‫ڈارٹکۺدبعادمصلۺیکۺرطػۺےسزعیزۺہبلطۺےکےیل‪:‬‬

‫‪۱‬۔شارعۺےکۺالکؾۺیکۺۺوصخاصت‬
‫‪۲‬۔رثناگنرۺیکۺرط ِز ۺ‬
‫ۺرحتیزیکۺوصخایصت‬
‫‪۳‬۔فلتخمۺاابسؼۺےکۺالخےص‬
‫‪۴‬۔ریثکاالاختنیبۺوساالت‬
‫وخاہج ریم دردؔےک الکؾ رپ رصبتہ‬
‫اعترػ‬
‫ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک‚دردؔ اےسی اصح امکؽ ےھت ہک اؿ اک باؾ اس وق ت رونش رےہ اگ ح ت اردو زباؿ رےہ‬
‫یگ۔وخاہج ریم درد اک الص باؾ دیس وخاہج ریم اھت اور صلخت درد اھت۔ۺآپ دیلہ ںیم دیپاوہےئ اوردیلہ یہ ںیم وافت بایئ۔ ۺآپ ےک‬
‫زامےن ںیم ادمح شاہ ادبایل‪ ،‬بادرشاہ‪ ،‬رموٹہں اور روولیہں ےک ولمحں یک وہج ےس ارثک شارع دیلہ ےس رجہت رک ےئگ ےھت نکیل وخاہج‬
‫ریم درد اےنپ یزروگں ےک اجسدے رپ ےھٹیب رےہ۔ ۺآپ ےک رھگ ہز ےنیہم اشمرعہ وہبا اھت سج ںیم دیلہ ےک رعشاء اور بادشاہ یھب‬
‫رشت وہا رکےت ےھت۔ۺوخاہج ریم درد‪ ،‬ریم یقت ریم اور رعیف وسدا ےک مہ رصع ےھت۔ۺاردو شارعی ںیم درد تیثیحب ات وصیف شارع‬
‫ےک وہشمر ںیہ۔ ۺاؿ اک درہج اردو شارعی ںیم تہب دنلب ےہ۔ ۺنکیل اؿ اک دویاؿ اہنی رصتخم ےہ نکیل وج ھچک یھب اھکل ےہ تہب‬
‫وخب اھکل ےہ۔ۺاس ںیم االخؼ‪ ،‬وصتػ‪ ،‬ایفیکت یبلق اور نسح و قشع ےس قلعتم ااعشر وموجد ںیہ۔ۺوخاہج ریم درد یک زغںیل وھچیٹ‬
‫وھچیٹ رحبوں ںیم تہب دمعہ ںیہ۔ۺزغولں ےک العوہ ریم درد یک رباایعں یھب اردو شارعی ںیم اخص رمہبت ریتھک ںیہ‬
‫ِ‬
‫رحم انغ‬ ‫ِ‬
‫واردات درد (‪ )۳‬ملع ااتکلب (‪ )۴‬دویاؿ افریس (‪)۵‬دویاؿ اردو (‪ )۶‬آہ رسد (‪)۷‬‬ ‫اصتفین‪ )۱(:‬راسہل ارسار الصلوٰۃ (‪)۲‬‬
‫(‪ )۸‬در ِد دؽ (‪ )۹‬باہلہ درد وریغہ وریغہ‬
‫ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک ‚درد یک تیصخش اردو شارعی ںیم ات اخص تیصخش ےہ۔ۺاےنپ مہ رصعوں اور دعب یک ولسنں رپ‬
‫اؿ یک شارعی اک رہگا ایز ڑپا۔ۺوصتػ ےک رن ںیم وہ ےب ریظن اور ےب اثمؽ ےھت۔‬
‫دمحم نیسح آزاد ےتہک ںیہ ‚وخاہج ریم درد یک زغؽ است با ون ااعشر یک وہیت ےہ رگم ااختنب وہیت ےہ۔ۺوصخاصً وھچیٹ وھچیٹ رحبوں‬
‫ںیم وہ ارثک زغںیل ےتہک ےھت وگبا ولتاروں یک آدباری رتشن ںیم رھب دےتی ےھت‘‘۔ۺایخالت اؿ ےک دیجنسہ اور نیتم ےھت۔ۺیسک یک وجہ‬
‫ےس زباؿ آولدہ ںیہن یک۔ۺوصتػ اسیج اوہنں ےن اہک آج ت یسک ےس ںیہن وہا۔ۺدمحم نیسح آزاد آب ایحت ںیم ےتھکل ںیہ ہک ‚درد‬
‫اچر رونکں ںیم ےس ات رنک ںیہ۔ۺبایق رنک مؔز‪ ،‬وسداؔ اور ہظمؔ ںیہ۔ ۺتقیقح ںیم ایہن انعرص ارہعب یک یزبیک ےس زباؿ اک وقاؾ‬
‫درس وہا۔ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک’’ درد اردو شارعی ےک باج اک س ےس یزا ریہا ںیہ۔‛ ریم یقت ریم ےتہک ںیہ ‚درد‬
‫وک ملع و لمع یک روای ورےث ںیم یلم یھت۔‛ رساج ادلنی یلع اخؿ آرزو ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد ںیم ذاہی و ذاکوت خدا داد‬
‫یھت۔‛ دقرت اہلل وشؼ ےتہک ںیہ ہک ‚ریمدرد بازک مزاج‪ ،‬وخش ایخؽ‪ ،‬افلض‪ ،‬اعمل اور دنتسم وصیف ےھت‘‬

‫وصخایصتِِالکم‬
‫وصتػ‪ :‬ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک درد وصتػ ےک رن ںیم ےب ریظن اور ےب اثمؽ ےھت وخاہج ریم درد ات وصیف شارع‬
‫ودحت اولوجد‬
‫ُ‬ ‫ےھت۔ ۺاس تبسن ےس اؿ ےک اہں اسملئ وصتػ امنباں وطر رپ رظن آےت ںیہ۔ ۺالثمً ربج و دقر‪ ،‬انف و اقبء‪ ،‬جزو لک‪،‬‬
‫تۺاوہشلدوتریغہ ےک بارے ںیم ریمدرد ےک اہں اکیف ااعشر ےتلم ںیہ۔‬
‫‪،‬ودح ۺُ‬
‫ِِاس زباں ںیم زلگا ِر رعمتف‬
‫وھپےل اگ‬
‫باں ںیم زیمِ رعش ںیم ہی مخت وب ایگ‬
‫دمحم نیسح آزاد ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد ےن وصتػ ںیم وج ھچک اہک وہ آج ت یسک ےن ںیہن اہک۔‬
‫ج‬
‫ھلکیااں‪ :‬ڈارٹک ونرانسحل اہیمش ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد قشع اجمزی یک وچوٹں ےس وخبیب آاگہ ےھت۔‛ ہزدنچ ہک‬ ‫قشع اجمزی یک‬
‫ریمدرد ےک اہں قشع یقیقح ےس قلعتم ااعشر زبادہ دعتاد ںیم ےتلم ںیہ نکیل اؿ ےک اہں قشع اجمزی ےس قلعتم یھب ااعشر وموجد‬
‫ںیہ۔ۺڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےک یزدت قشع اجمزی رمدش یک تبحم اک باؾ ےہ۔‬
‫وہ اگنںیہ وج اچر وہیت ںیہ‬
‫یزایھچں دؽ ےک بار وہیت ںیہ‬
‫ڈارٹک دیس دبعاہلل ےتہک ںیہ ہک‚درد ےک اجمزی ااعشر ںیم ات واقر ات رطح یک باس داری اور ات رھک راھکؤ وموجد ےہ۔‬

‫ریتبغ‪ :‬رپورسیف دبعاالسلؾ ےتہک ںیہ ہک درد ےک الکؾ ںیم وصایفہن ربص و رکش بابا اجبا ےہ۔‛ ریم درد یک شارعی‬ ‫داین ےس ےب‬
‫ںیم اےسی تہب ےس ااعشر ےتلم ںیہ نج ںیم داین ےس ےب ریتبغ امنباں وطر رپ رظن آیت ےہ اور یلمع وطر رپ یھب ریم درد داین ےک‬
‫شیع و رطب ےس دور رےتہ ےھت۔ۺتمظع اہلل اخں ےتہک ںیہ ہک ‚درد وصایفہن شارعی ےک باوا آدؾ ںیہ۔‬
‫دووتس! داھکی امتشا باں اک سب‬
‫مت روہ‪ ،‬مہ وت اےنپ رھگ ےلچ‬
‫ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک ‚وخاہج اصح یک زغولں ےک اضمیم درددنماہن ںیہ اظہز ےہ وجشارع داین دار ہن وہ وہ داین‬
‫اور اس ےک اشملغ ےس ایک دؽ اگلےئ اگ‘‘‬

‫اسدیگ‪ :‬ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد اینپ زغولں ںیم زباؿ اہنی اصػ اور اسدہ اامعتسؽ رکےت ےھت۔‛‬
‫ج‬
‫ریم درد یک شارعی ںیم اسدیگ اک رصنع امنباں وطر رپ ھلکیاا ےہ وہ ریغ امونس احموروں اور وظفلں ےس رپزیہ رکےت ےھت۔‬
‫آتِ قشع یج الجیت ےہ‬
 ‫ہی الب اجؿ یہ رپ آیت ےہ‬
‫ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک ‚ریمدرد یک زغںیل زباؿ یک اسدیگ اور افصیئ ںیم ریمیقت ریم ےک الکؾ اک مزہ دیتی ںیہ‘‘‬

‫رپزیہ‪ :‬وناب رفعج یلع اخؿ ایز ونھکلی ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےک بازیکہ الکؾ ےک اطمہعل ےئلیک بازیکہ اگنہ دراکر‬ ‫باشاہتسئ اافلظ ےس‬
‫ےہ۔‛ وخاہج ریم درد ےک زامےن ںیم قشع اجمزی ےک ااہظر ےک ےیل وسایقہن اافلظ اک اامعتسؽ اعؾ بات یھت نکیل وخاہج ریم درد‬
‫اےسی اافلظ ےس رپزیہ رکےت ےھت اور اس ےک اقمےلب ںیم ذہمب اور شاہتسئ اافلظ اامعتسؽ رکےت ےھت۔ ۺڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک‬
‫ںیہ ہک وخاہج’’ ریم درد ےک الکؾ اک ل و ہجہل نیتم و ذہمب ےہ‘‘‬

‫وجہوگیئ ےس رپزیہ‪ :‬دمحم نیسح آزاد ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےن یسک یک وجہ ےس اینپ زباؿ وک آولدہ ںیہن ایک۔‛ ریم درد ےک زامےن‬
‫ںیم اس بات اک اعؾۺراحجؿ بابا اجبا اھت ہک یسک یک یزایئ با وجہ ںیم ااعشر اک اامعتسؽ ایک اجےئ با رھپ دیصقہ ھکل دبا اجےئ نکیل ریم درد‬
‫وجہ ےس قلعتم ااعشر ےنہک ےس رپزیہ رکےت ےھت۔ۺڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ ہک‚درد ےن شارعی وک دمح و وجہ ےس اگل راھک۔“‬

‫ادتعاؽ‪ :‬ڈارٹک دیس دبعاہلل ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےک اجمزی ااعشر ںیم یھب ات واقر‪ ،‬باس داری اور ات رھک راھکؤ وموجد‬ ‫وکسؿ و‬
‫ےہ۔ ۺریم درد یک شارعی ااہتن دنسپ ونتیع یک ںیہن ےہ ہکلب اؿ یک شارعی ںیم وکسؿ بابا اجبا ےہ اور ادتعاؽ اک رصنع دشکل ادناز‬
‫ج‬
‫ںیم ھلکیاا ےہ۔ۺڈارٹک ونرانسحل اہیمش ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےک اہیں وخدی یک شاؿ بایق ریتہ ےہ۔‬
‫آبا ہن ادتعاؽ ہپ ہززگ مزاجِ دہز‬
‫ںیم رگہچ رگؾ و رس ِد زامہن ومس ایگ‬
‫ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد ےک ااعشر ںیم ربط و باس ںیہن ےہ۔‬

‫دکایگتخ‪ :‬ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےن وج ھچک اہک باریث ںیم ڈوبا وہا ےہ۔‛ ریم درد یک شارعی ںیم دکایگتخ اور‬
‫رپسدیگ رھبوپر ادناز ںیم رظن آیت ےہ۔ۺ ااعشر ںیم اینت رہگایئ اور وتعس بایئ اجیت ےہ ہک ڑپےنھ واال اس ںیم بالکل وھک اجبا ےہ۔ۺ‬
‫دمحم نیسح آزاد ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےن ولتاروں یک آدباری رتشنوں ںیم رھب دی ےہ۔‬

‫دگاز‪ :‬بیبح ارلنمح رشواین ےتہک ںیہ ہک ‚ریمدرد ےک الکؾ ںیم درد و ایز وکٹ وکٹ رک رھبا وہا ےہ۔‛ درد یک شارعی‬ ‫وسز و‬
‫ںیم وسز و دگاز بابا اجبا ےہ۔ۺاؿ ےک ااعشر ڑپےنھ ےک دعب دؽ ےنلھگپ اتگل ےہ اور رق اطری وہ اجیت ےہ۔راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‬
‫‚ریم درد اک الکؾ وسز و دگاز اور باریث ےس ولمم ےہ۔‛ اریم انیمیئ ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےک ااعشر یسپ وہیئ ایلجبں ولعمؾ وہےت ںیہ‘‘‬

‫اکعیس‪ :‬وخاہج ریم درد ےک زامےن ںیم ادمح شاہ ادبایل‪ ،‬بادر شاہ اور رموٹہں وریغہ ےک لسلسم ےلمح‬ ‫ایسیس و امسیج احالت یک‬
‫اجری ےھت۔ۺوخاہج ریم درد اینپ شارعی ںیم اےنپ زامےن ےک ایسیس و امسیج احالت یک یھب اکعیس رکےت ںیہ سج ےس اس زامےن یک‬
‫بارخی اور احالت اک یسک دقر ادنازہ اگلبا اج اتکس ےہ۔ۺڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ‚اس زامےن ےک احالت اک ادنازہ اعمرص رعشاء‬
‫یک شارعی ںیم وموجد ےہ۔‬
 ‫فیح! ےتہک ںیہ وہا زلگار باراجِ جزاں‬
‫آانش اانپ یھب واں اک زبسہہ اگیبہن اھت‬

‫داتیلخ‪ :‬ڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد ےک یزدت شارعی اک دصقم ہی ےہ ہک رعش س واےل ےک دؽ ںیم رھگ‬
‫رکے۔‛ ریم درد اےنپ ااعشر ںیم اےنپ ادنروین ایخالت و خدبات یک یھب اکعیس رکےت ےھت۔ۺالثمً وہ اےنپ رعش ںیم ےتہک ںیہ ہک ریما‬
‫دؽ ہشیمہ مغ و رپاشیین ےک اعمل ںیم ڈوبا راتہ ےہ۔‬
‫ریما ہچنغہۺ دؽ ےہ وہ ِ‬
‫دؽ رگہتف‬
‫ہک سج وک وسک ےن وھبک وا ہن داھکی‬
‫ڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےک ااعشر ںیم اعقش یک آرزوںیئ اس ےک ااسحاست ںیم خدبات اےنپ ارطضاب و ےب قزار ےک‬
‫اسھت وموجد ںیہ‘‘ریم درد اینپ اتکب ‚آہ رسد‛ ںیم ےتھکل ںیہ ہک’’ وج ھچک ریمے دؽ ںیم ےہ ویہ زباؿ رپ ےہ۔“‬

‫البغ‪ :‬ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک وخاہج اصح یک زباؿ اصػ اور یجنم وہیئ ےہ۔ۺریم درد ےک ااعشر ںیم یزی وتعس‬
‫اور رہگایئ بایئ اجیت ےہ۔ۺوہ اےسی اافلظ اامعتسؽ رکےت ںیہ وج حیصف و غیلب وہےت ںیہ۔ۺدنچ اافلظ ںیم ینعم اک دنمسر شیپ رکےت ںیہ۔ۺریم‬
‫نسح ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد اک دویاؿ دویاؿ احظف یک رطح رسابا ااختنب ےہ۔“‬
‫ومت! ایک آےک ریقفوں ےس ےھجت انیل ےہ‬
‫رمےن ےس آےگ یہ ہی ولگ وت رم اجےت ںیہ‬
‫ل‬
‫ومولی دبعا حییۺونھکلی ےتہک ںیہ ہک ‚وصتػ اور االخؼ ےک اابتعر ےس درد اک الکؾ ریم یقت ریمؔ اور رمزا اغلؔ ےک الکؾ ےس زبادہ‬
‫دؽ آویز ےہ‘‘‬

‫فیے‪ :‬ادماد اامؾ ایز ےتہک ںیہ ‚ریم درد یک زغںیل امتؾ یز فنص شارعی ےک اقتوضں ےک اطمقب ںیہ۔‛‬ ‫رتہبنی ردفی اور اق‬
‫ریم درد اےنپ ااعشر ںیم ردفی اور اق فیے تہب دشکل ادناز ںیم شیپ رکےت ںیہ سج ےس ااعشر اک نسح دوباال وہ اجبا ےہ۔‬
‫دردؔ ھچک ولعمؾ ےہ ہی ولگ س‬
‫سک رطػ ےس آےئ ےھت دیکرھ ےلچ‬
‫باغِ اہجں ےک لگ ںیہ با اخر ںیہ وت مہ ںیہ‬
‫رگ بار ںیہ وت مہ ںیہ‪ ،‬اایغر ںیہ وت مہ ںیہ‬
‫ریم نسح ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد شارعی ےک آامسؿ رپ وسرج یک رطح اہنت ےھت‘‘‬
‫السس‪ :‬ریم درد یک شارعی ںیم ایسی رواین بایئ اجیت ےہ ہک ڑپےنھ واال ںیہک وکیئ راکوٹ وسحمس ںیہن رکبا اور ڑپاتھ‬ ‫رواین اور‬
‫یہ الچ اجبا ےہ۔‬
‫اقدص ںیہن ہی اکؾ ریتا‪ ،‬اینپ راہ ےل‬
‫ُاس اک ایپؾ دؽ ےک وسا وکؿ الےکس‬
‫بیبح ارلنمح اخؿ ےتہک ںیہ ہک وخاہج اصح یک زغولں یک ابعرت اصػ سیلس حیصف ےہ ہز صخش یک ھجمس ںیم آیتۺےہ۔‬

‫انغتیئ‪ :‬ریم درد اےنپ ااعشر یک یزبیت انغتیئ و ومسیقیت وک دمرظن رےتھک وہےئ رکےت ںیہ۔ۺرصمےع وھچیٹ وھچیٹ رحبوں ںیم‬
‫اس یزبیت ےس آویزاں رکےت ںیہ سج ےس رعش ںیم یزمن دیپا وہ اجیت ےہ۔‬
‫اِؿ دونں ھچک بیجع ےہ ریما احؽ‬
‫داتھکی ھچک وہں‪ ،‬دایھؿ ںیم ھچک ےہ‬
‫رات سلجم ںیم ریتے نسح ےک ےلعش ےک وضحر‬
‫عمش ہک رخ ہپ وج داھکی وت ںیہک ونر ہن اھت‬

‫اناین‪ :‬ریم درد ےک ااعشر ںیم اناؿ یک تمظع اور اس ےک اقمؾ اک ااسحس تہب زبادہ رظن آبا ےہ۔‬ ‫تمظع‬
‫ارض و امس اہکں ریتی وتعس وک با ےکس‬
‫ریما یہ دؽ ےہ وہ ہک اہجں وت امس ےکس‬
‫ڈارٹک ونرانسحل اہیمش ےتہک ںیہ ہک ‚ریم درد یک زغولں ںیم وخدی یک شاؿ رظن آیت ےہ۔‬

‫اتمی‪ :‬اعمرص تدرکہ ونسی ےک یزدت وخاہج اصح مسجم ذہتی و اتمی اور رکیپ آداب و االخؼ ےھت۔ۺریم درد ےک ااعشر ںیم‬
‫اعجزی و ااسکنری اک رصنع امنباں وطر رپ رظن آبا ےہ اس وہج ےس اؿ یک شارعی ںیم اتمی رھبوپر ادناز ںیم یتکلھج ےہ۔‬
‫ڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ ہک ‚درد ےک مزاج ںیم اتمی و دیجنسیگ یھت۔‬
‫وطافؿِ ونح ےن وت ڈوبیئ زںیم طقف‬
‫ںیم گنن قلخ اسری خدایئ ڈوب ایگ‬
‫واےئ باداین! ہک ِ‬
‫وق رمگ ہی بای وہا‬
‫وخاب اھت وج ھچک ہک داھکی‪ ،‬وج انس ااسفہن اھت‬

‫دیقنت ‪ :‬درد ےک ضعب ااعشر اےسی ںیہ نج وک ڑپھ رک ہی ھجمس ںیم ںیہن آبا ہک ہی قشع یقیقح ےس قلعتم ںیہ با قشع اجمزی ےس‬
‫قلعتم ںیہ۔‬
‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‬
 ‫ریم یقت ریمؔےک الکؾ رپ رصبتہ‬
‫اعترػ‬
‫تفیشؔ ےتہک ںیہ‪‚:‬ریمؔ زغؽ وگیئ ےک بادشاہ ےھت اؿ ےس یزا زغؽ وگ شارع اردو ںیم دیپا ںیہن وہاریم یقت ریمؔ یک تیصخش اردو‬
‫شارعی ںیم یسک اعترػ یک اتحمج ںیہن۔ ۺاؿ اک درہج اردو زغؽ ںیم تہب دنلب ےہ۔ ۺاؿ وک ہارے اقندوں ےن اردو اک خداےئ نخس‬
‫یھب اہک ےہ۔ۺاناین خدبات اور درد و مغ اک اسیج لمکم اور شارعاہن ااہظر اؿ ےک اہں اتلم ےہ یسک اور شارع ےک الکؾ ںیم ںیہن اتلم۔ۺ‬
‫زباؿ ںیم ااہتن یک افصیئ‪ ،‬ایبؿ ںیم دح درےج یک دیشکل اور زو ِر الکؾ ںیم رنیم ایخالت ںیم اسدیگ‪ ،‬خدبات ںیم دنلبی اور تعیبط‬
‫ںیم درددنمی ریم یک شارعی یک وصخایصت ںیہ۔ۺدمحم نیسح آزاد ‚آب ایحت‛ ںیم ریم یقت ریمؔ ےک بارے ںیم ےتھکل ںیہ‬
‫ریمؔ یک زباؿ ہتسش‪ ،‬الکؾ اصػ‪ ،‬ایبؿ ااسی بازیکہ ےسیج باںیت رکےت ںیہ۔ۺدؽ ےک ایخالت احمورے اک رن دے رک باوتں باوتں ںیم‬
‫ادا رک دےتی ںیہ۔ۺزباؿ ںیم خدا ےن ایسی باریث دی ےہ ہک ویہ باںیت ات ومضمؿ نب اجیت ںیہ۔ۺایس وہج ےس اؿ ںیم درگی رعشاء‬
‫یک تبسن اتیلص اک ولہپ ھچک زبادہ اتلم ےہ۔ۺاؿ یک شارعی دولں رپ ایز رکیت ےہ وگبا ہک وہ اردوےک خیش دعسی ںیہ۔‛ڈارٹک راؾ باوب‬
‫ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک‪‚:‬ریم یقت ریمؔ اردو زباؿ ےک س ےس یزے شارع اور ااتسد ےھت۔ۺزغؽ وگیئ ںیم اؿ اکوجاب ںیہن۔ۺاس نمض‬
‫ی وہےت‬
‫ںیم وہ رفنمد اور نت اہنت رمکحاں ںیہ اؿ ےک ااعشر اصػ‪ ،‬اسدہ‪ ،‬حیصف اور ریت و رتشن اک اکؾ دےنی واےل درد و ایز ےس ُ ز‬
‫ںیہ۔‬

‫وصخایصتِِالکم‬
‫ریمؔ یک شارعی ںیم ونقتیط ینعی بااُدیمی اور اموییس تہب زبادہ رظن آیت ےہ۔ ۺاؿ یک وپری زدنیگ اصمی و رپاشیوینں‬ ‫ونقتیط‪:‬‬
‫ںیم یٹک۔ۺاؿ اصمی ےس نکلیے اک اؿ ےک باس وکیئ لح ہن اھت۔ۺایس ےیل اؿ یک شارعی ںیم بااُدیمی یتکلھج ےہ۔ۺ‬
‫ڈارٹک اوبثیلل دصیقی ےتہک ںیہ‪‚:‬ریمؔ اک وپرا اک وپرا الکؾ رسحت و بااکیم اور اموییس اک رمعق ےہ۔“‬
‫ُایٹل وہ ںیئگ س دتریبںی ھچک ہن دوا ےن اکؾ ایک‬
‫داھکی اِس امیبری دؽ ےن آجز اکؾ امتؾ ایک‬
‫ڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ ااہتنیئ اسحس ےھت۔ۺومغں اور رپاشیوینں ےس رہگا ایز انیل اور ونقتیط ںیم ڈوب اجبا اِؿ ےک مزاج‬
‫دبعاالسلؾ دنوی ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ غیت قشع ےک زمخ وخردہ ےھت۔‬

‫مغۺِۺاجباںۺ ینعی وبحمب اک مغ ریمؔ یک شارعی ںیم اینپ وپری بااکیم ےک اسھت امنباں ےہ۔ۺریم‬
‫ِؔےک وادل ےن ریمؔ وک تحیصن یک یھت‬
‫ہک اٹیب قشع رکو۔ۺوس ریمؔ ےن ذمہ قشع اایتخر ایک نکیل وہ قشع ںیم بااکؾ وہےئ۔ۺریمؔ اک وبحمب دگنسؽ‪ ،‬الرپوا اور ےب واف اھت اور‬
‫ریمؔ اس ےک قشع ںیم آہ و اغفں رکےت ےھت اور اس اک باؾ نس رک دؽ اہوھتں ںیم اھتؾ ےتیل ںیہ۔‬
 ‫ہارے آےگ یزا ح وسک ےن باؾ ایل‬
‫ِ‬
‫دؽ متس زدہ وک مہ ےن اھتؾ اھتؾ ایل‬

‫رمے ےقیلس ےس ریمی یھبن تبحم ںیم‬

‫امتؾ رمع ںیم بااکویمں ےس اکؾ ایل‬
‫ِؔےن اینپ یقیلخت وقت ےس اےنپ دور ےک مغ و امل وک اینپ شارعی ںیم ومس رک اس یک یزامجین یک‬ ‫ڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ ہک ریم‬
‫ک‬
‫ےہ۔ونجمں وگر ھیوری ےتہک ںیہ‪‚:‬ریمؔ زدنیگ رھب مغ و آالؾ ںیم التبم رےہ اس اک ایز اؿ ےک الکؾ ںیم وموجد ےہ۔‬

‫(زامہن اک مغ)ڈارٹکدیسدبعاہلل ےتہک ںیہ‪‚:‬ریمؔ یک شارعی ڑپھ رک اؿ ےک زامےن یک بارخی یھکل اج یتکس ےہ۔‬ ‫مغ دوراں‬
‫ِؔےن ح داین ںیم آھکن وھکیل وت ہی وق ہیلغم تنطلس ےک انیشاار اک اھت۔ۺاس‬
‫ینعی زامےن اک مغ ریمؔ یک شارعی ںیم امنباں ےہ۔ۺریم‬
‫دور ںیم ےب روزاگری‪ ،‬تبکن اور ہز رطػ اسفن یسفن یھت ریمؔ اےسی دور ںیم وجاؿ وہےئ اؿ ےک اسحس دؽ ےن اس دور یک‬
‫وبجمرویں وک وسحمس ایک امتؾ زامےن اک درد اؿ ےک الکؾ ںیم ُاڈم آبا اس مغ دوراں یک اکعیس ریمؔ یک شارعی ںیم امنباں رظن آیت ےہ‬
‫ِؔےن اےنپ دہع یک دبیمظن ارتبی اور رپاشیؿ احیل اک یقیقح رمعق اینپ شارعی ںیم چنیھک دبا‬
‫ڈارٹک اونر دستد ےتہک ںیہ ہک ریم یقت ریم‬
‫ےہ۔‬
‫ھجم وک شارع ہن وہک ریمؔ ہک اصح ںیم ےن‬
‫درد و مغ ےنتک ےیک عمج وت دویاؿ ایک‬

‫وکیئ اعقش رظن ںیہن آبا‬

‫وٹیپ واولں ےن لتق اعؾ ایک‬

‫ِؔےن اینپ شارعی ںیم‬

‫دمحم نیسح آزاد ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ اک الکؾ اینپ اسدیگ ںیم ات اخص اقمؾ رکا ےہ۔‛ریم‬ ‫اسدیگ اور اچسیئ‪:‬‬
‫زدنیگ ےک وااعقت وک سج رطح وسحمس ایک ایس رطح اس وک داین واولں ےک اسےنم شیپ رک دبا۔ۺریمؔ یک شارعی یک ہی وخیب اؿ یک‬
‫ِؔاک اسیج ایخؽ رطفی اوراسدہ ےہ وےسی یہ اافلظ‬
‫شارعی وک اسدیگ اور اچسیئ ےس ربلیز رک دیتی ےہ۔ۺومولی دبعاقحل ےتہک ںیہ ہک ریم‬
‫یھب اسدہ اور دنبش یھب اصػ رھتسی ےہ۔‬
‫وج اس زور ےس ریمؔ روبا رےہ اگ‬
‫وت اسمہہی اک ےہ وک وسبا رےہ اگ‬
‫اگراسں دبایس ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ یک زباؿ اصػ اور ہتسش ےہ اؿ ےک ااعشر ںیم احمورے ےب فلکت بادنےھ ےئگ ںیہ۔“‬
 ‫ااعتسرات‪ :‬ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریم‬
‫ِؔےن ارثک افریس یزںیبیک اور اؿ ےک یزہمج وک اردو ںیم دالخ رک‬ ‫اہیبشتت اور‬
‫ےک اس وک رہتخی ۺانبدبا۔‛ ریمؔ ےن اینپ شارعی ںیم اہنی وموضع اور نیسح اہیبشتت اور ااعتسرات اک اامعتسؽ ایک ےہ۔ۺااسی اتگل ےہ‬
‫ےسیج اافلظ ےکۺبا ومیت ڑج دی وہں۔‬
‫بازیک اس ےک ل یک ایک ےئہک‬
‫ڑھکنپی اک الگب یک یس ےہ‬

‫ہجہل ۺ‪:‬ریمؔ ےک ارثک ااعشر اےسی ںیہ نج ںیم ااسی وسحمس وہبا ےہ ہک وہ یسک ےس وگتفگ رک رےہ وہں۔ۺنکیل اسھت‬ ‫بات چ اک‬
‫اسھت رعشی ولازامت ںیم یھب یمک وسحمس ںیہن وہیت۔ۺڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ ےن اینپ شارعی یک اینبد اعؾ وبؽ اچؽ یک‬
‫زباؿ رپ ریھک ےہ۔“‬
‫ےھجم اکؾ روےن ےس ارثک ےہ باحص‬
‫وت بک ت ریمے ہنم وک دوھبا رےہ اگ‬

‫ِؔےک‬
‫اینز حتف وپری ےتہک ںیہ‪‚ :‬زباؿ یک الحوت‪ ،‬اعاقشہن‪ ،‬وااہلہن یزیگتسج‪ ،‬رغض ہک وکؿ یس ایسی زیچ ےہ وج ریم‬ ‫ےب بایک‪:‬‬
‫زغولں ںیم ںیہن بایئ اجیت۔ “ریمؔ یک شارعی ںیم ےب بایک اک رصنع امنباں ےہ وہ یسک اک احلظ رےھک ریغب یزہتسج ااعشر ہہک دےتی ںیہ۔‬
‫سک رطح آہ! ِ‬
‫اخک ذمل ےس ںیم اُوھٹں‬
‫ااتفدہ یز وج ھجم ےس رما دریگتس وہ‬
‫ہنیسکسےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ ااہظر خدبات‪ ،‬ےب بایک اور یزمن ںیم اینپ آپ ریظن ںیہ۔‬
‫ۺ‬ ‫ڈارٹک راؾ باوب‬

‫ادناز‪:‬ریمؔ ےن ےنتج یھب ااعشر ےہک ںیہ اؿ ںیم ہی وخیب بایئ اجیت ےہ ہک ہز رعش ںیم یسک ہن یسک ےس اطخب ایک ایگ ےہ۔‬ ‫اطخیب‬
‫یج ںیم ایک ایک ےہ اےنپ اے مہ دؾ‬
‫رپ نخس با ہب ل ںیہن آبا‬
‫ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚:‬ریمؔ ےن ضعب ںیمظن اور ونثمباں یھب ںیھکل اؿ ںیم ات وھچیٹ یس ونثمی وھجٹ یک رطػ ےس‬
‫اطخب رک ےک یھکل ےہ وج تہب وہشمر ےہ۔“‬

‫ڈارٹک اوبثیلل دصیقی ےتہک ںیہ‪‚ :‬زباؿ یک اصفح اور وسز و دگاز اضمیم یک خدت اور باریث ریمؔےک الکؾ یک‬ ‫انصعئ و دباعئ‪:‬‬
‫اجؿ ںیہ۔“ریمؔ ےن اینپ شارعی ںیم ایسی وتعنصں وکاامعتسؽ ایک ےہ وج دباؿِ دیلہ اک رطہ اماز ںیھت۔ ۺالثمً تعنصِ حیملت‪ ،‬تعنصِ‬
‫ااعتسرہ‪ ،‬تعنصِ فل و رشن وریغہ۔‬
 ‫دہع وجاین رو رو اکبا‪ ،‬ریپی ںیم ںیل آںیھکن ومدن‬
‫ینعی رات تہب ےھت اجےگ ‪ ،‬حبص وہیئ آراؾ ایک‬

‫یظفل‪ :‬ریمؔ یک شارعی ںیم ضعب ااعشر اےسی یھب ںیہ سج ںیم اافلظ یک رکتار ےہ نکیل اس رکتار ےس رعش اک نسح اور‬ ‫رکتا ِر‬
‫رھکن اجبا ےہ۔ۺڈارٹک رفظ اہیمش ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ وک اافلظ ےک ااختنب‪ ،‬رکتار اور یزلحم تسشن ںیم وج دقرت احلص یھت اِس ےن اُؿ‬
‫یک رکف وک اچر اچدن اگل دی۔‬
‫ےہ‬ ‫اتپ اتپ ‪ ،‬وببا وببا ‪ ،‬احؽ ہارا اجےن‬
‫اجےن ہن اجےن لگ یہ ہن اجےن‪،‬باغ وت اسرا اجےن ےہ‬

‫انغتیئ‪ :‬ریم اےنپ ااعشر ںیم وھچیٹ وھچیٹ رہبںی اامعتسؽ رکےت ےھت اور اینت وخوصبریت ےس رکےت ےھت ہک ااعشر‬ ‫ومیقیس اور‬
‫‚ریم ےک اہں انغتیئ‪ ،‬اھٹمس اور رنؾ روی اک ااہظر ےہ۔“‬ ‫ںیم یزمن اور انغی دیپا وہ اجیت ےہ۔ڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ‪:‬‬
‫دؽ ےس رتصخ وہیئ وکیئ وخاشہ‬
‫رگہی ھچک ےب س ںیہن آبا‬

‫البغ‪ :‬دمحم نیسح آزاد ےتہک ںیہ‪‚:‬ریمؔ ےن زباؿ اور ایخالت ںیم اصفح دیپا یک۔‛ ریم‬
‫ِؔےک ااعشر اصفح و البغ اک نیسح‬
‫ومنہن شیپ رکےت ںیہ۔ۺوہ دنچ اافلظ ںیم ینعم اک دنمسر شیپ رکےت ںیہ۔‬
‫ےل اسسن یھب آہتسہ ہک بازک ےہ تہب اکؾ‬
‫آافؼ یک اِس اکرہگِ ہشیش رگی اک‬
‫“راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚ :‬اسدیگ اافلظ‪ ،‬السس زباؿ‪ ،‬اعاقشہن رن‪ ،‬درد و ایز‪ ،‬اصفح و البغ ںیم ریمؔ وک فضیلت احلص ےہ‬

‫دنرت‪ :‬اینز حتف وپری ےتہک ںیہ‪‚ :‬نف و خدبات ےک احلظ ےس ریم اک ات اخص رن اھت اور ایس رن ےس وہ اگل اچہپےن اجکس‬
‫ےھت۔“ ریمؔ رط ِز ادا ےک اامؾ ےھت۔وہ ُیزفطل رط ِز ادا ےک ذرےعی رعش ںیم رحتک اور زدنیگ دیپا رک دےتی ےھت۔ۺاؿ یک شارعی اینپ‬
‫ِ‬
‫دنرت ادا ےک باغ دباؿِ دیلہ ںیم وہشمر یھت۔‬
‫وہش اجبا ںیہن راہ نکیل‬
‫ح وہ آبا ےہ‪ ،‬ی ںیہن آبا‬
‫ِؔاک اانپ ات رفنمد اقمؾ ےہ وہ ااتسد زامہن ںیہ یزے یزے رعشاء اؿ یک ااتسدی‬
‫ڈارٹک اوبثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ‚زغؽ وگیئ ںیم ریم‬
‫ےک رتعمػ رےہ ںیہ۔‬
‫وشیخ‪ :‬ارگہچ ریمؔ ےک ااعشر ںیم اتمی بایئ اجیت ےہ نکیل ںیہک ںیہک وشیخ اک ااسحس یھب وسحمس وہبا ےہ۔ۺڈارٹک دیس دبعاہلل ےتہک‬
‫ںیہ ‚ریمؔ اک ہجہل زنط آزیم اور خلت ےہ۔‬
‫رھپےت ںیہ ریمؔ وخار وکیئ وپاتھچ ںیہن‬
‫اس اعیقش ںیم ِ‬
‫زعت اسدات یھب یئگ‬

‫رن‪:‬ارگہچ ریمؔ یک شارعی ںیم قشع اجمزی اک رصنع امنباں ےہ نکیل ضعب ہگج قشع یقیقح یھب ریمؔ یک شارعی ںیم‬ ‫وصتػ اک‬
‫رظن آبا ےہ۔ ڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ ےک اطمقب قشع یہ اخقل‪ ،‬قلخ اور باغ ااجید قلخ ےہ۔“‬
‫رسزد مہ ےس ےب ادیب وت وح ںیم یھب مک یہ وہیئ‬
‫وکوسں اس یک اور ےئگ رپ دجسہ ہز ہز اگؾ ایک‬

‫آہ ‪ :‬دمحم نیسح آزاد ےتہک ںیہ‪‚ :‬ریمؔ ےک ہنم ےس وج ظفل نکلیاا ےہ باریث ںیم ڈوبا وہا نکلیاا ےہ۔ۺریم‬
‫ِؔےک ضعب ااعشر اےسی یھب ںیہ‬
‫‪۷۲‬رتشنۺےکۺوحاےلۺےسۺیھبۺتہبۺوہشمرۺںیہۺ ‪،‬ومولی دبعاقحل ےتہک ںیہ‪‚:‬ریمؔ‬
‫ںیہنج ڑپھ رک ےب اایتخر ہنم ےس آہ لکن اجیت ےہۺ۔ریمؔۺاےنپۺ ۺ‬
‫اک ہز رعش ات آوسن ےہ اور ہز رصمہع وخؿ یک ات وبدن ےہ۔‬
‫رساہےن ریمؔ ےک آہتسہ وبول‬
‫ایھب ت روےت روےت وسایگ ےہ‬

‫دیقنت‪ :‬ریمؔ یک شارعی ںیم ونقتیط اک رصنع س ےس امنباں ےہ اس رطح یک شارعی دیفم ںیہن وہیت اس ےس تعیبط ںیم ات‬
‫مسق یک امسپدنیگ اور قزار اک ااسحس دیپا وہبا ےہ۔‬

‫)()()(‬
 ‫رمزا ادس اہلل اخں اغلؔۺےک الکؾ یک وصخایصت‬

‫اعترػ‬
‫اغلؔ اک الص باؾ رمزا ادس اہلل اخں اھت اور صلخت اغلؔ اھت۔ۺاغل وک ہارے رصبتہ اگنروں ےن اُردو شارعی اک ااتسد امبا ےہ۔ۺریم‬
‫یقت ریمؔ یک رطح وہ یھب اُردو ادب ےک ات تہب یزے زغؽ وگ شارع امےن اجےت ںیہ۔ۺاؿ اک رطز ایبؿ رناال‪ ،‬اؿ اک لیخت اوناھک‬
‫اور خدبات ےک ااہظر ںیم اںیہن ریغ ومعمیل دقرت احلص یھت۔ۺزغؽ ںیم رمزا اغلؔ ےن اینپ خدت اور دنرت ےس یئن راںیہ دیپا‬
‫ںیک۔ۺاےنپ شیپ رو شارعوں ےک ادناز ےس ہ رک اوہنں ےن ات فلتخم ادناز اایتخر ایک۔ۺاوہنں ےن افریس ےک بادر ااعتسروں وک‬
‫اردو ںیم الم رک اونیھک یزوبیکں اور دنبوشں ےس اےنپ الکؾ وک مزنی ایک ںیہک وعیس ایخالت وک رصتخم اافلظ ںیم اٹیپلاور ںیہک دیسیھ‬
‫اسدی زباؿ ںیم خدبات اک التمط اور درد یک دااتسؿ ےہ اؿ اک ادتسالؽ ایفسلفہن ےہ۔ۺلیخت ںیم خدت اور رکف ںیم دنرت اینپ وپری‬
‫رانعیئ ےک اسھت امنباں ےہ۔ۺوایعق رمزا اغل ےن چس اہک ےہ۔‬
‫ںیہ اور یھب داین ںیم ونخسر تہب اےھچ‬
‫ےتہک ںیہ ہک اغلؔ اک ےہ ادنا ِز ایبں اور‬
‫ضیف ادمح ضیفؔ ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ ات قزد ںیہن ات لسن ےہ وہ دپسچل وحملں اک یزامجؿ ںیہن ات وپرے دور اک امندنئہ ےہ۔‛‬
‫دمحم نیسح آزادؔ ےن اینپ اتکب ‚آب ایحت‛ ںیم رقتابیً اچپس احفصت رمزا اغلؔ رپ رحتیز ےیک ںیہ۔سج ںیم رمزا اغلؔ یک‬
‫تیثیحب رثناگنر اور شارع رعتفی یک یئگ ےہ۔ۺڈارٹک دبعارلنمح ونجبری ےن اغلؔ رپ ات اتکب احمنس الکؾ اغل ےک باؾ ےس یھکل‬
‫یھت اس ںیم وہ اغلؔ وک تیثیحب ات یفسلف شارعےک شیپ رکےت ںیہ اور اغلؔ اک اقمہلب ویرپ ےک یزے یزے ویفسلفں ےس‬
‫رکےت ںیہ۔ ۺڈارٹک راؾ باوب سکسیہ ےتہک ںیہ‪‚ :‬رمزا اغلؔ اک باہی شارع تہب دنلب ےہ اور اس وک س ےن میلست ایک ےہ۔ ۺوہ اہنی‬
‫وعیس ارظنل اور ریثک المعلوامت ےھت۔ۺاؿ ےک مہ رصع رعشاء اؿ یک دقر رکےت ےھت۔‬
‫ردیش ادمح دصیقی ےتہک ںیہ‪‚ :‬ولغمں ےن دنہواتسؿ وک دو اقب رخف ایطعت دی ںیہ ات رمزا اغلؔ اور دورسا باج لحم۔‬

‫‪ )۱( :‬وع ِد دنہی (‪ )۲‬غیت زیت (‪ )۳‬ایلکت مظن افریس (‪ )۴‬اطلئ یبیغ (‪ )۵‬جنپ آگنہ (‪ )۶‬ایلکت رثن افریس (‪ )۷‬دویاؿ‬ ‫اصتفین‬
‫اردو (‪ )۸‬باہم اغل (‪ )۹‬رہم رمینوز (‪ )۱۱‬اقعط یزاہؿ۔‬
‫اگراسں دبایس ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ اےنپ زامےن ےک رتہبنی اناء رپداز اور شارع وصتر ےیک اجےت ںیہ۔ ۺالہ دنہ اک ایخؽ ےہ ہک‬
‫وموصػ یک اصتفین ادباالباد ت زدنہ اور بایق رںیہ یگ۔“‬
 ‫وصخایصت الکؾ‬
‫ااطلػ نیسح احیل ےتہک ںیہ ‚ سج روش رپ دورسے لچ رےہ ےھت اغلؔ ےن اس ےس اگل ات یئن اایتخر‬ ‫خدت دنسپی‪:‬‬
‫یک۔“ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےک ایخؽ ںیم ‚اغلؔ یک شارعی یک اینبد اؿ یک خدت رطازی رپ اقمئ ےہ سج ںیم خدت لیئخت‪ ،‬خدت‬
‫رطز ادا‪ ،‬خدت اہیبشتت‪ ،‬خدت ااعتسرات‪ ،‬خدت اافلظ رغض ہک ہز مسق یک خدںیت شالم ںیہ۔ۺآؽ ادمح رسور ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ یک‬
‫شارعاہن تمظع اک رصق اؿ یک خدت رطازی رپ ریمعت وہا ےہ۔“‬
‫وکیئ ویزاین یس ویزاین ےہ‬
‫دس وک دھکی رک رھگ باد آبا‬
‫وہس وک ےہ نا ِط اکر ایک ایک‬
‫ہن وہ رمبا وت ےنیج اک مزہ ایک‬
‫خدت ےک دیشایئ ےھت‘‘‬
‫ڈارٹک وشتک زبسواری ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ ہز باب ںیم ّ‬
‫ڈارٹک وخردیش االالسؾ ےتہک ںیہ‪ ‚ :‬رمزا اغلؔ ےک آےت ںیہ اردو شارعی فک دس رپ وھتڑی رےھک‬ ‫ایخالت یک وتعس‪:‬‬
‫رغؼ ریحت وہیگ۔‛راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪ ‚ :‬اغلؔ ےن اےنپ ااعشر ںیم یسک بات اک لیصفت ےس ذرک ںیہن ایک ہکلب ڑپےنھ واےل‬
‫اک ایخؽ وخد یہ رعش ےک ولازامت عمج رک اتیل ےہ۔‛ اغل ےک اافلظ ںیم ایخالت یک اس دقر وتعس وہیت ےہ ہک ااسی ولعمؾ وہبا‬
‫ےہ ہک ایخالت دیق اافلظ اک دایزہ وتڑ ڈاںیل ےگ۔ڈارٹک اوبثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک ’’اردو شارعی ںیم اغلؔ ات یئن آواز ےہ اؿ‬
‫یک ذینہ حطس اےنپ زامہن یک اعؾ شارعاہن حطس ےس اخیص دنلب یھت‘‘‬
‫رگہی اچےہ ےہ جزایب رمے اکشاےن یک‬
‫در و دویار ےس ےکپٹ ےہ ایبباں وہبا‬

‫اکعیس‪ :‬ضیف ادمح ضیفؔ ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ اےنپ دور اک خدبایت یزامجؿ ےہ۔‛ اغلؔ یک ات یزی وصختیص ہی ےہ‬ ‫خدبات یک‬
‫ہک اؿ ےک ااعشر اؿ ےک ایخالت اور خدبات یک حیحص حیحص اکعیس رکےت ںیہ وہ اینپ دیل ایفیکت وک اےنپ الکؾ ےک ڑپےنھ واولں ےک‬
‫اسےنم یزہتسج شیپ رک دےتی ںیہ۔ڈارٹک ابعدت یزولیی ےتہک ںیہ‪‚:‬اغلؔ یک شارعی ذینہ اور دامیغ ےہ نکیل اوہنں ےن وج ھچک یھب‬
‫اہک ےہ وہ وسحمس رک ےک اہک ےہ اؿ ےک رکف و لیخت یک رپواز تہب دنلب ےہ۔‬
‫البےئ اجں ےہ اغل! اُس یک ہز بات‬
‫ابعرت ایک‪ ،‬اشارت ایک‪ ،‬ادا ایک‬
‫ربما‪ :‬راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚:‬اغلؔ یک شارعی یسک دح ت قزہق دنبی اور ذمیبہ نعضیاات ےس ربما‬ ‫ذمیبہ نعضیاات ےس‬
‫یھت۔‛ اوہنں ےن اےنپ ضعب ااعشر ںیم قزہق دنبی یک اخمتفل یھب یک۔ۺاس اابتعر ےس اؿ اک لیخت زدنیگ دنلب اھت۔ۺدمحم نیسح آزاد‬
‫ےتھکل ںیہ‪‚:‬اغل یک وشیخ عبط ہشیمہ اںیہن اس رن ںیم رشاوبر ریتھک یھت سج ےس باوافق ولگ اںیہن ااحلد یک تمہت اگلےت‬
‫ےھت۔‬
‫مہ ومدح ںیہ ہارا شیک ےہ ی ِ‬
‫زک روسؾ‬
‫ںیتلم ح م ںیئگ اجزاےئ اامیں وہ ںیئگ‬

‫اکعیس‪ :‬ڈارٹک رفظ اہیمش ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ ےن زدنیگ وک ےئن زاوی ےس داھکی ےہ۔‛ اغلؔ ےک ااعشر‬ ‫زدنیگ ےک اقحقئ یک‬
‫ںیم زدنیگ ےک اصمی‪ ،‬رجن و مغ یک اکعیس اہنی ومیز اافلظ ںیم یک یئگ ےہ۔ۺاؿ ےک ااعشر وک ڑپھ رک ااسی وسحمس وہبا ےہ ہک وہ‬
‫زدنیگ اور مغ ےک الزؾ و زلموؾ وہےن رپ نیقی رےتھک ےھت۔‬
‫رجن ےس وخرگ وہا اناں وت م اجبا ےہ رجن‬
‫ںیلکشم اینت ڑپںی ھجم رپ ہک آاسں وہ ںیئگ‬
‫راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغل ےک یزدت اجاکنہ اصمی بااقب یزداس ںیتبیصم الزہم زدنیگ ںیہ۔‬

‫وشیخ‪:‬احدم نسح اقدری ےتہک ںیہ ہک ‚رظاتف اور وشیخ اغل اک اتکمچ وہا وجہز اھت۔‛ رمزا اغل یک شارعی ںیم‬ ‫رظاتف و‬
‫رظاتف اور وشیخ اک رصنع اؿ ےک درد یک باریکی وک دور رک داتی ےہ۔ۺاؿ ےک ارثک ااعشر ںیم ااسی وسحمس وہبا ےہ ہک زحؿ و باس‬
‫ےک ایز ںیم رظاتف یک دوھپ یلکن وہیئ ےہ۔‬
‫ونازش اہےئ ےب اج داتھکی وہں‬
‫اکشی اہےئ رںیگن اک ہلگ ایک‬
‫قزامؿ حتف وپری ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ یک رظاتف ےن اؿ یک ابان ےس دواچر وہ رک ہمہ ریگ زنط یک وصرت اایتخر رک یل یھت۔“‬

‫البغ‪ :‬راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک‚اغل ےک ارثک ااعشر سفن شارعی یک اجؿ اور اصفح و البغ ےک روح‬ ‫اصفح و‬
‫رواں ںیہ۔‛ اغل یک شارعی ںیم اصفح و البغ ےہ۔ۺاسدہ اافلظ یک حطس ےک ےچین قیمع ینعم اس رطح اہنپں ںیہ ےسیج دربا‬
‫ےک ےچین افشػ باین یک ہہت۔‬
‫یک رمے لتق ےک دعب‪ ،‬اُس ےن افج ےس وتہب‬
‫اہےئ! اُس زود امیشپں اک امیشپں وہبا‬
‫ادمح ااصنری ےتہک ںیہ‪‚:‬اغل ےک ضعب ااعشر اےسی یزےش وہےئ ریہوں یک امدنن ںیہ نج یک آب و باب ےس مہ ہز زاوہی اگنہ ےس‬
‫فطل ادنوز وہ کس ںیہ۔“‬
 ‫اغل یک شارعی ںیم تہب ےس ااعشر اےسی ںیہ نج ےک وہفمؾ ںیم ااہبؾ ےہ۔ۺرعش یئک ونعمں ںیم رشتحی وہ اتکس‬ ‫ااہبؾ وگیئ‪:‬‬
‫ےہ۔ۺاغل ےک اےسی ااعشر یسک دح ت اےنپ زامےن ےک رعشی ادب یک اکعیس رکےت ںیہ۔‬
‫وبےئ لگ‪ ،‬باہلہ دؽ‪ ،‬دو ِد رچاغِ لفحم‬
‫وج یزی یزؾ ےس الکن‪ ،‬وس رپاشیؿ الکن‬
‫‚اغل ےک اےسی ااعشر تہب ےس ںیہ نج یک رشتحی فلتخم وحطسں رپ یک اج یتکس ےہ۔“‬ ‫ادمح ااصنری ےتہک ںیہ‪:‬‬

‫وصتػ‪ :‬اغلؔ ےک ااعشر ںیم قشع یقیقح رعمتف اور وصتػ ےک اسملئ ےس قلعتم یھب دعتمد ااعشر ےتلم ںیہ۔‬
‫دؽہز رطقہ ےہ اس ِز ابا ارحبل‬
‫ِۺ‬
‫مہ ُاس ےک ںیہ‪ ،‬ہارا وپانھچ ایک؟‬
‫احدم نسح اقدری ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغل ےن وصتػ اک رثکت ےس اطمہعل ایک اھت اور اس اک ااہظر شارعی ںیم یھب ایک نکیل اس ںیم‬
‫وصتػ یک زباؿ یھت وصیف اک دؽ ںیہن اھت۔“‬

‫ادناز‪:‬آؽ ادمح رسور ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغل ات این ایخؽ ات این وگہش رکف ےہ۔اغل ےک ااعشر ںیم ایفسلفہن رن یھب‬ ‫ایفسلفہن‬
‫رظن آبا ےہ ںیہک ںیہک وہ ایفسلفہن وماگشایفں یھب شیپ رکےت ںیہ نکیل رعش یک رانعیئ یزقزار ریتہ ےہ۔“‬
‫ہن اھت ھچک وت خدا اھت ‪ ،‬ھچک ہن وہبا وت خدا وہبا‬
‫ڈوببا ھجم وک وہےن ےن‪ ،‬ہن وہبا ںیم وت ایک وہبا‬
‫‚اغل اک ادناز ادتسالؽ ایفسلفہن ےہ اؿ ےک لیخت ںیم خدت اور رکف ںیم دنرت ےہ۔“‬ ‫ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ‪:‬‬
‫راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغل ےن اےنپ ارثک ااعشر ںیم ہفسلف وک اہنی آاسین اور اسدیگ ےس اظہز ایک۔“‬

‫ِؔےک ااعشر ںیم اصفح و البغ امنباں رظن آیت ےہ ضعب ہگج افریس‬
‫ہز دنچ ہک اغل‬ ‫یسک دح ت اعؾ مہف شارعی‪:‬‬
‫یزابیک یھب اامعتسؽ رکےت ںیہ نکیل ارثک ااعشر اؿ ےک اےسی یھب ںیہ وج بالکل اعؾ مہف‪ ،‬اسدہ زباؿ ںیم شیپ ےیک ےئگ ںیہ۔ۺنج اک‬
‫وہفمؾ ہز ات ھجمس اتکس ےہ۔‬
‫اؿ ےک دےھکی ےس وج آاجیت ےہ ہنم رپ روقن‬
‫وہ ےتھجمس ںیہ ہک امیبر اک احؽ ااھچ ےہ‬
‫ج‬
‫‪ :‬اغل یک شارعی ںیم اہلل ےس وکشہ اک ولہپ یھب امنباں وطر رپ ھلکیاا ےہ وہ مغ ےک اعمل ںیم اہلل ےس وکشہ رکےت ںیہ۔‬ ‫وکشہ‬
‫ریمی تمسق ںیم مغ رگ اانت اھت‬
‫دؽ یھب بارب یئک دی وہےت‬
 ‫راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغل ات تدر اور اصػ وگ اگہنگر اھت وج خدا ےس ےب دڑھک س ھچک ہہک داتی ےہ“‬

‫راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغل یک زدنیگ آزاد روی یک ات دراشخں اثمؽ یھت “‬ ‫اینزی‪:‬‬ ‫ذمیبہ اقعدئ ےس ےب‬
‫اغل ےک ضعب ااعشر ںیم دنی و ذمہ ےس ےب اینزی اک رصنع یھب امنباں ےہ۔‬
‫مہ وک ولعمؾ ےہ چ یک تقیقح نکیل‬
‫دؽ ےک وخش رےنھک وک اغلؔ ہی ایخؽ ااھچ ےہ‬

‫‚اغلؔ ےن ارثک ااعشر ںیم وطلی اضمیم وک یزے رصتخم اافلظ ںیم مظن ایک ےہ۔ “‬ ‫ااصتخر‪ :‬ڈارٹک رفظ اہیمش ےتہک ںیہ‪:‬‬
‫راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغل ےک ضعب ااعشر ااجیز و ااصتخر اور بات ےس بات دیپا رکےن ےک ےب لثم ومنےن ںیہ۔“‬
‫وکیئ اُدیم یز ںیہن آیت‬
‫وکیئ وصرت رظن ںیہن آیت‬
‫ہبعک سک ہنم ےس اجؤ ےگ اغلؔ‬
‫رشؾ مت وک رگم ںیہن آیت‬

‫دباعئ‪ :‬ڈارٹک وشتک زبسواری ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ ہز باب ںیم خدت ےک دیشایئ ےھت ہز فنص ںیم اوہنں ےن یئن راہ‬ ‫انصعئ و‬
‫اکنیل ےہ۔“اغلؔ یک شارعی ںیم انصعئ با ینف احمنس یھب رثکت ےس ںیہ۔‪:‬‬
‫س روبیقں ےس وہں باوخش رپ زباؿِ رصم ےس‬
‫ےہ زاخیل وخش ہک حمِ امہ ِ اعنکں وہ ںیئگ‬

‫دیقنت‪ :‬اغلؔ ےک ضعب ااعشر ںیم افرس اک ہبلغ رظن آبا ےہ۔ۺاغلؔ ےن ںیہک ںیہک اینپ شارعی ںیم ذوینعم اافلظ اامعتسؽ ےیک‬
‫ںیہ سج یک وہج ےس شارعی ںیم کلجنگ دیپا وہ یئگ ےہ۔ۺڈارٹک دبعافیطلل ےتہک ںیہ‪‚ :‬اغلؔ روای رپس ےھت اوہنں ےن رپابا‬
‫رن اایتخر ایک اور وہ باس و رحامؿ یک رطػ زبادہ وتمہج وہےئ۔“‬

‫……………………‬
 ‫العہم اابقؽ ےک الکؾ رپرصبتہ‬
‫ِِرظن‪ ،‬وقت اشمدہہ اور ایخؽ یک رہگایئ اؿ یک شارعی ںیم ااہتنیئ اعفؽ اور رحتمک رظن آیت‬
‫العہم اابقؽ یک یقیلخت الصچ‪ ،‬وتعس‬
‫ےہ۔ۺاؿ یک شارعی ایسیس ریصبت‪ ،‬ہفسلف االسؾ یک آافتیق اور امیلعتت االسؾ یک اقحن یک آہنیئ دار ےہ‪ ،‬ڈرٹک رفظ اہیمش ےتہک ںیہ‬
‫ہک اابقؽ یک شارعی وک اچر ادوار ںیم میسقت ایک اج اتکس ےہ‬
‫الہپ دور‪۱۹۱۱،‬ء ےس ‪۱۹۱۵‬ء ت ےہ۔ۺاس دور ںیم اابقؽ یک شارعی ںیم ح اولینط اک خدہب بابا اجبا ےہ۔ۺاس دور ںیم اابقؽ ات‬
‫دحتمہ دنہواتسؿ یک آزادی اک وخاب دھکی رےہ ےھت۔ ۺاس دور یک ات وہشمر مظن دنہواتسین وچبں اک وقیم تیگ ‚اسرے اہجں ےس‬
‫ااھچ دنہواتسؿ ہارا‛ یسیج وقیم ںیمظن ںیھکل۔‬
‫دورسا دور‪۱۹۱۵،‬ء ےس ‪۱۹۱۸‬ء ت اک ےہ۔ۺاس دور ںیم اابقؽ ےک ایخالت ںیم دبتیلی آیئ‪ ،‬ات وت ہی ہک وہ ونط ےک ایسیس وصتر‬
‫ےس زیبار وہ ےئگ۔ۺاس ےک اقمےلب ںیم تلم اک ات وعیس یز اور ہمہ ریگ وصتر وک اایتخر رک ایل۔ۺدورسے بات ہی ہک اابقؽ اس دور‬
‫ںیم رحتت ااحتد نیب انیملسمل ےک ات رسرگؾ رنک ےھت۔‬
‫شیتا دور‪۱۹۱۸،‬ء ےس ‪۱۹۲۴‬ء ت اک ےہ۔ ۺاس دور ںیم اابقؽ یک شارعی زبادہ یز افریس زباؿ ںیم یھت۔ ۺافریس بتک ںیم ارسار‬
‫وخدی‪ ،‬روم ِز وخیبدی‪ ،‬ایپؾ رشمؼ وریغہ وہشمر ںیہ۔ۺاس دور ںیم اابقؽ یک شارعی اعمل االسؾ ےک انیشاار اور ج میظع ےک وصترات‬
‫رپ ات دےھک وہےئ دؽ یک اکپر ےہ۔‬
‫وچاھت دور‪۱۹۲۴ ،‬ء ےس ‪۱۹۳۸‬ء ت اک ےہ۔ۺاس دور ںیم اابقؽ یک شارعی ںیم ایفسلفہن ادناز رظن آبا ےہ۔ۺاس ےک العوہ اابقؽ اردو‬
‫شارعی یک رطػ رابغ وہےئ۔ ۺاس دور یک اردو شارعی رکف و نف یک ایلعٰ یزنی زنمؽ رپ ےہ۔ ۺاس دودر یک شارعی ےک‬
‫ومجمہع‪۱۹۲۴،‬ء‪ ،‬زوب ِر مجع (افریس) ‪۱۹۲۷‬ء‪ ،‬باؽ ربجالیئ (اُردو) ‪۱۹۳۵‬ء‪ ،‬رضب میلک (اُردو) ‪۱۹۳۶‬ء‪ ،‬اراغمؿ اجحز (افریس)‪ ،‬وریغہ‬
‫وہشمر ںیہ۔‬
‫ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ےن اردو شارعی ےک رخ وک ومڑ دبا اور اس اک مزاج دبؽ دبا۔ۺاردو شارعی یک بارخی ںیم‬
‫شاتد یہ وکیئ شارع ااسی زگرا وہ سج ےن اےنپ زامےن وک اانت اتمیز ایک وہ انتج ہک اابقؽ ےن ایک۔‛‚ ڈارٹک دیس اعدب نیسح ےتہک ںیہ ہک‬
‫اابقؽ یک شارعی آب ایحت اک جزاہن ےہ سج ےس زدنیگ اور زدنہ دیل ےک ےمشچ اُرھبےت ںیہ۔‬

‫اابقؽ ےک الکؾ یک وصخایصت‬

‫شارعی‪ :‬اابقؽ ےن اینپ شارعی وک اینپ وقؾ اور االسؾ ےک ےیل اامعتسؽ ایک۔ ۺاوہنں ےن املسمونں وک اؿ ےک‬ ‫وقیم اور یلم‬
‫االسػ ےک اکرباےم باد دال رک اؿ وک ریغت دالیئ۔ اوہنں ےن اینپ ںیمظن الثمً عمش اور شارع‪ ،‬وکشہ‪،‬وجاب وکشہ‪ ،‬رضخ راہ‪ ،‬اور ولطع‬
‫االسؾ وریغہ ںیم املسمونں وک وخاب تلفغ ےس اگجےن یک وکشش یک۔‬
‫اہشدت ےہ ولطمب و وصقم ِد ومنم‬
‫ہن ِ‬
‫امؽ تمینغ ہن وشکر اشکیئ‬
 ‫نیقی مکحم لمع مہیپ تبحم افحت اعمل‬
‫اہجد زدناگین ںیم ےہ ہی رمدوں یک ریشمشںی‬
‫ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک اابقؽ شارعی یک خدتد رحتت ےس اتمیز ےھت۔ۺاوہنں ےن وقیم اور یلم اضمیم وک اردو شارعی ”‬
‫ںیم دالخ ایک۔‬

‫شارع‪:‬اابقؽ ےن املسمونں وک اےنپ ادنر االقنیب روح دیپا رکےن یک نیقلت یک وج یزیق ےک ےئل اہنی رضوری ےہ۔ۺاؿ ےک‬ ‫االقنیب‬
‫یزدت اکانئت اک ہز ذرہ رسرگؾ لمع ےہ اور ایس اکدورسا باؾ اہجد ےہ۔‬
‫تبحم ےھجم اُؿ وجاونں ےس ےہ‬
‫اتسروں رپ وج ڈاےتل ںیہ دنمک‬
‫لیلخ ارلنمح ایمظع ےتہک ںیہ اابقؽ یک االقنیب اقیلختت ےس اردو ادب ےک رسامےئ ںیم رگاں دقر ااضہف وہا ےہ۔ڈارٹک ہمیمش مگیب‬
‫یتہک ںیہ ہک اابقؽ ےن اینپ شارعی ےس املسمونں ںیم ات یئن روح وھپت دی اور اںیہن وخاب تلفغ ےس اگج دبا۔‬

‫انیملسمل‪ :‬اابقؽ یک شارعی ںیم ںیمہ املسمونں ےک درایمؿ ااحتد اک ات وعیس یز اور ہمہ ریگ وصتر اتلم ےہ وہ داین‬ ‫ااحت ِد نیب‬
‫ےک املسمونں وک تیثیحب ات تلم ےک دانھکی اچےتہ ےھت۔‬
‫ات وہں ملسم رحؾ یک باابسین ےک ےیل‬
‫لین ےک اسلح ےس رکیل با ہب اخک اکرغش‬
‫ڈارٹک دبعافیطلل ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ااحتد نیب انیملسمل ےک ملع یزدار ےھت۔ۺاوہنں ےن اس اک ااہظر اینپ ومظنں ںیم وجش و جزوش‬
‫ےس ایک۔‬

‫وصتر‪ :‬اابقؽ اےنپ دنسپتدہ اناؿ وک رم ِد ومنم ےک باؾ ےس وموسؾ رکےت ںیہ۔ۺاابقؽ اک رم ِد ومنم ہشیمہ قح یک‬ ‫رم ِد ومنم اک‬
‫امحی اور بالط یک اخمتفل ںیم فص آراء رظن آبا ےہ۔‬
‫وکیئ ادنازہ رک اتکس ےہ اس ےک زور بازو اک‬
‫اگنہ ِ رم ِد ومنم ےس دبؽ اجیت ےہ دقتیزںی‬
‫ڈارٹک لیمج اجیبل ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ےک یزدت رمداہن وار اجؿ اہلل ےک رپسد رکبا زدنیگ ےہ۔‬

‫رقف‪ :‬رقف اقمامت ولسک ںیم وچاھت اقمؾ ےہ۔ۺرقف ےس اابقؽ یک رماد االفس‪ ،‬گنت دیتس ںیہن ہکلب اانغتسء اور دول ےس‬ ‫وصت ِر‬
‫الرپوایئ ےہ۔ۺاابقؽ ےک یزدت یقیقح ریقف وہ ےہ وج رصػ اہلل یک ذات اک اتحمج وہ اجےئ۔‬
‫ومنم یک ےہ ایس ںیم اریمی‬
‫اہلل ےس امن ہی ےہ ریقفی‬
‫رسدار یلع رفعجی ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ےن ںیمہ اناؿ اک میظع ااشلؿ وصتر دبا ےہ۔ ۺوج اؿ ےس ےلہپ اردو ادب ںیم یسک اور شارع‬
‫ےک اہیں ںیہن اتلم۔‬

‫وخدی‪ :‬اابقؽ اک ہفسلف وخدی ات وعیس یز وصتر رکا ےہ۔ڈارٹک دیس دبعاہلل ےتہک ںیہ ہک اابقؽ یک وخدی ےک بارے ںیم‬ ‫ہفسلف‬
‫تہب ھچک اھکل ایگ ےہ۔ۺاابقؽ ےن فلتخم ومعق رپ اس ہفسلف وخدی وک فلتخم ینعم ںیم اامعتسؽ ایک ےہ۔ۺالثمً وخدی ایحت اک دورسا باؾ‬
‫ےہ۔ۺوخدی قشع ےک رتمادػ ےہ۔ۺوخدی ذوؼ ریخست اک باؾ ےہ‪ ،‬وخدی ےس رماد وخدآاگیہ ےہ۔ۺوخدی ابعدت ےہ۔ۺوخدی ذوؼ بلط‬
‫ےہ۔ۺوخدی اامیؿ ےک رتمادػ ےہ۔ۺوخدی رسہمشچ خدت و دنرت ےہ۔ۺوخدی نیقی یک رہگایئ ےہ۔ۺوخدی وسز ایحت اک رسہمشچ ےہ‬
‫اور ذوؼ قیلخت اک امخد‪ ،‬رغض ہک اس مسق ےک وگباوگں اعمین و افصت وخدی ےس واہتسب ےیک ںیہ۔ۺہی س اابثت وخدی یک وصرںیت‬
‫ںیہ وج ہز زیچ وک یزیق یک ایلگ زنمولں یک رطػ رحتمک بای رک ریہ ںیہ۔‬
‫ڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ات زیزدس یفسلف ےھت اؿ اک الکؾ ایفسلفہن اقحقئ ےس ومعمر ےہ۔ ۺاؿ اک ہفسلف رصتخماً دو‬
‫ولمجں اک یزامجؿ ےہ۔‬
‫(‪ )۱‬اینپ یتسہ یک اچہپؿ(‪ )۲‬اینپ یتسہ بای رک ےک ایس یتسہ ےس باربخ وہےن ںیم وقومں یک یزیق اک راز رمضم ےہ‬
‫ہی ومجِ سفن ایک ےہ ولتار ےہ‬
‫وخدی ایک ےہ ولتار یک داھر ےہ‬
‫وخدی وک رک دنلب اانت ہک ہز دقتیز ےس ےلہپ‬
‫خدا دنبے ےس وخد وپےھچ اتب ریتی راض ایک ےہ‬
‫رما رطقی اریمی ںیہن ریقفی ےہ‬
‫وخدی ہن چیب ریقفی ںیم باؾ دیپا رک‬

‫لمع‪ :‬العہم اابقؽ اک ہفسلف یعس و لمع اور خدودہج و اکوش اؿ یک شارعی ںیم ات وقیم رصنع یک تیثیح رکا ےہ۔ ۺاؿ‬ ‫خدہب‬
‫ےک اہیں خدہب لمع اور تبحم یک رہگایئ وصقمد ےہ۔‬
‫لمع ےس زدنیگ یتنب ےہ چ یھب منہج یھب‬
‫ہی اخیک اینپ رطفت ںیم ہن ونری ےہ ہن باری ےہ‬
‫ااشتحؾ نیسح ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ںیم وجش اور ایحت یک ومن یھت وہ وخب یز ےس وخب یز یک وجتسج اور خدہب لمع ہز ہحمل دیپا رکےن‬
‫ےک اقلئ ےھت۔‬

‫قشع‪ :‬اابقؽ ےک یزدت قشع اک وصتر اچسخدہب‪ ،‬نگل اور وایگتسب ےہ وج دصقم زدنیگ یک لیمکت ےک ےیل تہب رضوری ےہ۔ۺ‬ ‫وصتر‬
‫اابقؽ ےک یزدت اناؿ یک وخدی اس وق ت مکحتسم ںیہن وہ یتکس ح ت ہک وہ قشع اایتخر ہن رکے۔‬
‫دبا ِر قشع ںیم اانپ اقمؾ دیپا رک‬
 ‫ےئن زامےن ےئن حبص و شاؾ دیپا رک‬
‫ہفیلخ دبعامیکحل ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ےک ہفسلف وخدی یک اجؿ اؿ اک رظنہی قشع ےہ نج یک دبول وخدی ںیم دیباری اور اوتساری‬
‫دیپا وہیت ےہ۔‬

‫وصتر‪ :‬اابقؽ ونوجاونں وک شانیہ یک زدنیگ اک آہنیئ دار دانھکی اچےتہ ےھت۔ۺشانیہ زیت رظن رکا ےہ دنلب رپواز اور وخددار‬ ‫شانیہ اک‬
‫وہبا ےہ۔ۺاابقؽ اےنپ ونوجاونں ںیم یہی افصت دیپا رکبا اچےتہ ںیہ۔‬
‫ںیہن ریتا نمیشن رصق اطلسین ےک دبنگ رپ‬
‫وت شانیہ ےہ ریسبا رک اہپڑوں یک اٹچونں رپ‬
‫ک‬
‫ونجمں وگر ھیوری ےتہک ںیہ ہک سج رطح اابقؽ ےک وصتر ںیم اجحز ےن اانپ طلست امج ایل اھت ایس رطح اقعب‪ ،‬شانیہ‪ ،‬ابہشز ےسیج‬
‫اجونروں ےن یھب اؿ یک رکف ںیم ات رمکزی تیثیح اایتخر رک یل یھت۔‬

‫اابقؽ یک شارعی ںیم ںیمہ ایخالت یک دنلبی رظن آیت ےہ۔ۺاؿ یک شارعی ںیم ونقتیط رظن ںیہن آیت ہکلب وجش اور‬ ‫دنلب ایخیل‪:‬‬
‫وولہل رظن آبا ےہ۔ ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک‚ اردو یک شارعی ںیم درامدنیگ‪ ،‬اچیبریگ اور رحمویم اک وج باس ازیگن اور رسحت‬
‫زیخادناز اھت اس یک ہگج اابقؽ ےن وتابایئ‪ُ ،‬اگنم اور وولہل دیپا ایک۔ ۺونقتیط اور اموییس یک ہگج اُدیم‪ ،‬وخػ یک ہگج جزات اک کلسم‬
‫اعؾ ایک اؿ اک الکؾ آزادی اک ربملعدار اور رحی اک ناؿ دار ےہ۔‬
‫اقعیب روح ح دیبار وہیت ےہ وجاونں ںیم‬
‫رظن آیت ےہ اس وک اینپ زنمؽ آامسونں ںیم‬

‫وصتػ‪ :‬اابقؽ یک شارعی ںیم ‪۱۹۱۵‬ء ےس ‪۱۹۱۶‬ء ت وصتػ یک اخمتفل رظن آیت ےہ اس زامےن ںیم اابقؽ وصتػ ےک تہب‬
‫اخمفل ےھت نکیل اینپ رمع ےک آجزی ہصح ںیم اابقؽ وصتػ ےک دماح نب ےئگ۔‬
‫ریتے دنی و ادب ےس آریہ ےہ وبےئ رابہین‬
‫یہی ےہ رمےن وایل اوتمں اک اعمل ریپی‬
‫نکل‬
‫رپورسیف سن ےتہک ںیہ ہک اابقؽ اس وصتػ ےک تہب اخمفل ںیہ وج احظف ےک اہیں رظن آبا ےہ نکیل وہ الجؽ ادلنی رویم یک‬
‫رواحن وک جزاج دیقعت شیپ رکےت ںیہ۔‬
‫ہفیلخ دبعامیکحل ےتہک ںیہ ہک اابقؽ یک شارعی اک االقنب ازیگن اغیپؾ ومالبا روؾ ےک ضیف اک ہجیتن ےہ۔‬

‫رشمؼ‪ :‬ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک اابقؽ وک شارع رشمؼ اہک اجبا ےہ اس ےیل ںیہن ہک وہ ابکؔ یک رطح رغمب یک‬ ‫شارع‬
‫دیقنت ںیم دقام اور روای وک زبادہ اتیمہ دےتی ےھت ہکلب اس وہج ےس ہک روح رشمؼ ےک ارطضاب یک وپری دااتسؿ اؿ یک‬
‫شارعی ںیم وموجد ےہ۔ڈارٹک میعن وقتی ےتہک ںیہ ہک شارع رشمؼ یک میظع ارملتبت تیصخش اےنپ ااکفر ےک س نیب االوقایم اور‬
‫اجوداین تیثیح اایتخر رک یئگ ےہ۔‬

‫زباؿ‪ :‬ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ایلعٰ درےج ےک االخیق اضمیم اور اصػ و اسدہ زباؿ وک دنسپ رکےت‬ ‫اسدہ‬
‫ےھت۔ردیش ادمح دصیقی ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ےک اہیں وموضع رکف اور دوعت لمع ےہ۔ۺاافلظ ےک ااختنب اور اامتہؾ ںیم ااہتنیئ اایتحط‬
‫ےس اکؾ ےتیل ےھت۔‬

‫دنسپی‪ :‬اابقؽ یک شارعی ںیم ںیمہ یزیق دنسپاہن ایخالت ےتلم ںیہ۔ۺخدہب لمع اتلم ےہ نکیل اابقؽ یک یزیق دنسپی یزیق دنسپ‬ ‫یزیق‬
‫رحتت ےک ادناز ےس یسک دقر فلتخم یھت۔‬
‫ڈارٹک اونر دستد ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ےن االخیق اور ذہتیبی اظنؾ وک ہتسکش ےیک ریغب شارعی اک ُرخ اسملئ ایحت یک رطػ ومڑ دبا۔ۺ‬
‫انچہچن اابقؽ یک یزیق دنسپی رختی ےک اجبےئ ریمعتی اقمدص رپ ینبم ےہ اور ہی اینپ وقت املسمونں ےک رونش امیض ےس احلص‬
‫ابعدتیزولییۺےتہکۺںیہۺہکۺ‬
‫ۺ‬ ‫رکیت ےہ اس رطح اابقؽ یک یزیق دنسپی ونعمی وطر رپ یزیق دنسپ رحتت ےس اطمتقب ںیہن ریتھک۔ڈارٹک‬
‫اابقؽ ےن اینپ شارعی ںیم زدنیگ ےک قلعتم س ےس ےلہپ اینبدی یزیق دنسپاہن ایخالت اک ااہظر ایک‬

‫ادب‪ :‬ڈارٹک ابعدت یزولیی ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ےک یزدت رعش و ادب رصػ نسح یک قیلخت اک باؾ ںیہن ہکلب‬ ‫دصقم رعش و‬
‫اس وک زدنیگ اک یزامجؿ اور یسک اےسی تحص دنم اغیپؾ اک احلم وہبا اچےئہ سج ےس ینب ونع اناؿ وک افدئہ ےچنہپ سج ےس وقؾ و‬
‫تلم یک ریمعت وہ۔‬
‫اے الہ رظن ِ‬
‫ذوؼ رظن وخب ےہ نکیل‬
‫وج ےش یک تقیقح وک ہن دےھکی وہ رظن ایک ےہ‬
‫ک‬
‫ونجمں وگر ھیوری ےتہک ںیہ ہک اابقؽ شارعی اور درگی ونفؿ ہفیطل وک زدنیگ یک نارت ےتھجمس ےھت ارگ یسک شارع اک الکؾ زدنیگ اک اغیپؾ‬
‫ںیہن داتی اس ےک دؽ ےس یلکن وہیئ آواز ہارے دولں ںیم وولہل ایحت اور ناط اکر دیپا ںیہن رکیت وت وہ اابقؽ ےک ایعمر ےس‬
‫شارع ںیہن ےہ۔‬

‫ردیش ادمح دصیقی ےتہک ںیہ ہک اابقؽ ےک الکؾ اک اطمہعل ےئجیک احمت اطیئ ےک وکہ دنا یک امدننوہ اینپ یلہپ آواز رپ آپ وک‬ ‫رحػ آجز‪:‬‬
‫اشکں اشکں اےنپ دقومں رپ ال ڈاںیل ےگ۔‬
‫ومولی دبعاقحل ےتہک ںیہ ہک اابقؽ یزریغص ےک یہ ںیہن ینب ونع اناؿ یک الزواؽ ذہتی ےک ات یززگتدہ رکفم شارع یک تیثیح‬
‫ےس ہشیمہ باد ےیک اجںیئ ےگ۔‬

‫)()()(‬
 ‫ۺرحتیریکۺوصخایصت‬
‫ۺ‬ ‫رثنۺاگنروںۺیکۺرطز‬
‫رسدیس یک رطز رحتیزرپ رصبتہ‬
‫اعترػ‬
‫اردو زباؿ و ادب یک بارخی ںیم رسدیس ادمح اخؿ وک خدتد اردو رثن ۺ اک باین قزار دبا اجبا ےہ اؿ یک رحتیزوں ںیم ذمہ‪ ،‬ایسس‪،‬‬
‫میلعت‪ ،‬یزتیب‪ ،‬االخؼ س ھچک وموجد ےہ۔ ۺرگم ایسیس یمیلعت دیماؿ ںیم رسدیس ےک اکرباومں وک اینت رہشت یلم ہک اؿ یک ادیب‬
‫رسرگویمں رپ وتہج ںیہن دی یئگ۔ ۺارگہچ اؿ یک ایسیس رسرگایمں ج آزادی ےک دعب رشوع وہیئ ںیھت نکیل وہ ادیب دیماؿ ںیم‬
‫اوالئ رمعی ںیم دالخ وہ ےکچ ےھت۔ۺاس یک ادتباء رقتابیً ‪۱۸۳۵‬ء ںیم وہیت ےہ۔ۺاس زامےن ت اردو زباؿ عجسم و مقفی ٰ یھت۔ۺسج‬
‫ںیم ایخالت اک ااہظر آاسین ےس ںیہن وہ اتکس اھت۔ۺارگہچ وفرٹ ومیل اکجل اور وطخط اغل ےس یسک دح ت آاسؿ اردو یک ادتباء وہ‬
‫یکچ یھت نکیل وکیئ یزا یملع اکرباہم ااجنؾ ںیہن دبا ایگ اھت۔ۺرسدیس وہ ےلہپ صخش ےھت وہنجں ےن اردو رثن ںیم یملع اضمیم وک آاسؿ‬
‫اردو ںیم انھکل رشوع ایک۔ۺاحیل ےن اینپ اتکب ایحت اجوتد ںیم رسدیس وک اردو رثن اک ومرث ایلعٰ قزار دبا ےہ اور رسدیس ےک دور وک‬
‫اردو رثن اک دہع زرںی قزار دبا ےہ۔ۺرسدیس ےن ےب امشر اصتفین و اضمیم ےھکل۔ۺاؿ ےک وہشمر اضمیم ہی ںیہ‪ )۱(:‬رمس و رواج یک‬
‫بادنبی ےک اصقنبات (‪ )۲‬وخشادم (‪ )۳‬ادیم یک وخیش (‪ )۴‬زگرا وہا زامہن (‪ )۵‬ثحب و رکتار(‪)۶‬ۺوقیمۺاافتؼۺ ہی س اضمیم دصقمی‬

‫ےھت۔ۺاؿ اک دصقم وقؾ یک االصح اھت۔ۺرسدیس یک وہشمر اتکںیب ہی ںیہ‪ )۱( :‬اجؾ مج (‪ )۲‬لسا اولملک (‪ )۳‬راہ س رد دبغ (‪)۴‬‬
‫نی‬
‫کلمہا اقحل (‪ )۵‬بارخی ونجبر (‪ )۶‬اابسب اغبوت دنہ (‪ )۷‬آبارالضیاادتد (‪ )۸‬ابطخت ادمحہی (‪ )۹‬یین االکلؾ۔ۺوریغہ‬

‫رطز رحتیز یک وصخایصت‬

‫ڈارٹک دیس دبعاہلل ےتہک ںیہ ہک رسدیس یک رطز رحتیز ےک امنباں ولہپ نیت ںیہ‪۱:‬۔اچسیئ ‪۲‬۔اسدیگ‪۳‬۔ۺفطل ومضمؿ ںیم وہ ہن ہک ادا ںیم‬
‫درگیوصخایصت ہی ںیہ۔‬

‫رسدیس ےس لبق اردو ادب ںیم دصقمی اک راحجؿ تہب مک بابا اجبا اھت۔ۺرسدیس وہ ےلہپ رثن اگنر ںیہ وہنجں ےن ادب وک‬ ‫دصقمی‪:‬‬
‫دصقمی اکذرہعی انببا۔ ۺاؿ اک دصقم اینپ وقؾ یک االصح رکبا اھت۔ ۺانچہچن وہ اےنپ اضمیم اور بتک ںیم وقؾ یک االصح اک دصقم اےنپ‬
‫شیپ رظن رےتھک ےھت۔ۺڈارٹک انسح افرویق ےتہک ںیہ ہک رسدیس ات حلصم وقؾ ےھت اوہنں ےن رثناگنری ےک ذرےعی وقیم االصح اکڑیبا‬
‫ااھٹبا۔‬

‫ونتع‪ :‬رسدیس ےن فلتخم وموضاعت رپ اضمیم اور اتکںیب ںیھکل سج ںیم بارخی‪ ،‬اقثتف‪ ،‬اسسنئ‪ ،‬ملع و ادب‪ ،‬اعمایشت‪ ،‬ایسایست‬
‫وریغہ ےک وموضع اخص وطر رپ اقب ذرک ںیہ۔ۺاس اابتعر ےس رسدیس یک رطز رحتیز ںیم ونتع اک رصنع س ےس امنباں ےہ۔ۺڈارٹک‬
‫دیس دبعاہلل ےتہک ںیہ ہک ‚رسدیس ےک اضمیم اک دایزہ تہب وعیس ےہ اوہنں ےن اعؾ االخیق اضمیم ےک العوہ دینی اور درگی وقیم اور‬
‫یمیلعت اسملئ رپ دعتمد اضمیم رحتیز ےیک۔‬

‫داللئ‪ :‬رسدیس اینپ رطز رحتیز ںیم داللئ یک اینبد یقطنم اوصؽ رپ رےتھک ںیہ۔ ۺینعی یقطنم ادناز ںیم داللئ دےتی ںیہ۔ ۺاؿ‬ ‫یقطنم‬
‫ےک اس یقطنم ادتسالؽ ےن خدتد ملع االکلؾ یک اینبد ڈایل۔ۺاےنپ یقطنم داللئ ےس یہ اوہنں ےن قزوتشں ےک ووجد اور انجت اک ااکنر‬
‫رک دبا اھت۔اوباالکلؾ آزاد ےتہک ںیہ ہک داینےئ االسؾ ںیم رسدیس یہ وہ ےلہپ صخش ےھت وہنجں ےن ہی رضورت وسحمس یک ہک ۺخدتد‬
‫ہفسلف ےک اقمےلب ںیم خدتد ملع االکلؾ یک رضورت ےہ ویکں ہک دقمی املعء یک راےئ وموجدہ علوؾ ےئلیک بااکیف ےہ۔‬

‫اتمی‪ :‬رسدیس ےک اضمیم ںیم اتمی (دیجنسیگ) اک رصنع وکٹ وکٹ رک رھبا وہا ےہ۔ ۺوہ وضفؽ مسق یک رنیگن ایبین ںیم اانپ‬
‫وق اضعئ ںیہن رکےت ہکلب رصػ وموضع اور اکؾ یک باوتں رپ اانپ وق رصػ رکےت ےھت۔ ۺڈارٹک ااجعز نیسح ےتہک ںیہ ہک‬
‫‚ہارے یزدت اغبلً رسدیس ےلہپ صخش ںیہ وہنجں ےن اردو رثن ںیم یملع اضمیم وک اسدیگ اور اتمی ےک اسھت اھکل۔‬

‫اثمںیل‪ :‬رسدیس ےک اضمیم اور فینصت ںیم اجاجب اثمںیل رظن آیت ںیہ۔ۺاؿ اثمولں اک دصقم رسدیس ےک یزدت ہی اھت ہک اقری وک‬
‫ےنھجمس ںیم آاسین وہ۔ ۺدمحم میمش ےتہک ںیہ ہک رسدیس ےک اضمیم اردو ےک الکسک (ایلعٰ درہج) ںیہ۔ ۺڈارٹک انسح افرویق ےتہک ںیہ ہک‬
‫رسدیس اردو رثن اگنروں ےک رسباج رںیہ ےگ۔‬

‫اگنری‪ :‬رسدیس ح یسک واےعق وک ایبؿ رکےت ںیہ وت ھچک اس رطح ےس ایبؿ رکےت ںیہ ہک ڑپےنھ واےل یک آوھکنں ےک‬ ‫رظنم‬
‫اسےنم واےعق اک وپرا رظنم آاجبا ےہ۔ ۺاحدم نسح اقدری ےتہک ںیہ ہک رسدیس وک ہز وموضع وک وقت و دقرت ےک اسھت ایبؿ رکےن‬
‫اک اخص ہکلم احلص اھت۔‬

‫دنسپی‪ :‬رسدیس اےنپ اولسب ایبؿ ۺرکےن ۺ ںیم تقیقح اگنری وک امنباں اتیمہ دےتی ےھت۔ ۺاؿ ےک اضمیم ںیم الص‬ ‫تقیقح‬
‫تقیقح واحض ادناز ںیم رظن آیت ےہ۔ۺومولی دبعاقحل ےتہک ںیہ ہک’’ رسدیس ےن میلعت‪ ،‬ادب‪ ،‬زباؿ‪ ،‬ایسس‪ ،‬احصتف اور ذمہ س‬
‫وک تقیقح دنسپ اور خدتد رظن ےس داھکی۔رپورسیف لیلخ اہلل ےتہک ںیہ ہک ’’رسدیس ات تقیقح دنسپ اناؿ ےھت‘‘‬

‫رسدیس اےنپ اضمیم اس ادناز ےس رشوع رکےت ںیہ ہک ریغب یسک فلکت ےک ہز مسق یک بات یزہتسج ھکل دےتی‬ ‫ےب اسیگتخ‪:‬‬
‫ںیہ۔ ۺاس ےس ومضمؿ ںیم ےب اسیگتخ اک رصنع اغل آاجبا ےہ۔ ۺوخاہج وھتر نیسح ےتہک ںیہ ہک ‚رسدیس یک اگنرشات یک س ےس‬
‫یزی وخیب اؿ یک ےب اسیگتخ‪ ،‬ااصتخر اور اجتیعم ےہ‘‘‬

‫رسدیس اےنپ اولسب ایبؿ ںیم اعؾ بات چ اک ادناز اایتخر رکےت ںیہ وگبا ہک رسدیس اک رطز‬ ‫اعؾ بات چ اک ادناز‪:‬‬
‫رحتیز‪ ،‬رحتیزی ادناز اک ںیہن ہکلب یسک دح ت رقتیزی ادناز اک ےہ۔ ۺڈارٹک انسح افرویق ےتہک ںیہ ہک ‚رسدیس ےک اضمیم یک زباؿ‬
‫اہنی اعؾ مہف اور رواں ےہ‘‘‬
‫ملق‪:‬رسدیس سج وموضع رپ یھب ملق ااھٹےت ںیہ ےتھکل ےلچ اجےت ںیہ۔ ۺاںیہن اےنپ ملق رپ وبعر اور رھبوہس اھت۔ ۺرپورسیف یلع‬ ‫زور‬
‫نسحم دصیقی ےتہک ںیہ ہک رسدیس ےن فلتخم باریخی ابمح رپ ملق ااھٹبا اس ےس اؿ ےک زور ملق اور وتعس ولعمامت اک ہتپ اتلچ‬
‫ےہ۔‬

‫اگنری‪ :‬احدم نسح اقدری ےتہک ںیہ ہک ‚رسدیس اک رطز رحتیز احصیتف اھت۔‛ رسدیس اردو ادب ںیم اقمہل اگنری ےک باین‬ ‫اقمہل‬
‫میلست ےیک اجےت ںیہ۔ۺاوہنں ےن بااقدعہ وطر رپ فلتخم وموضاعت رپ اقمےل فینصت ےیک۔ۺاؿ ےک اقمہل اردو ادب ںیم امنباں اقمؾ‬
‫رےتھک ںیہ۔‬

‫وہمجری‪ :‬رسدیس اکدصقم اینپ وقؾ یک االصح رکبا اھت ٰ‬

‫لدا اؿ اک ادناز وپری وقؾ ےک ےیل اامتجیع وطر رپ ات‬ ‫اامتجتیع اور‬
‫وصنمہب دانی اھت۔ ۺاس ےیل اؿ ےک اہں اامتجتیع اک ولہپ امنباں ےہ۔ ۺایس رطح رسدیس ات وہمجری ذنہ رےتھک ےھت۔ ۺوہمجری ایخالت‬
‫یھب اؿ یک رحتیز ںیم امنباں رظن آےت ںیہ۔ۺومولی دبعاقحل ےتہک ںیہ ہک ‚رسدیس یک رظن لبقتسم یک رطػ یھت وہ وقؾ وک آےگ یک‬
‫رطػ ےل اجبا اچےتہ ےھت۔‛ ڈارٹک اونر دستد ےتہک ںیہ ہک رسدیس رحتت ےن املسمونں ےک االتخافت رعف رکےن اور اںیہن ات‬
‫دحتمہ وقؾ انبےن ںیم ذمہ یک دایلخ وقت ےس اکؾ ایل۔‬

‫جزوش‪ :‬رسدیس یک رطز رحتیز ںیم رھبوپر ادناز ےس ات خدہب‪ ،‬ات وجش‪ ،‬ات االقنب یک تیفیک امنباں رظن آیت‬ ‫وجش و‬
‫ےہ۔ۺوہ سج وموضع رپ یھب ےتھکل ںیہ ُیزوجش ادناز ںیم ےتھکل ےھت۔ۺڈارٹک دبعاویقلؾ ےتہک ںیہ ہک لمع مہیپ اورخدہب ااثیر رسدیس اک س‬
‫ےس یزا ورہث ےہ۔‬
‫م‬
‫دنلبی‪ :‬رسدیس ےک ایخالت دنلب ےھت۔ۺاؿ اک ذنہ گنت رظن ںیہن اھت۔ۺوہ یلسن اور شلکی اینبدوں ےس باالیز وہ‬ ‫رکف و لیخت یک‬
‫رک وسےتچ ےھت۔ۺرپورسیف یلع نسحم دصیقی ےتہک ںیہ ہک ’’رسدیس ےن رصع خدتد ےک اقتوضں ےک اطمقب اینپ یقیقحت اکووشں وک لقن و‬
‫لقع‪ ،‬روای و درای یک وسکیٹ رپ رپاھک۔‛ رپورسیف لیلخ اہلل ےتہک ںیہ ہک ’’رسدیس لبقتسم ےک قلعتم وخش آدنئ وخاب دےنھکی ےک‬
‫اجبےئ احؽ رپ زبادہ وتہج دےتی ےھت‘‘‬

‫رسدیس اک ادناز تمکح ےس رھبوپر اھت۔ۺوہ احالت اور وق ےک اطمقب ےلصیف رکےت ےھت۔ۺاس دور ںیم احالت اک اقتاض ہی‬ ‫تمکح‪:‬‬
‫لدا رسدیس ےک اہیں ارگنیزوں ےک الخػ وکیئ بات رظن ںیہن آیت۔ۺوخاہج وھتر نیسح ےتہک ںیہ‬
‫اھت ہک ارگنیزوں یک امحی یک اجےئ ٰ‬
‫ہک ‚رسدیس اک ہز لعف یلقع داللئ رپ ینبم وہبا اھت اؿ یک ہی وکشش یھت ہک وج ایک اجےئ وہ وسچ ھجمس رک ایک اجےئ‘‘‬

‫رظاتف‪ :‬ارگہچ رسدیس ےک اضمیم اتمی ےس رھبوپر ںیہ نکیل ضعب ہگج رظاتف و وشیخ اک رصنع وموجد ےہ۔ ۺالثمً وہ اےنپ‬
‫ات ومضمؿ ںیم ولوگں ےک اھکبا اھکےن ےک رطہقی اکر وک ھچک اس ادناز ےس ایبؿ رکےت ںیہ‪‚ :‬ات درتسوخاؿ رپ وکیئ ریفین ہملک‬
‫اہشدت یک ایلگن ےس اچٹ راہ ےہ وکیئ الپؤ ںیم اروی اک اسنل الم الم رک اھک راہ ےہ یسک ےن اسنل الم وہاالپؤ اھک رک باؿ ےس ڑھتلا‬
‫وہا ہجنپ ابمرک وپھچن رک رویٹ وک اسنل ںیم ڈوب ڈوب رک اھکبا رشوع ایک۔ۺیسک ےن وبراین (نگنیب اک راہتئ) ےک ایپےل وک ہنم ےس اگل رک‬
‫ڑسبا رھبا۔ۺاور ہی اہک واہلل یزی زیت ےہ اوہ اوہ رکبا رشوع ایک۔“‬

‫‪ :‬رسدیس یک رحتیزوں ںیم ضعب زمکورباں بایئ اجیت ںیہ الثمً (‪ )۱‬رقفوں یک زمکور ریشازہ دنبی (‪ )۲‬باوگار اافلظ (‪ )۳‬وقادع‬ ‫دیقنت‬
‫یک رپوا ںیہن رکےت (‪ )۴‬اافلظ اک وعایم ہجہل (‪ )۵‬ارگنیزی اافلظ اک ےب اج اامعتسؽ (‪ )۶‬ثحب و رکتار۔ۺایس وہج ےس اؿ ےک اضمیم رپ‬
‫دیقنت یک اجیت ےہ۔‬

‫‪ :‬ڈارٹک دبعاویقلؾ ےتہک ںیہ ہک رسدیس ےن اےسی میظع ااشلؿ اکؾ ااجنؾ دی ںیہ نج یک اثمؽ املسمونں یک دصویں‬ ‫رحػ آجز‬
‫یک بارخی ںیم ںیہن یتلم۔‬
‫ڈارٹک وشتک زبسواری ےتہک ںیہ ہک ‚رسدیس یک دنہواتسؿ ںیم ویہ تیثیح ےہ وج رصم ںیم یتفم دبعہ‘ یک اور داینےئ االسؾ ںیم‬
‫امجؽ ادلنی ااغفین یک۔‬
‫ڈارٹک دیس نیعم اقحل ےتہک ںیہ ہک ‚ہی انہک طلغ ہن وہ اگ ہک ارگ رسدیس ادمح اخؿ ہاری خدتد یمیلعت اور ایسیس زدنیگ یک امعرت ےک‬
‫امعمر اونیل ہن یھب وہےت ی یھب ات ادی‪ ،‬فنصم اور خدتد اردو رثن ےک ومخد وہےن یک تیثیح ےس اؿ اک امشر بارخی دنہ یک‬
‫امنباں ایصخشت ںیم وہبا‘‘‬
‫)()()(‬

‫وخاہج نسح اظنیم یک رطز رحتیز رپ رصبتہ‬

‫اعترػ‬
‫وخاہج نسح اظنیم تہب یس اتکوبں اور راسلئ ےک فنصم ےھت۔ ۺوخاہج نسح اظنیم وک ےئن ےئن ونعابات وجتیز رکےن ںیم یزی‬
‫دقرت احلص یھت۔ۺاؿ ےک اہیں لیخت یک یزاںیتک یھب ںیہک ںیہک بایئ اجیت ںیہ۔ۺرگم زبادہ یز اؿ یک رحتیز یحطس وہیت ےہ اور یسک‬
‫دح ت رظاتف یک اچینش یھب وموجد وہیت ےہ۔ۺاؿ اک ادینٰ امکؽ ہی ےہ ہک ومعمیل ومعمیل باوتں ےس یزے دیفم اور اکرآدم اتنجئ اخد‬
‫رکےت ںیہ۔ۺوخاہج اصح ےن تہب ےس اابخر اور راسےل یھب اکنےل ےھت۔ۺاالخیق اور اعمرشیت واسلئ رپ تہب ےس اضمیم یھب ےھکل‬
‫ےھت زین ج آزادی ےک اابسب اور ارگنیزوں ےک اظممل رپ یئک اتکںیب ںیھکل۔ ۺاوہنں ےن یزاطونی اامعتسر ےک ملظ و متس ےک‬
‫وااعقت وک یزے رپوسز ادناز ںیم ےب اقنب ایک ےہ۔ ۺومولی دبعاقحل وخاہج نسح اظنیم یک رطز رحتیز ےک بارے ںیم ےتھکل ںیہ‬
‫ہک‪‚:‬ارگ مت اصػ رھتسی اور رھکنی وہیئ اردو اور دیلہ یک الص زباؿ ڑپانھ اور انھکیس اچےتہ وہ وت نسح اظنیم یک رحتیز ڑپوھ۔‬
‫ڈرٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک ںیہ ہک ‚وخاہج نسح اظنیم یک وصختیص ہی ےہ ہک آپ ومعمیل ومعمیل اضمیم اور ایخالت وک اہنی‬
‫دشکل اور ومیز رطےقی ےس ادا رکےت ںیہ۔ۺاؿ یک ابعرت اسدہ‪ ،‬سیلس وہیت ےہ رگم ایخالت ںیم رہگایئ ںیہن وہیت‘‘‬
‫ڈارٹک وشتک زبسواری ےتہک ںیہ ہک ‚اردو ےک اس فنصم یک دااتسؿ ایحت ویں وت یزی اسدہ ےہ نکیل وغر ےس داھکی اجےئ وت اس‬
‫ںیم یزی رینیگن ےہ‘‘‬
‫ومالبا شاہ امیلسؿ اےنپ ات روزباےچم ںیم ےتھکل ںیہ ہک ‚وخاہج اصح ےنتج ذنیہ و نیطف ےھت اےنت یہ جزی و ابیبک یھب ےھت اور‬
‫اےنت یہ امہز ایسفنت یھب ےھت۔ۺبازک ےس بازک اور نھٹک ےس نھٹک ڑھگویں ںیم یھب اؿ اکدامغ اؿ اک اسھت ںیہن وھچڑبا اھت‘‘‬
‫ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک‚وخاہج نسح اظنیم اک امشر اصح رطز اناء رپدازوں ںیم وہبا ےہ‘‘‬

‫اصتفین اوراضمیم ‪ )۱( :‬االسیم وتدیح (‪ )۲‬بادیک امنز (‪ )۳‬رحمؾ باہم (‪ )۴‬ویبی یک میلعت (‪ )۵‬ابمتوک باہم (‪ )۶‬ویبی یک‬
‫ج‬
‫یزتیب (‪ )۷‬اطیشؿ اک وطاط (‪ )۸‬ولحایئ یک میلعت (‪ )۹‬ھیکیااں (‪ )۱۱‬دگدگباں (‪ )۱۱‬دغر دیلہ ےک ااسفےن وریغہ وریغہ‬

‫رطز رحتیز یک وصخایصت‬

‫دگاز‪ :‬اؿ یک رحتیز یک س ےس امنباں وصختیص ہی ےہ ہک اؿ یک رحتیز ںیم وسز و دگاز اک رصنع رظن آبا ےہ۔ۺاؿ یک‬ ‫وسز و‬
‫رحتیز اک ات ات رقفہ رتشن نب رک دؽ رپ اتگل ےہ۔ ۺوصخاصً دغر ےک ااسفونں ںیم وسز و دگاز ےک انعرص واحض وطر رپ رظن آےت‬
‫ںیہ۔ۺرپورسیف اویب یلع ےتھکل ںیہ ہک وخاہج نسح اظنیم ےن دغر ےک وموضع رپ اےسی وااعقت ایبؿ ےیک ںیہ نج وک ڑپھ رک آوسنؤں‬
‫اک الیسب اتلچم ےہ۔‬

‫وخاہج اصح یک رحتیز وسایقہن اافلظ ےس ربما ےہ۔ۺوہ اصػ رھتسے اور دشکل اافلظ اامعتسؽ رکےت ےھت۔ۺاؿ ےک اولسب‬ ‫اتمی‪:‬‬
‫ایبؿ ںیم اتمی اور دیجنسیگ وکٹ وکٹ رک رھبی وہیئ یھت۔ۺرپورسیف ڈارٹک رفظ اہیمش ےتہک ںیہ ہک وخاہج نسح اظنیم اک رطز رحتیز دیل‬
‫یک اسکٹیل زباؿ اک ایلعٰ ومنہن ےہ۔ۺاولسب ایبؿ ںیم اتمی اور دیجنسیگ ےہ۔‬

‫اامعتسؽ‪ :‬اؿ یک رحتیز ںیم ارثک و رتشیب دنہی اافلظ اور ضعب ہگج وپرے وپرے رقفے دنہی زباؿ ےک‬ ‫دنہی اافلظ اک‬
‫اامعتسؽ وہےئ ںیہ۔ۺاؿ ےک اس ادناز ےس اؿ یک رطز رحتیز ںیم اقمیم رن دیپا وہ ایگ اھت۔ۺڈارٹک رفظ اہیمش ےتہک ںیہ ہک وخاہج نسح‬
‫اظنیم یک رحتیزوں ںیم ںیہک ںیہک ڈٹیھ دنہی اافلظ اور رقفے یھب ےتلم ںیہ۔‬

‫اگنری‪ :‬وخاہج اصح رمعق اگنری با رظنم اگنری ےک امہز ےھت۔ ۺوہ وااعقت وک اس ادناز ںیم شیپ رکےت ےھت ہک ااسی‬ ‫رمعق‬
‫وسحمس وہبا اھت ہک واہعق آوھکنں ےک اسےنم روامن وہ راہ ےہ۔ ۺڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک وخاہج نسح اظنیم یک رثن اسدیگ‬
‫اوررپاکری اک رتہبنی رمعق ےہ۔‬

‫ااھٹبا‪ :‬اوہنں ےن دعتمد اتکںیب ںیھکل اور اؿ اتکوبں ںیم تہب ےس اضمیم ںیہ اوہنں ےن اؿ‬ ‫ومعمیل ونعابات رپ ملق‬
‫ںیم تہب یہ ومعمیل ونعابات رپ یھب ملق ااھٹبا الثمً دبا السیئ‪ ،‬دوھیب‪ ،‬اوس‪ ،‬ات ےسیپ اک رفس وریغہ۔ۺدیس دمحم ومحمد روضی ےتہک ںیہ ہک‬
‫‚وخاہج نسح اظنی اک ادینٰ امکؽ ہی ےہ ہک اوہنں ےن ومعمیل ومعمیل باوتں ےس یزے یزے دیفم اور اکرآدم اتنجئ آخد ےیک ںیہ‘‘‬
‫اافلظ‪ :‬اؿ یک رطز رحتیز ںیم ارثک ہگج رعیب اور افریس ےک ا افلظ یھب رثکت ےس اامعتسؽ ےئک ےئگ ںیہ‬ ‫رعیب افریس ےک‬
‫نکیل ہی اافلظ ومعق اور لحم یک انمس ےس اامعتسؽ ےیک ےئگ ںیہ ایس وہج ےس اضمیم ےلھب وسحمس وہےت ںیہ۔ ۺڈارٹک رفظ اہیمش‬
‫ےتہک ںیہ ہک ‚وخاہج نسح اظنیم یک رحتیزوں ںیم رعیب اور افریس ےک دقیق اافلظ یھب رظن آےت ںیہ نکیل ایبؿ یک رواین اتمیز ںیہن‬
‫وہیت‘‘‬

‫وخاہج اصح یک رحتیزوں اک اخص وجہز ہی ےہ ہک اؿ یک رحتیزوں ںیم الب یک رواین اور السس بایئ اجیت‬ ‫رواین اور السس‪:‬‬
‫ےہ وہ ایخؽ ےس ایخؽ او ربات ےس بات دیپا رکےت ےلچ اجےت ےھت ایس ےیل اقری ےک ےیل ومضمؿ وک انھجمس آاسؿ وہ اجبا‬
‫ےہ۔’’ڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک ‚رواین اور السس وخاہج نسح اظنیم یک رحتیزوں اک اخص وجہز اھت۔“‬

‫اکعیس‪ :‬وخاہج اصح ےن س ےس زبادہ سج وموضع رپ اھکل وہ ج آزادی ےک‬ ‫ج آزادی ےک وااعقت یک‬
‫وااعقت ےھت۔ۺاوہنں ےن رقتابیً دس اتکںیب اؿ ومضمؿ رپ رحتیز ںیک اس اابتعر ےس وہ ج آزادی رپ تہب زبادہ ےنھکل واےل فنصم‬
‫امشر ےیک اجےت ںیہ۔ ۺرپورسیف اویب یلع ےتہک ںیہ ہک ’’وخاہج نسح اظنیم وک درد رھبی دااتسونں وک دنبملق رکےن ںیم اخص اہمرت‬
‫احلص یھت‘‘‬

‫رن‪ :‬اؿ یک رحتیز ںیم وصایفہن رن یھب بابا اجبا ےہ۔ۺاس ےلسلس ںیم اؿ یک وہشمر اتکب رکنش یتیب تہب وہشمر‬ ‫وصتػ اک‬
‫ےہ۔ۺہی ارباب وصتػ ںیم تہب زبادہ دنسپ یک اجیت ےہ۔ۺاس ںیم وصتػ ےک اسملئ رپ الیصفتت یتلم ںیہ۔ۺڈارٹک راؾ باوب ہنیسکس ےتہک‬
‫ںیہ ہک ‚وخاہج نسح اظنیم وبہج وصیف احصیف وہےن یک وہج ےس تہب باایز تیصخش ےھت آپ یک اتکب رکنش یتیب وک ارباب وصتػ‬
‫تہب دنسپ رکےت ںیہ‘‘‬

‫وخاہج اصح وک اےنپ لیخت ےس اکؾ ےنیل ںیم دقرت احلص یھت۔ ۺڈارٹک اوباثیلل دصیقی ےتہک ںیہ ہک‬ ‫لیخت یک یزاںیتک‪:‬‬
‫‚وخاہج اصح ےن ومعمیل ومعمیل ونعابات رپ ااہتنیئ وخش اولسیب ےک اسھت اانپ ملق ااھٹبا اس ےس اؿ یک جزایئت اگنری اور وعیس‬
‫اطمہعل اک وخبیب ادنازہ وہبا ےہ‘‘ ڈارٹک رفظ اہیمش ےتہک ںیہ ہک ‚وخاہج نسح اظنیم اےنپ ونعمی احمنس اور اےنپ رہگے وقنش ےک اابتعر‬
‫ےس ات رفنمد اتممز اقمؾ رےتھک ںیہ۔‬

‫رظاتف‪ :‬ارگہچ وخاہج اصح یک رحتیز ںیم اتمی اور دیجنسیگ بایئ اجیت ےہ نکیل ارثک ہگج وشیخ اور رظاتف یک‬ ‫وشیخ اور‬
‫اجاجب اثمںیل یھب یتلم ںیہ۔ۺاس ےس رطز رحتیز اکیف دح ت دپسچل وہ اجیت ےہ۔ۺاحدم نسح اقدری ےتہک ںیہ ہک ‚وخاہج نسح اظنیم‬
‫ےن زباؿ ںیم ولکٹچں اک مزہ دیپاایک۔ۺایکٹچں ںیل‪ ،‬دگدگباں ںیک ات مزاہیح وشخ رن اایتخر ایک‘‘‬

‫ادناز‪ :‬وخاہج اصح یک زدنیگ اک رتشیب ہصح ریس و ایسح ںیم زگرا اوہنں ےن تہب ےس االسیم اممکل ےک‬ ‫رفس باومں اکاین‬
‫رفس ےیک اس ایسح ےس وج رجتبات اںیہن احلص وہےئ اےس اوہنں ےن یزی وخوصبریت ےک اسھت رفسباومں یک لکش دی ہی‬
‫رفسباہم ات ےئن ادناز رپ رحتیز ےیک ےئگ ےھت۔ۺرپورسیف اویب یلع ےتہک ںیہ ہک ‚وخاہج نسح اظنیم ےن االسیم اممکل ےک رفس ےک‬
‫وااعقت وک یزے دپسچل ادناز ںیم شیپ ایک ےہ‘‘‬

‫دیقنت‪ :‬اؿ ےک اضمیم ںیم ارگہچ ضعب اواقت دصقمی اک رصنع رظن آبا ےہ نکیل ومجمیع وطر رپ وخاہج نسح اظنیم ےک اضمیم‬
‫ںیم زبادہ رہگایئ ںیہن یتلم وگبا ہک اؿ ےک اضمیم یحطس ونتیع ےک ںیہ‘‘‬

‫آجز‪ :‬دیس واقر میظع ےتہک ںیہ ہک ‚وخاہج اصح وک رسایخں التش رکےن ںیم دحیب اہمرت یھت۔ۺاور اؿ ےک ااسفونں یک‬ ‫رحػ‬
‫یزی دیشکل اؿ رسویخں ےک العوہ اؿ ےک رطز ایبؿ اور زباؿ ںیم یھب ےہ‘‘‬

‫)()()()(‬

‫یشنمۺرپمیۺدنچۺیکۺااسفہنۺاگنریۺیکۺوصخاصت‬

‫یشنمۺرپمیۺدنچۺنج ۺاک ۺالصۺباؾۺدھییتۺراےئ ۺرشویاوتسۺاھت‪،‬ۺ‪13‬ۺوجالیئۺ‪3881‬ۺںیم ۺانبرسۺےکۺقز یۺاگؤں ۺالاہم ۺںیمۺدیپاۺوہےئ۔ۺرپمیۺدنچۺےک ۺوادلنیۺونوجاینۺںیم ۺیہۺااقتنؽۺرکۺ‬
‫ےئگ‪-‬زدنیگۺےکۺادتبایئۺدورۺںیمۺرپمیۺدنچۺےنۺتہبۺزبادہۺرغیۺاکۺاسانمۺایک۔ۺرپمیۺدنچۺوکۺادتباۺےسۺیہۺاہکاینںۺڑپےنھۺاورۺسۺاکۺوشؼۺاھتۺاورۺیہیۺوشؼۺوھچےٹۺوھچےٹۺااسفےنۺےنھکلۺاکۺ‬
‫باغۺانب۔ۺاؿۺیکۺبااقدعہۺادیبۺزدنیگۺاکۺآاغزۺ‪1901‬ء ےسۺوہا۔ۺحۺآپۺےنۺراسہلۺ(زامہن)ۺاکوپنرۺںیمۺاضمیمۺےنھکلۺرشوعۺےیک۔ۺاوؽۺاوؽۺرصتخمۺااسفےنۺےھکلۺاورۺرھپۺباوؽۺنکیلۺ‬
‫رصتخمااسفہن ۺونیسی ۺیک ۺرطح ۺباوؽ ۺاگنری ۺںیم ۺیھب ۺاؿ ۺےک ۺملق ۺےن ۺاچر ۺاچدن ۺاگل ۺدےی۔ ۺاوہنں ۺےن ۺباوؽ ۺاور ۺااسفےن ۺےک ۺالعوہ ۺدنچ ۺات ۺڈراےم ۺیھب ۺباداگر ۺوھچڑے ۺںیہ۔ۺ‬
‫رپمیۺدنچۺاہمامتۺاگدنیھ یکۺرحتتۺےسۺاتمیزۺوہےئۺاورۺالمزمۺےسۺاافعتسۺدےۺدبااھت۔ۺوہۺدؽۺوۺاجؿۺےسۺکلمۺیکۺآزادیۺےکۺےیلۺنڑباۺاچےتہۺےھت۔ۺنکیلۺاینپۺوبجمرویںۺیکۺانبۺرپۺیسکۺ‬
‫رحتتۺںیمۺیلمعۺہصحۺہنۺےلۺےکس۔ۺرپمیۺدنچۺوکۺاردوۺدنہیۺدوونںۺزباونںۺرپۺوبعرۺاحلصۺاھت۔ۺنکیلۺوہ ۺاینبدیۺوطرۺرپۺاردوۺےکۺادیۺےھت۔ۺاؿۺیکۺیھبسۺاقیلختتۺاچےہۺوہۺباوؽۺوہں ۺۺبا‬
‫ااسفےنۺوہںۺاُردوۺںیمۺںیھتۺنجۺاکۺیزہمجۺدنہیۺںیمۺایکۺایگۺ۔ۺ‪3311‬ءۺںیمۺانبرس ںیمۺاؿۺیکۺوافتۺوہیئ۔‬

‫ؿےنۺاےنپۺومضمؿۺ’’رپمیۺدنچۺیکۺااسفہنۺاگنریۺےکۺدورۺ‘‘ ںیمۺاؿۺیکۺااسفہنۺاگنریۺےکۺاچرۺادوارۺاتبےئۺںیہ۔ۺ‬
‫ڈارٹکۺوعسمدۺنیسحۺاخ ۺ‬

‫الہپۺدور ‪3311 :‬ءۺباۺ‪3313‬ءۺتۺادتبایئۺوکششۺ‪،‬ۺدورساۺدور ‪3313 :‬ءۺبا‪3391‬ءۺتۺباریخیۺاور ۺاالصیحۺااسفےن ۺ‪،‬شیتاۺدور ‪3391 :‬ءۺبا‪3319‬ءۺت ۺاالصیحۺاورۺ‬
‫ایسیسۺااسفےنۺ‪،‬وچاھتدور ‪3319 :‬ءۺبا‪3311‬ءۺتۺایسیسۺاورۺرکفیۺااسفےنۺۺ‪،‬وموضاعیتۺاابتعرۺےسۺیشنمۺرپمیۺدنچۺےکۺااسفونںۺوکۺنیتۺیزےۺوصحںۺںیمۺمیسقتۺایکۺاجۺاتکسۺےہ۔ ‪۱‬ۺ۔‬
‫حۺاؿۺرپدااتسونںۺاکۺایزۺاھت۔ ‪۲‬۔ۺحۺوہۺحۺاولینطۺےکۺخدےبۺےسۺرسشارۺےھت۔ۺ‪۳،‬۔ۺحۺاوھنںۺےنۺاناینۺایسفنتۺاکۺاطمہعلۺاقبطیتۺربجۺےکۺوحاےلۺےسۺایک۔ۺجۺ ِمیظعۺاوؽۺ‬
‫‪3331‬ءۺاورۺاالقنبۺروسۺ‪3331‬ءۺےنۺاسرمایجۺوقوتںۺےکۺرغۺںیمۺرہنخۺڈاؽۺدباۺاھت۔ۺرپمیۺدنچۺیھبۺایسۺمینۺایسیسۺدورۺےسۺاتمیزۺوہےئ۔ۺ’’وس ِزۺونط‘‘ ایسۺدورۺاکۺااہظرۺےہ۔ۺ‬
‫ادبۺےکۺذرےعیۺاالقنبۺاورۺاعمرشےۺںیمۺدبتیلیۺالےنۺاکۺوصترۺرپمیۺدنچۺیکۺادتبایئۺاہکوینںۺیہۺےسۺاسےنمۺآۺایگۺاھت۔ۺاسۺوحاےلۺےسۺوہۺدصقمیۺادبۺیکۺایسیۺرحتتۺاکۺلسلستۺےھتۺ‬
‫وجۺ‪3881‬ءۺےکۺدعبۺرسۺدیسۺاورۺاؿۺےکۺراقفۺےکۺاہوھتںۺرشوعۺوہیئۺیھت۔ایسۺرطحۺومجمیعۺوحاےلۺےسۺرپمیۺدنچۺےکۺاہںۺخدباتۺاگنریۺیھب‪،‬ۺدیقنتۺِایحتۺےہۺاورۺیزبیغۺوۺاالصحۺ‬
‫یھب۔ ۺاؿ ۺےک ۺااسفونں ۺںیم ۺکلم ۺو ۺوقؾ ۺےک ۺےیل ۺااثیر ۺو ۺتبحم ۺےک ۺخدےب ۺدیبار ۺوہےت ۺوہےئ ۺداھکیئ ۺدےتی ۺںیہ۔اوہنں ۺےن ۺاےنپ ۺااسفونں ۺےک ۺذرہعی ۺاناؿ ۺدویتس ۺاور ۺونط ۺدویتس ۺیکۺ‬
‫رتہبنیۺاثمںیلۺشیپۺیکۺںیہ۔ۺویںۺرپمیۺدنچۺےکۺاہںۺ یچۺونطۺدویتس‪،‬ۺامسیجۺاالصحۺاکۺخدہب‪،‬داہییتۺزدنیگۺےکۺرمےعق‪،‬ۺاقبطیتۺ شکمشۺاورۺرکدارۺاگنریۺےکۺوخوصبتۺومنےنۺےتلمۺںیہ۔ۺ‬
‫اوہنںۺےنۺیقیلختۺتلبجۺوکۺضحمۺااسفہنۺاگنریۺےکۺےیلۺاامعتسؽۺںیہنۺایکۺہکلبۺاسۺںیمۺدصقمیۺیکۺروحۺوکۺومسۺرکۺاتۺحلصمۺوقؾۺاکۺرکدارۺیھبۺاداۺایکےہ۔ۺوقبؽۺدیسۺواقرۺمیظع‪:‬ۺ’’وہۺ‬
‫اینپۺوقؾۺاورۺکلمۺیکۺہزۺاسۺزیچۺوکۺرپاتسہنۺرظنوںۺےسۺدےتھکیۺںیہۺوجۺاےسۺدورسیۺوقومںۺےسۺاتممزۺرکیتۺےہ۔ ‘‘‬

‫ت‬
‫‪۱‬ۺ۔روامنۺاورۺتقیقحۺاگنریۺاکۺازتماج‬

‫زدنیگۺےکۺاخریجۺاعمالمتۺاورۺاعمرشےۺیکۺحیحصۺاکعیسۺتقیقحۺاگنریۺالہکیتۺےہۺہکبجۺروامنۺںیمۺزدنیگۺےکۺباینطۺولہپۺاورۺوخداینۺاعمالمتۺوکۺاتیمہۺدیۺاجیتۺےہ۔ رپمیۺدنچۺےکۺ‬
‫اہںۺںیمہۺدوونںۺروےیۺےتلمۺںیہ۔ۺاتۺرطػۺامسجۺیکۺ یچۺاورۺرھکیۺوصتیزںیۺہکبجۺدورسیۺرطػۺلیختۺیکۺرنۺآزیمیۺیتلمۺےہ۔ۺڈارٹکۺدمحمۺاعملۺاخؿۺیکۺراےئۺےکۺاطمقبۺ’’ ۺ‬
‫رپمی‬
‫دنچۺےکۺاہںۺروامنۺاکۺوصترۺاتۺامسیجۺولہپۺےیلۺوہےئۺےہۺاورۺوہۺزدنیگۺیکۺخلتۺوتقیقحںۺےسۺارحناػۺںیہنۺرکےت‘‘‬

‫‪۲‬۔ ب‬
‫حۺاولینط‬
‫رپمیۺدنچۺاینبدیۺوطررپۺاقبطیتۺربجۺےکۺالخػۺآوازۺااھٹےتۺںیہ۔ۺرگمۺاسۺےکۺاسھتۺاسھتۺقزدۺیکۺآزادیۺوکۺیھبۺامہۺےتھجمسۺںیہ۔ۺاؿۺیکۺروامنۺرپۺونطۺرپیتسۺاکۺرنۺاغلۺےہۺسجۺاکۺ‬
‫ااہظرۺاؿۺیکۺادتبایئۺاہکوینںۺےسۺوہباۺےہ۔ۺسجۺںیمۺحۺاولینط‪،‬ۺےلچکۺوہےئۺاقبطتۺےسۺہدردی‪،‬ۺامدیۺاقحقئۺیکۺاتیمہۺوکۺمیلستۺایکۺےہۺ۔وقبؽۺڈارٹکۺدمحمۺاعملۺاخؿ‪:‬ۺ’’رپمیۺدنچۺایخؽۺ‬
‫وکۺامدےۺرپۺاتیمہۺدےتیۺںیہۺاورۺیہیۺوہۺاینبدیۺقزؼۺےہۺوجۺاؿۺوکۺاےنپۺمہۺرصعۺااسفہنۺاگنروںۺےسۺخداۺرکباۺےہ‘‘ ۺ۔‬

‫‪۳‬۔ریغۺاقبطیتۺاعمرشہ‬
‫رپمیۺدنچۺےکۺااسفونںۺےکۺ رکدارۺارثکۺاعمرشےۺےکۺاتسےئۺوہےئۺاعؾۺولگۺںیہ۔ۺاوھنںۺےنۺاؿۺاتسےئۺوہےئۺاورۺےلچکۺوہےئۺولظمؾۺولوگںۺوصخاصًۺداہیوتںۺںیمۺاجریگداروںۺےکۺ‬
‫ملظ ۺےک ۺامرے ۺوہےئ ۺولوگں ۺوک ۺزباؿ ۺدی۔ ۺاؿ ۺےک ۺادنر ۺآزادی ۺیک ۺڑتپ ۺاور ۺخدودہج ۺاک ۺخدہب ۺدیپا ۺایک ۺوہ ۺاکرؽ ۺامرسک ۺےک ۺرظنبات ۺےس ۺاتمیز ۺےھتایس ۺوہج ۺےس ۺاقبطت ۺےس ۺآزادۺ‬
‫اعمرشے ۺاک ۺووجدۺاؿ ۺاک ۺاینبدی ۺرظنہی ۺاھت۔وقبؽ ۺڈارٹک ۺدمحم ۺنیسح‪ :‬ۺ’’اوھنں ۺےن ۺاےسی ۺرکدار ۺیھب ۺڈاھےل ۺںیہ ۺوج ۺوفؼ ۺارشبل ۺاطق ۺےک ۺاسھت ۺزدنیگ ۺیک ۺاسری ۺراوتحں ۺرپ ۺالت ۺامررکۺ‬
‫اسکونںۺاورۺولظمومںۺےکۺدھکۺدردۺںیمۺرشتۺوہےتۺںیہ۔نعطۺوۺعینشتۺےسۺےبۺرپواۺوہۺرکۺامسیجۺجزاویبںۺےسۺنڑےتۺںیہۺاورۺیسکۺمسقۺیکۺذینہۺاورۺنامسینۺرضبۺاؿۺےکۺامےھتۺرپنکۺ‬
‫ںیہنۺالیتکس۔ۺ‬

‫‪۴‬ۺ۔اسدہۺزببان ِ‬
‫رپمیۺدنچ ۺےنۺاےنپۺااسفونںۺںیمۺاسدہۺزباؿۺاامعتسؽۺیک۔ۺآپۺےنۺرکسنستۺےکۺاافلظۺاکۺمکۺاامعتسؽۺایک۔اورۺ ارثکۺرکداروںۺےکۺاکمےملۺاؿۺیکۺاعمیشۺاورۺاعمرشیتۺتیثیحۺےکۺاطمقبۺ‬
‫ےھکل۔ۺہنۺرصػۺہیۺہکلبۺاؿۺےکۺےیلۺاکمےملۺاؿۺےکۺےجہلۺاورۺظفلتۺںیمۺقیلختۺےیک۔ۺوجۺآپۺےکۺزیزدسۺاشمدہےۺاکۺامغزۺےہ۔ۺاؿۺےکۺااسفونں ۺیکۺزباؿۺاصػۺاورۺادنا ِزایبؿۺدشکلۺ‬
‫ےتےھت۔ۺاسدیگۺوۺرپاکری‪،‬ۺاتمیۺوۺدیجنسیگۺاؿۺیکۺرحتیۺزےکۺوجہزۺےھت۔ۺرظنمۺیشکۺںیمۺیھبۺاںیہنۺامکؽۺاحلصۺاھت ۺ۔‬
‫ےہۺ‪،‬ۺوہۺوھچےٹۺوھچےٹۺوخوصبرتۺےلمجۺاامعتسۺؽۺرک ۺ‬

‫‪۵‬۔االصحۺاعمرشہ‬
‫اےنپۺدورسےۺدورۺںیمۺرپمیۺدنچۺےنۺوقیمۺاورۺاعمرشیتۺاالصحۺیکۺرطػۺوتہجۺدی‪،‬ۺاوہنںۺےنۺدنہوۺاعمرشےۺیکۺحیبقۺروسؾۺرپۺملقۺااھٹباۺاورۺویبہۺوعرتۺےکۺاسملئ‪،‬ۺےبۺوجڑۺشادی‪،‬ۺ‬
‫زیہجۺیکۺتنعلۺاورۺوھچتۺاھچتۺےسیجۺوموضاعتۺرپۺااسفےنۺےھکل۔ۺاسۺدورۺںیمۺوہۺاتۺحلصمۺیکۺتیثیحۺےسۺاےنپۺاعمرشےۺوکۺارتحاؾۺِۺانانۺاورۺرشمیقۺوۺرغمیبۺذہتیۺےکۺقزؼۺ‬
‫اورۺاالخؼۺادقارۺیکۺاجیۺوتمہجۺرکےتۺںیہ۔‬

‫‪۶‬۔ایسیسۺوموضاعت‬
‫ااسفہنۺاگنریۺےکۺدورسےۺدورۺںیمۺرپمیۺدنچۺایسسۺےکۺڑیھکبوںۺںیمۺاھجلۺےئگۺےھت۔ۺہیۺدورۺیزریغصۺںیمۺرحتوکیںۺاکۺدورۺاھت۔ۺرحتتۺِۺالختف‪،‬ۺرحتتۺدعؾۺاعتوؿ‪،‬ۺرحتتِۺہتسۺرگہ‪،‬ۺ‬
‫وسؽۺباقزامینۺوریغہ۔ۺیزریغصۺےکۺامتؾۺبادنشےۺکلم ۺآزادۺرکاےنۺاک ۺاطمہبلۺرکۺرےہۺےھتۺرپمیۺدنچۺارگہچ ۺوکیئ ۺایسیسۺآدیمۺںیہنۺےھتۺاورۺہنۺیہۺاوہنںۺےنۺبااقدعہۺوطرۺرپ ۺایسسۺںیمۺ‬
‫ہصح ۺایل۔ ۺنکیل ۺشاتدۺوہ ۺامسیج ۺوموضاعت ۺےک ۺاسھت ۺاسھت ۺایسیس ۺوموضاعت ۺرپ ۺیھب ۺلھک ۺرک ۺااہظرِ ۺایخؽ ۺرکباۺاچےتہ ۺےھت۔ ۺاس ۺےیل ۺاوہنں ۺےن ۺرساکری ۺالمزم ۺاک ۺوج ۺاےلگ ۺےس ۺابارۺ‬
‫ج‬
‫ےہہکۺاسۺدو ۺرےکۺااسفونںۺںیمۺایسسۺاکۺرنۺیھبۺ ھلکیااۺےہ۔ۺ‬ ‫اکنیھپ۔ۺیہیۺوہجۺ ۺ‬

‫‪۷‬۔داہییتۺزدنیگ‬
‫ںےنۺداہییتۺزدنیگۺےکۺاسملئۺوکاےنپۺرتشیبۺ‬
‫ےساھتۺاسۺےیلۺاوہن ۺ‬
‫دنچےنۺدیہیۺزدنیگۺیکۺرطػۺیھبۺوتہجۺدیۺویکہکنۺرپمیۺدنچۺاکۺقلعتۺداہیتۺ ۺ‬
‫ااسفہنۺاگنریۺےکۺدورسےۺدورۺںیمۺرپمیۺ ۺ‬
‫ااسفونںۺاکۺوموضعۺانببا۔ۺوہۺداہیویتںۺےکۺاسملئۺےسۺوخبیبۺآاگہۺےھتۺاسۺےیلۺاسکونںۺاورۺمزدوروںۺےکۺدوھکںۺوکۺاےنپ ِ‬
‫ۺونکۺملقۺےسۺاعمرشےۺںیمۺااجرگۺرکےتۺںیہ۔ۺ‚وپسۺیکۺ‬
‫راتۺ‛ ‪‚،‬وساریسۺگہیوں‛ اورۺاؿۺےکۺدرگیۺااسفےنۺاسکونںۺیکۺرغیۺوۺاالفسۺیکۺاکعیسۺرکےتۺںیہ۔ۺرپمیۺدنچۺےنۺرغیۺاسکؿۺاورۺاکاکتشرۺےکۺرنہۺنہسۺ‪،‬اسۺےکۺاالفسۺاو ۺر‬
‫دوھکںۺیکۺیتیجۺاجیتگۺوصتیزںیۺشیپۺیکۺںیہ۔وقبؽۺڈارٹکۺالسؾۺدنسولییۺ ”رپمیۺدنچۺےکۺسۺےسۺامہۺالپٹۺوہۺںیہۺنجۺںیمۺدنہواتسؿۺےکۺاسکونںۺیکۺیتیجۺاجیتگۺوصتیزںیۺشیپۺیکۺیئگۺ‬
‫ںیہ۔‬

‫‪۸‬۔ینفۺتمظع‬
‫رپمیۺدنچۺےکۺااسفونںۺاکۺآجزیۺدورۺرصتخمۺرعےصۺرپطیحمۺےہۺنکیلۺیہیۺدورۺاؿۺیکۺرظنباتۺیکۺ یگتخۺاورۺیزو جۺاکۺدورۺیھبۺےہۺاسۺدورۺےکۺااسفونںۺےکۺوموضاعتۺیھبۺایسیسۺزدنیگۺےسۺ‬
‫قلعتم ۺںیہ ۺنکیل ۺنف ۺاور ۺایعمر ۺےک ۺاابتعر ۺےس ۺےلھچپ ۺدوونں ۺادوار ۺےک ۺاقمےلب ۺںیم ۺتہب ۺدنلب ۺںیہ۔ ۺ‚نفک ۺ‛ اسیج ۺااسفہن ۺھکل ۺرک ۺاوہنں ۺےن ۺداینےئ ۺادب ۺںیم ۺاینپ ۺینف ۺالصوتیحں ۺاک ۺولاہۺ‬
‫ونماایل۔آجزی ۺدور ۺےک ۺااسفونں ۺںیم ۺرپمی ۺدنچ ۺات ۺمیظع ۺااسفہن ۺاگنر ۺداھکیئ ۺدےتی ۺںیہ ۺاس ۺدور ۺےک ۺااسفےن ۺاقمیم ۺوہےن ۺےک ۺباووجد ۺآافیق ۺالہکےن ۺےک ۺقحتسم ۺقزار ۺدےی ۺاج ۺکس ۺںیہۺ‬
‫ؿےکۺااسفونںۺںیمۺوہۺامتؾۺوخایبںۺدیپاۺوہۺیئگۺںیھتۺوجۺاےھچۺاورۺایعمریۺااسفونںۺاکۺاخہصۺیھجمسۺاجیتۺںیہ۔ۺ‬
‫ویکہکنۺابۺا ۺ‬

‫‪۹‬۔ونتع ِ‬
‫ومجمیعۺوطرۺرپۺداھکیۺاجےئۺوتۺرپمیۺدنچۺےنۺاےنپۺااسفونۺںۺںیمۺزدنیگۺےکۺہزۺدوۺولہپؤںۺاہیملۺوۺرطہیبۺوکۺومسۺدباۺےہ۔ۺیہیۺوہجۺےہۺہکۺاؿۺےکۺاہںۺہزۺےقبطۺےکۺولگۺباےئۺاجےتۺںیہ۔ۺوہۺ‬
‫روولیہں‪ ،‬ۺدنبولیں ۺاور ۺراوپجوتں ۺیک ۺج ۺںیم ۺجزات ۺدنماہن ۺادقار ۺاک ۺذرک ۺیھب ۺرکےت ۺںیہ ۺاور ۺدنہو ۺاہمونجں‪ ،‬ۺاسوہاکروں‪ ،‬ۺوھٹیسں ۺاور ۺزدنیماروں ۺےک ۺملظ ۺو ۺدشتد ۺاور ۺگھیااؤےنۺ‬
‫رکداروںۺوکۺیھبۺےبۺاقنبۺرکےتۺںیہۺاورۺرغیۺاسکونں‪،‬ۺسلفمۺاکۺاکتشروںۺاورۺیچینۺذاتۺےکۺامچروںۺیکۺےبۺیسبۺاورۺےبۺیسکۺیکۺاانملکۺدااتسںینۺرک ۺرکےتۺںیہ۔ۺاؿۺےکۺاہںۺراینۺ‬
‫گ‬
‫اسردناھۺیسیجۺاجںۺبازۺاورۺآؿۺرپۺےنٹمۺوایلۺرااینںۺیھبۺںیہۺاورۺاکؾۺوچرۺوۺاکلہۺ ھیسوۺاورۺامدوھےسیجۺاہیملۺرکدارۺیھبۺےتلمۺںیہ۔ۺ‬

‫‪۱۱‬۔اناینۺایسفنت‬
‫اناؿ ۺاتۺیہۺمسقۺےک ۺوااعقتۺےس ۺسکۺرطح ۺاتمیزۺوہباۺےہ؟ۺاسۺےکۺبجعت‪،‬ۺریحت‪،‬ۺرجن‪،‬ۺوخیشۺ‪،‬ہصغ‪،‬ۺرفنت‪،‬ۺدسح‪،‬ۺضغب‪،‬ۺرکش‪،‬ۺراقیۺاورۺاسۺمسقۺےک ۺرطفیۺخدباتۺاکۺ‬
‫ااہظرۺسکۺرطحۺوہباۺےہ؟ۺہیۺزیچںیۺسۺاناونںۺےکۺےیلۺاسکیںۺںیہۺاورۺاسۺےیلۺااسفونیۺدنلبیۺاحلصۺرکےنۺےکۺےیلۺااسفہنۺاگنرۺایسفنتۺےسۺزبادہۺےسۺزبادہۺاکؾۺےتیلۺںیہ۔ۺرپمیۺ‬
‫دنچۺےکۺااسفےنۺایسفنیتۺاطمہعلۺاورۺاشمدہہۺرپۺںیہ۔ۺاسۺزیچۺےسۺرپمیۺدنچۺےنۺاسۺدقرۺاکؾۺایلۺےہۺہکۺوہۺاؿۺےکۺرطزۺایبؿۺیکۺاتۺوصختیصۺنبۺیئگۺےہ۔ۺرپمیۺدنچۺےنۺاتۺامہزۺایسفنتۺ‬
‫یکۺرطحۺوکحمؾۺوقمںۺوکۺزعؾۺوۺتمہۺےکۺرگۺاھکسےئۺںیہ۔ۺ‬

‫‪۱۱‬ۺ۔یئنۺتہج‬
‫ۺہرکۺاتۺیئنۺحطسۺےسۺداھکی۔ۺ‬
‫رپمیۺدنچۺےنۺاردوۺزباؿۺوۺادبۺاورۺاسۺےکۺرسامہیۺرکفوکۺاتۺیئنۺتہجۺےسۺآانشۺایک۔ۺاوھنںۺےنۺزدنیگۺاورۺاکانئتۺوکۺرکفۺوۺرظنۺےکۺرموہجۺزادویںۺےس ۺ‬
‫ۺامربارظنۺآباۺاھت۔ۺوہۺےلہپۺادیۺےھتۺنجۺیکۺرظنۺایحتۺانانۺےکۺاوبنہۺںیمۺاؿۺوبجمرۺاورۺےبۺسبۺ‬
‫اناکۺدنمسرۺرکوںیٹۺاتیلۺاورۺاھٹںیھٹ ۺ‬
‫اتۺایسیۺدنلبۺحطسۺےسۺاہجںۺےسۺزدنیگۺاورۺان ۺ‬
‫اناونںۺتۺیچنہپۺوجۺدقرتۺےکۺدورسےۺےبۺزباؿۺاظمہزۺیکۺرطحۺدصویںۺےسۺوگےگنۺاورۺےبۺزباؿۺےھت۔ۺرپمیۺدنچۺےنۺاںیھنۺزباؿۺدی۔ۺ‬

‫‪۱۱‬۔ۺادبۺرپۺااسحن‬
‫اسۺتقیقحۺےسۺوایعقۺااکنرۺںیہنۺایکۺاجۺاتکسۺہکۺایعمرۺوۺدقمارۺےکۺاابتعرۺےسۺرپمیۺدنچۺےنۺاردوۺادبۺںیمۺااسفےنۺیکۺروایۺوکۺمکحتسمۺایکۺاورۺاوہنںۺےنۺیہۺاردوۺااسفےنۺوکۺاراقتیئۺانمزؽۺ‬
‫ت ۺاچنہپبا۔ ۺرصتخم ۺاردو ۺااسفےن ۺےک ۺےیل ۺاؿ ۺیک ۺخدامت ۺبااقبۺِ ۺقزاومش ۺںیہ۔ ۺوقبؽ ۺومولی ۺدبع ۺاقحل ’’ ۺدنہواتسین ۺادب ۺںیم ۺرپمی ۺدنچ ۺےک ۺیزے ۺااسحبات ۺںیہ ۺاوہنں ۺےن ۺادبۺوکۺ‬
‫زدنیگۺاکۺیزامجؿۺانببا۔ۺزدنیگۺوکۺرہشۺےکۺگنتۺیلگۺوکوچںۺںیمۺںیہنۺہکلبۺداہیتۺےکۺاہلہلےتۺوہےئۺھکںۺںیمۺاجرکۺداھکی۔ۺاوہنںۺےنۺےبۺزباونںۺوکۺزباؿۺدی۔ۺاؿۺیکۺوبیلۺںیمۺوبےنلۺ‬
‫یکۺوکششۺیک۔ۺرپمیۺدنچۺہارےۺادبۺےکۺرسباوجںۺںیمۺےسۺےھت۔ۺااسفہنۺاگنریۺںیمۺاؿۺاکۺویہۺرمہبتۺےہۺوجۺشارعیۺںیمۺومالبااحیلۺاک۔‛‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‬
 ‫ت‬ ‫ت‬
‫امازۺیلعۺباجۺیکۺرطزۺرحتیرۺیکۺوصخایصت‬
‫اماز ۺیلع ۺباجۺوک ۺادیب ۺذوؼ ۺورےث ۺںیم ۺالم ۺاھت۔ ۺاؿ ۺےک ۺادیب ۺاموحؽ ۺںیم ۺالعہم ۺاابقؽ‪،‬ۺمیکح ۺادمح ۺاجشع‪ ،‬ۺومالباۺالصح ۺادلنی ۺاور ۺرطپس ۺاخبری ۺیسیج ۺایتسہں ۺرسیمۺ‬
‫آںیئ۔ۺاؿۺےکۺوادلۺالوہرۺےک ۺوہشمرۺعبطمۺادارےۺداراالشاغۺاجنپبۺےکۺباینۺےھت۔ۺامازۺیلعۺباجۺےنۺاینپۺالصوتیحںۺاکۺااہظرۺڈراہمۺاگنریۺںیمۺایک۔ۺآپۺ‬
‫ڈراہمۺاگنریۺےکۺینفۺولازامتۺےسۺرہگیۺواتیفقۺرےتھکۺےھت۔ۺاسۺےکۺالعوہۺامازۺیلعۺباجۺااسفہنۺاگنرۺاورۺمزاحۺونسیۺیھبۺےھت۔ۺاوہنںۺےنۺادااکریۺیھبۺیکۺےہۺ‬
‫اورۺدہایۺاکریۺیھب۔ۺاوہنںۺےنۺبااتسکؿۺںیمۺآرٹۺوکلسنۺاقمئۺیکۺاورۺرتدویۺیکۺرشنباتۺوکۺمظنمۺایک۔ۺامازۺیلعۺباجۺیکۺرہشتۺاکۺسۺاؿۺاکۺوہشمرۺڈراہمۺ‚ابارۺ‬
‫یلک‛ ےہ۔ۺامازۺیلعۺباجۺاکۺاتۺوہشمرۺمزاہیحۺرکدارۺ اچۺ نکھۺیھبۺتہبۺوہشمرۺوہا۔ۺاسۺےکۺالعوہۺاؿۺےکۺضعبۺااسفےنۺیھبۺوہشمرۺوہےئۺنجۺںیمۺقز ہبۺاکۺ‬
‫اقیض‪،‬ۺاحمرصہۺرغباہطۺاورۺتبیہۺباکۺاؿۺےکۺباداگرۺااسفےنۺںیہ۔‬
‫رپورسیفۺاویبۺیلعۺےتہکۺںیہۺہکۺامازۺیلعۺباجۺڈراہمۺاگنریۺےکۺینفۺولازامتۺےسۺرہگیۺواتیفقۺرےتھکۺےھت۔ۺودحتۺزامؿ‪،‬ۺودحتۺاکمں‪،‬ۺودحتۺبایزۺیکۺاتیمہۺ‬
‫ےسۺآپۺوپریۺرطحۺوافقۺےھت۔ڈارٹکۺاوباثیللۺدصیقیۺےتہکۺںیہۺہکۺامازۺیلعۺباجۺےنۺاردوۺڈراےۺےکۺرخۺوکۺومڑےنۺیکۺاتۺجزاتۺدنماہنۺوکششۺیک۔‬

‫وصخایصتۺنف‬
‫‪۱‬۔اصػ ۺاور ۺاسدہ ۺزباؿ‪ :‬ۺاماز ۺیلع ۺباج ۺےک ۺااسفونں ۺاور ۺڈراومں ۺیک ۺزباؿ ۺاصػ ۺاور ۺاسدہ ۺوہیت ۺےہ۔ ۺاوہنں ۺےن ۺوسایقہن ۺاور ۺبازاری ۺزباؿ ۺاایتخرۺ‬
‫رکےنۺےسۺرگیزۺایکۺزینۺارگۺںیہکۺوکیئۺاحمورہۺیھبۺاامعتسؽۺایکۺےہۺوتۺوہۺیھبۺاعؾۺمہفۺاورۺواحض۔ۺایسۺوہجۺےسۺاؿۺےکۺڈراےمۺاورۺااسفےنۺہزۺسکۺوۺباسکۺیکۺھجمسۺںیمۺ‬
‫آاجےتۺںیہ۔‬
‫رپورسیفۺرفظۺاہیمشۺےتہکۺںیہۺہکۺاۺمازۺیلعۺباجۺیکۺرثنۺرواں‪،‬ۺاصػۺاورۺواحضۺےہ۔ۺادیبۺاچینشۺےکۺاسھتۺوخوصبرتۺادنا ِزۺایبؿۺاکۺنیسحۺرمعقۺےہ۔‬

‫‪۲‬۔ الپٹۺیکۺخدت‪:‬ۺامازۺیلعۺباجۺےکۺڈراومںۺںیمۺخدتۺبایئۺاجیتۺےہ۔ۺاخصۺوطرۺرپۺاؿۺےکۺڈراومںۺےکۺالپٹۺتہبۺمظنمۺوہےتۺںیہ۔‬
‫ڈراےمۺےکۺےلہپۺیہۺرظنمۺںیمۺومعامًۺامتؾۺرکداروںۺاکۺاعترػۺرکواۺدباۺاجباۺےہ۔ۺاسۺےکۺدعبۺاہکینۺآےگۺیزیتھۺےہۺاورۺالپٹۺواحضۺوہباۺرشوعۺوہۺاجباۺےہ۔ۺارثکۺ‬
‫بادقنیۺامازۺیلعۺباجۺےکۺڈراومںۺیکۺیزبیتۺوصخاصًۺالپٹۺوکۺتہبۺرساےتہۺںیہ۔‬

‫۔وشیخۺاورۺرظاتف‪:‬ۺامازۺیلعۺباجۺاےنپۺڈراومںۺںیمۺمزاحۺدیپاۺرکےنۺےکۺےیلۺضحمۺرکدارۺیہۺاکۺاہسراۺںیہنۺےتیلۺہکلبۺوااعقتۺاوۺراموحؽۺےسۺیھبۺ‬ ‫‪۳‬‬
‫اکؾ ۺےتیل ۺںیہ۔ ۺےسیج ۺہک ۺاےنپ ۺوہشمر ۺڈراےم ۺ‚آراؾ ۺو ۺوکسؿ‛ ںیم ۺاموحؽ‪ ،‬ۺاحالت ۺاور ۺرکدار ۺےس ۺمزاح ۺدیپا ۺرکےن ۺیک ۺوکشش ۺیک ۺیئگ ۺےہ۔ ۺاؿ ۺےک ۺمزاہیحۺ‬
‫رکداروںۺںیمۺ اچۺ نکھۺاکۺرکدارۺاؿۺیکۺاینپۺارتخاعۺیھت۔‬
‫ڈارٹکۺمیلسۺارتخۺےتہکۺںیہۺہکۺامازۺیلعۺباجۺےنۺ اچۺ نکھۺیکۺوصرتۺںیمۺرکدارۺقیلختۺایکۺےہۺوہۺآجۺیھبۺد اسۺداتیۺےہ۔‬

‫یزلحم ۺیزہتسج ۺاکمےمل‪ :‬ۺاماز ۺیلع ۺباج ۺےک ۺااسفونں ۺاور ۺڈراومں ۺیک ۺات ۺامہ ۺوصختیص ۺہی ۺیھب ۺےہ ۺہک ۺاؿ ۺےک ۺاکمےمل ۺیزے ۺدپسچل ۺاورۺ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫وخوصبرتۺوہےتۺںیہ۔ۺوہۺاموحؽۺاورۺومےعقۺیکۺانمسۺےسۺیزہتسجۺاکمےملۺقیلختۺرکےتۺںیہ۔ۺاؿۺےکۺڈراےمۺاورۺااسفےنۺدنسپۺےیکۺاجےنۺیکۺاتۺامہۺوہجۺہیۺ‬
‫یھبۺےہ۔رپورسیفۺڈارٹکۺمیعنۺوقتیۺےتہکۺںیہۺہکۺومجمیعۺوطرۺرپۺامازۺیلعۺباجۺیکۺاکمہملۺاگنریۺاؿۺیکۺاکنفراہنۺاہمرتۺیکۺرونشۺدلیلۺےہ۔‬
‫تقیقحۺاکۺرن‪:‬ۺامازۺیلعۺباجۺاےنپۺڈراومںۺںیمۺایسیۺاہکاینںۺشیپۺرکےتۺںیہۺسجۺںیمۺتقیقحۺاکۺامگؿۺوہباۺےہ۔ۺزدنیگۺیکۺیتیجۺاجیتگۺوصتیزںیۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫رظنۺآیتۺںیہۺاسیجۺہکۺاؿۺاکۺوہشمرۺڈراہمۺ‚آراؾۺوۺوکسؿ‛ تقیقحۺےسۺانتکۺقز یۺرظنۺآباۺےہ۔ڈارٹکۺمیعنۺوقتیۺےتہکۺںیہۺہکۺارگہچۺامازۺیلعۺباجۺےکۺڈراومںۺ‬
‫یفنیکۺےہ۔‬
‫ںیمۺتقیقحۺاکۺرنۺرظنۺآباۺےہۺنکیلۺںیہکۺںیہکۺوہۺاسۺباتۺیکۺیفنۺیھبۺرکےتۺںیہۺےسیجۺہکۺاوہنںۺےنۺاےنپۺڈراےمۺاباریلکۺںیمۺتقیقحۺاگنریۺیکۺ ۺ‬

‫‪۶‬۔دیپسچل‪ :‬ۺاماز ۺیلع ۺباج ۺےک ۺڈراومں ۺیک ۺات ۺامہ ۺوصختیص ۺاؿ ۺےک ۺڈراومں ۺںیم ۺبایئ ۺاجےن ۺوایل ۺدیپسچل ۺےہ۔ ۺڈراےم ۺیک ۺادتباء ۺےس ۺآجز ۺت ۺدیپسچلۺ‬
‫یزقزارۺریتہۺےہۺاورۺیسکۺیھبۺومعقۺرپۺاسنیعمۺاورۺبارظنیۺوبریۺوسحمسۺںیہنۺرکےت۔ڈارٹکۺمیعنۺوقتیۺےتہکۺںیہۺہکۺآاغۺرشحۺےکۺڈراےمۺتہبۺدپسچلۺامےنۺ‬
‫اجےتۺںیہۺاؿۺےکۺدعبۺڈراہمۺاگنریۺاکۺزواؽۺوہباۺوہاۺوسحمسۺوہباۺےہ۔ۺنکیلۺآاغۺرشحۺےکۺدعبۺوجۺتیصخشۺاسۺنفۺںیمۺاکایمیبۺاکۺباجۺہ ےنۺوہےئۺرہشتۺںارکاںۺ‬
‫ےکۺوجہؾۺںیمۺرسقزازۺوہےئۺوہۺامازۺیلعۺباجۺےھت۔‬

‫اجدنارۺرکدار‪:‬ۺامازۺیلعۺباجۺےکۺڈراومںۺںیمۺرکدارۺاینبدیۺتیثیحۺرےتھکۺںیہۺاؿۺےکۺرکدارۺاجدنارۺاورۺوشخۺیھبۺوہےتۺںیہۺےسیجۺہکۺڈراہمۺ‚آراؾۺ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫وۺوکسؿ‛ ںیمۺویبیۺاکۺرکدارۺتہبۺاجدنارۺےہ۔ڈارٹکۺمیعنۺوقتیۺےتہکۺںیہۺہکۺامازۺیلعۺباجۺےکۺڈراےمۺابارۺیلکۺاکۺارگۺیزجہیۺایکۺاجےئۺوتۺہیۺاتۺاکایمبۺڈراہمۺاھتۺ‬
‫سجۺںیمۺادتیبۺوکۺوحلمظۺاخرطۺراھکۺایگۺاھتۺاسۺڈراےمۺںیمۺرکدارۺاگنریۺرپۺیھبۺوصخیصۺوتہجۺدیۺیئگۺیھت۔‬

‫رکفۺوۺایخؽۺیکۺوتعس‪:‬ۺامازۺیلعۺباجۺاکۺاشمدہہۺتہبۺرہگاۺاورۺزیتۺاھتۺوہۺاےنپۺوموضعۺیکۺومعمیلۺےسۺومعمیلۺجزباتۺاکۺیھبۺااحہطۺرکےتۺوہےئۺاانپۺ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫دصقمۺاحلصۺرکۺےتیلۺےھت۔ۺڈارٹکۺاوباثیللۺدصیقیۺےتہکۺںیہۺہکۺامازۺیلعۺباجۺومعمیلۺےسۺومعمیلۺجزباتۺوکۺیھبۺرظنادنازۺںیہنۺرکےت۔ۺاؿۺاکۺڈراہمۺابارۺیلکۺڑپھۺ‬
‫رکۺڑپےنھۺواےلۺاکۺدؽۺاکپرۺااتھٹۺےہۺہکۺچسۺہیۺےہۺہکۺبارخیۺیہۺادبۺاکۺروامؿۺےہ۔‬

‫اموحؽۺیکۺاکعیس‪ :‬ۺامازۺیلعۺباجۺوکۺاموحؽۺاورۺرظنمۺیکۺاکعیسۺرپۺوپراۺوبعرۺاحلصۺاھت۔ۺوہۺوااعقتۺاکۺااسیۺہشقنۺایترۺرکےتۺےھتۺسجۺےسۺجزباتۺتۺ‬ ‫‪۹‬۔‬

‫ےنچبۺںیہنۺبایتۺںیھت۔ۺاوہنںۺےنۺاےنپۺڈراےمۺابارۺیلکۺںیمۺہیلغمۺشاؿۺوۺوشتکۺاورۺاجہۺوۺالجؽۺوکۺاےنتۺومیزۺادنازۺںیمۺشیپۺایکۺےہۺہکۺہیلغمۺدورۺےکۺاموحؽۺاکۺہشقنۺ‬
‫آوھکنںۺےکۺاسےنمۺآاجباۺےہ۔‬

‫خدبات ۺیک ۺاکعیس‪ :‬ۺاؿ ۺےک ۺااسفونں ۺاور ۺڈراومں ۺیک ۺات ۺاور ۺامہ ۺوصختیص ۺہی ۺیھب ۺےہ ۺہک ۺاںیہن ۺخدبات ۺیک ۺاکعیس ۺرپ ۺلمکم ۺدرتسس ۺاحلصۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫یھت۔ۺاوہنںۺےنۺرمداہن‪،‬ۺزباہن‪،‬ۺبحگااہنۺخدباتۺاورۺااسحاستۺیکۺاکعیسۺشادنارۺادنازۺںیمۺیکۺےہۺاؿۺاکۺڈراہمۺابارۺیلکۺخدباتۺیکۺاکعیسۺاکۺشااکہرۺےہ۔ڈارٹکۺفینحۺ‬
‫وفؼۺےتہکۺںیہۺہکۺامازۺیلعۺباجۺےکۺڈراومںۺیکۺاتۺامہۺوصختیصۺہیۺیھبۺےہۺہکۺاوہنںۺےنۺاناینۺخدباتۺوکۺاؿۺےکۺامسجۺاورۺاموحؽۺےسۺعطقنمۺرکۺےکۺشیپۺ‬
‫ںیہنۺایک۔‬

‫رغمیبۺاورۺرشمیقۺرواباتۺاکۺازتماج‪ :‬ۺامازۺارگنیزیۺادبۺےسۺوافقۺےھتۺایسۺتبسنۺےسۺاوہنںۺےنۺرغمیبۺکینکتۺوکۺاانپباۺنکیلۺاسۺےکۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬

‫اسھتۺاسھتۺرشمیقۺروایۺوکۺیھبۺباامؽۺوہےنۺںیہنۺدباۺاؿۺاکۺوہشمرۺمزاہیحۺرکدارۺ اچۺ نکھۺدرالصۺارگنیزیۺرکدارۺ‚الکنۺوپجز‛ اکۺرچہبۺےہۺنکیلۺاسۺیکۺراتفرۺ‬
‫وۺاتفگر‪،‬ۺرحاکتۺوۺکساتۺرشمیقۺںیہۺہکلبۺاینپۺارتخاعۺیکۺوہیئۺںیہ۔ڈارٹکۺاوباثیللۺدصیقیۺےتہکۺںیہۺہکۺامازۺیلعۺباجۺےکۺاسےنمۺرغمبۺےکۺڈراےمۺےھتۺوہۺایسۺ‬
‫مسقۺےکۺڈراےمۺاردوۺںیمۺدانھکیۺاچےتہۺےھت۔ۺاردوۺڈراےمۺےکۺرخۺوکۺومڑےنۺیک ہیۺاتۺجزاتۺدنماہنۺوکششۺیھت۔‬
‫‪۱۲‬۔دصقمی‪ :‬ۺاماز ۺیلع ۺباج ۺےک ۺااسفونں ۺاور ۺڈراومں ۺںیم ۺرصػ ۺزنط ۺو ۺمزاح ۺیہ ۺںیہن ۺہکلب ۺیسک ۺدح ۺت ۺدصقمی ۺیھب ۺیتلم ۺےہ ۺوہ ۺاعمرشے ۺےکۺ‬
‫بادنسپتدہۺرکداروںۺوکۺاےنپۺڈراومںۺاورۺااسفونںۺںیمۺےبۺاقنبۺرکےتۺںیہۺاسۺرطحۺاؿۺےکۺااسفونںۺاورۺڈراومںۺںیمۺاالصیحۺولہپۺیھبۺرظنۺآبۺاےہ۔‬

‫‪۱۳‬۔اتمیۺوۺدیجنسیگ‪:‬ۺۺامازۺیلعۺباجۺےکۺڈراومںۺاورۺااسفونںۺںیمۺرصػۺزنطۺوۺمزاحۺیہۺںیہنۺضعبۺہگجۺدیجنسہۺاورۺنیتمۺرکدارۺیھبۺرظنۺآےتۺںیہۺاورۺ‬
‫ہیۺرکدارۺڈراےمۺباۺااسفےنۺوکۺمزتدۺدپسچلۺانبۺدےتیۺںیہ۔‬

‫‪۱۴‬۔رتہبنیۺااسفہنۺوۺباوؽۺاگنری‪ :‬ۺامازۺیلعۺباجۺرصػۺڈراہمۺاگنرۺیہۺںیہنۺ ےھتۺہکلبۺوہۺاتۺرتہبنیۺۺااسفہنۺاگنرۺاورۺباوؽۺاگنرۺیھبۺےھت۔ۺاؿۺےکۺ‬

‫ااسفونںۺاکۺومجمہعۺ(تبیہۺباکۺااسفےن)ۺےکۺباؾۺےسۺاتلمۺےہ۔ۺاؿۺاکۺرتہبنیۺباوؽۺ‚احمرصہۺرغباہط‛ےہ۔‬

‫دیقنت‪)۱( :‬اماز ۺیلعۺباج ۺاےنپۺڈراومں ۺںیم ۺوعشریۺباۺریغ ۺوعشری ۺوطرۺرپ ۺات ۺبیطخ ۺرظنۺآےت ۺںیہ ۺارگہچ ۺڈراومں ۺاکۺدصقم ۺایسی ۺوگتفگ ۺشیپ ا‬
‫ۺرکب ۺےہۺوجۺ‬
‫اتۺاہکینۺوکۺیزبیتۺدےۺہنۺہکۺہیۺاتۺابیطخہنۺرقتیزۺرشوعۺرکدیۺاجےئۺہیۺادنازۺاؿۺیکۺڈراہمۺاگنریۺیکۺاتۺاخیمۺےہ۔‬
‫(‪)۲‬بادقنیۺےنۺاؿۺیکۺڈراہمۺاگنریۺںیمۺاتۺاخیمۺہیۺیھبۺایبؿۺیکۺےہۺہکۺاؿۺےکۺڈراومںۺےکۺرکداروںۺںیمۺوخدۺالکیمۺ(اےنپۺآپۺےسۺوگتفگ)یتلمۺےہ۔ۺاخصۺ‬
‫ۺرکبا‬
‫وطرۺرپۺاؿۺاکۺوہشمرۺڈراہمۺاباریلکۺںیمۺرثکتۺےسۺایسیۺاثمںیلۺیتلمۺںیہ۔ۺاسۺرطحۺیکۺوخدالکیمۺیسکۺدحۺتۺریغۺرضوریۺوہۺاجیتۺےہۺاورۺاےسۺاجیٹسۺرپۺشیپ ۺ‬
‫لکشمۺوہۺاجباۺےہ۔‬
‫(‪)۳‬امازۺیلعۺباجۺیکۺڈراہمۺاگنریۺیکۺاتۺیزیۺاخیمۺرکداروںۺیکۺزمکوریۺیھبۺےہ۔ۺاباریلکۺڈراےمۺںیمۺمیلسۺاکۺرکدارۺاہنیۺزمکورۺےہ۔ۺاسۺےکۺرکدارۺںیمۺ‬
‫ابکۺامظعۺیکۺکلھجۺوتۺرظنۺآیتۺےہ‪،‬ۺوہۺیزےۺیزےۺدوعےۺرکباۺےہۺرگمۺوقتۺہلصیفۺںیہنۺرکا۔ۺایسۺرطحۺابکۺاکۺرکدارۺباپۺےسۺزبادہۺاشنہشہۺاکۺرظنۺآباۺےہ۔‬
‫(‪)۴‬اؿۺےکۺڈراےمۺاباریلکۺےکۺارثکۺاکموملںۺیکۺزباؿۺافریسۺآزیمۺےہ۔ۺافریسۺااعشرۺےکۺیزلحمۺاامعتسؽۺےسۺاکمےملۺاورۺیھبۺزبادہۺلکشمۺوہۺےئگۺںیہ۔ۺآجۺےکۺ‬
‫اموحؽۺںیمۺاےسیۺاکمےملۺایبنجۺوسحمسۺوہےتۺںیہ۔‬

‫٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭‬
‫ومضمنۺےکۺوموضاعت‬
‫٭تنحمۺںیمۺتمظعۺےہ ِ‬
‫ۺ‬
‫ِ٭بااتسکنۺںیمۺرجشاکریۺیکۺۺمہم ِ‬
‫ت ت‬
‫وقیکۺاتیمہ ِ‬
‫ِ٭ ۺ‬
‫ِِ‬ ‫ۺنےکۺافدئےۺاورۺاصقنبات‬ ‫ِ٭ ارٹن ٹ ۺ‬
‫ت‬
‫٭ رکایچۺےکۺباریخیۺاقمامت ِ‬
‫ت‬
‫ِ‬ ‫٭ملعۺایۺالزوالۺدولۺےہۺ‬
‫ِ٭اضفیئۺآولدیگۺاورۺاسۺےکۺرضمۺایراتِِ ِ‬
‫ِ٭وممس بۺیراستۺےکۺافدئےۺاورۺاصقنبات ِ‬
‫ۺالیھپوۺاورۺاسۺاکۺادسناد ِ‬
‫ٔ‬ ‫٭رکوباۺوایرسۺاک‬
‫٭وم اببلئۺوفنۺےکۺافدئےۺاورۺاصقنبات ِ‬
‫٭ریماۺدنسپیدہۺہلغشم ِ‬
‫٭ریمیۺدنسپیدہۺتیصخشۺ ِ‬
‫٭ریمیۺدنسپیدہۺاتکب ِ‬
‫٭دنتریتسۺہرارۺتمعنۺےہ ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭‬
 ‫امہۺاابسقۺےکۺالخےص ِ‬
‫الخہصۺ’’افےقۺںیمۺروزہ‘‘ ِ‬
‫فنصمۺاکۺاعترػ‪:‬‬
‫ۺلداۺاؿۺیکۺرحتیزوںۺںیم ّ‬
‫ۺتػۺاکۺامنباںۺرنۺباباۺاجباےہ۔ ۺۺاظنؾۺادلنیۺاوایلءۺ‬ ‫وخاہجۺنسحۺاظنیمۺاکامشرۺاردوےکۺاتممزادوبیںۺںیمۺوہباےہ۔ۺاؿ ۺاکقلعتۺوچہکنۺوصیفۺاخدناؿۺےسۺاھت ٰ‬
‫ےکۺاخدناؿ ۺےسۺقلعتۺیکۺوہجۺےسۺۺاےنپۺباؾۺےکۺاسھتۺاظنیمۺےتھکلۺےھت۔ۺجۺِآزادیۺیکۺبااکیمۺےکۺدعباملسمونں رپۺوتبیصمںۺےکۺاہپڑوٹٹۺڑپےۺےھت۔ۺ ُاؿۺےکۺاصمیۺاکوخاہجۺ‬
‫نسحۺاظنیمۺےنۺمشچبِۺوخدۺاشمدہہۺرکےکۺاسۺاکدردومغۺبا ِۺصزػۺوسحمسۺایکہکلبۺاےسۺرحتیزیھبۺرکدبا۔ۺاوھنںۺےن ۺ‬
‫ۺج ِآزادیۺےکۺوااعقتۺوکاہکینۺ‪،‬ااسفہنۺاورومضمؿۺیکۺلکشۺںیمۺھکلۺ‬
‫ں‬
‫رکارگنیزوںۺاکۺالصۺرہچہۺداینۺےکۺاسےنمۺشیپۺرکدبا۔ۺوخاہجۺنسحۺاظنیمۺوکاُردوۺےکۺالعوہۺۺدنہیۺ‪،‬رعیبۺاورۺافریسۺزباونںۺۺرپیھبۺوبعرۺاحلصۺاھت۔ایسۺےیلۺاؿۺیکۺرحتیزوںۺںیمۺاؿۺت ۺ‬
‫ۺعزیبۺزباونںۺےکۺاافلظۺےسۺ‬
‫زباونںۺےکۺاحمورےاوررضبۺاالاثمؽۺاکیزااامعتسؽۺرظنآباےہ۔ۺدنہیۺاافلظۺےکۺاامعتسؽۺےسۺرحتیزںیمۺاقمیمۺرنۺدیپاوہاجباےہ۔ۺحۺہکۺافریسۺاورۺ َ َ‬
‫ملسمۺذہتیۺواقثتفۺاکرنۺامنباںۺوہباےہ۔ۺدیلہۺںیمۺرپورشۺباےنۺیکۺوہجۺےسۺاؿۺیکۺرحتیزوںۺںیمۺدیلہۺیکۺاخ صۺزباؿۺیتلمۺےہۺےس’’اسکٹۺیل ۺزباؿۺ‘‘اہکاجباےہ۔وخاہجۺنسحۺ‬
‫اظنیمۺیکۺاصتفینۺاچسیلۺےکۺگلۺگھبۺںیہۺنجۺںیمۺاپیسرہۺدؽ‪،‬ۺامگیبتۺےکۺآوسن‪،‬ۺدغرۺد ۺیلےکۺااسفےن‪،‬ۺومجمہعۺاضمیمۺاورۺرکنشۺاھتکۺوہشمرۺںیہ۔‬

‫قبسۺاکۺرمکزیۺایخؽ‪:‬‬
‫ہیاہکینۺ’’امگیبتۺےکۺ ۺٓاوسنۺ‘‘ےسۺۺاموخذےہۺسجۺںیمۺۺاتۺلغمۺزہشادےۺرمزاۺ‬
‫ےہوخاہجۺنسحۺاظنیمۺیکۺرحتیزۺرکدہۺ یچۺاہکین۔ ۺ‬
‫افےقۺںیمۺروزہدولہیۺباجۺدارےکۺاتۺہبنکۺیکۺاہکینۺ ۺ‬
‫فنصم‬
‫ۺ‬ ‫ںیکۺیئگۺےہۺ‪۱۸۵۷‬ءیکۺجۺ ِآزادیۺیکۺبااکیمۺےکۺدعبۺاخدناؿۺہیلغمۺۺارگنیزۺوںۺےکۺاتعبۺاکۺاکشرۺوہۺایگۺاورۺےبیسبۺاورۺےبیسکۺیکۺزدنیگۺرسبۺرکےنۺاگلۺ‬
‫ہشۺزورۺیکۺ ۺآپۺیتیبۺایب ۺ‬
‫ےسںیمہۺہیۺقبسۺاتلمۺےہۺہکۺ‬
‫ںوکۺدنبملقۺایکۺےہ۔اسۺاتکبۺںیمۺوموجدۺاسۺربعتۺآزیمۺومضمؿۺ ۺ‬
‫ےکدعبۺۺزہشادےۺاورۺزہشادویںۺیکۺآپۺۺویتیب ۺ‬
‫ےنۺۺامکؽۺنفۺےس ۺہیلغمۺدہعۺےکۺۺزواؽۺ ۺ‬
‫ےئلںیمہۺاےنپۺرطزۺلمعۺرپۺرظنۺرانھکرضوریۺےہۺاو ۺراہللۺےکااکحؾۺےکۺاطمقبۺزدنیگۺزگارینۺ‬
‫یہۺاکےتٹۺںیہۺاسۺ ۺ‬
‫ھچکوبےتۺںیہۺو ۺ‬
‫ےئہمہۺوجۺ ۺ‬
‫ںیمہۺاکمافتۺلمعۺےکۺےئلۺایترۺرانہۺاچ ۺ‬
‫اچ ہییےۺۺوخاہۺمہۺیسکۺیھبۺتیثیحۺےکۺامکلۺوہں۔‬
 ‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ ِ‬
‫الخہصۺااسفہنۺ’’زویرۺاکۺڈ ِباب‘‘ ِ‬
‫فنصمۺاکۺاعترػ‪:‬‬
‫یشنمۺرپمیۺدنچ اردوۺےکۺوہشمرۺباوؽۺاگنرۺاورۺااسفہنۺاگنرۺےھتاؿۺاکۺالصۺباؾۺدھییتۺراےئۺرشویاوتسۺاھت‪،‬ۺ‪13‬ۺوجالیئۺ‪3881‬ۺںیمۺانبرس ںیمۺدیپاۺوہےئ۔ۺاردوۺاکۺالہپۺااسفہنۺاگنرۺرپمیۺ‬
‫دنچۺےہاُؿ ۺیک ۺااسفہنۺاگنری ۺاک ۺآاغزۺوسیبںی ۺدصیۺےس ۺوہۺاجباۺےہ۔ ۺ ۺدورسے ۺااسفہنۺاگنروں ۺیکۺرطحۺرپمی ۺدنچۺ ےن ۺایپر‪،‬ۺتبحم‪ ،‬ۺقشع‪،‬ۺریہو‪،‬ۺریہونئ ۺےسیجۺیحطس ۺوموضاعتۺوکۺاےنپۺ‬
‫ااہظرۺاکۺذرہعیۺںیہنۺانبباۺہکلب اردوۺااسفونںۺوکۺامسلطیتۺاورۺروامینۺ اضۺےسۺاکنؽۺرکۺزدنیگۺیکۺوتقیقحںۺاکۺ بیقۺاورۺیزامجؿۺانببا۔آپۺےکۺملقۺےسۺدنہواتسؿۺیکۺ یٹۺیکۺوخ وبۺآیتۺےہ۔ۺاؿۺ‬
‫ۺج ِمیظعۺ‬
‫ےکۺادتبایئۺااسفونںۺںیمۺاالصحۺاعمرشہۺاکۺرنۺاغلۺاھتۺنکیلۺےسیجۺےسیجۺامریسکۺرظنباتۺےسۺقز یۺوہےتۺےئگۺاؿۺاکۺادبۺزدنیگۺیکۺرعباںۺاچسںویئںۺاکۺیزامجؿۺناۺایگ۔ ۺ‬
‫اوؽ ۺ‪3331‬ء ۺاورۺاالقنب ۺروس ۺ‪3331‬ء ۺےن ۺاسرمایج ۺوقوتں ۺےک ۺرغ ۺںیم ۺرہنخ ۺڈاؽ ۺدباۺاھت۔ ۺرپمی ۺدنچ ۺیھب ۺایس ۺمین ۺایسیس ۺدور ۺےس ۺاتمیز ۺوہےئ۔ ۺادب ۺےک ۺذرےعی ۺاالقنب ۺاورۺ‬
‫اعمرشےۺںیمۺدبتیلیۺالےنۺاکۺوصترۺرپمیۺدنچۺیکۺادتبایئۺاہکوینںۺیہۺےسۺاسےنمۺآۺایگۺاھت۔ۺاسۺوحاےلۺےسۺوہۺدصقمیۺادبۺیکۺایسیۺرحتتۺاکۺلسلستۺےھتۺوجۺ‪3881‬ءۺےکۺدعبۺرسۺدیسۺ‬
‫اورۺاؿۺےکۺراقفۺےکۺاہوھتںۺرشوعۺوہیئۺیھت۔‬

‫ااسفےنۺاکۺرمکزیۺایخؽ‪:‬‬
‫ۺڈبۺاقبطیتۺسپۺرظنمۺںیمۺرحتیزۺایکۺایگۺےہ‪،‬اسۺاہکینۺاکۺرمکزیۺرکدارۺۺدنچرۺرپاکشۺےہۺوجۺہکۺۺاتۺرغیۺونوجاؿۺےہۺوجۺمیلعتۺاحلص ۺرکےنۺےکۺدعبۺا یھۺیسۺونرکیۺیکۺ‬
‫ااسفہنۺزویرۺاک ّ ا‬
‫التشۺںیمۺےہۺ‪،‬وہۺۺاورۺاسۺیکۺویبی ۺاپمچ ۺۺااسحسِ ۺرحمویمۺاکۺاکشرۺںیہۺ‪،‬ہکبجۺاؿۺاکۺڑپویسۺاھٹرکۺاتۺومتمؽۺصخشۺےہۺوجۺاےنپۺےٹیب ۺیکۺشادیۺرھبۺوپرۺشاؿۺوۺوشتکۺےسۺرکباۺےہۺ‪،‬ہیۺاسریۺ‬
‫ۺرکباےہۺرگمۺاسۺیکۺاحلصۺرکدہۺمیلعتۺاورۺورایۺںیمۺیلمۺوہیئۺیزتیبۺاسۺ‬ ‫وصرتۺاحؽۺدنچرۺرپاکشۺےکۺادنرۺااسحسِ ۺرحمویمۺوکۺاورۺیزاھۺدیتیۺےہۺ‪،‬ۺانچہچنۺوہۺو یتۺوطرۺرپۺطلغۺرا ےتۺاک ہ‬
‫ۺانچو ۺ‬
‫طلغۺےلصیفۺرپۺاےسۺہشیمہۺبادؾۺوۺامیشپؿۺریتھکۺےہ۔ۺاہیںۺتۺہکۺوہۺااھچیئۺیکۺرطػۺولٹۺۺآباۺےہ۔ۺ‬

‫ۺڈبا‘‘ےکۺرکدار‪:‬‬
‫ااسفہن‪’’:‬زویرۺاک ّ ۺ‬
‫دنچرۺرپاکش‪:‬ۺ(اتۺڑپاھۺاھکلۺرغیۺونوجاؿۺااسفےنۺاکۺرمکزیۺرکدار)‬
‫اپمچۺ‪(:‬دنچرۺرپاکشۺیکۺویبی)‬
‫ۺدبااھتۺ)‬
‫اھٹرک‪(:‬زدنیمارۺ‪،‬ۺدولۺدنمۺصخشۺسجۺےنۺۺدنچرۺرپاکشۺوکۺرےنہۺےکۺےیلۺاکمؿ ۺ‬
‫رکھٹانئ‪(:‬اھٹرکۺیکۺویبی)‬
‫ویزادنر‪(:‬اھٹرکۺاکۺاٹیبۺ‪،‬ۺدنچرۺرپاکشۺاکۺشارگدۺسجۺیکۺشادیۺوہریہۺیھت)‬
 ‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ ِ‬
‫الخہصۺااسفہنۺ’’باب اببۺونر‘‘ ِ‬
‫فنصمۺاکۺاعترػ‪:‬‬
‫ادمح ۺدنمیؔ ۺاقیمس ۺاک ۺایلص ۺباؾ’’ادمح ۺشاہ ۺاوعاؿ‘‘اھت ۺوہ ۺبااتسکؿ ۺےک ۺعلض ۺوخشاب ۺںیم ۺ‪ 91‬ۺونربم ۺ‪ 3331‬ۺوک ۺدیپا ۺوہے ۺ‪،‬وہ ۺات ۺہمہ ۺتہج ۺادیب ۺتیصخش ۺےھت ۺوہ ۺکیب ۺوق ۺاتۺ‬
‫اےھچشارعاوررعموػۺادیۺیھبۺےھت۔ۺاُؿۺیکۺزغولں‪،‬ۺومظنں‪،‬ۺوتعنں‪،‬ۺوقیمۺوۺیلمۺومغنں‪،‬ۺااسفونں‪،‬ۺباول‪،‬ۺیصخشۺاخوکں‪،‬ۺۺادیبۺوۺاعمرشیتۺاکوملں‪،‬ۺوچبںۺاکۺادب‪،‬ۺرصبتوں‪،‬ۺفلتخمۺ‬
‫ونتیعۺےکۺاضمیم‪،‬ۺارٹنوویز‪،‬ۺادارویںۺوکۺاُردوۺادبۺںیمۺرفنمدۺتیثیحۺاورۺایلعۺاقمؾۺاحلصۺےہ۔ۺاُؿۺےکۺاہیںۺااسحسۺیکۺرہگایئۺاورۺرموبطۺوۺمکحتسمۺرکفۺیکۺوتعسۺےہ۔ۺاؿۺےکۺ‬
‫ُیزباریثۺادنا ِزۺایبؿۺںیمۺےبۺاسیگتخ‪،‬ۺاسدیگ‪،‬ۺرواینۺاورۺبازیگۺےہ۔ۺاُؿۺیکۺشارعیۺاورۺااسفونںۺںیمۺوموضاعتۺاکۺریحاؿۺنکۺاورۺےبۺاثمؽۺونتعۺےہ۔ۺاُؿۺےکۺنفۺںیمۺخدتۺدنسپیۺیھبۺ‬
‫ےہۺہکبجۺرشمتیقۺوۺوطییتۺےکۺرنۺیھبۺامنباںۺںیہ‪،‬ۺدنمیؔۺےکۺااسفونںۺںیمۺےبۺدحۺرہگایئ‪،‬ۺاچسیئۺےہۺ۔ۺوہۺاقرنیئۺےکۺےئلۺدیپسچلۺاورۺسسجت‪،‬ۺاہکینۺےکۺآاغزۺےسۺااتتخؾۺتۺاہنیۺ‬
‫وخوصبریتۺےسۺیزقزارۺرےتھکۺںیہ۔ۺاورۺاقریۺوکۺفطلۺاحلصۺرکےنۺےکۺاسھتۺاسھتۺوسےنچۺرپ ۺاملئۺرکۺےنیل ۺںیمۺیھب ۺاکایمبۺرےتہ ۺںیہ۔ۺاوھنںۺےنۺاچپسۺےس ۺزادئۺاتکںیبۺفینصتۺ‬
‫ںیک۔امہۺاصتفینۺںیمۺوچباؽۺ‪،‬ۺلوگےلۺ‪،‬ۺی ِ ۺ‬
‫زگ انۺ‪،‬ۺآےلبۺ‪،‬ۺالیسبۺ‪،‬ۺولطعۺوۺرغوبۺ‪،‬ۺ الیۺ رھتۺۺشالمۺںیہ‬
 ‫ااسفےنۺاکۺرمکزیۺایخؽ‪:‬‬
‫ےنپےٹیبۺ‬
‫بارخیۺںیگنجۺبادۺریتھکۺےہ‪،‬ۺوہۺافنیحتۺےکۺتیگۺاگیتۺےہۺاورۺالوشںۺےکۺڈریھۺوکۺالھبۺدیتیۺےہ۔الوشںۺےکۺاؿۺیہۺڈریھۺںیمۺےسۺاتۺےہۺباباۺونرۺاکۺاٹیب۔ۺباباۺونرۺالبۺباہغۺڈااخکےنۺا ۺ‬
‫یکۺیھٹچۺےکۺبارےۺںیمۺدرباتفۺرکےنۺاجےتۺںیہ۔ۺاسۺرپۺوھچےٹۺےچبۺہشیمہۺاؿۺاکذماؼۺاڑاےتۺںیہۺاورۺیزےۺاؿۺاکۺارتحاؾۺرکےتۺںیہ۔ۺباباۺونرۺڈااخکےنۺاجےتۺںیہۺاورۺواہںۺیشنمۺےسۺ‬
‫ےسیشنمۺاتہکۺےہ۔۔۔ۺںیمۺےنۺوہۺیھٹچۺڑپھۺرکۺانسیئۺیھتۺ‬
‫وپےتھچۺںیہۺہکۺایکۺاؿۺےکۺےٹیبۺیکۺوکیئۺڈاکۺآیئۺےہ؟ۺیشنمۺہزۺبارۺیکۺرطحۺاتہکۺےہۺہکۺںیہن۔ۺاسۺےکۺاجےنۺےکۺدعبۺےھٹیبۺولوگںۺ ۺ‬
‫ۺحےسۺوہۺبالگۺاسۺوہۺایگۺےہ۔ۺارگۺآجۺےکۺدعبۺوہۺرھپۺریمےۺباسۺوپےنھچۺا ۺٓباوتۺےھجمۺیھبۺبالگۺرکۺاجاگیئ۔ۺ‬
‫سجۺںیمۺربخۺیھتۺہکۺب ۺابااکۺاٹیبۺیزامۺںیمۺمبۺےکۺوگےلۺاکۺاکشرۺوہۺاکچۺےہ‪ ،‬ۺ‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‬

‫الخہصۺڈراہمۺ’’دیمان ب ِ‬
‫ۺج‘‘ ِ‬
‫فنصمۺاکۺاعترػ‪:‬‬
‫آاغۺرشحۺاکۺدیپایشئۺباؾۺدمحمۺلیلخۺشاہۺاھتۺ۔ۺاہتبلۺارثکۺبتکۺاہےئۺڈرااماگنریۺںیمۺاُؿۺاکۺباؾۺآاغۺدمحمۺشاہۺرشحؔۺاھکلۺایگۺےہۺہکبجۺاُؿۺاکرعموػۺباؾۺآاغۺرشحؔاکیریمیۺےہ۔اؿۺاکۺڈراامۺونیسیۺںیمۺامہۺ‬
‫اقمؾۺےہ۔ۺآاغۺرشحۺےنۺوکیئۺ‪،19‬ۺ‪11‬ۺاسؽۺڈراےمۺےھکلۺاؿۺیکۺڈراامۺونیسیۺوکۺاچرۺوصحںۺںیمۺمسقنمۺایک ۺاجۺاتکسۺےہۺ‪،‬ۺاوھنںۺےنۺاسینۺاسؽۺیکۺرمعۺںیمۺڈراامۺاگنریۺںیمۺباؾۺدیپاۺرکۺایلۺاھتۺ‬
‫شی‬
‫رگیریغۺیکلمۺڈراامۺونویسیںۺےکۺڈراےمۺڑپےھۺاورۺضعبۺاکۺاردوۺںیمۺیزہمجۺایک۔ۺآپۺےنۺںیمظنۺیھبۺںیھکلۺاورۺزغںیلۺیھبۺ‬ ‫اوھنںےنۺارگنیزیۺزباؿۺیھکیسۺاورۺ کسیئررۺاورۺد ۺ‬
‫اسۺےکۺالعوہۺ ۺ‬
 ‫شیک‬
‫ںیھکل۔ۺآاغۺرشحۺوکۺدنہواتسؿۺےکۺ شییئرزۺاکۺاطخبۺدےۺدباۺایگ۔ۺاںیھنۺوخدۺیھبۺہیۺبقلۺدنسپۺاھت‪،‬ۺانچہچنۺاوھنںۺےنۺحۺ‪ 3339‬ۺءںیمۺاینپۺڈراامۺینپمکۺاکۺآاغزۺایکۺوتۺاسۺاکۺباؾ اۺ’’ تدنیۺ‬
‫شیک ب‬
‫شییئرز ۺ ھییئرزلکی ۺینپمک‘‘راھک۔ ۺآاغ ۺرشح ۺےن ۺےب ۺامشر ۺڈراےم ۺےھکل ۺنج ۺںیم وخاب ۺیتسہ‪ ،‬ۺرمتس ۺو ۺرہساب‪ ،‬ۺرمتد ۺاکش‪ ،‬ۺاریس ۺرحص‪ ،‬ۺیزیک ۺوحر‪ ،‬ۺآھکن ۺاک ۺہشن‪ ،‬ۺوہیدی ۺیک ۺنڑیک‪،‬ۺ‬
‫وخوصبرتۺالب‪،‬ۺدیفسۺوخؿۺتہبۺوہشمرۺوہےئ۔‬

‫ڈراےمۺاکۺرمکزیۺایخؽ‪:‬‬
‫ہیۺۺاانملکۺرزہیمۺدااتسؿۺافریسۺیمۺیھکلۺیئگۺیھت۔ۺاسۺاکۺاخقلۺوہشمرۺشارعۺ’’قزدویس‘‘ےہۺۺرمتسۺوۺرہسابۺہیۺدوۺااسفونیۺرکدارۺںیہۺوجۺیزریغصۺاورۺوپرےۺاایشیںیمۺوہشمرۺںیہ۔ۺرمتسۺ‬
‫باپۺےہۺاورۺرہسابۺاس ۺاکۺاٹیب۔دوونںۺوجگنجۺولہپاؿۺںیہ۔اطقۺاورۺجزاتۺےکۺاثمےیل۔دبۺیتمسقۺےس ۺاہکینۺںیمۺرہسابۺیکۺامںۺہیۺںیہنۺاتبیتۺہکۺرمتسۺوۺرہساب ۺۺاکۺباپۺےہ۔اسۺ‬
‫رطحۺدوونںۺںیمۺرکٹاؤۺدیپاۺوہباۺےہ۔باآلجزۺیسکۺرطفیۺااسحسۺےکۺتحتۺرہسابۺرمتسۺوکۺامرےنیکۺدقرتۺباےتۺوہےئۺیھبۺاےسۺوھچڑۺداتیۺےہ۔رگمۺرمتسۺاانپۺامؿۺرےنھکۺےکۺےئلۺاسۺ‬
‫ۺسںیمۺولتارۺوھگیۺداتیۺےہ۔ااتتخیمۺاحملتۺںیمۺاےسۺہیۺاتپۺاتلچۺےہۺہکۺاسۺےنۺاےنپۺیہۺےٹیبۺوکۺالہکۺرکۺدباۺےہ۔‬
‫ےک ۺ‬
 ‫الخہصۺڈراہمۺ’’مگیبۺیکۺیلب‘‘ ِ‬
‫فنصمۺاکۺاعترػ‪:‬‬
‫امازۺیلعۺباجوکۺنپچبۺیہۺےسۺملعۺوۺادبۺاورۺڈراےمۺےسۺدیپسچلۺیھتۺوجۺاسۺتقیقحۺےسۺآاگہۺرکباۺےہۺہکۺدرالصۺہیۺاؿۺاکۺاخدناینۺورہثۺاھت۔ۺوہۺایھبۺمیلعتۺلمکمۺیھبۺںیہنۺرکۺباےئۺےھتۺ‬
‫ہکۺاتۺادیبۺراسہل’’ اشکہکں‘‘ اکنانلۺرشوعۺرکۺدبا۔اوہنںۺےنۺڈراےمۺےکۺنفۺںیمۺاینتۺیزیقۺیکۺہکۺرصػۺ‪99‬ۺیزسۺیکۺرمعۺںیمۺڈراہمۺ’’ابارۺیلک‘‘ اھکلۺوجۺاردوۺڈراےمۺیکۺبارخیۺ‬
‫ںیمۺگنسۺلیمۺیکۺتیثیحۺرکاۺےہۺ‪،‬اسۺےکۺالعوہ ۺاوہنںۺےنۺیئکۺڈراےمۺاجیٹس‪،‬ۺملفۺاورۺرتدویۺےکۺےیلۺرحتیزۺےیک۔ۺمزتدۺہیۺہک ۺتہبۺےسۺارگنیزیۺاور قزایسیسنۺزباؿ ےکۺڈراومںۺاکۺ‬
‫امزۺیلعۺباجۺےنۺوچبںۺےکۺےیلۺاتۺاجوسیسۺریسیزۺارٹکپسنۺاایتشؼۺرشوعۺیک‪،‬ۺ اچۺ نکھۺاؿۺیکۺمزاحۺاگنریۺیکۺدمعہ ۺاثمؽۺ‬
‫اردوۺیزہمجۺایکۺاورۺاہیںۺےکۺاموحؽۺےکۺاطمقبۺڈاھؽۺایل۔ ا‬
‫ےہ۔ۺاؿۺےکۺدرگیۺاکایمبۺڈراومںۺںیم‪،‬ۺآجزیۺرات‪،‬ۺرپوھتیۺراج‪،‬ۺوگیگن‪،‬ۺبازارۺنسحۺاورۺاکنحۺباینۺیھبۺشالمۺںیہ۔‬

‫ۺاصحۺاخہنۺاینپۺمگیبۺیکۺوظنم ِۺررظنۺباوتلۺیلبۺےسۺاعجزۺںیہۺ‬
‫ِ‬ ‫ہیۺڈراہمۺاتۺاعؾۺرھگاےنۺیکۺاہکینۺےہۺوجۺہکۺۺدپسچلۺادنازۺںیمۺشیپۺیکۺیئگۺےہۺ۔‬ ‫ڈراےمۺاکۺرمکزیۺایخؽ‪:‬‬
‫‪،‬انچہچنۺوہۺیسکۺونرکیۺےکۺادیموارۺوکۺباچنۺروےپۺےکۺوعضۺاسۺیلبۺوکۺاکھٹےناگلےنۺےکۺےیلۺدےتیۺںیہۺنکیلۺ ُاسۺصخشۺےنۺاچالیکۺےسۺہنۺرصػۺدسۺروےپۺںیمۺویہۺیلبۺۺاؿۺیکۺمگیبۺوکۺ‬
‫چیبۺدیۺہکلبۺ ُاؿۺےکۺرھگۺںیمۺۺالمزمۺیھبۺاحلصۺرکیل۔‬
‫ِِِِِِِِِِِِِِِِریثکاالاختنیبۺوساالتۺ‪،‬ۺیئنۺاتکبۺگُلزرارۺ ُاردوۺۺاسلۺاول ِ‬
‫ہصحرثن)‬
‫ۺ‬ ‫ِِِ(‬
‫اضمنیم ِ‬
‫‪۱‬۔وقیمۺاافتق(ومضمن) ِ‬
‫‚ ذہتیۺاۺالالخؼۺ‛ املسمونںۺیکۺاالصحۺےکۺےیلۺاوھنںۺےنۺاجریۺایک‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭ومالباۺۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔ٭٭رسۺدیسۺۺادمحۺاخؿ٭العہمۺیلبشۺؔامعنین٭ۺرطپسۺاخبری‬
‫خدتدۺاُردوۺرثنۺےکۺومرثۺایلعٰۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ۺڈیٹپۺتدیزۺادمح‬ ‫٭ۺالعہمۺیلبشۺؔامعنین ٭٭ۺرسۺدیسۺۺادمحۺاخؿۺ٭ۺومالباۺۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺ‬
‫ےہۺ‪:‬‬ ‫ِۺ‬
‫اقمالترسۺدیس‘‘ےسۺہیۺقبسۺاموخذۺ ۺ‬ ‫‚‬ ‫‪۳‬۔‬
‫ؼ٭ۺزباؿۺوگبا ۺ٭ۺافےقۺاکۺروزہۺ ۺ٭ۺرٹپومیلۺیکۺاہکین‬
‫٭٭ۺوقیمۺاافت ۺ‬
‫رسۺدیسادمحۺاخؿۺےنۺاملسمونںۺےکۺالخػۺارگنیزوںۺیکۺطلغۺ یمہۺوکدورۺرکےنۺےکۺےیلۺاسۺباؾۺےسۺۺراسہلۺۺرحتیزۺایک‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭ۺۺبارخیِۺونجبر‬ ‫ۺاغبوتۺدنہ٭ۺذہتیۺاالالخؼۺ٭ۺآبارۺالضیاادتدۺ‬
‫٭٭اابسب ِ‬
‫ِ‬
‫‚ آبارالضیاادتدۺ‛اؿۺیکۺفینصتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ۺڈیٹپۺتدیزۺادمح‬ ‫٭ۺومالباۺۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺ‬ ‫٭ۺدمحمۺنیسحۺآزادۺۺ٭٭ۺرسۺدیسۺۺادمحۺاخؿ‬
‫اردوۺںیمۺومضمؿۺاگنریۺاکۺآاغزۺاسۺادیۺےنۺایکۺ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ۺڈیٹپۺتدیزۺادمحۺ‬ ‫٭٭ۺرسۺدیسۺۺادمحۺاخؿ ۺ٭ۺومالباۺۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺ‬ ‫٭ۺالعہمۺیلبشۺؔامعنین‬
‫‚ ابطختۺادمحہیۺ‛ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺاتبےیئ‪:‬‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫ۺ٭ۺردیشادمحۺدصیقی‬ ‫٭العہمۺیلبشۺؔامعنین‬ ‫ۺ٭٭رسۺدیسۺۺادمحۺاخؿ‬ ‫٭ومالباۺۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬
‫ہیۺیلعۺگزھۺرحتتۺےکۺباینۺےھت‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ۺ٭ۺردیشادمحۺدصیقی‬ ‫٭العہمۺیلبشۺؔامعنین‬ ‫٭٭رسۺدیسۺۺادمحۺاخؿ‬ ‫٭ومالباۺۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬
‫’’ ِ‬
‫ایحتۺاجوتدۺ‘‘اسۺباومرۺادیۺیکۺوساحنۺےہ‪:‬‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭ۺڈیٹپۺتدیزۺادمح‬ ‫٭٭ۺرسۺدیسۺۺادمحۺاخؿ ٭ۺومالباۺۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺ‬ ‫٭العہمۺیلبشۺؔامعنین‬
‫ۺ‬
‫سمسقۺاکومضمؿۺےہ‪:‬‬
‫‚ وقیمۺاافتؼۺ‘‘ ا ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭اۺاسفونی‬
‫ۺ‬ ‫ۺ٭٭االصیح ۺ‬ ‫٭ۺروامونیۺ‬
‫ۺ‬ ‫٭ۺۺمزاہیح‬
‫ذہتیۺاالالخؼۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭ اتکب ٭ۺ٭ۺراسہل‬ ‫٭ۺۺباوؽ‬ ‫٭ۺااسفہن‬
‫ۺ‬
‫‚ بارخیۺرسیشکۺونجبرۺ‛ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺاتبےیئ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫ۺ٭ۺرطپسۺاخبری‬ ‫٭٭رسۺدیسۺۺادمحۺاخؿ ٭العہمۺیلبشۺؔامعنین‬ ‫٭ومالباۺۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬
‫مہۺاسےئۺاکۺادبۺہارےۺذمہۺاکۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۳‬۔‬
‫٭لک ٭رمکز‬ ‫ِ‬
‫٭ن‬ ‫٭٭جزو‬
 ‫رسدیسۺیکۺرظنۺںیمۺۺہاریۺوقؾۺوکۺ ےڑےۺ ےڑےۺرکدباۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۴‬۔‬
‫٭ذایتۺافمداتۺےن ٭ےبۺیسحۺےن‬ ‫٭امؽۺوۺدولۺےن ٭٭بااافتیقۺےن‬
‫’’لبحُۺانیتمل‘‘ ےسۺرمادۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۵‬۔‬
‫٭رنۺوۺلسن٭وقتیم‬ ‫٭تۺیتہج‬ ‫٭٭ذمہ‬
‫اعلزوۃۺاولُث ٰ‘‘ ےسۺرمادۺےہ‪:‬‬
‫’’ ُ‬ ‫‪۱۶‬۔‬
‫ُ‬
‫٭میظنت ٭٭وتدیح‬ ‫٭اوخت ٭ااحتد‬
‫وقیمۺیزیقۺاکۺاینبدیۺسۺوہباۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۱۷‬۔‬
‫ّ‬
‫٭٭اتاؼ‬ ‫٭زراغ‬ ‫٭اجترت‬ ‫٭ذمہ‬
‫‪۲‬۔زباؿۺوگباۺ(ومضمؿ)‬
‫دقمہمۺرعشۺوۺشارعیۺاؿۺیکۺقیلختۺےہۺ ۺ‪ :‬ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭٭ۺومالباۺااطلػۺنیسحۺۺاحیلؔ ٭دمحمۺنیسحۺآزادؔ‬ ‫٭ابکؔۺاہلٰۺآبادۺیۺ٭ۺالعہمۺیلبشۺؔامعنینۺ‬
‫اںیہنۺاُردوۺاکۺالہپۺاقندۺاہکۺاجباۺےہۺۺ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫یلبشؔامعنینۺ ٭٭ۺومالباۺااطلػۺنیسحۺۺاحیلؔ ٭دمحمۺنیسحۺآزادؔ‬
‫٭ۺالعہمۺ ۺ‬ ‫٭ابکؔۺاہلٰۺآبادۺیۺ‬
‫اُردوۺاکۺالہپۺوساحنۺاگنرۺاںیہنۺاہکۺاجباۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫یلبشؔامعنینۺ ٭٭ۺومالباۺااطلػۺنیسحۺۺاحیلؔ ٭دمحمۺنیسحۺآزادؔ‬
‫٭ۺالعہمۺ ۺ‬ ‫٭ابکؔۺاہلٰۺآبادۺیۺ‬
‫‚باداگراغلؔۺ‛اسۺادیۺےنۺرحتیزۺیک‪:‬‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫٭ڈیٹپۺتدیزۺادمح‬ ‫٭رسدیسۺادمحۺاخؿ ۺ٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلۺ‬ ‫٭دمحمۺنیسحۺآزا ۺد‬
‫‚ ِ‬
‫ایحتۺاجوتدۺ‛اسۺادیۺےنۺرحتیزۺیک‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ڈیٹپۺتدیزۺادمح‬ ‫ۺ٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلۺ‬ ‫٭رسدیسۺادمحۺاخؿ‬ ‫٭دمحمۺنیسحۺآزا ۺد‬
‫‚ ایحتۺدعسیۺ‛اسۺادیۺےنۺرحتیزۺیک‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ڈیٹپۺتدیزۺادمح‬ ‫ۺ٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلۺ‬ ‫٭رسدیسۺادمحۺاخؿ‬ ‫٭دمحمۺنیسحۺآزا ۺد‬
‫رسۺدیسۺادمحۺاخؿۺیکۺۺرط ِزۺرحتیزاکۺسۺےسۺزبادہۺایزۺاؿۺےکۺمہۺرصعوںۺںیمۺےسۺاسۺادیۺرپۺوہا‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭ڈیٹپۺتدیزۺادمح‬ ‫ػنیسحۺاح ۺیل‬
‫ینۺ٭٭ااطل ۺ‬
‫یلبشؔامعن ۺ‬
‫ہم ۺ‬ ‫٭ۺالع ۺ‬ ‫٭دمحمۺنیسحۺآزا ۺد‬
‫ااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺےنۺاِؿۺےکۺےنہکۺرپۺاینپۺوہشمرۺدسمسۺیھکلۺیھت‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭ۺابکؔاہلۺآبادی‬ ‫٭رسحتؔۺوماہین‬ ‫٭٭رسدیسۺادمحۺاخؿ ٭ۺومولیۺدبعۺاقحلۺ‬
‫ااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺےنۺاینپۺشارعیۺیکۺادتباۺاسۺمسقۺیکۺشارعیۺےسۺیک‪:‬‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭ۺاسلین‬ ‫٭٭ۺروایتیۺ‬ ‫٭وقیم‬ ‫٭االقنیبۺ‬
‫خدتدۺاُردوۺزغؽۺےکۺباینۺامےنۺاجےتۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭ۺرمزاۺاغلؔ‬ ‫٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ٭ۺالعہمۺاابقؽؔ ٭ۺضیفۺادمحۺضیفِؔؔ‬
‫دمحمنیسحۺآزادؔۺےکۺاسھتۺلمۺرکۺاسۺشارعۺےنۺخدتدۺاُردوۺمظنۺیکۺاینبدۺریھک‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
 ‫٭ۺابکؔاہلۺآبادی‬ ‫٭وجشؔۺحیلمۺآبادی ٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬ ‫٭العہمۺاابقؽؔۺ‬
‫زغؽۺوکۺاالصیحۺ‪،‬ۺیمیلعتۺ‪،‬ۺاالخیقۺاورۺامسیجۺوموضاعتۺےسۺاسۺشارعۺےنۺآانشۺایک‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫٭ۺدیحرۺیلعۺآتؔ‬ ‫٭٭ۺااطلػۺنیسحۺاحیل ۺ‬ ‫٭ۺرمزاۺاغلؔۺ‬ ‫٭ۺریظنؔۺابکۺآبادیۺ‬
‫ومالۺباۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺدنہواتسؿۺےکۺاسۺرہشۺںیمۺدیپاۺوہےئ۔‬ ‫‪۱۳‬۔‬
‫ھٹ ٭ۺونھکلہ‬
‫ۺ٭ریم ۺ‬ ‫٭ۺاہسرؿۺوپر‬ ‫٭٭باینۺیۺ‬
‫اردوۺےکۺےلہپۺوقیمۺشارعۺںیہ۔‬ ‫‪۱۴‬۔‬
‫٭رمزاۺاغؔل‬ ‫٭وجشۺؔحیلمۺآبادی‬ ‫ہمیلبشؔۺامعنینۺ‬
‫٭الع ۺ‬ ‫٭٭ومالبااحیلؔ‬
‫اےۺزباؿۺریتیۺاطقۺومنہنۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۵‬۔‬
‫ِ‬
‫٭دقرتۺآامسینۺاک‬ ‫٭اہللۺیکۺرتمحۺاکۺ‬ ‫٭٭دقرتۺالہ ۺی ٰاکۺ‬
‫ِ‬ ‫٭اہللۺیکۺاطقۺاک‬
‫زباؿۺےکۺہزۺوھپؽۺاکۺرنۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۶‬۔‬
‫٭فلتخم‬ ‫٭یلعدہ‬
‫ٰ‬ ‫٭٭خدا‬ ‫٭رناال‬
‫ملعۺاتۺجزاہنۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۷‬۔‬
‫٭دباۺوہا‬ ‫٭اپھچۺوہا‬ ‫٭وپدیشہ‬ ‫٭٭یبیغ‬
‫زباؿۺاکۺوجہزۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۸‬۔‬
‫٭وظع ٭وگتفگ‬ ‫٭٭رایتس‬ ‫٭تحیصن‬
‫مہۺحۺتۺداینۺںیمۺرںیہۺالہکںیئ‪:‬‬ ‫‪۱۹‬۔‬
‫٭دیسےھ‬ ‫٭کین‬ ‫٭اےھچ ٭٭ سچّے‬
‫ںیمۺروزہۺ(ومضمن) ِ‬
‫ۺ‬ ‫‪۳‬۔ۺافےق‬
‫‚ امگیبتۺےکۺآوسنۺ‛اؿۺیکۺفینصتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭ۺرسۺدیسۺادمحۺاخؿ ٭ۺااطلػۺنیسحۺاحیل ٭ۺوشتکۺاھتونی‬ ‫ۺ٭٭ۺوخاہجۺنسحۺاظنیمۺ‬
‫‚امگیبتۺےکۺآوسنۺ‛اؿۺولوگںۺیکۺاہکوینںۺاکۺومجمہعۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭لقعۺدنمۺولگ‬ ‫٭ۺرغیۺۺولگ‬ ‫٭ےبۺووقػۺولگ ٭ۺ٭ۺلغمۺاخدناؿۺےکۺول ۺ‬
‫گ‬
‫’’ امگیبتۺےکۺآوسنۺ‛ےسۺوکؿۺاسۺومضمؿۺآپۺےکۺاصنبۺںیمۺشالمۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭ۺرٹپومیلۺیکۺاہکین‬ ‫ۺ٭٭ۺافےقۺاکۺروزہۺ‬ ‫٭زباؿۺوگبا‬
‫ۺ‬ ‫٭ۺوقیمۺاافتؼۺ‬
‫‛ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫قبس‚ افےقۺںیمۺروزہۺ‬
‫ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭٭ۺوخاہجۺنسحۺاظنیمۺ ٭ۺرسۺدیسۺادمحۺاخؿ٭ۺالعہمۺیلبشؔۺامعنین٭ۺوشتکۺاھتونی‬
‫اسۺرثنۺاگنرۺوک‚ وصمّ ِررطفتۺ‛اہکۺاجۺباۺےہ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ۺالعہمۺرادشۺاریخلی‬ ‫٭٭وخاہجۺنسحۺاظنیمۺ‬ ‫٭دبعامیلحلۺرشرؔ‬ ‫٭ڈیٹپۺتدیزادمح‬
‫‚ دغ ِرۺدیلہۺےکۺااسفےنۺ‛اؿۺیکۺرحتیزۺےہ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭ۺااطلػۺنیسحۺاحیل ٭ۺوشتکۺاھتونی٭٭وخاہجۺنسحۺاظنیمۺ‬ ‫٭ۺرسۺدیسۺادمحۺاخؿ‬
 ‫دغ ِرۺدیلہۺےسۺرمادۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭جِۺوسیمر‬ ‫٭جِۺالپیسۺ‬ ‫٭٭ج ِآزادیۺ ٭ۺجِۺمیظعۺ‬
‫ۺ‬
‫سنفۺںیمۺامکؽۺاحلصۺاھت‪:‬‬
‫وخاہجۺنسحۺاظنیمۺوکۺا ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭ۺااسفہنۺاگنریۺ‬ ‫٭٭رظنمۺاگنری‬ ‫٭ۺاکمہملۺاگنری‬ ‫٭مزاحۺاگنری‬
‫دنہواتسؿۺاکۺدؽۺالہکیتۺیھتۺ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫٭٭دیلٍ‬ ‫٭بادشایہ‬ ‫٭رینیگن‬ ‫٭دجسم‬
‫اوبۺرفظۺاہبدرۺشاہۺےکۺاھبیئۺےھت‪:‬‬ ‫‪ ۱۳‬ۺ۔‬
‫٭رمزاۺہشۺزور‬ ‫٭٭رمزاۺمیلسۺاہبدر‬ ‫٭دنمی‬ ‫٭رمزاۺۺاصح‬
‫’’ وہلۺ ۺوبعلۺ‘‘ اکۺبلطمۺےہۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪۱۴‬۔‬
‫٭شاؿۺوۺوشتک‬ ‫٭مزےۺدارۺاھکےن‬ ‫٭وضفؽۺجزچ‬ ‫٭٭لیھکۺوکد‬
‫’’رنۺریغتمۺوہباۺ‘‘ ےہۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪۱۵‬۔‬
‫٭اہکوت‬ ‫٭رضبۺالثمل‬ ‫٭٭احمورہ‬ ‫٭روزرمہ‬
‫ارگنیزیۺرساکرۺےنۺامہۺوارۺنشنپۺرقمرۺرکدیۺ‪:‬‬ ‫‪۱۶‬۔‬
‫٭دنپرہۺۺروےپ‬ ‫٭دسۺروےپ‬ ‫٭٭باچنۺروےپ‬ ‫٭اچرۺروےپ‬

‫‪۴‬۔ۺرٹپومیلۺیکۺاہکین(ومضمنۺ) ِ‬
‫‚رٹپومیلۺیکۺاہکینۺ‛اؿۺیکۺرحتیزۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭ۺوشتکۺاھتونی‬ ‫٭ۺااطلػۺنیسحۺاحیل‬ ‫ۺ٭٭ۺآاتفبۺنسحۺ ٭ۺرسۺدیسۺادمحۺاخؿ‬
‫بابۺےکۺقز یۺلیتۺےکۺےمشچۺاکۺذرکۺرکباۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔۔‬
‫٭واوکسڈیۺاگام‬ ‫٭٭ۺریہوڈوڈس‬ ‫ۺ٭امرۺوکوپ ۺول‬ ‫٭زونیوفؿ‬
‫داینۺیکۺزیتۺیزنیۺںینیشمۺیتلچۺںیہۺ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭سیگۺےس‬ ‫ؽےسۺ‬
‫ۺ٭٭رٹپو ۺ‬ ‫٭یلجبۺےس‬
‫ۺ‬ ‫ےلئےسۺ‬
‫٭ۺوک ۺ‬
‫ایمیکویۺہطقنہۺاگن ۺہےسۺرٹپومیلۺزیچۺےہ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭ۺےبۺاکر‬ ‫٭تخس‬ ‫٭دیچیپہ‬ ‫٭٭ۺاسدہۺ‬
‫اہجںۺلیتۺباباۺاجباۺےہۺواہںۺاٹچںینۺوہیتۺںیہۺ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭٭ۺاسمؾۺدار‬ ‫٭رنؾ‬ ‫٭ رھتیلیۺ‬ ‫٭رھبرھبی‬
‫اہجںۺلیتۺوہباۺےہۺواہںۺرضوریۺںیہنۺہکۺوہیتۺوہۺ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭آنجیسک ۺ‬ ‫٭اچدنیۺ‬ ‫٭٭سیگ‬ ‫٭ یٹ‬

‫‪۵‬ۺ۔ھچکۺذرہعیءۺمیلعتۺےکۺ ابببۺںیمۺ(ومضمن) ِ‬
 ‫‪ ۱‬ۺ۔’’ِھچکۺذرہعیءۺمیلعتۺےکۺبابۺںیمۺ‛اؿۺیکۺرحتیزۺۺےہ‪:‬‬
‫٭ۺوشتکۺاھتونی‬ ‫٭ۺااطلػۺنیسحۺاحیل‬ ‫٭ۺرسۺدیسۺادمحۺاخؿ‬ ‫ۺ٭٭ڈارٹکۺاوباثیللۺدصیقیۺ‬
‫ہاریۺیملعۺزباؿۺیھت‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ۺارد ۺوۺرعیب‪،‬ۺافریس‬ ‫٭اردوۺوۺافریسۺ‬ ‫یسوۺرعیب ٭اردوۺوۺرعیب ۺ‬
‫٭٭افر ۺ‬
‫وقیمۺیزیقۺےکۺےئلۺرضوریۺوہیتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ۺرسامہیۺداروںۺیکۺیزیقۺ‬ ‫٭ۺیملعۺوۺادیبۺیزیقۺ‬ ‫٭٭وقیمۺزباؿۺیکۺیزیقۺ‬ ‫ۺ٭وعاؾۺیکۺیزیقۺ‬
‫اُردوۺےنۺرپوںۺےسۺرپوازۺیکۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫٭ارگنیزیۺےک‬ ‫٭دنہیۺےکۺ‬ ‫٭رعیبۺےکۺ‬ ‫٭٭افریسۺےکۺ‬
‫اُرودۺاورۺافریسۺںیمۺےہ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭تۺیتہج‬ ‫٭اتیبنجۺ‬ ‫٭٭اگی ۺ‬
‫تگن‬ ‫٭ ۺ‬
‫تبحم‬
‫ایخالتۺاورۺااکفرۺےکۺااہظرۺاکۺذرہعیۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭اسسنئ‬ ‫میلعتوۺدترسی‬
‫٭ ۺ‬ ‫٭ ۺ‬
‫ملع‬ ‫٭٭زباؿۺ‬

‫٭ۺوشتکۺاھتونی‬ ‫٭ۺااطلػۺنیسحۺاحیل‬
‫٭ۺرظنباتۺرپ‬
‫٭ۺدیمہفہۺرباضۺےن‬
‫٭ارکؾۺااصنریۺاک‬
‫٭ادیبۺذوؼۺاورۺاطمےعلۺےس‬
‫٭ظیفحۺوہایشرۺوپریۺےن‬
‫٭ویزۺادنر‬
‫دنسیھۺشارعیۺےکۺیزامجۺ(ومضمؿۺ)‬
‫‪۱‬۔ِ ۺ’’دنسیھۺشارعیۺےکۺیزامجِ ‛اؿۺیکۺرحتیزۺۺےہ‪:‬‬
‫٭ۺرسۺدیسۺادمحۺاخؿ‬ ‫سیقشعۺ‬
‫ۺ٭٭ڈارٹکۺاایل ۺ‬
‫رتممجۺوکۺوبعرۺوہباۺاچےیہۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭احالتۺرپۺ‬ ‫٭رصعیۺاقتوضںۺرپۺ‬ ‫ۺ٭٭زباونںۺرپۺ‬
‫شاہۺدبعافیطللۺاٹھبیئۺےکۺلمکمۺراسےلۺاکۺیزہمجۺاردوۺمظنۺںیمۺایکۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫رٹکمجنۺاالالسؾۺےن‬
‫٭ڈا ۺ‬ ‫٭ردیشۺادمحۺالشاریۺےن‬ ‫ۺ٭٭خیشۺابازۺےنۺ‬
‫شاہۺدبعافیطللۺاٹھبیئۺےکراسےلۺاکۺجزنمۺیزہمجۺاقبِۺذرکۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫س‬ ‫س‬
‫٭انیۺرمیۺ ملۺاکۺ ٭یجۺاالباۺاکۺ‬ ‫ۺ٭٭انیۺرمیۺ ملۺاک‬
‫ایعمریۺیزہمجۺرکےنےکۺےیلۺواتیفقۺرضوریۺےہۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ادیبۺرکفۺاورۺےفسلفےس‬ ‫٭زباینۺاورۺینفۺرواباتۺےس‬ ‫ۺ٭٭زباؿۺاورۺادایبتۺےس‬
‫شاہۺدمحمۺزامؿۺولاریۺےکۺاایبتۺاکۺاردوۺیزہمجۺایکۺےہۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫٭انبۺاناۺےن‬ ‫رٹکمجنۺاالالسؾۺےن‬
‫٭٭ۺڈا ۺ‬ ‫ۺ٭اینزۺہاویینۺےن‬
‫ااسفےن‬
‫‪۷‬۔زویرۺاکۺڈباۺ(ااسفہن)ۺ‬
‫‪۱‬۔ۺیشنمۺرپمیۺدنچۺاکۺالصۺباؾۺاھتۺ‪:‬‬
‫٭دنچرۺرپاکش‬ ‫٭باراۺدنچ‬ ‫٭٭دنھۺیۺراےئ‬
 ‫ااسفہن’’ زویرۺاکۺڈبا‘‘ اموخذۺےہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫٭بازا ِرۺایحت‬ ‫ۺ٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭٭زا ِدۺراہۺ‬
‫’’زباؿۺڑکپباۺ‘‘ ےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ہیبشت‬ ‫٭اثمؽ‬ ‫٭٭احمورہ‬ ‫٭روزۺرمّہ‬
‫دنچرۺرپاکشۺوکۺرےنہۺےکۺےئلۺاکمؿۺدبا‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭رمزاۺاصحۺےن‬ ‫٭خیشۺاصحۺےن‬ ‫٭اخؿۺاصحۺےن ٭٭اھٹرکۺاصحۺےن‬
‫اھٹرکۺاصحۺےکۺےٹیبۺاکۺباؾۺاھت‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ویزاد‬ ‫٭درنش‬ ‫٭٭ویزۺادنر‬ ‫٭رکنش‬
‫زویراتۺیکۺامتیلۺیھت‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭استۺہزارۺروےپ‬ ‫٭ےھچۺہزارۺروےپ‬ ‫٭٭باچنۺہزارۺروےپ‬ ‫٭اچرۺہزارۺروےپ‬
‫رپاکشۺےسۺکنیبۺواےلۺامضیۺامنۺرےہۺےھت‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭سیتۺۺہزاریک‬ ‫٭سیبۺۺہزاریک‬ ‫٭٭دسۺۺہزارۺیک‬ ‫٭باچنۺۺہزارۺیک‬

‫‪۸‬۔ۺ ابب اببۺونرۺ(ااسفہن) ِ‬

‫ااسفہنۺ’’ باباۺونرۺ‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭آاغۺرشحۺاکیریمی‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬ ‫٭یشنمۺرپمیۺدنچ‬
‫ااسفہنۺ’’ باباۺونرۺ‘‘اموخذۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫٭٭بازا ِرۺایحت‬ ‫٭رپمیۺدنچۺےکۺامندنئہۺااسفےنۺ ۺ٭رمتسۺوۺرہساب‬
‫ۺدیفسۺدھکرۺاکۺروامؽۺاھتۺۺباباۺونرۺۺےک‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭باکۺرپ‬ ‫٭٭دنکےھۺرپ‬ ‫٭رسۺرپ ٭رھگۺرپ‬
‫باباۺونرۺدسۺاسؽۺےسۺاجباۺاھت‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭بازار‬ ‫٭٭ڈاکۺاخےن‬ ‫٭انشیٹس٭اوکسؽ‬
‫نڑیکۺدنگ ۺؾےکۺتیھکۺںیمۺاکٹۺریہۺیھت‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ڑکلباں‬ ‫٭٭اھگس‬ ‫ۺ٭اچرہ‬ ‫٭زبسی‬
‫نڑیکۺےنۺباباۺونرۺےکۺےئلۺوٹکراۺرھبا‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭دودھۺاک‬ ‫٭رشیۺاکۺ‬ ‫ۺ٭باینۺاکۺ‬ ‫٭٭ل ّسیۺاک‬
‫’’ باباۺونرۺ‘‘ادمحۺدنمیۺاقیمسۺاکۺرحتیزۺرکدہۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭روپرباژ‬ ‫٭ڈراہمۺ‬ ‫ۺ٭باوؽۺ‬ ‫٭٭ااسفہن‬

‫‪۹‬ۺ۔آبۺایحتۺ(ااسفہنۺ) ِ‬
‫آبۺایحتۺ‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫ااسفہنۺ’’ ِ‬ ‫‪۱‬۔‬
 ‫٭آاغۺرشحۺاکیریمی‬ ‫٭٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬ ‫٭یشنمۺرپمیۺدنچ‬
‫آبۺایحتۺ‘‘اموخذۺۺےہ‪:‬‬
‫ااسفہنۺ’’ ِ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫٭بازا ِرۺایحت‬ ‫ۺ٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭رپمیۺدنچۺےکۺامندنئہۺااسفےنۺ‬
‫اناؿۺےکۺاہھتۺںیمۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ریبعت‬ ‫٭رقتیز‬ ‫ۺ٭دقتیز‬ ‫٭٭دتریب‬
‫آبۺایحتۺےنیپۺےسۺلمۺاجیتۺےہۺ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫٭ۺادبیۺدول‬ ‫٭ۺادبیۺزعتۺ‬ ‫ۺ٭ۺادبیۺۺبادشاہ‬ ‫٭٭ادبیۺایحت‬
‫زہشادےرہماؿۺےکۺباؾۺےسۺوسنمبۺایکۺایگۺ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭لحم‬ ‫٭انیمرۺ‬ ‫ۺ٭ۺس ّکہ‬ ‫٭٭درباۺ‬
‫زہشادےرہماؿۺےنۺہشیمہۺیکۺزدنیگۺبایئ‪:‬‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫٭جۺرکۺےک‬ ‫٭وکحمۺرکۺےک‬ ‫٭آبۺایحتۺیپۺرک‬
‫ِ‬ ‫ۺ‬ ‫٭٭ولوگںۺیکۺخدمۺرکۺےکۺ‬
‫اناؿۺیکۺروحۺاکۺآہنیئۺوہیتۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭مہۺدردی‬ ‫٭وسچۺ‬ ‫ۺ٭ۺزباؿ‬ ‫٭٭آھکن‬
‫ڈراےم‬
‫‪۱۱‬۔ۺدیمان بۺج(ڈراہم) ِ‬
‫ہم’’دیماؿِ ۺجۺ‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫ڈرا ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭٭آاغۺرشحۺاکیریمی‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬ ‫٭یشنمۺرپمیۺدنچ‬
‫ہم’’دیماؿِ ۺجۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬
‫ڈرا ۺ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭آبۺایحت ِ‬
‫ِ‬ ‫٭بازا ِرۺایحت‬ ‫٭ۺۺ٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭رپمیۺدنچۺےکۺامندنئہۺااسفےنۺ‬
‫رہسابۺرمتسۺےسۺبارۺبارۺوپھچۺراہۺاھت‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭اسۺیکۺذات‬ ‫٭٭اسۺاکۺباؾ‬ ‫٭اسۺاکۺہلیبقۺ‬ ‫ۺاگوںۺ‬
‫٭اسۺاک ہ‬
‫رمتس‪،‬ۺرہسابۺاکۺاھت‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭دادا‬ ‫٭امومں‬ ‫٭٭باپ‬ ‫٭ اچ‬
‫رمتسۺاورۺرہسابۺاکۺقلعتۺاھتۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭دنہواتسؿۺےس‬ ‫٭ااغفباؿۺےس‬ ‫٭رعبۺےس‬ ‫٭٭ایزاؿۺےسۺ‬
‫رمتسۺےناہللۺےسۺداعۺںیمۺاےنپۺےئلۺاماگنۺاھت‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ویجؿ‬ ‫٭٭وجاینۺاکۺزور‬ ‫ِۺ‬
‫٭امؽتمینغۺ‬ ‫٭ ۺ‬
‫ہبلغ‬
‫ہزۺاینۺدؿۺاناؿۺےکۺےئلۺےلۺرکۺآباۺےہۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭اینۺومعق‬ ‫٭ےئنۺولگ‬ ‫٭یئنۺادیمۺ‬ ‫٭٭اینۺاالقنبۺ‬
‫ِ‬
 ‫‪۱۱‬ۺ۔مگیبۺیکۺیلبۺ(ڈراہم) ِ‬
‫یلب‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫ہم’’مگیبۺیکۺ ۺ‬
‫ڈرا ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭٭امازۺیلعۺباج‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬ ‫٭یشنمۺرپمیۺدنچ‬
‫یلب‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬
‫ہم’’مگیبۺیکۺ ۺ‬
‫ڈرا ۺ‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫٭بازا ِرۺایحت‬ ‫٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭ۺۺ٭امازۺیلعۺباجۺےکۺتۺبایبۺڈراےم‬
‫وہشمرۺمزاہیحۺۺرکدارۺ’’ اچۺ نکھۺ‘‘ اؿۺیکۺقیلختۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭ۺاافشؼۺادمح‬ ‫٭ ریمزاۺادی‬ ‫٭٭امازیلعۺباج‬ ‫٭افہمطۺیزباایجب‬
‫ۺامازیلعۺباجۺاکہیۺڈراہمۺاصنبۺںیمۺشالمۺےہ۔‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫٭بازارِۺایحت‬ ‫٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫یکیلبۺ‬
‫٭٭ۺمگیبۺ ۺ‬
‫یلب‘‘ اکۺرمکزیۺرکدارۺاسۺاکۺےہ۔‬
‫ہم’’مگیبۺیکۺ ۺ‬
‫ڈرا ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭دویر‬ ‫٭ادیمۺوار‬ ‫٭٭ایمں‬ ‫٭مگیب‬
‫یکیلبۺوکۺاکھٹےنۺاگلےنۺےکۺےئلۺینتکۺرک ۺبلطۺیک‪:‬‬
‫اُدیموارۺےنۺمگیبۺ ۺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭استۺروےپ‬ ‫٭ےھچۺروےپ‬ ‫٭٭باچنۺروےپ‬ ‫٭اچرۺروےپ‬
‫ایمںۺوکرھگۺےکۺےئلۺرضورتۺیھت‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭وچدیکارۺیک‬ ‫٭امیلۺیکۺ‬ ‫٭٭باوریچۺیکۺ‬ ‫٭ڈراںویئرۺیکۺ‬
‫ۺلبوکۺدنبۺرکدباۺاھت‪:‬‬
‫ایمںۺےن ۺ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ّ‬
‫٭رمکےۺںیم‬ ‫٭لسغۺاخےنۺںیمۺ‬ ‫٭باوریچۺاخےنۺںیمۺ‬ ‫٭٭وکولئںۺیکۺوکرھٹیۺںیم‬
‫ےنیلبۺوکۺاکھٹےنۺاگلےنۺےکۺےئلااعنؾۺرقمرۺایکۺاھت‪:‬‬
‫ں ۺ‬‫ایم ۺ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭نیتۺۺروےپ‬ ‫٭دوۺۺروےپ‬ ‫٭٭اَینھٹ‬ ‫٭اتۺروبا‬
‫ںےنمگیبۺوکۺجزتداریۺےکۺےئلدےی‪:‬‬
‫ایم ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭ۺسیبۺروےپ‬ ‫٭دنپر ۺہۺروےپ‬ ‫٭٭دسۺروےپ‬ ‫٭باچنۺروےپ‬
‫لبوتۺوہریہۺیھتۺ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫ّ‬
‫٭الؽۺگُلایب‬ ‫٭یلینۺیلیپ‬ ‫٭٭اکیلۺایسہ‬ ‫٭الؽۺرسخ‬
‫رفسۺباےم‬
‫‪۱۲‬ۺ۔رھتۺیکۺبادہیۺامکیچن(رفسۺباہم)‬
‫رفسۺباہمۺ’’ رھتۺیکۺبادہیۺامکیچنۺ‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭٭رصنتسمۺنیسحۺبارڑ‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬ ‫رپمیۺدنچ‬
‫رفسۺباہمۺ’’ رھتۺیکۺبادہیۺامکیچنۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫ُا‬
‫٭ُعؿۺےکۺامہمؿ‬ ‫٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭ۺ٭رفسۺدنسھۺےک۔ۺاورۺدنس ۺھاتہبۺراہ‬
‫ۺ‬
‫فنصمےنۺ رھتۺیکۺیچبۺوکۺسکۺاعیملۺرہشتۺباہتفۺنڑیکۺےکۺرتمادػۺامباۺےہۺ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭بااتسکؿۺیکۺالمہلۺویفسۺزیئ‬ ‫٭یزاطہینۺیکۺڈیلیۺڈاانئ‬ ‫ؿیکۺرانیۺراےئ‬
‫٭دنہواتس ۺ‬ ‫٭ۺۺ٭روامہینۺیکۺبادہیۺامکیچن‬
‫‪۴‬۔ۺۺاکرورھجنۺاہپڑیۺہلسلسۺاسۺہگجۺواعقۺےہ‪:‬‬
‫٭اکالش‬ ‫٭٭رگننۺباررک‬ ‫٭ےکۺوٹ‬ ‫ۺ٭بااگنۺرپی‬
‫‪۵‬۔ۺرھتۺیکۺبادہیۺیکۺرمعۺاینتۺیھت‪:‬‬
‫٭آھٹۺونۺیزس‬ ‫٭استۺآھٹۺیزس‬ ‫٭٭آھٹۺدسۺیزس‬ ‫٭ھچۺاستۺیزس‬

‫‪ ۱۳‬ۺ۔ہکلمۺسیقلبۺاکۺلحمۺ(ۺرفسۺباہمۺ) ِ‬
‫لحم‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫رفسباہمۺ’’ ہکلمۺسیقلبۺاکۺ ۺ‬
‫ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭رصنتسمۺنیسحۺبارڑ‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭٭رمقۺیلعۺابعیس ٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬
‫لحم‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬
‫رفسۺباہمۺ’’ ہکلمۺسیقلبۺاکۺ ۺ‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫ُا‬
‫٭٭ُعؿۺےکۺامہمؿ‬ ‫٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭رفسۺدنسھۺےک۔ۺاورۺدنس ۺھاتہبۺراہ‬
‫امیلسؿۺہیلعۺال ّشلاؾۺوکۺطلغۺاالطاعتۺقزامہۺںیک‪:‬ۺ‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭وتےتۺےن‬ ‫٭اقعبۺےن‬ ‫٭ہ دۺہۺےن‬
‫د‬ ‫٭٭نجۺےن‬
‫ُ ُ‬
‫دہ دۺۺہوکۺزیمۺےسۺالتشۺرکےنۺیکۺالصچۺاحلصۺیھت‪:‬‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫ُ ُ‬
‫٭آبۺدارۺومیت‬ ‫٭ریہے‬ ‫٭وسبا‬ ‫٭٭باینۺ‬
‫امیلسؿۺہیلعۺال ّشلاؾۺےن َ ز‬
‫ۺیۺاکےنٹۺاکۺمکحۺدبا‪:‬ۺ‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
‫٭وتےتۺےک‬ ‫٭ دۺہ دۺہۺےک‬ ‫٭عُقاابۺےک‬ ‫٭٭وھگڑےۺےک‬
‫ُ ُ‬
‫امیلسؿۺہیلعۺال ّشلاؾۺےنۺقزشۺونباباۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫٭باینۺاکۺ‬ ‫٭وسےنۺاکۺ‬ ‫٭اقنیلۺاک‬ ‫٭٭ےشیشۺاکۺ‬
‫ِجۺدنمسرۺےسۺاکنؽۺالباۺ‪:‬‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭رپدنوںۺوک ِ‬ ‫٭ویلھچمںۺوکۺ‬ ‫٭مزاغویبںۺوک‬ ‫٭٭وھگڑوںۺوک‬
‫ُ‬
‫رثنیۺمراح ِ‬
‫ِ‪۱۴‬۔وخاہۺوخماہۺیکۺڑلایئ(رثنیۺمراحۺ) ِ ِ‬
‫قبس’’وخاہۺوخماہۺیکۺنڑایئۺ‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭رسدیسۺادمحۺاخؿ‬ ‫٭٭وشتکۺاھتونی‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬
‫قبس’’وخاہۺوخماہۺیکۺنڑایئۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫٭بازا ِرۺایحت‬ ‫٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭ۺۺ٭الوہربات‬
‫وشتکۺاھتونیۺاُردوۺادبۺںیمۺاسۺتیثیحۺےسۺوہشمرںیہ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭ۺباوؽۺۺاگنر‬ ‫ہمۺاگنر‬
‫٭ڈراۺ ۺ‬ ‫٭ۺااسفہنۺاگنرۺ‬ ‫٭ۺ٭ۺمزاحۺاگنر‬
‫وشتکۺاھتونیۺاکۺالصۺباؾۺہیۺاھتۺ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
 ‫٭ۺدمحمۺیلع‬ ‫٭دمحمۺاصدؼ‬ ‫٭٭دمحمۺرمعۺ‬
‫ۺ‬ ‫٭دمحمۺاخدل‬
‫ۺوشتکۺاھتونیۺاکۺآبایئۺونطۺہیۺاھت‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭راوڈنپلیۺ‬ ‫٭اابنہل‬ ‫٭دیلہۺ‬ ‫٭٭ۺاھتہنۺوھبؿۺ‬
‫ۺ‬
‫وشتکۺاھتونیۺاکوہشمرمزاہیحۺااسفہنۺہیۺاھتۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭وچر‬ ‫٭دبہل‬ ‫٭٭وسدیشیۺرلیۺ‬
‫ۺ‬ ‫٭اینۺاقونؿ‬
‫’’شیشۺلحم‘‘اؿۺےکۺاخوکںۺاکومجمہعۺےہ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭رسدیسۺادمحۺاخؿۺ‬ ‫٭٭وشتکۺاھتونی‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬
‫وشتکۺاھتونیۺاسۺاابخرۺےکۺدمیزۺرےہۺےھت‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭اماہہنآاغزۺالوہر‬
‫ۺ‬ ‫٭روزباہمۺوعاؾۺۺاتلمؿۺ‬ ‫٭روزباہمۺاسجرتۺرکایچ‬
‫ۺ‬ ‫٭ۺ٭ۺروزباہمۺجۺراوڈنپلیۺ‬
‫’’امدبول‘‘اؿۺیکۺوخدونسۺوساحنۺےہ‪:‬‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭رسدیسۺادمحۺاخؿ‬ ‫٭٭وشتکۺاھتونی‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫ِ ٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬ ‫ِِ‬
‫وشتکۺاھتونیۺاکۺنسۺوالدتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭‪۱۹۱۱‬ء‬ ‫٭ۺ٭‪۱۹۱۴‬ء‬ ‫ۺ٭‪ ۱۹۱۹‬ۺء‬ ‫٭‪۱۹۱۸‬ء‬
‫وشتکۺاھتونیۺاکۺنسۺوافتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭‪۱۹۶۶‬ء‬ ‫٭‪ ۱۹۶۵‬ۺء‬ ‫ۺ٭‪ ۱۹۶۴‬ۺء‬ ‫٭٭ۺ‪۱۹۶۳‬ء‬
‫ۺ ۺ‬
‫نڑایئۺہشیمہۺرشوعۺوہیتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫٭امرٹیپۺےس‬
‫ۺ‬ ‫٭وتاکترۺےس‬ ‫ۺ َ ّا‬
‫٭لۺ ُڈیکۺےس‬ ‫ۺ٭ۺ٭وخاہۺوخماہۺےس‬
‫ےہ‪:‬‬
‫’’ آےپۺےسۺباہزۺوہباۺ‘‘ ۺ‬ ‫‪۱۳‬۔‬
‫٭ہیبشت‬ ‫٭روزرمہ‬ ‫ۺ٭رضبۺالثمل‬ ‫ۺ٭ۺ٭احمورہ‬
‫زنطۺاکۺدصقمۺوہباۺاچےیہۺ‪:‬‬ ‫‪۱۴‬۔‬
‫٭اتداراسین‬ ‫٭رکتار‬ ‫ۺ٭نڑایئۺ‬ ‫ۺ٭ۺ٭االصح‬
‫ےہ‪:‬‬
‫’’ وخؿۺےکۺوھگیۺیپۺرکۺرہۺاجۺباۺ‘‘ ۺ‬ ‫‪۱۵‬۔‬
‫٭ہیبشت‬ ‫٭روزرمہ‬ ‫ۺ٭رضبۺالثمل‬ ‫ۺ٭ۺ٭احمورہ‬
‫ےہ‪:‬‬
‫’’ ومہۺوۺامگؿۺ‘‘ ۺ‬ ‫‪۱۶‬۔‬
‫٭رمبکِۺاشاری‬ ‫٭رمبکِۺااضیف‬ ‫ۺ٭رمبکِۺوتیفیص‬ ‫ۺ٭ۺ٭رمبکِۺعطفی‬
‫ِ‬
‫ِ‪۱۵‬۔وبجمرباں(رثنیۺمراحۺ) ِ‬
‫قبس’’وبجمرباںۺ‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭وشتکۺاھتونی‬ ‫٭٭قیفش ٰ‬
‫ۺارلح‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬
‫قبس’’وبجمرباںۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
 ‫٭ۺالوہربات‬ ‫٭بازا ِرۺایحت‬ ‫٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭ۺ٭ۺرپواز‬
‫اویۺںیمۺںیہنۺوہےتۺ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭دؾ‬ ‫٭ھنم‬ ‫ۺ٭ب ہاوں‬ ‫ۺ٭ۺ٭رئیگ‬
‫وچبںۺوکۺمیلعتۺدےنیۺےکۺواےطسۺااتسدۺےلۺرکۺآباۺ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭وطےط‬ ‫٭وبکیز‬ ‫ۺ٭ڑیھبںیۺ‬ ‫ۺ٭ۺ٭جزوگش‬
‫ارگۺاتۺدؿۺںیمۺاتۺرمکہۺدسۺآدیمۺانبۺکسۺںیہۺوتۺویہۺرمکہۺاتۺ ےٹنھۺںیمۺانبۺکسۺںیہۺ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫‪۶۱‬آدیم‬
‫٭ ۺ‬ ‫‪۸۱‬آدیم‬
‫٭ ۺ‬ ‫‪۱۲۱‬آدیمۺ‬
‫ۺ٭ ۺ‬ ‫‪۲۴۱‬آدیم‬
‫ۺ٭ۺ٭ ۺ‬
‫رنشمکۺےنۺھکلۺدبا‪:‬‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫٭اکمل‬ ‫٭٭رسنفکیت‬ ‫٭ومضمؿ‬ ‫٭طخ‬
‫بتکۺقزوشۺوکۺطخۺاھکلۺاھت‪:‬‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭٭الفرفسۺےن‬ ‫٭فنصمۺےن‬ ‫٭ااسفہنۺاگنرۺےن‬ ‫٭ۺربایضۺےکۺرپورسیفۺےن‬
‫ِِ‪۱۶‬۔ایۺابارۺوۺدصۺامیبرۺ(رثنیۺمراح) ِ‬
‫قبس’’ِاتۺابارۺوۺدصۺامیبرۺ‘‘ ےکۺفنصمۺاکۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭٭انبِۺانا‬ ‫٭وشتکۺاھتونی‬ ‫٭الغؾۺرباینۺآرگہ‬ ‫٭ادمحۺدنمیۺاقیمس‬
‫قبس’’ِاتۺابارۺوۺدصۺامیبرۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫٭بازا ِرۺایحت‬ ‫٭رمتسۺوۺرہساب‬ ‫٭ۺۺ٭امخ ِرۺدنگؾ‬
‫انبِۺاناۺاکۺالصۺباؾۺہیۺاھتۺ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭لیکشۺدمحمۺاخؿ‬ ‫٭ریبشدمحمۺاخؿ‬
‫ۺ‬ ‫٭٭ریشۺدمحمۺاخؿۺ‬
‫ۺ‬ ‫٭ریشبۺدمحمۺاخؿ‬
‫ۺ‬
‫قبس’’ِاتۺابارۺوۺدصۺامیبرۺ‘‘ںیمۺاحالتۺایبؿۺےیکۺےئگۺںیہۺ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭االخیق‬ ‫٭ااظتنیم‬ ‫٭ۺ٭یبط‬ ‫٭اعمرشیت‬
‫قبس’’ِاتۺابارۺوۺدصۺامیبرۺ‘‘ےہۺ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ڈراام‬ ‫٭باوؽ‬ ‫٭ااسفہن‬ ‫٭ۺ٭ۺمزاہیحۺومضمؿ‬
‫قبس’’ِاتۺابارۺوۺدصۺامیبرۺ‘‘ںیمۺزنطۺایکۺایگۺےہۺ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭اعولمںۺرپ‬ ‫٭ومیکحںۺرپ‬ ‫٭ڈارٹکوںۺرپ‬ ‫٭ۺۺ٭اباںویئںۺرپ‬
‫فنصمۺیکۺڈایزیۺرھبیۺوہیئۺیھتۺ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭ااعشرۺےس‬ ‫٭ااہتشروںۺےس‬ ‫٭اکوملںۺےس‬ ‫٭ۺ٭وٹوکٹںۺےس‬
‫ۺ‬
‫’’ِاتۺابارۺوۺدصۺامیبرۺ‘‘ وقادعۺیکۺروۺےسۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭احمورہ‬ ‫٭ظفل‬ ‫٭رقفہ‬ ‫٭ۺ٭اہکوتۺ‬
‫ۺ‬
 ‫وتکمببات ِ‬
‫‪ ۱۷‬ۺ۔طخۺۺاغلؔۺہبۺباؾۺریمۺدہمیۺرجموحۺ(وتکمبات)‬
‫اسۺادیبۺتیصخشۺےنۺرماہلسۺوکۺاکمہملۺانبۺدباۺ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭ومالباۺرگایم‬ ‫٭ۺ٭ رمزاۺاغلؔ‬
‫ۺ‬ ‫٭قفشمۺوخاہج‬ ‫٭العہمۺاابقؽ‬
‫شارعیۺےکۺالعوہۺاغلؔۺیکۺوہجۺرہشتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ باوؽۺاگنر‬ ‫٭ۺ٭وطخطۺاگنری‬
‫ۺ‬ ‫٭ۺااسفہنۺاگنری‬ ‫٭دیقنتۺاگنری‬
‫وطخطۺاگنریۺںیمۺاؿۺےکۺوطخطۺوکۺاالقنیبۺتیثیحۺاحلصۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭ومالباۺرگایمۺ‬ ‫٭ۺ٭ رمزاۺاغلؔ‬
‫ۺ‬ ‫٭قفشمۺوخاہج‬ ‫٭العہمۺاابقؽ‬
‫س‬
‫خدتداردوۺوطخطۺاگنریۺاکۺآاغزۺاسۺ حضیّتۺےنۺایک‪:‬‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫٭ومالباۺرگایم‬ ‫٭ۺ٭ رمزاۺاغلؔ‬
‫ۺ‬ ‫٭قفشمۺوخاہج‬ ‫٭العہمۺاابقؽ‬
‫‚وع ِدۺدنہیۺ‛اؿۺےکۺوطخطۺاکۺۺومجمہعۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
‫٭ومالباۺرگایم‬ ‫٭ۺ٭ رمزاۺاغلؔ‬
‫ۺ‬ ‫٭قفشمۺوخاہج‬ ‫٭العہمۺاابقؽ‬
‫‚اُردوےئۺمعلیۺ‛اؿۺےکۺوطخطۺاکۺۺومجمہعۺےہ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ومالباۺرگایم‬ ‫٭ۺ٭ رمزاۺاغلؔ‬
‫ۺ‬ ‫٭قفشمۺوخاہج‬ ‫٭العہمۺاابقؽ‬
‫دہتجمۺارصعلۺےکۺوسمدےۺوکۺجیھبۺدبا‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭ۺ٭ االصحۺدےۺرک ُ‬
‫٭سۺرک‬ ‫ۺ‬ ‫٭ۺڑپھۺرکۺ‬ ‫٭ھکلۺرک‬
‫رمعںیہنۺوجۺوھکلں‪:‬‬
‫متۺریمےۺمہۺ ۺ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭دیصقہ‬ ‫٭ۺ٭ السؾ‬
‫ۺ‬ ‫٭طخۺ‬
‫ۺ‬ ‫٭داع‬
‫ےہہکۺہشیمہۺایسۺرطحۺےتجیھبۺروہ‪:‬‬
‫ۺاعسدتۺدنمیۺہیۺ ۺ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭دوا‬ ‫ۺ٭ السؾ‬ ‫٭طخۺ‬
‫٭ ۺ‬ ‫٭داع‬
‫بارۺبارۺداھکیۺرکو‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭رحتیزۺوک‬ ‫ۺ٭رقتیزۺوک‬ ‫٭٭وسمدےۺوک‬ ‫٭طخۺوک‬
‫وصقرۺاعمػۺۺرکو‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭ےبۺزارۺہنۺوہ‬ ‫ۺ٭رسمورۺہنۺوہۺ‬ ‫٭٭افخۺہنۺوہۺ‬ ‫٭وخشۺہنۺوہ‬

‫‪۱۸‬۔طخِۺاابقؽۺہبۺباؾۺاخؿۺدمحمۺاینزۺادلنیۺ(وتکمبات)‬
‫ۺ‬
‫ومولیۺرگایمۺاصحۺیھبۺآالؾۺوۺااکفرۺےکۺےلسلسۺںیمۺںیہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۱‬ۺ۔‬
‫٭رھگےۺوہےئۺ‬ ‫٭ۺ٭ آزاد‬
‫ۺ‬ ‫٭بادنب‬ ‫٭رگاتفر‬
‫آؾۺرمضیۺےکۺےیلۺااھچۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ۺدر ِۺدرسۺےک‬ ‫٭ۺۺ٭در ِدۺرگدہۺےک‬ ‫٭ۺدر ِدرگجۺےک‬ ‫٭ۺدر ِدۺدؽۺےک‬
 ‫اجیھباھتۺ‪:‬‬
‫ؽےھجمۺڑگنلاۺآؾۺ ۺ‬
‫زگہتشۺاس ۺ‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ۺومالباۺرسحتۺےن‬ ‫٭ۺ٭ۺومالباۺابکۺےن‬ ‫٭ۺومالباۺارغصۺےن‬ ‫٭ومالبارفظۺےنۺ‬
‫روم ِۺزےبۺوخدیۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭سمخم‬ ‫ۺ٭ۺزغؽ‬ ‫٭دیصقہۺ‬ ‫٭٭ونثم ۺ‬
‫ی‬
‫شیپںیہنۺایکۺایگۺ‪:‬‬
‫ہیۺہفسلفۺاسۺوصرتۺںیمۺاسۺےسۺےلہپۺیھبکۺ ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭تلمِۺاالسہیمۺاکۺدیقعہ‬
‫ۺ‬ ‫٭تلمِۺاالسہیمۺاکرغجاہیف‬
‫ہی ۺ‬
‫٭تلمِۺاالسہیمۺاکۺرظن ۺ‬
‫ۺ‬ ‫٭تلمِۺاالسہیمۺاکۺہفسلف‬
‫٭ ۺ‬

‫م‬
‫‪۱۹‬۔ۺطخۺِ ُسفقۺوخاہجۺہبۺباؾۺدصقیۺاجوتدۺ(وتکمبات)ۺ‬
‫وعسمدۺادمحۺیکۺالربئیزیۺدیھکی‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭‪ ۱۹۹۸‬ۺء‬ ‫ۺ٭‪ ۱۹۹۷‬ۺء‬ ‫٭٭ۺ‪ ۱۹۹۶‬ۺء‬ ‫٭‪۱۹۹۵‬ءۺ‬
‫اہیمشۺاصحۺےنۺوفؿۺایک‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭یئمۺںیمۺ‬ ‫ںیم‬
‫ۺ٭٭ارپلیۺ ۺ‬ ‫٭ۺامرچۺ ۺ‬
‫ںیم‬ ‫٭قزوریۺںیمۺ‬
‫ڈنھجیزۺباؾۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ذاتۺاک‬ ‫ۺ٭کلمۺاکۺ‬ ‫٭ہگجۺ ۺاک‬ ‫٭٭ےلیبقۺاکۺ‬
‫ل مض ی‬
‫داراۺ فینۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭اتلمؿۺںیمۺ‬ ‫ۺ٭اہبوؽۺوپرۺںیمۺ‬ ‫٭٭امظعۺگزھۺںیمۺ ٭واہڑیۺںیمۺ‬
‫الربئیزیۺںیمۺوطخماطتۺوموجدۺےھتۺ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭آھٹۺہزار‬ ‫ۺ٭استۺہزارۺ‬ ‫٭ےھچۺہزارۺ‬ ‫٭٭باچنۺہزارۺ‬

‫ہصحۺمظن ِ‬
‫‪۱۱‬۔دمح‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ’’دمحۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ’’دمحۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭اہجؿِ ۺداشن‬ ‫ِۺ‬
‫٭ایلکتریظنؔ‬ ‫٭رحساایبلؿ‬ ‫٭ۺ٭ۺذرکِۺلیمج‬
‫اتۺالہ ۺی ٰاہکۺےہۺ‪:‬‬
‫ںیمشارعۺےنۺآب ِ‬
‫دمح‘‘ ۺ‬
‫شالمِۺاصنبۺ’’ ۺ‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭دمحۺوک‬ ‫٭قزآؿِ ۺباکۺیکۺآباتۺوکۺ‬ ‫٭اخقلۺوکۺاکپرےنۺوک‬ ‫٭٭دقریتۺانمرظۺوک‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺدمحۺںیمۺ’’ابلگنۺہزارۺ‘‘ ےسۺشارعۺیکۺرمادۺےہۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭اتکبۺامہزۺااقلدری‬ ‫٭دجسمۺیکۺاذاںین‬ ‫٭٭لبلبۺاکۺہمغن‬ ‫٭ہزاروںۺےمغنۺ‬
‫اصنبںیمۺشالمۺدمحۺںیمۺۺرگیمۺ‪،‬ۺرسدیۺ‪،‬ۺاسہیۺ‪،‬ۺاورۺدوھپۺالعمۺںیہۺ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
 ‫٭٭ومومسںۺیک‬ ‫٭یزاستۺیکۺ‬ ‫٭جزاںۺیکۺ‬ ‫٭اہبرۺیکۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺدمحۺںیمۺ’’ تہکنۺوہۺہکۺرن‘‘ےسۺشارعۺیکۺرمادۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫٭دکنھ‬ ‫٭فلتخمۺوممسۺ‬ ‫٭فلتخمۺوھپؽۺ‬ ‫٭٭رطحۺرطحۺےکۺانم ۺ‬
‫رظ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺدمحۺںیمۺ’’ وخداؿۺ‘‘ےسۺشارعۺیکۺرمادۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭تمہۺوۺااقتسم‬ ‫٭مہفۺوۺقزاسۺ‬ ‫٭لقعۺوۺداشنۺ‬ ‫یہگوۺوعش ۺر‬
‫٭٭آ ۺ‬
‫سوکۺےتہکۺںیہ‪:‬‬
‫سجۺمظنۺںیمۺاہللۺاعتیلٰۺیکۺرعتفیۺیکۺاجےئۺا ۺ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭ۺتعن ۺ‬ ‫ۺ٭ۺتبقنم‬ ‫٭٭ۺۺدمح‬ ‫٭ۺدیصقہ‬
‫ۺ‬
‫سوکۺےتہکۺںیہ‪:‬‬
‫ےہۺا ۺ‬
‫ۺسجۺمظنۺںیمۺاہللۺاعت ۺیلٰےسۺد ۺاعۺامیگنۺاجیتۺ ۺ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭ۺتعن ۺ‬ ‫ۺ٭ۺتبقنم‬ ‫٭٭مااجتۺ‬
‫ُ‬ ‫٭دمحۺ‬

‫‪۲۱‬۔ۺتعن‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ’’تعنۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ’’تعنۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭اہجؿِ ۺداشن‬ ‫٭ۺذرکِۺلیمج‬ ‫٭رحساایبلؿ‬ ‫٭ۺۺ٭اابقؽۺمیظعۺاکۺلمکمۺرسامہیۺہۺشارعی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ’’تعنۺ‘‘ںیمۺشارعۺےنۺ ُداعۺںیمۺاہللۺاعتیلٰۺےسۺ ُداعۺامیگنۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫یتسبیکۺوہاۺیکۺ٭یبنﷺےکۺدرۺیکۺ‬
‫یبنﷺ یکۺ ۺ‬
‫٭ ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫یبنﷺ یکۺوچٹھکۺیک‬
‫٭٭ ۺ‬ ‫یبنﷺ یکۺیلگۺیک‬
‫٭ ۺ‬ ‫ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ’’تعنۺ‘‘ںیمۺ’’ولجہۺاگوہںۺاکاکۺہلسلسۺےہ‘‘ ےسۺرمادۺےہ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ل‬
‫٭رعشۺمیظع‬
‫ِ‬ ‫٭دسرۃۺا مییہٰی‬ ‫٭٭دمہنیۺونمرہۺ‬ ‫٭ہکمۺرکمہم‬
‫ُ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ’’تعنۺ‘‘شارعیۺیکۺاسۺہییتۺںیمۺیھکلۺیئگۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
‫٭٭زغؽ‬ ‫٭ربایع‬ ‫٭٭دسم ۺ‬
‫س‬ ‫٭سمخم‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ’’تعنۺ‘‘ ںیمۺشارعۺےنۺاانپۺاتپۺاتبباۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫ابۺرتمح‬
‫٭ب ِ‬
‫ۺ‬ ‫ابۺزعیز‬
‫٭ب ِ‬
‫ۺ‬ ‫ابۺربجلی‬
‫٭٭ب ِ‬
‫ۺ‬ ‫ابۺدہف‬
‫٭ب ِ‬
‫’’ ہبیط‘‘ باؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭خدہۺاکۺ‬
‫ّ‬ ‫٭رباضۺاکۺ‬ ‫٭٭دمہنیۺونمرہۺاکۺ‬ ‫٭ہکمۺرکمہمۺاکۺ‬
‫سوکۺےتہکۺںیہ‪:‬‬
‫دمحمﷺیکۺرعتفیۺیکۺاجےئۺا ۺ‬
‫سجۺمظنۺںیمۺ ۺ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭٭ۺۺتعن‬ ‫ۺ٭ۺتبقنم‬ ‫ۺ٭ۺۺدمح‬ ‫٭ۺدیصقہ‬
‫ۺ‬
‫بادنبۺںیمظن ِ‬
‫ِ‪۱۱‬۔رےہۺبامۺاہللۺاکۺ(بادنبۺمظن)‬
‫اُردوۺاکۺالہپۺوعایمۺشارعۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۱‬ۺ۔‬
 ‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اُردوۺاکۺالہپۺوہمجریۺۺشارعۺےہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔۺ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫مظن‚ رےہۺباؾۺاہللۺاکۺ‛ےکۺشارعاکباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫مظن‚سنہۺباہمۺ‛ےکۺشارعںیہۺ‪:‬‬
‫ۺ ۺ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫مظن‚اجنبراباہمۺ‛ےکۺشارعںیہۺ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫مظن ‚آدیمۺباہم‛ ےکۺشارعںیہۺ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫مظن‚رویٹۺ‛ ےکۺشارعںیہۺ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اُردوۺںیمۺمظنۺاکۺآاغزۺاوھنںۺےنۺایک‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اھتہکۺ’’ اِؿۺیکۺشارعیۺاکۺادنازۺۺبازاریۺےہۺباۺاوباوشںۺاکۺاسۺےہۺ‘‘‬
‫اسۺشارعۺےکۺبارےۺںیمۺضعبۺتدرکہۺاگنروںۺاکۺانہکۺ ۺ‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭اابقؽۺ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫ںیہہکۺ’’ اوہنںۺےنۺیسکۺاوکسؽۺیکۺریپویۺںیہنۺیکۺہکلبۺوخدۺاتۺدباؿۺیکۺاینبدۺریھک۔‘‘‬
‫اسۺشارعۺےکۺبارےۺضیفۺادمحۺضیفؔۺےتہکۺ ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫ریظنؔابکآبادیۺیکۺشالمۺِۺاصنبۺمظنۺاکونعاؿۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭وناےۺرسوش‬ ‫٭رم ِدۺاملسمںۺ‬ ‫٭٭رےہۺباؾۺاہللۺاک‬ ‫٭حۺیک‬
‫ُ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ رےہۺباؾۺاہللۺاکۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫٭اہجؿِ ۺداشن‬ ‫٭ۺذرکِۺلیمج‬ ‫٭رحساایبلؿ‬ ‫ِۺ‬
‫٭ایلکتریظنؔ‬ ‫٭‬
‫ۺ‬
‫ےکینعمۺںیہۺ‪:‬‬
‫اصحۺدقمورۺ‘‘ ۺ‬
‫ِ‬ ‫ظفل’’‬
‫ۺ‬ ‫‪ ۱۳‬ۺ۔‬
‫٭دقمّرۺواال‬ ‫٭امؽۺۺواال‬ ‫٭٭دقرتۺواال‬ ‫٭لقعۺواالۺ‬
‫فیۺےہ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ رےہۺباؾۺاہللۺاک‘‘ےکۺےلہپۺدنبۺیکۺرد ۺ‬ ‫‪ ۱۴‬ۺ۔‬
‫٭ہن‬ ‫٭ۺاعؾۺ‬ ‫٭ۺرےہۺباؾۺاہللۺاکۺ‬ ‫٭٭رےہۺاگ‬
‫اسۺوجڑےۺںیمۺتعنصِۺاضتدۺبایئۺاجیتۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۱۵‬ۺ۔‬
‫٭لھپۺ‪،‬ۺوھپؽ‬ ‫حوۺملق‬
‫٭ۺول ۺ‬ ‫٭اچدنۺ‪،‬ۺوسرج‬ ‫٭٭زردا ۺر‪،‬ۺےبۺزر‬
‫ےکینعمۺںیہۺ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ رےہۺباؾۺاہللۺاک‘‘ ںیمۺظفلۺ’’داؾۺ‘‘ ۺ‬ ‫‪ ۱۶‬ۺ۔‬
 ‫٭ۺ٭اجؽ‬ ‫ہشیمہ‬
‫٭ ۺ‬ ‫٭تمیقۺ‬ ‫٭دوھاکۺ‬
‫ؼ‘‘اکۺ ُدرسۺظفلتۺےہۺ‪:‬‬
‫ظفل’’ازر ۺ‬
‫ۺ‬ ‫‪ ۱۷‬ۺ۔‬
‫٭اِز ِرؼ‬ ‫٭ا ِ َزرؼ‬ ‫٭اَز ِرؼ‬ ‫٭٭ا ََزرؼۺ‬
‫ِ‬
‫‪۱۳‬۔ۺدااتسنۺایتریۺںیمۺ اببغۺیک(ونثمی)ۺ(بادنبۺمظن) ِ‬

‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ دااتسؿۺایتریۺںیمۺباغۺیکۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬

‫٭اابقؽمیظعؔ‬
‫ۺ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭٭ریمۺنسح‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ دااتسؿۺایتریۺںیمۺباغۺیکۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪::‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫ۺ٭اہجؿِ ۺداشن‬ ‫ۺ٭ۺذرکِۺلیمج‬ ‫ۺ٭٭رحساایبلؿ‬ ‫٭وخ وب‬
‫اسۺوجڑےۺںیمۺتعنصِۺاضتدۺبایئۺاجیتۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭لھپۺ‪،‬ۺوھپؽ‬ ‫حوۺملق‬
‫٭ۺول ۺ‬ ‫٭اچدنۺ‪،‬ۺوسرج‬ ‫٭ۺ٭زردا ۺر‪،‬ۺےبۺزر‬
‫ۺ‬
‫اسۺرعشۺںیمۺہیۺتعنصۺبایئۺاجیتۺۺےہ‪:‬‬ ‫ےسسجۺےکۺالےلۺوکۺدا ۺ‬
‫غ‬ ‫کش ۺ‬
‫ۺوہاۺر ۺ‬ ‫دباۺہشۺےنۺیزبیتۺاکۺاخہنۺباغۺ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭حیملتۺ‬ ‫٭رکتارۺ‬ ‫٭ابمہغلۺ‬ ‫ۺ٭ُح ِلیلعتۺ‬
‫٭ۺ ُ ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ دااتسؿۺایتریۺںیمۺباغۺیکۺ‘‘ اسۺہییتۺںیمۺیھکلۺیئگۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
‫٭دسمس‬
‫ۺ‬ ‫٭ربایع‬ ‫٭٭ۺونثمی‬ ‫٭سمخم‬
‫اسۺرعشۺںیمۺہیۺتعنصۺبایئۺاجیتۺۺےہ‪:‬‬ ‫ایگۺوچگاۺفطلۺ ُاسۺںیمۺامسۺ‬ ‫دےیۺاچر ُۺسۺآےنئۺوجۺاگلۺ‬ ‫رعش‬
‫ۺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭حیملت‬ ‫٭رکتارۺ‬ ‫٭٭ابمہغلۺ‬ ‫٭ُح ِلیلعتۺ‬
‫ُ ۺ‬
‫ل‬
‫ظفل’’ خلخے ‘‘ ۺ‬
‫ےکینعمۺںیہۺ‪:‬‬ ‫ۺ‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭اتسرے‬ ‫٭ارگۺایتبںۺ‬ ‫٭اتۺوخ وبۺدارۺاھگس‬ ‫٭٭االوۺ‬
‫ہ‬
‫رنگِس‪،‬ۺبانیمس‪،‬ۺومرگاۺ‪،‬ۺاورۺرفعجیۺںیہ‪:‬‬ ‫‪ ۸‬ۺ۔‬
‫٭دروتخںۺےکۺباؾ‬ ‫٭ۺڑپکوںۺےکۺباؾۺ‬ ‫٭زویرۺےکۺباؾۺ‬ ‫٭٭وھپولںۺےکۺباؾ‬
‫ِ‬
‫ِ‪۱۴‬۔ بارب!ۺنمچۺمظنۺوکۺ۔۔۔ۺ(رمہیث)ۺۺ(بادنبۺمظن)ۺ ِ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ بارب!ۺنمچِۺمظنۺوکۺُگۺزا ِۺراِرؾۺرکۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫ُ‬
‫٭٭ریمۺاسینؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ بارب!ۺنمچِۺمظنۺوکۺُگۺزا ِۺراِرؾۺرکۺ‘‘ اسۺ ۺ‬
‫فنصِنخسۺےسۺقلعتۺریتھکۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫ُ‬
‫٭زغؽ‬ ‫٭ونثمی‬ ‫٭٭ۺرمہیثۺ‬ ‫٭دیصقہ‬
‫ِ‬
‫۔حیکۺدادۺ(بادنبۺمظن) ِ‬
‫‪ ُ ۱۵‬ۺ‬
‫ِ ۺ‬
 ‫’’ ِ‬
‫ایحتۺدعسی‘‘ ےکفنصمۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭٭ۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬ ‫٭ۺیلبشۺامعنینۺ‬ ‫٭ۺرسدیسۺادمحۺاخؿ‬ ‫٭ڈیٹپۺتدیزادمح‬
‫ومولیۺدبعۺاقحلۺےنۺاسۺشارعۺےکۺبارےۺںیمۺہیۺاہکۺاھتۺہکۺوہۺ’’ ہاریۺخدتدۺشارعیۺےکۺاامؾۺاورۺدہتجمۺںیہ‘‘‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ۺابکؔاہلۺآبادی‬ ‫٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬ ‫٭وجشؔۺحیلمۺآبادی‬ ‫٭العہمۺاابقؽۺؔ‬
‫رمزاۺاغؔلۺےنۺاسۺشارعۺےکۺبارےۺںیمۺہیۺاہکۺاھتۺہکۺ’’ ارگمتۺشارعیۺیزکۺرکوےگۺوتاینپۺتعیبطۺرپۺملظۺرکوےگ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬ ‫٭رسحتۺوماہین‬ ‫٭ضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭العہمۺاابقؽ‬
‫ااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺےنۺاِؿۺےکۺےنہکۺرپۺاینپۺوہشمرۺدسمسۺیھکلۺیھت۔‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭ۺابکؔاہلۺآبادی‬ ‫٭رسحتؔۺوماہین‬ ‫٭ۺومولیۺدبعۺا ۺ‬
‫قحل‬ ‫٭٭رسدیسۺادمحۺاخؿ‬
‫ااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺےنۺاینپۺشارعیۺیکۺادتباۺاسۺمسقۺیکۺشارعیۺےسۺیک‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ۺاسلین‬ ‫٭٭ۺروایتیۺ‬ ‫٭وقیم‬ ‫٭االقنیبۺ‬
‫خدتدۺاُردوۺزغؽۺےکۺباینۺامےنۺاجےتۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ۺرمزاۺاغلؔ‬ ‫ضیفؔ‬
‫٭ۺضیفۺادمحۺ ِ‬ ‫٭ۺالعہمۺاابقؽؔ‬ ‫٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬
‫دمحمۺنیسحۺآزادؔۺےکۺاسھتۺلمۺرکۺاسۺشارعۺےنۺخدتدۺاُردوۺمظنۺیکۺاینبدۺریھک‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭ۺابکؔاہلۺآبادی‬ ‫٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬ ‫ۺ٭وجشؔۺحیلمۺآبادی‬ ‫ؽؔ‬
‫٭العہمۺاابق ۺ‬
‫اردوۺےکۺےلہپۺوساحنۺاگنرۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫‪‬ااسحؿۺداشنؔ‬ ‫ضیفادمحۺضیفؔ‬
‫‪ ‬ۺ‬ ‫‪‬العہمۺاابقؽؔ‬ ‫‪‬ااطلػۺنیسحۺاح ۺیلؔ‬
‫ۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺاہیںۺدیپاۺوہےئ‪:‬‬ ‫‪۹‬۔‬
‫‪‬گزۺاگواںۺ‬ ‫‪‬اابنہل‬ ‫‪‬باینۺی‬ ‫‪‬ایٹپہل‬
‫اردوۺےکۺےلہپۺوقیمۺشارعۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫‪‬ااسحؿۺداشنؔ‬ ‫‪‬ضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫‪‬العہمۺاابقؽؔۺ‬ ‫‪‬ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ ۺ‬
‫ااطلػنیسحۺاحیلۺؔےنۺرسۺدیسۺیکۺزدنیگۺرپۺہیۺاتکبۺیھکل‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫‪‬ایحتۺرسۺدیس‬ ‫‪‬ایحتۺدعسی‬ ‫‪‬ایحتۺاجوتد‬ ‫‪‬اجوتدۺباہم‬
‫ااطلػۺنیسحۺاحیلؔۺیکۺوطلیۺیزنیۺمظنۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫‪‬یزاست‬ ‫‪‬یزاھکۺرت‬ ‫‪‬زدناںۺباہم‬ ‫‪‬دسمسۺاحیلؔ‬
‫ۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔ ۺۺاسۺوہشمرۺشارعۺےکۺشارگدۺےھت‪:‬‬ ‫‪۱۳‬۔‬
‫‪‬رعیفۺوسداؔ‬ ‫‪‬ایزامیہۺذوؼؔ‬ ‫‪‬رمزاۺاغلؔ‬ ‫‪‬ومنمۺاخؿۺومنمۺؔ‬
‫حیکۺدادۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ ُ ۺ‬ ‫‪۱۴‬۔‬
‫٭ریمۺاسینؔ‬ ‫٭٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬ ‫٭ریمۺنسح‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫ظفل’’رہمۺوۺوافۺۺ‘‘ںیمۺرہمۺےسۺرمادۺےہ‪:‬‬
‫ۺ‬ ‫‪ ۱۵‬ۺ۔‬
‫‪‬وسرج‬ ‫‪‬اخوتؿۺاکۺباؾۺ‬ ‫‪‬تبحم‬ ‫‪‬ویبیۺاکۺرہم‬
 ‫’’ اے ہۺامو!ۺۺونہب!ۺویٹیب!ۺ‘‘ ںیمۺرمزۺوفقۺاامعتسؽۺوہیئۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۶‬۔‬
‫٭ااہفتسہیم‬ ‫٭٭دناہیئۺ‬ ‫٭خیمہ‬ ‫٭ہتکس‬
‫سینعمۺںیمۺاامعتسؽۺوہاۺےہ‪:‬‬
‫ت‘‘ ا ۺ‬
‫حیکۺدادۺ ‘‘ںیمۺظفلۺ’’ الحو ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ ُ ۺ‬ ‫‪ ۱۷‬ۺ۔‬
‫‪‬دہش‬ ‫‪‬اھٹمیئ‬ ‫‪‬اھٹمس‬ ‫‪‬رشی‬
‫حیکۺدادۺ‘‘ںیمۺاافل ۺظ’’ رسعتۺںیمۺرشعتۺ‘‘ ےسۺرمادۺۺےہ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ ُ ۺ‬ ‫‪۱۸‬۔‬
‫‪‬ویزاینۺںیمۺروقن‬ ‫‪‬اگنہمیئۺںیمۺزگاراۺرکبا‬ ‫‪‬رغیبیۺںیمۺوخشۺرانہ‬ ‫ںیمشیعۺوۺرشعت‬
‫‪‬وخشۺاحیلۺ ۺ‬
‫حیکۺدادۺ‘‘اسۺہییتۺںیمۺےہ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ ُ ۺ‬ ‫‪۱۹‬۔‬
‫٭ۺدسمس‬ ‫٭ونثمی‬ ‫٭٭ۺزغؽ‬ ‫٭سمخم‬

‫ِ‪ ۱۶‬ۺ۔رمدۺاملسمنۺ(بادنبۺمظن)ِ ِ‬
‫شارعِۺرشمؼ ‛اؿۺوکۺاہکۺاجباۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭ۺریظنؔۺابکۺآبادی‬ ‫ۺ٭٭ۺالعہمۺاابقؽؔ‬ ‫ۺ٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭ۺبارصؔۺاکیمظ‬
‫مظن‚رمدِۺاملسمؿ ‛اسۺشارعۺیکۺقیلختۺےہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ۺریظنؔۺابکۺآبادی‬ ‫ۺ٭٭ۺالعہمۺاابقؽؔ‬ ‫ۺ٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭ۺبارصؔۺاکیمظ‬
‫رعشیۺومجمہعۺ’’ بانِۺدرا‘‘ ےکۺاخقلۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬ ‫٭ۺظیفحؔۺاجدنلرھی‬ ‫ِؔ‬
‫٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭٭العہمۺاابقؽؔ‬
‫میلک‘ ‘اؿۺیکۺشارعیۺےکۺومجمہعۺےہ‪:‬‬
‫رضب ۺ‬
‫ِۺ‬ ‫’’‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭ۺارتخۺؔریشاین‬ ‫٭ظیفحۺاجدنلرھی‬ ‫٭ۺ٭ۺالعہمۺاابقؽ‬ ‫٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬
‫ہیۺوہشمرۺشارعۺونوجاونںۺوکۺشانیہۺیکۺزدنیگۺاکۺآہنیئۺدارۺدانھکیۺاچےتہۺےھت‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭٭العہمۺاابقؽؔ‬ ‫٭رسحتؔۺوماہین‬ ‫٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬
‫اسۺشارعۺےنۺہفسلفۺءۺوخدیۺاکۺاتۺوعیسۺیزۺوصترۺشیپۺایک‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭٭العہمۺاابقؽؔۺ‬ ‫٭رسحتؔۺوماہین‬ ‫٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬
‫اسۺشارعۺیکۺۺشارعیۺںیمۺںیمہۺاملسمونںۺےکۺدرایمؿۺااحتدۺاکۺاتۺوعیسۺیزۺاورۺہمہۺریگۺوصترۺاتلمۺےہ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭٭العہمۺاابقؽؔ‬ ‫٭رسحتؔۺوماہین‬ ‫٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬
‫بقلۺاحلصۺوہاۺ‪:‬ۺ‬
‫اسۺشارعۺوکۺ‚میکحۺاالمۺ‛ اک ۺ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭٭العہمۺاابقؽؔۺ‬ ‫٭رسحتؔۺوماہین‬ ‫٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭ااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬

‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’رم ِدۺاملسمؿۺ‘‘ںیم’’ ہ‬
‫دنبہۺاخیکۺ‘‘ ےسۺاابقؽۺیکۺرمادۺےہ‪:‬‬ ‫‪۹‬۔‬
‫ۺ٭اخکۺآولدہۺاناؿ ٭مکۺزورۺاناؿ‬ ‫٭ۺ٭ۺاہللۺاکۺقزامںۺیزدارۺاناؿ‬ ‫٭ۺاخکۺاکۺالتپ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’رم ِدۺاملسمؿۺ‘‘ ۺ‬
‫ںیمۺاابقؽۺےنۺومنمۺوکۺ’’اہللۺیکۺیزاہؿۺ‘‘ اسۺوہجۺےسۺاہکۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫ِ‬
‫٭التوتۺقزآؿۺیکۺوہجۺےس٭رشیعۺبلسۺیکۺوہجۺےس‬ ‫٭٭وقؽۺ ۺولعفۺیکۺوخویبںۺیکۺوہجۺےس٭رشیعۺبلسۺیکۺوہجۺےس‬
 ‫ےسۺرمادۺےہ‪:‬‬
‫ںیم’’ اکرہگِۺرکفۺ‘‘ ۺ‬ ‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’رم ِدۺاملسمؿۺ‘‘ ۺ‬
‫ںیم’’ےتنبۺںیہۺرمیۺاکرہگِۺرکفۺںیمۺامجنۺ‘‘ ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭دقمر‬ ‫٭اعملۺ‬ ‫٭ۺ٭شارعی‬ ‫٭اناؿ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’رم ِدۺاملسمؿۺ‘‘ ۺ‬
‫ںیمۺاؿۺدوۺرہشوںۺاکۺذرکۺایکۺایگۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫قُ‬
‫٭٭اخبراۺدباشخںۺ‬ ‫٭ریشازۺوۺ م‬ ‫ؿوۺدہشم‬
‫٭ااہفص ۺ‬ ‫٭بادنقشۺاورۺرمسدنق‬
‫ِ‬
‫ِ‪۱۷‬۔وناےۺرسوشۺ(بادنبۺمظن) ِ‬
‫ے َۺسزوشۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ونا ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭٭ااسحؿۺداشن‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫‘‘ اموخذۺۺےہ‪::‬‬ ‫ے َۺسزوشۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’ ونا ۺ‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭رحساایبلؿ‬ ‫٭ۺذرکِۺلیمج‬ ‫٭٭اہجؿِ ۺداشن‬ ‫ۺ٭رہمۺدوۺمین‬
‫ےکینعمۺںیہۺ‪:‬‬
‫’’اھگٹۺرپۺاُی ۺزبا‘‘ ۺ‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭دوھیبۺاھگٹۺرپۺآبا‬ ‫٭اھگباۺوہاجباۺ‬ ‫٭٭اسلحۺرپۺانچنہپ‬ ‫ۺ٭وہایئۺاہجزۺاکۺاھگسۺرپۺۺایزبا‬
‫’’ ہبۺاجۺہبۺاجۺہکۺادنریھاۺےہۺشاہزاوہںۺںیمۺ‘‘ اسۺرصمےعۺںیمۺرمزۺوفقۺاامعتسؽۺوہیئۺےہ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭٭وہفق‬ ‫٭دناہیئۺ‬ ‫٭خیمہ‬ ‫٭وساہیل‬
‫ِ ۺ‬
‫اواصػدنلبۺوخاینۺںیمۺہیۺوفصۺیھبۺشالمۺےہ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭٭تحصِۺظفلتۺ‬ ‫٭ۺیزمن‬ ‫٭دیمیھۺآوازۺ‬ ‫٭زیتۺراتفری‬
‫ملع‘‘ یکۺعمجۺےہ‪:‬‬
‫ظفل’’ ۺ‬‫ۺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭لُعا‬
‫ُ‬ ‫٭املع‬ ‫٭٭اَالعؾ‬ ‫٭عُلوؾ‬
‫’’زیتۺاگ ۺؾ‘‘ ےسۺشارعۺیکۺرمادۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭ۺزیتۺۺزباؿۺۺواےل‬ ‫زیتۺوسچۺواےل‬
‫٭ۺ ۺ‬ ‫٭٭زیتۺدق ۺؾۺواےلۺ‬ ‫٭ۺزیتۺذنہۺۺواےل‬
‫ِ‪۱۸‬۔ربباایعت(ریمۺاسینؔۺ‪،‬ۺادجمؔدیحرۺآبادیۺ‪،‬وجشؔۺحیلمۺآبادیۺ‪،‬اصدؼؔۺدولہیۺ)‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺ ؔ ۺ‬
‫ۺانیکۺربایعۺںیمۺ’’تۺرنۺ‘‘ ےسۺرمادۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭یبلطم‬ ‫٭لفحمۺواےلۺ‬ ‫٭٭ولخصۺواےل‬ ‫٭اتۺرنۺواےل‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺاؔدجمۺدیحرآبادیۺیکۺربایعۺںیمۺظفلۺ’’مشیتۺ‘‘ اکۺدرسۺظفلتۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭م ِ َشیّ ِت‬ ‫٭م َ َشیَّت‬ ‫٭٭مُ َش ِیّت‬ ‫ۺ٭مُ َّشیَتۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺوجؔشۺیکۺربایعۺںیمۺ’’رعافؿِ ۺایحت‘‘ اکبلطمۺۺےہ‪: :‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫یکتقیقحۺوکۺانھجمس ٭ۺزدنیگۺےکۺاسملئۺوکۺلحۺرکبا ٭اتۺصخشۺاکۺباؾۺ‬
‫٭٭زدنیگۺ ۺ‬ ‫توکۺانھجمس‬
‫ۺ٭ۺزدنیگۺیکۺالکشم ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺریمۺ ؔ ۺ‬
‫ۺانیکۺربایعۺںیمہۺمیلعتۺدیتیۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫نک‬
‫٭ۺاینپۺرمیضۺالچباۺۺاچےیہ٭یزداسۺےسۺاکؾۺانیلۺۺاچےیہ ٭ۺولوگںۺےسۺاینپۺۺرعتفیۺساۺۺاچےیہۺ٭٭ولوگںۺیکۺوخایبںۺد ھییۺاچےیہۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺاصؔدؼۺدولہیۺیکۺربایعۺںیمہۺمیلعتۺدیتیۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
 ‫٭٭حۺونطۺیکۺ‬
‫ِ‬ ‫٭رھگۺوکۺبادۺرےنھکۺیکۺ‬ ‫٭اتسلگؿۺ ۺ‬
‫یک‬ ‫٭باغۺاکۺوگہشۺےننبۺیکۺ‬
‫اعطقت ِ‬
‫ِ‪۱۹‬۔نتۺہبۺدقتیرۺ(اعطقتۺ)ۺِ‪۳۱‬۔کہمۺ(اعطقتۺ) ِ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺہعطقۺ’’نتۺہبۺدقتیۺز‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭٭العہمۺاابقؽۺ‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺہعطقۺ’’زہمۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭٭رسیئۺارمووہیۺ‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫ےعطقۺںیمۺااعشرۺوہےتۺںیہۺ ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭آھٹۺ‬ ‫٭اچ ۺر‬ ‫دیقںیہنۺ‬
‫٭٭وکیئۺ ۺ‬ ‫ۺ٭آھٹۺےسۺزبادہۺ‬
‫ؽےنۺاملسمونںۺ ۺوکمیلعتۺدیۺۺےہ‪::‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺہعطقۺ’’نتۺہبۺدقتیۺز‘‘ ںیمۺاابق ۺ‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫٭داینۺۺیزکۺرکدےینۺیکۺ٭٭الغیمۺیزکۺرکدےینۺیکۺ‬ ‫٭اجترتۺرکےنۺیکۺ‬ ‫٭ملعۺاحلصۺرکےنۺیک‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺرسیئۺارمووہیۺےکۺےعطقۺںیمۺظفلۺ’’زہمۺ‘‘ ےسۺرمادۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ ُۺب‬ ‫٭رطع‬ ‫٭٭آبارۺ‬ ‫٭وخش ُۺب‬
‫ہییتۺےکۺاحلظۺےسۺےعطقۺںیمۺالزیمۺےہۺۺ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ونعاؿ‬ ‫٭ردفی‬ ‫٭٭اقہیفۺ‬ ‫٭صلخت‬
‫ہموۺرپونیۺ‘‘ ےسۺرمادۺےہۺ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺالعہمۺاابقؽۺےکۺےعطقۺںیمۺظفلۺ’’ ۺ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭دوۺوخانیتۺےکۺباؾ‬ ‫٭بطقۺاتسرہ‬ ‫٭٭اچدنۺاورۺبارے‬ ‫٭اچدنۺاورۺوسرج‬
‫رعشیۺمراح ِ‬
‫فی ٹ‬
‫ِ‪۳۱‬۔اسڈیئۺا کٹس(رعشیۺمراح) ِ‬
‫فی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’اسڈیئۺا ِ کیسۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭٭اونرۺوعسمد‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫ی‬‫ف‬
‫ریخبت‘‘ رمادۺۺےہ‪:‬‬
‫ظفل’’ ۺ‬ ‫مظن’’اسڈیئۺا ِ کیسۺ‘‘ ۺ‬
‫ںیم ۺ‬ ‫اصنبۺںیمۺشالمۺ ۺ‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭اخبراتۺنبۺےکۺاڑۺاجباۺ٭ایپسۺانگل‬ ‫ۺ٭٭دعمےۺںیمۺسیگۺاکۺدیپاۺوہباۺ٭اخبرۺآاجباۺ‬
‫ےتہکںیہۺ‪:‬‬
‫’’یراقنۺ ‘‘ ۺ‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭احےظفۺیکۺجزایبۺوکۺ‬ ‫٭افجلۺ ۺوک‬ ‫٭٭پیلیااۺینعیۺرگجۺیکۺامیبریۺوک‬ ‫ۺ٭اخبرۺوکۺ‬
‫فی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’اسڈیئۺا ِ کیسۺ‘‘ ںیمۺظفل’’ زودۺایزۺ‘‘ اکۺبلطمۺےہ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭٭وفریۺایزۺرکےنۺوایلۺ‬ ‫٭ےبۺایزۺ‬ ‫٭رنۺدبےنلۺوایلۺ‬ ‫٭زورۺدار‬
‫فی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’اسڈیئۺا ِ کیسۺ‘‘ ںیمۺرصمہعۺ’’ ومعمیلۺاسۺباؿۺیھبۺوہاتکسۺےہۺ‘‘اسۺںیمۺباؿۺاکۺبلطمۺےہ‪::‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫ض‬
‫٭٭وھبےنلۺاکۺرم ۺ‬ ‫٭ۺرکچۺآباۺ‬ ‫٭وسنںۺیکۺجزایبۺ‬ ‫٭اصقنؿۺ‬
‫فی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺمظنۺ’’اسڈیئۺا ِ کیسۺ‘‘ ںیمۺاافلظۺ’’ دتدہۺوکیئۺریحاؿۺ‘‘ ںیمۺدتدہۺےسۺرمادۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
 ‫٭٭آھکنۺ‬ ‫٭رگد ۺہ‬ ‫٭اہ ۺ‬
‫ھت‬ ‫٭اکؿ‬
‫وقیمۺہمغن ِ‬
‫‪۳۱‬۔اچدنۺریمیۺزںیمۺ(وقیمۺہمغن) ِ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺوقیمۺہمغنۺ’’اچدنۺریمیۺزںیمۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭٭اسیقۺاجوتدۺ‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺوقیمۺہمغنۺ’’اچدنۺریمیۺزںیمۺ‘‘ ےکۺشارعۺاسیقۺاجوتدۺاکۺالصۺباؾۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭ۺدیسۺۺویسنۺیلع‬ ‫٭ۺدیسۺۺاسخدۺیلعۺ‬ ‫٭٭دیسوشتکۺ ۺ‬
‫یلع‬ ‫ۺ‬ ‫ۺ٭ۺدیسۺالسمۺیلعۺ‬
‫ریمےۺداقہںۺونیسپںۺےکۺڈاھےلۺوہےئۺ‘‘ ےسۺشارعۺیکۺرمادۺےہۺۺ‪:‬‬
‫ہع’’ ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺوقیمۺہمغنۺ’’اچدنۺریمیۺزںیمۺ‘‘ ںیمۺۺرصم ۺ‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭داقہونںۺاکۺانیسپہبۺراہۺےہۺ٭داقہؿۺڈاھںیلۺایترۺرکےتۺںیہۺ‬ ‫ۺ٭داقہونںۺےکۺباسۺڈاھؽۺےہۺ ٭٭داقہؿۺدشتدۺیتنحمۺںیہۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺوقیمۺہمغنۺ’’اچدنۺریمیۺزںیمۺ‘‘ ںیمۺۺرصمہع’’ ریمۺےۺرہشوںۺہپۺاسۺہیۺےہۺقزآؿۺاکۺ‘‘ ےسۺشارعۺیکۺرمادۺےہۺۺ‪:‬‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫ۺ٭قزآؿِ ۺباکۺۺرہشوںۺںیمۺشاعیۺےیکۺاجےتۺںیہۺ٭٭ریمےۺونطۺرپۺقزآؿۺیکۺیزاکتۺںیہ‬
‫ۺاجباےہۺ٭ۺ٭ریمےۺرہشوںۺںیمۺقزآؿۺوموجدۺےہۺ‬
‫ۺ٭ۺقزآؿِ ۺباکۺۺرہشوںۺںیمۺڑپاھ ۺ‬
‫ہع’’ ریمۺےۺوفیجۺوجاںۺجزاَوتںۺےکۺناںۺ‘‘ ےسۺشارعۺیکۺرمادۺےہۺۺ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺوقیمۺہمغنۺ’’اچدنۺریمیۺزںیمۺ‘‘ ںیمۺۺرصم ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭٭ریمۺےۺوفیجۺوجاںۺجزاَتۺیکۺالعمۺںیہ۔‬
‫٭ۺریمۺےۺوفیجۺوجاںۺناےنۺرپۺامرےتۺںیہ۔‬
‫ۺ٭ۺریمۺےۺوفیجۺوجاںۺکیھٹۺناہنۺےتیلۺںیہ۔ۺ‬
‫٭ۺریمۺےۺوفیجۺوجاںۺجزاہتۺاکۺناؿۺںیہۺ۔‬
‫ہع’’ ریمۺیۺ یٹۺوکۺوسباۺانبےتۺرںیہۺ‘‘ ےسۺشارعۺیکۺرمادۺےہۺۺ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺوقیمۺہمغنۺ’’اچدنۺریمیۺزںیمۺ‘‘ ںیمۺۺرصم ۺ‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫٭ریمۺےۺونطۺےکۺمزدورۺوسےنۺےکۺذریخےۺدرباتفۺرکےتۺرۺںیہۺ۔‬
‫٭٭ۺریمۺےونطۺےکۺاسکؿۺزیمۺرپۺںیلصفۺ ُااگۺرکۺکلمۺوکۺامالۺامؽۺرکےتۺرںیہۺ۔‬
‫ک‬
‫ۺ٭ۺریمۺےونطۺےکۺ مھاارۺ یٹۺےکۺرتہبنیۺیزنتۺانبۺرکۺوسباۺامکےتۺرںیہۺۺ۔‬
‫٭ۺریمۺےۺونطۺےکۺۺوفیجۺوجاںۺ یٹۺوکۺاصػۺرکےکۺوسباۺاکنےتلۺرںیہۺۺ۔‬
‫ۺاجباےہۺہکۺریماۺہزۺاپسیہۺ‪:‬‬
‫ربیخنکۺ‘‘ ںیمۺاشارہۺبابا ۺ‬
‫ظفل’’ ۺ‬
‫ںیم ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺوقیمۺہمغنۺ’’اچدنۺریمیۺزںیمۺ‘‘ ۺ‬ ‫‪۷‬۔‬
‫٭االسؾۺےکۺاخمنیفلۺوکۺتسکشۺدےینۺواالۺےہۺۺ۔‬
‫٭٭یلعؓۺنبۺایبۺاطلۺےکۺشقنِۺدقؾۺرپۺےنلچۺواالۺےہۺ۔‬
‫٭ۺاےنپۺکلمۺوکۺاخموفلںۺےسۺباکۺرکدےنیۺواالۺےہ۔ۺ‬
‫٭ۺربیخۺنکۺوتپۺالچباۺےہۺ۔ۺ‬
‫آزادۺمظن ِ‬
‫ِ‪۳۳‬۔ااغتسہثۺ(آزادۺمظنۺ)ۺ‪۳۴‬۔ۺوشمر ۺہۺ(آزادۺمظنۺ)ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺآزادۺمظنۺ’’ااغتسہثۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭٭ااختفرۺاعرػ‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺآزادۺمظنۺ’’ااغتسہثۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭رحساایبلؿ‬ ‫٭ۺذرکِۺلیمج‬ ‫٭اہجؿِ ۺداشن‬ ‫ۺ٭٭رہمۺدوۺمین‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺآزادۺمظنۺ’’وشمرہۺ‘‘ ےکۺشارعۺاکۺۺباؾۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭اابقؽۺمیظعؔ‬ ‫٭امہزۺااقلدری‬ ‫٭٭رپونیۺشارک‬ ‫٭ریظنؔۺابکۺآبادی‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺآزادۺمظنۺ’’وشمرہۺ‘‘ اموخذۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫٭رحساایبلؿ‬ ‫٭ۺذرکِۺلیمج‬ ‫٭اہجؿِ ۺداشن‬ ‫ۺ٭٭نخسۺرس ۺا‬

‫زغایلت ِ‬
‫‪۳۵‬۔زغایلتۺریمۺدردؔ ِ‬
‫ےکینعمۺںیہ‪:‬‬
‫اصحۺدقمورۺ‘‘ ۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺریمۺدؔردۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭ۺدقمرۺواال‬ ‫٭ۺۺدقتیزۺواال ۺ‬ ‫٭٭اطقۺواال‬ ‫٭تیثیحۺوا ۺال‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺریمۺدؔردۺیکۺزغؽۺںیمۺ’’دنسمِۺزعتۺ‘‘ اکۺوہفمؾۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭رعشۺالہی ٰ‬
‫ِ‬ ‫٭٭ایلعٰۺدرہج‬ ‫٭دہعہ‬ ‫٭زعتۺوایلۺرکیس‬
‫حوۺملقۺ‘‘ ےسۺرما ۺدےہۺ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺریمۺدؔردۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’ول ۺ‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭ولےہۺیکۺٹیلپۺاو ۺرنیپۺ‬ ‫حوۺملق‬
‫٭راسہلۺول ۺ‬ ‫٭وچبںۺیکۺیتختۺاورۺملقۺ‬
‫٭٭ۺاہللۺاعتیلٰۺےنۺسجۺاقمؾۺرپاناونںۺیکۺل ںیتمۺیھکلۺںیہۺاورۺنجۺزیچوںۺرپۺیھکلۺںیہۺ۔‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺریمۺدؔردۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’خیشۺوۺیزنمہۺ‘‘ ےسۺرما ۺدےہۺ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭٭ملسمۺاو ۺرریغۺملسمۺ‬ ‫٭اریمۺاورۺرغی‬ ‫٭دوۺااخشصۺ‬ ‫٭دوۺذاںیتۺ‬
‫ظفل’’اقدصۺ‘‘ اکۺبلطمۺےہۺ‪:‬‬
‫ںیم ۺ‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺریمۺدؔردۺیکۺزغؽۺ ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭ۺڈاایک‬ ‫٭درایمہنۺزدنیگۺزگارےنۺواال ٭٭اغیپؾۺےلۺاجےنۺواال‬ ‫٭ارادہۺرکےنۺواالۺ‬
‫یھت‘‘ ےسۺرما ۺدےہۺ‪:‬‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺریمۺدؔردۺیکۺزغؽۺںیمۺرقفہۺ’’آھکنۺیلھکۺ ۺ‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ےلبلبۺیکۺامدننۺآھکنۺیکۺانبوٹۺاکۺوہبا٭٭ۺرصتخمۺیسۺزدنیگۺوہبا‬ ‫٭وہشۺںیمۺآبا‬ ‫٭دیبارۺوہباۺ‬
‫اردوۺشارعیۺںیمۺوصتّػۺاکۺاامۺؾۺۺاؿۺوکۺاہکۺاجباۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭ومالباۺرفظؔۺیلعۺاخؿ‬ ‫٭ۺ٭ریمۺدردؔۺ‬ ‫٭العہمۺاابقؽۺؔ‬ ‫٭ۺابکؔ ٰ ۺ‬
‫ۺاٰلآبادیۺ‬
‫اسۺشارعۺےنۺاردوۺزغؽۺوکۺۺوصتػۺےسۺروانشسۺرکوابا‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭ۺرمزاۺاغلؔ‬ ‫ۺ٭ۺالعہمۺاابقؽۺ٭ۺدیحرۺیلعۺآتؔ‬ ‫٭ۺ٭ۺوخاہجۺریمۺدردؔ‬
‫اںیہنۺاُردوۺاکۺالہپۺوصیفۺشارعۺےتہکۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭ۺریمۺیقتۺریمؔ‬ ‫٭ۺالعہمۺاابقؽؔ‬ ‫٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭٭ۺریمۺدردؔ‬
‫اسۺشارعۺےنۺبااقدعہۺاشمرعےۺیکۺاینبدۺڈایلۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭ۺالعہمۺاابقؽؔ‬ ‫٭رمزاۺاغؔلۺ‬ ‫٭ریمۺیقتۺمؔز‬ ‫٭ۺ٭ریمۺدؔرد‬
 ‫اسۺشارعۺےکۺرھگۺوہےنۺواےلۺاشمرعےۺںیمۺبادشاہۺتۺرشتکۺایکۺرکےتۺےھت‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭العہمۺاابقؔؽ‬ ‫٭رمزاۺاغؔلۺ‬ ‫٭ریمۺیقتۺمؔز‬ ‫٭ۺ٭ریمۺدؔرد‬
‫ۺریمۺدؔردۺیکۺوہجۺرہشتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫‪‬دیقنتۺاگنری‬ ‫‪‬وساحنۺاگنری‬ ‫‪‬مزاحۺاگنری‬ ‫٭‪‬شارعی‬ ‫ۺ ۺ‬
‫’’ارسا ِرۺالصلوٰۃۺ‘‘بایمۺاتکبۺاوھنںۺےنۺیھکل‪:‬‬ ‫‪۱۳‬۔‬
‫٭العہمۺاابقؔؽ‬ ‫٭رمزاۺاغؔلۺ‬ ‫٭ریمۺیقتۺمؔز‬ ‫ۺ٭ۺ٭ریمۺدؔرد‬
‫’’ ِ‬
‫رحمۺانغء‘‘ بایمۺاتکبۺاوھنںۺےنۺیھکل‪:‬‬ ‫‪۱۴‬۔‬
‫٭العہمۺاابقؔؽ‬ ‫٭رمزاۺاغؔلۺ‬ ‫٭ریمۺیقتۺمؔز‬ ‫ۺ٭ۺ٭ریمۺدؔرد‬
‫’’ آہِۺرسد‘‘ بایمۺاتکبۺاوھنںۺےنۺیھکل‪:‬‬ ‫‪۱۵‬۔‬
‫٭العہمۺاابقؔؽ‬ ‫٭رمزاۺاغؔلۺ‬ ‫٭ریمۺیقتۺمؔز‬ ‫ۺ٭ۺ٭ریمۺدؔرد‬
‫’’در ِدۺدؽۺ‘‘ بایمۺاتکبۺاوھنںۺےنۺیھکل‪:‬‬ ‫‪۱۶‬۔‬
‫٭العہمۺاابقؔؽ‬ ‫٭رمزاۺاغؔلۺ‬ ‫٭ریمۺیقتۺمؔز‬ ‫ۺ٭ۺ٭ریمۺدؔرد‬
‫ہیۺاسۺشارعۺےکۺبارےۺںیمۺاہکۺایگۺےہۺ’’ ارگۺہچۺدویاؿۺرصتخمۺےہۺرگمۺرساباۺۺدردۺوۺایزۺےہ‘‘ ‪:‬‬ ‫‪۱۷‬۔‬
‫٭العہمۺاابقؔؽ‬ ‫٭رمزاۺاغؔلۺ‬ ‫٭ریمۺیقتۺمؔز‬ ‫٭ۺ٭ریمۺدؔرد‬
‫ریمۺدؔردۺاکۺنسِۺوالدتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۸‬۔‬
‫٭‪۱۷۲۴‬ء‬ ‫٭ۺ٭‪۱۷۲۱‬ء‬ ‫٭‪ ۱۷۲۳‬ۺء‬ ‫٭‪۱۷۲۲‬ء‬
‫نسِوافتۺےہ‪:‬‬
‫ۺریمۺدؔردۺ ۺ‬ ‫‪۱۹‬۔‬
‫٭‪۱۷۸۸‬ء‬ ‫٭‪ ۱۷۸۶‬ۺء‬ ‫٭‪۱۷۸۷‬ءۺ‬ ‫٭٭ۺ‪۱۷۸۵‬ء‬
‫ۺ ۺ‬
‫اُردوےکۺوہشمرۺوصیفۺشارعںیہ‪:‬‬ ‫‪۲۱‬۔‬
‫٭٭ۺۺریمدردؔ‬ ‫ۺ٭ۺریمیقتۺریمؔ‬ ‫٭رمزااغلؔ‬ ‫٭دیحرۺیلعۺآتؔ‬
‫ِ‬
‫‪۳۶‬۔زغایلتۺریمۺیقتۺریمؔ ِ‬
‫’’خداےئۺنخسۺ‘‘ اؿۺوکۺاہکۺاجباۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭٭ریمۺیقتۺریمؔ‬ ‫٭ریمۺدردؔ ٭وجشۺؔحیلمۺآبادی‬ ‫٭رمزاۺاغلؔ‬
‫آپۺاُردوۺشارعیۺےکۺخداۺیکۺتیثیحۺےسۺوہشمرۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫ۺ٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫ۺ٭ۺریمۺدردؔ‬ ‫٭ۺرمزاۺاغلؔ ۺ‬ ‫٭٭ۺریمۺیقتۺریمؔ‬
‫اُردوۺےکۺاسۺزغؽۺوگۺشارعۺوکۺمکۺوۺشیبۺامتؾۺرعشاۺےنۺاانپۺااتسدۺامباۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ومنمۺاخؿۺومنمؔ ٭رمزاۺاغؔل‬ ‫ۺ٭ریمۺدردؔ ۺ‬ ‫٭٭ۺریمۺیقتۺریمؔ‬
‫ریمۺیقتۺریمؔاکۺقلعتۺاسۺدباؿِ ۺشارعیۺےسۺاھت‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ۺ٭ۺدباؿِ ۺدنک‬ ‫٭دباؿِ ۺونھکلہ‬ ‫٭٭دباؿِ ۺدیلہ‬ ‫٭دباؿِ ۺآرگہ‬
 ‫ےکلکۺےنتکۺدویاؿۺںیہ‪:‬‬
‫ریمؔیکۺزغولںۺ ۺ‬
‫ریمۺیقتۺ ۺ‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
‫٭ۺاست‬ ‫ۺ٭اچر‬ ‫٭باچنۺ‬ ‫٭٭ ۺ‬
‫ھچ‬
‫رتہبۺرتشنۺےکۺوحاےلۺےسۺاؿۺشارعۺاکۺباؾۺذنہۺںیمۺآباۺےہ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ۺرسحتؔۺوماہین‬
‫ۺ‬ ‫٭ریمۺدردؔ ٭رمزاۺاغؔل‬ ‫٭٭ۺریمۺیقتۺریمؔ‬
‫ۺ‬
‫‚ اکنتۺارعشلاءۺ‛اؿۺیکۺفینصتۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫ۺ٭ۺۺرسحتؔۺوماہین‬ ‫٭ریمۺدردؔ ٭رمزاۺاغؔل‬ ‫٭ریمۺیقتۺریمؔ‬
‫٭ۺ ۺ‬
‫ریمؔےنۺایبؿۺیکۺےہ‪:‬‬
‫’’ذرکِۺمؔزۺ‘‘ںیمۺریمۺیقتۺ ۺ‬ ‫‪۸‬۔‬
‫ےنپۺزامےنۺےکۺاحالتۺ‬
‫٭ا ۺ‬ ‫٭ۺرعشااکۺذرک‬
‫ۺ‬ ‫٭ۺشارعیۺرپۺدیقنت‬ ‫پیتیبۺ‬
‫ینپآ ۺ‬
‫ۺ٭ۺ٭ۺا ۺ‬
‫ۺریمۺیقتۺریمؔۺاسۺشارعۺےکۺشارگدۺےھت۔‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭ریمۺدردؔ‬ ‫٭تفیشؔ‬
‫ۺ‬ ‫٭٭آرزوؔ‬ ‫٭ۺریظنؔابکآبادی‬
‫نسِوافتۺےہ‪:‬‬
‫ریمؔاکۺ ۺ‬
‫ریمۺیقتۺ ۺ‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭‪۱۸۱۳‬ء‬ ‫٭‪ ۱۸۱۶‬ۺء‬ ‫٭‪۱۸۱۱‬ءۺ‬ ‫٭٭ۺ‪۱۸۱۱‬ء‬
‫ۺ ۺ‬
‫ریمۺیقتۺریمؔۺاکۺنسِۺوالدتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭‪۱۷۲۴‬ء‬ ‫٭‪۱۷۲۱‬ء‬ ‫٭٭‪ ۱۷۲۳‬ۺء‬ ‫٭‪۱۷۲۲‬ء‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺۺریمیقتۺمؔزۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’وتسکشںۺ‘‘ےسۺرمادۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫٭اہربا‬ ‫٭وھٹرکںیۺ‬ ‫٭باۺاُدیمباں‬ ‫٭٭وٹٹۺوھپ ۺ‬
‫ٹ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺریمیقتۺمؔزۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’رکفِۺرپاشیںۺ‘‘ اکۺبلطمۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۱۳‬۔‬
‫٭٭رپاشیںۺرکف‬ ‫٭التمیشۺرظن‬ ‫٭دوسۺیکۺخدایئۺںیمۺےبۺنیچۺ ٭ےبۺنیچۺرظنۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺریمیقتۺمؔزۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’رکشِۺوح ۺر‘‘ ۺاکۺوہفمؾۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۱۴‬ۺ۔‬
‫وہ ٭٭وح ۺرسجۺرپۺرکشۺرکے‬
‫٭وح ۺرسجۺرپۺدفاۺ ۺ‬ ‫٭ۺوحرۺرپۺۺرکشۺرکےنۺواال‬ ‫٭وحرۺےکۺےئلۺب ِ‬
‫اغۺرکش‬
‫ںیمظفلۺ’’اوختساؿۺ‘‘ اکۺبلطمۺےہۺ‪:‬‬
‫ؽ ۺ‬‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺریمیقتۺمؔزۺیکۺزغ ۺ‬ ‫‪۱۵‬ۺ۔‬
‫٭٭ڈاھاچن‬ ‫٭وخاؿۺہچ‬ ‫٭آینہۺوٹ ۺ‬
‫یپ‬ ‫٭درتسوخاؿۺ‬

‫‪۳۷‬۔ۺزغایلتۺدیحرۺیلعۺآشتؔ‬
‫ےکینعمۺںیہ‪:‬‬
‫زیمہم‘‘ ۺ‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺۺدیحرۺیلعۺآتؔۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’ ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭ۺسجۺظفلۺرپۺزمہہۺوہ ٭ۺامہمونںۺاکۺرمکہ‬ ‫٭یزیۺزیمۺ‬ ‫٭٭وسارۺیکۺایزیۺںیمۺیگلۺولےہۺیکۺلیک‬
‫ںیہۺ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺدیحرۺیلعۺآتؔۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’اخہنہۺایصدۺ‘‘ےتہکۺ ۺ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ابتیہۺاکۺرھگ‬ ‫٭دوھےکۺبازۺوک‬ ‫ےکرھگۺوک ٭٭دیقۺاخےنۺوک‬
‫٭اکشریۺ ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺدیحرۺیلعۺآتؔۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’لبطۺوۺملعۺباسۺوہےنۺ‘‘ ےسۺرما ۺدےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭٭ۺایھتہرۺوموجدۺوہبا‬ ‫٭اطقۺورۺوہبا‬ ‫٭اصحۺادتقارۺوہبا‬
‫ِ‬ ‫٭جۺےکۺےئلۺایترۺوہباۺ‬
 ‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺدیحرۺیلعۺآتؔۺیکۺیلہپۺۺزغؽۺیکۺردفیۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ُ‬
‫٭سۺ‬ ‫٭اغابئہنۺ‬ ‫٭٭ ۺ‬
‫ایک‬ ‫٭اسف ۺہن‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺدیحرۺیلعۺآتؔۺیکۺدورسیۺۺزغؽۺیکۺردفیۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭باولعمؾ‬ ‫٭٭ںیہنۺولعمؾ‬ ‫ُ د‬
‫٭خاۺولعمؾ‬ ‫٭ایکۺولعمؾۺ‬
‫ب ؔۺ‬
‫ۺاغل ِ‬ ‫‪۳۸‬ۺ۔زغایلت‬
‫ےکینعمۺںیہ‪:‬‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺاغؔلۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’گنسۺوۺحۺ‘‘ ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭گنیسۺ ٭دویاہن‬
‫ۺ‬ ‫٭اسھتۺاس ۺ‬
‫ھت‬ ‫٭٭انۺ رھتۺ‬
‫ںیہۺ‪:‬‬
‫ینعم ۺ‬
‫ظفل’’ َدیزۺ‘‘ےکۺ ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺاغؔلۺیکۺزغؽۺںیمۺ ۺ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭باریخ‬ ‫٭امشیلۺالعےقۺاکۺرہشۺ‬ ‫٭رھگۺ‬ ‫٭٭ریغۺاالسیمۺابعدتۺاگہۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺاغؔلۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’رہمۺمینۺرو ۺز‘‘اکۺبلطمۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭ۺویبیۺ ۺاکۺآداھۺرہمۺ‬ ‫٭ۺآدیھۺۺرہمباینۺ‬ ‫٭٭کیھٹۺآدےھۺدؿۺاکۺوسرجۺ ٭ۺآدےھۺدؿۺاکۺروزہۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺاغؔلۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’ہتسخۺ‘‘ےسۺرما ۺدےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫٭ۺرکار ۺا‬ ‫٭وٹباۺوہاۺ‬ ‫٭ۺسلفمۺ‬ ‫٭٭ز ۺ‬
‫یمخ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺاغؔلۺیکۺزغؽۺںیمۺاحمورہۺ’’مُیھۺںیمۺزباؿۺرانھکۺ‘‘ےسۺرما ۺدےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
‫٭باتۺرکےنۺیکۺجزاہتۺرکباۺ‬ ‫٭ودعہ ا‬
‫ۺرکب‬ ‫٭٭ھنمۺںیمۺجییھۺ(وگسۺاکۺوضعۺ)ۺاکۺوہبا ٭وبیلۺاجانن‬
‫دنہواتسؿۺیکۺااہلیمۺاتکبۺاؿۺےکۺدویاؿۺوکۺاہکۺاجباۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭٭ۺۺرمزاۺاغلؔ‬ ‫٭ریمۺیقتۺریمؔ‬
‫ۺ‬ ‫٭ۺریظنؔابکۺآبادی‬ ‫ۺ٭ۺۺالعہمۺاابقؽۺؔ‬
‫رمزااغلۺؔےکۺوہشمرۺشارگدۺاکۺباؾۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۷‬ۺ۔‬
‫٭ۺالعہمۺیلبشۺؔامعنین‬ ‫٭دمحمۺنیسحۺآزادۺؔ‬ ‫٭رسدیسۺادمحۺاخؿ‬
‫ۺ‬ ‫٭٭ومالباۺااطلػۺنیسحۺۺاحیلؔ‬
‫ۺاسۺشارعےکۺبارےۺںیمۺاہکایگہکۺ’اںیھنۺورےثۺںیمۺہپسۺرگیۺےکۺۺاجبےئۺۺشارعیۺیلم‪:‬‬ ‫‪۸‬۔‬
‫٭العہمۺاابقؽؔ‬ ‫٭٭ۺرمزااغلؔ‬ ‫٭ریظنؔابکآبادی‬ ‫٭ریمیقتۺریمؔ‬
‫اردوۺےکۺےلہپۺیفسلفۺشارعۺالہکےتۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭ۺضیفۺادمحۺضیفؔ‬ ‫٭ۺااطلػۺنیسحۺاحیلؔ‬ ‫٭٭رمزااغلؔ‬ ‫٭ریمیقتۺریمؔ‬
‫رمزااغلؔۺاسۺرہشۺںیمۺدیپاۺوہےئ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫لک‬
‫٭ ھییو‬ ‫٭٭آرگے‬ ‫ۺ٭ۺارموہہ‬ ‫٭دیلہ‬
‫‚باداگرۺاغل‛ اؿۺیکۺوساحنۺرمعیۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫دیسۺادمحۺاخؿ‬
‫٭ۺرسۺ ۺ‬ ‫٭٭رمزاۺاغلؔ‬ ‫٭ڈیٹپۺتدیزۺادمح‬ ‫٭دمحمۺنیسحۺآزادؔۺ‬

‫‪۳۹‬۔ۺزغلۺدؔاغۺدولہی ِ‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺۺداغؔۺدولہیۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’آاغزۺاورۺااجنؾۺ‘‘ںیمۺتعنصۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
 ‫٭لیلعت‬ ‫ہیبشت‬
‫٭ ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫٭ابمہغلۺ‬ ‫٭٭اضت ۺد‬
‫یش‘‘ںیمۺتعنصۺےہ‪:‬‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺۺداغؔۺدولہیۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’شیع‪،‬ۺوخ ۺ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭لیلعت‬ ‫ہیبشت‬
‫٭ ۺ‬ ‫ۺ‬ ‫٭ابمہغلۺ‬ ‫ِۺ‬
‫٭٭راعییظفلۺ‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺۺداغؔۺدولہیۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’اینتۺیہۺ‘‘ اورۺ’’ اسبۺتمینغۺ‘‘ ںیمۺتعنصۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ۺۺاضتدۺ ٭لیلعت‬ ‫٭ابمہغلۺ‬ ‫ِۺ‬
‫٭٭راعییظفلۺ‬
‫ےبیسکۺاورۺابتہۺ‘‘ںیمۺتعنصۺےہ‪:‬‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺۺداغؔۺدولہیۺیکۺزغؽۺںیمۺاافل ۺظ’’ ۺ‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭لیلعت‬ ‫٭ااعتسرہۺ‬ ‫٭ابمہغلۺ‬ ‫ِۺ‬
‫٭٭راعییظفلۺ‬
‫ےکینعمۺںیہ‪:‬‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺداغؔۺدولہیۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’ َدؾۺ‘‘ ۺ‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭وق‬ ‫٭نُسخہۺ‬ ‫٭وھپت‬ ‫٭٭اس ۺ‬
‫سن‬
‫‪۴۱‬ۺ۔زغلۺرسحؔتۺوماہین ِ‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺخسؔرزتۺوماہینۺیکۺزغؽۺںیمۺظفلۺ’’رسۺااھٹباۺ‘‘ ےہ‪:‬ۺ‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭دصمر‬ ‫٭روزرمہۺ‬ ‫٭لعفۺ‬ ‫٭٭احمور ۺہ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺخسؔرزتۺوماہینۺیکۺزغؽۺںیمۺرصمہعۺ’’ ےہۺااہتنےۺباسۺیھبۺاکۺادتباےۺوشؼ‘‘اسۺرصمےعۺ ۺ‬
‫ںیمتعنصۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭حیملتۺ‬ ‫٭ۺہیبشت‬
‫ۺ‬ ‫٭ابمہغلۺ‬ ‫٭٭اضت ۺد‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺخ ؔسرزتۺوماہینۺیکۺزغؽۺںیمۺ’’ابۺمتۺےسۺدؽۺیکۺباتۺںیہکۺایکۺزباںۺےسۺمہۺ‘‘اسۺۺرصمےعۺںیمۺرمزِۺوفقۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭خیمہۺ‬ ‫٭٭ااہفتسہیمۺ‬ ‫٭ہتکسۺ‬ ‫٭دنا ۺ‬
‫ہیئ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺخ ؔسرزتۺوماہینۺیکۺزغؽۺںیمۺرصمہعۺ’’رسحؔتۺرھپۺاورۺاجےکۺرکںیۺسکۺیکۺدنبیگۺ‘‘ ۺ‬
‫ہیۺرصمہعۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫٭دورسےۺرعشۺاکۺ ٭شیتےۺرعشۺاکۺ‬ ‫٭ےعلطمۺاکۺ‬ ‫٭٭مقطعےۺاکۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺخ ؔسرزتۺوماہینۺیکۺزغؽۺےکۺمقطعےۺںیمۺظفلۺ’’اورۺ‘‘ ےسۺرمادۺ ۺ‬
‫ےہۺ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭رطػ‬ ‫٭مزتدۺ‬ ‫٭دورساۺ ٭٭اسۺےکۺالعو ۺہ‬
‫‪ ۴۱‬ۺ۔زغلۺمرؔۺیزازیۺ‪ ۴۱‬ۺ۔زغلۺادمحۺفراز ِ‬
‫ۺصۺ‘‘اتۺوہاۺےہۺوجۺیتلچۺۺےہ‪:‬‬
‫صَ ز‬
‫ۺمۺاینزیۺیکۺزغؽۺںیمۺ’’ َ ز‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالم ؔ ز‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭درب ہاوںۺںیم‬ ‫ۺرحصاوںۺںیم‬
‫٭٭ ہ‬ ‫٭دنمسرۺ ۺرپ‬ ‫٭لگنجۺ ۺ‬
‫ںیم‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺۺادمحۺقزؔازۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’اہبراورۺنمچۺ‘‘اتۺدورسےۺےکۺںیہۺ‪:‬‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ابتمدؽ‬ ‫٭اخمفلۺ‬ ‫٭رتمادػ‬ ‫ِۺ‬
‫٭٭راعییظفلۺ‬
‫یتےہ‪:‬‬
‫ہیتعنصۺۺوہ ۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺۺادمحۺقزؔازۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’فلکتۺ‪،‬ۺاالخصۺ‪،‬ۺدوسۺ‘‘اؿۺوظفلںۺےکۺےئلۺ ۺ‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭حیملت‬ ‫٭ۺۺاضتدۺ‬ ‫٭ابمہغلۺ‬ ‫ِۺ‬
‫٭٭راعییظفلۺ‬
‫ۺمۺاینزیۺیکۺزغؽۺںیمۺۺاق فیےۺےکۺوطرۺرپۺاامعتسؽۺۺوہاۺےہ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالم ؔ ز‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ۺصۺ‬
‫٭ص َ ز‬
‫َ ز‬ ‫٭مزۺ‬
‫ؔ‬ ‫٭ ۺ‬
‫ںیئگ‬ ‫٭٭رکۺ‬
‫ۺمۺاینزیۺیکۺزغؽۺےکۺےعلطمۺںیمۺظفلۺۺاامعتسؽۺۺوہاۺےہ‪:‬‬
‫اصنبۺںیمۺشالم ؔ ز‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
 ‫ۺصۺ‬
‫٭ص َ ز‬
‫َ ز‬ ‫٭زرۺ‬ ‫٭رگنۺ‬ ‫٭٭ذۺرکۺ‬
‫‪۴۳‬۔ۺزغلۺاق بؔبۺاریمجی ِ‬
‫ۺاصنبۺںیمۺشالمۺاقؔبۺاریمجیۺیکۺزغؽۺۺںیم’’راتۺٹکۺاجباۺ‪،‬وکست‪،‬ۺوش ِرۺزریجنۺ‪،‬ۺدویارۺ‪،‬ۺدرۺ‪،‬ۺزدناؿۺ‘‘‬ ‫‪۱‬۔‬
‫اؿۺوظفلںۺتعنصۺبایئۺاجیتۺےہۺۺ‪:‬‬
‫٭لیلعت‬ ‫٭تعنصِۺرمااعتۺالیظئرز‬
‫٭ ۺ‬ ‫٭ابمہغلۺ‬ ‫٭تعنصِۺاضت ۺد‬
‫ۺ‬
‫ِ‬
‫رشعتۺزتسیۺ‘‘ےسۺرمادۺےہۺۺ‪:‬‬ ‫اصنبۺںیمۺشالمۺاقؔبۺاریمجیۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭آبۺایحت‬
‫ِ‬ ‫ت‬
‫٭ادبیۺایح ۺ‬ ‫٭مغۺزدہۺایح ۺ‬
‫ت‬ ‫٭٭شیعۺوایلۺایحتۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺاقؔبۺاریمجیۺیکۺزغؽۺںیمۺشارعۺےنۺزغؽۺںیمۺرعتفیۺیکۺےہ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭اچ ۺدنوۺوسرجۺےسۺ‬ ‫٭٭ون ِۺررحسۺےسۺ‬ ‫٭رنۺوۺوبُۺےسۺ‬ ‫تملظوۺونرۺےسۺ‬
‫ۺ‬ ‫٭‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺاقؔبۺاریمجیۺیکۺزغؽۺںیمۺاافلظۺ’’ٹکۺاجےئۺیگۺ‘‘ےسۺرما ۺدےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫رحس‬
‫٭ۺ ۺ‬ ‫٭شاؾۺ‬ ‫٭٭راتۺۺ٭حبصۺ‬
‫زغؽۺےکۺآجزۺںیمۺوہباۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
‫٭ردفیۺ‬ ‫٭صلخت‬ ‫٭علطمۺ‬ ‫٭٭عطقم‬
‫شالمۺِۺاصنبۺزغؽۺےکۺشارعۺاقؔبۺاریمجیۺاکۺالصۺباؾۺاھت‪:‬‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫بِ‬
‫٭دبعارل ۺ‬ ‫٭دبعابلری‬ ‫٭دبعۺاالسلؾۺ‬ ‫٭٭دبعارلمیح‬
‫‪۴۴‬۔ۺۺایپمۺفیطلۺۺ(وایئۺ)ۺ ِ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺآافؼۺدصیقیۺیکۺوایئۺںیمۺشارعۺاکۺانہکۺہکۺا ّوؽۺباؾۺۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭امنزۺاکۺ‬ ‫٭قزآؿۺاکۺ‬ ‫٭دحیۺاکۺ‬ ‫٭٭اہللۺاکۺ‬
‫بھیک‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺآافؼۺدصیقیۺیکۺوایئۺںیمۺشارعۺاکۺانہکۺہکۺ ےۺوہےئۺوکۺداھکباۺاچےیہۺۺ‪:‬‬ ‫‪ ۲‬ۺ۔‬
‫٭رھگۺاکۺ ۺاتپ‬ ‫٭یٹۺویۺرپۺرظنم‬ ‫٭واحضۺہشقنۺ‬ ‫٭٭دیساھۺرہتسۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺآافؼۺدصیقیۺیکۺوایئۺںیمۺشارعۺاکۺانہکۺہکۺےبیسکۺرکیتۺےہۺۺ‪:‬‬ ‫‪ ۳‬ۺ۔‬
‫٭ہلمحۺ‬ ‫٭امیبرۺ‬ ‫٭٭زمکورۺ‬ ‫٭ےبۺسبۺ‬
‫اصنبۺںیمۺشالمۺآافؼۺدصیقیۺیکۺوایئۺںیمۺشارعۺےنۺ’’ ِ‬
‫ایپؾۺفیطلۺ‘‘ ںیمۺۺاغیپؾۺدباۺےہۺ‪:‬ۺ‬ ‫‪ ۴‬ۺ۔‬
‫٭اہبءۺادلنیۺزرکباۺاکۺ‬ ‫٭لچسۺرستسمۺاکۺ ٭باباۺقزتدادلنیۺجنگۺرکشۺاک‬ ‫٭٭شاہۺدبعافیطللۺاٹھبیئۺاکۺ‬
‫شاہۺدبعافیطللۺاٹھبیئۺیکۺشارعیۺاکۺادنازۺےہ‪:‬ۺ‬ ‫‪ ۵‬ۺ۔‬
‫٭ہیتعنۺ‬ ‫٭ایسیسۺ‬ ‫٭وعا ۺ‬
‫یم‬ ‫٭٭االص ۺ‬
‫یح‬
‫وایئۺدنسیھۺزباؿۺیکۺفنصۺےہۺسجۺںیمۺشارعاہنۺادنازۺںیمۺشیپۺایکۺاجباۺےہ‪:‬ۺ‬ ‫‪ ۶‬ۺ۔‬
‫٭ااسفےنۺوکۺ‬ ‫دیقنتوکۺ‬
‫٭ ۺ‬ ‫٭زنطۺوۺمزاحۺوکۺ‬ ‫٭٭در ۺدوۺوسزۺ‪،‬ۺرکبۺوکۺ‬
‫رفتمق‬
‫اُردوۺاسۺزباؿۺاکۺظفلۺےہ‪:‬‬ ‫‪۱‬۔‬
‫٭افریس‬ ‫ۺ٭٭یزیک‬ ‫٭دنہیۺ‬ ‫٭رعیب ۺ‬
‫یینعمۺںیہۺ‪:‬‬
‫رثنۺےکۺوغل ۺ‬ ‫‪۲‬۔‬
‫٭ۺرھکباۺوہا‬
‫٭ ۺ‬ ‫٭ۺایزاۺوہا ۺ ٭ۺاتبباۺوہا‬ ‫٭ۺرحتیزۺایکۺوہاۺ‬
‫زغؽۺاسۺزباؿۺاکۺظفلۺےہ‪:‬‬ ‫‪۳‬۔‬
‫٭ۺیزیکۺ‬ ‫٭٭ۺرعیب ۺ‬
‫٭ۺۺدنہیۺ ۺ‬ ‫٭افریسۺ‬
‫زغؽۺاکۺآجزیۺرعشۺالہکباےہ‪:‬‬ ‫‪۴‬۔‬
‫ۺ٭اقہیف‬ ‫٭٭ۺعطقم‬ ‫ۺ٭ۺردفی‬ ‫٭علطم‬
‫مظنِۺسمخمۺےکۺہزۺدنبۺںیمۺرصموعںۺیکۺدعتادۺوہیتۺےہ‪:‬‬ ‫‪۵‬۔‬
‫٭٭ۺباچنۺ‬ ‫ۺ٭نیتۺ ۺ٭ۺاچر‬ ‫ۺ٭ۺدو‬
‫یزراگؿِ ۺدنیۺیکۺرعتفیۺںیمۺیھکلۺاجےنۺوایلۺمظنۺالہکیتۺےہۺ‪:‬‬ ‫‪۶‬۔‬
‫٭ۺزغؽ‬ ‫٭ۺرمہیث‬ ‫یۺ٭٭ۺتبقنم‬
‫ۺ٭ۺونثم ۺ‬
‫زغؽۺےکۺےلہپۺرعشۺوکۺےتہکۺںیہ‪:‬‬ ‫‪۷‬۔‬
‫فی ٭ۺعطقم‬
‫ہیف ٭رد ۺ‬
‫٭اق ۺ‬ ‫٭٭ ۺ‬
‫علطم‬
‫سجۺرعشۺںیمۺیسکۺباریخیۺواہعقۺیکۺرطػۺاشارہۺایکۺاجےئۺوتۺاےسۺےتہکۺںیہ‪:‬‬ ‫‪ ۸‬ۺ۔‬
‫٭ۺردفی‬ ‫٭٭ۺ ۺ‬
‫حیملت‬ ‫٭ہیبشتۺ ٭ااعتسرہ‬
‫اُردوۺےکۺانعرصِۺہسمخۺیکۺدعتادۺےہ‪:‬‬ ‫‪۹‬۔‬
‫٭ۺۺاست‬ ‫٭ھچ‬ ‫٭ ۺاچر‬
‫ۺ‬ ‫٭٭باچن‬
‫زغؽۺےکۺرتہبنیۺرعشوکاہکاجباےہ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫٭رصمعِ ۺیز‬ ‫٭٭تیبۺازغلؽ‬ ‫٭رعشۺِکشخ‬ ‫٭زغاہل‬
‫حۺیسکۺزیچۺوکۺیسکۺرتشمہکۺوصختیصۺیکۺانبۺرپۺیسکۺدورسیۺزیچۺےکۺامدننۺقزارۺدباۺاجےئۺوتۺاےسۺےتہکۺںیہۺ‪:‬‬ ‫‪۱۱‬۔‬
‫ۺ٭ۺۺااعتسرہ‬ ‫٭ۺتعنصِۺاضتدۺ‬ ‫٭٭ۺہیبشت ۺ٭ۺنسحِۺلیلعت‬
‫حۺشارعۺیسکۺرعشۺںیمۺاضتمدۺاافلظۺاکۺاامعتسؽۺرکباےہۺوتۺاسۺوکۺےتہکۺںیہۺ‪:‬‬ ‫‪۱۲‬۔‬
‫٭٭ۺتعنصِۺاضتدۺ ٭ۺۺااعتسرہ‬
‫ۺ‬ ‫٭ہیبشت ۺ٭ۺنسحِۺلیلعت‬
‫ۺ‬

‫‪------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫ااسفےن‬
‫ااسفہنۺاگنری‬
‫ہیۺاُردوےکۺاونیلۺااسفہنۺاگنرےھت‪:‬‬ ‫‪)۱‬‬
‫٭ۺۺرنتۺباھتۺرسشارۺ ٭٭یشنمۺرپمیۺدنچ ۺ‬ ‫٭ۺڈیٹپۺتدیزادمح‬ ‫٭الغؾۺابعس‬
‫ۺاالسیمۺباریخیۺباوؽۺاگنریۺیکۺادتباءۺاوھنںۺےنۺیک‪:‬‬ ‫‪)۲‬‬
 ‫٭٭دبعامیلحلۺرشرؔ‬ ‫٭ایمںۺریشبادمح‬ ‫٭خدہجیۺوتسمر‬ ‫٭ڈیٹپۺتدیزۺادمح ۺ‬
‫اُردوۺںیمۺااسفےنۺاکۺآاغزۺاسۺدصیۺیکۺادتباۺںیمۺوہا‪:‬‬ ‫‪)۳‬‬
‫٭٭وسیبںی‬ ‫٭اوسینںی‬ ‫٭ااھٹروھںی‬ ‫٭رتسوھںی‬
‫اجسددیحرۺدلیرؾۺےنۺاس َ ۺ‬
‫ۺسںیمۺااسفہنۺاگنریۺاکۺآاغزۺایک‪:‬‬ ‫ۺ‬ ‫‪)۴‬‬
‫٭‪۱۹۱۵‬‬ ‫٭‪۱۹۱۴‬‬ ‫٭٭‪۱۹۱۳‬‬ ‫٭‪۱۹۱۲‬‬
‫ۺ‬
‫’’ اومنؽۺرنتۺ‘‘ اؿۺاکۺوہشمرۺااسفہنۺےہ‪:‬‬ ‫‪)۵‬‬
‫٭ااظتنرۺنیسح‬ ‫٭٭یشنمۺرپمیۺدنچ ٭الغؾۺابعس‬ ‫٭ۺۺرنتۺباھتۺرسشارۺ‬
‫دنہواتسؿۺںیمۺاس َ ۺ‬
‫ۺسںیمۺیزیقۺدنسپۺرحتتۺیکۺاینبدۺۺڑپیتۺےہ‪:‬‬ ‫‪)۶‬‬
‫٭‪۱۹۳۹‬‬ ‫٭‪۱۹۳۸‬‬ ‫٭‪۱۹۳۷‬‬ ‫٭٭‪۱۹۳۶‬‬
‫مض ی‬
‫یزیقۺدنسپۺ فینۺۺاسۺےکۺرظنباتۺےسۺاتمیزۺےھت‪:‬‬ ‫‪)۷‬‬
‫٭الک‬ ‫٭٭اکرؽۺامرسک ٭اہیز‬ ‫٭رووس‬
‫بااتسکؿۺںیمۺالعمۺاگنریۺےکۺقزوغۺیکۺسۺےسۺیزیۺوہجۺہیۺیھت‪:‬‬ ‫‪)۸‬‬
‫٭دلببایتۺااختنبات‬ ‫٭دوتسرۺ‪۱۹۶۲‬‬ ‫٭دوتسر‪۱۹۵۶‬‬ ‫٭٭امرلشۺالۺ‪۱۹۵۸‬‬
‫یزیقۺدنسپۺااسفہنۺاگنروںۺےکااسفونںۺاکۺاخصۺوموضعۺہیۺاھت‪:‬‬ ‫‪)۹‬‬
‫٭٭اعمرشیتۺدعؾۺاسموات‬ ‫٭ایسیسۺرحباؿ‬ ‫٭میلعتۺاکۺدقفاؿ‬ ‫٭ایسفنیتۺاسملئ‬
‫قزۃۺانیعلۺدیحرۺ‪،‬ۺااظتنرنیسحۺ‪،‬ۺقیفشۺارلنمح‪،‬ڈارٹکۺانسحۺافرویقۺوریغہۺےکۺااسفونںۺاکۺراحجؿۺاسۺرطػۺےہ‪:‬‬ ‫‪)۱۱‬‬
‫٭٭العمۺاگنری ٭اقونؿۺیکۺباالدیتس ٭اینبدیۺقؼ‬ ‫٭اعمیشۺیزیق‬
‫ڈراےم‬
‫ڈراہمۺاگنری‬
‫ڈراہمۺاسۺزباؿۺاکظفلۺےہ‪:‬‬ ‫‪)۱‬‬
‫٭٭ویباین‬ ‫٭ارگنیزی‬ ‫٭یزیک‬ ‫٭افریس‬
‫ہیۺاردواکالہپڈراہمۺامشرایکاجباےہ‪:‬‬ ‫‪)۲‬‬
‫٭ۺمیلعتِۺبااغلں‬ ‫٭٭اِدنراھبس‬ ‫٭لیلۺواہنر‬ ‫٭لعلۺووگہز‬
‫یک‬‫ش‬
‫اسۺڈراہمۺاگنروکۺاردواک شییئرزۺاہکاجباےہ‪:‬‬ ‫‪)۳‬‬
‫٭ۺوخاہجۺنیعمۺادلنی‬ ‫٭امازیلعۺباج‬ ‫٭٭آاغرشحاکیریمی‬ ‫٭ریمزاادی‬
‫اںیہنۺاردوۺاکۺالہپۺڈراہمۺاگنرۺاہکاجباےہ‪:‬‬ ‫‪)۴‬‬
‫٭٭ۺاامیۺونھکلی‬ ‫٭امازیلعۺباج‬ ‫٭آاغرشحاکیریمی‬ ‫٭ریمزاادی‬
‫’’اِدنرۺاھبس‘‘ اس َ ۺ‬
‫ۺسںیمۺرحتیزۺایکۺایگ‪:‬‬ ‫‪)۵‬‬
‫٭‪۱۸۵۵‬‬ ‫٭٭ۺ‪۱۸۵۴‬‬ ‫٭‪۱۸۵۷‬‬ ‫٭‪۱۸۵۶‬‬
‫اوسینںیۺدصیۺےکۺآجزۺںیمۺۺاسۺڈراہمۺاگنرۺاکۺباؾۺڈراہمۺاگنریۺےکۺآامسؿۺرپۺاھچۺایگۺاھت‪:‬‬ ‫‪)۶‬‬
 ‫٭ۺااظتنرۺنیسح‬ ‫٭امازیلعۺباج‬ ‫٭٭آاغرشحاکیریمی‬ ‫٭ریمزاادی‬
‫آاغرشحاکیریمیۺےکۺۺباومرۺشارگدۺاکۺباؾۺہیۺاھت‪:‬‬ ‫‪)۷‬‬
‫٭رصنتسمۺنیسحۺبارڑ‬ ‫٭ۺرمزاۺریظنۺگیب‬ ‫٭٭میکحۺادمحۺاجشع‬ ‫٭ۺروقنۺانبریس‬
‫آاغرشحاکیریمیۺےکۺسۺےسۺوہشمرۺڈراےمۺاکۺباؾۺہیۺاھت‪:‬‬ ‫‪)۸‬‬
‫٭وہیدیۺیکۺنڑیک‬ ‫٭دیفسۺوخؿ‬ ‫٭٭ۺرمتسۺوۺرہساب ٭دؽۺیکۺایپس‬
‫ۺامازیلعۺباجۺاکشااکہرۺڈراہمۺےہ‪:‬‬ ‫‪)۹‬‬
‫٭٭ۺاباریلک‬ ‫٭ہمسجم‬ ‫٭وچر‬ ‫٭دنمسرۺاکۺدؽ‬
‫رمزاۺادیۺۺاکشااکہرۺڈراہمۺہیۺاھت‪:‬‬ ‫‪)۱۱‬‬
‫٭٭ۺےشیشۺیکۺدویار‬ ‫٭ۺوہیدیۺیکۺنڑیک‬ ‫٭وچر‬ ‫٭ۺرمتسۺوۺرہساب‬

‫۔‬ ‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‬