Sie sind auf Seite 1von 168

Als FestgaM zu dessen 500jhrigem Jubilum

dargeboten von
Dr. Franz Nagl und Dr. Alois Lang.

Rom

1899

Heilandes. Buchdruckerei der Gesellschaft des gttlichen

In

Commission der Herde; und der Buchhandlun

Freiburg im Breisgau
er zu

Rom.

i
;

tfis

r-1

Rmische Quartalschrift
fr

christliche

Alterthumskunde
und
fr

Kirchengeschichte.

Unter Mitwirkung von Fachgenossen herausgegeben

Dr. Anton de
Rektor des Collegiums von

Waal
Campo
Santo

und

Dr. Stephan Ehses


Direktor des
hist.

Inst,

der Grres-Gesellsch

Zwlftes Supplementheft

Mittheilungen

aus dem Archiv des deutschen Nationalhospizes


S.

Maria deU'Anima

in

Rom.

Als Festgabe zu dessen 500jhrigem Jubilum


dargeboten von

Dr. Franz Nagl und Dr. Alois

Lang

Rom
In

1899

Commission der Herder'schen Verlagshandlung zu Freiburg im Breisgau und der Buchhandlung Spithver zu Rom,

Urkundliches
zur Geschichte der Anima
in

Rom,

I.

Theil

der

Festgabe

zu

deren

500-jhrigem

Bestehen.

Von

Msgr. Dr. Franz Nagl,


apost. Protonotar

und Rcctor der Anima.

Rom

1899.

Bucht! ruckerei der Gesellschaft des Gttlichen Heilandes


In

Commission der Herder'schen Verlagshandlung zu Freiburg im Breisgau


und der Buchhandlung Spithver zu Rom.

Vorrede.

Auf fnfhundert Jahre gottgesegneten Bestehens blickt die deutsche Nationalstiftung 5. Maria delV Anima in Rom an der Wende des Jahrhunderts zurck. Am 9. November 1399 waren die Vorbereitungen zur Grndung eines deutschen Hospizes so weit gediehen, dass an diesem Tage Papst Bonifacius IX. durch seine Bulle Quanto frequentius" den Schatz heiliger Ablsse allen jenen erffnete, welche zum Bau des Hospizes und der Kirche der Anima 2 in Rom hilfreiche Hand anlegten. Damit war die Grndung eines Hospizes der Deutschen ffentlich anerkannt und empfohlen. 500 Jahre sind
l

seitdem verflossen.

Die fr eine Geschichte des Nationalhospizes


hier schon

gemachten Vorarbeiten berechtigen


aus
die

zusagen: Wohlthter

dem

Lndergebiete

des ehemaligen

deutschen Reiches haben

Anima gegrndet und in den folgenden Jahrhunderten durch fromme Stiftungen und milde Gaben gestrkt und gehoben. Trotz mehrfacher Heimsuchungen hat die Anima sich als Ehrenschild
deutscher Nation in der ewigen Stadt gezeigt und vielen Tausenden

von Pilgern aus der Heimat sowie den Landsleuten in Rom sich als wahre Mutter erwiesen. Freud' wie Leid des heimatlichen Reiches haben hier stets Wiederhall gefunden, und wo es grosse Not in der Heimat zu lindern galt, hat die Anima bis in die neueste
Zeit beigetragen.

anstalt
als

Die 500jhrige Jubilaeumsfeier des Bestehens unserer Nationalwird auch um so freudiger in der Heimat begrsst werden, das Interesse an der besonders seit den letzten Decennien

Anima wieder bedeutend zugenommen


reich

hat

und

dieselbe in Oester-

und Deutschland gar wohl bekannt

ist.

sie

in Rom genannt, weil der seligsten Jungfrau als Mutter der Seelen (sanctae Mariae animarum, s. Maria dell' Anima) geweiht ist.
2

Regest. Nr. 4, Appendix 1. So wird kurz die Nationalstiftung der Deutschen

VI

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Lebens

Unseren Gnnern und den Freunden der Geschichte deutschen biete ich im Verein mit einem eifrigen Pfleger der historischen
als

Wissenschaft die vorliegende Arbeit

Festgabe

zum

500jhrigen

Jubilaeum der deutschen Nationalanstalt in Rom dar. Sie ist ein hoffentlich wertvoller Baustein fr die Geschichte der Anstalt und fr deutsche Geschichte berhaupt. Im ersten Theile lege ich selbst
die Regesten

der lteren Urkunden zur Geschichte der

Anima

vor,

im zweiten Theil bringt Professor Dr. Alois Lang eine willkommene wissenschaftliche Besprechung der drei wichtigsten in Betracht kommenden Bcher des Archives der Anima (Bruderschaftsbuch, Einnahme- und Ausgabe-Buch). Mge der Herr Seinen Segen geben, damit die kleine Gabe
nutzbringend werde.

Rom,

9.

November

1899.

Msgr. Dr. Franz Nagl,


Rector der Anima.

Zur Einfhrung.

Fr die Darstellung der Geschichte der deutschen National in Rom kurzweg Anima" Maria dell' Anima S. genannt ist bis jetzt nicht gerade viel geschehen. Einzelne
stiftung

Kersch bum er, Geschichte des deutschen Nationalhospizes Anima (Wien 1868), A. de Waal, Die Nationalstiftungen des deutschen Volkes in Rom (Frankfurt 1880), und andere kleine AufPublicationen, wie
1

stze in verschieden Zeitschriften sind

wohl erschienen

sie

beruhten

zumeist auf der

mhsamen

Arbeit des verdienstvollen Regenerators

und Rectors der Anima, des leider schon nach kaum sechsjhrigem Wirken verstorbenen Msgr. Dr. Alois Fr. 2 Dieser hatte fr die Zwecke der Reorganisation der Anstalt und im Auftrag der von Pius IX. im Jahre 1854 eingesetzten sacra Visita das Archiv durchsucht, hauptschlich die den rechtlichen Zustand betreffenden Documente und Notizen gesammelt und das Ergebnis in einem Manuscripte niedergelegt. Es konnte darum in den sptem Publicationen kein umfassendes Bild des Lebens und Wirkens der Nationalanstalt geboten werden. Andererseits war es den Rectoren der Anstalt, welchen das Archiv der Anima anvertraut ist, wegen der vielfachen Inanspruchnahme und der verschiedensten Arbeiten, die ihre wichtige
Stellung mit sich bringt, bislang nicht mglich, sich so eingehend

mit

dem Archive

zu beschftigen,

um

eine umfassende Geschichte

der Anima erscheinen zu lassen.

dem

Hospize 15 Jahre (1872 Priestern der Anima das Bruderschaftsbuch der Anima im Druck
3

Msgr. Dr. Carl Jaenigr welcher 1887) vorstand, hat im Verein mit

verffentlicht

Dieses fr die Lokalgeschichte wie fr die deutsche

1 Beide Auetoren, Msgr. Dr. Anton Kerschbaumer und Msgr. Dr. A. de Waal, waren einst Caplane an der Anima2 Msgr. Dr. A. Fr f ? Mrz 1859. Neuestens hat P. Lanznaster O. Fr. Min. zum 40. Gedenktage des Todes eine Studie verffentlicht: Alois Fr

(Innsbruck,
8

Wagner 1899). ber confraiernitaiis

B. Mariae de
offerunt

Anima Teutoniconim

in

Urbc,
B.

quem
M. de

rerura

gernianicarum

eultoribus

sacerdotes aedis

teutonicae

VIII

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Kirchengeschichte

interessante

Festgabe nher gewrdigt werden.

Buch wird im zweiten Theil dieser Das 500jhrige Jubilaeum der


Sie beziehen sich

Anima drngt auch


fr

mich, wenigstens einen Theil meiner Vorarbeiten


bis 1600, d. h. der ersten

die Geschichte derselben zu verffentlichen.

auf die lteren

Urkunden der Anima


Bestehens.
1

zwei

Jahrhunderte

ihres

Diese

Urkunden

sind

nur

dem

Haus- Archive entnommen; wo es sich aber um ppstliche Bullen handelt, von denen nur eine der Zeit nach fast gleich alte Copie vorhanden ist, sind dieselben mit den im vaticanischen Archiv vorhandenen Aufzeichnungen verglichen worden. Bei der Vergleichung und Anordnung der davon gemachten Regesten hat der hochw.P. Conrad Eubel, apostolischer Poenitentir von St. Peter,

und Breven

wertvolle Dienste in liebenswrdiger Weise geleistet, ebenso hat der-

und Msgr. Dr. Ehses die Correctur des Druckes der Regesten whrend meiner Abwesenheit von Rom freundlichst bernommen. Beiden hochwrdigen Herrn sei hiemit der beste Dank erstattet. Bevor ich zur Besprechung der Regesten selbst schreite, halte ich es noch fr ntzlich und angezeigt, dem Archive der Anima, dem sie entnommen sind, einige Worte zu widmen. Die archivaselbe
lischen Bestnde der

Anima

sind in zwei Nebenslen der Bibliothek

des Hauses
terien

in

sechs grossen Ksten

untergebracht und nach

Ma-

so

verteilt,

dass

die Signaturen,

welche
in

in

Alphabetes bestehen, eben das ganze Alphabet


auf Vollstndigkeit des Archives schliessen.

Buchstaben des Anspruch nehmen*


lsst

Diese vollstndige Inanspruchnahme des Alphabetes

aber nicht

Es gibt manche Lcken, welche wir bedauern, die aber bei der Art und Weise, wie die Archivalien verwahrt wurden, und bei den Wechselfllen, denen das

Archiv ausgesetzt war, erklrlich werden; es nimmt vielmehr Wunder, dass noch so viel vorhanden ist. Waren ja doch, wie wir dem
ltesten

vorhandenen Einnahmebuch

liber

receptorum

vom

Jahre

Anima Urbis in anni sacri exeuntis memoriam. Romae 1875." Exemplare dieses Abdruckes knnen durch die Buchhandlungen Spithver, Pustet, Loescher in Rom noch bezogen werden. 1 Von 1600 an sind nur jene Regesten der Originaldocumente noch angefgt, welche als einzelne Documente im Archiv der Anima unter Arm. niedergelegt sind, und die nun zugleich eine Ueberleitung bilden zu zwei Documenten, welche in dieser Jubilumsfestgabe nicht vermisst werden durften, nmlich das Diplom Leopolds I. 1609 (App. 10) und das Breve Pius' IX. Praeclara instituta charitatis" vom 15. Mrz 1859 (App. 11), in welchem die jetzt geltenden Be-

ABC

stimmungen enthalten

sind.

Zur Einfhrung.

IX

entnehmen, die jhrlich wechselnden Vorstnde der Provisores genannt die BeBruderschaft und des Hospizes wahrer der Bcher, welche dieselben in ihre Privatwohnungen nahmen. Wie leicht konnte so ein oder das andere Document oder 1426 an

Buch

in Verlust geraten
letztere

und auch
auch

vorstzlich zurckbehalten werden.


Fall

Es scheint dies
wir wiederholt
1

fters der

gewesen zu

sein, weil

ppstliche

Mahnungen

zur Rckgabe

oder

Straf-

androhungen gegen die detentores librorum et scripturarum vorfinden. Schon whrend Theodorich von Nyem als Erbauer und 2 erster Vorstand des Hospitales die Agenden der Bruderschaft und des Hospitales leitete, konnten die nun fehlenden Documente und Aufzeichnungen verschleppt worden sein, zumal da derselbe seiner politischen Haltung wegen lange Zeit ausserhalb Rom sich aufhalten musste und seine Gter und Liegenschaften der Confiscation
:{

verfallen sollten.

Eine Anzahl Bcher lag wohl schon im


lesen
5

J.

1463 vor; denn wir

im Bruderschaftsbuche bei dem Namen des wCopiista" Heinrich Marwede, Kleriker der Dioecese Verden, dass derselbe alle die von ihm in dem Buche zusammengestellten Namen gratis propter Deum auf Anregung des Magister Joannes Lente, welcher am 6. August 1463 Provisor des Hospitales wurde, aus den anderen Bchern der Bruderschaft gesammelt und getreu niedergeschrieben habe. Eine genaue Durchsicht und Verarbeitung des im Archiv vorhandenen Bestandes lieferte dann im J. 1678 Matthaeus von Flentin, welcher mit grossem Fleiss und Eifer den lteren Index des Archives anlegte, der in zwei Exemplaren als Manuscript vorhanden ist. Die von Flentin eingefhrte Signatur nach den Buchstaben des Alphabetes wurde in der Folge beibehalten und auch von Alexander Molinari respectirt, welcher im J. 1763 das Archiv ordnete. Seine Arbeit bestand hauptschlich darin, dass er die Pergamenturkunden mit Papierumhllungen versah, auf welche er die hie und da wegen Lesefehler oder auch inhaltlich mangelhaften Transsumpte der Documente verzeichnete; berdiess legte er eine Rubricella Archivii in drei

grossen Foliobnden an, in welcher er die

vorkommenden Namen der

3
4

Reg. Nr. 40, 55, 66, 155. Reg. Nr. 25. Nr. 30. Nr. 17.
Seite 101 des Druckes.

X
Personen
in

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

alphabetischer

Ordnung

zusammenstellte, den Besitz-

stand nach den fortlaufenden

Nummern

der Huser (damals

noch

und jedesmal die welche sich darauf beziehen. Nur wurden die Pergamenturkunden, welche sonst unter der Signanach Massgabe der in drei Abteilungen tur A vorkamen,
jetzt

149!

fast auf ein

Drittel

reduciert) notirte

Signatur

der

Documente

beisetzte,

zerlegt, und darum unter A, B und C registrirt, B und resp. C doppelt vorkommen. Neuerdings kam das Archiv in Unordnung bei der Occupation der ewigen Stadt durch die Franzosen im J. 1799, bei welcher die Anima als unter dem Protectorate des rmisch-deutschen Kaisers stehend zuerst der Beutelust zum Opfer fiel. Damals wurde die herrliche Kirche zum Heumagazin, die schne Sacristei zum Pferdestall umgewandelt, all'

Raumverhltnisse

so dass nun

die alten kostbaren Paramente,

Fahnen und gottesdienstlichen Gerte

weggetragen, sogar die Hauptkunstschtze der Kirche nicht geschont


Saraceni S. Benno von und das Hochaltarbild von Giulio Romano nach Paris transportirt* Ebenso fiel die grosse an MusiDas Archiv kalien wertvolle Bibliothek dem Einfall zum Opfer. aber wurde dadurch gerettet, dass die Provisoren es rechtzeitig

Die

beiden
in

Altarbilder
Villa

S.

Lambert und

wurden

die

Medici

in ihre

Privatwohnungen

vertheilten.

Nun

ist

es wieder

so weit

mglich

in

Ordnung

gebracht, nur harrt die Rubricella seit 1763

der weiteren Fortfhrung.

Die Regesten sind also zunchst den mit A, B,


ginalurkunden, dann den der Zeit nach
fast gleich

signirten Ori-

alten

und darum

ebenso wertvollen libris instrumentorum oder den Copialbchern sowie einzelnen Urkunden entnommen, welche sich unter den in Miscellanea genannt zehn Bnden zusammengefassten Schriften

Um

nicht diese lteren Arbeiten unbrauchbar zu machen,

wurde auch

jetzt

aber B sich nicht auf einzeln vorliegende Urkunden, sondern auf die in den Copialbchern enthaltenen Documente bezieht, wurde citirt: //z$//-(umentorum libri) litt B tom whrend die Jolio einzelnen Originalurkunden mit Instr. ordinale) bezeichnet werden. Diese Urkunden sind einzeln zusammengerollt und nach fortlaufenden Nummern in Faszikel geeint, welche wieder in eigenen Behltern verwahrt werden. So wird bei der Citation der Regesten der Zusatz Fase. etc. erklrlich. 2 Diese drei Bilder kamen spter in Folge von Verhandlungen wieder in die Kirche der Anima zurck, wo sie sich jetzt noch befinden.
keine Neuerung

mehr

eingefhrt;

wo

Zur Einfhrung.
eingestreut finden. 1

XI

Fr weitere Publicationen, denen wir unsere Aufmerksamkeit schon jetzt zuwenden, mssen dann noch die Protocolle der Sitzungen der Provisoren (vom J. 1547 an mit geringen Unterbrechungen unter der Signatur F vorhanden), die Hauptgrundbesitzbcher (Libri Mastri), die vorhandenen Messenstiftungsprotocolle, die Pilgerverzeichnisse und Todtenbcher, sowie die Rechnungsbcher sammt deren Beilagen, die in grosser Zahl vorhanden sind, durchgearbeitet werden, um so eine genaue Geschichte deutschen Lebens und Wirkens in der Anima zu Rom zusammenstellen zu knnen. Daneben sind dann auch die Stiftungen fr Ausstattung armer deutscher Mdchen, um diesen die Eingehung der Ehe oder den Eintritt in eine religise Genossenschaft zu ermglichen, in
Betracht zu ziehen. 2

auch kurz der Bestand des Archives der Anima angegeben. Wenden wir uns nun zur Besprechung der nachstehend in Regestenform zu verffentlichenden Urkunden selbst.

Damit

ist

Die hier
Geschichte
umfasst,
hospital
J.

der

deren erste die


die

zum erstenmale vorgelegten lteren Urkunden zur Anima sind in drei Gruppen zusammengefasst, auf die Anima direkt sich beziehenden Documente
St.

zweite die auf das ehemalige deutsche


Vereinigung mit der Anima

Andreasvorlegt,

bezglichen Urkunden, soweit sie dasselbe bis zu der im


erfolgten
betreffen,

1431

whrend

die dritte

Gruppe

jene

Urkunden

vorfhrt,

welche deutschen

Stiftungen

hundert in
waren. 3

und Bruderschaften zugehren, die im 15. und 16. JahrRom erstanden und zur Anima in besonderer Beziehung Innerhalb der einzelnen Gruppen sind die Regesten chrono-

logisch geordnet, die einzelnen Regesten sind aber mit fortlaufender

Zahl behufs einfacherer Citation numerirt.

Diese Sammlung machte wahrscheinlich Matthaeus von Flentin. Solcher Stiftungen sind drei vorhanden, nmlich von Johannes Fabri vom Jahre 1679, Oisbert Natalis vom J. 1679 und Eduard Freytag vom J. 1864, welche es ermglichen, jhrlich zwanzig armen Mdchen eine Ausstattung von circa je 140 Lire zukommen zu lassen. 3 Von der im J. 1448 gegrndeten Bruderschaft unseres deutschen Campo Santo bei St. Peter finden sich naturgemss keine Documente im Archiv der Anima, wenngleich in den Urkunden des 16. Jahrh. das Campo Santo schon erwhnt wird (Nr. 47, 137, 153, 156, 258- -260).
1

XII

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

I.

Das Hospiz

der Anima,

Gruppe nehmen den hervorragendsten Platz Anima sich erfreut, ein. Sie gewhren einen Einblick in das Werden und Gedeihen der nationalen
In

der

ersten

die ppstlichen Documente, deren die

Anstalt, sie sind zugleich

ein unwiderleglicher Beleg fr die wohlwollende Frsorge, deren die Nationalanstalt der Deutschen seitens
stets erfreut hat

und fordern neuerdings Oesterreichs und Deutschlands Shne und besonders uns, die wir in der ewigen Stadt leben, zum Dank und zum treuen Festhalten am heil. Stuhle auf. Schon das Entstehen des deutschen Hospizes begleitete ein ppstliches gnadenvolles Document, die Bulle Bonifacius' IX. Quanto frequentius" vom 9. Nov. 1399 (Reg. 4), welche im Anhang (Appender rmischen Ppste sich
dix No.
1)

im vollen Wortlaut wiedergegeben


erfreulichen

ist.

Diese Bulle gibt

eben

den

Anlass

und

die

sichere

Grundlage, unser

500-jhriges Jubilum zu begehen; sie lsst uns gewissermassen die

Arbeiter

am Werke erblicken, die zu Gunsten der Armen Christi und anderer bedrngten Personen zu ihrem und der zum Werke
beitragenden
unter

Wohlthter
der

Seelenheil

ein

besonders

hervorragen-

des Hospital fr die Angehrigen deutscher Nation zu Ehren

und
zu

dem Namen
sich

heil.

Maria

(Schutzfrau)

der

Seelen

errichten

anschicken,"

und darum

verleiht der

Papst allen,

die dazu hilfreiche

allem

Hand bieten, heilige Ablsse. Damit ist von Anfang an die nationale Anstalt als eine auf kirchlicher Grundlage errichtete wohlthtige Stiftung gekennzeichnet. Wohl
ein

wird der Plan,


freilich

nationales

Hospiz zu errichten, schon einige

Jahre frher gefasst worden sein; ja Notizen im Bruderschaftsbuche,

sogar 1350

wrden das Jahr 1386, ja Ausgangspunkt vermuten lassen. Die Erfahrungen, welche eben die Deutschen im heil. Jubeljahr 1350 in Rom machten, drften wohl den Plan zur Erwgung angeregt haben, eine Pilgerherberge fr die Landsleute zu errichten; mussten ja doch die Deutschen des grossen Andranges wegen auf freiem Felde campiren.'Dieser Plan wurde jedenfalls neuerdings angeregt, als anlsslich der
nicht

des

ltesten

Schreibers, 1

als

S.

darber Dr. Lang Das Bruderschaftsbuch der Anima" im


die Schilderung

2.

Theile

dieser Festgabe.
*

S.

im Kirchenlexikon (Herder, Freiburg),

Art.:

Jubilum.

Zur Einfhrung.

XIII

Rckkehr des Papstes von Avignon nach Rom die deutsche Colonie durch die zahlreichen am ppstlichen Hofe weilenden Curialbeamten bedeutend verstrkt wurde. Unter diesen Curialen befand sich auch Theodorich von Nyem, welcher mindestens der Mitbegrnder, jedenfalls der erste Vorstand der Anima war. Als dann der Termin von je 50 Jahren fr die Feier der allgemeinen Jubilen abgekrzt und das Jahr 1390 als Jubelumsjahr bestimmt wurde, werden wohl der eifrige Soldat Bonifacius' IX., Johannes Petri von Dortrecht, und seine Gemahlin Katharina dem Mangel an Pilgerherbergen abzuhelfen gesucht und ihre drei kleinen, durch Kauf erworbenen Huser in der Regio Parionis fr Pilgeraufnahme in Stand gesetzt haben. Aber ein gewaltiger Sturm schdigte diese Huser; trotzdem blieben die frommen Eheleute ihrem Beginnen treu. 2 Wohl sicher wurden sie untersttzt von den in Rom lebenden, wahrscheinlich mit Theodorich von Nyem an der Spitze zu einer confratria geeinigten Deutschen, welche die von Johannes Petri und dessen Gemahlin zu dem frommen Zwecke geschenkten Huser zum nationalen
1

Pilgerhospize
erste Bulle

erklrten, und behufs Instandsetzung desselben die von Papst Bonifacius IX. sich erbaten. Im Bruderschaftsbuche der Anima wird Johannes Petri mit seiner Gemahlin Catharina
Stellen als
erster
Stifter

an zwei
gefhrt,
3

(primus

fundator hospitalis)

auf-

unus de 4 primis fundatoribus, einer der ersten Stifter des Hospizes, genannt wird. Man ging nun rstig ans Werk: auch Wohlthter fanden sich 5 so dass schon im ein, die sich durch Schenkungen betheiligten, Jahre 1406 Papst Jnnocenz VII. durch seine Bulle Piae postulatio voluntatis" vom 21. Mai die Anima unter den speziellen Schutz
des
heil.

whrend Theodorich von Nyem ebendaselbst

Stuhles

stellte

und

in

der Bulle Piis fidelium votis"

vom

Ueber Theodorich von Nyem (Nie[hei]m) siehe: Sauerland, Das Leben des von Nieheim, Leipzig Erler, Dietrich von Nieheim, Gttingen 1875 1887; Katholik" Jahrgang 1880 S. 57 ff. Theodorich von Nyem, geboren um 1345 zu Nyem im Paderborn 'sehen, war Scriptor und Abbreviatur an der ppstlichen Curie, i. J. 1395 erwhlter Bischof von Verden, welches Amt er, ohne die
1

Dietrich

bischfliche Consecration erhalten zu haben, i.J. 1399 wieder resignirte, gestorben im Mrz 1418. (Sein Testament vom 15 Mrz 1418 siehe Appendix Nr. 3).
2 S. Bulle 3 Seite 1 1
*

Bonifacius IX. App.

1.

und 263 (Druck).

S. 218.

Reg. Nr. 2, 5, 14. Nr. 8 und App. 2.

XIV
6. Juli

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

1406 die Nationalstiftung


desideria
erteilte.
1

feierlich approbirte-,

durch die Bulle

Pia
Pilger

dovotorum" aber das Recht des Begrbnisses der


sind 36 ppstliche

Documente hier registrirt, die whrend andere 4 das St. Andreashospital und 3 die religise Genossenschaft der deutschen Ordensfrauen vom dritten Orden des heil. Franciscus betreffen; und zwar ist eines gegeben von Bonifacius IX. (Reg. No. 4), drei von Innocenz VII. (8, 9, 10), zwei von Gregor XII. (11, 12), 2 eines von Johann XXIII. (230), eines von Martin V. (40), vier von Eugen IV. (52; Facultt fr die Priester der Anima, die Sacramente zu spenden: 55, 234, 235), eines von Nicolaus V. (63), zwei von Calixt III. (65, 3 eines 66), eines von Alexander VI. (95), eines von Pius III. (105), X. (126, 127, 128, 130), zwei von von Julius II. (124), vier von Leo Clemens VII. (149, 155), vier von Paul III. (161, 168, 169, 172) zwei von Julius III. (177, 245), eines von Paul IV. (246), zwei von Pius IV. (185, 247), zwei von Gregor XIII. (188, 189), zwei von Sixtus V. (191, 192), eines von Paul V. (193), eines von Urban VIII. (194), zwei von Alexander VII. (196, 197), eines von Pius VII. (201), eines von Pius IX. (203).
direkt sich auf die

Im ganzen

Anima

beziehen,

Mit
sich

dem

ppstlichen Protectorate ber die


15.

Anima

vereinigt

schon gegen Ende des

Jahrhunderts das weltliche Protectorat

der rmisch-deutschen Kaiser. das Diplom Kaiser Maximilians

Zeugnis

davon gibt uns zunchst


Februar 1518/
in

welchem es heisst, dass schon Kaiser Friedrich III. der Anima wohl gewogen gewesen sei und sich in die Bruderschaft der Anima habe einschreiben lassen. Diese kaiserliche Protection wurde in kritischer
18.

vom

Zeit durch das


lich besttigt
5

Diplom Kaiser Leopolds (18. Oct. 1699) wieder feierund seither in huldvoller Weise gebt. Unser der-

Nr. 9 und 10. Diese sechs Documente scheinen insgcsammt durch Vermittlung des Theodorich von Nyem erflossen zu sein (s. Nr. 11). 3 Pius III. hat der Anima auch 300 volumina Bcher testamentarisch hinterlassen nebst 100 Ducaten und einem Kelche mit Patene.
1

In diesem Diplom wird merkwrdiger Weise die ab Augustismagnificum hospitale cum ecclesia et confraternitate. fuudatum* besimis Caesaribus et inclita Natione Nostra Germanica olim
5

Nr. 132 und App. 9. Nr. 200 und App. 10.

Anima

als

zeichnet.

Zur Einfhrung.

XV
Franz Joseph I. bt diese und hat durch die aller1

maliger allerhchster Protector,

Kaiser

Protection in besonders hochherziger Weise

hchste Entschliessung, welche im Breve Pius IX.

vom
des

15.

Mrz
Es

1859

hervorgehoben
hier
gestattet

ist,

all'

den

Angehrigen

ehemaligen

deutschen Bundes die Pforten der Anima wieder

erschlossen.

mge

Majestt fr dessen die deutsche Nationalstiftung sich erfreut, den unterthnigsten Dank anlsslich der 500-jhrigen Jubelfeier der Anima neuerdings zum Ausdruck zu bringen. Seit der Zeit Kaiser Friedrichs III. und zwar whrend der Sedisvacanz des heil. Stuhles nach dem Tode Sixtus' IV. hat die Anima auf ihren Husern das kaiserliche Wappen angebracht, spter aber (siehe auch Regest No. 180 zum J. 1554) wurde das Wappen
so ausgebildet, dass an der Brust des kaiserlichen Doppeladlers das
Bild

und Kn. Apostolischen das so huldvolle und mchtige Protectorat,


sein,

Sr.

Kais,

der Mutter Qottes


(s.

hilfeflehende Seelen
fhrt auch heute

mit dem Kinde und -an den Seiten zwei Maria animarum) erscheinen. Dieses Wappen
Stiftung.

noch die nationale

Mit der Grndung der Anima ist unzertrennlich der Name Theodorich von Nyem verbunden, ohne welchen die edle That der frommen Eheleute Joannes Petri kaum Bestand gehabt htte.

Die auf Theodorich bezglichen Regesten


erweisen ihn
als

(7,

Erbauer des Hospitals,


desselben,
Zeit,

als

1132, App. 3, 11) ersten Leiter und herschon


zu
Lebzeiten
Ladislaus,

vorragenden
(im
J.

Wohlthter

welcher
als

1406)
in

und besonders zur


dominirte (im
J.

Sicilien,

Rom

Knig von 1413) und die Gter der nicht

unter seine Obedienz sich stellenden Curialen der Confiscation verfallen erklrte, seine

Huser dem Hospital der Anima berwies, um Ueber diese sie dem Schenkung wurde damals ein weitlufiges Processverfahren eingeleitet (Reg. 1728), welches damit endete, dass die Huser und Besitzungen Theodorichs als zur Anima gehrig anerkannt und darum geschont wurden. In seinem (schon citirten) Testamente hat Theodorich dann
Verluste durch die Confiscation zu entziehen.

neuerdings diese Schenkung

besttigt,

wodurch der Anima sieben


bona)

Huser, ein Weinberg und anderes

(et alia

zugekommen

sind.

1 Seit Aufholen der rmisch-deutschen Kaiserwrde Nr. 203 und App. 11. das Recht der Protection der Anima auf den sterreichischen Kaiser bergegangen, und. dadurch erklrt es sich auch, dass die Anstalt vorzugsweise als sterreichische Anstalt betrachtet wurde,

ist

XVI

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Neben Theodorich von Nyem fanden

sich

auch schon

seit

den ltesten Zeiten des Bestehens des Hospizes Leute, welche theils durch Geldspenden, theils durch Ueberweisung von unbeweglichem

Out

die nationale

Grndung

strkten

und

krftigten.
auf,

Eine grosse

Anzahl der Regesten weist solche Wohlthter


fach

die zumeist

dem
Viel-

Landesgebiete des damaligen deutschen Reiches entstammten.

Eigentmer beim Verkauf von Husern an Huser bezglichen lteren Documente mitbergeben, welche dann auch mit der Schenkung des so erworbenen Hauses an die Anima kamen. Diese Documente sind in den Regesten ebenfalls bercksichtigt (z. B. Nr. 13, 5 7, u. s. w., In diesen Voracten" ist eine Art Localbesonders 204211). geschichte grundgelegt, da sie fr die Topographie und Namenkunde von Rom viel Interessantes enthalten; grsseres Interesse beanspruchen die vielen deutschen Namen, welche die Regesten vorfhren; ein Blick in das Namenverzeichnis am Schlsse des ersten Theiles dieser Festdie

haben

nun

Deutsche

in

Rom

die auf die

gabe

zeigt,

dass fr die deutsche

Namen- und Familien-Kunde manches


ist

verwertet werden kann.

Freilich
sie

die Schreibweise der einzelnen


festgehalten,

Namen
sie

oft verschieden,

wurde aber gerade so

wie

den Originalvorlagen sich findet. Geldspenden zu Gunsten des Nationalhospizes wurden auch So hat durch ffentliche Sammlungen in Deutschland erbeten. schon Magister Conrad Halle aus Wrzburg im J. 1410 eine solche besonders kirchlichen GegenSammlung von Geld und anderen In der Stadt und Dicese Mainz wurde im stnden veranstaltet. 15. Jahrhundert durch geraume Zeit jhrlich und kraft apostolischer Vollmacht zu Gunsten der Anima gesammelt* Als dann im J. 1499 der Beschluss gefasst wurde, die jetzt stehende schne Kirche der Anima zu bauen, wurde der Ertrag der aus Anlass des heil. Jubilumsjahres 1500 vorgenommenen Collecte von verschiedenen Dicesen Deutschlands der Anima zugewendet, so im J. 1501 von Cln, 1503 von Magdeburg, 1512 von Constanz; 3 ja Papst Leo X. gestattete, dass zu Gunsten eines Legates, welches die Anima vom Cardinal zu erhalten Melchior von Meckau, zugleich Bischof von Brixen, hatte, zehn Procent von den Annaten und Taxen der kirchlichen
in

2 3

Reg. Nr. 14. Nr. 81. S. darber im Reg. Nr. 99, 103, 123.
Reg. Nr. 126,

II.

Theil unter liber reeeptorum,"

Zur Einfhrung.

XVII

1000 rhein. Ducaten den Provisoren der Anima zur Verfgung gestellt werden. Auf den Bau der Kirche beziehen sich die Regesten Nr. 93 bis 96 und Append. Nr. 6 8, welche uns eine lange Reihe von Namen in Rom lebender Deutschen und Oesterreicher, die zum Kirchenbaue beigetragen haben, vorfhren. Freilich war schon das mittlere der drei von Johannes Petri geschenkten Huser sofort zur
Kapelle eingerichtet und diese Kapelle zur Zeit des Papstes Martin V.

Beneficien in

Deutschland bis zur

Summe von

Hinzunahme der andern zwei Huser zu einer dreischiffigen Kirche erweitert worden. Aber bei der Wiederkehr der 100jhrigen Stiftungsfeier war die nationale Grndung schon so
mittelst

(gothischen)

erstarkt, dass die

Provisoren auch ein der Nation wrdiges Gotteshaus

haben wollten. Hochangesehene Mnner dix wiedergegebenen Documente sagen


Burchardus,
ppstl.

wie uns die im Appen-

darunter

Ceremonienmeister,

spter Bischof

Johannes Brandis, erwhlter Bischof von Premysl des Knigs Ladislaus von Ungarn, Johannes Copis, spter Bischof von Terracina, und andere Geistliche und Laien stellten sich an die Spitze, um die der deutschen Nation wrdige Kirche der Anima zu bauen, welche wir heute noch bewundern. Es erbriget nur noch, auf einige interessante, in den Regesten enthaltene Thatsachen aufmerksam zu machen, welche fr die
Beurtheilung der Zeit und Zeitverhltnisse dienlich sein knnen.

Johannes von Orte, und Gesandter

So finden wir bei Miethsvertrgen (z. B. des Barbiers Johann von Frankfurt und anderer), dass die Miethe um mehr als dreimal hher festgesetzt wurde, wenn der Papst in Rom residirte, als wie es zu der Zeit der Fall war, da die Curie nicht in Rom war; ja, dass eingegangene Verbindlichkeiten gelst wurden, wenn der Papst Rom verliess. Wie viel Elend durch Sinken des Wertes der Miethswohnungen, durch Mangel an Arbeit und Gewerbe wrde

5.

Bruderschaftsbuch (Druck)

S. 263.

Diese Kirche hatte ausser

dem Hoch-

noch 6 Seitenkapellen, je drei auf einer Seite, und zwar auf der rechten Seite (in cornu Evangelii) die Kapelle der Bcker (consecrirt 1433), eine zu Ehren des hl. Anselm (cons. 1433), die dritte neben dem Eingang in die Kirche zu Ehren des hl. Lambert (cons. 1432), auf der linken Seite (ubi niulieres sedent") die letzte zu Ehren des hl. Servatius als Gedchtniskapelle des Theodorich von Nyem (cons. 1433), die mittlere zu Ehren des hl. Thomas (cons. 1449), die dritte, versus chorum oder gegen den Hochaltar zu gelegen, zu Ehren der hl. Nicolaus und Martin (cons. 1449). Archiv der Anima Miscell. tom. III. fol. 173 sq.
altar

(consecrirt

im

J.

1446)

Reg. Nr. 49, 51, 53.

Nagl,

Urkundliches zur Geschichte der Anima.

II

XVIII
erst heute zu

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

dem schon

bestehenden sich noch gesellen,

wenn

der

verlassen und die vielen Fremden, die des Vaters der wegen nach Rom kommen, ferne bleiben wrden! Zur Verwaltung der Anima waren auch sonst, aber besonders Zeit der Abwesenheit der Curie von Rom, vielfach deutsche zur Handwerksmeister neben den Geistlichen und Curialbeamten, die

Papst

Rom

Christenheit

der deutschen Nation angehrten,


Bademeister,

berufen;

so

finden wir

Bcker,

Barbiere, Drechsler, Gastwirthe, Gerber, Glaser,

Gold-

arbeiter, Sattler, Schneider, Schuster, Tischler, Weber passim in den gebotenen Regesten aufgefhrt, wohl ein Zeichen der Blte deutschen Handwerks in jener Zeit. 2 Um die Mitte des 16. Jahrhunderts aber scheint ein gewaltiger Rckschlag eingetreten zu sein; denn nicht nur die deutschen Handwerksvereinigungen giengen zurck, 3 sondern auch der Besitz der Anima begann zu verfallen. Da wenig Geld

vorhanden war, wurden die Miethswohnungen auf lngere Zeitdauer unter der Bedingung vermietet, dass die Miether die Huser
auf eigene Kosten herstellen mussten.
4

Die specielle Andacht und die Wallfahrt zu den sieben Hauptkirchen der ewigen Stadt war auch mindestens schon
16.

anfangs

des

Jahrhunderts unter den Deutschen


ansssiger Bcker (aus
Eichsttt)

in

Rem
in

beliebt;

Rom
sieben

verordnet eigens

denn ein in im TestaStadt

mente,''

dass in den
hl.

sieben

Hauptkirchen

und ausser der

Messen

testamentarisch

Ebenderselbe vertheii: sein Haus zu gleichen Theilen an die Anima, den


persolvirt
sollten.

werden

deutschen
mchtnisse
Anstalten

Campo Santo und die Bckergenossenschaft Solche Verin Rom ansssiger Deutschen zu Gunsten der deutschen

kamen im 16. Jahrhundert und auch sonst fter vor. Dieses Vorgehen kann auch der jetzigen Generation als schne? Vorbild und Beispiel dienen.

S.
S.

Dr. Lang in

II.

Theile dieser Festgabe.


ff.

2 3
4

auch das Bruderschaftsbuch der Anima S. 256 S. dazu unten den 3. Abschnitt dieser Einleitung. Reg. Nr. 178, 179, 180, auch Nr. 119, 121.

Reg. Nr. 137. Dieser gemeinsame Besitz wurde bis in die neueste Zeit festgehalten, er>: im J. 1891 vertauschte die Anima den ihr gehrigen Antheil mit einem vom Campe Santo berlassenen Hofraum. Die Wertdifferenz wurde durch eine entsprechende
6

Geldsumme

ausgeglichen.

Zur Einfhrung.
//.

XIX

Das St
Anima

Andreashospital.

Die zweite Gruppe der hier gebotenen


sich

Regesten
Hospital

bezieht

auf ein mit der

fast

gleich

altes

deutscher
desselben
J.

Nation,

das sogenannte S. Andreashospital;


IV. vereiniget

die

Acten

befinden sich im Archiv der Anima, mit welcher es eben im

1431

von Papst Eugen


Dieses
St.

wurde.

Andreashospital lag in der

Gegend der ehemaligen


St.

Curia Pompeii,
hospitals
Barbieri,

in

welcher einst Julius Caesar ermordet wurde; nach

der heutigen localen Bezeichnung wird die Area des

Andreas-

sammt dem dazu gehrigen Besitz von den Strassen dei Monte della farina und St. Anna begrenzt. Der Grnder desS. Lorenzo in Panisperna. Er kaufte zunchst den Zweck dienlichen Huser. Die auf diesen

selben war ein deutscher Priester, Nicolaus Henrici aus Culm, damals

Caplan der Kirche


fr
sich

die

fr

Huserkauf bezglichen
unseres Archives
wertvollen
Beitrag
(die

Documente

sind

die

ltesten

Urkunden
einen

lteste

vom

J.

1255); auch sie bieten

genauere Localgeschichte jenes Stadttheiles. So kaufte Nicolaus im J. 1372 zwei Huser von Joh. Caffarelli, im J. 1374 ein Haus von den Frauen Francisca und Johanna Nicolai
fr

eine

de Buccamatiis, im J. 1379 ein solches von Paola Sclavi; als derdelbe dann am 10. Mrz 1388 eines seiner Huser dem Priester Andreas Alanus aus England gratis und ob amorem zur Wohnung berlassen hatte, bekommt er auch schon als Grnder und Erbauer des A n dreashospitals von demselben Andreas am 13. Mai 1388 ein Haus und Weinberge etc. in Tivoli zu Gunsten des Kaplans und der Kapelle des Hospitals 2 und zwar unter der Bedingung, dass 3 die Kapelle dem hl. Andreas geweiht werde. Am 8. Mai 1394 erhlt derselbe Nicolaus gemeinsam mit Petrus, Rector von S. Caecilia, ein Haus in porticu s. Petri zur Beherbergung armer Frauen von Francisca von Toulouse zum Geschenke, und am 14. Dec. 1395 kaufen beide noch ein Haus mit Thurm etc. (palatium columnatum et unam turricellam cum reclaustro), auf dessen Mitbesitz schon
1

bald darauf
verzichtet.
4

Petrus,

der

ebenfalls

ein
setzte

Deutscher war,
sich

zur Hlfte

Aus diesen Husern


auch den

der Besitz

des Nico-

Nr. 117, 153.


Nr.

S.

3.

Abschnitt dieser Einleitung.

2 3

209-213.

Archiv d. A. Instrum. B I. f. 22. Reg. Nr. 220-222. Dieses Haus mit den Sulen verkaufte im J. 1459 die Anima den deutschen Schustern mit dem Rechte des Rckkaufes (Miscell. I. f. 4). Es ist dies wohl das noch jetzt bestehende Haus der Schustergilde in Via S. Anna4

XX
laus

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

von Culm zusammen, welcher


J.

seit

dem

J.

1388

daran

war,

das Hospital einzurichten, und im


herstellte;

1393 auch schon die Kapelle

denn am

1.

Jnner

1393 bekam er mit Andreas Alanus,

Kaplan an der Hospitalkapelle,


spitals erfolgte jedenfalls

vom

Cardinalvicar die Erlaubnis,

den

Besitz in Tivoli zu verkaufen (Reg. 219).

Die Grndung dieses

aus denselben Ursachen, wie die

HoGrndung

und war ursprnglich Privatunternehmen des Nutz und Frommen der Deutschen, besonders der armen und kranken Personen. Auch fr eine eigene
der
selbst,

Anima

Priesters Nicolaus, diente aber zu

Begrbnissttte

der
Juni

im

Hospital

Sterbenden

trug

er

Sorge,

wie

aus

der

am
von

4.

1390

zwischen

ihm

und dem zustndigen

Pfarrer
ai

Catinari)

de Oliva (jetzt ss. Biagio e Carlo abgeschlossenen Convention hervorgeht (Reg. 215).
S.

Blasius

Erst im J. 1410 begibt sich derselbe hochherziger Weise seiner Gter gnzlich und berweist sie seinem Hospital, damit man das Werk so fortfhre, wie Nikolaus zu thun gewohnt war d. h. zu Gunsten der armen Deutschen, die ohne Obdach sich befinden. Er starb am 6. August 1412 und wurde in S. Lorenzo
1

in

Panisperna

begraben,

wo

jetzt

noch

in

der Unterkirche

sein

Grabstein sich befindet.

Schon im vorausgehenden Jahre 1411 war Johannes Groest aus Constanz zum Rector von St. Andreas vom hl. Stuhle ernannt worden, doch hat diese Ernennung keinen Bestand gehabt, um so mehr als Johannes Groest wegen eigenmchtigen Verkaufes der den Armen gehrigen Hospitaleinrichtungen (in der Hhe von 63 Goldgulden)

vom

Auditor der Rota, Friedrich Deyx,

'mit

der

cation bedroht wurde. 2


litis

Nichtsdestoweniger (non obstante

Excommuniquadam

pendentia inter pauperes

....

et

Joannem

Groest, qui se gerit

presbyterum Constant^

dioec. super rectoria d. hospitalis") besttigt

Joannes XXIII. durch die Bulle lila quae pietatis opera" vom 7. Okt 1412 die Schenkung Nicolaus'. Doch gab es, wie es scheint, oft
'

Nr. 226. Als Zeugen dieser Schenkung waren beigezogen: der aus Eichsttt, Kaplan bei Sta. Maria Nuova in Rom, der Priester Nicolatis Stenglitz aus .Weissen, Kaplan des Andreashospitals, und der Franciscanerbruder Martin Grori (?) von S. Lorenzo in Panibperna. Archiv d. A. Instrum.
1

Reg.

Priester Stoll

I.

t.

^0b.
2
3

Reg. 227 Nota, und Instrum. B. Reg. 230.

I.

iol.

107 sq.

Zur Einfhrung.
Streitigkeiten zwischen

XXI

den Vorstehern und den in S. Andreas wohnenden armen Frauen, die sich im J. 1427 sogar einen eigenen Procurator ad agendum", Heinrich Arols, Priester der Dicese Meissen, erwhlten, der ihnen den Wortlaut der Ernennungsurkunde auch im gemeinen Deutsch" vorlesen musste. 1 Aber die Einknfte des Hospitals waren gesunken, das Hospital selbst wurde nicht gut verwaltet (minus utiliter gubernatum": App. Nr. 5), und dadurch Papst
1

Eugen IV. veranlasst, den Bischof Jacobus von Adria zu beauftragen, den Thatbestand zu untersuchen und eventuell das St. Andreashospital mit dem Hospital der Anima, welches das hervorragendere

und angesehenere
28.

(principalius et solemnius)

sei,

zu vereinigen.

Die

Einverleibung selbst geschah dann durch die Bulle Eugens IV.

vom
das

Nov. 1431
Mit

(s.

Appendix
Zeitpunkt
officiell

5).

dem

der

Union

mit

der

Anima

hrt

St.

Andreashospital

zu existiren
vor.

auf, es

kommen

daher keine

speciellen
als solches

Documente mehr
sich

Trotzdem aber hat das Hospital

erhalten; ja die Sorge, mit welcher die

Anima das

Werk
fhrte,

Nicolaus' wieder zu heben suchte

verdient

alles

Lob.

Es

sei

und lange Zeit separat fortdarum gestattet, einige NachJ.

richten,

weit ich sie bis

welche das Andreashospital jetzt gefunden habe,


wir finden

vom
als

1431

ab betreffen, so-

Lesefrchte hier anzufgen.

Im Jahre 1462 wurde eine Generalrevision des Inventars der

Anima vorgenommen;
der Huser des
Schustern
St.

darin

auch

eine Beschreibung

Andreashospitals, aus welcher hervorgeht, dass


J.

das erste Haus mit den Sulen (Reg. 221) im


verkauft wurde,

1459 den deutschen

whrend das zweite Haus von einem Magister Cossebade, Priester der Dicese Camin, neugebaut worden 2 sei Vom J. 1463 ist noch das Kapellen-Inventar vorhanden, aus dem wir entnehmen, dass die Kapelle gut versehen war. 3 Damals waren fr St. Andreas auch zwei Provisoren bestellt: Johann Lente procurator caus. apost. und Albert Cork abbreviator c. a. Das Inventar des Hospitales befand sich in gutem Stande, es waren 8 Kammern fr die Frauen und 2 grosse Kammern mit 12 Betten fr die
.

Campo
3

Reg. Nr. 233. Archiv der Anima, Miscell. f. 160b. Diess ist wohl das nun dem detitschen Santo gehrige Haus an der Ecke via S. Anna und Monte della Farina. A. a. O. f. 161 (4 Kelche, 2 Pacificale, 3 Antiphonarien, 3 Missale, 1 Mon(!)

strantia

3,

Planetae u.

s.

w.)

XXII

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Mnner und eine Kammer fr den Kaplan eingerichtet. Diese Kammer wurde aus dem angrenzenden Hause zum eigentlichen Hospital gezogen, wahrend der andere Theil des Hauses damals Im J. 1487 u. 1497 findet sich dasselbe Inventar neu zu bauen war.
1

verzeichnet, im
als

J.

1497 wird Magdalena Sigismundi de Trautmansdorff


als

mater hospitalis eingefhrt und der Erfurter Kleriker Udalricus

Kaplan des Hospitals angestellt. Vom J. 1509 existirt wieder ein Inventar mit Aufzhlung der Einrichtung von 21 Zimmern, deren damalige Bewohner zum Theil genannt sind, 2 ebenso
Eckeil (Schell?)

welches Johannes Sander, Notar der Rota, Mater hospitalis aufnahm; damals war das Mnnerhospiz nach der Anordnung und kraft eines Vermchtnisses des Kardinals von Cues endlich zur Hlfte neugebaut worden und 3 umfasste sechs gute Kammern und eine Loggia mit Kammer.
ein Inventar,

vomj. 1513

bei der Einfhrung der

wurden die Kammern mit den Namen der Apostel bezeichnet, und es wohnten auch in besseren Verhltnissen befindliche Deutsche daselbst, so der Klner Gemmenschneider Stephan Hausen und der Goldschmied Nicolaus von Knigsberg. Einige Zimmer wurden fr kranke Kaplne der Anima reservirt, So wohnten im J. 1553 sonst waren diese Zimmer frei verfgbar. gemss Beschlusses der Congregation der Anima zwei armenische 5 Bischfe dort, im J. 1577 wurde ein wegen unpriesterlichen LebensIm J. 1573 wandels entlassener Kaplan der Anima daselbst internirt. war verfgt worden, dass nur Frauen bei St. Andreas aufgenommen werden sollten, damit im Jubilumsjahre 1575 fr die armen Mnner mehr Platz in der Anima bleibe. Wegen wiederholter Streitigkeiten 7 der armen Frauen, wegen Trinkgelagen u. s. w. sollte im J. 1648
jene
Zeit
1

Um

lich

1 A. a. O. f. 160. bauflligem Zustand

Es scheint also die Anima den ganzen berkommen zu haben.

Besitz in ziem-

2 3

Miscell.

III.
III.

f.
f.

79.

In dieser Zeit (1500-1513) diente der Hof des Ho177. den Steinmetzen, welche daselbst die fr den Neubau der Kirche der Anima notwendigen Steine bearbeiteten und auch daselbst Wohnung hatten. Wahrscheinlich von dieser Arbeitssttte sind die beiden Steinblcke (orientalischer Granit und Rosso antico) liegen geblieben, welche beim Neubau des Hauses im J. 1890 gefunden wurden.
Miscell.
spitales
*

Miscell.

II.

f.

170, 178.
F.
I.
f.

Archiv der A.
F.
III.
f.

60.

*
7

83.

F. IV.

einmal

alle

f. 10 sq. Frher im J. 1554 waren wegen hnlicher Vorflle schon Frauen entlassen und nur die wrdigeren wieder aufgenommen worden.

III. f.

245.

Zur Einfhrung.

XXIII

das Hospital aufgelassen und die Frauen nach

dem

Hospital von

Campo

Santo gebracht werden, weil sie dort wegen der nchtlichen Clausur des Friedhofes und unter Aufsicht des Kaplans daselbst in

werden knnten. Aber es scheint davon Abstand genommen worden zu sein; denn von den Frauen im Hospitale St. Andreas" ist noch oft die Rede, bis zum J. 1725, in welchem noch eine Todtenbahre fr das Frauenhospital angeschafft
guter Disciplin gehalten
wird.
1

Im J. 1545 wurde das Fest des hl. Andreas noch festlich begangen und die armen Landsleute mit Almosen bedacht, wie aus der Ausgabenrechnung des Hospitalvaters (Patris hospitalis pro myrthis, paratis 2 Im J. 1554 aber war sie im denkbar et elemosinis) zu ersehen ist. schlechtesten Zustande; sie sollte restaurirt werden und einen Eingang von der Strasse aus erhalten, damit sie als ffentliche Kapelle 3 gelte. Die Restaurirung wurde nach vielen Debatten endlich bewilligt, auch ein kleiner Glockenturm sollte aufgesetzt werden. Im Jahre 1569 wird endlich die Kapelle decorirt", doch 1570 verbieten
Die Kapelle des Hospizes
verfiel verhltnismssig bald.

die Visitatoren des Cardinalvicars die Celebration

der
J.

heil.

Messe. 4

Bei diesem Verbote blieb es auch, trotzdem im

1584

versucht wird, die Kapelle zur Celebration einzurichten.

nochmal Im J. 1587
zuerst

wird

schon

beschlossen,
sei,

an Stelle

der Kapelle, welche


zu

zu
J.

profaniren

eine

Mietwohnung

bauen,

welche auch im

1588

um

600 Scudi ausgefhrt wird. 5


///.

Deutsche Vereinigungen und Bruderschaften.

Gruppe der Regesten umfasst die auf deutsche Vereinigungen und Bruderschaften bezglichen Documente, sowie sie im Archive der Anima sich vorfinden. 1. An erster Stelle sind die Documente einer eigenartigen
Die
dritte

nationalen Vereinigung

registrirt,

nmlich der deutschen Schwestern

1 Die im Hospital Gestorbenen wurden seit der Mitte des 16. Jahrhunderts zumeist in der Anima begraben; die im Hospital befindlichen Personen konnten ber ihre Habseligkeiten zu Gunsten anderer Pfleglinge von St. Andreas verfgen, sonst aber fielen sie dem Hospiz der Anima zu. S. Reg. Nr. 171, 184.

2 3
*

Miscell.

II.

f.

187.

F F F

I.

f.

170.
f.

III.
III.

28, 37.

177. 186.

XXIV

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

vom

dritten

Orden des

/iL

Franciscus,

welche

in

der Folge
in

oft

Bizocchae (dem Gebet besonders ergebene Schwestern) oder Bizocchae

SS

Crucifixi

genannt werden, weil an


Bild

dem

Hause,

welchem

sie
1

wohnten,
aus
als

das

des

gekreuzigten

Heilandes

angebracht
in

war.

Diese Schwestern wurden von einem Franciscanermnche F. Juvenalis

dem Convente

Araceli (vermutlich

einem Deutschen)

Rom

an-

gesiedelt,

welcher im Verein mit einer rmischen Matrone Coletta Testamentsexecutor der Egidia Randolfi ein von dieser erbautes
in

Gegend von S. Marco den Schwestern im J. Im J. 1465 fhrte sie dann der Cardinalvicar Dominicus, Bischof von Brescia, in den Besitz ein. 3 Papst Sixtus IV. besttigt die Stiftung und giebt ihnen das Recht, einen deutschen 4 Visitator zu haben In der Folgezeit finden sich mehrere u. s. w. Kaufvertrge (Reg. 239 243), wodurch die Schwestern ihren Besitz
Armenhospiz
1445
der
berwies. 2

vergrssern, ein Zeichen,

dass sie sich in guten Verhltnissen bein

fanden und dass


verminderten

man

ihnen

Rom

wohl gewogen war.


unter

Bald aber

in Folge der Roma), so dass die J. Stiftung in Verfall gerieth, und unter der Oberin Agatha im J. 1554 ihre Zuflucht zur Anima nahm. Unter den Grnden, weshalb r Agatha bittet, die Vereinigung unter den festgesetzen Bedingungen anzunehmen, werden angefhrt: der Mangel an Schwestern, der ruinse Zustand des Hauses und die Furcht, es knnte Jemand nach dem Tode der Agatha einfach davon Besitz nehmen. 7 Deshalb gibt der heil. Stuhl seine Zustimmung zur Vereinigung mit der Anima.* Die ausbedungenen Messenstiftungen werden noch immer in der Anima persolvirt, wenngleich die Gter der Bizocchae lngst nicht mehr im Besitz der Anima sind. 2. Die Schusterbruderschaft unter dem Schutze der heiligen Crispinus und Crispinianus fhrt ihre Anfnge in die Zeit der Ppste Martin V. und Eugen IV. hinauf, welch letzterer die Statuten

sich

die

Einknfte,

andern
di

kriegerischen Ereignisse des

1527 5 (Sacco

3
*
r'

>

7 *

Reg. Nr. 240. Reg. Nr. 236. Reg. Nr. 237. Reg. Nr. 238. Reg. Nr. 244. Reg. Nr. 246 nota. Archiv der A. Instruin. Reg. Nr. 246, 247.

III.

f.

286.

Zur Einfhrung.

XXV

welche deutsch niedergeschrieben waren, besttigte. 1 Es waren damals viele Schuster wie Handwerker berhaupt aus deutschen Landen in Rom, wie diess auch das Bruderschaftsbuch der Anima, welches im 15. Jahrh. eine sehr grosse Anzahl solcher Handwerksmeister aufweist, bezeugt. 2 Die zu jener Zeit reiche Bruderschaft hatte ihr (im J. 1459 von der Anima gekauftes) Gildenhaus
derselben,
in

der

Nhe des
S.

St.
1

Kirche

Agostino.

und eine Kapelle in der Auf dieses Gildenhaus (schola calzeariorum


AndreashospitaIs
:i

theutonicorum) beziehen sich zumeist die folgenden Regesten (Nr.

243257).

Doch

die

erste Hlfte des


sie

16. Jahrh.

brachte auch der

nehmen und Processe brachten sie vollends dem Untergange nahe. Da nahm die Bruderschaft ihre Zuflucht zur verwandten und damals reichen Anima (tamquam cognatam et opulentam), 5 welche das Haus derselben
Schusterbruderschaft

Bedrngnisse;

mussten

Darlehen

bei Anderen, auch Deutschen (Reg. 258, 259).

Besitzstreitigkeiten

bernahm, die Schulden der Schuster an die St. Jacobsbruderschaft und an Campo santo zahlte und berdiess den Brdern jhrlich 12 Ducaten zum Unterhalt der Bruderschaft zu geben sich verpflichtete. Soweit sind die Originaldocumente im Archiv der Anima vorhanden. Die Schuster blieben unter dem Schutze der Anima eine selbstndige Corporation, verliessen
S.

am

22.

Sept.

1550 die Kapelle

in

Agostino 7 und erhielten eine Kapelle in der Kirche der Anima mit den im Decrete vom 12. Mrz 1545 stipulirten Rechten, damit
in

auch die Begrbnisstelle

derselben/

Unter Papst Urban

VIII.

wurde

eine Sacra Visita der Schusterbruderschaft gehalten, bei welcher


Fr.

die Visitatoren

Augustin Brineccius aus


S.
J.,

dem

Franciscanerorden

und Wilhelm Kapfei


hl.

deutscher Beichtvater an der Kirche des


unter anderen feststellten, da^s

Appollinaris,

am

17.

Sept. 1633
sei

die Bruderschaft eine

deutsche

und zwar

so,

dass nur solche

3
*

Instrum. B. V. f. 61 sqq. Bruderschaftsbuch S. 256-274. Siehe oben Seite XXI.

I.

f.

41.

III. f. 172 sqq. Reg. 258260. Dieser jhrliche Zuschuss wurde spter im J. 1554 durch einmalige Zahlung von 100 Scudi abgelst. F I. 68. 7 Archiv d. A. F I. f. 41b. 8 Reg. Nr. 28. Thomas Wilt wird (siehe nota) auctor illius confraternitas genannt, was wohl nur zu bedeuten hat, dass er die Bruderschaft wieder erneuert
*

Instrum. B.

hat.

XXVI

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.


#

Personen aufgenommen werden knnten, welche deutsch sprechen. 1 Im J. 1681 wird von einer Vereinbarung zwischen den Schustern und der Anima gesprochen, doch scheint die Bruderschaft arge Praetensionen erhoben zu haben, whrend sie zugleich um Begnstigungen bat; 2 daher resolvirte nach mehreren Anfragen (8. Juni 1700) die Congregation der Anima: die Bitte sei nicht zu gewhren, was die Schuster als Recht beanspruchen, mgen sie (gerichtlich) Das Bruderschaftsvermgen wurde aber trotz des Verbeweisen.
falles der Bruderschaft noch separat gewahrt, bis es im J. 1837 (das Nhere gehrt nicht hierher) dem deutschen Campo Santo zur Verwaltung berwiesen wurde. 3. Die St. Jacob- und St. Anna-Bruderschaft kommen in den folgenden Regesten als eine einzige Vereinigung vor, scheinen aber doch zwei verschiedene fromme Bruderschaften gewesen zu sein; denn unter den Glubigern der Schuster wird nur societas sti. Jacobi (Reg. 258) genannt, whrend sie frher (Reg. 117) als zwei getrennte Bruderschaften auftreten. Vielleicht war die Jacobbruderschaft eine speeifische Pilgerbruderschaft. Die St. Anna-Bruderschaft war schon

zur

Zeit

der alten Kirche der


einen
Altar

daselbst

Anima vor 1499 vorhanden, hatte und das Begrbnisrecht, sie gab auch zum

Neubau der Kirche (gemeinsam mit der Barbarabruderschaft) 50 Ducaten. 3 Auch diese Bruderschaft verarmte, und wegen ihrer Armut" gab ihr die Anima im J. 1559 acht Scudi, damit sie ein eisernes Gitter vor ihrer Kapelle errichten knne. Noch imj. 1578 war die Bruderschaft der Anima gegenber selbstndig, denn damals wurden wegen eines Streitfalles die Bcher der Bruderschaft vor die Congregation der Anima gebracht. Doch begann schon der Verfall. Im J. 1582 heisst es: plane deficit"; sie war im Untergehen und darum beschloss man, dem Verwalter der Bruderschaft
4

Jacob Grenerius aus Flandern die Bcher abzunehmen, die Bruderschaft zu reorganisiren, einem Kaplan der Anima die Verrichtungen
in

deren Kapelle zu bertragen und ihre drei Huser gemeinsam mit denen der Anima zu verwalten. 5 Von da an verschwindet die

Instrum. B. V. 61 sqq.

2 3

IV.

f.

125,

V.

f.

90.

App. 8. i F III. f. 87, 89. Diese Kapelle ist Capeila Fuggerorum" (Sacramentskapelle).

die jetzige

Annakapelle

neben

der

5 F. III. foi. 105, 253 f. Eines der Huser lag bei Trinit ai Monti, das andere im Trastevere, welches die Congregation, da es durch Erbpacht verloren zu

Zur Einfhrung.

XXVII
an
der
Kapelle

Bruderschaft

bald,

aber

die

Messverpflichtungen
erfllt.

werden noch heute von der Anima


4.

Von

der

5/.

vom
1546,

guten Tode)
das

existirt

Barbarabruderschaft (wahrscheinlich Bruderschaft nur ein Originaldocument aus den Jahre


der

gelegentlich

Aufnahme

eines

Inventars

angefertigt

wurde (Reg. 263); doch bestand auch diese Bruderschaft schon in der alten Kirche der Anima vor 1499, wo sie eine Kapelle und das Begrbnisecht hatte; sie gibt auch zum Neubau der Kirche (gemeinsam mit der Anna-Bruderschaft) 50 Ducaten (App. 8). Aber auch diese Bruderschaft kam in Verfall und renuncirte allem freiwillig zu Gunsten der Anima, blieb jedoch als Societt bestehen und hielt ihre Feste und Messen auf Kosten des Hospitales. Auch heute noch wird auf diese Weise das Andenken in der Anima gewahrt. Im Appendix Nr. 8 wird noch eine Weberbruderschaft (societas textorum Alemanorum et Italicorum) erwhnt, welche ebenfalls in der alten Kirche einen Altar hatte und zum Neubau der Kirche
1

25 Ducaten beitrug.

Ebendaselbst wie auch

in

den Regesten Nr.

137, 156, 187, wird auch der deutschen Bckerbruderschaft (societas

dominorum
mindestens
consecrirt,
2

(!)

pistorum alemanorum) gedacht, welche

zum Neubau

der Animakirche 50 Ducaten beisteuerte.

Diese Bruderschaft bestand

schon

seit

Anfang des

15.

Jahrhunderts; denn schon in

der alten Kirche der

Anima wurde im

J.

1433 der Altar ihrer Kapelle

und aus dem Bruderschaftsbuch der Anima ersieht man, dass im 15. und anfangs des 16. Jahrh. gar viele Bcker in der
ewigen Stadt angesiedelt waren. Sie vereinigten sich bald zu einer 3 Gilde mit einem eigenen Kirchlein zu Maria Heimsuchung" und Als die Genossenschaft schon ganz verwaist blieben selbstndig. war, nahm sich die Anima im Jahre 1837 ihrer an; denn die Repraesentanten derselben wnschten eine Vereinigung; doch wurde dann das Vermgen, wie das der deutschen Schuster, der Verwaltung
des

Campo

Santo anvertraut.

Andere Hospize, welche mit der Anima keine nhere Beziehung hatten, werden noch erwhnt: so im Regest Nr. 16 das

gehen drohte, zurckkaufte, das dritte lag auf Piazza dell' Orso, welches bei der Tiberberschwemmung im J. 1599 zusammenfiel, wobei drei Brabantinnen mit
ihrer Mutter erschlagen wurden."
1

F.

I.

f.

80

z.
f.

B.

im

J.

1557 expensis hospitalis.

Miscell.

III.

173.

Reg. Nr. 117.

XXVIII

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Hospiz der Bhmen und das Hospiz der Englnder, im Reg. Nr. IQ das Hospital der Irlnder, welches Theodorich von Nyem fr die armen nach Rom pilgernden Priester aus Irland circa 1413 erbaute.

Im Anhang (Appendix) sind dann noch eilf Documente auswelche wegen der Sache und der darin genannten Personen besonderes Interesse beanspruchen, und zwar die Bullen resp. Breven der Ppste Bonifacius IX., Innocenz VII Eugen IV. und Pius IX., die Diplome der Kaiser Maximilian und Leopold, das Testament des Theodorich von Nyem, die Bestellung des L. Blanci als Procurator der Anima im J. 1419, sowie drei Documente, welche sich auf den Neubau der Kirche der Anima im J. 1499 beziehen.
fhrlich mitgetheilt,
,

Einige

Druckfehler, welche im Drucke der Regesten sich vorfinden, seien

ist Reg. Nr. 38 Margarita, Nr. 49 pelliparius, Nr. 75 duca; so torum, Nr. 164 Andreae, Nr. 216 monasterii zu lesen, in Nr. 146 ist f. 350 statt Nr, !48 ist ausser der chronologischen Ordnung angesetzt. f. 360 zu citieren.

hier noch corrigirt

^1

H-U * *

i.

I.

Documenta

ad ipsum hospitale B. M. de Anima pertinentia.

1389 Maii
dei,

8: Paula uxor quondam Barthellucii Joannis dicti Homode regione Parionis, vendit Bartholomaeo Feodini de Placentia, nunc in Urbe commoranti in regione Pontis, sutori,

domum cum
Pontis,

porticu

cooperta,
floren.

positam
orig.

pretio

LXXV
litt.

Instr.
f.

eadem regione Arm. litt B, fasc.


in
1

n.

14 et

Instr.

B, tom. 1

32}
serviens
sibi

1395 Sept. 30:

Adam

de Bruxella

calzolarius,

armorum
sepul-

Papae

(Bonifacii IX.)

ultima sua voluntate, electa


nonnullis legatis
Instr. orig.

tura in ecclesia S. Celsi ac


instituit

relictis,

heredem

Margaritam uxorem. 2

Arm.

litt

B. fasc.

et Instr. litt B. tom. 1 f. 49). 2 1399 Apr. 11: Paulus Nardi Spani de Urbe et regione Pontis locat
n.

20

ad biennium Margaritae uxori quondam Adae calzolarii de Alamania domum, positam in eadem regione, pretio XXVI ducat. annuorum. Instr. orig. Arm. litt B, fasc. 3. n. 23. et
1399 Nov. 9:

3 manus adiutrices porrigentibus ad perficiendum et conservandum hospitale miserabilium personarum nationis Alemannorum ad honorem et sub vocabulo B. Mariae animarum" una cum oratorio, domibus separatis virorum et mulierum etc., per Joannem Petri de Dordrecht et Catherinam eius uxorem Traiecten. dioec. incoeptum. Quanto frequentius." Dat Romae apud S. Petrum V. idus Nov. Pontific. anno X. Instrum. litt B tom. 3 fol. 1. 4
Instr. litt

B, tom. 1

f.

36.

Bonifacius IX. indulgentias concedit

;!

Quae domus eadem habenda


sita",

est ac

domus cum horto ante eam

in

re-

Paula 22. Oct. 1384 decreto judicis ad exequendam sententiam a (Nicoiao de Serromanis de Tybure) collaterali Capitolii super credito L floren. die \ {). Sept. 1384 latam immissa est. Extat htijus sententiae copia authenr. in Arm. B, 1 n. 9 et illius immissionis Instrum. orig. in

gione Pontis

in cujus possessionern la

Arm.

B,
2

n.

10, et Instr.

B,

f.

30. Cfr. infra n. 37.

Quae,

sicut in indice vetustiori fol. 17 legitur,


5,

plura abinde donavit ecclesiae


34, 37,

eihospiiali (B. Mariae de Anima). Cfr. infra n. 3, 3 Bullam integram invenies in Appendice.

Nagl,

Urkundliches zur Geschiente der Anima.

Na^l, Urkundliches zur Geschichte der

Anima

1401 Jan. 27:


garitae

Nicolaus
uxori

quondam Laurent Matthuzi de


Adae
Theotonici,
et

regione

Pontis, accedente consensu

Angelae uxoris suae, vendit Marcalzolarii


in

quondam

eadem

regione,

domum
eam,

terraneam
et

solaratam

cum

carneris,

scala, stabulo infra

cum
in

porticali

cooperto ante ipsam,


et Juliani,
1

positam
pretio

in

eadem regione
floren.

parrochia SS. Celsi

CCCXXV
I.

auri.

Instr
f. 37.

orig..

Arm.

litt

B, fasc.

4 No.

et Instr. litt B,

tom. 1

5
de Sanguineis de Oualterii Tuber de

1405 Oct. 22:

Nobilis vir Cola

quondam

Pauli

regione Pontis

vendit magistro Conrado Alamania moranti in regione eadem, magistro sacri hospitalis S. Mariae de Anima, stipulanti pro eodem hospitali, domum

terraneam positam

in

ipsa regione

Pontis,

iuxta S.
orig.

de

Cretaciariis, pretio

XL

floren.

auri.
f.

Instr.

Andream Arm. litt.

B fasc.
Parionis
iuxta

n.

et Instr.

litt.

tom. I

65.

6
de regione Pontis
in

1406 Maii 31:

Laurentius

quondam

Petri Oalesii

vendit Theoderico de

Nyem

de Alamania moranti
Parionis

regione
horto

domum
de

seu turrim pro parte coopertam


in

cum
in

eam, positam
tregio
li

eadem regione
pretio
litt.

contrada
auri.

nLo

parenti",

100
n.

florenorum
et
Instr.

Instrum.
tom. 1

orig.

Arm.

fasc.

4.

litt

B
7

56.

1406 Junii 20: Innocentius VII. eximit hospitale B. Mariae Alemannorum de Urbe a quorumcumque iurisdictione et potestate (salva subiectione Vicario Papae in spiritualibus), illudque sub
Apostolicae Sedis tutela
Dat.
recipit.

Piae

postulatio

voluntatis.

Romae apud

S.

Petrum
litt

XII. Kai. Junii Pontific.

Bulla orig, quae integra exhibebitur in

anno II. Appendice, Arm. litt

A
1406

fasc
6:

I n. 1 et Instr.

tom.

f. I.

Julii

Innocentius VII. confirmat fundationem et dotationem


oratorio

cum Alemannorum
hospitalis

seu

capella

per nonnullas

sub vocabulo B. Mariae devotas personas de partibus


et

Alemanniae
pauperibus

factas
et

pro colligendis

recreandis ac reficiendis
Piis

infirmis*

peregrinis."

fidelium

votis.

Margaritae devenit postea hospitali B. 6 n. 24 et supra n. 2. 2 In exemplo hinus bullac (Instr. tom. 3 f. 2) obducitur atramento vox in* firrnis, quae tarnen non obscure apparet in original!.
il

1 Quae dorn us ex donatione Mariae de Anima. Cfr. Ann. litt. B,

litis

fasc.

I.

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

Dat.

Romae apud
orig.
f. 2.

S.

Petrum
litt

II.

non.

Julii

Pontific.

anno
litt

II.

Bulla
tom.

Armar.

A. fascic.

1 n.

et

Instr.

B
9

1406

Julii 6:

Innocentius VII. concedit ius sepulturae ac coemeterii


in hospitali B.

pro peregrinis

Mariae de Anima decedentibus:


ecclesiae S. Nicolai
S.

non obstante
non.
iulii

iure parrochialis

in

agone.
II.

Pia desideria devotorum."


pontif. an.
II.

Dat Romae apud


Atm.
litt

Petrum

Bull. orig.

fasc. 1 n.

et

Instr. litt

tom.

f. 2.

10
eo quod die obitus Innocentii
II.

1406 Dec. 19:


preces

Oregorius

XII.,

VII.,

qui die VI. Kai. maii pontific. sui anno

(26.

Apr. 1406) ad
floren.

Theoderici

de Nietn

donationem

duarum domorum
auri
B.
hospitali

per ipsum a Joanne de Leopardis pretio 400 emptarum et expensis 1500 ducat reparatarum
insuper concesserat,
et habitatione

Mariae de Anima tunc noviter constructo factam confirmaverat


et

ut

Theodericus

ipse

easdem domos
conservare,

pro usu

sua vita durante

retinere,

meliorare posset, litterae apostolicae super


fuerint, decernit, illas

his

confectae

non

confirmationem
litterae die

et

valere, ac

si

eaedem

dicta VI. Kai. Maii

concessionem perinde etc. con-

fectae fuissent.

Rationi congruit."
Pontific. an.
I.

Dat.

Romae apud
tom.

S.

Pe-

trum XIV. Kai. Januar.

Bulla orig. ac duplicat

Arm.
1406 Dec.

litt

fasc. 1 n.

et Instr. litt

f. 3.

11

19:

Oregorius
kal.
ut,

XII.,

eo quod die obitus Innocentii

VII.,

qui die VI.


concesserat,

maii Pontif. sui anno IL Theoderico de


exceptis

Niem

pardis coemptis ac hospitali B. M. de


teris suis

domibus per eum a Ioanne de LeoAnima donatis, de coepios

bonis in usus

disponere

valeret, litterae

apoilla
lit-

stolicae

super hoc confectae non

fuerint, decernit,

concessio
terae

suum
die
Dat.
I.

sortiatur effectum

perinde, ac

si

quod eaedem

dicta

VI
Bulla

kal.

maii

etc.

confectae fuissent. r/Rationi

congruit."
Pontific. an.
litt

Romae

apud.

S.

Petrum XIV.

Kal.

Ianuarii
et Instr

orig.

Arm.

litt

fasc. 1 n.

tom. 3 /. 4.

12

1407

Iulii
litt,

30:
apost.,

Joannes Suoyne, Canonicus Dublinen., abbreviator nunc morans in Urbe in regione Arenulae, pretio

100 ducat. auri Theodorico

Nyem

de Alamania vendit vineam


et

duarum petiarum cum dimidia una cum domuncula


etc.,

canneto
in

positam iuxta Tiberim inter ecclesias S. Spiritus

Saxia

ac

S.

lacobi de Subtigniano, in proprietate S. Leonardi de $ub-

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der

Anima
unius floreni.
Instr.

tigniano, cui respondet


orig.

Arm.
1:

litt.

B fasc.

annuum 4 n. 7 et

censuin
Instr.
litt,

tom. 1

f.

73. Cfr.

infra nr.

32a

13
in

1410 Apr.
B.

Magister Conradus Halle calzolarius Herbipolen. con-

fitetur se

nuper accessisse

Alemaniam ibique pro

hospitali

Mariae de Anima levasse et reeepisse plures res et pecuniarum quantitates, ac praesertim quandam magnam imaginem Virg. Mariae e ligno sculptam et duos calices argenteos, pretio 28 ducat. auri, quos vendidit cuidam Joanni Pistori Lubicensi; insuper eiusdem hospitalis nomine reeepisse a diversis Christifidelibus XL ducatos auri; sed quia non habet ad praesens, unde restituat eidem hospitali, vult, quod post mortem

suam de bonis suis Arm. litt. B fasc. 4


1412
lau. 6:

dietae
n.

summae

persolvantur. Instr. orig.

8; et Instr. litt

tom. 1

95.

14

Menicus (alias dictus Mencolus) et Joannes filii Petri Angelelli de Orto de regione Parionis vendunt Theoderico Nyem domum cum horto et cum domuneula retro ipsum hortum, positam in regione Parionis, pretio 60 floren. Instr. orig. 15 Arm. litt B, fasc. 5 n. 11 et Instr. litt B tom. 1 f. 44. Bartholomaeus calzolarius de Spoleto, nunc 1412 Apr. 7: Ioannes morans in Urbe in regione Parionis, vendit pretio 10 ducator. auri Theoderico de Niem quendam casalenum sive hortum positum in ipsa regione, cui ab uno latere est quaedam domus hospitalis Bohemorum, ab alio domus hospitalis Anglicorum etc.
Instr. orig.
f.

Arm.

litt

B fasc.

n.

12 et Instr.

litt

tom. 1

46.
Iul.

16
26:
Rector, capellani, confratres hospitalis B.
et

1413 ante

Mariae

de Anima nomine suo


spitalis

pauperum personarum eiusdem ho-

(tum origine ipsius hospitalis tempore Bonifacii IX. per loannein Petri et Catharinam eius uxorem de Dordrecht ineepti,

tum incremento eidem per Theodoricum Nyem praebito


positis) supplicant Ladislao regi Siciliae

ex-

eo tempore

Urbem

ocet

cupatio, ut dispositionem

favore

Cecchi Maiescoli revocet

ipsum hospitale in suam protectionem reeipiat atque Nicoiao de Diauo senatori Urbis mandata opportuna hac de re committat. Instr.

tom. 1 fol. 97.


s.

17
regia
litteras

1413

Julii

26:

Cola de Dyano miles, pro


Mariae de Anima

Maiestate

Senator et regius vicesgerens, concedit


spitali

Urbis favorabiles hobonis eidem

B.

praesertim
donatis,

super

hospitali a

Theoderico

de

Nyem

quae Ceccus Ma-

\.

bocumenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

ad perduelles regiae Maiestatis pertinere ideoque confiscanda esse asserebat Arm. litt A fasc. 6 n. 4 et Instr. litt
iescolus

1413 Aug. 14:

18 Theodericus de Niem, litter. apost. scriptor et abbreviator, simplex clericus non beneficiatus neque in sacris ordinibus constitutus, donat hospitali B. M. de Anima (cuius multis annis rector seu gubernator extitit) cuncta bona sua
1

B, tom. 1 /. 97.

nova domo ab eodem pro hospitali pauperum presbyterorum de Ybernia, qui Romam peregrinationis aut alia de causa peterent, nuperrime aedificata. Cedula orig. cum subscriptione ipsius Th. de Niem ac testium Arm. litt B fasc. 5 n. 14 A et Instr. litt B tom. 1 f. 61. 19 1413 Sept. 2: Nicolaus de Diano, almae Urbis Senator, ad instantiam rectoris S. Mariae de Anima in causa bonorum Theodorici de Nyem, quae Petro Mayescolo adiudicata erant, Petro Sacco Canonico basilicae S. Petri iniungit, ut testimonium reddat, quod Theod. de Nyem bona sua hospitali de Anima cesserit

Romae

existentia, excepta

Instr.

tom. 1 foi 94.

20
quod jam sunt quod Theodericus de Nyem per manus
testis

1413 Sept. 4:
octo anni

Petrus de Saccho ut
et ultra elapsi,

deponit,

meas domus suas

positas in regione Arenulae hospitali

Theu-

tonicorum beatae Mariae de Anima donavit et ita debet apparere in meis protocollis; et recordor de duobus testibus, qui fuerunt praesentes, sc. de Mathia de Oratulis Canonico Principis

Apostolorum

et

Joanne Jacobo Sanctucci."

Instr.

B tom.
21

foi 94.

1413 Sept. 10: Theodericus de Nyem super donatione domorum ac aliorum bonorum hospitali pauperum B. Mariae de Anima a
se facta et super caducitate

seu devolutione

bonorum eorun-

dem

favore

monasterii

S.

Mariae Novae

hospitale aliquando deficeret aut ad alios

de Urbe, si illud usus converteretur,

declarationem
n.

conscribit.

Instrum. orig. Arm. litt


tom. 1

fasc.

14 B, et

Instr. litt

1413 Sept 21: Henricus Wydaw, de Anima, exhibet instrumentum die


fectum super confessione donationis

22 f. 82. capellanus et procurator B. Mariae


10. Sept.

huius anni conac aliorum bo-

domorum

Olim,

sc. 31. Jul.

1305

in

episcopum Verden, promotus, sed postea (ante

8.

Aug. 1393) ab eadem

ecclesia ahsolutus.

Nag),

Urkundliches zur Geschichte der Anim

norum
tom. 1

a Theoderico de

Nyem
litt.

favore ipsius hospitalis B. Mariae

factae. Instr. orig.

Arm.

B fasc.

n.

14 c et

Instr.

litt.

83.

23

1413 Sept 25:


a Nicoiao

Manni de Anagnia locumtenente

Jacobus de Donadeis episcopus Aquilanus, rogatus Nicolai de Dyano

senatoris Urbis, ut examinaret testem donationis bonorum a Theodorico de Nyem favore hospitalis de Anima factae, sc. Mathiam de Orattulis Canonicum basilicae s. Petri de Urbe tunc Aquilae residentem, rescribit, ipsum interrogatum inter alia edixisse, quod illa donatio locum habuit ante primum ingressum

Urbem, quod notarius erat Petrus Saccho quod dictus Theodoricus omnia bona et domus hospitali B; M. de Anima de Urbe dono dedit, praesentibus Teutonicis et familiaribus, et quod a teste ipso interrogatus, cur illa bona non donavit sancto Petro, respondit: vos
regis
Ladislai
in

Canonicus

S. Petri,

habetis

pluiima bona, quae nescitis possidere"


Infrascripti
testes

<

Instr.

tom. 1 fol. 93.

24
pro parte
hospitalis B.

1413 Oct. 6:

Mariae de Anima contra Cecchum Majescoli evoMti haec deponunt: 1. Valentin us eppus. Soanensis dixit, quod Theodoricus
1

2.

quod omnia sua bona essent hospitalis S. Mariae de Anima, et quod ipse Theodoricus fuit causa construendi illud hospitale, et quod Henricus factor ipsius hospitalis dicebat testi, quod dicta domus etc. retinebantur nomine hospitalis, et quod ille Theodoricus dedit donationem in manus Petri de Sacco. Joannes Chein mercenarius de regione Parionis, quod audivit eundem Theodoricum dicentem, se velle, quod
de
volebat,
r

Nyem

quidquid tunc habebat (quatuor annis citra) Mariae de hospitalis S. turus erat, essent
et

et

habi-

Anima;
dicti

quod

ille

Theodericus

erat factor

et institutor

hospitalis et ipse fuit causa confectionis dicti hospitalis.


3.

Paulus Doctolini
pro

tabernarius dicit idem ac Joannes,

addens, quod idem Theod. a


tom. 1 fol. 89.

quodam Conrado
etc.

Sellario

ipso hospitali ducatos 200 recepit

Instrum.

25

1 Qui 1397-1418.

praefuit

ecclesiae

Soanensi

seu

Suanensi

(Sovana-Pittigliano)

a-

1.

bocumenta ad ipsum
9:
Infrascripti

hospitale .

M. de Aninia

pertinentia.

1413

Oct

testes

in

eadem causa

evocati

haec de-

ponunt:
1.

Vuido capellanus dni. Senatoris, quod audivit Theodoricum de Nyem dicentem, quod omnia bona, quae tunc habebat et emebat et fabricari faciebat, essent hospitalis B. Mariae de Anima, et quod hoc fecit
Henricus
1

de pluribus donationibus, quibus

interfuit ipse

Henricus

ut capellanus hospitalis, quarum una conscripta fuit a Joanne Rotel, Theutonico, notario publico. 2 2. Archionus de Archionibus de regione Montis idem affirmat quoad donationes quinque annis citra factas. 3. Laurentius Talase de regione Pontis idem testatur, addens, quod praedictus Theodoricus dono dedit illa bona
ipsa die emptionis. Instr.

tom. 1 fol.

8990,
rex

26
litteris

1414

Jan. 5:

Ladislaus

Hungariae, Jerusalem

et Siciliae

ad Joannonem de Tortis militem et Urbis senatorem directis Romanum falso praetendisse, declarat, Cecchum Majescolum bona Theoderici de Nyem rectoris hospitalis B. M. de Anima
esse de Curtisanis rebellibus regiae majestatis. Dat. in Castro

Novo
fasc.

Neapolis ... die V. Jan. VII. Indictione. Arm.

litt

n.
3:

et Instr. litt

tom. 1

f.

92.

27

1414 Martii

Cecchus Majescolus renuntiat iuri et actioni sibi competenti super bonis Theoderici de Nyem Cortisani rebellis
Ladislai Jerusalem
et

Siciliae

regis sibi

concessis et donatis,

super quibus

lis

contra hospitale B. Mariae de


fuerat. Instr. orig.

Anima
litt.

in

Curia

Capitolina introducta

Arm.

fasc.

n 15

et Instr. litt

tom. I

f.

et 148.

28

1414 Maij 29:

Theodericus de

Nyem

per procuratorem (Bartholo-

maeum
et

olim Bertini de Pistorio) a Michaele Quidi de Montali

Jacobo etus filio domum quandam Pistorii positam pretio 100 flor. auri emit, quae domus in continenti locatur Benedicto olim Bertini mercatori Pistoriensi. Adest instrumentum originale declarationis super illa emptione a praedicto procuratore die 2 Oct. 1414 factae. Arm. litt B fasc. 5 n. 16 et Instr. litt

tom. 1
1:

f. 63.

29

1415 Aug.

Theodericus de
et alia

Nyem

constituit procuratores

candum domos

bona sua Romae

consistentia

fr.

ad loHenri-

Qui idem Qui idem

esse videtur ac ille Henricus

Wydaw

supra n. 23

nominatus.

esse videtur ac Joannes Rtel a. 1444 in episc. Brixinen-promotus.

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anim.

cum Loen professum Ord. Praed. Ambrosium vitrificem, et Conradum Ersten, in ead. urbe commorantes. Actum Cont

stantiae provinciae Moguntin. Instr. orig.

Arm.
litt.

litt

fasc.

n.

17 et

Instr.

litt.

tom. 1

82.

30
Nyem,
aposL scripta*
Leo-

1418 Mart. 15:

Magister Theodericus de

et abbreviator,

Canonicus

S. Servatii Traiecten. (Maastricht)

dien, dioec, testamento in

ipsa

civitate

Traiecten. facto bona

montes existentia legat hospitali in H&melen (Hammeln) Minden, dioec. ab eo noviter aedificato, bona autem in Italia ac in Urbe posita legat et dat hospitali B. Mariae de Anima per eum pariter constructo. Illud testam. exhibebitur in Append. integrum. Transumptum ac orig. Testam. Arm. litt. B fasc. 5 n. 20 et Instr. litt. B tom. 1
sua
citra
f.

59.

31

1419 Febr. 3:

Magistri sive rectores societatis hospitalis Theutoni-

corum
Instr.

B.

Mariae de Anima vulgariter nominatae Ludovicum


ipsius
societatis et
hospitalis.

Blanci constituunt procuratorem


orig.,

quod integrum exhibebitur in Appendice, Arm, litt. B fasc. 6 n. 22 et Instr. litt. B tom. 1 f. 79. 32 1419 Junii 12: Locumtenens Legati Apostolici sententiam fert, qua fr. Amicus de S. Leonardo in Septingiano condemnatur ad dandum et relaxandum hospitali B. Mariae de Anima vineam hereditariam Theoderici de Nyem, positam inter eiusdem S.
Leonardi
orig.
et S.

Spiritus

in

Saxia ecclesias, atque ad

dandum
Instr.

insuper tertiam

partem

musti

ultimarum vindemiarum.

Arm.

litt.

fasc. 6 n.

23

et Instr.

litt.

tom.

80. Cfr. supra n. 13.

f 32a
1

1422 Dec. 27:


hospitalis

Panacterius

Andreas Nesener, Bartholomeus Mutheus, Nicolaus et Symon de Colonia, officiales et provisores B. M. de Anima locant Angelino della Stufa (cfr.

infra nr. 45)


et

quaedam accasamenta,

in

quibus sunt habitationes

balnea per ipsum Angelinum constructa. Arm. litt

fasc.

11 n.

et Instr, litt
2:

1424 Febr.

Margarita vidua

societati et

raneam
porticali

et

33 f Adami Theotonici calzolarii donat hominibus hospitalis S. M. de Anima domum tersolaratam cum cameris, sala et stabulo et cum
tom. 1
108.

cooperto, positam in regione Pontis in parrochia SS.


reservato sibi usufructu ad vitam. instr. orig.
et Instr. litt
n. 1 et

Celsi

et Juliani,

Arm,

litt

Sched. Arm. litt

B fasc. 6 n. 24 B fasc 4

tom. 1

f.

39.

Cfr.

supra

nr. 2.

34

1.

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

*)

1425 Jan. 22:

Capitulum ecclesiae SS. Laurentii

pretio 95 floren. Jacobae uxori Antonii Magliano duas tertias partes domus positae

Damasi vendit Leonardi dicti de


et in

regione Pontis,

cum cum
Instr.

cameris, porticali

cooperto ante
in

et

horto post ipsam, ac

medietate

putei existentis
Instr.
f.

horto
litt.

Mariae de Anima.
litt.

orig.

Arm

cuiusdam domus B. fasc. 6 n. 25a et


n.

tom. 1

51 et seq. Cfr. infra

36.

35

1425 Jan. 22: Capitulum ecclesiae SS. Laurentii et Damasi ac Joanna

uxor Joannis Tucii Nicolai dant Jacobae uxori Antonii Leonardi dicti de Magliano investituram domus positae in regione Pontis. Die autem 29 Jan. 1425 Petrus (de Fuxo) tit. S. Stephani in
Celio

Monte

presb. Cardinalis

et

ecclesiae

SS.

Laurentii

et

Damasi Commendatarius, ratificat venditionem domus praedictae. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 6 n. 25b et Instr. litt. B
tom. 1
f.

55. Cfr. infra n. 46.

36

1426 Maii 26: Joannes Antonius Pauli dicti Homodei vendit casalenum discopertum in regione Parionis positum (ubi abinde
aedificata
fuit

domus magna
Petri

ducat. auri
litter.

favore

S. Blasii ad fossam) pretio LV de Cassatiis Mediolanensis dioecesis,

apost. scriptoris et abbreviatoris. Instr. orig.

Arm.
1.

litt

fasc.

n.

26

et

Instr. litt

tom. 1 f. 195. Cfr. supra n.


et

1426

Julii
filia,

21:

Altruda,

Adami Theotonici
ipsius

37 Margaritae coniugum
donationem

post

obitum
tarnen

Margaritae
hospitali B.

confirmat

domus ab eadem Magarita


reservato
sibi

M. de Anima factam,
Instr.
orig.

quoque- usufructu ipsius domus. Donat


nonnullas
supellectiles.
n.

insuper

eidem

hospitali

Arm.
supra

litt.

fasc.

27

et Instr. litt

tom. 1

40. Cfr.

n.

2.

38
M. de Anima
commoranti
locant

1426

Juli

21:
in

Provisores hospitalis B.

domum
ducator.
regione.

positam

regione Parionis sub pensione annua


aurifici,

XXIV
litt

magistro Arnoldo de Ligno


Instr. orig.
f.

in ipsa

Arm.

litt.

B fasc.
PP. V.

6
ad

n.

28

et Instr.

tom. 1

163.

^ 15:

39
Martinus
preces

1427 Mart.
Martis

hospitalis B. M. provisoris Andreae (Didaci) episcopo Ajacen. (postea Megren.) in Romana Curia resident'!, ut praeviis duabus monitionibus excommuni-

Johannis de Monte de Anima committit

cationis

sententiam proniulget contra

detentores

bonorum

et

scripturarum

ad

hospitale

B.

M.

de

Anima

spectantium.

Significarunt Nobis." Dat.

Romae apud

SS. Apostolos, idibus

10

Nagl, Urkundliches zur Geschichte Anima.

Martii

Pontif.

anno X. Bulla

orig.

Arm.
et

litt

fasc.

n.

et Instr. litt

1429 Aug.

7:

3 f. 11. Matthaeus Roxo Theutonicus


tom.

40
Angelella eius uxor

se suaque

bona donant

hospitali et ecclesiae B.

M. de Anima,

reservato sibi usufructu ad vitam, et praecipue donant:

domum
ki

cum domuncula

contigua

positam

in

regione Columnae

contrata Montegranati" sub proprietate ecclesiae S. Salvatoris

de Copellis, cui respondent annuum censum XX solidorum, et vineam unius petiae cum canneto sitam extra portam Populi in loco dicto Monticelli sub proprietate ecclesiae S. Andreae de Fordinolglis et censu pariter XX solid. Arm. litt B fasc. 11 n 1 et Instr. litt B tom. 1 f. 100 et 101. 41 1429 Sept. 9: Conradus Conradi de Alamania, panacterius de regione S. Eustachii, relinquit hospitali B. Mariae de Anima
1

domum

per se

emptam

Lello

Pauli,

reservato

usufructu

Magdalenae uxori suae ad eius vitam. Instr. orig Arm. litt 42 B fasc. 6 n. 30 et Instr. litt B tom. 1 f. 64. 1429 Dec. 1: Thomas Joannis de Anagnia, de regione Parionis in Urbe, et Perna uxor eius vendunt Michaeli Henrici Theoto-

quondam Colae Angelucii de Ebulo, de eadem regione, domum cum porticali etc., positam 2 Instr. orig. Arm. litt B in ipsa regione, pretio 150 flor auri. 43 fasc. 6 n. 29 et Instr. litt B tom. 1 f. 67. 1430 Aug. 24: Paula uxor quondam Pauli Caroselli de regione Parionis pretio CXLV florenorum vendit Petro de Cassatiis
nico, cursori Papae, ac Titiae filiae
(cfr.

supra

n. 37)

domum cum
quae fasc. 7
n.

horto et puteo in ipsa regione

positam
orig.

et contrada,
litt

dicitur nTerrio delli Perrentii u Instr.

Arm.

31 et Instr.

litt.

tom. 1 f. 165.

Cfr. infra n. 60.

44
Lelli Cardelli, spetiarius

1430

Oct. 8:
Parionis,

Cola Joannis Marci


vendit
pretio
falias

XXXV
della

de regione ducat. Angelino Enrici bam-

puario
n.

balneatori)
regione,

Stufa,

Theo ton ico

(cfr.

supra

33) de

eadem

hortum muratum circum

circa,

cum

1436 die 26. Decembris idem Matthaeus defuncta uxore Angelella illos usufructus durante sua ahsentia ab Urbe. 2 Medietas hujus domus, quae solvit annuum censum IV denariorum ecclesiae S. Mariae in Vallicella, ex legato supradicti Michaelis devenit postmodum ad
1

Anno

cedit

eidem hospitali

hospitale B.

M. de Anima.

Cfr. infra n. 48.

t.

Documenta ad ipsum
et

hospitale

fe.

M. de nima

pertinentia.

11

arboribus fructiferis
hospitalis

infructiferis,

confinem

a retro thermis

Theotonicorum.
litt.

Instr. orig.

Arm.

litt

fasc.

n.

32

et Instr.

tom. 1

170.

45

1432 Nov. 25:

Jacoba uxor Antonii Leonardi vendit hospitali B. Mariae de Anima pretio 130 floren. duas tertias partes dornus positae in regione Pontis, quas die 22. Jan. 1425 emerat a
capitulo ecclesiae SS. Laurentii et Damasi,

necnon aliam tertiam


Nicolai.
et Instr. litt

partem,
Instr.

quam

etnit

a Johanna uxore Johannis Tucii

orig.

Arm.
Cfr.

litt

B fasc.
n.

n.

25a

tom.

1 f.

51-54.

supra

35.

46

Beneventanus, Vicarius archiepiscopus 1442 Junii 8: Astorgius Urbis/ sub poena excommunicationis omnes, qui sciant, quod

Michael de Henrici reliquerit hospitali

B.

Mariae

de Anima

quandam domum
1442 Junii 13:
nici,

seu medietatem ejus ab ipso inhabitatam, id

revelare jubet. Instr.


Titia,
filia

tom. I

f.

71.

47

regione Parionis ac uxor


recognoscit et
etc.

quondam Colae Angelutii de Ebulo de quondam Michaelis Henrici Theotoconfirmat legatum, quo medietas domus cum
regione positae per ipsum Michaelem hosorig.
Cfr.

porticu
pitali

in illa

B.

fasc.

n.

M. de Anima est relicta. Instr. 33 et Instr. litt. B tom. 1 f. 71.

Arm.
supra

litt.

B
et

n.

43

infra n

50.

48

1442 Aug. 12: Magistri Petrus Tessitor, Clemens Jacobi de Alamania calsitor (!) regionis Parionis, Bertoldus panectarius et Joannes Michaelis de Frande pelippasius, officiales et provisores hospitalis B. M. de Anima, locant magistro Angelino Conradi barbitonsori regionis Parionis domum terraneam et solaratam, cum horto et puteo ac certis casellis circum jacentibus, quae dicitur La Casa della Stufa" (domus balneorum) posita in illa regione et in parrochia S. Blasii della Fossa, sub pensione annua VII ducat auri Papa non existente in Urbe" et XXIV ducat. Papa veniente ad Urbem". Instrorig. duplex exemplar Arm. litt B fasc. 7 n. 34 et Instr. litt.
;

tom.
15:

I.

f.

174. Cfr. infra 51.


filia

49
Angelucii

1442 Oct.

Titia

quondam
et

de Ebulo

fatetur, se

habuisse ab

officiali

provisoribus B. M. de

Anima

deposi-

tum

ducat. auri

restituendum post tres annos,

idque sub

Die 20

Dec

1448

in S.

R. E.

Cardinalem promotus.


pignore

itagl,

Urkundliches zur eschichte der Anima.

medietatis
;

domus

ipsius

Titiae
(?),

positae

in

regione

Parionis in loco

qui dicitur Stuffa

cuius altera medietas


litt.

ad

illud hospitale pertinet

Instr. orig.
f. 72. Cfr.

Arm*
n.

/ose.

n.

36

et Instr.

litt.

tom. 1

supra

48

et infra n. 56.

50
1442 Dec. 16:
Officiales et provisores supra n.

49 nominati locant

Rasino Simonis (alias dicto Roscio) regionis Columnae et Joanni de Franchfordia barbitonsori regionis Parionis domum hospitalis

terraneam

et

solaratam

cum

horto et certis casellis


della Stufa, positam

cirin

cumjacentibus, nuneupatam

La Casa
Papa non

regione Parionis

in

parrochia S. Blasii della Fossa, sub penexistente in


,

Urbe a Eo veniente ad Urbem XXIV ducatorum, solvendorum ad medium annum in medio anno, ut moris est. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 7 n. 35 et Instr. litt. B tom. 1 f. 178 Cfr. supra n. 4Q. 51 1444 Dec. 8: Eugenius IV. concedit capellanis hospitalis B. Mariae de Anima pro tempore existentibus facultatem audiendi confessiones pauperum Alemannorum, neenon servientium hossione annua VII ducat. auri
pitali
ipsi,

eisque

S.

Eucharistiae

et

coetera

ecclesiastica

aeterni". Dat. Romae apud Pastoris Petrum VI. Idus Decembr. anno XIV. Bulla orig. f sed sublato plumbo, Arm. litt. A fasc. 2 n. 9 et Instr. litt. B tom 3

sacramenta ministrandi.

S.

f. 13.

52
Saulus
(Friderici)
civis

1445

Jul.

14:

Romanus
apost.

locat

ad annos V
et

magistro Joanni de Tefelen,


viatori,

litter.

scriptori

abbre-

domum apud

Putzebianco positam, pretio

ducatorum,

cauto tarnen,

quod Papa recedente totaliter quavis de causa ab Urbe" domus ipsa obligetur eidem Joanni pro restitutione summae restantis sibi debitae. Arm. litt. B fasc. 7 n. 37 et Instr. litt. B tom. 1 f. 180. Cfr. infra n. 54. 53
Joannes

1445 Aug. 25:

de Tefelen,

Rector

parroch.

ecclesiae de
inter
alia re-

Beringhen Leodien, dioec, sua ultima voluntate


linquit 25 ducat.

semel dandos hospitali


coetera

B.

M. de Anima pro
pauperibus
7 n. 38
et

suo Anniversario; sex ducat., etiam semel, pauperibus ad ipsum


hospitale
Christi
Instr.

confluentibus;

vero

bona sua
litt.

indistinetim.
litt.

Test

orig}

Arm.

B fasc.

tom. 1

183.

54

1 Die 24 Sept. 1445 executores illius testamenti a Joanne de Tefelen Interim defuneto constituti ipsam execntionem in alios transferunt. Arm. litt. B fasc. 10 n. 69. Cfr. supra n. 53 et infra n. 59.

I.

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

13

1445 Maii 15:

Eugenius

PP.

IV.

committit
contra

(Honofrio
detinentes
et

Francisci)

episcopo Melfiensi, ut praeviis duabus monitionibus excommunicationis


scripturas

sententiam
B.

proferat

bona

et

ecclesiae

Mariae

de

Anima

ecclesiae

S.

de Anima canonice unitae. SignifiRomae apud S. Petrum, anno etc. 1445 idib. Maii Pontif. an. XV. Bulla orig. Arm. litt. A fasc. 2 n. 10 et Instr. litt. B tom. 3 f. 13. Cfr. infra n. 234. 55 1445 Dec. 9: Tutia (alibi Titia) filia quondam Colae Angelucii de Ebulo, de regione Parionis, donat hospitali B. M. de Anima medietatem domus (de qua supra n 50). Instr. orig. Arm. litt B fasc. 7 n. 39 et Instr. litt B tom. 1 f. 191. 56

Andreae eidem
carunt nobis ."

ecclesiae

Dat.

1447 Junii 25:


pitalis

B.

Anseimus de Breda, litter. apost corrector ac hosM. de Anima protector, necnon Arnoldus Haertz et

Joannes Bayndi, notarii causarum s. palatii apost., atque Henricus Cardinalis pistor, Mathias de Colonia textor et
Michael Rayss sutor, provisores ipsius
hospitalis,

concedunt

in

emphyteusim perpetuam Joanni Mutinello (seu melius Misse* nillo) panecterio de regione Parionis, domum terraneam in regione S. Eustachii sub annuo canone 2 floren., id tarnen non nisi post mortem Magdalenae uxoris quondam Conradi dello Buffalo panecterii de regione S. Eustachii. Instr. orig. Arm. litt B fasc. 7 n. 40 et Instr. litt. B tom. 1 f 201. Cfr. infra
f

n.

58.

57
Provisores supranominati locant eidem Joanni Muti-

1447 Junii 25:

nello pistori

vineam duarum petiarum positam in loco, qui dicitur Subtignano, apud ecclesiam S. Leonardi (cfr. supra n. 32 a ), idque ad decennium et sub pensione trium floren. annuor. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 8 n. 41 et Instr. litt. B tom. 1
200.

f.

58
Mag. Arnoldus Nicolaus
Haertz,
litter.

1447

Junii 30:
tor, in

apost.

scrip-

executionem testamenti Joannis de Tefelen cedit capellae seu hospitali B. Mariae de Anima creditum florenorum aureorum LXVI, quod ille de Tefelen habebat contra Saulum
Friderici, sub onere tarnen anniversarii perpetui pro anima eiusdem de Tefelen die 30. Augusti in eccl. B. M. de Anima celebrandi. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 8 n. 42 et Instr.
litt

tom. 1

f.
fit

189. Cfr. supra n. 53.


iinmissio in possessionem illius medietatis
Titiae,

59
domus
fayore,

Altera die post

hospitalis

ob mortem supradictae

14

Nagl

Urkundliches zur Geschichte der Anima

1448 Aug. 30:


dit pretio

Petrus de Casatiis pro se et Joanne fratre suo ven-

tectori hospitalis B.

Anselmo Fabri de Breda (tamquam proM. de Anima) domum positam in regione Parionis (apud ipsum hospitale Alemannorum). Instr. orig. Arm. litt Bfasc. 8 n. 43 et Instr. litt. B tom If 203. Cfr. supra n. 44.
floren

XC

60
1449 Mart. 11:
rardi,

Martinus

et Jo.

Baptista,

filii

quondam
etc.,

Juliani

Ge-

permutant suam

domum cum
B.

horto

positam

in re-

gione Parionis

et hospitali

M. de Anima contiguam, cum


regione Pontis, reeeptis
orig.
litt.

alia ipsius hospitalis

domo

posita in
Instr.

pro compensatione

CG

ducatis.
f.

B fasc.
et

n.

44

et Instr.

litt.

tom. 1

208. Cfr. infra

n. 63.

61

1450 Apr. 24:


eligit

Nicolaus Granus, praepositus Wratislavien.

eiusdem
alia

ac Olomucen. ecclesiarum canonicus, suo testamento inter

sepulturam in ecclesia seu

choro B. Mariae de Anima,

relinquens 24 florenos pro sepulchro


ptis

cum

insignibus suis scul-

construendo
ac
orig.

40 similes pro exequiis ac missis pro anima


hospitali
in

sua ac suorum; 20 pro anniversario; insuper 500 ducatos hospitali

100 florenos eidem

usum pauperum.
litt.

Test

Arm.

litt.

fasc.

n.

45

et

Instr.

tom-

1 f. 221.

62
quod provisores M. de Anima emerunt medietatem domus prope
sitae et

1451 Nov. 25: Nicolaus V. ratum et gratum habet,


hospitalis B.

ipsum hospitale
talis

alteram medietatem ipsius

domus

ac-

quisierunt permutatione, cedentes aliam

domum
Dat.

ipsius

hospi-

Martino etjo. Baptistae


Kai.

filiis

Juliani Gerardi, olim

eiusdem
S.

domus

dominis. Sedis Apostolicae".

litt.

Romae apud
V. Bulla

Petrum VII. Arm. litt. A


supra
n. 61.

Decembris

Pontif.

anno

orig.
Cfr.

fasc.

n. 11

et Instr.

tom.

f.

14

63
de Baro, clericus Baren, dioec, rector de Trivio paretino regionis Pontis, vendit

1455

Dec.

13.

Antonius

ecclesiae S. Blasii

Gualterio procuratori hospitalis B. M. de


ritorium ipsius ecclesiae, situm
et
S.

An ima quoddam
Laurentii
hospitalis

ter-

iuxta

domum

Pauli

contiguum

domibus
//.

et

rebus

ipsius

Mariae Populi, pretio quinque

ducator. Instr.

domui orig. Arm.


ac

litt.

B fasc.

46

et Instr.
III.

litt.

tom. 1

226.

64

1456 Dec. 24:

Calixtus PP.

Berardo (Eruli) episcopo Spoletan,

I,

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

15

et in

Urbe

vicario

committit, ut confirmet contractum emptio-

nis

domus

hospitali B.
in

M. de Anima contiguae, quae


Saxia, a provisoribus
illius

fuerat

hospitalis S. Spiritus

hospitalis

pretio ISO flor. factae

nEa quae".
II.

Dat.

Romae

ap. S.
litt

Petrum
fa$c.

IX. Kai. Xbris Pontif. an.


n.

Bulla orig. Arm.

13 et

Instr.

tom.

16.

65

1456 Dec. 24:


ut praeviis

Calixtus PP.

III.

committit eidem episcopo Spoletan.,

duabus monitionibus excommunicationis sententiam bona et scripturas hospitatis B. Mariae de Anima. Significarunt Nobis". Dat. Romae ap. S. Petrum etc. IX Kai. Januar. Pontif. an. II. Bulla orig. Arm. litt
proferat contra detinentes

fasc.

n.

12 et

Instr. litt

tom.

f. 15. et

66
praepo-

1459 Apr. 18:


situs

Nicolaus Brockman vicedominus Caminen,


seil.

Colbergen. eiusque fideiussores,

Nicolaus

diaconus Stargarden. Caminen, dioec. ac Petrus

Kope archiQrabow per-

petuus vicarius B. Mariae Colbergen. et Cosselleyen. ecclesiarum Caminen, dioec, recognoseunt se debitores Lucae Duncker et Theodorici de Drhyel sociorum in DC florenis auri ratione 2 mutui. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 8 n. 47 et Instr. litt B
tom. 1

228.

67

1462 Apr, 2: Salvatus Andreae de Toccho a ven. viro Fridel de Corbeck, Petro Bange et Theodorico Clinckrode provisoribus
hospitalis B.

M. de Anima

et

Laurentio Paulo Veccia per

in

con-

troversia
in

super muro seu aedificio


eligitur.

ipsum Laur. Paulum


hospitalis construeto
litt

quadam sua domo contigua domui


Instr. orig.

compromissarius
et Instr. litt

Arm.

B fasc.

n.

48

tom. 1

129. Cfr. infra n. 69.

68

1462 Apr.

3:

Salvatus Andreae de

dictus in causa inter hospitale

Toccho compromissarius supraB. M. de Anima et Laur. Pau-

a dicto Veccia

lum Veccia vertente inter alia declarat, communem esse viculum oecupatum in aedificando muro suae domus

adiacente

muro domus

hospitalis, et ideo hospitali

Heere

mu-

rum ipsum demolire vel in eo trabes appodiare. Arm. litt B fasc. 8 n. 49 et Instr. litt B tom. 1 f.

Instr. orig.

130.

69

Die 5 Mart. 1460 in S. R. E. Cardinalem promoto, qui tunc fraternitati hosM. de Anima nomen dedit. 2 A cujus tergo legitur, illud conservandum esse propter donatione CCL floren. hospitali faetam per Petrum Martini executorem testamentarium Heinemanni de Vinea, qui dicitur accessisse huic Obligation!,
1

pitalis B.

16

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der

Anima

1464 Aug.
et

6:

Nicolaus de Cusa, S. Petri ad Vincula presb. Card.


1

episcopus Brixinen.,
in

condit codicillum,
S.

quo
S.

electa

sibi

se-

pultura
alia,

ipsa

ecclesia
flor.

Petri

ad Vincula

relinquit,
in

inter

quinque milia
litt.

Rhen. hospitali
Instr.

Nicolai

Cusa,

Treveren. dioecesis per

Arm.
tio

B fasc.

n.

eum 50 et

erecto et constructo. Instr. orig.


litt

tom. 1

131.

70

1466 Maii 29:

Balthasar Antonii Bertonis civis Roinanus vendit preflorenor. Nicoiao

CCC

hospitalis B.

Tungen 2 et Joanni Lente provisoribus M. de Anima domum cum horto in regione Papublicam
et alios confines. Instr.
litt.

rionis positam, iuxta stratani


orig.

Arm.
10:

litt

B fasc.

n.

52

et Instr.

tont. 1 f.

232.
71

1464

Iul.

Paulus Laurentii de Schardafollis

(seit

de Schardafellis)

de regione Pontis, Canonicus SS. Celsi et Juliani, una cum Joanne de Schardafollis, domum in regione Parionis et parrochia S. Nicolai in Agone positam Bartholomaeo de Coppinis, cognato Metti de Mannutiis de Prato, pretio 400 flor. vendit Instr. orig. Arm. litt B fasc. 9 n. 51 et Instr. litt, tom 1 72 f. 133. Cfr. infra n. 73.
1467 Oct. 3:
Vicarius curiae episcopalis Pistoriensis super controversia inter

Mettum de Mannutiis de Prato et Barthol. Thomae de Coppinis de Prato ac Thomassium eius fratrem ratione do-

mus
rnen
n.

in

via Parionis

deeernit,

domum

prope Agonem in Urbe positae inter ipsam spectare eidem Metto, nonnullis
Instr.
f.

alia
ta-

adiectis

conditionibus.
litt.

orig.

Arm.
apost.

litt

fasc. 9

53

et Instr.
1:

tom. 1

239. Cfr. n. 72, 74, 75.


litter.

73
vendit
Pario-

1469 Apr.

Mettus
B.

de

Mannutiis,

scriptor,

hospitali

M. de Anima

domum

positam in regione
pretio

nis in parrochia S. Nicolai in

Agone

CCCCXII

ducator.

M. de Anima adscriptus una cum Petro (de Schauenberg) et episcopo Augustan., Joanne (de Mella) tit. s, Priscae presb. card. et episcopo Zamoren., Jacobo (filio regis Portugaliae) s. Eustachi! diac. card., qui in ecclesia hosp. B. M. de Anima per episcopum Mindonien. (Mondouedo) quatuor ordincs minores roccpit, Berardo tit. s. Sabinae presb. card.
1

Confraternitati B.
presb.

tit

s.

Vitalis

card.

et

episc. Spoletan. (cfr. snpra-n. 65), Francisco (de Piccolominibus)

s.

Eustachi! card.,

ad apicem apostolatus (noiu. Pins III.) assnmptus eidem hospitali 300 vol. librormn ac 100 dtieatos et nimm calicem leyavit. Alii S. R. E. cardinales benefactores ipsius hospitalis, sc. Melchior (de Meckau) ep. Brixinen., Raymundus (Peraudi) op. urccn., uilelmus (Enkenvorth) ep. Dertusen. infra occurrent passim. Scriptori litter. apost 4 Nov. 1408 in episcopum Warmicn. (Ennland) promoto.
qui
,

I.

Documenta ad ipsum
orig.

hospitale B.

M. de Anima
n.

pertinentia.

17

Instr.

Arm.

litt.

B fasc.

54

et Instr.

litt.

tom. 1

f
1469
et

134. Cfr. supra n. 73 et infra n. 75.


12:

74
B.

Jul.

Albertus Cock

provisor hospitalis

M. de Anima
ille

Mettus de Mannutiis
Parionis
sitae

inter se ita conveniunt, ut

provisor

ratihabitioni a

dicto Metto in

regione
tis)

contractu venditionis domus in (dudum ad eundem Mettum spectan-

pro Bartholomaeo de Coppinis promissae et poenae 1000 ducatororum in eodern contractu appositae renunciet, ipse autem Mettus promittat, se infra annum instrumentum illius venditionis favore hospitalis per Barthol. antedictum iuxta quod-

dam laudum faciendum eidem


turum.
Instr.

hospitali

orig.

Arm.

litt

fasc.

daturum 9 n. 55

et

consignalitt

et Instr.

tom. ff. 136.


Ulricus Entzenberger,

75
Can.
Frisingensis,

1473 Dec. 24:

Fridel de de Ecklens* provisores hospitalis B. M. de Anima, locant Bartho lomaeo Valasthar, familiari et camerario Roderici episcopi Albanen. Card. Vicecancellarii, domum Turrim appellatam, cum puteo

Corbeck

scolasticus eccl. Wratislaviens. et Joannes

et S.

area

seu

horto,

positam
auri,

in

regione Parionis
nonnullis

et

parrochia

Stephani de Pisciola ac contrata Pretzemoli, sub pensione


et

annua XII ducator.


conditionibus.

additis

aliis

pactis

et

Instr. orig

duplex exemplar. Arm.


f.

litt.

fasc-

n.

56

et Instr. litt

tom. 1

138, 139.
Lelii

76
S.

1479 Oct. 17:

Bernardinus

quondam

de Valle de regione de Alamania,


aliis

Eustachii et Franciscus ac Petrus eius fratres locant ad decen-

nium Joanni Angelo


et

alias Teufel,
et

hospiti

domum
regione
pacto

accasamenta antiqua
pretio

nuncupatam
Parionis,

hospitium

cum Campanae"
nova,

horto et
et

pertinentiis,
in

positam
auri

82 ducatorum annuorum
et

ac

cum

tradendi

uunam scatholam confectionum


180 ducatos ad

una nochiata seu


et

nucellata" in festo

die Nativitatis Domini,

sub obligatione

exponendi
panae.

reparationem ipsius hospitii

Camlitt.

Instr. orig.

Arm.

litt

B fasc.

n.

57

et

Instr.

tom. 1 f. 314. Cfr. infra

n.

79, 80.
fratres
et

77
de Rubeis

1480 Maii

6:

Parionis

Dominicus et Sabbas vendunt Berardino

Lionello
regione,

de regione de Capitaneis de
hospitalis B.
orig.

Novaria

domum

positam

in

illa

domui

M. de Anima contiguam, pretio CL ducator. auri. Instr. Arm. litt B fasc. 9 n. 5S et Instr. litt. B tom. 1 f. 243.
Na gl,
Urkundlich zur Geschichte der Anima,
-

78

13

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima

1481 Aug. 10:

anno ad 8 annos Joanni Angelo alias Teufel, hospiti de Alamania in Urbe moranti, hospitium Campanae sub annua pensione 82 ducator. et traditione unius scatolae confectionum et unius nochiatae sive nucellatae," quae in festo
locatione

Bernardinus

de Valle,

recedens a

1479

inita,

locat iterum

die Nativ.
litt.

Dni.

fieri

debet.

Arm.

litt.

B fasc.

11 n.

et Instr.

1481 Aug. 10:


Petri

79 nomine suo ac Francisci et fratrum vendit Joanni Angelo hospiti hospitii Campanae
tom. 1
f. 319.

Bernardinus de Valie
dicti

partem domus
alias

hospitii, positae

in

regione Parionis, ubi


2

erat

scala

antiqua,
et Instr.

pretio

DL

ducator. auri.

B fasc.
1485
Jul.

11 n.

litt.

tom. 1 f.

Arm. litt, 323 ac tom. 2 f. 15. 80


Stephani Moguntin.

16:

Joh. Fust, in decretis licentiatus, Praepositus in Weildioec. et

burg Treviren.
auri

Canonicus

eccl. S.

summa 24 floren! annuatim eidem hospitali pendenda, ad ipsius hospitalitatem servandam, locat Nicoiao Russ presbytero Moguntin. dioec. collectam seu questum eidem hospitali per civitatem et dioeprocurator hospitalis B. M. de Anima, pro

cesim Moguntinam ordinaria


faciendam.
Instr. orig.

et apostolica auctoritate

de more
81

Arm.

litt

B fasc

n. 59.

1486 Febr. 13:

M. de Anima ex una ac Laurentiam de Gotifredis, viduam qu. Jacobi de Mutis, et Stephanum de Ootifredis, Canonicum basilicae S. Petri de Urbe ex altera
Inter hospitale B.

parte
et
III.

fit

concordia super

certis

differentiis

concernentibus

II.
1

domum

ipsius hospitalis,
litt

positas
n.

in

regione Parionis.

Instr. orig.

Arm.

B fasc.

60

et Instr. litt

tom. 1

f.

248.

82
7:

1486 Maii

Joannem Hagenwiller et Joannem Listighe, proM. de Anima, et Bernardinum de Capitaneis fit concordia, qua adserta fuit communis proprietas duorum murorum, quos iste Bernardinus construxerat in domo sua, sed in terreno hospitalis B. M. de Anima: unum
Inter

visores

hospitalis B.

scilicet

a parte anteriori versus


hospitalis
posita,

domum
a

hospitalis ex opposito

eiusdem

alterum

parte

posteriori

versus

1 Quam venditionem Petrus et Franciscus de Valle supradicti die 30. Apr. 1482 ratificant (Arm. B, 11 n. 6, Instr. B, I f. 323 et II f. 15). 2 Provisores hospitalis erant Joannes Hagenwiler et Johannes Listighe, notarii causarum s. palatii Apost., inhabitator 111 domus Andreas de Swallenbach, bar-

bitonsor.

I.

Documenta adtpsum
et in

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

10

Agonem
talis;

latere versus
in

hortulum eiusdem domus hospi-

additis

quoque
tom. 1

et

conditionibus.

eadem concordia nonnullis aliis cautelis Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 10 n. 61 et

Instr. litt

f 253.
quondam
Joannis

83

1486 Oct. 15:

de Capitaneis, frater ac haeres Bernardini, vendit Adriano de Corneto domum in regione Parionis, confinem ab uno latere domui hospitalis B. M. de Anima, a duobus aliis lateribus viis publicis et a quarto
Leonellus
latere plateae

Agonis,

pretio

ducatorum DCXII.

Instr.
f.

orig.

Arm.

litt

B fasc.

10

n.

62
tl

et Instr. litt

tom. 1

257.

84

1488 Oct. 15:


S. Petri

in burgo emphyteusim ad vitam a capitulo basilicae S. Petri concessam, locat ad quatuor annos Nicoiao Fabri alias Smedts, sartori in eodem burgo commoranti, sub annua pensione LX ducatorum. Arm. litt. B fasc. 11 n. 7 et Instr. litt. B tom. 2 f. 21. 85

Barbara vidua qu, Lucae Oheyt

domum

ad rubeam lunam

nuncupatam,

sibi in

1488 Oct 30: Catherina Storin Nurimbergensis turrim


hospitale

S.

Catherinae,

nuncupatam,

positam

in

regione

S.

Eustachii,

Ca-

therinae Kercherin Metensis dioec,

pro hospitalitate servanda;

una cum

diversis utensilibus vendit pretio


Instr.
f. 261.

24

ducator., adiecto

pacto retrovenditionis.
et Instr. litt

orig.

Arm.

litt.

B fasc.
scriptor

10

n.

63

tom. 1

86
de
B.

1489 Aug.

8:

Adrianus
,

Castellanus
hospitali

Corneto,

litterar.

apostolicar.

vendit

regione

Parionis,

M. de Anima domum in confinem ab uno latere domui hospitalis


aliis

eiusdem, a duobus
tere plateae

lateribus viis publicis, et a quarto la-

Agonis, pretio ducator. auri

DCCC.

Instr.
f. 140.

orig.

Arm.

litt.

B fasc.

10

n.

64

et Instr.

litt.

tom. 1

87

1490 Apr. 16: Franciscus et Bernardinus ac Petrus, filii q. Lelii de Valle, domini hospitii Campanae", a Joanne Angelo al. Teufel" pensionem octo annorum pro eodem hospitio ab ipso locato
acceptam
testantur.

Arm.

litt

B fasc.

10

n.

65

ei Instr.

litt.

tom. 1 f. 333 1491 Jul. 20: Inter Joannen!


talis

88
Bapt. de Scuttis et

provisores
Florentii
Viti

hospi-

B.

lacen.

M. de Anima (Joannem Burckardum S. Argentin. dioec. et Vitum Meiler S.

Hase-

Frisingen.

Est

promotores

domus XVII. (Cfr. supra n. 84). Provisores hospitalis erant causarum (in Romana curia) Joannes de Derchem et Joannes Blederghin.

20

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der

Anima

praepositos

et

Joannem Weydemann archidiaconum Halberfit

staden, ecclesiarum)

concordia super viculo, rnuro


in

et

puteo
Instr.

domus
orig.

XI. ae nuncupatae, positae


litt

regione

Parionis.

Arm.

fasc. 10 n.

66

et Instr. litt

tom.

If 264.

1493 Aug. 7:

89 quondam Reinchardi Gerlac clavarii Theotonici conficit inventarium bonorum ipsius Reinchardi, ubi mentio fit de locatione emphyteutica cuiusdam domus hospitalis B. M. de Anima. Instr. orig. Arm. litt B. fasc. 10 n. 67. 90
Ursulina uxor
. .
.

1495

Confratres conf ratern itatis

hospitalis

B.

Mariae de

Anima et Bernardinus de Cupis concordiam ineunt super rnuro ab eodem Bernardino constructo prope murum domus XV. hospitalis

ipsius, positae

in

regione Parionis. Arm.

litt

fasc
91

11 n.

et Instr. litt

tom.

2 f.

25.

1498 Martii

30:

Sismona Joannis
B.

Fabri

Alemana,

vidua
factis

relicta

Antonii, suo ultimo testamento, electa sibi sepultura in ecclesia


sive hospitali
(inter

Mariae de Anima ac nonnullis

legatis
eius-

quae

est illud:

Et cuilibet presbystero capellano


octo,

dem

hospitalis, in

numero

unum ducatum

pro dicendis
in-

missis et vigiliis"), hospitale


stituit

ipsum haeredem universalem


litt

ac

illius

pro tempore provisores executores testamenta-

rios

deputat.

Instr. orig.
et

Arm.

B fasc.

10

n. 68. S.

92
de

1499 Sept 24:

Provisores

confratres

hospitalis

Mariae

Anima solemniter decernunt structuram novae ecclesiae Alemannico more compositae loco ecclesiae in situ et fundo ipsius hospitalis dudum erectae. Miscellaneorum tom. X fol. 4. 93
1

1499 Sept. 25:

Provisores

et

confratres

hospitalis

B.

Mariae de
2

Anima deputant pro perficienda structura novae ecclesiae dominos Wilhelmum abbatem Lucemburg., Joannem Burchardum, Joannem Weydemann, Thomam Deyx et Joannem Brandis eisque omnes necessarias et opportunas facultates, quae partim taxative enumerantur, committunt. Miscell. tom. X fol. 5. 94
1

1499 ante

29

Octobris:

Litterae

supplices

ad

Alexandrum

pp.
anti-

VI

directae,

quibus

petitur

venia

funditus demoliendi

Instrumentum integrum legas in Appendice. Idem observes quoad n. 94. Magistrum cercmoniarum palatii Apost., auctorem libri, cui titulus est diarium Burchardi, a. 1503 in episcopum Ortan. promotum. 3 Forsitan idem ac ille Joannes Brandis, qui a. 1492, quum esset canonicus Cracovien., in epum. Prcmislen. electus a. 1493 resignavit et a. 1499 oratorera Ladislai regis Hung. apud Sumnium Pont. egit.
1

I.

Documenta ad ipsum

hospitale B. M. de

Anima

pertlnentia.

21

quam
choro
ce!

ecclesiam B. Mariae

t!e

capellis et aliis aedifieiis suis et aliam


et capellis,
turri

Anima cum omnibns et singulis ecclesiam novam cum


et
aliis

sive

campanili

ipsi

ecclesiae

convenientibus
et ita

aedifieiis fabricandi,"

signantur hoc

modo:

Pla-

mandamus
Insuper
S.

R." Videatur in

Camera

R." Visa in

Ca-

mera; videtur concedenda. Do. de Capranica aplcae. Camerae


clericus".

Urbis, ut
assignent.

mandat camerario suo ac magistris de via publica pro illa struetura Miscellaneorum tom. foi 10 Arm. A, fasc. 6, n. 7
P.

aliquam partem

et in Ind. vetust

95

1499 Oct. 29:

Joanne Burchardo referente, se obtinuisse a Summo Pont, facultatem demoliendi antiquam et construendi novam ecclesiam, deputati pro struetura facienda mandata decreto diei 25 Sept. 1499 conformia conficiunt, nominantes pro computo

hebdomada faciendo rev. dominum Augustinum capella num et Joannem servitorem hospitalis, quibus salarium mensile decem carlenorum assignant. Miscellaneorum tom. X foi 0.
quavis

96
1500 Febr. 13:
patrona
in

Catherina Kercherin Meten,


turris
S.
S.

dioec, hospitissa sive

Catherinae ./hospitale"

nuneupatae,
ut

positae

regione

Eustachii,
illius

donat
turris,

Barbarae Hetzelin de Nurimita

berga medietatem
debeat
illa

tarnen,

eadem Barbara
possit

ei

inservire

in

infirmitate,

qua gravatur, nee

de

medietate turris disponere invita Catherina, sed turris ipsa

totaliter

remaneat
1
n.

alteri

illarum superviventi. Instr. orig.

Arm.

litt

C fasc.

1 et Instr. litt.

tom. 1

f.

269.

97

1500 Aug. 15:

Provisores hospitalis B. M. de Anima locant domum seeundam nuneupatam Thomae de Astis episcopo Forliviensi, eius vita durante, pro annua pensione LXV ducatorum, ac sub
nonnullis conditionibus, praesertim ratione construclionis novi
hospitalis et reparationis ac reformationis

domus primae nun-

eupatae, inter
sitae. Instr.

ipsum hospitale et illam seeundam orig. Arm. litt C fasc. I n. 2.


1

domum

po-

98

1501

Raymundus (Peraudi) tit. S. Mariae novae presb. Card. Gurtzen. ad complendam fabricam novae ecclesiae S. Mariae de Anima donat medietatem tertiae partis peeuniarum
(circiter):

Vulgariter nuneupatus, eo
erat.

qnod tempore promotionis episcopus Gurcen.

(Ourk)

^5
sibi

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der

Anima
Coloniensi
ratione
latere

assignatarum
fungeretur.
1

de

collectis

in in

civitate

indulgentiarum

Jubilaei,

dum

Germania Legati a

munere
litt.

Dat.

Romae (absque
litt.

nota temporis). Arm.

fasc.

n.

et fnstr.

tom.

2 f.

30. Cfr. infra

n.

103.

99
Barbara
Hetzlin
pretio

1501 Jun. IQ:


S.

XXX

ducat.

vendit turrim
iis-

Catherinae Joanni Leonis presb. Moguntin. dioec sub


pactis,
et

dem

vendita

quibus a Catherina Sturin Catherinae Kercherin ab hac ipsi Barbarae donata fuerat, et cum pacto

redimendi
provisores

infra quadrimestre.

Subsequenter, die 17. Oct


illa

1501,

hospitalis

B.

M. de Anima, defuncta
persolvunt
illius

Barbara,

tamquam
ducat
litt

eius legatarii

dicto Joanni

Leonis

XXX
suo

pro

redemptione
273.

turris,
litt.

qui

renunciat juri

super eadem. Instr. orig. Arm.

fasc. 1 n.

et Instr.

B
1:

tom. I

f.

Cfr. n. 101.
facit

100
testamentum, quo

1501 Oct.

Barbara Hetzel Nurimbergensis


et

inter alia

turrim S. Catherinae, hospitale nuncup., post suum


filiae

ac Jacobinae
clesiae

Balthasaris eius mariti obitum, legat ecB.

seu

hospitali

M. de Anima,
Lion

ita

tarnen,

quod

ille

Balthasar restituat Joanni

presb. Moguntin. ducat.

XXX

pro ipsius

turris

redemptione, provisores
in dicta turri

autern hospitalis de

Anima

teneantur annuatim in die sui obitus exequias celebrare

et hospitalitatem

hactenus observatam manutenere.


1 n.

Test orig. Arm. litt

C fasc.
et tom.

et Instr litt
Cfr. n. 100.

tom. 1

f.

278 ac
clesiae

tom.

2 f 28

f. 47.

101

1502 Dec. 17:

Joannes Jacobus Leyst decret. doctor, decanus ecMariae Virg. ad Oradus Moguntin., die 10. Jul. 1502 procurator constitutus ad exigendas in usum fabricae ecclesiae B. Mariae de Anima quascunque pecuniarum summas a prinB.

cipibus

et

aliis

Oermaniae
Instr.

personis, substituit in

suas vices

Jacobum Buer.
1503
febr. 9:

orig.

Arm,
fidem

Ernestus archiepisc.
etc.,

102 Magdeburgensis, Primas Germalitt

fasc. 1 n. 6.

dux Saxoniae Mariae Novae presb.


niae",

facit,

Raymundum

eccl.

S.

card.

apud

se deposuisse tertiam partem

pecuniarum occasione jubilaei in territoriis eccl. ae Magdeburgensis collectarum, quae summa florenorum 1026 in favorem ecclesiae de Anima de Urbe destinata erat. Instr. B t. 3 foL
52. Cfr. supra n. 99.

103
Bnaw
Colonieos.

Provisores ecclesiae erant Joannes de Copis et Gnther de

I.

Documenta ad ipsum

liospitale B.

M. de Anlma
sibi

pertincntla.

23

1503 Maii 28:

Nicolaus
B.

Eichorn, electa

sepultura

in

ecclesia

M. de Anitna, illud ultima voluntate heredem hospitalis suum instituit Instr. orig. Arm. litt C fasc. 1 n. 7. 104 1503 Sept. - Oct: Pius IIP legat hospitali B. Mariae 300 Volumina librorum ac 100 ducatos auri et unum calicem cum patena cappellae suae. Arm. litt A fasc. 6 n. 8 et ind. vet pag. 7. 105 1504 Maii 8: Joannes (Burchardi) episcopus Ortan., Wilhelmus Ab* bas Wyssenburgensis, Joannes Copis, 2 Andreas Wunsedel et
confratres
hospitalis

de Anima
ecclesiae

conveniunt de

constructione

novi chori

et sacristiae

cum

magistro Joanne Nicolai


ita

Mariis et Francisco de Martellis muratoribus,

ut ipsi super

fundamentis jam positis

fideliter et diligenter aedificent

muros

cum

calce et putzulana et lapidibus, nullo

vacuo vel foramine

inutili

remanente. Instr.
voluntate,

tom.

2 fol.
in

34.

106
S.

1504 Augusti 10:


ultima

Matthaeus Oerlach Bavarus, clericus Romanus, sua


electa

sepultura

ecclesia

Mariae

de

Anima cum
alia legat

epitaphio lapideo valoris ducatorum decem, inter


ipsius eccle-

eidem ecclesiae ducatos 50 pro fabrica


Brictium
s.

siae; executores testamenti instituit

Ebrainer, cappelPraxedis,

lanum
Alich

(Antoniotti Pallavicini) cardinalis

Joannem

Leonis Jauriensem, Michaelem Sander Maguntinum, Cyriacum

Warmiensem, Egidium

Frissner de Vmisdal Ratisponenet

107 1504 Nov. 15: Joannes Burchardi episc. Ortan., Joannes Weydemann Olomucensis et alii provisores hospitalis B. M. de Anima ratam et gratam habent Iocationem domus XL, positae in parrochia S. Blasii de Pisciola in regione Parionis, Petro Post pro annua praestatione 65 ducatorum factam. Instr. B tom 2 fol.
32. Cfr. infra n. 130.

Andream Ungenannt Herbipolensem Missenensem. Instr. B tom. 2 fol. 35.


sem,

Georgium

Postel

108

1505 Dec. 16:

Bernardinus Bartholomaei Castelli de Lucca, habitaBaptistae

tor urbis in regione Parionis,

vicae et Jo.

filii,

vendit

cum consensu uxoris suae LudoAmadeo de Montanariis de


in

Rezzo, servienti
pretio

armorum Papae, commoranti


auri in auro largorum,

regione Pontis,

DC

ducatorum

domum

positam
card.,

confraternitati

de Piccolominibus s. Eustachii diac. de Anima adscriptus et protector eiusdem. supra not. ad n. 70 et infra Append. n. 7. * A. 1522 in epum. Terracin. promotus.
esset Franciscus

Olim,

quum

hospitalis B.

Cfr.

!24

Nag], Urkundliches zur Geschichte der Anima.

in

regione

Parionis
1 n. 8.

apud putetim album?

Instr.

orig.

Arm.

litt

Cfasc.

109

1506 Junii 28: Provisores hospitalis B. M. de Anima locant domum XIV nuneupatam, in regione Campi Martii positam, Saulo

quondam Antonii de Senis et eius uxori ac annua CII carlenorum antiquorum. Instr
fasc. 1 n. 9.

filiis,

sub pensione

orig.

Arm

litt

110

1508 Febr. 18:

Joannes Weydemann,

Caspar Wirt, provisores hospitalis

Wilhelmus Enckenvorth et B. M. de Anima, una cum

Joanne Copis, Bernardo Sculteti aliisque locant in emphiteusim Joanni Sander de Northusen, palatii apostolici causarum notario
et

canonico

eccl. B.

M. Virg.

sonis ab eo nominandis et ad

XVI
gione

ducator. auri

domum

Erfforden., pro se et duabus pereorum vitam, pro pensione annua primam nuneupatam, sitam in re-

Parionis

(inter alia)

parochia S. Nicolai in Agone, sub pacto impendendi, infra biennium, 500 ducatos ad melioet

ramenta ipsius domus.


et Instr.
litt.

Instr.
f.

orig.

Arm.

litt.

C fasc.

1 n. 10
111

tom. 1

283.

Cfr. infra n.

114.

1508 Mart. 18:

Area sive Curtile, positum retro domum XXI. hospitalis B. ML de Anima prope ecclesiam S. Simeonis de regione Pontis, a rectore seu commendatario ipsius ecclesiae (Angelo episc. Tiburtino) in emphiteusim perpetuam conceditur Antonio
Prato,
scriptori

Oratia Dei de

apostolico,
litt.

sub annuo canone


n.

XXXV

carlenorum. Instr. orig. Arm.


Provisores
hospitalis
B.

C fasc. 2

IL 112

1508 Maii IQ:

M. de Anima,
ae

ratificantes

locationem emphiteuticam

domus

VIII

hospitalis, positae sub

parochia B. Mariae de Vallicella prope puteum album", mense


Januarii a.

1500 Stephauo Piechel de Allingen de


ducat. auri faetam, concordant

Brixen, pifiliis

stori Rom. Curiam annuo canone XII

sequenti, pro eo et eius uxore ac

sub

cum eodem

Stephano super dieta domo seu muro illius et super viculo 113 medio. Instr. orig. Arm. litt. B fasc. 2 n. 12. 1509 Febr. 5: Joannes Weidman, Wilhelmus Enkenvort et Caspar Wirth, provisores hospitalis B. M. de Anima, redueunt ad XII ducatos annuos et ad vitam dumtaxat Joannis Sander canonem ducator. XVI ab eodem debitum pro locatione emphiteutica

Quam

postca, sicut legitur a tergo ipsius docuinenti, Steffanus et

Marcus

vendiderunt

(Guiielmo Enkenvort) Cardinali Dertusen. qui


n.

illam

dedit hospiUli

Theoton icorurn. Cfr.

136.

1.

Documenta ad ipsum
die

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

25

domus primae
concedunt

tertiana

18. Febr. 1508 eidem facta ac facultatem personam nominandi ad investituram ipsius

domus, eo quod ipse Joannes mille ducatos in melioramentis illus domus expenderit. Instr. orig. Arm. litt. C fasc. 2 n. 13
et Instr.
litt.

tom. 1

f.

289. Cfr. supra

n.

111.

114

1509 Sept. 15:

Wilhelmus Enckenvort, Joannes Sander, Rupertus Spiegel aliique provisores hospitalis B. M. de Anima locant domum VI. nuncupatam, positam in regione Parionis, Theoderico de Eynen, palatii apostolici causar. notario curiali et confratri ipsius hospitalis, ad eius vitam, pro annua pensione L ducator., sub conditione, ut impendat infra annum de suis pecuniis ducatos C in melioramenta eiusdem domus et statim ducatos CC pro fabrica ecclesiae: hos tarnen excomputandos super pensione annua illius domus. Instr. orig. Arm. litt. C

fasc.

2
9:

n.

15 et Instr.

litt.

tom. 1

f.

295.

115

1509 Nov.

Provisores hospitalis B. M. de

obligant ipsum hospitale novae fabricae ecclesiae rum mutuantibus infra quinquennium faciendam. Testes fuere Theodoricus Borchem Paderbornensis, Sigismundus Weber Augustanus, Henricus Bode Mindensis; notarius Jacobus Hubert clericus Leodiensis. Arm. litt C fasc. 2 n. 16 et Instr. litt B
1

Anima supranominati ad solutionem pecuniarum in usum et domus contiguae mutuo accepta-

tom.

f
6:

40.

116
praepositus
ecclesiae
in

1510 Martii
Petri,

Joannes Knyb,

Herbipolen. dioec. per


in

domo

ipsius

Moscatelli de Belforte

suum testamentum (Romae in testatoris) per manus Joannis Philippi scriptoris Archivi Romanae Curiae conpositam
Petri
in

Heynseid burgo S.

fectum, electa sepultura in ecclesia B.

dem

domum suam
s.

sitam extra portam

M. de Anima, legat eiburgo S. Petri et vineam prope Crucem Montis Marii etc.,
s.

Domino Papae 50
fraternitatibus
s.

ducatos pro fabrica ecclesiae

Petri,

con-

Jacobi et sanctae Barbarae et sanctae

Annae

de Urbe binos ducatos, dummodo confratres conducant funus suum ad hospitale Theutonicorum; insuper vult, ut in ecclesia

Campi
fol. 66,

sancti celebrentur 10 missae.

Orig. et Instr.

tom.

Arm.

litt.

C fasc.

n. 17.

117

rum

4 Nomina eorum, qui illas pecunias mutuas dederunt, pecuniarum invenies in Appendice n. 8.

et

quantitatem

ipsa-

56
1511 Apr. 30:
Georgii,

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Raphael (Riario de Ruvere) ep. Ostien. card. S. papae camerarius, decernit, hospitali B. Mariae de Anima, apud quod pulcherrimo opere sumptuoso construitur ecclesia, satisfaciendum esse de legato favore fabricae ipsius hospitalis a Raymundo Card. Ourcensi relicto, modumque satisfactionis huiusmodi statuit. Dat. Romae in Camera apost
die 30. April 1511."

Arm.

litt.

fasc.

n.

10;

et Instr.

litt

B
1511

tom.

f.

43.

118

Wilhelmus de Enkenvort, Joannes Sander et Joannes Schuetz, provisores hospitalis B. M. de Anima, locant in emphiteusim simplicem domum XIV nuncupatum Margaritae de Hoern uxori Cornelii de Zelandia, sub pensione annua trium ducator. auri et sub certis aliis conditionibus, praesertim de melioramentis domus eiusdem faciendis. Instr. orig. Arm. litt. 119 Cfasc. 2 n. 20 et Instr. litt B tom. 2 f. 44. 1512 Apr. 29: Franciscus Nante Mediolanensis, Hieronymi de Pichis civis Romani negotiorum gestor, se obligat pro centum rubris
16:
calcis

Dec

Tyburtinae (pretio 38 ducator. emptis) ad hospitale


Instr. orig.

B.

Mariae de Anima transportandis.

Arm.

litt

C fasc.

n. 22.

1512 Mai 8:

Provisores

(Enkenvort,
sacristia

Sander, Schuetz)
B.

120 una cum

confratribus in

nova

ecclesiae

M. de Anima conhospitalis
S.

gregati magistro loanni Cheminart et Catherinae ejus uxori ac


filiis

natis

et

nascituris
in

domum

ipsius

decimam
Stephani
in

tertiam"
Piscinula

sitam
in

regione Pontis sub parochia

emphiteusim sub certis cautelis, praecipue de faciendis melioramentis, concedunt Instr. B tom 1 foi 300.
121

1512 Maii IQ:

Sancta, uxor Joannis Baptistae de Senis sutoris, pretio

XXXVI
latii

ducator. vendit Joanni de


ci

Kunben

(seu Kunhen), pa-

apost.

extra

causarum notario, vineam trium petiarum positam portam Castelli, in contrada Montemario, sub annua
litt.

responsione sex barilium musti. Instr. orig. Arm.

C fasc

3 n

21.

1512 Maji 22:


Schuetz)

Provisores hospitalis B. M. de

122 Anima (Enkenvoirt et


s.

dominum Lucam

Conraiter presbiterum
in

Stephani

Constantiensem deputant

procuratorem
hospitali

exigendum florenos 518 eidem

exactorem ad ab oppido S. Oalli


et

Constantien. dioec. solvendos, recollectos occasione jubilaei ibi-

dem

publicati et ecclesiae

de Anima per Camerarium Urbis

1.

"Documenta ad ipsum

liospitale B.

M. de Anima

pertinentla.

"27

computum legati florenorum 1026 eidem ecclesiae Raimundum S. Mariae Novae Cardinalem Ourtzensem facti. Instr. B tom. 2 fol 52. Cfr. n. 103 et 118. 123
assignatos in

per

1503-1513 Julius II vivae vocis oraculo concedit indulgentiam plenariam visitantibus ecclesiam hospitalis B. M. de Anima a
solis Dominicae 24. NoArm. litt. A fasc. 6 n 9. 124 1513 Apr. 30: Provisores hospitalis B. M. de Anima impetrant litteras monitoriales contra Albertum de Fidelibus ac eius gene-

primis

vesperis

usque ad occasum

vembris.

Ex

Ind. vetust. p. 8,

rum, usurpatores duarum


ad Puteum album
Orig.
ipsi

partium
in n. 23.

Alberto

domus ejusdem hospitalis emphiteusim concessae.


125
S.

Arm.

litt.

C fasc.

1513

Jul.

11:

Raphael episc. Ostien. Card. ,is

Oeorgii, Camerarius

Papae, ex mandato Leonis


officiales hospitalis B.

PP. X. concedit, ut provisores ac


et

M. de Anima ex annatis

communi-

servitiis beneficiorum, monasteriorum et ecclesiarum Oermanicae Nationis decem ducatos pro quolibet centenario recipiant, donec summam mille ducatorum rhenensium eidem hospitali per Melchiorem (de Meckau) Cardinalem Brixinen.

bus

legatam consequantur. Litterae patentes orig. Arm.

litt.

Afasc.

3
1513

n.

14. Cfr. n.

127.
tit.

126
S.

Jul.

13:

Leo PP. X. ad preces Matthaei (Schinner)

Po-

tentianae presb. Card. lis Sedunen., qui hospitalis B. Mariae de

Anima commodis rebusque plurimum


spitalis

studet", ac eiusdem hoprocuratorum confirmat testamentum Melchioris Car-

dinalis Brixinen., qui fabricam

ecclesiae

illius

hospitalis

hae-

redem
xinen.,
tali

instituerat,

ac universis praesulibus saecularibus mandat,

ut auctoritate

apostolica
infra

quatenus

satisfaciant

vel

moneant debitores ipsius Card. Bri20 dies de eorum debito eidem hospisuper eo concordent sub poena excomet

municationis; rogat insuper Fridericum

Oeorgium Saxoniae

Duces,

sub quorum

temporaii dominio

debitoribus

degunt, ut

eidem
an.

hospitali

adesse velint Dat.


die

Romae
pontific.

ap. S.
I.

nonnulli ex eisdem opportune favere et Petrum sub annulo Piscatoris

P. Bembus. Arm. litt. A 6 n. 11 et Instr. litt. B tom. 3 f. 68. 127 1513-1521: Leo PP. X. indulgentias concedit porrigentibus manus adiutrices seu eleemosinas pro nova fabrica ecclesiae et hospitalis B. M, de Anima; facultates quoque et privilegia quaedam tribuit nuncio seu quaestuario illarum eleemosinarum colligen-

13

Iulii

1513

^8

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

darum causa
6
n.

provisoribus deputando.

Arm.

litt

fasc.

128 1515 Jan. 3: Balthasar de Aldendorff, maritus Barbarae de Norimberga, Bernardum Sculteti provisorem hospitalis B. M. de Anima
12 et
Instr. litt
tont.

90.

procuratorem

suum

instituit

ad

seu reintegratione possessionis

eidem
1515 Nov.
1

hospitali donatae. Orig.

agendum super restitutione domus Tunis S. Catherinae* Arm. litt. C fasc. 3 n.24. 129
in-

(Viterbii):

Leo PP.
ut

supplicationibus sibi porrectis

clinatus committit

sarutn
talis

auditori,

Mercurio de Vipera, S. Palatii apostolici cauconcedat provisoribus ecclesiae et hospi-

M. de Anima licentiam dandi in emphiteusim domum XII. Petro Post (de Leyden Trajectens. dioecesis) aurifabro ad ipsius Petri ac uxoris et filiorum vitam. Arm. litt. A fasc. 6
B.

n.
n.

13 et Instr.
131.

litt.

tom.

f.

57. Cfr. supra n.

108

et infra

130
Provisores hospitalis B.
ipsius
hospitalis

1517 Marl 17:


siones

domorum

M. de Anima cedunt penXI. mae et XII. mae Wilhelmo


qui diversis vicibus peecclesiae
n.

Enckenvoirt Protonot. Apostolico


cunias usque ad
B.

etc.,

summam

400 ducatorum pro fabrica

M. de Anima mutuo

dederat.
n.

Arm.

litt.

C fasc.

52

et

Ind.

vetf
18:

50. Cfr. supra

130.

131

1518 Febr.

Maximilianus

Imperator,

considerans

dilectionem
et

Friderici

III.

Imperatoris patris sui erga ecclesiam, hospitale

confraternitatem B. Mariae de

Anima

(cui confratern itati ipse ad-

scribi voluit), ut fabrica ecclesiae ac

domus eiusdem

hospitalis,

dudum sumptuose
ficiatur, cultus

per

eandem

confraternitatem incoepta, per-

divinus ac hospitalitas

conservetur et augeatur,

possessiones ac bona ecclesiae et hospitalis


confratres in ipsorum
Iestentur: inhibet
litatis

manuteneantur,
declaratione

et

bonorum

administratione a nemine mo-

universis et singulis
et

sub

nul-

quorumcumque actorum
et

attentatorum,

ne

hospitale,

necnon possessiones ac bona eiusdem molestare praesumant, ipsamque ecclesiam, hospitale


confraternitatem
confratres

ac confraternitatem sub sua

et S.

Romani Imperii

protectione

recepit; committens Alberto Pio Comiti Carpensi ac aliis pro tempore existentibus apud S. Sedem Rom. Imperatoris oratoribus, ut ad requisitionem illius conf ratern itatis ecclesiam ipsam, hospitale et confraternitatem ac bona eiusdem contra quosvis molestantes defendant et tueantur, absque novo sui et successorum suorum mandato. Dat in civitate nostra Imperiali

I.

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

29

Augustana XV. a mensis Februarii An. 1518." Diploma orig. (subtracfo sigillo), quod integrum exhibebitur in Appendice, Arm. litt A fasc. 5 n. 18 et Instr. litt B tom. 3 f. 77. 132 1518 April. 18: Bernardus Sculteti, Joannes Schuetz Pragensis et Wilhelmus Beringer, provisores hospitalis B. M. de Anima, recipiunt a Oasparo Wirth in depositum 82 ducatos, qui, si non repetiti fuerint ab eodem O. Wirth, remaneant titulo donationis eidem ecclesiae et hospitali. Instr. B tom. 1 fol. 305. 133 1518 Juli 29: Bernardus Sculteti praepositus Stettinen. ac decanus ecclesiae Wormatien., Papae cubicularius, habitans in regione Parionis, electa sibi sepultura in ecclesia hospitalis B. M. de Anima in sepulcro novo, quod sibi construxerat, haeredem instituit ipsum hospitale seu ecclesiam. Instr. orig. litt C fasc.

n.

27

et Instr

litt.

tom. 1

f.

368.

134

1518 Dec. 29:

Theodoricus de Eynem, praepos. eccl. SS. Simonis et Judae Oo slariensis, Joannes Schuetz et Wilhelmus de Beringen, provisores ecclesiae et hospitalis B. M. de Anima, cum Joanne
transactionem ineunt,
ita

Ant. della Porta eiusque -uxore Pacifica


ut ipsi ecclesiae
in

dimittatur

possessus

doms

signatae nu-

mero X,
hospitale

positae

regione Parionis apud

Puteum album",

autem

titulo

alimentorum promittat se dictae Pacificae

ad ipsius vitae tempus annuos ducatos 18 persoluturum. Instr.

135 Anima) fiunt pacta sponsalitia M. de inter Stephanum de Montanariis, de regione Pontis, sergentem armorum Papae, et Caeciliam filiam Simonis de Romieda sergentis. Instr. orig. Arm. litt C fasc. 3 n. 28. Cfr. n. 109. 136 1519 Aug. 17: Joannes de Corrado, quondam Joannes fornarii de Genotzen (Onotzheim) Eisteten, dioec, pistor in regione Parionis, electa sibi sepultura in ecclesia B. Mariae de Campo sancto, quae pro funerali et servitiis divinis ibidem faciendis
tom, 1 fol 312, tom.
(In

69.

1519 Maii 28:

ecclesia B.

10 duc. recipiat, ac haerede instituto

Thoma

fratre

suo, legat
filiae

unam domum positam


cui, si

in

illa

regione Antoninae

suae,

prolem legitimam vel moriatur in aetate pupillari, substituitur pro una parte ipsius domus ecclesia et hospitale B. Mariae de Anima/ pro altera parte ecclesia Campi

non habeat

In Indice

vetustiori

additur:

ad cuius

(id

est
*

ecclesiae et hospitalis)

fa-

vorem

possessio subsequuta est an. 1538 die 22.

X bri

30
sancti
et

Nagl,

Urkundliches zur Geschichte der Anima.

pro

tertia

parte schola

pistorum, cuius scholae

ca-

pellae

visitationis B.

M. V." idem Joannes 10 ducatos

legat;

qui insuper vult, ut in qualibet Septem ecclesiarum principalium


in

Urbe

et extra eius

missae.

Arm.

litt.

C fasc.

moenia existentium Septem celebrentur 3 n. 29 et Instr. tom 1 litt Bf.


137
clericus Augustan. immittitur in pos-

364-366.
1519 Sept. 10:
sessionem

Oaspar Langer

domus quondam

Joannis Langer, positae in regione


et litt

Arenulae prope

Campum
legatae.

florum

hospitium Campanae,

sibi

ab eodem Joanne
litt.

Arm.

fasc.

n.

30

et Instr.

1520

138 Copis Leodiensis, protonatarius ap ,i<nis ac litt apost arum corrector et abbreviator de majori praesidentia, Joannes Inghenwinkel praepos. Xanten. Colon, dioec, item Wilhelmus de Enkenvoirth, Joannes de Beka Cameracen., Theodoricus de Eynem, Christoforus de Schirdingen Herbipolen., Joannes Sander Moguntin., Oeorgius Dinnelborch Traiecten., Wolfgangus
tom.
f.

88.

Jul. 15:

Joannes

Boler,

Joannes

Bieten

praepos.

in

Gotha Magunt, Joannes

concedunt in emphiteuAngeli de Bubalis domicelli sim Franciscae de Cupis, uxori Romani, et nobili adolescenti Christophoro de Bubalis, eorum
Kantenbruer,
confratres
hospitalis,
filio,

et

ad ipsorum vitam, domus XV.


in

et

XVII.

sibi

invicem
Agonis,

contiguas, positas

regione

Parionis

prope forum

sub annuo canone LXX ducator. et aliis pactis, et praesertim quod exponant in earumdem domorum melioramentis, infra
biennium,
nalis

ducatos

et

quod

dieta Francisca efficiat, ut Cardi-

Joannes Dominicus de Cupis cedat


hospitali

ipso

super incorporatione
facienda.
1

quam habet cum dietarum domorum suo


liti,

palatio, cui sunt contiguae,

Instr. orig.

Arm.

litt

fasc.

n.

31 et Instr. litt

tom. 1

f.

306.

139

1521 Ort. 25:

Oaspar Langer, clericus Augustan. dioeces., vendit Joanni Buren, decano ecclesiae S. Joannis Maguntin., domum contiguam hospitio Campanae, in regione Arenulae ad manum

Die 11. Aug. 1520 Angelas de Bubaiis dorn icellus Romanus ratificat illara concessionem emphyteuticam uxori suae Franciscae de Cupis et Christophoro filio faetae (Instr. orig. Arm. C, 4 n. 32) et eodem fere tempore Joannes Dominicus de Cupis s. Joannis ante portam lat. presb. card. Tranensis, ut eadem concessio ad effectum deducatur, traetatibus cum provisoribus praedicti hospitalis habitis renuntiat (Cedula orig. Arm. A, 6 n. 14 et Instr. B, 3 f. 92).
1

I.

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

31

sinistram introitus ipsius hospitii, una

cum
4

antiqua
n.

turri,

pretio

CCCCXV
lf.343.
1522 Febr. 23:

ducator.

Arm.

litt.

fasc.

33

et Instr. tom.

140

Adriana de Saladinis, Veneta, aeeeptos testatur centum ducatos sibi mutuatos a Oaspare Langer; ipsaque et Gregorius de Epiphaniis, scriptor Romanae Curiae, declarant se
debitores Joannis Buren in
litt

XXX

ducatis.

Instr.

orig:

Arm.
141

C fasc.

n. 34.

1522 Sept. 15:

Petrus

episc.

Cervien.,

Urbis

Gubernator,

mandat

Theutonicorum (sicut et aliarum Nationum), ut de coetero infirmos quoslibet de sua Natione reeipiant ac sustentent vel eos de congrua subventione provisos ad hospitalia et alia Urbis loca similia mittant: idque sub poena 200 ducatorum qualibet vice et pro quolibet infirmo. Instr. litt.
rectoribus hospitalis

tom.

fol. 98.

142
regione
in
S.

1522 Sept. 16:


tor,

Nicolaus Franck de Beymef Herbipolen. dioec. suin

comrnorans
S.

Eustachii, suo testamento legat


B. Mariae de autem Margaritae omnia bona sua pro duabus

conf ratern itati

Annae
ducatos

ecclesia

hospitalis

Anima
tertiis

institutae

tres;

post obitum

Guttingher uxoris suae relinquit

partibus confraternitati ac hospitali eisdem.


litt

Instr.

orig.

Arm.
1524 Sept.

C fasc.

n. 36.

143
praepos.
Goslar. Hildesien,

8:

Theodoricus de Eynem

dioec. et Jonnes Sander, provisores hospitalis B.

M. de Anima,

concordant
in

cum Dominico de

Marianis de Papia, tabernario

Urbe apud puteum album, super fabrica domus eiusdem in duobus muris {seil, domorum IX. et XII.) ipsius hospitalis. Instr. orig. Arm. litt. C fasc. 4 n. 37 et Instr. litt B tom. 1 f. 361. 144
Dominici

1524 Nov.

16:

guntin., electa

Johannes Buren decanus ecclesiae S. Johannis Masibi sepultura in ecclesia B. Mariae de Anima,

legat hospitali contiguo

domum

prope hospitium Campanae"

Stephanus Sturm
illius

jussor venditioni
talis

domus.

2 In quo legitur: tamquam minus necessarium."


3

Langer die 28. Febr. 1522 accedit tamquam fideInstr. orig. Arm. C, 4 n. 35; Instr. B, 1 f. 346. Hoc instrumentum non fnit regestratum in libris hospialias

non fuit multorum

regestratum."

De hoc legato partim fttit soiutum, ideo Nihilominus documentum non inutile ob recensionem legatariorum praesertim Theutonicorum tunc in Urbe degentium.
tergo

instrumenti legitur:

32

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

ad

Campum

Florum positam, cum onere annui

anniversarii;

quod

hospitale

demum
sibi litt

in residuis suis bonis,

post executionem
duplex

aliorum legatorum,

haeredem

instituit.

Instr. orig.

exemplar Arm.
Cfr. n.

Cfasc.

n.

38

et Instr.

litt.

tom. 1

339.

146.

145

1525 Martii 10: Provisores hospitalis B. M. de Anima concedunt domino Qaspari Wishan, clerico Misnensis dioec, in Rom.
curia

causarum procuratori,

domum
in

XVIIII, olim Joannis Buren


ipsius

apud hospitium Campanae"


veteris

emphiteusim ad vitam
carleni)
et

Gaspari pro annuo canone 40 ducatorum de carlenis monetae


(pro quolibet ducato

decem

quod
et

teneatur
fabrica

pro melioramentis 50 similes ducatos expendere


ecclesiae
fol.

pro

novae mutuo dare


n.

alios ducatos 50. Instr.

tom.

360. Cfr.

145.

146

1526 Apr. 19:


lonien.,

Joannes de Beka, praepositus eccl. s. Andreae Coemit domum positam in regione Trivii, in conspectu

ecclesiae SS. Apostolorum, a Petro Paulo filio qu.

Dominici de

Massio de Leis, qui vulgo dicitur: Palutius de Massiis de Casali " Instr. orig. Arm. litt. C fasc. 4 n. 40. 147 1527 Sept. 5: Joannes Sander de Northausen, canonicus Erforden. Moguntinae dioec, provisor hospitalis, nomine hujus accipit

domus sitae apud SS. Apostolos olim Joannis de Beka Coloniensis, qui illam vi testamenti ecclesiae et hospitali 148 de Anima donaverat. Instr. B tom. I fol. 367. Clemens PP. VII indulgentiam perpetuam conces1527
possessionem
.
. .

sit

singulis
Sept.

annis in die translationis ossium Hadriani PP. VI.

(11.
litt.

1527 peractae). Arm.


/.

litt.

fasc.

n.

18 et

Instr.

tom. 3

98.

149
tradit exet

1527 Febr. 11:


B.

Bartholomaeus Lante lapicida Florentinus

timationem laborum

expensarum

in constructione ecclesiae

Mariae de Anima
27.

bus
tatur.

Maii

et 20.

Instr.
f.

orig.

in residua summa 342 ducatorum ac dieNov. 1528 ducatos 242 se recepisse tesArm. litt. C fasc. 5 n. 41 et Instr. litt. B

tom. 1

353-356

et 358.

150

1527 Maii 15:


scriptor,
tale
S.

Andreas Buel

clericus Herbipolensis, in

Rom. Curia

testamento suo reliquit haeredem universalem hospi-

Mariae de Anima, cui etiam legavit catenam auream

Hie

Palutius

illam

domum
n.

21.

Nov.

1525

Jacobo de Zambeccariis

acejuisierat (Instr. orig. C, 4

39).

I.

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

33

valoris 24

ducatorum

et

tunicam nigram,

diebus

festivis

solebat portare. Instr.

tom.

quam 2 f.

ipse testator
75.

151

1527

Julii

IQ:

Oaspar Weyshan

clericus Misnensis dioec, electa sibi

sepultura in ecclesia B.

M.

V. de Anima, legat eidem ecclesiae


fecit

omnia melioramenta, quae


habitat,

in

domo

hospitalis,

quam

in-

pretio

nis

tantum
23:
sibi

600 ducatorum, dum ipse ex contractu 40 ducatos impendere debebat. Instr. B


Siessinger,
in

locatiotont.

fol. 106.

1527

Julii

Margarita
sepultura

famula
B.

Casparis

152 Weyshan,

electa

ecclesia

M. de Anima, testamento

suo

in

domo

Oasparis

Weyshan

praesentibus Jo. Scheffer et

Olivero de Rinner condito legat hospitali de Anima unam catenam auream valoris 22 aureorum et ultra, unum chifum argenteum oblongum, annulos aureos quattuor valoris 15 duc.

aureorum.
fraternitati

Item legavit confraternitati

s.

Annae Alemanornm
;

omne argentum repertum ad conficiendum calicem item conBarbarae Alemanorum unam catenam valoris 6 s. ducat. etc.; item beatae Mariae in Campo Sancto de Urbe
1527 Aug. 21:

153 B tom. 2 foL 77. Wilhelmus Cardinalis Dertusen. litteris Fontanae 21. Aug. 1527 ad Theodoricum Eynem et Joannem Sander, provisores hospitalis et ecclesiae B. Mariae de Anima, directis
duc. quinque. Instr.

conqueritur,

quod

illi

post ipsius recessum nonnulla cadavera

permiserint sepeliri in choro ecclesiae hospitalis nostri (sicut


dicit),
rit,

Ex
in

de coetero hoc fieri prohibet, adjungens se, cum adeuna cum ipsis conditurum statutum desuper observandum. nota vestustioris descriptionis tabularii pag. 10, exscrlpta
et
litt.

1528 Sept. 26:

A fasc. 6 n. 19. 154 Clemens PP. VII. committit episcopo Casertan., ut praeviis duabus monitionibus excomrnunicationis sententiam hospitalis proferat contra detinentes bona et scripturas et ecclesiae B. M. de Anima. Significarunt nobis." Dat. Viterbii etc. VI. Kai. Octobr. Pontific. anno V. Bulla orig. Atm. litt. A 155 fasc. 3 n. 15.
Arm.
Guillelmus (de Enckenvort)
et
tit.

1531 Oct. 30:

SS. Jo. et Pauli presb.

Card. Dertusensis

Petrus Vorstius Rotae auditor ac Joannes

Lemeken, provisores ac confratres hospitalis S. M. de Anima; necnon Joannes Plebis, Henricus Strick, Henricus van den Cruck de Frankfordia pistor, officiales ac provisores Campi Sancti; et Nicolaus Cathen pistor Alemanus, Joannes de Hose
Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima,
3

34

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

etiam pistor Alemanus, officiales societatis

et confraternitatis pis-

torum Theutonicorum, pro tertia quisque parte locant domum XXII nuncupatam seu furnum, ad eos siiniliter pro tertia parte spectantem, Thomae Conradi pistori Alemanno regionis Parionis pro annua pensione XV ducatorum. Instr. orig. Arm. litt. C 156 fasc. 5 n. 43; Instr. litt B tom. 2 f. 99.
1533 Januarii 23:
hospitalis
B.

Hermannus

Groll

clericus

Maguntinus, provisor

M. de Anima, cum consensu Martini Lupi comprovisoris locat domum XL apud Clavicam prope sanctam Luciam in regione Pontis ad decennium pro annuo canone 157 50 ducatorum aureorum. Instr. B tom. 3 foL 424. 1533 Martii 27: Heredes Johannis Copis, episcopi Terracinensis, Guillelmum tit. SS. Joannis et Pauli presb. Card, et alios constituunt procuratores suos ad capiendam possessionem domorum Romae existentium ad eundem Johannem Copis spectantium, et praesertim ad tractandum et concordandum super cum provisoribus hospitalis B. Mariae de Anima. Instr. illis orig. Arm. litt B fasc. 5 n. 44, Cfn n. 160 et 161. 158 1533 April IQ: Ouglielmus (Enkenvoirt) Card. Dertusensis, protector hospitalis de Anima, et Petrus Vorstius, Joannes Ingenwinkel,
1

Hermannus

Croll, scriptor archivi et


et Jo.

provisor,

Adam

Richardi

decanus Bonnensis

Lemeken, confratres

hospitalis

de Anima,
Gaspa-

locant et titulo locationis concedunt

domum, quam

olini

rus Wirt inhabitabat,

domino Marti no

Lupi, notario Rotae (cum

conditione meliorandi

domum
2 foi

etc.)

pro annuo canone 25 duc

aureorum.
1535 Maii 18:
clesia B.

Instr.

tom.

101.

159
illius

Procuratores heredum Joannis Copis episcopi Ter-

racinen. pro sepultura et

memoria

construenda

in

ec-

B.

M. de Anima ac pro omnibus, quae idem hospitale M. praetendere posset super eiusdem episcopi hereditate,

cedere promittunt hospitali duas


episcopi,

domos

hereditarias eiusdem

unam magnam parvam, sibi contiguas prope Turrim Sanguineam; provisores autem promittunt suis
et alteram

expensis

easdem domos vindicare a detentoribus earum, ac


pretii

inde earum
orig.

medietatem

dictis

heredibus tradere. 2

Instr.

Arm.

litt

C fasc.

n.

45

et 45a.

160

Anima
'

Teut. de

Aug. 1527 defuncti. Cfr. supra n. 106 et lib. Confr. Urbe (Romae et Vindobonae MDCCCLXXV) p. 255. Supplicatio cum signatura Papae in Instr. tom. 3. cit.
Die
15.

B.

M. de

I.

Documenta ad ipsum

Hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

35

1535

Jul. 9:

Paulus
et

PR

III.

confirmat conventiones initas inter pro-

visores

heredes Joannis Copis episcopi Terracinen.

super

juribus ecclesiae B.
tura ac

M. de Anima pro eiusdem episcopi sepuldebitis,


et

memoria" ibidem construenda

super

aliis

praetensionibus hospitalis in bonis ejusdem episcopi, praesertim


rationelocationis cuiusdam

domus, ad hospitale pertinentisdudum


iidem
heredes cesserunt
contiguas positas in regione Pontis,

eidem

factae,

pro

quibus omnibus
sibi

hospitali

duas domos

quae fuerant
a perito
Dat.

ipsius episcopi,

quarum quidem domorum


Ulis

pretii
erat.

aestimandi medietas

heredibus consignanda
Idus
Jul.

fasc.

Romae apud S. 6 n. 20 et Instr.


1:

Marcum
litt

VII.

an.

I.

Arm.

litt

tom.

f.

285}
episc.

161

1540 Martii

Martinus

Lupi,

Petrus

Vorstius

Aquen.*

et

Cornelius Hemstede

scutifer,

provisores ecclesiae B. M. V. de

Anima, locant domino Jacobo a Quercu mercatori Rom. curiam sequenti in quadriennium domum XXIII. pro annuo canone 100 ducatorum, quam summam illico recipit magister
Joannes Magane
in computum sallarii sibi debiti marmore allare majus in ecclesia B. M. de pro construendo ex Anima una cum sepultura b. m. Wilhelmi Cardinalis Dertusensis. Instr. B tom. 3 foi 162. 162

architectus

1542 Jun.

6:

tea adjudicatam

Jacobus della Cercha, mercator Flander, domum cum stufa, positam Romae in regione
.

sibi
. .

an-

.,

pro

summa CC ducatorum
dioeces.
(cfr.

cedit

Cornelio Hamestede Trajecten.

idem Jacobus 163 1543 Nov. 21: Petrus Vorstius, Joannes Hominis, Joachimus Latroff (canonicus Magdeburg ), provisores hospitalis S. Mariae de Anima, Francisco de Cocchitis ad tempus vitae stupham et domum positam in regione S. Eustachii, cui ab uno latere bona societatis calceolariorum (Teutonicorum) de Urbe, retro bona hospitalis S. Andrae seu ecclesiae de Anima sunt contigua, annuo canone scutorum 50 concedunt. Instr. B tom. 2 foL 142. 164 1544 Sept. 11: Provisores hospitalis B. AI de Anima constituunt procuratores Gasparem Hoier etjoannem Hominis ad recuperandum bona eiusdem hospitalis praesertim in Patrimonio nqminatim vero in territoriis Viterbii, S. Petri consistentia, Roncilionis, Monteflasconis. Orig. Arm. litt C, fasc. 5 n. 48. 165
n.

162), cuius fuisse illam


litt

summam

declarat

Arm.

C fasc.

n. 47.

Quae concordia

ratificatur 23. Jan.

1536 (Arm. C, 5
a.

n. 46).

Acqui, electus 20. Febr. 1534, obiit

1549*

36

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der

Anima

1546 Jan. 19:


spitalis B.

Thomas Cadamustus, jurium


III.

et

medicinae doctor
ho-

ac Pauli PP.

physicus, se

constituit

debitorem favore

M. de Anima
positarum

domorum
hospitali

duamm prope Turrim Sanguineam, dudum eidem


in scutis

670 pro pensionibus

ab heredibus Joannis Copis episc. Terracinen. natione Germani cessarum, dictumque hospitale recognoscit dominum
1

phiteusim

earundem domorum, quarum maior ex nunc locatur in emAntonio Cadamusto nepoti ipsius Thomae. Instr. minuta, absque notarii subscriptione, Arm. litt A fasc. 6 n,

20 B
sores

et Instr. litt

tom.

f.

144.

166

1546 Februarii
olim
S.
b.

14:

hospitalis B.

Joannes Hominis et Cornelius Hamstede, proviM. de Anima, emunt medietatem domus


sitae

m. Cardinalis Dertusensis
Gallorum,

intra

bona
ipse

ecclesiae

Ludovici
et

quam

medietatem
ipsi

Cardinalis
suis
testa-

Michaeli

Godefrido de

Enkenvoirt nepotibus
hospitali

mento
tom.

reliquit, altera

medietate

legata.

Instr.

2 foi

154.

167
III.

1546 Sept. 23:

Paulus PP.

confirmat emptionem medietatis dua-

rum domorum contiguarum positarum apud Puteum Cor* vorum", in regione Campi martii, factam per hospitale ab
heredibus Wilhelmi Cardinalis
IX. Kai. Oct. anno XII.
litt.
2

Dertusensis, qui

dudum
22

aliam

medietatem eidem hospitali testamento reliquerat

Dat. Assisii
et Instr,

Arm.

litt.

A, fasc. 6

n.

B
2:

tom.

f.

289.

168

1546 Nov.

III causam inter Alexandrum ac alios de duarum domorum b. m. Cardinalis Dertusen., ex una, et hospitale B. M. de Anima, ex altera parte, super iisdem domibus vertentem praesidenti et clericis Camerae 3 Arm. litt. A fasc. 6 n. 23 et Instr. litt B Apost. committit. tom. 3 / 290-293. 169 1547 Aug. 26: Cornelius Haemstede scutifer apostolicus et Theodoricus de Palude, provisores hospitalis B. M. de Anima con-

Paulus PP.

Rufinis,

inquilinos

Qui Thomas
hospitali
et
s.

diac. S. R. E. card. illas

forminm
6 n. 21
2

Joanne episc. Sabinen, et Nicoiao S. Mariae in via lata duas domos, quas detinet, vigore trium sententiarurn conMariae de Anima relaxare mense 1546 (?) jubetur (Arm. A.
a

Ind. vetust. pag. 10).

cum

quae hac de causa Sunirno Pont, porrecta erat et quae I. c. asscrvatur, enarratur, Cardinalem Dertusen. unan cappcllam construxisse in ecclesia hospitalis eamque picturis et ornamentis oniasse. 3 In supplicatione hac de causa facta adest signatura sequens: ^Placet D. N. Papae. B. Card. Ouidiccionus."
In supplicatione,

signatura Ejus firmata

I.

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

37

Martinum Constantinum clericum Leodiensem procuratorem ad litem inter ipsum hospitale et Alexandrum ac Aurelium de Ruffinis super quadam domo ortain. Arm. litt. C fasc. 5 n. 49 ac fasc. 6 n. 51 et Instr. litt B tom. 3 f. 196. Cfr. n. 167-169. 170 1547 Sept 10: Elisabeth Levenaix de Stettyn Alemanna, electa sibi sepultura in ecclesia B. Mariae de Anima, inter cetera non
stituunt

pauca legata legat hospitali seu conf ratern itati


scuta

B.

et

Matri" hospitalis

S.

Andreae, ubi

M. de Anima moram traxit,

scutum unum; heredem autem universalem instituit Angelum Bevilacqua Papae massarium. Arm. litt. C fasc. 5 n. 50. 171

1549 Mart. 20:


spitalis

Philippus Archinto, Vicarius Papae, ex commissione

apostolica confirmat,
B.

quod die 9. Sept. 1548 provisores hoM. de Anima Antonio Bartholomaei de Carpano,
et

armarolo Florentino

Urbis incolae, ad tertiam generationem


via,

et apothecas divisam, positam quae a cloaca S. Luciae tendit ad puteum album), sub annuo canone XXII scutorum locaverunt. Instr. orig. Arm. litt C fasc. 6 n. 52. 172 1550: Jodocus Holofilter episc. Lubicen. et Caspar Hoyer, provisores ecclesiae B. M. de Anima, locant ad tempus vitae Ottoni Truchsess de Waldburg tit. s. Balbinae Cardinali Augustano domum in regione Parionis intra bona ecclesiae sitam annuo canone 60 scutorum aureorum. Instr. B tom. 2 fol. 204. 173 1551 Nov. 26: Cornelius Hemstede scutifer aplcus. testamento suo sepulturam in eccl. B. M. V. de Anima prope altare eligit Barbarae et relinquit eidem ecclesiae decem scuta in auro s. ultra scuta 48, quae in dotem filiae suae Lucretiae de Valle sponsae Pauli de Vicovaro aurifabri legata favore hospitalis de Anima impendi possent, 4 si ipsa Lucretia aut ejus soror Julia innuptae morerentur. Instr. B tom. 3 fol. 209. 174 1551 Dec. 5: Caspar Hoyer et Jo. Hominis, provisores hospitalis B. M. de Anima, locant Marco Antonio de Innocentiis unam domum ipsi hospitali contiguam (primam), valde tarnen ruinosam, pro annuo canone scutorum 90 et cum anticipata solutione scutorum mille pro aedificatione quartae partis dictae domus. Instr. B tom. 2 fol 226. 175

domum
in

X, in duo apartamenta
(in

regione Pontis

Id

quod factum

est.

58

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

1553 Apr. 14:

Philippus Archinto, Vicarius Papae, confirmat, quod

ab Hermanno Leti retrocessio domus sitae de Copellis, sibi in emphiteusim concessae sub die 23 Martii 1551, facta est, et ratificat, quod eidem Hermano ac Antoniae de Sanctis, eius uxori, ad 3. generationem domus XXIII (die 29 Iunii 1534 a Cardinali Dertusen. pro dote capellae Adriani VI. hospitali B. M. de Anima donata), posita in platea de Flisco, ubi dicitur Mons Leonis" in regione Parionis, sub annuo canone L ducator. a provisoribus eiusdem hospitalis locata est. Instr. orig. Arm. litt C fasc. 6 n. 53 et
die 12 Maii 1552
S.

ad

Salvatorem

Instr. litt

tom.

f. 118.

176

1554

Iulius

PP.

III.

concedit

indulgentiam plenariam

visi-

tantibus ecclesiam S. Mariae de

Anima

die 25 Novembris,

an-

niversario consecrationis eiusdem

ecclesiae.

Arm.

litt.

fasc.

177 6 n. 24 et Instr. litt B tom. 3 f. 239. 1554 mense Iulio: Provisores hospitalis B. M. de Anima domum seeundam hospitalis domui episcopi Camerinensis contiguam, quae domus honorabile membrum hospitalis existit, at in

plurimis locis

reparatione indiget, provisoribus et confratribus

ipsius hospitalis tarnen

ratione

ex nunc paratam peeuniam pro repanon habentibus", Ottoni de Wachtendonck clerico Leodiensi J. U. D. et Archivi scriptori pro annuo canone 80 scutorum cum exbursatione" scutorum tercentornm in repailla

tionem ipsius domus impendendorum locant. Instr.


f.

tom. 2

237.
B.

178

1554 Augusti 17: Provisores hospitalis

M. de Anima
et

concedunt
et

domum XL

ante ostium templi Pacis, imperfeetam

ruinam

minantem, haeredibus Baltasaris Olgiati


Desiderio Olgiati pro annuo
intra

nomine

ipsonim

canone 90 scutorum, qui canon decennium post completionem fabricae domus augeri non

valeat,
et ultra

dummodo

ipsi

conduetores

summam

mille scutorum
intus

et

impendant pro reparatione ipsius domus eamque extra toto locationis tempore manuteneant". Instr. B
243.
Provisores ecclesiae B. M. de
in

tom.

fol.

179

1554 mense Octobri:


Urbis professori
tiam

Anima
in

Realdo

Columbo Cremonensi
generationem
in

medicina
in

doctori

et

Sapientia
ter-

domum

regione Pontis sitam usque ad

emphiteusin

concedunt,

ita

tarnen,

ut

impendat mille scut pro reparatione domus ruinam minantis et insuper annuum canonem scutorum 33 solvat atque alia

I.

Documenta ad ipsum

hospitale B.

M. de Anima

pertinentia.

39

onera subeat, inter quae


ut curet

illud,

quod

ipse conductor teneatur,


in

depingere aut depingi facere

facie

dictae

domus

imaginem nostrae Dominae cum Christo in ulnis ac hinc inde duabus animabus." Instr. B tom. 2 fol. 246. 180 1557 Febr. 22: Alexander Junius (auditor rotae) et Jo. Menscher alias Hominis, provisores ecclesiae de Anima, locant domum IV a m fratribus Desiderio et Bernardo Olgiati ad novennium pro annuo canone scutorum 125 in auro. Instr. B tom. 2 fol. 250.
.

Cfr. n.

179.

181

1557 Febr. 26:


sibi

Alexander Ruffinus, electus Melphiensis, declaratur a divinis suspensus, eo quod non solvit pensionem pro domo
emphiteuticata,
posita
ecclesiae S. Ludovici nationis Gallorum,

de Anima pertinente.
Cfr. n.

plateam ad hospitale B. Mariae Copia auth. Arm. litt. C fasc. 6 n. 54.


in

regione Columnae ad

169

et

170.
ecclesiae
in

1558 Febr. 21:

Provisores

de Anima

supradicti

182 emunt
S.

domum
cui
cifixi

sitam in

Urbe
latere

regione Pineae prope S. Marcurn,

domui ab uno

contigua est

domus monialium
Instr.

Crufol.

Teutonicarum, pretio 340 scutorum.


7:

tom.

251, 270.

1562 Oct.

Anna Huldinetz Mildeburgensis, degens


hospitalis S. Andreae, testamento

in

183 Urbe in
in

domo

suo

eligit

sepulturum

ecclesia S.

ipsi ecclesiae, exceptis vestibus,

Mariae de Anima, relinquens bona sua (non multa) quas relinquit mulieribus TeuS.

tonicis
fol.

in

hospitali

Andreae degentibus.

Instr.

tom.

253.

184
in die anniversario dedicationis ipsius
litt.

1563:

Pius PP. IV. concedit indulgentiam plenariam visitantibus eccle-

siam
tom.

S.

Mariae de Anima
Nov.).

ecclesiae (25.

Arm.

fasc.

n.

25;

Instr.

litt.

3
1

f.
:

259.

Cfr. n. 177.

185

1563 Maii
in

Magister Livinus Vanderpied, Canonicus Cameracensis,

ratificat

restitutionem domus ad hospitale spectantis, sibi alias emphiteusin concessae, a Michele mercatore Flandro, ipsius

eiusdem hospitalis factam. Testes et David Dolet cler. Cameracensis, notarius vero Petrus Vinchenculx presbyter Ambianensis, cuius tessera Par sit fortuna labori." Arm. litt. C 186 fasc. 6 n. 55; Instr. litt. B tom. 3 /. 257. 1565 Jul. 10: Augustinus de Picabellis de Trivilio, pistor in Urbe,
Livini nomine, provisoribus

erant Laurentius

Fabri der. Leodiensis

electa sibi

sepultura in ecclesia B.

M. de Anima, societatem

40

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

pistorum heredem
dianae
S.

sibi instituit

cum

onere missae parvae quotisingulo

et

obsequii

pro

defunctis

mense
in

in

capella

Martini in

eadem

ecclesia celebrandi;

necnon cum

obliga-

tione

ornatam
et
aliis

manutenendi ipsam
necessariis.

cappellam
orig.

paramentis,

picturis
n.

Docum.

Arm.

litt.

C fasc.

56.

187

1573 Jan. 30: Gregorius PP. XIII. inter ecclesias, quas designavit ad indulgentias lucrandas per eleemosinarum elargitionem
hospitali

militum Corcyrensi faciendam, sub die 30. Januarii

1573, annotat
litt.

fasc.

quoque ecclesiam n. 26; Index Vet.

B.
p.

Mariae de Anima. IL
altare
S.

Arm.

188
in

1573

(circiter):

Gregorius PP. XIII. dotat

Barbarae

ecclesia B.

M. de Anima
visitantibus

existens privilegiis indulgentiarum pro

defunctis
tatis B.

et

ecclesiam

ipsam

in die festo Nativi-

Mariae Virg.

decem annorum indulgentiam concedit


27; ex Indice
vet. p.

Arm.

litt.

B fasc.

n.

12.

189

1585 Martii 8:
sis

Petrus Sprengerius, Flander de Mierle Buscoducen-

sibi sepultura in eccl. B. M. de memoria in ea ponenda ordinata, relinquit ipsi ecclesiae scuta X eandemque ecclesiam hospitalis Theutonicorum post mortem Barbarae Dierumville uxoris suae, usufructuariae institutae bonorum Romae existentium, heredem

dioec, Urbis incola, electa


et

Anima

lapidea

sibi

in

his bonis nominat; in reliquis vero suis rebus et bonis

universales

illum

heredes vocat Henricum et Joannem Sprengerium, patruum et hunc fratrem, ac Catherinam Sprengeriam sororem. Copia simplex Arm. litt C fasc. 6 n. 57; Instr.

tom.

litt

Bf.

309.

Cfr.

n.

192.

190
hospitalis

1587

(circiter):

Sixtus PP.

V.

bis

ecclesiam

B.

M. de

Anima

visitat,

primum ob

victoriam reportatam per Catholicos

prope Coloniam Agrippinam, deinde gratias acturus pro marchionis Badensis ad fidem catholicam conversione: ea vice 40,

autem 50 aureos elargiens eidem ecclesiae. Arm. fasc. 6 n. 29; Instr. litt. B tom. 3 f 280.
illa

litt.

191
praevia

1589 Feb. 20:

Sixtus PP. V.

committit Vicario

Urbis,

ut

informatione confirmet venditionem quarundam

domuncularum
Pincio,

positarum sub ecclesia SS. Trinitatis


reditate
Petri

in

Monte

ex

he-

Sprengherii

Flandri

provenientium, factam
et praesertim,

ac
sol-

faciendam a provisoribus hospitalis B. M. de Anima ad

vendum

debita hereditatis

illius Petri

quia eae-

I.

bocumenta ad ipsum
a

hospitale .

M. de Anima

pertinentia.

41

dem domunculae
Arm.
litt

mulierculis

malae famae inhabitabantur.

6 n. 28; Instr. litt. B tom. 3 f 277. 192 1595 Mart. 16: Administrators ecclesiae B. M. de Anima et Aemilia de Scellis, vidua qu. Laurentii Sillani, concordiam ineunt

fasc.

in

lite

inter

ipsos

exorta super

domo
fasc.

in

platea Pacis posita,

quae
et

concordia per eandem Aemiliam die 22. eiusd. mensis


ratificatur.

anni

Arm.
V.,

litt

n.

58;

Instr.

litt.

tom.

f.

282.

193

ob gratiarum actionem de recuperata civitate Praga, missam celebrat in ecclesia B. M. de Anima. Arm. litt A fasc. 6 n. 30; ex Ind. vet p. 12. 194 1626 Dec. 4: Ippolytus Card 5 Aldobrandinus, S. R. E. Camerarius,
1620 Dec. 4:
Paulus PP.
1

ex inserto Urbani VIII. chirographo,


ecclesiae
et

pretio

CL

scutor. vendit

hospitali B.

Mariae de Anima unam unciam


Litterae patentes orig.

cum

dimidia aquae virginis."


fasc.

Arm.

litt.

n. 31.

Cfr. n.

198.
VII.

195
suo Brevi sub annulo
Piscat.

1656 Mart 21:


pitalis

Alexander PP.

committit Vicario Urbis, ut licentiam concedat provisori hosB. M. de Anima vendendi loca Montium pro scutis 3900 ad emendam domum Flavii Cherubini. Arm. litt A fasc. 6 n. 32; ex Ind. Vet pag. 12. 196 1659 Jul. 21: Alexander VII. per suum chirographum Bandinello

patriarchae

Constantinop.,
et

Pontificiae

domus

praefecto,

circa

structuram ecclesiae

plateae B. Mariae

de Pace nuncupatae

de Anima 33; ex Ind. Vet p. 13. 197 1661 Jan. Antonius Barberini Card. Camerarius dat patentes litteras super venditione dimidiae unciae aquae Virginis" pretio scutor. 100 ad commoditatem ecclesiae et hospitalis B. M. de Anima eorumque domorum in insula eiusdem eccl. et hosp. positarum die 9 Oct 1660 (vigore inserti chiographi Alex. VII 2 d. d. 1 Sept. 1660) facta. Arm. litt A fasc. n. 19. 198 1682 Jul. 31: Palutius Alterius, Card. Camerarius, hospitali B. Mariae de Anima licentiam tribuit fabricandi in situ publico in regione Parionis, iuxta topographiam designatam in patentibus litteris. Arm. litt A fasc. 4 n. 20; ex Ind. vet p. 5. 199
varia committit ad ecclesiam et hospitale B. Mariae
spectantia.
.
.

Arm.

litt

A fasc.

n.

Mae domus

erant sub dvrecto


legitur:

antem

ecclesiae et hospitalis B.
2

dominio Alexandri de M. de Anima.

Cardellis,

sub

utili

tergo documenti
Cfr. n. 195.

Aquam

huiusmodi inservire pro domibus

XXVI

et

XXVIL

42

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima

1699 Oct. 18:

Leopoldus Rom. Imperator, confirmans Privilegium 15 Feb. 1518 a Maximiliano Imperatore concessum, nonnulla statuit tum ad tollendas dissensiones in confraternitate B. Mariae de Anima exortas, tum ad bonum eorundem piorum locorum promovendum et hospitalitatis commodum etiam ad
;

alias imperii provincias

extendens eadem pia loca denuo

sub

sua protectione

recipit,

mandans

oratori Caesareo pro tempore

apud sedem Apost

num

existenti, ut illorum locorum ac institutiodefensionem ac protectionem contra quoscumque, quavis

ecclesiastica

vel

saeculari
in

auctoritate

praeditos, suscipiat
exhibetur, Arm.

Di-

fasc.

ploma orig, quod 5 n. 18a.

Append. integrum

litt.

200

1804 Apr. 30:

Pius PP. VII. indulgentiam

plenariam

concedit ad
SS.

septennium visitantibus ecclesiam B. Mariae de Anima in Lamberti episcopi et Joan. Nepomuceni et indulgentiam

VII

annorum ac totidem quadragenarurn in SS. Annae et Barbarae festis diebus. Datum apud S. Mariam Maiorem 30 April. annoV. 201 Breve orig. Arm. litt. A fasc. 6 n. 34.
1844:

Sagro del Card. Vicario (Costantino Patrizi) ad un Triduo per la riapertura della Chiesa di S. Maria dell' Anima dopo compiuti restauri. Arm. litt. A fasc. 6 n. 35. 202
.
.

Invito

1859 Marl 15:

Pius PP. IX novas constitutiones


S.

circa

hospitium

Teutonicum

Mariae de Anima

edit.

203

Notizie

dei

medesimi

restauri

nel

Supplemente

al

n.

32 del

Diario

di

Roma

del 20. Aprile 1844.


2

Quae

integrae in Appendice exhibentur.

IL

Documenta
S.

ad hospitale

Andreae

pertinentia.

1255 Feb. 18:

Angelus

et

Gregorius
Oliva
1

filii

Pauli Gregorii de Alexio,

causa permutationis, loco plateae ante ipsorum palatium cedunt


ecclesiae S. Blasii

de
2

Joanni Buccamagio

clerico

ecclesiam. Instr. orig.

ac pro ea Petro presbytero et eiusdem ecclesiae plateam ante ipsam Arm. litt. B fasc. 1 n. 1 et Instr. litt

tom. 1

f.

143
Simeonis
filiis

204
de

1313 Oct. 4:

Petrus
1

Buccamagiis donat nobili viro

Poncello Ursi de
Eustachii).

Ursi quatuor

domos

terraneas et medie-

tatem casalenr seu vineae, positas


(S.

in

regione vineae Tedemarii

Instr.
f. 4.

orig,

Ann.
filiis

litt

fasc. 1 n.

et Instr.

litt

B
1:

tom. 1

205
Ursi donat nobili viro Petro
tres

1322 Maii

Poncellus Ursi de
hortis

quondam Joannis Simeonis de Buccamagiis


adnexis
etc.

domos cum

ac

(cuius altera

medietas ad
et Instr. litt

medietatem casaleni et ruinae Turris Andream de Buccamagiis pertinet),


litt.

positas in
fasc. 1 n.

regione vineae Tedemarii. Instr. orig. Arm.

tom. 1

f. 5.

206
cum
horto et turrone
in

1330 Feb.

4:

Petrus Joannis Simeonis de Buccamatiis vendit Joanni

Matthocii Ylperini duas

domos

terraneas
eas,

discoperto post et porticu

ante

positas

regione Vi-

neae Thedemarii ac contrada Buccamatiorum, pretio 50 flore-

norum.
tom.1

Instr.
6.

orig.

Arm,

litt

fasc. 1 n.

et Instr. litt

f
11:

207
(quondam Joannis quondam
vendunt
Petri
et

1342 Oct.

Petrus Buccamatius

Simeonis)

Leus

eius filius

dno. Nicoiao Cafarello,

nunc autcm San Carlo ai Catinari." ac Joannes Buccamatius (BoccamazzaJ, qui a. 1285, tunc archiep. Montisregalis, ab Hon. IV in S. R. E. card. et episcopum Tusculan. promovetur. 3 Quae domus, sicut in vetustiore indice archivi s. Mariae de Anima legitur, postea devenerunt ad hospitale S. Andreae.
1

Alias de Arenula",
forsitan

Qui

idem

est

44

Nagl, Urkundliches zur eschichte der

Anima
tres

filio

quondam
etc.,

Stephani,

accasamenta

ac

domos
et Instr.

cum
litt.

hortis
floren.

positas in

regione Vineae

Thedomarii, pretio 200


1 n.

auri. Instr.
f.
7.

orig.

Arm.

litt.

B fasc.

tom. 1

208

1372 Aug. 28:

Culm

Nobilis vir Joannes de Cafarellis vendit Nicoiao de de Alemania, cappellano in monasterio S. Laurentii Panisperne, duo accasamenta seu duas domos simul unitas
adnexis,
positas
in

cum

regione

S.

Eustachii

in

parrochia

de Oliva, pretio 100 flor. auri. Instr. orig. Arm. litt n. 6 et Instr. litt B tom. 1 f. 8. 209 1374 Martii 21: Francisca Andreae et Joanna Nicolai de Buccamatiis vendunt Nicoiao Henrici de Culm presb. Theutonico pretio 32
S. Blasii

Bfasc. 1

floren. auri

domum

terraneam

et

solaratam

cum

scalis lapideis

ante et

cum

horto post eam, positam in regione S. Eustachii,

confinem a duobus lateribus

cum

bonis Johannis Cafarelli, retro

cum domo
Arm. litt 1379 Aug. 28:
Pontis
(de

ipsius emptoris, ante


1 n.

cum

via publica.

Instr. orig.

B fasc.

et Instr. litt
viri

tom. I

f.

IL

210

Paula uxor nob.


interesse

Sclavi Joannis Egidii

aliique

habentes vendunt

de regione Nicoiao Henrici

Culm)

presb. Theutonico
in

domum
Arm.
(de

terraneam
in

cum
1 n.

horto ac

puteo positam
matiis, pretio
litt.

regione

S. Eustachii
litt.

contrata de Bucca-

40

floren. auri.
n.

B fasc.

et Instr.

tom. 1

f. 13. Cfr.

225.

211

1388 Martii
sterii

10
S.

Nicolaus

Henrici

Culm),

capellanus

mona(alibi:

Laurentii
presb.

Panisperne, ven. viro Andreae Alen


dioec.
et

Alani),

Meneven.
terraneam
a

domum suam
Eustachii,
Nicolai,

de Anglia, ad tempus vitae solaratam, positam in regione S.


lateribus

confinem
aliis

duobus

cum

bonis

ipsius

ab

Arm.

litt

cum viis B fasc. 2 n. 11

publicis, gratuito et

ob amorem
f.

locat

et Instr. litt

tom. 1

1388 Maii 13: Andreas Alanus Anglicus, in Urbe Nicoiao quondam Henrici presbytero Theutonico, fundatori et constructori hospitalis S. Andreae, favore cappellae per eundem

212 commorans,
15}

Andream
instituti

in

eodem

hospitali

constructae et cappellani
in

in

ea

quatuor

iunctas

vinearum

territorio

Tyburis ac

unam domum

in ipsa civitate

Tyburis

sitas

necnon horticellum

Ubi haec quoque domus ad

hospitale

s.

Andreae spectare dicitur.

IL Documenta ad hospitale S. Andreae pertinentia.

45
in

inibi

a canonicis
civitatis

S.

Petri

emptum

et
sibi

cannetum
litt

tenimento

eiusdem

situm,

reservato

usufructu, ad

tempus
n.

vitae donat. Instrum, duplex


et Instr. litt

exemplar Arm.

B fasc. 2

12

tom. 1

f. 22.

213
(dictus alias Bellus
alias

1389

Jul.

25:
Parisii)

Lellus Joannis

Campagni

Cappa)

cedit Johanni

Nicolai

de regione Pontis (dicto

Juvanni)

de

proprietatem unius

domus cum

horto post

eam po;

qua idem Johannes respondere tenetur annuos XX solidos, idque pretio VI floren. Arm. litt B fasc. 2 n. 13 et Instr. litt B tom. 1 f. 43. 214
sitae
in

regione Parionis, de

1390 Jun. 4:

ecclesia S. Blasii de Oliva et rector seu Andreae conveniunt inter se super sepultura Theotonicorum in hoc hospitali defunctor. in loco sacro praestanda. Arm. litt B fasc. 2 n. 15 et. Instr. litt B tom. 1 f. 16. 215

Rector seu

hospitale S.

1391 Jan. 25:


terrii

Nicolaus de Monte Alto, decret. doctor, abbas monas-

S. Spiritus

prope Sulmonam
capituli

et

totius ordinis Coelestinoin

rum,

cum consensu

Romae

monasterio

S.

Eusebii

celebrati,

Andreae Alani de Anglia presbytero, cappellano perin civitate Tyburis,

manent!
aliam

domum

terraneam

et

solaratam ac

contiguam cum casaleno, nunc pene ad ruinam deductas, W S. Maria Magdalena de Tybure" nuncupatas ac positas in contrata S. Nicolai, quae fuerant pro residentia ipsorum monachorum, pretio 90 florenor. auri vendit Instr. orig. B
fasc.

n.

16 et

Instr.

litt.

tom. 1

f.

26.

216
et

1391 Nov. 8:
Francisca

Joannes vidua

Croce Anglus, de regione Columnae,


relicta

Pauli

Maccarii ac mater Anguilellae

futurae uxoris ipsius Joannis Croce pacta dotalitia ineunt, qui-

bus

pactis

statuitur,

quod post obitum ipsorum Joannis


auri

vel
(in

Anguilellae et verificatis nonnullis conditionibus dos ipsa

summa
tatis

100

ducator.
in

consistens)

cedat favore hospitalis


S.

Anglorum
et S.

positi

regione Arenulae sub vocabulo

Trini-

Thomasii. Instr. orig.

Arm.

litt

B fasc.

n.

17 et

Instr. litt

tom. 1 f. 118.

217

1392 Sept. 27: Nicolaus Robor sutor dudum de Alamania et nunc de Urbe de regione Pontis" magistro Bartholomaeo sutori dudum de Placentia et nunc de Urbe" de eadem regione

domum

terraneam

et

solaratam
in

cum

cameris intra

et porticali

cooperto ante eam, positam

regione Pontis, pretio

CC

floren-

46

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

auri vendit.

Duplex instrum.

orig.

Arm.

litt.

B fasc.

n. 18

et Instr.

litt.

tom. 1 f.

34

et 36.
S. Laurentii
tituli

218
in

1393:

Sanctus Bonadota archipresbyter ecclesiae

Da-

maso,
dreae
Olivis,

vicarius

Angeli

(Acciaioli)

eiusdem

presbyteri
S.

cardinalis
in et

Andreae Alani de Anglia, capellano capellae


hospitali

An-

omonymo

constructae, parrochiae S. Blasii de


rectori

Nicoiao Henrici presbytero Culmen. dioec,

et fundatori ipsius hospitalis, in

concedit licentiam vendendi vineas

ab ipso emendi alias possessiones et vineas in territorio Romano sitas. Arm. litt. A fasc. 6 n. 2 et Instr litt. B tom. 1 f. 28. 219 1394 Maii 8: Domina Francisca olim de Tolosa et nunc de Porticu S. Petri donat presbyteris Nicoiao Henrici etc. et Petro rectori ecclesiae S. Caeciliae in domo Lucae de Sabellis constructae
territorio
et

Tyburtino ac
illi

domum

Tyburi positas

Andrea Alani

capellae

dono

datas, et illarum pretio

ac

nonnullis mulieribus (quibus extinctis pauperibus indistin-

ctim)

domum
horto
et

terraneam

et

solaratam

cum cameris

infra et

cum
in

puteo retro eam, positam

in illo Porticu S. Petri


litt.

parrochia S. Laurentii de Piscibus. Instr. orig. Arm.

fasc.

n.

19 et Instr.

litt

tom. 1

f.

61.

220
viri Palucii Petrucii

1395 Dec. 14:

Agnes de Buccamaciis, uxor nob.

Nucii Egidii de Pierleonibus (alias dicti Grasso tramundo") de regione Campitelli, pro tribus partibus, et Mathucius eius
frater,
etc.

pro quarta parte, presbyteris Nicoiao Henrici


Petro
rectori

capellano
et

et

cappellae

S. Caeciliae

de Monte

de

dominorum de Sabellis de regione Ripae, Theotonicis, palatium columnatum et unam turricellam cum reclaustro ante
Palatiis
illud,

situm in regione Arenulae in parrochia


1

S. Blasii

de Oliva,

pretio 123

/,,

flor.

auri vendunt.

Instr orig. Arm. litt


f. 16.

B fasc.
221

n. 21. et Instr. litt.

tom. 1

1396 Maii 17:

de Sabellis de medietatem domorum et palatiorum ab iisdem communi nomine ab Agnete de Buccamaciis uxore Palucii de Pierleonibus emptorum existentium in regione Arenulae in parrochia ecclesiae S. Blasii de Oliva.
Petrus rector ecclesiae
S. Caeciliae
etc.

regione Ripae donat Nicoiao Henrici

Instr.
f. 18.

orig.

Arm.

litt.

B fasc.

n.

22

et Instr.

litt.

tom. I

222

fodem

die Angela uxor supradicti mag. Nicolai

illi

venditioni consentit

II.

Documenta ad

hospitale S. Andreae pertinentia.

47

1402 Oct. 16:


(alias

Perna uxor quondam Andreae Manni Joanni

Amse

Croce) Anglico, de regione Columnae,

domum

terraneam

et

solaratam ac tegulatam,
ac

cum

cameris, puteo, et porticali ante

domunculam ei contiguam cum statio ante ipsam, eadem regione in contrata Montegranati", respondentes annuum censum duorum solidorum parvorum favore
eam,
positas in
ecclesiae S. Salvatoris de Capellis, pretio 194 florenorum vendit.

Instr. orig.

Arm.

litt.

B fasc.

n.

et Instr. litt

tom.

120.
8:

223
Agnes uxor quondam Nardi
Jacobelli Torribacce ac
fratri

1406 Jun.
(de

Palotia

filia

eiusdem, de regione Arenulae,


sive

Nicoiao Henrici
solaratam

Culm) palatium
in

domum
S.

terraneam
Blasii

et

cum

horto et puteo retro eam, positam in regione Arenulae seu SEustachii

parrochia ecclesiae
Instr.

de Oliva, pretio 200


1 n.

florenorum vendunt.

orig.

fasc.

et Intsr. litt

tom. 1

f.

1.

224
Joannis
(alias
dicti)

1407 Maii 22:

Theodora uxor quondam Dominici


consentit venditioni
et aliis

de Prete Jannutio"
iao

domus

a Paula

uxore Sclavi Joannis Egidii


Henrici
S.

die 28 Augusti 1379

Nico-

de Alemania
Eustachii
in
n.

regione

quae domus posita erat in Instr. orig. contrata de Buccamatiis.


factae,

Arm. 1410 Aug.

litt

B fasc.

et Instr.

litt.

tom. 1

f.

19.

225
sibi

4:

Nicolaus de Alemania Culmen. dioeceseos presbyter,


ecclesiae
S.

capellanus

Laurentii

Panisperne,

reservato
et

usufructu, donat ad

usum pauperum de Alemania


ipse
positas
in

ad eorum
Blasii

hospitium perpetuum, prout


evit"
Oliva,

Nicolaus praestare consuS.

domos
in

suas

contrada ecclesiae

de
aliis

regione Arenulae positas et mobilibus ac supellecti-

libus instructas,
clausulis.

cum

conditione eligendi gubernatorem et

Instr. orig.

Arm.

litt

B fasc.

n. 2. et Instr. litt

tom. 1

f.

20.

226

1411 Maii 18: Joannes XXIII rectoriam hospitalis S. Andreae per obitum Nicolai de Prussia eiusdem fundatoris rectore vacantis
Joanni
in

Qroest presbytero
Dat.
1

Constantiensi
S.

committit.

Gerentes
Kai.

desideriis."

Romae apud
litt

Petrum XV.

Junii

pontific.

anno

I.

Arm.

fasc. 6 n.

et Instr. litt

tom.

106.

227

Bulla inserta est actis processus


indice vctustiori
archivi
s.

sed

in

Mariae de

exequutoris Apostolici Joannis Parmcti; Anima hacc nota lcgitur: Vidfctur

48

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

1411 Sept. 7:

Andreas Alarms presbyter Anglicus condit testamenet Cathecap-

tum, quo, electa sepultura ante ecdesiam SS. Mariae


rinae in
pellae S.

regione Arenulae, inter cetera legata

relinquit

Andreae
positi

hospitalis
in

Theutonicorum noviter
S. Eustachii

fabricati
Blasii

et murati,"

regione

in

parrochia S.
in

de

Oliva,

vineam

intra

moenia Urbis, positam


proprietate
ecclesiae
S.

loco, qui

dicitur

Testaccia,"

sub
litt

Mariae
litt.

in

Campitello.
1

Arm.

fasc. 11 n. 2. et Instr.

tom.

102.

228
Antonius Joannis Saxo,
25
floren.

1412 Oct. 10:


vendit

pretio

Joanni

de regione S. Eustachii, Croce Anglico de regione


extra

Columnae quandam vineam positam


loco dicto
Monticelli,"

sub proprietate ecclesiae


Instr.

portam Populi in S. Andreae


solid.
1

de Fordinoglis, cui debetur annuus canon 20

Instr. orig.

Arm.

litt.

B fasc.
in

1 n.

10 et

litt.

tom. 1/125.

229
et

1412 Oct. 7:

Joannes XXIII.
regione

confirmat

donationem domorum
et

adiacentium

Arenulae

contrata parochialis
et

ec-

clesiae S. Blasii

de Oliva consistentium pro usu


a Nicoiao Henrici

manutentione

pauperum Alemanorum
pitio
S.

de Alemania factam,

prout ipse donator ab antea consuevit dictos pauperes hosrecipere." lila, quae pietatis opera." Dat. Romae apud Petrum Nonis Octobris pontific. anno III. 2 Bulla orig. Arm.

litt

fasc.

n. 6. et Instr. litt.

tom.

f.

7.

230

1417 Nov.

7:

Cola Joannis (dictus

alias

Cola de Ritolo) de regione


uxoris suae vendit pretio

S. Eustachii

cum consensu Romanae

neque habuisse effectum ex sententia seu sub die XXXI. Martii 1413. an. 3. eiusd. nobis nuper pro pontif." In illa btilla inter alia haec leguntur: Exhibita parte dil. filii Joannis Groest presb. Constantien. dioec. provinciae Maguntin. petitio continebat, quod olim quondam Nicolaus de Prussia Theotonicus de bonis a Deo sibi collatis quoddam hospitale in Urbe in regione Arenulae pro hospitalitate Theotonicorum ad ipsum confluentium et in eo quoddam altare ad honorem Dei et B. Mariae eius matris et sub nomine S. Andreae Ap. et B. Brigidae virg., dum concessit viveret, fundavit, et eidem hospitali quasdam domos, lecta et bona et donavit, ac ipsum ex post usque ad obitum rexit et gubernavit, ac voluit et ordinavit in suae ultimae voluntatis testamento, quod post eius obitum hospitale praedictum per Theotonicum presbiterum regeretur." 1 Cui venditioni consentit 13. Oct. 1412 Matthaeus de Monte regali O. S. B. f Arm. litt. B fasc. 5 n. 13 et Instr. litt. rector ecclesiae s. Andreae supradictae.
substitisse

huiusmodi commissionem non processu Friderici Deys Rotae

auditoris,

tom.
2

I f. 127.

Bullae insertum conscriptum.

est illius

donationis instrumentum

Romae

die 4- Aug.

1410

II.

Documenta ad

hospitale S. Andreae pcrtinentia.

49
(alias

octo florenor. Joanni

Croce Cervitor

(sie)

et

Angelae

Angelellae) eius uxori vineam

duarum petiarum positam

extra

portam Populi in loco dicto Strada retta," gravatam annuo canone duarum quartarum uvae et quarti totius musti favore ecclesiae S. Mariae de Campimartis. Instr. orig. Arm. litt B 231 fasc. 5 n. 18 Instr. B et Instr. litt B tont. 1 f 150. 1418 Jan. 9: Matthaeus Herrin Theutonicus deponit LX florenos
1

penes Paulum Laurentii Joannis Lauri et Pernam eius matrem sub hypotheca domus ipsorum positae in regione Pontis, ubi dicitur La via retta," quae respondet annuatim duos denarios
ecclesiae S. Mariae
/ose.

de

lo

Monte."

Instr.
f.

orig.

Arm.

litt.

n.

19

et Instr. litt

tom. 1

155.

232

1427 Feb. 25:

in hospitioet domibus w pauAlamania" amore Dei et commodo perum foeminarum de advenarum Romam ad Indulgentias confluentium a Nicoiao Henrici de Alamania fundatis constituunt suum procuratorem ad agendum Henricum Arol presb. Misnen. dioec. ac magistrum in artibus. Testes erant Petrus Celle, Ordinis b. Mariae

Mulieres commorantes

Cisterciensis prior, et presbyter Franciscus Obisner, capellanus

ecclesiae

s.

Angeli

et

ejus

hospitalis
in

ad Lateranum,

ambo

dioecesi Misnensi, qui etiam

vulgiloquio Alemanico"

te-

norem huius instrumenti


ribus

ipsis feminis et aliis pluribus


et

paupe-

mulieribus

hospitalis
litt

habitantibus

in dictis

domibus

praelegerunt.

Arm.

fasc. 11 n.

et Instr. litt

tom.

f.

103.

233

1431 Aug. 24:


spitalis
S.

Eugenius IV. ad preces rectoris et provisorum hoB. M. de Anima, qui de uniendo eidem hospitali alterum

Andreae hospitale, positum infra limites parochialis ecclesiae S. Blasii de Oliva supplieaverant, committit Jacobo episcopo Adriensi, in Urbe residenti, ut informatione praevia et de consensu personarum in S. Andreae hospitali degentium unionem ipsam exequatur consicterato etiam, quod hospitalibus B. Mariae de Anima CC et S. Andreae XL florenor. auri fruetus anntii sunt. Admonet Nos." Dat. Romae apud S. Petrum IX. Kai.
Sept.

An.

I.

Bulla orig.

litt.

B fasc. 2

n.

et

Instr. litt

tom.

3. /. 12.

234

Die 26. Dec. 1418 moniales mon.


Instr. orig.

s.

Mariae de

Campo

Uli venditioni.

Arm.

litt.

fasc. 6 n. 21 ei Instr.

litt.

martio consentiunt tom. If. I9.

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima

SO

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

1431 Nov. 28:

spitalis S.

Eugenius IV. ratam et gratam habet unionem hoAndreae hospitali B. Mariae de Anima per Jacobum episcopum Adrien. faetam. Bulla orig quae in Appendice in extenso exhibetar, Arm. litt A fasc. 2 n. 8*> et 8c et Instr. litt
,

tom.

17.

235

III.

Documenta

ad quasdam sodalitates seu societates pertinentia.

i,

ad

s.

Sororum Theutonicarum tertii Ordinis Marcum, quae alias Bizzochae ss. Crucifixi
nuneupantur.

1445:

Frater Juvenalis de Aracoeli

Ord. Minorum
executores

et Coletta

Andreae
tarii

Rubei

de regione
Lelli

S.

Marci,

testamen-

Egidiae uxoris olim

Ran(d)olfi, cedunt sororibus de

Ordine Continentium s. Francisci accasamentum seu hospitale iam ab illa Egidia ad servitium pauperum construetum, cum domo a latere eiusdem, in qua est furnus, positum in regione
S.

Marci,

confine

cum

ecclesia

et

viis

publicis,
litt

ad usum
tom.

et

habitationem
Cfr. n. 237.

dietarum

sororum.

Instr.

2 f. 1 236

1465 Jun. 7:
stituit

Dominicus episcopus Brixien., in Urbe Vicarius, inDorotheam Pauli in matrem et gubernatricem sororum
Regula
S. Francisci

de

tertia

domus

sitae in

regione S. Marci,

quam

Egidia uxor Lelli Randolfi eisdem sororibus testamento

donaverat, ipsique ac sororibus pro tempore existentibus illius

Alemanicae Nationis de eadem domo providet, in Arm. litt A eius possessionem eandem immitti mandans. 237 6 n. 16 et Instr. litt B tom. 2 f. 2. 1473 Dec. 15: Sixtus PP. IV. ad preces Dorotheae et aliarum sororum domus tertii Ord. S. Francisci sitae in regione S. Marci confirmat decretum Dominici episcopi Brixien., in Urbe possessionem illius Vicarii, quo easdam sorores immisit in domus, eisdemque facultatem tribuit habendi visitatorem de
Ordinis
ipsa Natione,

neenon admittendi

in

eadem domo sorores de

III.

Documenta ad quasdam

sodalitates seu societates pertinentia.

51

illa

Natione ac inobedientes expellendi.


litt

Arm.

litt

fasc 6

n.

17 et Instr.
1501

tom-

f. 8.

238
et

Matt
rori

10:

Julianus Bucii de

Corvo

Ludovica conjuges soOrd.


S.

Barbarae de Septemcastris de Alamania, matri appellatae

sororum
sita),

Bizocharum
pro se

tertiae
in
illis

regulae

Francisci
S.

(de

congregatione seu
stipulanti

domo
et
etc.,

confinibus ecclesiae
sororibus,

Marci po-

vineam octo petiarum


in loco dicto

cum

vasca, canneto

extra

portam

S. Laurentii

La valle de Santo Lorenzo" sitam, cuius proprietas ad SS. Quadraginta Martyres et S. Antonium ac S. Blasium regionis Campitelli pertinent, quibus ecclesiis IV. barilia musti singulis annis debentur, pretio C ducator. auri vendunt salvo usufructu eidem Juliano venditori, qui tarnen dictis Barbarae et
sororibus
Instr.

annuatim
et

XIV

barilia

puri

musti

exhibere
1

debet.
n.

orig.

eius

exemplar Arm.
S. Sixti

litt

tom. fasc.

Cfr. n. 244.

239
Moniales

1509 Mart. 23:


(in

chis tertiae regulae S.

de Urbe vendunt sororibus Bizo2 Francisci habitantibus in regione Pineae

cum via, per quam itur ad ecclesiam solum et proprietatem IV petiarum terrae vineatae positae intra moeni Urbis in loco dicto La Chiusa de sancto Sixto vechio," super quibus haeredes Petri de Caglia respondent annuatim VIII barilia musti; item solum et proprietatem aliarum petiarum, de quibus IV barilia musti annuatim tradenda sunt per Mattucium calzettarium, positarum in eodem loco et ad
angulari confini
S. Marci),

domo

idem monasterium

S.

Sixti

spectantium;
Instr. orig.

idque pretio ducat.

LXXXIV
n. 14.

et

carlenorum

VI.

Arm.

litt.

fasc.

Cfr. n. 241.

2 240

1511 Jan. 3: Bizochae tertiae regulae S. Francisci commorantes apud palatium S. Marci" illa VIII barilia musti, quae eis ex vinea prope S. Sixtum posita debentur, Jacobo et fratribus de
Oailia (Caglia)
ita

cedunt,

ut VIII similia

barilia

super vinea
in

ipsorum de
dicto
litt
M

Oailia, sita in pratis extra

portam

Castelli

loco

Lo vicolo Cfasc. 2 n.

di
1.

Prata",

eis

debeantur.

Instr.

orig.

Arm.
241

Tenor illarum
1.

litter.

Pontif.

exhibetur

in

instrumento

super

ipsarum
confecto.

executione die
i

Febr. 1474 a

Simone archiepiscopo Patraceno, executore,

Quae Bizochae

Crucifixi" dieuntur in nota coaeva.

b2

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

1511

Jul.

2:

Evangelista dello Dabo, candelotarius de regione Cose obligat

lurnnae,
tonicis

ad tradendum annuatim Bizochis Theuto-

habitantibus in regione Pineae in


est

quadam domo,
barilia

in

qua depieta
vinea

ymago

Crucifixi",

VIII

musti super

V petiarum posita extra portam Castelli in lo vicolo de Prata", quae olim sub proprietate illorum de Ciaylis (Gailia) et modo illarum Bizocharum est. Instr. orig. Arm. litt C fasc.
2
n. 19.

1518 Jan. 10:


ei

Gimentus Mariani
Felicitati

Raulli aromatarius

242 de regione S.

Angeli obligat
debita,

uxori suae, pro certa peeuniae

summa

vineam trium petiarum positam extra portam Appiam in loco dicto lo Monte della Magnana" (alias Magana"), sub proprietate Bizocharum SS. Crucifixi" de regione Pineae et
ecclesiae S. Alexii de Urbe; quibus Bizochis respondetur tempore vindemiarum una corballata" (alias caballata") boni et puri musti, ecclesiae autem S. Alexii XVIII carleni annui debentur. Arm. litt C fasc. 3 n. 26 et Instr. B tom. 2 f. 69-71.

243
1531 Sept. 19:

Soror Agatha Trevirensis ministra ceteraeque sorores

Theutonicae monasterii SS. Crucifixi


sibi

per

Saulinam

viduam
S.

Petri

Septem barilia musti de Jantiis annuatim debita


illa

Laurentii in loco dicto La valle de s. Lorenzo" redueunt ad quatuor barilia cum dimidio: idque ob malam conditionem ipsius vineae, praesertim causa miserabilis direptionis Urbis, quae fiebat per milites Caesareos anno 1527. Arm litt C fasc. 5 n. 42 et Instr. litt B tom. 3
f.

super vinea extra portam

94.
Julius PP.
III.

1554 Nov. 12:

pridie Idus

244 Novembris anno V. cum


et

decreto solius Signaturae confirmat instrumentum transactionis


inter ecclesiam
B.

M. V. de Anima
Instr.

Bizzochas SS. Crucifixi

ad

S.

Marcum

faetae,

tom. 3. fol 286.

245

1555 Maii 26:


III.

Paulus PP. IV, eo quod vivente Julio PP. III, qui non. Dec. pontific. sui anno V. conventiones inter Agaministram
in

tham
sitae

domus
S.

tertii

Ordinis

Nationis

Oermanicae

regione
initas

Marci
et

et

inter provisores hospitalis b.

M.

de Anima

super ipsa

domo

ac super pensionibus loco-

rum

illi

vicinorum

responsionibus nonnullarum vinearum

Unde

forsan eis

nomen

.,Bizzocharutu SS. Crucifixi".

Hl.

Documenta ad quasdam

sodalitates seu societates pertinentia.

53

approbaverat, litterae Apostolicae desuper confectae non fuerunt,


decernit,

approbationem ipsam suum debere


III.

sortiri

effectum

ab

illa

die

non. Dec., ac
1

si

litterae

vivente Julio praedeap. S.


I.

cessore confectae fuissent.

Dat.

Romae

nulo Piscatoris die 26. Mail 1555 pont. an.


orig.

Petrum sub anBreve apertum

Arm.

litt

fasc.
IV.,

n. 16.

246

1565 Maii 29:

ad preces provisorum hospitalis B. M. de Anima suo Brevi transcriptas exhibens ex regestro Pauli PP. IV. litteras eiusdem Papae in forma Brevis super convenPius PP.
initis

tionibus
tionis

inter

Agatham ministram domus sororum Na-

Qermanicae tertii Ord. S. Francisci et inter provisores ipsum transumtum eandem vim habere decernit, quam haberent originales litterae Pauli IV. Provisionis Nostrae". Dat. Romae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die 29. Maii 1565. Pontific. an. VI. Breve orig. Arm. litt. Afasc.
supradictos,

n.

17.

247

2,

SS. Crispini et Crispiniani Sutorum


8:

Alamannorum de

Urbe.

1495 Apr.

Sententia fertur pro hospitali et conf ratern itate Suto-

rum Alemannorum de Urbe

contra

Jacobum de sancta Cruce


Arm.
litt.

super demolitione unius muri in solo ipsius hospitalis ab eo-

dem Jacobo
Cfr. n. 249.

constructi.

Instr.

orig.

fasc.

n.

1.

248
quondam
Pauli de sancta Cruce
et Crispi-

1500 Aug. 31:


vendit
niani

Nobilis virjacobus

officialibus Societatis

hospitalis SS. Crispini

de Urbe, regionis

S. Eustachii,

domunculam cum

horto

tertii Ord. et obitum Agathae ministrae custodes atque usufructuarii ejusdem domus et reddituum; 2. sub obligatione tarnen consignandi ipsam donium mulieribus Germanicis, quae pro tempore sub regula tertii Ord. inibi vivere vellent, et celebrari faciendi in ecclesia B. M. de Anima qualibet hebdomada duas missas pro defunctis ad altare S. Annae, quolibet autem mense unum officium Defunctorum pro Sororibus defunctis ac pro iis, qui eandem domum 11 Ordini reliquerant: dummodo tarnen provisores exigerent pensiones et census eidem

1.

1 Quarum conventionum praecipua capita haec sunt: Quod provisores forent protectores et defensores illius domus

post

domui
3. quod
in
r

debitos;
si

ipsa

domus

monte Fidei" de Urbe ad utilitatem remanente illo onere suffragionim.

coactive venderetur, pretium inde proveniens poneretur hospitalis B. M. de Anima, salvo

54

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

prope ipsum hospitale positam domum, cum fundamentis inibi


aedificandae, pretio
tionibus.

et

certum solum

ante

illam

elevatis,

causa alterius domus


condi-

CCXX
Arm.

ducator., nonnullis adiectis


litt.

Instr. orig.

fasc.

n. 2.

249

1514 Oct. 23:


in

Officiales Societatis SS. Crispini et Crispiniani locant

emphiteusim ad tertiam generationem Thomae Petri Wildt ac de Bassi Theutonicis stufariis (balneatoribus) domum cum cameris et aliis adnexis, positam prope domum
Petro Joannis

scholam eiusdem Societatis et res S. Nicolai Theutonicorum, sub annua pensione XII ducatorum ac solutione aliorum CCC ducat pro melioramentis. Instr. Arm. litt. C fasc. 7 n.3sive
Cfr. n.

251-254.

250
Petri Wilt

1517 Dec.

1:

Thomas

suo testamento, electa

sibi

sepul-

tura in hospitali B.

M. de Anima, post suum et uxoris obitum, successorem nominat in medietate domus, quam habet in emet Crispiniani,

phiteusim a Societate SS. Crispini

Cristophorurn
solvendi
tarnen, ut

Grober balneatorem
annuatim
dictae
illi

in

burgo

s.

Petri,

cum onere
ita

hospitali

de Anima VI
illa

ducatos,

Christophoro defuncto

domus

devolvatur societati supraillam

cum onere

(inter
et

alia)

solvendi

pensionem VI

ducat. ad

XXX
eodem

annos

annuum anniversarium cum


Instr. orig.

XXX

missis in
stituit

hospitali celebrandi; in reliquis

Margaritam uxorem.
9:

Arm.

litt.

haeredem inCfasc. 7 n.4.


251

Cfr. n. 250.

1518 Mart.

Thomas

Petri Wilt Iaicus Constantien. dioec, balnea-

tor stufae

prope ecclesiam S. Blasii de Arenula in regione S. inde ab anno 1514 (23. Octobr.) emphiteuta mediedomus, cuius proprietas ad societatem Calceolariorum tatis Alemannorum pertinet, nominat successorem in ipsa emphiobitum Christophorum Grober teusi post suum et uxoris
Eustachii,

laicum ejusdem dioec, balneatorem


ejus obitum ipsam societatem,
ita

in

burgo
alias

S. Petri,

ac post
iilius

tarnen, ut post
sicut

obitum
et

Grober ad 25 annos (non ad


statuerat)

30,

testamento suo

6 ducatos

hospitali

de Anima solvat
in die obitus sui

insuper

in

eodem hospitali per 30 annos cum 30 missis celebrari faciat.


n. 59.

anniversarium
litt.

Instr. orig

Arm,

B fasc
252

15 IQ Aug. 29:
Crispiniani,

Provisores
post

et

officiales

Societatis
Petri

SS.
et

Crispini

et

obitum Thomae

Wilt

Cristophori
et

Grober, in possessionem redeunt medietatis

domus

stufae

III.

Documenta ad quasdam
in

sodalitates sen societates pertinentia.

55

positae

parochia

S. Blasii

chi^
orig.

illi

Thomae
litt

Wilt

alias

in
5.

de Arenula, regionis S. Eustaemphiteusim concessae. Instr

Arm.
6:

C fasc.

n.

253
medietatem

1519 Nov.
(de

Societas SS. Crispini et Crispiniani locat Petro Baesz


stufario

Bassi)

ad decennium

domus
fasc.

alias
n.
6.

Thomae
Cfr. n.

Wilt locatae.
et 256.

Instr orig. Arm. litt

250

254
SS.
Crispini
et

1525 Jun. 12:


niae
litt

Societas
facit

Crispiniani

solutionem

dotis

ac donationis propter

depositum ac nuptias Apolloorig.

Felicianae

relictae

Martini

muratoris.

Instr.

Arm.

C/asc. 7
15.

n. 7.

255
SS.

1528 Dec.
nula,
(alias

Societas

Crispini

et

Crispiniani

reintegratur in

possessione

domus

et stufae positae

apud
litt

S.

Blasium de ArePetri

prope Scholam Calceariorum, per obitum


Baesz) vacantis. Instr orig. Arm.
Cornelius

de Bassia
8.

Cfasc 7 n.
creditor

256

1543 Oct. 12:

Molur Gandavensis,

Societatis

SS. Crispini et Crispiniani in

CC

ducatis, consentit,

quod hoc
B.
et

non

obstante

eadem
7
n.

Societas

concordet

cum

hospitali

Mariae de Anima super cessione cuiusdam domus

stufae.

Arm.

litt

C fasc.

9
in

et Ind.

Vet

fol.
et

116 n. 9}

257
calceolario-

1545 Mart. 12:

Confraternitas SS. Crispi

Crispiniani

rum Theutonicorum

Urbe propter paucitatem confratrum concedit ecclesiae B. M. V. de Anima in Urbe unam stupham sitam in Urbe in regione s. Eustachii, cui a tergo sunt bona hospitalis s, Andreae incorporata hospitali s. Mariae de Anima, ab uno latere sunt bona confraternitatis calceolariorum, ab altero domus Cornelii Mller sartoris in Urbe, injuncto onere ipsi ecclesiae B. M. V.
et alia infortunia debilis facta

de Anima persolvendi ducatos 200 auri debitos Martino Lupi et facta obligatione consignandi unum altare in ecclesia de Anima ipsi confraternitati, in quo possit qualibet die Lunae
celebrari

facere unam missam pro reponendam capsam cum cereis et

defunctis, item
alia,

locum ad
pro
eligendi

quae serviunt
fuit facultas

cultu divino. Item calceolariis

illis

concessa
illius

sepulturam

in

fossis

communibus

ecclesiae

pro censu

Utroque

1.

c.

n.

10

adest

exemplar supplicationis super confinnatione

illius

consensus obtincnda.

56

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

unius librae

cerae inter capellanos dividendae et insuper posuis

nendi
delabra

in

festis

solemnioribus super Altare majus canItem provisores de

cum

suis

luminibus ac accedendi

tione Corporis Christi.

cum torciis in elevaAnima se obligaad solvendos


alios

runt ad solvendos annuos ducatos 12 pro manutentione scholae et


tati
s.

domunculae

illius

confraternitatis et
et
1

socie-

Jacobi ducatos

54

bollenos
Instr.
et

50 atque

ducato*

53 societati Campi Sancti.

1548

Jun. 12:

Societas SS. Crispini

tom 3 foL 173. 258 Crispiniani ab hospitali B.

Mariae de Anima
societatem
creditoris
et

XX

scutata

ratione concordiae inter ipsam

hospitale initae post


societatis

eiusdem
Societas

fasc. 7

n.

12* et Instr.
B.

1549 Sept. 29:

consensum Cornelii Molur testatur. Arm. litt C litt. B tom. 3 f. 204. 259 Mariae Campi Sancti ab hospitali B.
accepisse

Mariae de Anima residuum debiti occasione domus cum balneo seu stufa, ipsi hospitali a societate Sutorum Theutonico-

rum
Vet
3,

cessae accepisse testatur.

Arm.

litt.

C fasc.

7 n

13. et Ind.

117 n. 13.

260

SS. Jacobi et
Ista

Annae

in eccl. B.

M. de Anima.

1553 Nov. 16:

cum Stephano Ciorabine calpentario (alias: calzetario) filio quondam Augustini, muratoris Veneti in Urbe morantis, ac cum uxore et filiis eiusdem Stephani, quod ipsi, retrocessa parte domus ad illam Societatem
Societas

concordat

pertinentis, alias
sitae in

eidem Augustino

in

emphiteusim

locatae, po-

regione Transtiberim in via seu platea Renzi de Cere*,


Instr. orig.

ducat cum dimidio ac 7 n. 15 261 1554 Febr. 3: Societas SS. Jacobi et Annae locat in emphiteusim Petro de Oraia muratori partem domus ad ipsam Societatem
retineant alteram partem sub canone IV
aliis

oneribus.

Arm.

litt

C fasc.

Provisores hospitalis de

Anima

erant Joachim Latroff et Jacobus Apocellus;


,

Joannes Cychel BambergenGuillelmus de Teraun Cameracensis, Mathias de Ciiia Salisburgensis, Wolfgangus .de Laibach, Joannes Burghar de Tridento, Joannes de Colonia, Joachim Petri et Andreas de Gorizia; auctor illius confraternitatis erat
magistri calceolariorum Jacobus Stibel Cameracensis
sis,

Jacobus Ros Cameracensis,

mas

magister Thomas Petri Wilt, qui societati supradictas suo tempore legaverat.
2

s.

Jacobi

et societati

Campi

sancti

sum-

L.

c.

n.

ab eodem
balneo ab

hospitali
illa

apocha qua (tempore non expresso) eadem societas scut. ratione cuiusdam domus cum huic concessae accepisse testatur, Cfr Ind. vct f. 117 n. 14.
14 asservatur
;

annuam pensionem IX

Xl\.

Documenta ad quasdam

sodalitates seu societates pertinentia.

5?

quae pars in regione Transtiberim in platea Renzi de Gere sita superiori anno a Stephano et aliis de CioInstr. orig. Arm. litt rabinis eidem societati retrocessa erat. 262 Cfasc. 7 n. 16.
pertinentis,
4, S.

Barbarae in

eccl. B.

M. de Anima.
capellae Societatis S.

1546 Jan. 12: Barbarae


litt.

Inventarium rerum seu potius


in ecclesia B.
n. 11 et Instr. tom.

Cfasc. 7

M. de Anima existentis conficitur Arm. 3 litt. B f. 194. 263

Appendix,
in

qua nonnulla documenta graviora

in

extenso exhibentur.

/.

Bonifacius IX.

ad petficiendum novum
porrigentibus

hospitale .

M. Animarum

manus

adiutrices

indulgenas elargitur}
rei

Bonifacius episcopus, servus servorum Dei, ad perpetuam

memoriam. Quanto frequentius fidelium mentes ad opera


inducimus, tanto animaruin
que,
sicut
statui

pietatis
ita-

salubrius providemus.

Cum

accepimus,

dilectus

filius

Joannes

Petri

de Dordrecht
filia

laicus, noster serviens

armorum,

et dileeta in

Christo

Catharina

ejus uxor Traiecten. dioecesis, cupientes terrena in coelestia et transitoria

in

aeterna

felici

commercio commutare, de bonis

eis

Deo

solemnes et discopertas domos sitas in regione Parioalmae Vrbis cum suis hortalitiis et pertinentiis ernennt, easque ad usum pauperum Christi et aliarum miserabilium personarum pro suarum ac benefactorum ad haec animarum salute deputaverint, et quoddam solemne hospitale hujusmodi personarum nationis Alamacollatis certas

nis

norum ad honorem
struere coeperint,
perficere

et

sub vocabulo beatae Mariae animarum con-

illudque

cum

Dei

proponant cum oratorio, mulierum dictae nationis, et pannis sericis, paramentis, libris, calicibus lectisterniis, lectis et aliis utensilibus oportunis fulcire proponant, et, licet nuper dictarum domorum parietes ex turbine ventorum ruina horribili et valde damnosa pro magna parte ceciderint, non
f

dictorumque fidelium domibus separatis virorum et


auxilio

tarnen

ipsi

conjuges destiterint nee intendant desistere ab ineeptis:


tarn
piis

Nos

cupientes

operibus

hospitalis
et

hujusmodi

apostolica

adesse praesidia, quibus ad laudem

gloriam dictae beatae Virginis

debitum consequantur effectum, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus auetoritate confisi, Omnibus vere poenitentibus et confessis ad praemissa perficienda et conservanda manus porrigentibus adiutrices Septem annos
et

totidem

Cfr. supra n. 4 et Arch. Vat. ser. Later.

t.

7i

f.

120.

Appendix,

in

qua nonnulla documcnta graviora


eis

in extenso exhibentur.

5^

quadragenas de injunctis

poenitentiis

misericorditer

relaxamus.

Datum Romae apud


nostri

S.

Petrum, quarto Idus Novernbris, pontificatus

anno decimo. De mandato. N. de Ben*?


VII hospitale
B.

2.

Innocentius
noviter

M. Alamanorum

(de

Anima)
x

fundatum sub

speciali tutela sedis

Apost suspit

Innocentius

episcopus,
postulatio

servus servorum Dei, ad futuram


voluntatis
effectu

rei

memoriam.
compleri,
ut

Piae

debet

subsequente
et
utilitas

devotionis

sinceritas

laudabiliter
igitur,

enitescat

postulata vires indubitanter

assumat Nos

dilectorum filiorum

rectorum hospitalis pauperum Beatae Mariae Alamanorum de Urbe


noviter fundati clementer annuentes,
hospitale praedictum

cum Om-

nibus membris
dictione
et et

necnon pertinentiis suis ab omni jurispotestate cujuscumque auctoritate Apostolica eximimus


et juribus

sub

speciali

tutela

sedis Apostolicae

recipimus,

per praesentis

paginam eadem auctoritate statuentes, ut quaecumque bona, quae idem hospitale actu possidet seu in futurum concessione Pontificum, liberalitate Principum et oblatione Fidelium juste atque
privilegii

canonice poterit adipisci, firma

sibi

et

illibata

permaneant;

decer-

nimus etiam, quod nemini liceat idem hospitale aut ejus ministros existentes pro tempore temere perturbare seu bona mobilia vel immobilia sive possessiones ipsius hospitalis auferre, sed ea omnia integr conserventur eidem hospitali praedictorum pauperum usibus
profutura, volentes,
in

quod nemo

in

eodem

hospitali alicui violentiam


ulli

persona vel rebus praesumat inferre aut aliquid, quod


seu

eorum-

dem pauperum

ministorum in illo pro tempore degentium noceat, irrogare: salvo quod praedictum hospitale cum huiusmodi ejus membris et bonis ac juribus necnon ministris, qui interim in eodem hospitali morabuntur dumtaxat, jure ordinario subesse debeant
Vicario in Spiritualibus

Summi Pontificis in eadem Urbe pro tempraesumentes vero contra hoc aliquid temer attentare excommunicationis sententiam incurrere volumus eo ipso, decernenpore
existenti;

tes

etiam irritum

et

inane,
vel

si

secus super his


contigerit

quoquam
Nulli

quavis

auctoritate

scienter

ignoranter

attentari.

ergo
statuti,

omnino hominum

liceat

hanc paginam nostrae exemptionis,


ei

voluntatis et constitutionis infringere vel

ausu temerario contraire;

Cfr.

supra n.

8, ubi

legendum

est

.Maii 21 loco Junii 20.'

60
si

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

quis autem hoc attentare

praesumpserit,
et

indignationem

omnipo-

tentis

Dei

et

beatorum

Petri

Pauli apostolorum ejus se noverit

incursurum.
Junii

Datum Romae apud Sanctum Petrum XII. Kalend. pontificatus nostri anno secundo. De mandato dni. nri. Papae.

Berlacus.

3.

Testamentum Theodorici de Niefheijm


scriptoris et abbreviatoris.
1

litter.

Apost

In

nomine domini. Amen.

Universis et singulis praesens publicum instrumentum visuris

seu audituris pateat evidenter,


Indictione
XI,

quod anno a

Nativitate

die

vero

15

mensis Martii,

hora

quasi, Pontificatus Sanctiss. in Christo Patris et

eiusdem 1418, vesperorum vel Domini Martini div.

prov. Papae
et

ad hoc

specialiter

constitutus

anno primo, in mei notarii et testium infrascriptorum vocatorum et rogatorum praesentia personaliter venerabilis vir magister Theodericus de Nyem, literarum
et abbreviator,

Apostolicarum scriptor
siae S.
ratione,

canonicus praebendatus eccledioecesis,

Servatii

Trajectensis

Leodiensis
et

sanus

mente

et

suorumque sensuum
et

intellectus

pore languens

aegritudinis

lecto

bene compos, licet cordecumbens, et in mente revolcui,

vens fragilem fore humanae conditionis naturam,


vivere credit felicius,

dum

stare et

mors saepius latenter interitum minatur atque ruinam, ad cuius dictae mortis imperium determinandum nullus est, qui sibi tempus certum adscribere valeat aut temporis lapsum: ne igitur intestatum casus mortis praeveniat inopinatus, de universis et
singulis bonis suis mobilibus et immobilibus per et post ipsius obi-

tum remanentibus
sibi

et

reperiendis ac tarn in

Italia

quam Alemannia

debitis

et

existentibus

testamentum suum seu ultimam suam


fecit,

voluntatem
qui
fuerit carnis
ditoris.

et

finalem

suam dispositionem
Inprimis
in

condidit et in

modum

sequitur

ordinavit.

ab ergastulo, de
quibus

enim animam suam, dum soluta manus commendavit altissimi sui conacquisita
alias

Item voluit et ordinavit, quod debita sua, injuste


legitime

et

forefacta,

constare

potuerit

vel

quae

probari poterunt, primo et ante


persolvantur, restituantur et

omnia de bonis suis promptioribus emendentur integraliter et complete una

1 Cfr. supra n. 31 et Das Leben des Dietrich von Nieheim" ed. Dr. H. V. Sauerland (Gttingen 1875) p. 70-72.

Appendix,

in

qua nonnulla documenla graviora

in

extenso exhibentur.

61

cum
et

expensis exequiarum suarum. Cetera vero universa et singula

bona sua mobilia et immobllia in Hamelen Mindensis, in Colonia in oppido Trajectensi Leodiensis dioecesis ac alibi citra montes
hospitali
in

existentia reperiendaque et sibi debita legavit atque dedit et ordina-

Hamelen praedietae Mindensis dioecesis ad opus eiusdem hospitalis et pauperum ad illud confluentium, per ipsum testatorem noviter aedificatum, fideliter convertenda. Alia vero bona
vit

mobilia
Italia

et

immobilia per eiusdem


et

testatoris

obitum

et

decessum

in

et

alma urbe Romana

existentia et reperienda atque sibi debita

ibidem legavit atque dedit

ordinavit

idem dictus

testator in

ram elemosynam

et simpliciter

propter

Deum

hospitali in dieta
et

Romana urbe
opus eiusdem
ctionem,

per

eundem
et

testatorem

construeto

pualma aedificato ad

et pauperum ad illud confluentium refequietem convertenda et exponenda. Et hoc dictus testator suum fore voluit testamentum et ultimam voluntatem

hospitalis

commodum

et

finalem dispositionem,

quod seu quam


finalis

valere voluit

jure testa-

menti ultimae voluntatis aut


tali

dispositionis

cum

protestatione

quod,

si

praemissa non valeant iure testamenti seeundum leges,

valeant tarnen

aut alias
valere
iusta

seeundum canonicas sanetiones aut iure codicillorum omnibus melioribus iure et modo, quibus melius et tutius
et

possunt

debent: non

obstantibus,

si

in

praemissis aliqua

solennitas fuerit omissa.

Huius autem

sui testamenti

ultimaeve

voluntatis aut finalis dispositionis dictus testator fecit, nominavit et

ordinavit executores et manufideles venerabilem et religiosum virum

fratrem

Bartholomeum Conradi de

Trajecto, administratorem

domus

seu hospitalis pauperum S. Antonii Trajectensis Leodiensis dioecesis

quoad bona sua in Alemannia, videlicet in Colonia et in dicto oppido Trajectensi ac alibi post ipsius obitum remanentia et sibi debita, neenon discretum virum Martinum Anreppe clericum Colon, dioec. quoad bona sua mobilia in Italia ubicumque locorum et in alma Romana urbe per et post eiusdem testatoris obitum reperienda et sibi debita, nee non quoad bona in Hamelen existentia dominum Hermannum de Nyem canonicum ecclesiae sanetorum Petri et Andreae apostolorum de Busdorp Paderbornen. (dioec), ad quorum manus et potestates antedictus testator universa et singula bona huiusmodi reposuit, ut illis mediantibus praemissa ut praemittitur fideliter exequantur, prout ipsis ad salutem animae ipsius testatoris visum fuerit expedire, eorum conscientias super hoc onerando.
supradietae,

Acta fuerunt haec Trajecti Leodiens.


praefati
testatoris

(dioec.) in

domo
viris

inhabitationis

praesentibus

ibidem

discretis

S^bedeo de

62

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Hcrede

et

testibus. Et

Ludolpho Seroys, clericis Traject. et Paderburn. dioec,, ego Arnoldus Multoris de Helmont clericus Leod. dioec.
. . .

publicus Imperiali auctoritate notarius


4.

Provisores hospitalis B.

M.

de

Anima Ludovicum Bland

constituunt procura torem ipsius hospitalis}

domini Amen. Anno domini 1419, ponificatus domini Martini papae quinti II, indictione XII, mensis Februarii die
In

nomine

tertio,

in

praesentia

mei
et

notarii

et

testium infrascriptorum
viri

ad hoc

specialiter

vocatorum

rogatorum, discreti

Ulricus Nicolaus de

Wienna
tatis

et

Albertus Seneff de Erfordia magistri sive rectores socie-

venerabilis hospitalis
siti

vulgariter nominati,

in

Urbe

Teotonicorum beatae Mariae de Anima in regione Parionis prope Campum

agonis, ac venerabilis vir Henricus

Widaw

presbyter dicti hospitalis

necnon Johannes Wilborg, Johannes Davidis de Spira, Johannes de Crespel, Oeorgius Nicolai sellarius, Johannes Johannis aurifex, Oulielmus de Aquisgrano, Nicolaus Nicolai de Aquisgrano, Lebelinus Johannis de Bamberga, Siffridus de Viesalia, Thomas Bartholomaei, Johannes Nicolai de Aquisgrano et Bartholomaeus Johannis de Lutzeleborg, homines dictae societatis hospitalis praedicti, pro sese ipsis ac vice et nomine totius dictae societatis ac dicti hospitalis et aliorum socioum absentium et pro eorum commodo et utilitate: primo et ante omnia ratificando, acceptando et emologando omnia et singula
facta
tatis

et

gesta per infrascriptum


et

procuratorem
dicti

Ludovicum eorum et syndicum, eorum bonis, propriis


magistri,

dictae socieet

spontaneis
voluntate

voluntatibus

rectores et
et

cum consensu

et

dictorum presbyteri

homines

societatis

hominum dictae societatis, ac dicti praedictae cum consensu dictorum


creaverunt
et

presbyter

magistro-

rum de novo

fecerunt, constituerunt,
et

solemniter ordi-

naverunt eorum

dictae societatis et hospitalis praedicti


et

verum

et

legitimum generalem

specialem procuratorem, actorem, factorem

syndicum ac negotiorum gestorem et certum nuncium specialem, videlicet discretum virum Ludovicum Bland notarium de regione praesentem ac onus praesentis procuratoriae in se sancti Angel sponte suscipientem, ad omnes et singulas eorumdem constituentium
i

ac dicti hospitalis et societatis praedictae causas,

lites

et

quaestiones

Cfr. supra n. 32.

Appendix,

in

qua nonnulla documenta graviora

in

extenso exhibentur.

63

motas seu movendas tarn civiles quam criminales vel personales nunc et in futurum contra omnes personas, universitates et loca ex quacumque causa vel occasione et coram quocumque iudice vel auditore, senatore, capite vel rectore, cuiuscumque status nominis
vel

conditionis

existat,

tarn ecclesiastico

quam
in
;

saeculari....,

cum

po-

testate substituendi
dicti

unum

vel plures syndicos et procuratores

nomine
et ponti-

hospitalis et societatis
dicti

Actum Romae

regione Parionis in
die,

reclaustro
ficatu

hospitalis

sub anno, indictione

mense

quibus

supra

ac hora vesperorum

vel

quasi,

praesentibus,

intelligentibus et audientibus hiis testibus, videlicet

Ceccho Capeila

notario
Lelli

de regione Parionis, Lello


Et

Petri

Parlantis notario et Paulo

Petroni notario de regione Pontis ad praedieta vocatis et rogatis.

ego

Laurentius

Lelli

Panisgallinae

civis

gratia imperiali auetoritate publicus notarius..., quia praedictis

Romanus, Dei Omni-

bus

et singulis,

dum

sie ut praemittitur

agerentur

et

fierent,

unacum

praefatis testibus interfui et praesens

fui,

ideo ea scripsi et publicavi


in

rogatus

meoque

solito

signo signavi

consueto

testimonium prae-

missorum.
5.

Eugenius IV hospitale
B.

S.

Andreae hospitali
*

M. de Anima

uniri iubet}

Eugenius IV. episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Jacobo episcopo Adriensi in Urbe residenti salutem et apost. benedictionem!

Ammonet Nos
Pontificalis
inducit,

suseeptae
circa
ea,

servitutis

officium

et

auetoritas

ut

demnitate
et

hospitalium

aliorumque

quae pro statu prospero et inpiorum locorum ac pauperum

personarum profutura fuerint, Apostolici favoris impendamus. Sane pro parte dilectorum filiorum rectoris et provisorum hospitalis pauperum beatae Mariae de Anima in regione Parionis de Urbe Nobis nuper exhibita continebat, petitio quod Beatae Mariae praedictum (hospitale), cuius capellae sive oratorio per sacerdotem saecularem ad nutum rectoris et provisorum praedictorum ponendum et amovendum laudabiliter in divinis deservitur, et Sancti Andreae infra limites parochiae parochialis ecclesiae Sancti Blasii de Oliva de dieta Urbe
miserabilium

praesidium

faciliter

Cfr. supra n. 234,

64

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

consistens

hospitalia pro

receptione ac refectione
et

pauperum huius-

modi necnon infirmorum


ad praefatam

Urbem pro tempore


non

peregrinornm nationis Theutonicorum confluentium deputata fore noshabet, pro eo

cuntur ipsumque hospitale Sancti Andreae, cuius capella seu Oratorium


speciales redditus aliquos

quod

illud ac

praefatum
retro
sicut

hospitale beatae Mariae diversos habuere rectores, a


actis

pluribus

temporibus minus
petitio
ipsis

utiliter exstitit

gubernatum; cum autem,


hospitale
s.

eadem
eidem
ctione

subjungebat,

praefatum

Andreae,

in

quo
est,

pauci ex

peregrinis et pauperibus aliquamdiu recepti fuerunt,

hospitali

Beatae Mariae, quod

principalius et solemnius

applicaretur ipsaque hospitalia sub unius ejusdemque rectoris direforent,

amplior exinde ad

illa

dilectorum filiorum de dicta

natione praefatae Urbis incolarum devotio vigeret, ipsorum hospita-

lium res

et

bona

diligentius conservari ac

manuteneri possent
cultus

et in

iisdem hospitalibus non

modicurji

Divini

succederet incre-

mentum: pro

parte

rectoris

hospitalis

Beatae

Mariae

provisomrn

praedictorum (asserentium, quod beatae Mariae Theutonicorum nec-

non Sancti Andreae hospitalium praefatorum quadraginta florenorum auri de camera fructus, redditus et proventus secundum communem aestimationem valorem annuum non excedunt) Nobis fuit humiliter
supplicatum,
grinis

ut
his

ipsis

hospitalibus et

pauperibus, infirmis

et

pere-

super

opportune
igitur,

providere

de

benignitate

apostolica

dignaremur. Nos
rnus,

qui de praemissis certam notitiam non habe-

huiusmodi supplicationibus inclinati fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus, quatenus vocatis personis in ipso hospitali S. Andreae degentibus necnon aliis, qui fuerint evocandi, super
praemissis
auctoritate

omnibus
Nostra
ita

et

singulis

eorumque
informes
et

circumstantiis
si

universis,

te

diligenter

per

informationem

hujusmodi

esse inveneris, super

quo tuam conscientiam oneramus,

postquam dictarum personarum ad id accesserit assensus, hospitale S. Andreae praefatum cum omnibus juribus et pertinentiis suis eidem hospitali Beatae Mariae perpetuo applices et conjungas ipsaque hospitalia per unum rectorem deinceps gubernanda fore decernas, ita quod liceat rectori hospitalis Beatae Mariae et provisoribus praedictis corporalem hospitalis S. Andreae juriumque et pertinentiarum praedictarum possessionem auctoritate propria libere apprehendere ac illius fructus, redditus et proventus in ejusdem hospitalis S. Andreae dumtaxat usus perpetuo convertere pariter et retinere, cujusvis super hoc licentia minime requisit; et insuper tibi, si et postquam dictas applicatipnern et conjunctiQnem feceris, rationabilia, de quibus tibi

Appendix,

in

qua nonnulla documenta graviora


et

in extenso exhibentur.

65

pro felicibus dictorum hospitalium statu


nationes

regimine videbitur oidi;

atque

statuta

deineeps

irrefragabiliter

observanda edendi

aliaque faciendi et agendi, quae in praemissis et circa ea


libet

quomodo-

necessaria et opportuna fuerint,

auetoritate

plenam et liberam apostolica concedimus tenore praesentium facultatem: non obstanceterisque

tibus

constitutionibus et ordinationibus apostolicis

con-

trariis quibuscumque; Nos enim ex nunc irritum decernimus et inane, si secus super his a quocumque quaeunque auetoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari. Datum Romae apud S. Petrum anno Incarnationis Dominicae millesimo quadringentesimo trigesimo A. Schonalb. primo IX. Cal. Sept. Pont. Nostri anno I.

6.

Confratres

hospitalis B.

M. de Anima statuunt novum

ecclesiae

ipsius hospitalis aedificium esse construendum. 1

Universi confratres hospitalis beatae Mariae de


vetustius esse, ac ceteras nationes,

Anima Theu-

tonicorum de Urbe, considerantes hospitale nationis nostrae in Urbe

suarum
ecclesias

hospitalia aedificarunt,

construxisse et

quae post nos peregrinis nationum apud ipsa hospitalia novas decentes eas modernis et honestissimis aedifieiis adet Salvatoris nostri

ornasse, ne videamur ceteris nationibus impares et postpositi, desiderantes ad laudem


et

gloriam omnipotentis Dei

Jhesu Christi ac beatae Mariae semper virginis


nationis

et

honorem

nostrae

animarum praedecessorum

Oermanicae ac decorem almae Urbis Romae et salutem et nostrarum ac eorum, qui pro tempore

nos sequentur, confratrum construi et aedificari facere novam ecclesiam, opus laudabile Alemannico more compositum, in situ et fundo hospitalis nationis nostrae huiusmodi et illius ecclesiae dudum ereetae
hinc
est,

quod nos

confratres

praefati in sacristia ecclesiae


et negotiis

eiusdem

qua pro rebus consuevimus hactenus convenire, ad


hospitalis, in
illius

oecurrentibus traetandis

infrascripta

peragendum legitime
tenore prae-

convocati

et

congregati ac conf ratern itatem

seu universitatem con-

fratrum eiusdem hospitalis facientes

et repraesentantes,

sentium statuimus et ordinamus et decernimus aedificium et structuram novae ecclesiae huiusmodi fore et esse omnino inchoandam et prosequendam usque ad eius perfectionem et (hospitalitate peregrinorum ac salariis sacristae et septem capellanorum ecclesiae dicti
hospitalis

ac organistae et servitoris eiusdem ad divina peragendum

'

Cfr. supra n. 93.

Na gl,

Urkundliches zur Oeschichle der Anima.

66
et

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

obsequendum inibi deputatorum pro eorum servitiis et obsequiis, quae hactenus ecclesiae et hospitali praedictis impenderunt et impendent in futurum, ac aliis expensis in ipso hospitali necessariis et hactenus fieri consuetis semper et omnino salvis) deinceps omnes
et

quaecumque alia emolumenta ipsi hospitali quomodolibet et undecumque provenientia, ac omnes et singulas pecuniarum summas et quantitates,
singulos fructus, redditus
et

proventus, elemosinas et

quae de fructibus, redditibus, proventibus, elemosinis et emolumentis huiusmodi dicti hospitalis hactenus superfuerunt, apud quoscunque et ubicumque sint repositae et quae in futurum quocunque modo exigentur et colligentur, pro structura et aedificio novae ecclesiae hujusmodi exponi debere: de quibus quidem expositis provisores et alii ad structuram huiusmodi deputati pro tempore nobis aut successoribus nostris hospitalis praedicti confratribus ad hoc in loco solito et
consueto legitime convocatis
et

congregatis singulis annis fidelem


et teneantur. In

et

legalem
has
scripta

computum reddere debeant

cuius

rei

fidem
supra-

literas propriis

manibus subscripsimus. Datum


domini
nostri

in sacristia

Romae

die 24 mensis Sept. anni a Nativitate

pontificatus sanctissimi

Domini 1499, Alexandra PP. VI anno octavo.

1.

2.

3.

4.
5.

Wilhelmus Abbas Lucemburg. subscripsi manu propria. Wilhelmus Abbas Wyssenburgensis manu propria subscripsi. Michael Sculteti procurator ordinis Theutonicorum manu propria. Ita est: Joannes Burckardus Magister caeremoniarum manu propria. Andreas Frisner basilicae s. Petri de Urbe poenitentiarius manu
propria.

6.

Andreas Ondorp canonicus Leodiensis, eiusdem basilicae poenitentiarius,

manu

propria.
s.

7.

Andreas de Venraed praepositus ecclesiae

Cuniberti

Colon.

manu
8.

propria.

Joannes

Weydmann

archidiaconus

in

ecclesia

Halberstadiensi

manu
9.

propria.
s.

Joannes Hagenwiler canonicus Constantien. ac

Palatii notarius

manu
10.
11. 12.

propria.

13.

manu propria. Thomas Deyx manu propria. Wolterus Herden manu propria. Ego Conradus Lubsern, Hildesemensis et Tridentinae
Nicolaus de Crutzenach
canonicus, votis praemissorum fratrum, quia
tio:

ecclesiarum

non

interfui, assen-

manu

propria.

Appendix,

in

qua nonnulla documenta graviora

in extenso exhibentur.

67

14.

Henricus Bode praepositus Ramisloensis Bremen, dioec.


propria.

manu
Magni

15. Ita est:

Theodericus de Einem rector parochialis

eccl.

s.

Brunswicen.
16.

manu

propria subscripsi.
s.

Kilianus Feen canonicus ecclesiae


propria.

Stephani Bamberg,

manu
ita

17.

Georgius

Prange plebanus

in

Wormdith dioec Warmien.

recognosco
18.

manu

propria.
eccl.

Joannes Porken canonicus


subscripsi.

beatae Mariae ad Oradus Colon,


Constantien. votis fratrum

19.

Ego Lucas Bomatter canonicus


praemissorum, quia non
interfui,

eccl.

per praesentes assentio.


ecclesiae

20.

Ego Rupertus
virginis in

Spiegl rector parochialis

beatae Mariae
et

Prutz

Brixin. dioec. praemissis interfui

in

fidem

21.

22.

manu propria subscripsi. Ego Johannes Brandis Lubicen. et Beatae Mariae Hamburgen. ecclesiarum canonicus manu propria assentio. Ego Bernardus Sculteti praepositus Stetinensis tunc absens votis dominorum praedictorum assentio manu propria.
B.

7.

Confratres hospitalis

M. de Anima quosdam
x

ex

ipsis

novo

Ecclesiae operi praeficiunt

Anima Theutonicorum de Urbe fidem facimus et attestamur, quod hodie dato praesentium in sacristia ecclesiae B. M. de Anima, cupientes statuUniversi confratres hospitalis beatae Mariae de

tum, decretum et ordinationem nostram de construendo cando novam ecclesiam in loco, ubi hodie ecclesia dicti
sita
est,

et

aedifi-

hospitalis

cum choro
ipsi

et

capellis,

altaribus,
et

sacristia

ac

aliis

membris

et officiis

ecclesiae

congruentibus

oportunis iuxta designa-

tionem desuper factam, quam coram vidimus et eam diligenter conacceptavimus et approbavimus ac ad finem praesentium 2 literarum in hoc libro ad memoriam futurorum designari fecimus, debitae executioni demandari ac aedificium et structuram ecclesiae huiusmodi inchoari et prosequi, de circumspectione, rerum experientia et industria reverendorurn patrum ac venerabilium virorum dominorum Wilhelmi abbatis monasterii Lucemburgensis, Joannis Burckardi
sideratam
1
%i

Cfr. supra n. 94.

Ubi tarnen non

reperittir.

68
praepositi

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Haselacensis Argentin. dioec,

capellae

S mi D. N. Papae
Halberstad.

magistri ceremoniarum, Joannis


eccles.,

Weydeman

archidiaconi

Thomae Deyx

et

Joannis Brandis canonici Lubicensis, sacri


in

palatii

apost causarum notariorum, plurirnum

domino

confidentes,

omnibus melioribus modo, via, iure, causa et forma, quibus de iure possumus, eosdem dominos Wilhelmum abbatem, Joannem Burckardum, Joannem Weydeman, Thomam Deyx et Johannem Brandis operi, structurae et aedificio huiusmodi tenore praesentium praeficimus et eos deputamus eisque statutum, decretum et ordinationem nostram huiusmodi exequendi plenarie vices nostras committimus ac
concedimus,
executione etiam infra scriptorum: In primis, quod R m V m D n m Cardinalem S. Oeorgii, Sanctissimi
.

cum

D. N. Papae Camerarium, de voluntate

et

proposito nostro huius-

modi informent et pro satisfactione desiderii nostri huiusmodi consensum Rm ae Dominationis Suae et favorem ad habendum et obtinen.

dum

pro

ampliatione

et

debita proportione ecclesiae construendae

huiusmodi de strata et via publica ad angulum anteriorem et lateralem dictae structurae usque ad quinque palmas mensurae Romanae vel quot poterunt, studeant impetrare. Ordinent et faciant demoliri murum tnter hortum primae
1

domus

ipsum hospitale, exportari terram de ipso horto et cum lateribus planari ad reponendum in eo calcem et arenam et alia, prout erit oportunum; et pro incommoditate ac iactura, quam dominus Oeorgius Swop inhabitator dictae primae domus propterea recipit et patitur, eidem de pensione, quam de eadem domo hospitali nostro praedicto solvit, annuatim tantum detrahant et defalcent, quantum eis videbitur convenire.
dicti

hospitalis ac

De
et aedificio

arena, calce, lapidibus, tabulis, lignis, ferris, ferrimentis,

lateribus et aliis

quibuscunque rebus et instrumentis pro structura huiusmodi necessariis oportune provideant per illos, qui praedicta per Urbem et ad eam deferunt: quod videtur modo magis convenire quam emere bestias ad ea portandum et servitores nostris
expensis habere.

Deputent duos, qui teneant communiter inter se computum rerum praedictarum, quae apportabuntur, quorum singulis dentur
carleni

decem quolibet mense pro laborum suorum

salario et mercede.

Cfr. supra 95.

Appendix, in qua hnnulla documenta graviore

in

extensa exhibentur.

60

Vacuetur
tur Ordinate in

sacristia praedicta et

omnia, quae

in ea sunt,

ponan-

eum

locum, in quo capellani

dicti

hospitalis
et

modo
sa-

divinum officium
introitu fiat
cristae;

cantant, qui claudatur

muro

vel alias,

pro eius

ostium clausura munitum, cuius claves consignentur


et Uli

ostium quoque sacristiae praedictae similiter

duo arcus

partis ecclesiae, in

qua

textores confraternitatem
alia

claudantur
datur

et

provideatur sacristae de
similiter et aliis

modo habent, muro camera, cum sua sibi redquorum


loca per

inutilis;

capellanis,

novam

structuram huiusmodi occupabuntur, de

aliis

cameris provideatur.

Conduetis, dispositis
et aedificio

et

paratis rebus

omnibus pro

structura

seu

illius

principio huiusmodi necessariis, demoliantur


ecclesiae antiquae praedictae;
extra-

muri

laterales

et anterior pars
et

hantur fundamenta

fiant

et

eleventur muri,

quantum
pro

erit

oporfunda-

tunum secundum designationem supradictam,


mentis extrahendis ac
et
illis

quibus

et

muris construendis conducantur magistri


dies

laboratores

Lombardi ad singulos

more

solito

et
1

cum
et

alialiis

quo

lapicida pro lapidibus Travertinis


aedificii

pro

huiusmodi oportunis conveniant, prout cognoverint melius expedire, et eis debite satisfaciant. Et quia decrevimus columnas decem integras liberas per ecclesiam et totidem, quae duodecim capellas ab invicem et navibus lateralibus separent, ac certas alias medias oportunas columnas fieri ex lapidibus peperingis et omnes testudines singularum trium navium ecclesiae et chori ac omnium duodecim capellarum, quas omnes volumus pariter in altum
ornamentis
elevari
et

aequalis altitudinis esse,

ac

omnes

fenestras ecclesiae

et

capellarum earundem eisdem lapidibus

peperingis ornari,

rogavi-

mus praefatum dominum Johannem Burchardum, qui lapicidarum Alemanorum maiorem notitiam habet, ac ei commisimus, prout rogamus et committimus per praesentes, quod pro aliquo magistro idoneo et aliquot laboratoribus lapicidis Alemanis usque ad numerum Septem ad Alemaniam mittat et eos conduci faciat ad opus huiusmodi inchoandum et continuandum usque ad finem pro pretio, salario et mercede, prout melius poterit Quibus sie conduetis praefati domini deputati provideant eis de expensis apud aliquem ex confratribus nostris aut aliam honestam personam, cum qua conveniant, quantum sit singulo mense pro qualibet persona condueta huiusmodi persolvendum, cui propterea quolibet mense de eo, quo convenient, realiter

satisfaciant.

Assignentur etiam

eisdem

lapicidis

sie

conduetis

Hie

est locus vaeuus.

70

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

camerae
regionis

eis
s.

necessariae in

domo nova

hospitalis nostri

s.

Eustachii, in cuius curia lapides pro aedificio

Andreae secundum
inci-

designationem huiusmodi necessarios seu oportunos quadrent,


dant
et

laborent usque ad perfectionem.


et alios

Emant quoque iidem dooportunos, quotquot erunt


qui,

mini deputati lapides perperingos


ut facilius ad
rucas, pro
liter

pro dicto aedificio necessarii secundum eandem designationem,

opus huiusmodi conducantur.


et familires
et
,

fieri

faciant

aliquas ka-

quibus e^uos emant


salario

conducant, quibus simisi

de expensis

provideant, vel,

ipsis

deputatis magis

videbitur convenire

lapides ipsos faciant per aliorum karucas pro

certa quota conduci.

Praeterea, quia nonnulli suspicantur, fratres de Pace vicinos nostros impedituros


si

poterunt huiusmodi nostram

structuram, videtur

convenire,

quod iidem

deputati rev. dorn. Cardinalem

Senensem

tan-

quam

Nationis nostrae et

omnium nostrum

Protectorem de huiusmodi

quod ipsum propositum nostrum oportuno favore prosequatur et ad praemissa omnia agendum, quatenus sit oportunum, consensum et licentiam S D. N. Papae impetret.
nostro proposito informent et rogent,

Dantes

et

concedentes eisdem dominis deputatis tenore praeet

omnes et singulas pecunias, quae ex computo heri per praefatum dominum Johannem Burckardum nobis dato supersunt et quae apud spectasentium plenam
liberam facultatem
et

potestatem,

dominos Ulricum Fugger et fratres Curiam sequentes alias dudum nostro et


biles

mercatores
dicti

Romanam
nomine

hospitalis

depositi

sunt,

et

ceteras

quascunque, quae
hospitali

deinceps

ex fructibus,

redditibus et proventibus, emolumentis et eleemosinis vel alias quovis

modo

et

undecunque

ipsi

provenient, pro satisfactione

et

singulorum suprascriptorum ac aliorum quae occurrerint persolvenda et illorum occasione solvendi, numerandi
solutione
et
et

omnium

exponendi ac omnia

alia

et

singula faciendi, tractandi et exe-

quendi, quae in praemissis et circa ea necessaria fuerint seu quo-

modolibet oportuna,
mus,
si

et quae nos ipsi faceremus seu facere posseeisdem personaliter interessemus.

Volumus autem, quod propter praemissa


ecclesia hospitalis
atur,

cultus

divinus

in

huiusmodi hactenus observatus nullatenus minuet

sed potius augeatur ac firmiter

laudabiliter prosequatur ac

peregrini nationis nostrae recipiantur et hospitentur, prout hucusque

Franciscum de Piccolominibus
Cfr. not.

s.

Eustachii Diac. Card.,

postnmdum Pium

rP.

III.

ad n. 70

et n.

105.

Appendix,

in

qua nonnull documenta graviora


et

in extenso exhibenlur.

71

consueverunt recipi
satisfiat

hospitari, ac

sacristae,

Septem capellanis, orconsuetis salariis debite

ganistae et servitori dicti hospitalis de

eorum

ac aliae impensae, quae hactenus in

eodem

hospitali

haberi
et fiant.

et

fieri

consueverunt, sine omni diminutione supportentur

In cuius rei

fidem has

literas

propriis

manibus subscripsimus.
1

an. a

Datum Romae in sacristia suprascripta die 25. mensis Sept. Nat D. 1499 pontificatus S D.N. Alexandri PP. VI anno 8.
quas infrascrip pro continude Anima aut mutuo aut dono offerunt die 9 Nov. 1509. 2
B.

8.

Conspectus pecuniae summarum,

anda structura

ecclesiae

M.

V.

%<

In principio erat

Verbum.

Pro continuatione structurae seu aedificii ecclesiae B. Mariae Theutonicorum reverendi patres egregiique viri infrascripti domini tarn praelati et Romanae curiae officiales quam et alii curiales nationis Germanicae pia devotione moti ac in Iaudem et
de

Anima

honorem divae
bunt
vel,
si

Virginis ex

facultatibus
elargiri

compuncti

fuerint

eorum

discretionem, ut infra, et

a Deo eis collatis mutuaelemosinam, donabunt juxta deponent pecunias ad manus fidelis
et

et habentis

sufficientem facultatem;

quatenus opus

fuerit,

dabitur

tnutuantibus cautio idonea.

Reverendus pater dominus Joannes episcopus Revaliensis, orator ill domini d. Joachimi marchionis Brandeburgensis,
b.

electoris

Imperii,

et

procurator

ordinis
ducat. 100

Mariae Theutonicorum

Rev. pater Joannes de Kirscher, procurator ordinis

b. Mariae Theutonicorum Rev. pater dominus Joannes Copis majoris praesidentiae abbreviator, archidiac. Hasbaniae Leodien., unacum suo nepote U. Copis scriptore aplco.

100

Illmus D. Cristoforus Weltzer scriptor aplcus.

200 200 200


100

Dominus

Ulricus et fratres de Fucqri

(Fugger) seu eorum

institor

D. Wilhelmus

de Enckenvoirt scriptor

aplcus.,

archidiac.

Femenie (Flamingiae)
1

Sequuntur nomina eorundem, qui supra App.


nris. 2, 3, 5-7, 9,
10,

n. 6, deputatis

exeeptis, se

subscripserunt

12-17,

19.

2 Cfr. supra n. 116. Die 22 Oct. 1509 per congregationem hospitalis B. M. de Anima collectores illarum pecuniae sunimarom deputati sunt domini Brixius Ebranter, Joannes de Unna, Ditlevus Langebeeck, Joannes Bueren.

72

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

D. Jo. Questenbergh scriptor aplcus.

ducat.

100

D. Bernardus

Sculteti,

cubicularius aplcus., praepositus S.

Sebastiani Warmiensis, Rotae decanus

100

D. Theodoricus de Eynem, notarius Rotae, canonicus Hildesiensis

200
25

D. Henricus Bockholt praepositus Lubicensis D. Johannes

de Beeka praepos.

s.

Andreae Coloniensis,

..

scriptor aplcus.

35

D. Johannes Ingenwinkel notarius Rotae, praepositus

50
50

D. Johannes Coritius notarius Rotae

D. Ditherus (Ditlevus) Langebeeck notarius Rotae


D. Joannes

50

Cotmay de Unna canonicus

ss.

Apostolorum

Coloniensis, notarius Rotae

50
50

D. Wolfardus Terlace notarius Rotae


D. Michael Forstenberg notarius Rotae
D. Ludolfus Moller notarius Rotae

50 50

D. Henricus van Ryne notarius Rotae


D. Oeorgius Posth notarius Rotae
D. Bernardus Holtopterheyden notarius Rotae

50 50
50

Joannis Brandis notarius Rotae


praepositus

s.

50 50
50

D. Walterus Heerde notarius Rotae


D. Cristoforus Scherenthink,
polensis

Joann. Herbi.

D. Jo. Knyp notarius Rotae D. Jo. Vonnoff notarius Rotae


D. Wolbrandus de Oberge notarius Rotae
D. Joannes Holtopterheyden clericus Maguntinus, notarius

50
50
50

Rotae
D. Joannes Winkler notarius Rotae

50
50
100

D. Caspar Wirth sollicitator bullarum D. Joannes Sander notarius Rotae D. Jo. Fabri sollictator bullarum, praepositus b. Mariae de

50

Gotha,

solvit

ducatos largos

50

D. Joannes Langer abbreviator


D. Joannes Potkey praepositus Embricensis D. Roppertus Spiegel canonicus Ratisponensis
D. Joan.

50 25 25

Rontembrauwer procurator causarum

50 25

D. Brixius Ebrauwer praepositus Coloniensis D. Joann. Schuetz procurator causarum D. Henricus Oreve decanus Susatiensis Colonien. dioec,

25

Appendix, in qua nonmilla documenta graviora

in extenso exhibentur.

73

SS. d. n. Papae parafrenarius et familarius conti nuus

commensalis
D. Bartholdus Balduini de Soltwedel notaus Rotae, ca-

ducat.

25

nonicus ecclesiae B. Mariae Hemipolensis


D. Joannes Bueren procurator causarum, praesidens ripae,

50
25 20 50 50 50 50 25
100

Maguntinus
D. Eucharius Franck D. Wilhelmus Beringer, notarius Rotae

Banchus

et societas

Wilhelmi
et

Petri (mercatoris)

Societas et confratres doininorum pistorum

Alemanorum

Confraternitas

s.

Annae

habent
Confraternitas

in

ecclesia

Conf ratern itas s. Barbarae, quae altaria duo et eorum exequias


et

textorum

Alemanorum

Italicorum,

quae

habet altare in ecclesia


I).

Joannes de Castillioni orator


9,

Maxitnilianus Rom. Imperator hospitale

5.

M. de Anima

sub sua tutela suscipit 1


Maximilianus divina favente dementia electus
Rex, Archidux
Austriae,

Romanorum Im-

perator semper Augustus ac Germaniae, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae

Dux Burgundiae,
Suaebiae,

Lotaringiae, Brabantiae,
et

Styriae, Carinthiae, Carniolae,

Limburgiae, Luxemburgiae

Qheldriae,

Landgravius Alsatiae,
et

Princeps
et

Palatinus in

Habspurg,
Tirolis,

Annoniae Princeps,

Comes

Burgundiae,

Flandriae,

Goritiae, Arthesiae, Hollandiae, Selandiae, Ferretiae, in

Kyburgh, Na-

murci, et Zutphaniae, Marchio Sacri

Romani

Imperii super

Anasum, et

Burgoviae, Phrisiae Dominus, Marchio Sclavoniae, Machliniae, Portus


Naonis,
fidelibus
et

Salinarum: universis

et

singuliS nostris ac Sacri Imperii


ecclesiae
et

nobis dilectis

confratribus

hospitalis

Beatae

Mariae de Anima Theutonicorum de Urbe gratiam nostram Caesaream et omne bonum. Considerantes affectionem. quam divae

memoriae Federicus
rissimus,

III.

Romanorum
et
,

Imperator,

genitor noster ca-

ad ecclesiam

hopitale atque ipsam laudabilem vestram

conf ratern itatem


in aedificando

praedictam habuit
a

in confratrem inscribi fecit, ac

in qua se etiam ut accepimus sumptuosam et praeclaram fabricam fundamentis ecclesiam et domum pauperum pere-

grinorum

dicti hospitalis

per dictam

confraternitatem

dudum

ince-

Cfr. supra

n v l32-

74

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

ptam ac frequentem cultum divinum, qui ibidem in dies peragitur necnon magnam hospitalitatem, quae pro pauperibus peregrinis pro tempore ad Urbem Romanam nationis nostrae Qermanicae devotionis causa confluentibus exhibetur, quodque, ut veridica relatione accepimus, confratres dictae

conf ratern itatis saepius a diversis

etiam potentibus
ac
aliis

et
et

magnatibus

tarn ecclesiasticis

quam

saecularibus

publicis

privatis personis

super domibus, possessionibus,

praediis et bonis ad dictum hospitale spectantibus sub specie


tionis,

emp-

permutationis,

locationis,

impignorationis

seu

alio

genere

alienationis

impetuntur

et inquietantur:

dignum imo debitum repudivinus in dicto hospitali


et

tavimus, ut eis

super his congruis remediis occurramus. Cupientes

igitur, ut dicta fabrica perficiatur et cultus


et hospitalitas
illius

non solum conservetur sed augeatur, domus


et confratres ipsi

bona

manuteneantur,
locationibus,

super venditionibus, permutaet

tionibus,

impignorationibus

quibusvis alienationibus
in

de

illis

faciendis invitis

non molestentur, quantum

nobis

est,

pro-

videre,

motu proprio
ac

et

ex certa nostra scientia ac de plenitudine


et

Caesareae potestatis Nostrae ecclesiam, hospitale


praedictam

confraternitatem

omnia et singula illius domos, possessiones, praedia et bona in Urbe Romana et illius districtu aut alibi ubicumque situata, praesentia et futura, quibuscumque nominibus seu vocabulis censeantur, in Nostram et Sancti Romani Imperii protectionem, tuitionem, defensionem, curam suscepimus et per praesentes suscipimus, ita quod omnibus et singulis privilegiis, exceptionibus, immunitatibus,

favoribus, gratiis, praerogativis et indultis gaudeant, utantur,


fruantur,

potiantur,

quibus

res
in

et

bona Nobis

et

Sacro

Romano

Imperio immediate subjecta


tur et

genere vel

in specie utuntur, potiunet

gaudent ac
et

uti,

potiri,

gaudere poterunt
et singulis,

possunt contra-

dictione

impedimento

cessantibus

idcirco ac stricte inhibendo


tatis,

omnibus
vel

quibuscumque; mandantes cuiuscumque digni-

Status,

gradus, ordinis

conditionis fuerint, et

qucumque

etiam ecclesiastica vel saeculari dignitate, potentia


culares confratres seu

et auctoritate prae-

fulgeant, ne hospitale ac confraternitatem praedictam aut illius parti-

domos, possessiones, praedia


vel

et

bona huiustitulo
invitis

modi emptione, permutatione,


seu

locatione, conductione, impignoratione

quovis

alio

temporali

perpetuo
partis

alienationis

eorum, etiam qucumque recompensa data seu oblata, sibi usurpare, invadere, apprehendere, occupare seu detinere aut ipsos confratres super illis et eorum occasione verbo vel facto (per se vel alium seu alios, directe vel
dictis

confratribus seu

majoris

Appendix, in qua nonnulla documenta graviora


indirecte,

in extenso exhibentur.

75

quovis quaesito colore vel ingenio) molestare,


seu

perturbare,

quomodolibet impetere audeat seu praesumat; hoc edicto nostro Caesareo decernentes et declarantes ex nunc quascumque emptiones, permutationes, locationes, conductiones, impignoinquietare
rationes, occupationes, invasiones, usurpationes
illis

sive

detentiones de

seu

eorum

aliquo per

contra seu

ultra

liberam voluntatem

quoscumque quacumque etiam auctoritate et expressum consensum di-

ctorum confratrum pro tempore existentium hactenus forsan factas seu in posterum faciendas irritas et inanes nulliusque existere firmitatis:

injungentes, committentes et mandantes magnifico viro nostro

et Sacri

Imperii fideli nobis dilecto Alberto Pio Comiti Carpen. ac


et

pro tempore nostro


licam
existenti

Romanorum
ut

Imperatoris apud
hospitale,

Sedem Aposto-

oratori,

ecclesiam,

confraternitatem ac

bona illorum praedicta contra quoscumque molestatores, impetitores, invasores et occupatores nostro et Sacri Imperii nominibus fideliter
ad quamcumque requisitionem dictae confraternitatis seu agentium pro tempore pro ea tueatur et defendat et eos super his a quocumque,
etiamsi Regali, Cardinalitia et
astica
et

quacumque

alia dignitate sive ecclesi-

sive

saeculari

inquietari,

Imperio aliud

praefulgeant, non permittat quidlibet molestari non exspectando a Nobis seu successoribus Nostris in mandatum. Hoc enim perpetuum nostrum Caesareum
acsi esset in

diploma robur, decernimus et


Nulli
sionis,
luntatis

corpore Juris expressum, habere volumus,

jubemus.

igitur

omnino hominum
,

liceat
,

hanc
,

Nostram defenmandati,

protectionis

tutelae,

decreti

inhibitionis

vo-

paginam infringere aut ei quovis ausu temesub poena indignationis Nostrae gravissimae ac rario contraire centum marcarum auri puri, quarum medietatem fisco nostro Caeac
gratiae
:

partem praedictae ecclesiae, hospitali et condecernimus applicandam ac per praedictos oratores Nostros et successorum Nostrorum irremissibiliter exigendam. Hamm testimonio litterarum sigilli Nostri ampensione munitarum. Datum in Civitate Nostra Imperiali Augustana quintadecima mensis Februarii
sareo, reliquam vero
fratribus

anno Domini millesimo quingentesimo decimo octavo Regnorum Nostrorum Romani tricesimo secundo, Ungariae vero vigesimo octavo. Loco >J< sigilli pendentis. 10. Leopoldus Rom. Imperator hospitale B. M. de Anima
,

de novo sab tutela Caesarea suspit

Leopoldus divina favente dementia electus Romanorum Impe

Cfr. supra n, 200.

76
rator
tiae,

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anlma.

semper Augustus, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, DalmaRex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Brabantiae, Styriae, Carinthiae, Carniolae, Marchio Moraviae, Dux Lucenburgiae, ac superioris et inferioris Silesiae, Wirtembergae et
Croatiae, Sclavoniae

Teckae, Princeps Sueviae,

Comes Habspurgi,
et

Tyrolis, Ferretis,

Ky-

burgi et Goritiae, Landgravius Alsatiae, Marchio Sacri Romani Imperii,

Burgoviae, ac superioris

inferioris

Lusatiae,

Dominus Marchiae

Sclavonicae, Portus Naonis et Salinarum: Universis et singulis, quo-

rum
Sacri

interest vel interesse poterit in futurum,

gratiam Nostram Cae-

saream

et omne bonum. Supremae dispositionis arbitrio in Excelso Romani Imperii culmine constitutum Imperatorem decet, ut ea,

quae

in

Divis

Progenitoribus, Maioribus et
circa Divini

Praedecessoribus Suis
circa hospitalita-

gloriosae

memoriae

Numinis cultum, piorum locorum

fundationes et proximi dilectionem, imprimis vero

tem

et

aiimoniam illorum pauperum, qui ad Sanctorum Apostolorum


inet

limina devotionis causa peregrinantur, Iaudabiliter et liberaliter


stituta et

ordinata sunt, creveruntque per concordiam augustalis

supereminentis Sibi super omnes Dei ecclesias piaque loca concreditas tutelae, defensionis et praesidii glutine solicite collinire et consolidare, ante

omnia autem
illo
est,

inter

sacrorum illorum locorum custodes,


et

ministros et inspectores veram

pacem
et

tranquillitatem perpetuam,
satagat,

quantum

in

conservare

stabilire

ne

tarn

sancte

excogitata et per concordiam aucta malignitate et dissidiis earumque


diutina dissimulatione dilabantur.

Cum itaque in alma Urbe Roma magnificum hospitale cum ecclesia et confraternitate in Dei et Beatae Mariae Virginis honorem de Anima nuncupatum ab Augustissimimis Caesaribus et Inclita Natione Nostra Germanica olim ad usum ipsius peregrinorum exstructum, fundatum et pluribus bonis, facultatibus, gratiis, privilegiis et exemptionibus juribusque ditatum, Nostrae vero Caesareae Protectioni et nemini alteri subjectum, et hucusque per dictae confraternitatis provisores et confratres salubriter gubernatum reperiatur; illudque D. Maximilianus Imperator augustae recordationis illustri
novitates, dissensiones et pericula auxerit,

Maximilianus
Lamberti
le

etc. ut

supra

n. 9.

Suo diplomate contra tunc emersas quod est tenoris sequentis: Interea vero cum Nos ex fideli relatione
et

venerabilis, illustrium,

magnificorum

honorabilium Francisci

Petri

Dron Episcopi Porphyriensis,

Innocentii PP. duodecimi

Sacristae, Philippi Caroli

Comitis de Frstenberg, Joannis Theodori

Abbatis Jacket, Joannis Philippi Comitis de Fnffkirchen, Francisci

de Hatsfeld

et

Gleichen, Christophori Antonii Fenner de et in Fenn-

Appendix,

in

qua nonnulla documenta graviora

in extenso exhibentur.

77

berg, Joannis Nicolai Comitis de S. Juliano et Walsee, Ernesti


tis

ComiMel-

Truchses de
Storp,

Zeil,

Marquardi Antonii Baronis de

Rott,

et

chioris

insignis ecclesiae et hospitalis Nostri

Beatae Mariae

Virginis de

didicerimus,
tatisque

Anima Nationis Teutonicae provisorum, et confratrum quod agro isti Dominico humani generis, unitatis, pieinfensissimus nuper dissidiorum et contraventionum

hostis

zizania superseminarit, et
sarei in dicta

quamvis Nos

illa

per Oratoris Nostri (Zae-

Urbe

residentis Illustris

et

generosi Nostri Consiliarii

arcani, Camerarii,
fecti,

Sacrique Imperii

Cataphractorum Nostrorum Praetorianorum Praefidelis dilecti Oeorgii Adami Comitis a MarCaesareae


Majestatis,

tinitz,

aurei velleris Equitis, vigilantiam et industriam eradicari, ipsos

vero turbarum authores (utpote

immediatae-

que

protectionis Nostrae insidiatores, refractarios, atque rebelles) vi-

delicet

Joannem Taccon, Guilielmum ab Hinnisdael,

et

Albertum de
!

Archis Leodienses, Qeorgium Meisel Bambergensem

et

Samuelem

Jacomini Argentoratensem ex coetu


in

istius confraternitatis eliminari et

ex numero provisorum expungi fecerimus, per praesentes inde quoque

perpetuum eliminemus

et

expungamus,

ita,

ut in

futurum nunquam

ad

illud hospitale et ecclesiam ejusque

provisionem seu administratio-

nein vel servitia amplius aspirare queant; attamen,

cum non

sit

fiden-

dum

periculoso perpetuoque insidiatori, et ex malis moribus bonae

Nos pro Imperialis Nostrae dignitatis, quo dictam ecclesiam, hospitale, confraternitatem et pios fideles et obsequentes illius provisores praedictos complectimur: perpetua memoria et complemento praenarratis similibusque inconvenientiis, turbis, dissensionibus, temeritatibus et periculis, quantum licet, in futurum perpetuo valitura lege Caesarea fundamentali (ad majorem Dei gloriam, Beatae Mariae Semper Virginis honorem, et animarum salutem, ad pauperum quoque peregrinorum
leges nasci consueverint, ideo
solicitudinis, et amoris,

consolationem, ut
versationis

et

ad

pii

illius

loci

sanctaeque fundationis
et

et

con-

novum

fulcrum,

ornamentum

pacis perpetuae

robur,

justaeque ac

fidelis dispensationis

sodalitatem procurandam) authori-

tate providentiaque Caesarea, Divorum Imperatorurn Praedecessorum Nostrorum exemplo, contraire volentes, omnia et singula, quae prae-

laudato diplomate Caesareo continentur, benigne confirmamus, districte

praecipiendo mandantes, ut fundationis seu hospitalis, ecclesiae


praedictae redituum exactor,
singulis annis,

et confraternitatis

minimum

ad rationis et reliqua cenda praestandum per provisores dictae

non frequentius, si de perceptis percipiendisque respondeat et in plena congregatione eum in finem indiconfraternitatis

adigaturj

78

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

vetera

quoque

et

nova laudabilia
perfectionem
et

statuta,

eorumve

capitula fundaea,

tionis et confraternitatis,

quatenus ea

in

usu sunt, imprimis vero


recipiendi

quae

hospitalitatis

morem

tractandique

utriusque sexus requisita sua habentia percgrinos Nationis


nicae, ultra olim

Germa-

nominatas provincias, etiam Bohemiam, Carniolam,


Julii

Croatiam,

Forum

vulgo

Friuli,

Tridentum, Goritiam, Triestum,

Ciliam, Dravam, Moraviam, Silesiam, Wandaliam, seu


nunt, praecise et ad

Sueviam concer-

amussim observentur;
ut tarn

et

quia confusiones plerurn-

que
et

in

ejusmodi communitatibus nasci solent ex inordinato regimine


uni

fraenum ordinarie Superiorum: id circo tarn moderno oratori Nostro Caesareo Comiti a Martinitz quam ejusdem in munere successoribus auctoritate Nostra Caesarea facultatem damus, hie et nunc juxta necessitatem et exigentiam, personeglectu officiorum,
alteri

quam

injicitur

per

oculares

inspectiones seu

visitationes

nam

in episcopali dignitate

constitutam ad

normam

a SS. Concilio
est

Tridentino pro locis piis immediatae Regiae Protectionis, qualis


ecclesia
et

hospitale de

Anima

Nationis Allemanicae, praescriptam


et

eligendi et deputandi, ut ea

nomine

authoritate Nostra in

aedifi-

cationem, non vero in destruetionem, pium illum locum tarn in personis


curet,

quam
quod

in

bonis et reditibus ejusdem aecurate


expleantur

visitet

et attente

inibi

eultus divinus, veneratio Beatae Mariae Virginia et


fideliter et recte
felix et custodiantur; deni-

hospitalitatis

opera

que cum istorum omnium

executio ut plurimum e vigore Caeideo

sareae Protectionis eiusque cura et manutenentia dependeant,

severe et sub indignationis Nostrae Caesareae poena

omnibus

et sin-

gulis dietae ecclesiae, hospitalis et confraternitatis provisoribus,


bris,

memet

ministris et servitoribus

prohibemus, ne super controversiis

quae imposterum intereos emergere possent, ad ullum alium praeterquam ad Nostrum in Urbe Oratorem pro tempore existentem recurrant: siquidem velimus et mandemus per praesentes ut Orator ille authoritate Nostra Caesarea praedieta pro conservanda seu redintegranda pace, tranquillitate et bona harmonia inter personas praedietas omnem operamseuindustriam,providentiam et curamtamassiduam acdilidissidiis,
r

gentem impendat, ut Deo Pacis et Virgini Deiparae in pio illo loco ad sanetam fundatorum meutern pacate et laudabiliter serviatur, et in expeetatum eventum petra scandali omnisque offensionis lapis quam citissime e medio tollatur. Injungimus autem et committimus, immo
stricte

mandamus
Imperii

illustri

et

generoso

Nostro

Consiliario

arcano,
et

Camerario, Cataphractorum Nostrorum Praetorianorum Praefecto


$acri
fideli,

dilecto

Georgio

Adamo

Comiti a Martinitz,

Appendix,

in

qua nonnulla documenta graviora

in

extenso exhibentur.

70

aurei velleris
ratoris
spitale,

Equiti, ac pro tempore Nostro et Romanorum Impeapud Sedem Apostolicam existenti Oratori, ut ecclesiam, hoconfraternitatem et confratres, et bona illorum praedicta contra

quoscumque
Nostro

molestatores,

impetitores,

invasores

et

occupatores
requi-

et Sacri

Imperii nominibus fideliter ad


et

quamcumque

sitionem dictae confraternitatis seu agentium

provisorum pro temecclesiastica

pore ea defendant
Regali,

et

tueantur et eos super his a quocumque, etiamsi


et

Cardinalitia

sive saeculari praefulgeant,


inquietari:

quacumque alia dignitate sive non permittat quomodolibet

molestari et

Imperio aliud mandatum.

non expectando a Nobis seu successoribus Nostris in Hoc enim perpetuum Nostrum Caesareum
et

(diploma) robur, acsi esset in corpore juris expressum, habere volu-

mus, decernimus

jubemus.

Nulli igitur

omnino hominum
decreti,

liceat

hanc Nostrae defensionis,


mandati, voluntatis

protectionis,

tutelae,

inhibitionis,

et gratiae

paginam

infringere, aut ei quovis

ausu

temerario contraire, sub poena indignationis Nostrae gravissimae ac

centum marcarum
sareo,

auri puri,

quarum medietatem
praedictis
ecclesiae,

fisco

Nostro Caeet

reliquam

vero partem

hospitali

con-

fratribus
et

decernimus applicandam ac per praedictos Oratores Nostros successorum Nostrorum irremissibiliter exigendam. Harum te-

stimonio literarum
sarei

Manu

Nostra subscriptarum

et sigilli

Nostri Cae-

munitarum, quae dabantur in civitate Nostra Viennae die decima octava mensis Octobris anno millesimo sexcentesimo nonagesimo nono, Regnorum Nostrorum, Romani quadragesimo secundo, Hungarici quadragesimo quinto, Bohemici vero quadragesimo quarto. Leopoldus.
appensione

Dominicus Andreas Comes a Kaunitz. Ad mandatum Sac. Caes. Majestatis proprium: Lutzo Dolberg m/pria.
//.

Pius PP.
S.

IX nova statuta pro hospitio M. de Anitna condlta approbat


rei

Teutonico
1

Pius PP. IX ad perpetuam


vigerent,

memoriam.

Praeclara instituta charitatis, quaeque potissimum in hac

Urbe

omni

studio

promovere ac
in

tueri
terris

Apostolici

muneris esse

reputarunt Christi vices gerentes

Romani

Pontifices.

Hoc

Cfr. supra n. 203.

80

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

porro factum esse constat de hospitio Teutonico


nuncupato,

S.

Mariae de Anima
liberalitate

quod anno 1399 erectum

est

in

Urbe tum

Joannis Petri

Dortracensis ejusque uxoris dioecesis Trajectensis in

Belgio (donatae quippe fuerunt ab ipsis conjugibus tres eorum


in

domus

regione Parionis prope forum Agonale ad exstruendum hospitium


adventantibus),

pro pauperibus Teutonicae nationis sive in Urbe morantibus sive ad

Urbem
clerici

tum vero etiam

largitate

Theodoriei de Niem

Paderbornensis, Apostolicarum litterarum scriptoris, qui in eun-

dem

finem septem
operis
institutum,

domos cum
ubi

vinea donavit, sie ut alter salutaris


habeatur.

hujusce
charitatis
litteris

auetor jure

merito

Jamvero
est,

primum fundatum

hujusmodi Apostolicis ipsum

commendavit probavitque; Innocentius vero VH. ab omni cujuscumque jurisdictione exemit et sub peculiari Apostolicae Sedis tutela constituit Neque minus luculenta paternae sollicitudinis argumenta erga idem hospitium per consequentes ediderunt aetates Romani Pontifices, praedecessores Nostri Eugenius IV., Julius IL, Leo X., imprimisque Germanicae
Bonifacius IX. praecessor Noster
,

ejusdern nationis Hadrianus VI., qui variis illud donis ornavit. Porro

cum ob
tare

praeteritorum

temporum

vices

minime

esset labefactum salu-

hujusmodi institutum, quin etiam auetis longe reditibus ad haec usque tempora consisteret, auditae quandoque sunt nonnullorutn querelae, Belgarum primum, qui res hospitii universas vel magnam saltem partem sibi vindicabant; aliorum autem, qui aegre ferebant, administrationem hospitii ab Austriacis tantum et ab Italis potius quam a Qermanis geri; nonnullorum denique, qui post tantam rerum Oermanicarum immutationem ac tantopere imminuta hominum ad

Urbem
regimen

peregrinantium
et praesenti

frequentia

immutandum

censerent hospitii

temporum

ac rerum conditioniaecommodandum.

Id ubi innotuit carissimo in Christo filio

Nostro Francisco Josepho

I.

Austriae Imperatori et Hungariae Regi Apostolico, qui juxta antecessores suos


pii

ejusdern hospitii patrocinium gerit, preces Nobis defe-

novam constituendam ipsius procurationem ac communibus votis satisfaciendum curas convertere ut res omnis rite dignaremur. Nos hujusmodi preeibus adnuentes
rendas curavit, ut ad
et

diseiplinam

ad propositum finem componeretur, Apostolicam instituimus visitationem, clii primum praefeeimus dilectum filium Nostrum Joannem S. R. E. Presbyterum Cardinalem Brunelli, eique ad Auxitraetaretur et

manae ecclesiae gubernaculum admoto dilectum item filium Nostrum Carolum S.R. E. Presbyterum Cardinalem Reisach suffeeimus. Itaque Apostolica visitatio demandatum a Nobis munus aggrediens primum

Appendix,

in

qua nonnulla documenta graviora


in archivio hospitii

in

extenso exhibentur.

81

documenta omnia
pertam haberet
leras

servata

perlustravit, ut

comlit-

illius

historiam; atque inde perspexit Apostolicas

tum Bonifacii IX. tum Innocentii VII. Praedecessorum Nostrorum non de imperio Germanico, sed de natione loqui, adeoque, postquam Qermanicum imperium extinctum est, justum omnino duxit hospitio
quoscumque, qui nationis et linguae Germanicae sunt, neque aliud hospitium in Urbe habeant sive genti sive civitati suae proprium. Et quum confoedaratio Germanica aliquo modo in imperium successerit aequum pariter visum est, ut illi etiam hospitio fruantur, qui natura quidem Germani non sunt, civili tarnen ratione Germanis confoederatis adscripti existunt. Novit etiam Apostolica visitatio jam inde ab hospitii primordiis piam confraternitatem ad saeculum usque decimum septimum extitisse, in quam Germani adsciscebantur, sive ad tempus Romam venissent sive ibidem morarentur, ex qua pia sodalitate cum non exiguo animarum lucro B. Mariae Virginis cultus augebatur. Praeterea quum satis consulat
excipi pauperes catholicos
,

collegium Germanicum parandis doctrina ac pietate ad sacerdotium


juvenibus Germanicae nationis, visum
est

Apostolicae visitationi Opti-

mum
jam

fore consilium

excipiendi in hospitio juvenes, qui sacerdotio

aucti theologicas in

Urbe

disciplinas melius ac perfectius addi-

scere et sacrorum negotiorum

usum apud Sanctam Sedem,


unde
fieret,

religionis

magistram, cognoscere

et assequi velint,

ut in dioecesim

quisque suam

et

Romanae Curiae methodum


doctrinae sensum

et

disciplinam germa-

numque

sacrae

transferret:

quod

in

maximam
condidit,

cederet religionis commoditatem.


visitatio Apostolica

Hisce itaque perpensis memorata

pro hospitio

Theutonico nova

statuta

quae sequentibus
1.
II

articulis

comprehenduntur.
Nazione
culto
la particolare
il

pio stabilimento di S. Maria dell' anima della

Teutonica, fondato sul fine del secolo XIV, e preso sotto


tutela della S.

Sede da Innocenzo

VII. di

s.

m. ha per iscopo
;

divino nella Chiesa annessa


limosine e sussidi
ecc. ecc.

allo stesso
;

prestarsi ai poveri pellegrini tedeschi


ai

poveri di

da non che la sovvenzione con quella Nazione dimoranti in Roma.


stabilimento
Pospitalit
fuerit, ut

memorata statuta probaremus, Nos, rebus omnibus mature perpensis, eadem hisce litteris probamus ac confirmamus et Apostolicae Nostrae auctoritatis
lamvero
supplicatum

quum Nobis

robur ac munimen singulis iisdem


nibus servari
et efficaces
et custodiri

statutis

adjungentes ipsa ab

om-

mandamus:

decernentes, has Litteras firmas


et

existere et fore

suosque plenarios

integros effectus

Nagl Urkundliches zur Ocschiclite der Anima.

82

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

sortiri et

obtinere ac

Ulis,

ad quos spectat
suffragari,
et

et

pro tempore quando-

cumque spectabit, plenissime quoscumque judices ordinarios


si

sicque in praemissis per

delegatos etiam causarum Palatii

Apostolici auditores judicari et definiri debere, ac irritum et inane,

secus super his a

quoquam

quavis auctoritate

scienter vel igno-

ranter contigerit attentari:


et

non obstantibus Apostolicis constitutionibus ordinationibus, nee non memorati hospitii Theutonici etiam juraquavis firmitate alia roboratis
Piscatoris die
tertio.

mento, confirmatione Apostolica vel


statutis et

conmetudinibus, ceterisque contrariis quibuscumque. Datum

Romae apud Sanctum Petrum sub annulo


tii

XV

Mar-

MDCCCLIX.

Pontificatus Nostri

anno deeimo

V. Card.

Macchi.

Index nominum.

Adam de Alamania
v.

seu Theutonicus
Theut.

Bandinellus patr. Constantinop.

197

Bruxella
tertii

Agatha ministra soror.

Bange Petrus 68 Barbara de Norimb.


Barbara
Barbarae
v.

v.

Hetzelin

Ord. 244, 246, 247 Alani Andreas, Anglus 212, 213, 216, 219, 228 Aldobrandinus Hipp. SRE. Card. 195 Alexio (de) Angelus et Greg. 204 Alexander PP. VI. 95 Alexander PP. VII. 196-198

Septemcastris
societas 117,
153, 263,

(S.)

App. 8
Barberini Antonius

SRE. Card. 198

Baro

(de)

Antonius 64

Bartholomaeus Joannes de Spoleto 16

Thomas App.
App.
4.

4,

de

Lutzeleborg

Auch Cyriacus 107


Aldendorf
(de) Balthasar

129

Bassi (a) v.

Baesz

Alterius Paulucius

SRE. Card. 199


Bruxella

Altruda Adami

v.

Amicus de

s.

Leonardo 32a

Andreas (Didaci) episc. Adjacen. 40 Andreae s. hospitale 171, 184, 201-235. Beringen(r) (de) Wilh. Angelelli Menicus et Joannes 15 8; v. Tefelen
Angelinus della stufa 33
Bertini Barthol. et

Bayndi Joannes 57 Beka (de) Jo. 139, 147, 148, App. 8 Berardus (Eruli) episc. Spoletan. 65 66, 70 (not.)
133,

135,

App.

Bened. 29

Angelus v. Teufel Angelus (Leonini)

Bertoldus Panecterius 49
episc. Tiburt.
)

112

Bertonis Balthasar 71

Annae

(S.) societas v. Jacobi (S

Bevilacqua Angelus 171


Bieten (Buren?) Joannes 139

Apocellus Jacob 258 Archion us de Arch. 26

v. Tertii Ord. Aquisgrano (de) Qugl. App. 4 Nicol. Blanci Ludov. 32, App. 4 App. 4 Bochholt Henr., App. 8 Archinto Philippus, Vicarius Papae, Bode Henricus 116, App. 6 172, 176 Boler Wolfgangus 139 Attis (de) Thomas episc. Foroliv. 98 Bomater Lucas, App. 6 Astorgius (Agnesi) archiepisc. Bene- Bonadota Sanctus 219 vent. 47 Bonifacius PP. IX. 4, 17 App. 1 Augustinus capell. B. M. de An. 96 Borchem Theodoricus 116 Babo (de lo) Evangelista 242 Brandis Joannes 94, App. 6-8 Badensis Marchio 191 Breda (de) Anseimus 57 Baesz (Bassi) Petrus 250, 254 256 Brixinen. Card. v. Cusa, Meckau Balduini Barth., App. 8 Brockmann Nicolaus 67

Bizzochae S. Crucifixi

84

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anlma.

Brunelli

SRE. Card., App.

11

Bruxella (de)

Adam

2,

3,

5,

34, 38

Coletta Andrea Rubei 236 Colonia (de) Simon 33, Mathias 57

Bubalis (de) Angelus 139

Buccamagiis (de) Joannes 24, Petrus et alii 205-208, 210, 221


Buel Andreas 151

Columbus Realdus 180 Compagni Lellus 214 Conradi Thomas (156), Angelinus
Conradus
42, loannes 137

49,

Cerem. etc., 89, 94, 96, 106, 108, App. 6, 7 Buren Jo. 140, 141, 145, App. 8 Burghar Joannes 268 Cadamustus Thomas et Ant. 166 Caffarelli Nicolaus et Joh. 208,' 209

Buer Jacobus 102 Burchardus Joannes,

Conraiter Lucas 123

Mag.

Constantinus Martinus 170

Copis loannes, auditor Rotae,


Terracin.
161,
166,
106,

episc.

111,

139,

158,

160

App. 8

Coppinis (de) Barthol.

72-75

Corbeck

(de)

Friedel 68, 76

Ca^lia v. Gailia

Coritius Jo., App. 8


et

Calcelariorum societas v. Crispini


Crispiniani (SS.)

Corneto (de) Adrianus

84, 87

Calixtus PP. III. 65, 66 Camerinus episc. (Berardus) 178

Corvo (de) Iulianus 239 Cotmay Jo., App. 8 Crespel Ioan. App. 4
Crispini et

Campagni v. Compagni Campi sancti societas 117, 156, 258-260


Capitaneis
(de)

Crispinani

(SS.) societas

137,

153,

248

259

Bern. 78, 83, 84

Croce (de s.) Iacobus 248, 249 Croce loannes, 207, 223, 229, 231
Croll

Cardelli Cola Joannis 45

Hermann

157, 159

Cardellis (de) Alexander 192 (not.)

Cardinalis Henricus 57
Caroselli Paula 44

Cruck (van den) Henricus 156 Crutzenach (de) Nie, App. 6

Culm
Comes
132

(de) Nicolaus Henrici

209 -214,
139,

Carpensis Alb. Pius

219-222,
Cupis
(de)

225, 227, 230, 233

Carpano

(de)

Antonius Barth. 172


(J.

Bern. 91, Francisca

Casertanus episc.

Boncianni) 155

loannes Domin. SRE. Card. 139

Cassatiis (de) Petrus 37, 44,


Castelli

60

Cusa

(de)

Nicolaus SRE. Card. 70

Bernardinus 109

Cychel loannes 268 nota


Dertusensis Card. v. Enkenvoirth

Castillioni (de) Jo., App. 8 Cathen Nicolaus 156

Celle Petrus O. Cist. 233

Deys Fridericus 227 nota Deyx Thomas 94, App. 6, 7


Diano
(de) Nicolaus
17,

Cercha

(della)

Jacobus 162, 163

18,

20

Chein loannes 25 Cheminart loannes 121 Cherubini Flavius 196


Cillia (de)

Dinnelborch Georgius 139 Doctolini Paulus 25


Dolet David 186 Dominicus episc Brixien. 237, 238 Donadeis (de) lac. episc. Aquilan. 24 Dordrecht (de) Jo. Petri 4, 17, App.

Mathias 268

Ciorabine Stephanus 261, 262


VII. 149, 155 Clinkrode Theodoricus 68

Clemens PP.

11
III

Cocchitis (de) Franciscus 164

Cock Albertus 75

Dorothea Pauli, mag. sor. 237, 238

Ord.

Index nominum.

Drhyel (de) Theodericus 67

Gheyt Barbara 85
Gotifredis (de) Laureniia 82

Dunker Lucas 67
Ebrainer (Ebranter, Ebrawer) Brictius
107,

Grabow

Petrus 67

App.

8.

Graia (de) Petrus 262

Ecklens (Erkelenz?) Joannes 76


Egidii Sclavus Joannis 211, 225

Granus Nicolaus 62
Gratia Dei Antonius 112
Gratulis (de) Mathias 21, 24 Gregorius PP. XII. 11, 12 Gregorius XIII. 183, 189

Eichhorn Nicolaus 104


Enkenvoirt Wilhelmus,
Apost., dein
114,
154,

scriptor

litt.

SRE. Card. 74
121,
159,

(not),

115,

119,

123,
162,
et

131,

139, 169,

156, 158,

167

Greve Henr., App. 8 Grober Christophorus 251


Groest Joannes 227

253

176,

App. 8. Michael
167.

Oodefri-

dus

Enrici Angelinus 45, Michael 43, 47, 48

Guido Michael de Montali 29 Gurcenis Cardinalis v. Peraudi


Guttingher Margarita 143

Entzenberger Ulricus, 76
Epiphaniis (de) Qregorius 141 Ernestus archiep. Mageburgen. 103
Ersten Conradus 30

Hadrianus PP. VI. 149, App. 11 Haertz Arn. Nie 57, 59


Hagenwiller Joannes 83, App. 6
Halle Conradus 14

Eugenius PP.

IV.

52,

55,

234, 235,
115,
135,

Eynem
139,

(de)

Theodoricus
154,

Ha(e)mestede
167,

Cornelius

162,

163

144,

App.

6,

8
Laurent.

170,

174
v.

Fabri Joannes, App. 8 Fabri (Smedts) Nie. 85, Fabri Sismona Joannis 92 Feen Kilianus, App. 6
Feliciana Apollonia 255

Heerde Walt.
186 Henrici
v.

Herden

Enrici

Henrici Nicolaus v.

Culm
6,

Herden Walterus, App.


Herrin Matthaeus 232
Hetzelin

8 129

Feodini Bartholomaeus

Barbara 97,

100,

101,

Fidelibus (de) Albertus 125

Hoern

(de) Margarita

119
Lubicen.
et lo.,

Forstenperg Mich., App. 8


Franchfordia (de) Joannes 51
Franciscus losep Austrice Imp. App.
1

Hoi(y)er Caspar 165, 173, 175


Holofilter Joannes ep.

173
181

Holtopterheyden Bern,

App., 8

Frande Joannes Mich. 49 Frank de Beymer Niclaus 143 Frank Eucharius, App. 8
Friderici Saulus 53,

Hominis

Jo.

164,

165,

167, 175,

Homodei Paula Barth. Joannis 1 Homodei Joannes Ant. Pauli 37


Honofrius episcopus Melfien. 55

59
8

Frissner Aegidius 107, Andreas, App. 6

Hose

(de)

Ioannes 156

Fugger

Uir.,

App.

7,

Hubert Iacobus 116


Huldinetz
lacobi
et

Fust Joannes 81

Fuxo

(de) Petrus

Gailia (de)

SRE. Card. 36 Jacobus 241, 242

Anna 184 Annae (SS.)

societas

117,

153, 258, 261, 262,

App. 8

Galesii Laur. Petri 7

lacobi

Clemens 49
episc. Adrien. 234,

Gerlach Reinh. 90, Matthaeus 107 Gerardi Martinus 61, 63

Iacobus (Obizzi)
235, App. 5
Iantiis (de)

Gerrmnicum

Coli.,

App.

Saulina 244

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anlma.

Ilperini

Ioannes Matht. 207

Maccar Anguilella 217


Majescolus Cecchus
17, 18, 20, 27,

Ingenwinkel Ioannes 139, 159, App. 8 Magane Ioannes 162


Innocentiis (de)

Innocentius PP. VII.

Ioannes
Ioannes

Ioannes
Joannes

Marcus Ant. 175 8-12, App. 2 PP. XXIIL 236 David de Spira, App. 4 Ioannis, App. 4 episc. Reval., App. 8

28

Manni

Nie. 24, Perna 223

Mannutiis (de) Mettus


Mariis (de) lo.

72-75

Marianis (de) Domin. 144

Nie

101

Martellis (Marceliis?) Franc, de 106

Ioannes Leonis 100, 101, 107

Martini Petrus 67 (not.)


V. 40

Ioannes serv. hosp. B.


Ioannis
lulius
Iulius

M. de An. 96 Martinus PP.

Thomas de Anagnia 43
II.
III.

Massiis (de) Paulucius 147

PP. PP.

124,

177, 245,

App. 11 246

Mattucius Calcettarius 240


Mattuzi Nie. Laur. 5

lunius Alexander 181


Iuvenalis de Aracoeli O. Min. 236

Maximil.

Rom.

Imper. 132, App. 9


(not.),

Meckau Melchior SRE. Card. 70


126,

Kantenbruer Ioannes 139


Kercherin Catharina 86, 97, 100
Kirscher (de) Ioannes, App. 8

127
lo.

Mella (de)

SRE. Card. 70

(not.)

Melier Vitus 89

Knyb Ioannes 117, App. 8 Kope Nicolaus 67 Kunben (Kunhen) Ioannes 122
Ladislaus rex Siciliae 17, 24, 27, 28

Moller Ludolfus, App. 8

Molur (Mller) Com. 257-259


Montanariis (de)

Am.

109, Steph.
Cist.

136

Montealto (de) Nie. abbas

216
S. B.

Langebeeck Ditlevus. App. 8 Monte Martis (de) Ioannes 40 Langer Caspar 138, 140, 141; v. Sturm Monte regali (de) Matthaeus O. Langer Ioannes, App. 8 229 (not),
Lante Barthol. 150
Latroff Ioachim
164,

Moscatelli lo. Phil.

117

258

Mutheus

Barthol. 33

Lauri Paulus Laur. 232

Mutis (de) Laurentia


Mutinello (Missinello) Ioannes 57, 58

Lebelinus Ioannes, App. 4

Lemeken Ioannes
Lente Ioannes 71

156,

159

Nante Franciscus 120


Nardi Spani Paulus 3
11

Leo PP. X. 126-128, 130, App.


Leonardi Antonius 35, 36, 46 Leopardis (de) Ioannes 11, 12

Nesener Andreas 33
Nicolai Georgius,

App. 4

Nicolai Tutii Ioannes 36, 46

Leopold us Rom. Imp. 200, App. 10


Leti

Nicolaus PP. V. 63 Nicolaus de Wienna, App. 4 Nicolaus Henrici


v.

Hermannus 176
102

Levenaix Elisabeth 171


Leyst lo. lac.

Culm
7,

Nicolaus Panecterius 33

Ligno

(de)

Arnoldus 39

Niem (Nyem) Theod. de


App. 3, 11 Oberge Wolbr., App. 8
Obisner Franciscus 233
6,

11-32,

Listighe Ioannes 83

Loen Henricus O. Praed. 30 Lubsern Conradus, App. 6 Lucemburg. abbas Wilh. 94, App. Lupi Martinus 159, 162, 258

Olgiati Desiderius 179,

181

Ondorp Andreas, App. 6

Index nominum.

87

Palude

(de)

Theodoricus 170
Ioannes 214

Ritolo (de) Cola 231

Parisii (de)

Patrizi Const.

SRE. Card. 202

Pauli Lellus 42, Laur. 64

Paulus PP. III. 161, 168, 169 Paulus PP. IV. 246 Paulus PP. V. 194 Peraudi Raym. SRE. Card. 70
99,

Robor Nicolaus 218 Romieda (de) Caecilia 136 Rontembrawer Jo., App. 8 Ros lacobus 268 (nota)
Roscius Rasinus Sim. 51
Rotel Ioannes 26
(not.),

Roxo Matthaeus

41

103,

118, 123

Rubeis (de) Domin. 78


Rufinis (de) Alex. 169, 182

Wilh M App. 8 Petrus episc. Cervien. 142


Petri

Russ Nicolaus 81

Petrus rect eccl.

s.

Caeciliae 220, 222

Ryne

(van) Henr., App. 8

Petrus Tessitor 49
Piccabellis (de)

Saccus Petrus 20, 21, 24


Saladinis (de) Adriana 141

August 187
v.

Piccolomini (de) Franc. SRE. Card.

Sanctucci Joannes

lac.

21
115, 119, 121,

70 (not), App. 7;

Pius

III

Sander
139,

Io.

111,
154,

114,

App. 8, Michael 107 Piechel de Allingen Steph. 113 Sanguineis (de) Cola 6 Pierleonibus (de) Paul. 221, 222 Saxo Antonius 229 Pistorum societas 137, 156, 187, App. 8 Saxoniae Duces Frid. et Georg. 127 Pius PP. III. 105 Scellis (de) Aemilia 193 Pius PP. IV. 185, 247 Schardafollis (de), Paulus 72 Pius PP. VII. 201 Schauenberg (de) Petrus SRE Card. Pius PP. IX. 203 70 (not.)
148,

Pichis (de) Hieron. 120

Placentia (de) Barthol. 218

Scherentink Christ, App. 8

Plebis loannis 156

Porken Joannes, App. 6


Porta
(della) Io. Ant.
lac.

Schtz

Schinner Matth. SRE. Card. 127 Ioannes 119, 121, 123, 133,
135, App.. 8

135

Portugallia (de)
(not).

SRE. Card. 70

Sculteti Bern. 111, 129, 133,


6,

134,

App.

8; Michael, App. 6

Post Petrus 108, 130


Postel Georgius 107,

Scuttis (de) Joannes

89

App. 8

Sellarius

Conradus 25

Potkay Joannes, App. 8 Prange Georgius, App. 6

Senis (de) Paulus 110, Sancta 112 Senneff Albertus, App. 4


Septemcastris (de) Barbara 239
Sixti (S.)

Quercu

(a)

v.

Cercha
Joh.,

Questenbergh

App. 8 Ran(d)olfi Lellus 236 Raphael v. Riario


Raulli

Moniales (O. S. Dom.) 240


192

Sixtus PP. IV. 238


Sixtus PP. V. 191,

Gimentus 243

Siessinger Margar. 153

Rays Michael 57

Spiegel Rtipertus 115, App.

6,

Raym. Card. Gurcen. v. Peraudi Reisach SRE. Card., App. 11


Riario Raph.

Sprengherius Petrus 190, 192 Stibel lacobus 258 (nota)


Storin (Sturm) Cathar. 86, 10Q
Strick Henricus 156

SRE. Card.
159

118,

126

Richardi

Adam

88

Nagl, Urkundliches zur Geschichte der Anima.

Sturm al. Langer Steph. Svoyne Ioannes 13 Swallenbach Andreas 82 Swop Georgius, App. 7
Talase Laurentius 26

Veccia Laur. Paulus 68, 69

(not.)

Venrad Andreas, App. 6 Viesalia (de) Siffridus App. 4


Vinchenculx Petrus 186
Vinea (de) Heinnemannus 67
Vipera (de) Mercurius 130
(not.)

Tefelen (de) Ioannes 53, 54, 59

Teraun
Tertii

(de)

Quglielmus 168

Vonnof Joannes, App. 8


Vorstius Petrus (ep. Aquen.) 156,

Terlace Wolfardus, App. 8

Ord. sorores Teut. 183, 236-247 159, 164 Teufel al. Angelus lo. 77, 79, 80, 88 Vuido (Wido)

v.

Wydaw
178

Textorum
Titia

societas,

App. 8
50,

Wachtendonk
56

(de) Otto

Colae Ang. 43, 48,


(de) Salvatus 68,

Tocco

69

Weber Sigism. 116 Weidmann (Weydemann)


108,

lo. 89, 94,

Tolosa (de) Francisca 220


Tortis (de) Ioannonus 27

114,

App.

6,

Torribacce Agnes 224

Truchsess de Waldburg

Otto SRE.

Weissenburg abbas Wilh, 106, App. 6 Weltzer Christoph., App. 8. Weysshan (Wihan), Caspar 146, 152,
153

Card. 173

Tuber Conradus Gualt. 6 Tungen Nie. (ep. Warmien.) Ungenannt Andreas 107 Urbanus PP. VIII. 195
Ursi Poncellus 204, 205
Valasthar Barthol. 76

71

Wilborg Ioannes, App. 4 Wienna (de) Ulr. Nie, App. 4 Wildt Thomas 250-254, 258 Winkler Joannes, App. 8
Wirth Caspar
1 1 1
,

14, 133, 159,

App. 8

Wunsedel Andreas 106

Valentinus episc. Suanen. 25

Wydaw

Henricus 23, 26, App. 4


(not.)

Vanderpied Livinus 186


Valle (de) Bern. 77, 79, 80, 88

Zambeccariis (de) lacobus 147

Studien

zum

Bruderschaftsbuche
Rechnungsbchern

und den

ltesten

der

Anima

in

Rom.

IL Theil der Festgabe zu deren 500-jhrigem

Bestehen.

Von

Dr. Alois
Professor

Lang
Gymnasium
in

am

frstbischf liehen

Graz.

Rom

1899.

Buchdruckerei der Gesellschaft des Gttlichen Heilandes.


In

Commission der Herder'schen Verlagshandlung zu Freiburg im Breisgau


und der Buchhandlung Spithver zu Rom.

Vorrede.

In

den

letzten

Wochen meines rmischen

Aufenthaltes

(Juli

1898) collationierte ich das Bruderschaftsbuch der

Abdruck desselben
tonicorum de Urbe,
exeuntis

(Liber confraternitatis B.

Anima mit dem Mariae de Anima Teu-

sacerdotes aedis Teutonicae B. Mariae de

quem rerum Oermanicarum cultoribus offerunt Anima Urbis in anni sacri memoriam, Romae et Vindobonae 1875) vom Anfang bis

durch. Die vielen Verweisungen auf den liber receptorum veranlassten mich, auch diesen ltesten Codex des AnimaArchives sowie den ersten liber expositorum durchzunehmen. Da
die beiden zuletztgenannten
Jahrh.

zum Ende genau

Handschriften

mit
u.),

dem Ende
so

des
ich

15.

ungefhr abschliessen
dieses

(Nheres
Theiles

s.

dachte

eine

Neubearbeitung
bieten zu

lteren

des

Confraternittsbuches

knnen, wobei vorzugsweise eine genaue Datierung der

Hand und eine einheitliche (zeitliche oder rtliche) Anordnung derselben versucht werden sollte. Ich stellte mir ein Verzeichnis der Confratres zusammen in der Ordnung, wie ich sie nach den jahrweisen Einschreibungen im Einnahmebuche als Mitglieder der Bruderschaft zum ersten Male verzeichnet fand. Das
der ersten

Namen

meinen Arbeitsplan einschrnkende Ergebnis war, dass die Zahl der Brder nach vorne, besonders fr das vierte und fnfte Jahrzehnt des 15. Jahrhunderts betrchlich erweitert, aber doch nicht vervollstndigt werden knnte; denn auch im liber receptorum, dem die Persnlichkeiten selbst ja gleichgiltig sein kennten, waren nicht jedesmal die Namen der Beitretenden, sondern manchmal nur ganz allgemein ihre Anzahl und Geldleistung verbucht. Auch wre der Hauptantheil der neuen Namen denjenigen Stnden zugekommen, welche ein weiteres Interesse doch nicht beanspruchten. Der historische Wert des Animabruderschaftsbuches beruht mehr auf der bedeutenden Anzahl hervorragender Mnner, welche in der zweiten Hlfte des 15. und im Verlaufe des ganzen 16. Jahrhunderts bis in das 17. hinein in Rom verkehrten und das glanzvolle Hospiz der
deutschen Nation besuchten.

Ueberdies

sollte

zu diesem Bruderschaftsbuch auch noch das

92

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der

Anima

des

Campo

santo

und des Ospedale

di S. Spirito verarbeitet

werden,

um

eine Liste von deutschen

Namen

aus der ewigen Stadt zu er-

welche wirklich einen Einblick in den Verkehr unserer Vorfahren nach der Stadt der Ppste gewhrt. Von der Zeit an, in
halten,

welcher das Bruderschaftsbuch der Anima

fast

nehmeren

Besuchern

beschrieben

wird,

beginnt

nur mehr von vordas voluminse


Jahre

Mitgliederverzeichnis

vom Campo

Santo

vom

1501

an,

drei Jahren

whrend das Brderverzeichnis von S. Spirito beispielsweise in den von 1478 bis 1480 allein ber 250 deutsche Namen
aufweisen
bisher

meines Wissens nur von V. Bunyitay fr Pilger aus Ungarn fr die Jahre
soll.
ist

Diese gewiss interessante Liste

14461523 ausgentzt worden und


brgen
S. 8/9.

cana Hungariae einen stattlichen Band


vgl.

den Monumenta VatiTom 5). Fr SiebenCorrespondenzblatt fr Siebenbrger Landeskunde, 1890,


fllt

in

(Ser.

I,

muss mich so hier begngen, zur Feier des 500jhrigen Gedenktages des Datums der ltesten fr das Hospiz der Anima erlassenen Bulle (9. Nov. 1399) zunchst eine genaue Beschreibung der oben erwhnten Codices (Liber confraternitatis, Liber receptorum, Liber expositorum seu expensarum) zu geben, dann daraus eine Auswahl nach einem mir gelufigen Gebiet zu treffen und hiemit eine Zusammenstellung der Daten der in der Anima vorgenommenen Weihen von Bischfen und Aebten zu verbinden. 3 Ich habe wohl auch eine Zusammenstellung der wichtigsten, historisch bedeutsamsten Irrtmer des Abdruckes des Anima-Bruderschaftsbuches angefertigt, allein deren Wiedergabe passt nicht in den Rahmen der gegenwrtigen Publikation, muss vielmehr einer gelegeneren Fruktifizierung
Ich meinerseits

vorbehalten bleiben.
Santo der Deutschen zu Rom, Freiburg 18% S. 99. 79 Anm. 3. Vielleicht beruht diese Angabe auf einem Irrthum, da eine chronologische Ordnung in demselben nicht existiert und die Bearbeitung fr Ungarn fr die einzelnen Jahre die entlegensten Fundstellen bunt durcheinander citieren muss. Ueber die epochemachende Bedeutung des Jahres 1477 fr dieses Bruderschaftsbuch vgl. Dudik, Iter Romanum, I, S. 83 ff. 3 Zur bequemeren Ausdrucksweise bentze ich folgende Abkrzungen in
1

De Waal. Der Campo


Ebenda
S.

den Citaten: C. liber confraternitatis; die Zahl daneben bedeutet die Seitenzahl des Druckes, nur im III. Theil (Bischofskonsekrationen) die Seitenzahl der Handschrift. Wo Codex und Druck nebeneinander citiert werden, bezieht sich pag. auf den Codex, S. auf den Druck. ber receptorum; die Zahl daneben bedeutet die Folienzahl der R. (lib. rec.)

E.

Handschrift.
lib.

expositorum

(ist

meist ausgeschrieben).

I.

Beschreibung der Codices.

93

Zum

Schlsse drcke ich Monsignor Dr.

Nagl, Rektor der

Anima, meinen ergebensten Dank aus fr die

womit mir und wodurch es mir ermglicht wurde, nach Ablauf meiner Anstellung im Hause
Liberalitt,

der Inhalt des Hausarchives zur Verfgung gestellt

noch einige

Wochen

in

demselben mich aufzuhalten.

I.

Beschreibung der Codices.

A. Liber confraternitalis. 1

Der Liber confraternitatis beate Marie de Anima teutonicorum de Urbe", wie der Titel des Bruderschaftsbuches lautet, welcher in Gold auf dem mit rothem Pergament berzogenen Einbanddeckel gepresst ist, ist ein Codex von 297 mm Lnge und 231 mm
Breite, besteht in seiner heutigen Gestalt aus

136 Pergamentblttern,

von denen immer

je

zwei ein ganzes Pergamentstck bilden.


ist

Der

zwar losgebrochen, das Rcktheil und der hintere Deckel hngen aber noch so fest am Codex selbst, dass man diesen zerstren msste, um in die Anlage desselben genauen EinEine sorgfltige Prfung der Beschaffenheit und blick zu gewinnen. der verschiedenen Paginierung des Pergamentes ergab aber gengende Anhaltspunkte, um auf die Entfernung des Rcktheiles Die Ecken der Einbnde sind mit einfach verzichten zu knnen. verzierten Messingbeschlgen geschtzt; am rckwrtigen Deckel ist in der Mitte noch eine ebensolche Rosette angebracht, beides ganz 2 in der Art mittelalterlicher Bucheinbnde. Die Zusammenstellung des Codex selbst lsst deutlich zwei verschiedene Pergamentgruppen
vordere Einbanddeckel

i Dudik, Her Romanum bersicht ber den Lib. confr.

I.

S.

72

ff.,

gibt nur eine sehr allgemeine Inhalts-

liegt mir leider nur die BilderBrockhaus' Konversations -Lexikon (1894) 3, S. 666]7 Der Zeichnung nach zu schliessen, die ich mir vom Einbanddeckel des vor. Bruderschaftsbuches anfertigte, entsprechen seine Metall Verzierungen durchaus dem a* a. O. n. 2 reproduzierten Einband des 14. Jahrh.
2

An

Abbildungen solcher Messingbeschlge


in

tafel

fr Bucheinbnde

04

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der

Anima

unterscheiden:

Die

Bltter,

welche die

ltesten

Schriften enthalten,

sind von grberem Pergament und zeigen sehr weitzeilige Linierung,


die jngsten Nachrichten dagegen stehen auf engliniertem stark glnzendem Pergament; durch Radierung ist in den ersten Theilen die Linienziehung, die hier durch einfache Befurchung mit dem Griffel geschehen sein muss, vielfach nicht mehr erkennbar, whrend noch unbeschriebene Folien grossentheils unliniert geblieben sind. Wo nicht durch Radierung jede Spur der ursprnglichen Beschaffenheit des Pergamentes verloren ging, unterscheidet man noch deutlich eine glnzende und eine rauhe Flche der weissen Bltter, nur
in

einigen

stark

abgeriebenen
Beschaffenheit

Folien

scheinen auf beiden Seiten


sein.

kmmerliche Reste eines

ehemaligen Glanzes vorhanden zu

Wie
buches

diese

des Pergamentes, so weisen auch

mehrere Foliierungen auf ein allmhliges Entstehen des Bruderschaftshin. Die gedruckte Ausgabe citiert nach Seiten; diese Paginierung des Codex muss dem Schriftcharakter nach um 1600 vorge-

nommen worden

sein, ist

aber sehr nachlssig durchgefhrt: die Seiten-

zahlen 40 bis 59, 116, 144, 243 und 244 sind einfach bergangen.
dieser Paginierung bestehen

Neben
mit

noch zwei
rmischen

ltere Foliierungen: eine

arabischen, eine andere


strt

mit

Ziffern,

beide vielfach zer-

durch das Messer des Buchbinders.

Die arabischen Ziffern er-

reichen die geringste

Hhe

(48),

stehen stets zu oberst und

kommen nur
(p.

auf Blttern vor, die sicher mit sehr alter Schrift bedeckt sind

185

ff..

Die rmischen
Ihre hchste

Ziffern,

die ein

hnliches Schicksal hatten, wie die

arabischen, treten uns zuerst entgegen mit der Zahl VI auf pag. 13.

Nummer

erreichen sie auf

dem

weissen Innenblatte des


bezeichnet
ist

rckwrtigen Einbanddeckels, der mit


Seite

LXXIV

93 bis 103 stehen zwar auch rmische Folienzahlen


Die wirkliche
alte

Von (XXX

XXXV),
ment.
S.

aber von einer anderen Hand, zugleich auf anderem PergaFortsetzung


bis

findet

sich

erst

wieder auf
fortluft

185,

von

wo

dieselbe

pag.
S.

261

ununterbrochen

(XXX-LXVII), dann wieder von


S.

283-290 (LXVIII-LXXI).
Bltter S.

Die

anstossenden nicht mit rmischen Ziffern foliierten

58,

93183 und 263281 werden gebildet durch relativ unversehrtes noch glnzendes Pergament mit enggezogenen Linien, whrend die ebenfalls sptere Einlage von S. 27 bis 37 -noch der alten Pergamentgattung angehrt und weite Linienfhrung zeigt. Von S. 189 bis
1

An

erster

Stelle

dieses eingelegten

Faszikels steht in
i.

schner,

noch un-

versehrter Schrift die Anwesenheit Carls V.

J.

1536 verzeichnet, dessen

Namen

man

offenbar an hervorragender Stelle anbringen wollte.

I.

Beschreibung der Codices.

95

195 und 213 bis 262 sind also nach dieser Ausfhrung alle drei Zahlenreihen durchgefhrt, die Seitenzahlung, die arabische und

rmische Foliierung. Die Beschreibung der Schrift und des Inhaltes wird die nhere Verwertung dieser Feststellung ermglichen. Die Schrift des Bruderschaftsbuches weist selbstverstndlich viele Hnde auf, da sich sein

doch ber zwei volle Jahrhunderte von der Mitte des 15. bis gegen die Mitte des 17. erstreckt. Doch ist bei jedem grsseren Abschnitte ein Grundstock von einer ersten Hand geschrieben welche sofort nach Anlegung des Codex in einem Zuge die Namen Freilich sind die eintrug, welche man an die Spitze stellen wollte. Grenzen oft schwankend, indem der Schreiber gegen das Ende
Inhalt

eines Abschnittes zu nicht


hielt,

mit der er

mehr mit derselben Gleichmssigkeit ausbegonnen hatte. Manchmal glaubte ich auch sicher

einige

von derselben Hand gefunden zu haben nach von anderen waren eingeschrieben worden. Der Name dieses ersten Schreibers ist im Confraternittsbuch selbst angegeben (S. 78): Henricus Marwede, clericus Verdensis dioc, copysta, qui omnia nomina fratrum prescriptorum presenti libro propter deum, sollicitante magistro Lente provisore hospitalis 6. Augusti 1463, ex aliis libris fraternitatis huiusmodi inventa et conscripta fideliter conscripsit" Die hier gegebene Zeitbestimmung kann sich aber nur auf den Tag beziehen, an welchem der genannte Provisor des Hauses den Auftrag ertheilte. beziehungsweise die
Nachtrge

Namen,

die inzwischen

Uebernahme der Arbeit durch den (ppstlichen) Copisten Abgeschlossen wurde diese Arbeit im Verlaufe des Jahres

bewirkte.

1464; dies

geht hervor aus mehreren Stellen, in denen die letzten Namen dieser Eintragung vom Schreiber selbst noch mit der genannten Jahreszahl in Verbindung gebracht

werden

(S.

12,

64,

78),

whrend auf

S. 12 und 78 noch einige andere

Namen

aus demselben Jahre von

Hand hinzugefgt wurden. Marwede schrieb in krftigen Zgen, nicht bermssig schn, aber deutlich in gothischer CursiveJeder Name beginnt eine neue Zeile, welche durch ein roth oder
anderer
blau gezeichnetes C-frmiges Zeichen eingeleitet wird.
zahlen fr die Papst- und Kaiserliste stehen
farbiger Tinte durchgestrichen.

Die Jahressind mit

am Rand und

Diese beiden zuletztgenannten Kenn-

Im Hb.

rec. fol.
1.

ausgewiesen

Aug. 1463. Pergamentes bestimmt.

vom

150 sind Geschenke (10 bollendini) pro libro fraternitatis Sie waren wohl zur Anschaffung des nthigen

06

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der

Anima

zeichen

fehlen

aber bei der Eintragung


30.

des

Namens

des Papstes

August 1464 vielleicht noch von derdessen Wahl vom selben Hand, aber sicher nicht in einem Zuge mit dem vorausgehenden niedergeschrieben wurde, whrend die Regierungsdauer Pius* IL noch vollstndig von ihr eingetragen wurde. Wollen wir auf diese Thatsachen Gewicht legen, so knnen wir annehmen,
Paul
IL,

dass die Niederschrift dieser Partien zwischen


(gest.

dem Tode

Pius' IL
ist
1

15.

Aug. 1464) und der Wahl Pauls


schrieb brigens die

IL vollendet

worden
(S.

Marwede

ersten Partien des uns heute

vorliegenden Codex nur fr folgende Theile: die Statuta"

1-2),

das Verzeichnis der Ppste und Kaiser


regierten seit der ersten

und S. 9 ff.), welche Grndung des hospitale 2 und vier Brder(S.

ff.

verzeichnisse
11
ff.),

und zwar:

erstens hoher geistlicher


(S.

Wrdentrger

(S.

zweitens hochstehender Laien

19

ff.),

drittens

und

viertens
(S.

niedriger stehender Geistlicher, Cleriker


ff.

und

kurialer

Beamter
(z.

39

u. S.

73
S.

ff.),

unter denen auch Laien


In

vorkommen

B. ein

Uhr-

macher

77).

dem

umfangreichsten vierten Kapitel sind aber


die in das Fraternittsbuch

spter alle

Namen aufgenommen worden,

berhaupt eingetragen wurden; darber wird noch die Rede sein. Nicht aber schrieb Marwede die folgenden Abschnitte, deren
Schriftzge
in

den

ersten,

einheitlich

geschriebenen
Diese
1.

Partien

viel

zierlicher sind als die

Marwedes, und schn gezeichnete rundliche


-

Formen (Renaissance
schrieb
die
ersten

Minuskel)

aufweisen.
Kapitel:

letztere

Hand
der

Bltter

folgender

Die

Namen

verstorbenen geistlichen Wohlthter der Stiftung, hufig mit Angabe


ihres Jahrestages
(S.

185

ff.),

und zwar

steht an der

Spitze dieses

Abschnittes der grosse Wohlthter des Hauses, Dietrich von Nieheim;


2.

die

Namen

der lebenden Brder, Schwestern und Wohlthter des

Hospitales der

Anima

(S.

213

ff.);

3.

die

Namen

der verstorbenen

und Wohlthter desselben Hospitals, deren Reihe Johann Peters von Dordrecht mit seinem Weibe Catherina
Brder,

Schwestern

erffnet,
(S.

hier richtig in
ff.);

die Zeit

des Papstes Bonifaz IX. versetzt

237

4.

ein Verzeichnis der

der Reihenfolge ihrer Schenkung an die

Huser und Weingrten, nach Anima (S. 255 258). Aus-

S.

78 aber stammt selbst ein

Name vom

April 1464 schon

von der nch-

sten

Hand.

2 Marwede verlegt dieselbe ins Jahr 1350, aber mit Festhaltung der beiden der Bulle von 1399 genannten Grnder: des Johann Peters von Dordrecht und seines Eheweibes Catherina.

in

I.

Beschreibung der Codices

97

genommen

sind die Huser, welche der

Grnder Johann Peters zum


ff.

Hospitale selbst verwandelte

und

die

1431

in

die neue

Kirche

verbaut worden waren (C. 237).


fr jene Zeit

Dieser fr die Topographie

Roms

besonders

in

der

Umgegend

agonale) nicht unwichtige, letzte Theil des Bruderschaftsbuches


in

dem Abdruck

desselben nicht

Navona (Circo wurde mehr aufgenommen. Die ersten


der Piazza

Folium des ber receptorum mit gleichzeitiger Schrift aus der Mitte des 15. Jahrh. auch beschrieben mit fast gleichlautenden Worten wie hier, nur zumeist mit dem Beisatze vermehrt, wer in jedem einzelnen der Huser im Jahre 1450 wohnte und wie viel Miethe er dafr zahlte. Auf S. 203 befindet sich noch von 6 verschiedenen Hnden ein Verzeichnis von 43 Jahrtagen, das bis ins 16. Jahrhundert hineinreicht. Bis ber das Jahr 1500 hinaus sind alle Namen in zwei Kolumnen einer unter dem andern hingeschrieben. Im Laufe des 16. Jahrh. stellt sich aber allmhlich eine wahre Verschwendung an Pergament ein; nicht bloss wird in langen Worten ber die ganze Seite geschrieben, sondern viele tragen ihre Namen auf einer neuen Seite ein, whrend die vorausgehende oder deren mehrere nur erst angefangen worden waren beschrieben zu werden.
zehn Huser sind auf
letzten

dem

Whrend die Namen des 16. u. 17. Jahrh. grsstenteils eigenhndige Unterschriften der betreffenden Personen sind und als solche auch ausdrcklich bezeichnet werden, ist das manu propria in der
2.

Hlfte des 15. Jahrh. durchaus nicht

immer ganz

ernst zu

nehmen.

Ein

charakteristischer Fall ergibt sich bei Vergleichung der Schrift-

zge des Provisors im Einnahmebuch (fol. 208) mit den Eintragungen der gleichen Namen im lib. confr. (pag. 80): Joh. Podendorp m. p. scripsi" und Bernardus de Quttenberg m. p. scripsit"

doch ganz die Zge desselben Provisors, welNamen mit den Betrgen pro inscriptione" und ,/Ut inscriberetur" einschrieb. Der lteste Bestand der Namen sammt den allernchsten Eintragungen stammt von wenigen Hnden Wir bentzen die nhere Ausfhrung ber diese Partie zu einer summarischen Geschichte de Bruderschaftsbuches bis zu Marwede. Zum nheren Verstndnisse sei auf die unten folgende Beschreibung der Rechnungsbcher verwiesen. Der unermdliche Forscher in rmischen Archiven und Bibliotheken, Dr. Heinrich Pogatscher, hat im ersten Heft des Jahrg. 1899 der Rmischen Quartalschrift fr Alterthumskunde und Kirchengeschichte einen ersten Aufsatz zur Geschichte der Deutschen in
(1480 Jnner cher im lib.
4) sind
rec. diese

08

Lang, Studien

zum

ruderschaftsbuche der

Anima

10

Avignon

verffentlicht,

dem noch
Mitglieder

weitere folgen sollen.

Aus diesem
gewesen
fest an-

geht hervor, dass schon 1348 eine confratria Alamannorum in Avi-

gnon
sind.

bestand, deren

auch

deutsche Kurialen
in

Der Drang unserer Landsleute,


als

der Fremde sich


in

einander zu schliessen, blieb bei ihnen gewiss auch


Kraft,

derselben
der

der ppstliche Hof wieder

in

Rom, der Hauptstadt

Christenheit, sich aufhielt. In der That bieten auch die Rechnungsbcher der Anima von 1426 an die ltesten gleichzeitigen Nach-

richten

vom

Bestehen einer solchen

fraternitas,

welche die gesamm-

Einnahmen des hospitale B. M. de Anima Teutonicorum, sei es nun aus den Ertrgnissen der Zinshuser, aus Legaten, aus freiwilligen Spenden oder aus den Eintrittsgebhren in die Bruderschaft und den jhrlichen Quatemberopfern (angaria) der confratres, sowie smmtliche Ausgaben fr die Kosten des Hospitals und der Kirche verrechnet Wollte man annehmen, dass das Hospital das
ten
1

Ursprngliche, die Confraternitas aber das Sptere


die
letztere

sei,

so

msste.
sein.*

vor

1426

in

den Besitz des Hospitals gelangt

Auch der Beschiuss 1499, die schne

{jetzige)

Kirche zu bauen, wird von

den
14,

fratres gefasst.
2

Kerschbaumer, Gesch.
des

des deutschen Nationalhospizes


S.

Anima

in

Rom,

S.

und de Waal, der Campo santo der Deutschen zu Rom,


deutschen Volkes in

45 und desselben:
Verhltnis

Die Nationalstiftungen
einfach voraus.

Rom

S. 9, setzen dies

3 Zur Vergleichung mache ich auf die Geisslerbruderschaft in Trient aufmerksam, deren Bestimmung manche Aehnlichkeit aufweist mit der Animabruderschaft. Auch sie unterhielt ein Hospital (hostello di Dio) fr die Armen, gesunde und kranke, fremde und einheimische, und gewhrte nebenbei den Mitgliedern eine gewisse Versicherung eines ehrenvollen Begrbnisses und frommer Erinnerung nach dem Tode. Ihre Grndung fllt ins Jahr 1340 (Chr. Schnelle/ in der Zeitschrift des Ferdinandeums, 3. Folge, 25, S. 5 ff.). Auch die von Heinrich dem Findelkind 1386 ins Leben gerufene St. Christophs-Bruderschaft auf dem Arlberge begann ihre segensreiche Wirksamkeit mit der Grndung der Vereinigung, der Anlage des Bruderschaftsbuches, dem Einsammeln von milden Beitrgen, um die Herberge fr Verpflegung der Reisenden, Unterstzuug der Verunglckten ins Leben rufen und ausgestalten zu knnen. Vgl. Archiv fr Geographie, Historie, Staats- und Kriegskunst, XII, Wien 1821, 27. u. 29. Aug. Die Urkunden und Regesten aus dem Arlberger Bruderschaftsbuch, die vor kurzem in den Jahrbchern

der Sammlungen des allerhchsten Kaiserhauses verffentlicht wurden (III, 2), lagen mir nicht vor. Es mag ferner bemerkt werden, dass auch fr das deutsche Pilgerhaus an der Anima in Rom seit den frhesten Zeiten, die im lib. rec. behandelt werden, Sammlungen in Deutschland gehalten werden. Der Questus Maguntinus" bildet eine hufig wiederkehrende, oft recht bedeutende Einnahmsquelle. So verzeichnet der ber reeeptorum zum 11. Nov. 1428 (R. 1): 10 flor. renenses de Maguntia ex parte elemosinarum, zum Sept. 1487: 58 duc. (R. 230), zum 31. Mai 1493: 17 duc 1 carl. (19 flor. renens.), missos per collectores ex

11

I.

Beschreibung der Codices.

99
Bulle,

Thatschlich findet sich

in

der

ltesten

ppstlichen

welche

Anlass zur
der

Bruderschaft;

gegenwrtigen Jubilumsfeier bietet, keine Erwhnung ihr Bestehen ist aber auch mit keinem Worte
(gedr.

ausgeschlossen
berechtigt

6).

Zudem

ist

der erhaltene

lib.

rec.

gar

nicht der erste in der Reihe der Einnahmeverzeichnisse,


uns,

und

nichts

zunehmen, ihn
getrennt

als ein blosses

den ersten verlorenen als anders eingerichtet anEinnahmebuch sei es der Bruderschaft
Die

vom

Hospital oder des letzteren allein zu betrachten.

zwei Nachrichten, die ich ber diesen verlorenen ersten liber recep-

torum fand, verbieten eine solche Annahme unbedingt. Die erste Nachricht findet sich gleich fol. 1 des erhaltenen liber rec. Daselbst
heisst es:

In primis 26. die mensis Januari (1426) facta ratione

cum

magistris antiquis
lib.

receperunt ... 5

flor.

auri etc.;"

also

der neue

rec.

gibt sich selbst als die Fortsetzung der bisherigen

Rech-

fol. 245: Der Provon Freising und Bischofszeil) erklrt bei der Uebernahme des Einnahmebuches am 22. Juli 1491, er htte erhalten librum receptorum hunc presentem, librum receptorum antiquum et completum, librum expositorum et librum domorum, in quo nonnisi describuntur recepta ex domibus", zugleich mit einer

nungen.

Die zweite Notiz findet sich ebendort

visor Vitus Meiler (Canonicus

parva

starsella", die

verschiedene Kostbarkeiten enthielt.

wir den liber receptorum antiquus et completus noch annehmen, das ist sicher, dass er sich ber mehrere Jahrzehnte erstreckt haben musste; umfasst doch der erhaltene erste Band an 90 Jahre, und das zu einer Zeit, wo Hospital und Bruderschaft in hchster Blte standen. Wir mssen also das Entstehen der Bruderschaft noch ein gutes Stck ins 14. Jahrh. hinaufrcken. Ich zweifle gar nicht, dass die Ankunft so vieler deutscher Kurialen in Rom, die mit Urban V. und Gregor XI. von Avignon herbergezogen waren, ihre Confratria" auch in der ewigen Stadt weiter pflegten; ich glaube auch, dass sie die Grnderin des Hospitales Der bedeutende Antheil, welchen ein serviens armorum des war. Papstes (Johann Peters von Dortrecht) und ein bedeutender Verso klein

Mgen

Maguntia
in

(R.

253).

auf.

Aehnliche

Stiftungen

weist

bekanntlich
14.

das

Mittelalter

zahlloser

Menge

geistliche

Pfrnden

Jahrh. nicht selten mit der Verpflichtung verbunden waren, Gastfreundschaft zu

Dazu kommt, dass noch im

Einige Beispiele s. bei Fr. Kurz, Uebersicht des Zustandes Oesterreichs whrend des 14. Jahrh. (Osten*, unter H. Albr. IV.) II, S. 358 ff.; Meichelbeck,

ben.

Hist. Frising.

II,

163.

100

Lang, Studien

zum

ruderschaftsbuche der

Anima

lS

treter

der deutschen ppstlichen Kurialen, (Dietrich von Nieheim) an

dieser dieser

Grndung genommen haben, spricht doch sehr zu Gunsten Annahme, die von den Rechnungsbchern geradezu auf-

gedrngt wird.

Ob

die Confratres eine nationale Vereinigung oder

Anfnge eines Pilgerhauses, eines Hospitals fr ihre Landsleute vorfanden oder ob alles erst von ihnen begonnen wurde, lsst sich bei

dem gegenwrtigen
sah,
in

Stande unserer Quellen,

so weit

ich

sie ein-

nicht

mehr

entscheiden. 1

Marwedes Angabe

(C. 11) verdient

der Form, wie sie gebracht wird, keinen Glauben, obwohl ein

Stck

Ueberlieferung

zeichnend, dass

man

verborgen sein knnte. 2 Es ist beauch fr das Jubilumsjahr 1400 durch eine
in

ihr

ausgedehnte Erweiterung des bestehenden Hospitals Vorsorgen wollte.


Die
ternitt

erste

Erwhnung

einer Aufschreibung

der zur Confra1431


(R.

beigetretenen Brder

fand ich

zum

Jahre

13,20),

wo

der pro intitulatione eingehobene Betrag verrechnet wird. 3


in

Aus

den Listen der Brder,

gefhrt werden, ersieht man, dass weitaus die Mehrzahl


provisores, sind schon in
Cleriker: magister

denen diese berhaupt namentlich aufdem Hand-

werkerstande angehrt; die Leiter aber, die magistri hospitalis oder

den ersten Jahren ppstliche Beamte und in Romana Curia causarum procurator, Dankquardus de Budyngen, Joh. Rosenboem archidiaconus (1426), Joh. Rotel prepositus, archidiaconus de Ligno u. a. Am 16. Juni 1433 spendet ihnen Kaiser Sigismund (1428) u. s. w. 3 Gulden, nachdem er im Hospitale einer Messe beigewohnt hatte

Hermannus Midelerse

(R. 20).

Archives

Im Copialbuch sah ich mehrere Strafandrohungen gegen die Plnderer des der Anima aus der ersten Hlfte des 15. Jahrh. Somit konnten die

sicheren Belege fr die lteste Geschichte schon frhzeitig verloren gegangen sein.
betrchtliche Material wurde theil weise von den Forschern schon ausgebeutet, besonders von den Monographen Dietrichs v. Nieheim, theils ist es in dem ersten Theile dieser Festgabe von Msgr. Dr. Nagl geschehen. 2 Hier scheinen eine dunkle Ueberlieferung oder Spekulation, welche das Entstehen des Hospitals mit dem Jahre 1350 in Zusammenhang bringt, mit der Thatsache, dass Johann Peters der Grnder des ersten grossen Neubaues war, verschmolzen worden zu sein zu einer einzigen Nachricht. Es wre doch sehr auffallend, dass das ltere Todtenverzeichnis (C. 263), das Joh. Peters Verdienste aufzhlt, gerade ber diese erste Thatsache geschwiegen htte! Fr die Geschichte des Hospitales als Gebude und Stiftung haben ja gewiss der Name Joh. Peters und die Jahre 1386 (C. 263) und 1399 Epoche machende Bedeutung; die Hand, welche 1386 an den Rand schrieb, kann nicht viel jnger sein als der Text. 3 Ueber die Hhe desselben vgl. den Druck des b. confr. p. 8, wo aber bollendinos statt bolos zu lesen ist.

Das noch vorhandene, immerhin

13

f.

Beschreibung der Codices.

101

Ein schwerer Schlag fr die deutsche Vereinigung muss die


Flucht Eugens IV. mit
sein,

dem

ppstlichen

Hofe aus

Rom gewesen

infolge deren

vom

4. Juni

1434 bis 28. Sept. 1443 die Curie

ausserhalb der Stadt weilte. 1


werker,

ppstliche Beamte, nicht Cleriker, sondern

Die provisores sind nun nicht mehr fast ausnahmslos Hand-

obwohl

die

Sprache gefhrt werden.


Geistliche als

Rechnungsbcher immer noch in lateinischer Nur ganz vereinzelt werden Cleriker und
ein englischer Priester testiert einen

Gnner genannt:

Goldducaten 1438 (R. 36), der Beneficiat von St. Peter Caspar Laurentii von Breslau tritt der Bruderschaft bei 1439 (R. 40), ebenso Nicolaus Pflug Beneficiat im Lateran 1442 (R. 50), welcher spter Kaplan des Hospitales wurde (R. 53); ein im Hospital S. Maria de gratia verstorbener Cleriker macht ein Legat von einem Goldducaten 1441 (R. 47) und der Caplan Nicolaus von S. Andreas zahlt gleich den brigen Brdern seine drei bollendini als Quatemberopfer. Die Brderaufnahmen sind ungefhr geschildert, wenn
es
heisst:

,Joh.
etc.

Galli,
in

clericus
et

Herbipolensis barilarius, factus


solvit solidos 20" oder:

est

frater,

vovit

forma

Matheus

vovit etc. et solvit pro 20 (R. 32). Nach der Rckkehr der Curie nach Rom beginnt ein neues Leben in der Bruderschaft. Der b. rec. trgt an der Spitze des Jahres 1444 die Ueberschrift: post reversionem curie ad urbem" Canonici, Abbreviatoren, Notare werden wieder zu Provi(R. 58). soren gewhlt, mehr als 30 neue Mitglieder, darunter 5 Notare, melden sich zum Beitritte. Im Sept. 1447 zahlen schon 47 Brder ihr Herbstquatemberopfer, darunter 26 Cleriker; 1448 zahlen 78, davon 23 neue Mitglieder. Die schriftkundigen Mitbrder sorgen fr die eines so bedeutenden Vereines geziemenden Schriften, also in erster Linie fr die Anlage eines Copialbuches; der lib. rec. berichtet zum 22. Dec. 1448 (fol. 83): Joh. de Eymale literarum
factus est frater,
sol.

Monstorp ductor aquarum

10 quattuortemporibus sequentibus

apstolicarum abbreviator nichil

solvit,

quia iura, privilegia

et instru-

tempore magisterii bone memorie magistri Petri provisoris copiavit". Der 1431 begonnene KirchenJacobi erweiterungsbau (am 7. April war nach lib. exposit. fol. 23 die Grund15. Dec. 1449 steinlegung) wird wohl nach Unterbrechungen Abschluss gebracht (ibid. f. 131). Aber eine bse Seuche reisst zum

menta

ipsius hospitalis

Pastor,

Gesch. d. Ppste,

I.

S.

223 u. 250,

102

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der

Anima
1

14

verderbliche Lcken in die Reihen

der Brder;

1449 nimmt die vornehmsten Mitglieder hinweg.


es,

ihr

Andenken zu bewahren, und so entsand


in

in

das Jahr Die Piett gebot diesem Jahre das

gerade

der Vereinigung entsprechende Brderverzeichnis, den Codex des Marwede berging. Dieser Thatbestand ergiebt sich aus folgenden Beobachtungen: Das im Verhltnis zu den von Marwede beschriebenen Theilen noch etwas grbere Pergament von p. 185 des Bruderschaftsbuches angefangen reicht in allen seinen (4) Theilen, die von der ersten Hand stammen, nur bis zum Jahre 1449. Die ersten Daten der nchsten Hand sind v. J. 1450 in jubileo" (p, 242), oder noch spter. Anderlinus de Patavia ist 257 unter den Lebenden eingetragen, sein Eheweib Barbara wird aber schon am 27. Juli 1449 relicta" genannt (R. 90). Daraus soll man schliessen drfen, dass die Niederschrift dieses Theiles mindestens im Juli 1449 vollendet worden sein musste; dem steht nun freilich entgegen, dass derselbe Anderlinus unter den letzten verstorbenen
erste

dem Glnze

das dann

Laien

derselben

Hand

ebenfalls
3.

vorkommt und
August 1449
ist

dass

das jngste
Bei ge-

Datum
nauer

derselben Schrift der

(C. 233).

Prfung der Schrift zeigte sich aber, dass innerhalb dieser ersten Hand in den genannten Abschnitten doch wieder zwei von einander abweichende Schreibweisen bestehen. Die Grenze befindet sich 231 vor Petrus Bregentzer und 270 nach Anderlinus de

Stupha.
Theil

Dieser

ist

also offenbar

erst

gestorben,

als

der allerlteste
unmittelbar

der

Handschrift

niedergeschrieben

wurde.

Die

folgenden wurden von derselben


spter nachgetragen, alles

Hand
v.J.

einige

Wochen oder Monate

Namen

jngst Verstorbener.

Das

lteste

Bruderschaftsbuch

spteren schon ganz hnliche Anlage, in


Theil ja auch

1449 hatte zweifellos eine dem das der eben beschriebene


finden in demselben die

aufgenommen wurde.

Wir

stand nun auf fol. obenerwhnte arabische Foliierung 13? In 1 236, der Fortsetzung dieser ersten Schrift, ist zu Petrus 13 fehlen, de Casaciis (c. 1457) auf fol. 1 verwiesen. Da aber fol. 1

14 46. Was

suchte ich diesen


sich derselbe pag.

Namen
60
(C.

in

Marwedes

Schrift.

Thatschlich findet

66 de

Casaliis").

Diesen

Namen entnahm

1 Vgl. Pastor, Gesch. d. Ppste I S. 331, und De Waal, der Campo Santo der Deutschen in Rom, S. 48. Der lib. rec. gedenkt dieser Krankheit nur z. J. 1456: ... supervenit pestis ac sepulti fuerunt intus et extra hospitale multi potabiles curiales" (R. 12). S. u. zum lib. expositorum d. J. 1449.

Vgl. bes. Lib. confr. pag. 190, 191.

15

I.

Beschreibung der Codices.

103

Marwede
heim
er

also

dem Anfange
ist

des alten Codex.

Zu Rudolf von

Itters-

(C

pag. 19

= IX (C
ja erst

239)

auf

fol.

9 verwiesen.
1464.

Dessen
folgt,

Namen
dass

findet

man

35).
7.

Hier war er nach Marwede eingetragen worden,

starb

Aug.

Daraus

die

rmische
v.

Foliierung schon 1464 angelegt

und auch

auf den

Codex

1449

ausgedehnt wurde.

Man

darf ferner aus

dem Gesagten

mit

Grund
in

schliessem

dass die Anlage des Bruderschaftsbuches

von 1449

mehrfacher

Hinsicht abwich von der des Jahres 1464.


liste

fehlte

zweifellos.

Es

ist

auch

sicher,

Die Papst- und Kaiserdass die brigen Ab-

schnitte

Marwedes 1449

nicht in derselben Anzahl eingefhrt

worden
Folium

waren.
die
etc.

Da

der

Name

Petrus

de Casaciis auf

dem

ersten

stand, so geht es nicht an,

demselben
etc.)

Blatte (etwa der Vorderseite)

beiden vorausliegenden Abschnitte Marwedes (Cardinle, Bischfe

und Knige, Herzge


in

zuweisen zu wollen.

Diese fehlten
bekrftigt,

vielmehr
dass

der ltesten Anlage.

Das wird noch dadurch

von

allen

Namen
alle

in

beiden Abschnitten nur der des Cardinais

Nicolaus von Cusa und etwa die nchstfolgenden

Namen

in Betracht

kommen; oder
lib.

diese Hessen

sich

erst

eintragen,

nachdem der
ist

confraternitatis

schon angelegt war.

Chronologisch
erst

dies sehr

gut mglich, da Nicolaus von

Cusa
1450

sich

zwischen 1448 (ErBisehof

hebung
Brixen)

zum

Cardinal)

und

(Ernennung zum
(erst

von
fgte

eingetragen

haben

konnte

eine

sptere

Hand

episcopus Brixinensis dazu).

ist

Von den im nchsten Abschnitte genannten weltlichen Frsten der dritte Name der frheste, dem Jahre 1450 angehrende,

ersten wohl erst um 1452. Der Codex v. J. 1449 entwohl folgende Theile: 1. Die lebenden geistlichen Brder und Wohlthter (fol. 1 ff.), 2. die verstorbenen geistlichen Confratres und Wohlthter (fol. 14 ff.), 3. die lebenden Laien (fol. 26 ff.),

die beiden
hielt also

4.

die verstorbenen Laien beider Geschlechter, die sich in hnlicher

Weise

um

das Hospital verdient gemacht hatten

(fol.

36

ff.).

Dazu
daraus,

hommt noch

das Huserverzeichnis

f.

45

ff.

Man

ersieht

dass die Anlage noch viel von der eines Nekrologiums an sich hat,

wie solche in den vergangenen Jahrhunderten vom frhen Mittelalter an so hufig angelegt worden waren und nicht selten auch neben der Liste der Verstorbenen eine solche noch lebender Wohlthter enthielten, deren

Namen nach dem Tode entweder

zu den Verstorbenen
(hier:

geschrieben oder mit einem abgekrzten obiit

versehen

104
1

Lang; Studien

zum

Bruderschaftsbuche der

Anima

16

wurden.
Einblick

Soweit ich

in die Literatur

ber andere Fraternittsbcher


in

genommen

habe,

trug

man

dieselben

die

Namen

der

Beigetretenen

und der Wohlthter von

Fall zu Fall

oder

in grsseren

Partien ein, nirgends aber fand ich eigene umfangreiche Abtheilungen,

Beim Bruderschaftsbuch jetzt ein, nachdem die erste Anlage abgeschlossen war. Von Marwedes Erweiterung des ersten Theiles blieben die drei brigen unberhrt; noch wurden die
die nur die Verstorbenen aufgezhlt htten.

der

Anima

stellt

sich

dieser

Gebrauch

erst

Verstorbenen

eine Zeit

lang

in

die

Totenlisten

eingetragen,

bald

aber vollzieht sich das Anwachsen der

Namen

nur mehr im ehezerlegten Theile.

maligen ersten,
dass
sie

von
lange des

Marwede

in

vier

Gruppen

Die komplizierte Unterscheidung dieser neuen Abtheilungen bewirkte,


nicht

eingehalten

wurde;

grsserungen

Pergamentbestandes

zumal nachdem Verwerden vorgenommen

Namen der verschiedensten Stnde in den neuen freien Raum zusammen. Eine solche regellose Willkr, wie im liber confraternitatis de s. Spiritu herrschte aber niemals. 2
mussten, drngten sich

mit

Von 1449-1463 scheint der erste Theil (fol. 1-13) derart Namen bedeckt worden zu sein, dass er von Marwede einund durch neue Pergamentlagen
ersetzt

fach kassiert

werden musste.

Es ist charakteristisch fr die Bruderschaft, dass in dieser Zeit das Laienelement nicht gleiches Wachsthum zeigt; der fr die Handwerker aufgesparte
gefllt.

Raum im Codex

v.

J.

1449 wurde niemals ausin

Es war die Folge des Eindringens vornehmer Mnner

die vor kurzem noch fast nur von den arbeitenden Stnden gebildete
Fraternitt, wodurch leztere allmhlich herausgedrngt wurden. Das Hospiz war das Centrum der vornehmsten Deutschen geworden, welche die ewige Stadt besuchten. Noch im Jahre 1449 werden 115 lebende Laien als Brder und Schwestern aufgefhrt (C. 256) und bis 1464 noch etwa 50 nachgetragen, dann aber werden die Namen der Handwerker sehr sprlich: der liber confraternitatis wird ein vornehmes Fremdenbuch und bleibt es bis zur letzten Eintragung im Jahre 1653. Kaum

der ausgedehnten Literatur ber diese Nekrologien nenne ich hier der Nekrolog v. St. Florian, im Archiv fr sterr. Geschichte 56 (S. 257), wo die Eintragungen der Namen von Lebenden nher motiviert wird. Fr das Entstehen solcher Verzeichnisse reicht es hin, auf A, Ebner, die klsterlichen Gebetsverbrderungen bis zum Ausgange des karolingischen Zeitalters (Regensburg 18M0) und dessen Besprechuug durch Herzberg-Frnkel i. d. Mitthlgn. d. Inst. f. st. Gesch. B. XIV, S. 129 ff. zu verweisen. 2 Man vergl. Bunyitays Praefatio und Text in der Bearbeitung des ungarischen Antheils diesem Bruderschaftsbuches in den Mon. Vet. Hung. S. I. T. 5.
1

Von

nur

Czerny,

17

I.

Beschreibung der Codices.


steht der

105

ohne Zusammenhang damit


schaft

Aufschwung der neuen Bruderins

am Campo

Santo, die

um

diese Zeit

Dazu kamen andere Acnderungcn.


siebenziger Jahren
in

Leben trat. Sicher schon in


1

den

des

15.

Jahrhunderts

traten

zur

Einschreibung
auf,

das neuangelegte Fraternittsbuch


Beitritt

eigene Gebhren

welche

das Doppelte fr den blossen

zur Bruderschaft betragen zu

haben scheinen.
gehalten
wird.

die blosse receptio

Der lib. rec. weist mehrere Beispiele auf, in denen von der receptio et inscriptio genau auseinander Fr die Eintragung lngerer Titel werden noch

bestimmte Taxen gefordert: Friedrich Maurkircher (spter Bischof von Passau) zahlte am 27, Mrz 1475 fr 7 Titel in 7 Linien 4 Bald wird ein Goldgulden grossi und 2 bollendini (R 193, C 26). oder eine Mnze hnlichen Wertes gebruchlich als Almosen fr die Einschreibung (um das Jahr 1500). Wenn noch viele im
Hinblick auf die vornehme Gesellschaft es sich zur Ehre rechneten,

den
Bitte

Namen

einzutragen,

wenn andere

religise Motive,

Dank oder

zur Patronin der Bruderschaft vorgaben oder die Liebe


so hervorragendes

zum
be-

deutschen Volke, das hier ein


tonen,
2

Heim

habe,

in der zweiten Hlfte des 16. Jahrh. auch welche darauf hinweisen, dass hie und da auch durch Ueberredung Mitglieder geworben werden mussten. Bemerkungen wie rogatus nomen ut darem" (z. B. C 125) sind ge-

so treten doch
auf,

schon Zeichen

wiss

nicht

immer

leere

Redensarten

gewesen.

Im

Verlaufe

des

nchsten Jahrhunderts

kam das Bruderschaftsbuch berhaupt

ausser

Gebrauch und

es ruhte in
3

der Bibliothek, bis es 1851 wieder auf-

gefunden wurde. Der von Marwede


Ziffern

1463/4 angelegte und mit rmischen ganz paginierte Codex musste aber schon 1511 vergrssert werden, indem man pag. 93 ff. (C. 121) als neuen Faszikel einlegte,

Nach de Waal

a.

a.

O.

S.

48

u.

49 schon
i

glieder aber schtzten das Alter dieser


Jahre.

Conf ratern

tat

Hervorragende Mitc. 1450. im Jahre 1513 auf 40 oder 50

t h e r, Reg. Lconis X. n. 5053 u. 5054. S. die ppstl. Bulle bei Ein Namensverzeichnis von den Anfngen der Vereinigung an war also wohl auch

Hergenr

damals nicht vorhanden. 2 Fr eine Darstellung des deutschen nationalen Bewusstseins im 16. Jahrh. bte das Buch sehr viele Kraftstellen*, der Codex selbst aber noch mehr. Dazu vgl. Schlecht i. Hist. Jahrb. XIX, S. 351 ff. 3 Kerschbaumer, Gesch. d. deutschen Nationalhospizes Anima in Rom, Wien 1868, S. 59 und Keller in Hist. pol. Bltter 77, S. 211. Diese Verborgenheit des Fraternittsbuches drfte doch so arg nicht gewesen sein, schrieb sich doch Kaiser Franz I. v. Oesterreich noch 1819 eigenhndig in dasselbe ein (C. 17).
f.

ang,

Studien

zum Bruderschaftsbuche

der

Anima

8[2

106

Lang, Studien

zum

Bruderschaf tsbuche der Anima.

18

der dann selbst wieder mit


zitiert

XXX
1512.

ff.

foliiert

wurde.

Der Hb.

rec.

diesen Theil schon

z. J.

Ein hnlicher neuer Pergament-

wurde 1536 eingelegt, um Carls V. Namen (5. April) wrdig Der letztere Theil wurde aber eintragen zu knnen (p. 27, 46). nicht mehr rmisch foliiert, sondern blieb ohne Ziffern, bis er mit
faszikel

allen

brigen Theilen des Bruderschaftsbuches einheitlich paginiert


erst,

nachdem auch anderes Pergament hatte eingereiht werden mssen und zwar von jener oben beschriebenen glnzenden und feineren, englinigen Sorte, deren lteste Eintragung
wurde. Das geschah aber

dem

ff., C 162). Um den Faszikeln Verbindung zu geben, wurden sie in den oben beschriebenen Prachteinband (neuerdings?) gegeben und die Pagi-

Jahre 1571 angehrt (pag. 126


feste

nun auch eine

nierung einheitlich durchgefhrt.

Die geringe Sorgfltigkeit, mit der

brigens dies geschah, wurde schon hervorgehoben.

Wenden
zum
dasselbe die

wir uns nach Besprechung dieser Aeusserlichkeiten


In

Inhalte des Bruderschaftsbuches selbst.

erster Linie

enthlt

Aber Codex von 1449 bietet zu den Namen verstorbener Wohlschon der thter und Brder eine Reihe beachtenswerter Notizen, die zwar noch auf die deutsche Vereinigung, das Hospital und seine Schicksale Bezug nehmen, nebenbei aber schon bei der Bedeutung der Namenstrger ein weiteres Interesse beanspruchen. Marwedes Umarbeitung des ersten Theiles hat nur die Fraternitt selbst im Auge gehabt, deren Mitglieder und hohe Gnner er Name fr Name einderer,

Namen

welche der Confraternitt

beitraten.

Daten stehen nur ganz vereinzelt, auch die Schlichtheit der Ausdrcke, die Einfachheit der Titelbezeichnungen sticht stark ab von dem Wortreichthum spterer Eintragungen. Bis hieher ist aber
trgt.

auch die Bedeutung des Bruderschaftsbuches fr die deutsche Kirchenund Profangeschichte fast gleich Null. Sie beginnt aber sofort nach dieser ersten Feststellung des Bestandes der Confraternitt, wobei
die

oben erwhnte Ausscheidung der Namen, fr deren inscriptio nicht eigens gezahlt wurde, der historischen Bedeutung des Codex nicht wenig zustatten kommt. Mag aber auch die Hhe der Taxe fr jeden einzelnen Titel, den man verbucht wissen wollte, in den nchsten Jahrzehnten noch die Unterdrckung weitlufiger Eintragungen bewirkt haben, so scheint im Laufe des 16. Jahrhunderts jede solche Schranke weggefallen zu sein. Glcklicherweise haben nicht wenige Besucher des glanzvollen Hospizes von dieser Freiheit Gebrauch gemacht. Vielfach findet man den Anlass zur Romreise, hie und da sogar den Erfolg einer Gesandtschaft, fast immer das

19

1.

Beschreibung der Codices.

107

in einigen Fllen noch die genauere oder abiens" u. . hinzutritt. Bei der hervorragenden Bedeutung einer grossen Anzahl Besucher finden sich gewiss nicht wenige Daten, die man aus anderen Aktenstcken entweder

Datum erwhnt, zu welchem


in recessu"

Bestimmung:

gar nicht oder nur mit vieler


spiel,

Mhe

finden knnte.

Hier ein Bei-

das mir zufllig unterkam: Loserth' fand eine Angabe ver-

zeichnet, dass
schaft

Gesandtzur Begrssung Carls V. nach Spanien befunden habe (1519);


sich bei der sterreichischen
lsst er

Hans von Ungnad

da er aber in den Akten hierber nichts finden konnte,

die

Nachricht

dahingestellt.

Der

Lib.

confr.

gewhrt hierber sichere

Auskunft (C 130). Es ist gar nicht zweifelhaft, dass hnliche Ergnzungen noch in vielen Fllen mit Hilfe dieses Bruderschaftsbuches vorgenommen werden knnen; sind doch nach Kerschbaumers Zhlung 2 bei 130 Bischfe, 20 Herzoge und Kurfrsten, 50 Frsten und Grafen, 70 Barone, ber 1000 hohe und niedrige Angehrige des Clerus eingetragen, von denen sicher gar manche mit ihrer Reise nach Rom historisch bemerkenswerthe Zwecke verfolgten. Die Gesammtzahl der Namen betrgt jetzt bei 3000; mehrere davon erscheinen zwei-, drei- und mehrfach, vornehmlich in der Zeit, da die Einschreibung nicht mehr so sehr den Beitritt zur Bruderschaft als die Verewigung im Fremdenbuch, dem album,

zum

Ziele hatte.

Eine Gruppe von

Namen

hat

Kerschbaumer

hervorzuheben

unterlassen, die in geschichtlicher Hinsicht zu

den wertvollsten Ein-

Mit Einschluss der Agenten und Residenten zhle ich 125 verschiedene Gesandtschaften, die sich ganz oder theilweise in das Bruderschaftsbuch eingetragen und eigens als oratores, nuntii etc. bezeichnet haben. Die Auswahl der sterreichisch-bairischen Namen, die ich als Probe vom Inhalte des Bruderschaftsbuches und des ltesten Einnahmebuches hier im zweiten Theile vorfhre, wird den Wert dieser Gruppe von Eintragungen beleuchten; freilich bietet sie nur einen vorlufig nicht nher bestimmbaren Bruchtheil der gewiss viel zahlreicheren Besucher der ewigen Stadt aus den genannten Landschaften. Gleichfalls als Probe zur Illustrierung des Inhaltes biete ich noch hier am
Schlsse des ersten Abschnittes des ersten Theiles eine Uebersicht

tragungen zu rechnen sind: die der Gesandten.

Die Reformation
106.

u.

Gegenreformation

in

den
in

sterr.

Lndern (Stuttgart
S. 65.

1898) S.
2

Gesch. d. deutschen Nationalhospizes Anima

Rom,

108

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuch c der Animn.

20

der Daten und Fundorte, an denen Frsten und Gesandte aus der

und aus Kln genannt werden neben denen, welche zugleich bairische Dienste versahen und deshalb im zweiten Theile folgen. Es sind folgende Daten und Fundorte:
Pfalz
1

1463

Juli

3,

S. 21;
3

1567, S. 154;

1464, S. 22;
1466, S. 23;

1575, S. 165;

1469, S. 105;

1580 April 29, S. 168; 1580 Mai 6, S. 170;


1583, S. 151;

1472 Mrz 23, S. 80; 1480 Jnner 8, S. 27; 1490, S. 86 (Apr. 4, 1498 Juli 9, S. 91;

1584 Dec.

8,

S.

173;
S. 174;

241);

1586 Jnner 31,


1591 Apr. 24,
S.
S.

182;

1500 Juni 21,


1515, S. 128;

S. 41;

1593 Febr.

8,

184;
172;

1531 Febr.

3,

S.

136;

1597 Oct 24, 1599 Juni 14,


1600, S. 195;

S. S.

193;

1532 Mai

15, S.

137;

1537 Mrz 24, S. 48; 1540 April 7, S. 50;


1555,
S.

1600 Nov. 20, 1607 Mrz 17, 1610 Mrz


10,

S.
S. S.

196;

201; 205;

58;
8,

1559 Mrz

S.

63;

Zum Schlsse muss ber den Inhalt noch bemerkt werden, dass nicht einmal alle Personen eingetragen wrden, welche die zur
Einschreibung
folgende
verlangten
auf,

Bedingungen

erfllt

hatten.

Mir
lib.

fielen

Namen

fr

deren Eintragung nach

dem

rec. die

Zahlungen geleistet wurden, die aber doch im lib. confr. vergebens gesucht werden: Joh. Smiacho procurator causarum, 1466 Sept. 3 (R 163); Joh. de Talberg, Magdeburgensis, Treverensis, Wormatiensis et Spirensis canonicus, 1480 Juli 14 (R 209); mag. Reynerus de Schonfeit, Joh. Bock 1494 (R 255) u. a. Fr die ltesten Theile wurde ein hnliches Verhltnis schon oben constatiert.
B.

ber

reeeptorum.

Das
spitals

lteste

erhaltene Verzeichnis

der Einnahmen

des

Ho-

beginnt mit
Die

dem

Jahre 1426, berspringt 1427

und

luft als-

zum Hause Witteisbach gerade in dem kommenden Zeitraum mgen die Auswahl rechtfertigen. 2 Zu diesem Jahre habe ich aus dem lib. rec. (fol. 154) auch eine Klnische Gesandtschaft notiert: domiui am bassiatores Colon ienses pro equo dederunt mihi,
1

intimen Beziehungen Klns

liier in

betracht

nomine cuiusdam
di eis),"

Michaelici

(!)

Petz submersi

inter

(pro 5 ducatis vendi-

21

1.

Beschreibung der Codices.

109

dann ununterbrochen fort bis

zum

Jahre 1515
Inceptus

(fol.

350).

Das

tum

(Freitag,

den

29.

December 1515)

trgt die Unterschrift:


fuit

DaBernhard
letzte

Sculteti,

scriptor apostolicus m. p.

exnunc

alius

ber

novus receptorum per reverendum


voirth
tarius
4.

dominum Qwillermum de Enckenprovisorem tunc electum .... Theodericus de Eynem noRote provisor factus continuavit eundem librum die Mercurii
Nach zehn
jenes

Augusti 1518."
als

weiteren

unbeschriebenen
1450,

Blttern

folgt

Vorsteckblatt

Huserverzeichnis von

dessen
besteht

schon oben

Erwhnung geschah.

Der Codex 294X230


ist

mm

aus Papier (der Wasserdruck zeigt drei Felskpfe, der hhere mittlere ist

von einem Kreuze

berragt),

gut erhalten und in einen


in

weissen Pergamentdeckel gebunden;

er beansprucht

der Wert-

schtzung einen
Rang.

dem

Bruderschaftsbuche vollstndig

ebenbrtigen

Derselbe besitzt hohen Wert fr die Geschichte der Bruderin

ihm sind die Aufnahmsgebhren und Quatemberzu denen die Mitglieder verpflichtet waren (s. lib. confr. pag. mehrere Jahrzehnte nach den Namen der Zahlenden ver8), durch merkt. Er gibt Almosen anderer Personen, besonders vornehmer
schaft selbst:
opfer,

Wohlthter, Legate u. dgl. an, die uns ein vollstndigeres Bild

vom

Verkehr an diesem Centrum deutschen Lebens


als

in

Rom

gewhren

das

Fraternittsbuch
Materials

selbst.

Endlich enthlt
Culturgeschichte,

er eine Flle des

interessantesten

fr

Mnzenvergleiche,

von Lebensmitteln, ber Kleidung, Bcher u. a. Die vielen vou Bischofskonsekrationen im Bruderschaftsbuch werden durch den liber receptorum um 17 erhht, andererseits eine stattliche Anzahl von Nachrichten und Angaben des ersteren erst kontrollierbar. Ich habe diesen Codex ganz durchgearbeitet und mir zahlreiche Notizen gemacht, von denen hier ein Theil verwertet wird.
Preise

Daten

Die Eintragungen erfolgten abschnittweise nach Vierteljahren, ganzen Jahren, nach Provisoratsperioden, und zwar, wie sich aus den oft sonderbar entstellten Namensformen schliessen lsst, aus noch nicht rein geschriebenen Notizen. Der Codex weist auch mehrere Foliierungen auf, vielfach sind noch einzelne Faszikel Es war eigens foliiert, die theilweise gerade ein Jahr umfassen. also auch dieser Codex nicht 1426 angelegt, sondern entstand erst
allmhlich.

Die

erste einheitliche Foliierung

war 1464 durchgefhrt


Partien.

worden

(1

153),
fr

darauf
fol.

fortsetzend

in

grsseren

Die

Ziffernformen

295315

(1501

1506)
316

haben
ff)

auffallende

Aehnlichkeit mit den rmischen Folienziffern des Fraternittsbuches

whrend

die

nun folgenden Zahlen

(fol.

mit der zweiten

110

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

22

Gattung der rmischen Ziffern im Bruderschaftbuche, deren Eintragung oben in die Zeit um 1511 angenommen wurde, identisch sind. Die Orthographie der Namen in diesen beiden Bchern
unterscheidet
sich
oft

sehr stark, so

dass die richtige

Lsung

der

Schwierigkeiten zuweilen nur der Lokalhistoriker wird finden knnen.

Darauf wird mehrfach aufmerksam gemacht werden, hier bringe

ich

nur folgende charakteristische Beispiele:

148:
f,

Matheus Flgel cum ux. Wilhelmus Maroltinger


1

ii

Henricus Fromfiller

Hermanus

Satz de Basel
(!)

Joh. Sigiligiis

Bern. Ellenborg

343:

Hermannus Femelon
C.

= = = = = = =

77:

,,

Matheus Vlogel
Wilh. Marolltinger

H. Fromoller H. Qatz de B.
Joh. Engilgis

C C

63:

Bern. Ellenhoch

92: H.

Fonden

ber

expositorum.

Ausgabebuch der Bruderschaft an der Anima in Einrichtung und dieselbe Beschaffenheit wie das Verzeichnis der Einnahmen. Selbst die Anfnge 1426, 1428 ff. sind charakteristisch mit denen des lib. rec. gleich, nur schliesst der
Das
erste

Rom

besitzt die gleiche

lib.

exp. schon mit 1485

(fol.

301),

dem

sich ein zweiter

Codex

fr

die

Jahre

1485 1515

anreiht.

Eine entsprechende,

gleichgeartete

Fortsetzung nach

1515 sah ich weder

vom

lib.

rec.

noch

vom

lib.

exp. Die Bnde, welche das Material fr die unmittelbar folgende Zeit
enthalten, sind, soweit ich sah, nur

zusammengebundene
welche
einer

Bltter mit

Rechnungen und
Inhaltlich

Schriftstcken,

geordneten

Buch-

fhrung zur Grundlage dienen,


bietet dieser

sie

aber nicht darstellen.


fr

Codex aber nur Angaben, welche

die Geschichte des Hauses Bedeutung haben. Ich habe verschiedene Jahre durchgenommen, um etwaige Aufschlsse ber die An-

schaffung des Confraternittsbuches zu erhalten; selten war ich veranlasst,

Notizen zu machen.

Was

ich suchte, fand ich nicht

Eine kleine Auswahl aus den Aufzeichnungen der vorstehend

besprochenen

noch zusammengestellt, um eine ungefhre Vorstellung ber den Wert des Geldes zu erhalten.
libri

exp. et rec. sei hier

Auch Vlagel (R

154) u.

Plogel (R

155).

~J

23

I.

Beschreibung der Codices.

111

a.

Aus dem
littera

Lib. exp.:

1428: in capitolio pro una


lendini, 3 d.

salvi

conductus:

grossus, 2 bol-

1438: pro presbitero celebrante: 2 bollendini; diacono: 2

boll.;

sub-

diacono: 2
1449 (Jun. 27):
1450:
1465:
illi,

boll.;

qui cantavit organis: 5 boll.

1443: presbitero, qui cantavit missam: 4 boll.


illi

qui scripsit et notavit missam pro peste: 2 grossi


1

qui ligavit

missale: 6 carlinos
1

pro

tribus copiis privilegiorum hospitalis:

grossus

b.

Aus dem

lib.

rec:

1428:

Vestes vendite:

pro caputio rubro: 3

grossi

mantello griseo: 5 gr.


1 1

jopetello et cabbardo: 3 duc.

gr.

camisia: 8 boll.

r,

1
1

joppa grisea
cingulo

cum
1
:

viridi foderata:
1

6 gr.

cum

coltello:
gr.

gr.

caligis ruptis:
1

joppa blavia 3 gr. una missa (ipso die s.

Joh.): 3 gr.

1440:
1451:

v
n

una tunica viridi: 4 gr., grisea 4, 7, 10, 12 grossi una materacia de pannis: 3 flor. curr. de lana: 14 carlinos n
lf

2 gallinis venditis: 16

boll.

gallis:

13 boll.
boll.

2 polastris 8
17.

1489 wurde das

Haus gekauft

fr

800 Golddukaten, der jhr-

liche Miethzins betrug 30 duc. curr.

Fr Mnzvergleichungen
sich in
lib.

verschiedenster

Whrungen
ist

finden

rec. sehr viele Belege.

Mit einigen Beispielen

wenig

gedient, und fr eine halbwegs ausreichende Verarbeitung reichen meine Exzerpte nicht aus. Interessenten seien hiemit aufmerksam

gemacht auf die Umrechnungen, welche von den Cassafhrern in diesem Codex mit den Zahlungen in fremdem Qelde vorgenommen wurden. Es folgen nur noch einige Beispiele ber die Hhe der
Preise bezw. der Wertschtzung, welche Handschriften und Druckwerke damals in Rom fanden:

112

Lang, Studien

zum Bruderschaftsbuche
flor.

der Anima.

24

1421:
1449: 1460:
1464:
1476:

pro libro decretali vendito: 3


decretales: 6 flor.

renenses.

de camera
1

pro uno formulario procuratorum:

flor. ren.

ab uno
pro

decretali: 3 flor. ren.

quodam

antiquissimo libro:

gr.

6 boll. papiro
scripti:

pecia breviarii Spirensis de mala


grossi papales

littera in

1482: 1501:

pro breviario vendito:


palibus

flor.

ren.

vendidi: 2 partes politicorum Aristotelis pro 16 carlenis pa-

pro uno libro politicorum Aristotelis 6


1476:

(al.

5) carl.

pro missali
tos (S. u.

Romano
z.

impresso, quod habui a magistro Ulr.


in

Barbato impressore
II

defalcationem pensionis ... 3 ducades


Laurentius

J.

1476).

1487:

Aus dem Nachlass


(C.

Schemich:

parvum

missale ligatum et miniatum valoris alterius ducati.

Brargman) Abbreviator und Pfarrer in Woldenbrugge (Osnabrck) wird 1448 gratis in die Bruderschaft aufgenommen, weil er ein Missale papireum ausbesserte und einband und dafr nur 1 Ducaten annahm. Fr den Einband eines passionale martyrum reichten 1464 die ge75:

Arnold Bratgman

spendeten 16 grossi papales nicht aus.

Auch in Vermchtnissen finden sich nicht selten Bcher und Codices aufgezhlt. Ein Beispiel folgt unten II z. J. 1485 (Ulr. Entzenberger). Der Nachlass des Abbreviators Henricus de Estel (R. 197) sei hier noch ausgehoben, soweit Bcher genannt werden:
.

rationale

divinorm (Cod. hat: dominiorum) in papiro impressum et sextum librum decretalium in papiro impressum de parva littera ligatum et clementinas in papiro impressum (!) de littera parva ligatas et instituta in pergameno scripta li.

gata

(1476, Dec. 25).

Ebenso 1449 aus dem Nachlass des procurator causarum Maternus


breviarium secundum usum de Franchfordia (R. 88): . sive ordinem Maguntin., formularium procuratorum, instituta,
. .

certos quinternos decisionum

novarum, textum clementinarum,

Zur Vergleichung: Beitrge

z.
tf

Gesch.
,

d. B,

W ener

Bcherwesens

i.

Central1

blatt

f.

sale:

Bibliothekwesen XIII, S. 79 10 Pfund Denare, fr andere

wo

z.
fi.

als niedrigster Preis

fr

Mis-

1130

25

II.

Die sterreichisch-bairischen Namen.

113

casus summarios decretalium duplicatos, alium

(!)

formularium

procuratorum, casus summarios


novas."

juris civilis et decisiones rote

Hermannus de Paderborn, canonicus


1449:
1

S. Joh. Trajectensis, hinterliess

Dem

parvum missale de certis missis votivis et 1 roccatum episcopi ac librum M. T. Ciceronis. Erben (J. Arnd) und den Testamentsexecutoren des krzlich verstorbenen Hermann Snelfuss" (Onelstusti!) wird am 14. Jnner 1509 der Empfang von 10 Bchern besttigt: w 2 decodex ff. verg. ff. welche laut Vermchtnis neben verschiedenen Einrichtungsstcken und 20 Dukaten fr die Armen, 30 Dukaten fr gute Zwecke und den Neubau des Hospitales dem Sakristan fr die Anima bergeben worden waren (R. 327).
cretalia,
1

decretorum, 6 decretal.
et

instituta,

novum

inforicatorum

receptorum

stipendii,"

II.

Die

sterreichisch-bairischen

Namen im

Bruderschafts-

buche der Anima.

Da ich whrend meines zweijhrigen Aufenthaltes in der Anima Dicesangeschichte betrieb und aus beiden Serien der ppstlichen Register fr die Zeit von 1316 bis 1378 alles notierte, was auf die Getheiles

schichte der Salzburger Kirchenprovinz und des sterreichischen Anan der Provinz Aquileja, sowie an den Bisthmern Chur
hatte,
1

und Constanz bezug

so brachte ich den

Namen

aus

dem

so

umschriebenen Gebiete

bei

der Durchsicht der beiden Codices im


als

Anima- Archive schon im


den brigen.
bei

Vorhinein grsseres Interesse entgegen,

Dieser ussere
liier

Grund war

in

erster Linie

massgebend
genannten

der Anlage des

folgenden Auszuges aus

den

Quellen.

Von ihm abgesehen, bietet die Zeit des 16. und 17. Jahrhunderts lngst nicht mehr jene Nothwendigkeit, nach Kirchenpro-

1 Das Manuscript fr den ersten Band ist dem Abschlsse nahe und erscheint hoffentlich noch in der ersten Hlfte 1900 unter dem Titel: Vaticanische Urkunden zur Geschichte der Kirchenprovinz Sa'zburg, I. Bd.: Die Dicese Salzburg in ihrem ltesten Umfange (also mit Einschluss der Suffraganc Gurk, Seckau, Chiemsee u. Lavant." Die Serien der Suppl. Mise. u. Oblig. et Sol. werden darin auch verarbeitet sein.

114

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

26

vinzen zu arbeiten, wie sie noch fr das

14. u. 15. Jahrh. in

hnlichen

Unternehmungen geradezu unausweichlich war.


der
Territorien

Die Geschlossenheit

hat mit

dem

Erstarken der landesfrstlichen Macht


blieb
ja

wesentlich

Personen
zu thun

mit solchen haben wir es auch hier vorzugsweise nicht ohne Rckwirkung. Immerhin liegen gerade
in

zugenommen, und das

auch auf die kirchlichen

Oesterreich die bedeutendsten kirchlichen

Centren

ausserhalb

des

Habsburgerreiches (Salzburg, Passau, Chur, Aquileja); auch

liess sich

die Freizgigkeit der geistlichen Personen nicht so leicht verhindern,

wie etwa

in

den kirchlich und

politisch

einheitlich

geschlossenen

Lndern Bhmen und Ungarn. Da nun das alte Herzogtum Baiern in Verbindung mit den sterreichischen Alpenlndern ungefhr den Umfang der erwhnten kirchlichen Gebiete ausmacht, zwischen den beiden Herrscherhusern zugleich auch gegen Schluss der hier in
betracht

kommenden
eintrat,

Periode

eine

engste
sie

religis-politische

Ver-

bindung

welche es

gestattet,

unter

einem einheitlichen

Gesichtspunkt zu betrachten, so glaubte ich berechtigt zu sein, an

den Grenzen festzuhalten, welche mir nun einmal gelufig waren. Gerne gebe ich zu, dass einem allgemeineren Bedrfnisse entsprochen worden wre, wenn ich eine einheitliche Gruppierung
eines sachlichen und chronologischen InhaltsverzeichErgnzung zum Abdruck des Bruderschaftsbuches genisses als bracht htte; das wre aber einer halben Neuausgabe gleichwelche in norddeutscher und niederlndischgekommen fr belgischer Lokalliteratur Studien nothwendig gewesen wren, die meinen brigen Arbeiten vollstndig fern liegen. Und wre das Resultat wohl der aufgewandten Mhe entsprechend ausgefallen?
in

der

Form

Ich glaube dies so bestimmt verneinen

zu knnen, dass ich

mich

sogar der
literarische

Mhe enthoben
Hinweise
als

hielt,

fr die wirklich gebrachten

Namen

und
sie

historische
in

Anmerkungen

in

grsserer

Zahl zu bringen,

mir

eben

zufllig

unterkamen.

Selbst eines

meiner angedeuteten Beschftigung Personen- und Ortsindex,

den ich ursprnglich beizugeben beabsichtigte, schien mir diese Zusammenstellung entbehren zu drfen. Es sind doch relativ wenige Namen, die fr einen Zeitraum von mehr als 2 Jahrhunderten hier aufmarschieren. Der Umfang, innerhalb dessen man etwaige Namen suchen soll, verengt sich also auf ein sehr leicht
berschaubares Minimum.

Was

hier gebracht

so vollstndig sein,

den angegebenen Grenzen dass ein Nachtrag unmglich wird. Eine Auswird,
soll

in

27

II.

Die sterreichisch-bairischen Namen.

115

nhme machen nur


anders

die in frhester Zeit sehr zahlreichen

Namen,

denen keine weitere Notiz beigefgt ist Konnte ihre Zugehrigkeit woher bestimmt werden, so war es eine leichte Sache; in den meisten Fllen ist dies aber nicht mglich. Glcklicherweise betrifft dieser Uebelstand fast nur Namen von Handwerkern, deren
Fehlen
in

dieser

Zusammenstellung
ins*Gewicht

fr

die

Zwecke der Lokalhi-

storie nicht allzusehr

fllt.

Einige

Namen habe

ich hier

aufgenommen wegen ihres, wie mir schien, der bairischen Mundart am besten entsprechenden Klanges. Wie unsicher man
nur
aber auf solche Kriterien bauen kann, zeigte sich
dass

am

besten darin,

mehrere scheinbar echt bajuvarische Namen

sich

an anderer
.

Stelle als frnkische, ja selbst niederrheinische herausstellten.

Fr das

15. Jahrh.

einzelner Personen in temberopfer zahlen, nachzugehen,

von Wert gewesen, den Spuren den Verzeichnissen der Brder, welche Quaes

wre

um

feststellen

zu

knnen, wie

lange sie sich in

Rom

aufgehalten haben; eventuell die


sie,

auszuforschen, welche
jhrlich

wenn

sie ein

Pachtsumme Haus der Anima bewohnten,

Dass dies nur in einzelnen Fllen geschah, hat seinen Grund darin, dass ich bei Beginn meiner Durchnahme der Rechnungsbcher mit der Arbeit, die etwa herauskommen wrde, noch nicht im Klaren war. Von grsserer Beentrichteten.

und wie lange

deutung

ist

dies brigens nur fr die hier

kommenden Gegenden am

Niederrhein,

aus

ohnehin nicht in Betracht denen unverhltnis-

mssig mehr ppstliche Beamten und dgl. in Rom ansssig waren. Bhmische und ungarische Namen beachtete ich hier nicht; doch mge kurz darauf hingewiesen werden, da die von mir behandelten Lnder im Verlaufe des 16. Jahrh. mit diesen Nationen in die engsten Beziehungen traten. Aus den Lndern der ehemaligen bhmischen Krone (mit Ausschluss der Lausitz und Schlesiens) notierte ich folgende Eintragungen. 1

1 Es muss hervorgehoben werden, dass die Bhmen seit Carl IV. in Rom ihr eigenes Pilgerhaus hatten. Wohl deshalb findet man erst gegen Schluss des 16. Jahrh. Namen bhmischer Nationalitt im Bruderschaftsbuch der Anima. Die Schrift von de Waal ber das bhmische Nationalhospiz stand mir nicht zu Gebote, mit dem Aufstze von Mares' ber das bhmische Pilgerhaus (Mares', Cesky hospic v Rime in: Casopis Musea Krlovstvi ceskeho, 64, S. 65 10U), fr welches am 6. Mrz 1398 ein Haus auf dem Campo dei fiori angekauft worden sei, wusste ich nichts anzufangen.

116

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

28

1438:

Mathias de

Brunna pro

se
37).

et

uxore

{zahlt

die

herkmm-

lichen Quatemberopfer,

1444:

Bohemus

(ebenfalls,

58).

1449:

Lucas Laurentii de Maravia (= Moravia?) pictor wird in die Bruderschaft aufgenommen fr einen halben Ducaten, der ihm abgezogen wird von dem Lohne pro pictura 12 aposto-

lorum
1474, Dec. 8:

in

hospitali (R 88).
III,

cfr.

17.

1475:

Anna Krebesin de Moravia, mater


Joh.

hospitalis

s.

Andree (R

271).

1504, Juni 3:

Weydeman

prepositus Olomucensis, zahlt 9

Duc

carl.

3 bol. (R 304).

1508, Januar 1:

Thomas

Rothenselin (alias: Henslin) magister, deet

canus
1585, Dec.

eccl.

Olomucensis

canonicus,

Hungarie

et

Bohemie

regis Wladislai nuntius (C 119;


18;

323).

Sdenko Lonbardo Adalbertus Popel Baro de LobkoWolfgangus Baro der

witz (C 174).
1591, Aug. 14:

(NB.

ist

wieder ausradiert);
Freudenthall

(Stephanus der Jngere Herr von


Ritter);

Wrben und

Victorinus Baro e Zierendin; Johannes Felix Baro de

Ruppar (?); Hans Conrad von Neuneck (14. Juli?); Wilhelmus Wrsonaski et Daubravio monte in Novaarce; Philipps Jacob Welsch (C 181/2). 1591, Dec. 20: Die beiden Gesandten des Herzogs Wilhelm v. Baiern s. u. Nr. 259 u. 260 (C 182/3). Febr. 13: Joh. Christophorus Popl Baro a Lobkowitz (mit 1605, Jak. Ludw. Graf v. Frstenberg und Christoph Walditz von Wernesdorf) (C 199/200).
Leo Burianus Berka Baro de Duba et Lippa; Adauctus Genissek de Ugezd Boemus; Fridericus Prossowsky a Prossowitz (C 200). 1616, Mai 9: Florianus Theodericus Zdiarskj de Zdiaru (?) (C 213) 1618: Sbinco Novohradsky Baro di Kolovratt; Wratislaus Baro de
1605,

Mai

19:

Pernstein (C 213).
1620, Apr. 20:

Joannes

Octavianus

Chinschi

Baro

de Chinitz

et

Tetau (C 209).
1620, Juni 29: Joannes Eusebius Finck Pragensis (C 214).

Seit 1431

mit der

Anima

vereinigt.

29

II.

Die sterreich sch-baierischen Namen.

117

1623, Febr. :

Ernestus Adalbertus Liber Baro ab Harrach,


et

s.

d.

n.

Qregorii papae XV. cubicularius secretus

archiepiscopus

modo
1636, Sept. 3:

Pragensis (C 211).

1642,

Carolus Eusebius d. g. s. Romani imperii prineeps de Lichtenstein et Nikolsburg, dux Oppaviae et Jaggrendorf in Silesia (C 217)* Jan. 22: Ferdinandus Ernestus s. Rom. imperii comes de
Wallenstein (C 218).

Einige bhmische Adelige sind wohl auch unter den sterreichisch-bairischen

Namen

zu suchen, besonders

wenn

sie in kaiser-

lichem Auftrage nach

Rom gekommen

waren.

den das Fraternittsbuch zu den ungarischen Namen liefert, ist recht unbedeutend, zumal wenn man den sehr starken Verkehr betrachtet, den dieses Volk vor dem Ausbruch der religisen Strme mit Rom pflegte. Im Jubilumsjahre 1500 sind im Bruderschaftsbuche von S. Spirito allein ber 500 ungarische Pilger eingetragen, deren Begleitung und Dienerschaft noch dazugerechnet werden muss (Mon. Vat. Hung S. I, T. 5 Praef.). Mit 1523 bricht dieser Verkehr pltzlich ab. Auch unser Codex bringt nur drftige Nachtrge und auch da ist es noch erlaubt, die Einschreibung der Brder Palffy auf ihre Verwandten, die Fugger zurckzufhren, deren Familie seit mehr als einem Jahrhunderte die intimsten Beziehungen
Beitrag,

Der

zur

Anima

pflegte.

Von ungarischen Namen


Matheus de Cyps.
s.

notierte ich folgende:

1444, Ostermontag:

1464, April 27.:

Ladislaus prior hospitalis

Anthonii de Segeswar

in Septemcastris regni

Ungarie (C 102; R 154 Segosvoat").

1468:
1493:

s.
s.

unten Nr. 77.


III,

41.

1500, Jnner 23.:

Johannes de Drbach, defunetus presbiter Transylvan. Albanen. dioc. (obiit in hospitali s. Nicolai seu in
s.

Andrea), legavit 41 duc. 3 carlinos (R 282).


12.:

1606,

Dec.

Stephanus

Palffy

Liber

Baro

in

Bibersburg

et

Stampha comes comitatus Posoniensis; Johannes Palffy de Erded L Baro in Bibersburgh et Stampha; Nicolaus Homphaeus dictus Werner ill. dd. Palffiorum praefectus (C 202). Vielleicht sind auch einige ungarische Magnaten in das unten-

Ueber die Verwandtschaft

s.

Ungarische Revue 1SS2,

S.

41

ff,

u.

1883

199

ff,

118

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

30

folgende sterreichisch-bairische Namensverzeichnis gerathen. Pruskau


(Nr. 251 ab)
notirten
z.

B.

ist

mglicherweise ein Pruskay.

Keiner der hier

Namen

findet sich

im

lib.

conf.

s.

Spiritus.

Bemerkungen sind fr unser eigentliches Thema zunchst noch folgende Vorbemerkungen zu machen. Die ungefhr vierthalbhundert Namen, die hier vorallgemein
einleitenden

Nach diesen

gefhrt werden, sind

zum guten

Theile bekannte Gestalten aus der

und der politischen Ereignisse Schon der an erster Stelle notierte Heinrich Fleckel spielte als Professor in Wien, in den Angelegenheiten des Schismas, auf dem Constanzer Conzile und in der Passauer
Geschichte
15.

der kirchlich-religisen
17.

des

bis

Jahrhunderts.

Kirchengeschichte

eine
in

hervorragende Rolle, die


allen

es

bewirkt,

dass

man

seinen

Namen

bedeutenderen Werken ber jene Zeit

findet.

Von Wert
7.

sind diese Eintragungen freilich erst


in

vom

6.

und

denen man sich gewhnte, das Datum der Einschreibung hinzuzufgen; doch auch frher schon vermag eine genaue Kenntnis der Einzelgeschichte manchen anderen
Jahrzehnt des 15. Jahrh. angefangen,

Namen

zeitlich

zu fixieren.
bleibt,
i.

Fraglich
Friedrich
III.

ob die
selbst

vornehmen
ihren

Begleiter

des

Kaisers

J.

1452

Namen

eintrugen

oder ob
Begleitern

die Vorstehung
dies aus

des Hospitals
hierber

oder einzelne
keinen

von

den
weil

eigenem Antrieb zur Erinnerung

thaten.

Palographische
die

Momente gewhren

Aufschluss,

ganze

Partie aus dieser Zeit


sich Kaiser Maximilian

von Marwede neu geschrieben wurde.


I.,

Ob

welcher

in

dem

Schutzbrief fr die

Anima

vom
Hess

15. Febr.

1518

erklrt,

sein Vater

habe gegen die Bruderschaft


etwa aus
Sicher

die grsste Ehrfurcht gehabt, so dass er sich sogar darin einschreiben


(s.
I.

Theil dieser Festgabe App. Nr.

9),

dem
ist

kassierten

Theil dieses lteren Buches sichere Nachricht

hierber sich geben

Hess oder nicht, muss dahingestellt bleiben.

auch

sein

Name
liste

nicht auf seinen Befehl

eingeschrieben worden, sondern wie

der seiner Eltern und seines Enkels (Carl V.) in der officiellen Kaisermit

dem Krnungsdatum
Auch

versehen ohne sein Zuthun

hinge-

schrieben worden.
5.

die wortreiche Eintragung Carls V.

am

1536 (C. 46) wird mit keiner Silbe auf die Initiative des Kaisers zurckgefhrt. Dasselbe drfte auch der Fall sein bei der Eintragung Ferdinands, Max, II. und Rudolfs IL, von denen die beiden Der Name Ferdinand ersten von einer einzigen Hand herrhren.
April
soll

wohl nicht den

Kaiser,

sondern den Bruder Maximilians IL be-

31

II.

Die sterreichisch-bairischcn Namen.

119

zeichnen.

Ferdinand von Steiermark,

Eigenhndig unterschrieben haben sich aber Erzherzog als er von Rom wegging (30. Mai 1598),
I.

und Kaiser Franz

von Oesterreich mit seiner Gemahlin Carolina

Augusta (1819). Zu den zwei Daten (1465, 1467) des rmischen Aufenthaltes des Lavanter Bischofs Rudolf, die aus dem Folgenden sich ergeben,

Pastor (Gesch. der Ppste II, 146/7) ein drittes vom 2. Febr. 1464. Der vielbeschftigte Vertrauensmann des Papstes hatte daher auch nur wenig seinen Dicesangeschften sich widmen knnen. Von den Professoren der Wiener Universitt stehen drei in dem
bringt
1

folgenden Verzeichnisse:

der schon

erwhnte H. Flckel (Fleckel),

dann

Kil.

Hrn und

Joh. Kalten markter; der letztere

war wohl nach

Rom

gereist,

um

sich

zu vertheidigen gegen die Anklage, dass er

ketzerische Lehren vortrage. 2

Die Grundsteinlegung der neuen Kirche der Anima am Palm11. (richtig brigens 12.) April 1500 wird, wenn ich mich recht erinnere, im lib. obligationum (Baurechnungen) des Anima-Archives dem Bischof Matthus Gurcensis" zugeschrieben; im lib. rec. heisst er Matheus episcopus Seccoviensis, orator Romani
samstag den
imperatoris.

als

nennen in den Bischof, der diese

Auch Kerschbaumer (S. 22) und De Waal (S. 81) ihren fters citirten Werken Matthus Lang von Gurk
Feierlichkeit vollzogen habe.

Die Nach-

wurde offenbar aus dem lib. oblig. genommen. Thatschlich war aber Lang im Jahre 1500 weder Bischof noch auch Coadjutor von Gurk; letzteres wurde er erst am 20. Juli 1501 als Dompropst von Augsburg. An den Bischof Raymund von Gurk zu denken,
richt
*

Name Matheus; den Aufschreibungen eigens zu erwhnen kaum unterlassen worden wre. Dass Raymund in diesem Jahre kaiserlicher Gesandter gewesen sei, ist mir nirgends untergekommen, wohl aber erscheint er als ppstlicher Gesandter im folgenden Jahre in Augsburg. Ueber Lngs Thtigkeit in dieser
verbietet der in beiden Handschriften gleichlautende

derselbe war ferner Cardinal, was

in

Reihe der Bischfe von Lavant, 1841, S. 169-174. Gesch. d. Wiener Universitt, I!. S. 24, 25-, Kintz, Gesch. d. Universitt Wien I, 235 tt. Anhang n. 35. Vgl. unten Nr. 138. 3 Archiv f. vaterlndische Gesch. u. Topogr. Herausgegeben v. Geschichtsverein f. Krnten, XV, S. 28. * Mller, Reichstagstaat v. 1500-1508, Jena 1709, S. 188 ff, J.
1

Vgl.

Tangl,

Vgl.

Aschbach,

120

Lang, Studien

zum

Bruderschaf tsbuchc der Anima.


1

32

Zeit sind wir vorderhand noch zu mangelhaft unterrichtet,


Itinerar fr

um

sein

1500
in

feststellen zu
ist

knnen.
in

Dagegen
von Seckau
sicher.
In

die Anwesenheit des

Bischofs Matthias Scheidt

der fraglichen Zeit


handschriftlichen,
18. Jahrh.

der

Rom als kaiserlicher Gesandter vom Chorherrn Oanster in der


Chronik des
Stiftes

ersten

Hlfte des

verfassten

Seckau,

die mir bei einem Besuche der Abtei


ist

bereitwilligst gezeigt

wurde,

Bd.

3,

S.

488 ein Brief aus

Rom

eingetragen unter

dem Datum:

Ex Uibe Dominica palmarum incidente in 12. Aprilis 1500, in welchem Georg Untersberger dem Propst Johann von Seckau unter anderem berichtet, dass der dominus Seccoviensis als orator Regis Romanorum in Rom anwesend sei und sehr viele Geschfte habe; er wnsche durch den Papst einen Coadjutor zu bekommen. Einige Zeit vorher war sogar das Gercht verbreitet worden, Bischof 3 Matthias sei in Rom gestorben. Im steiermrkischen Landesarchiv
sind mehrere Ablassbriefe rmischer Cardinle fr steirische Kirchen

vom
Laien

4.

Mrz,

7.,

8.,

14.,

16.

und

19. April, in

denen zwar zumeist

als

Petenten genannt werden, die aber zweifellos durch Bischof

Matthias vermittelt worden waren; sie dienen also zur Bekrftigung

Dazu kommt, dass einem damaligen Aufenthalte nichts entgegensteht. Die Anwesenheit in der Heimatsdicese erfordert erst eine Verkaufsurkunde vom 28. Mai 1500 (im steiermrkischen Landesarchive) und eine Lehensurkunde vom 25. Juli (im f. b. Ordinariatsarchiv zu Graz), whrend die Akten des Prozesses zwischen Bischof und Capitel fr dieses Jahr berhaupt keinen Anhaltspunkt bieten. ) Nach allem dem ist der Bischof Matthias von Seckau als derjenige Prlat zu betrachten, welcher die erwhnte Grundsteinlegung vornahm, und demgemss
obiger Nachricht.
deises Bischofs in

Rom

1 Weder Ulmann in der Allg. deutschen Biographie noch H a u t h a 1 er den Mitth. d. Ges. f. Salzburger Landeskunde XXXV, S. 149 ff. bringen ber Schopf, Ein Diplomat Maximilians!. die Anfnge Lngs genaue Angaben. (Wien 1882), enthielt wohl auch nichts Neues; diese Schrift stand mir nicht zu

in

Gebote,
-

sie

war

vergriffen."

Urkundenpublikationen, Mllers und Janssens Arbeiten ber die deutschen Reichstage gewhren keinen Aufschluss ber den kaiserlichen

Chmels

Gesandten des Jahres 1500. 3 Ibid. pag- 489 Brief des Erzbischofs an den Propst 4 Ueber dieselben wurde kurz berichtet v. P. A.
zur
v.

v. 24.
i

Mrz

1500.

We

in

den Beitrgen
und
f.

Kunde

steiermrkischer Geschichtsquellcn
v.

Luschin

Ebengreuth
habe
fr diesen

ibid.

10 ff. (Reiner Akten) II, S. XI (Akten im Landesarchive und im


alle drei

b.

Ordinariat).

Ich

Zweck

Gruppen eingesehen.

33

II.

Die sterreichisch-bairischen Namen.

121

das
ep.

Matheus

ep. Seccovien. a.

a.

O.

als lapsus

calami fr Mathias

Seccovien. anzusehen.
Friedrich Nausea, der vielgenannte Bischof von Wien,

be1534 auf seiner Reise zum hl. Stuhl, um sich dort den Besitz seiner Pfrnden zu sichern, bevor er die neue Stellung eines Hofpredigers in Wien annahm. Der 7. Jnner bezeichnet wohl
gegnet

uns

i.

J.

er am 9. Jnner schon in Siena zum Doctor theologiae promovierte. Oefters sind von Gesandtschaften nur die eine oder andere Persnlichkeit in dem Hb. confraternitatis eingetragen und zwar nicht immer die vornehmste davon; so erscheinen von den Nuntien, die Wolf Dietrich bei seiner Erhebung zum Erzbischof von Salzburg absandte, nur der Canonicus J. von Lamberg und Hofrath Dr. Caspar Mayer hier verewigt, A. Graf Lodron und Kenburg dagegen nicht (1587). Ebenso von der bairischen Gesandtschaft an

auch hier

den Tag der Abreise, da

den Papst,
zur

um

Subsidien zu erlangen (1620).

Nicht immer

ist

Bezeichnung orator" ein Zusatz gemacht, um zu erkennen, ob wir hier den stndigen Vertreter bei der Curie oder einen zeitweiligen Agenten oder einen Gesandten vor uns haben. Manchmal sind auch die Residenten von grsserer Bedeutung gewesen, so dass ihnen die Geschichtsforschung eigene Monographien widmet, wie den beiden Crivelli 1607 1659, 2 von denen Giambattista und sein Vetter auch hier vorkommen (s. u. Nr. 299 und 320). Auffallend fand ich, dass von den Trgem der kaiserlichen Obedienzgesandtschaften des 16. und 17. Jahrh. sich nur Philipp
Flach von Schwarzenburg
3 (1577) in das Fraternittsbuch eintrug.

der Bruderschaft

fllt zeitlich zufllig auch das Vergessen zusammen, deren Werke wohl noch fortbestanden: ad usum pauperum Christi et aliarum miserabilium personarum,"

Mit

dem

Verfall dieser Sitte

wie es in der Bulle Bonifaz' IX. heisst, deren ursprngliche Ideen

wohl schon lngere Zeit eingeschlafen waren. Zur Auswahl der vielen adeligen Namen in den letzten Jahrzehnten des Zeitraums, den das Bruderschaftsbuch umfasst, bentzte ich Kneschkes Neues allgemeines Adelslexikon (1864, 9 [Bnde)
aber

Ueber ihn

bes.

Chtnel,
ff.
i.

Sitzungsber. d.

Aschbach a. a. O. 322 2 Gregorovius


d.

und

Metzners
d.
sterr.

Wiener Akademie I, 317 ff., Monographie, Regensburg, 1884.


hist.

d. Sitzungsber.

Kl. d. bayrischen

Akademie

W.

1880, S.
3

330-376,
im Archiv
f.

Vgl.

Zwiedenek
Studien

Gesch. 58,

S,

171

ff.

Lang,

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

9(3

122

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbu che der Anima.

34

und das Stammbuch des blhenden und ausgestorbenen Adels

in

Deutschland, herausgegeben von einigen deutschen Edelleuten (1860, 4 Bnde). 3 Die wenigen Namen nicht sterreichisch-bairischer Herkunft

wurden

hier mit

aufgenommen, weil

sie Begleiter

von sicher

hierhergehrigen Adeligen zu sein scheinen.

Die Eintragungen geistlicher Namen in mehreren Jahrzehnten vor und nach 1500 gewhren vielfach eine Aufzhlung der Pfrnden
des Eingeschriebenen.
stattet

Wie wenig
zu

dieselbe einen Rckschluss ge-

auf den wirklichen Aufenthalt des Beneficiumsinhabers, braucht


nicht
erst

hier

ausgefhrt

werden.

Ein

klassisches

Beispiel

Nachdem Rotel bietet gleich der unter Nr. 2 genannte Joh. Rotel. auf seine Pfrnde in Brixen verzichtet hat, erhlt er die Pfarre St
Lorenzen im Mrzthale (Steiermark), verzichtet auch auf diese und empfngt St. Maria am Gestade in Wien; das alles im Verlaufe des
Jahres
1431,

und doch

hat er in diesem Jahre wohl


besucht.

kaum

eines

der
lib.

zwei
in

beneficia

confr. zweifellos

im noch verschiedene Namen, die zu anderer Zeit


curata

Anderseits

finden

sich

auch

dem

scheint

hier betrachteten Gebiete Beneficien besassen: so er66 Henricus Semfftelevin scriptor apostolicus im Besitze

zweier schlesischer Pfrnden.

Nach Repertorium Germanicum

I,

n.

2194
lich

(Berlin,

1897) wrde er wenigstens fr das Jahr 1432 auch

in

unser Gebiet hereinzuziehen

sein. Auf solche Flle war es natrunmglich Rcksicht zu nehmen. Was hier erscheint, ist der einbekannte Stand im Moment der Einschreibung, nicht mehr und

nicht minder.

Ueber die
dass
ich es

hier

angewandte Orthographie bemerke


ich

ich nur,

mir angelegen sein


besseren
ist

Hess, das Original vollstndig getreu

wiederzugeben.
Flle einen
scription.
in

Dadurch glaubte
Dienst zu

besonders
als

fr

zweifelhafte

leisten,

durch moderne Transbei

Letztere

zumeist leicht zu geben, selbst bei Namen, die

der lateinischen

Form etwas fremd erscheinen mgen, wie


u. a.
i.

den

Familien Madrutz (Madrucii), Arco (Archi)


In

Bezug auf die ausgehobene Materie d. die sterreichischbairischen Namen, wie sie im Bruderschaftsbuch und im ltesten Einnahmeverzeichnisse der Anima vorkommen, soll alles in dem

1 Fr mehrere Flle, in denen diese beiden Werke nicht ausreichten, stellte mir der Bibliothekar des Stiftes Rein, P. Ant. Weis, in zuvorkommendster Weise die Schtze seiner Bcherei an alten genealogischen Werken und an Lexika zur Verfgung, wofr ich ihm an. dieser Stelle den herzlichsten Dank sage.

35

II.

Die sterreichisch-bairischen Namen.

123

nun folgenden
risch
ich

Verzeichnisse
sein kann.

enthalten

sein,

was irgendwie

histo-

wertvoll

Zu den

sterreichischen
in

Namen

rechnete

Prag residierenden Kaisers Rudolf IL, nicht aber die Gesandten des Erzherzogs Albrecht in den Niederlanden; zu den bairischen wurden alle gezhlt, welche

auch alle Vertrauensmnner Karls V. und des

Beziehungen standen oder aus den Dizesen der salzburgischen Suffragane stammten. Die Gesammtsumme aller hier ausgehobenen Namen betrgt 370. Die nicht seltenen Abweichungen des hier folgenden Textes von dem gedruckten Liber confraternitatis werden nicht eigens
zur
in

Dynastie das Stammesherzogstums

hervorgehoben; da

sie

beruhen, erheben sie

auf neuen sorgfltigen Studien des Originals Anspruch auf grssere Korrektheit.

Es folgen nun die


1.

Namen

selbst
2)
et

2.

Henricus Fleckel, decanus Pataviensis 1426 (R Johannes Rotel prepositus, archidiaconus de


hospitalis

1428.

Ligno,

magister

Alemanorum
alia
.

1.

Januarii 1428
Retel),

ff.

(R 4), sine dubio

idem ac:
viator;

Joh. Rotel {non

decretorum doctor, abbre-

ab

3.

4.

(C 65) 2 Ambassiatores domini Salzburgensis, 1429 (R 6). 3 Sigismundus Romanorum rex semper Augustus audivit missam
1450).
in hospitali et obtulit 3 flor.
16.

manu: postea episcopus Brixinensis (1444 - Domina Kunna de Wene 1428 (R 4, C 268).

Juni 1433 (R 22)/

5.
6.

Hanns von Bischofshofen Molner, 1439 Febr. (R 39). Jacob Oesterrych von Lucz 1439 (R 42, C 213); Caterina
;

eius

uxor, 1443 (R 57).


7.

8. 9.

Qregorius de Pettaw, 29. Aug. 1442 (R 52). Cfr. n. 26. Qerard de Capeila notarius palatii, 1444 (R 58, C 95). Johannes Stadler licentiatus in decretis, canonicus Frisingensis,
31. Oct. 1448

(R

82).

Von Kitzbchel, Dr. decr., Candidat fr mehrere deutsche Bistmer: Trient Passau (1423); er ist 1426 und 1428 jedesmal als Spender eines Dukaten ausgewiesen. Vgl. oben S. 118 u. 119, sowie Rom. Qu.-Schr. 1898 S. 430 und Zeitschr. des Ferdinaudeums f. Tirol u. V. III, 39, S. 216. 2 Ueber seinen Pfrndenbesitz im Jahre 1431 vgl. Repertorium Oermanicum (Berlin, 1897) n. 789* 1777 und 2123 (Brixen, St. Lorenzen im Mrzthale, I. Bd. Maria Saal, St. Maria am Gestade in Wien) und Rom. Qu.-Schr. 1898 S. 433, so1

(1422),

wie oben S. 122. 3 Ein genaueres


Erzbischofswechsels.
*

Datum

ist

nicht angegeben. Sie

kamen wohl aus Anlass des


Seine ungarischen

Am

31.

Begleiter stellte Fraknoi

Mai hatte die Kaiserkrnung stattgefunden. zusammen im Turul 11. 1|8.

124

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

36

10. Fridericus
11.

de Salczeburga

pistor, 22. Sept.

1448 (R. 82). 1

Anderlinus de Patavia

alias

de Stupha.

12. Ulricus
13.

Oberhuyser van Monichem (Mnchen?), intervivos (C 257). Oswaldus Eynberger clericus Pataviensis et Catherina Catner eius soror(dedit unum pannum de serico albo pro tenendo patenam in missa solemni) 23. Dec. 1448 (R 84); idetn ac Osw. Eynberger laicus
Patav. et Cath. Coetner (!) eius soror (C 258) (!) atque Oswaldus Einbergher presbyter Pataviensis dioc, obiit Rome 11. April 1462 sepultus in campo sancto, legavit hospitali
etc.

(C 238).
tit.

14. Nicolaus,

s.

Petri

nuncupatus: inter
15.

a.

ad vincula presb. card. de Cusa vulgariter 1448 et 1450;* ab alia manu: episcopus
in

Brixinensis (C 18 et 230).

Petrus Bregentzer procurator causarum


obiit Interampnis die
.

Romana
231
et

curia,
5

qui

mensis

Julii
lit.

(C

70)

16.

Petrus Quentini

de Ortenbergh,

apost.

scriptor;

ab alia
r>

manu additum: Wyenne


17.

obiit in hospitali

(C 236).

Conradus de
Stirie

Saelt 1449, 2. Febr. (R 85);

ab alia manu additum:


7

(C 258).

18.

Wilhelmus

Wyman

clericus Saltzeburgensis.

Noch vor Ablauf des


19.

Jahres

1449 gehren, aber nicht

nher

datierbar sind, folgende Eintragungen:

Nicolaus Osterricher (C 264).

20. Ulricus Nicolai

de Wienna (C

266).

21. Henselinus

Vindenagel de Wyna.

Unter den vivi aufgefhrt C 258. Unter den vivi: C 256, unter den defuncti: C 270. Sein Tod fllt aber sptestens 1449, da am 27. Juli 1449 seine Frau Barbara schon relicta defuncti
1

Anderlini etc. heisst (R 90). 3 Er bewohnte eines der Huser der Anima; vgl. R 146. 4 In jenem Jahr wurde er Kardinal, in diesem erhielt er das Bistum Brixen.

dem Animaarchive
5

Ueber seine Romreise 1449 s. Hist. Jahrb. XIV S. 550; ber s. Pastor, Gesch. d. Ppste II, S. 147, A.
Wahrscheinlich 1449*,
wenigstens
c.

sein
2.

Testament

in

85

zum

2.

Febr. 1449

noch lebend

erwhnt.

1457 Verstorbenen; C 93 heisst er canonicus er magister hospitalis (de Anima) und als solcher mit zwei Collegen propter certas negligentias ..." zu einer Geldstrafe als Ersatz vcrurtheilt worden (R Vorsteckblatt und fol. 14). 7 Er kaufte 26. Juni 1449 fr 1 flor. renens. ein formularium procuratorum, welches Maternus de Franchfordia (in Rom. curia proc. caus.) nebst anderen Bchern
6

Er

ist

eingereiht unter die

ecclesie

s.

Petri extra

muros Maguntinos; 1430 war

dem

Hospitale hinterlassen hatte.

37

II.

Die sterreich isch-bairischen Namen.

125

22. Albertus
23.

24. 25.

de Prytzen Bryxen. Kunnegundis Schefflerin de Brunau. Margarita Ulrich Schefflerin de Purghausen,


Ludovicus Alberti de Purgenhausen. Ditmarus de Spitz sellator et eius uxor.
sellator et eius uxor: cfr. n.
7).

26.

(Qeorgius de Pethovia

27. 28. 29.

Johannes de Rosenhaym. Conrad Byber de Nyphoffen. Henricus van Metling de Wyenna.

30.
31.
32.

Kunnegunda Fleyshackelyn de Wyenna.


Johannes Ofengrefe de Cappenldorff (!). Conradus Oerver (Gern er) de Salszeburg pistor (C 268). Contzo Oerver van Salzburg panniterius.

33. 34.
35.

36.

Johannes Struess de Wienna faber et mater eius. Johannes Fabri archidiaconus Curcensis (Qurcensis aut Curiensis ?) (C 68). Johannes Feger canonicus Ratisponensis.

37.

Johannes de Oettingen decr. doctor, archidiaconus Sobroniensis (Oedenburg) in ecclesia Jauriensi, ab alia manu: canonicus
Ratisponensis (C 69). Johannes Lochner, utr. juris doctor, prepositus Brunnensis Olomucensis dioc; ab alia manu: Ratisponensis et Brixinensis

38.

39.

40.

41.

42.

ecclesiarum canonicus (C 69). Everhardus de Wyenna laicus 2. Febr. 1450 (R 93). Leonardus von Regenspurgh laycus 2. Febr. 1450 (R 93). Thomas Angelbeck, decr. lic, rector parr. eccl. s. Martini ad s. Leonardum in foresto Pataviensis 21. Juni 1450 (R 97). Ulricus Entzenberger, magister, sollicitator causarum 7. Jan. 1451

(R 100); idem esse videtur ac: Ulr. Entzenberger Ratisponensis et

Pataviensis ecclesiarum canonicus, in decr.

lic,

imperialis

in curia

Romana

procurator.

43.

Wenselaus Joh. de Regenspurch

Febr. 1451 (R 101).

St.

Leonh.

am

Forst bei

Melk

in Nieder-Oesterreich.

Mitten unter

Namen, deren Einschreibung mit

Hilfe des

lib.

rec. ins

Jahr

werden kann (C 74). Sepultus est in Campo sancto ex eius voluntate 30. Januarii 1485" (C 272). Aus seinem Nachlass erhlt das Hospital 2 decretales in pergameno, repertorium milis impressum et ligatum, quod dudum prefato Ulrico
1464
fixirt
:

ex hospitali fuit

accommodatum ad
ist

eius institutionell!, ein Federbett mit sehr guter

Matratze u.

a.

Wiguleus Frschel

Exekutor (R 222

v. 23.

Apr. 1485)-

126

Lang, Studien

zum

ruderschaftsbuch der Anima.

38

44. Friedericus

III.

imperator et eius uxor Leonora, coronati dominica

Letare:
45. Ladislaus

19.-

Matt
et

1452, ab alia

manu:

et copulati

(C

16).

Ungarie

Boemie rex
34).
*

et

dux Austrie (C 34)

et

46. Albertus
47.

dux Austrie (C

2 Johannes Schallermann episcopus Gurtzensis. 48. Magdalena dicta de Bavaria Jan. 1455 (R 112). 49. Paulus Nunner (vel Nimmer), decr. Iic, notarius auditoris camere, 3 prepositus s. Andree Frisingensis, c. 1456 (C 71). 50. Cristoferus Schachner prepositus ecclesie Cormensis (!) Saltze.

burgensis dioc;

1500) (C 72). 51. Hinricus Wynner 1459 (R 142). 52. Eisgen van Salczpurg 1460 (R 142,

ab alia manu: episcopus Pataviensis (1490


4

259;

cfr.

infra

nr.

90).

Vermuthlich
54. Joh.

um

diese Zeit anzusetzen sind:

53. Henricus Ubelin procurator, canonicus Brixinensis (C 93).

55. Conr.

Lutzemberger canonicus veteris capelle Ratisponensis (C 98). Aichelstamb de Amberg, ab alia manu: canonicus Fri-

singensis, decret. Iic,


56.

(C

100).
(c. a.

Stephanus Lanndolt clericus Ratisponensis Stephanus


Scrotell
c.

1463,

100).

57.

canonicus

Ratisponensis

(deletis

verbis:

veteris capelle)

1462 (C

73).

Johannes Trebra, decr. doctor; ab alia manu: canonicus Ratisponensis 1463 (C 73). canonicus in Volkenmargkt Saltzeburgensis Perger 59. Johannes dioec. 1463 (C 77; R 148). ab alia manu: canonicus Pataviensis; 60. Wilhelmus Marolltinger;
58.
c.

1463 (C 77;

148).
5

61. Jacobus episcopus Petinensis (C 19).

waren beide anwesend bei der Krnung Friedrichs und wurden von ihres Ranges an die Spitze dieses Abschnittes gestellt. 2 War auch Zeuge der Kaiserkrnung 1452. Vgl. Chmel, Gesch. Kaiser Friedrichs IV, II. Bd. S. 714 ff. 3 Der zweitnchste Name gehrt ins Jahr 1457 R 129. * Wohl identisch mit Cristophorus Schafner (!) 1458 (R 131), aber 1459 wieder Chr. Schachner (R 142). In der Matrikel der Salzburger Dicese aus der Mitte des 15.Jahrh. (Chmel im Notizenblatt, 2,265 ff.) konnte ich keine Propstei ausfindig machen, die etwa unter diesem Cormensis" verborgen sein knnte!
1

Sie

Marwede wohl nur wegen

Vielleicht Gurnicensis (bei Klagenfurt).


5 In Garns, series episcoporum ist kein Bischof dieses Namens. Nach Mittheilung des P. Conrad Eubel wurde Jacobus von Pedena am 4. einer Febr. 1457 promoviert. Seine Einschreibung drfte in das Jahr 1463 fallen.

39

IL Die stcrrcichisch-bairischen

Namen.

127

62.

63.

64.

65.

Sigismundus primus episcopus Labacensis; ab alia manu: Lamberger et nobilis de genere appellatus (C 21) 3. Juli 1463; (fuit consecratus ... in basilica ss. apostolorum) (R 150). Joh. Tunszlinger de Strawbing canonicus Wratislawiensis, s. pal. apost. causarum notarius, mortuus et sepultus in hospitali 1464, 14. Julii; legavit hospitali etc. (C 239 et 72). Gabriel Walicher clericus Frisingensis dioc. 1464 (C 102). Theodorus Marschalk de Traunchirich nobilis et militans 1464

(C 35). (Domini duces de Bavaria iuniores) Johannes, Albertus, Wolfgangus comites Palatini cum comitiva 1464 (R 154, C 22) Dominus Otto dux Bavarie pro se et suis 1464 (R 154).
66. Michael Rederer Ratisponensis et veteris Ottingensis Salzburgensis

dioc.

prepositus

et

dicte

Ratisponensis
in

ac Frisingensis
dioc. rector ec-

canonicus necnon parochialis


clesiarum et consiliarius

Reut

dicte

illustrissimi

principis et

domini

d.

Ludovici Bavarie ducis (C 22).


67. Bolfgangus,
tensis ac

Alberti (comitis Palatini) frater germanus,

Augus-

Pataviensis ecclesiarum canonicus


.

(C

22).
.

68.

Wernherus de Seyn comes de


Coloniensis
.
.

prepositus Frisingensis

(C

22).

69.

70.

Oaspar Sundhauser, canonicus Frisingensis, dictorum principum preceptor (C 22). Lienhard Schmurderman, famulus domini ducis Ottonis etc.
(C 259).

71.

Rodolphus Lavantinus episcopus (1463 Item conveni

68),

1465

(2.

Febr.?).

cum eodem domino


(?)
1

episcopo de uno calice


fuit sie

parvo 13 unciar.
genti 11 ligarum:

de 10

lig.,

pro quo recepi 16 uncias ararbitratum


ipse velit

ducatum 5 grossos, quod


.

unum argentarium novum calicem facere


per
predicto" (R 158;
nis
s.

.;

dixit argentarius,

quod

de huiusmodi recompensa meliore(m?)

72.

non 1462). Petrus Pchler de Strawbingen decr. doctor, prepositus Haybacensis Augustensis dioc, dictorum ill. principum Johannis et Alberti Bavarie dueum (et comitum Palat, cfr. supra) consiliarius et in Romana curia orator 29. Sept. 1466 (C 23).
Pauli 1467
.
.

23:

Rud

ep. Lav.

m.

pr.

die conversio-

Reith bei Rattenberg, Nordtirol.

Durch Radierung schwer

leserlich.

V28

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

40

73 Ulricus de Graveneck,
et

ser.

d. Frederici

Rom. imp. semper aug.


Thurcos
persona
II.

Mathie regis Ungarie

ill.

generalis capitaneus contra


d.

1467, fuit in

Urbe cum

n.

s.

Paulo papa

in

74.

75.

76.

77.

propria (C36), 15. Maii 1467 (R 166: comes de Gravenecker") Georgius Steynbach prepositus ecclesie collegiate s. Nicolai in Strassburg Gurcensis dioc. (C 77: Salczburgensis dioc) 16. Dec. 1467 (R 166). Bernardus Mercklinger canonicus s. Stephani in Vienna Pataviensis dioc. c. 1467 (C 104). Leonardus Lenngholtzer rector parr. ecclesie in Tembsweg Saltzeburgensis dioc. 1467 die nativitatis (C 104). 1 Georgius de Schnberg, sedis apost. prothonotarius ac prepositus
Istropolitanus
2

sive

Posoniensis (Pressburg), imperialis orator

78.
79.

1468 (C 241). familia ducis Ottonis et cum eo fuerunt: Ludovicus de Wildestein miles Ratisponensis dioc.

De

Johannes Regeldorffer miles Ratisponensis dioc. 80. Georgius Zenger miles Ratisponensis dioc.
81.

Theodericus Marschalh de Rauchenech miles.

82.

Wilhelmus Vesinger

in

Turgenveld miles.

83. Achatius Nussperger miles


84. 85. 86.

de Bavaria.
se et eius uxore 1469
Petri
3

Wilhelmus de Lichten armiger. Georgius de Hopfgarten miles pro Michael Mlner Brixinensis et s.
s.

(C 105).

minoris et Michaelis ac
in

Thome
.
.

Argentinensis

canonicus

necnon rector

Ursen*
. .

Salczeburgensis dioc. ecclesiarum obiit

Rome
(?)

1471 die vero


et sepultus

mensis
in

et legavit

annulos duos valoris


{ab alia

est

hospitali

Almanorum

manu:

in

introitu

chori)

(C

242).

87. Michael

Wochner

canonicus

hospitalis

in

Pedepirimontis 5

Pataviensis dioc. 12. Mart. 1472. (R 181).

1 Im lib. rec. beginnt das Jahr mit 25. Dec, also wohl auch hier im Bruderschaftsbuche; daher 1467 statt 1468. Vgl. III, 57. 2 Dieser Name ist durchgestrichen und irrthmlich unter den Verstorbenen

eingetragen, wie aus der von

der

Notiz erhellt:
vergeblich!
3

positus est supra

Hand der nchstfolgenden Namen beigesetzten nomen istud inter vivos"; ich suchte ihn aber

Namen
4

Diese Jahreszahl wurde von der gleichen Hand wie die vorausgehenden geschrieben, hat daher fr Hz. Ottos Anwesenheit zu gelten.
St.

Dionysius in Irschen bei Oberdrauburg in Oberkrnten. am Pyhrn. Die obige Namensform auch in Schmieder, Matricula episcopatus Passaviensis sacc XV, I. Theil (18S5) p. 46, n. 5*
s Spital

41

II.

Die sterreichisch-baierischen Namen.

129

88.
89.

Egidius de Neydek, armiger Ratisponensis dioc.

Melchior Meckau,

c. 1472 (C 101). pape Sixti cubicularius, lit. apost. scriptor, decanus Misnensis ac eiusdem et Brixinensis necnon s. Thome Argentinensis canonicus ac parrochialis in Ursen Salzburgensis dioc. rector ecclesiarum 1472 (in Ubro confrat. 1473) Dec. 25; ab alia manu: episcopus Brixinensis (1482
s.

d.

n.

1509), postea card.

tit.
.

s.
. .

Nicolai inter imagines (C 24; R. 182).

Anno

1509, 30. Aug.

adhuc vivens dedit

hospitali nostro
et
1

ducatos currentes 250 ad fabricam ecclesie nove pro sua

quondam
90. Elisabeth

Casparis de Mickau militis eius

fratris

animabus.

91.

92.

von Salzburg, sepulta in hospitali, anno 1472 legavit eidem hospitali duc. 10 (C. 271). 2 Mag. Oeorgius Jahafft, rector parr. ecclesie in Gergen* Ratisponensis dioc, in decr. lic. et legum doctor, in Rom. curia causarum procurator, obiit Rome 2. Dec. 1472 et est sepultus in ccclesia b. Marie Theotonicorum ad latus quondam Berchprocuratoris prope toldi Aurifusoris (?) in dicta curia pulpidum et legavit 10 duc. (C 243). Wiguleus Froeschel 1472 (R 183). 4
.
.

93. Kilianus Prant, rector parroch. eccl. in Reutting

(?)

Salzburgensis

dioc.
94.

1472.

Johannes Zirengast de Landshuet clericus Frisingensis dioc. 1472. 95. Johannes Entzenberger clericus Frisingensis dioc. 1472. 96. Sigismundus Nyenergalt clericus Frisingensis dioc. c. 1472.
97.

98.

Hieronymus Rotenpeck prepositns Subensis Johannes Swalb, in decr. lic, rector parr. Vunding 5 Frisingensis dioc 1472 (C 81).

c.

eccl.

1472 (C 77). b. Marie

in

1 Ueber Ursen s. Nr. Ueber sein 86, ber die Jahreszahl die Anm. Nr. 76. Testament, welches das hospitale B. M. de Anima zum Universalerben einsetzt, s. Regesta Leonis X. ed. Hergenrther n. 3612 (v. 13. Juli 1513). Zu obiger Widmung in R 306: 31. Aug. 1504 in usum fabrice novi chori et sacristie." Vgl. I. Theil dieser Festgabe S. 27 Nr. 126 und 127. 2 Cfr. supra nr. 52. Zur Reparierung ihres Grabes spendet jemand a. 1473 2 quaterni (R 189). 3 Oerzen im Dekanat Dingolfing? C 81 wieder clericus Eystetensis" genannt, c. 1473 (!) mit obiit; C 272 ist sein Name unter den verstorbenen Laien (!)

nach 1478. 4 Pro inscriptione", er wurde aber doch nicht eingeschrieben! Am 5. Dez. 1484 zahlt er die wegen langer Abwesenheit rckstndigen Beitrge (R 221); seine Konsekration zum Bischof von Passau geschieht am 10. Mai 1500 (C 31, R 284; Vgl. die Anm. zu Nr. 42. s. unten III, 53). * Soll dies Wrding sein im Decanat Aigen in Niederbaicrn ?

ISO

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

42

Ludovicus Bavarie dux et Georgius eius filius 1472 (C 35). Sigismundus Grim (?) clericus Frisingensis c. 1472 vel 1473 (C 78). 101. Maximilianus Weytt clericus Pataviensis c. 1473 (C 78). 102. Jacobus Rawe Nortensis prepositus Maguntine dioc, decanus Brixinensis et ss. Felicis et Regule (in Zrich) Constantiensis
90.

100.

dioc.

canonicus ecclesiarum,

qui et

s.

d.

n.

Pauli

II.

cubi-

cularius secretus

palatinus
24. Apr.

1473

necnon secretarius d. (C 24), (Joh. Rawe,


s.

F(riderici)

Rom. imp.
Northensis,

prepos.

1474, R. 190).

103. Petrus

Ridler
.
.

prepositus
.

Margarithe

Pataviensis

dioc.

canonicus
104.

ecclesiarum, decret. doctor, 1473 (C 24).


in decr. lic,

Johannes Neuhauser canonicus Ratisponensis,

1473

(C 24). 105. Sigismundus Lamberger primus episcopus Laibacensis (C 24) 26. Mart. 1473 in recessu suo" (R 187).
106.

Johannes Lamberger decr. doctor. 1 107. Hermachoras primus decanus eccl. Laibacensis.

Caspar de Lok, capellanus r. d. episcopi Laibacensis. 109. Michael Pophinger, camerarius domini Laibacensis (C 24,25).
108. 110. Albertus episcopus

Salonensis,
30.

Ulrici

episcopi

Pataviensis

in

pontificalibus

vicarius
III,

Maii

1473;

ab alia manu:
parrochialis
s.

hie

consecratus

(cfr.

9).
(!)

111. Georgius Schurler


et

[Snoder"

(C

81)]

Petri

Pauli
et
r.

in

Winhering
d.

(bei Oetting,

Baiern)

Salzburgensis

dioc.
etc.,

veteris
p.

capelle Ratisponensis canonicus ecclesiarum


c.

Bernardi secretarius,

1474 (C
.

78).
.

112.

Marcus Hirnstein rector parr. eccl. in Schwarzach procurator et causarum sollicitator, c. 1474 (C

penitentiarie
78).

113.

Knawer canonicus Laybacensis,


curator,
1.

decr. lic, in

Rom.

curia pro-

Febr. 1474 (R 189;

C
2

78).

114. Gabriel Rydler prepositus Ardacensis Frisingensis,


1.

Pataviensis dioc, canonicus

Febr. 1474 (R 189).


doctor, canonicus Frisingensis

115. Henricus Baruther, juris utr.

et

Lubicensis,

1.

Febr. 1474 (R 189;

78).

Nr. 106109: Begleitung des Bischofs von Laibach. Propstei Ardagger in Niedersterreich, ihre Geschichte im Archiv fr st. Gesch. 46. Hier heisst der Propst um diese Zeit aber Petrus (Rieder) S. 451.
1

43

It.

Die sterreichisch-bairischen Namen.

131

116.

Stephan Steynhorn, canonicus


1475 (R 193;

et scolasticus Brixinensis, 24. Martii

78).

117.

Fridericus Maurkircher
fraternitatis:

cum

titulis

et

in 7 lineis

ad librum
(R 103).

4 grossi, 2 bolendini:
in

27.

Martii 1475
lic,

26:

F.

M. legum doctor,
eccl.

decretis

prepositus Veteris

Otingen Salzburgensis dyoc, Frisingensis, Pataviensis ac Ratisponensis


ducis ad

canonicus,

II.

principis

d.

Ludovici
l

Bavarie

sedem
eccl.

apost. orator: 25. Maii 1475;

ad marginem:

dedit 4 grossos;

capitulum
corditer

Pataviensis in

electus

ab alia manu: postea de anno 1480 per episcopum Pataviensem conet per papam Sixtum 1482 confirmatus
doctor,
ordin.
lector
in

(14821485).
118. Kilianus

Hrn

decr.

facultate
2.

juris

canonici studii Wyennensis Pataviensis

dioc,

Febr.

1476

(C
119.
7.

78).
jur.
utr.

Heinricus de Simhen

doctor,

canonicus Frisingensis,

Apr. 1476 (C

81).

119b. Ulricus Barbatus impressor, 1476. 2


120. Petrus

episcopus Novecivitatis
26).

in

Austria (14771491) 25. Martii

1477 hie consecratus (C


(Otto

121.

2. Febr. 1478 R 203). Andreas archiepiscopus Craynensis, s. d.

dux Bavarie

Friderici

imperatoris

122.

papa remissionem ex deeimis solvendis bonam quantitatem scilicet c. 1478 (C 27). Helena de Croacia eius soror habuit f ratern itatern hospitalis apud prefatum r. d. archiepiscopum commendatum* (C 261). Marcus (Barbus) episcopus Prenestinus cardinalis (ad margiorator, obtinuit a
s.

d.

nem:
123.

patriarcha

Aquilejensis),

hospitalis
4

nostri

protector

et

singularis

promotor 1479 (C

23).

Johannes Schlech de Vilesbeck (Vilseck?) episcopus Jerapolensis,


suffraganeus episcopi
13. Sept.

Ratisponensis,
cfr.
III,

consecratus

in

hospitali

1481 (C 27).

30.

Bis hieher sind thatschlich 7 Linien beschrieben.


S.

oben
ff.

S.

112 zu diesem Jahre.

Nach

Beiheft

z.

Centralbl.

f.

Bibliotheks-

wesen

VIII, S, 113: Gallus Udalricus alias


in

Hau alamanus
Nr. 126a.

ex Ingelstat civis Wien-

nensis (1467
3

Rom). Vgl.

z. J.

1484.

mit Nr. 121. Ueber jenen Erzbischof von Crayna, welcher sich bekanntlich fr ein zu Basel abzuhaltendes, gegen Papst Sixtus IV. gerichtetes Konzil bemhte, vgl. Schlecht, Andreas Zamotetic, Paderborn 1894. * War Patriarch von Aquilcja 146591, Kard .-Bischof von Palestrina 147891.
gleichzeitig

Wohl

132

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.

44

124. Vitus

Pucher

clericus
1

Frisingensis

dioc,

rector

parrochialis

ecclesie in Trekirchen
125.

Pataviensis dioc., 16. Jan. 1482 (C 81).

Erasmus Perchinger
Sixti

d. g.

episcopus 'Salonensis ecclesie


pontificalibus vicarius,
Petri
et

r.

p. d.

Frisingensis ecclesie in

hie con-

secratus

1482
Cfr.

die
III,

dedicationis

Pauli

apostolorum
Frisingensis
legavit 15
5.

(C

28).

32.

126. Conradus Crantz


eccl.

de Illmunster
(seil,

Ratisponensis
hospitali)

et

canonieus, ibidem

in

sepultus,

ducatos;
1484).
2

provisor

fuit

hospitalis

(C

272;

221:
3

Dec.

126a. Stephanus Planck impressor librorum


127.

9.

Oct. 1484.

Gaspar famosus
1485:

(!)

von der

Eich, laicus Brixinensis

(c.

1483

107).
(c.

128.

Oeorgius de Landsberg canonieus Ratisponensis

14831485:

107).

129. Rupertus Spiegel clericus Pataviensis dioc. 1485 (C. 107).


130. Udalricus

de Frountsperg,
1

canonieus

Augustensis

20.

Martii

1485 (C 83); ab alia manu: Factus est episcopus Tridentinus 1488 de m. Julii; a tertia manu: obiit 10. Aug. 1493.
131. Vitus Meiler
lit.

apost. sollicitator 13. Martii

1485 (C 83), pre-

positus

s.

Viti Frisingensis 6. Jan.

1501 (R 288).

132. Balthasar Straws canonieus Modrusiensis 10. Apr. 1485

(C

84).

133. Nicolaus Palauser leg. lic, canonieus Brixinensis, 21. Oct.


(C. 84; R. 231).

1487

134.

Wolfgangus de Zintzendorff baro ex ducatu


canonieus, 21. Oct. 1487
(Otto

Austrie, Pataviensis

(C

84;

231).
)

dux Bavarie

(misit 3. flor. ren

26. Apr.

(R 236;

38:

Vermutlich Traiskirchen

%
ist,

W.

Frschel, bezglich

in N.-Oest. dessen am nmlichen Tage ein Eintrag gemacht

Nr. 92. so weit ich notierte, von jetzt an durch die folgenden Jahre seinen Miethzins fr die domus 12; er stammte aus Passau und war mindestens seit 1481 in Rom (Beiheft z. Centralblatt f. Bibliothekswesen, VIII, S. 246). Den andern deutschen Drucker in den Husern der Anima: s. o. Nr. 119b.
s.

o.
3

Zahlt,

bei

* Nach Garns Series ep. 1486 Sept. 30."; am 2. Februar 1488, zahlt er mit dem herkmmlichen Lichtmessopfer als electus Tridentinus" (R 231). Die

vielen Bittgesuche des Erzherzogs


12. Oct.
III,

Sigismund
i.

v. Tirol

1486

u.

20. Apr. 1488


(v.

s.

Zeitschrift

fr seine Besttigung zw. des Ferdinandeums f. Tirol u. V.

39, S.
5

223-225

Schneller).

1487 Oct. 21 mietet er sich eine Wohnung in einem Hause der als Propst von Vlkermarkt Dioc Salzburg (R 230).

Anima

45

IL

Die sterreich isch-bairischen Namen.

133

23.

Apr.)

1489
ac

cum
personis
eius

suis

comitibus,

militibus,

nobilibus, existentibus

doctoribus

numero 27 de
135.

secum in suo servitio mandato hie inscriptus est").


et

Jacobus Oeroldus Cnitelfeldensis artium


Johannis Baptiste
14. Martii
in

decr. doctor ac

s.

oppido Cnitelfelde parroch.


109).

ecclesie rector

1490 (C

135a. Cfr.

III,

39.

135b. Andreas Frisner de Wunsidel,

artium
b.

magister

et

s.

theol.

baccalaureus formatus, ecclesie


26. Dec. 1491
136.

M. V.

in Halberstat canonicus,

(C

86).

Jacobus

marchio

Badensis,

orator

imperatoris

2.

Febr.

1492

(R 247).
137.

Sigismundus archidux Austrie, comes

Tirolis,

19.

Nov. 1492
juris

138.

(C 39). Johannes Kalten marekter ex Salisburgo, artium,


ficii

s.

pontieccle-

et

s.

theol.

doctor,

Viennensis
s.

et

Pataviensis
pontif.
in

siarum
nasio

canonicus,

lector Ordinarius

juris

gym88;

Viennensi
Cfr.

ducatus

Austrie,

22.

Martii

1492

(C

R
139.

248).

supra pag. 119.


Brixi(n)

Sigismundus Rotenberger pastor in Thaur (prope Hall) ensis dioc. (c. 14921494, C 89).
Johannes
1.

140.

Riepper

j.

u.

doctor,

canonicus

ecclesie Tridentine,

Jan. 1494 (C 141. Daniel Rhuwin(?)

89).
ser.

Maximiliani

Romanorum

regis sollicitator

(C 89; R 260: Daniel Riere 1495). 142. Nicolaus Cappell 11. Dec. 1496 (R 266).
143.

Johannes de Cappell canonicus 1499 (C 113; R 282).

s.

Johannis Ratisponensis 30. Dec.

Wolffgangus de Tamberger (Tumberger": R 283). u. j. doctor canonicus ecclesie Pataviensis, 2. Febr. 1500 (C 113). 145. Katharina de Wienna, defuneta in hospitali s. Andree 3. Jan. 1500 (R 282). 146. 1500, Apr. 11 (Sabbato ante dorn, palm.): Positus primus lapis
144.
f

d.

novo fundamento ecclesie hospitalis mane hora 14 per r. Matheum episcopum Secoviensem oratorem Romani impe9 ratoris solempniter cum processione (R 284).
in

Von

der Begleitung

ist

S. hierber die Einleitung zu

aber in keinem der beiden Codices etwas zu finden. diesem Abschnitte S. 119.

134

Lang, Studien

zum

Bruderschafisbuche der Anima.

46

146a. Cfr.

III,

53

et not.

ad

nr. 92.
s.

147. Martinus Kolweis presbiter Seccoviensis, qui in hospitali

Nicolai

Nov. 1500 (R 287). 148. Conradus de Schawchwitz comendator provincialis Austrie, Stirie, Carinthie et Carniole ordinis militie b. Marie Jherosolimitane domus Theutonicorum 1500; eiusque socius: 149. George von Walferamesdorf miles, die s. Vitalis (28. Apr.; C40). 150. Caspar van Brixen 2. Febr. 1500 (R 282).
defunctus
est,

21.

151.

et Johannes 1500 (C 261). 152. Christopherus Scrotele,

Oswaldus

filii

de Hallis Brixinensis dioc.


filius et

8.

Dec.

Adam

Magdalena mater etiam

de

Hallis, 8.

Dec. 1500 (C 261; R. 267).

153. Jacobus Ridera

154.

de Clusa Brixinensis dioc. cum Ursula uxore 8. Dec. 1500 (C 261). Leonardus Haltener de Isprug cum Elisabetha eius uxore 8. Dec.
ac Stefano
filio

1500 (C 261).
vicarius in
cratus fuit
.

- De

Vito Meiler

v.

s.

nr.

131.

155. Petrus Krafft episcopus Jerapolensis

(ad marginem: Perapolensis!)


episcopi Ratisponensis, conse-

pontificalibus
.

r.

d.

19. Febr.

1501 (C 32).
via

156. Christophorus episcopus Seckoviensis consecratus 31. Dec. 1502;

ab alia manu: (C 32; R 297).


157. Michael

Obiit 1508, Sept.,

in

curie

extinctus"

Huepher prepositus
dioc.

in Solio

(Maria Saal

in

Krnten)

Saltzeburgensis

ac canonicus Pataviensis ac

multarum

ecclesiarum parrochialium rector: 10. Jun. 1504 (C 116).


158. Christophorus
s.

dei

et

apost.

sedis gratia epicopus


s.

Laibacensis,

cesaree majestatis consiliarius natus et orator ad

pontificem,

159.

17. Oct. 1504 (C 116; R 307: 20. Oct). Johannes de Wirsperck, (Wirspurger": R 309), Ratisponensis et Eystatensis ecclesiarum canonicus, 20. Febr. 1505 (C 118). 160. Raymundus (Peraudi) tit. s. Marie nove presb. card. (Cardinalis

Gurcensis,

5.

Oct. 1505)

dedit
d.

hospitali

nostro

100 auri

ducatos

camerales

per

episcopi (confirmati: R)

oratorum Jacobi archiMaguntini; solverunt per banchum


1505:

manus

Fugger (C 251;

11. Juli

311).

1 Ueber die Jahreszahl s. III, 57. Die Abdankungsurkunde des Vorgngers Matthias ist datiert: Romae Id. Aug. 1502 (A. Caesar, Staats- und Kirchengesch. Caesars Annales d. H. Steyermark, VI, S. 440); ber das Datum des Todes; (lue. Striae III, p. 054
1

47
161.

II.

Die sterreichisch- bairischen Namen.

135

Johannes
(R 326).

Corman de Winna
j.

notarius

palatii

11.

Apr. 1508

162.

Georgius Hervart
10. Jan.

u. doctor, ecclesie
1

Ratisponensis canonicus,

1508 (C 119; R. 323).

163.

Michal Heffelin Augustensis, secretarius


4
et

quondam
in

egregii doctoris

Georgii Hervart canonici Ratisponensis confratris legavit duc.


a.
i.

a.

pro fabrica ecclesie hospitalis,


Cristofori

qua sepultus
ap. scriptoris

est,

vestem de tschamalotto nigri coloris pro casula sacerdotali

... per
2. Jan.

manus
Frst,

v.

d.

Welzer
miles,

lit.

1509 (C 253).
utriusque

164. Vitus

de

censure
7.

orator

Maximiliani

imperatoris 1509 (C 33,


165.

Febr.:

379).

Johannes Drelzer canonicus Aquilejensis, decanus s. Bartholomei Frisaci Saltzburgensis dioc, 11. Nov. 1509 et 2. Oct. 1517

2 (C 119, 129; R 333: 12. Nov. 1509). 166. Johannes de Sleynitz s. Candidi Inticensis Brixinensis dioc. prepositus, cantor et canonicus Misnensis ecclesiarum, 5. Mai

1510 (C 119; R 336). 167. Marchus Fugger, Ratisponensis,


Augustensis, et
29. Sept.
ss.

s.

Steffani

Bambergensis,

S. Petri

Germani
u.

el

Mauritii Spirensis

prepositus,

1510 (C 121). 167a. Ferrinis (?) Carondeles j.


cecaree majestatis et
consiliarius et

doctor,

archidiaconus Bisuntinus

ser. principis
s.

Caroli ac

domine Margarite
15.

apud

d. n.

Julium procurator,

Dec. 1511

(C (C
169.

41).

168. Johannes

Bruckmans
s.

presbiter Pataviensis dyoc. 16. Apr.

1512

124), capellanus cesaree majestatis

(R 349).
1513 (R 352).
125).
:t

Matheus (Lang)

Angeli diac. card. Gurcensis per Stephanum


3.

Rosini eius capellanum 15 duc.


170. Stephanus Rosing
(!)

Jan.

Pataviensis et Viennensis ecclesiarum cano-

nicus, prepositus in Strasburg 16.

Mai 1514 (C

Stirbt

noch

in

diesem Jahre;

s.

N.

163.

Georg Drelzer (Bruder des Obigen?),

der. Aquilej.,

erhlt eine Pension

von den Einknften der Pfarrei s. Nicolaus in Judenburg, Dic. Salzburg, vom Papste angewiesen, die ihm der dortige Pfarrer Urban Schuri zahlen soll: 4. Nov. 1513, (Reg. Leonis X. ed. Her gen rt her, n. 5237 und 5238). Bezglich des zum 30. Aug. 1509 erwhnten Kard. Melchior von Meckau s. o. Nr. 89. 3 Die Propstei wurde ihm am 23. Identisch mit dem Nr. 169 Genannten. Mrz 1513 durch den Papst verliehen (Reg. Leonis X. ed. Hergenrther, n.
1927); hier heisst er; Rosiims."

136

Lang/ Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima,

48

171.

Georgius Stimmer nobilis Cubitensis, eccl s. Marie Magdalene in Volkenmarckt prepositus, cesaree majestatis ac r. d. cardi-

nalis Ourcensis secretarius, 14. Juni 1514 (C 126); R 358: Georgius Summer, nobilis Cubictensis etc. 24. Jun. 1514. 1 172. Christophorus Welser prepositus et canonicus Ratisponensis, s.
d. n.

pape Leonis X. a secreto cubiculo


Maximiliani semper aug. a
ex

et sacratissimi

cae-

saris

consiliis, 8. Martii

1515 (C 127).
alias

173.

Hieronymus Aleander
Rwenstein
r.

comitibus Petrae
et

pilosae

de

in

Histria,

canonicus

cancellarius Leodiensis et
9.

Leodiensis presulis principis in Urbe orator,


128).

Oct. 1516

C
174.

Wolffgangus de Turri
procreatus,
sedis apost.
2

de genere
p.

militari

ex

utroque parente
s.

ss.

d.

n.

Leonis X. a secreto cubiculo ac

prothonotarius,

canonicus

Brixinensis

6.

Martii

175.

1518 (C 129). Sigismundus de Herberstein eques, orator Stiriensis ad Carolum imperatorem inn Hispanias, qui intuta Cymbrie maria, invias Lituanie Silvas, et Asie terminos ultra Tanais fontes, inque

176.

Pannonia ad Danubium Maximiliani cesaris orator peragravit, et Rome Germanice fraternitati associari ad laudem virginis immaculate, 2. Aug. 1519. Johannes Hofman de Grunpuhl, orator Stiriensis pro se et Potentiana conjuge, Andrea fratre, ut felicem in Hispanias convoluit

ducat
177.

et

domum

reducat

b.

Virgo.

Georgius Schnitznpamer eques, orator Carniolensis ad Carolum Maximiliani nepotem Rom. imperatorem in Hispanias: vela
delegat imperatrici
celesti.

178. Trajamis

de Aursperg, hereditarius camerarius


in

et

nunc orator

Carniole.
179-

Johannes Ungnad baro

Sunekh, orator Carinthianorum ad


etc.

verum
180. Nicolaus

et

naturalem

dominum Carolum

de Turri ex comitatu Goricie, ad Carolum imp. Rom. quem genetrix alma multis bellis in Italia superstitem servavit, in gratitudinem se illius fraternitati adjunxit
in Hispanias,

181. Michael de Eytzing baro, orator archiducatus Austrie etc.

Die Provisionsbulle
1392).

fr

die

Propstei

v.

19.

Mrz 1513 (Reg. Leonis X.

1.

n.
2

Bis 182 incl. Mitglieder der sterr. Gesandtschaft auf der Reise zu Karl
drei sind v. Herbersteins

V.

Die ersten

Hand

eingetragen-, die

letzten

drei

sind

von

verschiedenen Hnden.

49

IL

Die sterreichisch-bairischen Namen.

137

182.

183.

Johannes de Silberberg, orator Carinthianorum ad Carolum jam electum Rom. imperatorem, catholicum Hispaniarum, utriusSicilie et Jherosalem regem, archiducem Austrie etc., cum suis comitibus voluit jungi fraternitati huic 2. Aug. 1519. Ambrosius Yphofer de Yphoferstal u. j. doctor, custos et canonicus Brixinensis, 29. Juli 1521 (C 131).

184.

Johannes Diettenheymer decr.


24. Apr.

doct.,

prepositus b. Marie V. ve-

teris capelle et canoriicus cathedralis

ecclesiarum Ratisponen.,

1524 (C

132).

185.
186.

Quirinus Galler clericus Pataviensis dioc. 26. Apr. 1526 (C 133). Ambrosius de Gumppenberg, canonicus Ratisponensis et Eychstettensis

14. Martii 1529

(C

134).

186a. Joh. Slachek sedis ap. prothonot, prepositus et archidiac. Trajectensis,

decanus

Davantriensis

Trajectens.

dioec,

cesaree
1

187.
188.

maiestatis ap. sed. apud nuntius, 26. Sept. 1529 (C 44). Wilhalm Stockham von Minhen 15. Febr. 1532 (C 136). Johannes Chrumer Dorssuntreutinus (!), canonicus s. Andree montis

Frisingensis,

ad

s.

d.

n.

papam dementem
et

VII. principis

Philippi episcopi Frisingensis, admin. Numburgensis,


palatini

comitis
15.

Rheni Bavarieque ducis, nuntius


137).
leg.

orator,

Maii

1532 (C

189 Fredericus Nausea

doctor,
in

canonicus

Maguntini

et

s.

Johannis

b. M. V. ad gradus Hauguis Herbipolensis, 7 Jan.

1534; ab alia

manu:

postea episcopus Viennensis

(1544

1552) (C 137).
190. Albrechtus

Kraus Melchingensis, episcopus Bellinensis, ganeus Brixinensis, 17. Martii 1535 (C 45).

suffra-

191. Carolus

V. imperator 5 Apr. 1536 (C


tit.

46).~

192. Bernardus

s.

Stephani

in

Celio monte presb. cardinalis Tri-

dentinus

(1514-39), ab

alia

manu: de

Clesio

nominatus;

subscripsit

manu
et

proprio: B. card. Tridentinus; ab alia

manu

additum:

episcopus Brixinensis (1539).

1 Es .... hab mich in die Erlichprwderschaft mit einem Rynischen glden ... an H. Ambrosius von Oumpenperg hanefang 1532 Jahr." 2 Von dem zahlreichen Gefolge des Kaisers, das hier erwhnt ist, wurde anscheinend nur der in Nr. 192 genannte Kardinal eingetragen. Der brige Raum der Seite ist mit Namen aus verschiedenen Jahren besetzt (darunter sogar von 1580: Hierauf Fridericus dux Saxonie abiens Roma), andere ohne nhere Zeitangabe.

folgen die in Nr. 193

und 194 Genannten.


zum
Bruderschaftsbuchc der Anima
10|4

Lang,

Studien

138

Lang, Studien

zum

Bruderschaftsbuche der Anima.


!

50

193. Christophorus cardinalis Tridentinus (1539-67). 194.

Ludovicus cardinalis Madrutius Oermaniae protector, episcopus Tridentinus (1567-1600; cfr. Nr. 227).

195. Christophorus

Ungnad baro
140).

in

Sunneg

Stiriacus

cum Jacobo
veniens.

Hag

Goerlicensi ex paternis Turcie confinibus

Romain

25. Maii

1549 (C

196. Petrus Percicus sacellanus;

197. 198.

ab alia manu: episcopus Secoviensis (1550-1572) et Johannes Jacobus Leonferius Patavinus (C 57). 2 Antonius Velser catedralis Ratisponensis et s. Stefani Bambergensis eccl. prepositus 24. Jan. 1552 (C 141).
3

199. Henricus Schweyckher,

Alberti ducis Bavariae tarn


III.

a consiliis
r.

quam

a secretis, in presentiarum ad Julium


Eystetensis
et

p.

Eberhardi
etc.

postulati

praepositi

Saltzburgensis

Inter-

nuntius, 13. Martii 1553 (C 55).

200. Christophorus Elsenhamerus

u.

j.

doctor,

archiepiscopi Salis-

burgensis consiliarus 1554 (C


nicus Salisburgensis,

57).

201. Guilhelmus de Trautmonstorff eques Hierosolymitanus et canor.


s.

d.

Michaelis in archiepiscopum Salisorator 20. Oct. 1554 (C 57).

burgensem

electi

ad

d. n.

202. Christophorus Pfluegel a Goldenstain, caes. ac regiae mayestatis


consiliarius, supracripto

domino Ouilhehno de Trautmonstorff


in Freienstein et

adiunetus, 20. Oct. 1554 (C 57).

203. Ernestus

comes de Ortenburg, ber baro


15.

Carls-

pach

etc.

Maii 1555 (C
Brixinensis

58).

204. Mattheus

Gerhart

ex

comitatu Tyrolensi

1.

Aug.

1555 (C 146).
205.

Conradus Arht canonicus Pataviensis


6. Junii

et

jurium doctor, legatus, 4


5

1559 (C

149).

206. Vitus Gmelichius Saltzburgensis 11. Dec. 1560 (C 151).

1 Bezglich des zum 24. Nov. 1545 erwhnten H. Schweyckher vgl. Anm. zu Nr. 199. 2 Diese beiden befanden sich unter der Begleitung des Cardinalbischofs Otto von Augsburg auf seiner Reise zum Conclave (Wahl Julius' III.) 14. Febr. 1550. 3 Derselbe war 1545 canonicus Vormaticnsis et Germanicae linguae transla-* tor apud Paulum III. (C 52). Ueber seine Gesandtschaft 1550 s. Hist. Jahrb.

XIII, S.
4

147 (Instructionen). Zugleich mit Adam

Holzapfel

canonicus

ss.

Germani

et Mauritii

Spir

ensis dioc.
5

Zugleich

mit Sig. Fried. Fugger und wohl auch mit Hieron. Weiser

von

Augsburg (C

lpl),

Das könnte Ihnen auch gefallen