Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
dargeboten von
Dr. Franz Nagl und Dr. Alois Lang.
Rom
1899
In
Freiburg im Breisgau
er zu
Rom.
i
;
tfis
r-1
Rmische Quartalschrift
fr
christliche
Alterthumskunde
und
fr
Kirchengeschichte.
Dr. Anton de
Rektor des Collegiums von
Waal
Campo
Santo
und
Inst,
der Grres-Gesellsch
Zwlftes Supplementheft
Mittheilungen
Maria deU'Anima
in
Rom.
Lang
Rom
In
1899
Commission der Herder'schen Verlagshandlung zu Freiburg im Breisgau und der Buchhandlung Spithver zu Rom,
Urkundliches
zur Geschichte der Anima
in
Rom,
I.
Theil
der
Festgabe
zu
deren
500-jhrigem
Bestehen.
Von
Rom
1899.
Vorrede.
Auf fnfhundert Jahre gottgesegneten Bestehens blickt die deutsche Nationalstiftung 5. Maria delV Anima in Rom an der Wende des Jahrhunderts zurck. Am 9. November 1399 waren die Vorbereitungen zur Grndung eines deutschen Hospizes so weit gediehen, dass an diesem Tage Papst Bonifacius IX. durch seine Bulle Quanto frequentius" den Schatz heiliger Ablsse allen jenen erffnete, welche zum Bau des Hospizes und der Kirche der Anima 2 in Rom hilfreiche Hand anlegten. Damit war die Grndung eines Hospizes der Deutschen ffentlich anerkannt und empfohlen. 500 Jahre sind
l
seitdem verflossen.
zusagen: Wohlthter
dem
Lndergebiete
des ehemaligen
Anima gegrndet und in den folgenden Jahrhunderten durch fromme Stiftungen und milde Gaben gestrkt und gehoben. Trotz mehrfacher Heimsuchungen hat die Anima sich als Ehrenschild
deutscher Nation in der ewigen Stadt gezeigt und vielen Tausenden
von Pilgern aus der Heimat sowie den Landsleuten in Rom sich als wahre Mutter erwiesen. Freud' wie Leid des heimatlichen Reiches haben hier stets Wiederhall gefunden, und wo es grosse Not in der Heimat zu lindern galt, hat die Anima bis in die neueste
Zeit beigetragen.
anstalt
als
Die 500jhrige Jubilaeumsfeier des Bestehens unserer Nationalwird auch um so freudiger in der Heimat begrsst werden, das Interesse an der besonders seit den letzten Decennien
hat
und
dieselbe in Oester-
ist.
sie
in Rom genannt, weil der seligsten Jungfrau als Mutter der Seelen (sanctae Mariae animarum, s. Maria dell' Anima) geweiht ist.
2
VI
Lebens
Unseren Gnnern und den Freunden der Geschichte deutschen biete ich im Verein mit einem eifrigen Pfleger der historischen
als
Festgabe
zum
500jhrigen
Jubilaeum der deutschen Nationalanstalt in Rom dar. Sie ist ein hoffentlich wertvoller Baustein fr die Geschichte der Anstalt und fr deutsche Geschichte berhaupt. Im ersten Theile lege ich selbst
die Regesten
Anima
vor,
im zweiten Theil bringt Professor Dr. Alois Lang eine willkommene wissenschaftliche Besprechung der drei wichtigsten in Betracht kommenden Bcher des Archives der Anima (Bruderschaftsbuch, Einnahme- und Ausgabe-Buch). Mge der Herr Seinen Segen geben, damit die kleine Gabe
nutzbringend werde.
Rom,
9.
November
1899.
Zur Einfhrung.
Fr die Darstellung der Geschichte der deutschen National in Rom kurzweg Anima" Maria dell' Anima S. genannt ist bis jetzt nicht gerade viel geschehen. Einzelne
stiftung
Kersch bum er, Geschichte des deutschen Nationalhospizes Anima (Wien 1868), A. de Waal, Die Nationalstiftungen des deutschen Volkes in Rom (Frankfurt 1880), und andere kleine AufPublicationen, wie
1
wohl erschienen
sie
beruhten
mhsamen
und Rectors der Anima, des leider schon nach kaum sechsjhrigem Wirken verstorbenen Msgr. Dr. Alois Fr. 2 Dieser hatte fr die Zwecke der Reorganisation der Anstalt und im Auftrag der von Pius IX. im Jahre 1854 eingesetzten sacra Visita das Archiv durchsucht, hauptschlich die den rechtlichen Zustand betreffenden Documente und Notizen gesammelt und das Ergebnis in einem Manuscripte niedergelegt. Es konnte darum in den sptem Publicationen kein umfassendes Bild des Lebens und Wirkens der Nationalanstalt geboten werden. Andererseits war es den Rectoren der Anstalt, welchen das Archiv der Anima anvertraut ist, wegen der vielfachen Inanspruchnahme und der verschiedensten Arbeiten, die ihre wichtige
Stellung mit sich bringt, bislang nicht mglich, sich so eingehend
mit
dem Archive
zu beschftigen,
um
dem
Hospize 15 Jahre (1872 Priestern der Anima das Bruderschaftsbuch der Anima im Druck
3
Msgr. Dr. Carl Jaenigr welcher 1887) vorstand, hat im Verein mit
verffentlicht
1 Beide Auetoren, Msgr. Dr. Anton Kerschbaumer und Msgr. Dr. A. de Waal, waren einst Caplane an der Anima2 Msgr. Dr. A. Fr f ? Mrz 1859. Neuestens hat P. Lanznaster O. Fr. Min. zum 40. Gedenktage des Todes eine Studie verffentlicht: Alois Fr
(Innsbruck,
8
B. Mariae de
offerunt
Anima Teutoniconim
in
Urbc,
B.
quem
M. de
rerura
gernianicarum
eultoribus
sacerdotes aedis
teutonicae
VIII
Kirchengeschichte
interessante
zwei
Jahrhunderte
ihres
Diese
Urkunden
sind
nur
dem
Haus- Archive entnommen; wo es sich aber um ppstliche Bullen handelt, von denen nur eine der Zeit nach fast gleich alte Copie vorhanden ist, sind dieselben mit den im vaticanischen Archiv vorhandenen Aufzeichnungen verglichen worden. Bei der Vergleichung und Anordnung der davon gemachten Regesten hat der hochw.P. Conrad Eubel, apostolischer Poenitentir von St. Peter,
und Breven
und Msgr. Dr. Ehses die Correctur des Druckes der Regesten whrend meiner Abwesenheit von Rom freundlichst bernommen. Beiden hochwrdigen Herrn sei hiemit der beste Dank erstattet. Bevor ich zur Besprechung der Regesten selbst schreite, halte ich es noch fr ntzlich und angezeigt, dem Archive der Anima, dem sie entnommen sind, einige Worte zu widmen. Die archivaselbe
lischen Bestnde der
Anima
des Hauses
terien
in
Ma-
so
verteilt,
dass
die Signaturen,
welche
in
in
aber nicht
Es gibt manche Lcken, welche wir bedauern, die aber bei der Art und Weise, wie die Archivalien verwahrt wurden, und bei den Wechselfllen, denen das
Archiv ausgesetzt war, erklrlich werden; es nimmt vielmehr Wunder, dass noch so viel vorhanden ist. Waren ja doch, wie wir dem
ltesten
vorhandenen Einnahmebuch
liber
receptorum
vom
Jahre
Anima Urbis in anni sacri exeuntis memoriam. Romae 1875." Exemplare dieses Abdruckes knnen durch die Buchhandlungen Spithver, Pustet, Loescher in Rom noch bezogen werden. 1 Von 1600 an sind nur jene Regesten der Originaldocumente noch angefgt, welche als einzelne Documente im Archiv der Anima unter Arm. niedergelegt sind, und die nun zugleich eine Ueberleitung bilden zu zwei Documenten, welche in dieser Jubilumsfestgabe nicht vermisst werden durften, nmlich das Diplom Leopolds I. 1609 (App. 10) und das Breve Pius' IX. Praeclara instituta charitatis" vom 15. Mrz 1859 (App. 11), in welchem die jetzt geltenden Be-
ABC
stimmungen enthalten
sind.
Zur Einfhrung.
IX
entnehmen, die jhrlich wechselnden Vorstnde der Provisores genannt die BeBruderschaft und des Hospizes wahrer der Bcher, welche dieselben in ihre Privatwohnungen nahmen. Wie leicht konnte so ein oder das andere Document oder 1426 an
Buch
in Verlust geraten
letztere
und auch
auch
Es scheint dies
wir wiederholt
1
fters der
gewesen zu
sein, weil
ppstliche
Mahnungen
zur Rckgabe
oder
Straf-
androhungen gegen die detentores librorum et scripturarum vorfinden. Schon whrend Theodorich von Nyem als Erbauer und 2 erster Vorstand des Hospitales die Agenden der Bruderschaft und des Hospitales leitete, konnten die nun fehlenden Documente und Aufzeichnungen verschleppt worden sein, zumal da derselbe seiner politischen Haltung wegen lange Zeit ausserhalb Rom sich aufhalten musste und seine Gter und Liegenschaften der Confiscation
:{
verfallen sollten.
J.
im Bruderschaftsbuche bei dem Namen des wCopiista" Heinrich Marwede, Kleriker der Dioecese Verden, dass derselbe alle die von ihm in dem Buche zusammengestellten Namen gratis propter Deum auf Anregung des Magister Joannes Lente, welcher am 6. August 1463 Provisor des Hospitales wurde, aus den anderen Bchern der Bruderschaft gesammelt und getreu niedergeschrieben habe. Eine genaue Durchsicht und Verarbeitung des im Archiv vorhandenen Bestandes lieferte dann im J. 1678 Matthaeus von Flentin, welcher mit grossem Fleiss und Eifer den lteren Index des Archives anlegte, der in zwei Exemplaren als Manuscript vorhanden ist. Die von Flentin eingefhrte Signatur nach den Buchstaben des Alphabetes wurde in der Folge beibehalten und auch von Alexander Molinari respectirt, welcher im J. 1763 das Archiv ordnete. Seine Arbeit bestand hauptschlich darin, dass er die Pergamenturkunden mit Papierumhllungen versah, auf welche er die hie und da wegen Lesefehler oder auch inhaltlich mangelhaften Transsumpte der Documente verzeichnete; berdiess legte er eine Rubricella Archivii in drei
3
4
Reg. Nr. 40, 55, 66, 155. Reg. Nr. 25. Nr. 30. Nr. 17.
Seite 101 des Druckes.
X
Personen
in
alphabetischer
Ordnung
Nummern
noch
und jedesmal die welche sich darauf beziehen. Nur wurden die Pergamenturkunden, welche sonst unter der Signanach Massgabe der in drei Abteilungen tur A vorkamen,
jetzt
149!
Drittel
reduciert) notirte
Signatur
der
Documente
beisetzte,
zerlegt, und darum unter A, B und C registrirt, B und resp. C doppelt vorkommen. Neuerdings kam das Archiv in Unordnung bei der Occupation der ewigen Stadt durch die Franzosen im J. 1799, bei welcher die Anima als unter dem Protectorate des rmisch-deutschen Kaisers stehend zuerst der Beutelust zum Opfer fiel. Damals wurde die herrliche Kirche zum Heumagazin, die schne Sacristei zum Pferdestall umgewandelt, all'
Raumverhltnisse
so dass nun
Die
beiden
in
Altarbilder
Villa
S.
Lambert und
wurden
die
Medici
in ihre
Privatwohnungen
vertheilten.
Nun
ist
es wieder
so weit
mglich
in
Ordnung
signirten Ori-
alten
und darum
ebenso wertvollen libris instrumentorum oder den Copialbchern sowie einzelnen Urkunden entnommen, welche sich unter den in Miscellanea genannt zehn Bnden zusammengefassten Schriften
Um
wurde auch
jetzt
aber B sich nicht auf einzeln vorliegende Urkunden, sondern auf die in den Copialbchern enthaltenen Documente bezieht, wurde citirt: //z$//-(umentorum libri) litt B tom whrend die Jolio einzelnen Originalurkunden mit Instr. ordinale) bezeichnet werden. Diese Urkunden sind einzeln zusammengerollt und nach fortlaufenden Nummern in Faszikel geeint, welche wieder in eigenen Behltern verwahrt werden. So wird bei der Citation der Regesten der Zusatz Fase. etc. erklrlich. 2 Diese drei Bilder kamen spter in Folge von Verhandlungen wieder in die Kirche der Anima zurck, wo sie sich jetzt noch befinden.
keine Neuerung
mehr
eingefhrt;
wo
Zur Einfhrung.
eingestreut finden. 1
XI
Fr weitere Publicationen, denen wir unsere Aufmerksamkeit schon jetzt zuwenden, mssen dann noch die Protocolle der Sitzungen der Provisoren (vom J. 1547 an mit geringen Unterbrechungen unter der Signatur F vorhanden), die Hauptgrundbesitzbcher (Libri Mastri), die vorhandenen Messenstiftungsprotocolle, die Pilgerverzeichnisse und Todtenbcher, sowie die Rechnungsbcher sammt deren Beilagen, die in grosser Zahl vorhanden sind, durchgearbeitet werden, um so eine genaue Geschichte deutschen Lebens und Wirkens in der Anima zu Rom zusammenstellen zu knnen. Daneben sind dann auch die Stiftungen fr Ausstattung armer deutscher Mdchen, um diesen die Eingehung der Ehe oder den Eintritt in eine religise Genossenschaft zu ermglichen, in
Betracht zu ziehen. 2
auch kurz der Bestand des Archives der Anima angegeben. Wenden wir uns nun zur Besprechung der nachstehend in Regestenform zu verffentlichenden Urkunden selbst.
Damit
ist
Die hier
Geschichte
umfasst,
hospital
J.
der
zum erstenmale vorgelegten lteren Urkunden zur Anima sind in drei Gruppen zusammengefasst, auf die Anima direkt sich beziehenden Documente
St.
Andreasvorlegt,
1431
whrend
die dritte
Gruppe
jene
Urkunden
vorfhrt,
welche deutschen
Stiftungen
hundert in
waren. 3
und Bruderschaften zugehren, die im 15. und 16. JahrRom erstanden und zur Anima in besonderer Beziehung Innerhalb der einzelnen Gruppen sind die Regesten chrono-
Diese Sammlung machte wahrscheinlich Matthaeus von Flentin. Solcher Stiftungen sind drei vorhanden, nmlich von Johannes Fabri vom Jahre 1679, Oisbert Natalis vom J. 1679 und Eduard Freytag vom J. 1864, welche es ermglichen, jhrlich zwanzig armen Mdchen eine Ausstattung von circa je 140 Lire zukommen zu lassen. 3 Von der im J. 1448 gegrndeten Bruderschaft unseres deutschen Campo Santo bei St. Peter finden sich naturgemss keine Documente im Archiv der Anima, wenngleich in den Urkunden des 16. Jahrh. das Campo Santo schon erwhnt wird (Nr. 47, 137, 153, 156, 258- -260).
1
XII
I.
Das Hospiz
der Anima,
Gruppe nehmen den hervorragendsten Platz Anima sich erfreut, ein. Sie gewhren einen Einblick in das Werden und Gedeihen der nationalen
In
der
ersten
ein unwiderleglicher Beleg fr die wohlwollende Frsorge, deren die Nationalanstalt der Deutschen seitens
stets erfreut hat
und fordern neuerdings Oesterreichs und Deutschlands Shne und besonders uns, die wir in der ewigen Stadt leben, zum Dank und zum treuen Festhalten am heil. Stuhle auf. Schon das Entstehen des deutschen Hospizes begleitete ein ppstliches gnadenvolles Document, die Bulle Bonifacius' IX. Quanto frequentius" vom 9. Nov. 1399 (Reg. 4), welche im Anhang (Appender rmischen Ppste sich
dix No.
1)
ist.
eben
den
Anlass
und
die
sichere
Grundlage, unser
Arbeiter
am Werke erblicken, die zu Gunsten der Armen Christi und anderer bedrngten Personen zu ihrem und der zum Werke
beitragenden
unter
Wohlthter
der
Seelenheil
ein
besonders
hervorragen-
und
zu
dem Namen
sich
heil.
Maria
(Schutzfrau)
der
Seelen
errichten
anschicken,"
und darum
verleiht der
Papst allen,
allem
Hand bieten, heilige Ablsse. Damit ist von Anfang an die nationale Anstalt als eine auf kirchlicher Grundlage errichtete wohlthtige Stiftung gekennzeichnet. Wohl
ein
nationales
sogar 1350
wrden das Jahr 1386, ja Ausgangspunkt vermuten lassen. Die Erfahrungen, welche eben die Deutschen im heil. Jubeljahr 1350 in Rom machten, drften wohl den Plan zur Erwgung angeregt haben, eine Pilgerherberge fr die Landsleute zu errichten; mussten ja doch die Deutschen des grossen Andranges wegen auf freiem Felde campiren.'Dieser Plan wurde jedenfalls neuerdings angeregt, als anlsslich der
nicht
des
ltesten
Schreibers, 1
als
S.
2.
Theile
dieser Festgabe.
*
S.
Art.:
Jubilum.
Zur Einfhrung.
XIII
Rckkehr des Papstes von Avignon nach Rom die deutsche Colonie durch die zahlreichen am ppstlichen Hofe weilenden Curialbeamten bedeutend verstrkt wurde. Unter diesen Curialen befand sich auch Theodorich von Nyem, welcher mindestens der Mitbegrnder, jedenfalls der erste Vorstand der Anima war. Als dann der Termin von je 50 Jahren fr die Feier der allgemeinen Jubilen abgekrzt und das Jahr 1390 als Jubelumsjahr bestimmt wurde, werden wohl der eifrige Soldat Bonifacius' IX., Johannes Petri von Dortrecht, und seine Gemahlin Katharina dem Mangel an Pilgerherbergen abzuhelfen gesucht und ihre drei kleinen, durch Kauf erworbenen Huser in der Regio Parionis fr Pilgeraufnahme in Stand gesetzt haben. Aber ein gewaltiger Sturm schdigte diese Huser; trotzdem blieben die frommen Eheleute ihrem Beginnen treu. 2 Wohl sicher wurden sie untersttzt von den in Rom lebenden, wahrscheinlich mit Theodorich von Nyem an der Spitze zu einer confratria geeinigten Deutschen, welche die von Johannes Petri und dessen Gemahlin zu dem frommen Zwecke geschenkten Huser zum nationalen
1
Pilgerhospize
erste Bulle
erklrten, und behufs Instandsetzung desselben die von Papst Bonifacius IX. sich erbaten. Im Bruderschaftsbuche der Anima wird Johannes Petri mit seiner Gemahlin Catharina
Stellen als
erster
Stifter
an zwei
gefhrt,
3
(primus
fundator hospitalis)
auf-
unus de 4 primis fundatoribus, einer der ersten Stifter des Hospizes, genannt wird. Man ging nun rstig ans Werk: auch Wohlthter fanden sich 5 so dass schon im ein, die sich durch Schenkungen betheiligten, Jahre 1406 Papst Jnnocenz VII. durch seine Bulle Piae postulatio voluntatis" vom 21. Mai die Anima unter den speziellen Schutz
des
heil.
Stuhles
stellte
und
in
vom
Ueber Theodorich von Nyem (Nie[hei]m) siehe: Sauerland, Das Leben des von Nieheim, Leipzig Erler, Dietrich von Nieheim, Gttingen 1875 1887; Katholik" Jahrgang 1880 S. 57 ff. Theodorich von Nyem, geboren um 1345 zu Nyem im Paderborn 'sehen, war Scriptor und Abbreviatur an der ppstlichen Curie, i. J. 1395 erwhlter Bischof von Verden, welches Amt er, ohne die
1
Dietrich
bischfliche Consecration erhalten zu haben, i.J. 1399 wieder resignirte, gestorben im Mrz 1418. (Sein Testament vom 15 Mrz 1418 siehe Appendix Nr. 3).
2 S. Bulle 3 Seite 1 1
*
1.
S. 218.
XIV
6. Juli
feierlich approbirte-,
Pia
Pilger
Documente hier registrirt, die whrend andere 4 das St. Andreashospital und 3 die religise Genossenschaft der deutschen Ordensfrauen vom dritten Orden des heil. Franciscus betreffen; und zwar ist eines gegeben von Bonifacius IX. (Reg. No. 4), drei von Innocenz VII. (8, 9, 10), zwei von Gregor XII. (11, 12), 2 eines von Johann XXIII. (230), eines von Martin V. (40), vier von Eugen IV. (52; Facultt fr die Priester der Anima, die Sacramente zu spenden: 55, 234, 235), eines von Nicolaus V. (63), zwei von Calixt III. (65, 3 eines 66), eines von Alexander VI. (95), eines von Pius III. (105), X. (126, 127, 128, 130), zwei von von Julius II. (124), vier von Leo Clemens VII. (149, 155), vier von Paul III. (161, 168, 169, 172) zwei von Julius III. (177, 245), eines von Paul IV. (246), zwei von Pius IV. (185, 247), zwei von Gregor XIII. (188, 189), zwei von Sixtus V. (191, 192), eines von Paul V. (193), eines von Urban VIII. (194), zwei von Alexander VII. (196, 197), eines von Pius VII. (201), eines von Pius IX. (203).
direkt sich auf die
Im ganzen
Anima
beziehen,
Mit
sich
dem
Anima
vereinigt
Zeugnis
welchem es heisst, dass schon Kaiser Friedrich III. der Anima wohl gewogen gewesen sei und sich in die Bruderschaft der Anima habe einschreiben lassen. Diese kaiserliche Protection wurde in kritischer
18.
vom
Diplom Kaiser Leopolds (18. Oct. 1699) wieder feierund seither in huldvoller Weise gebt. Unser der-
Nr. 9 und 10. Diese sechs Documente scheinen insgcsammt durch Vermittlung des Theodorich von Nyem erflossen zu sein (s. Nr. 11). 3 Pius III. hat der Anima auch 300 volumina Bcher testamentarisch hinterlassen nebst 100 Ducaten und einem Kelche mit Patene.
1
In diesem Diplom wird merkwrdiger Weise die ab Augustismagnificum hospitale cum ecclesia et confraternitate. fuudatum* besimis Caesaribus et inclita Natione Nostra Germanica olim
5
Anima
als
zeichnet.
Zur Einfhrung.
XV
Franz Joseph I. bt diese und hat durch die aller1
Kaiser
vom
des
15.
Mrz
Es
1859
hervorgehoben
hier
gestattet
ist,
all'
den
Angehrigen
ehemaligen
erschlossen.
mge
Majestt fr dessen die deutsche Nationalstiftung sich erfreut, den unterthnigsten Dank anlsslich der 500-jhrigen Jubelfeier der Anima neuerdings zum Ausdruck zu bringen. Seit der Zeit Kaiser Friedrichs III. und zwar whrend der Sedisvacanz des heil. Stuhles nach dem Tode Sixtus' IV. hat die Anima auf ihren Husern das kaiserliche Wappen angebracht, spter aber (siehe auch Regest No. 180 zum J. 1554) wurde das Wappen
so ausgebildet, dass an der Brust des kaiserlichen Doppeladlers das
Bild
Sr.
Kais,
hilfeflehende Seelen
fhrt auch heute
mit dem Kinde und -an den Seiten zwei Maria animarum) erscheinen. Dieses Wappen
Stiftung.
Mit der Grndung der Anima ist unzertrennlich der Name Theodorich von Nyem verbunden, ohne welchen die edle That der frommen Eheleute Joannes Petri kaum Bestand gehabt htte.
(7,
als
vorragenden
(im
J.
Wohlthter
welcher
als
1406)
in
Sicilien,
Rom
unter seine Obedienz sich stellenden Curialen der Confiscation verfallen erklrte, seine
Huser dem Hospital der Anima berwies, um Ueber diese sie dem Schenkung wurde damals ein weitlufiges Processverfahren eingeleitet (Reg. 1728), welches damit endete, dass die Huser und Besitzungen Theodorichs als zur Anima gehrig anerkannt und darum geschont wurden. In seinem (schon citirten) Testamente hat Theodorich dann
Verluste durch die Confiscation zu entziehen.
besttigt,
(et alia
zugekommen
sind.
1 Seit Aufholen der rmisch-deutschen Kaiserwrde Nr. 203 und App. 11. das Recht der Protection der Anima auf den sterreichischen Kaiser bergegangen, und. dadurch erklrt es sich auch, dass die Anstalt vorzugsweise als sterreichische Anstalt betrachtet wurde,
ist
XVI
sich
auch schon
seit
den ltesten Zeiten des Bestehens des Hospizes Leute, welche theils durch Geldspenden, theils durch Ueberweisung von unbeweglichem
Out
die nationale
Grndung
strkten
und
krftigten.
auf,
Eine grosse
die zumeist
dem
Viel-
Eigentmer beim Verkauf von Husern an Huser bezglichen lteren Documente mitbergeben, welche dann auch mit der Schenkung des so erworbenen Hauses an die Anima kamen. Diese Documente sind in den Regesten ebenfalls bercksichtigt (z. B. Nr. 13, 5 7, u. s. w., In diesen Voracten" ist eine Art Localbesonders 204211). geschichte grundgelegt, da sie fr die Topographie und Namenkunde von Rom viel Interessantes enthalten; grsseres Interesse beanspruchen die vielen deutschen Namen, welche die Regesten vorfhren; ein Blick in das Namenverzeichnis am Schlsse des ersten Theiles dieser Festdie
haben
nun
Deutsche
in
Rom
gabe
zeigt,
Freilich
sie
Namen
sie
oft verschieden,
wie
den Originalvorlagen sich findet. Geldspenden zu Gunsten des Nationalhospizes wurden auch So hat durch ffentliche Sammlungen in Deutschland erbeten. schon Magister Conrad Halle aus Wrzburg im J. 1410 eine solche besonders kirchlichen GegenSammlung von Geld und anderen In der Stadt und Dicese Mainz wurde im stnden veranstaltet. 15. Jahrhundert durch geraume Zeit jhrlich und kraft apostolischer Vollmacht zu Gunsten der Anima gesammelt* Als dann im J. 1499 der Beschluss gefasst wurde, die jetzt stehende schne Kirche der Anima zu bauen, wurde der Ertrag der aus Anlass des heil. Jubilumsjahres 1500 vorgenommenen Collecte von verschiedenen Dicesen Deutschlands der Anima zugewendet, so im J. 1501 von Cln, 1503 von Magdeburg, 1512 von Constanz; 3 ja Papst Leo X. gestattete, dass zu Gunsten eines Legates, welches die Anima vom Cardinal zu erhalten Melchior von Meckau, zugleich Bischof von Brixen, hatte, zehn Procent von den Annaten und Taxen der kirchlichen
in
2 3
Reg. Nr. 14. Nr. 81. S. darber im Reg. Nr. 99, 103, 123.
Reg. Nr. 126,
II.
Zur Einfhrung.
XVII
1000 rhein. Ducaten den Provisoren der Anima zur Verfgung gestellt werden. Auf den Bau der Kirche beziehen sich die Regesten Nr. 93 bis 96 und Append. Nr. 6 8, welche uns eine lange Reihe von Namen in Rom lebender Deutschen und Oesterreicher, die zum Kirchenbaue beigetragen haben, vorfhren. Freilich war schon das mittlere der drei von Johannes Petri geschenkten Huser sofort zur
Kapelle eingerichtet und diese Kapelle zur Zeit des Papstes Martin V.
Beneficien in
Summe von
Hinzunahme der andern zwei Huser zu einer dreischiffigen Kirche erweitert worden. Aber bei der Wiederkehr der 100jhrigen Stiftungsfeier war die nationale Grndung schon so
mittelst
(gothischen)
darunter
Ceremonienmeister,
spter Bischof
Johannes Brandis, erwhlter Bischof von Premysl des Knigs Ladislaus von Ungarn, Johannes Copis, spter Bischof von Terracina, und andere Geistliche und Laien stellten sich an die Spitze, um die der deutschen Nation wrdige Kirche der Anima zu bauen, welche wir heute noch bewundern. Es erbriget nur noch, auf einige interessante, in den Regesten enthaltene Thatsachen aufmerksam zu machen, welche fr die
Beurtheilung der Zeit und Zeitverhltnisse dienlich sein knnen.
So finden wir bei Miethsvertrgen (z. B. des Barbiers Johann von Frankfurt und anderer), dass die Miethe um mehr als dreimal hher festgesetzt wurde, wenn der Papst in Rom residirte, als wie es zu der Zeit der Fall war, da die Curie nicht in Rom war; ja, dass eingegangene Verbindlichkeiten gelst wurden, wenn der Papst Rom verliess. Wie viel Elend durch Sinken des Wertes der Miethswohnungen, durch Mangel an Arbeit und Gewerbe wrde
5.
Bruderschaftsbuch (Druck)
S. 263.
dem Hoch-
noch 6 Seitenkapellen, je drei auf einer Seite, und zwar auf der rechten Seite (in cornu Evangelii) die Kapelle der Bcker (consecrirt 1433), eine zu Ehren des hl. Anselm (cons. 1433), die dritte neben dem Eingang in die Kirche zu Ehren des hl. Lambert (cons. 1432), auf der linken Seite (ubi niulieres sedent") die letzte zu Ehren des hl. Servatius als Gedchtniskapelle des Theodorich von Nyem (cons. 1433), die mittlere zu Ehren des hl. Thomas (cons. 1449), die dritte, versus chorum oder gegen den Hochaltar zu gelegen, zu Ehren der hl. Nicolaus und Martin (cons. 1449). Archiv der Anima Miscell. tom. III. fol. 173 sq.
altar
(consecrirt
im
J.
1446)
Nagl,
II
XVIII
erst heute zu
dem schon
wenn
der
verlassen und die vielen Fremden, die des Vaters der wegen nach Rom kommen, ferne bleiben wrden! Zur Verwaltung der Anima waren auch sonst, aber besonders Zeit der Abwesenheit der Curie von Rom, vielfach deutsche zur Handwerksmeister neben den Geistlichen und Curialbeamten, die
Papst
Rom
Christenheit
berufen;
so
finden wir
Bcker,
Gold-
arbeiter, Sattler, Schneider, Schuster, Tischler, Weber passim in den gebotenen Regesten aufgefhrt, wohl ein Zeichen der Blte deutschen Handwerks in jener Zeit. 2 Um die Mitte des 16. Jahrhunderts aber scheint ein gewaltiger Rckschlag eingetreten zu sein; denn nicht nur die deutschen Handwerksvereinigungen giengen zurck, 3 sondern auch der Besitz der Anima begann zu verfallen. Da wenig Geld
vorhanden war, wurden die Miethswohnungen auf lngere Zeitdauer unter der Bedingung vermietet, dass die Miether die Huser
auf eigene Kosten herstellen mussten.
4
Die specielle Andacht und die Wallfahrt zu den sieben Hauptkirchen der ewigen Stadt war auch mindestens schon
16.
anfangs
des
in
Rem
in
beliebt;
Rom
sieben
verordnet eigens
mente,''
dass in den
hl.
sieben
Hauptkirchen
Messen
testamentarisch
werden
deutschen
mchtnisse
Anstalten
Campo Santo und die Bckergenossenschaft Solche Verin Rom ansssiger Deutschen zu Gunsten der deutschen
kamen im 16. Jahrhundert und auch sonst fter vor. Dieses Vorgehen kann auch der jetzigen Generation als schne? Vorbild und Beispiel dienen.
S.
S.
Dr. Lang in
II.
2 3
4
auch das Bruderschaftsbuch der Anima S. 256 S. dazu unten den 3. Abschnitt dieser Einleitung. Reg. Nr. 178, 179, 180, auch Nr. 119, 121.
Reg. Nr. 137. Dieser gemeinsame Besitz wurde bis in die neueste Zeit festgehalten, er>: im J. 1891 vertauschte die Anima den ihr gehrigen Antheil mit einem vom Campe Santo berlassenen Hofraum. Die Wertdifferenz wurde durch eine entsprechende
6
Geldsumme
ausgeglichen.
Zur Einfhrung.
//.
XIX
Das St
Anima
Andreashospital.
Regesten
Hospital
bezieht
fast
gleich
altes
deutscher
desselben
J.
Nation,
die
Acten
1431
wurde.
Curia Pompeii,
hospitals
Barbieri,
in
Andreas-
sammt dem dazu gehrigen Besitz von den Strassen dei Monte della farina und St. Anna begrenzt. Der Grnder desS. Lorenzo in Panisperna. Er kaufte zunchst den Zweck dienlichen Huser. Die auf diesen
selben war ein deutscher Priester, Nicolaus Henrici aus Culm, damals
die
fr
Huserkauf bezglichen
unseres Archives
wertvollen
Beitrag
(die
Documente
sind
die
ltesten
Urkunden
einen
lteste
vom
J.
genauere Localgeschichte jenes Stadttheiles. So kaufte Nicolaus im J. 1372 zwei Huser von Joh. Caffarelli, im J. 1374 ein Haus von den Frauen Francisca und Johanna Nicolai
fr
eine
de Buccamatiis, im J. 1379 ein solches von Paola Sclavi; als derdelbe dann am 10. Mrz 1388 eines seiner Huser dem Priester Andreas Alanus aus England gratis und ob amorem zur Wohnung berlassen hatte, bekommt er auch schon als Grnder und Erbauer des A n dreashospitals von demselben Andreas am 13. Mai 1388 ein Haus und Weinberge etc. in Tivoli zu Gunsten des Kaplans und der Kapelle des Hospitals 2 und zwar unter der Bedingung, dass 3 die Kapelle dem hl. Andreas geweiht werde. Am 8. Mai 1394 erhlt derselbe Nicolaus gemeinsam mit Petrus, Rector von S. Caecilia, ein Haus in porticu s. Petri zur Beherbergung armer Frauen von Francisca von Toulouse zum Geschenke, und am 14. Dec. 1395 kaufen beide noch ein Haus mit Thurm etc. (palatium columnatum et unam turricellam cum reclaustro), auf dessen Mitbesitz schon
1
bald darauf
verzichtet.
4
Petrus,
der
ebenfalls
ein
setzte
Deutscher war,
sich
zur Hlfte
der Besitz
des Nico-
S.
3.
2 3
209-213.
Archiv d. A. Instrum. B I. f. 22. Reg. Nr. 220-222. Dieses Haus mit den Sulen verkaufte im J. 1459 die Anima den deutschen Schustern mit dem Rechte des Rckkaufes (Miscell. I. f. 4). Es ist dies wohl das noch jetzt bestehende Haus der Schustergilde in Via S. Anna4
XX
laus
seit
dem
J.
1388
daran
war,
denn am
1.
Jnner
vom
den
HoGrndung
und war ursprnglich Privatunternehmen des Nutz und Frommen der Deutschen, besonders der armen und kranken Personen. Auch fr eine eigene
der
selbst,
Anima
Begrbnissttte
der
Juni
im
Hospital
Sterbenden
trug
er
Sorge,
wie
aus
der
am
von
4.
1390
zwischen
ihm
Pfarrer
ai
Catinari)
de Oliva (jetzt ss. Biagio e Carlo abgeschlossenen Convention hervorgeht (Reg. 215).
S.
Blasius
Erst im J. 1410 begibt sich derselbe hochherziger Weise seiner Gter gnzlich und berweist sie seinem Hospital, damit man das Werk so fortfhre, wie Nikolaus zu thun gewohnt war d. h. zu Gunsten der armen Deutschen, die ohne Obdach sich befinden. Er starb am 6. August 1412 und wurde in S. Lorenzo
1
in
Panisperna
begraben,
wo
jetzt
noch
in
der Unterkirche
sein
Schon im vorausgehenden Jahre 1411 war Johannes Groest aus Constanz zum Rector von St. Andreas vom hl. Stuhle ernannt worden, doch hat diese Ernennung keinen Bestand gehabt, um so mehr als Johannes Groest wegen eigenmchtigen Verkaufes der den Armen gehrigen Hospitaleinrichtungen (in der Hhe von 63 Goldgulden)
vom
'mit
der
Excommuniquadam
....
et
Joannem
presbyterum Constant^
Joannes XXIII. durch die Bulle lila quae pietatis opera" vom 7. Okt 1412 die Schenkung Nicolaus'. Doch gab es, wie es scheint, oft
'
Nr. 226. Als Zeugen dieser Schenkung waren beigezogen: der aus Eichsttt, Kaplan bei Sta. Maria Nuova in Rom, der Priester Nicolatis Stenglitz aus .Weissen, Kaplan des Andreashospitals, und der Franciscanerbruder Martin Grori (?) von S. Lorenzo in Panibperna. Archiv d. A. Instrum.
1
Reg.
Priester Stoll
I.
t.
^0b.
2
3
I.
iol.
107 sq.
Zur Einfhrung.
Streitigkeiten zwischen
XXI
den Vorstehern und den in S. Andreas wohnenden armen Frauen, die sich im J. 1427 sogar einen eigenen Procurator ad agendum", Heinrich Arols, Priester der Dicese Meissen, erwhlten, der ihnen den Wortlaut der Ernennungsurkunde auch im gemeinen Deutsch" vorlesen musste. 1 Aber die Einknfte des Hospitals waren gesunken, das Hospital selbst wurde nicht gut verwaltet (minus utiliter gubernatum": App. Nr. 5), und dadurch Papst
1
Eugen IV. veranlasst, den Bischof Jacobus von Adria zu beauftragen, den Thatbestand zu untersuchen und eventuell das St. Andreashospital mit dem Hospital der Anima, welches das hervorragendere
und angesehenere
28.
(principalius et solemnius)
sei,
zu vereinigen.
Die
vom
das
Nov. 1431
Mit
(s.
Appendix
Zeitpunkt
officiell
5).
dem
der
Union
mit
der
Anima
hrt
St.
Andreashospital
zu existiren
vor.
auf, es
kommen
daher keine
speciellen
als solches
Documente mehr
sich
Anima das
Werk
fhrte,
verdient
alles
Lob.
Es
sei
richten,
vom
als
1431
ab betreffen, so-
Anima vorgenommen;
der Huser des
Schustern
St.
darin
auch
eine Beschreibung
whrend das zweite Haus von einem Magister Cossebade, Priester der Dicese Camin, neugebaut worden 2 sei Vom J. 1463 ist noch das Kapellen-Inventar vorhanden, aus dem wir entnehmen, dass die Kapelle gut versehen war. 3 Damals waren fr St. Andreas auch zwei Provisoren bestellt: Johann Lente procurator caus. apost. und Albert Cork abbreviator c. a. Das Inventar des Hospitales befand sich in gutem Stande, es waren 8 Kammern fr die Frauen und 2 grosse Kammern mit 12 Betten fr die
.
Campo
3
Reg. Nr. 233. Archiv der Anima, Miscell. f. 160b. Diess ist wohl das nun dem detitschen Santo gehrige Haus an der Ecke via S. Anna und Monte della Farina. A. a. O. f. 161 (4 Kelche, 2 Pacificale, 3 Antiphonarien, 3 Missale, 1 Mon(!)
strantia
3,
Planetae u.
s.
w.)
XXII
Mnner und eine Kammer fr den Kaplan eingerichtet. Diese Kammer wurde aus dem angrenzenden Hause zum eigentlichen Hospital gezogen, wahrend der andere Theil des Hauses damals Im J. 1487 u. 1497 findet sich dasselbe Inventar neu zu bauen war.
1
verzeichnet, im
als
J.
Kaplan des Hospitals angestellt. Vom J. 1509 existirt wieder ein Inventar mit Aufzhlung der Einrichtung von 21 Zimmern, deren damalige Bewohner zum Theil genannt sind, 2 ebenso
Eckeil (Schell?)
welches Johannes Sander, Notar der Rota, Mater hospitalis aufnahm; damals war das Mnnerhospiz nach der Anordnung und kraft eines Vermchtnisses des Kardinals von Cues endlich zur Hlfte neugebaut worden und 3 umfasste sechs gute Kammern und eine Loggia mit Kammer.
ein Inventar,
vomj. 1513
wurden die Kammern mit den Namen der Apostel bezeichnet, und es wohnten auch in besseren Verhltnissen befindliche Deutsche daselbst, so der Klner Gemmenschneider Stephan Hausen und der Goldschmied Nicolaus von Knigsberg. Einige Zimmer wurden fr kranke Kaplne der Anima reservirt, So wohnten im J. 1553 sonst waren diese Zimmer frei verfgbar. gemss Beschlusses der Congregation der Anima zwei armenische 5 Bischfe dort, im J. 1577 wurde ein wegen unpriesterlichen LebensIm J. 1573 wandels entlassener Kaplan der Anima daselbst internirt. war verfgt worden, dass nur Frauen bei St. Andreas aufgenommen werden sollten, damit im Jubilumsjahre 1575 fr die armen Mnner mehr Platz in der Anima bleibe. Wegen wiederholter Streitigkeiten 7 der armen Frauen, wegen Trinkgelagen u. s. w. sollte im J. 1648
jene
Zeit
1
Um
lich
Besitz in ziem-
2 3
Miscell.
III.
III.
f.
f.
79.
In dieser Zeit (1500-1513) diente der Hof des Ho177. den Steinmetzen, welche daselbst die fr den Neubau der Kirche der Anima notwendigen Steine bearbeiteten und auch daselbst Wohnung hatten. Wahrscheinlich von dieser Arbeitssttte sind die beiden Steinblcke (orientalischer Granit und Rosso antico) liegen geblieben, welche beim Neubau des Hauses im J. 1890 gefunden wurden.
Miscell.
spitales
*
Miscell.
II.
f.
170, 178.
F.
I.
f.
Archiv der A.
F.
III.
f.
60.
*
7
83.
F. IV.
einmal
alle
f. 10 sq. Frher im J. 1554 waren wegen hnlicher Vorflle schon Frauen entlassen und nur die wrdigeren wieder aufgenommen worden.
III. f.
245.
Zur Einfhrung.
XXIII
dem
Hospital von
Campo
Santo gebracht werden, weil sie dort wegen der nchtlichen Clausur des Friedhofes und unter Aufsicht des Kaplans daselbst in
werden knnten. Aber es scheint davon Abstand genommen worden zu sein; denn von den Frauen im Hospitale St. Andreas" ist noch oft die Rede, bis zum J. 1725, in welchem noch eine Todtenbahre fr das Frauenhospital angeschafft
guter Disciplin gehalten
wird.
1
Im J. 1545 wurde das Fest des hl. Andreas noch festlich begangen und die armen Landsleute mit Almosen bedacht, wie aus der Ausgabenrechnung des Hospitalvaters (Patris hospitalis pro myrthis, paratis 2 Im J. 1554 aber war sie im denkbar et elemosinis) zu ersehen ist. schlechtesten Zustande; sie sollte restaurirt werden und einen Eingang von der Strasse aus erhalten, damit sie als ffentliche Kapelle 3 gelte. Die Restaurirung wurde nach vielen Debatten endlich bewilligt, auch ein kleiner Glockenturm sollte aufgesetzt werden. Im Jahre 1569 wird endlich die Kapelle decorirt", doch 1570 verbieten
Die Kapelle des Hospizes
verfiel verhltnismssig bald.
der
J.
heil.
Messe. 4
1584
nochmal Im J. 1587
zuerst
wird
schon
beschlossen,
sei,
an Stelle
zu
J.
profaniren
eine
Mietwohnung
bauen,
welche auch im
1588
um
Gruppe der Regesten umfasst die auf deutsche Vereinigungen und Bruderschaften bezglichen Documente, sowie sie im Archive der Anima sich vorfinden. 1. An erster Stelle sind die Documente einer eigenartigen
Die
dritte
nationalen Vereinigung
registrirt,
1 Die im Hospital Gestorbenen wurden seit der Mitte des 16. Jahrhunderts zumeist in der Anima begraben; die im Hospital befindlichen Personen konnten ber ihre Habseligkeiten zu Gunsten anderer Pfleglinge von St. Andreas verfgen, sonst aber fielen sie dem Hospiz der Anima zu. S. Reg. Nr. 171, 184.
2 3
*
Miscell.
II.
f.
187.
F F F
I.
f.
170.
f.
III.
III.
28, 37.
177. 186.
XXIV
vom
dritten
Orden des
/iL
Franciscus,
welche
in
der Folge
in
oft
SS
Crucifixi
dem
Hause,
welchem
sie
1
wohnten,
aus
als
das
des
gekreuzigten
Heilandes
angebracht
in
war.
dem Convente
Araceli (vermutlich
einem Deutschen)
Rom
an-
gesiedelt,
welcher im Verein mit einer rmischen Matrone Coletta Testamentsexecutor der Egidia Randolfi ein von dieser erbautes
in
Gegend von S. Marco den Schwestern im J. Im J. 1465 fhrte sie dann der Cardinalvicar Dominicus, Bischof von Brescia, in den Besitz ein. 3 Papst Sixtus IV. besttigt die Stiftung und giebt ihnen das Recht, einen deutschen 4 Visitator zu haben In der Folgezeit finden sich mehrere u. s. w. Kaufvertrge (Reg. 239 243), wodurch die Schwestern ihren Besitz
Armenhospiz
1445
der
berwies. 2
man
ihnen
Rom
Bald aber
in Folge der Roma), so dass die J. Stiftung in Verfall gerieth, und unter der Oberin Agatha im J. 1554 ihre Zuflucht zur Anima nahm. Unter den Grnden, weshalb r Agatha bittet, die Vereinigung unter den festgesetzen Bedingungen anzunehmen, werden angefhrt: der Mangel an Schwestern, der ruinse Zustand des Hauses und die Furcht, es knnte Jemand nach dem Tode der Agatha einfach davon Besitz nehmen. 7 Deshalb gibt der heil. Stuhl seine Zustimmung zur Vereinigung mit der Anima.* Die ausbedungenen Messenstiftungen werden noch immer in der Anima persolvirt, wenngleich die Gter der Bizocchae lngst nicht mehr im Besitz der Anima sind. 2. Die Schusterbruderschaft unter dem Schutze der heiligen Crispinus und Crispinianus fhrt ihre Anfnge in die Zeit der Ppste Martin V. und Eugen IV. hinauf, welch letzterer die Statuten
sich
die
Einknfte,
andern
di
1527 5 (Sacco
3
*
r'
>
7 *
Reg. Nr. 240. Reg. Nr. 236. Reg. Nr. 237. Reg. Nr. 238. Reg. Nr. 244. Reg. Nr. 246 nota. Archiv der A. Instruin. Reg. Nr. 246, 247.
III.
f.
286.
Zur Einfhrung.
XXV
welche deutsch niedergeschrieben waren, besttigte. 1 Es waren damals viele Schuster wie Handwerker berhaupt aus deutschen Landen in Rom, wie diess auch das Bruderschaftsbuch der Anima, welches im 15. Jahrh. eine sehr grosse Anzahl solcher Handwerksmeister aufweist, bezeugt. 2 Die zu jener Zeit reiche Bruderschaft hatte ihr (im J. 1459 von der Anima gekauftes) Gildenhaus
derselben,
in
der
Nhe des
S.
St.
1
Kirche
Agostino.
243257).
Doch
die
16. Jahrh.
nehmen und Processe brachten sie vollends dem Untergange nahe. Da nahm die Bruderschaft ihre Zuflucht zur verwandten und damals reichen Anima (tamquam cognatam et opulentam), 5 welche das Haus derselben
Schusterbruderschaft
Bedrngnisse;
mussten
Darlehen
Besitzstreitigkeiten
bernahm, die Schulden der Schuster an die St. Jacobsbruderschaft und an Campo santo zahlte und berdiess den Brdern jhrlich 12 Ducaten zum Unterhalt der Bruderschaft zu geben sich verpflichtete. Soweit sind die Originaldocumente im Archiv der Anima vorhanden. Die Schuster blieben unter dem Schutze der Anima eine selbstndige Corporation, verliessen
S.
am
22.
Sept.
in
Agostino 7 und erhielten eine Kapelle in der Kirche der Anima mit den im Decrete vom 12. Mrz 1545 stipulirten Rechten, damit
in
derselben/
VIII.
wurde
die Visitatoren
dem
Franciscanerorden
Appollinaris,
am
17.
Sept. 1633
sei
deutsche
und zwar
so,
3
*
I.
f.
41.
III. f. 172 sqq. Reg. 258260. Dieser jhrliche Zuschuss wurde spter im J. 1554 durch einmalige Zahlung von 100 Scudi abgelst. F I. 68. 7 Archiv d. A. F I. f. 41b. 8 Reg. Nr. 28. Thomas Wilt wird (siehe nota) auctor illius confraternitas genannt, was wohl nur zu bedeuten hat, dass er die Bruderschaft wieder erneuert
*
Instrum. B.
hat.
XXVI
Personen aufgenommen werden knnten, welche deutsch sprechen. 1 Im J. 1681 wird von einer Vereinbarung zwischen den Schustern und der Anima gesprochen, doch scheint die Bruderschaft arge Praetensionen erhoben zu haben, whrend sie zugleich um Begnstigungen bat; 2 daher resolvirte nach mehreren Anfragen (8. Juni 1700) die Congregation der Anima: die Bitte sei nicht zu gewhren, was die Schuster als Recht beanspruchen, mgen sie (gerichtlich) Das Bruderschaftsvermgen wurde aber trotz des Verbeweisen.
falles der Bruderschaft noch separat gewahrt, bis es im J. 1837 (das Nhere gehrt nicht hierher) dem deutschen Campo Santo zur Verwaltung berwiesen wurde. 3. Die St. Jacob- und St. Anna-Bruderschaft kommen in den folgenden Regesten als eine einzige Vereinigung vor, scheinen aber doch zwei verschiedene fromme Bruderschaften gewesen zu sein; denn unter den Glubigern der Schuster wird nur societas sti. Jacobi (Reg. 258) genannt, whrend sie frher (Reg. 117) als zwei getrennte Bruderschaften auftreten. Vielleicht war die Jacobbruderschaft eine speeifische Pilgerbruderschaft. Die St. Anna-Bruderschaft war schon
zur
Zeit
daselbst
Anima vor 1499 vorhanden, hatte und das Begrbnisrecht, sie gab auch zum
Neubau der Kirche (gemeinsam mit der Barbarabruderschaft) 50 Ducaten. 3 Auch diese Bruderschaft verarmte, und wegen ihrer Armut" gab ihr die Anima im J. 1559 acht Scudi, damit sie ein eisernes Gitter vor ihrer Kapelle errichten knne. Noch imj. 1578 war die Bruderschaft der Anima gegenber selbstndig, denn damals wurden wegen eines Streitfalles die Bcher der Bruderschaft vor die Congregation der Anima gebracht. Doch begann schon der Verfall. Im J. 1582 heisst es: plane deficit"; sie war im Untergehen und darum beschloss man, dem Verwalter der Bruderschaft
4
Jacob Grenerius aus Flandern die Bcher abzunehmen, die Bruderschaft zu reorganisiren, einem Kaplan der Anima die Verrichtungen
in
deren Kapelle zu bertragen und ihre drei Huser gemeinsam mit denen der Anima zu verwalten. 5 Von da an verschwindet die
Instrum. B. V. 61 sqq.
2 3
IV.
f.
125,
V.
f.
90.
App. 8. i F III. f. 87, 89. Diese Kapelle ist Capeila Fuggerorum" (Sacramentskapelle).
die jetzige
Annakapelle
neben
der
5 F. III. foi. 105, 253 f. Eines der Huser lag bei Trinit ai Monti, das andere im Trastevere, welches die Congregation, da es durch Erbpacht verloren zu
Zur Einfhrung.
XXVII
an
der
Kapelle
Bruderschaft
bald,
aber
die
Messverpflichtungen
erfllt.
Von
der
5/.
vom
1546,
guten Tode)
das
existirt
gelegentlich
Aufnahme
eines
Inventars
angefertigt
wurde (Reg. 263); doch bestand auch diese Bruderschaft schon in der alten Kirche der Anima vor 1499, wo sie eine Kapelle und das Begrbnisecht hatte; sie gibt auch zum Neubau der Kirche (gemeinsam mit der Anna-Bruderschaft) 50 Ducaten (App. 8). Aber auch diese Bruderschaft kam in Verfall und renuncirte allem freiwillig zu Gunsten der Anima, blieb jedoch als Societt bestehen und hielt ihre Feste und Messen auf Kosten des Hospitales. Auch heute noch wird auf diese Weise das Andenken in der Anima gewahrt. Im Appendix Nr. 8 wird noch eine Weberbruderschaft (societas textorum Alemanorum et Italicorum) erwhnt, welche ebenfalls in der alten Kirche einen Altar hatte und zum Neubau der Kirche
1
25 Ducaten beitrug.
in
dominorum
mindestens
consecrirt,
2
(!)
zum Neubau
schon
seit
Anfang des
15.
Anima wurde im
J.
und aus dem Bruderschaftsbuch der Anima ersieht man, dass im 15. und anfangs des 16. Jahrh. gar viele Bcker in der
ewigen Stadt angesiedelt waren. Sie vereinigten sich bald zu einer 3 Gilde mit einem eigenen Kirchlein zu Maria Heimsuchung" und Als die Genossenschaft schon ganz verwaist blieben selbstndig. war, nahm sich die Anima im Jahre 1837 ihrer an; denn die Repraesentanten derselben wnschten eine Vereinigung; doch wurde dann das Vermgen, wie das der deutschen Schuster, der Verwaltung
des
Campo
Santo anvertraut.
Andere Hospize, welche mit der Anima keine nhere Beziehung hatten, werden noch erwhnt: so im Regest Nr. 16 das
gehen drohte, zurckkaufte, das dritte lag auf Piazza dell' Orso, welches bei der Tiberberschwemmung im J. 1599 zusammenfiel, wobei drei Brabantinnen mit
ihrer Mutter erschlagen wurden."
1
F.
I.
f.
80
z.
f.
B.
im
J.
Miscell.
III.
173.
XXVIII
Hospiz der Bhmen und das Hospiz der Englnder, im Reg. Nr. IQ das Hospital der Irlnder, welches Theodorich von Nyem fr die armen nach Rom pilgernden Priester aus Irland circa 1413 erbaute.
Im Anhang (Appendix) sind dann noch eilf Documente auswelche wegen der Sache und der darin genannten Personen besonderes Interesse beanspruchen, und zwar die Bullen resp. Breven der Ppste Bonifacius IX., Innocenz VII Eugen IV. und Pius IX., die Diplome der Kaiser Maximilian und Leopold, das Testament des Theodorich von Nyem, die Bestellung des L. Blanci als Procurator der Anima im J. 1419, sowie drei Documente, welche sich auf den Neubau der Kirche der Anima im J. 1499 beziehen.
fhrlich mitgetheilt,
,
Einige
ist Reg. Nr. 38 Margarita, Nr. 49 pelliparius, Nr. 75 duca; so torum, Nr. 164 Andreae, Nr. 216 monasterii zu lesen, in Nr. 146 ist f. 350 statt Nr, !48 ist ausser der chronologischen Ordnung angesetzt. f. 360 zu citieren.
^1
H-U * *
i.
I.
Documenta
1389 Maii
dei,
8: Paula uxor quondam Barthellucii Joannis dicti Homode regione Parionis, vendit Bartholomaeo Feodini de Placentia, nunc in Urbe commoranti in regione Pontis, sutori,
domum cum
Pontis,
porticu
cooperta,
floren.
positam
orig.
pretio
LXXV
litt.
Instr.
f.
n.
14 et
Instr.
B, tom. 1
32}
serviens
sibi
Adam
de Bruxella
calzolarius,
armorum
sepul-
Papae
(Bonifacii IX.)
relictis,
heredem
Margaritam uxorem. 2
Arm.
litt
B. fasc.
et Instr. litt B. tom. 1 f. 49). 2 1399 Apr. 11: Paulus Nardi Spani de Urbe et regione Pontis locat
n.
20
ad biennium Margaritae uxori quondam Adae calzolarii de Alamania domum, positam in eadem regione, pretio XXVI ducat. annuorum. Instr. orig. Arm. litt B, fasc. 3. n. 23. et
1399 Nov. 9:
3 manus adiutrices porrigentibus ad perficiendum et conservandum hospitale miserabilium personarum nationis Alemannorum ad honorem et sub vocabulo B. Mariae animarum" una cum oratorio, domibus separatis virorum et mulierum etc., per Joannem Petri de Dordrecht et Catherinam eius uxorem Traiecten. dioec. incoeptum. Quanto frequentius." Dat Romae apud S. Petrum V. idus Nov. Pontific. anno X. Instrum. litt B tom. 3 fol. 1. 4
Instr. litt
B, tom. 1
f.
36.
;!
est ac
in
re-
Paula 22. Oct. 1384 decreto judicis ad exequendam sententiam a (Nicoiao de Serromanis de Tybure) collaterali Capitolii super credito L floren. die \ {). Sept. 1384 latam immissa est. Extat htijus sententiae copia authenr. in Arm. B, 1 n. 9 et illius immissionis Instrum. orig. in
gione Pontis
in cujus possessionern la
Arm.
B,
2
n.
10, et Instr.
B,
f.
Quae,
eihospiiali (B. Mariae de Anima). Cfr. infra n. 3, 3 Bullam integram invenies in Appendice.
Nagl,
Anima
Nicolaus
uxori
regione
quondam
eadem
regione,
domum
eam,
terraneam
et
solaratam
cum
carneris,
cum
in
porticali
positam
pretio
in
eadem regione
floren.
CCCXXV
I.
auri.
Instr
f. 37.
orig..
Arm.
litt
B, fasc.
4 No.
et Instr. litt B,
tom. 1
5
de Sanguineis de Oualterii Tuber de
quondam
Pauli
regione Pontis
vendit magistro Conrado Alamania moranti in regione eadem, magistro sacri hospitalis S. Mariae de Anima, stipulanti pro eodem hospitali, domum
terraneam positam
in
ipsa regione
Pontis,
iuxta S.
orig.
de
Cretaciariis, pretio
XL
floren.
auri.
f.
Instr.
B fasc.
Parionis
iuxta
n.
et Instr.
litt.
tom. I
65.
6
de regione Pontis
in
Laurentius
quondam
Petri Oalesii
vendit Theoderico de
Nyem
de Alamania moranti
Parionis
regione
horto
domum
de
cum
in
eam, positam
tregio
li
eadem regione
pretio
litt.
contrada
auri.
nLo
parenti",
100
n.
florenorum
et
Instr.
Instrum.
tom. 1
orig.
Arm.
fasc.
4.
litt
B
7
56.
1406 Junii 20: Innocentius VII. eximit hospitale B. Mariae Alemannorum de Urbe a quorumcumque iurisdictione et potestate (salva subiectione Vicario Papae in spiritualibus), illudque sub
Apostolicae Sedis tutela
Dat.
recipit.
Piae
postulatio
voluntatis.
Romae apud
S.
Petrum
litt
A
1406
fasc
6:
I n. 1 et Instr.
tom.
f. I.
Julii
cum Alemannorum
hospitalis
seu
capella
per nonnullas
Alemanniae
pauperibus
factas
et
pro colligendis
recreandis ac reficiendis
Piis
infirmis*
peregrinis."
fidelium
votis.
Margaritae devenit postea hospitali B. 6 n. 24 et supra n. 2. 2 In exemplo hinus bullac (Instr. tom. 3 f. 2) obducitur atramento vox in* firrnis, quae tarnen non obscure apparet in original!.
il
litis
fasc.
I.
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
Dat.
Romae apud
orig.
f. 2.
S.
Petrum
litt
II.
non.
Julii
Pontific.
anno
litt
II.
Bulla
tom.
Armar.
A. fascic.
1 n.
et
Instr.
B
9
1406
Julii 6:
pro peregrinis
non obstante
non.
iulii
iure parrochialis
in
agone.
II.
Petrum
Bull. orig.
fasc. 1 n.
et
Instr. litt
tom.
f. 2.
10
eo quod die obitus Innocentii
II.
Oregorius
XII.,
VII.,
(26.
Apr. 1406) ad
floren.
Theoderici
de Nietn
donationem
duarum domorum
auri
B.
hospitali
per ipsum a Joanne de Leopardis pretio 400 emptarum et expensis 1500 ducat reparatarum
insuper concesserat,
et habitatione
ut
Theodericus
ipse
easdem domos
conservare,
pro usu
retinere,
his
confectae
non
confirmationem
litterae die
et
valere, ac
si
eaedem
fectae fuissent.
Rationi congruit."
Pontific. an.
I.
Dat.
Romae apud
tom.
S.
Pe-
Arm.
1406 Dec.
litt
fasc. 1 n.
et Instr. litt
f. 3.
11
19:
Oregorius
kal.
ut,
XII.,
VII.,
Niem
bonis in usus
disponere
valeret, litterae
apoilla
lit-
stolicae
fuerint, decernit,
concessio
terae
suum
die
Dat.
I.
sortiatur effectum
perinde, ac
si
quod eaedem
dicta
VI
Bulla
kal.
maii
etc.
congruit."
Pontific. an.
litt
Romae
apud.
S.
Petrum XIV.
Kal.
Ianuarii
et Instr
orig.
Arm.
litt
fasc. 1 n.
tom. 3 /. 4.
12
1407
Iulii
litt,
30:
apost.,
Joannes Suoyne, Canonicus Dublinen., abbreviator nunc morans in Urbe in regione Arenulae, pretio
Nyem
canneto
in
Saxia
ac
S.
Anima
unius floreni.
Instr.
Arm.
1:
litt.
B fasc.
annuum 4 n. 7 et
censuin
Instr.
litt,
tom. 1
f.
73. Cfr.
infra nr.
32a
13
in
1410 Apr.
B.
fitetur se
nuper accessisse
hospitali
Mariae de Anima levasse et reeepisse plures res et pecuniarum quantitates, ac praesertim quandam magnam imaginem Virg. Mariae e ligno sculptam et duos calices argenteos, pretio 28 ducat. auri, quos vendidit cuidam Joanni Pistori Lubicensi; insuper eiusdem hospitalis nomine reeepisse a diversis Christifidelibus XL ducatos auri; sed quia non habet ad praesens, unde restituat eidem hospitali, vult, quod post mortem
dietae
n.
summae
8; et Instr. litt
tom. 1
95.
14
Menicus (alias dictus Mencolus) et Joannes filii Petri Angelelli de Orto de regione Parionis vendunt Theoderico Nyem domum cum horto et cum domuneula retro ipsum hortum, positam in regione Parionis, pretio 60 floren. Instr. orig. 15 Arm. litt B, fasc. 5 n. 11 et Instr. litt B tom. 1 f. 44. Bartholomaeus calzolarius de Spoleto, nunc 1412 Apr. 7: Ioannes morans in Urbe in regione Parionis, vendit pretio 10 ducator. auri Theoderico de Niem quendam casalenum sive hortum positum in ipsa regione, cui ab uno latere est quaedam domus hospitalis Bohemorum, ab alio domus hospitalis Anglicorum etc.
Instr. orig.
f.
Arm.
litt
B fasc.
n.
12 et Instr.
litt
tom. 1
46.
Iul.
16
26:
Rector, capellani, confratres hospitalis B.
et
1413 ante
Mariae
(tum origine ipsius hospitalis tempore Bonifacii IX. per loannein Petri et Catharinam eius uxorem de Dordrecht ineepti,
ex-
eo tempore
Urbem
ocet
cupatio, ut dispositionem
favore
ipsum hospitale in suam protectionem reeipiat atque Nicoiao de Diauo senatori Urbis mandata opportuna hac de re committat. Instr.
17
regia
litteras
1413
Julii
26:
Maiestate
B.
praesertim
donatis,
super
hospitali a
Theoderico
de
Nyem
\.
bocumenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
ad perduelles regiae Maiestatis pertinere ideoque confiscanda esse asserebat Arm. litt A fasc. 6 n. 4 et Instr. litt
iescolus
18 Theodericus de Niem, litter. apost. scriptor et abbreviator, simplex clericus non beneficiatus neque in sacris ordinibus constitutus, donat hospitali B. M. de Anima (cuius multis annis rector seu gubernator extitit) cuncta bona sua
1
B, tom. 1 /. 97.
nova domo ab eodem pro hospitali pauperum presbyterorum de Ybernia, qui Romam peregrinationis aut alia de causa peterent, nuperrime aedificata. Cedula orig. cum subscriptione ipsius Th. de Niem ac testium Arm. litt B fasc. 5 n. 14 A et Instr. litt B tom. 1 f. 61. 19 1413 Sept. 2: Nicolaus de Diano, almae Urbis Senator, ad instantiam rectoris S. Mariae de Anima in causa bonorum Theodorici de Nyem, quae Petro Mayescolo adiudicata erant, Petro Sacco Canonico basilicae S. Petri iniungit, ut testimonium reddat, quod Theod. de Nyem bona sua hospitali de Anima cesserit
Romae
existentia, excepta
Instr.
20
quod jam sunt quod Theodericus de Nyem per manus
testis
1413 Sept. 4:
octo anni
Petrus de Saccho ut
et ultra elapsi,
deponit,
Theu-
tonicorum beatae Mariae de Anima donavit et ita debet apparere in meis protocollis; et recordor de duobus testibus, qui fuerunt praesentes, sc. de Mathia de Oratulis Canonico Principis
Apostolorum
et
Instr.
B tom.
21
foi 94.
1413 Sept. 10: Theodericus de Nyem super donatione domorum ac aliorum bonorum hospitali pauperum B. Mariae de Anima a
se facta et super caducitate
seu devolutione
bonorum eorun-
dem
favore
monasterii
S.
Mariae Novae
declarationem
n.
conscribit.
fasc.
14 B, et
Instr. litt
domorum
Olim,
1305
in
8.
ecclesia ahsolutus.
Nag),
norum
tom. 1
a Theoderico de
Nyem
litt.
Arm.
B fasc.
n.
14 c et
Instr.
litt.
83.
23
senatoris Urbis, ut examinaret testem donationis bonorum a Theodorico de Nyem favore hospitalis de Anima factae, sc. Mathiam de Orattulis Canonicum basilicae s. Petri de Urbe tunc Aquilae residentem, rescribit, ipsum interrogatum inter alia edixisse, quod illa donatio locum habuit ante primum ingressum
Urbem, quod notarius erat Petrus Saccho quod dictus Theodoricus omnia bona et domus hospitali B; M. de Anima de Urbe dono dedit, praesentibus Teutonicis et familiaribus, et quod a teste ipso interrogatus, cur illa bona non donavit sancto Petro, respondit: vos
regis
Ladislai
in
Canonicus
S. Petri,
habetis
<
Instr.
24
pro parte
hospitalis B.
1413 Oct. 6:
Mariae de Anima contra Cecchum Majescoli evoMti haec deponunt: 1. Valentin us eppus. Soanensis dixit, quod Theodoricus
1
2.
quod omnia sua bona essent hospitalis S. Mariae de Anima, et quod ipse Theodoricus fuit causa construendi illud hospitale, et quod Henricus factor ipsius hospitalis dicebat testi, quod dicta domus etc. retinebantur nomine hospitalis, et quod ille Theodoricus dedit donationem in manus Petri de Sacco. Joannes Chein mercenarius de regione Parionis, quod audivit eundem Theodoricum dicentem, se velle, quod
de
volebat,
r
Nyem
quidquid tunc habebat (quatuor annis citra) Mariae de hospitalis S. turus erat, essent
et
et
habi-
Anima;
dicti
quod
ille
Theodericus
erat factor
et institutor
Paulus Doctolini
pro
quodam Conrado
etc.
Sellario
Instrum.
25
1 Qui 1397-1418.
praefuit
ecclesiae
Soanensi
seu
Suanensi
(Sovana-Pittigliano)
a-
1.
bocumenta ad ipsum
9:
Infrascripti
hospitale .
M. de Aninia
pertinentia.
1413
Oct
testes
in
eadem causa
evocati
haec de-
ponunt:
1.
Vuido capellanus dni. Senatoris, quod audivit Theodoricum de Nyem dicentem, quod omnia bona, quae tunc habebat et emebat et fabricari faciebat, essent hospitalis B. Mariae de Anima, et quod hoc fecit
Henricus
1
interfuit ipse
Henricus
ut capellanus hospitalis, quarum una conscripta fuit a Joanne Rotel, Theutonico, notario publico. 2 2. Archionus de Archionibus de regione Montis idem affirmat quoad donationes quinque annis citra factas. 3. Laurentius Talase de regione Pontis idem testatur, addens, quod praedictus Theodoricus dono dedit illa bona
ipsa die emptionis. Instr.
tom. 1 fol.
8990,
rex
26
litteris
1414
Jan. 5:
Ladislaus
Hungariae, Jerusalem
et Siciliae
ad Joannonem de Tortis militem et Urbis senatorem directis Romanum falso praetendisse, declarat, Cecchum Majescolum bona Theoderici de Nyem rectoris hospitalis B. M. de Anima
esse de Curtisanis rebellibus regiae majestatis. Dat. in Castro
Novo
fasc.
litt
n.
3:
et Instr. litt
tom. 1
f.
92.
27
1414 Martii
Cecchus Majescolus renuntiat iuri et actioni sibi competenti super bonis Theoderici de Nyem Cortisani rebellis
Ladislai Jerusalem
et
Siciliae
regis sibi
concessis et donatis,
super quibus
lis
Anima
litt.
in
Curia
Capitolina introducta
Arm.
fasc.
n 15
et Instr. litt
tom. I
f.
et 148.
28
Theodericus de
Nyem
maeum
et
Jacobo etus filio domum quandam Pistorii positam pretio 100 flor. auri emit, quae domus in continenti locatur Benedicto olim Bertini mercatori Pistoriensi. Adest instrumentum originale declarationis super illa emptione a praedicto procuratore die 2 Oct. 1414 factae. Arm. litt B fasc. 5 n. 16 et Instr. litt
tom. 1
1:
f. 63.
29
1415 Aug.
Theodericus de
et alia
Nyem
constituit procuratores
candum domos
consistentia
fr.
ad loHenri-
Wydaw
supra n. 23
nominatus.
cum Loen professum Ord. Praed. Ambrosium vitrificem, et Conradum Ersten, in ead. urbe commorantes. Actum Cont
Arm.
litt.
litt
fasc.
n.
17 et
Instr.
litt.
tom. 1
82.
30
Nyem,
aposL scripta*
Leo-
Magister Theodericus de
et abbreviator,
Canonicus
ipsa
civitate
montes existentia legat hospitali in H&melen (Hammeln) Minden, dioec. ab eo noviter aedificato, bona autem in Italia ac in Urbe posita legat et dat hospitali B. Mariae de Anima per eum pariter constructo. Illud testam. exhibebitur in Append. integrum. Transumptum ac orig. Testam. Arm. litt. B fasc. 5 n. 20 et Instr. litt. B tom. 1
sua
citra
f.
59.
31
1419 Febr. 3:
corum
Instr.
B.
quod integrum exhibebitur in Appendice, Arm, litt. B fasc. 6 n. 22 et Instr. litt. B tom. 1 f. 79. 32 1419 Junii 12: Locumtenens Legati Apostolici sententiam fert, qua fr. Amicus de S. Leonardo in Septingiano condemnatur ad dandum et relaxandum hospitali B. Mariae de Anima vineam hereditariam Theoderici de Nyem, positam inter eiusdem S.
Leonardi
orig.
et S.
Spiritus
in
dandum
Instr.
insuper tertiam
partem
musti
ultimarum vindemiarum.
Arm.
litt.
fasc. 6 n.
23
et Instr.
litt.
tom.
f 32a
1
Panacterius
Andreas Nesener, Bartholomeus Mutheus, Nicolaus et Symon de Colonia, officiales et provisores B. M. de Anima locant Angelino della Stufa (cfr.
quaedam accasamenta,
in
fasc.
11 n.
et Instr, litt
2:
1424 Febr.
Margarita vidua
societati et
raneam
porticali
et
33 f Adami Theotonici calzolarii donat hominibus hospitalis S. M. de Anima domum tersolaratam cum cameris, sala et stabulo et cum
tom. 1
108.
Celsi
et Juliani,
Arm,
litt
B fasc. 6 n. 24 B fasc 4
tom. 1
f.
39.
Cfr.
supra
nr. 2.
34
1.
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
*)
pretio 95 floren. Jacobae uxori Antonii Magliano duas tertias partes domus positae
regione Pontis,
cum cum
Instr.
cameris, porticali
cooperto ante
in
et
medietate
putei existentis
Instr.
f.
horto
litt.
Mariae de Anima.
litt.
orig.
Arm
tom. 1
36.
35
uxor Joannis Tucii Nicolai dant Jacobae uxori Antonii Leonardi dicti de Magliano investituram domus positae in regione Pontis. Die autem 29 Jan. 1425 Petrus (de Fuxo) tit. S. Stephani in
Celio
Monte
presb. Cardinalis
et
ecclesiae
SS.
Laurentii
et
Damasi Commendatarius, ratificat venditionem domus praedictae. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 6 n. 25b et Instr. litt. B
tom. 1
f.
36
1426 Maii 26: Joannes Antonius Pauli dicti Homodei vendit casalenum discopertum in regione Parionis positum (ubi abinde
aedificata
fuit
domus magna
Petri
ducat. auri
litter.
favore
Arm.
1.
litt
fasc.
n.
26
et
Instr. litt
1426
Julii
filia,
21:
Altruda,
Adami Theotonici
ipsius
37 Margaritae coniugum
donationem
post
obitum
tarnen
Margaritae
hospitali B.
confirmat
M. de Anima factam,
Instr.
orig.
insuper
eidem
hospitali
Arm.
supra
litt.
fasc.
27
et Instr. litt
tom. 1
40. Cfr.
n.
2.
38
M. de Anima
commoranti
locant
1426
Juli
21:
in
Provisores hospitalis B.
domum
ducator.
regione.
positam
XXIV
litt
in ipsa
Arm.
litt.
B fasc.
PP. V.
6
ad
n.
28
et Instr.
tom. 1
163.
^ 15:
39
Martinus
preces
1427 Mart.
Martis
hospitalis B. M. provisoris Andreae (Didaci) episcopo Ajacen. (postea Megren.) in Romana Curia resident'!, ut praeviis duabus monitionibus excommuni-
cationis
detentores
bonorum
et
scripturarum
ad
hospitale
B.
M.
de
Anima
spectantium.
Romae apud
10
Martii
Pontif.
anno X. Bulla
orig.
Arm.
et
litt
fasc.
n.
et Instr. litt
1429 Aug.
7:
40
Angelella eius uxor
se suaque
bona donant
hospitali et ecclesiae B.
M. de Anima,
domum
ki
cum domuncula
contigua
positam
in
regione Columnae
de Copellis, cui respondent annuum censum XX solidorum, et vineam unius petiae cum canneto sitam extra portam Populi in loco dicto Monticelli sub proprietate ecclesiae S. Andreae de Fordinolglis et censu pariter XX solid. Arm. litt B fasc. 11 n 1 et Instr. litt B tom. 1 f. 100 et 101. 41 1429 Sept. 9: Conradus Conradi de Alamania, panacterius de regione S. Eustachii, relinquit hospitali B. Mariae de Anima
1
domum
per se
emptam
Lello
Pauli,
reservato
usufructu
Magdalenae uxori suae ad eius vitam. Instr. orig Arm. litt 42 B fasc. 6 n. 30 et Instr. litt B tom. 1 f. 64. 1429 Dec. 1: Thomas Joannis de Anagnia, de regione Parionis in Urbe, et Perna uxor eius vendunt Michaeli Henrici Theoto-
quondam Colae Angelucii de Ebulo, de eadem regione, domum cum porticali etc., positam 2 Instr. orig. Arm. litt B in ipsa regione, pretio 150 flor auri. 43 fasc. 6 n. 29 et Instr. litt B tom. 1 f. 67. 1430 Aug. 24: Paula uxor quondam Pauli Caroselli de regione Parionis pretio CXLV florenorum vendit Petro de Cassatiis
nico, cursori Papae, ac Titiae filiae
(cfr.
supra
n. 37)
domum cum
quae fasc. 7
n.
positam
orig.
et contrada,
litt
Arm.
31 et Instr.
litt.
tom. 1 f. 165.
44
Lelli Cardelli, spetiarius
1430
Oct. 8:
Parionis,
XXXV
della
puario
n.
balneatori)
regione,
Stufa,
(cfr.
supra
33) de
eadem
circa,
cum
1436 die 26. Decembris idem Matthaeus defuncta uxore Angelella illos usufructus durante sua ahsentia ab Urbe. 2 Medietas hujus domus, quae solvit annuum censum IV denariorum ecclesiae S. Mariae in Vallicella, ex legato supradicti Michaelis devenit postmodum ad
1
Anno
cedit
eidem hospitali
hospitale B.
M. de Anima.
t.
Documenta ad ipsum
et
hospitale
fe.
M. de nima
pertinentia.
11
arboribus fructiferis
hospitalis
infructiferis,
confinem
a retro thermis
Theotonicorum.
litt.
Instr. orig.
Arm.
litt
fasc.
n.
32
et Instr.
tom. 1
170.
45
Jacoba uxor Antonii Leonardi vendit hospitali B. Mariae de Anima pretio 130 floren. duas tertias partes dornus positae in regione Pontis, quas die 22. Jan. 1425 emerat a
capitulo ecclesiae SS. Laurentii et Damasi,
partem,
Instr.
quam
etnit
orig.
Arm.
Cfr.
litt
B fasc.
n.
n.
25a
tom.
1 f.
51-54.
supra
35.
46
Beneventanus, Vicarius archiepiscopus 1442 Junii 8: Astorgius Urbis/ sub poena excommunicationis omnes, qui sciant, quod
B.
Mariae
de Anima
quandam domum
1442 Junii 13:
nici,
tom. I
f.
71.
47
quondam Colae Angelutii de Ebulo de quondam Michaelis Henrici Theotoconfirmat legatum, quo medietas domus cum
regione positae per ipsum Michaelem hosorig.
Cfr.
porticu
pitali
in illa
B.
fasc.
n.
Arm.
supra
litt.
B
et
n.
43
infra n
50.
48
1442 Aug. 12: Magistri Petrus Tessitor, Clemens Jacobi de Alamania calsitor (!) regionis Parionis, Bertoldus panectarius et Joannes Michaelis de Frande pelippasius, officiales et provisores hospitalis B. M. de Anima, locant magistro Angelino Conradi barbitonsori regionis Parionis domum terraneam et solaratam, cum horto et puteo ac certis casellis circum jacentibus, quae dicitur La Casa della Stufa" (domus balneorum) posita in illa regione et in parrochia S. Blasii della Fossa, sub pensione annua VII ducat auri Papa non existente in Urbe" et XXIV ducat. Papa veniente ad Urbem". Instrorig. duplex exemplar Arm. litt B fasc. 7 n. 34 et Instr. litt.
;
tom.
15:
I.
f.
49
Angelucii
1442 Oct.
Titia
quondam
et
de Ebulo
fatetur, se
habuisse ab
officiali
provisoribus B. M. de
Anima
deposi-
tum
ducat. auri
idque sub
Die 20
Dec
1448
in S.
R. E.
Cardinalem promotus.
pignore
itagl,
medietatis
;
domus
ipsius
Titiae
(?),
positae
in
regione
Parionis in loco
ad
Instr. orig.
f. 72. Cfr.
Arm*
n.
/ose.
n.
36
et Instr.
litt.
tom. 1
supra
48
et infra n. 56.
50
1442 Dec. 16:
Officiales et provisores supra n.
49 nominati locant
Rasino Simonis (alias dicto Roscio) regionis Columnae et Joanni de Franchfordia barbitonsori regionis Parionis domum hospitalis
terraneam
et
solaratam
cum
cirin
cumjacentibus, nuneupatam
La Casa
Papa non
regione Parionis
in
Urbe a Eo veniente ad Urbem XXIV ducatorum, solvendorum ad medium annum in medio anno, ut moris est. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 7 n. 35 et Instr. litt. B tom. 1 f. 178 Cfr. supra n. 4Q. 51 1444 Dec. 8: Eugenius IV. concedit capellanis hospitalis B. Mariae de Anima pro tempore existentibus facultatem audiendi confessiones pauperum Alemannorum, neenon servientium hossione annua VII ducat. auri
pitali
ipsi,
eisque
S.
Eucharistiae
et
coetera
ecclesiastica
aeterni". Dat. Romae apud Pastoris Petrum VI. Idus Decembr. anno XIV. Bulla orig. f sed sublato plumbo, Arm. litt. A fasc. 2 n. 9 et Instr. litt. B tom 3
sacramenta ministrandi.
S.
f. 13.
52
Saulus
(Friderici)
civis
1445
Jul.
14:
Romanus
apost.
locat
ad annos V
et
litter.
scriptori
abbre-
domum apud
ducatorum,
cauto tarnen,
quod Papa recedente totaliter quavis de causa ab Urbe" domus ipsa obligetur eidem Joanni pro restitutione summae restantis sibi debitae. Arm. litt. B fasc. 7 n. 37 et Instr. litt. B tom. 1 f. 180. Cfr. infra n. 54. 53
Joannes
de Tefelen,
Rector
parroch.
ecclesiae de
inter
alia re-
B.
M. de Anima pro
pauperibus
7 n. 38
et
confluentibus;
vero
bona sua
litt.
indistinetim.
litt.
Test
orig}
Arm.
B fasc.
tom. 1
183.
54
1 Die 24 Sept. 1445 executores illius testamenti a Joanne de Tefelen Interim defuneto constituti ipsam execntionem in alios transferunt. Arm. litt. B fasc. 10 n. 69. Cfr. supra n. 53 et infra n. 59.
I.
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
13
Eugenius
PP.
IV.
committit
contra
(Honofrio
detinentes
et
Francisci)
sententiam
B.
proferat
bona
et
ecclesiae
Mariae
de
Anima
ecclesiae
S.
de Anima canonice unitae. SignifiRomae apud S. Petrum, anno etc. 1445 idib. Maii Pontif. an. XV. Bulla orig. Arm. litt. A fasc. 2 n. 10 et Instr. litt. B tom. 3 f. 13. Cfr. infra n. 234. 55 1445 Dec. 9: Tutia (alibi Titia) filia quondam Colae Angelucii de Ebulo, de regione Parionis, donat hospitali B. M. de Anima medietatem domus (de qua supra n 50). Instr. orig. Arm. litt B fasc. 7 n. 39 et Instr. litt B tom. 1 f. 191. 56
Andreae eidem
carunt nobis ."
ecclesiae
Dat.
B.
Anseimus de Breda, litter. apost corrector ac hosM. de Anima protector, necnon Arnoldus Haertz et
Joannes Bayndi, notarii causarum s. palatii apost., atque Henricus Cardinalis pistor, Mathias de Colonia textor et
Michael Rayss sutor, provisores ipsius
hospitalis,
concedunt
in
emphyteusim perpetuam Joanni Mutinello (seu melius Misse* nillo) panecterio de regione Parionis, domum terraneam in regione S. Eustachii sub annuo canone 2 floren., id tarnen non nisi post mortem Magdalenae uxoris quondam Conradi dello Buffalo panecterii de regione S. Eustachii. Instr. orig. Arm. litt B fasc. 7 n. 40 et Instr. litt. B tom. 1 f 201. Cfr. infra
f
n.
58.
57
Provisores supranominati locant eidem Joanni Muti-
nello pistori
vineam duarum petiarum positam in loco, qui dicitur Subtignano, apud ecclesiam S. Leonardi (cfr. supra n. 32 a ), idque ad decennium et sub pensione trium floren. annuor. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 8 n. 41 et Instr. litt. B tom. 1
200.
f.
58
Mag. Arnoldus Nicolaus
Haertz,
litter.
1447
Junii 30:
tor, in
apost.
scrip-
executionem testamenti Joannis de Tefelen cedit capellae seu hospitali B. Mariae de Anima creditum florenorum aureorum LXVI, quod ille de Tefelen habebat contra Saulum
Friderici, sub onere tarnen anniversarii perpetui pro anima eiusdem de Tefelen die 30. Augusti in eccl. B. M. de Anima celebrandi. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 8 n. 42 et Instr.
litt
tom. 1
f.
fit
59
domus
fayore,
hospitalis
ob mortem supradictae
14
Nagl
tectori hospitalis B.
Anselmo Fabri de Breda (tamquam proM. de Anima) domum positam in regione Parionis (apud ipsum hospitale Alemannorum). Instr. orig. Arm. litt Bfasc. 8 n. 43 et Instr. litt. B tom If 203. Cfr. supra n. 44.
floren
XC
60
1449 Mart. 11:
rardi,
Martinus
et Jo.
Baptista,
filii
quondam
etc.,
Juliani
Ge-
permutant suam
domum cum
B.
horto
positam
in re-
gione Parionis
et hospitali
domo
posita in
Instr.
pro compensatione
CG
ducatis.
f.
B fasc.
et
n.
44
et Instr.
litt.
tom. 1
n. 63.
61
eiusdem
alia
cum
construendo
ac
orig.
usum pauperum.
litt.
Test
Arm.
litt.
fasc.
n.
45
et
Instr.
tom-
1 f. 221.
62
quod provisores M. de Anima emerunt medietatem domus prope
sitae et
ipsum hospitale
talis
domus
ac-
domum
Dat.
ipsius
hospi-
filiis
eiusdem
S.
domus
litt.
Romae apud
V. Bulla
Decembris
Pontif.
anno
orig.
Cfr.
fasc.
n. 11
et Instr.
tom.
f.
14
63
de Baro, clericus Baren, dioec, rector de Trivio paretino regionis Pontis, vendit
1455
Dec.
13.
Antonius
ecclesiae S. Blasii
An ima quoddam
Laurentii
hospitalis
ter-
iuxta
domum
Pauli
contiguum
domibus
//.
et
rebus
ipsius
ducator. Instr.
litt.
B fasc.
46
et Instr.
III.
litt.
tom. 1
226.
64
Calixtus PP.
I,
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
15
et in
Urbe
vicario
nis
domus
hospitali B.
in
fuerat
hospitalis S. Spiritus
hospitalis
nEa quae".
II.
Dat.
Romae
ap. S.
litt
Petrum
fa$c.
13 et
Instr.
tom.
16.
65
Calixtus PP.
III.
duabus monitionibus excommunicationis sententiam bona et scripturas hospitatis B. Mariae de Anima. Significarunt Nobis". Dat. Romae ap. S. Petrum etc. IX Kai. Januar. Pontif. an. II. Bulla orig. Arm. litt
proferat contra detinentes
fasc.
n.
12 et
Instr. litt
tom.
f. 15. et
66
praepo-
Nicolaus
petuus vicarius B. Mariae Colbergen. et Cosselleyen. ecclesiarum Caminen, dioec, recognoseunt se debitores Lucae Duncker et Theodorici de Drhyel sociorum in DC florenis auri ratione 2 mutui. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 8 n. 47 et Instr. litt B
tom. 1
228.
67
1462 Apr, 2: Salvatus Andreae de Toccho a ven. viro Fridel de Corbeck, Petro Bange et Theodorico Clinckrode provisoribus
hospitalis B.
M. de Anima
et
in
con-
troversia
in
compromissarius
et Instr. litt
Arm.
B fasc.
n.
48
tom. 1
68
1462 Apr.
3:
Salvatus Andreae de
a dicto Veccia
lum Veccia vertente inter alia declarat, communem esse viculum oecupatum in aedificando muro suae domus
adiacente
muro domus
Heere
mu-
rum ipsum demolire vel in eo trabes appodiare. Arm. litt B fasc. 8 n. 49 et Instr. litt B tom. 1 f.
Instr. orig.
130.
69
Die 5 Mart. 1460 in S. R. E. Cardinalem promoto, qui tunc fraternitati hosM. de Anima nomen dedit. 2 A cujus tergo legitur, illud conservandum esse propter donatione CCL floren. hospitali faetam per Petrum Martini executorem testamentarium Heinemanni de Vinea, qui dicitur accessisse huic Obligation!,
1
pitalis B.
16
Anima
1464 Aug.
et
6:
episcopus Brixinen.,
in
condit codicillum,
S.
quo
S.
electa
sibi
se-
pultura
alia,
ipsa
ecclesia
flor.
Petri
ad Vincula
relinquit,
in
inter
quinque milia
litt.
Rhen. hospitali
Instr.
Nicolai
Cusa,
Arm.
tio
B fasc.
n.
eum 50 et
tom. 1
131.
70
CCC
hospitalis B.
Tungen 2 et Joanni Lente provisoribus M. de Anima domum cum horto in regione Papublicam
et alios confines. Instr.
litt.
Arm.
10:
litt
B fasc.
n.
52
et Instr.
tont. 1 f.
232.
71
1464
Iul.
(seit
de Schardafellis)
de regione Pontis, Canonicus SS. Celsi et Juliani, una cum Joanne de Schardafollis, domum in regione Parionis et parrochia S. Nicolai in Agone positam Bartholomaeo de Coppinis, cognato Metti de Mannutiis de Prato, pretio 400 flor. vendit Instr. orig. Arm. litt B fasc. 9 n. 51 et Instr. litt, tom 1 72 f. 133. Cfr. infra n. 73.
1467 Oct. 3:
Vicarius curiae episcopalis Pistoriensis super controversia inter
Mettum de Mannutiis de Prato et Barthol. Thomae de Coppinis de Prato ac Thomassium eius fratrem ratione do-
mus
rnen
n.
in
via Parionis
deeernit,
domum
prope Agonem in Urbe positae inter ipsam spectare eidem Metto, nonnullis
Instr.
f.
alia
ta-
adiectis
conditionibus.
litt.
orig.
Arm.
apost.
litt
fasc. 9
53
et Instr.
1:
tom. 1
73
vendit
Pario-
1469 Apr.
Mettus
B.
de
Mannutiis,
scriptor,
hospitali
M. de Anima
domum
positam in regione
pretio
Agone
CCCCXII
ducator.
M. de Anima adscriptus una cum Petro (de Schauenberg) et episcopo Augustan., Joanne (de Mella) tit. s, Priscae presb. card. et episcopo Zamoren., Jacobo (filio regis Portugaliae) s. Eustachi! diac. card., qui in ecclesia hosp. B. M. de Anima per episcopum Mindonien. (Mondouedo) quatuor ordincs minores roccpit, Berardo tit. s. Sabinae presb. card.
1
Confraternitati B.
presb.
tit
s.
Vitalis
card.
et
s.
Eustachi! card.,
ad apicem apostolatus (noiu. Pins III.) assnmptus eidem hospitali 300 vol. librormn ac 100 dtieatos et nimm calicem leyavit. Alii S. R. E. cardinales benefactores ipsius hospitalis, sc. Melchior (de Meckau) ep. Brixinen., Raymundus (Peraudi) op. urccn., uilelmus (Enkenvorth) ep. Dertusen. infra occurrent passim. Scriptori litter. apost 4 Nov. 1408 in episcopum Warmicn. (Ennland) promoto.
qui
,
I.
Documenta ad ipsum
orig.
hospitale B.
M. de Anima
n.
pertinentia.
17
Instr.
Arm.
litt.
B fasc.
54
et Instr.
litt.
tom. 1
f
1469
et
74
B.
Jul.
Albertus Cock
provisor hospitalis
M. de Anima
ille
Mettus de Mannutiis
Parionis
sitae
provisor
ratihabitioni a
dicto Metto in
regione
tis)
pro Bartholomaeo de Coppinis promissae et poenae 1000 ducatororum in eodern contractu appositae renunciet, ipse autem Mettus promittat, se infra annum instrumentum illius venditionis favore hospitalis per Barthol. antedictum iuxta quod-
hospitali
orig.
Arm.
litt
fasc.
daturum 9 n. 55
et
consignalitt
et Instr.
75
Can.
Frisingensis,
Fridel de de Ecklens* provisores hospitalis B. M. de Anima, locant Bartho lomaeo Valasthar, familiari et camerario Roderici episcopi Albanen. Card. Vicecancellarii, domum Turrim appellatam, cum puteo
Corbeck
et S.
area
seu
horto,
positam
auri,
in
regione Parionis
nonnullis
et
parrochia
additis
aliis
pactis
et
Instr. orig
litt.
fasc-
n.
56
et Instr. litt
tom. 1
138, 139.
Lelii
76
S.
Bernardinus
quondam
alias Teufel,
et
hospiti
domum
regione
pacto
accasamenta antiqua
pretio
nuncupatam
Parionis,
hospitium
cum Campanae"
nova,
horto et
et
pertinentiis,
in
positam
auri
82 ducatorum annuorum
et
ac
cum
tradendi
nucellata" in festo
sub obligatione
exponendi
panae.
Camlitt.
Instr. orig.
Arm.
litt
B fasc.
n.
57
et
Instr.
n.
79, 80.
fratres
et
77
de Rubeis
1480 Maii
6:
Parionis
Lionello
regione,
de regione de Capitaneis de
hospitalis B.
orig.
Novaria
domum
positam
in
illa
domui
M. de Anima contiguam, pretio CL ducator. auri. Instr. Arm. litt B fasc. 9 n. 5S et Instr. litt. B tom. 1 f. 243.
Na gl,
Urkundlich zur Geschichte der Anima,
-
78
13
anno ad 8 annos Joanni Angelo alias Teufel, hospiti de Alamania in Urbe moranti, hospitium Campanae sub annua pensione 82 ducator. et traditione unius scatolae confectionum et unius nochiatae sive nucellatae," quae in festo
locatione
Bernardinus
de Valle,
recedens a
1479
inita,
locat iterum
die Nativ.
litt.
Dni.
fieri
debet.
Arm.
litt.
B fasc.
11 n.
et Instr.
79 nomine suo ac Francisci et fratrum vendit Joanni Angelo hospiti hospitii Campanae
tom. 1
f. 319.
Bernardinus de Valie
dicti
partem domus
alias
hospitii, positae
in
erat
scala
antiqua,
et Instr.
pretio
DL
ducator. auri.
B fasc.
1485
Jul.
11 n.
litt.
tom. 1 f.
16:
burg Treviren.
auri
Canonicus
eccl. S.
summa 24 floren! annuatim eidem hospitali pendenda, ad ipsius hospitalitatem servandam, locat Nicoiao Russ presbytero Moguntin. dioec. collectam seu questum eidem hospitali per civitatem et dioeprocurator hospitalis B. M. de Anima, pro
et apostolica auctoritate
de more
81
Arm.
litt
B fasc
n. 59.
M. de Anima ex una ac Laurentiam de Gotifredis, viduam qu. Jacobi de Mutis, et Stephanum de Ootifredis, Canonicum basilicae S. Petri de Urbe ex altera
Inter hospitale B.
parte
et
III.
fit
concordia super
certis
differentiis
concernentibus
II.
1
domum
ipsius hospitalis,
litt
positas
n.
in
regione Parionis.
Instr. orig.
Arm.
B fasc.
60
et Instr. litt
tom. 1
f.
248.
82
7:
1486 Maii
Joannem Hagenwiller et Joannem Listighe, proM. de Anima, et Bernardinum de Capitaneis fit concordia, qua adserta fuit communis proprietas duorum murorum, quos iste Bernardinus construxerat in domo sua, sed in terreno hospitalis B. M. de Anima: unum
Inter
visores
hospitalis B.
scilicet
domum
a
hospitalis ex opposito
eiusdem
alterum
parte
posteriori
versus
1 Quam venditionem Petrus et Franciscus de Valle supradicti die 30. Apr. 1482 ratificant (Arm. B, 11 n. 6, Instr. B, I f. 323 et II f. 15). 2 Provisores hospitalis erant Joannes Hagenwiler et Johannes Listighe, notarii causarum s. palatii Apost., inhabitator 111 domus Andreas de Swallenbach, bar-
bitonsor.
I.
Documenta adtpsum
et in
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
10
Agonem
talis;
latere versus
in
additis
quoque
tom. 1
et
conditionibus.
eadem concordia nonnullis aliis cautelis Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 10 n. 61 et
Instr. litt
f 253.
quondam
Joannis
83
de Capitaneis, frater ac haeres Bernardini, vendit Adriano de Corneto domum in regione Parionis, confinem ab uno latere domui hospitalis B. M. de Anima, a duobus aliis lateribus viis publicis et a quarto
Leonellus
latere plateae
Agonis,
pretio
ducatorum DCXII.
Instr.
f.
orig.
Arm.
litt
B fasc.
10
n.
62
tl
et Instr. litt
tom. 1
257.
84
in burgo emphyteusim ad vitam a capitulo basilicae S. Petri concessam, locat ad quatuor annos Nicoiao Fabri alias Smedts, sartori in eodem burgo commoranti, sub annua pensione LX ducatorum. Arm. litt. B fasc. 11 n. 7 et Instr. litt. B tom. 2 f. 21. 85
domum
ad rubeam lunam
nuncupatam,
sibi in
S.
Catherinae,
nuncupatam,
positam
in
regione
S.
Eustachii,
Ca-
una cum
24
ducator., adiecto
pacto retrovenditionis.
et Instr. litt
orig.
Arm.
litt.
B fasc.
scriptor
10
n.
63
tom. 1
86
de
B.
1489 Aug.
8:
Adrianus
,
Castellanus
hospitali
Corneto,
litterar.
apostolicar.
vendit
regione
Parionis,
eiusdem, a duobus
tere plateae
DCCC.
Instr.
f. 140.
orig.
Arm.
litt.
B fasc.
10
n.
64
et Instr.
litt.
tom. 1
87
1490 Apr. 16: Franciscus et Bernardinus ac Petrus, filii q. Lelii de Valle, domini hospitii Campanae", a Joanne Angelo al. Teufel" pensionem octo annorum pro eodem hospitio ab ipso locato
acceptam
testantur.
Arm.
litt
B fasc.
10
n.
65
ei Instr.
litt.
88
Bapt. de Scuttis et
provisores
Florentii
Viti
hospi-
B.
lacen.
Hase-
Frisingen.
Est
promotores
domus XVII. (Cfr. supra n. 84). Provisores hospitalis erant causarum (in Romana curia) Joannes de Derchem et Joannes Blederghin.
20
Anima
praepositos
et
staden, ecclesiarum)
et
puteo
Instr.
domus
orig.
regione
Parionis.
Arm.
fasc. 10 n.
66
et Instr. litt
tom.
If 264.
1493 Aug. 7:
89 quondam Reinchardi Gerlac clavarii Theotonici conficit inventarium bonorum ipsius Reinchardi, ubi mentio fit de locatione emphyteutica cuiusdam domus hospitalis B. M. de Anima. Instr. orig. Arm. litt B. fasc. 10 n. 67. 90
Ursulina uxor
. .
.
1495
hospitalis
B.
Mariae de
Anima et Bernardinus de Cupis concordiam ineunt super rnuro ab eodem Bernardino constructo prope murum domus XV. hospitalis
ipsius, positae
in
litt
fasc
91
11 n.
et Instr. litt
tom.
2 f.
25.
1498 Martii
30:
Sismona Joannis
B.
Fabri
Alemana,
vidua
factis
relicta
legatis
eius-
quae
est illud:
dem
hospitalis, in
numero
unum ducatum
pro dicendis
in-
ac
illius
rios
deputat.
Instr. orig.
et
Arm.
B fasc.
10
n. 68. S.
92
de
Provisores
confratres
hospitalis
Mariae
Anima solemniter decernunt structuram novae ecclesiae Alemannico more compositae loco ecclesiae in situ et fundo ipsius hospitalis dudum erectae. Miscellaneorum tom. X fol. 4. 93
1
Provisores
et
confratres
hospitalis
B.
Mariae de
2
Anima deputant pro perficienda structura novae ecclesiae dominos Wilhelmum abbatem Lucemburg., Joannem Burchardum, Joannem Weydemann, Thomam Deyx et Joannem Brandis eisque omnes necessarias et opportunas facultates, quae partim taxative enumerantur, committunt. Miscell. tom. X fol. 5. 94
1
1499 ante
29
Octobris:
Litterae
supplices
ad
Alexandrum
pp.
anti-
VI
directae,
quibus
petitur
venia
funditus demoliendi
Instrumentum integrum legas in Appendice. Idem observes quoad n. 94. Magistrum cercmoniarum palatii Apost., auctorem libri, cui titulus est diarium Burchardi, a. 1503 in episcopum Ortan. promotum. 3 Forsitan idem ac ille Joannes Brandis, qui a. 1492, quum esset canonicus Cracovien., in epum. Prcmislen. electus a. 1493 resignavit et a. 1499 oratorera Ladislai regis Hung. apud Sumnium Pont. egit.
1
I.
Documenta ad ipsum
hospitale B. M. de
Anima
pertlnentia.
21
quam
choro
ce!
ecclesiam B. Mariae
t!e
sive
campanili
ipsi
ecclesiae
convenientibus
et ita
aedifieiis fabricandi,"
signantur hoc
modo:
Pla-
mandamus
Insuper
S.
R." Videatur in
Camera
R." Visa in
Ca-
Urbis, ut
assignent.
mandat camerario suo ac magistris de via publica pro illa struetura Miscellaneorum tom. foi 10 Arm. A, fasc. 6, n. 7
P.
aliquam partem
et in Ind. vetust
95
Joanne Burchardo referente, se obtinuisse a Summo Pont, facultatem demoliendi antiquam et construendi novam ecclesiam, deputati pro struetura facienda mandata decreto diei 25 Sept. 1499 conformia conficiunt, nominantes pro computo
hebdomada faciendo rev. dominum Augustinum capella num et Joannem servitorem hospitalis, quibus salarium mensile decem carlenorum assignant. Miscellaneorum tom. X foi 0.
quavis
96
1500 Febr. 13:
patrona
in
Catherinae ./hospitale"
nuneupatae,
ut
positae
regione
Eustachii,
illius
donat
turris,
berga medietatem
debeat
illa
tarnen,
eadem Barbara
possit
ei
inservire
in
infirmitate,
de
totaliter
remaneat
1
n.
alteri
Arm.
litt
C fasc.
1 et Instr. litt.
tom. 1
f.
269.
97
Provisores hospitalis B. M. de Anima locant domum seeundam nuneupatam Thomae de Astis episcopo Forliviensi, eius vita durante, pro annua pensione LXV ducatorum, ac sub
nonnullis conditionibus, praesertim ratione construclionis novi
hospitalis et reparationis ac reformationis
eupatae, inter
sitae. Instr.
domum
po-
98
1501
Raymundus (Peraudi) tit. S. Mariae novae presb. Card. Gurtzen. ad complendam fabricam novae ecclesiae S. Mariae de Anima donat medietatem tertiae partis peeuniarum
(circiter):
Vulgariter nuneupatus, eo
erat.
(Ourk)
^5
sibi
Anima
Coloniensi
ratione
latere
assignatarum
fungeretur.
1
de
collectis
in in
civitate
indulgentiarum
Jubilaei,
dum
Germania Legati a
munere
litt.
Dat.
Romae (absque
litt.
fasc.
n.
et fnstr.
tom.
2 f.
n.
103.
99
Barbara
Hetzlin
pretio
XXX
ducat.
vendit turrim
iis-
dem
vendita
quibus a Catherina Sturin Catherinae Kercherin ab hac ipsi Barbarae donata fuerat, et cum pacto
redimendi
provisores
infra quadrimestre.
1501,
hospitalis
B.
M. de Anima, defuncta
persolvunt
illius
Barbara,
tamquam
ducat
litt
eius legatarii
dicto Joanni
Leonis
XXX
suo
pro
redemptione
273.
turris,
litt.
qui
renunciat juri
fasc. 1 n.
et Instr.
B
1:
tom. I
f.
Cfr. n. 101.
facit
100
testamentum, quo
1501 Oct.
inter alia
ac Jacobinae
clesiae
seu
hospitali
M. de Anima,
Lion
ita
tarnen,
quod
ille
XXX
pro ipsius
turris
redemptione, provisores
in dicta turri
autern hospitalis de
Anima
et hospitalitatem
C fasc.
et tom.
et Instr litt
Cfr. n. 100.
tom. 1
f.
278 ac
clesiae
tom.
2 f 28
f. 47.
101
Joannes Jacobus Leyst decret. doctor, decanus ecMariae Virg. ad Oradus Moguntin., die 10. Jul. 1502 procurator constitutus ad exigendas in usum fabricae ecclesiae B. Mariae de Anima quascunque pecuniarum summas a prinB.
cipibus
et
aliis
Oermaniae
Instr.
personis, substituit in
suas vices
Jacobum Buer.
1503
febr. 9:
orig.
Arm,
fidem
Ernestus archiepisc.
etc.,
fasc. 1 n. 6.
facit,
Raymundum
eccl.
S.
card.
apud
pecuniarum occasione jubilaei in territoriis eccl. ae Magdeburgensis collectarum, quae summa florenorum 1026 in favorem ecclesiae de Anima de Urbe destinata erat. Instr. B t. 3 foL
52. Cfr. supra n. 99.
103
Bnaw
Colonieos.
I.
Documenta ad ipsum
liospitale B.
M. de Anlma
sibi
pertincntla.
23
Nicolaus
B.
Eichorn, electa
sepultura
in
ecclesia
M. de Anitna, illud ultima voluntate heredem hospitalis suum instituit Instr. orig. Arm. litt C fasc. 1 n. 7. 104 1503 Sept. - Oct: Pius IIP legat hospitali B. Mariae 300 Volumina librorum ac 100 ducatos auri et unum calicem cum patena cappellae suae. Arm. litt A fasc. 6 n. 8 et ind. vet pag. 7. 105 1504 Maii 8: Joannes (Burchardi) episcopus Ortan., Wilhelmus Ab* bas Wyssenburgensis, Joannes Copis, 2 Andreas Wunsedel et
confratres
hospitalis
de Anima
ecclesiae
conveniunt de
constructione
novi chori
et sacristiae
cum
ut ipsi super
muros
cum
inutili
remanente. Instr.
voluntate,
tom.
2 fol.
in
34.
106
S.
sepultura
ecclesia
Mariae
de
Anima cum
alia legat
Ebrainer, cappelPraxedis,
lanum
Alich
Joannem
Warmiensem, Egidium
107 1504 Nov. 15: Joannes Burchardi episc. Ortan., Joannes Weydemann Olomucensis et alii provisores hospitalis B. M. de Anima ratam et gratam habent Iocationem domus XL, positae in parrochia S. Blasii de Pisciola in regione Parionis, Petro Post pro annua praestatione 65 ducatorum factam. Instr. B tom 2 fol.
32. Cfr. infra n. 130.
Georgium
Postel
108
vicae et Jo.
filii,
vendit
Rezzo, servienti
pretio
regione Pontis,
DC
ducatorum
domum
positam
card.,
confraternitati
de Piccolominibus s. Eustachii diac. de Anima adscriptus et protector eiusdem. supra not. ad n. 70 et infra Append. n. 7. * A. 1522 in epum. Terracin. promotus.
esset Franciscus
Olim,
quum
hospitalis B.
Cfr.
!24
in
regione
Parionis
1 n. 8.
Instr.
orig.
Arm.
litt
Cfasc.
109
1506 Junii 28: Provisores hospitalis B. M. de Anima locant domum XIV nuneupatam, in regione Campi Martii positam, Saulo
quondam Antonii de Senis et eius uxori ac annua CII carlenorum antiquorum. Instr
fasc. 1 n. 9.
filiis,
sub pensione
orig.
Arm
litt
110
Joannes Weydemann,
Joanne Copis, Bernardo Sculteti aliisque locant in emphiteusim Joanni Sander de Northusen, palatii apostolici causarum notario
et
canonico
eccl. B.
M. Virg.
sonis ab eo nominandis et ad
XVI
gione
ducator. auri
domum
Erfforden., pro se et duabus pereorum vitam, pro pensione annua primam nuneupatam, sitam in re-
Parionis
(inter alia)
parochia S. Nicolai in Agone, sub pacto impendendi, infra biennium, 500 ducatos ad melioet
Instr.
f.
orig.
Arm.
litt.
C fasc.
1 n. 10
111
tom. 1
283.
Cfr. infra n.
114.
Area sive Curtile, positum retro domum XXI. hospitalis B. ML de Anima prope ecclesiam S. Simeonis de regione Pontis, a rectore seu commendatario ipsius ecclesiae (Angelo episc. Tiburtino) in emphiteusim perpetuam conceditur Antonio
Prato,
scriptori
Oratia Dei de
apostolico,
litt.
XXXV
C fasc. 2
IL 112
M. de Anima,
ae
ratificantes
locationem emphiteuticam
domus
VIII
Brixen, pifiliis
sub
cum eodem
Stephano super dieta domo seu muro illius et super viculo 113 medio. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 2 n. 12. 1509 Febr. 5: Joannes Weidman, Wilhelmus Enkenvort et Caspar Wirth, provisores hospitalis B. M. de Anima, redueunt ad XII ducatos annuos et ad vitam dumtaxat Joannis Sander canonem ducator. XVI ab eodem debitum pro locatione emphiteutica
Quam
Marcus
vendiderunt
illam
dedit hospiUli
136.
1.
Documenta ad ipsum
die
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
25
domus primae
concedunt
tertiana
18. Febr. 1508 eidem facta ac facultatem personam nominandi ad investituram ipsius
domus, eo quod ipse Joannes mille ducatos in melioramentis illus domus expenderit. Instr. orig. Arm. litt. C fasc. 2 n. 13
et Instr.
litt.
tom. 1
f.
n.
111.
114
Wilhelmus Enckenvort, Joannes Sander, Rupertus Spiegel aliique provisores hospitalis B. M. de Anima locant domum VI. nuncupatam, positam in regione Parionis, Theoderico de Eynen, palatii apostolici causar. notario curiali et confratri ipsius hospitalis, ad eius vitam, pro annua pensione L ducator., sub conditione, ut impendat infra annum de suis pecuniis ducatos C in melioramenta eiusdem domus et statim ducatos CC pro fabrica ecclesiae: hos tarnen excomputandos super pensione annua illius domus. Instr. orig. Arm. litt. C
fasc.
2
9:
n.
15 et Instr.
litt.
tom. 1
f.
295.
115
1509 Nov.
Provisores hospitalis B. M. de
obligant ipsum hospitale novae fabricae ecclesiae rum mutuantibus infra quinquennium faciendam. Testes fuere Theodoricus Borchem Paderbornensis, Sigismundus Weber Augustanus, Henricus Bode Mindensis; notarius Jacobus Hubert clericus Leodiensis. Arm. litt C fasc. 2 n. 16 et Instr. litt B
1
tom.
f
6:
40.
116
praepositus
ecclesiae
in
1510 Martii
Petri,
Joannes Knyb,
domo
ipsius
Moscatelli de Belforte
suum testamentum (Romae in testatoris) per manus Joannis Philippi scriptoris Archivi Romanae Curiae conpositam
Petri
in
Heynseid burgo S.
dem
domum suam
s.
M. de Anima, legat eiburgo S. Petri et vineam prope Crucem Montis Marii etc.,
s.
Domino Papae 50
fraternitatibus
s.
Petri,
con-
Annae
de Urbe binos ducatos, dummodo confratres conducant funus suum ad hospitale Theutonicorum; insuper vult, ut in ecclesia
Campi
fol. 66,
Orig. et Instr.
tom.
Arm.
litt.
C fasc.
n. 17.
117
rum
4 Nomina eorum, qui illas pecunias mutuas dederunt, pecuniarum invenies in Appendice n. 8.
et
quantitatem
ipsa-
56
1511 Apr. 30:
Georgii,
Raphael (Riario de Ruvere) ep. Ostien. card. S. papae camerarius, decernit, hospitali B. Mariae de Anima, apud quod pulcherrimo opere sumptuoso construitur ecclesia, satisfaciendum esse de legato favore fabricae ipsius hospitalis a Raymundo Card. Ourcensi relicto, modumque satisfactionis huiusmodi statuit. Dat. Romae in Camera apost
die 30. April 1511."
Arm.
litt.
fasc.
n.
10;
et Instr.
litt
B
1511
tom.
f.
43.
118
Wilhelmus de Enkenvort, Joannes Sander et Joannes Schuetz, provisores hospitalis B. M. de Anima, locant in emphiteusim simplicem domum XIV nuncupatum Margaritae de Hoern uxori Cornelii de Zelandia, sub pensione annua trium ducator. auri et sub certis aliis conditionibus, praesertim de melioramentis domus eiusdem faciendis. Instr. orig. Arm. litt. 119 Cfasc. 2 n. 20 et Instr. litt B tom. 2 f. 44. 1512 Apr. 29: Franciscus Nante Mediolanensis, Hieronymi de Pichis civis Romani negotiorum gestor, se obligat pro centum rubris
16:
calcis
Dec
B.
Arm.
litt
C fasc.
n. 22.
1512 Mai 8:
Provisores
(Enkenvort,
sacristia
Sander, Schuetz)
B.
confratribus in
nova
ecclesiae
M. de Anima conhospitalis
S.
natis
et
nascituris
in
domum
ipsius
decimam
Stephani
in
tertiam"
Piscinula
sitam
in
emphiteusim sub certis cautelis, praecipue de faciendis melioramentis, concedunt Instr. B tom 1 foi 300.
121
XXXVI
latii
Kunben
apost.
extra
causarum notario, vineam trium petiarum positam portam Castelli, in contrada Montemario, sub annua
litt.
C fasc
3 n
21.
Provisores hospitalis B. M. de
dominum Lucam
Conraiter presbiterum
in
Stephani
Constantiensem deputant
procuratorem
hospitali
dem
publicati et ecclesiae
1.
"Documenta ad ipsum
liospitale B.
M. de Anima
pertinentla.
"27
computum legati florenorum 1026 eidem ecclesiae Raimundum S. Mariae Novae Cardinalem Ourtzensem facti. Instr. B tom. 2 fol 52. Cfr. n. 103 et 118. 123
assignatos in
per
1503-1513 Julius II vivae vocis oraculo concedit indulgentiam plenariam visitantibus ecclesiam hospitalis B. M. de Anima a
solis Dominicae 24. NoArm. litt. A fasc. 6 n 9. 124 1513 Apr. 30: Provisores hospitalis B. M. de Anima impetrant litteras monitoriales contra Albertum de Fidelibus ac eius gene-
primis
vesperis
usque ad occasum
vembris.
Ex
Ind. vetust. p. 8,
partium
in n. 23.
Alberto
Arm.
litt.
C fasc.
1513
Jul.
11:
Oeorgii, Camerarius
M. de Anima ex annatis
communi-
servitiis beneficiorum, monasteriorum et ecclesiarum Oermanicae Nationis decem ducatos pro quolibet centenario recipiant, donec summam mille ducatorum rhenensium eidem hospitali per Melchiorem (de Meckau) Cardinalem Brixinen.
bus
litt.
Afasc.
3
1513
n.
14. Cfr. n.
127.
tit.
126
S.
Jul.
13:
Po-
ecclesiae
illius
hospitalis
hae-
redem
xinen.,
tali
instituerat,
ut auctoritate
apostolica
infra
quatenus
satisfaciant
vel
moneant debitores ipsius Card. Bri20 dies de eorum debito eidem hospisuper eo concordent sub poena excomet
Oeorgium Saxoniae
Duces,
sub quorum
temporaii dominio
debitoribus
degunt, ut
eidem
an.
hospitali
Romae
pontific.
ap. S.
I.
P. Bembus. Arm. litt. A 6 n. 11 et Instr. litt. B tom. 3 f. 68. 127 1513-1521: Leo PP. X. indulgentias concedit porrigentibus manus adiutrices seu eleemosinas pro nova fabrica ecclesiae et hospitalis B. M, de Anima; facultates quoque et privilegia quaedam tribuit nuncio seu quaestuario illarum eleemosinarum colligen-
13
Iulii
1513
^8
darum causa
6
n.
provisoribus deputando.
Arm.
litt
fasc.
128 1515 Jan. 3: Balthasar de Aldendorff, maritus Barbarae de Norimberga, Bernardum Sculteti provisorem hospitalis B. M. de Anima
12 et
Instr. litt
tont.
90.
procuratorem
suum
instituit
ad
eidem
1515 Nov.
1
agendum super restitutione domus Tunis S. Catherinae* Arm. litt. C fasc. 3 n.24. 129
in-
(Viterbii):
Leo PP.
ut
clinatus committit
sarutn
talis
auditori,
M. de Anima licentiam dandi in emphiteusim domum XII. Petro Post (de Leyden Trajectens. dioecesis) aurifabro ad ipsius Petri ac uxoris et filiorum vitam. Arm. litt. A fasc. 6
B.
n.
n.
13 et Instr.
131.
litt.
tom.
f.
108
et infra
130
Provisores hospitalis B.
ipsius
hospitalis
domorum
etc.,
summam
M. de Anima mutuo
dederat.
n.
Arm.
litt.
C fasc.
52
et
Ind.
vetf
18:
130.
131
1518 Febr.
Maximilianus
Imperator,
considerans
dilectionem
et
Friderici
III.
confraternitatem B. Mariae de
Anima
domus eiusdem
hospitalis,
dudum sumptuose
ficiatur, cultus
per
eandem
divinus ac hospitalitas
conservetur et augeatur,
manuteneantur,
declaratione
et
bonorum
universis et singulis
et
sub
nul-
quorumcumque actorum
et
attentatorum,
ne
hospitale,
et S.
Romani Imperii
protectione
recepit; committens Alberto Pio Comiti Carpensi ac aliis pro tempore existentibus apud S. Sedem Rom. Imperatoris oratoribus, ut ad requisitionem illius conf ratern itatis ecclesiam ipsam, hospitale et confraternitatem ac bona eiusdem contra quosvis molestantes defendant et tueantur, absque novo sui et successorum suorum mandato. Dat in civitate nostra Imperiali
I.
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
29
Augustana XV. a mensis Februarii An. 1518." Diploma orig. (subtracfo sigillo), quod integrum exhibebitur in Appendice, Arm. litt A fasc. 5 n. 18 et Instr. litt B tom. 3 f. 77. 132 1518 April. 18: Bernardus Sculteti, Joannes Schuetz Pragensis et Wilhelmus Beringer, provisores hospitalis B. M. de Anima, recipiunt a Oasparo Wirth in depositum 82 ducatos, qui, si non repetiti fuerint ab eodem O. Wirth, remaneant titulo donationis eidem ecclesiae et hospitali. Instr. B tom. 1 fol. 305. 133 1518 Juli 29: Bernardus Sculteti praepositus Stettinen. ac decanus ecclesiae Wormatien., Papae cubicularius, habitans in regione Parionis, electa sibi sepultura in ecclesia hospitalis B. M. de Anima in sepulcro novo, quod sibi construxerat, haeredem instituit ipsum hospitale seu ecclesiam. Instr. orig. litt C fasc.
n.
27
et Instr
litt.
tom. 1
f.
368.
134
Theodoricus de Eynem, praepos. eccl. SS. Simonis et Judae Oo slariensis, Joannes Schuetz et Wilhelmus de Beringen, provisores ecclesiae et hospitalis B. M. de Anima, cum Joanne
transactionem ineunt,
ita
dimittatur
possessus
doms
signatae nu-
mero X,
hospitale
positae
Puteum album",
autem
titulo
135 Anima) fiunt pacta sponsalitia M. de inter Stephanum de Montanariis, de regione Pontis, sergentem armorum Papae, et Caeciliam filiam Simonis de Romieda sergentis. Instr. orig. Arm. litt C fasc. 3 n. 28. Cfr. n. 109. 136 1519 Aug. 17: Joannes de Corrado, quondam Joannes fornarii de Genotzen (Onotzheim) Eisteten, dioec, pistor in regione Parionis, electa sibi sepultura in ecclesia B. Mariae de Campo sancto, quae pro funerali et servitiis divinis ibidem faciendis
tom, 1 fol 312, tom.
(In
69.
ecclesia B.
Thoma
fratre
suo, legat
filiae
in
illa
regione Antoninae
suae,
prolem legitimam vel moriatur in aetate pupillari, substituitur pro una parte ipsius domus ecclesia et hospitale B. Mariae de Anima/ pro altera parte ecclesia Campi
non habeat
In Indice
vetustiori
additur:
ad cuius
(id
est
*
ecclesiae et hospitalis)
fa-
vorem
X bri
30
sancti
et
Nagl,
pro
tertia
parte schola
ca-
pellae
visitationis B.
legat;
Urbe
et extra eius
missae.
Arm.
litt.
C fasc.
364-366.
1519 Sept. 10:
sessionem
Oaspar Langer
domus quondam
Arenulae prope
Campum
legatae.
florum
hospitium Campanae,
sibi
ab eodem Joanne
litt.
Arm.
fasc.
n.
30
et Instr.
1520
138 Copis Leodiensis, protonatarius ap ,i<nis ac litt apost arum corrector et abbreviator de majori praesidentia, Joannes Inghenwinkel praepos. Xanten. Colon, dioec, item Wilhelmus de Enkenvoirth, Joannes de Beka Cameracen., Theodoricus de Eynem, Christoforus de Schirdingen Herbipolen., Joannes Sander Moguntin., Oeorgius Dinnelborch Traiecten., Wolfgangus
tom.
f.
88.
Jul. 15:
Joannes
Boler,
Joannes
Bieten
praepos.
in
concedunt in emphiteuAngeli de Bubalis domicelli sim Franciscae de Cupis, uxori Romani, et nobili adolescenti Christophoro de Bubalis, eorum
Kantenbruer,
confratres
hospitalis,
filio,
et
et
XVII.
sibi
invicem
Agonis,
contiguas, positas
regione
Parionis
prope forum
sub annuo canone LXX ducator. et aliis pactis, et praesertim quod exponant in earumdem domorum melioramentis, infra
biennium,
nalis
ducatos
et
quod
ipso
super incorporatione
facienda.
1
Instr. orig.
Arm.
litt
fasc.
n.
31 et Instr. litt
tom. 1
f.
306.
139
Oaspar Langer, clericus Augustan. dioeces., vendit Joanni Buren, decano ecclesiae S. Joannis Maguntin., domum contiguam hospitio Campanae, in regione Arenulae ad manum
Die 11. Aug. 1520 Angelas de Bubaiis dorn icellus Romanus ratificat illara concessionem emphyteuticam uxori suae Franciscae de Cupis et Christophoro filio faetae (Instr. orig. Arm. C, 4 n. 32) et eodem fere tempore Joannes Dominicus de Cupis s. Joannis ante portam lat. presb. card. Tranensis, ut eadem concessio ad effectum deducatur, traetatibus cum provisoribus praedicti hospitalis habitis renuntiat (Cedula orig. Arm. A, 6 n. 14 et Instr. B, 3 f. 92).
1
I.
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
31
cum
4
antiqua
n.
turri,
pretio
CCCCXV
lf.343.
1522 Febr. 23:
ducator.
Arm.
litt.
fasc.
33
et Instr. tom.
140
Adriana de Saladinis, Veneta, aeeeptos testatur centum ducatos sibi mutuatos a Oaspare Langer; ipsaque et Gregorius de Epiphaniis, scriptor Romanae Curiae, declarant se
debitores Joannis Buren in
litt
XXX
ducatis.
Instr.
orig:
Arm.
141
C fasc.
n. 34.
Petrus
episc.
Cervien.,
Urbis
Gubernator,
mandat
Theutonicorum (sicut et aliarum Nationum), ut de coetero infirmos quoslibet de sua Natione reeipiant ac sustentent vel eos de congrua subventione provisos ad hospitalia et alia Urbis loca similia mittant: idque sub poena 200 ducatorum qualibet vice et pro quolibet infirmo. Instr. litt.
rectoribus hospitalis
tom.
fol. 98.
142
regione
in
S.
comrnorans
S.
Annae
ducatos
ecclesia
hospitalis
Anima
tertiis
institutae
tres;
post obitum
Instr.
orig.
Arm.
1524 Sept.
C fasc.
n. 36.
143
praepos.
Goslar. Hildesien,
8:
Theodoricus de Eynem
M. de Anima,
concordant
in
cum Dominico de
Urbe apud puteum album, super fabrica domus eiusdem in duobus muris {seil, domorum IX. et XII.) ipsius hospitalis. Instr. orig. Arm. litt. C fasc. 4 n. 37 et Instr. litt B tom. 1 f. 361. 144
Dominici
1524 Nov.
16:
guntin., electa
Johannes Buren decanus ecclesiae S. Johannis Masibi sepultura in ecclesia B. Mariae de Anima,
domum
Stephanus Sturm
illius
jussor venditioni
talis
domus.
Langer die 28. Febr. 1522 accedit tamquam fideInstr. orig. Arm. C, 4 n. 35; Instr. B, 1 f. 346. Hoc instrumentum non fnit regestratum in libris hospialias
regestratum."
De hoc legato partim fttit soiutum, ideo Nihilominus documentum non inutile ob recensionem legatariorum praesertim Theutonicorum tunc in Urbe degentium.
tergo
instrumenti legitur:
32
ad
Campum
anniversarii;
quod
hospitale
demum
sibi litt
post executionem
duplex
aliorum legatorum,
haeredem
instituit.
Instr. orig.
exemplar Arm.
Cfr. n.
Cfasc.
n.
38
et Instr.
litt.
tom. 1
339.
146.
145
1525 Martii 10: Provisores hospitalis B. M. de Anima concedunt domino Qaspari Wishan, clerico Misnensis dioec, in Rom.
curia
causarum procuratori,
domum
in
emphiteusim ad vitam
carleni)
et
decem
quod
et
teneatur
fabrica
pro
tom.
360. Cfr.
145.
146
Joannes de Beka, praepositus eccl. s. Andreae Coemit domum positam in regione Trivii, in conspectu
Dominici de
Massio de Leis, qui vulgo dicitur: Palutius de Massiis de Casali " Instr. orig. Arm. litt. C fasc. 4 n. 40. 147 1527 Sept. 5: Joannes Sander de Northausen, canonicus Erforden. Moguntinae dioec, provisor hospitalis, nomine hujus accipit
domus sitae apud SS. Apostolos olim Joannis de Beka Coloniensis, qui illam vi testamenti ecclesiae et hospitali 148 de Anima donaverat. Instr. B tom. I fol. 367. Clemens PP. VII indulgentiam perpetuam conces1527
possessionem
.
. .
sit
singulis
Sept.
(11.
litt.
litt.
fasc.
n.
18 et
Instr.
tom. 3
98.
149
tradit exet
timationem laborum
expensarum
in constructione ecclesiae
Mariae de Anima
27.
bus
tatur.
Maii
et 20.
Instr.
f.
orig.
in residua summa 342 ducatorum ac dieNov. 1528 ducatos 242 se recepisse tesArm. litt. C fasc. 5 n. 41 et Instr. litt. B
tom. 1
353-356
et 358.
150
Andreas Buel
clericus Herbipolensis, in
Rom. Curia
Hie
Palutius
illam
domum
n.
21.
Nov.
1525
Jacobo de Zambeccariis
39).
I.
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
33
valoris 24
ducatorum
et
tunicam nigram,
diebus
festivis
tom.
quam 2 f.
ipse testator
75.
151
1527
Julii
IQ:
Oaspar Weyshan
sepultura in ecclesia B.
M.
in
domo
hospitalis,
quam
in-
pretio
nis
tantum
23:
sibi
locatiotont.
fol. 106.
1527
Julii
Margarita
sepultura
famula
B.
Casparis
152 Weyshan,
electa
ecclesia
M. de Anima, testamento
suo
in
domo
Oasparis
Weyshan
Olivero de Rinner condito legat hospitali de Anima unam catenam auream valoris 22 aureorum et ultra, unum chifum argenteum oblongum, annulos aureos quattuor valoris 15 duc.
aureorum.
fraternitati
s.
Annae Alemanornm
;
omne argentum repertum ad conficiendum calicem item conBarbarae Alemanorum unam catenam valoris 6 s. ducat. etc.; item beatae Mariae in Campo Sancto de Urbe
1527 Aug. 21:
153 B tom. 2 foL 77. Wilhelmus Cardinalis Dertusen. litteris Fontanae 21. Aug. 1527 ad Theodoricum Eynem et Joannem Sander, provisores hospitalis et ecclesiae B. Mariae de Anima, directis
duc. quinque. Instr.
conqueritur,
quod
illi
Ex
in
de coetero hoc fieri prohibet, adjungens se, cum adeuna cum ipsis conditurum statutum desuper observandum. nota vestustioris descriptionis tabularii pag. 10, exscrlpta
et
litt.
A fasc. 6 n. 19. 154 Clemens PP. VII. committit episcopo Casertan., ut praeviis duabus monitionibus excomrnunicationis sententiam hospitalis proferat contra detinentes bona et scripturas et ecclesiae B. M. de Anima. Significarunt nobis." Dat. Viterbii etc. VI. Kai. Octobr. Pontific. anno V. Bulla orig. Atm. litt. A 155 fasc. 3 n. 15.
Arm.
Guillelmus (de Enckenvort)
et
tit.
Card. Dertusensis
Lemeken, provisores ac confratres hospitalis S. M. de Anima; necnon Joannes Plebis, Henricus Strick, Henricus van den Cruck de Frankfordia pistor, officiales ac provisores Campi Sancti; et Nicolaus Cathen pistor Alemanus, Joannes de Hose
Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima,
3
34
et confraternitatis pis-
torum Theutonicorum, pro tertia quisque parte locant domum XXII nuncupatam seu furnum, ad eos siiniliter pro tertia parte spectantem, Thomae Conradi pistori Alemanno regionis Parionis pro annua pensione XV ducatorum. Instr. orig. Arm. litt. C 156 fasc. 5 n. 43; Instr. litt B tom. 2 f. 99.
1533 Januarii 23:
hospitalis
B.
Hermannus
Groll
clericus
Maguntinus, provisor
M. de Anima, cum consensu Martini Lupi comprovisoris locat domum XL apud Clavicam prope sanctam Luciam in regione Pontis ad decennium pro annuo canone 157 50 ducatorum aureorum. Instr. B tom. 3 foL 424. 1533 Martii 27: Heredes Johannis Copis, episcopi Terracinensis, Guillelmum tit. SS. Joannis et Pauli presb. Card, et alios constituunt procuratores suos ad capiendam possessionem domorum Romae existentium ad eundem Johannem Copis spectantium, et praesertim ad tractandum et concordandum super cum provisoribus hospitalis B. Mariae de Anima. Instr. illis orig. Arm. litt B fasc. 5 n. 44, Cfn n. 160 et 161. 158 1533 April IQ: Ouglielmus (Enkenvoirt) Card. Dertusensis, protector hospitalis de Anima, et Petrus Vorstius, Joannes Ingenwinkel,
1
Hermannus
provisor,
Adam
Richardi
decanus Bonnensis
Lemeken, confratres
hospitalis
de Anima,
Gaspa-
domum, quam
olini
domino Marti no
conditione meliorandi
domum
2 foi
etc.)
aureorum.
1535 Maii 18:
clesia B.
Instr.
tom.
101.
159
illius
memoria
construenda
in
ec-
B.
M. de Anima ac pro omnibus, quae idem hospitale M. praetendere posset super eiusdem episcopi hereditate,
domos
hereditarias eiusdem
unam magnam parvam, sibi contiguas prope Turrim Sanguineam; provisores autem promittunt suis
et alteram
expensis
inde earum
orig.
medietatem
dictis
heredibus tradere. 2
Instr.
Arm.
litt
C fasc.
n.
45
et 45a.
160
Anima
'
Teut. de
Aug. 1527 defuncti. Cfr. supra n. 106 et lib. Confr. Urbe (Romae et Vindobonae MDCCCLXXV) p. 255. Supplicatio cum signatura Papae in Instr. tom. 3. cit.
Die
15.
B.
M. de
I.
Documenta ad ipsum
Hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
35
1535
Jul. 9:
Paulus
et
PR
III.
visores
super
juribus ecclesiae B.
tura ac
super
aliis
eidem
factae,
pro
quibus omnibus
sibi
hospitali
duas domos
quae fuerant
a perito
Dat.
ipsius episcopi,
pretii
erat.
aestimandi medietas
heredibus consignanda
Idus
Jul.
fasc.
Marcum
litt
VII.
an.
I.
Arm.
litt
tom.
f.
285}
episc.
161
1540 Martii
Martinus
Lupi,
Petrus
Vorstius
Aquen.*
et
Cornelius Hemstede
scutifer,
provisores ecclesiae B. M. V. de
Anima, locant domino Jacobo a Quercu mercatori Rom. curiam sequenti in quadriennium domum XXIII. pro annuo canone 100 ducatorum, quam summam illico recipit magister
Joannes Magane
in computum sallarii sibi debiti marmore allare majus in ecclesia B. M. de pro construendo ex Anima una cum sepultura b. m. Wilhelmi Cardinalis Dertusensis. Instr. B tom. 3 foi 162. 162
architectus
1542 Jun.
6:
tea adjudicatam
Jacobus della Cercha, mercator Flander, domum cum stufa, positam Romae in regione
.
sibi
. .
an-
.,
pro
summa CC ducatorum
dioeces.
(cfr.
cedit
idem Jacobus 163 1543 Nov. 21: Petrus Vorstius, Joannes Hominis, Joachimus Latroff (canonicus Magdeburg ), provisores hospitalis S. Mariae de Anima, Francisco de Cocchitis ad tempus vitae stupham et domum positam in regione S. Eustachii, cui ab uno latere bona societatis calceolariorum (Teutonicorum) de Urbe, retro bona hospitalis S. Andrae seu ecclesiae de Anima sunt contigua, annuo canone scutorum 50 concedunt. Instr. B tom. 2 foL 142. 164 1544 Sept. 11: Provisores hospitalis B. AI de Anima constituunt procuratores Gasparem Hoier etjoannem Hominis ad recuperandum bona eiusdem hospitalis praesertim in Patrimonio nqminatim vero in territoriis Viterbii, S. Petri consistentia, Roncilionis, Monteflasconis. Orig. Arm. litt C, fasc. 5 n. 48. 165
n.
summam
declarat
Arm.
C fasc.
n. 47.
Quae concordia
1536 (Arm. C, 5
a.
n. 46).
1549*
36
Anima
et
medicinae doctor
ho-
ac Pauli PP.
physicus, se
constituit
debitorem favore
M. de Anima
positarum
domorum
hospitali
ab heredibus Joannis Copis episc. Terracinen. natione Germani cessarum, dictumque hospitale recognoscit dominum
1
phiteusim
earundem domorum, quarum maior ex nunc locatur in emAntonio Cadamusto nepoti ipsius Thomae. Instr. minuta, absque notarii subscriptione, Arm. litt A fasc. 6 n,
20 B
sores
et Instr. litt
tom.
f.
144.
166
1546 Februarii
olim
S.
b.
14:
hospitalis B.
m. Cardinalis Dertusensis
Gallorum,
intra
bona
ipse
ecclesiae
Ludovici
et
quam
medietatem
ipsi
Cardinalis
suis
testa-
Michaeli
Godefrido de
Enkenvoirt nepotibus
hospitali
mento
tom.
reliquit, altera
medietate
legata.
Instr.
2 foi
154.
167
III.
Paulus PP.
rum domorum contiguarum positarum apud Puteum Cor* vorum", in regione Campi martii, factam per hospitale ab
heredibus Wilhelmi Cardinalis
IX. Kai. Oct. anno XII.
litt.
2
Dertusensis, qui
dudum
22
aliam
Dat. Assisii
et Instr,
Arm.
litt.
A, fasc. 6
n.
B
2:
tom.
f.
289.
168
1546 Nov.
III causam inter Alexandrum ac alios de duarum domorum b. m. Cardinalis Dertusen., ex una, et hospitale B. M. de Anima, ex altera parte, super iisdem domibus vertentem praesidenti et clericis Camerae 3 Arm. litt. A fasc. 6 n. 23 et Instr. litt B Apost. committit. tom. 3 / 290-293. 169 1547 Aug. 26: Cornelius Haemstede scutifer apostolicus et Theodoricus de Palude, provisores hospitalis B. M. de Anima con-
Paulus PP.
Rufinis,
inquilinos
Qui Thomas
hospitali
et
s.
forminm
6 n. 21
2
Joanne episc. Sabinen, et Nicoiao S. Mariae in via lata duas domos, quas detinet, vigore trium sententiarurn conMariae de Anima relaxare mense 1546 (?) jubetur (Arm. A.
a
cum
quae hac de causa Sunirno Pont, porrecta erat et quae I. c. asscrvatur, enarratur, Cardinalem Dertusen. unan cappcllam construxisse in ecclesia hospitalis eamque picturis et ornamentis oniasse. 3 In supplicatione hac de causa facta adest signatura sequens: ^Placet D. N. Papae. B. Card. Ouidiccionus."
In supplicatione,
I.
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
37
Martinum Constantinum clericum Leodiensem procuratorem ad litem inter ipsum hospitale et Alexandrum ac Aurelium de Ruffinis super quadam domo ortain. Arm. litt. C fasc. 5 n. 49 ac fasc. 6 n. 51 et Instr. litt B tom. 3 f. 196. Cfr. n. 167-169. 170 1547 Sept 10: Elisabeth Levenaix de Stettyn Alemanna, electa sibi sepultura in ecclesia B. Mariae de Anima, inter cetera non
stituunt
B.
et
Matri" hospitalis
S.
Andreae, ubi
scutum unum; heredem autem universalem instituit Angelum Bevilacqua Papae massarium. Arm. litt. C fasc. 5 n. 50. 171
apostolica confirmat,
B.
quod die 9. Sept. 1548 provisores hoM. de Anima Antonio Bartholomaei de Carpano,
et
armarolo Florentino
et apothecas divisam, positam quae a cloaca S. Luciae tendit ad puteum album), sub annuo canone XXII scutorum locaverunt. Instr. orig. Arm. litt C fasc. 6 n. 52. 172 1550: Jodocus Holofilter episc. Lubicen. et Caspar Hoyer, provisores ecclesiae B. M. de Anima, locant ad tempus vitae Ottoni Truchsess de Waldburg tit. s. Balbinae Cardinali Augustano domum in regione Parionis intra bona ecclesiae sitam annuo canone 60 scutorum aureorum. Instr. B tom. 2 fol. 204. 173 1551 Nov. 26: Cornelius Hemstede scutifer aplcus. testamento suo sepulturam in eccl. B. M. V. de Anima prope altare eligit Barbarae et relinquit eidem ecclesiae decem scuta in auro s. ultra scuta 48, quae in dotem filiae suae Lucretiae de Valle sponsae Pauli de Vicovaro aurifabri legata favore hospitalis de Anima impendi possent, 4 si ipsa Lucretia aut ejus soror Julia innuptae morerentur. Instr. B tom. 3 fol. 209. 174 1551 Dec. 5: Caspar Hoyer et Jo. Hominis, provisores hospitalis B. M. de Anima, locant Marco Antonio de Innocentiis unam domum ipsi hospitali contiguam (primam), valde tarnen ruinosam, pro annuo canone scutorum 90 et cum anticipata solutione scutorum mille pro aedificatione quartae partis dictae domus. Instr. B tom. 2 fol 226. 175
domum
in
X, in duo apartamenta
(in
regione Pontis
Id
quod factum
est.
58
ab Hermanno Leti retrocessio domus sitae de Copellis, sibi in emphiteusim concessae sub die 23 Martii 1551, facta est, et ratificat, quod eidem Hermano ac Antoniae de Sanctis, eius uxori, ad 3. generationem domus XXIII (die 29 Iunii 1534 a Cardinali Dertusen. pro dote capellae Adriani VI. hospitali B. M. de Anima donata), posita in platea de Flisco, ubi dicitur Mons Leonis" in regione Parionis, sub annuo canone L ducator. a provisoribus eiusdem hospitalis locata est. Instr. orig. Arm. litt C fasc. 6 n. 53 et
die 12 Maii 1552
S.
ad
Salvatorem
Instr. litt
tom.
f. 118.
176
1554
Iulius
PP.
III.
concedit
indulgentiam plenariam
visi-
Anima
die 25 Novembris,
an-
ecclesiae.
Arm.
litt.
fasc.
177 6 n. 24 et Instr. litt B tom. 3 f. 239. 1554 mense Iulio: Provisores hospitalis B. M. de Anima domum seeundam hospitalis domui episcopi Camerinensis contiguam, quae domus honorabile membrum hospitalis existit, at in
plurimis locis
ratione
ex nunc paratam peeuniam pro repanon habentibus", Ottoni de Wachtendonck clerico Leodiensi J. U. D. et Archivi scriptori pro annuo canone 80 scutorum cum exbursatione" scutorum tercentornm in repailla
tom. 2
237.
B.
178
M. de Anima
et
concedunt
et
domum XL
ruinam
nomine
ipsonim
canone 90 scutorum, qui canon decennium post completionem fabricae domus augeri non
valeat,
et ultra
dummodo
ipsi
conduetores
summam
mille scutorum
intus
et
impendant pro reparatione ipsius domus eamque extra toto locationis tempore manuteneant". Instr. B
243.
Provisores ecclesiae B. M. de
in
tom.
fol.
179
Anima
in
Realdo
Columbo Cremonensi
generationem
in
medicina
in
doctori
et
Sapientia
ter-
domum
emphiteusin
concedunt,
ita
tarnen,
ut
impendat mille scut pro reparatione domus ruinam minantis et insuper annuum canonem scutorum 33 solvat atque alia
I.
Documenta ad ipsum
hospitale B.
M. de Anima
pertinentia.
39
illud,
quod
facie
dictae
domus
imaginem nostrae Dominae cum Christo in ulnis ac hinc inde duabus animabus." Instr. B tom. 2 fol. 246. 180 1557 Febr. 22: Alexander Junius (auditor rotae) et Jo. Menscher alias Hominis, provisores ecclesiae de Anima, locant domum IV a m fratribus Desiderio et Bernardo Olgiati ad novennium pro annuo canone scutorum 125 in auro. Instr. B tom. 2 fol. 250.
.
Cfr. n.
179.
181
Alexander Ruffinus, electus Melphiensis, declaratur a divinis suspensus, eo quod non solvit pensionem pro domo
emphiteuticata,
posita
ecclesiae S. Ludovici nationis Gallorum,
de Anima pertinente.
Cfr. n.
regione Columnae ad
169
et
170.
ecclesiae
in
Provisores
de Anima
supradicti
182 emunt
S.
domum
cui
cifixi
sitam in
Urbe
latere
domui ab uno
contigua est
domus monialium
Instr.
Crufol.
tom.
251, 270.
1562 Oct.
in
183 Urbe in
in
domo
suo
eligit
sepulturum
ecclesia S.
Mariae de Anima, relinquens bona sua (non multa) quas relinquit mulieribus TeuS.
tonicis
fol.
in
hospitali
Andreae degentibus.
Instr.
tom.
253.
184
in die anniversario dedicationis ipsius
litt.
1563:
siam
tom.
S.
Mariae de Anima
Nov.).
ecclesiae (25.
Arm.
fasc.
n.
25;
Instr.
litt.
3
1
f.
:
259.
Cfr. n. 177.
185
1563 Maii
in
ratificat
restitutionem domus ad hospitale spectantis, sibi alias emphiteusin concessae, a Michele mercatore Flandro, ipsius
eiusdem hospitalis factam. Testes et David Dolet cler. Cameracensis, notarius vero Petrus Vinchenculx presbyter Ambianensis, cuius tessera Par sit fortuna labori." Arm. litt. C 186 fasc. 6 n. 55; Instr. litt. B tom. 3 /. 257. 1565 Jul. 10: Augustinus de Picabellis de Trivilio, pistor in Urbe,
Livini nomine, provisoribus
erant Laurentius
electa sibi
sepultura in ecclesia B.
M. de Anima, societatem
40
pistorum heredem
dianae
S.
sibi instituit
cum
et
obsequii
pro
defunctis
mense
in
in
capella
Martini in
eadem
ecclesia celebrandi;
necnon cum
obliga-
tione
ornatam
et
aliis
manutenendi ipsam
necessariis.
cappellam
orig.
paramentis,
picturis
n.
Docum.
Arm.
litt.
C fasc.
56.
187
1573 Jan. 30: Gregorius PP. XIII. inter ecclesias, quas designavit ad indulgentias lucrandas per eleemosinarum elargitionem
hospitali
1573, annotat
litt.
fasc.
B.
p.
Mariae de Anima. IL
altare
S.
Arm.
188
in
1573
(circiter):
Barbarae
ecclesia B.
M. de Anima
visitantibus
defunctis
tatis B.
et
ecclesiam
ipsam
Mariae Virg.
Arm.
litt.
B fasc.
n.
12.
189
1585 Martii 8:
sis
sibi sepultura in eccl. B. M. de memoria in ea ponenda ordinata, relinquit ipsi ecclesiae scuta X eandemque ecclesiam hospitalis Theutonicorum post mortem Barbarae Dierumville uxoris suae, usufructuariae institutae bonorum Romae existentium, heredem
Anima
lapidea
sibi
in
universales
illum
heredes vocat Henricum et Joannem Sprengerium, patruum et hunc fratrem, ac Catherinam Sprengeriam sororem. Copia simplex Arm. litt C fasc. 6 n. 57; Instr.
tom.
litt
Bf.
309.
Cfr.
n.
192.
190
hospitalis
1587
(circiter):
Sixtus PP.
V.
bis
ecclesiam
B.
M. de
Anima
visitat,
primum ob
prope Coloniam Agrippinam, deinde gratias acturus pro marchionis Badensis ad fidem catholicam conversione: ea vice 40,
autem 50 aureos elargiens eidem ecclesiae. Arm. fasc. 6 n. 29; Instr. litt. B tom. 3 f 280.
illa
litt.
191
praevia
Sixtus PP. V.
committit Vicario
Urbis,
ut
domuncularum
Pincio,
in
Monte
ex
he-
Sprengherii
Flandri
provenientium, factam
et praesertim,
ac
sol-
vendum
debita hereditatis
illius Petri
quia eae-
I.
bocumenta ad ipsum
a
hospitale .
M. de Anima
pertinentia.
41
dem domunculae
Arm.
litt
mulierculis
6 n. 28; Instr. litt. B tom. 3 f 277. 192 1595 Mart. 16: Administrators ecclesiae B. M. de Anima et Aemilia de Scellis, vidua qu. Laurentii Sillani, concordiam ineunt
fasc.
in
lite
inter
ipsos
exorta super
domo
fasc.
in
quae
et
anni
Arm.
V.,
litt
n.
58;
Instr.
litt.
tom.
f.
282.
193
ob gratiarum actionem de recuperata civitate Praga, missam celebrat in ecclesia B. M. de Anima. Arm. litt A fasc. 6 n. 30; ex Ind. vet p. 12. 194 1626 Dec. 4: Ippolytus Card 5 Aldobrandinus, S. R. E. Camerarius,
1620 Dec. 4:
Paulus PP.
1
pretio
CL
scutor. vendit
hospitali B.
cum
Arm.
litt.
n. 31.
Cfr. n.
198.
VII.
195
suo Brevi sub annulo
Piscat.
Alexander PP.
committit Vicario Urbis, ut licentiam concedat provisori hosB. M. de Anima vendendi loca Montium pro scutis 3900 ad emendam domum Flavii Cherubini. Arm. litt A fasc. 6 n. 32; ex Ind. Vet pag. 12. 196 1659 Jul. 21: Alexander VII. per suum chirographum Bandinello
patriarchae
Constantinop.,
et
Pontificiae
domus
praefecto,
circa
structuram ecclesiae
plateae B. Mariae
de Pace nuncupatae
de Anima 33; ex Ind. Vet p. 13. 197 1661 Jan. Antonius Barberini Card. Camerarius dat patentes litteras super venditione dimidiae unciae aquae Virginis" pretio scutor. 100 ad commoditatem ecclesiae et hospitalis B. M. de Anima eorumque domorum in insula eiusdem eccl. et hosp. positarum die 9 Oct 1660 (vigore inserti chiographi Alex. VII 2 d. d. 1 Sept. 1660) facta. Arm. litt A fasc. n. 19. 198 1682 Jul. 31: Palutius Alterius, Card. Camerarius, hospitali B. Mariae de Anima licentiam tribuit fabricandi in situ publico in regione Parionis, iuxta topographiam designatam in patentibus litteris. Arm. litt A fasc. 4 n. 20; ex Ind. vet p. 5. 199
varia committit ad ecclesiam et hospitale B. Mariae
spectantia.
.
.
Arm.
litt
A fasc.
n.
Mae domus
antem
ecclesiae et hospitalis B.
2
Cardellis,
sub
utili
tergo documenti
Cfr. n. 195.
Aquam
XXVI
et
XXVIL
42
Leopoldus Rom. Imperator, confirmans Privilegium 15 Feb. 1518 a Maximiliano Imperatore concessum, nonnulla statuit tum ad tollendas dissensiones in confraternitate B. Mariae de Anima exortas, tum ad bonum eorundem piorum locorum promovendum et hospitalitatis commodum etiam ad
;
sub
sua protectione
recipit,
mandans
num
ecclesiastica
vel
saeculari
in
auctoritate
praeditos, suscipiat
exhibetur, Arm.
Di-
fasc.
Append. integrum
litt.
200
plenariam
concedit ad
SS.
septennium visitantibus ecclesiam B. Mariae de Anima in Lamberti episcopi et Joan. Nepomuceni et indulgentiam
VII
annorum ac totidem quadragenarurn in SS. Annae et Barbarae festis diebus. Datum apud S. Mariam Maiorem 30 April. annoV. 201 Breve orig. Arm. litt. A fasc. 6 n. 34.
1844:
Sagro del Card. Vicario (Costantino Patrizi) ad un Triduo per la riapertura della Chiesa di S. Maria dell' Anima dopo compiuti restauri. Arm. litt. A fasc. 6 n. 35. 202
.
.
Invito
circa
hospitium
Teutonicum
Mariae de Anima
edit.
203
Notizie
dei
medesimi
restauri
nel
Supplemente
al
n.
32 del
Diario
di
Roma
Quae
IL
Documenta
S.
ad hospitale
Andreae
pertinentia.
Angelus
et
Gregorius
Oliva
1
filii
de
2
Joanni Buccamagio
clerico
ac pro ea Petro presbytero et eiusdem ecclesiae plateam ante ipsam Arm. litt. B fasc. 1 n. 1 et Instr. litt
tom. 1
f.
143
Simeonis
filiis
204
de
1313 Oct. 4:
Petrus
1
Poncello Ursi de
Eustachii).
Ursi quatuor
domos
terraneas et medie-
in
Instr.
f. 4.
orig,
Ann.
filiis
litt
fasc. 1 n.
et Instr.
litt
B
1:
tom. 1
205
Ursi donat nobili viro Petro
tres
1322 Maii
Poncellus Ursi de
hortis
domos cum
ac
(cuius altera
medietas ad
et Instr. litt
positas in
fasc. 1 n.
tom. 1
f. 5.
206
cum
horto et turrone
in
1330 Feb.
4:
domos
terraneas
eas,
ante
positas
regione Vi-
norum.
tom.1
Instr.
6.
orig.
Arm,
litt
fasc. 1 n.
et Instr. litt
f
11:
207
(quondam Joannis quondam
vendunt
Petri
et
1342 Oct.
Petrus Buccamatius
Simeonis)
Leus
eius filius
nunc autcm San Carlo ai Catinari." ac Joannes Buccamatius (BoccamazzaJ, qui a. 1285, tunc archiep. Montisregalis, ab Hon. IV in S. R. E. card. et episcopum Tusculan. promovetur. 3 Quae domus, sicut in vetustiore indice archivi s. Mariae de Anima legitur, postea devenerunt ad hospitale S. Andreae.
1
Alias de Arenula",
forsitan
Qui
idem
est
44
Anima
tres
filio
quondam
etc.,
Stephani,
accasamenta
ac
domos
et Instr.
cum
litt.
hortis
floren.
positas in
regione Vineae
auri. Instr.
f.
7.
orig.
Arm.
litt.
B fasc.
tom. 1
208
Culm
Nobilis vir Joannes de Cafarellis vendit Nicoiao de de Alemania, cappellano in monasterio S. Laurentii Panisperne, duo accasamenta seu duas domos simul unitas
adnexis,
positas
in
cum
regione
S.
Eustachii
in
parrochia
de Oliva, pretio 100 flor. auri. Instr. orig. Arm. litt n. 6 et Instr. litt B tom. 1 f. 8. 209 1374 Martii 21: Francisca Andreae et Joanna Nicolai de Buccamatiis vendunt Nicoiao Henrici de Culm presb. Theutonico pretio 32
S. Blasii
Bfasc. 1
floren. auri
domum
terraneam
et
solaratam
cum
scalis lapideis
ante et
cum
cum
cum domo
Arm. litt 1379 Aug. 28:
Pontis
(de
cum
via publica.
Instr. orig.
B fasc.
et Instr. litt
viri
tom. I
f.
IL
210
aliique
habentes vendunt
Culm)
presb. Theutonico
in
domum
Arm.
(de
terraneam
in
cum
1 n.
horto ac
puteo positam
matiis, pretio
litt.
regione
S. Eustachii
litt.
contrata de Bucca-
40
floren. auri.
n.
B fasc.
et Instr.
tom. 1
f. 13. Cfr.
225.
211
1388 Martii
sterii
10
S.
Nicolaus
Henrici
Culm),
capellanus
mona(alibi:
Laurentii
presb.
Alani),
Meneven.
terraneam
a
domum suam
Eustachii,
Nicolai,
confinem
aliis
duobus
cum
bonis
ipsius
ab
Arm.
litt
publicis, gratuito et
ob amorem
f.
locat
et Instr. litt
tom. 1
1388 Maii 13: Andreas Alanus Anglicus, in Urbe Nicoiao quondam Henrici presbytero Theutonico, fundatori et constructori hospitalis S. Andreae, favore cappellae per eundem
212 commorans,
15}
Andream
instituti
in
eodem
hospitali
constructae et cappellani
in
in
ea
quatuor
iunctas
vinearum
territorio
Tyburis ac
unam domum
in ipsa civitate
Tyburis
sitas
necnon horticellum
hospitale
s.
45
in
inibi
a canonicis
civitatis
S.
Petri
emptum
et
sibi
cannetum
litt
tenimento
eiusdem
situm,
reservato
usufructu, ad
tempus
n.
exemplar Arm.
B fasc. 2
12
tom. 1
f. 22.
213
(dictus alias Bellus
alias
1389
Jul.
25:
Parisii)
Lellus Joannis
Campagni
Cappa)
cedit Johanni
Nicolai
Juvanni)
de
proprietatem unius
domus cum
horto post
eam po;
qua idem Johannes respondere tenetur annuos XX solidos, idque pretio VI floren. Arm. litt B fasc. 2 n. 13 et Instr. litt B tom. 1 f. 43. 214
sitae
in
regione Parionis, de
1390 Jun. 4:
ecclesia S. Blasii de Oliva et rector seu Andreae conveniunt inter se super sepultura Theotonicorum in hoc hospitali defunctor. in loco sacro praestanda. Arm. litt B fasc. 2 n. 15 et. Instr. litt B tom. 1 f. 16. 215
Rector seu
hospitale S.
S. Spiritus
prope Sulmonam
capituli
et
rum,
cum consensu
Romae
monasterio
S.
Eusebii
celebrati,
manent!
aliam
domum
terraneam
et
solaratam ac
contiguam cum casaleno, nunc pene ad ruinam deductas, W S. Maria Magdalena de Tybure" nuncupatas ac positas in contrata S. Nicolai, quae fuerant pro residentia ipsorum monachorum, pretio 90 florenor. auri vendit Instr. orig. B
fasc.
n.
16 et
Instr.
litt.
tom. 1
f.
26.
216
et
1391 Nov. 8:
Francisca
Joannes vidua
Pauli
bus
pactis
statuitur,
vel
(in
summa
tatis
100
ducator.
in
consistens)
Anglorum
et S.
positi
Trini-
Arm.
litt
B fasc.
n.
17 et
Instr. litt
tom. 1 f. 118.
217
1392 Sept. 27: Nicolaus Robor sutor dudum de Alamania et nunc de Urbe de regione Pontis" magistro Bartholomaeo sutori dudum de Placentia et nunc de Urbe" de eadem regione
domum
terraneam
et
solaratam
in
cum
cameris intra
et porticali
CC
floren-
46
auri vendit.
Duplex instrum.
orig.
Arm.
litt.
B fasc.
n. 18
et Instr.
litt.
tom. 1 f.
34
et 36.
S. Laurentii
tituli
218
in
1393:
Da-
maso,
dreae
Olivis,
vicarius
Angeli
(Acciaioli)
eiusdem
presbyteri
S.
cardinalis
in et
An-
omonymo
ab ipso emendi alias possessiones et vineas in territorio Romano sitas. Arm. litt. A fasc. 6 n. 2 et Instr litt. B tom. 1 f. 28. 219 1394 Maii 8: Domina Francisca olim de Tolosa et nunc de Porticu S. Petri donat presbyteris Nicoiao Henrici etc. et Petro rectori ecclesiae S. Caeciliae in domo Lucae de Sabellis constructae
territorio
et
Tyburtino ac
illi
domum
Tyburi positas
Andrea Alani
capellae
dono
ac
ctim)
domum
horto
et
terraneam
et
solaratam
cum cameris
infra et
cum
in
fasc.
n.
19 et Instr.
litt
tom. 1
f.
61.
220
viri Palucii Petrucii
Nucii Egidii de Pierleonibus (alias dicti Grasso tramundo") de regione Campitelli, pro tribus partibus, et Mathucius eius
frater,
etc.
capellano
et
et
cappellae
S. Caeciliae
de Monte
de
dominorum de Sabellis de regione Ripae, Theotonicis, palatium columnatum et unam turricellam cum reclaustro ante
Palatiis
illud,
S. Blasii
de Oliva,
pretio 123
/,,
flor.
auri vendunt.
B fasc.
221
tom. 1
de Sabellis de medietatem domorum et palatiorum ab iisdem communi nomine ab Agnete de Buccamaciis uxore Palucii de Pierleonibus emptorum existentium in regione Arenulae in parrochia ecclesiae S. Blasii de Oliva.
Petrus rector ecclesiae
S. Caeciliae
etc.
Instr.
f. 18.
orig.
Arm.
litt.
B fasc.
n.
22
et Instr.
litt.
tom. I
222
fodem
illi
venditioni consentit
II.
Documenta ad
47
Amse
domum
terraneam
et
solaratam ac tegulatam,
ac
cum
domunculam ei contiguam cum statio ante ipsam, eadem regione in contrata Montegranati", respondentes annuum censum duorum solidorum parvorum favore
eam,
positas in
ecclesiae S. Salvatoris de Capellis, pretio 194 florenorum vendit.
Instr. orig.
Arm.
litt.
B fasc.
n.
et Instr. litt
tom.
120.
8:
223
Agnes uxor quondam Nardi
Jacobelli Torribacce ac
fratri
1406 Jun.
(de
Palotia
filia
Nicoiao Henrici
solaratam
Culm) palatium
in
domum
S.
terraneam
Blasii
et
cum
parrochia ecclesiae
Instr.
florenorum vendunt.
orig.
fasc.
et Intsr. litt
tom. 1
f.
1.
224
Joannis
(alias
dicti)
de Prete Jannutio"
iao
domus
a Paula
Nico-
de Alemania
Eustachii
in
n.
regione
litt
B fasc.
et Instr.
litt.
tom. 1
f.
19.
225
sibi
4:
capellanus
Laurentii
Panisperne,
reservato
et
usufructu, donat ad
ad eorum
Blasii
domos
in
suas
contrada ecclesiae
de
aliis
libus instructas,
clausulis.
cum
Instr. orig.
Arm.
litt
B fasc.
n. 2. et Instr. litt
tom. 1
f.
20.
226
1411 Maii 18: Joannes XXIII rectoriam hospitalis S. Andreae per obitum Nicolai de Prussia eiusdem fundatoris rectore vacantis
Joanni
in
Qroest presbytero
Dat.
1
Constantiensi
S.
committit.
Gerentes
Kai.
desideriis."
Romae apud
litt
Petrum XV.
Junii
pontific.
anno
I.
Arm.
fasc. 6 n.
et Instr. litt
tom.
106.
227
sed
in
Mariae de
48
1411 Sept. 7:
relinquit
Andreae
positi
hospitalis
in
Theutonicorum noviter
S. Eustachii
fabricati
Blasii
et murati,"
regione
in
parrochia S.
in
de
Oliva,
vineam
intra
loco, qui
dicitur
Testaccia,"
sub
litt
Mariae
litt.
in
Campitello.
1
Arm.
fasc. 11 n. 2. et Instr.
tom.
102.
228
Antonius Joannis Saxo,
25
floren.
pretio
Joanni
Instr. orig.
Arm.
litt.
B fasc.
in
1 n.
10 et
litt.
tom. 1/125.
229
et
1412 Oct. 7:
Joannes XXIII.
regione
confirmat
donationem domorum
et
adiacentium
Arenulae
contrata parochialis
et
ec-
clesiae S. Blasii
manutentione
pauperum Alemanorum
pitio
S.
de Alemania factam,
prout ipse donator ab antea consuevit dictos pauperes hosrecipere." lila, quae pietatis opera." Dat. Romae apud Petrum Nonis Octobris pontific. anno III. 2 Bulla orig. Arm.
litt
fasc.
n. 6. et Instr. litt.
tom.
f.
7.
230
1417 Nov.
7:
alias
S. Eustachii
neque habuisse effectum ex sententia seu sub die XXXI. Martii 1413. an. 3. eiusd. nobis nuper pro pontif." In illa btilla inter alia haec leguntur: Exhibita parte dil. filii Joannis Groest presb. Constantien. dioec. provinciae Maguntin. petitio continebat, quod olim quondam Nicolaus de Prussia Theotonicus de bonis a Deo sibi collatis quoddam hospitale in Urbe in regione Arenulae pro hospitalitate Theotonicorum ad ipsum confluentium et in eo quoddam altare ad honorem Dei et B. Mariae eius matris et sub nomine S. Andreae Ap. et B. Brigidae virg., dum concessit viveret, fundavit, et eidem hospitali quasdam domos, lecta et bona et donavit, ac ipsum ex post usque ad obitum rexit et gubernavit, ac voluit et ordinavit in suae ultimae voluntatis testamento, quod post eius obitum hospitale praedictum per Theotonicum presbiterum regeretur." 1 Cui venditioni consentit 13. Oct. 1412 Matthaeus de Monte regali O. S. B. f Arm. litt. B fasc. 5 n. 13 et Instr. litt. rector ecclesiae s. Andreae supradictae.
substitisse
auditoris,
tom.
2
I f. 127.
est illius
donationis instrumentum
Romae
die 4- Aug.
1410
II.
Documenta ad
49
(alias
Croce Cervitor
(sie)
et
Angelae
extra
portam Populi in loco dicto Strada retta," gravatam annuo canone duarum quartarum uvae et quarti totius musti favore ecclesiae S. Mariae de Campimartis. Instr. orig. Arm. litt B 231 fasc. 5 n. 18 Instr. B et Instr. litt B tont. 1 f 150. 1418 Jan. 9: Matthaeus Herrin Theutonicus deponit LX florenos
1
penes Paulum Laurentii Joannis Lauri et Pernam eius matrem sub hypotheca domus ipsorum positae in regione Pontis, ubi dicitur La via retta," quae respondet annuatim duos denarios
ecclesiae S. Mariae
/ose.
de
lo
Monte."
Instr.
f.
orig.
Arm.
litt.
n.
19
et Instr. litt
tom. 1
155.
232
in hospitioet domibus w pauAlamania" amore Dei et commodo perum foeminarum de advenarum Romam ad Indulgentias confluentium a Nicoiao Henrici de Alamania fundatis constituunt suum procuratorem ad agendum Henricum Arol presb. Misnen. dioec. ac magistrum in artibus. Testes erant Petrus Celle, Ordinis b. Mariae
Mulieres commorantes
ecclesiae
s.
Angeli
et
ejus
hospitalis
in
ad Lateranum,
ambo
vulgiloquio Alemanico"
te-
paupe-
mulieribus
hospitalis
litt
habitantibus
in dictis
domibus
praelegerunt.
Arm.
fasc. 11 n.
et Instr. litt
tom.
f.
103.
233
Eugenius IV. ad preces rectoris et provisorum hoB. M. de Anima, qui de uniendo eidem hospitali alterum
Andreae hospitale, positum infra limites parochialis ecclesiae S. Blasii de Oliva supplieaverant, committit Jacobo episcopo Adriensi, in Urbe residenti, ut informatione praevia et de consensu personarum in S. Andreae hospitali degentium unionem ipsam exequatur consicterato etiam, quod hospitalibus B. Mariae de Anima CC et S. Andreae XL florenor. auri fruetus anntii sunt. Admonet Nos." Dat. Romae apud S. Petrum IX. Kai.
Sept.
An.
I.
Bulla orig.
litt.
B fasc. 2
n.
et
Instr. litt
tom.
3. /. 12.
234
s.
Mariae de
Campo
Uli venditioni.
Arm.
litt.
fasc. 6 n. 21 ei Instr.
litt.
SO
spitalis S.
Eugenius IV. ratam et gratam habet unionem hoAndreae hospitali B. Mariae de Anima per Jacobum episcopum Adrien. faetam. Bulla orig quae in Appendice in extenso exhibetar, Arm. litt A fasc. 2 n. 8*> et 8c et Instr. litt
,
tom.
17.
235
III.
Documenta
i,
ad
s.
Sororum Theutonicarum tertii Ordinis Marcum, quae alias Bizzochae ss. Crucifixi
nuneupantur.
1445:
Ord. Minorum
executores
et Coletta
Andreae
tarii
Rubei
de regione
Lelli
S.
Marci,
testamen-
Ordine Continentium s. Francisci accasamentum seu hospitale iam ab illa Egidia ad servitium pauperum construetum, cum domo a latere eiusdem, in qua est furnus, positum in regione
S.
Marci,
confine
cum
ecclesia
et
viis
publicis,
litt
ad usum
tom.
et
habitationem
Cfr. n. 237.
dietarum
sororum.
Instr.
2 f. 1 236
1465 Jun. 7:
stituit
Dominicus episcopus Brixien., in Urbe Vicarius, inDorotheam Pauli in matrem et gubernatricem sororum
Regula
S. Francisci
de
tertia
domus
sitae in
regione S. Marci,
quam
Alemanicae Nationis de eadem domo providet, in Arm. litt A eius possessionem eandem immitti mandans. 237 6 n. 16 et Instr. litt B tom. 2 f. 2. 1473 Dec. 15: Sixtus PP. IV. ad preces Dorotheae et aliarum sororum domus tertii Ord. S. Francisci sitae in regione S. Marci confirmat decretum Dominici episcopi Brixien., in Urbe possessionem illius Vicarii, quo easdam sorores immisit in domus, eisdemque facultatem tribuit habendi visitatorem de
Ordinis
ipsa Natione,
neenon admittendi
in
III.
Documenta ad quasdam
51
illa
Arm.
litt
fasc 6
n.
17 et Instr.
1501
tom-
f. 8.
238
et
Matt
rori
10:
Julianus Bucii de
Corvo
sororum
sita),
Bizocharum
pro se
tertiae
in
illis
regulae
Francisci
S.
(de
congregatione seu
stipulanti
domo
et
etc.,
confinibus ecclesiae
sororibus,
Marci po-
cum
vasca, canneto
extra
portam
S. Laurentii
La valle de Santo Lorenzo" sitam, cuius proprietas ad SS. Quadraginta Martyres et S. Antonium ac S. Blasium regionis Campitelli pertinent, quibus ecclesiis IV. barilia musti singulis annis debentur, pretio C ducator. auri vendunt salvo usufructu eidem Juliano venditori, qui tarnen dictis Barbarae et
sororibus
Instr.
annuatim
et
XIV
barilia
puri
musti
exhibere
1
debet.
n.
orig.
eius
exemplar Arm.
S. Sixti
litt
tom. fasc.
Cfr. n. 244.
239
Moniales
cum via, per quam itur ad ecclesiam solum et proprietatem IV petiarum terrae vineatae positae intra moeni Urbis in loco dicto La Chiusa de sancto Sixto vechio," super quibus haeredes Petri de Caglia respondent annuatim VIII barilia musti; item solum et proprietatem aliarum petiarum, de quibus IV barilia musti annuatim tradenda sunt per Mattucium calzettarium, positarum in eodem loco et ad
angulari confini
S. Marci),
domo
idem monasterium
S.
Sixti
spectantium;
Instr. orig.
LXXXIV
n. 14.
et
carlenorum
VI.
Arm.
litt.
fasc.
Cfr. n. 241.
2 240
1511 Jan. 3: Bizochae tertiae regulae S. Francisci commorantes apud palatium S. Marci" illa VIII barilia musti, quae eis ex vinea prope S. Sixtum posita debentur, Jacobo et fratribus de
Oailia (Caglia)
ita
cedunt,
ut VIII similia
barilia
super vinea
in
ipsorum de
dicto
litt
M
portam
Castelli
loco
Lo vicolo Cfasc. 2 n.
di
1.
Prata",
eis
debeantur.
Instr.
orig.
Arm.
241
Tenor illarum
1.
litter.
Pontif.
exhibetur
in
instrumento
super
ipsarum
confecto.
executione die
i
Febr. 1474 a
Quae Bizochae
b2
1511
Jul.
2:
lurnnae,
tonicis
quadam domo,
barilia
in
qua depieta
vinea
ymago
Crucifixi",
VIII
musti super
V petiarum posita extra portam Castelli in lo vicolo de Prata", quae olim sub proprietate illorum de Ciaylis (Gailia) et modo illarum Bizocharum est. Instr. orig. Arm. litt C fasc.
2
n. 19.
Gimentus Mariani
Felicitati
Raulli aromatarius
242 de regione S.
Angeli obligat
debita,
summa
vineam trium petiarum positam extra portam Appiam in loco dicto lo Monte della Magnana" (alias Magana"), sub proprietate Bizocharum SS. Crucifixi" de regione Pineae et
ecclesiae S. Alexii de Urbe; quibus Bizochis respondetur tempore vindemiarum una corballata" (alias caballata") boni et puri musti, ecclesiae autem S. Alexii XVIII carleni annui debentur. Arm. litt C fasc. 3 n. 26 et Instr. B tom. 2 f. 69-71.
243
1531 Sept. 19:
per
Saulinam
viduam
S.
Petri
Laurentii in loco dicto La valle de s. Lorenzo" redueunt ad quatuor barilia cum dimidio: idque ob malam conditionem ipsius vineae, praesertim causa miserabilis direptionis Urbis, quae fiebat per milites Caesareos anno 1527. Arm litt C fasc. 5 n. 42 et Instr. litt B tom. 3
f.
94.
Julius PP.
III.
pridie Idus
M. V. de Anima
Instr.
ad
S.
Marcum
faetae,
245
Paulus PP. IV, eo quod vivente Julio PP. III, qui non. Dec. pontific. sui anno V. conventiones inter Agaministram
in
tham
sitae
domus
S.
tertii
Ordinis
Nationis
Oermanicae
regione
initas
Marci
et
et
M.
de Anima
super ipsa
domo
rum
illi
vicinorum
Unde
forsan eis
nomen
Hl.
Documenta ad quasdam
53
sortiri
effectum
ab
illa
die
non. Dec., ac
1
si
litterae
Dat.
Romae
Arm.
litt
fasc.
IV.,
n. 16.
246
ad preces provisorum hospitalis B. M. de Anima suo Brevi transcriptas exhibens ex regestro Pauli PP. IV. litteras eiusdem Papae in forma Brevis super convenPius PP.
initis
tionibus
tionis
inter
Qermanicae tertii Ord. S. Francisci et inter provisores ipsum transumtum eandem vim habere decernit, quam haberent originales litterae Pauli IV. Provisionis Nostrae". Dat. Romae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die 29. Maii 1565. Pontific. an. VI. Breve orig. Arm. litt. Afasc.
supradictos,
n.
17.
247
2,
Alamannorum de
Urbe.
1495 Apr.
contra
dem Jacobo
Cfr. n. 249.
constructi.
Instr.
orig.
fasc.
n.
1.
248
quondam
Pauli de sancta Cruce
et Crispi-
Nobilis virjacobus
officialibus Societatis
de Urbe, regionis
S. Eustachii,
domunculam cum
horto
tertii Ord. et obitum Agathae ministrae custodes atque usufructuarii ejusdem domus et reddituum; 2. sub obligatione tarnen consignandi ipsam donium mulieribus Germanicis, quae pro tempore sub regula tertii Ord. inibi vivere vellent, et celebrari faciendi in ecclesia B. M. de Anima qualibet hebdomada duas missas pro defunctis ad altare S. Annae, quolibet autem mense unum officium Defunctorum pro Sororibus defunctis ac pro iis, qui eandem domum 11 Ordini reliquerant: dummodo tarnen provisores exigerent pensiones et census eidem
1.
1 Quarum conventionum praecipua capita haec sunt: Quod provisores forent protectores et defensores illius domus
post
domui
3. quod
in
r
debitos;
si
ipsa
domus
54
et
certum solum
ante
illam
elevatis,
CCXX
Arm.
Instr. orig.
fasc.
n. 2.
249
emphiteusim ad tertiam generationem Thomae Petri Wildt ac de Bassi Theutonicis stufariis (balneatoribus) domum cum cameris et aliis adnexis, positam prope domum
Petro Joannis
scholam eiusdem Societatis et res S. Nicolai Theutonicorum, sub annua pensione XII ducatorum ac solutione aliorum CCC ducat pro melioramentis. Instr. Arm. litt. C fasc. 7 n.3sive
Cfr. n.
251-254.
250
Petri Wilt
1517 Dec.
1:
Thomas
sibi
sepul-
tura in hospitali B.
M. de Anima, post suum et uxoris obitum, successorem nominat in medietate domus, quam habet in emet Crispiniani,
Cristophorurn
solvendi
tarnen, ut
Grober balneatorem
annuatim
dictae
illi
in
burgo
s.
Petri,
cum onere
ita
hospitali
de Anima VI
illa
ducatos,
Christophoro defuncto
domus
cum onere
(inter
et
alia)
solvendi
pensionem VI
ducat. ad
XXX
eodem
annos
XXX
missis in
stituit
Margaritam uxorem.
9:
Arm.
litt.
Cfr. n. 250.
1518 Mart.
Thomas
tor stufae
prope ecclesiam S. Blasii de Arenula in regione S. inde ab anno 1514 (23. Octobr.) emphiteuta mediedomus, cuius proprietas ad societatem Calceolariorum tatis Alemannorum pertinet, nominat successorem in ipsa emphiobitum Christophorum Grober teusi post suum et uxoris
Eustachii,
in
burgo
alias
S. Petri,
ac post
iilius
tarnen, ut post
sicut
obitum
et
30,
testamento suo
6 ducatos
hospitali
de Anima solvat
in die obitus sui
insuper
in
anniversarium
litt.
Instr. orig
Arm,
B fasc
252
15 IQ Aug. 29:
Crispiniani,
Provisores
post
et
officiales
Societatis
Petri
SS.
et
Crispini
et
obitum Thomae
Wilt
Cristophori
et
domus
stufae
III.
Documenta ad quasdam
in
55
positae
parochia
S. Blasii
chi^
orig.
illi
Thomae
litt
Wilt
alias
in
5.
Arm.
6:
C fasc.
n.
253
medietatem
1519 Nov.
(de
Bassi)
ad decennium
domus
fasc.
alias
n.
6.
Thomae
Cfr. n.
Wilt locatae.
et 256.
250
254
SS.
Crispini
et
Societas
facit
Crispiniani
solutionem
dotis
ac donationis propter
Felicianae
relictae
Martini
muratoris.
Instr.
Arm.
C/asc. 7
15.
n. 7.
255
SS.
1528 Dec.
nula,
(alias
Societas
Crispini
et
Crispiniani
reintegratur in
possessione
domus
et stufae positae
apud
litt
S.
Blasium de ArePetri
de Bassia
8.
Cfasc 7 n.
creditor
256
Molur Gandavensis,
Societatis
CC
ducatis, consentit,
quod hoc
B.
et
non
obstante
eadem
7
n.
Societas
concordet
cum
hospitali
stufae.
Arm.
litt
C fasc.
9
in
et Ind.
Vet
fol.
et
116 n. 9}
257
calceolario-
Crispiniani
rum Theutonicorum
Urbe propter paucitatem confratrum concedit ecclesiae B. M. V. de Anima in Urbe unam stupham sitam in Urbe in regione s. Eustachii, cui a tergo sunt bona hospitalis s, Andreae incorporata hospitali s. Mariae de Anima, ab uno latere sunt bona confraternitatis calceolariorum, ab altero domus Cornelii Mller sartoris in Urbe, injuncto onere ipsi ecclesiae B. M. V.
et alia infortunia debilis facta
de Anima persolvendi ducatos 200 auri debitos Martino Lupi et facta obligatione consignandi unum altare in ecclesia de Anima ipsi confraternitati, in quo possit qualibet die Lunae
celebrari
defunctis, item
alia,
locum ad
pro
eligendi
quae serviunt
fuit facultas
illis
concessa
illius
sepulturam
in
fossis
communibus
ecclesiae
pro censu
Utroque
1.
c.
n.
10
adest
illius
consensus obtincnda.
56
unius librae
nendi
delabra
in
festis
cum
suis
luminibus ac accedendi
domunculae
illius
confraternitatis et
et
1
socie-
Jacobi ducatos
54
bollenos
Instr.
et
50 atque
ducato*
1548
Jun. 12:
Mariae de Anima
societatem
creditoris
et
XX
scutata
eiusdem
Societas
fasc. 7
n.
12* et Instr.
B.
consensum Cornelii Molur testatur. Arm. litt C litt. B tom. 3 f. 204. 259 Mariae Campi Sancti ab hospitali B.
accepisse
Mariae de Anima residuum debiti occasione domus cum balneo seu stufa, ipsi hospitali a societate Sutorum Theutonico-
rum
Vet
3,
Arm.
litt.
C fasc.
7 n
13. et Ind.
117 n. 13.
260
SS. Jacobi et
Ista
Annae
in eccl. B.
M. de Anima.
cum Stephano Ciorabine calpentario (alias: calzetario) filio quondam Augustini, muratoris Veneti in Urbe morantis, ac cum uxore et filiis eiusdem Stephani, quod ipsi, retrocessa parte domus ad illam Societatem
Societas
concordat
pertinentis, alias
sitae in
eidem Augustino
in
emphiteusim
locatae, po-
ducat cum dimidio ac 7 n. 15 261 1554 Febr. 3: Societas SS. Jacobi et Annae locat in emphiteusim Petro de Oraia muratori partem domus ad ipsam Societatem
retineant alteram partem sub canone IV
aliis
oneribus.
Arm.
litt
C fasc.
Provisores hospitalis de
Anima
Joannes Cychel BambergenGuillelmus de Teraun Cameracensis, Mathias de Ciiia Salisburgensis, Wolfgangus .de Laibach, Joannes Burghar de Tridento, Joannes de Colonia, Joachim Petri et Andreas de Gorizia; auctor illius confraternitatis erat
magistri calceolariorum Jacobus Stibel Cameracensis
sis,
mas
magister Thomas Petri Wilt, qui societati supradictas suo tempore legaverat.
2
s.
Jacobi
et societati
Campi
sancti
sum-
L.
c.
n.
ab eodem
balneo ab
hospitali
illa
apocha qua (tempore non expresso) eadem societas scut. ratione cuiusdam domus cum huic concessae accepisse testatur, Cfr Ind. vct f. 117 n. 14.
14 asservatur
;
annuam pensionem IX
Xl\.
Documenta ad quasdam
5?
quae pars in regione Transtiberim in platea Renzi de Gere sita superiori anno a Stephano et aliis de CioInstr. orig. Arm. litt rabinis eidem societati retrocessa erat. 262 Cfasc. 7 n. 16.
pertinentis,
4, S.
Barbarae in
eccl. B.
M. de Anima.
capellae Societatis S.
Cfasc. 7
Appendix,
in
in
extenso exhibentur.
/.
Bonifacius IX.
ad petficiendum novum
porrigentibus
hospitale .
M. Animarum
manus
adiutrices
indulgenas elargitur}
rei
pietatis
ita-
salubrius providemus.
Cum
accepimus,
dilectus
filius
Joannes
Petri
de Dordrecht
filia
armorum,
et dileeta in
Christo
Catharina
in
aeterna
felici
eis
Deo
solemnes et discopertas domos sitas in regione Parioalmae Vrbis cum suis hortalitiis et pertinentiis ernennt, easque ad usum pauperum Christi et aliarum miserabilium personarum pro suarum ac benefactorum ad haec animarum salute deputaverint, et quoddam solemne hospitale hujusmodi personarum nationis Alamacollatis certas
nis
norum ad honorem
struere coeperint,
perficere
et
illudque
cum
Dei
proponant cum oratorio, mulierum dictae nationis, et pannis sericis, paramentis, libris, calicibus lectisterniis, lectis et aliis utensilibus oportunis fulcire proponant, et, licet nuper dictarum domorum parietes ex turbine ventorum ruina horribili et valde damnosa pro magna parte ceciderint, non
f
tarnen
ipsi
Nos
cupientes
operibus
hospitalis
et
hujusmodi
apostolica
debitum consequantur effectum, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus auetoritate confisi, Omnibus vere poenitentibus et confessis ad praemissa perficienda et conservanda manus porrigentibus adiutrices Septem annos
et
totidem
t.
7i
f.
120.
Appendix,
in
in extenso exhibentur.
5^
quadragenas de injunctis
poenitentiis
misericorditer
relaxamus.
S.
2.
Innocentius
noviter
M. Alamanorum
(de
Anima)
x
fundatum sub
Apost suspit
Innocentius
episcopus,
postulatio
rei
memoriam.
compleri,
ut
Piae
debet
subsequente
et
utilitas
devotionis
sinceritas
laudabiliter
igitur,
enitescat
assumat Nos
dilectorum filiorum
cum Om-
nibus membris
dictione
et et
sub
speciali
tutela
sedis Apostolicae
recipimus,
per praesentis
paginam eadem auctoritate statuentes, ut quaecumque bona, quae idem hospitale actu possidet seu in futurum concessione Pontificum, liberalitate Principum et oblatione Fidelium juste atque
privilegii
sibi
et
illibata
permaneant;
decer-
nimus etiam, quod nemini liceat idem hospitale aut ejus ministros existentes pro tempore temere perturbare seu bona mobilia vel immobilia sive possessiones ipsius hospitalis auferre, sed ea omnia integr conserventur eidem hospitali praedictorum pauperum usibus
profutura, volentes,
in
quod nemo
in
eodem
eorum-
dem pauperum
ministorum in illo pro tempore degentium noceat, irrogare: salvo quod praedictum hospitale cum huiusmodi ejus membris et bonis ac juribus necnon ministris, qui interim in eodem hospitali morabuntur dumtaxat, jure ordinario subesse debeant
Vicario in Spiritualibus
Summi Pontificis in eadem Urbe pro tempraesumentes vero contra hoc aliquid temer attentare excommunicationis sententiam incurrere volumus eo ipso, decernenpore
existenti;
tes
etiam irritum
et
inane,
vel
si
quoquam
Nulli
quavis
auctoritate
scienter
ignoranter
attentari.
ergo
statuti,
omnino hominum
liceat
Cfr.
supra n.
8, ubi
legendum
est
60
si
praesumpserit,
et
indignationem
omnipo-
tentis
Dei
et
beatorum
Petri
incursurum.
Junii
Datum Romae apud Sanctum Petrum XII. Kalend. pontificatus nostri anno secundo. De mandato dni. nri. Papae.
Berlacus.
3.
litter.
Apost
In
quod anno a
Nativitate
die
vero
15
mensis Martii,
hora
prov. Papae
et
ad hoc
specialiter
constitutus
anno primo, in mei notarii et testium infrascriptorum vocatorum et rogatorum praesentia personaliter venerabilis vir magister Theodericus de Nyem, literarum
et abbreviator,
Apostolicarum scriptor
siae S.
ratione,
Servatii
Trajectensis
Leodiensis
et
sanus
mente
et
suorumque sensuum
et
intellectus
pore languens
aegritudinis
lecto
dum
stare et
mors saepius latenter interitum minatur atque ruinam, ad cuius dictae mortis imperium determinandum nullus est, qui sibi tempus certum adscribere valeat aut temporis lapsum: ne igitur intestatum casus mortis praeveniat inopinatus, de universis et
singulis bonis suis mobilibus et immobilibus per et post ipsius obi-
tum remanentibus
sibi
et
reperiendis ac tarn in
Italia
quam Alemannia
debitis
et
existentibus
voluntatem
qui
fuerit carnis
ditoris.
et
finalem
suam dispositionem
Inprimis
in
condidit et in
modum
sequitur
ordinavit.
ab ergastulo, de
quibus
enim animam suam, dum soluta manus commendavit altissimi sui conacquisita
alias
et
forefacta,
constare
potuerit
vel
quae
1 Cfr. supra n. 31 et Das Leben des Dietrich von Nieheim" ed. Dr. H. V. Sauerland (Gttingen 1875) p. 70-72.
Appendix,
in
in
extenso exhibentur.
61
cum
et
bona sua mobilia et immobllia in Hamelen Mindensis, in Colonia in oppido Trajectensi Leodiensis dioecesis ac alibi citra montes
hospitali
in
Hamelen praedietae Mindensis dioecesis ad opus eiusdem hospitalis et pauperum ad illud confluentium, per ipsum testatorem noviter aedificatum, fideliter convertenda. Alia vero bona
vit
mobilia
Italia
et
testatoris
obitum
et
decessum
in
et
ordinavit
idem dictus
testator in
ram elemosynam
et simpliciter
propter
Deum
hospitali in dieta
et
Romana urbe
opus eiusdem
ctionem,
per
eundem
et
testatorem
construeto
pualma aedificato ad
et pauperum ad illud confluentium refequietem convertenda et exponenda. Et hoc dictus testator suum fore voluit testamentum et ultimam voluntatem
hospitalis
commodum
et
finalem dispositionem,
valere voluit
jure testa-
dispositionis
cum
protestatione
quod,
si
valeant tarnen
aut alias
valere
iusta
seeundum canonicas sanetiones aut iure codicillorum omnibus melioribus iure et modo, quibus melius et tutius
et
possunt
debent: non
obstantibus,
si
in
praemissis aliqua
Huius autem
sui testamenti
ultimaeve
fratrem
Bartholomeum Conradi de
Trajecto, administratorem
domus
quoad bona sua in Alemannia, videlicet in Colonia et in dicto oppido Trajectensi ac alibi post ipsius obitum remanentia et sibi debita, neenon discretum virum Martinum Anreppe clericum Colon, dioec. quoad bona sua mobilia in Italia ubicumque locorum et in alma Romana urbe per et post eiusdem testatoris obitum reperienda et sibi debita, nee non quoad bona in Hamelen existentia dominum Hermannum de Nyem canonicum ecclesiae sanetorum Petri et Andreae apostolorum de Busdorp Paderbornen. (dioec), ad quorum manus et potestates antedictus testator universa et singula bona huiusmodi reposuit, ut illis mediantibus praemissa ut praemittitur fideliter exequantur, prout ipsis ad salutem animae ipsius testatoris visum fuerit expedire, eorum conscientias super hoc onerando.
supradietae,
(dioec.) in
domo
viris
inhabitationis
praesentibus
ibidem
discretis
S^bedeo de
62
Hcrede
et
testibus. Et
Ludolpho Seroys, clericis Traject. et Paderburn. dioec,, ego Arnoldus Multoris de Helmont clericus Leod. dioec.
. . .
Provisores hospitalis B.
M.
de
domini Amen. Anno domini 1419, ponificatus domini Martini papae quinti II, indictione XII, mensis Februarii die
In
nomine
tertio,
in
praesentia
mei
et
notarii
et
testium infrascriptorum
viri
ad hoc
specialiter
vocatorum
rogatorum, discreti
Ulricus Nicolaus de
Wienna
tatis
et
venerabilis hospitalis
siti
vulgariter nominati,
in
Urbe
Widaw
necnon Johannes Wilborg, Johannes Davidis de Spira, Johannes de Crespel, Oeorgius Nicolai sellarius, Johannes Johannis aurifex, Oulielmus de Aquisgrano, Nicolaus Nicolai de Aquisgrano, Lebelinus Johannis de Bamberga, Siffridus de Viesalia, Thomas Bartholomaei, Johannes Nicolai de Aquisgrano et Bartholomaeus Johannis de Lutzeleborg, homines dictae societatis hospitalis praedicti, pro sese ipsis ac vice et nomine totius dictae societatis ac dicti hospitalis et aliorum socioum absentium et pro eorum commodo et utilitate: primo et ante omnia ratificando, acceptando et emologando omnia et singula
facta
tatis
et
procuratorem
dicti
dictae socieet
spontaneis
voluntate
voluntatibus
rectores et
et
cum consensu
et
dictorum presbyteri
homines
societatis
presbyter
magistro-
rum de novo
fecerunt, constituerunt,
et
solemniter ordi-
naverunt eorum
verum
et
legitimum generalem
syndicum ac negotiorum gestorem et certum nuncium specialem, videlicet discretum virum Ludovicum Bland notarium de regione praesentem ac onus praesentis procuratoriae in se sancti Angel sponte suscipientem, ad omnes et singulas eorumdem constituentium
i
lites
et
quaestiones
Appendix,
in
in
extenso exhibentur.
63
motas seu movendas tarn civiles quam criminales vel personales nunc et in futurum contra omnes personas, universitates et loca ex quacumque causa vel occasione et coram quocumque iudice vel auditore, senatore, capite vel rectore, cuiuscumque status nominis
vel
conditionis
existat,
tarn ecclesiastico
quam
in
;
saeculari....,
cum
po-
testate substituendi
dicti
unum
nomine
et ponti-
hospitalis et societatis
dicti
Actum Romae
regione Parionis in
die,
reclaustro
ficatu
hospitalis
mense
quibus
supra
ac hora vesperorum
vel
quasi,
praesentibus,
Ceccho Capeila
notario
Lelli
Petri
ego
Laurentius
Lelli
Panisgallinae
civis
bus
et singulis,
dum
sie ut praemittitur
agerentur
et
fierent,
unacum
fui,
rogatus
meoque
solito
signo signavi
consueto
testimonium prae-
missorum.
5.
Eugenius IV hospitale
B.
S.
Andreae hospitali
*
M. de Anima
uniri iubet}
Eugenius IV. episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Jacobo episcopo Adriensi in Urbe residenti salutem et apost. benedictionem!
Ammonet Nos
Pontificalis
inducit,
suseeptae
circa
ea,
servitutis
officium
et
auetoritas
ut
demnitate
et
hospitalium
aliorumque
personarum profutura fuerint, Apostolici favoris impendamus. Sane pro parte dilectorum filiorum rectoris et provisorum hospitalis pauperum beatae Mariae de Anima in regione Parionis de Urbe Nobis nuper exhibita continebat, petitio quod Beatae Mariae praedictum (hospitale), cuius capellae sive oratorio per sacerdotem saecularem ad nutum rectoris et provisorum praedictorum ponendum et amovendum laudabiliter in divinis deservitur, et Sancti Andreae infra limites parochiae parochialis ecclesiae Sancti Blasii de Oliva de dieta Urbe
miserabilium
praesidium
faciliter
64
consistens
hospitalia pro
receptione ac refectione
et
pauperum huius-
quod
illud ac
praefatum
retro
sicut
pluribus
temporibus minus
petitio
ipsis
utiliter exstitit
eadem
eidem
ctione
subjungebat,
praefatum
Andreae,
in
quo
est,
pauci ex
hospitali
principalius et solemnius
amplior exinde ad
illa
lium res
et
bona
diligentius conservari ac
manuteneri possent
cultus
et in
modicurji
Divini
succederet incre-
mentum: pro
parte
rectoris
hospitalis
Beatae
Mariae
provisomrn
non Sancti Andreae hospitalium praefatorum quadraginta florenorum auri de camera fructus, redditus et proventus secundum communem aestimationem valorem annuum non excedunt) Nobis fuit humiliter
supplicatum,
grinis
ut
his
ipsis
hospitalibus et
pauperibus, infirmis
et
pere-
super
opportune
igitur,
providere
de
benignitate
apostolica
dignaremur. Nos
rnus,
huiusmodi supplicationibus inclinati fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus, quatenus vocatis personis in ipso hospitali S. Andreae degentibus necnon aliis, qui fuerint evocandi, super
praemissis
auctoritate
omnibus
Nostra
ita
et
singulis
eorumque
informes
et
circumstantiis
si
universis,
te
diligenter
per
informationem
hujusmodi
postquam dictarum personarum ad id accesserit assensus, hospitale S. Andreae praefatum cum omnibus juribus et pertinentiis suis eidem hospitali Beatae Mariae perpetuo applices et conjungas ipsaque hospitalia per unum rectorem deinceps gubernanda fore decernas, ita quod liceat rectori hospitalis Beatae Mariae et provisoribus praedictis corporalem hospitalis S. Andreae juriumque et pertinentiarum praedictarum possessionem auctoritate propria libere apprehendere ac illius fructus, redditus et proventus in ejusdem hospitalis S. Andreae dumtaxat usus perpetuo convertere pariter et retinere, cujusvis super hoc licentia minime requisit; et insuper tibi, si et postquam dictas applicatipnern et conjunctiQnem feceris, rationabilia, de quibus tibi
Appendix,
in
in extenso exhibentur.
65
atque
statuta
deineeps
irrefragabiliter
observanda edendi
quomodo-
auetoritate
tibus
con-
trariis quibuscumque; Nos enim ex nunc irritum decernimus et inane, si secus super his a quocumque quaeunque auetoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari. Datum Romae apud S. Petrum anno Incarnationis Dominicae millesimo quadringentesimo trigesimo A. Schonalb. primo IX. Cal. Sept. Pont. Nostri anno I.
6.
Confratres
hospitalis B.
ecclesiae
Anima Theu-
suarum
ecclesias
hospitalia aedificarunt,
construxisse et
quae post nos peregrinis nationum apud ipsa hospitalia novas decentes eas modernis et honestissimis aedifieiis adet Salvatoris nostri
et
honorem
nostrae
animarum praedecessorum
Oermanicae ac decorem almae Urbis Romae et salutem et nostrarum ac eorum, qui pro tempore
nos sequentur, confratrum construi et aedificari facere novam ecclesiam, opus laudabile Alemannico more compositum, in situ et fundo hospitalis nationis nostrae huiusmodi et illius ecclesiae dudum ereetae
hinc
est,
quod nos
confratres
eiusdem
oecurrentibus traetandis
infrascripta
peragendum legitime
tenore prae-
convocati
et
et repraesentantes,
sentium statuimus et ordinamus et decernimus aedificium et structuram novae ecclesiae huiusmodi fore et esse omnino inchoandam et prosequendam usque ad eius perfectionem et (hospitalitate peregrinorum ac salariis sacristae et septem capellanorum ecclesiae dicti
hospitalis
'
Na gl,
66
et
obsequendum inibi deputatorum pro eorum servitiis et obsequiis, quae hactenus ecclesiae et hospitali praedictis impenderunt et impendent in futurum, ac aliis expensis in ipso hospitali necessariis et hactenus fieri consuetis semper et omnino salvis) deinceps omnes
et
quaecumque alia emolumenta ipsi hospitali quomodolibet et undecumque provenientia, ac omnes et singulas pecuniarum summas et quantitates,
singulos fructus, redditus
et
proventus, elemosinas et
quae de fructibus, redditibus, proventibus, elemosinis et emolumentis huiusmodi dicti hospitalis hactenus superfuerunt, apud quoscunque et ubicumque sint repositae et quae in futurum quocunque modo exigentur et colligentur, pro structura et aedificio novae ecclesiae hujusmodi exponi debere: de quibus quidem expositis provisores et alii ad structuram huiusmodi deputati pro tempore nobis aut successoribus nostris hospitalis praedicti confratribus ad hoc in loco solito et
consueto legitime convocatis
et
et
legalem
has
scripta
cuius
rei
fidem
supra-
literas propriis
in sacristia
Romae
pontificatus sanctissimi
1.
2.
3.
4.
5.
Wilhelmus Abbas Lucemburg. subscripsi manu propria. Wilhelmus Abbas Wyssenburgensis manu propria subscripsi. Michael Sculteti procurator ordinis Theutonicorum manu propria. Ita est: Joannes Burckardus Magister caeremoniarum manu propria. Andreas Frisner basilicae s. Petri de Urbe poenitentiarius manu
propria.
6.
manu
propria.
s.
7.
Cuniberti
Colon.
manu
8.
propria.
Joannes
Weydmann
archidiaconus
in
ecclesia
Halberstadiensi
manu
9.
propria.
s.
Palatii notarius
manu
10.
11. 12.
propria.
13.
manu propria. Thomas Deyx manu propria. Wolterus Herden manu propria. Ego Conradus Lubsern, Hildesemensis et Tridentinae
Nicolaus de Crutzenach
canonicus, votis praemissorum fratrum, quia
tio:
ecclesiarum
non
interfui, assen-
manu
propria.
Appendix,
in
in extenso exhibentur.
67
14.
manu
Magni
eccl.
s.
Brunswicen.
16.
manu
propria subscripsi.
s.
Stephani Bamberg,
manu
ita
17.
Georgius
Prange plebanus
in
recognosco
18.
manu
propria.
eccl.
19.
eccl.
20.
Ego Rupertus
virginis in
beatae Mariae
et
Prutz
in
fidem
21.
22.
manu propria subscripsi. Ego Johannes Brandis Lubicen. et Beatae Mariae Hamburgen. ecclesiarum canonicus manu propria assentio. Ego Bernardus Sculteti praepositus Stetinensis tunc absens votis dominorum praedictorum assentio manu propria.
B.
7.
Confratres hospitalis
M. de Anima quosdam
x
ex
ipsis
novo
Anima Theutonicorum de Urbe fidem facimus et attestamur, quod hodie dato praesentium in sacristia ecclesiae B. M. de Anima, cupientes statuUniversi confratres hospitalis beatae Mariae de
tum, decretum et ordinationem nostram de construendo cando novam ecclesiam in loco, ubi hodie ecclesia dicti
sita
est,
et
aedifi-
hospitalis
cum choro
ipsi
et
capellis,
altaribus,
et
sacristia
ac
aliis
membris
et officiis
ecclesiae
congruentibus
tionem desuper factam, quam coram vidimus et eam diligenter conacceptavimus et approbavimus ac ad finem praesentium 2 literarum in hoc libro ad memoriam futurorum designari fecimus, debitae executioni demandari ac aedificium et structuram ecclesiae huiusmodi inchoari et prosequi, de circumspectione, rerum experientia et industria reverendorurn patrum ac venerabilium virorum dominorum Wilhelmi abbatis monasterii Lucemburgensis, Joannis Burckardi
sideratam
1
%i
reperittir.
68
praepositi
capellae
S mi D. N. Papae
Halberstad.
Weydeman
archidiaconi
Thomae Deyx
et
palatii
domino
confidentes,
omnibus melioribus modo, via, iure, causa et forma, quibus de iure possumus, eosdem dominos Wilhelmum abbatem, Joannem Burckardum, Joannem Weydeman, Thomam Deyx et Johannem Brandis operi, structurae et aedificio huiusmodi tenore praesentium praeficimus et eos deputamus eisque statutum, decretum et ordinationem nostram huiusmodi exequendi plenarie vices nostras committimus ac
concedimus,
executione etiam infra scriptorum: In primis, quod R m V m D n m Cardinalem S. Oeorgii, Sanctissimi
.
cum
et
modi informent et pro satisfactione desiderii nostri huiusmodi consensum Rm ae Dominationis Suae et favorem ad habendum et obtinen.
dum
pro
ampliatione
et
huiusmodi de strata et via publica ad angulum anteriorem et lateralem dictae structurae usque ad quinque palmas mensurae Romanae vel quot poterunt, studeant impetrare. Ordinent et faciant demoliri murum tnter hortum primae
1
domus
ipsum hospitale, exportari terram de ipso horto et cum lateribus planari ad reponendum in eo calcem et arenam et alia, prout erit oportunum; et pro incommoditate ac iactura, quam dominus Oeorgius Swop inhabitator dictae primae domus propterea recipit et patitur, eidem de pensione, quam de eadem domo hospitali nostro praedicto solvit, annuatim tantum detrahant et defalcent, quantum eis videbitur convenire.
dicti
hospitalis ac
De
et aedificio
lateribus et aliis
quibuscunque rebus et instrumentis pro structura huiusmodi necessariis oportune provideant per illos, qui praedicta per Urbem et ad eam deferunt: quod videtur modo magis convenire quam emere bestias ad ea portandum et servitores nostris
expensis habere.
Deputent duos, qui teneant communiter inter se computum rerum praedictarum, quae apportabuntur, quorum singulis dentur
carleni
salario et mercede.
in
extensa exhibentur.
60
Vacuetur
tur Ordinate in
sacristia praedicta et
omnia, quae
in ea sunt,
ponan-
eum
dicti
hospitalis
et
modo
sa-
divinum officium
introitu fiat
cristae;
muro
vel alias,
pro eius
duo arcus
partis ecclesiae, in
qua
textores confraternitatem
alia
claudantur
datur
et
provideatur sacristae de
similiter et aliis
inutilis;
capellanis,
novam
aliis
cameris provideatur.
Conduetis, dispositis
et aedificio
et
paratis rebus
omnibus pro
structura
seu
illius
muri
laterales
et anterior pars
et
hantur fundamenta
fiant
et
eleventur muri,
quantum
pro
erit
oporfunda-
quibus
et
laboratores
Lombardi ad singulos
more
solito
et
1
cum
et
alialiis
quo
pro
huiusmodi oportunis conveniant, prout cognoverint melius expedire, et eis debite satisfaciant. Et quia decrevimus columnas decem integras liberas per ecclesiam et totidem, quae duodecim capellas ab invicem et navibus lateralibus separent, ac certas alias medias oportunas columnas fieri ex lapidibus peperingis et omnes testudines singularum trium navium ecclesiae et chori ac omnium duodecim capellarum, quas omnes volumus pariter in altum
ornamentis
elevari
et
ac
omnes
fenestras ecclesiae
et
peperingis ornari,
rogavi-
mus praefatum dominum Johannem Burchardum, qui lapicidarum Alemanorum maiorem notitiam habet, ac ei commisimus, prout rogamus et committimus per praesentes, quod pro aliquo magistro idoneo et aliquot laboratoribus lapicidis Alemanis usque ad numerum Septem ad Alemaniam mittat et eos conduci faciat ad opus huiusmodi inchoandum et continuandum usque ad finem pro pretio, salario et mercede, prout melius poterit Quibus sie conduetis praefati domini deputati provideant eis de expensis apud aliquem ex confratribus nostris aut aliam honestam personam, cum qua conveniant, quantum sit singulo mense pro qualibet persona condueta huiusmodi persolvendum, cui propterea quolibet mense de eo, quo convenient, realiter
satisfaciant.
Assignentur etiam
eisdem
lapicidis
sie
conduetis
Hie
70
camerae
regionis
eis
s.
necessariae in
domo nova
hospitalis nostri
s.
Andreae secundum
inci-
fieri
faciant
aliquas ka-
de expensis
provideant, vel,
ipsis
deputatis magis
videbitur convenire
structuram, videtur
convenire,
quod iidem
Senensem
tan-
quam
Nationis nostrae et
omnium nostrum
Protectorem de huiusmodi
quod ipsum propositum nostrum oportuno favore prosequatur et ad praemissa omnia agendum, quatenus sit oportunum, consensum et licentiam S D. N. Papae impetret.
nostro proposito informent et rogent,
Dantes
et
omnes et singulas pecunias, quae ex computo heri per praefatum dominum Johannem Burckardum nobis dato supersunt et quae apud spectasentium plenam
liberam facultatem
et
potestatem,
mercatores
dicti
Romanam
nomine
hospitalis
depositi
sunt,
et
ceteras
quascunque, quae
hospitali
deinceps
ex fructibus,
modo
et
undecunque
ipsi
et
singulorum suprascriptorum ac aliorum quae occurrerint persolvenda et illorum occasione solvendi, numerandi
solutione
et
et
omnium
exponendi ac omnia
alia
et
modolibet oportuna,
mus,
si
cultus
divinus
in
laudabiliter prosequatur ac
Franciscum de Piccolominibus
Cfr. not.
s.
postnmdum Pium
rP.
III.
ad n. 70
et n.
105.
Appendix,
in
in extenso exhibenlur.
71
consueverunt recipi
satisfiat
hospitari, ac
sacristae,
eorum
eodem
hospitali
haberi
et fiant.
et
fieri
In cuius rei
fidem has
literas
propriis
manibus subscripsimus.
1
an. a
Datum Romae in sacristia suprascripta die 25. mensis Sept. Nat D. 1499 pontificatus S D.N. Alexandri PP. VI anno 8.
quas infrascrip pro continude Anima aut mutuo aut dono offerunt die 9 Nov. 1509. 2
B.
8.
anda structura
ecclesiae
M.
V.
%<
In principio erat
Verbum.
Pro continuatione structurae seu aedificii ecclesiae B. Mariae Theutonicorum reverendi patres egregiique viri infrascripti domini tarn praelati et Romanae curiae officiales quam et alii curiales nationis Germanicae pia devotione moti ac in Iaudem et
de
Anima
honorem divae
bunt
vel,
si
Virginis ex
facultatibus
elargiri
compuncti
fuerint
eorum
discretionem, ut infra, et
a Deo eis collatis mutuaelemosinam, donabunt juxta deponent pecunias ad manus fidelis
et
et habentis
sufficientem facultatem;
quatenus opus
fuerit,
dabitur
Reverendus pater dominus Joannes episcopus Revaliensis, orator ill domini d. Joachimi marchionis Brandeburgensis,
b.
electoris
Imperii,
et
procurator
ordinis
ducat. 100
Mariae Theutonicorum
b. Mariae Theutonicorum Rev. pater dominus Joannes Copis majoris praesidentiae abbreviator, archidiac. Hasbaniae Leodien., unacum suo nepote U. Copis scriptore aplco.
100
Dominus
institor
D. Wilhelmus
de Enckenvoirt scriptor
aplcus.,
archidiac.
Femenie (Flamingiae)
1
n. 6, deputatis
exeeptis, se
subscripserunt
12-17,
19.
2 Cfr. supra n. 116. Die 22 Oct. 1509 per congregationem hospitalis B. M. de Anima collectores illarum pecuniae sunimarom deputati sunt domini Brixius Ebranter, Joannes de Unna, Ditlevus Langebeeck, Joannes Bueren.
72
ducat.
100
D. Bernardus
Sculteti,
100
200
25
de Beeka praepos.
s.
Andreae Coloniensis,
..
scriptor aplcus.
35
50
50
50
ss.
Apostolorum
50
50
50 50
50 50
50
s.
50 50
50
Joann. Herbi.
50
50
50
Rotae
D. Joannes Winkler notarius Rotae
50
50
100
D. Caspar Wirth sollicitator bullarum D. Joannes Sander notarius Rotae D. Jo. Fabri sollictator bullarum, praepositus b. Mariae de
50
Gotha,
solvit
ducatos largos
50
50 25 25
50 25
D. Brixius Ebrauwer praepositus Coloniensis D. Joann. Schuetz procurator causarum D. Henricus Oreve decanus Susatiensis Colonien. dioec,
25
in extenso exhibentur.
73
commensalis
D. Bartholdus Balduini de Soltwedel notaus Rotae, ca-
ducat.
25
50
25 20 50 50 50 50 25
100
Maguntinus
D. Eucharius Franck D. Wilhelmus Beringer, notarius Rotae
Banchus
et societas
Wilhelmi
et
Petri (mercatoris)
Alemanorum
Confraternitas
s.
Annae
habent
Confraternitas
in
ecclesia
textorum
Alemanorum
Italicorum,
quae
5.
M. de Anima
Romanorum Im-
Dux Burgundiae,
Suaebiae,
Lotaringiae, Brabantiae,
et
Limburgiae, Luxemburgiae
Qheldriae,
Landgravius Alsatiae,
et
Princeps
et
Palatinus in
Habspurg,
Tirolis,
Annoniae Princeps,
Comes
Burgundiae,
Flandriae,
Kyburgh, Na-
Romani
Imperii super
Anasum, et
Salinarum: universis
et
nobis dilectis
confratribus
hospitalis
Beatae
Mariae de Anima Theutonicorum de Urbe gratiam nostram Caesaream et omne bonum. Considerantes affectionem. quam divae
memoriae Federicus
rissimus,
III.
Romanorum
et
,
Imperator,
ad ecclesiam
praedictam habuit
a
in qua se etiam ut accepimus sumptuosam et praeclaram fabricam fundamentis ecclesiam et domum pauperum pere-
grinorum
dicti hospitalis
per dictam
confraternitatem
dudum
ince-
Cfr. supra
n v l32-
74
ptam ac frequentem cultum divinum, qui ibidem in dies peragitur necnon magnam hospitalitatem, quae pro pauperibus peregrinis pro tempore ad Urbem Romanam nationis nostrae Qermanicae devotionis causa confluentibus exhibetur, quodque, ut veridica relatione accepimus, confratres dictae
etiam potentibus
ac
aliis
et
et
magnatibus
tarn ecclesiasticis
quam
saecularibus
publicis
privatis personis
emp-
permutationis,
locationis,
impignorationis
seu
alio
genere
alienationis
impetuntur
et inquietantur:
tavimus, ut eis
bona
manuteneantur,
locationibus,
tionibus,
impignorationibus
quibusvis alienationibus
in
de
illis
faciendis invitis
nobis
est,
pro-
videre,
motu proprio
ac
et
confraternitatem
omnia et singula illius domos, possessiones, praedia et bona in Urbe Romana et illius districtu aut alibi ubicumque situata, praesentia et futura, quibuscumque nominibus seu vocabulis censeantur, in Nostram et Sancti Romani Imperii protectionem, tuitionem, defensionem, curam suscepimus et per praesentes suscipimus, ita quod omnibus et singulis privilegiis, exceptionibus, immunitatibus,
potiantur,
quibus
res
in
et
bona Nobis
et
Sacro
Romano
genere vel
gaudent ac
et
uti,
potiri,
gaudere poterunt
et singulis,
possunt contra-
dictione
impedimento
cessantibus
omnibus
vel
Status,
gradus, ordinis
conditionis fuerint, et
qucumque
et auctoritate prae-
et
bona huiustitulo
invitis
quovis
alio
temporali
perpetuo
partis
alienationis
eorum, etiam qucumque recompensa data seu oblata, sibi usurpare, invadere, apprehendere, occupare seu detinere aut ipsos confratres super illis et eorum occasione verbo vel facto (per se vel alium seu alios, directe vel
dictis
confratribus seu
majoris
in extenso exhibentur.
75
perturbare,
quomodolibet impetere audeat seu praesumat; hoc edicto nostro Caesareo decernentes et declarantes ex nunc quascumque emptiones, permutationes, locationes, conductiones, impignoinquietare
rationes, occupationes, invasiones, usurpationes
illis
sive
detentiones de
seu
eorum
aliquo per
contra seu
ultra
liberam voluntatem
ctorum confratrum pro tempore existentium hactenus forsan factas seu in posterum faciendas irritas et inanes nulliusque existere firmitatis:
et Sacri
Romanorum
ut
Imperatoris apud
hospitale,
Sedem Aposto-
oratori,
ecclesiam,
confraternitatem ac
bona illorum praedicta contra quoscumque molestatores, impetitores, invasores et occupatores nostro et Sacri Imperii nominibus fideliter
ad quamcumque requisitionem dictae confraternitatis seu agentium pro tempore pro ea tueatur et defendat et eos super his a quocumque,
etiamsi Regali, Cardinalitia et
astica
et
quacumque
sive
saeculari
inquietari,
Imperio aliud
praefulgeant, non permittat quidlibet molestari non exspectando a Nobis seu successoribus Nostris in mandatum. Hoc enim perpetuum nostrum Caesareum
acsi esset in
jubemus.
igitur
omnino hominum
,
liceat
,
hanc
,
Nostram defenmandati,
protectionis
tutelae,
decreti
inhibitionis
vo-
paginam infringere aut ei quovis ausu temesub poena indignationis Nostrae gravissimae ac rario contraire centum marcarum auri puri, quarum medietatem fisco nostro Caeac
gratiae
:
partem praedictae ecclesiae, hospitali et condecernimus applicandam ac per praedictos oratores Nostros et successorum Nostrorum irremissibiliter exigendam. Hamm testimonio litterarum sigilli Nostri ampensione munitarum. Datum in Civitate Nostra Imperiali Augustana quintadecima mensis Februarii
sareo, reliquam vero
fratribus
anno Domini millesimo quingentesimo decimo octavo Regnorum Nostrorum Romani tricesimo secundo, Ungariae vero vigesimo octavo. Loco >J< sigilli pendentis. 10. Leopoldus Rom. Imperator hospitale B. M. de Anima
,
76
rator
tiae,
semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, DalmaRex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Brabantiae, Styriae, Carinthiae, Carniolae, Marchio Moraviae, Dux Lucenburgiae, ac superioris et inferioris Silesiae, Wirtembergae et
Croatiae, Sclavoniae
Comes Habspurgi,
et
Tyrolis, Ferretis,
Ky-
Burgoviae, ac superioris
inferioris
Lusatiae,
Dominus Marchiae
rum
Sacri
saream
et omne bonum. Supremae dispositionis arbitrio in Excelso Romani Imperii culmine constitutum Imperatorem decet, ut ea,
quae
in
Divis
Progenitoribus, Maioribus et
circa Divini
Praedecessoribus Suis
circa hospitalita-
gloriosae
memoriae
tem
et
supereminentis Sibi super omnes Dei ecclesias piaque loca concreditas tutelae, defensionis et praesidii glutine solicite collinire et consolidare, ante
omnia autem
illo
est,
inter
pacem
et
tranquillitatem perpetuam,
satagat,
quantum
in
conservare
stabilire
ne
tarn
sancte
Cum itaque in alma Urbe Roma magnificum hospitale cum ecclesia et confraternitate in Dei et Beatae Mariae Virginis honorem de Anima nuncupatum ab Augustissimimis Caesaribus et Inclita Natione Nostra Germanica olim ad usum ipsius peregrinorum exstructum, fundatum et pluribus bonis, facultatibus, gratiis, privilegiis et exemptionibus juribusque ditatum, Nostrae vero Caesareae Protectioni et nemini alteri subjectum, et hucusque per dictae confraternitatis provisores et confratres salubriter gubernatum reperiatur; illudque D. Maximilianus Imperator augustae recordationis illustri
novitates, dissensiones et pericula auxerit,
Maximilianus
Lamberti
le
etc. ut
supra
n. 9.
Suo diplomate contra tunc emersas quod est tenoris sequentis: Interea vero cum Nos ex fideli relatione
et
venerabilis, illustrium,
magnificorum
honorabilium Francisci
Petri
de Hatsfeld
et
Appendix,
in
in extenso exhibentur.
77
ComiMel-
Truchses de
Storp,
Zeil,
Rott,
et
chioris
Beatae Mariae
Virginis de
didicerimus,
tatisque
Anima Nationis Teutonicae provisorum, et confratrum quod agro isti Dominico humani generis, unitatis, pieinfensissimus nuper dissidiorum et contraventionum
hostis
zizania superseminarit, et
sarei in dicta
quamvis Nos
illa
Urbe
residentis Illustris
et
arcani, Camerarii,
fecti,
Sacrique Imperii
tinitz,
immediatae-
que
delicet
et
Albertum de
!
et
Samuelem
perpetuum eliminemus
et
expungamus,
ita,
ut in
futurum nunquam
ad
cum non
sit
fiden-
dum
Nos pro Imperialis Nostrae dignitatis, quo dictam ecclesiam, hospitale, confraternitatem et pios fideles et obsequentes illius provisores praedictos complectimur: perpetua memoria et complemento praenarratis similibusque inconvenientiis, turbis, dissensionibus, temeritatibus et periculis, quantum licet, in futurum perpetuo valitura lege Caesarea fundamentali (ad majorem Dei gloriam, Beatae Mariae Semper Virginis honorem, et animarum salutem, ad pauperum quoque peregrinorum
leges nasci consueverint, ideo
solicitudinis, et amoris,
consolationem, ut
versationis
et
ad
pii
illius
loci
sanctaeque fundationis
et
et
con-
novum
fulcrum,
ornamentum
pacis perpetuae
robur,
justaeque ac
fidelis dispensationis
tate providentiaque Caesarea, Divorum Imperatorurn Praedecessorum Nostrorum exemplo, contraire volentes, omnia et singula, quae prae-
et confraternitatis
minimum
non frequentius, si de perceptis percipiendisque respondeat et in plena congregatione eum in finem indiconfraternitatis
adigaturj
78
vetera
quoque
et
nova laudabilia
perfectionem
et
statuta,
eorumve
capitula fundaea,
tionis et confraternitatis,
quatenus ea
in
quae
hospitalitatis
morem
tractandique
Germa-
Croatiam,
Forum
vulgo
Friuli,
Sueviam concer-
amussim observentur;
ut tarn
et
que
et
in
fraenum ordinarie Superiorum: id circo tarn moderno oratori Nostro Caesareo Comiti a Martinitz quam ejusdem in munere successoribus auctoritate Nostra Caesarea facultatem damus, hie et nunc juxta necessitatem et exigentiam, personeglectu officiorum,
alteri
quam
injicitur
per
oculares
inspectiones seu
visitationes
nam
in episcopali dignitate
constitutam ad
normam
a SS. Concilio
est
hospitale de
Anima
eligendi et deputandi, ut ea
nomine
authoritate Nostra in
aedifi-
quam
quod
in
visitet
et attente
inibi
hospitalitatis
opera
omnibus
et sin-
memet
ministris et servitoribus
quae imposterum intereos emergere possent, ad ullum alium praeterquam ad Nostrum in Urbe Oratorem pro tempore existentem recurrant: siquidem velimus et mandemus per praesentes ut Orator ille authoritate Nostra Caesarea praedieta pro conservanda seu redintegranda pace, tranquillitate et bona harmonia inter personas praedietas omnem operamseuindustriam,providentiam et curamtamassiduam acdilidissidiis,
r
gentem impendat, ut Deo Pacis et Virgini Deiparae in pio illo loco ad sanetam fundatorum meutern pacate et laudabiliter serviatur, et in expeetatum eventum petra scandali omnisque offensionis lapis quam citissime e medio tollatur. Injungimus autem et committimus, immo
stricte
mandamus
Imperii
illustri
et
generoso
Nostro
Consiliario
arcano,
et
dilecto
Georgio
Adamo
Comiti a Martinitz,
Appendix,
in
in
extenso exhibentur.
70
aurei velleris
ratoris
spitale,
Equiti, ac pro tempore Nostro et Romanorum Impeapud Sedem Apostolicam existenti Oratori, ut ecclesiam, hoconfraternitatem et confratres, et bona illorum praedicta contra
quoscumque
Nostro
molestatores,
impetitores,
invasores
et
occupatores
requi-
et Sacri
quamcumque
pore ea defendant
Regali,
et
Cardinalitia
molestari et
non expectando a Nobis seu successoribus Nostris in Hoc enim perpetuum Nostrum Caesareum
et
mus, decernimus
jubemus.
Nulli igitur
omnino hominum
decreti,
liceat
protectionis,
tutelae,
inhibitionis,
et gratiae
paginam
ausu
centum marcarum
sareo,
auri puri,
quarum medietatem
praedictis
ecclesiae,
fisco
Nostro Caeet
reliquam
vero partem
hospitali
con-
fratribus
et
decernimus applicandam ac per praedictos Oratores Nostros successorum Nostrorum irremissibiliter exigendam. Harum te-
stimonio literarum
sarei
Manu
Nostra subscriptarum
et sigilli
Nostri Cae-
munitarum, quae dabantur in civitate Nostra Viennae die decima octava mensis Octobris anno millesimo sexcentesimo nonagesimo nono, Regnorum Nostrorum, Romani quadragesimo secundo, Hungarici quadragesimo quinto, Bohemici vero quadragesimo quarto. Leopoldus.
appensione
Dominicus Andreas Comes a Kaunitz. Ad mandatum Sac. Caes. Majestatis proprium: Lutzo Dolberg m/pria.
//.
Pius PP.
S.
Teutonico
1
memoriam.
Urbe
omni
studio
promovere ac
in
tueri
terris
Apostolici
muneris esse
Romani
Pontifices.
Hoc
80
S.
Mariae de Anima
liberalitate
est
in
Urbe tum
Joannis Petri
domus
Urbem
clerici
largitate
Theodoriei de Niem
dem
finem septem
operis
institutum,
domos cum
ubi
hujusce
charitatis
litteris
auetor jure
merito
Jamvero
est,
primum fundatum
commendavit probavitque; Innocentius vero VH. ab omni cujuscumque jurisdictione exemit et sub peculiari Apostolicae Sedis tutela constituit Neque minus luculenta paternae sollicitudinis argumenta erga idem hospitium per consequentes ediderunt aetates Romani Pontifices, praedecessores Nostri Eugenius IV., Julius IL, Leo X., imprimisque Germanicae
Bonifacius IX. praecessor Noster
,
ejusdern nationis Hadrianus VI., qui variis illud donis ornavit. Porro
cum ob
tare
praeteritorum
temporum
vices
minime
hujusmodi institutum, quin etiam auetis longe reditibus ad haec usque tempora consisteret, auditae quandoque sunt nonnullorutn querelae, Belgarum primum, qui res hospitii universas vel magnam saltem partem sibi vindicabant; aliorum autem, qui aegre ferebant, administrationem hospitii ab Austriacis tantum et ab Italis potius quam a Qermanis geri; nonnullorum denique, qui post tantam rerum Oermanicarum immutationem ac tantopere imminuta hominum ad
Urbem
regimen
peregrinantium
et praesenti
frequentia
immutandum
censerent hospitii
temporum
ac rerum conditioniaecommodandum.
I.
novam constituendam ipsius procurationem ac communibus votis satisfaciendum curas convertere ut res omnis rite dignaremur. Nos hujusmodi preeibus adnuentes
rendas curavit, ut ad
et
diseiplinam
ad propositum finem componeretur, Apostolicam instituimus visitationem, clii primum praefeeimus dilectum filium Nostrum Joannem S. R. E. Presbyterum Cardinalem Brunelli, eique ad Auxitraetaretur et
manae ecclesiae gubernaculum admoto dilectum item filium Nostrum Carolum S.R. E. Presbyterum Cardinalem Reisach suffeeimus. Itaque Apostolica visitatio demandatum a Nobis munus aggrediens primum
Appendix,
in
in
extenso exhibentur.
81
documenta omnia
pertam haberet
leras
servata
perlustravit, ut
comlit-
illius
tum Bonifacii IX. tum Innocentii VII. Praedecessorum Nostrorum non de imperio Germanico, sed de natione loqui, adeoque, postquam Qermanicum imperium extinctum est, justum omnino duxit hospitio
quoscumque, qui nationis et linguae Germanicae sunt, neque aliud hospitium in Urbe habeant sive genti sive civitati suae proprium. Et quum confoedaratio Germanica aliquo modo in imperium successerit aequum pariter visum est, ut illi etiam hospitio fruantur, qui natura quidem Germani non sunt, civili tarnen ratione Germanis confoederatis adscripti existunt. Novit etiam Apostolica visitatio jam inde ab hospitii primordiis piam confraternitatem ad saeculum usque decimum septimum extitisse, in quam Germani adsciscebantur, sive ad tempus Romam venissent sive ibidem morarentur, ex qua pia sodalitate cum non exiguo animarum lucro B. Mariae Virginis cultus augebatur. Praeterea quum satis consulat
excipi pauperes catholicos
,
mum
jam
fore consilium
aucti theologicas in
Urbe
religionis
magistram, cognoscere
et assequi velint,
ut in dioecesim
quisque suam
et
et
disciplinam germa-
numque
sacrae
transferret:
quod
in
maximam
condidit,
pro hospitio
Theutonico nova
statuta
quae sequentibus
1.
II
articulis
comprehenduntur.
Nazione
culto
la particolare
il
Sede da Innocenzo
VII. di
s.
m. ha per iscopo
;
allo stesso
;
poveri di
memorata statuta probaremus, Nos, rebus omnibus mature perpensis, eadem hisce litteris probamus ac confirmamus et Apostolicae Nostrae auctoritatis
lamvero
supplicatum
quum Nobis
statutis
adjungentes ipsa ab
om-
mandamus:
existere et fore
suosque plenarios
integros effectus
82
sortiri et
obtinere ac
Ulis,
ad quos spectat
suffragari,
et
et
quoquam
quavis auctoritate
non obstantibus Apostolicis constitutionibus ordinationibus, nee non memorati hospitii Theutonici etiam juraquavis firmitate alia roboratis
Piscatoris die
tertio.
XV
Mar-
MDCCCLIX.
Pontificatus Nostri
anno deeimo
V. Card.
Macchi.
Index nominum.
Adam de Alamania
v.
seu Theutonicus
Theut.
197
Bruxella
tertii
v.
Hetzelin
Ord. 244, 246, 247 Alani Andreas, Anglus 212, 213, 216, 219, 228 Aldobrandinus Hipp. SRE. Card. 195 Alexio (de) Angelus et Greg. 204 Alexander PP. VI. 95 Alexander PP. VII. 196-198
Septemcastris
societas 117,
153, 263,
(S.)
App. 8
Barberini Antonius
Baro
(de)
Antonius 64
Thomas App.
App.
4.
4,
de
Lutzeleborg
129
Bassi (a) v.
Baesz
Alterius Paulucius
Altruda Adami
v.
Amicus de
s.
Leonardo 32a
Andreas (Didaci) episc. Adjacen. 40 Andreae s. hospitale 171, 184, 201-235. Beringen(r) (de) Wilh. Angelelli Menicus et Joannes 15 8; v. Tefelen
Angelinus della stufa 33
Bertini Barthol. et
Bayndi Joannes 57 Beka (de) Jo. 139, 147, 148, App. 8 Berardus (Eruli) episc. Spoletan. 65 66, 70 (not.)
133,
135,
App.
Bened. 29
Bertoldus Panecterius 49
episc. Tiburt.
)
112
Bertonis Balthasar 71
Annae
v. Tertii Ord. Aquisgrano (de) Qugl. App. 4 Nicol. Blanci Ludov. 32, App. 4 App. 4 Bochholt Henr., App. 8 Archinto Philippus, Vicarius Papae, Bode Henricus 116, App. 6 172, 176 Boler Wolfgangus 139 Attis (de) Thomas episc. Foroliv. 98 Bomater Lucas, App. 6 Astorgius (Agnesi) archiepisc. Bene- Bonadota Sanctus 219 vent. 47 Bonifacius PP. IX. 4, 17 App. 1 Augustinus capell. B. M. de An. 96 Borchem Theodoricus 116 Babo (de lo) Evangelista 242 Brandis Joannes 94, App. 6-8 Badensis Marchio 191 Breda (de) Anseimus 57 Baesz (Bassi) Petrus 250, 254 256 Brixinen. Card. v. Cusa, Meckau Balduini Barth., App. 8 Brockmann Nicolaus 67
Bizzochae S. Crucifixi
84
Brunelli
11
Bruxella (de)
Adam
2,
3,
5,
34, 38
Columbus Realdus 180 Compagni Lellus 214 Conradi Thomas (156), Angelinus
Conradus
42, loannes 137
49,
Cerem. etc., 89, 94, 96, 106, 108, App. 6, 7 Buren Jo. 140, 141, 145, App. 8 Burghar Joannes 268 Cadamustus Thomas et Ant. 166 Caffarelli Nicolaus et Joh. 208,' 209
Mag.
episc.
111,
139,
158,
160
App. 8
72-75
Corbeck
(de)
Friedel 68, 76
Ca^lia v. Gailia
84, 87
Corvo (de) Iulianus 239 Cotmay Jo., App. 8 Crespel Ioan. App. 4
Crispini et
Crispinani
(SS.) societas
137,
153,
248
259
Croce (de s.) Iacobus 248, 249 Croce loannes, 207, 223, 229, 231
Croll
Hermann
157, 159
Cardinalis Henricus 57
Caroselli Paula 44
Culm
Comes
132
209 -214,
139,
219-222,
Cupis
(de)
Carpano
(de)
Casertanus episc.
Boncianni) 155
60
Cusa
(de)
Bernardinus 109
Cercha
(della)
18,
20
Mathias 268
Clemens PP.
11
III
Cock Albertus 75
Ord.
Index nominum.
Gheyt Barbara 85
Gotifredis (de) Laureniia 82
Dunker Lucas 67
Ebrainer (Ebranter, Ebrawer) Brictius
107,
Grabow
Petrus 67
App.
8.
Granus Nicolaus 62
Gratia Dei Antonius 112
Gratulis (de) Mathias 21, 24 Gregorius PP. XII. 11, 12 Gregorius XIII. 183, 189
scriptor
litt.
SRE. Card. 74
121,
159,
(not),
115,
119,
123,
162,
et
131,
139, 169,
156, 158,
167
253
176,
App. 8. Michael
167.
Oodefri-
dus
Entzenberger Ulricus, 76
Epiphaniis (de) Qregorius 141 Ernestus archiep. Mageburgen. 103
Ersten Conradus 30
Eugenius PP.
IV.
52,
55,
234, 235,
115,
135,
Eynem
139,
(de)
Theodoricus
154,
Ha(e)mestede
167,
Cornelius
162,
163
144,
App.
6,
8
Laurent.
170,
174
v.
Fabri Joannes, App. 8 Fabri (Smedts) Nie. 85, Fabri Sismona Joannis 92 Feen Kilianus, App. 6
Feliciana Apollonia 255
Heerde Walt.
186 Henrici
v.
Herden
Enrici
Henrici Nicolaus v.
Culm
6,
8 129
Feodini Bartholomaeus
Barbara 97,
100,
101,
Hoern
(de) Margarita
119
Lubicen.
et lo.,
173
181
Holtopterheyden Bern,
App., 8
Frande Joannes Mich. 49 Frank de Beymer Niclaus 143 Frank Eucharius, App. 8
Friderici Saulus 53,
Hominis
Jo.
164,
165,
167, 175,
59
8
Hose
(de)
Ioannes 156
Fugger
Uir.,
App.
7,
Fust Joannes 81
Fuxo
(de) Petrus
Gailia (de)
societas
117,
App. 8
lacobi
Clemens 49
episc. Adrien. 234,
Iacobus (Obizzi)
235, App. 5
Iantiis (de)
Gerrmnicum
Coli.,
App.
Saulina 244
Ilperini
Ioannes
Ioannes
Ioannes
Joannes
Marcus Ant. 175 8-12, App. 2 PP. XXIIL 236 David de Spira, App. 4 Ioannis, App. 4 episc. Reval., App. 8
28
Manni
72-75
Nie
101
Thomas de Anagnia 43
II.
III.
PP. PP.
124,
177, 245,
App. 11 246
Maximil.
Rom.
127
lo.
Mella (de)
SRE. Card. 70
(not.)
Melier Vitus 89
Knyb Ioannes 117, App. 8 Kope Nicolaus 67 Kunben (Kunhen) Ioannes 122
Ladislaus rex Siciliae 17, 24, 27, 28
Am.
109, Steph.
Cist.
136
216
S. B.
Langebeeck Ditlevus. App. 8 Monte Martis (de) Ioannes 40 Langer Caspar 138, 140, 141; v. Sturm Monte regali (de) Matthaeus O. Langer Ioannes, App. 8 229 (not),
Lante Barthol. 150
Latroff Ioachim
164,
117
258
Mutheus
Barthol. 33
Lemeken Ioannes
Lente Ioannes 71
156,
159
Nesener Andreas 33
Nicolai Georgius,
App. 4
Hermannus 176
102
Culm
7,
Nicolaus Panecterius 33
Ligno
(de)
Arnoldus 39
11-32,
Listighe Ioannes 83
Loen Henricus O. Praed. 30 Lubsern Conradus, App. 6 Lucemburg. abbas Wilh. 94, App. Lupi Martinus 159, 162, 258
181
Index nominum.
87
Palude
(de)
Theodoricus 170
Ioannes 214
Parisii (de)
Patrizi Const.
Paulus PP. III. 161, 168, 169 Paulus PP. IV. 246 Paulus PP. V. 194 Peraudi Raym. SRE. Card. 70
99,
Robor Nicolaus 218 Romieda (de) Caecilia 136 Rontembrawer Jo., App. 8 Ros lacobus 268 (nota)
Roscius Rasinus Sim. 51
Rotel Ioannes 26
(not.),
Roxo Matthaeus
41
103,
118, 123
Russ Nicolaus 81
s.
Ryne
Petrus Tessitor 49
Piccabellis (de)
August 187
v.
Sanctucci Joannes
lac.
21
115, 119, 121,
70 (not), App. 7;
Pius
III
Sander
139,
Io.
111,
154,
114,
App. 8, Michael 107 Piechel de Allingen Steph. 113 Sanguineis (de) Cola 6 Pierleonibus (de) Paul. 221, 222 Saxo Antonius 229 Pistorum societas 137, 156, 187, App. 8 Saxoniae Duces Frid. et Georg. 127 Pius PP. III. 105 Scellis (de) Aemilia 193 Pius PP. IV. 185, 247 Schardafollis (de), Paulus 72 Pius PP. VII. 201 Schauenberg (de) Petrus SRE Card. Pius PP. IX. 203 70 (not.)
148,
Schtz
Schinner Matth. SRE. Card. 127 Ioannes 119, 121, 123, 133,
135, App.. 8
135
Portugallia (de)
(not).
SRE. Card. 70
134,
App.
8; Michael, App. 6
89
App. 8
Sellarius
Conradus 25
Quercu
(a)
v.
Cercha
Joh.,
Questenbergh
Gimentus 243
Rays Michael 57
6,
SRE. Card.
159
118,
126
Richardi
Adam
88
Sturm al. Langer Steph. Svoyne Ioannes 13 Swallenbach Andreas 82 Swop Georgius, App. 7
Talase Laurentius 26
(not.)
Teraun
Tertii
(de)
Quglielmus 168
Ord. sorores Teut. 183, 236-247 159, 164 Teufel al. Angelus lo. 77, 79, 80, 88 Vuido (Wido)
v.
Wydaw
178
Textorum
Titia
societas,
App. 8
50,
Wachtendonk
56
(de) Otto
Tocco
69
114,
App.
6,
Truchsess de Waldburg
Otto SRE.
Weissenburg abbas Wilh, 106, App. 6 Weltzer Christoph., App. 8. Weysshan (Wihan), Caspar 146, 152,
153
Card. 173
Tuber Conradus Gualt. 6 Tungen Nie. (ep. Warmien.) Ungenannt Andreas 107 Urbanus PP. VIII. 195
Ursi Poncellus 204, 205
Valasthar Barthol. 76
71
Wilborg Ioannes, App. 4 Wienna (de) Ulr. Nie, App. 4 Wildt Thomas 250-254, 258 Winkler Joannes, App. 8
Wirth Caspar
1 1 1
,
App. 8
Wydaw
Studien
zum
Bruderschaftsbuche
Rechnungsbchern
und den
ltesten
der
Anima
in
Rom.
Bestehen.
Von
Dr. Alois
Professor
Lang
Gymnasium
in
am
frstbischf liehen
Graz.
Rom
1899.
Vorrede.
In
den
letzten
Aufenthaltes
(Juli
Abdruck desselben
tonicorum de Urbe,
exeuntis
(Liber confraternitatis B.
quem rerum Oermanicarum cultoribus offerunt Anima Urbis in anni sacri memoriam, Romae et Vindobonae 1875) vom Anfang bis
durch. Die vielen Verweisungen auf den liber receptorum veranlassten mich, auch diesen ltesten Codex des AnimaArchives sowie den ersten liber expositorum durchzunehmen. Da
die beiden zuletztgenannten
Jahrh.
Handschriften
mit
u.),
dem Ende
so
des
ich
15.
ungefhr abschliessen
dieses
(Nheres
Theiles
s.
dachte
eine
Neubearbeitung
bieten zu
lteren
des
Confraternittsbuches
Hand und eine einheitliche (zeitliche oder rtliche) Anordnung derselben versucht werden sollte. Ich stellte mir ein Verzeichnis der Confratres zusammen in der Ordnung, wie ich sie nach den jahrweisen Einschreibungen im Einnahmebuche als Mitglieder der Bruderschaft zum ersten Male verzeichnet fand. Das
der ersten
Namen
meinen Arbeitsplan einschrnkende Ergebnis war, dass die Zahl der Brder nach vorne, besonders fr das vierte und fnfte Jahrzehnt des 15. Jahrhunderts betrchlich erweitert, aber doch nicht vervollstndigt werden knnte; denn auch im liber receptorum, dem die Persnlichkeiten selbst ja gleichgiltig sein kennten, waren nicht jedesmal die Namen der Beitretenden, sondern manchmal nur ganz allgemein ihre Anzahl und Geldleistung verbucht. Auch wre der Hauptantheil der neuen Namen denjenigen Stnden zugekommen, welche ein weiteres Interesse doch nicht beanspruchten. Der historische Wert des Animabruderschaftsbuches beruht mehr auf der bedeutenden Anzahl hervorragender Mnner, welche in der zweiten Hlfte des 15. und im Verlaufe des ganzen 16. Jahrhunderts bis in das 17. hinein in Rom verkehrten und das glanzvolle Hospiz der
deutschen Nation besuchten.
Ueberdies
sollte
92
Lang, Studien
zum
Bruderschaftsbuche der
Anima
des
Campo
santo
di S. Spirito verarbeitet
werden,
um
Namen
welche wirklich einen Einblick in den Verkehr unserer Vorfahren nach der Stadt der Ppste gewhrt. Von der Zeit an, in
halten,
fast
nehmeren
Besuchern
beschrieben
wird,
beginnt
Mitgliederverzeichnis
vom Campo
Santo
vom
1501
an,
drei Jahren
whrend das Brderverzeichnis von S. Spirito beispielsweise in den von 1478 bis 1480 allein ber 250 deutsche Namen
aufweisen
bisher
meines Wissens nur von V. Bunyitay fr Pilger aus Ungarn fr die Jahre
soll.
ist
in
(Ser.
I,
muss mich so hier begngen, zur Feier des 500jhrigen Gedenktages des Datums der ltesten fr das Hospiz der Anima erlassenen Bulle (9. Nov. 1399) zunchst eine genaue Beschreibung der oben erwhnten Codices (Liber confraternitatis, Liber receptorum, Liber expositorum seu expensarum) zu geben, dann daraus eine Auswahl nach einem mir gelufigen Gebiet zu treffen und hiemit eine Zusammenstellung der Daten der in der Anima vorgenommenen Weihen von Bischfen und Aebten zu verbinden. 3 Ich habe wohl auch eine Zusammenstellung der wichtigsten, historisch bedeutsamsten Irrtmer des Abdruckes des Anima-Bruderschaftsbuches angefertigt, allein deren Wiedergabe passt nicht in den Rahmen der gegenwrtigen Publikation, muss vielmehr einer gelegeneren Fruktifizierung
Ich meinerseits
vorbehalten bleiben.
Santo der Deutschen zu Rom, Freiburg 18% S. 99. 79 Anm. 3. Vielleicht beruht diese Angabe auf einem Irrthum, da eine chronologische Ordnung in demselben nicht existiert und die Bearbeitung fr Ungarn fr die einzelnen Jahre die entlegensten Fundstellen bunt durcheinander citieren muss. Ueber die epochemachende Bedeutung des Jahres 1477 fr dieses Bruderschaftsbuch vgl. Dudik, Iter Romanum, I, S. 83 ff. 3 Zur bequemeren Ausdrucksweise bentze ich folgende Abkrzungen in
1
den Citaten: C. liber confraternitatis; die Zahl daneben bedeutet die Seitenzahl des Druckes, nur im III. Theil (Bischofskonsekrationen) die Seitenzahl der Handschrift. Wo Codex und Druck nebeneinander citiert werden, bezieht sich pag. auf den Codex, S. auf den Druck. ber receptorum; die Zahl daneben bedeutet die Folienzahl der R. (lib. rec.)
E.
Handschrift.
lib.
expositorum
(ist
meist ausgeschrieben).
I.
93
Zum
womit mir und wodurch es mir ermglicht wurde, nach Ablauf meiner Anstellung im Hause
Liberalitt,
noch einige
Wochen
in
I.
A. Liber confraternitalis. 1
Der Liber confraternitatis beate Marie de Anima teutonicorum de Urbe", wie der Titel des Bruderschaftsbuches lautet, welcher in Gold auf dem mit rothem Pergament berzogenen Einbanddeckel gepresst ist, ist ein Codex von 297 mm Lnge und 231 mm
Breite, besteht in seiner heutigen Gestalt aus
136 Pergamentblttern,
je
Der
zwar losgebrochen, das Rcktheil und der hintere Deckel hngen aber noch so fest am Codex selbst, dass man diesen zerstren msste, um in die Anlage desselben genauen EinEine sorgfltige Prfung der Beschaffenheit und blick zu gewinnen. der verschiedenen Paginierung des Pergamentes ergab aber gengende Anhaltspunkte, um auf die Entfernung des Rcktheiles Die Ecken der Einbnde sind mit einfach verzichten zu knnen. verzierten Messingbeschlgen geschtzt; am rckwrtigen Deckel ist in der Mitte noch eine ebensolche Rosette angebracht, beides ganz 2 in der Art mittelalterlicher Bucheinbnde. Die Zusammenstellung des Codex selbst lsst deutlich zwei verschiedene Pergamentgruppen
vordere Einbanddeckel
I.
S.
72
ff.,
liegt mir leider nur die BilderBrockhaus' Konversations -Lexikon (1894) 3, S. 666]7 Der Zeichnung nach zu schliessen, die ich mir vom Einbanddeckel des vor. Bruderschaftsbuches anfertigte, entsprechen seine Metall Verzierungen durchaus dem a* a. O. n. 2 reproduzierten Einband des 14. Jahrh.
2
An
tafel
fr Bucheinbnde
04
Lang, Studien
zum
Bruderschaftsbuche der
Anima
unterscheiden:
Die
Bltter,
welche die
ltesten
Schriften enthalten,
einigen
stark
abgeriebenen
Beschaffenheit
Folien
Wie
buches
diese
mehrere Foliierungen auf ein allmhliges Entstehen des Bruderschaftshin. Die gedruckte Ausgabe citiert nach Seiten; diese Paginierung des Codex muss dem Schriftcharakter nach um 1600 vorge-
nommen worden
sein, ist
zahlen 40 bis 59, 116, 144, 243 und 244 sind einfach bergangen.
dieser Paginierung bestehen
Neben
mit
noch zwei
rmischen
mit
Ziffern,
Hhe
(48),
kommen nur
(p.
auf Blttern vor, die sicher mit sehr alter Schrift bedeckt sind
185
ff..
Die rmischen
Ihre hchste
Ziffern,
die ein
arabischen, treten uns zuerst entgegen mit der Zahl VI auf pag. 13.
Nummer
dem
LXXIV
Von (XXX
XXXV),
ment.
S.
findet
sich
erst
wieder auf
fortluft
185,
von
wo
dieselbe
pag.
S.
261
ununterbrochen
283-290 (LXVIII-LXXI).
Bltter S.
Die
58,
93183 und 263281 werden gebildet durch relativ unversehrtes noch glnzendes Pergament mit enggezogenen Linien, whrend die ebenfalls sptere Einlage von S. 27 bis 37 -noch der alten Pergamentgattung angehrt und weite Linienfhrung zeigt. Von S. 189 bis
1
An
erster
Stelle
dieses eingelegten
Faszikels steht in
i.
schner,
noch un-
J.
Namen
man
I.
95
195 und 213 bis 262 sind also nach dieser Ausfhrung alle drei Zahlenreihen durchgefhrt, die Seitenzahlung, die arabische und
rmische Foliierung. Die Beschreibung der Schrift und des Inhaltes wird die nhere Verwertung dieser Feststellung ermglichen. Die Schrift des Bruderschaftsbuches weist selbstverstndlich viele Hnde auf, da sich sein
doch ber zwei volle Jahrhunderte von der Mitte des 15. bis gegen die Mitte des 17. erstreckt. Doch ist bei jedem grsseren Abschnitte ein Grundstock von einer ersten Hand geschrieben welche sofort nach Anlegung des Codex in einem Zuge die Namen Freilich sind die eintrug, welche man an die Spitze stellen wollte. Grenzen oft schwankend, indem der Schreiber gegen das Ende
Inhalt
mit der er
mehr mit derselben Gleichmssigkeit ausbegonnen hatte. Manchmal glaubte ich auch sicher
einige
von derselben Hand gefunden zu haben nach von anderen waren eingeschrieben worden. Der Name dieses ersten Schreibers ist im Confraternittsbuch selbst angegeben (S. 78): Henricus Marwede, clericus Verdensis dioc, copysta, qui omnia nomina fratrum prescriptorum presenti libro propter deum, sollicitante magistro Lente provisore hospitalis 6. Augusti 1463, ex aliis libris fraternitatis huiusmodi inventa et conscripta fideliter conscripsit" Die hier gegebene Zeitbestimmung kann sich aber nur auf den Tag beziehen, an welchem der genannte Provisor des Hauses den Auftrag ertheilte. beziehungsweise die
Nachtrge
Namen,
die inzwischen
Uebernahme der Arbeit durch den (ppstlichen) Copisten Abgeschlossen wurde diese Arbeit im Verlaufe des Jahres
bewirkte.
1464; dies
geht hervor aus mehreren Stellen, in denen die letzten Namen dieser Eintragung vom Schreiber selbst noch mit der genannten Jahreszahl in Verbindung gebracht
werden
(S.
12,
64,
78),
whrend auf
Namen
Hand hinzugefgt wurden. Marwede schrieb in krftigen Zgen, nicht bermssig schn, aber deutlich in gothischer CursiveJeder Name beginnt eine neue Zeile, welche durch ein roth oder
anderer
blau gezeichnetes C-frmiges Zeichen eingeleitet wird.
zahlen fr die Papst- und Kaiserliste stehen
farbiger Tinte durchgestrichen.
am Rand und
Im Hb.
rec. fol.
1.
ausgewiesen
vom
150 sind Geschenke (10 bollendini) pro libro fraternitatis Sie waren wohl zur Anschaffung des nthigen
06
Lang, Studien
zum
Bruderschaftsbuche der
Anima
zeichen
fehlen
des
Namens
des Papstes
August 1464 vielleicht noch von derdessen Wahl vom selben Hand, aber sicher nicht in einem Zuge mit dem vorausgehenden niedergeschrieben wurde, whrend die Regierungsdauer Pius* IL noch vollstndig von ihr eingetragen wurde. Wollen wir auf diese Thatsachen Gewicht legen, so knnen wir annehmen,
Paul
IL,
dem Tode
Pius' IL
ist
1
15.
IL vollendet
worden
(S.
Marwede
1-2),
ff.
verzeichnisse
11
ff.),
und zwar:
Wrdentrger
(S.
19
ff.),
drittens
und
viertens
(S.
und
kurialer
Beamter
(z.
39
u. S.
73
S.
ff.),
vorkommen
B. ein
Uhr-
macher
77).
dem
spter alle
berhaupt eingetragen wurden; darber wird noch die Rede sein. Nicht aber schrieb Marwede die folgenden Abschnitte, deren
Schriftzge
in
den
ersten,
einheitlich
geschriebenen
Diese
1.
Partien
viel
Formen (Renaissance
schrieb
die
ersten
Minuskel)
aufweisen.
Kapitel:
letztere
Hand
der
Bltter
folgender
Die
Namen
185
ff.),
und zwar
steht an der
Spitze dieses
die
Namen
Hospitales der
Anima
(S.
213
ff.);
3.
die
Namen
der verstorbenen
und Wohlthter desselben Hospitals, deren Reihe Johann Peters von Dordrecht mit seinem Weibe Catherina
Brder,
Schwestern
erffnet,
(S.
hier richtig in
ff.);
die Zeit
237
4.
S.
Name vom
sten
Hand.
2 Marwede verlegt dieselbe ins Jahr 1350, aber mit Festhaltung der beiden der Bulle von 1399 genannten Grnder: des Johann Peters von Dordrecht und seines Eheweibes Catherina.
in
I.
97
genommen
und
die
1431
in
die neue
Kirche
Roms
besonders
in
der
Umgegend
dem Abdruck
desselben nicht
Folium des ber receptorum mit gleichzeitiger Schrift aus der Mitte des 15. Jahrh. auch beschrieben mit fast gleichlautenden Worten wie hier, nur zumeist mit dem Beisatze vermehrt, wer in jedem einzelnen der Huser im Jahre 1450 wohnte und wie viel Miethe er dafr zahlte. Auf S. 203 befindet sich noch von 6 verschiedenen Hnden ein Verzeichnis von 43 Jahrtagen, das bis ins 16. Jahrhundert hineinreicht. Bis ber das Jahr 1500 hinaus sind alle Namen in zwei Kolumnen einer unter dem andern hingeschrieben. Im Laufe des 16. Jahrh. stellt sich aber allmhlich eine wahre Verschwendung an Pergament ein; nicht bloss wird in langen Worten ber die ganze Seite geschrieben, sondern viele tragen ihre Namen auf einer neuen Seite ein, whrend die vorausgehende oder deren mehrere nur erst angefangen worden waren beschrieben zu werden.
zehn Huser sind auf
letzten
dem
Whrend die Namen des 16. u. 17. Jahrh. grsstenteils eigenhndige Unterschriften der betreffenden Personen sind und als solche auch ausdrcklich bezeichnet werden, ist das manu propria in der
2.
immer ganz
ernst zu
nehmen.
Ein
zge des Provisors im Einnahmebuch (fol. 208) mit den Eintragungen der gleichen Namen im lib. confr. (pag. 80): Joh. Podendorp m. p. scripsi" und Bernardus de Quttenberg m. p. scripsit"
doch ganz die Zge desselben Provisors, welNamen mit den Betrgen pro inscriptione" und ,/Ut inscriberetur" einschrieb. Der lteste Bestand der Namen sammt den allernchsten Eintragungen stammt von wenigen Hnden Wir bentzen die nhere Ausfhrung ber diese Partie zu einer summarischen Geschichte de Bruderschaftsbuches bis zu Marwede. Zum nheren Verstndnisse sei auf die unten folgende Beschreibung der Rechnungsbcher verwiesen. Der unermdliche Forscher in rmischen Archiven und Bibliotheken, Dr. Heinrich Pogatscher, hat im ersten Heft des Jahrg. 1899 der Rmischen Quartalschrift fr Alterthumskunde und Kirchengeschichte einen ersten Aufsatz zur Geschichte der Deutschen in
(1480 Jnner cher im lib.
4) sind
rec. diese
08
Lang, Studien
zum
ruderschaftsbuche der
Anima
10
Avignon
verffentlicht,
dem noch
Mitglieder
Aus diesem
gewesen
fest an-
gnon
sind.
bestand, deren
auch
deutsche Kurialen
in
derselben
der
in
Christenheit, sich aufhielt. In der That bieten auch die Rechnungsbcher der Anima von 1426 an die ltesten gleichzeitigen Nach-
richten
vom
fraternitas,
Einnahmen des hospitale B. M. de Anima Teutonicorum, sei es nun aus den Ertrgnissen der Zinshuser, aus Legaten, aus freiwilligen Spenden oder aus den Eintrittsgebhren in die Bruderschaft und den jhrlichen Quatemberopfern (angaria) der confratres, sowie smmtliche Ausgaben fr die Kosten des Hospitals und der Kirche verrechnet Wollte man annehmen, dass das Hospital das
ten
1
sei,
so
msste.
sein.*
vor
1426
in
{jetzige)
den
14,
fratres gefasst.
2
Kerschbaumer, Gesch.
des
Anima
in
Rom,
S.
45 und desselben:
Verhltnis
Die Nationalstiftungen
einfach voraus.
Rom
S. 9, setzen dies
3 Zur Vergleichung mache ich auf die Geisslerbruderschaft in Trient aufmerksam, deren Bestimmung manche Aehnlichkeit aufweist mit der Animabruderschaft. Auch sie unterhielt ein Hospital (hostello di Dio) fr die Armen, gesunde und kranke, fremde und einheimische, und gewhrte nebenbei den Mitgliedern eine gewisse Versicherung eines ehrenvollen Begrbnisses und frommer Erinnerung nach dem Tode. Ihre Grndung fllt ins Jahr 1340 (Chr. Schnelle/ in der Zeitschrift des Ferdinandeums, 3. Folge, 25, S. 5 ff.). Auch die von Heinrich dem Findelkind 1386 ins Leben gerufene St. Christophs-Bruderschaft auf dem Arlberge begann ihre segensreiche Wirksamkeit mit der Grndung der Vereinigung, der Anlage des Bruderschaftsbuches, dem Einsammeln von milden Beitrgen, um die Herberge fr Verpflegung der Reisenden, Unterstzuug der Verunglckten ins Leben rufen und ausgestalten zu knnen. Vgl. Archiv fr Geographie, Historie, Staats- und Kriegskunst, XII, Wien 1821, 27. u. 29. Aug. Die Urkunden und Regesten aus dem Arlberger Bruderschaftsbuch, die vor kurzem in den Jahrbchern
der Sammlungen des allerhchsten Kaiserhauses verffentlicht wurden (III, 2), lagen mir nicht vor. Es mag ferner bemerkt werden, dass auch fr das deutsche Pilgerhaus an der Anima in Rom seit den frhesten Zeiten, die im lib. rec. behandelt werden, Sammlungen in Deutschland gehalten werden. Der Questus Maguntinus" bildet eine hufig wiederkehrende, oft recht bedeutende Einnahmsquelle. So verzeichnet der ber reeeptorum zum 11. Nov. 1428 (R. 1): 10 flor. renenses de Maguntia ex parte elemosinarum, zum Sept. 1487: 58 duc. (R. 230), zum 31. Mai 1493: 17 duc 1 carl. (19 flor. renens.), missos per collectores ex
11
I.
99
Bulle,
in
der
ltesten
ppstlichen
welche
Anlass zur
der
Bruderschaft;
gegenwrtigen Jubilumsfeier bietet, keine Erwhnung ihr Bestehen ist aber auch mit keinem Worte
(gedr.
ausgeschlossen
berechtigt
6).
Zudem
ist
der erhaltene
lib.
rec.
gar
und
nichts
zunehmen, ihn
getrennt
den ersten verlorenen als anders eingerichtet anEinnahmebuch sei es der Bruderschaft
Die
vom
zwei Nachrichten, die ich ber diesen verlorenen ersten liber recep-
torum fand, verbieten eine solche Annahme unbedingt. Die erste Nachricht findet sich gleich fol. 1 des erhaltenen liber rec. Daselbst
heisst es:
cum
magistris antiquis
lib.
receperunt ... 5
flor.
auri etc.;"
also
der neue
rec.
Rech-
fol. 245: Der Provon Freising und Bischofszeil) erklrt bei der Uebernahme des Einnahmebuches am 22. Juli 1491, er htte erhalten librum receptorum hunc presentem, librum receptorum antiquum et completum, librum expositorum et librum domorum, in quo nonnisi describuntur recepta ex domibus", zugleich mit einer
nungen.
parva
starsella", die
wir den liber receptorum antiquus et completus noch annehmen, das ist sicher, dass er sich ber mehrere Jahrzehnte erstreckt haben musste; umfasst doch der erhaltene erste Band an 90 Jahre, und das zu einer Zeit, wo Hospital und Bruderschaft in hchster Blte standen. Wir mssen also das Entstehen der Bruderschaft noch ein gutes Stck ins 14. Jahrh. hinaufrcken. Ich zweifle gar nicht, dass die Ankunft so vieler deutscher Kurialen in Rom, die mit Urban V. und Gregor XI. von Avignon herbergezogen waren, ihre Confratria" auch in der ewigen Stadt weiter pflegten; ich glaube auch, dass sie die Grnderin des Hospitales Der bedeutende Antheil, welchen ein serviens armorum des war. Papstes (Johann Peters von Dortrecht) und ein bedeutender Verso klein
Mgen
Maguntia
in
(R.
253).
auf.
Aehnliche
Stiftungen
weist
bekanntlich
14.
das
Mittelalter
zahlloser
Menge
geistliche
Pfrnden
Einige Beispiele s. bei Fr. Kurz, Uebersicht des Zustandes Oesterreichs whrend des 14. Jahrh. (Osten*, unter H. Albr. IV.) II, S. 358 ff.; Meichelbeck,
ben.
Hist. Frising.
II,
163.
100
Lang, Studien
zum
ruderschaftsbuche der
Anima
lS
treter
dieser dieser
Grndung genommen haben, spricht doch sehr zu Gunsten Annahme, die von den Rechnungsbchern geradezu auf-
gedrngt wird.
Ob
Anfnge eines Pilgerhauses, eines Hospitals fr ihre Landsleute vorfanden oder ob alles erst von ihnen begonnen wurde, lsst sich bei
dem gegenwrtigen
sah,
in
so weit
ich
sie ein-
nicht
mehr
entscheiden. 1
Marwedes Angabe
der Form, wie sie gebracht wird, keinen Glauben, obwohl ein
Stck
Ueberlieferung
zeichnend, dass
man
verborgen sein knnte. 2 Es ist beauch fr das Jubilumsjahr 1400 durch eine
in
ihr
erste
Erwhnung
einer Aufschreibung
beigetretenen Brder
fand ich
zum
Jahre
13,20),
wo
Aus
den ersten Jahren ppstliche Beamte und in Romana Curia causarum procurator, Dankquardus de Budyngen, Joh. Rosenboem archidiaconus (1426), Joh. Rotel prepositus, archidiaconus de Ligno u. a. Am 16. Juni 1433 spendet ihnen Kaiser Sigismund (1428) u. s. w. 3 Gulden, nachdem er im Hospitale einer Messe beigewohnt hatte
Hermannus Midelerse
(R. 20).
Archives
Im Copialbuch sah ich mehrere Strafandrohungen gegen die Plnderer des der Anima aus der ersten Hlfte des 15. Jahrh. Somit konnten die
sicheren Belege fr die lteste Geschichte schon frhzeitig verloren gegangen sein.
betrchtliche Material wurde theil weise von den Forschern schon ausgebeutet, besonders von den Monographen Dietrichs v. Nieheim, theils ist es in dem ersten Theile dieser Festgabe von Msgr. Dr. Nagl geschehen. 2 Hier scheinen eine dunkle Ueberlieferung oder Spekulation, welche das Entstehen des Hospitals mit dem Jahre 1350 in Zusammenhang bringt, mit der Thatsache, dass Johann Peters der Grnder des ersten grossen Neubaues war, verschmolzen worden zu sein zu einer einzigen Nachricht. Es wre doch sehr auffallend, dass das ltere Todtenverzeichnis (C. 263), das Joh. Peters Verdienste aufzhlt, gerade ber diese erste Thatsache geschwiegen htte! Fr die Geschichte des Hospitales als Gebude und Stiftung haben ja gewiss der Name Joh. Peters und die Jahre 1386 (C. 263) und 1399 Epoche machende Bedeutung; die Hand, welche 1386 an den Rand schrieb, kann nicht viel jnger sein als der Text. 3 Ueber die Hhe desselben vgl. den Druck des b. confr. p. 8, wo aber bollendinos statt bolos zu lesen ist.
13
f.
101
dem
ppstlichen
Hofe aus
Rom gewesen
infolge deren
vom
4. Juni
obwohl
die
Rechnungsbcher immer noch in lateinischer Nur ganz vereinzelt werden Cleriker und
ein englischer Priester testiert einen
Gnner genannt:
Goldducaten 1438 (R. 36), der Beneficiat von St. Peter Caspar Laurentii von Breslau tritt der Bruderschaft bei 1439 (R. 40), ebenso Nicolaus Pflug Beneficiat im Lateran 1442 (R. 50), welcher spter Kaplan des Hospitales wurde (R. 53); ein im Hospital S. Maria de gratia verstorbener Cleriker macht ein Legat von einem Goldducaten 1441 (R. 47) und der Caplan Nicolaus von S. Andreas zahlt gleich den brigen Brdern seine drei bollendini als Quatemberopfer. Die Brderaufnahmen sind ungefhr geschildert, wenn
es
heisst:
,Joh.
etc.
Galli,
in
clericus
et
est
frater,
vovit
forma
Matheus
vovit etc. et solvit pro 20 (R. 32). Nach der Rckkehr der Curie nach Rom beginnt ein neues Leben in der Bruderschaft. Der b. rec. trgt an der Spitze des Jahres 1444 die Ueberschrift: post reversionem curie ad urbem" Canonici, Abbreviatoren, Notare werden wieder zu Provi(R. 58). soren gewhlt, mehr als 30 neue Mitglieder, darunter 5 Notare, melden sich zum Beitritte. Im Sept. 1447 zahlen schon 47 Brder ihr Herbstquatemberopfer, darunter 26 Cleriker; 1448 zahlen 78, davon 23 neue Mitglieder. Die schriftkundigen Mitbrder sorgen fr die eines so bedeutenden Vereines geziemenden Schriften, also in erster Linie fr die Anlage eines Copialbuches; der lib. rec. berichtet zum 22. Dec. 1448 (fol. 83): Joh. de Eymale literarum
factus est frater,
sol.
10 quattuortemporibus sequentibus
solvit,
et instru-
tempore magisterii bone memorie magistri Petri provisoris copiavit". Der 1431 begonnene KirchenJacobi erweiterungsbau (am 7. April war nach lib. exposit. fol. 23 die Grund15. Dec. 1449 steinlegung) wird wohl nach Unterbrechungen Abschluss gebracht (ibid. f. 131). Aber eine bse Seuche reisst zum
menta
ipsius hospitalis
Pastor,
Gesch. d. Ppste,
I.
S.
223 u. 250,
102
Lang, Studien
zum
Bruderschaftsbuche der
Anima
1
14
der Brder;
ihr
in
gerade
der Vereinigung entsprechende Brderverzeichnis, den Codex des Marwede berging. Dieser Thatbestand ergiebt sich aus folgenden Beobachtungen: Das im Verhltnis zu den von Marwede beschriebenen Theilen noch etwas grbere Pergament von p. 185 des Bruderschaftsbuches angefangen reicht in allen seinen (4) Theilen, die von der ersten Hand stammen, nur bis zum Jahre 1449. Die ersten Daten der nchsten Hand sind v. J. 1450 in jubileo" (p, 242), oder noch spter. Anderlinus de Patavia ist 257 unter den Lebenden eingetragen, sein Eheweib Barbara wird aber schon am 27. Juli 1449 relicta" genannt (R. 90). Daraus soll man schliessen drfen, dass die Niederschrift dieses Theiles mindestens im Juli 1449 vollendet worden sein musste; dem steht nun freilich entgegen, dass derselbe Anderlinus unter den letzten verstorbenen
erste
dem Glnze
das dann
Laien
derselben
Hand
ebenfalls
3.
vorkommt und
August 1449
ist
dass
das jngste
Bei ge-
Datum
nauer
(C. 233).
Prfung der Schrift zeigte sich aber, dass innerhalb dieser ersten Hand in den genannten Abschnitten doch wieder zwei von einander abweichende Schreibweisen bestehen. Die Grenze befindet sich 231 vor Petrus Bregentzer und 270 nach Anderlinus de
Stupha.
Theil
Dieser
ist
also offenbar
erst
gestorben,
als
der allerlteste
unmittelbar
der
Handschrift
niedergeschrieben
wurde.
Die
Hand
v.J.
einige
Namen
jngst Verstorbener.
Das
lteste
Bruderschaftsbuch
aufgenommen wurde.
Wir
stand nun auf fol. obenerwhnte arabische Foliierung 13? In 1 236, der Fortsetzung dieser ersten Schrift, ist zu Petrus 13 fehlen, de Casaciis (c. 1457) auf fol. 1 verwiesen. Da aber fol. 1
14 46. Was
Namen
60
(C.
in
Marwedes
Schrift.
Thatschlich findet
66 de
Casaliis").
Diesen
Namen entnahm
1 Vgl. Pastor, Gesch. d. Ppste I S. 331, und De Waal, der Campo Santo der Deutschen in Rom, S. 48. Der lib. rec. gedenkt dieser Krankheit nur z. J. 1456: ... supervenit pestis ac sepulti fuerunt intus et extra hospitale multi potabiles curiales" (R. 12). S. u. zum lib. expositorum d. J. 1449.
15
I.
103
Marwede
heim
er
also
dem Anfange
ist
Zu Rudolf von
Itters-
(C
pag. 19
= IX (C
ja erst
239)
auf
fol.
9 verwiesen.
1464.
Dessen
folgt,
Namen
dass
findet
man
35).
7.
starb
Aug.
Daraus
die
rmische
v.
und auch
auf den
Codex
1449
ausgedehnt wurde.
Man
dem Gesagten
mit
Grund
in
schliessem
von 1449
mehrfacher
fehlte
zweifellos.
Es
ist
auch
sicher,
schnitte
Marwedes 1449
worden
Folium
waren.
die
etc.
Da
der
Name
Petrus
de Casaciis auf
dem
ersten
demselben
etc.)
zuweisen zu wollen.
Diese fehlten
bekrftigt,
vielmehr
dass
von
allen
Namen
alle
in
Namen
in Betracht
kommen; oder
lib.
diese Hessen
sich
erst
eintragen,
nachdem der
ist
confraternitatis
Chronologisch
erst
dies sehr
Cusa
1450
sich
hebung
Brixen)
zum
Cardinal)
und
(Ernennung zum
(erst
von
fgte
eingetragen
haben
konnte
eine
sptere
Hand
ist
Von den im nchsten Abschnitte genannten weltlichen Frsten der dritte Name der frheste, dem Jahre 1450 angehrende,
ersten wohl erst um 1452. Der Codex v. J. 1449 entwohl folgende Theile: 1. Die lebenden geistlichen Brder und Wohlthter (fol. 1 ff.), 2. die verstorbenen geistlichen Confratres und Wohlthter (fol. 14 ff.), 3. die lebenden Laien (fol. 26 ff.),
die beiden
hielt also
4.
Weise
um
(fol.
36
ff.).
Dazu
daraus,
hommt noch
das Huserverzeichnis
f.
45
ff.
Man
ersieht
dass die Anlage noch viel von der eines Nekrologiums an sich hat,
wie solche in den vergangenen Jahrhunderten vom frhen Mittelalter an so hufig angelegt worden waren und nicht selten auch neben der Liste der Verstorbenen eine solche noch lebender Wohlthter enthielten, deren
zu den Verstorbenen
(hier:
versehen
104
1
Lang; Studien
zum
Bruderschaftsbuche der
Anima
16
wurden.
Einblick
Soweit ich
in die Literatur
genommen
habe,
trug
man
dieselben
die
Namen
der
Beigetretenen
Fall zu Fall
oder
in grsseren
Beim Bruderschaftsbuch jetzt ein, nachdem die erste Anlage abgeschlossen war. Von Marwedes Erweiterung des ersten Theiles blieben die drei brigen unberhrt; noch wurden die
die nur die Verstorbenen aufgezhlt htten.
der
Anima
stellt
sich
dieser
Gebrauch
erst
Verstorbenen
eine Zeit
lang
in
die
Totenlisten
eingetragen,
bald
Namen
maligen ersten,
dass
sie
von
lange des
Marwede
in
vier
Gruppen
eingehalten
wurde;
grsserungen
Pergamentbestandes
Namen der verschiedensten Stnde in den neuen freien Raum zusammen. Eine solche regellose Willkr, wie im liber confraternitatis de s. Spiritu herrschte aber niemals. 2
mussten, drngten sich
mit
Von 1449-1463 scheint der erste Theil (fol. 1-13) derart Namen bedeckt worden zu sein, dass er von Marwede einund durch neue Pergamentlagen
ersetzt
fach kassiert
werden musste.
Es ist charakteristisch fr die Bruderschaft, dass in dieser Zeit das Laienelement nicht gleiches Wachsthum zeigt; der fr die Handwerker aufgesparte
gefllt.
Raum im Codex
v.
J.
die vor kurzem noch fast nur von den arbeitenden Stnden gebildete
Fraternitt, wodurch leztere allmhlich herausgedrngt wurden. Das Hospiz war das Centrum der vornehmsten Deutschen geworden, welche die ewige Stadt besuchten. Noch im Jahre 1449 werden 115 lebende Laien als Brder und Schwestern aufgefhrt (C. 256) und bis 1464 noch etwa 50 nachgetragen, dann aber werden die Namen der Handwerker sehr sprlich: der liber confraternitatis wird ein vornehmes Fremdenbuch und bleibt es bis zur letzten Eintragung im Jahre 1653. Kaum
der ausgedehnten Literatur ber diese Nekrologien nenne ich hier der Nekrolog v. St. Florian, im Archiv fr sterr. Geschichte 56 (S. 257), wo die Eintragungen der Namen von Lebenden nher motiviert wird. Fr das Entstehen solcher Verzeichnisse reicht es hin, auf A, Ebner, die klsterlichen Gebetsverbrderungen bis zum Ausgange des karolingischen Zeitalters (Regensburg 18M0) und dessen Besprechuug durch Herzberg-Frnkel i. d. Mitthlgn. d. Inst. f. st. Gesch. B. XIV, S. 129 ff. zu verweisen. 2 Man vergl. Bunyitays Praefatio und Text in der Bearbeitung des ungarischen Antheils diesem Bruderschaftsbuches in den Mon. Vet. Hung. S. I. T. 5.
1
Von
nur
Czerny,
17
I.
105
am Campo
Santo, die
um
diese Zeit
den
des
15.
Jahrhunderts
traten
zur
Einschreibung
auf,
eigene Gebhren
welche
haben scheinen.
gehalten
wird.
Der lib. rec. weist mehrere Beispiele auf, in denen von der receptio et inscriptio genau auseinander Fr die Eintragung lngerer Titel werden noch
bestimmte Taxen gefordert: Friedrich Maurkircher (spter Bischof von Passau) zahlte am 27, Mrz 1475 fr 7 Titel in 7 Linien 4 Bald wird ein Goldgulden grossi und 2 bollendini (R 193, C 26). oder eine Mnze hnlichen Wertes gebruchlich als Almosen fr die Einschreibung (um das Jahr 1500). Wenn noch viele im
Hinblick auf die vornehme Gesellschaft es sich zur Ehre rechneten,
den
Bitte
Namen
einzutragen,
wenn andere
religise Motive,
Dank oder
zum
be-
Heim
habe,
in der zweiten Hlfte des 16. Jahrh. auch welche darauf hinweisen, dass hie und da auch durch Ueberredung Mitglieder geworben werden mussten. Bemerkungen wie rogatus nomen ut darem" (z. B. C 125) sind ge-
so treten doch
auf,
schon Zeichen
wiss
nicht
immer
leere
Redensarten
gewesen.
Im
Verlaufe
des
nchsten Jahrhunderts
ausser
Gebrauch und
es ruhte in
3
1463/4 angelegte und mit rmischen ganz paginierte Codex musste aber schon 1511 vergrssert werden, indem man pag. 93 ff. (C. 121) als neuen Faszikel einlegte,
Nach de Waal
a.
a.
O.
S.
48
u.
49 schon
i
Conf ratern
tat
t h e r, Reg. Lconis X. n. 5053 u. 5054. S. die ppstl. Bulle bei Ein Namensverzeichnis von den Anfngen der Vereinigung an war also wohl auch
Hergenr
damals nicht vorhanden. 2 Fr eine Darstellung des deutschen nationalen Bewusstseins im 16. Jahrh. bte das Buch sehr viele Kraftstellen*, der Codex selbst aber noch mehr. Dazu vgl. Schlecht i. Hist. Jahrb. XIX, S. 351 ff. 3 Kerschbaumer, Gesch. d. deutschen Nationalhospizes Anima in Rom, Wien 1868, S. 59 und Keller in Hist. pol. Bltter 77, S. 211. Diese Verborgenheit des Fraternittsbuches drfte doch so arg nicht gewesen sein, schrieb sich doch Kaiser Franz I. v. Oesterreich noch 1819 eigenhndig in dasselbe ein (C. 17).
f.
ang,
Studien
zum Bruderschaftsbuche
der
Anima
8[2
106
Lang, Studien
zum
18
XXX
1512.
ff.
foliiert
wurde.
Der Hb.
rec.
z. J.
wurde 1536 eingelegt, um Carls V. Namen (5. April) wrdig Der letztere Theil wurde aber eintragen zu knnen (p. 27, 46). nicht mehr rmisch foliiert, sondern blieb ohne Ziffern, bis er mit
faszikel
allen
nachdem auch anderes Pergament hatte eingereiht werden mssen und zwar von jener oben beschriebenen glnzenden und feineren, englinigen Sorte, deren lteste Eintragung
wurde. Das geschah aber
dem
ff., C 162). Um den Faszikeln Verbindung zu geben, wurden sie in den oben beschriebenen Prachteinband (neuerdings?) gegeben und die Pagi-
Wenden
zum
dasselbe die
erster Linie
enthlt
Aber Codex von 1449 bietet zu den Namen verstorbener Wohlschon der thter und Brder eine Reihe beachtenswerter Notizen, die zwar noch auf die deutsche Vereinigung, das Hospital und seine Schicksale Bezug nehmen, nebenbei aber schon bei der Bedeutung der Namenstrger ein weiteres Interesse beanspruchen. Marwedes Umarbeitung des ersten Theiles hat nur die Fraternitt selbst im Auge gehabt, deren Mitglieder und hohe Gnner er Name fr Name einderer,
Namen
beitraten.
Daten stehen nur ganz vereinzelt, auch die Schlichtheit der Ausdrcke, die Einfachheit der Titelbezeichnungen sticht stark ab von dem Wortreichthum spterer Eintragungen. Bis hieher ist aber
trgt.
auch die Bedeutung des Bruderschaftsbuches fr die deutsche Kirchenund Profangeschichte fast gleich Null. Sie beginnt aber sofort nach dieser ersten Feststellung des Bestandes der Confraternitt, wobei
die
oben erwhnte Ausscheidung der Namen, fr deren inscriptio nicht eigens gezahlt wurde, der historischen Bedeutung des Codex nicht wenig zustatten kommt. Mag aber auch die Hhe der Taxe fr jeden einzelnen Titel, den man verbucht wissen wollte, in den nchsten Jahrzehnten noch die Unterdrckung weitlufiger Eintragungen bewirkt haben, so scheint im Laufe des 16. Jahrhunderts jede solche Schranke weggefallen zu sein. Glcklicherweise haben nicht wenige Besucher des glanzvollen Hospizes von dieser Freiheit Gebrauch gemacht. Vielfach findet man den Anlass zur Romreise, hie und da sogar den Erfolg einer Gesandtschaft, fast immer das
19
1.
107
in einigen Fllen noch die genauere oder abiens" u. . hinzutritt. Bei der hervorragenden Bedeutung einer grossen Anzahl Besucher finden sich gewiss nicht wenige Daten, die man aus anderen Aktenstcken entweder
Bestimmung:
Mhe
finden knnte.
zeichnet, dass
schaft
die
Nachricht
dahingestellt.
Der
Lib.
confr.
Auskunft (C 130). Es ist gar nicht zweifelhaft, dass hnliche Ergnzungen noch in vielen Fllen mit Hilfe dieses Bruderschaftsbuches vorgenommen werden knnen; sind doch nach Kerschbaumers Zhlung 2 bei 130 Bischfe, 20 Herzoge und Kurfrsten, 50 Frsten und Grafen, 70 Barone, ber 1000 hohe und niedrige Angehrige des Clerus eingetragen, von denen sicher gar manche mit ihrer Reise nach Rom historisch bemerkenswerthe Zwecke verfolgten. Die Gesammtzahl der Namen betrgt jetzt bei 3000; mehrere davon erscheinen zwei-, drei- und mehrfach, vornehmlich in der Zeit, da die Einschreibung nicht mehr so sehr den Beitritt zur Bruderschaft als die Verewigung im Fremdenbuch, dem album,
zum
Ziele hatte.
Namen
hat
Kerschbaumer
hervorzuheben
Mit Einschluss der Agenten und Residenten zhle ich 125 verschiedene Gesandtschaften, die sich ganz oder theilweise in das Bruderschaftsbuch eingetragen und eigens als oratores, nuntii etc. bezeichnet haben. Die Auswahl der sterreichisch-bairischen Namen, die ich als Probe vom Inhalte des Bruderschaftsbuches und des ltesten Einnahmebuches hier im zweiten Theile vorfhre, wird den Wert dieser Gruppe von Eintragungen beleuchten; freilich bietet sie nur einen vorlufig nicht nher bestimmbaren Bruchtheil der gewiss viel zahlreicheren Besucher der ewigen Stadt aus den genannten Landschaften. Gleichfalls als Probe zur Illustrierung des Inhaltes biete ich noch hier am
Schlsse des ersten Abschnittes des ersten Theiles eine Uebersicht
Die Reformation
106.
u.
Gegenreformation
in
den
in
sterr.
Lndern (Stuttgart
S. 65.
1898) S.
2
Rom,
108
Lang, Studien
zum
20
der Daten und Fundorte, an denen Frsten und Gesandte aus der
und aus Kln genannt werden neben denen, welche zugleich bairische Dienste versahen und deshalb im zweiten Theile folgen. Es sind folgende Daten und Fundorte:
Pfalz
1
1463
Juli
3,
S. 21;
3
1567, S. 154;
1464, S. 22;
1466, S. 23;
1575, S. 165;
1469, S. 105;
1472 Mrz 23, S. 80; 1480 Jnner 8, S. 27; 1490, S. 86 (Apr. 4, 1498 Juli 9, S. 91;
1584 Dec.
8,
S.
173;
S. 174;
241);
182;
S. 41;
1593 Febr.
8,
184;
172;
1531 Febr.
3,
S.
136;
S. S.
193;
1532 Mai
15, S.
137;
S.
S. S.
196;
201; 205;
58;
8,
1559 Mrz
S.
63;
Zum Schlsse muss ber den Inhalt noch bemerkt werden, dass nicht einmal alle Personen eingetragen wrden, welche die zur
Einschreibung
folgende
verlangten
auf,
Bedingungen
erfllt
hatten.
Mir
lib.
fielen
Namen
fr
dem
rec. die
Zahlungen geleistet wurden, die aber doch im lib. confr. vergebens gesucht werden: Joh. Smiacho procurator causarum, 1466 Sept. 3 (R 163); Joh. de Talberg, Magdeburgensis, Treverensis, Wormatiensis et Spirensis canonicus, 1480 Juli 14 (R 209); mag. Reynerus de Schonfeit, Joh. Bock 1494 (R 255) u. a. Fr die ltesten Theile wurde ein hnliches Verhltnis schon oben constatiert.
B.
ber
reeeptorum.
Das
spitals
lteste
erhaltene Verzeichnis
der Einnahmen
des
Ho-
beginnt mit
Die
dem
und
luft als-
zum Hause Witteisbach gerade in dem kommenden Zeitraum mgen die Auswahl rechtfertigen. 2 Zu diesem Jahre habe ich aus dem lib. rec. (fol. 154) auch eine Klnische Gesandtschaft notiert: domiui am bassiatores Colon ienses pro equo dederunt mihi,
1
liier in
betracht
nomine cuiusdam
di eis),"
Michaelici
(!)
Petz submersi
inter
21
1.
109
zum
Jahre 1515
Inceptus
(fol.
350).
Das
tum
(Freitag,
den
29.
December 1515)
DaBernhard
letzte
Sculteti,
scriptor apostolicus m. p.
exnunc
alius
ber
dominum Qwillermum de Enckenprovisorem tunc electum .... Theodericus de Eynem noRote provisor factus continuavit eundem librum die Mercurii
Nach zehn
jenes
Augusti 1518."
als
weiteren
unbeschriebenen
1450,
Blttern
folgt
Vorsteckblatt
Huserverzeichnis von
dessen
besteht
schon oben
Erwhnung geschah.
mm
aus Papier (der Wasserdruck zeigt drei Felskpfe, der hhere mittlere ist
berragt),
er beansprucht
der Wert-
schtzung einen
Rang.
dem
Bruderschaftsbuche vollstndig
ebenbrtigen
ihm sind die Aufnahmsgebhren und Quatemberzu denen die Mitglieder verpflichtet waren (s. lib. confr. pag. mehrere Jahrzehnte nach den Namen der Zahlenden ver8), durch merkt. Er gibt Almosen anderer Personen, besonders vornehmer
schaft selbst:
opfer,
vom
in
Rom
gewhren
das
Fraternittsbuch
Materials
selbst.
Endlich enthlt
Culturgeschichte,
interessantesten
fr
Mnzenvergleiche,
von Lebensmitteln, ber Kleidung, Bcher u. a. Die vielen vou Bischofskonsekrationen im Bruderschaftsbuch werden durch den liber receptorum um 17 erhht, andererseits eine stattliche Anzahl von Nachrichten und Angaben des ersteren erst kontrollierbar. Ich habe diesen Codex ganz durchgearbeitet und mir zahlreiche Notizen gemacht, von denen hier ein Theil verwertet wird.
Preise
Daten
Die Eintragungen erfolgten abschnittweise nach Vierteljahren, ganzen Jahren, nach Provisoratsperioden, und zwar, wie sich aus den oft sonderbar entstellten Namensformen schliessen lsst, aus noch nicht rein geschriebenen Notizen. Der Codex weist auch mehrere Foliierungen auf, vielfach sind noch einzelne Faszikel Es war eigens foliiert, die theilweise gerade ein Jahr umfassen. also auch dieser Codex nicht 1426 angelegt, sondern entstand erst
allmhlich.
Die
worden
(1
153),
fr
darauf
fol.
fortsetzend
in
grsseren
Die
Ziffernformen
295315
(1501
1506)
316
haben
ff)
auffallende
whrend
die
(fol.
110
Lang, Studien
zum
22
Gattung der rmischen Ziffern im Bruderschaftbuche, deren Eintragung oben in die Zeit um 1511 angenommen wurde, identisch sind. Die Orthographie der Namen in diesen beiden Bchern
unterscheidet
sich
oft
sehr stark, so
Lsung
der
ich
148:
f,
ii
Henricus Fromfiller
Hermanus
Satz de Basel
(!)
Joh. Sigiligiis
Bern. Ellenborg
343:
Hermannus Femelon
C.
= = = = = = =
77:
,,
Matheus Vlogel
Wilh. Marolltinger
H. Fromoller H. Qatz de B.
Joh. Engilgis
C C
63:
Bern. Ellenhoch
92: H.
Fonden
ber
expositorum.
Ausgabebuch der Bruderschaft an der Anima in Einrichtung und dieselbe Beschaffenheit wie das Verzeichnis der Einnahmen. Selbst die Anfnge 1426, 1428 ff. sind charakteristisch mit denen des lib. rec. gleich, nur schliesst der
Das
erste
Rom
lib.
(fol.
301),
dem
Codex
fr
die
Jahre
1485 1515
anreiht.
Eine entsprechende,
gleichgeartete
Fortsetzung nach
vom
lib.
rec.
noch
vom
lib.
exp. Die Bnde, welche das Material fr die unmittelbar folgende Zeit
enthalten, sind, soweit ich sah, nur
zusammengebundene
welche
einer
Bltter mit
Rechnungen und
Inhaltlich
Schriftstcken,
geordneten
Buch-
sie
die Geschichte des Hauses Bedeutung haben. Ich habe verschiedene Jahre durchgenommen, um etwaige Aufschlsse ber die An-
Notizen zu machen.
Was
besprochenen
noch zusammengestellt, um eine ungefhre Vorstellung ber den Wert des Geldes zu erhalten.
libri
Auch Vlagel (R
154) u.
Plogel (R
155).
~J
23
I.
111
a.
Aus dem
littera
Lib. exp.:
salvi
conductus:
grossus, 2 bol-
boll.;
sub-
diacono: 2
1449 (Jun. 27):
1450:
1465:
illi,
boll.;
qui ligavit
missale: 6 carlinos
1
pro
grossus
b.
Aus dem
lib.
rec:
1428:
Vestes vendite:
grossi
gr.
camisia: 8 boll.
r,
1
1
joppa grisea
cingulo
cum
1
:
viridi foderata:
1
6 gr.
cum
coltello:
gr.
gr.
caligis ruptis:
1
Joh.): 3 gr.
1440:
1451:
v
n
una tunica viridi: 4 gr., grisea 4, 7, 10, 12 grossi una materacia de pannis: 3 flor. curr. de lana: 14 carlinos n
lf
2 gallinis venditis: 16
boll.
gallis:
13 boll.
boll.
2 polastris 8
17.
Haus gekauft
fr
Fr Mnzvergleichungen
sich in
lib.
verschiedenster
Whrungen
ist
finden
wenig
gedient, und fr eine halbwegs ausreichende Verarbeitung reichen meine Exzerpte nicht aus. Interessenten seien hiemit aufmerksam
gemacht auf die Umrechnungen, welche von den Cassafhrern in diesem Codex mit den Zahlungen in fremdem Qelde vorgenommen wurden. Es folgen nur noch einige Beispiele ber die Hhe der
Preise bezw. der Wertschtzung, welche Handschriften und Druckwerke damals in Rom fanden:
112
Lang, Studien
zum Bruderschaftsbuche
flor.
der Anima.
24
1421:
1449: 1460:
1464:
1476:
renenses.
de camera
1
flor. ren.
ab uno
pro
quodam
antiquissimo libro:
gr.
6 boll. papiro
scripti:
littera in
1482: 1501:
flor.
ren.
(al.
5) carl.
pro missali
tos (S. u.
Romano
z.
Barbato impressore
II
J.
1476).
1487:
Schemich:
parvum
Brargman) Abbreviator und Pfarrer in Woldenbrugge (Osnabrck) wird 1448 gratis in die Bruderschaft aufgenommen, weil er ein Missale papireum ausbesserte und einband und dafr nur 1 Ducaten annahm. Fr den Einband eines passionale martyrum reichten 1464 die ge75:
Arnold Bratgman
Auch in Vermchtnissen finden sich nicht selten Bcher und Codices aufgezhlt. Ein Beispiel folgt unten II z. J. 1485 (Ulr. Entzenberger). Der Nachlass des Abbreviators Henricus de Estel (R. 197) sei hier noch ausgehoben, soweit Bcher genannt werden:
.
rationale
divinorm (Cod. hat: dominiorum) in papiro impressum et sextum librum decretalium in papiro impressum de parva littera ligatum et clementinas in papiro impressum (!) de littera parva ligatas et instituta in pergameno scripta li.
gata
z.
tf
Gesch.
,
d. B,
W ener
Bcherwesens
i.
Central1
blatt
f.
sale:
wo
z.
fi.
fr
Mis-
1130
25
II.
113
(!)
formularium
Dem
parvum missale de certis missis votivis et 1 roccatum episcopi ac librum M. T. Ciceronis. Erben (J. Arnd) und den Testamentsexecutoren des krzlich verstorbenen Hermann Snelfuss" (Onelstusti!) wird am 14. Jnner 1509 der Empfang von 10 Bchern besttigt: w 2 decodex ff. verg. ff. welche laut Vermchtnis neben verschiedenen Einrichtungsstcken und 20 Dukaten fr die Armen, 30 Dukaten fr gute Zwecke und den Neubau des Hospitales dem Sakristan fr die Anima bergeben worden waren (R. 327).
cretalia,
1
decretorum, 6 decretal.
et
instituta,
novum
inforicatorum
receptorum
stipendii,"
II.
Die
sterreichisch-bairischen
Namen im
Bruderschafts-
Da ich whrend meines zweijhrigen Aufenthaltes in der Anima Dicesangeschichte betrieb und aus beiden Serien der ppstlichen Register fr die Zeit von 1316 bis 1378 alles notierte, was auf die Getheiles
schichte der Salzburger Kirchenprovinz und des sterreichischen Anan der Provinz Aquileja, sowie an den Bisthmern Chur
hatte,
1
Namen
aus
dem
so
umschriebenen Gebiete
bei
Dieser ussere
liier
Grund war
in
erster Linie
massgebend
genannten
den
Quellen.
Von ihm abgesehen, bietet die Zeit des 16. und 17. Jahrhunderts lngst nicht mehr jene Nothwendigkeit, nach Kirchenpro-
1 Das Manuscript fr den ersten Band ist dem Abschlsse nahe und erscheint hoffentlich noch in der ersten Hlfte 1900 unter dem Titel: Vaticanische Urkunden zur Geschichte der Kirchenprovinz Sa'zburg, I. Bd.: Die Dicese Salzburg in ihrem ltesten Umfange (also mit Einschluss der Suffraganc Gurk, Seckau, Chiemsee u. Lavant." Die Serien der Suppl. Mise. u. Oblig. et Sol. werden darin auch verarbeitet sein.
114
Lang, Studien
zum
26
hnlichen
Die Geschlossenheit
hat mit
dem
wesentlich
Personen
zu thun
mit solchen haben wir es auch hier vorzugsweise nicht ohne Rckwirkung. Immerhin liegen gerade
in
Centren
ausserhalb
des
liess sich
wie etwa
in
politisch
einheitlich
geschlossenen
Lndern Bhmen und Ungarn. Da nun das alte Herzogtum Baiern in Verbindung mit den sterreichischen Alpenlndern ungefhr den Umfang der erwhnten kirchlichen Gebiete ausmacht, zwischen den beiden Herrscherhusern zugleich auch gegen Schluss der hier in
betracht
kommenden
eintrat,
Periode
eine
engste
sie
religis-politische
Ver-
bindung
welche es
gestattet,
unter
einem einheitlichen
den Grenzen festzuhalten, welche mir nun einmal gelufig waren. Gerne gebe ich zu, dass einem allgemeineren Bedrfnisse entsprochen worden wre, wenn ich eine einheitliche Gruppierung
eines sachlichen und chronologischen InhaltsverzeichErgnzung zum Abdruck des Bruderschaftsbuches genisses als bracht htte; das wre aber einer halben Neuausgabe gleichwelche in norddeutscher und niederlndischgekommen fr belgischer Lokalliteratur Studien nothwendig gewesen wren, die meinen brigen Arbeiten vollstndig fern liegen. Und wre das Resultat wohl der aufgewandten Mhe entsprechend ausgefallen?
in
der
Form
mich
sogar der
literarische
Mhe enthoben
Hinweise
als
hielt,
Namen
und
sie
historische
in
Anmerkungen
in
grsserer
Zahl zu bringen,
mir
eben
zufllig
unterkamen.
Selbst eines
den ich ursprnglich beizugeben beabsichtigte, schien mir diese Zusammenstellung entbehren zu drfen. Es sind doch relativ wenige Namen, die fr einen Zeitraum von mehr als 2 Jahrhunderten hier aufmarschieren. Der Umfang, innerhalb dessen man etwaige Namen suchen soll, verengt sich also auf ein sehr leicht
berschaubares Minimum.
Was
hier gebracht
so vollstndig sein,
den angegebenen Grenzen dass ein Nachtrag unmglich wird. Eine Auswird,
soll
in
27
II.
115
Namen,
denen keine weitere Notiz beigefgt ist Konnte ihre Zugehrigkeit woher bestimmt werden, so war es eine leichte Sache; in den meisten Fllen ist dies aber nicht mglich. Glcklicherweise betrifft dieser Uebelstand fast nur Namen von Handwerkern, deren
Fehlen
in
dieser
Zusammenstellung
ins*Gewicht
fr
die
fllt.
Einige
Namen habe
ich hier
aufgenommen wegen ihres, wie mir schien, der bairischen Mundart am besten entsprechenden Klanges. Wie unsicher man
nur
aber auf solche Kriterien bauen kann, zeigte sich
dass
am
besten darin,
sich
an anderer
.
Fr das
15. Jahrh.
von Wert gewesen, den Spuren den Verzeichnissen der Brder, welche Quaes
wre
um
feststellen
zu
knnen, wie
Rom
auszuforschen, welche
jhrlich
wenn
sie ein
Dass dies nur in einzelnen Fllen geschah, hat seinen Grund darin, dass ich bei Beginn meiner Durchnahme der Rechnungsbcher mit der Arbeit, die etwa herauskommen wrde, noch nicht im Klaren war. Von grsserer Beentrichteten.
deutung
ist
kommenden Gegenden am
Niederrhein,
aus
mssig mehr ppstliche Beamten und dgl. in Rom ansssig waren. Bhmische und ungarische Namen beachtete ich hier nicht; doch mge kurz darauf hingewiesen werden, da die von mir behandelten Lnder im Verlaufe des 16. Jahrh. mit diesen Nationen in die engsten Beziehungen traten. Aus den Lndern der ehemaligen bhmischen Krone (mit Ausschluss der Lausitz und Schlesiens) notierte ich folgende Eintragungen. 1
1 Es muss hervorgehoben werden, dass die Bhmen seit Carl IV. in Rom ihr eigenes Pilgerhaus hatten. Wohl deshalb findet man erst gegen Schluss des 16. Jahrh. Namen bhmischer Nationalitt im Bruderschaftsbuch der Anima. Die Schrift von de Waal ber das bhmische Nationalhospiz stand mir nicht zu Gebote, mit dem Aufstze von Mares' ber das bhmische Pilgerhaus (Mares', Cesky hospic v Rime in: Casopis Musea Krlovstvi ceskeho, 64, S. 65 10U), fr welches am 6. Mrz 1398 ein Haus auf dem Campo dei fiori angekauft worden sei, wusste ich nichts anzufangen.
116
Lang, Studien
zum
28
1438:
Mathias de
Brunna pro
se
37).
et
uxore
{zahlt
die
herkmm-
lichen Quatemberopfer,
1444:
Bohemus
(ebenfalls,
58).
1449:
Lucas Laurentii de Maravia (= Moravia?) pictor wird in die Bruderschaft aufgenommen fr einen halben Ducaten, der ihm abgezogen wird von dem Lohne pro pictura 12 aposto-
lorum
1474, Dec. 8:
in
hospitali (R 88).
III,
cfr.
17.
1475:
hospitalis
s.
Andree (R
271).
1504, Juni 3:
Weydeman
Duc
carl.
3 bol. (R 304).
1508, Januar 1:
Thomas
canus
1585, Dec.
eccl.
Olomucensis
canonicus,
Hungarie
et
Bohemie
323).
witz (C 174).
1591, Aug. 14:
(NB.
ist
wieder ausradiert);
Freudenthall
Wrben und
Ruppar (?); Hans Conrad von Neuneck (14. Juli?); Wilhelmus Wrsonaski et Daubravio monte in Novaarce; Philipps Jacob Welsch (C 181/2). 1591, Dec. 20: Die beiden Gesandten des Herzogs Wilhelm v. Baiern s. u. Nr. 259 u. 260 (C 182/3). Febr. 13: Joh. Christophorus Popl Baro a Lobkowitz (mit 1605, Jak. Ludw. Graf v. Frstenberg und Christoph Walditz von Wernesdorf) (C 199/200).
Leo Burianus Berka Baro de Duba et Lippa; Adauctus Genissek de Ugezd Boemus; Fridericus Prossowsky a Prossowitz (C 200). 1616, Mai 9: Florianus Theodericus Zdiarskj de Zdiaru (?) (C 213) 1618: Sbinco Novohradsky Baro di Kolovratt; Wratislaus Baro de
1605,
Mai
19:
Pernstein (C 213).
1620, Apr. 20:
Joannes
Octavianus
Chinschi
Baro
de Chinitz
et
Tetau (C 209).
1620, Juni 29: Joannes Eusebius Finck Pragensis (C 214).
Seit 1431
mit der
Anima
vereinigt.
29
II.
117
1623, Febr. :
s.
d.
n.
archiepiscopus
modo
1636, Sept. 3:
Pragensis (C 211).
1642,
Carolus Eusebius d. g. s. Romani imperii prineeps de Lichtenstein et Nikolsburg, dux Oppaviae et Jaggrendorf in Silesia (C 217)* Jan. 22: Ferdinandus Ernestus s. Rom. imperii comes de
Wallenstein (C 218).
Namen
zu suchen, besonders
wenn
sie in kaiser-
Rom gekommen
waren.
den das Fraternittsbuch zu den ungarischen Namen liefert, ist recht unbedeutend, zumal wenn man den sehr starken Verkehr betrachtet, den dieses Volk vor dem Ausbruch der religisen Strme mit Rom pflegte. Im Jubilumsjahre 1500 sind im Bruderschaftsbuche von S. Spirito allein ber 500 ungarische Pilger eingetragen, deren Begleitung und Dienerschaft noch dazugerechnet werden muss (Mon. Vat. Hung S. I, T. 5 Praef.). Mit 1523 bricht dieser Verkehr pltzlich ab. Auch unser Codex bringt nur drftige Nachtrge und auch da ist es noch erlaubt, die Einschreibung der Brder Palffy auf ihre Verwandten, die Fugger zurckzufhren, deren Familie seit mehr als einem Jahrhunderte die intimsten Beziehungen
Beitrag,
Der
zur
Anima
pflegte.
1444, Ostermontag:
Anthonii de Segeswar
in Septemcastris regni
1468:
1493:
s.
s.
41.
Johannes de Drbach, defunetus presbiter Transylvan. Albanen. dioc. (obiit in hospitali s. Nicolai seu in
s.
1606,
Dec.
Stephanus
Palffy
Liber
Baro
in
Bibersburg
et
Stampha comes comitatus Posoniensis; Johannes Palffy de Erded L Baro in Bibersburgh et Stampha; Nicolaus Homphaeus dictus Werner ill. dd. Palffiorum praefectus (C 202). Vielleicht sind auch einige ungarische Magnaten in das unten-
s.
S.
41
ff,
u.
1883
199
ff,
118
Lang, Studien
zum
30
B.
ist
Namen
findet sich
im
lib.
conf.
s.
Spiritus.
Bemerkungen sind fr unser eigentliches Thema zunchst noch folgende Vorbemerkungen zu machen. Die ungefhr vierthalbhundert Namen, die hier vorallgemein
einleitenden
Nach diesen
zum guten
und der politischen Ereignisse Schon der an erster Stelle notierte Heinrich Fleckel spielte als Professor in Wien, in den Angelegenheiten des Schismas, auf dem Constanzer Conzile und in der Passauer
Geschichte
15.
der kirchlich-religisen
17.
des
bis
Jahrhunderts.
Kirchengeschichte
eine
in
es
bewirkt,
dass
man
seinen
Namen
findet.
Von Wert
7.
vom
6.
und
denen man sich gewhnte, das Datum der Einschreibung hinzuzufgen; doch auch frher schon vermag eine genaue Kenntnis der Einzelgeschichte manchen anderen
Jahrzehnt des 15. Jahrh. angefangen,
Namen
zeitlich
zu fixieren.
bleibt,
i.
Fraglich
Friedrich
III.
ob die
selbst
vornehmen
ihren
Begleiter
des
Kaisers
J.
1452
Namen
eintrugen
oder ob
Begleitern
die Vorstehung
dies aus
des Hospitals
hierber
oder einzelne
keinen
von
den
weil
thaten.
Palographische
die
Momente gewhren
Aufschluss,
ganze
Ob
welcher
in
dem
Schutzbrief fr die
Anima
vom
Hess
15. Febr.
1518
erklrt,
sein Vater
9),
dem
ist
kassierten
auch
sein
Name
liste
der seiner Eltern und seines Enkels (Carl V.) in der officiellen Kaisermit
dem Krnungsdatum
Auch
hinge-
schrieben worden.
5.
am
1536 (C. 46) wird mit keiner Silbe auf die Initiative des Kaisers zurckgefhrt. Dasselbe drfte auch der Fall sein bei der Eintragung Ferdinands, Max, II. und Rudolfs IL, von denen die beiden Der Name Ferdinand ersten von einer einzigen Hand herrhren.
April
soll
Kaiser,
31
II.
119
zeichnen.
Eigenhndig unterschrieben haben sich aber Erzherzog als er von Rom wegging (30. Mai 1598),
I.
Augusta (1819). Zu den zwei Daten (1465, 1467) des rmischen Aufenthaltes des Lavanter Bischofs Rudolf, die aus dem Folgenden sich ergeben,
Pastor (Gesch. der Ppste II, 146/7) ein drittes vom 2. Febr. 1464. Der vielbeschftigte Vertrauensmann des Papstes hatte daher auch nur wenig seinen Dicesangeschften sich widmen knnen. Von den Professoren der Wiener Universitt stehen drei in dem
bringt
1
folgenden Verzeichnisse:
der schon
dann
Kil.
Hrn und
Rom
gereist,
um
sich
Die Grundsteinlegung der neuen Kirche der Anima am Palm11. (richtig brigens 12.) April 1500 wird, wenn ich mich recht erinnere, im lib. obligationum (Baurechnungen) des Anima-Archives dem Bischof Matthus Gurcensis" zugeschrieben; im lib. rec. heisst er Matheus episcopus Seccoviensis, orator Romani
samstag den
imperatoris.
als
Auch Kerschbaumer (S. 22) und De Waal (S. 81) ihren fters citirten Werken Matthus Lang von Gurk
Feierlichkeit vollzogen habe.
Die Nach-
wurde offenbar aus dem lib. oblig. genommen. Thatschlich war aber Lang im Jahre 1500 weder Bischof noch auch Coadjutor von Gurk; letzteres wurde er erst am 20. Juli 1501 als Dompropst von Augsburg. An den Bischof Raymund von Gurk zu denken,
richt
*
Name Matheus; den Aufschreibungen eigens zu erwhnen kaum unterlassen worden wre. Dass Raymund in diesem Jahre kaiserlicher Gesandter gewesen sei, ist mir nirgends untergekommen, wohl aber erscheint er als ppstlicher Gesandter im folgenden Jahre in Augsburg. Ueber Lngs Thtigkeit in dieser
verbietet der in beiden Handschriften gleichlautende
in
Reihe der Bischfe von Lavant, 1841, S. 169-174. Gesch. d. Wiener Universitt, I!. S. 24, 25-, Kintz, Gesch. d. Universitt Wien I, 235 tt. Anhang n. 35. Vgl. unten Nr. 138. 3 Archiv f. vaterlndische Gesch. u. Topogr. Herausgegeben v. Geschichtsverein f. Krnten, XV, S. 28. * Mller, Reichstagstaat v. 1500-1508, Jena 1709, S. 188 ff, J.
1
Vgl.
Tangl,
Vgl.
Aschbach,
120
Lang, Studien
zum
32
um
sein
1500
in
feststellen zu
ist
knnen.
in
Dagegen
von Seckau
sicher.
In
der
ersten
Hlfte des
verfassten
Seckau,
bereitwilligst gezeigt
wurde,
Bd.
3,
S.
Rom
eingetragen unter
dem Datum:
Ex Uibe Dominica palmarum incidente in 12. Aprilis 1500, in welchem Georg Untersberger dem Propst Johann von Seckau unter anderem berichtet, dass der dominus Seccoviensis als orator Regis Romanorum in Rom anwesend sei und sehr viele Geschfte habe; er wnsche durch den Papst einen Coadjutor zu bekommen. Einige Zeit vorher war sogar das Gercht verbreitet worden, Bischof 3 Matthias sei in Rom gestorben. Im steiermrkischen Landesarchiv
sind mehrere Ablassbriefe rmischer Cardinle fr steirische Kirchen
vom
Laien
4.
Mrz,
7.,
8.,
14.,
16.
und
19. April, in
als
Dazu kommt, dass einem damaligen Aufenthalte nichts entgegensteht. Die Anwesenheit in der Heimatsdicese erfordert erst eine Verkaufsurkunde vom 28. Mai 1500 (im steiermrkischen Landesarchive) und eine Lehensurkunde vom 25. Juli (im f. b. Ordinariatsarchiv zu Graz), whrend die Akten des Prozesses zwischen Bischof und Capitel fr dieses Jahr berhaupt keinen Anhaltspunkt bieten. ) Nach allem dem ist der Bischof Matthias von Seckau als derjenige Prlat zu betrachten, welcher die erwhnte Grundsteinlegung vornahm, und demgemss
obiger Nachricht.
deises Bischofs in
Rom
1 Weder Ulmann in der Allg. deutschen Biographie noch H a u t h a 1 er den Mitth. d. Ges. f. Salzburger Landeskunde XXXV, S. 149 ff. bringen ber Schopf, Ein Diplomat Maximilians!. die Anfnge Lngs genaue Angaben. (Wien 1882), enthielt wohl auch nichts Neues; diese Schrift stand mir nicht zu
in
Gebote,
-
sie
war
vergriffen."
Urkundenpublikationen, Mllers und Janssens Arbeiten ber die deutschen Reichstage gewhren keinen Aufschluss ber den kaiserlichen
Chmels
Gesandten des Jahres 1500. 3 Ibid. pag- 489 Brief des Erzbischofs an den Propst 4 Ueber dieselben wurde kurz berichtet v. P. A.
zur
v.
v. 24.
i
Mrz
1500.
We
in
den Beitrgen
und
f.
Kunde
steiermrkischer Geschichtsquellcn
v.
Luschin
Ebengreuth
habe
fr diesen
ibid.
b.
Ordinariat).
Ich
Zweck
Gruppen eingesehen.
33
II.
121
das
ep.
Matheus
ep. Seccovien. a.
a.
O.
als lapsus
calami fr Mathias
Seccovien. anzusehen.
Friedrich Nausea, der vielgenannte Bischof von Wien,
be1534 auf seiner Reise zum hl. Stuhl, um sich dort den Besitz seiner Pfrnden zu sichern, bevor er die neue Stellung eines Hofpredigers in Wien annahm. Der 7. Jnner bezeichnet wohl
gegnet
uns
i.
J.
er am 9. Jnner schon in Siena zum Doctor theologiae promovierte. Oefters sind von Gesandtschaften nur die eine oder andere Persnlichkeit in dem Hb. confraternitatis eingetragen und zwar nicht immer die vornehmste davon; so erscheinen von den Nuntien, die Wolf Dietrich bei seiner Erhebung zum Erzbischof von Salzburg absandte, nur der Canonicus J. von Lamberg und Hofrath Dr. Caspar Mayer hier verewigt, A. Graf Lodron und Kenburg dagegen nicht (1587). Ebenso von der bairischen Gesandtschaft an
auch hier
den Papst,
zur
um
Nicht immer
ist
Bezeichnung orator" ein Zusatz gemacht, um zu erkennen, ob wir hier den stndigen Vertreter bei der Curie oder einen zeitweiligen Agenten oder einen Gesandten vor uns haben. Manchmal sind auch die Residenten von grsserer Bedeutung gewesen, so dass ihnen die Geschichtsforschung eigene Monographien widmet, wie den beiden Crivelli 1607 1659, 2 von denen Giambattista und sein Vetter auch hier vorkommen (s. u. Nr. 299 und 320). Auffallend fand ich, dass von den Trgem der kaiserlichen Obedienzgesandtschaften des 16. und 17. Jahrh. sich nur Philipp
Flach von Schwarzenburg
3 (1577) in das Fraternittsbuch eintrug.
der Bruderschaft
fllt zeitlich zufllig auch das Vergessen zusammen, deren Werke wohl noch fortbestanden: ad usum pauperum Christi et aliarum miserabilium personarum,"
Mit
dem
wohl schon lngere Zeit eingeschlafen waren. Zur Auswahl der vielen adeligen Namen in den letzten Jahrzehnten des Zeitraums, den das Bruderschaftsbuch umfasst, bentzte ich Kneschkes Neues allgemeines Adelslexikon (1864, 9 [Bnde)
aber
Ueber ihn
bes.
Chtnel,
ff.
i.
Sitzungsber. d.
und
Metzners
d.
sterr.
d. Sitzungsber.
Kl. d. bayrischen
Akademie
W.
1880, S.
3
330-376,
im Archiv
f.
Vgl.
Zwiedenek
Studien
Gesch. 58,
S,
171
ff.
Lang,
zum
9(3
122
Lang, Studien
zum
34
in
Deutschland, herausgegeben von einigen deutschen Edelleuten (1860, 4 Bnde). 3 Die wenigen Namen nicht sterreichisch-bairischer Herkunft
wurden
hier mit
aufgenommen, weil
sie Begleiter
von sicher
Die Eintragungen geistlicher Namen in mehreren Jahrzehnten vor und nach 1500 gewhren vielfach eine Aufzhlung der Pfrnden
des Eingeschriebenen.
stattet
Wie wenig
zu
hier
ausgefhrt
werden.
Ein
klassisches
Beispiel
Nachdem Rotel bietet gleich der unter Nr. 2 genannte Joh. Rotel. auf seine Pfrnde in Brixen verzichtet hat, erhlt er die Pfarre St
Lorenzen im Mrzthale (Steiermark), verzichtet auch auf diese und empfngt St. Maria am Gestade in Wien; das alles im Verlaufe des
Jahres
1431,
und doch
kaum
eines
der
lib.
zwei
in
beneficia
confr. zweifellos
Anderseits
finden
sich
auch
dem
scheint
hier betrachteten Gebiete Beneficien besassen: so er66 Henricus Semfftelevin scriptor apostolicus im Besitze
I,
n.
2194
lich
(Berlin,
in
sein. Auf solche Flle war es natrunmglich Rcksicht zu nehmen. Was hier erscheint, ist der einbekannte Stand im Moment der Einschreibung, nicht mehr und
nicht minder.
Ueber die
dass
ich es
hier
ich nur,
wiederzugeben.
Flle einen
scription.
in
Dadurch glaubte
Dienst zu
besonders
als
fr
zweifelhafte
leisten,
Letztere
der lateinischen
den
Bezug auf die ausgehobene Materie d. die sterreichischbairischen Namen, wie sie im Bruderschaftsbuch und im ltesten Einnahmeverzeichnisse der Anima vorkommen, soll alles in dem
1 Fr mehrere Flle, in denen diese beiden Werke nicht ausreichten, stellte mir der Bibliothekar des Stiftes Rein, P. Ant. Weis, in zuvorkommendster Weise die Schtze seiner Bcherei an alten genealogischen Werken und an Lexika zur Verfgung, wofr ich ihm an. dieser Stelle den herzlichsten Dank sage.
35
II.
123
nun folgenden
risch
ich
Verzeichnisse
sein kann.
enthalten
sein,
was irgendwie
histo-
wertvoll
Zu den
sterreichischen
in
Namen
rechnete
Prag residierenden Kaisers Rudolf IL, nicht aber die Gesandten des Erzherzogs Albrecht in den Niederlanden; zu den bairischen wurden alle gezhlt, welche
Beziehungen standen oder aus den Dizesen der salzburgischen Suffragane stammten. Die Gesammtsumme aller hier ausgehobenen Namen betrgt 370. Die nicht seltenen Abweichungen des hier folgenden Textes von dem gedruckten Liber confraternitatis werden nicht eigens
zur
in
hervorgehoben; da
sie
auf neuen sorgfltigen Studien des Originals Anspruch auf grssere Korrektheit.
Namen
selbst
2)
et
2.
1428.
Ligno,
magister
Alemanorum
alia
.
1.
Januarii 1428
Retel),
ff.
idem ac:
viator;
ab
3.
4.
(C 65) 2 Ambassiatores domini Salzburgensis, 1429 (R 6). 3 Sigismundus Romanorum rex semper Augustus audivit missam
1450).
in hospitali et obtulit 3 flor.
16.
manu: postea episcopus Brixinensis (1444 - Domina Kunna de Wene 1428 (R 4, C 268).
5.
6.
Hanns von Bischofshofen Molner, 1439 Febr. (R 39). Jacob Oesterrych von Lucz 1439 (R 42, C 213); Caterina
;
eius
8. 9.
Qregorius de Pettaw, 29. Aug. 1442 (R 52). Cfr. n. 26. Qerard de Capeila notarius palatii, 1444 (R 58, C 95). Johannes Stadler licentiatus in decretis, canonicus Frisingensis,
31. Oct. 1448
(R
82).
Von Kitzbchel, Dr. decr., Candidat fr mehrere deutsche Bistmer: Trient Passau (1423); er ist 1426 und 1428 jedesmal als Spender eines Dukaten ausgewiesen. Vgl. oben S. 118 u. 119, sowie Rom. Qu.-Schr. 1898 S. 430 und Zeitschr. des Ferdinaudeums f. Tirol u. V. III, 39, S. 216. 2 Ueber seinen Pfrndenbesitz im Jahre 1431 vgl. Repertorium Oermanicum (Berlin, 1897) n. 789* 1777 und 2123 (Brixen, St. Lorenzen im Mrzthale, I. Bd. Maria Saal, St. Maria am Gestade in Wien) und Rom. Qu.-Schr. 1898 S. 433, so1
(1422),
Datum
ist
Am
31.
124
Lang, Studien
zum
36
10. Fridericus
11.
de Salczeburga
Anderlinus de Patavia
alias
de Stupha.
12. Ulricus
13.
Oberhuyser van Monichem (Mnchen?), intervivos (C 257). Oswaldus Eynberger clericus Pataviensis et Catherina Catner eius soror(dedit unum pannum de serico albo pro tenendo patenam in missa solemni) 23. Dec. 1448 (R 84); idetn ac Osw. Eynberger laicus
Patav. et Cath. Coetner (!) eius soror (C 258) (!) atque Oswaldus Einbergher presbyter Pataviensis dioc, obiit Rome 11. April 1462 sepultus in campo sancto, legavit hospitali
etc.
(C 238).
tit.
14. Nicolaus,
s.
Petri
nuncupatus: inter
15.
a.
ad vincula presb. card. de Cusa vulgariter 1448 et 1450;* ab alia manu: episcopus
in
Brixinensis (C 18 et 230).
Romana
231
et
curia,
5
qui
mensis
Julii
lit.
(C
70)
16.
Petrus Quentini
de Ortenbergh,
apost.
scriptor;
ab alia
r>
obiit in hospitali
(C 236).
Conradus de
Stirie
(C 258).
18.
Wilhelmus
Wyman
clericus Saltzeburgensis.
Jahres
nher
de Wienna (C
266).
21. Henselinus
Vindenagel de Wyna.
Unter den vivi aufgefhrt C 258. Unter den vivi: C 256, unter den defuncti: C 270. Sein Tod fllt aber sptestens 1449, da am 27. Juli 1449 seine Frau Barbara schon relicta defuncti
1
Anderlini etc. heisst (R 90). 3 Er bewohnte eines der Huser der Anima; vgl. R 146. 4 In jenem Jahr wurde er Kardinal, in diesem erhielt er das Bistum Brixen.
dem Animaarchive
5
Ueber seine Romreise 1449 s. Hist. Jahrb. XIV S. 550; ber s. Pastor, Gesch. d. Ppste II, S. 147, A.
Wahrscheinlich 1449*,
wenigstens
c.
sein
2.
Testament
in
85
zum
2.
Febr. 1449
noch lebend
erwhnt.
1457 Verstorbenen; C 93 heisst er canonicus er magister hospitalis (de Anima) und als solcher mit zwei Collegen propter certas negligentias ..." zu einer Geldstrafe als Ersatz vcrurtheilt worden (R Vorsteckblatt und fol. 14). 7 Er kaufte 26. Juni 1449 fr 1 flor. renens. ein formularium procuratorum, welches Maternus de Franchfordia (in Rom. curia proc. caus.) nebst anderen Bchern
6
Er
ist
ecclesie
s.
Petri extra
dem
37
II.
125
22. Albertus
23.
24. 25.
26.
(Qeorgius de Pethovia
30.
31.
32.
33. 34.
35.
36.
Johannes Struess de Wienna faber et mater eius. Johannes Fabri archidiaconus Curcensis (Qurcensis aut Curiensis ?) (C 68). Johannes Feger canonicus Ratisponensis.
37.
Johannes de Oettingen decr. doctor, archidiaconus Sobroniensis (Oedenburg) in ecclesia Jauriensi, ab alia manu: canonicus
Ratisponensis (C 69). Johannes Lochner, utr. juris doctor, prepositus Brunnensis Olomucensis dioc; ab alia manu: Ratisponensis et Brixinensis
38.
39.
40.
41.
42.
ecclesiarum canonicus (C 69). Everhardus de Wyenna laicus 2. Febr. 1450 (R 93). Leonardus von Regenspurgh laycus 2. Febr. 1450 (R 93). Thomas Angelbeck, decr. lic, rector parr. eccl. s. Martini ad s. Leonardum in foresto Pataviensis 21. Juni 1450 (R 97). Ulricus Entzenberger, magister, sollicitator causarum 7. Jan. 1451
lic,
imperialis
in curia
Romana
procurator.
43.
St.
Leonh.
am
Forst bei
Melk
in Nieder-Oesterreich.
Mitten unter
Hilfe des
lib.
rec. ins
Jahr
werden kann (C 74). Sepultus est in Campo sancto ex eius voluntate 30. Januarii 1485" (C 272). Aus seinem Nachlass erhlt das Hospital 2 decretales in pergameno, repertorium milis impressum et ligatum, quod dudum prefato Ulrico
1464
fixirt
:
ex hospitali fuit
accommodatum ad
ist
Matratze u.
a.
Wiguleus Frschel
Exekutor (R 222
v. 23.
Apr. 1485)-
126
Lang, Studien
zum
38
44. Friedericus
III.
Letare:
45. Ladislaus
19.-
Matt
et
1452, ab alia
manu:
et copulati
(C
16).
Ungarie
Boemie rex
34).
*
et
et
46. Albertus
47.
dux Austrie (C
2 Johannes Schallermann episcopus Gurtzensis. 48. Magdalena dicta de Bavaria Jan. 1455 (R 112). 49. Paulus Nunner (vel Nimmer), decr. Iic, notarius auditoris camere, 3 prepositus s. Andree Frisingensis, c. 1456 (C 71). 50. Cristoferus Schachner prepositus ecclesie Cormensis (!) Saltze.
burgensis dioc;
1500) (C 72). 51. Hinricus Wynner 1459 (R 142). 52. Eisgen van Salczpurg 1460 (R 142,
259;
cfr.
infra
nr.
90).
Vermuthlich
54. Joh.
um
55. Conr.
Lutzemberger canonicus veteris capelle Ratisponensis (C 98). Aichelstamb de Amberg, ab alia manu: canonicus Fri-
(C
100).
(c. a.
1463,
100).
57.
canonicus
Ratisponensis
(deletis
verbis:
veteris capelle)
1462 (C
73).
Johannes Trebra, decr. doctor; ab alia manu: canonicus Ratisponensis 1463 (C 73). canonicus in Volkenmargkt Saltzeburgensis Perger 59. Johannes dioec. 1463 (C 77; R 148). ab alia manu: canonicus Pataviensis; 60. Wilhelmus Marolltinger;
58.
c.
1463 (C 77;
148).
5
waren beide anwesend bei der Krnung Friedrichs und wurden von ihres Ranges an die Spitze dieses Abschnittes gestellt. 2 War auch Zeuge der Kaiserkrnung 1452. Vgl. Chmel, Gesch. Kaiser Friedrichs IV, II. Bd. S. 714 ff. 3 Der zweitnchste Name gehrt ins Jahr 1457 R 129. * Wohl identisch mit Cristophorus Schafner (!) 1458 (R 131), aber 1459 wieder Chr. Schachner (R 142). In der Matrikel der Salzburger Dicese aus der Mitte des 15.Jahrh. (Chmel im Notizenblatt, 2,265 ff.) konnte ich keine Propstei ausfindig machen, die etwa unter diesem Cormensis" verborgen sein knnte!
1
Sie
39
IL Die stcrrcichisch-bairischen
Namen.
127
62.
63.
64.
65.
Sigismundus primus episcopus Labacensis; ab alia manu: Lamberger et nobilis de genere appellatus (C 21) 3. Juli 1463; (fuit consecratus ... in basilica ss. apostolorum) (R 150). Joh. Tunszlinger de Strawbing canonicus Wratislawiensis, s. pal. apost. causarum notarius, mortuus et sepultus in hospitali 1464, 14. Julii; legavit hospitali etc. (C 239 et 72). Gabriel Walicher clericus Frisingensis dioc. 1464 (C 102). Theodorus Marschalk de Traunchirich nobilis et militans 1464
(C 35). (Domini duces de Bavaria iuniores) Johannes, Albertus, Wolfgangus comites Palatini cum comitiva 1464 (R 154, C 22) Dominus Otto dux Bavarie pro se et suis 1464 (R 154).
66. Michael Rederer Ratisponensis et veteris Ottingensis Salzburgensis
dioc.
prepositus
et
dicte
Ratisponensis
in
ac Frisingensis
dioc. rector ec-
Reut
dicte
illustrissimi
principis et
domini
d.
Augus-
(C
22).
.
68.
prepositus Frisingensis
(C
22).
69.
70.
Oaspar Sundhauser, canonicus Frisingensis, dictorum principum preceptor (C 22). Lienhard Schmurderman, famulus domini ducis Ottonis etc.
(C 259).
71.
68),
1465
(2.
Febr.?).
parvo 13 unciar.
genti 11 ligarum:
de 10
lig.,
.;
dixit argentarius,
quod
72.
non 1462). Petrus Pchler de Strawbingen decr. doctor, prepositus Haybacensis Augustensis dioc, dictorum ill. principum Johannis et Alberti Bavarie dueum (et comitum Palat, cfr. supra) consiliarius et in Romana curia orator 29. Sept. 1466 (C 23).
Pauli 1467
.
.
23:
Rud
ep. Lav.
m.
pr.
die conversio-
leserlich.
V28
Lang, Studien
zum
40
73 Ulricus de Graveneck,
et
ser.
d. Frederici
ill.
1467, fuit in
Urbe cum
n.
s.
Paulo papa
in
74.
75.
76.
77.
propria (C36), 15. Maii 1467 (R 166: comes de Gravenecker") Georgius Steynbach prepositus ecclesie collegiate s. Nicolai in Strassburg Gurcensis dioc. (C 77: Salczburgensis dioc) 16. Dec. 1467 (R 166). Bernardus Mercklinger canonicus s. Stephani in Vienna Pataviensis dioc. c. 1467 (C 104). Leonardus Lenngholtzer rector parr. ecclesie in Tembsweg Saltzeburgensis dioc. 1467 die nativitatis (C 104). 1 Georgius de Schnberg, sedis apost. prothonotarius ac prepositus
Istropolitanus
2
sive
78.
79.
1468 (C 241). familia ducis Ottonis et cum eo fuerunt: Ludovicus de Wildestein miles Ratisponensis dioc.
De
Johannes Regeldorffer miles Ratisponensis dioc. 80. Georgius Zenger miles Ratisponensis dioc.
81.
82.
Wilhelmus Vesinger
in
Turgenveld miles.
de Bavaria.
se et eius uxore 1469
Petri
3
Wilhelmus de Lichten armiger. Georgius de Hopfgarten miles pro Michael Mlner Brixinensis et s.
s.
(C 105).
minoris et Michaelis ac
in
Thome
.
.
Argentinensis
canonicus
necnon rector
Ursen*
. .
Rome
(?)
mensis
in
et legavit
est
hospitali
Almanorum
manu:
in
introitu
chori)
(C
242).
87. Michael
Wochner
canonicus
hospitalis
in
Pedepirimontis 5
1 Im lib. rec. beginnt das Jahr mit 25. Dec, also wohl auch hier im Bruderschaftsbuche; daher 1467 statt 1468. Vgl. III, 57. 2 Dieser Name ist durchgestrichen und irrthmlich unter den Verstorbenen
der
Notiz erhellt:
vergeblich!
3
Hand der nchstfolgenden Namen beigesetzten nomen istud inter vivos"; ich suchte ihn aber
Namen
4
Diese Jahreszahl wurde von der gleichen Hand wie die vorausgehenden geschrieben, hat daher fr Hz. Ottos Anwesenheit zu gelten.
St.
Dionysius in Irschen bei Oberdrauburg in Oberkrnten. am Pyhrn. Die obige Namensform auch in Schmieder, Matricula episcopatus Passaviensis sacc XV, I. Theil (18S5) p. 46, n. 5*
s Spital
41
II.
129
88.
89.
Melchior Meckau,
c. 1472 (C 101). pape Sixti cubicularius, lit. apost. scriptor, decanus Misnensis ac eiusdem et Brixinensis necnon s. Thome Argentinensis canonicus ac parrochialis in Ursen Salzburgensis dioc. rector ecclesiarum 1472 (in Ubro confrat. 1473) Dec. 25; ab alia manu: episcopus Brixinensis (1482
s.
d.
n.
tit.
.
s.
. .
Anno
hospitali nostro
et
1
quondam
90. Elisabeth
fratris
animabus.
91.
92.
von Salzburg, sepulta in hospitali, anno 1472 legavit eidem hospitali duc. 10 (C. 271). 2 Mag. Oeorgius Jahafft, rector parr. ecclesie in Gergen* Ratisponensis dioc, in decr. lic. et legum doctor, in Rom. curia causarum procurator, obiit Rome 2. Dec. 1472 et est sepultus in ccclesia b. Marie Theotonicorum ad latus quondam Berchprocuratoris prope toldi Aurifusoris (?) in dicta curia pulpidum et legavit 10 duc. (C 243). Wiguleus Froeschel 1472 (R 183). 4
.
.
(?)
Salzburgensis
dioc.
94.
1472.
Johannes Zirengast de Landshuet clericus Frisingensis dioc. 1472. 95. Johannes Entzenberger clericus Frisingensis dioc. 1472. 96. Sigismundus Nyenergalt clericus Frisingensis dioc. c. 1472.
97.
98.
Hieronymus Rotenpeck prepositns Subensis Johannes Swalb, in decr. lic, rector parr. Vunding 5 Frisingensis dioc 1472 (C 81).
c.
eccl.
in
1 Ueber Ursen s. Nr. Ueber sein 86, ber die Jahreszahl die Anm. Nr. 76. Testament, welches das hospitale B. M. de Anima zum Universalerben einsetzt, s. Regesta Leonis X. ed. Hergenrther n. 3612 (v. 13. Juli 1513). Zu obiger Widmung in R 306: 31. Aug. 1504 in usum fabrice novi chori et sacristie." Vgl. I. Theil dieser Festgabe S. 27 Nr. 126 und 127. 2 Cfr. supra nr. 52. Zur Reparierung ihres Grabes spendet jemand a. 1473 2 quaterni (R 189). 3 Oerzen im Dekanat Dingolfing? C 81 wieder clericus Eystetensis" genannt, c. 1473 (!) mit obiit; C 272 ist sein Name unter den verstorbenen Laien (!)
nach 1478. 4 Pro inscriptione", er wurde aber doch nicht eingeschrieben! Am 5. Dez. 1484 zahlt er die wegen langer Abwesenheit rckstndigen Beitrge (R 221); seine Konsekration zum Bischof von Passau geschieht am 10. Mai 1500 (C 31, R 284; Vgl. die Anm. zu Nr. 42. s. unten III, 53). * Soll dies Wrding sein im Decanat Aigen in Niederbaicrn ?
ISO
Lang, Studien
zum
42
Ludovicus Bavarie dux et Georgius eius filius 1472 (C 35). Sigismundus Grim (?) clericus Frisingensis c. 1472 vel 1473 (C 78). 101. Maximilianus Weytt clericus Pataviensis c. 1473 (C 78). 102. Jacobus Rawe Nortensis prepositus Maguntine dioc, decanus Brixinensis et ss. Felicis et Regule (in Zrich) Constantiensis
90.
100.
dioc.
canonicus ecclesiarum,
qui et
s.
d.
n.
Pauli
II.
cubi-
cularius secretus
palatinus
24. Apr.
1473
F(riderici)
Rom. imp.
Northensis,
prepos.
1474, R. 190).
103. Petrus
Ridler
.
.
prepositus
.
Margarithe
Pataviensis
dioc.
canonicus
104.
1473
(C 24). 105. Sigismundus Lamberger primus episcopus Laibacensis (C 24) 26. Mart. 1473 in recessu suo" (R 187).
106.
Johannes Lamberger decr. doctor. 1 107. Hermachoras primus decanus eccl. Laibacensis.
Caspar de Lok, capellanus r. d. episcopi Laibacensis. 109. Michael Pophinger, camerarius domini Laibacensis (C 24,25).
108. 110. Albertus episcopus
Salonensis,
30.
Ulrici
episcopi
Pataviensis
in
pontificalibus
vicarius
III,
Maii
1473;
ab alia manu:
parrochialis
s.
hie
consecratus
(cfr.
9).
(!)
[Snoder"
(C
81)]
Petri
Pauli
et
r.
in
Winhering
d.
(bei Oetting,
Baiern)
Salzburgensis
dioc.
etc.,
veteris
p.
Bernardi secretarius,
1474 (C
.
78).
.
112.
Marcus Hirnstein rector parr. eccl. in Schwarzach procurator et causarum sollicitator, c. 1474 (C
penitentiarie
78).
113.
decr. lic, in
Rom.
curia pro-
C
2
78).
et
Lubicensis,
1.
78).
Nr. 106109: Begleitung des Bischofs von Laibach. Propstei Ardagger in Niedersterreich, ihre Geschichte im Archiv fr st. Gesch. 46. Hier heisst der Propst um diese Zeit aber Petrus (Rieder) S. 451.
1
43
It.
131
116.
78).
117.
Fridericus Maurkircher
fraternitatis:
cum
titulis
et
in 7 lineis
ad librum
(R 103).
4 grossi, 2 bolendini:
in
27.
Martii 1475
lic,
26:
F.
M. legum doctor,
eccl.
decretis
prepositus Veteris
canonicus,
II.
principis
d.
Ludovici
l
Bavarie
sedem
eccl.
ad marginem:
dedit 4 grossos;
capitulum
corditer
Pataviensis in
electus
ab alia manu: postea de anno 1480 per episcopum Pataviensem conet per papam Sixtum 1482 confirmatus
doctor,
ordin.
lector
in
(14821485).
118. Kilianus
Hrn
decr.
facultate
2.
juris
dioc,
Febr.
1476
(C
119.
7.
78).
jur.
utr.
Heinricus de Simhen
doctor,
canonicus Frisingensis,
Apr. 1476 (C
81).
episcopus Novecivitatis
26).
in
121.
dux Bavarie
Friderici
imperatoris
122.
papa remissionem ex deeimis solvendis bonam quantitatem scilicet c. 1478 (C 27). Helena de Croacia eius soror habuit f ratern itatern hospitalis apud prefatum r. d. archiepiscopum commendatum* (C 261). Marcus (Barbus) episcopus Prenestinus cardinalis (ad margiorator, obtinuit a
s.
d.
nem:
123.
patriarcha
Aquilejensis),
hospitalis
4
nostri
protector
et
singularis
promotor 1479 (C
23).
Ratisponensis,
cfr.
III,
consecratus
in
hospitali
1481 (C 27).
30.
oben
ff.
S.
Nach
Beiheft
z.
Centralbl.
f.
Bibliotheks-
wesen
Hau alamanus
Nr. 126a.
nensis (1467
3
Rom). Vgl.
z. J.
1484.
mit Nr. 121. Ueber jenen Erzbischof von Crayna, welcher sich bekanntlich fr ein zu Basel abzuhaltendes, gegen Papst Sixtus IV. gerichtetes Konzil bemhte, vgl. Schlecht, Andreas Zamotetic, Paderborn 1894. * War Patriarch von Aquilcja 146591, Kard .-Bischof von Palestrina 147891.
gleichzeitig
Wohl
132
Lang, Studien
zum
44
124. Vitus
Pucher
clericus
1
Frisingensis
dioc,
rector
parrochialis
ecclesie in Trekirchen
125.
Erasmus Perchinger
Sixti
d. g.
r.
p. d.
Frisingensis ecclesie in
hie con-
secratus
1482
Cfr.
die
III,
dedicationis
Pauli
apostolorum
Frisingensis
legavit 15
5.
(C
28).
32.
de Illmunster
(seil,
Ratisponensis
hospitali)
et
canonieus, ibidem
in
sepultus,
ducatos;
1484).
2
provisor
fuit
hospitalis
(C
272;
221:
3
Dec.
9.
Oct. 1484.
Gaspar famosus
1485:
(!)
von der
(c.
1483
107).
(c.
128.
14831485:
107).
de Frountsperg,
1
canonieus
Augustensis
20.
Martii
1485 (C 83); ab alia manu: Factus est episcopus Tridentinus 1488 de m. Julii; a tertia manu: obiit 10. Aug. 1493.
131. Vitus Meiler
lit.
positus
s.
1501 (R 288).
(C
84).
1487
134.
Austrie, Pataviensis
(C
84;
231).
)
dux Bavarie
26. Apr.
(R 236;
38:
Vermutlich Traiskirchen
%
ist,
W.
Frschel, bezglich
Nr. 92. so weit ich notierte, von jetzt an durch die folgenden Jahre seinen Miethzins fr die domus 12; er stammte aus Passau und war mindestens seit 1481 in Rom (Beiheft z. Centralblatt f. Bibliothekswesen, VIII, S. 246). Den andern deutschen Drucker in den Husern der Anima: s. o. Nr. 119b.
s.
o.
3
Zahlt,
bei
* Nach Garns Series ep. 1486 Sept. 30."; am 2. Februar 1488, zahlt er mit dem herkmmlichen Lichtmessopfer als electus Tridentinus" (R 231). Die
Sigismund
i.
v. Tirol
1486
u.
s.
Zeitschrift
39, S.
5
223-225
Schneller).
1487 Oct. 21 mietet er sich eine Wohnung in einem Hause der als Propst von Vlkermarkt Dioc Salzburg (R 230).
Anima
45
IL
133
23.
Apr.)
1489
ac
cum
personis
eius
suis
comitibus,
militibus,
nobilibus, existentibus
doctoribus
numero 27 de
135.
decr. doctor ac
s.
ecclesie rector
1490 (C
135a. Cfr.
III,
39.
artium
b.
magister
et
s.
theol.
M. V.
in Halberstat canonicus,
(C
86).
Jacobus
marchio
Badensis,
orator
imperatoris
2.
Febr.
1492
(R 247).
137.
Tirolis,
19.
Nov. 1492
juris
138.
s.
pontieccle-
et
s.
theol.
doctor,
Viennensis
s.
et
Pataviensis
pontif.
in
siarum
nasio
canonicus,
lector Ordinarius
juris
gym88;
Viennensi
Cfr.
ducatus
Austrie,
22.
Martii
1492
(C
R
139.
248).
Sigismundus Rotenberger pastor in Thaur (prope Hall) ensis dioc. (c. 14921494, C 89).
Johannes
1.
140.
Riepper
j.
u.
doctor,
canonicus
ecclesie Tridentine,
89).
ser.
Maximiliani
Romanorum
regis sollicitator
(C 89; R 260: Daniel Riere 1495). 142. Nicolaus Cappell 11. Dec. 1496 (R 266).
143.
s.
Wolffgangus de Tamberger (Tumberger": R 283). u. j. doctor canonicus ecclesie Pataviensis, 2. Febr. 1500 (C 113). 145. Katharina de Wienna, defuneta in hospitali s. Andree 3. Jan. 1500 (R 282). 146. 1500, Apr. 11 (Sabbato ante dorn, palm.): Positus primus lapis
144.
f
d.
novo fundamento ecclesie hospitalis mane hora 14 per r. Matheum episcopum Secoviensem oratorem Romani impe9 ratoris solempniter cum processione (R 284).
in
Von
der Begleitung
ist
aber in keinem der beiden Codices etwas zu finden. diesem Abschnitte S. 119.
134
Lang, Studien
zum
46
146a. Cfr.
III,
53
et not.
ad
nr. 92.
s.
Nicolai
Nov. 1500 (R 287). 148. Conradus de Schawchwitz comendator provincialis Austrie, Stirie, Carinthie et Carniole ordinis militie b. Marie Jherosolimitane domus Theutonicorum 1500; eiusque socius: 149. George von Walferamesdorf miles, die s. Vitalis (28. Apr.; C40). 150. Caspar van Brixen 2. Febr. 1500 (R 282).
defunctus
est,
21.
151.
Oswaldus
filii
8.
Dec.
Adam
de
Hallis, 8.
154.
de Clusa Brixinensis dioc. cum Ursula uxore 8. Dec. 1500 (C 261). Leonardus Haltener de Isprug cum Elisabetha eius uxore 8. Dec.
ac Stefano
filio
1500 (C 261).
vicarius in
cratus fuit
.
- De
Vito Meiler
v.
s.
nr.
131.
pontificalibus
.
r.
d.
19. Febr.
1501 (C 32).
via
in
curie
extinctus"
Huepher prepositus
dioc.
in Solio
(Maria Saal
in
Krnten)
Saltzeburgensis
ac canonicus Pataviensis ac
multarum
dei
et
apost.
Laibacensis,
pontificem,
159.
17. Oct. 1504 (C 116; R 307: 20. Oct). Johannes de Wirsperck, (Wirspurger": R 309), Ratisponensis et Eystatensis ecclesiarum canonicus, 20. Febr. 1505 (C 118). 160. Raymundus (Peraudi) tit. s. Marie nove presb. card. (Cardinalis
Gurcensis,
5.
Oct. 1505)
dedit
d.
hospitali
nostro
100 auri
ducatos
camerales
per
episcopi (confirmati: R)
manus
Fugger (C 251;
11. Juli
311).
1 Ueber die Jahreszahl s. III, 57. Die Abdankungsurkunde des Vorgngers Matthias ist datiert: Romae Id. Aug. 1502 (A. Caesar, Staats- und Kirchengesch. Caesars Annales d. H. Steyermark, VI, S. 440); ber das Datum des Todes; (lue. Striae III, p. 054
1
47
161.
II.
135
Johannes
(R 326).
Corman de Winna
j.
notarius
palatii
11.
Apr. 1508
162.
Georgius Hervart
10. Jan.
u. doctor, ecclesie
1
Ratisponensis canonicus,
163.
quondam
in
egregii doctoris
a.
qua sepultus
ap. scriptoris
est,
... per
2. Jan.
manus
Frst,
v.
d.
Welzer
miles,
lit.
1509 (C 253).
utriusque
164. Vitus
de
censure
7.
orator
Maximiliani
Febr.:
379).
Johannes Drelzer canonicus Aquilejensis, decanus s. Bartholomei Frisaci Saltzburgensis dioc, 11. Nov. 1509 et 2. Oct. 1517
2 (C 119, 129; R 333: 12. Nov. 1509). 166. Johannes de Sleynitz s. Candidi Inticensis Brixinensis dioc. prepositus, cantor et canonicus Misnensis ecclesiarum, 5. Mai
s.
Steffani
Bambergensis,
S. Petri
Germani
u.
el
Mauritii Spirensis
prepositus,
doctor,
archidiaconus Bisuntinus
ser. principis
s.
Caroli ac
domine Margarite
15.
apud
d. n.
Julium procurator,
Dec. 1511
(C (C
169.
41).
168. Johannes
Bruckmans
s.
1512
(R 349).
1513 (R 352).
125).
:t
Matheus (Lang)
Jan.
Mai 1514 (C
Stirbt
noch
in
diesem Jahre;
s.
N.
163.
der. Aquilej.,
von den Einknften der Pfarrei s. Nicolaus in Judenburg, Dic. Salzburg, vom Papste angewiesen, die ihm der dortige Pfarrer Urban Schuri zahlen soll: 4. Nov. 1513, (Reg. Leonis X. ed. Her gen rt her, n. 5237 und 5238). Bezglich des zum 30. Aug. 1509 erwhnten Kard. Melchior von Meckau s. o. Nr. 89. 3 Die Propstei wurde ihm am 23. Identisch mit dem Nr. 169 Genannten. Mrz 1513 durch den Papst verliehen (Reg. Leonis X. ed. Hergenrther, n.
1927); hier heisst er; Rosiims."
136
Lang/ Studien
zum
48
171.
Georgius Stimmer nobilis Cubitensis, eccl s. Marie Magdalene in Volkenmarckt prepositus, cesaree majestatis ac r. d. cardi-
nalis Ourcensis secretarius, 14. Juni 1514 (C 126); R 358: Georgius Summer, nobilis Cubictensis etc. 24. Jun. 1514. 1 172. Christophorus Welser prepositus et canonicus Ratisponensis, s.
d. n.
et sacratissimi
cae-
saris
consiliis, 8. Martii
1515 (C 127).
alias
173.
Hieronymus Aleander
Rwenstein
r.
comitibus Petrae
et
pilosae
de
in
Histria,
canonicus
cancellarius Leodiensis et
9.
Oct. 1516
C
174.
Wolffgangus de Turri
procreatus,
sedis apost.
2
de genere
p.
militari
ex
utroque parente
s.
ss.
d.
n.
prothonotarius,
canonicus
Brixinensis
6.
Martii
175.
1518 (C 129). Sigismundus de Herberstein eques, orator Stiriensis ad Carolum imperatorem inn Hispanias, qui intuta Cymbrie maria, invias Lituanie Silvas, et Asie terminos ultra Tanais fontes, inque
176.
Pannonia ad Danubium Maximiliani cesaris orator peragravit, et Rome Germanice fraternitati associari ad laudem virginis immaculate, 2. Aug. 1519. Johannes Hofman de Grunpuhl, orator Stiriensis pro se et Potentiana conjuge, Andrea fratre, ut felicem in Hispanias convoluit
ducat
177.
et
domum
reducat
b.
Virgo.
Georgius Schnitznpamer eques, orator Carniolensis ad Carolum Maximiliani nepotem Rom. imperatorem in Hispanias: vela
delegat imperatrici
celesti.
178. Trajamis
et
nunc orator
Carniole.
179-
verum
180. Nicolaus
et
naturalem
dominum Carolum
de Turri ex comitatu Goricie, ad Carolum imp. Rom. quem genetrix alma multis bellis in Italia superstitem servavit, in gratitudinem se illius fraternitati adjunxit
in Hispanias,
Die Provisionsbulle
1392).
fr
die
Propstei
v.
19.
1.
n.
2
Bis 182 incl. Mitglieder der sterr. Gesandtschaft auf der Reise zu Karl
drei sind v. Herbersteins
V.
Die ersten
Hand
eingetragen-, die
letzten
drei
sind
von
verschiedenen Hnden.
49
IL
137
182.
183.
Johannes de Silberberg, orator Carinthianorum ad Carolum jam electum Rom. imperatorem, catholicum Hispaniarum, utriusSicilie et Jherosalem regem, archiducem Austrie etc., cum suis comitibus voluit jungi fraternitati huic 2. Aug. 1519. Ambrosius Yphofer de Yphoferstal u. j. doctor, custos et canonicus Brixinensis, 29. Juli 1521 (C 131).
184.
doct.,
ecclesiarum Ratisponen.,
1524 (C
132).
185.
186.
Quirinus Galler clericus Pataviensis dioc. 26. Apr. 1526 (C 133). Ambrosius de Gumppenberg, canonicus Ratisponensis et Eychstettensis
(C
134).
decanus
Davantriensis
Trajectens.
dioec,
cesaree
1
187.
188.
maiestatis ap. sed. apud nuntius, 26. Sept. 1529 (C 44). Wilhalm Stockham von Minhen 15. Febr. 1532 (C 136). Johannes Chrumer Dorssuntreutinus (!), canonicus s. Andree montis
Frisingensis,
ad
s.
d.
n.
papam dementem
et
VII. principis
comitis
15.
orator,
Maii
1532 (C
doctor,
in
canonicus
Maguntini
et
s.
Johannis
1534; ab alia
manu:
(1544
1552) (C 137).
190. Albrechtus
Kraus Melchingensis, episcopus Bellinensis, ganeus Brixinensis, 17. Martii 1535 (C 45).
suffra-
191. Carolus
46).~
192. Bernardus
s.
Stephani
in
dentinus
(1514-39), ab
alia
manu: de
Clesio
nominatus;
subscripsit
manu
et
manu
additum:
1 Es .... hab mich in die Erlichprwderschaft mit einem Rynischen glden ... an H. Ambrosius von Oumpenperg hanefang 1532 Jahr." 2 Von dem zahlreichen Gefolge des Kaisers, das hier erwhnt ist, wurde anscheinend nur der in Nr. 192 genannte Kardinal eingetragen. Der brige Raum der Seite ist mit Namen aus verschiedenen Jahren besetzt (darunter sogar von 1580: Hierauf Fridericus dux Saxonie abiens Roma), andere ohne nhere Zeitangabe.
Lang,
Studien
138
Lang, Studien
zum
50
Ludovicus cardinalis Madrutius Oermaniae protector, episcopus Tridentinus (1567-1600; cfr. Nr. 227).
195. Christophorus
Ungnad baro
140).
in
Sunneg
Stiriacus
cum Jacobo
veniens.
Hag
Romain
25. Maii
1549 (C
197. 198.
ab alia manu: episcopus Secoviensis (1550-1572) et Johannes Jacobus Leonferius Patavinus (C 57). 2 Antonius Velser catedralis Ratisponensis et s. Stefani Bambergensis eccl. prepositus 24. Jan. 1552 (C 141).
3
a consiliis
r.
quam
p.
Eberhardi
etc.
postulati
praepositi
Saltzburgensis
Inter-
u.
j.
doctor,
archiepiscopi Salis-
57).
d.
burgensem
electi
ad
d. n.
203. Ernestus
Carls-
pach
etc.
Maii 1555 (C
Brixinensis
58).
204. Mattheus
Gerhart
ex
comitatu Tyrolensi
1.
Aug.
1555 (C 146).
205.
et
1559 (C
149).
1 Bezglich des zum 24. Nov. 1545 erwhnten H. Schweyckher vgl. Anm. zu Nr. 199. 2 Diese beiden befanden sich unter der Begleitung des Cardinalbischofs Otto von Augsburg auf seiner Reise zum Conclave (Wahl Julius' III.) 14. Febr. 1550. 3 Derselbe war 1545 canonicus Vormaticnsis et Germanicae linguae transla-* tor apud Paulum III. (C 52). Ueber seine Gesandtschaft 1550 s. Hist. Jahrb.
XIII, S.
4
Holzapfel
canonicus
ss.
Germani
et Mauritii
Spir
ensis dioc.
5
Zugleich
mit Sig. Fried. Fugger und wohl auch mit Hieron. Weiser
von
Augsburg (C
lpl),