pro civitate mea mori paratus sum inpendamque libenter mercedem salutis vestrae sanguinem

1158.

meum'.

XLVII.^ Postquam

15

20

*p.uo.

26

30

dicendi finem fecit, alius voce,

alius nutu aut assentire aut contradicere. Vicit tamen^
inprudentiam consilium saniorum.
Unanimes itaque
facti, per consules et primos civitatis primo regem
Boemiae ducemque Austriae conveniunt, dehinc mediantibus illis alios principes, eosque ad imperatorem de pace
supplicaturos dirigunt. Princeps pro regali mansuetudine, pro humanitate naturali cives civitati, civitatem
civibus servare cupiens, gratum habebat, cognito populum
de pace sentire, consilioque habito, cum videret ^omnium*^
animos summa alacritate id appetere, de pacis pacto et
condicione pertractat. Quod tale fuisse scriptura exinde facta declarat; cuius hoc^ exemplar est:
In - nomine domini nostri Ihesu Christi. Haec^ est
conventio, per quam Mediolanenses^ in gratiam **domini^**
imperatoris redituri sunt et permansuri.
Cumas et Laudam^ civitates ad* honorem imperii
relevari non prohibehunt et ammodo nec^ impugnabunt nec
destruent, et a fodro et viatico^ et ab omnimoda exactione

*)

vacua

aecclesiam Mediolanensem, p. 222; l. 5, uno versu

praecedentis vacuis relictis, ont. A; dimidia pagina

Beliqua
et fine

relicta,

om. A*l.

2.

a) sita om. p.
b) qua A. A*.
c) abstinet corr, absumet B 1
assument A*.
35 d) hoc A. A*.
e) ita A. A*. /9. B. (los.) ; incedere Cl; in caedem C2.
pro salute
vestra corr. Pith.
f) Capitulum XLIIII incipit A.
h) anim.
g) tamen om. A*\.
;

omn. A*.
i) sequ. ex eras. A;
exemplar hoc
A. A*.
m) ita ^. Cl; domini deest A. A*. B. C2.
p) in viat. Bl.2; uimatico (?) /?/ in vivatico Par.

40

1) /Tostquam
2) [Cf. Constit. I, p.

assentire

ad

k)

Hoc (H') A.
Lauda A. A*.

n)

Sallust. Catil. 52,

1.

1)

Mediolani
o)

uon

C.

confo^-niataj

241 sqq. nr. 174, ubi etiam codex Parisinus (Par.)

adhibitus, ex quo huius conventionis diem comperimusj.

(-^i)-

(Sept. i;.

222

1158. se

se^

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

III.

ihidem per oninem eorum^ ditionem continehtmt,

non^

intromittent,

ut^

sint

et ultro^

liherae illae civitates,

sicut

Mediolanenses ah ipsis sunt^ liheri, excepto respectu iuris

aecclesiastici, quod hahent^ ad arcJiiepiscopum et aecclesiam

Mediolanensem ^
Omnes^ Mediolanenses communiter a^ minorihus usque
ad maiores, ah annis XIIII et supra usque ad annos LXX,
fidelitatem domno^ imperatori iurahunt sine malo ingenio et

ohservahunt.

Falatium^ imperiale ad honorem domni^ imperatoris

arhitratu^ honorum [virorum^J elevahunt et cum dehito honore hona fide conservahunt^
Pecuniam pro emendatione iniuriarum domno imperatori vel domnae imperatrici sive^ curiae promissam statutis
temporihus persolvent, hoc est terciam partem infra
dies, ex quo haec pactio confirmata fuerit^
aliam vero terMartini, terciam autem
jvor. 18. ciam partem infra octavam heati^
1159. residuam partem^^ infra octavam^ epiphaniae.
Hisque sic
privatis
teneantur
promissionihus.
persolutis, mdlis
Pecuniae
promissae summa haec est: novem milia marcarum argenti
sive auri vel monetae eiusdem estimationis^ et pretii.
Fro his tantum^ pretaxatis capitulis hona fide complendis et conservandis CCC ohsides dahunt capitaneos,
valvassores^ popidares, quales approhati fuerint a domno
Mediolanensi et comite Blandratensi^ et
archiepiscopo

XXX

10

15

'

20

25

Guillelmo*'^ Montis - ferrati et trihus consulihus,

si haec domno imperato7^i placuerint, iuramento astrictis ad
Ohsides vero in parhanc electionem fideliter faciendam.

marchione

**

tihus Italiae

omnes^ serventur, preter

pauciores per
aliorum principum
vel

interventum regis Boemorum Lahezlai^ et

tdtra montes, si do^nno imperatori placuerit, deferendos.
Quihus autem commissi fuerint ohsides in Italia, iurent in
presentia Mediolanensium ad haec^ predestinatorum, qiiod,
prefixo tempore transacto, infra octo dies ex quo requisiti
a) dieionem episcopatus
recte Par. (cf. etiam infra p. 223^

eorum
/.

_p>'o

eorum

et Par.

b)

ita

codd.

ultra 35

om. Par.
d) ii alio atram. superscr.
sunt om. ^.
g) habet arehiepiscopus et eeelesia

36^.

30

c) se

f)
e) sed libere sunt Par.
Cl.
praeced. rubr.
i)
h) Mediolanensium 51; Mediolanum BZ.
Mediolanensis Par.
Capitulum XLV incipit A; magna littera initialis minio picta atque versus mutatus Cl.
ita B3. Clplerumque; drio A. A* 1. B 1, et ita plerumque. C2; 40
k) et a A*2.
1)
conservabunt om. /?.
m) Palatium
n) domodo dono (vel dono^ modo diio etc. ^.
r) vel A*.
mini A.
o) arbitratui A. A*.
q) obs. C.
p) virorum deest B. C.
v) oetavum /5. B 2.
u) partem deest A*.
t) sancti A* (s.). Par.
s) fuerunt B 1.
x) ita omnes codd., sed fere duhites, an depravatum sit ex
w) extimacionis A. .
z) ita 45
quattuor, cf. p. 223, n. c.
y) ita A*. ^. i?l. 2; valvasores A; vavass. rel.
Brandrat. C.
a) Guillelmo deest A. A*. /S. Par.
A. A*. ^; Blanderat. .B 1. 3
c) Labesl. C2; Wladisali A; Wladislai A* ; W. /S
b) sibi add., sed del. /S.
d) hc^; hoc A*.
Ladzlei Par.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

223

III.

fuerint a Mediolanensihus, eos^ eis lihere reddanf, ut illi 1158.

secure^ eos habeant, si^ pretaxata capitula ah eis ohservata
Tres vero principes Alemanniae dextras dabunt,
fuerint.
quod ohsides illi qui ultra montes deferenttir, si qui erunt,
eodem pacto fideliter reddentur.
Consules vero qui nunc sunt ex auctoritate et conces- 1159.

domni imperatoris usque ad Kal. Fehruarii proxime

venturas perseverent et ptro consulatu suo domno imperatori
Venturi vero consules a populo eligantur et ah ipso
iurent.
imperatore confirmentur, quorum medietas ad ipsum veniaf,
dum in Longohardia fuerit: alias autem eo existente, duo
ad eum ex^ consulihus veniant ef iuramento facto officium
consulatus sui a domno imperatore recipiant pro se et fpro^]
sociis^ suis, facturis idem^ iuramentum domno imperatori
coram communi suae civitatis. Si aiitem legatus a domno
imperatore^* desfinafus fuerit in Italiam^, eadem coram ipso
et^ per ipsum fiant.
Legati vero domni imperatoris in Italiam directi, si
civitatem adierinf, in palafio sedeanf et placifa ad eos
delata ad honorem imperii diffiniant.
Antequam castra ah ohsidione moveanfur, capfivi omnes
reddanfur in potesfatem regis Boemi^, qui et securitatem
per se et honestos principes eis faciat, quod captivos illos
domno imperatori reddef^ si eis domnus imperator pacem
sione

10

15

20

25

cum

Cremonensihus^"^ , Papiensihus, Novariensihus

Cumanis'^, Laudensihus, Vercellensihus ; non solum autem
Mediolanensihus
verum etiam confederatis eorum^ Terdonensihus, Cremensihus et Insulanis^, salvo honore domi^i
imperaforis et illihatis amicitiis Mediolanensium et in suo
stafu permanenfibus.
Si vero pax eis cum predictis civitatibus facta non fuerit, captivi veteres^ eis reddantur, nec
oh id gratia domni imperatoiHs ipsi et amici eorum priventur.
RegaJia, velufi monetam, fheloneum^, pedaticum, portus, comitatus et alia similia, si qua sunt
commune Mediolanensium^ dimittet et idtra se non intromittet, ef si
fecerit

30

35

a) eis eos Ifl. 3.

eis deest Par.
b) eos secure A. A* ; secnros eos Par.
quattuor illa add. Par.
i)
d) de /?. B\. 3.
suis
e) pro deest p. B. C. Par.
soc. A* ; consortibus fi.
civitatis om. A*.
g*) ad hoc add. Par.
g) idem
40 h) Italiae partes .
i) fiant et per ips. /J.
k) Boemie, nescio an rectius /S. Par.;
Bohemi corr. Bohemie A*l, et ita A*2.
reddat C2.
m) Cremensibus A. A*,
1)
perperam.
n) Cumanis om. A.
o) spiritaliter {leg. specialiter) add. Par.
p) vestes i?3.
r) Mediolau
q) ita /S. ^ 1. Cl; theolonium A. A* ; thelonum B2; theoloneum C2,
A. A*. B1.3; Mediola. /S; Mediolanense Par.
c)

45

1)

[Cf. infra

IV, SOJ.

Febr.i.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

224

per *usum*'^ Jiaec^

coram domno imjperatore

1158. quis^

IMP. LIB.

III.

ojptinere voluerit^ et iusticiam

inde

vel nuncio eius facere noluerit^,

Mediolanenses vindictam de eo pro sua possihilitate sument
in persona et possessione et regalia domno imperatori restituent sine fraude et malo ingenio.
Hoc pacto et ordine^ domnus imperator Mediolanenses
et^ Cremenses cum^
marcarum emendatione^ in^
gratiam suam recipiet et eos et^ amicos eorum in plena
curia publice a hanno ahsolvet et captivos eorum omnes,

*i^44i.

CXX

statim postquam ohsides^ imperatori dederint et captivos tam veteres quam^^ novos in
manum regis Boemorum reddiderint. Datis autem ohsidihus
et captivis, altera die vel tercia exercitus ah ohsidione reveteres et novos, eis^ reddet,

cedet^, et

domnus^ imperator Mediolanenses

et

10

eorum^ res

clementer^ tractahit.

15

Commune Mediolani

prefatas conditiones servahit plefraude et malo ingenio, quantum non

permanserit^ per iustum impedimentum et^ per paraholam^
Friderici^ Romani^ imperatoris vel nuncii eius aut^ eius^
narie, hona fide, sine

20

successoris.

CoUectam predictae pecuniae

liceat

modo facere Me-

quos in sua societate liahere consueverant,

preter Cumanos, Laudenses^ et eos qui de comitatu Sifriensi^
fidelitatem domno imperatori nuper iuraverunt^.
diolanenses'^ ah

<42).

liis

XLVIII.^ Talibns pacis condicionibus utrimqne

receptis, Mediolanum in gratiam reditura hoc ordine

25

talique specie, fide publica accepta, cum suis ad curiam

venit. Inprimis clerus omnis et quique*^ fuerant aeccle*)
a)

divisum

/?.

B;

violentiam C.

quas 1. 3;

voluerint Cl.

quis corr. qui Cl.

b)_ h' (hoc) A.
c)
d) voluerit A; noluerunt (noluert) fi; noluerint C.

voluerunt yS. B; 30
e) hoc ord. Bl.

emendatione hic
f) et deest ^. B3. C.
g) speciali add. Par. verha Cremenses
perperam intrusa esse suspicatur Giesebrecht, 'DKG.' VI, p. 367 similiter iiidicat Gundh) in grat. suam
lach, ' Heldenlieder' III, p. 656, n. 1, sed nulla prohahili causa.
m) quam 35
k) redd. eis A*.
om. B.
i) et om. A. A*.
1) domno imp. obs. Par,
n) recedit B1.3.
o) dns C.
om. B; tam nov. quam vet. A*.
p) horum A*.
r) sine om, yS.
s) permanserint
q) secundum clementiam suam clementer Par.
v) gloriosissimi add.
u) domni add. Par.
t) vel Par.
A; remanserit Par.
z) predictis Mediolax) vel A*.
w) Romanorum Par.
Par.
y) succ. ei. B 1.
b) Sefrensi C; Se- 40
nensibus Par,
a) Laudanenses A, A* ; Laudunenses ^, Bl, 2.
;

priensi Par., uhi h.

sic codd,

l.

add. nuper.

c)

Capitulum XLVI. A.

d) qui

A*

om. A*

2.

e)

1) Ita

Rahetmnum

sci'ipsisse,

sed post mutasse putaverim,

[Sed

seu teper divisum etiam Par.; infra IV, 1: de regalibus, quae

meritate pervadentium seu neglectu regum imperio deperierant /F,8:
presumptionej.
2) [Sc. a Cremensibus solvendaj.
3) [Cf. quae
sequuntur Constit. I, p, 243/.
.

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

225

III.

ordinis^ ministri cnm archiepiscopo suo, pre- 1158.

nudis^ pedibus, bumiii habitu
deinde
crucibus,
latis
consules et maiores civitatis, item abiecta veste, pedibus nudis, exertos super cervices gladios ferentes. Erat
autem ingens spectaculum, validissima constipatio multorumque, qui mitioris ingenii eranf^, commiseratio, cum
viderent^^-^ paulo ante superbos et de factis impiis arrogantes ita nunc humiles esse ac tremere, ut miseranda
Omnis^deniesset, quamquam in hoste, tanta mutatio.
que militia loca, ubi tantum stare possent, prevenerant,
imperatori et principibus quantus ad spectandum locus
sufficeret et venientibus vix concesso necessario transitu.
Divus ^ ergo augustus placido eos vultu intuens
siastici

10

laetum

ait
15

20

25

se esse,

cum tam claram

civitatem tantum-

que popuium Deus commonuerit, uti aliquando pacem

malint quam bellum ^, quodque sibi dempserint acerbam
eos persequendi necessitatem, seque malle devotis et
volentibus quam coactis imperitare^. Atque hoc si a^
principio illis^^ placuisset, mali nil^ perpessos, plurima
Quoniam^ autem divinae placuvero bona^ accepisse.
erit"^ ordinationi, vim et gratiam imperii eos experiri,

studendum illis esse, quo facilius errata superent, penitudinem eos facti liabere; vinci se posse citius obsequio
quam bello; prelium"-^ incipere quemvis etiam ignavum
caeterum finem penes victores esse. Ad^ haec
summisso vultu, supplici voce ^ pauca pro delicto
suo verba faciunt: se non hostili animo nec ad oppugnandum imperium arma cepisse, sed terminos patrum suorum,
iure* omni modo suos factos, vastari a suis gentilibus'^1
posse^,

illi

30

pati nequivisse; de caetero,

*) iure belli

a)

^'

ordinis deest A*.

e)

modo

sibi parcatur, velle

C.

b)

nudisque A, A*.

A*

C
C1

c)

fuerant

/?.

Bl.

d)

videret

superscr. Cl); iiupertire /J.

h) eis
i) nichil
eis a priuc. plac. C 2.
g) in A*.
liitera Q niinio adornata Cl.
m) placuit A* \. B2.
1)
(Bellum). A*. (SalL).
o) posse om. A*.
p) novum cap. inc. B; liltera

spectaculum C.
.61. 3; imperare A*2. B2.
k) acc. bona C.
35 A. A*.
jBl.3.

si

n)

bellum A

minio adornata Cl.

f)

ita

A.

q) geutibus A*.

1.

(sed

it

r) i(a etiam. Sallust.

mutatio

ex loseph. Bell. lud. VII, IQJ.

2) OmVII, 24. conformata.
3) Sequens
nequivisse, /. 30, praecipuej ad Sallust. lug.
40 capitis pars /^Divus
102; 5. 6. 12. 13. conformata.
4) [Cf supra III, 45, ^^. 218, n. 8J.
esse ad Sallust. lug. 83, 1. conformataj
G) [Sallust.
5) /prelium
Catil. 31, 7: demisso voltu, voce supplici; cf. supra p. 195, n. 271) /"viderent

nis

transitu

ad loseph.

Gesta Friderici.

Bell. lud.

Jg

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

226

IMP. LIB.

III.

malorum metu liberi^, propensius^ erga se benivolentia imperialis^' et gratia conservetur.

1158. eniti, ut,

XLVIIII.

(43).

actae
favor

Recitatis^

fuerant

omnium

mox quae

condicionibus
accessisset,

signumque imperialis

pacis

pacem

vexilli

in

in

scriptum

red-

cum

assensus ac
dextrasque accipiunt,
civitate receptum pro
,

Inmensa laeticia continuo

indicio victoriae erigitur.
in castris, gaudium in civitate, gratulatio circa captivos,
quos ad pedes imperatoris magno ac longo ordine venientes noti et propinqui pre gaudio multis lacrimis
obortis excipiunt, miserantes in eis vultus pallidos, sor-

didum habitum, fedam macilentiam,

eos,

lo

quos inberbes

et iuvenes noverant, modo senio, canicie et carcerali

squalore ignotos. Quanta laeticia quantusque concursus,
dum pater filium, fratrem frater, generum socer, affinis
cognatum diu perditum invenit, inventum gratulabunda
voce salutat, amplexatur, alius ^ alium* laetus appellans
Quod si de
familiari secum alloquio confabulatur
regum antiquorum fastu quicquam in^ pio ac mansueto
fuisset principe, huius diei laeticiam inter sollempnitates

i5

*reliquas
sept.8.
(44).

Actus

semper celebrem aput Italos^^ constituisset.

triumphus VI. Idus Septembris.

20

*p.u2.

est hic

Princeps Romanus a Mediolano castra movens

L.^
sedem regni Italici coronatur^. Quam
Modoicum^,
aput
aecclesiam iam dudum a Mediolanensibus subactam ac
fere destructam pristinae libertati reddidit sedemque
propriis expensis magnifice reparari precepit ^. Cumque^
in subactione tantae civitatis ex maxima parte motus
Italorum repressos speraret, magnam partem exercitus
-,

1. 3.
b) propensis ft.
c) imperialisque grat. A*.
a) ita codd. omnes.
d) Recitatisque A. A* ; tmila cap. dist. A. A*. /?/ novum cap, a verbis Inmeusa laet. (l. 7)
t) alterum /?. Bl. 3. (alium etiam Salhist.).
e) iudicio A. A*. Bl.
inc. A*2.
g) impio
(post corr. imperio^. 3; inpio /?; ac impio mansueto
impio A*.
corr. in pio
h) Ytalias A*l;
alio atram. corr. in pio ac mansueto Cl; in mans. ae p. C2.
nulla cup. dist. /?.
k) Modaicum
i) Capitulum XLVtl. incipit A;
Ytalicos A*2.
novtim cap. inc. (littera magna iniliali minio picta) /?.
1)
A. A* ; Modicum /?.

25

30

Bl

A;

35

appellans ad Sallust. lug. 53; 8. conformata

cf.
1) /alius
etiam supra III, 38, p. 211; n. 4/2) [Cf. infra IV, 11; Oltonis
Chron. VII, 17; p. 331; Ligurin. VIII, 302 sgg.; Gesta di Federico I. in
Fonti per la storia d'Italia I, ^j. 11 sq.J. 40
Italia, ed. Monaci, v. %)S sqq
W.
vide Muratori Annales ad h. ann.
incedit'
;
'coronatus
est
Id
3)
[Cf etiam Waitz, 'DVG.' ed. 2. VI, p. 223; n. 3; Kroener, 'Wahl und
Kronung der deutschen Kaiser und Konige in Italien', Freiburg i. B. 1901;
QQ; K. Haase, 'Die Konigskronungen in Oberitalien' Strassburg
_p. 01
43. 45 Sturm, 'Der Ligurinus' p. 98 sqq.J.
p.
1901,
4) [Cf infra IV, 8QJ. 45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB.

227

III.

cum

10

15

suis obtimatibus ad propria redire permittit. Inter

quos primus erat rex Boemorum, dux quoque Austriae
cum copiis Ungarorum, Arnoldus presul Maguntinus^,
dux Bertolfus^ Burgundiae, comites et marchiones magnaque pars nobilium.
His^ cum summa alacritate dimissis, ipse ad ordi-

nanda caetera Italiae negotia animum intendit. lam*^

vero tantus pavor totam terram occupaverat atque formido, ut palam quidem nemo rebellaret, occulte autem
concepta corde malitia plerique illorum non carerent.
LI. Quidam enim de Veronensibus, dum castrum
regale^ Garda vocatum ^ **Turisindus* civis eorum cum
suis fautoribus** occupasset, id imperatori reddere^ iussi
*[cum]*^ omnimodis detrectarent, hostes iudicati sunt suaeque temeritatis nonnullos civium Veronensium socios et
consentaneos habuerunt. Quocirca imperator eo versus
descendens, infra Veronam fluviuni Athesam^ inopinato
quod longo temtransvadavit, eorumque territorium
pore inviolatum nullum^ hostem metuerat, pervagatus
aliquantisper militem agros vastare, castella diripere atque inflammare permisit. Recte quidem, quo et hostibus
rebellandi metum incuteret ac eorum, qui in hac parte
,

20

immunes
25

1158.

essent,

saluti

consuleret.

sicut et"^ antea Athesam" vado

vel navigii egens adminiculo.

Denuo revertens^

transivit,

Tanta

nullo

pontis

siquidem

caeli

clementia, tanta erat^ terrae fertilitas, tanta maximorum

fluviorum ariditas et contracta violentia, ut elementa
ipsa fortunae^^ divi imperatoris famulari eiusque favere
votis dicerentur.

LII.^

30

civitatibus
*)

Unde factum

est,

universis obsides

ut hisdem diebus cum de

exhiberentur ac Otto^' pa-

quoddam^'^ occupassent idque*

A. A*.

(i.

a) Magout. B\. 3. Cl; Mogunt. C2.

b) ita B\. C; Bertolf /?; Berhtolfis
B. dux Burgnndie ^. ^*.
d) niagna littera initialis
c) novum cap. h.l. inc, B.
e) nulla cap. dist. A. A*l. C.
35 ntinio picta noviisque versm inc. Cl; nov. cap. inc. C2.
f) N. de ueronensibus dum ca.strum regale add,, sed verbo vacat del. A.
g) dedere A*.
i) Atesam A. /S. Cl.
k) nullumquc A. A*.
h) cum deest A. A*. p. B.
1) reverteam) et deest A*.
tes ^l. 3.
n) Atesam A. p. Bl. Cl.
o) erat om. A. A*.
p) fortitudine G'2.
O. A. A*. (i.
r)
s) qlldam ft;
q) nulla cap. dist. A. A*l. C2.
t)
id p.
40 quidam legenduni putavit Waitz, sed cf. iam supra l. 11.

B3;

1) [Cf. Scheffcr-Boichorst, 'N. Archiv' XIX,

p. 200 sg. 259; Giesebrecht, 'DKG.' VI, p. 369/.
III, 32; p. 206. IV, 4AJ.

p.675sqq.
2)

[Cf.

15*

XX,
e,

gr.

(45).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

228

1158.

IMP. LIB.

comes de Baioaria Ferrariam^ ad

latinus

promoYendum destinatus
ad munimentum civitatis

id

III.

negotinm

alveum, quo se Padus

partitur, absque navibus transmeans, inprovisus ac inopinatus supervenit, ordinatisque
ad votum rebus^ omnibus, XL vadibus acceptis, rediit^.
Ea res finitimos plurimos exterrens, incredibilis visa est
pro*^ eo, quod Ferraria, Pado ibidem instagnante et paludes inpermeabiles faciente, munimento locorum fidens,
omnem viciniam suam intrepida ac superba rideret atque despiceret. Dehinc cum Eridani fluenta ad disponenda regalia predia domus Mehtildis transmearet ^,
turbam calonum^, meretricum et lixarum, quae se exercitui plurima inmiscuerat militumque^ animos effeminare poterat, antiquorum imperatoram exemplo ^ propelfuisset,

lendam ac deterrendam decernit^\

(46).

jN'ot'.

11.

LIII. ^ Inter haec, cum tota Italia sub silentio

ageret et bellorum inquietudinem pacis tranquillitate
commutasse videretur, Fridericus deperisse sibi ratus
tempus, in quo non aliquod^ magnificentiae^ suae"Mnonimentum" prestitisset ^, novam civitatem Laudensibus
fabricare adorsus est^, ubi, si forte Mediolanenses pristinas inimicitias refricando clades suas inciderent, ab
eorum incursu securiores existerent. Maxima ergo providentia, maximo pietatis obsequio iuxta fluvium Adduam
locum elegit^, ex orani parte fluminis ambitu munitum,
uno tantum **mediocri**i^ aditu muro et vallo sepiendo.
In cuius civitatis fabrica ingentes sumptus expendens
liberalitatis suae singulare prebuit argumentum^. Deinde
generalem curiam omnibus Italis^i civitatibus et primoribus aput Roncalias^' in festo beati Martini celebrandam
indicit, ubi et leges pacis promulgaret et de iusticia

lo

15

20

25

30

quae multo iam tempore aput illos obumbrata in

abierat, pernecessaria sapientum^ colladesuetudinem
tione dissereret diuque obsoletam elucubraret.

regni,

^'

jBI.3. Cl semper.
c) redit B\.
d) pro 35
b) omu. reb. C.
/?.
Methildis A. A*. 6l; Melcbidis ^; Mathildis J5 1. 3.
colonum A*.
f)
h) decrevit A* ; decrenit (sic) fi.
i) Capitulum XLVIII. A.
que om. /?. JS 1.
magnifice C 2.
aliquid A. A*.
m) suae deest C.
n) monumentum p.
1)
eligit /?. ^1.3.
r) o corr.,
p) ita A. A*. /?; mediocri deest B. C.
q) Ytalie A*.
s) sapiencium A.
vid., ex a A; Runc. A*. /?.
40
a)

deest C.
g)

k)
o)

ut

'

Ferariam
e)

[Sc. imperator,

'DKG.'

V, p. 172. VI, p. 3697.

p. 183, n. 5J.
4) Prlvilegium civiiati a Friderico concessum est clie 3. Dec. a. 1158; Stump>f
nr. 8832.
6) [Cf lustinian. Inst. prooem.
5) [Cf. infra IV, 86J.
45
5; supra Epist. Friderici p. 1; infra IV, 47.
1)

cf.

2) [Cf, Salliist. lug. 45; 27.

Giesehrecht,
3)

[Cf supra

RAHEWINI GESTA FKIDERICI

*p.u3.
5

10

IMP. LIB.

III.

IV.

229

LIIII.^ Circa idem tempus Mannele Constantinopolitano^ imperatore circa partes Antiochiae^ contra
Turcos cum exercitu morante, unus de servis palatii,
caniclinus videlicet, quem ^nos cancellarium dicere possumus, principi suo fraudem molitus est. Tres siquidem
audacissimae temeritatis iuvenes infinita corruptos pecunia ad occideodum imperatorem pellexerat^\ ipseque
statuta die, quando id facinus patrari debuerat, ad occupandum aput urbem simul cum imperiali palatio imperium magnis instructus copiis prestolabatur. Tantum
regis periculum cum imperatrici*^ per occultum indicem
fuisset, illa magnitudine sceleris perterrita
velocissime marito proditionem significat
sicque
detecto dolo, comprehensis sicariis^, prevento criminis
auctore et capto, de omnibus condigna sumuntur supplicia.
Caniclinus etenim, primo effossis oculis, lingua perforato^
gutturi transmissa, sine miseratione miserabili morte

revelatum

quam
15

vitam

finivit.

^[EXPLICIT^ LIBER
'[INCIPIUNT^]*

20

III]*.

CAPITULA QUARTI LIBRL

Quod^^ Fridericus ad^ celebrandam curiam

campestribus Roncaliae"^ castra" metatus est.
I.

II.

De

dispositione tabernaculorum [principis].

Qui principes affuerintP, et de triduana con-

III.
25

sultatione

''''principis'''^.

IIIL Oratio^' eiusdem exhortatoria.

V. Subsequens favor episcoporum
sponsio^.
VI.
30

in

Quomodo

et

eorum

re-

singulis diocesanis* singulos iudices

prefecerit.

VII. Quomodo^^ regalia sua ab Italis receperit.

VIII. Quibus ea denuo habere concesserit.
a)

Capituluin

XLIX. imiipit A.
d) poilexerat A. A*.

h) Constantiaopot

A*; ConstantiuopoH B3.

imperatrice A*l. B 1.
f) ricariis
h) ita Bl.
liber IV. nonnisi a cap. 11. (Cre35 /S. B'd] ricariis Bi.
(^) perforata /?. Bl.
monenses et Placentini etc.) incipH A. A* 2, cf. p. 245, n. x; reliqua pars paginae vacua,
ium folinm excisum, sequens (97) incipit JV, 1. Cl.
ita Bl; Incipiunt capitula in
i)
libruni qnartum B2:, capitula libri quarti A; Rubrice et capitula libri quarti A* ; Capitula libri 1111 Cl; Capita quarti libri C 2
des. /?. B3.
k) Quid /?, et ita post (cf.
m) Ilocanlii} .Cl.
I) ad om. A.
n) castra om B3.
40 suprap. 5. 1)9. 161^/ Quoniodo C2.
exercitus C'2; cf. l. 25. p) affuerunt A*; in illa curia add. C2.
o) principis deest p. Bl. C\
r) Item oratio imq) ita p. Bl. 3; principis h. l. deest A. A*. C, sed cf. l. 26 (eiusdem).
s) ab archiepiscopo Mediolanensi prolata
peratoris per interpietem ibidem habita C2,
t) diocesianis jBI. Cl (sed seciuidtim i alio atram. superscr.J.
add. C2.
u) Item
45 quom. regal. Itali in manus principis resignaverint et quibua C2, ubi haec coniuncta.
c)

Anthiochie A.

/3.

B3.

e)

1) [Cf.

supra

I, 21. 25.

Ill, Q, p. 37. 41. 1717.

1158.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

230

IMP. LIB. IV.

VIIII. Quod princeps magistratus civitatum ordinare debeat et quod obsides accepit^ ab omnibus.
X. De legibus^ ibi promulgatis.
XI. De controversia Cremonensium et^ Placentinorum'^.
XII. De nunciis in Sardiniam et Corsicam *directis^*
et de lanuensibus^.
XIII. Quod^^ imperator natale Domini aput Albam
celebrans nuncios pro colligendo fodro undique direxit,
et de terra Mehtildis^.
XIIII. De morte Ottonis^ episcopi"^.

XV. De conflagratione" Frisingensis

XVI. Quae prodigia hanc cladem
etP

aecclesiae.
precesserint^,

quod Albertus Ottoni*i successerit.

XVII. De exustione Spirensis aecclesiae

aliorum

^'

10

et

morte

16

principum.

XVIII.

Quod Romanus

pontifex iterum occasiones

quesivit adversus* Fridericum^.

XVIIII. R-escriptum imperatoris^ ad papam pro

confirmatione electi Ravennatis".
XX. Item^ epistola et responsum^' papae ad ipsum.
XXI. Item^ de simultate orta inter principem ef^
urbis Romae episcopum.
XXII. Epistolae de hoc a^ diversis transmissae^.
XXIII. Qua^ occasione Mediolanenses iterum tumultuari coeperunt et ab imperio deficere.
XXIIII. De nunciis Grecorum et regis^ Franciae
regisque^ Angliae, regis^ quoque Ungariae^.
XXV. Conquestio Friderici de^ Mediolanensibus^.
XXVI. Responsio principum et invectiva oratio^\
XXVII. Mediolanenses in causam ponuntur, et ^

eorum responsio^^.
XXVIII. Fridericus denuo transmontanos

20

25

30

insipiens

adscivit.

b) leg. quas imperator promulgaverat, videlicet de feudis

a) acceperit C2.
d) Itera de controversia pro Modoicio 35
pace uou violanda C2.
c) et om. fi.
f) directis deest A. A* ; missis C2.
(Modoico C2) add. C.
e) imperatoris add. C2.
h) Quid /?, et Ua post (cf. siqjra p. 5. 99. 164. 229;,- Quomodo C2.
g) subactis add. C2.
k) ita C; Methildis A. A* ; Mechtildis /?; Mathildis Bl. 3.
i)
nativitatem <4.
o) precessen) flagratione A. A*. /?.
m) Frisingensis add. C2.
1) Othonis /9.
r) episcoporum ac add. C2. 40
successerit om. ji.
runt A*.
q) Othoni BZ.
p) et
u) Rat) Friderici add. C2.
s) imperatorem A. A* ; imperatorem Fridericum C2.
ipsum des. B\. 3; Epistola responsiva
venatensis A; Ilavennensis C.
v) Item
x) Item
responsio A. A*.
Adriani papae ad imperatorem C2.
w) ita p. C 1
deest /5. C2.
a) Alia epistola eiusdera ad Romanum
z) a deest A*.
y) et om. /?.
c) rege Fr. regeque Angl. rege 45
deticere om. B B.
pontiticem add. C2.
b) Qua
contra Mediof)
Bl. 3.
d) ac regis C2.
e) ad iraperatorem missis add. C2.
lanenses A. A*.
h) contra Mediolanenses add. C2.
g) foedifragis add. C2.

et de

i)

insip.

quoque C2.

k) oratio jBI. 3.

RAHEWINI GESTA FKIDERICI

XXVIIII.

IMP. LIB. IV.

231

Qualiter se ad futurum bellum prepa-

ravit^.

XXX. De

Insulanis in fedus receptis.

Quomodo'^ Placentiam ingressus fuerit.

XXXI.
XXXII. Quomodo exercitum

revisit^,

et

de^

epi-

scopo Babinbergense.

XXXIII. Quod^ ex sententia

nenses hostes pronunciantur.

iudicum^ Mediola-

Romani

pontificis^ et causa

XXXIIII.
10

De^^ legatis

itineris.

XXXV. Responsum
XXXVI. Quorum

principis.

consilio contentio

fuerat, et rescriptum^ principis de

haec decidenda

hoc

XXXVII. Quomodo Mediolanenses castrum

15

cium expugnaverint^

Tre-

et funditus destruxerint"\

XXXVIII. Quomodo Fridericus ad vindicandam"

regni iniuriam animum intendit.
XXXVIIII. Quomodo^ variis eos^ modis afflixit.
XL. De clade Mediolanensium.
XLI. Item^ de eodem.
XLII. De clade Brixiensium.

20

Quomodo Mediolanenses contra^ vitam

cum quodam consilium inierunt^.
XLIIII. Quomodo* novam Laudam nocte per quos*XLIII.

*p.ui.

principis
2b

dam

incenderint^^

XLV. De^ insidiis cuiusdam^ per

XLVI. De adventu imperatricis et

toxicum.
ducis Baioariae^

quoque Welfonis^.
Hortatu Cremonensium Cremenses hostes

in Italiam, ducis

XLVII.
30

iudicantur.

XLVIIL Crema
ibidem pugnatum

XLVIIII.
et de his, qui

L.

35

De

his

obsidione

cingitur,

et

quomodo

sit.

De

senatus

legatis

populique

Romani

ad eos missi.
quae ibidem et circaUrbem^ patraverint*.

praeparaverit C2.
b) ct quom. Plac. ingressus .sit C2.
de Rberhardo ep. C2.
e) ila h. l. i?l. 3; Bnbu ^; BabunC2.
bergense Cl; Babeubergcnsi C'2.
f) Quoinodo C2.
g) iudic Cl; iudiuis A. A*.
h) Itera de C2, hoc cnm praeced. iungens.
i)
De Romani pontilicis causa itincris
causa itineris superius post c. 32. Cl; et caus. it. des. /S. C2, uhi pergitur : et
40 ii 3
responsione princ.
k) rescripcio ^.
expugnaveruut A. fi.
m) dcstruxerunt A. fi.
1)
n) vindinc. li\.
o) et quom. C2, hoc cuni praeced. coniungens.
p) ita /?. B. Cl;
mod. eos A. A* ; var. mod. Mediolancnscs afflixerit C2.
q) It. de eod. des. C2.
r) in A. A*.
s) inierunt corr. inicrint ii 1
inierint Cl.
t) Mediolanenses add. C2.
v) ct de C2, hoc
45 u) iucendcrant A; incenderunt alio atram. corr. incenderint Cl.
cum praeced. iuugens.
w) eius A. A*.
x) ita h. 1. etiam A; Babarie /9.
y) Belfonis fi;
Guelfouis C.
z) u. Mediolaui C2 perperam.
a) patrata fueriut C 2.
a)

c)

preparat

reviserit C2.

/S/

d)

/>'.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

232

Quomodo^

LI.

male pno-natum

De

LII.

IMP. LIB. IV.

a Mediolanensibns contra principem

est^.

obitu Adriani papae et scismate

Romanae

aecclesiae.

LIII. Quod imperator in propria persona ad obsidionem Cremae venerit, et quod'^ diversis modis ibi

pugnatum

sit.

Iterum absente imperatore graviter certatum^ est.

LY. Iteni" de eodem.
LA^I. De pena, quam princeps in captivos eorum
exercuit, et^^ de insania Cremensium.
LVII. **Item**^ de varia illorum miseria et [de^] miserabili conquestione eorum^.
LVIII. Quomodo Mediolanenses de obsidione cuiusLIIII.

dam

lo

i5

castri fugati sunt"\

LVIIII.

Quod^^ Placentini pro perfidia sua hostes

sunt^\ ef^ recapitulatio de^' scismate Ro-

pronunciati
manae*^ aecclesiae.

LX.

Quando*

bic

vel

ille

consecratus

sit,

et de

20

lioc epistola unius".

LXI. Item^ epistola alterius pro sua parte.

LXII. Epistola cardinalium unius^^' partis,
LXIII. Item^ epistola cardinalium^ alterius'^
LXIIII.
ad

Quod pro terminando^

partis.

princeps

scismate

25

se utrasque partes invitat.

LXV. Epistola imperatoris^ de hoc.

LXVI. Item epistola eiusdem'^ ad transmontanos
episcopos'^.

LXVII. De calliditate Cremensium contra nostros.

LXVIII. Item de expugnatione Cremae per ma-

30

cbinas.

LXVIIII. De ultimo

dem

et atrocissimo

certamine

ibi-

patrato.

a) et q.

C2.

A Quomodo C 2.
;

b) sit C2.
c) Romanae deest
f)
cert. est superius posi c. 52

ji.
;

d)

quomodo C2.

verba extvema

e)

Item 35

53 (pugnatum
h) Itein de C2.

c.

de eod. des. Bl. C 2.

C; de miserabili des. ^.
eorum
1)
m) sint C2.
n) Quoeorum conquestione Cl; illorum conqu. C2.
deest /3. -B 1. 3
r) de scism. om. ^l. 3; 40
q) et deest C2.
o) pro om. C2.
p) sint C2.
modo C2.
s) Romanae deest /?; cf. n. c.
de cismate alio atram. a scriba in marg. suppl. A.
v) Quando
u) eius C2.
t) et quando unus consecr. C2., hoc cnm praeced. iungens.
\\) ex parte YicRolandus consecratus sit et de hoc epist. eius pro sua parte C2.
z) ex parte
x) Item deest /3. C 2.
toris pape B*.
y) cardinalium deest B 1. 3.
b) ad Rolaudnm et caeteros cardinales 45
a) terminanda lite B 1. 3.
Alexandri B*.
d) episcopos om. ^.
e) principis de eadem re ad episc. trausm. C2.
add. C2.
e) Item deest Bl. C2.
supra c. 64. Cl; pugnatum
Iterum Cl; deest (i. B. C2.

sit)
1)

sit

C2.
de

k)

g) It.

deest B.

RAHEWINI GESTA FRIDERIOI

LXX. Qnod^
menses de pace

LXXI.

10

233

imperator propter excidium Cremae^

diem prolongavit^\

concilii^

IMP. LIB. IV.

qnorum

et

Cre-

consilio

tractant*^.

Exhortatio

Aquilegensis patriarchae et
responsio Cremensium.
LXXII. De conditionibus pacis ^ et triumpho principis.
LXXIII. Epistola imperatoris de victa Crema^.
LXXIIII. De conciiio aput Papiam et exhortatione^^
principis ad episcopos.
LXXV. Quod concilium pro Victoris parte sententiam dedit
LXXVI, Epistola canonicorum Sancti Petri Romae
parte
Victoris.
pro^
LXXVII. Item^ actio concilii verbis simplicibus "^
composita".
LXXVIII. Quod*^ Fridericus ratihabitioneP confirmavit electionem Victoris eumque^ intronizavit.
LXXVIIII. Epistola imperatoris *directa* ^ super his.
LXXX. Epistola presidentium concilio*.
Epistola Babinbergensis* episcopi^^
'

15

20

LXXXL

LXXXII.
LXXXIII.

epistola

Item'*'

De

cuiusdam

religiosi^^ viri.

archiepiscopo^ luvavense^,

tam crebras litteras accepit^.

LXXXIIII. De legatis in'*^ Greciam^

LXXXV. Quod

25

quare

destinatis.

imperator iterum principes redire^

permisit^^

LXXXVI. De forma

et

moribus Friderici

et variis^

edificiis^.

*[EXPLICIUNT CAPITULAJ*.

INCIPIT LIBER QUARTUS.

lam dies placiti affuit, quae Romanum

30
I.^^

prin- 1158.

cipem ad campestria Roncaliae, sicut fuerat condictum

Qualiter C2.

a)

sttppl.

35

f)

A.

cum

prolorigaverit
Cremensibus add.

derit C2.
ut videtur

k)

pro

A*2), sed

Cremae om. Bl.

b)

(i)

2.

p. Vict.

des.

g)

concilii

ead.

manu

in

marg,

Aquilegiensis ^*; Aquileiensis C2.

Chrema h. l. Bl.
h) hortacione /?.
i)
dcm) supplicibus A. A* fcorr.
1) Item deest C2.

trnctarint C2.
/?.

c)

^,

e)

n) posita C2.
infra IV, 11 (verbis simplicibus).
o) Qua^ (rati liabicoem). i^ 1 rati habitacon /?; rati habitatione,
ta alio atram. expunct, Cl,
r) dirccta deest A. A*.
s) hincq) <ine deest B\.
t) Babenb. C2; Bahenburgen fi.
u) de eadem re add. C 2.
40 inde directa add. C2.
v) Item deest C 2,
w) cuiusdam sapientis B* ; ad episcopum Saltzburgeiisem de eadem re add. C2.
x) episcopo C2.
y) ita A. B l. 3. Cl; Inuauense /?; luvaviense C2.
z) ita codd. ; acceperit C2 (ed. pr.) ; et de vita et moribus eiusdem add. C2.
b) Gretiam h, l, B 1. CM.
a) ad C2.
d) permiserit C2.
c) abire C2.
e) eius var. C.
45 f) Finis Libri. 87 add./i; Finis Libri add. C\; Epilogus operis. Finis add. C2.
g) ila
B1.2; des. A. ^. B3; Liber quartus in niarg. ruhro post add. A\; Se^iuitur liber quartus A*2; Incipit liber quartus a curia Koncaliae, terminans in concilio Papiensi Cl;
Liber Papiensi etiam C2.
h) Capitulum L, iucipit A (cf. supra p, 229, ;i. h;.
cf.

p) ratihabitionem

liter (72.

1)

[Cf.

supra III, 53; p. 2287.

sov.

ii.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

234

IMP. LIB. IV.

Veniens ergo cam multo comitatu snper litus

Eridani tentoria *ponit, Mediolanensibus, Brixiensibus
et compluribus aliis in altera parte fluminis e^ regione
castra metantibus.
Confluunt ex omnibus^ regni partibus cum magna frequentia archiepiscopi, episcopi multique alii aecclesiastici ordinis viri, duces, marchiones,

1158. invitabat.

comites et proceres, consules et civitatum iudices. In

quibus quanta fuerit diversitas et linguarum et nationum.,
varietas tabernaculorum demonstravit.
Quorum quidem
dispositionem quia non casus sed ordo rationis et ratio
ordinis omni licet tempore designare consueverit, hoc
tamen loco negligenter transeundam non putavimus.
11.^

Nempe antiquam Romanae

consuetudinem Romani miles imperii adhuc [etiam*^] observare

solet, ut videlicet, quotienscumque ^ in hostilem terram
intraverint^, castrorum primo munitioni studeant. Quae
quidem neque iniquo loco erigunt neque^ inordinate
describunt, sed in plano et campestri, et, si quidem inequale solum fuerit, quoad fieri potest complanatur.
Dimensio autem sepissime vel in orbem vel in quatuor
angulos designatur. Nam et fabrorum et opificum multitudo et mercatorum copia, quae quantum usus poscit
sequitur exercitum, cum suis papilionibus ac^^ ergasteriis
aut SLiburbiorum, si in quadro, aut, si in gyro, ambitus
eorum extrinsecus muri faciem prefert. Intus autem
castra vicis apte distinctis dirimunt plateasque et portas
assimilant^, tam iumentis aditu faciles quam ipsis, si
quis urgeat, intro currentibus sufficienter latas, ut quasi
repentina quedam civitas existat. Medio *autem^ ducis
vel* principis tabernaculum templo simillimum, circaque
rectorum et primatum, ut quemque decet suo ordine
armisque septi milites per contubernia cum decore et
laeticia in tentoriis agunt et militiae disciplina pacis
ocio velut in procinctu positi exercentur.
His ita^
dispositis, castra Ligurum"^ et eorum Italorum, qui aliud
litus Padi^ insederaht, pons medius infra biduum iussu
principis confectus cum castris nostrorum continuavit.

1)

Castrorum

descriptio [quotienscumque

445.

10

militiae

c) nulla cap. dist. A,

a) eastra e reg. A*.
b) omni (7 2.
deest p. B. C.
nec A. A*.
f)
e) iutraverit A. A*.
g) id add.
i) assimulant ^.
k) Medio alicuius pr. A. A* perperam.
1) itaque
n) iused. Padi A. A*.

loseph. Bell. Iiid. III, 3. conformata.

*j3.

A*.
A*.
/5.

exercentur,

15

20

25

30

1
35

d) etiam
h) et A*.

m) hyg. A. 40

l.

31]

ad

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

235

Porro qiii principes *et^ obtimates* eidem 1158.

curiae interfuisse a nobis visi sunt, ut meminimus, isti
fuerunt: cle cismontanis Friclericus*^ Coloniensis archiepiscopus, Eberbardus^ Babenbergensis^ episcopus, ConDaniel Bragensis^,
radus^ Eistetensis^^ **episcopus**^
Gebehardus"^ Erbipolensis ^ Herimannus Ferdensis," Conradus^ Augustudunensis ^; de ultramontanis Gwido^ Cremensis cardinalis diaconus, sedis apostolicae legatus,
Piligrimus^ Aquilegiensis^" patriarcha, N.'^ Mediolanensis
archiepiscopus, episcopi Taurinensis^, Albanensis^, Eporegiensis*, Hastensis, Novariensis, Yercellensis, Terdonensis, Papiensis, Cumanus, Laudensis, Cremonensis,
Parmensem infirmitas mortalis domi tePlacentinus
III. ^

10

15

Regensis^\ Mutinensis^, Bononiensis, ManYeronensis '''**, Brixensis^^, Pergamensis, Concordiensis.

Ravennas exarchatus eo tempore"' metro-

nebat
tuanus

**,

politano carebat.

His^ omnibus cum frequentia laicorum principum,

videlicet, marchionum, comitum, et universarum
Italia
civitatum consulibus atque iudicibus Eridericum
in

ducum

20

circumstantibus^', solis episcopis cum paucis admodum

principibus [secreto^^] consilii sui participibus iniungit,
quatinus divini timoris consideratione de salubri consilio
*) N. A. A*; H. /?; Heinricus'^ B.
**) Carsidonius^ add. C.
***) Omnebonuma add. C.

25

t)

Anselmo^ nuper^ defuncto add. C; arcliiepiscopo suo Anshelmo nuper in obsidione Mediolani defuncto post carebat
'^

add. B.

c) eiusdem B.
Capitulum LI. incipit A.
b) et obtimates des. A. A*.
f) ita
B; F.iedericu.s Cl.
e) Euerardus Cl; E. /?/ F. A. A*.
A. B. C2; Babuburg. /?; liavenberg h. l. Cl; Baverb. A*.
g) C. A. A*. /?; Chonr.
episcopus deest ^. C.
b) Cistensis A. A* ; Cisterneusis p.
i)
.B 3, et ita post.
n) Fredensis
Herbip. A*. C2.
m) Herai. C2; N. A. A*. ^.
k) Prag, (7 2.
1)
35 A. p ; Fird. C.
o) Conradus deest A. A* ; Conradus Augustudunensis des. /5. 2^ 2 ? C;
Augustudonsis B3.
p) Guido C.
q) ita A. A* 1. /?; Piligrinus A* 2. C; Peregrinus
Aquilegensis /?; Aquileig. B;
r)
Bl. 3 (cf. supra II, 38, p. 145; infra IV, 70. 80>.
u) ita A.
Eporeigensis B.
X)
Aquilei. C2.
s) Tauriensis A; Thauriensis A*.
w) Brixiensis B;
v) Nunncnsis A*.
A*. Bl. C; Regenscs /?; Ilegiensis reliqiii.
40 l'rixensis Cl.
x) novum cap. inc. B; littera initialis magna nigra, sed versus no7i
z) secreto
mutatus Cl.
y) secreto consilii sui jjarticipibus h. l. add., post om. A.
b) Ausdeest /3. B. C,
a) superscr, p n. (propriuni nomen) (71; Omneboneu C2,
helmo C2.

30

a)

d)

45

F. A. A*. ^.

2) Obertus.
3) Legendum esse Al1) [I. e. AugustensisJ.
hensem monuit Muratorius, SS. rer. Ital. VI, G32. W.
4) [Cf. infra
IV, 11]
5) Qui alibi Garsendonius scribitur, /TCarsidonio eiiam infra
IV, 407.
7) [Cf. quae C add. infra IV, 17/.
6) [A. 1158. Aug, 12./.
.

KAHEWINI GESTA FRIDERICI

236

rebns

1158. in Italiae

(Xov.u).

ordinandis

ita

IMP. LIB. IV.

secum deliberent, ut
gandeant et ins regale

aecclesiae Dei pacis tranquillitate

decusque imperii debito provehatur honore. Totum triduum haec consultatio absumpsit. Quarta demum die
serenissimus imperator in concionem venit, sedensque in
eminentiori [loco^], unde ab omnibus videri poterat et

circumsedente eum^ corona^ venerandorum quos

prenominavimus heroum'\ per interpretem elocutus^
audiri,

est^:

'Cum placitum

sit ordinationi divinae, ex

caeio et in terra ^, Romani nos
imperii gubernacula tenere, non immerito quae ad statum eius dignitatis pertinere noscuntur, quantum Deo
propitio valemus, prosequimur.
Cumque imperialis maiestatis hoc esse non ignoremus officium, ut- studio
nostrae vigiiantiae ac^ penarum metu improbi et inquieti coherceantur, boni subleventur atque^ in pacis
tranquiilitate foveantur, ita novimus, quid iuris, quid
*honoris tam divinarum quam humanarum legum sanctio
culmini regalis excellentiae accommodaverit. Nos tamen
regium ^ nomen habentes, desideramus potius legittimum
tenere imperium et^ pro conservanda cuique sua libertate et iure, quam, ut dicitur^, omnia impime facere,
lioc est regem esse,
per^ licentiam insolescere et imperandi officium in superbiam dominationemque convertere.
Deo favente mores ^ non mutabimus cum fortuna. Quibus ^ initio partum est, his artibus retinere curabimus
imperium. Nec"" per nostram desidiam quemquam eius

IIII.^^

qua omnis potestas

gloriam et excellentiam imminuere patiemur. Quia ergo

vel^ bello vel pace clarum fieri licet nec refert, utrum
melius sit patriam armis tutare seu legibus gubernare,
altero alterius auxilio indigente ^, bellorum motibus proji. B. C.
per om. A*.

a) loco deest

deest B.
e)
Oratio cesaris.
1) et deest C,

1)

b)

eum

deest A*.

e)

locutus A. A* 1.
h) Capitulum LII. ineipit A.
i)
m) S e d nee C.

[Matth. 28, 18

terray.

2)

[Ad

ut

f)

Data

est milii

subleventur

ac deest ^. B\.

k)

3.

6.

7)

Cf. ibid.

4.

8) vel

20

25

30

ac A*. 35

in coelo et in

Graiian. C. 23.

9) Ibid. 1, 7.

*p.

coronanda A*.
d) heroum
j5 1 in marg, ruhram add.

omnis potestas
cf.

15

g)

q.

1.

c.

6;

libertate ad Sallust.
supra III, 29, p. 203, n. SJ.
3) /regium
Nam inpune
Catil. Q, 6. 7. conformataj
4) Sallust. lug. 31, 26
convertere cf.
quae lubet facere, id est regem esse.
5) Ad per
Sallust. Catil. 6, 7.
6) Fortuna simul cum moribus immutatur
ibid. 2,

10

in

licet

ex Sallust.

Catil. 3, 1.

40

ae.

RAHEWINI GESTA FKIDERICI

IMP. LIB. IV.

237

Divinitate sedatis, ad leges pacis negotia transferamus. Nostis autem quod iura civilia nostris beneficiis in summum provecta, firmata^ ac moribus utentium
pitia

1158.

10

approbata satis habent roboris, regnorum leges, in quibus quod ^ ante^ obtinebat postea desuetudine inumbratam est, ab imperiali remedio^ vestraque prudentia^
necesse habent illuminari. Sive ergo ius nostrum sive
vestrum in scriptum redigatur, in eius constitutione considerandum est, ut *[sit]* honestum, iustum, possibile, necessarium, utile, loco temporique conveniens; ideoque tam
nobis quam vobis, dum ius condimus, cautius previden-

dum

cum

quia,

est,

liberum iudicari de

leges institutae fuerint,

sed oportebit iudicare

eis,

non erit
secundum

ipsas'.
15

His dictis, magnus favor omnium prosequitur

admirantium et stupentium, quod, qui litteras non nosset quique parum adhuc supra adolescentem ageret
aetatem
in oratione sua tantae prudentiae tantaeque^^
facundiae gratiam accepisset. Surgentesque unus post
unum, sicut'"^ eius gentis mos est, seu ut principi suum
V.

(4).

'^,

20

25

30

quisque manifestaret affectum et propensiorem circa eum

devotionem, seu ut suam in dicendo peritiam, qua gloriari solent, declararet^, primo episcopi, deinde proceres
terrae, post consules et missi singularum civitatum totam
diem illam facundissimis sermonibus in noctem^ usque
produxerunt. Porro una omnium sententia haec erat,
**a* Mediolanensi archiepiscopo prolata**:
'Haec^ est dies qiiam fecit Dominus ; exultemus et laetemur in ea! Vere dies haec dies gratiae, dies est"

qua victor inclitus, triumphator pacificus^ non

minas intentans, non crudele aliquid vel tjrannicum intonans, sed pacis leges disquirens in^^ medio po-

laeticiae,
belli

*)

40

A*.

/?.

medio A*.

d) providentia, vi superscr.
inc. u verbis Haec
est dies (infra l. 28J ; littera nta//na initialis colore cctertileo picta, sequens colore ruhro deli) nocte
corata /3.
h) tante iacundie^iiie A*.
i) declararent (i.
g) agere Bl. 3.
m) gr.
/?. Bl. 3.
1) praec. Capitulnm LIII. A; littera mngna inilialis minio picta /?.
n) cst oni. A.
o) in medio populi sui h. l. add. A. A*. /?. C; quae
est dies A.
A. A* infra, l. 32, omittimf, f> et C repetunt.
p) ita fi. B. C, cf. n. o.
a) confirm.

35

prolata des. A. A*.

Cl; providentia C2.

b) (antc.a Insi.).

e) sit deesl

c)

A. A*. p. B.

i)

A. A* novum cap.

illuminari maximam partem ex luslmiaii. Inst,

;
///, 53,
cf. siipra Epist. Friderlci p. 1, w. 2
p. 228, n. i)J.
2) [Cf. A. Fannenhorgy 'Forsch. ziir Deutschen Gesch.'
XI, p. 118 sq.J.
3) [Cf Sallusf. Iitg. 6, 1; Apoll. Sido7i. Epist. I, 2,
45 Auct. ant. VIII, p. 2J.
4) [Cf supra ^). 140, n. \J.
1)

prooem.

/quod
5.

depi^ompta

ps. 117,24.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

238

1158.

IMP. LIB. IV.

mitissimus residere dignatur.

Felix tandem
multa secula inventa, quae modo principem
invenire meruisti, qui nos^ homines, immo proximos ac
fratres recognoscat! Tu nimirum es, o clarissime princeps
et singularis orbis et Urbis imperator, qui licentiam
primo homini^ indultam iamque diu abrogatam rursus
in usum ac in verae*^ sententiae consuetudinem revocasti, ubi dictum est: Crescite et multiplicamini et dominamini piscibus maris et volatilihus caeli. Peccatis^ exigentibus homo homini dominatur, divina vero institutione homo piscibus maris et volatilibus caeli. Quantos,
o Italia, passa es reges, immo tyrannos, qui hoc tibi
mandatum per contrapositionem interpretarentur^, versa
vice dominantes hominibus, immo prementes quosque
bonos et sapientes rationeque utpote rationales uti cupientes- pisces maris, lubricos scilicet, rapaces et ceno^^
voiuptatis deditos, et altum inaneque sapientes ^ demulcerent et iniqui^ iniquos in suis impietatibus contra ius
fasque - confoverent. Novimus, qualia simus^ aliquando
Novimus inipassi imperia iniusta, superba, crudelia.
^
nichilominus
dominatione
insontes
sicuti sontes
qua
circumventos. Meminimus sine extanti crimine factas
proscriptiones ^ locupletium, magistratus, sacerdotia nefaria turpique conventione commutata et alia^ multa,
quae libido dominantium imperaret, nostris sub oculis
Gaudeamus ergo et exidtemus et
irreverenter perpetrata.
demus gloriam Deo, post tani turbidi temporis tempestatem
serenum nobis pacis^ diem illuxisse, dum tibi, serenissimo
domino nostro, phicet imperium tuum per"^ innocentiam
servare potius atque tueri, quam per'^ scelus crescere ^
Domineris, o
et per sanguinem subiectorum incrustari.
augustissime imperator, piscibus maris et volatilibus
caeli; nam et divinum iudicium superhis resistit, humiliDe nobis fidelibus tuis, de populo
^^^^ autem dat gratiam.
puli

sui

Italia post

Ge.i, 28.

Apoc.\9,i.

^*

^iac

4' 6*

a)

k) aliq. sim. C.

1)

3)

1)

ut

[Sc.

nichilominus

scriptiones

b)

15

20

25

30

t)

volatilia

caelij.

Sallust.

Sallust. lug. 14, 7J.

2)

[Cf. Sallust. Caiil. 15, 1].

Catil. 16, 3.
4) pro- 0

circumventos ex Sallusf,

sacerdotia indideni 21,

quodammodo ad

lo

c) rursum Bl. 2.
d) vetere (uet'e) A. 35
Jiominum A*.
Pro pecc. A. A* ; Peccatis
caeli {l. ll^ des. C, errore, ut
h) sceno A*. B\.
i) et add. A. A*.
interpretantur A. A*.
diem pacis A.
m) p 51.
n) per alio atr. siiperscr. Cl.

uos om. A*.

sent. A. A*.
videtur, scribae.
g)
e) cons.

l.

c.

2.

conformata]

5)

[Eiiam
6)

imperaret
alia
/per scelus crescere

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

239

tuo consultare placuit tuae prudentiae^ super legibus et

Scias itaque omne ius
iusticia atque honore imperii.
populi in condendis legibus^ tibi concessum. Tua voluntas ius
5

est,

liabet vigorem,

perium

et

sicut dicitur ^
ciim populus ei

potestatem

1158.

Quod principi placuit, legis

et in eum omne suum im-

concessit^.

enim

Quodcumqtie

im-

perator per^ epistolam constituerit

vel

edicto preceperit,

dum naturam
10

25

35

eum

quem

sequi,

ut videlicet omnibus debeas impe-

omnium nostrum

VI.

ea die in

finitis,

Sequentibus

diebus

plena

atque

sollempni

curia iudicio et^ iusticiae^ a mane usque ad vesperam

intentus querimonias et proclamationes tam divitum
quam pauperum diligenter audiebat; habensque quatuor^^
iudices, videlicet Bulgarnm^, Martinum, lacobum, Hngonem^, viros disertos^, religiosos"^ et in lege doctissimos legumque in civitate Bononiensi doctores et multorum auditorum preceptores, cum his aliisque legis
peritis, qui diversi ex diversis civitatibus aderant, audiebat, discutiebat et terminabat negotia.
Videns autem
multitudinem eorum, qui cruces baiolarent'^
is enim
Italorum mos est, ut habentes querelas crucem manibus
misertus illorum, ait mirari se prudentiam
preferant
Latinorum, qui, cum precipue de scientia legum glorientur^, maxime legum invenirentur transgressores, quamque^ sint tenaces iusticiae sectatores, in tot esurientibus
et sicientibus iusticiam^ evidenter apparere.
Divino
itaque usus consilio singulis diocesanis singulos^ iudices
preposuif^", non tamen^ de sua civitate, sed vel de curia
vel de^ aliis civitatibus, hac eos^ commutans^ ratione,
ne, si civis civibus preficeretur, aut gratia aut odio le-

30

^,

rei

sustines onera tutelae'.

vesperam protracta curia solvitur.
Fuere etiam qui ibidem in publico facta imperatoris carminibus favorabilibus celebrarent.

*His

15

20

commoda cuiusque

secuntur incommoda
rare, qui

*p.4.ii.

est,

vel cognoscens decreverit

legem esse constat.
Profecto secun-

a) potcntiae C; prud. t. Bl, 3.

b) legibus om. B.
c) concesserit C.
per epist. A*.
e) Capitulum lAlll. incipit A.
f) atque A*.
g) iusticia
A. A*. p. B.
h) iud. quat. A. A*.
i)
Biiigarinm A. A*.
k) et 11. A* 2.
d i s c r e t o 8 A. A*. (i.
m) religiosos deest A*2.
u) ila A. fi. B 1. C 1
1)
*0 baiul. C2.
o) gloriarentnr A. A*.
q) siup) que deest A* ; quauKiuam A.
gulos deest A*, sed cf. elium indicem sttpra p. 221>, l. 29.
r) prop. A*.
s) tii Bl.
u) eas B.
t) de deest A*.
v) comminaus B.

d) inst.

1) Inst. I,

6.

2)

I>i(}.

qui esuriunt et sitiunt iustitiamy.

L, \1, 10.

3)

[Matth.

5;

Beati,

(5).

EAHEWINI GESTA FRIDERICI

240

IMP. LIB. IV.

a vero posset^ averti.

Sicqne factum est, ut de
tanta querulorum multitudine vix ullus superfuisset, qui
non aut plenam de lite victoriam sive iusticiam aut
competentem cum adversario transactionem se gauderet

1158. viter

reportare.

VII. ^ Deinde super iusticia regni et de regalibus,

quae longo iam tempore seu temeritate pervadentium
seu neglectu regum imperio deperierant, studiose disserens, cum nullam possent invenire defensionem excusationis, tam episcopi quam primates et civitates uno ore,
uno assensu in manum principis regalia reddidere, primique resignantium Mediolanenses extitere; requisitique
de boc ipso iure, quid esset, adiudicaverunt^- ^ ducatus,
marcbias, comitatus, consulatus, monetas, tbelonea^,
fodrum, vectigalia, portus, pedatica, molendina, piscarias,
pontes^ omnemque utilitatem ex decursu fluminum provenientem, nec^ de terra tantum, verum etiam de suis
propriis capitibus census annui redditionem.

Hisque^ omnibus in fiscum adnuraeratis,

tanta circa pristinos possessores usus est liberalitate, ut,
quicumque donatione regum aliquid borum se possidere
instrumentis legittimis edocere poterat, is etiam nunc
imperiali beneficio et regni nomine id ipsum perpetuo
possideret.
Ex bis tamen, qui nullo iure, sed sola presumptione de regalibus se intromiserant,
milia
talentorum plus minusve redditibus publicis per singulos
VIII.

10

15

^^

XXX

20

25

annos accessere.
VIIII.^^

(6).

Preterea et boc sibi ab omnibus adiudi-

catum atque recognitum

est,

in

singulis civitatibus po-

consules caeterosve magistratus assensu populi

per ipsum creari*^ debere, qui fideles simul et prudentes
et principi bonorem et civibus patriaeque debitam iusticiam nossent conservare.
De^ bis autem omnibus fideliter et sine fraude recipiendis et observandis ab omnibus civitatibus et sacramenta prestita et vades pro libitu imperatoris exbibiti
testates,

a) possit ^. yl*. ^.
theolonea A. A*. /5.
h) tiulla cap. dist. A. A*.

d)

1)

novum

cap. inc. i?

1)

b)
e)

c) adiudicarunt ^*.
Capitulum LV. incipit feliciter >4.
f) pontus /?; portus A*2. C.
/S.
g) H^c Bl.
k) creare corr. creari Cl; creare C2.
Eisque B3.

1)

40

1. 3.

Cf. constitutionon

[Constit. I, p.

35

pedacia

de regalihus Lib. feud. II, 56.

244 sq. nr. 175. Cf. ad cap. 7. et

K. Lehmann, ^Das Langobardische Lehnrecht' j)- ^"^"^ 1827-

p. 111.

30

et

LL.

10.

II,

etiani

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV

241

Consequenter pax in commnne ^ iuratur eo tenore,

ut nec civitas civitatem nec homo hominem impugnaret^,
nisi a^ principe hoc sibi foret imperatum.
sunt.

Ad ultimum

X.^
5

de iure feudorum, quod

aput

nondum sufficienter expressum fuerat et

pene omnes eam beneficiorum iusticiam in iniusticiam
Latinos scripto

leges promulgavit, quarum capitula presenti annotatione subiecimus

FridericMS*-^ Bei gratia Bomanonm imperator et
Imperialem decet sollertiam ita rei pusemper augustus^
gerere
et subiectorum commoda investigare
ut
hlicae curam
regni utilitas incorrupta permaneat^ et singulorum status
iugiter servetur iltaesus.
Quapropter, dum ex predecessorum^
more universati curiae Roncaliae pro trihunali sederemus,
a principihus Italicis, tam rectorihus ecclesiarum quam

converterant,

10

15

non modicas accepimus

aliis fidetihus regni,

heneficia

eorum

dommorum

et

queretas,

quod

feuda, quae vassalli ah eis tenehant, sine

licentia pignori ohtigaverant et

quadam

coltusione

nomine"^^ tihelU^ vendiderant, unde dehita servitia amittehant

honorem^ imperii nostraeque^ felicis expeditionis comple-

20 et
';).

118.

mentum minuehant^
ducum, marchionum

*Hahito igitur'^^ consitio episcoporum,

et comitum, simut etiam palatinorum
iudicum et aJiorum procerum, hac edictali^ tege Deo prout nutli ticeat feudum
pitio perpetuo vatitura sanccimus
totum vet partem^ atiquam vendere vet pignorare vet quo.

25

*)

Legem, spatio duorum versuuni

et fine praecedeniis vacuis reom. A; item, aliquo spatio vacuo relicto, A* ; A* 1 in

marg. add.: Hic est defectusP; eam Jiabet B*, rubra addita:

Uctis,

**)

30

De iure feudorum.
vel^ add. C.
communi C2.

inpugnet Jl; impugnent (j.

c) hoc a princ. C.
d) nulla
universis nostro subiectis imperio adcl. Llb. Feiid. (cf. conf) persistat
siHutionem pacis infra p. 243, l. 29; des, constit. a. 1154, cui haec innititur).
h) ita C; belli /9. B. B* (ubi belli nofti.).
L. Feud.
g) nostrorum add. L. Feicd.
35 i) bonorum codd. et C2; et honor imperii et nostrae felicis expeditionis complementum
a)

cap. dist. A. A*. ^.

b)

e)

k) que deest C.
minuebatur L. Feud. (cf. constit. a. 1154^.
muniebatur ^; rainnebantur corr. minuebatur Bl, et
rt. 1154;

1)

ita

ita

C;

B3. B*.

n) editali ^. B\. 2.
etiam constit. a. 1154; ergo /?.
o) aliq. part. B*.
q) sed deest etiam Constit. a. 1154.
111, 28, p. 199, n. *.

4Q

cf.

constit.

m)

ita

p) cf. snpra

e. propterea quodj,
2) Exstat etiam in Lib, Feud, II, 55
[Constit. I, p. 247 sqq. nr. 111, ubi Weiland etiam
p. 113^.
alios codices secutus Eaheivinum textum variasse et nonnumquam deteriorem reddidisse monuit. Paulo magis quam cum ceteris cum cod.
Ceterum graviores discrepaniias etiotare
Vatican. Palat, 112. convenit.

1) [I.

(LL,

45 satis

II,

habuimusj.

esta Friderici.

16

1158.

(7).

RAHEWINI GESTA FHIDERICI

242

IMP. LIB. IV.

alienare vel pro anima iudicare^'^ sine penrdssione maioris^ domini, ad qiiem feudum spectare dinoscitur.
JJnde imperator Lotharius tantum in futuro cavens ne fieret
promulgavit^-'^ ; nos autem^ ad pleniorem regni utilitatem
providentes, non solum in posterum, sed etiam huiusmodi
prius illicitas alienationes perpetratas hac presenti sanccione
cassamus et in irritum deducimus; nuUius temporis prescriptione impediente emptor^ bonae fidei de precio actionem
Callidis insuper
haheat contra venditorem competentem.
quorumdam machinationihus ohviantes, qui precio accepto,
quasi suh colore investiturae, quam sihi licere dicunt, feuda
vendunt^ et in alios transferunt, ne tale figmentum vel aliud
idterius in fraudem huius nostrae constitutionis excogitetur,
omnihus modis prohihemus ; jilena^ auctoritate nostra statuentes, ut venditor et emptor, qui tam iUicita contraxisse re-

1158. modolihet

10

15

pertus fuerit, feudum^ amittat, et ad^* dominum lihere revertatur; scriha vero, qui super hoc instrumentum sciens conscripserit, post amissionem officii cum infamiae periculo

manum

amittat.

quis infeudatus maior XIIII annis sua

incuria vel sua negligentia per annum et diem^ steterit, quod
feudi investituram a primo^ domino 7ion petierit, transacto
Preterea,

si

hoc spacio, feuclum amittat, et ad dominum redeat.

Firmiter etiam statuimus tam in ItaHa quam Alemannia^ ut, quicumque indicta puhlice expeditione vocatus a
domino suo ad eandem expeditionem spatio competenti venire
supersederit vel alium pro se domino acceptahilem mittere
contempserit, dimidium^^^ reditus^ feudi unius anni domino
non ministraverit feudum, quod ah episcopo aut ah alio
domino hahet, amittat, et dominus feudi in usus suos illud
redigendi omnihus modis haheat potestatem ^.
Freterea ducatus, marchia, comitatus de caetero non
dividatur; aliud autem feudum, si consortes voluerint, di,

20

25

30

sed hanc vocem depravatam credideris ; vel pro anima iud. des,
illius constit. a, 1154, sed cf. infra p, 243, l. 17. 19.
c) legein 35
d) ita ^, C. L, Feud., constit. a. 1154; ad pl. autem B.
prom. Li. Feud., constit. a. 1154^
f)
vend. et
e) emptori b. f. de p. actione contra veuditorem competente L. Feud.
des, Cl; feuda vend. et des, C2; cf. tamen L, Feud. et constit. a. 1154.
g) pena
auctoritate nostra inminente, ut L. Feud., const. a. 1154.
h) feudum om. fi.
h*) lib.
k) proprio i. Feud,, const. a. 1154.
i) diem om. B3.
Alam. 40
ad dom. B*.
1)
m) vel dim. L. leud. recte; suppl. Pith,
n) redditus fi. C.
yg. B*.
a)

ita

constit, a, 1154.

codd.,

b)

2) [Cf. Lotharii III. con1) [Legare intellegendum videturj.

stitutionem de feudorum distractione a. 1136. Nov. 6. datam, Constit. I,
3) [Hucusque lex, quam Fridericus iam a, 1154.
p. llbsq. nr. 1207Dec, 5. promulgaverat, Constit, I, p. 201 sq, nr. 148; fere ad verbum 45

repetitaj.

HAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

243

ita ut omnes qui partem feudi hahent iam divisi 1158.

dividendi fidetitatem domino faciant, ita tamen ut
vasallus^ plures dominos non compellatur hahere nec dominiis feudum^ sine voluntate vassallorum^ ad alium transferat ; insuper, si filius vassalli^ dominum offenderit, pater,
adducat filium ad satisfaciendum
a domino requisitus
domino vel a se filium separet, alioquin feudo privetur
si vero pater vidt eum deducere, ut satisfaciat, filius aiitem
contempnit, patre mortuo in feudum non succedat, nisi
prius domino satisfecerit ; parique modo vassallus^ pro omnibus suis *bonis^*\ domesticis faciat.
Illud quoque precipimus, ut, si vassallus de feudo alium
vassallum^ habuerit et vassallus vassatli dominum domini
sui offenderit, nisi pro servitio alterius domini sui hoc fecerit, quem sine fraiide antea habuit, feudo privetur, et ad
dominum suum, a quo ipse tenehat, revertatur, nisi requisitus ab eo paratus fuerit satisfacere maiori domino, quem
offendit, et nisi vassallus idemque dominus, a suo^ domino
requisitus, eum qui maiorem dominum offendit^ requisierit,

vidatur,
vel

10

15

20

feudum

ut satisfaciat,

Preterea

si

amittat.

de feudo inter duos

vassallos

sit

contro-

domini sit cognitio, et per eum controversia terminetur.

Si vero inter dominum et vassallum lis oriatur,
per pares^ curiae a domino sub dehito fidelitatis coniuraversia,

25

tos^ terminetur.

ut in omni sacramento
imperator nominatim excipiatur.

Illud^ quoque sanccimus,

litatis

30

fide-

Fridericus*-'^ Dei gratia Romanorum imperator et

semper augustus universis suo"^ subiectis imperio^ hac edictali lege in^ perpetuum valitura iuhemus,
ut omnes nostro
suhiecti imperio veram et perpetuam pacem inter se ohser*)

Hanc

qitoque legem oni. A. A*.

a) fas8ulus corr. fassallus Cl; vasall. C2.

pro uno feudo add. L. Fetid.
feudi codd. et ed. pr. (C2).
d) vasall. h. l. B\.
c) vasall. C.
e) ita (i. C;
35 bonis deest B. B* (uhi dom. suis^/ cf. notam Wattenbachii ad translationem Horstii
Kohl p. 99, n. 1.
f)
fassall. h. l. B\.
g) ita p. C. L. Feud. ; d. suo B.
h) oftcuderit ^ (oflfennderit). B\. 3.
i) partes codd. el ed. pr. (C2); pares L. Feud.
k) ila /?. B*. L. Feud.; coniuratus C; coniuratio B.
m) uostro emen1) llluc B2. 3.
dandnm putat Kohl.
n) salutem add. L. Feud.
o) inperpetuum /?; imperp. B 1. Cl.
b)

40

1)

Exstat etiam in Lib. Feud.

saepius secutus

est Pertz,

LL.

qiiorum lecUones
nos paucas tantuin enotavi-

[II, 53, 54/,

11, p. 112,
sqq. nr. 176,

ubi iam alii codd., Vatican.

[Cf. Constit. I, p. 245
Palat. 112 (V), Parisinus, Bibl. de VArsenal, Hist. 80 (P), Sessorianus

mus.

(S) adhibitij.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

244

IMP. LIB. IV.

eP

ut inviolatum^ inter otnnes* perxjetuo servetur.

Buces, marchiones, comites, capitanei, vavassores et^ omnimn
locorum rectores cum omniiim locorum ])rimatihus et pleheis
a decimo octavo anno tisque ad septuagesimum iureiurando
ohstringantur, ut pacem teneant et rectores locorum adiuvent 5
in pace tuenda atqiie vindAcanda, et in fine uniuscuiusque
quinquennii omnium sacramenta de predicta pjace tenenda
renoventur.
*Si quis^ vero aliquod ius de quacumque causa vel^p-'^^'^facto contra aliquem se hahere putaverit^ iiulicialem^ adeat 10
potestatem et pier eam sihi competens ius assequatur.
Si** quis vero temerario ausu predictam pacem violare
presumpserit, si civitas est, pena C lihrarum auri camerae
nostrae inferenda puniatur. Oppidum vero
lihris auri
midtetur.
Duces autem et marcJiiones et comites L^ lihras 15
prestent.
Capitanei vero et maiores vavassores
lihris
Minores autem vavassores et omnes alii
auri puniantur.
predictae pcicis violatores VP^ lihras auri infeiTe compellantur et dampnum passis'^ secundum leges resarciant.
Iniuria^^ seu furtum legittime^ puniatur. Homicidium 20
et memhrorum diminutio vel aliud quodlihet delictum legaliter
vindicetur.
ludices vero et locorum defensores vel quicumque magistratus ah imperatore vel eiiis potestate^^ constituti seu confirmati, qui iusticiam facere neglexerint^ et pacem violatam 25
vindicare legittime^ supersederint^^
dampnum omne et iniuriam passis^ resarcire compellantur, et insuper, si maior
lihras"^ aiiri prestet,
iudex est, sacro erario penam^
minor aidem pena trium lihrarum auri multetur. Qui vero
ad predictam penam persolvendam inopia dinoscitur laho- 30
7'are,
sui corporis cohercionem cum verherihus patiatur et
procul ah eo loco quem inhahitat quinquaginta miliaria per

1158. vent

XX

XX

quinquennium vitam agat.

quoque

Conventicula

et

omnes coniurationes in

civi-

tatihus et extra, etiam occasione parentelae, inter^ civitatem 35

*) fedus add.

C.

vero coniuratam pacem a principibus et iudicibus

aliquando temerario ausu violare B*.

**) Si

quis

c) et
renoventiir (l. 8> des. B*.
et deest
b) inviolata V. P. S.
3 et
d) vero quis C 2.
f)
ad iud. Cl.2 (uhi redeat^.
e) piitaverint B3.
h) III V. P. S.
i) pacis /S. B. C; passis B*.
g) auri add. V. S; librarum anri F.
CoHstit.; passo V. P. S.
k) Iniurias Bl.
legitime C.
m) voluntate V. P. S.
1)
n) neglexerit .
supersederit fi. B. B*.
o) in pen. C.
1 (ubi auri
p) ita /3.
deest). C; librarum Wilm. Waitz.
q) intra /?. Bl. 3. Cl.

a)

deest

Bl.

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

245

personam et personam sive inter^ ciomnihus modis fieri prohibemus et in

personam
vitatenu et
singulis coniuratorum pena^
preteritum factas cassamus
et'"^

civitatem et inter

1158.

unius Uhrae auri percellendis.

Episcopos quoque locorum aecclesiastica censura violatores huius sanccionis, donec ad satisfactionem veniant^,
cohercere, volumus.

Beceptorihus etiam malefactorum, qui predictam pacem

violaverint, \et^ ementibus] nostrae indignationi subiciendis^
10

et^

qtii

eadem pena

feriendis'^

Freterea hona eius^ pid)Iicentur et domtis destruantur^

pacem iurare et te^iere noliierit et leges^ pacis non

servat.

15

20

lUicitas etiam exactiones, maxime ab aecclesia^, quarum

abusio^ iam per longa tempora inolevit, per civitates et
castella omnimodis condempnamus et^ prohihemus, et si facte
fuerint, in duplum reddantur.
Item^ sacramenta pupillorum^ sponte facta super contractihus reruni suarum non retractandis inviolahiliter custodiantur.
Fer vim autem vel iniustum metum^ , etiam a
maioribus, maxime ne querimoniam maleficiorum comynissorum faciant^ extorta^ sacramenta^^ mdlius esse momenti
,

iubemtis.

Ad
25

haec: qui allodium suum vendiderit, districtum^

imperatoris vendere non praesumat, et si

er^ iurisditionem
fecerit,

non

valeat.

XI. ^

Cremonenses et Placentini inter eos, qui sibi

coram principe litem commovebant^, acriiis caeteris adintra ^. B1.3. Cl.
c) penam ^. Bl,
d) veniat
f)
C; receptori Bl.S; receptatoribus V. P. S.
et eni.
predam em. L. leud.
g) subiciendi B; nostram indignationeni
h) ita 0. B. P. a?; et deest C.
i) feriendi sunt codd. et C2
ei. bon. B.
destruatur V. P. S.
m) lege pacia non
/3. C;
1)
fruatur L. Feud.
n) aecclesiis L. Feiid.
o) abusus V. P. S.
p) et proli. des. B3.
35 q) puberum L. Feud. atque Auth. Sacramenta puberiim ; leclionem pupillorum j)ror,?.9
ineptam iudicat Savigny.
r) sacramenta extorta h. l. add. B1.2 (ext. sacr.). 3. B*.
s) hic desinit B 3.
t) ex toto (extoto) /?. B. B*.
u) ita C; sacramenta h. l. deesf
L. Feiid.
v) distractnni fere omnes codd. et ed. pr. (C2); distructum ji
/S. B. B*.
pro districtum, quod recte praebent L. Feud.
w) extra iur. (i (iurisdictionem).
x) pergunt A. A* ; A. A* 2
40 Bl. 2. B* ; ex iurisdicione Cl; ex iurisdietione Pith.
capitis 7-ubrae praentittnnt : Incipit liber (luartu.s.
y) corrigendum videtur : litem inteudebant, acrius caeteris adversus sese commovebantur. PERTZ. At emenda'.ione
non opus est.
a)

30

extra add,

jBl. 3. B*. S.
des. B. B* ; et
subituris V, P. S.
k) ita
(ed. pr.).

/>'.

e)

b)

/3.

ita

/?.

1) [Cf. de hac lege, fortasse iam a. 1155. in insula Reni Bo45 noniae data, tunc vero repetita, Savigmj, 'Gesch. des Rdm. Rechts im
Mittelalter' ed. 2. IV, p. 188 sqq.; notam Pertzii, Constit, I, p. 246. allatam; Giesebrecht, 'DKG.' V, i). 180, n. VI, p. 371/.

(s).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

246

1158.

IMP. LIB. IV.

versus^ sese experiebantur ^. Nam cum inter has duas

civitates non longe a se positas, nisi quod Pado interfluente^ separantur, propter contubernium Mediolanensium antiquae ac^ diutinae manserint discordiae, accesserat tunc, quod Cremonenses cum imperatore ad curiam
venientes, Placentinorum*^ militia egressa eos ad certamen
provocaverat, quod^ modo vulgo turnementum^ vocant'-.
alii capti
quidam
Ibique hinc 'inde aliqui sauciati
occisi sunt.
Ob hanc rem dum^^ adversus se invicem
accusationem proponerent: Cremonensibus se, dum essent
in obsequio et in comitatu principis, hostiliter invasos,
nec tam se quam regiam fuisse^ lesam maiestatem, suam
iniuriam magnitudini principum^^ curae esse debere,
penes imperium esse, ut Placentini velut hostes rei
publicae pro impietatibus in ipsos, pro perfidia et temeritate in imperatorem graves poenas^ reddant; Placentinis autem, non adversus principem, sed contra suos"^
infestissimos hostes se venisse, qui, dum" in terminis
ipsorum multa iniqua fecerint, rapinis et incendiis omnia permiscuerint, queri^ modo^ calumpniose, quod iniuriam passi sint^, allegantibus
Fridericus partibus
*prosequendi copiam dedit, sufficienterque auditis quae
ab utrisque dicerentur, animadvertit Placentinos minus
ydonee obiecta purgare, presertim cum in plurimis rebus
dolus eorum et^ perfidia in regnum iam antea foret deprehensa. Itaque contra ipsos sententia iudicum procedit, tandemque hac mulcta in gratiam recipiuntur, ut
preter non parvae pecuniae donationem vallum civitatis
egregium, quod hisdem^ annis pro defectione ab imperatore fecisse insimulabantur, replendo equarent turresque universas destruerent. Quod et factum est, dignaque in Placentiam seditiosam civitatem pro modo de-

lo

i5

20

a)

adversus deest

C.

b)

inter se fluente A*.

c)

et

A*.

d)

*p-4bo.

25

30

Placenliui-

que A. A*.
f)
quod m. vulgo om. A*.
e) alio atram. corr. provocaverant A.
h) dum om. 35
g) torniomentum A; tornoim. Cl; Turnoim. C2; tornam. J.*; om. fi,
k) ita codd., quamqtiam Giesehrecht merito dubitavit,
^l. 2.
i) mai. f. les. A. A*.
an principis scribi oportuerit.
m) suos deest C.
n) cum C.
1) poenas om. A*.
o) ita A. A*. ^. B\.2 (cf. supra III, 13, p. 182, 1. 25 sq.) ; querimonie, in marg. pro
del. qri, iia Cl; querimoniae modo C2.
r) isdem
p) sunt A*.
q) et om. /?.
/9.

B 1.

2.

40

1) [Cf. infra l. 9 sq. : dum adversus se invicem accusationem

proponerent. Eodem modo verbo experiri uiitur noster etiam IV, 25:
experientur adversus ipsos sacramenta irrita facta etc. 47: adversum
se experientibus^.
3) [Ita
2) [Cf. supra I, 18, p. 32, n. \].
Rahewinum pro querantur scripsisse patetj.
45

RAHEWINI GESTA FRrDERICI

ultio

licti

incussit.

15

20

25

247

metum reliquis civitatibus 1158.

'[Fridericus]*^ augustus de proprie-

exerta rebellionis

*Ibi*

quoque

tate Modoyci^, ubi sedes regni Italici, ut dictum est^,

esse dinoscitur, contra Mediolanenses causam assumens
selectis arbitris gloriose iusticia media de lite triumphavit*.

Aput Roncalias^ rebus bene

XII. ^

10

IMP. LIB. IV.

gestis et utili-

tatibus imperii sapienter ordinatis, Fridericus conventum

dimisit atque^, proximioribus ordinatis, ad ulteriores
terras et **in**^ insulas maris regium regiae procurationis
animum protendit. Itaque electos nuncios, episcopum^
videlicet Conradum^ Eistetensem^ et comitem^ Emichonem^, in Sardiniam et^ Corsicam dirigit, commendans
eos Pisanis et lanuensibus conducendos, pro eo quod
hae duae"^ civitates^* maximum iu Tyrreno^ mari vide-

rentur habere principatum. Verum quam ob rem eadem

legatio sine efficatia remanserit^, conicient hi^, quibus
notum est, in quantis emolumentis Pisanis atque lanuensibus insula Sardinia prostituta sit.
Unde non incongrue putatur illorum astu et falsis occasionibus iter
nunciorum fuisse impeditum. Nam et lanuensibus vicem
redditurus, adventum suum augustus comminans finibusque eorum accedens mira celeritate ac facilitate eos deterruit et ad pacis pacta confugere compulit, quae fuere
huiusmodi: mille marcas^' argenti publico erario persolvere et a muri, quem orsi^ fuerant, fabrica cessare. Non
autem ab re putatur hunc illis caelitus incussum fuisse
terrorem atque formidinem
ne multos sua temeritate
ad defectionem invitarent. Nam salutis spem lanuensibus certam et contravenientibus hesitationem natura
loci prestare maxime poterat, quae civitatem ita ex
omni parte vallaverat, ut vel propter eminentium Alpium
prerupta et invia vel Tyrreni* maris, quo litus ipsum
alluitur, fluctibus ad eam nec perveniri facile fuerit.
,

30

*) Ibi

35

triumphavit

des.

A.'A*,

a) Fridericus deest /?. B,

b) Modoiei ^. C.
Ranc.
f)
in deest A. A*. fi.
e) ac A*.
A. A*.
i)
Cistet' A; Eyst. A*. ^; Eihst. Bl.
m) duae deest A*.
n) et add.
1) et om. A. A*.

d)

/ff.

40 serint
s)

/9.

Bl,

adorsi A*.

corr.
t)

remanserit -4*1.
Tireni /?.

1) ///, 50, p. 226.

q)

Capitulum primum
episcopum om. A*.

hii (71.

2) de Leiningen.

h)

cora. N. Emichoncm
o) lirreno fi.
p)

k)
/9.

r)

fi;

Mjrcas

c1

A.
G.
A. A*.

(sic)

c)

g)

reman-

milia

7?.

(9).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

248

1158,

Dec.2f>.

1159.

putaret.

XIII. ^ His [ita^] gestis, Fridericus pro recreando

milite in opimis et nondum bello tactis Italiae locis
hyemare statuit, proximumque natale Domini aput
Albam civitatem ^ celebrans nuncios pro colligendo fodro
per totam Tusciam^ et maritima^, atque Campaniam
direxit.
De principibus quoque ad ordinandos in civitatibus consules seu potestates alium alio dimittit, adiunctis eis cartulariis, qui de regalibus quae fisco accesserant certam summam et plenam noticiam reportarent.
Reditus^ quoque imperiales, qui^" dicuntur domus Mehtildis^\ a duce Welfone^ seu ab aliis distractos et dispersos, congregavit, quos postmodum eidem nobilissimo
principi adunatos et melioratos liberali restitutione noreddidisse.
Quorum prediorum
eiusque terrae copiosam opulentiam^ qui
scitur

(11).

lo

15

magnitudinem
ripas Eridani

pervagati sunt non ignorant ^

20

XIIII.'^^ Romanus" imperator, etsi in^ aliis omnibus

secunda fortuna usus est^, in morte tamen nonnuUorum
principum per idem tempus eius sevitiam* expertus est,
quorum ut aput posteros nulla celebretur memoria, nobilitas generis, mentis prudentia et egregiae tam animi

25

quam
1158.

LIB. IV.

Augustus autem^ nullo horum motus etiam cum natura

certare non diffidebat, ut, quod illa situ loci inexpugnabile fecerat, ipse magnitudine animi ac virtute superan-

dum
(10.

IMP.

non permittunt.
numero quorum primus fuit Otto

corporis virtutes

Frisingensis
operis^
Ihuius^f
auctor et feliciori fine futurus consummator", nisi, ut
quidam incusant ^ f ata virtutibus invidissent ^. Et quia
In^i

venerabilis

aecclesiae

*) et

presul,

^*

istius

30

cecitatem add. C.

deest fi.
c) sic A; itaque A* ; deest
b) Capitulum secundum A,
e) seu pot. om. A*, sed cf. etiam infra IV, 23.
f) ita
d) Thusc. A*.
(cf. 3upra IV, 10, p. 242, l. 28;,; redditus A. A*. ^. C.
g) ita A. A* ; quae (que)
h) Mechildis A; Methildis A* ; Mahtildis B 1,
i) Guelfone C.
k) opu- 35
fi. B. C.
lentiam om. A*.
ignoratur /?. B.
m) Capitulum XIII. (sic) A.
n) quae se1)
quuntur usque ad finetn cap. 17. (turbo involvit) extant etiam
6 ; item usque ad finem
cap. 16. (respirare) in cod. Monacensi Latino 21657 (olim S. Stephani Frisingensi), qui recensionem
sequitur.
o) in om,
6.
r) ai)q) novuni inc. cap. Bl.
p) fuerit
tistes ven. B.
s) ita A. A* (post del, A*2). f> (hiug). C; huius deest B.
t) operis 40
deest C.
u) consumat. A. /?. .61.

autem

a)

/ff.

B. C.

1)

IV, 84/.
inviderit.

Alba ad Tanariim.

2)

3) Cf. Sallust. Cat. 58, 21

[loseph. Bell. Iud. VII, 1:

virtutibus invideat

.] .

4) [Cf.

[Cf.
:

supra

II, 49; p. 157;

infra

Quod si virtuti vestrae fortuna

Qua in re fortunam quis veluti

supra Raheivini prol. p. 1627-

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

249

quam in conflagratione 1158.

aecclesiae patria mea dnplici contritione 1159.
attrita est, nemo me accuset, si vel patriae miserias vel
amantissimi''^ domini ^ et nutritoris mei flebilem interitum
prolixiore narratione prosequar, sed dolori *veniam trinostram ad tan}jij^^^ considerantibus nobis civitatem
tum felicitatis gaudium processisse eandemque fere ad
ultimos casus inclinatam. Si quis autem, ut ait quidam ^,
durior misericordiae sit iudex, res quidem trihuat hystoriae,
tam

in huius preclari viri nece

Frisingensis

V. 451.

10

tamenta vero

scriptori.

Anno^ ergo ab incarnatione Domini M^C^LVIIII^'^'^,

regnante serenissimo imperatore Frideindictione VII
*^,

anno imperii eius III ^, regni^ V^, memoratus^^

antistes ab hac luce Deo vocante migravit.
Is primo velut caelitus et a Deo missus, cum eandem aecclesiam* repperisset omnibus fere bonis destitutam, distractas facultates, collapsa palatia, familiam
attritam, religionis monasteriorum^ nuUam vel parvam
memoriam, ope divina tandem ipsam in eum locum rerico,

15

20

duxerat, ut clero religionem, familiae libertatem, facultatibus copiam, edificiis decorem ab hac luce subtractus
restituisset, eiusque cura, labor [et^] meritum circa sedem et gentem suam perinde^" fuerat acsi non tam instaurator quam fundator illius extitisset". Huic negotio
,

25

30

35

prestabat adminiculum et opem tum genus viri, tum

probitas, tum conversationis estimatio.
Nempe imperatorum Heinrici quarti nepos, sororius quinti Heinrici,
Conradi^ regis frater uterinus, Friderici imperatoris^
augustissimi huius qui iam feliciter regnat patruus, ex
clarissimo regni principe Leopaldo marchione patre et^
matre Agnete^", filia quarti Heinrici imperatoris, pariter
cum fratribus suis germanis, Conrado^ Pataviensi episcopo, Leopaldo duce Baioariae* et Heinrico duce

a) amatissiiui /?.
b) novum inc. cap. B\.
c) ita A. fi, B. Cl; M.clIX. 6'2;
A*.
d) Vlla. Cl.
t) tercio ^6. Cl.
e) F. A. A*.
g) vero add. A.
h) Oiio post. add. A*2.
i)
nostram post. add. A* 2.
k) monasterium A; -orum
in l. raso Cl,
m) tantus extiterat po.v^ superscr. A*2.
n) rubrani
1) et deest ^. B. C.
Cognacio Ottouis add. A* 2.
o) Chuur. A.
4.
p) aug. imp. A.
q) et matre om.
r) Angu. /?.
s) Cunr. A.
t)
Bauvvarie, ut plerumque, A.

MCLVin.

40

/^omini
mei ex Einhardl V. KaroU M, prol.].
2) loseph.
unde ctiam ea quae praecedunt verba /vel patriae
inclinatam magnam partem] sumjHa sunt.
3) [Immo anno ah i. D.
1158.; indictione 6., anno imperii Friderici 4., regni 7/.
1)

Bell. lud. prol.,

1158.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

250

Austriae,

Boemiae

necnon

sororibus,

et

IMP. LIB. IV.

*Gerdruda*^'^

ducissa

Polanorum^ ac^** Ita-^

et^ Berhta^-^ ducissa

marchionissa de Monte-ferrato^, N. imperatricis^ Hjspaniae ^ genitrice^^; de tanta, inquam, tamque illustri parentela proles ipse nobilissima traxit originem. Litterali^
scientia non mediocriter aut vulgariter instructus, inter
episcopos Alemanniae vel primus vel inter primos habebatur, in tantum, ut preter sacrae paginae cognitionem,
cuius secretis et sententiarum abditis prepollebat, phylosophicorum et^ Aristotelicorum librorum subtilitatem in
topicis, analeticis atque elencis fere primus nostris finibus adportaverit ^
Ob ea et aliarum multarum privilegia
gratiarum, fiducia quoque tam secularis prudentiae quam
eloquio fretus facundissimae linguae'", cum sepius in
causis aecclesiae coram regibus et principibus constantissime ageret, et exinde sibi gloria laudem, laus invidiam, ut assolet, non modicam peperisset, laqueos adversantium inperterritus declinavit et obloquentium ora
sine lesione probe probus evasit.
Sane vivendi modum
iuxta Cisterciensis ordinis religionem instituerat", ibique
in monasterio Morimundensi primo abbas, eo usque"^
probatus et electus inventus est, ut merito sibi diceretur:

10

Luc.ii,io.

*)

consobrina

corr,

A*

(superscr. ato A* 2) ; I superscr. C\.

1. C ; genetr. A*.
h) ita A.
/?.
m) linguae
1) ita A. A*. p. C; aport. Bl.
1. 6.
stituebat ^.
0) eoque usque

trici

b) et deest A*
C.
deest ^.
e) lutha
i.
g) ita Cl, 2; imperatriee

Ottonis

[Cf.

CJiron.

Litterarum

constantissime

VII,

p)

i)

(deest

seciindae

B 4:)

(l.

post add. A*

2.

Monte-ferreo
A. A*. B; impera- 30
1. 6.
k) atque A* 1.
15 sq.) om. B6.
n) inf)

soburna imperatrici ^.

M,

p. 3677.

Minus

recte

ab

aliis

Ann. Palid. a. 1150, SS, XVI, p. 85. Cf. Ann.

Claustroneob,, SS. IX, p. 611 sq.
2) Quae nupsit Heinrico burchgravio Ratisponensi ; perperam post pro ducissa Polanorum habita.
3) [Agnes, supra III, 2. falso Gerdrudis appellata, cf. p. 168, n. SJ.
5) De Richilde vel Rica [filia,
4) Quae alibi luta vel ludith dicitur.
Agnes dicitur

25

manus,

2.

a) Gerdruda deest A. A* ; Gertriida

d) &c
Berta^. A*; Bertha ^. B i. 6. C2.

1)

20

ac N. march. A; ac enim (pro 'N.) march. A*l', Agnete ac

et sobrinaP
enim Magar. march. corr. Ita march. A* 2.

imperatrice Hispanie Gerdr. /?.

imperatrice Hysp. Gerdrude B, et
sequitur, A*
quae codicem classis

c)

15

v.

35

ut videtur, Agnetis et Wladislai ducis PoloniaeJ ser^no est, qtiae a. 1152. 40

nupsit Hispaniae regi vel imperatori Alfonso VII; cf, Wibaldi epist. 391,
[afnomen Gerdrude h. l. perperam intrusum ;
In [^ etj
p. 523.
que A*J imperatricem, quae neptis erat Ottonis, sororem habent. [Cf.
Waits, 'SB. d. Akad. d. Wiss, zu Berlin', 1884, p. S37 sq. ; SimonsfeJd,
^Bemerkungen zu Rahetvin', in 'Hist. Aufsdtze dem Andenken an G. Waitz 45
gewidmet', p. 214, n, 1; Simson, 'N. Archiv' XXXVI, p. lObsq.J,

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP, LIB. IV.

251

Episcopus -factus, transcurso iu- 1137-38.

sopito
lubricae aetatis^ incentivo,
fervore
ac
ventutis
^
oleum peccatoris declinans et iusticiam suam in con- eccuX^tspectu hominum et favore facere parvi pendens, Deo
potius, quem conscientiae et corda non fallunt, placere
satagebat, adtendens illud ewangelicum: Nesciat sinisfra Matfh.6,3.
Unde factum est^, ut, si
iua, quid faciat dextera tua.
quid ex conversatione mundana pulverulentiae^ contraxisset, in presenti lingua detrahentium, quae ut gladius
Siquidem supraacutus ^, raderetur atque purgaretur.
dicto principe Friderico*^, patruo^*^ suo, in Italicam 115S.
expeditionem iter agente, cum^ et ipse sicut^' necessarius
et perutilis imperii negotiis ire debuisset, nutu divino
contigit, ipsum iter retractare, ut vir religiosus^^ inter
manus fratrum orantium^ potius quam inter strepitum^
preliantium exspirans, dicere posset: Domine^, suscipe me,
Benigne
ut cum fratrihus meis sim, cum quihus etc^.
vero ab imperatore dimissus multis gemitibus commissam
sibi suae benignitati commendavit aecclesiam, ac quodam
spiritu prophetico de fine suo prescius, ne post mortem
suam ipsam aliquo modo gravaret et libertate"^ electionis,
ut iam sepius* in aliis aecclesiis factum dicebatur, eam
Amice, ascende superius.

10

15

20

nuUo modo

privaret, postulavit.

Accepto" de hac pro-

babili petitione fideli laudamento, ad^ propria reversus est.

25

60

*i>.-i52.

AtP cum aliquibus de morte sua seu per visiones^

seu per somnia revelatum fuisse, referentibus et commonentibus quibusdam religiosis, cognovisset, salutatis fraterna caritate media quam intime fratribus et valedicto^",
occasione visitandi Cisterciense capitulum viam carpit
et iam dudum languore ac debilitate corporis *invalidus,
laborioso itinere, nichil tamen adhuc suis qui secum
*)

ante actis temporibus add. C.

aetatis om. A* (in marg. post suppl. A*2).

b) est om. J5 6.
c) puerul.
d) F. A. A*. p. B\.
e) ita codd.
patrueli stto Marte correxisse t^idetur
Conradus sacrista, Lib. trad. Fris. (SS. XXIV, p. 323^.
f) cumque i. A. A*.
g) et
h) beliosus A* (religiosus corr. in marg. A*'^).
i)
opus add. /?.
add. B\,Q.
k) strepitus B.
n) Accepta /?. B\. 0. C2,
\\\) libertatem fi. B. C.
1) et cetera /?. C\.
riihram : De libertate
oj ad
est om. /?.
1 (uhi novum cap. h. l. inc.J. 6
p) Et
r) A* 1
electionis in ecclesia Frisingensi add. in marg. A*.
q) visionem A. A*.
in marg. quaedam ex Conradi G. epp. Fris. inserit.
a)

/8.

iJ5

Bl.

10

1)

raeum^.
p. 249,
pellat].

l.

[Ps. 140, 5
oleum autem peccatoris non impinguet caput
2) [Ps. 56,5: et lingua eorum gladius acutusy.
3) [Supra
29. atque in[ra IV, 86. recte Ottonem Friderici patrtmm ap:

4)

[Quae unde

allata sint,

adhuc incompertum]

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

252

1158.

IMP. LIB. TV.

metuentibus
ad prenominatum Morimundense'^
monasterium pervenit. Ibi per aliquot dies lecto cubans
et iam de obitu suo nequaquam dubius, dum sacro liquore olei, sicut moris est
perunctus fuisset et de
pecunia sua laudabili testamento ordinasset, inter caetera,
quae sollicitus de salute sua previdebat'^, etiam^ hunc
codicem manibus suis offerri precepit eumque litteratis
erant

religiosis viris tradidit, ut, si quid pro sententia

magistri Gileberti*^, ut patet in prioribus^ dixisse visus
esset, quod quempiam posset offendere, ad ipsorum arbitrium corrigeretur, seque catholicae fidei assertorem
iuxta sanctae Romanae, immo et^ universalis aecclesiae
regulam professus est; deinde multa prius cordis contritione et humili confessione reatum suum recognoscens,
sumptis sacrosanctis misteriis^, in medio multitudinis

et

tam

sanctorum

episcoporum

10

15

quam abbatum Domino

spiritum reddidit. Felix utique et pro meritis suis divino

munere donatus, ut antea raptus sit, quam unicam suam
dilectam suam, aecclesiam videlicet^\ cui ipse spiritali
et intimo amore connexus erat, in favillam et cinerem
conversam vidisset et subversam. Cum autem adhuc
vivens locum sepulturae suae fratribus^ digito premonstrasset^ extra aecclesiam in loco humili, ubi scilicet ab
omnibus fratribus calcari debuisset, huic eius ultimae
voluntati obviandum putabatur, et intra^ septa aecclesiae
iuxta maius altare honorifice tumulatus est, eiusque
sepulchrum a cunctis fratribus honore ac veneratione
dignum habetur. Ego autem, qui huius operis principium eius ex"^ ore adnotavi finemque eius de 'principis*^^
iussu^ perficiendum suscepi et manu mea ipsius extrema
'-,

lumina clausi,

hoc epithaphium composui

et

20

ro

30

tumulo*

eius inscribi feci:

*) seu

cenotaphio^ add. C.

Bl

d) Gilic) et BQ).
b) provid. A. JL*.
(i e corr.). 6.
h) hanc
ministeriis
2.
t)
et deest A*.
g) suam deest /i.
6 (d'monstrasset).
k) demonstr. A. A*.
post add. A* 2.
i) suis add.
1) inter
fi.
1. 6.
m) ei9 (eius) dicere, 9 in l. raso (quae ex eius de ore depravata credideris)
n) principis deest A. A*l; post suppl.
A; e. dicere A* (post corr. ex ore A*2).
o) extrema deest A.
A* 2 eiusdem iussu principis C.
a)

B 1.

berti

Morimond.

6.

e)

35

48 sg., p. Q7 sqq.
Rahewini prol. supra

1) /;

3)

[Cf.

2)

[Ps. 21, 21.

p. 162/.

4)

31:,

17:

unicam suamy.

[Cf. praef.J.

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

Lihram

Phehus

suhiit

cum

IMP. LIB. IV.

253

1158.

falcitenente,

Luci nox prevaluit die decrescente,

Vita minus hahuit morte prevalentCj
Otto quando corruit raptus, heuf repente.
Hic, si

gradum

considis: presul dignitate;

Formam:

decens^, hahilis, iuvenis etate:

Genus: alta nohilis regum maiestate
Mores: commendahilis mira prohitate.

Monachum
Ydeas

10

se prehuit, si religionem,

asseruit, si positionem.

Virgo, cuius meruit intercessionem,

Eius^ ad quem genuit agat mentionem!

Huius^ freqiiens otium in philosophia^

Maius^ exercitium in theologia,
Fedus^ sihi mutuum cum philologia;

ij

Nunc

sit ei

spectdum

summa

theoria!

Flangat hunc Germania planctu generali!

Magis

Frisingia, orha viro tali,

Cui tot privilegia dono speciali,
lugi querimonia dehes lamentari^.

20

tu,

Huius^ in te^ studio studium vigehat

Grata disceptatio plures acuehat.
Quid mos^ aut quid ratio, nemo non videhat
Fraus et cavillatio^ latens non latehat.

Hic sacrum aecclesiae suhlimavit cultum,

Ipse dedit strepere logicum tumidtum
Hoc in eius cinere totum est sepultum.
Talem nemo plangere potest satis multum^^^.

25

Quis nunc tantam gratiam^ formis^ affirmahit?

ad consequentiam tropos revocahit,
Aut^ quis elegantiam dictis assignahit?^
Heu qualem sententiam scola vento dahit!
Quis"^

30

A;

recens post add. Bl, et ita B2. 6.

b) Filius A.
A* (post corr. phylosophia Af2).
e) Magis A.
h) Cuius /fl. 6
35 f) Phedus A. A*l. ^.
g) lamcntariali Bl.2; lament-ali BQ.
i) vite pro in te A*. Bl. 6.
k) siiperscr.:
(a scriptura cursiva loco litterae initialis).
ra) in1) superscr. : id est sophistica B*.
id cst raoi"alia et logica predicamenta B*.
n) gloriam A. A*.
o) superscr.: omne esse ex. forma est B*.
ultum Bl.
p) deest
superscriptis mutatns C 1, et ifa C2.
hic verstis B2; ordo eius et sequentis litteris b et
r) siiperscr.: id est qua sit elegans vel inelcgans subpositio B*.
40 q) Haut Bl. 2.
a)

c)

Cuius C.

dicens corr. decens

d) prophecia

(ph'ia).

s\,

1) [Cf. de cod.
Frising.' I, p. 3467.

Admuntensl nr. 165. praef.; Meichelbeck,

'Hist.

RAHEWINl GESTA FRIDERICI

254

IMP. LIB. IV.

Quid rerum^ compadio, sagax dum rimatur,

Mathesis ahstractio^ quid, dum contemplatur,
Quod^ nichil privatio, per hunc dmn prohatur,
Qiiid amharum actio morte sciri^ datur.

Huius necem patria

iuste dedignata^

Clara dolens atria rectore privata^

De se hene meritum cernens in favilla,
Ivit in interitum pariter et illa

^.

Tantas^ ad exequias turha poptdorum

Pias fundat^ lacrimas, mestum ducens cliorum!
Ad preces continuas et lamenta quorum
Illum salvet, animas qui heat iustorum! **Amen**^\

10

*[Aliud^ metrum]*^.

Quidquid^ in orhe heat preclaros

et

meliores,

Presulis^ Ottonis mire^"^ cumulavit honores.

Si proavi vel avi prohitas, sacer ordo, potestas
Beherent mortis furias cohihere molestas,
Non moriturus erat preclare preditus illis,
Heu talem communihus accessisse favillis!
Quam facunda viri vox, qualis philosophia,
Hortatu regum docet edita chronographia^^
Luxif^ eum patria propria comitata^ ruina.
Propicietur ei Deus et pia virgo Maria! *[AmenJ*^\

*XV.^

^^^
sept. 22.

]l^'l'
Apr

est

Ottone episcopo

X^^- Kal. Octobris,

Vo^''*

brumale*, defuncto, paucis post

quae tunc fuit dominica palet est circa solsticium estivale, hora matutiiia

circa^

solsticium

15

20

^^^-^^^.

25

mensibus Non. Aprilis,

marum
*)

**)

Eius sensit

Haec

des.

opem

sedis relevata ruina

''

A. A*.

A. A*.

id est res iu concretione forme et subiecti B*.

b) superscr. : 30
c) Qd' n' h' priv. A; Quid nisi hic priv. A*.
privilla B\. 2.
f) Tantas
.
iustod) ita codd. et ed. pr. (C2).
e) dedignilla
h) Amen deest A. A*. fi.
rum (l. 12J post ruina (L 22^ le^unttir A. A*.
g) fundit p.
k) magna littera
ita B; Item aliud B*; Aliter idem C; desunt A. A* (?}. fi. B6.
i)
initialis niinio picta atque decorata ^.
35
1) ordinem versuum perttirhant A, A* (cf. Simonsn) hr superscr. C\;
m) iure B\. 2. 6.
feld, 'Bemerhungen' l. c. p. 214, n. \).
deest
A.
A*.
(post
A*
add.
1. 2.
chonogr. B.
o) comita
2).
/3. C
p) Amen
s)
circa deest B\. 2. 6.
r) ita A. fi ; X. C.
q) Capitulum XIIII. incipit A.
a)

siiperscr.

forme a subiecto separatio B*.

2) [Cf. praef.;
1) [Cf. supra p. 249. 252; infra cap. Ib].
Wilh. Meyer in 'SB. der bayer. Akad. d. Wiss. phil. Cl.' 1873, p. 16,
n. 6; Simonsfeld, 'Bemerkungen zu Raheivin' l. c. p. 212 sqq.]
3) [Cf.
Simonsfeld l. c; Simson, 'N. Archiv' XXXVI, p. 691 sq.].
.

40

KAHEWINI GESTA FRIDERICI

civitas Frisingensis penitus^ et

IMP. LIB. IV.

255

penitus incendio confla-

1159.

adeo quod, ut taceam de maioribus aecclesiis,

quae cum ornamentis suis perierunt, sedeque ipsa^ et
palatio, nec una quidem de minoribus capellis et oratoriis superfuit.
Domus etiam et officinae canonicorum
et domus militum, exceptis valde paucis, crematae sunt.
Haec aecclesia eo tempore in tali statu erat^, quod
rebus, edificiis et divitiis omnibus pene collateralibus et
vicinis episcopatibus aut maior erat aut equalis; cleri
gravit,

10

probitate tam insignis, ut in*^ eius honestate et disciplina,

in liberalitate, in litterarum scientia rari pares, meliores
et superiores in orbe E-omano nulli haberentur.

XVI. Hanc Frisingensis civitatis multiplicem claerumpnosi eventus casum nonnulla prodigiorum
inditia precesserant.
Quadam enim vice in die circumcisionis Domini, dum ad missam sollempnem presbiter
altari maiori assisteret et iam sacri secreti ultimum re-

dem

15

solvisset silentium, calix

cum sanguine
omnium

et super altare in conspectu

20

stilla superfuisset.

tali

et

ita prorsus eversus

effusus est, ut nec

Sed prudentissimus episcopus omine

nil^ prosperum aug-uriatum esse presciens, ieiuniis

letaniis divinam animadversionem preveniri atque

placari persuasit.

dam quadrupedia
25

Per idem quoque tempus monstra quealiaque fantasmata de nocte visa sunt

a clericis veracibus quam a laicis hinc^ inde volare.

Ferae bestiae, utpote vulpes et lepores, pastoforia^ aecclesiae ac^ officinas canonicorum ingressae, velut domesticae laqueum sibi captionis inponi non abnuebant. Pueri
ac puellulae per mediam civitatem sepius processionem
agentes verasque^ letanias imitantes iocis suis gravia
seria portenderunt.
Nam et sequenti anno locus ipse,
ubi maior aecclesia et cathedralis sedes fabricanda erat,
fulmine ictus celesti igne conflagravit. Ululae, upupae^,
bubones^ toto anno in tectis funebria personantes lugubri voce aures omnium repleverunt.
Pilosi, quos

tam

30

35

satjros vocant, in

domibus plerumque

auditi^.

a) penitus et alio atram. del. A.

b) sua B1.2.Q.
A. A*.
e) wiiilla cap. dist. A (ubi tamen numeri XV
c. 17;. A* 1.
f) ita A. A*. ^. C.
h) et A*.
g) hin B 1.
40 k) et veras A. A*.
upulae B 1. 6.
m) repleverant A*.
1)
ileest

3)

(i3).

et

c)
et

fuerat

C.

d) iu

XVI
i)

praetermissi, cf,
processiones A. A*.

1) [I. e. sacellaj.
2) [Cf. Varro De Ungim Lat. V, 11, 757
[Cf. Is. 13, 21. 22; Ottonls Chron. VIII, 20, p. 420. 421; infralV, 2G/.

/.

i.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

256

IMP. LIB. IV.

Hums^ ruinae ac desolationis talibus inditiis^ prophetatae prefata Frisingensis aecclesia divina opitulatione per subrogationem piissimi pastoris Adelberti^*^
qui ipsam inpresentiarum gubernat et*^ regit, restaurationem expectat eiusque industria sublevari sperat et

respirare.
(14).

XVII. ^ Eodem etiam anno insignis illa aecclesia

regium^ opus aput Spiram civitatem similiter igne
consumpta est et desuper, continuitate muri rupta*,

1159, Q^

ruina molesta plerosque involvit.

1158.

lltjO.

lo

Hisdem^ diebus

Fridericus^^ Coloniensis archiepiscopus, cuius superiore libro mentio habita est ^, tertio
pontificatus sui anno cum multorum luctu diem clausit^
extremum, carnesque eius^ et viscera aput Papiam po-

sita^ ossa vero ad civitatem Coloniensem deportata sunt.

Vir nobilis et litteratus, quique mansuetudine"^ ac" benignitate sua longe lateque multorum in se provocaraf^
Erbipolensisi^ quoque antistes N/i-***^ reviaffectum**.
sendae^' patriae amore illectus, dum benigne ab augusto
dimitteretur, paulo post septimum^ diem reditus^ ad
civitatem suam morbo correptus obiit, exemplo suo docens, quod longas manus mortis nec terra securior nec
convictus delicatior faciet declinare.

*) ut

audivimus add.

sicut tunc

fama

fuit

''

2)0st

4 "^'

19)

20

plerosque

add. C.

'

lo

25

**) C. add.: Anselmus^i Ravennae metropolitanus , qui multis

diebus in imperii obsequiis et fidelitate probatus fuerat, vir
prudens et litteratus, ante Mediolanum defunctus est "*.
***) Heinricus Herbipolensis quoque antistes ^; Heinricus
(qiiod post ni margine add. A*2); Gebehardus C.

51.

2.

6
30

a) iiovum cap. inc. Bl.

b) p r e s a g i i s -4. A* ; inditiis deest fi.
c) ita ^. C 1;
Alberti A. A*2. C2 (cf, supra p. 230 indicem atque infra IV, 25. 51. 79;/ ablati ^* 1
Adilb.
(Adalb. BQ).
d) ac A*.
e) Capitulura XVII. A (cf. p. 255, n. e).
f) regum Bl.G.
h) F. A. A*
g) Capitulum ad idem A; eodem versu pergunt fi. C.
k) eius 35
Fredericus (praeter C 1) h. l. B 1.
i)
clausit post siippl.
om. B 2. 6.
1
deest A. A*.
m) masuet. B\.
n) et A*. JBQ.
o) provocaret ^6.
1) posita om. p.
r) revisendo (inter s
p) ita h. l. A. Bl.G. Cl; Herbip. /?. 6'2.
q) enim N. A*.
et e una littera erasa) A; Previdnse ^; previsende 1. 6; provisende B2.
s) VII.
die A; VIF die A* ; VII diem /?. 5 6.
red. sui C.
u) Anshelmus C2.
t)

1)

[1158

supra p. 192,

l.

1184].
12

sq.J.

2)

//7,26.

4) [Cf.

cui Heinricus a. 1159. successit.

[cf.

etiam II, d6J.

3)

supra IV, % p. 2357.

5) Ita
[Cf. supra IV, 3, p. 235/.

[Cf. 40
recte

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

dux,

5
^^^*

10

IMP. LIB. IV.

257

Tunc^ etiam Conradus^ Croatiae atqne Dalmatiae

natione Noricus, de castro Dachowa^ oriundus ^,

aput Pergamum finem vivendi fecit, eiusque corpus in

terram suam deportatum, in monasterio Schiren'^ sepultum
Cuius liberalitas et in multis probata *periculis
est.
animi magnitudo ^ meruit, ut, subtractus ex hac luce,
memoria illius longo tempore aput posteros non deleatur.
Nobiles quoque complures et milites strennuissimos^,
quorum nomina mihi scribenti non occurrunt ^, aut^
varius belli eventus aut morborum vis per id tempus
idem tempestatis turbo involvit ^.

XYIII.

Homanae

Friderico^ in hibernis*^ agente, Adrianus

urbis antistes quorumdam instinctu ea, quae

et imperatorem aput Augustam sopita

refricare cepit et denuo meminisse, modo nunciorum suorum iniuriam, modo^ eorum, qui pro^ colligendo
fodro directi f uerant, insolentiam et castellanorum suorum
gravamen incusans: se pro bonis mala recepisse^, imperatorem beneficiis suis ingratum existere.
Proinde
occasionem querens, cum audisset, quod regalia principi
tam ab episcopis et"^ abbatibus quam a civitatibus et
proceribus recognita fuere, litteras in fronte quideni
leniores^, diligentius vero consideratae^ acriori commonitioneP plenas, super hoc negotio dirigit, easque quidam
indignus et vilis nuncius presentans, antequam recitatae
fuissent, disparuit \
Qua de re commotus caloreque iuvenili ad vicem rependendam accensus, meditationem

iam inter ipsum

15

20

25

1159.
r^efer.is/ig;.

fuerant

^,

a) novum cap. inc. Bl.

b) C A. A*l\ Conr. A*2; Conradus Bl.
cowe A*l; Dachcowa A*2', Dalcowa /3; Dachowa Bl. 6.
d) ita ^. Cl. 2

30 Schir'^; Schefe A*l; Scheirn

f) strenuissimos A; serenissimos

A*2;
B6.

Schirensi
g)

B 1.

2.

6.

e)

c)

Dah-

(Schire);
substractus bI.

B*

sequentia cum III, 24. coniungit, praei)

in add. /3.
k) q. missi f. p.
C2.

Iterum de his.
h) hyb. Bl.
A. A*.
suscepisse C.
m) qm et abb. qiii a civ. A; quam ab abb. quam
1)
civ. A*.
n) leniores om. B.
o) ita plerique; gsi in l. raso 01; considerare
35 (Qsiderare, 9 in l. raso) A; Giesebrecht dubitavit, an consideranti emendari oporteret.
p) monicione (monicon) /?.
ntissis verhis:
c.

f.

1) [Cf. supra I, 26, p. 4SJ.

2) [Cf. I, 26. III, 31, p. 43. 2067[Cf. Einhardi V. Karoli M. c. 18: cuius nomen modo memoriae
non occurrity.
4) [Haec, ut iam Wattenbach in nota ad translationein
tempus
40 Horstii Kohl monuit, incondita ; auctor verba aut varius
post inseruisse videturj.
6) Cf.
5) [Cf. supra cap. 17, p. 256, l. 10/.
III, 22
24.
7) [Hic, nisi quid excidisse credas, ordo reruin turbatus videtur; cf. epistolas Kberhardi episcopi Babenbergensis infra
c. 22. 34
Michael, 'Die Formen des unmittelbaren Verkehrs zwischen d.
45 deutschen Kaisern u. souverdnen Fiirsien' p. lO^^sqq.; Giesebrecht,
'DKG: VI, p. 382, aliosj.

3)

Gesta Friderici.

17

(i5).

KAHEWINI GESTA FRIDERICI

258

IMP. LIB. IV.

non qnidem per abiectam, sed per honoratam

lam antea missus fuerat ad
illi respondere personam ^.
sedem apostolicam episcopus Yercellensis ^, amicam de-

1159. concipit,

ferens petitionem, quatinus Gwidonem^ nobilem iuvenem,

cuius supra
filium comitis Gwidonis^ Blanderatensis
mentionem fecimus^ quem loco Anselmi^ princeps in
Ravennate^ aecclesia subrogari fecerat, ibidem confirmaret et ordinaret. Nam idem iuvenis infra sacros ordines adhuc existebat, et clericus Romanae aecclesiae
pridem factus ac in subdiaconum a papa Adriano consecratus, nonnisi eius coniventia^ et assensu in aliam
aecclesiam transferendus putabatur. Cum autem hoc^'
a Romano pontifice, volente in irritum revocare quod
factum fuerat, negaretur, mittitur denuo *Herimannus*^
Ferdensis episcopus in id ipsum, eiusque negociura item
*Quod* si quis plenius scire desiderat,
effectu caruit.
epistolas utrimque^ directas consulat, quarum^ talia rescripta^"^ inveniuntur"^:
,

XVIIII.

(16).

Dei gratia Romanorum impeAdriano Bomanae aecclesiae vene-

10

15

Fridericus

rator et semper augiistus

Dilecto
rahili pontifici^.

memoriae Ravennatis^

20

nostro AnsJielmo^, honae

et fideli

archiepiscopo^
defuncto , ne curia nostra diutius tanto careret principe,
operam dare curavimus, loco eius talem suhrogari personam,

Rom.

12, 10.

aecclesiae

venerahili

quae pro tempore ad resarcienda aecclesiae illius dampna

Ante
et ad nostrum peragendum servitium apta videretur.
omnia autem pre oculis mentis^ hahentes et aure non surda
audientes qiiod scriptum est: Honore invicem prevenientes,
filium comitis Blanderatensis, quem vos in clericum Romanae
aecclesiae et filium nostra petitione assumpsisse recordati
sumus, vicissim ad honorem vestrum et sanctae Romanae
aecclesiae altius suhlimari intendiinus,
*)

Quod

si usc[iie

ad finem

cap. 20. om. A.

so

in ea presertim aec-

A*

(cf.

infra

Guid. C.
a) Guid. C.
c) ita
b) G. A. A* ; Widouis JB 1
A. Bl. C2.
d) Ravenatensi (rauenaten) A; Ravennatensi A*.
corr. conniv. Cl; conniv. C2.
t)
g) ita A (li'). /?. C; hec Bl.
i)
super his add. A infra c.
deest A. A* ; Herm. /?. Bl. C2.
;

25

c.

21. fin.).

Cl; Anshelm.
ciericos Bi.
h) Herimannus

fi.

e)

21. fin. (cf.

35

supra

III, 16, p. 185, l. 2\).

k) ita
l) ita /?. B2. B*. A. A*
infra c. 21. fin. ; quorum rel.
m) in venien tur ^. A*
infra c. 21. fin. ; scripta corr. rescripta Bl; scripta C.
o) episcopo C.
infra c. 21. fin.
n) Ravennatensis B*.
p) ita plerique (cf. e. g. 40
supra III, 9. 11, p. 175. 178^/ nostris />, quod Simonsfeld sine iusta causa praefert,

3) ///,
2) [VguccwJ.
1) [Cf. Giesebrecht l. c. p. 382, n. 2J.
45 sg^.
4) [I. e. exemplaria ; cf. supra III, 8, p. 174; l. 7; infra
IV, 347.
5) [De inscriptione et de deficiente salutatione cf. infra
c. 21
Michael l. c. p. 106
Giesehrecht l. c. p, 382, n. \J.
;

45

RAHEWINI GESTA FRIDEEICI

IMP. LIB. IV.

259

quani post sanctam Bomanam aecdesiam aut maxi- 1159.

mam aut unam de maximis habemiis, nostraeque voluntatis
proposito, divina favente clementia, in electione illius personae concorditer et voluntarie universa Ravennas convenit
5 aecclesia,
presentihus viris honestissimis
legato nostro et
vestro, hinc^ lacincto cardinali, hide Herimanno Ferdensi^
Scientia aidem et moribus in personam prefati
episcopo.
propter reverendum
electi una cum genere convenientibus
vestrae paternitatis testimonium commendabilior et acceptior
10 eadem persona nobis iam facta est, quam utique etiam diligi
*[a^ vobisj* et honorari gaudemus et volumus, ea tamen
ratione et ordine, qua patres filios suos solent diligere, quos
suo tempore etiam^ manumittunt^ et domui suae providere
permittunt.
Et quidem decentissimum est, sanctam Ro15 manam aecclesiam tamquam omnium^ aecclesiarum ^natrem^
filios, qui sunt^ fructus ventris^, adgregare et adgregatos ad
decorem domus Bei per domos et familias distribuere, quibus et^ nostrum imperium tamquam ab utero et gremio
matris nostrae progredientibus debeat et velit congruum hoFroinde altiori consideratione vestra
impendere.
20 norem
quid in hac causa tam vestrae quam
perpendat discretio
nostrae maiestati et honestati conveniat.
clesia,

*i>.

455.

25

30

35

XX. Adrianus episcopus^, servus servorum JDei, Ixarissimo in Christo filio Friderico^ illustri *Ilomanorum imperatori salutem et apostolicam benedictionem.
Qualiter
superni Conditoris intuitu et tam excellentiae tuae quam
dilecti filii nostri Gwidonis"^ Blanderatensis comitis interventu dilectum filium Gwidonem^, subdiaconum nostrum,
eiusdem comitis filium, olim in familiaritatem et in nostrum
consortium receperimus^
qualiter etiam intuitu probitatis
eiusdem atque pro honore et utititate sacrosanctae Bomanae
aecclesiae, tamquam si in diaconum iam fuerit ordinatus,
aecclesiam *[ei^]* specialiter assignaverimus, et nos profecto
memores^ et a serenitatis tuae memoria non credimus excidisse.
Nunc autem honestatem ipsius considerantes et provectum scientiae, si ei vita comes fuerit^, adtendentes^ intelligentes etiam, quanta per eum et per nobiles ac potentes^
,

a)

40

hnic

d) e t C.
h) sint /S,

m) Guid.

e)
i)

C.

/?.

^ 1.

etiam
n) G.

/?.

l. 5]
ei om. /?. B. B*.
malueris memiuimus.

1)

45 ventrisy.

c) a vobis des. /?. B. *.

y?. Cl.
matr. omn. aeccl. C.
g) matrem om. f>.
k) episcopus om. /?.
1) F. fi ; Fred. Cl, nt fere sem^yer.
Bl; Guid. C.
o) recepimus /?, .Bl. B*.
p) ita C, cf. p. 260,
q) sumus supplendum putavit Giesebrecht; nescio an emeiidare
r) et adt. Bl.
s) ita /?. B. B* ; ac per nobil. et potcntes C.

b) ifa B.

B*.

manumittant B, B*.

[P^' 120; 3:
2)

C2; Fard,

t)

Ecce

hereditas

[Cf. 4. Reg. 4; 16

si

Domini
comes

vita

filii

merces fructus

fueritj.

17*

(i?).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

260
1159.

IMP. LIB. IV.

parentes ipsius sacrosanctae JRomanae aecclesiae adhuc po-

commoda provenire, et ad quantum dignitatis apicem

in eadem JRomana aecclesia ipse valeat, vita generi concordante, conscendere, cum a sede apostolica in suhdiaconatus
officium sit promotus et ei, tamquam si iam diaconus esset,
tuerint^

dictum est, a nobis sit aecclesia specialiter

assignata, communicato fratrum nostrorum consilio, a nostro
latere tam preciosum pignus iuxta petitionem excellentiae
tuae non potuimus removere, sed ipsum, oportunitate ac-

sicut superius

in Romana aecclesia ad Jionorem eiusdem aecclesiae et imperii intendimus^ ordinare, ut vel in

quandoque ad subea, prout divina gratia proposuerit
limiora^ conscendat vel exinde ad alterius aecclesiasticae
fastigium dignitatis ipsum contingat auxiliante Domino^
Convenientius siquidem est, ut, qui filius et clepervenire.
ricus est Romanae aecclesiae, ab eius gremio non recedat
et ipsa ei circa se locum dignitatis conferens eidem inde
provideat altiora. Ipsa etenim viros^ et moribus et^ scientia
adornatos, preditos Jionestate et sanguinis nobilitate preclaros ad se libenter evocat et eos aliunde consuevit admittere, non se talibus, cum ipsos in gremio suo Jiabeat,
Quia igitur^ hoc decentius esse conspicimus
facile spoliare.
et honorabilius existere arbitramur,
confidentes etiam imperatoriae maiestati hoc potius debere placere et gratum
atque acceptum esse, postidationem tuam in hac parte non
duximus admittendam, credentes atque sperantes, quod, ex
quo nostram super Jioc cognoveris voluntatem, tu ipse nostram
intentionem et propositum commendabis.*
cepta,

Deo

auctore,

10

(18).

XXI. ^ Princeps ergo, et ipse accepta occasione \

suam hoc modo solatur indignationem. lubet notario,
ut in scribendis cartis nomen suum preferens Romani
episcopi snbsecundet et dictionibus singularis numeri
ipsnm alloquatur. Qui mos scribendi cum antiquitus in*
usu esset communi, a modernis ob quandam personarum
reverentiam et honorem putatur immutatus. Aiebat siquidem imperator aut papam debere servare suoruin
antecessorum ad personam imperialem scribendi consue-

a)

(do)
f)

/?.

1)

Cl.

g)

20

25

30

35

B. *.
c) superiora B 1.
d) Deo
b) teud. B.
mor. fi; scientia et mor. vir. B; mor. et sc. vir. B*.
i)
ergo /5.
h) Capitulum XIX. A.
esset in usu Bl.
40

ita p. C; poterunt
e) scientia vir. et

et superscr.

15

[Cf. supra cap. 18, p. 257;

l.

20].

RAHEWINI GESTA FHIDERICI

tudinem, aut
in

suis

**se**^

epistolis

IMP. LIB. IV.

261

ipsum^ antiquorum principum morem

oportere

observare^"

^.

1159.

Haec itaque

causa sermonum et nunciorum maiorem inter eos simulfomitem ministravit, in tantum, ut quedam litterae
deprehensae dicerentur a sede apostolica directae, quae
Mediolanenses et quasdam alias civitates rursus ad defectionem hortarentur. Huius* negotii veritatem tenor
subiectarum epistolarum declarabit, quae a diversis personis hinc inde missae sunt:
tatis

10

XXII. Venerabili'^ patri et fratri et amico harissimo

Eherhardo, JDei^ gratia Bahinhergensi^ episcopo, Heinricus,
eadem gratia 'sanctae Romanae aecclesiae preshiter cardinalis
tituli Sanctorum Nerei et Achillei, salutem in Domino.
imperatoria ex eorum, qui sihi assistunt, discretione monstratur, ita et ipsi, quorum munitur consilio,
propriae conscientiae et honestati dehent attendere, quia et
ipsorum honor sic ad dominos spectare videtur, sicut et
domini detrimentum in eos p7vctd duhio refunditur et redundat.
Eapropter, dilecte pater^ et venerande frater et
amice harissime, vestram non tam docemus quam monemus
prudentiam, ut imperialis dignitatis excellentiam, quantum
in vohis est, in ea, quae ad pacem sunt et * [ad^]* honestatem
spectant, iugiter suadeatis.
Suhtilius enim et sincerius in
his, quae ad Deum pertinent et iusticiae^ lihertatem, ratio et
Siciit

15

20

25

virtus

discretio vestra intelligit et

quantumcumque

*!>.

456.

30

cognoscit,

quam

alii principes,

tamen sacros canones et

ea, quae olim a patrihus disposita *et ordinata sunt, non
noverunt. Interfuistis ipse sicut unus ex nohis^ fidelissimus
mediator eis, quae^ cum domino imperatore de pace aecclesiae et ipsius ordinata sunt in Alemannia, et eis, quae altera
die^ nos secum fidelissime et ipse nohiscum henignissime de
eadem pace tractavimus. Nunc autem ex litteris illis^, quas
nohiles

sint,

si^

*)

cap. 22. des. A. A*, ubi verba Quod

quis
talia rescripta invenientur (supra c. 18. fin.) hoc
loco leguntur, spatio unius fere paginae i?i A* 2 vacuo relicto.

Huius negotii usque ad finem

si

35

ipsorum /?; ipsum deest B.

c) cous. A. A*l.
Babing' Cl.
f) frater /?. B. B*. V.
g) ad deest
h) ita codd., sed aecclesiae corrigendum esse momiit Giesehrecht, 'DKG.'
(i. B. B*.
VI, p. 383 (cf. iiifra p. 262, l. 12;.
ita 0. C. V; qui B.
k) nobis sicut fidel.
i)
qui B. B*.
m) illius ^.
40 /?. B. B*.
1)
a)

d)

Dei

ffr.

se deest A. A*.

des.

(i.

e)

b)

/?.

Babnb.

/?/

Michael l. c. p. 79 sqq. ; Giese[Cf. infra c. 22, p. 262. 263

p. 3837.
2) Epistola exstat etiani in cod. Voraviensi
supra [p, 108, n. 3/ laudato.
3) [Cf. Giesebrecht l. c.J.
1)

brecht

l.

c.

(i9).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

262.

IMP. LIB. IV.

suae post reditum meum domino meo placuit^

destinare, quae videlicet nec stilum nec antiquam consuetudinem imperialium litterarum ohtinehant ^, timemus multum,
ne sit in diversa mutatus et alia modo sihi sit facies senJReplevit cor meum amaritudine et faciem
susque diversus.
meam confiisione mutatio Jiaec^: quidquid honoris et iocunditatis et gloriae adportaveram mecum, ex litteris illis videtur
Ideo, dilectissime frater
esse sepultum atque ohnuhilatum.
harissime,
episcopalis
dignitas
et sacerdotii ordo,
et amice
in quo vos providentia divina constituit, moveant discretionem vestram et instruant, ut ad honorem Dei stetis et
vestrum pro honestate et lihertate^ aecclesiae, ut in antiquis
limitihus aecclesiae integritas conservetur
ne temporihus
vestris novis consiliis honestas usque modo turhata^ turhetur.
Satis turhatum est, quidquid secundum consilium vestrum
putahamus efficere, et dicimus vohis, quamdiu per homines
rerum divinarum ignaros negotia portahuntur^, stahiliri pax
incepta non poterit. Sed si presentia^ vestra et domini prepositi Magdehurgensis consummandae^ pacis lahorem susceperit, zelus Dei et scientia, qua preminetis uterque, finem
pacificum ad honorem Dei et aecclesiae et imperatoris nostri
gloriam per industriam vestram et studium vestrum^ facilAlioquin, si tempore iracundiae relime poterit ohtinere.
pertus non fuerit, qui reconciliationi intendat^ et in cuius
verhis possint ista scandala complanari, res ipsa forsan
aliud exiget, et quod hodie integrum est, maior vehementia
necessitatis disrumpet^.
Eidem^ Heinrico Eherhardus^ Bahenhergensis aecclesiae eadem^ gratia si quid est orationis et servicii omnimodam

1159. celsitiidini

10

(c.Mart.).

devotionem.

Litteris vestrae paternitatis lectis ]et^

15

20

25

relectis*, 30

admirari satis non potui, quod esset illud verhum, immo

quod esset illud ve^-'^, de quo scripseratis mihi, cum adhuc
Queritans autem inveni
a me prorsus esset ahsconditum.
placuerit corr. placuit Cl; placuerit C2.
b) liberalitate /9/ liberalitate
Cl.
c) ita codd.; inturbata emendare vult Kohl; servata Giesehrecht, 35
'DKG.' VI, p. 383.
d) dubitaf-is, an emendari oporteat procurabuntur.
e) ita codd.,
t) cum summam de pacis C.
pro prudentia, ut videtur (cf. supra p. 261, l. 2\).
a)

corr. libertate

inscriptio praetermissa ; Kohl, transl.

h) dirumpet /?. B*. V.
i)
g) nostrum /S.
p. 121, n. 3, an emendandum sit Item duhitat, sed inmerito, ut iam Wattenbach ihidem
k) eadem om. ^.
et rel. des. B.
m) ve om. fi.
animadvertit.
1)
40

amaritudine valde
2) [RuiJi 1, 20
1) [Cf. supra p. 260 sq.].
operuit confusio faciem meam
Ps. 68, 8
replevit me omnipotens,
76, 11: haec mutatio dexterae ExcelsiJ.
3) [EccU. 44, 17: in tempore
iracundiae facta est reconciliatioj.
4) [Has Eberhardi litteras a Rahewino retractatas suspicatur Michael l. c. p. 108 sqq.].
5) [I. e. yaej. 45
:

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

263

quod nolui^ et unde multum dolui, teste Deo, et multum

doleo,
Audivi et conturhatus et contristatus^ sum; contremuerunt omnia ossa mea'^, adhesit cutis ossibus meis^.
Et quidem intellexi et cognovi, quod hono semini, non meo,
sed vestro pacis et concordiae consilio, inimicus homo^
superseminaverit zizania^.
Omnia mala a honis jprincipiis
orta sunt^. Sicut in sacro eloquio: Paravit Dominus vasa
mortis et sagittas ardentes effecit, ita et in imperialibus
gestis ac dictis simtd ac scriptis pleraque repperiuntur, quae
alios seducunt, alios edificant.
Annales quandoque revolvuntur, apices imperiales recitantur forte in ea forma, quae
illi aetati et tam honitati quam simplicitati temporum illorum competehat, hominibus autem in directum loquentibus
neque^ numerum nuniero commutantihus neque personas
personis^ preposterantibus^. Nunc vero mutata sunt omnia;
sed non expallescat aurum
nec
nec mutetur color optimus
dispergantur lapides sanctuarii in capite omnium platearum ^.
Si qua exorbitatio consuetudinis modernae facta est, his
exemplis facta est et hac occasione. quia flamma sopita
denuo quodam vento resuscitata est per litteras \ quas domnus ^ papa nuper direxit domno imperatori super ea questione,
quae vertitur^ inter^^ Brixinenses et Fergamenos de contentione duorum castrorum^, quas quidam pannosus et velut
,

10

ib

20

domno imperatori despective quodammodo

obtrusit, et tdtra non comparuit^ ; quae videhantur duriores
et quasi interdicti vim in se continentes, ne domnus imperator causae illius iudicium sibi assumeret.
Haec autem
scriho vobis, non^ ut queram paUiare quae pallianda non
hostis et insidiator

25

sunt, sed
30

vos et alii prudentes et ti^nentes

morbo subveniatis, causa morbi cognita.

et

e)

scrihimus cottidie: 'Venite,

venite;

facilius

Hinc inde dicimus

veniemus, veniemus'.

b)

f)

contremuerunt omnia ossa meaj.

2) [Tliren.
seminavit
qui
Matth.
ossibus^.
24
13,
3)
4;
bonum semen in agro suo 25 venit inimicus eius et superseminavit
Omnia mala exempla ex rebus
zizania.
4) C[. Sallust. Cat. 51, 27
bonis orta sunt.
6) Thren. 4, 1:
5) [C[. supra c. 21, p.2G0sq.J.
Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus. Dispersi
sunt lapides sanctuarii in capite omnium platearum.
7) Quae
quidem litterae deperdiiae sunt. W.
8) Qua de re [usius aguiit
Gesta di Federico I. in Italia [a poeta Bergomate composita, ed. Monaci
l. c.].
9) [C[. supra IV, 18, p. 257, n. IJ.
1)

[ler. 23, 9

adhaesit cutis

eorum

40

Deum

tristatus C.
d) in add, fi.
c) homo deest /?. (Matth.).
diig
domio
Domry /?; dus rel. plenimque, nonniimqiiani
h) int siiperscr. Cl.
i) ut nou /?.
g) vertitur om. j3.

a) volui C.
personis deest C.

domnus.

35

tit

1159.
li\l\^etc'

ps.7,

u.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

264
1159.

salva multa vestrae sanditatis reverentia clictum

Sedemus
sedemus et oscitamus, Sedemus, inquam, ut ait quisit

dam^

in

tantes,

et

Romana

re pnhlica,

iam prudentes

vohis, ut tutis loquar

ps. 106,27.

IMP. LIB. IV.

nocte diem, die nocteni expec-

et scientes

perimus'^.

De me

dico

aurihus: Nolo mali nuncii esse haiolus

neque veniam, ut audiam vel referam amaras historias^.

Verha verhis ohviant qttasi pila minantia pilis^. Uhi est
Separet
sapientia, uhi prudentia in regno et sacerdotio ?
nos Deus ah his, de quihus dicitur : Omnis sapientia *eorum
devorata est. Non dicatis nohis tdtra: 'Venite'; sed potius
vos^ claves hahentes scientiae^ nos prevenite, non invitati
venite et docete filios vestros non in amaritudine spiritus,
sed in lenitate et multa mansuetudine.
Parcat illis Deus,
qui oleum quasi camino addentes^' inter patrem et filium,
inter regnum et sacerdotium seminant discordias. Insipiens
Veniant pro Deo nuncii
factus sum, vos coegistis me''.
honi, portantes paceni,

tamquam scientes
More solito

stare oportune, importune^,

gaudium

se diligit^'^,

aliis^

alienum

se facit,

didicit etiam inimicos diligere

a)
f.

s.

nos Bl.

^^.

10

20

Domnus

imperator, superveniente nuncio vestro, propter quedam secreta negotia suhito

a castris discessif^^. Ideo neque^ ego meis insinuationihus
certum responsum ah eo elicere neque vos litteras eius in
continenti hahere potuistis.
Qualis sit, vos scitis. Diligentes
in

*i>.

et docentes nos inscrihantur litterae;

adiuvante Domino
Flebile^ principium^ melior fortuna sequetur,
et tristicia vertetur

25

quia nondum perfecte

^-^

(pev compendiiim) ^; prin. (superscr.) me.

priucipium medium finis s. (scilicet Pith,),
c) ita /?. B* ; Ideo ego neque V; Ideoque nec ego B; Ideo ego 30
codd.; alienis legere mavult Kohl.
b) principiu me. f.
ita sup^Jlevit:

s.

Cl, qnod C2 perperam

om. et tristicia.
meis C.
d) ita

[Rhet. ad Herennium IV, 48: sedetis et oscitamini.

Luce
uocte lucem exspectatis^.
2) Cf. Giesebrecht 'DKG.' V,
p. 221, qui Terentii locum, Eun. I, \, 27. attulit : Prudens, sciens, vivus
vidensque pereo.
3) [Cf. 2. Reg. 18,22; Horat. Sat. I, 3, SSsq.J. 35
4) Lucan. I, 7.
5) [Luc. 11,52: quia tulistis clavem scientiae^.
7) 2. Cor. 12, 11:
6) [Horat. Sat. II, 3, 321: oleum adde camino/.
Factus sum insipiens, vos me coegistis.
Tim. 4, 2: insta
[2.
8)
opportune, importunej.
9) Eundem versum ex Ovidii Met. [VII, 518/
sumptum Otto I, 22, supra p. 36, attulit.
10) loh. 16, 20 sed tristitia 40
vestra vertetur in gaudium.
infra cap. 32; Gicsebrecht
[Cf.
11)
l.
c. VI, p.38A:J.
12) [Prov. 8, 17: Ego diligentes me diligoj.
13) [Matth. b, 44. Luc. 6, 27: Diligite inimicos vestrosy.
1)

rioctem,

457,

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

Epistola eiusdem ad *[papam^]*.

tacendi

15

sit

^,

qtiando

Cum^

commune

et 1159.

instat

periculum, despe^^ationis poti^is quam religionis est^ servare

silentium, omnium est conclamare, in unum concurrere ac
Quando autem impetus hostilis aut incenferre presidium.
dium ingruerit^ civitati, presertim eo7%im interest, qui vigiles
civitatis^ sunf, eos qui in arce sunt, ipsum quoque patrem
familias expergefacere ad suhveniendum in necessitatis ar-

Hac

officii mei consideratione et specialis debiti,

midtis
rationihus sanctae^ Homanae aecclesiae,
quo
ego, licet minimus episcoporum, qui 7iec^ sum dignus^ vocari episcopus, tam impudenter ' quam imprudenter exclamo
ad vos, reverentissime^ pater et doynine, lioc in tempore, quo
nohis infirmioribus videtur imminere, quod midtum pertitictdo.

10

tempus

loquendi

et

265

teneor

mescimus, pericidum. Et quidem ab illa olla, quam succensam ah aquilone vidit olim propheta ^, ignis quidam per
sed adhuc in fumo est et
JDeo gratias! nondum in flammam eluxit. Inter vos, domine,
et filium vestrum, dominum nostrum imperatorem, verhotenus
adhuc aliquid perturhationis est.
Ti^nendum valde et metuendum, ne verba verbis ohviantia sua collisione flammam
tandem excutiant, quae se latius diffundat in sacerdotio et
regno ; quod Deus avertat! Ipse filius vester, sicut nostis,
dominus noster est, vos atdem, quomodo Christus, magister
Nemo nostrum audet dicere hinc vel inde, cur
et dominus.
hoc facitis aut^ dicitis.
Optamus tantum et rogamus ea
Quodsi liceret salva reverentia verha
quae ad pacem sunt.
singula trutinare et rationem singulorum exigere, in^ insipientta dico ^, non, ut arbitror, expediret, quia potius ignis
sine mora discutiendus est, quam de igne, qua de parte
venerit, disceptandum.
Supra me esse scio quae loquor, sed
in simplicitate cordis mei coram eo, qui super omnes et secretorum est conscius, haec loquor et, ex quo cepi semel,
loquar adhuc vobis confidenter tamquam patri et domino.
Omissis illis, quae aliter et aliter secmidum varias auditorum
dignetur ex integro
et interpretum mentes possunt accipi,
scrihere vestra paternitas placide ac henigne filio vestro, doscintillas occultas cepit ertimpere,

20

25

30

35

a)

ita

Bl

pontificem C;
40 d) ingruit
om. ^.

/?.

i)

(ruhro

des.

13

3) [2.

b)

e) civitates

/?.

2.

fi.

Tempus
oUam succensam ego
Cor. n, 217.
:

B* ; Alia epistola eiusdeni adRomanum

magna initialis minio picta fi.
c) est om. ^.
f) scilicet Bl. C(.s.).
h) dignus
g) necdum Bl.
k) reverend. /?.
B 1,
m) et in /?.
1) vcl

littera

B\.

impud. quam om.

1) [Eccl. 3; 7

1,

scr.).

/?.

tacendi, et

video

et

tempus loquendij.

2) ler.

faciem cius a facie aquilonis.

^'*^^'

RAHEWINI GBSTA FRIDERICI

266

1159.

IMP. LIB. IV.

mino nostro imperatori et ad se paterno affedu euni revocare, promptum acl exhihendam^ vohis omnem reverentiam.
Samuhel^ David suum amplectatur nec dimittat a se separari, iit nulla scissura clamidis fiat, quatinus Deus hono,

retur et aecclesia catholica tranquilla devotione laetetur^

(21).

(lan.ex.).

Interea cum de curia obtimatum ad singulas civitates bini vel plures pro constituendis potestatibus et consulibus a principe destinati fuissent, contigit
Reinaldum cancellarium et Ottonem palatinum comitem
de Baioaria, sepe iam memoratos, comitemque Gozwinum ^
ad^ civitatem Mediolanensem devenisse, id negotium in
ea civitate sicut et in caeteris iussos promovere. Populus ergo in seditionem conversus, ad domos, ubi legatos manere suspicabantur, mox procurrere, contumeliosa
et superba perstrepere, lapidibus aliisque missilibus^^
crepitare.
Nec^ ab eo tumultu veP^ comes Blanderatensis ^, qui et ipse affuit, vel reliqui nobiles eos avertere^ poterant. Nam et in ea civitate et"^ pene in^ aliis
Italiae urbibus non procerum, sed vulgi motus haec
cuncta secuntur ^. Id ingenio mobili, seditiosum atque
discordiosum erat, cupidum novarumP rerum, quieti et
ocio adversum. Aliquantae etiam nobilitatis parti studio
talium rerum incitatae tumultus ipse et res novae satis
piacebant.
Legati ergo*i, quorum quidam^ intra muros
urbis erant, inproviso^'* metu *incerti ignarique quid
potissimum facerent, trepidare, cum nec resistere armatis
et multis ipsi pauci et inermes possent et portae ^
ante clausae fugam prohiberent. Comites autem, quos
et ipsi magis infensos habebant, extra hospitatos ea res
minus terruit; qui sine mora, comperto tumultu, illesi
intactique* recessere.
Altero die tam episcopus^' quam
cancellarius, infecto negotio, eos e vestigio subsecuntur.

XXIII.

"^

10

15

'^

20

25
"p-'^^'

30

exib. Cl.
b) ita Bl\ Samuel p. C.
c) De his hactenns add. B*, qtii
d) Capitnlum XX, incipit A.
e) Reginaldnm A. A* ; Reinoldum Bl.
f)
G. A. A* ; Gwidonem ^, cf. infra l. 1& sq. (Gozwinus comes etiam Otto de S, Blasio 35
g)'Gozwinum Mediolan dev. C.
c. 14, p, 16, SS. r, Germ.).
h) corr. e missibilibus A.
k) nec (vel corr. nec A* 1) A*.
m) et
i)
A. A*.
1) versti exeimte add. non A.
discordion) omnibus vel quid elusmodi excidisse videtiir.
om. A. A*.
o) motus
r) qni
sum (l. 21) om, A*.
p) et nov. rer. ^; et rer. nov. Bl.
q) vero A. A*.
a)

jjergit c. 34.

Nam

post add. A*l,

1)

et ita

A*2.

5) /portae

p, 373 sqj.

inprovisu A*.

t)

que

deest A. A*.

[}.

40

2) [Cf. Lucan. Phars. V, 342; siipra II, 25,

ingenio
placebant ex Sallust. lug. 66, 2. 4.
trepidare mdidem 67, 1 [cf, supra III, 39; p, 213; n. IJ.
prohiberent indidemj.
6) [Cf. Giesebrecht l. c. VI,

[Gwido].

p. 128; n. IJ.
4) inproviso

s)

3)

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

15

IMP. LIB. IV.

267

Ita Mediolanenses, violata pace, ruptis sacramentis, contaminato federe, quod etiam apiit barbaros legatis^ ins
gentium^ constituit^, defectionis iteratae venenum, quod
corde conceperant, quod occultis machinationibus conflaverant, hac temeritate discooperire non verentur.

XXIIII.*^ Eodem tempore vel potius hisdem diebus legati Constantinopolitani imperatoris^ ad curiam
venturi fidem publicam expetebant; namque pro morte
Wibaldi^ abbatis Stabulensis, qui in Greciam missus ibi
vita decesserat ^, sese suspectos haberi metuebant. Nuncii
quoque Lodewici^ regis Francorum et Heinrici^ regis
Angliae, cum post unos mox alii supervenissent, utrique^
Fridericum in partem ac favorem sui principis inclinare
multis verborum delinimentis atque muneribus concertaInter hos siquidem reges ex eo tempore, quo
bant.

1159.

(22).

thori sui sociam ^ factum est divortium eaque prefato^ Anglorum principi superbis adhesit nuptiis, sive occasione dirimendorum inter se finium,
sive'^ quodam alio latentiore zelo^, continuae simultates
et dissensiones ortae sunt, magnumque sibi credidit
auxilium accessisse, quisquis eorum sibi Romani principis
Rex quoque Ungaroconciliare potuisset auctoritatem.
rum ^ fama^ sola Mediolanensium comperiens temeri-

inter Lodewicum'^ et

20

magistrum
Matheum et magistrum Primogenitum, ad curiam destinavit, suos denuo auxiliarios plures quam prius sponte
tatem

25

^,

honorabiles

nuncios

et

litteratos

sua principi promittens. Hos singulos et responso prudenti exhilaratos et regalibus donatos muneribus augustus
expedivit et ad suos principes remeare concessit.
30

XXY.^

Friderico in villa quae vocatur Autimiacum ^

festivitatem luminum celebrante, cum multi ad eum
Hesperiae proceres confluxissent, dolos atque crudam
a)

om.
35

Hubaldi
A. C2.
A, A*.

40

A; legatos A*.
b) geutilium, 11 alio atram. expunct. (71; ius gent.
A*.
d) Capitulum XXI. Incipit A.
f) ita C;
e) expetebat yS. Bl.
A. A* ; Ubaldi ^. B.
uterque
h) H. A. A*.
1)
g) Ludovici A. C2.
k) Ludew. A; Ludov. C2.
m) sive om. p.
n) sola fama
1) pacto A*.
o) Capitulum XXII. iacipit A.
legatf

c) inst.

/9.

2) Butelliae in Pelagonia [i. e. Bitoliae in

1) [Manuelis]
Macedonia, Jiodie Monastit'] obiit Wibaldus a. 1158, d. 19. lul.; cf.
[Jaffe, Bibl. I, p. Q07 sq.;J lanssen, ^Wibald von Stablo und Corvey'
[GiesebrecU, 'DKG: F, p. 1217- W.
p. 208
3) [AUenorem, quae
nupserat Heinrico a. 115274) [Cf. supra II, 2, p. 104, n. IJ.
7) Occimiano;
6) [Cf. Giesebrecht l. c. VI, p. 3747.
5) [GeisaJ.
apud castrum Aucimianum in territorio Vercellensi Stiimpf nr. 3838.
;

(23).

Febr.2.

RAHEWINl OESTA FRIDERICI

268

1159.

IMP. LIB. IV.

Mediolanensium superbiam omnibus notissimam in medium commemorat, exhibens vultum iusti doloris simul
et regalis indignationis indicem.

'Exclamare'^, inquit, 'cogimur, o proceres, in auribus

crimen perduellionis, contra scelus lesae
maiestatis, in quo civitas impia, gens nequam, populus
sceleratus, Mediolanenses dico, iam non semel, sed sepenumero deprehensi inveniuntur. Factum ipsum vobis^
adhuc recens exponerem, si tamen non exinde non solum
vestrae, verum etiam omnium, qui in orbe Romano sunt,
aures tinnirent. Iniuria*^, quam nobis, immo vobis et
imperio superbia et presumptio perversissimorum hominum inique ingessit, occulto^ Dei iudicio eo tendere
videtur, ut hi, qui in suam et multorum pernitiem debachantur, multorum quoque condempnatione et imperiali
auctoritate legumque vigore competenter debeant compesci. Ubi, **queso**^, fides illa, quam se Mediolanenses
adhuc inviolatam et inter caeteras civitates virginali
quadam castimonia illibatam habere gloriati sunt? Ubi
iusticia, quam in conservandis legibus specialiter se hactenus habuisse iactaverunt? Convenient^ eos modo non
nos, sed fides fracta, experientur^ adversus ipsos sacramenta irrita facta, fedus ruptum, leges legatorum, non
solum nobis et vobis, verum et^ barbaris debita integritate et sanctissima reverentia conservandae.
Quocirca,
si vere ego de vobis audio^* praedicari fidem, iusticiam,
fortitudinem, abhominationem desolationis ^ stantem in
medio vestrae terrae, quae actenus larvali^ quodam terrore omnes vos^^ concutere sole*bat, respicite atque communibus viribus communem hostem, non tam nostrum
quam^ vestrum, proterendum assurgite! Consulite Romano imperio, cuius, etsi nos caput, vos membra; nobis
in boc negotio, ut libet, vel^ miiite vel imperatore utimini
Deo propiciante illorum presumptionem "^ reiteratam" iterata vindicta eo usque prosequetur^, ut, quod^

vestris contra

jo

is

20

25

*p.^d.
30

35

b) nobis
a) Cap XXIII. A; item novum inc, cap, A*l, rubra h. l. posita.
uii mox nostre.
c) Iniuriam /?.
l. C, mendose, sed fortasse ex archetypo.
f) ita A. A*. y?/ queso deest B. C.
d) occulte -B 1.
e) hii A.
g) etiam A*2. C.
k) ita fi ; nos A. A* ; deest B. C.
quam
i)
naturali ^. A*.
h) audeo C.
1)
m) presumptione, sign. compendii post superscr. C\.
n) presumptio 40
vestr. om. (i.
iterata vind. A, A*; presumptio (presumpcio /S) reiterata vind. /5. B.
6) prosequatur
1.
p) quod om. B.

A*\,

1)

[I.

e.

infra IV, 477.

desolationisy.

2) [Cf. supra IV, 11, }?. 246^ n. 1;

[Matth. 24, 15. Marc. 13, 14: abominationem
utimini ex Sallust. Catil. 20, 16.
4) vel

in ius vocahunt].
3)

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

269

nostram [immo* in vestram] iniuriam^ et Romani

gloriam imperii commiserunt, ea cohertione reprimatur,
ne pravis et seditiosis crescat spes et ne crimen eorum
inuitum maneat, qui nec vobis veritatem nec nobis reverentiam et fidem servavere, abusi clementia nostra,
abusi pacientia, qui pro penitentia pertinatiam, pro simplicitate duplicitatis confusionem induere non erubue-

in

1159.

runt'.

XXVI.
10

15

20

Talia^'^

velut impetu

quodam

omnes excipere, ac

perorantem

divino incitati,

alius alium in rerecti consilii^ arbi-

spondendo antecapere cupiebat, hoc

Erant
trantes^, ne quis extremus remanere videretur.
ibi absque laicis obtimatibus episcopi Eberhardus^ Babinbergensis^, Albertus Frisingensis, Conradus^ Eistetensis \
Herimannus^ Ferdensis, Daniel Bragensis^ de ultramontanis Papiensis^ Vercellensis^ Hastensis^ Tertonensis"^-^,
Placentinus ^, Cremonensis^ Novariensis ^. Qui omnes^,
dum singuli in perorando singulari favoris studio diverso
modo placere voluissent, hanc tamen sententiae unius
identitatem^ per os et facundiam Placentini episcopi
prof erebant
'ExcellentiaeP vestrae, princeps post Deum nobis
karissime, super^ iniuria Mediolanensium qua decet gravitate et animi indignatione condolemus; sed quia scimus
sinceritatem vestram et animam vestram in hac parte a
culpa custoditam, omnipotenti Deo gratias agimus, qui
de malis Mediolanensium multa vobis ad gloriam operari
poterit et ex illorum superba crudelitate ac crudeli
superbia vestram^ mansuetudinem, vestram dignissimam
humilitatem amplius enitescere procurabit.
O cruda
superbia, o infelix arrogantia, quae de caelo angelum,
^'

25

30

immo

a)

35

in

vestram

/3. B.
Cl.
Babenb.

des.

B i.

C.

b)

iniuriam deest A. A*.

c)

nec

1.

existimantes^i. A*, ut los. atque infra

iJ. C2; Bauberg. A; Babbng. fi.
h) Cunr. A.
f) Everh. ^. Cl._ g)
IV, 57.
k) Herm. /?. C.
i)
Cistensis A. A*; Cisteln ^; Eistensis Cl; Eihstetensis Bl.
o) idemt. C2; ydempt.
n) dum omn. A. A*.
m) Tortonensis Bl.
l) Prag. C2.
novum

d)

A*.

/?.

p)

l.

inc. ^.

Capitulum

minio picta ^.
vestram om. A*.

tialis
s)

cap. h.

XXV
q)

incipit

super om.

e)

A, ubi numerus XXIIII praetermissus ; littera inir) nensium novo versii incipiente omissum p.
/j.

videretur ad loseph. Bell. lud. VII, 28. conforinfra IV, blj.

2) [Dubito fere, an h. l. quid errore
praeterniissum sit vel exciderit; cf. loseph. l. c: hoc specimen esse
atque infra IV, blj.
existiraantes
rectique consilii
fortitudinis
4) [UguccioJ.
5) [AnselmusJ.
6) [ObertusJ.
3) [PetrusJ.
45 7) [HugoJ.
8) [UbertusJ.
9) [GuilielmusJ.

40

1)

mata;

/"Talia

cf.

(24).

EAHEWINI GESTA FRIDERICI

270

1159.

^^S^T.'

IMP. LIB. IV.

Timeo, quod et^

de paradyso hominem precipitasti
Mediolanensibus haec^ pestis fatale debeat exitium preParum se cavit ab hoc vicio tumoris^ de quo ^
parare.
dictum est: Tu signacuJum similitudinis, plenus sapientia
et perfectus clecore in deliciis paradysi Dei fuisti.
Parum
et ille, cui concessum est ex omni ligno paradysi comeTu quoque non magis ac illi, cui et haec et
dere^.
multa alia de illis dicta quadam proportione similitudinis
possunt assignari. Ille inter angelos primus et Lucifer
appellatus, tu inter urbes Italiae prima, inter orbis una
de primis; ille in deliciis paradysi, tu in deliciis huius
!

mundi nullius indiga fuisti. Ille plenus*^ sapientia et

perfectus decore, tu cum multos habeas et sapientes et
timeo, ne illis competenter dicatur: Et
Ps. 106, 27. phylosophos,
omnis sapientia eorum devorata est. Novimus maximas
civitates et antiquas, Babilonem, Niniven, bello subactas, factas ad ultimum delubra draconum, habitacula
strutionum ^. Tibi certe cras quoque^ fiet idem, ut, nisi
resipueris, in edibus tuis lugubri voce respondeant ululae,
saltent pilosi"^.
Absit tamen^ hoc, avertat hoc^ a te
Deus
Cupio equidem ego in hac parte potius loqui
quam verus jDroj^heta inveniri. Tibi, serecf.Ps.5,7ec. mendacium
nissimo domino nostro, fideliter suggerendum putamus,
ut pro iniuria Mediolanensium of ficia
vindictae bonus
**iudex**^ bono animo studeas adimplere.
Nec^ enim
frustra sunt instituta potestas regis, arma militis et
ungula carnificis, disciplina dominantis et severitas boni
patris.
Hahe7it, ut ait quidam ^, ista omnia modos suos,
Haec cum timentur, et mali
causas, rationes, utilitates.

10

15

20

a)

et

quod (pro

q.

et>

A;

et deest C,

b)

idem post add. Bl, et ita B2.

d) primus A. A*.
que deest A.
g) hoc tamen A; hec tamen A*.

haec C2.

pestis
e)

h)

'"

Babylonem
hec

A; hoc

C2.

f)

deest A*.

etiam Angustin. (Gratian.) ; officium corr. officia Cl; officium C2.

k)
A. A*. p ; boui bono animo, quomodo .
iudex Augustin. (Gratian.).
.

timoris

c)

P 1.

/S/

25

30

quoi)

ita

iudex deest

de quo dictiim esf, sc. rex Tyri, qui tamett, ut iam 35

hic ciim Lucifero confimditur]
2) Gen. 2, 16:
Praecepitque ei dicens ex omni ligno paradisi comede.
3) Is. 13, 21
et replebuntur domus eorum draconibus, et habitabunt ibi struciones;
1)

[I.

e.

ille,

Kohl animadvertit,

[cf.

Ottonis Chron. VIII, 20, p. 4207.

4) [Cf. Is. 13, 21. 22: et pirespondebunt ululae in aedibus eius cf. Ottonis 40

losi saltabunt ibi, et

Chron.

l.

c; supra IV,

tian. C. 23.
l.

qii.

q.

10. affei't;

vivunt, p. 271,
^jV.

5.

Archiv'

l.

l.

1,

c.J.

IQJ.

5)

[Ad

officia

adimplere

cf.

Gra-

haec ex Augustini quaest. evayigeliorum

'N. Archiv' XXI, p. QQ7 sq.J.
6) [Ad Nec
cf. Gratian. C. 23. q. 5. c. 18. ex Augustini epist. 153;
45
7) [Augustinus, cf. G^^atian. l. c.J.

c.

IQ,

qui

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

cohercentur,

honi

et

Mediolanenses,

An

si

10

15

pntant modo in te

Nec minus

quod
manus?

falli

271

Falluntur

inter malos vivtmt.

qiiiete

nescis longas regihus esse

Venisti et vicisti^.
5

IMP. LIB. IV.

1159.

dicitur^:

tibi facile fest*^ victos vin-

quam prima fronte rebellantes^ sine difficultate

Idem tibi imperium, idem **corporis^ et**
superasse.
cere,

animi robur, eadem militiae virtus, eadem devotio militantium. Solum tibi restat disquirere, qua vindicta, qua
pena percellendi sint^, qui totiens legibus ac legittimo
Quamvis autem extraordinaria
imperio contradicunt.
pena iure cohercendi essent, imperialis [tamen] clementia
hanc moderationem decenter tenebit, ut non [quidem^]
sicut illi meruerunt, sed sicut te decet, iniuriam persequaris.
Non^ plus aput te valeat Mediolanensium
scelus quam tua dignitas, ne magis irae tuae quam
famae quam iusticiae consuluisse videaris. Nam si
digna pena pro factis eorum queritur, si magnitudo
sceleris ventilatur, novo consilio boc [negotium^] eget
Quare
et, ut verum fatear, nostra ingenia exsuperat.
his adversus eos utendum censeo, quae legibus comparata
,

20

sunt,
rabit^

bonumque imperatorem

cum

et

inimicis ante legibus

iustum iudicem decla-

quam armis

decertare'.

Dixerat^-^ eiusque sententiam et augustus ipse et obtimates universi commendant.

*XXVII.^

25
*i>-460.

30

Itaque

proponuntur edicta,

iterumque

per legittimas citantur inducias.

Die statuta^ Friderico aput villam regiam quae vocatur
Marinca"^' ^ commorante, per legatos suos Mediolanenses
se presentant, videlicet per archiepiscopum suae civitatis
et per alios quosdam multae quidem eloquentiae, parvae^^
sapientiae.
Unde et archiepiscopus, sive vera sive simulata infirmitate, societati illorum se subtraxit. Illi
autem dum artius de prestitis sacramentis deque aliis
pacis pactionibus, de federe violato convenirentur, cum
]\/[0(jiQianenses

in

ius

c) corp. et des. A. A*. p.

est deest B.
b) rebelles A*.
d) sunt />'
f) quidem deest /?. B. C.
e) tamen deest /?. B. C.
g) negotium deest
h) declarabis A. A*.
i)
praem. Capitulum XXVI. A; item
(i. B. C;
eget om. /9.
h. l. novum inc. cap. A* 1 ; nescio an apte (cf. n. k^, quamquam (i. B. C eodem rersii
pergunt.
k) nulla cap. dist. Bl.
corr. e Btatuto A.
m) Morinca A; Mar1)
40 nica C2.
n) sed parvae B.

35

a)

(st).

Bl.

1)

3)

Non

mata.
driae.

Ovid. Her.

comparata
4) [Cf.

Erat

ibi

supra

XVII,
sunt

166.

(l.

20

[Cf. Sueton. Caes. 37, aliosj.

Salhist. Catil. 51, 7. 8. confor5) Marengo, in inertdie Alexan-

2)
sq.)

ad

III, 29, p. 204/.

Fridericus

722.

Febr.

Stumpf nr. 3842. 3844

3846.

(25).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

272

1159.

(26).

IMP. LIB. IV.

aliud non potuissent, responderunt 'luravimus quideni,

sed iuramentum adtendere non promisimus'.
Dig-na responsio, ut^ moribus oratio consonaret, et qui prave ac
perfide vivere et facere consueverant, aliter ac perfide
et prave loqui non potuissent, ut vitam flagitiosam sermo
inlotus comitaretur.
Cumque^ haec et alia multa vicio
procacitatis ^ verba protulissent, infecto pacis negotio
discedunt ^, aliusque illis dies prefigitur.
:

XXVIII. ^

Inter baec videns imperator Mediolanensium superbiam nonnisi in manu gravi et forti posse
compesci, cum, ut supra memoravimus^, dimisso exercitu
ij)se cum paucis remansisset,
auxilia ultramontanorum
contra reprobam civitatem accienda^ reputavit. Itaque
missis nunciis imperatricem advocat et^ ducem Baioariae
Heinricum aliosque tam episcopos quam proceres imperii,
commonens eos^ fidelitatis suae, ne desertores regni pro
tanta temeritate de impunitate laetentur; velle se probare^ ipsorum benivolentiam circa statum imperii con-

servandum impetumque^ inimicorum cohibendum. Illi,

accepta legatione, alacri animo se ad novam in proximo

10

15

20

vere accingunt expeditionem.

(27).

XXVIIII.^ Inter haec Fridericus nichil^- ^ aput se

remissum, nichil aput hostes tutum pati. Inpigre prudenterque suorum et hostium res pariter adtendere, exItaque,
plorare, quid boni utrimque aut contra esset.
dimisso exercitu, cum paucis territoria^ provinciae circuit, militem novum et auxiliarios^^ percensuit, castella
et munitiones, utpote Verrucam", Serralonga^-^-* et caetera, quae in^ terra illa magis inexpugnabilia nec aggressione facile capi videbantur, suscepta in discrimen
hostium et ad suorum presidium sapienter providit^.
*)

a)

Lou

30

add, C.

c) accidenda A; acciCapitulum XXVII incipit A.

t) eosque A.
e) H. A. A*.
g) et add. ^.
fi.
territorium A. 35
k) nil ^. C.
Capitulum XXVIII A.
i)
1)
o) sexta longa /?.
n) Verucam A* ; potiits YerncsLm (u'ncam) A,
illa A. A*.
q) prev. A. A*.

Bl,

et add.

pienda A*.
d)
h) que deest Bl.
m) auxiliaros Bl.
p) magis in terra

25

et deest

b)

A. A*.

comitaretur ad M. TullH, quae dicitur, hiconforniata]

2) [Cf. ibid.: in idem vitium
incidam procacitatis/.
4) III, 50. 40
3) [Cf Oros. IV, 20, 197esset ex Sallust. lug. 88, 2.
6) [Cf. de his locis Giese5) nichil
brecht, 'DKG.' VI, p. 374, a quo tamen dissentit KohlJ.
7) [Qiiem
locum Kohl prope Astam situm dicit].
1) /ut moribus
vectivam in Sallustium

1.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

Novam Laudam
studio

IMP. LIB. IV.

tempore quadragesimae summo

vallum inmensum extruit, portas et

toto

communit ^,

propugnacula disponit; oportunum ratus futuri

si

tam

in

XXX. ^

10

15

20

25

^'*

vicina civitate,

Bst autem in lacu

Cumano

insula^ divitiis
habundans, hominibus bellicosis referta, quae nisi valde
cruenta victoria a quoquam capi difficile putabatur.

Erat autem amica Mediolanensibus et multo tempore

per fedus coniuncta.
Princeps propter commeatum^
venientium ad se ac^^ redeuntium^ optimum ratus^ eo
membro corpus insidiosae civitatis mutilare, concepta
spe atque fiducia, insulam se vel sicut hostem infestum^
contra hostes vel, si hoc elegerint, tamquam benignum
imperatorem ad socios et amicos intraturum comminatur*
Nec mora, cum paucis quos secum habebat naves ingressus coepit remigare.
Insulani dum principis spiritum simul et audatiam cognovissent, divino quodam
timore concussi obviam navigio pergunt, pacem petunt,
cum mEfgno plausu et alacritate venientem excipiunt,
fidelitatem iurant, muneribus honorant. Satisque fidelis
in posterum nobis gens illa reperta est.
Idque prospectum^ singulari consilio principis, ut homines illi inpjratica rabie assueti, in tam strictis
viarum faucibus usui et oportunitati^ nostrorum recuperarentur.
Quid amplius mirandum in hac victoria?
An principis magnanimitas, quod tantam rem hoc modo
attemptare non metuit, an felicitas, quod rem'^ adeo
periculosam sine periculo devicit? Sed utrumque mirasulani

30

belli ne-

1159.
^^^^, ^^

utpote XX^ miliariis^

a Mediolano distante, magnam bellatorum^ multitudinem
Deinde usque*^ Cusubito et locare posset et invenire.
mam progrediens bonorificentissime recipitur, fedus et
auxilium poscit et accipit.
gotiis,

273

feri

ac

b) miliaribus C.
c) mult. bell. C.
d) Cum.
a) XX" A; viginti Cl.
f) nuUa cap, dist. A. A*. B 1.
e) accepit Bl.
usque A. A* 1.
g) comitatum /?.
i) revertentiura A*.
k) profectum A. A*.
35 h) ita A. (i. Cl (superscr.). 2; et Waitz.
m) magn. princ. A; princ. magn. principis ^*.
n) rem deestC;
1) oportunitate J5 1.
maluerim fere gentem vel qitid htdusmodi, cf. supra l. 10 sq. 25.

1)

Laude charta data est d. 23. Mart.; Stumpfnr. 3848. 2) [Isola

cf. Burchardi Ursperg. Chron. SS. XXIII, p. 349; supra
p. 223; Giesebrecht, 'DKG.' V, p. 191. VI, p. 374^.
3) [Cf.

Coniacina;
40 ///, 47,

Sallust. Catil. bl, bj.

Gesta Friderici.

4) [Cf. Sallust. lug. 23, 2].

J^g

(28).

(Mart.in.).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

274

IMP. LIB. IV.

quod^ tanta
gloriosum complevit^ triumphum.

1159. bile,

quod

et aggredi ausus,

XXXI. ^

Simili

felicitate*

et

modo aput Placentiam factum

est.

Quae

Apr.5.

(29).

Apr. 12.

Febr. 25.

et ipsa Mediolanensibus confederata propter diversas causas invisa videbatur et defectionis opinionem
dudum incurrerat. Unde etiam^, ut supra memoravimus^,
iure possessionis^ iussi fuerant vallum replere turresque
deponere, ut minitando magis quam puniendo *reprimerentur perturbandae civitatis auctores. Eodem quoque
tempore egressi fuerant de Placentia latrunculi et nuncios
principis, qui de Genua* promissam ferebant pecuniam -,
circiter quingenta talenta, ex insidiis circumvenerunt et
memoratam pecuniae quantitatem diripuerunt. Ob haec
et alia fraudis experimenta cum eos sicut indubitanter
rerum novarum cupidos ^ augustus suspectos haberet,
cum paucis tamen sine pavore civitatem^ ingreditur,
dominicam palmarum debito^ festo peragit caeteraque,
quae ibidem agenda^ fuerant, congrue ordinavit pecuniamque direj)tam, vix a civibus exoratus, recepit.

XXXII. Anno dominicae incarnationis M^C^LVIIII^

Fridericus pascha aput Mutinam celebravit
festoque

*^^.

10

15

20

terminato, in territorium Bononiense, ubi tunc manebat

exercitus, demigrans adventu suo universos laetificavit.
Nempe a die quo cinis super capita fidelium poni solet
usque tunc semel tantum ad exercitum venerat, supradictis negotiis occupatus ^.
Dimiserat tamen loco suo

venerabilem^ virum Eberhardum Babinbergensem^^ ei^iscopum, qai venientes et negotia habentes audiret causasque eorum diligenti examinatione terminaret^.
Erat
enim idem episcopus religione et scientia preditus vitaeque purioris institutionibus instructus. Cumque ad fidem
imperii et honorem pre caeteris diligentiam habere"^
cognitus esset, aput quam plurimas terras opinio de eo
*)

debito fastu;

cf.

Baubenb. A;

B 1,

siipra I, 24, p. 37,

V>iihevg.

ji.

l.

c)

Capitulum

XXXI

e) ita codd. et edd.

Cl; Babenb. C2.

IV, 11.
2) [Cf.
Catil. 28; 4; saepius].
p. 264, n. 117.
1)

eliam A, nhi numeri 35

mahieris provisionis.

an proponere liceat
i) honorabilem A*.
determinaret /).
m) babere om.

e corr.) festa
(nescio
h) perag. C2.
22. ///, 14^,
1)

uhi diligentia corr. diligentiam.

66; 2;

30

ac facilitate add. C.

a) quod deest A*.

b) impl. A.
d) et ji.
XXVIIII ef XXX praetermissi.
f)
Zenua A; Genea ^.
g) debite (i et e

k)

25

'

supra IV, 127.

4) Placentiani.

3)
5)

[Cf. Sallust. lug.

[Cf. supra IV, 22,

40

46i.

HAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

275

Eiusque studium circa

celeberrima pervulgata^ est.
Scripturae sensus ac questionum discussionem tam attente
versabatur, ut inter prelia commanens diversas emergentes*^ curas earum sedula meditatione solaretur. Cum
autem omnes episcopos seu cuiuslibet ordinis aecclesiastici viros imperator diligeret eosque ampliori honore
dignos duceret, specialiter tamen memorati viri sicut
prudentissimi nitebatur^ consilio eumque dignum estimavit, in cuius arbitratu et discretione operas suas locaret et onus simul ac honorem communicaret.

XXXIII. lam dies aderat,

tercio vel quarto prefixa fuerat ^.
vocatis iudicibus et legis peritis,

15

IMP. LIB. IV.

quae Mediolanensibus

25

imperator, conqui in ea civitate ^

frequentes aderant, citari iubet Mediolanenses.
Cum
autem nemo compareret, qui absentiae illorum causam
rationabilem ederet, tamquam contumaces rebelles^ et
imperii desertores severitatis sententiam excipiunt, hostes
pronunciantur, res eorum direptioni, personae servituti
adiudicantur eiusque rei occasione in audientia principis
satis disputatum est luculenterque expressum, quae pena
excipere debeat qui defectionis aut lesae maiestatis rei
forent deprehensi.

XXXIIII. Preter* alios^ principes, nobiles atque

sapientes interfuere huic collationi et^ negotio sedis
apostolicae legati, videlicet Octavianus tituli Sanctae
Ceciliae presbiter eardinalis, Heinricus^ tituli Sanctorum
Nerei et Achillei, Wilhelmus^ cardinalis diaconus ^, antea
Papiensis archidiaconus, et Gwido Cremensis diaconus
cardinalis'^, missi a papa Adriano.
Quorum itineris^
causas simulque nuiiciorum senatus populique Romani
^

30

*)

c)

alio

B*

ita pergit: Principi"^ iuxta

ad

eum

sedis ap.

a) permulg. ^*.
atram. corr. utebatur

b)

A;

Bononiam morante, venerunt

1.

et ingentes

uteb.atur

Cl

B2.

(t

in

d)

et ex n vel t
rebellesque A.

ea?

e)

corr.). 2.
niilla cap.

h) Will's A; Wilh. A*.

f)
illos /?.
35 dist. A. A*l. C2.
g) negocioque A*.
k) Will'.s A; Wills A*; Willelmus Cl; Willehellemus Bl',
i)
et Achillei des. Bl.
m) sic.
Willih. B* semper.
1) itineris om. fi.

1) [Cf. supra cap. 27J.

dinalis presbyter tit. S. Fetri

40

(30).

Tum

20

1159.

2) [Sc. BononiaeJ.

3)

[Immo

car-

ad VincidaJ.
4) [Immo cardinalis
Ordinem quoque reriim hic vehementer turbapresbyter tit. S. Calixti.
tum esse patet; cf. litteras Eberhardi Babenbergensis episcopi i)ifra
allatas atque capp. dQ. 62 Giesebrecht, 'DKGJ V, p. 222 sqq. VI, p. 3847.
;

18*

(Apr.iej.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

276
1159.

IMP. LIB. IV.

[necnon^ et alia quedam] rescriptum litterarum veneraEberhardi^ Babinbergensis^ episcopi subter an-

bilis viri

notatum continet; quod

(luij).

Ps.

M,

11.

tale est:

Beverentissimo^ patri et domino Eherhardo^ Salzhiirgensis^ aecclesiae archiepiscopo Eherhardiis^ Bahinhergensis^

gratia Dei si quid est cum oratione qualicumque servitium
devotissimum. Scio, pater sanctissime, sacrae pietatis affectu
vos meis^ compati lahorihus et animae mihi^ salutem et corpori^ quietem concupiscere. Ut autem noveritis, quoad compati vos mihi oporteat, dico vohis, quod iam tedet animam
meani vitae meae ^ duo ferens onera in animo meo mihi ^
gravissima, quod et cinctus ducor quo noJo ^ et, quamdiu
durare deheat, ignoro, vestris et aliorum fidelium orationihus
adiuvari desiderans, ut ah illis separer, quihus iuravit Dominus in ira sua'^: Si introibunt in requiem meam.
Super haec tempora pericidosa instare^ videntur, *et"^ prope
Et
est*, ut inter regnum et sacerdotium moveatur discordia.
quidem cardinalihus a domno papa fAdriano^J ad domniim

imperatorem transmissis, domno videlicet Octaviano et domno

Wilhelmo^ quondam Papiensi archidiacono, post lene principium et ingressum quasi pacificum^ capittda durissima
Verhi gratia: Nuncios ad JJrhem ignorante
proposita sunt.
apostolico ah imperatore non esse mittendos
cum omnis

10

15

20

magistratus inihi heati Petri sit cum universis regalihus.

De dominicalihus apostolici^ fodrum non esse colligendum,
Episcopos Baliae solum
nisi tempore suscipiendae coronae.
hominio
sacramentum fidelitatis sine
facere dehere domno
imperatori, neque nuncios iynperatoris in palatiis *episco-

poruni^

recipiendos.

restittiendis^ ,
totius

De

Tihurti^-^,

p)ossessionihus aecclesiae

Ferrariae^

terrae comitissae^ Mahtildis^

Massae,

Bomanae

*Ficorolii'',

totius terrae,

25

quae ah

2>o

*^-^^^'

c) Baubeub. A; Bab. /?.

b) E. A. A*.
d) novtmt
Reverend. A. (i. C2.
Capitulum XXXIIII. incipit A.
e) F. A. A*.
C 2.
g) Baub'ng5 A; Babnburg. /3; Babenb. C2; episcopus Bab.
B* ; comp. m. C; meis vos comp. B; meis deest A. A*.
i) tamen ^.
35
m) et prope est des. A. A* ; et deest Bl. B*.
mihi deest A*.
1)
Wiiremo
A;
Will.
A*
Willelmo
Cl
Willehelmo Bl.
b)
;
/S. B. B*. C.
q) episcoporum deest A. A*. B* (cf. tamen infra c. 35,
p) amplius A. A* perperam.
B
1. B*; et tributis C.
s) tributa /?.
r) restitucionis (i.
t) Fep. 278, l. 7 sqci.).

a)

haec des. ^. B. C.

cap. inc, praem.

f) Saltzb. A. /?.
A*2.
h) ita ^.
k) corporis /?.
n) Adriano deest

rariae

B\.

u)

comet. A*2. Bl.

v)

Mathildis A.

A* ;

Maltidis ^.

40

Taedet animam meam vitae meaey.

2) [loh.
quo tu non visj.
3) [Ps. 94, 11:
Tim. 3, 1 instabunt tempora periculosaj.
6) Ita recte codd.
5) [Cf. supra IV, 18; ^J. 257, n. 1].
A. A*; V. Ficker, 'Forschungen z. Reichs- u. RG. Italiens' II, p. 306
SB. l. l. p. 336 sq.
7) Figheruolo.
1)

[lob 10, 1

21, 18: alius te cinget et ducet

ut iuravi in ira mea^.
4) [2.

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

10

IMP. LIB. IV.

277

Aqiiapendente est usque^ Bomam, ducatus Spoletani, insularum Sardiniae, Corsicae, Domno autem imperatore super
his iusticiam et consilium constanter offerente, si et ipsi
iusticiam vellent facere et^ recipere, illis vero recipere tantum
volentihus et non facere, hac ratione, quod domnum apostolicum *[causaej*^ suhicere ac iudicio sistere non possent,
et e contrario domno imperatore multa proponente^ de rupta
concordia, quae in verho veritatis sihi co?npromissa fuerat,
de Grecis, de^ Sictdo, de Bomanis sine communi consensu
non recipiendis, de carclinalihus quoque sine permissione imperiali

lihere

per regnum transeuntihus

et

regalia

episco-

porum palatia

15

ingredientihus et aecclesias Dei gravantihus,

de iniustis appellationihus et caeteris quam plurihus hrevitatem superantihus, cum apostolicus per nuncium et litteras
cardinalium predictorum ex consensu imperatoris suhmonitus,
cardinales alios ad haec omnia complananda requisitus his

qui aderant nunciis suis

curiae principihus noUet adiun-

et

verhum diu ^ desideratum peccatis

exigentihus evacuatum est.
JEt dum haec agerentur,

gere, unitatis et concordiae

nostris
20

25

nuncii Romanorum supervenientes et ea quae pacis sunt rogantes^ hene recepti ac dimissi sunt^. Rogatu tamen cardinalium domnus imperator nuncios ad domnum papam et ad

Urhem missurus est, ut cum apostolico, si^ ipse voluerit, primo

loco pax fiat^, sin autem, cum senatu et popido Romano.
Domnus^ imperator in magna est gloria, domnam impcratricem et ducem Baioariae^ et Saxoniae cum aliis superventuris principihus et copiis exercitus ^ expectans et

meliorihus de"^ Mediolano

quosdam ex ^

Brixia^ in vincidis retinens.

et

*\Valete*\^.
30

XXXY.*

*Imperator ad haec verba cardinalium

responsum: 'Quamvis non ignorem ad tanta negotia non ex animi mei sententia, sed ex consilio prineipum me respondere debere^ sine preiudicio tamen sapientale dedit

*)

35

c.

35. 36. des. A.

usque ad A*l.
preponente A.
vol. ^. Bl.
h) tiet C2.
plerumque, A; Babavie /?.

b) et

a)

B. B*.

quam
40
c.

in

d)

capiti

tum

sequenti

1) [Luc. 14, 82:

36. et praesertim 497-

Cf etiam supra c.
[Cf infra c. 36,

5)

/?.

28,

A*o,

facere (1.5} om.

Bl. B*.
i)
1)

Domnus
de C2.

e) et

de B.

retinens

ni)

ex C2.

(l.

B2.

c) causae deesl A. A*. ^.

dnl A. A*. Cl. 2.
g) subse
k) Bauwarie, ut
28^ des. B*.
n) Valete deest B.
o) quamt)

numerus XXXVII. adscriptus.

rogat ea quae pacis suntj.

2) [Cf. infra
3) [Qui ante Cremani occurrerunt d. 20. lul.
infra c. 42. 46^.
4) [Cf infra c. 40. 427.

p. 279,

l.

24

sq.].

1159.

RAHEWINI GESTA FKIDERICI

278

1159.

IMP. LIB. IV.

tum^ hoc absque consultatione respondeo. Episcoporum

Italiae ego quidem non affecto hominium, si tamen et
Qui si
eos de nostris regalibus nichil delectat habere.
gratanter audierint a Romano presule: Quid tihi et regi?
consequenter quoque eos ab imperatore non pigeat audire
Quid tihi et possessioni ?
Nuncios nostros non esse
recipiendos in palatiis episcoporum asserit.
Concedo,
aliquis
in
proprio
forte
episcoporum
habet
suo
solo
si
Si autem in nostro solo et
et non in nostro palatium.
allodio sunt palatia episcoporum, cum profecto omne
quod inedificatur^ solo cedat^, nostra sunt et palatia.
Iniuria ergo esset, si quis nuncios nostros a regiis palatiis
prohiberet.
Legatos ab imperatore ad Urbem non esse
mittendos affirmat, cum omnis magistratus inibi beati
Petri sit cum universis regalibus.
Haec res fateor,
magna est et gravis graviorique et maturiori egens consilio.
Nam cum divina ordinatione ego Romanus imperator et dicar et sim, speciem tantum dominantis effingo
et inane utique porto nomen ac sine re, si urbis Romae
de manu nostra potestas fuerit excussa'.
:

'^

(31).

XXXVI.
^

i5

20

Haec augusto

et his similia prefatis

resjDOndente, consilium initur, ut ex
parte summi pontificis cardinales sex et ex parte j)rincipis sex episcopi religiosi, prudentes et qui Deum timeant, eligantur, tantorum negotiorum hinc inde cognitionem accepturi tantamque litem congruo fine decisuri.
Verum, ut supra^ taxatum est^, ex parte Romanorum
etiam hoc consilium dicitur fuisse evacuatum.
Super
hoc quoque capitulo audi epistolam imj)eratoris directam Eberhardo Salzburgensi*^ archiepiscopo in hunc

capitulis

lo

'^

argute

25

30

modum
(c,

Quomam

lun.j.

consuetudine

quidem

exhihere

fidelitatis tuae

soles

imperio,

constantiam,
freqiienter

quam pro

experti

su-

mus, quae aput nos sunt discretioni tuae significamus et

prudentiae tuae consilium advocamus.
Venerunt siquidem
ad nos duo cardinales a papa missi ad hoc, ut inter nos
a) sapientium Bl.
b) edif. Cl; ^dif. C2.
c) nulla cap.
supra tax. post del. B*, ubi est deest.
e) Saltzb. /?. C2.

dist.

B\.

35

d) ut

1) [Cf. Ottonis Chron. lib. IV, prol., p. 182, n. 1; Gratian.

Dist. VIII. c. \, iibi JiaeCj ut iam Gieselcr, 'Kirchengesch.' II,
p. 85. 40
monuit, ex Augustini tractatu in evang. loh. VI, 26. altataj.
2) Cf.

XLI, tit. I,
[Cf supra c. M,

Digest.

1,

3)

p. 276,

10

quia omne quod inaedificatur

l. 21;
infra c. 497.
4) [Cf c.

solo

M,

cedit.

p. 277J.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

279

concordia. Dixerunt igitur^, qiiocl papa^ illam 1159.

pacem atque concorcliam, quae infer papam

(4 illiim fieret

requireret

Eugenium et nos facta fuerat et scripta ^. Nos respondimus,

quod pacem quidem inviolabiliter huc usque tenuissemus, de
caetero autem neque eam tenere neque ea teneri vellemus,
quoniam ipse prior eam violasset in Siculo, cui ipse sine
nohis

reconciliari

omnem

iusticiam

non
clare

cundum humana

debuisset.

Adiecimus

accipere parati

et

tamen, quod
essemus sive sedivina.
Si vero

secundum scripta
10 iusticia gravis videretur, *consilio principum et religiosorum
*p.m. [virorum]* ^
pro amore Dei et aecclesiae lihenter nos supponeremus.
Flacuit verhum^ nostrum cardinalihus. Dixerunt
tamen, nisi prlus cognita papae voluntate super hoc se nil
p)osse vel audere.
Missis nunciis verhum nostrum cognovit
sive

'

15

impa mandavitque, sicut prius, aliam se nolle concordiam

quam ittam, quae inter papam Eugeniuni et nos facta
Nos supradicto modo hoc recusavimus et in prefuisset.
sentia et suh^ testimonio omnium Teutonicorum et Longohardorum episcoporum et taicorum principum et haronmn
vavassorum omnem iusticiam sive^ consitium ohtidimus,
et nos acciperemus iusticiam.
Presentes ihidem fuere
Uomanorum civium legcdi, qui cum indignatione mirahantur
super his quae audierunt.
Mandavit enim papa nova et
gravia et numquam prius audita, quae sine consitio tuo et
cdiorum fidetium imperii pertractari non possunt.
Haec
discretioni tuae communicavimus, ut, si qua tihi super his
occurrerint, nosse veritatem non sit inutite. Rogamus etiam,
ut, si necesse fuerit et nos tihi mandaverimus, ad nos pro
tanto negotio venire non differas*^^.

20 et

ut^

2b

XXXVII. At^ Mediolanenses novarum turbarum

30

sed apertissime tale sumunt principium. JSTondum finita sollempnitate^ paschali, omnibus
copiis suis adunatis egressi sunt, oppidum Trecium^,
ubi Fridericum"^ iam in priori adventu milites suos locasse memoravimus'^, vi capere properantes, quoniam
pernitiosa videbatur obsidio principe intra provintiam

non iam

36

a) ergo /?.
snb deest C.
hactenus, pergens

b)

e)

40 cium

A*

l.

(32).

in oeculto,

f)

c.

propter B\.

ita

49.

/?.

i)

m) Fredericum

B.

2.

c)

B* ; atque

k)
t ^. C,
("praeter CIJ h.

virorum

C.

g)

deest

/?.

C.

et ut C.

sollepn. Bl.
etiam A*.

1)

d) nostr. verb. /9.

h) B* addit: Haec

Terciuin A.

fi ;

Cre-

l.

1) Die 23. Martii a. 1153. Constantiae,

p. 202 sq. nr. 1457.
2) ///; 32.

LL.

II, p. 92.

[Constit. I,

Apr.12.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

280

IMP. LIB. IV.

lam enim

intra civitatem cupidine ^ castri

potinndi machinas aliaque quae incepto usui forent^
preparaverant. Ita ^ conatus eorum et delicta occultiora
Quae * postquam ex sententia instruunt, de infuere.

1159. existente.

proviso^ cum magna multitudine oppidum circumveniunt,

ac quidam eorum murum ^ modo suffodere modo scalis
aggredi cupere, pars eminus glande aut lapidibus seu
Milites^ Eomani tumultu perculsi,
iaculis pugnare.
arma alii^ capere^, pars territos confirmare, quidam in ^
proximos saxa devolvere, tela ^ eminus missa^ remittere,
pauci in pluribus minus frustrati, si Ligures propius*^
Omnia aspera, omnia feda ^ atrocitate
accessissent.
utrimque preliantium, periculum anceps ^^, victoria primo
Per totum vero ^ triduum continue
in incerto erat ^^.

pugnatum

Yerum enimvero^

castellani die ^^ nocteque vigiliis, ieiuniis laboreque fatigati impetum hostium

diutius sustinere non poterant ^^, cum hi per vices et
successiones alter alteri laboranti succurreret ^^, istorum^
vero nullus loco, quem^ ^^ uti defenderet acceperat, cedere
est.

10

15

Defessis itaque omnibus et exhaustis atque

ianguidis, ubi locum^ hostibus introeundi dederunt,
Ligures cuncti irrumpere^, opj^idani universi vel occisi
Porro in suos proprios gentiles, quos ibidem
vel capti.
repperere, amplius quam in nostros insaniebant, nec
ulla fuit eis" in Conlatinos^ miseratio.
Nostri autem
ob imperatoris reverentiam seu metum captivitati^ servati sunt circiter octoginta^ milites de regia clientela.
potuisset.

a)

A.*A*.
Lig.

/?.

inprovisu B.
c)

ciipere

b)
(i.

B.

appropinquassent A

ita

B.

(7

(arma capere

d) ita etiam Sall.

(aprop.). A*.
f)

alii

Sall. lug. 38,5); alii

e) ita etiam

emissa A*.

enim (em) C2.

g)

20

25

arma
SalL;

enim A*l; 30

h) illorum A*.
i) quemquem A*.
eciam A* 2.
corr. irrumpere Bl; erumpere C2. (inrupere Sall.).

o)

Collat.

ginta

Bl.

p)

B 1.

k) host. loc. A.
1) irurapere
m) ante C.
n) eis deest Bl.
captivati C, corr. captivitati Bl,
q) septuaginta corr, octo-

1) In sequenti capitis paHe ex Sallust. lug. [37.] 38. [51.] 57. 35

58. Catil. [26. 27.] 60. verba sumpsit aiicto?'.
2) [Ad cupidine
forent cf. Sallust. lug. 37, 47.
3) /^ita delicta occultiora fuere,
Sallust, lug. 38, 2J.
circumveniunt indidem 38, 47.
4) jTQuae
pugnare indidem 57, 47.
con5) /murum
6) /"Milites Romani

firmare indidem
lug. 57, 57.

57-

,38,

/"tela

8)
Sallust. Catil, 26, 5711) [Cf ihid. 51, 27.

10)

7)

/^in

proxumos saxa

accessissent

volvere,

indidem 58, 37.

Sallust. 40
9)

[Cf.

/periculum anceps, Sallust, lug. 38, 57-

fatigati ad Sallust. Catil, 27, 2.

12) /die
Caes,
G,
I, 26, I7.
B,
13)
14) [Cf Sallust.
Catil. 60, 4; loseph. Bell. lud. III, 8J.
irrumpere, 45
15) /'quem
l. 22,
ad Sallust. lug. 38, 6. conformataj.

conformataj.

[Cf

EAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP, LIB. IV.

Sed nec hosti triumphanti usquequaque laeta

281

cessit vic- 1159.

quam

pluribus ex illis caesis et letali vulnere

Ita Trecium^, Mediolanensium prius municisauciatis.
pium, ab ipsis captum, crematum et funditus destructoria,

tum

est.

XXXVIII. Haec audiens

Fridericus paulisper mestus ^, iram cohibuit, indignationem dissimulavit, impetum

militum continuit; curiam ante indictam^ aput Roncaliam^ gloriose celebravit et ibidem copiosam multitu10

dinem bellatorum
ultum ire iniurias

collegit^.

festinat

Deinde

cum maxima cura

et toto apparatu, *toto*

ex-

ercitu in Liguriam irruit, agros inflammat, vastat, vineas

demolitur, ficus exterminat omnesque fructiferas arbores
aut succidi aut decorticari precepit totamque regionem
15

20

25

30

depopulatur, statuens ^ non ante obsidere civitatem,

quam penuria necessariorum afiligerentur. Aut enim
tunc inopia victualium coactos ultro^ supplicaturos aut,
si ad finem usque in eadem pertinatia duravissent, obsidione inclusos fame consumendos vel ad deditionem
cogendos arbitrabatur, multoque faciliores ad affligendum fore, si post intervallum temporis iterum atque
iterum anxiis^ incubuisset.

XXXVIIII.^^ Itaque omnes eorum exitus asservari^

precepit, frumenti aliarumque rerum eis auferens commertium, edictumque proposuit, qua pena ferirentur
transgressores, quove premio donari debuissent qui venditores harum rerum^ [et* socios hostium] proderent^.
Mediolanenses"^-^ autem [frumenti* quidem aliarumque^]
omnium rerum tametsi copiam intus habebant, metu
tamen futurae obsidionis vehementius afiiciebantur, et
cum iam cybaria ipsa ad modicam mensuram venderentur,
*)

Haec desunt B.
Crecium A*

0."^

Tercium

c) Rane. ^.
b) curiam antedictam A* 2.
^.
B.
f) ultraC2.
g) ita A. (los.), cf, etiam Kohl, transl.
h) nulla cap. dist. A. A*, uhi rubra huc
35 p. 144, n. 1; 'Beitr.' p. 16; anxius reliqui.
pertinens ad sequens cap. refertur. C2.
i) ita etiam los.; obs. A. A*\.
k) et socios
proomnium rerum (l. 29^ des, /?, uhi alterutrius recensionis verba praelermissa.
1)
dere voluis8ent-4. A*.
m) II li autem A. A*. (los.).
n) cf. supra n. k, sed etiam
l. 24. (Illi autem frumeuti quidem aliarumque omnium rerura intus habebant copiam los,).

a)

d)

coegit

;5.

e) toto dee^t

40

/paulisper maestus, Sallnst. lug. 68, \].

2) /"Deinde
rerum (c. 39, l. 21^ ad loseph. Bell.
3) statuens
lud. III, 8. conformata.
ferebant, p. 282, l. 3,
4) /"Mediolanenses
item ad loseph. l. c. conformata, cf. n. SJ.
5) [Cf. supra l. 2471)

festinat indidemj.

(33).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

282

1159.

IMP. LIB. IV.

ampliorem eis cupiditatem movebat, qnod ius edendi

liberum non haberent, ac, velut omnia [iam^] defecissent, egre *ferebant. Interdum quoque, assumptis secum
bellatoribus, imperator usque ad civitatem profectus est,
estimans eos aliquid ausuros, quo vel publico congressu

contra venissent, vel

excurrere
si
attemptarent item a calamitate alieni non remanerent.
Quod et factum est; nam inconsulte ad ostentationem
suar.um virium egressos facto in eos impetu prevenit
compluresque ex eis cepit et occidit.

lo

eos protereret^,

si

*p.iQi.

XL.

(34).

Cumque^ super

tali

negotio imperator

cum

exercitu ultra Mediolanum processisset, Mediolanenses

quingentis equitibus occulte ad Novam Laudam in
die sancto pentecostes^ venientes predam pecorum abigere.
Episcopo vero Mantuano *Carsidonio*' ^ et marchione Garnerio de Ancona cum sufficiente^ militia eos
insecutis, cum^ audissent voces clamosas^^ paucissimorum

cum

Maiisi.

Alemannorum, Mediolanenses territi et in fugam versi

quosdam occisos, XVI captos de suis melioribus ibidem
perdiderunt. luste^ autem divina^ eos ultio persecuta

i5

qui sanctissimo diei debitam

honorem exhibere contempserunt, ipsi
atque dedecore reverti cogerentur.
est,

20

reverentiam et
cum dispendio

ut,

XLI. Quadraginta continuis diebus terram hostium

vastatio tenuit, interque"^ caeteras arces, fturres*^ et munitiones, quae vel opere vel natura munitae erant-,
quoddam castrum, quod Mons Sanctilohannis dicebatur^-^,

25

usque ad id tempus inexpugnabile habitum, obsessum

et brevi tempore captum est.
PauLatim igitur^ reprobo
propria^ membra in tantum mutilata^' sunt et
precisa, ut inter multa oppida et plurima castella vix
duo tunc ipsis^ residua remanserint.
capiti

XLII.

(35).

novis

rebus

30

Hisdem diebus
studentes"^,

Brixienses, et ipsi quoque

comitatum Cremonensium de-

c) Dum- 35
b) proterreret /S. Bl.
A*, cf. los. ; iam deest (i. B. C.
e) N.
peutecosten ^; pentecosten corr. peutecostes -B 1 penthecos.(?) /?.
i)
conh) clamorosas A*.
A. A*.
f)
corr. sufficienti A.
g) et cum B\.
m) que deest Bl.
n) turres
versi A. A*.
k) lusta A. A*.
1) eos div. Bl.
r) mutilata
deest B.
o) v o c a b a t u r C.
q) propria deest /?.
p) ergo /?.
vix duo (h Blsq.) oni. A*.
s) temporis A (nhi etiam iitfra IV, 56. tempora pro ipsa^. 40
t) eodem versu pergit Cl, quamcpiam littera H magiia nigra.

a) ifa A.

qiie -4.

d)

1)

[Cf. supra IV, 3, p. 235, n. 57.

Giesebrecht,
;

3) De cuius situ non constat

Sallust. lug. 11, IJ.

2) [Cf. Sallust. lug. 57, \].

^DKG.' V, p. 195.

4) [Cf.

KAHEWINI GESTA FRIDERICl

IMP. LIB. IV.

283

latrocinandi causa ingrediuntnr.

Erant
quippe Mediolanensibus amicitia et societate coniuncti ^.

predationis

et

lam autem antea Cremonenses premoniti ab^

5

suis

1159.

ex-

ploratoribus non inparati inveniuntur, sed ex insidiis

erumpentes inprovisos invadunt, resistentes paulisper
mox in fugam vertunt, predam eripiunt, equites LXVII,
pedites fere CCC partim occidunt partim captivos abducunt. Imperator post vastationem hostium Laudam
pergit ibique Italicum exercitum dimittit, copias militum, qui de transmontanis expectabantur, ibidem pre'^

10

stolaturus.

Et clades^ quidem Mediolanensium in^

peius cottidie procedebant, cum in facinus magis accenderentur adversis et popu.lum in urbe fames iam acrior
possideret. Non* enim spe victoriae maior pars *eorum'|'^,
sed desperatione salutis ferocius movebantur^, nec eos
videntes tot mala coepti penitebat, sed ceci et amentes
facti, etiam in personam christianissimi principis ausi
sunt conspirare, obliti, quod iuxta legem ^ eius facti
pena animae amissionem sustinet et inemoria rei post
mortem dampnatur. Itaque quendam, qui se stultum et
mente captum simularet, inveniunt eumque ad castra

XLIII.

15

20

25

Eriderici dirigunt, qui tunc aput Laudam morabatur,

ut quovis modo violentas manus imperatori iniceret.
Erat autem hic homo tam magnus corpore tantusque
viribus, ut non sine causa tantam audatiam concepisse
videretur. Animatus itaque multis blandimentis multisque promissionibus, ad novum facinus, ad scelus maxi-

mum

30

35

accingitur.
Laudam pergit, castra ing-reditur, et
stulticiam seu furiam maniae simulans, ut id genus hominum solet, potius iocis et ludicris celebratur, quam
a tentoriis excludatur.
Porro tentoria Friderici tunc
vicina fuerant et pene super litus Adduae locata, cuius
loci ea facies isque situs erat, ut labentem inevitabiliter *aut*^ convexum obrueret precipitium aut subterlabentis fluminis vorago esset exceptura. Prefatus ergo

d)

b) impeuis Bl.
a) ita A. fi. Bl. C l; a ^* 1. C2.
c) eorum deesf B.
movebatur A. A*l. (ferebatur los.).
e) locus A. A*.
i)
aut deest A. A*.

2) Die 30. Iimii a. 1159. apud

charta data est ; Stumpf nr. 3859.
3) /clades
possideret ad loseph. Bell. lud. VII, 1. conforinataj.
4) /"Non
1)

40

[Cf. Sallust. lug. 83, l].

Novam Laudam

movebantur indidem
de publicis iudiciis 3;

fere
cf.

ad verbum transscriptaj.
supra III, 20, p. 193; n.

5) [Inst.

2J.

IV,

18.

(36).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

284
1159.

(37).

IMP. LIB. IV.

diem aptnm et horam servans, quando imperatorem solum

posset invenire, ut conceptum facinus ad effectum perduceret, quodam mane primo diluculo egredientem de
cubiculo tentorii, ut more suo coram sanctorum reiiquiis
orationum suarum Deo munia^ persolveret ^, conspicatur,
seque optatum tempus ratus adeptum, accurrit, scelestas
manus inicit et modo trahendo modo portando versus
precipitium contendere coepit, potitusque esset forsitan
nefario proposito, nisi divina miseratio ad defensionem
divi principis manum extendisset.
Namque dum boc
modo ille trahendo, iste renitendo, uterque pro viribus
conaretur, accidit, ut funibus quibus tabernacula suspenduntur implicati ambo caderent ad terram. lamque
vociferantis principis clamor auditus cubicularios exciverat^; qui accurrentes sceleratum monstrum comprehendunt et multis plagis afPectum eodem loco precipitatum dimergunt. *Talis* tunc^ de illo opinio fuerat.
Nos tamen audivimus eundem vere furiosum fuisse^ et
innocenter vitam perdidisse* ^.
*XLIIII. Mediolanenses tantum se facinus frustra
suscepisse dolentes subsequenter aliud intendunt.
Octo
de suis precio ad cremandam Laudam conducunt. Quo-

rum unus duni nocte intempesta^ promissum implere

vellet ac aedibus ignem iniecisset, invenerunt eum vigiles
dum propositum confessus fuisset,
et comprehensum
mane facto eum patibulo contra Mediolanum erecto
suspenderunt.
Quidam etiam se mentitus monachum,
explorator et eorumdem criminum obnoxius, simili modo
,

vitam

10

15

20
*p-^^5.

25

finivit.

XLV. ^ Non multo

post a

litteras imperatori allatas^

*) Talis

quodam

accepimus,

divino'^

monitore

quendam

30

venisse

perdidisse des. A. A*.

d) esse
h) excitaverat A*.
c) ita ^. C; de i. tunc B.
f)
nulla cap. dist. A. A* ; noviim cap. itifra a
se iterum add. A. A*.
Venientem ergo (p. 285, /. 16; inc. A* 1, verbis Talibus acceptis (p. 285, l. H) 35
et XhYI praetermissi A.
ine. A*2; numeri
g) directas ^. A*.
a)

JSl.
verbis

munera A. A*.

e)

XLV

2) [Haec postea aliena manu adiecta

1) [Cf. infra IV, 86J.
G. Scheidel, Simonsfeld, Scheffer - Boichorst sibi persuaserunt, quam~
quam in Gest. Frid. etiam ctlia haud dissimili modo retractata inveniuntur ; cf lyraesertim III, 33, p. 208, l. 12 sqq. necnon I, 8, p. 24, 40

esse

et III, 39, p. 213, n. * in recensione C additaj.

III, 2, 5. Sallust. lug. 38, 474) [I. e. praesagoj.

n. 4.

3)

[Cf

Oros.

EAHEWINI GESTA FRIDERICI

IKF. LIB. IV.

285

Italiam sive Hyspanum sive Arabum Sarracenum,

aetate senem, facie deformem et luscum, discipulos vel
habentem, malis consiliis et arte venesocios pene
fica prioribus multo potentiorem eumque mortis contemptorem^, pariter cum suis sequacibus magnum se
munus consecutos^ arbitrantes, si gloriam^ et nomen
Presibi perpetuum principis sanguine comparassent.
laturum,
anulos,
munuscula
medicinas,
quasi
ipsum
ciosa
gemmas, frena, calcaria, venenatis furfuribus circumlita*^,
adeo violenter et efficaciter toxicata, ut mortem non
evaderet imperator, si vel manu nuda ea attigisset.
Sicam quoque latentem iuxta femur gestare, ut, si quo
impedimento veneni facinus non procederet, ea ad peragendum nefarium propositum uteretur. Talibus acceptis,
cum perpaucis communicato consilio, venturum magum
iubet observari. Venientem ergo, ubi certis indiciis quae
delata erant^ princeps vera esse cognovit, hominem asservari^ precepit, et perquirens, cuius hortatu ad tantum
facinus esset precipitatus, promisit, quod vera dicenti
remitteret omne supplicium, sin falsa promere maluisset,
corpus eius tormentis absumeret. Ille et verbera et
questiones deridens, iiisuper comminatus est, si quid
ipse mortale pateretur, imperatorem continuo sine dubitatione secum moriturum.
Sed deceptus valde^^ est
nam princeps minas eius contempnens, cum de sociis et
auctoribus sceleris nullum ab eo potuisset extorquere
documentum, tantam pestem tantique sceleris fabricatorem ^, sicut meritus erat, crucis patibulo donavit^
Deoque salutis conservatori^ uberes gratias egit, quod

iii

1159.

XX

10

15

20

25

30

tam

validi malefici virus et insidias declinasset^

XLVI.

Interea ^Beatrix*'" imperatrix, dux^ BaioSaxoniae Heinricusi', Conradus^ Augustensis

episcopus, uti decretum erat^ milites^' scribere ^ proariae

et

a) coutemptatorem A*.
b) consecuturos A.
c) glo^. et nom. perp. sibi A;
nescio
35 uom. sibi et gloriam perpetuum (sic) ^; et nom. sibi et glor. perpetuam -B 1
an /?, quocuni B 1 fere convenit, verum ordinem verborum servaverit.
d) circumlinita A*.
e) tetigisset /?.
fuerant C.
fj
g) asservare /3. Bl; asservaret, radendo corr.
asservari Cl.
ita codd. (dampnavitV).
h) est v. A. A*.
i)
k) servatori /?.
inclin. A*.
m) N. A; enim (pro N.^ A*.
n) dux deest A* 1
H. dux Bai. et
1)
o) ille et /?.
40 Sax. A*2.
p) Heinricus deest A. A* 1.
q) C. A. A* ; et Conradus B\.
;

r) milites

om. p.

1) fCf. loseph. Bell. lud. I, 17:

sceleris fabricatorem
Oros. I, 11, 1:
;

2)

fCf.

supra IV, 2SJ.

3)

fCf

domus suae pestem ac totius

tantorum scelerum fabricator^.

Sallust. lug. 43, 37.

(38).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

286

1159.

(hd.).

IMP. LIB. IV.

pere^ commeatu^, stipendio, armis aliisque utilibus iter

incipere. Profectique cum magno exercitu paucis^ diebus in Italiam perveniunt^ suoque adventu nostris laeticiam, hostibus metum incutiunt.
Erat enim isdem
princeps filius, ut supra dictum est ^, Heinrici^ ducis et
Gerdrudis, filiae Lotharii imperatoris.
Qui a primis
cunabulis patre et matre orbatus, ubi primum ^ adolevit,
pollens viribus, decora facie, sed multo maxime ingenio
validus, non se luxui neque inertiae corrumpendum^,
sed, uti mos^ Saxonum^ est, equitare, iaculari, cursu
cum equalibus certare et, cum omnes gloria anteiret,
omnibus tamen carus esse^\ Eius studium, ut de quo-

dam

modestiae, decoris, sed maxime severitatis

erat : cum strennuo virtute, cum modesto pudore, cum innocente ahstinentia certahat: esse quam videri boiius maleJjat.
Ita, quo minus appetehat^ gloriam, eo magis illam assequeIn omnibus gloriosis plurimum facere et mihatur^.
nimum ipse de se loqui. Is, recepto ab imperatore, ut
supra dictum est ^, ducatu Baioariae, ubi ^ naturam et
mores hominum cognovit, multa cura, multo consilio in
tantam claritudinem brevi pervenerat, ut, treuga per
totam Baioariam ^ firmata ^, bonis vehementer carus, malis
maximo terrori^ esset, adeo ut absentem velut presentem
timendo leges pacis, quas sanxerat, nemo sine pena capitis auderet infringere.
Qui cum suos milites regiis
coniunxisset, in brevi ^^ spacio novi veteresque coaluere,
virtusque omnium equalis^^ facta est. Nam et non multo
post avunculus imperatoris, Gwelfo^ princeps Sardiniae,
dux Spoleti, marchio Tusciae, et ipse novum adducens

10

dicitur^,

15

^^

exercitum,

cum multo apparatu

advenit suoque adventu

20

25

30

nostris spem triumphi, adversariis fiduciam paciscendi

Ita [hii^] duo viri sanguine coniunctissimi, utdonavit.
proprio B\.
A.

d) H. A. A*.
paucisque A*.
c) veniuut A*. C2.
liic vocem dedit evrore omissam esse, ut iam Schefferh) ita 35
Boichorsf et Kohl afiimadvertertmt, ex Sall. l. c. patet.
g) in. est Sax. /5.
etiam Sall.; esset A. B.
i)
k) illa sequebatur SalJ.
pGtebat A. A*. ji. (Sall.).
(nisi forte illum assequebatur emendandnm).
1) Bauwariam, tit plertimque, A; Bawariam
corr. Bawariae iJ 1, ubi add. terram.
o) Guelfo
m) terrore^l.
n) facta e. eq. C.
A* (postea etiam Gwelfo^. C.
p) hi deest ^. B. C.
a)

e)

ita etiani Sall.; et

b)

f)

40
3) ubi primum
2) //; 7; [cf. eiiam I, 197.
1) [Cf. ihid.].
carus esse fere verboienus ex Sallust. Iiig. c. 6, 1. transscripta sunt.
5) Sallust. Catil. c. 54, 5.
6) plu4) gentis illius Sallust. l. c,
rimum
loqui ex Sallust. Iiig. Q, \.
8) ubi
7) //, 43. [55].
terrori esset ad Sallust. Iiig. 1, 4. conformaia.
9) [Cf. supra II, 56,
45
facta ex Sallust. lug. 87; 37.
10) /"brevi
p. 161, n. 37.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

*. 466.

10

15

IMP. LIB. IV.

287

pote unus eorum alterins fratris filius, diversis inter se 1159.

virtutibus certabant. Gwelfo^ dando ^, sublevando, ignoscendo, dux Heinricus^ severitate et malorum pernitie
gloriam adeptus est. Illius facilitas, huius constantia
laudabatur. Gwelfo * negotiis amicorum intentus sua
negligere, nichil ^ denegare quod dono dignum esset;
magnas potentias affectabat, exercitum, bellum^ novum
exoptabat, ubi virtus *enitescere posset. At dux Heinricus ^ studium modestiae decoris pretendens, non divitiis
cum divite neque factione cum factioso, sed pro pacis
Ita menegotiis absens simul presensque ^ pugnabat.
moria^ nostra ingenti virtute, diversis moribus fuere
hi^ viri duo, dux Heinricus^ et dux^^ Gwelfo^, quos,
quoniam res obtulerat, silentio preterire non fuit consilium, quin utriusque naturam et mores, quantum ingenio possem, aperirem, ^^valdeque"^ iocundum, ut in his
duobus clarissimis viris nostra tempora suum Catonem
in uno^ in altero ^ suum Cesarem invenissent**. Redeo
autem^, unde digressus sum.
''

XLYII.

20

25

30

aecclesiae tam in spiritalibus^ quam in secularibus regenda foret arbitrio, spontanea sei' temeritate a suo
capite abruperat, et, quod nefas erat, hostibus sociata,
cum Mediolanensibus filia matri rebellare coeperat.
Super hoc scismate conventa coram principe nec citatione
*)

35

Cremonensium cum Mediolano discordia

perpetua utrosque adeo urgebat, ut hostiliter sibi *invicem*^ incubantes non ante manus ab armis reducendas
putarent, quam vel una alteram prorsus absumeret vel
superior saltem inventa superaret. Freti ergo tunc oportunitate temporis Fridericum ad destructionem Cremae
civitatis hortantur, promissis XI milibus*^ talentorum".
Huius rei tali occasione sumunt exordium. Crema cum
esset de comitatu et diocesi Cremonensium eiusque

Haec desunt A. A*.

^.

a) Guelfo C.
d) ita etiam Sall. / nov. bell. C.
b) H. A. A*.
c) nil A. A*.
sed pacis A; sed paucis A*".
f) hii /?. Cl.
g) ita etiam Sall.; duo v. Bl,
h) dux deest A*2.
i)
k) iiutem deest B 1.
W. Ji. l. A. A* ; VVelfo /?; Guelto C.
m) milium -4.
n) marcarum corr. talentorum B\.
o) sec.
1) invicem deesi A. A*.
q. in spir. A (spiritualibus). A*.
p) se om. /?.
e)

40

factioso (l. 10) ex Sallust. Catil. 54, 3

dando
5. sumpta.
aperirem (mutatis
3) memoria
2) [Cf. supra p. 286, l. 28 sq.].
nominibus) indidem 53, 6.
4) [Heinricol
5) [WelfoneJ.
6) [Haec
quoque verba ex loseph. Bell. lud. III, 3. deproniptaj.
1)

(39).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

288

1159.

(40).

ioeii,4:.

IMP. LIB IV.

legittima nec vadibus, quos dudum dederat, cogi poterat,

ut adversum se experientibus ^ iudicio sisti curarent.
Qua de re pro ^ absentiae contumatia ac ^ contumaci absentia contra se sententiam tristem ^ excipiunt hostesque
iudicantur.

XLVIII. Collecta ergo valida manu, augustus, ita

quod exercitus eius eas copias, quas in obsidione Mediolani habuerat, superare videretur, partem unam cum
Cremonensibus contra Cremam dirigit, ipse cum reliquis
iterum ad depopulandos*^ Ligures agrum Mediolanensium

lo

ingreditur et cum militia Alemannorum totam* terram

pervagatur hostilem, completumque est et ibi *illud*^
quod dicitur Besidumn locustae comedit hrucus, et^ residuum bruci comedit eruca^. At Cremonenses cum auxiliariis et magiiis copiis ad oppugnandam Cremam venientes acriter civitatem obsidione vallant, summis
viribus impugnant. Oppidani fortiter resistunt de muris,
Ibi
et ante muros equis et ad terram valide certatur.
:

Garnherus^ marchio Anconae^

magnam"^* ^ viri fortis in

ea pugna gloriam consecutus, de nostris occiditur. Alii
quoque quam plures tam de nostris quam de illis ibiErat
dem*^ aut occiduntur aut graviter sauciantur.
autem Cremae situs in loco plano et campestri, opere
et manu satis liberaliter accuratus, naturae beneficio in^
quadam sui parte paludoso se defendens ambitu. Cae-

terum preter fossata ingentia

is

20

25

et profunda,

aquis plena,
duplici muro excelso circumdata omnes aditus et assultus
facile arcere valuitP.
Cives civitatis bellatores audacissimi et, quia cum suis contubernalibus, videlicet Mediolanensibus et Brixinensibus^, secundis rebus propensius usi, in atrocitatem, insolentiam ac arrogantiam irritati.
Circumvallata itaque civitate, hostium excursus
diligenter custodiebantur, et machinae aliaque ad oppugnationem profutura sedula preparatione disponuntur.

30

d) pop. A*. 35
c) istam A*.
pro deest Bi, uhi posf add. dc.
b) et A*.
i) erugo A.
h) et om. /?.
f) terram totam C.
g) illud deest A. A*.
1) Anchou^ Bl.
k) Werherus A. A*. (VVernher. Otto de S. Blasio c. 11, i>. 12, l. 1).
m) magn. glor. viri (vir A*) fort. in ea pugna cons., losephi verhoriim ordine paulum
mutato A. A*.
n) ibidem deest A*.
o) quadam in /?/ quadam om. A. A*.
40
p) poterat>4. A*.
q) ita h. l. A. ^ (Brixin). C; Brixieusibus A*. B.
a)

e)

Lyg. A.

11. 25, p. 246, n. 1. 268, n. 2J.

2) /"raagnam
consecutus vcrbotenus ex loseph. Bell. lud. I, 13. sumptaj.
1) [Cf.

supra IV,

KAHEWINI GESTA FKIDERICI

10

IMP. LIB. IV.

XLYIIII. Cum*-* haec aput Cremam agerentur,

nuncii de nobilioribus Romanae urbis ex parte senatus
populique E-omani ad curiam veniunt, omni devotione
omnique reverentia suum promittentes obsequium ^. Rogare, ne pro iniquitate paucorum malorum et de plebe ^
multos bonos et nobiles velit pessumdare; se esse, quorum occasione acceperit, ut imperator Urbis et orbis
nominetur. Fridericus^, pro ^ eo quod in priori expeditione severius cum illis egerat^, indulgentius eorum
accepta legatione, benignum illis dedit responsum et
per aliquot dies secum commoratos regaliter donavit et
absolvit^, mittens cum eis legatos Ottonem sepe*^ iam
dictum

palatii

comitem

et

magistrum

Aquensem prepositum, virum prudentem

15

et

cum Eomano

de prenotatis^ capitulis

30

pontifice, si is^ hoc eligeret,

finem facerent et concordiam

Qui venientes ad Urbem, cum honorifice tam

L.^

*p.AG7.

Haribertum

et in

stabilirent.

a populo

25

IJ^^-

negotiis
regni longa eruditione exercitatum, dans hoc in mandatis,
ut et ea, quae cum populo Eomano seu de stabiliendo
senatu seu de recipiendo prefecto agenda forent, ter-

minarent
20

289

quam

a senatu recepti essent interque ipsos

et summum pontificem crebri nuncii mediatores dirigerentur, molientibus illis more suo antiquum Romanae
urbis fastum, regales se^ in nullo passi sunt inferiores
inveniri, immo et ad se sepius veniri, quam ut illis occurrerent, obtinuerunt^.
Fridericus interim in Liguria degens ordinabat, ut aliquam cladem Mediolanensibus, qui omnes
ad civitatem confugerant seque intus communierant, inItaque cum Papiensium pugnacissimis consilium
ferret.
init, ut ad civitatem impetum faciant seque ab hostibus
fugari patiantur, ipsum vero" ex insidiis circumventurum
*LI."^

*)
35

a)

B* pergit: Frederico apud Cremam morante

Dum B; Cumque C(Cunque

C2).

b)

Fredericus

h.

l.

nuntii.

eliam

Bl;

princeps

J5*.

e) ita A. /S (palacii). C (cf. etiam supra

d) sepe i. dict. om. B*.
f)
in
III, 20, i3. 192, 1.21; infra IV, 69^, corr. palutinum A*\; palatinum Bl.
tiuUa cap. dist, A. fi. B. C;
i)
om. fi.
h) prenominatis A. A*.
g) is deest C.
m) Cak) in n. se A. A* 1.
1) B* pergit c. 52.
cf. tamen indicem, supra p. 231.
40 pitalum li. A (ubi numerus LI. omissus).
n) vero deest C.
c)

pro deest C.

1) [Cf.

supra

corum malorum,
4)

et

[Cf. IV, 34/.

Gesta Friderici.

c.

34. 36; p. 277. 2797.

2) [Intellegendum videtur: pauplebe].
3) [Cf. supra II, 30, p. 136 sqq.J.
5) [Cf. supra IV, 34. 86; p. 216 sq. 278 sq.J.

quidem ex

19

(42).

JlAHEWINl GESTA FRIDERICI IMP.

290

1159.

LIB. IV.

Nec multum tunc opinione deceptus est.

cum eorum impetum sensissent
iam enim predam abigere coeperant
strennue eos
persecuntur eosque resistentes^ acrius caedunt. lam ^
parum aberat a vera fuga his qui simulato metu cessuri
persequentes.

Mediolanenses enim,

erant^; declinaverant^ enim paulisper a loco insidiarum.

Tum Fridericus cohortatus^ suos, ab ^ tergo et ex*^ inproviso iam alacres et pene victores hostes invadit
auxilioque^ suis, quos iam pelli acceperat, optatus adMediolanenses, qui prope ^ iam se victoriam
venit.
adeptos putabant, videntes se circumventos undique a
regiis equitibus nec ullum sibi fugae presidium superequi atque
esse, adversus omnia inparati, occidi ^ capi
Tum spectaculum horribile campis patenviri afflicti^.

lo

cum medii

tibus,

hostium, nec pugnare nec fugam inire

i5

permissi, sine misericordia caederentur. Postremo omnia

qua visus erat constrata sunt telis, armis, cadaveribus

aut mortuorum aut ad mortem sauciatorum. Verum, qui

numerus occisorum aut eo prelio captivorum fuerit,
augustus ipse suis litteris declarat, scribens ad Albertum
Ait autem inter caetera:
Frisingensem episcopum.
Preterea ad consolationem tuam de presenti statu nostro
aliqua tihi scrihimus, qiiia honorem imperii et nostram^
prosperitatem te diligere non dtdntamus. Inter alia igitur^
magnificavit Dominus facere nohiscum et fecit, unde facti

20

25

sumus laetantes et mciximas Deo gratias agentes. llaxitnam

enim multitudinem Mediolanensium tradidit Deus in manus
nostras, ita quod in Idus Itdii *, qua data divisio aposto^

luL

15.

DC

de fortiorihus civitatis captivos in

lorum celehrari solet,
vincidis ahduximus, centum et fere
per campos et itinera
viarum interfecti sunt. De suhtnersis vero et de vidneratis

*)

d)

30

itaque in Kal. Aug.s A. A*.

a) c. acr. res. A. A*l.

1.
e) afflecti

b) declinarant

ex om, A.

f)

A.

c) ita

prosp. nostr. A. A*.

A.

ji.

g)

Bl. Cl; & A*. C2.

ergo

/?.

[Ad lam
fuga cf. SaUust. Iiig. 101, SJ.
2) [Cf. ibid. 36, 2]. 35
invadit
ihid.
cohortatus
101,
\].
cf.
4) /"auxilioque
3)
equitibus item cid Sallust.
acceperat indidem 101; 10]
5) /prope
patentibus ac Postremo
l.
c. 101; 9. confonnataj
6) /occidi
cadaveribus indidem 101, 11; cf. etiam siipra III, 40, ^.214; n.2].
Magnificavit Dominus facere nobiscum, facti sumus 40
7) [Ps. 125; 3
laetantesj.
8) Quod falsum est, cum divisio apostoloruni semper in1)

[Ad

cidat in Idus Iidii.

W.

KAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

291

Sic cum victoria ad Novam

fiiit neque numerus.
Laudam reversi fuimus.
LII. Ea tempestate Adrianus papa in Kalendis
Septemb. aput Anagniam^ diem clausit extremum et

modus non

1159.

civitatem^

Non. Septemb. in aecclesia beati Petri, presentibus

senatu populoque Romano, honorifice tumulatus
Post
est, regalibus nunciis ^ adhuc ibidem existentibus.
cuius obitum cardinales in seditionem conversi gemina
electione scindunt unitatem, quibusdam eligentibus Octavianum tituli Sanctae Ceciliae presbiterum cardinalem,
cui nomen dederunt Victor, aliis Rolandum ^ tituli Sancti
Marci presbiterum cardinalem et Romanae aecclesiae
cancellarium, cui nomen imposuerunt Alexander^. Yerum,
ut huius negotii tractatus perpetua seu continua decurrat oratione ^ paulisper alia interim prosequemur,
pro magnitudine causae suo loco his diutius immoraturi ^.
II.

(43).

sept.i.
sept.^k.

clero,

10

15

LIII. Imperator aliam* parans profectionem ad

devastandos fines^ Mediolanensium, cum in partem processisset et pabulatores in toto territorio nec equis an-

cum

20

nonam

25

ad obsidionem Cremae pergit. Tum demum perituram ^

civitatem metus invasit, magnaque tristicia habitatores*^
Erant autem et intus et foris universa
eius occupavit.
plena tumultus, multaque bellica instrumenta et in
Erantque
oppido et contra oppidum fabricabantur.

invenire potuissent^, reversus,

toto exercitu

deinceps cottidiana eorum officia, hi quidem excursus,

vero assultus moliri^ magnaque ^ vi omnibus ibi
diebus certatur. Nam ad portas ubi quisque principum
curabat, eo acerrime niti, neque alius in alio magis quam
in se spem habere, pariterque oppidani similiter agere

isti

30

b) Anangniam A; Anaginam /3 semper. C2.

a) civitatem cleest B.
c) Rud) B* pergit c. 60.
e) prosequimur A. A* ; prosequalandum A; Rolandum B*.
devastandum Med. agros A. A*.
^l.
h) inbab. A*.
f)
mur Bl.
g) po
|

i)

molliri Cl.

supra

c. 49. 507.
2) [Cf. Dialog. de pontificatu s.
LihelU de lite III, p. 527. 531: Ut enim lege oratorum disceptatio sua perpetua decurrat oratione; ^N. ArcMv' XXI,
p. 653. H. Boehmer, qiii hunc dialoguni Raheivino adscribit, ea ex quodani opere de arte orandi vel grammatica allata censet; qiiodammodo
40 similia etiam apud QuintiUan. Inst, or. b, S, 2. inveniuntur]
3) [Cf.
infra c. 59 sqq.J.
4) [Cf. supra c. 48; p. 28875) /perituram
fabricaljantur ad loseph. Bell. lud. II, 28. conformataj.
G) magnaagere, l. 30, ex Sallust. lug. 60, 1. sumpta.
que

35

1)

Romanae

[Cf.

ecclcsiaej

19*

^j*?^^. ,.;,

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

292
1149.

omniaque ad defensanda^*

menia

IMP. LIB. IV.

vario

utilia

diffidentiam rei dissimulare

preparare
prospera fortuna, interdum dolor- eorum
cinora incitavit audatiam.
,

(46).

ingenio

interdumque
ad multa fa-

LIIII. Quadam denique die, dum exploratum fuisset

Fridericum pro visenda consorte regni imperatrice, quae
morabatur, e^
in vicino castro nomine *Sanbassan*
^
castris exisse, ad portam quam regalis familia servabat
pene cum sexcentis erumpunt*^ equitibus; magnoque
prelio inito, cum^ diu Marte pari utrimque niH aliud
quam occiderent, tellus cruore manavit^, nostrique, quamvis tam pudore quam virtute summa vi resistere conarentur, illud tamen efficere non potuerunt, ut hostium

'^-

manus ea

die

gradum

retro dedisset^\

Graviter fortitercredere fas est,

Nam, si
die pug^natum est.
campestres peremptorum et sauciatorum vulneribus sanguine infecti ac provecti, imbre cruoris augmentum acce*perunt. Vespere facto utrimque disceditur,
istis intra munimina muralis
illis intra septa castrorum
que

illa

lo

i5

rivuli

*p. 468.

aggeris se recipientibus.

20

LY.^ Rediens augustus, cum de pertinaci hostium

audatia comperisset, indignatione simul et ira permotus
est, ut, qui iam pene in supremis^ se potius humiles ac
supplices ^ exhibere deberent, incursiones facerent et
victores suos ipsi turbare^^ non" metuerent erumpnosa oblam enim sepenumero in eruptionibus
sidione inclusi.
suis aut machinis flammas inicere aut turres destruere
aut letali vulnere ^ aliquos de nostris sauciare moliti
sunt^, nullumque specimen audatiae aut ostentationis
fuit, quod illi futurorum ignari pretermitterent; et dum
iam inclinata putaretur eorum superbia, de patratis faErat autem videre ^ micinoribus tumidi gloriabantur.
a)

defendenda

B 1.

N. A. A*.

b)

c)

deest

fi.

d)

eq.

erump.

25

30

/5.

f) nichil A; nihil C.
pari marte A. A*. (Flor.),
g) manare superscr. vit Cl;
i) castrorum deest C.
k) nidla cap. dist. A,
h) dedissent ^4. A*.
manarit C2.
I) suppremis B 1.
tthi nunierns LV omissus. A*, ubi rubra ad sequens cap, relata, C 2.
n) non om. A*.
o) stint om. A*.
m) perturbare A. A*.

e)

1)

2)

[Ad defensanda

[loseph. Bell.

dissimulare

cf.

Sallust.

ibid,

60, b],

multoque magis eorum dolor incitavit

San Bassano ; de quo cf. Giesebrccht l, l, V, p. 203, n.
lud. III, 1

35

40
auddciamy.
3)
dedisset ad FlmH epit. (interpol.) II, 13, 80. 81, conformata],
4) /^cum
nec in extremis supplicesy.
6) [Cf.
5) [Cf. loseph. Bell, lud. VII, 13
Verg. Aen. IX, 580; supra I, 13, p, 29, n. 2; IV, 377,
7) [Oros.
VI, 15, 25 videre ibi
eratj.
.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

293

seriam*, quando hi qui foris, occisorum amputatis capieis quasi pila ludebant et a dextra in levam
reiectis crudeli ostentui et ludibrio habebant; qui vero
in oppido, inhonestum arbitrantes, si quid minus auderent,
captivos nostrorum sine misericordia super muros membratim discerpendo miserabile prebebant spectaculum.

1159.

tibus,

Ea calamitas paulisper [quidem^] Friderico

tristiciam et dignam indignationem comparavit.
Qui
ubi impetum insanientium continere non poterat ac
sevientium furorem reverentia principis non cohibebat,
LVI.

10

contumaces vindictae severitatem exercere ^,

quos non correxit lenitatis pacientia, saltem indubitati supplicii pena coherceret. lubet ergo de captivis
eorum vindictam accipere eosque pro muris patibulo^
iussit appendi.
Contumax autem populus, nimis de pari
volens contendere, etiam ipse quosdam de nostris in
vinculis positos eodem modo traxit ad supplicium eosque
cruce suspendit. Tum Fridericus: 'Etiamne, perituri^-^,
contra nos ipsa vos nostra^ excitavit humanitas, et
lenitate nostra vobis aluistis audatiam?
lam^ quidem
vobis pugnantibus aliquamdiu pepercimus, captivos vestros^ miserati fuimus, vadibus vestris^ fidem servavimus,
inviti muris vestris machinas admovimus, semper cedis
vestrae cupidos milites continuimus. Ista omnia spernitis
et nefaria temeritate nos ad excidium vestrum, ad interitum filiorum seu nepotum vestrorum provocatis.
Utar ergo iam deinceps belli legibus, contendam cum
placuit in
ut,

15

20

25

30

pertinatia vestra, minime parcens, qui vobis ipsis parcere noluistis'^. Haec dicens, vehementer* iratus, quod
in sorte captivorum constituti equales cum victoribus
condiciones sibi ponerent, voce preconis declarari iussit,
ne ulterius ad se prof ugerent neve fidem sperarent nuUi
enim esse parcendum. Cunctis^ autem viribus dimicarent,
quantum possent saluti suae consulerent; iam enim se
;

35

d) ita
c) patibulo om. C.
b) quidem deest ^. B. C.
e) ipsa vos
ms- Wilm. (los.); perituros corr. nescio quis SS. XX.
om. /S; tempora (tpa) pro ipsa A (cf. supra IV, 41, p. 282, n. sj ; i. nos Bl. 2.
k) novum inc.
nostris A*. C.
iterum A,
h) uostros A*.
i)
g) Nara A*.
rtibram in marg. habet A* 1
cap., ruhra c. 56. inscriptum A* 2
a)

miserum A.

codd. omnes

et

40

1) D. 18. Sept. Crenienses hostes imperii iudicavit ; Bohmer-Ficker,

Acta imp. p. 100. [Comtit. I, p. 270 sq. nr. 19172) Etiamne, perituri
pertinatia vestra, l. 28, ad loseph. Bell. lud. VII, 13. conformata.
gesturum, p. 294,
4) vehementer
3) [Cf. supra III, 3, p. 1697.
l. 1, indidem fere ad verhum transscripta.

(46).

294
1159.

RAHEWINl GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

omnia iure belli gesturum. Itaque obsides eorum numero XL adduci iubet, ut suspendantur. Tum iuterim
adducuntur captivi quidam de nobilibus Mediolanensium
sex milites, qui deprehensi fuerant, ubi cum Placentinis
perfida miscebant colloquia. Nam, ut supra dictum est \
Placentia principi etiam tunc ficta devotione et simulata
adherebat obedientia. Erat autem unus de captivis, qui
ducebantur, nepos presulis Mediolanensis, vir dives et
cuius consilio Ligures^ universi plurimum niterentur.
Hos quoque, contempta multa pollicitatione pecuniae,
duci iubet ad supplicium, similisque his^ qui et prioribus

lo

vitae finis extitit.

(47).

LVII. lamque ad civitatis pernitiem machinae

plurimae^ admovebantur, iam turres in altum exstructae
adplicari coeperant.
Tum illi summa vi atque [animi*^]
pertinatia resistere atque a muris turres arcere suisque
instrumentis validis saxorum ictibus nostras machinas
Effrenatis vero animis princeps obsistendum
impellere.
putans obsides eorum machinis alligatos ad eorum tormenta, quae vulgo mangas ^ vocant et intra civitatem
novem habebantur, decrevit obiciendos. Seditiosi, quod
etiam aput barbaros incognitum et dictu quidem horrendum, auditu vero incredibile, non minus crebris
ictibus turres impellebant, neque eos sanguinis et naturalis vinculi communio nec ^ aetatis movebat miseratio
sicque aliquot ex pueris^ lapidibus icti^ miserabiliter
interierunt^, alii miserabilius ^ adhuc vivi superstites
crudelissimam necem et dirae calamitatis horrorem penduli expectabant.
O facinus! Videres illinc liberos
;

machinis annexos parentes implorare, crudelitatem eis^

et immanitatem aut verbis aut nutibus obiectare, econtra
infelices patres pro infausta prole lamentari, sese miserrimos clamare nec tamen ab impulsionibus cessare.
Consolatus est autem eos etiam aliquis eorum, ita dicens:

c) admov. plur. B.
a) Lyg. A.
b) his deest Bl.
f) puris A*; pravis? /?; pravis Bl.
neque C2.
g) mis.
i)
ita A. /S/ eius B; deest A*. C.
om. p.

e)

1)

IV,

11. 31.

2)

Mangana

vel

d)
icti

dicunt;

p. 66, n. 47.

cf.

Ducange

20

25

30

animi deest p. B. C. 35
A*.
h> interierunt

manganas [seu mangonesj

Henschel IV, p. 227. [ed. Favre V, p. 217;

Waitz, 'DVG! VIII, p. 189, n. 4; A. Schultz, 'Das hofische Leben ziir
Zeit der Minnesinger' , ed, 2. II, p. 397 sqq.J.
3) [Cf. supra I, 47,

alii

15

ed.

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

*p.m. *'0 beati^,

IMP. LIB IV.

295

mori bene quam male vivere con- 1159.

tinget^
Ne timeatis mori, qui^ magna mala morte
Si viri fortes pro libertate certantes
effugituri estis
essemus, non oporteret nos quoque super hoc aut cuncquibus

monitorem. Nam mors quidem libertatem animis prestat, valdeque beati, qui pro patria mortui immortalitatis ordinem iam receperunt. Quam multi
nostrorum antecessorum hac lege talique condicione alii
tari aut expectare

tamque igne quam verberibus excruciati obierunt,

vero semesi a bestiis ad secundum earum*^ cibum
vivi servati sunt.
Miseriores vobis^ nos sumus, qui adhuc vivimus, qui sepe mortem optantes non accipimus^.
Dum enim quisque nostrorum secum reputans crudelem
seu barbarorum seu gentilium suorum servitutem, videre^
coniuges ad turpitudinem duci, alius revinctus^ manibus'^
vocem filii patrem implorantis exaudiet, alius vero infelices senes ad cineres patriae videbit^ assidere; haec,
inquam "^, quisquam nostrorum considerans aspicere
solem" durabit, etiamsi vivere sine^ periculo possit?
O utinam omnes^ fuissemus mortui, priusquam civitatem
torti

10

15

20

alii

nostram Cremonensium manibus videremus excindi^i,

priusquam patriam sanctam Papiensium impietate funditus erui conspiceremus'
Adhuc eum orare cupientem
omnes interpellabant^, et effrenato quodam impetu ad
iaciendum incitabantur, hoc speciem^ esse fortitudinis
rectique consilii existimantes^, hostibus stuporem mentis
admirationemque audatiae relinquere.
Pauci quidem
!

25

cedentes filiis consulere voluissent, alios autem

liberorum caedis amor invasit, malorum* quae subditi
hostibus passuri fuerant cogitationem habentes pro solatio" necessitatis ad cedem"^. Et Crema tunc temporis
taliter affecta seu potius afflicta fuerat.
rationi

30

a) O viri quib. A; Ob ('cof}-. O A* 1) ergo quib. A*.

b) contingit A. A*,
d) eorum omnes codd. pro
corr. continget B\.
c) ita fi. B. C (los.); quia A. A*.
f) nos vob. C.
35 earum, sed cf. los.
e) eor. et bene vivi A*.
g) ita plerique (accipiunt los.); accepimus A.
h) videbit emendare voliiit Giesebrecht, 'DKG.' VI, 379,
sed temere transscriptum videtur ex los., uhi: videre coniuges ad turpitudinem duci . .
ita A. A*. JB 1 ; revinctus sive reiunctus /S. Cl;
Videbit alius coniugem abduci.
i)
reiunctus
2 ; revinctis C 2. los., sed revinctus in arcJietypo scripfum esse videtur.
m) imq. Bl.
n) ita eticim los. ; solere
40 k) manibus revinctis los.
1) videbis A.
A. C.
o) ita etiam los. ; absque
p) fuiss. omn. B.
q) exscindi A. A*. Cl.
r) ita A. p (los.) ; interpellebant rel.
s) ita omnes codd. pro spccimen, cf. los.
t) malorumque q. A. A*.
u) silentio A*.
v) ita /3, nt los. ; ad- cede (in allera liltera
e vestiffio rasurae apparente) A; adced'e (71; adcedere C2; accedere B. IVilm. Wait:.
.

45

ad cedem (l. 31^ ad loseph. Bell. lud. VII, 28.

1) quibus
conformata.
2) [Cf. supra IV, 26, p. 2G9; n. 2. et ej.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

296
1159.
^^^^*

IMP.

LIB. IV.

LVIII. At^ Mediolanenses arbitrantes Fridericum

obsidionem Cremae soUicitum alias laborantibus
non posse succurrere \ egressi cum turmis suis pene XX ^
milia hominum, oppidum quoddam versus lacum Cumacirca

num Manerbe vocatum ^

obsidione cingunt^, aggeres

in- 5

struunt, machinas admovent omnibusque modis eversionem castri accelerare nituntur. Verum comes Gozwinus^, qui tunc comitatum Sefrensem et Martusanum^

iussus^ a principe satis provide administrabat, missos

suos ad curiam dirigit hostiumque conamen^ denunciavit;
quid facto sit opus^, consulit; se quoque^ copias quantas
possit^ collecturum, si ab exercitu aliquod^ sibi militiae
supplementum destinetur. Imperator continuo quingentos
equites armatos eo dirigere decernit^. Comes etiam de
suis colligens auxilia non modicum coadunavit exercitum.
lamque compositis rebus, Mediolanensibus se ^ ostendere,
minitari, neque prelium facere neque otium pati, tantummodo hostem ab incepto retinere, neque copiam
pugnandi facere, donec qui'" e castris expectabatur miles
superveniret. Rati Ligures^, id quod negotium poscebat,
imperatorem laborantibus suis auxilio venturum et indubitatum prelium futurum, obsidionem dimittunt, fugamque ineuntes ad civitatem evadere festinant. Comes
ut videt eos iam fugam cepisse, magna illos vi ab tergo
urget, fugientibus instat, caedit, capit, copiosam predam
diripit; reliqui amissis omnibus profugi^, multique saucii,
vix intra civitatem revertuntur.
(49).

Inter haec Placentini multis argumentis

detecti sunt studio^ rerum novandarum niti, cum Mediolanensibus crebra^ inire conciliabuia, frumentum aliaque usui necessaria ^ clanculo illis providere, quin etiam
aliquos de suis Cremensibus in auxilium destinasse. Imperator satius existimans^ habere detectos^' inimicos quam

10

15

20

25

LVIIII.

triginta Cl;

XXX

30

et add. A.
d) Gohvinus /9;
Sefrensen A; Sefrenensem C. 35
h) seque B.
k) alii)
posset A. A*.
f) missus fi. Bl,
g) conatumJ. A*.
m) e castr. qui A. A*.
quid A. A*. /S.
n) Lyg. A.
o) studio
1) decrevit A*.
r) derectos ^; directos B.
deest B.
q) estimans JSl.
p) crebra deest C.

Et

a)

Gosuinus

/5.

b)

C2.

B2] Gezouinus A; Goswinus C 2.

c)

e)

2) De Erha prope
[Cf. Sallust. Catil. 60, 4. lug. 98, \].
cogitat Giesebrecht l. l. V, p. 208. [VI, p. 3807. 40
3) Seprio et Martesatia.
5) In sequenti
4) [Cf. supra p. 30, n. 1].
capitis parte verba [se
futurum, l. 22] ex Sallust. lug. 55, 8. 56, 1.
sumpta [cf. etiam ib. 82, \].
6) [Cf. ib. 56, 6: paucis amissis profugijloseph. Bell. lud. III, 8].
7) [Cf. Sallust. lug. 54, 6
1)

laciim

Cumanum

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

amicos,

pro eo quod^,

IMP.

LIB. IV.

297

nt dicitur\

nulla pestis 1159.

efficatior ad nocendum quam familiaris inimicus, eosdem
pro perfidia sua, ut levissimos nec^ in hac nec in illa
fictos

10

15

*i^.

parte fidem debitam habentes, hostes pronunciat.

Verum res exigit^ ut ad scisma Romanae aecclesiae, unde digressi sumus ^, scribendo redeamus. Porro
in hoc negotio lectorem ammonitum esse cupimus^ ut
non de nostro dicto vel scripto veritatem huius rei metiatur, sed, quid rectius sit, quisve^, ut ita^ dicam'^,
iustius induit arma, ex collatione omnium scriptorum,
quae undique media discurrerunt, proprio disquirat iudicio.
Nos enim, si alterutrius partis res veK attolleremus vel extenuaremus, a proposito decidere videremur;
nec utique sanum esset corpus reliquum hjstoriae, si
hanc partem velut principale membrum domestici favoris
morbus haberet.

*LX.

470.

Divisis^,

ut supra dictum esf^, in electione

(50).

Romani pontificis cardinalibus, clero ac populo Romano,

cum a suis consentaneis et sequacibus alter, id est Octa20

25

in prima dominica mensis Octobris, alter, id'^

Rolandus, in XVIII. ^ die mensis Septembris in episcopum consecratus fuisset, uterque litteras, quarum
tenor subiectus est, ad declarandam rem per mundi

vianus,

oct.i.

est

sept.is.

partes destinavit.
Victor^ episcopus,

servus servorum Dei^

venerabilihus

fratrihus, patriarchis, archiepiscopisy episcopis*, et Jcarissimis

30

filiis, ahhatihus, ducihus, marchionihus, comitihus et caeteris

principihus et egregiae familiae imperiali, in sacratissima
curia domni Friderici serenissimi et ^ invictissimi Romanorum
imperatoris commorantihus, salutem et apostolicam henedictionem
Quam et in quantum et aecclesiastici status decorem

*)

35

f)

vel

i)

ac

etc.

Quam dilexerimus (p. 298,

l.

2) etc, ceteris omissis, A. A*.

a) quod om. A*.

b) ne Bl.
c) itam B\.
d) dixerim C
atten. vel attoll. A. A* (adtoll.).
g) Divisis in el. pergit B*.

e)

discurrere C2.
h) id e.

om. A.

1) Boethius de consol. philos. 111, prosa 5.

2) [Cf. Oros. I, \, 7.
/F, 6, 1; infra c. 61J.
4) [Cf
3) [Cf supra IV, b% p.^U, n. 3].
supra III, 8. lCi, p. 174, n. 2. 185, n. 2; 2^ram?-^//n infra IV, 75/.
arma, Lucan. Phars. I, 126.
6) IV, 52.
5) quis iustius induit

Potius 20. die Sept. consecratum esse Alexandrum ostendit Jaffe,

Reg. p. 679. [ed. 2. //, p. 1477. ^^[D. 18. Sept. inmantatus estj.
8) Exstat in cod. Vindobonensi supra [p. 174, n. SJ laudato, patriarchae
Aquileiensi data.

40 7)

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

298

IMP.

LIB. IV.

Jionorem Romani imperii et nohilitaiem omnium honorum

hactenus sincere dilexerimus et quae mutuae karitatis^ sint
invicem frequenter eochihita, nequaquam credimus a vestrae
magnitudinis excidisse memoria.
Nunc autem tanto propensioris dilectionis efficatiam vohis et imperio cupimus exhihere, quanto Deo auctore ad maiorem conscendimus dignitatem.
Quapropter universitatem vestram,, de qua plene confidimus, plurimum deprecamur, ut p>ro heati Petri apostolorum principis reverentia et antiquae dilectionis constantia,
qiiae inter nos inviolahiliter perseverare dinoscitur, domnum
imperatorem invictissimum commonendo rogetis, quatinus imperio sihi a divina clementia commisso et aecclesiae Dei,
sponsae Ihesti Christi, cuius advocatus et defensor divinitus
est constitutus, pirovidere et suhvenire non tardet, ne in tanta
discordia adversariorum malitia nequiter prevalere, navicuJa
heati Petri proceUis et tempestatihus suo tempore quassari^
et decus imperiaJe valeat aliquatenus^ ohnuhllari.
Insuper

1159. et

dignum duximus intimandum, qualiter

Domino concedente vocati fuerimus.
memoriae papa Adriano predecessore nostro, viam

10

15

universitati vestrae

ad

apostolatus

Felicis

oct. 4.

officium

universae carnis ingresso, in heati Petri hasilica tumulato,

convenimus omnes de electione summi ptontificis tractaturi^.
Post longam vero collationem et diutinam deliherationem,
divina tandem irispirante clementia, electione venerahilium
fratrum nostrorum episcoporum, preshiterorum^ sanctae
Pomanae aecclesiae cardinalium, cleri quoque^ Romani,
ptetitione eiusdem popidi, assensu etiam senatoyHae dignitatis, Jionoratorum insuper^ capitaneorum^ ad summum pontificatum, annuente Deo, canonice sumus electi et in sede
apostolica collocati ac deinde prima dominica mensis Octohris
henedictionis consecrationem et nostri officii accepimus plenitudinem.
Quocirca universitatem vestram Jiumiliter deprecamur, quatinus apud ipsum nos precihus adiuvetis, a quo
omnis est j^otestas^ et Jionor dignitatum. Si autem ex parte
illius Polandi quondam cancellarii, per conspirationem et
coniurationem contra aecclesiam Dei et imperium WiUelmo^
a)

7iic

lare B*.
f)

c)

clerique

Colon.

Germ.
nisi

Bl.

g)

et add. V.

h)

b)

quassare ^.

tractari
ita

/5.

B 1.

Cl. V;

B 1;

quasare

(sic)

a.

1161,

IV, p. 145,
a DeoJ.
sel.

*S'S'.

r.

n. aj.

G. p. 106
2)

sg.

[Rom.

25

30

35

obnubi-

presbit. diaconorum V.
Willih. B* seniper ; Wilh. C2.
e)

1) [Cf. epist. partis cardinalium , infra c. 62, p. 306, lliiteras Victoris papae ad archiepiscopum Coloniensem,

atqiie

reg.

aliquid excidisse patet.

aliquatinus /9. Bl.
d)

20

insertas;
13, 1:

non

Doeherl,
est

10 sqq. 40
Chron.

Monum.

enim potestas

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

fecit intrudi, quod

XIL^

seculis

LXI.

10

15

20
*p. 471.

25

299

post ehctionem nostram^ se

jg^f\^
non est auditum ^, ad vos scripta
pervenerint, tamquam mendatio plena et a scismatico et
lieretico destinata respuatis et aures vestras 7iequaquam illis
ullatenus prebeatis. Data^ Segniae, V.^ Kalend. Novemhris^ oct.2%.

qui die

Siculo astricti,

IMP. LIB. IV.

Alexander^ episcopus, servus servorum Dei^

venerahili^ fratri Gerardo^ episcopo et dilectis fdiis canonicis
Bononiensis aecclesiae et legis doctorihus caeterisque magistris Bononiae commorantibus salutem et apostolicam henedictionem. Aeterna et incommutahilis providentia * Conditoris
sanctam et immaculatam aecclesiam a suae fundationis exordio ea ratione voluit et ordine guhernari, ut unus ei
,

pastor et institutor existeret, cui universi aecclesiarum prelati ahsque repugnantia suhiacerent, et memhra tamquam
suo capiti coherentia ei se mirahili quadam unitate coniungerent et ah ipso nullatenus dissiderent.
Qui vero apostolis
suis pro eorum fidei flrmitate promisit dicens: Ecce ego vobiscnm sum omnibus diebus usque ad^ consummationem
seculi, ille x^rocul diddo aecclesiam suam, cuius ipsi apostoli
magisterium * assumpserunt sua promissione fraudari nullo

^(olt.5;.

cf.ioh.io,i6.

Matth.2%,20.

sed eam in suo statu et ordine, licet ad

instar navictdae Petri fluctuare aliquando videatur, perpefuo
Unde et, quamvis hoc tempore tres falsi
faciet pejinanere.
fratres, qui a nohis quidem exiermit, sed non fuerunt de
7iohis^, transfigurantes se in angelos lucis, cum sint Sathanae^, inconsutilem Christi tunicam^, quam utique ipseideni^,
ex persona psalmigraphi^'^, a Jeonihus petit et a framea
jjiQdQ

patietur,

*)

om. A;

7'eliqua

etc,, 7'eliquis omissis,

A*.

a) Xlla. Cl.
b) extra Urbem in loco non celebri, qui Cisterna dicitur, iuter
30 Ariciam et Terracinam acld. V (cf. htfra IV, 62, p. 306, l. 21 sq. 76; Constit. I, p. 266,
l. Ibsq.J.
c) Data
d) yo Cl.
Nov. des. B*.
e) Al i a epis tola ^/ Epi^tola
alterins in marg. add. B (cf. indicem, supra p. 232>.
f)
Dei om. A.
g) Veii A ;
venerabilibus G. -4*1, et ita B2.
h) Gerhardo Bl.
i)
iu. B.
k) quidem C.

1)

spalm. Cl.

35

1)

cod.

[loh.

Vindobon.

tenm^is

c[.

9,

saeculo non est auditumj.

2) Legitur in
die et de aliis litteris Alexand7'i eiusdem sive similis

32:

[De

Giesebrecht,

'DKG.'

V, p. 237. VI, p. 391; nec

midtum

diffe-

runt iam d. 26. Sept. lanuensi archiepiscopo Si/ro eiusque suf[raganeis

missae, quas Ca[arus (Ca[.) Annalibus lanuensibus, SS. XVIII, p. 28 sq.
40 inseruitj.
qui a nobis quidem exierunt, sed non
3) [1. loh. 2, 19
fuerunt de nobisj.
4) [2. Cor. 11, 14: ipse enim satanas transfigurat
se in angelum lucisy.
5) [loh. 19, 23: Erat autem tunica inconsutilisj.
Erue a framca, Deus, animam meam et
6) C[. Ps. 21, 21
de manu canis unicam meam. 22 Salva me ex ore leonis.
:

cf.

oai.

2, 4.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

300
1159. erui et

de

IMP. LIB. IV.

manu

canis orat ac postulat liherari, scindere

tamen auctor et caput aecclesiae ^
eam velut imicam suam sponsam provida guhernatione tiietur
et naveni eyregii piscatoris, licet sepius quatiatur, a fiuctihus
non permittit naufragium sustinere. Porro cum antecessor
noster ho^iae^ memoriae Adrianus papa Kalendis Septemhr.,
dum^ essemus Anagniae^ dehitum naturae solvisset et de
terris ad caelum, de imis migrasset Domino vocante ad
superna, eo Bomam adducto et II. Non. Septemhr. in aecclesia heati Petri^ presentihus fere omnihus fratrihus, satis
Jioneste, sicut moris est, tumulato, coeperunt * fomnes]* ^ fratres et nos cum eis secundum aecclesiae consuetudinem de
suhstituendo pontifice in eadem aecclesia studiosius cogitare,
et trihus diehus de ipsa electione tractantes, tandem in personam nostram, insufficientem Jiuic oneri et tantae dignitatis
fastigio minime congruentem, omnes quotquot fuerunt, trihus
tantum exceptis, Octaviano scilicet, loJianne^ de Sancto
Martino et Gividone^ Cremense, Deo teste, quia mendatium
non fingimus, sed meram^ sicut est loquimur veritatem, concorditer atque unanimiter convenerunt^ et nos, assentiente
Duo
clero ac popido, in Momanum pontificem elegerunt.
vero, loJiannes videlicet^ et Gtvido^, quos prenotavimus, tercium Octavianum nominantes ad eius electionem pertinaciter
intendehant.
Unde et ipse Octavianus in tantam audatiam
vesaniamque^^ prorupit, quod mantum, quo nos reluctantes
et renitentes, quia nostram insufficientiam videhamus, iuxta
morem aecclesiae Odo^ prior diaconorum induerat, tamquam
arrepticius a collo nostro propriis manihus violenter excussit
Ceterum
et secum inter tumultuosos fremitus asportavii.
cum quidam de senatorihus tantum faciyius inspexissent,
unus ex eis spiritu divino succensiis mantum ipsum de
manu eripuit sevientis. Ipse vero ad quendam capellanum
suum, qui ad Jioc instfnictus venerat et paratus, ilico flammeos oculos fremehundus inflexit, clamans et innuens, ut
mantum, quem fraudulenter secum portaverat, festinanter
Quo utique sine mora delato, idem Octavianus,
afferret.
ahstracto pilleo^ et capite inclinato, cunctis fratrihus aut loco
et^ laniare lahorent, Christus

sept.i.

sept. 4.

(Sept.7).

10

15

20

25

30

35

dum

b) bon. mem. des. Bl.

c)
ac dilaniare laborant Bl; laniari Bi.
t) omnes
e) apostoli add. Bl.
C.
d) Auagine ^ senipei- ; Anagin^ C2.
h) Guid. C.
i) sed
deest yS. C. Caf.
g) Oct. sc. et Gw. Crem. et loh. de S. M. Bl.
k) ita C. Caf.; coaveniunt fi. B\. B*. V.
sicut est mer. Bl.
1) videlicet deest C2.
1. B*. Cl. F. (Caf.J; pileo ^. C'2.
o) ita
m)
n) Otto B*.
a)

ess. des,

insaniamqueC.

1)

[Eph.

5;

23

sicut Christus caput est ecclesiaey.

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

incle

voluntate

aiit

remotis,

IMP. LIB. IV.

mantum per manus

301

eiusdeyn 1159.

cuiusdam clerici sui amhitiosus assumpsit, et

quia non erat alius, in hoc opere capeJlano et
Verum ex divino credimus iiidicio
clerico extitit coadiutor.
contigisse, quod ea pars manti, qiiae tegeve anteriora dehuecapellani

et

ipse idem,
5

multis videntihus et ridentibus, posteriora tegehat: et

cum''^ ipse idem hoc emendare studiosius voluisset, quia cajritium^ manti extra se raptus no7i poterat invenire, collo
fimhrias circumduxit, ut saltim mantus ipse appensus ei
quodammodo videretur. Sicque factum est, id, sicut tortae
mentis erat et intentionis ohliquae, ita ex transverso et ohliquo mantum fuerit in testimonium suae dampnationis indidus.
Quo facto, portae aecclesiae, quae firmaiae fuerani,
reserantur, et armatorum cunei, qitos, sicut ex re apparuit,
pecuniae largitione conduxerat, evaginatis gladiis ciim immenso strepitu cucurrerunt, et pestis illa mortifera^, quia
cardinales episcopos^ non hahehat, armatorum caterva militum vallahatur.
Fratres vero facinus tam immensum et
a secidis inauditum^-^ ex insperato videntes et formidantes,
ne a conducticiis militihus truncarentur^ sese in mtmitionem
aecclesiae nohiscum pariter receperunt, ihique novem diehus
continuis, ne exinde lihere exiremus, fecit nos quorumdam
senatorum assensu, quos pecunia ohlata corruperat, die noctuque armata manu cum omni diligentia custodiri.
Sane,
populo incessanter et iugiter acclamante et in senatores p)ro
tanta impietate midta immanitate fremente, de custodia
fuimus illius munitionis erepti, secV in artiori^ et tutiori
loco apud^^ Transtyherim nos iclem senatores, recepta inde
pecunia, posuerunt.
Cumque moram ihidem ferme per triduum fecissemus, universo populo tantam proditionem atque
malitiam de caetero nullatenus sustinente, senatores cum
nohilihus et populo venientes nos et fratres nostros per Urhem
magnifice et honorifice cum immensis laudihus et preconiis,
campanis etiam in transitu nostro uhique'^ pidsantihus, conduxerunt, *et sic tandem a violentia perseqiientis erepti ct
^iQstrae redditi lihertati, sequenti die dominica^ venerahilihus
fratrihus nostris Gregorio^ Sahinensi"\ Htthaldo Ostie7tsi^\
rat,

10

15

20

25

30

35
*ij.

472.

a)

cum

factum

est ut

(l.

10) des. Caf.

b)

caputium Bl.

c)

card. ot ep.

B. V. (Caf.).
d)nonauditum(7.
e) trucarentur Cl; iinde trucidareutur C'2.
i)
ubique deest C.
k) do40 f) sed om. /?.
h) apud deent Caf.
g) art. et des. f-i.
minico fi. C. (Caf.),
m) Sabinen.*is
1) Grego (non perscript.) /?; (Iregorlus B2. B*.
radmdo corr. Sabiuensi Cl; Sabinensis Hubaldus (Tubaldus ^) Ostiensis Bernhardus
(Bertiardus ^) Waltherus lulius /?. B. B*.
n) ita etiam C\ (cf. n. m) ; Host. C2.
/?.

Bernh.
45

(p. 302,

1)

/.

Scil.

1)

C2.

Octavianus.

2) [loh. 9,

32

A saeculo

non

est

auditum^.

(Sept.^iv.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

302

s}}^?^)'

IMP. LIB. IV.

Bernardo^, Walthero-, lulio^-^ et B. episcopis, cardinaUbus

quoque^ , ahhatihus, priorihus, iudicihus, advocatis, scriniariis,
primicerio et scola cantorum, nohilihus etiam et quadam
parte de popido Urhis apud Nimpham non longe ah TJrhe
insimul congregatis, munus consecrationis accepimus et, sicut
in Romana aecclesia moris est, ihidem pontificali regno^
Caeterum premagnifice fuimus ac sollempniter coronati.
dictus Octavianus, cum pro consecratione, immo execratione
sua, dum et in Urhe esset et postquam latenter Urhem
exivit, multos episcopos convocasset, nullum prorsus preter
unum, Ferentinatem videlicet episcojntm^, hahere potuit pro
sua temeritate et vesania confirmanda. Quosdam tamen episcopos imperialihus minis^
quosdam violentia laicali, quosdam vero pecuniis et hlandiciis allicere voluit, sed nil, Domino impediente, profecit. Unde nec adhuc invenire^ potest,
licet omnihus modis enitatur, qui ei manus execrationis imponat et se tantae faciat presumptionis et impietatis auctorem.
Verum memorati^ lohannes^ et Gtvido^ cecitatis tenehris

lo

15

quoniam scriptum est ^ ; 'Feccator cum venerit in

profundum *fmaIorum]*^, contempneV, nec sic a siia presumptione dampnahili resipiscunt, sed^ eundem Octavianum,
quem sihi in statuam erexerunt^, ohstinata perfidia venerantur et eum, relicta unitate aecclesiae, presumunt usque
Ipse
adhuc tamquam ydolum aut simulachrum adorare.
autem Antichristi tempora prefigurans usque adeo erectus
est supra se,
ut etiam in templo Dei sederit, osiendens se
tamquam sit Deus^, et ymdti ahhominationem desolationis'^^
stantem in loco sancto non sine multa lacrimarum effusione
corporeis ocidis inspexerunt. Sane nos infirmitatem nostram
ohvoluti,

virtutum indigentiam cognoscentes nostrum in Dominum^

iactamus cogitatum^'^, sperantes et de Christi misericordia
plenius confidentes, quod aecclesiam sanctam suam, pro qua
ipse idem in suhstantia nostrae mortalitatis apparuit, ut eam
sihi non hahentem riigam aut mactdam^^ exhiheret, optata
et

I(ohanne) Signino ,et B(erardo) Terracinensi episcopis Caf.

minis om, ^.
d) adhuc habere potest nec invenire B*.
Guido C.
g) malorura deest /?, alio atram. siiperscr. Cl. (viciorum Caf.),

f)

c)

1)

[Portuensi]

2)

[AlbanenstJ.

3) [Praenestino]

et add.
lo et G /?.
h) Deum /?.
b)

a)

Caf.

e)

4) [I.

rugam^.

5)

25

30

35

e.

[Ubaldum]
6) [Cf. supra p. 30077) [Prov. 18, 3
Impius cum in profundum venerit peccatorum, contemnetj.
8) [Cf.
Dan. 3, 12. 1879) [2. Thess, 2, 4: ita ut in templo Dei sedeat
ostendens se, tanquam sit Deus^.
10) [Matth, 24; 15: Cum ergo videritis abominationem desolationis^.
11) [Ps. 54, 23: lacta super Dominum curam tuam^.
12) [Ephes. 5, 27: non habentem maculam aut
corona].

20

40

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

faciet

tranquilUtate^ laetari,

datione sedata,

nil^

et

procellarum

quod iam

erit,

IMP. LIB. IV.

ei

303

omnium

inun- 1159.
ubi
noxia pro-

possit ohsistere,

unicus eius sponsus voluerit nubilosa quaeque et

Nunc igitur^ quia nos de nostrorum meritorum
pulsare.
qualitate diffidimus et de honestate et religione vestra plenam
hahemus fidutiam, vestris et universalis aecclesiae precihus
infirmitatem nostram petimus adiuvari, karitatem vestram
,

10

per apostolica scripta rogantes et commonentes attentius, ut

sicut viri catholici vos pro domo^ Domini muros inexpugnahiles opponatis ^ et in devotione ac fidelitate matris vestrae
sacrosanctae Romanae aecclesiae immohiliter persistentes ah

Quod

prefatus vir impietatis ad partes vestras aliqua dampnationis suae scripta

eius unitate nidlatenus recedatis.

si

transmiserit, ea, sicut respuenda sunt, respuatis et

15

20

tamquam

vana ac sacrilega contempnere et ahicere studeatis. Noverit

insuper^ discretio vestra, quod nos supra^ nominatum Octavianum, apostaticum et scismaticum, in octavo die a consecratione nostra
tunc enim terminum ei resipiscendi et
ad unitatem matris aecclesiae redeundi prefiximtis
tam-

(Sept.2y.

quam

inohedientem et contumacem, et illos, qui ei manus

presumerent, non dicimus consecrationis
sed execrationis
imponere, et de communi fy^atrum nostrorum episcoporum et
cardinalium voluntate atque consilio, accensis candelis et
coetu clericorum in aecclesia congregato^
vinculo anathematis et excommunicationis astrinximus et eos cum suo auctore
diaholo condempnavimus.
,

25

LXII.^

in

Venerahilihus'^

Christo

patri-

fratrilnis,

archis, archiepiscopis, episcopis, ahhatihus, ducihus, principihus, prepositis, priorihus et caeteris aecclesiarum prelatis,
30

ad

quos titterae istae pervenerint, Ymarus^ Tusculanus episcopus* prior episcoponm, lohannes titidi Sanctorum Silvesti^i et Martini, Gwido^ Cremensis titidi Sancti^ Calixti^^,
sanctae Romanae aecclesiae preshiteri cardinales, Reimundus^ diaconus cardinalis Sanctae^ Mariae in Via lata et
*)

35

a)

d)

episcopus etc, reliquis omissis, A. A*.

in(i'llitate /?; in tranq. C.
B.
1.
c) etiam

Dom. domo

b)

nihil V. C.

(nichil

Caf.),

c)

erjjo

/?.

finis discrepat in litteris apiid Caf. insertis,

excontnninicationem dalae sint.
1.
g) congregati /i.
f)

quippe quae ante Octaviani

B
i) Ycinarus ^; Ycmarus A*
h) Epistola card. ex parte Victoris papae praemittit B*.
k) Guido C.
m) Calisti C.
n) Raimundu.s /?;
1) Sancti om. p. Cl.
40 Yniaris /?.
Rimuudus C.
o) Sanctae Mariae
Dompnica otn. ^. B. B*.

2)

1) [Ezech. 13,5: neque opposuistis

Legitur in cod. Vindobonensi.

murum

pro

domo

IsraelJ.

(52).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

304

IMP. LIB. IV.

Sanctae Mariae in Bompnica et Suhlacus^ ahhas perpetuam in Domino salutem. Ex quo contra honorem aecclesiae Dei et imperii amicitia inter domnum papam Adri-

1159. Sy.^

anum

et

dissensio

*WilheImum^ Siculum apud Beneventum facta est,

et discordia^ non modica inter cardinales sacro-

Romanae

non sine causa ohorta est, yiohis

scilicet, qui honorem et dignitatem sanctae Dei aecclesiae et
imperii mdlatenus diminui volehamus, amicitiae, quae facta
fuerat in detrimentum aecclesiae et imperii, nequaquam consentientihus, aliis vero, qui, pecunia et multis promissionihus
sanctae

ohcecati,

ipsam

iam

10

conventionem

diximus fahricatam nequiter defendentihus

quam

plures in partem sui erroris attrahentihus, nostro

et voluntati totis virihus pertinaciter resistentihus.
Proinde procedente tempore, cum iam fama ferret imperatorem Italiam intrasse et plurimam eius partem suae potestati suhiugasse, predicti fratres Sicido astricti domnum
papam soUicitare ac circumvenire omni sagacitate coeperunt,
qualiter aliqua occasione assumpta domnus imperator et
omnes sequaces eius excommunicatiojii suhderentur et nos ad
id faciendum una cum eis iuramento astringeremur.
Nos
autem econtra diximus potiiis Siculum excommunicandum,
qui omnia iiira aecclesiae ta^n spiritalia^ quayn temporalia
violenter ahstulerat, quam imperatorem, qui aecclesiae Bomanae et imperii iura fideliter lahorahat recuperare et aecclesiam de servitide ad Jihertatem reducere.
Hoc audientes
faidores Siculi a iam dicto consilio cum ruhore siluerunt.
Eo igitur^ consilio nostro studio et exacta diligentia taliter
cassato et exinde venerahili fratre nostro Octaviano, tunc
sanctae Bomanae aecclesiae preshitero^ cardinali, nunc apostolicae sedis pontifice, una cum fratre Wilhelmo^ preshitero
cardinali Sancti Betri ad Vincula, ad imperialem celsitudinem
legationem ftmgente^, domnus papa cum sihi consentientihus
et^ supradicti Wilhelmi^ fatdorihus Urhem egressus Anagniam^ venii; tihi tunc demum manifesta conspiratione omnes
prefati Wilhelmi^ faidores in presentia domni papae sacramento firmaverunt personam imperatoris excommunicationi
sid)iciendam et extunc in antea eius honori et voluntati usque ad mortem immidahiliter contraire et, si contingeret^''^
domnum papam vita decedere, neminem se nisi de illis qui
et

aecclesiae

dicto Sictdo tenehantur astricti,

taliter ut

*p.ii3.

conatui^

b) Willelm. Cl. V.; Wlillm yS; Willih. B*.

a) ifa p. B. Cl; Sublacensis C2.
concordia C\.
d) conatu /?. B* ; conatus Bl; conatis B2.
e) spiritualia C.
f)
i)
et deest C.
ergo p.
fr)
h) Willelm. ^l. Cl; W. /?. F.
card. presb, B 1.
m) contigeret /3. B 1.
k) Willelm. Cl; W. /?.
1) Anagin. /?. C2.
c)

1)

[Symon].

2) [Cf. stipra

IV, 347.

15

20

25

30

35

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

305

coniuraverant in pontificem eligere.

Circumpositos insuper 1159.
ne alicui electo, nisi^ in quem Siculi secta consentiret, in^ consecratione mamis imponerent,
iuramento
nichilominus constrinxerunt. Fostmodum iam sepe dicto patre
5 nostro
Adriano Anagniae^ Kalendis Septemhr. defuncto, sept.i.
omnes illuc convenimus, et cum de corpore sive ihidem tumidando sive Romam deferendo non parva contentio^ oriretur, tandem Romam corpore deportato, prius in verho veritatis tale pactum unanimiter fecimus et scripto mandavimus,
10 quale
nunc sequitur: 'In^ nomine Domini amen.
Convenerunt episcopi, preshiteri et^ diaconi cardinales sanctae
Romanae aecclesiae et promiserunt sihi invicem in verho
veritatis, quod de electione futuri pontificis tractahunt secundum consuetiidinem^ istius aecclesiae, scilicet quod segregentur
15 aliquae personae de eisdem fratrihus, qui audiant^ voluntatem
singtdorum et diligenter inquirant et fideliter descrihant, et,
si Deus dederit, quocl concorditer possint^ convenire de aliqua persona eorundem fratrum, fiat cum hono ; sin autem,
tractetur^ tunc de extranea persona, et si concorditer pote20 rimus^ convenire, hene, sin autem, mdlus procedat sine comniuni consensu^: et hoc ohservetur sine fraude et malo ingenio\ Tali^ pacto in verho veritatis firmato, post humatum
corpus in aecclesia heati Petri ad eligendum pontificem convenimus et iuxta predictam consuetudinem personas, quae
25 singidorum voluntates diligenter inquirerent et audirent ac
descriherent, segregavimus. Sed cum propter conspirationem
adversae partis electio lente procederet, tertia die fere^ trans- (Sept.i).
acta, ad hoc tandem deventum est, quod XI III cardinales
ex adverso, qui sacramento constricti tenehantur, Bolandum,
Nos aiUem VIIII numero, qui
30 cancellarium nominaverunt.
nefandi iuramenti ex:ortes eramus, venerahilem fratrem
nostrum Octavianum preshiterum cardinalem, virum utique
honestum et religiosum, ad regimen apostolicae sedis et ad
concordiae et pacis unitatem inter aecclesiam et imperium
35 reformandam ac conservandam dignum et utilem esse cognoCum res taliter ageretur et partem conscentes^, elegimus.
trariam pactum, quod in verho veritatis firmatum fuerat,
penitus transgredi volentem sentiremus, pactum supradictum
episcopos,

40

d) altercatio B*.
b) ut in B2.
c) Anagin. /?. C2.
a) nisi om. C2.
versus mutatus, magna littera initialis colore caeruleo picta, pritna verba eliam minio
f) et deest C.
distincta p; item novus versus, littera initialis minio picta Cl.
g) sueh) audiunt B2.
mundo c. 76 fin. des. B 1, deficiente quaternione XVI.
tudinem
u s C.
k) tunc tract. p.
possint
concorditer (l. 19; om. C.
i)
1)
p o s s i
o) fere
n) versus mutatus , magna littera initialis minio picta Cl.
ra) cousilio /8.
deest fi.
p) iudicantes V.
e)

45

Gesta Friderici.

20

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

306

IMP. LIB. IV.

*

ad memoriam reducenfes, auctoritate JDei omnipotentis

omnium sanctorum atque nostra eis penitus interdiximus,
ne absque communi consensu omnium, sicut in pactione con-

1159. illis
et

idlatenus aliquem inmantarent, et Bolandtmi cancellarium eadem auctoritate, ne susciperet, nichilominus proQui dum verha et ammonitiones nostras vili*hihuimus.
penderent et Bolandum cancellarium manto induere^ festinondum tamen illo induto, nos illorum malitiae
narent
potius contraire quam consentire volentes et quod male conahantur minime permittentes , ad petitionem populi Bomani,
electione universi cleri, assensu etiam totius fere senatus et
omnium capitaneorum, haronum, nohilium, tam infra ** Urhem**^ quam extra JJrhem hahitantium, nostrum electum
manto induimus et intronizatum in sede heati Petri colJocavimus, inde ad palatium eiusdem, acclamante universo
populo, ymnum^ Deo decantante clero et omnihus sollempniter
adimpletis, honorifice deduximus. Adversae vero partis cardinales retrocedentes, in castrum heati Petri se contulerunt
Inde
ihique per dies octo et amplius inclusi permanserunt.
postmodum per senatores educti, extra Urhem secesserunt et
XII. ^ postea die, quod a secido non est auditum in castro
tinetur,

5
^^^^*-

(Sept.i-\b).

(Sept. 18;.

sept. 20.

10

15

20

'^,

nomine Cisterna, inter^ Aritiam et Terracinam, Bolandum

cancellarium inmantaverunt et in sequenti dominica execraverunt^ ac continuo mittentes nuncios per universam Italiam^,
episcopis, ne ad consecrationem nostri electi venh^ent, penitus
dissuaserunt, minantes illis excommunicationem et depositionem
in perpetuum. Qui tamen in prima dominica mensis Octohris
auctoritate Dei honorifice consecratus est.
Bem qualiter
,

oct. 4.

facta est vestrae fraternitati insinuavimits , nihil pi^aete^"

veritatem adnectentes, teste eo qui falli non ptotest, et si angelus de caelo aliud euangelizaret^, a veritate penitus aherraret.
Veriimtamen tmdta quae facta sunt omittentes ista
prout hrevius possumus vohis significamus, ne prolixiore
pagina aures vestras oneraremus^. Haec itaque animadvertat vestra fraternitas, quam devotissime ohsecramus et admonemus et modis omnihus quihus possumus exhortamur in
Domino, quatinus neque per sermonem neque per epistolam

25

30

35

b) Urbem deest /i. B*. V.

c) hymnum 5 2.
d) Xlla. Cl.
supra IV, 60, p. 299, n. h); iut C 1 iutra rel. et edd.
f) ita /? (exacraverunt). C (cf. snpra IV, 61, p. 302, l. S. 303, l. 21 sq.) ; consecraverunt rel. 40
h) oneremus, melius B*. V.
g) Italiam deest B 2.
a)

e) ita

/?

fest. iud. C.

(cf.

1)

[loh. 9, 32;

suprap. 299^

n. IJ.

2) [Galat. 1, 8: aut

angelus

de coelo evangelizet vobis praeterquam quod evangelizavimus vobisy.

RAHEWINI GESTA FKIDEKICI

a

vestro sensu

IMP. LIB. IV.

307

moveamini, sed in veritate nohiscum firmi

et 1159.

immohiles permaneatis.

LXIIT.^ Friderico^ Dei gratia glorioso, illustri,

magnifico et suhtimi Bomanorum imperatori Gregorius^
Sahinensis, Huhaldus Ostiensis^, lulius Prenestiitus*, Bernhardiis Portuensis^, Waltherus^ Athanensis episcopi, HuA.^'^ item^ Priscae, lohannes
hertus^ tituli Sanctae^
.,
tittdi Sanctorum lohannis et Paidi, Heinricus tituti Sanc.

torum Nerei
10

15

et Achittei,

Itdehertiis^

tituli

XII

hasilicae

apostotorum, lohannes tituti Sanctae Anastasiae, Bonadies^

tittdi Sancti Crisogoni, Athertus tituti Sancti Laurentii in
Lucina et Wittetmus^ tituti Sancti Petri ad Vincida presGeorii^-^ ad Vetum aureum, Bo.^
hiteri, Oddo^ Sancti
Sanctae Luciae in Septasotis^, lacinctus^ Sanctae Mariae
in Cosmidin, Oddo Sancti Nicotai in Carcere Tidlii^ , ArBo.^^-^ Sanctorum Cosmae^ et
denius^-^ Sancti Theodori^
,

Damiani,

C^

Sancti Adriani, Petrus^ Sancti Eustachii et

lo.^ diaconi cardinates, votuntate et spiritu in Domino congregati, satutem et gtoriosam de inimicis victoriam.
Quanto
20

excettentiae

vestrae

maior a Deo

cottata

est

et

attrihuta

et
quanto suhtimiorem inter mortates dignitatis
tocum constat vos ohtinere, tanto amptius imperiatem convenit maiestatem, sacrosanctam Bomanam aecctesiam speciatem
et unicam matrem vestram in omnihus honorare et ei semper
et praesertim necessitatis tempore satuhriter atque utititer
Quid autem diehus istis in eadem aecctesia Boprovidere.

potestas

25

*)

a)

b) F.
tensis

Prenest. etc, reliquis omissis, A. A*,

Hulla cap. dist.

A. A*.
C2.

A;

G. A. A*.
Baltherus /S.

c)

Epistola cardinalium ex parte Alexandri praemittit B*.

d) ita /?. B*. Cl; Host. C2.
e) Portnsis Cl; Por-

h) supplendum C r u c i s.
f)
g) Huber /9; Hub' Cl.
A, deest spatio circiter 7 litterarum vacante Cl; deest etiam B* ; A. item des. C2.
k) ita B2. C; tituli /S (cf. Waitenbach ap. H. Kohl p. 175, w. 4; Giesebrecht, 'DKG.'
m) W. /9. B*.
n) Odo /?; Ordo, r expunct. corr. Odo Cl.
VI, p. 391;.
1) Bo'n (i.
o) ita B* ; Georgii /9 (cf. infra c. IQ) ; Gregorii rel.
p) scola B*.
q) Tac /9.
s) ita B*; Ard (non perscr.) /9/ Ard' Cl
Arde C2.
35 r) Tull (non perscr.) f, ; Tullii C 1.
u) seqii. spatiutn vacuum, ut etiam post C.
ita fi. B2. B*. Ci; Theodorici C2.
t)
w) ita B* ; Pe ^. Cl; P. C2.
v) Cosmi B2.
Pe et lo. Cl; Boh. B*.

30

i)

Astaldus cardinalis fuit tit. S. Priscae ; Hubaldus (tion

1)
Hubertus) card. tit. S. Crucis laudatur.
2) [Bectius Ildebrandus
40 cf. infra IV, 76; Giesebrecht, 'DKG.' VI, p. 388. 3917.
3) [I. e.
Georgii].
4) [liodulfus; cf. Watterich, Vitae Potit. Rom.II,4i9S', JaffeLoetvenfeld, Reg. pont. II, p. 103; Scheffer - Boichorst , 'Mitteil.' VI,
Jaffi'
5) Ardicio
p. 637; Kohl in transl.; Giesebrecht l. c. p. 3917.
Reg. p. 678. [ed. 2. II, p. 103. 1467.
6) Boso.
7) Cinthius.
8) [lo45 hannes card. diac. S. Mariae in Porticu; cf. Watterich l. c. ; Giesebrecht
l.
c. VI, p. 388. 3917.
;

20*

(53).

1159.

sept.i.

1. loh. 2, 19.

2.cor.ii,i4.

308

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

mana

contigerit

IMP.

LIB. IV.

quam inanditum

facinus ah his, quos

reputabat, aliquantis diehus transactis fuerit perpefilios
tratum, dignum, immo dignissimum est, nos imperiali ceJsitudini nostris litteris aperire. Nuper siquidem cum dominus
noster honae memoriae Adrianus papa Kalendis Septemhr.
apud Anagniam^ dehitum naturae solvisset et de terris ad
caelum, de imis migrasset vocante Domino ad superna, tres
Octavianus scilicet et lohannes^ de Sancto
falsi fratres,
Martino et Givido Cremensis, qui a nohis quidem exierunt,
sed non fuerunt de nohis, transfigurantes se in angelos lucis,
cum sint Satanae, et cetera^*^. Et infra: Ad haec noveiit
suhlimis gratia vestra, quod * fOttoJ* ^ palatinus comes, occasione
de intrusione Octaviani suscepta, prefatum dominum nostrum^
et nos omnes plurimum infestavit et aecclesiam Dei nisus
est scindere et midtipliciter ahsque rationahili causa turhare.
Campaniam siquidem et patrimonium heati Petri ctim intruso et apostatico Octaviano violenter intravit et terram
ipsam studuit ei quihuscumque modis potuit^ suhiugare. Nos
itaque et tota aecclesia JDei nohiscum maiestatem vestram
suppliciter

et

exoramus, ut tam violenta

intrusione

ita

!>

lo-

sicut 20

qualiter vohis ad salutem

animae vestrae et hono^rem imperii super tanto negotio sit ^p.n^
procedendum, diligenter attendatis. Considerate et advertite^,
est intellecta et diligenter inspecta,

qualiter

circa

sacrosanctam

Bomanam

aecclesiam

et

circa

imicum sponsum eius dominum nostrum^^ Ihesum Chrisfum,

si7ie quo nec regnum potest aliquis ohtinere terrenum nec
acquirere sempiternum, oporteat vos hahere, et qualiter eam
ah impugnatorihus et praesertim a scismaticis et hereticis
ex imperialis officio dignitatis protegere deheatis modis omnihus ac tueri. Nos siquidem vos sicut specialem defensorem
et patronum aecclesiae Romanae modis otnnihus honorare
intendimus atque ad augmentum gloriae vestrae quihus modis
possumus cum Deo aspiramus. Bogamus autem_ et instantius
supplicamus, ut matrem vestram sanctam Romanam aeccle-

siam

diligatis

et

honoretis

et

ad pacem

et

tranquillitatem

25

30

3&

ipsius quihus modis imperialem convenit exceUentiam inten-

tantam prefati invasoris atque scismatici iniquitatem

mdlatenus foveatis.
datis et

ita ^. Cl; etc. C2.

d) Otto deest
Anagiu. /?. C2.
c)
b) lo. ft.
f) ita fi. B* ; potuit deest B2. C. 40
e) karissimum (krm) ^. B2. B*.
*.
adtendite
h) dominum N. I. Christum /?, dominum Rolandum i. Christum B*.

a)

/?.

g)

B2. B*.

1)

[Cf. siipra cap. 61; p. 2997.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

LXIIII.

10

Friclericus

malo novi

''^

309

scismatis

quarum exemplar hoc

episcopos

dirigit

cum

litteris,

est:

Fridericus^'^ Dei gratia Bomanorum impeaugustus Bolando^^ cancellario caeterisque

cardinaUbus, qui eum, elegerunt Bomanum pontificem, salutem
et omne honum.
Quoniam divina preordinante clementia'''
Bomani imperii guhernacula suscepimus, oportet ut in omnihus viis nostris ipsius legem cusfodiamus, cuius munere,
cuius voluntate dignitatis nostrae apicem adepti sumus.
In
hoc itaque sacratissimo proposito constituti, cum omnihus
aecclesiis in imperio nostro constitutis deheamus patrocinari,
sacrosanctae Bomanae aecclesiae tanto propensius dehemus
providere, quanto ipsius cura et defensio a divina providentia
Eapropter de discreditur esse commissa nohis specialius.
cordia, quae in suhstituendo Bomanum pontificem inter vos
suhorta est, plurimum dolemus, timentes, ne occasione liuius
scismatis aecclesia Christi sanguine redempta deheat dilacerari, presertim cum rohur aecclesiae foris tituhare videatur,
qiioniam unitas ipsius scissura domestica interius dilaniatur.
Ut autem huic pesti competens et Deo gratum exhiheamus^

LXV.'^

rator

20

25

30

J^^p^*

permotus, consilio principum decrevit ^ dare operam, ne

quid exinde seu status aecclesiae seu res publica imperii
detriraenti caperet.
Audiens itaque utrumque electum
in episcopatus ordinem consecratum, alterum ab altero
excommunicationis sententia condempnatum, sine iudicio
aecclesiae controversiam terminari^ posse non putavit.
Auctoritatem autem congregandi concilii exemplo antiquorum imperatorum, verbi causa lustiniani, Theodosii,
Karoli, sibi congruere putans ^ litisque decisionem legittimam esse non posse ^ nisi partibus hinc inde congregatis^^ considerans, ad citationem amborum venerabiles^
viros
et
prudentes Danielem Bragensem ^ et Heri-

mannum ^ Ferdensem
15

ancipiti

IMP. LIB. IV.

et

*)

35

seynper

clementia

a) i)erm.

d)
g)

etc.

(et cetera A), 7-eliquis omissis,

nov. scism. A.

A. A*.

atram. snperscr. Ci.

f)
Prag. B2.
k) K. A. A*
exhibcatis mutat. in exhibeatur, in mar^. vel mus Cl.
b) corr.

ex terminare A.

c) alio

vocatis A. A*.
e) venerabilem virum et prudentem /i.
i) F. A. A*.
Herm. /?; H. A; N. A*.
h) iwlla cap. dist. A.

Rul. (Ril.?)

1)
40 consules,

/?.

[Cf.

exhibeatis

1)

/9;

Sallust, Catil. 29; 2:

senatus

decrevit,

darent operam

ne quid res publica detrimenti caperety.

2) [Cf. infra
Epistola edita Bouqiiet cont. XV, p. 740 sq. [de die
Giescibi addita (Creme X. Kal. Nov.) cf. Constit. I, p. 255 sq. nr. 184
hrecht, 'DKG: V, p. 237. VI, p. 3907.

IV,

7-4/.

.4)

foci.ex.).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

310

/ll^is"

1159.

Bonu\,Q.

(56).

IMP.

LIB. IV.

remedium, religiosorum virorum consilio generalem curiam

^^ conventum^ in octava epiplianiae Fapiae incliximus celehrandam. Ad quam evocavimus totius imperii nostri et
aliorum regnorum, scilicet Angliae, Franciae, Ungariae,
Datiae^, arcliiepiscopos, episcopos, abbates et viros religiosos
ac Deum timentes, quatinus, remoto omni secidari iudicio,
hoc tam magnum aecclesiae negotium aecclesiasticarum tantum
personarum sententia ita sopiatur, td et Deo dehitus exinde
honor deferatur et aecclesia Bomana sua integritate et iusticia non possit a quoquam privari vel status TJrhis, quae
Proinde eruditioni
caput imperii nostri est, inquietari.
vestrae mandamus et ex parte Dei omnipotentis et totius
aecclesiae catholicae praecipimus, id ad eandem curiam sive
conventum veniatis, aecclesiasticarum personarum sententiam
Testis enim nohis est Deus, quia in
audituri et recepturi.
hac curia nec amore nec odio alicuius personae quicquam
aliud querimus quam honorem Dei et aecclesiae suae unitatem.
Quod si ad tam celehreni aecclesiae conventum examinationis
causa venire volueritis, karissimi principes nostri et^ aecclesiae Imtholicae Herimannus Ferdensis ^, Daniet Bragensis
patres et episcopi venerahites, quos de palatio nostro ad vos
transmisimus, una cum comite palatino, consanguineo nostro,
aliisque legatis nostris, securum vohis conductum prestahmt.
Si vero iusticiam Dei et aecclesiae in tam soUempni conventu recipere nolueritis, videat Deus et iudicet. Nos aidem,
ipsius favente gratia qui dat salutem regihus^, iusticiam
Dei, quae nullum magis quam hnperatorem Rotnanum decef,
prosequemur.

LXVI.^ Porro litterae, quibns ad tantara disciissionem transmontanos episcopos invitavit, *istae pro exemplo snfficiant:
Fridericus^'^ Dei gratia Romanorum imperator et
semper augustus Hartmanno^ Brixinensi^ episcopo saltdem*
*)

10

15

20

25

30
*j>.

nbl Quod
et o. bon. des. A. A*
fuit etc, i-eliquis
omissis, sed spacio (trium versuum praeier finem praecedentis 35

sal.

A)

e)

h.

l.

vacuo

relicto.

a) et om. ^.
b) Fredensis C\.
c) Capitulum LXV. A.
H, A; N. A* ; Herimanno corr. Hartmanno Cl; Herimanno C2.

d) F. A.
f)

Brex.

A*-.

/?.

Giesebrecht,
[Cf. Watterich, Pont. Roni. Vit. II, p. 459;
V, p. 236 n. VI, p. 390; infra IV, 76J.
2) /'Hispaniae infra 40
c. 66
cf. Giesebrecht, 'DKG/ VI, p. 390. 3957.
3) [Ps. 143, 10
Qui das salutem regibusy.
Fere
4) [Constit. I, p. 253 sq. nr. 182.
ad verbuni congruunt litterae imperatoris ad Henricum regem Angliae
in obsidione Creme quinto Kal. Novembris (Oct. 28> datae , ibid.
signamus].
45
p. 254 sg. nr. 183; quas littera
1)

'DKG:
;

476.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

omne honum,

10

passione

311

sua Christus

duohus
gladiis contentus fuit, hoc in Romana aecclesia et in imperio
Bomano^ credimus mirahili providentia declarasse, cum per
haec duo rerum^ capita et principia totus mundus tam in
divinis quam in humanis ordinetur.
Cumque unus Deus,
unus papa, unus imperator sufficiat et una aecclesia Dei
esse deheat, quod sine dolore **cordis** ^ dicere non possumus,
duos apostolicos in Romana aecclesia habere videmur. Defuncto itaque Adriano papa in Kalendis Septemhr.^, cardinales, qui columpnae immohiles esse videhantur, quihus
et

Quod

IMP. LIB. IV.

sancta

et

quae Dei

in

l)'^^^^^ 38

s^t.i.

universalis firmissime inniteretur aecclesia, non

sunt, sed sua querentes'^ et unitatem aecclesiae

amhos consecraverunt.
Pro tanta namque et tam perniciosa aecclesiae iactura tota
nimirum Italica aecclesia conturhatur, et dissensiones, scismate ^ orto in capite, iam in inferiora memhra defluxissent ^
scindentes, duos pontifices elegerunt et

15

totum aecclesiae corjpus defedassent ^ , nisi nos consilio et

auxilio religiosorum virorum, qui spiritu Dei aguntur, tam
impudicae iniquitati iusticiae rigorem opposuissemus. Ne
itaque in tantae discrimine discordiae universalis aecclesia
et

20

Romanum imperium, quod ad remedium

tam perniciosi morhi divina clementia providit, universorum
saluti dehet sollicite providere et, ne tanta mala in aecclesia
Dei premineant, futuris casihus sollerter ohviare. Coadunatis itaque in unum omnihus ^ episcopis, tam Italicis quam

periclitari possit,

25

caeterisque principihus ac viris religiosis,

qui
hdbere videhantur, quod^ facto opus
esset, diligenter investigavimus, ex decretis Romanorum pontificum et statutis aecclesiae veraciter accipientes, quod, exorto
scismate in Romana aecctesia ex duorum apostolicorum dissensione^, amhos vocare et secundum sententiam et consilium
orthodoxorum litem decidere deheremus. Ex consilio itaque
omnium qui aderant episcoporum caeterorumque principum
Teutonicis^,

zelum Dei

30

35

et aecclesiae

curiam sollempnem et generalem conventum omnium aecclesiasticorum virorum in octava^ epiphaniae Papiae celehrandam
indiximus, ad quam amhos qui se dicunt Romanos pontifices
vocavimus^ omnesque episcopos imperii nostri et aliorum
Romano

d) Sepc) cordis deest B2. B*. C2.

b) rerum om. /?.
scismatis orte H.
f)
ita p. B* (conmaculassent H); defluxisset
h) Theut. Cl.
B2. C.
g) cf. Giesebrecht, 'DKG.' VI, p. 390, n. 1.
i) ita ^. C'2; quid, melitis Cl (cf. H, cod. Mns. Brit.).
k) electione /f.
1) octabis H.
m) vocabimus 6' 2.
a)

tembris Cl.
defedasset
40
.

deest C.

e)

1) [Phil. 2,

sunt lesu ChristiJ.

21:

Omnes enim quae

sua sunt quaerunt,

non quae

jj"

^g^

RAHEWINI OESTA FRIDERICI

312

1169.

IMP. LIB. IV.

regnorum, Franciae videlicet, Angliae, HtsjKiniae^ ^ atque

Ungariae, ^it eorum in presentia nostra itisto declaretur
examine, quis illorum regimen universalis aecclesiae de iure
deheat ohtinere. Quia vero ad unitatem aecclesiae reforman'

dam

sapientia **tua**

admodum

nohis necessaria

nequaquam carere valeamus, dilectionem tuam

rogamus

oct. 23.

ihi).

est,

id ea

attentissime

rogando

cojnmonemus, qiiatinus pro fidelitate

aecclesiae et imperii ad predictam curiam, omni occasione
remota, venias, ut in adventu tuo iinitas et pax et tranqnillitas aecclesiae reformetur ; interim autem predictae scissurae
in neutram partem assensum tuum declines nec tamquam
iustam et rationahilem aliquatenus recipias. JData^ Gremae
X^.^ Kal. Novemhris^
et

LXYII. ^ Tam vero ad

quae apud Cremam gesta

sunt, res exigit'^ ut revertamur.
Cremenses, ut su^^ra
dictum est ^ tam in vadibus quam in captivis suis male
affecti, cum ab excursibus et audatia temere^^ paulolum^^

lo

ea,

quievissent, alio ingenio alioque' commento nostros

Quedam enim instru
cogitant et subvertere.
menta fabricant, muscipulis quidem simillima^, sed pro
qualitate humani corporis fortiora, eaque per vias circaque^ vallum dispergunt, quibus ignari multi herentes
aut capi facile poterant aut occidi- Item fossas quam

i5

fallere

plurimas hinc inde desuper ievi operimento contegunt,

quas illapsi similiter aut capiebantur aut occidebantur.
Eiusmodi""^ et alii multi latrocinales doli tam ad rapinas quam ad incendia machinarum cum assidue fierent
ab his qui intra munitionem erant, Fridericus et calliditate simul et audatia eorum magis irritabatur.
Et
habundabant
quia penuria civitatem capere desperasset
iterum consilium ad vim atque arma
enim frumento^
convertit, omnibus agminibus id maxime cupientibus,
qui iam longae obsidionis taedio affecti^ variisque laboribus attriti, merore tenebantur bellumque quoquo

20

25

30

b) ita /?. B* ; tua om. rel.

c) Data
Novembr. 35
f)
Capitulum LXVI. incipit A.
X. 02.
e) ita /?. Cl.
temeri C'2\ mahieris temeraria (cf. sttpra III, 40, p. 214, l. 3 sq.
g) cenu (?) /ff; tem'i C\
h) ita A. fi. Cl; paulul. C2.
i) alioque deest A*.
temeritatis atque audatiae suae).
Waitz.
m) Cuiusmodi /?
k) similia /?. C.
1) ita A. /?. C ftihi vallunt;; circa Wihn.
o) afflicti A*.
40
n) in f. ^*.
(cuiusque modi los.).
a)

des. -B*.

Ysp.
d)

/?;

ita

/?.

Isp.

C1

Cl.

1) [Cf. supra c. 65, p. 310, n. 2J.

4) Eiusmodi
p. 297, n. 2J.
3) C. 56. 57.
loseph. Bell. lud. III, 8. conformata.

2)

[Cf. siipra IV, 59,

l.
32, ad

cupientibus,

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

modo

IMP. LIB. IV.

optabant. Sextus enim*'^ iam mensis erat, ex

quo civitas obsessa fuerat, hjemsque pluviosa et gelu
asperrima illo anno plus solito inhorruerat^

V:.

313

finiri

1159.

LXVIII.^ Itaqiie, admotis omnibus machinis, ad hqo,

occupandam civitatem hortatur exercitum, turresque ^ in
excelsum erectas, ferro^ variaque materia undique tectas,
ut et pondere stabiles essent^ neque ignibus expugnarentur,

*ij.

477.

10

15

super aggeres collocat, iaculatoribus^ et sagit-

*tariis militumque fortissimis plenas, qui cum non conspicerentur, ipsi eos, qui vel super murum astarent vel
in civitate deambularent^, facillime cernerent telisque
appeterent, cum illi neque a vertice venientes sagittas
facile declinare neque ulcisci possent, quos non viderent.
Quotiens autem ignito ferri pondere et adunco, quo levius hereret, machinas attemptabant, qui desuper erant
uncos autem et hamos ferri
aquis ignem restinguendo
contis^ proceris et sudibus dissolvendo conatus eorum
In his enim falces alligarant,
in irritum revocabant.
ut, si quid de materia, quae contra ictus machinarum
turribus alligata fuerat, ignis corripuisset^, statim absciderent^. Et Oremenses quidem ita resistebant, quamvis multi in dies singulos occumberent contraque parum
mali hostibus facerent.
,

20

25

30

35

LXVIIII. ^ Et quoniam ad finem huius obsidionis

tendimus, ad alia properantes, ultimum prelium, quod^'
et maximum, paulisper^ attingere libet, pro eo quod et
atrox et vario eventu gestum est. Imperator cernens
oppidanos neque^ se ipsos misereri neque civitati parcere velle, generalem aggressionem fieri statuit. Electis
ergo de singulis agminibus viris fortissimis, intra machinas
turrium eos collocat, variis quidem locis, alios superiores,
alios inferiores, ut, dum inferiores civitatem per murum
ingressuri pontes applicarent, superiores eos iaculis et
sagittis, quo minus ab hostibus laederentur, defenderent.
c) ita etiam los.;
deesf /?.
b) Capitulum LXVII A.
e) ita etiam los. ; iaculatoriis C.
d) ita etiam los. ; erant A* 2.
f) amb. B2.
h) ita A. A*. ji. Cl; abg) ita ^, recte, iit videtur ; corrupisset rel.
scinderent C 2 (los.j.
i) Capitulum LXVIII A, in quo numerus LXVIIII praetermisst/s.
k) quod deest A*,
libet paul. att. /?.
1)

a)

ferroque

40

(i.

iam en. A* ; iam

B 2.

2) Totiim fere capitt

1) [Cf. Sulp. Sev. V. Mart. 3, l].
[turresque
facerent] ad loseph. Bell. Iiid. III, 10. conformatum.
absciderent cf. loseph. Bell. lud. III, d].
3) [Ad contis
4) [Ad
fortissimis, l. 30, cf. loseph. Bell. lud. VII, 5/.
neque

(59).

(ian.2ij.

flAHEWINI GESTA FRIDERICI IMP.

314

1160.

LIB. IV.

Erant turres ipsae nimia proceritate mirabiles, supra C

pedes in altum erectae, mnltorum hominum per singula
diversoria capaces. Reliquum exercitum circa muri ambitum distribuit, precipiens, quando pontes admoveri coepissent, ipsi quoque singuli contra quem starent locum
aggredi murumque vel transcendere vel irrumpere conarentur. Ipse quidem utrimque^ ita disposuit. Civitatis^
autem populus, postquam oppidum undique videre circumdatum armisque omnia conlucere, tubicines quoque
universorum agminum et signiferos congregatos, ut signo
dato undique eos invaderent, non segniter se et ipsi
communiunt magnaque audatia super muros et in suis
machinis, quas gattas - appellant, operiuntur, ut, cum ^
admoverentur pontes, ipsi eas ^ vel occuparent vel deicerent murumque scalis ascendere nitentes vario modo
deterrerent^, magna tunc animi facinora demonstrantes,
ne vel in extremis calamitatibus deteriores nostris viderentur. lam pontes [licet*^ maxima difficultate] admotae
fuerant, iam tota acies in muro pedem ponebat^. Tum

Cremenses callide se intra suas machinas occultantes,

primos quidem et desubtus et supra graviter **spiculis**^
excipiunt, posteriores autem tormentorum ictibus deterrent, acies pro muris pugnantium dissipant, et qui
scalis aliisque instrumentis ascendere nitebantur, impulsi
devolvebantur a muro. Sed ^ neque nostris virtus in
rebus adversis nec Cremensibus sevitia defuit. Nempe

10

15

20

25

unus militum nostrorum nomine Bertolfus^ de Arrah^,

cum primis de ponte saltu in civitatem devenerat,

circumdatus undique ab hostibus, dum pugnando'^ se
fortissimum ostendisset multosque^ solus usque ad magnam partem civitatis persecutus fuisset, a quodam retro
longa securi prostratus est. Nam in^ anteriori parte per
medios ruentem universi^ vitabant, audatiam hominis
qui

b) eos (72; etiam Kohl, 'Beitr.' p. 20 ita emeudandum

d) ita
perperam (cf. etiam infra l. 22 sq.).
c) detererent
18.
e) admoti C; ammote B*.
A. A*; 1. max. diff. des. fi. B. C; recepit Pithoeus ex A* 2.
h) repugnando iJ2.
f) itaA.A*.^; spiculis om. B. C.
g) Bertholf. C; Bertoldus ^.
Jiic desinit Cl, reliquis inde a qiiaternione
i)
solns ni. fi.
k) iu deest A* 2. B.
1)
XVIII. perditis.

30

ita utr. A. A*.

a)

censet, sed cf. infra

l.

conlucere,

l. 9,
ad loseph. Bell. lud. III, 10. con'Das hofische Leben' ed. 2. //, i>. 4097viderentur, /. 17 sq., ex loseph. l c. sumptaj.
3) /cum
4) [Cf. ibid.J.
defuit ad loseph. l. c. conformataj
6) /. e. Urach.
5) /Sed
[FUrstenbergisches Urkundenbuch I, p. 64
65; n. 1. 68, n. 2, Cf. tamen
Giesebrecht, 'DKG.' VI, p. 380, n. IJ.

/^Civitatis

1)

formataj.

35

40

2) [Cf. A. Schidtz,

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

315

metuentes pariter et admirantes. Quem tandem eum

occidissent, unus eorum^ crudeliter in mortaum seviens
cutem capitis, **ut* dicebatur**, abstraxit et prius de5

10

1160.

centissime capillatam galeae suae affixit, ipse turpis

et indecentissimus, nec viri fortitudine permotus nec
humanae conditionis sortem miseratus. Alium quoque
precisis manibus ac pedibus, grave ludibrium, per plateas
Porro qui murum transcendere
serpere permiserunt.
^
conati sunt, quamvis singillatim digni essent memoria,
omnium tamen fortissimus demonstratus est Otto^ palatii^ comes de Baioaria, qui sepius muro repulsus sepiusque ante alios in coeptum opus revertens virtute
fortitudinis suae toti^ huic ornamento fuit calamitati.

Non tamen impune nec longum

15

**laetati***^ Cremenses
Nam de prominentia turrium
hac fortuna usi sunt.
nostrorum diversis missilibus tot ea die vel occisi vel
vulnerati sunt oppidanorum, quod^ muro anteriore pulsi
intra munitionem, quae secundo muro erat accincta^,
confugerent et tunc primo rebus suis desperarent.

LXX. Imperator

20

iam
esse
et calamitas

25
*i).

478.

enim

videns excidium civitatis vicinum

vires

fregerant

eorum

audatiam labor, metus

concilium, quod in octava

epiphaniae celebrandum fuerat^, distulit animumque

totum ad subversionem civitatis laxavit. lam autem
valida^ *iuvenum manus^ collapsa fuerat, multique^ in
^-gg singulos iaculis et sagittis occumbebant, cum, ut^
dictum est \ ipsi contra nichil^ mali nostris facere posIn tantis ergo rerum angustiis consilio necessisent^.
tatis adhibito Peregrini Aquilegiensis

30

a)

B2. 02
35 etati

fi;

ut dic. desunt A. A*. ^

de

illis

/?.

B2.

n)

b)

/?.

supra IV, 49,

laetati om, B. C.
(cf.

Kohl, transl. p. 185,

40

"^

aecclesiae patri-

archae simulque Heinrici" ducis Baioariae et Saxoniae

colloquium expetunt, petentibusque locus et hora datur,
*)

i)

ut om.fi.

n. 4;

q;

(cf.

infra IV, 84j.

Oddo ^; O. A. A*l.
i>.

e)

C2;

k) nil

/?.

c) ifa

(palacii).

A*l. p

(palacii).

palatinus Waitz.
d) ita A (letati). A*
ita codd. ; noatrarum ed. pr. (C2).
f)
ita A. /?, cf.
quot Wilm. Waitz.
h) iuvalida
g) cincta fi. B2.

289,

1)

Z.

13;,-

potuissent^.

A*.

m)

Ac(iuil.

A*; Aquilegeu

/?.

H. A. A*2; N. A*l.

demonstratus ex loseph. Bell. lud. VII, 6.

1) quamvis
2) [ioii
fregerant fere ad verhum ex
calamitati indidem].
3) /^iam
loseph. Bell. lud. VII, IQJ.
4) [Cf. supra IV, 65. 66, p. .310. 3117.
5) [Cf loseph. l. c. II, 28. Verg, Aen. VI, 5. Flor. II, 13, 337.
6) [Ad
possent, l. 27 sq., cf. loseph. Bell. Iiid. III, 10; supra
multique
c. 68, p. 313, l. 22 s(2.].
7) [C. i]8J.

(60).

et

/. is.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

316

1160.

(61).

IMP. LIB. IV.

qnando^ sapientiores

et maiores civitatis se dictornm

conspectni
lieronm
presentarent. Mane facto, designata
statione cum pars utraque adesset, patriarcha, vir eruditus plurimisque [bonis^] virtutibus adornatus, et cui
preter officii auctoritatem magna^ facundiae gratia inerat, prior ad eos ita orsus memoratur:

LXXI. 'Si^ quidem non viderem vos ad sentiendum

quae pacis sunt^ esse incitatos, neque populi Cremensis
puriorem sincerissimamque vos partem, numquam^ processissem ad vos neque consulere confisus essem. Supervacua enim, ut ait quidam^, est^ de utilihus oratio, quancjo
omnium habitatorum conspirat ad deteriora consensus. Quia
vero aliquos quidem aetas malorum belli nescios facit,
quosdam vero inconsiderata spes libertatis, nonnullos
quoque avaritia succendit, paucorum bonorum consilio

providendum

quemadmodum

ab hoc errore corrigantur. Quod si ab initio suscepti belli provisum non

est, sera saltem penitentia^ corrigat excessum, ut qui
in portu precavere tempestatem noluistis, vel inter medias procellas pro tempore rebus^ fractis consulatis.
Subeat vos, si non civitatis iam perditae iamque subversioni proximae, saltem miseratio filiorum vestrorum
adhuc superstitum atque coniugum. Parcite reliqniis
hominum, si parcere noluistis caris aditis ^ paternorum
meniorum^M Experti feritatem Germanorum, virtutem et
magnitudines corporum, ne dubitetis eos spiritus gerere
maiores corporibus et animas contemptrices mortis habere.
Breviter vobis quod sentio edam.
Placet^ ut victori
principi coUa subdatis
expedit, ut universam salutem
vestram in deditione, non in armis reponatis. Si enim
spreta pace in defectione perseverantes eritis, haut dubie
maioribus quam passi estis periculis subdemini'.
His ^ dictis, dolorem quem corde habebant paulisper
supprimentes respondent: se non adversus principem,
est,

lo

i5

ipsi

20

25

a)

quando om. A*,

(neque los.).
nium C2.

e) est deest
i)

Placeat

30

b) bonis deest /S. B. C,

c) magne A.
^) rxon p. B2 35
h) moeA. A*.
f) fr. reb. A. A^. /?.
g) vobis C2.
'

B2.

subdemini, l. 32, ad loseph. Bell. lud. II, 16. confor1) Si

mala.
quae pacis suntj.
2) [Liic. 14, 32
3) [loseph.-Rufin. l. c.
supervacua quippe de utilibus oratio est, quando omnium auditorum
:

conspirat ad deteriora consensusj.

5) [I. e. adijtis, cf. los.
cf. los. l. c.]

l.

c.].

6)

4) [Cf. Sidp. Sev. chron. I, 33, 47-

[Ad His

sumpsisse, p. 317,

l.

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

317

contra gentiles snos Cremonenses arma snmpsisse,

sibi decretum, neque his neque illis, sed soli
Deo et imperatori servire ^ voluisse, et in multis clarere,
mortem eos indebitae servituti pretulisse, foedus cum
Mediolanensibus pepigisse idque, donec Deo placuerit,
inviolatum custodisse. Iram se divinam pro peccatis
fortunam imperatoris prevalere.
Nam
suis perferre
sed

1160.

olimqne

10

15

habentes armorum habundantissimum apparatum et alimentorum nullam penuriam manifestissime Deo spem
salutis auferente perdidisse. Rogare autem, ne gentilibus
suis Cremonensibus inimicissimis penas, sed soli principi
cogantur prestare. Optare se bello finem imponere -,
virtutem imperatoris se effugere non posse.

LXXII.^ Cognito iam nominati principes, quod

pacem cuperent bellique tedio affecti essent, verbum
eorum curiae perferunt. Placuit; de condicionibus pacis

(62).

agitur, diffinitur et sine contradictione ab oppidanis recipitur.

Erat autem pactum tale, quod Cremenses civi20

tatem dederent ipsique vita sibi indulta cum coniugibus

ac liberis quovis eundi facultatem haberent, de rebus
suis quantum quisque semel humeris efferre posset secum
exportaret^
Mediolanenses vero et Brixienses, qui ad
presidium eiusdem civitatis^ intraverant, relictis ibidem
armis et omnibus suis, vitam sibi pro lucro existimarent.
Quibus omnibus tandem VI. Kal. Februar. completis,
ipsum castrum, egressis inde quasi XX milibus hominum
diversi generis, flammis traditum et militibus ad diripiendum permissum est. Peracto excidio, divus augustus,
toto exercitu iocundante, laetam victoriam acturus Papiam divertit^ Ubi"^ vero eum^^ appropinquare nunciatum est, omnis multitudo civitatis obvia per vias et
;

25

30

cum

iuvenibus, cum coniugibus et

quo transiens divertisset, eius^
maiestatem vultusque lenitatem omniuni generum voci-

plateas

senibus

liberis prestolabatur,

35

bus

prosequebatur,

et

et

bene

meritum triumphatorem

Capitulura LXXII et LXXIII. A.

b) exportare
A*.
e) prestolabantur A; prestolabuntur A*
eiusque B2.
g) prosequebau tur A. A*. /?. (los.).
a)

d)
f)

eum om. A.

B 2.
(cf.

c) civ.
los. et infra

et

om.
l.

fi.

35>.

[Deut. Qy 13: Dominum Deum tuum timebis et illi soli ser[Cf. loseph. Bell. Iicd. VII, 1973) [Primo Laudam.,
sed mox d. 8. Febr. Papiam se contulitj. Ibi chartae datae siint d. 13
21. Febr.; Stumpf nr. 3882
3893 se(? cf. p. 318, n. 3.
4) Ubi
celebravit p. 318, l. 8, ad loseph. Bell. Iitd. VII, 22. conformata.
1)

40 vies/.

2)

/. 27.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

318

IMP. LIB. IV.

datorem solumque dignum Romanum^ principem

appellari^.
Tota civitas veluti templum variis ornamentis decorata erat et diversis odoribus aromaticis
plena redolebat. Cum autem vix per circumstantium
multitudinem ad aecclesiam venire potuisset, antequam
in palatio se reciperet, omnipotenti Deo, qui dat salutem
regibus ^, pro adepto triumpho vota solvit et gratulatoria
sacra celebravit.
Conventum quoque, quem in octava
epiphaniae habendum statuerat ^, in eadem Ticinensium
*civitate in purificatione sanctae Mariae decrevit peraPorro de subacta vel potius subversa Crema
gere ^.

1160. salutis

ian.13.

Febr.2.

statim imperiales litterae per

in
(63).

ian.2^.

hunc

lo

^' ^^^'

ambitum regni diriguntur

modum

Fridericm^-'^ Dei gratia Bomanorum im2)erator et semper augtistus.

Scire crediynus prudentiam
vestram, quod^ tantum divinae gratiae donum ad laudem et
gloriam nominis Christi honori nostro tam evidenter coUatum
occultari vel ahscondi tamquam res privata non potest. Quod
ideo dilectioni vestrae ac desiderio significamus, ut sicut
Jcarissimos et fideles vos participes honoris et gaudiorum
habeamus. Proxima siquidem die ptost conversioneyn sancti
Pauli plenam victoriam de Crema nohis Deus^ contulit, sicque gloriose ex ipsa triumphavimus, quod tamen^ miserae
genti, quae in ea fuit, vitam co72cessimus.
Leges enim tam
^
divinae quam hmnanae stimma?n semper
clementiam in
principe esse dehere testantur.

LXXIII.^

LXXIIII.

(64).

Tempus

erat,

dictum celebrandum fuerat,

quo concilium Papiae

idque

a)

katholicae^

Romauorum

los.

b)

25

de

causam Deo commendari,

appellantes los.

20

in-

universis regni
in unum
Transalpinis,
partibus, videlicet Cisalpinis^ et
collecti archiepiscopi et episcopi aliique aecclesiarum
prelati pendula expectatione operiebantur. Tum augustus
commonens omnes ieiuniorum et orationum subsidiis
aecclesiae

i5

c)

niilla cap. dist.

A.

30

cum
A*

(cf.

35
f) D. nob. ^*1; Deus deest A*2.
ad c. 12).
d) F. A. A*.
e) qui A. A*.
h) summ.
g) tsxmA*; tantum inmerito emendare voluit Giesebrecht, 'DKG.' VI, p. 881.
cl. in pr, semper A. A*. p.
i) pergit B*, riibra praemissa: De coneilio aput Pak) Tr. et C. A*.
piam.
1) desinit JB4.

siiijra

2) [Cf. supra
1) [Ps. 143, 10: Qui das salutem regibusj.
3) Epistola praepositi Berchtesgadensis, infra c. 82, 40
70; p. 3157.
docet synodum usque ad diem 5. Februarii dilatam fuisse. W.
4) [Cf.
litteras Eberhardo archiepiscopo Salisburgensi inscriptas, nonnullis senc.

tentiis pleniores, Constit. I, p.

censi

iam

d.

271

sq. nr. 192.

lan. 27. in triumpho

atque alias episcopo Guribid. p. 272 nr. 1987-

Cremae datas,

PvAHEWINI GESTA FEIDERICI IMP. LIB.

IV.

319

sacerclotibus et omni populo* auxilium divinum fida 1160.

sanctorum intercessione poscebat. Deinde convocato in
unum concilio, cum resedisset, ait ad episcopos: 'Quam-

noverim officio ac dignitate imperii penes nos esse

potestatem congregandorum conciliorum, presertim in
hoc enim et Constantinus
tantis aecclesiae periculis
et Theodosius necnon lustinianus seu recentioris memoriae Karolus Magnus et Otto imperatores fecisse meauctoritatem tamen diffiniendi huius
morantur ^
maximi et summi negotii vestrae prudentiae vestraeque
Deus enim constituit vos sacerpotestati committo.
dotes et potestatem vobis dedit de nobis quoque iudicandi.
Et quia in his quae ad Deum sunt non est
nostrum de vobis iudicare, tales vos et taliter in hac
causa hortamur habere tamquam solius Dei de vobis expectantes iudicium'. Cum haec^ dixisset, ipse se convis

10

15

examen totum

aecclesiae et aecclesiasticis,
quae ibi innumerabiles erant, committens personis. Erant
autem circiter quinquaginta archiepiscopi et episcopi;
abbatum et^ prepositorum non erat pre multitudine
estimatio. Legati quoque diversarum terrarum aderant,
spondentes quicquid a sjnodo decretum foret indubicilio subtraxit,

20

tanter^ a suis recipiendum.

LXXV.^
25

universo,

Residentibus

itaque

episcopis

septem diebus causa ventilata

et

clero

tandemque

est,

domno^ Octaviano, qui cum presens advenisset et haberet

qui partem suam defenderent, cessit litis victoria, et pro

30

35

ipso concilium* dedit sententiam, condempnato Rolando

et reprobato, qui citatus legittime concilio se presentare
contumaciter abnuisse dicebatur. Sepius autem lectorem
admonitum esse cupimus ^, ut in hoc facto ad disquirendam rerum veritatem non nostra dicta consulat, sed
litteris et scriptis, quae ad manus nostras venerunt et
huic operi inserendae visae sunt, innitatur, suo servans
arbitrio, quando de hac controversia et litis decisione
et^ concilii iudicio sufficienter sibi fides facta videatur'\
sive curia^ add. B.

*)
a)

40

populo om. A* (A*2 pagina

d) se ind. A*.
h) est A.

e)

miUa

rec.

hoc A (h'). A*.

de domLno A*.

b)

finita).

cap. dist. A.

Pithoeus.

i)

c) et ont,

g)

A. A*.

/>.

conciliique C2.

supra IV, 64, p. 309, l.8sqqj.

2) fCf. supra IV, 59,
IV,
IV,
n.
1;
310,
p.
72, p. 318, /.8: confCf.
65,
3)
4:J.
supra praefj.

1) [Cf.

p. 297, n.

ventum

B*

(65).

cFebr.b-ii).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

320

^\m'
'

i.Thess.oM-

Thren. 1,12.

Thren.

4, 12.

Thren.1,8.

Thren.

4,

13

ih. i, 14.

16

Ps. 33, 17

IMP.

LIB. IV.

LXXVI.^ Invidissimo et gloriosissimo domino^ suo

Friderico^ Bomanorum imperatori et semper augusto et
venerabilihus patribus in^ Christi nomine congy^egatis fratres,
qiii Bomae sunt, hasilicae heati^^ Petri principis apostolornm
canonici, angeli magni consilii'^ presentiam et Spiritus sancti
consolantem gratiam.
Patres sanctissimi, quos Deus elegit
ad consolationem merentium et delinquentium correctionem,
sicut ait cipostolus, corripite inquietos, consolamini pnsillanimes, intendite precihus uostris et ad dolorem nostrum

leniendum consolationis manum extendite,

Tanta est enim lo
tamque^, diffusa meroris nostri materia, ut, unde deheamus
exordium sumere, difficidter 2>ossimus invenire. Verum, quia
materia doloris est et meroris, a Inctu et merore ordiri decrcvimus.
Attcndite ergo et videte, si est dolor sicut
dolor noster, cuni videamus matreyn nostram Bomanam aec- i5
clesiam, quondam ftdgentem, a filiis suis, immo alienis, quia
mentiti sunt ei quos enutrivit et exaltavit, ipsi autem spreverunt eam'^, contumeliose evisceratam et memhris ex parte
midilatam, in ceno iacentem, contumeliam iacturamque suam^
nec sodientem.
Unde cum leremia plorante s^uae Hierusa- 20
lem destructionem ptlorantes dicimus: Non crediderunt reges
terrae et universi habitatores orbis, quoniam ingrederetur
hostis et *inimicus per portas Hierusalem^. Vere Hieru- *p.m.
salem^ erat mcUer nostra Bomana aecclesia, quae cunctis
ad se venientihus et querentihus paccm dahat. Nunc autem 25
et dolentes dicimus, ut olini illa: Peccatum peccavit nostra
Hierusalem^^, propterea instabilis facta est. JSfec immerito
propter peccata prophetarum eius et iniquitates sacerdotum eius erraverunt ceci in phiteis, facies Domini divisit eos.
Et vere. Vultus enim Domini super facientes 30
mala, ut perdat de terra memoriam eorum. Unde plurimo
ruhore suffundimur^^
Vere peccatum peccavit hoc tempore
nostra Hierusalem^ invidia et odio et iniquitatihus multis,
quae quia per omnia longum est enarrare, ad ostendendam
.

Bomani^

dam

e)

*)

Reliqua

a)

Capitutlum

F, A. A*.

salem

/5.

causam discordiae declaranigitur^ papa Adriano

pontificis electionem et

propositum convertemus.

d)

S.

des.

Csic)

C2.

h) suflfunduntur

(ubi sequ.

LXXV
e)

B2.

etc/

incipit A.

tam C2.
i)

35

Domno

A*.

b)
f)

inv.

domiuo

et

nec scientem

Romanam

el.

(7 2.

1) [Cf. Is. 9; 6. secundum Septuaginta]

enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt mey.

glor.

add. B2.
k) ergo /J.

2)

[Is.

A. A*.

s.

g)

leru-

1,2: Filios

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

memoriae prima

felicis

vigilia

IMP. LIB. IV

321

Kalendis Septemhr. viam uni-

^^^^-

ingresso
convenit ilico maxima multitudo,
senatores
quihiis et^
affuerunt, quorum consilio corpus
Romam delatum est. Inter cardinales vero contentione crescente, convenit tandem inter eos, ut How.am redirent et
concordem electionem facerent de aliquo cardinalium. Quod

versae

carnis

cum

non possent, quererent extraneam personam. Quod si nec

ah electione quiescerent, donec invenirent
idoneum virum, quem concorditer eligere deherent. Et hoc
unanimiter ah omnihus confirmatum est. Post hoc autem
statim jRomam redierunt.
Domnus Octavianus et quidam
Quidam vero alii
alii accesserunt ad ohsequium defuncti.
premiserunt auctorem scelerum Bosonem, primogenitum
Sathanae, ut munitionem heati Petri occuparet, cuius cusi

sic possent convenire,

10

15

20

2b

domno papa Adriano vivente,

eumque postea suhsequentes eandem munitionem conscenderunt.
Bomnus autem Tusculanus palatium ascendit. Domnus
Octavianus et domnus^ Rolandus^ cancellarius ad domos
nostras venerunt et quidam alii. Vocati autem isti ah illis,
qui munitionem ohservahant, responderunt se numquam ascensuros in munitionem, Bosonem verentes, ne, sicut eis relatum
Et domnus cancelfuerat, a iuratis Bosonis caperentur.
larius : ^Vadam', inquit, ^et eos ad vos descendere faciam\
Ivit cum eo diaconus de Carcere^, nec redierunt, et sic per
hiduum de loco, uhi electionem facerent, convenire nequiverunt.
stodes fidelitatem ei iuraverant

Tandem

30

de munitione, ascenderunt omnes post altare heati Petri et coeperunt de electione

Cumque convenire non possent, dixerunt isti, qui
tractare.
concordiam et pacem aecclesiae desiderahant : 'Date nohis
electionem, et eligemus unum de vohis, aut haheatis vos
electionem, et eligite quem vultis de nohis unum'; et noluerunt.
Surrexit tandem velut iratus Oddo^ diaconus Sancti Georii^-'^
et Aldehaldus^ ^ Crassus cardinalis Sanctorum Apostolorum
et accepto manto voluerunt inet lohannes Neapolitanus,
niantare domnum Rolandum^ cancellarium, sed saniore et
meliori^ parte cardinalium ex parte Dei omnipotentis et
die sahhati descendentihus

illis

35

a)

p. 307,
^.

40

l.

etiam B*.

13;; Otto C2.

B*; Adebaldus C2.

b)

deest B 2.
c) Rul. /?.
d) ita /? (cf. supra cap. 63,
f)
ifa
B*. C2; Georgii /i (cf. supra p. 307, l. 13;.
meliore B*.

domn.
e)
g)

ita

1) [Oddo card. diac. S. Nicolai in carcere Tulliano ; cf. supra

IV, 63; p. 3077.
3) Hde2) [Cf. supra IV, 63, p. 307; . 3^.
brandus alias vocatur; Jaffd p. Q77 [ed. 2. //, p. 102. 1457. ^- f^fsupra cap. 63, p. 307, n. 2J.

Gesta Friderici.

21

sept. 5.

KAHEWINI GESTA FRIDERICI

322

1159.

IMP. LIB. IV.

heatorum principum apostolorum Petri et Pauli atque tofius

aecclesiae auctoritate prohibente non potuerunt. Facta autem
liac prohibitione, iterum eum inmantare attemptaverunt, nec
potuerunt, et cancetlarium cum manto nulto modo tetigerunt;
Caeterum
per eos tamen non stetit, quin inmantaretur.
clerus Bomanus, qui in aecclesia heati Petri pro electione

summi

pojifificis convenerat, audito clamore, ciicurrerunt,

circumdantes doninum Oddonem ^, qui erat cum cardinalihus
iuxta attare heati Pefri, ef clamaverunf omnes dicenfes:
'Domnum Octavianum eligite, per quem solum aecclesia pacem

lo

hahere' f Tunc petitione ^^opidi Romani et electione

consentienfe et desiderante universo capitulo
totius cleri
hasilicae heati Petri, domnus Ocfavianus cardinalis a saniori

pofesf

parfe cardinalium electiis est et manto indutus ac in sede

heafi Petri i^ositus ahsque omni contradictione, cantantihtis
omnihus 'Te Deum laudamus' in iuhilo. Deinde, sicut mos
est, domni cardinales et^ clerus Boynanus fotus, qui presens
erat ef qui postea confluxeraf, populique Pomani pars maxima
Quod videns domnus Bolandus^
pedes eius oscidati sunt.
canceUarius^ et qui ei, sicut dicehatur, iuramento erant
astricti, nec reclamaverunt^ nec aliquo modo contradixerimt,
sed incUnato capite^ redeuntes munitionem quasi spe sua
frustrati conscenderunt.

Tunc domni

dices, scrinarii, senatores,

popidus

electum,

ad palatium usque cum iocunditafe perduxerunt, Bomanomore clamantes: 'Papa Victore

In crasfinum aidem quidam de
santo Pefru^ lo lege'^.

Bomano

domni^

ascenderunt munitionem,
coeperunf eum et
* cancellarii ,

rogare,

ut paci

aecclesiae

20

cardinales, cterus, iu-

Bomanus domnum

signis handonis^ precedentihus,

ctero

lo

provideref.

et

osculafa

23

manu

qui cum eo erant

Quidam autem dc

diaconihus curiae respondit eis velut indignans : 'Heri pedes

* [domni]*
Octaviani, qui frafrem suum doninum canceUarium
exuit manto et se induit, estis oscidati et modo venitis ad
nos?' JEt domnus cancellarius: 'NoIV, ait, 'domne cardinalis,
Domnus Octavianus 7tumquam
dicere quod ventm non esf.
Sicque
exuif me *[mantoJ*^, quia numquam indufus fui\
per totam ehdomaddm illam domno canceUario et suis in

*p. isi.

30

'

35

d) clam. C2.
e) cf.
a) et om. (i.
b) Riil. /5.
c) cancellarius deest yS.
Giesebrecht, 'DKG.' VI,
infra c. 11. 80 (cum bandis et aliis papalibus insignibus)
f) Petro B*.
p. 388. 392. et bandoris emendandimi putavit.
g) ita codd., qiiod nimis 40
audacter Pithoeits correxit: s. Pietro l'elegge.
h) Rolandi add. B*.
i) domni deest
;

^.

B 2.

k)

1)

manto

deest

/?.

B 2.

[Immo Octavianum,

p. 231. VI, p. 392 sq.].

ut

videtur;

cf.

2) [Cf. Iiidith 15, 2J.

Giesebrecht,

'DKG.' V,

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

323

aecclesia heati Petri morantibus, nono die descendentes Trans- (Sept.h-w).

tyherim, eo die et altero commorantes, iindecimo exierunt et (Sept.vi),

ad cisternam^ Neronis, in qua latuit Nero

Bomanos
insequentes.
luste cisternam adierunt,
fugiens
quia dereliquerunt fontem aquae vivae et foderunt sibi
cisternas, cisternas^ dissipatas, quae continere non valent
aquas.
Et ihi die altero, qui duodecimus erat ah electione

pervenerunt
5

domni

induerunt cancetlarium stotam et pattium

destructionem et confusionem aecclesiae ihique
primiim cantahant 'Te Deum laudamus'.
Quis vestrum,
Quantum in eis est,
sanctissimi patres, audivit talia?
Nunc tacendum
hiceps hodie facta est Romana aecctesia.
nohis est, ut domnus Otto patatinus^ comes et domnus Gtvido
comes cle Btandera^ et domnus Herihertus prepositus^, viri
prudentissimi, imperatoriae maiestatis legati, vicem accipiant
referendi, quid in domno cancettario et suis reppererint.
Qui cum nota retulerint domni episcopi^, domni imperatoris
tegati, quid hinc inde humilitatis et veritatis cognoverint,
pJenius poterunt enodare.
In Urhe quoque cum Romanus
clerus ad aecclesiam heati Fetri ipsis presentihus conveniret,
quid de facto isto persenserint, quoniam presentes esse credimus, referant ipsi, et ad hoc comprohandum duos de fratrihus nostris, Petrum Christianum aecclesiae nostrae decanum et Petrum Gividonis camerarium sanctae Bomanae
aecclesiae suhdiaconum, sanctitati vestrae trayismittimus, ut
de his omnihus veritatis testimonium etiam^ viva voce perhiheant.
In cena Domini nostri^, in qna redemptionis humanae sacramenta peregit, duos gladios apostoli se hahere
professi sunt, quos et vos hahetis : quid in eis et per eos
agere deheatis, nidlus vestrum ignorat.
Ihi dictum est a
Christo: Satis est.
Et^ nos, qui Christi vestigia sequi
dehemus, vohis dominis nostris dicimus, huic operi fineni
Oninipotentis sapientia Patris, qui
facientes: 'Satis est\
novit et potest unire vota et voluntates omnium, doceat vos

15

20

25

30

35

40

in

omnes et uniat^ ad confusionem Bahglonicam destruendam

et simoniam de aecclesia propellendam et pacem toti mundo
desiderahileni^^ in integrum reformandam!

e)

a) cisternas om. /?.

estis oinnes codd.; nostri

g)

iuuat

[cf.

(Sept.is).

Victoris,

erroris

10

/er. 2, 13.

/?;

iuvat

B2.

b) palat

non perscript.

/?.

c) ita ^.

emend. Giesebrecht, 'DKG.' VI, p. 393.

h) peryit Bl (cf. snpra p. 305, u. g).

1) [Cf. supra IV, 60. 62, p. 299, n. b. 3067.

supra IV, 49, p. 28973) [Ista, nisi depravata,

plexe dicta.

Cf. infra

c.

B*. C2.
f)

Et

d) et

/?.

om.

/i.

n.

2) Aquensis
certe satis per-

80; p. 3337.

21*

zc, 22,38.

RAHEWINI OESTA FRIDERICI

324

LXXVII.^ Actio

1^^^-

concilii,

IMP.

LIB. IV.

quae verbis simplicibus

in scriptum redacta, item ponenda videbatur:

Haee sunt capitula, quae* in concilio Fapiae super
electione^ domni papae Victoris canonice prohata sunt.
JDomnus Octavianus et nemo alius Bomae in aecclesia heati
Petri petitione populi et consensu ac desiderio cleri a^
cardinalihus manto sollempniter^ est indutus et presente cancellario et non contradicente in Jmthedra^ heati Petri collocatus est, et a cardinalihus et clero Romano 'Te Deum
laudamus' sollempniter ei cantatum est et nomen ei Victor
impositum est. Ihi multitudo cleri et popidi Bomani venit
ad pedes eius. Tunc scriniarius secundum antiqiiam Romanorum consuetudinem ascendens in altum voce magna
clamavit ad populum, dicens : 'Audite, cives Romani et coetus
Secunda ^ feria pater noster Adrianus mortuus
1159. rei puhlicaef
et proximo sequenti sahhato ^ domnus Octavianus carsepi. 5. est,
dinalis Sanctae Ceciliae in Romanum ^^ontificem electus et
inmantatus est et in kafhedra heati Petri collocatus est et
papa Victor est nominatus. Placet vohis?' Respondit magna
Secunda et tercia vice invoce clerus et populus: 'Placet'.
terrogatus popidus, si placeret, clara voce respondit : 'Placet'.
Deinde cum handis et aliis papalihus insignihus domnus
papa cum laudihus in palatium deductus est. Ilis itaque
rite peractis, capitidum heati Petri statim venit ad pedes
eiusdem papae Victoris et ohedivit^ ac dehitam ei^ reverentiam exhihuit, clerus et populus, multitudo magna, similiter
ohedivit.
Sequenti vero die proxima rectores cleri Romani
accedentes ad domnum cancellarium et ad cardinales, qui
cum eo erant, voluertmt cognoscere, si inmantatus esset,
sicut quidam dicehant, et non invenerunt eum inmantatum
neque aliqua dignitatis specie variatum, et habito cum eo et
cardinalihus suis colloquio cognoverunt ah ore eius et suorum,
quod numquam fuerit inmantatus et quod ei^ hoc falso im-

ponehatur.

Quo audito

papae Victoris venerunt

*)

a) praecedit

1)

2)

ohedieoitiam

sigmim novi cap. minio pictum

g) ei deest

/S.

et

et

10

15

20

2&

30

ad pedes domni

reverentiam exhi-

35

Eeliqua om. A. A*.

b) ita
LXXVII. praetermissus.
B2.
d) ind. e. solenniter C2.

diunt

rectores

et cognito,

[Cf.

B2;

et

in

marg. LX.XVI. A, uhi numerus

B* ; electionem C2.
e) kathedram /?. Bl,

rev. ei B*.

Wattenhach

[Immo denium

^.

ad

h)

hoc

transl.

ei

ac B.

cf.

itifra

B* ; cardinalium
l.

18.

f)

obe-

C2.

Horstii

Sept. 1, feria secundaj.

c)

sed

40

Kohl, p. 197,

n.

1]

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

*i>.482.

10

15

20

2b

IMP. LIB. IV.

325

*De omnihus supradidis capitulis testes fuerunt

Petrus Christianus decanus hasilicae heati Petri et 07mies
fratres eius et duo rectores cleri Pomani, Blasius^ scilicet
preshiter et Manerius^ preshiter, et VII archipreshiteri Bohnerunt.

urhis et IIII^ alii tam diacones quam suhdiacones.

Deinde prior Lateraneiisis et sui canonici ohedierunt. Clerici
de patriarchia Sanctae Mariae maioris ohedierunt.
Ahhas
de patriarchia Sancti Paidi per suos nuncios ohedivit^ et
in signum ohedientiae de^ honis aecclesiae suae illi misit.

manae

Ahhas de patriarchia Sancti Laurentii cum suis monachis

ohedit^.
Ahhas Cirengii ohedit. Ahhas Sancti Silvestri
cum suis monachis ohedit. Ahhas Sancti Alexii in monte
Aventino cum suis monachis ohedit. Ahhas Sancti Blasii
cum suis monachis^ ohedit. Conventus Sanctae Sahinae^
ohedit.
Conventus Sanctae Mariae in Capitolio ohedit.
Conventus monachorum'^ Sanctorum Cosmae et Bamiani
Ahhas Sancti Valentini ohedit. Magister fratrum
ohedit.
templi Hierosolimitani^ in monte Aventino cum suis^ fratrihus^'^ ohedit.
Cardinalia^ Sancti Marcelli ohedit. Clerici de
cardinalia Sanctorum Apostolorum ohediunt.
Clerici de
cardinalia Sancti Petri ad Vinctda ohediunt.
Clerici de
Clerici de cardinalia
cardinalia Sancti Silvestri ohediunt.
Clerici de cardinalia Sanctae
Sancti Syxti^ ohediunt.
Clerici de cardinalia Sanctae SahiliSahinae ohediunt.
Cardinalia Sancti Cyriaci apud thermas
nae^-'^ ohediunt.
Diocletiani ohedit.
Clerici de cardinalia Sanctae Mariae
trans Tyherim^ ohediunt^
Clerici de cardinalia Sanctae
Mariae in Porticu ohediunt^. Clerici de cardinalia Sancti
Nycolai * in Carcere ohediunt. Monasterium Sanctae Agathae
ohedit.
Archipreshiter Sancti ApoUinaris ohedit.
Archipreshiter Sancti Triphi^^-^ ohedit. Archipreshiter Sancti BarAecclesia Sancti Celsi ohedit.
tholomei ohedit.
Aecclesia
Sanctae Mariae in Monasterio ohedit. Aecclesia Sanctae
Mariae in Palaria ohedit. Aecclesia Sancti Salvatoris de
Curte^ ohedif. Archipreshiter Sancti Vincentii cum suis ohedit.
.

30

85

b) Martinus
a) Basilius B* (cf. infra IV, 80;,
diunt .
Abbas Cirengii obedit (l. ll) om. p.
e) de
et ita semper ; /? (ubi ista verba otn.) pleruiiiqtie obediunt,
obed. vel ob (semel oh) ; rel. ^j^ejrMMigwe obed. vel o.

fi.

f)

c)

ita h.

d) obeobedivit C2,
obedierunt, tum

Illlor ^.
l.

Bl;

nomntmquam

g) monachis deest /9. B2.

Sabe^ et S. Marie in Capitolio obediunt B*, qui ita saepius dtto
suis deest fi.
nomina coniunxit.
monach. deest B.
k) Iherosolomitani /?.
1)
i)
m) fratr. deest B. B*.
n) clerici de cardinalia S. Marcelli et cl. apost. et de card.
etc. B*.
r) obediverunt C 2, et
o) Sixti /3. C 2.
q) transtiberim /?.
p) ita codd.
u) ita codd.
v) cum suia add. B*.
ita post.
s) ita h. l. Bl.
t) Nic. /?. C2.

40 h) Sabee

45

/?/

1)

legendum

Conv.

S.

/^Balbinae corrigi oportere vidit GiescbrechtJ

esse animadvertit GiesebrechtJ

2) /"TryphoDis

1160.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

326

1160.

IMP. LIB. IV.

Archipreshiter Sanctae Catarinae^ cum^ suis obeclit. Arcliipreshiter^ Sancti Tliomae cJe Parrione ohedit. Archipreshiter
Sanctae Anastasiae^ cum^ suis ohecJit. Archipreshiter Sancti
Salvatoris cle Campo cum suis ohedit. Archipreshiter Sanctae
Mariae in monte CeJso cum suis ohedit. JEt midtae aJiae
aeccJesiae

monasteria ohecJierunt^

et

&

quas vix emmierare

valemus.

(Sept.s).

Post promotionem domni Victoris canonici heati Petri

miserunt ad JRoJancJum cancelJarium canonicos suos, qui
vicJerent, an esset inmantatus, sicut quidam credehant, aut
aliquo modo promotus.
UncJe his missi inquisitores his retulerunt eum non csse inmantatmn nec aJiqua promotionis
Sequenti vero die, ut omnis duhitatio tolspetie variatum.
leretur, miserunt canonici quosdam de suis, id mensae^ cardinaJium, qui inerant^, interessent et vicJerent, si saJtem
in mensa Jocum digniorem sotito ohtineret aut etiam hene-

mensam primus

aliquo modo inter carcJinales Joco veJ cJignitate seu veste dignior Jiaheretur. In quihus
omnihus nutJo modo senserunt eum promotum vel mutatum:
atque in hunc modum perscrutati sunt canonici statum canceJiarii per singuJos continuos VIII^ dies.
(Jicendo

esset

15

vel

lohannes de Romano dicunt: ^Postquam candomno Victore in JcatJiedra, in munitionem^

^
se
recepit, lohannes PJiizutus cJericus et loJiannes de BuccaLata taicus votuerunt inynantare cancellarium. Qui cum
iniuria reppulit eos, cJicens : "Be me non facietis ridicuJum;
ihi est papa, ite ad eum et ohecJite eiV
Preshiter BJasius
et preshiter Magnerius^^
rectores cteri^ Bomani, dicunt se
cum trihus aliis rectorihus cJeri secpienti cJie post promotionem
domni Victoris accessisse ad canceltarium et acJ omnes car*Basso

lo

et

20

*i'-4S3.

ceJlarius, sedente

25

dinates qui cum eo erant, et non viderunt eum inmantatum

nec atiquo mocJo promotum, et antequam discessissent, audierunt cJtiahus vicihus ah ore canceUarii, quocJ nec erat nec
fuit inmantatus ; in presentia etiam ipsorum rectorum et^
in presentia eorum'^^ qui ihi erant testificatus est Otto cardinatis de Carcere, quod cJomnus Octavianus nuJJam rioJentiam vet iniuriam intutit cancettario.
Item dixit Otto:
'Pro nicJiilo ascrihitur hec^ iniuria domno canceJlario, quia

a)

Chat.

/?.

b)

cum

ponit Bl.
g) ut inde se cardinales Bl;
ita
i)
^. B*; octo C2; novem
S. Salv.

de C.

munitione B\.
pres. eor. des.

(l. ij

1)

C2.

suis des. B. B*.

c) A. S.
d) Anastasii B*.
e) ob.

Th. de P.
c.

s. .B 1.

o.
f)

inde

se

35

infrn post A.
ita h.

l.

B 1.

cardinalium B 2.
h) intererant C2.
B (sed cf. infra IV, 79, p. 330, l. 30;. k) municon ^;
m) Manerius C2.
n) cleri deest C2.
o) et in
se rec. om. /?.
q) hoc dom. canc. C2,
p) eorum om. /?.
ut

30

40

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

nullus

mantum

ei

omnihus

ita

domnum

Victorem

abstulit,

peractis
et

et

quia

numquam
rectores

cognitis,

ohedientiam

IMP. LIB. IV.

ei

327

His

habuit'.
isti

fecerunt et

Quod et factum est.

ut ei ohediret.
Preshiter Barro et preshiter lohannes, capellani de cardinalia cancellarii, dixerunt se sequenti die post promotionem (Sept. s;.
domni Victoris ad cancellarium accessisse et dixisse ad eum
sic: 'Audientes vos esse inmantatum gaudehamus, et nunc,
quia aliter videmus, dolemus\ Quidixiteis: 'Fro me nolite
gaudere vel dolere, quia ego nec fui nec sum inmantatus
ite et^ ohedite ei, quem videtis inmantatum\
Haec verha
taliter ah ore
cancellarii processisse commisit^ preshiter
Barro et preshiter lohannes quihusdam ex nostris clericis
presentihus, ut iurent in animahus eorum ita verum esse
Clerici de cardinalia Sancti Chrisogoni^ dixerunt se sequenti die post promotionem domni Victoris accessisse ad
cardinalem suum, qui erat cum cancellario, et interrogasse
eum, dicentes: 'Omnes clerici vadunt ad pedes domni papae
quid faciemus et nos' ? Qui respondit: 'Ite ad eum sicut alii\
Multi ex nostris dicunt vidisse^ cancellarium^ XI. die }g^f\^.
ah Urhe exisse sine manto, sine stola, sine alho equo et sine
omni hahitus mutatione^ cum pellihus nigro pallio coopertis
et cum nigro almutio, usque ad Cisternam.
lohannes de
Romano dicit se audivisse lohannem Neapolitanum et Bonandiem^ et quosdam alios cardinales dicentes apud Cisternam: 'Quoniam modo sumus si^ie'^^ pastore et sine capite,
faciamus nohis dominum', et postea inmantaverunt eum et
cantaverunt ei 'Te Deum laudamus' apud Cisternam.
lohannes de Sancto Stephano et Wolframmus^ dicunt se
audivisse, quod papa Adrianus dixit ad eos, cum de Urhe
exiret: Octavianus'
inquit, 'quem ego misi in Longohardiam, vult exconimunicare Mediolanenses ; sed ego mandavi
Mediolanensihus, ut non curent de eo, sed fortiter se haheant
tam ipsi quam Brixienses contra imperatorem, et ego cum
eis disposui, quod imperator propter eorum impedimenta
non poterit Bomam venire\ Item: 'Etiam cum cardinalihus
ita disposui, quod Octavianus non erit papa post mortem
clero,

10

15

20

25

30

'

35

1160.

iverunt ad
preceperunt

meam'

Gimundus^

et

Wolframmus^ dicunt

se audisse^^^

ah ore episcopi Sahinensis, quod lihenter rediret ad

40
;

B\.C2

(cf. infra IV, 80, p. 332, l. 21, etiam suprap. 326, l. 21); et deest
d) ita
conipioinisit /?; promisit Bl. B*.
c) Crisogoni fi. C2,
excidisse videtur se.
t) munitione C 2.
e) dominum canc. p.
g) Bonadiem

a) ita

Wilm. Waitz.
codd.

domnum

fi.

b)

Bolfranimus
(Bonamdiem?) /?.
li) absqne B*.
i) ila Bl; Wolferag /?; Wolfor. B*';
/? 2
Golferammus /?;
Woiferaminus C2,
k) Chimundus /?; Grimundus B*.
1)
m) audivisse C2.
45 Golframmus B2. B* ; Wolferaminus C2.
;

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

328
1160.

IMP. LIB. IV.

Victorem, secl ita adiuratione est^ astrictus, quod sine periurio non potest.
Episcopus Aletrinus in presentia domni
Gwidonis^ Cremensis^ cardinalis et Gimnndi^ et loliannis
Gaietani et aliorum midtorum dixit: 'Non possum ad domnum Victorem venire, quia talem securitatem feci cancellario
et suis aput Anagniam^
quod non possum ad eos venire
'^'^9'^^^ ^^^ Kalendas, post^ Kalendas autem veniam.
Interim
tamen haheo eum pro domino et pastore meo\ Itaque, Kalendis transactis, cum infirmitate teneretur, misit domno
Victori ohedientiam per clericim quendam, quem^ hahemtis

o!f i'

lo

presentem.

De omnihus supradictis capitulis testimonium perhihuerunt predicti rectores cleri Bomani et VII archipreshiteri supra memorati'^ et alii midti honesti et religiosi
clerici Bomani et Fetrus Urhis prefectus et Stephanus de i5
Tehaldo^^ et Stephanus Nortmannus^ et lohannes de Sancto
et lohannes Gaietanus et Wolframmus^ de Gi- *p.m.
* Stephano
docicca^ et Gimundus de domo Petri Leonis et mtdti^ alii
illustres Bomani et nohitissimi, qui omnihus his interfuerunt
20
et omnia viderunt et tractaverunt,
(68).

LXXVIII. Confirmato et recepto **taliter**'' in

papatu Victore, defertur ad principem sacerdotalis concilii^

sententia.

Qua

venerabiliter suscepta et approbata,

Victor ad aecclesiam vocatur et magna sollempnitate et

frequentia cleri ac populi suscipitur, ipsique ut summo
DivusP quopontifici et universali papae adclamatur.
que imperator consuetam ei reverentiam et* stratoris
officium sicut Constantinus beato Silvestro humiliter
pro foribus aecclesiae^ exhibuit-, et manu eius accepta
usque ad sedem deduxit et intronizavit. De^' reliquis,
quae ibidem acta sunt, exemplaria litterarum subnotata
consule

LXXVIIII.

(69).

hnpterator
*)

et

30

Fridericus^ ^ Dei gratia Bomanorum

semper augustus dilectissimo suo Eherhardo^
'

et strat. offic. des.

a) ita p. C
Gwimundi B*.
Thebaldo Bl.

25

C2.

35

B\. Wilm. Waitz. b) Guid. C2.

c) Cv&monen ^ perperam,
Anaginam /5. C2.
f) et p. B\,
g) quem hab. pr. des. B*.
i) Norm.
k) Golferammus /?;
C2 (cf. infra IV, 80, p. 332, n. m).
f.
Golframmus B2; Wolferamnius C2.
1) ita /? (gidocicta?). B* ; Gidoccicca C2; Gidocicai?!. Wilm. Waitz.
m) al. mult. B\. u) taliter deest A. A*. (i.
o) concilii deest A. 40
d)
h)

p)
s)

2; astr. e.
e)

Imperator quoque
F. A. A*.

t)

E.

A;

cons. ^.
q) exh. eccl. A. A*.
F. A*2. V, corr. E. ^* 1.

r)

nov.

cap, inc.

/i.

3) Exstat
2) [Cf. infra c. 80, p. 3347.
1) [Cf. supra p. 3257.
in cod. Vindobonensi [iam saepius laudato necnon in cod. Hamioverano
XI, 671. saec. XVI., cf. Constii. I, p. 263 sqq. nr. 1897.
45

HAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

329

venerabili Sahhurgensi^ arcJiiepiscopo et suffraganeis eius, 1160.

Adilherto^ Frisingensi episcopo^ Hartmanno^ Brixinensi^
,

Romano^ Gurcensi^ totique provinciae^ Salshurgensi^'*

gratiam suam et omne bonum. Si sacro concilio Papiae
ei

celebrato^ interfuissetis, omnia'^, quae ibidem vel in

Bomana

oculata fide cognoscere possetis.

Ne
Jiis,
pravis
delationibus
et
mendatiis
autem ab
qui
iam totum ^
fere orbem resperserunt, veritas possit obnuhilari vel vestra
sinceritas trahi in contrarium
quanto brevius possumus
aecclesia

sunt,

facta

aliqua falsitatis commixtione mera

10

seriem

15

vobis significare dignum duximus.

Luce clarius
quod papa Adriano adJiuc vivente Rolandus^^^ cancellarius et quidam cardinaJes, non adtendentes illud dominicum: Sit sermo vester: est est, non non, conspiratione
facta cum WiJJielmo^ Sicido, prius ab eis excommunicato,
Jiostibus imperii, MedioJanensibus
et cimi' caeteris
Brixiensibus, PJacentinis, ne foyie per mortem papae Adriani
tam iniqua factio evanesceret, iuramenti vincuJo invicem sese
constrinxerunt, ut, defuncto papa, mdJus aJius ei^ substitue-

totius

rei

sine

veritate
constat,

Matth. 5,37.

nisi qui in eadem conspiratione cum eis convenisset.

de causa XII. die post eJectionem domni Victoris papae,
eo sedente in sede beati Petri, iam dicti conspiratores
egressi ab Urbe ad cisternam Neronis, dereJinquentes venam
aquarum viventium ^, se contuJerunt et ydoJum sibi BoJandum^ canceJJarium erexerunt, dicentes Jiunc esse Symonem
Petrum, qui apostoJicae dignitatis apicem tam nefaria invasione attingere presumebaf^
Quod Jiaec conspiratio facta^
fuerit et iJJe iam dictus BoJandus^ per eam Jioc modo intraverit^, non est ficticium, sed rcJigiosis viris ab iJJo qui
manifesta^ facit consiJia cordium^ mirabiJiter est decJaratum.
Jiaec Bomae agerentur et nos, quid super tanto scismate agendum esset, viros reJigiosos, arcJiiepiscopos videJicet

20 retur,

Hac

25

30

Dum

*)

35

(Brixin'). C2 (cf. eliam

g) corr. Guizensi Bl;
i) Saltzb. A. /5,- cf. n.
semper.
n) Will'nio
/?.

B; presumebat B*.

verat B.

Si sacro

omnia A*,

inter (inf), ceteris omissis

A;

Salzb.

Si

ceteris omissis.

^. C2; Salczeb. A* ; Saltzpur. ^;

C2; A. A. A*. V.
c) episcopo deest V.

a) Saltzb.

Alberto

40

Saltzb.
sacro

t)

fac.

Salzp. B*. V.
b) ita ji. Bl. B* ;
d) H. A. A*. V.
e) ita recle ji
supra IV, 66, p. 310, l. 33;,- Brixiensi A. A*. B\. f) R. A. A*. V.
venerabilibus episcopis add. V.
h) ecclesie V.
Curzeusi B*.
k) celebr. deesl C2.
a.
m) Rul. fi; R. V
1) fere tot. C2.
Willih. B*.
o) ei deest V.
(i; Willeh. B 1
p) presuraebant
r) Rul. /?/ Rolaudus B l.
s) iutraq) facta deest Bl.

man. C2.

dereliquerunt
1) [ler. 17, 13
2) [1. Cor. 4, 5: et manifestabit consilia
:

venam

aquarum

cordiumy.

viventiumy.

(Sept. is;.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

330

IMP. LIB. IV.

supervenerunt quasi niissi a Deo

Tarentasinus archiepiscopus'^, ahhas Clarevallensis^, ahhas

1160. et^ episcopos, considtaremus,

Moremundensis ^ et alii ahhates numero decem, postulantes

pacem Mediolanensihus^ : qui, recepto a nohis verho^ dum
Mediolanum^ pro investiganda eorum voluntate redirent^
acceperunt ah eis tale responsum: 'Domni patres, nos teneniur astricti iuramento domno papae^ et cardinalihus, quod
non deheamus redire ad gratiam imperatoris sine eorum
,

voluntate, et ipsi econtra sine nostra voluntate nullam ptaceni

facere possunt'. Besponderunt eis^ ahhates: 'Vos de caefero lo
non tenemini domno papae, quia mortuus est\: et illi statim
suhiunxerunt : ^Si mortuus est papa, nos ideo non siimus
ahsoluti, quia nichilominus tenemur cardinalihus et ipsi
tenentur nohis\
Haec predicti patres ahhates^ in responsis
a Mediolanensihus accepisse^ testificati sunt coram muJtisib

Preter haec multa experimenta factae consj)irationis per litteras in via deprehensas accepinms
sicut
nuncius iste plenius vidit et audivit. Sane ex concilio^
orthodoxorum, sicut aUa vice^ meminimus vohis mandasse,
generalem conventum religiosorum Fapiae indiximus , ad
q^iem amhos, qui se dixerunt Romanos pontifices, non ad
iudicium seculare, sicut ora mendaciinn astruunt, sed ad
examen aecclesiae per duos venerahiles episcopos, Ferdensem ^
videlicet^ et Bragensem^, convocavimus.
Alter vero'^ , eo
quod puriorem haheret conscientiam, domnus Victor videlicet,
religiosis viris.

20

25

Bolando^
ipse omnes deHahito itaque

iudicio aecclesiae ultro se ohttdit, altero, videlicet

contumaciter renitente

quia,

et dicente,

cum

heret iudicare, ipse a nidlo vellet iudicari.

venerahili concilio, in quo patriarcha Aquilegensis^ et midti
* archiepiscop)i et episcopi religiosi convenerant, per VIII con-

tinuos dies

maxima

gravitate,

semota omni laica^ persona,

summi

diligentissima examinaticne,
tractatum est, quis ex duohus

pontificatus apicem de
deliherationem,

ditiis

Deo

et

aecclesiae

quia

et

om. ^.

b)

Mediolau

c)

yS.

ita

k) consilio recte
(cf.
in archeti/ptim irrepsisse videtur.
C2. V.
o) eorum add, V.
p) Rul.
(7 2.

pacis supplenditm videtur,

1)

[PetrusJ.

prope Mediolanum

fi ;

1)
(i.

Medio lanen ses

cf. Constit.

B.

e)

1. c.

ita

/?.

i) accep.
h) abbates deest V.
66, p. 311, l. 17 sqq. %2), sed error
m) scilicet p.
n) Pr.
Fardensem ^. V.
r) laicali B.
q) Aquileiensis C2. V.

ei

2) [FastradusJ
dioec. Langres poiius
.

intellegi videturj.

35

facie totius aecclesiae

B.
etiam supra IV,

iam

nastern Morimond in

Fost
nefandissima con-

odihilis manifestis in-

non solum prohata, verum in

a)

om.

illa

admodum

B*? C2; ad Mediolanum V; Mediolaii

C2. V; adirent B. B*.
f) papa Bl.
g)

d)

-^'^^''-

iure deheret ohtinere.

longam itaque
spiratio

30

4)

3)

40

[Aliprandus, abhas mo-

quam abbas mon. Morimondo

[Cf. supra cap. 66J.

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. IV.

331

coram positae^ revelata est et in domno Victore nicJiil reprehensibile tnventum est, nisi quod pauciores numero cardinales, omnino a conspiratione illa exortes, eum pro hono
pacis inter regnum et sacerdotium conciliando elegerunt, * [et]'^
invocata sancti Spiritus gratia, aecclesia Dei Rolandum^

1160.

cancellarium conspiratorem et scismaticum, discordias et

lites et periurgia^ hona esse euangelizantem, condempnavit
et domnum Victorem papam in patrem spiritalem^ et uniQuem nos aecclesia duce
versalem pontificem confirmavit.
10

secuti

approhamus

et

universalis

aecclesiae

patrem

et

rec-

Hoc
torem, cooperante divina ctementia, fore demmciamus.
itaque factum, divinis suffultum presidiis et in apostolica
supra petram, Christum videlicet, firmiter fundatum, a vestra heatitudine pro pace totius aecclesiae et salute
imperii approhari et ah omni aecclesia vestrae sanctitati
commissa teneri et conservari rogamus et preoptamus. Data ^
Fapiae, XV.^ Kal. Martii.

stahilitate

15

Febr.ib.

LXXX.

20

Rescriptum generale a synodo presidenti- (r.Fehr.med.).

bus per partes mundi directum hoc^^ est^:
Quia^ sedls apostolicae turhatio Christianorum animos
admodum sauciavit, nos'^, qui ad resecanda scismata et
pacem aecclesiae reformandam Fapiae fuimus congregati,
qualitatem causae

25

30

modumque

negotii

et

sacri

concilii dis-

pensationem universitati vestrae plenarie duximus intimandum, quatinus per scripta presentia mera veritate monstrata
auditorum animi falsitatem, quam forte conceperant, vehementer expellant et ammodo per scripta scismatica non seducantur. Cum igitur^ orthodoxorum Papiae congregatorum
universitas in nomine Domini consedisset, causa per VII
dies continuos,
*)

omni remoto seculari

iudicio, legittime et ca-

Reliqiia om. A. A*.

a) posita /9. B. (revel. omnes).

c) Rul. ^.
d) ita
b) et deest /9. J51. V.
B. B* ; per iurgia eniend. periuria C'2; periuria V.
e) spiritualem p.
f) Data
Martii des. B*.
h) est hoc A.
i) praeced. Capitulum LXXXf. A.
g)
/9.
G5 k) crgo ^.
^.

XV

1) Pleniorem et praeseriim in fine diversum textum exhibet ex

Elnonensi Martene, Thes. anecd. I, 447^ quem sequitur Peti^, LL.
II, p. 125,
[Eandem recensionem (V. L.) ex eodem codice, ia^n Valencemietisi, atque libro Edivardi Brown, qui codice quondam Cottoniano
40 usus est, adhibuit Weiland, Constit. I, p. 265 sqq. nr. 190.
Cf. etiam
Doeberl, Monum. Germaniae sel. IV, p. 163 sqq. nr. XL
M. Mei/er,
'Die Wahl Alexander III. und Victor IV.', Gottingen 1871, p. SQsqq.;
Giesebrecht, 'DKG.' VI, p. 3957-

cod.

(Feh-.b-nj.

RAHEWINl GESTA FRIDERICI

332

IMP. LIB. IV.

nonice agitata ac diligenter insj^ecta, sufficienter et canonice

in conspectu concilii per testes idoneos est comprohatum
domnum papam Victorem et nullum alium in hasilica heati
Petri a saniori parte cardinalium petitione popidi et consensu ac desiderio cleri fuisse electum et soUempniter inmantatum, quod, presente et non contradicente JRolando quondam cancellario, in liathedra heati Fetri fuerit collocatus,
et quod ihi ei a cardinalihus et clero jRomano 'Te JDeuni
laiidamus' gloriose decantatum, et inde ad jmlatium cum
handis et aliis papalihus insignihus est deductus, et clerus
et popidus secundum consuetudinem interrogatus^ per scri1159. niarium, si placeret,
trihus vicihus clara voce respondit:
(Sept.iQ). 'Placet'.
Prohatum est etiam, quod Bolandus XII. die
post domni Victoris promotionem ah Urhe egressus apud
cisternam, in qua Nero imperator quondam ah Urhe profugus latitavit, primo est inmantatus. Prohatum est, quod
in secundo^ die post pro7iiotionem domni Victoris Bolandus,
interrogatus a rectorihus cleri Bomani^ ac clericis de sua
cardinaUa, si domno Victori esset ohediendum, expresse confessus est se numquam fuisse inmantatum et expresse dixit:
1160.

'Ite

ohedite

et^

ei,

quem inmantatum

esse videtis\

10

15

20

Super

fuerunt testes et suh stola tactis sacrosanctis

eivangeliis iuraverunt domnus Petrus Christianus decanus
hasilicae heati Petri et in persona sua et omnium fratrum
suorum.
luraverunt etiam venerahiles' archipreshiteri et
rectores cleri Bomani Blasius^ et Manerius preshiteri^
his

capitidis

lohannes

j^^^^^shiter,

Gentilis^- \

Aimeradus

25

archipreshiter,

Berardus^ arcMpreshiter, lohannes archipreshiter, Benedictus

diaconus, magister Tolomeus'^ archipreshiter, magister Gerardus^ et Nicolaus et alii honesti clerici Bomani. Preterea Petrus illustris Urhis prefectus, Stephanus de Tehaldo
Stephanus Nortmannus^^^, Gimundus de domo Petri Leonis,
lohannes de Stephano et alii principes et nohiles Bomani,

30

qui ad vocatione^n serenissimi imperatoris venerant, in conspectu concilii super iam. dictis capitulis ex maxima parte
testimonium similiter perhihuerunt et iurare voluerunt. Sed

ss

c) ita B*. V, L ; r. et
b) ita codd.; secunda V. L.
d) et deest Bl (cf. supra
rectoribus et clero Romano JB2? C2.
e) Basilius V. L, in margine corr. Blasius B* (cf. supra IV, 77, p. 325,
p. 327, n. &).
M. a. 326, l. 27),
40
f) presbyteri C2; M. et I. presbiter gentilis et alia archipresbiteri Aim.
Bernhardus B*. g) presbiter omissum videtur, quoniam Gentilis nomen proprium esse
Ptolelatuit.
i) Toloneus /?. Bl. B* ; Tolonensis JS 2
h) Bernardus V. L; cf. n. f.
I) ita /?. B*. V; Theb. C2 (cf. suprn
m^us C2; Tholomeus V. L.
k) Gerhardus ^l.
IV, 77, p. 328, l. 16;.
m) Norim. /?; Norm. C2. V. L (cf. supra IV, 17, p. 328, n. i).

cleri R.

a)

interrog. om. B.

/?.

Bl;

1)

[Verba presbiteri

colligere Ucet].

Gentilis

tm'bata esse ex recensione altera

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP, LIB. IV.

333

multorum testimonium
sufficiens et hahundantissimum hahehamus, duximus Jaicis
in hac parte parcendum. Deinde venerahiles episcopi Herimannus^ Ferdensis^ Daniel Bragensis^ et Otto palatinus^
comes et magister Herihertus prepositus, qiws domnus imnos^, quia religiosoriim preshiteronim^

1160.

XXII

episcoporum et Cisterciensis ^ et
ahhatum aliorumque religiosorum tunc preClarevallensis
sentium *Ilomam delegaverat, ut partes ante concilii presentiam Papiam evocarent, in conspectu concilii testimonium
perhihuerunt, quod Rolandum cancellarium et partem eius
trinis edictis per intervalla^ peremptorie et sollempniter ad
presentiam aecclesiae Papiae congregandae, remoto omni seculari iudicio, vocaverunt et quod Rolandus cancellarius et
sui cardinales viva voce et^ ore proprio iudicium vel examen aliquocV aecclesiae se nolle recipere manifeste dixerunt.
Vidimus etiam scripta Heinrici Pisani cardinalis ad domnum imperatorem directa, in quihus expresse continehatur
quod nullum vellent aecclesiae suhire iudicium vel examen.
Super haec omnia ideni Heinricus et Oddo^ cardinalis
Sancti Nycolai de^ Carcere Tulliano, qui tempore concilii
et ante aput lanuam morahantur, et lohannes Anagninus"^
cardinalis et lohannes Piozutus^ sanctae Bomanae aecclesiae
suhdiaconi, qui tunc aput Placentiam erant, per VIII dies
a^ concilio toto sunt expectati, et per litteras ac^ nuncios
concilii sunt vocati, et contempserunt venire, JEx his igitur^
omnihus sufficienter instructi, et veritate hinc inde plenarie
declarata, placuit reverendo^ concilio, ut electio domni Victoris,
qui tamquam agnus mansuetus et innocens venerat
aecclesiae iudicium humiliter suscepturus, approharetur et
Et
confirmaretur et electio Bolandi penitus cassaretur.
factum est ita. Electione itaque domni Victoris, remoto
omni seculari iudicio, sancti Spiritus gratia invocata, confirmata atque^ recepta, christianissimus imperator post omnes
episcopos et post omnem clerum idtimus consilio et petitione
perator ex consilio
^

*p. 486.

10

15

20

25

30

35

electionem domni
eum omnes principes

concilii

post
tudo,

quae presens

erat,

Victoris recepit et approhavit, et

et innumerahilis hominum multitrihus vicihus interrogata, si eis

quia nos B 2. Wilm, Waitz,

b) archipresbytero;
ita /S
B*. C2; Her. V. L.
d) Verd. ^. V. L.
e;
f) palat. non perscriplum /9.
40 (Bragii). Bl. B* ; Prag. C2. V. L.
g) intervalla temporum V. L.
h) et ore om. fi.
i)
aliquid ^. L.
k) ita ^; Otto rel. (cf. supra
IV, 63, p. 807, l, 15; IV, 11, p. 326, l. 35 sq.) ; O V. L.
1) cf. supra IV, 76, p. 321, l. 24
(diaconus de Carcere). 11, p. 326, l. 35 (Otto cardinalis de Carcere)
in rectius V. L
m) Anagunus yS.
n) Phizutus supra IV, 11,
(cf. etiam supra IV, 63, p. 307, l. Ib).
o) a om. fi.
r) ita
p) et C2. V. L.
45 p. 326, l. 24; Pitutus V. L.
q) ergo /S.
etiam V. L; conc. rev. ^.
s) ita /?. C2; ei B2. V, L.
a)

rum

V. L.

ita ^.
c)

C2

(cf, V.

Herm.

L)

/?.

1)

[Lamberti]

2) [FastradiJ,

(Febr. 5-12).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

334

IMP. LIB. IV.

respondit cuni gaudio magna voce: 'Placef.

Sequcnti die proxima, id est prima sexta feria quadragesimae,
dommts Victor cum processione ab aecclesia sancti Salvatoris
extra civitatem, in qua fuerat liospicium^ eius, ad cathedralem^ aeccJesiam gloriose deductus est. Ihi religiosissimus
imperator ante ianuas aecclesiae eum suscepit et descendenti^
de eqito strepam hitmiliter tenuit et apprehensum per manum
usque ad altare conduxit et p^edes eius est osculatus, et nos
omnes, patriarcha, archiepiscopi, episcopi et abhates et omnes
principes cum universa multitudine, quae prresens erat, pedes
Proxima autem die sequenti, id
apostolicos sumus osctdati.
cst sahhato, hahito generali concilio, domnits papa et nos
cum illo Rolandum^ canceUarium scismaticum et eius principales fautores accefisis candelis anathematizavimus et tradidimus eum Sathanae in interitum carnis, ut spiritus salvus
sit in die Bomini^.
Illud etiam discretionis vestrae pru-

IIGO. placeret,
Febr. 12.

Febr. is.

volumus non latere manifeste esse deprehensum,

Bolandus^ cancellarius et eius sequaces quidam carFuit
dinales, vivente adhuc papa Adriano, coniuraverunt.
autem tenor coniurationis, quod, si eis viventihus papam
Adrianum mori contingeret, cardinalem unum de illis eligerent, qui in eadem coniuratione esset astrictus. De caetero
ex parte Dei omnipotefitis et heatorum apostoIo7'um Peti^i et

10

15

dentiam
qitod

Pauli

et

omnium sanctorum

et

20

virorum orthodoxorum, qui

intuitu ad rescindenda^ scismaia convenerunt, ttniversitatem vestram humiliter iynploramus et monemus in

Christo, ut ea, quae aecclesia Dei Papiae congregata ad
honorem Creatoris et sponsae suae, matris vesfrae^ sacrosanctae Romanae aecclesiae tranquillitatem et ad salutem

23

omni duhio

30

divino

omnittm Christianorum

fideliter ordinavit,

vos,

remota, irrefragahiliter ratum et firmum^

teneatis : orantes, ut redemptor noster Christus^ Ihesus universalem pontificem et papam nostrum Victorem, de cuius
sanctitate et religione omnino confidimus, per tempora longa
et

amhiguitate

conservet et prestet ei omnimoda^n tranquillitatem

ita quod per eiim Deus omnipotens honoretur et

Pomana omnisque
piat incrementum.

et

pacem,

35

aecclesia

Christiana religio gratuni Domino acciUt autem omnis nostra^ actio plenius

C2.
b) catholicam codd., sed cf. recens. alt, ; Giesebrecht, 'DKG.' VI,
f) nostre /9. L. 40
d) Rul. ^.
e) resecanda V. L.
descendente B. B*.
g) ita, qnamquam contra legem grammaticam, /?. B. B* (ratum firmumque L ; ratum firi) nostra deest C2.
meque F); rata et firma edd.
h) I. Ch. Bl, V. L.
a) e. h.

p. 394.

c)

1) [1. Cor.
ut spiritus salvus

5;

5: Tradere huiusmodi Satanae in interitum carnis.

die domini nostri lesu Christi^.

sit in

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

nomina

et

Ego

suhscrihanttir
consensi.

et

Ego Arnaldus^ Maguntinus^

arcJiiepiscopus

suffraganeis interfui et consensi.

Ego Art^vicus^ Bremensis archiepiscopus

10

cum meis

Feregrinus Aquilegensis^ patriarcha

suffraganeis interfui
5

335

dignum duximus, ut omnium nostrum

legentihus elucescat,

consensus

IMP. LIB. IV.

ganeis meis^ consensi.

Ego Ellinus ^ Treverensis
suffraganeis consensi.

Ego Beinaldus^

cum XIII

cum

cum meis

archiepiscopus

Coloniensis

suffra-

archiepiscopus

cum meis

suffraganeis consensi.

Ego Wichmannus

Magdehurgensis archiepiscoptis cum

'

meis suffraganeis consensi.

15

*p.i^i.

*Bimmtinus archiepiscopus per legatum^

j^asiliensem consensit.
Arelatensis archiepiscopus consensit.
Lugdunensis archiepiscopus cum^ suis

et

episcopum

suff^^aganeis

consensit.
20

Viennensis^ archiepiscopus cum suis suffraganeis consensit*.

Heinricus rex Anglorum per

litteras

et

legatos suos^

consensit.

25

Bex Ungarorum per litteras

Bex Boemorum consensit.
Bex Bagnorum^ consensit.

et

legatos suos consensit.

Givido electus Bavennatensis^ consensit.

Episcopus Firminus consensit.
Ejnscojms Ferentinus consensit.
30

Mantuanus

consensit.

Pergamensis consensit.
Faventinus consensit.

Ahhatum
rahilis

35

*)

vero et archipreshiterorum midtitudo innume-

midtorum regnorum
Item Ludewicus

interfuit et consensit.

inclitus

rex Francorum consensit add.

(i.

Arnoldus B. B*.
c) Magont. Bl. B* ; arch, Mog. C2.
Artuicus C2; Ardwicus V. L; Hartwicus ^l; Harte) interfui et add. C2.
f) ita /9. Bl. B* ; Helliu. C2,
h) Reinoldus ^l; Reginnaldus B*.
k) suuin
i) Wicim. /^; Wickm. C2.
g) Tremir. /9.
m) Wienn. /?.
n) ifa /?. B*. C2 (cf. etiam infra l. 24;;
40 add. Bl.
1) cons. c. s. s. Bl.
o) iia B; dagnor. p;
p. leg. suos et litt. Wilni.; p. legatos et litteras suas Waitz.
Danorum C2.
p) Rau., non perscriptttm /?; Ravenn^ B*; Raveunas C 2.
a)

Aqaileiensis C2.

Arcwicus
bicus B2., Hartuwicus B*.
d) Arcivicus (sive

1)

[De

b)

?)

/?;

sequentibiis cf.

imprimis Doeberl

l.

c.

p. 185 sqq.].

1160.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

336

Longohardorum^

1160.

inestimcibilis

IMP. LIB. IV.

muUihido

interfuit

et

consensit.

Universi principes^ fere Romani imperii, tam TeutoItalici, tam in Urhe quam extra tjrhem, interfuerunt et assensum cum ingenti desiderio prehuerunt.
nici

quam

LXXXI.^

(71).

Eeverentissimo^-'^ patri

et

domino Eher-

Jiardo^ Salzhurgensis^ aecclesiae arcliiepiscopo^ Eherliardus^

Bahinhergensis'^ gratia Dei si quid est tam devotimi quam

dehitum cum oratione servitium.
Convenientihus in unum
Papiae episcopis circiter L diuque* ventilata questione
papatus, cum dilatio primo pene omnihus complacuisset usque ad maiorem rei noticiam et aliud generalius concilium,
prevaluit tandem pars domni Victoris iustificata ah altera
parte multis modis: quia coniuratio contra imperium factum
illud precesserat ; quia domni Victoris inmantatio prior, illa
posterior, quo solo Innocentius^-- Anacleto prevaluit, ciim
Anacletus plures et maximae scientiae et auctoritatis haheret
electores ; deinde quod ad hostes imperii pars illa se transtulit^
ohligata Sicido, Mediolanensihus, Brixiensihus, Placentinis per sacramentum, quod sanae doctrinae adversari
videtur, cum^ et suhditos a iuramentis fidelitatis dehitae
ahsolvat et servire imperatori prohiheat qiioscumque^ et sic
discessioni viam preparet^
quod pessimum est, sicut opere

10

15

20

ipso

clarescit

et

quam

undique per Italiam directis tam

scriptis

His malis

fmem

25

deteriorem promittentihus
perpetuam videlicet discordiam
regnum et sacerdotium et discessionem ah invicem,
dum pars illa cum omni securitate conductus nec venire
voluisset nec etiam procuratores pro se mittere ad suheundum
iudicium et excipiendam sententiam: domnum Victorem recepimus spe pacis et concordiae inter regnum et sacerdotium,
longo tamen examine premisso de tempore et ordine electionis
suae, de his, qui eius electioni consenserunt primitus et
postmodum * f^^etro]*^ abierunt^, cardinalihus numero VIIII,

30

civitatihus^

episcopis.

princiiyiis

inter

*)

Reliqua om. A. A*.

35

d) Reverenpr. C2.
c) LXXXII A.
sancte Saltzburgensis ecclesie-4; Saltzburg.
h) E. A. A*2; F. A*l.
g) archiep. om. A.
k) Innoc. om. p.
i) t)t)g\ A; Babnburg. ^; Babenb. C2. V; Bamb. A*.
1) transo) prepararet ^.
tulerit C2.
m) et cum C2.
n) potest add. V.
p) in c. Bl, 40
q) retro deest ^. B. B*.
a)

Lonbard.

fi.

b)

ita

/5.

dissimo A. /S. C 2.
e) E. A; F. A*.
C2; Salczeb. ^* semper; Salzp. B*.
fi.

1)
.3)

[loh.

f.

f)

Epistola exstat in cod. Vindobonensi.

2) [II.
67: multi discipulorum eius abierunt retrq/.

6;

ci.

11307.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

337

omnihus capitido heati Petri et clero

Romano scriptis et viva voce nunciorum sub iureiurando.
Nuncius regis Francorum promisit pro eo neiitrum se recepturum, usque dum nuncios domni^ imperatoris recipiat.
Nuncius regis Anglorum idem velle et idem nolle promisit
tam in his quam in aliis. Arelatensis'^, Viennensis^
Lugdunensis^, Bisuntinus^ per litteras et nuncios^ consenserunt.

testificante

IMP. LIB. IV.

super

Jiis^

1160.

^^

Solus Treverensis de regno nostro superest in parte illa de

numero archiepiscoporum, qui non consenserit^ ^ : eius tamen

Usque ad vos solum persuffraganei omnes consenserunt.
ventum est ^. Angelus magni consilii ^ dirigat vos secundum
heneplacitum suum et custodiat vos in omnihus viis vestris ^.
Preter^ hec prepositus multa manifestahit vohis, quae non
Congaudete mihi, quia dilicet ad presens homini loqui^.
ad
propria
redeo.
accepi
et
missionem
'

10

15

*p.iS8.

20

25

*LXXXII.^ Domino

suo in^ Christo reverendo Everhardo^ Sahhurgensi^ archiepiscopo frater^ Heinricus^ dictus
prepositus de Berthersgadein^ cum'^ devotis orationihus deSi cuncta quae audivimus et
hitae suhiectionis ohsequia.
vidimus scrihere deheremus, non cartam sed volumen facere
Verum^ summam eorum, quae de duorum elecvideremur.
tione Romanorum pontificum acta sunt, hreviter paternitati
Curia, quae in octavis epiphaniae Pavestrae notificamus.
indicta,
usque
in sextam feriam proximam ante
piae fuerat
caput ieiunii, quia in destructione Cremae domnus impeIn qua considentihus domno
rator detinehatur, est dilata.
patriarcha, archiepiscopis et diversarum terrarum fere quin-

quaginta episcopis, legatis quoque regis Franciae et archiepiscoporum, Arelatensis scilicet, Lugdunensis^ Viennensis^,
,

Berth'. Si cuucta

*)

30

domni

videremur A. A*,

ceteris omissis.

c) Wienn. /3.
C2.
d) per n. C2.
e) consenerit
Ib) des. B*.
g) spatium rnbricae vaatum relictuni A;
in Chr. post add.
h) domino corr. in Chr. ^* 1
Epistola stiperscr. Bl.
1.
i) ita
k) Saltzb. A. [i. C2.
Bl; Ewerhardo /?/ Eberh, C2; E. ^; E. A*.
E. H.
1)
C2
semper.
A*.
m)
Henr.
n)
dictiis
Perthesgade
Bl; Perhters35 dictus A; f. N.
gaden B2; Berhthersgademe B*; Berthersgadem C2; Berth' A. A*.
o) ut add. (i.

a)

1.

f)

hec p.
Preter

b)

redeo

deest

(l.

p)

Ludin

yS.

q)

Wienn.

1) [Sylvius].

82; p. 3397;
p. 184. 1867-

5) [Cf.
40

/.

c.

c.

/?.

2)

[Stephanus].

3) [IleracliusJ
4) [HumhertusJ
80. inter consentientes refertur [cf Doeberl
V. addit: Nuncius enim vester praepositus

supra
6)

c.

Berchtesgadensis, cf infra c. 82/, Domino ponente custodiam ori

suo [cf. Ps. 90, 117; vices vestras cautissime peregit, nec /^hoc coniecit
GiesebrechtJ unum locutus 'Deo gratias', quod utinam non /non delendum putat KohlJ dixisset.
7) [Isai. 9, 6. secundum Septuaginfa/.
15 8) [Ps. 90, 11: Quoniam angelis suis mandavit de te, ut custodiant te
in omnibus viis tuis/.
9) /2. Cor. 12, 4: audivit arcana verba, quae
[sc.

non

licet

homini loqui/.

Gesta Friderici.

22

(72).

lan.vs,
Febr. 5,

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

338
1160.

IMP. LIB. IV.

Bisuntini atque Treverensis et Bavennatis electi, cardinales

et clerici, qui pro parte Victoris aderant, in medium pro-

utriusque seriem electionis exposuerunt.

Super
diebus ah episcopis et aliis prudentihus viris
qua continuis
(Fehr.u). copiose disputatuM cum fuisset, sexta tandem die in puhlico
consistorio electionis capitula denuo p^oposita sunt, et singula
a canonicis aecclesiae heati Petri et rectorihus Homani cleri
sacramento super sancta quatuor euvangelia prestito confirmata. Pars autem altera nec ipsa venit nec responsales,
qua de causa nescimus, conventui direxit. Recitatae sunt
insuper litterae quam plures hullatae ah Alexandro et cardinalihus qui cum ipso sunt episcopis et civitatihus Longohardiae directae, sed a fidelihus donini imperatoris captae,
ex quarum tenore machinationes eorum et molimina contra
imperium patenter sunt deprehensa. Unde, quia dilatio non
parvum tam aecclesiae quam imp^erio videhatur minari periculum, presertiin quia non erat qui p^redictis assertionihus
et^ prohationihus contradiceret, cum utraque nimirum pars
non ad curiae, sed ad aecclesiae fuisset examinationem
diehus antevocata, episcopi parti^ Victoris, quae ipsum
quam Alexander inmantaretur inmantatum fuisse et in sede
heati Petri, adversa parte presente, ahsque reclamatione sedisse, prestito, ut dictum est, sacramento prohaverat, assensum prehuerunt et eundem Victorem ut apostolicum in aecclesia sollempniter suscijnentes solitam ei reverentiam exhihuerunt.
Facta sunt haec domno imperatore et fidelihus
imperii annitentihus propter causas memoratas.
Quapropter
ipsemet eidem iam^ confirmato pontifici ante fores aecclesiae
(Febr.i3j.(lescendenti consuetum detulit honorem.
Secunda vero post
haec die sepe iam dictus domnus Victor, celehrato sollempniter^
synodi officio, alterius partis principem cum quihusdam suis
fautorihus, episcopis scilicet Ostiense et Portuense, eo quod
consecrationis manum eidem jnrsumpserant imponere, cardinalihus etiam Heinrico Pisano, lohanne Neapolitano et
lacincto, anathematis vincido extinctis candelis innodavit.
cesserunt

et

XI

10

15

20

25

30

S5

Excommunicavit autem Heinricum Pisanum idcirco, quod

mandato eius magister Raimundus cardinalis despoliatus et
atrociter cesus fuerit.

Prepositum etiam Placentinum, quia

domnum Tusculanum armata manu

invaserit et despoliatum

multis contumeliis affecerit, simili sententiae involvit. Wilhelpreterea Sicidum atque Mediolanenses pro invasionihus
aecclesiarum et imperii ad canonicam vocavit satisfactionem.

mum^

a) et

deest

C2.

prob. des. C2.

e)

b) parti deest

Willelm ^; Willih. B*.

B.

c) iain deest

C2.

d)

soUempu.

4.0

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. LIB. lY.

339

Interfuerunt his omnihus metropolitani, domnus patriarcha,

Maguntinus^, Coloniensis, Magdeburgensis atque^ Bremensis
cum nonnullis suffraganeis suis et maxima pars episcoporum
Longohardiae, quorum plurimi affectuosum et plenarium pre5

10

trihuerunt assensum.
Domnus vero
patriarcha et quidam alii, salva in posterum catholicae aecclesiae censura, propter memoratas imperii necessitates ohedierunt.
Ahsentes omnes quos prenotavimus archiepiscopi
pro se et suis suffraganeis plenarie consenserunt, excepto
Treverense, qui, cum iter cepisset, infirmitate prepeditus,

confirmationi

dictae

excusatorias tantummodo litteras direxerat.

Presentes autem

eius suffraganei Tullensis'^ et Verdunensis^ pro se et consuffra-

15

ganeo suo Metense^ in integrum spoponderunt, * fDomni]*^

Bahinhergensis^ Pataviensis^ et^ Batisponensis^ patriarcham
sunt imitati.
Pro confirmandis omnihus quae facta sunt
mittuntur legati *fdomnus]*^ Coloniensis in Franciam, Verdunensis^'^ in Hyspaniam, Bragensis^ in Ungariam'^.
Si

20

interim alia scripta, quorum quedam vidimus, meram de his

veritatem minus continentia ad manus vestras devenerint,
sciat sanctitas vestra, quod, ut pro parte potuimus, sinceram
de his significavimus^ veritatem.
Plenius autem presentes
insinuahimus.

LXXXIII.

25
*i>.

489.

30

Quare autem tam crebrae litterae

Eberhardo'^ Salzburgensi^ archiepiscopo super gestis conCum ad concilium
cilii directae sint, haec fuit causa.
iter cepisset et"^ iam per *Forum lulii et per marchiam
Veronensium usque ad civitatem Vicentinorum" pervenisset, gravi correptus infirmitate gradum sistere^ domumque redire coactus est. Sane quoniam tanti viri
fecimus mentionem, de vita et moribus eius quedam
memorabimus, quae, quamvis ut lucerna super candelabrum posita [nobisP] in domo nostrae provinciae clarissime luceret*iab his tamen qui longe positi sunt
^

'^,

*)
35

B*

pergit

(c. 84^)

Alii

autem

legati

ad reges Angliae

etc.

a) Magont. Bl Mogunt. C2.

b) atque deest C2.
c) Domin. C2; deest fi. B\. B*.
Babunb. /?; Babenb. C2.
e) et deest p.
i) ita omnes codd.
h) ita
g) Prag. C2.
ver. signif. C 2.
Capitulum LXXXIIII A (cf. supra p. 337, n. gj ; nulla
i)
fi. Bl;
cap. dist. Bl.
k) Bwerh. /?; Eberh. C2.
m) et deest B.
1) Saltzb. A. /S. C2.
n) Vinc. A. Bl.
o) resistere A*.
p) nobis deest /S. B. C.
q) lucerent fi. Bl. 2.
;

d)

40

1) [HeinricusJ.
2) [AlbertusJ
3) [Stephano]
4) [Conradus].
[HartwicusJ
6) [Immo Verdensis, ut nidetur; cf. Tourtual, 'Bischof
Hermann von Verden', ed. 2. p. 40. 75 sqq.; Giesebrecht l. c. V, p. 253. VI,
p. S95J.
7) [Mafth. 5, 15 neque accendunt lucernam et ponunt eam sub
modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunty.
.

5)

22*

1160.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

340
1160.

IMP. LIB. IV.

*invida* bonis fama difficilius subtrahet, si scribendo

celebretur* ^.
Erat autem idem vir venerabilis aetate
maturus, sacrae paginae litteris decentissime instructus^,
humanitate et pietate
fide precipuus, religione singularis
adeo^ communis, ut vere dicere posset: Omnibtis omnia
factus sum, ut omnes lucrifacerem : in largitionibus liberalis, in ^ elemosinis et suscipiendis peregrinis studiosus,
in tantum ut sumptus in obsequium pauperum [et^j
;

i.cor.9,22.

monasteriorum et peregrinorum cottidie expensus non

solum palatio suo, verum etiam toti episcopio videretur
onerosa^. Ipse tamen huiuscemodi pondere minime gravabatur, cum haec incommoda bonae famae, quam ipse

tamen minime

10

affectabat, et aeternae retributionis mer-

Pauperum squalores minime abhorrea leprosis se tangi et contrectari passus est, quin
etiam^ ipse eos interdum tang^ere manusque^ osculari
non verebatur. Nec sufficere^^ credidit, si in ministerio
pauperum famulorum uteretur officiis, nisi^ ipsemet
manibus suis, habitu succinctus, interdum cybum apponeret, poculum porrigeret, aquam non solum lavandis
manibus, sed et^ pedibus infunderet. Cumque non solum
in verbo perfectam doctrinam, verum etiam in opere
consummatae disciplinae preberet exemplum ^ merito de
eo dicebatur, quod olim de quodam sanctorum ^, quia
Hic est, qui quale hahet verbum talem habet vitam, et qualem
habet vitam tale habet et^ verbum, quoniam quae^ docet agit
His et aliis plurimis virtutibus
et qiiae agit haec"^ docet.
et divinae gratiae donis plures quidem ad sui imitationem, universorum autem ad dilectionem sui provocarat
affectum. Sed^i haec hactenus.
cede compensaret.
bat,

15

20

*) fortassis obscurior

fama subtraxit A. A*

rz.

30

*.

a) instructus cory. in tantum structus A*l; in tantum instr. A*2.

b) in tanA. fi (intantum); deest A* (cf. n. a).
c) et deest fi. B. C.
d) ita A. A*. /5. B
(voce ex Einh. temere transscrij^ta) ; onerosus C2.
e) abh. min. /?.
t) ivamo A. A*
li) indignum ^. A*.
et fi,
i) sed ipse A. A*.
k) eciam 35
g) m. eorum C2,
A* 1.
m) et
vitam post add. B 1; et
tale habet post
1) exempla A. A"*:.
n) et deest C2.
add. A* 1.
o) quoque corr. quantumque A*l, et ita A*2; quomodoque C2; docet post add. A* 1.
hactenus des. />'.
p) hoc ^. Bl.
q) Sed

tum

compensaret, l. 14, ad Einhardi V. Kafamaj. 2) /in

21. conformata, cf. etiam ib. c. 27J.
3) [Fere eadem in Vita 40
Eligii II, 4, Migne, Patrol. Lat.
col. 515; legi W. Levison
animadvertit, sed scriptor illius persaepe aliorum, velut Bufini, Sulpicii Se1) [Scil.

roli

M.

c.

LXXXVII,

veri,

QQ7J.

Venantii Fortunati, opera expilnvit,

4) [Obiit

Eberhardus archiep.

SS. rer. Merov. IV, p. 653 sq^

1164. lun. die 21. aut 22J.

cf.

a.

RAHEWm

GESTA FRIDEHICI

IMP. LIB. IV.

341

LXXXIIII.^ Compositis
quoque^

missis

cilii,

ita^ rebus et gestis conut supra dictum est ^, ad

Franciae*^, Datiae, Boemiae

Hyspaniae, Angliae,
et Ungariae, ad imperatorem quoque Grecorum Manuel
nuncios dirigit, videlicet Heinricum ducem Carentanum^,
fortem et exercitatum in bellicis consiliis virum, et
Heinricum sacri palatii notarium^, omni probitate et
industria preditum,
ac Neimerium'^' ^, filium Petri^
Polani ducis Veneticorum^^, iam dudum in captivitate
sua tentum, sed absolutum, responsa portantes, **ut*
dicebatur**, super petitione Constantinopolitani principis
de Pentapoleos^ [^^^] maritimis in Apulia^ et quibusdam
secretioribus *" consultationibus contra VS^ilhelmum^, Rogerii Siculi filium^ et in regno successorem.
CernensP autem totam^^ Longobardiam continuis
reges

10

15

\\f^'

legatis,

graviter attritam^*, cum

exercitus in crebris contra hostes excursibus et rapinis
nec etiam amicis parcere potuisset, paulisper terram ipsam
quiescere et respirare^ utile iudicavit, donec recepta
cultura novas futuro anno calamitates sustinere novumque facilius et recipere et enutrire posset exercitum.

duorum annorum expeditionibus

20

LXXXV.

Itaque dimissurus exercitum, advocans

ad se proceres et de militia meliores magnam illis ait
se habere gratiam pro benivolentia et fidelitate, qua
erga se utendo perseverassent. Laudabat etiam in unoquoque bonos mores et f ortitudinem ^\ quam preliando
in multis magnisque^ periculis monstrasset^
quod eos
neque hostium multitudo nec magnitudines civitatum
vel audatia inconsulta et immanitates efferae adversanMagnam
tium a consueta animi virtute terruissent.
quoque huius rei sibi fore diligentiam, quod debitis pre*

25

30

a)
d) Franti^

notarium

Capitulum

Bl,

LXXXV

A,

e) scilicet ^.

^l; pro tonotarius

b) itaque
f)

A, nescio an

Carencianum

etiam in

B*

dicitur,

/?.

c) quoque om. A*.

pr o thonotarium /?; pro-

rectius.
g)

uhi verba sunt mutata (cf.

supra

Meinerium /3; Minerium B 1 Meinherus in B* scrihitur;

k) Veneciarum A; Veneciorum /?; Venei) Petri deest Bl.
Meinericum A. A*.
m) et add. /?.
n) Willelm. A. /?.
o) filium
torum C2.
1) et deest /5. B. C.
om. /?.
q) L. tot. B 1,
p) eap. 85. inc. Waitz; nulla cap. dist. A. A*l. /?. (7 2.
t) novum cap. inc.fi. C2. Wilm.; cf.
r) exp. gravatam B.
s) resipiscere /?. J5.
v) ita etiam los.; magnis multisque A*2.
u) ita etiam los. ; fortitudines Bl.
40 n. p.
w) monstrass e n t A, A*. /? (cf. los.J.
Bl.
35

2>'

162, n. e).

h)

ita (72;

*) ut dic. des.

A.

A\

(cf.

supra IV,

69, p. 315;.

2) Naytnerius in Ann. Venetis [Historia diicum

1) Cap. 82.
VeneticorumJ, SS. XIV, p. 74.
3) [Cf. supra III, 8, p. 173, l. 1
45 una metropoleosy.
4) [Cf. supra //,49, p. 156 53.; III, "20, p. 192,
dimittit, p. 342,
ubi A. A* add. sicut tunc fama fuity.
5) proceres
ad loseph. Bell. lud. VII, 19. conformata.
l. 11,

(75).

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

342
1160.

miis et honoribus virtutes

eorum

IMP. LIB. IV.

honorare, qui
militiae socii fuissent, nec ullum eorum, qui plus aliis
laborasset, iusta vicissitudine cariturum. Eos etiam, quos
noverat fortiter aliquid et egregium in bello fecisse, nominatim singulos appellans collaudabat. Deinde aurum
et argentum, vasa ex argento^ et auro facta^ itemque
vestes preciosas, beneficia feudorum aliaque donaria
vellet

Omnibus autem hoc

largiter et regaliter distribuebat.
modo exhilaratis et donatis, ut quisque se meritum prebuerat, votis et laudibus cum magno favore ab universo
exercitu factis, quo quemque conveniret, dimittit^, ipse
vero cum paucis in Italia remansit.
Quia vero huius operis libellos numerum ewangeli-

cum excedere non proposui*mus, priusquam huic quarto

volumini terminum demus, ex quo actus et gesta bellorum
serenissimi principis summatim perstrinximus, mores ^ quoque caeterasque vitae illius partes et studia circa regni
administrationem paulisper j)rosequamur.

LXXXVI.

augustus Fridericus, *ut*

de Theoderico quidam scribit*, et moribus et forma
talis est, ut et illis dignus sit agnosci*^, qui eum minus

lo

*i^.

is

Igitur divus

familiariter intuentur; ita personam suam

et ratio naturae consummatae felicitatis

Deus

20

arbiter

dote sociata
cumularunt. Moribus huiuscemodi, ut laudibus eorum
nichil ne imperii quidem fraudet invidia. Forma corporis
decenter exacta; statura longissimis brevior, procerior
eminentiorque mediocribus; flava cesaries, paulolum a
vertice frontis crispata^; aures vix superiacentibus crinibus operiuntur, tonsore pro reverentia imperii pilos
Orbes
capitis et genarum assidua succisione curtante.
oculorum acuti^ et perspicaces, nasus venustus, barba
subrufa, labra subtilia nec dilatati^^ oris angulis ampliDentium series
ata^ totaque facies laeta et hylaris^.

25

30

Haec desunt A. A*.

*)

B 1.

b) facta deest B 1.
c) Ha etiam los. ; dimisit A. A*. 35
mores emendandum putat Kohl, quod in medio relinquo,
hylaris h. l. inserunt,
quamquam Sid: mores autem huiuscemodi sunt.
f) labra
a)

auro et arg.

d) iia etiam Sid.

sed suo loco

h.

l.

h,

l.,

(l.

nosci

/5.

e)

(supra dilatati, cf. n. {); dilatatis

ampliato supra (cf. n. t) A.

1)

etiam

Siief.

g)

persp. et ac. A. A*.

Sid,

legendum censet Kohl.

32 sq.) ilerum hahent A. A*.

[Ad mores
Aug.

linaris Sidonius

mascula, p. 343,

cum

prosequamur

h) dilata
i)

ampliati

40
cf.

Einhard. V, Karoli M.

c.

4,

3) Apol2) [Theoderico II, rege WisigothorumJ

9J.
epist. I, 2. [Auct. ant. VIII, p. 2, imde verha et illis

l.

6,

facie laeta et hilarij.

maximam partem

sumpta].

4)

[Einh.

l.

c.

22:
45

49o.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

ordinata

non

colli,

15

20

25

30

35

colorem representant^.

obesi, sed

tam

parumper succulenti, lactea

cutis et

quam

a) repraesentat Sid,, cf. Koltl, 'Beitr.' I, p. 23, qui an ita emendandum sit dtihitare videtur.
b) guttur. deest /?. (menti, g-utturis, colii Sid.).
c) ita etiam Sid.
col. (calorem A) illi crebro n. ira A. A* ; col. post add. B\.
d) et vox B 1 (sed cf.
Einh.J.
e) acquirebatur A. A* (cf Einh.).
f) aquir. B\.
g) desinit B*, qui pergit
in Appendice.
g*) diuturnam codd.
h) ita Wilm., cf. Sid. ; Kohl l. c. / antelucanus fi.
i) de quol. des. A*.
B? C2\ an locandus A.
k) us in l. raso A.
1) in deest A.
A*. /?. Sid.
m) generibus A. fi.
n) instituendum spectandum circumferendum A. /?.
B. C2; circumferendum etiam A* ; sed cf, Sid. Wilm. Waitz,

corripitur, l. 10 sq,. ad Einhardi V. KaroU M, c. 22,

1) Incessus
receptis maximam partem ex lordan.
accommodata,
2) /"Bellorum
Get. 35, 182; imde eadem etiam in Ottonis Chron. IV, 28, p. 220J.
3) [Cf.
Salliist. Catil. 43, 4. Iiig' 1, IJ.
veneratur, l. 17, ad Apol4) /Si
linaris Sidonii epist. l, c. conformataj
5) /"diurnam scribi oportuisse
etiam ex Sidon. l, c, apparet; cf. Kohl l. c.J.
6) fCf. supra IV, 43,
p. 284 quodam mane primo diluculo egredientem de cubiculo tentorii,
ut more suo coram sanctorum reliquiis orationum suarum Deo munia
persolveret; Gundlach , ^Heldcnlieder der deutschen Kaiserzeit' III,
deputat ex Apoll. Sid. l. c.J.
733, n. \J.
p. 732
7) /mane
IV,
/"in
secundus
ex
eiiisdem
epist.
9, p. QIJ.
8)

45

Gutturis^ et

sedenti acquiritur. Valitudine

satis prospera, preter quod interdum febre effimera corripitur.
Bellorum ^ amator, sed ut per ea pax acquiratur^; ipse manu promptus ^, consilio validissimus, supplicantibus exorabilis, propicius in fide receptis^. Si^ actionem diurnam^*-^ forinsecus perquiras, antelucanos^
basilicarum et sacerdotum suorum coetus aut solus aut
minimo comitatu expetit eosque tam grandi sedulitate
veneratur, ut omnibus Italis erga episcopos et clericos
servandi honorem et reverentiam ipse formam et exemplum tribuerit. Officiis divinis tantam prebet venerationem, ut omnem horam, qua coram ipso Deo psallitur, competenti veneretur silentio, nec ullus interim
eum audeat de^ quolibet sollicitare negotio. Peractis
votis et post missarum sollempnia divinis consignatus^
reliquiis ^ mane reliquum curae regni administrandi deputat ^ Si venationibus exercetur, in^ equis, **in**^ canibus, accipitribus caeterisque eius generis^^ avibus instituendis", spectandis, circumferendis ^ nuUi secunstanti

40

343

quae iuvenili rubore suffundatur, eumque illi^ crebro

colorem non ira, sed verecundia facit. Humeri paulisper
prominentes; in succinctis ilibus vigor; crura suris
fulta turgentibus, honorabilia et bene mascula. Incessus ^
firmus et constans; vox*^ clara totaque corporis habitudo
virilis.
Tali corporis forma plurima et dignitas et auctoritas

10

niveum

IMP. LIB. IV.

1160.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

344

IMP. LIB. IV.

In birsando ipsemet arcuni^ tendit, spicula^ capit,

implet, expellit. Eligis quod^ feriat, quod elegeris ferit.
In convivio talis disciplina, *liabundantia^ regia*, ut nec
sobrietas temulentiam nec fames frugalitatem possit incusare -. Cum^ ludendum est, regiam tantisper sequestrat^
severitatem, eiusque^ temperamenti est, ut sit remissio
non vicians-^, austeritas non cruentans. Erga familiares
suos in proferendo alloquio non minax nec in admittendo
consilio spernax nec in reatu investigando persequax.
Scripturas et antiquorum ^*regum**^ gesta*^ sedule^ perquirit.
Elemosinas ^ in ministerio pauperum plerumque

1160. dus.

ipse manu sua distribuit,

aecclesiis et monasteriis

lingua

pecuniarum suarum decimam

In ^ patria
facundus, Latinam vero*^ melius intelfideliter

dividit.

admodum
potest quam

pronuntiare. Vestitu patrio utitur^*^,

nec profuso aut petulanti, sed nec plebeio ^^, cui magis
hoc decorum, ut in castris suis potius Martis^^ pompa
radiet^ quam Veneris.
Qui^'^ cum in ampliando regno
et^ subigendis gentibus tantus existat"^ et^^ in predictis
occupationibus assidue versetur"\ opera tamen plurima
ad regni decorem et commoditatem pertinentia diversis
in locis inchoavit, quedam etiam^ consummavit et maximam providentiae partem obsequio pietatis inpendit.
Palatia siquidem a Karolo^^ Magno quondam pulcherrima
fabricata et regias clarissimo opere decoratas ^^ aput Noviomagum et^ iuxta villam Inglinheim ^'^, opera quidem
fortissima, sed iam tam neglectu quam vetustate ^^ fessa,
ligere

a)

^ 1.

stratur
(i.

C2

et arc.
e)

(>.

B 1.

meians

b)

qnid Sid.

c)

C2; miuans A. A*.

^. B.

(item in plerisque codd. Einh.).

g)

ita

1) /spicula

ad eandem

ej^ist.,

l.

9,

c. ;

p. 61. fere

ferit

severitatem indidem].

IV

ex Apoll. Sid.

quamqiiam
4) /"eiusque

3; p.

105,

l.

(cf. Einh.).

q) et

sq.

n) ut

p. SJ.

accommodata]

persequax,

25

o) ita

2.

l.

9,

2)
3)

[Haec

/Cum

ex Apoll. Sid.

5) /vicians Sid. l. c;
remissionis viciumy.

cf.

35

episf.

Kohl

6) [Cf.

Einhard. l. c. 24/.
pronuntiare
7) [Cf EinJi. l. c. 21].
8) /'In
ad Einhard. V. KaroU M. c. 25. conformata].
9) Cf. ibid. 23.
10) [Cf.
ibid.].
Veneris ad Apoll. Sid. epist. IV, 20, p. 71.
11) /"Martis
conformata].
consummavit, /. 22, fere verbotenus ex
12) /^ui
Einh. V. Karoli M. c. 17. sumpta].
13) [Cf loseph. Bell. Iud.
I, 16J.
demonstravit,
14) [Cf Einhard. l. c.].
15) /\^etustate
p. 345, /. 2, ad loseph. l. c. conformata]

20

om. C2.

epist. I,

laxius,

ad verbum haustaj.

etiam supra II,

15

d) sequehab. reg. des. A. A*.

f) reg. deest
Urst. ex notis Pithoei.
A. /?. Bl\ sedula A* ; sedulo edd. 30
radiare A*. (appareret Sid.).
1) et

quoque A*.
k) radiaret A;
1) uti A. A*.
om. Bl.
m) existeret
versaretur A. A*
lam Einh.; etiam deest B.
p) Carolo h. l. A.
h)

qtioque

10

xo

45

KAHEWINI GESTA FRIDERICI

decentissime reparavit et in

eis

IMP. LIB. IV.

345

maximam^ innatam

sibi U60.

animi magnitudinem demonstravit; aput Lntra domum

regalem ex rubris lapidibus fabricatam^- ^ non minori
munificentia accuravit. Etenim ex una parte muro foramplexus est; aliam partem piscina ad
5 tissimo^ eam
circumfluit,
piscium et altilium in se conlacus
instar
tinens omne delectamentum ad pascendum tam visum
quam gustum. Ortum quoque habet contiguum cervorum
Quorum omnium
et capreolorum copiam nutrientem.
magnificentia et maior dictu copia operae pre10 regalis
In Italia quoque aput
cium spectantibus exhibet^.
Modoicium-^ Laudam^ et in aliis locis ac^ civitatibus
*p.m. in reno*vandis palatiis edibusque sacris^ tantam liberalitatis magnificentiam declaravit, ut totum imperium tanti
et munere et memoria in perpetuum fungi
15 imperatoris
non desinat. Reges Hyspaniae, Angliae, Franciae, Datiae,
Boemiae atque Ungariae ^ quamvis suspectam ^ semper
eius haberent potentiam, sibi adeo per amicitiam et societatem devinxit et ad suam voluntatem sic inclinatos
20 habet^, ut, quotiens ad eum litteras vel legatos miserint,
sibi cedere auctoritatem imperandi, illis non deesse voluntatem obsequendi denuncient \ Imperatorem ^ Constantinopolitanum^ Manuel, ultro amicitiam et societatem
25

eius expetentera, cum sese, sicut antecessores sui Romanorum appellaret^ imperatorem, inflexit^^, ut se non

Et ne
sed Neoromae vocet^ imperatorem ^.
^^
nichil
multis morer, toto
regni sui tempore
umquam
duxit melius, nichil iocundius, quam ut imperium urbis
Romae sua opera suoque labore pristina poUeret et vigeret

Romae,

30

auctoritate.

b) fabricavit A. A*.
c) firmisa) maxime cum losepho legere vtiU Kohl.
a ^l.
f)
e) Modoicum Bl; Medoicium C2,
simo A.
d) exhibent A. A*.
h) Constantiiiopor yl ; Constantinopolis /?.
g) habuit-4. A* (cf.Einh.); inclinavit ^l.
i)
appellarent B.
k) flexit />.
(Imperatores etiam Constantinopolitani Einh.).
35 i) vocaret A. A*.

supra III, 15, p. 1847.

2) fCf. supra III, 50,
4) fCf. Emhard.
fCf supra III, 53, p. 2287.
/^suspectam
miIV,
supra
3417p.
84,
6)
fCf
serint, /. 20. ad Einhardi V. Karoli M. c. 16. conformafaj.
7) [Cf.
litteras Heinrici regis Angliae III, 7. allatas, supra p. 172, /.19 sqq.,
expetentem e.x Einhard. l. c.
unde haec sumptaj.
8) /^lmperatorem
deprompta]
9) [Cf. supra III, 6, p. 170 sq. ; Simonsfeld, 'Jahrb.' /,
auctoritate ex Einh. l. c. 21].
10) /^toto
p. 558, n. II87.
1)

[Cf.

p. 226.7.
l. c.
177.
40

3)
5)

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

346

1160.

IMP. LIB. IV.

Haec^ a glorioso principe acta sunt asque^ ad presentem annum, qui ab incarnatione Domini millesimus^
centesimus sexagesimus, regni autem eius septimus^'\
imperii quintus numeratur, multa adhuc in regni gubernaculis feliciter acturo tandemque aput Regem regum
cum piissimis principibus aeterna percepturo premia
meritorum^.

Hos^"^ de latissimis gestorum tuorum pratis, augustorum optime, tam dilectus patruus tuus Otto episcopus

quam

nostrae liumilitatis diligentia fiores legit, unde

huius opusculi coronam texeremus plura, quae de te
sciuntur^ et referuntur, peritioribus et magis domesticis
relinquentes.
Quae si cuiquam invisa fuerint, aut^ ea
despicabilia iudicaverint^, nos tamen obedientiae^ nostrae
fructus consolabitur, qua precipienti paruimus. De qualitate autem operis^ vos, dilectissimi domini mei^, videritis, quos in hoc opere arbitros elegimus et correctores.
Vobis enim adiudicandum erit quod editis, per vos'"
iudicandum quod'^ delendum duxeritis^.

10

a)

Haec

meritorum,

l.

7,

in fine

ponunt A. A*\.

b)

ad pr.

u. a.

fi.

d) YTiP A; VII ^.
f)
lesimo .C.LXO^; MOclx ji.
e) V ^; num. Vto. A.
i) eos add. ^.
add. A.
h) secuntur A; feruntur A*.
g) Hec A. A*.
operis om. A, A* (de qu. a. opusculorum
dicaverit A; indicaverit A*.
1)
n) quid ^4. y^.
o) Finis add. /?.
m) nos A.

1)

[Immo

Mil- 20

Amen
k) iuOros.).

octavusj.
referuntur, /. 12, ad lordan.
2) /^Hos
duxeritis ad Oros.
conformataj
3) /bbedientiae
conformataj
4) Scil. cancellarius Ulricus et notarius
vide prol. [supra p. 162 sq.J,

Get. 60, 316.

VII, 43; 20.

Heinricus ;

c)

15

25

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. APPENDIX.

.347

APPENDIX''
B 1. B*.
Anno ab incarnatione Domini MCLX. apnd
ex codd.

10

15

oppi-

dum, quod vocatur Carcer^, ab imperatore contra Mediolanenses grave prelium habitum est, et cum iam, Latinis
qui secum erant fugientibus, victus videretur, strennue
vicit.
Cesi pene quingenti ex parte adversa, de nostris
tantum quinque. Eodem anno vel proximo^ Arnoldus,
vir g-randevus et prudens, archicancellarius et Mogontinus
archiepiscopus^, de aecclesia sancti lacobi'^ per incendium exire coactus, a suis ministerialibus crudeliter necatus est.
Anno ab incarnatione Domini MCLXII. Mediolanum
denuo novo genere obsidionis clausum est, castris in giro

1161.

et funditus 1162.

eversum

25

('/m. 24;.

eius constructis.

Anno MCLXIII. Mediolanum captum

20

(Aug.9).

Goizo rex Ungariae moritur.

est.
Millesimo CLXIIII, dissentientibus ^ inter se fratribus Goizi^ et filio eius parvulo, puer imperatorem, datis^
V milibus marcarum, sue parti adiungit. Veronenses,
Vincentini^, Paduani, Tarvisini rebellant.
Octavianus
moritur*, Gwido** substituitur.
Eberhardus Salzburgensis^ archiepiscopus venerabilis obiit. Conradus Pataviensis episcopus substituitur, Conrado^ Robertus, Eoberto ^
Albanus Erisingensis ^ canonicus. Hartwicus"^ Ratisponensis episcopus inutilis, Hartmannus*^* Brixiensis Deo
dignus^ episcopus obierunt.
*)

**)

***)

30

qui et Victor add. B*.

qui et Paschalis add. B*.
et venerabilis H. Br. ep.

0.

B*.

eadem, ut videtur, manu adduntur inB\. Quae etiam maiore ex parte, omisso
Anno ab i. D. 1160.
Tarvisini rebellant (l. 21^, in B* reperiuntur, addito
hoc titulo : Item de scismate. De codice Florentino cf. supra praef. Fraeterea fere integra exscripta sunt in Ann. Zwetlensibus, ap. Pez SS. Rer. Austr. I, p. 559
562; quos
35 cum cod. Zwetl. ur. 255. contulit Wattenbach (cf. SS. IX, p. 482^, Quaedam similia, ut
Giesehrecht animadvertit, etiam in Ann. Mellic. Continuatione Zivetlensi prima, SS. IX,
b) Eodem anno vel proximo desunt Zw., ubi haec a. 1161. leguntur.
c) epip. 538.
scopus Zw.
d) I. apostoli Z%v.
e) Geltsa Zw., ubi haec a. 1162. adduntnr.
i) dissidentibus Ziv.
h) Vic. Zu\
i) Salzp. Zw. ; Eodem anno
g) Goizi corr. Geizi Ziv.
k) ChSnrado llobertas, Ro40 Eberh. Salzp. a. ob. B* ; cui Chonr. B* ; Chunr. Zw.
berto B* ; Conrado
obierunt des. Zw.
m) Item eodem
1) Frisig. B* semper.
anno Hartuw. B*.
a)

tamen

initio

2) [Cf. tamen infra a. 1166; p. 348,

1) [CarcanoJ.
Giesebrecht, 'DKG.' V, p. 392. 475. VI, p. 4467.
3) [A. 11657.
45 Gest. Fr. III, 15, supra p. 1477.

l.

14:

sq.;

4) [Cf.

1161.

348
1165.

Man23.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. APPENDIX.

Anno ab incarnatione Domini MCLXVI. apnd Wirzeburch^ in pentecosten curia celebratur, ubi coniuratio fit^
ab imperatore et principibus qui aderant tam secularis
quam aecclesiastici ordinis, quod Paschalis semper papa
habeatur et eo mortuo nullus nisi de sua parte eligatur;

mortem imperatoris nemo sibi substituatur,

iuraverit se eandem *partem defensurum.
Solus
Albertus Frisingensis^ tunc iurare noluit.
Conradus*^ Mogontinus iam ut hostis preiudicatus fuerat.
Eodem anno Albertus Frisingensis, diu renitens, coactus
iuravit obedire Paschali pro conscientia, quamdiu imperium partem eius foveret et quamdiu regalia habere
vellet. Ipso^ itidem anno imperator circa festum sancti
Ang.i? Petri^ descendens^", Ungaros, qui ante promissam pecuniam ex maiori parte mentiti fuerant denuo iurare

similiter post
nisi

*p.i<^2.

Nam

Ubi rex Boemorum quendam de

coegit.

regulis*^

norum suae presentiae obtulit eiusque illum

Fames valida per totam terram
didit.

lo

i5

Ruthe-

ditioni sub-

1166.

MCLXVII.^ Imperator

circa autumpnura Italiam^

cooperante cancellario suo Christiano,
Paschalem per iterata sacramenta confirmavit; hoc eius-

intravit

ibique,

20

dem"^ instinctu cancellarii apposito, quod nullus eorum

umquam absolutionem^ eius iuramenti expeteret et oblatam numquam reciperet*. Eodem anno dux Austriae
H.^ et O. palatii comes maior in Greciam destinati, sine
effectu, preter quod magnifice donati sunt, revertuntur.
Heinricus dux^ filiam suam ^ regi Ungarie* coniugio copulavit ^. Inter Saxones et ducem Bawarie H. grave bellum

25

agitatur **.
1167.

MCLXVIII. Imperator Ravennates, Fagenses^ Bononienses graviter attritos ad deditionem coegit. Christi*)

**)

30

H/c suhiunguntur in B* : Ipsoque anno valida fames per

totam terram. 1167. Christanus etc, omissis: Eodem anno

coegit.
Ziv. add.:

Ticinum

Imperator in Papia resedit cum paucis, quae

et S5

dicitui;.

c) Frising. deest
b) c. principum ab imp. fit Ztv.
e) pro
Chonr. B* semper ; Chunr. Zii'. semper fere.
subdidit (l. 17 sq.) des. B*.
f)
Ipso
eonsc. des. B*.
g) Zw. m. sec. add. in
k) Eodem 40
i) invaluit m. sec. add. Zw.
h) Ruthenis regulis Ztv.
Austriam.
m) inst. ei. B*.
n) ei. abs. iur,
anno imperator circa aut. B*.
1) intr. It. B*.

a)

Wirziburch B*.

B* ; episcopus add. Zu\

Zw.

o)

dux

deest

Zic.
d)

Zw.

1) [Dubium videtur, an festum Petri et Pauli, lun. d. 29, intellesitj,

2) Heinricus et Otto.
4) [Stephano III.].
3) [Agnetem].

gendum

5) [Cf. Contin. Zivetl. I. a. 116G7.

6)

Faventini esse videntur.

W.

45

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. APPENDIX.

349

Mogontiam domno Conrado superponitur ^

luvavia, iam dudum propter Alexandrum ab imperatore
proscripta, crematur, dubium an hostium patratu an proanus

aput

prio casu.
5

10

Conradus^, frater^ imperatoris, pro recupe-

randa gratia, quam dudum inepte amiserat, Italiam intrat,

sed sine efPectu revertitur. Welfo* senior et Heinricus
burgravius et Fridericus palatinus comes Hierosolimam^
petunt.
MCLXVIII.^ Ungarus, sibi auxilium prestante H.
Austriae,
socero suo ^, bellum movet Grecorum imduce
^
peratori pro eo quod fratrem suum ^ regnum affectantem
suscepit et fovit, coniugio filiae^ ditavit. Eodem^ anno
imperator

Anchonam

obsidet, capit^.

premittit Reinoldum^^ Coloniensem

15

20

25

Intereaque Romam
Christianum Mo-

cum copiis. Quibus inter Tusculanum et

IJrbem Romani cum^ exercitu occurrunt, committunt^,

(Maii29j.

vincuntur et ad internitionem ceduntur. Ceciderunt ibi

de Romanis fere VIIII milia, capti fere tria. Subse-

(lui.j.

gontinum

quitur eos imperator, Leoninam urbem et porticus aecclesiae sancti Petri cremat^; aecclesiam a Romanis incastellatam capit, et evertisset, si non religionis intuitu
pepercisset.
Post"^ haec in Longobardiam iter flectit.

Cremonenses, Brixienses, Mediolanenses ad locum suum

reversi", Laudenses^, Pergamenses, Mantuani hostibus
imperii confederati rebellant. Eodem tempore pestilentia
gravis exercitum invasit et ex maxima parte extinxit.
Mortui tunc sunt de principibus ReinoldusP Coloniensis,
Daniel Bragensis, Eberhardus^ Ratisponensis, Conradus
Augustensis, Gothefridus
Spirensis, Herimannus FerFridericus filius regis
densis
N. Cicensis ^ episcopi
Conradi^, Welfo* iunior, Berengarius^^ de Sulzbach, de
,

*)

Eodem anno
Spoleti,
et

35

{sc. 1167)
Gwelfo princeps Sardiniae, dux
marchio Tusciae, dominus domus domnae Mahthildis ^

Otto burgravius et Fred. B*.

Conradus

revertitur c^e*-. B*.

b) fratris Ztv., ubi post add, filius.
ditavit (l. \2) des. B*.
e) quem etiam ni. sec. add.
d) 1168. Ungarus
B*.
Ziv.
f) Ipso anno (e corr.) imperator
h) Reinaldum B*.
g) et cap. Zw.
k) bellum c. conviiicuntur Zw.
I) crematur Zw.
m) Post
i) c. exerc. des. B*.
n) sunt rev. Zw.
o) Laudunenses Zir.
rebellant (l. 2b) des. B*.
haec
p) Reiualr) Gottefr. B* ; Gotfr. Ztv.
s) Cunr. /;. l. Zw.
dus Zw.; R. Col. des. B*.
q) N. B*.
u) Berngerus de Sulzpah B* ; Sulzp. corr. ut videtur Salzp. Zw.
t) Gwelfo B*.
a)

c) ler.

Zw.

Romam

40

Zwetl.

1)

[A. 1165.

electus,

I.

a.

11677.

3)

a.

1167. consecratus

[ManueliJ.

4)

estj.

[Belam

2) [Cf. Coniin.
sive AlexiiimJ.

[Mariae, quam tanien illi solummodo desponsavit ; cf. Giesebrecht,

'DKG.' V, p. 380. 495. 680. VI, p. 451/.
6) [ErrorJ.
7) [De titido,
qui ex charta depromptus videtur, cf. Adler, ^Herzog Welf VI', praesertim p. 35 sq. 143; nr. 4375)

45

1167.

et

^'

30

1167.

350
1167.

RAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. APPENDIX.

baronibus innumerabiles.
Imperator^ cladem suorum,
rebellionem Italorum litteris per omnem imperii latitudinem declamat.
Ratisponensi episcopo Chono^ successit^, Augustensi Hartwicus. Non minus autem et in
Urbe pestis eadem desevit, adeo, ut dicebatur, quod
mulieres^ maritis viduate ab exteris^ civitatibus expetere
conubia cogerentur.

MCLXVIIII. Rolandus^,

11G7.

Urbe

Nam

cedit.

qui et Alexander^, denuo

^ de Francia *reversus,

hoc eodem anno

fretus quibusdam de nobilioribus Romanis et Gwillehelmo^

Siculo, sedem Lateranensis patriarchii insederat.
Impericuloso
itinere de Italia revertitur.
Non
1168. i^erator^
1167. multo post Gwido quoque a fidelibus imperatoris Rome
Conradus luvavensis constanter cum Rolando
1168. locatur^.
perseverans defunctus est, eique Adilbertus^ filius regis
Boemici, sororius^^ eius, subrogatur^. Inter haec noviter
electi episcopi, ut consecrationem suam a Cristano'^
Maguntino^ recipiant, ab imperatore compelluntur.
Gwido, quii' et Paschalis, moritur et^ in basilica beati
Petri Romae sepelitur; a Romanis preter Centios'^ lohannes Albanensis* episcopus eligitur^ et Calixtus* tercius nuncupatur. Lodewicus" rex Franciae et Heinricus

rex Angliae invicem gwerrant; ab imperatore de pace

inter se facienda precibus^ conveniuntur, adiunctis minis
ex parte regis Francorum
nam inter imperatorem et
regem Angliae fedus et amicicia fuit, data filia sua ^ in
uxorem Heinrico duci Bawariae et Saxoniae. Hartwicus^'
Augustensis a Christiano^ consecratus ordines celebrat,
Albertus Frisingensis, iam quasi liber et liberatus a
scismate per mortem Gwidonis, similiter. Eodem^ anno
rex Hierosolimorum ^ ^ de Sarracenis gloriose triumphavit.
;

I
5

*p- ^&s.

10

15

20

25

sa

*)

Strumensis abbas Ztv.

c) succedit B*.
a) Irap.
d) vid.
declamat des. B*.
b) Chuno Zw.
mul. mar. Zu\
f) Rul. Zu\, et ita post.
e) externis Zw.
g) papa m. sec. add.
Zw.
revertitur des. B*.
i) Imp.
k) col- 35
h) Gwillihelmo B* ; Gwilhelmo Zw.
locatur Zw.
m) filius sororis Zio.
n) ita Zw.;
1) Adalb. Zu\; Hainricus B*.
xpiano corr. xpano B 1 Christan. B* semper,
o) Mogont. B*. Zw.
p) qui et P. des.
B*.
t) Galistus */
s) elegitur ut etiam alibi B*.
r) caeteros Zu'.
q) et deest B*.
Calistus Zw.
v) prec. deest Zu\
u) Lod.
Saxoniae (l. 21) des. B* ; Lodw. Zu\
w) Eodem tempore Hartwicus a Christano B*.
x) ita h. l. Bl; Ci-istano Zw. 40
z) ler. Zw.
recepit (p. 351, l. i) des. B*.
y) Eodem anno

1) [Immo
3) [MahtildeJ.

iam

a.

11657.

4) [Amalrieus]

2)

[Cf. Coni. Zwetl. I.

a.

11687.

KAHEWINI GESTA FRIDERICI

IMP. APPENDIX.

351

[MCLXX.^]

Imperator natale^ Domini in Alsatia

Circa^ purificationem sanctae Mariae^ Norinberch
curiam celebrat, ibi regem Boemiae, qui offenderat, de
f acili ^ in gratiam recepit. Albanum Pataviensem electum,
a suis ab episcopio perturbatum, specie^ tantum in episcopatum restituit, effectu minime ^. Nam offensus erat
ei propterea quod a Cristano^ consecrari abnuit.
Ob
egit.

lianc
10

etiam causam

15

20

Chononem Ratisponensem electum

graviter ibidem tractavit et curiam ei de hoc verbo*^

usque in proximum pentecosten presignavit, quatinus
aut ordines a Cristano^ reciperet aut episcopatum dimitteret. Intrante quadragesima Cisterciensis ^ et Clare-

abbates imperatorem conveniunt super scismate

eique suggerunt, ut Babinbergensem episcopum ^ cum eis
Romam destinet. Quod et^ factum est. Sed propter
Longobardorum insolentiam negotium ipsum tunc provectu^ caruit^; nam episcopus ipse ab eis repulsus, ad
propria redire coactus est.
Circa idem tempus Salzburgensis^ electus'" ab Olrico^ patriarcha Aquileigensi^
consecratus est, invito imperatore. PaschaP in Alsatia
celebratum est.
vallensis

iuh.^.

Mart.

Mariae
c) Circa
b) natalem Ziv.
1 ; deest Zic.
videri potest, an lectio depravata sit.
e) 1170. Albanum B*.
f) spe ^l.
i) et deest
h) Cristiano corr. Cristano Bl, et ita Zw.
g) ita h. l. Zw.
k) effectu Zw.
n) Ulr. Zw.
o) Aquim) episcopus Ztv.
25 Zw.
1) Salzp. B*. Zw.
legense B* ; Aquilegiensi Ztv.
celebratum est des. B*.
p) Pascha
a)

des. Ziv.

1169.
Pehr.^.

annus in marg. add,

d)

dubium

1) [Immo demum medio fere Februario; cf. Giesebrecht, ^DKG.'

V, p. 631. VI, p. 4877.
2) [Cf. Cont. Zwetl. I. a. 11697.
3) [Alexander].
^N. Archiv'
[Eberhardum]
[H.
Bohmer,
[PontiusJ.
4)
5)
6)
30 XXI, p. 655; n. 1. his ex verbis non sine causa colUgendum credit ista
demum post pactum Venetum a. 1177. Aug. factum, Rahewino iam
mortuo, conscripta essej.
.

(Man.ib).

Apr.20.

ADDENDA ET EMENDANDA.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.

22, n. 4. pone iincum post 'filius' (non post IV).

28, n. 1. adde: Ottonis Chron. III, 1% p. 148, l. 19.
47, l. 7. 8. pone virgulam post orbem et dele virgulam post terrarum.
49, l. 14. adde in margine: (31).
53, n. g ac?(?e punctum post 3.
57; /. 34. in margine lege: Dec. 1.
57, w. r lege c. 43 ^ro c. 42.
65, ^. 12. Ad ostendit adde notam:

Cf.

prooemium,

siipra p. 11,

^.31 sqq.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.

P.
P.

94, n. *,
97, n. y

102,
106,
111,
123,
127,
133,
142,
145,
146,
152,
153,

l.

'gi<oc?

tamen vix proba}nus\

Mie 3
w. q adde post 39
27.

l.

<?(^f/e

n. 5. (Zc/e

^->6>s^

1.

Ottonis Chron. VIII, 9, p. 404,

ed.

2.

^.

22.

22. ^e^^e; angustias.

l.

n. 1. ^epfe; supra.

notam: Cf.
pro n. 1.
in margine: (24).

30. (^ aures adde

^.

n. 5. /ep-e; n.
8.

af^(?e

l.

1.

(ie/e

/.

34. lege: peculiaris.

^.

1.

P. 153, n.
l.
/.
^.

1.

2.

Tim.

4,

3: prurientes auribus.

/.

ei in

P. 170,
P. 177,

35. a<?^e posi J5 et post ^: B*.

(7e^e

virgidam post victor.

ad populus adde notam:

populum peculiarem.

Te

Cf. Deut. 14, 2:

elegit ut sis

adde: Cf. Isidor. Orig. XIII, 21, 30; Hofmeister, 'Studien'

p. 734, n. 4.
31. adde in margine: (c. Sept. 28^).
10. ad scriptum est adde notam : Cf. Ottonis Chron. VI, 34.

c.

VII, 16, p. 303. 332.

P. 220; n. d adde: Cf. etiam Ottonis Chron.
n. 8. 271; n. 1.
P. 254, /; 4. powe virgidam post actio.
P. 257, w. 5. f^c^e; et I, 30, i>. 47, l. 22sqq.

lih.

I,

prol. VI, 9; p. Q,

INDEX NOMINUM.
Maior numerus paginam, minor

A.

Fridericus electus
chiep. Colon.

Abailardus: Petrus.

Achaiae

Achon

fines 90,

S. Adriani eccl.
Cinthius.

lo.

Ptolomaida.

V.

Adara abbas Eberacensis

Adam de Parvo - ponte

60.

canon.

Paris. 75.

Adua

Addua,
165,
283.

fl.,

205, 25

25.

Lucina 307,
I.

32,
Albertus
37,
36,
28, 15

36, 10
archiep.

10.

II,

30

37,

1.

1.

351.

Adelbertus episc. Frising. 230,

10.

290,

20.

329,

1.

10.

348.

30.

Albertus marchio Saxoniae (Lusat., postea Brandenburg.) 36, 1.

150,

111,

Aegyptus, Aethiops v. Eg., Eth.

S. Agathae monast. Rom. 325, 25.
(Agatha) filia Symonis ducis Lotharing., uxor Reginaldi com.

Burgund. 156,

Agnes

Athesa.

Adulfus comes (de

tena) 95,3596,1. 159, 15;

Adolfus,

Gesta Friderici.

Al-

15.

Eistetensis.

Heinrici IV.

Friderici

1.

imp.,
ducis Sue-

I,

viae, 2. Leopaldi III. march.

Orientalis
5, 25.
25, 25. 26, 10.
249, 30.

(Agnes)

filia

Rudolfi

Berhtolfi II, ducis

regis, uxor
de Zaringen

10.

Agnes

filia

Friderici com. de SarII. ducis

burch, uxor Friderici

Sueviae, 36, 10.

Leopaldi III, march.

uxorWladislavi II, ducis

filia

Orient,,
fil.

v.

filia

uxor

Agnes

30.
v.

23,

25.

Albertus comes deTyrol 166, 10. 215.

Albertus comes 15, 30.
(Adelheida), uxor Friderici I, imp.

Adesa

Agestadensis

Albertus episc. Misin. 96, 15.

Albertus episc. Trident. 194.
(Albertus) episc. Verdunensis 339, 10.
Albertus capellanus Conradi III.
regis 39. 42,

Adrianus IV. papa 132,25

133, 1.
139, 30142, 25. 161, 15. 164, 15.
165. 173, 10-179, 25. 185,6

pro Aegaeo^ mare 66, 5.

Adua, Adulfus v. Addua, Adolfus.

Magunt.

Adilbertus archiep. Salzburg. 350,15.

256. 269,
350.

Rom. card. diac.

Maguntin.

117,15.
228.

25.

10.

archiep.

ar-

6.

Adda

206,

Albertus card. presb. S. Laurentii

in

Traiect.,

189, 15. 194,5. 195, 5

196,20.
230. 231, 5. 232, 1. 257, 10 266, 5.
275, 25
279, 25. 289, 15. 291.
298,20. 300. 304. 305. 308. 311,5.
320, 35
321, 15.
324, 15. 327.
329. 330. 334.
Adriaticum mare 114, 20. 144, 25,
145, 25; A. seu Tyrrenum (falso

Adelbertus, Adilbertus, Albertus.

Albertus

lineas quinas indicat.

Polanorum

168,

{falso

drudis), 250.

23

Grer-

INDEX NOMINUM.

354
(Agnes)

Heinrici ducis Austriae,

filia

Alexander Olarimontis baro Apu-

uxor Stephani III. regis Ungar.

348,

liae 43,

Aimeradus archipresb, Rom. 332, 25.

Alba civ., Alba ad Tanarum 230,5.
Albanensis

248, 5
Petrus.

episcopus

S. Alexii

electus Patav., canon, Fri-

sing. 347, 25. 351.

(Albericus) episc. Laudensis 235,
(Albericus) episc. Regensis 235,

lo.

149, 1.
archiep. Trever. 47,

Hyspanorum (VII.

uxor:

30.

Adelbertus.

Longobard. 115,

(Alienor), uxor 1. Lodewici VII.

regis Franc, 2. Heinrici II. regis

Crassus v. lidebertus.
magister, cancellarius
Lodewici VII. regis Franc. 180,25.
de Aldorfo, Altdorf prope Ravens-

burg : Gwelforum familia,

350,

mania, Teutonicum,Transalpinum

Alemanniae

III.

comes Taurin. (Sa-

Anacletus

25.

papa
Rolandus
Marci 173, i5
174,5. 176. 177. 178,10-179,5.
186,30. 187.-188,15
185,1
III.

tit.

S.

196.
303,

40.

Anagninus: lohanues
S.

biter 326,

cardinalis.

Rom. card.

Anastasiae eccl.
presb.: lohannes.

archipres-

1.

Anastasius IV. papa 111.

Ancona, Anchona 4. 156,

30. 192.
193,5. 349,10; confinia 144,30.
Anconensium territorium 146, 1

marchio:
Heinricus

duces.
Cf. Suevia.
Aletrinus (Alatri) episcopus 328.

15.

291, 1.
300,5. 304. 305,5. 308,5. 328,5;

Alemannus:

card. presb.

antipapa 336,

II.

Andegavensis

Suevorum

Alexander

rex Hierosoliraorum

Heinricus
dux (Superbus), Udalricus de
Horningen; Alemannorum duces

29, 15;

10.

I.)

baud.) 64,

ducatus

25. 28, 1. 32, i5. 33, i. 44, lo.

Alemanni25,io.
112,25. 134,1.

25.

30.

Amedeus

6, 15.

i5.

Anagnia, Anagni 176,

212,20. 242. 261, 30 ; A. episcopi

165, 5. 187, 15. 250, 5; principes
223, i; Alemanni 211, 20. 282, i5.
milites 39, 25. Cf. Ger288, 10

regnum.
Alemannia

267,

Almaria civ., Almeria 119, 15.

Alpes 113, i. 135, 80. 148, 15. 183,

Alemannia Alemania AUemanicum regnum 167, 1. 180,20. 193,25.

,

20.

(Aliprandus) abbas Moremundensis

330.

(Amalricus

25.

15

Richildis.

198,20. 205,25. 247,30.

Alsatia 60, 1. 351.
A(]visus) episc. Atrebat. 70,

5.

Albertus v.
Alboin rex
Aldebaldus
Aldericus

10.

Manuel.

V.

Angliae 88,
lo.

Albericus magister Remensis 69, 25.

nobilis Veron.
eques
Albericus

V.

325,

10.

eccl.

rex Oastiliae) 97, 25. 341, 1. 345,

hannes.

Albero

monte Aventino

(Alfonsus) rex
:

147,

(Aegypti) 86,

civ.

in

Rom. abbas
Alexius

Alba, Albano 4, lo; Albanensis

card. episc. Waltherus lo-

Albanus

1.

Alexandria

25.

Garnerius.

(Anjou) c o m e s
rex Angliae.
Andreas comes Apuliae 15. 145.

II.

157.

Anebanensis v. Atrebatensis.
S. Angeli eccl. Rom. card, diac.
S.

Gregorius.
Angeli castellum Rom., Engelsburg4:6.no; cf Orescentii castrum

Leoninum castrum.

291, 10.
297, 20.
189, 10.
25. 305, 25
306, 5.
298, 30
308,10. 309. 311. 319. 321, 15
324.
326, 5
327, 25.
323, 15.
328,5. 329. 330,20331,5. 332.
333. 334,10. 338. 349,1. 350.
(Alexander) abbas Oisterciensis 351.

Anglia 38,
Angliae

Alexauder comes Apuliae, de Gra-

Anshelmus, Anselmus, archiep. Ravenn.

episc.
Havelberg. 95.

vina 42,

30.

112,

5.

35.

reges:

63,

i5.

310,

1.

312,

Anglorum rex 345

Heinricus I, HeinriAngli 173, 5.

Cf.

cus II.
Brittannia.

(Anselmus)

episc.

Astensis

118,

235,10. 269,15.
,

INDEX NOMINUM.

355

108,20. 112. 132. 191,30.235,25.

256,25. 258,20.
Anshelmus Laudunensis 69,5. 74,25;

Arnaldus II. archiep. Colon., cancell. Conradi III. regis 90. 96, 15

Radulfus.
Antiochia 55, i. 86,

Arnaldus,

fr.

88. 89,

lo.

25.

229,1.

Apenninus, Appenninus mons49, 15.

115,20 (qui mons Bar114,15

donis dicitur). 123. 132,

143,

15.

lo.

Rom.

Apollinaris eccl.
presbiter 325, 30.

archi-

SS. Apostolorum eccl.

Rom. card.

presb.: Ildebertus;
Apulia 4. 5,15. 14, lo

clerici 325.

15,5.

39,5.

90.
101,5. 108, i.
53,10.
115. 143,25. 145. 156,30158,30.
Apuliae barones 43;
341, 10;
40.

A. comitatus 15, 5; comites:

Apuli
Alexander, Andreas.

173,

5.

Aquapendens, Acquapendente 277,1.

Aquilegia 37, 25. 90, 30. 114, 30
(metrop. Venetiae); Aquilegensis,
Aquilegiensis Aquileigensis pa,

triarcl^a 233,

pa

t r.

Piligri-

mus, Olricus.
Aquis, Aquisgrani palatium, Aachen
1,20. 36,20. 63,30. 99,10. 104,

105,15; eccl.
sis

S.

praepos.

i5

Mariae; Aquen-

Heribertus.

cum aurum
Arcus

141,

30.

Romanus,

216,20

turris

217,20.

Mediol.

Theodori 307,

15.

Hunsrilck 153, 35.

Arelatum civ., Arles 156, 15. 180
Are(sedes regni Burgundiae)
Sylvius.
latensis archiepiscopus
Argentina civ., Strasshurg 58, 15.
de Ariano comes: Rogerius 42,25.
silva,

Aricia, Arezzo 299,

Ariminum, Rimini

306,

30.

192,

96.

I.

101. 110. 151. 154. 199,1.227,1.

335, 5. 339, 1. 347.
Arnaldus archidiac. Pictav. 68. 74.
87, 20.

Arnoldus

Romanus

Brixiensis,

scismaticus
7, i. 44.
100, 25. 133, 5
134, 30.
de Arrah: Bertolfus.
Arrius hereticus 72, 25. 80, 5. 83, 30.

Artwicus

Hartwicus.

V.

Asta, Hasta civ., Asti 3, i. 100, lo.

121. 122; episcopus: Anselmus.
Astenses 118. 121. 122, lo.
Astaldus card. presb. tit. S. Priscae
307, 5.

Athenae

civ.

Athesa,

Adesa

146, 15

Athyra

53,

25.

Etsch 101,

fl.,

147,

11,

Natura.

v.

(Atrebatensis) Anebanensis (Arras)

ep isc. Alvisas.
Augiensis coenobii regalis (Rei:

chenau) abbas 199, 5.

Augusta, Augustensis civ., Augsburg 112,25. 165,5. 189,20. 195,5.
257, 10;

25.

Augustensis,

Augustudunensis episc.
dus, Hartwicus.
Augustinus 76.

Conra-

Aurea porta Rom. 140, i5.

Austriae d u x
Heinricus.
Orientales marchiones.

Cf.

Autimiacum villa, Occimiano 267, 30.

Autisiodorum, Auxerre 75, i.
Avari 50, i.
Avelbergensis v. Havelbergensis.
in Aventino monte S. Alexii eccl.
Rom.
Hierosolimitanum templum.
Avinionensis (Avignon) e p i s c.
Gaufredus.
,

B.

Ari-

B. episcopus

Babenberg

i.

archiep. Colon.

lo.

227.

30.

20.

stotelici libri 250, lo.

Arnaldus

Ma-

cancell. Friderici I. imp.

5.

Aristotiles philosophus 16, 25

Armenius quidam

154. 159.

AxdL2M]i%Y\)ViVgMm^Ardacker(Niede7'Oesterreich, B. AmstettenJ 64, lo.

Ardenius (Ardicio) card. diac. S.

Ardenna

104.

25.

Arnoldus, archiep.

gunt.,

197,

dux:
Aquitania 67,25. 87, 3o;
Heinricus II. rex Angliae.
ArabiArabus Sarracenus 285, i.

101,

5.

Arnaldus

146. 158,25.
S.

97,

9, lo.

bergensis
98.

102.

.302,

i.

Babenberch
civ.,

110;

Bamberg

Baben31,

30.

Babenbergensis,

23*

INDEX NOMINUM.

356

Babinbergensis, Bavenbergensis
Eberhardus.
eccl. 98
e p i s c.
Babilon, Babylon antiqua 10, 15.
Babilonici 128, 35
270, 15;
Babilonica confusio
129, 1.
;

323, 35.
Baioaria, Bawaria Baioariae, Baioaricus, Noricus ducatus, Noricorum
prov. 9, 10. 13, 10. 32, 15. 43, 15.
;

44, 10. 47. 49, 1. 60, 5. 61, lo.

64,1. 96,15. 97,30.100,1. 101, i5.
102,10. 107. 111. 112. 149,35
154.
160, 25
161, 5.
150, 25.

181,

286

183, 20. 198,

Baioarii 198, lo

212, 25.
Baioario-

30.

10.

rum

reges 151,15; duces 151,15;

Baioariae proceres 151,30; Noricorum comites 97,25; duces:
Guelfo, Heinricus (Niger), Heinricus (Superbus), Heinricus (lasomirgott), Heinricus (Leo); ex
(de) Baioaria comes pal. Otto.
Norici 32, 25
43.
33, i.
Baioariae metro150, 1.
p o 1. Ratispona.

Balbinae v. S. Sabilin.
(Balduinus III.) rex Hierosolim.

S.

54,

89,

10.

Bardonis mons 114,20. 115,20. Cf,

Apenninus.
Barro presb., capellanus de cardi-

Marci Rom. 327.

Barrum castrum, Bar-le-duc

26, 30

27,

Bartholomei

eccl.

4, 30.

Rom.

presbiter 325, 30.

Basilea civ., Basel 28,

episc,
Basso de

150,

6,

i.

157,5.
archi-

i.

156, lO;

villa,

326, 20.
Bozefi 149, 30

Belgicae

di Polirone 146,

San Benedetio

5.

Rom.

Benedictus diac.

Beneventum 304,

332,

25.

1.

Berardus, Berengarius

Bernhar-

dus, Beringarius.

Bergamo
Berhta,

Pergam.

v.

Leopaldi III. march.

filia

Orient.
uxor Heinrici burchgravii Ratispon. 250, 1 (falso du,

cissa

Polanorum).

Berhtolfus v. Bertholfus.
Beringarius II. rex Italiae 137,

138,1.

Berengarius

de Sulzbach

349,

30

30.

Bernliardus, Bernardus, Berardns.

Bernhardus, Bernardus, card. episc.
Portuensis 302,

1.

307,

Bernhardus card. presb.

5.

tit.

338, 30.
S. Cle-

mentis, legatus apost. sedis 110,25

-111,5. 173,10
174,5. 176.
177.
178,10
179,5.
185,1
186,30.
187.
188,15
189,10.

196.

Bernhardus abbas Clarevall.

7. 8, 5.

54. 58,30
59,25. 60,10. 61,5
63,15. 68. 70,1. 71,5
72,1. 74.
84. 87. 93; eius liber de Con-

sideratione 93,

30.

Berardus archipresb. Rom. 332,

Bernhardus magister Carnot. 68,

25.

74,

30.

25.

Bernhardus comes Carinthiae (de

Trixen) 60,

30
61, 1.
nobilis, frater Riwini, 42,

20.

Berta v. Berhta.
de Berthersgadem (Berchtesgaden)
p r a e p s. Heinricus.
:

Bertholfus, Bertolfus, Berhtol-

1.

Bawaria

S. Benedicti coenob.,

Berno

Ordelebus.

Romano

Bauzanum

47, 30

1.

Barum, Barrum, Bari

S.

Gallia

urbs: Leodium.

20.

(Balignanus) episc. Firminus 335, 25.

Barbati v. Longobardi.

nalia S.

Belgica

v.

Baioaria.

fus.

Beatrix, filia Reginaldi com., uxor

Friderici I. imp., 155, lo. 156.
160, 1. 272,10. 277,25. 285, 30
286,1. 292,5.
Belus II. rex Ungariae
(Bela),
Geiza.
48, 15; fil.
(Bela) frater Stephani III. regis

Ungar. 349, lo.

Bela, Belus dux Ungar. 52. 181.

Bertholfus, Berhtolfus II. dux de

castro Zaringen 6, 30. 23, 10

25,5.44,5;
Conradus.

uxor: Agnes;

fil.

Bertho]fus,Berhtolfus,BertolfusIV.
dux de Zaringen et Burgundiae,
fil.

Conradiducis 122. 126. 155, 15!

156. 198. 227,

1.

INDEX NOMINUM.
Berhtolfus comes de Andechs 145,
Bertolfus de Arrali 314, 25.
Bilizlaus

v.

25.

Bisuncium, Besangon 164,16. 172,30

173,5.

178,10; Bisuntinus, Bi-

zuntinus

arcbiepiscopus:

Humbertus.
Bitengou villa, Peiting prope Schon-

gau (Oberbayern) 60, 25.

Biterbium, Viterbo 132, 25.
Bitum castrum, Beuthen 169.
de Blandera, Blanderatenses (Biandrate) co
i te s
Gwido, Gwido.
S. Blasii eccl. Rom. abbas cum
:

monachis 325,
Blasius

10.

Rom,

presb.

325, 1. 326.
328, 10. 332, 25.
Blesenses fiJZots) comites: Theobaldus, Heinricus.

Bobardia
96,

Boppard

regalis,

villa

15.

Boemia, Boemiae ducatus 6, 20. 35.

d u c e s Ulricus, Zuerde49, 25
baldus, Labezlaus {postea rex)
Boemi
ducissa: Gerdruda.
:

Boricius, Boritius,
regis Ungariae

Colomanni

fil.

48. 102,

7, 5.

5.

159.

Bolizlaus,

357

Bosan

Presburch,

vel

Bresburc

castrum, Pressburg 7, 5. 48.

Boso card. diac. SS. Cosmae et
Damiani 307, 15. 321.
Brachium S. Georgii v. Proponticum
mare,
Bragensis v. Pragensis.

Bremensis (Bremen)
Hartwicus.
Bresburc v. Bosan.

hi

arc

e p.

Brittannia 167, 25. Cf. Anglia,

Brittannia prov., Bretagne 68. 81, 10.
Brixia, Brissia civ., Brescia 133, 10.
199,
277, 25; Brixiensis eccl.
133,25; episc: Manfredus, Raimundus,
Brixienses, Brixinenses, Brissienses 165, 20, 231, 20.
234, 1. 263,20. 282,30283,5. 288.
317,20. 327,30. 329,15. 336, 15.
349, 20 Brixiensis Arnaldus.
Brixinora civ., Brixen 13, 10, 113, 1,
150, 1 Brixinorensis, Brixinensis,
Brixiensis e p i s c.
Hartmannus.
de Bucca-Lata: lohannes.

35,1536,5,

198.

170.

206.
con-

211,30
212,15; Boemorum
finia 150,25; silvae 167, 15.
Boetius philosophus 16, 20. 17, 5.
eius liber Regu18, 35. 19, 21
;

91, 30; commentarius de

Boetianum
S. Trinitate 80. 82.

larum

74,5.

Boimundus

fil.

Roberti Gwiscardi

15,5.
(Bolizlaus)',

Lolizlaus
Bilizlaus
(Wladislaus II.), dux Polon. 82, 1,
168. 170,10; uxor: Gerdrudis
(immo Agnes).
Bolizlaus IV. dux Poloniae 164, 10.
,

170,

168, 1
Bolislaus

V.

30,

Labezlaus,

Bonadies card, presb.

goni 307, 10. 327.
Bononia, Bononiensis

tit.

civitas,

Bononiense
20.

iudex
s.

Ge-

rardus.

Burchardus
111,

Burgundia 155,
172,25

Eistet.

episc.

5.

10

173,1.

156,
179,25

25.

108,

20.

164,

20.

180,15;

rex: Rudolfus; duces:

radus,

Con-

Bertholfus de Zaringen.

Burgundiones

198, 10; Bur155, 10.

gundionum prosapia

Busca, Busco 122, 15,

de Butene (de Piltten et Formbach)
comes: Ekkebertus.

Bo-

enses 348, 30.

ritorium 274,

20.
,

S. Criso-

logna 132, 15. 146, 5. 239, 20

Bononiensis eccl. canonici 299, 5
e p i s c.
Gerardus.
Bononiae
magistri 299, 5
in Bononiensi
civ. doctores: Bulgarus, Hugo,
lacobus, Martinus.
Bononi:

Bulgaria 49, 25. 65, 15. 90,

Bulgarus doctor Bonon.
Friderici I, imp. 239.
Bunnensis (Bonn) p r a e p

ter-

Kadolus ex Baioaria 124,

Caelestinus II, papa 134,

20.
20.

(Caesar), Cesar 287, 15 ; lulii Cesaris via v. lovis mons.

Kaira, Chera, Chieri 3, 1. 118, 30.

121,

Calabria
115,

10.

14,

25

157,

30.

15,

5.

53,

10.

90.

INDEX NOMINUM.

358
Calcedonensis
dus 72.

(Chalcedon)

syno-

Rom. c a r d. p r e
Gwido Cremensis.

s b.

Calixtus III. antipapa, loliannes

card. episc. Alban., abbas Strumensis 350, 20.
Kalo archidiac. Pictav. 68. 74.

Campania

(Italiae)

5, 15.

14. 15,

156,30157,5.

115. 145.

1.

158,03.

15.

Campellensis (Champeaux):

Guil-

lelmus.

de
de

Campo S. Salvatoris eccl. Rom.

Campo - florido (Cha^npfteury):
Hugo magister.

Canalis, Canale 198, 20.

Canis sidus 142, 30. 145,

141,5;

136,15.

15.

Romanum

Capitolium

134, 10.
Capitolio S.

in

Mariae eccl. Rom.

Capuae,
Capuanus princeps:
Robertus.
Carcer opp., Carcano 347, 1.
in Carcere Tulliano
S. Nycolai
cardinalia Rom.
Carintbia, Carentanus ducatus 26,

5.

Carentanus, Carentanorum
duX
Heinricus
Carinthiae
c
e s
Bernhardus.
Caren-

49, 25

tani 198,

15.

biter 326, 1.
Cato 287, 15.
Cavillensis (Bassavilla de Loritello)
co
es
Robertus.
S. Celsi eccl. Rom. 325, 30.
in Celso monte S. Mariae eccl.
:

Rom.
Celtica,

98,

65,

1.

20.

ChSno, Chonradus

Conradus.

v.

Gallia 198,

Rom. card. presb.: Bonadies;

clerici 327, i5.
Christianus, Cristanus, I. archiep.
Magunt., cancell. Friderici I. imp.

349, 15. 350, 25351, 10.

348, 20
Christianus: Petrus.
Cicensis (Zeitz) episcopus 349, 30
e

pis

c.

Wichmannus.

Cicero orator 16, 1.

Cinthius card. diac. S. Adriani
307, 15.
S. Cirengii eccl. Rom. abbas 825, lo.
Cisalpinae partes 318, 25.
capitulum
Cisterciense (Citeaux)
251, 25; abbates: Lambertus,

Alexander.

Cisterciensis ordo

250, 20.
Cisterna castrum, Cistertia 299, 25.
306, 20. 327.
Cf. Neronis cisterna.
Civitas Sancta v. Hierosolima.
(Clairvaux)
abClarevallenses
b a t e s Bernhardus Fastradus
Pontius.
de Claria (Clerieux) p r i n c e p s
,

Carnotensis (Chartres) : Bernhardus.

Karolus Magnus imp. 63,25. 104,20.
137, 30. 173, 1. 204, 1. 220, 25.
309, 10. 319, 5. 344.
(Carolus) episc. Taurinensis 235, 10.
Carsidonius (Garsendonius) episc.
Mantuanus 235. 282, 15. 335, 30.
Casimirus v. Gazimerus.
de Castroferreo (Eisenstadt) e p i s c.
Gervasius.
Q2ii2i\2MUQnse%(Chalons-sur-Marne)
e p i s c.
Guillelmus Campellensis, Gaufredus.
S. Catarinae eccl. Rom. archipres-

bayern) 97,30

Chera v. Kaira.
Cherevach opp., in planitie Choroebachica prope Constantmopolini

S. Chrisogoni, Crisogoni; cardinaliae

20._

308,

20.

Cheleheim castrum, Kelheim(Nieder-

S. Calixti eccl.

87,

Centii 350,

15.

Silvio.

{alias lutta)

Claricia
rici II.

filia

Fride-

ducis Suev., uxor Lode-

wici II. com. (lantgr.) Turingiae

36,

15.

Clarimontis (Claromonte): Alexander.

Clavenna, Chiavenna 198, 25.

card.
S. Clementis eccl. Rom.
presb. Bernhardus.
Clemens (III) antipapa, Gwibertus
:

archiep. Ravenn. 5,

Cluniacense coenob.,

Knud

10.

13,25. 14,5.

Cluny 74,

1.

Gnuto.
Cohema arx, Cochem (RB. Coblenz)
V.

96.

Colomannus rex Ungariae

f il.

48, 25;

Boricius.

Colonia, Colonia Agrippina, Coloniensis civ. 58, 15. 96, 25. 97, 1.

INDEX NOMJNUM.
eccl.

256,15;

105,25.

Ge-

S,

reonis, S. Petri principalis; Coloniensis eccl. , archiepiscopatus

Coloniensis archiepiscopus 188, 15

a r c h i e p. Arnalclerus 102, 5
dus I, Arnaldus II, Fridericus II,
Reinaldus.
Colonienses 102, lo.
:

160.

Cominos, Comianus: lohannes

Manuel

imp.,

II.

imp,

I.

Concordiensis (Conco7'dia) episcopus Gervicus.

Confluentia civ., opp., Coblenz 36.
:

97,

280,

lo.

25.

Conradus

II.
imp.
Heinricus III.

Conradus III. rex,

Suev,,

9,

15. 26.

49,

54,

fil.

5,25.

5.

47,20.

59,

I.

7,35.

31,1032,

44,30
58.

fil.

Friderici
6, 15

27,30.

43,10.

1.

155, lo;

60,

lo

48.
20.

63,2064,20. 89,191,1.94,1
95,30. 96,1099,5. 102,25. 104,5.
105. 168. 171. 249,25; uxor:
Gerdrudis fil. Heinricus, Fri:

dericus,

Conradus
849,

I.

archiep.

Magunt. 348, 5.

1.

archiep. Salzburg.,
episc. Patav., fil. Leo-

II.

luvav.,
paldi III. march. Orient., 108,
249, 30. 339, 10. 347, 20. 350.

Conradus
285, 30

episc.

286,

20.

Augustensis 235,
349,

5.

350, 1.
Conradusl. episc. Eistet. 199, 1. 235.
247. 269,10.
Chono II. episc. Ratispon. 350, 1.
351.
1.

25.

Conradus de Zaringen dux Burgunfil.

155, 15
fus IV.

Berhtolfi II, 26. 44. 47.

156, 5;

fil.:

Berthol-

Conradus comes de Dachowe, dux

Croatiae et Dalmatiae 43, 25

44,

5.

Constantiensis (Constanz) e p

206. 257.

Conradus comes

Rheni,

fil.

15.

de Consideratione liber Bernhardi

30.

s c.

Constantinopolis, Urbs regia, Constantinopel 10, 15. 37, 5. 38 (Roma

nova), 39, .30. 65,15. 137; imperator
princeps 4. 144, 30
145,1. 166,30. 192. 267,5; imperatores
reges v. Grecorum
imp., reges.
Constantinopo-

25.
Cf. Neoroma,
Constantinus (Magnus) imp. 45, 10.

litana synodus 72,

Corinthus 58, 25.

Corsica insula 230,5. 247, 10. 277,1.
SS. Cosmae et Damiani eccl. Rom.
Boso conventus
c a r d. d i a c.
:

monachorum
Cosmidin

in

Crema

S,

325,

15.

Mariae

eccl.

Rom.

231,30. 232,5
233,5.
287,25
289,1. 291,20
295,30.
Cre312, 10 318, 25. 337, 25.
menses 223, 25. 224, 5. 231, 25
233, 5. 288. 296, 30. 312, 15
318,25; Cremensis: Gwido card.
presb.
civ.

Cremona

civ.
191; Cremonensis
Ubertus.
Cremoepiscopus
nenses
166.
218, 10.
217, 20
223, 25. 230, 1. 231, 25. 245, 25
288, 15.
287, 20
246, 20. 283.

Cremo295,20. 317. 349,20.

fines 205, 25
comitatus
et diocesis
c.
282, 30
283, 1
287, 25.
Crescentii castrum Rom., Engelsburg 140,30. 141,15; cf. S. Annensium

Leoninum cascastellum
trum.
Crisgowe, Krzyszkowo prope Posen
geli

170,

5.

Crisogonus v. Chrisogonus.
Crisostomus lohannes.
:

Cristanus v. Christianus.
Conradus
Croatia 49, 25 ; d u x
:

pal.

Friderici II. ducis Suev., 36,

122,15. 199,1. 211. 349.
Clarevall. 93,

Hermannus.

Conradus

diae,

Cotentin (dep.

le

14, 20.

Conradus, Chonradus, Chono.

36,20

Manche)

319,5. 328,25.
Corbeiensis, Corbagensis (Corvey)
a b b a s Gwibaldus.

25.

Conlatini 218,'

'ducis

Constantia plaga,

102.159,10161,15;

5,5. 96,10.

359

comes de Dachowe.
(S.

Crucis)

presb.

eccl.

Rom.

c a r d.

Hubertus.

Cumae, Cuma
130. 221,25

civ.,

Como

222,5.

2, 10.

117.

278,5; Cu-

INDEX NOMINUM.

360

manus episcopus Henricus.

Cumani 223, 25. 224, 20 CuraaCunorum consules 119, 5.
manus lacus 198, 25. 296 insula

Comacina 273.
quidam qui et Scitha

in eo, Isola

Cumanus
159,

25.

de Curte S. Salvatoris eccl. Rom.

Cyprus 88, 5.
S. Cyriaci apud thermas Diocletiani cardinalia

Rom.

325,

Cyrus rex Persarum 10,

25.

279,25. 328,30
329,1. 336,5.
337, 15. 339, 15
340, 30. 347, 20.

Eberhardus, Everhardus, episc. Babenb. 105, 20. 108, 20. 145, 25.
231,5. 233,20. 235,1.261,10

266, 5. 269, 10. 274, 25

275,
276. 336, 5. 339, 15. 351.
Eberhardus episc. Ratispon. 349,

Edissa

quae Kohais

civ.,

10.

25.

dicitur,

Edessa 56; archiep.: Hugo.

Egyptus 49, 20.
Egyptii 179, 15.

Eistetenses
Agestadenses (Eichstdtt) episc.
Burchardus, Con-

i5.

radus

I>.

Dachowa castrum, Dachau (Oberbayern) 257, i de Dachowe c o mes: Conradus dux Croatiae et
;

Dalmatiae.

dux
Dalmatia 49, 25
comes de Dachowe.
ticum aequor 90, 25.
89, 20.
peditio 90, 5.
Danai 193, 10.
,

Datia

regnum

Damascena

Damascus

Dania

Conradus
Dalma-

Datiae

ex-

Danorum

38, 35
39, 1. 99, 15.
105,30106,15. 139. 167,25.172.

197,25

1.

198,5.

Danorum rex

Datiae,

310,5;

345,

15

r e

e s

Suevus (Suen)
Gnuto (Knud), Waldemarus.
Daniae ducatus quidam 106.
Petrus

qui

et

Daniel episc. Prag. 108,

20. 199, 1.
235,5. 269,15. 309,10. 310. 330,20.
333. 339, 15. 349, 25.
Danubius fl. 32, 15. 49, 25. 51, 25.
64. 66,5. 97,35. 151.

Datia

v.

Dania.

David

88. 266, 1.
Desiderius rex Longobard. 137, 30

Dioscorus 72,

abbas 69,

15

42,15

eccl.

Rom.

Denis 69
:

Sigerius.

Emilia, nunc Romaniola dicta, prov.

114,30. 115,30. 192,1.
S. Emmerammi monast. Ratispon.
107, 5.

Ephesina (Ephesus) synodus 72, 25.

Epiphanius episc. Salaminae Cypri
5._

Eporegiensis

Eberacensis (Ebrach) a b b a s Adam.

Eberhardus I. archiep. Salzburg.
108,15. 152,1. 233,20. 276. 278,30
:

episcopus

(Ivrea)

Germanus.
Eraclius archiep. Lugdun. 180,
335, 15. 337.
Erbipolensis v. Herbipolensis.
Eridanus fl. v. Padus.
E(skillus) archiep.

Lunden. 174,20

175, 5.
Ethiops, Ethyops 92,

57,

30.

5.

93.

7, 15. 8,25. 9,5.

64, 30. 68. 75, 15.

82. 85, 20
86, 25.
93,30
95,30. 105. 107.
110, 25. 111, 10. 134. 279.
(Per eum) hereticus 8, i5. 81.

54, 5

80, 30
87,15.
108, 5

Eum

papa

III.

81,

30.

30.

114,25. 115,5. 151,

10.

Eustachii eccl. Rom.

diac. Petrus.
Eutices hereticus 77, 20.
ciana heresis 72, 30.
S.

Everhardus

E.

Herbipol. 37. 39.

episc.

43,5.

Emicho comes de Leiningen 29.

Emicho comes de Leiningen 247,'io.

Europa

^S'^.

ab ba

Embrico

30.

S. Dyonisii monast.,

Eugenius

138, 1.
apud Diocletiani thermas S. Cyriaci
cardinalia Rom.

Diunum, Dijon 180, 20.

in Dompnica S. Mariae

Ekkebertus comes de Butene 165, 3o.

207,5
208,10.
Ellespontiacum
Proponticum
v.
mare.

88,
:

I.

v.

153,30.
c a r d.

Euti-

Eberhardus.

F.
Fagenses (Faventini, Faenza) 348,30.
Falones 49, 30.

INDEX NOMINUM.
Fanum, Fano

146,

i.

Farus brachium maris, Faro di

Messina 115, 5.
(Fastradus, Fastredus) abbas Clarevallensis 330. 333,5.

Faventinus (Faenza)
episcopus
Rambertus. Cf. Fagenses.
Favianis, Mautern; cf. Hyenis.
Ferdensis, (Verden) e p i s c. Heri:

mannus.

lignanus.

me

Flandrensis c o

Theodericus.

Folco (immo Balduinus III.) rex

Hierosolim. 54,

lo.

Friaul 198, 20. 339, 25.

Fraiapanes, Frangipani 45, 25.
Francia
Francia
occidentalis
lulii,

Francorum regnum

39,

55,

1.

310,

7, 15.

63,

20.

15.

38, 35
70, i.

312, 1.
339, i5.
850,5; Franciae cor 81, lo; Franciae
Francorum rex 345, 15
81,

25.

1.

reges: Lodewicus VI, Lodewicus VII. Franci 173, 5. Cf

Gallia.

Francia, Francia orientalis, Fran-

corum
61.

regnum 7. 59,5.
Francorum
155, 5

orientale

63, 20.

regni

sedes

in

S.

Mariae

eccl.

Franci
118,1. 137,10138,15.
141,30. 154. 158,25. 198,10; proceres 137,
equites 137,20.
Aquensi 104.

29. 63,

25.

117,35

20;

Francorum
113,

25.

95, 20.

Franconefurde, Frankfurt a. M. 63
(quod Francorum vadum dici
potest). 103,

fil.

1.

20.

I. imp., III. dux Suev.,

Friderici II. ducis Suev.,

1,1
5, 10. 9, 1. 30. 43, 1044, 20.
47. 54,30. 59,30
60,5. 65. 67.
89,6. 90. 98,15
351; uxores:
1. Adelheida, 2. Beatrix.

dux

Fridericus II.

Suev.,

derici I. ducis, 5, 25

Fri-

fil.

7, 25.

25,

25

34,25. 36,30

37,1. 43,10. 59.25

60,5. 103;

uxores:

2.

Agnes

1 i

beri

1. luditha,
Fridericus I.

imp., luditha, Conradus, Claricia.

Fridericus IV. dux Suev., fil. Conradi III. regis, 95, 30. 98. 104, 5.
171. 198. 211. 349,30.
Fridericus comes pal., frater Ottonis
com. pal. de Baioaria, 212,25
213, 25. 349, 5.
Fridericus comes (de Eppan) 194, 25.
Fridericus comes de Sarburch 36, 10
1 i b e r i
Agnes, Albertus.
Fridericus advoc. Ratispon. eccl.

89.
Frisingia, Frisingensis civ., Freising
253, 15
249, 1.
255, 35

eccl.

230, 10.
248, 25
256, 5
episc: Otto, Adelbertus; diac:
Rahewinus c a n o n. Albanus.
Frixes (Phrixus) 66, 1.
Frodezlau
episcopium
Breslaii
;

169, 20.
(Fulcherus) patriarcha Hierosolim.
89,

20.

Fuldensis coenobii regalis (Fulda)

abbas: Markwardus.

regum consuetudo
Francorum vadum v.

Franconefurde.
Franco fidelis Eugenii III. papae

Fresia 30,
Fridericus

Fridericus electus Traiect., 11. archiep. Colon., fil. Adolfi com. de

Altena, 5,5. 95,35
96, 1. 97,5.
102. 159. 161. 199,1. 235,1.256.
Fridericus II. episc. Monaster. 99.
105.
Fridericusl. dux Suev. 5,25. 23, 20
26,10; uxor:Agnes; fil. Fridericus II. dux Suev., Conra-

dus III. rex.

Ferentinus, Ferentinas (Ferentino)

episcopus: Ubaldus.
Ferraria, Feraria, Ferrara 166, 25.
194,5. 228. 276,30.
Ficorolium, Figheruolo 276, 30.
Firminus (Fermo) episcopus: Ba-

Forum

361

G.
lohannes.
Gailarda, Gaila castrum, GalUate
2, 30. 120, 25.
Gaisa, Gaiza v. Geiza.
Galilea 89, 15.
Gallia, Galliae, Galliae partes 10. 10.

Gaietanus

11, 1. 13, 10. 14, 30. 26, 15. 27,' 25.

28. 36, 20. 48. 54, 15. 58. 59, 25.
67, 30. 68. 81. 87. 88, 15. 98.

103, 15. 133, 16. 153. 155, 15 occidentalis 59, 5. 104;

Belgica
;

47,

30.

Gallicana

eccl. 85, 20

INDEX NOMINUM.

362

episcopi 8, 20. 68, 25.

Gallicani 26, 30. 86. 149, 5
Gallicana
G. Senones 146, i.

87,

Galli,

levitas 11, 5.
Cf.
dentalis, Celtica.

Francia occi-

Garda castrum regale 227, lo.

Garde stagnum, Gardasee 113.
Garnerius Garnherus Werherus
marchio Ancon. 282, 15. 288.
,

Garzabanus
152,

civis

Veron. 147. 148.

5.

Geiza, Gaiza, Gaisa, Goizo, Goizus,

rex Ungariae 48;

15

49,

51,2052,30. 164,25. 181,10

10.

183,5. 230,25. 267. 310, 1. 312, 1.

335,20. 341,1. 347,15; fratres

filius: Stephanus
Rom.) 332, 25.

347,15;

III.

Gentilis (presb.

civ. v. lanua.
Georgii Brachium
cum mare.
(Georgii)
S. Georii

S.

eccl.

v.

37,

15.

Proponti-

ad Velum
Rom. card. diac.

Oddo.
Gerdrudis uxor Conradi
6, 25.

Gereonis eccl. Colon. praepos.:

Herimannus episc. Traiect.
Germania 13, 10. 28, 30. 48, 1. 55, 5.

S.

58. 98,5. 103,15. 153. 198. 253, 15;

G. episcopi 184, 15.
Germani
316,25. Cf. Alemannia, Teuton.
regn., Transalpinae partes.

(Germanus)

41,

Gertrudis
Gervasius

Gerdrudis,
de Castro

v.

episc.

III. regis

ferreo

182.

Concordiensis

episc.

de Gidocicca

Wolframmus.

Gilebertus, Gilibertus, Gisilbertus,

episc. Pictav. 8. 67, 25
68, 15.

74,15
77,10. 80. 82,10
84,30.
86,25. 87. 252,5.
Gimundus de domo Petri Leonis
327, 35. 328, 15. 332.

Gerardus.

v.

Gisilbertus

v.

Gilebertus.

Glogowa castrum, Glogau 169, 15.

Gnuto (Knud) rex Danorum 105, 30

106,5.

Goizo

25.

Eporegiensis

episc.

10.

Girardus

Genua

Mediolan.

15.

(Gervicus)
235, 15.

235,5. 256.

Gebenna, Genf 156,

aureum

119. 120,

235,

15.

Gaufredus v. Gotefridus.
Gazimerus dux Poloniae 168. 170,20.
Gebehardus episc. Herbipol. 199, 5.

II.

Girardus Niger consul

Geiza.
Goslaria opp. 112,
V.

Gotefridus ,

20.

Gothefridus , Gau-

Gerdrudis, Gertrudis, filia Lotharii

III. imp., uxor Heinrici (Superbi)
32. 286,5.
Gerdruda filia Leopaldi III. march,
Orient., uxor Wladislavi II, ducis
Boemiae 250,i; filia: Richildis.

Gaufredus
Gaufredus

Gerdrudis {falso pro Agnes) filia

Leopaldi III, march, Orient.,
uxor Wladislai II. ducis Poloniae

Gotefridus (IV.) dux Lotharingiae

168,

Grerhardus, Gerardus, Girardus.

cardinalis

(diaconus

S.

episc,

episc.

Avinion. 180,
Catalaun. 70,

10.
10.

Gothefridus II. episc, Spir. 349, 25.

Gotefridus (III. Gibbosus) dux

Lotharingiorum 22,
22, 30

- 23,

25.

1.

Calw) comes pal.

Rheni 27, 30.
Gozwinus comes 266. 296.
Grecia, Grecorum regnum 15, 5.
Gotefridus

1.

Girardus

fredus,

(de

Mariae in via lata) 111.

Gerardus episc. Bonon. 235,io. 299,5.

37. 53. 90. 100,1. 101,30. 112,5.

156, 25. 183, 1,
132, 20. 145, 5.
194,1. 233,20. 267,5. 348,25; im-

(Gerardus) episc.Pergamensis 235,15.

peratores: lohannes

335,

30.

II.,

Ma-

nuel I. Comnenus, Alexius princeps 48,25. 159; princeps quidam

;

Gerardus praepos. Bunn., electus

Colon. 102,5. 159,15.
praepos.
Magdeburg.
99, 25. 106, 15. 108. 262, 15.
Gerardus magister 332.

Gerhardus

3,10.

132;princeps: MichaelPa-

leologus.

Greci

4.

7, 10. 9, 30.

37,25. 50,10. 53. 54,1. 77. 78,30.

101. 102,5. 137,30. 138,5.156,25

INDEX NOMINUM.

194,1.
160,5. 164,10. 192,10
230,25.277,5; Greculus 137,io.

Grecorum tumor 171, i

Grecum (=
193, 10;
sermo) 150,
115,

lo.

astutia

Grecus

Grecia Maior

10.

Alexander.
es
de Gravina c o
S. Gregorius I. papa 88, i.
Gregorius VII. papa, Hiltiprandus
5.

13,

- 14,

23.

5.

Gregorius card. episc. Sabinensis

301,35. 307. 327,35
328, i.
Gregorius card. diac. tit. S. Angeli

110,

25.

Gua-, Gue-, Gui- v. Wa-, We-,

Wi-.
Gurcensis ('(rwr^J episc. Romanus.
Gurfol castrum Graeciae, Korfu 53.
:

Gwa-, Gwe-, Gwi-

v.

Wa-, We-,

Wi-.

v.

tus), episc. Traiect.

Hartmannus

9.

95, 35.
113,

episc. Brixin.

310, 30

uxor

Heinricus

fil.

Heinrici IV.

30. 48,10. 120,30.

Mahtildis.
rex,
fil.

iunior

radi III.
81, 30. 95.

9, 5.

7, 30.

41,

Con63.

15.

Heinricus I. rex Anglorum 30, 25

filia: Mahtildis.
Heinricus II. rex Angliae, dux
Normanniae et Aquitaniae, comes

Andegavensis

164.
171, 20
172,25. 230,25. 267. 335, 20. 337,5.

341,1. 350; filia: Mahtildis.

Heinricus Pisanus card. presb. tit.
SS. Nerei et Achillei 190. 194,5
197,25. 261,10
264,25. 275,25.

333. 338.
Heinricus I. archiep. Magunt. 1 10, 30.
307,

5.

Heinricus archiepisc. Senon. 70,

312,

10.

15.

329,

i.

108,

5.

10.

25.

20.

Heinricus episc. Trecensis 180.

Heinricus episc. Tullensis 64,
339,

10.

20.

25.

(Henricus) episc. Mutinensis 235,

Heinricus episc. Ratispon. 47,
48,

15.

25.

256,

Adrianus.
Halberstadensis episc.
Ulricus.
Haribertus v. Heribertus.
Hartliebus, Hardelibus (Hartber-

25.

10.

Heinricus

praepos. de Berthers337. 339, 20.

Heinricus notarius sacri palatii

gadem

Hartwicus I. episc. August. 350.

Hartwicus, Artwicus, I. archiep.
Brem. 95. 108. 114. 335,5. 339, i.
Hartwicus, Hardewicus, II. episc.
Eatispon.
347, 25.

101,

20.

152.

339,

i5.

106.

Hebrus mons

65,

15.

5.

12,

3014,

164,

1.

341,

striae,

paldi

10.

15.

22,20
24,20. 26. 249,25; fil.:
Heinricus V; filia: Agnes.

5.

antea Baioariae,
III.

47,25

346,

49,

15.

dux AuLeo-

fil.

march. Orient.,

5, 5.

51,25
53,1.
60. 89,5. 90. 102,5. 107. 110,35
112,25. 150. 154,30
155,5.
160, 15
161, 5. 183. 198, 20. 214.
221,15. 227,1. 249,30
250,1.
348,20
349,10; uxor: Theodora; filia: Agnes.
Heinricus (Niger) dux Baioariae

10.

1 i b e r i
30, 15. 32, 10. 103
ricus Superbus, luditha.
;

Heidenricus comes (Ungar.) 182.

Heinricus II. imp. 98.
Heinricus III. imp., fil. Conradi II.
13,15. 155,10; fil.: HeinricusIV.
imp.
Heinricus IV. imp., rex, fil. HeinIII.

162,

Heinricus (lasomirgott)

7, 10.

Harzeburch castrum, Harzburg in

Hercynia silva 15.
Hasta V. Asta.
Havelbergensis, Avelbergensis (Havelberg) e p i s c.
Anshelmus.
(Hazzo) decanus Magdeburgensis

rici

27,30.

26,10
249, 25

(Henricus) episc. Cumanus 235,

Heinricus episc. Herbipol. 235,

H.

184.
347.

Heinricus V. imp.,

71,

Hadrianus

363

Hein-

Heinricus (Superbus) dux Baioariae

et Saxoniae, fil. Heinrici Nigri
7.
6,15.
31,15. 32,10
34,25.

64,

36, 25
37, 5. 60, 25. 63, 30
107. 151,10. 286; uxor:

drudis; fil.

GerHeinricus Leo.

Heinricus (Leo) dux Baioariae et

Saxoniae fil. Heinrici Superbi
,

INDEX NOMINUM.

364

7.
6-4, 5.
63, 30
100, i.
101, 15. 102, 5. 107. 110,35
112,25. 125. 150,20. 151. 155.
160. 194,30
195,1. 196,35
197,5. 198,30. 231,25. 272.277,25.
285,30
287,15. 315,30
316,1.
317. 348,25. 350,25; uxor: Mah-

5, 5.

tildis.

Heinricus V. dux Carentan. 145,

198,

25.

341, 5.
Heinricus (de Groitscli) marchio
Saxoniae (Lusatiae infer.) 35, 25.
20.

comes

Heinricus

Blesensis, 58, lo

Theobaldi

fil.

64,

30.

Heinricus comes (de Eppan) 194, 25

195,

1.

Heinricus comes Namuc. 47, 30.

Heinricus comes de Wolfradeshusen
43,

15.

Heinricus comes 43, i.

Heinricus burgravius (Ratispon.)
349,5.
Heinricorum familia de Gueibelinga
103,

31,30. 99. 107,25108,5.

155. 156,25. 158,10. 170,30
172,30. 256,20. 348,1; HerbiErbipolensis
polensis
Wirzibiirg

burgensis e p i s c. Embrico, Gebehardus, Heinricus.

:

Hercules 10,

25.

138,

proceres

30.

Hibernia, Hybernia 63, 30. 167, 25.

Hierosolima, Hierosolimae, HieruUrbs
salem
Civitas
Sancta
sancta, 8. 22,30
23, 1. 54, 10.
81,15. 88,25
89,1. 349,5; loca:
,

templum Domini 89
Salemonis
miterium

tium.

templum

Templi militum ciTemplariorum pala-

sedes patriarchalis 55,

patriarcha: Fulcherus.
reges: Folco, Balduinus
Amalricus

I.

III,

Hierosolimitana,

lerosolimitana expeditio 7, 5. 54.

Hierosolimitani templi in monte
Aventino magister cum fratribus
325, 15.
Hilarius v. Hylarius.
Hillinus, Hellinus, EUinus, archiep.
Trever. 105. 108,20. 199, 1. 335.
337. 339,10.

Manuelis

I.

imp. Constant. 37,

171. 229,

15.

10.

Heribertus
Haribertus
praepos.
Aquensis 289. 323. 333.
Heribertus (de Boseham, Bosham)
magister 172, 25.
,

v. Ildebertus.
Hiltiprandus, Gregorius VII. papa.

Hispania v. Hyspania.
de Horningen (Herrlingen?): Udalricus.

Hostiensis

v.

Hubaldus

Ostiensis.

card.

302,

301, 35

Ostiensis

episc.

338,

30.

(Ubaldus) episc. Ferentinus 302,

10.

335,

1.

307,

5.

25.

Hubaldus

v.

Hubertus, Wibaldus.

Hulbertus, Obertus, Ubertus.

Hubertus (Hubaldus) card. presb.

lo.

Herena (Bertha de Sulzbach), uxor

25.

267,

37, 10;

1.

Hildebrandus

15.

Helle 66,5.
Hellespontiacum v. Proponticum
mare.
Hellinus v. Hillinus.
Heraclius v. Eraclius.
Herbipolis, Wirzebuch civ., Wilrz-

41,

Hesperia,
Occtdens 10,
Hesperiae
(Italiae)

Hermannus I. episc. Constant. 108,20.

Herimannus episc. Verdensis, Fer-

S.

Crucis 307,5.

Obertus archiep. Mediolan. 191, 30.

222. 225,1. 235. 237,25. 271;
eius nepos 294.
(Obertus) episc. Terdonensis 235, 10.
269,

15.

Obertus de Orto consul Mediolan.

119,

5.

235, 5. 258. 259, 5.

310. 330, 20. 333.

(Ubertus) episc. Cremonensis 235, 10.

269, 15.
(Hugo) archiep. Edissae 56, 10.

Herimannus episc. Traiect. praepos.

(Hugo) archiep. Rotomagensis 76.

(Hugo) episc. Placentinus 235, 10.

densis

199.

269,
339,

309,
349.

15.

15.

10.

S.

Gereonis

105,

Colon.

96,

1.

97,

5.

Herimannus

269,15
271,20.
de Campo-florido magister,
cancellarius Ludowici VI. regis

Hugo

25.

comes

pal.

Rheni

101,20. 150,25. 151,20. 154.

Francorum

75,

20.

IXDEX NOMINUM.
Hugo

doctor Bonon., iudex Frideimp. 239.

Hugo comes "Waidemotensis 64, 25.
(Humbertus) archiep. Bizuntinus
rici I,

335,

15.

337,

5.

338,

50, 1.
Hyenis opp., olim Favianis dictum,

Favianis.
Hylarius Pictaviensis 74, 25. 76, 25.
80, 10. 84.
Hyspania 38, 35
119, 15.
39, i.
312,1; imperatrix: Richildis;
53,

cf.

re

X Alfonsus VII, rex Castiliae.

Hyspanus, Hyspani 173, 5.

285,

1.

Hystria 49,

25.

T.

I,

card. diac. S. Mariae in

Cosmidin (in scola Greca) 190.

lacinctus

194. 197. 259,5. 307. 338,35; eius

germanus 194.
S. lacobi manus 172, 25.
S. lacobi eccl. Magunt. 347, lo.
lacobus Rom., fil, Sixti procuratoris 47, 10.

lacobus doctor Bonon., iudex Friderici I, imp. 239.

lanua, Genua, civ. 115, 15. 247, 15.
lanuenses 119.
274,10. 333,20.

247.

lericho 70, 25.

lerosolima v. Hierosolima,
Ildebertus (Ildebrandus), Aldebaldus Crassus card, presb, tit, duodecim Apostolorum 307. 321,
Illiricum aequor 90, 25,
Ymarus card. episc. Tuscul, 303, 30.
321, 15. 338.

Ymula, Imola 146, i.

Inglinheim
palatium
Ingelheim
(Rheinhessen, Kr. Bingen) 344, 25
,

345,1.

tit.

stasiae 307, lo.

lohannes card. presb.

tit.

hannis et Pauli 307,

S.

Ana-

SS. lo-

5.

lohannes card. presb. tit, SS. Silvestri et Martini 300, 15. 302.
303,

30.

lohannes

308,

5.

Neapolitanus

cardinalis
327, 338, 30.
lohannes Anagninus cardinalis 333.
lohannes archipresb, Rom, 332, 25.
lohannes presb., capellanus de cardinalia S. Marci Rom. 327.
lohannes presb. Rom, 332, 25.
lohannes Phizutus, Piozutus, subdiac. Rom. 326. 333.
lohannes Crisostomus 88.
lohannes dux et maior de exar-

321,

30

322,

5.

chatu Ravenn. 208, 35.

lohannes de Bucca-Lata 326.
lohannes Ducas v. Maroducas.
lohannes Gaietanus 328.
lohannes de Romano 326, 20. 327.
lohannes de Saxonia 124, 20.
lohannes de Sancto Stephano 327.
15, 332, 30.
lohannis
et
Pauli c a r d.
pr esb. lohannes.
lohelinus episc. Suession. 70, lo. 76.
lordanus card., legatus Romanae

328,

SS.

73,

30.

133,30134,1. 336,15.
Insulani 223,25, 273; cf. Cumanus
lacus.
lo. card. diac,

(S.

Mariae

in Por-

ticu) 307,15.
II, Porphirogenitus,

lohannes

1,

Manuel.

30.
fil.

Petri Leonis, patri-

Rom.

cius

45.
lordanus (lordanis), historiographus
50,

1.

losephus historiographus 163, 5.

lovis mons, Grosser St. Bernhard
26,1. 145,30. 156,5.

Cesaris via 198,

Irene

v.

152,

Herena,
Veron.

civis

198,25; lulii

25,

147.

148,

15.

Ysara fl., Isere 156, lo.

Ysidorus historiographus 115,
Israheliticus populus 94, 15.

20.

Cf.

ludei.
Istria V. Hystria.

Co-

imp. Constantinop, 37,

;

sedis 97,

lordanus,

Ysaac

Innocentius II. papa 70,

40, 30

papa.

leremias propheta 320.

minos,

S. lohannes papa 72, 30

73, i.
lohannes card. episc. Alban,, abbas
Strumensis, Calixtus III. anti-

lohannes card, presb.

i.

Huni

Wien

365

Ita marchionissa de Monte-ferrato,

filia

250,

Leopaldi III. march. Orient.,

1.

INDEX NOMINUM.

366

ItaJicum regnum, imperium

Italia,

10. 24, 25. 26, 30. 27, 35.

39, 5. 48, 20. 55. 64, 25.
105.
107.
98, 10. 100. 103, 1.
112, 30.
115, 5.
118, 25.
130.
133, 10. 134, 1.
137, 30. 146, 5.
149, 35. 151, 20. 158. 165, 5. 172.
177,5. 188. 189,1
191,1.5. 198, i.
199. 204,20. 212,20.222. 223, i5.

13,

5, 10.

36,

10.

226, 20. 227, 5. 228, i5. 235, 20

236,1. 238. 242,20. 247,1.248,5.
286, 1.
266, 15. 270, 10. 285, 1.
304, 15. 306, 20. 336, 20. 342, 10.
It.
345, 10. 348. 349, 5. 350, 10
citerior 14, 25. 115. 132 (Tuscia
vocata) interior 115, 1; ulterior
115, 10. 119, 20. 146,5. 159, 1;
Italici regni sedes
Modoycum,
Italica eccl. 311,15; episcopi
Italiae
rex:
278. 311,25.
Beringarius II proceres, barones
;

Labezlaus

Wladislaus (Bolislaus
183, 30) II. dux, rex Boemiae 60, 30.
150,25. 183. 199,15. 206,5. 211,25
212, 10. 221, 15. 222, 25
224, 10.
227, 1. 335, 25. 341, 1. 345, 15.
348,15. 350,15. 351,1.
(Lambertus) abbas
Cisterciensis
,

333, 5.
(Lanfrancus) episc. Parmensis 235,io.

Lateranum, Lateranense palatium

Rom.

Lateranen73, 30. 177.

patriarchii sedes 350, 10
prior et canonici 325, 5.
sis eccl.,

Latini 77,20. 239,25. 241,5. 347,5.

Itali 130, 20.

125, 1. 130, 15.
151,1. 158,25. 165,5. 173,5.226.
228, 25. 229, 30. 234, 35. 239, 25.
Italica expe343, 15. 350, 1.

ditio 36. 108,

170, 15. 183, i5.

exercitus 283,5;
251,10;
Italici principes 241, 15.
Ita-

mos

120,

30.

136,

25.

ludas traditor 93, 10.

ludei 7, 20. 58. 59, 10. 63. 93, 10.
luditha, iilia Heinrici Nigri, uxor
Friderici II.
ducis Suev. 30.
103.
luditha, filia Friderici II. ducis
Suev., uxor Mathei ducis Lotha32,

15.

36,

30.

ring. 30.
lutta V. Claricia.

lulia lex maiestatis 193, 20.

lulius card. episc. Prenestinus 302, 1.
307, 5.
lulius Cesar v. Caesar; lulii Cesaris
via V. lovis mons.

lurus mons, lura 26, 1. 156, 5.

lustinianus I. imp. 45. 47,5. 187,

1.

309, 5. 319, 5.
lustula V. Vistula.

luvavia, Salzburg 90, 30 (nunc

Salzeburga). 156, 25. 349, 1.
Salzburgense episcopium 340, 10
a r c h i e p.
Eberhardus I., Conradus II., Adilbertus.

79, i; Latina
lingua, sermo 116,5. 344, 10; Latine 63, 25 L. interpres 79, 5. Cf.
;

Komani; Conlatini.
Lauda civ., Lodi 2,

117,

10.

25.

221,25
222,5. 345,10; episc.
Albericus.
Laudenses 119, 5.
223,25. 224,20. 228. 349,20. Cf.
:

Nova Lauda.
Laudunensis (Laon)

Anshelmus,

1.

It.

licus

Latinum eloquium

Radulfus.

Laureacense

Rems

fi.,

monast.,

LorcJi

OA. Welzheim)

(ad

25,

30.

98.

S.Laurentii patriarchiae Rom. abbas

325, 10.
S. Laurentii in Lucina eccl. Rom.
Albertus.
c a r d. p r e s b.
i t e s
Emicho,
(de Leiningen) c
:

Emicho.

Lemannus

fi., Linimat 25, 1.

Lenzburg, comes:
Lenzeburch,
de

Udalricus.

Leonis: Petrus.

Leodium

civ.,

Lilttich 26,

15.

Leonina urbs, Leoninum castrum

Rom.

100,30. 140. 349.

Leopaldus dux Baioariae, IV. marchio Orient., fil. Leopaldi III.

march. 107, 25. 249, 30.
Leopaldus III. marchio Orientalis
5.

26,

uXor

10.
:

47,

25.

Agnes

107,
1 i

249, 30

25.

er

Hein-

Leopaldus, Otto, Conradus,

Bertha, Agnes, Gerdruda, Ita.
Leoprandus (Liudprandus) historiographus 210, 25.
Letaldus magister Novariensis 69,25.
ricus,

INDEX J^OMINUM.
Licus fl., Lech 112, 25. 189. 20.
Liguria prov. 114,30. 281, 10. 289,25;
Ligures 215, 25. 216, 1. 217, 5.
234,35. 280. 288,10. 294,5. 296,20.

Mediolanenses.
Limellum opp. imperiale, Lomello
Cf.

130. 159,10.

Lindburch, Linburch castrum, Limburg prope Durkhehu (Rhempfalz, BA. Neustadt) 6, 5. 29, 30

30,

64,

5.

Leitha 51,

fl.,

20.

15.

Liudprandus v. Leoprandus.
Lodewicus VI. rex Francorum 69,30.
Lodewicus VII.
70, 1 f i 1.
Lodewicus, Ludewicus VII. rex
Francorum, lil. Lodewici VI.
7,15. 8,259,1. 10. 54. 55. 58.
:

88. 89, 25
90, 1. 180.
230,25. 267. 335,35. 837,25. 341,i.
70.

64.

350 u X
Lodewicus

Alienor.

comes

II.

(lantgr.)

ringiae 36, 15; uxor:

Lolizlaus v. Bolizlaus.

Tu-

Claricia.

Longobardia

2,5. 3, 15. 39,5. 40,20.

115, 30. 223, 10. 327, 30.
333, 10. 339. 341. 349, 20 L. occidentales partes 145, 30.
Lon-

95,

1.

Longobardi

gobardus,

14, 30.

115,30. (115,35 Barbati). 137,30.

149,5. 279, 15. 336, 1. 351, 15;
r e

Alboin

Desiderius

Longobardorum regum palatium

Longobardorum gesta
132.
a Leoprando conscripta 210, 25.

217,

1.

Losanna, Laiisanne 156,

5.

Lotharingi,Lotharingii 64,20. 198,io

Lotharingiorum legio 65, 25 d u ces: Gotefridus III. IV. (Lotha;

ring. infer.),

Symon

I,

Matheus

I.

(Lotharing. super.).
Lotharius III. imp,, dux Saxoniae
26,5. 29. 31,1
32,15. 34,25
36,15. 155,25. 177. 242,1. 286,5;
filia: Gertrudis.
Lou castellum 272, 30.
Lucanus poeta 12, i5, 25. 143, 10.

156,
S.

10.

Luciae in Septa

card. diac.

solis eccl.

Rom.

Ro(dulfus).

Lucifer 270.
in

Ludewicus v, Lodewicus.
Lugdunensis (Lyon) a r

Lucina

S. Laurentii eccl.

Rom.

e p.

a r c

e p.

Eraclius.

Lundenensis

(Lund)

Eskillus.

Lutra domus

regalis, Kaiserslautern

184,5. 345.
Lutre monast., Konigslutter 86,

15.

M.

10.

Lithahe, Litahe
52,

367

Magdeburg civ.

111, 15. 170,i5. 181,5

archiepiscopatus, ecci., Saxoniae

metropolis 2. 9^20. 106. 108,5

Gwic110,25. 111; archiep.
mannus; praepositus 262, 15;
p r a e p o s. Gerhardus d e c a nus: Hazzo.
:

Maguntia, Mogontia

civ. 6. 28, 1
29,25. 36,30. 58,15. 59,15. 63,25.

S. lacobi; Ma349,1; eccl.

guntinus archiepiscopus 188, 15;
Maguntini, Mogontini archiep.
Albertus I, Albertus II, Heinricus I, Arnaldus, Conradus I,
:

cives 29.
Materritorium 151, 25.
filia
Heinrici I. regis
Anglorum, uxor Heinrici V. imp.

Christianus

guntinae
Mahtildis

I.

civ.

30.

(Mahtildis)

Angliae

filia

Heinrici II.

regis

uxor Heinrici Leonis

ducis Baioariae et Sax. 350, 25.

Mahtildis
Mehtildis
comitissae
terra 14, 5. 230, 10. 276, 30; domus 228, 10. 248. 349, 30 d o i nus: Welfo VI.
Malaspina: Opicius marchio.
Maltraversar
Wilhelmus nobilis
,

Ravenn,

Manerbe opp. prope lacum Cumanum, Erba? 296.

Manerius, Magnerius, presb.

Rom.

325,1. 326. 328,10. 332,25.

(Manfredus) episc. Brixiae 133, 30.
Manicheus hereticus 72, 25.
Mantua civ. 191; episc. Carsidonius.
Mantuani 349, 20.

Manuel

I. Porphirogenitus Comianus imp, Graecorum, fil. lohan-

nis II. imp., 6, 25. 37. 41,

54,10. 90. 112,1. 144,30

43,

5.

145,1.

157, 20. 170, 30 (perperam Alexius).

229. 267, 5. 341. 345. 349 ; u x r

INDEX NOmNUM.

368

Herena (Bertha de Sulzbach)

Massa 276,

filia: Maria.

Mathatias 56.
Matheus magister 267.
Matheus I. dux Lotharing. 30, 20;

Maraha

March

fl,,

Maravia 49,

25

c o

51,

S. Marcelli cardinalia
S.

25.

mes

Otto.

Rom. 325, 15.

Rom. card.

Marci cardinaliae
presb. Rolandus; capellani:
:

Barro, lohannes.
S. Maria 3, 35. 254,

S.

Mariae

lo.

Aquensis 104,15

eccl.

Francorum
105, 15
in ea 104, 20.
;

S.
S.

regni sedes

Remensis 81, 20.

in Capitolio eccl. Rom.

Mariae
Mariae

basil.

conventus 325,

15.

Mariae

Rom.

cinctus.
S.

Mariae in Dompnica eccl. Rom.

card. diac. Sy(mon).
Mariae maioris patriarchiaeRom,
:

S.

clerici 325, 5

S.

Mariae
325,

S.

eccl.

Rom.

in

Palaria eccl.

in

Porticu

Rom.

30.

Mariae

Rom.
S.

Monasterio

30.

Mariae
325,

S.

in

cardinaliae

clerici 325, 25.

Mariae trans Tyberim cardinaliae

Rom.

clerici 325, 25.

Mariae iu Via lata eccl. Rom,

card. diac, Reimundus.
S. Mariae eccl. Spir. 26.
Marinca villa regia, Marengo 271, 25.
Maritima 198 cf. 157, 1 (maritima
S.

loca).

(maritimae

192, 10

civi-

tates). 341, 10.

(Markwardus) abbas Fuld. 199, 5.

Maroducas, Marodocus (lohannes
Ducas)
socius
Paliologi
4.
,

144,30
145,1.
Martinopolis v. Merseburch,
Martianus imp. 72, 30
73, 10.

de

S,

Martino

presb.

eccl.

Rom. card.

lohannes.
Martinus doctor Bonon., iudex Friderici I. imp. 239.
Martusanus comitatus, Martesana
296,

5.

Mediolanum

Mailand

civ.,

2, 15.

100,5. 114,3o(metropol.Liguriae),
117. 120,10. 122,1
123,25. 128.
130. 165,25166,1. 203. 204,25
205,10. 206,15
207,1. 209, 30
226,20. 266. 270,10. 272, 10. 273, 5.

277, 25. 280, 1. 282, 10. 284, 25.

287,20. 289,30. 347; loca: Arcus Rom. turris, insula 120, 20,
palatium imperiale 222, 10. 223, 15,
porta, portae 2. 120, 10 Mediolanenses c n s u 1 e s
Girardua
Niger, Obertus de Orto
n b i 1 i s Statius
civis
Gwido
comes Blanderat.
Mediolanensis eccl. 222; archiep.
Mediolanenses 2.
Obertus.
24, 30. 100, 10. 102, 1. 119, 5
121, 1. 122. 153. 158, 10
159, 10.
165, 1
166, 20. 204, 5
206, 20.
208.
211, 1
226, 25.
228, 20.
232, 15. 261, 5. 266, 10
230, 25
275.
279, 30
272, 10.
284, 20.
296.
317. 327. 330.
287,30
336,15. 338,40
339,1. 349.
Mediol. fines 119, 10. 205,25;
territorium 119, 20; castruml26;
contubernium 246, 1.
Mehtildis v. Mahtildis.
;

in monte Celso eccl.

archipresbiter 326.
S. Mariae in Cosmidin, scola Greca
diac.
laeccl. Rom. card.
S.

luditha.
v. Mahtildis.

Mathildis

20.

Maria Magdalena 58, 5.

(Maria) filia Manuelis I. imp. Grae-

S.

corum 349,

uxor:

30.

Merseburch, Martinopolis
seburg 1. 106,
Mesia porta 51,

ciy. ^Mer-

eccl. 23, 10.

20.

Metensis (MetzJ episcopus

Stephanus.
Michael v. Paliologus.
S. Michahelis eccl. Papiensis 132.
:

Mifiboset servus 88, 1.

Misinensis (Meissen) e p

s c.

Al-

bertus.

Modoicum, Modoicium, Modoycum

civ.,

Monza

226. 247. 345,

Moesia v. Mesia.
Mogontia, Mogontinus

v.

10.

Magunt.

Mogus

fl.,

Main

63,

25.

104,

10.

Monasteriensis (MUnster) e p

s c.

Fridericus.
in Monasterio S,

Mariae

eccl,

Rom.

INDEX NOMIXUM.
Mons-Biliardi castrum Mompelgard
,

Doubs) 156, lo.

Mons Gaudii, Monte Ma^Ho 140, 15.
Mons Sancti lohannis, castrum Me-

S. Nicolai in

diolan. 282, 25.

Monte - ferrato

march

Montisferrati
ar-

Gwilhelmus

chionissa:

Ita.

Moriannae (Maurienne) vallis 145,30.

Morimundense monast., Morimund
(dep. Haute-Marne) 250, 20. 252, i
Otto episc. Frising.,
abb ates
:

Aliprandus.
Mosella fl. 36,

Moyses

94,

96,

20.

clerici 325, 25.

Niger: Girardus consul Mediolan.

Nimpha, Ninfa prope Norma 302, 1.
Ninive 270, 15.
Noricum, Norinberch opp., castrum,
Nilrnberg 6. 31. 58. 64, 10. 96, 5.
157,

25.

gliae.

120,25.

5, 15.

castrum, Mouzon 27; Munzunenses c

Reginaldus,
i t e s
Reginaldus.
:

Mutina, Mutinum
274, 20

civ.,

Modena

194.

episcopus Henricus.
(in Graecia)
Methone
:

Mutinum

(Modon)

53,

15.

N.
Naba

fl.,

Naab

151,

15.

(Namur)

Namucensis

mes

Nera 143, 10.

Natura opp,, Athyra (Tschekmedje)

II.

Normannus,
14.

38, 10;

Stephanus.

Nova Lauda
283.

282.

civ. 228.

284,

20.

231,20. 273.
291, 1.
Cf

Lauda.
Novaria civ,, Novara

2, 25. 100, 10.

territorium 120,
30
121,1; comes 100,10; episcopus: Guilielmus.
Novarienses 120. 223,25; Novariensis:
Letaldus magister.
Noviomagum, Noviomagense palatium, Nimwegen 96,5. 97,5. 344,25

120, 30

121,

345,

1.

Nycolaus

v.

Heinricus.

Nar

1.

rex AnNortmanni
Nortmannus:

Heinricus

cardus,

Munzun

351,

20.

Northamt, Northampton 172, 25.

Nortmannia,Normannia,iVbrman<?/e
14,15; duces: Robertus Gwis-

20.

15.

3,1.

159,

Noricus: Conradus duxCroatiae.

Noricus ducatus, prov.. Norici,
Noricorum duces v. Baioaria.

Mulvius pons, Ponte Molle 46.

Mumma castrum, Torre di Momo
2,30

Carcere Tulliano cardiOtto;

Rom. card. diac:

naliae

(dep.

de

369

Nicolaus.

fl.,

66,

O.

1.

Neapolitanus lohannes cardinalis.

Neimerius, fil. Petri Polani ducis
Venet. 341.
Neoroma 345, 25. Cf. Constantino:

polis.

SS. Nerei

et

Achillei

eccl.

card. presb. Heinricus.

Nero imp. 323, 1. 332, 15.
:

Rom.

Ne-

ronis cisterna 323,1. 329, 20. 332,15.

Cf. Cisterna castrum.
Nestorius hereticus 72, 25. 77, 20;
Nestoriana heresis 72, 30.

Nicena synodus 72, 25.

Nikoforus apocrisiarius
imp. 41. 43,

Manuelis

5.

Obertus v. Hubertus.
Occidens 63, 20. Cf. Hesperia.
Occimiano v. Autimiacum.
Octavianus card, presb. tit. S. Ceciliae, Victor IV. papa.
Oddera fl., Oder 167,15. 168,25

169,

Oddo, Odo V. Otto.

Odoacer marchio Stirensis 48,
60,30
Olricus
,

V.

10.

145,25.

Udalricus.

Omnebonum episc.Veronensis 191,5.

235.
Opicius cognom. Malaspina marchio
3,10. 123,15. 132.

335,

Gesta Friderici.

61,1.

Ordelebus episc. Basil. 89,

Nicolaus, Nycolaus.
Nicolaus clericus Rom. 332,
Nycolaus Rom. 47, 10.

5.

30.

5.

90,

25.

15.

Oriens 10,

20. 15, 5. 56, 5. 61, 1. 86, 10

37, 10 (Orientis imperium). 137, 5.

24

INDEX NOMINUM.

370

Orientalis marchia, Oesterreich 48,

lo.

Pannonia 48,

160,25161,1;

64,10.

49,25.

march.: Leopaldus

III, Leopaldus IV, Heinricus. Cf. Austriae,

Baioariae duces.
Orion sidus 142, 30.
de Orto Obertus consul Mediolan.
Ostiensis, Hostiensis (Ostia) card.
Hubaldus.
e p i s c.

Otto, Oddo, Odo.

imp. 137,

card.
(Georgii)

30.

220,

319,

25.

5.

Georii

S,

tit,

adVelum aureum 300,25.

307,10. 321,30
322,5.^
Otto card. diac. S. Nicolai in Carcere TuUiano 307, 15. 321, 20.
326,35. 333.

Otto I. episc. Frising'., abbas Morimund., iil. Leopaldi III. march.

Orient.,

1. 60. 96. 108,20. 151,5.

158. 162,10
163,20. 183. 195.
255,20. 346.
230,10. 248,35
Odo episc. Valentinus 180, 5.
Otto senior (V.) comes palat. (de
filii
Witilisbach) 97, 30
98, 1

97,30

98,1.

Otto (VI.) comes

pal.

de

(ex)

ioaria, vexillifer Friderici I.

90,

15.

20.

Ungaria.

5.

35.

233, 5.
317, 25

256,

10.

318,

10.

p u s Petrus archidiac.
Willelmus.
Papienses 3, 10.
s

diac.

65,

310, 1.
324, 1.
329,1331,25. 333
334. 336, 10.
337,20. 348,35; eccl.: S. Michahelis, S. Salv.
Papiensis e p i 191,
311,

15.

Cf.

Papia, Ticinum, Tycinum, Ticinensium civ., Pavia 3. 100, 25.

120,20123,25. 128,15130,25.

Otto
Otto

63,

10.

115,20. 172,30.

Baimp.

122.
102, 1.
120, 20.
123, 25.
124,30. 125,1. 132. 159. 166, 10.
217,20
218,10. 223,25. 289,30
290, 10. 295, 20 territorium 159, 10.
Parisius civ. 69, 10. 75, 15. 80, 35
Parisiensis eccl. canon. Adam

de Parvoponte.
Parmensis (Parma) episcopus:
Lanfrancus.
de Parrione, S. Thomae eccl. Rom.
Parthi 169, 10.
de Parvoponte (Petit - Pont) : Adam
canon. Paris.
Paschalis III. antipapa, Gwido Cremensis card. presb. S. Calixti
235, 5. 275, 25. 300. 302. 303, 30.
308, 5. 328, 1. 347, 20. 348. 350.
Pataviensis (Passau) e p i s c. Reginbertus
Conradus, Robertus,
:

122. 126. 148. 154,30. 177,25. 186.

194,10. 212,20
213,25.
189,5
228,5. 266. 289. 308.
227,30
310, 20. 315, 10. 323. 333. 348, 25.
Otto iunior (VII.), frater Ottonis
com. pal. de Baioaria, 212,25

213,

25.

Otto comes Maraviae 34, 30

Otto burgravius 349, 30.

35,

5.

Albanus
S.

(electus).

Pauli patriarchiae

Rom. abbas

325, 5.
Pecenati, Petschenegen 49, 30.
Pentapolis 341, 10.
Peregrinus v. Piligrimus.
Per eum v. Eum hereticus.

Pergamum, Bergamo 2b7, 1 Pergamensis episcopus: Gerardus.

Pergameni, Pergamenses 263,

P.

349,

Paduani (Padua) 347, 20.

Padus vel Eridanus fl., Po

3,

1.

in Palaria S. Mariae eccl. Rom.

Palermum Siciliae metropolis, Pa-

lermo 53, 30.

Palologus
(Michael
Paliologus
Palaeologus) princeps Graecorum
4. 144,30
145,1. 157,5. 192.
Palma locus, inter Tyriim et Pto-

lomaidam

89,

25.

20.

Persarum rex: Cyrus.

113,25. 114. 117,15. 120,20. 121,5.

146, 5. 22^^. 234. 246, 1. 248.

20.

S. Petri eccl. Colon. 97, 1.

S. Petri eccl. Rom. 3, 30

4,

5.

140, 1
141, 10. 298, 20.
300,5
301,20. 305,20. 322,5
324,5. 332,1. 349. 350; sedes
329,20. 338, 20;
306,10. 322.
kathedra 324. 326, 20. 332, 5
altare 322, 5 capitulum 322, 10.
324. 337, 1 ; canonici 233, 10. 320.
Petrus
326.
338,5; decan.
Christianus.
100,

30.

INDEX
ad Vincula

S. Petri

NOMINUJVI.

cardinaliae
Willel-

Rom. card. presb.

mus clerici 325, 20.
S. Petri castrum Rom. 301.
:

306,15.
321. 322, 25. 326, 20.
S. Petri palatium Rom, 306, 15.
321, 15. 322, 25. 324, 20. 332, 6.
S. Petrus 23, 5. 47, 10. 57, 25. 72, 5.
187, 5.
179, 10.
298, 5.
95, 25.
Symon Petrus 329, 25
299, 20
S. Petri patrimonium 308, 15.
SS. Petrus et Paulus apostoli 334, 20
;

altare

Rom.

Petrus qui

3, 35.

Suevus (Suen) rex

et

Danorum

105,30
106, 10.
Petrus card. diac. S.Eustachii 307,15.
Petrus Christianus decan. S. Petri
Rom. 323. 325, 1. 332, 20.
(Petrus) archiep, Tarentas. 330, 1.
(Petrus)

1.

Albanensis (Alben-

episc.

235, 10,
(Petrus) episc,
sis)

269,

Papiensis

235,

10.

Petrus Gwidonis camerarius

Rom.

subdiac. 323.

Philippus
frater Lodewici VII.
regis Franc. 54, 10.
Philippus de Surris 43, 1.
Phizutus, Piozutus lohannes.
:

V.

Frixes.

Pola civ., Pola 90.

Polanus Petrus dux Venetiae.
Polunia 47. 49,25. 164,5. 167, 10
fratres
Poluniae
170, 15
(filii
Boleslai III.) 82, 1
du:

Piligrimus, Peregrinus, patr. Aquileg.

145, 25. 235, 5.
315, 25
317.
316, 30.
330, 25.
334, 5.
335, 1. 339.
Piozutus V. Phizutus.

(Pisa) civ. 247,

247.
Piscina,
141,

Bolizlaus (Wladislaus II,

perperam Lolizlaus)
Bolizlaus,
Gazimerus Lalizlaus d u c i s s a
Agnes (falso Berhta).
Polani
164.
167, 10
170, 30.
Polunica
expeditio
181.
183, 10.
Pomerani 169, 10.
c e s

15.

15.

66,

5.

(Pontius) abbas Clarevallensis 351.

Porphirogeniti lohannes II. imp.,

Manuel

I.

imp.

Porticu S. Mariae eccl. Rom.

Portuensis (Porto) card. episc.

in

Bernhardus.
Portus S, Symeonis, in
tis fl.

88,

Oron-

ostio

20.

Poznan episcopatus, Posen 169,

20.

Pragensis, Bragensis (Tm^^ episc.

Daniel.
(Palestrina)
Prenestinus
c a r d.
e

pis

c,

lulius.

Presburch, Bresburc, Bosan, castrum, Presshurg 7, 5. 48, 30.

Primogenitus magister 267, 25.
S.

Priscae

eccl.

Rom.

c a r d.

Pisani 132,

20.

Proponticum, Ellespontiacum mare, Brachium S. Georgii dictum

66.

Provincia, Provence 156.

Prusci 169, 10.
Ptoioraaida, Tholomaida, quae et
Achon vocatur, Ptolemais, AkJca
88, 20. 89.
Pustellis: Sennis.
Piitten v. Bfitene.

Pyreneus mons
aS'.

presb.: Astaldus.

Pictavis, Pictaviensis civ,, Poitiers

67; dioec. 68,1. 87,25; episc. :
Gilebertus,
Pictaviensis Hylarius magister.

Phrixus

Abailardus
magister 8.
74,15. 133,10.
68,25
Petrus Polanus dux Venetiae 40, 20,
341,5; fil, Neimerius.
Petrus praefectus Romae 328, 15,
332, 30.
Petrus Leonis, Pierleone', filii 45.
lordanus.
de
46,30; fil.
Petri Leonis domo
Gimundus.
Pharao rex Aegypti 94, 15.
Petrus

Placentia civ.
Piacenea 113, 25.
132,15. 231,1. 246,1
247,1.
274.294,5. 333,20; episcopus:
Hugo; praepositus 338.
Placentini 230. 232, 15. 245, 25
246,30. 294,1. 296,25
297,1.
329, 15. 336.
Plato philosophus 17,20
18,5;
Platonitas 78.

Ponticum mare

15.

eccl.,

371

Benedetto in Piscinula

Pyreneae

Alpes

13, 10. 33, 5.

117,15. 120. 123,1.

24*

114.

alpes,

115.

INDEX NOMINUM.

372

Reginaldus comes Burgundiae 155,

uxor: Agatha;
10
156,20;
filia: Beatrix.
Reginaldus
comes Munzunensis
(Barri) 6,1. 27 uxor 27; filius 27.
Reginaldus comes Munzunensis 27.

Quitilinburch, Quedlinburg 184,

15.

Radolfus, Radulfus
Raetia v. Retia.

Rudolfus.

v.

64.

Rahewinus, Ragewinus, Radewinus,

Frising.
162, i
12, 30.
163, 30. (praepositus) 162, 25.

diac.

card. diac. S. Mariae

in Via lata Rom. 303, 30.
Raimundus cardinalis 338, 35.
(Raimundus) episc. Brixiensis 133,

Rama

49,

30.

Faventinus

episc.

metropolis, Regenshurg 7,25. 40, i.

64,10. 91,1. 97,30. 101. 107. 111.
151,10
153,25. 155,1. 160,10
161,15. 164,25. 181,10
183,20;

maior.

eccl.

107,5;
ep

Emmerammi

monast.
i

s c.

HeinEber-

Hardewicus II
hardus, Chono II;
advoc,

ricus

Ratisponensium
confinium 150, 20.
Ravenna civ., metropolis Emiliae
Fridericus.

114,

15.

liber Boetii 91,

30.

s c.

Samson.

Remensis

Albericus magister.
Retiae c i v. Augusta.
Reuteni v. Rutheni.
:

fl.

58, 15.
104, 10.

28. 30,25. 32,5. 36,20.

63, 25.
96, 15
97, 10.
Rheni,
153. 164, 25.

Reni partes

30.

Ratispona,Ratisbona, Norici ducatus

S.

Regularum

Rhenus

10.

(Rambertus)
335,

Regen 151,

fl.,

Reimundus

235,

episc. Patav. 60.

Reginus

Reinaldus, Reinoldus v. Reginaldus.

Remi Galliae metropolis, Reinis
81, 1
82,15; basil.: S. Mariae;

Baimundns, Beimnndns.

30.

Reginbertus

192,

30.

15.

Ravennas

Ravennatensis archiepiscopatus 132. 258,5

259,5; arGwibertus, Anshelmus
c h i e p.
Gwido comes Blane1ectus
derat.
Ravennates 348, 30.
exarchatus 115, 30. 132, 25. 192.
a235, 15 de Rav. exarchatu
i
r
lohannes dux.
RavenWilhelmus
natensis n o b i 1 i s
eccl.,

Maltraversar.

Regensis (Reggio d'Emilia) e p

scopus:

Albericus.

dns.
Reinaldus archiep. Colon,, cancellarius Friderici I. imp. 176, 20.

194,10.

183
Rheni, de
Gotefridus
;

Rheno com. pal.

,

Herimannus

Con-

radus.

Rhenus fl., Reno 146, 5.

Rhodanus fl., Rhone 156,

15.

Ribuarii, Riparioli, 198

Ribuariorum fines 183, 20. Cf. Franci.
(Richildis vel Rica) imperatrix Hyspaniae, filia Agnetis ducissae
Poloniae, uxor Alfonsi VII. imp.,
250.
Rinecca arx, Rheineck (RB. Cohlenz)
;

96.

Riparioli

Rivola

v.

Ribuarii.

castrum,

191,

190, 25

1.

Riwinus nobilis,
42,

Rivoli
frater

Bernonis

20.

Robertus (Rupertus)
347,

episc. Patav.

20.

Robertus Gwiscardus dux Nortmannorum Apuliae 5, 15. 14, 10

15,5; fil. Boimundus.
Robertus princeps Capuae 39. 42.

Beginaldns^ Reinaldns^ Reinol-

180,20. 186. 189,5

335, 10. 339. 349.

in9, 10.
153, 25
partes 96, 15. 105, 25.
Rheni provincia 151, 25

feriores

266.

145. 157.

Robertus comes Cavillensis 157.

Rodolfus, Rodulfus v. Rudolfus.
frater
Rogerius I. comes Sicil.
Roberti Gwiscardi 14, 20. 15
fil.
Rogerius rex Siciliae.
,

INDEX NOMINUM.
Rogerius

II.

rex Siciliae,

gerii I. comitis 7,

lo.

Ro-

47,1.

38,10. 45,25. 46,15

54, 1. 98, 10. 108,

fil.

15. 37,

1.

lo.

53, lo
112. 157.

341,10; fil.: Willielmus

Rogerius comes de Ariano 42, 25.

Rohais 'O. Edissa.
Rolandus card. presb. tit. S. Marci,
Romanae ecci. cancell., Alexander III. papa.
Roma Romana urbs civ. res,

publica,

Urbs

2,

5.

3, 20

4, 10.

14.
12
17, 30.
23, 5.
26, 30.
38,1. 39,10. 44,2547,10. 54,5.
68,10. 70,1. 99,15. 100,25. 101,1.
115, 1.
105, 20. 108,5. 114,30
115, 30 116, 1. 125, 10. 132, 25
143, 5. 149, 15. 158,5. 161, 15.
177. 179. 231, 35. 264, 1. 276, 20.
277,1. 278. 289.801,30302,10.
304,30. 305,5. 306,10. 321. 323, 15.
332. 333, 5.
324, 5. 327. 829.

334,

336,

1.

345,

1.

25.

349

351,15; eccl. et monast.:

S. Adriani, S. Agathae, S. Alexii
in monte Aventino, S. Anastasiae, S. Angeli, S. Apollinaris,
SS. Apostolorum, S. Bartliolo-

mei

S.

Calixti

S.

Caterinae,

S. Celsi, S. Chrisogoni, S. Cirengii, SS. Cosmae et Damiani,

S. Crucis, S. Cyriaci

mas

Diocletiani,

S.

apud therEustachii,

Georgii ad Velum aureum,

SS. lohannis et Pauli Lateranensis, S. Laurentii in Lucina,
S. Luciae in Septa solis, S. Marcelli, S. Marci, S. Mariae in CaS.

Mariae in monte Celso,

Mariae in Cosmidin, S. Mariae
in Dompnica, S. Mariae maioris,
S. Mariae in Monasterio, S. Mariae in Palaria, S. Mariae in
Porticu, S. Mariae trans Tyberim,
S. Mariae in Via lata, S. Martini, SS. Nerei et Achillei, S.
pitolio, S.

S.

Nicolai in Carcere Tulliano, S.

Pauli, S. Petri, S. Petri ad Vincula, S. Priscae, S. Sabilinae,
S.Sabinae, S.Salvatoris de Campo,
S. Salvatoris de Curte, SS. Silvestri et Martini, S. Syxti, S.

Theodori,
rione,

S.

S.

Thomae de Par-

Triphi,

1 o c a
S. Angeli castrum, Aurea
porta, Capitolium, Celsus mons,
Crescentii castrum, Lateranum,
Leonina urbs.
Romani 3, 20
:

S. Valentini;

13,15. 53,1. 100,30.

101,1. 111,20. 135. 136. 141,15
143,5.
146,1.
153,20. 165.
177. 189, 1. 194. 277.
173, 5.

4,10.

I.

373

7,1.

279, 20 (Romani cives).

324, 10 (cives Romani).
populus 3, 20.
15. 349. 350
14.
139 (plebs). 140,5. 289.
297, 15. 306. 322. 324, 10 senatus
136; 1. 137, 20. 289, 15. 306, 10;
senatoria dignitas 134, 10. 135,25;
senatores 301. 306, 20. 321, 1.
322, 20; senatus populusque 45.
135, 10. 231, 30. 275, 30. 277, 20.
289,1. 291,5; senator: Gwido;
princeps 11. 13, 5. 37, 10. 48.
praefectus
97, 20. 139. 146, 10
134,25. 289,15; praefectus:
Petrus; nobiles 194; nobilis,
germanus lacincti 134, 15 scrip278,
323,
328,

25.
1.

12

tores

Romanus

Romani antiqui
(53,

146,

1.

mana

eccl.

1.
,

Arnaldus,

116,5. 134,5.
Ro323, 1).
apocuria sedes

stolica
13.
23, 5.
3, 15.
2, 1.
47, 15. 55. 68, 5. 69, 25. 70, 5
71,1. 74,1. 86,1. 87,1. 95. 97, 30.
98. 108,10. 111,30.173,25.174,1.
175, 15
176, 15. 177,1. 185, 1.
186,25188,25. 194,30
197,10.
232.
258, 5
260, 20.
252, 10.
265, 10. 297, 5. 298, 25. 302, 5
308, 35. 309, 25.
304, 5. 307, 25
310,5. 311. 320,20. 323,10. 329,5.
334,25; episcopus, pontifex 13, 15.

54,25. 86,20. 97,15. 133,30. 134,15.

176,30. 185,5; presul 278, 1; pon-

tificum decreta 311,25; cardinales

8. 85. 297,15. 298,25; clerus 185.
197, 20. 297, 15. 298, 25. 306, 10.
323,20.332,5. 337, 1; cle322,5
ricus: Gwido subdiac. R. eccl.
defensor: Conradus III. rex.

Romanum imperium
45.

3, 35.

9, 25.

103, 5.
117,35118,1. 136.
113,25.
158,15. 170. 177,5. 180,15. 181,25.
193, 15. 236, 10. 268, 30. 269, 1.
298,1. 309,20. 311. 336, 1; Ro12,

15.

manorum

47,

1.

51,

25.

imperatores

37,

30.

INDEX NOMINUM.

374
238,5.

216,30.

imperator 278,

Romanus
Romani im-

345;
15;

miles 234, lo;

perii

Ro-

milites

5 Romana
Romanus orbis

mani 280,

268,

10.

10,

1, 20.

Romanorum

5.

10.

consue-

tudo 324, 10; Romanae militiae

antiqua consuetudo 234, 10 Romana virtus 135, 30 magnificen;

mansuetudo

tia 38, 10;

citas 116;

Romana
Romanus arcus

et sagaingenia 54, 1.

Medio-

turris

166,10.216,20
217,5; Romanum opus 216, 25.
lan.

Roma

nova v. Constantinopolis.
Romania, Romaniola 3, i5. 115,

116,1.

30

192,1.

I.

episc. Grurcensis 329,

113.

118, 20.
119, 20.
228, 30. 229, 20. 233, 30.
247, 5. 281, 5.
Rosatum opp., Eosate 2,

166,
241,

1.

30.
10.

120.

20.

Rutenia,

V.

i -

125,

15.

civ. 123,

5.

126.

Rudolfus rex, dux Suevorum 5, 20.

Agnes,
22, 20
23, 20 filia
Rudolfus III. rex Burgundiae 155.
Ro(dulfus) diac. card. S. Luciae in
Septa solis Rom. 307, 10.
Radolfus, Rudolfus monachus 7.

59,

v. Robertus.
Rutenia, Rossia 40. 49,

169,
348,

Reuteni 39. 42,

10;

s c.

Epipha-

Salemonis templum Hierosol. 89, 15.

Salumbria opp., Seli/mbria (Siliwri,

Sandschak Tschataldja)
de

S. Salvatoris

Campo

archipresbiter 326,

334,

1.

Rom.

eccl.

Rom.

Papiam

extra

eccl.

66,

eccl.

1.

de Curte

325.
S. Salvatoris
1.

Salzeburga, Salzburgensis t\Iuvavia.

Samaria 89, 15.

S(amson) archiep. Remensis

70,

10.

71,25. 82.

Samuhel pontifex 266, 1.

Sanbassan castrum, San Bassano
5.

Sardinia insula 115, 5. 230, 5. 247.

277, 1 p r i n c e p s Grwelfo.
Sarepta opp. Sydoniorum, Serafend
:

Sarraceni 119,15.
cenus 285, 1.

Sau

V. Sowa.
Saxonia 15. 35,

25.
30.

Ruthenorum

Ru-

167, 15,
reguli

15.

Sarra-

36,

96,

1.

i5.

181,5;
Goslaria
Merseo p p.
c i V.
burch d u c e s Lotharius III.
imp., Heinricus Superbus, Hein,

Leo

ricus

112.

march.

Heinricus,

Albertus de Saxonia lohannes.

Saxones
Saxonum gens 5.

63,

15. 22.

65,

25.

.35,15

5.

198,

36,5.
10.

286,

61.
10.

25.

Scanzia insula 115, 25.

Schiren monast., Scheiern (Oberbayern) 257, 1.
(Schwarz-Rheindorf)^rc)pej5oww96.
V. Scyth.
Sclavi 167, 10; Sclavorum equi 212.
Scotia 63, 30.

Scith.

Scythia
Sabellius, Sabellianus hereticus 69,
30. 80,5. 84.

350,30;

105,30-107,25.

348,

25.

Rupertus
theni,

s c.

nius.

7,25.

20.

Radulfus Laudunensis, frater Anshelmi, 74,

Salaminae Cypri

88.

Terdona

Rudolfus, Rodolfus, Rodulfus,

Radulfus^ Badolfus,

58, 10

Sabinae monast. Rom. conventus

325.
Sabinensis (Sabina) c a r d. e p
Gregorius.

Rozelinus praeceptor Petri Abailardi 69.

turris in

S.

clerici

20.

292,

Rotomagensis (Rouen) a r c h
s c
p u s Hugo.

Rubea

Sabinae cardinaliae Rom.

325,

civ.

Roncaliae campus, campestria 100,i.

Rossia

S.

clerici 325.

S. Salvatoris

de Romano: Basso, lohannes.

Romanus

Rom.

ditio 169,30.

24,1. 26,25. 103,15. 139,5. 255,

(Balbinae) cardinaliae

S. Sabilinae

167,

15.

50,

(Sedunum)

5.

Scitha

mare
Cumanus.

Sciticum
v.

Sitten 156,

5.

INDEX NOMINUM.
Sefrensis, Sifriensis comitatus,

Se-

prio 224,20. 296,5.

Segnia, Signia, Segni 110, 25. 299, 5.
Selymbria v. Salumbria,
Senae civ., Siena 68, lo.
Senegallia, Sinigaglia 146, i.
Sennis(?) Pusteliis 43, i.
a r c h i e p.
Senonae, Sens 70, i
Heinricus.
;

375

rex Ungariae 347.

349; uxor: Agnes
frater: Bela (Alexius).
Stephanus II. archiep. Viennensis,
archicancellarius de Burgundia

(Stephanus
348,

III.)

25.

180. 335,

Stephanus
339,

20.

337.

Metensis

episc.

64.

10.

Stephanus capellanus Friderici

I.

Senones v. Galli.
in Septa solis S. Luciae eccl. Rom.
Serralonga castellum 272, 25.

imp. 160, 5.
Stephanus, frater Gaizae regis
Ungar., 164, 25. 181, 15183, 5.

Sibillini libri 11, i.

Sicilia insula 15. 53.

Stephanus

Si115, 5
ciliae comitatus 15, 5
co
es
Rogerius I r e g e s Rogerius II,
;

Gwilhelmus I.
Sidon V. Sydon.
Sifriensis

v.

Sefrensis.

Sigerius abbas S. Dyonisii 81.

Signia v. Segnia.
S. Silvester I. papa 142. 328, 25.
S. Silvestri eccl.

monachis 325,

Rom. abbas cum

lo.

card. presb.: lohannes

Silvio princeps de Claria,

Sim.

clerici

20.

180.
Silvius
V.

V.

CUrieux

19,30. 76,10.

Sowa

mons
Sau

142.

49, 25.
Spirensis civ., Speier 26.
30,25. 32. 58. 59. 96,5 (Galliae
eccl.: S.
civ.). 112,10. 256,5;
Spirensis eccl. 230, 15.
Mariae.
Gothefridus II.
e p i s c.
256, 5
Spirense territorium 29, 30.
Spoletum civ., Spoleto 4. 101, 5.
fl.,

Spira,

328,

15.

Stephanus de Tebaldo 328, i5. 332, 30.

(Steiermark) marchio:
Odoacer.
Stophe castrum, Staufen, cast7'um
dirutum (OA. Goppingen) 23, 25.
Strumensis (Strumi prope Arezzo)
abbas: lohannes.
Sublacensis (Subiaco) abbas 304, 1.
Stirensis

Suen

V. Petrus.
Suessionis
Soissons 69
lohelinus.
Suevia, Sueviae ducatus

25,

s c.

5, 25. 23, 20

d u c e s Rudolfus rex,
Fridericus I, Fridericus II, Fridericus III(I. imp.), Fridericus IV.
Suevi 154,5. 198, 10. 211,5.
10

Sylvius.

Sym.

Sincichel villa regalis, Sinzig (RB.

Cohlenz) 104.
Sixtus procurator Rom. 47, lo;
lacobus.
f i 1.
Sixtus V. Syxtus.
Socrates philosophus 17, 20
18,5.

Soracte

Nortmannus

30.

Rom.

SS. Silvestri et Martini eccl.

325,

332,

Cf. Alemannia.
Suevus V. Petrus.

Sugerius v. Sigerius.
de Sulzbach Berengarius.
de Surris Philippus.
Sutrium, Sutri 3. 135, 5.
:

Sydon

Sy(mon)

Sydoniorum

p.

card.

diac. S.

Mariae in
156,

15

filia: Agatha.

Symon

v. Petrus.
Syria 89, 20.
S. Syxti cardinaliae eccl.
rici 325, 20.

Tanais

de Sancto Stephano: lohannes.

Tanera

Dompnica Rom. 304, 1.

Symon I. dux Lotharing.

143, 25
144, 20; Spoletanus ducatus 277,1; dux: Gwelfo.
Spoletani 143, 20
144, 25.
Stabulensis (Stavelot) abbas: Gwibaldus.
Statius nobilis Mediolan. 214, 30, n.*.

88, 20

Sarepta.
(Sylvius) archiep. Arelatensis 180.
335, 15. 337.
S. Symeonis Portus v. Portus.

Rom.

T.
fl.,
fl.,

Don

66,

5.

Tanaro 122,

30.

cle-

INDEX NOMINUM.

376

Tarentasinus (Moutiers -en- Taren-

Superbus

Tarquinius
125,

Thomas

cancellarius
regis Augliae 172,

archiep.: Petrus.

taise)

rex

123,

5.

Thuringia
Tiberis

15.

Taurinum, Turin 3, i. 121, 5 Taurinensis episc. Carolus; comes:

-,

v. Turingia.
Tyberis.

v.

Tiburtum, Tyburtum
143,

Amedeus

276,

10.

III.

Ticinum

civ. v.

Ticinus,

Tycinus

Templi milites 89,

riorum palatium

122,
159,

1
1

in

Tortona

civ.,

127,
1

donensis

c.

20.

100, 15.
130, 5.

3.

129, 30

episcopus:

10126,

Terracina 299,

5.

30.

ibid.

Ter-

122,
127. 223,25.
306, 20.

Teutonicum regnum, imperium

1,20.

Teutonicorum reg. consuetudo

113; Teutonica lingua 51, 20;

Teutonicus furor 2, 30
Teutonicum ferrum 141, 30; miliare 2.
52, 10. 154, 15. 160, 20.
Cf. Alemannia, Germania, Transalpina.
;

53, 25.

(de Fran-

cia) 70.

Theobaldus comes Blesensis 58,

10.

64,30; fil.: Heinricus.

Theodericus
342,

II.

rex Wisigothorum

20.

10.

64, 30.

(Theodora) uxor Heinrici (lasomirgott) ducis Austriae 160, 30.

S. Theodori eccl.Rom. card. diac.
Ardenius.
Theodoritus 84.
Theodosius imp. 309, 5. 319, 5.
Thessaliae fines 90,

Tholomaida
S.

Thomae

10.

Ptolomaida.
de Parrione eccl.
v.

archipresbiter 326,

1.

inferior

et

30. 95, 35.

epis
96
;

65,

15.

Utrecht
Traiectensis eccl.

inferius

civ.,

Hardelibus,
Traiectenses
c,

Heri-

9, 10.

Transalpina

Transalpinae partes,

Transalpinum regnum, imperium

103, 1. 108, 15.
116, 30. 134, 1.
151.
136, 10.
145, 20.
146, 10.
158, 25.
161.
153, 35.
156, 30.
Transalpina
184, 5. 318, 25.
iudicia 24, 30.
Cf. Alemannia,
Grermania, Teutonic. regn.
Transtyberis regio Rom., Trastevere

Transtyberini
301, 25. 323, 1.
141,15.
Trecensis civ.
Troyes 180, 35
episc. Heinricus.
Trecium castrum, Trezzo 165, 30.
206, 20
207, 1. 231. 279, 30
281, 5.
Treverorum territorium 96, 15.
Treverorum
Treverenses a r chiep. Albero, Hillinus.
Trica castrum, Trecate 2, 30
3, 1.
120.
Tridentum, Trient 149, 30; episcopus 113,15; episc. Albertus.
Tridentinorum territorium
,

Theodericus clericus 68, 30.

Theodericus
comes Flandrensis
58,

Traiectum

25.

97. 105.

pal.

Tracia superior

mannus.

Thebae

TuUensis.

v.

Tolomeus archipresb. Rom. 332,

Tolomeus 45, 30.

10.

46,20. 179,1. 336,1; Teutonicae

Teutopartes 95, 10. 174, 15.
nici 49. 52,30. 113,25. 138, 15.
T.
154, 35, n. e. 220, 25. 279, 15
morantur
qui Constantinopoli
39. 42,30
43,1; episcopi311,25.

Theobaldus comes

84.

Tollensis

Obertus.

20.

Tivoli

Papia.
fl.,
Tessin 2, 25.
117, 15. 120. 122, 5. 159, 1.
Tirol V. Tyrol.
Toletanum (Toledo) concilium (VI.)

Hierosol.

Rubea turris.

Terdonenses 100,

123,

Templa-

lo;

eorum cimiterium

89, 15;
89, 10.

Terdona

152.

Stephanus.

civ.

30.

Tarvisini (Treviso) 211.

(Tebaldus) episc. Veronensis

de Tebaldd

Heinrici II.
25.

Hom.

Tridentina vallis 13, 10.

149, 30
113, 1. 149, 30. 194, 20.
Tripartitahystoria(Ca8siodori)88,io.
;

S.

Triphi

(Tryphonis)

archipresbiter 325,
Troia antiqua 6Q, 5.
Tuba fl., Doubs 173.

eccl.

Tullensis, ToUensis (Toul) e

Heinricus.

Rom.

30.

s c.

iu^

INDEX NOMINUM.
carcere S. Ni-

in Tullii, Tulliano,

Rom.

colai eccl.

Turci 81,

Tyberinus pons Rom.

4,

Tyburtum

v. Tiburtum.
Tycinus v. Ticinus.
Albertus.
de Tyrol c o
es

114.

115,

Valentinus
Odo.

v.

Ungari

5.

49.

99,20. 107,10. 159,25

20.

227,

1.

348.

marchia 198,
torium
227,

339, 25

20.

i5

campestria 113,

1.

terri-

Veronensium
146,5; clausura

190,25191,1.
Verruca castellum 272,

25.

Verzelacura opp., Vezelay 58.

Vetralla prope Viterbo 57, 30.

Via lata S. Mariae eccl. Rom.

Vicentinorum civ., Vicenza 339,25.
in

Vincentini 347, 20.

Victor IV. papa, Octavianus card.

7. 48.

183,

presb.

181, 15

Albericus; cives: Garzabanus,

Turisindus
Ysaac
consuetudo
Veronensis, Veronensium
146.

15.

25.

Udalricus.

Pannonia.

Lissabon 119,

198,

235, 15;

339,15; rex 345,15; reges: Colomannus, Bela II, Geiza II,

1.

191.

151, 1. 152, 20. 166, 25. 191. 227.

populus
Veronensis
347, 20
Veronensis
152, 15
153, 20

Hub.

Ungaria, Ungariae regnum

160,

258,1. 269,15.

III.

Veronensis episcopus
episc: Tebaldus, Omnebonum.
Veronenses
101.
146, 5
148, 30.
152.

Udalricus comes deLenzeburchl80.

(Uguccio) episc. Yercellensis 235, 10.

50,5 53,6.

eccl.

civ. 5,i. 146, 10. 152. 153.

191. 194,20. 227,15; eccl. maior

152,25.

V 31. 35.

Stephanus

Georgii

Vercellensis episcopus
121, 5
Uguccio.
Vercellenses 223,25.
Verdensis v. Ferdensis.
Verdunensis episcopus
339 i5
V. Herimannus episc. Verdensis.

197.

Olricus de Horningen 30.

25.

Cf.

1.

50,

S.

Verona

15.

162,1
163,30. 346,15.
Ulricus (Soheslaw) dux Boemorum

49, 10

184,

259.

h e p.

Venetia,
Venetiae civ. 145, 20.
183,1; provincia 114,30; dux:
Petrus Polanus.
Veneti 173, 5.
Vercellae, Vercellum, Vercelli 3, 1.

V.

arc

Rom.

Olricus patr. Aquileg. 351.

Ulricus episc, Halberstad. 114, 5.
Ulricus sacri palatii cancellarius

Ulricus

partes

Wormatia.
ad Velum aureum

Udalricus, Ulricus, 6lricus.

civ.,

(Valence)

Vangionum

IJ.

Ulma, Ulm 158,

Rom. abbas

S. Yalentini eccl.

Cf. Adriaticum mare.

Tyrus 88, 20. 89, 25.

Ubaldus, Ubertus

55. 57.

Tyrrenum mare

25.

V.

trans Tyberim S. Mariae cardinalia Rom.

Cf. Transtyberis.

Ulixibona

papa

II.

142

Unstrut 22,

fl.,

Urbanus

229, i.
Turegum opp. Ziirich 24, 25
25, 1. 44. 134, 1.
e s
Lodewicus.
Turingiae c o
Turisindus civis Veron. 227, lo.
Tuscia 3, i5. 68, lo. 95, lo. 100, 25.
132.
248, 5
114, 30
115, 1.
Tusciae fines 134, 25; montana
archio
14, 5 proceres 143, 25
Tusci 173, 5.
Gwelfo.
Tusculanum, oppidum hodie dirutum
prope Frascati 95, 25. 142, 30.
349,15; card, episc. Ymarus.
Tyberis fl. 4, 5. 134, 30. 141, lo.
15.

Unstrfit

377

Cf.

tit.

S. Ceciliae 3,25. 97,30.

277,15.
140,5. 233,10. 275,25
291. 297, 15
299, 5. 300, 15
303, 25. 304
301, 15. 302, 5
306, 25. 308. 309. 311. 319, 25.
321.322. 824,1
325,1. 326,5
328,30. 329,20. 330,20
331, 15.
332. 333.25
334,35. 336. 338,
339,1. 347,20.

INDEX NOMINUM.

378

Viennensis (Vienne) archiepis c

p u s Stephanus.
S. Vincentii eccl. Rom. archipres:

biter 325,

Vincentini

35.

Vicent. civ,

v.

ad Vincula

Vingevum

Rom.

S. Petri eccl.

opp., Vigevano 159,5.

Gwibertus archiep. Ravenn., Cle-

mens

III, antipapa.

Guicmannus, Gwicmannus, Wichmannus, episc. Cicensis, archiep.

Magdeburg. 2. 99,25. 106. 108.
109,25110,20. 111. 335,10.
339,

1.

Virgilius poeta 12.

Virvelt campus 51.

Gwido Cremensis

Viscahe amnis, Fischa 52, lo. 64, i5.

antipapa.
Guido Pisanus, card.
curiae Rom. 47.

Calixiti eccl.

Vistula
(lustula?)
167, 15.
Viterbium v. Biterb.

Weichsel

fl.,

35.

fil.

Gwidonis

Gwido

Gu-, Gw-.

Waidemotensis (Vaudemottt) c o

mes: Hugo.
fl.,

Waal

lo.

rex Danorum 106.

197,25
198,5. 335,25.

Gwaldemarus
165,15.
34i,i.
S.

323;
97,

I.

Walpurge monast.,

Walbiirg

St.

prope Hagejiau 60, i.

Waltherus
card.
episc.

Alban.

302,1. 307,5.

Gualterus

fidelis

Warmatia

v.

Guasconia 81, lo.

de Gueibelinga, Waiblingen: Heinricorum familia.
Gwelforum familia de Aldorfo
33,5. 103.

Guelfo, Gwelfo, Welfo

5, 20.

22

I.

(IV.)

fil.

dux

Hein-

Gwelfo, Welfo VI. princeps Sar-

dux Spoleti, marchio

diniae,
Tusciae, dominus domus domnae
Mahtildis, fil. Heinrici Nigri 60.
231,25. 248,

90,25.

287,

15.

349;

i5.

fil.

Welfo.
Welfo, fil. Welfonis VI, 349, 30.
Werenza fl., Wernitz (Wornitz) 32.

Werherus v. Garnerius.
Guerra, Werra: Gwido comes.
Gwestfalia 105,

comes

fil.:

Gwido comes

Gwido

subdiac.

cogn. Guerra, Werra,

4,15. 143.

Guido senator Rom.

Gwidonis: Petrus.

47,

lo.

Wilhelmus, Willeheliuus, Willelnius, Gwilhelmus, Gfwillehelmus, Guillelmus.

Gwilhelmus, Wilhelmus I. rex Siciliae, fil. Rogerii II. regis, 4. 15, lo.
112,1. 132,20. 138. 157. 189.
192,10. 277,5. 279,5. 298,35
299, 1. 304, 1305, i. 329. 336, i5.
338,40
339,1. 341,10. 350.
Willelmus card. presb. tit. S. Petri
ad Vincula eccl. Rom., archidiac.

talaun. 69,

5.

(Guilielmus)
episc.
Novariensis
235,10. 269,15.
Wilhelmus clericus Heinricill. regis
Angliae 172, 25.

Willehelmus marchio

de Monte-

ferrato 64,25, 118. 121,10.124,30

125, 1. 159, 5. 222, 25.

Gwilhelmus Puer comes Burguni.

155.

Wilhelmus Maltraversar

Suitberti) eccl.,

Kaiserswerth 184,25.

nobilis

Ra-

vennat. 192.

Wirzeburch, Wirziburg.

145. 156,25. 267.

{immo

.307, 10.

Guillelmus Campellensis episc. Ca-

diae 26,

30.

Gwibaldus Wibaldus Hubaldus,

abbas Corbeiensis et Stabulensis
S. Guiberti

com. Blanderat.,
25.

Papiensis 275,25277,15. 304,30.

ricus Niger.

65. 89,5.
286, 25

1260,

Conradi III. 42.

Wormatia.

Noricorum

cancell.

335, 25. 338, i.

Blanderat. 120, 30
121, 1. 166, 15. 219, 1
221, lo.
222, 25. 258, 5
260, i. 266, i5.

258,

Gual

et

III,

Gwido subdiac.Rom., elect.Ravenn.,

Vosagus, Vogesen 153,

W,

presb. S.

card.

Rom., Paschalis

v.

Herbi-

polis.

Wladislaus

v.

Bolizlaus, Labezlaus.

INDEX NOMINUM.
Wolfradeshusen

Wolfratshausen
de W.

(Oberbai/ernJ 6, 30. 43;

c
e s : Heinricus.

Wolframmus de Gidocicca
328,

Wormatia, Warmatia
110, 30. 153,
gionum partes.
58,

327,25

15.

15.

Wratislaus

v.

civ.,
30.

Worms

Cf.

Zuerdebaldus.

Van-

379

Z.
Zaringen castrum, Zdhringen prope
Freihurg i. Br. 23, lo. 44, lo;
de Z., Zeringen duces: Bertholfus, Conradus.
Cf Burgundiae duces.

Zuerdebaldus, Zuendebaldus (Wratislaus II),

dux Boemorum

22, 25.

Zwivelton monast., Zivifalten (OA.

V,

I.

MiinsingenJ 33.

GLOSSARIUM.
Maior numerus paginani, niinor
abbas

regalis 1-45, 5.
abstractio mathematica

83,

25-i,

30.

mathesis

1.

acredo 176, 25,

adbreviator 12, 30.
adiudicare (= censere) 71,
104,

135,

1.

i5.

81,

i.

5.

adoptare (= exoptare) 181, 25.

advivere 155, 25.
advocatus, Vogt 89, lo.
(a)erariumpublicum 168,20; sacrum
244,

25.

247,

agenda 87, 5.
aggregatim 34,

25.

5.

annales 263, 10.

antistes (= episcopus) 82,

antonomasice 77, 1.
anulus (episc.) 46, 35.
apex monarchiae 107,

Romani

256,

5.

10;

15.

apex

imperii 103, 5 dignitatis

260, 1. 309, 20 apostolicae dignitatis 329, 25
summi pontificatus
330, 30 Romanae sedis 86 apices
rerum 134, 30.
apices imperiales,
kaiserl. Briefe 263, 10;
;

38,

39,

25.

apollogeticus (Abaelardi) 8,
(Bernhardi) 93, 30.
appendi patibulo 293, 15.
aratri

baiolus 152, 25. 173, 30. 264, 5.

banda, Banner 324, 20. 332, 10; bandona signa 322, 25.

bannus imperialis 224,

barbarus 35,

15.

49,

5.

50, 5. 52, 35.

167, 20. 267, 1.
30.

136, 15. 153, 35.

268, 20; barbarica feritas 116,

1.

1.
118, 25. 123, 15.
169, 25. 198, 20. 279, 15.
10. 350, 1.
beatus ab aliqua re (== liber, vacuus) 163, 10. 193, 20. 219, 20.
beneficium, Lehen 180, 10. 196. 241
b. feudorum 342, 5
imperiale
beneficiati 113, 30.
240, 20.
114, 5.
Cf. feudum.
birsare 202, 10. 344, 1.
bonissimus 171, 25.
bulla aurea 81, 30; litterae buUatae
338, 10.
burgravius 349.

125,
306,

1.

burgus

3,

5.

64,

10.

vivi 63, 10.

apocrisiarius 37, 10.
40, 20. 41. 43, 5.

applausus 104,

articulus rerum 219, 15.

assultus 3, 5. 27, 1. 28, 30. 119, 1.
122, 25. 144, 15. 148, 25.
assurgere, cum dativo 24, 15. 86, 20.

barcha 10, 30.

baro 43, 1. 103,

allodium 245, 20. 278, 10.

almutium, capucium 327, 20.
amaricare 126, 1. 127, 5. 142, 10.
3Lm.ho, pulpttium ecclesiasticum 60,io.
ampullosus 171, 10.
animaHtas 77, 30.

lineas quinas indicat.

5.

15.

rotam gestare 154,

10.

74,

20.

caballarius 40, 30.

camera regia 244, 10.
201, 25.

camerarius

campania 49,30. 112,25. 115, 1. 123.

campanae 301, 3o.
canes portare 154.
caniclinus, cancella7'ius 229.
capella 96, 25.

capellanus imperatoris 160,

capitalis sententia 154, 25.

5.

GLOSSARIUM.
capitaneus 116, lo. 222, 20. 244.
298, 25. 306, 10.
capitium manti apostolici 301, 5.
carta regis 260,30. cartularii 248,io.
castrum regale 227, 10.
causari 173,

15.

censura ecclesiastica 245, 5.

census annuus de propriis capiti-

bus 240,

15.

chiliarchi 209,

10.

chronographia 254, 20.

cingulum militiae 43,

116,

10.

25.

126, 30 saepius.
claustra monachorura 34.
cliens 149, 15.
clientela regia 280, 25.
regalis.

coenobia regalia 199,

cognationabiliter 40,

Cf. familia

5.

15.

collateraiis, confinis 255, 5.

collatio, disceptatio 82, 30. 228, 30.

275,20. 298,20.
collecta 113, 10.
colonia 23, 25

122,

154,

5.

160,

10.

5.
1.

25.

10.

comminare 116,

rale, universale 8, 15. 81,

condescendere 131, 15.

conducere, geleiten 247,

1.

10.

nae (Romanorum) 136,

10.

138,

25.

Roma.
10.

dalmatica 46, 35.

declamare, verkiindigen 350, 1.
denominative 19, 30. 77, 15. 92,

20.

despective 263, 20.

determinatio 83, 20.
dextrarius 200, 20.
diocesani

116, i5. 229, 25. 239,

in directum loqui 263, 10.
dissidentius, magis dissidendo 21,
districtio iuris 97,

conductus, Geleit 97, b. 310,20. 336,25.

conformitas 18, 25. 21, 15.
conrixari 160, 10.
coEsistorium 75, 15. 135, 5 (publicum). 151 25. 161, 5. 338.
consors regni 292, 5.
consuetudo curiae 106, 5
regum
vetus ap. Francos et
113, 25
Suevos 154, 5 Galliae 155 antiqua Veronensium 146; curiae
(Rom.) 111,10; consuetudines bo-

consules 116,

diocesis, districtus secularis 120, 30,

20

compositio 152, 5. 10.

concilium 81, 1. 87, 1 saepe; gene-

Cf.

conv.
generalis 311, 30.
conversatio
Lebenswandel 184, 15.
249, 25.
convictus (= victus) 256, 20.
coronari (= coronam portare, sub
corona incedere) 107, 5. 142, 20.
226, 20.
corporeitas 21, 10. 77, 30.
cubicularius 284, 10.
curia, Hof lOQ. 135, 1. 152, 1. 266,5.
267. 289,1; sacratissima 297,25;
papalis (Romana) 46, 10. 85, 25.
86,1. 111,10. 135,1; Hoftag,
Reichstag 91, 1. 107, 30. 155, 30.
160, 10. 191, 25. 281, 5. 319, 35.
348, 1. 351, 5 saepius; generalis
1, 20. 58, 5. 59, 10. 60, 5. 63, 25
generalis et sollempnis 38, 25
magna 13, 10. 106, 1. Cf. consuetudo, iudicium, lex, pares,
preco, prefigere, presignare, ra-

seu

regum 24; Romanorum 114.

colonus 12, 20. 154, 10.
comitantia, Begleitung 18, 30. 19,
comitatus, Grafschaft 15, 5. 26,
20.

conventus 310. 318,5. 338, 10

tiones.

imperatorum

116,
240,

381

118,20. 119. 120;

3o.

30.

15.

diversorium, coenaculuni 314, 1.

praesagus 284, 30.
divus augustus, imperator, princeps
137, 30. 168, 10. 199, 10. 225, 10.
284, 10. 328, 25. 342, 15 diva res
publica 158, 5
divi
parentes
139,20.
doctoris officium 134, 1. legum doctores 239,20. 299,5.
dominicalia apostolici 276, 25.

divinus,

domus

regalis

184,

5.

.345, i;

Mehtildis 248. 349, 30.

ducatus, Hersogtum 26, 1. 35,
97, 5. 160, 25. 240, 10 saepius.
duellum 200.

d.

1.

(Rom.) 137,20.
contrapositio 238, 10.
convenire, in ius vocare

271,

30.

ecatontarchi 209,
268,

20.

5.

edictum 112, 20. 121,25; peremptorium 204.

GLOSSARIUM.

382
effimera febris 343, lo.
elaborare 42, lo.
equivocare 92, lo. 93, 20.
equivoce 92, 25.

habitudinalis 68, 20.

harnascha, harnasch 200.

hominium

essentia 75, 5. 83.

evacuare 277, 15. 278, 25.
exactio 221, 3o; illicita 245,

1,25. 35,30. 104, 10. 106,io.

151,30. 180,10. 276,25. 278,1.
homo 177, 10.
hospites* 51,15; (= solidarii) 51;

(Ungarorum) principes

hospites

10.

excusatorius 339, 10.

exfestucare 24, 25.
expeditionem iurare 98,5. 99. 108.
112,30. 157,25. 158,20; indicere
102,1. 158,20.
experiri adversus aliquem, klagen
246, 1. 268, 20. 288, 1.

dicti 51,

hostes

10.

iudicari

121, 10. (122, 10).

288. (348, 5) h. pronunciari 275, i5. 297, 1
hostem denunciare 43, 15. 49, 10.
hysteron, IoxoqeTv 150, 10.

227,

10.

imponere cum
faleratus equus 141, 1.
familia regalis 272, 5
familia imperialis
(episcopatus)
297, 25
249.
Cf. clientela regia.
farmatia 143, 15.
feudum, feodum 57, 20. 113, 30.
114, 5. 196, 15. 241, 1
243, 30.
Cf. beneficium, infeudatus.

dativo,

exprobrare

201,15. 324,30.
incastellare,

munire

2, 25.

349,

20.

fidelitas

27,

243,

sacramentum

fidelitatis

99,

10.

276,

25.

104,

10.

25.

106,

10.

hominium.

Cf.

filiastinus 38, 5.
finitiva sententia 86, 10.
fiscus regalis, regius 50, 25.

240,

15.

fodrum
230,
276,

5.

10.

248, 10.
118, 5. 143, 15.
240, 15. 248, 5.

118,

221,
257,

5.

15.

25.

fovea 201, 20.

fundibularius 123,30. 143,30. 211,5.
214, 1.
funicolus hereditatis 168.

(= Lekhnam)

35,

individualis 77, 15.

individualitas 78, 10.
induciae legittimae 204, 10.
infeudatus 242, 20.
Cf. feudum.
inglorie 111, 15.
inmantare 306. 821,30322,5. 324.
in326. 327. 332. 338, 20.
mantatio 336, 15.
inpremeditate 67, 1. 152, 5.
insignia virtutum 25, 30. 34. 147, 30.
instrumentum, caHa 136,15. 242,15;
legittimum 240, 20.

30.

forum (= merx?) 201,25.

funus

indeterminate 83.

instrumentum
testamentum
ac novumj 105, 10.
integraliter 118, 5.
interpolare, unterbrechen
interpolatio 161, 20.
intronizare 13, 15.
intrusio 108, 10.
invadabilis 147, 1.

126, 25

manu 2, 5. 29, 30.

investire (de) regalibus 97, 5. 161,
investitura 106, 25. 197,

in valida

30.

134,

25.

galea, Galeere 53, 10.

gatta, machina 314, 10.

242,
96,

girare, circiimchidere 166,

girator 14, 25.

Giscardus
oberrator
,

girator 14,
gladium regis portare 106,

lingiia
25.

10

per

gladium porrectum regium no-

men

abdicare 106, 5
per gladium regna tradere vel recipere
106,

guerra
350,

5.

48,
20.

10.

102,

10

feudi 242. 20

gwerrare

15.

25.

regalium

5.

iudex aecclesiasticus 94,

10.

Nortmannorum
vel

fvetus

cinctus
15
97,15; maior et minor 244, 25;
palatinus 241, 20.
iudicium curiae 153, 20; principis
112,10; principum 112,20, 150,20.
158, 20 districtum 154, 15 strictum 204,15; igniti ferri 201,1.
ius aecclesiasticum 222; feudorum
241.
Cf. lex.
ius possessionis (provisionis ?) 274, 5.
;

iusquiamum, hyoscyamu^

92.

GLOSSARIUM.

383

(= iura) 136, 5
138, 15
regni 100,5. 117,30. 118. 228,30.
240,5; imperii 136, 25. 239, i.

nicromanticus

laudamentum 177, 15. 251, 20.

legio 22, 25. 52. 65, 25.
leporarii canes 202, 5.
letania 255.
lex edictalis 241,20. 243; curiae

Oberrator 14,

iusticia

152,

10.

libra 49,

136,

5.

143,

15.

152,

20.

10.

244; 1. auri 244.

lignum, Galgen 124,

25. 134, 25.

contestatio 97, 10.
logica 11,10. 69,5. 76, 10; logicorum
logicus turegula 79, 30. 92, 1
litis

multus 253,

25.

logotheta 192,

5.

macilentia 226, 10.

maiestatis rei (contemptores) 97, 20.
lesae maiestatis
122, 10. 127, 25
rei 275,20; scelus lesae maiestatis
;

268,

5.

321,

322.

30.

327.

10.

Cf.

inmantare.
manuscripto firmare 41.

marca 347, 15 m. argenti 247,

m. argenti sive auri 222, 20.

25;

marchia 122, 15. 160,

marschalchus 201, 5

25.

202,

mathesis 254,

1.

1.

matutinorum laudes 66,

mediana quadragesima
82,

15.

63, 30.

81.

15.

memoriale 55,

25. 162, 20.

miles, vassallus 24, 5. 138,
miliare 154, 15. 160, 20.
militem profiteri 171, 15.

152,

10.

5.

Gf. cin-

gulum.
minister 104,

25.

ministerialis 90,

152, 15.
154, 10. 347,

20.

10.

missa 142,20; missarum sollempnia

60,10. 67,10. 140,25. 142,20.

misteria sacrosancta 252,

mitra 46,

nundinae, tirocinii genus 43,

observare,

Cf. girator.
besetzen 147,

25.

hilten,

30.

20.

1.

148, 10. 153, 1.

occasio (= obtentus) 244, 35. 247, 20.
odiret (= odisset) 157, 25.
oppidum imperiale 130, 10; principis
58,

30.

ordines celebrare 350, 25; recipere

351, 10.
ordo aecclesiasticus 275, 5. 348, 1
0. secularis 348, 1 o. minor 152, 15
;

o. princi154, 5
pum 152,10; o. equestris (Romanorum) 44, 25. 134, 10. 135, 25.
136,1. 137,15; equitum 126,5.
149.
o.

pontificalis

orthodoxus 80,
ortus

(=

5. 82, 20. 334,

hortus) 345, 5.

20.

38, 15.
182, 30.
moneta 50, 25. 201,
falsa 143, 20.

107,

10.

125,

10.

20.

municipium

58,

30.

30.

223, 30. 240, 10

145,

10.

281,

divina 93; sacra 58, 35.

250,5. 340,1.
palatium regium 310, 20. 340, 10
p. regale episcoporum 249, 15.
276,25. 277,10. 278.
palefridus 200, 15. 215, 25,
palliare (= velare) 194, 20. 263, 25.
pallium 111, 20. 323, 5. 327, 20.
papilio, tentorium 50, 15. 160, 20.
171, 25. 234, 20.
parabola, permissus 224, 15.
pares curiae 243, 20.
par litterarum (= litterae) 178, 35.
pastoforium, sacellum 255, 25.
patibulum crucis 285, 25.
patratus 349, 1.
patricius 13, 15.
pedaticum 223, 30. 240, i5.

peregrinus Deus 9, 30. 10, 10. 11,20.

peremptorie 333, 10.
perendie, vorgestern 67, 20.
periurgia (= periuria) 331, 5.
perpetualiter 114, 10.
persona 106,20 aecclesiastica 133,30;
theologica 75, 1. 77, 1.
personalitas 77, 15. 78, 25.
;

15.

35.

monarchia
135,

25.

pagina

5.

manga, balista 124, 25. 294.

mania 283, 30.
mantus apostolicus 300, 25
301,
306,

13.

notarius regius 260, 30; synodi 82,

1.

pilleus (cardinalis) 300,

piscaria 240, 15.

placitum 223,

35.

15.

plebs 28,20. 116,10; plebeius 126,30.

plenarie 79. 331, 20. 333, 25.

GLOSSARIUM.

384

pontes == pontaticum 240, i5.

portaticum 223. 240, 15.
portus
potestates, praefecti civitatibus 248,

10.

266,5.

104,

144, lo;

30.

nioram facere sine

per sceptrum regalia suscipere 107, i.

scriba instrumenti 242, 15.
302,

138,25. 146,10. 161,1.

serici

86,

simonia 323,

sororius

lo.

i.

(=

30.

348,

10.

pont.) 302, 5.
religionis habitus

(=

ligiosus h.)

44.

133, 15;

corona

58, 15; (reordo 54, 15.

remunerabilis 136, 5.
reprobus 272, lo. 282, 25.
rescriptum (= exemplar)
258, 15. 261, 30. 276, i.
responsalis 338,

sororis filius)

(=

249,

25.

25.

alimenta) 119,

20.

stola 323, 5. 327, 20. 332, 20.

strator 126, 15. 141,io viarum 209,io

stratoris officium 328, 25.

strepa, Steigbilgel 334,

lo.

97, 5. 100, 5. 106, 25.

107,1. 114,5. 133,20. 152,1. 161,i5.
224, 5.
166, 15. 191, 15. 223, 30
229,30. 240. 248,10. 257,20. 276,20.

pontificale

hospites.

dicuntur

Mehtildis) 248, lo.

Eeichskleinodien 6,

15.

10. C/".

15.

stipendia

15.

278,

30.

35.

solitaritas 19, 15.

regalia (iura)

regnum

20.

15.

servientes (= armigeri) 2, 10.

servitium 3, 15; servitium debitum
241, 15.
servus (regalis) 4, 1.
sigillum (imperatoris) 156, 30.

115, 5.
solidarius51,i5. 192,

recommunicare

98,

10.

20.

panni 53. 119,

specificus 91,

domus

324,

20.

sellam gestare 154, 10.

senatus cardinalium 85,

350,

regalia,

322,

sirtis

proverbium 28, 5. 76, i.

pseudomonachus 13, 25.
pupillorum sacramenta 245,

40, 15.
recompensatio 132, 25.
reditus imperiales (qui

i.

10.

simbulum

regtti negotio 154, 30.

privilegium 11, 3o. 47. 135,20. 136,20.

rationes curiae 152,

sigillata

i;

scutifer 100, 20.

15.

esse,

179,

178, 35

scriptulum 81,
5.

primipilarius 29.
privatus 85, 25.

lo.

35.

20.

332,

princeps 124, lo. 151, 25.

presul
pretaxatus 29,35. 30, lO. 81,5. 91,5.
primicerius 302, i.

privatum

82,

scriniarius

10.

premeditate 76, lo.

prerogativa 12, 15. 81, 25. 103,
presignare curiam alicui 351.

primior 19,

sandalium 46,
scedula

preco
113,30
293, 3o;
114, i.
preco curiae 113, 30.
prefigere curiam, diem alicui 107,30.
272, 5. 275,
prelatus 67, 5.

sacrum imperium 158, 5.

sagittea, navium genus 53,

174,

5.

5.

5.

stulticitas 81, 10.

subsecundare 260, 30.

subsistens 11, 10. 17. 18, 10. 20. 21.
78, 25. 80. 83, 1.
subsistentia 21. 78, 35. 80. 83, 1.
substantive 19, 30.
suffraganei 71, 25.

talentum 240,
theloneum 50,

25.

25.

274, 10. 287, 25.

223, 30. 240, 10.
151, 10.

topografi 114, 25.

tragedia 65, 1.
transalpizare 113, 25.
translationes episcoporum 109, 20.
transmarinus 8, 30; regiones 132,20;
expeditio 7, 35.
aecclesia 55, 1
milicia 58, 10.
58. 59, 5
;

risibilitas 18.

rogationum dies 96,

rusticus 154, lo.

5.

transumptive 19, 30.

transvadare 121, 5. 122,

sacramenta aecclesiae

mentum

75, lo; sacra-

unctionis 104,

25.

25.

142,

15.

205, 30. 227, 15.

treuga 29,5. 121,25. 131,20. 161,5.
202,10. 286,20; tr. militum 100,15.
147,

25.

GLOSSARIUM.

trc^annus
trutanus, poeta vagans
et auctor narrationum fictarum
11,5.

turneimentum, turnementum 32,

246,

i.

48,20; tyrocinari

68,

10.

versalis 77, 25.

vexillifer 122,

20.

351,
i5.

5.

148,

15.

vexillum imperatoris 148, 25 imperiale 226, 5

per vexillum re;

signare, tradere, recipere

vincias 106, 5. 160, 25.

15.

ultramontanus 55,
univoce 92.

20.

204,

viaticum 97, 15, 135, 5. 221,

vigilia matutina 66, 10.

i.

usya 78.
usyosis 78.
ex decursu fluminum 240,

utilitas

vadus

vectigalis 130,

verbum

tyrocinium 82,
43,

i.

5.

385

(= vadum)

206,
vassallus 241, i5. 243.
vavassor, valvassor 14,
222, 20. 244. 279, 20.
vectigal 130, 15. 240, 15.

villa
15.

regalis,

regia

271, 25.
virga (episc.) 46,

pro-

30.

96,

15.

104,

30.

79,

1.

10.

35.

i.

i5.

116,

ypostasis 77,

20.

zelotipus 68,

20.

78,

lo.

zelus

(=

invidia) 104,

5.

267,

15.

ADDENDA ET EMENDANDA.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P.
P,

XXVI, l. 17. lege 1 pro B.

97, n. 2. adde: Hofmeister, praef. p.
116,
135,
198,

l.
l.
l.

XV sq.

ad elegantiam adde notam: Cf. Cic. De or, 2,

14. ad venisti adde notam: Cf. Gen. 42, 11.
16. ad nationes adde notam: Cf. lordan. Get. 36,
6.

7,

28.

191.

202, /. 2. lege: nisi.

326, l. 12. 827, l. 5. 329, l. 20. adde in margine: 1159.
347, n. 4. lege 184 pro 147.
855. lege: Ardacher burgus.

/ <-

Gesta Friderici.

25

SCRIPTORES.

AbbonisdebelloParisiacolibriIII.Ed.G.H.Pertz.l871
Gesta Hammabiirgensis ecclesiae pontificum.

Adami

(In Neubearb.)

Laurentii Cremonensis
1908
Cronica. Priraura edidit 0. Holder - Egger.
Ed. altera.
RecogAniiales Altahenses maiores.

*Alberti de Bezanis abbatis

novit E. L. b. ab Oefele.

ad

45

S.

1891

Recensnit G. Waitz. 1883

regni Francorum inde ab a. 742 usque

Annales
Annales

Bertiniani.

70

60
10

40

20
75

50

20

80
80

50

829, qui dicuntur Annales Laurissenses maiores

Post edit. G. H. Pertzii recognovit Fr.

a.

et Einhardi.

Kurze.

1895
sive Annales regni Francorum.
G. H. Pertzii recognovit Fr. Kurze. 1891

AnnaleS Fuldenses
Post

edit.

1878
G. Waitz.
AnnalesMarbacenses qui dicuntur. (Cronica Hohenburgensis cum continuatione et additamentis NeoburRecognovit Hermaunus Bloch. Accedunt
gensibus).
Annales Alsatici breviores. Cura tabula. 1907 ....
Primum recognovit
Annales JMettenses priores.
B. de Sirason. Accedunt addit. Annaliura Mettensium
posteriorum. 1905

Annales Hildesheimenses. Ed.

AnnalesPoloniae.Exrecens.ArndtiietRoepellii. 1866
Annales Xantenses et Annales Vedastini. Recognode Simson.

vit B.

1909

ArnoldiChron. Slavorum. Exrec. Lappenbergii. 1868

Brunonis de

bello Saxonico

Recognovit

W.

liber.

Wattenbach.

Editio altera.

1880

Burcliardi etCuonradi Urspergensis Chronicon.

(In

Neubearbeitung)
bello Saxonico. Ex rec. O. Holder-Egger.
Acced, Conquestio Heinrici IV. imp. 1889

Carnien de

regia Coloniensis cum continuationibus in

monasterio S. Pantaleonis scriptis aliisque historiae Coloniensis monumentis.
Recensuit G. Waitz. 1880

60

Chronica

Chronicon Moguntinum. EdiditCarolusHegel. 1885

*Clironicon Novaliciense. Ex rec. Bethmanni. 1846
Cnutonis regis Gesta sive Encomium Emmae reginae
auct.

monacho

S. Bertini.

Ed. G. H. Pertz.

*Codagne]li Annales Placentini.

der-Egger.

1865

50

2
i

25

QQ

Recognovit O. Hol-

1901

25

40

Einhardi Vita Karoli Magni.

Editio sexta.
Post
G. H, Pertz recensuit G. Waitz. Curavit 0. HolderEgger. 1911
*Gesta Federici I. imperat. in Lombardia auct. cive
Mediolanensi. Recognovit 0. Holder - Egger.
Accedunt Gesta Federici I. in expeditione sacra. 1892
.

Gesta abbatum Fontanellensium.

Recensuit

Loe-

Gisleberti Chron. Hanoniense. Ex rec. W. Arndt. 1869

*Gotifredi Viter>^iensis Gesta Friderici I. et Heinrici VI.

wenfeld.

S.

1886

Ex

90
80

rec. Wilh. Arndt. 1874

presbyteri Bozoviensis Cronica Slavorum.
Edit. altera.
Recognovit B. Schmeidler.
Accedunt
Versus de vita Vicelini et Sidonis epistola. 1909

45
80

80

Herhordi Dialogus de vita Ottonis episcopi Babenbergensis.

Ex recensione Rudolfi Kopke. 1868 ...

20

imper. metrice scripta.

editione Waitzii.

1870

Heinrici Chron. Lyvoniae. Ex

Helmoldi

lohanilis

abbatis

historiarum. T.
T. II, Libri

I,

Liber

Victoriensis

certarum

Libri I III. Edidit F. Schneider. 1909

VI. Edidit F. Schneider. 1910

IV

^^
7

lonae Vitae sanctorum Colnmbani, Vedastis, lohannis.

Recognovit Bruno Krusch.

1905
Hersfeldensis opera. Accedunt
Annales Weissenburgenses, Recogn. Osw. Holder-Egger.
Inest tabula.
1894
Liber de unitate ecclesiae conservanda. Recognovit
W. Schwenkenbecher. 1883
*
^Liudpraildi episc. Cremonensis opera omnia. Editio
altera. Recognovit E. Dummler. 1877 (In Neubearbeit.)
Moniimenta Erphesfurtensia saec. XII. XIII. XIV.
Ed. 0. Holder-Egger. 1900

40

Lamperti monachi

MonumentaWelforumantiqua. Ed.L. Weiland. 1869

Nithardi Historiarum libri IIII. Ed. tertia. Post
G. H. Pertz recogn. E. Miiller, Accedit Angelberti
Rhythmus de pugna Fontanetica, 1907
Ottonis episcopi Frisingensis Chronica sive Historia

de duabus civitatibus. Editio altera. Recognovit A. Hofmeister.

1912

Ottonis

Raliewini Gesta

et

Friderici

I.

imp.

S. Blasio

Recognovit A. Hof-

Chronica.

(Im Druck)

meister,

*Pauli Historia Langobardorum.

1878
Reginonis abbatis Prumiensis Chronicon cum Continuatione Treverensi.

Richeri Historiarum
novit

Recognovit Fr. Kurze,

libri IIII.

G. Waitz.

Editio altera.

1890

Ed. G. H. Pertz.

archiepiscopi

75

11

75

3
2

40

70

60

50

50

50

50

Recog-

1877

Ruotgeri Vita Brunonis

Editio

tertia

Ottonis de

45

Coloniensis.

1841

*RyCCardi de Sancto Germano

notarii Chronica. Ed.

H. Pertz. 1864
Thietmari Merseburgensis episcopi Chronicon. Post
G^.

M. Lappenbergii recogn. Fr. Kurze. 1889

Yita Anskarii auct. Rimberto. Accedit Vita Rimed. loh.

berti.

Recensuit G. Waitz.

Yita Bennonis II.

episc.
Iburgensi.

1884

Osnabrugensis auct. Nor-

Recogn, H, Bresslau. 1902

Yitae sancti Bonifatii archiepiscopi Moguntini.
Recogn. Wilhelm Levison. 1905
Yita Heinrici lY. imperatoris. Ex recens. Wattenbachii.
Ed. IIL Curante W. Eberhard. 1899 ....
Widukindi monachi Corbeiensis Rerum gestarum
Saxonicarum libri III. Editio quarta. Post Georgium
Waitz rec. K. A. Kehr. Accedit Libellus de origine
gentis Swevorum.
1904
Wiponis Gesta Chupnradi II. ceteraque quae supersunt opera. Editio altera. Rec. H. Bresslau
1878.
(In Neubearbeitung)
berto abbate

FONTES lURIS GERMANICI ANTIQUI.

*Determinatio comp'ndiosa de
Edidit Marius

iurisdictione imperii.

Krammer. 1909

*EdictuS ceteraeque Langobardorum

stitutionibus et pactis.

Lex Ribuaria

et

Lex

leges.

Ed. Fr. Bluhme.

Francorum

1869

Edidit Rud, Sohm.

1883
ordine palatii. Ed. Vict. Krause. 1894
Leges VisigOthorum antiquiores Ed. Karolus Zeumer. 1894
*

80

40
50

Chamavorum.

Hincmarus de
Die mit

Cum con-

bezeichneten Bande enthalten italienische Quellen..

FRIEDRICH CULEM.\NN, HANNOVER.

DD 3 .M82 V.46 IMS

OttShis et Rabewini ge$ta

Friderici I. imperatoris
Ed.

5a.

N S1 TT W1SI
OF MEOJAEVAL STUDIES
Fc>

'-

..

'

^^

.-tv

t.TtN":

ro-^c

vTo

PARK
f"AN AOA'