‫ن   ى‬

‫ل  ر ا  ‬
‫اا ا  ‬
‫‪،‬او ڑا(‬ ‫‪  ،‬ن ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫)‬
  ‫ف‬  ‫رف‬

‫ن   ى‬
  ‫ل  ر ا‬
  ‫ا  ا ا‬

61 ‫ھ‬۱ ‫ن ا رک‬ ‫ر‬

MARCH 2023

OUR DESIGNING PARTNER

PURE SUNNI
GRAPHICS

PUBLISHER

SABIYA VIRTUAL PUBLICATION

POWERED BY ABDE MUSTAFA OFFICIAL

info@abdemustafa.com

2023 All Rights Reserved.

 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫‪Contents‬‬
‫انرشیکرطفےسھچکامہابیتت ت ‪ .............. ................................‬ت‪4‬‬
‫والدت ت‪ :‬ت ‪ .................................. ................................‬ت‪6‬‬
‫یملعورواحیناقمم‪:‬ت ت ‪ ......................... ................................‬ت‪6‬‬
‫میلعتورتتیب‪ :‬ت ‪ ............................. ................................‬ت‪7‬‬
‫ااتسداکادب ت‪ :‬ت ‪ .............................. ................................‬ت‪8‬‬
‫دترسی‪ :‬ت ‪ .................................. ................................‬ت‪9‬‬
‫خیشادحلثیےکبصنمرپ‪ :‬ت ‪ ................ ................................‬ت‪11‬‬
‫ومعمیلازعازتہیےکوعضدترتسی‪ :‬ت ‪ ......... ................................‬ت‪12‬‬
‫التذمہ ت‪ :‬ت ‪ ................................. ................................‬ت‪13‬‬
‫عیبوالختفاورااجزات‪ :‬ت ‪ .............. ................................‬ت‪14‬‬
‫ت‬
‫رشفلماکرحتکیاظنممصطفےﷺںیمہصح‪ :‬ت ‪ ...........................‬ت‪15‬‬
‫رشفلمیکقحوگیئ‪ :‬ت ‪ ................... ................................‬ت‪15‬‬
‫الہملعاکادب‪ :‬ت ‪ .......................... ................................‬ت‪17‬‬
‫اسواہعقںیمدوولہپاقلبوغرںیہ۔ ت ‪ .......................................‬ت‪18‬‬
‫االخصوتیشخایہل‪ :‬ت ‪ ..................... ................................‬ت‪19‬‬

‫‪1‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫رشفلمرسااپمیلستوراض‪:‬ت ت ‪ .............. ................................‬ت‪20‬‬

‫رفوغروضایتںیمترکدار‪:‬ت ت ‪ ................ ................................‬ت‪22‬‬
‫ِ‬
‫رشفلماکرحترییتدیمانںیمالہتنسرپااسحن‪:‬ت ‪ ........................‬ت‪23‬‬
‫رحتریرپدقرت‪:‬ت ‪ .......................... ................................‬ت‪24‬‬
‫رشفلمدیمانرحترییکرطفویکںآےئ؟ت ‪ ...............................‬ت‪25‬‬
‫یملقدخامتاکدارئہ‪ :‬ت ‪ ...................... ................................‬ت‪26‬‬
‫‪.1‬لقتسماصتفینواقمالت ت‪ :‬ت ‪ ............. ................................‬ت‪27‬‬
‫‪.2‬دقمےماورشیپظفل‪ :‬ت ‪ ................. ................................‬ت‪27‬‬
‫نیفنصمیکوحہلصازفایئ ت‪ :‬ت ‪ ................. ................................‬ت‪28‬‬
‫درگیاملعوکےنھکلیکرتبیغ‪:‬ت ‪ .................. ................................‬ت‪29‬‬
‫ابلطوکرحتریتیکرتغيب‪ :‬ت ‪ .................... ................................‬ت‪30‬‬
‫ہبتکماقد ترہیاکایقم‪ :‬ت ‪ ....................... ................................‬ت‪30‬‬
‫رحترییاکمںیمدورسوںیکاعموتن‪ :‬ت ‪ ......................................‬ت‪31‬‬
‫رحتيريدخامتےکےئلوموضاعتاکااختنب‪ :‬ت ‪ ..............................‬ت‪32‬‬
‫اصتفینواتافیلت‪:‬ت ‪ ...................... ................................‬ت‪34‬‬
‫وحایشںیم‪ .............................. ................................ :‬ت‪36‬‬

‫‪2‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫رتامجںیم‪:‬ت ‪ ............................... ................................‬ت‪37‬‬

‫رشفلمےکدوامہوخاب‪ :‬ت ‪ ............. ................................‬ت‪38‬‬
‫املعیکدجدیوطخطرپرتتیب‪:‬ت ‪ ................ ................................‬ت‪39‬‬
‫ابلطںیمولعمدہینیاکوشقےسیکدیپاایکاجےئ؟ت ت ‪ ...............................‬ت‪40‬‬
‫رشفلمیکرکاتم‪ :‬ت ‪ ................... ................................‬ت‪40‬‬
‫رشفلمےکواصای‪:‬ت ‪ .................... ................................‬ت‪42‬‬
‫داینےسرتلح‪ :‬ت ‪ ......................... ................................‬ت‪43‬‬
‫وحاہلاجتووحایشت ‪ ....................... ................................‬ت‪44‬‬
‫امہریاردواتکںیب‪ :‬ت ‪ ....................... ................................‬ت‪49‬‬
‫ت‬

‫‪3‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫انرشیکرطفےسھچکامہابیتت ت‬
‫فلتخمتاممکل ےس یئکتےنھکل واےل ںیمہتاانپ رسامہیتاراسل رفام رےہ ںیہتںیھنجتمہت‬
‫اشعئ رک رےہ ںیہ۔ مہ تہیت تاتبان رضو تری تےتھجمس ںیہ تہک امہری تاشعئ رکدہ اتکوبں ےکت‬
‫دنمراجت یکتذہم دارتیتمہ اس دح کت ےتیلتںیہتہکتہیتبس الہ تنس و امجتع ےست‬
‫ی‬
‫ےہاورہیاظرہیھبےہہکرہاھکلریاکقلعتالہتنسےسےہ۔دورسیاجبنااک تب ت‬
‫الہتنسیکوجاتکںیباشعئیکاجریہںیہوتانےکقلعتمھچکےنہکیکاحتجیہںیہن۔ت ت‬
‫رھپ ابتتآتتےہ ظفلتاور االمیئتویطلغںتیکتوت وج اتکںیبت"یٹتدبع یفطصمتآلشیف" تیکت‬
‫شکشیپتوہتتںیہتان ےک ےیلتمہ ذہم دار ںیہتاور وہ اتکںیبتوج ںیمہتفلتخم ذراعئ ےست‬
‫وموصلوہتتںیہ‪،‬تانںیمتاس رطحیکتویطلغںتےکوحاےلےسمہبیتںیہتہکواہںت‬
‫یھب‬
‫مہرہرہظفلیکتاھچنکٹھپںیہنترکےتاورامہرارکدارسباتکیتانرشاک وہاتےہ۔ہیت ت‬
‫نکممےہہکیئکتاتکوبںںیمتایسیتابیتتیھبتوہںہکنجےسمہاافتقںیہنترےتھک۔اثملت‬
‫ےک وطر رپ سکتاتکب ںیمتوکیئتاتیسیترواتیتیھبتوہ یتکستےہ ہک قیقحتتےس سج اک وھجاٹ‬
‫وہاناباثتبوہاکچےہنکیلاےسےنھکلواےلےندعموتہجیکتانبرپلقنرکدایتایسکاورت‬
‫وہج ےس وہ اتکب ںیمتآ ئگتاسیجتہک الہ ملع رپ یفخمتںیہنتہک یئکتووجاہت یکتانب رپ ااسیتوہاتت‬
‫ےہ۔وتاسیجتمہےنرعضایکتہکارگہچمہاےساشعئرکےتںیہتنکیلتاسےستہیتہناھجمست‬

‫‪4‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫یب‬
‫اجےئ ہک مہ اس ےس اافتق یھب ترکےت ںیہ۔اکی تاثمل تاورتمہ الہ تنس ےک ام ت‬
‫االتخیفاسملئیکشیپترکاناچےتہںیہہکیئکاسملئاسیتںیہتنجںیماملعےالہتنست‬
‫اکاالتخفےہاورسکتاکیتلمعوکوکیئترحاماتہکےہوتدورسااسےکوجازاکاقلئےہ۔‬
‫اسیتںیمتبج مہ اکیتانرش اک رکدار ادارک رےہ ںیہتوت دوونں یکتاتکوبںوک اشعئترکان امہرات‬
‫اکم ےہ نکیلتامہرا ومفق ایکتےہ‪،‬تہیتاکیتاگل ابت ےہ۔ مہ رفنیقیتیکتاتکوبں وک است‬
‫اینبدرپاشعئرکےتکسںیہہکدوونںالہتنسےسںیہاورہیاالتخافترفویعںیہ۔ت ت‬
‫ایسترطحمہےنظفلتاوراالمیئتویطلغںتاکذرکایکتاھتسجںیمتوھتڑیتیصفتتہیتیھبت‬
‫المہظح رفامںیئتہک یئکتاافلظ اسیتںیہتہک نج ےک ظفلتاوراالم ںیمتاالتخف اپایتاجاتےہ۔ت‬
‫ابتاہیںتیھبتھچک ایسیتیہتوصرت ےنب یگتہک مہ ارگہچ سکتاکیترطےقیتیکتتحص ےکت‬
‫اقلئوہںنکیلتاسےک الخفتیھبتامہریتااشتعںیمتوموجد وہاگ۔اسرفقوک ایبنت‬
‫رکان رضو تریتاھت اتہک اقرنیئتںیمتےس سکتوک ہبش ہن رےہ۔ یٹتدبع یفطصمتآلشیفتیکتیملع‪،‬ت‬
‫یقیقحتتاور االصیحتاتکںیبتاور راسےل یئکترمالح ےس زگرےن ےک دعب اشعئ وہےت ںیہت‬
‫یھن‬
‫نکیلتاس ےک ابووجد ان ںیم تیھبتایسیتویطلغںتاک اپایتاجان نکمم ےہ ذہلا ارگ آپ ا ت‬
‫اپںیئوتںیمہرضوراتبںیئتاتہکاسیکیحصتتیکاجےکس۔ت‬
‫ت‬

‫‪Sabiya Virtual Publication‬‬

‫‪Powered By Abde Mustafa Official‬‬

‫‪5‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫رشفلمالعہمدمحمدبعامیکحلترشفاقد تری�‬
‫ت‬

‫بریغصتںیمتتہبڑبےڑبےاملعواشمخئےناےنپاےنپدہعںیمتاالسمیکتغیلبتتیکت‪،‬ت‬
‫وہیملعتادیبتاوررواحینتدخامت رسااجنمدےرکاےنپربیکتابراگہںیمتاحرضوہےئ۔ت‬
‫اِساقہلفتبحمےکاکیترفدنسحمالہتنس العہمدمحمدبعامیکحلترشفاقد تریتیھبتںیہتوجت‬
‫اینپرتھٹسیاسہلزدنیگںیمتاےنپتےصحےکرچاغالجرکملع‪،‬وعشراورادراکےکااجےل‬
‫ئ‬
‫الیھپےتوہےئراہکلمدعموہےئ۔ت ت‬
‫والدت ت‪ :‬ت‬
‫داینےئتالہتنسےکمیظعتاعمل‪،‬عبنمملعوتمکح‪،‬العہمدمحمدبعامیکحلترشفاقد تریت‬
‫یکتوالدتت‪24‬تابعشن امظعملت‪1363‬ھ‪/‬ت‪13‬تاتسگت‪1944‬ءوک ومالاناہللدہتاصبحت‬
‫یشروپر‪،‬ترشمیقتاجنپب ںیمتوہیئ۔ وادل امدج میسقتتبریغصتےکت‬
‫ےک رھگ رمزا وپر‪ ،‬علض وہ ت‬
‫وتق اخدنان ےک درگی تارفادت تےک اسھت رجہت رکےک الوہر‪،‬اپاتسکن شتتفی تےلت‬
‫آےئ۔اُسوتقآپیکترمعنیتتاسلیھت۔(‪)1‬ت ت‬
‫یملعورواحیناقمم‪:‬ت ت‬
‫ااتسذتااملعل ‪ ،‬خیشتارقلآن و ادحلثیت‪ ،‬دمرس میظعت‪ ،‬فنصم بتک ریثکہت‪ ،‬یتفمت‪ ،‬رمعجت‬
‫ااملعل رضحت العہم دمحم دبعامیکحلترشف اقد تریتالہ تنس اک دردرےنھک واےل رعموفت‬
‫‪6‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫اعمل ےھت‪ ،‬آپ کیبتوتق دمرس‪،‬ققحم‪ ،‬ؤمرخ اور دحمث ےک بصنم رپ افزئ ےھت‪،‬ت‬
‫اُن امتم افصت ےک احلم ےھت وج املعترابنین تاک اخہص ےہ‪ ،‬نسحم الہ تنس اور ِ‬
‫رشفت‬
‫لم تآپ اک بقل اھت‪ ،‬رصع احرض ےک یئک تانومر املع ےن آپ ےس اافتسدہ ایک ت‪ ،‬رحترییت‬
‫دیمانتںیمتالہتنسیکتزوبںاحیلترپہشیمہتڑکےتھرےتہ۔اوراِسےکازاہلےکےیلت‬
‫تہب ھچک ایکت‪،‬تارگ ںیمتہیتوہکں ہک الہ تنس ںیمتآج ینصتتو اتفیلتیکتوج اہبر آیئتوہیئت‬
‫ےہتہیتآپیہتیکتوتنحمںاکرمث ےہوتطلغہنوہ اگ۔آپیقتمتو رپزیہاگرتوہےن ےکاسھتت‬
‫اعزجیتو ااسکنریتاک رکیپتےھت۔ وقبل ڈارٹک دسدییت(‪”)2‬اُن ےک وقل و لعف ںیمتھبکت‬
‫اضتدہندھکیت‪،‬اُنیکولختوولجتںیموخفدخااکرہپااھت“۔(ت‪ )3‬ت‬
‫میلعتورتتیب‪:‬ت ت‬
‫نیاموحلالماھت‪،‬وادلہامدجہکینریستوعرت‬
‫رضحترشفلموکرھگےسیہد ت‬
‫ںیھتت‪ ،‬اور وادل امدج یھبتاکیتدتدنیارتوہےن ےک اسھت املع و اشمخئ ےس تبحم رکےن اورت‬
‫نی تواےل زبرگ ےھت‪ ،‬اںیہن تدرونجں ااعشر زابینت‬
‫اُن یک تاجمسل ںیم تاحرضی تد ت‬
‫ایدےھت‪،‬تاتکںیبتڑپےنھ اک وشق اھت اور بسحِ ااطتستع املع یک تدختم رک ےک وخیشت‬
‫وسحمس رکےت ۔ (‪)4‬ایستاموحل یکترتتیبتاک ارث وہا ہک آپ دتنیتولعم یکترطف وتمہجت‬
‫وہےئاوروتقےکیئکانومرااسذتہےساافتسدہایکت۔نجںیمت ت‬
‫‪.1‬دحمثامظعومالانرسدارادمحاقد تری ت‬

‫‪7‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫‪.2‬کلمادملریستالعہماطعدمحمدنبایولی ت‬
‫نبشقنیت ت‬
‫‪.3‬ومالانیتفمدمحمانیم ت‬
‫‪.4‬خیشادحلثیالعہمدمحمارشفایسولی ت‬
‫ج‬
‫‪.5‬ومالاندمحمدبعاہلل ھنگوی ت‬
‫یت‬
‫‪.6‬یتفمدمحمدبعاویقلمزہارو ت‬
‫‪.7‬بیطخاپاتسکنومالانالغمادلی ت‬
‫‪.8‬خیشادحلثیومالانالغمروسلروضی۔(‪)5‬ت ت‬
‫اشلمںیہ۔ ت‬
‫ااتسداکادب ت‪ :‬ت‬
‫رشفتلم اےنپ ااسذتہ ےک ےب دح ادب و ارتحام رکےت اور اُن یکتوخاشہ وک رہت‬
‫وصرتدمرظنرےتھک۔اسہلسلسںیمتدووااعقتشیپتدختمںیہ۔انچہچنبجآپت‬
‫دنبایلرشفیےسمیلعتلمکمرکےکواسپآےئاوراجہعمہیمیعنتںیمدترسیترشوعیک‪،‬ت‬
‫وتھچک رعہصدعبالعہمالغمروسلدیعسیتاکوتکمبالم‪،‬سج ںیمتاوہنںےناھکلہکااتسدت‬
‫رتحممالعہماطعدمحمدنبایولیےناتکیدندورانوگتفگرفامای‪ :‬ت‬
‫”دترسیتےس وت رتہب اھت ہک وہ (رشف لم)اجہعم االسہیمت‪ ،‬اہبوپلر ںیمتالچ اجات ‪،‬ت‬
‫اہجںزغایلزامںالعہمدیسادمحدیعساکیمظخیشادحلثیںیہ“۔(‪ )6‬ت‬

‫‪8‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫اِستوتکمب ےک ےتلم یہترضحت رشف لم اےنپ ااتسد یکتوخاشہ ےک شیپترظنت‬

‫دترسیترتک رک ےک زمدیتایلع تملعت ےک ےیلتاہبووپلر ےلچ ےگ‪ ،‬ارگہچ دعب ںیمتضعبت‬
‫ووجاہتیکانبرپواہںےسواسپشتفیےلآےئ۔ت ت‬
‫خیشادحلثیالعہمدمحمارشفایستولتیاکایبنےہ‪ :‬ت‬
‫”اکیترئینستاسیھتتوہےنےکانےطےسںیمتےن اںیہنتدنچ بتکےکضعباابسقت‬
‫ڑپاھےئ ےھت اور اوہنں ےن ضعب بتک اک ریمےتاسھت دور ایکتاھت‪ ،‬نکیلتاوہنں ےنت‬
‫ی“۔(‪)8()7‬ت ت‬
‫اتدمواصلےھجماکیااتسداسیجترہبتاورزعتدت ت‬
‫دترسی‪ :‬ت‬
‫نسحمتالہ تنس العہم دمحمدبع امیکحلترشف اقد تریتےن اجہعم ہیمیعنت‪ ،‬الوہر‪ ،‬اجہعمت‬
‫اظنہیمتروضہی‪،‬تالوہر‪،‬دار اولعلم دمحمہیتوغہیث‪،‬تریھبہترشفی‪،‬تدار اولعلماالسہیمترامحہینت‪،‬ت‬
‫ااجنم‬
‫رہیتوپرزہارہاوردمرہساالسہیمتااشتعاولعلم‪،‬وکچال ںیمتدتریسیتدخامترس ت‬
‫دںی۔اوہنں ےنتبستےس زایتدہتوتق اجہعم اظنہیمتروضہیت‪ ،‬الوہر ںیمتزگارا‪،‬وپرےت‬
‫بریغص تںیم تاس اجہعم یک ترہشت الیھپےن تںیم تآپ یک تیملع تدخامت اک یھب تامہ رکدارت‬
‫ےہ۔ ت‬
‫رشف تلم اک ادناز دترسی تیختآابدی تہلسلس اک لسلست اھت ‪ ،‬امتم اابسق وک ااہتنیئ‬
‫وقعمیلتادناز ںیمتڑبے لہس رطتےقیتےس ابلط ےک ذنہ نیشنترکےت ‪،‬آپ وکرہ نف یکت‬

‫‪9‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫اتکںیبڑپاھےناکاخصہکلماحلصاھت۔ ت‬
‫آپتےن اےنپ زامہن دترتسیتےک آاغز ےس یہت توخب تنحم اور ذجہب دختم دیت‬
‫ےک تحت دل اگل رک ڑپاھای ت‪ ،‬تاہیں تکت ہک اےنپ رئینسز تےس آےگ لکن ےئگ۔ دنبایلت‬
‫درس ”بطقت“تںیمترشتک یکتاور است‬
‫رشفیتےک دنچ ابلط ےن رضحت رشف لم ےک ِ‬
‫دقراتمرثوہےئہکواسپتدنبایلتاجرکاساکذرککلمااملعلتءتالعہماطعدمحمدنبایولیتےست‬
‫ایک‪،‬تسج رپ رضحت کلم ااملعل ءوخش وہےئ اور آپ ےک ادنازِدترسیتوک اکیفترخاجت‬
‫نیسحتشیپایک۔(‪)9‬ت ت‬
‫کلمتااملعلء العہم اطع دمحم دنبایولتیتےن آپ وک وصخیصتداعؤں ےس ونازا اھت ‪ ،‬آپت‬
‫ےن ”رسایج“تےک ضعب اابسق ںیہنتڑپےھ ےھت‪ ،‬وج اکیف تلکشم ےھت ‪،‬اہتبل اُن ےکت‬
‫قلعتمرفامےتےھت ت‪ :‬ت‬
‫”ااتس ِتدرگایمکلمادملریسیکداعیکبتکےس(رسایجاک)وکیئتااسیاقممںیہنآایت‬
‫وجلحہنوہاکسوہ“۔(‪)10‬ت ت‬
‫رشفتلم رصف الکس ںیمتیہتںیہنتڑپاھےت‪ ،‬ہکلب بج یھبتابلط وک ومعق اتلم وہت‬
‫آپ ےس اافتسدہ رکےت رےتہ‪ ،‬تاہیں تکت ہک اھکان اھکےت وتق یھب تہی تہلسلس اجریت‬
‫راتہ۔ت ت‬
‫العہمدبرااقلد تریاانپاشمدہہایبنرکےتوہےئرفامےتںیہ‪ :‬ت‬

‫‪10‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫”ںیمتےن آپ ےک ابلط وک دھکیتہک رضحت العہم رات اک اھکان اھکےن ںیمتوغشمل‬

‫ںیہت‪ ،‬اُس وتق یھبتوہ اینپتاتکںیبتےیلتاُن ےس وسالت رک رےہ ںیہ تاور آپ ان ےکت‬
‫ی‬
‫ال تخلوساالتےکوجاابتدےرکاُنیکیلسترفامےتاجرےہںیہ“۔(‪ )11‬ت‬
‫خیشادحلثیےکبصنمرپ‪ :‬ت‬
‫رشفتلمےنت‪1965‬ءںیمتاجہعمہیمیعن‪،‬تالوہرےساینپتدترتیسیتزدنیگتاکآاغزایکت‬
‫اھت۔(‪)12‬اوررصفاستاسلدعبت‪1973‬ءوکاجہعماظنہیمتروضہی‪،‬تالوہرںیمتااتسذ‬
‫ادحلثی تےک بصنم رپ افزئ وہ ےئگ اور بس ےس ےلہپ ”اوبداؤد رشفی“ تےک اابسقت‬
‫ڑپاھےئ۔ اپچن اسل دعب ”ملسم رشفی“تڑپاھےن یکتاعسدت یلمتاور رھپ اپچن اسل دعبت‬
‫خیشتادحلثیتےک بصنم رپ افزئ وہرک ”اخبریترشفی“یکتدترتسیتںیمتوغشمل وہےئ۔ت‬
‫اِسےکالعوہ‘‘انبامہجاوروماطااممدمحم’’ےکاابسقیھبتڑپاھےترےہ۔(‪)13‬ت ت‬
‫رشف تلم اک ملع دحثی تاور دترگی تولعم ںیم تدترتسی تےک قلعت رپ رونش تڈاےتلت‬
‫وہےئڈارٹکاتممزادمحدسدییاصبحےتھکلںیہ‪ :‬ت‬
‫نکلمرہشتآپیہتےکدمدقمےسیھت۔ت ت‬
‫اُسیککلموریبو ت‬
‫”لقد کان الشيخ محمد عبدالحکيم رشف القادری رحمه اهلل تعالی‬
‫مدرسا للعلوم العربية واالسالمية عموما و علوم الحديث النبوی الرشيف‬
‫خصوصا“۔(‪)14‬ت ت‬

‫‪11‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫”خیشتدمحم دبعامیکحلترشف اقد تریترۃمحتاہلل ہیلعتومعیمتوطر رپرعیبتو االسیمتولعم ےکت‬

‫دمرسےھتہکبجوصخیصوطررپولعمدحثیےکوصخیصدمرسےھت“۔ ت‬
‫ومعمیلازعازتہیےکوعضدترتسی‪ :‬ت‬
‫نی تدختم ےک شیپ ترظن بصنم‬
‫رضحت رشف لم ےن سج االخص اور د ت‬
‫دترسیتوک روقن یشخب‪،‬تاُس یکتاثمل آج اہکں یتلمتےہ۔ دترتسیتےک وعض آپ یکتوجت‬
‫دختم وہیئ‪،‬وہتاینتتومعمیلتیھتتہک اشدیتاس اک ایبنترکان رشدنمیگتوہ۔ (‪)15‬احالہکنت‬
‫سج اجہعم ںیم تآپ دترتسی ترکےت ےھت ۔ اُس یک تکلم وریبونتکلم رہشت اک اکیت‬
‫ببسآپیکتذاترگایمیھت۔ت ت‬
‫ی تاور ڑبیت تنگل ےک اسھت اس ںیم توغشملت‬
‫آپ تےن ہشیمہت تدترسیت توک اوتیل تدت ت‬
‫رےہ‪ ،‬بج کت تحص ےن اسھت دایتوہ دترسیتےک ہبعش ےس دجا ہن وہےئ۔ اورتہی‬
‫آپےکاالخص اک یہتہجیتنتاھتہکآپےنھبکتاانپدحیلعہتاجہعمانبےنیکتوکششںیہنتیک‪،‬ت‬
‫ی‪،‬اےسوخشاولسیبتےساھبنےترےہ۔ ت‬
‫ہکلبااکبےنسجہگجوجذہمدارتید ت‬
‫رصعتاحرض ےک وہ الہ ملع وج ومعمیلتدختم ےک وعض بصنم دترسیتیکترطفت‬
‫ںیہن تآےت‪ ،‬رشف لم یک تریست تاُن ےک ےیل تاقلب دیلقت تےہ۔ اِس بصنم ےکت‬
‫ی‬ ‫م‬ ‫مہ ت‬
‫اشاینتاشن دختم اک اقتاض دمریستاک اینبدتیتقح ےہ سج اک وہ اےنپ ت تنتےست‬
‫الزیمتاطمہبلرکںی‪،‬تنکیلتہیتتموھبںیلتہکدیتیکتاقبدمارستےکتاسھتےہاوردمارست‬

‫‪12‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫اک ووجد اےھچ دمریس تےک اسھت اقمئ ےہ۔ ارگ دمریس تیک تاشاین تاشن دختم اک‬
‫اامتہمںیہنتوہراہوتدلبداہتشوہرکاسبصنمےسدورہنںیٹہ ت‪،‬ہکلبربص‪،‬وتلکلعتاہللت‬
‫ےک اسھت اینپتاعمیش ترضو ترایتتتےک ےیلتتح تاالاکمن درگی تذراعئ یھبتاانپ ںیل‪،‬تہکبجت‬
‫دترسیرپوپریوپریوتہجدںیت۔ ت‬
‫التذمہ ت‪ :‬ت‬
‫رشفتلمالعہمدمحم دبعامیکحلترشفاقد تریتےس ڑکنیسوںتاملعےناافتسدہایک‪،‬تدنچت‬
‫اتممزالتذمہےکاامسدرجذلیتںیہ ت‪ :‬ت‬
‫‪.1‬ومالاناحظفدمحمدبعااتسلردیعسی ت‬
‫‪.2‬ومالانیتفمدمحماخناقد تریت ت‬
‫یت‬
‫‪.3‬ومالاندمحمدصقیتزہارو ت‬
‫یسحروضتی ت‬
‫‪.4‬العہماحظفاخدم ت‬
‫تشچ ت‬
‫‪.5‬ومالانالغمریصنادلی ت‬
‫یت‬
‫‪.6‬ومالاناحظفدبعاوفغلروگڑلو ت‬
‫‪.7‬ومالاناصزبحادہدیمحادلی۔(‪)16‬ت ت‬
‫‪.8‬العہمومالانروسلشخبدیعستی ت‬
‫یت‬
‫‪.9‬ڈارٹکاوباربلاکتقحابنلتدنسیھاالزرہ ت‬

‫‪13‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫‪.10‬ڈارٹکاتممزادمحدسدیی ت‬
‫‪.11‬ڈارٹکدمحمابمرزکلمت ت‬
‫‪.12‬ڈارٹکلضفانحندیعسی ت‬
‫‪.13‬ڈارٹکدمحماافشقالجیلت ت‬
‫ضانسحلیمجت ت‬
‫‪.14‬ڈارٹکایف ت‬
‫عیبوالختفاورااجزات‪ :‬ت‬
‫ت‬
‫رشف تلم العہم دبعامیکحل ترشف اقد تری تےن ت‪ 17‬ترحمم ارحلام ت‪1390‬ھ ‪ /‬ت‪25‬ت‬
‫امرچت‪1970‬ءوک یتفمتامظعاپاتسکنالعہم اوباربلاکت دیستادمح اقد تریتےکدتسادقست‬
‫لییتےک ڑپوپےت ومالان‬
‫رپ رشف عیبتاحلص ایکت‪،‬تہکبج دیستیتایلعترضحت افلض ب ت‬
‫راحینتراض اخں بلییتےن آپ وک الختف و ااجزتتےستونازا۔ (‪)17‬اِن ےک العوہ‬
‫یھب ترعب و مجع ےک یئک تاشمخئ ےن فلتخم السلس اور ولعم وونفن ابوصخلص دحثی‬
‫رشفیتیکتااجزاتاطعیکتںیہ‪،‬تنجںیمتۃلیضفتاخیشلتومالانلضفارلنمحدمین‪،‬تدحمثاجحزت‬
‫ڈارٹک دمحم ولعیتامیکل‪،‬تیتفمترصم ڈارٹک لعتہعمج‪ ،‬ااتسذ ادحلثیتڈارٹک رمع ادمح اہمش‪،‬تاعرف ابہلل‬
‫دحمث دمحم ابامیہتدبعاابلثع اینسحلتااتکلین‪،‬تۃلیضفتاخیشلتیتفمتدبعارکلمیتادملرس(دغبادت‬
‫رشفی)‪،‬خیشتادحلثیتالعہم الغم روسل روضی‪،‬زغایلتزامں العہم ادمح دیعستاکیمظ‪،‬تاتج‬
‫ارشلہعیتالعہمارتخراضاخناالزرہی‪،‬تااتسذاریبکلتخیشتدمحمرصناہللاجناالاغفین‪،‬تخیشتارقلآنت‬

‫‪14‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫یاشلمںیہ۔(‪)18‬ت ت‬
‫یتفمضیفادمحاویسیاوررپورسیفڈارٹکدمحموعسمدادمحدجمدت ت‬
‫رشفلماکرحتکیاظنممصطفےﷺںیمہصح‪ :‬ت‬
‫رشفتلم وسیتوت دترسیتو ینصتتےک آدیمتےھت‪،‬ایستستےس دوررےتہ‪ ،‬رگمت‬
‫بکاورسکوتقاسںیمتہصحانیلتےہ‪،‬آپاِسےسآپوخبیبتوافقےھت‪،‬تیہیتوہجت‬
‫یھتتہک بج کلم ںیمترحتکیتاظنم مصطفےتﷺتاک آاغز وہا‪ ،‬وت آپ ےن اس ںیمتڑبھت‬
‫یل۔اورسجوتقاقدئلماالسہیمااشلہادمحونراینوکوٹھبےکمکحرپرگاتفرت‬
‫ڑچھرکہصح ت‬
‫رکیلتیگتوتآپتہبےباتبوہےئاوراینپترگاتفریتشیپترکےنےکےیلتیتترتوہےئگ‪،‬ت‬
‫رگم ومالان دمحم اشنم اتشب وصقریتیکتراےئ اک ارتحام رکےت وہےئ رگاتفریتشیپتہن یکتاورت‬
‫ابرہ رہرک یہتوعام وک رحتکیتےک ےیلتیترترکےت رےہ۔ زینتاس دتورانتآپ ےن ااکبیت‬
‫الہتنسوکاظنممصطفےتﷺتےکوجازےکےیلتاکیتوتفیتاجریترکےنرپ زوردایتاور‬
‫رھپ اس وتفیتاک ومضمن وخد یہترمبت ایک‪،‬تسج رپ ااکب املع ےن دطختس ےیک‪،‬تےسج دعب ںیمت‬
‫اابخراتےکذ ترہعیترہتشمایکیگ‪،‬اسوتفیتےنرحتکیوکزمدیالجیشخب۔(‪ )19‬ت‬
‫رشفلمیکقحوگیئ‪ :‬ت‬
‫رشفلماکیقحوگاعملدیتےھت‪،‬آپےنزدنیگرھبرکنماتےکالخفاہجدت‬
‫ایک‪،‬توہ اےنپ لمع ےک اسھت زابن و ملق ےک ذرعیتیھبتارم ابرعملوف و یہنتنع ارکنمل اکت‬
‫رفہضی ترس ااجنم دےتی ترےہ۔ آپ یک تقح وگیئ تےک قلعتم امرہ روضایت ترپورسیف تڈارٹکت‬

‫‪15‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫یرۃمحاہللہیلعترفامےتںیہ‪ :‬ت‬
‫وعسمدادمحدجمد ت‬
‫”اوہنں تےن ھبک تقح وگیئ تںیم تہن اشرگدوں یک تراعتی تیک‪ ،‬تہن رمدیوںتیک تاور ہنت‬
‫اابحبالہتنسیک“۔(‪)20‬ت ت‬
‫ڈارٹک تدجمدی تاصبح ےک اس وقل یک تدصاتق ےک ےیل ترشف لم یک تاتفیلت‬
‫”دخاوکایدترکیپترے“اکاکیاکیرحفوگایہدےاگ۔ت ت‬
‫سکتاجلہ ےن اکیترعس یکتقتتبیتںیمتآپےک اسےنم اےنپ ریپتوک دجسہ ایک‪،‬تآپت‬
‫ےن وفر ًا اےس اےنپ اپس الب رک اھجمسایتہک ریغاہللتوک دجسہ اجزئ ںیہنتاوررھپ رھبیتلفحم ںیمت‬
‫بس وک اخمبط رکےک ریغاہللتوک دجسہ رکےن ےک اناجزئ وہےن رپ اکیتدحثیترشفیت‬
‫انسیئ‪،‬تسجرپواہں وموجداجلہ ریپتڑگبیگت‪،‬رگمآپےناسیکترپتواہںیہنتیک‪،‬اورتااجتحًاج‬
‫واہںےساھکاناھکےئریغبیہتشتتفیےلآےئ۔(‪)21‬ت ت‬
‫‪1995‬ء ںیمتہمکحم اواقف ےن آپ وک وضحر داات اصبح ہیلعتارلہمح ےک رعست‬
‫ی۔آپےناےنپاقمےلںیمتدرابررشفیت‬
‫رشفیترپاقمہلڑپےنھےکےیلتدوعتد ت‬
‫رپرسزدوہےنواےلریغرشیعااعفلرپدیقنتیکاوراھکل‪ :‬ت‬
‫”رضحت تداات اصبح ےک زمار رشفی ترپ ضعب ولگ دجسہ رکےت ںیہ۔ ضعب‬
‫روکع یکتدح کت کھج رک السم رکےت ںیہ‪،‬تزینتدجسم ںیمتامجتع ڑھکیتوہاجتتےہ اورت‬
‫ھچک ولگ زمار رشفی تےک اسھت ٹمچ رک ڑھکے رےتہ ںیہ ت۔ تہی تاناجزئ ےہ اور ہمکحم‬

‫‪16‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫اواقفیکذہمدارتیےہہکولوگںوکانرحوتکںےسعنمرکے“ت۔ ت‬
‫آپتاک اقمہل ےلہپ یہتاھچپ رک میسقتترک دایتیگت‪ ،‬رگم اس ںیمتےس ذموکرہ اافلظ اکنلت‬
‫دےیئتےگ ےھت‪ ،‬اہتبل آپوک بج اقمہل ڑپےنھ اک ومعق الم وتوج ابیتتاقمہل ےس ذحفت‬
‫ںیھتتآپےنوہامکیئترپآرکایبتنترکدںی۔ سجاکہجیتنتہیتوہاہک ہمکحمتاواقفےنآپوکت‬
‫ی۔(‪)22‬رگم آپ ےن ھبکتاست‬
‫دوابرہھبکترعس د تااتترپ اقمہل ڑپےنھ یکتدوعت ںیہنتدت ت‬
‫ابتیکرپواہںیہنیک۔ت ت‬
‫ونازت ترشفی تےک ےلہپ دور وکحتم ںیم توگررن اہؤس الوہر ںیم تاس ےک و تزریت‬
‫وچدہریدمحمیسحےسالماقتوہیئ ت‪،‬وتآپےناےساخمبطرکےتوہےئرفامای‪ :‬ت‬
‫”آپتیکتوکحتم وک رجأت اک وبثت دنیتاچےیہ‪،‬تو تزریتامظع وناز رشفیتےن ارمکیت‬
‫ےک اسےنم افصیئتشیپتیکتےہ ہک مہ اینبدترپتس املسمن‪،‬تینعیترٹک املسمن ںیہنتںیہ‪،‬ت‬
‫الھباسںیمذعمرترکےنیکتایکرضورتیھت؟“ت(‪)23‬ت ت‬
‫الہملعاکادب‪ :‬ت‬
‫رشفتلم یکتزدنیگتاکتہیتولہپ آج ےک ابلط ےک ےیلتابوصخلص اقلب دیلقتتےہ ہکت‬
‫اوہنںےنہشیمہتاےنپاعمرصالہملعاکادبوارتحامایکت‪،‬تاںیہنتبجیھبتایدتایکیگتاُنیکت‬
‫وخویبںتاور اُن یکتدخامت ےک اسھت یہتایدتایکت۔تیہیتوہج ےہ ہک آپ ےک ملق ےس ھبکت‬
‫ایسیترحتریتاسےنم ںیہنت آیئ‪،‬تسج ںیمتسکتدورسے اعمل یکتریقحتتایتذتیلتوہ‪،‬تایتسکتےکت‬

‫‪17‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫قلعتمفنمتابتاکاشہبئیھبتوہاورتہیتابترصفرحتریتکتیہتدحمودںیہنتےہہکلب آپت‬
‫یکاینپیجناحملفںیمیھبتاساکایخلراھکاجاتاھت۔ت ت‬
‫آپتےنت‪1999‬ء ںیمت تدنہ اک رفس ایکتاور اس دوران است دن کت اجہعم ارشہیف‬
‫ںیمتایقمتراہ‪ ،‬اہجں الہ ملع ےک اسھت یئکتیملعتیتسشنتوہںیئ۔اِن وتسشنں ےک اوحالت‬
‫ےکنمضںیمتومالانیفنتادمحابصمیحاصبحےتھکلںیہ‪ :‬ت‬
‫”استومعق رپ ااسذتہ اجہعم(ارشہیف) ےک اسھت ںیمتیھب تآپ یکتوسلجمں ںیمتبابت‬
‫رشکیتراہ‪،‬وگتفگےکدوراناپاتسکنےکتہبےساملعےئالہِتنساورداوشنرانِلمت‬
‫ےکقلعتمآپےسوساالتوہےئ۔ رضحتےنرہاکیتیکتوخایبںتیہتایبنترفامںیئ ت‪،‬‬
‫ھبکتااشرے اور انکےیتںیمتیھبتسکتیکتوکیئتاخیمتایبنتںیہنتیک‪،‬تآپ یکتاس ادا ےن مہت‬
‫ولوگںوکتہباتمرثایک“۔(‪)24‬ت ت‬
‫کی‬
‫ہکبج تآپ ےک اصزبحادے ڈارٹک اتممز ادمح دسدیی تاصبح رفامےت ںیہ‪ :‬ہک ا ت‬
‫رمہبتںیمتےنآپیکتابراگہںیمتاکیینساعملاکذرکایکتاوروہذرکاُناعملیکتاشایناشنت‬
‫ںیہنتاھت۔ اِس رپ آپ ےن رفامای‪ :‬ہک سکتاعمل وک اس رطحتایدتںیہنترکےت ۔ ڈارٹک اصبحت‬
‫ےنرعضایکتہکںیمتوتسکتاکوقللقنرکراہوہںہکوہاسرطحےتہکںیہ۔تہیتےننسےکت‬
‫سکاکوقلیھبتلقنںیہنترکاناچےیہ۔ ت‬
‫دعبرضحترشفلمےنرفامای‪ :‬ت‬
‫اسواہعقںیمدوولہپاقلبوغرںیہ۔ ت‬

‫‪18‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫اولت‪:‬سکتاعملاکذرکہشیمہتتبثم وہاناچےیہ۔اُسیکتدنیتدخامتاورااھچویئںتوکوتت‬
‫ذرکایکتاجےئ اگ‪،‬رگمسکتیمکتایتبیعتوکایبنتںیہنترکاناچےیہ۔ہکلبارگوکیئتسکتےکبیعترپت‬
‫علطمیھبوہاجےئوتیھبرپدہوپیشیکاجےئیگ۔ت ت‬
‫دو تم‪ :‬اسب اواقت ااسنن وخد وت سکتےک قلعتم فنمتوسچ ںیہنتراتھک اور ہن یہتاسیت‬
‫املکت اتہک ےہ وج سکتاعمل ےک اقمم ےک القئ ہن وہں۔ اہتبل اینپتیجنتاحملف ںیم تریغت‬
‫ارادتیتوطررپ دورسوںےکانانمبساوقاللقنرک اجاتےہ۔رضحترشفلمےنت‬
‫امکلداانیئتےسانرصفاےنپاصزبحادےتوکہکلبامتماملسمونںوکتہیتدرسدایتےہہکسکت‬
‫اعملدیتاکبجیھبتذرکایکتاجےئ وتہشیمہتاےھچاافلظےستایدتایکتاجےئ۔ویکہکنتدورسوں‬
‫یکتیہکتوہیئتریغتانمبسابوتںوکلقنرکانیھبتالہملعےکویفضتوباکتاورعفنوکدحمودت‬
‫رکاتےہاوراسےسیھبتانچبرضو تریےہ۔ ت‬
‫آجتںیمہترضحت رشف لم یکتریستتےک اس ولہپ وک ہن رصف اانپےن یکتادشت‬
‫رضورتےہ۔ہکلباےساعمرکےنیکیھبتاحتجےہ۔ت ت‬
‫االخصوتیشخایہل‪ :‬ت‬
‫ی تاک ہبلغ راہ ےہ۔ آپ ےن اینپتزدنیگتںیم‬
‫رشفتلم رپ ہشیمہتےس تیشختازید ت‬
‫امتم اامعل اصہحل اور دتنیتدخامت ضحم راضےئ ال تہیتےک ےیلتیکتںیہ‪،‬تیہیتوہج ےہ ہکت‬
‫آپاینپتدنیتدخامتیکتوبقتیلتےکےیلتداعوگرےتہ‪،‬ارگ آپوکوکیئتتمعن یتلمتوتآپرپت‬

‫‪19‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫رگہیتاطریتوہاجات۔ انچہچنتبجت تآپ ےک تخلِ رگج ڈارٹک اتممز ادمح دسدییتاصبح اکت‬
‫اجۃعماالزرھںیمپتایتڈیاکانمہشق(‪)Viva‬اکیمتیبےسانکمہروہاوتاُسوتقآپت‬
‫ےنڈارٹکاصبحےسرفامای‪ :‬ت‬
‫”اہللتاعتیلتےن وج یہمتتاینتتڑبتیتاکیمیبتاطع رفامیئتےہ‪ ،‬یہکتااسیتہن وہ ہک اہمتریت‬
‫اس اک یمتیبتیکتوصرت ںیمتریمتےترمع رھب ےک اامعل اک دبہل داینتںیمتیہتدے دایتیگت‬
‫وہ“۔ ت‬
‫اسرپڈارٹکاصبحرعضزگاروہےئ‪ :‬ت‬
‫”اہللتاعتیلتیکترتمح تہب وعیستےہ‪ ،‬وہ آپ وک داینتاور آرخت ںیمترتہبیتارج اطعت‬
‫رفامےئاگ“۔(‪)25‬ت ت‬
‫ایسرطحآپےناکیدورسےومعقرپرفامای‪ :‬ت‬
‫”ےھجمتڈراتگل ےہ ہک یہکتاہلل اعتیلتےن ریمیتدخامت اک اسرا ارج ےھجم اس داینتںیمت‬
‫یہ تہن دے دایت توہ‪ ،‬اور بج آرخت ںیمت تاس ےک وضحر شیپ توہں وت رحموم ہن رہت‬
‫اجؤں“۔ ت‬
‫ہیےلمجادارکےکآپےنزارواطقرروانرشوعرکدای۔(‪)26‬ت ت‬
‫رشفلمرسااپمیلستوراض‪:‬ت ت‬
‫رشفتلم یکتوپریتزدنیگتمیلستتو راض اک رکیپتنب رک زگری‪،‬تھبکتسکتےن آپوک سکت‬

‫‪20‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫یھبتاعمےلمںیمتاکشتیترکےت ںیہنتدھکی۔اصمبئ و اکتفیلترپ امکل اک ربص رکےن یکت‬

‫اطتق رےتھک ےھتاوررہ احل ںیم تدنی تدخامت ںیم ترصموف رےتہ ۔ آپ ےک ایست‬
‫وفصرپرونشڈاےتلوہےئڈارٹکاتممزادمحدسدییاصبحےتھکلںیہ‪ :‬ت‬
‫”اُںیہنتاینپتالالعج امیبریت”سنیکت“تاک ملع اھت‪،‬نکیلتاِس ےک ابووجد اُن ےک زع م اورت‬
‫یکوکیئتزیچتںیہنتیھت‪،‬تاوہنںت‬
‫وحےلصںیمتکچلںیہنتیھت‪،‬تاُنےکدلودامغںیمتاموییستانم ت‬
‫ےن امیبریتیکتدشت ںیمتیھبتملق و رقاطس ےس انہط ںیہنتوتڑا‪ ،‬احالں ہک ضعب اواقتت‬
‫رحتریتےک دوران ڑبجےتںیمتدشدیتفیلکتترشوع وہ اجتتیھتتبت وھتڑیتدریتےک ےیلت‬
‫ٹیلاجےتایڑبجےہپاہھترھکرکھٹیبترےتہاوروجیہنتدردیکدشتمکوہتدوابرہےنھکلت‬
‫ڑپےنھںیمترصموفوہاجےت۔مہاُنیکتذاتںیمتامکلاکربص‪،‬طبضاوروحہلصدتھکیت‬
‫رےہ‪ ،‬ضعب اواقت رات ںیم تاُن یک تآھکن لھک تاجت توت ووض رکےک رتہمج رقآن ںیمت‬
‫وغشمل وہاجےت‪ ،‬وج اُوہنں ےن اینپتوبضمط وقت ارادتیتاور اہلل اعتیلتیکتوتقیفتےست‬
‫لمکم رک یلتاھت۔ ادمحلاہللتہیترتہمج ”أنوار الرفقان فی ترجمة معانی الرقآن“ےک انم‬
‫ےسونجری‪2015‬ءںیماشعئوہاکچےہ“۔(‪ )27‬ت‬
‫رشفلمےنبجآرخیرمعںیمزابنےکےبدحانزکاورفیلکت ِدہآرپتنشیت‬
‫یکتوہجےسدرسودترسیتےس انکرہشکترکیلت‪،‬اوراسےکدعب رقآنیجمتاکرتہمجلمکمت‬
‫ایک ت‪،‬وتاکیدناوہنںےنوخشوگارومڈںیمرفامای‪ :‬ت‬

‫‪21‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫”ارگتریمیتزابنیکتوقتوگاییئتوپریترطحاحبلوہتت‪،‬وتاشدیتںیمتسکتاوردتنیتاکمت‬
‫ںیمترصموف وہات‪،‬اورتویںترتہمجرقآنےک ےیلتوفقہن وہاپاتےسیجتہکابوہں‪،‬تہیت‬
‫یبنرتمحﷺتےکیفطتاہللاعتیلاکاخصلضفورکمےہ“۔(‪)28‬ت ت‬
‫رشفتلمیکتریستتاکتہیتولہپآجےکابلط‪،‬املع اورنیغلبمتےک ےیلترولامڈل یکت‬
‫تیثیحتراتھکےہہکااسنن سکتیھبتفیلکتتایتتبیصمتںیمترگاتفروہ‪،‬رگماےنپرفضبصنمت‬
‫اوردختمدیتےکاکمےس ھبکتےھچیپتہنےٹہ‪،‬ہکلبسجاحل ںیمتوہوجرکاتکسےہہمہ‬
‫نت اُس ںیم توغشمل رےہ تاو تر ترفوغ ملع دی تےک ےیل تآرخی تاسسن کت اینپ تامتمت‬
‫الصںیتیحترصفرکے۔ارگسکتاکیتتہجےسدنیتدخامتےکذراعئسیمتہنوہںوتت‬
‫دورسےذراعئوکاانپےئ۔اتہکاُسیکزدنیگاکوکیئتیھبدنایہحملاضعئہناجےئ۔ت ت‬
‫رفوغروضایتںیمترکدار‪:‬ت ت‬
‫ِت‬
‫رضحتترشف لم ےن رفوغ روضایتتںیمتیھبتامہ رکدار ادا ایکت‪،‬وہ رشوع ےست‬
‫یہترمزکیتسلجم راض‪ ،‬الوہر ےسیجتٹیلپتافرم ےس واہتسب رےہ‪ ،‬آپ اُن اویلتاملعےئت‬
‫الہتنسںیمتےساکیتںیہتوھنجںےناپاتسکنںیمتااممالہ تنسااشلہادمحراضاخں‬
‫رۃمحتاہللہیلعتیکتتیصخشتوکاعتمرفرکواےنتںیمتوعیستامیپےنترپ دخامترس ااجنمدںی۔‬
‫رفوغ روضایتتےک ہلسلس ںیمتآپ یکتدخامت وصختیصتےکاسھت اپچن اہجت رپت‬
‫لمتشمںیہ۔ ت‬

‫‪22‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫ل‪ :‬اامم الہ تنس اور آپ ےک التذمہ و افلخ ےک اعترف اوراُن یکتدنیتدخامتت‬
‫او ت‬
‫رپیئکبتک‪،‬راسلئ‪،‬اقمالتواضمنیمرپسدملقےیکت۔ہکلباےنپیملقرفساکآاغز”ایدایلعت‬
‫رضحت“ھکلرکیہایکتاھت۔ت ت‬
‫دو تم‪:‬دیسیتایلعترضحتےک یئکتراسلئاک اردورتہمجایک‪،‬تاور ضعبراسلئرپ اینپت‬
‫رگاںدقردقتامیتتھکلرکاشعئرکواای ت۔ ت‬
‫وسم‪:‬دحمثبلییرپاکمرکےنواولںےکاسھتیملعویملقتاعتونایک۔ت ت‬
‫اہچر تم‪ :‬افلض بلیی ترپ اکم رکےن واےل اداروں یک ترسرپیتس تیک‪،‬تنج ںیم تراضت‬
‫اڈیکیم ت‪،‬الوہررسرہفتسےہ۔ت ت‬
‫جنپ‪:‬وعاماوراملعوک دجمددیتولمیکتتیصخشتےساعتمرفرکواےنےکےیلتویمت‬
‫ت‬
‫راض انمےن یکترطح ڈایل ت‪ ،‬تزینتآپ یہتیکتوکوششں ےس رہیتوپرزہارہ اور وکچال یسیج‬
‫انوماقفاحالترےنھکوایلرسزنیمرپیلہپدہعفویمتراضانماییگت۔(‪)29‬ت ت‬
‫رشفلماکرحترییتدیمانتںیمالہتنسرپااسحن‪ :‬ت‬
‫رشفلمالعہمدمحمدبعامیکحلترشفاقد تریتےننجدووبعشںںیمتزایدہتدخامتت‬
‫رسااجنمدیتںیہتوہدترسیتاورینصتتںیہ۔یفینصتتدیمانتںیمتآپےننجاہجترپت‬
‫اینپتدخامت شیپتیکتںیہ‪،‬تاُس اک ارث وپریتداینےئتالہ تنس رپ اظرہ وہا۔ اورالہ تنست‬
‫ںیمتآج ینصتتو اتفیلتیکتوج اہبرتدےنھکیتوک لم ریہتےہ اس ےک ےھچیپرضحتترشف‬

‫‪23‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫لمیکتاناقلبرفاومشاکوںیشتںیہ۔اسدیمانتںیمتآپیکتدخامتوکدتھکیتوہےئت‬
‫اعمرصیتےن ےلھک دلےس ارتعاف ایکتےہ۔ اورآپوک نسحم الہ تنس ےک بقل ےس‬
‫ایدتایک۔ ںیمتبج اس بقل رپ وغر رکات وہں وت ےھجم اس ںیمتوکیئتابمہغل رظن ںیہنتآات‪،‬ت‬
‫آپچسںیمنسحمالہتنسےھت۔ ت‬
‫آپتےن ینصتتو اتفیلتوک اتکیتنشم ےک وطر رپ یلتاھت اور اس نشم ںیمتڑبیتدحت‬
‫کت اکیمب توہےئ۔ ہن رصف وخد اھکل‪ ،‬ہکلب وپری تداینےئ تالہ تنس وک اس رطفت‬
‫وتمہجایک‪،‬ترحتریتیکتاتیمہتےسدورسوںوکآاگہایک‪،‬تاوراںیہنتےنھکلرپآامدہایک۔ےنھکلواولںت‬
‫یکتوحہلص ازفایئتیک‪،‬تاُن ےک ےیلتوموضاعت اک ااختنب ایک‪،‬تاور ےھکل وہےئ وک اشعئ یھبت‬
‫رکواای ت۔ ت‬
‫رحتریرپدقرت‪ :‬ت‬
‫اہللاعتیلتےنرشفلموکرحتریترپامکلدرےجیکتدقرتاطعیکتیھت۔دترسیتاورت‬
‫اطختبیسیجرصموایفتتےکابووجدتہبیساتکںیبتںیھکل۔آپےکرحترییتوفصرپت‬
‫رونشڈاےتلوہےئڈارٹکاتممزادمحدسدییاصبحےتھکلںیہ‪:‬ت ت‬
‫”فالعلماء المدرسون عموما اليقدرون علی التصنيف و التأليف نظرا‬
‫لالشتغال الشديد بالتعليم‪ ،‬اال أن اليشخ محمد عبدالحکيم رشف القادری‬
‫استطاع أن ر‬
‫يحِّض دروسه و يصنف‪ ،‬ويؤلف‪ ،‬ويترجم الکتب من العربية‬

‫‪24‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫والفارسية إلی األردوية“‪)30(.‬ت ت‬

‫”اعم توطر رپ دتري ےس واہتسب املع میلعت تںیم تتہب زایدہ توغشمتیل تیک توہج ےس‬
‫ینصتتو اتفیلترپدقرتںیہنترےتھک ‪،‬رگم خیشتدمحم دمحمدبعامیکحلترشف اقد تریتاس ابتت‬
‫یکااطتستعرےتھکےھتہکوہاےنپدروسیتتررکںیتاوراسھتینصتواتفیلاوررعیبت‬
‫وافریساتکوبںےکاردورتاتمجتیھبرکںی“۔ت ت‬
‫رشفلمدیمانترحترییکرطفویکںتآےئ؟ت ت‬
‫رحترییتدیمانتںیمترضحت رشفلمیکتدخامتوکمہااصتخر ےکاسھتفلتخمت‬
‫اہجتےکذ ترعیتاجےننیکتوکششرکےتںیہ۔رگماسےسےلہپاکیتوسالاکوجابت‬
‫اجانن الزمےہہکآرخ وہوکن ےس رحماکتاوروعالمےھت‪،‬نجیکتوہجےسآپےنملقت‬
‫ےک اسھت ہن رصف اانپ قلعت اوتسار ایک‪ ،‬تہکلب آپ رمع رھب دورسوں وک یھب تاس رطفت‬
‫ر تابغرکےترےہ۔اس نمض ںیمتںیمہتزایدہتگت ودورکےن یکترضورتںیہنت‪،‬ویکہکنت‬
‫یےہ۔ت ت‬
‫آپےنوخدیہاسرپرونشڈالد ت‬
‫نجتدونں آپاجہعمادمادتہیتدنبتایلترشفیتںیمتلیصحتتملع ںیمتوغشملےھتآپت‬
‫دنبیترقمریکتقتریتینستسجںیمتوہاینپتامجتعےکیفینصتتاکمونگارک‬
‫ےنواہںاکیتدوی ت‬
‫الہ تنس وک دیقنتتاک اشنہن انب راہ اھت۔اُس یکتقتریتاک رضحت رشف لم رپ تہب رہگا ارثت‬
‫وہا‪،‬سجےنآپوکاِسدیمانتںیمھچکرکزگرےناکذجہبدای۔رفامےتںیہ ت‪ :‬ت‬

‫‪25‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫”ہیتاکیتدشدیترضبیھتتسجیکتوچٹوکںیمتےندلیکترہگایئتےسوسحمسایکتاورت‬
‫ہیہتایکہکینصتتوااشتعےکدیمانںیموجھچکوہاکسرضوررکوںاگ“۔(‪)31‬ت ت‬
‫اکیتدورسےاقممرپ اسہلسلسںیمتاملعےئالہ تنسیکتاصتفینتےک رظنم اعمت‬
‫رپہنآےنےکاابسباورووجاہترپرونشڈاےنلےکدعبرفامےتںیہ ت‪ :‬ت‬
‫”ےھجمتسجزیچتےنوشتشیتںیمتالتبمایک‪،‬توہتہیتیھتتہکامہرےاملعیکترگادقنراصتفینت‬
‫اور رہ ملع و نف رپ شہہ اپروں یکتااشتع اک وکیئتاخص ااظتنم ںیہنتاھت۔ اول وت تہب یست‬
‫یتمیقترحتریاتتیکتااشتعیہتہنوہیکس‪،‬تاوروجزویرتعبطےسآراہتسوہںیئتیھبتیہستوتاکیت‬
‫دواڈینشیتےک دعب انایبتوہ ںیئگ۔اس وصرتاحل ےک دعب (‪)32‬ریمےتادنر ذجہبت‬
‫دیپاتوہا ہک اہلل اعتیلتےن اچاہ وت وخد یھبتوج ھچک وہ اکس وھکلں اگ‪ ،‬اور املعےئ الہ تنس یکت‬
‫یتمیقاوراندروانایباصتفینتیھبرظنماعمرپالےنیکتوکششرکوںاگ“۔(‪)33‬ت ت‬
‫یملقدخامتاکدارئہ‪ :‬ت‬
‫رشفلماکینصتتواتفیلتیکرطفوتمہجوہےنےکاابسبوکمہزگہتشوطسرت‬
‫ںیمتایبنترک ےکچ ںیہ۔ سج ےس اظرہ وہات ےہ ہک اس دیمانتںیمتآپ ےک دو دصقمت‬
‫ےھت۔ ت‬
‫ل‪:‬الہتنسےکٹیلپافرمےسوخدانھکل۔ت ت‬
‫او ت‬
‫دو تم‪:‬املعالہتنسیکانایبوامہاصتفینیکااشتعرکان۔ت ت‬

‫‪26‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫رگم تبج مہ رشف لم یک تزدنیگ تاک اطمہعل رکےت ںیہ ت‪ ،‬وت ںیمہ تاس ںیم تاکیفت‬
‫وتعسدھکییئتدیتیتےہ۔ انچہچناس نمضںیمتآپےنوج ذراعئاوررطتہقیتاکر اانپےئت‬
‫وہدرجذلیںیہ‪:‬ت ت‬
‫‪.1‬لقتسماصتفینواقمالت ت‪ :‬ت‬
‫رشف تلم ےن وگانں وگ وموضاعت رپ وج بتک‪ ،‬اقمالت و اضمنیم تینصت توت‬
‫اتفیلتےیکںیہ‪،‬اُنتیکتدعتادمکو شیبت‪300‬تےہ‪،‬وجہک رعیب‪،‬تافریستاوراردوزابنںیمت‬
‫ںیہ‪،‬تاُن ںیمتلقتسم اصتفین‪،‬تاقمالت ‪،‬رتامج اور وحایشتاشلم ںیہ۔ آپ ےک ضعب‬
‫ےس اقمالت و اضمنیمتوک سکتاتکیتونعان ےک تحت عمج رکےک اکیتاتکب ےک وطر رپت‬
‫یھباشعئایکتیگےہ۔ےسیج‪”:‬ونرونررہچے“اور”وتمظعںےکاپابسن“۔ ت‬
‫‪.2‬دقمےماورشیپظفل‪ :‬ت‬
‫رشف تلم ےن اہجں لقتسم اھکل ےہ‪ ،‬وںیہ تآپ ےن درگی تاملعےئ الہ تنس یکت‬
‫بتکرپدقمےم‪،‬شیپظفلاوراقترظیتیھبھکلتںیہ‪،‬ایسیاتکوبںیکدعتاد‪200‬ےسزادئت‬
‫ےہ۔ نج ںیمتےست‪187‬تاتکوبں ےک اامسء رتحمم دمحم دبعااتسلر اطرہ ےناینپتینصت‪:‬‬
‫”نسحم اتنسلہ “ںیمتونگاےئ ںیہ۔ آپ ےن نجتاتکوبں رپ دقمےم ےھکل اُن ںیمتےست‬
‫ضعبدقمامتاےنپوموضعرپاجعموامعنازجاوراسلئیکتتیثیحرےتھکںیہ۔ ت‬
‫آپےندورسوںیکتاتکوبں رپ وج اقترظیتو شیپتظفل ےھکل ںیہتارگ وہ ہن ےتھکل اوراسرات‬

‫‪27‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫وتق اانپ لقتسم اکم رکےت وت مک ےس مک اکیتدرنج اتکںیبتوت آپ زمدیتھکل ےتکس ےھت‪ ،‬رگمت‬
‫دورسوںےکےیلتوتقیکترقابینتاکااثیرترصفاسےیلتاھتہک امجتعںیمتےنھکلواےل‬
‫زایدہتےس زایدہتاسےنمتآںیئ۔ اور ایستااثیرتاک ہجیتنتاھت ہک آپ یکتزدنیگتےک آرخیتدست‬
‫اسولںںیموصختیصےکاسھتالہتنسیکترطفےسوجیھبامہاتکباشعئوہت‪،‬ت‬
‫اُسرپآپاکادتباہیئ‪،‬تقتظیتایتاترثاترضوروہےت۔اورتہب یستاتکںیبتایسیتیھبتںیہت‬
‫نجوکانرشیےنرصفآپیکتقتظییکوہجےسعبطایکتےہ۔ت ت‬
‫رشفتلم اکتہیتلمع ااصرغ ونازیترپ دالتل رکاتےہ اوردورسوںےک ےیلتاقلبت‬
‫دیلقتتےہ‪،‬ڑبوںےکدنچاافلظ ہنرصفوھچوٹںیکتوحہلصازفایئتاکببسےتنبںیہت‪،‬تہکلبت‬
‫اُناکاھکلوہااسےنمیھبتآاتےہاوراُنںیمزمدیےنھکلاکوحہلصدیپاوہاتےہ۔ت ت‬
‫نیفنصمیکوحہلصازفایئ ت‪ :‬ت‬
‫رشفتلم یکتاعدت ابمرہک یھتتہک آپ ااھچ ےنھکل واولں یکتوحہلص ازفایئترکےت ‪،‬ت‬
‫اوراسےکےیلتہیترضو تریتںیہنتاھتہکفنصمےنآپےسراہطبایکتوہ‪،‬ہکلببجآپت‬
‫سکیکتوکیئدمعہاتکبآت ت‪،‬وتوخدیہاسباواقتاُسیکوحہلصازفایئےک‬
‫ےکاطمہعلںیم ت‬
‫ےیلتاسیکترطفوتکمبرواہنرکتدےتیتاوراتکبیکترعتفیترکےت‪،‬اتہکفنصم اےنپت‬
‫ےنھکلاکرفساجریرےھک۔اتسیتیہارفادںیمےساکیڈارٹکاحظفدمحمدعساہللیھبتںیہ‪،‬اِنت‬
‫یکتاکیتاتکب ”بح روسلتﷺتاوراحصہب رکام“ (اظمرہ تبحم) عبط وہیئ‪،‬توت رشفت‬

‫‪28‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫لم ےن ان یکترطف وتکمب ھکل رک وحہلص ازفایئتیکتاور داعؤںتےس ونازا۔ وموصفت‬

‫رفامےتںیہ ت‪ :‬ت‬
‫”ابلکل تریغ توتمعق وطر رپ اےنپ انم بج رضحت اک تہی توتکمب دھکی توت رکشت ےکت‬
‫ذجابتےسدلرھبیگ‪،‬تاوردریتکتوحمریحتتراہہکآجوکن سکتادینتےساعمرصاکملقر‬
‫ےکےیلاےنتڑبےنپاورتمظعرکداراوروعیستالط رریفتاکاظمرہہرکاتےہ“۔(‪)34‬ت ت‬
‫درگیاملعوکےنھکلیکرتبیغ‪ :‬ت‬
‫رشف تلم ہن رصف وخد ےتھکل ےھت‪ ،‬ہکلب درگی تاملعےئ الہ تنس وک یھب تےنھکل رپت‬
‫ااھبرےت‪ ،‬اس رپ ںیمترصف اتکیتاثمل شیپترکوں اگ۔خیشتادحلثیتالعہم الغم روسلت‬
‫دیعسیتےن رشواحت دحثیتاورافتریستےک ذ ترہعیتاتمتوک وج یقیقحتترٹلرچیتاطع ایکتےہ‪،‬ت‬
‫اس ےک الص رحمک رشف لم یہ تںیہ۔ آپ العہم تدیعستی توک ےنھکل رپ لسلسم زورت‬
‫دےتیرےتہےھت۔انچہچنالعہمدیعسیرفامےتںیہ ت‪ :‬ت‬
‫”وہتوخد یھبتوحایشتاور رشوح ےتھکل ےھت اور دورسے املعء اتنسلہ وک یھبتےنھکل یکت‬
‫رتبیغتدےتیتےھتہکآپدیمانتلمعںیمتآںیئتاوردنمشیکتاکللراکرھبوپروجابدںیت‪،‬ت‬
‫اوہنں ےن ااتسذ ااملعلء ومالان دمحم ارشف ایسولی ت(رۃمح تاہلل ہیلع ت) ےس ہہک رک”وکرثت‬
‫اریخلاتت“وھکلایئت‪،‬تاور اس اناکرہ ریقفتوک یھبتزیمہمت(وچٹ) اگلےت رےتہ ےھت اور ےتہک‬
‫ےھتہکارگآپویںںیہنتںیھکلتےگوتںیمآپوکرایٹلئدےرکوھکلاؤںاگ“۔(‪)35‬ت ت‬

‫‪29‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫ابلطوکرحتریتیکرتغيب‪ :‬ت‬
‫ڑپاھیئتںیمترتہبیتاور وبضمطتالےن ےک ےیلتوسیتوت رشف لمتہیتوجتزیترکےتت‬
‫ےھت ہک ابلط ہن وت اسمدج ںیمتاامتم رکںیتاور ہن یہتولوگں ےک رھگوں ںیمتمتخ ڑپےنھت‬
‫اجںیئت۔ (‪)36‬رگمرحتریتیکتاتیمہتےکشیپترظنآپاسابتوکدنسپرکےتےھتہکابلطت‬
‫وک ینصتتو اتفیلتیکترطف وتمتہجتایکتاجےئ اور اس ہلسلس ںیمتان یکترحترییتیقشمت‬
‫یھبترکوایئتاجںیئتاور بج وہ ھچک ےنھکل ےک اقلب وہ اجںیئتوت اںیہنتذنہ دایتاجےئ ہک وہت‬
‫روزاہنیکتاینبدترپھچکہنھچکرضورںیھکل‪،‬تاچےہدنچرطسںیتیہتوہں‪،‬اِسرطحوہروزاہن‬
‫یکدنچرطسںیاکیدناتکبنباجےئیگ۔(‪)37‬ت ت‬
‫ہبتکماقد ترہیاکایقم‪ :‬ت‬
‫الہتتنس ںیمتااشیتعترسرگویمںتوک زیتترکےن ےک ےل رشف لم ےن اینپتدحمودت‬
‫آدمینتےساکیتہبتکماقمئایکتاورواہںےستہبیستانایبتبتکیکتااشتعیک‪،‬تآپےنت‬
‫ہیتہبتکمیتفمتدمحمدبعاویقلمتزہارویتاورومالاندمحماشنماتشبوصقرتیتےکاعتونےس اقمئ‬
‫ایکتاھت وج ادتبا ںیمتاجہعم اظنہیمتروضہی‪،‬تالوہر ںیمتواعق اھت۔ (ت‪)38‬رھپ دعبںیمتدرابرت‬
‫امرٹیک تلقتنم رک دای تیگت‪ ،‬تاس ہبتکم ےس اشعئ وہےن وایل تبتک یک ترپوف رڈیگن تاورت‬
‫ابطتعکتےکامتمرمالحںیموخداھبگدوڑرکےتاوروبطمہعبتکاےنپاسلکیئرپت‬
‫الدرکہبتکماقد ترہیےلرکآےت۔(‪ )39‬ت‬

‫‪30‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫رشفتلم یکتان اکووشں اک ہجیتنتےہ ہکتالہ تنس ےک اپس آج ویسیبںتادارےت‬

‫ااشیتعرسرگویمںںیمرصموفںیہ۔ ت‬
‫رحترییاکمںیمدورسوںیکاعموتن‪ :‬ت‬
‫رشتفِلمےسرحترییاکمںیماعموتنےکےیلتوکیئیھبتصلخمراہطبرکاتوتآپت‬
‫تحاالاکمناسیکدمدرضوررکےت‪،‬ومادیکاشندنیہرکےت‪،‬سکتاکمےکصخشےسراہطبت‬
‫رکوادےتیتایترھپاےنپاواقتںیمتےساٹمئاکنلرکوخداعموتنرکےت۔اِسہلسلسںیمت‬
‫وسیتوت آپ یکتریستتےس یئکتاثمںیلتشیپتیکتاج یتکستںیہت‪،‬تنکیلتااصتخر ےک شیپترظنت‬
‫ںیمترصف رپورسیفتوخردیشتادمح دیعسیتاصبح ےک اقمےل اک ذرک رکان اچوہں اگ‪ ،‬وجت‬
‫اوہنں ےن ”رکفمِ لم‪ِ ،‬‬
‫رشف اتنسلہ رضحت العہم دمحم دبعامیکحلترشف اقد تریتہیلعت‬
‫ارلہمح (دنچ الماقیتتاور امہتای تدںی)“ ےک انم ےس اھکل ےہ۔ (‪)40‬اِس اقمےل ںیمت‬
‫اوہنںےنرشفلمےسالماقوتںاوریملعتاکومںںیمتاُنیکترطفےسےنلمواےل‬
‫یملعاعتونوکیصفتےسایبنتایکےہ۔ت ت‬
‫رپورسیف تدیعسی تاصبح ےن اامم الہ تنس ااشلہ ادمح راض اخن بلیی تےک‬
‫راسہل”الصمصام علی مشکک فی آية علوم االرحاماور برکات االمداد آلھل‬
‫االستمداد ت“ تاک ارگن تزییترتہمج ایکاورتاس ہلسلس ںیمتدیسیتایلعترضحت ےک راسلئت‬
‫ںیمتوموجد ضعب لکشم اافلظ یکتمیہفتتےک ےیلترشفتلم ےستراہطبتایک۔ رشف لمت‬

‫‪31‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫ےن اس اکم ےک ےیلت تسج رطح یملع تاعتون ایکت ت‪ ،‬تاور رپورسیفت تدیعسی تاصبح ےنت‬
‫راسلئ یکتیحصتتو رتہمج رپ وج تنحم یکت‪ ،‬اس ےک دعب راض افؤڈننشیتےن ایہنتےک اکم وکت‬
‫یروضہیت“ںیمتوموجداندوراسلئیکابوصخلصیحصتاکاامتہمایک۔ت ت‬
‫اسےنمرھک”اتفو ت‬
‫رپورسیفدیعسیاصبحاقمےلےکآرخںیمےتھکلںیہ‪:‬ت ت‬
‫”ہیتازعازیھبترضحترشفلمہیلعتارلۃمحتوکاجاتےہہکاوھنںےنسجتبحموت‬
‫تقفش ےس ریمےتاسھت باتؤ ایکت‪،‬تروضایتتےک وحاےل ےس اس اک ہجیتنتویںتیھبت‬
‫یظنت‬
‫اسےنم آای تہک ںیم تےن یکلم تحطس رپ اس یک تاالصح ےک ےیل توسانچ رشوع ایک تاور ت‬
‫ادملارساکوہوبرڈوجدورہدحتثیتےکہبلطتےکےیلتوموضاعتوجتریترکاتےہاوراست‬
‫ےک ےیل تادتبایئت ترامنہ اوصل رمبت رکات ےہ اس ںیمت تہی تابت وظنمر وہیئ تہک اُنت‬
‫اقمالتںیمتریمےتاایتخرترکدہرطےقیتےکاطمقب”اتفویتروضتہی“ترپاکموکزمدیتآےگت‬
‫ڑباھایتاجےئ۔ ذہلا اس مسق ےک وموضاعت زگہتش دنچ اسولں ےس اشلم ےیکتاجےنت‬
‫ےگلتںیہت۔ اور یظنتتادملراس ےک وہ الضفء وہنجں ےن ان وموضاعت وک اایتخرتایکتاورت‬
‫اسرپاقمہلیترتایکاںیہنتاسجہناکملعوہیگتےہہکےسیکاکموکآےگڑباھایاجاتکسےہ“۔ ت‬
‫رحتيريدخامتتےکےئلوموضاعتاکااختنب‪ :‬ت‬
‫رشفتلم ےن الہ تنس ےک ٹیلپتافرمےس یملعت‪،‬یقیقحتتاور ریمعتیترٹلرچیتوک اعمت‬
‫رکےن ےک ےیلتاہجں ذموکرہ ابال اہجت رپ اکم ایکت‪ ،‬وںیہتآپ ےن اینپتفلتخم رحتریوںت‬

‫‪32‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫اور ارٹنوویزتںیمتوموضاعت اک ااختنب یھبتایکتےہ اور ونوجان املع وک اُن وموضاعت رپت‬
‫ےنھکلیکترطفوتمہجایک‪،‬تنجتیکتامہریتوقماورلموکاحتجےہ۔اسہلسلسںیمتآپت‬
‫اکیہگجےتھکلںیہ‪ :‬ت‬
‫”آجتےکدورںیمتانھکلاوروہیھبتسکتیملعتوموضعرپاوراعاملہنادنازںیمتتہبڑبات‬
‫اجمدہہہکلباہجدےہ۔امہرےاملعءاولوتاطختباورایستسوکیہاایتخررکےتںیہ۔وج‬
‫رضحات ےنھکل یکترطف وتہج دتےتیتںیہتوہتایتوت وظع اور قتریتےک ونعان رپ اخہم رفاسیئت‬
‫رکےت ںیہ ت‪ ،‬تویکتہکنتامہرے اہں امگن یہتاس مسق ےک رٹلرچیتیکتےہ ‪،‬تایترھپ ان االتخیفت‬
‫وموضاعت رپ عبط آزامیئترکےت ںیہ‪،‬تنج رپ ےلہپ یہتتہب ھچک اھکل اج اکچ ےہ ۔ وہان وتتہیت‬
‫اچےیہتہک ےلہپ ےسھکلتوہیئتاتکوبں یکتااشتع رکےک اس ونع یکترضورت وپریترکت‬
‫یاجےئاورزمدیےنھکلےکےیلتےئنوموضاعتوجتزیتےیکاجںیئت۔ ت‬
‫د ت‬
‫استوتق ارابب ملع و داشن وک نج وموضاعت رپ ملق ااھٹان اچےیہت‪،‬اُن اک رصتخم است‬
‫اخہکہیےہ ت‪ :‬ت‬
‫‪.1‬دیتاالسمیکتاینبدتیتمیلعتتتترصتخماورآاسنزابنںیمتشیپتیکتاجںیئ۔ادناز ایبنت‬
‫اانت ؤمرث اور وقعمل وہ ہک اقرنیئتوک الیپترکے۔ الدتینی‪،‬تارتشاتیک‪،‬ترمزاتیئتاورت‬
‫رشتسمنیقتیکتاغلیرتاینتتزیتتےہہکےبامشرذونہںوکوکشکواہبشتںیمتالتبمرکےک دیت‬
‫نیتمتےس بزگہتش رک ریہتےہ ‪ ،‬املسمن ونوجاونں ےک ذونہں وک نئمطم رکان‪ ،‬وتق یک‬

‫‪33‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫امہرتیرضورتےہ۔ت ت‬
‫‪.2‬رقآنیکریسفتاوردحثیاپکیکرشحرپاکمرکاناہنتیترضو تریےہ۔ ت‬
‫یاالسمےکفلتخمادواروکیحصترکفاورااقتعدیالسیتمےکاسھتشیپرکان۔ت ت‬
‫‪.3‬اتر ت‬
‫‪.4‬وکسلاوراکجلےکاصنبےکاطمقبادمادتیبتکرمبترکان۔ ت‬
‫‪.5‬وچبں یکتذینہتحطس ےک اطمقب دپسچل رٹلرچیتیترترکان‪ ،‬وج اںیہنتاالسم وجش اور وولہل‬
‫اطعرکے۔ت ت‬
‫‪.6‬اطمہعل اپاتسکن ےک ونعان رپ ایسیتاتکںیبتانھکل وج کلم اپاتسکن یکتیچستتبحم ےس آانشت‬
‫رکان۔ ت‬
‫‪.7‬االسیمتاظنمیکتاتیمہتاوراسےکوفادئوکاتسیتدشکلادناز ںیمتشیپترکانہکوپریتوقمت‬
‫اظنممصطفےےکافنذرپدحتموہاجےئ۔ ت‬
‫‪.8‬درساظنیمیکدجدیرشوحاوروحایشانھکل‪،‬نجےسہبلطےکیملعذوقںیمرتیقوہ۔ت ت‬
‫ااسیترٹلرچیتیترترکانسجےس اقعدئیکتدریتستےک اسھت اسھتلمع یکتاتیمہتااجرگوہ‪،‬ت‬
‫ویکہکنتااسننیکتدنیتزدنیگتوکارگاتکیترپدنہرقار دایتاجےئ وتدیقعہتاورلمعاس ےکدورَپت‬
‫وہںےگ‪،‬اوراظرہےہاکیرَپےکاسھترپوازاکوصتریھبتںیہنایکاجاتکس“۔(‪)41‬ت ت‬
‫اصتفینواتافیلت‪ :‬ت‬
‫رشفتلم العہم دبعامیکحل ترشف اقد تریتےن اےنپ ےھچیپتوج یملقترسامہیتوھچڑا ےہت‬

‫‪34‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫انںیمےسضعببتکےکاامسدرجذلیںیہ‪:‬ت ت‬
‫• انوار الرفقان فی ترجمة معانی الرقآن ت‬
‫• من عقائد اہل السنة‬
‫• غاية االحتياط فی جواز حيلة االسقاط ت‬
‫• الجواھر الغالية من االسانيد العالية‬
‫تنسلہ ت‬
‫ت‬ ‫• ذترکہااکبا‬
‫• ایدایلعرضحت ت‬
‫• ونرونررہچےت ت‬
‫• وتمظعںےکاپابسںت ت‬
‫• افلخءااممادمحراضت ت‬
‫• وساحنرساجااہقفل ت‬
‫• ادنریھےےسااجےلکتت ت‬
‫• ےشیشےکرھگت ت‬
‫• االسیماقعدئ ت‬
‫• اربللیہیاکیقیقحتودیقنتیاجزئہ(ذموکرهابالدوونںبتکاکومجمہع) ت‬
‫• اقمالتریستبیطت ت‬

‫‪35‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫• آہنیئرشف(قتیاتاوردقمامتاکومجمہع)ت ت‬
‫• اقمالتروضہی ت‬
‫• دقمامتروضہی ت‬
‫• دخاوکایدرکیپرےت ت‬
‫• صیخلتاہبررشتعی ت‬
‫• اقعدئورظنایت ت‬
‫• اعمرفاامماوبہفینح ت‬
‫• اعملتااممرابین ت‬
‫• اہجدااغفاتسنندررظناملعءالہتنساپاتسکنت ت‬
‫وحایشںیم‪ :‬ت‬
‫• المرضاۃ حاشية المرقاۃ(وبطمہع)ت ت‬
‫• اقیضابمرکرشحملساولعلم(ریغوبطمہع)ت ت‬
‫• احہیشوطمل(ریغتوبطمہع)ت ت‬
‫• دمحاہللرشحملساولعلم(ریغوبطمہع)ت ت‬
‫• احہیشریمزادہاومراعہم(ریغتوبطمہع)ت ت‬
‫•احہیشذبیمی(ریغتوبطمہع)ت ت‬

‫‪36‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫• احہیشدصرا(ریغوبطمہع)ت ت‬
‫• احہیشرکامیتدعسی(وبطمہع)ت ت‬
‫• احہیشوحنریم(وبطمہع)ت ت‬
‫• احہیشہفحتاصنحئ(وبطمہع)ت ت‬
‫• احہیشدباعئوظنمم(وبطمہع)ت ت‬
‫• احہیشانمقح(وبطمہع)ت ت‬
‫رتامجںیم‪:‬ت ت‬
‫• اشعة اللمعات‪،‬دلج‪ 7،6،5،4‬ت‬
‫• مطالع المرسات رشح دالئل الخیرات‬
‫• الجزء المفقود من المصنف عبدالرزاق‬
‫• کشف النور عن اصحاب القبور‬
‫• رشح الحقوق لرطح العقوق‬
‫• تنوير االبصار‬
‫• تحقيق الفتوی فی ابطال الطغوی‬
‫• ادلة اھل السنة والجماعة‬
‫• من نفحات الخلود‬

‫‪37‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫• من رشحات الخلود‬
‫• من نسمات الخلود‬
‫• ھل نحتفل‬
‫• مسائل حولھا النقاش و الجدل‬
‫• الرشف الموبد آلل محمد ﷺ‬
‫• تحصيل التعرف فی معرفة الفقه والتصوف‬
‫• مصباح الظالم فی المستغيثین بخیر األنام ﷺ‬
‫• الحزب األعظم ووالورد األفخم للمال علی القاری‬
‫• دروداغتسمث ت‬
‫رشفلمےکدوامہوخاب‪ :‬ت‬
‫ِ‬
‫رشفتلم العہم دبعامیکحلترشف اقد تریتےن ہشیمہتالہ تنس یکترتیقتاور رتہبیت‬
‫ےکےیلتفلتخموصنمےبانبےئ‪،‬آپیکتہمہتہجتیصخشتےنوتسیوتزدنیگںیمتتہبت‬
‫ےس اکرانےم رس ااجنم دےیئتںیہ‪،‬تاہتبل آپ اےنپ دو ادوھرے وخاب ےل رک اس داین‬
‫ےسےلچےگنجوکابوپرارکانآپےکیبسنورواحینوٹیبںیکذہمدارتیےہ۔ت ت‬
‫ل‪ :‬آپ ےنتہیتابت دشت ےس وسحمس یکتیھتتہک ضعبتووجاہت یکتانب رپ الہت‬
‫او ت‬
‫تنس ےک دمارس ےس ہنہک قشم دمریس تیتترتںیہن توہ رےہ اورتہیتوصرت احل دتنیت‬

‫‪38‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫دمارسیکتاقبےکےیلتاکیتتہبڑباجنلیچتےہ۔ ذہلاآپاکیتاتسیتادارےےکایقمتیکت‬
‫رضورت وسحمس رکےت ےھت سج اک دہف تہی توہ ہک وہ درس اظنیم تےک افرغ الیصحتلت‬
‫افض تل تینت توک وطبر دمریس تیترت ترکے اور اںیہنت تفلتخم ولعم و ونفن ںیمت تاصصختتت‬
‫رکواےئاجںیئ۔ ت‬
‫دو تم‪ :‬آپےنوسحمسرک یلتاھت ہکالہتنسقیقحتتو ااشتعےکدیمانتںیمتتہبت‬
‫ےھچیپتےہ ‪ ،‬اس ےیلترضوت اس ارم یکتےہ ہک اکیتااسیتادارہ اقمئ ایکتاجےئ وج ونتمعت‬
‫رعضیتامیپےنترپیقیقحتتوااشیتعتاکمرکے اوردجدیت‬
‫وموضاعترپ مظنمادنازںیمتوعیستو ت‬
‫ذراعئواالبغوکااشتعےکتےیلزایدہتےسزاید تہاامعتسلایکتاجےئ۔(‪)42‬ت ت‬
‫املعیکدجدیوطخطرپرتتیب‪:‬ت ت‬
‫رشفلمےناینپوسچاکدارئہکلسمکتیہدحمودںیہنراھکاھت‪،‬ہکلباِسےست‬
‫ِت‬
‫اورپاُھٹرک آپاالسم ےکآافیقتاغیپمتوکداینترھب ںیمتاعمرکےن اوراملعوک رصعاحرض ےست‬
‫مہ آگنہ رکےن ےک قلعتم یھبتڑبیتدمعہ وسچرےتھک ےھت۔ انچہچن اِس ہلسلس ںیمتآپت‬
‫ےناکیہگجوگتفگرکےتوہےئڑبارصتخمالکمایکتاوررفامای‪ :‬ت‬
‫”افرغتالیصحتلتاملع ںیمتاسیتاملع بختنم ےیکتاجںیئتوج یکلمتاوریبتاالوقایمتحطسرپ غیلبتت‬
‫ی‬
‫اورینصتتاکرفہضیتااجنمدتنیتیکتالصتیحترےتھکوہں‪،‬ایھنتدجدیترعیبتاورارگنزی ت‬
‫ےنھکلاوروبےنلیکتمیلعتتدیتاجےئ۔اقتلبادتاین‪،‬تاترتیتاالسماوررنجلولعمامتاسیت‬

‫‪39‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫اضمنیمتڑپاھےئتاجںیئ‪،‬تاور اُن ےک لبقتسم اک اکیتالہحئ لمع یترتایکتاجےئ‪،‬وت اس ےکت‬

‫تہباےھچاتنجئبآدموہےتکسںیہ“۔(‪)43‬ت ت‬
‫آےنپاکیدورسےاقممرپزمتدیرفامای ت‪ :‬ت‬
‫”ت(الہ تنس و امجتع )ذایتتتتےک وخل ےس لکن رک دیتاالسم یکتابالدیتستےکت‬
‫ےیلدحتموہاجںیئ“۔(‪)44‬ت ت‬
‫ابلطںیمولعمدہینیاکوشقےسیکتدیپاایکاجےئ؟ت ت‬
‫ملسم وچبں وک دمارس االسہیم تیک ترطف الےن اور ابلطےئ دمارس ںیم تڑپےنھ اکت‬
‫ذوقدیپارکےنےکےیلآپاکانہکاھت‪:‬ت ت‬
‫”ابلطںیماالخصاورتیہللاکذجہباسرطحوکٹرکرھبدایاجےئہکوہداینتواماہیف‬
‫ےس ےب اینزتوہ رک ملع دیتاحلص رکےن ںیمتوحم وہاجںیئت‪،‬تایترھپ اُن ےک وخاحشل لبقتسمت‬
‫ےک ےیل توصنمہب دنبی تیک تاجےئ‪ ،‬اتہک ابلط ذوق و وشق ےس ڑپںیھ تاور اھکےت ےتیپ‬
‫یجیھب“۔(ت‪ )45‬ت‬
‫رھگاونںےکولگیھباےنپوچبںوکدتنیتدمارسںیمت ت‬
‫رشفلمیکرکاتم‪:‬ت ت‬
‫رشفتلم املع رابنینتاورالہاہللںیمتےس ےھت‪،‬ڈارٹک یتفمتالغم رسوراقد تریتےنت‬
‫اِناکالہاہللںیمےسوہانایبنتایکےہاوررفامای‪ :‬ت‬
‫”ریمیترظن ںیمتوہ اکیتاعمل دیتوہےن ےک اسھت اہلل اعتیلتےک اخص ویلتیھبت‬

‫‪40‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫ےھت“۔(‪)46‬ت ت‬
‫یلءتاہللںیمتےساکیتےھت‪،‬نجیکتزابنےساداوہےنواےلاملکتیکت‬
‫پاُناو ت‬
‫آ ت‬
‫اہللاعتیلتالج راتھک ےہ اورواسیتیہترک داتیتےہ‪ ،‬اسیجتاس ےک دنبے رفامےت ںیہ۔ ڈارٹکت‬
‫اتممزادمحدسدییتاصبحےنانیکتاکیرکاتمایبنیکتےہ‪،‬ےسجایہنتےکاافلظںیمت‬
‫ڑپےیھ ت‪،‬رفامےتںیہ‪ :‬ت‬
‫”درستاظنیمتیکتمیلعتتےکدوراناکیترمہبتمکرمعیتاورنپچب یکتوہجےسںیمتوادلت‬
‫رگایم تےس رعض زگار وہا‪ :‬ںیم تدرس اظنیم تیک تزمدی تملعت احلص ںیہن ترکان اچاتہ۔ وادلت‬
‫رگایمتےنریمیتہیتابتینستوتایھنتدشدیتدھخکہاگل‪،‬ویکںتہکھجمےسےلہپریمےتاکی‬
‫اچچدرساظنیمےسبہتشگوہتےکچےھت‪،‬بجہکاکیت تاتایزاداھبیئدرساظنیمرکےنےکت‬
‫دعب اس ہبعش ےس اگل وہ ےکچ ےھت۔ ریمیتابت نس رک رضحت وادل رگیمتدشدیترتی‬
‫رکبےسدواچروہےئ‪،‬رگموفر ًایہلھبنسےئگاورتقفشےسرھبوپرےجہلںیمتھجمےست‬
‫وپاھچ‪ :‬رھپ ایک ترکان اچےتہ وہ؟ ںیمتےن زگارش یک‪ :‬اکجل اورتویتوینریٹستںیم تڑپانھ اچاتہت‬
‫وہں۔بتاوھنںےنرفامای‪:‬اٹیبتریمیتوخیشتیکتاخرطاکیترمہبتدرساظنیمتلمکمرکول‪،‬ت‬
‫رھپوہکےگوتںیمتآپوکارٹنلنشینتاالسکمتویوینتریٹس‪،‬تاالسم آابدںیمتمیلعتتدولادوںاگ‪،‬ت‬
‫زمدیتوہکےگوت االزرہتویوینریٹس‪،‬تاقرہہتجیھبتدوںاگ۔ریمےتدلتںیمتاکیتےحملےکےیلت‬
‫ایخلتآایتہک وادل رگایمتےک امیلتواسلئ ریمےتاسےنم ںیہ‪،‬توہ االسم آابد اور اقرہہ ںیمت‬

‫‪41‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫ےسیک تمیلعت تدالںیئ تےگ؟ رگم اہلل اعتیل تیک ترتمح اشلم احل وہیئ تاور ںیم تےن اُس یکت‬
‫وتقیفتےس وادل اصبح یکتآرزو ےک اسےنم رس میلستتمخ رک دایتاور رھپ اہلل ےن اےنپ اکیت‬
‫دنبے ےک وظفلں یک تویں تالج ریھک تہک ںیم تےن دوونں تویوینترزیٹس تںیم تملعت احلصت‬
‫یک“۔(‪ )47‬ت‬
‫رشفلمےکواصای‪ :‬ت‬
‫رشفتلم ےن اےنپ اابحب اور یقلعتمتوک ھچک وںیتیصتیھبتیکتںیھت‪،‬تنج ںیم ترست‬
‫رہفتسواصای‪،‬رہاکمںیمتراضےئال تہیوکدمرظنرےنھک‪،‬دیاالسمیکدختمرکےناورت‬
‫الہتنسےکاقعدئوومعمالترپاقمئرےنہےسقلعتمںیہ۔ چسوتتہیتںیہتہکاکیتاعملت‬
‫رابینتیکتمیلعتتترپلمتشمتہیتواصایترہاملسمنےکےیلتاسکیںم تف تندتںیہ‪،‬تاسےیلتایھنت‬
‫اہیںدرجایکاجراہےہ۔آپرفامےتںیہ ت‪ :‬ت‬
‫‪ o‬تدیتاالسم (ذمبہ الہ تنس و امجتع) رپ اقمئ رںیہت‪ ،‬ذمبہ یفنحترپ لمعت‬
‫ریپارںیہ۔ ت‬
‫یےکشیپت‬
‫‪ o‬توجیھبااھچاکمرکںیاہللاعتیلتیکتراضاوریبنارکمﷺیکوخونشد ت‬
‫رظنرکںی۔ ت‬
‫‪ o‬تکلسمالہتنسوامجتعیکتغیلبتتو ااشتعےک ےیلتدلواجںےسوکششت‬
‫رکںی۔ کلسم الہ تنس ویہتےہ وج یبنتارکمتﷺتےس اثتب ےہ ‪ ،‬احصہب رکام‪ ،‬اہمئت‬

‫‪42‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫دی ت‪ ،‬دہتجمی تےس وتمارث الچ آراہ ےہ اور دو ِر آرخ ںیم تسج یک تغیلبت تخیش تققحم ت‬
‫اشہ‬
‫دبعاقحل دحمث دولہی ت‪ ،‬اامم رابین تدجمد افل اثین تاور اامم ادمح راض بلیی تےنت‬
‫رفامیئ۔(‪ )48‬ت‬
‫داینےسرتلح‪ :‬ت‬
‫نسحم تالہ تنس العہم دمحمدبعامیکحل ترشف اقد تریت تےن اینپ توپری تزدنیگ تاالسم وت‬
‫تینستیکترس دنلبیتاور غیلبتتدیتںیمتزگار رکت‪18‬تابعشنت‪1428‬ھ ‪/‬تمکیتربمتست‪2007‬ء وکت‬
‫واصل رفامای تاور اےنپ اخقل یقیقح تےس اج ےلم۔ (‪)49‬وضحر داات اصبح ےک زمارت‬
‫ابمرک رپ امنز انجزہ ادا یکتئگت‪،‬تآپتاکتانجزہ آپ یکتوتیص تےک اطمقب ااتسذ ااملعلءت‬
‫ترکےنواولںںیمت‬
‫یسحادلیتاشہاصبحےنڑپاھای۔رہچےیکزایتر ت‬
‫رضحتدیست ت‬
‫ےس زہاروںارفاد ےن آپےک رہچے ےک رگد ونر اک اہہل دھکی۔ (‪)50‬ایتویںتہہک ںیلت‬
‫آپےک انجزے رپ اونار و یلجتتتتیکتباست دیھکیتئگ‪،‬تالوہر ںیمتیہتذاتتراہشئ اگہت‬
‫ےکاسھت یتیکلمتہگجںیمتدتنیفتلمعںیمتآیئ‪،‬تاہجںزماررشفیتوموجدےہ۔الہتبحمت‬
‫صیل توصاب رکےت ںیہ‪،‬آپ تےک زمار رشتفی تےکت‬
‫احرض وہرکرقآن وخاین تاور ات ت‬
‫اسھت”دجسم ابق“ےک انم ےس اکیترصتخم دجسم یھبتےہ اہجں اپچن وتق آذان اورامنزت‬
‫ابامجتع ادا یکتاجتتےہ‪ ،‬زمارترشفیتےس قحلم ”اجمع ة ارشلف انبللت“ یھبتاقمئ ےہ‬
‫اہجں یفتااحلل وھچےٹ ےچب اور ایچبںترقآن اپک‪ ،‬دنیتمیلعتتاور رپارمئیتکت رصعیت‬

‫‪43‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫میلعتاحلصرکےتںیہ۔ت ت‬
‫رشف لم العہم دمحم دبعامیکحلترشف اقد تریتےن زجع واینزتےک اسےچن ںیمتڈلھ رکت‬
‫اکیترھبوپر اور اکیمبتزدنیگتزگارتیتےہ۔ اوہنں ےن کیبتوتق دتریسی‪،‬تیفینصتتاورت‬
‫ااشیتعتدیمانتںیمترگاں دقر دخامت رسا اجنم دںی۔ اہلل رکمیتتنج ارفلدوس ںیم تانت‬
‫ےک دراجت وک دنلبایںتاطع رفامےئ۔ اورتمہ ابلط وک آپ ےک شقن دقم رپ ےنلچ یکتوتقیفت‬
‫اطعرفامےئ۔ت ت‬

‫ت‬

‫وحاہلاجتووحایش ت‬
‫ریپزادہتاابقلادمح‪،‬ذترکہاملعءاتنسلہوامجتعالوہر‪،‬ہبتکموبنہی‪،‬تالوہر‪،‬اپاتسکن‪،‬عبطاثینت‪2013‬ء‪،‬ت‬
‫‪.1‬افرویق‪،‬ت ت‬
‫ص‪ 410:‬ت‬
‫‪.2‬اِناکوپراانمڈارٹکاتممزادمحدسدییےہوجرشفلمالعہمدبعامیکحلترشفاقد تریتےکتخلرگج ت‬
‫ںیہ‪،‬تدرس‬
‫احلم‬
‫اظنیمتیکتلیمکتتےک دعب ارٹنلنشینتاالسکمتویوینریٹس‪،‬تاالسم آابد اور اجۃعمتاالزرہ ‪ ،‬اقرہہ ےس العتمیلعتتےک ت‬
‫ئ‬
‫ےس‬
‫چنیم تاور اٹنٹسس رپورسیف تیک تتیثیح ت ت‬
‫یٹس‪ ،‬تالوہر ںیم تہبعش رعیب تےک ر‬‫وہےن ےک دعب اہنمج تویوینر ت‬
‫ںیہ‪،‬تاِسےکاسھتوہیئکتاتکوبںےکفنصم‪،‬ؤمفلاوررتممجیھبت ت‬
‫ںیہ۔زینتدس‬ ‫دخامترسااجنمدےرےہ ت‬
‫ںیہ۔ ت‬
‫یھبھکلےکچ ت‬
‫چآرلکیٹ ت‬
‫ےکرقبیررسی ت‬
‫ریمےتاہھت ےس انیلتہک الچ ںیم‪،،‬ومشمہل‪،‬تامانہہم اجم ونر‪ ،‬ونربمت‪2015‬ء‪،‬‬
‫ی‪،‬تڈارٹک اتممز ادمح‪ ،‬اسرغ وک ت‬
‫‪.3‬دسدی ت‬
‫دیلہ‪،‬اڈن تای‪،‬ص‪ 16:‬ت‬
‫‪.4‬العہمدبعامیکحلترشف اقد تریتےناےنپوادلانجباہللدہت اصبحرۃمحتاہللہیلعتےکاحالتاینپتاتکب”ونرت‬

‫‪44‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫ںیہ۔ ت‬
‫ںیہےساذخےیک ت‬
‫ںیہ‪،‬ہیرصتخماوحالو ت‬
‫ونررہچے“ںیمدےیئ ت‬
‫ی ت‪ ،‬دمحم دبعااتسلر اطرہ‪،‬نسحم اتنسلہ‪،‬راض داراالاشتع‪،‬الوہر‪،‬اپاتسکن‪ ،‬رعیب تاالول ت‪1419‬ھ‪/‬‬
‫‪.5‬وعسمد ت‬
‫‪1999‬ء‪،‬ص ت‪ 39:‬ت‬
‫ی االرخہ‪1420‬ھ‬
‫ی‪،‬دمحمدبعااتسلراطرہ‪،‬ذتاکررشف‪،‬ااتمملززنشیکیلبپ‪،‬الوہر‪،‬اپاتسکن‪،‬امج تد ت‬
‫‪.6‬وعسمد ت‬
‫‪1999/‬ء‪ ،‬ص‪91:‬‬
‫اوتکب‬
‫‪.7‬امانہہم‪ ،‬ارشلف‪ ،‬ج ت‪،1:‬امشرہ ت‪،3:‬رشف لم ربمن ‪ ،‬الوہر‪ ،‬اپاتسکن‪،‬راضمن اابملرک ت‪1428‬ھ‪ /‬ت‬
‫‪2007‬ء‪،‬ص‪ 68:‬ت‬
‫یک‬
‫ںیہ‪” :‬رضحت خیشتادحلثیتاصبح ےن اینپترطف ضعب بتک یکتدترسیت ت‬
‫‪.8‬ڈارٹک اتممز ادمح دسدییترفامےت ت‬
‫ایک‬
‫تبسن ںیہنتیک‪،‬تہکلب اُن بتک یکتدترسیتوک اُس دور یکترطح امشر ایک‪،‬توج دو احظف تاکیتدورسے وک رقآن انس رک ت‬
‫یم‬
‫ںیہ۔تہیتاُن اک زجعو ااسکنر ےہ۔ ورہن آجےکدور ںیمتضعب ولگترخف ےس اتبےت ںیہتہک الفں وہشمر آد ت‬
‫رکےت ت‬
‫ریمااشرگدےہ“ ت۔ ت‬
‫‪ 178‬ت‬
‫‪.9‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪ 90‬ت‬
‫ی‪،‬دمحمدبعااتسلراطرہ‪،‬ذتاکررشف‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪.10‬وعسمد ت‬
‫‪ 89‬ت‬
‫‪.11‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫ی‪،‬دمحمدبعااتسلراطرہ‪،‬نسحماتنسلہ‪،‬ص‪ 66:‬ت‬
‫‪.12‬وعسمد ت‬
‫اضی‪،‬ص ت‪ 70:‬ت‬
‫‪.13‬ا ت‬
‫دبعامیکحلترشف ااقلد تری‪،‬تومشمہل ‪ ،‬االاسحن امشر تہ‪ ،3‬ہبعش ولعم االسہیمت تو‬
‫‪.14‬دسدیی‪،‬ڈارٹکتاتممز ادمح ‪ ،‬اخیشلتدمحم ت‬
‫لصیفآابد‪،‬اپاتسکن‪،‬ص‪ 158:‬ت‬
‫‪،‬وگرٹنمناکجل تویوینریٹس‪ ،‬ت‬
‫ت‬ ‫رعہیب‬
‫‪ 48‬ت‬
‫‪.15‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ ت‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫اپاتسکن‪،‬ہنس‬
‫ت‬ ‫‪.16‬اقد تری‪،‬تخیشتادحلثیتدمحم دبعامیکحلترشف‪،‬ذترکہ ااکب الہ تنس ‪،‬اویسیتکب اٹسل‪ ،‬وگرجاوناہل‪،‬‬
‫ی‪،‬دمحمدبعااتسلراطرہ‪،‬نسحماتنسلہ‪،‬ص‪ 86:‬ت‬
‫دنارد‪،‬ص‪23:‬۔وعسمد ت‬

‫‪45‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫ی‪،‬دمحمدبعااتسلراطرہ‪،‬ذتاکررشف‪،‬ص‪ 97:‬ت‬
‫‪.17‬وعسمد ت‬
‫‪.18‬رضحت رشف لم وک نج اشمخئ ےس ااجزات احلص ںیھت۔ اُن یکتیصفتتآپ ےن ”الجواھر الغالية‬
‫یےہ۔اہجںیصفتدیھکیاجیتکسےہ ت۔ ت‬ ‫من االسانيد العالية“ںیمدےد ت‬
‫رحتکی تاظنم مصطفے تﷺ تاور اجہعم اظنہیم تروضہی تالوہر‪ ،‬راض اڈیک ت‬
‫یمت‪،‬‬ ‫‪.19‬وصقری‪ ،‬تومالان دمحم اشنمء اتشب‪ ،‬ت‬
‫الوہر‪،‬اپاتسکن‪،‬ہنسدنارد‪،‬ص ت‪ 30:‬ت‬
‫‪20‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ 130:‬ت‬
‫‪.21‬اقد تری‪،‬تخیشتادحلثیتدمحم دبعامیکحلترشف ‪،‬دخا وکتایدترک یپرےت‪ ،‬اٹیٹستوپاٹنئ‪ ،‬الوہر‪ ،‬اپاتسکن‪ ،‬رعیبت ت‬
‫ااثلین‬
‫‪1427‬ھ‪/‬یئم‪2006‬ء‪،‬ص ت‪ 40:‬ت‬
‫اضی‪،‬ص‪ 42:‬ت‬
‫‪.22‬ا ت‬
‫‪ 140‬ت‬
‫‪.23‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪ 112‬ت‬
‫‪.24‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ ت‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪.25‬دسدیی‪،‬تڈارٹک اتممز ادمح‪ ،‬اسرغ وک ریمےتاہھت ےس انیلتہکالچ ںیم‪،‬تومشمہل‪ ،‬امانہہم اجم ونر‪ ،‬ونربمت‪2015‬ء‪،‬ت‬
‫ص‪ 36:‬ت‬
‫دیلہ‪،‬اڈنای‪ ،‬ت‬
‫لمتشم‬
‫دسدییتاصبحےن رشفلم العہم دبعامیکحلترشفاقد تریتےکاالخص وتیشختایہلترپ ت‬
‫ڈارٹکتاتممزادمح ت‬
‫وااعقت اور اےنپ ذات تاشمدہات وک اکیتاقمےل ںیمترپسد ملق ایکتےہ۔ وج ”اسرغ وک ریمےتاہھت ےس انیلتہک الچ‬
‫رشف‬
‫ںیم“تےکانمےسامانہہماجمونر‪،‬اوتکب‪2015‬ءںیمتاپھچےہ۔اےسڑپےنھےکدعبااسحسوہاتےہہک ت‬
‫ےکبقل‬
‫ت‬ ‫لماکووجدیحصونعمںںیماالسفیکتیتلچرھپتوصترییھتاورسجتیصخشےنیھبآپوکۃیقبافلسل‬
‫اھت۔ ت‬
‫قیقح ت‬
‫ت‬ ‫نبمب‬
‫ےسایدایکاھتوہ ت‬
‫‪ 54‬ت‬
‫‪.26‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫ریمےتاہھت ےس انیلتہک الچ ںیم‪،‬ومشمہل‪،‬تامانہہم اجم ونر‪ ،‬ونربمت‪2015‬ء‪،‬‬
‫‪.27‬دسدیی‪،‬تڈارٹک اتممز ادمح‪ ،‬اسرغ وک ت‬
‫ص‪ 35:‬ت‬
‫دیلہ‪،‬اڈنای‪ ،‬ت‬

‫‪46‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫‪ 115‬ت‬
‫‪.28‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج ت‪،1:‬امشرہ‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪.29‬اقد تری‪،‬خیشادحلثیدمحمدبعامیکحلترشف‪،‬ذترکہااکبالہتنس‪،‬ص‪ 21:‬ت‬
‫‪.30‬دسدیی‪،‬ڈارٹکتاتممز ادمح ‪ ،‬اخیشلتدمحم دبعامیکحلترشف ااقلد تری‪،‬تومشمہل ‪ ،‬االاسحن امشر تہ‪3‬ت‪ ،‬ہبعش ولعم االسہیمت تو‬
‫لصیفآابد‪،‬اپاتسکن‪،‬ص‪ 158:‬ت‬
‫‪،‬وگرٹنمناکجل تویوینریٹس‪ ،‬ت‬
‫ت‬ ‫رعہیب‬
‫‪ 95‬ت‬
‫ی‪،‬دمحمدبعااتسلراطرہ‪،‬ذتاکررشف‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪.31‬وعسمد ت‬
‫یتمیقرحتریاتیکااشتعہنوہیکس ت۔ ت‬
‫‪.32‬ہیہکاملعےئالہتنسیک ت‬
‫‪.33‬اقد تری‪،‬خیشادحلثیدمحمدبعامیکحلترشف‪،‬ونرونررہچے‪،‬ون تریبتکاخہن‪،‬الوہر‪،‬اپاتسکن‪2005،‬ء‪،‬ص‪ 7:‬ت‬
‫‪.34‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ ت‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ 76:‬ت‬
‫ص‪ 115:‬ت‬
‫اضی‪ ،‬ت‬
‫‪.35‬ا ت‬
‫‪ 133‬ت‬
‫ی‪،‬دمحمدبعااتسلراطرہ‪،‬ذتاکررشف‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪.36‬وعسمد ت‬
‫‪.37‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ ت‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ 80:‬ت‬
‫‪.38‬اقد تری‪،‬خیشادحلثیدمحمدبعامیکحلترشف‪،‬ذترکہااکبالہتنس‪،‬ص‪ 22:‬ت‬
‫‪ 27‬ت‬
‫‪.39‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ ت‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪.40‬رپورسیف توخردیش تادمح دیعسی تدام ہلظ اک تہی تاقمہل امانہہم اعمرف راض‪ ،‬رکایچ‪ ،‬تامشر تہ‪ ،8‬دلج‪ ،30‬اتسگ‬
‫‪2010‬ء ہحفصت‪31‬۔‪56‬تںیمتاپھچ ےہ اور اگل ےس اس یکتپتڈیتافیتافلئ یھبتسفن االسم‪ ،‬اسٹیئترپ وموجد‬
‫اطمہعلایکاجاتکسےہ ت۔ ت‬
‫ےہ‪،‬اہجںےس ت‬
‫یق‪،‬تالوہر‪ ،‬اپاتسکن‪،‬ت‪1410‬ھ‪/‬ت‪1990‬ء‪،‬‬
‫‪.41‬نبشقنی‪،‬تااتسذ ااملعل العہم دمحم ارشف‪،‬ارقتلریتاانلیم‪،‬ادارہتافرو ت‬
‫ص‪ 13:‬ت‬
‫‪ 29‬ت‬
‫‪.42‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ ت‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫ی‪،‬دمحمدبعااتسلراطرہ‪،‬ذتاکررشف‪،‬ص‪ 105:‬ت‬
‫‪.43‬وعسمد ت‬
‫اضی‪،‬ص‪ 140:‬ت‬
‫‪.44‬ا ت‬

‫‪47‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫اضی‪،‬ص‪ 106:‬ت‬
‫‪.45‬ا ت‬
‫‪ 311‬ت‬
‫‪.46‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج ت‪،1:‬امشرہ‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ :‬ت‬
‫‪.47‬دسدیی‪،‬تڈارٹک اتممز ادمح‪ ،‬اسرغ وک ریمےتاہھت ےس انیلتہک الچ ںیم‪،‬ومشمہل‪،‬تامانہہم اجم ونر‪ ،‬ونربمت‪2015‬ء‪،‬‬
‫دیلہ‪،‬اڈنای‪،‬ص‪ 17:‬ت‬
‫‪.48‬امانہہم‪،‬ارشلف‪،‬ج‪،1:‬امشرہ ت‪،3:‬رشفلمربمن‪،‬ص‪ 387:‬ت‬
‫اضی‪،‬ص‪ 126:‬ت‬
‫‪.49‬ا ت‬
‫اضی‪،‬ص‪ 161:‬ت‬
‫‪.50‬ا ت‬

‫‪48‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬

‫امہریاردواتکںیب‪ :‬ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ےصح) ت‬
‫اہبررحتری(‪ 14‬ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫یمںانہکاسیکت؟‬
‫واالایاہلل ت‬
‫اہللاعتیلوکاورپ ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫انلکن‬
‫اذانالبلاوروسرجاک ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫قشعاجمزی(بختنماضمنیمتاکومجمہع) ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫وہ!‬
‫اگاناجباندنبرکو‪،‬متاملسمن ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اپک‬
‫بشرعماجوغث ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫بشرعماجنیلعنرعشرپت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫واہعق‬
‫رضحتاوتسیرقیناکاکی ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫لم ت‬
‫ڈارٹکاطرہاورواقر ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫وہ؟‬
‫رقمراسیک ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ریغاحصہبںیمرتیض ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫االتخف‬
‫ت‬ ‫االتخفاالتخف‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اجزئہ‬
‫دنچوااعقترکالباکیقیقحت ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫سکیسانجل(االسمںیمتبحصےکآداب)‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫رضحتاویبہیلعاالسلمےکواےعقرپقیقحت ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫اکیاعقشیکاہکینالعہمانبوجزییکزابین‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫(الہپہصح)‬
‫ت‬ ‫آےیئامنزںیھکیس‬

‫‪49‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ایقتمےکدنسکےکانمےکاسھتاکپرااجےئاگت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رحممںیماکنح‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ےصح)‬
‫قیقحت(نیت ت‬
‫تیںیک ت‬
‫رو تا ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫بکیاپےکدعبایکرکںیت؟‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اکیاکنحااسی ت‬
‫یھب‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اکرفےسوسد‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ی ت‬
‫ںیماخنوتااصنر ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رجامہن‬
‫ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اہلل؟‬
‫الاہلاالاہلل‪،‬تشچروسل ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ہسمخ‬
‫رفسانہمالبد ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫الحج‬
‫وصنمر ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رفیضربقںی ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫وکن؟ ت‬
‫ینسوکن؟واہیب ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫دنہاتسندارارحلبایداراالالسم؟ ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫َراضایرِاضت ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫‪ 786‬ت‬
‫‪ /92‬ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫یہ‬
‫ہنتفوگرہاش ت‬
‫یت‬
‫تازملقدبعیفطصمدمحماصباقد تر ت‬ ‫السلسںیمےٹنبوہےئینسبکاکیوہںےگ ت؟ ت‬

‫‪50‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫لشیف ت‬
‫تشکشیپدبعیفطصمتآ ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫الکمدیبعراض‬
‫تازملقالعہماقریامقلناش تدہ ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫امقلن‬
‫رحتریات ت‬
‫رتخ ت‬
‫تازملقزینکا ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫کیدیجنستہرحتری ت)‬
‫تنبوحا(ا ت‬
‫تازملقانجبزغلاصہبح ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫انجزہ‬
‫وعرتاک ت‬
‫تت‬
‫تازملقرعافنباک ت‬ ‫ت‬ ‫االالسم ت‬
‫ت‬ ‫قیقحترعافن تیفرختجیومشل‬
‫تازملقرعافنباکتت ت‬ ‫رونشںیم)ت ت‬
‫ثییک ت‬
‫االصحاعمرشہ(بختنمااحد ت‬
‫تازملقدیسدمحمدنکسروار تث ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫تعی(دلج‪)1‬‬
‫اسملئرش ت‬
‫یت‬
‫تازملقومالاننسحون تریوگڈنو ت‬ ‫ت‬ ‫اےرگوہاملع ََکدوںیمتںیہن ت‬
‫اجاتن ت‬
‫ین ت‬
‫تازملقالعہمواقرراضااقلد تریادمل ت‬ ‫ت‬ ‫اقمماحصہبااممادمحنبلبنحیکرظنںیمت‬
‫یت‬
‫تازملقدمحمنیلقثرتایبونر ت‬ ‫یتفمامظعدنہاےنپلضفوامکلےکآےنیئںیم ت‬
‫ین ت‬
‫بابصمیحریشا ت‬
‫تازملقیتفماخدلاوی ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رفسانہمرعب‬
‫تازملقزریبامجولی ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫نمبسایبنافولتقہیک ت‬
‫قیقحت‬
‫ین ت‬
‫بابصمیحریشا ت‬
‫تازملقیتفماخدلاوی ت‬ ‫قیقح ت‬
‫ت‬ ‫ڈارٹکاطرہااقلد ترییک‪1700‬اصتفین ت‬
‫یک‬
‫یت‬
‫تازملقدمحمبیعشالجیلاطع تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ےہ ت‬
‫ملعونر ت‬
‫یت‬
‫تازملقدمحماحرشاطع تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ےہ‬
‫ہییھبرضوری ت‬
‫یح ت‬
‫ینابصم ت‬
‫تازملقمیہفالیج ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اتکس‬
‫ومنموہںیہنت ت‬
‫تازملقدمحممیلسروضی ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اہجنتمکح‬
‫یت‬
‫تازملقومالاندمحماینزاطع تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫امہرفصیک ت‬
‫قیقحت‬

‫‪51‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫تازملقڈارٹکضیفادمحتشچ ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اضفلئوانمبقااممیسح‬
‫ہلل ت‬
‫طرہمحا ت‬
‫یویس ت‬
‫دل ت‬
‫تازملقااممالجلا ت‬ ‫ت‬ ‫اربک ت‬
‫اشندصقیاربکزبابنوبحمب ت‬
‫رص ت‬
‫تازملقومالاندمحمالبلان ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫البل‬
‫رحتریات ت‬
‫ین ت‬
‫تازملقومالاندیسالبلراضاطعریدم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اعمرفالعرضحت ت‬
‫یمش ت‬
‫تازملقومالاندمحمالبلادمحاشہاہ ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اگنراشتاہیمشت‬
‫تشکشیپدارالتح تقيتقااتتارٹن ت‬
‫لنشین ت‬ ‫ت‬ ‫امانہہمالتح تقيتقااتت(رعیبتاالول‪1444‬ھ)‬
‫نترینبشقنی ت‬
‫تازملقرشبم ت‬ ‫اریماعموہییلہپنیتدص تویںےکاالسفیکرظنںیمت‬
‫تازملقدمحمرینمادمحارش تیف ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ارشف‬
‫ت‬ ‫زراخۂنت‬
‫یت‬
‫تازملقومحمد ارشف اطعری رماداآبد ت‬ ‫ت‬ ‫رضحترضحہیلعاالسلم۔اکییقیقحتاجزئہ‬
‫ین ت‬
‫تازملقدمحماسدجدم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫امینارفوزاحترتری‬
‫ا ت‬
‫ین ت‬
‫تازملقادعساطع تریدم ت‬ ‫ت‬ ‫اایبناکذرکابعدت۔اکیدحثییکقیقحت‬
‫تازملقرفاحناخناقد تری(انبرجح ت) ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رجح‬
‫راحشتانب ت‬
‫یح ت‬
‫ینانسحابصم ت‬
‫تازملقدمحممیہفالیج ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫یلجتتانسح(دلج‪ 1‬ت) ت‬
‫یت‬
‫دلیاقد تر ت‬
‫تازملقالغمنیعما ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ادب ت‬
‫درس ت‬
‫یالج تیل ت‬
‫تازملقدمحمبیعشاطعر ت‬ ‫ت‬ ‫لیی ت) ت‬
‫رحتریاتبیعش(ایفنحلاربل ت‬
‫یح ت‬
‫تازملقالعہماطرقاونرابصم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫یتس ت‬
‫یتساورسفنرپ ت‬
‫قحرپ ت‬
‫تازملقدمحممیلسروضی ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫وخانتمکح‬
‫نترینبشقنی ت‬
‫تازملقرشبم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫احصہبایطلَقااء؟‬

‫‪52‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫میظع ت‬
‫تازملقاوباحمتدمحم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رونشرحتری ت‬
‫ںی‬
‫یت‬
‫تازملقانباجودیاوبادبدمحم تدنمیاطع تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رحتریات تدن ت‬
‫می‬
‫تشچ ت‬
‫تازملقانبابعشن ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ااحتمنںیماکیم ت‬
‫یب‬
‫یت‬
‫تازملقدااینللیہساطعر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اطمہعل‬
‫اتیمہِ ت‬
‫تازملقالعہماردشااقلد تریرہمحاہلل ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫دوعتااصنف‬
‫یت‬
‫تازملقدمحماسدجراضاقد تریاہیٹک تر ت‬ ‫اسحمارحلمیکدصاتقےکدصاسہلارثاتت ت‬
‫یلخ ت‬
‫تازملقانبیمجدمحم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رحتریاتانبیمجت‬
‫تشکشیپدارالتح تقيتقااتتارٹن ت‬
‫لنشین ت‬ ‫ت‬ ‫امانہہمالتح تقيتقااتت ت‬
‫(رعیباآلرخ‪1444‬ھ ت)‬
‫نترینبشقنی ت‬
‫تازملقدمحرشبم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ۂلئسمادمتسادت‬
‫نترینبشقنی ت‬
‫تازملقدمحمرشبم ت‬ ‫ت‬ ‫رضحتاریماعموہیاوردجمدافلاثینت‬
‫غم ت‬
‫تازملقادمحراض ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ریمےملقدانےس ت‬
‫تازملقلصیفنبوظنمر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫وعایمابیت(ہصح‪ 1‬ت) ت‬
‫یت‬
‫یاطعر ت‬
‫تازملقالعہماوتسیروض ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اقیقحتتاوتہیسی(دلج‪1‬ت)‬
‫یت‬
‫تازملقدمحمآفصاابقلدمیناطعر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫یملع‬
‫اریمااجملدہیےکآاثر ت‬
‫تازملقااممالہتنس‪،‬العرضحترہمحاہلل ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رد‬
‫ںاک ت‬
‫راویضف ت‬
‫یسی ت‬
‫تازملقالعہمیتفمضیفادمحاو ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫وھچتامیبرای ت‬
‫ں‬
‫تازملقااممالہتنس‪،‬العرضحترہمحاہلل ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اتفویرکاامتوغہیث ت‬
‫م‬
‫تازملقاوبرمعالغم خی تتیدم ت‬
‫ین ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اکمہمل‬
‫اغدمتیرپ ت‬

‫‪53‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫یسی ت‬
‫تازملقالعہمیتفمضیفادمحاو ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫وخدشک‬
‫ہلل ت‬
‫تازملقالعہمدبرااقلد تریرہمحا ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ِ‬
‫اقمالتدبر(دلج‪ 1‬ت) ت‬
‫تشکشیپدارا ّلتح تقيتقااتتارٹن ت‬
‫لنشین ت‬ ‫ھ) ت‬ ‫امانہہمالتح تقيتقااتت(امجد ت‬
‫یاالویل‪ 1444‬ت‬
‫ین ت‬
‫تازملقاخدلمینستادمل ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫مہ ت‬
‫یاکوممساور ت‬
‫رسد ت‬
‫تازملقمثیمابعساقد تریروضی ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ردانرصراوپمر ت‬
‫ی‬
‫ئ‬
‫تازملقدمحممیلسروضی ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫چشم اہ ت‬
‫تمکح‬
‫ین ت‬
‫تازملقدمحماسدجدم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اعقش‬
‫اتکوبںےک ت‬
‫تازملق(یتفم)الغماحبسینانزؔ شدمینت ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اشمخئ‬
‫دبعاالسلمانیماملعو ت‬
‫یالج تیل ت‬
‫تازملقبیعشاطعر ت‬ ‫ت‬ ‫اعتبق ت‬
‫ت‬ ‫اليعقنااتانبمرف تقابہلطاک‬
‫ین ت‬
‫تازملقرمعانراضاطعریدم ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫تیمہ‬
‫رحترییکرضورتوا ت‬
‫طت‬
‫یویس ت‬
‫دل ت‬
‫تازملقااممالجلا ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫دنمشدصقیورمع‬
‫یت‬
‫نراضادجم ت‬
‫تازملقایمظعتابصمیح‪،‬ذاشی ت‬ ‫ت‬ ‫ششخب ت‬
‫رعافنششخبرشحدحاقئ ت‬
‫قت‬
‫تازملقاشرعرمعاناافش ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫واسلئششخباکرکفیوینفتاجزئ تہ‬
‫ت‬
‫تازملقدمحمالبلانرص ت‬ ‫ت‬ ‫ںیم ت‬
‫ومیقیساہقفےرکامیکدعاتل ت‬
‫تشکشیپدارا ّلتح تقيتقااتتارٹن ت‬
‫لنشین ت‬ ‫امانہہمالتح تقيتقااتت(امجد ت‬
‫یاآلرخہ‪1444‬ھ ت) ت‬
‫تازملقلصیفنبوظنمر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رصتخمرگمدیفمت‬
‫یت‬
‫یروض ت‬
‫دلیادمحادجم ت‬
‫تازملقالجلا ت‬ ‫ت‬ ‫ل‬
‫اہللوروسلےکےیلتظفلقشعاکاامعتس ت‬
‫تشچ ت‬
‫تازملقانبابعشن ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫رشحہقفاربک(وساًالوجاًاب ت)‬

‫‪54‬‬
 ‫اعترفرشفلمت ت‬
‫تشچ ت‬
‫تازملقانبابعشن ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫صیخلتونرانیبمل(وساًالوجاًاب ت)‬
‫یت‬
‫تازملقالعہمدیساشہرتاباقحلاقد تر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫دنیمیلعت ت‬
‫تازملقدیسیتفماخدمیسحاش تہ ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ربک‬
‫ریستدصقیا ت‬
‫تازملقدیسیتفماخدمیسحاش تہ ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اتفویاخدہیم(دلج‪ 1‬ت) ت‬
‫یفنح ت‬
‫تازملقالملعاقری ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ین‬
‫ذرکاوسیرق ت‬
‫ین ت‬
‫تازملقیلخادمحاضیف ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫حس ت‬
‫اذان ت‬
‫سلب ت‬
‫تازملقاوباوفلادوتدیحادمحرطا ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫نرکمیاورہلگابین ت‬
‫رقآ ت‬
‫یسی‬
‫تازملقالعہمیتفمضیفادمحاو ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫مظع‬
‫ریستدمارا ت‬
‫ین‬
‫ازملقاخدلمینستادمل ت‬ ‫وگاہ‬
‫اکیانگہرتسہ ت‬
‫نیع‬
‫ازملقاسحنراضرا ت‬ ‫دبتعاوراہمئ‬
‫ی‬
‫ازملقدمحماشہرخاقد تر ت‬ ‫امینیکابیت‬
‫ا ت‬
‫م‬
‫تازملقاوبرمعالغم خی تتیدم ت‬
‫ین‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫وبتقریتصخرمعاعہشئ ت‬
‫ین‬
‫تازملقاخدلمینستادمل ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫اسملئرصاطاانجلن(ہصح‪ 1‬ت)‬
‫ین‬
‫ازملق‪:‬دمحمدنمیاطعریدم ت‬ ‫جہت)ت‬
‫االطصاحتہقف(ابابتعررحوف ت‬
‫یت‬
‫ازملقدمحممیلسااصنریادر تو ت‬ ‫ی‬
‫اقمالتادر تو ت‬
‫یروضی ت‬
‫تازملقدمحماوتسیراضاطعر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫لئ ت‬
‫روزوںےکاسم ت‬
‫ت‬

‫‪55‬‬