Über dieses Buch

Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei – eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.

Nutzungsrichtlinien

Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:

+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.

Über Google Buchsuche

Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter http://books.google.com durchsuchen.
E
1447

DIVINOT. DONUT 4489

 m
Mo
‫ان‬

and
7
 1 144
HISTORIA BELGICA
Siue # Mt.B.70A
COMMENTARIVS BREVIS piècede
RERVMIN BEL
GIO GESTARVM SVB TRIBVS
EIVSDEM GVBERNATORIBVS , CO -MITE
Mansfeldio ,Sereniſs. Archiduce Erneſto & c. & præci .
puè ſub Excellentifs. Belli Duce Petro Hen
riques de Azeuedo Comite de
Fuentes.
AV TORE
ROLANDO MIRTEO
Ο Ν Α Τ Ι Ν Ο
ACCEDY NT" ILLVST. ET EXCELL. MARCHIO
nis Ambrosij spinula Victorię , & res præclarèin Belgioge
fta;deſcribente Iofepho Gamurino & c.cum Elo
MA

gýs Spinulagentis.
TibiNlleyen genuineyan .
IO
EL

A chier kei
IT IVSTITI CORA INSON lomatinis menteringe
I TATE biPePel getaram à
(SA N C T
trolyiejni quelde Al
Kosmise ale Alence ctese
de

VelaAdsqsvuienngnem ferndelalla
miy aqueles Cosmedehem een
Madrilgann
ibeditrice
is in hae queachei atjauno
dempta filta hent. rambia
COLONI AE, nihil anglen wat
tunt hide Act .
Vengri
Sumptibus Ioannis Kinckij. Trad
fol. 4 ANNO M. DC . XI.
iti accary.

College Bibliot. Böllianæ Alexa

IVssvfupremiregij Senatus Caftelle,huncRo
LANDIMIRTEI ONATINI rerum in Belgio
geſtarumà Petro Henriquez deAzevedo,Comite
deFuentes, commentariumlegi, dignumiudi
Caui qui pralomandetur,in publicamvtilitatem
Eg ducis fortißimiatgftrenuiſimorum militum
gloriam fimulo adeo ne qua fcriptori,athletein
literis clarißimo , defit ad pancrati
>

1610.
um corona.
Matriti Kalend. Octobris
Petrus de Valentia.

APPROBATIO
THEOLOGICA.
OMMENTARIOS ROLANDI MIRTEI O-
COM O
NATINI rerum in Belgio geſtarum à Petro
Henriquesde Azevedo,ComitedeFuentes,nihil
orthodoxe fideiaut moribus bonis contrarium
habet,ideò in lucem edipoffecenfeo.
Fr. Gisbertus Spechtius Apofto
licus Inquiſitor.

A 2 RO
 1

& HISTORIA

ROLANDI MIRTEI
"ONATINI COMMENTARIVS RERVM IN
Belgio geftarum à Petro Henriques de Aze
uedo , Comite de Fuen
tes, & C...
ISPANIENSI claſſe procellis potius , quam
hoftium virtute diſiecta; Anglis,Hollandisque
vires & animi creuerunt, Catholicorum partes
H

concidere ceperunt. Non noſtrum eſt vel ſcru

tari,vel promere cladis tantæ.cauſas:filentio te
gamus,quę tecta Deus,in vltimum.illud Thea
trum generis humani videtur reſeruare. Certè
mox militaris diſciplina laxari, & quam conſe
qui neceſſe,prius inui&ti militis virtus paulatim labefa& ari viſa.Nec
famæ , nec probitatis , nec victoriæ diſloluto militi cura efle: ſocios
prædari, hoſtibus ipſi præda fieri: ſeditionesexſeditionibus ſerere,
dilabi & transfugere frequentes.Tam iſta quotidiana,vtipfa conſue
tudine contemptui haberentur:adeò vt vellætari, vel contemnere,
qui ad clauum ſedebant nonnullis viderentur. Quam manifeſta dá
na tam clandeſtinæ damnorum caulæ ,pars offenſioni, pars inuidiæ,
pars mentis errori,pars( quod crediderim )languori diuturno,& inde
natis faftidio ac tædio tribuebant. Quæuis caufa fuerit: praua hæc
.

gubernatio, non modò debita Regiobſequia impediebat, fed etiam

Řeip.communem falutem ,& fidei atqueEccleſiæ , quibus hactenus.
Belgium fteterat,fundamentaſubruebat. Inſummum itaque diſcri
.

men ,fi quando alias,tum inciderat. Nam & aliæ caufæ malorum ac
cedebant: illa remotior,Catholicorú in vita moribusý; nulla licétiæ
reſipiſcentia , & alia propinquior,magiſtratuum peculatus,rapine , &
iniuſtitia, regnorum exitiale malum.Pecunia neruus belli deerat in
vſus neceſſarios: quæ in priuatorum commoda malè abſumebatur.
Nam
 BELGICA. 3
Nam & Rex ex Hiſpanijs mittebat, & fubfidia quæ Prouinciales cre
bra & magna præftabant, & quæ ab inuitis violenter extorqueban
tur, fimul ftipendiis & ceterisbelliimpenſis ſufficiebant illa quidem ,
fed alio deriuabantur.Pauculi ditabantur, quivelut lien ceteris mem
bris,ficærario & corpori Reipublicæ ipſi inopia ac ſqualorem adfe
rebant.Hac ratione fa& um ,vtRegius exercitus,ex copioſo,ftrenuo
& ducibus parente, rarus,imbellis,defertor ordinum ,aſpernatorin
perij,latronum manipulis, quàm militum cohortibus fimilior effa
ceretur.Nihil iam crebrius, quàm latrocinia probello, & feditiones,
& feditiofæ direptiones oppidorum pro defenſione, audiri: cæteri,
qui nondum palam feditioſi, nec fuppliciis ad diſciplinam reuocari,
ne magis exacerbarentur : nec per eos res magnæ tentari poterant,
quod Hiſpani potiſfimum ,penes quos robur legionum ,eſſentanimo
vehementer ab eo , quipręerat alieni. Quare nihil mirandum fi prima
& fecunda in Gallias expeditione:quibus Lutetiæ Pariſiorum & Ro
thomago, inuitis hoſtibus,ſubſidia introducta :expectationi tamen
& voluntatiRegis Catholici par euentus non reſponderit. Detre & a
ta non femel à Regiis pugna,quam Francus offerebat: incertum con
filio,an timore. Cupiebat Catholicus Rex fæderatis Franco- Gallis
quamplurimum prodeſſe: ſed obſtitit tum militis noftri infrequen
tia,inſolentia, rapacitas, tum ipſorum fæderatorumleuitas & incon
ftantia : quorum plerique aurum ,quàm imperium Hiſpanienfe male
bant: ceteri paulatim animum mutabant,& noua moliebantur . Cre
debat Philippus Rex Parmenſi & arma, & annonam ,& magnasmili
tum copiasadeſſe , quibus labentem Franciam facilè fulciret: infta
.
bat ideò,& moras omnes eum abrumpere,& tertio in Franciam cum
exercitu properare iubebat: hoc enim vnum in votis eſſe fibi,vt re-.
bus firmatis Rex aliquis Orthodoxusà fæderatis eligeretur: quantů
temporis expeditioni interponeret,tantum deſiderio ſuo moræ obij
ci. Vrgenti Regi Dux reniti, & producere,fiue quod fibiprobè con
ſcius,plurima deeſſe,quęad belli difficilis & periculoſi felicem in how
ſtico ſucceffum neceffaria : fiue quod videret Regem vicinorum nic
mis ſtudioſum ſua negligere, & non imprudenter iudicaret Belgium
ſuæ commiſſum curæ ,apertis periculis diſceſſu militum & abfentia
fua,exponi non oportere: fiuealiisrationibus fecretioribus , nam &
id fama ferebatur.Erat Dux adeò tunc afflicta valetudine, vt nec pes
des incedere , nec equo vehi præ debilitate virium poſſet: cum ta
A 3 mens
 HISTORIA
men cerneret Regem iteratis iuſſionibus inftare, & intelligeret Co.
>

mitem deFuentes virum acrem , prudentem , & cui nihil prius erat,
quam Regiæ Maieſtati obedire , nihil fibiad celeritatem reliqui fa
cere, & iam iam adfore: cui tertiæ expeditionis curam Rexcommi
ferat;ſtatuit eum Duxpræuertere, venientemque non in Brabantia,
fed in Francia,velin procinctu operiri.Delectus igitur facere; arma,
commeatum ,cetera properare;nihil diligentiæ ,nihil.curæ omittere,
præmiſſum militem ipfe animo, quam viribus maiore ſubſequi. Vix
Atrebatum peruenerat Franciæ vicinam vrbem, cum morbo morti
queceflit, meliore fama it gloria integrire migratinye mital
ANNO
1592.
A nagelamusfecundus,mendismillefimum &
Nouemberpene decurrerat,cum liprinci h

ComesdeFuentesNamurcum appulit,indeBruxellam prorfusop-Lepoule

brabiais
portunè peruenit,cogitanti Atrebatas vt Parmenſem conueniret,ei
que RegisCatholici mandata, & aduentus fuicauſas exponeret,nun postrema
cius adfuitreferens Ducis obitum, fic ſubſtitit. Fa&um id diuina query best
antikens
quod vitari non poterat;magnæ diffenfionum procellæ excitarétur,
quas præſensrerum omnium perturbatio minitabatur.Bonis & ftu Bellaqual
diofis Catholicæ fidei & falutis publicæ , vehementer qui vigebat ad
miniftrandæreip. & militiæ modus diſplicebat; non vltraproferperefacena
calamitates optabant,diutius ferrinó poffe, ac remedij aliquid quæ -kör.be
rendú cauſabátur: aptam medicina nullus in medium adferebat. Par ".etzan
menfis defun & i vice obibat Petrus Erneftus Mansfeldia Comes, vir fast
ftrenuus,ſed decrepitus:húc inter & ſupremú ſtatus conſilium ;quodaarcem
ſemperAanımægliſcebant.Cótendebant
adeſtGubernatori,&cui ſecundaaRege
à poteſtas;diſtidijna tlusteniem
ſcétis confiliarij, quando inter regerefug
num incideret,nec vllusàRege gubernatornominatim delignatusbanneyia
eflet,ad ſegubernacula interregni tempore,dum Rexaliud ftatueret, anke,
feliiitwa
iure pertinere.ContraMásfeldius,fed Parméli,cú diſcederet Bruxel egestar
imperio reli& um , cód
tentio progreffa fuiffet,quam vetus diſſenlio partis vtriufque animisolmukitum
parú confentientibus fouebat;nifi commodum fe Comesde Fuentes" quanes
interpofuiffet, isauthoritate& prudétia rem compofuit. Vocatis ſtayev prej
tus confiliarijs,litteras,quas vulgo nuncupant credentiæ , oftendit: erant
quibus Rex fideComiti haberiiubebat in omnibus,quędeRegia vo-securela
luntate ipfis fignificaret.Deindeperſuaſit omnibus, vt Mansfeldiumtam
pro fub veh
en ratsast .for principis quonda
ahisSugeniterjadil
m recen minder
i klienter Quem
uebatur .
‫ام‬ng
utbüdri
‫ه‬ ‫و‬detty hot pol lequedalijamywkau . Yekeci
rintl
mur
ium img
clacio
an r holi
est atu in insite ons hona jug
lu rulpe
enia pendidia . Decu
eszonhimileylerine
 BELGICAL 3

profupremo Belgijgubernatore, & Capitaneo generalipro Regeag. ANNO

mofeerent, donec aliud Rexſtatueret.Ceteris in negotiis, & conſiliis 1592
(nam fine eius fcitu nihi ftat ui vel geri Rex iuſſerat) par dexteritas,
induſtria & conftantia Comitis de Fuenteselucebat, ſupra multorú,
qui de illo ſiniſtra quædamfpargebant, ne dicterijs quidē,vtgés di
cacula eſt,abſtinentes,expectationem.Mifcebatur his virtutibus co
mitas,& affabilitas,ficubi gétium , in Belgio vtiliſlima:ſic paucis die
bus bonorú animos adeò libi deuinxit, vtobuijs vlnis.eum guberna
toré accepturi viderentur. Nec defuere primorum aliqui,vltrò ad id
operam ſuam pollicentes, quo tempore id factu facilè iudicabatur: fed
ipſe nec in-aures admifit,certus honores aſpernari, qui no ſpóte à Rem
ge offerrétur.Ambitionimagnanimitas,vt in plerifqs aſſolet , mini-.
mè obnoxia,cum admirationemagnãamoris publiciin eum fecit ac
ceſiioné. Tradita Mansfeldio gubernatione,feriò cæpit agere de re
publica melius ordinanda: fcriptæ ad Rege Epiſtolæ,quibus de ſum
ma rerum certior redderetur: aliæ ad Prouincias, oppida, militum
præfe & os datæ de ijs,quæ ſciri, & geriab vnoquoque oporteret: ne
taliinterregno ,quòd procliue, & folet,quicquam damniBelgium pa
teretur.Statim ,vt voto Regis hac inparteſatisfieret,Parmentis obitu
interrupta in Francia expeditio tertia ,Fidei & foderatorú defenden
di gratia iterú decreta.Delectus Imperator ad ea Carolus Petri Erne
fti filius,cuipar animi, & corporis robur,nec aliæ virtutes militares
deerant; feſtinauit quas Parmenſis copias collegerat,ducere, ijs fe nu
tátes & exiguæ fæderatorú reliquiæ adiunxerát: luſſus erat re & a Lu
tetiá tendere,vnacú duce du Maine,vtordinibusFráciæ Regem Or
) thodoxum electuris,& ideò illic congregatis,auxilio & prælidio eſ.
fet ,calcar quoque adderet electoribus,interea dum Dux Feriæ , & In
nicus Mendozius,& alijà PhilippoRege adid miſli venirent: fed hoc
quoq; confiliü quidã corrupit, qui auctor fuit,vtin via Nouiodunú
oppugnaretur;quod du capitur,moram copiętraxêre.Alius erroraco
ceſſit:quod Philippi Regis deputati Franciæ ordinibus non ftatim
initio indicarunt,Catholico Regi hoc vnum in votis eſſe,vt aliquem
Francorum Principum fidei Catholicætenacem deligerent;quem ip
fielegillent,quicumque ille foret , ei Philippi vires neutiquam dc
futuras:contra illi principio aliquos,quali ex præſcriptonominariit:
quæ res Mainei, & aliorum animos adeò perculit, vi confeltim ali
quiàfoederedeſciuerint , & Henrici Borbonij , nondum Ecclefiæ
Ortho

y
 HISTORIA

ANNO Orthodoxæ reftituti,partibus ſeſe adiunxerint ; quidam etiam Lute

1592. tiam ,alijRothomagum non gratisei tradiderint,Hifpanismilitibus,
quorum virtute, & ope ciuitates illas hactenus retinuerant,fine vllo
ſtipendio vel donatiuo dimiſlis. Hi ſe Caroli Mansfeldijexercitui
.

coniunxerunt . Carolus fead Belgicum limitem recepit ; impoſito

prius præſidio Hani & Feræ oppidis Veromanduorum .Feram Mon.
telimartius,Hanum Gomeronus Regi Catholico dediderant . Fide
bat Carolus Gomerono,ideò nullum arci præſidium reliquit, con
tentus oppido impoſuiſſe. Vanam eam fiduciam euentus comproba
uit. Nouiodunum quoque, quod multorum Hiſpanorum , & Valo
num nece ac vulneribus iteterat,traditum Duci du Maine , paucos
poft dies à Francis, quibus tuendum commiſerat, hofti proditum ,
Laodunenſium obſidionem foluere Regijirrito conatu aggrefli; fer
ro & inediamultiperierunt, in receſſu maior clades & fummum de
decus, Henrico Borbonio cum equitatu valido inſtante, recepta fuiſ.
ſent; nifi legio Hiſpana poſtremi agminis curam , & hoftis reprimen
inegotium ſponte recepiſſet; eius conſtantia & mortis contemptu
factum ,vt bellica tormenta & exercitustotus, ſuperatis anguftiis in
loca tutiora euaderet.Quotieſcumque Borbonius impreſſionem co
nabatur, Hiſpani vultu conuerſo ,& haſtisprætentis , impetum exce
pturi confiftebant:hæc adeò præfra & a & deſperationi ſimilis auda
cia , infolentem vi &torem ſubſiſtere coëgit: memorem fortè vni de
maioribus ſuis Gaſtoni Fuxeo fimilem ab eadem gente exitio prope
Rauennam fuiſſe . Amiffa cetera oppidula & arces,quas partim Par
menſis,partim Mansfeldius Francis ante ademerant;præterFerā, Ha
num , & Capellam :tot ſumptibus,laboribus,periculis aliud nihil Ca
tholico Regi partum, nam minuta caſtella , nidulos latrociniorum li
miti infeſtos,diſijcivel exarmari mænijs diſiectis placuit . Parte alia
his tribus expeditionibus in federatorum gratiam ſuſceptis, dum mi
les Catholicus Francis defudat, totius ferè Friſiæ iacturam fecit , in
Brabátia Gertrudibergã, in Geldria Neomagum , in Flandria Hulſtú
magna munitaque loca perdidit. Sic fit,dum proprijs neglectis aliena
curamus.Nam pecuniæ minor iactura, etfi illa per femaxima fuit in
multos profuſa: qui mox apertè profugerunt,minus hoftem profeſli
nocituri , quàm cum palam amicos ſe ferebant. In fide perftiterunt
>

Dux de Aumale,Roneus Mareſchallus, Montelimarius Seneſchallus,

& alij non multi,nominaminora . Gertrudibergæ obleflæ liberatio
ferè
 BELGICA. 7.
Serò ſuſcepta à Comite Mansfeldio patre,Itaquepræſidiarii Burgun- ANNO
di,qui diu ftrenuiſlimè obfidionis omnia incommoda pertulerant, 1592.
vi & auxilii dſperatione, vrbé dedêre coacti fuerunt, Nihil aliud Pe
tro Erneſto Gubernatore , a&um geſtumve.
NNO 1594. O&aua Ianuarij Erneſtus Archidux Maximilia- ANNO
A nil l. Imp. filius ſummacun &torum expectatione in Belgium 159 4.
venit. Eum Belgis Deus oftendit tantum ,Princeps pius erat & bonus,
pacis amans, & pacequam bello vtilior:putabatfola authoritate no
minis rem poſſe componere.Vix aduenerat, cum aduerſa valetudine
tantoperè cæpit afflictari,vtnon modo,quod res flagitabat, nequiree
reip. malis animum feriò adijcere,fed vtplurimum nec audire pofa
fet ipſe,quæ gerebantur. Gratioſis quibufdam fidebat, hi facilitate &
morbo eius ad auaritiam & prauos affectusalios abutebátur, & Prin
cipem decipiebant,omnes aditus claudentes , ne monita Comitis de
Fuentes, & aliorum Deo & Regi fidorum miniſtrorum , admitteret.
Ipfi interea,multa permittere, quædam ftatuere, quæ extremo Belgiú
periculo exponebant.Ideò primum bonosmæror , & animiægritudo
occupauit,mox malorum grauitas impatientiam attulit, & filentium
abrumpere coegit:omnes palam liberius miſerias publicas miſerabá
tur,paucifontem malorum nouerant.Scelerum artifices,vt à ſeperfi
diæ ſuſpicionem amolirentur,ftatuerunt culpam in capita innocen
tium deriuare: fpargunt per ſuos rumore vario ,Comitem de Fuentes
& alios Regi addi&tos, maximè nominis Hiſpani,malorum omnium
authores effe,ipſis volentibus & ſuadentibus pacem & publica cómo
da impediri.Nota Archiducis Erneſti bonitas, pronam his dictis fidé
impetrabat : &quam facilè erat,ſopitasodiorum flammas in Belgarú
pecoribus talibus di&is accendere, tam difficile calumniam paſſis
Aammis extinguere,quantumuis in conuentibus & conſilijs cun & is
clara innocentiæ ſuæ & ſenſus ab his planè abhorrentis ſigná aſſiduè
præberent.Belgas calamitatis acerbitas,neluce clara viderent, exca
carat; ne veritatem audirent,calumniæ aures obturarant.Miſeri pla:
nè,cum & Rex abſens, & qui Pro-Rege,propter egritudinem adirino
poſſet:fpe fracti,confilij inopes,votis irriti,quem ſe in portum reci.
perent, & vndemalisremedia peterent ignariBelge ,vt rebus deplo
ratis vulgus folet, deterius remedium ample & untur , fucum caffæ ,
mendacis, impiæ ,fædæquePacis, quamtBunc Hollandi,ceterique hæ
retici
 8 HISTORIA
ANNO retici ac rebelles ſe non abnuere fimulabant:non quod pacem fieri o
1592. ptarent, quam cane peius oderant,nec quòd vllas velæquiſlimas co
ditiones vellent accipere,ſed quia inſtituto ſuo,de vniuerfi Belgijty
rannide occupanda,mirificèſimulationem iftam expedire arbitraba
tur . Vnam huic rei remoram Hiſpanos ceterosque nationis exteræ
milites iactabant:hi ſi pellerentur,vel dimitterentur prius,ſeparatos
poſteaponere arma, & dexteras iungere. Videlicet Catholicæ caulæ
canes depellere & amoliri nitebatur, vt gregem incuſtoditum deglu
berent ac deglutirent. Sic ſe ſperabant breuiApoftolicæ Romanæ fi
dei ſanctiones,& Regis fui imperium conculcaturos;qui ſcopus & fi
nisconatuum omnium,iam inde à principio rebellionis Guilhelmo
Orangio & focijsfuit.Quod auidè amabant;id ſe conſecutos ſomnia
bant: certi de conſilijeuentu,vix aliud in circulis & confiliabulis ſuis
agitabant,quam quibusrationibusalijs Hifpanis iter in Belgium oc
cluderent,iis vero qui diſcefluri,exitum omnem interciperent.Inte
rea dum adhuc ſpiraret Archidux,qui anno 1595. Martij19.decefſit è
vita, & dum pacis ftudium ſimulant,cum Henrico IV.Francorú Re
gebelli infeſtioris confilia ineunt; vt ille Lutzenburgenſem Ducatú
inuaderet padi, illi verò in ditione Leodienſi quædam oppida, vt fic
vires coniungerent: Balignius autem Cameraco Hannones & Arte
fios laceſſeret: qui Franciæ Regi Homagio præftito ,Princeps Came
raci fuerat ab eo nominatus:ficdum pacem limulant,bellum vndique
intulerunt.Primus ex parte Sedanenſium Dux Bullonius,in Lutzen
burgenſi ditione potitur ſuoſio ,La Ferta,Xabanſio ,& locisalijs fue
bita & inexpectata inuaſione. Hollandimox Huyum intercipiunt.
Ditio Leodicenfis neutri adhærens parti , dum vtriusque amicitiam
ſtudet conſeruare,ab vtraque fpoliabatur, vt ſolent , quibuscordi
non eſt fententia Solonis. Aberat tum in Germania Princeps Eburo
num ex Bauariæ Ducibus Elector Colonienfis Erneſtus, optimis in
diæta Imperiali officijs pro Catholica fun & us Eccleſia . Vila Batauis.
commoda fæderis violandi occaſio . Haſſeleto, Mafeycæ & ipſi Leo
dio inſidiantur,vno cun & a die proditorum opera inuafuri:cetera ir
rita,de Huyo ſucceſlit.Nam Henricus VoffiusHaſſelenſis,homople.
beius,arroſæ quondam monetæ reus arcem cum focijs, nocte intem.
peſta occupauit.Simulviginti erant:præcedebatVoſſius , & reptans
per rupem editam ,cuiarx impofita, ſchalas è funibus ad murum. vſ.
que diſponebat,& vncis ferreisfirmabat: ficadfeneſtram peruenere,
canac
 BELGICA. 9
ac cácellis ferreis paululum fubmotis,in aulam Flandrenſem (fic vo- ANNO
cant)filenter ingreſli, præfe&tum poſtridiè miſſam audientem , & 1594.
paucis militibus ftipatum oppreſſerunt. Reaudita miſli Leodio non
7

pauci equites,ex Condrufijs peditum aliquod ſigna Præfectus Pro

uinciæ Bruyſſius adduxerat,quibus ſi ſe ciues adiunxiffent, viæ in ar
cem præcludi,& ciuitas defendi poterat. Verùm oppidani,velutPa
nico terroreperculfi hoftem intromiſerunt,auxiliares copias abire,
& ſua curareiuſſerunt.Adfuere proditoribus confeftim equites leuis
armaturæ quingenti, pedites o & ingenti , duce Heronguério exule
Cameracenſi, Bredano Gubernatore. Hunc Mauritius veteranum
oppido,& arci præpofuit.Ingrellus cum fuis vrbem , velut vi captam
diligenter diripuit.Vrbiloca vicina vaſtauit, catholicos ditiores in
neruum compegit,pauperioresàquibus lytri opimi ſpes non affulge
bat,per acerboscruciatus necauit:nulla tunc Batauis tépla,nulla mo
nafteria inta &ta,pretioſa furati, locorum religionem profanarunt,
dicatas Deo virgines conſtuprarunt,cæleſtiúimagines confregerunt,
nihil prætermillum ,quod à latronibus rapaciſlimis, carnificibus fz
uiſſimis,& hæreticisprofligatiſlimis potuit timeri . Multi in ipſa E
buronum Metropolinouarum rerum ſtudioſi verſabantur , qui de
Principe &ordine Ecclefiaftico ,cuius illic diuitiæmagnæ , numerus
frequens,dignitas præcipua,ſummum imperium : expellendo, conſie
lia inibant clanculum ,&feditiones leuiuſculas, grauiorum prælufio
>

nes,miſcebant.Verùm à quodam Imperij Electore;cui, licet Lutheri

opinionibus imbuto,tam nefarijconatus improbabantur ; Princeps
Erneſtus Bauarus admonitus , celerrimè ex Germania Leodium ad
uolauit.Hæc cæleritas telam'araneorum diſrupit. Capti in vrbe ſedi
tionis Principes,& pars capite luerunt.DeHuyo diſceptatum.Primo
decretum bello abſtinere, & iniuriam Batauorum diſſimulando,vio
latum fædus vt fartum tectum conferuare, ſinerent Regios cum re
bellibusconfligere,ipfinon actores fabulæ , ſed ſpectatores eſſent.
Nihil religioni Catholicæ tum perniciofius , nihil gratius hæreticis
potuit, quam hoc decretum accidere.CarolusBilleus,qui Eccleſiæ,&
Principi fidus, hoccernensvt diſſiparet,perfuafit; eadere iterumin
confilio referri, & maturius cuncta cóſiderari.Principiverèftudiofo
tuendæ religionisCatholicæ oftendit,tam impedita , & turbata elle
omnia Regijs,propter ea quæ diximus , vt vix queant ſine Eburo
1 num auxilijs ſoli in téporeHuyu recuperare.
B 2
Quod fi ſoli perficerét,
tam
 HISTORIA
Anxo tam fædè deſertam à Leodicenſibus arcem; qua iſti fronte ab illis au
1594. derent otioſi ſpectatores alieni laboris ac fanguinispremium poftu
lare? Vel cedere ſpontè arce,oppido,territorio Huyenſi? Potiusom
ni ope allaborandum , vt Bataui intelligát,Eburonesfua fibi per frau
dem ſpecie fæderis eripi non paſſuros,necanimos,nec vires vlcifcen
dæ iniuriæ deeſſe.Hoc nunc faluti, poft& præſidio fore, ne fimilia
vicini moliantur.Scribendum ergò ad Archiducem ; qui nondum a
nimam efflauerat,cum hæc difceptarentur;petendum vtcollatis viri
bus,opera mutua,commune incendium extingueret.Sic prius decre
tum meliore mutatum,& curæ pofteriores,pręſtabiliores fuêre.Ađú
ab Electore Erneſto,cum Erneſto Archiduce per litteras , vt primo
quoque tempore Huyenſi nidulo,qui inuolarantmilui exturbaren
tur.Summam rerum in hoc cardinevolui.Nam fi vires confirmare &
fe cum Francis,qui in Lutzemburgenſi Ducatubellum gerebant,con
iungere Huyenſes ſinerentur,Namurcenſes, Hannones,Brabantos, o
mnicommercio ,& ſecuritate ſpoliandos, interceptas.quoquetrāſue
& tiones ex Germania Italiaquein Belgium iri, nec facilè milité è Bure
gundiæ comitatu,ceterisBelgii prouinciis adduci pofle; fi loca occu
pata hoftis munire fineretur.Summa celeritate opus effe; fe quicquid
poflet opis allaturum ; ſimul milites,tormenta,annonam quæ præſta
ret,ſignificauit; nec defuit promiſlis. Ex Francia non lætiora nuntia
bantur, & conſtabat fædus frangi, foderatos dilabi,nobilesnutare,
& quemque ſuis rebus confulere. Interea moritur Archidux,fuccedit
ex Regiis litteris in gubernationem Comes de Fuentes ,quicum opti
mè caufas malorum noffet 7, & iuftitiæ reftaurandæ , & ærarij melius
conſtituendi, & militaris diffolutionis reſtringendænegotium ſeriò
ftatim ſuſcepit.Magna celeritate Valentinum Mottæ Dominum ,Ar
tilleriæ Generalem mittit Huyum,& iubet Ludouico Velazquio, vt
codem fecum peditatu conferat. lubet Antonio Zuniga , veterano
Legionis Hiſpanicæ Tribuno ,vteo proficiſcatur; Ambo itaque Hu
yum obſeſſuri tendebant.Tertio die , quo à Turnhautio mouerant,
pedites præcedebant, equites ſubſequebantur: his in tribus pagis di
uerfantibus,metatores nunciant,Batauorú equites quingentos, haud
procul inde præda & ſpoliisgraues proficifci.Ioannes Corduba equi
tatus magiſter,re intelle&ta,iuſſit fingulos, vt quique aduenerant, in
hoftem manipulatim tendere,& proutin eum incidiſſent , pugnam
inchoare: ratus, quod reserat,li hoſtispaucitatem noftrorum aduer
tifler
 BELGICA.
tiſſet, quiducentis plupes non erant,animoſiorem futurum & cladem ANNO
illaturum ,numerum verò minimè initurum ,fifinguli ſe feriatim in 1994
tuliſſent: denique fufpicaturum hos antecurſores efſe totius exerci
tus fubſequentis, & ideò de fuga, quàm de pugna citius cogitaturum .
Non fefellit opinio.Primi accurrerunt pauculi, qui tum aderant hip
pofclopiſtæ Grobbendonckij, quos eo abſente,vir fortis Leckerbe
tius Locumtenens ductabat:ſubfecutus, cum haftatis ſuis Sancius de
Luna,moxceteri tanta feſtinatione, vt propè Tungrorum vrbem in
planicie ſimul vndique Corduba, Luna, Salazariuscum turmis fuis
irruerent, & hoftes in fugam verterent, vix facie hoſti oſtenſa, pauci
in prælio ceciderunt,plures vulnerati, ceteris pedum velocitas faluti
fuit,multos ruſtici acceptarum iniuriarum memores interemerunt.
Ex Regijs nullus defuit. Corduba ad Tungros vſque perſecutus fu
.

gientes,quos Tungri in vrbem admiſerunt,Cordubăcum Regijs ex

cluſerunt.Equi capti vitra quadringentos,bilfi,holoſerici, & merciú
aliarum ,quas Fleruuiæ diripuerant,vis magna.Regias partes hic eué
tus valdè reftaurauit, & benè ſperandiquafi fignum fuftulit , docuit
Regiis equitibus, cum vellentadniti, Batauos inferiores eſſe, & Re
giisnon vires,fed voluntatem hactenus defuiffe. Poftridie Huyum
peruenit exercitus: ibi adfuêre auxiliares Eburones, & ænea tormen
ta per Auuium fubuecta fat bona,fi plura : Regiæ machinæ murariæ
nondum perductæ,deerant alia quoquenon paucaobſidioni & op
pugnationi neceſſaria, quæ tamen mox magna fedulitate Comitis de
Fuentes(iam vnanimi conſenſu ordinum, clauo manum admouerat )
funt maturata. Anni tempore difficillimo Martijdie xiii. prima pro
lufione,fingulari ftrenuitate Velazquij & Zunigæ expullis Batauis,
fuburbia fuerunt occupata.Sichoftis præuentus , ne , quod in eam
diem inconſultè diftulerat,cænobium fan & iffimæ Trinitatis dirue
.
ret:id quia non nihil edito loco & firma ftru & ura erat, noftris com .
modo ,Batauis magnodamno fuit. In fuburbio & cænobio annone
copia magna fuit reperta,fida quoque noftris ftatio caftris focandis,
„ quæ resfrigido & pluuiocælo ad celeriorem vi&oriam non minimú
profuit.In cænobijloco eminentiore quatuor ænea tormenta loca
ta,& his mænia quatere inſtitutum :poft dies paucos ruina,quæ non
nullos fimul incedentes milites caperet, ſtrata :per hanc Hifpanice
fis octoginta qui reſtiterant, reliquis in arcem confugientibus , in
greſſi. Arcem naturatutillimam rupe præcelfa , & fermè inacceffa
reddo
B 3
 12 HISTORIA
Anno reddebat,humana verd induſtria murorum ,foſſarum , & propugna
1594 oulorum munitionedecorarat.Idcircò quam putabat vi expugnari
vix poſſe,eam Motta ftatuit machinis ſulphurarijs diruere,& propu
gnatores ruina obrutos promauſoleo fepelire. Cæpit id facere dua
busex partibus tormentis quatuordecim terribili boatu & ſpectacu
lo.Præſidiarij latrocinijs quàm bellis exercitatiores trepidare, quòd
in arceintuta fibi omnia viderent; & conari clanculum datisad Mau
ricium Naſſouium litteris auxilia accerfere: ſed tabellarijomnes ho
1

fium potiti.Ex litteris cognitum ,vrbem & arcem Mauricij nomi

ne,initium noui Principatus inceruices Eburonum & Namurcenfiú ,
teneri ab Herongerio; qui id amiculis ſuis finefuco perſcribebat. Sed
ia&tantię rarò comes conſtantia.Ecce ſeptimo ab oblidione die Mar
tij viceſima,deditione arcem reddiderunt,pacti vitam & quæ in arcé
ipſi intulerant:ibi inuenta quæcumque oblidioni ferendæ neceſſaria:
cuftodia loanniSornofæ Hiſpano centurioni cum cohorte eius de
mandata,donec Rex , quod vellet ſtatueret.Leodienfes idægrè tule
runt,quod etiam fuæ gentis milites arci præficiendos cenferent. An
ex paétis conuentis,vel fpe ſola id poſtularint, neſcio . Sanè Comes
.

Fontanusrem ſuo noluit arbitrio decidere , fed ad Regem detulit.

Rexfola fide & pietate vſusreſtitui arcem ,vrbemque Ele&tori iuffit,
præfatus ſe Leodicéli Eccleſiæ,quàm adimere, de ſuo largiri malle.
Quam feras tam iuftas tunc vltio diuina ab Huyenſibus pænasexe
git.Spoliati cuneta fuppellectile,quam miles vi& or Namurcenſibus,
Leodicélibus, Traiectenſibusmercatoribus vili pendebat,hucea gra
tia aduolantibus, & fluuij commoditate adaue & ionem vtentibus,
adeò vt & feneſtras, & portas, & quicquid vlliuspretij,abfportarint:
quòd fupererat illic hærensmiles cum puluiſculo euerrebat. Velaz
quianis & Zunigianis Comes duo ſtipendia numerari iuffit : ficino
piæ militum & tranquillitati conſultum.SimulComesanimum adie
cit fubleuandæcalamitati Prouincialium ,curauit equites peditesque
ijs locis diftribui,quibus amiciminore,hoftes maiore moleftia& dá
no afficerentur. Ad hæc fuftulit exa &tiones fuperindi &torum , quæ
fuerant multæ & graues,vetansne vllusà quoquam exigeret , nec
quicquam vlli quid contribueret,niſiſi quando ipfemet difertè iube
ret: ſancita pæna capitali in edi & i violatores. Hocbeneficium alio
cumulauit.vt querellishofpitum , & apud eos degentium militum
occurreret,conſtituit quid quantumquemiliti hoſpites præberent, &
for
 BELGICA 33
formulam exhibitionis ad locorum magiſtratus mifit , iubens vide- ANNO
rent,fibique ſignificarent, nunquid miles amplius extorqueret; ſe id 1594
inultum non permiſſurum.Quod cum innotuiffet, repreſlamilitum
auiditas,qui à Francisdidicerant,non lautas modò epulas , ſed pecu
niam proapophoreto exigere,Norant Comitis ſeueritatem in pænis
exigendis,& iam cæperant fentire Galbam eſſenon Getulicum , Ni
hiliam fermèvexationú,velconcuſſionum , vt ante, audiebatur.Nec
minor in militari diſciplina diſtri& io,accuratam in caftris diſcipli
nam pepererat,nullus edicta vel imperia violabat , quin fupplicio
noxam lueret: quod cum cun &ti metuerent,paucidelinquebant.Moo
uerant feditionem Itali,& fe illis Hiberni coniunxerant: quos Archi
dux per Hiſpanos Sichemio non ſine cæde eiecerat; & feditiofi vide
bantur fe Batauis addituri, Comes de Fuentes nolens veteranis hifce,
maximè tali equitatu,hoftes roborari, induſtrie & humaniter cum
illis agendo,perfecit,vt Thenis quieti ſublifterent, dum de ftipen
dij folutione tranſigeretur.Eodem tempore Huyo recuperato,Mot
tæ Comes imperauit, vt Verdugo feſtinaret fuppetias , abductis ſe
>

cum Marchionis
Varambonij Burgundis,Comitis Soræ Velonibus,
Soltrenſis ac Rofſenij Germanis; vecum hiſce copijs,dum aliæ fuble
querentur,Bullonij apud Lutzenburgenſes, audacia reprimeretur.
Franciſcus Verdugusolim Friſiæ gubernator , non fine periculo &
cædibus vrbes ereptas recepit: primo Xabanfium , deinde Lafertam ,
cuicum auxilio Bullonius accurriſſet, acriter ibi pugnatum : Victo
ria penes Verdugum ftetit, Occiſ & capti multi nobiles Franci,
.

Bullonio fuga profuit,denique luofium cum arce Fránci , & Lutzen

burgenſium prouinciam deſeruerunt.Hic finis belli apud Leucos &
Eburones.Interea Comes Bruxellis Prouinciarum & Vrbium preces.
& querellasaudire,comiter reſpondere,celeriter expedire, conari 0
mnibus quo ad poterat ſatisfacere,neminem aditu vel alloquio arce .
re,vel iuſtè merentem dimittere:his artibus breui confecutus, vt o
mrium amorem in ſe raperet:& ,fi qui minus eum diligerent, quod
vitari in humanis nequit, attamen admirarentur virtutem , nec oblo
quiauderent; fed fibi de fælici eius adminiftratione quàm optima
pollicerentur: fpem Deus mox in rem contulit.Artefij & Hannones
limitem fuum à Francorum incurfionibus non fatis titum iure que
rebantur, & fe Cameracenfium & Dorlanenfium iniuriis nimis expo
fitos oftendebant. Si Comes eo armaverteret ,, militem , annonam ,
& pecus

1
 14 HISTORIA
ANNO & pecuniam nonnullam offerebant. Comes per Richardotum Præli
1594 dem & Morienſartum Secretarium iis reſpondit, ſibi quidem in op
tatis eſſe ipſorum gratia hanc expeditionem ſuſcipere : fed fibi tum
nec pecuniam,quæ neceſſaria,præfto eſſe, nec militem fatis frequen
tem ,partem alibi bello deſtineri,partem palam feditiofam iuffa de
tre&tare,ceteros querimulta ſtipendia debita differri. Venationem
haud folere fælicem eſſe, quæ renitentibus canibus inftituatur . Ipſi
.

ergò conarentur,quantum fieri poffet,fe liberales in milite collige

do, & ſumptu præbendo præſtare;defiderijs ipforum ſe non defutu.
rum .Gratiſſimareſponſio fuit . Receperuntfa &turos ſeſe , quicquid
valerent, & militis,annonæ ,pecuniæ certam quantitatem addixerút.
Comes ftatuit ipſe proficiſci:Sed nequid abſentia eius freti, in Braba
cia , Flandriave aduerfarij molirentur; fortalitia, quæ in Vaſia Hul
ſtenfium eruptionibus comprimendis extrui mandarat,perfici cura
uit, & præfidio reliquit cohortes aliquot Valonum & Heluetiorum,
Brabantiam defenſuros manere iuſſit Hiſpanos legionarios Zuniga
& Velazquij,cum equitum quinque vel fex turmis& legione Ger
manorum,quibus Baro Berneſtenius præerat: hos omnes Coronello
Chriſtophoro Mondragonio Cantabro , qui tum arci Antuerpienfi
præfe&tus,iubet parere,ipfi dat in mandatis, vt cum his copijs in om
nem partem intentus,videretne alicunde prouincia quicquam dam
ni caperet. His curandisſex, non amplius, hebdomadæ impenſæ,ad
exactum vſque Maij menſem , ceteræ copiæ , vt iuflæ fe in fines Han
noniæ contulerunt,peditum millia circiter quinque , equites mille,
cum machinis & apparatu reliquo :tam
:
paruo exercitu Franciæ bellú
illatum.Bruxellæ manſerunt Dux Feriæ , qui cogitabat reditum in
Hiſpaniam ,Stephanus& Didacus Ibarræ , vt pecuniarijs rationibus
vacarent.Nona lunij Comes Bruxella egreſſus, comitantelicet ægro,
Duce Paſtranæ Magiſtro leuis equitum armaturæ , & Domino de
Roſne Mareſchalco exercitus, & alijs qui huic bello interfuerunt.
Magnis itineribus eodemdie montesHannorum peruenit, poftridiè
Valencenas,ibi coactus quatriduum hærere , dum Chimay Principis
ad exercitum aduentum operitur. Chimay tria millia peditū Valo.
nicæ gentis,& tres Cataphractorum turmas ducebat;parantem ſe Coo
miti coniungere,Franciin ſeconuerterant, qui Chimay oppidum &
arces aliquot Hannoniæ obſederant: fed à Principe feliciter pulſi: &
Chimayus ſe Comiti propè Marcoinum coniunxit , maxima gratu latio .
 BE L'G TO A 15
latione,tam cito pulbs fugatisque Francis.Luftratæ copiæ , inuentie- Anno
quites mille quingenti,peditum ſeptem millia:in his pauci'Germani: 1594.
ex legionibus Alphonfi Mendozæ & Auguftini Mexiæ Hiſpanimil
le quingentiſed fele &ti & Veterani,ceteri Valones cenſuperacto co
filium à Comite conuocatum , cui interfuere Principes Chimaius &
Auellinus, Comes Boſſutus,Motta, Roſneus, Médožius & Mexia. Ibi
Comes exponit, ſevehementer Hanometuere:militem vrbis præſi
diarium in periculo verfari propter fluxam Gomeroni multis indi
cijs compertam fidem . Vererife,ne frater eius Doruillerius arci pre
fé & us cum vicino Bullonio mali quidpiam machinetur . Cupere le
intelligere, num eo proficiſcendum , & infidiæ præoccupandæ : aut
quid aliud remedij ipfisoccurrat . Primæ fententiæ honor delatus
Chimayo , dixit maiorem militum quos adduxeratpartem fpontè
nomina dediſſe:ſi viderint Comitem ad alia vti opera ipſorum , quam
iuſſerint Hannones,magnoperè vereriſe ,ne di &is fuis minus dein
ceps pareant, & volonum quiſque ad ſua dilabatur; quos fpes liberá
dæ Prouinciæ ,à peracerba Balignij vicinia,& Francorum incurſioni
bus,fola exciuerat.Horum diſceſſu ad eam paucitatem exercitum re
dactum iri,vt ſinediſcrimineeuidenti,nullius oppidi vel arcismuni
tioris obſidio tentari queat,itahuncapparatum in nihilum abiturú,
&Arteſios Hamnonesque perſuaſum habituros,ſevanis pollicitatio
nibusdeluſos, id fibi cum aliasſemper,tum hoc tempore potiſſimum
ſeriò cauendum videri: hoc ſeopinari ; libenteraliorum ſententias
auditurum .Viſum omnibus,recta ſuaſiſſe.Decretum vnanimi cóſen
fu Hani negotium nuncfeponendum , quod oppiditam cito amittêdi
non tam magnum periculum ſubeffevideretur. id Gomeronum &
alterum eiusfratrem , & ſororium obfides fidei, id mille & ducentos
>

milites præſidio in vrbe relictos ,id tam propinquum Comitisexer

citum confirmare.Minimè negligendam occafionem has duas limi
taneas & bellicoſas prouincias,quæ tam alacriter fuppetias ibant, in
pofterum firmiusdeuinciendi:fi nuncillorum votisſatisfieret, nihil
poftea impendij vel oneris recufàturos.Prælagiebat Comiti quod e
uenit animus;fed confenfucun &torum vinci ſe paflus,fententiamuta
ta,Caſtelletum oblidere inftituit: quod optatum focijs , & vtilead
compeſcendum ſubceſſorem Cameracenfem , cuius tyrannidem ex
Icindere magis optabat, quam ſperabat: & ne fic quidem ab Hanolo
gè recedebatur.Bullonius crebris litteris nunciabatur numerofum ex
C Picar
 16 HISTORIA
ANNO Picardiæ præfidijs militem euocare;& aliæ fe difficultates oftentabát,
159 4. quarum nulla Comitem perculit,cui ducor Deus animum addebat.
lunij die xv. meridiana luce ante Caſtelletum peruenit,confeftim in
ipſa planicie,vtaduehebantur , quatuor murales machinas in vrbem
conuerti, & ſine corbibus autalijsintegumentis locatas,diſplodima.
dauit, & vetuftam turrim ,quæ ad hocviſa opportunior, peti, Paucis
2

horismagna pars diſiecta , minor tamen , quàm ſecura irruptio exi

geret.Viſatamen res nonnegligenda,ne mora conſternationem ob
Jeſlis adimeret.Veterani duo ruinam explorarunt,nihil imbre plum
bi pluentis perterriti, & cun &tis cernentibusturrim , qua ſtrata , con
ſcenderunt. Stabant propinqui paratique Valones, vt fubuenirent,
cum fortè fortuna,incertum quo au & ore, vox audita ; Fugiunt: ad
vocem non fe Valones continere, nec ducum imperium expe& are:
ad oppidum magna contentione procurrere: intercapedo loci mag
na,nec minor feſtinantiuni properatio ,aſcenſus afper & arduus, ipfi
anhelantes & fatigati peruenerunt: recentes viribus Franci feſſos for
titer excipiunt & depellunt,& Valones iam terga obuertebant . Vt .

videre Hifpani fociorum cladem , temeritate & inobedientia acce

ptam; clamore magno ſignum irruptionis dari poftulant , & impe
trant: tantaque ferocia & conftantia ruinam inuadunt,ve datisacces
prisque vulneribus in vrbem peruadentes multos occiderint, cete
rosin arcem compulerint. Quidam vi& orum fugitiuis permixtiin
ponte ipfo ftragem edebant: ſed procellis glandium , quas ex pinnis
caftri iaculabatur hoſtis , coa& i in oppidum fe receperunt. Vt arx
.

propius oblideretur, & exitusomnisobſeſlis præcluderetur, necelle

fuit in ipfa foffa fic vallum ducere,vtnon tantum hofti eruptio,fed &
Belgis irruptio obftrueretur.Ea tamen valli huius commoditas pre
cipua fuit,quod thoris fiue folijs machinatum erigendis erat oppor
tunum . Magno cum vitæ diſcrimine obſidentes tota no&e in hoc
opere verſabantur, præſidiarijs ad ligonum & dolabrarum ftrepi
tüm i& us fcloporum librantibus , funalia etiam picata in muro ac
cendentibus. Tanta ſedulitas &ardor Regiorum fuit , vt ſub auro .
ram plerisque in locis vallum iam perfe &tum confpiceretur.Poftri
die innotuitHani ia& ura, quænarratio paulò altius repetenda. Pae
sensGomeroni& ipſe non ſemel egerat cum Regijs de dedenda Ca.
tholico Regi Vrbe & arce Hannenfi: certis conditionibus tandem i
pita tranſa &tio,Gomeronus cum ſuis Regi Catholico fidem & obes
dicde
 BILGICA . 17
dientiam ſolemni ricu pollicitus, in antecellum aliquot dureorum Anna
millia accepit, &militi Regio invrbem admillo cam tradidit; data 1594
dextera deadmittendoinarcem ,quando de reliquis ,quæ pa & us, Gbi
ſatisfieret: ca gratia Bruxellam venit vno fratrum & fororio comita
cus,ne quis fraudulenter eum agere ſuſpicaretur : diſcedens Hano,
alteri fratri ſuo Doruillerio curam arcis reliquerat , & arcanis man
datis vetuerat , ne jvlla cauſa modove Regios in arcem admitte
ret,etiamſi per litteras id abſens ipfe iuberet,veleo adductus coram
verbis imperaret , coa&z'non liberæ voluntatis iuſſa reputaret .
Horum nihil Comitem latebat, epiſtolis in hanc ſententiam inter
ceptis ; & Gomerono implicata , obliqua , inconſtantia reſponden
te. idcircò iuſſus Bruxellam cum focijs pro carcere habere . Ha
ni Ciccus Sanguius Vrbico prælidio præerat, quod variarum nas
tionum viginti & duabuscenturijs conttabat: itaque putabatur v
oius faltem diei ſpatio hoftium impetum laturus.Doruillerius cono
tra pa &ta Bullonianos in arcem campeſtri porta recepit, & cohor
tes Francias in vrbem immifit: initio reftitit Ciccus , & in ca velita
tione multi Franci vulnerati, cum alijs Humicrius Picardiz Progu.
bernatore, cuius mors fuis admodum moleſta accidit, interfe & us:
mox animum Ciccus defpondit, ipſe captus, milites dimiſfi:meritò
illis Comes infenſus,nec videreredeuntes voluit, contentus hac ig
nominia ignauiam notaſſe.Reliquerat in obſidione Caſtelletanz ar
çis Auguſtinum Mexiam cum vna Hiſpanorum , & altera Germano
rum legione: ipſe cladis ignarus, hora feptima cum exercitu & tor
mentis Hanum properabat , nocte tota miles adeò celeriter profe
&tus ſub armis, vtequo ve & iomnes viderentur:alas addebat defide
rium cum hoffe manum conferendi.Nondum dies illuxerat, & leuce
dimidioab Hano.aberant, quando aduerfus ille caſus Cicci núciatus:
quare mættus Comes copias reduxit in caftra , ſecunda pomeridiana
poftridie quam eduxerat.Mexia, qugad vallá fpe & abant ferèad ſum
mú perduxerat;fed quod ad tormenta locanda deerat,id Motta quar
to poftdie perfecit.igitur vigeſimaquinta Iunijquindecim muralib
machinis ſeptima dici hora, ingentis propugnaculi faxo firmiſſimo
conftru & i roftrum quati cæptum : cuius parte nonnulla deiecta, mi
Git Comes duos veteranos, alterum Valoné, alterú Hiſpanum ſpecu
lacores: acceptis vulneribus ambo rediere,& pofſe tétariirruptione,
licet apo Gne diſcrimins nunciarunt.Difficultatem zugebat anguſtia
Ca ruina,
 18 HISTORIA
Anno ruinæ,quæ ,qua locusaltior,paucifiimos.milites capiebat.Propugna ,
159.4 . coresmulti acſtrenui non ſegniter irruentium vim retundebant.
Multum fanguinis fufum ,duabus horis.continuè dimicatum .Comes $

cernens fuos fruſtra conniti,receptuicecinit : Conſultius iudicabat

murum iterum tormentis diſijcere,adituquemaiore patefa & o , rur
fusrecentem militem nouis animisimmittere. Nec hoſtes cogitatio
Comitis fefellit:paulò poft cum vidiffent, ècaftris ſub fignis inſtru
&am legionem Hifpanorum (hæcAlphonli Mendozijerat) murum ::
petere; timentes,ne fi ſecundo fortunam belli experirentur , vi&is..
miſericordięlocus nullusrelinqueretur,fignum deditionis depinnis
fuftulerunt.Horulæ ſpatio conditiones petitæ datæque : diſcederent :
cum armis & farcinis ceteca in arce relinquerent: poltera die, ſub fi
gnis quingenti quinquaginta fex pedites, cataphractiocto & fexagin
ta exiuerunt,faucijs pleni currus viginti:occiſos cum noftriirrupti.
onem conarentur, centum & viginti referebant. Victorum ne qua
draginta quidem deſiderati,vulnerati plures; maximelapidibus. Tá
celerem victoriam peperit,non militum paucitas,non armorum aut
annonä penuria,non arcis imbecillitas;quam & Cameracenſium op
pido , & .Caroli V.Imperatoris viribus Franciſcus 1.bellicofus:&iprué
densFranciæRex oppofuerat; ſed Deo duce, & Comitis prudentia; 1
Hiſpanorumqueftrenuitatepartam licet opinari.Præterea Caſtelleti
tantum tres quatuorvę nobiles aderant, & hiipſi fermèomnes pug
nando occubuerunt.Cauſam comperio, quia Francicæ nobilitatiin
decorum videtiw.pedites pugnare.Ideò nec peditibus ſemiſcent;nec.
facilè præſīdijs vrbium adſunt;nificum imperio , vel fiPrincepsali:
quis oblidionem laturus:tunc certatim aduolant; maximè.ſi nobilis i
vrbs aliqua tuenda Inde gloriam expetunt,vt Dorlani accidit . Hoc
ergo in cauſa;tur tam munitus.locus minus conſtanter defenſus fue..
rit. In arcē reperta æneatormenta varia feptem, mofquetti currules,
ſedecim ; pulueris nitrofi,globorum ,malleolorum ,& alterius defen
dendis vrbibusmateriænon parum.Comes loco potitus,iubet ruinas
Galcefaxog;inſtaurari, foſſas expurgari,repertisttes murales machi
nas adijci ęreas,pulueris,funium ,globorum ,& aliorum neceffariorú
s

vim magnam ; præſidio reli&tis trecentis peditibus, & equitum tur

mistribus, parere iuflis Ludouico Villario Hiſpano , quem oppido
arcique præpoſuit.Motisinde copijs rumorem ſpargit de dumtaxat
agros:Cameracenſium depopulaturum ,& facerecæperat ; cum red
dite
 BELGICA.
ditæ litteræ # Gomeroni captiuimatre, nurciant Hani'arcém adhuc ANNO
Regis Catholici nomine, vr priushaberi;quicquid contigiffet,non id 159 4.
vlla voluntatismutatione,fed privatis Cicci Sanguij, & Doruillerij
inimicitijs fa &tum . Veniret Comes , & captiuum Gomeronum ſom
>

ciosqueadduceret,arcem ipfi patere:fimulari ilta Comes non igno

rabat:quitamen Antuerpiam captiuosadducerent properè milit:Vt
addu & i,cum copijs & machinis Hanum fecundo redit, ibi certiorem
per litteras facit ex arce Doruillerius, libià Sanguio infidias poſiras,
qui adiun & is fibi octo ,decemve militibus, conatus fueritarcem oco
cupare.Coactum ſe, tuendi ſui caufa, vnum ex proprijs affinibus con
fcium interimere.Idcircò lbi nunc milites minusparere : fi toto illo
die & no&eComes conquiefceret,ex re vtriuſqueid futurum .Se,nie
fufpicio oriatur confenfus cum Comite, machinas ſulphurias irritis
iaibus in noftros nimisaltèeiaculaturum .Verum fenem fallere dif
ficile. Vulpina hæc omnia fe ipfa prodebant. Reſpondir Comes ſeva.
nis promiffis amplius lactari nolle:certo ſciret; nifi ante diei craſtina
matutinam re ipfa arx redderetur , Gomeronum fratrem eius in
præſidijconfpe&tu,capiteperfidiam luiturum. Hæc aſſeuerantiusnuo
cio dicebat,vt vel ſicad officium Doruilleriusrediret;quem intelle
xerat moras folummodo ne& ere,vtinterea de tradendaPullonio ar
çe, quod cogitabat;commodèperageret : quod fecit. Poſtridiè circa
horam decimam illius mater Comitemadire conata, querens ſe arce
pulfam , quam hoftes occupaffent,fimul feriò machinis globi in Re
gios mitti cæperunt;fed ſine noxa, quia loci ſitus eos tuebatur.Lacry :
mis & clamoribusmulierculæ contentis, Comes eam nec in confpe
&tum admifit,nec promiſſa diftulit. Gomerono denunciat, vti ſe ad
piè moriendum componát:quòd cùm ille feciffet, & Catholico ritu
peccata facerdoti confeſſusfuiffet, ſub arbore,vbiexarceconſpici po
terat,decollatus:cadaueribireli &ú : frater & fororius in arcem Ant
uerpienſem remiffi.Faſſus in iudicio, quam narraui, contra Regé Ca
tholicum ,cui fefponte fubdiderat, & pecuniæ non parum acceperat,
per duellionem.Stimulabat fraudis, & perfidiæ indignitas oppidum
arcemque tentare: verùm à feſtinantibus annona caſtris opportuna
fueratdereli&ta,neccómodaibi pabulatio velfecura videbatur . Ar
telij,Hannonesquecopias & currus gratuito conceſſos, temporeela
pforepetebant, & Valones quotidiè diftuebant,qui præſidio anno .
narijsmittebantur.Ideò diealtero Peronam exercitus reuertit: tras
C3 tatum
 HISTORIA

Anno datumde vrbe obfidenda:quæ cauſe ab Hano,eçden aPeronaauer

1994. terunt.Somæfuuio adiacet caftrum Cleryum;quòd facilè muniri, &
idoneum vexandis Peronenfibus, & prohibendo commeatui, ne per
flumen Cameracum deucheretur:vafrères tentata , felici cuentu cam
Atrum acceptum . Veterano cuidam cuftodia attributa , cuius fides &
diligentia,quamdiu arci præfuit, valde probata.ValdeArtelij Comi.
cem vrgebant,vt Dorlanum obfideret, & quantum Hannonijs addi
to Caftelleto ,tantum ſibi capto Dorlano fecuritatis adferret. Oppi
dum cum arce in viſceribus ferme ſuis fitum , magnam calamitatem
toti prouinciæ inferre , nihil tutum pacatumve permittere: ſi obti
neatur,æquè aduerfarijs omnia infeſta redditurum .Inde ambianú &
Abbevillam Picardia metropoles facilem excurſionem fore, latèpa
tente agrorum planicie,nullis amnibus velcorrentibusimpedita:hoc
etiam faciliorem annonæ & machinarum ſubuc & ionem præbiturű:
feverò largè omnia in hanc expeditionem fubfidia ſuppeditaturos;
militem denique alium ex Fládricis præfidijs tum cuocari poffe ; qui,
fi Dorlanum à tergo relinqueretur,nonſine aperto periculo adduce
retur.Inexercitu Regioclam aduerfarijs nonnulliftudebant: per cos
Borbonius Rexcertior fa & º celeriter ſele & i militis cohortes aliquot
Dorlanum miſit.Vrbisarcisque munitio per fe firma erat, & fama in
maius ferebatur; eò quod vetus fabula bellis fuperioribus ſparſerat,
Philippum Il . cum ſexaginta millibus militum expugnationem ten
tare non aufum.Franci manibus & milite,quo vix obſeſſoricedebát,
freti,confidebant ſeRegijs ignominiam &ftragem , ſibi gloriam &
fpolia paraturos.Advrbis præſidium ,præter oppidanos, quimiliti
bus nihil ad prælium deteriores, & ftipendiarios, æreſuo militaturi
nobiles quadringenti aduolarunt; fic cum obſidio coepta,tria pugná
tium millia , & ducenti quinquaginta grauioris armaturæ equites
(cuyrazes vocant)in opdido numerabantur. Primo ftatim dicerup
tione fa & a,paucis vtrimque quavulneratis,qua interemptis , àકે no
ſtris ita repulſi, vt foſſas murumque exteriorem probèexplorádipo .
teſtas fuerit,quod prorſus optandú eo die videbatur.Sequéti die lub
veſperum iuffus Motta per fidos ac peritos Centuriones loca oppor
auna ruinz ſternendæ contemplari;dum ipfemetcum alijs luftrat, &
omnia circumſpicit,moſquetto ſubgalca Frontem i&us concidit,ma
gno fui deſiderio reli& o.Vir clarus militari laude, Catholicus,& Re
si per manos iam aliquot fidus: tantæ virtuti fola fælicitas deerat,
rard
 BELGICA 21

rard bonis confilijs euétu reſpondente.Socij diligenter omnibus co- Arne

fideratis cadauer retulerunt,& Comiti affirmarunt,faciliorem ,& in 1594
præſensvtiliorem arcis,quàm vrbis oppugnationem fore. Remature
perpenfa, confilium placuit, quoniam vrbiarx planè omni ex parte
dominabatur:quare vrbe priuspotiti ,nihil admodum permouerent;
arce, qua oppidum reſpicit,omnes ex vrbe conatus facilè eluſura, &
noftris oppido toto vbi extra Bombardæ ictum confifterent loco vix
fuppetente.Mouit ergò Comes caſtra vltra Aurium fluuiolum , qua
parte obſeſlis auxilia ex Picardia mitti poterant . Erat ibi monafte
rium femidirutum , illud iullivariarum nationum equites,peditesque
inſidere, & communire:reliquæ copiz propius arci admotæ. Alfon
fusMendoziuslegionis Hiſpanicæ tribunus, cum aliquot Centurio
nibus, fitum arcis explorauit,& valloatque operibuspræfuit ad ar
cem vſque expugnatam . Interim ex Flandricis præfidijs fexcenti po
dites euocati acceſſerunt, & mille alijab Artezijs conducti. Bullonius
ex aduerfo non fegniter fe gerebat . Pondormij pone Abbevillam ex
Picardia , & vtraqueNormanniamilitem ſubfidio cogebat : ei Sancti
.

Pauli Comes & Villartius Franciæ Ammiralius , & præfe &ti vrbium ,
& Nobilium magna manusacceſſere : non vt Dorlanum obſidione
liberarent (rem vt videbatur ipfis minimè neceffariam ) ſed vt Co
mitem indecuno flagitio & dedecore fugarent. Plus fuperbiæ & ani.
morum , quam virium & prudentiæ adferentes , Ducem Neuerſium ,
cuius fumma poteſtas in exercitu futura, cum alia manu venien
tem operiri noluerunt. Sunt quià Bullonio di& itent hos , quod
rum parsmuior Catholici, & ex fæderatis fuerant, præmiſſos, & lze
nienæ expoſitos: certè nec Borbonius,nec Bullonius, nec alij Franci
corum necem ,quibusparum fidebant, magni fecerunt . Viceſima
tertia Iulijad fanum fan &tiRicherij ,fexta à Dorlano feuca tranſege
runt. Viceſimaquarta die fine tormentis , quæ Heluetijs cuſtodien ,
da reliquerant , fe in viam dederunt , fele&i ex varijs cohorti-.
bus pedites ođingenti , equites plus minus mille ducenti : qui
propius acceffere, adeò vt paulò ante meridiem velites noftri,
quos audito hoſtium aduentu Comes præmiferat , hoftem adeſſe
renunciarint. Comes idoneo caftris præfidio attributo , vt fe hoftis
in conſpectum dedit ,obuiam mouit, cum decem tormentis bellicis,
& mille quingentis peditibus,equitibusautem longè minorc quàm
hoftes numero : pedes medium ſpatium , eques cornua tena
bara
 .- HISTORIA
Arno bat.Vixcaftris abieránt,quantum moſquetto iaculeris;ecce quadrin
159.4: genti Francorum equites,intrecentosComites equitesprorumpunt:
impetum,fe peditatumrecipiunt:ſed alijs acce
hi non fuftinentes ad
dentibus,rurfus pugnare adorſi.Comes fuos nutare cernens, trecétos
Hiſpanos legionariosſubſidio mittit:acrius pugnabatur, his reuerté
tibus in prælium & dedecusabolerenitentibus; francis contra hoc
fortius ſegerentibus,& iterum in,fugam a & i, qui prius:quos dum in
cautè victor Francus inſequitur,peditum cuneum non aduertit , in
quem inopinus incidit.Legionarijceleriter nullo iQuinani,in cófer
tos imbrem glandium immittunt,equorum ,equitumquefædá ſtra
gem edunt.Eodem ferè momento, maioribus tormentis , non prior
tantumifta acies Francorum ,led & ſecunda, quæerat equitunioctin
gentorum ., & tertia totidem peditum , vehementer affigebantur. Ná
moſquetarij mira dexteritate affiduo iteratis difplotionibus ordi.
nes lacerabant. Equites etiam à Comite increpiti,tertio pugnam ten.
tarunt,fed minore quàm par fuitconatu .. Siquæ in mandatisaccepe
rant, perfeciſſent; fortaſſisnec cladis nunciumFrancorum vllus.retu
liflet.Nunccum ſeomni ex parte fauciari, & interimi conſpicerent,
captiuos fieri nullos,fine delectu occidi nobiles plebeiosque animo
frangi, & initio lentius equites reſiſtere;an ſifortèpedites interea ſe
in tutumpoffent recipere. SedRegijnullum momentum quieti dare,
inſtare,pellere,cædere; tandem Franci effusè profugere:pedites ad v
num ferè conciſi,magno numero equites,multosfugaeripuit , vte
nimquiſque ſe fugavictoris oculis fubduxerat,equos dimittebat,ar
ma abijciebat: illud,vtfacilius in fegetibus, quæ tum fermèmaturæ ,
fe occultaret:hoc,vtexpeditioreſlet adcurſum : vtrumque,vt præda
vi &or diſtineretur,fecutusfugientesequitatus ad duas leucas, vfque
ad feptimam veſpertinam ; ne viteriusprogrederetur,tenebræ impe
trarunt, & imperium Comitis, qui receptui cani.curarar. Defiderati
ex vi & oribusocto ,faucijinuenti duodecim : hoſtium necati non mi
nusmille,vulneraticaptique plurimi, quorum plerique poftmodum
interiere.Maius quam pro numero, hoc aduerfo prælio ,hoſtes detri
mentum acceperunt.Vix vlla ſtataria pugna longotempore tot ma
gni nominis ductores ceciderunt.Id vićtis.mororem auxit,quod qui
certam animo pridiè victoriam præſumpſerant, illis poftridiè nulla
fugæ celeritas fufficere videretur:didicere ſuperbiam à Deo nunquá
fini inultam . Prædafuitopima, vt mittamreliqua , capti militares
.

equi
r
 BELGICA. 23
equi trecenti,ſtratis& frænis nobilium exornati;vnde patuit mul- ANNO
tos captos,occiſosque,quorum nominaignora manſerunt . Captiui 1594.
retulerunt cecidiffe Villartium Admirallium Normanniæ Guberna
torem ;Senſeuallium caftrorum magiftrum; Huquevilios filium , pa
tremque Pontimaris Gubernatorem ; cui Vexillum Admirallij de
manibus vi extortum ;Vezellium & Canonvillium præfe & os equitú,
& alios penè ſexaginta,partim gubernatores oppidorum , partim Ca
piraneos,partim nobiles.Pedriellus Villartij Vicarius multis vulnc
ribus faucius,Catholicoritu fàcramentis perceptis , eximo pectore
gemitus trahebat:cumque Sacerdos illum confolaretur, & fpem ali
3

quam fanitatis faceret:negauit fe illeangi animo ob vulnerum dolo

rem ,quæ ſciret eſſe belli prouentum ; nec propter mortem ante ocu
losobuerfantem ,quam femel oppetendam no ignoraret; ſed propter
caufæ ,quam fouiſſet dedecus &culpam :nec debuifſe alium prelijexi
čum fperari:hæreticos ftatim fuga ſibi conſuluiſſe: cos,qui Catholico
nominegloriabantur, captos,cæſosve: iuſto id ſe Dei iudicio adſcri
bere,digno inuolutos exitio ,qui cũ ſe Catholicos profiterentur,con
ſcientiæ ſtimulis conculcatis,hæreticorum partiarij fuerint; non nifi
ob politicas quaſdam & priuatas rationes, gnaros ſe contra ius & fas
niti:hoc vnum nunc ſibi dolorem ad ferre,hoc gemitụs extorquere:
Deo tamen ſe gratias magnas agere,quod Catholico fibi inter Catho
licos mori conceſſerit :talia prolocutus animam exhalauit,morte fa
licior, quàm fi viuens hæreticorum ſocius permanſiſſet.Currus accc .
pti ſeptem bombardico pulucre pleni,ac rebus aliis fuftinendæ obli
dioni,quoscumpeditatu in Dorlanum inducere cogitarant .Parta
vi& oria,eadem nođe Comes Deo gratias reddidit, & in D. Iacobi
ZebedeiHiſpaniæ Apoſtoli,cuius feſto hæc concigerant, honorem,
mandauit militibus, vt omnes ad vallum ſub ſignis conſiſterent, & fi
gillatim per ordines iugi bombardarum diſplolione lætitiæ ſigna da
rent,fariſlisetiam manipulos ſtraminis accenfos extollerent: fauebat
nox ſerena,mirè pacata,& ventorum expers;micabant clarius ftellæ,
& velut aſtream choream ductabant,bis maiora tormenta moſquetti
& bombardæ manuales inftar continui tonitrus , ardentem gloború
nimbum obleffæ vrbiiniecerunt. Regijs eares alacritatem , obfeflis
>

mecum & mærorem auxit ,caufam lætitiæ illis ſcientibus , his conij
cientibus.HenricusBorbonius Franciæ Rex ex Burgundia Neuerſiú
Ducem præmiferat,vtinfulæ Franciæ ,Campaniæ ,Normanniæ , Pi
D car
 24 HISTORIA
ANNO cardiæque fatagerec;hic altero poft vi& oriam die Ambianum perue.
3594 nit:vbi aduerli prælij fama .comperta, fugitiuas equitum reliquias
recolligere,ſuis quosadduxerat adiungere:ita fa& um ,vtmille duce
tos equites,peditesbis mille quingentos numeraret: cum his & ali
quot maioribus tormentis,per Richerijfanum obſeſſis ſuppetiasco
gitabat,caſtra locaturus quarta à caftrisComitis leuca : inde ad duas
leucas ipfe cum equitatu proceſſit:hisComesmagnoperè gauifus an
te diem iv. Kal. Auguſti tria peditum millia ,prælijcupidiffimorum ,
& totum qui aderatequitatum , & bellicas machinas ſex, fecunda poſt
hora ipſemet in hofteng duxit: qui cum fe in conſpectum
meridicm
proculdediſſet,fuisComes breuiter:Quod optarint; hoftem adeſſes
fortiter vnicuique pugnandum : qui fugerit,autremiſlius egerit, húc
fibi pro hoftefuturum : ftatuerent quid præſtabilius: ab holte cú lau .
de , vel ab Imperatore cú ignominia cædi.Francive videre Comitem
cuia fuis, confeltim ipfi videri defierunt, & eadem nocte alcius fonte
Autij ſuperantes,infcijs aduerfarijs,centum viginti Cuyrazæ , cum o
&todecim iumentis clitellarijs puluerenitrofo onuſtis, in oppidum
obſeſſum ſe penetrarunt. Non difficile id erat, tumpropter obliden
tium paucitatem ,tum quia flumen per medium oppidum Auens, ne
corona cingeretur,impediebat: ideò noftri nequibant aditusin vrbé
omnes intercludere,præfertim noctu,quando diuidi, vel extenuari
caftra minimè expediebat. Regis Catholici miles interea vallum ad
foſfæ marginem produxerat, & 1 1. Kal. Auguſti fumma fatigatione
& diſcrimine murales machinas cótra arcem collocarat.Hoftes ſum
ma vi &induftriarepellendis noftris infiftebant, vltraquadringen
tos iam Hiſpanos lauciarant,nonnullosocciderart,Burgundiones &
Valones nonpauciores interemerant,in his Gabrielem Sotomaiore
Centurionem.Ipfis Kalendisvigintiquatuor tormenta , duobus lo
cis, tonarecæperunt, verberatæ munitiones , & fingulari induſtria
Centurionis Láberti,qui tormétispro Motta præerat , omnia præfi.
diarijs infeſta reddita;adeò vt nullus eorum fe oftendere auderet : id
præcipue formidine vnius machinæ,quæ ex altiore quodam propug.
naculo, quod noftri vi expugnarút,cercisidibusmultos , & in his va
no adnoué grauisarmaturæ milites,difcerpferat.Cortina(he vocant)
propugnaculi calce & ſaxo folidiflimi,à diluculo ad horā veſpertina
fexta diuerberata fatiſcebat,& ad ruiná inſpiciendam milli veterani
quatuor,duo Hiſpapi & Valones duo,qui fitú & periculü oculispræ
cipe
 BELGICA:
ciperent:fun &i officio diligentiſſimè,vno amiffo,duo faucij,quartus Anno
integer redierunt,nuntiaruntque quæ luftrarant,quęipfa captiui po 1594.
ftea confirmarunt.Hoftesà propugnaculo ad interiorem vfq; caucá
daqueatam,totum concauitatis illius fpatium intercidiffe, vt cunici
lis dncendis incommodarent:in hiatus exitu ,ex ſportis terra repletis
· femilunæ formabrachiúduxiſſe ,& alia ex parte vallum ,in quo ſtatio
trecentorum erat,quoslocus capiebat, militum :vt autem in ſemiluna
ex cavea ſe recipere, & inderurſus erumperepoſſent,ad vtrüq; fciffu
ræ latus duas tabulas locaffe,quæ fingulis tantum militibus tranſitum
præbebant:in eo quod reliquú à muri latitudine vſq; ad follam , id à
dextra corbibus ingentibus obſeptum vſq; ad ſemilună porrigi.Igi
tur ad dexteră miles irrüpere nó poterat,niſiper tabulas, manifelto
periculo in hiatú profundum cauez laqueatæ decidédi : nec ſecurior
:

ad læuam acceſſus,vbi altera tabula pro ponte:nam ibi,qua latus lęuú

aliud propugnaculum afpiciebat,altiorem quandam planitiē manu
munierāt, inſigni & lata mole,cuidefendenda maior & melior præ
fidij pars deſtinata,ibidem ad initium aditus decreſcentis cóferta fub
fignis (tabat :aditus noftrorum ,vtfummum , quinquaginta capiebat:
hoftes in planitie illamille quingentinumcrabátur. His ab explora
toribus acceptis,ipfos,quid fentirent,Comes rogauit: reſponderunt
tentandam irruptionem , vt arx non capiatur , propugnaculum capi
poſſe.Sic fore,ve editiore poſtea loco metarentur , && propugnaculo
occupato ,arcis potiúdæ fpes certior affulgeret.Poft in coſílio sététijs
variarú .Comes le exploratoribus affentiri profeffus:nonnulli teme
rariú,alijneceffariú iudicabant. Supereratdici non multum , & niſi
code die exequerentur, tota illius diei diuerberatio irrita futura.Sta
tim Comes Alphóſo Médozio ,qui ad valli extremú, qua aditus ape
riendus;conſtiterat cūpeditatu,imperat irrumpere: paratis omnibus
milesardebatpræliandi cupiditate:celerrimè vallú fuúlegionarij do
labris & ligonibusdiſiecerunt;& in hoſté magno impetu le intulerüt:
hoc affultu foliHiſpani fuerunt: momento trecenti iam pedites edi .
tiora occuparunt;quotquot ex hoftibus nacti,vel conſciderunt,vel in
caueæ præcipitium egerüt:vbi pars cafu necati, pars cruribus fracti,
miſerandi potius qua formidadi iacebãt: fimili ftrenuitate tabularú
illos anguftosponticulos'euadunt,& Francis perculſis recedentibuſ
que, quod aperto latere noftrorum bóbardis peterétur, ſemiluna po
tiuntur.Nondum arce,quia,propteraditus anguftias, magna manus
D2 hoftium
 26 . H.L.S.TO
HISTORIA, RIA '
Anno hoſtium retrocorbịum illorum ſeriem latitans Hiſpanos glandibus
1594 feriebat.Idcircò viſum commodius,fi mutata velificatione in læuú
latus inſultum transferrent. Eo conuerſus,vtrinque audiri torméto
rum boatus,perſtrepere cun &ta moſquettis,& bombardis, enlis enſi,
pes pedi, baita haftæ conferri:ſumma vi per horas duas dimicatum .
Oppugnatorum multivulnerati,multi cæli; vt neceſſe fuerit bis ter
ve ſuplemento alios ſubmittere,cum glandibus&puluere tormenta
rio.Vbi ad duas ſemihora acceſſit ;; Francis animipaululum declina
runt. Tum voces auditæ; prima,Fugiunt,Fugiunt:ſecunda; Intro ,in
tro:&creuit audacia Catholicorum.Hoftes locum deſeruêre, Regij
tanto furore eos inſecuti,ve breui tempore iam cerneretur caftrum
interemptis conſtratum ,vi& oribusplenum . Nec ſpatium vi&is de
dere per portas arcis in oppidum fe recipiendi: fugientium multitu .
do ſicportam complerat,vt fe inuicem conculcarent, & qui gladio
hoſtili ſuperſtites erant,ab amicis & focijs compreſſione examinare
tur:portis obturatis alij ſe permænia præcipitabant. Hiſpani vt por
tas vacuarent,viuos trucidare, & cum cadaueribus femimortuos eij
cere;deinde furentium leonum inftar in vrbem irrumpere . Franci,
qui fe in vrbem ante receperant,non reſiſtere,ſed latibula quærere.
Vi& ores omnia rimari,nullam latebram vel angulum præterire , in
uentos omnes occidere. Comes edixerat,vtnulli armato in plateis,
vel prophanis domibusparceretur;loca facra nemo violaret,pudori
fæminarum ne quis illuderet,tectis ignem ne inijcerent: quiduis ho
rum capitalem noxam fore.Profuit ad militis alias licentioſi, & tum
vi& oris libidinem reprimendam . Nullivirgini, fæminæve ftuprum
oblatụm :tantum valuit, quæ in omnem partem vim habet maximá,
ducis diligens ſeueritas:ſciebat miles nulli impunè fcre quod delin
queret.Hæc perſuaſio cauſa fuit,vtcum exacta obedientia vigeret,
fupplicia nulla lumerentur.Sacerdotes,quiin Catholico exercitu a
nimabusmilitum curandis præerant: quotquot poterant obuios in
templa cogebant, & eorum illic ſanorum , fauciorumque confeſſio .
nes excipiebant;& inde milites minis ac precibus,au & oritategue abi
gebant:fic multisbenè moriendi, pluribus vitæin preſens ſeruandz,
& in poſterum melius inftituendæ occafio præbita.Incendium à caſu
natum oppidi magnam partem abſumplit, facram zdem vel locum
3

pium nullum corripuit . Tria millia Francorum in arce oppidogue

cæſa,tot vulnerati;vtin vno Noſocomiomonialium , plures quam
centum
 BELGICA. 27
centum decubuerint:in his Gubernator & nobiles multi, tam graui- ANNO
ter faucij, vt plerique paucosintra diesmorerentur.Victorum occi. ISO
ſi quadraginta ,vix ducenti vulnerati.Te Deum laudamus decantato ,
iuſſit Comes vrbem arcemque expurgari cadaueribus & ceteris for
dibus, quæ tetro odore poffent aerem inficere.Id alacriter & properè
foſfores,lixæ , & tamiaci,qui caſtra fequebantur iumentis & carrucis
præbitis ,perfecerunt:poft militi diuerſoria metata , & inita ratio ca
ptiuorum , & bellici apparatus vtrobique inuenti . Occiſus Comes
Dinanius ,& primariæ nobilitatis fexdecim in pugna , inter quos ſex
equitum præfe &ti cum ſuisVicarijs & Vexillarijs,item trigintaquin
que peditum Capitanci cum luis figniferis, ex legionibus Amoralij
Egmondani,Ruſoy ,Rauy ,Prunvillij,Villeroj,Hauacurtij& Picardi
ca: ex tot enim legionibus ſingula figna militum & ex fingulis equitú
turmis quindecim viros felegerant. Haraucourtius Gubernator cum
aliquot alijs in caftrum Antuerpienſe miſſuscuftodiæ caufa. Appara
tusbellicuscopiofus fuit: accepta muralia tormenta o &to;campeſtris
( falconetos appellant )ſex & viginti ; moſquetti ænei valde idonei ree
pellendo affultuicentum & octo;pulueris probi,ferri fuſi,plumbi, li.
gonum ,ſitularum ,ſulphuris,nitri,falis,farinæ ,hordei, tritici,auer:2,
falitorum copia permagna:adeò vt ad loci tutelam nihil Comiti visú
fuerit adijcere. Qui norunt , quam exiguis copijs,pecunijs vix vllis,
periculis & impedimentis plurimis maximisque adeò paucis diebus,
præter fpem ,tam ardua tam feliciter pera & a ; Dei digitum coguntur
agnofcere.Ille Comitis conatus beneuolè iuuit: nec Comes quidquá
fidei,prudentiæ ,diligentiæ ,roboris aut conftantiæ prætermiſit. Cer
tus iuftæ caufæ Deum adfuturum . Audacter dico ,nec fine Dei auxi
lio hæc Comitem perficere potuiſſe; nec Deum tam propitium . Con
miti futurum ,niſi fe talem Comes præſtitiffet , quales inomnime
2

moria paucos, hocfæculo vix vllos inuenias . Ligoris eft, dum rem
laudas,eiqui gefferit,detrahere; & quorum virtuti Deus fingulariter
adfuit, vt eamextenues,totum miraculofcribere. Dauidis , Afe , &
Machabæorum vi&oriæ, non ideò non eorum lunt , quod eas à Deo
Sabaoth promeruerint.Dei inftrumenta fuere; ſed quia Deus iplisad
adeòpræclara voluit, quàm alijs,potiusvti,viget vigebitque laus co
rum ſempiterna. Dorlanum redeo :cadaueribus purgata vrbe,foſfæ
ruderibus vacuatæ ;dirutum exterius illud propugnaculum , quod
noftris victoričinitium ,vnde arci periculum imminebat, & defendi
D 3 nis
 HISTORIA
Anno niſi magna manu, & multo fanguine non poterat : ruinæ omnes in.
1994 ſtauraræ : vt hæcceleriusconficerent , Arteſj foſſores præbuerunt,
>

Valonum , & Germanorom multi præmio indu &ti vt operam naua

rent.Præfe &tus arci oppidoque Ferdinandus Tellus Protocarrerius,
Centurio Legionis Mendoziæ , cuius fortitudo & militaris peritia
hac obfidione enituerat, & ftratagemate poftmodum capto Ambia
no illuſtrior extitit. Arx Hiſpanis credita , vrbs variarum gentium
militibus.Mox in Cameracenfem agrum Comes redijt , quod reli-.
quum fuerat depopulaturus. Flagrabat Cameraci obtinendi defide
rio ,vnde tot tantaque damna Belgio inferriſolita: fed militum pau
citas,de quamultos neceſſariò detractos in præſidia diſtribuerat, &
alia multa eum morabantur. Contra ſtimulabant alia complura, &
(pem fauſti ſucceſlus magnanimitati faciebant partæ victoriæ , fracti
hoftium animi,præclufæ viæ clandeſtinisauxilijs: quacumque veni
ret hoftis,latere non poffe; ſi Peronenfi via,Cleryum teneri, & inde
certiorem le reddendum; fi Fani Quintini itinere adueniret,à Caſtel
letano,& alterius arcis vicinæ præfidio detegendum : tertiam femi
tam aduerfarijs non patere. Franciæ Regem abfentem in Burgundia
bellum contra loannem Velaſquium Caftellæ Comeſtabilem gerere
cum robore militiæ ;quæ in Picardia copiæ verſabantur , exiguas ef
ſe , & cæſis iam tot millibus meliorum , vix metuendas . Tormenta,
commeatum , &reliquum apparatum ,paruonegotio, periculo nul
lo,haud magna-impenſa eo aduehi,& ex vrbium limitanearum præ-
lidijs, quam vellet , militum manum euocari tutò poſſe : denique
commodam anni tempeſtatem caftris figendis , & equitum pabu
lationi fauere. Itaque non obſcure Comes præſeferebat, quid me
ditaretur.Hannones & Artefij, vt viderunt votis fuis Comitis vo
luntatem non refragari , magna multaque ſe ad eam expeditionem
>

emolumenta fpondebát allaturos.Conuocato belli conſilio multis

nimis ardua cogitatio,& temeritati vicina videbatur :donec Comés,
graui & concinna oratione,momenta rationum , quibus mouebatur,
& narrauimus,commemoraſſer:tunc metus rationiceſlit,& vnus eo
rum quiaderant;Ego verò (inquit) excellentiæ tuæ verbis Artelio
rum & Hannonum polliceor , peditum quatuor millia , fofforum
quotneceffe,panis & cercuiſiæ commeatum exercitui quoad obli- .
dio durabit: quod polliceor, intra paucos dies exhibebo . Statuit
Comes oblidionem aggrediconteftim , nec finere temporis quic ...
quam
 BELGICA. 29

quam diffluere,quamuis nonnullihortarentur expe& aret,donec fo- ANNO

cij promifla præftitiffent :: hæc fiducia diligentiam eorum adauxit; 159.4 .
fub lignis habebat dumtaxat quatuor peditum millia , & vix mille
ducentosequites:fed maturauit vndique milites aduocare, pecuniæ
ſummalaborabat inopia,nec qui Bruxelle manſerant, fatis benignè
Comiti ſubminiſtrabant,alijs potius numerantes:huic malo vt, quo
ad poſſet,occurreret,aliunde collegit,vnde ſubſidia quandoque, quiz
Itipendia nequibat,militi egeno exhiberet.Sic enim rebatur poſſé, cá
militi annonæ & pecuniolæquid eſſet, feditiones caueri, & difcipli
nam ſeruari : confilio bono felix euentus refpondit: Nam militaris
rapacitas & licentia coercita,duobus abigeis patibulo affixis, & equis
domino reſtitutis. Cum propius ad vrbis occiduum latus applicuiſ
fet,xv. Auguſti die caſtra poſuit duobus in pagis prope Schaldam
Aumen : & vt auxilijs hoftium ,ne qua furtim irreperent,prxcluderet
aditum , & obſeſſis ſpem ſoluendæ obſidionis tolleret,minoribusque
copijs ampliſſimam vrbem facilius cingeret ,caftra foflis , & paruis
munitiunculis coniungit, & has milite & machinis communit: duæ
ceteris amplioresareisſpeciem præbebant. Vni , quæ propior Fran.
ciæ,mille ducenti pedites, & quadringenti equites attributi; alteri;
quæ viciniorvrbi duo peditum millia, equites bis centum impofiti:
ædificandi,muniendi,defendendi Chimaius Princeps curam fufcep
tam ,egregièperfunctus,toto hoc bello multa fe , maioribusgue ſuis
dignageſlit.Dum his attenditur,Neuerfij Ducis filius,cum fexaginta
grauis armaturæ equitibus,ad latus propugnaculi, quod diximus, in
vrbem ſe penetrauit,nonnullis amiflis aut vulneratis,& fuppelle & i
le perdita, quam equites, licet ſerò aduolantes diripuerunt. Iam Co
miti aduenerunteuocati Laborlota ex Leuciscum peditibus circiter
o & ingentis; aliunde ceteri, & nouo exemplo prius Itali equites, in
his feditiofi quingenti, & Capella ducenti alij.Spettaculum inſolitűz
feroces & iugi excuffores,nondum pacatis animis, nec acceptisſtipé
dijs,comitis prudentia & fælicitate alleĉtos,Regi militare, cuius im
perium aſpernabantur.Luſtrato exercitu ,cenfita nouemamplius pe-.
ditum millia,equites bis mille quingenti , muralia căpeſtriaque tor :
menta fexaginta duo,pulueris & materiæ ceteræ vis magna,commea
tus abunde.Muniendorum caftrorum negotium Auguftino Mexiæ
demandatum :foſfores Hannones & Arteti cx pacto ſubmiſerunt: his
Comes Germanorum & Valonum plurimos , donatiui liberalitate
Fran
aggregauit. cia

1
 30 HISTORIA
ANNO Ranciæbellum meditáte,contra Hollandos tuendiBelgij vices,
1994 F Mondragonio(vt narratum ), Comite fuerant delegatæ. Vlico
moditate abfentiæ Comitis Bataui Grollam obſederant Friſiæ oppi.
dum: quod dum ar& è premerent,& tormentis magna ex parte iam
ſolo æquaſſent,præſidio fortiter repugnante , ac frequentibuserru
>

prionibus eos fatigante: periculum tamen erat ne tandem Grolla ca

peretur. Significaratid Comiti Mondragonius , & an , Rheno tranf
miffo, cumhoſte præliaretur,exquiſierat.Comes reſponderat; ſe qui
dem ,fi illic foret, flumen traie&turum ,necdubitare quin Mondrago
nius id eflet facturus,nec reſponſum expe & aturus: ideò le nihil aliud
fcribere, quam confidere fælicitati, fortitudini , & prudentiæ illius
ſefe, & non dubitare hoftem ,vel eum non expe& aturum , vel ſi expe
&tet,breui fe præclaræ vi&oriæ laureatas indeaccepturum . Vaticinių
non adhortatio fuit.Mondragonius Rheno tranſmiſſo vt hofti cępic
propinquare,Hermannum Comitem Bergenſem , cum mille feleätis
peditibus præmitcit, vtannonam , & quotpoſſet, milites in Grollam
induceret,velfaltem locumcaftris capiendis idoneum deligeret, & ,
quo res obſeſſorum loco effent,certius cognofceret. Bergenlisſeduld
mandata executus, hoftibus non aufis impedire,fubuenitobſeſſis . E.
rat tum VigiliaD.IacobiZebedæi; itaque Mondragonij copiæ , vt
patroni Hiſpaniarum memoriam recolerent, tormentamaiora, &
bombardas minoresexploſerunt. Inde hoftis intelligens Hiſpanos
(quod non crediderat)adeſſe,animo confternatus, vaſa collegit,obſi
dionem foluit, & abdu&is machinis fefe feſtinanter ad tutiora rece .
pit.Hermannus Friſiæ Gubernator ſtatim , quæ in vrbe labefactata &
diruta,refecit,& annonaceterisque præſidium confirmauit.Módra
gonius,Comite Fintzenio,qui oppido præfuerat, verbis collaudato,
quod fortiter egiſſer,hofti inſtitit. Nam,ceteris diffuadentibus, fenex
pugnacillimus cum iuuene Mauricio,præcedentibus vi & orijs præfe
roce,manum quauis conditione conferere geſtiebat; ia&are folitus,
fibi vi& oriam certam ; eò quod Eccleſiæ , quæ Dei exercituum fpona
fa,contra machos caulam tueretur. Hoftis caftra propè Santenam
loco tuto & opportuno pofuerat; Mondragonius haud procul à Ber
quereno, fecunda à Batauis leuca . Ibi ſub auroram cum le ad iter tre
centi pedites Hiſpani & equitesquinquaginta pararent, præſidio fu
turi pabulatoribus,qui ad tres leucas progredi cogebantur; fuperue
nit veteranus quidam pridiè miſſus exploratum , nuncians ſe, cum
Lippam
 BELGICA 3
Lippá Auuiú tranſmiffler,veſtigia turmarú equeſtriú ad nos tendentiú anno
deprehendille;viſa libi,de facie foli,quod calcarát, fexcentorú numerú 1994:
ſuperare.Idcircò,ne quid ſuis inopinatūaccideret , feſtinanter regreſsú,
ve admoneret,metuiſſe, ne pabulatores & eorúcommeatus opprimere
tur.Quibusintelle &is Módragonius iullit ,eos oés paulú ſublittere:Ioá.
nem verò Cordubā,illius,quiaderat ,equitatus Magiſtrú ,cum omnibus
equitibus & 300.illis peditibus Hiſpanis,aduerfarijs obuiam proficifci.
Nihil moratus Corduba,digreſſus à Caftris,pedites illos cu pabulatori
bus, & turmis equitú duabus,ad dexterá iuber tendere; ipſe cu reliquo
equitatu (trecēti fuere)ad læuá deflexit, & crecto animo in omni occa
fione intentus,nó diu poft hoftem offendit,loco hofti incómodo , Re.
gijs admodú opportuno ;tá ar&us erat & impeditus, ve Bataui nequirét
ordines expádere:fefquimilliari à Mondragonijcaftris aberant . Barani,
vt fe depreheſos aduertunt,nó nihil principio trepidare ; ſed quicun & tis
prçerat Philippus Naſſauius,cúduobus fratribus, & cognato ,& alijs no
bilibus,pugnare nó ſegniter,& audacia ceteros præire.Cordubæ aderát
hippoſciopiſtæ aliquot ex Grobbendóckij, & lácearij Didaci Pimétellij
abſentium turmis: Comes Henricus Bergenſis,Paulus AF.milius , & Ni
colaus Maria cúſuis turmis,aliæ quoque dux,Belgarú vna,& altera Hi
ſpanorum . Magno impetu in medios hoſtes illati,haſtis fra & is,gladios
.

ftrinxerunt ,fic pauci cũ pluribus diu ancipiti vi& oria,modo huc,modo

illuc inclinante. Quod cernés Corduba ,nonnullos bóbardarios equires
recollegit ,cum quibus,& recenti turma Comitis Boſſuti abſentis;quam
prudētconfilioin
i hunc euétum iufferat fubfiftere, & prælio abftinere;
latus hoftiú tam ardenter inuafit, vt is crederetmaiorem eorú eflc nu
merum,& noua auxilia Regijs adueniſe: túfrađi Bataui, diſlipatis or
dinibus,palá tergum obuerterunt.Vi & or inſtare, cædere & ad Lippam
vſq; perſequi: cecidere ex vi & is 80.quorum duo turmarūductores,no
bilespermulti:capri,Comes Philippus;qui paulò poft ex vulneribus o
bijt, ComesErneſtus frater eius; & cognatus ex Comitibus Solmélibus;
tertius Philippi frater graui vulnere accepto,fauciuseffugit: præter hos
capti alij centủ quinquaginta equites,equi fermè trecenti:multos Lippe
vortices,curſu & armis fatigatos hauſerunt. Batauorú vires hocprælio
valde attritæ ,quoniã in hocequitatu fiduciâ habebant. Tam lato núcio
ad Comitem propè Camcracú perlato ,vt obſeſlis lætitiæ indiciú de vi
& oria parta faceret, & vt Balignijaftum detegeret;qui ſuis mentitus,vix
duo in caftris torméta eſſe;mădauit eis,qui velin propugnaculiseſſent,
vel in caſtris verſarentur, omnibus moſquettis & fclopis alijs fub ve
E fpe
 HISTORIA
ANNO 'peram perſtrepere, & 62.maioresmachinas, oppido oppofitascodem
1509. tempore,globis ferreis oneratas,fic explodi,vt nullus globuspreteruo
laret, fed oés in vrbem illaberentur; haftatos verò iuflit farillis funalia
accenfa efferre,vt non audiri tantú,fed & videri ab obſeſlis poſſent, quæ
ge: ebantur: fa & a hæc ea cura & ſtudio militum , vt oppidani( y poſtea
falli continuò illo boatu,& procella lætifera perterrici,fubitò fallo (ve
folet)rumore accedente, Hiſpanos vrbe potitos,nónulli fuerint exani
mati, & Balignij vxor,alioqui ferocula & virilisaudaciæ mulier,fic fuc
xit cófternata,vtnon diu poft,aluidefluxu,incertum formidinc,an ve
neno ſpontè hauſto ,interierit.Perfecto vallo, 4.tormentis æneis , ponè
vrbis pacibulú locatis, mænia vrbis cócuti cæperut. Spé Comiti Ludo.
uicus BarlaymontiusArchiepifc.Cameracēlis,à rebellibus vrbe pulſus,
fecerat,& alijconfirmabant;auditis tormentis ,cófeftim oppidanos vr
bem deditione tradituros:fruftra quaffata mçnia: nam nec in oppidanis
quidquam apparuit timoris,nec noftris,nó occupatis foſtis vrbis, vltra
licuitprocedere.Hçc cauſa fuit, cur in caſtrisvarij rurſus rumores difle
minarentur, fingulis prout animati loquentibus . Qui cautiores videri
amabát, vel Comiti minus volebant, hæc omnia temeritati adfcribebat:
faciebat opinio maior veritate deCamcraci firmitudine, & munitioni
bus, de arcis propugnaculis 4. de Balignij & Frácorú fortitudine, de ob
fidentium paucitate,de anno in hyemem vergétc,de Borbonio Regefe
ftinante,viſuppetias ferret,deAlexandro Duce Parméſi,qui triploma
iore cum exercitu coactus fuerat ab ofidione recedere . Bruxella etiam
aouolauit Stephanus luarra,vt Comiti ſuaderet difceffum : 22 fecit mag.
no conatu & inſtantia.Comescótra apertè profeſſus luarræ & alijs; mi
rari ſe,ab ipſis, quibusprobè notus eſſet, ſibitalia proponi;quæ nec ima
ginarihoneſúforet viris conftantibus. Difficultates illas libi præmedi
tatas.Cameracum facilius,quá opinentur,expugnari poffe. Vrbe capta;
nullum vi&is in arce preſidium relinqui.Francorú impetum &robur fe
iam expertum Caftelleti & Dorlani.Borbonium fuppetias nó laturum ,
fibiexploratum :de vrbibus ceteris amittendis vereri magis , qua de Ca
meraco liberando cogitare,quicquid foret,nemo illiin pofterú hacde
reloqueretur. Sibi certum fixumque animoin obfidióe permanere,do
nec Cameracum illivel gloriam ,vel ſepulturam præberet. Vanis pollie
citationibus ſemel deceprú,nihilhuiuſmodipoſtea inmentem admiſſu
rum : ab hoctépore, fe obfidionem ftatuere inchoari; præteritorú im
memoré,futuri ſollicitum , nihil prætermiſſurum ,gad celerem expu
gnationem vrbis opportunum videretur.Deum iuftęcaufęnon deforc.
Quod dixerat,præſtitit: diesnocteſq; operi inftitit.No& urnis tenebris
 1

BELGICA.
33
femperpeditúinſidię propèfingulas vrbisportas collocabátur, vtexit“ ANNO
obrellis præcluderetur.Nulla nox, diesve fuit, quin per fidoscenturio- 1594.
nes hucilluc dimiſſos,itinera omnia,quib auxilia obſeſlis ferripoterāt,
accuratè explorarétur:ſic huic malo proſpectú videbatur,& erat profe
& ò ;nifi diuturnitas téporis, & excubiarum aſliduitas quorundā equitú
attentionem ſollicitudinemq; laxafſet : qui ad Cantipratenfem portama
ſubſederant, no &te quadam minusaduigilarunt: ſub auroram denfio
re nebulaimpedito afpe & u, Viquus,gubernator Fani Dionyfij, quem
ab euentu Cruriligneum vocabant, cum ducentis grauis armaturæ vr
bem ingreſſus.Exploratores noftri Comitem ,Comescenturionem qui
infidijs præerat,de aduentu & inſtituto Viquicommonefecerat: ſed ne
bulæ beneficio, & magna Viqui diligentia , vix vllis amiffis , intromiſli
' tot equites : qui culpa Hiſpanorum , poftmodum multorum ftrenuo
rum centurionum & militum ia & ura ftetit.Viquus enim non prælian
di modo , fed & tormentorum dirigendorum & machinamentorum
ſcientiffimus erat . Id ſtatim apparuit, tot enim damnanoftrisintulit,
aptamachinarum collocatione & libratione vt dubiam ex certa fpem
Regijs faceret. Solitus Comes in negligentiam & flagitia huiuſmodi
militaria feuerèanimaduertere, ne in hos ſucceſſores idfaceret, cum
lia , tum præcipuè illum mouit ,ne exempli diftri& ione, ſubſidium ,
quod hofti latum ,magni facerevideretur; & indemilitis fui alacritas &
audacia tepeſceret. Auguſtinus Mexia iam vallum vſque ad follæ vrbi
cæ marginem perduxerat;& femitas per quasmiliti commcandum , ea
latitudine defoderat,vtbini,alicubi terni,poſſent incedere ; ſicaúc con
texerat,vt finepericulo ,vltrò citroque commearent: congruisetiam
>

locis aggeres erexerat , & deſuper locandis tormentis complanarat:

ſtiola quoq; ad erumpendum ex vallo in foſfam , quaquauerſus cómo
dum parabat. Ea res difficultatismultum oftendebat,propter foffead
id latus magnam altitudinem ; fed labor & afliduitascuncta peruice
sunt: laboratum adv. vſque Kal. Octobris,illo die quadraginta quatu
or tormenta locata , & hismænia verberata ſucceflu pullo, quod eflent
oculis hoftium nimis expofita , & Viquus aggerem quendam planum
in altum eduxiſſet, in quo depoſitis tormentis noſtra petens, duo, vel
tria capfis & rotisconfractis,diſieciffet, & tormentorum præfectos ali
quot occidiſſet, & iam foli Chriſtophoro Lechugæ ,viro ftrenuo, tor
mentorum cura incumberer. Coactus Comes de alio tormentis locan.
dis fitu deſpicere, videregue quo pacto agger ille Viqui & machi.
E 2 næ
 34
HISTORIA
ANNO næ fubuerterentur.Id fuit perdifficile, quia probè conte&tæ latebant: fic
1594. aliquot dies cólumpti.Secunda O &tobris valli & porticellarů opus ab
Solutu,cómodiore & tuciore loco difpofitistriginta o&o tormentis,af
lidua diuerberatione,admodum firmi & magni propugnaculi, quod à
forma Hiſpani oricellá vocát, pars maiorcorruit :oricellz Viquiagger
illc impofitus,quédixi, cuius ruina fa & ú ,vt intimæ munitiones, & pro
pugnaculi latus totum oculis obſidētium pateret:ibi claculum Viquus
abfconderat maiora tormenta,&multosmoſquetarios,bóbardariosg;.
Noftri vt videre, libratis in eam partem iaculatoribus,locú defenſoribº
pudarunt, & tormentorum vſum illis ademerunt: cumq; non ceffarent
tormentisoricella,aggeré & vtriufq; latera quatere,adeò omnia labefa
Etata fuerunt,vt paflim faxis,terrag; ruentibus,intra alterius horæ fpa
cium,vel equitatuivia peruia futura iudicaretur.Parabátſemilites, cer
ta capiendz vrbis fiducia,ad irruptionem :ſed ſecunda poft meridié hor
ra,cernentes oppidani,quid periculi,& quam certum exitium capitibus,
eorüimminerer,immemores fidei paulò ante Balignio præſtitæ ,& no
uo Catholicorum quorúdam hortatu,ftatuerunt arma in Frãcos, quorú
premebantur tyrannide,cóuertere.Erant ibi 300. plus minusHeluetij
præſidiarij,his libi vel cóciliatis,velijs neſciétibus, duos legatos ad Co
mité mittunt,& cúco de deditione,conditionibus vtriq;parti cómodis
paciſcuntur:deinde faſciá albam abijciunt,rubrá affumunt; & patefa & a
Cantepratēli porta ,claues Comiti in manus tradunt. Ipfe proximis mi
litibus,qui eano &te illic excubias egerant,millequingentis;quorum
Aingenti Hiſpani,ceteri Valones;iuſſit,vtſub ſignis, feruatisordinib,
cum Roneo Mareſcallo vrbem ingrederentur; fa & um id tanto filétio ,
vi Francos adhucres lateret,& Roneus in acie forum occuparet;fignifi
caret etiam Comiti,fi videretur,poffe fe Francosoés, qui in mænibus &
propugnaculis ignari exitij fui verſabantur,leui brachio delere. Vetuit
Comes,veritus ne fimul oppidanis res eſſet exitio, & vrbis direptio có .
tra pacta ſequeretur.Scloporum potius ſtrepitu & armorú oſtentatione
Francos copelleret,& mala ſuanoffe,& in arceconfugere: g፡ adeòfeſti
nanter egerunt,vt & ſarcinas plerique,& ampliusquá 300. equosin vr
berelinquerent,quiciuibus prodentibusvi&ori, militiceſſerunt.Ad
miratione fanè digniſſimum erat,eos milites,qui alias,alijs imperatori
bus,vrbes, quæ illis minore labore & fanguine partæ ,minorislucri ille
cebra, inuitis ductoribus diripuiſſent; nunc rerum omniú egenos, com
pluribus ſtipendijs debitis, & prztextu Francorú quærendorú abuci câ
poſſent,nihil tame perulater, cótumeliosè,velrapaciter in ciues admi
Siſle ..
 BELGICA. 35

fille. Ab hoc tépore Franci nihil hoſtile ex arcegeſſerunt. Comes eadem ANNO
nocte;arcisaditus cómodos explorari,Vallum parari,tormenta diſponi 1594
iufſit.Nihil opus fuit oppugnatióe.Frácos formido ſubegerat,cófeftim
miſerunt, quino Balignij,fed Neuerſij Principis nomine tractarent.Hi
dicebant Franciæ Regécq verum )nunceſſe in Diui Quintini fano , & ci
adeſſe Ducē Neuerſiumobſeſli Principis patrem , no poſle fine flagitio
fatimarcem dedi,illis tá propinquis: petere fibi tres dies morz ,&per
mitti duos de ſuis ad Regė proficiſci,eiquenarrare,quoin itatu res Ca
meracer.fesforét.Si interca fuppetiæ nóadſint;a & uros feriò de códitio
oibus deditionis.Comes ad ea,ſe diu fummo deſiderio teneri cú tá po
tente & militiæ peritoRege pręlijfortunā fubeundi,occafioné hac hye
me fenolle perdere,ĝ tota æſtate,tot damnis Picardiæ & Normannize
illatis,nancifcinequiuiffet.Lubenter itaque fpe prælijcum Rege fe illis
nó tres ſed fex diescócedere, & facere poteſtate, lex ,quos vellēt,legatos
mittédi.Placuit adeò refpófio,vt cófeftim de códitionibus cóuenerint,
quibus & intra fex dies ſuppetiæ nó mitterentur,arx Comiti traderetur.
Conditiones fuere; vt filius Ducis Neuerfij,Balignius, Viquus, & ceteri
milites militariter arce excederent,Vexillisexpanfis, tympanis pulfa
tis,fomitibus ſcloporü accenfis,pulueris & plumbiferétes,quátum ſin
guli in prælium ferre foliti,& quæ cuique peculiaria: cetera vi&torire
>

linquerent:propter equos, & farcinas,quæ Hifpaniin vrbe diripuerant,

damni farciendi cauſa Comes 12.aureorum millia perfolueret. Interea
rediere legati, & omnem auxilij fpem præfciderunt.Quinto dieComes
PrincipemNeuerſium inuitauit,& hofpitio exceptumlautè, & fplendi
dè habuit,fexta verò, quæ fuit Octobris nona,feria fecunda,paulo ante
quintápomeridiană , Comes ex vrbe profectuscum fuis,ſubſtitit ante
portá arcis extimã, quaFranci egreſſuri. Franciciagminishicordo fuit.
Precedebant currus cum ſarcinis: hosfandapila nigra cótectus vnus ſe A
quebatur,in quo cadauerBaligniæ ,nullo funerali,crucenulla , vel alio
iuftorú ornatu:diceres hæreticæ plebeiævelruſticanæfunus:videl, hæc
mundi gratia & gloria: fic fuos ille ſolitus dimittere:dum viuunt, tur
gent bullætumentes, & fplendet vitrea fortuna: moxvbi morte ſubG
dunt, & frangitur g fragile,nihil cótemptius,nihil illaudarius. Fæmi
na, quæ à Fráciæ Rege,nullo dantis,nullo petentis iure,paucis ante mé
fibus,PrincipisCábreſiz & Ducis Cameracéſistitulos,ambitu tanto pe
titosztanto dato impetrarat, ecce, ne 7. quidem pedum foflam in folo :
Belgicoobtinuit.Cadauer Balignius,primiagminis du & or, comitaba
tur,capite excepto,cetera armatus:oéshumaniter Comes ſalutauit, Bar
E 3. lignium
 36 HISTORIA

Anno lignium infuper de vxoris obitu cóſolatus,quem ille haud magni viſus
1394: facere; vrbis amiſſæ mæror magis elucebat:hoc incommodum ve for
titer & militariter ferret,Comes hortabatur.Ille patienter vultu in folú
defixo loquentem audiuit, & paucis reſpondit:Hanceſe belli aleam ,fi
bi nec noua,necignotam .Vltimo agmini præerat Princeps Neuerſius,
Dux Retelofij; huicſe Comes cúm luisaddidit,nec à ſe paſſus impetra
ri,ne ad flumen vfq; comitaretur: ibi Comes valedixit: fed præmiſerat
clitellarios cũ fupellcétile fua argetea , & domeſticis, vt eo adhuc vefpe
Te impéfaComitis Princeps vi&us fplédide hofpitio & epulis excipere
tur,cum Balignio, & cæteris,q cos comitabantur.Deductiab Hiſpano
rú equitatu fuere,donec ſibiviſi omnc periculú euaſiſſe. Comes, more
ſuo,prius actis Deo gratijs,arcem ingreſſus:qui cum eo ,mirati miram
Balignij vel ftoliditatem ,vel imperitiam rei bellicæ .Nihil in arcete & ú,
tutumveab obfidentium machinis,nec militi , vbi ſecura Itatio, locus
vllus erat;çquè expofitusvbique tormentorum i & ibus,ac fi inæqua cá
Pi planitie conftitiffet.Solum armamentarium &tamiaca optimèordi
naia,fingula ſuiscellulis tam aptè difpofita, vt no&e obſcura,fine lumi
ne alio illato,poſſentannonæ & machinarum præfe & i, qopus de pmem
re. ApparatusbellicusingensComiti ceſfit, vt cetera præteream ,torme
tabellica ænea maiora30. & 1.minora ferrea muralia 33. in oppido : in
arcemaiora curuliaænea duo de triginta,minora in muris locari ſolita
eiuſdem materiætria & quadraginta, ferri viginti duo.Pulueris,globo
rum , ligonum ,dolabrarum & fimilium copia, quanta vrbis & arcisdea
fenſioni abundè fufficeret:attamen multa Comes adiecit: ratus , quod
erat,fi bellum Franciæ inferretur , nullum locum pofle publico arma
mentario magis opportunum deligi; tùm g vrbs magna & firma,Belgi
cæ & Celticæ Galliæ quafi clauis; tum quod eius ſolum fundendis ex z
re militaribus machinis præftaret; Deinde nihil diligentiæ prætermiſit,
vt quam celerrimè, quę proſtrata,erigerentur;quæcúc; arci,vrbive im
minebát,deijcerétur:in his circiter bis viginti domus nimiú arcivicinę,
pretio dominis perfoluto ,dirutæ , &fic area,quæ deerat, ante arcem co
planata:foſlx adaucta , & quædam à Balignio cæpta propugnacula, pfe
&a fuerunt. Auguſtinus Mexia vrbi,arcique gubernator datus, g in ca
obſidione ipſius præ reliquis labor & prudentia enituiffet. Hifpani ca.
ſtro, Valones & alijoppido impofiti. Hanc Comitis lætitiam & fælici
taté inopinata moleſtia conata eftobnubilare cò breuior , quò acriori
nitio.Perlitteras Bruxella datas certior factus,Batauos, folitis artibus,
per inſidias Herenguerij illius, qui Huyo no ita pridem eiectus,Liram
Brake
 BELGICA ! 37
Brabantiæ oppidum ,Antuerpiæ & Mechliniz clauem ,occupaſſe.Prze- ANXO
rat vrbi Alphonfusde Luna,cum rariore, quáneceſſariú,præſidio ; quo 1994,
omnibus locis excubias agere nequeunte,vulpeculæ irrepferant: cete
sos meror depreſlit: Comitis magnanimitatem indignatioacuit.Sinc
mora PrincipeAuellinú eo mittit,iuſſum cum toto equitatu nointer
miffo labore ,pperare:cum reliquo exercitu ipſe veſtigijs inftare ftatue
rat, cum eodem die Auellinus iter aggrederetur, poftcra luce cum ſole
lætitia noua affulgens,tenebras quasmarorfronti obduxerat,fugauit:
à Veredo epiſtola allata Lirá fæliciter recuperată indicauit ; hoftes qui
ingreſli penèad internecionēcæſos. Nă Luna, vbiaduertit hoftem yrbe
poticum , celeritercum Hifpanis 40.ex loannis Ciacconi centuria: qui
ſoli aderāt,portam vná vrbis,quęfirmior ceteris,occupat:ibi ſe fortiter
tuetur, & Antuerpienfibus,Mechlinienſibus ,Bruxellenfibus ſignificat,
quo in diſcrimineverſaretur.Primi Antuerpienfes,qui proximi,vbiin .
tellexere,poftulant àGaſparo Mondragonio (is pro patruo fuo Chri
lophoro,nódum ex Friſia reduce,arci præerat)vt cum præfidiarijs ali
quot ſeciuibus ducépræbeat:fecitGaſpar,& i80. Hiſpanos, paucis in
arce reliquis,edu &tos ciuium cohortibus adiungit: mox quia pericula
in mora,25.de ſuis concitato curſu,iubet Liram præcurrere,&Lunæ fie
gnificare,pergat animosè,in pximo fuppetias adeffe:præcurſores dua.
! bus horis tres leucasemenfi:hoc manipulo au & tus Luna,mandat ei, qui
præerat,celerrimèportam qua.Louanium iter,occupare, dum hoftes
adhuc vacarent vrbis direptioni:fa & um nó ſegniter: hoftes: portarum
cura negle & a,huc illuc diſperſi vagabantur.Sciebát Lunæ pauciſlimos
militesadeffe: confidebant femoxilliuspotituros,cum vellent: nec.n.
tam próptum auxilium illi aduenturum cēſebart:hicerror Batavis exi
rio fuit.Manipulus ille Hifpanorum ,pipsá vrbem re &ta ad portá con
tendit,obuios quofq;prædones diſperfos obtruncat, magiſtratum vr.
bis,quénónulli vin&um abducebat,cælis prædonibus liberat;& porta,
qua prædá hoftes efferebant, occupat. Quotquot igiturprædonum rei
primum ignari,mox vt Hiſpanos pellerent,co pperabant, in ipſa porta
ſternebantur, & iam cadauera provallo erant.Paulò poft Gaſpar Mon
dragonius Lirá aduenit,cum præſidiarijs , & naualibus ſocijs fimul ferè
400.ſubſequebatur agmen 2000.ciuiú,priores illip portam à Luna in.
tromiſii,ipfo præeunte, ferociſſimè in hoſté adhuc vagantem irruentes
maximá ſtragé ediderunt. Vix auſi reſiſtere necati,vel porta ab Hiſpanis
interc'uſ , pmuros ſe deiecerunt,no pauci in foſſa, quæ duplex & aquis
plena,fubmerſi:planè ex nõgentis,qui venerāt, vix 100. euaferunt. Na
Mecky
 t
38 Hus . RIA
Anno Mechlinienſes etiam ,qui iam fe Antuerpienſibus adiunxerác,quotquo
1594. vltra vrbem na&ti,ad orcum mittebant;qui,Purgatorium negantibus
locus debitus.Vehementer clades iſta Batauos cóturbauit,nó credebant
Brabantiæ oppidanos,vnquã ea conſpiratióeanimorum , tam procul à
mænibus, Hiſpanorum ſigna ſecuturos, vel quidquam ſimile aufuros:
quafi nó,quæ hæreticis ad malú,eadeCatholicis ad bonum animoſitas
adeffe poflit.Sed illi ftolidè arrogantes fibi de fuis viribus maxima , de
ceterorum Belgarum nec minima foliti polliceri. Comes ciuitatibus
Brabanticis, quæ tam præclarum facinus ediderant, per literas officiosè
gratias egit; & collaudatas acriter ad fimilia,quando res poftularet , go
renda accédit:deinde nouum hunc limitem Gallicum ,quérecuperarat,
firmispræſidijs muniuit: & 4.Kal. Nouemb.in Brabantiam,vbi Princi.
pum fedes ordinaria,rediturusCameraco diſceſſit. Obiter Atrebatum ,
Duacum , Inſulas,Tornacum ,Enguianum ,Hallas pertranGjt.Vbiq; ob
uia nobilitas, cum ciuibus & magiſtratu ei prodijt: claues vbique tradi
tæ;publicè gratiæ a&x;exceptus conuiuijs,dramatibus, & omnigena lę
titiz & gratulationis conteſtatione; comitatuieius vbique fumptus &
lautia depublico præbita: denique honor exhibitus, qui Principibusi
pſis aduenientibus ſolebat.Vna omnium vox audiebatur, faluté le Co
miti debere:ipſum Prouinciæ patrem ,ipfum non nomine , ſed re Gu
bernatorem, & Capitaneum Generalem effe.Vouerefibi illum diu ad
eſſe,optimna quæqueipfogubernante fibipolliceri . Aliud Regi vilum ,
nam in itinere iam erat Albertus Archidux Auftriæ Cardinalis & Tole
tanæ ficcleſiz Archiepiſcopus; vt Comiti ſuccederet.Comes ergò Cat
dinalem opperiebatur, & vt ſucceſſorifaciliora omnia relinqueret,ma
gno filentio per Georgium Baftam equitatusgeneralem Cómiſſarium ,
Feræ,quam Rex Franciæ obſederat,annonam & pulueres ſubmiſit, & vt
tota illa hyeme oblidionem ferre poſſet,ſedulitatemira perfecit. Reli
qua quoque,quæ ſequentis æftatis bello opportuna ,tùm parari pote
>

rant,curauit omnia:& Namurcum vſque progreffus, Archiduci Pro

uinciam reliquit,& paucos poft dies,nempe xiij. Februarij ſe in iter I
taliam verſus dedit.SolusGubernatorum Belgij,quiab anno 1566.cum
laude,gloria,& omnium bonorum beneuolentia, ex Belgio diſcefTerit:
quod virtuti potius Comitis, quam temporis breuitati reor adſcriben
dum . Nam quibus artibus fibi fortunam (vt cum quodam veterum lo
quar)finxerat,ijſdem illam tueri,Deo iuuante potuiſſet.Belgium
calamitofum acceperat, fælix & bonæ fpei
plenum reliquit.
FINI S.