GT An Toan Dien 6533

PGS. TS.
QUYEÀN HUY AÙNH
GIÁO TRÌNH
AN TOÀN ĐIỆN
NHAØ XUAÁT BAÛN

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP. HOÀ CHÍ MINH
PGS. TS. QUYEÀN HUY AÙNH
GIAÙO TRÌNH
AN TOAØN ÑIEÄN
NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN GIÔÙI THIEÄU
GIÔÙI THIEÄU
Giaùo trình An Toaøn Ñieän ñöôïc bieân soaïn nhaèm trang bò cho sinh vieân
khoái ngaønh Coâng ngheä vaø khoái ngaønh Kyõ thuaät goàm caùc ngaønh Kyõ thuaät ñieän,
Ñieän coâng nghieäp, Ñieän-Ñieän töû, Vieãn thoâng,… nhöõng kieán thöùc cô baûn veà an
toaøn ñieän nhaèm ñaûm baûo an toaøn cho con ngöôøi vaø thieát bò khi söû duïng vaø vaän
haønh thieát bò ñieän, ñieän töû trong caùc loaïi maïng ñieän khaùc nhau. Giaùo trình goàm
10 chöông vaø 3 phuï luïc:
 Chöông 1: Phaân tích caùc daïng tai naïn ñieän, taùc duïng cuûa doøng
ñieän ñoái vôùi cô theå con ngöôøi, caùc yeáu toá aûnh höôûng vaø caùc khaùi
nieäm cô baûn veà an toaøn ñieän.
 Chöông 2: Phaân tích doøng ñieän qua ngöôøi trong maïng ñieän trung
tính caùch ñieän, trung tính noái ñaát, maïng ñieän moät pha vaø ba pha.
 Chöông 3: Trình baøy caùc heä thoáng noái ñaát chuaån, tính naêng vaø
phaïm vi öùng duïng. Ñoàng thôøi, höôùng daãn phöông phaùp tính
toaùn, thieát keá vaø thi coâng heä thoáng ñaát thoaû caùc tieâu chuaån noái
ñaát hieän haønh.
 Chöông 4: Giôùi thieäu caáu taïo, tính naêng vaø caùc thoâng soá cô baûn
cuûa caùc thieát bò ñoùng caét vaø baûo veä haï aùp nhö: maùy caét haï aùp, thieát
bò choáng doøng roø, caàu chì baûo veä ñang ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå
baûo veä ngöôøi vaø thieát bò trong maïng phaân phoái haï aùp.
 Chöông 5: Trình baøy caùc bieän phaùp baûo veä an toaøn cho ngöôøi nhö:
baûo veä choáng tieáp xuùc tröïc tieáp, choáng tieáp xuùc giaùn tieáp, choáng
tieáp caän vôùi vaät mang ñieän, choáng ñoát chaùy hoà quang, choáng taùc
haïi cuûa tröôøng ñieän töø vaø choáng taùc haïi cuûa tónh ñieän.
 Chöông 6: Trình baøy caùc bieän phaùp baûo veä an toaøn cho thieát bò
nhö: baûo veä choáng aûnh höôûng veà nhieät, choáng quaù doøng, choáng
nhieãu ñieän aùp vaø nhieãu ñieän töø, choáng xaâm nhaäp cuûa vaät theå raén
vaø nöôùc.
 Chöông 7: Phaân tích caùc kyõ thuaät vaø thieát bò hieän ñaïi choáng seùt
ñaùnh tröïc tieáp, choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng nguoàn vaø ñöôøng tín
hieäu, giôùi thieäu giaûi phaùp choáng seùt toaøn dieän 6 ñieåm.
 Chöông 8: Giôùi thieäu caùc coâng cuï baûo veä, caùc qui trình an toaøn söûa
chöõa thieát bò ñieän, caùc bieän phaùp toå chöùc vaø quaûn lyù an toaøn ñieän.
 Chöông 9: Trình baøy caùc bieän phaùp sô caáp cöùu ngöôøi bò ñieän giaät.
3
GIÔÙI THIEÄU GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
Phuï luïc 1: Giôùi thieäu caùc tieâu chuaån an toaøn ñieän, caùc toå chöùc ban haønh
tieâu chuaån vaø quaûn lyù an toaøn ñieän trong nöôùc.
Phuï luïc 2: Giôùi thieäu caùc tieâu chuaån an toaøn ñieän, caùc toå chöùc ban haønh
tieâu chuaån vaø quaûn lyù an toaøn ñieän ngoaøi nöôùc.
Phuï luïc 3: Giôùi thieäu baûng thuaät ngöõ Anh-Vieät ñoái chieáu, taïo ñieàu kieän
cho baïn ñoïc coù theå nhanh choùng tieáp caän caùc nguoàn taøi lieäu töø Internet.
Giaùo trình do TS. Quyeàn Huy AÙnh bieân soaïn theo söï phaân coâng cuûa boä
moân Ñieän coâng nghieäp - Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät Thaønh phoá Hoà Chí
Minh, treân cô sôû tham khaûo caùc tieâu chuaån hieän haønh veà an toaøn ñieän trong vaø
ngoaøi nöôùc, caùc taøi lieäu cuûa Boä Naêng löôïng, Boä Coâng nghieäp, Vieän Kyõ thuaät
baûo hoä lao ñoäng, Boä Xaây döïng, caùc taøi lieäu cuûa haõng ABB, Group Schneider,
Coopper Bussmann,… caùc saùch vaø giaùo trình cuûa moät soá taùc giaû trong nöôùc.
Taùc giaû chaân thaønh caûm ôn söï ñoùng goùp yù kieán quí baùu cuûa caùc giaûng
vieân Khoa Ñieän vaø ñaëc bieät laø caùc giaûng vieân thuoäc boä moân Ñieän coâng nghieäp
Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñeå giaùo trình mang
tính hieän ñaïi, hoäi nhaäp, saùt thöïc teá vaø höõu duïng nhaát.
Moïi yù kieán ñoùng goùp xin gôûi veà boä moân Ñieän coâng nghieäp - Tröôøng Ñaïi
hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät Thaønh phoá Hoà Chí Minh theo ñòa chæ:
01 Voõ Vaên Ngaân, Quaän Thuû Ñöùc, Tp Hoà Chí Minh,
Tel: 08-8972455
Email: anhqh@hcmute.edu.vn hay anhspkt@yahoo.com.
4
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 1: CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN
CHÖÔNG 1
CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

1.1. ÑAËT VAÁN ÑEÀ
Hieän nay, ñieän naêng ñaõ ñöôïc söû duïng phoå bieán trong nhieàu lónh vöïc
(coâng nghieäp, saûn xuaát, sinh hoaït daân duïng...) vaø ôû khaép moïi nôi (töø thaønh thò
cho tôùi noâng thoân vaø caùc vuøng xa, vuøng saâu). Soá ngöôøi laøm coâng vieäc lieân quan
vôùi ñieän ngaøy caøng nhieàu, do ñoù vaán ñeà an toaøn ñieän caàn phaûi ñöôïc quan taâm
trong coâng taùc baûo hoä lao ñoäng.
Khaùc vôùi caùc moái nguy hieåm khaùc, tröôùc khi xaûy ra coù theå thaáy caùc trieäu
chöùng hoaëc phaùt hieän tröôùc baèng giaùc quan, chaúng haïn nhö thanh kim loaïi
noùng ñoû, boä phaän maùy quay xoäc xeäch, tieáng gaõy vôõ, muøi khí ñoäc..., moái nguy
hieåm ñieän chæ coù theå bieát ñöôïc khi tieáp xuùc vôùi caùc phaàn töû mang ñieän, nhöng
nhö vaäy laø ñaõ coù theå bò tai naïn hoaëc cheát ngöôøi. Vì theá thieáu hieåu bieát veà an
toaøn ñieän ñeàu coù theå bò tai naïn ñieän, do vaäy phaûi hieåu moät soá khaùi nieäm veà an
toaøn ñieän nhaèm traùnh ñöôïc nhöõng nguy hieåm coù theå xaûy ra cho baûn thaân cuõng
nhö cho nhöõng ngöôøi xung quanh.
1.2. TAI NAÏN ÑIEÄN
Tai naïn ñieän coù theå gaëp ôû ba daïng: ñieän giaät, ñoát chaùy ñieän do hoà quang,
noå vaø hoûa hoaïn.
1. Ñieän giaät
Do chaïm tröïc tieáp hoaëc chaïm giaùn tieáp vaøo phaàn töû mang ñieän:
 Chaïm tröïc tieáp xaûy ra khi ngöôøi tieáp xuùc vôùi caùc vaät coù mang ñieän
trong tình traïng laøm vieäc bình thöôøng, vôùi caùc vaät ñaõ ñöôïc caét ra
khoûi nguoàn ñieän nhöng vaãn coøn tích ñieän (maïch ñieän dung) hay vaät
naøy vaãn coøn chòu ñieän aùp caûm öùng do aûnh höôûng cuûa ñieän töø hay
caûm öùng tónh ñieän do caùc trang thieát bò ñieän ôû gaàn (Hình 1.1.a). Tieâu
chuaån IEC61140 thay ñoåi thuaät ngöõ “baûo veä choáng chaïm ñieän tröïc
tieáp” baèng thuaät ngöõ “baûo veä cô baûn”.
 Chaïm giaùn tieáp xaûy ra khi ngöôøi tieáp xuùc vôùi phaàn beân ngoaøi cuûa
caùc vaät mang ñieän maø luùc bình thöôøng khoâng coù ñieän nhöng trôû neân
coù ñieän do caùch ñieän bò hö hoûng caùch ñieän hay do caùc nguyeân nhaân
khaùc (Hình 1.1.b). Doøng ñieän söï coá laøm ñieän aùp cuûa phaàn beân ngoaøi
cuûa caùc vaät mang ñieän taêng leân ñeán giaù trò nguy hieåm cho ngöôøi.
Tieâu chuaån IEC 61140 thay ñoåi thuaät ngöõ “baûo veä choáng chaïm ñieän
giaùn tieáp” baèng thuaät ngöõ “baûo veä söï coá”.
5
CHÖÔNG 1: CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
Ñieän aùp maø ngöôøi phaûi chòu khi chaïm ñieän goïi laø ñieän aùp tieáp xuùc.
a. Chaïm ñieän tröïc tieáp b. Chaïm ñieän giaùn tieáp
Hình 1.1. Caùc kieåu chaïm ñieän

2. Ñoát chaùy ñieän
Ñoát chaùy ñieän coù theå sinh ra do:
 Ngaén maïch keùo theo phaùt sinh hoà quang ñieän.
 Ngöôøi ñeán gaàn vaät mang ñieän aùp cao tuy chöa chaïm phaûi, nhöng
ñieän aùp cao sinh ra hoà quang ñieän maø doøng ñieän hoà quang chaïy
qua ngöôøi khaù lôùn khieán naïn nhaân coù theå bò chaán thöông hoaëc cheát
do hoà quang ñoát chaùy da thòt. Tai naïn naøy ít xaûy ra vì ñoái vôùi ñieän
aùp cao luoân coù bieån baùo vaø haøng raøo an toaøn baûo veä.
3. Hoûa hoaïn, noå
Do ñieàu kieän vaän haønh, doøng ñieän ñi qua daây daãn vöôït quaù giôùi haïn cho
pheùp gaây neân phaùt noùng, do hoà quang ñieän sinh ra khi tieáp xuùc ñieän gaây neân
hoûa hoaïn.
Do hôïp chaát ôû gaàn caùc thieát bò ñieän coù doøng ñieän quaù lôùn, nhieät ñoä thieát
bò ñieän vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp sinh ra söï noå.
Hoûa hoaïn, noå xaûy ra ôû moâi tröôøng deã chaùy noå (buïi baëm, hôi hoùa chaát, khí
deã chaùy) khi coù söï coá ñieän. Tai naïn naøy gaây thieät haïi caû veà con ngöôøi laãn cô sôû
vaät chaát.
1.3. TAÙC DUÏNG CUÛA DOØNG ÑIEÄN ÑOÁI VÔÙI CÔ THEÅ CON NGÖÔØI
1. Taùc duïng kích thích
Döôùi taùc duïng cuûa doøng ñieän, caùc cô co boùp hoãn loaïn daãn ñeán taét thôû,
tim ngöøng ñaäp. Chæ vôùi moät doøng ñieän khoâng lôùn laém, caùc cô ngöïc ñaõ bò co ruùt
laøm ngöøng hoâ haáp. Neáu khoâng ñöôïc cöùu chöõa kòp thôøi do thieáu oxy, tim seõ
ngöøng ñaäp. Vôùi moät doøng ñieän lôùn hôn caùc thôù cô tim co boùp hoãn loaïn, quaù
trình tuaàn hoaøn bò ngöøng laïi vaø tim nhanh choùng ngöøng ñaäp.
6
Vôùi heä thaàn kinh trung öông, doøng ñieän gaây neân trieäu chöùng xoác ñieän.
Ñoái vôùi xoác ñieän naïn nhaân coù theå phaûn öùng maïnh luùc ñaàu, nhöng sau ñoù caùc
caûm giaùc daàn daàn bò teâ lieät, naïn nhaân chuyeån daàn sang traïng thaùi meâ man roài
cheát. Ñaây laø taùc duïng kích thích.
2. Taùc duïng gaây chaán thöông
Cô theå con ngöôøi coøn bò thöông tích beân ngoaøi do söï ñoát chaùy bôûi hoà
quang ñieän. Noù taïo neân söï huûy dieät lôùp da ngoaøi, ñoâi khi saâu hôn nöõa coù theå
huûy dieät caùc cô baép, lôùp môõ, gaân vaø xöông. Neáu söï ñoát chaùy bôûi hoà quang xaûy
ra trong moät dieän tích khaù roäng treân ngöôøi thì coù theå daãn ñeán töû vong. Ñaây laø
taùc duïng gaây chaán thöông.
Thoâng thöôøng ñoát chaùy do doøng ñieän gaây neân nguy hieåm hôn söï ñoát
chaùy do caùc nguyeân nhaân khaùc, vì söï ñoát chaùy do doøng ñieän gaây neân ñoát noùng
toaøn thaân. Tai naïn caøng traàm troïng hôn neáu giaù trò cuûa doøng ñieän caøng lôùn vaø
thôøi gian duy trì doøng ñieän caøng daøi.
1.4 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN TAI NAÏN ÑIEÄN GIAÄT
Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán tai naïn ñieän giaät bao goàm: tình traïng cô theå
vaø phaûn öùng cuûa naïn nhaân, ñöôøng ñi vaø thôøi gian toàn taïi cuûa doøng ñieän qua
caùc boä phaän cuûa cô theå ngöôøi, bieân ñoä doøng ñieän vaø taàn soá doøng ñieän, bieân ñoä
ñieän aùp tieáp xuùc,…
1. Ñaëc tuyeán doøng ñieän-thôøi gian
Giaù trò doøng ñieän qua ngöôøi laø moät trong caùc yeáu toá quyeát ñònh gaây nguy
hieåm cho ngöôøi. Qua nghieân cöùu vaø phaân tích caùc tai naïn ñieän, thaáy raèng ñoái
vôùi doøng ñieän xoay chieàu, taàn soá 50-60Hz, giaù trò an toaøn cho ngöôøi phaûi nhoû
hôn 10mA. Ñoái vôùi doøng ñieän moät chieàu thì trò soá naøy phaûi nhoû hôn 50mA.
Thôøi gian ñieän giaät coù aûnh höôûng lôùn ñeán tình traïng nguy hieåm cuûa ngöôøi
khi bò ñieän giaät vaø khaùc nhau ñoái vôùi tình traïng söùc khoûe cuûa ngöôøi.
Baûng 1.1 qui ñònh giaù trò doøng ñieän cöïc ñaïi vaø thôøi gian toàn taïi ñeå tim
khoâng ngöøng ñaäp.
Baûng 1.1. Quan heä Imax vaø t ñeå tim khoâng ngöøng ñaäp
Doøng ñieän Imax 10 60 90 110 160 250

(mA)
Thôøi gian ñieän 30 10 3 2 1 0,4

giaät t (s)
Tieâu chuaån IEC60479-1 xaây döïng ñaëc tuyeán thôøi gian-doøng ñieän gaây taùc
haïi leân cô theå ngöôøi ñoái vôùi doøng ñieän xoay chieàu taàn soá töø 15Hz ÷ 100Hz
(Hình 1.2).
7
Thôøi gian toàn taïi
Doøng ñieän qua ngöôøi
Hình 1.2. Vuøng taùc ñoäng cuûa thôøi gian vaø doøng ñieän leân cô theå ngöôøi
Baûng 1.2. Caùc hieäu öùng vaät lyù töông öùng vôùi doøng ñieän vaø thôøi gian
Maõ Giôùi haïn vuøng Caùc hieäu öùng vaät lyù

vuøng
AC-1 Ñeán 0.5mA Khoâng phaûn öùng

Ñöôøng A
AC-2 Töø 0.5mA Khoâng gaây taùc haïi veà sinh lyù
Ñeán ñöôøng B
AC-3 Ñöôøng B ñeán Baép thòt co laïi vaø gaây khoù thôû khi thôøi
ñöôøng C1 gian toàn taïi doøng quaù 2s. Gaây roái loaïn
nhòp tim hay tim ngöøng ñaäp taïm thôøi khi
gia taêng cöôøng ñoä vaø thôøi gian
AC-4 Treân ñöôøng C1 Cuøng vôùi söï gia taêng cöôøng ñoä vaø thôøi
gian, xuaát hieän caùc hieäu öùng nguy hieåm
veà sinh lyù nhö: tim ngöøng ñaäp, ngöøng hoâ
haáp vaø moät vaøi hieän töôïng ñaõ xuaát hieän ôû
vuøng AC-3.
AC-4-1 Giöõa ñöôøng C1 vaø Xaùc suaát ngheït taâm thaát ñeán 5%
C2
8
AC-4-2 Giöõa ñöôøng C2 vaø Xaùc suaát ngheït taâm thaát ñeán 50%
C3
AC-4-3 Ngoaøi ñöôøng Xaùc suaát ngheït taâm thaát >50%

cong C3
2. Ñaëc tuyeán ñieän aùp-thôøi gian

Tieâu chuaån IEC 60479-1 xaây döïng ñöôøng cong an toaøn (Hình 1.3). Ñaây
laø quan heä giöõa ñieän aùp tieáp xuùc UT (V) vaø thôøi gian doøng ñieän ñi qua ngöôøi t
(s). Theo ñöôøng cong an toaøn naøy, vôùi ñieän aùp coù giaù trò U T <50V, thôøi gian cho
pheùp doøng qua ngöôøi laø voâ haïn. ÖÙng vôùi ñieän aùp U T=50V, thôøi gian cho pheùp
doøng qua ngöôøi laø 5s. Trong thöïc teá do giaù trò ñieän trôû ngöôøi thay ñoåi trong
phaïm vi raát roäng, vì vaäy ñeå an toaøn cho ngöôøi trong moïi tröôøng hôïp, ñieän aùp
tieáp xuùc caàn coù giaù trò UT <25V.
Hình 1.3. Ñöôøng cong an toaøn
3. Ñieän trôû cuûa ngöôøi

Khi ngöôøi chaïm vaøo hai cöïc cuûa nguoàn ñieän hay hai ñieåm cuûa moät maïch
ñieän, cô theå ngöôøi trôû thaønh moät boä phaän cuûa maïch ñieän. Ñieän trôû cuûa ngöôøi laø
trò soá ñieän trôû ño ñöôïc giöõa hai ñieän cöïc ñaët treân cô theå ngöôøi.
9
Coù theå chia ñieän trôû ngöôøi thaønh ba phaàn: ñieän trôû lôùp da ôû choã hai ñieän
cöïc ñaët leân vaø ñieän trôû beân trong cô theå. Sô ñoà töông ñöông ñieän trôû ngöôøi
ñöôïc cho ôû Hình 1.4.
Ing
C1 R1
 R1, C1: Ñieän trôû vaø ñieän
dung lôùp da ôû vò trí Ing ñi
vaøo ngöôøi
Ung Rng  Rng: Ñieän trôû noäi taïng cô
theå ngöôøi
 R2, C2: Ñieän trôû vaø ñieän
dung lôùp da ôû vò trí Ing ñi ra
C2 R2
khoûi ngöôøi
Ing
Hình 1.4. Sô ñoà töông ñöông ñieän trôû ngöôøi
Cô theå con ngöôøi coù theå ñöôïc xem nhö moät ñieän trôû coù nhöõng trò soá töø
10.000 ñeán 100.000. Söï phaân boá ñieän trôû cuûa con ngöôøi taïm chia ra goàm:
lôùp söøng treân da (daày khoaûng töø 0,05÷0,2 cm) coù ñieän trôû lôùn nhaát, tieáp theo laø
xöông vaø da coù ñieän trôû töông ñoái lôùn, thòt vaø maùu coù ñieän trôû beù. Neáu maát lôùp
söøng treân da (bò aåm öôùt do moà hoâi, bò thöông raùch da) thì ñieän trôû cuûa ngöôøi chæ
coøn 80÷1.000. Maát heát lôùp da ñieän trôû cuûa ngöôøi chæ coøn 60÷800.
Ñieän trôû cuûa ngöôøi khoâng phaûi coá ñònh maø thay ñoåi phuï thuoäc vaøo nhieàu
yeáu toá nhö: tình traïng cuûa lôùp söøng treân da, dieän tích vaø aùp suaát tieáp xuùc,
cöôøng ñoä vaø loaïi doøng ñieän ñi qua ngöôøi, thôøi gian tieáp xuùc, taàn soá doøng ñieän
vaø traïng thaùi beänh lyù cuûa ngöôøi.
Khi da bò öôùt hay coù moà hoâi, ñieän trôû cuûa ngöôøi giaûm. Dieän tích tieáp xuùc
caøng lôùn thì ñieän trôû cuûa ngöôøi caøng nhoû.
Khi aùp suaát tieáp xuùc lôùn hôn 1kg/cm 2, ñieän trôû cuûa ngöôøi gaàn nhö tæ leä
thuaän vôùi aùp suaát tieáp xuùc.
Thôøi gian taùc duïng caøng laâu, ñieän trôû ngöôøi caøng giaûm vì da bò noùng, ra
moà hoâi vaø do nhöõng bieán ñoåi ñieän phaân trong cô theå.
Hình 1.5. trình baøy giaù trò toång trôû cô theå ngöôøi ZH () theo ñieän aùp tieáp
xuùc cuûa ngöôøi ñang soáng coù doøng ñieän ñi töø tay ñeán tay hay töø tay ñeán chaân
vôùi dieän tích tieáp xuùc roäng töø 50÷100cm 2 vaø trong ñieàu kieän khoâ raùo vôùi tyû leä
phaàn traêm daân soá (5%, 50% vaø 95%).
10
Giaù trò danh ZH ()

ñònh ñieän trôû caùc 6000
phaàn treân cô theå con
ngöôøi tuøy thuoäc traïng
thaùi tieáp xuùc vaø tình 5000
traïng beà maët cuûa cô
theå con ngöôøi (khoâ
hay aåm) trình baøy ôû 4000
Baûng 1.3.
3000
2000 95%
50%
1000
5%
0 200 400 600 700 UT(V)

Hình 1.5. Giaù trò ñieän trôû ngöôøi theo ñieän aùp tieáp xuùc
Baûng 1.3. Giaù trò ñieän trôû ngöôøi theo tình traïng tieáp xuùc
Tình traïng tieáp xuùc Ñieän trôû cô theå ngöôøi

Khoâ AÅm
Chaïm ngoùn tay 40k÷1M 4k÷15k
Tay chaïm daây 10k÷50k 3k÷6k
Tay caàm kìm 5k÷10k 1k÷3k
Loøng baøn tay chaïm daây 3k÷8k 1k÷2k
Tay caàm maùy khoan 1k÷3k 0,5k÷1.5k
Tay öôùt - 200÷500
Chaân öôùt - 100÷300
Phaàn noäi taïng khoâng keå da - 200÷1000
Trong tính toaùn, ñeå ñaûm baûo an toaøn thöôøng laáy giaù trò ñieän trôû tính toaùn
cuûa cô theå ngöôøi laø Rng = 1.000.
11
4. Ñöôøng ñi doøng ñieän qua ngöôø i

Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä nguy hieåm cuûa doøng ñieän qua ngöôøi, thöôøng döïa
vaøo phaân löôïng doøng ñieän chaïy qua tim vaø ñaây laø taùc duïng nguy hieåm nhaát
laøm teâ lieät tuaàn hoaøn daãn ñeán cheát ngöôøi. Theo tieâu chaån IEC 60479-1, phaân
löôïng doøng ñieän qua tim theo caùc con ñöôøng doøng ñieän qua ngöôøi nhö sau
(Hình 1.6):
 Töø tay traùi ñeán moät hay hai chaân : thöøa soá 1,0.
 Töø tay phaûi ñeán moät hay hai chaân : thöøa soá 0,8
 Töø löng ñeán tay traùi/tay phaûi : thöøa soá 0,7/0,3
 Töø ngöïc ñeán tay traùi/tay phaûi : thöøa soá 1,5/1,3
 Töø moâng ñeán tay : thöøa soá 0,7
Töø ñaây, nhaän thaáy raèng tröôøng hôïp nguy hieåm nhaát laø tröôøng hôïp
doøng ñieän ñi töø ngöïc ñeán tay traùi. Tuy nhieân, tröôøng hôïp naøy laïi ít xaûy ra
trong thöïc teá.
Tröôøng hôïp thöôøng xaûy ra laø tröôøng hôïp doøng ñieän ñi töø tay phaûi ñeán moät
trong hai chaân vì phaàn lôùn con ngöôøi thuaän tay phaûi.
5. Taàn soá doøng ñieän

Doøng ñieän moät chieàu ñöôïc coi laø ít nguy hieåm hôn doøng ñieän xoay chieàu
vaø ñaëc bieät laø doøng ñieän xoay chieàu taàn soá coâng nghieäp 50Hz÷60Hz. Ñieàu naøy
coù theå giaûi thích laø do doøng ñieän taàn soá coâng nghieäp taïo neân söï roái loaïn maø con
ngöôøi khoù coù theå töï giaûi phoùng döôùi taùc duïng cuûa doøng ñieän, duø cho noù coù giaù
trò beù.
Doøng ñieän taàn soá caøng cao caøng ít nguy hieåm. Doøng ñieän taàn soá treân
500.000Hz khoâng gaây giaät vì taùc ñoäng quaù nhanh hôn thôøi gian caûm öùng cuûa
caùc cô (hieäu öùng bì) nhöng cuõng coù theå gaây boûng.
Taùc duïng ñoái ngöôøi vôùi caùc giaûi taàn khaùc nhau trình baøy ôû Baûng 1.4. Hình
1.7 trình baøy söï bieán ñoåi ngöôõng cuûa söï nhaän thöùc trong giaûi taàn töø 50Hz ñeán
1000Hz vôùi F laø tæ leä ngöôõng doøng ñieän ñoái vôùi haäu quaû sinh lyù öùng vôùi taàn soá f
so vôùi ngöôõng.
6. Moâi tröôøng xung quanh

Nhieät ñoä vaø ñoä aåm aûnh höôûng ñeán ñieän trôû cuûa ngöôøi vaø caùc vaät caùch
ñieän neân cuõng laøm thay ñoåi doøng ñieän ñi qua ngöôøi. Khi ñoä aåm cuûa moâi tröôøng
xung quanh caøng lôùn, ñoä daãn ñieän cuûa lôùp da seõ taêng leân, töùc laø ñieän trôû ngöôøi
caøng beù. Beân caïnh ñoä aåm thì moà hoâi, caùc chaát hoùa hoïc khaùc seõ laøm taêng ñoä
daãn ñieän cuûa da, cuoái cuøng laøm giaûm ñieän trôû ngöôøi vaø daãn ñeán taêng möùc ñoä
nguy hieåm.
12
Khi nhieät ñoä moâi tröôøng xung quanh taêng leân, tuyeán moà hoâi hoaït ñoäng
nhieàu hôn vaø ñieän trôû ngöôøi seõ giaûm. Möùc ñoä baån cuûa cô theå cuõng laøm giaûm ñieän
trôû cuûa da vaø aûnh höôûng ñeán möùc ñoä nguy hieåm. Ñaïi ña soá caùc tröôøng hôïp ñieän
giaät cheát ngöôøi, yeáu toá ñoä aåm cuõng goùp phaàn quan troïng taïo ra tai naïn.
Hình 1.6. Phaân löôïng doøng ñieän qua tim
Baûng 1.4. Taùc haïi ñoái vôùi ngöôøi vôùi caùc giaûi taàn khaùc nhau
Giaûi taàn soá Teân goïi ÖÙng duïng Taùc haïi

DC-10kHz Taàn soá Maïng ñieän daân Phaùt nhieät, phaù
thaáp duïng vaø coâng huûy teá baøo cô theå
nghieäp
100kHz - Taàn soá Ñoát ñieän, nhieät Phaùt nhieät, gia
100MHz Radio ñieän nhieät ñieän moâi teá
baøo soáng
100MHz - Soùng Loø viba Gia nhieät nöôùc
100GHz Microwave
13
2.1
2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
50 100 200 300 500 100 f(Hz)
Hình 1.7. Tyû leä ngöôõng doøng ñieän ñoái vôùi haäu quaû0sinh lyù
7. Ñieän aùp cho pheùp

Vì vieäc baûo veä an toaøn xuaát phaùt töø moät ñieän aùp deã hình dung hôn giaù trò
doøng ñieän qua ngöôøi neân trong thöïc teá ñoøi hoûi quy ñònh caùc giaù trò ñieän aùp maø
con ngöôøi coù theå chòu ñöïng ñöôïc.
Giaù trò ñieän aùp cho pheùp phuï thuoäc vaøo loaïi heä thoáng phaân phoái ñieän vaø
thôøi gian ngaét söï coá cuûa thieát bò baûo veä. Chính vì vaäy, ñoâi khi thay vì qui ñònh
ñieän aùp cho pheùp, trong moät soá tröôøng hôïp laïi qui ñònh thôøi gian ngaét söï coá lôùn
nhaát cuûa thieát bò baûo veä öùng vôùi caáp ñieän aùp cho tröôùc.
Tieâu chuaån IEC 60038, vôùi ñieän aùp chaïm qui öôùc laø 50V trong ñieàu kieän
bình thöôøng, qui ñònh:
 Ñoái vôùi heä thoáng TT, ñieän aùp tieáp xuùc cho pheùp lôùn nhaát (ñieän aùp
chaïm qui öôùc) trong ñieàu kieän bình thöôøng laø 50V.
 Ñoái vôùi heä thoáng TN, thôøi gian ngaét söï coá lôùn nhaát tmax(s) töông
öùng vôùi ñieän aùp hieäu duïng xoay chieàu so vôùi ñaát U 0(V), trình baøy ôû
Baûng 1.5.
 Ñoái vôùi heä thoáng IT, thôøi gian ngaét lôùn nhaát tmax(s) töông öùng vôùi
ñieän aùp hieäu duïng xoay chieàu pha-trung tính/pha-pha U0/U(V), khi
xaûy ra söï coá laàn thöù hai trình baøy ôû Baûng 1.6.
14
Baûng 1.5. Thôøi gian ngaét lôùn nhaát vôùi heä thoáng TN
U0 (V) tmax(s)
120 0,8
230 0,4
277 0,4
400 0,2
>400 0,1
Baûng 1.6. Thôøi gian ngaét lôùn nhaát vôùi heä thoáng IT
Ñieän aùp danh tmax(s)

ñònh
Khoâng coù daây trung Coù daây trung tính
U0/U(V) tính
120/240 0,8 5
230/400 0,4 0,8

400/690 0,2 0,4
580/1000 0,1 0,2
Tieâu chuaån IEC 60364-7, vôùi ñieän aùp chaïm qui öôùc laø 25V trong ñieàu
kieän aåm öôùt, qui ñònh:
Ñoái vôùi heä thoáng TN vaø IT, thôøi gian ngaét lôùn nhaát qui ñònh trong Baûng
1.5 vaø 1.6 phaûi ñöôïc thay baèng giaù trò trong Baûng 1.7.
Baûng 1.7. Thôøi gian ngaét lôùn nhaát
Heä thoáng TN Heä thoáng IT
Ñieän aùp tmax(s) Ñieän aùp danh tmax(s)

danh ñònh ñònh
Khoâng coù daây Coù daây
U0 (V) U0 /U (V) trung tính trung tính
120 0,35 120/240 0,4 1
230 0,20 230/400 0,2 0,5
277 0,20 277/480 0,2 0,5

400, 480 0,05 400/690 0,06 0,2
580 0,02 580/1000 0,02 0,08
15
1.5. DOØNG ÑIEÄN TAÛN TRONG ÑAÁT

Do hö hoûng caùch ñieän, maïch ñieän chaïm ñaát laøm cho doøng ñieän söï coá taûn
ra trong ñaát daãn ñeán giöõa caùc ñieåm khaùc nhau trong ñaát seõ coù söï cheânh leäch
ñieän aùp (Hình 1.8).
Giaû söû doøng ñieän söï coá taûn vaøo trong ñaát qua moät cöïc noái ñaát baèng kim
loaïi coù daïng baùn caàu choân trong ñaát ñoàng nhaát coù ñieän trôû suaát baèng . Tröôøng
hôïp naøy coù theå xem doøng ñieän coù ñöôøng ñi theo baùn kính töø taâm hình caàu.
Hình 1.8. Doøng ñieän taûn trong ñaát
Maät ñoä doøng ñieän ôû khoaûng caùch x keå töø taâm baùn caàu:
I
j (1.1)
2π.x 2
ÔÛ ñaây: x2 laø dieän tích maët baùn caàu coù baùn kính x, I laø doøng ñieän chaïm
ñaát.
Vuøng quanh cöïc noái ñaát maø doøng ñieän taûn ñi qua goïi laø “tröôøng taûn doøng
ñieän”. Ñoái vôùi doøng ñieän moät chieàu hay doøng ñieän xoay chieàu taàn soá coâng
nghieäp, khi nghieân cöùu coù theå xem laø moät ñieän tröôøng ñeàu.
Maät ñoä doøng ñieän xaùc ñònh theo ñònh luaät Ohm döôùi daïng vi phaân:
E
j (1.2)

ÔÛ ñaây:  laø ñieän trôû suaát cuûa ñaát.
16
Töø ñoù, cöôøng ñoä ñieän tröôøng trong tröôøng doøng ñieän töùc laø ñieän aùp rôi
treân ñôn vò daøi doïc theo tröôøng doøng ñieän ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
E  j. (1.3)
Ñieän aùp rôi treân lôùp ñaát coù chieàu daøy dx doïc theo ñöôøng doøng ñieän:
I.ρ
dU  E.dx  j.ρ.dx  dx (1.4)
2π.x 2
Theá ñieän cuûa A caùch ñieåm chaïm ñaát khoaûng caùch x laø hieäu soá ñieän theá
giöõa ñieåm A vaø ñieåm  maø ôû ñoù ñieän theá coù theå laáy baèng 0.
 
I. dx I.
 A  U A  U    dU    (1.5)
x
2 x x 2
2.x
Taát caû caùc ñieåm treân beà maët cuûa ñieän cöïc seõ coù theá ñieän cöïc ñaïi Umax :
I.
U max  (1.6)
2.x 1
ÔÛ ñaây: x1 laø baùn kính cuûa baùn caàu noái ñaát.
Chia (1.5) cho (1.6):
UA x 1
 1 hoaëc U A  U max .x 1 . (1.7)
U max x x
Ñaët tích soá khoâng ñoåi U max .x1  k seõ ñöôïc phöông trình hyperbol:
k
UA  (1.8)
x
Baèng thí nghieäm ño ñaït thöïc teá, ñoái vôùi caùc cöïc noái ñaát coù daïng thanh,
coïc, taám phaân boá ñieän aùp cuõng coù daïng hyperbol.
Trong tröôøng hôïp daây daãn mang ñieän bò ñöùt xuoáng ñaát, phaân boá ñieän aùp
ñöôïc trình baøy ôû Hình 1.9.
Doøng ñieän taûn töø cöïc noái ñaát ra coù theå xem laø chaïy trong moät daây daãn
(ñaát) maø tieát dieän taêng theo baäc 2 cuûa baùn kính caàu q = 2x2 (Hình 1.10).
Ñieän trôû taûn doøng ñieän seõ lôùn nhaát ôû lôùp ñaát phaàn cöïc noái ñaát vì khi ñoù
doøng ñieän chaïy qua moät tieát dieän nhoû (ôû caùc ñieåm ñoù ñieän aùp rôi lôùn nhaát) caøng
xa cöïc noái ñaát tieát dieän daây daãn caøng taêng nhanh, ñieän trôû cuûa noù giaûm xuoáng
vaø trò soá ñieän aùp rôi cuõng giaûm.
Töø ñöôøng cong ôû Hình 1.9, nhaän thaáy coù khoaûng 68% ñieän aùp treân cöïc
noái ñaát toån hao treân ñoaïn daøi 1m, 24% treân ñoaïn daøi töø 110m vaø 8% treân
ñoaïn daøi töø 1020m keå töø cöïc noái ñaát.
17
Ngoaøi phaïm vi 20m caùch cöïc noái ñaát (hoaëc ñieåm ngaén maïch chaïm ñaát),
tieát dieän daây daãn (ñaát) seõ taêng raát lôùn neân ñieän trôû xem nhö khoâng ñaùng keå
(maät ñoä doøng ñieän xem nhö baèng 0).
Nhö vaäy, ñieän theá cuûa caùc ñieåm naèm caùch ñieåm noái ñaát lôùn hôn 20m coù theå
xem nhö baèng 0.
Thoâng thöôøng boä phaän noái ñaát khoâng phaûi chæ coù moät coïc maø nhieàu coïc noái
vôùi nhau baèng caùc thanh kim loaïi deïp hoaëc troøn. Tröôøng hôïp naøy, söï phaân boá
ñieän aùp coù daïng thoaûi hôn (ñöôøng cong 2 ôû Hình 1.9). Vì vaäy, ñoä cheânh leäch ñieän
aùp cuûa cuøng moät ñieåm so vôùi ñaát seõ lôùn hôn luùc chæ coù moät coïc noái ñaát.
Uñ
100
1. Ñieän cöïc noái ñaát laø moät coïc

2. Ñieän cöïc noái ñaát laø heä thoáng coïc
32
0 1 8 20 x (m)
Hình 1.9. Quan heä giöõa Uñ vaø khoaûng caùch x töø cöïc noái ñaát
q  2x 22 q  2x 22 q  2x 32
x1
x2
x3
Hình 1.10. Moâ hình ñôn giaûn cuûa daây daãn ñaát
18
Caùc thaønh phaàn ñieän trôû cuûa boä phaän noái ñaát bao goàm:
 Ñieän trôû taûn cuûa cöïc noái ñaát (keå caû ñieän trôû tieáp xuùc).
 Ñieän trôû thuaàn cuûa baûn thaân cöïc noái ñaát vaø daây noái ñaát. Caùc ñieän
trôû naøy coù giaù trò nhoû neân coù theå boû qua trong moät soá caùc tröôøng
hôïp.
1.6. ÑIEÄN AÙP BÖÔÙC

Ñieän aùp böôùc laø ñieän aùp maø con ngöôøi phaûi chòu khi chaân tieáp xuùc taïi hai
ñieåm treân maët ñaát hay treân saøn, naèm trong phaïm vi doøng ñieän chaïy trong ñaát
do ñoù coù söï cheânh leäch ñieän theá.
Söï phaân boá ñieän aùp böôùc xaûy ra khi xuaát hieän doøng ñieän ngaén maïch
chaïm ñaát cuûa moät pha trong maïng ñieän (Hình 1.11).
Khi doøng ñieän chaïy qua heä thoáng noái ñaát ñeå ñi vaøo trong ñaát hay daây daãn
coù ñieän aùp bò ñöùt rôi treân maët ñaát, ñaát seõ laø ñieän trôû taûn vôùi doøng ñieän naøy.
Ñieän trôû cuûa ñaát maø doøng ñieän chaïy qua seõ giaûm theo khoaûng caùch caøng
xa ñoái vôùi ñieåm doøng ñieän chaïy vaøo trong ñaát. Ñeán moät khoaûng caùch nhaát ñònh
thì ñieän trôû naøy thöïc teá trôû neân baèng 0. Vuøng maø doøng ñieän thöïc teá bò trieät tieâu
ñöôïc goïi laø vuøng ñieän theá 0.
ÔÛ ngay taïi ñieåm chaïm ñaát, ñieän aùp so vôùi ñaát seõ laø:
U ñ  I ñ .R ñ (1.9)
Caùc ñieåm ôû caùch ñeàu ñieåm chaïm ñaát coù ñieän theá baèng nhau (caùc voøng
troøn ñaúng theá).
Ngöôøi ñöùng hai chaân treân hai ñieåm coù ñieän theá khaùc nhau thì seõ chòu taùc
ñoäng cuûa moät ñieän aùp. Hieäu ñieän theá ñaët vaøo hai chaân ngöôøi ñöùng ôû hai ñieåm coù
cheânh leäch ñieän theá do doøng ñieän ngaén maïch trong ñaát goïi laø ñieän aùp böôùc.
Ñieän aùp böôùc xaùc ñònh baèng bieåu thöùc sau:
xa
I.ρ dx Iρ . a
U b  U x  U x a 
2π x x 2

2πxx  a
(1.10)
ÔÛ ñaây: a laø ñoä lôùn böôùc chaân ngöôøi, khi tính toaùn laáy baèng 0,8m; x laø
khoaûng caùch töø ñieåm chaïm ñaát ñeán chaân ngöôøi.
19
Hình 1.11. Ñieän aùp böôùc
Töø bieåu thöùc (1.11), nhaän thaáy khi caøng xa ñieåm ngaén maïch chaïm ñaát
(hoaëc cöïc noái ñaát) thì maãu soá caøng taêng vaø trò soá U b seõ giaûm xuoáng. Ngoaøi
khoaûng caùch 20m ñieän aùp xem nhö baèng 0.
ÔÛ saùt nôi coù ngaén maïch chaïm ñaát, ñieän aùp böôùc Ub cuõng coù theå baèng 0
neáu hai chaân ngöôøi ñöùng treân cuøng moät voøng ñaúng aùp (ñieåm c vaø d Hình 1.11).
Giôùi haïn cho pheùp cuûa trò soá ñieän aùp böôùc khoâng quy ñònh ôû caùc tieâu
chuaån hieän haønh vì trò soá Ub lôùn thöôøng do caùc doøng ñieän ngaén maïch chaïm ñaát
lôùn gaây ra vaø nhö vaäy noù seõ bò caét ngay töùc thôøi bôûi caùc thieát bò baûo veä.
Caùc trò soá Ub nhoû (khoâng gaây nguy hieåm cho ngöôøi do ñaëc ñieåm caùc taùc
duïng sinh lyù cuûa maïch ñieän töø chaân qua chaân).
Maëc duø doøng ñieän ñi trong maïch chaân -chaân töông ñoái ít nguy hieåm
nhöng vôùi ñieän aùp Ub=100250V chaân coù theå bò co ruùt vaø ngöôøi bò ngaõ xuoáng
ñaát. Luùc naøy ñieän aùp ñaët vaøo ngöôøi taêng leân vaø ñöôøng doøng ñieän ñi qua theo
maïch chính tay-chaân.
20
Neáu thieát bò baûo veä khoâng caét ñöôïc doøng ñieän ngaén maïch thì ñöôïc doøng
ñieän ñi qua theo maïch tay-chaân seõ gaây ra tai naïn ñieän.
Khi xaûy ra chaïm ñaát, phaûi caám ngöôøi ñeán gaàn choã bò chaïm vôùi khoaûng
caùch sau:
- Töø 4  5m ñoái vôùi thieát bò ñieän trong nhaø.
- Töø 8 10m vôùi thieát bò ñieän ngoaøi trôøi.
Ví duï 1.1. Tính ñieän aùp böôùc Ub luùc ngöôøi ñöùng caùch choã chaïm ñaát
x = 22m doøng ñieän chaïm ñaát Iñ = 10000A, ñieän trôû suaát cuûa ñaát  = 104 .cm
vaø khoaûng caùch giöõa hai böôùc chaân ngöôøi a = 0,8m.
I d . .a 10000.10 4.80
Ub    254,2V
2 x ( x  a ) 2 . 2200(2200  80)
1.7. ÑIEÄN AÙP TIEÁP XUÙC
Giaû söû coù hai thieát bò ñieän voû boïc kim loaïi (Hình 1.12) ñöôïc noái vôùi boä
phaän noái ñaát (ñieän trôû noái ñaát R ñ) thì ñoái vôùi baát kyø thieát bò naøo chaïm voû söï
phaân boá ñieän aùp trong ñaát cuõng coù daïng ñöôøng cong 1. Cöïc noái ñaát vaø caùc voû
kim loaïi noái vôùi noù coù ñieän aùp so vôùi ñaát baèng:
Uñ = Iñ. Rñ
Ngöôøi chaïm vaøo voû kim loaïi cuûa baát kyø thieát bò naøo (nguyeân veïn hoaëc
chaïm voû) cuõng seõ chòu moät ñieän aùp baèng Uñ. Maët khaùc, ñieän aùp ôû chaân ngöôøi
Ux phuï thuoäc vaøo khoaûng caùch töø ñoù ñeán cöïc noái ñaát. Nhö vaäy, ngöôøi seõ chòu
taùc duïng cuûa ñieän aùp tieáp xuùc UT. Ñieän aùp tieáp xuùc laø hieäu ñieän theá giöõa Uñ
vaø Ux.
Ñieän aùp tieáp xuùc UT caøng taêng khi caøng caùch xa cöïc noái ñaát. ÔÛ khoaûng
caùch 20m thì UT = Uñ.
Ngöôøi ñöùng ôû ngay treân cöïc noái ñaát (ñieåm 0, Hình 1.12) seõ chòu moät ñieän
aùp tieáp xuùc baèng 0 (UT= Uñ - Uñ = 0).
Ngöôïc laïi, neáu chaïm vaøo thieát bò 2 (TB2), ngöôøi seõ chòu ñieän aùp tieáp xuùc
cöïc ñaïi UT = Uñ.
Töø nhöõng giaû thieát treân ruùt ra nhaän xeùt sau:
 Khi ngöôøi chaïm voû thieát bò kim loaïi coù noái ñaát cuûa moät thieát bò naøo ñoù
(trong maïch noái ñaát coù moät thieát bò bò chaïm voû) , ngöôøi chòu moät ñieän aùp tieáp
xuùc coù trò soá baèng moät phaàn ñieän aùp so vôùi ñaát, nghóa laø:
UT = .Uñ (1.11)
ÔÛ ñaây:  laø heä soá tieáp xuùc.
21
Ñöôøng cong 2 (Hình 1.12) bieåu thò söï bieán thieân cuûa ñieän aùp tieáp xuù c
theo khoaûng caùch tôùi cöïc noái ñaát.
Giôùi haïn cho pheùp cuûa ñieän aùp tieáp xuùc khoâng quy ñònh trong caùc qui
phaïm hieän haønh. Tuy nhieân, ñoái vôùi caùc nhaø saûn xuaát thieát bò ñieän, ñieän aùp tieáp
xuùc khoâng quaù 50V, coøn ñoái vôùi caùc thieát bò phaân phoái, maø ôû ñoù coù caùc bieän
phaùp baûo veä phuï thì giaù trò ñieän aùp tieáp xuùc coù theå cho pheùp ñeán 250V.
 Ñöôøng cong phaân boá ñieän aùp Uñ (Hình 1.13) phuï thuoäc vaøo caáu taïo
cuûa boä phaän noái ñaát (moät coïc noái ñaát hoaëc moät toå hôïp caùc coïc noái
ñaát) coù theå doác (ñöôøng1) hoaëc thoaûi (ñöôøng 2).
Ñieän aùp tieáp xuùc UT seõ coù trò soá nhoû hôn neáu ñöôøng cong phaân boá
ñieän aùp thoai thoaûi.
Ñoä cheânh leäch ñieän aùp giöõa ñieåm 0 vaø ñieåm caùch noù 0,8m (laáy
baèng khoaûng caùch cuûa moät böôùc chaân ngöôøi) seõ khaùc nhau tuøy
thuoäc vaøo ñöôøng cong 1 vaø 2 (UT1>UT2).
Nhö vaäy, khi boä phaän noái ñaát traûi roäng treân moät dieän tích lôùn thì ñieän
aùp tieáp xuùc seõ nhoû.
 Muoán xaùc ñònh ñuùng ñieän aùp tieáp xuùc UT, phaûi xem xeùt ñoaïn maïch
töø choã ngaén maïch tôùi ñaát.
Hình 1.12. Ñieän aùp tieáp xuùc trong vuøng doøng ñieän ngaén maïch chaïm voû
Giaû thieát vieäc tieáp xuùc xaûy ra theo ñöôøng tay-chaân seõ hình thaønh hai
maïch song song (Hình 1.14).
22
Hình 1.13. Ñöôøng cong phaân boá Hình 1.14. Sô ñoà thay
ñieän aùp trong vuøng taûn doøng ñieän theá maïch ñieän chaïïm
ngaén maïch moät pha. voû
Maïch 1 noái thieát bò coù chaïm voû vôùi thieát bò noái ñaát coù trò soá Rñ.
Maïch 2 coù ñieän trôû cô theå ngöôøi R ng vaø noái tieáp vôùi noù laø ñieän trôû cuûa maët
neàn nôi ngöôøi ñöùng Rn.
Khi coù ngaén maïch moät pha chaïm voû, doøng ñieän seõ phaân boá giöõa maïch 1
vaø maïch 2 theo tæ leä nghòch vôùi ñieän trôû cuûa chuùng, coøn ñieän aùp trong hai maïch
thì phaân boá tæ leä thuaän vôùi Rng vaø Rn.
Khi coù ngaén maïch chaïm voû trong vuøng taûn doøng ñieän (ñieåm x 1, Hình
1.2), ñieän aùp ñaët leân cô theå ngöôøi seõ baèng:
Ung1 = Uñ -Ux1 -Un (1.12)
Khi ôû ngoaøi vuøng taûn (ñieåm x2, Hình 1.12), ñieän aùp ñaët leân cô theå ngöôøi
seõ baèng:
Ung2 = Uñ -Un (1.13)
ÔÛ ñaây: Un laø ñieän aùp rôi treân lôùp maët neàn.
Khi ñieän trôû lôùp maët neàn lôùn (neàn baèng nhöïa ñöôøng khoâ, ñieän trôû töø vaøi
traêm k ), Un seõ lôùn. Coøn treân cô theå con ngöôøi (ñieän trôû khoaûng 1k), ñieän aùp
seõ nhoû hôn haøng chuïc hoaëc haøng traêm laàn. Trò soá doøng ñieän trong maïch 2 nhö
theá coù theå khoâng nguy hieåm cho ngöôøi.
Nhö vaäy, tröôøng hôïp nguy hieåm nhaát laø luùc ngöôøi chaïm vaøo voû thieát bò bò
chaïm voû maø ñöùng tröïc tieáp ngay treân neàn ñaát aåm öôùt chaân ñi giaày aåm, ñeá ñoùng
ñinh hoaëc ñi chaân khoâng.
23
1.8. PHAÂN LOAÏI COÂNG TRÌNH VAØ TRANG THIEÁT BÒ ÑIEÄN

1. Phaân loaïi coâng trình
AÛnh höôûng cuûa moâi tröôøng xung quanh nhö buïi, ñoä aåm, nhieät ñoä... taùc
ñoäng raát lôùn ñeán söï nguy hieåm veà ñieän gaây cho ngöôøi, vì vaäy theo quan ñieåm
an toaøn ñieän caùc coâng trình ñöôïc phaân thaønh:
 Coâng trình ít nguy hieåm laø caùc coâng trình coù choã laøm vieäc khoâ raùo
(ñoä aåm töông ñoái 75%), khoâng noùng (nhieät ñoä 250C), khoâng coù
buïi daãn ñieän, khoâng coù phaàn kim loaïi noái ñaát, saøn nhaø laøm baèng vaät
lieäu khoâng daãn ñieän (goã khoâ raùo, traûi nhöïa...).
 Coâng trình nguy hieåm laø nhöõng coâng trình coù moâi tröôøng laøm vieäc
vôùi ñoä aåm töø 75% ñeán 97%, coù nhieät ñoä moâi tröôøng xung quanh
300C, coù buïi daãn ñieän (buïi than, buïi kim loaïi), phaàn kim loaïi noái
ñaát khaù nhieàu (chieám ñeán 60% beà maët vuøng laøm vieäc); saøn nhaø laøm
baèng vaät lieäu daãn ñieän nhö ñaát, beâ toâng.
 Coâng trình ñaëc bieät nguy hieåm laø nhöõng coâng trình coù ít nhaát moät
trong caùc yeáu toá sau: moâi tröôøng laøm vieäc vôùi ñoä aåm >97%, coù
nhieät ñoä moâi tröôøng xung quanh >30 0C, coù buïi daãn ñieän (buïi than,
buïi kim loaïi), phaàn kim loaïi noái ñaát khaù nhieàu (chieám ñeán 60% beà
maët vuøng laøm vieäc), saøn nhaø laøm baèng vaät lieäu daãn ñieän nhö ñaát,
beâ toâng; moâi tröôøng coù hoùa chaát aên moøn.
2. Phaân loaïi trang thieát bò ñieän
Tuøy theo ñieän aùp laøm vieäc maø caùc trang thieát bò ñieän ñöôïc phaân thaønh:
 Trang thieát bò coù ñieän aùp cao U≥1000V.
 Trang thieát bò coù ñieän aùp thaáp U<1000V.
Tuøy theo vieäc boá trí vò trí maø caùc trang thieát bò ñieän ñöôïc phaân thaønh:
 Trang thieát bò ñieän coá ñònh laø caùc trang thieát bò ñöôïc boá trí vò trí coá ñònh.
 Trang thieát bò ñieän di ñoäng laø caùc trang thieát bò khoâng ñöôïc boá trí vò
trí coá ñònh vaø coù theå chuyeån töø vò trí naøy sang vò trí khaùc sau khi ñaõ
caét ra khoûi nguoàn ñieän.
 Trang thieát bò ñieän caàm tay laø trang thieát bò ñieän coù caáu taïo ñaëc bieät
sao cho trong thôøi gian laøm vieäc coù theå mang ñi laïi deã daøng. Ñaây laø
loaïi trang thieát bò coù möùc nguy hieåm cao nhaát vì thôøi gian ngöôøi söû
duïng tieáp xuùc vôùi thieát bò nhieàu, caùch ñieän deã bò hö hoûng do va ñaäp,
do phaûi laøm vieäc trong caùc ñieàu kieän baát lôïi nhaát,…
1.9. NGUYEÂN NHAÂN CHÍNH GAÂY RA TAI NAÏN ÑIEÄN
1. Ñoái vôùi maïng ñieän haï aùp
Nguyeân nhaân xaûy ra tai naïn ñieän ôû maïng ñieän haï aùp laø do ngöôøi chaïm vaøo:
24
 Daây daãn ñang mang ñieän khoâng ñöôïc boïc caùch ñieän.
 Caùc daây daãn boïc caùch ñieän bò hôû do lôùp caùch ñieän ñaõ bò hö hoûng
hay xuoáng caáp.
 Caùc boä phaän baèng kim loaïi bình thöôøng khoâng mang ñieän cuûa thieát
bò ñieän, duïng cuï ñieän (voû ñoäng cô, khoan caàm tay, tuû laïnh, baøn uûi,
maùy giaët...) nhöng vì caùch ñieän beân trong bò hoûng neân voû thieát bò
ñieän trôû neân coù ñieän. Hieän töôïng naøy thöôøng goïi laø “chaïm voû”.
 Khoâng coù naép hoäp che chaén hay caùc boä phaän naøy bò hö hoûng gaây
ra caùc choã hôû coù ñieän cuûa caàu dao, coâng taéc, oå caém.
2. Ñoái vôùi maïng ñieän cao aùp
Neáu ngöôøi ñeán quaù gaàn thieát bò hoaëc ñöôøng daây coù ñieän aùp cao (15kV,
66kV, 110kV...), duø ngöôøi khoâng chaïm phaûi thieát bò hay ñöôøng daây nhöng vaãn
coù theå bò tai naïn do hoà quang ñieän (Hình 1.15).
Vì khi khoaûng caùch giöõa
ngöôøi vaø vaät mang ñieän nhoû
hôn khoaûng caùch an toaøn toái
thieåu, seõ xuaát hieän söï phoùng
ñieän qua khoâng khí ñeán cô theå
con ngöôøi, gaây neân söï ñoát
chaùy cô theå con ngöôøi bôûi hoà
quang ñieän. Hình 1.15. Tai naïn ñieän ôû maïng ñieän U>1000V
3. Ñieän aùp böôùc
Khi daây daãn mang ñieän bò ñöùt vaø rôi xuoáng ñaát, seõ coù moät doøng ñieän ñi töø
daây daãn vaøo ñaát. Taïi moãi ñieåm cuûa ñaát seõ coù moät ñieän theá. Ñieåm caøng ôû gaàn
nôi daây daãn chaïm ñaát coù ñieän theá caøng cao.
Khi ngöôøi ñi trong vuøng coù daây ñieän bò ñöùt rôi xuoáng ñaát, giöõa hai chaân
ngöôøi tieáp xuùc vôùi ñaát seõ xuaát hieän moät ñieän aùp goïi laø ñieän aùp böôùc vaø coù moät
doøng ñieän chaïy qua ngöôøi töø chaân naøy sang chaân kia gaây neân tai naïn ñieän giaät.
Möùc ñoä tai naïn caøng nguy hieåm khi ngöôøi ñöùng caøng gaàn ñieåm chaïm ñaát, böôùc
chaân ngöôøi caøng lôùn vaø ñieän aùp cuûa daây ñieän caøng cao. Neáu ngöôøi bò ngaõ trong
khu vöïc naøy thì möùc ñoä nguy hieåm caøng taêng. Vì vaäy, khi daây daãn ñieän bò ñöùt vaø
rôi xuoáng ñaát caàn phaûi baùo ngay cho Ñieän Löïc khu vöïc gaàn nhaát ñeå caét ñieän
ngay, ñoàng thôøi laäp raøo chaén, cöû ngöôøi canh giöõ ngaên chaën khoâng cho pheùp
ngöôøi vaø ñoäng vaät ñeán gaàn choã daây ñieän bò rôi xuoáng ñaát ít nhaát laø1520m.
Trong tröôøng hôïp ngöôøi ôû trong vuøng bò taùc duïng cuûa ñieän aùp böôùc , phaûi
bình tónh ruùt hai chaân gaàn saùt nhau quan saùt tìm cho ñöôïc choã daây daãn bò ñöùt
rôi xuoáng ñaát, sau ñoù böôùc vôùi böôùc chaân raát ngaén ra xa choã chaïm ñaát cuûa daây
daãn (hoaëc nhaûy coø coø moät chaân ra xa vò trí daây rôi xuoáng ñaát).
25
4. Do khoâng chaáp haønh quy trình kyõ thuaät an toaøn ñieän

 Töï yù treøo leân coät ñieän caâu maéc, söûa chöõa, bò ñieän giaät ngaõ töø treân
coät xuoáng gaây chaán thöông (Hình 1.16.a), vi phaïm caùc qui ñònh veà
an toaøn haønh lang löôùi ñieän (Hình 1.16.b).
 Söûa chöõa ñieän trong nhaø khoâng caét ñieän caàu dao ñieän.
 Söû duïng caùc loaïi thieát bò ñieän, khí cuï ñieän, daây daãn khoâng ñuùng quy
caùch, khoâng baûo ñaûm chaát löôïng, gaây chaïm chaäp, noå, chaùy (Hình
1.6.c).
 Söû duïng ñieän böøa baõi, khoâng ñuùng muïc ñích nhö duøng ñieän chích
caù ôû ao hoà, soâng ruoäng, gaøi ñieän vaøo haøng raøo nhaø, caùc chuoàng
heo, gaø....
a. Töï yù treøo leân b. Vi phaïm haønh c. Söû duïng ñieän

coät ñieän lang an toaøn khoâng ñuùng qui caùch
Hình1.16. Vi phaïm an toaøn ñieän
5. Do ngöôøi söû duïng ñieän khoâng ñöôïc ñaøo taïo, trang bò kieán thöùc veà
an toaøn ñieän moät caùch ñaày ñuû vaø coù heä thoáng
Khi ngöôøi söû duïng ñieän khoâng ñöôïc hay chöa ñöôïc trang bò kieán thöùc an
toaøn ñieän moät caùch ñaày ñuû vaø coù heä thoáng thì khaû naêng bò tai naïn bò ñieän giaät
hay phoùng ñieän hoà quang laø raát cao do khoâng ñöôïc trang bò caùc thieát bò phoøng
hoä, khoâng söû duïng thieát bò ñieän ñuùng quy caùch,… Chính vì vaäy, trong moâi
tröôøng coâng nghieäp, caùc coâng nhaân vaän haønh thieát bò ñieän thöôøng phaûi hoïc vaø
ñöôïc kieåm tra kieán thöùc veà an toaøn ñieän luùc baét ñaàu nhaän vieäc vaø kieåm tra ñònh
kyø trong quaù trình laøm vieäc.
6. Do trình ñoä cuûa caùn boä toå chöùc, quaûn lyù coâng taùc laép ñaët, xaây
döïng vaø söûa chöõa coâng trình ñieän chöa toát.
Trong thöïc teá vieäc laép ñaët, xaây döïng vaø söûa chöõa thieát bò ñieän hay caùc
coâng trình ñieän phaûi tuaân theo caùc qui trình, qui phaïm cuï theå cuûa caùc ngaønh,
caùc caáp chöùc naêng lieân quan nhaèm ñaûm baûo ruûi ro do tai naïn ñieän giaûm thieåu ôû
möùc thaáp nhaát.
26
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 2: PHAÂN TÍCH DOØNG ÑIEÄN QUA NGÖÔØI
CHÖÔNG 2
PHAÂN TÍCH DOØNG ÑIEÄN QUA NGÖÔØI

2.1. MAÏNG ÑIEÄN CAÙCH ÑIEÄN VÔÙI ÑAÁT
1. Maïng ñieän moät pha
a. Ngöôøi chaïm vaøo hai cöïc cuûa maïng ñieän
Tai naïn xaûy ra cho ngöôøi lao ñoäng khi moät tay laøm vieäc chaïm vaøo cöïc
thöù nhaát, tay kia hay vai chaïm vaøo cöïc thöù hai. Khi ñoù, cho duø ngöôøi ñoù ñöùng
treân gheá caùch ñieän, thaûm caùch ñieän… vaãn khoâng coù taùc duïng giaûm doøng ñieän
qua ngöôøi vaø tröôøng hôïp naøy doøng ñieän qua ngöôøi vaãn coù trò soá lôùn nhaát:
U U
I ng   (2.1)
R ng  2R d R ng
ÔÛ ñaây: Ing laø doøng ñieän qua ngöôøi; Rng laø ñieän trôû cuûa ngöôøi; Rd laø ñieän trôû
cuûa daây daãn, coù theå boû qua; R n laø ñieän trôû neàn nhaø; U laø ñieän aùp giöõa hai cöïc
cuûa maïng ñieän.
L1
Rd
U
L2
Ing
Rng
Rn
Hình 2.1. Ngöôøi chaïm vaøo 2 cöïc cuûa maïng moät pha
Ñaây laø tröôøng hôïp nguy hieåm nhaát, tuy nhieân laïi ít xaûy ra trong thöïc teá.
Ví duï 2.1. Tính doøng ñieän qua ngöôøi, khi ngöôøi chaïm vaøo hai cöïc cuûa
maïng ñieän moät pha ñieän aùp 240V? Neâu bieän phaùp giaûm nguy hieåm cho ngöôøi?
Giaûi:
Ñieän trôû tính toaùn cuûa ngöôøi:
Rng=1000
27
CHÖÔNG 2: PHAÂN TÍCH DOØNG ÑIEÄN QUA NGÖÔØI GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
Doøng ñieän qua ngöôøi khi ngöôøi chaïm vaøo hai cöïc cuûa maïng ñieän:
U ng 240
I ng    0,24A  240mA
R ng 1000
Giaù trò doøng ñieän qua ngöôøi raát lôùn, ñieåm hoaït ñoäng ôû vuøng AC-3 (Hình
1.2). Yeâu caàu phaûi caét nhanh vôùi thôøi gian t < 10ms. Yeâu caàu naøy khoâng theå
ñaùp öùng vôùi caùc thieát bò baûo veä nhö maùy caét haï aùp hay caàu chì ôû möùc ngöôõng
doøng 240mA.
Bieän phaùp duy nhaát nhaèm giaûm nguy hieåm cho ngöôøi laø phaûi tuaân thuû
caùc qui ñònh veà an toaøn khi söûa chöõa thieát bò ñieän (caét ñieän), söû duïng gaêng tay
caùch ñieän, coâng cuï söûa chöõa coù boïc caùch ñieän,…
b. Ngöôøi chaïm vaøo moät cöïc cuûa maïng ñieä n

Tröôøng hôïp naøy xaûy ra khi ngöôøi ñöùng döôùi ñaát vaø tay chaïm vaøo phaàn
daãn ñieän do caùch ñieän cuûa daây daãn bò hoûng (Hình 2.2), doøng ñieän qua ngöôøi
tuøy thuoäc vaøo ñieän trôû ngöôøi, ñieän trôû caùch ñieän cuûa daây daãn vaø ñieän aùp
maïng ñieän:
I L1 L1
Rd
U C I R2
I
L2 0
Ing
U
Rn
C R2 R1 C
Rng Ing C R1
Rng
Rn 0 L2
a. Sô ñoà maïng ñieän b. Sô ñoà thay

theá
Hình 2.2. Ngöôøi chaïm vaøo moät cöïc cuûa maïng moät pha
ÔÛ ñaây: U laø ñieän aùp giöõa hai cöïc cuûa maïng ñieän; R1=R2 =Rc laø ñieän trôû
caùch ñieän cuûa daây daãn vôùi ñaát, R ng laø ñieän trôû ngöôøi, Rn laø ñieän trôû neàn.
Töø sô ñoà thay theá, neáu giaû thieát R n coù giaù trò nhoû so vôùi giaù trò cuûa Rng vaø
ñieän dung C coù giaù trò khoâng ñaùng keå thì:
28
U U
I 
R ng // R1   R 2 R ng R1 R
R ng  R 1
2
IR 1 UR 1
I ng  
R ng  R 1 R ng R 1  R 2 R ng  R 1 
UR 1
I ng  (2.2)
R ng R 1  R 2   R 1R 2
U
I ng  (2.3)
2R ng  R c
Töø bieåu thöùc (2.3), nhaän thaáy raèng giaù trò ñieän trôû caùch ñieän Rc caøng lôùn
thì trò soá Ing caøng tieán tôùi möùc an toaøn.
Ví duï 2.2. Xaùc ñònh trò soá caàn thieát cuûa ñieän trôû caùch ñieän ñeå ñaûm baûo
yeâu caàu an toaøn cho ngöôøi khi chaïm vaøo moät cöïc cuûa maïng ñieän moät pha ñieän
aùp 240V, caùch ñieän so vôùi ñaát. Cho bieát giaù trò doøng ñieän an toaøn cho pheùp ñi
qua cô theå ngöôøi laø Ingcp=10mA vaø giaù trò ñieän trôû tính toaùn cuûa ngöôøi
Rng=1000.
Giaûi:
Ñeå ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi, ñieän trôû caùch ñieän cuûa daây daãn phaûi
thoûa ñieàu kieän:
Rc > Rcmin
U 240
R cmin   2R ng   2.1000  22000  22k
I ngcp 0,01
Nhö vaäy, ñoái vôùi maïng ñieän moät pha ñieän aùp 240V, ñieän trôû caùch ñieän
cuûa daây daãn vôùi ñaát phaûi coù giaù trò lôùn hôn 22k.
Khi keå ñeán ñieän trôû neàn R n döôùi chaân ngöôøi, doøng ñieän qua ngöôøi ñöôïc
xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
U
I ng  (2.4)
2(R ng  Rn )  Rc
Töø bieåu thöùc 2.4 nhaän thaáy khi ngöôøi ñöôïc ngaên caùch vôùi ñaát baèng caùc
phöông tieän baûo hoä nhö: uûng caùch ñieän, thaûm caùch ñieän,…. thì giaù trò doøng ñieän
qua ngöôøi Ing seõ giaûm.
29
Tröôøng hôïp khi ngöôøi ñi uûng chaïm phaûi moät daây cuûa maïng ñieän vaø luùc
naøy daây coøn laïi bò chaïm ñaát (R1=0) thì coi nhö ngöôøi chaïm caû hai cöïc cuûa
maïng ñieän. Khi ñoù, doøng ñieän qua ngöôøi tính theo bieåu thöùc:
U
I ng 
R ng  R n
Tröôøng hôïp naøy, neáu ñieän trôû caùch ñieän cuûa uûng caùch ñieän ñuû lôùn thì giaù
trò doøng ñieän qua ngöôøi seõ giaûm ñeán möùc an toaøn cho ngöôøi.
Löu yù: Ñoái vôùi maïng ñieän xoay chieàu moät pha coù giaù trò ñieän dung vôùi ñaát
ñaùng keå, caàn xaùc ñònh doøng ñieän qua ngöôøi do thaønh phaàn ñieän dung theo bieåu
thöùc:
U..C
I ngC  (2.5)
1  4R . .C
2
ng
2 2
ÔÛ ñaây:  laø taàn soá goùc, C laø ñieän dung cuûa daây daãn so vôùi ñaát.
Doøng ñieän toång qua ngöôøi Ing bao goàm thaønh phaàn doøng ñieän do ñieän trôû
caùch ñieän IngR (ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc 2.4) vaø thaønh phaàn doøng ñieän do
ñieän dung cuûa daây daãn IngC (xaùc ñònh theo bieåu thöùc 2.5):
I ng  I 2ngR  I 2ngC (2.6)

2. Maïng ñieän ba pha
Xeùt tröôøng hôïp ngöôøi chaïm vaøo moät cöïc cuûa maïng ba pha (Hình 2.3):
Goïi U laø ñieän aùp daây; R1=R2=R3=RC laø ñieän trôû caùch ñieän cuûa caùc pha so
vôùi ñaát; C1=C2=C3=C laø ñieän dung cuûa caùc pha ñoá i vôùi ñaát. Neáu boû qua ñieän
dung C vaø ñieän trôû neàn Rn thì doøng ñieän qua ngöôøi ñöôïc xaùc ñònh baèng bieåu
thöùc:
U
I ng  (2.7)
RC
3R ng 
3
Tröôøng hôïp R1R2R3 thì (2.7) trôû thaønh:
R 1 R 22  R 2 R 3  R 32
I ng U (2.8)
R ng (R 1R 2  R 2 R 3  R 3 R 1 )  R 1R 2 R 3
Tröôøng hôïp keå ñeán ñieän dung C thì (2.7) trôû thaønh:
U 1
I ng  ( ) (2.9)
R ng R c (R c  6R ng )
3 1
9(1  R C2 2 C 2 )R 2ng
30
Hình 2.3. Ngöôøi chaïm vaøo moät cöïc trong maïng ba pha
Ví duï 2.3. Xaùc ñònh trò soá caàn thieát cuûa ñieän trôû caùch ñieän ñeå ñaûm baûo
yeâu caàu an toaøn cho ngöôøi khi chaïm vaøo moät cöï c cuûa maïng ñieän ba pha ñieän
aùp daây 400V, caùch ñieän so vôùi ñaát. Cho bieát giaù trò doøng ñieän an toaøn cho pheùp
ñi qua cô theå ngöôøi laø Ingcp=10mA vaø giaù trò ñieän trôû tính toaùn cuûa ngöôøi
Rng=1000.
Giaûi:
Ñeå ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi, ñieän trôû caùch ñieän cuûa daây daãn phaûi
thoûa ñieàu kieän:
Rc > Rcmin
3U 3. 400
R cmin   3R ng   3.1000  66280  66,3k
I ngcp 0,01
31
Nhö vaäy, ñoái vôùi maïng ñieän ba pha ñieän aùp daây 400V neáu ñieän trôû caùch
ñieän cuûa daây daãn vôùi ñaát coù giaù trò lôùn hôn 66,3k thì doøng ñieän qua ngöôøi seõ
ñöôïc giôùi haïn ôû möùc ñoä an toaøn. Ñaây laø öu ñieåm cuûa maïng ñieän caùch ñieän vôùi
ñaát so vôùi maïng ñieän coù trung tính noái ñaát vì neáu tröôøng hôïp naøy xaûy ra vôùi
maïng ñieän coù trung tính noái ñaát thì ngöôøi chòu ñieän aùp pha baát chaáp giaù trò ñieän
trôû caùch ñieän so vôùi ñaát cuûa caùc pha coøn laïi.
Tuy nhieân, caàn löu yù raèng trong thöïc teá ñoái vôùi maïng ñieän trung tính caùch
ñieän vôùi ñaát thì nguy hieåm cho ngöôøi do ñieän giaät vaãn toàn taï i vì:
 Khi moät nhoùm thieát bò keát noái vaøo maïng ñieän thì ñieän trôû caùch ñieän
töông ñöông cuûa chuùng ñoái vôùi ñaát seõ giaûm giaù trò cho duø caùch ñieän
cuûa daây daãn vaãn ñaûm baûo.
 Ñoái maïng ñieän coù giaù trò ñieän dung C lôùn (ñöôøng daây caùp coù chieàu
daøi lôùn) thì doøng ñieän qua ngöôøi seõ coù giaù trò lôùn hôn nhieàu so vôùi
tröôøng hôïp chæ quan taâm ñeán giaù trò ñieän trôû caùch ñieän.
 Khoâng theå ñaûm baûo raèng khoâng coù hö hoûng caùch ñieän trong moät
ñoaïn löôùi cuûa maïng cung caáp ñieän.
Ví duï 2.4. Xaùc ñònh doøng ñieän qua ngöôøi, khi ngöôøi chaïm vaøo moät cöïc
cuûa maïng ñieän ba pha ñieän aùp daây 400V, caùch ñieän so vôùi ñaát, taàn soá 50Hz.
Cho bieát giaù trò ñieän trôû caùch ñieän cuûa daây daãn so vôùi ñaát R c=66,3M, giaù trò
ñieän dung C=10F vaø giaù trò ñieän trôû tính toaùn cuûa ngöôøi Rng=1000.
Giaûi:
Giaù trò doøng ñieän qua ngöôøi:
U 1
I ng  ( )
R ng R c (R c  6R ng )
3 1
9(1  R C2 2 C 2 )R 2ng
400 1
I ng  ( )
1000 66,3.10 (66,3.10 6  6.1000)
6
3 1
9[1  (66,3.10 6 ) 2 314 2 (10.10 6 ) 2 ]1000 2
I ng  0.0437A  43,7mA
Nhö vaäy, khi xeùt ñeán ñieän dung C thì doøng ñieän qua ngöôøi coù giaù trò taêng
cao gaáp 4,37 laàn so vôùi giaù trò doøng ñieän qua ngöôøi ôû ví duï 2.3 vaø ñaõ ñaït ñeán
möùc coù theå gaây nguy hieåm cho ngöôøi.
Ñoái vôùi maïng ñieän moät chieàu, ñieän dung C ñöôïc boû qua khi xaùc ñònh giaù
trò doøng ñieän qua ngöôøi.
32
2.2. MAÏNG ÑIEÄN NOÁI ÑAÁT

1. Maïng ñieän moät pha
Maïng ñieän noái ñaát coù hai daây daãn thöôøng laø caùc maïng cung caáp ñieän
cho caùc maùy haøn, maïng caùc ñeøn di ñoäng, caùc maùy bieán aùp ño löôøng moät pha.
a. Ngöôøi chaïm vaøo daây trung tính cuûa maïng ñieän
a. Tröôøng hôïp laøm vieäc bình thöôøng b. Tröôøng hôïp xuaát hieän söï coá
Hình 2.4. Ngöôøi chaïm vaøo moät ñieåm cuûa daây noái ñaát
Goïi I laø doøng ñieän laøm vieäc luùc bình thöôøng, phaân boá ñieän aùp treân daâ y
daãn coù noái ñaát N (daây trung hoøa)ø coù daïng tuyeán tính theo chieàu daøi. Ñieän aùp so
vôùi ñaát coù giaù trò cöïc tieåu taïi ñieåm 1 (U min=U1=0) vaø coù giaù trò cöïc ñaïi taïi ñieåm 3
(Umax=U3=R13.I). Khi ngöôøi chaïm vaøo ñieåm 2 treân daây daãn coù noái ñaát (Hình
2.4.a), ngöôøi seõ chòu ñieän aùp U ng vaø giaù trò naøy ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc
sau:
R 12 L
Ung= U 2  U max  12 U max
R 13 L13
Ñieän aùp U2 ñaït giaù trò cöïc ñaïi khi ngöôøi chaïm vaøo ñieåm 3. Tuy nhieân, giaù
trò ñieän aùp cöïc ñaïi naøy chæ vaøo khoaûng 2,5%U vaø khoâng coù khaû naêng gaây nguy
hieåm cho ngöôøi.
Khi xaûy ra ngaén maïch taïi ñieåm 3 (Hình 2.4.b), doøng ñieän ngaén maïch I SC
coù giaù trò raát lôùn. Ñieàu naøy daãn ñeán U ng coù giaù trò lôùn nhaát vaø coù theå gaây nguy
hieåm cho ngöôøi:
U (2.10)
U ng  U 3  I SC R 13 
2
Tröôøng hôïp naøy, thieát bò baûo veä caàn nhanh choùng caét nhanh ñeå baûo veä
an toaøn cho ngöôøi.
33
Ví duï 2.5. Maïng ñieän moät pha 220V, cung caáp cho moät taûi baèng caùp ñôn
loõi daøi L=100m, boïc caùch ñieän baèng PVC coù ñieän trôû treân moät ñôn vò chieàu daøi
ro=0,1m/m, ñieän khaùng treân moät ñôn vò chieàu daøi x o=0,08m/m. Doøng taûi luùc
bình thöôøng IL=40A. Ñöôøng daây ñöôïc baûo veä baèng maùy caét haï aùp coù doøng taùc
ñoäng cuûa rô le töø Im=400A, thôøi gian taùc ñoäng ngaét tc=30ms. Ñaùnh giaù nguy
hieåm cho ngöôøi khi ngöôøi chaïm vaøo daây trung hoøa ôû ñaàu cöïc taûi luùc laøm vieäc
bình thöôøng vaø luùc söï coá ngaén maïch cuoái ñöôøng daây, bieát raèng giaù trò tính toaùn
cuûa ñieän trôû ngöôøi Rng=1,1k vaø giaù trò cho pheùp cuûa ñieän aùp tieáp xuùc
UTcp=50V?
Giaûi:
1. Luùc laøm vieäc bình thöôøng
Toång trôû cuûa daây trung tính:
Z r02  x 02 .L  0,12  0,08 2 .100  12,8m  0,0128

Ñieän aùp ngöôøi khi ngöôøi chaïm vaøo daây trung hoøa ôû ñaàu cöïc taûi:
U ng  U b  I L .Z  100.0,0128  1,28V
Vì Ung =1,28V<Utxcp=50V, neân tröôøng hôïp naøy ngöôøi khoâng bò nguy hieåm
cho duø maùy caét haï aùp khoâng taùc ñoäng caét nguoàn.
2. Khi söï coá ngaén maïch cuoái ñöôøng daây
Ñieän aùp ngöôøi khi ngöôøi chaïm vaøo daây trung hoøa ôû ñaàu cöïc taûi:
U 220
U ng    110V
2 2
Vì Ung =110V<UTcp=50V, neân tröôøng hôïp naøy ngöôøi bò nguy hieåm.
Doøng ngaén maïch:
U 220
IN    8594A
2.Z 2.0,0128
Vì IN>Im neân maùy caét haï aùp seõ taùc ñoäng caét ngaén maïch trong thôøi gian
tc=30ms.
Doøng ñieän qua ngöôøi:
U ng 110
I ng    100mA
R ng 1,1
ÖÙng vôùi Ing=100mA, tc=30mA, theo ñoà thò vuøng taùc ñoäng thôøi gian vaø doøng
ñieän leân cô theå ngöôøi (Hình 1.2, chöông 1), ñieåm hoaït ñoäng ôû vuøng AC-2. Tröôøng
hôïp naøy khoâng gaây taùc haïi veà sinh lyù nghóa laø khoâng nguy hieåm cho ngöôøi.
34
b. Tröôøng hôïp chaïm vaøo daây daãn khoâng coù noái ñaát cuûa maïng ñieän
Tröôøng hôïp ngöôøi chaïm vaøo daây daãn khoâng noái ñaát L (daây pha). Luùc naøy
toaøn boä ñieän aùp U ñaët leân ngöôøi vaø doøng ñieän qua ngöôøi xaùc ñònh theo bieåu
thöùc:
U
I ng  (2.11)
R ng  R n  R d  R ñ
ÔÛ ñaây: Rng laø ñieän trôû ngöôøi, Rn laø ñieän trôû neàn, Rd laø ñieän trôû daây daãn, Rñ
laø ñieän trôû noái ñaát cuûa heä thoáng.
Thöôøng Rd vaø Rñ coù giaù trò nhoû so vôùi Rng vaø Rñ neân coù theå boû qua.
U
I ng 
R ng  R n
L L
U
Rd
Ing N
Rng Ing
U
Rng Rn
Rn
Rñ
Rñ N
Hình 2.5. Ngöôøi chaïm vaøo moät ñieåm cuûa daây khoâng noái ñaát
Ví duï 2.6. Xaùc ñònh ñieän aùp tieáp xuùc khi ngöôøi ñöùng vaø khoâng ñöùng treân
thaûm caùch ñieän coù Rn =10k vaø chaïm vaøo daây khoâng noái ñaát cuûa maïng ñieän
coù ñieän aùp 240V. Cho bieát ñieän trôû ngöôøi tính toaùn R ng =1k, ñieän trôû daây daãn
coù theå boû qua?
Giaûi:
1. Tröôøng hôïp ngöôøi ñöùng treân thaûm caùch ñieän
Doøng ñieän qua ngöôøi ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
U 240
I ng    21.8mA
R ng  R n 1  10
35
Ñieän aùp tieáp xuùc cuõng chính laø ñieän aùp ngöôøi vaø ñöôïc xaùc ñònh theo
bieåu thöùc:
U T  U ng  I ng .R ng  21,8.1  21,8V
Giaù trò ñieän aùp tieáp xuùc naøy nhoû hôn giaù trò ñieän aùp tieáp xuùc cho pheùp
UTcp=50V neân khoâng gaây nguy hieåm cho ngöôøi.
2. Tröôøng hôïp ngöôøi khoâng ñöùng treân thaûm caùch ñieän
Doøng ñieän qua ngöôøi ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
U 240
I ng    240mA
R ng 1
Ñieän aùp tieáp xuùc cuõng chính laø ñieän aùp ngöôøi vaø ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu
thöùc:
U T  U ng  I ng .R ng  240.1  240 V
Giaù trò ñieän aùp tieáp xuùc naøy baèng giaù trò ñieän aùp pha vaø lôùn hôn giaù trò
ñieän aùp tieáp xuùc cho pheùp UTcp=50V neân raát nguy hieåm cho ngöôøi.
2. Maïng ñieän ba pha

Maïng ñieän coù trung tính tröïc tieáp noái ñaát ñöôïc trình baøy ôû Hình 2.6.
Hình 2.6. Ngöôøi chaïm vaøo moät ñieåm cuûa daây pha
36
a. Maïng ñieän ñieän aùp thaáp U  1000 V

Maïng ñieän ba pha coù ñieåm trung tính caùch ñieän vôùi ñaát nguy hieåm nhaát
laø tröôøng hôïp coù moät daây pha chaïm ñaát hoaëc chaïm vaøo voû maùy vaø ngöôøi ñöùng
ôû ñaát chaïm vaøo moät trong hai daây pha coøn laïi. Ñeå giaûm bôùt nguy hieåm trong
tröôøng hôïp naøy, caàn thöïc hieän noái ñaát ñieåm trung tính cuûa nguoàn cung caáp
(maïng 240/400V) nhaèm baûo ñaûm cho thieát bò ñieän baûo veä (maùy caét, caàu chì )
nhanh choùng caét ñieän khi moät pha chaïm ñaát.
Nhöôïc ñieåm chính cuûa maïng ñieän coù trung tính tröïc tieáp noái ñaát laø tröôøng
hôïp laøm vieäc bình thöôøng ngöôøi chaïm phaûi moät daây pha, doøng ñieän qua ngöôøi
töông ñoái lôùn.
U
I ng  (2.13)
3(R ng  R ñ  R n )
ÔÛ ñaây: Rng laø ñieän trôû ngöôøi; Rñ laø ñieän trôû noáùi ñaát cuûa ñieåm trung tính; Rn
laø ñieän trôû cuûa neàn döôùi chaân ngöôøi; U laø ñieän aùp daây.
Neáu noái ñaát toát (Rñ  0) vaø saøn neàn ñaát öôùt (Rn  0) thì doøng ñieän ñi qua
ngöôøi seõ laø:
U (2.14)
I ng 
3R ng
Ñoái vôùi maïng ñieän trung tính noái ñaát, cho duø ñieän trôû caùch ñieän cuûa caùc
pha ñoái vôùi ñaát laø raát lôùn (R 1= R2 = R3 = Rcñ) thì vaãn khoâng laøm giaûm ñöôïc
doøng ñieän ñi qua ngöôøi vaø ñieän aùp maø ngöôøi phaûi chòu laø ñieän aùp pha raát
nguy hieåm.
Tröôøng hôïp ngöôøi chaïm vaøo daây pha vaø daây trung tính, doøng ñieän qua
ngöôøi:
U (2.15)
I ng 
3R ng
Tröôøng hôïp nguy hieåm nhaát laø ngöôøi chaïm vaøo hai daây pha, doøng ñieän
ñieän qua ngöôøi:
U
I ng  (2.16)
R ng
b. Maïng ñieän coù ñieän aùp cao U >1000V
 Ñoái vôùi löôùi ñieän coù ñieän aùp U  110 kV, veà maët an toaøn, trung tính
ñöôïc tröïc tieáp noái ñaát coù lôïi laø khi chaïm ñaát moät pha, maïch baûo veä
seõ caét ngay söï coá neân giaûm thôøi gian toàn taïi cuûa ñieän aùp giaùng
ngay choã chaïm ñaát.
37
Do ñoù, giaûm ñöôïc xaùc suaát nguy hieåm ñoái vôùi ngöôøi laøm vieäc gaàn
ñoù. Nhöôïc ñieåm cuûa maïng ñieän trung tính tröïc tieáp noái ñaát laø doøng
ngaén maïch chaïm ñaát lôùn.
 Ñoái vôùi maïng ñieän coù ñieän aùp U≤ 35 kV, ñieåm trung tính ít khi noái
ñaát tröïc tieáp, thöôøng caùch ñieän vaø noái ñaát qua cuoän daäp hoà quang.
Khi noái ñaát qua cuoän daäp hoà quang, veà maët an toaøn noù coù taùc duïng giaûm
doøng ñieän qua choã chaïm ñaát neân giaûm ñöôïc ñieän aùp quanh choã chaïm ñaát.
2.3. CAÙC BIEÄN PHAÙP BAÛO VEÄ

Qua caùc phaân tích neâu treân, nhaän thaáy khi tieáp xuùc vôùi maïng ñieän, giaù
trò doøng ñieän qua ngöôøi phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo caùch tieáp xuùc vaø ñaëc tính löôùi
ñieän.
Ñaëc tính löôùi ñieän theå hieän ôû: loaïi maïng ñieän (AC hay DC), tình traïng
trung tính maïng (noái ñaát/caùch ñieän), ñieän aùp maïng (cao aùp/haï aùp), trò soá ñieän
trôû caùch ñieän cuûa caùc pha, ñieän dung cuûa pha.
Caùch tieáp xuùc theå hieän ôû: tieáp xuùc vôùi moät cöïc hay hai cöïc cuûa maïng
ñieän, tieáp xuùc trong traïng thaùi coù hay khoâng coù trang bò duïng cuï baûo hoä an toaøn
(gaêng tay caùch ñieän, uûng caùch ñieän, thaûm caùch ñieän,…).
Nhaèm loaïi tröø doøng ñieän qua ngöôøi caàn tieán haønh caùc giaûi phaùp nhaèm
choáng chaïm ñieän tröïc tieáp nhö:
 Caùch ñieän caùc phaàn mang ñieän baèng caùc vaät lieäu caùch ñieän.
 Che chaén hay bao boïc caùc phaàn mang ñieän.
 Raøo chaén caùc phaàn mang ñieän.
 Ñaët ra khoûi taàm vôùi caùc phaàn mang ñieän.
Nhaèm giaûm thaáp giaù trò doøng ñieän qua ngöôøi hay caét nhanh doøng ñieän
qua ngöôøi caàn tieán haønh caùc giaûi phaùp choáng chaïm ñieän giaùn tieáp nhö:
 Söû duïng phöông phaùp noái ñaát voû thieát bò nhaèm giaûm thaáp ñieän aùp
tieáp xuùc.
 Söû duïng phöông phaùp töï ñoäng ngaét nguoàn.
 Söû duïng caùch ñieän boå sung hay caùch ñieän cöôõng böùc.
 Caùch ly: söû duïng caùc bieán aùp caùch ly ñeå caùch ly nguoàn vôùi taûi.
Trong moät soá tröôøng hôïp cuï theå, coù theå söû duïng heä thoáng ñieän aùp cöïc
thaáp ñeå choáng chaïm ñieän tröïc tieáp vaø chaïm ñieän giaùn tieáp.
38
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 3: HEÄ THOÁNG NOÁI ÑAÁT
CHÖÔNG 3
HEÄ THOÁNG NOÁI ÑAÁT

Vieäc löïa choïn caùc bieän phaùp baûo veä choáng ñieän giaät, choáng chaùy noå hôïp lyù
lieân quan tröïc tieáp ñeán qui caùch noái ñaát cuûa heä thoáng cung caáp ñieän. Döôùi ñaây, giôùi
thieäu caùc heä thoáng noái ñaát chuaån vaø qui ñònh veà daây baûo veä PE vaø daây PEN.
3.2 CAÙC HEÄ THOÁNG NOÁI ÑAÁT CHUAÅN
Söï löïa choïn ñuùng caùc khí cuï ñieän baûo veä veàø thoâng soá doøng ñieän, ñieän aùp
ñònh möùc, cuõng nhö vieäc löïa choïn giaûi phaùp kyõ thuaät an toaøn ñieän phuï thuoäc
moät phaàn vaøo söï boá trí noái ñaát cuûa heä thoáng ñieän.
Heä thoáng ñieän phaân phoái ñöôïc phaân loaïi theo tieâu chuaån IEC 60364-3
döïa vaøo caùch boá trí heä thoáng noái ñaát. Theo tieâu chuaån naøy, moät heä thoáng ñieän
ñöôïc ñònh nghóa baèng hai chöõ caùi, ñoù laø heä thoáng ñieän IT, TT, TN. Beân caïnh
hai chöõ caùi, coøn duøng theâm moät hoaëc hai chöõ caùi nöõa ñeå chæ caùch boá trí daây
trung tính vaø daây baûo veä, chaúng haïn heä thoáng ñieän TN-C, TN-S, TN-CS.
 Chöõ caùi thöù nhaát theå hieän tính chaát cuûa trung tính nguoàn, chæ moái
quan heä nguoàn ñieän vaø heä thoáng noái ñaát: T - Noái ñaát tröïc tieáp (trung
tính nguoàn tröïc tieáp noái ñaát -“Terrestrial”), I - Taát caû caùc phaàn mang
ñieän caùch ly vôùi ñaát hoaëc moät ñieåm ñöôïc noái ñaát thoâng qua moät trôû
khaùng (trung tính nguoàn caùch ly-“Insulated”).
 Chöõ caùi thöù hai theå hieän hình thöùc baûo veä, xaùc ñònh moái quan heä
cuûa caùc phaàn daãn ñieän loä ra ngoaøi cuûa heä thoáng, maïng ñieän laép ñaët
vaø heä thoáng noái ñaát: T- Noái ñaát tröïc tieáp (baûo veä noái ñaát – voû thieát
bò ñieän baèng kim loaïi ñöôïc noái ñeán heä thoáng noái ñaát), N- Noái tröïc
tieáp caùc phaàn daãn ñieän loä ra ngoaøi baèng moät daây daãn baûo veä vôùi
moät ñieåm ñaõ ñöôïc noái ñaát cuûa nguoàn ñieän, thöôøng laø chính ñieåm
trung tính (baûo veä noái daây trung tính-voû thieát bò ñieän baèng kim loaïi
ñöôïc noái ñeán daây trung tính).
Trong heä thoáng, maïng ñieän TN coøn duøng theâm moät hoaëc hai chöõ caùi ñeå
ñònh nghóa caùch boá trí daây trung tính vaø daây baûo veä: C (“Combined” - PE and N
(=PEN) combined in the system) -Daây trung tính N vaø daây baûo veä PE (Protective
Earth Conductor) chung nhau thaønh moät daây laø daây PEN (PE and N Combined),
S (“Separated” - PE and N separated in the system) - Daây trung tính N vaø daây
baûo veä PE ñöôïc taùch bieät vôùi hai chöùc naêng rieâng laø daây N vaø daây PE, CS - Daây
trung tính vaø daây baûo veä chæ keát hôïp trong moät vaøi phaàn cuûa heä thoáng.
39
CHÖÔNG 2: HEÄ THOÁNG NOÁI ÑAÁT GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
1. Heä thoáng TT
Trong heä thoáng TT, taát caû caùc phaàn daãn ñieän loä ra ngoaøi (voû kim loaïi cuûa
thieát bò ñieän) trong heä thoáng ñieän laép ñaët ñöôïc noái vôùi moät heä thoáng noái ñaát. Heä
thoáng naøy khoâng noái keát veà ñieän vôùi ñaát taïi nguoàn caáp ñieän (Hình 3.1).
Thieát Bò
Hình 3.1. Heä thoáng TT
Caùc ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng TT laø:

 Sô ñoà raát ñôn giaûn
 Do söû duïng hai heä thoáng noái ñaát rieâng bieät neân caàn löu yù baûo
veä quaù aùp.
 Tieát dieän daây PE coù theå nhoû hôn tieát dieän daây trung tính vaø
thöôøng ñöôïc xaùc ñònh theo doøng söï coá lôùn nhaát coù theå xaûy ra.
 Trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng, treân daây PE khoâng coù
suït aùp.
 Trong tröôøng hôïp hö hoûng caùch ñieän, xung ñieän aùp xuaát hieän
treân daây PE thaáp vaø caùc nhieãu ñieän töø coù theå boû qua.
Heä thoáng TT thöôøng ñöôïc söû duïng cho maïng ñieän bò haïn cheá veà söï kieåm
tra hay maïng ñieän coù theå môû roäng, caûi taïo maø maïng ñieän coâng coäng hay maïng
ñieän khaùch haøng laø moät ví duï.
2. Heä thoáng IT
Ñoâi khi raát khoù noái ñaát coù hieäu quaû, bôûi vì toång trôû maïch voøng coù theå
khoâng ñuû nhoû theo yeâu caàu. Giôùi haïn doøng ñieän söï coá trong heä thoáng IT ñaït
ñöôïc baèng caùch boû noái ñaát töø nguoàn (trung tính caùch ly –Hình 3.2.a), hay baèng
caùch noái ñieän trôû 12k (Hình 3.2.b) vaøo giöõa ñöôøng daây trung tính vaø heä
thoáng noái ñaát.
Caùc ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng IT laø:
 Voû caùc thieát bò ñieän vaø vaät daãn töï nhieân cuûa toøa nhaø ñöôïc noái vôùi
ñieän cöïc noái ñaát rieâng.
 Tieát dieän daây PE coù theå nhoû hôn tieát dieän daây trung tính vaø thöôøng
ñöôïc xaùc ñònh theo doøng söï coá lôùn nhaát coù theå xaûy ra.
 Trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng, treân daây PE khoâng coù suït aùp.
40
 Giaûm ngöôõng quaù aùp khi xuaát hieän söï coá chaïm töø cuoän cao sang
cuoän haï cuûa maùy bieán aùp nguoàn.
 Khi hö hoûng caùch ñieän, doøng söï coá thöù nhaát thöôøng thaáp vaø khoâng
gaây nguy hieåm.
 Khi söï coá thöù hai xaûy ra treân pha khaùc, noù seõ taïo neân doøng ngaén
maïch vaø gaây nguy hieåm. Vì vaäy, caàn söû duïng thieát bò baûo veä coù theå
vaän haønh khi söï coá hai ñieåm hay laép ñaët thieát bò kieåm soaùt caùch
ñieän. Thieát bò naøy seõ theo doõi vaø chæ thò ñieåm söï coá thöù nhaát nhaèm
giuùp ñònh vò vaø loaïi tröø noù.
Heä thoáng IT thöôøng ñöôïc söû duïng khi yeâu caàu ñoä tin caäy cung caáp ñieän
cao maø maïng caáp ñieän cho caùc thieát bò xöû lyù thoâng tin laø moät ví duï.
a. Trung tính caùch ñieän b. Trung tính noái ñaát qua toång trôû Zs
Hình 3.2. Heä thoáng IT

3. Heä thoáng TN
Trong heä thoáng TN, maïch voøng söï coá bao goàm toaøn boä caùc phaàn daãn
ñieän, do ñoù coù theå traùnh trò soá cao cuûa ñieän trôû noái ñaát. Ñieåm trung tính cuûa
nguoàn ñieän ñöôïc noái ñaát tröïc tieáp, caùc phaàn daãn ñieän loä ra ngoaøi cuûa heä thoáng coù
theå ñöôïc noái vôùi moät daây baûo veä rieâng (Heä thoáng TN-S/ Hình 3.3) hay keát noái daây
baûo veä vôùi daây trung tính (Heä thoáng TN-C/ Hình 3.4 hay TN-CS/ Hình 3.5).
Trong heä thoáng TN-S, daây trung tính vaø daây baûo veä laø rieâng bieät.
Caùc ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng TN-S laø:
 Doøng söï coá vaø ñieän aùp tieáp xuùc lôùn neân caàn trang bò thieát bò baûo veä
töï ñoäng ngaét nguoàn khi coù söï coá hoûng caùch ñieän.
 Daây PE taùch bieät vôùi daây trung tính, khoâng ñöôïc noái ñaát laëp laïi vaø
tieát dieän daây PE thöôøng ñöôïc xaùc ñònh theo doøng söï coá lôùn nhaát coù
theå xaûy ra.
 Trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng, khoâng coù suït aùp vaø doøng
ñieän treân daây PE neân traùnh ñöôïc hieåm hoïa chaùy vaø nhieãu ñieän töø.
41
Trong heä thoáng TN-S, daây trung tính vaø daây baûo veä laø rieâng bieät.
Hình 3.5. Heä thoáng TN-C-S

Ñaây laø heä thoáng baét buoäc ñoái vôùi maïch söû duïng daây/caùp baèng ñoàng coù
tieát dieän nhoû hôn 10mm2 hay daây/caùp baèng nhoâm coù tieát dieän nhoû hôn 16mm 2
hay caùc thieát bò ñieän di ñoäng vaø thöôøng ñöôïc söû duïng cho maïng ñieän ñöôïc
theo doõi kieåm tra thöôøng xuyeân hay maïng ñieän khoâng môû roäng hay caû i taïo.
Trong heä thoáng TN-C, daây trung tính vaø daây baûo veä laø moät vaø goïi chung
laø daây PEN.
Caùc ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng TN-C laø:
 Söû duïng nhieàu ñieåm noái ñaát laëp laïi ñeå ñaûm baûo daây PEN ñöôïc tieáp
ñaát trong moïi tröôøng hôïp.
 Doøng söï coá vaø ñieän aùp tieáp xuùc lôùn neân caàn trang bò thieát bò baûo veä
töï ñoäng ngaét nguoàn khi coù söï coá hoûng caùch ñieän.
42
 Trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng, voû thieát bò, ñaát vaø trung tính
coù cuøng ñieän theá.
 Khi hö hoûng caùch ñieän, doøng söï coá gaây ñoä suït aùp nguoàn, nhieãu
ñieän töø lôùn vaø khaû naêng gaây chaùy cao.
 Tröôøng hôïp taûi khoâng ñoái xöùng, trong daây PEN seõ xuaát hieän doøng
ñieän. Doøng ñieän naøy coù theå gaây nhieãu cho caùc maùy tính hay caùc
heä thoáng thoâng tin.
Heä thoáng TN-C thöôøng ñöôïc söû duïng cho maïng ñieän khoâng caûi taïo hay
môû roäng vaø coù tieát dieän daây/caùp lôùn hôn 10mm 2 ñoái vôùi ñoàng vaø lôùn hôn
16mm2 ñoái vôùi nhoâm.
Heä thoáng TN-C-S laø heä thoáng keát hôïp giöõa heä thoáng TN-C (tröôùc) vaø TN-S
(sau). Tröôøng hôïp naøy, ñieåm phaân daây PE taùch töø daây PEN thöôøng laø ñieåm ñaàu
cuûa löôùi. Löu yù raèng, sô ñoà TN-C khoâng bao giôø ñöôïc söû duïng sau sô ñoà TN-S.
Khoâng söû duïng heä thoáng TN-C vaø TN-C-S cho caùc coâng trình maø khaû
naêng chaùy vaø khaû naêng laây nhieãm nhieãu ñieän töø cao.
Trong thöïc teá vieäc choïn loaïi heä thoáng ñaát thöôøng caên cöù vaøo caùc yeâu caàu sau:
 An toaøn choáng ñieän giaät
 An toaøn choáng hoûa hoaïn do ñieän
 Baûo veä choáng quaù aùp
 Baûo veä choáng nhieãu ñieän töø
 Lieân tuïc cung caáp ñieän
Baûng 3.1. trình baøy phaïm vi öùng duïng cuûa caùc heä thoáng noái ñaát theo loaïi
maïng ñieän, loaïi taûi vaø tính chaát thieát bò.
4. Qui ñònh veà daây baûo veä PE vaø PEN
Daây PE laø daây lieân keát caùc vaät daãn töï nhieân vaø caùc voû kim loaïi khoâng coù
ñieän cuûa caùc thieát bò ñieän ñeå taïo löôùi ñaúng aùp. Caùc daây naøy daãn doøng söï coá do
hö hoûng caùch ñieän (giöõa pha vaø voû thieát bò) tôùi ñieåm trung tính noái ñaát cuûa
nguoàn. Daây PE seõ ñöôïc noái vaøo ñaàu noái ñaát chính cuûa maïng. Ñaàu noái ñaát
chính seõ ñöôïc noái vôùi caùc ñieän cöïc noái ñaát qua daây noái ñaát.
Daây PE caàn ñöôïc boïc vaø thöôøng coù maøu vaøng soïc xanh luïc. Treân daây
PE, khoâng ñöôïc chöùa ñöïng baát kyø hình thöùc hay thieát bò ñoùng caét naøo. Trong
sô ñoà noái ñaát daïng IT vaø TN, daây PE neân ñaët gaàn daây pha (trong cuøng oáng daây
caùp hay khay caùp, cuøng vôùi caùc daây pha) nhaèm ñaûm baûo ñaït ñöôïc giaù trò caûm
khaùng nhoû nhaát trong maïch coù söï coá chaïm ñaát.
Daây PEN coù chöùc naêng cuûa daây trung tính vaø daây baûo veä. Daây PEN
khoâng ñöôïc söû duïng cho caùp di ñoäng vaø tieát dieän cuûa noù cuõng khoâng ñöôïc nhoû
hôn giaù trò caàn thieát cuûa daây trung tính.
43
Baûng 3.2 trình baøy caùch choïn löïa tieát dieän daây PE vaø daây PEN theo
phöông phaùp ñôn giaûn hoùa vaø phöông phaùp ñaúng trò nhieät theo tieâu chuaån IEC
742. Phöông phaùp ñôn giaûn hoùa coù lieân quan ñeán kích côõ daây pha vôùi giaû söû laø
cuøng moät loaïi vaät lieäu. Phöông phaùp ñaúng trò nhieät thöôøng ñöôïc söû duïng trong
thöïc teá ñeå xaùc ñònh tieát dieän daây baûo veä vaø daây noái ñaát. Heä soá K trong phöông
phaùp naøy phuï thuoäc loaïi vaät lieäu cuûa daây PE, daïng cuûa caùc h ñieän, nhieät ñoä ban
ñaàu vaø nhieät ñoä cuoái cuøng. Heä soá K coù theå tra theo Baûng 3.3 hay xaùc ñònh theo
coâng thöùc sau:
Q C (B  20)   i
K I n (1  f )
 20 B  i
ÔÛ ñaây: Qc laø nhieät dung treân moät ñôn vò theå tích cuûa vaät lieäu daây daãn
(J/0C.mm3); B laø giaù trò nghòch ñaûo cuûa ñieän trôû suaát daây daãn ôû 0 oC; 20 laø ñieän
trôû suaát daây daãn ôû 20oC (.mm); i laø nhieät ñoä ban ñaàu cuûa daây daãn ( oC); f laø
nhieät ñoä cuoái cuøng cuûa daây daãn (oC); In laø doøng ñieän ñònh möùc cuûa daây daãn .
Baûng 3.1. Phaïm vi öùng duïng cuûa caùc heä thoáng noái ñaát
Loaïi maïng ñieän Khuyeán Coù theå Khoâng

duøng söû duïng söû duïng
Maïng ñieän raát lôùn vôùi ñieän TT, TN,

trôû noái ñaát phaàn vaät daãn IT hay
khoâng ñöôïc che chaén coù hoãn hôïp
giaù trò R<10
Maïng ñieän raát lôùn vôùi ñieän TN TT IT, TN-C

trôû noái ñaát phaàn vaät daãn
khoâng ñöôïc che chaén coù
giaù trò R>30
Maïng truyeàn hình, truyeàn TN TT IT

thanh
Maïng ñieän vôùi doøng roø lôùn TN IT, TT

(>500mA)
Maïng ngoaøi trôøi vôùi ñöôøng TT TN IT

daây treân khoâng
Maùy phaùt ñieän döï phoøng IT TT TN
Loaïi taûi
Taûi nhaïy caûm vôùi doøng söï IT TT TN

coá lôùn (ñoäng cô,….)
44
Taûi vôùi möùc caùch ñieän thaáp TN TT IT

(loø ñieän, maùy haøn, thieát bò
söôûi, …..)
Thieát bò moät pha söû duïng TT, IT, TN-C

ñieän aùp L-N (thieát bò di ñoäng, TN-S
baùn di ñoäng, xaùch tay)
Taûi vôùi möùc gaây nguy hieåm TN TT IT
cao (baêng chuyeàn, caàu
truïc,..)
Maùy coâng cuï TN-S TN-C, IT TT
Caùc loaïi khaùc
Maïng caáp ñieän töø maùy bieán TT IT khoâng IT coù daây

aùp noái sao-sao coù daây N N
Coâng trình deã chaùy IT TN-S, TT TN-C
Maïng ñieän vôùi traïm bieán aùp TT

khaùch haøng
Maïng ñieän vôùi maùy bieán taàn TT TN, IT
Maïng ñieän vôùi vieäc lieàn TT TN-S TN-C, IT

maïch noái ñaát khoâng ñaûm
baûo (khu vöïc laøm vieäc,
coâng trình cuõ,..)
Thieát bò ñieän töû TN-S TT TN-C

Maïng ñieàu khieån thieát bò, IT TN-S, TT
caûm bieán PLC vaø thieát bò
chaáp haønh
Ví duï 3.1. Xaùc ñònh tieát dieän toái thieåu cuûa daây PE trong maïng ñieän haï aùp
söû duïng caùp ñôn loõi CV cuûa Cadivi, loõi baèng ñoàng, coù voû boïc caùch ñieän PVC.
Bieát doøng ñieän ngaén maïch chaïm ñaát I=25kA, thôøi gian caét ngaén maïch cuûa thieát
bò maùy caét haï aùp tc=30ms.
Giaûi: Theo phöông phaùp ñaúng trò nhieät, tieát dieän toái thieåu cuûa daây PE
ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
I t 25000 0.03
SPE    30,3 mm2
K 143
Choïn daây PE coù tieát dieän tieâu chuaån 35mm 2.
45
Baûng 3.2. Tieát dieän daây PE vaø daây PEN
Tieát dieän daây pha Sph Tieát dieän Tieát dieän Tieát dieän daây noái
(mm2) daây PE daây PEN ñaát
Phöông Cu Al
phaùp
16 16 SPE = Sph (1) SPE = Sph vôùi tieát Khi coù baûo veä cô:
ñôn dieän daây nhoû
giaûn
I t (2)
nhaát 10mm2 (Cu) S PE 
hoùa vaø 16mm2 (Al)
K
25 SPE=16mm2 Khi khoâng coù baûo
veä cô song coù baûo
25, 35 SPE = Sph/2 tôùi veä choáng aên moøn
35 Sph(2) vôùi tieát dieän nhôø voû. Tieát dieän
daây nhoû nhaát nhoû nhaát 16mm2
10mm2 (Cu) vaø cho Cu hay theùp
25mm2 (Al) maï.
>35 >35 SPE = Sph /2 Khoâng coù caû hai

baûo veä treân: tieát
Phöông Baát kyø kích I t
S PE  dieän beù nhaát
phaùp côõ naøo K 25mm2 (Cu) vaø
ñaúng trò (1), (2)
50mm2 cho theùp
nhieät maï
(1): Khi daây PE naèm xa daây pha, caùc giaù trò min caàn ñöôïc tuaân thuû nghieâm
ngaët: 2.5mm2 neáu daây PE coù ñöôïc baûo veä cô, 4mm 2 neáu daây PE khoâng ñöôïc
baûo veä cô.
(2): Xem Baûng 3.3 ñeå xaùc ñònh giaù trò K, I (A) doøng ngaén maïch chaïm ñaát, t(s)
thôøi gian toàn taïi I
Baûng 3.3. Giaù trò K cho daây PE theo tieâu chuaån IEC 724
Giaù trò K (A.s-0,5/mm2) Voû boïc caùch ñieän
PVC XLPE, EPR
Nhieät ñoä cuoái cuøng (oC) 160 250
Daây boïc khoâng ñaët chung vôùi caùp Nhieät ñoä ban ñaàu: Nhieät ñoä ban ñaàu:
hay daây traàn tieáp xuùc vôùi voû caùp 30oC 30oC
Ñoàng 143 176
Nhoâm 95 116
46
Theùp 52 64
Daây daãn trong caùp nhieàu loõi Nhieät ñoä ban ñaàu: Nhieät ñoä ban ñaàu:
30oC 30oC
Ñoàng 115 143
Nhoâm 76 94
3.3. ÑIEÄN TRÔÛ SUAÁT CUÛA ÑAÁT

Ñieän trôû suaát cuûa ñaát laø yeáu toá chuû yeáu, quyeát ñònh ñieän trôû taûn cuûa cöïc
noái ñaát. Ñieän trôû suaát cuûa ñaát laø ñieän trôû cuûa moät khoái laäp phöông ñaát moãi caïnh
daøi 1cm. Ñôn vò ñieän trôû suaát cuûa ñaát laø Ωm (hay Ωcm).
Ñieän trôû suaát cuûa caùc loaïi ñaát khaùc nhau bieán thieân trong phaïm vi raát
roäng vaø phuï thuoäc vaøo: caáu taïo chaát ñaát, ñoä aåm cuûa ñaát, nhieät ñoä, ñoä dính giöõa
caùc haït ñaát, söï hieän dieän cuûa caùc thaønh phaàn kim loaïi, muoái, acid…
Trong tính toaùn sô boä coù theå söû duïng caùc trò soá gaàn ñuùng cuûa ñieän trôû
suaát  cuûa moät soá loaïi ñaát (Baûng 3.4).
Ñieän trôû suaát cuûa ñaát  coù theå xaùc ñònh maùy ño ñieän trôû noái ñaát treân cô
sôû pheùp ño 4 cöïc, trình baøy ôû Hình 3.6. Trong phöông phaùp ño naøy, coïc 1 laø
coïc ñaát (E), coïc 2 laø coïc trung gian (ES), coïc 3 laø coïc doø (S), coïc 4 laø coïc phuï
(H). Khoaûng caùch a giöõa caùc coïc coù theå choïn trong khoaûng töø 2÷20m. Ñieän trôû
suaát cuûa ñaát xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
4aR

2a 2a (3.1)
1 
(a  b )
2 2
(4a  4b )
2 2
ÔÛ ñaây: ρ laø ñieän trôû suaát cuûa ñaát (Ωm), a laø khoaûng caùch giöõa caùc coïc
(m), b laø chieàu saâu coïc choân trong ñaát (m), R laø giaù trò ñieän trôû noái ñaát theå hieän
treân ñoàng hoà ño ().
Tröôøng hôïp a>20b thì coù theå söû duïng coâng thöùc ñôn giaûn sau:
  2aR (3.2)
Trong thöïc teá, ñeå coù giaù trò ñieän trôû suaát cuûa ñaát ρ töông ñoái chính xaùc,
caàn thöïc hieän pheùp ño neâu treân nhieàu laàn (ño theo phöông doïc vaø phöông
ngang) vaø laáy giaù trò trung bình. Vì giaù trò ñieän trôû suaát cuûa ñaát thay ñoåi theo
muøa, do ñoù khi söû duïng coâng thöùc xaùc ñònh ñieän trôû noái ñaát, caàn nhaân giaù trò
ñieän trôû suaát cuûa ñaát ño ñöôïc vôùi heä soá thay ñoåi ñieän trôû suaát Km (coøn goïi laø heä
soá muøa).
ρtt = ρ.Km (3.3)
47
ÔÛ ñaây: ρtt laø giaù trò ñieän trôû suaát tính toaùn cuûa ñaát, ρ laø giaù trò ñieän trôû suaát
cuûa ñaát ño ñöôïc, Km laø heä soá muøa tra ôû Baûng 3.5.
a
Hình 3.6. Ño ñieän trôû suaát cuûa ñaát.
3.4. LOAÏI NOÁI ÑAÁT

Coù hai loaïi noái ñaát: noái ñaát töï nhieân vaø noái ñaát nhaân taïo.
a. Noái ñaát töï nhieân
Noái ñaát töï nhieân laø trang thieát bò noái ñaát söû duïng caùc oáng daãn nöôùc choân
ngaàm trong ñaát hay caùc oáng baèng kim loaïi khaùc ñaët trong ñaát (tröø caùc oáng
nhieân lieäu loûng vaø khí deã chaùy, noå), caùc keát caáu kim loaïi cuûa coâng trình nhaø cöûa
coù noái ñaát, caùc voû boïc kim loaïi cuûa caùp ñaët trong ñaát.
Khi xaây döïng trang bò noái ñaát caàn phaûi taän duïng caùc vaät noái ñaát töï nhieân
coù saün. Tuy nhieân, hieän nay nhaèm taên g möùc ñoä döï tröõ an toaøn vaø do caùc trang
thieát bò noái ñaát töï nhieân khoâng ñöôïc kieåm tra chaët cheõ veà chaát löôïng neân noái
ñaát töï nhieân chæ ñöôïc coi laø noái ñaát boå sung chöù khoâng phaûi laø noái ñaát chính.
Ñieän trôû noái ñaát töï nhieân naøy ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch ño thöïc teá taïi choã hay
döïa theo caùc taøi lieäu ñeå tính toaùn gaàn ñuùng.
b. Noái ñaát nhaân taïo
Noái ñaát nhaân taïo ñöôïc söû duïng ñeå ñaûm baûo giaù trò ñieän trôû noái ñaát naèm
trong giôùi haïn cho pheùp vaø oån ñònh trong thôøi gian daøi.
Noái ñaát nhaân taïo thöôøng ñöôïc thöïc hieän baèng coïc theùp, thanh theùp deïp
hình chöõ nhaät hay hình theùp goùc daøi 23m ñoùng saâu xuoáng ñaát, sao cho ñaàu
treân cuûa chuùng caùch maët ñaát khoaûng 0,50,8m.
Caùc thanh theùp deïp chieàu daøi khoâng nhoû hôn 4m vaø tieát dieän khoâng nhoû
hôn 48mm2 cho caùc trang thieát bò coù ñieän aùp ñeán 1000V vaø khoâng nhoû hôn
100mm2 cho trang thieát bò coù ñieän aùp lôùn hôn 1000V.
Ñaëc ñieåm cuûa trang thieát bò noái ñaát kieåu cuõ vaø kieåu môùi ñöôïc trình baøy ôû
Baûng 3.6.
48
Baûng 3.4. Trò soá ñieän trôû suaát  cuûa ñaát
Giaù trò ñieän trôû Giaù trò ñieän trôû

Loaïi ñaát suaát giôùi haïn suaát khi thieát keá
(.m) (.m)
- Nöôùc bieån 0,15 ÷ 0,25 0,2

- Ñaát ñen 5 ÷ 100 8
- Ñaát seùt aåm 2 ÷ 12 10
- Nöôùc soâng, ao hoà 10 ÷ 500 20
- Ñaát pha seùt 20 ÷ 200 30
- Ñaát vöôøn, ñaát ruoäng 20 ÷ 100 40
- Beâ toâng 40 ÷ 1000 100
- Ñaát khoâ 20 ÷ 1000 100
- Ñaát pha caùt 300 ÷ 500 400
- Than 1000 ÷ 5000 2000
- Ñaát ñaù nhoû 1000 ÷ 50000 3000
- Caùt 1000 ÷ 10000 3000
- Ñaát ñaù lôùn 10000 ÷ 50000 20000
Baûng 3.5. Heä soá thay ñoåi ñieän trôû suaát cuûa ñaát theo muøa K m
Hình thöùc Ñoä saâu ñaët boä Heä soá thay ñoåi Ghi chuù
noái ñaát phaän noái ñaát (m) ñieän trôû suaát
Tia (thanh) 0,5 1,41,8 Trò soá öùng vôùi loaïi ñaát
ñaët naèm 0,81 1,251,45 khoâ (ño vaøo muøa khoâ)
ngang
Coïc ñoùng 0,8 1,21,4 Trò soá lôùn öùng vôùi ñaát
thaúng ñöùng aåm (ño vaøo muøa möa)
3.5. CAÙC KIEÅU NOÁI ÑAÁT

Tuøy theo caùch boá trí caùc ñieän cöïc noái ñaát maø phaân bieät noái ñaát taäp trung
hay noái ñaát maïch voøng (Hình 3.7).
 Noái ñaát taäp trung: thöôøng duøng nhieàu coïc ñoùng xuoáng ñaát vaø noái
vôùi nhau baèng caùc thanh ngang hay caùp ñoàng traàn. Khoaûng caùch
giöõa caùc coïc thöôøng baèng hai laàn chieàu daøi coïc ñeå loaïi tröø hieäu öùng
maøn che (hieäu öùng laøm giaûm khaû naêng taûn doøng chaïm ñaát cuûa moät
coïc vaøo vuøng ñaát laân caän coïc).
49
Trong tröôøng hôïp khoù khaên veà maët baèng thi coâng thì khoaû ng caùch
naøy khoâng neân nhoû hôn chieàu daøi coïc. Noái ñaát taäp trung thöôøng
choïn nôi ñaát aåm, ñieän trôû suaát thaáp, ôû xa coâng trình.
 Noái ñaát maïch voøng: caùc ñieän cöïc noái ñaát ñöôïc ñaët theo chu vi coâng
trình caàn baûo veä (caùch meùp ngoaøi töø 11,5m) khi phaïm vi coâng
trình roäng. Noái ñaát maïch voøng coøn ñaët ngay trong khu vöïc coâng
trình. Noái ñaát maïch voøng neân duøng ôû caùc trang thieát bò coù ñieän aùp
treân 1000V, doøng ñieän chaïm ñaát lôùn.
Veà vaán ñeà thi coâng heä thoáng noái ñaát caàn chuù yù ñeán caùc ñieåm sau:
 Caùc coïc noái ñaát (thanh noái ñaát) baèng saét hay theùp tröôùc khi ñaët
xuoáng ñaát ñeàu phaûi ñaùnh saïch gæ, khoâng sôn. ÔÛ nôi coù khaû naêng aên
moøn kim loaïi, phaûi duøng saét traùng keõm hay coï c theùp boïc ñoàng.
 Ñöôøng daây noái ñaát chính ñaët ôû ngoaøi nhaø phaûi choân saâu 0,50,7m,
ôû trong nhaø ñaët trong raõnh hoaëc ñaët noái theo töôøng, sao cho vieäc
kieåm trang thieát bò ñöôïc thuaän tieän.
 Daây noái ñaát chính ñöôïc noái vaøo baûng ñoàng noái ñaát, caùc trang thieát bò
ñieän ñöôïc noái vôùi baûng ñoàng noái ñaát baèng moät ñöôøng daây nhaùnh.
Caám maéc noái tieáp caùc trang thieát bò ñieän vaøo daây noái ñaát chính.
Baûng 3.6. Ñaëc ñieåm cuûa trang thieát bò noái ñaát kieåu cuõ vaø kieåu môùi
Thieát bò kieåu cuõ Thieát bò kieåu môùi
- OÁng kim loaïi  = 3550mm, - Coïc ñoàng loõi theùp  =1316mm, d = 1,4;
2,4; 3m
d = 35mm, l = 23m.
- Coïc maï loõi theùp  =1316mm, d =1; 1,5;
- Thanh theùp deïp d  4mm,
3m
S  48mm2
- Baêng ñoàng 50mm  0,5mm
- Caùp ñoàng traàn S  25mm2
- Caùp ñoàng traàn S  25mm2
- Löôùi ñoàng traàn
- Baûn ñoàng traàn
- Lieân keát giöõa coïc vaø caùp - Lieân keát giöõa coïc vaø caùp
+ Keïp kim loaïi + OÁc xieát caùp
+ Haøn ñieän + Haøn hoùa nhieät
+ Haøn gioù ñaù.
- Caûi taïo ñaát - Caûi taïo ñaát
50
+ Than + Hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát: khoâng aên

moøn ñieän cöïc, khoâng bò phaân huûy theo thôøi
+ muoái.
gian, oån ñònh ñieän trôû ñaát
- Baûng ñoàng noái ñaát - Baûng ñoàng noái ñaát
- Hoäp beâ toâng kieåm tra noái ñaát - Hoäp kieåm tra noái ñaát baèng nhöïa toång hôïp
a. Noái ñaát taäp trung b. Noái ñaát maïch voøng

Hình 3.7. Caùc kieåu noái ñaát maïch voøng
3.6. ÑIEÄN TRÔÛ NOÁI ÑAÁT

Ñieän trôû noái ñaát phuï thuoäc vaøo ñieän trôû suaát cuûa ñaát, hình daïng kích
thöôùc ñieän cöïc, ñoä aåm cuûa ñaát vaø ñoä choân saâu trong ñaát.
1. Xaùc ñònh ñieän trôû cuûa heä thoáng noái ñaát
a. Heä thoáng noái ñaát ñôn giaûn
Coâng thöùc xaùc ñònh ñieän trôû cuûa heä thoáng noái ñaát ñôn giaûn trình baøy ôû
Baûng 3.7.
Tröôøng hôïp ôû nhöõng vuøng coù ñieän trôû suaát cuûa ñaát cao vaø dieän tích laép
ñaët heä thoáng noái ñaát bò haïn cheá thì coù theå söû duïng heä thoáng noái ñaát choân saâu
vôùi chieàu daøi coïc noái ñaát coù theå ñaït ñeán 20m hay hôn nöõa.
Ñieän trôû cuûa coïc noái ñaát choân saâu ñaët thaúng ñöùng, vôùi giaû thieát ñaát coù caáu
taïo goàm hai lôùp ñaát coù ñieän trôû suaát khaùc nhau, ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
1 4L
Rc  . ln( )
h 1 d (3.4)
2[  (L  h ) ]
1 2
ÔÛ ñaây: 1, 2 laàn löôït laø ñieän trôû suaát cuûa lôùp ñaát treân vaø lôùp ñaát döôùi
(m); h laø chieàu daày cuûa lôùp ñaát treân (); L laø chieàu daøi coïc noái ñaát (m); d laø
ñöôøng kính coïc noái ñaát (m).
b. Heä thoáng noái ñaát hoãn hôïp
 Heä thoáng noái ñaát goàm n coïc choân thaúng ñöùng R c:
rc
Rc  
n.c (3.5)
51
ÔÛ ñaây: rc laø ñieän trôû noái ñaát cuûa moät coïc noái ñaát; n laø soá coïc noái ñaát; c laø
heä soá söû duïng coïc choân thaúng ñöùng (Baûng 3.8).
 Heä thoáng noái ñaát goàm thanh (daây) ñaët naèm ngang noái caùc coïc choân
thaúng ñöùng Rth:
rt (3.6)
R th  
 th
ÔÛ ñaây: rt laø ñieän trôû cuûa thanh (daây) noái ñaát ñaët naèm ngang; th laø heä soá
söû duïng thanh (daây) noái ñaát ñaët naèm ngang noái caùc coïc choân thaúng ñöùng
(Baûng 3.8).
Löu yù: Neáu boá trí caùc thanh (daây) theo caùc hình daïng coù saün trình baøy
trong Baûng 3.7 thì trong coâng thöùc xaùc ñònh ñieän trôû noái ñaát cuûa caùc thanh
(daây) ñaõ keå ñeán söï töông taùc giöõa caùc thanh (daây). Vì vaäy, trong coâng thöùc
(3.6), th  1.
 Heä thoáng noái ñaát goàm caùc coïc vaø thanh (daây) keát hôïp R HT:
R c . R th
R HT   (3.7)
R c  R th .
ÔÛ ñaây: Rc , Rth laàn löôït laø ñieän trôû noái ñaát cuûa heä thoáng coïc vaø heä thoáng
thanh (daây) noái ñaát.
Ñeå xaùc ñònh chính xaùc ñieän trôû noái ñaát RHT , sau khi thi coâng xong caàn
tieán haønh ño löôøng RHT cho caû heä thoáng.
2. Phöông phaùp vaø duïng cuï ño ñieän trôû noái ñaát
Ñieän trôû noái ñaát caàn ño laø toång ñieän trôû keát caáu noái ñaát naèm trong ñaát vaø
ñieän trôû daây daãn noái ñaát. Ñieän trôû noái ñaát ñöôïc xaùc ñònh baèng tæ soá ñieän aùp ñaët
vaøo keát caáu noái ñaát so vôùi ñaát vaø doøng ñieän ñi qua keát caáu noái ñaát vaøo ñaát.
Ñieän trôû noái ñaát coù theå bieán ñoåi theo thôøi gian vaø thôøi tieát, do ñoù neân ño
vaøo muøa khoâ, khi ñoù ñieän trôû suaát cuûa ñaát laø lôùn nhaát.
Ñieän trôû noái ñaát ñöôïc ño baèng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau nhö:
a. Phöông phaùp duøng Ampere keá vaø Volt keá
Phöông phaùp duøng Ampe keá vaø Volt keá ñeå ño ñieän trôû noái ñaát ñöôïc trình
baøy ôû Hình 3.8 vaø Hình 3.9.
Keát caáu noái ñaát caàn ño coù ñieän trôû noái ñaát laø R E, coïc noái ñaát phuï laø coïc
H, coïc doø laø coïc S. Khoaûng caùch giöõa caùc coïc S vaø H, giöõa coïc S vaø keát caáu
noái ñaát laø 20m. Söû duïng bieán aùp caùch ly, phía thöù caáp cung caáp moät nguoàn
ñieän aùp xoay chieàu coù trò soá ñieàu chænh ñöôïc vaøo giöõa keát caáu noái ñaát (ñieåm
E) vaø coïc S. Sau khi ñoùng ñieän, ño doøng ñieän I baèng Ampere keá G vaø ño ñieän
aùp Umeas baèng Volt keá V.
52
Ñieän trôû noái ñaát cuûa keát caáu noái ñaát caàn ño R E ñöôïc xaùc ñònh ñöôïc baèng
bieåu thöùc:
U meas
RE   (3.8)
I
Phöông phaùp naøy duøng ñeå ño ñieän trôû noái ñaát coù giaù trò nhoû.
Hình 3.8. Phöông phaùp Volt keá –Ampe keá
Hình 3.9. Söû duïng maùy ño vôùi coïc phuï vaø coïc doø
b. Phöông phaùp maùy ño vôùi coïc phuï vaø coïc doø
Ñeå thuaän tieän khi ño ñieän trôû noái ñaát, thöôøng söû duïng maùy ño ñieän trôû noái
ñaát vôùi coïc noái ñaát phuï H vaø coïc doø S (Hình 3.9). Khoaûng caùch giöõa caùc ñieåm
doø (Rc), ñieåm phuï (Rb) vaø ñieåm caàn ño ñieän trôû noái ñaát (R x) phaûi tuaân theo
khoaûng caùch quy ñònh (Hình 3.10), nhöng thöôøng khoâng nhoû hôn 20m.
Baûng 3.7. Coâng thöùc tính ñieän trôû noái ñaát cuûa caùc kieåu noái ñaát
Loaïi Maët caét ngang Maët chieáu baèng Coâng thöùc Ghi
ñieän chuù
cöïc
Coïc ρ 8L
R [ln( )  1] 
choân 2πL d
(1)
thaúng ρ
ln(
4L
)
ñöùng 2πL 1.36 * d
53
Coïc
choân ρ 4L 2h  L
R [ln( )] *
saâu 2πL 1.36 * d 4h  L
döôùi (1)
ñaát moät
khoaûng
h
Thanh
naèm ρ 4L
ngang
R [ln( )  1] (1)
πL d
ñaët treân
maët ñaát
Thanh
naèm
ngang
choân
saâu ρ
)  1] (2)
4L
R [ln(
döôùi L h.d
ñaát moät
khoaûng
h
Hai coïc
naèm
ngang
choân
ρ L2
R ln (2)
saâu döôùi 2L 1.27 * hd
ñaát moät
khoaûng
h
Ba coïc
naèm
ngang
choân
ρ L2
R ln (2)
ñaát moät
khoaûng
h
54
Boán coïc
naèm
ngang
choân ρ L2
R ln (2)
ñaát moät
khoaûng
h
Saùu coïc
naèm
ngang
ρ L2 * 103
choân R ln
saâu döôùi
2L 9.42 * hd (2)
ñaát moät
khoaûng
h
Taùm
coïc naèm
ngang
choân ρ L2 * 10 4
R ln (2)
ñaát moät
khoaûng
h
Baûn kim
loaïi troøn
ñöôøng Tröôøng hôïp baûn
kính D kim loaïi hình ρ D
choân vuoâng coù caïnh laø R (0.5  ) (3)
2D 4h
saâu döôùi a thì D =1.13a
ñaát moät
khoaûng
h
Ghi chuù: (1) d<<L , (2) d<<4h<<L/h, (3) d<<a<<L/h
Trong caùc coâng thöùc ôû Baûng 3.7, ñôn vò cuûa R laø Ω, cuûa ρ laø Ωm; cuûa L,
h, d, D, a laø m.
55
Baûng 3.8. Heä soá söû duïng c cuûa coïc choân thaúng ñöùng vaø th cuûa
thanh/daây noái caùc coïc
Soá coïc choân thaúng ñöùng Tæ soá a/l

(a: khoaûng caùch giöõa caùc coïc, l: chieàu daøi
coïc)
1 2 3
c th c th c th
I. Caùc coïc ñaët thaønh daõy:
3 0.78 0.80 0.86 0.92 0.91 0.95
4 0.74 0.77 0.83 0.87 0.88 0.92
5 0.70 0.74 0.81 0.86 0.87 0.90
6 0.63 0.72 0.77 0.83 0.83 0.88

10 0.59 0.62 0.75 0.75 0.81 0.82
15 0.54 0.50 0.70 0.64 0.78 0.74
20 0.49 0.42 0.68 0.56 0.77 0.68
30 0.43 0.31 0.65 0.46 0.75 0.58
II. Caùc coïc ñaët theo chu vi

maïch voøng:
4 0.69 0.45 0.78 0.55 0.85 0.70
6 0.62 0.40 0.73 0.48 0.80 0.64
8 0.58 0.36 0.71 0.43 0.78 0.60
10 0.55 0.34 0.69 0.40 0.76 0.56
20 0.47 0.27 0.64 0.32 0.71 0.47
30 0.43 0.24 0.60 0.30 0.68 0.41
50 0.40 0.21 0.56 0.28 0.66 0.37
70 0.38 0.20 0.54 0.26 0.64 0.35
100 0.35 0.19 0.52 0.24 0.62 0.33
56
d laø ñöôøng cheùo lôùn

nhaát cuûa beà maët ñaát
choân heä thoáng noái ñaát
Hình 3.10. Caùch boá trí khoaûng caùch giöõa ñieåm doø vaø ñieåm phuï
c. Phöông phaùp duøng maùy ño khoâng söû duïng coïc phuï vaø coïc doø
Phöông phaùp ñöôïc söû duïng ñeå ño ñieän trôû noái ñaát rieâng cuûa moät coïc noái
ñaát trong heä thoáng noái ñaát nhieàu coïc. Xeùt heä thoáng noái ñaát coù (n+1) coïc noái
song song (Hình 3.11).
Ñieän trôû noái ñaát töông ñöông cuûa n coïc noái song song:
1 1 1 1
R 1,n  (   ....  ) (3.9)
R1 R 2 Rn
Giaù trò R1,n trong thöïc teá raát nhoû so vôùi ñieän trôû noái ñaát R cuûa coïc noái ñaát
muoán ño vaø coù theå boû qua. Vì vaäy, neáu söû duïng hai keïp: moät keïp ñöa tín hieäu
aùp U vaøo coïc noái ñaát muoán ño vaø moät keïp ño tín hieäu I ñi trong coïc noái ñaát
muoán ño thì giaù trò ñieän trôû noái ñaát R coù theå xaùc ñònh baèng bieåu thöùc:
U
R
I
Hình 3.11. Ño ñieän

trôû noái ñaát cuûa moät
coïc trong heä thoáng
noái ñaát
57
3. Ví duï tính toaùn

a. Ví duï 3.1. Xaùc ñònh ñieän trôû noái ñaát cuûa moät heä thoáng noái ñaát goàm 5
coïc theùp boïc ñoàng, ñöôøng kính 16mm, chieàu daøi moãi coïc L=3m, coïc boá trí
thaønh daõy (Hình 3.12), choân saâu so vôùi maët ñaát h=0.5m, khoaûng caùch giöõa hai
coïc laø 6m. Caùp lieân keát giöõa caùc coïc laø caùp ñoàng traàn tieát dieän 50mm 2. Ñieän trôû
suaát cuûa ñaát ño vaøo muøa khoâ laø 200Ωm.
Hình 3.12. Heä thoáng noái ñaát 5 coïc

Giaûi: Vì ñieän trôû suaát cuûa ñaát ño vaøo muøa khoâ neân khoâng caàn nhaân ρ vôùi
heä soá muøa. Ñieän trôû noái ñaát cuûa moät coïc:
ρ 4L 2h  L
r  [ln( )] *  53,6
c 2πL 1.36 * d 4h  L
Vôùi soá coïc n=5, tyû soá a/l=6/3=2, töø Baûng 3.8, tra ñöôïc c  0,81 . Ñieän
trôû cuûa heä thoáng 5 coïc:
rc 53,6
Rc    13,2 
n.c 5.0,81
Ñöôøng kính caùp ñoàng traàn tieát dieän 50mm 2, d= 8mm
Ñieän trôû noái ñaát cuûa daây caùp ñoàng noái caùc coïc vôùi toång chieàu daøi
Lt =4x6=24m, choân saâu so vôùi maët ñaát h=0,5m:
ρ 4L
rt  [ln( t )  1]  16,8
L t hd
Tra Baûng 3.8 tìm ñöôïc heä soá söû duïng thanh (daây) th  0.86 , ñieän trôû
noái ñaát cuûa daây caùp ñoàng noái caùc coïc khi xeùt ñeán heä soá söû duïng thanh (daây):
rt 16,8
R th    19,5 
th 0,86
58
Ñieän trôû noái ñaát cuûa toaøn heä thoáng:

R c . R th 13,2.19,5
R HT    7,9
R c  R th . 13,2  19,5
b. Ví duï 3.2. Thieát keá heä thoáng noái ñaát coù ñieän trôû noái ñaát R ñ<10Ω, cho
bieát ñieän trôû suaát cuûa ñaát ño ñöôïc ôû muøa möa laø 200Ωm.
Giaûi: Söû duïng coïc theùp boïc ñoàng, ñöôøng kính d=16mm, chieàu daøi L=3m.
Soá coïc laø n=5 coïc, boá trí thaønh 4 tia, caùch ñeàu nhau L t = 6m (moät coïc ôû giöõa vaø
4 coïc ôû ñaàu 4 nhaùnh), choân ôû ñoä saâu h=0.8m.
Do ñieän trôû suaát cuûa ñaát ño ñöôïc ôû muøa möa neân ñeå xaùc ñònh ñieän trôû
suaát tính toaùn caàn nhaân vôùi heä soá muøa:
ρtt=Km. ρ = 1,3.200 = 260Ωm
Ñieän trôû noái ñaát cuûa moät coïc:
ρ 4L 2h  L
r  tt [ln( )] *  69,7Ω
c 2L 1.36 * d 4h  L
rc 69,7
Rc    17,2 Ω
n.η c 5.0,81
Söû duïng caùp ñoàng traàn lieân keát caùc coïc. Theo tieâu chuaån caùp lieân keát
phaûi coù tieát dieän S≥35mm2. ÔÛ ñaây, choïn caùp ñoàng traàn tieát dieän 50mm 2, ñöôøng
kính caùp d= 8mm.
Lt =4x6=24m, choân saâu so vôùi maët ñaát h=0,8m:
ρ L2
R  tt ln t  22,3
th 2L 0.217 * hd
t
R c . R th 17,2.22,3
R HT    9,7
R c  R th . 17,2  22,3
c. Ví duï 3.3. Thieát keá heä thoáng noái ñaát an toaøn cho phaân xöôûng coù chieàu
daøi 20m, chieàu roäng 10m. Bieát raèng ñieän trôû suaá t cuûa ñaát =150Ωm.
59
Hình 3.13. Heä thoáng noái ñaát phaân xöôûng

Giaûi: Söû duïng coïc theùp boïc ñoàng chieàu daøi 3m, ñöôøng kính 16mm, ñaët
doïc theo chu vi cuûa phaân xöôûng, caùch meùp phaân phaân xöôûng 2m. Caùc coïc boá
trí caùch nhau 6m theo chieàu doïc vaø 7m theo chieàu roäng (Hình 3.12). Soá coïc söû
duïng laø 12 coïc. Caùc coïc ñöôïc lieân keát vôùi nhau baèng caùp ñoàng traàn tieát dieän
50mm2. Caùp vaø coïc ñaët ôû ñoä choân saâu h=0.8m so vôùi maët ñaát.
Ñieän trôû suaát tính toaùn:
ρtt=Km. ρ = 1,4.150 = 210Ωm
Ñieän trôû noái ñaát cuûa moät coïc:
ρ 4L 2h  L
r  tt [ln( c )] * c  52,2 Ω
c 2L 1.36 * d 4h  L
c c c
rc 52,2
Rc    6,4 
n.c 12.0,68
Ñöôøng kính caùp ñoàng traàn tieát dieän 50mm 2, d= 8mm.
Lt =24x2+14x2=76m, choân saâu so vôùi maët ñaát h=0,8m:
ρ tt 4L
rt  [ln( t )  1]  6,37
L t hd
Tra Baûng 3.8, tìm ñöôïc heä soá söû duïng thanh (daây) th  0,38 , ñieän trôû
noái ñaát cuûa daây caùp ñoàng noái caùc coïc khi xeùt ñeán heä soá söû duïng thanh (daây)
noái theo maïch voøng:
rt 6,37
R th    16,7 
th 0,38
60

R c . R th 6,4.16,7
R HT    4,6
R c  R th . 6,4  16,7
Ñeå thuaän tieän cho vieäc noái voû thieát bò vôù i heä thoáng noái ñaát, söû duïng 4
baûng ñoàng noái ñaát. Moãi baûng ñoàng coù chieàu daøi 300mm, chieàu roäng 50mm, daày
5mm, coù 5 ñaàu noái daây. Boá trí doïc theo moãi chieàu daøi phaân xöôûng 2 baûng ñoàng
noái ñaát (Hình 3.13). Caùc baûng ñoàng noái ñaát ñöôïc noái vôùi heä thoáng noái ñaát baèng
caùp ñoàng traàn tieát dieän 50mm2. Caùc voû thieát bò noái vôùi baûng ñoàng gaàn nhaát
baèng caùp ñoàng boïc PVC tieát dieän 25mm2.
d. Ví duï 3.4. Tính ñieän trôû noái ñaát cuûa moät coïc noái ñaát coù chieàu daøi
L=30m, ñöôøng kính d=0,1m, choân ôû khu vöïc coù lôùp ñaát treân coù ñieän trôû suaát
cao 1=2000m vaø chieàu daày h=10m, lôùp ñaát döôùi coù ñieän trôû suaát cuûa ñaát
thaáp 2=750m.
Giaûi: Ñieän trôû noái ñaát cuûa coïc choân saâu ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc
(3.4):
3.7. PHAÂN TÍCH CAÙC HEÄ THOÁNG NOÁI ÑAÁT HIEÄN ÑAÏI
Hieän nay ngoaøi moät soá heä thoáng noái ñaát ñöôïc thieát keá vaø laép ñaët theo coâng
ngheä môùi, ña phaàn söû duïng oáng saét traùng keõm hay saét goùc daøi töø 26m vaø ñöôïc
ñoùng thaúng xuoáng ñaát caùch maët ñaát 0,50,8m. Chuùng ñöôïc noái keát vôùi nhau
baèng caùp ñoàng traàn, lieân keát giöõa coïc noái ñaát vôùi caùp laø lieân keát cô khí (söû duïng
oác xieát) hay haøn gioù ñaù, taïo thaønh löôùi noái ñaát. ÔÛ Vieät Nam, ñeå giaûm ñieän trôû noái
ñaát thöôøng duøng caùc bieän phaùp ñôn giaûn nhö taêng soá löôïng coïc, kích thöôùc coïc,
caûi taïo ñaát baèng caùch duøng than, muoái. Caùc bieän phaùp naøy tuy deã laøm nhöng
hieäu quaû kyõ thuaät khoâng cao vaø gaëp moät soá haïn cheá nhö sau:
 Ñieän trôû noái ñaát khoâng giaûm tuyeán tính theo soá löôïng coïc, vieäc taêng
soá löôïng coïc khoâng ñem laïi hieäu quaû cao ñoàng thôøi cuõng laøm gia taêng
chi phí xaây döïng heä thoáng noái ñaát.
 Muoái raát deã hoøa tan trong nöôùc, vì vaäy sau moät vaøi muøa möa muoái
seõ bò phaân taùn vaø bò röûa troâi. Ñieàu naøy daãn ñeán giaù trò ñieän trôû noái
ñaát khoâng oån ñònh vaø ñoøi hoûi phaûi coù cheá ñoä kieåm tra vaø baûo trì theo
ñònh kyø.
61
 Vieäc lieân keát giöõa caùc boä phaän noái ñaát baèng oác xieát coù öu ñieåm laø ñôn
giaûn trong laép ñaët nhöng khoâng ñaûm baûo coù moái lieân keát toát vaø beàn veà
maët daãn ñieän.
 Khoâng giaûm ñöôïc giaù trò toång trôû noái ñaát cuûa heä thoáng noái ñaát do
khoâng giaûm ñöôïc thaønh phaàn dung khaùng.
Caùc nhöôïc ñieåm naøy coù theå khaéc phuïc nhôø öùng duïng caùc thieát bò, vaät
lieäu vaø coâng ngheä môùi cho pheùp naâng cao chaát löôïng vaø hieäu quaû cuûa heä
thoáng noái ñaát.
1. Thieát bò, vaät lieäu vaø coâng ngheä môùi
a. Ñieän cöïc noái ñaát

Hieän nay söû duïng phoå bieán nhaát laø coïc theùp boïc ñoàng ñöôøng kính 13mm,
16 mm hay 23mm. Coïc theùp boïc ñoàng khoâng nhöõng giaù thaønh reû maø noù coù ñoä
daãn ñieän toát, ñoä choáng aên moøn cao, do taùc ñoäng khí quyeån hay ñaát boïc xung
quanh vaø beàn vöõng trong keát noái vaø laép ñaët.
Quan heä giöõa ñöôøng kính coïc, chieàu daøi coïc vaø ñieän trôû noái ñaát (ñoái vôù i
ñaát ñoàng nhaát) ñöôïc trình baøy ôû Hình 3.14. Nhaän thaáy raèng khi ñöôøng kính coïc
taêng gaàn gaáp ñoâi thì ñieän trôû noái ñaát chæ giaûm 12,5% vaø khi chieàu daøi coïc L lôùn
hôn 6m thì ñieän trôû noái ñaát giaûm khoâng ñaùng keå. Vì vaäy, ñöôøng kính coïc ñöôïc
choïn chuû yeáu theo ñoä beàn cô hoïc ñeå coïc ñoùng xuoáng ñaát khoâng bò cong hay
gaõy vaø chieàu daøi coïc chuaån thöôøng khoâng vöôït quaù 3m.
Hình 3.15. trình baøy quan heä gradient ñieän theá ñaát theo chieàu daøi coïc.
Khi taêng chieàu daøi coïc (L2>L1), gradient ñieän theá giaûm (<). Ñieàu naøy laøm
giaûm ñieän aùp böôùc ôû khu vöïc laân caän nôi ñoùng coïc.
Vieäc söû duïng coïc coù chieàu daøi vöôït quaù 3m thöôøng ñöôïc xem xeùt trong
caùc tröôøng hôïp sau:
 Lôùp ñaát treân coù ñieän trôû suaát lôùn vaø ñeå vöôn ñeán taàng ñaát aåm caàn söû
duïng coïc noái ñaát coù chieàu daøi L>3m. Vieäc naøy thöôøng ñöôïc thöïc
hieän baèng caùch noái caùc coïc coù chieàu daøi chuaån (2,4m hay 3m) baèng
caùc khôùp noái coïc.
 Khi dieän tích ñeå trieån khai heä thoáng noái ñaát bò haïn cheá, coù theå söû
duïng bieän phaùp noái ñaát choân saâu vôùi chieàu daøi ñieän cöïc noái ñaát coù
theå leân ñeán haøng chuïc m.
b. Lieân keát giöõa caùc boä phaän noái ñaát
Lieân keát caùc boä phaän noái ñaát vôùi nhau coù theå thöïc hieän baèng caùc oác xieát,
tuy nhieân ñeå choáng taùc duïng aên moøn do hoùa chaát hay nöôùc, caùc moái noái phaûi
ñöôïc baêng moät lôùp choáng thaám.
62
Gaàn ñaây coâng ngheä haøn hoùa nhieät CADWELD ñöôïc söû duïng ñeå noái keá t
caùc boä phaän noái ñaát vôùi chaát löôïng cao.
Haøn hoùa nhieät CADWELD coù khaû naêng taïo ra moái noái giöõa caùc phaân töû
ñoàng-ñoàng, ñoàng-theùp maø khoâng caàn naêng löôïng ngoaøi hay nguoàn nhieät.
Nguyeân lyù cuûa coâng ngheä haøn hoùa nhieät laø keát hôïp troän ñaày chaát haøn vaø taùc
nhaân haøn trong moät khuoân graphite. Hôïp chaát haøn tuøy thuoäc vaøo kim loaïi
ñöôïc haøn.
Hình 3.14. Quan heä R = f(L, )
Hình 3.15. Gradient ñieän theá theo L
63
Phaûn öùng hoùa nhieät xaûy ra theo phaûn öùng giöõa oxyt ñoàng vaø nhoâm taïo ra
ñoàng vaø oxyt nhoâm. Nhieät ñoä treân 2.500oC seõ keát noái giöõa ñieän cöïc noái ñaát vaø
caùp ñoàng theo daïng phaân töû, taïo ra moái noái sieâu beàn.
3Cu2O + 2Al -------> 6Cu + Al2O3 + Heat (2537oC)
Hình daïng, kích thöôùc cuûa khuoân vaø côõ cuûa kim loaïi ñöôïc haøn , ñöôïc cheá
taïo sau cho thích hôïp vôùi töøng chi tieát ñöôïc haøn vaø kích côõ cuûa noù (Hình 3.16).
Hình 3.16. Khuoân vaø caùc daïng noái keát
Caùc moái noái haøn hoùa nhieät CADWELD coù caùc ñaëc ñieåm sau:
 Taûn doøng ñieän hieäu quaû hôn daây daãn
 Khoâng hö hoûng hay giaûm chaát löôïng theo thôøi gian.
 Moái haøn hoùa nhieät CADWELD laø moái noái phaân töû neân khoâng bò hoûng
hay aên moøn.
 Chòu ñöôïc doøng söï coá laëp laïi, khoâng ñoøi hoûi kyõ naêng ñaëc bieät ñeå thöïc
hieän moái haøn hoùa nhieät CADWELD.
 Thieát bò nheï, khoâng ñoøi hoûi nguoàn ngoaøi vaø khoâng ñaét tieàn.
c. Hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát

Ñeå ñaït ñöôïc trò soá ñieän trôû yeâu caàu trong vuøng coù ñieän trôû suaát cao luoân
laø moät vaán ñeà khoù khaên, yeâu caàu ñieän trôû ñaát cuûa heä thoáng Rñ  10 neáu chæ söû
duïng ñôn thuaàn caùc coïc ñoàng, laù hoaëc löôùi ñoàng coù theå khoâng nhaän ñöôïc keát
quaû mong muoán. Vì vaäy, caàn phaûi söû duïng caùc loaïi hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát.
Coâng ty Erico Lighting Technologies cung caáp caùc loaïi hoùa chaát giaûm ñieän trôû
ñaát: EEC vaø GEM. Hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát GEM ñöôïc söû duïng cho caùc
vuøng coù ñieän trôû suaát cao.
64
a. Coïc theùp boïc ñoàng, baêng ñoàng, b. Hoùa chaát GEM c. Baûng ñoàng
hoùa chaát tieáp ñaát
Hình 3.17.Vaät lieäu thöïc hieän heä thoáng ñaát
Hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát bao goàm caùc ion kim loaïi coù tính daãn ñieän
cao, hoùa chaát giöõa ñoä aåm vaø hoùa chaát keát dính. Khi hoøa hoùa chaát giaûm ñieän trôû
ñaát vôùi nöôùc vaø töôùi leân caùc raõnh heä thoáng ñaát , vuøng ñaát xung quanh noù seõ trôû
thaønh khoái seàn seät, taïo neân moät phaàn thoáng nhaát. Caùc thí nghieäm taïi hieän
tröôøng ñaõ chöùng minh söï giaûm maïnh trò soá ñieän trôû ñaát (töø 5090%) khi hoùa
chaát ñöôïc cho vaøo caùc vuøng coù ñieän trôû suaát cao nhö laø ñaát seùt hoaëc caùt.
Hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát coù nhöõng öu ñieåm sau:
 Beàn vöõng vaø khoâng caàn baûo trì (khoâng bò aên moøn do phaûn öùng vôùi
muoái hay hoùa chaát).
 Giöõ ñieän trôû ñaát ôû haèng soá oån ñònh vôùi thôøi gian.
 Khoâng bò phaân huûy hay muïc röõa.
 Thích hôïp cho vieäc laép ñaët ôû nôi ñaát khoâ hay ñaát buøn.
 Khoâng phuï thuoäc vaøo söï hieän dieän cuûa nöôùc ñeå duy trì tính daãn ñieän
cuûa noù
d. Coïc hoùa chaát
ÔÛ caùc vuøng coù ñieän trôû suaát cuûa ñaát quaù cao vaø dieän tích daønh cho vieäc
thi coâng laép ñaët bò haïn cheá (ñænh nuùi, coâng trình ñaõ xaây döïng töø tröôùc vaø khoâng
coøn nhieàu dieän tích troáng,…) thì coù theå söû duïng coïc hoùa chaát ñeå thöïc hieän heä
thoáng ñaát coù ñieän trôû noái ñaát thaáp.
Hình 3.18. Coïc hoùa chaát
65
e. Maùy ño ñieän trôû noái ñaát hieän ñaïi

Hieän nay, moät soá nhaø saûn xuaát maùy ño ñieän trôû noái ñaát hieän ñaïi vôùi nhieàu
tính naêng nhö:
 Hieån thò baèng maøn hình LCD.
 Taàm ño ñieän trôû roäng töø 0,001 ñeán 3000.
 Ñoä chính xaùc cao coù theå ñaït ñeán  2%
 Ño ñieän trôû noái ñaát kieåu 2 coïc öùng vôùi taàn soá 94/103/111/128Hz
hay cheá ñoä töï choïn taàn soá ño ñeå loaïi tröø nhieãu.
 Ño ñieän trôû suaát cuûa ñaát baèng phöông phaùp 4 coïc.
 Ño ñieän trôû noái ñaát cuûa töøng phaàn töû choïn loïc trong heä thoáng noái
ñaát vôùi söï trôï giuùp cuûa caùc maùy bieán doøng ñieän vaø maùy bieán ñieän
aùp kieåu keïp.
 Thieát bò vi xöû lyù ñöôïc ñieàu khieån ñeå töï ñoäng hoùa quy trình ño.
 Töï nhaän bieát ñöôïc vieäc keát noái caùc daây ño vaø keát noái noù vôùi ñaát. Neáu
phaùt hieän sai soùt seõ phaùt tín hieäu caûnh baùo vaø hieån thò treân maøn hình
LCD thoâng tin sai soùt, giuùp ngöôøi söû duïng nhanh choùng khaéc phuïc.
 Ño coù buø tröø ñieän trôû cuûa daây ño ñeå naâng cao ñoä chính xaùc ño,
nhaát laø khi ñieän trôû noái ñaát coù giaù trò nhoû.
 Chöùc naêng löu döõ lieäu vaø in keát quaû ño ra giaáy.
a. Maùy ño vaø phuï kieän b. Ño ñieän trôû cuûa töøng chaân coät ñieän
c. Ño ñieän trôû noái ñaát khoâng duøng d. Ño ñieän trôû noái ñaát cuûa moät coïc
coïc doø vaø coïc phuï trong heä thoáng noái ñaát
Hình 3.19. Maùy ño ñieän trôû noái ñaát vaø ñieän trôû suaát cuûa ñaát
66
2. Phaàn meàm phuï trôï

Ñeå thuaän tieän cho khaùch haøng, moät soá haõng saûn xuaát caùc saûn phaåm noái
ñaát cung caáp caùc phaàn meàm phuï trôï, giuùp nhanh choùng xaùc ñònh ñieän trôû noái
ñaát, soá löôïng hoùa chaát caàn söû duïng maø phaàn meàm GEM cuûa haõng Erico Inc.
(USA) laø moät ví duï.
Phaàn meàm GEM Version 3.1 coù caùc chöùc naêng chính nhö sau:
 Tính ñieän trôû noái ñaát cuûa moät vaø nhieàu coïc noái ñaát khi coù/khoâng söû
duïng hoùa chaát giaûm ñieän trôû noái ñaát GEM.
 Tính ñieän trôû noái ñaát cuûa thanh/daây noái caùc coïc boá trí theo ñöôøng
thaúng khi coù/khoâng söû duïng hoùa chaát giaûm ñieän trôû noái ñaát GEM.
 Tính ñieän trôû noái ñaát cuûa thanh/daây noái caùc coïc boá trí theo maïch
voøng khi coù/khoâng söû duïng hoùa chaát giaûm ñieän trôû noái ñaát GEM.
 Höôùng daãn laép ñaët heä thoáng noái ñaát choân thaúng ñöùng vaø choân naèm
ngang.
 Caùc ñaëc tính cuûa hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát GEM
 Caùc thoâng tin veà phaàn meàm GEM.
Caùc thoâng soá ngoõ vaøo bao goàm: ñieän trôû suaát cuûa ñaát, chieàu daøi
coïc/thanh/daây noái ñaát, ñöôøng kính coïc/thanh/daây noái ñaát, soá löôïng coïc; beà
roäng, beà daøi, ñöôøng kính hoá choân,..
Keát quaû tính toaùn bao goàm ñieän trôû noái ñaát, soá löôïng hoùa chaát GEM caàn
söû duïng.
67
Hình 3.20. Moät soá giao dieän cuûa phaàn meàm GEM
68
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 4: THIEÁT BÒ ÑOÙNG CAÉT VAØ BAÛO VEÄ HAÏ AÙP
CHÖÔNG 4
THIEÁT BÒ ÑOÙNG CAÉT VAØ BAÛO VEÄ HAÏ AÙP

Maïng ñieän haï aùp laøm nhieäm vuï truyeàn taûi vaø phaân phoái ñieän naêng ñeán
caùc hoä tieâu thuï haï aùp. Ñaëc ñieåm quan troïng cuûa noù laø phaân boá treân dieän tích
roäng vaø thöôøng xuyeân coù ngöôøi laøm vieäc vôùi caùc thieát bò ñieän. Vì vaäy, luoân xuaát
hieän khaû naêng ruûi ro ngöôøi bò ñieän giaät do tieáp xuùc vôùi boä phaän mang ñieän, ruûi
ro baét löûa cuûa caùc vaät lieäu deã chaùy do nhieät ñoä cao hay hoà quang ñieän, ruûi ro
quaù doøng treân daây daãn mang ñieän khieán caùch ñieän cuûa daây daãn nhanh choùng
bò giaø hoùa, bò phaù huûy gaây chaäp maïch ñieän vaø gaây chaùy.
Hieän nay, ñeå giaûm thieåu ñeán möùc thaáp nhaát ngoaøi vieäc caàn tuaân thuû caùc
yeâu caàu veà thieát keá vaø laép ñaët ñieän hieän haønh coøn phaûi naém vöõng caáu taïo, chöùc
naêng vaø thoâng soá cuûa caùc thieát bò ñoùng caét vaø baûo veä haï aùp nhaèm löïa choïn toát
nhaát phöông aùn baûo veä ngöôøi vaø thieát bò.
4.2. MAÙY CAÉT HAÏ AÙP
Maùy caét haï aùp (Circuit Breaker - CB) laø loaïi khí cuï ñieän ñieàu khieån baèng
tay nhöng coù khaû naêng töï ñoäng caét maïch khi maïng ñieän bò ngaén maïch, quaù taûi
hoaëc suït aùp v.v… Hieän nay, maùy caét haï aùp ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caù c heä
thoáng ñieän haï aùp thuoäc lónh vöïc coâng nghieäp, daân duïng… vaø ñang ñöôïc thay
theá daàn caàu chì.
1. Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc
Caáu taïo cuûa CB goàm caùc thaønh phaàn chính nhö sau:
 Voû cuûa CB coù chöùc naêng ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi khi söû duïng
vaø thao taùc ñoùng caét treân CB.
 Cô caáu ñoùng ngaét ñaûm baûo taát caû caùc cöïc cuûa CB ñöôïc ñoùng ngaét
cuøng moät luùc vaø chính xaùc.
 Cô caáu ngaét ñieän töø coù boä phaän cô baûn laø cuoän daây. Cuoän daây coù
moät loõi saét coá ñònh vaø loõi chuyeån ñoäng. Neáu doøng ñieän vöôït quaù moät
giaù trò xaùc ñònh tröôùc, cuoän daây sinh ra moät löïc ñieän töø ñuû maïnh ñeå
thaéng löïc giöõ cuûa loø xo vaø huùt phaàn öùng. Cô caáu ñoùng ngaét luùc ñoù
ñöôïc taùc ñoäng baèng moät caàn ñoùng ngaét laøm tieáp ñieåm cuûa CB
nhanh choùng môû ra.
 Cô caáu nhieät baûo veä quaù taûi baèng thanh löôõng kim. Ñoä cong cuûa noù
phuï thuoäc vaøo cöôøng ñoä doøng ñieän vaø thôøi gian doøng ñieän chaïy
69
CHÖÔNG 4: THIEÁT BÒ ÑOÙNG CAÉT VAØ BAÛO VEÄ HAÏ AÙP GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
qua. Sau khi cong ñeán moät möùc ñoä xaùc ñònh (hay nhieät ñoä nhaát
ñònh) thanh löôõng kim seõ taùc ñoäng tôùi cô caáu ñoùng caét.
 Tieáp ñieåm goàm coù tieáp ñieåm hoà quang, tieáp ñieåm ñoäng, tieáp ñieåm
tónh. Do yeâu caàu tieáp ñieåm phaûi coù ñieän trôû tieáp xuùc nhoû vaø vaät lieäu
laøm tieáp ñieåm phaûi chòu nhieät khi ngaén maïch neân ñoøi hoûi tieáp ñieåm
phaûi laøm baèng chaát lieäu ñaëc bieät.
 Heä thoáng daäp hoà quang goàm hai phaàn: ngaên daãn hoà quang vaø
buoàng daäp hoà quang. Hoà quang khi vöøa phaùt sinh ngay laäp töùc bò
doàn vaøo buoàng daäp hoà quang qua ngaên daãn hoà quang. Quaù trình
daäp taét hoà quang xaûy ra trong buoàng daäp hoà quang theo nguyeân taéc
haïn cheá doøng ñieän.
Hình 4.1. Caáu taïo cuûa CB haï aùp

1. Caàn taùc ñoäng
2. Cô caáu taùc ñoäng ñoùng/môû
3. Caùc tieáp ñieåm
4. Caùc ñaàu noái
5. Löôõng kim nhieät
6. Vít hieäu chænh doøng taùc ñoäng
7. Cô caáu caét ñieän töø
8. Heä thoáng daäp hoà quang
2. Phaân loaïi CB
a. Loaïi MCB (Miniature Circuit Breakers) thöôøng ñöôïc söû duïng trong
coâng nghieäp thöông maïi, thieát bò trong nhaø vaø trong daân duïng. Do ñoù, MCB coù
kích thöôùc cuõng nhö doøng ñònh möùc nhoû, neân noù phuø hôïp cho vieäc baûo veä caùp,
baûo veä thieát bò chieáu saùng, maïch nung (loø söôûi, baøn uûi) cuõng nhö ñieàu khieån vaø
baûo veä caùc ñoäng cô coù coâng suaát nhoû.
70
Caùc thoâng soá ñaëc tröng cuûa MCB laø:

 Soá cöïc: 1P, 1P+N, 2P, 3P vaø 4P;
 Doøng ñieän ñònh möùc: 0.1 -100A;
 Ñieän aùp ñònh möùc: 220 - 415VAC, 60 -110VDC;
 Khaû naêng caét doøng ngaén maïch: 3, 4.5, 6, 10kA.
b. Loaïi MCCB (Moulded Case Circuit Breakers) veà cô baûn cuõng gioáng
nhö MCB nhöng coù moät soá khaùc bieät sau:
 MCCB coù caùc giaù trò ñònh möùc cao hôn neân noù thöôøng ñöôïc ñaët caùc
heä thoáng phaân phoái ñieän gaàn nguoàn hôn MCB. Caùc giaù trò ñieän aùp
ñònh möùc cao hôn coù theå leân ñeán 1000VAC hay 1200VDC;
 Giaù trò doøng ñònh möùc lôùn hôn 100A coù theå leân ñeán 2500A hay lôùn
hôn;
 Khaû naêng ngaét doøng cuõng cao hôn leân ñeán 50kA hay hôn nöõa.
3. Thoâng soá cuûa CB
Caùc thoâng soá chính cuûa CB bao goàm:
a. Soá cöïc: 1P, 1P+N, 2P, 3P vaø 4P.
b. Ñieän aùp ñònh möùc (Ue).
c. Ñieän aùp caùch ñieän (Ui).
d. Ñieän aùp laøm vieäc cöïc ñaïi (UBmax).
e. Ñieän aùp laøm vieäc cöïc tieåu (UBmin).
f. Doøng ñieän ñònh möùc (In).
g. Doøng taùc ñoäng boä phaän baûo veä quaù doøng (I r), Ir=Kr.In vôùi Kr laø
heä soá hieäu chænh.
h. Taàn soá laøm vieäc.
i. Khaû naêng caét doøng ngaén maïch lôùn nhaát (I cu).
j. Ñieän aùp thöû nghieäm xung (Uimp).
k. Caùc ñaëc tuyeán ngaét doøng: B, C, D, K, Z vaø MA.
4. Ñaëc tính ngaét doøng
Chöùc naêng quan troïng nhaát cuûa CB laø baûo veä heä thoán g ñieän ví duï nhö
caùp vaø daây daãn choáng laïi hieän töôïng phaùt noùng do quaù taûi hay ngaén maïch, vì
vaäy CB phaûi nhaûy chính xaùc trong giôùi haïn nhieät ñoä caùch ñieän cuûa daây daãn.
Trong moät soá tröôøng hôïp öùng duïng nhaát ñònh neân coù CB ñaëc thuø ñeå baûo veä
thieát bò baùn daãn, moâ tô, bieán aùp …
71
Baûng 4.1. Ñaëc tính ngaét cuûa CB
Tieâu Ñaëc
Im ÖÙng duïng
chuaån tuyeán
B 3-5In Baûo veä thoáng ñieän daân duïng noùi chung.
Baûo veä heä thoáng nôi taûi coù tính caûm

IEC 898 C 5-10In khaùng cao nhö maùy bieán aùp vaø ñeøn cao
DIN VDE aùp caûm öùng.
0641/A4
D ÖÙng duïng trong coâng nghieäp (töông töï
BS3871 10-14In
nhö loaïi 4 trong heä tieâu chuaån BS).
Phaàn 1
Baûo veä boä khôûi ñoäng ñoäng cô vaø caùc thieát
MA 12In
bò chuyeân duïng (khoâng baûo veä quaù taûi).
DIN VDE K 10-14In Baûo veä moâtô vaø maùy bieán aùp.
0660 Z 2,4-3,6In Baûo veä maïch baùn daãn vaø maïch ñieän töû.
a. Cô caáu baûo veä kieåu töø nhieät b. Cô caáu baûo veä kieåu ñieän töû
Hình 4.2. Ñaëc tính ngaét doøng cuûa CB
Ir : doøng taùc ñoäng baûo veä quaù taûi
Im : doøng taùc ñoäng baûo veä ngaén maïch
Pdc : doøng ñieän lôùn nhaát maø CB coù khaû naêng caét maø khoâng hö hoûng.
1 : chænh ñònh doøng taùc ñoäng nhieät
2 : chænh ñònh thôøi gian taùc ñoäng nhieät
3 : chænh ñònh doøng taùc ñoäng töø
4 : chænh ñònh thôøi gian taùc ñoäng töø
72
Ñöôøng cong ñaëc tính ngaét doøng bao goàm hai phaàn: ñaëc tính thôøi gian phuï
thuoäc (doøng ñieän caøng lôùn thì thôøi gian caàn thieát ñeå ngaét caøng nhoû) cuûa boä
phaän ngaét nhieät vaø ñaëc tính thôøi gian ngaét ñoäc laäp (thôøi gian caàn thieát ñeå ngaét
khoâng phuï thuoäc doøng ñieän vaø thöôøng vaøo khoaû ng töø 1030ms) cuûa boä phaän
ngaét ñieän töø. Hình 4.2.a. trình baøy ñaëc tính ngaét doøng cuûa cô caáu baûo veä kieåu
töø nhieät vaø Hình 4.2.b trình baøy ñaëc tính ngaét doøng cuûa cô caáu baûo veä kieåu ñieän
töû vôùi khaû naêng ñieàu chænh ñaëc tuyeán baûo veä linh hoaït hôn (caùc muõi teân töông
öùng vôùi caùc nuùt hieäu chænh doøng taùc ñoäng vaø thôøi gian taùc ñoäng treã cuûa cô caáu
baûo veä quaù nhieät vaø cô caáu baûo veä quaù doøng).
CB ñöôïc thieát keá nhieàu ñaëc tính ngaét doøng khaùc nhau ñaùp öùng nhieàu heä
tieâu chuaån khaùc nhau (Baûng 4.1).
4.3. THIEÁT BÒ CHOÁNG DOØNG ÑIEÄN ROØ

1. Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc
Hình 4.3 trình baøy nguyeân lyù caáu taïo cuûa thieát bò choáng doøng roø.
A
IN
IL A. Rô le taùc ñoäng
C C. Loõi bieán doøng
T. Nuùt nhaán kieåm tra
R. Ñieän trôû haïn
doøng
Hình 4.3. Nguyeân lyù caáu taïo thieát bò choáng doøng roø
Tuøy theo loaïi rô le taùc ñoäng A maø thieát bò choáng doøng roø ñöôïc chia ra laøm
hai loaïi:
a. Thieát bò choáng doøng roø vôùi cô caáu ñieän cô
Boä phaän cô baûn cuûa thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø laø bieán doøng loõi caân
baèng (bieán doøng thöù töï khoân g). Ñaây laø moät maïch töø voøng xuyeán loaïi saét Ferrit
coù ñoä töø thaåm cao, treân ñoù ñöôïc quaán hai cuoän daây coù soá voøng baèng nhau, sao
cho khi coù doøng ñieän ñi qua thì töø thoâng toång cuûa hai töø thoâng sinh ra bôûi doøng
ñieän ñi vaø veà qua hai cuoän daây naøy coù trò soá  = 0 vaø moät cuoän daây caûm öùng
quaán nhieàu voøng côõ daây nhoû duøng ñeå nhaän doøng ñieän caûm öùng (neáu xuaát hieän)
cung caáp cho cuoän daây rôle doøng ñieän (Hình 4.4) taùc ñoäng cô caáu ñoùng ngaét
laøm môû heä thoáng tieáp ñieåm caét maïch ñieän.
73
b. Thieát bò choáng doøng ñieän roø vôùi rô le ñieän töû

Thieát bò naøy hoaït ñoäng vôùi nguoàn phuï vaø ñöôïc laép theâm vi maïch ñeå
khueách ñaïi doøng ñieän cung caáp cho cuoän daây rô le doøng ñieän, naâng ñoä nhaïy
vaø tính chính xaùc cao hôn. Do ñoù, khi laép thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø neân
laép ñuùng daây pha vaøo cöïc L, daây trung tính vaøo cöïc N vaø söû duïng ñuùng ñieän aùp
ñònh möùc ñöôïc ghi treân thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø ñeå ñaûm baûo cho vi
maïch beân trong khoâng bò hö hoûng (Hình 4.5).
Hình 4.6 trình baøy caáu taïo thöïc beân trong cuûa thieát bò choáng doøng roø ñieån
hình. Thieát bò naøy coù khaû naêng taûi doøng toái ña laø 13A vaø ñöôïc thieát keá ñeå ngaét
khi doøng roø vöôït quaù 30mA. Ñaây laø thieát bò choáng doøng roø kieåu tích cöïc. Noù
khoâng ñöôïc trang bò choát cô hoïc vì theá seõ caét maïch khi maát ñieän. Ñaëc tính naøy
laø caàn thieát cho caùc thieát bò maø söï nguy hieåm coù theå xuaát hieän khi nguoàn caáp
ñieän ñöôïc taùi laäp ngoaøi mong muoán.
Nguoàn caáp (daây pha vaø daây trung hoøa) ñöôïc noái vôùi caùc cöïc (1) vaø daây
noái caáp ñieän cho taûi ñöôïc noái vôùi caùc cöïc (2). Daây noái ñaát (khoâng trình baøy treân
hình) ñöôïc noái thaúng vaø lieân tuïc töø nguoàn tôùi taûi.
Hình 4.4. Thieát bò choáng

doøng roø vôùi rô
le ñieän cô
Hình 4.5. Thieát bò choáng

doøng roø vôùi rô
le ñieän töû
74
Hình 4.6. Caáu taïo beân trong thieát bò choáng doøng roø
Khi nuùt phuïc hoài (3) ñöôïc nhaán, caùc tieáp ñieåm (4 aån sau phaàn töû 5)
ñoùng, cho pheùp doøng ñieän ñi qua. Cuoän daây solenoid (5) giöõ caùc tieáp ñieåm
ñoùng khi nuùt phuïc hoài ñaõ nhaû ra.
Cuoän daây caûm bieán (6) laø bieán doøng kieåu vi sai vôùi caùc daây ñi vaøo giöõa laø
daây pha vaø trung hoøa. Trong traïng thaùi vaän haønh bình thöôøng, khoâng coù hieän
töôïng roø doøng ñieän, doøng ñieän qua daây pha baèng doøng ñieän qua daây trung tính
(nhöng ngöôïc chieàu nhau) thì khoâng taïo ra töø thoâng trong cuoän daây caûm bieán
vaø thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø khoâng taùc ñoäng.
Neáu coù hieän töôïng roø doøng ñieän (ví duï nhö ngöôøi chaïm vaøo phaàn
mang ñieän cuûa thieát bò coù trang bò thieát bò baûo veä choáng doøng roø), doøng
ñieän trong hai daây (daây pha vaø daây trung tính, ñoái vôùi thieát bò moät pha) vaø
trong caùc daây (ba daây pha vaø daây trung tính) khoâng baèng nhau neân doøng
ñieän toång I  = IL – IN > 0 ñi trong cuoän caûm bieán (6) vaø doøng naøy ñöôïc nhaän
bieát bôûi maïch caûm bieán (7).
Maïch caûm bieán caét nguoàn caáp ñieän cho cuoän daây solenoid (5) vaø caùc
tieáp ñieåm (4) seõ ñöôïc taùch rôøi döôùi aùp löïc cuûa loø xo, caét nguoàn caáp ñieän cho
thieát bò.
Thieát bò choáng doøng roø ñöôïc cheá taïo ñeå coù theå caét doøng trong vaøi phaàn
giaây nhôø ñoù nhanh choùng giaûm nguy hieåm do soác ñieän.
Nuùt nhaán kieåm tra (8) cho pheùp kieåm tra söï vaän haønh chính xaùc cuûa thieát
bò choáng doøng roø baèng caùch caáp moät doøng nhoû qua daây thöû (9). Ñaây laø vieäc
moâ phoûng doøng khoâng caân baèng ñi trong cuoän caûm bieán. Neáu thieát bò choáng
doøng roø khoâng hoaït ñoäng caét maïch khi nhaán nuùt kieåm tra thì caàn phaûi thay theá
thieát bò choáng doøng roø.
Ñoái vôùi maïng ñieän ba pha trung tính tröïc tieáp noái ñaát, söû duïng thieát bò
ñieän choáng doøng ñieän roø 4 cöïc, coøn vôùi maïng ñieän moät pha thì duøng khí cuï
ñieän choáng doøng ñieän roø 2 cöïc.
75
2. Phaân loaïi thieát bò choáng doøng ñieän roø
a. Thieát bò choáng doøng roø RCD (Residual Current Devices) hay maùy
caét choáng doøng roø RCCB (Residual Current Circuit Breaker) laø thieát bò ngaét
maïch ñieän khi chuùng phaùt hieän doøng roø khoûi maïch (thí duï: doøng roø vaøo ñaát
khi ngaén maïch chaïm ñaát) vöôït quaù giaù trò an toaøn. Caùc thieát bò naøy coù theå thöû
ñeå kieåm tra neáu nhö chuùng vaän haønh vaø/hay chuùng ñöôïc keát noái ñuùng
phöông phaùp.
RCD hai cöïc (Hình 4.7.a) vôùi caùc ñaëc ñieåm nhö: cung caáp baûo veä choáng
quaù doøng vaø hoûng caùch ñieän cho caùc maïch ñieän cuoái, thöôøng chæ baûo veä cho
nhoùm coù töø 1 ñeán 3 thieát bò, thích hôïp vôùi heä thoáng noái ñaát TT, vaän haønh treân
caùc maïng ñieän 1 pha. Ñeå baûo veä ngöôøi, thöôøng söû duïng RCD loaïi coù doøng roø
ñònh möùc laø 30mA vaø ñeå baûo veä choáng chaùy thöôøng söû duïng RCD loaïi coù doøng
roø ñònh möùc laø 300mA500mA.
RCCB (Hình 4.7.b) ñöôïc khuyeán duøng ñeå baûo veä choáng doøng ñieän roø xuoáng
ñaát trong maïng ñieän hieän höõu ñöôïc trang bò nhieàu CB vaø caàu chì nhö: maïng
ñieän daân duïng vaø coâng nghieäp. Caùc RCCB thöôøng coù khaû naêng caét doøng roø ñaït
yeâu caàu cuûa tieâu chuaån IEC 1008 vaø töông thích vôùi moïi daïng noái ñaát cuûa heä
thoáng ñieän. Caùc thieát bò RCD vaø RCCB caàn söû duïng gheùp vôùi maùy caét haï aùp
kieåu töø –nhieät hay caàu chì ñeå baûo veä choáng quaù doøng vaø choáng ngaén maïch.
b. Thieát bò ngaét maïch chaïm ñaát GFI (Ground Fault Interrupter) vaø maùy
caét ngaét chaïm ñaát GFCI (Ground Fault Circuit Interrupter) thöôøng ñöôïc söû
duïng ôû Myõ vaø Canada, nhöng caùc thuaät ngöõ naøy khoâng thaät chính xaùc vì thieát
bò choáng doøng roø seõ taùc ñoäng ngaét neáu doøng ñieän roø vaøo baát cöù nôi naøo, chöù
khoâng nhaát thieát phaûi roø xuoáng ñaát.
GFCI (Hình 4.7.c) ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä cho maïng ñieän coâng suaát lôùn
vôùi heä thoáng noái ñaát kieåu TN-S khi toång trôû ngaén maïch voøng khoâng theå kieåm
soaùt ñöôïc. GFCI thích hôïp cho maïng ñieän coâng nghieäp hay maïng phaân phoái
haï aùp coù doøng ñònh möùc leân ñeán 1200A vaø söï choïn loïc cuûa thieát bò baûo veä
ñöôïc ñaûm baûo baèng cô cheá thôøi gian treã.
c. Thieát bò ngaét doøng roø ñaát ELCB (Earth Leakage Circuit Breaker)
goàm moâ ñun EL (Earth Leakage Module) tích hôïp trong CB (Hình 4.7.d) vôùi
caùc ñaëc ñieåm nhö: cung caáp baûo veä choáng quaù doøng vaø hoû ng caùch ñieän cho
caùc tuû ñieän chính haï aùp, caùc maïch phaân phoái phuï trong coâng nghieäp. Ngoaøi ra,
giaûi phaùp naøy cuõng ñöôïc löïa choïn ñeå baûo veä cho ñoäng cô hay maïch caùp coù
doøng ñònh möùc leân ñeán 250A.
d. Thieát bò choáng doøng roø vôùi baûo veä quaù taûi RCBO (Residual Current
Breaker with Overload) laø toå hôïp thieát bò choáng doøng roø (RCD) vaø maùy caét haï
aùp kieåu töø nhieät (MCB). Vì vaäy, thieát bò RCBO coù caû hai chöùc naêng baûo veä
choáng quaù doøng vaø choáng doøng chaïm ñaát.
76
a. b. c. d.
Hình 4.7. Caùc loaïi thieát bò choáng doøng ñieän roø
3. Caùc thoâng soá chính cuûa thieát bò baûo veä choáng doøng roø
Goïi In laø doøng roø taùc ñoäng laøm vieäc thì thoâng soá quan troïng nhaát cuûa
thieát bò choáng doøng roø RCD laø doøng roø khoâng taùc ñoäng I . Ñaây chính laø giaù trò
lôùn nhaát cuûa doøng roø maø khoâng laøm cho maùy caét taùc ñoäng caét vaø baèng 0.5I n.
Vì theá, coù theå nhaän xeùt raèng:
 Neáu I < 0.5In thì thieát bò RCD khoâng taùc ñoäng
 Neáu 0.5In < I < In thì thieát bò RCD coù theå taùc ñoäng
 Neáu I > In thì thieát bò RCD chaéc chaén taùc ñoäng
Ñeå löïa choïn giaù trò doøng roø taùc ñoäng laøm vieäc (I n) caàn quan taâm ñeán
loaïi heä thoáng noái ñaát chuaån, doøng roø toång trong nhaø maùy. Toång vectô cuûa
doøng roø treân moãi pha khoâng ñöôïc vöôït quaù 0.5I n nhaèm traùnh vieäc caét ñieän
ngoaøi mong muoán.
Hieän caùc thieát bò choáng doøng roø ñöôïc cheá taïo vôùi caùc doøng roø ñònh möùc
nhö sau: 6mA, 10mA, 30mA, 100mA, 300mA, 500mA vaø 1000mA.
Ñoái vôùi baûo veä choáng chaïm ñieän giaùn tieáp trong heä thoáng ñieän coù noái ñaát
kieåu TT, giaù trò thôøi gian caét cöïc ñaïi öùng vôùi I n khoâng ñöôïc vöôït quaù 1s (IEC
60364-4-41).
Ngoaøi ra, thieát bò baûo veä choáng doøng roø vaø ñaëc bieät laø caùc thieát bò coù tích
hôïp maùy caét haï aùp, coøn coù caùc thoâng soá chính töông töï nhö maùy caét haï aùp nhö:
 Ñieän aùp ñònh möùc Un (V).
 Doøng ñieän ñònh möùc In (A).
 Doøng roø taùc ñoäng laøm vieäc In (mA ).
 Taàn soá ñònh möùc fn (Hz).
 Thôøi gian caét: loaïi caét nhanh hay caét coù thôøi gian trì hoaõn (ms).
 Caáp baûo veä (IP).
 Soá cöïc.
77
4. Baûo veä phaân bieät giöõa caùc thieát bò choáng doøng roø
Tieâu chuaån IEC 60364-5-53 phaùt bieåu raèng baûo veä phaân bieät giöõa caùc
thieát bò baûo veä choáng doøng roø ñöôïc laép ñaët noái tieáp coù theå ñöôïc yeâu caàu bôûi caù c
lyù do vaän haønh rieâng khi söï an toaøn ñöôïc quan taâm. Baûo veä phaân bieät ñaït ñöôïc
baèng caùch löïa choïn vaø laép ñaët caùc thieát bò RCD vôùi muïc ñích khi xuaát hieän söï
coá chæ coù thieát bò RCD gaàn nhaát taùc ñoäng.
Coù hai daïng baûo veä phaân bieät giöõa caùc thieát bò RCD:
 Phaân bieät theo haøng ngang (Hình 4.8.a): cung caáp baûo veä töøng
ñöôøng daây baèng caùch söû duïng thieát bò RCCB rieâng bieät. Baèng caùch
naøy, trong tröôøng hôïp söï coá chaïm ñaát chæ ñöôøng daây bò söï coá bò coâ
laäp vaø caùc RCCB coøn laïi khoâng phaùt hieän baát kyø doøng chaïm ñaát
naøo. Tuy nhieân, caàn cung caáp caùc giaûi phaùp choáng chaïm ñieän giaùn
tieáp vaøo phaàn cuûa caùc tuû ñieän hay caùc thieát bò phía treân thieát bò
RCCB.
 Phaân bieät theo haøng doïc (Hình 4.8.b): ñöôïc thöïc hieän baèng caùch söû
duïng caùc RCD maéc noái tieáp.
Theo tieâu chuaån IEC 60364-5-53, ñeå ñaûm baûo baûo veä phaân bieät giöõa hai
thieát bò baûo veä choáng doøng roø maéc noái tieáp, caùc thieát bò naøy phaûi thoûa caû hai
ñieàu kieän sau:
 Ñaëc tuyeán khoâng taùc ñoäng doøng-thôøi gian cuûa thieát bò choáng doøng
roø ñaët ôû phía nguoàn (maïch phía treân) phaûi naèm treân ñaëc tuyeán taùc
ñoäng doøng-thôøi gian cuûa thieát bò choáng doøng roø ñaët ôû phía taûi (maïch
phía döôùi).
 Doøng taùc ñoäng ñònh möùc cuûa thieát bò choáng doøng roø ñaët ôû phía
nguoàn phaûi lôùn doøng taùc ñoäng ñònh möùc cuûa thieát bò choáng doøng roø
ñaët ôû phía taûi.
a. b.
Hình 4.8. Baûo veä phaân bieät giöõa caùc thieát bò RCD
78
5. Caùc hình thöùc baûo veä baèng thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø
Muïc ñích ñaàu tieân cuûa vieäc söû duïng thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø laø
baûo veä choáng ñieän giaät ôû nhöõng nôi khoâng theå laép coâng taéc töï ñoäng CB
(Circuit Breaker) hay caàu chì ñöôïc do toång trôû maïch voøng quaù cao laøm cho
thôøi gian ngaét khoâng ñöôïc ñaûm baûo hay khi ñieän aùp chaïm ñoøi hoûi khoâng ñöôïc
vöôït quaù 50V.
Thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø cuõng coù theå baûo veä choáng ruûi ro chaùy,
noå ñieän. Ñaây laø moät ñaëc ñieåm maø ñeán nay raát ít ñöôïc chuù yù ñeán.
Caùc thieát bò ñieän baûo veä quaù doøng ñieän khoâng theå phaùt hieän ñöôïc doøng
ñieän roø coù trò soá nhoû nhöng chính nhöõng doøng ñieän roø coù trò soá nhoû naøy ñeå toàn
taïi trong thôøi gian daøi coù theå gaây ra chaùy, noå.
Caùc thí nghieäm ñaõ chöùng toû raèng doøng ñieän roø chaïm ñaát ñoù coù theå daãn
ñeán hieän töôïng phaùt noùng quaù trò soá cho pheùp vaø gaây chaùy, noå. Theo tính toaùn,
vôùi coâng suaát 20W laø ñuû ñeå gaây chaùy, noå. Vì lyù do naøy, ngöôøi ta phaûi coân g
nhaän tính böùc thieát duøng thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø ñeå baûo veä taøi saûn
choáng chaùy, noå ñieän.
Thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø phaûi tuaân theo hai yeâu caàu coù moái quan
heä vôùi nhau. Thöù nhaát, phaûi coù ñoä nhaïy ñuû ñeå phaùt hieän giaù trò doøng ñieän thaáp
hôn nhieàu so vôùi giaù trò doøng ñieän coù haïi ñeán nhòp tim cuûa ngöôøi. Thöù hai, phaûi
taùc ñoäng caøng nhanh caøng toát ñeå giaûm ruûi ro hoûa hoaïn, noå.
Thieát bò ñieän baûo veä choáng doøng ñieän roø coù caùc caáp doøng ñieän roø taùc
ñoäng phoå bieán laø 10mA, 30mA, 100mA, 300mA, 500mA. Thieát bò ñieän choáng
doøng ñieän roø caáp 300mA vaø 500mA chæ thích hôïp khi duøng ñeå baûo veä heä thoáng
cung caáp ñieän haï aùp phoøng traùnh caùc ruûi ro veà tai naïn chaùy, noå ñieän. Thieát bò
ñieän choáng doøng ñieän roø caáp 30mA ñöôïc duøng phoå bieán laøm thieát bò ñieän
choáng giaät.
Ñoái vôùi caùc thieát bò ñieän deã xaûy ra hieän töôïng chaïm voû lieân tuïc vôùi doøng
ñieän roø coù trò soá lôùn cuõng coù theå duøng khí cuï ñieän choáng doøng ñieän roø caáp
100mA.
Thieát bò ñieän choáng doøng ñieän roø caáp 30mA vôùi thôøi gian taùc ñoäng
khoaûng 0,1 giaây hieän ñöôïc nhieàu coâng ty ñieän löïc cuûa nhieàu quoác gia treân theá
giôùi khuyeán duøng vaø ñöôïc quy ñònh trong caùc quy phaïm veà an toaøn trong heä
thoáng ñieän daân duïng.
Trong caùc heä thoáng cung caáp ñieän haï aùp ba pha boán daây trung tính tröïc
tieáp noái ñaát ñoøi hoûi möùc ñoä an toaøn cao nhö ôû nhöõng nôi coâng coäng hay nhöõng
nôi maø ngöôøi söû duïng laø ngöôøi taøn taät, ngöôøi giaø, ngöôøi khoâng coù kyõ naêng söû
duïng ñieän (beänh vieän, tröôøng hoïc, nhaø treû, phoøng rieâng cuûa treû em…) caàn phaûi
coù thieát bò ñieän ñaëc bieät an toaøn, trong tröôøng hôïp naøy thöôøng söû duïng thieát bò
ñieän choáng doøng ñieän roø coù doøng ñieän roø taùc ñoäng caáp 10mA.
79
Sô ñoà ñieån hình boá trí thieát bò choáng doøng ñieän roø trình baøy ôû Hình 4.9.
Hình 4.9. Sô ñoà laép ñaët thieát bò choáng doøng ñieän roø trong maïng ñieän
6. Caùc haïn cheá cuûa thieát bò choáng doøng roø

Thieát bò choáng doøng roø RCD coù theå gia taêng möùc an toaøn cuûa moät heä
thoáng cung caáp ñieän nhöng khoâng theå loaïi tröø taát caû caùc ruûi ro do soác ñieän vaø
nguy hieåm chaùy. Theâm vaøo ñoù, thieát bò choáng doøng roø khoâng coù khaû naêng phaùt
hieän quaù doøng, ngaén maïch pha-trung hoøa hay ngaén maïch pha-pha.
80
Thieát bò choáng doøng roø RCD coù theå baûo veä choáng soác ñieän khi doøng ñi
qua ngöôøi töø pha xuoáng ñaát. Thieát bò naøy khoâng theå baûo veä choáng soác ñieän khi
doøng ñieän ñi qua ngöôøi töø pha sang daây trung hoøa hay töø pha sang pha (ví duï,
caùc ngoùn tay ngöôøi chaïm vaøo pha –trung hoøa khi laép boùng ñeøn).
Trong thöïc teá vieäc baûo veä choáng soác ñieän, ngoaøi vieäc söû duïng caùc thieát
bò choáng doøng roø caàn thoâng qua caùc giaûi phaùp cô hoïc (che chaén hay bao boïc
ñeå baûo veä choáng chaïm ñieän) vaø quaù trình (ví duï, ngaét ñieän tröôùc khi tieán haønh
baûo trì thieát bò).
4.4. CAÀU CHÌ

Caàu chì laø thieát bò baûo veä baèng caùch chaûy moät hoaëc nhieàu daây chaûy ñeå
ngaét maïch vaø caét doøng neáu doøng vöôït quaù giaù trò caøi ñaët trong khoaûng thôøi gian
cho pheùp.
Loaïi caàu chì ñöôïc söû duïng ñeå choáng quaù taûi vaø ngaén maïch trong maïng
haï aùp daân duïng coù ñaëc tính gG phuø hôïp vôùi IEC 60269-3. Loaïi naøy coù hai doøng
qui öôùc ñöôïc tieâu chuaån hoùa goàm:
 Doøng khoâng noùng chaûy Inf: ñaây laø giaù trò doøng maø caàu chì coù theå
chòu ñöôïc maø khoâng bò noùng chaûy trong thôøi gian qui ñònh. Ví duï:
caàu chì coù doøng ñònh möùc 32A chòu ñöôïc doøng 40A (1,25In) maø
khoâng noùng chaûy trong khoaûng thôøi gian nhoû hôn 1h (Baûng 4.2).
 Doøng noùng chaûy If: ñaây laø giaù trò doøng gaây ra hieän töôïng noùng chaûy
caàu chì tröôùc khi keát thuùc khoaûng thôøi gian qui ñònh. Ví duï: caàu chì
coù doøng ñònh möùc 32A khi chòu doøng 52,1A (1,6In) phaûi noùng chaûy
trong khoaûng thôøi gian nhoû hôn 1h (Baûng 4.2).
Caùc thí nghieäm tieâu chuaån cuûa IEC 269-1 yeâu caàu ñaëc tính caàu chì naèm
giöõa hai ñöôøng cong giôùi haïn cho caàu chì ñöôïc xem xeùt (Hình 4.10). Töø ñaëc
tính mieàn chaûy vaø khoâng chaûy cuûa caàu chì nhaän thaáy caàu chì khoâng thích hôïp
ñeå baûo veä choáng quaù taûi ôû möùc thaáp. Do ñoù caàn söû duïng daây daãn coù tieát dieä n
lôùn hôn nhaèm traùnh haäu quaû quaù taûi keùo daøi (trong tröôøng hôïp xaáu nhaát quaù taûi
60% trong 1h).
Trong maïng haï aùp coâng nghieäp, loaïi caàu chì coù ñaëc tính gM (baûo veä
ñoäng cô khi khôûi ñoäng laãn khi ngaén maïch nhöng khoâng baûo veä quaù taûi) vaø loaïi
caàu chì coù ñaëc tính aM keát hôïp vôùi rô le nhieät baûo veä choáng quaù taûi coù möùc quaù
taûi <4In. Ñaëc tính cuûa hai loaïi caàu chì naøy phuø hôïp vôùi IEC 60269-1 vaø IEC
60269-2.
Ñaëc tröng cho loaïi caàu chì gM vaø aM laø: doøng ñònh möùc cuûa daây chì vaø
voû caàu chì In vaø ñaëc tuyeán I/t (Ich -characteristic). Maõ caàu chì loaïi gM ñöôïc theå
hieän nhö sau: InMIch vôùi In chæ ñaëc tính nhieät ôû taûi thöôøng vaø Ich lieân quan ñeán
ñaëc tính ngaén haïn (khôûi ñoäng). Ví duï: 32M63.
81
Hình 4.11 trình baøy vuøng noùng chaûy tieâu chuaån hoùa cho caàu chì aM, vôùi
löu yù raèng ñaëc tuyeán ñeå thí nghieäm caùc caàu chì aM ñöôïc cho giaù trò töø 4I n trôû ñi
vaø caùc caàu chì theo IEC 60269 ñöôïc duøng phaûi coù ñaëc tuyeán naè m trong vuøng
toâ môø.
Hình 4.10. Mieàn chaûy vaø khoâng chaûy cuûa caàu chì gG vaø gM
Hình 4. 11. Vuøng noùng chaûy tieâu chuaån hoaù cuûa caàu chì aM
82
Baûng 4.2. Doøng chaûy vaø khoâng chaûy cuûa caàu chì
Loaïi Doøng ñònh Doøng qui öôùc Doøng qui öôùc Thôøi gian
möùc (*) In (A) khoâng chaûy Inf (A) chaûy If (A) qui öôùc (h)
gG In ≤ 4A 1,5In 2,1In 1
gM 4 <In ≤ 16A 1,5In 1,9In 1
16 <In ≤ 63A 1,25In 1,6In 1
(*)
Ich
cho 63 <In ≤ 160A 1,25In 1,6In 2
caàu 160 <In ≤ 400A 1,25In 1,6In 3
chì gM
400 <In 1,25In 1,6In 4
Caùc caàu chì ngaøy nay coù khaû naêng caét doøng ngaén maïch lôùn raát nhanh
nhôø toác ñoä noùng chaûy nhanh cuûa daây chaûy. Doøng ngaén maïch seõ bò caét tröôùc
khi ñaït giaù trò ñænh (Hình 4.12). Söï giôùi haïn doøng ngaén maïch laøm giaûm öùng löïc
nhieät vaø cô gaây ra bôûi doøng ngaén maïch. Do ñoù, laøm giaûm nguy cô hö hoûng khi
xuaát hieän ngaén maïch.
Giaù trò doøng caét ngaén maïch cuûa caàu chì döïa treân giaù trò hieäu duïng cuûa
thaønh phaàn xoay chieàu trong doøng söï coá. Hình 4.13 trình baøy giaù trò doøng ñænh
giôùi haïn so vôùi giaù trò hieäu duïng thaønh phaàn xoay chieàu cho caàu chì haï aùp. Ví
duï trong ñoà thò naøy, caàu chì 100A seõ caét doøng hieäu duïng söï coá 2kA vaø giôùi haïn
doøng ñænh ôû 5kA, caét doøng hieäu duïng söï coá 20kA vaø giôùi haïn doøng ñænh ôû
10kA. Neáu khoâng coù caàu chì giôùi haïn doøng, giaù trò ñænh coù theå ñaït ñeán 50kA.
Tf -thôøi gian chaûy tieàn hoà quang

Ta -thôøi gian coù hoà quang
Ttc -thôøi gian toång caét doøng
Hình 4.12. Doøng giôùi haïn

bôûi caàu chì
83
Iscpeak –Doøng ñænh söï coá giaû ñònh

Iscrms – Doøng söï coá hieäu duïng xoay chieàu
Hình 4.13. Doøng ñænh giôùi haïn so vôùi doøng söï coá hieäu duïng xoay chieàu
84
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 5: BAÛO VEÄ AN TOAØN CHO NGÖÔØI
CHÖÔNG 5
BAÛO VEÄ AN TOAØN CHO NGÖÔØI

5.1. BAÛO VEÄ CHOÁNG TIEÁP XUÙC TRÖÏC TIEÁP
Con ngöôøi phaûi ñöôïc baûo veä khoûi caùc nguy hieåm coù theå sinh ra khi tieáp
xuùc vôùi caùc boä phaän mang ñieän cuûa heä thoáng laép ñaët. Coù theå ñaït ñöôïc caùc baûo
veä naøy baèng moät trong caùc phöông phaùp sau:
 Ngaên ngöøa doøng ñieän chaïy qua cô theå cuûa con ngöôøi.
 Giôùi haïn doøng ñieän coù theå chaïy qua cô theå xuoáng ñeán giaù trò thaáp
hôn giaù trò doøng ñieän gaây giaät.
 Söû duïng bieän phaùp baûo veä boå sung.
1. Ngaên ngöøa doøng ñieän chaïy qua cô theå cuûa con ngöôøi
Vieäc ngaên ngöøa doøng ñieän chaïy qua cô theå cuûa con ngöôøi coù theå thöïc
hieän baèng caùc bieän phaùp sau:
a. Caùch ñieän cuûa caùc boä phaän mang ñieän
Caùch ñieän ñöôïc thieát keá ñeå ngaên ngöøa moïi tieáp xuùc vôùi caùc boä phaän
mang ñieän vaø caùc vaät lieäu caùch ñieän vaø caùc vaät lieäu naøy chæ coù theå ñöôïc loaïi boû
khi phaù huûy (thí duï caùch ñieän cuûa caùp ñieän).
 Ñoái vôùi caùc thieát bò ñöôïc laép saün ôû nhaø maùy, caùch ñieän phaûi phuø
hôïp vôùi tieâu chuaån lieân quan aùp duïng cho thieát bò ñoù.
 Ñoái vôùi caùc thieát bò khaùc, caùch ñieän cuûa thieát bò phaûi coù khaû naêng
chòu ñöïng laâu daøi caùc öùng suaát cô, hoùa, nhieät vaø ñieän trong quaù
trình vaän haønh bình thöôøng.
b. Che chaén hay bao boïc
Caùc phaàn mang ñieän phaûi ñöôïc ñaët trong tuû ñieän hay che chaén. Caùc thieát
bò naøy caàn coù möùc baûo veä choáng xaâm nhaäp töông ñöông IP2X.
Tröôøng hôïp khi xuaát hieän caùc loã lôùn hôn khi thay theá caùc boä phaän, nhö
ñui ñeøn, oå caém hay caàu chì, hay khi caàn coù caùc loã lôùn hôn ñeå cho pheùp thieát bò
hoaït ñoäng theo ñuùng qui caùch thì phaûi:
 Coù caùc bieän phaùp phoøng ngöøa thích hôïp ñeå ngaên khoâng cho ngöôøi
chaïm ngaãu nhieân vaøo caùc boä phaän mang ñieän.
 Ñaûm baûo raèng, trong chöøng möïc coù theå, con ngöôøi nhaän thaáy roõ laø
coù theå khaû naêng chaïm vaøo caùc boä phaän mang ñieän thoâng qua loã vaø
khoâng neân coá tình chaïm vaøo caùc boä phaän naøy.
85
CHÖÔNG 5: BAÛO VEÄ AN TOAØN CHO NGÖÔØI GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
Beà maët naèm ngang treân cuøng cuûa taám chaén hay voû boïc deã daøng tieáp caän
ñöôïc caàn coù möùc baûo veä choáng xaâm nhaäp töông ñöông IP4X.
Caùc taám chaén hay voû boïc cuûa boä phaän mang ñieän chæ coù theå môû khi:
 Söû duïng chìa khoùa hay duïng cuï.
 Sau khi ñaõ ngaét nguoàn caùc boä phaän mang ñieän vaø vieäc ñoùng laïi
nguoàn chæ coù theå thöïc hieän sau khi laép hay ñaäy laïi taám chaén hay voû
boïc.
c. Raøo chaén
Raøo chaén ñöôïc thieát keá vaø laép ñaët ñeå ngaên ngöøa vieäc tieáp xuùc khoâng chuû
yù cuûa con ngöôøi vôùi caùc boä phaän mang ñieän trong quaù trình thao taùc thieát bò
mang ñieän trong traïng thaùi vaän haønh bình thöôøng nhöng khoâng ngaên ngöøa tieáp
xuùc coù chuû yù baèng caùch coá tình voøng qua raøo chaén.
Caùc raøo chaén coù theå dôõ boû maø khoâng caàn söû duïng chìa khoùa hay duïng
cuï chuyeân duøng nhöng chuùng phaûi ñöôïc laép ñaët chaéc chaén ñeå khoâng bò dôøi ñi
moät caùch ngaãu nhieân.
d. Ñaët ra khoûi taàm vôùi
Baûo veä baèng caùch ñaët caùc phaàn mang ñieän ra khoûi taàm vôùi chæ nhaèm
ngaên ngöøa vieäc tieáp xuùc khoâng chuû yù vôùi caùc boä phaän mang ñieän. Khoâng gian
taàm vôùi ñöôïc qui öôùc theo giôùi haïn theå hieän treân Hình 5.1 vôùi löu yù giaù trò taàm
vôùi naøy aùp duïng cho vieäc tieáp xuùc tröïc tieáp baèng tay ñeå traàn maø khoâng coù coâng
cuï trôï giuùp khaùc (thang, duïng cuï,…).
Caùc boä phaän coù theå tieáp caän ñoàng thôøi (caùch nhau khoâng quaù 2,5m) maø
coù caùc ñieän theá khaùc nhau thì khoâng ñöôïc ñaët trong taàm vôùi.
Hình 5.1. Khu

vöïc naèm trong
taàm vôùi
86
Neáu vò trí thöôøng coù ngöôøi ñeán bò giôùi haïn theo phöông naèm ngang baèng
moät chöôùng ngaïi vaät nhö lan can, taám löôùi taïo ra caáp baûo veä nhoû hôn IP2X thì
taàm vôùi phaûi ñöôïc keùo daøi töø chöôùng ngaïi vaät ñoù. Theo höôùng leân treân, taàm vôùi
laø 2,5m tính töø beà maët S khoâng tính ñeán baát kyø chöôùng ngaïi vaät trung gian naøo
coù caáp baûo veä nhoû hôn IP2X.
ÔÛ nhöõng nôi thöôøng mang vaùc ñoà vaät daãn ñieän daøi hay coàng keành, taàm
vôùi phaûi ñöôïc taêng theâm coù tính ñeán kích thöôùc töông öùng cuûa caùc ñoà vaät naøy.
2. Giôùi haïn doøng ñieän coù theå chaïy qua cô theå con ngöôøi
Nhaèm giôùi haïn doøng ñieän chaïy qua cô theå con ngöôøi caàn phaûi giaûm thaáp
ñieän aùp tieáp xuùc ñeán giaù trò an toaøn cho con ngöôøi. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy coù theå
aùp duïng bieän phaùp noái ñaát caùc boä phaän kim loaïi bình thöôøng khoâng mang ñieän
nhöng do caùch ñieän bò hoûng hay nguyeân nhaân khaùc khieán boä phaän naøy trôû neân
mang ñieän.
3. AÙp duïng bieän phaùp baûo veä boå sung
Söû duïng caùc thieát bò choáng doøng roø vôùi giaù trò doøng roø taùc ñoäng khoâng
vöôït quaù 30mA, do ñoù caàn löu yù raèng khi söû duïng thieát bò choáng doøng roø khoâng
coù nghóa laø loaïi boû caùc bieän phaùp an toaøn neâu treân.
5.2. BAÛO VEÄ CHOÁNG TIEÁP XUÙC GIAÙN TIEÁP

1. Söû duïng bieän phaùp noái ñaát voû thieát bò
Xeùt maïng cung caáp ñieän coù trung tính caùch ñieän (maïng ñieän IT) coù ñieän
aùp daây U, voû thieát bò ñöôïc noái vôùi heä thoáng noái ñaát coù ñieän trôû noái ñaát laø R ñ. Goïi
Rng laø ñieän trôû ngöôøi, RC=R1=R2=R3 laø ñieän trôû caùch ñieän pha-ñaát, boû qua aûnh
höôûng cuûa ñieän dung pha-ñaát C=C1=C2=C3 thì doøng ñieän Iñ ñi qua ñieän trôû noái
ñaát Rñ ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
U 3.U
Iñ   vôùi Rñ <<Rng (5.1)
3R ñ  R C / 3 3R ñ  R C
Ñieän aùp tieáp xuùc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
3.U.R ñ
UT  (5.2)
3R ñ  R C
Töø bieåu thöùc (5.2), ñieän aùp tieáp xuùc phuï thuoäc vaøo ñieän trôû caùch ñieän pha-
ñaát vaø ñaëc bieät laø giaù trò ñieän trôû noái ñaát Rñ. Neáu giaù trò ñieän trôû noái ñaát Rñ ñuû nhoû
thì giaù trò ñieän aùp tieáp xuùc seõ ôû giôùi haïn khoâng gaây nguy hieåm cho ngöôøi.
Tröôøng hôïp khoâng boû qua aûnh höôûng cuûa ñieän dung thì doøng ñieän Iñ ñi
qua ñieän trôû noái ñaát Rñ xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
I ñ  I 2ñR  I 2ñC (5.3)
87
Vôùi IñR vaø IñC laàn löôït laø thaønh phaàn doøng ñieän taùc duïng vaø thaønh phaàn
doøng ñieän phaûn khaùng.
3.U
I ñR  (5.4)
3R ñ  R C
3.U..C
I ñC  (5.5)
1  9R 2ñ .2 .C2
C Rc
Rng
Iñ
Rñ
Hình 5.2. Söï coá chaïm voû trong heä thoáng IT
Ví duï 5.1. Xaùc ñònh giaù trò ñieän trôû noái ñaát R ñ ñeå ñaûm baûo an toaøn cho
ngöôøi khi tieáp xuùc vaøo voû thieát bò maø caùch ñieän cuûa thieát bò naøy bò hö hoûng. Bieát
raèng, ñieän aùp daây cuûa maïng ñieän laø 380V, ñieän trôû caùch ñieän pha-ñaát RC=5k,
ñieän aùp tieáp xuùc cho pheùp UT =25V.
Giaûi:
Giaù trò ñieän trôû noái ñaát Rñ caàn thoûa ñieàu kieän:
UT .RC 25.5000
Rñ    371
U  3UT 380  1,732.25
Giaù trò naøy cuûa ñieän trôû noái ñaát Rñ coù theå thöïc hieän khoâng khoù trong thöïc teá.
Tröôøng hôïp ñieän trôû Rñ = 10 thì ñieän aùp tieáp xuùc trong tröôøng naøy laø:
3.U.R ñ 3.380.10
UT    1,3V
3R ñ  R C 3.10  5000
Ñieän aùp UT coù giaù trò raát thaáp ñaûm baûo an toaøn cho con ngöôøi.
Tröôøng hôïp tính ñeán giaù trò ñieän dung C=10F, =2f=314Hz thì:
88
Thaønh phaàn doøng ñieän taùc duïng:

3.U 3.380
I ñR    0,132A
3R A  R C 3.10  5000
Thaønh phaàn doøng ñieän phaûn khaùng:
3.U..C 3.380.314.105
I ñC    2,1A
1  9R 2ñ .2 .C2 1  9.102.3142.1010
Doøng ñieän ñi qua ñieän trôû noái ñaát:
I ñ  I 2ñR  I 2ñC  0,132 2  2,12  2,11A

Ñieän aùp tieáp xuùc:
UT=Iñ.Rñ=2,11.10=21,1V
Nhö vaäy, ñoái vôùi maïng ñieän ba pha trung tính caùch ñieän vôùi ñaát coù ñieän
trôû caùch ñieän vaø ñieän dung cuûa maïng ñieän so vôùi ñaát töông ñoái lôùn thì coù theå
thöïc hieän bieän phaùp noái ñaát voû thieát bò ñeå ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi khi caùch
ñieän cuûa thieát bò bò hö hoûng.
Xeùt maïng ñieän coù trung tính noái ñaát tröïc tieáp (maïng TT) coù ñieän trôû noái
ñaát trung tính RñN, ñieän aùp daây U, voû thieát bò ñöôïc noái vôùi heä thoáng noái ñaát coù
ñieän trôû noái ñaát laø Rñ. Goïi Rng laø ñieän trôû ngöôøi, R C laø ñieän trôû caùch ñieän cuûa
thieát bò, boû qua aûnh höôûng cuûa ñieän dung pha-ñaát C cuûa daây daãn thì doøng ñieän
Iñ ñi qua ñieän trôû noái ñaát R ñ ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
RC
Iñ
Rng
RñN Rñ
Hình 5.3. Söï coá chaïm voû trong heä thoáng TT

U
Iñ  vôùi Rñ<<Rng (5.6)
3(R ñ  R ñN  R C )
89
Ñieän aùp tieáp xuùc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:

U T  R ñ .I ñ (5.7)
Trong tình traïng vaän haønh bình thöôøng, vì ñieän trôû caùch ñieän Rc coù giaù trò
lôùn neân doøng ñieän Iñ coù giaù trò nhoû vaø ñieän aùp tieáp xuùc UT seõ ôû möùc thaáp, an
toaøn cho con ngöôøi.
Tröôøng hôïp, caùch ñieän cuûa thieát bò bò hö hoûng R c= 0, ñieän aùp tieáp xuùc
coù giaù trò lôùn vaø tuøy thuoäc vaøo tyû leä giaù trò giöõa RñN vaø Rñ:
R ñ .U
UT  (5.8)
3(R ñ  R ñN )
Xeùt maïng ñieän haï aùp coù trung tính tröïc tieáp noái ñaát coù R ñ=4, ñieän aùp
U=380V, ñieän aùp tieáp xuùc cho pheùp U T=25V, giaù trò ñieän aùp noái ñaát R ñ yeâu caàu
ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
3.U T 3.25
R ñ  R ñN .  4.  0,5
U  3.U T 380  3.25
Giaù trò ñieän trôû noái ñaát RñN coù giaù trò raát thaáp vaø khoâng phaûi luùc naøo cuõng
coù theå thöïc hieän ñöôïc trong thöïc teá. Chính vì lyù do naøy, ngaøy caøng coù khuynh
höôùng aùp duïng baûo veä baèng bieän phaùp noái voû thieát bò vôùi daây trung tính (tieáp
khoâng) ôû maïng ñieän coù trung tính tröïc tieáp noái ñaát.
Baûng 5.1 neâu giaù trò ñieän trôû noái ñaát yeâu caàu theo TCVN 4756-89 (Qui
phaïm noái ñaát vaø noái khoâng caùc thieát bò ñieän).
Baûng 5.1. Giaù trò ñieän trôû noái ñaát yeâu caàu
U (V) Cheá ñoä trung Giaù trò R noái ñaát yeâu caàu Ñoái töôïng caàn
tính nguoàn () noái ñaát
R≤ 0,5 Trung tính vaø
Rieâng noái ñaát nhaân taïo: voû thieát bò ñieän
Noái ñaát
R≤ 1,0
Ñieän aùp chaïm ñuû nhoû
Chung cho caû haï aùp: Voû thieát bò ñieän
125
>1000V R   10
I
Chæ rieâng cao aùp:
Caùch ly
250
R   10
I
I laø doøng ngaén maïch
chaïm ñaát (A)
90
R≤ 4 Voû thieát bò ñieän

(1)
R≤ 10
Caùch ly
(1) ñoái vôùi MBA coù S≤
100kVA
2 cho caáp ñieän aùp Trung tính
380/660V nguoàn vaø voû
4 cho caáp ñieän aùp bieán aùp
220/380V
≤1000V
8 cho caáp ñieän aùp
110/220V
Noái ñaát tröïc tieáp
5 cho caáp ñieän aùp Noái ñaát laëp laïi
380/660V
220/380V
110/220V
2. Söû duïng bieän phaùp caét nhanh baèng maùy caét

Tieâu chuaån IEC 60364 moâ taû bieän phaùp töï ñoäng caét nguoàn baûo veä choáng
ñieän giaät khi tieáp xuùc giaùn tieáp.
Thieát bò baûo veä töï ñoäng caét nguoàn trong tröôøng hôïp coù söï coá chaïm chaäp
giöõa phaàn mang ñieän vaø voû beân ngoaøi, phaàn maø cô theå ngöôøi tieáp xuùc ñeå baûo
veä ngöôøi choáng caùc taùc haïi do bò ñieän giaät.
Giaûi phaùp baûo veä naøy ñoøi hoûi söï keát hôïp giöõa hình thöùc noái ñaát cuûa heä
thoáng, caùc ñaëc tính cuûa daây daãn baûo veä vaø caùc thieát bò baûo veä.
Caùc thieát bò phuø hôïp ñeå caét nguoàn khi phaùt hieän doøng söïï coá chaïm ñaát
bao goàm:
 Maùy caét haï aùp vôùi cô caáu caét kieåu töø nhieät.
 Maùy caét haï aùp vôùi cô caáu caét kieåu ñieän töû.
 Maùy caét haï aùp vôùi cô caáu caét kieåu ñieän töû tích hôïp vôùi baûo veä choáng
chaïm ñaát.
 Maùy caét haï aùp vôùi cô caáu caét kieåu töø nhieät tích hôïp vôùi baûo veä
choáng doøng roø.
 Maùy caét choáng doøng roø.
a. Maïng ñieän TT
Doøng söï coá ñi trong cuoän daây thöù caáp maùy bieán aùp, daây pha, ñieän trôû söï coá,
daây baûo veä vaø ñieän trôû noái ñaát Rñ vaø ñieän trôû noái ñaát trung tính RñN (Hình 5.4).
91
Theo yeâu caàu cuûa tieâu chuaån IEC 60364-4, caùc thieát bò baûo veä phaûi ñöôïc
phoái hôïp vôùi heä thoáng noái ñaát nhaèm muïc ñích caét nhanh nguoàn caáp ñieän, neáu
ñieän aùp tieáp xuùc ñaït ñeán giaù trò nguy hieåm cho ngöôøi.
Hình 5.4. Söï coá trong heä thoáng TT

Giaû thieát 50V (25V trong moät vaøi tröôøng hôïp khaùc) laø giaù trò giôùi haïn cuûa
ñieän aùp, ñieàu kieän veà giaù trò ñieän trôû toång R t nhaèm giôùi haïn ñieän aùp tieáp xuùc
treân phaàn mang ñieän laø:
50 50
Rt  hay R t  (5.9)
Ia I Δn
ÔÛ ñaây: Rt () laø giaù trò ñieän trôû toång (bao goàm ñieän trôû noái ñaát R ñ, ñieän trôû
daây baûo veä); Ia (A) laø doøng taùc ñoäng caét, öùng vôùi 5s ñoïc töø ñöôøng ñaëc tuyeán
baûo veä cuûa thieát bò baûo veä quaù doøng (CB); In (A) laø doøng taùc ñoäng cuûa thieát bò
choáng doøng roø öùng vôùi 1s.
Töø ñaây nhaän thaáy raèng, giaù trò R t phuï thuoäc vaøo caùc thieát bò baûo veä khaùc
nhau. Trong thöïc teá, ñieän trôû noái ñaát caàn coù giaù trò raát thaáp (thöôøng <1) do
doøng taùc ñoäng caét cuûa CB öùng vôùi thôøi gian 5s thöôøng lôùn. Maët khaùc, khi söû
duïng thieát bò choáng doøng roø, ñieän trôû noái ñaát coù theå coù giaù trò ñeán haøng ngaøn
Ohm, ñieàu naøy taïo thuaän lôïi khi thi coâng heä thoáng noái ñaát trong thöïc teá (thaäm
chí ôû caùc nôi coù ñieän trôû suaát cuûa ñaát raát lôùn).
Baûng 5.2 trình baøy giaù trò cöïc ñaïi cuûa ñieän trôû noái ñaát theo doøng In khi söû
duïng thieát bò choáng doøng roø, vôùi ñieän aùp chuaån laø 50V.
Ví duï 5.2. Söû duïng maùy caét haï aùp (CB) Tmax T1B160 vôùi doøng ñònh
möùc In=125A, doøng taùc ñoäng caét öùng vôùi thôøi gian 5s, tra töø ñaëc tuyeán baûo veä
laø 750A (Hình 5.5), khôûi ñoäng ôû traïng thaùi nguoäi (khoâng mang taûi luùc ban ñaàu,
ñaây laø tröôøng hôïp xaáu nhaát cuûa maùy caét haï aùp kieåu töø –nhieät).
92
Giaù trò ñieän trôû Rt ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
50 50
Rt   =0.06
I a 750
Baûng 5.2. Giaù trò Rt theo In
In (A) Rt ()

0.01 5000
0.03 1666
0.1 500
0.3 166
0.5 100
3 16
10 5
30 1.6
Hình 5.5. Ñaëc tuyeán baûo veä cuûa CB Tmax T1B160
93
Nhö vaäy, ñeå ñaûm baûo caét doøng söï coá, R t <0.06. Ñieàu naøy khoâng deã
daøng thöïc hieän trong thöïc teá.
Ngöôïc laïi, neáu vaãn söû duïng CB naøy, nhöng keøm theo boä phaän choáng
doøng roø ABB SACE RC221 vôùi giaù trò doøng taùc ñoäng In=0.03A, giaù trò ñieän trôû
Rt theo yeâu caàu laø:
50
Rt  =1666.6
0.03
Giaù trò naøy raát deã ñaït ñöôïc trong thöïc teá.
Ví duï 5.3. Xeùt heä thoáng phaân phoái ñieän trình baøy ôû Hình 5.3, ñieän trôû noái
ñaát trung tính cuûa traïm bieán aùp laø R ñN=10, ñieän trôû noái ñaát an toaøn R ñ=15.
Doøng ñieän chaïm ñaát Iñ=8A. Ñieän aùp tieáp xuùc UT=Rñ.Iñ=15.8=120V. Ñaây laø giaù
trò ñieän aùp nguy hieåm cho ngöôøi. Neáu boû qua ñieän trôû cuûa daây baûo veä, doøng taùc
ñoäng caét cuûa thieát bò choáng doøng roø In phaûi thoûa ñieàu kieän:
50
I Δn   3.3A
15
Choïn thieát bò choáng doøng roø coù In=30mA.
Trong moät heä thoáng cung caáp ñieän vôùi moät heä thoáng noái ñaát chung vaø
caùc taûi ñöôïc baûo veä bôûi caùc thieát bò vôùi caùc doøng taùc ñoäng caét khaùc nhau, ñeå
ñaït ñöôïc söï phoái hôïp cho caùc taûi trong cuøng heä thoáng noái ñaát, tröôøng hôïp xaáu
nhaát-ñaïi dieän laø thieát bò coù doøng caét cao nhaát-caàn ñöôïc quan taâm.
Heä quaû laø khi moät vaøi tuyeán daây ñöôïc baûo veä baèng caùc thieát bò baûo veä
quaù doøng (CB) vaø moät vaøi tuyeán daây khaùc ñöôïc baûo veä baèng thieát bò choáng
doøng roø thì taát caû caùc öu ñieåm do söû duïng thieát bò baûo veä choáng doøng roø bò
loaïi tröø vì luùc naøy giaù trò R t ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû doøng I 5s cuûa thieát bò baûo
veä quaù doøng vaø ñaây laø giaù trò doøng taùc ñoäng caét lôùn nhaát giöõa hai loaïi thieát bò
neâu treân.
Nhö vaäy, ñeå baûo veä taát caû caùc taûi trong heä thoáng noái ñaát TT neân söû duïng
maùy caét choáng doøng roø ñeå ñaït ñöôïc cuøng moät luùc hai lôïi ích: caét maïch nhanh
khi söï coá xuaát hieän vaø yeâu caàu giaù trò ñieän trôû noái ñaát khoâng quaù thaáp, taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi khi thi coâng trong thöïc teá.
b. Maïng ñieän TN
Maïch voøng söï coá khoâng aûnh höôûng ñeán heä thoáng noái ñaát vaø noù ñöôïc
hình thaønh bôûi maïch noái tieáp daây pha vaø daây baûo veä (Hình 5.6). Ñeå baûo veä töï
ñoäng caét nguoàn ñieän khi xuaát hieän söï coá, tieâu chuaån IEC 60364-4 yeâu caàu ñieàu
kieän sau phaûi ñöôïc thoûa:
Zs .I a  U 0 (5.10)
94
ÔÛ ñaây: Zs () laø toång trôû cuûa maïch voøng söï coá bao goàm toång trôû cuûa
nguoàn, daây pha tính ñeán ñieåm söï coá vaø daây baûo veä giöõa ñieåm söï coá vaø nguoàn;
U0 (V) laø ñieän aùp pha danh ñònh; Ia (A) laø doøng gaây neân taùc ñoäng caét nguoàn cuûa
thieát bò baûo veä vôùi thôøi gian qui ñònh trong Baûng 5.3.
Löu yù:
+ Thôøi gian taùc ñoäng khoâng ñöôïc vöôït quaù 5s khi söû duïng maùy caét
haï aùp truyeàn thoáng (CB).
+ Khi söû duïng thieát bò choáng doøng roø, Ia laø doøng In.
RñN Hình 5.6. Söï coá trong heä thoáng TN
Trong heä thoáng TN, söï coá chaïm ñaát vôùi toång trôû thaáp xuaát hieän phía haï
aùp gaây neân doøng ngaén maïch coù giaù trò lôùn. Baûo veä choáng chaïm ñaát giaùn tieáp coù
theå thöïc hieän baèng caùch söû duïng maùy caét haï aùp (CB) vaø caàn kieåm tra doøng taùc
ñoäng caét cuûa thieát bò naøy vôùi thôøi gian toàn taïi cho pheùp phaûi coù giaù trò thaáp hôn
giaù trò cuûa doøng ngaén maïch.
Vieäc söû duïng thieát bò choáng doøng roø seõ naâng cao möùc baûo veä an toaøn
trong tröôøng hôïp rieâng khi maø toång trôû ngaén maïch khoâng coù giaù trò thaáp vaø
doøng ngaén maïch coù theå toàn taïi trong thôøi gian laâu daøi gaây neân quaù nhieät trong
daây daãn vaø taêng nguy cô chaùy.
Cuoái cuøng, löu yù raèng thieát bò choáng doøng roø khoâng ñöôïc söû duïng trong
heä thoáng TN-C, bôûi vì daây trung hoøa vaø daây baûo veä chæ laø moät. Caáu hình naøy
khieán cho thieát bò baûo veä choáng doøng roø khoâng theå taùc ñoäng.
Baûng 5.3. Thôøi gian caét cöïc ñaïi cho heä thoáng TN
U0 (V) t (s)
120 0.8
230 0.4
400 0.2
>400 0.1
95
Ví duï 5.4. Xeùt heä thoáng ñieän ñöôïc trình baøy trong Hình 5.7, giaù trò doøng
ngaén maïch chaïm ñaát laø IkLG=3kA.
Töø Baûng 5.3, vôùi ñieän aùp pha laø
230V thì thôøi gian caét cöïc ñaïi laø 0,4s.
Doøng Ia töông öùng ñöôïc xaùc ñònh bôûi
bieåu thöùc:
U0
I a (0.4s)   I kLG  3kA
Zs
Hình 5.7. Sô ñoà heä thoáng ñieän
Hình 5.8. Ñaëc tuyeán baûo veä thieát bò T1B160
96
Töø ñöôøng cong baûo veä cuûa thieát bò T1B160 (Hình 5.8), tra ñöôïc doøng taùc
ñoäng caét coù giaù trò 950A öùng vôùi thôøi gian caét laø 0.4s. Nhaän thaáy, maùy caét haï
aùp T1B160 vöøa cung caáp baûo veä choáng chaïm ñieän tröïc tieáp vöøa cung caáp baûo
veä choáng quaù taûi vaø ngaén maïch cho caùp caáp ñieän WC1. Vì vaäy, vieäc söû duïng
thieát bò choáng doøng roø laø khoâng caàn thieát.
Ví duï 5.5. Kieåm tra ñoä an toaøn khi söï coá chaïm voû trong heä thoáng ñieän
trình baøy ôû Hình 5.9. Bieát raèng CB baûo veä maïch coù doøng ñònh möùc I n=160A vaø
doøng taùc ñoäng cuûa boä phaän töø Im=10In=1600A.
Toång trôû ngaén maïch :
Zs = ZAB+ZBC+ZDE+ZEN+ZNA
Neáu boû qua caùc toång trôû ZAB, ZEN vaø ZNA thì ñieän aùp tieáp xuùc UT:
Z BC 230
UT  U0   115V
Z BC  Z DE 2
Vaø toång trôû ngaén maïch Zs:
L 50
Zs = ZBC+ZDE= 2  2.22,5.  64.3m
S 35
Doøng söï coá chaïm voû Iñ:
230
Iñ   3,6kA
64,3
RñN
Hình 5.9. Söï coá chaïm voû trong heä thoáng ñieän
Doøng Id raát lôùn so vôùi doøng Im neân CB seõ caét nhanh loaïi tröø doøng söï coá
chaïm voû.
97
c. Maïng ñieän IT
Doøng chaïm ñaát trong heä thoáng IT ñi qua dung khaùng cuûa ñöôøng daây ñeán
ñieåm trung tính cuûa nguoàn caáp ñieän (Hình 5.10). Vì vaäy, doøng chaïm ñaát thöù
nhaát coù giaù trò raát nhoû ñeå coù theå taùc ñoäng caùc thieát bò baûo veä caét nguoàn vaø ñieän
aùp tieáp xuùc coù giaù trò raát thaáp.
Iñ
Rñ
Iñ
Hình 5.10. Söï coá trong heä thoáng IT
Tieâu chuaån IEC 60364-4 qui ñònh vieäc trang bò thieát bò töï ñoäng ngaét maïch
laø khoâng caàn thieát neáu ñieàu kieän sau ñöôïc thoûa:
R ñ .I ñ  U L (5.11)
ÔÛ ñaây: Rñ () laø ñieän trôû noái ñaát voû thieát bò; I ñ (A) laø doøng chaïm ñaát
ñieåm thöù nhaát; U L coù giaù trò laø 50V ôû nhöõng nôi thoâng thöôøng (25V ôû nhöõng
nôi ñaëc bieät).
Neáu ñieàu kieän naøy ñöôïc thoûa, sau khi xuaát hieän doøng söï coá chaïm ñaát
ñieåm thöù nhaát, ñieän aùp tieáp xuùc treân voû thieát bò khoâng vöôït quaù 50V vaø seõ
khoâng gaây nguy hieåm cho ngöôøi.
Trong heä thoáng IT, caàn thöôøng xuyeân theo doõi ñieàu kieän caùch ñieän so vôùi
ñaát baèng thieát bò baùo söï xuaát hieän doøng chaïm ñaát thöù nhaát. Neáu coù ñieåm bò
chaïm ñaát caàn tieán haønh söûa chöõa neáu muoán heä thoáng IT laøm vieäc hoaøn toaøn tin
caäy. Ngoaøi ra, heä thoáng IT coøn cho pheùp tieáp tuïc cung caáp ñieän khi bò söï coá
chaïm ñaát ñieåm thöù nhaát, ñaây laø öu ñieåm lôùn so vôùi caùc heä thoáng khaùc.
Ví duï 5.6. Xaùc ñònh ñieän aùp tieáp xuùc trong heä thoáng IT trình baøy ôû Hình
5.11. Bieát raèng maïng coù daây daãn daøi 1km, dung khaùng so vôùi ñaát Zf=3500.
Ñieän aùp heä thoáng 230/400V. Doøng roø xuyeân qua lôùp caùch ñieän cuûa thieát bò coù
theå boû qua.
98
Id1+Id2
Id1
Zct =1500
RñN =5 Id2
Hình 5.11. Ñöôøng ñi cuûa doøng söï coá trong heä thoáng IT
Trong tình traïng laøm vieäc bình thöôøng, doøng ñieän dung roø xuoáng ñaát laø:
U0 230
If    66mA / pha
Z f 3500
Khi xaûy ra söï coá moät pha chaïm ñaát, doøng ñi qua ñieän trôû noái ñaát RñN laø
toång vectô cuûa doøng ñieän dung treân caùc pha khoâng bò söï coá. Ñieän aùp caùc pha
khoâng bò söï coá taêng leân gaáp 3 laàn so vôùi Upha-ñaát luùc bình thöôøng. Do ñoù, ñieän
dung cuõng taêng 3 laàn töông öùng. Nhöõng vectô naøy leäch pha nhau 600. Vì vaäy,
khi coäng vectô, giaù trò doøng Id2 ñi qua ñieän trôû noái ñaát R ñN ñöôïc xaùc ñònh theo
bieåu thöùc:
Id2=3x66mA=198mA
Ñieän aùp tieáp xuùc UT:
UT=Id2.RñN=198.10-3.5=0.99V
Ñieän aùp tieáp xuùc UT coù giaù trò raát thaáp khoâng gaây nguy hieåm cho ngöôøi.
Doøng ñi qua toång trôû noái ñaát trung tính Id1:
230
I d1   153mA
1500
Doøng ñi qua choã bò söï coá laø toång vectô cuûa doøng Id1vaø doøng Id2.
Khi xuaát hieän söï coá chaïm ñaát ñieåm thöù hai (xuaát hieän ñoàng thôøi hai ñieåm
chaïm ñaát moät luùc treân hai pha khaùc nhau), nguoàn caáp seõ ñöôïc caét theo theå
thöùc sau:
99
a. Khi caùc voû thieát bò ñöôïc noái ñaát theo nhoùm hay rieâng bieät (Hình 5.12),
ñieàu kieän baûo veä töông töï nhö cho heä thoáng TT (Phaàn 5.2.2.1). Löu yù, trong
tröôøng hôïp naøy caàn boá trí caùc thieát bò RCD ôû caùc maùy caét toång cuûa caû nhoùm vaø
taïi töøng nhaùnh thieát bò coù noái ñaát rieâng.
Lyù do cuûa vieäc ñaët theâm caùc thieát bò RCD laø khi caùc ñieän cöïc noái ñaát ñoäc
laäp “keát noái” qua ñaát, doøng ngaén maïch pha-pha thöôøng bò giôùi haïn khi ñi qua
caùc ñieän trôû noái ñaát. Ñieàu naøy laøm cho caùc baûo veä quaù doøng lôùn khoâng laøm
vieäc tin caäy. Caùc thieát bò RCD coù ñoä nhaïy cao hôn seõ taùc ñoäng chaéc chaén hôn.
Tuy nhieân, tröôøng hôïp naøy caùc thieát bò RCD phaûi coù doøng ñaët cao hôn doøng
chaïm ñaát ñieåm thöù nhaát.
Hình 5.12. Caùc hình thöùc noái ñaát trong heä thoáng IT
b. Khi taát caû caùc voû thieát bò ñöôïc noái ñaát vôùi daây baûo veä PE chung (Hình
5.13), caùc ñieàu kieän cho heä thoáng TN ñöôïc aùp duïng. Trong tröôøng hôïp rieâng,
caùc ñieàu kieän sau caàn ñöôïc thoûa:
 Neáu daây trung hoøa khoâng tham gia vaøo maïch (TN-S):
Ur
Zs  (5.12)
2.I a
 Neáu daây trung hoøa tham gia vaøo maïch (TN-C):
U0
Z 's  (5.13)
2.I a
ÔÛ ñaây:U0 (V) laø giaù trò ñieän aùp pha; U r (V) laø giaù trò ñieän aùp daây; Zs () laø
toång trôû maïch voøng söï coá bao goàm daây pha vaø daây baûo veä; Z 's () laø toång trôû
maïch voøng söï coá bao goàm daây trung tính vaø daây baûo veä; I a(A) laø doøng taùc ñoäng
caét cuûa thieát bò baûo veä töông öùng vôùi thôøi gian qui ñònh trong Baûng 5.4 hay
trong voøng 5s ñoái vôùi caùc maïch phaân phoái.
100
Baûng 5.4. Thôøi gian taùc ñoäng caét cöïc ñaïi trong heä thoáng IT
Ñieän aùp (V) Thôøi gian taùc ñoäng caét cöïc ñaïi (s)
U0/Ur
TN-S TN-C
120/240 0.8 5
230/400 0.4 0.8
400/690 0.2 0.4
580/1000 0.1 0.2
Tieâu chuaån IEC 60364-4 phaùt bieåu raèng, neáu caùc yeâu caàu ôû muïc b neâu
treân khoâng ñöôïc thoûa baèng caùch söû duïng thieát bò baûo veä quaù doøng thì vieäc baûo
veä cho moãi ñöôøng daây caáp ñieän cho taûi phaûi ñöôïc thöïc hieän baèng caùch söû duïng
thieát bò baûo veä choáng doøng roø.
Ngöôõng taùc ñoäng cuûa thieát bò baûo veä choáng doøng roø phaûi ñöôïc choïn caån
thaän nhaèm muïc ñích ngaên ngöøa vieäc ngaét ñieän khoâng mong muoán, do coøn coù
caùc ñöôøng rieâng daãn doøng söï coá thöù nhaát thoâng qua dung khaùng cuûa ñöôøng
daây ñeán ñieåm trung tính cuûa nguoàn caáp ñieän (thay cho ñöôøng daây söï coá, moät
ñöôøng daây bình thöôøng khaùc vôùi ñieän dung lôùn coù theå gaây ra doøng söï coá coù giaù
trò lôùn hôn).
Ví duï 5.7. Kieåm tra khaû naêng baûo veä cuûa CB T1B160 vôùi doøng ñònh möùc
In=125A vaø ñaëc tuyeán baûo veä trình baøy ôû Hình 5.8 cho heä thoáng ñieän trình baøy
ôû Hình 5.3 khi xuaát hieän chaïm ñaát ôû hai ñieåm.
Id
Rct=1500 50m 50m

35mm2 35mm2
RñN=5 Rñ
Hình 5.13. Xuaát hieän ngaén maïch taïi hai ñieåm trong heä thoáng IT
101
Trong heä thoáng IT, caùc phaàn maïch cuûa hai nhaùnh cuøng chaïm voû ñöôïc
giaû söû laø coù cuøng chieàu daøi vaø daây daãn cuøng tieát dieän. Daây PE coù cuøng tieát dieän
nhö daây pha.
Vì vaäy toång trôû cuûa maïch voøng 1 (FGHJ):
L 50
Zs1  2.R HJ  2.ρ.  2.22,5.  64,3mΩ
S 35
Toång trôû voøng chung (BCDEJHGF ):
Zs=2.Zs1=2.64,3=129m
Töø ñaëc tuyeán baûo veä Hình 5.8, öùng vôùi thôøi gian t=0.4s, tìm ñöôïc
Ia=950A.
Ur
Tính tyû soá :
2.I a
Ur 3.230
  0,21Ω  210mΩ
2.I a 2.950
Giaù trò naøy lôùn hôn giaù trò Zs=129m neân maùy caét haï aùp seõ caét nguoàn
ñaûm baûo ñieàu kieän an toaøn cho ngöôøi.
3. Xaùc ñònh chieàu daøi cöïc ñaïi cuûa daây daãn
Taát caû caùc tieâu chuaån ñeàu ñöa ra thôøi gian taùc ñoäng caét cöïc ñaïi cho thieát
bò baûo veä nhaèm muïc ñích loaïi tröø caùc hieäu öùng veà sinh lyù cho con ngöôøi khi
chaïm phaûi phaàn mang ñieän.
Ñeå baûo veä choáng chaïm ñaát giaùn tieáp, caàn phaûi kieåm tra thôøi gian caét cuûa
maùy caét haï aùp phaûi nhoû hôn giaù trò qui ñònh trong caùc tieâu chuaån. Vieäc kieåm tra
naøy ñöôïc tieán haønh thoâng qua vieäc laäp tyû soá giöõa doøng ngaén maïch cöïc tieåu treân
phaàn daãn ñieän ñöôïc baûo veä vôùi doøng taùc ñoäng qui ñònh bôûi caùc tieâu chuaån.
Doøng ngaén maïch cöïc tieåu xuaát hieän khi coù ngaén maïch giöõa daây pha vaø
daây baûo veä ôû ñieåm xa nhaát treân daây ñöôïc baûo veä.
Ñeå xaùc ñònh doøng ngaén maïch cöïc tieåu, thöôøng söû duïng phöông phaùp
tính gaàn ñuùng vôùi giaû thieát nhö sau:
 Ñieän trôû daây daãn taêng 50% so vôùi giaù trò ôû nhieät ñoä 20 oC do quaù
nhieät bôûi doøng ngaén maïch.
 Ñieän aùp nguoàn giaûm coøn 80% do aûnh höôûng cuûa doøng ngaén maïch.
 Ñieän caûm daây daãn chæ ñöôïc xem xeùt ñoái daây daãn coù tieát dieän lôùn
hôn 95mm2.
Coâng thöùc döôùi ñaây ñaït ñöôïc baèng caùch aùp duïng ñònh luaät Ohm giöõa
thieát bò baûo veä vaø ñieåm ngaén maïch. Sau ñaây laø caùc chuù giaûi cho caùc kyù hieäu vaø
caùc haèng soá trong coâng thöùc:
102
 0.8 laø heä soá tính ñeán suït giaûm ñieän theá.
 1.5 laø heä soá tính ñeán ñoä gia taêng ñieän trôû .
 Ur laø giaù trò danh ñònh ñieän aùp giöõa daây vaø daây .
 U0 laø giaù trò danh ñònh ñieän aùp giöõa pha vaø ñaát.
 S laø tieát dieän daây pha.
 SN laø tieát dieän daây trung tính.
 SPE laø tieát dieän daây baûo veä .
  laø ñieän trôû suaát cuûa daây daãn ôû nhieät ñoä 20 oC
(cu=22,5.10-3mm2/m vaø al=36.103mm2/m.
 L laø chieàu daøi daây daãn.
S.n
 m laø tyû soá giöõa tieát dieän toång daây pha (moät sôïi daây pha coù
S PE
tieát dieän S nhaân vôùi n sôïi daây pha ñi song song) vôùi tieát dieän daây
baûo veä vôùi giaû thieát chuùng ñöôïc cheá taïo töø cuøng moät vaät lieäu.
SN .n
 m1  laø tyû soá giöõa tieát dieän toång daây trung hoøa (moät sôïi daây
SPE
trung hoøa coù tieát dieän SN nhaân vôùi n sôïi daây trung hoøa ñi song
song) vôùi tieát dieän daây baûo veä vôùi giaû thieát chuùng ñöôïc cheá taïo töø
cuøng moät vaät lieäu.
 k1 laø heä soá hieäu chænh khi tính ñeán ñieän caûm cuûa daây daãn khi tieát
dieän daây daãn lôùn hôn 95mm2, ñöôïc tra trong Baûng 5.5.
 k2 laø heä soá hieäu chænh cho caùc daây daãn ñi song song vaø xaùc ñònh
baèng bieåu thöùc:
n 1
k2  4
n
Vôùi n laø soá daây daãn ñi song song trong moät pha.
 1.2 laø sai soá ngöôõng taùc ñoäng töø cho pheùp bôûi tieâu chuaån.
Baûng 5.5. Heä soá hieäu chænh k1
S (mm2) 120 150 185 240 300
k1 0.90 0.85 0.80 0.75 0.72
103
a. Maïng ñieän TN
Hình 5.14. Doøng ngaén maïch trong heä thoáng TN
Coâng thöùc xaùc ñònh doøng ngaén maïch cöïc tieåu:
0,8.U 0 .S
I k min  k 1 .k 2 (5.14)
1,5.1,2.ρ.(1  m).L
Hay coâng thöùc xaùc ñònh chieàu daøi cöïc ñaïi cuûa daây daãn ñeå thieát bò baûo veä
coù theå caét nguoàn ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi:
0,8.U 0 .S
L k 1 .k 2 (5.15)
1,5.1,2.ρ.(1  m).I k min
Ví duï 5.8. Maïng 3 pha/4 daây, ñieän aùp 230/400V, heä thoáng noái ñaát kieåu
TN-C, ñöôïc baûo veä baèng CB maõ hieäu C60N-C-63, ñaëc tuyeán baûo veä loaïi C, coù
doøng ñònh möùc In=63A, daây daãn laø daây nhoâm coù S=50mm2, SPE=25mm2. Xaùc
ñònh chieàu daøi daây daãn toái ña ñeå CB coù theå caét nhanh khi coù söï coá chaïm voû
nhaèm baûo veä choáng ñieän giaät giaùn tieáp?.
Töông öùng vôùi t=0.4s, doøng taùc ñoäng caét cuûa CB laø Ia=500A. Doøng Ia
cuõng chính laø doøng ngaén maïch cöïc tieåu Ikmin maø CB coù theå caét nhanh.
Xaùc ñònh caùc heä soá:
S.n 50
m  2
S PE 25
k1=k2=1
104
Chieàu daøi daây daãn toái ña ñeå CB coù theå caét nhanh:
0,8.U 0 .S 0,8.230.50
L k 1 .k 2   94,5m
1,5.1,2.ρ.(1  m).I k min 1,5.1,2.36.10 3.(1  2)500
b. Maïng ñieän IT
Ñoái vôùi heä thoáng IT caàn phaân bieät hai tröôøng hôïp: daây trung hoøa khoâng
coù tham gia vaøo maïch (Hình 5.15.a) hay coù tham gia vaøo maïch (Hình 5.15.b).
a. Maïch 3 daây pha+1 daây PE
b. Maïch 3 daây pha+1 daây N vaø 1 daây PE
Hình 5.15. Doøng ngaén maïch trong heä thoáng IT
105
 Tröôøng hôïp daây trung hoøa khoâng tham gia vaøo maïch
Khi söï coá ñieåm thöù hai xuaát hieän, coâng thöùc xaùc ñònh doøng ngaén maïch
cöïc tieåu trôû thaønh:
0,8.U r .S
I k min  k 1 .k 2 (5.16)
2.1,5.1,2.ρ.(1  m).L
Vaø chieàu daøi cöïc ñaïi cuûa daây daãn:
0,8.U r .S
L k 1 .k 2 (5.17)
2.1,5.1,2.ρ.(1  m).I k min
 Tröôøng hôïp daây trung hoøa tham gia vaøo maïch

Khi söï coá ñieåm thöù hai xuaát hieän, coâng thöùc xaùc ñònh doøng ngaén maïch
cöïc tieåu trôû thaønh:
0,8.U o .SN
I k min  k 1 .k 2 (5.18)
2.1,5.1,2.ρ.(1  m 1 ).L
Vaø chieàu daøi cöïc ñaïi cuûa daây daãn:
0,8.U 0 .SN
L k 1 .k 2 (5.19)
2.1,5.1,2.ρ.(1  m 1 ).I k min
Löu yù: Khoâng xeùt chieàu daøi giôùi haïn ñoái vôùi baûo veä chaïm ñaát trong heä
thoáng TT vì maïng naøy ñöôïc baûo veä vôùi RCD coù ñoä nhaïy cao.
4. Söû duïng bieän phaùp caét nhanh baèng caàu chì

Trong maïng ñieän TN, giaù trò doøng gaây taùc ñoäng ñöùt caàu chì I a ñeå baûo veä
choáng tieáp xuùc giaùn tieáp, caàn phaûi thoûa ñieàu kieän sau:
U0
I a (0.4s)  (5.20)
Zs
Hay toång trôû maïch voøng söï coá Zs phaûi thoûa ñieàu kieän:
U0
ZS  (5.21)
I a (0,4s)
Ví duï 5.9. Ñieän aùp ñònh möùc pha-trung tính cuûa maïng phaân phoái ñieän
Uo=230V vaø öùng vôùi thôøi gian caét toái ña cho treân Hình 5.16 laø 0,4s coù theå tìm
ñöôïc giaù trò doøng taùc ñoäng gaây ñöùt caàu chì Ia, töø ñoù coù theå xaùc ñònh giaù trò lôùn
nhaát cho pheùp cuûa toång trôû maïch voøng söï coá Zs:
106
230V
ZS 
I a (0,4s)
Hình 5.16. Ñaëc tuyeán caét cuûa caàu chì
Trong thöïc teá, thay vì xaùc ñònh giaù trò lôùn nhaát cho pheùp cuûa toång trôû
maïch voøng söï coá Zs, thöôøng xaùc ñònh chieàu daøi lôùn nhaát cuûa daây daãn maø caàu
chì coù theå baûo veä. Chieàu daøi naøy coù theå xaùc ñònh tröïc tieáp baèng caùch tra Baûng
5.6 khi söû duïng caàu chì kieåu gG vaø Baûng 5.7 khi söû duïng caàu chì kieåu aM vôùi
caùc ñieàu kieän nhö sau:
 Ñieän aùp maïng ñieän: 230/400V
 Heä thoáng ñieän loaïi TN
 Ñieän aùp chaïm cho pheùp: UL=50V
 Daây daãn baèng ñoàng
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp khaùc, giaù trò chieàu daøi lôùn nhaát cuûa daây daãn phaûi
ñöôïc nhaân vôùi heä soá cho ôû Baûng 5.8.
107
108
109
Baûng 5.8. Heä soá hieäu chænh
Maïng IT khoâng coù daây trung hoøa 0.86

Maïng IT coù daây trung hoøa 0.50
Tieát dieän daây trung hoøa=1/2 tieát dieän daây 0.67

pha
Daây daãn baèng nhoâm 0.625
Ví duï 5.10. Moät maïng ñieän coù caùp ñoàng 3x6mm2 vaø caùp naøy ñöôïc baûo
veä baèng caàu chì 40A kieåu gG. Xaùc ñònh chieàu daøi lôùn nhaát cuûa caùp maø caàu chì
naøy coù theå baûo veä choáng chaïm ñieän giaùn tieáp:
a. Trong maïng TN 230/400V.
b. Trong tröôøng hôïp caùp nhoâm.
c. Trong tröôøng hôïp maïng IT coù daây trung hoøa vaø caùp nhoâm.
Giaûi:
a. Chieàu daøi caùp ñoàng lôùn nhaát maø caàu chì coù theå baûo veä choáng
chaïm ñieän giaùn tieáp: L<73m.
b. Chieàu daøi caùp nhoâm lôùn nhaát maø caàu chì coù theå baûo veä choáng
chaïm ñieän giaùn tieáp: L<0,625x73m=45,6m.
c. Chieàu daøi caùp nhoâm lôùn nhaát trong maïng IT coù daây trung tính maø
caàu chì coù theå baûo veä choáng chaïm ñieän giaùn tieáp:
L<0,625x0,5x73m=22,8m.
5. Söû duïng caùc bieän phaùp khaùc
Ñeå baûo veä choáng tieáp xuùc giaùn tieáp, caùc tieâu chuaån laép ñaët coøn cho pheùp
thöïc hieän caùc bieän phaùp baûo veä khaùc maø khoâng caàn phaûi caét ñieän khi xaûy ra
tieáp xuùc giaùn tieáp. Öu ñieåm hieån nhieân cuûa caùc bieän phaùp naøy laø ñaûm baûo lieân
tuïc cung caáp ñieän. Caùc bieän phaùp cuï theå laø:
 Söû duïng thieát bò caáp II hay caùch ñieän töông ñöông.
 Vò trí khoâng daãn ñieän.
 Lieân keát ñaúng theá cuïc boä khoâng noái ñaát.
 Caùch ly veà ñieän.
a. Söû duïng thieát bò caáp II hay caùch ñieän töông ñöông
Baûo veä naøy nhaèm ngaên ngöøa söï xuaát hieän ñieän aùp nguy hieåm treân caùc boä
phaän chaïm tôùi ñöôïc cuûa thieát bò ñieän do söï coá treân caùch ñieän chính vaø ñöôïc theå
hieän baèng caùc bieän phaùp nhö sau:
 Söû duïng thieát bò coù caùch ñieän keùp hay caùch ñieän taêng cöôøng (thieát
bò caáp II).
110
 Trong quaù trình laép ñaët heä thoáng ñieän, caùch ñieän phuï ñöôïc ñaët vaøo
nhöõng thieát bò ñieän chæ coù caùch ñieän chính seõ taïo ra caáp caùch ñieän
töông ñöông vôùi thieát bò caáp II.
 Khi laép ñaët heä thoáng ñieän, caùch ñieän taêng cöôøng ñöôïc ñaët vaøo caùc
boä phaän mang ñieän khoâng ñöôïc caùch ñieän seõ taïo ra caáp caùch ñieän
töông ñöông vôùi thieát bò caáp II.
 Caùc boä phaän coù khaû naêng daãn ñieän (voû kim loaïi,…) cuûa thieát bò ñieän
saün saøng ñeå laøm vieäc phaûi ñöôïc chöùa trong voû boïc caùch ñieän taïo ra
caáp baûo veä ít nhaát laø IP2X. Voû boïc caùch ñieän phaûi coù khaû naêng chòu
ñöôïc öùng suaát cô, nhieät hay ñieän coù nhieàu khaû naêng xaûy ra. Ñoä beàn
ñieän cuûa voû boïc caùch ñieän phaûi thoûa caùc ñieàu kieän thöû nghieäm qui
ñònh trong tieâu chuaån IEC 60664. Trong tröôøng hôïp voû boïc caùch
ñieän coù naép hay cöûa coù theå môû ra maø khoâng caàn söû duïng ñeán duïng
cuï chuyeân duøng hay chìa khoùa, taát caû caùc boä phaän coù khaû naêng
daãn ñieän phaûi ñöôïc ñaët phía sau taám chaén caùch ñieän coù caáp baûo veä
ít nhaát laø IP2X ñeå con ngöôøi traùnh khoûi caùc tieáp xuùc khoâng chuû yù
ñeán caùc boä phaän naøy. Taám chaén caùch ñieän chæ coù theå thaùo ñöôïc ra
khi söû duïng thieát bò chuyeân duøng.
: Phaàn mang ñieän (1)
: Caùch ñieän chöùc naêng (2)
(1) (2) (3) (4) : Caùch ñieän cô baûn (3)
: Caùch ñieän boå sung (4)

(5)
: Caùch ñieän taêng cöôøng (5)
Hình 5.17. Caùc caùch ñieän cuûa thieát bò ñieän
b. Vò trí khoâng daãn ñieän

Baûo veä naøy nhaèm ngaên ngöøa tieáp xuùc ñoàng thôøi vôùi caùc boä phaän coù theå
coù ñieän theá khaùc nhau do hoûng caùch ñieän chính cuûa caùc boä phaän mang ñieän vaø
ñöôïc theå hieän baèng bieän phaùp nhö sau:
Caùc boä phaän daãn ñeå traàn phaûi ñöôïc boá trí sao cho trong caùc tröôøng hôïp
thoâng thöôøng , con ngöôøi khoâng theå tieáp xuùc ñoàng thôøi vôùi hai boä phaän daãn ñeå
traàn hay moät boä phaän daãn ñeå traàn vaø moät boä phaän daãn baát kyø (coù khaû naêng
mang ñieän do hoûng caùch ñieän chính cuûa caùc boä phaän mang ñieän) khoâng thuoäc
heä thoáng laép ñaët ñieän ñang ñöôïc xem xeùt.
111
Ñieàu naøy ñöôïc thoûa maõn neáu vò trí laép ñaët coù saøn hay töôøng caùch ñieän
(coù giaù trò ñieän trôû ≥ 50k vôùi heä thoáng coù ñieän aùp khoâng vöôït quaù 500V vaø
≥ 100k vôùi heä thoáng coù ñieän aùp vöôït quaù 500V) vaø aùp duïng moät hay nhieàu
caùch boá trí sau:
 Khoaûng caùch töông ñoái cuûa caùc boä phaän daãn ñeå traàn vaø cuûa caùc boä
phaän daãn khoâng thuoäc heä thoáng laép ñaët chính khoâng ñöôïc nhoû hôn
2m vaø khoaûng caùch naøy ñöôïc pheùp giaûm xuoáng 1,25m neáu beân
ngoaøi taàm vôùi.
 Coù chöôùng ngaïi vaät ñaët giöõa caùc boä phaän daãn ñeå traàn vaø cuûa caùc
boä phaän daãn khoâng thuoäc heä thoáng laép ñaët. Chöôùng ngaïi vaät naøy
coù hieäu löïc keùo daøi caùc khoaûng caùch caàn keùo daøi ñeán caùc giaù trò
qui ñònh ôû muïc treân, khoâng ñöôïc noái vôùi ñaát hay vôùi caùc boä phaän
daãn ñeå traàn vaø trong chöøng möïc coù theå chuùn g phaûi baèng vaät lieäu
caùch ñieän.
 Caùch ñieän cuûa caùc boä phaän daãn khoâng thuoäc heä thoáng laép ñaët coù
ñuû ñoä beàn cô vaø coù khaû naêng chòu ñieän aùp thöû nghieäm ít nhaát laø
2000V vôùi doøng roø khoâng ñöôïc vöôït quaù 1mA trong caùc ñieàu kieän
söû duïng bình thöôøng.
Löu yù, do caùc qui ñònh ñaëc thuø, bieän phaùp baûo veä naøy khoâng ñöôïc aùp
duïng trong caùc coâng trình daân duïng hay caùc coâng trình töông töï.
c. Lieân keát ñaúng theá cuïc boä khoâng noái ñaát
Lieân keát ñaúng theá cuïc boä khoâng noái ñaát nhaèm ngaên ngöøa söï xuaát hieän
ñieän aùp tieáp xuùc ñaït giaù trò nguy hieåm vaø ñöôïc thöïc hieän vôùi caùc löu yù nhö sau:
 Taát caû caùc boä phaän daãn ñeå traàn vaø caùc boä phaän daãn khoâng thuoäc
heä thoáng laép ñaët coù theå tieáp caän ñoàng thôøi phaûi ñöôïc ñaúng theá baèng
daây lieân keát.
 Heä thoáng lieân keát ñaúng theá cuïc boä khoâng ñöôïc tieáp xuùc veà ñieän tröïc
tieáp vôùi ñaát qua caùc boä phaän daãn ñeå traàn vaø caùc boä phaän daãn
khoâng thuoäc heä thoáng laép ñaët.
 Thöïc hieän caùc bieän phaùp phoøng ngöøa nhaèm ñaûm baûo raèng con
ngöôøi ñi vaøo vò trí ñaúng theá khoâng bò ñaët vaøo ñieän theá nguy hieåm.
Tuy nhieân, tình theá nguy hieåm coù theå xaûy ra khi ñöùt daây noái ñaát lieân keát
vaø ngöôøi coù theå bò giaät khi chaïm vaøo caùc phaàn beân ngoaøi cuûa caùc vaät daãn
khaùc nhau.
Giaûi phaùp naøy thöôøng khoâng ñöôïc söû duïng trong caùc coâng trình daân
duïng hay caùc coâng trình töông töï do khoù thoûa maõn caùc yeâu caàu veà laép ñaët.
112
d. Caùch ly veà ñieän

Taïo caùch ly veà ñieän giöõa nguoàn caáp ñieän vaø thieát bò söû duïng ñieän baèng
caùch söû duïng bieán aùp caùch ly. Bieán aùp naøy phaûi ñaûm baûo yeâu caàu veà caùch ñieän
(caùch ñieän keùp hay caùch ñieän taêng cöôøng hay coù maøn baûo veä giöõa cuoän daây sô
caáp vaø thöù caáp).
Vôùi caùch baûo veä naøy, khi con ngöôøi tieáp xuùc giaùn tieáp vôùi vaät mang ñieän,
doøng ñieän qua cô theå ngöôøi seõ ñöôïc giôùi haïn ôû möùc raát thaáp do heä thoáng ñöôïc
caùch ñieän hoaøn toaøn (Hình 5.18).
Bieán aùp
caùch ly
Taûi
Taûi
RñN
Hình 5.18. Caùch ly veà ñieän
5.3. BAÛO VEÄ CHOÁNG TIEÁP XUÙC TRÖÏC TIEÁP VAØ GIAÙN TIEÁP
Giaûi phaùp hoãn hôïp choáng caû hai: chaïm ñieän tröïc tieáp vaø chaïm ñieän giaùn
tieáp laø söû duïng:
 Heä thoáng an toaøn ñieän aùp cöïc thaáp (SELV-Safety Extra Low
Voltage) vaø heä thoáng baûo veä ñieän aùp cöïc thaáp (PELV- Protective
Extra Low Voltage).
 Heä thoáng chöùc naêng ñieän aùp cöïc thaáp (FELV-Functional Extra Low
Voltage).
Tieâu chuaån IEC60364-4-1 qui ñònh:
 Giaù trò ñieän aùp khoâng ñöôïc vöôït quaù 50VAC vaø 120VDC.
 Nguoàn caáp laø nguoàn SELV hay PELV.
Heä thoáng SELV coù caùc ñaëc ñieåm sau:
 Söû duïng trong maïch coâng suaát thaáp vaø trong caùc tröôøng hôïp ñaëc
bieät nhö: caùc beå bôi, coâng vieân giaûi trí.
113
 Cung caáp nguoàn ñoäc laäp hay nguoà n an toaøn. Nguoàn ñoäc laäp coù theå
laø: aéc qui, maùy phaùt ñieän diesel. Nguoàn an toaøn laø nguoàn ñöôïc
cung caáp thoâng qua maùy bieán aùp caùch ly, maùy bieán aùp naøy phaûi
thoûa tieâu chuaån IEC 742 vaø thöôøng coù ñieän aùp thöù caáp khoâng vöôï t
quaù 50V.
 Khoâng coù ñieåm noái ñaát: taát caû caùc phaàn voû kim loaïi cuûa thieát bò
ñöôïc caáp ñieän töø heä thoáng SELV khoâng ñöôïc noái ñaát vôùi caùc voû kim
loaïi cuûa caùc thieát bò khaùc hay vôùi vaät daãn töï nhieân.
 Caùch bieät vôùi caùc heä thoáng ñieän khaùc. Söï phaân caùch naøy phaûi ñöôïc
thöïc hieän cho taát caû caùc thaønh phaàn. Vôùi muïc ñích naøy, caùc maïch
SELV thöôøng laø loaïi caùp ña loõi hay ñöôïc caáp theâm voû boïc caùch
ñieän (oáng caùch ñieän).
Heä thoáng PELV coù caùc ñaëc ñieåm gaàn gioáng nhö heä thoáng SELV, ngoaïi
tröø trong heä thoáng PELV phaûi coù ít nhaát moät ñieåm ñöôïc tieáp ñaát thöôøng tröïc.
Heä thoáng PELV coù möùc ñoä an toaøn keùm hôn heä thoáng SELV vì thoâng
qua keát noái vôùi ñaát, ñieän aùp maïch ñieän coù theå nhaän ñöôïc giaù trò vöôït quaù möùc
giaù trò ñieän aùp cöïc thaáp. Ñaây chính laø moät trong caùc lyù do maø heä thoáng PELV
khoâng ñöôïc chaáp nhaän khi nhieàu hôn moät vaøi giaûi phaùp baûo veä ñöôïc yeâu caàu.
Khi söû duïng caùc heä thoáng baûo veä SELV hay PELV seõ khoâng xuaát hieän
nguy hieåm cho ngöôøi do ñieän aùp nguoàn caáp coù giaù trò raát thaáp. Ngay caû khi tieáp
xuùc tröïc tieáp vôùi maïng ñieän coù giaù trò ñieän aùp ñònh möùc ñeán 25VAC vaø 60VDC,
baûo veä an toaøn vaãn ñöôïc ñaûm baûo baèng caùch söû duïng heä thoáng SELV (vôùi caùc
ñieàu kieän moâi tröôøng bình thöôøng). Ñoái vôùi caùc giaù trò ñieän aùp cao hôn (nhöng
khoâng vöôït quaù 50V), caàn söû duïng taám chaén hay voû boïc taïo ra caáp baûo veä ít
nhaát laø IP2X hay caùch ñieän coù khaû naêng chòu ñieän aùp thöû nghieäm laø 500VAC
trong 1 phuùt.
Khi boá trí maïch ñieän cuûa heä thoáng SELV vaø PELV caàn quan taâm ñeán caùc
vaán ñeà sau:
1. Caùc boä phaän mang ñieän cuûa maïch SELV vaø PELV phaûi ñöôïc caùch ly
veà ñieän vôùi nhau vaø vôùi caùc maïch khaùc. Vieäc boá trí phaûi ñaûm baûo caùch
ly veà ñieän khoâng keùm hôn caùch ly giöõa maïch ñaàu vaøo vaø maïch ñaàu ra
cuûa bieán aùp caùch ly an toaøn.
2. Daây daãn trong maïch ñieän cuûa töøng heä thoáng SELV vaø PELV toát nhaát laø
phaûi caùch ly veà vaät lyù vôùi caùc daây daãn trong maïch khaùc.
3. Phích caém khoâng theå caém ñöôïc vaøo oå caém vaø oå caém khoâng ñöôïc chaáp
nhaän phích caém cuûa caùc heä thoáng ñieän aùp khaùc. Ngoaøi ra, oå caém
khoâng ñöôïc coù tieáp ñieåm daønh cho daây daãn baûo veä.
114
Heä thoáng FELV thöôøng ñöôïc söû duïng khi trong maïch coù chöùa caùc thieát bò
(maùy bieán aùp, coâng taéc tô, rô le, coâng taéc ñieàu khieån töø xa, .vv..) maø chuùng coù
caùch ñieän khoâng ñuû so vôùi maïch ñieän coù caáp ñieän aùp cao hôn hay trong maïch
maø caùc yeâu caàu cuûa heä thoáng SELV hay PELV khoâng ñöôïc ñaùp öùng moät caùch
ñaày ñuû.
Khi söû duïng heä thoáng FELV caàn quan taâm ñeán caùc vaán ñeà nhö sau:
1. Ñoái vôùi baûo veä choáng tieáp xuùc giaùn tieáp :
 Noái caùc boä phaän daãn ñeå traàn cuûa thieát bò trong maïch PELV vôùi daây
daãn baûo veä cuûa maïch sô caáp, vôùi ñieàu kieän laø daây daãn baûo veä phaûi
aùp duïng moät trong caùc bieän phaùp baûo veä baèng caùch töï ñoäng ngaét
nguoàn.
 Noái caùc boä phaän daãn ñeå traàn cuûa thieát bò trong maïch PELV vôùi daây
daãn lieân keát ñaúng theá khoâng noái ñaát cuûa maïch sô caáp khi aùp duïng
vieäc baûo veä baèng caùch ly veà ñieän cho maïch sô caáp.
Giôùi haïn ñieän aùp cho maïng ñieän aùp cöïc thaáp: 50VAC, 120VDC
E : Noái ñaát ; PE: Daây baûo veä
Hình 5.19. Caùc heä thoáng SELV, PELV vaø FELV
2. Ñoái vôùi baûo veä choáng tieáp xuùc tröïc tieáp:

Baûo veä choáng tieáp xuùc tröïc tieáp ñöôïc cung caáp bôûi:
 Taám chaén hay voû boïc coù caáp baûo veä ít nhaát laø IP2X.
115
 Caùch ñieän töông öùng vôùi ñieän aùp thöû nghieäm nhoû nhaát yeâu caàu cho
maïch ñieän sô caáp.
3. Ñoái vôùi phích caém vaø oå caém
Phích caém vaø oå caém söû duïng cho maïch FELV phaûi phuø hôïp vôùi caùc
yeâu caàu sau:
 Phích caém phaûi khoâng coù khaû naêng caém vaøo oå caém cuûa caùc heä
thoáng ñieän khaùc.
 OÅ caém khoâng ñöôïc chaáp nhaän phích caém cuûa caùc heä thoáng ñieän aùp
khaùc.
5.4. BAÛO VEÄ CHOÁNG GIAÄT DO TIEÁP CAÄN VÔÙI VAÄT MANG ÑIEÄN
Khi khoaûng caùch giöõa ngöôøi vaø vaät mang ñieän nhoû hôn moät giaù trò qui
ñònh thì khaû naêng vaät mang ñieän gaây tai naïn cho ngöôøi coù theå xaûy ra. Khoaûng
caùch naøy thöôøng ñöôïc ñònh nghóa laø khoaûng caùch tieáp caän.
Khoaûng caùch tieáp caän tuøy thuoäc bieân tieáp caän. Bieân tieáp caän (Hình 5.20)
bao goàm:
 Bieân ngaên chaän.
 Bieân caám.
 Bieân giôùi haïn.
Vaät mang ñieän

Bieân caám
Bieân ngaên chaän

Bieân giôùi haïn
Hình 5.20. Caùc loaïi bieân tieáp caän
Caùc khoaûng caùch tieáp caän cho pheùp toái thieåu tuøy thuoäc caáp ñieän aùp
maïng ñieän, loaïi vaät mang ñieän, trình ñoä coâng nhaân,… trình baøy ôû Baûng 5.9.
Caùc yeâu caàu ñaëc bieät cho vieäc vöôït qua bieân caám bao goàm:
 Ngöôøi coâng nhaân phaûi coù tay ngheà töông öùng vôùi yeâu caàu coâng
vieäc ñöôïc thöïc hieän.
 Phaûi coù keá hoaïch thöïc hieän coâng vieäc vaø ñöôïc söï cho pheùp cuûa
caáp treân.
116
 Phaûi chaéc raèng khoâng coù baát cöù phaàn naøo cuûa cô theå xaâm phaïm
bieân ngaên chaän.
 Ngöôøi coâng nhaân phaûi laøm vieäc vôùi cöïc tieåu ruûi ro gaây neân bôûi
chuyeån ñoäng voâ yù baèng caùch giöõ cho cô theå ôû ngoaøi vuøng caám nhö
coù theå. Cho pheùp phaàn cô theå ñöôïc baûo veä ñi vaøo vuøng caám khi
caàn thieát ñeå hoaøn thaønh coâng vieäc.
 Thieát bò baûo veä caàn ñöôïc söû duïng töông öùng vôùi nguy hieåm gaây ra
bôûi vaät daãn ñeå traàn mang ñieän.
Caùc yeâu caàu ñaëc bieät cho vieäc vöôït qua bieân ngaên chaän bao goàm:
 Ngöôøi coâng nhaân phaûi ñöôïc huaán luyeän ñaëc bieät theo yeâu caàu ñeå
coù theå laøm vieäc vôùi vaät daãn mang ñieän.
 Phaûi coù keá hoaïch thöïc hieän coâng vieäc vaø ñöôïc söï cho pheùp cuûa
caáp treân.
 Söï phaân tích ruûi ro caàn ñöôïc tieán haønh moät caùch ñaày ñuû.
 Vieäc ñieàu haønh theo uûy quyeàn phaûi ñöôïc xem xeùt vaø chaáp thuaän keá
hoaïch coâng vieäc cuõng nhö phaân tích ruûi ro.
 Thieát bò baûo veä caàn ñöôïc söû duïng töông öùng vôùi nguy hieåm gaây ra
bôûi vaät daãn ñeå traàn mang ñieän.
Baûng 5.9. Khoaûng caùch tieáp caän toái thieåu cho pheùp giöõa ngöôøi vaø vaät
mang ñieän -NFPA 70E-2000
(1) (2) (3) (4) (5)
Ñieän aùp daây Khoaûng caùch tieáp caän giôùi Khoaûng caùch Khoaûng caùch
ñònh möùc haïn tieáp caän caám tieáp caän ngaên
Vaät daãn traàn Vaät daãn traàn chaän
di ñoäng coá ñònh
050V Khoâng qui Khoâng qui Khoâng qui Khoâng qui ñònh
ñònh ñònh ñònh
51300V 10ft 3,05m 3ft 1,07m Cho pheùp tieáp Cho pheùp tieáp
6in xuùc xuùc
301750V 10ft 3,05m 3ft 1,07m 1ft 0,31m 0ft 1in 0,025m
6in
750V15kV 10ft 3,05m 5ft 1,52m 2ft 0,66m 0ft 7in 0,178m
2in
15,1V36kV 10ft 3,05m 6ft 1,83m 2ft 0,79m 0ft 0,254m

7in 10in
117
36,1V46kV 10ft 3,05m 8ft 2,44m 2ft 0,84m 1ft 5in 0,432m
9in
46,1V72,5kV 10ft 3,05m 8ft 2,44m 3ft 1m 2ft 1in 0,635m

3in
72,6V121kV 10ft 3,25m 8ft 2,44m 3ft 1,04m 2ft 8in 0,813m
8in 5in
138kV145kV 11ft 3,35m 10ft 3,08m 3ft 1,1m 3ft 1in 0,940m
7in
8in 8in
3in
345kV362kV 15ft 4,67m 15ft 4,67m 8ft 2,60m 8ft 2,438m

4in 4in 6in
500kV550kV 19ft 5,8m 19ft 5,8m 11ft 3,43m 10ft 3,277m

3in 9in
Coät (2) vaø (3) daønh cho coâng nhaân chöa qua ñaøo taïo veà an toaøn ñieän; Coät (4)
vaø (5) daønh cho coâng nhaân laønh ngheà, coù maëc quaàn aùo baûo hoä
Theo tieâu chuaån AS3000 vaø

Hieäp hoäi cung caáp ñieän cuûa UÙc
(Electricity Supply Association of
Autralia), khoaûng caùch an toaøn toái
thieåu giöõa ñöôøng daây daãn ñieän vaø
caùc coâng trình xaây döïng hay caùc toøa
nhaø trong ñieàu kieän gioù lôùn vaø nhieät
ñoä cao qui ñònh ôû Baûng 5.10 vaø
minh hoïa trong caùc Hình 5.21 vaø
5.22.
Hình 5.21. Vuøng giôùi haïn

an toaøn
118
Baûng 5.10. Khoaûng caùch an toaøn
1000V 33kV
U ≤ 1000<V U>1000V <U< <U<
KHOAÛNG 33kV 132k
CAÙCH AN V
TOAØN
Daây Daây Daây Daây Daây Caùp Daây
(m)
boïc traàn traàn boïc traàn caùch traàn
caùch (trung (pha) caùch ñieän

hoøa)
ñieän ñieän
Theo chieàu doïc

beân treân thieát bò
hay coâng trình 2.7 2.7 3.7 2.7 3.7 4.5 5.0
coù theå tieáp caän
deã daøng (A)
Theo chieàu doïc

beân treân thieát bò
hay coâng trình 1.25 2.7 2.7 1.25 2.7 3.7 4.5
khoâng theå tieáp
caän deã daøng (B)
Theo moïi
phöông (ngoaïi
tröø phöông
thaúng ñöùng) töø 1.25 1.25 1.5 1.25 1.5 2.1 3.0
thieát bò hay coâng
trình coù theå tieáp
caän deã daøng (C)
Theo moïi
phöông (ngoaïi
tröø phöông
thaúng ñöùng) töø 0.1 0.3 0.6 0.1 0.6 1.5 2.5
thieát bò hay coâng
trình coù theå tieáp
caän deã daøng (D)
119
120
5.5. BAÛO VEÄ CHOÁNG ÑOÁT CHAÙY HOÀ QUANG

Khi xuaát hieän söï coá ngaén maïch trong maïng phaân phoái ñieän, doøng hoà
quang sinh ra coù theå gaây toån thöông cho ngöôøi ñöùng gaàn daïng boûng do da
ngöôøi bò ñoát noùng vì naêng löôïng phaùt xaï. Ñeå baûo veä choáng ñoát chaùy do hoà
quang, con ngöôøi phaûi giöõ moät khoaûng caùch an toaøn ñeán nôi xuaát hieän doøng
ngaén maïch. Khoaûng caùch naøy thöôøng ñöôïc goïi laø khoaûng caùch bieân toái thieåu
maø ngöôøi coâng nhaân coù theå tieáp caän vôùi nguoàn phoùng ñieän hoà quang.
Ñoái vôùi maïng ñieän haï aùp coù ñieän aùp döôùi 600V, coù boán phöông phaùp coù
theå ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh khoaûng caùch bieân toái thieåu (Baûng 5.11).
Baûng 5.11. Phöông phaùp xaùc ñònh khoaûng caùch bieân toái thieåu trong
maïng haï aùp U<600V
T Ñieàu Phöông phaùp/coâng thöùc

T kieän
1. ISCxt ≤ Dc=1,22m
5000As
2. ISCxt > D C  0,246.MVA bf .t (theo tieâu chuaån NFPA)

5000As
D C  4,92.MVA.t
3. 16000A 2
5271.t (0,0016I Sc  0,0076I Sc  0,8938) 1 / 1,9593
<ISC< D c  (( ) )0,3048
1.2
50000A
Isc: doøng söï coá cöïc ñaïi (kA); t: thôøi gian toàn taïi söï coá (s); MVA: coâng suaát cuûa
maùy bieán aùp (MVA); Dc: khoaûng caùch bieân toái thieåu (m); MVAbf: coâng suaát söï
coá cöïc ñaïi (MVA), MVA bf  VLL .I SC . 3 ; VL-L: ñieän aùp daây maïng ñieän (kV).
Ví duï 5.11. Xaùc ñònh khoaûng caùch bieân toái thieåu veà phöông dieän baûo veä
choáng ñoát chaùy hoà quang trong maïng ñieän ñieän aùp 480V vôùi doøng ngaén maïch
cöïc ñaïi laø Isc=20.000A vaø thôøi gian caét doøng doøng ngaén maïch t=0.1s.
Giaûi:
Theo phöông phaùp 2:
D C  0,246.MVA bf .t  0,246.0,480.20.1,732.0,1  0,64m

Theo phöông phaùp 3:
5271.t(0,0016I 2Sc  0,0076I Sc  0,8938) 1/ 1,9593

D c  (( ) )0,3048  0,67m .
1.2
121
Ví duï 5.12. Xaùc ñònh khoaûng caùch bieân toái thieåu veà phöông dieän baûo veä
choáng ñoát chaùy hoà quang trong maïng ñieän ñieän aùp 480V vôùi doøng ngaén maïch
cöïc ñaïi laø Isc=40.896A trong hai tröôøng hôïp:
1. Söû duïng thieát bò baûo veä vôùi thôøi gian caét doøng doøng ngaén maïch t=0.1s ?
2. Söû duïng caàu chì giôùi haïn doøng ngaén maïch LPJ-200SP Low Peak cuûa
Haõng Bussmann?
Giaûi:
1. Khi söû duïng thieát bò baûo veä vôùi thôøi gian caét doøng doøng ngaén maïch
t=0.1s, khoaûng caùch bieân toái thieåu Dc ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
D C  0,246.MVA bf .t  0,246.0,480.40,896.1,732.0,1  0,915m
2. Khi söû duïng caàu chì giôùi haïn doøng ngaén maïch LPJ-200SP Low Peak
cuûa Haõng Bussmann, doøng ngaén maïch bò giôùi haïn ôû giaù trò 6000A vaø
thôøi gian caét doøng doøng ngaén maïch t=0.004s, khoaûng caùch bieân toái
thieåu Dc ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
D C  0,246.MVA bf .t  0,246.0,480.40,896.1,732.0,04  0,22m
Nhö vaäy, khi söû duïng caàu chì haïn cheá doøng ngaén maïch, giaù trò khoaûng
caùch bieân toái thieåu ñaûm baûo an toaøn choáng ñoát chaùy hoà quang giaûm khoaûng
75% (töø 0,915m xuoáng 0,22m).
Ñoái vôùi maïng ñieän trung vaø cao aùp, khoaûng caùch bieân toái thieåu coù theå
ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch aùp duïng phöông phaùp 2 vôùi giaû thieát maät ñoä thoâng
nhieät nhaän ñöôïc laø 1.2cal/cm2.
5.6. BAÛO VEÄ CHOÁNG TAÙC HAÏI CUÛA TRÖÔØNG ÑIEÄN TÖØ
1. Soùng ñieän töø
Soùng ñieän töø xoay chieàu thöôøng ñöôïc chia thaønh:
 Soùng ñieän töø taàn soá thaáp vôùi giaûi taàn ñeán 100kHz. Ñaëc tröng cuûa
soùng ñieän töø taàn soá thaáp laø maät ñoä töø thoâng vôùi ñôn vò laø Tesla (T).
Nguoàn gaây ra soùng ñieän töø taàn soá thaáp laø maùy bieán aùp ñieän löïc,
ñöôøng daây truyeàn taûi, caùc heä thoáng gia nhieät, naáu chaûy, haøn coâng
nghieäp, taøu ñieän,….
 Soùng ñieän töø taàn soá cao (RF) vaø cöïc cao (Microwave) vôùi giaûi taàn
töø 100kHz ñeán 3GHz. Ñaëc tröng cuûa soùng ñieän töø taàn soá cao vaø
cöïc cao laø töø tröôøng vôùi ñôn vò laø A/m. Nguoàn gaây ra soùng ñieän töø
taàn soá cao vaø cöïc cao laø caùc heä thoáng truyeàn thanh vaø truyeàn hình,
heä thoáng ñieän thoaïi di ñoäng, heä thoáng lieân laïc veä tinh, heä thoáng
rada, caùc heä thoáng gia nhieät, naáu chaûy, haøn coâng nghieäp, saûn xuaát
vi maïch baùn daãn, heä thoáng soùng ngaén,…
122
Soùng ñieän töø trong quaù trình truyeàn daãn phaùt caùc tröôøng ñieän töø vaøo moâi
tröôøng xung quanh.
Heä soá suy giaûm aûnh höôûng cuûa tröôøng ñieän töø K phuï thuoäc vaøo heä thoáng
daây daãn vaø khoaûng caùch r tính ñeán nguoàn phaùt soùng ñieän töø (Hình 5.23):
 K=1/r, ñoái vôùi haàu heát caùc heä thoáng lieân laïc voâ tuyeán nhö: maùy
nhaén tin, GSM, radio, TV,..
 K=1/r2, ñoái vôùi heä thoáng hai daây nhö: ñöôøng daây ñieän trong caùc toøa
nhaø, caùc ñöôøng daây truyeàn taûi,…
 K=1/r3, ñoái vôùi caùc loaïi cuoän daây nhö: cuoän daây cuûa maùy bieán aùp,
maùy phaùt ñieän, ñoäng cô ñieän,…
Hình 5.23. Quan heä giöõa heä soá suy giaûm K theo khoaûng caùch
Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán tröôøng ñieän töø bao goàm:
 Taàn soá.
 Cöôøng ñoä tröôøng.
 Loaïi tröôøng (ñieän tröôøng E hay töø tröôøng H).
 Möùc ñeå traàn (moät phaàn hay toaøn phaàn cuûa vaät).
 Daïng tín hieäu.
2. Caùc taùc haïi cuûa tröôøng ñieän töø taàn soá cao vaø cöïc cao
Taùc haïi cuûa tröôøng ñieän töø taàn soá cao vaø cöïc cao ñoái vôùi con ngöôøi trình
baøy ôû Baûng 5.12.
123
Baûng 5.12. Taùc haïi cuûa tröôøng ñieän töø taàn soá cao vaø cöïc cao
Taàn soá Taùc haïi
Ñeán 30MHz Xaâm nhaäp saâu vaøo cô theå con ngöôøi,

naêng löôïng haáp thu phaân boá khoâng
ñoàng ñeàu giöõa caùc boä phaän cuûa cô theå
30300MHz Do böôùc soùng raát nhoû so vôùi kích

thöôùc con ngöôøi neân naêng löôïng haáp
thu vôùi möùc ñoä lôùn. Caàn coù bieän phaùp
giôùi haïn taùc haïi ôû möùc thaáp
30010GHz Möùc ñoä xaâm nhaäp saâu vaøo cô theå con

ngöôøi bò suy giaûm
Treân 10GHz Gia taêng nhieät ñoä ôû beà maët cô theå (da
chaùy hay boûng)
Naêng löôïng haáp thu cuûa cô theå con ngöôøi ñöôïc ñaùnh giaù baèng suaát haáp
thu theo troïng löôïng (SAR), vôùi ñôn vò laø W/kg.
Theo WHO, trong moâi tröôøng nhieät ñoä bình thöôøng öùng vôùi SAR=14W/kg,
trong 30 phuùt, nhieät ñoä trung bình cuûa ngöôøi lôùn coù theå taêng 1oC. Ñeå coù ñoä an
toaøn cao cho cô theå ngöôøi, giaù trò SAR ñöôïc yeâu caàu laø 0,08W/kg.
3. Caùc taùc haïi cuûa tröôøng ñieän töø taàn soá thaáp
Tröôøng töø taàn soá thaáp coù theå gaây ra doøng ñieän ñi trong cô theå con ngöôøi
vôùi caùc taùc haïi trình baøy ôû Baûng 5.13.
Baûng 5.13. Taùc haïi cuûa tröôøng töø taàn soá thaáp
Maät ñoä doøng Taùc haïi

ñieän (mA/m2)
<1 Khoâng coù haäu quaû roõ raøng, doøng ñieän ñi

trong haàu heát caùc boä phaän cuûa cô theå
110 Gaây ra caùc aûnh höôûng nhoû veà sinh lyù nhö:
bieán ñoåi trong saûn xuaát calcium, melatonin,..,
doøng ñieän taäp trung trong tim vaø naõo.
10100 Bieán ñoåi trong toång hôïp protein, DNA; thay

ñoåi taùc ñoäng enzym, ñoä nhìn roõ, aûnh höôûng
ñeán thaàn kinh, ngaên caûn quaù trình laøm laønh
veát thöông,…
1001000 Taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán heä thaàn kinh trung öông
124
>1000 AÛnh höôûng nghieâm troïng ñeán chöùc naêng cuûa

tim, gaây cheát ngöôøi
4. Caùc giôùi haïn vaø tieâu chuaån

Hieän nay, caùc nöôùc khaùc nhau treân theá giôùi aùp duï ng caùc tieâu chuaån, caùc
qui ñònh, caùc khuyeán caùo rieâng.
Tuy nhieân, coù theå tham khaûo möùc giôùi haïn veà tröôøng ñieän (Hình 5.24) vaø
tröôøng töø (Hình 5.25) cho pheùp theo tieâu chuaån EN/IEC 1000-4-8 (Baûng 5.14) hay
theo qui ñònh cuûa toå chöùc ICNIRP trong chöông trình hôïp taùc vôùi toå chöùc WHO.
Baûng 5.14. Möùc giôùi haïn veà tröôøng ñieän
Chuaån möïc vaø khuyeán caùo
Thieát bò ñieän töû Con ngöôøi
Tröôøng töø –taàn soá thaáp Tröôøng töø –taàn soá thaáp
EN/IEC 1000-4-8 : ≤ ICNIRP: ≤ 100T

3,75T ICNIRP: ≤ 50T (lieân quan ñeán tim maïch)
NCRP : ≤ 1T NCRP : ≤ 1T
Tröôøng ñieän-taàn soá thaáp
ICNRIP/ACGIH: ≤ 5kV/m
ICNRIP/ACGIH: ≤ 1kV/m (lieân quan ñeán tim maïch)
5. Caùc giaûi phaùp baûo veä

a. Baûo veä choáng taùc haïi cuûa tröôøng ñieän töø taàn soá cao vaø raát cao
Caùc bieän phaùp thöôøng ñöôïc söû duïng bao goàm:
 Caùc maùy phaùt taàn soá cao vaø raát cao, tuøy ñieàu kieän cuûa quaù trình coâng
ngheä, coù theå ñaët trong gian saûn xuaát chung nhöng caàn che kín luoàng
coâng ngheä cuûa noù baèng bao che kín ñöôïc noái ñaát vaø khoaûng caùch
giöõa chuùng vaø caùc thieát bò khaùc khoâng ñöôïc nhoû hôn 2m.
 Khi caùc maùy phaùt taàn soá cao vaø raát cao ñaët trong caùc phoøng rieâng
bieät thì vôùi coâng suaát ñeán 30kW caàn dieän tích phoøng khoâng nhoû hôn
25m2, coøn vôùi coâng suaát lôùn hôn 30kW caàn dieän tích phoøng khoâng
nhoû hôn 40m2. Trong phoøng ñaët thieát bò khoâng neân ñaët caùc vaät baèng
kim loaïi khoâng caàn thieát vì caùc vaät naøy coù theå trôû thaønh nguoàn giao
ñoäng ñieän töø thöù hai do tính phaûn xaï soùng voâ tuyeán cuûa kim loaïi.
 Thöïc hieän nguyeân taéc loàng Faraday ôû caùc phoøng laøm vieäc coù ñaët
caùc maùy phaùt soùng voâ tuyeán ñeå baûo veä coâng nhaân vì nguoàn phaùt
soùng voâ tuyeán raát gaàn.
125
 Söû duïng caùc coâng nhaân ñieän coù tay ngheà khoâng thaáp hôn baäc 4,
coâng nhaân ñuùc, nhieät luyeän coù tay ngheà khoâng thaáp hôn baäc 2 vaø
ñöôïc ñaøo taïo ñeå vaän haønh thieát bò cao taàn.
 Trang bò boä quaàn aùo baûo veä cho coâng nhaân khi hoï caàn laøm vieäc trong
moâi tröôøng coù tröôøng ñieän töø taàn soá cao vaø raát cao ôû möùc cao.
126
b. Baûo veä choáng taùc haïi cuûa tröôøng ñieän töø taàn soá thaáp
Bieän phaùp thöôøng ñöôïc söû duïng laø:
 Taêng khoaûng caùch töø nôi laøm vieäc hay sinh hoaït ñeán nguoàn böùc xaï
ñieän töø.
 Boïc kín nguoàn phaùt tröôøng ñieän töø taàn soá thaáp baèng caùc loàng kim
loaïi coù noái ñaát.
 Khoâng vi phaïm veà xaây döïng vaø laøm vieäc trong vaønh ñai an toaøn cuûa
caùc ñöôøng daây truyeàn taûi cao aùp.
5.7. BAÛO VEÄ CHOÁNG TAÙC HAÏI CUÛA TÓNH ÑIEÄN

Tónh ñieän laø moái hieåm hoïa ñe doïa tính maïng con ngöôøi, söùc khoûe vaø caùc
taøi nguyeân. Ruûi ro hieän dieän trong raát nhieàu lónh vöïc cuûa hoaït ñoäng con ngöôøi,
ñaëc bieät khi laøm vieäc trong moâi tröôøng maø ôû ñoù tröôøng tónh ñieän vaø söï phoùng
ñieän coù theå gaây ra noå hay chaùy.
Caùc thieát bò baûo veä con ngöôøi, ñoâi khi laïi trôû thaønh nguoàn gaây nguy hieåm
cho chính con ngöôøi, neáu chuùng ñöôïc laøm töø caùc vaät lieäu khoâng thích hôïp hay
söû duïng khoâng ñuùng caùch.
Caùc boä quaàn aùo baûo hoä ñöôïc laøm baèng caùc vaät lieäu coù theå gaây tích ñieän
treân cô theå con ngöôøi vaø ñieàu naøy raát nguy hieåm do khaû naêng daãn ñieän töông
ñoái cuûa cô theå ngöôøi töông ñoái cao seõ daãn ñeán phoùng ñieän naêng löôïng lôùn döôùi
daïng hình thaønh tia löûa. Cô theå ngöôøi tích ñieän laø nguyeân nhaân gaây ra chaùy vaø
noå ñaëc bieät trong coâng nghieäp hoùa hay gaây hö hoûng caùc heä thoáng chöùa nhieàu
thieát bò vi maïch nhaïy caûm (thieát bò chaån ñoaùn, ño löôøng, ñieàu khieån, thieát bò
truyeàn daãn thoâng tin,…).
Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ruûi ro thieät haïi do tónh ñieän trong moâi tröôøng
laøm vieäc trình baøy ôû Hình 5.26.
Caùc ñieàu kieän daãn ñeán vieäc gia taêng möùc ñoä ruûi ro khi vaät lieäu, saûn
phaåm, ñoái töôïng hay cô theå ngöôøi ñaït ñeán möùc tích ñieän “nguy hieåm” (möùc cao
nhaát coù theå coù). Khi ñoù khaû naêng phoùng ñieän nguy hieåm hay caùc taùc haïi nguy
hieåm cuûa tröôøng tónh ñieän phaûi ñöôïc quan taâm. Nguy hieåm thaät söï xuaát hieän
chæ vaøo thôøi ñieåm traïng thaùi treân ñöôïc duy trì ñuû daøi ñeå gaây ra phoùng ñieän tia
löûa vôùi naêng löôïng cao töông öùng.
Caùc tieâu chí ñeå ñaùnh giaù ruûi ro nguy hieåm do phoùng ñieän bao goàm:
 Caùc ñaëc tính cuûa caùc vaät lieäu aûnh höôûng ñeán tính tích ñieän cuûa
chuùng (tính daãn ñieän, haèng soá ñieän moâi, hình daïng, kích thöôùc vaø
caùc yeáu toá khaùc).
127
 Caùc ñaëc tính cuûa moâi tröôøng xung quanh aûnh höôûng ñeán söï hình
thaønh caùc ñieàu kieän tích ñieän vaø ñaùnh löûa hay noå (ñoä aåm khoâng khí,
nhieät ñoä, naêng löôïng toái thieåu gaây ñaùnh löûa cuûa caùc loaïi khí ga, hôi
vaø buïi coù theå hình thaønh hoãn hôïp gaây noå trong khoâng khí,…).
 Caùc ñieàu kieän cuûa quaù trình, hay caùc ñieàu kieän hay phöông phaùp
thöïc hieän qui trình coâng ngheä (nhieät ñoä, aùp suaát, vaän toác chuyeån
ñoäng cuûa vaät lieäu hay ñoái töôïng, caùch thöùc phaùt sinh ma saùt) aûnh
höôûng ñeán cöôøng ñoä ñieän hoùa.
 Möùc tích ñieän lôùn nhaát cuûa vaät lieäu, saûn phaåm, ñoái töôïng.
 Thôøi gian lôùn nhaát caàn thieát ñeå tích ñieän.
 Naêng löôïng tích ñieän lôùn nhaát ñoái vôùi heä thoáng coù saün hay naêng
löôïng cuûa söï phoùng tónh ñieän.
Hình 5.26. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ruûi ro thieät haïi do tónh ñieän
128
Caùc tieâu chí treân cuõng ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc giaûi
phaùp baûo veä choáng tónh ñieän. Baûng 5.15 trình baøy caùc yeâu caàu quan troïng nhaát
ñeå baûo veä choáng tónh ñieän, phuø hôïp vôùi tieâu chuaån EN-1127-1:2001.
Baûng 5.15. Caùc yeâu caàu baûo veä choáng tónh ñieän
Thoâng soá Caùc ñoái töôïng ñeå Caùc ñoái töôïng

traàn gaây ruûi ro noå khoâng ñeå traàn
gaây ruûi ro noå
1. Ñieän trôû roø (ñieän trôû ñoái vôùi RU ≤ RUper ; RU ≤ RUper ;

ñaát) cuûa vaät lieäu, saûn phaåm RUper =1.10  6
RUper =1.109
hay ñoái töôïng
2. Haèng soá thôøi gian tích tónh t ≤ tper ; t≤tper ;

ñieän tper =1.10 s -3
tper =1.10-1s
3. Theá tónh ñieän treân beà maët

cuûa vaät lieäu ñieän moâi: Vp≤Vpper ; Vp ≤ Vmaxall
 Khi naêng löôïng ñaùnh löûa Vpper = 1.10 V 3
moài toái thieåu:

Vp≤Vpper ;
WZmin ≤ 0,1mJ
Vpper = 3.103V
 Khi naêng löôïng ñaùnh löûa
0,1mJ ≤ WZmin ≤ 0,5J
4. Ñieän theá tónh ñieän giöõa vaät U ≤ Uper ; U ≤ Umaxall

daãn (cô theå ngöôøi) vaø ñaát coù
WZ min
ñieän dung C: U per 
5C
5. Cöôøng ñoä tröôøng tónh ñieän:
 Khi naêng löôïng ñaùnh löûa E ≤ Eper ; E ≤ Eper ;
moài toái thieåu: Eper = 1.10 V/m 5
Eper = 2.104V/m
WZmin ≤ 0,1mJ
E ≤ Eper ; hay
 Khi naêng löôïng ñaùnh löûa 5
Eper = 3.10 V/m E ≤ Emaxall
0,1mJ ≤ WZmin ≤ 0,5J
6. Naêng löôïng phoùng tónh ñieän: Ww ≤ Wwmin Ww ≤ 1mJ

Ww ≤ Wwmaxall
Khi vöôït qua caùc giaù trò tôùi haïn (giaù trò lôùn nhaát cho pheùp) N per, ñieàu kieän
nguy hieåm ñaõ hình thaønh.
129
Nguy hieåm noå thöïc söï xaûy ra khi taïi cuøng moät thôøi ñieåm, moät trong caùc
giaù trò tôùi haïn hình thaønh möùc tích ñieän cho pheùp cuûa vaät lieäu hay ñoái töôïng,
töông öùng vôùi muïc 36 cuûa Baûng 5.15 bò vöôït quaù.
Muïc 1 vaø 2 cuûa Baûng 5.15 ñaëc tröng cho thôøi gian duy trì caùc ñieàu kieän
tích ñieän.
Möùc ñoä ruûi ro ñöôïc ñaëc tröng bôûi heä soá :
N max
 (5.22)
N per
ÔÛ ñaây: Nmax laø giaù trò lôùn nhaát ño ñöôïc hay ñònh ñöôïc trong ñieàu kieän nhaát
ñònh töông öùng vôùi giaù trò tôùi haïn, N per laø giaù trò lôùn nhaát cho pheùp.
Khi  >1 thì ruûi ro nguy hieåm xuaát hieän vaø theo tieâu chuaån PN-92/E-
05210 thì nguy hieåm xaûy ra khi  >10.
Tieâu chuaån PN-92/E-05200 cuõng ñònh nghóa heä soá hieäu quaû baûo veä
choáng tónh ñieän :
1 N per
  (5.23)
 N max
Bieän phaùp baûo veä laø hieäu quaû khi   1.
Trong thöïc teá, ñeå giaûm ruûi ro nguy hieåm do tónh ñieän, coù theå aùp duïng caùc
bieän phaùp nhö sau:
 Truyeàn ñieän tích tónh ñieän xuoáng ñaát baèng caùch tieáp ñaát caùc thieát bò
saûn xuaát, caùc boàn chöùa, caùc oáng daãn, thuøng chöùa baèng kim loaïi, ….
Ñieän trôû tieáp ñaát tónh ñieän phaûi coù giaù trò baèng hay nhoû hôn 10.
Trong tröôøng hôïp khoâng theå thöïc hieän heä thoáng tieáp ñaát tónh ñieän
rieâng thì coù theå söû duïng heä thoáng tieáp ñaát an toaøn.
 Taêng ñoä aåm töông ñoái cuûa khoâng khí trong caùc phoøng coù nguy
hieåm tónh ñieän leân treân 70% vì phaàn lôùn caùc vuï noå do tónh ñieän gaây
ra coù ñoä aåm töông ñoái cuûa khoâng khí thaáp khoaûng 3040%.
 Ñoái vôùi ngöôøi, ñeå phoøng traùnh nguy hieåm do tónh ñieän coù theå
thöïc hieän caùc bieän phaùp nhö:
+ Laøm saøn daãn ñieän, tieáp ñaát tay môû cöûa, tay vòn caàu thang, tay
quay caùc thieát bò saûn xuaát,…
+ Khoâng maëc quaàn aùo coù khaû naêng nhieãm tónh ñieän cao (len, tô,…),
khoâng ñeo caùc trang söùc baèng kim loaïi,…
+ Söû duïng giaày coù ñeá cao su coù ñoùng ñinh,….
 Trang bò caùc thieát bò caûm bieán doø vaø baùo nguy cô xaûy ra nguy hieåm
tónh ñieän nhö volt keá tónh ñieän, tónh ñieän nghieäm,…
130
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 6: BAÛO VEÄ AN TOAØN CHO THIEÁT BÒ
CHÖÔNG 6
BAÛO VEÄ AN TOAØN CHO THIEÁT BÒ

6.1 BAÛO VEÄ CHOÁNG AÛNH HÖÔÛNG VEÀ NHIEÄT
Heä thoáng laép ñaët ñieän phaûi ñöôïc boá trí sao cho khoâng coù ruûi ro baét löûa
caùc vaät deã chaùy do nhieät ñoä cao hay hoà quang ñieän. Ngoaøi ra, trong quaù trình
söû duïng bình thöôøng cuûa thieát bò ñieän, khoâng ñöôïc xaûy ra ruûi ro gaây boûng cho
ngöôøi.
6.2 BAÛO VEÄ CHOÁNG QUAÙ DOØNG

Tính maïng con ngöôøi phaûi ñöôïc baûo veä vaø taøi saûn phaûi traùnh khoûi hö
hoûng do vöôït quaù nhieät ñoä hay löïc ñieän ñoäng cho pheùp sinh ra do quaù doøng coù
nhieàu khaû naêng phaùt sinh treân daây daãn mang ñieän baèng vieäc aùp duïng caùc bieän
phaùp baûo veä choáng quaù taûi vaø baûo veä choáng ngaén maïch.
Thieát bò baûo veä choáng quaù taûi vaø ngaén maïch bao goàm:
 Maùy caét haï aùp vôùi cô caáu caét quaù taûi vaø ngaén maïch phuø hôïp vôùi
caùc tieâu chuaån TCVN 6434 (IEC 60898), TCVN 6592-1 (IEC
60947-1), TCVN 6592-2 (IEC 60947-2) hay TCVN 6951 (IEC
61009).
 Maùy caét haï aùp coù boä phaän caét quaù taûi keát hôïp vôùi caàu chì caét ngaén
maïch.
 Caàu chì coù daây chaûy coù ñaëc tính gG phuø hôïp vôùi tieâu chuaån IEC
60269-1 vaø IEC 60269-2 hay IEC 60269-3.
1. Baûo veä choáng quaù taûi
a. Phoái hôïp giöõa daây daãn vaø thieát bò baûo veä quaù taûi
Ñaëc tính ñònh möùc cuûa thieát bò baûo veä daây daãn khoâng bò quaù taûi phaûi thoûa
hai ñieàu kieän sau:
IB  In  IZ (6.1)
I 2  1,45I Z (6.2)
ÔÛ ñaây: IB laø doøng ñieän thieát keá cuûa daây daãn; IZ laø doøng phaùt noùng cho
pheùp cuûa daây daãn ñaõ keå ñeán ñieàu kieän laép ñaët trong thöïc teá; I n laø doøng ñieän
ñònh möùc cuûa thieát bò baûo veä; I2 laø doøng taùc ñoäng ngaét quaù taûi trong thôøi gian
qui öôùc cuûa thieát bò baûo veä.
131
CHÖÔNG 6: BAÛO VEÄ AN TOAØN CHO THIEÁT BÒ GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
Ví duï 6.1. Xaùc ñònh ñaëc tính ñònh möùc cuûa maùy caét haï aùp baûo veä choáng
quaù taûi cho daây daãn boïc caùch ñieän baèng PVC cuûa haõng Cadivi coù maõ hieäu
CV7/1,4 taûi doøng ñieän theo thieát keá IB=60A.
Giaûi:
Daây daãn CV7/1,4 coù doøng phaùt noùng cho pheùp I Z =75A, ñaëc tính ñònh
möùc cuûa maùy caét haï aùp phaûi thoûa ñieàu kieän:
60A  I n  75A
I 2  1,45.75  109A
Choïn maùy caét haï aùp FMB-C cuûa haõng Federal coù In=63A vaø
I2=1,45In=91,3A öùng vôùi thôøi gian qui öôùc t2<1h.
b. Laép ñaët thieát bò baûo veä choáng quaù taûi
Thieát bò baûo veä choáng quaù taûi phaûi ñöôïc laép ñaët taïi ñieåm coù söï thay ñoåi,
ví duï thay ñoåi veà côõ daây daãn, phöông phaùp laép ñaët hay thay ñoåi veà keát caáu daãn
ñeán giaûm khaû naêng cuûa daây daãn vaø ôû caùc vò trí coù ruûi ro chaùy noå.
c. Khoâng laép ñaët thieát bò baûo veä choáng quaù taûi
Khoâng caàn laép ñaët thieát bò baûo veä choáng quaù taûi trong tröôøng hôïp sau:
 Daây daãn phía taûi nôi coù thay ñoåi veà côõ daây, phöông phaùp laép ñaët
hay thay ñoåi veà keát caáu ñöôïc baûo veä quaù taûi coù hieäu quaû bôûi thieát bò
baûo veä choáng quaù taûi phía nguoàn.
 Daây daãn ít coù khaû naêng xuaát hieän quaù taûi vôùi ñieàu kieän daây daãn
ñöôïc baûo veä choáng ngaén maïch vaø khoâng coù maïch reõ hay oå caém.
 Maïch phaân phoái goàm caùc caùp ñi trong ñaát hay caùc ñöôøng daây taûi
ñieän treân khoâng nôi maø quaù taûi cuûa caùc maïch naøy khoâng gaây nguy
hieåm.
d. Laép ñaët hay khoâng laép ñaët caùc thieát bò baûo veä choáng quaù taûi trong
maïng IT
Trong maïng IT khoâng coù daây trung tính, coù theå khoâng laép ñaët thieát bò baûo
veä choáng quaù taûi cuûa moät trong caùc daây pha neáu trong töøng maïch coù thieát bò
baûo veä choáng doøng dö.
e. Khoâng laép ñaët thieát bò baûo veä choáng quaù taûi vì lyù do an toaøn
Vì lyù do an toaøn, khoâng neân laép ñaët caùc thieát bò baûo veä choáng quaù taûi cho
caùc thieát bò tieâu thuï ñieän vì neáu hôû maïch ngoaøi döï kieán seõ gaây nguy hieåm, cuï
theå laø ôû caùc maïch nhö:
 Maïch kích töø cuûa maùy ñieän quay
 Maïch caáp nguoàn cho nam chaâm cuûa thieát bò naâng haï
 Maïch thöù caáp cuûa maùy bieán doøng
132
f. Baûo veä quaù taûi caùc daây daãn song song

Tröôøng hôïp phuï taûi ñieän coù coâng suaát lôùn, ñeå taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho
thi coâng vaø laép ñaët, thöôøng khoâng söû duïng daây daãn coù tieát dieän lôùn maø söû duïng
nhieàu daây daãn maéc song song. Neáu caùc daây daãn maéc song song coù cuøng tieát
dieän vaø cuøng chieàu daøi thì doøng taûi trong caùc daây daãn laø baèng nhau vaø caùc yeâu
caàu baûo veä quaù doøng laø khoâng phöùc taïp vì coù theå chæ söû duïng moät thieát bò baûo veä
choáng quaù taûi cho caùc daây daãn maéc song song (Hình 6.1) vôùi caùc löu yù sau:
 Khoâng ñöôïc coù caùc maïch reõ hay caùc thieát bò ñoùng caét hay caùch ly
caùc daây daãn maéc song song.
 Neáu doøng taûi ñöôïc chia ñeàu caùc daây daãn maéc song song thì giaù trò
Iz trong bieåu thöùc (6.1) laø toång khaû naêng mang doøng cuûa caùc daây
daãn khaùc nhau.
 Doøng ñieän ñònh möùc cuûa thieát bò baûo veä quaù taûi cho k daây daãn maéc
song song ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
k
I B  I n   I Zi (6.3)
i 1
ÔÛ ñaây: IB laø doøng ñieän thieát keá cuûa maïch ñieän chính; IZi laø doøng
phaùt noùng cho pheùp cuûa daây daãn thöù k ; In laø doøng ñònh möùc cuûa
thieát bò baûo veä choáng quaù taûi.
Tröôøng hôïp caùc daây daãn maéc song song coù tieát dieän, chieàu daøi khaùc
nhau thì söï phaân chia doøng treân caùc daây daãn maéc song song laø haøm cuûa trôû
khaùng caùc daây daãn. Khi söï cheânh leäch doøng treân caùc daây daãn vöôït quaù 10% thì
doøng ñieän thieát keá cho moãi daây daãn vaø yeâu caàu baûo veä quaù taûi cho töøng daây
daãn phaûi ñöôïc xem xeùt rieâng (Hình 6.2).
Doøng ñieän thieát keá cuûa daây daãn thöù k trong maïch coù m daây daãn maéc
song song ñöôïc xaùc ñònh bôûi bieåu thöùc:
IB
I Bk  m
(6.4)
Zk

i 1 Z i
ÔÛ ñaây: IB laø doøng ñieän thieát keá cuûa maïch ñieän chính; IBk laø doøng ñieän thieát
keá cuûa daây daãn thöù k; Zk vaø Zi laàn löôït laø trôû khaùng cuûa daây daãn thöù k vaø thöù i.
Doøng ñònh möùc cuûa thieát bò baûo veä daây daãn thöù k khoâng bò quaù taûi phaûi
ñieàu kieän sau:
I Bk  I nk  I Zk (6.5)
133
ÔÛ ñaây: IBk laø doøng ñieän thieát keá cuûa daây daãn thöù k; IZk laø doøng phaùt noùng
cho pheùp cuûa daây daãn thöù k ñaõ keå ñeán ñieàu kieän laép ñaët trong thöïc teá; I nk laø
doøng ñieän ñònh möùc cuûa thieát bò baûo veä thöù k; I 2k laø doøng taùc ñoäng ngaét quaù taûi
trong thôøi gian qui öôùc cuûa thieát bò baûo veä thöù k.
Hình 6.1. Thieát bò baûo veä quaù taûi Hình 6.2. m thieát bò baûo veä quaù taûi
cho m daây daãn maéc song song cho m daây daãn maéc song song
Ví duï 6.2. Moät hoä tieâu thuï ba pha coù doøng ñieän laøm vieäc cöïc ñaïi laø 150A
ñöôïc cung caáp baèng hai daây daãn maéc song song vôùi caùc soá lieäu cuï theå nhö sau:
Daây daãn 1 söû duïng caùp boïc caùch ñieän PVC, ba loõi ñoàng, maõ hieäu
CVV7/1,6 cuûa haõng Cadivi, chieàu daøi 30m.
Daây daãn 2 söû duïng caùp boïc caùch ñieän PVC, ba loõi ñoàng, maõ hieäu
CVV7/2,6 cuûa haõng Cadivi, chieàu daøi 15m.
Choïn maùy caét haï aùp baûo veä quaù taûi cho töøng nhaùnh caùp?
Giaûi:
Thoâng soá caùp CVV7/1,6: doøng phaùt noùng cho pheùp IZ1 = 62A, ñieän khaùng
treân moät ñôn vò chieàu daøi x01=0,08m/m, ñieän trôû treân moät ñôn vò chieàu daøi
r01=0,0013/m.
Ñieän trôû cuûa nhaùnh caùp thöù nhaát: R1= r01.L01=0,0013.30=0,039; ñieän
khaùng cuûa nhaùnh caùp thöù nhaát X1= x01.L01=0,08.30=2,4; toång daãn cuûa nhaùnh
caùp thöù nhaát Z1  R 12  X12  2,4
Caùp CVV7/2,6 coù doøng phaùt noùng cho pheùp I Z2 = 113A, ñieän khaùng treân
moät ñôn vò chieàu daøi x02=0,08m/m, ñieän trôû treân moät ñôn vò chieàu daøi
r02=0,0005/m.
134
Ñieän trôû cuûa nhaùnh caùp thöù hai:R2= r02.L02=0,0005.15=0,0075; ñieän

khaùng cuûa nhaùnh caùp thöù nhaát X 2= x02.L02=0,08.15=1,2; toång daãn cuûa nhaùnh
caùp thöù nhaát Z 2  R 22  X 22  1,2 .
Doøng ñieän laøm vieäc cöïc ñaïi treân nhaùnh caùp thöù nhaát:
Z2 1,2
I B1  I B  150  50A
Z1  Z 2 1,2  2,4
Doøng ñieän laøm vieäc cöïc ñaïi treân nhaùnh caùp thöù hai:
Z1 2,4
I B2  I B  150  100A
Z1  Z 2 1,2  2,4
Doøng ñònh möùc cuûa thieát bò baûo veä daây daãn thöù nhaát khoâng bò quaù taûi
phaûi ñieàu kieän sau:
I B1  I n1  I Z1
50A  I n1  62A
Choïn In1=50A. Choïn maùy caét haï aùp FMB-C cuûa Haõng Federal coù In=50A.
Doøng ñònh möùc cuûa thieát bò baûo veä daây daãn thöù hai khoâng bò quaù taûi phaûi
ñieàu kieän sau:
I B2  I n 2  I Z 2
100A  I n 2  113A
Choïn In2=100A. Choïn maùy caét haï aùp FMB-C cuûa Haõng Federal coù
In=100A.
2. Baûo veä choáng ngaén maïch
Ñeå baûo veä choáng ngaén maïch cho daây daãn caàn phaûi thöïc hieän caùc
böôùc sau:
a. Xaùc ñònh doøng ngaén maïch tính toaùn taïi caùc ñieåm lieân quan cuûa
heä thoáng laép ñaët.
b. Xaùc ñònh söï caàn thieát laép ñaët thieát bò baûo veä choáng ngaén maïch
 Thieát bò baûo veä choáng ngaén maïch caà n laép ñaët taïi nhöõng ñieåm maø taïi
ñoù coù söï thay ñoåi tieát dieän daây daãn hay coù caùc thay ñoåi khaùc daãn ñeán
thay ñoåi khaû naêng mang taûi cuûa daây daãn tröø tröôøng hôïp phaàn daây daãn
töø thieát bò baûo veä ñeán ñieåm coù söï thay ñoåi tieát dieän daây daãn khoâng
ñöôïc daøi quaù 3m hay ñöôïc laép ñaët theo caùch giaûm toái thieåu nguy cô
xuaát hieän ngaén maïch hay khoâng ñaët gaàn vaät lieäu deã chaùy.
135
 Khoâng caàn laép ñaët thieát bò baûo veä choáng ngaén maïch ñoái vôùi: caùc daây
daãn noái töø caùc boä nguoàn AC hay DC ñeán caùc baûng ñieàu khieån lieân
quan vì ñaõ coù caùc thieát bò baûo veä ñaët treân caùc baûng naøy; caùc maïch
neáu caét ñieän seõ daãn ñeán nguy hieåm cho heä thoáng laép ñaët ñieän.
c. Xaùc ñònh phöông thöùc baûo veä ngaén maïch caùc daây daãn maéc song song
 Thieát bò baûo veä choáng ngaén maïch duy nhaát (Hình 6.3) coù theå baûo veä
caùc daây daãn maéc song song khoûi caùc taùc ñoäng veà nhieät cuûa doøng
ngaén maïch neáu ñaëc tính taùc ñoäng baûo veä cuûa thieát bò ñoù phaûi ñaûm
baûo taùc ñoäng hieäu quaû khi xaûy ra söï coá ôû vò trí xung yeáu nhaát trong
moät daây daãn maéc song song. Khi kieåm tra khaû naêng chòu nhieät cuûa
daây daãn, phaûi tính ñeán söï phaân chia doøng ngaén maïch giöõa caùc daây
daãn maéc song song. Vieäc söû duïng thieát bò baûo veä choáng ngaén maïch
duy nhaát cuõng ñöôïc xem xeùt trong tröôøng hôïp heä thoáng ñi daây ñöôïc
thöïc hieän theo caùch giaûm nguy cô ngaén maïch xuoáng möùc thaáp nhaát
trong taát caû caùc daây daãn maéc song song vaø heä thoáng ñi daây khoâng ñaët
gaàn vaät lieäu deã chaùy.
 Thieát bò baûo veä choáng ngaén maïch cho töøng daây daãn maéc song song
(Hình 6.4) ñöôïc söû duïng khi vieäc taùc ñoäng cuûa thieát bò baûo veä duy
nhaát coù theå khoâng hieäu quaû.
d. Xaùc ñònh ñaëc tính baûo veä cuûa thieát bò baûo veä choáng ngaén maïch
Ñaëc tính baûo veä cuûa thieát bò baûo veä choáng ngaén maïch phaûi thoûa caùc
yeâu caàu sau:
 Khaû naêng caét doøng ngaén maïch khoâng ñöôïc nhoû hôn doøng ñieän ngaén
maïch tính toaùn taïi nôi laép ñaët thieát bò baûo veä.
 Khi xuaát hieän ngaén maïch taïi baát kyø ñieåm naøo treân maïch ñieän, thôøi
gian caét doøng ngaén maïch phaûi ñuû nhoû ñeå nhieät ñoä daây daãn khoâng
ñöôïc vöôït quaù nhieät ñoä giôùi haïn cho pheùp. Ñoái vôùi ngaén maïc h maø thôøi
gian toàn taïi keùo daøi khoâng quaù 5s, thôøi gian t cho pheùp ñeå doøng ngaén
maïch laøm taêng nhieät ñoä daây daãn töø nhieät cao nhaát trong ñieàu kieän laøm
vieäc bình thöôøng ñeán nhieät ñoä giôùi haïn coù theå xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
S2
t  (k . 2 )
2
(6.6)
I Sc
ÔÛ ñaây: S laø tieát dieän daây daãn (mm 2), ISC laø giaù trò hieäu duïng doøng ngaén
maïch xoay chieàu (A). k laø heä soá tính ñeán ñieän trôû suaát, heä soá nhieät vaø nhieät
dung cuûa vaät lieäu laøm daây daãn (A2.s/mm2). Heä soá k ñoái vôùi daây daãn caùch ñieän
söû duïng cho daây pha döïa theo tieâu chuaån IEC 60724 coù theå tra ôû Baûng 6.1.
136
Im, Imk: doøng taùc ñoäng töø cuûa thieát bò choáng ngaén maïch chính vaø nhaùnh thöù k
ISC1,… ISCm: doøng ngaén maïch söï coá treân caùc daây daãn maéc song song
Hình 6.3. Thieát bò baûo veä quaù taûi Hình 6.4. m thieát bò baûo veä quaù
cho m daây daãn maéc song song taûi cho m daây daãn maéc song
song
Baûng 6.1. Giaù trò heä soá k
Caùch ñieän daây daãn

Thoâng soá
PVC PVC EPR Cao su Chaát voâ cô
≤ 300mm2 >300mm2 XLPE 60oC
PVC Ñeå traàn
Nhieät ñoä ban

70 70 90 60 70 105
ñaàu oC
Nhieät ñoä cuoái

160 140 250 200 160 250
cuøng oC
Vaät lieäu daây
Ñoàng 115 103 143 141 115 135
Nhoâm 76 68 94 93 - -
Moái haøn thieác

115 - - - - -
treân daây ñoàng
137
Löu yù: Daây daãn ñöôïc coi laø baûo veä khoûi quaù taûi vaø ngaén maïch khi chuùng
ñöôïc caáp ñieän töø nguoàn khoâng coù khaû naêng cung caáp doøng vöôït quaù khaû naêng
mang doøng cuûa daây daãn.
6.3. BAÛO VEÄ CHOÁNG NHIEÃU ÑIEÄN AÙP VAØ NHIEÃU ÑIEÄN TÖØ
1. Baûo veä choáng nhieãu ñieän aùp
a. Ñieän aùp öùng suaát vaø ñieän aùp söï coá

Doøng ñieän söï coá trong ñieän cöïc noái ñaát cuûa caùc boä phaän ñeå traàn trong
traïm bieán aùp gaây ra söï taêng ñieän theá ñaùng keå cuûa caùc boä phaän ñeå traàn trong
traïm bieán aùp so vôùi ñaát chung. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán giaù trò ñieän aùp söï coá
naøy bao goàm:
 Giaù trò cuûa doøng ñieän söï coá
 Giaù trò cuûa ñieän trôû noái ñaát cuûa boä phaän ñeå traàn trong traïm bieán aùp
Doøng ñieän söï coá coù theå gaây ra:
 Ñieän aùp öùng suaát: Ñaây laø ñoä taêng ñieän theá cuûa heä thoáng ñieän haï aùp
so vôùi ñaát. Ñieän aùp naøy coù theå gaây ñaùnh thuûng caùch ñieän trong thieát
bò haï aùp. Giaù trò ñieän aùp naøy khoâng ñöôïc vöôït quaù caùc giaù trò trình
baøy ôû Baûng 6.2.
 Ñieän aùp söï coá hay ñieän aùp chaïm: Ñaây laø ñoä taêng ñieän theá cuûa caùc
boä phaän ñeå traàn trong heä thoáng ñieän haï aùp so vôùi ñaát. Giaù trò cuûa
ñieän aùp naøy khoâng ñöôïc vöôït quaù giaù trò cho bôûi ñöôøng cong F vaø T
trình baøy ôû Hình 6.5.
Baûng 6.2. Giaù trò ñieän aùp öùng suaát cho pheùp treân thieát bò haï aùp
U2 (V) Thôøi gian caét

(s)
U0+250V >5
U0+1200V ≤5
U0 laø ñieän aùp pha-trung tính cuûa heä thoáng ñieän haï aùp
138
10000
5000
2000
1000
500
F T
t (ms)
200
100
50
40
20
10
10 20 50 67 100 200 500 670 1000
U (V)
Hình 6.5. Thôøi gian lôùn nhaát cuûa ñieän aùp söï coá F vaø ñieän aùp chaïm T
b. Heä thoáng noái ñaát trong traïm bieán aùp
Trong traïm bieán aùp, caùc boä phaän sau phaûi ñöôïc noái vôùi heä thoáng ñieän
cöïc noái ñaát:
 Voû maùy bieán aùp.
 Voû kim loaïi cuûa caùp cao aùp.
 Daây noái ñaát cuûa heä thoáng ñieän cao aùp .
 Voû kim loaïi cuûa caùp haï aùp tröø khi daây trung tính ñöôïc noái ñaát qua
ñieän cöïc noái ñaát rieâng.
 Boä phaän daãn ñeå traàn cuûa thieát bò cao aùp vaø haï aùp .
Vieäc boá trí heä thoáng noái ñaát lieân quan ñeán kieåu heä thoáng noái ñaát trong heä
thoáng laép ñaët haï aùp (Baûng 6.3).
139
Hình 6.6. Noái ñaát trong maïng TN
140
Hình 6.7. Noái ñaát trong maïng TT
Hình 6.8. Noái ñaát trong maïng TN
141
Trong maïng ñieän TN vaø TT, neáu daây trung tính ñöôïc noái ñaát qua ñieän
cöïc ñoäc laäp veà ñieän vôùi ñieän cöïc noái ñaát cuûa caùc boä phaän daãn ñeå traàn trong
traïm bieán aùp (Hình 6.6.b vaø Hình 6.7.b) thì ñieän aùp öùng suaát U 1 phaûi ñöôïc ngaét
trong thôøi gian cho pheùp töông thích vôùi möùc caùch ñieän cuûa thieát bò haï aùp trong
traïm bieán aùp, möùc caùch ñieän naøy coù theå coù giaù trò cao hôn giaù trò cho ôû Baûng
6.2. Löu yù, trong caùc loaïi maïng ñieän naøy neáu daây trung tính bò ñöùt thì caùch ñieän
cuûa caùc thieát bò söû duïng ñieän aùp pha seõ phaûi chòu öùng suaát taïm thôøi bôûi ñieän aùp
pha-pha ( U  3.U 0 ) .
Trong maïng ñieän IT, neáu boä phaän daãn ñeå traàn thuoäc heä thoáng laép ñaët
cuûa hoä tieâu thuï haï aùp vaø trôû khaùng trung tính (neáu coù) ñeàu ñöôïc noái ñaát qua
ñieän cöïc noái ñaát ñoäc laäp veà ñieän ñoái vôùi ñieän cöïc noái ñaát trong traïm bieán aùp thì
ñieän aùp öùng suaát U1 phaûi ñöôïc ngaét trong thôøi gian cho pheùp töông thích vôùi
möùc caùch ñieän cuûa thieát bò haï aùp trong traïm bieán aùp (Hình 6.9).
Hình 6.9. Noái ñaát trong maïng IT
142
Baûng 6.3. Boá trí heä thoáng noái ñaát trong caùc loaïi maïng ñieän khaùc nhau
Heä Ñieän aùp Ñieàu Ñieàu kieän Daây trung tính cuûa heä
thoáng öùng suaát kieän phaûi thoûa thoáng ñieän haï aùp noái
ñieän kieåm tra vôùi
TN U1=R.Im Thôøi gian Giöõa ñöôøng cong Ñieän trôû noái ñaát cuûa boä
caét F vaø T phaän ñeå traàn cuûa traïm
(Hình 6.5) bieán aùp (Hình 6.6.a)
Ngoaøi ñöôøng Ñieän cöïc noái ñaát ñoäc

cong F vaø T laäp veà ñieän (Hình 6.6.b)
(Hình 6.5)
TT U2=R.Im + U0 Thôøi gian Tuaân thuû Baûng Ñieän trôû noái ñaát cuûa boä
caét 6.2 phaän ñeå traàn cuûa traïm
bieán aùp (Hình 6.7.a)
Khoâng tuaân thuû Ñieän cöïc noái ñaát ñoäc

Baûng 6.2 laäp veà ñieän (Hình 6.7.b)
IT U1=R.Im Thôøi gian Giöõa ñöôøng cong Ñieän trôû noái ñaát cuûa boä
caét F vaø T (Hình 6.5) phaän ñeå traàn cuûa traïm
Ngoaøi ñöôøng Ñieän cöïc noái ñaát ñoäc

cong F vaø T laäp veà ñieän (Hình 6.8.b)
(Hình 6.5)
U2=R.Im + U0 Thôøi gian Tuaân thuû Baûng Ñieän trôû noái ñaát cuûa boä
caét 6.2 phaän ñeå traàn cuûa traïm
Khoâng tuaân thuû Ñieän cöïc noái ñaát ñoäc

Baûng 6.4 laäp veà ñieän (Hình 6.8.b)
Im: Doøng söï coá chaïm ñaát ñi qua ñieän cöïc noái ñaát; R: Ñieän trôû ñieän cöïc noái ñaát
cuûa caùc boä phaän ñeå traàn; U0, U: laàn löôït laø ñieän aùp pha vaø ñieän aùp daây cuûa heä
thoáng ñieän haï aùp; Uf: Ñieän aùp giöõa caùc boä phaän daãn ñeå traàn trong thieát bò haï aùp
khi xuaát hieän söï coá; U1: Ñieän aùp öùng suaát phía haï aùp cuûa traïm bieán aùp; U2:
Ñieän aùp öùng suaát trong thieát bò haï aùp cuûa hoä tieâu thuï.
143
2. Baûo veä choáng nhieãu ñieän töø

Nhieãu ñieän töø (EMI) coù theå gaây nhieãu hay laøm hö hoûng caùc heä thoáng hay
thieát bò coâng ngheä thoâng tin, thieát bò coù linh kieän hay maïch ñieän töû. Caùc doøng
ngaén maïch hay thao taùc ñoùng caét coù theå gaây ra quaù ñieän aùp vaø nhieãu ñieän töø.
Caùc hieäu öùng naøy xuaát hieän khi:
 Coù caùc maïch voøng kim loaïi lôùn: maïch voøng voû (Hình 6.10.a), maïch
voøng giöõa caùc voû (Hình 6.10.b)
 Caùc heä thoáng daây ñieän khaùc nhau ñöôïc laép ñaët treân caùc tuyeán khaùc
nhau.
Ví duï: Doøng ñieän môû maùy cuûa thang maùy hay doøng ñieän ñöôïc ñieàu
chænh baèng boä chænh löu coù theå gaây quaù ñieän aùp trong caùc caùp cuûa heä thoáng
coâng ngheä thoâng tin hay caùc thieát bò ñieän töû. Trong hay gaàn caùc phoøng khaùm,
tröôøng ñieän vaø tröôøng töø cuûa heä thoáng laép ñaët ñieän coù theå gaây nhieãu cho caùc
thieát bò y teá.
a. Maïch voøng voû
b. Maïch voøng
giöõa caùc voû
Hình 6.10. Maïch voøng voû
Ñeå choáng aûnh höôûng ñieän vaø töø leân thieát bò ñieän taát caû caùc thieát bò ñieän
phaûi ñaùp öùng caùc yeâu caàu töông thích ñieän töø thích hôïp qui ñònh bôûi caùc tieâu
chuaån EMC lieân quan.
144
Ngoaøi ra, ñeå giaûm aûnh höôûng cuûa quaù ñieän aùp caûm öùng vaø nhieãu ñieän töø,
khi thieát keá caùc heä thoáng laép ñaët ñieän caàn xem xeùt caùc bieän phaùp sau:
a. Taïo khoaûng caùch thích hôïp giöõa nguoàn nhieãu vôùi thieát bò hay
caùp/daây daãn caàn baûo veä
 Taïo khoaûng caùch thích hôïp (hay ñaët maøn chaén) giöõa caùp ñieän löïc,
caùp tín hieäu vaø daây daãn thoaùt seùt noái ñaát cuûa heä thoáng baûo veä
choáng seùt.
 Taïo khoaûng caùch thích hôïp (hay ñaët maøn chaén) giöõa caùp ñieän löïc
vaø caùp tín hieäu hay boá trí ñeå hai loaïi caùp naøy giao nhau vuoâng goùc.
b. Ñaûm baûo söï thoáng nhaát maïng löôùi voû
 Noái ñaát thaønh hình sao: moãi thieát bò coù moät daây noái ñaát rieâng vaø
ñöôïc noái vaøo moät thanh noái ñaát duy nhaát (Hình 6.11). Bieän phaùp
laøm taêng toång trôû chung giöõa caùc thieát bò noái keát vôùi nhau vaø thöôøng
aùp duïng cho löôùi taàn soá thaáp voán ñaõ coù vaø ñoäc laäp vôùi caùc löôùi khaùc
(Hình 6.12).
 Noái vôùi daây PE gaàn nhaát: moät daây baûo veä duy nhaát noái vôùi nhieàu
thieát bò (Hình 6.13). Khi söû duïng bieän phaùp naøy maïch voøng seõ coù
dieän tích nhoû vaø toång trôû chung giöõa caùc thieát bò lieân keát nhoû hôn so
vôùi sô ñoà hình sao. Bieän phaùp tieát kieäm naøy thöôøng aùp duïng cho
löôùi taàn soá thaáp. Trong tröôøng hôïp löôùi taàn soá cao (coù toàn taïi caùc boä
bieán ñoåi coâng suaát), caàn söû duïng theâm daây PE döôùi daï ng löôùi lieân
keát.
 Ñöôøng noái ngaén nhaát tôùi voû gaàn nhaát: ñaây laø bieän phaùp noái maïng
caùc voû (Hình 6.14). Caùc dieän tích maïch voøng voû bò thu nhoû laïi toái
thieåu vaø möùc ñoä ñaúng theá raát toát.
Hình 6.11. Caùp noái ñaát noái vôùi thanh noái ñaát chính
theo sô ñoà hình sao
145
Hình 6.12. Taêng toång trôû maïch voøng baèng caùch söû duïïng toång trôû Z noái tieáp
Hình 6.13. Daây baûo veä duy nhaát cho nhieàu thieát bò
Hình 6.14. Noái maïng caùc voû
c. Ñaûm baûo caùc qui taéc laép ñaët vaø ñi caùp cho caùc nhoùm caùp chöùc naêng
Nhoùm 1 laø caùc caùp nhaïy (maïch ño ñeám, tín hieäu töông töï ôû möùc thaáp);
Nhoùm 2 laø caùc caùp maïch soá, nhoùm naøy coù theå gaây nhieãu cho nhoùm 1; Nhoùm 3
laø caùc maïch ñieàu khieån vaø hieån thò, nhoùm naøy coù theå gaây nhieãu cho nhoùm 1 vaø
nhoùm 2.
146
Nhoùm 4 laø caùc caùp ñoäng löïc caáp ñieän töø maïng ñieän coâng coäng hay töø
caùc nguoàn caáp rieâng (caùc thieát bò ñieän töû coâng suaát, chænh löu, nghòch löu,…),
ñaây laø nguoàn gaây nhieãu ñaùng keå cho nhoùm 1, 2 vaø 3. Caùc qui taéc laép ñaët caàn
phaûi tuaân thuû bao goàm:
 Daây ñi vaø veà cuûa baát kyø maïch naøo phaûi luoân luoân ôû caøng gaàn nhau
caøng toát (Hình 6.15).
 Taát caû caùc daây lieân keát cuûa maïch, caùp,…phaûi ñöôïc noái vôùi keát caáu
ñaúng aùp trong heä thoáng voû.
 Söû duïng caùp tín hieäu coù choáng nhieãu hay caùp xoaén thaønh caëp.
 Caùc daây daãn moät loõi caàn ñöôïc boïc trong voû boïc baèng kim loaïi noái
lieân keát (Hình 6.16)
 Chæ caùc daây daãn hay caùp cuøng nhoùm môùi ñöôïc ñi chung thaønh boù
(Hình 6.17)
 Taát caû caùc daây daãn khoâng söû duïng cuûa nhoùm 2 vaø nhoùm 4 phaûi
ñöôïc noái voû ôû hai ñaàu.
 Caùp nhoùm 4 khoâng caàn boïc chaén neáu chuùng ñaõ ñöôïc loïc nhieãu.
 Caùc thieát bò gaây nhieãu phaûi ñöôïc caáp ñieän rieâng bieät (Hình 6.18)
 Cung caáp ñieän vaø keát noái voû cho moät thieát bò ñieän (Hình 6.19).
Hình 6.15. Boá trí daây ñi-veà cuûa caùc maïch
Hình 6.16. Voû kim loaïi caàn noái chaéc chaén vôùi baûn kim loaïi noái ñaát
147
Hình 6.17. Laép ñaët vaø ñi caùp cho caùc nhoùm chöùc naêng
Hình 6.18. Caùc thieát bò gaây nhieãu ñöôïc caáp nguoàn rieâng bieät
148
Hình 6.19. Keát noái voû cho caùc thieát bò
d. Söû duïng caùc thieát bò ñaëc bieät

 Maøn chaén ñieän töø thöôøng laø voû daãn ñieän baèng kim loaïi coù ñieän trôû
nhoû (ñoàng, nhoâm,..) hay vaät lieäu coù ñoä töø thaåm cao (saét meàm,
mumetal), coù taùc duïng ngaên caùch thaønh hai khu vöïc: khu vöïc caàn
ñöôïc caùch ly vôùi nguoàn böùc xaï nhieãu ñieän töø vaø khu vöïc coøn laïi.
Maøn chaén ñieän töø ñöôïc ñaët caøng gaàn vaät ñöôïc baûo veä caøng toát vaø
khoâng caàn phaûi tieáp ñaát ñeå taêng hieäu quaû.
 Caùc boä loïc EMC coù caáu taïo laø caùc cuoän caûm vaø tuï ñieän vôùi vai troø laø
cho qua caùc taàn soá coù ích vaø ngaên chaän caùc taàn soá kyù sinh. Hieäu quaû
cuûa boä loïc coøn tuøy thuoäc vaøo toång trôû phía tröôùc vaø phía sau. Neáu
caùc toång trôû naøy thay ñoåi hieäu quaû cuûa boä loïc cuõng thay ñoåi.
Tieâu chuaån TCVN 7447-4-44: 2004 (IEC 60364-4-44) qui ñònh caùch boá
trí ñaáu noái thieát bò vaø caùc boä phaän daãn khoâng thuoäc heä thoáng laép ñaët (Hình
6.20) nhö sau:
 Trong caùc toøa nhaø coù trang bò heä thoáng coâng ngheä thoâng tin, caàn
phaûi söû duïng daây baûo veä PE vaø daây trung tính (N) rieâng bieät ñaët
phía tröôùc nguoàn caáp ñieän ñi vaøo nhaèm giaûm thieåu khaû naêng xaûy ra
caùc vaán ñeà veà ñieän töø do doøng ñieän ñi trong daây trung tính caûm öùng
sang caùc caùp tín hieäu gaây hoûng hay gaây nhieãu.
 Trong toøa nhaø, ñoái vôùi heä thoáng TN-C-S, tuøy thuoäc vaøo caùch boá trí
ñaáu noái giöõa thieát bò vaø caùc boä phaän daãn khoâng thuoäc heä thoáng
laép ñaët:…
149
+ Thay ñoaïn TN-C cuûa heä thoáng TN-C-S baèng ñoaïn TN-S trong
phaïm vi toøa nhaø.
+ Traùnh taïo maïch voøng thöøa giöõa caùc ñoaïn TN-S khaùc nhau cuûa
heä thoáng TN-C-S trong phaïm vi toøa nhaø.
 Caùc ñöôøng oáng kim loaïi vaø caùc caùp caàn ñi vaøo toøa nhaø ôû cuøng moät
vò trí. Caùc taám kim loaïi, maøn chaén, ñöôøng oáng baèng kim loaïi vaø caùc
moái noái cuûa boä phaän naøy phaûi ñöôïc lieân keát vaø noái ñaúng theá chính
(MEB) cuûa toøa nhaø baèng caùc daây daãn coù toång trôû thaáp (Hình 6.21).
Ngoaøi ra, trong caùc toøa nhaø coù daây daãn PEN, hay trong tröôøng hôïp coù
nhieãu ñieän töø treân caùp tín hieäu do trang bò ñieän khoâng thích hôïp thì coù theå xem
xeùt aùp duïng caùc bieän phaùp nhö sau:
 Söû duïng caùp quang ñaáu noái tín hieäu.
 Söû duïng thieát bò caáp II.
 Söû duïng caùc bieán aùp coù caùc cuoän daây rieâng reõ ñeå baûo veä baèng
caùch caùch ly veà ñieän.
 Giaûm thieåu dieän tích bao phuû taïo bôûi caùc maïch voøng chung taïo bôûi
caùp nguoàn vaø caùp tín hieäu.
Hình 6.20. Caùch boá trí ñaáu noái thieát bò vaø caùc boä phaän daãn khoâng thuoäc heä
thoáng laép ñaët
150
Hình 6.21. Caùch boá trí caùc caùp vaø ñöôøng oáng ñi vaøo toøa nhaø
6.4. BAÛO VEÄ CHOÁNG XAÂM NHAÄP VAÄT THEÅ RAÉN VAØ NÖÔÙC
Caùc thieát bò ñieän khi hoaït ñoäng trong moâi tröôøng thöïc teá caàn ñöôïc che
chaén, boïc kín hay ñaët trong tuû ñieän coù caáp baûo veä choáng laïi nhöõng taùc ñoäng
cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi. Tieâu chuaån IEC60259 qui ñònh caàn phaûi thöïc hieän
caùc baûo veä sau:
 Choángï xaâm nhaäp cuûa caùc vaät theå raén
 Choáng xaâm nhaäp cuûa buïi
 Choáng xaâm nhaäp cuûa chaát loûng
 Choáng con ngöôøi tieáp xuùc vôùi phaàn coù ñieän
Möùc ñoä baûo veä ñöôïc qui ñònh baèng maõ IP keøm theo hai chöõ soá ñi keøm vaø
moät chöõ caùi boå sung:
 Chöõ soá ñaàu tieân bieåu thò möùc baûo veä choáng xaâm nhaäp cuûa vaät theå
raén (Baûng 6.4)
 Chöõ soá thöù hai bieåu thò möùc baûo veä choáng xaâm nhaäp cuûa chaát loûng
(Baûng 6.5)
 Chöõ caùi boå sung (khoâng baét buoäc) bieåu thò möùc choáng tieáp caän vôùi
caùc phaàn mang ñieän (Baûng 6.6)
Thí duï: Tuû phaân phoái ñieän coù caáp baûo veä choáng xaâm nhaäp IP 35C, coù
nghóa nhö sau:
 3: Baûo veä thieát bò trong tuû choáng söï xaâm nhaäp cuûa caùc vaät theå raén
coù ñöôøng kính lôùn hôn hay baèng 2,5mm; baûo veä ngöôøi söû duïng caùc
151
duïng cuï coù ñöôøng kính lôùn hôn hay baèng 2,5mm tieáp xuùc vôùi phaàn
mang ñieän.
 5: Baûo veä thieát bò trong tuû choáng xaâm nhaäp cuûa buïi nöôùc.
 C: Baûo veä ngöôøi söû duïng duïng cuï (ñöôøng kính 2,5mm trôû leân vaø
khoâng daøi quaù 100mm) khoâng tieáp xuùc vôùi phaàn mang ñieän beân
trong tuû
Baûng 6.4. Maõ chöõ soá ñaàu tieân
152
Baûng 6.5. Maõ chöõ soá thöù hai
153
Baûng 6.6. Maõ chöõ caùi thöù ba
154
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 7: BAÛO VEÄ CHOÁNG SEÙT
CHÖÔNG 7
BAÛO VEÄ CHOÁNG SEÙT

7.1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ
Vieät Nam laø moät nöôùc naèm trong khu vöïc nhieät ñôùi aåm, khí haäu Vieät Nam
raát thuaän lôïi cho vieäc phaùt sinh, phaùt trieån cuûa doâng seùt. Soá ngaøy doâng coù ôû
Vieät Nam treân nhieàu khu vöïc thuoäc loaïi khaù lôùn. Soá ngaøy doâng cöïc ñaïi laø 113,7
(taïi Ñoàng Phuù), soá giôø doâng cöïc ñaïi 433,18 giôø taïi Moäc Hoùa. Taïi Vieät Nam, seùt
coù cöôøng ñoä maïnh ghi nhaän ñöôïc baèng dao ñoäng kyù töï ñoäng coù bieân ñoä Imax =
90,67kA (Soá lieäu cuûa Vieän Nghieân cöùu Seùt Gia Saøng Thaùi Nguyeân).
Thieät haïi do seùt raát lôùn, ñoâi khi aûnh höôûng maïnh ñeán nhieàu hoaït ñoäng
kinh teá –xaõ hoäi thaäm chí ñeán tính maïng con ngöôøi. Taïi Vieät Nam, chæ tính rieâng
naêm 2001, ñoái vôùi ngaønh ñieän coù 400 söï coá maø 50% do seùt gaây ra (Baùo Tieàn
Phong, 14/08/02). Coøn ñoái vôùi ngaønh Böu chính Vieãn thoâng thì coù 53 söï coá do
seùt (chieám 27,13% söï coá vieãn thoâng) gaây thieät haïi laø 4,119 tyû vaø toång thôøi gian
maát lieân laïc do seùt laø 716 giôø (Choáng seùt cho maïng vieãn thoâng Vieät Nam –
Nhöõng ñieàu baát caäp. Leâ Quoác Tuaân –Ban Vieãn thoâng, Phaïm Hoàng Mai-
TTTTBÑ).
Vì vaäy, vieäc ñeà ra caùc giaûi phaùp phoøng choáng seùt vaø löïa choïn caùc thieát bò
choáng seùt phuø hôïp mang tính caáp thieát.
7.2 TỔNG QUAN VEÀ SEÙT

1. Söï hình thaønh maây doâng vaø seùt
Doâng laø hieän töôïng xaûy ra chuû yeáu trong muøa haï lieân quan ñeán söï phaùt
trieån maïnh meõ cuûa ñoái löu nhieät vaø caùc nhieãu ñoäng khí quyeån. Doâng ñaëc tröng
bôûi söï xuaát hieän nhöõng ñaùm maây doâng hay maây tích vuõ (Cumnulonimbus) coù
ñoä daøy töø 10  16 km, tích tröõ moät soá löôïng nöôùc vaø taïo ra nhöõng cheânh leäch
ñieän theá cöïc maïnh.
Veà baûn chaát, doâng laø moät hieän töôïng khí quyeån phöùc hôïp bao goàm söï
phoùng ñieän giöõa caùc ñaùm maây (thöôøng goïi laø chôùp) hay söï phoùng ñieän giöõa
ñaùm maây vaø maët ñaát (thöôøng goïi laø seùt) keøm theo gioù maïnh vaø möa lôùn.
Thöïc teá söï hình thaønh caùc côn doâng luoân gaén lieàn vôùi söï xuaát hieän cuûa
nhöõng luoàng khoâng khí khoång loà töø maët ñaát boác leân. Caùc luoàng khoâng khí naøy
ñöôïc taïo thaønh do söï ñoát noùng maët ñaát bôûi aùnh saùng maët trôøi, ñaëc bieät ôû caùc
vuøng cao (doâng nhieät), hoaëc do söï gaëp nhau cuûa nhöõng luoàng khoâng khí noùng
aåm vôùi khoâng khí laïnh (doâng Front).
155
CHÖÔNG 7: BAÛO VEÄ CHOÁNG SEÙT GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
Sau khi ñaõ ñaït ñöôïc moät ñoä cao nhaát ñònh (khoaûng vaøi km trôû leân - vuøng
nhieät ñoä aâm- Hình 7.1) luoàng khoâng khí aåm naøy bò laïnh ñi, hôi nöôùc ngöng tuï
thaønh nhöõng gioït nhoû li ti - hay caùc tinh theå baêng vaø chuùng taïo thaønh caùc ñaùm
maây doâng.
Töø laâu, ngöôøi ta ñaõ khaúng ñònh veà nguoàn taïo ra ñieän tröôøng giöõa caùc maây
doâng vaø maët ñaát chính laø nhöõng ñieän tích tích tuï treân caùc haït nöôùc li ti vaø caùc
tinh theå baêng cuûa caùc ñaùm maây doâng ñoù.
Nhöng do ñaâu coù söï nhieãm ñieän naøy cuûa haït nöôùc vaø caùc tinh theå baêng
thì coù nhieàu giaû thuyeát khaùc nhau vaø chöa ñöôïc hoaøn toaøn nhaát trí. Caùc giaû
thuyeát naøy cho ñeán nay ñeàu chöa giaûi thích ñöôïc moä t caùch trieät ñeå veà
nguoàn ñieän tích cuûa caùc ñaùm maây doâng, khieán ngöôøi ta nghó raèng trong
thöïc teá coù theå coù nhieàu nguyeân nhaân ñoàng thôøi taùc ñoäng vaø raát phöùc taïp.
Nhöng coù moät ñieàu chaéc chaén
laø trong suoát côn doâng, caùc ñieän tích
döông vaø ñieän tích aâm bò caùc luoàng
khoâng khí maõnh lieät laøm taùch rôøi nhau
gaén lieàn vôùi söï phaân boá caùc tinh theå
baêng tuyeát treân taàng ñænh vaø caùc gioït
nöôùc ôû taàng ñaùy cuûa caùc ñaùm maây
doâng. Söï taùch rôøi ñieän tích naøy tuøy
thuoäc vaøo ñoä cao cuûa caùc ñaùm maây.
Qua nhieàu laàn ño ñaït thöïc
nghieäm, ngöôøi ta thaáy raèng khoaûng 80
 90% phaàn döôùi caùc ñaùm maây doâng
chuû yeáu chöùa ñieän tích aâm, do ñoù caûm
öùng treân maët ñaát nhöõng ñieän tích Hình 7.1. Söï phaân boá ñieän tích trong
döông töông öùng vaø taïo neân moät tuï moät ñaùm maây doâng
ñieän khoâng khí khoång loà.
Hình 7.2. Söï phaân boá ñieän tích giöõa ñaùm maây doâng vaø maët ñaát
156
Hình 7.2 chæ roõ söï phaân boá ñieän tích trong moät ñaùm maây vaø treân maët ñaát.
Vaät naøo treân maët ñaát caøng cao thì khoaûng caùch giöõa vaät vaø maây caøng nhoû vaø
lôùp khoâng khí ngaên caùch caùc ñieän tích traùi daáu caøng moûng. ÔÛ nhöõng nôi naøy
seùt deã ñaùnh xuoáng ñaát. Khi ñeán gaàn nhaø cao, caây cao thì maây doâng mang ñieän
tích aâm huùt caùc ñieän tích döông, laøm cho chuùng taäp trung laïi ôû ñieåm cao nhaát:
treân maùi nhaø, ngoïn caây... hay coøn goïi laø hieäu öùng muõi nhoïn. Neáu ñieän tích maây
lôùn thì treân maùi nhaø, ngoïn caây... cuõng taäp trung moät ñieän tích lôùn, ñeán moät möùc
ñoä naøo ñoù ñoä lôùn cuûa caùc ñieän tích traùi daáu noùi treân seõ taïo neân moät söï cheânh
leäch ñieän theá ñeå ñaùnh thuûng lôùp khoâng khí ngaên caùch noù vôùi maët ñaát (ôû maët ñaát
trò soá naøy laø 25  30 kV/cm), luùc naøy xaûy ra hieän töôïng phoùng ñieän giöõa ñaùm
maây doâng vaø maët ñaát.
Seùt thöïc chaát laø moät daïng

phoùng ñieän tia löûa trong khoâng
khí vôùi khoaûng caùch phoùng ñieän
raát lôùn. Chieàu daøi trung bình cuûa
khe seùt khoaûng 3  5km. Phaàn
lôùn chieàu daøi ñoù phaùt trieån trong
caùc ñaùm maây doâng. Quaù trình
phoùng ñieän cuûa seùt töông töï
quaù trình phoùng ñieän tia löûa
trong ñieän tröôøng raát khoâng
ñoàng nhaát vôùi khoaûng caùch
phoùng ñieän lôùn.
Hình 7.3 Söï phaùt trieån cuûa soùng ñieän seùt
trong ñaùm maây doâng
2. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa phoùng ñieän seùt
Ban ñaàu xuaát phaùt töø maây doâng moät daûi saùng môø keùo daøi töøng ñôït giaùn
ñoaïn veà phía maët ñaát vôùi toác ñoä trung bình khoaûng 105  106 m/s, ñoù laø giai
ñoaïn phoùng ñieän tieân ñaïo töøng ñôït. Keânh tieân ñaïo laø moät doøng plasma maät ñoä
ñieän tích khoâng cao laém, khoaûng 10 13 1014 ion/m3. Moät phaàn ñieän tích aâm cuûa
maây doâng traøn vaøo keânh vaø phaân boá töông ñoái ñeàu doïc theo chieàu daøi cuûa noù
(Hình 7.4.a).
Thôøi gian phaùt trieån cuûa keânh tieân ñaïo moãi ñôït keùo daøi trung bình khoaûng
1s (nhö vaäy moãi ñôït keânh tieân ñaïo keùo daøi theâm trung bình khoaûng vaøi chuïc
meùt). Thôøi gian taïm ngöng phaùt trieån giöõa hai ñôït lieân tieáp khoaûng töø 30  90s.
Ñieän tích aâm toång töø maây traøn vaøo keânh tieân ñaïo baèng Q = L ( maät ñoä
ñieän tích, L laø chieàu daøi keânh). Ñieän tích naøy thöôøng chieám khoaûng 10% löôïng
ñieän tích chaïy vaøo ñaát trong moät laàn phoùng ñieän seùt.
157
Döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng taïo neân bôûi ñieän tích cuûa maây doâng vaø
ñieän tích trong keânh tieân ñaïo, seõ coù söï taäp trung ñieän tích traùi daáu (thöôøng laø
ñieän tích döông) treân vuøng maët ñaát phía döôùi ñaùm maây doâng.
Neáu vuøng ñaát phía döôùi baèng phaúng vaø coù ñieän daãn ñoàng nhaát thì nôi
ñieän tích caûm öùng taäp trung seõ naèm tröïc tieáp döôùi keânh tieân ñaïo. Neáu vuøng ñaát
phía döôùi coù ñieän daãn khaùc nhau thì ñieän tích seõ taäp trung chuû yeáu ôû vuøng keá
caän, nôi coù ñieän daãn cao nhö vuøng quaëng kim loaïi, vuøng ñaát aåm, ao hoà, soâng
ngoøi, vuøng nöôùc ngaàm, keát caáu kim loaïi caùc nhaø cao taàng, coät ñieän, caây cao bò
öôùt trong möa... vaø nôi ñoù seõ laø nôi ñoå boä cuûa seùt.
Cöôøng ñoä ñieän tröôøng ôû ñaàu keânh tieân ñaïo trong phaàn lôùn giai ñoaïn phaùt
trieån cuûa noù (trong maây doâng) ñöôïc xaùc ñònh bôûi ñieän tích baûn thaân cuûa keânh
vaø cuûa ñieän tích tích tuï ôû ñaùm maây. Ñöôøng ñi cuûa keânh trong giai ñoaïn naøy
khoâng phuï thuoäc vaøo tình traïng cuûa maët ñaát vaø caùc vaät theå ôû maët ñaát. Chæ khi
keânh tieân ñaïo coøn caùch maët ñaát moät ñoä cao naøo ñoù (ñoä cao ñònh höôùng) thì môùi
thaáy roõ daàn aûnh höôûng cuûa taäp trung ñieä n tích ôû maët ñaát vaø ôû caùc vaät theå daãn
ñieän nhoâ khoûi maët ñaát ñoái vôùi höôùng phaùt trieån tieáp tuïc cuûa keânh. Keânh seõ phaùt
trieån theo höôùng coù cöôøng ñoä ñieän tröôøng lôùn nhaát.
a. Giai ñoaïn phoùng ñieän tieân ñaïo

b. Tieân ñaïo ñeán gaàn maët ñaát hình thaønh khu vöïc ion hoùa maõnh lieät
c. Giai ñoaïn phoùng ñieän ngöôïc hay phoùng ñieän chuû yeáu
d. Phoùng ñieän chuû yeáu keát thuùc
Hình 7.4. Caùc giai ñoaïn phoùng ñieän seùt vaø bieán thieân cuûa doøng
ñieän seùt theo thôøi gian
158
ÔÛ nhöõng nôi vaät daãn coù ñoä cao (nhaø choïc trôøi, coät aêng ten, ñaøi phaùt...) thì
töø ñænh cuûa noù nôi ñieän tích traùi daáu taäp trung nhieàu cuõng seõ ñoàng thôøi xuaát
hieän ion hoùa taïo neân doøng tieân ñaïo phaùt trieån höôùng leân ñaùm maây doâng. Chieàu
daøi cuûa keânh tieân ñaïo töø döôùi leân maây taêng theo ñoä cao cuûa vaät daãn vaø taïo
ñieàu kieän deã daøng cho söï ñònh höôùng cuûa seùt ñaùnh vaøo vaät daãn ñoù.
Khi keânh tieân ñaïo xuaát phaùt töø maây doâng tieáp caän maët ñaát hay tieáp caän
keânh tieân ñaïo ngöôïc chieàu thì baét ñaàu giai ñoaïn phoùng ñieän ngöôïc laïi hay phoùng
ñieän chuû yeáu, töông töï nhö caùc quaù trình phoùng ñieän ngöôïc trong chaát khí ôû ñieän
tröôøng khoâng ñoàng nhaát (Hình 7.4.b). Trong khoaûng caùch khí coøn laïi giöõa ñaàu
keânh tieân ñaïo vaø maët ñaát (hoaëc giöõa hai keânh tieân ñaïo ngöôïc chieàu) cöôøng ñoä
ñieän tröôøng taêng cao gaây neân ion hoùa maõnh lieät daãn ñeán söï hình thaønh moät doøng
plasma maät ñoä ñieän tích (1016 1019 ion/m3) cao hôn nhieàu so vôùi maät ñoä ñieän
tích cuûa tia tieân ñaïo, ñieän daãn cuûa noù taêng leân haøng traêm laàn, ñieän tích caûm öùn g
töø maët ñaát traøn vaøo doøng ngöôïc vaø thöïc teá ñaàu doøng mang ñieän theá cuûa ñaát laøm
cho cöôøng ñoä tröôøng ñaàu doøng taêng leân gaây ion hoùa maõnh lieät vaø cöù nhö vaäy
doøng plasma ñieän daãn cao tieáp tuïc phaùt trieån ngöôïc leân treân theo ñöôøng choïn
saün cuûa keânh tieân ñaïo. Toác ñoä phaùt trieån cuûa keânh phoùng ngöôïc raát cao vaøo
khoaûng 0.5.107  1.5.108m/s (baèng 0,05  0,5 vaän toác aùnh saùng) töùc laø nhanh
gaáp treân traêm laàn toác ñoä phaùt trieån cuûa tieân ñaïo höôùng xuoáng. Vì maät ñoä ñieän tích
cao ñoát noùng maõnh lieät neân tia phoùng ñieän chuû yeáu saùng choùi (goïi laø chôùp) vaø söï
giaõn nôû ñoät ngoät cuûa khoâng khí bao quanh phoùng ñieän chuû yeáu taïo neân nhöõng
ñôït soùng aâm maõnh lieät gaây neân nhöõng tieáng noå chaùt chuùa (ñoù laø tieáng saám). Ñaëc
ñieåm quan troïng nhaát cuûa phoùng ñieän chuû yeáu laø cöôøng ñoä doøng ñieän lôùn. Neáu V
laø toác ñoä cuûa phoùng ñieän,  maät ñoä ñieän tích thì doøng ñieän seùt seõ ñaït giaù trò cao
nhaát khi keânh phoùng ñieän chuû yeáu leân ñeán ñaùm maây doâng vaø baèng: is = V (Hình
7.4.c). Khi keânh phoùng ñieän chuû yeáu leân tôùi ñaùm maây, soá ñieän tích coøn laïi cuûa
maây seõ theo keânh phoùng ñieän chaïy xuoáng ñaát vaø cuõng taïo neân ôû choã seùt ñaùn h
moät doøng ñieän coù trò soá nhaát ñònh giaûm nhanh töông öùng vôùi phaàn ñuoâi soùng
(Hình 7.4.d).
Keát quaû quan traéc seùt cho thaáy raèng phoùng ñieän seùt thöôøng xaûy ra nhieàu
laàn keá tuïc nhau trung bình laø 3 laàn, nhieàu nhaát coù theå ñeán vaøi chuïc laàn (Hình
7.5). Caùc laàn phoùng ñieän sau coù doøng tieân ñaïo phaùt trieån lieân tuïc (khoâng phaûi
töøng ñôït nhö laàn ñaàu), khoâng phaân nhaùnh vaø theo ñuùng quó ñaïo cuûa laàn ñaàu
nhöng vôùi toác ñoä cao hôn (2.106m/s).
Söï phoùng ñieän nhieàu laàn cuûa seùt ñöôïc giaûi thích nhö sau: ñaùm maây doâng
coù theå coù nhieàu trung taâm ñieän tích khaùc nhau hình thaønh do caùc doøng khoâng
khí xoaùy trong maây. Laàn phoùng ñieän ñaàu tieân dó nhieân seõ xaûy ra giöõa ñaát vaø
trung taâm ñieän tích coù cöôøng ñoä ñieän tröôøng cao nhaát. Trong giai ñoaïn phoùng
ñieän tieân ñaïo, hieäu theá giöõa caùc trung taâm ñieän tích naøy vôùi trung taâm ñieän tích
ñaàu tieân thöïc teá khoâng thay ñoåi vaø ít coù aûnh höôûng qua laïi giöõa chuùng.
159
Nhöng khi keânh phoùng ñieän chuû yeáu ñaõ leân ñeán maây thì trung taâm ñieän tích
ñaàu tieân cuûa ñaùm maây thöïc teá mang ñieän theá cuûa ñaát laøm cho hieäu theá giöõa trung
taâm ñieän tích ñaõ phoùng vôùi trung taâm ñieän tích laân caän taêng leân vaø coù theå daãn
ñeán phoùng ñieän giöõa chuùng vôùi nhau. Trong khi ñoù, keânh phoùng ñieän cuõ vaãn coøn
moät ñieän daãn nhaát ñònh do söï khöû ion chöa hoaøn toaøn neân phoùng ñieän tieân ñaïo
laàn sau theo ñuùng quó ñaïo ñoù, lieân tuïc vaø vôùi toác ñoä cao hôn laàn ñaàu.
Hình 7.5. Quaù trình phaùt trieån cuûa phoùng ñieän seùt
3. Caùc thoâng soá chuû yeáu cuûa seùt
Doøng ñieän seùt coù daïng moät soùng xung (Hình 7.6). Trung bình trong
khoaûng vaøi ba s, doøng ñieän taêng nhanh ñeán trò soá cöïc ñaïi taï o neân phaàn ñaàu
soùng vaø sau ñoù giaûm xuoáng chaäm daàn trong khoaûng 20- 100 s taïo neân phaàn
ñuoâi soùng.
Söï lan truyeàn soùng ñieän töø taïo neân bôûi doøng ñieän seùt gaây neân quaù ñieän
aùp trong heä thoáng ñieän, do ñoù caàn phaûi bieát nhöõ ng tham soá chuû yeáu cuûa noù:
 Bieân ñoä doøng seùt laø giaù trò lôùn nhaát cuûa doøng ñieän seùt. Bieân ñoä
doøng seùt khoâng vöôït quaù(200  300) kA.
 Thôøi gian ñaàu soùng (1) laø thôøi gian maø doøng seùt taêng töø 0 ñeán giaù
trò cöïc ñaïi trong khoaûng töø (1  100)s vôùi tia tieân ñaïo ñaàu tieân vaø
(5  50)s vôùi tia seùt laëp laïi.
 Ñoä daøi doøng ñieän seùt (2) laø thôøi gian töø ñaàu doøng seùt ñeán khi doøng
seùt giaûm baèng ½ bieân ñoä trong khoaûng töø (20  350)s vôùi caùc tia
seùt ñaàu tieân vaø (5  50)s vôùi caùc tia seùt laëp laïi.
160
 Toác ñoä taêng doøng di/dt coù theå ñaït tôùi 70kA/s ñoái vôùi tia seùt ñaàu
tieân vaø vöôït quaù 200kA/s vôùi caùc tia seùt tieáp theo.
 Toác ñoä taêng aùp dV/dt ño ñöôïc ñaït tôùi 12kV/s.
 Cöïc tính doøng ñieän seùt
Hình 7.6. Daïng soùng doøng ñieän seùt
4. Bieân ñoä doøng seùt vaø xaùc suaát xuaát hieän

Doøng ñieän seùt coù trò soá lôùn nhaát vaøo luùc keânh phoùng ñieän chuû yeáu ñeán
trung taâm ñieän tích cuûa ñaùm maây doâng. Trò soá doøng ñieän seùt lôùn nhaát coù phaïm
vi giôùi haïn raát roäng, giôùi haïn treân ghi ñöôïc vöôït 150 kA, trò soá naøy raát ít gaëp
trong caùc tröôøng hôïp seùt ñaùnh, maø phaàn lôùn thöôøng gaëp seùt coù trò soá 30kA.
Doøng ñieän seùt coù trò soá töø 50 kA ñeán 100 kA coù xaûy ra nhöng ít, coøn seùt
coù doøng ñieän töø 100 kA trôû leân raát hieám khi xaûy ra, trò soá naøy chæ duøng ñeå tính
toaùn khi thieát keá baûo veä choáng seùt cho caùc coâng trình raát ñaëc bieät coù nguy cô
xaûy ra chaùy hoaëc noå cho caùc traïm phaân phoái ñieän quan troïng.
Hình 7.7. Ñöôøng cong xaùc suaát bieân ñoä doøng ñieän seùt
161
Ñeå ño bieân ñoä doøng ñieän seùt, ngöôøi ta duøng roäng raõi heä thoáng ñieän thieát
bò ghi töø.
Xaùc suaát xuaát hieän doøng ñieän seùt (V I ) coù bieân ñoä baèng hoaëc lôùn hôn Is coù
theå tính gaàn ñuùng theo bieåu thöùc:
 Vuøng ñoàng baèng: VI = 10-Is /60 hay lgVI = -Is/60 (7.1)
10-Is /30
 Vuøng nuùi cao: VI = hay lgVI = -Is/30
5. Cöôøng ñoä hoaït ñoäng cuûa seùt

Cöôøng ñoä hoaït ñoäng cuûa doâng seùt ñöôïc theå hieän qua soá ngaøy doâng trong
moät naêm vaø maät ñoä seùt taïi khu vöïc.
Ngaøy doâng laø ngaøy quan traéc vieân nghe ñöôïc tieáng saám. Soá ngaøy doâng
trong moät naêm ñöôïc xem nhö trò soá trung bình qua nhieàu naêm quan saùt vaø ño
ñaïc ôû nôi ñöôïc quan saùt.
Maät ñoä seùt laø soá laàn seùt ñaùnh treân moät km2 beà maët trong moät naêm vaø coù
theå xaùc ñònh theo bieåu thöùc sau:
Nd = (0.1  0.15)Td (7.2)
2
ÔÛ ñaây: Nd laø maät ñoä seùt (laàn/km .naêm).
Td laø soá ngaøy doâng trong moät naêm.
6. Cöïc tính cuûa seùt

Soá lieäu quan traéc ôû nhieàu nôi trong nhieàu naêm cho thaáy, soùng doøng ñieän
seùt mang ñieän cöïc aâm xuaát hieän nhieàu hôn vaø chieám khoaûng 80- 90 toaøn boä
soá laàn phoùng ñieän seùt.
7. Taùc haïi cuûa doøng ñieän seùt

Caùc thieät haïi do seùt cuï theå laø:
 Gaây chaùy, noå, hö haïi coâng trình
 Phaù huûy thieát bò, caùc phöông tieän thoâng tin lieân laïc
 Gaây nhieãu loaïn hay ngöng vaän haønh heä thoáng
 Maát döõ lieäu hay hö döõ lieäu
 Ngöøng caùc dòch vuï gaây toån thaát kinh teá vaø caùc toån thaát khaùc
 Gaây cheát ngöôøi
Do thieät haïi do seùt raát lôùn vaø haàu nhö khoâng theå döï baùo tröôùc neân vieäc
phoøng choáng seùt luoân laø moái quan taâm cuûa con ngöôøi. Cuõng caàn löu yù raèng
vieäc phoøng choáng seùt khoâng theå ñaït ñöôïc möùc an toaøn tuyeät ñoái maø hieän nay
vieäc phoøng choáng seùt chæ nhaèm giaûm thieät haïi do seùt ôû möùc thaáp nhaát.
162
7.3. PHAÂN LOAÏI COÂNG TRÌNH CAÀN BAÛO VEÄ

Coâng trình caàn baûo veä ñöôïc phaân loaïi theo nhieàu caùch khaùc nhau:
1. Theo tieâu chuaån 20TCN46-84, coâng trình caàn baûo veä ñöôïc chia laøm
ba caáp:
 Caáp I laø caùc coâng trình, trong ñoù coù toûa ra caùc chaát khí hay hôi
chaùy, cuõng nhö caùc buïi hay sôïi chaùy, deã daøng chuyeån sang traïng
thaùi lô löûng vaø coù khaû naêng keát hôïp vôùi khoâng khí hay caùc chaát oxyt
hoùa khaùc taïo thaønh caùc hoãn hôïp noå, coù theå xaåy ra trong ñieàu kieän
laøm vieäc bình thöôøng. Khi xaûy ra noå seõ gaây ra phaù hoaïi lôùn, laøm
cheát ngöôøi.
 Caáp II laø caùc coâng trình, trong ñoù coù toûa ra caùc chaát khí hay hôi
chaùy, cuõng nhö caùc buïi hay sôïi chaùy, deã daøng chuyeån sang traïng
thaùi lô löûng vaø coù khaû naêng keát hôïp vôùi khoâng khí hay caùc chaát oxyt
hoùa khaùc taïo thaønh caùc hoãn hôïp noå. Nhöng khaû naêng naøy chæ xaûy
ra khi coù söï coá hay laøm sai qui taéc. Khi xaûy ra noå chæ gaây ra caùc hö
hoûng nhoû, khoâng laøm cheát ngöôøi.
 Caáp III laø caùc coâng trình coøn laïi. Tuy nhieân, moät soá coâng trình caáp
III coù taàm quan troïng veà chính trò, kinh teá vaø nguy hieåm cho ngöôøi
thì ñöôïc pheùp naâng leân caáp II.
2. Theo tieâu chuaån NFPA 780, coâng trình caàn baûo veä ñöôïc chia laøm hai caáp:
 Caáp I laø caùc coâng trình coù chieàu cao khoâng vöôït quaù 23m
 Caáp II laø caùc coâng trình coù chieàu cao vöôït quaù 23m
3. Theo tieâu chuaån NZS/AS 1768-1991, möùc ñoä yeâu caàu baûo veä coâng
trình phuï thuoäc vaøo möùc ñoä ruûi ro vaø thieät haïi do seùt gaây ra. Chæ soá ruûi ro R xaùc
ñònh theo bieåu thöùc:
R = A+B+C+D+E (7.3)
ÔÛ ñaây: A tuøy thuoäc vaøo tính chaát coâng trình (deã chaùy noå, nhaø ôû, xí
nghieäp,…); B tuøy thuoäc vaøo vaät lieäu vaø kích thöôùc coâng trình; C tuøy thuoäc vaøo
chieàu cao coâng trình; D tuøy thuoäc vaøo cao ñoä coâng trình so vôùi maët bieån; E tuøy
thuoäc soá ngaøy doâng trong moät naêm.
Tuøy theo giaù trò cuûa R maø coâng trình caàn baûo veä ñöôïc chia laøm naêm caáp:
khoâng caàn baûo veä, caàn baûo veä, baûo veä möùc trung bình, baûo veä möùc cao vaø baûo
veä möùc raát cao.
4. Theo tieâu chuaån NFC 17-102 1995, caên cöù vaøo: kích thöôùc coâng trình;
moâi tröôøng xung quanh coâng trình (deã chaùy, deã noå, noùng,..); loaïi coâng trình
(daân duïng, coâng nghieäp); loaïi vaät lieäu chöùa trong coâng trình; coù hay khoâng
ngöôøi laøm vieäc thöôøng xuyeân; maät ñoä seùt trong vuøng xaây döïng coâng trình, coâng
trình caàn baûo veä ñöôïc chia laøm boán caáp:
163
 Caáp 1 + Bieän phaùp baûo veä boå sung.

 Caáp 1 (töông öùng vôùi doøng xung ñænh 2.8kA).
 Caáp 2 (töông öùng vôùi doøng xung ñænh 9.5Ka).
 Caáp 3 (töông öùng vôùi doøng xung ñænh 14.7kA).
Tuøy theo caáp maø coâng trình ñöôïc xeáp vaøo, caàn coù caùc giaûi phaùp choáng
seùt cho phuø hôïp nhaèm giaûm ruûi ro thieät haïi do seùt laø thaáp nhaát.
7.4. GIAÛI PHAÙP CHOÁNG SEÙT TOAØN DIEÄN 6 ÑIEÅM

Ñeå choáng seùt moät caùch toaøn dieän vaø coù hieäu quaû cho moät coâng trình, caàn
tuaân theo giaûi phaùp choáng seùt toaøn dieän 6 ñieåm nhö sau:
1. Thu baét seùt taïi ñieåm ñònh tröôùc

2. Daãn seùt xuoáng ñaát an toaøn
3. Taûn nhanh naêng löôïng seùt vaøo ñaát
4. Ñaúng theá caùc heä thoáng ñaát
5. Choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng caáp nguoàn
6. Choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng tín hieäu
Hình 7.8. Giaûi phaùp choáng seùt 6 ñieåm
164
1. Thu baét seùt taïi ñieåm ñònh tröôùc

Muïc ñích cuûa ñieåm naøy laø xaây döïng moät ñieåm chuaån ñeå seùt ñaùnh vaøo
chính noù vaø nhö vaäy laø taïo ra khaû naêng kieåm soaùt ñöôøng daãn seùt ñaùnh xuoáng
ñaát. Ñieåm chuaån thöôøng laø ñieåm coù ñoä cao lôùn nhaát trong khu vöïc caàn baûo veä
vaø ñieåm chuaån naøy phaûi phaùt ra tia tieân ñaïo ñi leân ñuû maïnh ñeå töï duy trì vaø
sôùm hôn baát kyø ñieåm naøo khaùc trong khu vuïc caàn baûo veä. Ñieåm chuaån naøy
thöôøng laø ñaàu kim coå ñieån (kim Franklin) hay ñaàu kim hieän ñaïi (kim phoùng ñieän
sôùm – ESE).
2. Daãn seùt xuoáng ñaát an toaøn
Seùt, sau khi ñöôïc thu baét ñaùnh vaøo ñieåm chuaån, caàn phaûi taûn nhanh
xuoáng ñaát moät caùch an toaøn; nghóa laø khoâng gaây hieäu öùng phoùng ñieän thöù caáp
trong quaù trình taûn seùt cuõng nhö khoâng gaây nhieãu ñieän töø cho caùc thieát bò trong
vuøng baûo veä. Tuøy theo yeâu caàu baûo veä coâng trình maø daây daãn seùt coù theå laø caùp
ñoàng traàn coù tieát dieän khoâng nhoû hôn 50mm2 hay caùp thoaùt seùt nhieàu lôùp coù
khaû naêng choáng hieän töôïng phoùng ñieän thöù caáp vaø choáng nhieãu.
3. Taûn nhanh naêng löôïng seùt vaøo ñaát
Baát kyø moät heä thoáng choáng seùt ñaùnh tröïc tieáp naøo duø ñöôïc trang bò ñaàu
thu seùt hieän ñaïi, caùp thoaùt seùt choáng nhieãu cuõng khoâng phaùt huy taùc duïng neáu
heä thoáng noái ñaát toài. Heä thoáng noái ñaát toát laø heä thoáng coù toång trôû noái ñaát nhoû.
Theo caùc tieâu chuaån trong vaø ngoaøi nöôùc, ñieän trôû noái ñaát cuûa heä thoáng choáng
seùt phaûi nhoû hôn 10.
4. Ñaúng theá caùc heä thoáng ñaát
Moät coâng trình coù theå coù nhieàu heä thoáng ñaát khaùc nhau: heä thoáng ñaát
coâng taùc, heä thoáng ñaát choáng seùt, heä thoáng ñaát ñieän löïc,… Caùc heä thoán g ñaát
naøy phaûi ñöôïc noái ñaúng theá vôùi nhau nhaèm taïo moät maët ñaûng theá. Töø ñoù ngaên
chaän cheânh leäch ñieän theá giöõa caùc heä thoáng ñaát trong quaù trình taûn seùt, khaéc
phuïc hieän töôïng phoùng ñieän ngöôïc gaây nguy hieåm cho ngöôøi vaø thieát bò.
5. Choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng caáp nguoàn
Soùng quaù ñieän aùp coù daïng soùng xung gia taêng ñoät ngoät (do quaù ñieän aùp
khí quyeån hay quaù ñieän aùp noäi boä) coù theå lan truyeàn theo caùc ñöôøng daây ñieän
löïc gaây hö hoûng caùc thieát bò ñöôïc noái vôùi chuùng. Khaû naêng caét giaûm bieân ñoä vaø
loïc doøng seùt treân ñöôøng caáp nguoàn ñöôïc thöïc hieän baèng caùch laép ñaët thieát bò
caét seùt vaø thieát bò loïc seùt ôû ñieåm daãn vaøo toøa nhaø. Do ñoù giaûm ñöôïc söï phaù
hoaïi caùc trang thieát bò, giaûm toån thaát trong vaän haønh vaø kinh teá.
6. Choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng tín hieäu
Haàu heát caùc coâng trình hieän nay ñeàu coù trang bò heä thoáng lieân laïc nhö:
ñieän thoaïi, Internet, keát noái ñieàu khieån, ño löôøng töø xa…, caùc daây daãn tín hieäu
naøy ñeàu coù theå laø keânh daãn seùt lan truyeàn töø khoaûng caùch raát xa vaøo coâng trình
vaø phaù hoûng thieát bò ñieän töû nhaïy caûm.
165
Do ñoù, caàn phaûi trang bò caùc thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân caùc ñöôøng
truyeàn tín hieäu naøy.
7.5. KYÕ THUAÄT THU SEÙT TAÏI ÑIEÅM ÑÒNH TRÖÔÙC

Kyõ thuaät thu seùt taïi ñieåm ñònh tröôùc laø kyõ thuaät taïo ra moät ñieåm chuaån ñeå
seùt ñaùnh vaøo chính noù maø khoâng ñaùnh vaøo caùc ñieåm khaùc trong khu vöïc caàn
baûo veä vaø nhö vaäy laø coù theå ñieàu khieån ñöôøng daãn cuûa seùt.
1. Kim Franklin
Franklin lôïi duïng hieäu öùng muõi nhoïn ñeå choáng seùt ñaùnh tröïc tieáp. Töø ñaây,
moät kim nhoïn ñöôïc ñaët treân moät thanh kim loaïi ñeå thu huùt seùt vaø chuyeån naêng
löôïng ñieän xuoáng ñaát. Tuy nhieân, gaàn ñaây moät soá nhaø khoa hoïc laïi cho raèng kim
nhoïn laïi khoâng thu huùt seùt toát hôn kim ñaàu taø. Ñieàu naøy coù theå giaûi thích raèng
trong thöïc teá khi tia tieân ñaïo seùt tieán ñeán gaàn kim thì do ñieän tröôøng ôû ñænh kim
nhoïn taêng cao vöôït ngöôõng kích hoaït hieän töôïng vaàng quang, caùc ion töï do ñöôïc
giaûi phoùng taïo thaønh moät quaàng ion bao quanh ñænh kim. Ñieàu naøy laøm chaäm ñi
quaù trình phaùt sinh tia tieân ñaïo ñi leân töø ñænh kim ñeå thu baét tia tieân ñaïo ñi xuoáng
(thôøi gian chaäm treã coù theå ñeán 500µs) vaø laøm giaûm hieäu quaû baûo veä.
Vuøng baûo veä cuûa kim Franklin coù theå ñöôïc xaùc ñònh theo phöông phaùp
hình noùn, phöông phaùp quaû caàu laên vaø phöông phaùp löôùi baûo veä (IEC 61024-1,
BS6651, NFPA-780, AS1768-1991). Phöông phaùp hình noùn coù öu ñieåm laø ñôn
giaûn nhöng khoâng quan taâm ñeán thoâng soá quan troïng laø bieân ñoä doøng seùt.
Phöông phaùp quaû caàu laên khaéc phuïc ñöôïc nhöôïc ñieåm naøy nhöng laïi cho raèng
khaû naêng khôûi taïo tieân ñaïo cuûa taát caû caùc ñieåm maø quaû caàu tieáp xuùc vôùi caáu
truùc laø baèng nhau (khoâng xeùt ñeán söï thay ñoåi ñieän tröôøng theo daïng hình hoïc
cuûa caùc caáu kieän cuûa coâng trình).
Phöông phaùp quaû caàu laên ñoøi hoûi moät soá löôïng lôùn caùc ñaàu thu treân caùc
caáu truùc cao, goàm maët ñöùng vaø ngang voán khoâng coù söï gia taêng ñieän tröôøng.
Caùc heä thoáng baûo veä ñöôïc thieát keá theo phöông phaùp naøy coù theå raát ñaét tieàn vaø
coù theå daãn ñeán thieát keá thöøa vì coù quaù nhieàu chöùng cöù cho thaáy maët hoâng raát
hieám khi bò seùt ñaùnh.
Theo phöông phaùp hình noùn, vuøng baûo veä cuûa kim Franklin ñöôïc xaùc
ñònh nhö sau:
a. Tröôøng hôïp coù moät kim
Baùn kính baûo veä rx cuûa kim Franklin ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
2  h 
hx  h rx  1,5h1  x  p
3  0.8h  (7.4)
2  h 
hx  h rx  0,75h1  x  p
3  h
166
ÔÛ ñaây: h laø chieàu cao kim thu seùt (m), hx laø chieàu cao coâng trình (m), p laø
heä soá hieäu chænh theo chieàu cao kim thu seùt (p=1 khi h  30m vaø p =5,5/ h
khi 30m < h < 100m).
Hình 7.9. Phaïm vi baûo veä cuûa coät thu seùt

b. Tröôøng hôïp coù hai kim
+ Tröôøng hôïp hai kim coù ñoä cao nhö nhau thì phaïm vi baûo veä cuûa hai coät
thu seùt ñöôïc trình baøy ôû Hình 7.10:
Trong ñoù, rx ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc (7.4), coøn bx laø beà ngang heïp
nhaát cuûa phaïm vi baûo veä ôû ñoä cao hx ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
7h a  a
2b x  4rx (7.5)
14h a  a
ÔÛ ñaây: a laø khoaûng caùch giöõa 2 coät thu seùt (m), ha chieàu cao hieäu duïng
cuûa coät thu seùt (m), a<7ha.
167
Hình 7.10. Phaïm vi baûo veä cuûa hai coät thu seùt
+ Tröôøng hôïp hai kim coù ñoä cao khaùc nhau thì phaïm vi baûo veä ñöôïc xaùc
ñònh nhö Hình 7.11.
Ñaàu tieân, döïng phaïm vi baûo veä cuûa coät thu seùt thöù nhaát (coù chieàu cao
cao hôn), sau ñoù döïng phaïm vi baûo veä cuûa coät thu seùt thöù hai. Tieáp theo töø
ñænh coät thöù hai keû moät ñöôøng thaúng naèm ngang caét phaïm vi baûo veä coät thöù
nhaát taïi moät ñieåm, ñieåm naøy so vôùi maët ñaát coù chieàu cao baèng chieàu cao coät
thöù hai vaø xem ñaây laø coät giaû töôûng. Sau ñoù, xaùc ñònh phaïm vi baûo veä coät thöù
hai vaø coät giaû töôûng gioáng nhö tröôøng hôïp hai coät coù chieàu cao baèng nhau.
Hình 7.11. Phaïm vi baûo

veä cuûa hai coät thu seùt coù
ñoä cao khaùc nhau
168
c. Tröôøng hôïp coù nhieàu kim

Khi coâng trình caàn ñöôïc baûo veä chieám moät dieän tích roäng lôùn , thöôøng
phaûi ñaët nhieàu coät thu seùt ñeå baûo veä. Vuøng baûo veä cuûa 3 coät thu seùt khoâng
naèm treân cuøng moät ñöôøng thaúng trình baøy ôû Hình 7.12.a. vaø cuûa 4 coät thu seùt
ñaët ôû 4 goùc cuûa hình chöõ nhaät trình baøy ôû Hình 7.12b.
Beân ngoaøi dieän tích cuûa ña giaùc ñi qua chaân caùc coät thu seùt (hình tam
giaùc hoaëc hình chöõ nhaät) phaïm vi baûo veä ñöôïc xaùc ñònh giöõa töøng ñoâi coät vôùi
nhau. Coøn taát caû caùc thieát bò coù ñoä cao lôùn nhaát hx ñaët trong dieän tích cuûa hình
tam giaùc hay dieän tích hình chöõ nhaät ñöôïc baûo veä an toaøn neáu ñieàu kieän sau
ñöôïc thoûa maõn:
D  8(h – hx).p (7.6)
5,5
Vôùi: p =1 khi h  30m, p = khi 30m h  60m; D laø ñöôøng kính
h
voøng troøn ngoaïi tieáp cuûa tam giaùc hay hình chöõ nhaät chaïy qua tam giaùc hay
hình chöõ nhaät chaïy qua ñænh caùc coät thu seùt.
a. Ba coät b. Boán coät

Hình 7.12. Vuøng baûo veä cuûa nhieàu coät thu seùt coù cuøng ñoä cao
2. Daây choáng seùt

Daây choáng seùt thöôøng duøng ñeå baûo veä choáng seùt ñaùnh vaøo ñöôøng daây
taûi ñieän treân khoâng. Ñeå baûo veä thöôøng treo daây choáng seùt treân toaøn boä tuyeán
ñöôøng daây. Tuøy theo caùch boá trí daây daãn treân coät, coù theå treo moät hay hai daây
choáng seùt sao cho daây daãn ñieän cuûa ba pha ñeàu naèm trong phaïm vi baûo veä
cuûa daây choáng seùt.
a. Phaïm vi baûo veä cuûa moät daây choáng seùt.
Phaïm vi baûo veä cuûa moät daây choáng seùt ñöôïc trình baøy ôû Hình 7.13.a
Ñoä roäng baûo veä bx cuûa coät treo moät daây choáng seùt ñöôïc xaùc ñònh theo
bieåu thöùc (7.7):
169
2  h 
hx  h , b x  0.6h 1  x p
3  h 
(7.7)
2  h 
h x  h, b x  1.2h 1  x p
3  0,8h 
ÔÛ ñaây: h laø chieàu cao daây thu seùt (m), hx laø chieàu cao daây taûi ñieän (m), p
laø heä soá hieäu chænh theo chieàu cao daây thu seùt (p=1 khi h  30m vaø p =5,5/ h
khi 30m < h < 100m).
Giôùi haïn phaïm vi baûo veä ôû phía ngoaøi cuûa hai daây choáng seùt cuõng gioáng
nhö cuûa moät daây choáng seùt rieâng reõ. Goïi s laø khoaûng caùch giöõa hai daây thu seùt
thì moïi ñieåm treân maët ñaát naèm giöõa hai daây naø y seõ ñöôïc baûo veä an toaøn vaø neáu
s < 4h thì coù theå baûo veä an toaøn cho caùc ñieåm giöõa 2 daây coù möùc cao tôùi h o
(Hình 7.13.b).
(7.8)
ho=h-s/4
Trong thöïc teá, ñoä treo trung bình cuûa daây daãn thöôøng lôùn hôn 2/3 h, vì
vaäy chæ caàn xaùc ñònh ñuùng goùc baûo veä  ( laø goùc taïo bôûi ñöôøng thaúng noái lieàn
ñieåm treo daây choáng seùt vôùi daây daãn vaø ñöôøng thaúng vôùi goùc maët ñaát qua ñieåm
treo daây choáng seùt (Hình 7.13). Goùc baûo veä  caøng nhoû thì xaùc suaát seùt ñaùnh
vaøo daây daãn caøng beù.
Ñeå taêng möùc an toaøn (giaûm xaùc suaát seùt ñaùnh voøng qua daây choáng seùt
vaøo daây daãn) thöôøng choïn  = 200250 cho caùc ñöôøng daây taûi ñieän quan troïng
(Hình 7.14).
170
Hình 7.13. Phaïm vi baûo veä cuûa hai daây thu seùt
3. Loàng Faraday
Loàng Faraday bao goàm moät löôùi kim loaïi ñöôïc noái ñaát bao quanh coâng
trình vôùi muïc ñích taïo moät maøng che tónh ñieän cho coâng trình (Hình 7.15). Khi söû
duïng caùch baûo veä naøy, caùc daây daãn ñöôïc ñan cheùo nhau vôùi khoaûng caùch nhaát
ñònh treân maùi toøa nhaø (thöôøng khoaûng caùch naøy khoâng ñöôïc vöôït quaù 6m) vaø doïc
theo töôøng (cöù moãi khoaûng caùch 30m phaûi coù moät daây daãn xuoáng). OÂ ñan caøng
nhoû thì loàng Faraday caøng coù taùc duïng choáng söï xaâm nhaäp cuûa caùc soùng radio
hay nhieãu tónh ñieän. Khi khoaûng caùch giöõa caùc daây daãn gia taêng, hieäu quaû cuûa
loàng Faraday giaûm suùt. Trong tröôøng hôïp naøy, söû duïng khaùi nieäm baûo veä hoãn
hôïp kim-loàng, töùc laø laép ñaët taêng cöôøng caùc kim Franklin ôû caùc vò trí troïng ñieåm
nhö: caùc goùc caïnh coâng trình, doïc theo caùc gôø maùi. Chi phí xaây döïng loàng
Faraday baûo veä choáng seùt coù hieäu quaû töï noù ñaét hôn phöông aùn söû duïng hoãn
hôïp kim-loàng. Loàng Faraday khoâng theå baûo veä phía trong coâng trình choáng caùc
xung do caùc cuù seùt nhoû vaø xung ñieän töø ñöôïc phaùt sinh sau ñoù.
Caùc khung theùp hieän ñaïi cuûa caùc toøa nhaø ngaøy nay vôùi caùc thanh theùp
trong beâ toâng vaø ñöôïc noái vôùi khung theùp loaïi naøy ñöôïc coi laø loàng Faraday. Ñoä
roäng cuûa maéc löôùi daïng naøy ñöôïc ñaùnh giaù bôûi Schwab vaø oâng keát luaän raèng
ruûi ro cuù seùt thaâm nhaäp löôùi laø raát nhoû.
4. Kim phoùng ñieän sôùm ESE
Kim phoùng ñieän sôùm ESE (Early Streamer Emission) ñöôïc nghieân cöùu töø
thaäp nieân 70 vaø phaùt trieån töø naêm 1985. Nguyeân lyù cuûa kim phoùng ñieän sôùm laø
taïo ra tia phoùng ñieän ñi leân sôùm hôn baát kyø ñieåm naøo trong khu vöïc ñöôïc baûo
veä, töø ñoù taïo neân ñieåm chuaån ñeå seùt ñaùnh vaøo chính noù vaø nhö vaäy laø kieåm
soaùt ñöôïc ñöôøng daãn seùt vaø baûo veä ñöôïc coâng trình.
171
Hieän coù nhieàu haõng cheá taïo kim phoùng ñieän ESE treân theá giôùi nhö: Erico
Lightning Technologies (Autralia) vôùi kim Dynasphere vaø Interceptor, Indelec
(France) vôùi kim Prevectron, Franklin France vôùi kim Saint-Elmo, Duval
Messien (France) vôùi kim Satelit, EFI (Switzerland) vôùi kim EF, Pararrayos
(Espana) vôùi kim EC-SAT, Pouyet (France) vôùi kim IONOSTAR, France
Paratonnerres (France) vôùi kim Ioniflash,…(Hình 7.16).
Hình 7.14. Phaïm vi baûo veä cuûa Hình 7.15. Giaûi phaùp choáng seùt baèng
daây thu seùt loàng Faraday
Baùn kính vuøng baûo veä (Hình 7.17) coù theå xaùc ñònh baèng caùc phaàn meàm
hoã trôï hay theo caùc bieåu thöùc sau:
a. Theo NFC 17-102
R p  h2D  h   L2D  L (7.9)
ÔÛ ñaây: Rp laø baùn kính baûo veä (m); h laø chieàu cao ñaët kim ESE so vôùi maët
phaúng ñöôïc baûo veä (m); L laø ñoä lôïi khoaûng caùch (m), tuøy thuoäc loaïi ñaàu kim;
D laø khoaûng caùch phoùng ñieän (m).
L  V.T (7.10)
Vôùi V laø toác ñoä phaùt trieån cuûa tia tieân ñaïo ñi leân, thöôøng laø 1.1m/s; T laø
thôøi gian phoùng ñieän sôùm, tuøy thuoäc loaïi ñaàu kim (10s, 25s, 40s, 50s vaø
60s).
2
D  10I 3
(7.11)
Vôùi I laø bieân ñoä doøng seùt cöïc ñaïi (kA), töông öùng vôùi möùc baûo veä yeâu caàu
(Baûng 7.1).
172
Baûng 7.1. Quan heä giöõa bieân ñoä doøng seùt vaø möùc baûo veä
Möùc baûo veä I (kA) Xaùc suaát xuaát hieän doøng seùt coù
bieân ñoä vöôït quaù giaù trò I (%)
Raát cao 3 99
Cao 6 98
Trung bình 10 93
Tieâu chuaån 15 85
Kim Interceptor Kim Dynasphere
Kim Saint-Elmo
Kim Ioniflash
Kim Prevectron Kim EF
173
Kim Satelit Kim Ionostar Kim EC-SAT

Hình 7.16. Caùc loaïi kim phoùng ñieän sôùm (ESE)
b. Theo NFPA 781-F93-TCD

  2 D  L  2 D L  
R p  h   1  
 h  h   (7.12)
  h  h
 
ÔÛ ñaây: Rp laø baùn kính baûo veä (m); h laø chieàu cao ñaët kim ESE so vôùi maët
phaúng ñöôïc baûo veä (m); L laø ñoä lôïi khoaûng caùch (m), tuøy thuoäc loaïi ñaàu kim; D
laø khoaûng caùch phoùng ñieän (m), tuøy thuoäc vaøo möùc baûo veä (D = 60m ñoái vôùi möùc
1, I=15kA; D=45m ñoái vôùi möùc 2, I=10kA; D=20m ñoái vôùi möùc 3, I=6kA).
Hình 7.17. Vuøng baûo veä kim

phoùng ñieän sôùm
Baùn kính vuøng baûo veä cuõng coù theå tính töø baûng tra vôùi caùc thoâng soá yeâu
caàu nhö: loaïi ñaàu kim ESE, chieàu cao coâng trình ñöôïc baûo veä, chieàu cao coät ñôõ
kim, möùc baûo veä yeâu caàu,…..
174
Ñeå taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc nhaø thieát keá choáng seùt, moät soá haõng
saûn xuaát kim thu seùt ESE cung caáp phaàn meàm hoã trôï tính toaùn vuøng baûo veä,
thöïc hieän caùc baûn veõ, in caùc baùo caùo tính toaùn (ví duï, phaàn meàm BENJI Ver.
2.0 cuûa haõng ERICO Inc. Hình 7.18).
Hình 7.18. Giao dieän phaàn meàm BENJI Ver 2.0
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa loaïi kim phoùng ñieän sôùm töông töï nhau. Döôùi
ñaây trình baøy nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa kim Dynasphere.
Treân cô sôû caùc keát quaû nghieân cöùu gaàn ñaây, khi söû duïng toång hôïp moâ
hình treân maùy tính, thöû nghieäm ngoaøi töï nhieân vôùi söï giuùp ñôõ cuûa teân löûa thaùm
khoâng vaø caùc kyõ thuaät thöû nghieäm trong phoøng thí nghieäm, kim Dynasphere coù
caáu taïo bao goàm moät quaû caàu kim loaïi noái vôùi moät coïc thu seùt trung taâm baèng
moät thieát bò coù toång trôû cao. Hai luaän ñieåm cô baûn ñöôïc ñöa ra bao goàm:
 Toái öu hoùa daïng hình hoïc cuûa quaû caàu kim loaïi nhaèm muïc ñích caûi
thieän phaân boá ñieän tröôøng taïi ñaàu kim töø ñoù cöïc tieåu hieän töôïng vaàng
quang. Ñieàu naøy seõ giuùp cho vieäc ñònh höôùng cuûa tia ñaïo seùt ñi
xuoáng ñaùnh vaøo ñaàu kim deã daøng hôn.
 Kim thu seùt phaûi coù moät cô cheá thích hôïp phoùng tia tieân ñaïo ñi leân
sôùm vaø ñuû maïnh ñeå töï duy trì cho ñeán khi tia tieân ñaïo seùt ñi xuoáng vaø
ñi leân gaëp nhau vaø hình thaønh keânh daãn seùt.
Hoaït ñoäng cuûa kim Dynasphere nhö sau:
175
 ÔÛ giai ñoaïn doâng “tónh”, tröôøng ñieän töø thay ñoåi raát chaäm vôùi bieân ñoä
vaøo khoaûng töø 515kV/m. Do quaû caàu ñöôïc noái ñaát thoâng qua thoâng
qua moät phaàn töû coù toång trôû cao vaø daïng hình hoïc cuûa beà maët quaû
caàu, ñoä gia taêng ñieän tröôøng ñöôïc duy trì ôû möùc thaáp nhaèm muïc ñích
cöïc tieåu hoùa hieän töôïng vaàng quang vaø do ñoù ngaên chaän ñöôïc söï
phaùt sinh caùc ñieän tích khoâng gian.
 Khi tia tieân ñaïo seùt tieán ñeán gaàn, ñieän theá quaû caàu gia taêng do hieän
töôïng gheùp ñieän dung. Khi ñieän theá ñuû cao seõ xuaát hieän phoùng ñieän
hoà quang moài trong khe hôû giöõa quaû caàu vaø coïc noái ñaát. Hoà quang
moài coù hai taùc duïng: (i) saûn sinh moät löôïng lôùn ion töï do caàn thieát
(vöôït quaù 108 electron/s) ñeå khôûi ñaàu doøng phoùng ñieän ñi leân, (ii) gaây
neân söï gia taêng ñoät ngoät tröôøng ñieän phía treân ñaàu kim (vöôït quaù
400kV/m) vaø cung caáp theâm naêng löôïng ñeå khôûi ñaàu vaø bieán ñoåi
doøng phoùng ñieän. Ñieàu naøy ñaûm baûo söï lan truyeàn tia tieân ñaïo ñi leân
moät caùch oån ñònh vaø thu baét seùt moät caùch tin caäy. Kích thöôùc cuûa khe
hôû khoâng khí ñöôïc toái öu hoùa nhaèm muïc ñích phoùng ñieän hoà quang
moài chæ xuaát hieän khi ñieän tröôøng ñuû cao ñeå ñaûm baûo tia tieân ñaïo ñi
leân phaùt trieån oån ñònh vaø thu baét tia tieân ñaïo seùt ñi xuoáng.
 Kim Dynasphere ñöôïc thieát keá ñeå ñaït ñöôïc taát caû caùc chæ tieâu caàn
thieát cho vieäc phoùng ñieän coù kieåm soaùt cuûa tia tieân ñaïo ñi leân. Khaùi
nieäm “ñöôïc kieåm soaùt” laø raát quan troïng bôûi vì ôû ñaây khoâng moät ñieåm
naøo phoùng ra moät phoùng ñieän sôùm hôn – ñieän tröôøng khoâng gian
chöa ñuû lôùn ñeå bieán doøng phoùng ñieän thaønh tia tieân ñaïo seùt ñi leân vaø
lan truyeàn ñöôïc. Caùc nhaø khoa hoïc haøng ñaàu ñaõ chöùng minh ñöôïc ñeå
khôûi ñaàu vaø phaùt trieån tia tieân ñaïo ñi leân oån ñònh thì caàn ñieän tröôøng
vaøo khoaûng töø 300500kV/m ñoái vôùi tia tieân ñaïo döông ñi leân hay vaøo
khoaûng 1MV/m ñoái vôùi tia tieân ñaïo aâm ñi leân . Vieäc kích hoaït kim
Dynasphere taïi moät thôøi ñieåm chính xaùc lieân quan ñeán vieäc tieán
xuoáng phía döôùi cuûa tia tieân ñaïo seùt laø maáu choát ñeå ñaàu kim thu seùt
naøy hoaït ñoäng hieäu quaû.
Hình 7.19. Caùc giai ñoaïn hoaït ñoäng cuûa kim Dynasphere
176
5. Kim phoùng xaï

Ñaây cuõng laø loaïi kim thu seùt phoùng ñieän sôùm nhöng söû duïng nguoàn naêng
löôïng laø nguoàn phoùng xaï nhaèm taïo ra tia tieân ñaïo seùt ñi leân. Hieän coù moät soá
haõng cheá taïo kim loaïi naøy nhö: Lightning Preventor of America vôùi kim
Preventor, Helita SA vôùi kim Pulsar,… Tuy nhieân vì lyù do an toaøn, hieän moät soá
nöôùc khoâng cho pheùp söû duïng loaïi kim naøy (Hình 7.20).
Kim Pulsar Kim Preventor

Hình 7.20. Caùc loaïi kim phoùng xaï
6. Laser
Naêm 1974 Ball ñeà nghò söû duïng Laser ñeå trung hoøa ñieän tích ñaùm maây
doâng. Tia Laser coù khaû naêng saûn sinh hieän töôïng ion hoùa ña proton. Cuøng vôùi
vieäc söû duïng maùy tính, thôøi ñieåm phoùng tia laser coù theå ñöôïc xaùc ñònh töø caùc
soá lieäu ñaàu vaøo nhö: toác ñoä gia taêng cuûa ñieän tröôøng vaø ñoäng naêng nhieät cuûa
ñaùm maây doâng. Chuøm tia laser coù theå thu baét tia tieân ñaïo seùt ngay khi noù phaùt
trieån höôùng xuoáng ñaát. Chuøm tia laser phaûn öùng nhö moät daây daãn töø ñaùm maây
xuoáng ñaát vaø keát thuùc bôûi daây daãn vaø heä thoáng noái ñaát.
7. Kyõõ thuaät giaûi tröø seùt DAS
Nguyeân lyù choáng seùt naøy döïa treân cô sôû phoùng ñieän ñieåm. Khi coù ñaùm
maây doâng hình thaønh treân moät coâng trình xaây döïng, treân maët ñaát seõ xuaát hieän
caùc ñieän tích caûm öùng. Caùc ñieän tích naøy ñöôïc taäp trung laïi nhôø boä taäp trung
ñieän tích trong ñaát. Caùc ñieän tích sau khi ñöôïc taäp trung laïi seõ ñöôïc ñöa leân boä
taïo ion ñaët treân ñoái töôïng ñöôïc baûo veä nhôø moät daây daãn ñieän tích. Boä taïo ion
seõ lieân tuïc taïo ra caùc ion vaø böùc xaï xung quanh ñoái töôïng ñöôïc baûo veä hình
thaønh moät khoaûng khoâng ñieän tích töï nhieân ñeå trung hoøa ñieän tích ñaùm maây
doâng. Nhôø caùc ñieän tích töï nhieân naøy cöôøng ñoä ñieän tröôøng cuûa ñaùm maây doâng
seõ yeáu ñi, khoâng ñeå seùt hình thaønh vaø ñaùnh vaøo ñoái töôïng. Heä thoáng coù tính
chaát naøy goïi laø heä thoáng phaân taùn naêng löôïng seùt (DAS-Dissiparation Array
System).
177
Hieän coù moät soá haõng saûn xuaát heä thoáng phaân taùn naêng löôïng seùt nhö:
LEC (USA) vôùi heä thoáng DAS (Dissipation Array System), LPS (Lightning
Prevention System-USA) vôùi heä thoáng ALS, ALTEC (USA) vôùi heä thoáng
TerraStat…. Heä thoáng DAS bao goàm caùc boä phaän nhö sau (Hình 7.21):
 Boä taïo ion (Ionizer) coù nhieàu ñieåm nhoïn. Khi ñieän tröôøng taêng thì
töøng ñieåm seõ taïo ra doøng ion taêng theo haøm muõ vaø noái thoâng vôùi
tia seùt.
 Boä taäp trung ñieän tích trong ñaát (GCC-Ground Charge Collector)
thöôøng laøm baèng caùp ñoàng choân ôû ñoä saâu 25cm vaø caùc coïc tieá p
ñaát choân theo kieåu hình tia.
 Daây daãn ñieän tích (ICC –Interconnecting Charge Conductor).
Hình 7.21. Heä thoáng DAS
Hình 7.22. Moät soá daïng ñaàu phaân taùn seùt
178
Veà yù töôûng, heä thoáng DAS neáu hoaït ñoäng höõu hieäu seõ ñem laïi nhieàu lôïi
ích vì ngaên chaän ñöôïc söï hình thaønh seùt laø giaûi quyeát caên baûn vaø ngay töø ñaàu
caùc haäu quaû do seùt gaây ra cho ngöôøi, coâng trình vaø thieá t bò.
Tuy nhieân, trong thöïc teá hieäu quaû giaûi tröø seùt cuûa heä thoáng DAS coøn
trong voøng tranh luaän vaø hieän chöa coù tieâu chuaån quoác gia hay quoác teá coâng
nhaän. Xuaát phaùt cuûa caùc tranh luaän xoay quanh caùc luaän ñieåm nhö:
 Caùc doøng giaûi phoùng ñieän tích chæ keùo daøi trong nhöõng khoaûng thôøi
gian raát ngaén vaø chæ moät phaàn cuûa söï phoùng ñieän ñi ñeán ñöôïc ñaùy
cuûa ñaùm maây vaø phaàn coøn laïi bò thoåi bay ñi trong gioù hay bò trung
hoøa nhanh choùng ngay sau rôøi khoûi nguoàn.
 Caùc thí nghieäm kieåm tra thöïc hieän bôûi Allibone chæ ra raèng hieäu öùng
cuûa khe hôû khoâng khí phaùt xaï treân ñieän aùp hoà quang cuûa noù laø raát
nhoû (trong khoaûng 0,5 – 10%). Ñieàu naøy daãn ñeán keát luaän raèng
hieäu quaû cuûa thieát bò ñuoåi seùt thieân nhieân neáu coù laø raát nhoû.
8. So saùnh tính naêng kyõ thuaät caùc kyõ thuaät choáng seùt tröïc tieáp
Noäi dung so saùnh tính naêng kyõ thuaät caùc kyõ thuaät choáng seùt tröïc tieáp
trình baøy ôû Baûng 7.2.
Baûng 7.2. So saùnh tính naêng kyõ thuaät caùc kyõ thuaät choáng seùt tröïc tieáp.
TT Heä thoáng kim Heä thoáng giaûi Heä thoáng kim Heä thoáng kim
FRANKLIN tröø seùt DAS ESE PHOÙNG XAÏ
1. Kim thu seùt Giaûi tröø seùt do Kim thu seùt Kim thu seùt
kieåu thuï ñoäng phaùt ra caùc ion kieåu tích cöïc, kieåu tích cöïc,
döông laøm giaûm coù khaû naêng coù khaû naêng
cöôøng ñoä ñieän phoùng sôùm tia phoùng sôùm tia
tröôøng giöõa maây tieân ñaïo ñi leân tieân ñaïo ñi leân
vaø ñaát thu baét seùt thu baét seùt
2. Thöôøng phaûi Söû duïng nhieàu Thöôøng chæ söû Thöôøng chæ söû
söû duïng nhieàu kim ñaët treân coâng duïng moät kim duïng moät kim
kim cho coâng trình cho coâng trình cho coâng trình
trình
3. Chæ baûo veä Seùt seõ ñaùnh vaøo Vuøng baûo veä Vuøng baûo veä coù
coâng trình vaø ñaâu neáu noù coù theå bao theå bao truøm caû
khoâng baûo veä khoâng ñaùnh vaøo truøm caû caùc caùc vuøng laân
caùc vuøng laân coâng trình? vuøng laân caän caän coâng trình
caän (kim ñaët coâng trình
treân coâng trình)
179
4. Laøm xaáu coâng Laøm xaáu coâng Ñaûm baûo thaåm Ñaûm baûo thaåm
trình do söû trình do söû duïng myõ cuûa coâng myõ cuûa coâng
duïng raát nhieàu raát nhieàu kim trình do chæ trình do chæ
kim duøng moät kim duøng moät kim
5. Coâng ngheä coå Chæ thöû nghieäm Söû duïng coâng Caám söû duïng ôû
ñieån töø naêm trong phoøng thí ngheä phoùng moät soá nöôùc do
1752. Ñaõ ghi nghieäm, khoâng ñieän sôùm coù söû duïng
nhaän ñöôïc coù caùc thöû chaát phoùng xaï
nhieàu tröôøng nghieäm ngoaøi trôøi
hôïp seùt vaãn trong ñieàu kieän
ñaùnh vaøo coâng coù doâng ñeå minh
trình duø ñaõ coù chöùng lyù thuyeát.
kim thu seùt Coù vaøi ghi nhaän
hö hoûng ñöôïc ghi
nhaän
6. Ñaét khi caàn baûo Ñaét hôn heä thoáng Töông ñoái ñaét Töông ñoái ñaét
veä cho coâng System 3000 vaø
trình coù nhieàu heä thoáng kim
toøa nhaø ESE
7. Söû duïng nhieàu Caùp thoaùt seùt Khoâng an toaøn Khoâng an toaøn
caùp thoaùt seùt. khoâng coù yeâu do söû duïng do söû duïng caùp
Cöù moãi khoaûng caàu ñaëc bieät. Söû caùp ñoàng traàn ñoàng traàn
caùch 30m caàn duïng coâng ngheä
moät caùp thoaùt chöa ñöôïc coâng
seùt nhaän
8. Moâ hình xaùc Chæ coù theå phaùt Moâ hình xaùc Moâ hình xaùc
ñònh baùn kính huy hieäu quaû ñoái ñònh baùn kính ñònh baùn kính
baûo veä khoâng vôùi caùc coâng baûo veä khoâng baûo veä khoâng
tính ñeán ñoä cao trình coù ñoä cao tính ñeán ñoä tính ñeán ñoä cao
coâng trình so so vôùi möïc nöôùc cao coâng trình coâng trình so
vôùi möïc nöôùc bieån töø 300m trôû so vôùi möïc vôùi möïc nöôùc
bieån leân nöôùc bieån bieån
9. Rñ <10Ω Rñ <10Ω. Ñoàng Rñ <10Ω Rñ <10Ω

thôøi heä thoáng noái
ñaát phaûi traûi treân
dieän roäng ñeå ñaûm
baûo yeâu caàu thu
gom ñieän tích
180
7.6. DAÃN SEÙT XUOÁNG ÑAÁT AN TOAØN

Ñeå daãn seùt xuoáng ñaát coù theå duøng caùp ñoàng traàn, thanh ñoàng hay caùp
thoaùt seùt choáng nhieãu Ericore.
1. Caùp ñoàng traàn
Khi söû duïng caùp ñoàng traàn hay thanh ñoàng laøm daây daãn seùt, phaûi ñaûm
baûo caùc yeâu caàu nhö sau:
 Daây daãn seùt phaûi ñaët ngoaøi coâng trình.
 Tieát dieän daây daãn seùt toái thieåu khoâng ñöôïc nhoû hôn 50mm 2.
 Phaûi söû duïng 2 daây daãn seùt khi ñaàu thu seùt ñöôïc laép treân coâng
trình coù ñoä cao treân 28m hay khi hình chieáu ñöùng cuûa daây daãn seùt
nhoû hôn hình chieáu baèng cuûa noù.
 Daây daãn seùt khoâng ñöôïc ñi doïc theo daây ñieän löïc. Trong tröôøng
hôïp baát khaû khaùng, daây ñieän löïc phaûi boïc voû kim loaïi-voû naøy phaûi
tieáp ñaát vaø ñaët xa daây daãn seùt toái thieåu 1m.
 Baùn kính ñoaïn uoán cong khoâng ñöôïc nhoû hôn 20cm.
 Daây daãn seùt phaûi ñöôïc coá ñònh chaéc chaén khoaûng 3 keïp giöõa moãi
meùt.
 Daây daãn seùt tröôùc khi tieáp xuùc vôùi heä thoáng noái ñaát phaûi ñöôïc boïc
voû vaät lieäu chòu nhieät cao trong khoaûng 2m keå töø maët ñaát.
Thöôøng söû duïng caùp ñoàng traàn laøm daây daãn seùt cho caùc coâng trình coù ñoä
cao vöøa phaûi (h<60m), khoâng coù caùc thieát bò vieãn thoâng hay caùc thieát bò ñieän töû
nhaïy caûm vôùi xung seùt, möùc yeâu caàu veà thaåm myõ vaø an toaøn khoâng quaù cao.
2. Caùp thoaùt seùt choáng nhieãu Ericore
Trong tröôøng hôïp choáng seùt ñaùnh tröïc tieáp söû duïng caùc thaùp anten vieãn
thoâng, phaùt thanh truyeàn hình,… laøm coät ñôõ kim thu seùt vaø söû duïng daây daãn seùt
laø caùp ñoàng traàn (Hình 7.23) thì seõ xuaát hieän caùc vaán ñeà nhö sau:
 Xuaát hieän hieän töôïng seùt ñaùnh taït ngang (Side Flashing): vôùi doøng
seùt khoaûng 100kA thì cöù moãi meùt truyeàn daãn baèng caùp ñoàng traàn
seõ taïo cheânh leäch theá khoaûng 45kV/m, ñieàu naøy khieán cho theá giöõa
caùc caáu kieän kim loaïi boá trí treân thaùp (caùc anten chaúng haïn) vöôït
quaù giôùi haïn cho pheùp vaø töø ñoù phaùt sinh söï phoùn g ñieän giöõa
chuùng trong quaù trình taûn seùt.
 Xuaát hieän hieän töôïng caûm öùng ñieän töø tröôøng: do nhaø thieát bò
thöôøng ñöôïc boá trí ngay döôùi chaân thaùp anten nhaèm giaûm möùc suy
hao tín hieäu trong quaù trình phaùt-nhaän neân caùc thieát bò ñieän töû nhaïy
caûm (vôùi naêng löôïng phaù hoûng chæ vaøo khoaûng 10-8J) raát deã bò roái
loaïn hoaït ñoäng hay hö hoûng döôùi taùc duïng ñieän töø tröôøng do doøng
seùt gaây ra.
181
Nhaèm loaïi tröø caùc hieän töôïng neâu treân cuõng nhö ñôn giaûn hôn trong vaän
haønh vaø laép ñaët trong tröôøng hôïp naøy neân söû duïng caùp choáng nhieãu Ericore.
a. Caáu taïo caùp thoaùt seùt choáng nhieãu Ericore
Caùp thoaùt seùt choáng nhieãu Ericore coù caáu taïo 7 lôùp (Hình 7.24):
 Lôùp loõi plastic nhaèm muïc ñích taêng cöôøng ñoä beàn cô cho caùp ñoàng
thôøi cho pheùp boá trí caùc daây ñoàng daãn seùt theo hình vaønh khaên
quanh loõi.
 Lôùp loõi ñoàng daãn ñieän. Dieän tích cuûa lôùp loõi ñoàng naøy laø 50mm 2,
tuy nhieân lôùp loõi naøy daãn ñieän hieäu quaû hôn caùp ñoà ng thoaùt seùt do
loaïi tröø ñöôïc hieän töôïng daãn ñieän maët ngoaøi (Skin effect) khi taûn
doøng xung seùt taàn soá cao (töø vaøi traêm kHz ñeán haøng MHz).
 Hai lôùp baùn daãn nhaèm muïc ñích giaûm cöôøng ñoä ñieän tröôøng treân
beà maët caùp, töø ñoù cho pheùp caùp coù keát caáu ñôn giaûn hôn.
 Lôùp caùch ñieän caùch ñieän giöõa lôùp loõi ñoàng vaø lôùp voû baûo veä. Lôùp
naøy coù ñieän aùp caùch ñieän leân ñeán 200kV.
 Lôùp voû ñoàng ñöôïc tieáp ñaát nhaèm muïc ngaên chaän hieän töôïng caûm
öùng ñieän töø tröôøng do doøng seùt ra moâi tröôøng xung quanh.
 Lôùp voû baûo veä.
b. Ñaëc tính caùp choáng nhieãu Ericore
Caùp Ericore ñöôïc cheá taïo ñaëc bieät cho muïc ñích taûn doøng seùt. Caùp
Ericore coù hai loaïi: loaïi E1 vaø loaïi E2. Loaïi E1 söû duïng khi chieàu daøi taûn seùt
döôùi 60m vaø loaïi E2 ñöôïc söû duïng khi chieàu daøi taûn seùt treân 60m. Caùp Ericore
coù caùc ñaëc tính trình baøy ôû Baûng 7.3.
Ñeå hieåu roõ caùc ñaëc tính kyõ thuaät neâu treân, caàn xem xeùt cô cheá doøng xung
seùt vaø söï hình thaønh ñieän aùp taêng cöôøng. Ñieän aùp giöõa daây daãn beân trong vaø
lôùp voû beân ngoaøi ñöôïc xaùc ñònh bôûi ba thoâng soá rieâng bieät. Moãi thoâng soá coù
moät aûnh höôûng nhaát ñònh trong caùc giai ñoaïn khaùc nhau cuûa quaù trình taûn doøng
seùt xuoáng ñaát (Hình 7.25). Caùp Ericore vôùi muïc ñích thieát keá ñöôïc ñònh tröôùc
seõ ñaûm baûo daãn seùt xuoáng ñaát an toaøn. Ví duï: xeùt tröôøng hôïp taûn doøng seùt treân
chieàu daøi 50m baèng baûn ñoàng (25mmx3mm) vaø caùp Ericore vôùi ñieän tröôøng
ñaùnh thuûng khoâng khí (thöôøng laø 3MV/m) vaø ñieän aùp ñaùnh thuûng ñaàu caùp
(200kV) nhö laø tieâu chuaån “phaù hoûng” caùp. Baèng quan saùt nhaän thaáy raèng chæ
caàn taûn doøng seùt 30kA baèng baûn ñoàng thì ñaõ xuaát hieän hieän töôïng phoùng ñieän
hay phaù huûy ñieän moâi coâng trình. Trong khi ñoù , caùp Ericore vaãn taûn an toaøn
doøng seùt ñeán 90kA. Ñaây laø bieân ñoä doøng seùt maø giaù trò vöôït hôn chæ xuaát hieän
khoaûng 5% hay chæ xuaát hieän moät laàn moãi 30 naêm trong vuøng coù maät ñoä doøng
seùt laø 5laàn/km2.naêm (vaøo khoaûng 80 ngaøy doâng trong naêm).
Vôùi caùc thoâng soá nhö treân caùp Ericore coù caùc öu ñieåm vöôït troäi nhö sau:
182
 Taûn doøng seùt hieäu quaû vaø an toaøn hôn caùp ñoàng traàn.
 Khoâng gaây hieän töôïng seùt ñaùnh taït ngang trong quaù trình taûn seùt.
 Coù theå ñi gaàn khu vöïc coù thieát bò ñieän töû nhaïy caûm, daây ñieän löïc,
keát caáu kim loaïi vaø khu vöïc coù ngöôøi laøm vieäc.
 Thöôøng chæ caàn moät caùp thoaùt seùt cho moät coâng trình.
 Deã daøng laép ñaët, ít phaûi baûo trì.
Hình 7.23. Daãn seùt baèng Hình 7.24. Caáu taïo

caùp ñoàng traàn caùp thoaùt seùt Ericore
Hình 7.25. AÛnh höôûng cuûa caùc thoâng soá trong quaù trình taûn seùt
183
Baûng 7.3. Ñaëc tính caùp thoaùt seùt Ericore
Ñaëc tính Caùp ERICORE Ñoàng traàn
Toång trôû ñaëc tính () 4.5 172
Ñieän khaùng (nH/m) 22 0.096
Ñieän dung (pF/m) 1100 32.4
Tieát dieän maët caét ngang 50 50

(mm2)
Ñieän trôû (m/m) 0.5 0.4
Khaû naêng chòu quaù 200 -

aùp(kV)
Ñöôøng kính (mm) 36 -
Troïng löôïng (kg/m) 1.8 -
7.7. TAÛN NHANH NAÊNG LÖÔÏNG SEÙT VAØO ÑAÁT

Trong baát kyø heä thoáng choáng seùt naøo töø tröïc tieáp ñeán lan truyeàn ñeàu toàn
taïi heä thoáng noái ñaát choáng seùt. Heä thoáng naøy coù nhieäm vuï taûn nhanh doøng seùt
vaøo ñaát vaø do ñoù coù moät vai troø raát quan troïng trong vieäc ñaùnh giaù hieäu quaû
thoaùt seùt cuûa heä thoáng choáng seùt. Vieäc thöïc hieän heä thoáng noái ñaát coù toång trôû
nhoû ñaït yeâu caàu theo caùc tieâu chuaån ñoøi hoûi phaûi am töôøng veà seùt, thieát bò noái
ñaát vaø caùc coâng ngheä môùi.
1. Yeâu caàu chung cuûa heä thoáng noái ñaát (HTNÑ)
Caùc yeâu caàu chung cuûa heä thoáng noái ñaát bao goàm:
 Taûn nhanh vaø an toaøn naêng löôïng seùt ñaùnh tröïc tieáp vaøo ñaát
 Taûn an toaøn xung quaù aùp vaø xung ñoät bieán do seùt lan truyeàn
vaøo ñaát
 Baûo veä an toaøn cho ngöôøi vaø thieát bò khoûi nguy hieåm do ñieän aùp
böôùc
 Duy trì caùc chöùc naêng vaän haønh cuûa heä thoáng ñieän
 Vaän haønh tin caäy, haïn cheá vieäc baûo trì
 Tuoåi thoï cao
2. Toång trôû noái ñaát vaø caùc yeâu caàu ñoái vôùi heä thoáng noái ñaát choáng seùt
Thieát keá HTNÑ phaûi ñaûm baûo raèng seùt taûn vaøo ñaát theo con ñöôøng cöïc tieåu
hoùa ñieän aùp tieáp xuùc vaø ñieän aùp böôùc. Moät loaït caùc nghieân cöùu veà daïng soùng seùt
chæ ra raèng xung seùt mang caû hai thaønh phaàn taàn soá cao vaø taàn soá thaáp.
184
Taàn soá cao lieân quan ñeán ñoä gia taêng raát nhanh cuûa ñoäâ doác ñaàu soùng
(thöôøng <10s ñeå ñaït ñeán ñænh doøng) cuûa xung seùt coøn taàn soá thaáp thì lieân
quan ñeán phaàn ñuoâi soùng- daøi vaø naêng löôïng cao.
Nhö vaäy ñieàu quan troïng laø HTNÑ phaûi coù toång trôû noái ñaát ñuû nhoû vaø
khoâng chæ hieåu ñôn giaûn laø ñieän trôû noái ñaát nhoû. Toång noái ñaát cuûa HTNÑ bao
goàm ñieän trôû thuaàn vaø dung khaùng cuûa caùc beà maët tieáp giaùp ñieän cöïc -ñaát.
Ñieän trôû thuaàn R cuûa HTNÑ bao goàm ñieän trôû cuûa baûn thaân ñieän cöïc noái
ñaát, caùc boä phaän keát noái, ñieän trôû tieáp xuùc giöõa ñaát vaø ñieän cöïc noái ñaát vaø ñieän
trôû cuûa khoái ñaát bao quanh ñieän cöïc. Dung khaùng C cuûa HTNÑ tyû leä vôùi dieän
tích tieáp xuùc giöõa ñieän cöïc vaø ñaát.
Caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi giaù trò ñieän trôû toång cuûa HTNÑ bao goàm: loaïi
ñaát, ñoä aåm cuûa ñaát, muøa, keát caáu vaø caáu truùc cuûa HTNÑ…. Thoâng soá ñaëc tröng
cho loaïi ñaát laø ñieän trôû suaát cuûa ñaát, giaù trò naøy thay ñoåi trong moät phaïm vi raát
roäng töø 40m (ñaát seùt) ñeán 25000m (ñaù granite). Ñieän trôû suaát cuûa ñaát caøng
giaûm khi ñoä aåm caøng taêng, vaø do ñoù ñeå ñaït ñöôïc giaù trò ñieän trôû noái ñaát nhoû caàn
phaûi giöõ ñoä aåm cuûa ñaát taïi nôi ñaët HTNÑ. Ñieàu naøy thöôøng ñöôïc chuù yù baèng
caùch choân HTNÑ ôû ñoä saâu khoaûng 0.5 0.8m. Ñieän trôû suaát cuûa ñaát thay ñoåi
theo muøa, ñoä choân caøng saâu thì ñoä dao ñoäng giaù trò ñieän trôû noái ñaát caøng nhoû.
Nhö vaäy, heä thoáng noái ñaát phaûi ñöôïc thi coâng sao cho:
 Coù ñieän trôû ñuû nhoû tuaân theo caùc tieâu chuaån choáng seùt hieän haønh
 Coù beà maët tieáp xuùc vôùi ñaát lôùn ñeå taêng dung khaùng cuûa heä thoáng
noái ñaát
 Moïi keát noái cuûa heä thoáng noái ñaát phaûi ñaûm baûo taûi ñöôïc caùc doøng
lôùn laäp laïi nhieàu laàn
 Heä thoáng ñaát phaûi beàn vöõng theo thôøi gian khoâng bò aên moøn hoùa
hoïc hay ñieän phaân
 Khoâng laép ñaët gaàn caùc caùp ngaàm truyeàn taûi ñieän
Theo tieâu chuaån choáng seùt TCN68:174-1998 cuûa Toång Cuïc Böu Ñieän,
tieâu chuaån choáng seùt cuûa Phaùp NFC17-102: 1991, tieâu chuaån choáng seùt cuûa
UÙc NZS/AS1768-1991 ñeàu yeâu caàu heä thoáng choáng seùt phaûi coù giaù trò ñieän trôû
noái ñaát Rnñ<10Ω. Löu yù, vì doøng seùt khoâng phaûi laø doøng moät chieàu hay doøng
xoay chieàu taàn soá 50Hz, do ñoù giaù trò ñieän trôû noái ñaát vöøa neâu laø giaù trò ñieän trôû
xung. Giaù trò ñieän trôû noái ñaát xung naøy ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
Rnñ =R (7.13)
ÔÛ ñaây:  laø heä soá xung (Baûng 7.4., Baûng 7.5.), R laø ñieän trôû noái ñaát thuaàn
(moät chieàu hay xoay chieàu 50Hz)
185
Baûng 7.4. Heä soá xung  cuûa coïc tieáp ñaát daøi 2÷3m, vôùi söôøn tröôùc
xung seùt 3÷6μs
Ñieän trôû suaát Cöôøng ñoä doøng ñieän qua coïc noái ñaát, kA
cuûa ñaát ρ (Ωm)
5 10 20 40
100 0.85÷0.90 0.75÷0.86 0.60÷0.75 0.50÷0.60

500 0.60÷0.70 0.50÷0.60 0.35÷0.45 0.25÷0.30
1000 0.45÷0.55 0.35÷0.45 0.25÷0.30 -
Baûng 7.5. Heä soá  cuûa daây noái ñaát naèm ngang, vôùi söôøn tröôùc xung
seùt 3÷6μs
Ñieän trôû suaát Chieàu daøi daây Cöôøng ñoä doøng ñieän qua coïc noái
cuûa ñaát ñaát, kA
noái ñaát (m)
ρ (Ωm)
10 20 40
100 5 0.75 0.65 0.4

20 1.15 1.05 0.95
500 5 0.55 0.45 0.30

30 1.00 0.90 0.80
1000 10 0.55 0.45 0.35

60 1.15 1.10 0.95
7.8. ÑAÚNG THEÁ CAÙC HEÄ THOÁNG NOÁI ÑAÁT

Ngoaøi ra neáu trong coâng trình toàn taïi nhieàu heä thoáng noái ñaát khaùc nhau
(noái ñaát choáng seùt, noái ñaát coâng taùc, noái ñaát ñieän löïc,…) thì tình traïng coù nhieàu
noái ñaát naøy laø moät trong caùc nguyeân nhaân chuû yeáu gaây nguy hieåm cho thieát bò
khi xaûy ra cheânh leäch ñieän theá giöõa caùc noái ñaát do hieän töôïng chuyeån tieáp seùt.
Caùc doøng seùt chuyeån tieáp coù theå chaûy veà caùc phía, caûm öùng ñieän aùp cao phaù
huûy caùc thieát bò ñieän töû nhaïy caûm vaø gaây nguy hieåm cho ngöôøi. Do ñoù, vieäc caân
baèng theá coù taàm quan troïng ñaëc bieät. Vieäc keát noái phaûi theo ñöôøng ngaén nhaát
vaø daây noái phaûi theo ñuùng tieâu chuaån kyõ thuaät.
186
Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp caùc noái ñaát coù theå caàn caùch ly vì lyù
do vaän haønh hay ñaùp öùng ñoøi hoûi caùc tieâu chuaån veà ñaáu daây thì vieäc caân baèng
theá phaûi ñöôïc noái qua thieát bò caân baèng theá TEC (Transient Earth Clamp). TEC
(Hình 7.26) bình thöôøng coù ñieän trôû caùch ñieän raát cao, nhöng khi ñieän aùp giaùng
qua noù vöôït quaù ngöôõng 350V thì noù trôû neân noái taét vaø taïo ra maët ñaúng theá caùc
heä thoáng noái ñaát.
Hình 7.26. Thieát bò ñaúng theá heä thoáng ñaát
Toùm laïi, ñeå thöïc hieän heä thoáng noái ñaát toát, beàn vaø coù toång trôû noái ñaát
thaáp caàn söû duïng caùc thieát bò vaø coâng ngheä môùi nhö: coïc theùp boïc ñoàng, baêng
ñoàng, hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát, haøn CADWELL, ….
7.9. KYÕ THUAÄT CHOÁNG SEÙT LAN TRUYEÀN TREÂN ÑÖÔØNG NGUOÀN
1. Phaân vuøng baûo veä
Moät trong caùc thoâng soá quan troïng caàn quan taâm khi thieát keá vaø löïa choïn
thieát bò choáng seùt treân ñöôøng nguoàn vaø ñöôøng tín hieäu laø daïng soùng vaø bieân ñoä
xung seùt lan truyeàn. Bieân ñoä xung seùt phuï thuoäc vaøo vò trí cuûa coâng trình, möùc
ñoä loä thieân cuûa coâng trình vaø vò trí töông quan cuûa coâng trình ñoái vôùi caùc coâng
trình laân caän, maät ñoä seùt taïi khu vöïc caàn baûo veä vaø caáu truùc cuûa ñöôøng daây taûi
ñieän (treân khoâng hay ñi ngaàm).
Daïng xung seùt phuï thuoäc vaøo caùch thöùc seùt caûm öùng leân ñöôøng daây taûi
ñieän. Xung seùt caûm öùng thöôøng laø daïng soùng 8/20s vaø xung seùt lan truyeàn do
seùt ñaùnh tröïc tieáp vaøo ñöôøng daây thöôøng laø daïng soùng 10/350s.
Tieâu chuaån IEEE 587 chia khu vöïc baûo veä laøm 5 caáp A, B, C, D vaø E vaø
tieâu chuaån IEC 1024-1/IEC 1312 chia khu vöïc baûo veä laøm 4 vuøng 0, 1, 2 vaø 3.
Töông öùng vôùi töøng khu vöïc maø caùc thieát bò choáng seùt treân ñöôøng nguoàn phaûi
ñöôïc thöû nghieäm vôùi caùc xung seùt tieâu chuaån töông öùng (Hình 7.27).
Khi xeùt ñeán maät ñoä seùt taïi khu vöïc caàn baûo veä, vieäc löïa choïn bieân ñoä
xung seùt cöïc ñaïi coù theå tham khaûo Baûng 7.6.
187
Hình 7.27. Caùc daïng xung seùt tieâu chuaån
Baûng 7.6. Xung seùt cöïc ñaïi theo vuøng baûo veä vaø maät ñoä seùt
Ng Caáp Caáp Caáp Caáp Caáp E

2
(laàn/km /naêm) A B C D
>2 10kA 20kA 40kA 70kA 100kA
0.52 5kA 20kA 20kA 40kA 65kA
<0.5 3kA 5kA 15kA 40kA 65kA
2. Coâng ngheä
a. Khe phoùng ñieän (Spark Gap)
Khe phoùng ñieän ñöôïc caáu taïo bôûi hai baûn kim loaïi cöùng coá ñònh ôû moät
khoaûng caùch ñònh tröôùc. Moät ñieän cöïc ñöôïc noái vôùi maïng ñieän, coøn ñieän cöïc
kia ñöôïc noái vôùi ñaát. Khoâng khí giöõa hai cöïc seõ bò ion hoùa taïi moät ñieän aùp khe
hôû giöõa hai ñieän cöïc. Hieän töôïng khoâng khí bò ion hoùa taïo ra moät trôû khaùng
thaáp giöõa hai baûn cöïc.
Ñieän aùp ñaùnh thuûng phuï thuoäc vaøo ñoä aåm cuûa khoâng khí cho neân khe
phoùng ñieän ñöôïc söû duïng chính ôû maïng coù ñieän aùp cao maø ôû ñoù khoâng ñoøi hoûi
ñoä chính xaùc cao. Khe phoùng ñieän coù voû boïc laø thuûy tinh hoaëc kim loaïi.
188
Bôûi vì khoâng khí bò ion hoùa ñoøi hoûi phaûi coù thôøi gian, thöïc teá ñieän aùp
phoùng ñieän cuûa khe hôû phuï thuoäc vaøo söï bieán thieân cuû a ñieän aùp. Chaúng haïn
moät thieát bò ñöôïc thieát keá vôùi caáp ñieän aùp laø 120V thì coù theå hoaït ñoäng ôû ñieän
aùp 2200V. Khe phoùng ñieän coù khaû naêng taûn seùt cao, ñeán haøng 100kA.
Khi coù xung seùt chaïy treân ñöôøng daây gaây neân söï cheânh leäch ñieän aùp
giöõa hai ñieän cöïc ñuû lôùn laøm cho khe hôû phoùng ñieän hoaït ñoäng vaø truyeàn daãn
naêng löôïng xuoáng ñaát.
Khe phoùng ñieän coù öu ñieåm vöôït troäi veà khaû naêng taûn seùt vaø giaù thaønh.
Tuy nhieân, nhöôïc ñieåm chính cuûa khe phoùng ñieän laø ñieän aùp ngöôõng, ñieän aùp
dö cao vaø thôøi gian taùc ñoäng chaäm.
Ñeå taêng cöôøng khaû naêng daäp taét hoà quang, taêng khaû naêng vaø toác ñoä töï hoài
phuïc, khe phoùng ñieän caûi tieán coù caáu taïo hoãn hôïp goàm khe noái tieáp vôùi ñieän trôû
phi tuyeán vaø ñöôïc ñaët trong voû kín. Tuy nhieân, do khaû naêng chòu doøng cuûa ñieän
trôû phi tuyeán laø coù haïn neân seõ giôùi haïn khaû naêng taûn doøng seùt bieân ñoä lôùn, voán
vaãn laø öu ñieåm cuûa khe phoùng ñieän so vôùi caùc thieát bò choáng seùt loaïi khaùc.
Coâng ngheä ngaøy nay cho pheùp cheá taïo caùc khe phoùng ñieän, ñaït yeâu caàu
veà naêng löôïng taûn seùt vaø ñieän aùp dö thaáp khi hoà quang ñöôïc thaønh laäp. Tuy
nhieân, chuùng cuõng coøn coù hai nhöôïc ñieåm:
 Ñieän aùp kích hoaït cao vaø giaûm khoâng ñaùng keå khi thay ñoåi khoaûng
caùch giöõa caùc ñieän cöïc. Giaù trò ñieän aùp kích hoaït cuûa khe phoùng
ñieän, vaøo khoaûng 2500  3500V, seõ gaây ra caùc vaán ñeà cho caùc thieát
bò baûo veä thöù caáp naèm ôû phía taûi. Thieát bò baûo veä thöù caáp thöôøng laø
loaïi coù ñieän aùp keïp thaáp hôn ñieän aùp phoùng ñieän cuûa khe vaø khaû
naêng taûn seùt nhoû. Ñieàu naøy seõ giöõ cho khe phoùng ñieän khoâng vaän
haønh, thieát bò baûo veä thöù caáp nhanh choùng bò phaù huûy vaø haàu heát
naêng löôïng seùt ñi vaøo toøa nhaø.
 Khe phoùng ñieän coù doøng töï duy trì cao, maëc duø ñieàu naøy ñaõ ñöôïc
chuù yù vaø töøng böôùc caûi thieän trong töông lai. Doøng töï duy trì cao
gaây cho ñieän cöïc mau hö hoûng vaø laøm giaûm tuoåi thoï cuûa khe hôû
phoùng ñieän. Trong thieát keá caùc thoâng soá cuûa khe phoùng ñieän ñieän
aùp thaáp, vaán ñeà tuoåi thoï cuûa ñieän cöïc ñöôïc quan taâm ñaëc bieät. Khe
phoùng ñieän ñöôïc thieát keá ñeå coù theå laøm vieäc töø 10 ñeán 30 laàn trong
moät naêm.
Gaàn ñaây xuaát hieän loaïi khe hôû phoùng ñieän töï kích TSG (Triggered Spark
Gap – TSG). Ñaây laø loaïi khe hôû phoùng ñieän tieân tieán nhaát hieän nay, vôùi caùc tính
naêng vöôït troäi nhö sau:
 Cung caáp ñieän aùp dö ôû möùc thaáp gaàn vôùi caùc saûn phaåm caét seùt - coù
caáu taïo treân cô sôû caùc MOV, nhöng coù khaû naêng taûn seùt cao hôn
189
 Khaéc phuïc ñöôïc nhöôïc ñieåm ñieän aùp phoùng ñieän khôûi ñaàu cao, ñieän
aùp dö lôùn vaø doøng töï duy trì keùo daøi ôû khe phoùng ñieän truyeàn thoáng
 Ñieän aùp kích hoaït thaáp ( khoaûng 500V) cho pheùp TSG vaän haønh vôùi
raát nhieàu xung ñoät bieán, bao goàm caû caùc xung do ñoùng caét maïch
Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa TSG (Hình 7.28) bao goàm:
 Söøng phoùng ñieän ñaûm baûo khaû naêng taûn doøng seùt cöôøng ñoä cao
 Boä phaän phaân doøng coù caáu taïo goàm caùc phieán saép lôùp taïo thaønh
caùc khe. Khi hoà quang phoùng ñieän ñi vaøo caùc khe, hoà quang bò
phaân nhoû vaø deã daøng bò daäp taét.
 Heä thoáng kích bao goàm maïch kích vaø cöïc kích. Heä thoáng naøy coù
chöùc naêng kích hoaït phoùng ñieän chính baèng caùch taïo ra phoùng ñieän
moài khi caûm nhaän xung quaù aùp ngang qua maïch kích vöôït quaù 500V.
Phoùng ñieän moài seõ phaùt trieån thaønh phoùng ñieän chính giöõa hai söøng
phoùng ñieän vaø xung quaù aùp bò keïp bôûi phoùng ñieän hoà quang.
Hình 7.29 trình baøy ñieän aùp dö cuûa TSG vaø SG töông öùng vôùi xung seùt
20kA 8/20s. Töø ñaây nhaän thaáy ñieän aùp dö cuûa TSG (<1.5kV) thaáp hôn nhieàu so
vôùi ñieän aùp dö cuûa SG (khoaûng 3kV). So vôùi thieát bò caét seùt baèng coâng ngheä
MOV, coù ñieän aùp dö öùng vôùi xung seùt 20kA 8/20s vaøo khoaûng 1.0kV thì ñieän aùp
dö cuûa TSG vaãn cao hôn nhöng quaù ñuû ñeå baûo veä caùc heä thoáng cô ñieän.
Tuoåi thoï cuûa TSG ñaït ñeán 100.000 laàn hoaït ñoäng. TSG vôùi ñieän aùp kích
hoaït 500V coù khaû naêng taûn doøng seùt 50kA 10/350s vaø doøng dö ñi vaøo coâng
trình khoâng vöôït quaù vaøi ampe.
Hình 7.28. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa TSG
190
Trong thöïc teá, vôùi vai troø laø thieát bò baûo veä sô caáp TSG thöôøng ñöôïc laép
ñaët ôû ngoõ vaøo toøa nhaø hay tích hôïp trong boä caét loïc seùt nhaèm taûn khaû naêng taûn
seùt cuûa thieát bò naøy.
Hình 7.29. Daïng soùng ñieän aùp dö öùng vôùi xung seùt 20kA 8/20s
b. MOV (Metal Oxide Varistor)

Coâng ngheä naøy söû duïng caùc phieán oxyde kim loaïi (MOV) laøm phaàn töû taûn
seùt vì caùc MOV coù caùc öu ñieåm vöôït troäi nhö: heä soá phi tuyeán cao, doøng roø
nhoû, khaû naêng taûn seùt toát (töø vaøi chuïc ñeán vaøi traêm kA), thôøi gian ñaùp öùng
nhanh (<25ns) vaø giaù trò ñieän dung noäi taïi nhoû. Nhöng coâng ngheä naøy ñoøi hoûi
cheá ñoä laép ñaët vaø vaän haønh nghieâm ngaët nhö: ñieän aùp maïng phaûi oån ñònh, haïn
cheá söû duïng khi taûi laø caùc maùy haøn, caùc UPS hay khi nguoàn laø caùc maùy phaùt
ñieän coù chaát löôïng khoâng cao,…
Sôû dó coù caùc ñieàu kieän treân laø do khi trong maïng xuaát hieän caùc xung ñænh
nhoïn coù taàn soá coâng nghieäp hay caùc quaù aùp taïm thôøi vöôït quaù giaù trò ñieän aùp
ngöôõng cuûa MOV thì caùc thieát bò choáng seùt seõ hoaït ñoäng baát keå nguyeân do töø
ñaâu vaø seõ caét lieân tuïc 100 laàn trong moät chu kyø. Vieäc naøy daãn ñeán MOV bò quaù
nhieät, phaùt chaùy hay giaûm tuoåi thoï.
Moät soá nhaø cheá taïo khaéc phuïc nhöôïc ñieåm naøy cuûa MOV baèng caùch maéc
noái tieáp vôùi caùc MOV coâng taéc caûm bieán nhieät. Khi caùc MOV bò quaù nhieät thì
caùc coâng taéc naøy seõ taùc ñoäng caùch ly MOV ra khoûi maïng. Nhöng neáu chính
trong thôøi ñoaïn naøy xuaát hieän seùt thì thieát bò caàn baûo veä seõ hö hoûng vì khoâng
ñöôïc baûo veä.
Phaïm vi söû duïng cuûa caùc thieát bò choáng seùt cheá taïo theo coâng ngheä
MOV laø baûo veä choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng caáp nguoàn ôû caùc maïng ñieän coù
chaát löôïng ñieàu aùp cao.
191
c. SAD (Silicon Avalanche Diode)

Coâng ngheä naøy söû duïng caùc Avalanche Diode laøm phaàn töû taûn seùt. Caùc
diode naøy coù öu ñieåm laø thôøi gian taùc ñoäng raát nhanh (<1ns), tuoåi thoï cao.
Nhöng coù nhöôïc ñieåm laø khaû naêng taûn doøng seùt nhoû (<3kA). Ñeå naâng cao khaû
naêng taûn seùt vaø ñieän aùp chòu ñöïng, caùc nhaø cheá taïo phaûi gheùp toå hôïp nhieàu
diode song song vaø noái tieáp, do ñoù giaù thaønh raát cao.
Thoâng thöôøng caùc thieát bò choáng seùt theo coâng ngheä SAD chæ söû duïng ñeå
baûo veä cho caùc thieát bò ñaët saâu trong nhaø, coâng suaát nhoû vaø khoâng theå duøng ñeå
laøm baûo veä chính (caùc taûi quan troïng).
d. TDS (Transient Discriminating Suppressor)
Khaùc vôùi caùc thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng caáp nguoàn, ñöôïc
saûn xuaát vôùi coâng ngheä truyeàn thoáng, hoaït ñoäng theo nguyeân taéc bieân ñoä, töùc
laø phaûn öùng vôùi taát caû xung quaù aùp coù bieân ñoä vöôït quaù ngöôõng ñieän aùp taùc
ñoäng (thöôøng laø 275Vrms), thieát bò choáng seùt saûn xuaát theo coâng ngheä tieân tieán
TDS, hoaït ñoäng theo nguyeân taéc taàn soá, vaø thöïc hieän ñuùng chöùc naêng choáng
seùt ñöôïc giao phoù, töùc laø chæ phaûn öùng khi xuaát hieän xung seùt caûm öùng treân cô
sôû phaân bieät taàn soá xung quaù aùp do seùt lan truyeàn (khoaûng 1MHz) vaø xung quaù
aùp do caùc nguyeân do khaùc (khoaûng 50Hz). Ñieàu naøy cho pheùp thieát bò choáng
seùt theo coâng ngheä tieân tieán TDS coù caùc öu ñieåm vöôït troäi sau:
 Thoâng minh phaân bieät seùt vaø caùc quaù aùp do caùc nguyeân nhaân khaùc.
 Khaû naêng chòu quaù aùp taïm thôøi cao, tuoåi thoï cao.
 Thôøi gian ñaùp öùng nhanh (<1ns).
 Cung caáp baûo veä hieäu quaû, ngay trong maïng coù chaát löôïng ñieàu aùp
thaáp.
 Khoâng ñoøi hoûi caùc ñieàu kieän laép ñaët vaø vaän haønh nghieâm ngaët nhö
thieát bò cheá taïo theo coâng ngheä truyeàn thoáng MOV.
Ñeå ñaït ñöôïc hieäu quaû vaø tính naêng baûo veä vöôït troäi, thieát bò TDS söû duïng
coâng ngheä toång hôïp bao goàm caû ba coâng ngheä SAD, Gas Aresster vaø MOV.
Sô ñoà nguyeân lyù cuûa thieát bò TDS trình baøy nhö Hình 7.30:
Coâng taéc taùc ñoäng nhanh hoaït ñoäng theo nguyeân taéc taàn soá. Coâng taéc
naøy seõ taùc ñoäng khi xung seùt xuaát hieän nhöng seõ khoâng taùc ñoäng khi xuaát hieän
quaù aùp taïm thôøi.
Trong 10ns ñaàu tieân khi xung seùt xuaát hieän, daõy SAD seõ taùc ñoäng
nhaèm giaûm bôùt ñoä doác ñaàu soùng cuûa xung seùt, goùp phaàn laøm giaûm ñieän aùp
thoâng qua.
Trong thôøi khoaûng 10ns sau ñoù, coâng taéc taùc ñoäng nhanh taùc ñoäng ñoùng
daõy MOV vaøo maïch vaø taûn haàu heát naêng löôïng seùt xuoáng ñaát.
192
3. Caùc loaïi thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng caáp nguoàn
a. Thieát bò caét seùt

Ñöôïc maéc song song vôùi taûi, thieát bò naøy coù nhieäm vuï taûn naêng löôïng seùt
vaøo ñaát. Khi maïng ñieän hoaït ñoäng bình thöôøng, thieát bò caét seùt laø moät ñieän trôû
coù toång trôû raát lôùn, nhöng luùc xuaát hieän xung seùt treân ñöôøng daây gaây neân söï
cheânh leäch ñieän aùp treân hai ñaàu thieát bò, neáu ñieän aùp cheânh leäch naøy vöôït quaù
ñieän aùp ngöôõng seõ laøm cho thieát bò hoaït ñoäng vaø daãn phaàn lôùn naêng löôïng seùt
vaøo ñaát.
Do thieát bò caét seùt chæ coù khaû naêng tieâu taùn naêng löôïng seùt vaø giôùi haïn
ñieän aùp maø khoâng coù khaû naêng giaûm toác ñoä bieán thieân doøng seùt di/dt vaø toác ñoä
bieán thieân ñieän aùp seùt dV/dt. Chính toác ñoä taêng doøng vaø taêng aùp naøy laø nguyeân
nhaân gaây hö hoûng caùc thieát bò ñieän nhaïy caûm. Vì vaäy caàn phaûi maéc theâm moät
thieát bò loïc seùt vaøo phía sau thieát bò caét seùt nhaèm ñöa ra möùc ñieän aùp vaø toác ñoä
bieán thieân doøng, aùp thích hôïp cho caùc loaïi thieát bò ñieän.
b. Thieát bò loïc seùt

Thieát bò naøy ñöôïc maéc noái tieáp vôùi taûi. Hoaït ñoäng cuûa thieát bò laø cho ra
möùc ñieän aùp thích hôïp vôùi haàu heát caùc thieát bò ñieän, giaûm ñieän aùp dö sau khi ñaõ
qua thieát bò caét seùt, ñaûm baûo bieân ñoä ñieän aùp giaùng qua thieát bò luoân naèm trong
giôùi haïn cho pheùp ( 230V) vaø giaûm khoaûng 1000 laàn toác ñoä taêng aùp, taêng
doøng cuûa seùt vaøo thieát bò. Thieát bò loïc seùt coøn hieäu chænh toác ñoä bieán thieân doøng
ñieän vaø bieán thieân ñieän aùp cuûa caùc daïng quaù aùp ôû möùc chaáp nhaän ñöôïc.
Caùp vaøo ra khoûi boä loïc (caû daây noái ñaát) neân ñöôïc taùch rieâng vôùi nhau
moät khoaûng caùch toái thieåu 300mm. Ñieàu naøy seõ ngaên baát kyø caùc quaù ñoä ñi vaøo
caùp vaøo caûm öùng sang caùp ra (caùp saïch). Neáu khoâng gian laép ñaët khoâng cho
pheùp neân ñaët hai daây caùp naøy thaúng goùc vôùi nhau vaø khoâng ñöôïc naèm song
song vôùi nhau.
193
c. Caùc yeâu caàu kyõ thuaät ñoái vôùi thieát bò caét seùt vaø loïc seùt
Caùc thieát bò caét seùt phaûi thoûa caùc yeâu caàu kyõ thuaät sau:
 Doøng xung seùt taûn ñònh möùc phaûi lôùn hôn doøng xung seùt cöïc ñaïi taïi
nôi ñaët thieát bò choáng seùt. Ñieàu kieän naøy nhaèm ñaûm baûo tuoåi thoï vaø
khaû naêng baûo veä cuûa thieát bò choáng seùt. Taïi Vieät Nam, doøng xung
seùt cöïc ñaïi ghi nhaän ñöôïc cho ñeán nay laø 90kA (Soá lieäu Vieän
Nghieân cöùu Seùt Gia Saøng Thaùi Nguyeân, taïi Hoäi thaûo quoác teá veà Seùt
vaø choáng Seùt toå chöùc taïi Haø Noäi, töø ngaøy 2426/04/1997). Ngoaøi ra,
theo Qui phaïm choáng Seùt cho caùc coâng trình vieãn thoâng TCN -
174:1998 cuûa Toång cuïc Böu ñieän, ñieàu 10, muïc 1.a coù qui ñònh veà
khaû naêng thoaùt doøng xung seùt daïng soùng 8/20s cuûa thieát bò caét seùt
laø 12 xung laäp laïi khoâng nhoû hôn 20kA.
 Coù khaû naêng caét nhieàu xung laäp laïi bieân ñoä nhoû (< 20kA), ñieàu kieän
naøy laø do trong thöïc teá xung seùt bieân ñoä lôùn (treân 100kA) coù xaùc
suaát xaûy ra raát thaáp (1%), coøn xung laäp laïi coù bieân ñoä nhoû raát
thöôøng xaûy ra (xaùc suaát xuaát hieän xaûy ra treân 85%).
 Ñieän aùp vaän haønh ñònh möùc phaûi thoûa yeâu caàu neâu trong TCN:68-
174:1998, ñieàu 10, muïc 1.b. Cuï theå laø (275-277) Vrms/AC giöõa daây
pha vaø daây trung tính vaø (475-480)Vrms/AC giöõa daây pha vaø daây
pha.
 Ñieän aùp thoâng qua thaáp. Ñieàu kieän naøy nhaèm muïc ñích giôùi haïn
quaù aùp ngang qua thieát bò caàn baûo veä khi xuaá t hieän xung seùt vaø do
ñoù ñaûm baûo an toaøn cho thieát bò.
 Toác ñoä ñaùp öùng nhanh (haøng ns).
 Khaû naêng chòu quaù aùp cao, theo caùc yeâu caàu cuûa UL 1449-
02/1998, laø 480Vrms.
 Baûo veä ña cheá ñoä, toát nhaát laø L-N vaø N-E (Ñieàu 10, muïc 1.a cuûa
tieâu chuaån TCN 68-174:1998).
 Hoaït ñoäng lieân tuïc vaø tin caäy, nghóa laø khoâng ñöôïc coâ laäp caùc phaàn
töû cuûa thieát bò choáng seùt ra khoûi maïch baûo veä trong baát kyø tình
huoáng naøo.
 Coù heä thoáng ñeøn baùo phaàn traêm khaû naêng caét seùt coøn laïi cuûa thieát
bò (thieát bò söû duïng coâng ngheä MOV vaø TDS). Ñieàu naøy raát quan
troïng vì hieän nay thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng nguoàn
thöôøng söû duïng caùc phaàn töû MOV (Metal Oxide Varistor ) maø tuoåi
thoï vaø khaû naêng caét seùt cuûa noù laïi phuï thuoäc vaøo soá laàn taûn seùt vaø
bieân ñoä xung seùt taùc ñoäng. Neáu thieát bò choáng seùt chæ coù 01 ñeøn
baùo tình traïng laøm vieäc thì seõ khoâng theå bieát khaû naêng taûn seùt coøn
laïi ñeå döï truø thay theá.
194
 Coù khaû naêng phaân bieät quaù aùp do seùt vaø caùc nguyeân do khaùc. Ñieàu
naøy cho pheùp ñôn giaûn trong laép ñaët vaø vaän haønh nhö: khoâng phaûi
taùch thieát bò choáng seùt ra khoûi maïng khi söû duïng maùy phaùt ñieän,
thieát bò choáng seùt laøm vieäc hieäu quaû vaø tin caäy ngay trong maïng
ñieän coù ñieän aùp khoâng oån ñònh (thöôøng laø maïng phaân phoái ñieän cuûa
caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ), naâng cao tuoåi thoï cuûa thieát
bò choáng seùt, …
 Thieát bò coù tích hôïp coâng taéc baùo ñoän g nhaèm taïo ñieàu kieän deå daøng
cho ngöôøi söû duïng khi caàn lieân keát vôùi caùc öùng duïng khaùc.
Caùc thieát bò loïc seùt phaûi thoûa caùc yeâu caàu kyõ thuaät sau:
 Doøng xung seùt taûn ñònh möùc phaûi lôùn hôn doøng xung seùt cöïc ñaïi taïi
nôi ñaët thieát bò choáng seùt. Ñieàu kieän naøy nhaèm ñaûm baûo tuoåi thoï vaø
khaû naêng baûo veä cuûa thieát bò choáng seùt. Taïi Vieät Nam, doøng xung
seùt cöïc ñaïi ghi nhaän ñöôïc cho ñeán nay laø 90kA. Do thieát bò loïc seùt
thöôøng ñöôïc söû duïng nhö thieát bò baûo veä thöù caáp, chính vì theá Qui
phaïm choáng seùt cho caùc coâng trình vieãn thoâng TCN -174:1998 cuûa
Toång cuïc Böu ñieän, ñieàu 10, muïc 2.f coù qui ñònh veà khaû naêng thoaùt
doøng xung seùt daïng soùng 8/20s cuûa thieát bò loïc seùt laø 12 xung laäp
laïi bieân ñoä khoâng nhoû hôn 5kA.
 Coù khaû naêng caét nhieàu xung laäp laïi bieân ñoä nhoû (< 20kA), ñieàu kieän
naøy laø do trong thöïc teá xung seùt bieân ñoä lôùn (treân 100kA) coù xaùc
suaát xaûy ra raát thaáp (1%), coøn xung laäp laïi coù bieân ñoä nhoû raát
thöôøng xaûy ra (xaùc suaát xuaát hieän xaûy ra treân 85%).
 Ñieän aùp vaän haønh ñònh möùc phaûi thoûa yeâu caàu neâu trong TCN:68-
174:1998, ñieàu 10, muïc 2.b. Cuï theå laø 275-277 Vrms/AC giöõa daây
pha vaø daây trung tính vaø 475-480 Vrms/AC giöõa daây pha vaø daây pha.
 Doøng ñònh möùc cuûa thieát bò loïc seùt phaûi lôùn hôn doøng taûi cöïc ñaïi.
 Caáu taïo thieát bò loïc seùt phaûi coù tuï ñieän vaø ñieän caûm vôùi taàn soá caét töø
300Hz ñeán 3400Hz, thöôøng laø 800Hz. Ngoaøi ra, cuoän loïc seùt phaûi
laø cuoän loïc coù loõi khoâng khí (khoâng bò baûo hoøa khi coù xung seùt ñi
qua), ñieàu naøy cho pheùp khaû naêng caûn doøng seùt cuûa cuoän loïc
khoâng bò suy giaûm ngay caû ñoái vôùi caùc xung seùt bieân ñoä lôùn
(TCN68-174:1998, ñieàu 10, muïc 2.e).
 Ñieän aùp thoâng qua thaáp. Ñieàu kieän naøy nhaèm muïc ñích giôùi haïn
quaù aùp ngang qua thieát bò caàn baûo veä khi xuaát hieän xung seùt vaø do
ñoù ñaûm baûo an toaøn cho thieát bò.
 Phaàn caét seùt sô caáp coù toác ñoä ñaùp öùng nhanh (haøng ns).
 Khaû naêng chòu quaù aùp cao, theo caùc yeâu caàu cuûa UL 1449-
02/1998, laø 480Vrms.
195
 Baûo veä ña cheá ñoä, toát nhaát laø L-N vaø N-E (Ñieàu 10, muïc 2.a cuûa
tieâu chuaån TCN 68-174:1998).
 Hoaït ñoäng lieân tuïc vaø tin caäy, nghóa laø khoâng ñöôïc coâ laäp caùc phaàn
töû cuûa thieát bò choáng seùt ra khoûi maïch baûo veä trong baát kyø tình
huoáng naøo.
 Coù heä thoáng ñeøn baùo phaàn traêm khaû naêng caét seùt coøn laïi cuûa thieát
bò (thieát bò söû duïng coâng ngheä MOV vaø TDS). Ñieàu naøy raát quan
troïng vì hieän nay thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng nguoàn
thöôøng söû duïng caùc phaàn töû MOV maø tuoåi thoï vaø khaû naêng caét seùt
cuûa noù laïi phuï thuoäc vaøo soá laàn taûn seùt vaø bieân ñoä xung seùt taùc
ñoäng. Neáu thieát bò choáng seùt chæ coù 01 ñeøn baùo tình traïng laøm vieäc
thì seõ khoâng theå bieát khaû naêng taûn seùt coøn laïi ñeå döï truø thay theá.
 Coù khaû naêng phaân bieät quaù aùp do seùt vaø caùc nguyeân do khaùc. Ñieàu
naøy cho pheùp ñôn giaûn trong laép ñaët vaø vaän haønh nhö: khoâng phaûi
taùch thieát bò choáng seùt ra khoûi maïng khi söû duïng maùy phaùt ñieän,
thieát bò choáng seùt laøm vieäc hieäu quaû vaø tin caäy ngay trong maïng
ñieän coù ñieän aùp khoâng oån ñònh (thöôøng laø maïng phaân phoái ñieän cuûa
caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ), naâng cao tuoåi thoï cuûa thieát
bò choáng seùt, …
 Thieát bò coù tích hôïp coâng taéc baùo ñoäng nhaèm taïo ñieàu kieän deã daøng
cho ngöôøi söû duïng khi caàn lieân keát vôùi caùc öùng duïng khaùc.
 Thieát bò loïc seùt coù daïng tích hôïp, töùc laø phaàn töû caét seùt vaø loïc seùt
coù chung moät voû. Ñieàu naøy cho pheùp giaûm thieåu kích thöôùc thieát bò
vaø khoâng gian laép ñaët.
d. Ñieàu kieän löïa choïn thieát bò caét seùt vaø loïc seùt
Thieát bò caét seùt ñöôïc choïn theo caùc ñieàu kieän sau:
1. Doøng xung seùt cöïc ñaïi vôùi daïng soùng seùt chuaån 8/20s:
Isñmc > Ismax
Vôùi: Isñmc laø bieân ñoä xung seùt cöïc ñaïi maø thieát bò caét seùt coù theå chòu
ñöïng ñöôïc (kA); Ismax laø bieân ñoä xung seùt cöïc ñaïi ghi nhaän ñöôïc taïi
nôi ñaët thieát bò caét seùt (kA).
Taïi Vieät Nam, Ismax = 90.7kA (Baùo caùo hoäi nghò choáng seùt quoác teá taïi
Haø Noäi 04/97).
2. Ñieän aùp laøm vieäc cöïc ñaïi:
Uñmc > Ulvmax
Vôùi: Uñmc laø ñieän aùp vaän haønh ñònh möùc cuûa thieát bò caét seùt (V).
Ulvmax laø ñieän aùp laøm vieäc cöïc ñaïi (V).
3. Soá pha caàn baûo veä: 1 pha hay 3 pha
196
4. Caáu hình baûo veä: pha – trung tính, pha – ñaát hay trung tính – ñaát
5. Khaû naêng caét nhieàu xung
6. Khaû naêng hieån thò tình traïng laøm vieäc cuûa thieát bò
7. Coâng taéc baùo ñoäng
8. Coâng ngheä cheá taïo: MOV hay TDS
Thieát bò loïc seùt ñöôïc choïn theo caùc ñieàu kieän sau:
1. Doøng xung seùt cöïc ñaïi vôùi daïng soùng seùt chuaån 8/20s
Isñmc > Ismax
Vôùi: Isñmc laø bieân ñoä xung seùt cöïc ñaïi maø thieát bò caét seùt coù theå chòu
ñöïng ñöôïc (kA); Ismax laø bieân ñoä xung seùt cöïc ñaïi ghi nhaän ñöôïc taïi
nôi ñaët thieát bò caét seùt (kA).
Taïi Vieät Nam, Ismax = 90.7kA (Baùo caùo hoäi nghò choáng seùt quoác teá
taïi Haø Noäi 04/97).
Uñmc > Ulvmax
Vôùi: Uñmc laø ñieän aùp vaän haønh ñònh möùc cuûa thieát bò caét seùt (V).
3. Doøng ñieän laøm vieäc cöïc ñaïi:
Iñml > Ilvmax
Vôùi: Iñml laø doøng ñieän vaän haønh ñònh möùc cuûa thieát bò loïc seùt (A).
Ilvmax laø doøng ñieän taûi cöïc ñaïi (A).
4. Soá pha caàn baûo veä: 1 pha hay 3 pha.
5. Caáu hình baûo veä: pha – trung tính, pha – ñaát hay trung tính – ñaát.
6. Khaû naêng caét nhieàu xung.
7. Khaû naêng hieån thò tình traïng laøm vieäc cuûa thieát bò.
8. Coâng taéc baùo ñoäng.
9. Coâng ngheä cheá taïo MOV hay TDS.
7.10. KYÕ THUAÄT CHOÁNG SEÙT LAN TRUYEÀN TREÂN ÑÖÔØNG TÍN HIEÄU
1. Coâng ngheä
a. OÁng phoùng khí (GDT)
OÁng phoùng khí laø moät caûi tieán raát tinh vi cuûa khe hôû phoùng ñieän, thích
hôïp cho baûo veä maïng vieãn thoâng.
Loaïi thöôøng söû duïng cho maïng vieãn thoâng coù ñöôøng kính 3/8 inch vaø daøy
¼ inch. Maët caét ngang trình baøy ôû Hình 7.31. Noù goàm coù moät voû thuûy tinh hoaëc
197
söù beân ngoaøi vaø beân trong chöùa ñaày khí trô aùp suaát thaáp vôùi hai ñieän cöïc ôû hai
beân. Haàu heát oáng phoùng khí ñeàu coù chöùa chaát phaùt xaï ñeå oån ñònh ñieän aùp
phoùng ñieän. Maët khaùc, söï phoùng ñieän raát nhaïy caûm vôùi aùnh saùng moâi tröôøng
xung quanh.
Do coù kích thöôùc nhoû vaø khe hôû khaù roäng neân ñieän dung raát thaáp (vaøi pF).
Khi khoâng hoaït hoùa thì traïng thaùi toång trôû ngaét hoaëc ñieän trôû caùch ñieän raát lôùn.
Caùc thoâng soá kyõ thuaät chính bao goàm: ñieän aùp phoùng ñieän (moät chieàu vaø
xung), ñieän aùp dö cöïc ñaïi, ñieän aùp hoà quang vaø doøng xung cöïc ñaïi.
Ñieän aùp phoùng ñieän bieán thieân chaäm khoaûng 5000V/s. Giaù trò ñieän aùp
moät chieàu trong phaïm vi töø 75 ñeán 300V ñeå cung caáp caùc yeâu caàu baûo veä cho
haàu heát caùc heä thoáng vieãn thoâng. Giaù trò xung aùp cöïc ñaïi laø möùc maø thieát bò seõ
ñaùnh löûa vaø trôû neân daãn ñieän khi aùp vaøo noù ñieän aùp coù ñoä bieán thieân taêng leân
nhanh choùng (khoaûng 100 V/s). Giaù trò xung aùp cöïc ñaïi töø 400 ñeán 600V phuï
thuoäc vaøo loaïi thieát bò.
OÁng phoùng khí ñaùnh löûa raát nhanh nhöng ñieän aùp ñaùnh löûa taêng leân theo
ñoä doác cuûa ñaàu soùng trình baøy nhö Hình 7.32. Ñöôøng gaàn nhö thaúng ñöùng ñaëc
tröng cho thôøi gian taêng ñoät bieán cuûa xung. Thôøi gian ñaùp öùng lôùn hôn 0.1s khi
thôøi gian taêng chaäm vaø giaûm xuoáng döôùi 0.1s vôùi toác ñoä taêng aùp 20kV/s. Tuy
nhieân, ñieän aùp ñaùnh löûa taêng hôn 1000V ñoái vôùi oáng phoùng khí loaïi 250VDC.
Hình 7.31. Maët caét ngang cuûa oáng phoùng khí

Ñieän aùp phoùng ñieän duy trì phaûi thaáp hôn ñieän aùp dö ñeå daäp taét hoà quang
sau khi quaù aùp xaûy ra. Ñieän aùp dö vaøo khoaûng 60% ñeán 70% ñieän aùp phoùng ñieän.
198
Ñieän aùp hoà quang laø ñieän aùp ngang qua thieát bò khi daãn ñieän. Ñieän aùp
naøy thöôøng vaøo khoaûng 3V ñeán 10V, nhöng seõ vöôït quaù 30V vôùi xung doøng
cöïc ñaïi.
Xung doøng cöïc ñaïi ñoái vôùi soùng 8/20s töø 10kA ñeán 20kA söû duïng cho
thieát bò vieãn thoâng. Ñoái vôùi xung laëp laïi soùng 10/1000s thì giaù trò doøng khoaûng
100A, phuø hôïp vôùi möùc ñoä loä thieân trong maïng thueâ bao ñieän thoaïi.
OÁng phoùng khí thöôøng coù tuoåi thoï cao vôùi ñieàu kieän vaän haønh bình
thöôøng, tuy nhieân, cuõng coù hö hoûng xaûy ra. Caùc hö hoûng thöôøng do doøng roø vaø
ñieän aùp ñaùnh löûa gaây ra. Thöû nghieäm cho thaáy caùc oáng phoùng khí söû duïng töø 6
ñeán 8 naêm coù 15% ñaùnh löûa ngoaøi qui ñònh ñieän aùp. Do ñieän aùp ñaùnh löûa taêng
leân trong quaù trình söû duïng neân thieát bò baûo veä thöôøng söû duïng keát hôïp moät
khe hôû phoùng ñieän döï phoøng maéc song song vôùi oáng phoùng khí. Tuoåi thoï söû
duïng thöôøng do nhaø saûn xuaát qui ñònh khi gia taêng theâm 50% ñieän aùp phoùng
ñieän vaø ñieän aùp ñaùnh löûa. Caùc giôùi haïn khaùc nhö vieäc giaûm ñieän trôû roø ræ nhoû
hôn 1mW.
OÁng phoùng khí coù caùc öu ñieåm sau:

 Khaû naêng chòu doøng cao.
 Ñieän dung thaáp.
 Traïng thaùi toång trôû ngaét cao.
OÁng phoùng khí coù caùc khuyeát ñieåm sau:
 Thôøi gian ñaùp öùng thaáp.
 Tuoåi thoï coù giôùi haïn.
 Ñieän aùp thoâng qua cao.
199
 Hö hoûng ôû traïng thaùi hôû maïch.

Phaàn lôùn do ñieän aùp phoùng ñieän cao neân oáng phoùng khí khoâng ñöôïc
khuyeán duøng laøm thieát bò neàn ñeå baûo veä cho caùc modem noái vôùi ñöôøng daây döõ
lieäu hay thoâng tin.
b. MOV (Metal Oxyde Varistor)
MOV ñöôïc toång hôïp bôûi caùc haït oxyde keõm naèm trong caùc ma traän
bismuth vaø caùc oxyde kim loaïi khaùc. Maët giao tieáp giöõa oxyde keõm vaø ma traän
vaät lieäu coù ñaëc tính töông töï nhö moät tieáp giaùp p-n, coù ñieän aùp ñaùnh thuûng vaøo
khoaûng 2.6V. Vôùi caáu truùc naøy, veà maët ñieän MOV laø moät nhoùm caùc diode maéc
song song, trong moät nhoùm laïi bao goàm caùc diode maéc noái tieáp, nhaèm ñaït
ñöôïc caùc thoâng soá veà ñieän theo yeâu caàu. Beà daøy MOV caøng cao thì ñieän aùp
ñaùnh thuûng vaø ñieän aùp vaän haønh caøng lôùn. Tieát dieän maët caét ngang cuûa MOV
caøng lôùn thì khaû naêng chòu doøng caøng cao. Caáu taïo cuûa MOV ñöôïc trình baøy
trong Hình 7.33.
MOV ñöôïc caáu taïo töø caùc vaät lieäu gioáng nhö goám, thöôøng ñöôïc cheá taïo
döôùi daïng ñóa vôùi ñöôøng kính phoå bieán laø 7mm, 14mm vaø 20mm. Beà maët cuûa
caùc ñóa naøy ñöôïc phuû moät lôùp kim loaïi daãn ñieän cao nhö baïc ñeå taïo ra moät chaát
daãn ñieän ñoàng nhaát xuyeân qua maët caét ngang cuûa thieát bò. Sau ñoù, caùc boä
phaän gaén vaøo ñöôïc phuû moät lôùp nhöïa beàn.
Daõy ñieän aùp ñieån hình cuûa MOV töø 8V ñeán 1000V cho caùc thieát bò rieâng
leû. Khaû naêng doøng xung (8/20s) töø vaøi Ampe ñeán vaøi ngaøn Ampe tuøy thuoäc
vaøo kích côõ cuûa thieát bò.
Hình 7.33. Maët caét ngang cuûa MOV

Thoâng soá ñieän ñaëc tröng cuûa MOV bao goàm ñieän aùp vaän haønh, ñieän aùp
ñaùnh thuûng, ñieän aùp keïp vôùi doøng xung ñænh lôùn nhaát vaø doøng roø. Ñieän aùp vaän
haønh cöïc ñaïi ñöôïc choïn thaáp hôn ñieän aùp ñaùnh thuûng sao cho ôû ñieàu kieän vaän
haønh bình thöôøng noù sinh ra moät löôïng nhieät khoâng ñaùng keå.
Ñieän aùp ñaùnh thuûng laø moät ñieåm quaù ñoä maø taïi ñoù neáu ñieän aùp taêng leân
moät löôïng nhoû thì doøng ñieän taêng leân moät löôïng ñaùng keå laøm cho hieän töôïng
200
keïp xaûy ra. Giôùi haïn cöïc ñaïi cuûa ñieän aùp ñaùnh thuûng ñieån hình taïi 1mA lôùn hôn
töø 20% ñeán 40% ñieän aùp ñaùnh thuûng nhoû nhaát.
Doøng xung ñænh cöïc ñaïi laø haøm phuï thuoäc vaøo dieän tích cuûa thieát bò vaø noù
naèm trong daõy töø vaøi chuïc ñeán vaøi chuïc ngaøn ampe. MOV coù daïng soùng xung
tieâu bieåu laø 8/20s, do ñoù ñöôïc duøng ôû phaàn sô caáp ngang qua ñöôøng caáp
nguoàn.
Caùc ñaëc tính keïp cuûa MOV coù ñieän aùp xoay chieàu 27VAC vôùi naêng löôïng
taûn xung cöïc ñaïi trình baøy ôû Hình 7.34. Naêng löôïng quaù ñoä chuyeån hoùa töø xung
coù bieân ñoä ñænh 90V vaø giaûm theo haøm muõ. Toång trôû nguoàn maùy phaùt xung laø
0.55. Ñieän aùp keïp ñænh laø 62.5V trong khi doøng khai trieån laø 50A. Heä soá keïp
ñöôïc xaùc ñònh laø 2.3.
MOV (27V)
Vert: 10V/div
Horiz: 0.5ms/div
Toång trôû nguoàn: 0.55
Vpeak=62.5V
Hình 7.34. Daïng soùng ñieän aùp keïp cuûa MOV
Doøng roø ñöôïc lieät keâ ñoái vôùi MOV söû duïng trong öùng duïng baûo veä caùc
thieát bò nhaïy caûm, coøn ñoái vôùi ñöôøng caáp nguoàn thì khoâng caàn thieát. Cheá ñoä
doøng roø cuûa MOV töông töï nhö cuûa tieáp giaùp p-n thoâng thöôøng. Noù taêng gaàn
gaáp ñoâi khi nhieät ñoä taêng leân 100 oC vaø cuõng taêng raát nhanh theo ñieän aùp söû
duïng. Taïi ñieän aùp baèng 80% ñieän aùp ñaùnh thuûng vaø ôû 500 oC thì doøng roø
khoaûng vaøi A.
Maëc duø lyù thuyeát veà vaän haønh cuûa MOV phaùt trieån chöa hoaøn haûo, nhöng
do noù coù cheá ñoä vaän haønh töông töï nhö dbiode laøm vieäc vôùi ñieän aùp ngöôïc hai
chieàu neân thôøi gian ñaùp öùng cuûa noù raát nhanh.
Döôùi moät ñieàu kieän xung, tuoåi thoï cuûa MOV laø ñaëc tính heát söùc quan
troïng. Ví duï ñieån hình nhö Hình 7.35. Caùc döõ lieäu naøy töông öùng cuûa ñóa coù
ñöôøng kính 20mm vaø coù ñieän aùp danh ñònh töø 130V ñeán 320V. Caùc ñaëc tính
tuoåi thoï thöôøng ñöôïc cho öùng vôùi moãi loaïi hoï thieát bò.
Söï hö hoûng cuûa MOV ñöôïc xaùc ñònh khi ñieän aùp ñaùnh thuûng giaûm döôùi
möùc 10%. Khi MOV ñang chòu doøng xung thì chuùng giaûm ñi moät löôïng haït nôi
201
tieáp giaùp laøm cho chuùng noùng quaù möùc vaø chuyeån sang traïng thaùi daãn ñieän
cao. Hö hoûng xaûy ra trong caùc öùng duïng treân ñöôøng caáp nguoàn khi ñieän aùp
ñaùnh thuûng giaûm xuoáng döôùi ñieåm maø MOV keïp caùc doøng xung ñænh cuûa
ñöôøng nguoàn.
Trong öùng duïng truyeàn tín hieäu, ñieän aù p ñaùnh thuûng phaûi naèm treân caùc
doøng xung ñænh cuûa doøng xoay chieàu trong suoát moät chu kyø hay naêng löôïng ñi
qua, neáu khoâng thì söï hö hoûng ngay töùc thì seõ xaûy ra.
Hình 7.35. Soá xung coù theå chòu ñöôïc cuûa moät loaïi MOV
Öu ñieåm cuûa MOV trong vieäc söû duïng ñeå baûo veä caùc thieát bò vi xöû lyù laø:
khaû naêng chòu doøng cao, daõy ñieän aùp vaø doøng ñieän hoaït ñoäng roäng, thôøi gian
ñaùp öùng nhanh vaø hö hoûng ôû traïng thaùi ngaén maïch. Nhöng MOV cuõng coù
nhöôïc ñieåm laø: ñieän aùp ñaùnh thuûng giaûm töø töø vaø dung khaùng cao.
c. Diode Zener (Zener TVS – Transient Voltage Suppression)

Diode Zener coù caáu taïo töø tieáp giaùp silicon p-n, ñöôïc thieát keá coù dieän tích
lôùn ñeå vaän haønh ôû ñieän aùp ngöôïc vaø xöû lyù moät doøng ñieän cao hôn hoï vôùi noù
(diode ñieàu chænh ñieän aùp Zener).
Moät vaøi nhaø cheá taïo söû duïng dieän tích baùn daãn mesa nhoû vôùi boä taûn
nhieät baèng kim loaïi ñeå taûn doøng xung ñænh lôùn nhaát. Tuy nhieân, neáu söû duïng
moät khuoân baùn daãn planar die coù ñieän tích lôùn seõ taïo ra doøng roø vaø heä soá keïp
nhoû. Tieát dieän caét ngang cuûa baùn daãn planar die trình baøy ôû Hình 7.36 vaø moät
vaøi khuoân maãu nhö Hình 7.37.
202
Caùc thoâng soá kyõ thuaät veà ñieän bao goàm: ñieä n aùp vaän haønh cöïc ñaïi, ñieän
aùp ñaùnh thuûng ngöôïc cöïc ñaïi, doøng xung ñænh, ñieän aùp keïp ñænh, naêng löôïng
xung ñænh vaø doøng roø.
Ñieän aùp vaän haønh hay ñieän aùp laøm vieäc bình thöôøng thöôøng coù giaù trò
ñieän aùp töø 5V ñeán 250V. Ñieän aùp daãn ngöôïc xaùc ñònh ñieän aùp xung ñænh xoay
chieàu hay moät chieàu maø diode coù theå chòu ñöôïc. Ñieän aùp daãn ngöôïc ñöôïc ñaëc
tröng döôùi 10% ñeán 15% ñieän aùp ñaùnh thuûng ngöôïc nhoû nhaát.
Ñieän aùp ñaùnh thuûng ngöôïc laø ñaëc tröng taïi möùc phaân cöïc maø ôû ñoù thieát
bò baét ñaàu daãn ôû cheá ñoä hieäu öùng thaùc. Doøng ñieän thöû ñieån hình laø 1mA cho
caùc diode coù ñieän aùp ñaùnh thuûng 10V vaø 10mA cho caùc diode coù ñieän aùp ñaùnh
thuûng thaáp hôn.
Doøng xung ñænh laø giôù i haïn treân cao nhaát maø ôû ñoù thieát bò ñöôïc hi voïng
laø seõ coù tuoåi thoï cao. Tieáp giaùp p-n silicon chòu ñöôïc naêng löôïng thay ñoåi khi
laøm vieäc ôû daïng soùng quaù ñoä qui ñònh, vì doøng ñieän laø haøm phuï thuoäc vaøo
ñieän aùp keïp.
Ví duï,ï thieát bò 6.8V chòu ñöôïc khoaûng 28 laàn doøng xung so vôùi doøng xung
maø thieát bò 220V chòu ñöôïc. Döôùi ñieàu kieän daïng soùng xung nhö nhau thì caû hai
ñieän aùp 6.8V vaø 220V ñeàu tieâu taùn naêng löôïng xung nhö nhau.
Haàu heát caùc Diode Zener TVS ñeàu coù loaïi daïng soùng 10/1000s neân
chuùng ñöôïc duøng trong coâng ngheä thoâng tin.
Daïng soùng ñieän aùp keïp cuûa Diode Zener TVS 27V coù khaû naêng taûn naêng
löôïng 1.5J trình baøy ôû Hình 7.38. Ñieän aùp ñænh cuûa noù laø 30.2V. Nguoàn naêng
löôïng quaù ñoä aùp vaøo töông töï ñoái vôùi MOV. Tuy vaäy, doøng ñieän ñi qua Diode
Zener vöôït quaù 100A, cao hôn raát nhieàu so vôùi MOV bôûi vì ñieän aùp keïp cuûa noù
thaáp hôn. Maëc duø doøng xung cao nhöng Diode Zener coù hoaït ñoäng keïp toát hôn
vôùi heä soá keïp laø 1,1.
203
Ñieän aùp keïp Vc (V)
t (500s/div)
Hình 7.38. Daïng soùng ñieän aùp keïp cuûa Zener TVS
100
Coâng suaát xung ñænh PP
10
(kW)
1
0.1 1 10 100 1000 10000
Ñoä roäng xung tp (µs)
Hình 7.39. Ñaëc tính naêng löôïng xung ñænh cuûa hoï Zener TVS
Naêng löôïng xung ñænh laø naêng löôïng tieâu taùn töùc thôøi ôû ñieàu kieän xung
ñaùnh giaù. Thöôøng giaù trò naêng löôïng xung ñænh laø 500W, 600W vaø1500W cho
daïng soùng 10/1000s. Khi ñoä roäng xung giaûm, dung löôïng naêng löôïng ñænh
taêng theo quan heä logarit. Ví duï, ñöôøng mieâu taû naêng löôïng xung ñænh ñoái vôùi
ñoä roäng xung nhö Hình 7.38. Ñoà thò naøy öùng vôùi hoï 1.5kW noái tieáp (daïng xung
10/1000s) cuûa Diode Zener vaø coù theå ñöôïc theâm vaøo ñeå xaùc ñònh giaù trò naêng
löôïng treân daõy ñoä roäng xung. Taïi ñoä roäng 50s, giaù trò naêng löôïng xung lôùn
nhaát ñöôïc chæ ra ôû Hình 7.39 laø 6kW, gaáp 4 laàn ôû ñoä roäng 1ms vaø khaû naêng
chòu doøng ñieän cuõng taêng gaàn 4 laàn.
Ñeå taêng khaû naêng taûn naêng löôïng, caùc thieát bò ñöôïc xeáp noái tieáp vôùi
nhau. Ví duï, caàn taêng gaáp ñoâi khaû naêng taûn naêng löôïng cuûa Diode Zener ôû
ñieän aùp 100V, 1.5kW thì raát deã laøm baèng caùch maéc 2 Diode Zener 50V noái tieáp
vôùi nhau. Ñoái vôùi vieäc noái naøy aûnh höôûng cuûa heä soá laø keïp khoâng ñaùng keå.
204
Maëc duø caùc giôùi haïn doøng roø laø töông ñoái cao ñoái vôùi caùc caáp haï aùp coâng
nghieäp (500A ñeán 1000A) vaø giaûm xuoáng ñeán 5A hoaëc thaáp hôn vôùi ñieän
aùp cao hôn 10V, khi söû duïng khuoân baùn daãn planar thì doøng roø seõ giaûm thaáp
hôn giôùi haïn ñaëc tröng trong caùc loaïi ñieän aùp coâng nghieäp.
Dung khaùng cuûa hoï diode phoå bieán 1500W, thöôøng vöôït quaù 10.000pF
taïi ñieåm phaân cöïc 0 cho phaàn ñieän aùp 6.8V vaø seõ giaûm theo haøm muõ xuoáng
thaáp hôn 100pF cho thieát bò ñieän aùp 220V. Dung khaùng giaûm tuyeán tính theo söï
taêng cuûa ñieän aùp phaân cöïc. Dung khaùng cuûa thieát bò coù ñieän aùp laø 6.8V laø
7000pF thì ôû ñieän aùp 220V chæ coøn döôùi 60pF.
Dung khaùng coù aûnh höôûng treân ñöôøng tín hieäu taïi taàn soá cao. ÔÛ maïch
ñieän truyeàn döõ lieäu toác ñoä cao, dung khaùng seõ thaáp neáu gheùp noái tieáp hai diode
nhö Hình 7.40. Döôùi ñieàu kieän vaän haønh bình thöôøng, diode treân (Ds) seõ laøm
vieäc taïi doøng phaân cöïc 0. Vì yeâu caàu naêng löôïng tieâu taùn cuûa diode nhoû neân
dieän tích cuûa noù cho pheùp nhoû hôn nhieàu vôùi TVS diode (Dz) vôùi muïc ñích
cung caáp ñieän dung thaáp. Diode phía treân thöôøn g khoâng ñöôïc duøng ñeå laøm
vieäc ôû cheá ñoä thaùc. Do ño,ù neáu coù moät ñieän aùp aâm vöôït quaù ñieän aùp ngöôïc cuûa
khoái hai diode naøy xaûy ra thì diode coù naêng löôïng thaáp phaûi ñöôïc baûo veä baèng
moät diode khaùc (Dp) ñöôïc keát noái chaám chaám nhö Hình 7.40. Söï saép xeáp naøy
töông thích cho tröôøng hôïp maø taïi ñoù tín hieäu treân ñöôøng daãn luoân luoân döông.
Khi truyeàn tín hieäu xoay chieàu, diode Dp phaûi ñöôïc thay theá baèng khoái coù dung
khaùng thaáp khaùc, ñöôïc keát noái ngöôïc song song.
Toác ñoä ngaét daãn laø thuoäc tính thöù nhaát cuûa Diode Zener TVS. Hieäu öùng
thaùc xaûy ra trong vaøi pico giaây nhöng caùc thöû nghieäm phuø hôïp vôùi lyù thuyeát
gaàn nhö raát khoù. Trong thöïc teá , thieát bò seõ coù thôøi gian ñaùp öù ng gaàn nhö ngay
laäp töùc.
Diode tieáp giaùp p-n laø diode ñôn
höôùng. Ñeå söû duïng treân ñöôøng tín hieäu
xoay chieàu phaûi coù moät thieát bò ña höôùng
baèng caùch noái hai thieát bò ñôn höôùng ñoái
löng vôùi nhau. Haàu heát caùc nhaø saûn xuaát
duøng khoái PNP hay NPN. Vuøng trung taâm
ñöôïc laøm töông ñoái roäng coù theå so saùnh
vôùi cöïc B cuûa transitor nhaèm toái thieåu hoùa
hoaït ñoäng transitor laø nguyeân nhaân gaây ra Hình 7.40. Sô ñoà gheùp noái
söï taêng doøng roø. tieáp 2 Zener Diode
Cô cheá khoâng giaø hoùa laø tính chaát ñaëc tröng cuûa Diode Zener. Chuùng
thöôøng ôû moät trong hai traïng thaùi: toát hoaëc ngaén maïch luùc quaù taûi. Tuoåi thoï laâu
daøi ñaõ nghieân cöùu chæ ra baèng chöùng khoâng coù söï suy giaûm tuoåi thoï phuï thuoäc
vaøo caùc thoâng soá taïi ñieåm tröôùc khi hö hoûng.
205
Keát quaû hö hoûng do quaù aùp laø nguyeân nhaân do boä taûn nhieät baèng kim
loaïi cuûa chip silicon khoâng hoaït ñoäng khi quaù nhieät neân daãn ñeán hö hoûng.
Gioáng nhö MOV, chip silicon nhanh choùng hö hoûng trong traïng thaùi ngaén maïch
laâu daøi hay ñoä roäng xung lôùn vöôït quaù khaû naêng cuûa chuùng.
Öu ñieåm cuûa Diode Zener laø khaû naêng chòu xung laëp laïi cao, heä soá keïp
thaáp, thôøi gian taùc ñoäng haøng ns, khoâng giaø hoùa, daõy ñieän aùp roäng, hö hoûng ôû
traïng thaùi ngaén maïch. Nhöôïc ñieåm cuûa Diode Zener laø doøng xung khoâng laëp laïi
thaáp, dung khaùng cao vôùi ñieän aùp thaáp.
Do toác ñoä ñaùp öùng nhanh vaø heä soá keïp thaáp neân diode zener ñöôïc duøng
ñeå baûo veä caùc thieát bò vi xöû lyù, treân caùc thanh goùp DC vaø caùc coång nhaäp/xuaát.
d. Coâng ngheä hoãn hôïp
Caùc phaàn töû baûo veä choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng tín hieäu coù caùc öu,
nhöôïc ñieåm khaùc nhau, ñaëc bieät laø veà thôøi gian taùc ñoäng vaø khaû naêng taûn seùt.
Thí duï, oáng phoùng khí coù khaû naêng taûn seùt cao (ñeán 20kA8/20s) nhöng thôøi
gian taùc ñoäng chaäm (haøng traêm ns); ngöôïc laïi diode zener coù thôøi gian taùc
ñoäng nhanh (haøng ns) nhöng khaû naêng taûn seùt töông ñoái thaáp (ñeán 5kA
8/20s). Chính vì vaäy, ñeå thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng truyeàn tín
hieäu ñaït hieäu quaû cao, caàn phaûi keát hôïp caùc phaàn töû baûo veä khaùc nhau trong
moät maïch baûo veä. Hình 7.41 trình baøy caáu taïo thieát bò choáng seùt treân ñöôøng
truyeàn tín hieäu trong ñoù söû duïng coâng ngheä hoãn hôïp oáng phoùng khí (GDT),
MOV vaø Avalanche Silicon Diode (SAD).
Hình 7.41. Sô ñoà caáu taïo thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng tín hieäu
206
2. Caùc yeâu caàu kyõ thuaät ñoái vôùi thieát bò choáng seùt treân ñöôøng tín hieäu
Theo Qui phaïm choáng seùt cho caùc coâng trình vieãn thoâng TCN -174: 1998
cuûa Toång cuïc Böu ñieän, ñieàu 9, muïc 1, caùc thieát bò choáng seùt treân ñöôøng caùp
ñoàng truïc phaûi thoûa caùc yeâu caàu kyõ thuaät sau:
 Thieát bò phaûi coù khaû naêng chòu ñöôïc doøng xung seùt daïng soùng
8/20s coù bieân ñoä khoâng nhoû hôn 5kA .
 Thôøi gian nhaïy ñaùp öùng cuûa thieát bò khoâng ñöôïc lôùn hôn 5ns ñoái vôùi
soùng xung aùp coù ñoä doác 2kV/ns.
 Tyû soá soùng ñöùng cho toaøn boä daûi taàn laøm vieäc khoâng lôùn hôn 1,5:1
 Suy hao xen vaøo cuûa thieát bò baûo veä phaûi nhoû hôn 0.5dB trong daûi
taàn laøm vieäc.
 Daûi nhieät ñoä laøm vieäc cuûa thieát bò roäng, thích nghi vôùi ñieåm laép ñaët
 Ñieän dung cuûa thieát bò choáng seùt khoâng ñöôïc lôùn hôn 3pF
 Thieát bò coù trôû khaùng vaø loaïi ñaàu noái thích hôïp
 Thieát bò phaûi chòu ñöôïc ít nhaát laø 400 laàn ñoái vôùi soùng daïng
10/1000s coù bieân ñoä 500A.
3. Caùc loaïi thieát bò choáng seùt treân ñöôøng tín hieäu
Do coù nhieàu loaïi ñöôøng truyeàn vôùi ñaëc tính veà chuaån ñöôøng truyeàn, toác ñoä
truyeàn, ñieän aùp vaø doøng laøm vieäc neân thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng tín
hieäu thöôøng laø loaïi ñaëc cheá vaø ñöôïc chia laøm nhieàu chuûng loaïi nhö sau:
 Thieát bò choáng seùt treân ñöôøng truyeàn ñoàng truïc vôùi caùc giaûi taàn MF,
HF, VHF vaø UHF
 Thieát bò choáng seùt treân ñöôøng daây thoaïi
 Thieát bò choáng seùt treân ñöôøng truyeàn döõ lieäu toác ñoä cao
 Thieát bò choáng seùt treân ñöôøng truyeàn E1
 Thieát bò choáng seùt treân ñöôøng truyeàn döõ lieäu
 Thieát bò choáng seùt baûo veä caûm bieán taûi troïng
 Thieát bò choáng seùt treân ñöôøng truyeàn tín hieäu coâng nghieäp theo caùc
chuaån RS232, RS422 vaø RS485
 Thieát bò choáng seùt treân ñöôøng truyeàn tín hieäu Video trong caùc öùng
duïng SATV, CATV vaø CCTV
 Thieát bò choáng seùt baûo veä maùy tính vaø thieát bò ngoaïi vi theo caùc
chuaån RS232, RS422 vaø RS485
 Thieát bò choáng seùt baûo veä maïng noäi boä LAN theo caùc chuaån
100Base-T, 10Base-T, 10Base-2, 10Base-5, AUI vaø Token Ring.
207
 Thieát bò choáng seùt baûo veä maïng dieän roäng WAN theo caùc chuaån
Dial-Up, Leased Line, ISDN, DDS, T1/E1 vaø V.35.
4. Ñieàu kieän choïn thieát bò choáng seùt treân ñöôøng tín hieäu
Thieát bò caét seùt ñöôïc choïn theo caùc ñieàu kieän sau:
Isñmc > Ismax
Vôùi: Isñmc laø bieân ñoä xung seùt cöïc ñaïi maø thieát bò choáng seùt coù theå
chòu ñöïng ñöôïc (kA); Ismax laø bieân ñoä xung seùt cöïc ñaïi ghi nhaän ñöôïc
taïi nôi ñaët thieát bò choáng seùt (kA).
Uñmc > Ulvmax
Vôùi: Uñmc laø ñieän aùp vaän haønh ñònh möùc cuûa thieát bò choáng seùt (V).
3. Toác ñoä truyeàn tín hieäu:
fmax > fñm
Vôùi: fñm laø toác ñoä truyeàn ñònh möùc cuûa maïng (MHz hay Mb/s); fmax laø
toác ñoä truyeàn tín hieäu cöïc ñaïi cuûa thieát bò choáng seùt (MHz hay Mb/s).
4. Ñieän aùp keïp phuï thuoäc ñöôøng truyeàn caàn baûo veä (LAN: <10V;
RS232: <15V; RS422/485: < 9V; V.35: <20V; Dial Up: < 315V;
Leased Line: < 65V; ISDN, DDS: < 65V; T1/E1/PRI: < 65V; Token
Ring: <18V;…
5. Toác ñoä ñaùp öùng: < 5ns
6. Suy hao xen vaøo: < 0.5dB
7. Ñaàu noái phuø hôïp: Coax BNC, Coax F type, Coax N-type, RJ11,
RJ45, DB9, DB15, DB25, M35, Krone, Terminal Strip, Twinax
7.11 . VÍ DUÏ AÙP DUÏNG
Ví duï 7.1: Thieát keá heä choáng seùt tröïc tieáp cho coâng trình coù kích thöôùc
nhö sau: daøi 30m, roäng 15m, cao 10m (Hình 7.42) trong hai tröôøng hôïp:
a. Söû duïng kim thu seùt Franklin.
b. Söû duïng kim thu seùt phoùng ñieän sôùm.
Giaûi:
a. Söû duïng kim seùt coù thu chieàu cao h=2,4m, töï ñöùng gaén treân ñeá kim,
coá ñònh treân maùi nhaø. Doïc theo rìa maùi, boá trí 6 kim theo chieàu doïc caùch nhau
6m vaø 4 kim theo chieàu roäng caùch nhau 5m. Caùc kim ñöôïc noái vôùi nhau baèng
caùp ñoàng traàn tieát dieän 50mm2.
208
a. Kim Franklin b. Kim ESE
Hình 7.42. Phöông aùn choáng seùt tröïc tieáp

Vì kim thu seùt ñöôïc boá trí doïc theo rìa maùi, neân khoâng caàn phaûi kieåm tra
baùn kính baûo veä maø chæ caàn kieåm tra khoaûng caùch an toaøn giöõa hai kim ñaët laân
caän nhau.
Kieåm tra khoaûng caùch an toaøn giöõa 2 kim theo chieàu doïc:
Dd=6m< 7h=7x2.4=16.8m (ñaït yeâu caàu)
Kieåm tra khoaûng caùch an toaøn giöõa 2 kim theo chieàu ngang:
Dn=5m< 7h=7x2.4=16.8m (ñaït yeâu caàu)
Kieåm tra khoaûng caùch an toaøn giöõa 2 kim theo ñöôøng cheùo:
Dc= D d2  D 2n  6 2  52  7,8m< 7h=7x2.4=16.8m (ñaït yeâu caàu)

Theo qui ñònh cuûa tieâu chuaån NFC12-107:1991, khi khoaûng caùch giöõa
hai daây thoaùt seùt quaù 30m, caàn boå sung 1 daây thoaùt seùt. Do ñoù, theo chieàu
doïc cuûa coâng trình caàn söû duïng theâm moät daây thoaùt seùt. Nh aèm ñaûm baûo an
toaøn cho ngöôøi, ôû 3m cuoái tröôùc khi xuoáng ñaát, daây thoaùt seùt caàn boïc trong
oáng PVC.
Trong tröôøng hôïp, coâng trình khoâng phaûi laø coâng trình troïng ñieåm (nguy
cô chaùy, noå cao,…), coù theå söû duïng phöông phaùp choáng seùt troïng ñieåm, töùc laø
öu tieân choáng cho caùc vò trí coù khaû naêng bò seùt ñaùnh cao (rìa maùi, goùc caïnh toøa
nhaø,..) thì coù theå boá trí caùc kim doïc theo rìa maùi theo chieàu doïc vaø chieàu ngang
cuûa toøa nhaø. Tröôøng hôïp naøy coù theå khoâng boá trí caùc kim ôû giöõa maùi nhaø.
Nhöng vaãn giöõ löôùi caùp ñoàng traàn ñan treân maùi. Löôùi naøy ñoùng vai troø loàng
Faraday baûo veä taêng cöôøng cho khu vöïc giöõa maùi.
Heä thoáng coïc noái ñaát bao goàm 6 coïc noái ñaát, daøi L=3m, ñöôøng kính
d=16mm, choân saâu h=0.5m ñaët ôû 4 goùc coâng trình vaø 2 ñieåm giöõa theo chieàu daøi.
Heä thoáng caùp noái caùc coïc daøi 32m theo chieàu doïc vaø 15m theo chieàu roäng.
Vôùi ñieän trôû suaát cuûa ñaát ño vaøo muøa khoâ ρ=300m, ñieän trôû noái ñaát cuûa
moät coïc:
ρ 4L 2h  L
r  [ln( )] *  80,4
c 2πL 1.36 * d 4h  L
209
Vôùi soá coïc n=6, c  0,8 . Ñieän trôû cuûa heä thoáng 6 coïc:
rc 80,4
Rc    16,8 
n.c 6.0,8
Lt =32x2+15x2=94m, choân saâu so vôùi maët ñaát h=0,5m:
ρ 4L t
rt  [ln( )  1]  7
L t h.d
Tra töø Baûng 3.8 (chöông 3), tìm ñöôïc heä soá söû duïng thanh (daây)
th  0.64 , ñieän trôû noái ñaát cuûa daây caùp ñoàng noái caùc coïc khi xeùt ñeán heä soá söû
duïng thanh (daây):
rt 7,8
R th    10,9 
 th 0,64
R c . R th 16,8.10,9
R HT    6,6
R c  R th . 16,8  10,9
Ñieän trôû xung noái ñaát:
Rnñ =RHT
Vôùi chieàu daøi daây noái Lt =106m, =1 vaø Rnñ = RHT = 6,6 <10 (Ñaït yeâu
caàu).
b. Söû duïng kim thu seùt ESE, coù thôøi gian phoùng ñieän sôùm T = 45s, ñaët
giöõa toøa nhaø, treân coät ñôõ coù chieàu cao 4m. Choïn möùc baûo veä 3, töông öùng vôùi
D=45m vaø I=10kA.
Ñoä lôïi khoaûng caùch:
L = v.T= 1,1.45 = 49.5m
Baùn kính baûo veä cuûa kim ESE:
R p  h2D  h   L2D  L
R p  42.45  4  49,52.45  49,5 = 85m
Nhaän thaáy, vuøng baûo veä bao truøm toaøn boä coâng trình vaø vieäc choïn kim
ESE neâu treân laø thích hôïp.
Daây thoaùt seùt ñöôïc söû duïng laø caùp ñoàng traàn tieát dieän 50mm 2. Ñeå ñaûm
baûo an toaøn cho ngöôøi, 3m caùp tính töø maët ñaát ñöôïc boïc oáng PVC.
210
Heä thoáng noái ñaát trong tröôøng hôïp naøy, do khoâng ñoøi hoûi nhieàu daây daãn
xuoáng nhö tröôøng hôïp kim Franlin, bao goàm heä thoáng 5 coïc daøi L=3m, ñöôøng
kính d=16mm, choân caùch nhau 6m.
moät coïc:
ρ 4L 2h  L
r  [ln( )] *  80,4
c 2πL 1.36 * d 4h  L
Vôùi soá coïc n=5, c  0,81 (Baûng 3.8, chöông 3). Ñieän trôû cuûa heä thoáng
5 coïc:
rc 80,4
Rc    20 
n.c 5.0,81
Ñieän trôû xung cuûa heä thoáng coïc vôùi c = 0,5 (Baûng 7.4):
Rcx =cRc=20.0,5= 10
Ñieän trôû noái ñaát cuûa daây caùp ñoàng noái caùc coïc vôùi toång chieàu daøi L t
=24m, choân saâu so vôùi maët ñaát h=0,5m:
ρ 4L
rt  [ln( t )  1]  25,2
L t h.d
Tra Baûng 3.8 (chöông 3), tìm ñöôïc heä soá söû duïng thanh (daây)
th  0,82 , ñieän trôû noái ñaát cuûa daây caùp ñoàng noái caùc coïc khi xeùt ñeán heä soá söû
duïng thanh (daây):
rt 25,2
R th    30,7 
 th 0,82
Ñieän trôû xung cuûa heä thoáng daây noái coïc vôùi t = 0,95 (Baûng 7.5):
Rthx =tRth = 30,7.0,95= 29,2
Ñieän trôû noái ñaát xung cuûa toaøn heä thoáng:
R cx . R thx 10.29,2
R HTX    7,45
R cx  R thx . 10  29,2
RHTX = 7,45 < 10 (Ñaït yeâu caàu)
Ví duï 7.2: thieát keá heä choáng seùt tröïc tieáp cho coâng trình (Hình 7.43) trong
hai tröôøng hôïp:
a. Söû duïng kim thu seùt Franklin.
b. Söû duïng kim thu seùt phoùng ñieän sôùm.
211
Giaûi:
a. Tröôøng hôïp söû duïng kim Franklin
Choïn 6 kim thu seùt baèng theùp boïc ñoàng, coù chieàu cao L=2,4m, ñöôøng
kính d=16m, boá trí ôû caùc goùc caïnh toøa nhaø.
Kieåm tra khaû naêng baûo veä rìa maùi AB cuûa kim 1 vaø kim 2:
a. Kim Franklin
b. Kim ESE
Hình 7.43. Phöông aùn choáng seùt tröïc tieáp
212
Vôùi HA=10m vaø h=15+4+2,4=21,4m neân HA<2/3 h; vì chieàu cao coâng

trình döôùi 30m, choïn p=1; baùn kính baûo veä rA cung caáp bôûi kim 1 vaø kim 2 ôû ñoä
cao HA ñöôïc xaùc ñònh theo bieåu thöùc:
2  H 
hA  h rA  1,5h1  A p  13,4m > AC=10m
3  0.8h 
Beà roäng baûo veä b A cuûa hai kim 1 vaø kim 2, vôùi khoaûng caùch giöõa hai kim
a=10m, chieàu cao hieäu duïng cuûa kim hA=21,4-10=11,4m
7h A  a
b A  2rA = 12,5m > AC=10m
14 h A  a
Töø caùc keát quaû tính toaùn neâu treân, nhaän thaáy kim thu seùt 1 vaø 2 hoaøn
toaøn coù khaû naêng baûo veä rìa maùi AB.
Kim tra khoaûng caùch giöõa caùc kim 1, 2, 3 vaø 4:
D14= D23=7m <7x2,4=16,8m (Ñaït yeâu caàu)
D24= D13= 7 2  10 2 =12,2m <7x2,4=16,8m (Ñaït yeâu caàu)

Do kim 5 vaø 6 coù ñoä cao thaáp hôn kim 3 vaø 4, caàn kieåm tra khoaûng caùch
giöõa caùc kim vôùi ñoä cao kim thaáp nhaát (kim 5 vaø 6).
D57= 13m <7x2,4=16,8m (Ñaït yeâu caàu)
D67= 10 2  132 =16,4m <7x2,4=16,8m (Ñaït yeâu caàu)

Nhö vaäy, heä thoáng 6 kim coù chieàu cao moät kim laø 2,4m ñaõ baûo veä ñöôïc
coâng trình.
Ñeå thuaän tieän cho vieäc nhanh choùng taûn doøng seùt vaøo ñaát, söû duïng caùp
ñoàng traàn, tieát dieän 50mm2, noái kim ôû vò trí 2 vaø 5 xuoáng ñaát (hai kim coù vò trí
ñoái dieän theo ñöôøng cheùo chính vaø caùch xa vò trí laép ñaët thieát bò ñieän töû nhaïy
caûm). Khi caùch maët ñaát 3m, caùp ñoàng traàn caàn ñi trong oáng PVC ñeå ñaûm baûo
an toaøn.
Heä thoáng noái ñaát laø voøng noái ñaát baèng caùp ñoàng traàn, tieát dieän 50mm2,
choân caùch moùng coâng trình 2m, saâu 0,5m. Chieàu daøi cuû a voøng noái ñaát:
Lt=(30+4).2+ (10+4).2=96m
voøng noái ñaát:
ρ 4L t
rt  [ln( )  1]  5,1
L t h.d
Tra Baûng 3.8 (chöông 3) vôùi a/L=2, tìm ñöôïc heä soá söû duïng thanh (daây)
th  0,70 , ñieän trôû noái ñaát cuûa voøng noái ñaát khi xeùt ñeán heä soá söû duïng thanh
(daây):
213
rt 5,1
R th    7,29 
 th 0,70
Rnñ =RHT
Vôùi =1 vaø Rnñ = RHT = 7,29 <10 (Ñaït yeâu caàu)
b. Tröôøng hôïp söû duïng kim thu seùt phoùng ñieän sôùm ESE
Kim thu seùt phoùng ñieän sôùm coù thôøi gian phoùng ñieän sôùm T = 25s, ñaët
giöõa toøa nhaø, treân coät ñôõ coù chieàu cao 3m. Vì coâng trình quan troïng, choïn möùc
baûo veä raát cao, töông öùng vôùi D=20m vaø I=3kA.
Ñoä lôïi khoaûng caùch: L = v.T= 1,1.25 = 27,5m
Baùn kính baûo veä cuûa kim ESE ôû ñoä cao tính töø ñænh kim ñeán maët phaúng 1234:
R p1234  h2D  h   ΔL2D  ΔL
R p1234  32.20  3  27,52.20  27,5 = 44m

Baùn kính baûo veä cuûa kim ESE ôû ñoä cao tính töø ñænh kim ñeán maët phaúng 567:
R p567  h2D  h   ΔL2D  ΔL
R p567  72.20  7  27,52.20  27,5 = 46m

Baùn kính baûo veä cuûa kim ESE ôû ñoä cao tính töø ñænh kim ñeán maët phaúng ABC:
R pABC  h2D  h   ΔL2D  ΔL
R pABC  122.20  12  27,52.20  27,5 = 47m

Baùn kính baûo veä cuûa kim ESE ôû ñoä cao tính töø ñænh kim ñeán maët ñaát:
R p  h2D  h   ΔL2D  ΔL
R pABC  222.20  22  27,52.20  27,5 = 47,5m

Nhö vaäy, kim ESE khoâng nhöõng baûo veä hoaøn toaøn coâng trình maø coøn
baûo veä khu vöïc laân caän coâng trình trong phaïm vi baùn kính 47,5m.
Vì coâng trình coù nhieàu thieát bò ñieän töû nhaïy caûm, söû duïng caùp thoaùt seùt
choáng nhieãu Ericore, vôùi chieàu daøi caùp ñöôïc xaùc ñònh nhö sau (töø ñieåm cuoái
cuûa coâng trình ra heä thoáng noái ñaát coù khoaûng caùch laø 3m):
L= 3+8,6+9+10+10+3  44m
214
Heä thoáng coïc noái ñaát bao goàm 3 coïc noái ñaát, daøi L=3m, ñöôøng kính
d=16mm, choân saâu h=0.5m, caùch nhau a=6m.
moät coïc:
ρ 4L 2h  L
r  [ln( )]*  40,2Ω
c 2πL 1.36 * d 4h  L
Vôùi soá coïc n=3, a/L=2, ηc  0,86 . Ñieän trôû cuûa heä thoáng 3 coïc:
rc 40,2
Rc    15,6 
n.c 3.0,86
Ñöôøng kính caùp ñoàng traàn tieát dieän 50mm2, d= 8mm.
Ñieän trôû noái ñaát cuûa daây caùp ñoàng noái caùc coïc vôùi toång chieàu daøi L t
=6x2=12m, choân saâu so vôùi maët ñaát h=0,5m:
ρ 4L t
rt  [ln( )  1]  22,4
L t (hd )1 / 2
Tra Baûng 3.8 (chöông 3) vôùi n=3, a/L=2, tìm ñöôïc heä soá söû duïng thanh
(daây) η th  0.92 , ñieän trôû noái ñaát cuûa daây caùp ñoàng noái caùc coïc khi xeùt ñeán heä
soá söû duïng thanh (daây):
rt 22,4
R th    24,4 
 th 0,92
R c . R th 15,6.24,4
R HT    9,5
R c  R th . 15,6  24,4
Rnñ =RHT
Vôùi =0,8 vaø Rnñ = RHT = 7,6 <10 (Ñaït yeâu caàu)
Ví duï 7.3: Ñeà ra giaûi phaùp choáng seùt lan truyeàn cho moät phoøng maùy tính
cuûa moät tröôøng ñaïi hoïc. Bieát raèng tröôøng ñaïi hoïc naøy ñaët trong khu vöïc noäi
thaønh, phoøng maùy trang bò 30 maùy tính noái maïng, coù moät ñöôøng caùp RJ45 töø
HUB cuûa phoøng maùy noái vôùi maùy chuû cuûa tröôøng, moät ñöôøng caùp ñieän thoaïi coù
soá rieâng, khoâng qua toång ñaøi.
Giaûi:
Doøng taûi cuûa 30 maùy tính:
I=1,2x30=36A
215
Vì maùy tính laø thieát bò ñieän töû nhaïy caûm neân söû duïng thieát bò caét loïc seùt
trang bò taïi tuû phaân phoái ñieän cuûa phoøng. Thieát bò caét loïc seùt coù caùc thoáng soá
nhö sau:
Isñmc > Ismax
Vì tröôøng ôû khu vöïc noäi thaønh neân theo tieâu chuaån IEC 1024-1,
Ismax = 20kA
Uñmc > Ulvmax
Vôùi: Uñmc laø ñieän aùp vaän haønh ñònh möùc cuûa thieát bò caét seùt (V);
Ulvmax =240V
3. Doøng ñieän laøm vieäc cöïc ñaïi:
Iñml > Ilvmax
Vôùi: Iñml laø doøng ñieän vaän haønh ñònh möùc cuûa thieát bò loïc seùt (A);
Ilvmax =36A.
4. Soá pha caàn baûo veä: 1 pha.
5. Caáu hình baûo veä: pha – trung tính, trung tính – ñaát.
6. Khaû naêng caét nhieàu xung.
7. Khaû naêng hieån thò tình traïng laøm vieäc cuûa thieát bò.
8. Coâng taéc baùo ñoäng.
9. Coâng ngheä cheá taïo TDS, do maïng ñieän cung caáp cho tröôøng coù
chaát löôïng khoâng oån ñònh.
Caên cöù vaøo caùc ñieàu kieän neâu treân coù theå choïn thieát bò caét loïc seùt TSG-
SRF140 cuûa Erico Inc., thieát bò naøy coù Isñmc =130kA, Uñmc =277V, Iñml =40A, 1
pha, caáu hình baûo veä L-N vaø N-E, ñeøn baùo hieån thò keøm coâng taéc baùo ñoäng,
coâng ngheä TSG+TDS.
Ñeå choáng seùt lan truyeàn cho ñöôøng maïng maùy tính söû duïng caùp RJ45,
choïn thieát bò choáng seùt chuyeân duøng LAN-RJ45. Thieát bò naøy coù Isñmc =20kA
8/20s.
Ñeå choáng seùt cho ñöôøng ñieän thoaïi söû duïng thieát bò choáng seùt treân moät
ñoâi daây UTB-SA, thieát bò naøy Isñmc =20kA 8/20s, thích hôïp ñeå baûo veä cho
ñöôøng daây ñieän thoaïi rieâng bieät, caàn coù khaû naêng taûn doøng seùt cao.
216
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 8: COÂNG CUÏ VAØ QUAÛN LYÙ AN TOAØN ÑIEÄN
CHÖÔNG 8
COÂNG CUÏ VAØ QUAÛN LYÙ AN TOAØN ÑIEÄN

8.1. BIEÄN PHAÙP KYÕ THUAÄT AN TOAØN ÑIEÄN
Caùc coâng cuï baûo veä ñoùng vai troø raát quan troïng vaø khoâng theå thieáu trong
caùc bieän phaùp an toaøn ñieän cho con ngöôøi. Caùc coâng cuï baûo veä thoâng duïng bao
goàm: caùc thieát bò kieåm tra ñieän, khí cuï baûo veä, thieát bò baûo veä caàm tay, ...
1. Caùc loaïi coâng cuï baûo veä
a. Phaân loaïi
Theo chöùc naêng, caùc coâng cuï baûo veä bao goàm:
 Caùc coâng cuï caùch ly con ngöôøi vôùi caùc phaàn daãn ñieän vaø vôùi ñaát:
kìm caùch ñieän, caùc loaïi coâng cuï coù tay caàm caùch ñieän, thaûm cao
su (Hình 8.1), gheá caùch ñieän (Hình 8.2), gaêng tay caùch ñieän, gaêng
tay cao su (Hình 8.3), uûng cao su vaø giaày caùch ñieän (Hình 8.4),……
Hình 8.1. Coâng cuï caùch ñieän Hình 8.2.. Gheá caùch ñieän
Hình 8.3. Gaêng tay caùch ñieän Hình 8.4. Giaày caùch ñieän
 Caùc coâng cuï ño löôøng, thao taùc: saøo chæ ñieän aùp di ñoäng vaø saøo
thao taùc caùch ñieän (Hình 8.5),…
 Caùc coâng cuï baûo veä traùnh caùc tai naïn: kính baûo veä maét (Hình 8.6),
noùn baûo hoä (Hình 8.7),…
217
CHÖÔNG 8: COÂNG CUÏ VAØ QUAÛN LYÙ AN TOAØN ÑIEÄN GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
 Caùc coâng cuï duøng ñeå laøm vieäc treân cao: ñai an toaøn (Hình 8.8),
daây ñeo an toaøn (Hình 8.9), thang xeáp, thang naâng, choøi naâng
kieåu oáng xeáp...
 Caùc coâng cuï ngaên ngöøa vaø caûnh baùo: noái ñaát di ñoäng, raøo chaén
vaø caùc bieån baùo phoøng ngöøa.
Hình 8.5. Saøo chæ ñieän aùp vaø thao taùc caùch ñieän
Hình 8.6. Kính baûo veä maét Hình 8.7. Noùn baûo hoä
Hình 8.8 Ñai an toaøn Hình 8.9 Daây ñeo an toaøn Hình 8.10 Thao taùc noái ñaát
Theo caáp ñieän aùp cuûa maïng ñieän, caùc coâng cuï baûo veä bao goàm: loaïi
döôùi 1000V vaø loaïi treân 1000V. Trong moãi loaïi laïi phaân bieät loaïi chuû yeáu vaø
loaïi phuï trôï.
b. Caùc coâng cuï caùch ly baûo veä chuû yeáu vaø phuï trôï
Vôùi ñieän aùp treân 1000V, caùc coâng cuï caùch ly chuû yeáu bao goàm saøo thao
taùc vaø ño löôøng, Ampe keïp, caùi chæ thò ñieän aùp, caùc thieát bò caùch ñieän vaø caùc
coâng cuï phuï trôï ñeå laøm coâng vieäc söûa chöõa.
218
Vôùi ñieän aùp döôùi 1000V, caùc coâng cuï caùch ly chuû yeáu bao goàm gaêng tay
caùch ñieän, caùc thieát bò caùch ñieän caàm tay, buùt thöû ñieän....
Vôùi ñieän aùp treân 1000V, caùc coâng cuï caùch ly phuï trôï bao goàm gaêng tay
caùch ñieän, uûng caùch ñieän, thaûm vaø giaù caùch ñieän.
Vôùi ñieän aùp döôùi 1000V, caùc coâng cuï caùch ly phuï trôï bao goàm giaøy caùch
ñieän, thaûm caùch ñieän vaø giaù ñôõ caùch ñieän.
Giaøy caùch ñieän ôû baát kyø caáp ñieän aùp naøo cuõng ñeàu laø coâng cuï baûo veä
choáng giaät vaø traùnh ñieän aùp böôùc.
Ampe keïp laø coâng cuï caùch ñieän duøng ñeå ño doøng ñieän trong caùc daây
daãn coù ñieän aùp döôùi 10kV (khoâng caàn phaûi caét maïch ñieän).
Caùch ñieän cuûa caùc coâng cuï baûo veä chuû yeáu cho pheùp tieáp xuùc vôùi caùc
phaàn daãn ñieän cuûa caùc trang thieát bò ñieän.
Caùc coâng cuï caùch ly baûo veä phuï trôï khoâng baûo ñaûm an toaøn ñieän vì
chuùng khoâng chòu ñöôïc ñieän aùp laøm vieäc cuûa caùc trang thieát bò ñieän.
Buùt thöû ñieän laøm vieäc treân nguyeân taéc doøng ñieän taùc duïng chaïy qua vaø
thöôøng söû duïng ñeå kieåm tra caùc maïch coù ñieän aùp döôùi 500V.
Chaát löôïng caùc coâng cuï baûo veä aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán ñoä tin caäy vaø
möùc ñoä an toaøn nhaèm haïn cheá caùc tai naïn ñieän neân phaûi kieåm tra ñònh kyø.
Neáu thaáy nghi ngôø coù hö hoûng hay giaûm chaát löôïng caàn phaûi kòp thôøi
kieåm tra ñoät xuaát.
Thôøi gian kieåm tra ñònh kyø ñöôïc quy ñònh nhö sau:
 Saøo ño ñieän : 3 naêm/ 1 laàn
 Kìm caùch ñieän : 2 naêm/ 1 laàn
 Saøo thöû ñieän ñeå laøm vieäc ôû ñieän aùp treân 1000V: 1 naêm/ 1 laàn
 Gaêng tay caùch ñieän : 6 thaùng/ 1 laàn
 UÛng caùch ñieän, giaày caùch ñieän : 1 naêm/ 1 laàn
 Caùc coâng cuï thi coâng coù tay caàm caùch ñieän : 1 naêm/ 1 laàn
 Buùt thöû ñieän aùp döôùi 500V : Thöôøng xuyeân
c. Caùc coâng cuï baûo veä ñeå laøm vieäc vôùi trang thieát bò ñieän khi ñaõ caét
ñieän
Boä noái ñaát taïm thôøi di ñoäng (Hình 8.10) laø coâng cuï baûo veä chaéc chaén
nhaát ñeå loaïi tröø söï xuaát hieän ñieän baát ngôø ôû caùc phaàn ñaõ caét ñieän. Boä noái ñaát
taïm thôøi goàm daây daãn ñeå noái taét caùc pha, daây daãn ñeå noái ñaát vaø caùc cöïc noái
daây vôùi coïc noái ñaát.
Daây daãn noái ñaát taïm thôøi duøng daây ñoàng meàm, tieát dieän phaûi ñuû baûo
ñaûm oån ñònh nhieät khi coù ngaén maïch nhöng khoâng nhoû hôn 25mm 2 (vôùi ñieän
aùp thaáp hôn 1000V, tieát dieän cho pheùp 16mm2).
219
Khi duøng daây daãn ñeå noái ñaát caùc thanh daãn ñieän, cöïc noái ñaát phaûi coù
caáu taïo sao cho coù theå duøng saøo caùch ñieän ñeå ñaáu vaø thaùo daây khoûi thanh
daãn. Taát caû caùc moái noái cuûa boä noái ñaát taïm thôøi di ñoäng ñeàu duøng lieân keát bu
loâng. Tröôøng hôïp caù bieät coù theå duøng lieân keát haøn.
Caùc raøo chaén taïm di ñoäng, caùc taám chaén caùch ñieän duøng ñeå baûo veä
khoâng cho ngöôøi chaïm vaøo caùc phaàn daãn ñieän cuûa trang thieát bò ñieän ñang coù
ñieän. Treân raøo chaén, taám chaén phaûi treo caùc bieån baùo.
d. Caùc bieån baùo phoøng ngöøa
Tuøy theo muïc ñích nhaéc nhôû, caûnh baùo hay phoøng ngöøa, coù theå coù caùc
loaïi bieån baùo khaùc nhau:
 Bieån baùo phoøng ngöøa: “Ñieän aùp cao nguy hieåm cheát ngöôøi”, “Coù
ñieän nguy hieåm cheát ngöôøi”, “Ñöùng laïi, ñieän aùp cao”, “Ñöùng laïi
nguy hieåm cheát ngöôøi”...
 Bieån caám: “Caám ñoùng ñieän, coù ngöôøi laøm vieäc”, “Caám vaøo, ñieän
cao theá nguy hieåm cheát ngöôøi”
 Bieån cho pheùp : “Cho pheùp laøm vieäc taïi ñaây”
 Bieån nhaéc: “Noái ñaát”
Caùc loaïi bieån baùo di ñoäng duøng trong caùc trang thieát bò coù ñieän aùp treân
vaø döôùi 1000V caàn laøm baèng vaät lieäu caùch ñieän (chaát deûo hoaëc bìa cöùng caùch
ñieän) caám duøng vaät lieäu daãn ñieän laøm bieån baùo. Phía treân bieån baùo phaûi coù loã
hoaëc moùc ñeå treo.
Bieån cho pheùp “Laøm vieäc taïi ñaây” chæ ñöôïc treo sau khi ñaõ laép ñaët noái
ñaát ôû caùc phaàn ñaõ caét ñieän cuûa trang thieát bò ñieän, nôi caàn thieát tieán haønh coâng
vieäc söûa chöõa. Bieån baùo “Khoâng ñöôïc treøo nguy hieåm cheát ngöôøi” treo treân
coät ñieän ôû ñoä cao 2,43m caùch maët ñaát.
Vieäc treo vaø caát caùc bieån baùo chæ coù nhaân vieân coù traùch nhieäm môùi ñöôïc
thi haønh.
Hình 8.11 giôùi thieäu moät soá maãu bieån baùo.
220
Hình 8.11. Moät soá maãu bieån baùo
e. Caùc coâng cuï baûo veä duøng khi laøm vieäc treân cao
Caùc coâng cuï baûo veä duøng khi laøm vieäc treân cao bao goàm daây ñeo an
toaøn, thang xeáp vaø choøi töï naâng.
Daây ñeo an toaøn phaûi ñöôïc thöû laïi khi coù nghi ngôø chaát löôïng vaø ñònh kyø
ít nhaát 6 thaùng/1 laàn. Daây ñeo phaûi thöû vôùi troïng löôïng 225kg trong 5 phuùt
(tröôùc khi leo leân coät ñeàu phaûi kieåm tra laïi).
Thang xeáp baûo ñaûm cho ngöôøi laøm vieäc an toaøn ôû treân cao khi laép caùc
thieát bò cao caùch maët ñaát ñeán 3,5m. Thang xeáp ñöôïc thöû ñònh kyø 1 naêm/1 laàn
vôùi taûi troïng 200kg trong 5 phuùùt.
Caùc choøi töï naâng duøng ñeå laép vaø söûa chöõa ñöôøng daây, ñeøn. Vieäc söû
duïng phaûi tuaân theo caùc yeâu caàu ñaëc bieät veà kyõ thuaät an toaøn do nhaø saûn xuaát
ñeà ra (Hình 8.12).
f. Söû duïng vaø baûo quaûn caùc coâng cuï baûo veä
Tröôùc khi söû duïng, phaûi kieåm tra laïi tính töông thích cuûa caùc coâng cuï
baûo veä coù phuø hôïp vôùi ñieän aùp cuûa caùc trang thieát bò ñieän.
Coâng cuï baûo veä caùch ñieän phaûi ñöôïc baûo quaûn traùnh taùc haïi cuûa xaêng
daàu vaø caùc chaát töông töï phaù hoaïi cao su caùch ñieän.
Khi duøng saøo caùch ñieän ñeå ñoùng, caét caùc caàu dao caùc h ly phaûi ñi uûng
caùch ñieän, mang gaêng tay caùch ñieän vaø kính baûo veä maét.
Khi coù doâng hoaëc saép coù doâng, caám thay daây chaûy cuûa caàu chì vaø thao
taùc chuyeån maïch ôû caùc thieát bò ñieän aùp treân 1000V.
Ñoái vôùi caùc thieát bò ñaët ngoaøi nhaø, khi trôøi aåm hoaëc möa cho pheùp duøng
saøo thao taùc caùch ñieän ñeå ñaáu laép caùc boä noái ñaát taïm.
Khi söû duïng kìm caùch ñieän, tay phaûi mang gaêng caùch ñieän, chaân phaûi ñi
uûng caùch ñieän hoaëc ñöùng treân giaù caùch ñieän khi thaùo laép caàu chì coù ñieän.
Ngöôøi thao taùc phaûi ñeo kính baûo veä vaø coù ngöôøi thöù hai ñöùng giaùm saùt.
221
Hình 8.12. Choøi töï naâng Hình 8.13. Saøo caùch ñieän
Khi söû duïng caùc coâng cuï caùch ñieän caàm tay cuõng phaûi mang gaêng tay
vaø uûng caùch ñieän.
Vieäc laép raùp boä noái ñaát di ñoäng seõ tieán haønh sau khi ñaõ kieåm tra khoâng
coù ñieän ôû boä phaän caàn noái ñaát. Noái daây noái ñaát vôùi thanh noái ñaát vaø cuoái cuøng
duøng saøo caùch ñieän noái daây noái taét caùc cöïc vaøo daây noái ñaát. Tieán haønh caùc
coâng vieäc naøy ñeàu mang gaêng tay caùch ñieä n, uûng caùch ñieän, kính baûo veä maét
vaø phaûi coù ngöôøi thöù hai giaùm saùt.
2. An toaøn ñieän khi söû duïng vaø vaän haønh caùc thieát bò duøng ñieän
Nhöõng yeâu caàu chung veà kyõ thuaät an toaøn ñieän goàm:
 Chaát löôïng caùch ñieän cuûa thieát bò
 Coâng taùc che chaén caùc boä phaän daãn ñieän ôû nôi ngöôøi deã va
chaïm phaûi
 Coâng taùc noái ñaát, noái trung tính caùc boä phaän kim loaïi cuûa thieát bò
ñieän
 Caùch söû duïng ñieän aùp thaáp
a. Yeâu caàu veà an toaøn khi söû duïng caùc duïng cuï ñieän
Veà caáu taïo, caùc thieát bò ñieän caàm tay caàn phaûi baûo ñaûm an toaøn tuyeät
ñoái cho ngöôøi söû duïng vaø phaûi thoûa maõn caùc yeâu caàu sau:
 Caùc phaàn daãn ñieän phaûi coù che chaén ñeå khoâng cho ngöôøi baát
ngôø va chaïm phaûi.
 Möùc ñoä caùch ñieän phaûi toát ôû taát caû caùc boä phaän choã daây daãn
ñieän ñi vaøo duïng cuï phaûi coù caùc oáng ñeäm.
 Thieát bò ñieän caàm tay ñieän aùp treân 36V phaûi coù noái ñaát. Vieäc noái
ñaát thöïc hieän baèng moät ruoät rieâng cuûa daây daãn caáp ñieän. Ruoät
naøy phaûi noái chaéc chaén vôùi voû duïng cuï ñieän ôû phía trong nhôø
moät cöïc noái ñaát ñaëc bieät coù loâng ñeàn loø xo (cheû).
222
Thöôøng cöïc naøy ñöôïc ñaùnh daáu “3” (noái ñaát). Ruoät noái ñaát phaûi
naèm trong cuøng moät voû vôùi caùc daây pha vaø coù cuøng moät tieát dieän
vôùi chuùng (khoâng nhoû hôn 1.5mm2 ).
 Daây daãn meàm duøng cho thieát bò ñieän moät pha phaûi coù 3 ruoät,
thieát bò ñieän 3 pha phaûi coù 4 ruoät.
 Caáu taïo caùc phích noái phaûi loaïi tröø khaû naêng chaïm vaøo caùc phaàn
daãn ñieän.
 Caùc maùy bieán aùp haï aùp duøng cho thieát bò ñieän ñieän aùp 36V phaûi
noái ñaát baèng caùch noái ruoät noái ñaát cuûa daây daãn cung caáp vôùi cöïc
noái ñaát cuûa maùy bieán aùp. Moät ñaàu daây cuûa cuoän thöù caáp phaûi
ñöôïc noái ra voû ñaõ noái ñaát.
 Phích caém vaø oå caém duøng cho ñieän aùp 36V phaûi coù caáu taïo vaø
sôn maøu khaùc vôùi loaïi duøng cho ñieän aùp 110V vaø 220V ñeå loaïi
tröø khaû naêng nhaàm laãn.
 Tröôùc khi ñoùng ñieän vaøo thieát bò ñieän caàm tay phaûi kieåm tra kyõ
tình traïng daây cung caáp ñieän (daây khoâng ñöôïc keùo caêng, vaën
xoaén hoaëc deã chaïm vaøo vaät noùng, aåm dính daàu môõ…) khi di
chuyeån vò trí, caùc thieát bò ñieän caàm tay phaûi caét ñieän hoaøn toaøn.
 Khoâng cho pheùp söû duïng thieát bò ñieän caàm tay ôû ngoaøi trôøi khi coù
möa baõo.
 Moãi thaùng moät laàn phaûi kieåm tra tình traïng daây noái ñaát, ño thöû
caùch ñieän cuûa caùc thieát bò ñieän vaø maùy ñieän haï aùp.
b. Yeâu caàu veà an toaøn ñieän khi söû duïng caùc thieát bò chieáu saùng
Ñeå ñaûm baûo an toaøn tuyeät ñoái cho ngöôøi söû duïng caùc thieát bò chieáu saùng
caàn phaûi thoûa maõn caùc yeâu caàu sau:
 ÔÛ ngoaøi trôøi hoaëc ôû caùc phoøng nguy hieåm vaø nguy hieåm ñaëc bieät,
boùng ñeøn nung saùng treo thaáp hôn 2,5m phaûi duøng loaïi chuïp coù
caáu taïo kín ñeå ngöôøi ñôõ chaïm vaøo hoaëc duøng ñieän aùp 36V.
 Daây daãn ñeán ñeøn khoâng ñöôïc chòu löïc vaø khoâng ñöôïc duøng daây
daãn ñeå treo ñeøn.
 Khi laép thieát bò chieáu saùng phaûi chuù yù ñeán cheá ñoä laøm vieäc cuûa
ñieåm trung tính.
 Vôùi maïng ñieän coù trung tính tröïc tieáp noái ñaát, daây trung tính phaûi
noái vôùi xoaùy cuûa ñuoâi ñeøn (tröôøng hôïp ñuoâi vaën ren ) coøn daây
pha noái vaøo tieáp ñieåm giöõa cuûa ñeøn qua coâng taé c.
223
 Caùc ñeøn pha, ñeøn chieáu saùng trong saân baõi ôû coâng tröôøng xaây
döïng thöôøng ñöôïc ñaët treân caùc coät ñoäc laäp hoaëc treân caùc coâng
trình cao tieáp giaùp vôùi saân baõi. Phaûi laép ñaët sao cho ñeøn pha
khoâng bò rung do gioù.
 Taát caû caùc caàu dao, caàu chì duøng cho chieáu saùng saân baõi neáu
cuøng ñaët ngoaøi nhaø phaûi coù bieän phaùp choáng möa naéng.
c. Yeâu caàu veà an toaøn ñieän khi coâng taùc treân cao
Khi leo truï phaûi chuù yù:
 Neáu laø truï goã phaûi kieåm tra thaân vaø chaâ n truï ñeå coù bieän phaùp an
toaøn tröôùc khi leo, neân duøng daây ñeo an toaøn ñeå leo truï.
 Neáu laø truï li taâm phaûi kieåm tra ñoä beàn caây saét xoû vaøo truï ñeå leo.
 Neáu laø truï bieán aùp (truï saïn) khi leo leân khoâng ñöôïc baùm tay vaøo
caïnh maø phaûi voøng tay qua truï.
 Neáu laø truï saét phaûi kieåm tra roø ñieän, phaûi baùm vaøo caùc tyø chaén
khi leo cao, caån thaän khi sôø vaøo caùc vaät daãn ñieän nhö ñaø saét,
caàn ñeøn ñöôøng, daây daãn khi chöa noái ñaát.
Khi coâng taùc treân cao phaûi chuù yù:
 Phaûi mang daây baûo hoä lao ñoäng.
 Phaûi mang muõ an toaøn gaøi quai.
 Phaûi mang daây an toaøn, khi söû duïng phaûi thöû laïi daây da vaø khi moùc
khoùa phaûi ghìm vaøo khoùa ñeå kieåm tra ñoä chaéc chaén cuûa moùc khoùa.
Khi thöïc hieän coâng taùc caàn chuù yù:
 Ngöôøi ôû treân cao hoaëc döôùi ñaát khoâng ñöôïc neùm leân hoaëc ñeå rôi
xuoáng baát cöù vaät gì coù theå gaây tai naïn cho ngöôøi phía döôùi.
 Ngöôøi ôû döôùi laøm nhieäm vuï cuõng phaûi ñoäi muõ an toaøn vaø traùnh
xa taàm rôi cuûa caùc ñoà vaät.
 Neáu ôû nôi ñoâng ngöôøi, caàn coù bieån baùo, raøo chaén ñeå ñeà phoøng
tai naïn cho ngöôøi ñi laïi.
3. Chöùc naêng caùc coâng cuï baûo veä

a. Saøo caùch ñieän
Saøo caùch ñieän duøng ñeå thao taùc thieát bi ñoùng caét vaø thao taùc noái ñaát cho
caùc thieát bò ñieän moät chieàu vaø xoay chieàu taàn soá coâng nghieäp.
Saøo caùch ñieän phaûi ñöôïc cheá taïo ñeå söû duïng bình thöôøng trong ñieàu
kieän laøm vieäc: nhieät ñoä ñeán 40 0C, ñoä aåm töông ñoái ñeán 99% ôû nhieät ñoä 25 0C,
ñoä cao so vôùi möïc nöôùc bieån khoâng lôùn hôn 1000m.
224
Saøo caùch ñieän coù caáu taïo goàm ba phaàn chính:

 Phaàn laøm vieäc caàn ñaûm baûo coù theå gaén vôùi caùc thieát bò vaø phaàn
caùch ñieän khi thao taùc.
 Phaàn caùch ñieän naèm giöõa phaàn tay caàm caàn ñöôïc cheá taïo baèng
caùc vaät lieäu caùch ñieän coù tính chaát caùch ñieän vaø cô hoïc cao.
 Phaàn tay caàm
Kích thöôùc cô baûn cuûa saøo caùch ñieän khoâng ñöôïc nhoû hôn kích thöôùc cô
baûn trong Baûng 8.1.
Baûng 8.1. Kích thöôùc cô baûn cuûa saøo caùch ñieän
Ñieän aùp danh ñònh Chieàu daøi (mm)

cuûa thieát bò ñieän (kV)
Phaàn caùch ñieän Phaàn tay caàm
Ñeán 1 Khoâng quy ñònh Khoâng quy ñònh

Töø 2 ñeán 5 700 300
Töø 15 ñeán 35 1100 400
Töø 35 ñeán 110 1400 600
150 2000 900
220 2500 900
330 3000 900
Treân 300 ñeán 500 4000 1000
b. UÛng caùch ñieän

UÛng caùch ñieän ñöôïc duøng coâng cuï baûo veä boå sung nhaèm taêng cöôøng
khaû naêng an toaøn ñieän cho ngöôøi trong thöû nghieäm, vaän haønh thieát bò ñieän.
UÛng caùch ñieän ñöôïc cheá taïo theo hai caáp ñieän aùp söû duïng: ñeán 1000V
vaø treân 1000V.
UÛng caùch ñieän phaûi ñöôïc cheá taïo ñeå söû duïng bình thöôøng trong ñieàu
UÛng caùch ñieän ñöôïc cheá taïo vôùi maøu xaùm traéng hay maøu nhaït, töøng ñoâi
phaûi ñoàng nhaát veà maøu saéc.
UÛng caùch ñieän khoâng ñöôïc thaám nöôùc trong quaù trình söû duïng vaø phaûi
chòu ñöôïc thöû nghieäm laõo hoùa trong 190 giôø ôû nhieät ñoä 70 0C.
225
c. Thaûm caùch ñieän

Thaûm caùch ñieän thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng cao su vaø ñöôïc söû duïng laøm
coâng cuï baûo veä boå sung nhaèm taêng cöôøng khaû naêng an toaøn ñieän cho ngöôøi
trong thöû nghieäm, vaän haønh thieát bò ñieän.
Thaûm caùch ñieän phaûi ñöôïc cheá taïo ñeå söû duïng bình thöôøng trong ñieàu
Thaûm caùch ñieän ñöôïc cheá taïo theo caùc kích thöôùc sau:
 Chieàu daøi töø 500mm ñeán 9000mm.
 Chieàu roäng töø 500mm ñeán 1200mm.
 Chieàu daøy töø 6mm ñeán 10mm.
Thaûm caùch ñieän coù beà maët nhaùm vôùi caùc raõnh raêng cöa coù ñoä saâu töø
1mm ñeán 3mm vaø coù maøu baát kyø nhöng phaûi ñoàng maøu treân moät taám thaûm.
Thaûm caùch ñieän phaûi chòu ñöôïc ñieän aùp thöû xoay chieàu ñeán 20kV, taàn
soá coâng nghieäp trong thôøi gian 1 phuùt. Doøng roø cho pheùp giöõa caùc ñieän cöïc
thöû nghieäm thöôøng khoâng lôùn hôn 1mA treân 1000V ñieän aùp thöû.
Thaûm caùch ñieän uoán cong 1800 theo hai höôùng vuoâng goùc khoâng ñöôïc
coù veát nöùt.
Thaûm caùch ñieän phaûi chòu ñöôïc thöû nghieäm ñoä laõo hoùa trong 169 giôø ôû
nhieät ñoä 700C.
d. Gaêng tay caùch ñieän

Gaêng tay caùch ñieän thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng cao su vaø ñöôïc söû duïng
laøm coâng cuï baûo veä boå sung nhaèm taêng cöôøng khaû naêng an toaøn ñieän cho
ngöôøi trong thöû nghieäm, vaän haønh thieát bò ñieän.
Gaêng tay caùch ñieän ñöôïc cheá taïo theo hai caáp ñieän aùp söû duïng: ñeán
1000V (gaêng tay haï aùp) vaø treân 1000V (gaêng tay cao aùp).
Gaêng tay caùch ñieän phaûi ñöôïc cheá taïo ñeå söû duïng bình thöôøng trong
ñieàu kieän laøm vieäc: nhieät ñoä ñeán 40 0C, ñoä aåm töông ñoái ñeán 99% ôû nhieät ñoä
250C, ñoä cao so vôùi möïc nöôùc bieån khoâng lôùn hôn 1000m.
Gaêng tay caùch ñieän phaûi ñöôïc cheá taïo ñoàng nhaát veà maøu saéc cho moãi
ñoâi, beà maët phaûi nhaün.
Ñoä beà n caùc h ñieän cuûa gaêng tay caù ch ñieä n ñöôïc quy ñònh trong
Baûn g 8.2.
226
Baûng 8.2. Ñoä beàn caùch ñieän cuûa gaêng tay caùch ñieän
Ñieän aùp thöû nghieäm Doøng ñieän roø (mA), ôû

Loaïi gaêng tay (V), vôùi taàn soá coâng ñieän aùp thöû nghieäm
nghieäp trong 1 phuùt khoâng ñöôïc vöôït quaù
Gaêng tay caùch ñieän
3500 3,5
ñieän aùp ñeán 1000V
Gaêng tay caùch ñieän

9000 9
ñieän aùp treân 1000V
Gaêng tay caùch ñieän phaûi chòu ñöôïc thöû nghieäm ñoä laõo hoùa trong 169 giôø
ôû nhieät ñoä 700C. Sau ñoù, caùc chæ tieâu cô lyù khoâng ñöôïc thaáp hôn 75% giaù trò
tröôùc khi thöû laõo hoùa.
e. Coâng cuï caùch ñieän haï aùp
Coâng cuï caùch ñieän haï aùp thöôøng laø coâng cuï caàm tay vôùi phaàn lôùn caùc
phaàn cuûa coâng cuï naøy ñöôïc boïc caùch ñieän hai lôùp: lôùp beân trong coù chöùc
naêng caùch ñieän vaø lôùp beân ngoaøi coù chöùc naêng baûo veä cô hoïc cho lôùp beân
trong, phaàn coøn laïi laø phaàn thao taùc thöôøng baèng kim loaïi vaø khoâng boïc caùch
ñieän. Chöùc naêng cuûa coâng cuï caùch ñieän laø baûo veä choáng ñieän giaät vaø choáng
phoùng ñieän hoà quang khi ngöôøi coâng nhaân tieáp xuùc vôùi phaàn mang ñieän. Haàu
heát caùc coâng cuï caùch ñieän haï aùp ñeàu coù theå söû duïng ôû maïng ñieän ñeán
1000VAC vaø 1500VDC.
Coâng cuï caùch ñieän haï aùp phaûi ñöôïc kieåm tra caùch ñieän ñònh kyø vaø
nghieâm caám söû duïng neáu caùch ñieän bò hö hoûng hay khoâng ñaït yeâu caàu veà an
toaøn cho ngöôøi söû duïng.
f. Noùn baûo hoä
Ñeå baûo veä choáng caùc vaät rôi töø treân cao vaø caùc va ñaäp, coâng nhaân phaûi
ñoäi noùn baûo hoä coù khaû naêng caùch ñieän. Tieâu chuaån ANSI Z89.1 chia noùn baûo
hoä ra laøm ba loaïi:
 Caáp G: coù chöùc naêng giaûm löïc va ñaäp cuûa caùc vaät rôi vaø giaûm
nguy hieåm khi tieáp xuùc vôùi vaät daãn ñeå traàn haï aùp. Noùn baûo hoä naøy
phaûi ñöôïc thöû nghieäm vôùi ñieän aùp pha-ñaát laø 2,2kV.
 Caáp E: coù chöùc naêng giaûm löïc va ñaäp cuûa caùc vaät rôi vaø giaûm
nguy hieåm khi tieáp xuùc vôùi vaät daãn ñeå traàn cao aùp. Noùn baûo hoä naøy
phaûi ñöôïc thöû nghieäm vôùi ñieän aùp pha-ñaát laø 20kV.
 Caáp C: coù chöùc naêng giaûm löïc va ñaäp cuûa caùc vaät rôi vaø khoâng coù
chöùc naêng baûo veä choáng tieáp xuùc ñieän.
227
g. Kính baûo hoä, maët naï baûo hoä

Doøng plasma vaø kim loaïi noùng chaûy sinh ra bôûi hoà quang ñieän ñöôïc
phoùng ra daïng luoàng vôùi vaän toác cao, neáu caùc doøng naøy ñi vaøo maét seõ laøm muø
maét vónh vieãn. Coâng nhaân khi laøm vieäc neáu coù khaû naêng tieáp xuùc vôùi hoà quang
ñieän caàn phaûi ñeo kính baûo veä maét vaø maët naï phoøng hoä.
Caùc tröôøng hôïp sau khuyeán caùo söû duïng vaät baûo veä ñaàu vaø maét:
 Laøm vieäc gaàn vaät daãn ñeå traàn , ñöôøng daây treân khoâng mang ñieän
 Laøm vieäc vôùi thieát bò ñoùng caét trung /cao aùp noái vôùi daây daãn mang ñieän
 Baát kyø nôi ñaâu coù theå gaây nguy hieåm cho ñaàu, maét, maët do ñieän
giaät, hoà quang ñieän,…
 ÔÛ caùc tröôøng hôïp theo yeâu caàu cuûa tieâu chuaån ñòa phöông caàn
phaûi ñeo kính baûo veä maét,..
4 Qui trình an toaøn söûa chöõa thieát bò ñieän
Hình 8.14 trình baøy qui trình an toaøn söûa chöõa thieát bò ñieän vôùi caùc löu yù
nhö sau:
 Ñeå an toaøn, khi laøm vieäc vôùi thieát bò mang ñieän caàn coù ngöôøi trôï
giuùp.
 Khi gaëp caùc vaán ñeà khoâng giaûi quyeát ñöôïc hay vieäc söûa chöõa
khoâng thuoäc thaåm quyeàn cho pheùp caàn tham khaûo yù kieán caáp treân.
 Vieäc coâ laäp thieát bò phaûi thöïc hieän ñuùng qui ñaûm baûo an toaøn cho
ngöôøi söûa chöõa.
 Sau söûa chöõa hö hoûng hay loãi, caàn kieåm tra nguoäi caån thaän tröôùc
khi taùi caáp ñieän cho thieát bò.
 Vieäc söûa chöõa chæ ñöôïc coi laø hoaøn chænh khi thieát bò hoaït ñoäng
chính xaùc nhö mong muoán.
Löu yù: Trong moät soá tröôøng hôïp, nhaèm muïc ñích haïn cheá toái ña phaïm vi
ngöøng caáp ñieän, coù theå tieán haønh söûa chöõa noùng (khoâng caét ñieän), nhöng
tröôøng hôïp naøy caàn coù söï trôï giuùp cuûa caùc thieá t bò an toaøn vaø phaûi tuaân thuû
qui trình söûa chöõa nghieâm ngaët ñöôïc pheâ duyeät bôûi caáp coù thaåm quyeàn.
5. Caùc bieän phaùp toå chöùc nhaèm ñaûm baûo an toaøn
Caùc bieän phaùp toå chöùc nhaèm ñaûm baûo an toaøn lao ñoäng ôû caùc thieát bò
ñieän ñöôïc qui ñònh cuï theå cho töøng ngaønh, töøng ñôn vò. Döôùi ñaây, giôùi thieäu
bieän phaùp toå chöùc nhaèm ñaûm baûo an toaøn mang tính ñieån hình:
a. Laøm thuû tuïc giaáy pheùp
Giaáy pheùp ñöôïc laøm theo maãu qui ñònh trong ñoù xaùc ñònh noäi dung, vò trí
coâng vieäc, thôøi gian baét ñaàu vaø keát thuùc, ñieàu kieän tieán haønh an toaøn coâng
228
vieäc, thaønh phaàn ñoäi vaø nhöõng ngöôøi chòu traùch nhieäm veà an toaøn tieán haønh
coâng vieäc v.v…. Tuøy theo tính phöùc taïp cuûa coâng vieäc maø ñoäi coù theå coù nhöõng
caù nhaân coù traùch nhieäm, quyeàn haïn vaø nhieäm vuï khaùc nhau nhö sau:
 Ngöôøi chæ huy coâng vieäc laø ngöôøi bieát sô ñoà nghieäp vuï, caùc quy
cheá chöùc danh vaø quy trình vaän haønh, caùc ñaëc tính cuûa trang thieát
bò, ñaõ qua huaán luyeän vaø kieåm tra kieán thöùc phuø hôïp vôùi caùc chæ
daãn trong quy phaïm an toaøn ñieän, coù quyeàn ra chæ thò tieán haønh
caùc coâng vieäc theo danh muïc ñaõ ñöôïc ngöôøi chòu traùch nhieäm veà
ñieän cuûa xí nghieäp quy ñònh. Nghieâm caám ngöôø i chæ huy tham gia
tröïc tieáp vaøo caùc coâng vieäc trong giaáy pheùp, ngoaïi tröø tröôøng hôïp
ngöôøi ñoù coù traùch nhieäm chung cuûa ngöôøi chæ huy vaø ngöôøi phuï
traùch coâng vieäc.
 Ngöôøi phuï traùch coâng vieäc khi tieáp nhaän vò trí laøm vieäc töø ngöôøi chæ
huy phaûi chòu traùch nhieäm veà tính ñuùng ñaén cuûa söï chuaån bò vò trí
laøm vieäc, veà vieäc thöïc hieän caùc bieän phaùp an toaøn caàn thieát. Ngöôøi
phuï traùch coâng vieäc phaûi höôùng daãn cho ñoäi laøm vieäc veà caùc bieän
phaùp an toaøn caàn thieát phaûi tuaân thuû khi laøm vieäc vaø ñaûm baûo cho
caùc thaønh vieân cuûa ñoäi thöïc hieän caùc bieän phaùp naøy.Ngöôøi phuï
traùch coâng vieäc töï baûn thaân mình phaûi tuaân thuû quy phaïm an toaøn
ñieän vaø chòu traùch nhieäm veà vieäc caù c thaønh vieân khaùc cuûa ñoäi tuaân
thuû quy phaïm naøy, theo doõi söï hoaøn haûo cuûa caùc duïng cuï, phöông
tieän treo buoäc, söûa chöõa. Ngöôøi phuï traùch coâng vieäc phaûi ñoàng thôøi
theo doõi sao cho khoâng ñeå caùc raøo chaén, bieån baùo, tieáp ñaát khoâng
bò thaùo boû hoaëc di chuyeån sang choã khaùc.
 Ngöôøi theo doõi coâng vieäc ñöôïc chæ ñònh ñeå giaùm saùt caùc ñoäi coâng
nhaân xaây döïng, coâng nhaân ngaønh ngheà khaùc, thôï moùc caùp treo
haøng vaø nhöõng ngöôøi khaùc khoâng phaûi laø nhaân vieân kyõ thuaät ñieän
khi hoï thöïc hieän caùc coâng vieäc ôû caùc thieát bò ñieän theo giaáy pheùp
hoaëc theo chæ thò. Ngöôøi theo doõi kieåm tra söï hieän dieän cuûa caùc tieáp
ñaát, raøo chaén, bieån baùo, cô caáu ñoùng ñaët taïi caùc vò trí laøm vieäc vaø
chòu traùch nhieäm veà an toaøn cho caùc thaønh vieân cuûa caùc nhoùm laøm
vieäc khoûi bò ñieän giaät töø caùc thieát bò ñieän. Nghieâm caám ngöôøi theo
doõi kieâm nhieäm thöïc hieän coâng vieäc giaùm saùt vôùi vieäc thöïc hieän
moät coâng vieäc naøo ñoù vaø ñeå ñoäi laøm vieäc thieáu giaùm saùt.
229
230
231
b. Cho pheùp tieán haønh coâng vieäc

Sau khi kieåm tra vieäc thöïc hieän caùc bieän phaùp kyõ thuaät thì tieán haønh cho
pheùp nhoùm laøm vieäc, cuï theå laø ngöôøi chæ huy phaûi:
 Kieåm tra söï phuø hôïp cuûa thaønh phaàn ñoäi laøm vieäc vaø trình ñoä chuyeân
moân nhöõng ngöôøi ghi trong giaáy pheùp. Neáu nhö ngöôøi chæ huy khoâng bieát
hoï teân vaø nhoùm an toaøn ñieän cuûa nhöõng ngöôøi trong ñoäi thì phaûi tieán
haønh kieåm tra.
 Ñoïc hoï teân ngöôøi phuï traùch coâng vieäc, thaønh vieân ñoäi laøm vieäc vaø noäi
dung coâng vieäc ghi trong giaáy pheùp, ñoàng thôøi giaûi thích cho ñoäi laøm vieäc
bieát roõ ñieän aùp ñöôïc caét töø ñaâu, tieáp ñòa ñöôïc ñaët ôû choã naøo, nhöõng phaàn
naøo cuûa thieát bò vaø cuûa caùc ñaàu noái daây coøn ñieän aùp vaø nhöõng ñieà u kieän
laøm vieäc ñaëc bieät caàn tuaân thuû; chæ roõ cho ñoäi ranh giôùi vò trí laøm vieäc vaø tin
chaéc raèng nhöõng vaán ñeà neâu treân ñaõ ñöôïc toaøn ñoäi thoâng hieåu.
 Neáu ngöôøi phuï traùch coâng vieäc coù thaéc maéc hay nhöõng vaàn ñeà chöa
thoâng hieåu thì phaûi yeâu caàu ngöôøi chæ huy coâng vieäc giaûi thích roõ raøng. Sau
ñoù, ngöôøi chæ huy baøn giao vò trí laøm vieäc cho ngöôøi phuï traùch coâng vieäc coù
chæ roõ ngaøy thaùng, thôøi gian ôû giaáy pheùp coù chöõ kyù cuûa caû hai ngöôøi.
 Vieäc cho pheùp laøm vieäc theo giaáy pheùp phaûi ñöôïc thöïc hieän tröïc tieáp taïi
vò trí laøm vieäc.
c. Giaùm saùt trong quaù trình laøm vieäc
Vieäc giaùm saùt quaù trình laøm vieäc ñöôïc giao cho ngöôøi phuï traùch coâng
vieäc hay ngöôøi theo doõi coâng vieäc.
d. Nghæ giaûi lao trong quaù trình laøm vieäc
Khi caàn nghæ giaûi lao trong ngaøy laøm vieäc toaøn ñoäi phaûi ra khoûi phaïm vi laøm
vieäc, giaáy pheùp ñöôïc löu giöõ taïi ngöôøi phuï traùch coâng vieäc hay ngöôøi theo doõi
coâng vieäc. Caùc bieån baùo, raøo chaén, thieát bò tieáp ñòa phaûi ñöôïc giöõ nguyeân traïng.
Sau khi nghæ giaûi lao, ngöôøi phuï traùch coâng vieäc töï mình cho ñoäi laøm vieäc laïi.
e. Keát thuùc coâng vieäc
Vieäc ñoùng thöû caùc trang thieát bò vôùi ñieän aùp laøm vieäc chæ coù theå ñöôïc tieán
haønh sau khi thöïc hieän caùc ñieàu kieän sau ñaây:
 Sau khi ñoäi keát thuùc hoaøn toaøn coâng vieäc vaø ñöôïc nghieäm thu bôûi
ngöôøi chæ huy. Ngöôøi phuï traùch coâng vieäc ñöa toaøn ñoäi ra khoûi khu
vöïc laøm vieäc, kyù vaøo giaáy pheùp veà vieäc keát thuùc coâng vieäc vaø baøn
giao giaáy pheùp cho nhaân vieân vaän haønh.
 Caùc raøo chaén, caùc tieáp ñòa vaø caùc bieån baùo taïm thôøi phaûi ñöôïc thaùo
boû coøn caùc raøo che chaén coá ñònh phaûi ñöôïc ñaët laïi caùc vò trí cuõ.
8.2. PHAÂN CAÁP QUAÛN LYÙ VAØ TOÅ CHÖÙC AN TOAØN
Theo qui ñònh cuûa Boä Coâng nghieäp, vieäc phaân caáp quaûn lyù kyõ thuaät an
toaøn ñieän nhö sau:
232
1. Cuïc Kieåm tra Giaùm saùt Kyõ thuaät An toaøn Coâng nghieäp
Cuïc Kieåm tra Giaùm saùt Kyõ thuaät An toaøn Coâng nghieäp laø cô quan quaûn
lyù nhaø nöôùc chuyeân traùch veà kieåm tra, giaùm saùt kyõ thuaät an toaøn coâng nghieäp
noùi chung vaø kyõ thuaät an toaøn ñieän noùi rieâng, trong caùc ngaønh saûn xuaát do Boä
Coâng nghieäp quaûn lyù bao goàm: cô khí, luyeän kim, ñieän, ñieän töû-tin hoïc, hoùa
chaát, ñòa chaát, taøi nguyeân khoaùng saûn, moû vaø coâng nghieäp tieâu duøng, vôùi caùc
nhieäm vuï cuï theå nhö sau:
 Tham gia xaây döïng caùc loaïi vaên baûn: tieâu chuaån, qui phaïm, qui trình veà
kyõ thuaät an toaøn ñieän trình Boä vaø Nhaø nöôùc ban haønh.
 Bieân soaïn qui ñònh, höôùng daãn thöïc hieän caùc vaên baûn cuûa Nhaø nöôùc lieân
quan ñeán kyõ thuaät an toaøn ñieän trình laõnh ñaïo Boä Coâng nghieäp ban haønh.
 Toå chöùc höôùng daãn, boài huaán chuyeân moân nghieäp vuï veà coâng taùc kyõ
thuaät an toaøn ñieän, saùt haïch vaø caáp giaáp chöùng nhaän cho caùn boä phuï
traùch an toaøn ñieän cuûa caùc Sôû Coâng nghieäp caùc ñòa phöông vaø caùc
doanh nghieäp.
 Toå chöùc kieåm tra ñònh kyø, ñoät xuaát coâng taùc quaûn lyù kyõ thuaät an toaøn
ñieän, ñoái vôùi caùc Sôû Coâng nghieäp, caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh ngaønh
ñieän vaø caùc doanh nghieäp trong caû nöôùc.
 Tham gia thaåm ñònh caùc giaûi phaùp kyõ thuaät an toaøn vaø tham gia nghieäm
thu veà kyõ thuaät an toaøn ñoái vôùi caùc döï aùn xaây döïng cô baûn caùc coâng trình
veà ñieän trong phaïm vi caû nöôùc thuoäc quyeàn quaûn lyù cuûa Boä Coâng nghieäp.
 Tham gia caùc ñoaøn thanh tra, kieåm tra lieân ngaønh lieân quan ñeán kyõ thuaät
an toaøn trong cung öùng söû duïng ñieän.
 Tham gia(hay töï toå chöùc) ñieàu tra caùc söï coá, hay caùc tai naïn nghieâm
troïng xaåy ra taïi caùc cô sôû coâng nghieäp. Xaùc ñònh nguyeân nhaân, traùch
nhieäm cuûa nhöõng caùc nhaân, ñôn vò coù lieân quan, ñeà xuaát caùc giaûi phaùp
haïn cheá, ngaên ngöøa söï coá tai naïn vaø khaéc phuïc haäu quaû.
 Chòu traùch nhieäm toång hôïp, laäp caùc baùo caùo tình hình an toaøn ñònh kyø (3
thaùng, 6 thaùng, naêm) vaø baùo caùo nhanh (caùc söï coá, taïi naïn nghieâm
troïng) ñeå baùo caùo Boä Coâng nghieäp.
2. Sôû Coâng Nghieäp
Sôû Coâng nghieäp coù caùc nhieäm vuï cuï theå nhö sau:
 Chòu traùch nhieäm bieân soaïn caùc taøi lieäu höôùng daãn thi haønh caùc vaên baûn
phaùp luaät, qui trình, qui phaïm veà kyõ thuaät an toaøn ñieän trong phaïm vi ñòa
baøn ñòa phöông quaûn lyù.
 Tham gia thaåm ñònh caùc giaûi phaùp kyõ thuaät an toaøn vaø tham gia nghieäm
thu veà kyõ thuaät an toaøn ñieän ñoái vôùi caùc coâng trình xaây döïng cô baûn veà
ñieän trong phaïm vi quaûn lyù cuûa ñòa phöông.
233
 Tham gia yù kieán ñoùng goùp vaøo vieäc söûa ñoåi boå sung caùc qui trình, qui
phaïm veà kyõ thuaät an toaøn ñieän vôùi caùc caáp coù thaåm quyeàn ban haønh.
 Toå chöùc boài huaán saùt haïch kieán thöùc chuyeân moân nghieäp vuï veà coâng
taùc kyõ thuaät an toaøn ñieän, caáp giaáy chöùng nhaän cho caùc caùn boä an toaøn
cuûa caùc caáp (quaän, huyeän), caùc cô quan saûn xuaát kinh doanh thuoäc
quyeàn quaûn lyù cuûa ñòa phöông.
 Höôùng daãn, kieåm tra keát quaû boài huaán, saùt haïch caáp theû an toaøn (do caùc
doanh nghieäp thöïc hieän) ñoái vôùi coâng nhaân, nhaân vieân quaûn lyù vaän haønh
ñieän ôû caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh, toå chöùc quaûn lyù ñieän noâng thoân
treân ñòa baøn do ñòa phöông quaûn lyù.
 Toå chöùc tuyeân truyeàn, höôùng daãn cho nhaân daân veà an toaøn söû duïng ñieän.
 Laøm tham möu cho chính quyeàn caùc ñòa phöông (tænh, thaønh phoá tröïc
thuoäc trung öông) thaønh laäp ban chæ ñaïo thöïc hieän nghò ñònh 70/HÑBT
cuûa Hoäi ñoàng Boä tröôûng veà baûo veä an toaøn löôùi ñieän cao aùp, vaø laø
thöôøng tröïc cuûa ban chæ ñaïo.
 Toå chöùc kieåm tra, hay tham gia caùc ñoaøn kieåm tra lieân ngaønh veà an toaøn
söû duïng ñieän taïi ñòa phöông. Trong quaù trình kieåm tra, neáu phaùt hieän
nhöõng vi phaïm hay nhöõng tình traïng nguy hieåm ñe doïa tính maïng taøi
saûn cuûa nhaø nöôùc vaø nhaân daân, ñoaøn kieåm tra coù quyeàn kieán nghò cô
quan coù thaåm quyeàn ñình chæ ngay caùc hoaït ñoäng ñoù.
 Tham gia ñieàu tra caùc söï coá, tai naïn veà ñieän laäp baùo caùo ñònh kyø (3
thaùng, 6 thaùng, naêm), baùo caùo nhanh ( ñoái vôùi söï coá nghieâm troïng, tai
naïn cheát ngöôøi) veà Boä (chuyeån veà cuïc Kieåm tra Giaùm saùt Kyõ thuaät An
toaøn Coâng nghieäp).
3. Caùc doanh nghieäp ngaønh ñieän, caùc doanh nghieäp coù saûn xuaát vaø
tieâu duøng ñieän
Caùc doanh nghieäp coù caùc nhieäm vuï cuï theå nhö sau:
 Caùc doanh nghieäp coâng nghieäp thuoäc quyeàn quaûn lyù cuûa Boä Coâng
nghieäp chòu söï chæ ñaïo, höôùng daãn, kieåm tra, giaùm saùt cuûa cuïc Kieåm tra
Kyõ thuaät An toaøn Coâng nghieäp veà coâng taùc quaûn lyù kyõ thuaät an toaøn
ñieän.
 Caùc doanh nghieäp coâng nghieäp ñòa phöông coù saûn xuaát ñieän, tieâu thuï
ñieän, caùc hoä nhaân daân söû duïng ñieän chòu söï höôùng daãn, kieåm tra giaùm
saùt cuûa Sôû Coâng nghieäp veà kyõ thuaät an toaøn ñieän.
 Caùc ñieän löïc caùc tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông, laø doanh nghieäp
thaønh vieân thuoäc caùc coâng ty ñieän löïc naèm trong Toång Coâng ty Ñieän löïc
Vieät Nam chòu söï chæ ñaïo, höôùng daãn kieåm tra giaùm saùt tröïc tieáp cuûa caùc
coâng ty ñieän löïc, Toång Coâng ty Ñieän löïc Vieät Nam veà maët quaûn lyù doanh
nghieäp trong noäi boä doanh nghieäp.
234
 Chaáp haønh nghieâm chænh caùc qui phaïm, qui trình, caùc vaên baûn phaùp lyù
qui ñònh veà kyõ thuaät an toaøn ñieän hieän haønh.
 Toå chöùc boä maùy, bieân soaïn qui trình, phaân caáp cheá ñoä traùch nhieäm vaø
quan heä coâng taùc veà kyõ thuaät an toaøn ñieän do giaùm ñoác doanh nghieäp
qui ñònh.
 Thöïc hieän cheá ñoä baùo caùo ñònh kyø (3 thaùng, 6 thaùng, naêm), baùo caùo
nhanh ñoái vôùi caùc söï coá vaø tai naïn nghieâm troïng. Caùc doanh nghieäp tröïc
thuoäc quaûn lyù cuûa boä Coâng Nghieäp thì baùo caùo veà Cuïc Kieåm tra Giaùm
saùt Kyõ thuaät An toaøn Coâng nghieäp. Taát caû caùc doanh nghieäp coâng
nghieäp ñoùng treân ñòa baøn ñòa phöông ñeàu gôûi baùo caùo veà Sôû Coâng
nghieäp.
8.3 THANH TRA KYÕ THUAÄT AN TOAØN ÑIEÄN
1. Muïc ñích yeâu caàu:
Coâng taùc thanh tra kyõ thuaät an toaøn ñieän coù caùc muïc ñích chuû yeáu nhö sau:
 Thanh tra ñeå ngaên ngöøa: ngaên ngöøa moïi haønh vi sai phaïm, moïi
thieáu soùt vaø khuyeát nhöôïc ñieåm khi coâng taùc vôùi löôùi ñieän haï theá,
töø khaâu thieát keá, thi coâng ñeán khaâu tieâu thuï vaø söû duïng, cuoái cuøng
laø ngaên ngöøa traùnh ñieän giaät cheát ngöôøi.
 Thanh tra ñeå söûa chöõa vaø xöû lyù: muïc ñích laø giuùp caùc ñôn vò nhanh
choùng khaéc phuïc nhöõng thieáu soùt, nhöõng toàn taïi ñaõ xaûy ra, ñoàng
thôøi coù bieän phaùp xöû lyù thích ñaùng nhöõng caù nhaân vi phaïm.
 Thanh tra ñeå naâng cao cheá ñoä traùch nhieäm: muïc ñích chuû yeáu laø
naâng cao trình ñoä hieåu bieát, trình ñoä nhaän thöùc vaø kieán thöùc cô baûn
cuûa coâng taùc kyõ thuaät an toaøn ñieän, ñoàng thôøi naâng cao tinh thaàn
traùch nhieäm veà coâng taùc kyõ thuaät an toaøn ñieän cuûa caùc caáp chæ huy
tröïc tieáp saûn xuaát vaø baûn thaân cuûa ngöôøi lao ñoäng.
 Thanh tra ñeå phaùt hieän vaø bieåu döông: phaùt hieän vaø bieåu döông
taäp theå vaø caù nhaân laøm toát coâng taùc kyõ thuaät an toaøn ñieän.
2. Noäi dung thanh tra
Noäi dung thanh tra kyõ thuaät an toaøn ñieän taäp trung vaøo caùc noäi dung chuû yeáu:
a. Thanh tra vieäc thöïc hieän caùc qui trình, qui phaïm kyõ thuaät an toaøn ñieän.
 Thanh tra vieäc thöïc hieän nghieâm tuùc caùc qui trình, qui phaïm kyõ thuaät an
toaøn ñieän nhö: thöïc hieän caùc cheá ñoä phieáu coâng taùc, phieáu thao taùc caùc
thieát bò trung cao haï theá; cheá ñoä thöû nghieäm ñònh kyø caùc trang bò an toaøn
ñieän; cheá ñoä quaûn lyù kyõ thuaät an toaøn ñieän; thieát laäp ñaày ñuû lyù lòch caùc
loaïi thieát bò, soå saùch nhaät kyù vaän haønh,…
 Thanh tra vieäc töï bieân soaïn caùc loaïi qui trình, caùc loaïi noäi quy, bieån baùo,
bieån caám, caùc heä thoáng tieáp ñaát, heä thoáng choáng seùt,…
 Thanh tra maët baèng saûn xuaát, vieäc thöïc hieän caùc bieän phaùp che chaén,…
235
 Thanh tra vieäc trang bò vaø söû duïng trang thieát bò baûo hoä an toaøn ñieän,
ñaëc bieät laø trang thieát bò trung cao theá.
b. Thanh tra vieäc thöïc hieän caùc bieän phaùp toå chöùc vaø chæ ñaïo
 Thanh tra vieäc toå chöùc boä maùy phuï traùch coâng taùc kyõ thuaät an toaøn vaø
baûo hoä lao ñoäng ñeán töøng caáp, vieäc laäp vaø thöïc hieän keá hoaïch kyõ thuaät
an toaøn ñieän ñònh kyø haøng naêm theo ñuùng noäi dung qui ñònh cuûa Nhaø
nöôùc vaø cuûa Boä Coâng nghieäp ñaõ ñöôïc pheâ duyeät.
 Thanh tra coâng taùc saùt haïch qui trình qui phaïm ñònh kyø ñònh kyø töø caùn boä
quaûn lyù ñeán taän töøng ngöôøi lao ñoäng, coù caáp giaáy chöùng nhaän, coâng taùc
huaán luyeän ba böôùc cho ngöôøi lao ñoäng, coâng taùc tuyeân truyeàn giaùo duïc
veà kyõ thuaät an toaøn ñieän,…
 Thanh tra vieäc thöïc hieän cheá ñoä traùch nhieäm veà coâng taùc kyõ thuaät an
toaøn vaø baûo hoä lao ñoäng,…
 Thanh tra vieäc toå chöùc thöïc hieän caùc vaên baûn phaùp qui veà coâng taùc kyõ
thuaät an toaøn vaø baûo hoä, nhaát laø coâng taùc kyõ thuaät an toaøn ñieän.
c. Thanh tra vieäc thöïc hieän cheá ñoä chính saùch baûo hoä lao ñoäng
 Thanh tra vieäc thi haønh cheá ñoä trang bò baûo hoä lao ñoäng hieän haønh cho
töøng loaïi coâng nhaân ñieän, cheá ñoä khaùm söùc khoûe ñònh kyø haøng naêm,…
 Thanh tra coâng taùc phoøng vaø ñieàu trò caùc vuï tai naïn ñieän, beänh ngheà
nghieäp cho coâng nhaân ñieän,..
d. Thanh tra vieäc thöïc hieän caùc kieán nghò
 Thanh tra caùc kieán nghò veà coâng taùc kyõ thuaät an toaøn vaø baûo hoä lao
ñoäng, nhaát laø coâng taùc kyõ thuaät an toaøn ñieän veà trung cao haï theá.
3. Hình thöùc thanh tra
Coù theå coù caùc hình thöùc thanh tra nhö sau:
 Theo noäi dung thanh tra: thanh tra toaøn dieän taát caû boán haïng muïc noäi
dung neâu treân; thanh tra chuyeân ñeà, töùc laø thanh tra chuyeân saâu vaøo
moät haïng muïc naøo ñoù cuûa caùc noäi dung neâu treân.
 Theo thôøi gian thanh tra: thanh tra ñònh kyø theo cheá ñoä (haøng naêm, theo
muøa,..), thanh tra ñoät xuaát.
4. Toå chöùc ñoaøn thanh tra
Ñoaøn thanh tra bao goàm caùc thaønh phaàn chuû yeáu nhö: phoøng thanh tra
kyõ thuaät an toaøn, phoøng thanh tra baûo veä, phoøng toå chöùc lao ñoäng,… vaø ñaïi
dieän coâng ñoaøn.
Phoøng kyõ thuaät an toaøn hay phoøng kyõ thuaät coù traùch nhieäm laäp keá hoaïch
thanh tra ñònh kyø, chöông trình thanh tra (muïc ñích, yeâu caàu, noäi dung, thôøi gian
thanh tra, caùc böôùc chuaån bò, coâng taùc kieåm tra hieän tröôøng thi coâng, saûn
xuaát,…), laäp bieân baûn keát thuùc thanh tra ñeå ñoaøn thanh tra quaùn trieät vaø nhaát trí.
236
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN CHÖÔNG 9: SÔ CÖÙU NGÖÔØI BÒ ÑIEÄN GIAÄT
CHÖÔNG 9
SÔ CÖÙU NGÖÔØI BÒ ÑIEÄN GIAÄT

Ñieän giaät thöôøng raát nguy hieåm ñeán tính maïng. So vôùi caùc loaïi tai naïn
do caùc nguyeân nhaân nguy hieåm khaùc thì tai naïn do ñieän cuõng thuoäc loaïi cao,
coù theå gaây cheát ngöôøi trong thôøi gian ngaén vaø ngöôøi bò naïn khoâng caûm nhaän
ñöôïc moái nguy hieåm ñe doïa mình.
Vì vaäy, khi thaáy ngöôøi bò tai naïn ñieän, baát kyø ngöôøi naøo cuõng phaûi coù
traùch nhieäm tìm moïi bieän phaùp ñeå cöùu ngöôøi bò naïn.
Ñieàu kieän chuû yeáu ñeå cöùu ngöôøi coù keát quaû laø phaûi haønh ñoäng nhanh
choùng, kòp thôøi vaø coù phöông phaùp . Kinh nghieäm thöïc teá cho thaáy raèng haàu
heát caùc tröôøng hôïp bò ñieän giaät neáu ñöôïc kòp thôøi cöùu chöõa thì khaû naêng cöùu
soáng cao.
9.2. LÖU ÑOÀ CÖÙU HOÄ

Trong moïi tình huoáng khaån caáp, ngöôøi cöùu hoä phaûi:
 Giöõ nguyeân tình traïng naïn nhaân .
 Coâ laäp naïn nhaân ra khoûi vaät gaây ra söï coá.
 Goïi trôï giuùp y teá.
Caùc böôùc cöùu hoä naïn nhaân baát tænh bao goàm:
 Trôï giuùp ñöôøng thôû, hoâ haáp vaø tuaàn hoaøn .
 Khoâng ñöôïc gaây ra caùc toån thöông tieáp theo.
 Kieåm soaùt vieäc chaûy maùu baèng caùch eùp chaët vaøo veát thöông.
 Neïp vaø/hay giöõ coá ñònh caùc choã gaõy .
 Kieåm tra thaân nhieät.
 Di chuyeån naïn nhaân nheï nhaøng.
Trong caùc böôùc cöùu hoä naïn nhaân bò tai naïn ñieän, ñieàu quan troïng laø
khoâng laøm maát thôøi gian. ÔÛ laïi vôùi naïn nhaân vaø thöïc hieän caùc böôùc trong löu
ñoà cöùu hoä trình baøy ôû Hình 9.1.
237
CHÖÔNG 9: SÔ CÖÙU NGÖÔØI BÒ ÑIEÄN GIAÄT GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
Hình 9.1. Löu ñoà cöùu hoä
1. Tai naïn ñieän xaûy ra

2. An toaøn cho ngöôøi cöùu hoä
Ngöôøi cöùu hoä phaûi ñöôïc ñaûm baûo an toaøn traùnh bò ñieän giaät, khi cöùu hoä
treân cao caàn phaûi trang bò ñai an toaøn (Hình 9.2).
238
Hình 9.2. Ñai an toaøn cho ngöôøi cöùu hoä
3. Coâ laäp nguoàn

Moät nguyeân taéc quan troïng trong vieäc cöùu naïn nhaân bò tai naïn ñieän giaät
laø baûo ñaûm an toaøn cho ngöôøi cöùu hoä. Caàn nhôù raèng neáu khoâng coù bieän phaùp
an toaøn, ngöôøi cöùu hoä cuõng bò ñieän giaät laây khi tieáp xuùc vôùi naïn nhaân. Ñeå taùch
naïn nhaân ra khoûi maïch ñieän, ngöôøi cöùu chöõa phaûi chuù yù caùc ñieåm sau:
a. Tröôøng hôïp caét ñöôïc maïch ñieän
Phöông phaùp toát nhaát laø töùc khaéc caét ñieän baèng caùch caét caàu dao, coâng
taéc ñieän lieân quan ñeán nguoàn ñieän giaät naïn nhaân vaø ôû gaàn naïn nhaân nhaát.
Khi caét ñieän caàn chuù yù:
 Vì coù theå caét ñieän vaøo ban ñeâm neân caàn phaûi coù caùc nguoàn saùng
döï phoøng khaùc (ñeøn chieáu saùng söï coá).
 Neáu ngöôøi bò naïn ôû treân cao thì phaûi coù phöông tieän höùng ñôõ khi
ngöôøi ñoù rôi xuoáng.
b. Tröôøng hôïp khoâng caét ñöôïc maïch ñieän
Trong tröôøng hôïp naøy, caàn phaân bieät ngöôøi bò naïn do ñieä n haï aùp hay
ñieän cao aùp maø aùp duïng caùc bieän phaùp sau ñaây:
Ñoái vôùi maïch ñieän haï aùp: ngöôøi cöùu chöõa phaûi coù bieän phaùp an toaøn caù
nhaân thaät toát nhö ñöùng treân baøn gheá baèng goã khoâ, ñi deùp cao su hoaëc ñi uûng,
mang gaêng tay caùch ñieän… Duøng tay ñeo gaêng cao su keùo naïn nhaân ra khoûi
daây ñieän, hoaëc duøng gaäy goã, tre khoâ gaït daây ñieän ra khoûi naïn nhaân hoaëc tuùm
laáy aùo, quaàn (neáu khoâ) cuûa naïn nhaân keùo ra (Hình 9.3, 9.4, 9.7). Ngoaøi ra
cuõng coù theå duøng buùa, rìu caùn baèng goã… ñeå chaët ñöùt daây ñieän (Hình 9.5).
Ñoái vôùi maïch ñieän cao aùp: toát nhaát laø duøng phöông tieän thoâng tin baùo cho
ñieän löïc khu vöïc gaàn nhaát ñeå caét maïch ñieän (Hình 9.6) vaø ngöôøi cöùu chöõa baét
buoäc phaûi trang bò an toaøn caù nhaân ñaày ñuû: uûng caùch ñieän, gaêng tay caùch ñieän
vaø duøng saøo caùch ñieän loaïi cao theá ñeå gaït hoaëc ñaåy ngöôøi bò naïn ra khoûi maïch
ñieän.
239
Toùm laïi khi taùch naïn nhaân khoûi maïch ñieän caàn chuù yù:
 ÔÛ ñieän aùp cao phaûi chôø caét ñieän.
 Khoâng ñöôïc naém tay khoâng vaø tieáp xuùc vôùi phaàn ñeå traàn cuûa ngöôøi
bò naïn.
 Khoâng tieáp xuùc vôùi nhöõng vaät daãn hay daây daãn ôû gaàn ngöôøi bò naïn.
Hình 9.3. Duøng saøo hay caây gaït Hình 9.4. Ñeo gaêng, ñi uûng caùch
daây ñieän ra khoûi naïn nhaân ñieän tuùm aùo naïn nhaân keùo ra
Hình 9.5. Duøng rìu caùn goã Hình 9.6. Baùo cho ñieän löïc caét
chaët ñöùt daây ñieän nguoàn ñieän
Hình 9.7. Ñöùng treân baøn

keùo naïn nhaân ra khoûi
nguoàn ñieän
240
4. Giaûi phoùng naïn nhaân

Ngöôøi bò ñieän giaät trong nhieàu tröôøng hôïp bò teâ lieät khoâng theå töï döùt ra
khoûi maïch ñieän ñöôïc, do ñoù vieäc ñaàu tieân laø phaûi nhanh choùng taùch naïn nhaân
ra khoûi maïch ñieän, chuù yù ñaûm baûo an toaøn cho naïn nhaân traùnh gaây ra caùc
chaán thöông phuï do teù, ngaõ töø treân cao,…
5. Ñaùnh giaù traïng thaùi cuûa naïn nhaân
Ñeå ñaùnh giaù naï n nhaân tænh taùo hay baát tænh coù theå thöïc hieän baèng
caùch lay nheï vai naïn nhaân vaø ra moät meänh leänh ñôn giaûn nhö “Haõy naém
tay toâi, daäy ñi”.
6. Trôï giuùp y teá
Tìm söï trôï giuùp y teá nhanh nhaát nhö coù theå nhö goïi caáp cöùu, baùo y teá
cô sôû,…
7. Naïn nhaân coøn nhaän bieát
Naïn nhaân laø tænh taùo neáu traû lôøi caâu hoûi vaø thöïc hieän meänh leänh. Ñaët
naïn nhaân ôû tö theá thoaûi maùi nhaát nhöng khoâng thöïc hieän baát cöù cöû ñoäng naøo
trong voøng 10 ÷15 phuùt. Quan saùt ñöôøng thôû, hoâ haáp vaø tuaàn hoaøn.
8. Naïn nhaân khoâng coøn nhaän bieát (baát tænh)
Neáu naïn nhaân baát tænh, ñieàu ñaàu tieân laø ñaùnh giaù söï thoâng thoaùng cuûa
ñöôøng thôû. Xoay naïn nhaân naèm nghieâng, quay maët veà phía döôùi. Caàn ñaûm
baûo tö theá laø oån ñònh nhö khoâng laøm maát thôøi gian. Söû duïng 2 hay 3 ngoùn tay
thaùo raêng giaû hay laáy caùc ngoaïi vaät ra khoûi mieäng. Laøm saïch mieäng trong thôøi
gian khoâng quaù 3 hay 4s (Hình 9.8).
Hình 9.8. Laøm thoâng thoaùng ñöôøng thôû
Kieåm tra hoâ haáp ôû tö theá naèm ngöûa:

 Quan saùt chuyeån ñoäng cuûa phaàn döôùi cuûa ngöïc vaø buïng.
 Nghe vaø caûm thaáy söï thoaùt hôi töø mieäng hay muõi cuûa naïn nhaân (Hình 9.9).
241
Hình 9.9. Kieåm tra hoâ haáp

9. Coù hôi thôû
Neáu hoâ haáp bình thöôøng, ñaët naïn nhaân naèm ngöûa. Ñaây cuõng chính laø tö
theá ñöôïc söû duïng khi naïn nhaân baét ñaàu thôû sau khi tænh laïi.
Tö theá naèm ngöûa coù caùc öu ñieåm sau:
 Giuùp löôõi naèm saùt xuoáng döôùi cuûa moàm vaø giöõa thoâng thoaùng
ñöôøng thôû.
 Ruùt heát nöôùc mieáng vaø daõi nhôùt seõ tieát ra töø moàm naïn nhaân.
 Naïn nhaân ôû tö theá oån ñònh
 Naïn nhaân coù theå quay sang traùi hay sang phaûi
10. Khoâng coù hôi thôû
Khi ñöôøng thôû ñaõ thoâng thoaùng, neáu khoâng coøn thôû, quay naïn nhaân laïi
vaø tieán haønh hoâ haáp nhaân taïo ngay laäp töùc, vôùi 5 laàn haø hôi ñaàu tieân trong
voøng 10 giaây.
Hình 9.10. Tö theá naèm ngöûa Hình 9.11. Haø hôi ñaàu tieân
Caùc phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo höõu duïng bao goàm:
 Mieäng-mieäng.
 Mieäng-muõi.
 Phöông phaùp naèm saáp.
 Phöông phaùp naèm ngöûa.
242
Trong caùc phöông phaùp treân, phöông phaùp Mieäng-mieäng laø phöông
phaùp phoå duïng vaø coù hieäu quaû cao nhaát. Phöông phaùp Mieäng-muõi ñöôïc söû
duïng khi:
 Laø phöông phaùp öu chuoäng cuûa ngöôøi cöùu hoä.
 Quai haøm sieát chaët.
 Hoâ haáp cho em beù hay treû em (nhoû hôn 2 tuoåi) vaø luùc naøy moàm
ngöôøi cöùu hoä bao truøm caû moàm vaø muõi naïn nhaân .
Phöông phaùp naèm saáp vaø naèm ngöûa thöôøng ñöôïc söû duïng khi naïn nhaân
khoâng bò chaán thöông, gaõy xöông, caàn ñaûm baûo veä sinh cao.
a. Phöông phaùp mieäng-mieäng
 Xoay ngöûa naïn nhaân. Quì caïnh ñaàu naïn nhaân. Ngöûa ñaàu toái ña ra
phía sau vaø giöõ quai haøm.
+ Ñaët loøng baøn tay cuûa moät tay leân ñænh ñaàu cuûa naïn nhaâ n vaø nghieâng
ñaàu naïn nhaân ra phía sau ñeán vò trí ngöûa lôùn nhaát.
+ Cong ngoùn tay choû cuûa tay coøn laïi vaø ñaët khôùp ngoùn tay döôùi caèm.
Caùc ngoùn coøn laïi co vaø töïa vaøo phaàn meàm phía döôùi caèm vaø coå
(Hình 9.12.a).
+ Ñaët ngoùn tay choû doïc theo phaàn gôø döôùi cuûa phaàn xöông quai haøm
cuûa naïn nhaân (Hình 9.12.b).
+ Ñaët ngoùn tay caùi doïc theo phaàn treân giöõa moâi döôùi vaø caèm cuûa naïn
nhaân (Hình 9.12.c).
+ Giöõ vò trí ngöûa ñaàu cöïc ñaïi vôùi moät tay treân ñænh ñaàu vaø vaø giöõ caèm
vôùi tay coøn laïi. Söû duïng ngoùn caùi nheï nhaøng môû mieäng naïn nhaân.
 Bòt ñöôøng muõi: muõi cuûa naïn nhaân phaûi ñöôïc bòt. Coù hai phöông phaùp:
+ Baèng maù cuûa ngöôøi cöùu hoä
+ Bòt baèng ngoùn caùi vaø ngoùn troû cuûa tay ñôõ ñaàu naïn nhaân.
Phöông phaùp 1 thöôøng söû duïng hôn bôûi vì trong phöông phaùp 2 coù
nguy cô khoâng giöõ ñöôïc ñaàu ôû vò trí mong muoán vaø laøm haïn cheá ñöôøng thôû.
a b
243
c d
e f
Hình 9.12. Phöông phaùp mieäng - mieäng
 Haø hôi: Sau khi hít hôi saâu, ñaët mieäng ñang môû roäng cuûa ngöôøi cöùu
hoä nheï nhaøng leân mieäng ñang môû cuûa naïn nhaân vaø thoåi phoàng phoåi
cuûa naïn nhaân. Giöõ ñaàu ôû vò trí ngöûa ra sau toái ña vaø giöõ chaët caèm,
thöïc hieän 5 laàn haø hôi ñaàu tieân trong voøng 10s (Hình 9.12.d)
 Quan saùt söï phoàng leân cuûa loàng ngöïc. Neáu ñieàu naøy khoâng xuaát
hieän, coù theå do caùc nguyeân nhaân sau:
+ Ngheõn ñöôøng thôû vôùi caùc daáu hieäu nhö: khoâng coù khaû naêng thoåi
phoàng ngöïc, caàn gia taêng aùp löïc ñeå thoåi phoàng ngöïc, caêng phoàng
buïng,…. Luùc naøy, caàn kieåm tra tö theá ngaång ñaàu vaø giöõ caèm. Xoay
nghieâng naïn nhaân, moi ñaøm nhôùt hay caùc ngoaïi vaät khaùc trong
mieäng ra ngoaøi.
+ Thaát thoaùt hôi vôùi caùc daáu hieäu nhö: noåi bong boùng hôi quanh
moàm vaø muõi, phoåi khoâng phoàng leân. Luùc naøy, caàn phaûi ñaûm baûo
ñaõ bòt kín ñöôøng muõi.
+ Khoâng ñuû khoâng khí ñeå bôm caêng phoåi. Ñeå khaéc phuïc, caàn hít
saâu cho ñuû khoâng khí ñeå bôm vaøo phoåi naïn nhaân.
 Quan saùt, nghe vaø caûm nhaän hôi thôû thoaùt ra töø muõi vaø moàm cuûa
naïn nhaân baèng caùch giöõ tai cuûa ngöôøi cöùu hoä caùch mieäng cuûa naïn
nhaân khoaûng 25mm (Hình 9.12.e).
244
 Kieåm tra nhòp ñaäp: trong khi giöõ ñaàu naïn nhaân ôû vò theá ngöûa ra sau
lôùn nhaát, tay cuûa ngöôøi cöùu hoä töïa leân phaàn döôùi xöông haøm cuûa naïn
nhaân ñöôïc di chuyeån xuoáng ñeå thaêm doø nhòp ñaäp cuûa tim. Ñaët nheï
nhaøng 2 hay 3 ngoùn tay cuûa baøn tay naøy vaøo vò trí ñoäng maïch, nhòp
ñaäp cuûa tim phaûi ñöôïc caûm nhaän ôû moät phaàn cuûa caùc ngoùn tay trong
voøng 10s (Hình 9.12.f). Löu yù khoâng ñöôïc nhaán quaù maïnh vì nhö theá
seõ laøm taéc ñoäng maïch.
b. Phöông phaùp mieäng-muõi
Phöông phaùp mieäng-muõi cuõng töông töï nhö phöông phaùp mieäng–mieäng
nhöng coù moät soá ñieåm khaùc bieät nhö sau:
 Bòt kín ñöôøng thoaùt khí: ñoùng mieäng naïn nhaân baèng tay ñôõ caèm.
Ñoùng kín caùc moâi cuûa naïn nhaân baèng caùch duøng ngoùn tay caùi ñaåy
moâi döôùi leân saùt moâi treân (Hình 9.13.a).
 Haø hôi: hít hôi saâu vaø ñaët mieäng môû roäng cuûa ngöôøi cöùu hoä leân muõi
cuûa naïn nhaân. Caån thaän truøm kín muõi cuûa naïn nhaân, khoâng eùp leân
phaàn caùnh muõi cuûa naïn nhaân. Thoåi hôi vaøo phoåi naïn nhaân vaø trong
cuøng thôøi gian naøy quan saùt söï naâng cao ngöïc cuûa naïn nhaân. Neáu
ñieàu naøy khoâng xuaát hieän thì coù theå ñöôøng thôû bò ngheõn, bòt ñöôøng
thoaùt khí chöa ñaït yeâu caàu. Trong phöông phaùp naøy, söï thoaùt hôi coù
theå xuaát hieän chung quanh mieäng cuûa ngöôøi cöùu hoä neáu mieäng cuûa
ngöôøi naøy khoâng môû ñuû lôùn hay phuû kín muõi cuûa naïn nhaân. Neáu ñeàu
naøy, khoâng theå khaéc phuïc caàn söû duïng phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo
khaùc.
a b
Hình 9.13. Phöông phaùp mieäng- muõi
 Quan saùt, nghe vaø caûm thaáy hôi thôû: Naâng mieäng leân khoûi muõi cuûa
naïn nhaân vaø duøng ngoùn tay caùi vaïch moâi döôùi cuûa naïn nhaân ñeå loä
haøm raêng cuûa naïn nhaân, quan saùt, nghe vaø caûm thaáy hôi thôû. ÔÛ ñaây,
khoâng caàn môû mieäng naïn nhaân (Hình 9.13.b).
 Buoâng moâi döôùi ra khi caûm thaáy hôi thôû cuûa naïn nhaân.
245
c. Phöông phaùp naèm saáp

Phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo kieåu naèm saáp ñöôïc trình baøy ôû Hình 9.14.
Ñaët naïn nhaân naèm saáp, moät tay goái vaøo ñaàu, moät tay duoãi thaúng, maët
nghieâng veà phía tay duoãi, moi nhôùt trong mieäng vaø keùo löôõi ra neáu löôõi bò
thuït vaøo.
Ngöôøi cöùu ngoài treân moâng naïn nhaân vaø quyø hai ñaàu goái eùp vaøo hai beân
söôøn naïn nhaân, xoøe hai baøn tay ñaët leân löng phía döôùi xöông söôøn cuït. Duøng
söùc naëng toaøn thaân ñöa ngöôøi veà phía tröôùc, aán hai baøn tay xuoáng theo nhòp
thôû ñeám 1,2,3… ñeàu ñaën, roài laïi töø töø thaúng ngöôøi leân, tay vaãn ñeå ôû löng vaø laøm
laïi nhö laàn ñaàu vôùi nhòp 15 laàn trong moät phuùt ñoái vôùi ngöôøi lôùn vaø khoaûng 20
laàn trong moät phuùt ñoái vôùi treû em (döôùi 8 tuoåi).
Ngöôøi cöùu phaûi bình tónh, kieân trì laøm lieân tuïc cho ñeán khi naøo thaáy naïn
nhaân töï thôû ñöôïc hoaëc coù yù kieán quyeát ñònh cuûa y, baùc só môùi thoâi.
Hình 9.14. Phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo kieåu naèm saáp
d. Phöông phaùp naèm ngöûa

Phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo kieåu naèm ngöûa ñöôïc trình baøy ôû Hình
9.15. Ñaët naïn nhaân naèm ngöûa, laáy quaàn aùo keâ döôùi löng ñeå cho ñaàu hôi ngöûa.
Moät ngöôøi laáy khaên saïch keùo löôõi vaø giöõ cho löôõi khoûi thuït vaøo.
Ngöôøi cöùu quyø hai ñaàu goái caùch xa ñaàu naïn nhaân khoaûng 2030cm,
caèm caúng tay cuûa naïn nhaân, töø töø ñöa hai tay leân phía treân ñaàu sao cho hai
baøn tay gaàn chaïm vaøo nhau, giöõ ôû vò trí naøy khoaûng 23 giaây. Roài ñöa hai
caùnh tay naïn nhaân xuoáng, laáy söùc mình eùp hai khuyûu tay ngöôøi bò naïn vaøo
loàng ngöïc cuûa hoï. Caàn laøm cho thaät ñieàu hoøa vaø mieäng ñeám 1,2,3… cho luùc hít
vaøo (ñöa tay leân) vaø ñeám 1,2,3… cho luùc thôû ra (ñöa tay xuoáng).
Coá gaéng laøm töø 16  18 laàn trong moät phuùt, lieân tuïc laøm nhö vaäy cho
ñeán khi naïn nhaân thôû ñöôïc hoaëc coù yù kieán quyeát ñònh cuûa y, baùc só môùi
ñöôïc thoâi.
246
Hình 9.15. Phöông phaùp hoâ haáp nhaân taïo kieåu naèm ngöûa
11. Coù nhòp ñaäp

Tieáp tuïc hoâ haáp nhaân taïo. Kieåm tra nhòp ñaäp vaø hôi thôû sau 1 phuùt vaø
sau ñoù sau moãi 2 phuùt.
12. Khoâng coù nhòp ñaäp
Tieáp tuïc hoâ haáp nhaân taïo vaø eùp tim. Kieåm tra nhòp ñaäp vaø hôi thôû sau 1
phuùt vaø sau ñoù sau moãi 2 phuùt.
Kyõ thuaät eùp tim nhö sau:
a. Ñònh vò ñieåm giöõa cuûa xöông öùc: ñaët caùc ngoùn tay cuûa ngöôøi cöùu hoä
doïc theo phaàn thaáp nhaát cuûa xöông söôøn theo höôùng trung taâm cuûa ngöïc ñeå
xaùc ñònh phaàn thaáp nhaát cuûa xöông öùc. Sôø vaøo raõnh giöõa cuûa ngöïc giöõa caùc
xöông ñoøn ñeå xaùc ñònh phaàn cao nhaát cuûa xöông öùc (Hình 9.16.a). Ñaët caùc
ñænh ñaàu ngoùn tay troû hay ngoùn tay giöõa vaøo vò trí treân cuøng vaø döôùi cuøng cuûa
xöông öùc. Ñònh ra ñieåm giöõa cuûa xöông öùc baèng caùch chia ñeàu ra laøm hai nhôø
vaøo vieäc duoãi ñoàng ñeàu caùc ngoùn tay caùi (Hình 9.16.b). Giöõ chaët ngoùn tay caùi
cuûa moät tay ñeå ñònh ra ñieåm giöõa.
b. Ñaët caû hai tay vaøo vò trí chính xaùc naøy. Ñaët goùt tay eùp vaøo ñieåm giöõa
cuûa nöûa phaàn döôùi cuûa xöông öùc, vôùi caùc ngoùn tay duoãi thaúng. Giöõ khuyûu tay
duøng ñeå eùp thaúng ñeán möùc coù theå (Hình 9.16.c). Ñieàu naøy ñaït ñöôïc baèng caùch
giöõ vai thaúng phía treân phaàn xöông öùc cuûa naïn nhaân. Khoâng ñaët goùt tay leân
phaàn döôùi cuøng cuûa xöông vuù. Ñaët tay coøn laïi leân treân tay ñaàu tieân, ngoùn caùi
cuûa tay phía treân bao quanh coå tay cuûa tay phía döôùi (Hình 9.16.d).
c. EÙp tim: quyø vôùi moät ñaàu goái aùp saùt vaøo ngöïc cuûa naïn nhaân, ñaàu goái
kia hôi luøi veà phía sau sao cho vai cuûa ngöôøi cöùu hoä ngay phía treân xöông öùc
cuûa naïn nhaân. Söû duïng troïng löôïng cuûa thaân theå nhö laø löïc eùp, taïo aùp löïc
leân phaàn goùt tay döôùi (Hình 9.16.d). EÙp tim (saâu khoaûng 4050mm-ñoái vôùi
ngöôøi lôùn vaø saâu khoaûng 2030mm ñoái vôùi treû em döôùi 8 tuoåi) khoaûng 60 laàn
trong moät phuùt.
247
a b c
d e f
Hình 9.16. Kyõ thuaät eùp tim vaø hoâ haáp nhaân taïo
Tröôøng hôïp coù moät ngöôøi cöùu hoä, ngöôøi naøy caàn phaûi tieán haønh hoâ haáp
nhaân taïo vaø eùp tim ôû cuøng moät tö theá. Tyû soá giöõa eùp tim vaø hoâ haáp nhaân taïo laø
5:1 cöù 12 laàn trong moät phuùt. Ñieàu naøy coù nghóa laø cöù 5 laàn eùp tim thì coù 1 laàn
hoâ haáp nhaân taïo trong voøng khoaûng 5s. Soá laàn eùp tim khoaûng 80 laàn trong 1
phuùt, neáu soá laàn eùp tim nhoû hôn 60 laàn trong moät phuùt thì maùu khoâng ñuû cung
caáp cho naõo.
Tröôøng hôïp coù hai ngöôøi cöùu hoä thì moät ngöôøi cöùu hoä coù kinh nghieäm
hôn, thöïc hieän hoâ haáp nhaân taïo, ngöôøi coøn laïi thöïc hieän eùp tim. Tyû soá giöõa eùp
tim vaø hoâ haáp nhaân taïo laø 5:1 cöù 12 laàn trong moät phuùt. Ngöôøi cöùu hoä eùp tim
ñeám moãi chu kyø eùp tim cuûa mình 1:2:3:4:5 (Hình 9.16.e). Ngöôøi cöùu hoä thöïc
hieän hoâ haáp nhaân taïo haø hôi thoåi ngaït ngay giöõa laàn eùp tim cuoái cuûa chu kyø eùp
tim vöøa keát thuùc vaø laàn eùp tim ñaàu tieân cuûa chu kyø eùp tim keá tieáp ñeå phoåi
khoâng bò thoåi phoàng trong khi ngöïc bò eùp (Hình 9.16.f).
Ngöôøi thöïc hieän hoâ haáp nhaân taïo phaûi kieåm tra nhòp ñaäp sau 1phuùt vaø
sau ñoù moãi 2 phuùt. Ñieàu naøy caàn thieát ñeå ngöng eùp tim toái ña 10s trong khi
kieåm tra nhòp ñaäp. Khi ñaõ coù nhòp ñaäp cuûa ñoä ng maïch vaønh coù theå ngöng eùp
tim, nhöng vaãn kieåm tra nhòp ñaäp sau moãi 2 phuùt cho ñeán khi coù söï trôï giuùp
cuûa y teá.
248
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN PHUÏ LUÏC 1
PHUÏ LUÏC 1
CAÙC TIEÂU CHUAÅN VAØ CAÙC TOÅ CHÖÙC

AN TOAØN ÑIEÄN TRONG NÖÔÙC
Phuï luïc naøy giôùi thieäu cho baïn ñoïc caùc tieâu chuaån an toaøn trong nöôùc.
Trong khuoân khoå cuûa phuï luïc, caùc tieâu chuaån ñöôïc giôùi thieäu veà muïc ñích cuûa
tieâu chuaån, sau ñoù laø caùc ñeà muïc chính.
A. Caùc tieâu chuaån Vieät Nam veà an toaøn ñieän
1. TCVN 3256:79 “ An toaøn ñieän. Thuaät ngöõ vaø ñònh nghóa”
Tieâu chuaån naøy giôùi thieäu caùc thuaät ngöõ vaø ñònh nghóa trong an toaøn ñieän.
2. TCVN 5556:1991 “Thieát bò ñieän haï aùp - Yeâu caàu chung veà baûo veä
choáng ñieän giaät”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho taát caû caùc loaïi thieát bò ñieän, maùy ñieän xoay
chieàu coù ñieän aùp ñeán 1.000V, taàn soá danh ñònh ñeán 10kHz vaø thieát bò ñieän moät
chieàu coù ñieän aùp ñeán 1.500V. Tieâu chuaån naøy quy ñònh caùc yeâu caàu chung veà
baûo veä ngöôøi traùnh tieáp xuùc vôùi caùc boä phaän mang ñieän ñang vaän haønh vaø tieáp
xuùc vôùi caùc boä phaän bình thöôøng khoâng mang ñieän luùc xuaát hieän treân caùc boä
phaän naøy ñieän aùp nguy hieåm.
Noäi dung bao goàm caùc ñeà muïc sau:
 Yeâu caàu ñoái vôùi baûo veä traùnh tieáp xuùc vôùi caùc boä phaän mang ñieän
ñang vaän haønh.
- Yeâu caàu chung.
- Yeâu caàu ñoái vôùi voû baûo veä.
- Yeâu caàu ñoái vôùi che chaén baûo veä.
- Yeâu caàu ñoái vôùi boá trí baûo veä.
- Yeâu caàu ñoái vôùi choã caùch ñieän choã laøm vieäc .
- Yeâu caàu khi söû duïng ñieän aùp an toaøn
 Yeâu caàu ñoái vôùi baûo veä khi tieáp xuùc vôùi caùc boä phaän khoâng mang
ñieän luùc coù ñieän aùp nguy hieåm.
- Yeâu caàu ñoái vôùi noái khoâng.
- Yeâu caàu ñoái vôùi noái ñaát baûo veä.
249
PHUÏ LUÏC 1 GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
- Yeâu caàu ñoái vôùi caét baûo veä doøng roø .

- Yeâu caàu ñoái vôùi caùch ñieän baûo veä .
- Yeâu caàu khi söû duïng ñieän aùp an toaøn .
- Yeâu caàu ñoái vôùi caùch ly baûo veä.
 Phuï luïc 1: Thuaät ngöõ vaø ñònh nghóa.
 Phuï luïc 2: Trò soá ñieän aùp chaïm phuï thuoäc thôøi gian taùc ñoäng.
3. TCVN 4756:89 “Quy phaïm noái ñaát vaø noái “khoâng” caùc thieát bò ñieän”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho taát caû caùc thieát bò ñieän xoay chieàu ñieän aùp
lôùn hôn 42V vaø moät chieàu coù ñieän aùp lôùn hôn 110V vaø quy ñònh nhöõng yeâu
caàu ñoái vôùi noái ñaát vaø noái “khoâng”.
 Yeâu caàu chung.
 Noái ñaát caùc thieát bò ñieän.
 Noái “khoâng” caùc thieát bò ñieän.
 Trang thieát bò noái ñaát vaø noái khoâng.
 Noái ñaát vaø noái “khoâng” caùc thieát bò ñieän di ñoäng vaø caàm tay.
 Kieåm tra noái ñaát , noái “khoâng”.
 Phuï luïc 1: Thuaät ngöõ vaø ñònh nghóa.
 Phuï luïc 2: Phaân loaïi noái ñaát thieát bò ñieän theo möùc nguy hieåm .
 Phuï luïc 3: Caùc sô ñoà noái “khoâng” thieát bò ñieän .
 Phuï luïc 4: Trò soá ñieän aùp chaïm phuï thuoäc thôøi gian taùc ñoäng.
 Phuï luïc 5: Phöông phaùp xaùc ñònh chieàu daøi ñieän cöïc san baèng theá
trong maïng ñieän coù ñieän aùp ñeán 1000V.
 Phuï luïc 6: Choïn doøng ñieän cho caàu chaûy, aptomat baûo veä, ñoäng cô
ñieän coù xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa toång trôû maïng.
 Phuï luïc 7: Ñieàu kieän coù theå duøng noái ñaát thay cho noái khoâng.
4. TCVN 4086: 85 “An toaøn ñieän trong xaây döïng”
Tieâu chuaån naøy qui ñònh nhöõng yeâu caàu chung veà an toaøn ñieän ñeå aùp
duïng cho caùc coâng taùc xaây laép treân caùc coâng trình xaây döïng.
Tieâu chuaån naøy khoâng aùp duïng cho coâng taùc xaây laép ôû nhöõng nôi coù
ñieän aùp treân 1000V vaø coâng taùc xaây laép ôû caùc moû khai thaùc than vaø quaëng.
 Quy ñònh chung.
 Nhöõng yeâu caàu veà an toaøn ñieän .
 Nhöõng yeâu caàu veà söû duïng caùc phöông tieän phoøng hoä cuûa coâng
nhaân.
250
 Kieåm tra thöïc hieän caùc yeâu caàu cuûa an toaøn ñieän.
 Phuï luïc 1: Nhöõng yeâu caàu ñoái vôùi coâng nhaân vaän haønh thieát bò
ñieän ôû coâng tröôøng.
 Phuï luïc 3: Xaùc ñònh vuøng nguy hieåm.
5. TCVN 3146: 86 “Coâng vieäc haøn ñieän - Yeâu caàu chung veà an toaøn”
Tieâu chuaån naøy thay theá cho TCVN 3146 – 79 vaø quy ñònh nhöõng yeâu
caàu chung veà an toaøn cho coâng vieäc haøn ñieän trong caùc ngaønh saûn xuaát. Ñoái
vôùi coâng vieäc haøn ñieän trong caùc ñieàu kieän ñaëc bieät (haøn ñieän trong haàm moû,
haøn ñieän döôùi nöôùc…) ngoaøi caùc quy ñònh naøy coøn phaûi tuaân theo caùc quy ñònh
khaùc lieân quan.
 Yeâu caàu ñoái vôùi quaù trình coâng ngheä.
 Yeâu caàu ñoái vôùi gian saûn xuaát.
 Yeâu caàu veà nguyeân lieäu, phoâi, baûo quaûn vaø vaän chuyeån.
 Yeâu caàu veà boá trí thieát bò saûn xuaát .
 Nhöõng yeâu caàu veà toå chöùc nôi laøm vieäc .
 Yeâu caàu ñoái vôùi coâng nhaân haøn ñieän .
 Yeâu caàu veà phöông tieän baûo veä caù nhaân .
 Kieåm tra vieäc thöïc hieän caùc yeâu caàu an toaøn.
6. TCVN 3144:79 “Saûn phaåm kyõ thuaät ñieän. Yeâu caàu chung veà an toaøn”
Tieâu chuaån naøy quy ñònh caùc yeâu caàu chung veà an toaøn cho caùc saûn
phaåm kyõ thuaät ñieän.
7. TCVN 4726: 89 “Kyõ thuaät an toaøn maùy caét kim loaïi – Yeâu caàu ñoái vôùi
trang thieát bò”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng ñoái vôùi trang thieát bò cuûa taát caû caùc nhoùm naøy:
maùy caét kim loaïi, maùy aên moøn ñieän, maùy hoùa ñieän, maùy sieâu aâm, daây chuyeàn
töï ñoäng, phuï tuøng, duïng cuï ño kieåm, maùy naâng haï vaø thieá t bò khaùc söû duïng
cuøng vôùi maùy. Nhöõng maùy vaø thieát bò keå treân ñöôïc noái vôùi löôùi ñieän ñeán 660V
vôùi taàn soá ñeán 200Hz laøm vieäc trong khí haäu khoâ raùo.
 Nhöõng yeâu caàu chung.
- Ñieän aùp nguoàn.
- Ñoái vôùi löôùi ñieän.
- Ngaét söï coá vaø coâng taéc ñaàu vaøo ( coâng taéc chính).
- Noái caùc ñoà gaù, thieát bò phuï tuøng keøm theo.
251
 Caùc bieän phaùp baûo veä.

- Baûo veä choáng tieáp xuùc ngaãu nhieân vôùi nhöõng phaàn coù ñieän .
- Baûo veä choáng ñieän giaät khi coù hö hoûng.
- Baûo veä choáng töï ñoäng ñoùng maïch trong tröôøng hôïp ñieän aùp
cuûa löôùi ñieän ñöôïc phuïc hoài sau khi bò maát ñieän .
- Baûo veä choáng giaûm ñieän aùp.
 Maïch ñieàu khieån vaø tín hieäu.
- Nguoàn ñieän cuûa maïch ñieàu khieån vaø tín hieäu.
- Noái vôùi maïch baûo veä.
- Khoùa lieân ñoäng baûo veä.
- Ñoùng chu trình laøm vieäc töï ñoäng.
 Laép raùp thieát bò ñieàu khieån.
- Caùc möùc baûo veä.
- Ñoä môû cuûa caùnh cöûa.
- Caùc phaàn töû cô khí.
 Thieát bò ñieàu khieån, ñeøn tín hieäu .
- Thieát bò ñieàu khieån.
- Thieát bò ñieàu khieån baèng tay.
- Ñeøn hieäu.
- Nuùt aán coù ñeøn hieäu.
 Laép raùp daây daãn.
- Laép raùp daây daãn ñoái vôùi caùc maïch khaùc nhau.
- Maøu daây daãn.
- Laép raùp daây daãn ngoaøi tuû, hoác vaø hoäp ñieàu khieån .
- Noái caùc maïch ñoäng löïc baèng caùc oå, phích caém .
 Ñoäng cô ñieän.
- Möùc baûo veä cuûa ñoäng cô.
- Bieån ñoäng cô.
 Chieáu saùng cuïc boä cuûa maùy.
- Nguoàn ñieän cuûa nguoàn chieáu saùng cuïc boä .
- Maïch baûo veä chieáu saùng.
- Caùc thieát bò chieáu saùng.
- Ñeøn huyønh quang.
252
- Ñeøn chieáu saùng trong tuû, hoác maùy, baûng ñieàu khieån .
 Caùc kyù hieäu veà ñieän treân maùy.
- Kyù hieäu caùc hoác vaø tuû ñieän.
- Kyù hieäu caùc phaàn töû, daây daãn vaø coát noái .
- Kyù hieäu caùc cô caáu taùc ñoäng.
 Phöông phaùp thöû.
- Bieân baûn kieåm nghieäm.
- Thöû nghieäm ñieän trôû caùch ñieän.
- Thöû nghieäm ñaùnh thuûng.
 Thuaät ngöõ vaø ñònh nghóa.
- Thieát bò ñieàu khieån.
- Tuû ñieàu khieån.
- Hoác.
- Keânh.
- OÁng daãn.
- Phaàn daãn doøng.
- Nhöõng phaàn daãn doøng khoâng coù ñieän aùp trong thôøi gian laøm
vieäc bình thöôøng cuûa maùy .
- Maïch ñoäng löïc.
- Maïch ñieàu khieån.
- Khí cuï chuyeån maïch.
- Khí cuï ñieàu khieån.
- Cô caáu daãn ñoäng cuûa thieát bò (cô caáu, khí cuï) ñieàu khieån tay.
- Haønh lang baûo quaûn.
- Daây baûo veä.
8. TCVN 4163:85 “Maùy ñieän caàm tay - Yeâu caàu an toaøn”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc maùy ñieän caàm tay duøng trong saûn xuaát
vaø trong sinh hoaït (vieát taét laø maùy).
Tieâu chuaån naøy quy ñònh caùc yeâu caàu an toaøn ñoái vôùi keát caáu maùy,
nguyeân taéc giao nhaän, phöông phaùp thöû, ghi nhaõn hieäu vaø quy taéc vaän haønh
an toaøn maùy ñieän caàm tay.
Tieâu chuaån naøy khoâng aùp duïng cho caùc maùy kieåu choáng noå vaø choáng hoùa
chaát aên moøn hoaëc caùc maùy söû duïng trong caùc phöông tieän giao thoâng vaän taûi.
 Caáp baûo veä, kieåu maùy vaø caùc thoâng soá cô baûn .
253
 Yeâu caàu veà keát caáu maùy.

 Nguyeân taéc vaø noäi dung, thöû nghieäm maùy khi xuaát xöôûng vaø giao nhaän.
 Ghi nhaõn.
 Quy taéc vaän haønh trong saûn xuaát.
 Quy taéc an toaøn khi söû duïng maùy trong sinh hoaït .
9. TCVN 5180: 90 “Pa laêng ñieän - Yeâu caàu chung veà an toaøn”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho pa laêng ñieän thoâng duïng coá ñònh vaø di
ñoäng duøng caùp vaø xích (goïi chung laø pa laêng) ñöôïc söû duïng nhö moät cô caáu
naâng haï ñoäc laäp hoaëc cô caáu naâng vaø di chuyeån haøng treân maùy naâng haï.
 Yeâu caàu ñoái vôùi keát caáu vaø vaät lieäu .
 Yeâu caàu ñoái vôùi caùp, kích, tang vaø roøng roïc .
 Yeâu caàu veà phanh.
 Yeâu caàu ñoái vôùi thieát bò an toaøn .
 Yeâu caàu ñoái vôùi thieát bò ñieän vaø ñieàu khieån .
 Yeâu caàu ñoái vôùi ghi nhaõn.
10. TCVN 3718: 82 “Tröôøng ñieän töø taàn soá Radio – Yeâu caàu chung veà
an toaøn”
Tieâu chuaån naøy ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi tröôøng ñieän töø trong daûi taàn soá töø
60 kHz ñeán 300 GHz vaø quy ñònh caùc giaù trò giôùi haïn cho pheùp cuûa cöôøng ñoä
vaø maät ñoä doøng naêng löôïng tröôøng ñieän töø ôû nhöõng nôi coù caùn boä, coâng nhaân
vieân tröïc tieáp laøm vieäc vôùi caùc thieát bò böùc xaï naêng löôïng ñieän töø vaø chòu taùc
duïng cuûa tröôøng ñieän töø. Tieâu chuaån naøy cuõng quy ñònh caùc phöông phaùp vaø
phöông tieän baûo veä cô baûn.
 Giaù trò giôùi haïn cho pheùp cuûa cöôøng ñoä vaø maät ñoä doøng naêng
löôïng – tröôøng ñieän töø.
 Phöông phaùp kieåm tra cöôøng ñoä vaø maät ñoä doøng naêng löôïng
tröôøng ñieän töø.
 Phöông phaùp vaø phöông tieän baûo veä ngöôøi khoûi bò taùc ñoäng cuûa
tröôøng ñieän töø.
11. TCVN 2572:78 “Bieån baùo an toaøn veà ñieän”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc bieån baùo coù chöõ vaø daáu hieäu coù ñieän
aùp, ñaët treân caùc duïng cuï, maùy, khí cuï, caùc thieát bò ñieän v.v… ñeå baùo cho ngöôøi
traùnh khoûi nguy hieåm do ñieän gaây ra khi vaän haønh, laøm vieäc vaø ñi qua gaàn
nhöõng thieát bò ñoù.
254

 Phaân loaïi vaø kích thöôùc
 Quy taéc nghieäm thu
 Bao goùi, ghi nhaõn, baûo quaûn vaø vaän chuyeån
12. TCVN 3259:1992 “Maùy bieán aùp vaø cuoän khaùng ñieän löïc – Yeâu caàu an
toaøn”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc loaïi bieán aùp vaø cuoän khaùng ñieän löïc
laøm vieäc ôû löôùi ñieän xoay chieàu taàn soá 50Hz vaø 60 Hz.
Tieâu chuaån naøy quy ñònh nhöõng yeâu caàu an toaøn veà keát caáu cuûa maùy
bieán aùp vaø cuoän khaùng ñieän löïc. Tieâu chuaån naøy khoâng aùp duïng cho caùc cuoän
khaùng loaïi beâ toâng.
 Yeâu caàu chung
 Yeâu caàu ñoái vôùi maùy bieán aùp khoâ moät pha coâng suaát ñeán 4kVA vaø
ba pha thoâng duïng coâng suaát ñeán 5kVA ñieän aùp ñeán 1.000V
 Yeâu caàu ñoái vôùi maùy bieán aùp moät pha coâng suaát lôùn hôn 4 kVA,
bieán aùp ba pha coâng suaát lôùn hôn 5 kVA vaø cuoän khaùng.
13. TCVN 3145:79 “Khí cuï ñoùng caét maïch ñieän, ñieän aùp ñeán 1.000 V-Yeâu
caàu an toaøn”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc khí cuï thoâng duïng duøng ñeå ñoùng caét
maïch ñieän, ñieän aùp ñeán 1000V.
Tieâu chuaån naøy quy ñònh caùc yeâu caàu an toaøn ñoái vôùi keát caáu cuûa khí cuï
ñoùng caét maïch ñieän.
14. TCVN 2295:78 “Tuû ñieän cuûa thieát bò phaân phoái troïn boä vaø cuûa traïm
bieán aùp troïn boä-Yeâu caàu an toaøn”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc tuû ñieän cuûa caùc thieát bò phaân phoái troïn
boä ñieän aùp töø 3 ñeán 10 kV vaø caùc tuû ñieän cuûa caùc traïm bieán aùp troïn boä coù ñieän
aùp ñeán 10 kV.
Tieâu chuaån naøy quy ñònh nhöõng yeâu caàu an toaøn ñoái vôùi keát caáu tuû ñieän
cuûa thieát bò phaân phoái troïn boä vaø cuûa traïm bieán aùp troïn boä.
 Quy ñònh chung
 Yeâu caàu ñoái vôùi t ñieän cuûa thieát bò phaân phoái troïn boä
 Yeâu caàu ñoái vôùi t ñieän cuûa traïm bieán aùp troïn boä
255
15. TCVN 4115:85: Thieát bò ngaét ñieän baûo veä ngöôøi duøng ôû caùc maùy vaø
duïng cuï ñieän di ñoäng coù ñieän aùp ñeán 1.000V - Yeâu caàu kyõ thuaät
chung”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc thieát bò ngaét ñieän baûo veä ñeå baûo veä ngöôøi,
duøng ôû caùc maùy vaø caùc duïng cuï duøng ñieän coù bieán aùp xoay chieàu ñeán 1.000V.
Tieâu chuaån naøy khoâng aùp duïng cho caùc thieát bò ngaét ñieän baûo veä duøng
trong haàm moû, taøu thuyeàn vaø ôû moâi tröôøng coù nguy cô chaùy noå vaø hoùa chaát
aên moøn.
 Ñònh nghóa.
 Thoâng soá cô baûn.
 Yeâu caàu kyõ thuaät.
- Thöû ñieån hình.
- Thöû xuaát xöôûng.
 Ghi nhaõn.
 Phuï luïc 1 : Duïng cuï kieåm tra ñoä beàn chòu rung.
 Phuï luïc 2 : Duïng cuï kieåm tra ñoä beàn chòu va ñaäp .
16. TCVN 3623-81 “Khí cuï ñieän chuyeån maïch ñieän aùp ñeán 1.000V-Yeâu
caàu kyõ thuaät chung”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc khí cuï ñieän chuyeån maïch ñieän aùp ñeán
1000V loaïi thoâng duïng vaø keå caû caùc khí cuï ñaët trong caùc thieát bò hôïp boä.
Tieâu chuaån naøy khoâng aùp duïng cho caùc khí cuï treân thieát bò vaän taûi döôùi
haàm loø, ñöôøng thuûy vaø ñöôøng khoâng, caùc khí cuï chòu noå, ño löôøng voâ tuyeán v.v…
 Yeâu caàu veà keát caáu.
 Tính troïn boä cuûa khí cuï.
 Quy taéc nghieäm thu.
 Ghi nhaõn, bao goùi, vaän chuyeån vaø baûo quaûn.
 Yeâu caàu veà kyõ thuaät an toaøn vaø veä sinh.
 Baûo haønh.
256
17. TCVN 5334 - 1991: “Thieát bò ñieän kho daàu vaø saûn phaåm daàu – Quy
phaïm kyõ thuaät an toaøn trong thieát keá vaø laép ñaët”.
Tieâu chuaån naøy aùp duïng ñeå thieát keá, laép ñaët caù c thieát bò ñieän löïc, ñieän
chieáu saùng, ño löôøng kieåm tra vaø töï ñoäng hoùa cho caùc kho daàu vaø saûn phaåm
daàu xaây döïng môùi hay caûi taïo, môû roäng heä thoáng ñieän trong caùc kho daàu vaø
saûn phaåm daàu hieän coù (goïi taét laø kho xaêng daàu).
 Phaân loaïi nguy hieåm chaùy, noå cuûa coâng trình, thieát bò.
 Traïm bieán aùp, traïm phaùt ñieän vaø caùc thieát bò phaân phoái .
 Ñoäng cô, maùy ñieän vaø caùc thieát bò khôûi ñoäng.
 Thieát bò ño löôøng kieåm tra vaø töï ñoäng hoùa.
 Ñöôøng daây taûi ñieän.
 Ñieän chieáu saùng.
 Choáng seùt, noái ñaát, choáng caûm öùng vaø choáng tính ñieän .
 Phuï luïc: Phaân loaïi caùc gian buoàng, ngoâi nhaø vaø coâng trình theo
nguy cô chaùy noå.
18. TCVN 3620:1992 “Maùy ñieän quay – Yeâu caàu an toaøn”
Tieâu chuaån naøy quy ñònh caùc yeâu caàu veà an toaøn ñoái vôùi keát caáu cuûa
maùy ñieän quay.
 Yeâu caàu chung.
 Yeâu caàu ñoái vôùi caùc daïng maùy ñieän rieâng.
19. TCVN 5587:1991 “Saøo caùch ñieän”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc loaïi saøo caùch ñieän duøng ñeå thao taùc
thieát bò ñoùng caét vaø thao taùc noái ñaát cho caùc thieát bò ñieän moät chieàu vaø xoay
chieàu taàn soá coâng nghieäp.
 Ghi nhaõn, bao goùi vaø baûo quaûn.
20. TCVN 5588:1991 “UÛng caùch ñieän”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc loaïi uûng caùch ñieän duøng laøm phöông
tieän baûo veä boå sung, nhaèm taêng cöôøng khaû naêng an toaøn ñieän cho ngöôøi trong
thöû nghieäm, vaän haønh thieát bò ñieän.
257

 Quy caùch
 Yeâu caàu kyõ thuaät
 Phöông phaùp thöû
 Ghi nhaõn, bao goùi vaø baûo quaûn
21. TCVN 5589:1991 “Thaûm caùch ñieän”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc loaïi thaûm caùch ñieän baèng cao su duøng
laøm phöông tieän baûo veä boå sung, nhaèm taêng cöôøng khaû naêng an toaøn ñieän cho
 Yeâu caàu kyõ thuaät
 Phöông phaùp thöû
 Ghi nhaõn, bao goùi vaø baûo quaûn
22. TCVN 5586-1991 “ Gaêng caùch ñieän”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho caùc loaïi gaêng caùch ñieän baèng cao su duøng
laøm phöông tieän baûo veä boå sung, nhaèm taêng cöôøng khaû naêng an toaøn ñieän cho
 Quy caùch.
 Ghi nhaõn, bao goùi vaø baûo quaûn.
B. Caùc tieâu chuaån Vieät Nam veà heä thoáng laép ñaët ñieän cuûa caùc toøa nhaø
1. TCVN 7447-1:2004 (IEC 60364-1:2001): Heä thoáng laép ñaët ñieän trong
toøa nhaø. Phaàn 1: Nguyeân taéc cô baûn, ñaùnh giaù caùc ñaëc tính chung,
ñònh nghóa.
2. TCVN 7447-4-41:2004 (IEC 60364-4-41:2001): Heä thoáng laép ñaët ñieän
cuûa caùc toøa nhaø. Phaàn 4-41: Baûo veä an toaøn –Baûo veä choáng ñieän giaät.
cuûa caùc toøa nhaø. Phaàn 4-42: Baûo veä an toaøn –Baûo veä choáng caùc aûnh
höôûng veà nhieät
4. TCVN 7447-4-43:2004 (IEC 60364-4-43:2001): Heä thoáng laép ñaët ñieän cuûa
caùc toøa nhaø. Phaàn 4-43: Baûo veä an toaøn –Baûo veä choáng quaù doøng.
cuûa caùc toøa nhaø. Phaàn 4-44: Baûo veä choáng nhieãu ñieän aùp vaø nhieãu
ñieän töø.
258

cuûa caùc toøa nhaø. Phaàn 5-51: Löïa choïn vaø laép ñaët thieát bò ñieän – Qui
taéc chung.
cuûa caùc toøa nhaø. Phaàn 5-53: Löïa choïn vaø laép ñaët thieát bò ñieän – Caùch
ly, ñoùng caét vaø ñieàu khieån.
cuûa caùc toøa nhaø. Phaàn 5-54: Löïa choïn vaø laép ñaët thieát bò ñieän – Boá trí
daây noái ñaát, daây baûo veä vaø daây lieân keát baûo veä.
cuûa caùc toøa nhaø. Phaàn 5-55: Löïa choïn vaø laép ñaët thieát bò ñieän – Caùc
thieát bò khaùc.
Ñaây laø boä tieâu chuaån raát höõu ích cho vieäc höôùng daãn laép ñaët maïch ñieän
ñöôïc caáp nguoàn coù ñieän aùp danh ñònh ñeán vaø baèng 1000V xoay chieàu hoaëc
1500V moät chieàu moät caùch hôïp lyù vaø an toaøn cho nhaø ôû, coâng trình coâng coäng,
coâng trình thöông maïi, coâng trình coâng nghieäp, coâng trình noâng nghieäp, coâng
trình xaây döïng,…
10. TCVN 3718-1:2005: Quaûn lyù an toaøn trong böùc xaï taàn soá radio.
Phaàn 1: Möùc phôi nhieãm lôùn nhaát trong giaûi taàn töø 3kHz ñeán 300GHz.
Tieâu chuaån naøy cung caáp höôùng daãn veà söï phôi nhieãm cuûa con ngöôøi
trong tröôøng taàn soá radio (RF) vaø thieát laäp caùc giôùi haïn nhaèm traùnh caùc aûnh
höôûng baát lôïi leân söùc khoûe cuûa con ngöôøi. Tieâu chuaån naøy aùp duïng cho ngöôøi
lao ñoäng bò phôi nhieãm do ngheà nghieäp vaø coâng chuùng bò phôi nhieãm ngaãu
nhieân.
C. Caùc tieâu chuaån lieân quan ñeán choáng quaù doøng, quaù aùp vaø noái ñaát
1. TCXDVN 46:2007 “ Choáng seùt cho coâng trình xaây döïng”
Tieâu chuaån naøy aùp duïng ñeå thieát keá thi coâng, nghieäm thu vaø quaûn lyù thieát
bò choáng seùt tröïc tieáp cho caùc coâng trình xaây döïng môùi, caûi taïo hay môû roäng.
2. TCN 68 - 140:1995 “Choáng quaù aùp, quaù doøng ñeå baûo veä ñöôøng daây
vaø thieát bò thoâng tin”
Tieâu chuaån naøy bao goàm caùc yeâu caàu kyõ thuaät veà ñoä beàn ñieän vaø
phöông phaùp ño thöû ñoä beàn ñieän cho caùc coâng trình thoâng tin cuûa maïng vieãn
thoâng Vieät Nam bao goàm caùc heä thoáng thieát bò traïm, keå caû caùc thieát bò baûo veä,
caùc ñöôøng daây thoâng tin beân ngoaøi traùnh khoûi quaù aùp vaø quaù doøng.
3. TCN 68 - 167:1997 “ Thieát bò choáng quaù aùp, quaù doøng do aûnh höôûng
cuûa seùt vaø ñöôøng daây taûi ñieän - Yeâu caàu kyõ thuaät”
Tieâu chuaån naøy ñöôïc duøng laøm sôû cöù cho saûn xuaát, quaûn lyù vaø löïa choïn
duïng cuï baûo veä choáng quaù aùp, quaù doøng phuø hôïp vôùi muïc ñích baûo veä.
259
Ngoaøi ra, tieâu chuaån coøn ñeà caäp ñeán caùc phöông phaùp thöû nghieäm ñaùnh
giaù chaát löôïng vaø tuoåi thoï cuûa thieát bò choáng quaù aùp vaø quaù doøng.
4. TCN 68 - 141: 1995 “Tieáp ñaát cho caùc coâng trình vieãn thoâng - Yeâu
caàu kyõ thuaät”
Tieâu chuaån naøy quy ñònh caùc yeâu caàu veà tieáp ñaát, ñöôïc duøng laøm sôû cöù
ñeå thieát keá, thi coâng, nghieäm thu, quaûn lyù caùc heä thoáng tieáp ñaát cho caùc coân g
trình thoâng tin cuûa maïng löôùi vieãn thoâng quoác gia, ñoàng thôøi laøm sôû cöù ñeå thieát
keá xaây döïng caùc nhaø traïm vieãn thoâng.
5. TCN 68 - 135:2001 “Choáng seùt baûo veä caùc coâng trình vieãn thoâng -
Yeâu caàu kyõ thuaät”
Tieâu chuaån naøy quy ñònh taàn suaát thieät haïi cho pheùp do seùt gaây ra ñoái
vôùi coâng trình vieãn thoâng, caùc bieän phaùp choáng seùt baûo veä caùc coâng trình vieãn
thoâng, phöông phaùp tính toaùn taàn suaát thieät haïi do seùt gaây ra ñoái vôùi caùc coâng
trình vieãn thoâng. Tieâu chuaån naøy laø moät trong nhöõng sôû cöù ñeå laäp döï aùn ñaàu
tö, thieát keá, thi coâng, nghieäm thu, quaûn lyù vaø phuïc vuï quaù trình khai thaùc, baûo
veä caùc coâng trình vieãn thoâng.
6. TCN 68 - 174: 2006 “ Quy phaïm choáng seùt vaø tieáp ñaát cho caùc coâng
trình vieãn thoâng”
Qui phaïm naøy aùp duïng nhaèm muïc ñích: baûo veä caùc coâng trình vieãn
thoâng, traùnh nguy hieåm cho con ngöôøi vaø haïn cheá thieät haïi do seùt gaây ra;
thoáng nhaát caùc nguyeân taéc vaø noäi dung trong khaûo saùt, thieát keá, thi coâng, quaûn
lyù heä thoáng choáng seùt vaø tieáp ñaát cho caùc coâng trình vieãn thoâng.
D. Caùc toå chöùc bieân soaïn, ban haønh vaø quaûn lyù tieâu chuaån an toaøn ñieän
1. Toång cuïc Tieâu chuaån ño löôøng chaát löôïng - STAMEQ
www.tcvn.gov.vn
2. Boä Böu chính Vieãn thoâng-Ministry of Posts and Telematics of
Socialist of Viet Nam www.mpt.gov.vn
3. Boä Coâng nghieäp
www.moi.gov.vn
4. Boä Xaây döïng
www.xaydung.gov.vn
260
PHUÏ LUÏC 2
MOÄT SOÁ TOÅ CHÖÙC VAØ TIEÂU CHUAÅN

AN TOAØN ÑIEÄN NGOAØI NÖÔÙC
1. IEEE- Institute of Electrical and Electronics Engineers
www.ieee.org
IEEE 80 Grounding AC Facilities
IEEE C2-1997 National Electrical Safety Code
2. IEC- International Electrotechnical Commission

www.iec.ch
IEC 950 Electrical Safety
IEC 1024.1 Lightning protection
IEC/TR 62102 (2001-03) Electrical safety - Classification of

Ed. 1.0 interfaces for equipment to be connected to
information and communications
technology networks
IEC 60079-1 (2001-02) Electrical apparatus for explosive gas

Ed. 4.0 atmospheres - Part 1: Flameproof
enclosures "d"

Ed. 4.0 atmospheres - Part 2: Pressurized
enclosures "p"

Ed. 2.0 atmospheres - Part 15: Type of protection "n"
IEC 61557-1 (1997-02) Electrical safety in low voltage distribution

systems up to 1000 V a.c. and 1500 V d.c.
- Equipment for testing, measuring or
monitoring of protective measures -
Part 1: General requirements
261

Part 2: Insulation resistance

Part 3: Loop impedance

Part 4: Resistance of earth connection and
equipotential bonding
3. NEMA -National Electrical Manufacturers Association

www.nema.org
NEMA WC-8 Electrical Safety
ANSI/NEMA ICS 2 Industrial Control Devices, Controllers and

Assemblies
ANSI/NEMA 250 Enclosures for Electrical Equipment
4. ANSI - American National Standard Institute

www.ansi.org
ANSI/IEEE C2 National Electrical Safety Code
ANSI/IEEE 80 IEEE Guide for Safety in AC Substation

Grounding
ANSI/ISA-S82.01, .02, Safety Standard for Electrical and

and .03 Electronic Test, Measuring, Controlling and
Related Equipment
5. OSHA - Occupational Safety and Health Administration

www.osha.gov
1910.137 Electrical Personal Protective Equipment
262
1910.147 Control of Hazardous Energy
1910.300-399 Electrical Safety Requirements – General

Industry
1910.400-449 Electrical Safety Requirements –
Construction
6. CENELEC- European Committee For Electrotechnical Standards

www.cenelec.org
CENELEC HD 384 Electrical installations of buildings

CENELEC EN 60950 Safety of information technology equipment
CENELEC TC92 Safety of audio, video and similar electronic

equipment
CENELEC TC61 Safety of Household Appliances

CENELEC TC44X JWG 6 Safety related parts of control systems
CENELEC HD 625-1 Insulation coordination for equipment within

low-voltage systems - Part 1: Principles
requirements and tests
CENELEC TC59X Consumer information related to household

electrical appliances
7. UL - Underwriters Laboratories
www.ul.com
UL 508 Safety Standard for Industrial Control
Equipement
UL 1950 Safety Standard for Information Technology

Equipment, Including Electrical Business
Equipment
8. NEC- National Electrical Code

www.nfpa.org
NEC Article 110–26 Spaces about electrical equipment, (600
volts or less)
NEC Article 110–32 Work space about equipment (over 600
volts)
NEC Article 110–33 Entrance and access to work space
263
NEC Article 110–34 Work space and guarding (over 600 volts)
NEC Article 305-6 Ground-Fault Protection for Personnel
NEC Article 210-8 Ground-Fault Circuit-Interrupter Protection

for Personnel
NEC Article 250 Grounding
9. NFPA- National Fire Protection Association

www.nfpa.org
NFPA 1 Fire Prevention Code
NFPA 69 Standard on Explosion Prevention

Systems
NFPA 70 National Electrical Code
NFPA 77 Static Electricity contains requirements for

reducing the fire hazard of static electricity
NFPA 78 Lightning Protection Code
NFPA 70E Electrical Safety Requirements for

Employee Workplaces
NFPA 79 Electrical Standard for Industrial

Machinery National Fire Protection
Association
NFPA 780 Standards for the installation of Lightning

Protection Systems
264
PHUÏ LUÏC 3
THUAÄT NGÖÕ ANH VIEÄT ÑOÁI CHIEÁU

A
Accident Tai naïn
Air terminal Kim thu seùt
Approach distance Khoaûng caùch tieáp caän
Arcing Phoùng ñieän hoà quang
Area marker Bieån baùo khu vöïc
Arm’s reach Taàm vôùi
B
Barrier Thanh chaén
Basic insulation Caùch ñieän cô baûn
Blanket Meàn
Boundary Bieân
Limited boundary Bieân giôùi haïn
Restricted boundary Bieân caám
Prohibited boundary Bieân ngaên chaän
Breakdown Ñaùnh thuûng caùch ñieän
Breathing zone Vuøng thôû (baùn caàu giöõa muõi vaø
mieäng vôùi baùn kính töø 6 ñeán 9
inch)
C
Cadweld exothermic weld Haøn hoùa nhieät Cadweld
Calibration Söï caân chænh
Capture Thu baét
265
Check breathing Kieåm tra hôi thôû

Chemical earth rod Coïc hoùa chaát
Circuit Breaker-CB Thieát bò ngaét ñieän
Clear airway Thoâng ñöôøng khí

Clearance Khoaûng caùch ngaén nhaát giöõa hai
daây daãn trong khoâng khí
Conscious Coøn tænh
Copper cable Caùp ñoàng traàn
Copper earth tape Baêng ñoàng
Cooper bonded earth rod Coïc theùp boïc ñoàng
Creepage Ñöôøng phoùng ñieän ngaén nhaát doïc
theo beà maët cuûa vaät caùch ñieän
Current draw Doøng ñieän chính tieâu thuï bôûi saûn
phaåm hay thieát bò döôùi ñieàu kieän
thöû nghieäm
Data Equipment Protector-DEP Thieát bò baûo veä ñöôøng döõ lieäu
Dead part Phaàn khoâng mang ñieän

Delay time Thôøi gian treã
Device Under Test- DUT Thieát bò ñöôïc thöû nghieäm
Dielectric gloves Gaêng tay caùch ñieän

Dielectric foot-wear UÛng caùch ñieän
Dielectric strenght Tyû soá giöõa ñieän aùp hoùng ñieän cuûa
vaät lieäu vaø khoaûng caùch giöõa hai
ñieåm
Dielectric rug Thaûm caùch ñieän
Direct contact Tieáp xuùc tröïc tieáp
Direct lightning Seùt ñaùnh tröïc tieáp
Dissipation Array System-DAS Heä thoáng giaûi tröø seùt
266
Double insulation Caùch ñieän keùp

Downconductor Daây thoaùt seùt
Dry clothing Quaàn aùo khoâ
Electromagnetic compatibility-EMC Töông thích ñieän töø
Electromagnetic fields -EMF Tröôøng ñieän töø
Electromagnetic interference -EMI Nhieãu ñieän töø
Early Emission Streamer - ESE Phoùng ñieän sôùm
Earth bar Thanh noái ñaát
Earth clamp Keïp noái ñaát
Earth Enhancing Compound - EEC Hoùa chaát giaûm ñieän trôû ñaát
Earth grid Löôùi noái ñaát
Earth inspection housing Hoäp kieåm tra noái ñaát
Earth leakage current Doøng roø vaøo ñaát
Earth pin Chaân noái ñaát
Earth rod Coïc noái ñaát
Earthed Noái ñaát
Electric shock Soác ñieän
Electrical leakage current Doøng ñieän roø
Electrical safety An toaøn ñieän
Electrical hazard Nguy hieåm ñieän
Electrocution Ñieän giaät
Energized (live, alive) Mang hay naïp ñieän
Expired Air Resuscitation -EAR Hoâ haáp nhaân taïo
External Cardiac Compression -ECC EÙp tim
267
Exposed conductive parts Phaàn mang ñieän loä thieân

Explosive accident Tai naïn noå
F
Faraday cage Loàng Faraday
Fault current Doøng söï coá
Field Strength Cöôøng ñoä ñieän tröôøng
Fire Chaùy
Fire protection system Heä thoáng baûo veä choáng chaùy
First aid Sô cöùu
Franklin terminal Kim Franklin
Functional Extra Low Voltage -FELV Heä thoáng chöùc naêng ñieän aùp cöïc
thaáp
Fuse Caàu chì
G
Galvanized steel earth rod Coïc maï loõi theùp
Ground Enhancement Material -GEM Vaät lieäu caûi thieän ñaát
Grounded/Grounding Noái ñaát
Ground Fault Circuit Interrupter-GFCI Thieát bò ngaét söï coá chaïm ñaát
Ground potential Ñieän theá ñaát
H
Hazardous area Vuøng nguy hieåm
Health surveillance Giaùm saùt söùc khoûe
High Rupturing Capability Fuse -HCR Caàu chì coù khaû naêng caét doøng lôùn
High Speed Protector - HSP Thieát bò baûo veä ñöôøng truyeàn toác
ñoä cao
268
I
Insulated cover Chuïp caùch ñieän
Insulated tool Coâng cuï caùch ñieän
Insulating boots Giaày caùch ñieän
Insulating mat Thaûm caùch ñieän
Insulating ladder Thang caùch ñieän
Insulating platform Gheá caùch ñieän
Injure Laøm toån thöông
Insulation resistance Ñieän trôû caùch ñieän
Insulating stick Saøo caùch ñieän
Insulating rubber gloves Gaêng cao su caùch ñieän
International Commission on Non- Hieäp hoäi quoác teá veà baûo veä phaùt
ionizing Radiation Protection -ICNIRP xaï khoâng ion hoùa
Isolate the supply Caét ñieän

Insulated glove Gaêng tay caùch ñieän
Insulated mat Thaûm caùch ñieän
Insulated pliers Kìm caùch ñieän
Isulated protective conductor Daây daãn boïc caùch ñieän
Indirect contact Tieáp xuùc giaùn tieáp
Inspect tools Coâng cuï kieåm tra
Inspection box Hoäp kieåm tra
Interlock Khoùa lieân ñoäng
J
Jumper cable Caùp noái
L
Leakage current Doøng roø
Local Area Network - LAN Maïng noäi boä
269
Load Cell Protector - LCP Thieát bò baûo veä caàu caàn

LAN protector Thieát bò choáng seùt lan truyeàn treân
maïng LAN
Lightning protection Baûo veä choáng seùt
Live part Phaàn mang ñieän
Let through voltage Ñieän aùp thoâng qua
Low voltage Ñieän aùp thaáp
M
Maintenance Baûo trì
Maximum Over Continous Voltage - Ñieän aùp laøm vieäc lieân tuïc cöïc ñaïi
MCOV
Megaohmmeter Maùy ño ñieän trôû caùch ñieän
Miniature Circuit Breaker-MCB Thieát bò ngaét ñieän loaïi daân duïng

cheá taïo theo tieâu chuaån IEC
60898, IEC 61008
Moulded Case Circuit Breaker -MCCB Thieát bò ngaét ñieän loaïi voû ñuùc, loaïi
coâng nghieäp cheá taïo theo tieâu
chuaån IEC 60947-2
Metal Oxyde Varistor -MOV Bieán trôû oxyt kim loaïi
Multi Earthed Neutral-MEN Noái ñaát trung tính laäp laïi
N
Non conducting material Vaät khoâng daãn ñieän
O
Overcurrent Quaù doøng
Overload trip current setting -Irth Doøng caøi ñaët boä phaän baûo veä quaù
doøng
Outlet OÅ laáy ñieän
270
Personal Protective Equipment -PPE Thieát bò baûo veä con ngöôøi (kính
baûo veä, muõ baûo veä,….
Phase tester Buùt thöû ñieän
Plug Ñaàu caém ñieän
Potential Earth Clamp-PEC Thieát bò ñaúng theá heä thoáng ñaát
Prevent contact Choáng tieáp xuùc

Protection mode Cheá ñoä baûo veä
Protection area Vuøng baûo veä
Protection characteristic Ñaëc tuyeán baûo veä
Protection radius Baùn kính baûo veä
Protection by Extra Low Voltage- Baûo veä baèng ñieän aùp cöïc thaáp
PELV
Protective barrier Thanh chaén baûo veä
Protective conductor Daây baûo veä
Pulse absent Ngöng ñaäp
Pulse present Ñang ñaäp
Q
Quality Chaát löôïng
Quality factor Heä soá chaát löôïng
Rated operational voltage - Ue Ñieän aùp vaän haønh ñònh möùc
Rated current Doøng ñieän ñònh möùc
Rated making capacity- Icm Doøng caét theo khaû naêng cheá taïo
Rated insulation voltage - Ui Ñieän aùp caùch ñieän ñònh möùc
Rated impulse withstand voltage- Uimp Ñieän aùp chòu quaù aùp xung ñònh
möùc
271
Rated service short circuit breaking Doøng caét ngaén maïch laäp laïi ñònh
capacity - Ics möùc
Rated short circuit breaking capacity- Doøng ngaét ngaén maïch ñònh möùc
Icu
Reinforced insulation Caùch ñieän taêng cöôøng
Regulation Qui phaïm
Rescue Cöùu hoä
Rescue kits Coâng cuï cöùu hoä
Rescue stick Saøo cöùu hoä
Residual current device Thieát bò phaùt hieän doøng roø
Residual Current Circuit Breaker - Thieát bò ngaét ñieän choáng doøng roø
RCCB
Residual Current Breaker with Thieát bò ngaét ñieän choáng doøng roø
Overload- RCBO keøm baûo veä quaù doøng
Resistance Ñieän trôû

Resistivity Ñieän trôû suaát
Resuscitation Hoài tænh
Reverse standoff voltgae Ñieän aùp daãn ngöôïc
Risk assessment Ñaùnh giaù ruûi ro
S
Safety adhesive tape Baêng keo an toaøn
Safety belt Ñai an toaøn
Safety Extra Low Voltage -SELV An toaøn baèng caùch söû duïng ñieän
aùp cöïc thaáp
Safety glasses Kính an toaøn
Short circuit Ngaén maïch
Short circuiting system Heä thoáng taïo ngaén maïch
Short circuit trip current setting Doøng caøi ñaët boä phaän baûo veä
ngaén maïch
272
Shield Vaät che chaén

Shunt Surge Diverter Thieát bò caét seùt
Side Flashing Seùt ñaùnh taït ngang
Silicon Avalanche Diode-SAD Diod thaùc silicon

Soil Ñaát
Solid copper earth plates Baûn ñoàng traàn
Spark gap Khe hôû phoùng ñieän
Specific absorption rate -SAR Suaát haáp thu theo troïng löôïng
Streamer Tia tieân ñaïo

Stell core copper clad earth rod Coïc loõi theùp boïc ñoàng
Step voltage Ñieän aùp böôùc
Stick Saøo
Strip on surface Thanh naèm ngang treân maët ñaát
Strip buried Thanh naèm ngang döôùi maët ñaát
Subcriber Line Protector Thieát bò baûo veä choáng seùt treân
ñöôøng daây ñieän thoaïi
Supplementary insulation Caùch ñieän boå sung
Surge Reduction Filter -SRF Thieát bò loïc seùt
Surge protection Baûo veä choáng xung quaù aùp

Switchboard Tuû ñieän
Switching off the circuit Ngaét maïch
Temporary Over Voltage -TOV Quaù aùp taïm thôøi
Telecommunication Line Protector- Thieát bò choáng seùt treân ñöôøng

TLP vieãn thoâng
Test the insulation Kieåm tra caùch ñieän

Tester Thieát bò ño thöû
273
Thin circulate plate Baûn kim loaïi hình troøn

Thunder day Ngaøy doâng
Thunder storm Maây doâng
Touching voltage Ñieän aùp tieáp xuùc
Transient protection Baûo veä choáng xung ñoät bieán
Transient Discriminating Suppressor- Thieát bò trieät xung coù phaân bieät
TDS
Transient Voltage Suppressor -TVS Thieát bò trieät xung ñoät bieán
Trigerred Spark Gap -TSG Khe hôû phoùng ñieän töï kích
Trip unit Cô caáu caét
U
Unconscious Baát tænh
V
Victim Naïn nhaân
Voltage detector Thieát bò phaùt hieän ñieän aùp
Vertical electrode on surface Coïc choân thaúng ñöùng
Vertical electrode buried Coïc choân saâu döôùi ñaát
W
Warning sign Tín hieäu caûnh baùo
Working distance Khoaûng caùch laøm vieäc
World Heath Organization -WHO Toå chöùc söùc khoûe theá giôùi
274
GIAÙO TRÌNH AN TOAØN ÑIEÄN
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Boä Xaây döïng, Vieän Xaây döïng Coâng nghieäp. Kyõ thuaät an toaøn ñieän treân
coâng tröôøng xaây döïng. NXB Xaây döïng, Haø Noäi, 1981.
2. Nguyeãn Xuaân Phuù - Traàn Thaønh Taâm. Kyõ thuaät an toaøn trong cung caáp
vaø söû duïng ñieän. NXB Khoa Hoïc vaø Kyõ Thuaät, 1989.
3. Tröôøng ÑH Baùch Khoa. Tp.HCM, Boä moân Cheá maùy. Kyõ thuaät baûo hoä lao
ñoäng. Tp.HCM 1989.
4. Boä Naêng löôïng, Coâng ty Ñieän löïc 2. Quy trình kyõ thuaät an toaøn ñieän. Cty
Ñieän löïc 2, Tp.HCM 1993.
5. Ñinh Haïnh Thöng. An toaøn ñieän trong quaûn lyù, saûn xuaát vaø ñôøi soáng.
NXB Giaùo Duïc, 1994.
6. B.P. Var-navski. Qui phaïm vaän haønh caùc thieát bò ñieän cuûa caùc hoä tieâu
thuï ñieän. NXB Naêng löôïng Haït nhaân, Maùtxcôva, 1994.
7. Toång Coâng ty Ñieän löïc Vieät Nam. Qui trình kyõ thuaät an toaøn ñieän trong
coâng taùc quaûn lyù, vaän haønh, söûa chöõa, xaây döïng ñöôøng daây, traïm ñieän,
Haø Noäi 1999.
8. Phan Thò Thu Vaân. Giaùo trình an toaøn ñieän. NXB Ñaïi Hoïc Quoác Gia Tp
HCM, 2002.
9. KF Neumayer, Lim Say Leong. An toaøn trong heä thoáng ñieän daân duïng,
ABB Vieät Nam.
10. Caùc tieâu chuaån an toaøn ñieän trong nöôùc: TCVN 5556-1991, TCVN 4756-
89, TCVN 4086-85, TCVN 3146-86,TCVN 4726-89, TCVN 4163-85,
TCVN 5180-90, TCVN 3718-82, TCVN 2572-78, TCVN 3259-1992,
TCVN 3145-79, TCVN 2295-78, TCVN 4115-85, TCVN 3623-81, TCVN
5334-1991, TCVN 3620-1992, TCVN 5587-1991, TCVN 5588-1991,
TCVN 5589-1991, TCVN 5586-1991, TCVN3718-1:2005,…..
11. Caùc tieâu chuaån choáng seùt trong nöôùc: 20 TCN 46 – 1984 Choáng seùt cho
caùc coâng trình xaây döïng. TCN 68 – 135: 1995 Choáng seùt baûo veä caùc
coâng trình vieãn thoâng; TCN 68-140: 1995 Choáng quaù aùp, quaù doøng ñeå
baûo veä ñöôøng daây vaø thieát bò thoâng tin; TCN 68-141: 1995 Tieáp ñaát cho
caùc coâng trình vieãn thoâng, TCN 68-167: 1997 Thieát bò choáng quaù aùp,
quaù doøng do aûnh höôûng cuûa seùt vaø ñöôøng daây taûi ñieän; TCN 68-174:
2006 Quy phaïm choáng seùt vaø tieáp ñaát cho caùc coâng trình vieãn thoâng.
12. Effects of current on human beings livestock. AS3859-1991.
275
13. Frederic Vaillant. EMC: electromagnetic compatibility. Cahier Technique

Merlin Gerin, No 149, 1992.
14. Jean Pasteau. Enclosures and degrees of protection. Cahier Technique
Merlin Gerin, No166, 1993.
15. Bernard Lacroix, Roland Calvas. Earthing systems in LV. Cahier
Technique Merlin Gerin, No 172, 1995.
16. Bernard Lacroix, Roland Calvas. Earthing systems worldwide and
evolutions. Cahier Technique Merlin Gerin, N o 173, 1995.
17. Francois Sautriau. Neutral earthing in an industrial HV network. Cahier
Technique Merlin Gerin, No 62, 1996.
18. DOE Hanbook: Electrical Safety, US Department of Energy, 1998.
19. Roland Calvas. Residual current devices in LV. Cahier Technique Merlin
Gerin, No 114, 1999.
20. Electrical Industry Safety Code, Queensland Government, Department
of Mines and Energy, 2000.
21. Safety of Information Technology Equipment. UL 60950:2000.
22. John Cadick, Dennis Neitzel. Electrical Safety Hanbook, McGraw-Hill
Inc., 2000.
23. Safety BASICs - Handbook for Electrical Safety. Cooper Bussman,
2001.
24. Measures for reducing electric shock hazards on low-voltage systems -
an analysis. Based upon a reportof the KAN working group “Residual-
current protective devices”, June 2003.
25. Indoor Electrical Safety Check, Electrical Safety Foundation
International, 2004.
26. Outdoor Electrical Safety Check, Electrical Safety Foundation
International, 2004.
27. Protection against electric shock, The Institution of Electrical Engineers,
London, 2004.
28. Distribution systems and protection againts indirect contact and earth
fault. Technical Application Papers, ABB, 5/2006.
29. Low voltage electrical work. Code Of Practic.Workcover, New South
Wales, 2007.
276
MUÏC LUÏC
LÔØI GIÔÙI THIEÄU 3
CHÖÔNG 1: CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN 5
1.1 Ñaët vaán ñeà 5
1.2 Tai naïn ñieän 5
1.3 Taùc duïng cuûa doøng ñieän ñoái vôùi cô theå con ngöôøi 6
1.4 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán tai naïn ñieän giaät 7
1.5 Doøng ñieän taûn trong ñaát 16
1.6 Ñieän aùp böôùc 19
1.7 Ñieän aùp tieáp xuùc 21
1.8 Phaân loaïi coâng trình vaø trang thieát bò ñieän 24
1.9 Nguyeân nhaân chính gaây ra tai naïn ñieän 24
CHÖÔNG 2: PHAÂN TÍCH DOØNG ÑIEÄN QUA NGÖÔØI 27
2.1 Maïng ñieän caùch ñieän vôùi ñaát 27
2.2 Maïng ñieän noái ñaát 33
2.3 Caùc bieän phaùp baûo veä 38
CHÖÔNG 3 : HEÄ THOÁNG NOÁI ÑAÁT 39
3.2 Caùc heä thoáng noái ñaát chuaån 39
3.3 Ñieän trôû suaát cuûa ñaát 47
3.4 Loaïi noái ñaát 48
3.5 Caùc kieåu noái ñaát 49
3.6 Ñieän trôû noái ñaát 51
3.7 Phaân tích heä thoáng noái ñaát hieän ñaïi 61
CHÖÔNG 4 : THIEÁT BÒ ÑOÙNG CAÉT VAØ BAÛO VEÄ HAÏ AÙP 69
4.2 Maùy caét haï aùp 69
4.3 Thieát bò choáng doøng roø 73
4.4 Caàu chì 81
CHÖÔNG 5 : BAÛO VEÄ AN TOAØN CHO NGÖÔØI 85
5.1 Baûo veä choáng tieáp xuùc tröïc tieáp 85
5.2 Baûo veä choáng tieáp xuùc giaùn tieáp 87
5.3 Baûo veä choáng tieáp xuùc tröïc tieáp vaø giaùn tieáp 113
5.4 Baûo veä choáng giaät do tieáp caän vôùi vaät mang ñieän 116
277
5.5 Baûo veä choáng ñoát chaùy hoà quang 121

5.6 Baûo veä choáng taùc haïi cuûa tröôøng ñieän töø 122
5.7 Baûo veä choáng taùc haïi cuûa tónh ñieän 127
CHÖÔNG 6 : BAÛO VEÄ AN TOAØN CHO THIEÁT BÒ 131
6.1 Baûo veä choáng aûnh höôûng veà nhieät 131
6.2 Baûo veä choáng quaù doøng 131
6.3 Baûo veä choáng nhieãu ñieän aùp vaø nhieãu ñieän töø 138
6.4 Baûo veä choáng xaâm nhaäp cuûa vaät theå raén vaø nöôùc 151
CHÖÔNG 7: BAÛO VEÄ CHOÁNG SEÙT 155
7.2 Toång quan veà seùt 155
7.3 Phaân loaïi coâng trình caàn baûo veä 163
7.4 Giaûi phaùp choáng seùt toaøn dieän 6 ñieåm 164
7.5 Kyõ thuaät thu seùt taïi ñieåm ñònh tröôùc 166
7.6 Daãn seùt xuoáng ñaát an toaøn 181
7.7 Taûn nhanh naêng löôïng seùt vaøo ñaát 184
7.8 Ñaúng theá caùc heä thoáng noái ñaát 186
7.9 Kyõ thuaät choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng nguoàn 187
7.10 Kyõ thuaät choáng seùt lan truyeàn treân ñöôøng tín hieäu 197
7.11 Ví duï aùp duïng 208
CHÖÔNG 8 : COÂNG CUÏ VAØ QUAÛN LYÙ AN TOAØN ÑIEÄN 217
8.1 Bieän phaùp kyõ thuaät an toaøn ñieän 217
8.2 Phaân caáp quaûn lyù vaø toå chöùc an toaøn 232
8.3 Thanh tra kyõ thuaät an toaøn ñieän 235
CHÖÔNG 9 : SÔ CÖÙU NGÖÔØI BÒ ÑIEÄN GIAÄT 237
9.2 Löu ñoà cöùu hoä 237
PHUÏ LUÏC 1:
CAÙC TIEÂU CHUAÅN VAØ TOÅ CHÖÙC AN TOAØN ÑIEÄN TRONG NÖÔÙC 249
PHUÏ LUÏC 2:
CAÙC TIEÂU CHUAÅN VAØ TOÅ CHÖÙC AN TOAØN ÑIEÄN NGOAØI NÖÔÙC 261
PHUÏ LUÏC 3:
THUAÄT NGÖÕ ANH VIEÄT ÑOÁI CHIEÁU 265
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 275
MUÏC LUÏC 277
278
Giáo trình
GIÁO TRÌNH AN TOÀN ĐIỆN

PGS. TS. Quyền Huy Ánh
NHÀ XUẤT BẢN

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Khu phố 6, Phường Linh Trung, Quận Thủ Đức, TP. HCM
ĐT: 7242181, 7242160 + (1421, 1422, 1423, 1425, 1426)
Fax: 7242 194
Email: vnuhp@vnuhcm.edu.vn
----------------------------
Chịu trách nhiệm xuất bản:

TS. HUỲNH BÁ LÂN
Tổ chức bản thảo và chịu trách nhiệm về tác quyền
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM
Biên tập:
NGUYỄN ĐỨC MAI LÂM
Sửa bản in:
THÂN THỊ HỒNG
Trình bày bìa:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM
GT.01.Đ (V) 316-2011/CXB/25-14/ĐHQGTPHCM Đ.GT.507-11 (T)

ĐHQG.HCM-11
In 500 cuốn khổ 16 x 24cm. Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 316-
2011/CXB/25-14/ĐHQGTPHCM. Quyết định xuất bản số: 197/QĐ-
ĐHQGTPHCM cấp ngày 10/6/2011 của Giám đốc NXB ĐHQGTPHCM. In
tại Công ty in Hưng Phú. In xong và nộp lưu chiểu Quí III năm 2011.

GT An Toan Dien 6533

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

GT An Toan Dien 6533

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

PGS. TS.

QUYEÀN HUY AÙNH

NHAØ XUAÁT BAÛN

NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA

CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

a. Chaïm ñieän tröïc tieáp b. Chaïm ñieän giaùn tieáp

Hình 1.1. Caùc kieåu chaïm ñieän

Doøng ñieän Imax 10 60 90 110 160 250

Thôøi gian ñieän 30 10 3 2 1 0,4

Thôøi gian toàn taïi

Doøng ñieän qua ngöôøi

Maõ Giôùi haïn vuøng Caùc hieäu öùng vaät lyù

AC-1 Ñeán 0.5mA Khoâng phaûn öùng

AC-4-3 Ngoaøi ñöôøng Xaùc suaát ngheït taâm thaát >50%

2. Ñaëc tuyeán ñieän aùp-thôøi gian

Hình 1.3. Ñöôøng cong an toaøn

3. Ñieän trôû cuûa ngöôøi

Hình 1.4. Sô ñoà töông ñöông ñieän trôû ngöôøi

Giaù trò danh ZH ()

0 200 400 600 700 UT(V)

Tình traïng tieáp xuùc Ñieän trôû cô theå ngöôøi

4. Ñöôøng ñi doøng ñieän qua ngöôø i

5. Taàn soá doøng ñieän

6. Moâi tröôøng xung quanh

Hình 1.6. Phaân löôïng doøng ñieän qua tim

Giaûi taàn soá Teân goïi ÖÙng duïng Taùc haïi

7. Ñieän aùp cho pheùp

Ñieän aùp danh tmax(s)

230/400 0,4 0,8

580/1000 0,1 0,2

Heä thoáng TN Heä thoáng IT

Ñieän aùp tmax(s) Ñieän aùp danh tmax(s)

120 0,35 120/240 0,4 1

230 0,20 230/400 0,2 0,5

277 0,20 277/480 0,2 0,5

580 0,02 580/1000 0,02 0,08

1.5. DOØNG ÑIEÄN TAÛN TRONG ÑAÁT

Hình 1.8. Doøng ñieän taûn trong ñaát

1. Ñieän cöïc noái ñaát laø moät coïc

q  2x 22 q  2x 22 q  2x 32

1.6. ÑIEÄN AÙP BÖÔÙC

Hình 1.11. Ñieän aùp böôùc

1.8. PHAÂN LOAÏI COÂNG TRÌNH VAØ TRANG THIEÁT BÒ ÑIEÄN

4. Do khoâng chaáp haønh quy trình kyõ thuaät an toaøn ñieän

a. Töï yù treøo leân b. Vi phaïm haønh c. Söû duïng ñieän

Hình1.16. Vi phaïm an toaøn ñieän

PHAÂN TÍCH DOØNG ÑIEÄN QUA NGÖÔØI

b. Ngöôøi chaïm vaøo moät cöïc cuûa maïng ñieä n

a. Sô ñoà maïng ñieän b. Sô ñoà thay

I ng  I 2ngR  I 2ngC (2.6)

2.2. MAÏNG ÑIEÄN NOÁI ÑAÁT

Z r02  x 02 .L  0,12  0,08 2 .100  12,8m  0,0128

2. Maïng ñieän ba pha

a. Maïng ñieän ñieän aùp thaáp U  1000 V

2.3. CAÙC BIEÄN PHAÙP BAÛO VEÄ

HEÄ THOÁNG NOÁI ÑAÁT

Hình 3.1. Heä thoáng TT

Caùc ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng TT laø:

Hình 3.2. Heä thoáng IT

Hình 3.5. Heä thoáng TN-C-S

Loaïi maïng ñieän Khuyeán Coù theå Khoâng

Maïng ñieän raát lôùn vôùi ñieän TT, TN,

Maïng ñieän raát lôùn vôùi ñieän TN TT IT, TN-C