Jean-Claude Cheynet - Studies in Byzantine Sigillography 8-K G Saur Verlag GMBH (2004)

STUDIES IN
BYZANTINE SIGILLOGRAPHY
STUDIES IN
PUBLISHED WITH THE ASSISTANCE OF THE

"COMITE DORGANISATION DU XXE CONGRES
INTERNATIONAL DES ETUDES BYZANTINES"
AND THE "ASSOCIATION INTERNATIONALE
DES ETUDES BYZANTINES"
K. G. SAUR MÜNCHEN · LEIPZIG

STUDIES IN
8
FOUNDED BY
NICOLAS OIKONOMIDES
EDITED BY
JEAN-CLAUDE CHEYNET
AND
CLAUDIA SODE
K. G. SAUR MÜNCHEN · LEIPZIG 2003

Editorial board
Ivan Jordanov, Bulgaria

John W. Nesbitt, U.S.A.
Elena Stepanova, Russia
Christos Stavrakos, Greece
Alexandra-Kyriaki Wassiliou, Austria
Die Studies in Byzantine Sigillography erscheinen ab Band 8

im Verlag Κ. G. Saur München und Leipzig.
Es ist vorgesehen, innerhalb von zwei bis drei Jahren
einen Band zu publizieren.
Zuschriften erbeten an:

Prof. Dr. Jean-Claude Cheynet
College de France, Centre d'Histoire et Civilisation de Byzance
52, rue du Cardinal Lemoine, 75005 Paris
Dr. Claudia Sode
Friedrich-Schiller-Universität Jena, Institut für Altertumswissenschaften
Fürstengraben 1, 07743 Jena
Bestellungen durch alle Buchhandlungen wie auch beim Verlag:

K. G. Saur Verlag, Postfach 701620 · 81316 München · http://www.saur.de
Tel. (089) 76902-233 · Fax (089) 76902-150
e-mail: info@saur.de
Bibliographische Information Der Deutschen Bibliothek

Die Deutsche Bibliothek verzeichnet diese Publikation in der
Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind
im Internet Uber http://dnb.ddb.de abrufbar.
© 2003 by Κ. G. Saur Verlag GmbH, München und Leipzig

Printed in Germany
Alle Rechte vorbehalten. All Rights Strictly Reserved.
Jede Art der Vervielfältigung ohne Erlaubnis des Verlages ist unzulässig.
Gedruckt auf alterungsbeständigem Papier.
Gesamtherstellung: Druckhaus „Thomas Müntzer" GmbH, 99947 Bad Langensalza
ISBN 3-598-77920-8
CONTENTS
Vorwort V
Preface VII
Abbreviations IX
Werner Seibt
Probleme mit mittelbyzantinischen Namen (besonders
Familiennamen) auf Siegeln 1
John Cotsonis
Saints & Cult Centers: Α Geographie & Administrative
Perspective in Light of Byzantine Lead Seals 9
Ioanna Koltsida-Makre
The Iconography of the Virgin through Inscriptions on Byzantine
Lead Seals of the Athens Numismatic Museum Collections 27
Valerij Stepanenko
An Anonymous Russian Seal (Xllth/ XHIth c.): The Image of
St. George as Horseman in the Byzantine and Russian
Sigillography 39
John W. Nesbitt
The Orphanotrophos: Some Observations on the History of the
Office in Light of Seals 51
Ivan Jordanov
The Katepanate of Paradounavon according to the Sphragistic
Data 63
Nikolay Alekseenko
Les relations entre Cherson et l'empire, d'apres le temoignage
des sceaux des archives de Cherson 75
Jean-Claude Cheynet
Les sceaux byzantins de Londres 85
Christos Stavrakos
Unpublizierte Bleisiegel der Familie Maniakes: Der Fall
Georgios Maniakes 101
Alexandra-Kyriaki Wassiliou
Neue Metropoliten- und Bischofssiegel aus Kleinasien und der
östlichen Ägäis 113
Elena Stepanova
New Finds from Sudak 123
Vera Bulgurlu - Ahmet Ilasli
Seals from the Museum of Afyon (Turkey) 131
Seals Published 1997-2001 151
Catalogue of Auctions 1997-2001 217
Index of Proper Names and Terms 253
Index of Iconography 313

VORWORT
Nach den sigillographischen Pionierleistungen der französischen

Byzantinistik am Ende des 19. Jahrhunderts haben erst die letzten
Jahrzehnte des 20. Jahrhunderts unter ganz anderen Aspekten und
wissenschaftlichen und technischen Möglichkeiten zu einem neuen
Aufschwung der Sigillographie geführt, so dass eine Disziplin im
eigentlichen Sinn entstehen konnte. Sammlungen in nahezu allen
Ländern der Welt öffneten sich der wissenschaftlichen Erforschung, und
die anwachsende Zahl an Vergleichsmaterialien verfeinerte auch die
Identifizierungs- und Zuweisungsmethodik. Die Ergebnisse sigillogra-
phischer Forschung, aufbereitet in Einzelaufsätzen, Sammelbänden und
Katalogen von Kollektionen in Museen und im Privatbesitz, sind zu
einer unabdingbaren Voraussetzung bei der Neubewertung der byzanti-
nischen Verwaltungsgeschichte und der Erweiterung unserer prosopo-
graphischen Kenntnisse geworden, aber auch nicht ohne Bedeutung
für die Geschichte der Bildsymbolik, der Schrift und der Verwendung
metrischer Ausdrucksformen.
Neben den vielen verstreuten Publikationen kommt in diesem Rahmen
den „Studies in Byzantine Sigillography" ein besonderes Gewicht zu,
sind dort doch die Resultate von sigillographischen Spezialcolloquia
vereinigt. Sie verdanken ihre Realisierung dem Einsatz von Nikos
Oikonomides, dessen unerwarteter Tod nicht nur für die Byzantinistik
insgesamt, sondern auch für die Sigillographie eine schwer zu
schließende Lücke hinterließ.
Die Entscheidung des Dumbarton Oaks Centers, nach dem Tod von
Nikos Oikonomides die Reihe nicht mehr fortzusetzen, ließ die Gefahr
deutlich werden, dass ein wichtiges Organ der jungen Disziplin ver-
schwinden würde und die Colloquien vielleicht überhaupt in Frage
gestellt sein könnten. Ich bin froh, dass der K.G. Saur Verlag, in dem
schon mit großer verlegerischer Sorge die Byzantinische Zeitschrift und
das Byzantinische Archiv erscheinen, sich bereit erklärte, die Reihe zu
übernehmen. Mein Dank gilt Frau Dr. Elisabeth Schuhmann, die spontan
die Initiative ergriff, und dem Geschäftsführer, Herrn Prof. Dr. K.G.
Saur, der das verlegerische Risiko einer Weiterführung nicht scheute.
Die Bedeutung, die der Sigillographie im Rahmen der Byzantinistik
und dieser Reihe im besonderen zukommt, wird aber auch dadurch
evident, dass die Publikation mit dem Namen der Association Inter-
nationale des Etudes Byzantines verbunden ist, die damit erstmals in
ihrer Geschichte und im Vorgriff auf neue Statuten eine Protektion für
Fachschriften sichtbar zum Ausdruck bringt.
Ich wünsche den „Studies" in ihrer alten Form und unter ihrer neuen
Führung den verdienten Erfolg in der Erschließung neuer Ergebnisse zur
byzantinistischen Grundlagenforschung.
Peter Schreiner
PREFACE
Nikos Oikonomides created Studies in Byzantine Sigillography in the

desire to promote the knowledge and use of one of most important sources
of Byzantine history. He also thought that this collection would con-
tribute to the development of sigillography by stimulating enthusiasm
amongst young scholars. Since the appearence of the first number in
1987 the vitality of this discipline and number of major publications has
increased appreciably, beginning with DO Seals edited by Oikonomides
and John Nesbitt.
The untimely death of the founder of the series was not to interrupt the
work under way. Thanks to Werner Seibt, it was possible to complete the
edition of Volume 7 at Dumbarton Oaks. However, in order to insure the
continuation of the SBS it was decided, after consultation with several
colleagues, amongst them the late Paul Speck, that future volumes
should be put in our hands. We have retained the structure of the volumes
as conceived by Oikonomides: they are intended to contain the acts of
symposia and also, in every other volume, to list articles that have
appeared and seals put up for auction. Volume 8 contains some of the
papers given during the Congress in Paris in August 2001. The only
innovation here is the inclusion of reviews of works on seals, since such
reviews often correct errors in the readings of legends which would other-
wise find their way into the secondary literature. The editors could not
have accomplished their task without the help of numerous colleagues,
many of whom are on the editorial committee which we have created in
order to stress the dependence of SBS on collective effort. Werner Seibt
and Alexandra Wassiliou furnished most of the notices concerning
reviews and auctions.
Finally, we recall with pleasure that this volume has been published
with the support of the 'Comite d'Organisation du XXe Congres Inter-
national des Etudes Byzantines' and the 'Association Internationale des
Etudes Byzantines.' Likewise, we thank the president of the AIEB, Peter
Schreiner, for his efforts to safeguard the SBS and the publishing house
Saur which has accepted the series.
Jean-Claude Cheynet/ Claudia Sode

ABBREVIATIONS
AAA: 'Αρχαιολογικά Ανάλεκτα έξ 'Αθηνών

ADSV: Antihnaja drevnost i srednie veka (Ekaterinbourg)
Ahrweiler, Mer. H. Ahrweiler, Byzance et la mer: la marine de guerre, la politique
et les institutions maritimes de Byzance aux VHe-XVe siecles (Paris, 1966)
Alexiade: Anne Comnene, Alexiade I-IV, ed. B. Leib (Paris, 1937-1976)
ANS: American Numismatic Society, New York
'Αρχ. Δελτ.: Άρχαιολογικόν Δελτίον
'Αρχ. Έφ.: 'Αρχαιολογική Έφημερίς
BAR: British Archaeological Reports
Barzos, Komnenoi: K. Barzos, Έ γενεαλογία των Κομνηνών I-II (Thessalonica,
1984)
BCH: Bulletin de correspondance hellenique
Bibicou, Douanes: H. Antoniadis-Bibicou, Recherches sur les douanes a Byzance:
l'octava, le "kommerkion" et les commerciaires (Paris, 1963)
Birch: W. de Gray Birch, Catalogue of Seals in the Department of Manuscripts
in the British Museum (London, 1898)
BnF: Bibliotheque nationale de France
BSA : The Annual of the British School at Athens
BSFN: Bulletin de la Societe frangaise de numismatique
ByzSl: Byzantinoslavica
BZ: Byzantinische Zeitschrift
Cheynet, Antioche: J.-CI. Cheynet, "Sceaux byzantins des musees d'Antioche et
de Tarse," TM 12 (1994) 391-478, XVI pi.
Cheynet, Pouvoir: J.-CI. Cheynet, Pouvoir et contestations a Byzance (963-
1210) (Paris, 1990).
Cheynet-Vannier: J.-CI. Cheynet et J.-F. Vannier, Etudes prosopographiques
(Paris, 1986)
Choniates: Nicetae Choniatae Historia, ed. I. van Dieten (Berlin-New York, 1975)
Corinth XII: Gladys R. Davidson, The Minor Objects [Corinth XII] (Princeton,
1952)
CRAI: Comptes rendus des seances de l'Academie des Inscriptions et Belles-Lettres
Darrouzes, Notitiae: J. Darrouzes, Notitiae episcopatuum ecclesiae Constantino-
politanae (Paris, 1981)
Darrouzes, Offikia: J. Darrouzes, Recherches sur les όφφίκια de l'Eglise byzantine
(Paris, 1970)
Dated Seals: N. Oikonomides, A Collection of Dated Byzantine Lead Seals
(Washington, D.C., 1986)
IX
ABBREVIATIONS
De adm. imp.: Constantine Porphyrogenitus, De administrando imperio, ed. Gy.

Moravcsik, tr. R. J. H. Jenkins, 2nd ed. (Washington, D.C., 1967)
DO: Dumbarton Oaks
DOP~. Dumbarton Oaks Papers
DOSeals: Catalogue of the Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg
Museum of Art 1-4, ed. J. W. Nesbitt and N. Oikonomides (Washington, D.C.,
1991, 1994, 1996, 2001)
ΔΧΑΕ: Δελτίον της Χριστιανικής 'Αρχαιολογικής Εταιρείας
Dunn, Handlist: Α. W. Dunn, A Handlist of the Byzantine Lead Seals and Tokens
(and of Western and Islamic Seals) in the Barber Institute of Fine Arts,
Birmingham (Birmingham, 1983)
Ebersolt, Sceaux: J. Ebersolt, "Sceaux byzantins du Musee de Constantinople,"
RN, 4th ser., 18 (1914) 207-243, 377-409
EEBS: Έπετηρις Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών
'Ελλ. Φιλολ. Συλλ.: Ό έν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός
Σύλλογος
ΕΟ: Echos d'Orient
Grierson, Catalogue: P. Grierson, Catalogue of the Byzantine Coins in the
Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, II, 1-2; III, 1-2
(Washington, D.C., 1968, 1973)
Grierson, Coins: P. Grierson, Byzantine Coins (London-Berkeley-Los Angeles,
1982)
Guilland, Recherches: R. Guilland, Recherches sur les institutions byzantines I-
II (Berlin-Amsterdam, 1967)
IFEB: Institut Franâis d'Etudes Byzantines
Iviron I-IV: Actes d'lviron I-IV, ed. J. Lefort, N. Oikonomides, D. Papachrys-
santhou, V. Kravari, H. Metreveli (Paris, 1985, 1990, 1994, 1995)
IzvestijaRAIK: Izvestija Russkago Arheologiöeskago Instituta ν Konstantinopole
Janin, CPbyz.: R. Janin, Constantinople byzantine: developpement urbain et
repertoire topographique, 2nd ed. (Paris, 1964)
Janin, Eglises: R. Janin, La geographie ecclesiastique de l'Empire byzantin, I: Le
siege de Constantinople et le patriarcat cecumenique, ΙΠ: Les eglises et les
monasteres, 2nd ed. (Paris, 1969)
Janin, Grands centres: R. Janin, La geographie ecclesiastique de l'Empire byzantin,
II: Les eglises et les monasteres des grands centres byzantins (Paris, 1975)
JI AN: Journal international d'archeologie numismatique
JOB: Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik (formerly Jahrbuch der
Österreichischen Byzantinischen Gesellschaft)
Jordanov, Preslav: I. Jordanov, Pecatite ot strategijata ν Preslav (Sofia, 1993)
Kazdan, Armjane: Α. P. Kazdan, Armjane ν sostave gospodstvujuSöego klassa
vizantijskoj imperii ν XI-XII vv. (Erevan, 1975)
Koltstida-Makre, Μολυβδόβουλλα: I. Koltsida-Makre, Βυζαντινά Μολυβδό-
βουλλα συλλογής Ορφανίδη-Νικολα'ιδη Νομισματικού Μουσείου Αθηνών
(Athens, 1996)
Χ
ABBREVIATIONS
Konstantopoulos: Κ. Μ. Konstantopoulos, Βυζαντιακά μολυβδόβουλλα τοΰ έν

'Αθήναις 'Εθνικού Νομισματικού Μουσείου (Athens, 1917; reprinted from
JIAN 5 [1902] - 10 [1907])
Konstantopoulos, Stamoules: Κ. M. Konstantopoulos, Βυζαντιακά μολυβδό-
βουλλα. Ή συλλογή 'Αναστασίου Κ. Π. Σταμούλη (Athens, 1930)
Kühn, Armee: H.-J. Kühn, Die byzantinische Armee im 10. und 11. Jahrhundert:
Studien zur Organisation der Tagmata (Vienna, 1991)
Laurent, Bültes metriques: V. Laurent, Les bulles metriques dans la sigillographie
byzantine (Athens, 1932; offprint from Hellenika 4 [1931] - 8 [1935])
Laurent, Corpus: V. Laurent, Le Corpus des sceaux de l'Empire byzantin, V, 1-3,
L'eglise (Paris, 1963-1972); II, L'administration centrale (Paris, 1981)
Laurent, Orghidan: V. Laurent, La Collection C. Orghidan (Paris, 1952)
Laurent, Vatican: V. Laurent, Les sceaux byzantins du Medaillier Vatican (Vatican,
1962)
Lavra I-IV: Actes de Lavra I-IV, ed. P. Lemerle, A. Guillou, N. Svoronos, D.
Papachryssanthou (Paris, 1970, 1977, 1979, 1982)
LCI: Lexikon der christlichen Ikonographie
Lemerle, Cinq etudes: P. Lemerle, Cinq etudes sur le Xle siecle byzantin (Paris,
1977)
Lihacev, Datirovannye: Ν. P. Lihacev, "Datirovannye vizantijskie pecati,"
Izvestija Rossijslcoj Akademii Istorii Material'noj Kul'tury 3 (1924) 152-224
Lihacev, IZIGI: Ν. P. Lihacev, Istoriceskoe znacenie italo-greceskoj ikonopisi:
Izobrazenija Bogomateri ν proizvedenijah italo-greöeskih ikonopiscev i ih vli-
janie na kompozicii nekotoryh proslavlennyh russkih ikon (St. Petersburg, 1911)
Lihacev, Molivdovuly: Ν. P. Lihacev, Molivdovuly greceskogo Vostoka, ed. V. S.
Sandrovskaja (Naucnoe nasledstvo 19) (Moscow, 1991)
MAIET: Materialy po Arheologii, Istorii i Etnografii Tavriki (Simferopol)
Morrisson, Catalogue: C. Morrisson, Catalogue des monnaies byzantines de la
Bibliotheque Nationale I-II (Paris, 1970)
Morrisson-Seibt: C. Morrisson and W. Seibt, "Sceaux de commerciaires byzantins
du Vlle siecle trouves ä Carthage," RN, 6th ser., 24 (1982) 222-241
NC: The Numismatic Chronicle
NCirc: The Numismatic Circular
NE: Νέος Έλληνομνήμων
ΟDB: Oxford Dictionary of Byzantium
Oikonomides, Evolution: N. Oikonomides, "L'evolution de l'organisation adminis-
trative de Γ empire byzantin au Xle s. (1025-1118)," TM 6 (1979) 126-152
Oikonomides, Kommerkiarioi: N. Oikonomides, "Silk Trade and Production in
Byzantium from the Sixth to the Ninth Century: The Seals of Kommerkiarioi,"
DOP 40 (1986) 33-53
Oikonomides, Listes: N. Oikonomides, Les listes de preseance byzantines des
IXe etXe siecles (Paris, 1972)
Pancenko, Katalog: Β. A. Pancenko, Katalog molivdovulov (Sofia, 1908; reprinted
from IzvestijaRAIK 1903, 1904, 1908)
XI
ABBREVIATIONS
ΡLP: Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (Vienna, 1976-1996)

PmbZ: Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit, nach Vorarbeiten F.
Winkelmanns erstellt von R.-J. Lilie, Cl. Ludwig, Th. Pratsch, II. Rochow
unter Mitarbeit von W. Brandes, J. R. Martindale, B. Zielke (Berlin-New York,
1998-2002)
Polemis, Doukai: D. Polemis, The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopo-
graphy (London, 1968)
PLRE: The Prosopography of the Later Roman Empire, vol. 1, ed. Α. Η. M. Jones,
J. R. Martindale, J. Morris (Cambridge, 1971), vol. 2, ed. J. R. Martindale
(Cambridge, 1980)
RE: Pauly-Wissowa-Kroll-Mittelhaus, Realencyclopädie der classischen
Altertumswissenschaft
REB: Revue des etudes byzantines
REG: Revue des etudes grecques
Regesten: F. Dölger, Regesten der Kaiserurkunden des oströmischen Reiches
I-IV (Munich, 1924-1960); fasc. II and ΠΙ, new edition by P. Wirth (Munich,
1995 and 1977); fasc. V, by F. Dölger and P. Wirth (Munich-Berlin, 1965)
Regestes: Les regestes des actes du patriarcat de Constantinople, I, by V. Grumel,
new edition by J. Darrouzes (Paris, 1972); ΙΙ-ΙΠ, by V. Grumel, new edition by
J. Darrouzes (Paris, 1989); IV, by V. Laurent (Paris, 197 1); V-VII, by
J. Darrouzes (Paris, 1977, 1979, 1991)
RESEE: Revue des etudes sud-est europeennes
RN: Revue numismatique
Sandrovskaja, Sfragistika: Iskusstvo Vizantii ν sobranijah SSSR (Katalog vystavki)
(Moscow, 1977), Ι-ΠΙ, section "Sfragistika" by V. Sandrovskaja
Sathas, MB: Κ. N. Sathas, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη I-VII (Athens-Venice-Paris,
1872-1894)
SBS: Studies in Byzantine Sigillography (Washington, D.C., 1987ff)
Schlumberger, Sig.: G. Schlumberger, Sigillographie de l'Empire byzantin (Paris,
1884)
Schlumberger, Melanges: G. Schlumberger, Melanges d'archeologie byzantine
(Paris, 1895)
SCIV: Studii §i Cercetäri de Istorie Veche [§i Arheologie]
SCN: Studii j; Cercetäri de Numismaticä
Seibt, Bleisiegel: W. Seibt, Die byzantinischen Bleisiegel in Österreich, I. Teil,
Kaiserhof (Vienna, 1978)
Seibt, "Die Darstellung der Theotokos": W. Seibt, "Die Darstellung der Theotokos
auf byzantinischen Bleisiegeln, besonders im 11. Jahrhundert," SBS 1 (1987)
35-56
Seibt, Skleroi: W. Seibt, Die Skleroi: Eine prosopographisch-sigillographische
Studie (Vienna, 1976)
Seibt-Zarnitz: W. Seibt - M.L. Zarnitz, Das byzantinische Bleisiegel als Kunswerk.
Katalog zur Ausstellung (Vienna, 1997)
XII
ABBREVIATIONS
Seyrig: J.-CI. Cheynet, C. Morrisson, and W. Seibt, Les sceaux byzantins de la

collection Henri Seyrig (Paris, 1991)
Skoulatos, Personnages: B. Skoulatos, Les personnages byzantins de l'Alexiade:
analyse prosopographique et synthese (Louvain, 1980)
Skylitzes: loannis Scylitzae, Synopsis historiarum, ed. I. Thum (Berlin-New York,
1973)
Sode, Bleisiegel: C. Sode, Byzantinische Bleisiegel in Berlin II (Bonn, 1997)
Sokolova, Monety: I. V. Sokolova, Monety i pecati vizantijskogo Hersona
(Leningrad, 1983)
Speck, Bleisiegel: Byzantinische Bleisiegel in Berlin (West), ed. P. Speck et al.,
with special collaboration of J. Nesbitt (Bonn, 1986)
Szemioth-Wasilewski: A. Szemioth and T. Wasilewski, "Sceaux byzantins du
Musee National de Varsovie," Studia Zrodhznawcze, Commentationes 11
(1966) 1-38; 14 (1969) 63-89
Stavrakos, Bleisiegel: C. Stavrakos, Die byzantinischen Bleisiegel mit Familien-
namen aus der Sammlung des Numismatischen Museums Athen (Vienna, 2002)
Tafel-Thomas: G. L. F. Tafel and G. M. Thomas, Urkunden zur älteren Handels-
und Staatsgeschichte der Republik Venedig Ι-ΙΠ (Vienna, 1856-1857)
"The Usual Lead Seal": Ν. Oikonomides, "The Usual Lead Seal," DOP 37
(1983) 147-157
TIB: Tabula Imperii Byzantini (Vienna, 1976ff)
TM: Travaux et memoires
Viz• Vrem.: Vizantijskij Vremennik
Zacos, Seals II: G. Zacos, Byzantine Lead Seals II (Bern, 1984)
Zacos-Veglery: G. Zacos and A. Veglery, Byzantine Lead Seals I (Basel, 1972)
Zbor. Rad.: Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta
Zepos, Jus: I. and P. Zepos, Jus Graecoromanum I-VIII (Athens, 1931)
Zographou: Actes de Zographou, ed. W. Regel, Ε. Kurtz, and Β. Korablev, Viz.
Vrem. 13 (1907) supplement 1
XIII
Werner Seibt
PROBLEME MIT MITTELBYZANTINISCHEN NAMEN

(BESONDERS FAMILIENNAMEN) AUF SIEGELN
Beinamen, ob es sich nun um echte Familiennamen oder auch nur um

Herkunfts-, Spitznamen oder Ahnliches handelt,1 machen Siegel in prosopo-
graphischer Hinsicht doppelt interessant; einerseits, weil dadurch eine
gewisse Gruppe von Monumenten a priori untereinander verbunden wird,2
andererseits, weil in solchen Fällen die Chancen für seriöse Identifizie-
rungen bzw. auch für die Unterscheidung mehrerer homonymer Persönlich-
keiten erheblich größer sind als sonst.3
Viele Dutzend von Familiennamen sind aus den verschiedensten Quellen
recht gut bekannt und finden sich sogar im Oxford Dictionary of Byzantium,
zumeist von Alexander P. Kazhdan bearbeitet. In diesen Fällen bringen
Siegel zumeist neue Mitglieder ins Rampenlicht der Geschichte zurück
bzw. liefern neue Erkenntnisse zu bekannten Persönlichkeiten, wenn auch
1
Es empfiehlt sich, hier doch etwas sorgfältiger zu unterscheiden als es in der
Vergangenheit oft geschah. Von "Familiennamen" sollte man nur dort sprechen,
wo tatsächlich mehrere Personen mit diesem Namen in den Quellen nachweisbar
sind. Andererseits entwickelten sich viele Herkunftsnamen später zu Familien-
namen. Aber so mancher "Spitzname" (sobriquet) kam offenbar nur einer einzigen
Person zu bzw. wurde von dieser wie ein offizieller Beiname akzeptiert und sogar
auf das Siegel gesetzt. Zu dieser Problematik, besonders in der früheren Entwick-
lungsphase der mittelbyzantinischen Beinamen, vgl. W. Seibt, "Beinamen,
"Spitznamen", Herkunftsnamen, Familiennamen bis ins 10. Jahrhundert: Der
Beitrag der Sigillographie zu einem prosopographischen Problem," SBS 7 (2002)
119-136.
2
Es ist allerdings fraglich, ob bei Namen wie etwa "Anatolikos", "Iberopulos"
usw. mit Fug verwandtschaftliche Beziehungen zwischen den einzelnen Na-
mensträgern postuliert werden dürfen. In Fällen wie "Antiochites" gehen wir
jedoch schon davon aus, nehmen also an, dass ab dem Zeitpunkt, zu dem ein
Zweig der städtischen Aristokratie von Antiocheia diesen Beinamen annahm, er
gewissermaßen für diese Familie "reserviert" war.
3
Vor vorschnellen Identifizierungen sind wir heute viel eher auf der Hut als
noch vor wenigen Jahrzehnten, als der Vorwurf des "Identifizierungsrausches" oft
berechtigt war. Schon im späteren 11. Jahrhundert dürfte es so manche Personen
gegeben haben, die nicht nur den gleichen Vor- und Familiennamen hatten,
sondern auch eine ähnliche Karriere einschlugen. Es ist eine der vordringlichen
methodologischen Aufgaben, Kriterien zur Trennung solcher Homonymoi zu
erarbeiten.
1
WERNER SEIBT
dort, wo wir nur ungenügend eng datieren können, ja selbst die Methode
der relativen Chronologie nur unzureichend zur Verfügung steht, weiterhin
so manche Fragen offen bleiben - was besonders für viele Dukas- bzw.
Komnenos-Siegel des 12. Jh. gilt.
In so mancher Hinsicht reizvoller wird die Arbeit bei anderweitig selten
oder gar nicht griechisch belegten Namen. Selbst wenn die entsprechen-
den Zeilen gut erhalten sind (was leider viel zu selten der Fall ist, da bei
nicht-metrischen Siegeln der Familienname am Ende der Legende steht,
und die Randpartien besonders anfällig für Beschädigungen sind bzw.
infolge von Dezentrierung nur partiell auf dem Schrötling abgedruckt
waren), erschweren Abkürzungen (nicht nur am Ende des Wortes4),
weitere Kürzel,5 orthographische Sorglosigkeit, vor allem im Bereich des
Jotazismus oder bezüglich einer exakten Unterscheidung von Omikron
und Omega, schließlich auch der Usus, Doppelkonsonanten mehrheitlich
nicht auszuschreiben, die Arbeit des Sigillographen und haben somit zu
manchen Fehlinterpretationen geführt. Andererseits wissen wir beim
Beta oft nicht, ob ein B - oderV - Wert dahintersteckt, ja auch zwischen
Y und U gibt es Schwankungen (Chrysos/Chrusos, Chrusographos/Chry-
sographos, Astukomites/Astykomites usw.). Falls diese Probleme durch
das bekannte Phänomen mehrdeutiger oder weitgehend zerstörter
Buchstaben entsprechend gesteigert werden, wird die Ausgangslage
recht ungünstig. Schließlich sei darauf hingewiesen, dass es manchmal
gar nicht klar ist, ob am Ende ein Familienname, ein geographischer
Terminus oder nur ein Amt bzw. Kommando stand.6
Wenn wir aus der Gruppe der seltenen oder sonst nicht belegten Gentilia
eher durchsichtige Herkunftsnamen (etwa Asprakanites/Ba(a)sprakanites
von Vaspurakan, Anthemiotes vom hauptstädtischen Viertel τά Άνθεμίου,
Arkadiupolites) oder von bekannten fremdstämmigen Individualnamen
(etwa Strazimeros, Asotes, Artabasdos, Tzorbaneles, Chosrobeos, Aples-
phares, Arsakenos) oder von Ämtern bzw. Rangtiteln, Truppenkörpern
usw. (ζ. B. Allagitzes) abgeleitete Formen ausscheiden, bleibt immer
noch viel rätselhaftes Material übrig.
4
Es fällt erstaunlicherweise auf, dass gerade der Vokal, auf dem die Betonung
liegt, in vielen Fällen weggekürzt wurde.
5
Etwa Α für Προ- oder Πρώτο-, S für και- oder κε-, für Χρυσό-, oder auch
Zahlzeichen für den entsprechenden Terminus (beispielsweise bei Hexamilites).
6
Wenn etwa nach dem Terminus "Strategos" der Artikel nur mit Tau abgekürzt
ist und ein - ebenfalls abgekürzter - Terminus folgt, der sowohl einen Themen-
namen als auch den davon abgeleiteten Herkunfts - bzw. Familiennamen bedeuten
kann, ist eine gewisse Vorsicht am Platz. Andererseits stellte sich so manche
Hypothese bei genauerem Zusehen als Lapsus heraus: Der Oikonomos Ioannes
Neuag... von Speck, Bleisiegel, Nr. 114 beispielsweise ist in Wirklichkeit ein
οικονόμος των ευαγών οίκων, wie schon in RN VI 29 (1987) 273 festgehalten
wurde.
2
PROBLEME MIT MITTELBYZANTINISCHEN NAMEN AUF SIEGELN
Um hier Lösungen anbieten zu können, die zumindest eine gewisse

Wahrscheinlichkeit beanspruchen dürfen, ist zu untersuchen, ob von
dieser Bezeichnung zu einer für Byzanz in der jeweiligen Zeit relevan-
ten Sprache potentielle Affinitäten herstellbar sind. Bisweilen bieten sich
dann mehrere Möglichkeiten an (neben griechischen auch solche aus
dem iranisch-kaukasischen Bereich, aus slawischen, arabischen,
türkischen, westlichen oder anderen Sprachen) - subjektive Entschei-
dungen, nicht zuletzt aufgrund persönlicher Ambitionen oder Vorlieben,
können dabei aber durchaus in die Irre führen.
Manchmal helfen Vornamen, die nicht dem üblichen byzantinischen
"Standard" entsprechen,7 für die ethnische Zuordnung bestimmter "Fami-
lien" fremder Herkunft weiter; wenn diese allerdings über weibliche
Linien (bzw. Großvater mütterlicherseits) in diese Familien gekommen
sind, ist ihre Aussagekraft wiederum reduziert; und wir sollten ferner
die Möglichkeit bedenken, dass manche Namen, wie etwa Bardas (zu
armenischem Vard), mit der Zeit von vielen als durchaus "byzantinisch"
empfunden wurden, d. h., dass nicht jede Familie, in der sich ein Bardas
findet, automatisch dem armenischen Bereich zugewiesen werden sollte
(denken wir nur an die Phokades - sie fühlten sich sicherlich nicht als
Armenier, waren jedoch zeitweise mit Familien armenischer Tradition8
verschwägert).
Einige Beispiele aus der "sigillographischen Werkstatt" mögen das Ringen
um plausible Lösungen für die Rekonstruktion von Namen demonstrieren:
BALATZERTES
Im 2. Band seines mit A. Veglery erarbeiteten Kataloges las G. Zacos
auf einem Siegel den Namen Βλαδτζέρτης und vermutete als Siegler
einen Angehörigen der bulgarischen Aristokratie, die nach der Unterwer-
fung des Landes in die byzantinische integriert wurde.9 Die auf das Beta
7
Auch manche geläufigen christlichen Namen wurden von Nachbarvölkern
gelegentlich anders transliteriert; so weist Δαβίθ statt Δαυίδ bzw. Δαβίδ primär
auf armenische (oder georgische) Herkunft, Ίβανέ statt 'Ιωάννης auf georgische
(oder allgemeiner "kaukasische" ?) usw. Zum Siegel eines Δαβήθ βέστης vgl. W.
Seibt, "Armenische Persönlichkeiten auf byzantinischen Siegeln," Armenian
Perspectives. 10th Anniversary Conference of the Association Internationale des
Etudes Armeniennes, ed. N. Awde (Richmond, 1997) 271.
8
Die Frage, wie lange derartige Familien, etwa die Skleroi, noch als "arme-
nisch" bzw. ab wann sie bereits eher als "byzantinisch" anzusprechen sind, wird
zumeist zuwenig beachtet. In einer gewissen "Übergangszeit" mögen manche
Personen zwischen beiden Positionen auch immer wieder geschwankt haben.
Vgl. dazu W. Seibt, "Stärken und Schwächen der byzantinischen Integrations-
politik gegenüber den neuen armenischen Staatsbürgern im 11. Jh.," The Empire
in Crisis (?). Byzantium in the llth Century (1025-1081) (Athen, 2003), 331-347.
9
Zacos, Seals II, Nr. 1059 (auf 1. Hälfte 11. Jh. datiert, das Siegel stammt aber
sicher aus der Mitte dieses Jahrhunderts).
3
WERNER SEIBT
am Beginn des Wortes folgenden Buchstaben sind jedoch mehrdeutig.

Die Spuren deuten u. E. eher auf Βαλαδτζέρτης, allenfalls käme auch
noch Βααλδτζέρτης in Frage. Demgemäß denken wir an ein anderes
sprachliches Umfeld, nämlich an einen Petschenegen, wo Βάλτζαρ,
Βαλτζέρης und ähnliche Formen durchaus belegt sind.10
PARZIRESES
In der Sammlung Zarnitz11 findet sich das Siegel eines Michael mit
dem sonst nicht belegten Beinamen Παρζιρέσης, der sicher zu lesen ist.
Die Herausgeberinnen haben überzeugend die Verbindung zum Armeni-
schen hergestellt, wo parzeres "offen und klar, unverblümt, schuldlos"
bedeutet.12
ACHLIMANOS
Auf dem Siegel eines Konstantinos Kommerkiarios in der Sammlung
Orghidan transkribierte V. Laurent einst das Ende: TÖAI..-...13 Lambda
und Iota sind tatsächlich sicher, das als Omikron-Ypsilon-Ligatur inter-
pretierte Zeichen davor scheint aber eher ein Chi zu sein; und der erste
Buchstabe dieser Gruppe ist recht unklar, ein Tau wäre jedoch wenig
wahrscheinlich. Eine Möglichkeit der Rekonstruktion wäre ΑΧΛΙΙΊΑ-
NU, ein Name, der auf einem Siegel der Ermitaz eindeutig zu lesen ist.14
Dieser Name ist wohl mit arabischem ahl al-imäm bzw. persischem ahl-i
imäm, "Leute des (wahren) Glaubens," zu verbinden.
BEREBOES
Von einem Theodoros Βερηβόης, Protospatharios und Strategos, sind
sehr viele Bullen erhalten geblieben,15 die wir etwa in das 2. Viertel des
11. Jh. datieren würden. Ein unediertes Siegel der Sammlung Zacos
10
Vgl. W. Seibt, "Probleme der historischen Geographie Bulgariens im späteren
10. und 11. Jahrhundert - ein sigillographischer Beitrag," Izvestija N. Muzej Varna
2003 (in Druck) (dort Nr. 6). Zur Sitte, besonders in Byzanz nicht gebräuchliche
Vatersnamen als Familiennamen zu verwenden, vgl. J.-Cl. Cheynet, "Du prenom
au patronyme : les etrangers ä Byzance (x e -xn e siecles)," SBS 1 (1987) 57-66.
11
Jetzt in der Staatlichen Münzsammlung München.
12
A.-K. Wassiliou - M. L. Zarnitz, "Fünf unedierte byzantinische Bleisiegel
mit metrischen Legenden," BZ 92 (1999) 86, Nr. 5, Taf. 3, Nr. 5. Mit Recht wurde
hier auch betont, dass "es sich noch um keinen Familien, sondern eher um einen
Beinamen handeln dürfte".
13
Laurent, Orghidan, Nr. 248 (früheres 11. Jh.). Av.: Büste des hl. Theodoros.
14
M-6698. Bulle des Georgios Achlimanos, Dishypatos (2. Hälfte 11. Jh.). Av.:
Büste des hl. Nikolaos.
15
In Dumbarton Oaks allein 18 Stück, in der Ermitaz 4, in der Sammlung
Zacos eines, somit sind bislang 23 Bullen bekannt. Vgl. dazu N. Oikonomides,
"The Usual Lead Seal," DOP 37 (1983) 149f., Taf. lf.
4
PROBLEME MIT MITTELBYZANTINISCHEN NAMEN AUF SIEGELN
nennt Larissa (in Thessalien?) als ein Kommando dieses Mannes; ob er

auch mit jenem Beriboes identisch ist, der 1028 einen Flottensieg errang,
ist ungewiss.16
Bei Kekaumenos ist zum Jahr 1066 von der οίκία του Βεριβόου του
Βλάχου die Rede.17 Der Familienname Bereboes ist auch sonst gele-
gentlich bezeugt. Hier liegt der slawische Name Berivoj/Berevoj/Berivoj
zugrunde, mit den Wurzeln berü "ferre, rapere", voj "miles, vir".18
BERIDARES
Der Name Βεριδάρης ist für die byzantinische Zeit mit einer einzigen
Ausnahme 19 nur sigillographisch belegt. Eine gute Zusammenstellung
der Belege, insbesondere zu einem Leon Beridares des 12. Jh., verdan-
ken wir wiederum A.-K. Wassiliou und M.-L. Zarnitz.20
Griechisch βερηδάριος/βεριδάρις, von lateinischem veredarius, be-
zeichnet den "Kurier".21 Obwohl in dieser Familie auf dem bislang ältesten
Beleg Baasakios als Vorname erscheint,22 wäre u. E. eine Etymologie aus
Südkaukasien wenig wahrscheinlich, wie etwa die Verbindung der geor-
gischen Negativwurzel ver mit dar "jemand gleichkommen, ebenbürtig
sein", also der ganze Name im Sinne von "der Unvergleichliche".
BLANGAS
Der Familienname Βλάγγας ist für das 11. Jh. mehrfach sigillo-
graphisch belegt. Ein Leon war Strategos und Anagrapheus von
Seleukeia,23 ein Michael Protospathar, Asekretis und Krites,24 auch ein
Ioannes ist bezeugt, der allerdings keine Würde nennt.25
Man ist versucht, den Namen mit einem Viertel der Hauptstadt (ή
Βλάγκα) zu verbinden, das allerdings erst ab dem 12. Jh. bezeugt ist;
sollte der Familienname die ältere Form sein? Andererseits bedeutet
16
Skylitzes 373, 13; hier wird allerdings kein Vorname angegeben.
17
Kekaumenos 256, 20f. (Litavrin); 118 (trad. Beck).
18
So nach F. Miklosich, Die Bildung der slavischen Personennamen.
Denkschriften d. kaiserl. AdW, phil.-hist. Classe 10 (Wien, 1860) 246 u. 258. G.
G. Litavrin verbindet (nach I. Dujcev) das Vorderglied des Namens mit b-rati,
"kämpfen". Vgl. auch M. Fasmer, Etimologiceskij slovar' Russkogo jazyka. I
(Moskau, 1986) 159 (u. a. Verbindung mit φέρω) u. 334f. - Wir danken Heinz
Miklas für die Bestätigung der slawischen Herkunft obigen Namens.
19
ΡLP II 2656, ein für 1265 belegter Paröke auf der Chalkidike.
20
Wassiliou-Zarnitz (wie Anm. 12) 80-82.
21
LBG 1/2, 274.
22
Vgl. Wassiliou-Zarnitz 81 mit A. 5-7. Auf einem nur wenig jüngeren Stück
findet sich der Vorname Gudeles.
23
Vgl. ζ. B. Cheynet, "Antioche," 426, Nr. 57; drei weitere Exemplare erhalten.
24
Fogg 735.
25
Ermitaz, M-10511.
5
WERNER SEIBT
ό βλάγκας (zu mittellateinischem blancus, das seinerseits auf germa-

nisches blank zurückgeht) mittelgriechisch ein "Weißes Pferd", einen
"Schimmel".26
BULIKAS
Von einem Markos Βουλίκας kennen wir drei unedierte Siegeltypen
ohne Rangtitel, einen mit dem Rang Protospatharios (2. Hälfte 11. Jh.);27
ein Konstantin Bulikas (11./12. Jh.) hat sich mit einer metrischen Legende
verewigt;28 auch in zwei weiteren Fällen wäre dieser Familienname
zumindest möglich. - Sollte hier etymologisch eher mit mittelgriechi-
schem βολίκιν, franz. volige, kalabrisch vulice, "dünnes Brett,
Schindelbrett", mit slawischem vülkü, "Wolf', verbunden werden?
CHRYSOTZEPHUDES
Auf einem Siegel der Sammlung Zarnitz,29 dessen Rv.-Seite zu erheb-
lichen Teilen plattgedrückt ist, vermuteten die Editoren als Familien-
namen Τζεφ[ρε]δίν[τ|];30 mit Hilfe des besser erhaltenen Parallelstückes
Fogg 2401, das wir in der Zwischenzeit entdeckten, lässt sich der Name
als Kaie Chrysotzephudina rekonstruieren (11./12. Jh.). Sigillographisch
sind auch ein Nikephoros Chrysotzephudes Kuropalates (spätes 11. Jh.)31
und ein Konstantinos Chrysotzephudes (letztes Drittel 11.- 1. Drittel 12.
Jh.)32 nachweisbar. - Türkisch gifit bedeutet den "(gerissenen) Juden",
übertragen "Geizkragen"; als τσιφοΰτης gelangte das Wort ins Neugrie-
chische und bedeutet dort auch den "Geizhals".
CHORMANAKES
Auf einem Siegel der Sammlung Thierry (Etampes) findet sich als
Beiname eines Niketas Protospatharios und Tagmatophylax ein sonst
nicht belegtes Χωρμανάκης. 33 Da sich keine griechische Etymologie
anbietet, xor- ("chor" auszusprechen) jedoch im Armenischen eine häufige
26
Vgl. LBG 1/2, 281.
27
Letzteres Siegel Ermitaz, M-6070.
28
DO 58.106.902 u. 4149.
29
Heute Staatliche Münzsammlung München.
30
Seibt-Zarnitz 1.2.3.
31
Vgl. zuletzt St. Bilik, Nepublikuvani vizantijski molivdovuli s otpeöatani
familni imena. Num. i sfrag. 5/2 (1998) 59f., Nr. 14; 65, Abb. 15. Wir kennen 7
Exemplare, davon stammen 5 aus Bulgarien.
32
DO 55.1.2976.
33
Auf dem Avers ruht die Theotokos auf einem Thron mit hoher, rechteckiger
Rückenlehne. Ob sie das Kind auf dem Schoß oder ein Medaillon Christi vor der
Brust hält (im Sinne eines Nikopoios-Typus), lässt sich aufgrund der Beschädi-
gungen nicht eindeutig beantworten. Das Siegel stammt sicher aus der 2. Hälfte
des 11. Jahrhunderts.
6
PROBLEME ΜΓΓ MITTELBYZANTIN1SCHEN NAMEN AUF SIEGELN
Vorsilbe ist, schlagen wir Verbindung mit armenischem xoramank vor,

das in etwa "schlau, listig, hinterlistig, gerissen, verschlagen" bedeutet.34
TOPALITES
Auf zwei relativ ähnlichen Siegeltypen, wohl aus dem 3. Viertel des
11. Jh., führt ein Michael Hypatos den Beinamen Τοπαλίτ(ης) bzw.
Τωπαλίτ(ης). 35 Hier liegt offensichtlich das türkische Wort topal, "hin-
kend", zugrunde, das bis in neugriechische Namenbildungen hinein-
wirkt.36
Bei solchen Untersuchungen zu den Bei- bzw. Familiennamen lassen

sich nicht nur zunächst noch recht hypothetische Lesungen besser
absichern, sondern auch Indizien für weitere Untersuchungen, etwa zu den
Minderheiten in Byzanz, zur Aufnahme fremder Wörter und Bezeich-
nungen in mittelbyzantinische Sprachschichten des Alltags, zu Mentali-
tätsfragen usw. gewinnen.
34
H. L. Torossian, Handwörterbuch. Π. Band: Armenisch-Deutsch (Wien, 1989)
129f.; vgl. D. Froundjian, Armenisch-Deutsches Wörterbuch. (München, 1952
[Ndr. Hildesheim 1997]) 204.
35
Ersteres Stück gehört der Sammlung Zacos an, letzteres der Sammlung
Theodoridis. Ich danke Dimitri Theodoridis und Alexandra-Kyriaki Wassiliou
für den Hinweis auf diesen Typus. Av.: Büste des Erzengels Michael.
36
Zu Τοπάλης vgl. M. Triantaphyllides, Τα οικογενειακά μας ονόματα
(Thessalonike, 1982) 75; Alexandra-Kyriaki Wassiliou erwähnte auch Τοπά-
λογλου.
7
John Cotsonis
SAINTS & CULT CENTERS:

A GEOGRAPHIC & ADMINISTRATIVE PERSPECTIVE
IN LIGHT OF BYZANTINE LEAD SEALS*
The cult of saints has received much scholarly attention. The relative
popularity and prestige of holy figures has usually been examined through
hagiography,1 imagery 2 and in the context of pilgrimage or loca sancta?
Less attention, however, has been paid to the medium of Byzantine lead
seals. 4 Thousands of lead seals survive that bear figures of saints in con-
junction with inscriptions indicating their owners' title of office and the
geographical locations associated with these positions. Such datable
sphragistic evidence provides a unique means of investigating chrono-
logically the dispersion of numerous saints' cults through various regions
of the empire. This paper draws upon the database that I have created and
* Portions of this paper were originally presented at the 25th Annual Byzantine
Studies Conference, University of Maryland, 1999 and at the 20th International
Congress of Byzantine Studies, College de France-Sorbonne, 2001. I wish to
thank John Nesbitt for his valuable criticism concerning various aspects of this
paper. Funds for the accompanying photographs were kindly provided by Holy
Cross Greek Orthodox School of Theology.
1
For a recent example, see Byzantine Defenders of Images: Eight Saints'
Lives in English Translation, ed. A.-M. Talbot (Washington, D.C., 1998).
2
For example, see H. Maguire, The Icons of Their Bodies: Saints and Their
Images in Byzantium (Princeton, 1996).
3
See G. Vikan, Byzantine Pilgrimage Art (Washington, D.C., 1982); The Blessings
of Pilgrimage, ed. R. Ousterhout (Urbana and Chicago, 1990); Les saints et leur
sanctuaire a Byzance: textes, images et monuments, ed. C. Jolivet-Levy, M. Kaplan
and J.-P. Sodini (Paris, 1993); and E. Malamut, Sur la route des saints byzantins
(Paris, 1993).
4
For example, see C. Walter, "St. Demetrius: The Myroblytos of Thessalonike,"
Eastern Churches Review 5 (1973) 157-178 (reprinted in his Studies in Byzantine
Iconography [London, 1977]); idem, "Theodore, Archetype of the Warrior Saint,"
REB 57 (1999) 163-210; V. Sandrovskaja, "Obraz svjatogo Georgija na vizantijskich
pecatjach," Referat zum II. int. Symposium Uber georgische Kunst (Tbilisi, 1977)
1-11; A.-K. Wassiliou, "Der heilige Georg auf Siegeln: Einige neue Bullen mit
Familienamen," REB 59 (2001) 209-224; I. Koltsida-Makre, "Μολυβδόβουλλα
μέ απεικόνιση σκηνής άπό τό βίο του άγιου Δημητρίου," ΔΧΑΕ 23 (2002) 149-
154; and J.-Cl. Cheynet, " Par saint Georges, par saint Michel," TM 14 (2002)
115-134.
9
JOHN COTSON1S
maintained, consisting of 7.277 seals, including those recently published.

These seals bear religious figural iconography and range in date from the
sixth through the fifteenth centuries. This study will focus on just four
metropolitan sees that had traditional associations with a local saint. The
frequency with which occupants of these metropolitan sees chose the
image of the indigenous patron saint for their seals would reflect the
relative devotion that the hierarchs had for the cult of these holy figures.
In addition, this investigation will examine the iconographic choices of
seals belonging to the suffragan or dependent bishops of these metropo-
litans in order to determine how far the devotion to particular saints' cults
radiated from their respective centers. Finally, this presentation will
compare the iconographic seals belonging to members of the civil and
military bureaucracies that parallel these ecclesiastical jurisdictions. This
comparison of the administrative spheres within the same geographical
regions should offer more insight as to the role and prestige of local saints
and the extent of their cults' appropriation within the various official
levels of the Empire.
The first city for this study is Ephesos, a city of metropolitan rank since
the early Christian period and celebrated as the final resting-place of
John the Theologian.5 The city's two main Christian edifices were the
basilica of the Virgin and that of John.6 In 431, Ephesos was the site of
the third Ecumenical Synod that proclaimed the Virgin as Theotokos, thus
officially acknowledging and enhancing Marian devotions.7 The shrine of
the evangelist was a pilgrimage site, and surviving sixth-century terracotta
ampullae bearing John's image testify to the importance of his tomb as a
cult center.8
5
For the study of Christian Ephesos, see C. Foss, Ephesus After Antiquity:
A Late Antique, Byzantine and Turkish City (Cambridge, 1979); W. Brandes,
"Ephesos in byzantinischer Zeit," Klio 64 (1982) 611-622; Ephesos, Metropolis
ofAsia: An Interdisciplinary Approach to its Archaeology, Religion, and Culture,
ed. H. Koester (Valley Forge, PA, 1995); and Efeso Paleocristiana e Bizantina-
früchristliches und byzantinisches Ephesos, ed. R. Pillinger, Ο. Kresten, F.
Krinzinger and Ε. Russo (Vienna, 1999).
6
Foss, Ephesus After Antiquity, 52-54 and 87-93, respectively, discusses these
two structures; M. Andaloro, "La decorazione pittorica degli edifici cristiani di
Efeso: La chiesa di Santa Maria e il complesso di San Giovanni," Efeso, 54-70;
S. Karwiese, "Die Marienkirche und das dritte ökumenische Konzil," Efeso, 81-85;
and M. Falla Castelfranchi, "Π complesso di San Giovanni ad Efeso nel quadro
dell'architettura giustinianea dell'Asia Minore," Efeso, 89-99.
7
For a discussion of the Synod, the cult of the Virgin and the subsequent poli-
tical significance of the city, see V. Limberis, "The Council of Ephesos: The
Demise of the See of Ephesos and the Rise of the Cult of the Theotokos,"
Ephesos, Metropolis of Asia, 321-340.
8
M. Duncan-Flowers, "A Pilgrim's Ampulla from the Shrine of St. John the
Evangelist at Ephesus," The Blessings of Pilgrimage (Urbana, El., 1990) 125-139.
10
SAINTS & CULT CENTERS
Chart I displays the religious iconographic seals for the metropolitan

see of Ephesos and its suffragan bishops.9 The chart indicates that the
image of John the Theologian is found on metropolitan seals as early as
the seventh century. Seventeen metropolitan seals10 bear images of the
disciple (Fig. 1)" while four display that of the Virgin. Thus the two major
cults associated with Ephesos are represented by the sphragistic evidence
but with a definite preference for John, the traditional founder of the
city's Christian community. The regional sphragistic interest in John,
however, seems to have been limited to Ephesos itself. Among the suf-
fragan dioceses of this metropolis, only one, that is Kyme, has bishops
who employ the image of the Theologian for their seals. These are found
Chart I: Metropolis of Ephesos

CENTURY
ICONOGRAPHY CITY 7 7/8 8 8/9 9 9/10 10 10/11 11 11/12 12 12/13 13
JOHN THE THEOLOGIAN EPHESOS 3 1* 3 2 3* 3 2
Kyme 2
VIRGIN EPHESOS 2 1 1
Hypaipa 1
Trailers 5
Bryelon 2
Adramyttion 1 1
Pitane 1
Myrine 1
Phokia 1
Perqamon 1 1
Priene 1
Arkadioupolis 1 2
Pyrqion 2 1
Anaia 1
Erythra 1 1
Kaloe 2
Myrina 1
Tios 1
ANDREW Hypaipa 1*
ΑΝΤΙ P A S Perqamon 1
ATHANASIOS Adramyttion 1
DEMETRIOS Perqamon 1
GEORGE Tios 1
KODRATOS Maqnesia 1 1
MARTYRIOS Assos 1
NICHOLAS Assos 1 1
Hypaipa 1*
Maqnesia 1
THEODORE Tralleis 1
? Adramyttion 1
Pergamon 1
•Homonymous Saint
9
For the lists of Ephesos' suffragan dioceses over time, see Darrouzes, Notitiae,
206-207, 219, 233, 252, 274-275, 296-97, 310-311 and 354-355. See also
P. Culerrier, "Les eveches suffragants d'Ephese aux 5e-13e siecles," REB 45 (1987)
139-164 and DOSeals 3, 29-30.
10
This number represents 10 different individuals.
11
DOSeals 3.14. 9.
11
JOHN COTSONIS
Fig. 1- Lead Seal of a Metropolitan of Ephesos, llth/12th c. (DO 58.106.41):

John the Theologian (photo: Dumbarton Oaks)
on specimens belonging to two eleventh-century hierarchs of that see

(Fig. 2).12 The remaining diocesan bishops did not adopt the same sphra-
gistic iconography as their metropolitan center. The majority of suf-
fragan bishops preferred an image of the Virgin, demonstrating the
strength of her cult among this group of the hierarchy.
Fig. 2- Lead Seal of Philotheos, Bishop of Kyme, 11th c. (DO 47.2.206):

John the Theologian (photo: Dumbarton Oaks)
The chart also indicates that, after the Virgin, a variety of other sphra-
gistic images were used by the suffragans. In some instances, the cult
of the local saint took priority over that of the more distant metropolis.
For example, the figure of Antipas, the early Christian martyred bishop
of Pergamon, is found on a seal belonging to a bishop of that city.13
Similarly, the martyr Kodratos is depicted on two seals of bishops from
the city of Magnesia.14 Sometimes, the name of the owner of the seal
determines iconographic choice. Andrew, the bishop of Hypaipa, prefer-
red his homonymous saint,15 as did Nicholas of the same diocese.16
Overall, the prestige of the saintly founder of the metropolitan see of
Ephesos, according to the sphragistic evidence, did not extend to its
suffragan jurisdictions. No iconographic allegiance bound subordinate
dioceses to their mother church. Local cults may take precedence over
12
Ibid., no. 20.1. The other seal is listed in Laurent, Corpus V/l, no. 299.
13
Laurent, Corpus V/l, no. 289.
14
Ibid., no. 270 and Seyrig, no. 257.
15
16
Ibid., no. 265.
12
those associated with more distant authority. The role of the homony-
mous saint is also a factor in determining a bishop's sphragistic imagery,
testifying to some degree of personal choice within the established office
of the episcopacy. In the absence of any local cult, the image of the Virgin
is the most popular sphragistic iconography for ecclesiastical leaders.
The second metropolitan see that proves instructive is the Peloponne-
sian city of Patras. Chart II represents a list of the seals bearing religious
figural iconography that belonged to its metropolitans and suffragan
bishops.17 A number of seals bear the image of the apostle Andrew, who
Chart II: Metropolis of Patras

CENTURY
ICONOGRAPHY CITY 9 9/10 10 10/11 11 11/12 I 12 ί 12/13
ANDREW PATRAS 1 6 2
VIRGIN PATRAS 1 1
Lakedaimonia 2 2 1 1
Korone 1 1 1 2
Olenos 1
Helos 1
PRODROMOS Helos 1
JOHN THE THEOLOGIAN Methone 1 3 2
? PATRAS 1
Shaded Area: period of Metropolitan Status
according to tradition, was there martyred and buried.18 The city boasted
a church dedicated to this saint and his figure appears on the seals of
seven different metropolitans (Fig. 3).19 As was true of Ephesos, the local
saint's image is limited to the seals of the metropolitan see. Here, none of
the suffragan bishops employed Andrew's portrait. Among these dependent
dioceses, the image of the Virgin is also encountered most frequently.
Fig. 3- Lead Seal of Niketas, Metropolitan of Patras, 11th c. (DO 58.106.3):

Andrew (photo: Dumbarton Oaks)
17
For the list of Patras' suffragan dioceses, see Darrouzes, Notitiae, 284, 303,
325-326, 362 and 421. For a history of the metropolis, see V. Laurent, "Les
metropoles de Patras et de Lacedemone," REB 21 (1963) 129-141 and DOSeals 2,
62 and 90.
18
For a discussion of the association of Andrew with the city of Patras, see F.
Dvomik, The Idea of Apostolicity in Byzantium and the Legend of the Life of the
Apostle Andrew (Cambridge, MA, 1958) 208-222.
19
DOSeals 2.34.4.
13
JOHN COTSONIS
For the suffragan see of Methone, six seals, belonging to three different
bishops, depict John the Theologian. 20 A church with this dedication
existed in this city21 and hence the local cult receives more attention than
that based in the metropolis.
A third metropolitan city for discussion is Corinth. Chart III offers
iconographic seals belonging to hierarchs of this see and to its suffra-
gans.22 The metropolitan church of Corinth was dedicated to the two
Saints Theodores (Teron and Stratelates).23 Two metropolitan seals bear
the image of the patron saints (Fig. 4)24 while three others display an
image of just one of the Theodores. 25 Only one suffragan bishop, that of
Argos, selected an image of Theodore for his seal.26 Again, the image of
the Virgin is most frequently encountered. Among the various other
saints represented, two appear for reasons of homonymity: Nicholas 27
and Gregory the Theologian. 28
Chart III: Metropolis of Corinth

CENTURY
ICONOGRAPHY CITY 8/9 9 9/10 10 10/11 11 11/12 12 12/13 13
2 THEODORES CORINTH 1 1
THEODORE CORINTH 1 2
Argos 1
VIRGIN CORINTH 1 2
Damalas 1
Arqos 1 2 2
Monemvasia 1
Zakynthos 1
Maine 1 1
CHRIST Monemvasia 1
NICHOLAS CORINTH 1*
JOHN THE THEOLOGIAN Monemvasia 1
GREGORY THE THEOLOGIAN CORINTH 1*
ANASTASIOS Monemvasia 1
? CORINTH 2
Argos 1
•Homonymous Saint
20
Ibid., nos. 30.1, 30.2a, b and c, 30.3 and 30.4.
21
Ibid., 85.
22
For the list of the suffragan dioceses of Corinth, see Darrouzes, Notitiae, 222,
244-245, 282, 302, 323, 361, and 420 and DOSeals 2, 77-93. For the medieval
city, see J. Finley, "Corinth in the Middle Ages," Speculum 7 (1932) 477-99 and
T. Gritsopoulos, 'Εκκλησιαστική 'Ιστορία και Χριστιανικά Μνημεία Κορινθίας,
I (Athens, 1973) 45-204, passim.
23
Gritsopoulos,'Εκκλησιαστική 'Ιστορία, 166 and 203-204 and DOSeals 2, 78.
24
DOSeals 2.25.2 and Laurent, Corpus V/l, no. 564.
25
DOSeals 2.25.4a & b and Laurent, Corpus V/l, no. 562.
26
27
I. Koltsida-Makre, Μολυβδόβουλλα, no. 49 (Latin).
28
14
Fig. 4- Lead Seal of Nicholas, Metropolitan of Corinth, 12th/13th c.

(DO 55.1.4975): Theodore Teron & Theodore Stratelates (photo: Dumbarton Oaks)
The fourth area of this investigation is Thessalonike, the center of the

cult of Demetrios. 29 His basilica was the locus of pilgrimage, 30 and like
Ephesos, surviving ampullae bearing the saint's image indicate the sig-
nificance of this cult.31 Chart IV lists the metropolitan and suffragan seals
with religious figural iconography for this metropolis. 32 Demetrios
appears on hierarchs' seals of Thessalonike beginning in the eighth cen-
tury (Fig. 5).33 Like Ephesos and Patras, the image of the Virgin is again
the second most frequently occurring portrait used on these metropolitan
seals. The Virgin served as a second patron of the city of Thessalonike.
Chart IV: Metropolis of Thessalonike

CENTURY
ICONOGRAPHY CITY 8 8/9 9 9/10 10 10/11 11 11/12 12 12/13 13 13/14
DEMETRIOS THESSALONIKE 1 2 4 2 4 7 3
Tourkoi 1
VIRGIN THESSALONIKE 1 2 2 2 3
Kitros 5
Berroia 1 1
Servia 1 1
BASIL THESSALONIKE 2*
GEORGE THESSALONIKE 1 1*
? 1
•Homonymous Saint
29
For discussion of the cult of Demetrios, see C. Bakirtzis, "Le culte de Saint-
Demetrios," Jahrbuch für Antike und Christentum 20 (1995) 58-68.
30
For discussion of the saint's shrine within the basilica, see A. Mentzos,
To Προσκύνημα τοΰ 'Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης στα Βυζαντινά Χρόνια
(Athens, 1994).
31
C. Bakirtzis, "Byzantine Ampullae From Thessalonike," The Blessings of
Pilgrimage, 140-149, Figs. 48-54.
32
For the list of the suffragan dioceses of Thessalonike, see Darrouzes,
Notitiae, 278-279, 299, 316-317, 358 and 420 and DOSeals 1, 50-89.
33
DOSeals 1.18.86.
15
JOHN COTSONIS
Fig. 5- Lead Seal of Peter, Archbishop of Thessalonike, 8th c. (Fogg 1307):

Demetrios (photo: Dumbarton Oaks)
She had her own basilica, the Acheiropoietos,34 and her image appears
several times in surviving mosaics in the church of St. Demetrios itself.35
The one seal bearing the image of Basil belonged to a certain Metro-
politan Basil,36 demonstrating again the factor of homonymity in icono-
graphic choice. The same principle can explain the figure of George.37
As great as the cult of Demetrios was for Thessalonike and the fre-
quency with which his portrait is found on Byzantine seals in general
(273 examples), it is somewhat surprising to find only one suffragan, that
of Tourkoi, that employed the saint's image for his seal.38 The remaining
dependent bishops preferred the image of the Virgin. Again, suffragans
appear to act independently of their ecclesiastical authorities in the realm
of sphragistics: the metropolitan cult tends not to migrate into the sur-
rounding provinces.
Space does not permit the inclusion of material from other metropolitan
sees but the sphragistic data consistently exhibit similar trends. Metro-
politans most often selected the image of the indigenous saint for their
seals whereas their dependent bishops usually did not adopt the icono-
graphy of their superiors.39 Many preferred some type of Marian imagery
34
Ε. Κουρκουτίδου-Νικολαίδου, "' Ο Ναός της Άχειροποιήτου," Ή Θεσσα-
λονίκη και τά Μνημεία της, ed. Χ. Μαυροποΰλου-Τσιοΰμη (Thessalonike,
1985) 59-67.
35
R. Cormack, Writing in Gold: Byzantine Society and Its Icons (London,
1985) 87-89. For the links between the cult of Demetrios and that of the Virgin
in Thessalonike, see idem, "The Making of a Patron Saint: The Powers of Art and
Ritual in Byzantine Thessaloniki," World Art: Themes of Unity in Diversity, Acts
of the XXVth International Congress of the History of Art, III, ed. I. Lavin
(University Park, PA and London, 1989) 550-551.
36
DOSeals 1.18.80.
37
Laurent, Corpus V/3, no. 1610.
38
DOSeals 1.26.1.
39
J.-CI. Cheynet and C. Morrisson, "Texte et image sur les sceaux byzantins:
les raisons d'un choix iconographique," SBS 4 (1995) 22, state in general terms
that metropolitans and bishops customarily place images of the city's patron saint
on their seals but they do not discuss iconographic choices in light of metro-
politans and their subordinate suffragan bishops.
16
while others chose their homonymous saint or that of a more proximate

cult. The image of the Virgin on seals of metropolitans and their suffragans
alike demonstrates that her cult was particularity promoted by the upper
echelons of the clergy.40 Even where there was a strong local tradition,
her image was still employed for hierarchs' seals. In some cases, the
image of the local saint took precedence over that of the metropolis. This
variety in sigillographic imagery reflects some flexibility and freedom of
choice in official sphragistic imagery for hierarchs.41 In addition, the
seals indicate that Demetrios appears not to be the only saint's cult that
had a strongly local character but those of John the Theologian and
Andrew as well. One may conclude, that in the realm of their official
seals, local bishops regarded themselves as independent of their eccle-
siastical superiors and did not iconographically associate themselves with
the cults of their metropolitans.
At first glance, this lack of iconographic similarity between metro-
politans and suffragans seems unexpected, especially in the case of such
popular saints as Demetrios and John the Theologian whose powerful
cults could lend prestige to provincial bishops seeking to share in the
authority of their superiors in larger cities. Also, the metropolitan see was
perceived as an ecclesio-political unit that one would expect to find
reflected in the iconography of these official seals. According to eccle-
siastical canonical prescriptions, metropolitans and their suffragans were
to collaborate closely in addressing concerns regarding their eparchy.
Metropolitans were to approve episcopal candidates for dioceses under
their jurisdiction from the nominees offered by the other suffragan bishops
of the metropolis (Canon 4 of Nicaea I);42 suffragan bishops were requi-
red to acknowledge the precedence of their metropolitans and were to do
nothing extraordinary in their own diocese without the metropolitan's
consent (Canon 9 of Antioch)43 but the same canon also stipulates that
while metropolitans should take thought for their whole province they
should not undertake matters without consulting their suffragan bishops;44
metropolitans were to be ordained by bishops of their own provincial
synods (Canon 2 of Const. I);45 and the metropolitan was also required to
40
Ibid., 24-25 and 32.
41
Ibid., 24, where a similar observation is made drawn upon a smaller sample.
42
G. Rhalles and M. Potles, Σύνταγμα των Θείων και Ιερών Κανόνων, II
(Athens, 1852) 122. See also, R. Rhalles, "Περί τοΰ 'Αξιώματος των Μητρο-
πολιτών," Πρακτικά της 'Ακαδημίας 'Αθηνών 13 (1938) 762-763.
43
G. Rhalles and Μ. Potles, Σύνταγμα, III (Athens, 1853) 140-141. See also,
Rhalles, "Περί τοΰ 'Αξιώματος των Μητροπολιτών," 757.
44
Ibid.
45
G. Rhalles and Μ. Potles, Σύνταγμα, II, 169-170.
17
JOHN COTSONIS
call a synod of his bishops twice a year (Canon 19 of Chalcedon).46 The

canonical decrees outline a collegial and conciliar relationship between
a metropolitan and his suffragans, albeit assigning a privileged position
to the former. Ecclesiastical provinces were intended to operate as harmo-
nious unified entities as Apostolic Canon 34 designates, "for so there will
be unanimity, and God will be glorified..."47
That was the ideal. In practice, a different arrangement evolved. As early
as 431, at the Council of Ephesos, the protocol was initiated whereby
metropolitans and their suffragans no longer approached to sign conci-
liar statements as a unified group.48 Suffragans now had to affix their
signatures after all metropolitans had signed, thus undermining the per-
ception of provincial unity by highlighting their subordinate status. In
451, the 28th Canon of Chalcedon stipulated that the metropolitans of
Pontus, Thrace and Asia (which included Ephesos) should be ordained
by the Patriarch of Constantinople and be subject to him rather than
receiving their consecration from their own provincial synods.49 Later, in
the ninth-and tenth-century taktika, bishops were not ranked immediately
following metropolitans in imperial ceremonies, but rather the prestigious,
lay protospatharioi took precedence by occupying the position between
these two ranks of the higher clergy.50 Also by the tenth century, it became
customary for metropolitans in general to be elected by the synod in
Constantinople, not by their suffragans.51 From the tenth century onwards,
emperors even claimed the right to raise the status of a bishopric to metro-
politan rank.52
46
Ibid., 265.
47
Ibid, 45, "Ουτω γαρ ομόνοια έσται, και δοξασθήσεται ό Θεός..." For the
English, see A Select Library ofNicene and Post-Nicene Fathers of the Christian
Church, ed. P. Schaff and H. Wace, Second Series, XIV (New York and Oxford,
1900 [reprinted Grand Rapids, 1952]) 596.
48
A. Crabbe, "The Invitation List to the Council of Ephesus and Metropolitan
Hierarchy in the Fifth Century," Journal of Theological Studies, n.s. 32/2 (1981)
394-396 and Limberis, "The Council of Ephesos," 332.
49
G. Rhalles and M. Potles, Σύνταγμα, II, 280-281. For discussion of this
canon and its ecclesiological consequences, see J. Darrouzes, Documents inedits
d'ecclesiologie byzantine (Paris, 1966) 11-53, with the middle Byzantine texts
and French translations following at 107-249 and P. Karlin-Hayter, "Notes sur
quatre documents d'ecclesiologie byzantine," REB 37 (1979) 249-258.
50
Listes, 51, 143-145 and 269.
51
Darrouzes, Documents inedits, 11-53 and 107-249; Karlin-Hayter, "Notes,"
249-258; and J. Hussey, The Orthodox Church in the Byzantine Empire (Oxford,
1986) 318-326.
52
Darrouzes, Documents inedits, 16-19, 24-27, 42-53, 108-115, 116-159 and
176-249 and Hussey, The Orthodox Church, 311, 320 and 322-323.
18
The cohesiveness of the provincial synod began to suffer on the epis-

copal level as well. From the ninth century onwards, there is evidence
pointing to the election of diocesan bishops also taking place in Constan-
tinople, thus detaching the choice of the local hierarch from his suffragan
colleagues.53 By the mid-eleventh century, this practice had become fre-
quent enough for the patriarch Michael Kerularios to raise objections.
Yet his attempts at preventing these elections failed and subsequent patri-
archs continued to sanction such procedures in the capital.54 Naturally,
this drastically reduced the role and significance of provincial synods.
Ultimately, the resulting centralization of authority created a dynamic
that was far less concerned with conciliar and collegial relations among
the occupants of metropolitan sees and their dependent suffragans.
These ecclesiastical administrative developments provide, therefore, a
context, in which the sphragistic data may be understood. The lack of
iconographic congruence between metropolitans and their dependent
bishops reflects the actual fractured and severed connections that came
to prevail. The mutual interaction between metropolitans and suffragan
bishops appears to have been rather nominal and formal. Why would suf-
fragan bishops feel any connection or loyalty to superiors whom they
have not elected or have little contact with as well as the more distant,
saintly cults that such metropolitans came to represent? By choosing
different sphragistic images than those of their superiors, dependent
bishops could at least give visual expression to their own independent
spheres of authority.
The next step in this investigation is to observe the iconographic seals
belonging to members of the civil and military bureaucracies that parallel
the same ecclesiastical jurisdictions discussed above. This comparison of
the administrative spheres within the same geographical regions should
offer more insight into the role and prestige of local saints.
Although not the capital, Ephesos was the largest city of the Thrakesian
theme.55 Chart V displays iconographic seals belonging to individuals
who held positions within the civil and military administrations for this
theme. As is clearly evident, none chose the figure of John the Theologian
for their seals. The Virgin appears to be the most frequently selected
image, not just for hierarchs, but even for a strategos, or military governor
of the theme (Fig. 6).56 After the Virgin, no single figure predominates.
53
N. Oikonomidcs, "Un decret synodal inedit du Patriarche Jean VIII Xiphilin,"
REB 18 (1960) 75-76 and Hussey, The Orthodox Church, 326.
54
Oikonomides, "Un decret," 55-78 and Hussey, The Orthodox Church, 326.
55
For the Thrakesian theme, see R.-J. Lilie, " 'Thrakien' und 'Thrakesion',"
JOB 26 (1977) 7-47; Foss, Ephesus After Antiquity, 195-196; and DOSeals 3, 2.
56
DOSeals 3.99.9.
19
J O H N COTSONIS
Chart V: Thrakesion Theme

CENTURY
ICONOGRAPHY THRAKESION THEME 9/10 10 10/11 11
VIRGIN Anagrapheus 3
Chrysoteles 1
Krites 1 8
Praitor 1
Protonotarios 2
Strateqos 1
MICHAEL Epoptes 2*
Krites 1 1*
NICHOLAS Chrysoteles 1*
Krites 3(1*)
GEORGE Chartoularios 1
THEODORE Krites 1*
GREGORY Krites 1*
CHRYSOSTOM & MARK Praitor 1
? Chartoularios 1
•Homonymous Saint
Seven are examples demonstrating the selection of a homonymous saint.57

No great preference for military saints is indicated even among those
holding military offices.58
Fig. 6- Lead Seal of Theodore, strategos of the Thrakesian Theme, 11th c.

(DO 47.2.196): The Virgin & Child (photo: Dumbarton Oaks)
For the corresponding ecclesiastical charts of Corinth and Patras,

Chart VI lists iconographic seals from individuals within the civil and
military administrations for the theme of the Peloponnesos, whose capital
was Corinth.59 Similar patterns emerge. Here, three images of Theodore
appear, all belonging to strategoi,60 whereas Theodore paired with Mark
is found on four seals belonging to a krites,61 No image of the Apostle
Andrew is found. Again, the Virgin's image predominates. There is no
57
DOSeals 3.2.5, 2.9a & b, 2.13, 2.18, 2.20 and 2.28.
58
Cheynet and Morrisson, "Texte et image," 31 state that military saints are a
minority among images of the civil functionaries but make no mention of those
holding military office.
59
For discussion of the Peloponnesos and Corinth, see A. Bon, Le Peloponnese
byzantin jusqu'en 1204 (Paris, 1951); P. Lemerle, "Une province byzantine : le
Peloponnese," Byzantion 21 (1951) 341-354; G. Huxley, "The Second Dark Age,"
LakSp 3 (1977) 84-110; and DOSeals 2.62 and 78.
60
Konstantopoulos, no. 73 and Corinth XII, nos. 2764 and 2785.
61
Schlumberger, Sig., 189, no. 7, and DOSeals 2.8.19a, b and c.
20
Chart VI: Theme of the Peloponnesos

CENTURY
ICONOGRAPHY THEME OF THE PELOPONNESOS 10 10/11 11 11/12 12 ?
VIRGIN Chrysoteles 1
Dioiketes 1
Dux 1
Ek Prosopou 1
Kommerkiarios 1
Krites 3 7 1
Praitor 1
Protonotarios 1
Protopraitor 3
Strategos 3
NICHOLAS Krites 3
Protonotarios 1
Strategos 1
THEODORE Strateqos 1 2
MARK Krites 6
MARK & THEODORE Krites 4
BASIL Krites 1*
? Episkeptites 1
Strategos 1 2 1
'Homonymous Saint
overwhelming preference for military figures among those holding mili-

tary positions and only one example of a homonymous saint appears.62
The six seals bearing the image of Mark (Fig. 7) 63 and the four examples
depicting Mark and Theodore (Fig. δ)64 belong to one or more individuals
Fig. 7- Lead Seal of Basil, krites of the Peloponnesos & Hellas, 11th c.
(DO 55.1.2242): Mark (photo: Dumbarton Oaks)
Fig. 8- Lead Seal of Basil Xeros, krites of the Peloponnesos & Hellas, 11th c.
(DO 55.1.3407): Mark & Theodore (photo: Dumbarton Oaks)
62
Laurent, Corpus II, no. 339.
63
DOSeals 2.8.17b. The other five are: Konstantopoulos, no. 398; Seyrig,
no. 179; and DOSeals 2.8.16a and b and 8.17a.
64
DOSeals 2.8.19a. The others are listed in note 61, supra.
21
JOHN COTSONIS
named Basil of the Xeros family as outlined by both Oikonomides65 and

Nesbitt.66 The prestige of the apostolic figure of Andrew did not migrate
into the civil and military administrations. Yet the figure of Theodore
is present in these spheres of the theme of the Peloponnesos in addition
to his patronal role in the Corinthian metropolitan office as noted above.
Thessalonike served as the capital of the theme of Thessalonike.67
Chart VII demonstrates that despite the popularity of the local saint, the
image of Demetrios is found on just four seals of individuals associated
with the administration of this theme.68 The figure of the Virgin enjoys
only a slight majority. Again she is also seen on seals belonging to occu-
pants of military positions. There exist a variety of images and the role
of the homonymous saint can explain seven examples.69 The prestige of
the local cult, therefore, is only slightly represented by members of the
civil and military bureaucracies, as was the case for Theodore in the
Peloponnesos.
The trends observed in these charts appear to be consistent. The cult of
the metropolitan see had little or no significance for the subordinate suf-
fragan bishops. Sphragistic imagery paralleled the fractured realities of
Chart VII: Theme of Thessalonike
CENTURY
ICONOGRAPHY THEME OF THESSALONIKE 9 9/10 10 10/11 11 11/12 12 12/13 13113/14 14
CHRIST Kommerkiarios 1 1
Strateqos 1
VIRGIN Apographeus 3
Dux 2
Katepano 1
Kommerkiarios 1
Krites 1
Strateqos 1
MICHAEL Dux 1
Kommerkiarios 1
Krites 3*
PRODROMOS Krites 1*
NICHOLAS Krites 1*
Strateqos 1
DEMETRIOS Emperor of Thessalonika 1
Dux 1
Protonotarios of Koumerkion 1
DEMETRIOS & NESTOR Kommerkiarios 1
THEODORE Krites 1
GEORGE Kommerkiarios 1*
PANTELEIMON Anaqrapheus 1
THOMAS Epoptes 1*
'Homonymous Saint
65
"The Usual Lead Seal," 147-157.
66
DOSeals 2.8.16-2.8.19.
67
For Byzantine Thessalonike, see A. Vacalopoulos, A History of Thessaloniki
(Thessalonike, 1972) and DOSeals 1, 50-51.
68
Konstantopoulos, no. 7; Zacos-Veglery, no. 115; Dated Seals, no. 91; and
DOSeals 1.18.37.
69
Schlumberger, Sig., 728, no. 3; Pancenko, Katalog, no. 418; Zacos, Seals II,
no. 594; Dated Seals, nos. 63 and 85; and DOSeals 1.18.25a and b.
22
the ecclesiastical administration of the provinces. When the ecclesiastical

imagery is compared with that of the corresponding geographical civil
and military bureaucracies, similar results are obtained. The great metro-
politan cults appear to be unrelated to the civil and military offices as
well. There is only a slight representation of the military figures Demetrios
and Theodore in the civil and military administrations associated with
their parallel ecclesiastical regions. Sphragistic data indicate that within
the same region, the different spheres of authority follow divergent paths
of emblematic and devotional expressions.
This lack of iconographic congruence reflects the realities of provin-
cial administration. Metropolitans and bishops were expected, at least
in theory, to remain in their positions for life. Officials in the civil and
military bureaucracies changed their positions usually every three years,
often hoping to obtain more prestigious assignments in Constantinople. 70
The superior administrative capabilities of a stable provincial hierarch
over those of an oft-replaced and corrupt civil official were illustrated by
Herrin in her study of twelfth-century Greece, focusing on the activities
of Michael Choniates, the metropolitan of Athens.71 Her findings describe
conditions that existed throughout the empire. The ecclesiastical autho-
rity often was a more effective force of government in the provinces than
that of the civil and military structures. The Church was an element
of continuity in everyday provincial life. A high ranking cleric with a life-
long commitment to a specific location would feel a greater sense of
identification with his city and its local cult traditions than a provincial
official whose assignment was only temporary. Furthermore, the prestige
of a holy predecessor, that is, the local saint's cult, would be seen as
transferable to the leading churchman in his capacity as the saint's spiri-
tual successor rather than to some transient governor or judge.
In her study of Michael Choniates' correspondence, Herrin highlighted
the hierarch's exemplary commitment to the local inhabitants regarding
all aspects of provincial life. To his doctor, Nicholas Kalodoukes, the
metropolitan described himself as the physician's co-sufferer and
addressed him as beloved son (όμοιοπαθές and άγαπώμενε υιέ). 72 To a
local friend, the sebastos Manuel Hyaleas, the metropolitan wrote that
even though he (the hierarch) is not a biological father, he knows well the
compassion of fathers for their children. 73
70
J. Herrin, "Realities of Byzantine Provincial Government: Hellas and Pelo-
ponnesos, 1180-1200," DOP 29 (1975) 258-259.
71
Ibid., 253-284.
72
Μιχαήλ 'Ακομινάτου του Χωνιάτου τά Σωζόμενα, ed. S. Lampros, II
(Athens, 1880 [reprinted Groningen, 1968]) 147.
73
Ibid., 244, Εί γαρ καΐ πατήρ ουκ έγενόμην, ά λ λ ' οίδα τά έπι τοις παισι
των πατέρων σπλάγχνα...
23
JOHN COTSONIS
Michael Choniates was, however, especially concerned with the wel-

fare of the poor and for their protection against the habitual financial
abuses they suffered under the systems of taxation. The fiscal vexations
placed upon the local inhabitants by the strategos as head of both the
civil and military administrations within a province were a common-
place, 74 so much so, that in his Taktika, of c. 905, Leo VI regarded the
virtue of άφιλαργυρία (the complete absence of avarice) as the premier
moral quality expected of a strategos,75 The fiscal policies established for
the provinces by Nikephoros II Phokas (963-969), in order to pay for his
military campaigns and for organizing new themes during the years of
famine, 76 remained in the memory of the Byzantines as particularly
harsh. The twelfth-century historian Zonaras seriously criticized the
tenth-century emperor for his disregard of the plight of the poor.77 In his
history for the period, Zonaras wrote that whenever a bishop died, the
emperor dispatched representatives to the widowed diocese who greedily
appropriated any financial reserves. 78 Also, the historian noted that
Nikephoros did not delay in sending to every town such officials as
apographeis, epoptai, strateutai, and protonotarioi who, Zonaras states,
oppressed the subjects with all manner of abuse, not sparing the poor any
hardships, often even conscripting them into one of the various military
services. 79
74
H. Glykatzi-Ahrweiler, "Recherches sur 1'administration de l'Empire
byzantin aux ixe-xie siecles," BCH 84 (1960) 17, 36-52. See also R. Morris, "The
Powerful and the Poor in Tenth-Century Byzantium: Law and Reality," Past and
Present 73 (1976) 3-27; J. Haldon, "Military Service, Military Lands, and the
Status of Soldiers: Current Problems and Interpretations," DOP 47 (1993) 28-29,
38-39, 50 and 56-57; N. Oikonomides, "The Social Structure of the Byzantine
Countryside in the First Half of the Xth Century," Symmeikta 10 (1996) 105-125;
and E. McGeer, The Land Legislation of the Macedonian Emperors (Toronto,
2000)25-31.
75
PG 107, 684, "Άφιλάργυρον δέ. Kai γαρ ή άφιλαργυρία τοΰ στρατηγού
δοκιμάζεται, δταν άδωροδοκητως και μεγαλοφρόνως προΐσταται των πραγ-
μάτων, και δι' άρετήν μόνην δωρεάν προβάλλεται τάς άρχάς τοΰ ΰπ' αυτόν
θέματος" and Glykatzi-Ahrweiler, "Recherches," 45.
76
For Novels 18, 20, and 21, see Zepos, Jus I, 247-248, 253-256. For discussion
concerning this legislation, see P. Lemerle, The Agrarian History of Byzantium
(Galway, 1979) 100-103 and 128-131; Glykatzi-Ahrweiler, "Recherches," 16-23;
and Haldon, "Military Service," 50-53, esp. note 122. For the recent English
translation and discussion, see McGeer, Land Legislation, 86-103.
77
Epitome historiarum, ed. M. Pinder and M. Büttner-Wobst, III (Bonn, 1897)
505-506 and Glykatzi-Ahrweiler, "Recherches," 16-23.
78
Epitome historiarum, 505, "... άλλά καν έτεθνήκει έπίσκοπος, βασιλικον
ϋπηρέτην εις την χηρεΰσασαν έκκλησίαν έξέπεμπε και γλίσχρως παρ' έκείνου
των άναγκαίων γινομένων άναλωμάτων, αυτός ώκειοΰτο τά περιττεΰοντα."
79
Ibid., "ού διέλιπον δ' έν ταΐς χώραις άπάσαις αύτοΰ βασιλεύοντος
άπογραφεΐς στελλόμενοι έπόπται τε και στρατευται και οί κεκλημένοι
24
In his letters, Michael Choniates referred to similar ill treatment. He

complained to the emperor about the taxes that favored the wealthy.80 He
condemned the rapacious greed of the praktores (fiscal agents) and
referred to them as the destroyers of the poor.81 He asked that the prayer
of the poor be heeded (προσέσχε trj δεήσει των πτωχών),82 and that they
will be sent a redeemer (στέλλεται δεΰρο πενήτων άντιλήπτωρ...). 83 He
wrote that the oppressive provincial officials were more numerous than
the frogs that plagued Egypt (... πράκτορες, πραίτωρες, απογραφείς,
αναγραφείς, δασμολόγοι, ναυτολόγοι και δσοι άλλοι τοΰ πονηρού
τοΰδε κόμματος, ους ή των πόλεων βασιλίς στέλλει πανταχόσε,
μάλιστα δέ είς Ε λ λ ά δ α έτησίους, και όσους οΰδ' ό θεός ποτε βατρά-
χους εις Αιγυπτον). 84
Although Choniates may represent an idealized image of the paternal
spokesman for his city, Angold has shown that similar tensions existed
between numerous metropolitans, who attempted to protect their eccle-
siastical rights and the concerns of the poor, and those local aristocratic
families and/or civil and military officials.85 In addition to Choniates,
Angold's survey includes such figures as Theophylact, 86 Demetrios
Chomatianos of Ohrid87 and John Apokaukos of Naupaktos.88 Even the
recalcitrant Eustathios of Thessalonike sought relief for the poor and
πρωτονοτάριοι, οΐ παντοίαις κακώσεσιν έξεπίεζον το ΰπήκοον και είς έσχά-

την άπορίαν συνήλασαν, ουδέ των παντάπασιν άπορων φειδόμενοι... έφκει
γαρ τό παν τη στρατιώτιδι μεταχειρίσει έπιγραφόμενος."
80
Τα. Σωζόμενα, ed. Sp. Lampros, I (Athens, 1879 [repr. Groningen, 1968])
307-308 and Herrin, "Realities," 269.
81
Τά Σωζόμενα I, 146 and Herrin, "Realities," 271.
82
Τά Σωζόμενα I, 142.
83
Ibid., 145.
84
Τά Σωζόμενα II, 105 and Herrin, "Realities," 274.
85
Μ. Angold, Church and Society in Byzantium Under the Comneni, 1081-
1261 (Cambridge, 1995) 139-265, pass im.
86
Ibid., 158-172. The information is drawn from the archbishop's letters as
found in Theophylacte d'Achrida, ed. R Gautier, II: Lettres (Thessalonike, 1986).
See also M. Mullett, "Patronage in Action: the Problems of an Eleventh-Century
Bishop," Church and People in Byzantium, ed. R. Morris (Birmingham, 1990)
125-147.
87
Angold, Church and Society, 240-262. Discussion of this hierarch's activi-
ties is based upon his legal works as found in J. Pitra, Analecta sacra et classica
spicilegio Solesmensi parata, VII (VI) (Rome, 1891 [repr. Farnborough, 1967]).
88
Angold, Church and Society, 213-231. The chapter regarding this metropo-
litan was taken from his writings as found in S. Petrides, "Jean Apokaukos,
lettres et autres documents inedits," IRA IΚ 14 (1909) 69-100 and N. Bees and E.
Bee-Seferle, "Unedierte Schriftstücke aus der Kanzlei des Johannes Apokaukos
des Metropoliten von Naupaktos (in Aetolien)," Byzantinisch-Neugriechische
Jahrbücher 21 (1976) 57-160.
25
JOHN COTSON1S
remained in the city during the Norman invasion while the governor,
David Komnenos, fled for safety.89
Zonaras' criticisms and the correspondence of Choniates, along with
that of other such metropolitans, offer a textual parallel to our sphragistic
evidence. The seals exhibit little or no association with the local cults on
the part of the military and civil officials of a region in contrast to the
ecclesiastical officials who appear to be more connected to their metropoli-
tanates and to the needs of the local inhabitants. The lack of iconographic
congruence between the ecclesiastical, civil and military bureaucracies
within a particular region reflects the absence of any indigenous cohe-
rence among these provincial structures of authority. The competing and
divisive elements of provincial rule present a fractured system lacking
any sense of social cohesion and this is reproduced in the sphragistic
iconography. No single saint's image appears to function as an all-
encompassing emblem of unity for the population of the region. Saints'
cults are rather geographically restricted, often even individualized by
the selection of homonymous figures, or taken up for motives that remain
unknown to us. The Virgin's image alone is consistently present. By choo-
sing different sphragistic images, therefore, officials within the various
bureaucracies of the provincial administration provide visual expression
to these independent and often antagonistic spheres of authority as well
as to the display of their owners' personal piety.
89
Angold, Church and Society, 181. For this archbishop's administration, see
Opuscula, ed. T. Tafel (Frankfurt am Main, 1832 [repr. Amsterdam, 1964]) and
The Capture of Thessaloniki, trans. J. Melville Jones (Canberra, 1988).
26
Ioanna Koltsida-Makre
THE ICONOGRAPHY OF THE VIRGIN THROUGH

INSCRIPTIONS ON BYZANTINE LEAD SEALS OF THE
ATHENS NUMISMATIC MUSEUM COLLECTIONS
This paper is dedicated to the memory of Professor Nicolas Oikonomides
The study of the iconography of the Virgin through byzantine lead seals
has been recently very much developed, together with the great historical
interest shown for these tiny monuments, almost neglected in the past.
The praiseworthy effort of the dear departed Professor Nicolas Oikono-
mides to focus on this significant historical source has actually become
fruitful. Professor George Galavaris was the first to give emphasis to the
fact that images engraved on lead seals play an important role in the
study of byzantine iconography, since they reproduce items of worship,
icons or paintings and mosaics decorating the churches of the Empire,
which are not preserved to our days.1 Eversince many scholars have dealt
with this topic, offering a vast bibliography for reference, nevertheless
the subject is not yet exhausted. As far as the iconography of the Virgin
is concerned, there is a big variety of registered iconographic types, some
of which remain still confusing.
These types have been grosso modo grouped and distinguished one
from another: thus, when referring to the Hodegetria type, we all have in
mind the famous icon, reputed to be the work of Luke the Evangelist,
housed in the Monastery of Hodegon in Constantinople, depicting the
Virgin holding Christ on her left hand.2 This must also have been the type
represented in the church of Hagia Sophia, described by Photius in his
1
Galavaris, Seals: G. P. Galavaris, "Seals of the Byzantine Empire," Archaeology
12 (1959) 264-270, 268.
2
N . Kondakov, Ikonograflja Bogomateri, 1-2 (St. Petersbourg, 1914-1915);
Seibt, Darstellung: W. Seibt, "Die Darstellung derTheotokos auf byzantinischen
Bleisiegeln, besonders im 11. Jahrhundert," SBS 1 (1987) 35-56; Nersessian, Two
images: S. Der Nersessian, "Two images of the Virgin in the Dumbarton Oaks
Collection," DOP 14 (1960) 71-86; Μπαλτογιάννη, Μήτηρ Θεού: Χρυσάνθη
Μπαλτογιάννη, "Η Παναγία στις φορητές εικόνες", Μήτηρ Θεοϋ, Απεικονίσεις
της Παναγίας στη βυζαντινή τέχνη, Μουσείο Μπενάκη (Αθήνα, 2000) 139-
151, 143.
27
IOANNA KOLTSIDA-MAKRE
seventeenth Homily delivered in March the 29th of the year 867 A. D., a
type very much used in Constantinople after the iconoclasm: Ή παρ-
θένος τον κτίστην χερσιν ώς βρέφος βαστάζει..., παρθένος μήτηρ
ά γ ν α ΐ ς ά γ κ ά λ α ι ς τον κοινον φέρουσα πλάστην..., ώς βρέφος ά ν α κ λ ι -
νόμενον..., και γάρ... τή μεν στοργή των σ π λ ά γ χ ν ω ν την δ ψ ι ν προς τό
τεχθέν συμπαθώς έπιστρέφουσα. 3 A variant of this representation is the
so-called Dexiokratousa Hodegetria, that is the Virgin holding the Child
on the right hand.
When talking about the Blachernitissa type, we imagine the Virgin
praying with outstreched hands, having the medallion of Christ before
her. This is a replica of an icon or possibly of several sacred images once
housed in the monastery of the Blachernai Church in Constantinople.
This is also an iconographic type often labeled with the invocation
enicêîc.4
The Nikopoios type is related with the representation of the Virgin
holding the medallion of Christ before her breast, 5 while the Kyriotissa
type is the one depicting the Virgin standing, having the Child before her
chest, as she is represented on the lead seal of the eparchos Epiphanios
Kamateros in the 2nd half of 11th c. 6
Finally, the Hagiosoritissa type depicts the Virgin standing in three
quarters profile with both hands extended out from her chest in prayer.
This image reflects probably an original in a church with a holy soros or
reliquary chest, which enshrined a widely venerated relic, the girdle of
the Virgin. This church is probably identified with the Soros chapel,
either in the Constantinopolitan monastery of Blachernai, or the church
3
Λαοΰρδα: Φωτίου Όμιλίαι, έκδ. Βασιλείου Λαούρδα (Θεσσαλονίκη,
1959),'Ομιλία δεκάτη έβδομη· Τοΰ αΰτοΰ άγιωτάτου Φωτίου, πατριάρχου
Κωνσταντινουπόλεως ομιλία, λεχθεΐσα έν τω άμβωνι της μεγάλης έκκλησίας
τω μεγάλω Σαββάτω έπι παρουσία των φιλοχρίστων βασιλέων, δτε της
Θεοτόκου έξεικονίσθη και άνεκαλΰφθη μορφή, 164-172, 17024"25, 1777 8 .
4
Hunger, Heimsuchung: Η. Hunger, "Heimsuchung und Schirmherrschaft über
Welt und Menschheit: Μήτηρ Θεοΰ ή Επίσκεψις," SBS 4 (1995) 33-42, Μπαλτο-
γιάννη, Μήτηρ Θεοΰ, 139.
5
W. Seibt, "Der Bildtypus der Theotokos Nikopoios. Zur Ikonographie der
Gottesmutter-Ikone, die 1030/31 in der Blachernenkirche wiederaufgefunden
wurde," Δώρημα στον I. Καραγιαννόπουλο, Βυζαντινοί 13 (1985) 549-564.
The writer refers to a lead seal, dated ca. 1050, inscribed "Νικοποιός," which he
accepts to be the copy of the homonymous icon of the Virgin, Μπαλτογιάννη,
Μήτηρ Θεοΰ, 139.
6
Konstantopoulos, no. 345; Laurent, Corpus Π, no. 1028; Seibt, Darstellung,
46, ft. 31.
7
Seibt, Darstellung, 49, Τ. Bertele, "La Vergine aghiosoritissa nella numis-
matica bizantina," REB 16 (1958) 233-234, Μπαλτογιάννη, Μήτηρ Θεοΰ, 147,
G. Touratsoglou, "Εγκόλπιο στεατίτη από τη Βέροια," Ευφρόσυνον, Αφιέρωμα
στον Μανώλη Χατζηδάκη, t. 2, (Athens, 1992) 601-606.
28
THE ICONOGRAPHY OF THE VIRGIN
of the Chalkoprateia, near Hagia Sophia.7 This image bears the name
Hagiosoritissa first on seals from the 1040s and on coins from the 12th c.
This iconographic type is closely related to the Virgin Paraklesis, except
that the Virgin here does not carry a scroll. Images of this type also may
be labeled the Virgin Paraklesis, Kecharitomene or Episkepsis on wall
paintings.8
So far things seem to be clear enough with the above referred types,
which are depicted on plenty of lead seals, provided that Virgin Mary is
the most venerated person of the Orthodox Church, as the principal inter-
cessor of the mankind to God. However, thorough research shows that in
several cases there is considerable discrepancy between the type depicted
and the invocation of the Virgin, usually an epithet, attached to it: even
identical images are accompanied by quite different epithets or designa-
tions.9 This is clearly shown from several lead seals of the Athens
Numismatic Museum Collections, on which various invocations appear,
stating classical iconographic types of the Virgin.
1. The Hodegetria type is accompanied by the following inscriptions:

a) Βασσιώτισσα, F F P - θ ν |H|f\| A|C|I-U|T|I|C|C|[A], Seal of the eparch
Michael Philokalis dated to the 11th century, depicting a Dexiokratousa
Hodegetria (Fig. I).10 The same representation and inscription appears on
the seals of: the metropolitan of Mithymna Michael Vouchis, 12th c.,11 Leon
Kamahou, second half of 11th c.,12 the mystographos Philip Doxapatris,
second half of 11th c.13
Fig. 1
8
Nersessian, Two Images, 81, E. Tsigaridas, "Η Παναγία στη μνημειακή
ζωγραφική'," Μήτηρ Θεοΰ, Απεικονίσεις της Παναγίας στη Βυζαντινή τέχνη,
Μουσείο Μπενάκη (Athens, 2000) 125-137, 125.
9
Α. Grabar, "L'Hodigitria et l'Eleousa7b. Lik. Umet 10 (1975) 3-14,
Galavaris, Kanikleion: G. P. Galavaris, "The Mother of God of Kanikleion,"
Greek Roman and Byzantine Studies 2 (1959) 179-182, pi. 9, 182.
10
Konstantopoulos, no. 415, Laurent, Corpus Π, no. 1033. The figures presen-
ted are plastercasts of the original lead seals.
11
Laurent, Corpus V/l, no. 806, DOSeals 2.52.2.
12
Laurent, Corpus V/3, no. 1778, Zacos, Seals II, no. 551.
13
Laurent, Corpus Π, no. 147.
29
The epithet was probably used to designate the icon of the Virgin in
the famous monastery of Bassou in Constantinople.14 According to
Nicephoros Gregoras, who wrote the life of princess Theophano, wife of
Leo VI, this icon was located in the right part of the church.15
b) Ευεργέτις, R-P-§V |H|6|V|e|P-r|6|T|l|C on the seal of Konstantinos
Melissenos (Fig. 2).16 The person is known by a series of published seals
Fig. 2
showing the Virgin Hodegetria: in the Seyrig Collection17 and the Dum-
barton Oaks Collection18 with different metrical inscriptions, all bearing
the same invocation to the Virgin. The Athens specimen differs showing
the inscription in the field of the obverse reproducing thus the original
icon of the Virgin kept in the homonymous monastery in Constanti-
nople.19 Constantine Melissenos considered the Virgin Evergetis his
protector, as assumed by his seals. This iconographic type is identical to
that of the Virgin Vassiotissa.
c) Τράίανουπολίτισσα, [ΓΪ-Ρΐ-ΘΝ/ |[HTPAIANt)]-no|Al|TIC|CA on the seal
of Michael Varis, metropolitan of Traianoupolis, dated to the 11th c., depic-
ting a standing Hodegetria (Fig. 3).20This epithet does not exist anywhere
Fig. 3
14
Janin, Eglises, 61-62.
15
Vita Theophano, Memoires de l'Academie imperiale des sciences de Saint-
Petersbourg, VHIe serie, ΙΠ, Ed. E. Kurtz, 2 (1898) 1-24, 16.
16
Konstantopoulos, no. 661a.
17
Seyrig, no. 311.
18
John W. Nesbitt, "Overstruck Seals in the Dumbarton Oaks Collection," SBS
2 (1990) 67-93, 73, Laurent, Bulles metriques, no. 212.
19
Janin, Eglises, 178-183.
20
Konstantopoulos, no. 12, Laurent, Corpus V/l, no. 692.
30
else, but only recalls a toponyme and brings in mind the iconographic
type of the Virgin Atheniotissa, worshipped in the ancient Parthenon. 21
d) Αθήναις, FFP-0V |HA-0|hl|NAl|C on the seal of the metropolitan
Nicholas Hagiotheodorites, w h o died in Athens in 1175, representing the
Virgin Hodegetria in bust (Fig. 4). 22
Fig. 4
e) Ειρηνοποιός, FFP-[0V] | H e i | P I N 0 - [ n 0 l 0 C ] on an anonymous seal

with metrical inscription representing a standing Hodegetria (Fig. 5). 2 3 This
is an interesting epithet, because it is very rare. It does not appear in the
hymnography, but only the substantive: ειρήνη των π ο λ ε μ ο υ μ έ ν ω ν . 2 4
Fig. 5
f ) Βοηθός, FFp|ev |HK0|H30|C on two seals of Christophoros Timonites,

judge of the velon, representing the Virgin Hodegetria in bust, dated
to the 11th-12th c. (Fig. 6 et 7). 25 This invocation often appears in the
21
Seal of Michael Choniates, metropolitan of Athens, Laurent, Corpus V/l,
no. 607.
22
Konstantopoulos, no. 58 reads "Αθηνιώτισσα." Similar from different boullo-
terion in DOSeals 2.9.7, Laurent, Corpus V/l, no. 605, Galavaris, Seals, 267 no. 6.
23
Konstantopoulos, no. 963.
24
Eustratiades: S. Eustratiades," Ή Θεοτόκος εν τί; ύμνογραφψ" (Paris, 1930)20.
25
Konstantopoulos, no. 397α, β, Laurent, Corpus II, no. 828. A similar speci-
men in the Ermitage Collection, no. Μ 26, Sandrovskaja, Sfragistika, no. 797.
The inscription "ΒΟΗΘΙΑ" appears on the seal of the clergy of St. Sophia in
Constantinople assigning the standing three quarters Virgin (13th-14th c.), cf.
Laurent, Vatican, no. 156, and the inscription "βοηθιτική δέσποινα" on a similar
seal kept in the Royal Library of Belgium, cf. V. Tourneur, "Quelques bulles
byzantines du Cabinet des Medailles de la Bibliotheque royale de Belgique,"
Revue beige de numismatique et de sigillographie 86 (1934) 89-96.
31
Fig. 7
hymnography: βοηθός άκαταίσχυντος, βοηθός των άπορων, βοηθός

και αρωγός και προστάτις και ρΰστις των πιστών, βοηθός των έν
δεινοΐς χειμαζόμενων, βοηθός των έν θλίψεσι, βοηθός των καταπο-
νουμένων, βοηθός ορφανών, βοηθός έν πειρασμοΐς, 26 but scarcely on
lead seals.
We should furthermore note that the inscription "Νικοποιός" on the
seal of the judge Nicetas of the 11th c.27 assigns a standing Hodegetria.
However, the epithet '"Οδηγήτρια" properly inscribes the corresponding
type of the Virgin on the seals of the magister Nicholas Skleros of the
second part of the 11th c.28
2. The Kyriotissa type bears the corresponding inscription M-P-GtV]

|HKV|PIU|T[ll|C[A] on the anonymous lead seal of thelOth-llth c.(Fig.
8).29 According to Laurent, this is the seal of the Monastery of Kyriotissa
founded in Constantinople in 518, in the place of a sanctuary built by the
Fig. 8
26
Eustratiades, 13.
27
Laurent, Corpus Π, no. 900.
28
Laurent, Corpus II, nos. 251-252.
29
Konstantopoulos, no. 747, Laurent, Corpus V/2, no. 1156.
32
eparch Kyros, during the reign of Theodosius II (408-450 A. D.); the

church was devoted to the Annunciation.30 In the Comnenean period this
was the official icon of the imperial house, used as a symbol against the
theological controversies and heresies.31 An icon of the Kyriotissa was
very probably found in the Palace of Kanikleion, mentioned in byzantine
texts, which was transformed into a monastery probably by the middle of
the tenth c. According to Pr. Galavaris this icon inscribed as "Kanikleio-
tissa" has been reproduced on a lead seal dated to the llth-12th c., of
some person called Ioannis Doukas.32
Nevertheless, on the lead seal of Romanos Argyropolos, patrikios
and imperial notarios, of the 11th c.33 the inscription: H|KV|Pl|U|Tl|C|A
|Μ-Ρ-θν is applied to the so-called "Νικοποιός" type (Fig. 9). Moreover,
the type known as Kyriotissa is accompanied by the inscription "Επίσκεψις
on the seal of Peter, metropolitan of Thebes.34 This invocation sometimes
identifies the so called Blachernitissa type.35
Fig. 9
The interpretation of the term leads to the meaning "visit" referring

to the belief that the Blachernai image was visited regularly by divine
powers, or it is derived from the word skepe, meaning shelter. The latter
should refer to the protective role of the Virgin's maphorion, kept at the
Blachernai Monastery and regarded as the sacred palladium of Constan-
tinople.
3. TheNikopoios Virgin is inscribed as FFP-0V|Η OPORHTICA (Οροβί-

τισσα) on the seal of the monk Gabriel36 in the Monastery of Orovi close
to Magnesia at the river Meandros (second half of the 11th c.), certainly
reproducing the icon of the monastery (Fig. 10).
30
Janin, Eglises, 193-194, "Μονή της Θεοτόκου των Κΰρου."
31
Mirjana Tatic-Djuric, L'icöne de Kyriotissa, Actes du XVe Congres Inter-
national d'etudes byzantines, Athenes, Septembre 1976, II Β (Athenes, 1981)
759-786, 778.
32
Galavaris, Kanikleion, pl. 9.
33
Konstantopoulos, no. 428, Laurent, Corpus II, no. 209.
34
Laurent, Corpus V/3, no. 1785, DOSeals 2.21.2, llth/12th c.
35
Hunger, Heimsuchung, passim.
36
Konstantopoulos, no. 136, Laurent, Corpus V/2, no. 1275.
33
Fig. 10
4. The type of the Virgin orans, as described by Photius in his tenth

Homily, decorating the apse of an inaugurated church in the Palace of
Constantinople, 37 is depicted on the seal of the nun Eudokia in the Monas-
tery of Peridoxos 38 with the inscription: Π-Θ|ΗΠ6ΡΙΔ0Ζ00 (Fig. 11). This
seems to be another unusual invocation of the Virgin, since this monastery
is not mentioned in the sources. On the other hand, there is no evidence
of the epithet in the Virgin's hymnology.
Fig. 11
Eudokia should be the Reverend Mother of the monastery, possibly a

member of the nobility, or one of the princesses who became nun at that
time. Schlumberger has assumed that she might be Eudokia Makrembo-
litissa, the widow of Romanos IV Diogenes, who was forced to become
a nun in the Monastery of Theotokos, known in the sources as the Pipe-
roudion (Πιπεροΰδιον) monastery at the asian coast of Bosporus. 39
37
Λαοΰρδα, 'Ομιλία δεκάτη • Τοΰ αύτοΰ άγιωτάτου Φωτίου άρχιεπισκόπου
Κωνσταντινοπόλεως ομιλία, ρηθείσα ώς εν εκφράσει τοΰ έν τοις βασιλείοις
περιωνύμου ναοΰ, 99-104. The homily was delivered in the period between 12
April 864 and 21 April 866. The matter of the identification of the church
described by Photius remains still a problem, cf. Λαοΰρδα, 60, 102, στ 28: Ή δ'
από τοΰ θυσιαστηρίου ανεγειρόμενη άψίς τη μορφή της παρθένου περια-
στράπτεται, τάς άχραντους χείρας υπέρ ήμών έξαπλοΰσης και πραττομένης
τφ βασιλεΐ την σωτηρίαν και τά κατ' έχθρων ανδραγαθήματα.
38
39
Janin, Grands centres, 28. Ν. Oikonomides, "Le serment de l'imperatrice
Eudocie (1067). Un episode de l'histoire dynastique de Byzance," REB 21 (1963)
10128, 128.
34
b) The same type of the Virgin orans but standing, appears on the seal of
some person called Andronikos 4 0 with the inscription: MP-0V|HAX[6I]-
ΡΟΠΟΙ (Fig. 12).
Fig. 12
The inscription of the reverse is not clear because this is an overstruck

seal. The epithet designates the quality of the image of the Virgin which
is made by no man's hands, according to the legend telling that the
Evangelist Luke painted himself the first icon of the Virgin by God's
grace. Professor Xygopoulos 4 1 had suggested that this iconographic
type of the Virgin reproduced the icon of the Acheiropoietos Church in
Thessaloniki. 42 According to the legend the first icon of the Acheiro-
poietos was that of the Virgin Hodegetria, which miraculously turned
into a standing orans Virgin. 43 Due to this miracle the church took the name
Acheiropoietos, since the icon was changed by divine power, without the
interferance of the painter's hand. In the sources of thel4th c. the church
is also called Hodegetria, probably for the above referred reason. 44
Konstantopoulos does not date the seal. However, from its size and
type of letters, it can be dated to the 13th c. The chronology coincides
with the period in which the Acheiropoietos church of Thessaloniki came
to the Abramites monks of the homonymous monastery in Constanti-
nople. 45 The monastery was built by the archbishop of Ephesos Abraham
40
41
Ξυγγόπουλος, Αχειροποίητος: Ά. Ξυγγοποΰλου, " Ή λατρευτική είκών
τοΰ ναοΰ της Άχειροποιήτου Θεσσαλονίκης," 'Ελληνικά 13 (1954) 256-62.
42
Ε. Κουρκουτίδου-Νικολαίδου, Α. Τούρτα, Περίπατοι στη βυζαντινή Θεσσα-
λονίκη (Αθήνα, 1997) 185, Θεσσαλονίκη: Βυζαντινά και μεταβυζαντινά
μνημεία Θεσσαλονίκης (Thessaloniki, 1997) 61.
43
Cf. below the lead seal of Kerameus, where a standing Hodegetria is labeled
as Acheiropoietos.
44
Θεσσαλονίκη, 61.
45
Ξυγγόπουλος, Αχεφοποίητος, 260.
in the late 5th or 6th c., and therefore called the monastery of Abramites.
It was very probably destroyed in 1204, because it is not mentioned in
the late-byzantine sources. However, the invocation has survived on the
lead seal of Kerameus, imperial official, dated to 13th c.46 The Virgin is
represented standing holding the Child on her right hand. The effigy is
inscribed "Άχειροποίητος". Xygopoulos points out that this type of the
Virgin on this seal reproduces the icon of the Acheiropoietos Monastery
in Constantinople. 47
5. The Hagiosoritissa type on the seal of Nicetas, notarios of the West

(11th-12th c.) (Fig. 13)48 and the seal of Nicholas Hagiotheodorites
(Fig. 14)49 bear the corresponding inscription. It is important to underline
that this is the unique unvaryingly labeled type of the Virgin on seals.
Summing up now the so far examined types, we may conclude to the
following indicative table:
Fig. 13
Fig.14
46
Schlumberger, Sig., 157.
47
Ξυγγόπουλος, Αχειροποίητος, 261. Morover, two seals of Nikolaos monk
of Acheiropoietos (Seibt-Zarnitz, no. 5.3.5 and Zacos, Seals II, no. 622) dated to
11th c. represent the Virgin enthroned holding the medallion of Christ. W. Seibt
assigns this representation to the Monastery of Abramites in Constantinople,
where was kept one of the icons of the Virgin painted by Luke.
48
49
36
ICONOGRAPHIC TYPES OF THE VIRGIN INSCRIPTION

1. Hodegetria standing a) Βασσιώτισσα
b) Ευεργέτις
c) Τραϊανουπολίτισσα
d) Ειρηνοποιός
e) Άχειροποίητος
f ) Νικοποιός
g) Οδηγήτρια
Hodegetria bust h) Αθήναις
j) Βοηθός
2. Kyriotissa a) Κυριώτισσα
3. Nikopoios a) Κυριώτισσα
b) Οροβίτισσα
4. Virgin Orans bust a) Περίδοξος
standing b) Αχειροποίητος
5. Hagiosoritissa Αγιοσορίτισσα
Thus, it is clear that the above referred designations are not icono-
graphic in character, since there are four types accompanied by various
invocations, among which the Virgin Hodegetria presents the biggest
variety of epithets. Attempting, therefore, to detect the reasons for this
discord between inscription and conventional image, we conclude to the
following arguments:
1. A replica of a famous icon in one sanctuary, such as the Hodegetria,
is made for a different sanctuary taking the name of its new home with-
out any alteration in the image. Thus, the Bassiotissa, the Evergetis, the
Traianoupolitissa and the Athenais refer to the famous original of the
Hodegon Monastery. This original must had variants such as the Dexio-
kratoussa Hodegetria, the standing Hodegetria or the Hodegetria in bust.
2. The sanctuary has more than one icons, probably two, of the same
or different iconographic type, replicas of both, even if they are quite
different in appearance, may both bear the name of that sanctuary or a
qualitative epithet, provided that uniqueness and authenticity was not a
prerequisite for a "special" icon.50 On the other hand these two iconogra-
phic types may signify the same theological spirit with a slight variation,
as far as the Holy Union is concerned. For example the close theological
conception of the Holy Incarnation, between Kyriotissa and Nikopoios
may have resulted the interchange of the two epithets.
3. The production of some variants of the same iconographic type, have
resulted from the increased vividness of the liturgical poetry, especially
from the attempts to bring certain traditional images closer to the poetic
50
N. Oikonomides, "The Holy Icon as an Asset," DOP 45 (1991) 35-44, 43.
epithets that accompany them, or to appropriate the special qualities of one

type for another. As both image and epithet have their own independent
history and particular resonance, the interplay of the two, while confusing
to the modern scholar, actually does serve to enrich the meaning of the
icon. This is the case of the above examined invocations Eirenopoios and
Boethos.
38
Valerij Stepanenko
AN ANONYMOUS RUSSIAN SEAL (Xllth/ XHIth C.):

THE IMAGE OF ST. GEORGE AS HORSEMAN IN
BYZANTINE AND RUSSIAN SIGILLOGRAPHY
At the end of the XlXth c. in Novgorod (North Russia) during construc-

tion on the site of the old princely residence, workers discarded soil into
the river Volhov. In doing so, they also threw away the remains of the
prince's archives, among them thousands of the seals. Until today the
seals can be found on the bank of the river. Among them was the anony-
mous seal with the image of St. Demetrios as a warrior in full height on
one side and St. George as a warrior horseman on the other, with perhaps
Greek inscriptions. Today, this specimen is kept in the Russian depart-
ment of the State Hermitage of St. Petersburg as part of N.P. Lihacev's
collection. A second and a third specimen of this seal were found during
the archaeological excavations in Tatarstan (Bulgaria on the Volga) and
in Jaroslavl' (North-Eastern Russia) (Fig. 1-2).1
When the first specimen was found in Novgorod, V. L. Janin attributed
this seal to the local prince Vsevolod (IV) (1212-1238). At the same time
Μ. V. Sedova attributed this seal to his grandfather, the Great Prince of
the Vladimiro-Suzdalian Rus' Vsevolod ΙΠ (1154-1212).2 The Christian
name of both Vsevolods was Demetrios. What is more, the Christian
Fig. 1- The seal from Tatarstan.
1
V. S. Janin, P. D. Gajdukov, Aktovye pecati Drevnej Rusi X-XVw. 3 (Moscow,
1998) no. 212; Μ. V. Sedova, "Aktovye pecati knjazja Vsevoloda ΙΠ," Dmitrievskij
sobor. Κ 800 letiju pamjatnika (Moscow, 1997) 274-279.
2
V. S. Janin, Aktovye pecati Drevnej Rusi X-XVw. 1 (Moscow, 1970) 99-102.
VALER1I STEPANENKO
Fig. 2- The seal from Jaroslavl'.
name of Vsevolod's III father, the Great Prince of the Kiev Rus' Jurij
Dolgorukij (1098-1157) and of Vsevolod's ( I V ) father, Jurij Vsevo-
lodovic (1188-1238), was George. A s a result, the seal might be dated
anywhere between 1154 and 1238.
A l l scholars noted that this seal is distinguished from other Russian
seals by the quality of the images. In my opinion this might be connect-
ed with the personality of the probable owner of the seal, the Great
Prince Vsevolod. According to information from Russian chronicles,
Great Prince Vsevolod was a son of Byzantine princess from the
Comnenoi family, the second w i f e of the Great Prince of Rus' Jurij
Dolgorukij. After the death of his father Vsevolod, his mother and broth-
ers were exiled to Byzantium and lived in Constantinople, and perhaps
also in Salonica, between 1162 and 1169.3 H e returned to Russia after the
death of his stepbrother and predecessor Andrej in 1169.
During his rule in Vladimir (1176-1212) the contacts between North-
Eastern Rus' and Byzantium were very close, and culture of the
Vladimiro-Suzdalian Rus' was under strong Byzantine influence. The
church of St. Demetrios of Salonica, the patron saint of the prince, was
built in Vladimir. A n icon of St. Demetrios was transferred from Salonica
to Vladimir in 1997 and Byzantine artists were invited for the painting of
frescoes in the church.4
The image of St. Demetrios on the icon of 1197 is very traditional in
the art of Salonica (Fig. 3, 4). Iconographically it is a copy of a famous
Byzantine icon probably in the basilica of the saint in Salonica.
3 Novgorodskaja letopis' starsego i mladsego izvodov (Moscow - Leningrad,
1950) 468.
4 E. S. Smirnova, "Culte et image de St. Demetre dans la principaute de
Vladimir ä la fin du xne-debut du xme siecle," Βυζαντινή Μακεδονία. Διεθνές

Συμπόσιο, Θεσσαλονίκη, 29-31 Οκτωβρίου 1992 (Thessaloniki, 1995) 267-
277; Ο. Popova, "Freski Dmitrievskogo sobora vo Vladimire i vizantijskaja
zivopis' XII v.," Dmitrievskij sobor, 93-119.
40
AN ANONYMOUS RUSSIAN SEAL
St. Demetrios is presented as a warrior in full height in cuirass and

pteryges with a sword in his right hand and a scabbard in his left. The
icon of 1197 is lost, but Russian copies of it exist.5 The same image
appears on our anonymous seal. Its probable source is either an icon in
the basilica or the icon of 1197.1 prefer the first explication, because the
image of the saint on the icon of 1197, reproduced in 1701, differs icono-
graphically to a certain degree.6
The type of the image of St. George on the other side of the seal is
more rare. Representations of holy warriors as horsemen are known in
Byzantine monumental painting and applied art. The iconographical
type of the representation of saint warriors can be found in the
traditional imperial triumphant cycle in Roman times, with the
Fig. 3- St. Demetrios. The serpentine calice.

Xllth c. Venice. S. Marco. Treasury.
5
E. S. Smimova, "Hramovaja ikona Dmitrievskogo sobora," Dmitrievskij sobor,
221, 223, 224, 233,111.132, 134, 135, 140.
6
E. S. Smirnova, "Culte et image de St. Demetre", 233, ill. 140.
41
VALERIJ STEPANENKO
Fig. 4- Sts. Demetrios and George. The steatite icon from Cherson.
Xllth c. State Hermitage. SPb.
t r i u m p h a n t emperor represented either as a victorious general (in the

garment of a warrior: in the tunic, the cuirass and with the weapons in
his hands) 7 or as a hunter with a spear in the right hand and with a booty
under the hooves of his horse. 8 The second image differs f r o m scene of
the triumph in meaning and iconography.
7
See: E. Künzl, Der römische Triumph (München, 1988); A. Grabar, L'empereur
dans I'art byzantin (London, 1971) 31-43.
8
The Roman prototypes see, for example, on the coins of Constantine I and
Crispus (31-326) - (Rom und Byzanz. Schatzkammerstücke aus bayerischen
Sammlungen [München, 1998] 97, no. 3rv) and of Magnentius (350-353) -
(K. Shelton, "Usurper's Coins, The Case of Magnentius," Byzantinische
Forschungen 8 (1982) 211-213, PI. XXV-XXX).
42
The second type of representation of the saint with the traditional spear
in the right hand and with the dragon (St. George) - or Diocletianus
(Miracles of St. Demetrios) under the hooves of the horse - was very
popular in the art of the states of the Byzantine cultural circle (Russia,
Bulgaria, Serbia, Georgia and others).
Representations of holy warriors are very different and very common
in Byzantine art. Nevertheless, concerning the iconography of
St. George, V.N. Lazarev noted the rarity of the image of the saint as a
triumphant horseman both in Byzantium and in the states on the Byzan-
tine cultural circle. As examples he named the fresco of the church of
St. George in Staraja Ladoga near Novgorod (1167), and the steatites
with the image of St. George in Bargello (Florence) and in the museum
of Angers. The same iconography can be found in the steatite of the
St. Demetrios of Thessalonica in the Moscow Kremlin Armory.9
Compared with the multitude of the representations of St. George
spearing a dragon and St. Demetrios defeating a pagan in monumental
painting, icons, sculpture and applied art, the images of holy warriors as
triumphant horseman are very rare. We can find them, for example, on
the Xlth c. frescoes of the cave churches of Cappadocia: the images of
St. Theodore and St. George in the church St. Barbara, St. Theodoros in
Dzhulanli Kilise in Göreme.10
It is possible to complete this list with the images of holy warriors as
triumphant horsemen and hunters. Such twin images can be found in
numerous examples: on three stone plates from Kiev, dated to 1068,
which were copied from Byzantine originals,11 on the Pala d'Oro from
9
V. N. Lazarev, "Novyj pamjatnik stankovoj zivopisi XII v. i obraz Georgija ν
Vizantijskom i drevnerusskom iskusstve," V. N. Lazarev, Russkaja sredneveko-
vaja zivopis' (Moscow, 1970) 79. Unfortunately the time of the creation of the
last icons is disputable. V. N. Lazarev dated all steatites to the Xllth c., as did M.
Alpatov (Μ. V. Alpatov, "Barel'ef Dimitrija Solunskogo ν Oruzejnoj Palate," M.
V. Alpatov, Ocerki istorii russkogo iskusstva 1 [Moscow, 1967] 52), Α. V. Bank
to the Xlth c. (Α. V. Bank, Prikladnoe iskusstvo Vizantii IX-XII vv. [Moscow,
1978] 97-98), I. Kalavrezou-Maxeiner to the XIVth c. (I. Kalavrezou-Maxeiner,
Byzantine Icons in Steatite [Vienna, 1985] 198-200), H. Wentzel to the XHIth c.
(H. Wentzel, "Die Kamee mit dem hl. Georg im Schloss zu Windsor," Festschrift
Fr. Gerke [Baden Baden, 1962] 108-110), as did V. Putsko (St. Demetrios) (V. G.
Putsko, "Rannepaleologovskij steatit s izobrazeniem Ioanna Predteci," ByzSl 50
[1989] 209).
10
See: De Jerphanion, Les eglises rupestres en Cappadoce III (Paris, 1934) PI.
189, ill. 2; Μ. Restle, Die byzantinische Wandmalerei in Kleinasien, II
(Recklinghausen, 1967) no. XXIII, PI. 246-247.
11
Gosudarstvennaja Tretjakovskaja Galereja. Katalog 1: Drevnerusskoe
iskusstvo X-nacalo XV v. (Moscow, 1995) 195-196, no. 91; V. Putsko, "Kievskie
rel'efy svjatyh voinov," Starinar 27 (1977) 111; G. V. Sidorenko, "Mihailovskie
reliefnye plity XI v.," The Iconastasis. Original-Evolution-Symbolism
(Moscow, 2000) 243-266.
43
VALERIJ STEPANENKO
Caorle near Venezia, executed by Byzantine craftsmen in Venice in the

2th third of the XHIth c.; 12 on the bronze icon of St. Demetrios f r o m the
middle of the XHIth c. in the State Hermitage, 1 3 on two identical Russian
silver icons with the images of St. George f r o m the beginning of the
XIVth c.; and on a Russian stone icon of the XIVth c. f r o m Novgorod
depicting St. George 14 and on the Byzantine provincial silver cup f r o m
Berezovo, dated to the 1st half of the XHIth c. also with the image of St.
George (Fig. 5). 15
Fig. 5- St. George. The silver cup from Berozovo.

1st half of the Xlllth c. State Hermitage. SPb.
12
See: Omaggio a San Marco, Tesori dall'Europa (Milano, 1994) 174-176.
13
V. Zalesskaja, "Fessalonikskie ikony evlogii i obrazki epohi Latinskoj imperii,"
Piligrimy. Istoriko-kul'turnaja rol' palomnicestva (Saint Petersburg, 2001) 79.
Although in my opinion the date and the attribution of the icon is questionable,
it certainly comes from the period of the Latin Empire (1204-1261).
14
See: Τ. V. Nikolaeva, "Kamennaja ikonka, naidennaja ν Novgorode," PKNO
1974 (Moscow, 1975) 225 ill. V. P. Solomina, "O dvuh pamjatnikah novgorodskoj
melkoj plastiki," PKNO 1977 (Moscow, 1978) 202-205. Most recently see: N.
Chatzidakis, "Saint George on horseback "in Parade". A fifteenth century icon in
the Benaki museum," ΘΥΜΙΑΜΑ I (Athens, 1994) 61-62.
15
V. P. Darkevic, Svetskoe iskusstvo Vizantii (Moscow, 1975) 80 ill; Sokro-
visca Verhnei Obi. Katalog vystavki Ermitaza (Saint Petersburg, 1996) 142.
44
This type of image of the triumphant saint warrior is rarely found

in the Balkans and in the Caucasus. The representations on the door of
the church St. Nicholas in Ohrid and the icons from Georgia may be
mentioned. 16
Taking these observations into consideration I agree with the con-
clusion of V. Sandrovskaja on the rarity of the representations of holy
warriors as horsemen in Byzantine sigillography in general, and of
St. George in particular. These images stand in contrast with other repre-
sentations of warrior saints in the Byzantine sigillography from the Xth
to the XHIth c.17
There are however some examples: the seals of an anonymous proto-
spatharios of the Xth c. (S. George), 18 of the spatharokandidatos and
tourmarches George of the Xth-XIth c. with the image of a holy warrior
horseman (George?), 19 of the protospatharios and kleisourarches Tatikios
at the end of the Xth or the beginning of the Xlth c. (George), 20 of the
praitor George Spanopoulos in the end of the Xlth c. (George), 21 of John
Isys of the Xllth c.(George), 22 of the sebastokrator Alexis Angelos (1185-
1195), the future emperor (George),23 of an unknown of the Xllth c.
(George), 24 of the sebastos Constantine Doukas (George), 25 of an
16
Z. Licenoska, "Les influences byzantines dans l'art medieval en Mace-
donie. La sculpture sur bois," ByzSl 49 (1988) 42, Fig. 4; The icons with the
image of the St. Georgios as horseman triumphant. - G. N. Cubinasvili,
Gruzinskoe cekannoe iskusstvo 1 (Tbilisi, 1959) 354-355; II, 111. 245; See, too: S.
Amiranasvili, Les emaux de Georgie (Paris, 1962) 84-85-XIIIth c.
17
V. S. Sandrovskaja, "Obraz sv. Georgija na vizantijskikh pecatjah," II mez-
dunarodnyj simpozium po gruzinskomu iskusstvu, Resümees (Tbilisi, 1977) 7; V.
S. Sandrovskaja, "Izobrazenija svjatyh voinov ν Vizantijskoj sfragistike i numiz-
matike," Vizantija i Bliznij Vostok (Saint Petersbourg, 1994) 70-89; I. I. Tolstoi,
"Slutcai primenenija vizantijskoj sfragistiki k voprosy po russkoj numizmatike,"
Trudy VII arheologitceskogo s"ezda ν Jaroslavle (1887) I, (Moscow, 1891) 73-
81; V. P. Stepanenko, "Obraz sv. Georgja vsadnika ν vizantijskoj i drevnerusskoj
sfragistike domongol'skogo perioda," Problemy istorii Rossii 3: Novgorodskaja
Rus'. Istoriceskoeprostranstvo i kul'turnoe nasledie. Κ 70 letiju akademika V. L.
Janina (Ekaterinburg, 2000) 106-117.
18
The upper part of the seal in the collection of the Historical Museum Shumen.
Bulgaria. My gratitude to I. Iordanov for the photo and for his comments.
19
DOSeals 2.7.1.
20
Seibt -Zarnitz, 3.3.7.
21
22
L. Maksimovic, M. Popovic, "Les sceaux byzantins de la region Danubienne en
Serbie. Π. La collection du Musee National de Belgrade," SBS 3 (1993) 122, no. 8.
23
Zacos-Veglery, no. 2745 a, b.
24
J. Nesbitt, "Overstruck Seals in the Dumbarton Oaks Collection: Reused or
Counterstamped?," SBS 2 (1990) 71-72, no. 2.
25
We know three specimens from the collections G. Zacos (Byzantine seals
from the collection of G. Zacos. Spink Auction 127/1 [London, 1998], no. 79),
from Sofia and from Athens. Unfortunately we cannot identify the owner of the
45
VALERIJ STEPANENKO
unknown protospatharios έπΐ του χρυσοτρικλίνου και δομέστικος της

υπουργίας του φιλοχρίστου δεσπότου of the Xlth (?) c. (Theodore?), 26
of Demetrios Aelgazes of the Xlllth c. (Demetrios),27 of the sebastos John
Steiriones of the beginning of the XHfth c. (Theodore),28 of an anonymous
Comnenus (Palaiologos?) of the Xlllth c. (George), 29 of an anonymous of
the Xllth c. (George). 30 There may be more such seals, but probably not
many.
In my opinion the likeness of the iconography of the images of
triumphant saint warriors can be explained by the existence of one
prototype, probably a worshipped icon in Constantinople. Otherwise it
is impossible to explain the identity of the iconography of so geographi-
cally distant works as the Russian icon of St. Boris and Gleb (XIVth c.)
from Novgorod 31 and the icons of St. George Diasorites and St. Theodore
seals with one of the Constantine Doukas of the Xllth c., known from the index
of Barzos.
26
Schlumberger, Sig., 502 regarded the saint as St. George, supposing the exis-
tence of the dragon under the hooves of the horse. This seal together with parts
of the Schlumberger's collection was bought by N. P. Lihacev and is today kept
in the State Hermitage (M-8759). Lihacev who noted the rarity of this image,
dated the seal to the Xlllth c. V. S. Sandrovskaja thinks that it can be one of
Theodore, either Teron or Stratelates. Our gratitude to the colleague for a photo
of the seal and for her comments.
27
Spink Auction 127/1 (London, 1998) Catalogue, no. 88.
28
N. Oikonomides, " Ό σεβαστός 'Ιωάννης Στειριόνης," Χαρακτήρ. Αφιέ-
ρωμα στη Μαντώ Οικονομίδου, (Athens, 1996)209-213.
29
Unpublished seal Μ-12291 from the Ν. P. Lihacev collection in the
Hermitage. Lihacev read the inscription on the rev. with the image of the ruler
horseman as "Comnenus Palaiologos."
30
The seal M-12374 from the Hermitage. (Sicily?) cf. E. Stepanova,
"Izobrazenija vostocno-hristianskih svjatyh na ital'janskih pecatjah XI-XII vv.,"
Vizantija i Hristianskij Vostok. Naucnaja Konferencija pamjati A. Bank.
Hermitage, Tezisy (Saint Petersbourg, 1999) 58.
31
V. N. Lazarev, Novgorodian icon-painting (Moscow, 1976) 20, ill. 21. A
parallel is found in the little stone statues of the Vladimiro-Suzdalian Rus'.
These are icons of the XlVth c. with twin images of Boris and Gleb, George
and Demetrios as horsemen. T. Nikolaeva, Drevnerusskaja plastika iz kamnja
(Moscow, 1983) nos. 283, 292, tabl. 49, 111. 5; Tabl. 51, 111. 51. A. Ryndina
thinks that this iconography developped under West-European influence. -
(Prikladnoe iskusstvo Velikogo Novgoroda. Hudozestvennyj metall X-XV vv.
[Moscow, 1997] 84). T. Nikolaeva saw here the episode of the Life of
St. George, when he is victorious in battle at Thessalonica with the help of a
banner, presented to him by an angel. (T. Nikolaeva, Zagorskij muzej zapovednik.
Proizvedenija melkoj plastiki XII-XVII vv. [Zagorsk, 1960] 137). In Georgia we
find the image of the triumphant St. George on a stone relief from the church
of Agara. - Materialy po arheologii Kavkaza 4 (Moscow, 1894) 40, Tabl. XVI.
The triumphant sense of this scene is obvious, as is the influence of the images
the emperor's triumph on this iconography.
46
Stratelates which were painted for the crusaders and are kept in the
Monastery of the St. Catherine on Sinai.32 The circle of such works may
be extended by the icons of St. Sergios and Bacchos and St. George with
the donor (XHIth c.) in the same cloister.33
St. George on our seal, however, represents a third type, halftriumphant
and halfhunter. It differs from the simple triumphant warrior by the allure
of the horse, presented in a flying gallop, and differs from the hunter by
the absence of the the spear in the hand and of the dragon under the
hooves of the horse (which is unique in the Byzantine iconography of
this saint). The closest iconographic analogues to the image of St. George
on our seal are the images of St. Demetrios on a Byzantine gold icon,
which now is kept in the Berlin Museum of Arts and Crafts34 (Fig. 6) and,
to a certain extent, a representation of St. George on the silver cup from
Berezovo, preserved in the Hermitage. Both date from the end of the
Xllth or to the beginning of the XHIth c. and are thougt to be provincial
works. On the first icon, St. Demetrios is depicted as a horseman without
weapons, with the reins in the right hand. On the cup from Berezovo,
St. George is depicted as warrior with a spear in the right hand, but with-
out the dragon under the hooves of his horse. On our seal the spear and
the dragon are absent.
The absence of the spear in the hand of the saint may be a mistake of
the craftsman, but it is more probable that it is a very rare type of repre-
sentation of the saint. It is known in Byzantine and Russian painting of
the XHIth-XIVth c. only on the Byzantine icon of St. George in the Life
of the XHIth c. in the Monastery of St. Catherine on Sinai (scene 14),35
and on the Russian icon of St. George in a life of the beginning of the
XlVth c. in the Novgorod Museum.36 It depicts the saint in the triumphal
scene after the binding of the dragon "by the God's word," but before of
its murder.
32
K. Weitzmann, "Crusader Icons and Maniera Greca," Byzanz und der Westen
(Wien, 1984) 148, Taf. LIII.
33
K. Weitzmann, "Icon Painting in the Crusader Kingdom," DOP 20 (1966)
71-72, fig. 49. It is significant that the image of the holy warrior horseman was
popular in Byzantium in the Xlllth c. The are not only the rare seals, but also a
great number of glass cameos with the image of St. Theodore as a horseman
spearing the dragon, both from Constantinople and Russia. M. C. Ross, Catalogue
of the Byzantine and Early Medieval Antiquities in the Dumbarton
Oaks collection, 1 (Washington, 1962) 89, nos. 106, 107; T. Nikol'skaja,"Redkaja
nahodka iz Serenska," Drevnosti slavjan i Rusi (Moscow, 1988) 45-51.
34
D. Kötzsche, "Der Welfenschatz im Berliner Kunstgewerbemuseum," Bilderheft
der Staatlischen Museen Preussischer Kulturbesitz 20-21 (Berlin, 1973) 65, no. 2.
35
Ε. S. Konstantinides, "Une icöne historiee de Saint Georges du XHIe siecle
au monastere de Sainte-Catherine du Mont Sinai," Drevnerusskoe iskusstvo.
Rus', Vizantija, Balkany. XIII v. (Moscow, 1997) 88 ill. (scene 14).
36
V. Ν. Lazarev, Novgorodian icon painting, 16, ill. 17.
47
VALER1J STEPANENKO
Fig. 6- St. Demetrios. The gold icon. Xllth c.

Museum of Arts and Crafts. Berlin.
According to the "Life and the miracles of St. George," after the
binding of the dragon, the saint with or without spear (as on the our seal)
gallops in the wake of the princess, dragging the dragon to the town in
the presence of the townsmen (Byzantine fresco of 1167 in the church
of St. George in Staraja Ladoga). In the "Miracles" the saint is only the
instrument in the hands of God, and the dragon is defeated by "God's
word" and only after the triumph the dragon is murdered by the saint. In
the popular mind, this last event was the main achievement of the saint.37
For this reason this scene became very popular in the art of Byzantium
and the states of the Byzantine cultural circle, whereas the scene of the
triumph before the exploit of the saint was unintelligible to the crowd
and consequently very rare in Byzantine art.
37
Sanct Georg. - Der Ritter mit dem Drachen. Kataloge. (Freising-Lindenberg
i. Allgäu, 2001). My gratitude to Ν. Seibt for the indication of this catalogue.
The plateglass inscriptions with Greek letters point to the production

by Russian craftsmen.
On the obverse we read: Τ Δ On the reverse: Ο r e
Ρ Μ PHI
I Ο
This seal does not correspond either to Byzantine or Russian sigil-
lographical tradition of the Xllth-XIIIth c. The very high quality of the
matrix, the Greek plate-glass inscriptions and very rare type of the image
of the saint lead to the assumption that the matrix was the work of a
Russian craftsman on the basis of a Byzantine non-sphragistic original,
for example, a lead, bronze or steatite portative icon, probably from
Salonica. The last publications of portative lead icons from Bulgaria38 and
Russia (Novgorod)39 support this assumption.
A second type of seal with the images of standing St. Demetrios on one
side and standing St. George on the other side by another twin matrix
with correct inscriptions is quite traditional.40 It may have belonged to the
same owner.
If this seal belonged to the Great Prince Vsevolod, it is perhaps the first
image of the saint warrior as a horseman in Russian sigillography.
38
As, for example, the lead icons of the Xllth c. with the standing St. George
as a triumphant warrior. - K. Totev, "Srednevekovye vizantijskie svincovye
ikony iz Severo-Zapadnoj Bolgarii (K ikonografii Sv. Georgija drakonobortca)",
MAIET 7 (2000) 362-369.
39
V. N. Zalesskaia, "Fessalonikskie ikony," 81 ill. 3: a Byzantine (?) lead
medallion of the end of the Xllth c.-lst half of the XHIth c. from Novgorod with
the image of St. George (or St. Demetrios) as horseman and of a youth behind
him.
40
V. S. Janin, P. D. Gajdukov, Aktovye pecati Drevnej Rusi X-XV vv. 3 (Moscow,
1998) no. 211-4.
49
John W. Nesbitt
THE ORPHANOTROPHOS: SOME OBSERVATIONS ON THE

HISTORY OF THE OFFICE IN LIGHT OF SEALS
The orphanotrophos, the director of the main orphanage in Byzantium

- the orphanage of Sts. Peter and Paul - was one of the emperor's most
important agents in upholding the tenets of Christian charity. Numerous
seals attest the office and the activities of the orphanotrophos's subordi-
nates, but until now there has been no systematic attempt to group and
study these specimens in relation to texts. The great majority of these
seals were published after 1965, the year in which R. Guilland published
the standard work of reference on the office and its personnel.1 The
purpose of this short essay is, at base, to update Guilland's bibliography
and to revise his prosopographical list by adding in the names of persons
attested on seals.2
The earliest seal to claim our attention is a sixth-century specimen
published (with a line drawing) by Schlumberger.3 On the obverse appears
affronting busts of Sts. Paul (1.) and Peter and a cross above (fig. 1). In the
center is a monogram easily resolvable from coins as: Ίουστίνου και
Σοφίας; around is an inscription which Schlumberger has read as
1
R. Guilland, "Etudes sur l'histoire administrative de l'Empire byzantin.
L'orphanotrophe," REB 23 (1965) 205-221. But see now the more recent
researches of T. Miller, "The Orphanotropheion of Constantinople," in Throught
the Eye of a Needle: Judeo-Christian Roots of Social Welfare, ed. E. Hanawalt
and C. Lindberg (Kirksville, MO, 1994) 83-103. The school at the orphanage is
the subject of an excellent study by S. Mergiali-Falangas, "L'ecole Saint-Paul de
l'orphelinat ä Constantinople. Bref aper?u sur son Statut et son histoire," REB 49
(1991) 237-246.
2
It is a curious fact that in compiling his massive Corpus of Byzantine Seals,
Father Laurent failed to incorporate into his magnum opus the seals of the orphano-
trophoi and subordinate officials of his office. For this reason several important seals
have remained relatively unknown. One purpose of this paper is to spotlight them
and to restore them to their rightful place in the literature on Byzantine orphans.
3
Schlumberger, Sig., 380. The specimen is cited in Zacos-Veglery, no. 1261,
where it is observed that it was known to Bury (The Imperial Administrative
System in the Ninth Century [London, 1911] 103-104) who read the monogram
as IOVCTINOV KAI COilAC. Schlumberger had incorrectly assigned the seal to
the reign of Justinian I.
51
JOHN W. NESBITT
+ΟΡ?ΑΝΟΤΡΟ?Ι. As printed we are obliged to read "orphanotropheion".

The seal reflects Justin's patronage of the Church of Sts. Peter and Paul
and confirms information which the Chronicle of Theophanes places
under the year 571/572: "In this year Justin began to build the church of
the Holy Apostles Peter and Paul in the Orphanage" (translation of Mango
Fig. 1
4
and Scott). As Mango and Scott note, Theophanes implies that at the site
where the Church of Sts. Peter and Paul was erected the Orphanage already
existed and indeed we know from another source that the Orphano-
tropheion was already functioning in the later 5th century. In 472 the
emperor Leo promulgated a Novel guaranteeing privileges to charitable
institutions. It is expressly stated therein that the current holder of the
office of orphanotrophos is a priest named Nikon and that Nikon's
property shall enjoy the same protection as his "predecessor, Zotikos of
most blessed memory, who is said (dicitur)" to have first acquired the
office devoted to the sustenance and rearing of orphans.5 Whether the
building housing the Orphanage in 472 and the one referred to in 572 are
the same is of course problematic. The Novel's reference to "Zotikos of
most blessed memory" requires clarification.
4
Theophanes the Confessor, trans. C. Mango and R. Scott (Oxford, 1997) 361
(= Theophanes, 244 6 7 ): Τοΰτφ τφ ετει ήρξατο κτίζειν Ίουστΐνος την έκκλη-
σίαν των άγιων αποστόλων Πέτρου και Παΰλου έν τω ορφανοτροφεία).
The same information is transmitted (but in a more muddled form) in Scriptores
originum constantinopolitarum, ed. Th. Preger (Leipzig, 1901) 267 (and 235).
The name Zotikos is mentioned twice. In the first instance a Zotikos is referred
to as the person to whom Justin entrusted the direction of the Orphanage. In the
second a Zotikos is described as a person living in the time of Constantius and a
benefactor of individuals in need of food and clothing. In sum the Patria sepa-
rates Zotikos the leper saint from his role as an orphanotrophos - a recognition
that the two roles do not fit comfortably together? For a different view, see
T. Miller, "The Orphanotropheion of Constantinople," 87. The historian Joseph
Genesios describes the "church of St. Paul" as the place "where the funds for the
nourishment of the orphans are kept." Translation of A. Kaldellis, Genesios.
On the Reigns of the Emperors (Canberra, 1998) 12 (= Josephi Genesii regum
quattuor, ed. A. Lesmüller and I. Thum [Berlin, 1978] 9 78 " 79 ).
5
Codex Iustinianus, ed. P. Krueger (Berlin, 1929) 1.3.34.
52
THE ORPHANOTROPHOS
The Novel is here referring to a tradition which we find independently

expressed in the Synaxarium (December 31) that the fourth-century leper
saint, Zotikos, was an orphanotrophos ("On this day let there be remem-
brance of the contention [of martyrdom] of St. Zotikos the orphano-
trophos"). 6 According to the Synaxarium, Zotikos was a civil official of
middling rank, specifically a magistrianos (an agens in rebus), who came
to grief at the hands of Constantius for establishing a leper colony across
the Golden Horn at a place called Elaia. I have argued elsewhere that
Zotikos's directorship of the Orphanage should be viewed with conside-
rable scepticism. 7 It seems highly unlikely - to this author at least - that
a person would have functioned in the beginning of his career as the
supervisor of the Orphanage and then finished it as the founder of a
leprosarium. Such a dichotomy in professional activities appears highly
suspicious and indeed even Leo's Novel uses the sort of circumspect
wording ("it is said") suggestive of a polite fiction. In addition there is
the fact that the Aubineau Vita does not claim that its saintly hero was an
orphanotrophos. 8 It focuses on Zotikos's concern for lepers and although
it refers to the Orphanage, it only does so in circumspect terms. It notes
that Justin and Sophia had the apostolic church of St. Paul (also called
the Orphanotropheion) constructed and they ordered that this establish-
ment should furnish to the house of the holy martyr everything necessary
for the support of the infirm. 9 In other words, the orphanotrophos was
responsible both for the care of orphans and the needs of lepers. Obviously
the latter activity involved a different locale, for the orphans did not live
side-by-side with lepers. The orphans lived within the walls of the City,
while the lepers were secluded in a complex outside the walls, presu-
mably in Galata and on the hill known as Elaia. 10
The motif of apostle busts persists among seals of orphanotrophoi into
the late seventh/early eighth century. We republish here the seal of a
6
H. Delehaye, Propylaeum ad Acta Sanctorum Novembris (Brussels, 1902),
cols. 359-362.
7
The author's views are set forth in an article to be published by the Institute
for Byzantine Research (Athens) in memory of Prof. Nicolas Oikonomides.
8
I am referring here to the Vita of St. Zotikos published by M. Aubineau,
"Zoticus de Constantinople. Nourricier des pauvres et serviteur des lepreux,"
Analecta Bollandiana 93 (1975) 67-108. The edition is based on Walters Art
Gallery 521, a manuscript of the 11 th century. In a later Vita written by Constantine
Akropolites and edited by T. Miller, "The Legend of Saint Zotikos according to
Constantine Akropolites," Analecta Bollandiana 112 (1994) 339-376 there is
also no reference to Zotikos as an orphanotrophos.
9
Aubineau, "Zoticus de Constantinople," 83.
10
The need to control the movements of lepers is seen in Islam, as well.
Al-Walid is reported to have restricted the circulation of lepers in Medina. See
the interesting article of L. Conrad, "Did al-Walid I Found the First Islamic
Hospital?," ARAM 6 (1994) 225-244.
53
JOHN W. NESBITT
Stephanos, koubikoularios and orphanotrophos (fig. 2).11 The obverse

features facing, half-length representations of Sts. Paul (1.) and Peter (r.).
On the reverse appears an inscription of six lines: K6BOH0H|CT6-
fANUlKOVBIKOVA.lPIUSOPtlANOTP.IfU: Κ(ΰρι)ε βοήθη Στεφάνω
κουβικουλ[α]ρίφ (και) όρφανοτρ[ό]φφ. An interesting aspect of
Stephanos's tenure in the office of orphanotrophos is the fact that we are
dealing here with a koubikoularios and hence a member of the laity. We
are poorly informed about holders of the office in the sixth and seventh
centuries and so it is not possible to generalize. We simply note that two
of Stephanos's known predecessors were clerics. The first is Akakios who,
before becoming patriarch in 472, had earlier been an orphanotrophos;
and the second is the priest Nikon, mentioned in Leo's Novel of 472.12
A contemporary of Stephanos, Andrew, bishop of Gortyna, is another
cleric; Andrew occupied the office of orphanotrophos before 692.13 From
the meager data at our disposal it would appear that before 700 it was not
uncommon for a member of the ecclesiastical establishment to occupy
the office of orphanotrophos, but after this date appointments were also
drawn from the ranks of the laity and indeed one of the major develop-
ments in the office is the pronounced shift after 700 to the promotion of
lay persons to the directorshop of the Orphanotropheion.
We can follow this trend quite easily among the seals which we now list:
1) Prokopios, hypatos and orphanotrophos (8th century);14 2) Stephanos,
patrikios and orphanotrophos (750-850);15 3) Christopher, imperial proto-
11
The specimen (DO 55.1.2650) has been published in Zacos-Veglery, no. 1268a.
A similar seal in the Dumbarton Oaks Collection is DO 58.106.4388.
12
Άκάκιος πρεσβύτερος καΐ όρφανοτρόφος: Nicephori archiepiscopi cons-
tantinopolitani opuscula historica, ed. C. de Boor (Leipzig, 1880; reprint New
York, 1975) 116. Akakios became patriarch of Constantinople in 472. Guilland,
"L'orphanotrophe," lists the patriarch Euphemios (498-495) as an ex-orphano-
trophos of Neapolis, but in the Nicephori opuscula historica (117 1 2 ) he is in fact
described as the former "ptochotrophos" of Neapolis.
13
The date is not wholly certain; for the latest discussion of the chronology of
Andrew's career see now A. Kazhdan, A History of Byzantine Literature (650-850)
(Athens, 1999) 38.
14
Zacos-Veglery, no. 3171.
15
54
THE ORPHANOTROPHOS
spatharios and orphanotrophos (9th century, first half; fig. 3); 16 4) Sisin-
nios, imperial protospatharios and orphanotrophos (9th century); 17 and 5)
Damianos, imperial protospatharios and orphanotrophos (9th century). 18
We should note, however, that in the ninth century the office was on
occasion held by a cleric. At the 4th Council of Constantinople one of the
participants in 869-870 was a certain "George the Orphanotrophos". 1 9 He
may well be the "George, diakonos and orphanotrophos" w h o was the
recipient of a letter f r o m Photios. 2 0 We further observe that in 878 when
16
Zacos-Veglery, no. 1795a and b; specimen b = DO 55.1.743 (our fig. 3).
Fig. 3
17
18
Zacos-Veglery, no. 1841a (late 9th/early 10th century) (= Fogg 668; our fig. 4)
and b (= DO 58.106.5385). Zacos and Vegleiy misdate these specimens; the form
of the beta shows that the specimens belong to the ninth century. Cheynet (SBS 6
Fig. 4
(1999) 11-12) has corrected Laurent's reading of a seal in Vatican, no. 89, pro-
posing that one substitute the reading Στεφάνω πατρικίφ και όρρειαρίψ των
Πετρίου for Στεφάνφ πατρικίφ και όρφανοτρόφφ. To the list of seals should be
added from texts the name of Paul the orphanotrophos. Paul, who was involved
with others in a plot against Romanos I, was exiled to the isle of Antigonos and
was tonsured (Skylitzes, 213.56; Guilland, "L'orpanotrophe," 211-212).
19
Guilland, 211. Guilland's reference is vague: see Mansi, Sacrorum conci-
liorum nova et amplissima collectio, XVI (Paris-Leipzig, 1902), col. 136AB.
Another person to be added is the orphanotrophos Leo, the recipient of a letter
from Theodore of Stoudios: see Theodori Studitae Epistulae, pars prior, ed.
G. Fatouros (Berlin, 1992) 80 (letter 29). Interestingly his wife is described as
χαρτουλαρέαν. Cf. the commentary on this letter, 170-171.
20
Photii patriarchae constantinopolitani epistulae et amphilochia, ed. B. Laourdas
and L. Westerink, I (Leipzig, 1983) 186 (letter 136). Following Bury, Guilland
repeats the suggestion that George might be a provincial orphanotrophos, but he
seems to be an important individual and for this reason should be counted among
the orphanotrophoi of the Great Orphanotropheion.
55
JOHN W. NESBITT
Nikephoros, archbishop of Nicaea, was forced to abdicate his throne he

assumed the duties of orphanotrophos.21
In the Taktikon Uspenskij (842-843) the orphanotrophos is listed as an
imperial official and is grouped under those patrikioi who head a bureau.22
According to the Treatise of Philotheos the orphanotrophos had under his
direction the following group of officials: χαρτουλάριοι τοΰ οίκου;
χαρτουλάριοι τοΰ οσίου; an άρκάριος; and κουράτωρες. 23 Bury, in our
opinion, has rightly conjectured that the term χαρτουλάριοι τοΰ οσίου
refers to officials who maintained the account books of the leprosarium,
in distinction to the χαρτουλάριοι τοΰ οϊκου, who assisted in managing
the fiscal affairs of the Orphanage.24 Dumbarton Oaks preserves one
unpublished seal (eleventh century) of a chartoularios of the orphanotro-
pheion (DO 47.2.26; fig. 5). A bust of St. Theodore in military costume,
holding a spear (r. hand) ornaments the obverse; on the reverse appears
an inscription of eight lines: KefV&I.eOAUPyl.cnAeAPJ-l.niTUtfrKA
|.VC"[>rPA<f>(j)|SXAPTUAA|. bOPtA.|..Otlü: Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) [Θ]εο-
δώρ(ω) [(πρωτο)]σπαθαρί(φ) [έ]πι του Χρ(υσο)(τρι)κλ(ίνου) [μ]υστ(ο)-
γράφω (και) χαρτουλα[ρ(ίφ)] τοΰ όρφα[ν(ο)τρ]οφίου. Zacos and Veglery
have also published the seal of a chartoularios of this philanthropic
bureau.25 This specimen of the 11th century, decorated on the obverse
with a bust of the Virgin, remembers the name of Constantine, proto-
spatharios, exaktor, judge of the Velum and great chartoularios (μεγάλφ
χαρτουλαρίφ) of the Orphanotropheion.
21
See the Vita Ignatii of Niketas Paphlagon: PG 105, col. 5735-6; cf.
G. Dagron, "Le traite de Gregoire de Nicee," TM 11 (1991) 346 and note 164.
Zacos-Veglery (no. 1776 = DO 58.106.3276; fig. 6) have published the ninth/
early tenth-century seal of a Basil grand orphanotrophos. On the obverse is a
cruciform invocative monogram (Laurent type V) and an inscription of five lines
on the reverse: P,ACIAei|UMe..AU|..tANOT.|.f > U: Βασιλείφ με[γά]λφ
[όρ]φανοτ[ρό]φφ. Obviously it is not possible to say if Basil was a layman or a
cleric.
22
Oikonomides, Listes, 51.9.
23
Ibid., 12323-27.
24
Bury, Administrative System, 103-105. We agree with Oikonomides (Listes,
319) that the administrative title of chartoularioi tou oikou can be profitably com-
pared with the term χαρτουλάριος των ευαγών οίκων.
25
Zacos, Seals II, no. 432.
56
THE ORPHANOTROPHOS
Neither specimen uses the phrase του οίκου or τοΰ οσίου, but we do
encounter the phrase τοΰ οσίου in a text of Theophanes Continuatus and
on a Dumbarton Oaks seal of the twelfth century (DO 55.1.5006 =
Laurent, Corpus V/3, no. 1916). 26 The seal's obverse features a repre-
sentation of St. Zotikos standing and as an orant; the inscription on the
reverse reads: .CtPAr.|AA8Atü.|T0V0CI0V|Z(JTIK0V: [+] Σφραγ[ν(ς)]
άδελφώ[ν] τοΰ οσίου Ζωτικού. It seems to the author that the seal is to
be associated with the leprosarium of St. Zotikos, but what is unclear is
the meaning of the term "brother". This could refer to a monastery of
monks, but it might also denote a lay diaconate. In this regard I note a
passage from the Itinerary of Antony of Novgorod which Prof. George
Majeska has translated for me into English from his forthcoming edition:
"St. Zotikos is buried in a hospital on a mountain beyond" the Golden
Horn.27 The manner in which Antony describes the leprosarium leaves the
question open as to whether its medical attendants were religious or lay.
On a Dumbarton Oaks seal of the 9th/early 10th century we encounter
the following inscription: Θεοτόκε βοήθει τφ σ φ δοΰλφ Βασιλείω
μεγάλω όρφανοτρόφφ (see fig. 6 and note 21). We further encounter the
Fig. 6
26
In Theophanes Continuatus there is mention (p. 449 4 ; cited by Oikonomides
{Listes, 319, note 186) of a "νοσοκομείου τοΰ όσιου". Originally this hospital
was small, but then later it was enlarged "in order to bring together all those
afflicted by so terrible a disease" and to cover all of their bodies with ointments.
Surely the disease alluded to is leprosy and this hospital "of the saint" is
Zotikos's leprosarium.
27
In Janin's "Listes des monasteres au concile de Nicee (787)," we find listed
"John, hegoumenos τοΰ άγιου Ζωτικού". See Janin, Grands centres II, 435,
no. 64.1 suggest that the Zotikos to whom this monastery was dedicated was not
the leper saint Zotikos, but another Zotikos, perhaps, for example, the Zotikos
remembered in the Synaxarium of Constantinople (cols. 913-915) under August
20 - a saint martyred in the reign of Maximian with St. Agathonikos and others.
The relics of a St. Zotikos are known to have been preserved and honored at
Daphnousia (sited along the Bithynian coast of the Black Sea): see the Vita
S. Andreae, PG 120, col. 221D (cited in M.-F. Auzepy, M. Kaplan, B. Martin-
Hisard, La chretiente orientate [Paris, 1996] 152), the same place where relics of
the martyrs Photios and Aniketos were located (Janin, op. cit., 104). Janin cites a
passage from the writings of Balsamon (G. Rhalles-M. Potles, Σύνταγμα των
θείων και ιερών κανόνων, II [Paris, 1852] 4467) in which there is specific
mention of a πρώτος τοΰ Όσίου. He is identified as a priest (ιερεύς), leaving us
to wonder if he might not be the spiritual head of a diaconate.
57
JOHN W. NESBITT
term "grand" on the eleventh-century seal of Constantine, protospatharios,

exaktor, judge of the Velum and grand chartoularios of the Orphano-
tropheion, as well as among a group of seals of the eleventh century
belonging to a Niketas, bishop of Ionopolis and chartoularios of the Grand
Orphanotropheion (fig. 7 = DO 58.106.38).28 How is the term "grand" to
be understood? In regard to Constantine one is tempted to conclude that
Fig. 7
the term is meant to indicate that two or more chartoularioi operated under
the direction of the orphanotrophos and that Constantine was superior in
rank. As for Basil and Niketas we note that Guilland calls attention to an
Athonite document of 942, the copy of a report to Thomas, epoptes of
Thessalonika. The document was drafted by the hand of one Demetrios,
who identifies himself as a cleric, kouboukleisios and orphanotrophos. I
agree with Guilland that Demetrios was a local ecclesiastical official
attached to the diocese of Thessalonika. 29 Demetrios's situation recalls
the fact that throughout the Empire there were numerous local orphano-
trophoi. By using the term "grand" Basil and Niketas are distancing
themselves from orphanotrophoi and subordinates who exercised their
duties in provincial settings. Niketas's seals show a revival in the 11th
century of the use of clerics to administer the Orphanage's affairs. The
most famous instance is of course that of the monk and orphanotrophos,
John, whose career and seals we will discuss below. To be sure, John's
career might easily be viewed in the light of a lay courtier, but we prefer
to categorize him according to the terminology which he employed on his
seals-namely, a monk. For the moment we simply note that in Niketas's
case we are confronted by an ecclesiastical personnage who held posts
both in the capital and in Paphlagonia (a crony of John the Orphano-
trophos?). If we assume that Niketas was actually resident in Ionopolis,
then we may conclude that he was "farming" the office of chartoularios.
Niketas is not, however, the only person we encounter who was an
official of the Orphanage and at the same time involved with provincial
administration. Nikephoros Ouranos addressed a letter to John, orphano-
28
See our note 25 and DOSeals 4.18.2, 3 (with bibliography).
29
Guilland, "L'orphanotrophe," 211.
58
THE ORPHANOTROPHOS
trophos and judge of the Armeniakoi.30 Recently there was published the
eleventh-century seal of Pothos Monomachos, orphanotrophos and judge
of the Armeniakoi (fig. 8 = DO 58.106.2211).31 It appears in both cases
that the occupants of the office of orphanotrophos used their influence in
imperial circles to obtain (or retain) the additional post of judge of the
Armeniakoi, an office which potentially offered much in the way of mone-
tary rewards.
Fig. 8
John the Orphanotrophos (died 1043) was of Paphlagonian origins.32

He held the post of orphanotrophos from Romanos III (1028-1034) and
in 1034 used his influence to raise his brother to the throne. He was at
this period the true ruler of Byzantium. Numerous seals of John are
extant, as well as copper tesserae. By way of example, we reproduce a
copper tessera (fig. 9) from the Fogg Collection (Fogg 2967 = Zacos-
Veglery, no. 2677b).33 On the obverse appears a bust of St. Nicholas; on
the reverse is an inscription of six lines:
-lM+KefVQ-|TUCUAU|AUIü"ÄS|OPtANO|TPOt: IR'· κ(ύρι)ε β(οή)θ(ει)
τω σω δοΰλω Ίω(άννη) μ(ονα)χ(φ) (και) όρφανοτρόφ(φ). As Zacos
Fig. 9
30
See J. Darrouzes, Epistoliers byzantins du xe siecle (Paris, 1960), Letter 14
(p. 224); cited by Guilland, 211. Note the seal of John, protospatharios, orphano-
trophos and judge of the Armeniakoi published in Zacos, Seals II, no. 827.
31
DOSeals 4.22.18. The obverse is decorated with a half-length representation
of St. George. The inscription on the reverse has been completed from DO
58.106.861.
32
For a good biographical note and for examples of his seals, see Zacos-
Veglery, no. 2677 and 2677 bis. Cf. W. Treadgold, A History of the Byzantine
State and Society (Stanford, 1997) 586-588.
33
Concerning Byzantine copper tesserae in general, see J. Nesbitt, "Byzantine
Copper Tokens," SBS 1 (1987) 67-75.
59
JOHN W. NESBITT
and Veglery point out, the letters may stand for "indiction) 12" or
"i(ndiction) 2".34 It seems to me that the interpretation "i(ndiction) 2" is
the preferable reading since it was in the second indiction (1033/1034)
that John travelled to Myra, asking for St. Nicholas's help in curing an
ulcer.35 Copper tesserae were traditionally used as grain tokens. We recall
here that in the years of 1033 and 1034 the Empire experienced grain
shortages and it is tempting to see this tessera as part of a systematic
program on John's part to alleviate hunger.
At all periods the office of orphanotrophos attracted bureaucrats of
relatively high status. In the earlier period it was a rung on the ladder to
enthronement as patriarch. In the ninth and tenth centuries there was a
regular parade of orphanotrophoi who had been honored with the rank of
patrikios and protospatharios. In the case of John the Orphanotrophos it
was the office which he preferred to occupy while governing the Empire.
We submit that the reason why the office attracted these officials was that
the Orphanage controlled considerable wealth. The orphanotrophos admi-
nistered the holdings which belonged both to the Orphanage and to the
leprosarium. The holdings were sufficiently large that the office required
the services of chartoularioi, a treasurer and kourators. The post was
lucrative enough that a person as greedy as John the Orphanotrophos
wanted to secure and maintain control of the Orphanage's finances.
Where did all this wealth come from? Surely, some of it was generated
by imperial largess either in the form of donatives or tax privileges. This
imperial support was linked in part, one may assume, with the use of
orphans for the performance of choral music during imperial ceremo-
nies.36 But I suggest that the wealth of the Orphanage may well have
been rooted in the status of its clientele. Since the Orphanage of Sts. Peter
and Paul was the principal Orphanotropheion of Byzantium, it was here,
I submit, that were collected as adopted children the offspring of the
aristocracy-persons who as adults were in a position to show gratitude
for the rearing in the form of gifts and bequests. The Orphanage looked
after the property interests of the aristocracy, at least until the reign of
Alexios Komnenos and the institution's refoundation. Alexios of course
founded a school with a well-rounded curriculum wherein orphans were
instructed as well as the children of the poor. It also served as a place of
religious instruction for cathecumens of non-Christian background. It
could be that the Orphanage functioned after 1081 with a greater
percentage of imperial support than in the past, but from all appearances
34
Zacos and Veglery are quite correct that the letters might refer to a measure of
quantity. In such a case, I would expect the letters to be of larger size.
35
St. Nicholas regularly appears on John's seals - sometimes in bust and other
times standing and turned toward a manus Dei.
36
Oikonomides, Listes, 187.
60
THE ORPHANOTROPHOS
the Orphanage of Sts. Peter and Paul had been throughout its earlier
history an elitist institution and that it continued to be so until the con-
quest of Constantinople by the Fourth Crusade.
ADDENDUM
Some of the scholarship regarding the Orphanotropheion has suffered

from unfortunate timing. Guilland's article, presenting a comprehensive
overview of the institution and its personnel, was published in 1965, a
decade before the publication of any significant number of seals. For this
reason I have thought it desirable to offer a list below of the known occu-
pants of the office of orphanotrophos. The list is indebted to Guilland's
study. Its purpose is to integrate new names, to update Guilland's biblio-
graphy, and to correct some of Guilland's mistakes. For the sake of brevity
I refer the reader, when appropriate, to footnotes where citations of texts
and catalogues are already mentioned. For orphanotrophoi of the 12th
century the reader is referred to Guilland's article.
1. Akakios, who became patriarch of Constantinople in 472 (see our foot-

note no. 12).
2. Nikon, mentioned in Leo's Novel of 472 (see our footnote no. 5).
(Correction of Guilland: Patriarch Euphemios was not orphanotrophos of
Neapolis, but ptochotrophos of Neapolis: see our footnote no. 12).
3. Andrew, archbishop of Gortyna; orphanotrophos before 692 (see our
footnote no. 13).
4. Stephanos, koubikoularios and orphanotrophos (see our footnote no.
11).
5. Prokopios, hypatos and orphanotrophos (see our footnote no. 14).
6. Stephanos, patrikios and orphanotrophos (see our footnote no. 15).
7. Christopher, imperial protospatharios and orphanotrophos (see our
footnote no. 16).
8. Sisinnios, imperial protospatharios and orphanotrophos (see our foot-
note no. 17).
9. Damianos, imperial protospatharios and orphanotrophos (see our foot-
note no. 18)
10. Leo, orphanotrophos before 826; Guilland is incorrect in describing
him as a patrikios (see our footnote no. 19).
11. George the orphanotrophos (869-870); possibly the same as George,
diakonos and orphanotrophos (see our footnotes nos. 19 and 20).
12. Nikephoros, orphanotrophos after 878 (see our footnote no. 21).
13. Stephanos, patrikios and orphanotrophos (see our footnote no. 18).
14. Paul the orphanotrophos (see our footnote no. 18).
15. Basil, grand orphanotrophos (see our footnote no. 21).
61
JOHN W. NESBITT
16. John, orphanotrophos and judge of the Armeniakoi (see our footnote
no. 30).
17. Melias, patrikios and orphanotrophos in 1030 (see Guilland,
"L'orphanotrophe," 212-213).
18. John, monk and orphanotrophos (see our footnote no. 32).
19. Pothos Monomachos, orphanotrophos and judge of the Armeniakoi
(see our footnote no. 31).
20. Nicholas Datos, vestarches and orphanotrophos (Ebersolt, Sceaux,
no. 566; I wish to express my gratitude to Dr. A.-K. Wassiliou for sending
me a photo of this specimen). The seal has on the obverse a half-length
representation of the Virgin holding Christ on 1. arm; the reverse bears an
inscription of six lines reading:
+9KeRQ'|NIK0AAU|fteCTAPXH|S0PtANU|TP0tUT<i)|AAT(1).
21. An anonymous orphanotrophos of the llth/12th centuries, as attested
by Fogg 1207 (fig. 10). On the obverse appears a bust of St. Paul turned
slightly to r. and holding a book. On the reverse is an inscription of five
lines preceded by a cross decoration:
-+-|CtPAriC|MATOVTl|CenTONOP|tANOTPO|tOV: +
Σφράγισμα τουτι σεπτόν όρφανοτρόφου.
F i g . 10
62
Ivan Jordanov
THE KATEPANATE OF PARADOUNAVON

ACCORDING TO THE SPHRAGISTIC DATA
In 1018 Byzantium finally conquered Bulgaria and included it in its

military-administrative system. The katepanate of Paradounavon was part
of this latter. Several generations of mediaevalists have discussed the
problems of when this katepanate was established, what its boundaries
were and till when it existed.
The data from Byzantine sphragistics can help us in this discussion, the
more so as many seals are available. For the purpose of this study the
following groups of sources will be made use of:
1. Written evidence about the existence of the katepanate and about its
titularies.
2. Seals of Byzantine dignitaries whose posts were connected with the
katepanate of Paradounavon.
3. Byzantine seals found on the territory of the katepanate.
The data from these three groups of sources will be interpreted and
juxtaposed. As far as it is possible, the cursus honorum of the personalities,
related in some way or another with the katepanate will be worked out,
either according to the sources or to the data from the seals, aiming to
determine the time of their stay in the region under review and whether
they were related or not to its administration.
List of dignitaries known from narrative sources

whose career was connected with the government of Paristrion
1. Κατακαλών Κεκαυμένος
The earliest mention of a governor's name of such a military-admini-
strative unit is 1043 and refers to Κατακαλών βέστης ό Κεκαυμένος,
άρχων ων των παρά τον "Ιστρον πόλεων και χωρίων, "who routed the
Russian troops on their return from Constantinople near Varna." There
is a great amount of data in the narrative sources about this Byzantine
dignitary. It is even supposed that more than one person bore this name
(See: Kazdan, Armjane, no. 8: 4).
Below is his cursus honorum:
1039: πρωτοσπαθάριος και τοΰ τάγματος άρχων των Άρμενιακών
distinguished himself in the defence of Messina (See: Skylitzes, 406-407).
63
IVAN JORDANOV
1043: βέστης και άρχων των παρά τον "Ιστρον πόλεων και χωρίων,
who routed the Russian troops on their return from Constantinople near
Varna (See: Skylitzes, 433 27 " 28 ).
1044-1048: βέστης και δούξ Άνίου και της 'Ιβηρίας fought along-
side with Aaron against the Seljuks (See: Skylitzes, 438 62 , 448 54 " 55 ).
1050: was referred to as στρατηλάτης της 'Ανατολής and sent to fight
against the Pechenegs in Northern Bulgaria (See: Skylitzes, 4674"5).
1056: μάγιστρος και δούξ 'Αντιοχείας (See: Skylitzes, 4832"3). His
seal dates from that time.1
1057: was referred to with the rank of κουροπαλάτης (See: Skylitzes,
500 86 ).
There is a lack of sphagistic monuments which could corroborate the
relation of Κατακαλών Κεκαυμένος to the Byzantine administration of
Paradounavon. No seeds of his are found on the territory of Para-
dounavon. An exception perhaps is the seal of Κατακαλών Κεκαυμένος
or Κατακαλών Καμέν, ανθύπατος, πατρίκιος και κατεπάνω, found in
Pliska2 which could perhaps be related to him. According to the text of
this seal, however, it belongs to a commander who was sent to the region
at the head of a tagma with a definite task but had no connection with the
government of the Paradounavon.
2. Μιχαήλ, πατρίκιος και άρχων των παριστρίων πόλεων was reported

in 1048 in relation to the Pechenegs' invasion.
The name of the person mentioned is without patronymic which
makes its identification difficult. He was known in Byzantine society
more through his father Anastasios logothetes (Μιχαήλ ό του
'Αναστασίου λογοθέτου υιός). He has the following cursus honorum:
1042: πατρίκιος και άρχων Δυρραχίου, when his army was defeated
by the Serbs (See: Skylitzes, 424 66 " 67 ).
1048: πατρίκιος και άρχων των παριστρίων πόλεων - in connection
with the Pechenegs' invasion (See: Skylitzes, 457 31-32 ).
1057: μάγιστρος in the time of the revolt of Isaakios Komnenos (See:
Skylitzes, 498 31 ).
The same person is related to a group of seals in which he is
βεστάρχης και κατεπάνω Παραδουνάβου. 3 We cannot be certain. The
date when Michael son of Anastasios logothetes took part in the events
1
D. Swiencicky, "Byzantinische Bleisiegel in Sammlungen von Lwow," Izv.
na bulg. arheolog. d-vo 16-18 (1940) 434-441, no. 10.
2
S. Maslev, "Vizantijski olovni pecati ot Pliskai Preslav," Izvestija na arhe-
olog. Institut 20 (1955) 445-462, no. 3; I. Jordanov, "Vizantijski olovni pecati ot
Pliska," Pliska-Preslav 5 (1992) 281-301, no. 24.
3
A. Madgearu, "The Military Organization of Paradunavon," ByzSl. 60-2
(1999) 424.
64
in Paradounavon was 1048 and at the time he had the title of patrician;
and in 1057 he was already magistros. Therefore, he must have been
vestarches before 1057 rather than in 1048. Through comparison with
other titularies of the Paradounavon, the seals can be dated to the 60s-70s
of the 11th century.
3. 'Ρωμανός Διογένης.
This refers to the future emperor Romanos IV Diogenes (1068-1071).
It is neither possible nor necessary to review his whole reign and life. But
still, we have to review what is known about him before he ascended to
the throne in order to determine his connection with the Paradounavon.
According to Attaleiates, Skylitzes Continuatus and Kekaumenos,
Romanos Diogenes had the following career before 1067:
a) άρχων των περί τον "Ιστρον πόλεων.
b) πατρίκιος και δούξ Σαρδικης.
c) βεστάρχης και κατεπάνω.
Several groups of seals are known with the name of Romanos Diogenes:
a) πατρίκιος και στρατηγός (50s of the 11th c.).4
b) πατρίκιος ανθύπατος, βέστης και στρατηγός (50s-60s of the
11th c.), according to a lead seal from the Athens Numismatic Museum
(See: Konstantopoulos, no. 622a and Stavrakos, Bleisiegel, no. 64).
c) βεστάρχης και κατεπάνω (7-1067), according to three lead seals
from different boulloteria.5
It could be that all the four groups of seals belonged to one and the
same person - Romanos Diogenes. Besides the identical names, there is
also a chronological succession in titles and positions from the 50s to the
60s of the 11th century. Can they be related to the future emperor? The
coincidences involve the names, time reference and last but not least the
titles and posts written on the seals.
The post of Romanos Diogenes in the three groups of seals is not con-
nected with a definite military or administrative unit. We are left with the
opinion that he was at the emperor's disposal and was sent at the head of
the tagma in a region where it was necessary.
One of his seals in his capacity of βεστάρχης και κατεπάνω, found on
the bank of the Danube near the present-day village of Vetren, appears to
be connected with reflect a certain mission of his in that part of the
Empire at the head of a tagma to which local troops were attached. Here
he appears in the capacity of άρχων των παρά τον "Ιστρον πόλεων.
4
Auction Spink 135 (october 1999), no. 283 and the unpublished seal Fogg A.
M„ no. 1396.
5
I. Jordanov - G. Atanasov, Srednovekovnijat Vetren na Dunav, (Shoumen,
1994), no. 116; Auction Hirsch, 177, 10-13/02/1993, no. 1419 and Zacos (BnF)
205.
65
IVAN JORDANOV
The conclusion to be drawn is that the data from the seals can be related
to the future emperor Romanos IV Diogenes, but no seal connects him
directly with the government of Paradounavon.
4. Βασίλειος Άποκάπης who in 1064/1065, according to Attaleiates and

Skylitzes, was άρχων των κατά τον "Ιστρον πόλεων and tried to stop the
Ghuzz invasion, was defeated and taken prisoner.
He is known both from the narrative sources and sphragistic monuments.
He has the following cursus honorum:
1054/1055: πατρίκιος και στρατηγός [Μανζικίερτε] (See: Aristakes
Lastivertzi, XVI, p. 104;6 Attaleiates, p. 46; Skylitzes, 462 61 " 62 ).
Before 1064/1065: βεστάρχης και κατεπάνω Βαασπρακανίας, accor-
ding to five lead seals found at Silistra, Pliska and Istanbul.7
1064/1065: μάγιστρος και άρχων των κατά τον "Ιστρον πόλεων
(See: Attaleiates, 83; Skylitzes Continuatus, 113-114).
1064/1065-?: μάγιστρος, βέστης και δοΰξ, according to five lead
seals from the same boulloteria out of which three are found in the region
of the Lower Danube.8
(1066-1083):
πρόεδρος καΐ δούξ' Εδέσσης, according to three lead seals.9
πρωτοπρόεδρος και δούξ'Εδέσσης, according to three lead seals.10
πρωτονωβελλίσιμός και δούξ 'Εδέσσης, according to a lead seal."
σεβαστός και δούξ' Εδέσσης, according to a lead seal from Antioch,
no. 2349.12
The subject of my commentary will be the data from his seals connected
with his stay on the Lower Danube because most of them are discovered
in present-day North-Eastern Bulgaria. They fall into two groups. In the
first he is βεστάρχης και κατεπάνω Βαασπρακανίας and in the second,
μάγιστρος, βέστης και δούξ.
In this case too his seals have no connection with the government of
Paradounavon. He arrived in the Balkans in the capacity of vestarches and
katepano of Vaspourakan. In the region of the Lower Danube he was pro-
moted to the title of magistros and was appointed doux of the emperor's
army, sent there with the task to stop the Ghuzz crossing the Danube.
6
Povestovanie VardapetaAristakesa Lastivertzi, ed. Κ. N. Juzbashijan, (Moscow,
1968).
7
I. Jordanov, "Pecatite na Vasilii Apokap ot vtorata polovina na XI v,"
Numismatika i sfragistika 4 (1995-97) 107 and M. Grünbart, "Die Familie
Apokapes im Lichte neuer Quellen," SBS 5 (1998) 35-36.
8
Jordanov, Vasile Apokap, 108, fig. 3; Grünbart, Familie Apokapes, 37-38.
9
Jordanov, Vasile Apokap, 108-109, fig. 4; Grünbart, Familie Apokapes, 38-39.
10
Griinbart, Familie Apokapes, 39.
11
Grünbart, Familie Apokapes, 40.
12
J.-Cl. Cheynet, "Sceaux byzantins des musees d'Antioche et de Tarse," TM
12 (1994) no. 53.
66
5. Νέστωρ, βεστάρχης καν κατεπάνω της Δρίστρας or δούξ των

Παριστρίων (1071-1072).
His name and positions are known from the chronicles of Skylitzes and
Attaleiates. According to them, Nestor was an official of Constantine X
Dukas (1059-1067). The population along the Danube rose in revolt and
the emperor's men appointed Nestor katepano of Dristra or Paristrion
and promoted him to the rank of vestarches. However, because of his
ethnic identification with the population there and for some other reasons
as well he entered into an alliance with their chief Tatus and joined him
in his march to the capital, i.e. he revolted (See: Skylitzes Continuatus,
166 16 " 17 ; Attaleiates, 205 and 207).
Two groups of seals are known which could be associated with Nestor
before his appointment as katepano of Dristra or Paristrion:
a) πατρίκιος και πραιπόσιτος (7-1067 r.), according to an unpu-
blished lead seal from private collection in Sofia. 13
b) άνθρωπος άνακτος τοΰ Δούκα (1067-1071), according to three lead
seals, two of them found at Silistra and one at Istanbul. 14
After Michael VII's ascent to the throne he was promoted to the rank
of vestarches, skipping the title of vestes, and was sent to Dristra. In this
case too, no seals of Nestor as katepano of Dristra or doux of Paristrion
have come down to us.
6. Λέων Νικερίτης [κουροπαλάτης] καΐ δούξ Παραδουνάβου.

Information about him is mainly found in the Alexiad of Anna
Comnena (Alexiade II, 155). According to her, in 1091 George Dekanos
was sent with letters to Leon Nikerites, who was at that time doux of
Paristrion. The cursus honorum of Leon Nikerites can be reconstructed
from Anna Comnena and seals of his that have come down to us (See:
Seibt, Bleisiegel, no. 99).
a) βεστάρχης (70s of the 11th c.).
b) πρόεδρος (70s-80s of the 11th c.).
c) πρωτοπρόεδρος καΐ άναγραφεύς Ε λ λ ά δ ο ς και Πελοποννήσου
(80s of the l i t h e . ) .
d) in 1087 was at the emperor's disposal during the negotiations with
the Pechenegs.
e) [κουροπαλάτης] και δούξ Παραδουνάβου (1091).
13
Private collection (St. Bilik from Sofia). Findspot uncertain. Dim. 17-20 mm,
3.804 g. Good and well preserved imprint.
Obv.: St. Demetrios standing, holding a spear (r. hand), his 1. hand resting on a
round shield set on the ground. Vertical inscription on either side: . .Γ 11 - Δ111Π11 J/
Rev.: Inscription of five lines: +KefVe-|NeCT0Pl|nPIKAl|nPen0CITU
14
I. Jordanov, "Neizdadeni vizantijski olovni pecati ot Silistra (IV)," Izvestija
na Narodnija muzei Varna 28 (1992) nos. 14-15 and Dated Seals, no. 95.
67
IVAN JORDANOV
f) πρωτονωβελλίσιμος (1103).
g) πρωτονωβελλίσιμος και μέγας δούξ και άναγραφεύς Κΰπρου
(after 1103).
h) πρωτονωβελλίσιμος (1103).
i) commander of the garrison in Devre during the war against the
Normans in 1108 (Alexiade III, 10418).
j) commander of an advanced guard during the war against the Seljuks
in 1116 (Alexiade III, 19314).
Since he was a eunuch, he was not honoured with the rank of sebastos
and probably completed his career as protonobelissimos. Because of the lack
of any seal of him as doux of Paradounavon we ask ourselves whether in
1091 Leon Nikerites was in reality doux of Paradounavon or was simply
sent as a commander of a tagma with the post of doux to keep watch on
the Danube region in face of the barbarians' invasion.
To sum up, the common denominator of the Byzantine dignitaries
under review who are named in the narrative sources as governors of the
cities on the Ister (άρχων των περι τον Ίστρον πόλεων και χωρίων) is
that they are not attested by their seals in this capacity. Certain seals
could be associated with them, but most frequently only in their capacity of
commanders of tagmata (katepano or doux), sent for definite military
operations and as such therefore in command of all Byzantine troops
there present.
Seal holders with posts connected

with the katepanate of Παραδουνάβσυ
1. Δημήτριος Κατακαλών, ανθύπατος, πατρίκιος και κατεπάνω (50s-

60s of the lithe.).
He is attested only by his seals. They outline his cursus honorum:
a) σπαθαροκανδιδάτος και τουρμάρχης (30s-40s of the 11th c.),
according to an unpublished lead seal from DO 55.1.3091.15
b) πατρίκιος και στρατηγός (50s of the 11th c.), according to two lead
seals found in the North-Eastern Bulgaria, one published16 and one
unpublished, found at Silistra.
c) ανθύπατος, πατρίκιος και κατεπάνω Παραδουνάβου (50s-60s of
the 11th c.), according to four lead seals.17
15
Obv.: Bust of St. Demetrios holding a spear (r. had) and shield (l.hand).
Rev.: ...6ϊνθ<|ΔΗΜΗΤΒ'|.ΠΑΘΑΒ'ΚΑΝ|ΔΔ'5ΤΟΡΜΑΡ|Χ'ΤΟΚ.ΑΤΑ|Κ.ΑΛΟ
16
I. Jordanov, "Sceaux de deux notables byzantins de la fin du XT s.," Etudes
Balkaniques 3 (1981) 92-93.
17
Published in N. Bänescu, "Sceau de Demetrios Katakalon katepano de
Paradounavon,"£0 39 (1940) 160; I. Jordanov, "Neizdadeni vizantijski olovni
pecati ot Silistra (I)," Izvestija na Narodnija muzei Varna 19 (1983) no. 8;
DOSeals 1.67.1.
68
d) βέστης, ανθύπατος, πατρίκιος και κατεπάνω. 18

e) πρόεδρος (70s of the 11th c.), according to the founder's inscription
of the church of St. Nicholas in Thessaly19
f) πρόεδρος καΐ δοΰξ (70s-80s of the 11th c.), according to his lead
seals found at Istanbul.20
Δημήτριος Κατακαλών'β career is ordinary. He goes through almost all
the rungs on the hierarchical ladder of ranks from σπαθαροκανδιδατος to
πρωτοπρόεδρος and of posts from τουρμάρχης to δοΰξ. His official career
involved being in command of the army in the provinces. Judging by the
fact that almost all of his lead seals were found in Dristra and in other
localities in North-Eastern Bulgaria and that for some time he was also
katepano of Paradounavon, it could be that for quite a long period of time
(perhaps over 20 years) his life was connected with the Bulgarian lands.
2. Θεόδωρος Πηγονίτης, πατρίκιος, ανθύπατος, βέστης και κατεπάνω

των Παραδουναβίτων (50s-60s of the 11th c.).
Theodore Pegonites is unknown in the narrative sources. He is a repre-
sentative of the well-known family of the Pegonites. One of them, Leon
Pegonites, was strategos of Presthlavitzas during the 11th century.21
Three groups of his seals are known. They describe his cursus honorum
as follows:
a) πατρίκιος και στρατηγός (40s of the 11th c.), according to his
unpublished lead seal in Vienna:
Obv.: +KeRO|H0eiT(j|c<JAb/v|0eoA(i)|-PU-
Rev.: ΠΑΤΡ|Κΐωκε|0ΤΡΑΤΗ|Γ/Τ0ΠΗ|Γ0ΝΗΤ
b) πατρίκιος, ανθύπατος, βέστης και κατεπάνω των Παραδουναβίτων
(50s-60s of the 11th c.), according to his unpublished lead seal found near
Silistra (village Izvorovo) in a private collection (N. Nikolov, from Razgrad).
18
1. Jordanov, "Neizdadeni vizantijski olovni pecati ot Silistra (III)," Izvestija
na Narodnija muzei Varna 24 (1988) no. 3.
19
A. Avramea et D. Feissel, "Inventaire en vue d'un recueil des inscriptions
historiques de Byzance," TM 10 (1987) no. 14, 370-371.
20
Ibid. 371.
21
Jordanov, Preslav, nos. 309-310.
69
IVAN JORDANOV
D.: 30-30 (27), 4 mm, 15.16 g. A complete and comparatively well-

preserved imprint.
Unpublished. No parallels known.
Obv.: Inscription of six lines:
+Ke[Va|TUC(i)AB'|0eOA(i)PO|iTp] 1 AN0V|nAT/Kec|-TH-
Rev.: Inscription of six lines, preceded by an ornament:
-χ-|ΚΑΚΑ|Τ6ΠΑΝω|ΤϋΝΠΑΡΑ|ΔυΝΑΜΤ/|ΤωΠΗΓ0|-ΝΙΤκ-
/ m
'STOBil
"mm
+ Κ(ύρι)ε β(οή)θ(ει) τω σώ δοΰ(λω) Θεοδώρρ π(ατ)ρν(κίω) άνθυπάτ(φ)
βέσττ) και κατεπάνω των Παραδουναβίτ(ων) τω Πηγονίτ(η).
c) μάγιστρος και δούξ 'Εδέσσης before 1066, according to a lead seal
from Dumbarton Oaks.22
Theodore Pegonites was katepano of Paradounaviton after Demetrios
Katakalon and before Symeon vestes.
3. Συμεών, βέστης και κατεπάνω Παραδουνάβου (50s-60s of the 1 Ith c.)

Known only from sphragistic monuments which illustrate his career in
two distinct periods:
jC93S90DBQaiSi
'ülMÖIIWS
i S E W K
a) βέστης και κατεπάνω Παραδουνάβου (50s-60s of the 11th c.),

according to two lead seals from Preslav and Noviodunum.23
b) βεστάρχης και κατεπάνω Άδριανουπόλεως και Μεσημβρίας
(60s of the 11th c.), according to two lead seals found at Preslav.24
22
DOSeals 4.73.2.
23
Jordanov, Preslav, no. 289 and Gh. Stefan -1. Barnea - M. Comsa, Dinogetia
1 (Bucarest, 1967) 323-325.
24
Jordanov, Preslav, nos. 195-196.
4. Μιχαήλ, βεστάρχης και κατεπάνω Παραδουνάβου (60s of the 1 Ith c.),

according to his lead seal (See: Zacos, Seals II, no. 602).
5. Βασίλειος, έκ προσώπου Παραδουνάβου (50s-60s of the 11th c.),

according to his lead seal (See: Zacos, Seals II, no. 956).
6. 'Ιωάννης, τουρμάρχης Παραδουνάβου (60s of the 11th c.), according

to his lead seal (See: Zacos, Seals II, no. 530).
Besides the chronology of each titulary of Paradounavon and its

administrative structure what else do these seals tell us?
The toponym Παραδουνάβου and Παραδουναβίτων written on them
which is the Slavic translation of noayHaBHe must have been the official
name of the katepanate Παριστρίων. This latter is exclusively found in
the chronicles is in all probability a literary term.
This review of the seals with the toponym Paradounavon that have
come down to us confirms the assertion made above. None of the titula-
ries holding posts in the katepanate, who are known to us through sphra-
gistic monuments, is mentioned in the written sources.
71
IVAN JORDANOV
Byzantine seals found on the territory of the katepanate

Paradounavon and in particular in its capital city Dristra
The third group of data comes from Byzantine seals found on the terri-
tory of the katepanate of Paradounavon and in particular in its capital city
Dristra.
Obviously we need to determine the boundaries of the katepanate - a
still open question. To the north - the river Danube, to the south - the
Balkan Mountains, to the east - the Black Sea (these are undisputed
boundaries, the western boundary is a moot point). Without entering into
a discussion, I support the argument that to the west the katepanate
Paradounavon reached as far as the Vidin eparchy.
On this territory over one thousand lead seals have already been found,
of which 250 are from the Dristra region.25 The data from them have
been discussed from different aspects and for the purpose of the present
study I shall focus on their chronology and in particular on their terminus
ante quem. The latest Byzantine seals found in Dristra and on the whole
territory of the katepanate date from the end of the 11th c. or the beginning
of the 12th century, i.e. from the reign of the emperor Alexios I Comnenos.
This is not surprising since we know that he was directly involved in this
region. What strikes us is that on the whole territory of present-day
Northern Bulgaria no Byzantine seals have been found from the 12th
century with the exception of one lead seal of Isaac II Angelos (1185-
1195), found in Noviodunum, and some from the vicinity of Turnovo,
dated to the last quarter of the 12th century. This is to be explained in the
context of the establishment of a new centre of the Bulgarian state.
Conclusion
Finally, let us try to answer the questions raised in the beginning: when
was the katepanate Paradounavon established?
In the literature there are two opinions:
a) The thema Paristrion was established after the conquest of the
Bulgarian lands by the Byzantines in 1018. (There is a variant of this
opinion held by Romanian researchers that the thema Paristrion existed
already in 971).26
25
I. Jordanov, "The Byzantine administration in Dobroudja (10th-12th c.),
according to sphragistic date," Dobroudzja 12 (1995) 214-223.
26
N. Skabalanovic, Vizantiiskoe gosudarstvo I cerkov' ν XI veke (Saint
Petersburg, 1884), 225-229; P. Mutafciev, "Sadbinite na srednovekovnijat
Drastar," Izbrani proizvedenija 2 (Sofia, 1973) 158-159; N. Bänescu, Les duches
byzantins de Paristrion (Paradounavon) et de Bulgarie (Bucarest, 1946), 45-98;
Madgearu, Paradunavon (as note 3), 422-423.
72
b) Paristrion became an independent administrative unit after 1059 in

connection with the invasion of the Pechenegs.27
According to the above mentioned sphragistic monuments the kate-
panate of Paradounavon came into being after the 50s of the 11th century
at the earliest. Objections could be made that no seals of the earlier period
have been found but such are the circumstances/facts.
These facts could be supported by some secondary evidence.
If we accept the hypothesis that in 1018 all conquered Bulgarian lands
were included in one military - administrative unit - the thema of Bul-
garia, then some correspondences are observed.
1. In the thema Bulgaria there is evidence of a number of smaller mili-
tary-administrative units in Northern Bulgaria: the strategias Preslav,
Preslavitsa, Dristra and others.
2. All conquered Bulgarian lands including the Dristra eparchy are
unified in one ecclesiastical-administrative unit: the archbishopric of
Bulgaria.
3. After the 50s of the 11th century there is mention of the metropoli-
tan of Dristra subordinated not to the Bulgarian archbishop but directly
to the patriarch of Constantinople.28
4. After the 50s of the 11th century we also note the appearance of
seals with the name of the katepanate of Paradunavon.
5. As is well known, in the Byzantine administrative system two
things, territorial extent and the capital city of the civil and ecclesiastical
administrative structures, should coincide.
6. After the 50s of the 11th century no strategoi of the above mentioned
cities are known from seals. This would suggest that there were no small-
er divisions of the katepanate of Paradounavon. Only its tourmarch and
ek prosopou are known.
This direct and indirect evidence leads to the conclusion that the kate-
panate Paradounavon was established after the 50s of the 11th century in
connection with the nomads' invasions, mostly the Pechenegs, against
whom military expeditions were difficult to organise from the thema of
Bulgaria and its capital city Skopje. On the other hand, we have to take
into consideration the fact that the lands along the Lower Danube were
always organised in some kind of military-administrative unit which
most frequently bore the name of the largest city, Dristra.
27
K. Irecek, Istirija bolgar (Odessa, 1878) 264; V. Zlatarski, Istoria na balgar-
skata dargava prez srednite vekove II (Sofia, 1972) 111-114.
28
N. Oikonomides, "Un decret synodal inedit du patriarche Jean VIII Xiphilin
concemant Γ election et l'ordination des eveques," REB 18 (1960) 5729, 60-61,
62, η 1; I. Jordanov, "Pecati na arhiereii na Drastar ot XI vek," Dobroudja 2
(1992) 163-168.
73
IVAN JORDANOV
Till when did the katepanate Paradounavon exist? According to the

sphragistic monuments - from the 50s to the 70s of the 11th century.
The review of the provincial administration in the late 11th and the
early 12th centuries reveals the names of the separate military-adminis-
trative units, most frequently duchies named after a given city. For
instance, Dyrrachion with doukes George Palaeologos and Alexios and
John Comnenoi; Philippoupolis with doukes Argyros Karatzas, Gregory
Kourkouas and George Mesopotamites; Triaditza with the doux
Nicephorus Melissinos; Nish with the doux Nicephorus Dekanos; Skopje
with the doux John Comnenos and others.
74
Nikolay Alekseenko
LES RELATIONS ENTRE CHERSON ET L'EMPIRE,

D'APRES LE TEMOIGNAGE DES SCEAUX
DES ARCHIVES DE CHERSON
Les reserves du musee de Cherson renferment plus de cinq cents

sceaux byzantins jadis appendus aux documents, et si les trouvailles
actuelles augmentent ce nombre, elles ne permettent pas encore d'ap-
pretier ä leur juste mesure la quantite globale ni la qualite de ces plombs.
Nous nous en tiendrons done ä de prudentes remarques liminaires.
Le mediocre etat de conservation des sceaux, dü ä leur long sejour
dans l'eau de mer, rend difficile leur datation, sinon leur lecture ; s'il est
possible de determiner tel type de plomb, 1' oxydation a fait disparattre
toute information sur le signataire. Neanmoins, ces plombs illustrent les
relations qu'entretenaient les diverses instances locales avec l'adminis-
tration centrale de l'Empire.
On constate la correlation etroite qui lie l'envoi de sceaux imperiaux ä
l'interet tout particulier que les empereurs ont porte ä la position
strategique de Cherson au Moyen Age. Les bulles de Justinien Ier,
de Phocas, d'Heraclius 1 correspondent en effet aux periodes d'intense
activite militaire ou diplomatique oü les souverains ont veille ä fortifier
les positions de Byzance, non seulement en Taurique, mais aussi dans
l'ensemble de la region situee au nord de la mer Noire.
Ainsi, le sceau de Michel IIP est sans doute ä mettre en rapport avec
la creation du theme de Crimee et les decisions prises pour defendre les
territoires byzantins menaces par les pressions exterieures jusqu'au
milieu du IXe s. Le plomb que nous pouvons attribuer ä Constantin VII
Porphyrogenete3 reflete la vigilance de l'empereur, alors soucieux de
contenir les visees des princes russes sur les vastes territoires de
Taurique. Ce sceau daterait de 945, lorsque fut conclu le traite entre
Byzance et les Russes.4
1
N. A. Alekseenko, "Provincial'nyj Herson ν sfere interesov vizantijskogo
dvora po dannym imperatorskih molivdovulov," Drevnosti - 1997/1998
(Kharkov, 1999) 146-149, nos 4-5, 8-9, fig. 1.
2
Ibid., 148, 149, no 10, fig. 10.
3
Ibid., 148, 149, no 11, fig. 1. 11.
4
Lihacev, Molivdovuly, 251-252; Zacos-Veglery, no 70c.
75
NIKOLAY ALEKSEENKO
Dans le domaine ecclesiastique, la bulle du patriarche Nicolas Ier

Mystikos5 temoigne de l'attention portee par l'Eglise de Constantinople
au moment de la conversion des Khazars. Les sceaux de prelats du
Bosphore - l'eveque Pierre (Vie-Vile s.), les archeveques Luc et Nicolas
(Xe s.)6 - presentent un interet specifique. L'essor des relations avec
l'Eglise russe est aussi atteste par la bulle de Cyrille, metropolite de
Russie au XHIe s.7
Cherson conserve egalement l'unique exemplaire du sceau de l'orphe-
linat de Constantinople, datable du Vile siecle.
1. Sceau du Grand Orphelinat
Collection privee (C-5-97).

Echancre aux orifices du canal. Gravüre nette et bien conservee.
Dia.: 33 mm (total), 22 mm (champ); ep. 4-5 mm.
Inedit.
Au droit, dans un cercle de feuillage fin, les bustes affrontes des saints
Pierre et Paul, tournes de profil l'un vers l'autre; au sommet du champ,
une croisette. Sans epigraphe ni legende.
Au revers, occupant le centre du champ, monogramme cruciforme
comportant au centre t>, au sommet Ρ sous Τ surmonte de V, ä la base A;
ä gauche 0 et ä droite Ν. Solution assuree: όρφανοτροφίου. A la circon-
ference, inseree entre deux cercles de feuillage fin, court la legende,
commenânt au sommet, precedee d'une croisette: +T0V€VAr0VC-
tierAAOV. Τοΰ εΰαγοΰς μεγάλου.
La presence de ce plomb temoigne des relations de l'Eglise de Cherson
avec l'une des principales institutions de bienfaisance du patriarcat, et
revele aussi l'etablissement sur place de services analogues. En effet, le
5
Ν. A. Alekseenko, "Pecat' patriarha Nikolaja Mistika iz Hersonesa," Drevnosti-
1999/2000 (Kharkov) [sous presse],
6
Ν. Α. Alekseenko, "Pecati bosporskih cerkovnych ierahov iz Hersona,"
Problemy religij stran cernomorsko-sredizemnomorskogo regiona (Sebastopol,
2001) 132-133.
7
Ν. A. Alekseenko, Pecat' kievskogo mitropolita Kirilla iz Hersonesa," Rossij-
skaja arheologia 1 (1999) 186-190.
76
LES RELATIONS ENTRE CHERSON ET L'EMPIRE
musee de Cherson conserve egalement la bulle d'un ξενοδόχος, celle

d'un κουράτωρ του ορφανοτροφείου, et les matrices en ceramique de
sceaux de πτώχεια, ou asiles de vieillards. 8
Parmi les bureaux centraux, les services financiers sont les mieux
representes. Les archives conservent en effet une cinquantaine de sceaux
de logothetes du genikon. Nous retiendrons notamment les sceaux de
fonctionnaires honores de hautes dignites, ainsi le patrice Sisinnios, le
magistre Nicolas, Yanthypatos Jean.
2. Sisinnios, patrice, protospathaire imperial et logothete general

Decentre; oblitere partiellement, mais la gravure est nette.
Dia.: 25 mm (total); ep. 2, 5 mm.
// Zacos-Veglery, no. 2372; Laurent, Corpus II, no. 284 (DO 58. 106.1547).
Inedit.
Au droit, monogramme marial cruciforme, de type Laurent V, cantonne

par le tetragramme habituel: Θεοτόκε βοήθει τω σω δοΰλφ.
Au revers, legende sur cinq lignes, precedee d'une croisette:
+ΟΙΟ.|.ΝΙΟΠΑΤ|.ΙΚ/(νΑ'ΟΠ'|.Γ€ΝΙΚ^Λ|.ΓΟβ'
Σ ι σ [ ι ν ] ν ί ω πατ[ρ]ικ(ίφ) β(ασνλνκω) (πρωτο)σπ(αθαρίω) [(καν)]
γενικ(ω) λ[ο]γοθ(έττ|).
Les premiers editeurs ont date l'exemplaire parallele de la periode
750-850. 9 Mais V. Laurent precise que la frappe de cette bulle doit etre
placee ä la fin du Vllle siecle, 10 et estime des lors que Sisinnios ne saurait
etre confondu avec l'eparque de la Ville homonyme qui, peu apres l'ac-
cession au trone de Romain II (959-963), fut promu patrice et logothete
general. 11
8
1. V. Sokolova, "Vizantijskie pecati iz Hersonesa," ADSV 26 (1992) 192-194; N.
I. Hrapunov, "Administracija ευαγείς οίκοι ν Hersone," MAIET 8 (2000) 357-361;
V. V. Latysev, "Greceskie i latinskie nadpisi, najdennye ν Juznoj Rossii ν 1895-1898
gg.," Materialy po arheologii Rossii 23 (1899) 30-31, no. 42; L. G. Kolesnikova,
"Hram ν portovom rajone Hersonesa," Viz. Vrem. 39 (1978) 172, fig. 13.
9
10
11
Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker (Bonn, 1838), 470.
77
N1KOLAY ALEKSEENKO
3. Nicolas, magistre, anthypatos, patrice, protospathaire imperial et

logothete general

Decentre; gravure est nette et bien conservee.
Dia.: 24 mm (total); ep. 1, 5 mm
// K. D. Smyckov, 2000, no. 1-3.
Inedit.
Au droit, dans un cercle de grenetis, croix patriarcale, elevee sur

plusieurs degres, ornee de fleurons issant ä mi-champ, en forme de fleurs
de lys stylisees; au sommet de la croix, comme aux extremites du bras
superieur, un globule, repete sous la traverse inferieure, au contact des
fleurons. A la circonference, legende invocative commengant ä la base,
ou eile est partiellement emportee: ©ITUCUAOV.. [+ Κ(ύρι)ε
βοή]θ(ε)ν τφ σφ δοΰ[λφ],
Au revers, precedee d'une croisette, legende sur cinq lignes dont la
derniere est restee hors champ:
+NIKli)/V|.Ar/AN.Vn|.ATPIK/fV)V.|..asreNl|
Νικωλ(άφ) [μ]αγ(ίστρω) άν[θ]υπ(άτω) [π]ατρικ(ίφ) β(ασιλικω)
(πρωτο)[σπα]θ(αρίφ) (και) γενι[κ(φ) λογοθέτη].
Un sceau tres proche, qui se distingue par la presence du 0 au lieu du
U dans le nom, a ete publie par V. Laurent (DO 58.106.4951; Shaw,
no. 671 et no. 672) et G. Zacos, provenant de sa propre collection.
Laurent date le sceau du tournant des IXe-Xe siecles, Zacos prefere la
premiere moitie du Xe siecle.12
Des sceaux paralleles provenant de Cherson ont ete mentionnes par I.
V. Sokolova13 et par K. D. Smyckov.14
12
Zacos, Seals II, no. 242 bis; Laurent, Corpus II, no. 317.
13
1. V. Sokolova, "Les sceaux byzantins de Cherson," SBS 3 (1993) 104-105,
no. 2.
14
K. D. Smyckov, "Novye nahodki molivdovulov glavnyh logofetov X v. ν
Hersonese," Numizmatika i Faleristika 2 (14) (Kiev, 2000) 28-29, no. 1-3.
78
4. Jean, anthypatos, patrice, protospathaire imperial et logothete

general

Oblitere partiellement, mais la gravure est nette; perce dans la partie centrale.
Dia.: 25 mm (total); ep. 2,5 mm.
Inedit.
Au droit, croix ä double traverse, elevee sur trois degres, depourvue

d'ornement. A la circonference, inseree entre deux cercles de grenetis,
legende invocative partiellement conservee: [+K.e]ftOH0eiT(JC(i)AOVA(i).
[Κ(ύρι)ε] βοήθει τω σψ δούλω.
Au revers, legende sur cinq lignes, precedee d'une croisette et sur-
montee d'une autre croisette accostee de perles:
·+·| +IUANN-I AN0VnAT.|nA..IK/fV.|CnAQ'Sr6|....Or..
Ίωάνν[χ|] άνθυπάτ[φ] πα[τρ]ικ(ίω) β(ασιλικω) [(πρωτο)]σπαθ(αρίω)
(και) γε[νικ(ω) λ]ογ[οθ(έττι)].
Jean exergait sa charge au IXe/Xe siecle.
Les sceaux de logothetes du genikon trouves ä Cherson appartiennent
en majorite aux IXe-Xe siecles. Certains sont sans equivalent dans les
collections byzantines, et leur etude peut enrichir notre connaissance sur
ces fonctionnaires.
Un second groupe de plombs decouverts ä Cherson rassemble les

bulles echangees par les services financiers et fiscaux avec d'autres
administrations provinciales.
Les plus anciennes appartiennent aux commerciaires des douanes: cinq
pieces, gravees aux effigies imperiales, qui se rapportent aux regnes
d'Heraclius (610-641),15 et de Constant II (659-668).16 D'apres les
sceaux paralleles, on peut penser que ces fonctionnaires controlaient
vraisemblablement les apotheques d'Abydos et de Constantinople.
15
Ν. A. Alekseenko, "Pecati cinovnikov balkano-maloazijskogo regiona iz
Hersonskogo arhiva," Izvestija N. Muzej Varna 45 (Varna, 2003) no. 1-2, fig. 1
1-2 (sous presse).
16
Ibid., no. 3, fig. 1.3; Id. "Molivdovuly adressantov Hersona," Drevnosti
1996 (Kharkov, 1997) 122-124, no. 1-2, pi. 1. 1-2.
79
N1KOLAY ALEKSEENKO
Le sceau d'Artavasde, patrice et comte de l'Opsikion, retient egale-

ment l'attention. 17 Le plomb a ete frappe ä la charniere des annees
710/720, dates qui correspondent ä la revoke, en 711, des habitants de
Cherson contre Justinien II, et ä la proclamation du futur promoteur de
l'iconoclasme, Leon III l'lsaurien (717-743), dont Artavasde etait juste-
ment le compagnon d'armes. Les recents travaux des chercheurs ont
souligne l'influence economique et politique de la Crimee, notamment
pendant les «siecles obscurs», et la presence ä Cherson du plomb
d'Artavasde confirme ce role politique de la region dans les affaires de
Γ Empire, pour qui la Crimee ne fournissait pas seulement un sejour
d'exil suffisamment eloigne pour y releguer les opposants au pouvoir
central. D'autres sceaux confortent cette these.
Cherson possede un unique plomb, datable du VHIe siecle, issu du
bureau de douanes de Hierön. 18 Le comte de Hieran avait pour charge le
contröle ä l'entree du Bosphore des marchandises qui venaient de mer
Noire, sous la responsabilite de l'eparque de Constantinople.
Deux autres sceaux, de la premiere moitie du IXe siecle, ont appartenu
ä des «comtes des Detroits», en charge des principales douanes mari-
times, celle de Hieron et celle d'Abydos. 19 Au tout debut du Xe siecle
encore, le sceau de Constantin, commerciaire d'Abydos, 20 atteste le
maintien des echanges entre Cherson et ce centre, qui auront dure cinq
siecles.
Les archives de Cherson contiennent aussi les sceaux de dicecetes,
l'un exerânt ä Amastris (fin du IXe s.-debut du Xe s.),21 l'autre ä
Mitylene (IXe s.).22 Or c'est justement ä Cherson que la fonction est,
pour la premiere fois, mentionnee. Ces «inspecteurs des finances» ont
vraisemblablement contröle les livraisons de grain provenant de
Paphlagonie, des Bucellaires, des Armeniaques et du reste de 1'Empire.
La Paphlagonie notamment etait au nombre des pourvoyeurs de
Cherson. 23
Le sceau d'un episkeptites de Hierön, Leon, datable du Xe s.,24 cons-
titue un apport nouveau et original ä l'etude de la fonction d'episkeptites·,
son existence suggere une relation entre Cherson et des domaines
imperiaux.
17
Id., "Molivdovul komita Opsikija naCala VIII v. iz Hersonesa," ADSV 30
(1999) 65-82.
18
Id, comme n. 16, 124, 126, no. 3, pi. 1. 3.
19
Ibid., 124, 127-128, no. 4-5, pi. 4-5.
20
Ibid., 124, 128-129, no. 6, pi. 1-6.
21
Id., "Cherson i goroda Maloj Azii po dannym sfragistiki," ADSV 31 (2000)
99, no. 1.
22
Id., comme n. 15, no. 4, fig. 3. 1 (sous presse).
23
De adm. imp., 286.
80
Deux autres plombs, datables de la fin du Xe s. ou de la premiere

moitie du Xle s., appartiennent encore ä un fonctionnaire du fisc, Jean,
chartulaire et genimatos de Chrysoupolis, charge de controler la livraison
des denrees agricoles destinees ä la capitale lorsqu'elles traversaient le
Bosphore. 25 On connait neuf plombs emis par ce meme fonctionnaire; or
il est hautement significatif de constater que cinq de ces pieces aient ete
trouvees ä Cherson meme. II est probable que la juridiction du genimatos
de Chrysoupolis s'etendait bien au-delä de Constantinople, jusque dans
la lointaine Taurique.
Des commandants de themes balkaniques ont laisse leurs sceaux. Deux
ont ete strateges de l'Hellade: un protospathaire, peut-etre nomme Basile,26
et Jean Proteuön,27 bien connu aussi par les sources ecrites.28 Deux autres
furent strateges de Thessalonique: Jean, protospathaire et epi tou Chryso-
triklinou,29 et le patrice Michel.30 Leurs plombs ont tous ete frappes au
Xe siecle. Le sceau de Leon, tourmarque de Gothie (deuxieme moitie du
Xe siecle),31 permet de saisir comment 1'administration byzantine s'est
adaptee au cadre particulier de l'arriere-pays montagneux de la Crimee.
Un lot de plombs conserves ä Cherson, cent cinquante pieces environ,
ont appartenu ä divers fonctionnaires locaux, archontes, 32 proteudntes,33
kyroi,34 strateges 35 et commerciaires. 36 Grace ä de recentes trouvailles, on
sait aussi que d'autres fonctionnaires et dignitaires, ekdikoi,37 pateres
24
N. A. Alekseenko, comme n. 15, no. 5, fig. 3. 3.
25
Id, comme n. 16, 124, 129, no. 7, pi. 1. 7; Id., "Herson i goroda Maloj Azii
po dannym sfragistiki," ADSV 31 (2000) 99, 101, no. 2.
26
Id., comme n. 16, 124, 129, no. 8, pi. 1. 8.
27
Id., comme n. 15, no. 7, fig. 4. 2.
28
N. A. Alekseenko, A. Romancuk, I. V. Sokolova, "Die neuen Funde an
Bleisiegeln aus Cherson," SBS 4 (1994) 142, no. 3; N. A. Alekseenko, "Stratigi
Chersona po dannym novyh pamjatnikov sfragistiki," MAIET6 (1998) 710, 722-
724, fig. 5. 9, 24-27.
29
N. A. Alekseenko, "Molivdovuly adressantov Hersona," Drevnosti 1996
(Kharkov, 1997) 124, 130, no. 9, pi. 1. 9.
30
Id., comme n. 15, no. 6, fig. 4. 1.
31
N. A. Alekseenko, "Un tourmarque de Gothie sur un sceau inedit de
Cherson," REB 54 (1996) 271-275; Id., "Gotija ν strukture vizantijskoj adminis-
trativnoj sistemy ν Tavrike vo vtoroj polovine X veka", Hersonesskij sbornik IX
(Sebastopol, 1998) 230-235.
32
Id., "Novye nahodki pecatej predstavitelej gorodskogo upravlenija Hersona,"
Μ AI ET \ (1996) 156-159, no. 1-6; Id., "Arhontija Hersona ν νίΠ-ΙΧ vv.", MA1ET
9 (2002) 455-500.
33
Id., "Les sceaux des proteuontes de Kherson au Xe siecle", SBS 7 (2002) 79-86.
34
Id., comme n. 32, 160, no. 9.
35
Id., "Stratigi Hersona po dannym novyh pamjatnikov sfragistiki", MAIET 6
(1998) 701-743.
36
Id., "Tamoznja Hersona i pecati kommerkiariev VIII-IX vv.," [sous presse].
37
Id., comme η. 32, 162-163, no. 11-12.
81
NIKOLAY ALEKSEENKO
poleös,3S notaires, 39 etaient en poste ä Cherson; ainsi se precise notre

connaissance des structures administratives de la ville.
C'est le nombre des sceaux de strateges et de commerciaires qui s'est
le plus accru, permettant de suivre, pour certains d'entre eux, leur car-
riere et leur avancement dans la hierarchie aulique de la capitale. On sait
ainsi que des archontes de Cherson ont obtenu la dignite de stratör
imperial, 40 les proteuontes ont regu les titres de protospathaire imperial,
de protospathaire et epi tou Chrysotriklinou\4i les strateges ont ete faits
patrices, 42 les commerciaires, cubiculaires. 43
Le groupe des sceaux patronymiques s'est aussi etoffe, fournissant
ainsi un plomb du patrice Michel Chersonitis (deuxieme moitie du
Xe s.), personnage jusque-lä connu seulement par les sources ecrites. 44
L'apport de ces plombs recemment decouverts, celui de Michel
Chersonitis comme ceux d'Ignace et Michel Tzoulas, 45 ajoutes au sceau
dejä connu de Georges Tzoulas, confirme le fait qu'entre la seconde
moitie du Xe siecle et le debut du Xle siecle, Γ administration de Cherson
etait exercee par quelques families de notables locaux.
Les archives conservent des sceaux episcopaux de titulaires inconnus
des Notitiae episcopatuum de Constantinople: Zacharie, 46 qui fut eveque
au Vlle/VIIIe siecle, puis Luc 47 et Etienne, 48 au Xe siecle.
Le reste du materiel sigillographique rassemble diverses bulles de mili-
taires, d'eveques, de fonctionnaires ou dignitaires civils, mais ces pieces
sont privees du nom du signataire ou du lieu d'exercice de la charge. A
l'inverse, d'autres sceaux ä usage «prive» component seulement le nom
du signataire, inscrit en toutes lettres ou en monogramme.
38
Ibid., 164, no. 13.
39
Id., "Κ voprosu ο suscestvovanii sluzby notariev ν Hersone," ADSV 29
(1998) 221-227.
40
Id., comme n. 32, 157-158, no. 4-6.
41
Id., comme n. 33.
42
Id., "Hersonskaja rodovaja znat' X-XI vv. ν pamjatnikah sfragistiki,"
MAIET 8 (2000) 256-266.
43
Id., "Tamoznja Hersona i pecati kommerkiariev VIII-IX vv.," no. 74. 1-3
[sous presse].
44
Liutprandi Cremonensis Opera omnia, ed. Ρ .Chiesa [Continuatio Mediaevalis
CLVI] (Turnhout, 1998), Relatio de Legatione Constantinopolitana, § 64110°-1140;
G. Schlumberger, Un empereur byzantin au dixieme siecle: Nicephore Phocas
(Paris, 1890) 662.
45
N. A. Alekseenko, "Novye nahodki pecatej roda Culy iz Hersonesa," Drevnosti
1995 (Kharkov, 1995).
46
Alekseenko, comme n. 32, 161, no. 10.
47
N. A. Alekseenko, A. Romancuk, I. V. Sokolova, "Die neuen Funde an
Bleisiegeln aus Cherson," SBS 4 (1994) 146-147, no. 10.
48
N. A. Alekseenko, "Pecati cerkovnyh ierarhov iz Hersona," Nomos 28/29
(Cracovie, 1999/2000) 101-102, fig. 6-7.
82
Sont datables des VIIIe-IXe siecles quelques sceaux d'hypatos (3), un

nombre significatif de spathaires (28), le plomb d'un comte, celui d'un
drongaire, deux bulles de chartulaires et trois de notaires. Les pieces les
plus anciennes remontent aux Vie et Vile siecles: trois eveques, deux
apo eparchon, deux asekretis. Leur enumeration, ä defaut de tout autre
element de connaissance, temoigne du moins d'une certaine activite
locale.
Constatons, pour conclure, que les sceaux des archives de Cherson

s'etendent sur un large champ chronologique, du Vie s. jusqu'au XHIe s.;
la majeure partie cependant, plus de 300 exemplaires, concerne les IXe-
Xe siecles.
Les regions avec lesquelles Cherson entretenait des relations etaient
proches de la capitale: Chrysoupolis, Hierön, Amastris, Abydos,
Mitylene (Lesbos). Des strateges de themes micrasiatiques et balka-
niques, ceux de Thessalonique, de l'Hellade, de l'Opsikion ont aussi
scelle leurs correspondances destinees ä Cherson.
Les plombs ressortissent ä un large choix representatif de Γ ensemble
des categories de fonctionnaires et de dignitaires, oü les bulles d'em-
pereurs et d'eveques se distinguent de l'abondante collection des plombs
de fonctionnaires locaux et de sceaux prives. En somme, l'ensemble de
ces documents embrasse l'histoire de Cherson durant tout le Moyen Age.
On attend avec interet de nouvelles trouvailles, propres ä completer
nos informations sur 1'administration locale, ses relations avec le pouvoir
central, et l'essor des liens economiques de cet avant-poste du nord, aux
lisieres de Yoikoumene grecque.
83
Jean-Claude Cheynet
LES SCEAUX BYZANTINS DE LONDRES
Les sceaux byzantins sont rarement decouverts en dehors de l'espace

politique occupe ä un moment ou ä un autre par l'Empire byzantin, ä
l'exception toutefois de la Russie oü la presence d'un nombre appre-
ciable de plombs s'explique aisement par l'influence de l'Empire dans
l'emergence de la chretiente russe. Cependant, un pays occidental, l'un
des plus eloignes de Constantinople, la Grande-Bretagne, l'ile de Thüle
comme la nommait Anne Comnene,1 a fait sortir de son sol une quantite
surprenante de plombs byzantins d'epoque medievale.
Deux d'entre eux ont ete publies par V. Laurent. Le premier, trouve ä
Winchester en 1962, a appartenu ä Jean, protospathaire, epi tou theophy-
laktou koitdnos et ek prosdpou tou Pantheou.2 Laurent a su, comme ä
l'accoutumee, identifier le signataire; il s'agit de Jean Raphael, qui fut
ulterieurement patrice et catepan. Nous disposons aujourd'hui d'un autre
sceau qu'on peut attribuer au meme personnage, celui de Jean, protospa-
thaire et strategies (le commandant de l'infanterie), trouve ä Trebizonde.3
Ces soldats etaient probablement des Varanges, car des garnisons
varanges, on le sait, etaient souvent stationnees dans le theme de Chaldee.
Se fondant sur les titres et les fonctions, Laurent a date les plombs dans
une fourchette allant de 1060 ä 1080. Cependant, Raphael, anthypatos,
patrice et catepan d'ltalie, est atteste en 1046-1047.4 De ce fait, la car-
riere de Raphael est plus precoce que ne le pensait Laurent. Au reste,
l'epigraphie et l'iconographie du sceau confortent cette datation. Notons
au passage que le plomb est anterieur ä la conquete de l'Angleterre par
le due de Normandie, Guillaume.5
1
Alexiade, I, 92, 98, passim.
2
V. Laurent, "Byzance et l'Angleterre au lendemain de la conquete normande.
A propos d'un sceau byzantin trouve ä Winchester," NCirc 71 (1963) 93-96.
3
A. W. Dunn, A handlist of the Byzantine lead seals and tokens (and of Western
and Islamic seals) in the Barber Institute of Fine Arts (Birmingham, 1983) 9, no. 43.
4
Toutes references dans Vera von Falkenhausen, La dominazione bizantina
nell'Italia meridionale dal IX all'XI secolo (Bari, 1978) 97.
5
Sur la presence des Francs et notamment des Anglo-Saxons, cf. J. Shepard, "The
Uses of the Franks in Eleventh-Century Byzantium," dans Anglo-Norman Studies
15 (Woodbridge, 1993) 275-305 et J.-Cl. Cheynet, "Le röle des Occidentaux
dans l'armee byzantine avant la Premiere Croisade," dans Byzanz und das
Abendland im 10. und 11. Jahrhundert, ed. Ε. Konstantinou (Cologne, 1997)
[cite ensuite Cheynet, Occidentaux p] 111-128.
85
JEAN-CLAUDE CHEYNET
Un second sceau, celui du patriarche de Jerusalem Sophronios II, a ete

trouve ä Winchester.6 Les dates du patriarcat de Sophronios ont ete rec-
tifiees par Ph. Grierson.7 On estimait que le prelat occupait sa charge lors
du grand pelerinage allemand qui avait atteint la ville Sainte en 1064-
1065, et qu'il etait peut-etre dejä en poste avant 1059. Selon le seul
temoignage fiable, celui de William de Malmesbury, Sophronios a assiste
ä la capture de Jerusalem par les Turcs en 1076. Depuis les travaux de
V. Laurent, un troisieme sceau, celui d'Euthyme, patriarche d'Antioche,
plus tardif (datable du Xllle siecle), a ete decouvert ä Portsmouth. 8 Plus
recemment enfin, un sceau de l'empereur Alexis Comnene est sorti du
sol du Lincolnshire. 9
Simon Bendall, que je remercie vivement pour toutes les informations

qu'il m'a fournies, m'a signale que de nouveaux plombs avaient ete
exhumes fortuitement, ä Londres meme, lors de travaux publics dans la
City, c'est-a-dire dans un quartier qui remonte ä l'epoque medievale et
qui correspond au centre administratif de la ville ä l'epoque normande.
Lui-meme avait acquis un de ces plombs, qu'il a depuis donne au Musee
de Londres. Dans ce meme musee, Geoffroy Egan m'a fait savoir, apres
enquete, qu'on avait pu retrouver huit sceaux byzantins de meme prove-
nance. 10 Si Γ etat de conservation de ces pieces est souvent mediocre, les
photographies que m'a envoyees S. Bendall et celle que G. Egan m'a
autorise ä prendre sur les sceaux alors disponibles au Musee de Londres,
m'ont permis de reunir l'essentiel de ce dossier.
Les sceaux byzantins du Musee de Londres'1
1. Leon, anthypatos, patrice et logothete du genikon
In v.: no. 99.67.

Dia.: 29. Des.: Fortement presse aux deux bords et sur les deux faces.
Inedit.
6
V. Laurent, "Un sceau inedit du patriarche de Jerusalem Sophrone II trouve
ä Winchester," NCirc 64 (1964) 49-50.
7
Ph. Grierson, "The dates of Patriarch Sophronius II of Jerusalem (post 1048-
1076/1083)", REB 43 (1985) 231-235.
8
S. Bendall, "A Thirteenth Century Byzantine Seal Found in England," NCirc
102 (1994) 356-357.
9
Ph. de Jersey, "An Imperial Byzantine Seal from Lincolnshire," Oxford
Journal of Archeology 15.3 (1996) 349-351.
10
G. Egan m'a egalement donne le texte de sa communication: "New archaeo-
logical Evidence for the 11th Century Links between England and the Byzantine
World." Cet article m'a ete precieux, car il fait aussi etat de recentes trouvailles
de monnaies byzantines ä Londres.
11
Les sceaux sont classes en ordre chronologique.
86
Au droit, dans un cercle de grenetis, buste de saint Michel, tenant un

globe en main gauche et de Γ autre un sceptre, sans doute trifolie.
Au revers, legende sur six lignes, surmontee et suivie d'une perle
accostee de tirets, et precedee d'une croisette:
—|..e(JN|..0vn..|.cnAT..|...CKA...|.iKoc..|.o0e...|-—
[+ Λ]έων [άν]θΰπ[ατο]ς πατ[ρίκιο]ς κα[1 γεν]ικος [λογ]οθέ[της].
Xe siecle (fin)/XIe siecle (debut). Un autre sceau du meme personnage,

ä un stade anterieur de sa carriere, nous est connu: au droit, Leon faisait
dejä figurer saint Michel, et au revers il mentionne, outre sa charge, la
dignite de patrice. V. Laurent l'identifiait, ä juste titre, au Leon patrice et
logothete du genikon, signataire d'un acte date de 994.12 Leon servit done
sous Basile II.
2. Etienne, juge et antiprosopdn du genikon logothesion
Inv.: no. 1212.

Dia.: 32. Des.: Sceau decentre vers la partie inferieure. Ecrase sur le bord droit
et le bord gauche du champ sur les deux faces. A l'origine nettement grave.
Inedit.
Au droit, dans un cercle de grenetis fin tres partiellement conserve, buste

de la Vierge, le medaillon de l'Enfant pose sur la poitrine. Le decentrage
du sceau ne permet pas de determiner avec certitude le type de la Vierge.
Π semble qu'elle tienne le medaillon de l'Enfant. Gravüre de tres belle qua-
lite. De part et d'autre de l'effigie, les sigles:.. - 0V. [Μ(ήτη)ρ] Θ(εο)ΰ.
12
87
JEAN-CLAUDE CHEYNET
Au revers, legende sur sept lignes, surmontee d'une perle accostee de

tirets et precedee d'une croisette:
--|..Ke(veîTüC(i)Ab..|CTetAN...|THSAN..|Äcunü..|TüceKP..|
TUreN-A
[+ Θ(εοτό)]κε β(οή)θ(ει) τω σφ δοΰ[λφ] Στεφάν(φ) [κρι]τή (καν)
άν[τι](προ)σωποΰ[ντι έν] τφ σεκρ[έτ(φ)] του γεν(ικοΰ) λ(ογοθεσίου).
Xle s. (milieu). La datation est assuree par l'iconographie tres fine de

la Vierge, qui se rencontre principalement au cours de la premiere moitie
du Xle siecle, et par la presence dans la legende de la lettre double t), qui
remplace le ö autour des annees 1030-1040.13
La fonction d'antiprosopdn du sekreton du genikon est attestee pour la
premiere fois par un sceau. L'antiprosopdn est l'equivalent de l'ek pro-
sopou, le second d'un service qui represente ä Γ occasion son chef. Des
sceaux nous font connaitre d'autres antiprosdpountes de bureaux de la
capitale:
- Le sekreton de la sacelle, d'apres le sceau de Theodore, juge et anti-
prosopdn du sekreton de la sacelle (Xle siecle).14
- Le sekreton des maisons pieuses, d'apres le sceau de Thomas Xeros,
anthypatos, patrice, antiprosopdn des maisons pieuses (Xle siecle).15
- Le sekreton de Yephoros, d'apres le sceau de Polyeucte, patrice,
hypatos, juge du Velum et antiprosopdn de l'ephore (1030-1040). 16
3. Theodore (?), protospathaire, hypatos, epi tou koitdnos et proto-

notaire du genikon logothesion
Inv.: V 21-26.
Dia.: 30. Des.: Casse dans la partie gauche du flan et partiellement ecrase dans la
partie superieure du champ.
Inedit.
13
Dated Seals, nos. 80,81.
14
15
Vente Spink 127 (Londres, octobre 1998) no. 51. Piece parallele inedite:
DO 58.106.4902. Sceau du meme personnage, lorsqu'il occupait la meme fonction
alors qu'il n'etait qu'hypatos: DO 55.1.3411.
16
W. Seibt, "Drei byzantinische Bleisiegel aus Ephesos," Litterae numismaticae
Vindobonenses Roberto Goebl dedicatae (Vienne, 1979) 152-154. Piece parallele:
DO 55.1.2094.
88
Au droit, dans un cercle de fin grenetis, legende sur six lignes:

...Ι\θ|...ΙΤϋ|..ΔϋΛυ|..ΔϋΡϋΑ|.ΠΑΘΑΒ'ϋ|.ΠΑΤω
[+ Κ(ΰρν)ε] βο[ήθε]ι τω [σφ] δούλφ [Θ(εο)]δώρφ
(πρωτο)[σ]παθαρ(ί)φ [ύ]πάτφ.
Au revers, suite de la legende sur six autres lignes:
eniT..|KOIT/K..|THSÄN.|TAPTtir.|NIIÂOr.|0eO T
έπ\ τ[οΰ] κοιτ(ώνος) κ[ρι]τη (καν) (πρωτο)ν[ο]ταρ(ίφ) τοΰ γ[ε]νικ(οΰ)
λογ[ο]θεσ(ίου).
Xle siecle (troisieme quart). La restitution du prenom, Theodore, est

incertaine meme si la lecture des quatre dernieres lettres parait assez
sure. Cependant, le graveur n'a pu disposer d'une place süffisante,
devant ces caracteres, pour inscrire les trois premieres lettres du prenom,
et il faut supposer une abreviation insolite pour Θεο-. On pourrait aussi
songer au prenom Isidore, dont les premieres lettres exigent moins de
place pour etre gravees. Toutefois, ä cette date, Isidore n'est pas atteste
parmi les plus hauts fonctionnaires de l'Empire, mais un Isidore cepen-
dant etait chartulaire au Xle siecle.17
Le titre d'hypatos, «consul», qui s'etait eteint au cours du IXe siecle,
a connu un regain de faveur autour de 1040, avant de disparaitre defini-
tivement vers 1080.18 L'association des deux dignites, hypatos et proto-
spathaire, est rare. 19 Le titre d'hypatos, inferieur ä celui de patrice et
magistre, est trop modeste pour un logothete apres 1050, mais il convient
ä un fonctionnaire place sous l'autorite d'un logothete, en 1080. Le
protonotaire du genikon, ä la difference de celui du drome, n'est pas
mentionne dans les taktika, mais il est bien atteste par les sceaux. 20
17
Ebersolt, no. 320.
18
La dignite A'hypatos est conferee de nouveau dans le second quart du
Xle siecle, puisque la premiere attestation datee est de 1039 (Oikonomides,
Listes, 296).
19
A titre d'exemple, W. Seibt a publie le sceau de Constantin Kourtikios,
protospathaire, hypatos et taxiarque de Möxegaz [W. Seibt, "Ταξίαρχος
Μωξηγάζ - Ein byzantinischer Kommandant in Mokk' um die Mitte des
11. Jahrhunderts?," Handes Amsorya (1993) 145-148], L'editeur propose de
dater le plomb des annees 1060.
20
Laurent, Corpus II, nos. 384-387.
89
JEAN-CLAUDE CHEYNET
4. Ν., anthypatos, patrice et juge...
Inv.: V 14-15.
Dia.: 29: Des.: Double frappe. Flan trop petit et rogne.
Inedit.
Au droit, buste de saint Marc. Dans le champ, l'inscription en colonne,

departetd'autredel'effigie,restelisibleädroite:... || M|AP|K: [Όάγιος]
Μάρκ(ος). A la circonference subsistent quelques lettres seulement de la
legende: ...ΝΘνΐΊΠΡΙ': ... [ά]νθυπ(άτω) π(ατ)ρι(κίω). Ä l'extremite du
pourtour, on distingue la trace de la premiere frappe, comportant encore
les lettres ΠΡΙ.
Au revers, buste d'un saint eveque. L'inscription qui donnait le nom
est perdue, ä l'exception d'un (J surmonte, semble-t-il, par la trace d'une
marque d'abreviation; l'effigie serait done celle d'un saint Jean. D'apres
la forme du visage emacie, il s'agirait plutöt de Jean Chrysostome que
du Theologien. A la circonference, precedee d'une croisette, legende
partiellement conservee, car le sceau est troue: + ...,Ι\6<ρ~Ι>ΚΡΠ>Τ>Π ...
βέστ(τ)) κριτ(η) τ(οΰ) ou τ(ής) Π
Xle siecle (seconde moitie). Les juges de cette epoque portent les
dignites d'anthypatos et de patrice. Au debut du regne d'Alexis
Comnene, les juges sont generalement titres magistres, mais quelques-
uns sont honores du seul titre de patrice.21 Le decentrage et l'usure du
sceau nous privent du nom de son proprietaire. Remarquons toutefois le
motif, rare, de saint Marc. II est associe ä toute une serie de sceaux appar-
tenant ä un Basile Xeros ou ä des contemporains homonymes qui, tous,
furent aussi des juges exergant dans les grands themes.22 Sur l'un de ses
sceaux, Basile mentionne ses fonctions de chartulaire du genikon et de
21
Cf. J.-Cl. Cheynet, "La resistance aux Turcs en Asie Mineure entre Mantzikert
et la Premiere Croisade," dans ΕΥΨΥΧΙΑ, Melanges offerts ä Helene Ahrweiler,
ed. Μ. Baiard et alii (Paris, 1998) 131-147.
22
Sur ce personnage, cf. DOSeals 2.8.16.
90
protonotaire, sans doute du meme bureau. Basile fut juge du

Peloponnese, mais le signataire de notre sceau n'est sans doute pas juge
de cette province car le nom, en principe, n'est pas precede de l'article,
et le Π ne parait pas suivi d'un β.
5. Ν., anthypatos et antiprosopön (?)...
Inv.: Sceau donne par S. Bendall au Musee de Londres.

Dia.: 30. Des.: Le plomb est presque totalement oblitere et a ete volontairement
presse sur les deux bords de chaque face.
Inedit.
Au droit, buste d'un saint tenant le livre des Evangiles, mais le visage est
oblitere. A gauche de l'effigie, caracteres diposes en colonne : ®|M|A|P.
Les lettres, gravees en colonne ä droite, sont totalement ecrasees, mais
on peut restituer avec vraisemblance: K-|o|C; le nom du saint ne fait
aucun doute, il s'agit ä nouveau de saint Marc: Ό ά(γιος) Μάρκος. Au
pourtour, le debut de la legende circulaire est partiellement lisible; les
lettres: ...ΑΝΤΙ sont süres, mais les deux hastes verticales qui suivent
peuvent etre interpretees comme un Ν ou comme ΙΠ. Dans le premier cas
on pourrait penser au prenom Constantin, dans le second ä la fonction,
rencontree sur un sceau precedent, d'antiprosopön, et cette face corres-
pondrait alors au revers du plomb.
Au revers, nous rencontrons, dans une disposition analogue, une effigie
en buste, celle d'un saint ou de la Vierge, aujourd'hui detruite. Au pour-
tour, traces d'inscription dont les seules lettres distinctes sont V Π Α Τ,
soit ΰπατ[ος], mais les traces des lettres precedentes n'interdisent pas
l'hypothese [άνθ]ΰπατ[ος]. Le terme designe ä coup sür une dignite,
aussi pouvons-nous, sans hesiter, dater le sceau du Xle siecle, sans doute
de la seconde moitie.
91
JEAN-CLAUDE CHEYNET
6. Etienne [Xeros], vestarque, juge du Velum et logothete du genikon
Inv. no. 17875.

Dia.: 30. Des.: Les bords du flan ont ete ecrases volontairement.
Inedit.
Au droit, effigie de saint Marc, en pied, tenant les Evangiles. Dans le

champ, de part et d'autre de l'effigie, inscription en colonne: 0|A.... -
M|AP|KO|C. Ό α[γιο(ς)] Μάρκος.
Au revers, qui se trouve grave ä 180° par rapport au droit, la legende,
inseree dans un cercle de grenetis, est repartie sur six lignes et surmon-
tee d'une croisette. Sur la partie gauche du flan, qui a ete ecrasee, on dis-
tingue un grand Β.
+|..e<fA.|.e.TA.xH...TH.Tö|../vsreNi|.Aor/0e|7>
[Στ]έφα[ν(ος)] [β]ε[σ]τά[ρ]χ(ης) [κρι]τή[ς] του [βή]λ(ου) (καν)
γενι[κ(ος)] λογ(ο)θέτ(ης).
Dernier tiers du Xle siecle.23 II se trouve qu'on peut restituer avec une
quasi-certitude le nom de famille du proprietaire du plomb, quoiqu'il ne
le mentionne pas, car nous connaissons deux plombs d'un Etienne
Xeros, logothete du genikos, qui presentent des caracteristiques trop
proches du nötre pour que le lien entre ces plombs ne soit pas etabli.
a) Au droit, saint Marc en pied, au revers une legende en six lignes:
Στέφανος πατρίκιος, βεστάρχης, κριτής του βήλου και γενικός
λογοθέτης ό Ξηρός.24
b) Au droit, saint Marc en pied, au revers une legende sur six lignes:
Στέφανος, προνοία Θεοΰ πρόεδρος, κριτής τοΰ βήλου και γενικός
λογοθέτης ό Ξηρός.25
23
On notera que la legende comporte un ö, et non un d, comme c'etait la mode
quasi exclusive ä cette date.
24
Vente Spink 127 (Londres, octobre 1998), no. 52. Piece parallele inedite:
DO 55.1.3410.
25
Sceau inedit du musee archeologique d'Istanbul no. Ist. 657-147 (le cata-
logue de la collection est prepare par Τ. Gökyildirim, V. Bulgurlu et moi-meme).
92
Les Xeroi forment une des plus importantes families de fonctionnaires

civils au Xle siecle. Basile Xeros, qui a laisse de nombreux sceaux ä
diverses etapes de sa carriere, etait attache, nous l'avons dit, ä saint
Marc.26 La presence du meme saint sur les sceaux d'Etienne suggere que
les Xeroi lui vouaient un culte particulier. Etienne n'est pas connu par
ailleurs, et η'a done pas ete releve par R. Guilland dans sa liste des logo-
thetes du genikon. Mais Etienne, comme Basile, avant de parvenir ä la
fonction de logothete, a dü occuper divers postes administratifs. II aura
sans doute exerce assez longtemps sa charge de logothete, quoique
l'epoque ait ete favorable aux promotions rapides, puisque sur le premier
des deux autres sceaux de ce meme personnage comme logothete, il
jouissait de la dignite de patrice, inferieure ä celle de vestarque, et sur le
second plomb, il possedait le titre superieur de proedre. On peut raison-
nablement conjecturer qu'il aura servi Constantin Doukas ou l'un de ses
successeurs immediats. On notera avec interet qu'il n'est pas le seul
membre de la famille qui devint logothete du genikon en cette fin du
Xle siecle.27 Cette piece confirme la pratique de placer ses parents aupres
des bureaux ou l'on etait influent.
Dernier point remarquable, sur le sceau conserve ä Istanbul, Etienne
a fait ajouter une reference ä la providence divine. II semble que cette
formule ait ete brievement ä la mode sous les Doukas ou le premier
Comnene, alors que la situation interieure et exterieure de l'Empire
laissait craindre le pire pour son avenir.
7. N., proedre et logothete du genikon
Inv.: V 17-28.
Dia.: 31. Des.: Fortement et volontairement ecrase sur les deux faces.
Inedit.
Le mauvais etat de conservation du sceau rend ä nouveau impossible

une lecture complete de la legende. Au droit, on discerne quelques lettres
disposees en colonne, de part et d'autre d'un saint, sans doute en pied ou
ä mi-corps, d'apres les proportions de la tete; ä gauche un M, surmonte
26
"The Usual Lead Seal," 147-157.
27
Laurent, Corpus II, no. 327: Basile Xeros, proedre et logothete du genikon.
93
JEAN-CLAUDE CHEYNET
d'un caractere dote d'une perle centrale - l'abreviation classique pour

« ο hagios » - ; ä droite se devinent K.|0|C. La restitution en [Μάρ]κος
parait la plus probable. Dans la partie inferieure du champ apparait un
grand Β, dont la frappe a provoque l'ecrasement de l'effigie.
Au revers, qui est frappe ä 180° du droit, l'ecrasement de la contre-
marque n'a laisse lisible qu'une partie de la legende primitive. Sur les
six, voire sept lignes de la legende, trois sont partiellement lisibles:
I Ι....ΔΡω.|Γ6ΝΙΚ(Μ..|Θ6Τ>Τ.|ΤΗ
.... [προέ]δρφ [(και)] γενικω λ[ογ(ο)]θέτ(·η) τ[....]
Nous pouvons affirmer que le signataire etait logothete du genikon et

portait la dignite de proedre, sinon protoproedre. Cette double information
invite ä dater le plomb dans une fourchette comprise entre 1060 et 1118.
Nous connaissons les sceaux de trois logothetes du genikon, honores de
la meme dignite: Basile et Etienne Xeros, dejä mentionnes plus haut, et
Nicephore, fils d'Euthyme, 28 mais aucune de ces pieces n'est parallele ä
ce sceau. Nous ne connaissons en fait qu'un nombre limite de logothetes
du genikon, actifs dans la seconde moitie du Xle siecle. La liste s'etablit
ainsi:29
a) les logothetes connus par les textes:

- Basile Chalkoutzes, magistre et vestarque, en fonction en 1087.30
Neanmoins cette mention n'est pas assuree, car Basile est atteste l'annee
suivante honore des memes dignites, alors qu'il etait simplement notaire,
dans le meme bureau. 31
- Michel Aktouarios, magistre, en charge en 1088.32
- Georges Spanopoulos, avant 1109.
- Jean Tzirithön, avant 1109.33
- Michel Koutrikos, en 1109.34
2S
SBS 3 (1993) 196, no. 296.
29
Une liste dejä ancienne et incomplete des logothetes du genikon a ete donnee
par R. Guilland, "Les Logothetes. Etudes sur l'histoire administrative de l'Empire
byzantin," REB 29 (1971) 20-24. Lorsque le texte utilise par R. Guilland pour ses
references a fait l'objet d'une nouvelle edition, celle-ci est donnee.
30
Βυζαντινά έγγραφα της μονής Πάτμου, Α - Αυτοκρατορικά, ed. Ε. Vra-
noussi, Athenes 1980, no. 46, 330 11 .
31
Ibid., no. 48, 338 2 1 8 .
32
Ibid., nos. 48 et 49.
33
34
Les noms sont donnes par un document imperial de 1109 edite par Zepos et
traduit par C. Morrisson, "La Logarike: reforme monetaire et reforme fiscale
sous Alexis Ier Comnene," TM 7 (1979), repris dans Monnaie et finances a
Byzance: analyses, techniques, no. VI (Aldershot, 1994). Les logothetes sont
mentionnes p. 431 et 436. Les dignites respectives des differents logothetes ne
sont pas notees.
94
b) les logothetes connus par leurs sceaux:

- Nicephore, fils d'Euthyme, proedre.35
- Etienne Xeros, proedre.
- Basile Xeros, proedre.
- Georges Promoundenos. 36
En un mot, il est difficile d'avancer une datation trop precise, car la
dignite de proedre ne peut etre octroyee avant 1060, ni au-delä du regne
d'Alexis Comnene, oü eile est devenue caduque.
Sceaux 8 et 9
Je n'ai pas vu de photos des deux autres sceaux, mais l'avers de l'un
d'eux est reproduit dans un ouvrage sur Londres ä l'epoque medievale. 37
On voit nettement que le sceau a ete contremarque avec un grand Β, le
reste du flan paraissant oblitere. D'apres G. Egan, les quelques lettres
visibles seraient Γ6ΝΙ, ce qui est peu mais suggere qu'il s'agit encore
d'un sceau emis par le bureau du genikon. Le dernier plomb, tres corrode,
comportait ä l'avers un buste, mais la legende est devenue illisible.
Commentaire
Ces sceaux peuvent etre regroupes en petites series partageant une

caracteristique commune:
- La presence de l'effigie de saint Marc;
- La plupart des plombs et peut-etre la totalite sont issus du bureau du
genikon;
- Plusieurs ont subi un ecrasement volontaire et portent la contre-
marque Β.
Nous avons dejä donne les raisons qui nous invitent ä a t t r i b u e r la pre-
miere serie aux Xeroi: la C h r o n o l o g i e et s u r t o u t la rarete du m o t i f de s a i n t
Marc sur trois de ces bulles, emises dans un laps de temps resserre.
Six plombs furent frappes par des fonctionnaires du genikon, dont trois
par le logothete lui-meme. Deux autres relevent probablement du meme
bureau, meme si la lecture des legendes est desormais lacuneuse.
35
Ce Nicephore est connu par ailleurs, car il participa ä un complot vers 1050.
II fut pardonne et reprit sans doute une carriere de fonctionnaire qui le mena ä la
fonction de logothete du genikon (Skylitzes, ed. Thurn, 471; Vie de Lazare le
Galesiote, 541).
36
37
N. Bateman, Gladiators at the Guildhall. The story of London's Roman
amphitheatre and medieval Guidehall (Londres, 2000) 61.
95
JEAN-CLAUDE CHEYNET
Le genikon etait, on le sait, l'un des principaux sekreta financiers. Les

plombs de ce service sont parmi les plus repandus, notamment dans les
bullaires provinciaux, comme ceux de Sicile, de Cherson ou de Sougdaia,38
ces dernieres villes servant clairement de relais vers les princes de la
steppe. De meme, ce n'est sans doute pas un hasard si l'un des rares
sceaux byzantins trouves en fouille sur le sol hongrois est celui d'un
logothete du genikon?9 De meme encore, un sceau du Xe siecle du
primicier, protospathaire imperial et logothete du genikon Leon, a ete
decouvert dans le district de Cernigov. 40 Tout recemment enfin, le sceau
datant du Xle siecle, de Polyeucte, vestes, juge du Velum et logothete du
genikon, est presente dans une exposition consacree aux objets provenant
d'Afghanistan. 41 On doit alors s'interroger sur la nature des relations que
ce service entretenait avec un pays aussi eloigne que l'Angleterre. II ne
pouvait s'agir de liens diplomatiques, depuis que l'autorite competente
appartenait au logothete du drome. La participation du genikon supposait
des liens financiers. Dans quel dessein? Ces plombs pouvaient sceller
une correspondance, ou bien encore une bourse contenant une somme
d'argent: les fameux apokombia.
Quatre plombs portent un grand Β sur la partie du sceau volontaire-
ment ecrasee, puisque les limites des parties comprimees sont regulieres;
sur une cinquieme bulle pressee de la meme fagon, l'empreinte du Β
n'est pas visible parce que la surfrappe a manque de force. En quel lieu
ce signe, qui apparait comme une contremarque plutöt qu'une surfrappe,
a-t-il ete frappe? Le Β correspond sans doute ä la lettre grecque meme si,
ä l'epoque presumee de la frappe, le Β est habituellement grave sous une
forme ouverte ä la base (f\). A supposer qu'il ait ete frappe ä Londres,
que signifierait-il? Je ne saurais donner d'hypothese intelligible, car on
peut exclure 1'initiale de Varange, puisque, en latin, on aurait grave un V.
II est plus logique de supposer que la contremarque a ete apposee ä
Constantinople, fait qui ne s'explique pas facilement. Toutefois on ren-
contre un Β de grande dimension sur quelques sceaux de la collection
Zacos, mais de date sensiblement plus haute:
38
Pour Cherson, le catalogue est prepare par N. Alekseenko. Pour Sougdaia,
cf. V. Sandrovskaja, "Die Funde der byzantinischen Bleisiegel in Sudak," SBS 3
(1993) 90-93 et E. Stepanova, "New Seals from Sudak," SBS 6 (1999) 55.
39
Ch. G. Chotzakoglou, "Byzantinische Bleisiegel aus Ungarn," SBS 6 (1999)
62-63.
40
V. Bulgakova, "Vizantijskij molivdovul 10. v. iz Sestovicy," in F. A. Androscuk
(ed.), Normany i slov'jany ν Podesenni (modeli vzaimodu kul'tur doby rannjogo
serednjoviccja) (Kiev, 1999) 109-117.
41
Je dois ce renseignement ä P. L. Gatier que je remercie vivement. Le sceau
aurait ete trouve ä Kandahar. Ce n'est pas la premiere fois que des objets byzan-
tins auraient ete transportes jusqu'en Asie Centrale, mais c'etait ä plus haute
epoque, cf. M. Mundell Mango, "Byzantine Maritime Trade with the East,"
ARAM Periodical 8 (1996) 157-158.
96
- Zacos-Veglery, no. 320. La boucle inferieure du Β abrite un A, que

l'editeur restitue par basilikos (eidikos, au revers).
- Zacos-Veglery, no. 483. Le Β est considere, la encore, comme l'abrevia-
tion pour basilike (tandis que 1'autre face du plomb porte un C occupant
tout le champ et enfermant un A, abreviation probable de sakelle).
- Zacos-Veglery, no. 569. Le Β se restitue en basilikos (bestiarios, au revers).
II s'agit des sceaux du vestiarion imperial.
On admettra tout de meme que le Β grave sur des sceaux de Londres
se rapporte sans doute ä l'un des bureaux de Γ administration centrale; si
nous ne pouvons pas preciser lequel, notons du moins que tous ceux
mentionnes sur les sceaux Zacos correspondent ä des services financiers.
Peut-etre cette contremarque fut-elle faite dans le bureau du vestiarion?
Le vestiarion public, qui etait un service financier, disposait dans ses
reserves d'objets precieux, de metaux et de monnaie. On pourrait conce-
voir que, selon les instructions de l'empereur, le bureau du genikon rece-
vait 1'ordre d'effectuer un paiement, qu'un fonctionnaire du vestiarion
remettait alors la somme ou les objets exiges et que le paquet etait scelle
par le plomb du fonctionnaire du genikon, contremarque par le vestiarion,
pour confirmer que l'ordre imperial avait ete execute. II s'agit d'une
simple hypothese.42
Ces sceaux s'echelonnent tout au long du Xle siecle, et quatre d'entre

eux semblent plus precisement frappes entre 1070 et 1100. Iis ne sont pas
tout ä fait isoles, puisque des monnaies de la meme epoque ont aussi ete
decouvertes en nombre modeste,43 mais dans un contexte archeologique,
ce qui leve toute suspicion sur la date de leur perte. Quatre pieces de
bronze partagent la provenance des sceaux:44
- un follis anonyme attribue ä Constantin IX Monomaque,
- un follis anonyme d'une classe issue entre 1065 et 1070,
- une copie provinciale d'un tetarteron posterieur ä la reforme d'Alexis
Comnene (1092-1118),
42
Le vestiarion fut parfois directement engage dans ce type d'echange. On a
trouve deux exemplaires, datant de la premiere moitie du IXe siecle, du sceau de
Theodose, patrice, protospathaire imperial et chartulaire du vestiarion dans les
comptoirs danois de Haithabu et de Ribes (Μ. McCormick, "Voyageurs, monnaies
et esclaves. Aux origines de l'economie europeenne," Dossiers d'archeologie
256 (sept. 2000) 44-47.
43
Je dois toutes les informations sur les monnaies ä G. Egan, sauf celle du
miliaresion de Constantin X, qui m'a ete signalee par C. Morrisson. Qu'ils soient
tous deux remercies de ces precieuses indications.
44
Les references sont donnees dans la communication de G. Egan, "Byzantium
in London? - New Archaelogical Evidence for 11th Century Links between
England and the Byzantine World."
97
JEAN-CLAUDE CHEYNET
- une copie « barbare » d'un tetarteron de Manuel Comnene.

Ä cette liste on peut ajouter d'autres trouvailles du meme secteur,
conservees, sauf la premiere, au musee de Londres:
- une copie d'un demi-tetarteron de Manuel Comnene,
- un miliaresion de Jean Tzimiskes, piece exotique d'un tresor date
d'environ 1075,
- une piece attribuee ä Romain Lecapene,
- une piece non identifiee du Xle siecle,
- une piece attribuee ä Justinien Ier.
II faut ajouter egalement un deux-tiers de miliaresion emis par
Constantin X Doukas, decouvert dans les deblais du Thames Exchange,
c'est-a-dire dans le meme contexte que les sceaux. 45
On peut done tenter de mesurer l'apport du materiel archeologique, en
s'appuyant prioritairement sur les sceaux qui forment un echantillonnage
coherent, d'un ensemble sans doute plus important ä l'origine, 46 pour notre
connaissance des relations entre Byzance et l'Angleterre. On distinguera
trois moments: autour de l'an mil, au temps d'Edouard le Confesseur, le
dernier tiers du Xle siecle enfin.
On a, depuis longtemps, souligne la fascination des souverains anglais,
notamment Edgar (959-975), pour le ceremonial byzantin. Des tissus
byzantins parvinrent des le Xe siecle sur le sol anglais. Les noms de
quelques Grecs residant en Angleterre des la fin du Xe siecle ont ete
releves par Κ. N. Ciggaar. 47 La presence du sceau du logothete Leon
temoigne de contacts officiels au temps de l'empereur Basile II et de
l'envoi probable de cadeaux diplomatiques. Connaitre quels etaient les
objectifs de l'empereur reste delicat ä determiner. Basile multiplia les
ambassades vers Γ Occident et accepta que des princesses byzantines
epousent des Occidentaux. 48 II s'efforsa egalement, plus que ses prede-
cesseurs, de recruter des mercenaires etrangers, dont des Occidentaux,
quoique encore en modeste quantite. 49
Une nouvelle phase s'est ouverte au temps d'Edouard le Confesseur,
qui fut sensible ä l'influence byzantine, puisque son sceau, oü il se declare
basileus Anglorum, etait, d'un point de vue technique, proche des bulles
pontificales et des plombs byzantins. 50 Plusieurs autres indices prouvent
45
Th. Curtis, "A Byzantine Coin with a London Provenance," NCire (1989) 116.
46
G. Egan precise que les sceaux ont ete decouverts dans les deblais du Thames
Exchange, l'une des rares places qui permette la conservation d'objets de plomb.
47
Κ. N. Ciggaar, Western Travellers to Constantinople. The West and Byzantium,
962-1204: Cultural and Political Relations (Leiden, New York, Cologne, 1996)
[desormais Ciggaar, Travellers] 130-131.
48
J. Shepard, "Marriages towards the Millenium," in Byzantium in the Year
1000, ed. by P. Magdalino (Leyde - Boston, 2003) 1-33.
49
Cheynet, Occidentaux, 113.
50
Ciggaar, Travellers, 135, qui donne la bibliographie anterieure.
98
que la cour anglaise d'Edouard le Confesseur entretenait des liens avec

le Proche-Orient. Des fragments de tissus precieux, dont on pense qu'ils
ont appartenu au vetement porte par le roi Edouard lors de la ceremonie
du couronnement, proviennent d'Orient. Selon les dernieres etudes, ces
tissus ne seraient pas byzantins, mais fabriques dans le monde islamique,
peut-etre en Perse.51 Meme si cette derniere hypothese doit etre retenue,
Byzance, qui importait de nombreuses soieries syriennes, peut avoir servi
d'intermediate. Ensuite, il est remarquable que des echos de la revolte
du Stratege Georges Maniakes soient parvenus ä la cour.52 Enfin, le sceau
du catepan Raphael indique certainement que les empereurs souhaitaient
recruter en Angleterre.53 La decouverte des sceaux d'un ou de deux fonc-
tionnaires contemporains du genikon (nos. 2 et 3) s'explique alors plus
facilement.
Les dernieres decennies du siecle marquent un net renforcement des
liens entre Byzance et l'Angleterre. La victoire de Guillaume le Conque-
rant donna le pouvoir aux Normands, dont nombre d'entre eux connais-
saient bien l'Empire pour avoir effectue le pelerinage de Terre sainte ou
avoir servi dans les armees byzantines qui, au meme moment, sur toutes
les frontieres, etaient confrontees ä de multiples adversaires. Dans le
meme temps, des Saxons chercherent ä quitter l'ile et l'on sait qu'ils
furent assez nombreux ä s'enröler dans l'armee imperiale pour former un
contingent specifique, le «tagma Inglindn»54 et remplacer en grande
partie, au sein de la garde des Varanges, les Rhös qui la composaient
depuis sa creation.
De nombreux temoignages litteraires confirment les relations entre
Constantinople et l'Angleterre.55 La majeure partie des sceaux de Londres
sont dates de ces annees-lä et plusieurs monnaies egalement, y compris
celle de Tzimiskes, puisqu'elle fut trouvee dans un tresor date de 1075.
La valeur de ces monnaies est tres faible et suggere qu'elles ne resultent
pas d'un paiement officiel ou d'un don imperial. Elle se seront trouvees
dans les mains de quelque pelerin, soldat ou marchand, eux qui, parmi
les Latins, avaient l'occasion de se rendre ä Constantinople. Qu'elles
existent montre seulement la realite de ces liens.
51
Byzantium: Treasures of Byzantine art and culture from British collections,
ed. by David Buckton (Londres, 1994) no. 166, Silk from the tomb of Edward
the Confessor.
52
Ciggaar, Travellers, 36 et Cheynet, Occidentaux, 115.
53
Cheynet, Occidentaux, 115-116.
54
Cf. N. Oikonomides, Fiscalite et exemption fiscale ä Byzance (IXe-XIe s.)
(Athenes, 1996) 269, 301.
55
lis sont rassembles avec la bibliographie anterieure dans Ciggaar, Travellers,
138-148.
99
JEAN-CLAUDE CHEYNET
Pour expliquer la presence des sceaux du genikon et leur surfrappe

singuliere, on pourrait proposer le scenario suivant. Avant la conquete
de l'Angleterre par Guillaume de Normandie, Raphael avait sollicite du
roi Edouard le droit d'enröler des soldats latins, des fantassins pour
l'essentiel, destines ä combattre aux cötes de l'Empire, contre les
Normands ä l'ouest et contre les Turcs ä l'est. Apres 1066, des Saxons se
rendirent frequemment ä Constantinople, ä un moment oü les empereurs
byzantins, de Constantin Doukas ä Alexis Comnene, cherchaient ä recru-
ter des mercenaires en nombre croissant pour s'opposer aux Turcs. Les
recrues latines, de retour au foyer, vantaient les avantages, numeraire ou
objets precieux, acquis au service de l'Empire. 56 Ces soldats auront pu
aussi adresser des courriers, voire des fonds, dans leurs pays d'origine,
destines ä envoyer ä leur tour de nouvelles troupes ä Byzance. Ou bien
encore y avait-il, ä Londres meme, un bureau de recrutement, en liaison
avec le genikon de Constantinople, qui y faisait parvenir de quoi susciter
des vocations, de Γ or et des tissus precieux, conserves au sekreton du
vestiarion.
Assurement, pour valider cette hypothese, il faudrait decouvrir des
plombs issus du sekreton tou stratidtikou, le bureau de Constantinople
responsable du recrutement, mais ä la fin du siecle, celui-ci connaissait
un declin prononce.
56
Pour un exemple de cette formation militaire acquise ä Constantinople et de
la propagande faite par les beneficiaires latins des largesses imperiales, cf. E.
Amsellem, "Les Stigand: des Normands ä Constantinople," REB 57 (1999) 283-
288.
100
Christos Stavrakos
UNPUBLIZIERTE BLEISIEGEL DER FAMILIE MANIAKES:

DER FALL GEORGIOS MANIAKES
Die Familie Maniakes zählte nicht zu den byzantinischen aristokrati-

schen Familien ersten Ranges; durch die Sigillographie allerdings lassen
sich manche bis jetzt unbekannte Mitglieder dieser Familie belegen.
Insbesondere die Laufbahn Georgios Maniakes' lässt sich durch das
gemeinsame Lesen von Siegellegenden und Geschichtsschreibung ins
Detail beleuchten. Bezüglich der Etymologie des Familiennamens gibt
es mehrere Vorschläge. Der Name Μανιακής steht dem griechischen
Wort μανιάκον (militärisches Halsband, das die Kaiser getragen haben)
nahe. Andere behaupten, die Familie wäre türkischen Ursprungs.' In
einem vor kurzem erschienen Artikel wird ein etymologischer Versuch
anhand des Namens des Vaters von Georgios Maniakes, Γουδέλιος,
vorgenommen. Die Autoren vertreten die Meinung, daß es sich um eine
aristokratische Familie slavischer Abstammung handelt.2
1. Ευδοκία ή Μανιάκηνα, πρωτοπροέδρισσα (2. Hälfte 11. Jh.)
Sammlung Zacos (drei Stück).

Keine weiteren Parallelstücke bekannt.
Unediert.
1
K. Amantos, "Πόθεν το δνομα Μανιακής;" Hell 8 (1935) 246; vgl. ODB III
2098.
2
V. Krsmanovic - A. Loma, "Georgije Manijakis, ime Γουδέλιος i Pselova
'skitska autonomija'," ZRVI36 (1997) 233-263.
101
CHRISTOS STAVRAKOS
Αν.: Büste der Gottesmutter vom Typus virgo orans mit Christus-
medaillon. Die übliche Beischrift ist ligiert: M-P - 0V.
Rv.: -+-|ΘΚ6ΚΘ^|ενΔ0ΚΙΑ|ΑΠΡ06ΔΡΐ|0ΑΤΙΜΑΝΐ|ΑΚΗΝΑ
Θ(εοτό)κε β(οή)θ(εν) Ευδοκία (πρωτο)προεδρίσ(σ)α τι Μανιακηνα.
Die Person ist anderweitig nicht belegt.
2. 'Αλέξανδρος ό Μανιακής, βεστάρχης και στρατηγός

(letztes Drittel 11. Jh.)
Sammlung Better.
Kein Parallelstück bekannt.
Unediert.
Av.: Büste des Erzengels Michael im üblichen ikonographischen

Schema. Von der Beischrift ist ein Μ und wahrscheinlich ein X jeweils
links und rechts zu erkennen.
Rv.: +K6f\a|AAeZAN|AP0KeCTA|PXHSCTPA|Tir/T0MA|NIAI^
Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Άλεξάνδρρ βεστάρχη (και) στρατιγ(φ) τφ
Μανιάκ(τι).
Die Person ist aus anderen Quellen nicht bekannt.
102
UNPUBLIZIERTE BLEISIEGEL
3. Γεώργιος ό Μανιακής (letztes Drittel 11. - erstes Viertel 12. Jh.)
Auktion Hirsch 212; Auktion Classical Num. Group 37.

Kein weiteres Parallelstück bekannt.
Ed.: Auktion Hirsch 212, 22.24. 11. 2000, 678; Auktion Classical Num. Group
37 (20. 03. 1996) 2666; (22.-25. 05. 1999) 1174.
4*€3ϊ
Αν.: Büste des hl. Georgios. Er trägt den Speer in der rechten und den
Schild in der linken Hand. Die Beischrift: © r | e - ,.|..|.C. Ό α(γιος)
Γε[ώργιο]ς.
Rv.: +Κ€ΚθΊΓ6υΡΠΊτυΐ1ΑΝ.|ΑΚ.Η
Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Γεωργί(ω) τ<ρ Μαν[ι]άκτ|.
Mit der Person Georgios Maniakes ist eine Reihe von sigillographischen
und prosopographischen Problemen verbunden. Es liegt nicht nur an den
mehreren voneinander verschiedenden Siegeltypen, an den vielen Informa-
tionen von verschiedensprachigen historiographischen Quellen des 11. Jhs.,
sondern auch an der Bedeutung und den Aktivitäten des bekanntesten
Mitgliedes dieser Familie, des Strategen Georgios Maniakes. Dieser zeich-
nete sich um die Mitte des 11. Jhs. einerseits als erfolgreicher Kämpfer
gegen Feinde sowohl an der Ost- als auch an der Westfront aus, anderer-
seits trat er als gefährlicher Usurpator auf.
Außer diesem Siegeltypus kennen wir zwei weitere, die einen Georgios
Maniakes aufweisen und aus dem 2. Viertel des 11. Jhs. stammen, wobei
allerdings der Vorname beim letzteren Typus nicht mit Sicherheit zu
lesen ist.3
3
Ein unpubliziertes, beschädigtes Siegel aus der Sammlung des Fogg Art
Museums (Fogg Art Museum XXXIX 1123) nennt zwar Maniakes πρωτο-
σπαθάριος καν κατεπάνω Βασπαρακανίας, der obere Teil der Inschrift ist aber
so beschädigt, daß man den Vornamen nur vermuten kann. Auf der Vorderseite
bringt es eine Büste der Gottesmutter mit dem Kind vom Typus Hodegetria,
einen ikonographischen Typus, der laut Seibt (W. Seibt, "Die Darstellung der
Theotokos auf byzantinischen Bleisiegeln, besonders im 11. Jh.," SBS 1 (1987) 47;
im folgenden: Seibt, Darstellung der Theotokos) zeitlich nicht begrenzt werden
kann. Es läßt sich nicht mit Sicherheit sagen, ob der Vorname Theodoras oder
auch Georgios ist. Er könnte ein Neffe des bekannten Strategen sein, der kurz
nach Georgios κατεπάνω Βασπρακανίας wurde.
103
CHRISTOS STAVRAKOS
Der erste bringt eine Büste des Erzengels Michael mit Szepter und
Globus und nennt ihn als πρωτοσπαθάριος καΐ άρχηγέτης της
'Ανατολής. 4
Der dritte Typus wird von zwei identischen Siegeln vertreten, die in
Auktionskatalogen bekanntgemacht wurden 5 (datiert eher vor der Mitte
des 11. Jhs.). Hier ist wie im vorigen der Vorname beschädigt, es handelt
sich aber um einen Georgios Maniakes πατρίκιος και κατεπάνω Βα-
σπρακανίας (die Darstellung der Vorderseite ist ziemlich beschädigt,
hochwahrscheinlich handelt es sich um eine Büste des Erzengels
Michael oder eines Militärheiligen).
Hier sei auch auf einen weiteren Siegeltypus hingewiesen, der bis jetzt
fehlerhaft als Georgios Maniakes πατρίκιος και κατεπάνω Βασπρα-
κανίας gelesen und dem nahmhaften General zugewiesen wurde. 6 Eines
der drei Parallelstücke ist ein Siegel der Sammlung Zacos 7 mit einer
stehenden Theotokos Dexiokratusa auf der Vorderseite, das allerdings
einen Georgios Monomachatos πατρίκιος και κατεπάνω Βασπρακα-
νίας nennt. Die Legende der Rückseite lautet: +0KefVQ-|TUCUAÜ/V
|reupr>npi |sKATen|f\AcnPAKi\H"ru.QNO.|..T-
Letzterer Siegeltypus steht einem anderen nahe, der einen Georgios
Monomachatos πρόεδρος και δοΰξ belegt und sich zwischen 1078-1081
datieren läßt.8 Es handelt sich um den Georgios Monomachatos, der als
Dux von Dyrrachion Alexios Komnenos seine Unterstützung gegen
Nikephoros III Botaneiates verweigert hatte, daher ist er in Unguade
geraten und hat sich zu den Serben von Bodin begeben. Später aber, als
ihm durch ein Chrysobullon von Alexios I. Komnenos Sicherheit
garantiert wurde, kehrte er nach Konstantinopel zurück.9
Will man den cursus honorum des Georgios Maniakes rekonstruieren,
hat man sich mit Ereignissen auseinanderzusetzen, die sich fast im
ganzen Territorium des byzantinischen Staates abspielten, von den ent-
ferntesten kleinen Grenzprovinzen des Ostens bis zur italienischen
Halbinsel. Dementsprechend breit ist auch das Spektrum der Quellen,
die uns über ihn informieren; einerseits die byzantinische
Geschichtsschreibung, andererseits die armenische und die lateinische
4
DOSeals 3.99. 1.
5
Auktion Künker 20 (30. 09. 1991 - 02. 10. 1991) Nr. 1089; Münz Zentrum
Köln, Auktion 73 (22.-24. 04. 1992) Nr. 2056.
6
V. Sandrovskaja, "K istorii ferny Vaspurakan," W 5 5 (1994) 155-156 (im fol-
genden: Sandrovskaja, Vaspurakan).
7
Spink Auction 135, Byzantine Seals from the collection of George Zacos,
Part III with ancient and islamic coins, London (06. 10. 1999) 274; Parallelstück
dazu in der Sammlung Seibt (vgl. auch SBS 3 [1993] 189, Nr. 1089).
8
Seyrig, Nr. 210.
9
Siehe: Skoulatos, Personnages, 97-98; Cheynet, Pouvoir, 90-91.
104
Historiographie bieten über diesen Mann viele, allerdings häufig wider-

sprechende Auskünfte. Er war ein großer, erfolgreicher General, aber
auch ein unmenschlicher und grausamer Gegner, der zum Ende seines
Lebens den byzantinischen Kaiserthron ins Auge faßte; ein sehr
ehrgeiziger Stratege und zugleich ein ungerecht behandelter Sieger bei
allen seinen Kämpfen gegen die Feinde des Staates.
Georgios Maniakes besaß ein großes Landgut im Thema Anatolikon
in Kleinasien.10 Dort sind die Ursachen der Ungunst des Kaisers Kon-
stantinos IX. Monomachos (1042-1045) gegen seine Person zu suchen.
Georgios hatte einen langjährigen Streit mit Romanos Skieros," den er
am Beginn ihrer Auseinandersetzungen zur Flucht gezwungen hat.12 Eine
präzisere Lokalisierung seines Großgrundbesitzes ist nicht möglich;
wenn man aber von der Annahme ausgehen würde, daß die Skleroi bzw.
Romanos in der Nähe des Pusguse-Sees oder λίμνη του Σκληρού (heute
Beyjehir Gölü)13 reich begütet waren, könnte man auch Georgios
Maniakes mit dieser Gegend nördlich des Golfes von Antalya
verbinden.14 Dieser Streit wird Jahre später fortgesetzt, als Romanos,
dessen Schwester Maria Skleraina offizielle Geliebte des Kaisers
Konstantinos IX. Monomachos wurde, Teile des Besitzes von Maniakes
entnahm, anscheinend seine Frau vergewaltigte und beim Kaiser inter-
venierte, daß Georgios seines Amtes in Italien enthoben wird.15 Außer
dem Namen seines Vaters, der Gudelios16 geheißen hat, läßt uns keine von
den Quellen über die Mitglieder seiner Familie wissen, weder über den
Name seiner Frau noch die Existenz von Kindern oder Geschwistern.
Eine zu dem Schicksal des Mannes passende Beschreibung gibt
Michael Psellos; kaum legte er sich den Siegeskranz auf seinen Kopf,
fand er sich gefesselt, kam er nach einem Sieg zurück, landete er im
Gefängnis, wurde er als Oberbefehlshaber auf einen Feldzug geschickt,
hatte er um sich manche, die ihn zu Fehlern anregten, die sich schädlich
sowohl für ihn als auch für den Staat erwiesen.17
10
Vgl. S. Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the
Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century (Los
Angeles, 1986) 25 A. 132.
11
Siehe: Seibt, Skleroi, 76-85.
12
Skylitzes, 427 57 " 60 .
13
Kl. Belke - Μ. Restle, Galatien und Lykaonien. (TIB 4) (Wien, 1984) 218
(im folgenden: TIB 4); Kl. Belke - N. Mersich, Phrygien und Pisidien (TIB 7)
(Wien, 1990) 366 (im folgenden: TIB 7).
14
Ioannes Kinnamos (ed. Meineke) 13-17; vgl. auch: Seibt, Skleroi, 11 mit A.
280; TIB 7, 366; TIB 4,218.
15
Skylitzes, 427 6 5 6 8 ; Zonaras III, 621 11 - 1 «; III, 6222"3.
16
Skylitzes, 387 3 .
17
Psellos, II l 1 " 17 .
105
CHRISTOS STAVRAKOS
Die erste Information über seine Karriere haben wir von Ioannes
Skylitzes, wo er als Stratege des Themas Τελοΰχ (süd-östlich von
Germanikeia an der anatolisch-syrischen Grenze)18 erwähnt wird19. Dies
ist etwas, wovon die anderen Quellen nicht berichten. Dort rettete er die
Stadt Teluch von Arabern, deren Nasen und Ohren er dem Kaiser
Romanos III. Argyros (1028-1034) als Trophäe sandte; letzterer kehrte
zu dieser Zeit (1030) von einem mißglückten Syrienfeldzug gegen die
Araber nach Konstantinopel zurück. Auch nur von Skylitzes erfahren
wir, daß er deshalb zum κατεπάνω της κάτω Μηδίας befördert wurde.
Sowohl als Stratege von Teluch als auch als Katepano von Kato Media
erscheint er ohne Rangtitel.
Kurz danach, als er Edessa eroberte (1031), wird er als Stratege των
πόλεων20 καν έν Σαμοσάτφ τάς οικήσεις εχων bei Skylitzes21 erwähnt,
wobei er bei Zonaras22 nur als Stratege των παρευφρατιδίων πόλεων
vorkommt. Zur Datierung sei hier darauf hingewiesen, daß er in beiden
Passagen bereits mit dem Rangtitel des πρωτοσπαθάριος erscheint, was
ein Jahr vorher, als er Teluch von den Arabern rettete, nicht der Fall war.
Ein vor kurzem publiziertes Siegel aus der Sammlung in Dumbarton
Oaks nennt einen Georgios πατρίκιος και στρατηγός των Σαμουσάτων
(Avers: Büste des hl. Georgios) ohne Familiennamen.23 Die Identifizierung
dieser Person mit dem berühmten Strategen, die die Editoren vorgenom-
men haben, ist sehr wahrscheinlich. Von seiner weiteren Laufbahn an der
Ostgrenze berichtet uns nur Ioannes Skylitzes; Georgios wird vom Kaiser
Michael IV. (1034-1041) zum Strategen "Ανω Μηδίας της και Βαασπρ-
18
Dazu siehe: Ο DB III, 2023; W. Felix, Byzanz und die islamische Welt im
früheren 11. Jahrhundert. Geschichte der politischen Beziehungen von 1001 bis
1005 (Wien, 1981) 90 mit A. 145 (im folgenden: Felix, Islamische Welt) Georgios
Maniakes scheint der erste bekannte Stratege von Teluch zu sein.
19
Skylitzes, 381, § 6.
20
Dieses Thema läßt sich anhand dieser Passage von Skylitzes in der Nähe von
Samosata lokalisieren. Die Frage aber der Lokalisierung des Themas Kato Media,
das W. Seibt in der Gegend von Samosata (oder Edessa) sucht, soll offen bleiben
(siehe: W. Seibt, "Miszellen zur historischen Geographie von Armenien und
Georgien in byzantinischer Zeit," Handes Amsorya 90 [1976] 641-642). Die
Annahme allerdings von Felix (dazu: Felix, Islamische Welt, 91, A. 147), daß Kato
Media und Euphratstädte ein und dasselbe Thema sind, ist mit Vorsicht zu betra-
chten, denn der sonst über die Kompetenzen des Mannes gut informierte Ioannes
Skylitzes macht keine Andeutung über eine potentielle Verbindung der beiden
Termini Technici. Honigmann verbindet alle diese drei Verwaltungseinheiten
(siehe: E. Honigmann, Die Ostgrenze des byzantinischen Reiches. Von 363 bis
1071 nach griechischen, arabischen, syrischen und armenischen Quellen
[Brüssel, 1935] 134-135. Im folgenden: Honigmann, Ostgrenze).
21
Skylitzes, 387 86 " 89 .
22
Zonaras, II 5806"8.
23
DOSeals 4.69.1.
106
UNPUBLIZffiRTE BLEISIEGEL
ακανίας, er hatte schon den Rangtitel des πατρίκιος (schon seit seiner
Amtszeit in Samosata) inne; Sandrovskaja datiert diese Amtszeit zwischen
1035 und 1036/37.24
Michael Psellos, der Maniakes persönlich kennengelernt und bewundert
hatte,25 behauptet, Georgios sei nach dem Erfolg in Edessa öffentlich
angeklagt worden, etwas, was die anderen Quellen nicht wissen und
Psellos nicht weiter erklärt.26 Dies war bis jetzt auch kein Thema für die
Wissenschaftler, die seinen cursus honorum rekonstruierten. Was ist
nach der Eroberung von Edessa mit Georgios Maniakes passiert? Der
einzige Beleg, der zum Verständnis der Bemerkung von Psellos beitragen
könnte, stammt von einer armenischen Quelle; nach Matthaios von Edessa
wurde Georgios Maniakes, nachdem er all diese Schwierigkeiten und
Qualen hatte durchmachen müssen, von einem Apokapes abgelöst.27 Es
wäre denkbar, daß Kaiser Romanos III. Argyros (1028-1034), weil er die
immer stärker werdende Position des Maniakes abschwächen wollte,
nicht den erfolgreichen Strategen, sondern einen anderen als Statthalter
von Edessa verwendete. Jedoch scheint diese Frage ohne eine zufrieden-
stellende Antwort zu bleiben, weil der sonst gut informierte Ioannes
Skylitzes sogar zweimal deutlich anführt, daß Georgios Statthalter in
Edessa gewesen war, als der Kaiser Michael IV. Leon Lependrenos an
seiner Stelle schickte.28 Dieser Amtswechsel läßt sich 1034 datieren.29
Was ist in den Jahren zwischen 1031 und 1034 passiert? Die von Felix
aufgestellte Hypothese, daß Georgios vom Kaiser Romanos III. Argyros
abberufen wurde, um an einem möglichen Friedensschluß mit Arabern
mitzuwirken, muß mit Skepsis betrachtet werden.30 Michael Psellos ist
klar; von dem oben erwähnten Amtswechsel erzählt er in engem
Zusammenhang mit dem Übel und Pech, welches Maniakes in seinem
24
Sandrovskaja, Vaspurakan, 153; 155.
25
Psellos, II 118-19: Τοΰτον έγώ τον άνδρα και τεθέαμαι και τεθαΰμακα.
26
Psellos, II Ii 5 : "Εδεσσα ήλω και έν γραφαΐς ήν.
27
Armenia and the Crusades. Tenth to twelfth Centuries: The Chronicle of
Matthew of Edessa. Translated from the Original Armenian with a Commentary
and Introduction by A.E. Dostourian (Lanham, Md., 1993) 55. Es läßt sich nicht
mit Sicherheit sagen, bis wann Apokapes als Statthalter von Edessa amtierte.
Felix (Felix, Islamische Welt, 145 mit A. 40) und Seibt (W. Seibt, Rez. zu: P.
Lemerle, Cinq etudes, in: ByzSl 40 [1979] 53-54) behaupten, Apokapes wäre bis
zum Tod Romanos' III. Argyros (1034) in Edessa geblieben, was allerdings eine
Rückkehr von Georgios Maniakes als Statthalter in die Stadt nicht ausschließt.
Zur Familie Apokapes siehe: M. Grünbart, "Die Familie Apokapes im Lichte
neuer Quellen," SBS 5 (1998) 29-41.
28
Skylitzes, 39749-5i; 39 9 2 0 - 2 3 .
29
Siehe: Honigmann, Ostgrenze, 138; Α. P. Kazdan, Armjane ν sostave
gospodstvujuscego klassa vizantijskoj imperii ν XI-XII vv., Erivan 1975, 67 mit
A. 4; Seibt, Bleisiegel, Nr. 190.
30
Felix, Islamische Welt, 145-146 mit A. 40.
107
CHRISTOS STAVRAKOS
Leben hatte. 31 Außerdem war Maniakes, so wie wir ihn von seinem
Wirken im Osten und Westen kennen, kein Diplomat, sondern ein tapferer,
effizienter, oft skrupelloser Militärkommandant, der alle Mittel in Gang
setzte, um seine Ziele zu erreichen. Abschließend wäre als Lösung dieser
Frage anzunehmen, daß Georgios Maniakes zwischen 1031 und 1034 als
Statthalter nach Edessa zurückgekommen ist, um später wieder von Leon
Lependrenos ersetzt zu werden. Wenn man dazu die militärische Effek-
tivität des Mannes und die zu dieser Zeit existierende Unstabilität an
diesem Teil der Ostgrenze berücksichtigt, wäre so eine Entwicklung
nicht auszuschließen. 32 In diesem Zusammenhang erhält vielleicht auch
die voherwähnte Aussage des Psellos einen Sinn. Cheynet läßt in der
Liste der Statthalter von Edessa, die er anhand der Informationen des
Matthaios von Edessa zusammenstellte, eine Lücke zwischen den Jahren
1031 und 1034/35 und erwähnt für diese Zeitspanne keinen anderen
außer Georgios Maniakes und Leon Lependrenos. 33
Aufgrund dieser Bemerkungen möchten wir die erhaltenen Siegel-
typen datieren. Auf dem Siegel, das Georgios άρχηγέτης της 'Ανατολής
nennt, hatte er bereits den Rangtitel eines πρωτοσπαθάριος. Infolge
dessen stellen sich die Eroberung von Edessa (1031), als er πρω-
τοσπαθάριος und Stratege των παρευφρατιδίων πόλεων war, und
spätestens seine Versetzung nach Vaspurakan (1035), wo er bereits den
Rangtitel des πατρίκιος innehatte, jeweils als definitive terminus post
und ante quem. Der άρχηγέτης wird dem όπλιτάρχης gleichgestellt; es
handelt sich um den Oberkommandierenden der gesamten in einem Feld
stehenden Infanterie, der auch für die nächtliche Sicherheit eines ver-
schantzten Marschlagers verantwortlich ist.34 Er sollte auch sogar der
Oberkom-mandant der Infanterie einer operierenden Armee gegen einen
bestim-mten Feind sein. Nach seinen Erfolgen gegen die Araber könnte
wohl Georgios Maniakes sogar als Stratege der Euphratstädte zugleich
Oberkommandant der operierenden Infanterie sein, die zu dieser Zeit die
Araberstreifzüge ins Byzantinische Reich abwehrt. 35 Das Siegel ist der
einzige Beleg für das Kommando des άρχηγέτης της 'Ανατολής, bis
jetzt war nur das Kommando des άρχηγέτης τής Δΰσεως bezeugt. 36
31
Siehe Α. 23.
32
Siehe: G. Ostrogorsky, Geschichte des Byzantinischen Staates (München,
1963) 266-267.
33
J.-Cl. Cheynet, Sceaux de la collection Zacos (Bibliotheque nationale de France)
se rapportant auxprovinces orientates de l'Empire byzantin (Paris, 2001) 59.
34
Listes, 335; H.-J. Kühn, Die byzantinische Armee im 10. und 11. Jahrhun-
dert. Studien zur Organisation der Tagmata (Byzantinische Geschichtsschreiber
2) (Wien, 1991) 270-272 (im folgenden: Kühn, Armee).
35
Vgl. Felix, Islamische Welt, 144ff.
36
DOSeals 1.1.3; Kühn, Armee, 271.
108
Falls der Vorname im zweiten Siegeltypus richtig gelesen ist - da wird

er als πρωτοσπαθάριος και κατεπάνω Βασπαρακανίας genannt - soll
dieser aus dem früheren Anfang seiner Amtszeit in Vaspurakan (um
1035) stammen. Das wäre auch ein Beweis dafür, daß Georgios bereits
mit dem Titel des πρωτοσπαθάριος nach Vaspurakan kam und kurz
danach zum πατρίκιος genannt wurde; die Zeit aber, als er πρωτο-
σπαθάριος war, scheint so kurz gewesen zu sein, daß er den byzantini-
schen Historikern in Bezug auf Vaspurakan nur mit dem Titel des
πατρίκιος bekannt ist.
Der Siegeltypus, wo er als πατρίκιος και κατεπάνω Βασπαρακανίας
bezeugt wird, stimmt mit den Auskünften, über die wir von der byzanti-
nischen Geschichtsschreibung verfügen überein, und stammt aus der Zeit
zwischen 1035 und 1036/37.
Der gleichnamige Besitzer unseres Siegels ist von dem bekannten
Strategen mindestens eine Generation jünger. Er könnte wohl ein Enkel
von ihm sein. In dem von N. Svoronos publizierten Kataster von Theben
(2. Hälfte ll.-l. Viertel 12. Jh.) wird ein Georgios Maniakes πρωτο-
σπαθάριος37 erwähnt. Dieser kann mit dem berühmten General nicht
identifiziert werden, allerdings wäre eine Verbindung mit dem jüngeren
Homonymos unseres Siegels wahrscheinlich.
4. Κωνσταντίνος ό Μανιακής (Anfang - Mitte 12. Jh.)
Sammlung Zacos.
Kein Parallelstück bekannt.
Unediert.
Av.: Beschädigte Theotokosbüste vom Typus Episkepsis. Von der

Beischrift ist jeweils MHP - Θ V zu lesen.
Rv.: +K(i)N|CtPAnc|NATMA|NIAKH
Κων(σταντίνου) σφράγισμα (του) Μανιάκη.
Die Legende ist metrisch. Sie bildet einen regulären Zwölfsilber mit
Zäsur nach der siebten Silbe und paroxytonem Versschluß.
37
N. Svoronos, Recherches sur le cadastre byzantin et la fiscalite aux XIe et
XIIe siecles : le cadastre de Thebes (Athen, 1959) 12, A.35.
109
CHRISTOS STAVRAKOS
Einen Konstantinos Maniakes βεστάρχης καν στρατηγός schlagen W.

Seibt und Α. K. Wassiliou unseres Erachtens mit Recht anstatt βεστάρχης
και στρατηγός Χαντιάρτη für ein Siegel der Sammlung Orphanides-
Nikolaides 38 vor.
Etwas jünger (2. Hälfte 12. Jh.) ist ein metrisches Siegel aus Bulgarien,
das I. Jordanov publizieren wird und einen Konstantinos Maniakes πρω-
τονωβελισσιμοϋπέρτατος nennt.39
Ein Konstantinos Maniakes σεβαστός nimmt an der Blachernensynode
teil (1094).40 Über diesen Mann ist nichts anderes bekannt; er kann mit
keinem von den oben erwähnten verbunden werden. Es läßt sich aber
leicht denken, daß es sich um ein wichtiges Mitglied der byzantinischen
Aristokratie handelt, das in die kaiserliche Familie eingeheiratet hatte.
5. Μιχαήλ ό Μανιακής (2. Hälfte 11. Jh.)
Shaw 1184 (L1361)

//DO 58.106.4307
Unediert.
38
W. Seibt, A.-K. Wassiliou, Rez. zu I. Koltsida-Makre, Βυζαντινά μολυβδό-
βουλλα συλλογής Ορφανίδη-Νικολαίδη Νομισματικού Μουσείου Αθηνών. In
BZ 91 (1998). Auch J.-Cl. Cheynet in der Rezension desselben Buches hält die
Lesung Χαρντιάτη für unwahrscheinlich [siehe: REB 56 (1998) 309].
39
I. Jordanov, "Lead Seals from the Village of Melnitza (District of Elhovo,
Bulgaria)," Nr. 35 (noch nicht publiziert). Die Notiz wurde mir durch Prof.
W. Seibt bekannt.
40
R Gautier, "Le synode des Blachernes (fin 1094). Etude prosopographique,"
REB 29 (1971) 217; 239.
110
UNPUBLIZffiRTE BLEISIEGEL
Αν.: Stehende Theotokos; sie hält das Kind aber nicht im Medaillon
vor der Brust.41 Von der Beischrift ist nur rechts ein Θ zu sehen.
Rv.: +Κ6ΚΘ|ΜΙΧΑΗΛ|Τ(ι)ΜΑΝΐ| ΑΚΗ
Κ(ύρι)ε β(οή)θ(ει) Μιχαήλ τω Μανιακή.
Laurent hat in seinen Notizen über die Siegel der Sammlung Shaw
irrtümlich den Vornamen 'Ιωάννης gelesen, was aufgrund des Parallel-
stückes aus der Sammlung in Dumbarton Oaks mit Sicherheit zu Michael
zu korrigieren ist.
Die Person ist sonst nicht bekannt.
41
W. Seibt, "Darstellung der Theotokos", 45-46.
111
Alexandra-Kyriaki Wassiliou
NEUE METROPOLITEN- UND BISCHOFSSIEGEL AUS

KLEINASIEN UND DER ÖSTLICHEN ÄGÄIS
In der Münchner Privatsammlung Dr. D. Theodoridis existiert eine

Reihe von Siegeln aus dem kirchlichen Bereich, die so manche Ergän-
zungen und Korrekturen zum umfangreichen Werk von V. Laurent, Le
Corpus des sceaux de l'Empire byzantin, Tome V, L'Eglise (Paris 1963-
1972) erlauben*.
Neben den gut dokumentierten Metropoliten- und Bischofssitzen aus
Kleinasien und der östlichen Ägäis finden sich Belege zu weniger
bekannten oder bisher sigillographisch nicht greifbaren.
Unter dem hier präsentierten Material finden sich sogar zwei Siegel
bzw. Typen, die den einzigen sigillographischen Beleg zu den Suffragan-
bischöfen von Hermokapeleia (5) und Sibiktos (6) liefern.
1. Sisinnios, Episkopos von Mitylene (691/92)
Inv. 25. Größere Ausbrüche an beiden Kanalmündungen. Av.-Feld über dem

Kanal eingerissen, Rv.-Feld oben rechts verunstaltet. Av. Spuren eines früheren
Abdruckes. Schachtelhalmrand. Guter Erhaltungszustand allgemein. 0 30 (tot.),
20, 5 (F.)
Av.: + Cl|CINNl|OV +
Rv.: en!CK|OnOVMl|TVAIN|* HC *
Σισιννίου έπισκόπου Μιτυλίνης.
* Mein aufrichtiges Dankeschön möchte ich Herrn Dr. Theodoridis aussprechen,

der mir das betreffende Material zur Verfügung gestellt hat.
ALEXANDRA-KYRIAKI WASSILIOU
Auf der Αν.-Seite am Beginn und am Ende der Legende ein Kreuz mit
verdickten Enden. Auf beiden Seiten der letzten Zeile des Rv. ein Stern.
Dieses Stück ist wohl jenem autokephalen Erzbischof von Mitylene
auf Lesbos zuzuweisen, der unter anderen als έλάχιστος έπίσκοπος
πόλεως Μιτυλήνης της Λεσβίων νήσου im Jahre 691/92 in Konstanti-
nopel die Beschlüsse des Quinisextum subskribierte.1 Der kirchliche Rang
von Mitylene schwankte im Laufe der Jahrhunderte. Die Rückstufung
der um 536 zur Metropolis erhobenen Stadt auf ein autokephales Erzbistum
dürfte, gestützt auf die Notitiae Episcopatuum2, spätestens im frühen 7. Jh.
erfolgt sein.3 Im 10. Jh. ist Mitylene erneut Sitz eines Metropoliten.4
Ungefähr aus der gleichen Zeit, vielleicht um wenige Jahre jünger, ist
ein Wiener Stück, das einen Oberhirten von Mitylene namens Christo-
dulos erwähnt. In seiner Bescheidenheit bezeichnet er sich auf dem
Siegel ebenfalls als Episkopos und nicht als Archiepiskopos, wie einst
Laurent konjizierte.5
2. Philumenos, Archiepiskopos von Ephesos (Wende 7./8. Jh.)
Inv. 63. Hellgraues Siegel, mit partiellen Randverlusten. Schachtelhalmrand. Av.

nach unten, Rv. nach oben rechts dezentriert, mit einem kleinen Ausbruch an der
unteren Kanalmündung. Allgemein sehr gut erhalten. 0 30 (tot.), 25 (F.)
Av.: Büste des Evangelisten Ioannes, mit kurzem, die Ohren nicht
bedeckendem Haar und spitz zulaufendem Bart. In der linken Hand hält
er das Evangelium, die rechte im Segensgestus, wobei die große Hand-
fläche auffällt. Beischrift: + ete-+COV Εφέσου.
Die Verbindung von Ephesos/Theologos, eine der frühesten, größten
und bedeutendsten Metropolen überhaupt, mit dem Evangelisten
1
PmbZ IV 6719; VI 6719.
2
J. Darrouzes, Notitiae, 7; not. I 5 1 .
3
J. Köder, Aigaion Pelagos (Die nördliche Ägäis), TIB 10, (Wien, 1998) 231
("nach dem 7. Jh. Rückstufung auf Bistum").
4
Darrouzes, Notitiae 7 4 9 · 6 7 8 .
5
Wien, Münzkabinett 149, ed. Laurent, Corpus V/1, Nr. 751.
114
NEUE METROPOLITEN
Ioannes6 kommt auf Siegeln kirchlicher Funktionäre besonders stark

zum Ausdruck. Die Christianisierung der Stadt erfolgte durch ihn 60 n.
Chr. Dort verfasste er auch das Evangelium und verbrachte den größeren
Abschnitt seines Lebens.
Rv.: + tlA|0VM6N|0VAPXie|niCK0n|0V
Φιλουμένου αρχιεπισκόπου.
Die meisten Buchstaben haben verdickte Enden. Das Epsilon in der
zweiten und dritten Zeile hat eine auffallend lange Mittelhaste.
Archiepiskopos ist hier als Ehrentitel für die vom Evangelisten
Ioannes gegründete „Urkirche" von Ephesos aufzufassen. Das Stück ist
in doppelter Hinsicht interessant. Einerseits, weil der Eigennamen7
Philumenos auf byzantinischen Siegeln kein weiteres Mal belegt und für
die byzantinische Zeit überhaupt sehr spärlich anzutreffen ist, und ande-
rerseits, weil sein Inhaber unter den vielen Oberhirten8 dieser Metropolis
bisher unbekannt blieb. Für das 7. Jh. ist zudem sigillographisch ein
Theodoros greifbar.9 Letzterer ist vielleicht mit jenem Metropoliten
identisch, der als solcher für 680/681 bezeugt ist.10 Für 691/92 ist ein
Stephanos" belegt.
3. Ioannes, Episkopos von Kerasus oder Kerassai (Wende 7./8. Jh.)
Inv. 38. Mittelgraues Siegel, Spuren einer sandfarbenen bis bräunlichen Patina.
Schachtelhalmrand. Av. nach links dezentriert, untere Kanalmündung ausgebro-
chen. Av. gut bis mittelmäßig, Rv. sehr gut erhalten. 0 23, 5 (tot.), 21 (F.)
6
W. Braunfels (Hrsg.), Lexikon der christlichen Ikonographie VII (Rom,
Freiburg, Basel, Wien, 1974) 109ff. (M. Lechner). Im folgenden LCI.
7
P. M. Fräser - E. Matthews (Hrsg.), Α Lexikon of Greek Personal Names.
I-IIIA (Oxford, 1987-1997), I 470 (Astypalaia, Kreta, Euboia, Delos, Lesbos);
II 460 (Athen); IIIA 461 (Argolis, Epiros, Lakonien, Italien). Speziell für den
ägyptischen Raum s. F. Preisigke, Namenbuch enthaltend alle griechischen,
lateinischen, ägyptischen, hebräischen, arabischen und sonstigen semitischen und
nichtsemitischen Menschennamen, soweit sie in griechischen Urkunden (Papyri,
Ostraka, Inschriften, Mumienbildem usw.) Ägyptens sich vorfinden (Heidelberg,
1922) Sp. 464.
8
G. Fedalto, Hierarchia Ecclesiastica Orientalis. Series episcoporum eccle-
siarum christianorum orientalium. I-II (Padua, 1988). Hier I, 15.1.2.
9
DOSeals 3.14.6 und 14.7.
w
PmbZ IV 7343. Irrtümliche Datierung von DOSeals 3.14.6 (692).
"PmbZIW 6929.
115
Αν.: Anrufungsmonogramm vom Typus Laurent V (Θεοτόκε βοήθει).

Rv.: + | l ü A N | N H e n i | C K U n ö | ? P A O
'Ιωάννη έπισκ(ό)που (Κε)ρασ(οΰντος) oder (Κε)ράσ(σων).
Beachtenswert ist die Kombination des Genitivs mit dem Dativ (wenn
es sich nicht um einen volkssprachlichen Genitiv handelt), was nicht
zuletzt als Indiz für die Datierung des Stückes fungiert. Die Bulle fällt in
paläographischer Hinsicht auf, weil sie eine seltsame, seitenverkehrte
Sonderform des Kürzels S für καί in der letzten Zeile bietet, aber auch
inhaltlich, weil auf Grund der Abkürzung die Ortszugehörigkeit nicht
eindeutig hervorgeht.
Man denkt zunächst an (Κε)ρασ(οΰντος) für Kerasus12 am Schwarzen
Meer, das zu dieser Zeit ein Bistum von Neokaisareia war. In diesem Fall
wäre obiger Siegelinhaber ein Nachfolger (oder allenfalls unmittelbarer
Vorgänger) des für 691/92 greifbaren Narses.13
Weniger bekannt hingegen ist Kerassai bzw. Kerasa oder Keraseis in
Lydien, im Tmolos-Gebirge bei Sardeis, eine Lokalisierung, die L. Robert14
mit Hilfe einer Anspielung bei Nonnos vorschlug. Der Ortsname wird in
der Tat in uneinheitlicher Form in Inschriften und auf Münzen von
Sardeis (nach 133 n. Chr.) angeführt, als Zusatz beim Namen eines
gewissen Ptolemaios, eines eponymen Roma-Priesters dieser Stadt;15
dazu kommt eine noch unveröffentlichte Ostotheke, die 1994 gefunden
wurde.' 6
In byzantinischer Zeit kommt Kerassai im Synekdemos des Hiero-
kles,17 in Konzilsakten18 und in den Notitiae vor, letztere führen es ab
dem 7. Jh. als Suffragan von Sardeis an.19
Der erste bekannte Episkopos namens Menekrates ist für 451 belegt.20
Demgemäß ist als zweite Auflösungsmöglichkeit (Κε)ράσ(σων) bzw.
(Κε)ρασ(έων) sehr wohl gerechtfertigt. Für die Zeitspanne zwischen 553
und 787 sind sonst keine Oberhirten dieser Stadt attestiert.21
12
Siehe unten Nr. 8.
13
PmbZlll 5217.
14
L. Robert, Villes d'Asie Mineure (Paris, 1962 2 ) 273-278. Demgemäß ist die
von Bürchner in RE XI (1921) 264 vorgeschlagene Lokalisierung im Osten
Lydiens, zwischen Bageis und Mesotimolos, zu revidieren. Die Stelle bei Nonnos
(Dionys. 13, 470) erwähnt, dass die Stadt diesen Namen von Dionysos bekam
(πόλιν δ όνόμηνε Κεράσσας), weil er dort in einem Becher zum ersten Mal
Wein mit Wasser vermischt hatte (κέρασσε).
15
L. Robert, "Inscriptions et reliefs d'Asie Mineure," Hellenika 9 (Paris, 1950)
24, A. 5.
16
Für die Informationen sei P. Herrmann/Hamburg herzlichst gedankt.
17
Synek. 671, 2.
18
Fedalto 19.3.3.
19
Darrouzes, Notitiae l 1 6 6 .
20
Fedalto 19.3.3.
21
Ebenda.
116
NEUE METROPOLITEN
4. Paulos, Archiepiskopos von Ephesos (1. Hälfte 9. Jh.)
Inv. 600. Hellgraues Siegel, mit sandfarbener Patina. Ausbruch an der unteren
Kanalmündung des Reverses. Av. nach links, Rv. nach rechts dezentriert. Schach-
telhalmrand. Ausgezeichneter Erhaltungszustand. 0 30 (tot.), 26 (F.)
Av.: Anrufungsmonogramm vom Typus Laurent VIII (Κΰριε βοήθει)

mit Tetragramm τφ σφ δοΰλφ.
Rv.: + nAVAU|APXieni|CKOTOe|teCOV
Παΰλφ αρχιεπίσκοπο) Εφέσου.
Gut zu sehen ist der Serif auf dem Buchstaben P.
Ein nicht geringer Teil der bisher greifbaren Bischöfe von Ephesos
stammt aus sphragistischen Funden, was auch hier der Fall ist. Ungefähr
aus der gleichen Zeit, vielleicht um wenige Jahre älter, sind die
Siegeltypen eines Nikolaos.22 Zudem kennen wir für die 1. Hälfte des 9.
Jh. folgende Oberhirten dieser Stadt: Ioannes,23 Basileios,24 Theophilos
(auch literarisch greifbar)25 und dessen unmittelbaren Nachfolger
Markos.26 Ungefähr aus dem 2. Drittel des 9. Jh. stammt ein Athener
Siegel,27 das einen Bischof von Ephesos namens Ioannes anführt.
5. Daniel, Episkopos von Hermokapeleia (ca. Mitte 11. Jh.)
Inv. 956. Ein Parallelstück dazu in der Sammlung Zacos (unediert). Hellgraues
Siegel, Av. nach links unten, Rv. nach rechts unten dezentriert. Av. zudem links
stellenweise etwas plattgedrückt. Av. partielle Randverluste. Sonst sehr gut erhalten.
0 23 (tot.), 21 (F.)
22
DOSeals 3.14.5.
23
Seibt-Zarnitz, 5.2.6 (nach Nummern zitiert).
24
Lihacev, Molivdovuly, LXVIII 4.
25
DOSeals 3.14.8; Fedalto 15.1.2. Vgl. PmbZ IV 8209.
26
PmbZ III 4838.
27
Konstantopoulos 240; Laurent, Corpus V/1, Nr. 256.
117
ALEXANDRA-K YRI Α KI WASSILIOU
if&mi * Ai
i fcRKSwiV.'
Av.: Büste des Erzengels Michael in kaiserlicher Tracht, mit Knoten-

szepter (das am oberen Ende drei Edelsteine aufweist) in der Rechten
und Kreuzglobus in der Linken. Noch erkennbar ist das Zierelement vor
der Brust auf dem Loros, das den anonymen Münzen der „Class IV"28
Konstantinos' IX. Monomachos ähnelt: Eine zentrale Perle ist wohl von
einem Perlenring eingefasst, der wiederum von vier kreuzförmig
angeordneten Perlen und länglichen Edelsteinen (in den Zwickeln)
umgeben ist. Die aus wohlgeformten Locken bestehende Frisur des
Erzengels reicht bis zu den Wangen. Die Flügel sind nur schematisch
wiedergegeben. Beischrift: h | X für Μ(ι)χ(αήλ).
Rv.: + Κ.6ίνθΊΔΑΝΙΗΛ|εΠΗ0Κ/ΠΊ6ΡΜΊ^ΠΊ- Λ,Α, -
Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Δανιήλ έπ(ι)σκ(ό)π(φ) Έρμ(ο)κ(α)π(η)λ(εί)α(ς).
Eine der weniger bekannten Städte Kleinasiens ist Hermokapeleia,
im äußersten Nordwestwinkel Lydiens, zwischen Süleymanköy und
Büknüs.29 Der Ort war bereits in der Kaiserzeit mit diesem Namen bekannt
und gehörte verwaltungsmäßig zu Pergamon.30 Über seine Geschichte, die
sich hauptsächlich auf Inschriften31 des 4. Jh. nach Chr. dokumentiert, sind
wir spärlich informiert. Ein Teil des Materials kann bereits als frühbyzanti-
nisch32 bezeichnet werden: Es handelt sich um Inschriften, die als Kaiser
Flavius Valerius Constantinus, Flavius Honorius und Valentinian anführen.
In den Notitiae Episcopatuum33 ist Hermokapeleia ab dem 7. Jh. eine
Episkope von Sardeis. Als einzige namentlich attestierte Bischöfe34 sind
aus früherer Zeit Theopistos (787) und Nikephoros (879) überliefert.
28
Ph. Grierson, Catalogue, ΙΠ/2 (Washington, D.C., 1973) 742, PI. LLX. Der
Autor datierte diese Typen in die späte Regierungszeit Konstantins IX. (ca. 1054-
1055).
29
1. Keil - P. Herrmann, Tituli Lydiae. I. Regio septentrionalis ad Orientem
vergens (Tituli Asiae Minoris V) (Wien, 1989) 439-440.
30
Plinius, Nat. hist. V 126.
31
Keil-Herrmann, a. O., 439-443. Vgl. G. Petzl - H.W. Pieket, "Inschriften aus
Lydien," Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 34 (1979) 28 Iff.
32
Keil-Herrmann, a. 0 . , 441-442, Nr. 1234-1235.
33
Darrouzes, Notitiae l 1 7 0 , 2190, 3225> 4180, 7218> 9116 i 0 133.
34
G. D. Mansi, Sacrorum consiliorum nova et amplissima collectio. 53 Bde
(Paris, Arnheim, Leipzig, 1901, ND 1927), Bd. 13, col. 389, Bd. 17/18 col. 376
(Νικηφόρου Έρμοκάπου). Vgl. Fedalto 19.13.3.
118
NEUE METROPOLITEN
Den nächsten und bisher einzig bekannten Episkopos für die spätere
Zeit erwähnt obiger Siegeltypus, der zudem der einzige Beleg für die
Spätgeschichte der Stadt überhaupt ist.
6. Konstantin, Episkopos von Sibiktos (letztes Drittel 11. Jh.)
Inv. 91. Ein Parallelstück dazu in der Sammlung Zacos (unpubliziert). Mittel-
graues Siegel, mit sandfarbener Patina überzogen. Av. nach links unten, Rv. nach
links oben dezentriert. Rv.-Feld oben verunstaltet. Allgemein gut erhalten. 0 24
(tot.), 17 (F.)
Av.: Büste der Theotokos Episkepsis. Gesichtszüge nicht mehr erkennbar.

Zu sehen ist ein Teil des Kreuznimbus im Christusmedaillon. Siglen:
FP -Λ/: Μ(ήτη)ρ [Θ](εο)ΰ.
Rv.: ...Q4UNenHCK0nUCl|MKTbS|CVrK6|A/V-
[Θ(εοτό)κε β(οή)]θ(εν) [Κ]ων(σταντίνφ) έπισκόπφ Σιβίκτου (καν)
συγκέλλ(φ).
Darüber vier kreuzförmig angeordnete Perlen (auf dem Parallelstück
erhalten). Falscher Kürzungsstrich am Ende der zweiten Zeile (V ).
Noch weniger bekannt ist Sibiktos, das bisher nur in den Notitiae, und
erst ab dem 10. Jh. als Bistum der Metropolis von Euchaita/Helenopontos
überliefert ist.35 Der auf diesem Siegeltypus erwähnte Konstantinos ist
der einzig bislang greifbare Bischof dieser Stadt.
7. Lukas, Mönch und Metropolit von Anazarbos (2. Viertel 11. Jh.)
Inv. 750. Dunkelgraues Siegel, mit Resten einer bräunlichen Patina. Beide
Kanalmündungen leicht ausgebrochen. Av. nach links, Rv. nach rechts dezen-
triert. Rv. zudem leicht aufgewölbter Kanal. Allgemein gut bis sehr gut erhalten.
0 26 (tot.), 23 (F.)
35
Darrouzes, Notitiae, 7 6 8 9 , ΙΟ671, 13 744 .
119
ALEXANDRA-KYRIAKIWASSILIOU
Αν.: Büste des in Anazarbos beheimateten und jugendlich dargestellten

hl. Andronikos36, der zusammen mit den hll. Tarachos und Probos im
Amphitheater der Stadt unter Diokletian enthauptet wurde. Die wohlge-
formten Locken des Heiligen reichen bis zu den Wangen. Gekleidet ist er
in die perlengeschmückte Chlamys, die über der rechten Schulter von einer
Fibel zusammengehalten wird. In der rechten Hand hält er ein großes
lateinisches Märtyrerkreuz (vor der Brust), die Linke im Allokutionsgestus.
Beischrift: ©|AN|TP-0|N|H|K0|C: Ό ά(γιος)Άντρόν(ι)κος (statt
'Ανδρόνικος, vielleicht ein Indiz auf einen Armenier als Auftrag-geber).
Rv.:- · - |+K€fV&lTUCUA'Aö|KAMXFPOnO|AHTIANA|ZAPI\UN
Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) τφ σω δ(ούλφ) Λουκφ μ(ονα)χ(ω) μ(ητ)ροπο-
λ(ί)τ(ΐΐ) Άναζάρβων.
Zu verweisen ist auf den hochgestellten und verkehrt positionierten
Kürzungsstrich in der dritten Zeile des Reverses.
ΓΤίη der dritten Zeile ligiert. Die kilikische Stadt Anazarbos,37 die
unter Theodosios II. (408-450) zur Metropolis erhoben wurde, ist für die
byzantinische Zeit gut dokumentiert. Über kirchliche Oberhäupter38 von
Anazarbos im 11. Jh. beziehen wir jedoch aus den literarischen Quellen
keinerlei Informationen. Außer diesem Stück verfügen wir über einen
zweiten sigillographischen Beleg,39 der aus dem späteren 11. Jh. stammt
und einen Metropoliten namens Ioannes erwähnt. Selbst wenn dort die
Stadt nicht genannt ist, erhellt das die ikonographische Darstellung des
Avers.
Am Rande sei vermerkt, dass von 793 bis 1199 Anabarza auch als
syrisch-jakobitisches Erzbistum bezeugt ist. Von 1174 bis 1342 war es
ein armenisches Erzbistum.40
8. Kleines, Metropolit von Kerasus (13. Jh.)

Inv. 677. Mittelbraunes Siegel provinzieller Natur, mit Ausbrüchen an beiden
Kanalmündungen. Av. nach links, Rv. nach rechts dezentriert. Das Rv.-Feld weist
zudem einen Riss entlang des Kanals und Bleifraßspuren auf. Rv. rechts unten
Reste einer rotbraunen Patina. Allgemein guter Erhaltungszustand. 0 29 (tot.),
25 (F.)
36
LCI VIII (1976), 420 (C. Weigert).
37
F. Hild - H. Hellenkemper, Kilikien undlsaurien, (TIB 5), (Wien, 1990) 178ff.
38
Fedalto 71.1.2.
39
Zacos, Seals II, Nr. 528. Heute in Paris, BnF (Zacos) Nr. 3168 (für die
Information danke ich Jean-Claude Cheynet). Davon mehrere Fälschungen, dazu
vgl. A.-K. Wassiliou, "Siegel in Kopie und Fälschung," in: Chr. Gastgeber
(Hrsg.), Kopie und Fälschung (Graz, 2001) 129-131, Nr. 36.
40
Hild-Hellenkemper 179.
120
NEUE METROPOLITEN
Αν.: Jesus Christus auf einem Suppedaneum stehend. In der linken

Hand das Evangelium, die rechte wohl im Segensgestus. Ein mächtiger
Kreuznimbus umgibt sein Haupt. Der Bart Christi ist durch Locken stili-
siert, sein Haar fällt locker auf die Schultern. Siglen: IC-XC. Beischrift:
0|X|A|A-K|HT|C Ό Χαλκ(ί)τ(η)ς, wobei H-T ligiert sind.
Zur Problematik der Entstehungsgeschichte und Entwicklung dieser
Darstellungsart, die auf eine legendäre Christusikone in der Chalke, dem
Torbau am Eingang des großen Kaiserpalastes zurückgeht, bzw. das
Mosaik in der späteren im Obergeschoß eingebauten Christuskirche sei
auf die grundlegenden Arbeiten von C. Mango41 und A. Berger42 verwiesen.
Hier sei nur erwähnt, dass der in der byzantinischen Kunst anzutreffende
ikonographische Typus sich am Mosaik und nicht an der ursprünglichen
Ikone (Christusbüste) orientiert.
Numismatische und sphragistische Funde bürgen für seine Verbindung
mit dem Kaiserreich von Nikaia. Ioannes ΙΠ. Dukas Batatzes (1222-
1254)43 und seine Gattin Euphrosyne Dukaina44 brachten damit die Hoff-
nung auf die Rückgewinnung Konstantinopels zum Ausdruck.
Rv.: +|+CtPAriC|KAHM6NT0|Cn0IMeN0C|KePACÖN T /
Σφραγις Κλήμεντος ποιμένος Κερασοΰντ(ος).
Zwölfsilber mit einem Binnenschluss nach der 5. Silbe und paroxy-

tonem Schluss.
Auffallend ist das zweifache Kreuz, einmal über der Legende und einmal
am Beginn der ersten Schriftzeile (dort allerdings in der Form des
Andreas-Kreuzes). Oder soll es sich gar um ein gewöhnliches Chi (X)
handeln, das mit dem folgenden Sigma (C) eventuell an Χ(ριστός) denken
ließe (wobei das Sigma als Haplographie zu werten ist), der auf dem Av.
41
C. Mango, The Brazen House (Kopenhagen, 1959) 108-135.
42
Α. Berger, Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos, Ποικίλα
Βυζαντιν 8 (Bonn, 1988) 252-255.
43
Zacos-Veglery, Nr. 117; M. Hendy, Catalogue of the Byzantine Coins in the
Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection. IV/2. (Washington,
D.C., 1999) PI. XXXIII 42.1.
44
Zacos-Veglery, Nr. 111.
dargestellt ist? Dann hätte man als Text Χριστός σφραγις Κλήμεντος
ποιμένος Κερασούντος („Christus ist das Siegel des Klemes, des Hirten
von Kerasus"), was keinen Zwölfsiber, sondern eine „rhythmisierende
Legende", bestehend aus 14 Silben (7 + 7)45, ergäbe.
Das Schriftbild besteht aus breiter (H, Ii) und schmäler (Ε, Ο, Π, C)
geschnittenen Buchstaben. Zudem ist das Τ in der letzten Zeile hochge-
stellt (auf dem Original klarer zu erkennen). Das Μ in der zweiten Zeile
kommt bereits dem der Palaiologenzeit nahe.
Das Siegel stammt aus der Zeit des Kaiserreiches von Trapezunt (1204-
1461), in dem Kerasus (heute Giresun),46 an der südöstlichen Küste des
Schwarzen Meeres und westlich von Trapezunt, als zweitwich-tigste Stadt
bzw. Verwaltungszentrum schlechthin fungierte. Dort befand sich auch
der Flottenstützpunkt der Großkomnenen. In der nahen Umgebung lagen
die Minenwerke von Chalybia.
Kerasus ist seit dem 4. Jh. als Episkope47 von Neokaisareia belegt, bis
sie im späteren 11. Jh. zur selbstständigen Metropole48 erhoben worden ist.
Aus der Zeit der Großkomnenen sind nicht viele Oberhirten von
Kerasus49 bekannt. Aus der 2. Hälfte des 12. Jh.s stammt das Siegel eines
Metropoliten Manuel, das eine ikonographische und inhaltliche Ähnlichkeit
zu jenem von Klemes aufweist: Den Av. ziert auch ein Standbild Christi,
den Rv. füllt der Vers "Σφραγις Μανουήλ ποιμένος Κερασούντος".50
45
Vgl. dazu Ε. McGeer, "Discordant Verses on Byzantine Metrical Seals," SBS
4 (1995) 64f.
46
A. Bryer - D . Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the
Pontos (Washington, D.C., 1985) 126-137.
47
Darrouzes, Notitiae 12 35 .
48
Darrouzes, Notitiae l l 6 7 .
49
Fedalto 9.3.3; PLP 3748 (Gerasimos, Hieromonachos und Metropolit von
Kerasus, 1341) und PLP 14038 (Kyrillos, zwischen 1349 und 1355).
50
Lihacev, Molivdovuly, LXXXI 7.
122
Elena Stepanova
NEW FINDS FROM SUD AK
Previous articles1 have surveyed seals of the Sudak archive found on

the sea bottom not far from the shore near the ancient Byzantine port of
Sougdaia in 1980s-90s. This collection of seals includes more then 500
objects (seals and blanks) of different periods: from the end of the Vlth
century to the Xlth century. Of this number only about 50 specimens
have been published because of the poor preservation.
During the last several years more then 30 new seals were added to this
collection. As the previous finds most of them are in physically poor con-
dition and the interpretation of the inscriptions is problematic.
1. N., imperial spatharios and archon (of Cherson?) (IXth c.)
D. 21 mm. Blank too small for die.
Obv.: Cruciform invocative monogram. In the quarters: .U - CU - Δ. -

AU.
Rev.: Inscription: UBCnA|XONT
[ ... βοήθει τ]ω σω δ[ού]λφ [...]ω β(ασιλικω) σπα[θαρίω (και)
αρ]χοντ(ι) [Χερσόνος].
2. Constantine, patrikios and genikos logothetes (Xth c.)
D. 22 mm. Cf. Laurent, Corpus II, no. 312.

Obv.: Patriarchal cross on three steps with fleurons rising from the
base. Invocative circular inscription: Β0ΗΘ6Ι
Rev.: Inscription of four lines: .UNCT|unAT|sreNIK/|.0r0ee"l>
1
See articles of V. Sandrovskaja and E. Stepanova in SBS 3 (1993) 6.
ELENA STEPANOVA
[Κύριε] βοήθει [Κ]ωνστ[αντίν]ω πατ(ρικίω) (καΐ) γενικ(ώ) [λ]ογο-

θέτ(τι).
The seals of archons and genikoi logothetoi form a considerable part
of the Sudak archive, respectively, eleven and nine specimens.
3. Sisinnios, hypatos (late Vllth-VIIIth c., first half)
D. 23 mm. Half missing.
Obv. Cruciform invocative monogram of uncertain type.

Rev.: Inscription of four lines: .CI|.NIU|.ΠAT|U
... βοήθει [Σι]σι[ν]νίφ [ύ]πάτω.
Seals of Sisinnios, hypatos, from different boulloteria, are known from
the Corpus of Zacos-Veglery.2
4. N. (second half of the Vllth c.-first half of the Vlllth c.)
D. 27 mm.
Obv.: Cruciform invocative monogram: Q6UT0K6 Β0ΙΘ6Ι

Θεωτόκε βοίθει.
One can see this unusual type of monogram on the seal of Paul, deacon.3
Rev.: Complex cruciform monogram consisting of Θ, f in the center,
Ν, Γ in ligature to the left, Β, Κ, Ε, C (?) in ligature to the right, Ρ ,T in lig-
ature at the top, U, A, A(?) below. It may include a name (probably,
Theophanes, Theophilos or Theophylaktos) and a title or office of the
seal's user.
2
Zacos-Veglery, nos. 2366 (650-750), 2367 (first half of the Vlllth c.), 3047
(first half of the Vlllth c.), the closest one is no. 3048 (first half of the Vlllth c.).
3
Zacos-Veglery, no. 1576 (type XXXVI, 650-750).
124
NEW FINDS FROM SUDAK
5. Ka...(?), imperial spatharios and strategos of Cherson (IXth c.)
D. 25 mm. Strongly bent.
Obv.: Cruciform invocative monogram (type V). In the quarters:

.. - CU - .. - AU.
Rev.: Inscription of four lines: KA|cnA|CTPAT|xePC
Θεοτόκε βοήθει [τω] σφ [δοΰ]λφ Κα[... β(ασιλικω)] σπα[θαρίω και]
στρατ[ηγφ] Χερσ[όνος].
This seal is of particular interest. An epigraphical peculiarity of the
inscription is the letter "A " with a broken horizontal bar. Such a form is
typical mostly for the VI-VIIth centuries. Only a few specimens date
back to 750-850. Taking into account the time of the foundation of the
Cherson theme the seal can be dated to the middle of the IXth century.
Though some letters of the first line are not clear, they can be read as
the beginning of the name Karpos. The letter placed before σπαθαρίφ is
quite damaged but some traces of it make me think that it is a "B" and
can be read as β(ασιλικφ). Thus the owner held the dignity of imperial
spatharios. This object belongs to a small group of the earliest seals
of strategoi of Cherson with a cruciform invocative monogram on the
obverse. This group includes seals of Phokas, Constantine and Zoilos.4
All these military commanders had very insignificant titles for their actu-
al rank, that is βασιλικός σπαθάριος or even ύπατος. All specimens
date back to the 40s-50s of the IXth century. The low status of their users
may be connected with the political situation in the Crimea, when the
new theme of Cherson lost its importance soon after its foundation.
4
I.V. Sokolova, Monety i pecati vizantijskogo Hersona (Leningrad, 1983),
nos. 15, 15a, 59. N. Seibt, W. Seibt, "Pecati stratigov vizantijskoj femy Herson,"
Anticnaja drevnost' i srednie veka 27: Vizantija i srednevekovyj Krym (Sim-
feropol', 1995) 91.
125
ELENA STEPANOVA
6. The imperial kommerkia of...up to Polemonion (735/736)
Obv.: Half-length representation of the emperor Leon III holding a

long cross on globus (the figure of Constantine V is absent here).
Rev.: Inscription of 6 (?) lines: ...|...|ΙΊ|€ΧΡ|0Λ€Μ|0+Δ
The character of the image on the obverse makes us assume that this
inscription includes the words των βασιλικών κομμερκίων typical for
the period of 730-833.5
I consider the letters of the fourth line as the remnants of the word
μέχρι. It is mentioned in the legend of other seals of kommerkiarioi, for
example of 721-722 from the Hermitage collection: 'Αναστασίου ...
κομμερκιαρίου αποθήκης Όνωριάδος, Παφλαγονίας και της παραλού
του Πόντου μέχρι Τραπεζοΰντος.6
The fifth and the sixth lines can be read as nOAGliONIö. Several seals
of the bishops of Polemonion, who were subordinate to the metropolite
of Neokaisareia, dated to the Vinth-XIth centuries, are known.7 In some
cases in the legends of these seals the article του precedes the name of
the city. The same can be suggested for the Sudak seal because of the
sequence of the letters in the legend. It is important to note that this
specimen is the first one among the seals of kommerkiarioi where the
toponym Πολεμώνιον appears.
The expression μέχρι του Πολεμωνίου presupposes another geographi-
cal name before it, for example: Kerasous, Sinope, Trapezous. Hence the
title of the whole region stretching along the South shore of the Black sea
is mentioned in the legend of the seal.
In full this legend can be read as follows: "[των βασιλικών κομ]
μ[ερκιαρίων...μ]έχρ[ι τοΰ Π]ολε[μωνί]ου. Indiction 4". This indiction
shows that the seal was produced in 735/736. This is the sixth seal of
kommerkiarioi in the Sudak archive.
5
6
Lihacev, Molivdovuly, 214-215, pi. LXXIII, 3.
7
Laurent, Corpus V/l, no. 499; DOSeals 4.30.1.
126
7. George Kedrenos, vestarches (XI-XIIth c.)
D. 18 mm.
w
w'-ilüj
Obv.: Inscription of four lines: CtPA|riCRe|CTAP|XOV

Rev.: Inscription of four lines: .Κ.|ΔΡΗΝ0ν|Γ6(ι)ΡΓΐ|0ν
Σφραγίς βεστάρχου Κ[ε]δρηνοΰ Γεωργίου.
Other examples of the seal in SBS 3 (1993) 139 and JOB 49 (1999)
90-91.
8. Kourkouas, doux (XI-XIIth c.)
D. 24 mm.
Obv. Inscription of three lines: AOV|K.OCCtPA|riZU

Rev.: Inscription of four lines: TAC.PA|?ACTOV|K...Kö| A
Δουκος σφραγίζω τάς [γ]ραφάς του Κ[ουρ]κοΰα.
The reading is given by some parallel seals.8
9. John, protospatharios and strategos of... (Xlth c.)
D. 26 mm. Two halves.
8
All references in I. Jordanov, "Byzantine Lead Seals from the Stronghold
near Dobri Dol, Plovdiv Region,"/JAf 157 (2001), no. 7.
127
ELENA STEPANOVA
Obv.: Bust of an unknown saint (St. Nicholas?).

Rev.: Inscription of five lines: +K..Q<|Ki)A.nAe|SCT.AT>r>|T..AV|...
Κ(ύρν)[ε β(οή)]θ(ει) Ίω(άννΐ]) (πρωτο)[σ]παθ(αρίω) (και) στ[ρ]ατ(η)
γ(ω) τ..δου...
At the end of the legend a geographical name is mentioned.
10. Michael, imperial protospatharios (Xlth c.) - N. (Xlth c.)
D. 25 mm. Two halves.
Overstrike. Obv.: Remnants of four lines: IU|f\|V|U are in the left low
quarter.
Rev.: Traces of overstrike: C|H|U
Original strike. Obv.: Bust of the Archangel Michael with a globe in

his right hand and a cross in the left. The letters M-X are to be seen on the
right side. One can distinguish the traces of a circular legend ...I6...T..
inscribed around the bust of the Archangel.
Rev.: Inscription of four lines: Μ..|Α|ΗΛ.Α0|ΠΑΘΑΡ-....
...βοήθει] Μ[ιχ]αήλ [β(ασιλικω)] (πρωτο)σπαθαρί<ρ...
This specimen is the first overstruck seal in the Sudak archive.
11. Theodoulos, monk (Xlth c.)
D. 19 mm
Obv. Bust of St. George.

Rev.: Inscription of five lines:
+CtPA|nCMONA|XOVTVr|XAN.ee|
Σφραγις μονάχου τυγχάν[ω] Θε[οδοΰλου],
The last part of the inscription can be restored thanks to the parallel
specimen published by V. Laurent9.
9
Laurent, Corpus V/3, no. 2004.
128
It has to be stressed that the seal of Theodulos, the monk, is the first one
in the Sudak archive which belongs to the church representative excepting
the seals of Peter, archbishop of Sougdaia10.
12. Michael, archon of Matracha, Zichia and all Khazaria (Xlth c.)
Obv.: The Archangel Michael standing in military dress witha scepter

in his right hand.
Rev.: Inscription of seven lines: fVe-l ΑΗΛ| NTMA| ZIX |ΠΑΟΗ|
ZAPl| AC
[Κ(ΰρι)ε] β(οή)θ(ει) [Μιχ]αήλ [άρχο]ντ(ι) Μα[τράχου], Ζιχ[ίας και]
πάση[ς Χα]ζαρίας.
This seal is parallel to another one from the Berlin collection which
was published by N. Bänescu in 1941." The author attributes it to the late
Xlth century.12
The publication of this seal provoked a discussion because the history
of this region is not well known from the end of the Xlth century-first half
of the Xllth century. The main problem is: who was the owner of this
seal, a Russian or a Byzantine? The first publisher of this object sug-
gested that Michael had been a Byzantine official, which would prove
the Byzantine domination over these territories after Oleg Svjatoslavic,
a Russian prince, had left Tmutarakan' for Cernigov in 1094. This point
of view was supported by F. Dölger, A. Gregoire, V. Laurent, A. Kazdan.
On the contrary, A.V. Soloviev, V. Janin and G. Litavrin13 argued that this
10
E. Stepanova, "New seals from Sudak," SBS 6 (1999) 47-48, no. 1.
11
N. Bänescu, "La domination byzantine ä Matracha (Tmutarakan), en Zichie,
en Khazarie et en Russie ä l'epoque des Comnenes," Bulletin de la Section
Historique de l'Academie Roumaine 2 (Bucarest, 1941) 58.
12
In 1997 two more specimens from different boulloteria were found near
Kerch, Crimea (now in private collection). "Drevnerusskie vislye pecati, zaregis-
trirovannye ν 1997 godu," Novgorod i novgorodskie zemli (Novgorod, 1997)
340, nos. 28a, 29-2.
13
See G. G. Litavrin, "A propos de Tmutorocan," Byzantion 35 (1965) 222-223.
V. L. Janin, Aktovye pecati Drevnej Rusi X-XV vekov, I (Moscow, 1970) 26-29.
129
ELENA STEPANOVA
seal belonged to prince Oleg Svjatoslavic when he ruled this small terri-
tory, which included probably the Taman' peninsula, the lower course of
the river Cuban' and the East Crimea in 1083-1094. The Christian name
of this prince was Michael.
Valerij Stepanenko sums up this discussion in his article14 and
advances his own opinion which appears the most plausible. He assumes
that the influence of the Empire on the Kimmerian Bospor began to
revive when Oleg appeared there in 1083 after he had spent four years as
a prisoner in Byzantium. In this case the seal of Michael, archon of
Matracha, Zichia and All Khazaria can be identified as the seal of this
prince, a vassal of the Byzantine emperor.
The discovery of Michael's seal in Sudak testifies to close contacts
between Sougdaia and Tmutarakan' at the end of the Xlth century. This
territory was probably already incorporated in the Empire.
In addition, several years ago another seal of Michael was published in
the third volume of "Aktovye pecati Drevnej Rusi" by Valentin Janin and
Peter Gajdukov.15 The provenance of this object is unknown. Bearing the
figure of the Archangel Michael on the obverse the legend of this seal
runs: "Κΰριε βοήθει Μιχαήλ TUMATAPXU." Considering that the geo-
graphical name precedes the designation of office the publishers read
this legend as "God, help Michael, archon of Tmutarakan" and suggest
that Oleg Svjatoslavic was the owner of this seal. On the contrary, Drs.
M. Sotnikova and V. Sandrovskaja believe that this seal belonged to a
Byzantine official whose family name was MATAPXOC.16 I think that
this seal is an unofficial seal of Oleg Svjatoslavic.
The review of the seals described above allows us to understand the
character of the sphragistic archive of Sougdaia. It was initially assumed
that the archive contained sealed documents belonging to the customs
house because of a considerable amount of seals of kommerkiarioi and
genikoi logothetai. But now I think that it could be the city archive
because the collection includes various seals: of the city administration,
clergy, central officials, some with titles only, others private, etc.
14
V. Stepanenko, "K statusu Tmutarakani ν 80-90 gody XI veka," MAIET
(Simferopol', 1996) 254-263.
15
V. L. Janin, P. G. Gajdukov, Aktovye pecati Drevnej Rusi X-XV vekov, ΠΙ
(Moscow, 1998) 22, no. 29a.
16
M. P. Sotnikova, "Novye sfragisticeskie materialy XI-XV vekov ν sobranii
Ermitaza," Numizmatika ν Ermitaze (Leningrad, 1987) 158-160. V. S. Sandrov-
skaja, "Izvestnyj i neizvestnyj zakazcik pecati-Mihail Matrah," Desjataja numiz-
maticeskaja konferentsija (Pskov, 2002) 133-134.
130
Vera Bulgurlu - Ahmet Ilasli
SEALS FROM THE MUSEUM OF AFYON (TURKEY)
Pursuing further the research on Byzantine seals in Turkish provincial

Museums begun by Professors J.-Cl. Cheynet1 and J. Nesbitt,2 this study
comprises 31 seals preserved in the Afyon Museum. I should like to
thank the General Directorate of Museums, the Director of the Afyon
Museum, and the Head of the Numismatic Department, arch. Ahmet Ilasli
for kindly permitting me to conduct this research and for their friendly
assistance in the Museum.
Though the collection contains about 70 seals in all, only 39 were
accessible at the time. These seals range from the Vlth to the Xlth cen-
turies and are in good to middling condition. There is one imperial seal
and another of a bishop. Apart from four others, two of which are anony-
mous and two fake, the rest belong mainly to officials.
Some of the seals were found during the surveys carried out by Calder
in the 1930's, the rest were acquired by the Museum over the years from
local inhabitants and thus all come from the region of Afyon.
1. Thomas (Vl-VIIth c.)
Inv.: no. 5452. Prov.: Bought from a villager 1990.

D.: 29, 23. Chipped along the edges.
Similar seal, smaller: Zacos-Veglery, no. 2957.
Obv.: Bust of the Virgin (Nikopoios type) with a medallion bust of

Christ in front of her, short cross on either side.
1
Seals of Iznik, Tarsus, Antalya, Selfuk and Manisa Museums.
2
Seals of the Aphrodisias Museum.
131
VERA BULGURLU / AHMET ILASLI
Rev.: Cruciform monogram (type Zacos 214) with Θ above, Ν at left, A

at right, (i) at the bottom. Solution: Θωμά
This is the earliest form of the representation of the Virgin on seals
(cf. Seibt, Bleisiegel, no. 63).
2. Komitas (VI-VIIth c.)
Inv.: no. 3251. Prov.: Dinar (Apameia).

D.: 21, 15. Chipped at entrance and exit of the canal; corroded.
Unpublished.
Obv.: Bust of the Virgin (Nikopoios type) with a medallion of bust of

Christ before her, short cross on either side. Wreath border.
Rev.: Cruciform monogram with Ο over Τ above, Μ at left, Κ at right,
A at the bottom. Solution: Κομιτά.
3. John (Vllth c.)
Inv.: no. 6391.

D.: 23. Slightly concave. Chipped at the entrance and exit of the canal. One face
destroyed.
Unpublished.
Obv. (or rev.): Cruciform monogram with Ö above, A to the left, Ν to the
right, U at the bottom (monogram Zacos no. 249). Solution: Ιωάννου.
Wreath border.
Rev.: Destroyed.
Similar monogram in Laurent, Orghidan, no. 576 (plate LXVII),
Zacos-Veglery, nos. 360, 363, 364, 365A, 367, 368, 379.
132
SEALS FROM THE MUSEUM OF AFYON
4. Tryphon, illoustrios and anthypatos (Vllth c.)
Inv.: no. 4935. Prov.: Ihfehisar.

D.: 22, 18 (6mm thick).
Unpublished.
Obv.: At the top, faded bust with short cross on either side. Legend on
two lines:
...TPVt|üNOC
Τρύφωνος
Rev.: Legend on four lines:
l|A/VS|AN0V|nAT0
ίλλ(ουστρίου) (καν) ανθυπάτου.
The name is quite rare, occurring only twice in the PBE and five times
in the PmbZ. This suggests the identification of the owner of the seal of
Afyon with the signatory of a seal published by Zacos and Veglery
(no. 1085) who bears the titles of stratelates and anthypatos. Another
example of such a seal is preserved in the museum of Selguk.3
5. Leo (?) and Sergios (?) (Vllth c.)
Inv.: no. 4466.

D.: 21, 16. Struck off-centre. Wom.
Unpublished.
Obv.: Cruciform monogram with Τ above, Ε at left, C at right, Λ at the

bottom. Possible (though improbable) solution: Λέοντος.
Rev.: Other cruciform monogram with Ρ above, C at left, other letters
illegible. Possible solution: Σεργίου.
3
J.-Cl. Cheynet, "Les sceaux byzantins du musee de Selguk (Ephese)," RN
155 (1999) no. 4.
133
VERA BULGURLU / AHMET BLASLI
6. Barnabas, chartoularios (Vllth c.)
Inv.: no. 4371.

D.: 21, 15. (4mm thick). Chipped at the exit of the canal.
Unpublished.
3
Obv.: Cruciform monogram with Ρ above, Ν at the left, Β at right, A at
the bottom. Wreath border. Solution: Βαρνάβα.
Rev.: Other cruciform monogram with ö over Τ above, A at the left, X at
the right, A at the bottom. Solution: χαρτουλαρίου.
Similar seal was published by Zacos-Veglery, no. 291, but on the obv.
the monogram (no. 49) is slightly different, the Ν and Β are reversed, and
on the rev. our monogram is close to Zacos no. 495, but the Λ and X are
reversed.
7. Emperor Phokas (602-610)
Inv.: no. Ε 6390. Prov.: Bought from a villager 1990.

D.: 28. V - shaped bit missing bottom left.
// Several pieces.
Ed.: One of the latest editions with previous bibliography: Seibt, Bleisiegel,
no. 10.
Obv.: The Virgin, standing, facing, medallion of Christ on her chest,

long cross potent in the field on either side. Wreath border.
Rev.: Bust of emp. Phokas, pointed beard, facing, wears crown with
cross and chlamys. Wreath border. Circular legend: FOCAS .ERPAV.
Focas [P]erp(etuus) Au[g(ustus)].
I have been informed that another seal of Phokas has recently been
found at Amorium (Hisartepe) and is in the keeping of the Afyon
Museum.
134
8. Gregorios, hypatos (VHIth c. first half)

D.: 27, 19 (6,6mm thick). Corroded.
Unpublished.
Obv.: Cruciform invocative monogram type V. In the quarters: TU -

Δ0 - AU - Cö. Θεοτόκε βοήθει τω δούλω σου. Wreath border.
Rev.: Legend on three lines with decoration of cross between tendrils
above and below. Wreath border.
ν+><|ΓΡΗΓ|0Ρΐυ.|ΠΑΤυ|ν+^
Γρηγορίφ [ΰ]πάτω.
Zacos-Veglery, (no. 1953), is very similar to our seal, but in the lower
left field the seal of Zacos has AO instead of Λ (J. From a different boullo-
terion, and later (τφ σφ δούλψ) cf. Konstantopoulos, no. 570.
9. Kosmas, patrikios and homes of the imperial Opsikion guarded by

God (Vlllth c. first half)
Inv.: no. Ε 2944. Prov.: Bought from villager in 1973.

D.: 30, 23. Worn, broken edges, flan slipped.
Ed.: N.D. Chabiarias, "Anekdota molybdoboulla," JIAN 12 (1909-1010) 150,
no. 3; Zacos-Veglery, no. 406, different boulloterion, better specimen; Seyrig,
no. 188; DOSeals 3.39.31.
Obv.: Cruciform monogram within an inner border containing the letters

Κ at the top, A at the bottom, Μ to the left, C to the right and Ο at the centre.
Definite solution: KOCMA. Circular inscription starting at 12 o'clock;
wreath border. Θ60Τ0Κ6... In the quarters: TU - Δ» - AU - Cö
Θεοτόκε [βοήθει] τφ δοΰλω σου Κοσμά.
135
Rev.: Legend on six lines starting with a cross; wreath border:

+NAT.|lKIUSKO.|lTITÖ0e.|tVAAKTÖB.|CIAIKÖO.|.KIÖ
πατ[ρ]νκίφ (καν) κό[μ]νη του θε[ο]φυλάκτου β[α]σιλικοΰ Ό[ψι]κίου.
Kosmas in not known from the sources (PBE, Kosmas 43).
10. Leo or Lykastos (?), tourmarches (first half of Vlllth c.)
Inv.: no. 2993.

D.: 19, 15 (4-5mm thick). Flan too small for die.
Unpublished.
Λ
, ι»
\.ϊ
Obv.: Cruciform invocative monogram, of which only the central Θ and

(J - CCJ in the upper fields are visible [Θεοτόκε (or) Κύριε, βοήθει τ]φ σω
[δοΰλω]. Wreath border.
Rev.: Legend on four lines. Wreath border.
A....|TOC...| PMAP|.H
Λ[εόν]τως του]ρμάρ[χ]η ου Λ[υκάσ]τφ σ[π(αθαρίφ και) του]ρμάρ[χ]η.
It is difficult to choose between the two names, the number of missing
letters being uncertain. However, the restoration of Leo presupposes a
grammatical break, with a change from the dative to genitive and then
back to the dative. It should be noted that there was at the same period a
dioiketes of Amorion named Lykastos.4
11. N., imperial protospatharios and strategos of the Anatolikoi

(VHIth c.)
Inv.: no. 3008.

D.: 19 (5mm thick). Flan too small for die.
Unpublished.
Obv.: Cruciform invocative monogram, probably type V. In the lower

quarters: Δ0 -A. Wreath border. [Θεοτόκε βοήθει τφ σφ] δοΰλ[φ].
4
DOSeals 3.88.2.
136
Rev.: Legend on three lines:

BACn.|..PA'Tp.|ANAT
β(ασιλικω) (πρωτο)σπ[αθαρ{φ (και) στ]ρα(τηγω) τδ[ν] Αναβολι-
κών).
Uncertain reading. The dating is confirmed by the closed form of the
beta.
12. & 13. Artavasdos, strategos of the Anatolikoi (VHIth c. second

half)
// Fogg 2408.
Ed: DOSeals 3.86.50.
- Sample 12:
D.: 18. (6mm thick). Large hole on top half of the observe. Flan too small for the
Obv.: Cruciform invocative monogram. No border visible.

Rev.: Legend on three lines.
CAOCTlTUNATOAI.
[Άρταυά]σδο στ[ρατηγφ] των Ά[να]τολι[κ(ών)].
- Sample 13:
Inv.: no. 4443.
D.: 25, 20 (6mm thick). Ran too small for the die. Hole at the top of the obverse.
Obv.: Cruciform invocative monogram, perhaps type V. In the quarters:

,U - c y - Δ0 - AU. [Θεοτόκε βοήθει τ]φ σω δούλ[ω].
A..A|..CAOCTP|OTUNAN| ATOAIK
Ά[ρτ]α[υά]σδ9 στρ[ατηγ]ς> των Άνατολικ(ών).
137
These are two different seals of a similar type: DO 58.106.3020, ed.

Zacos-Veglery, no. 1715; DOSeals 3.86.49. On the latter seal, the article
which precedes the name of the theme ist TON, instead of TUN on the
seal of Afyon.
The editors of DOSeals prefer a dating of the ninth century, whereas
Zacos and Veglery opt for the second half of the eighth and identify the
person with the strategos of the Anatolika mentioned in 777/778 by
Theophanes (451). With several hesitations, we prefer this latter date.
It would appear that Artavasdos had a stock of flans which were too
small when he struck this type of legend, for the parallel seal presents the
same characteristics.
14. Petronas, patrikios and homes of the imperial Opsikion guarded

by God (VHIth c.)
Inv.: no. Ε 5068. Bought from a villager from Ilfehisar (Dokimea, ex Synada) in
1982.
D.: 27, 22. Worn, broken edges, flan slipped.
/ / D O 55.1.1131.
Ed.: Zacos-Veglery, no. 2315 (a); DOSeals 3.39.33a.
Obv.: Cruciform invocative monogram (probably type VIII). In the

quarters, TU - CU- Δ0 - AU: Κΰριε βοήθει τω σω δοΰλω.
Rev.: Legend on six lines, starting with a cross; wreath border:
+ .e|TPONAn|.TPII^SKO.|.00eOt.|..B'O4'l|K..
[Π]ετρονα π[α]τρικ(ίω) (καν) κό[μ(ητι) τ]οΰ θεοφ[υλά(κτου)] β α σ ι -
λικού) Όψικ[ίου].
Petronas is mentioned in the Acts of the Second Council of Nicea in
787.5
5
J. Haldon, Byzantine Praetorians, Ποικίλα Βυζαντινά 3, (Bonn, 1984) 360-
361, no. 14.
138
15. N., patrikios and strategos of the Anatolikoi (VHIth c.)

D.: 28. Broken at entry and exit of the canal. Very worn.
Unpublished.
Obv.: Cruciform in vocative monogram, in the quarters: TU - CU -

Δ0 - Λ (J. Wreath border. Θεοτόκε (or) Κύριε, βοήθει τω σω [δούλφ.
Rev.: Legend on five lines. Wreath border.
+ nA|TPIK.US|CTPA..rU|.NANA.|OAIK
...] πατρικ[ί]ω (και) στρα[τη]γφ [τώ]ν Άνα[τ]ολικ(ών).
Uncertain reading. Perhaps this is the strategos John, for at the begin-
ning of the second line there appears to be an A, and the reverse is very
similar to the seal DOSeals 3.86.53.
16. Theognostos, protostratorl (Vlllth c.)
Inv.: no. 5649.

D.: 34, 24. Rather white in colour.
Unpublished.
Obv.: Cruciform invocative monogram (type V). In the quarters: TO -

CU - Δ8 - ΛU. Wreath border. Θεοτόκε βοήθει τω σω δοΰλω.
+0eor|NUCTUnP|..CTPATO|..+
Θεογνώστω πρ[ωτο]στράτο[ρι].
Uncertain reading. The same person is known from a bull with an iden-
tical legend published by Zacos and Veglery, no. 2494.
139
17. Photeinos, chartoularios (VHIth-IXth c.)
Inv.: no. 2884. Prov. Dinar (Apameia)

D.: 26, 20. Worn on the reverse.
Unpublished.
Obv.: Cross on base with short fleurons emerging, wreath like branch
on either side, in the square: IC - XC - Nl - ΚΑ. Ί(ησοΰ)ς Χ(ριστό)ς
νίκα. Wreath border.
Rev.: Legend on five lines, first two lines barely visible. Wreath border.
...|...Oe-|CE>OH0lt|UTeiNO|XAP/ +
... β]οήθι Φωτεινό χαρ(τουλαρίφ).
The bull of an another chartoularios Photeinos has been published by

Zacos-Veglery (no. 2327).
18. Mousilios, imperial spatharios and chartoularios of the Opsikion

(VHI-IXth c.)
Inv.: no. 680. Excavation, survey of Prof. Calder, Ahatköy (Acmeia) 1933.
D.: 29, 24. A little worn.
// Zacos (BnF) 4305.
Unpublished.
Obv.: Cruciform invocative monogram (type V) with TU - CU - Δ0

- AU in the angles. Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλω. Line border.
Rev.: Legend on four lines starting with a cross. Line border.
+Mi5Cl|AIUfVCn.|Q'SXAPT|.T>0*IIC
Μουσιλίω β(ασιλικψ) σπ[α]θ(αρίφ) (και) χαρτ(ου)[λ(αρίφ)] τ(οΰ)
Όψικ(ίου).
140
Mousilios was of Armenian origin, a representative of the genikon

logothesion in Constantinople. It is possible that this is the same
Mousilios as that on a seal of more recent date, where the owner is styled
spatharios and epi ton oikeiakon.6
19. Theophylaktos [or Staurakios], patrikios and logothetes of the

agela (VHI-IXth c.)
Inv.: no. 1886. Bought from villager in U§ak.

D.: 23, 20. Good condition, a little worn; too big for the flan.
Unpublished.
Obv.: Cruciform invocative monogram, possibly type VIII, or V. In

the quarters:.. - .. - Δ8 - AU. Θεότοκε (ou) Κύριε βοήθει [τω σω]
δοΰλφ.
Rev.: Legend in three lines. Wreath border.
AKTO| PIK/SAO I Τ/ΑΓ6
[Θεοφυλ]άκτ9 [πατ]ρικ(ίω) (και) λογοθέτη] τ(ών) άγε[λών].
It is also possible to read the third letter of the first line as an I, in which
case the name could be Staurakios.
The owner of the seal was the supervisor of state herds of horses and
mules used for the transportation of baggage and the cavalry. Zacos
refers to him as "minister of the Flocks and Herds."
The office is first mentioned in the mid IXth c. in the taktikon
Uspenskij (p. 105). According to the Klet. of Philotheos, as Guilland
states in (Logothetes, REB 29 [1971] 71) the logothete was responsible
for the great pastures of Western Asia Minor and thus Phrygia, as well as
the private domains of the emperor.
There are several seals of logothetes of the Herds in Laurent,
(<Corpus II, nos. 579-588) from the VIII and IXth centuries, but none
with the name Theophylaktos or Staurakios.
DOSeals 3.39.51, Theophylaktos, imperial spatharios and tourmarches
of the Opsikion (IXth c.): similar type of seal. Perhaps this belonged to
the same person (also published in Zacos-Veglery, no. 2550).
6
141
20. Constantine, imperial protospatharios and chartoularios tou dromon

of Anatolikoi (?) (IXth-Xth c.)
In v.: no. 681. Prov. excavation Ahatköy, Prof. Calder, 1933.

D.: 23, 18. Whiteish in colour and worn.
Unpublished.
Obv.: Patriarchal cross on four steps with fleurons on either side reaching
up to the bar of the second cross from the base. Legend on the circum-
ference: K6f\OI0HTUC(MOVA(i). Κ(ΰρι)ε βοίθη τφ σφ δούλφ.
Rev.: Legend on five lines, starting with a cross. Three large dots on
the last line. Border of dots.
+KÜNC|T/R^CnA0|..APTOV/V|..VAPOlHONAN.|···
Κωνστ(αντίνφ) β(ασιλικφ) (πρωτο)σπαθ(αρίω) [(και) χ)αρτουλ(αρίφ)
[το]ΰ δρόμ(ου) [τ]δν Άν[α(τολικών].
21. Michael, imperial protospatharios and epi tou Chrysotriklinou

(Xth c.)
Inv.: no. 5549.

D.: 24, 21. Corroded.
Unpublished.
Obv.: Patriarchal cross on four steps, with fleurons emerging on either

side from the base up to the first bar. Legend on the circumference:
KGROHeeiTüCüAOVAU. Κ(ΰρι)ε βοήθει τφ σφ δοΰλω. Border of
dots.
Rev.: Legend on five lines, starting with a cross. Border of dots.
+MIXA|HAf\ACn|A0AP/Seni|TÖXPVCO|TPIK/V
Μιχαήλ β(ασιλικφ) (πρωτο)σπαθαρ(ίφ) (και) έπι του χρυσοτρι-
κλ(ίνου).
142
22. Michael, spatharokandidatos and basilikos (?)(XIth c.)
Inv.: no. 4684.

Unpublished.
Obv.: Invocative legend on four lines. Decoration of a cross between

two dashes above and below. Linear border.
-+-|+K.eK.|H0ITOC.|AOVAO.|lXAH.J-x-
Κ(ΰρι)ε β[ο]ήθι τρ σ[φ] δοΰλρ [Μ]ιχαή[λ],
Rev.: Legend on four lines, decoration of a cross between two dashes
above and below. Linear border.
-5K-|CnA9A|.OKANTl|..TONKe|.ACIA..|-x-
σπαθα[ρ]οκαντι[δά]τον κέ [β]ασιλ[ικ(όν)].
The basilikos was a tax officer well attested in the eleventh century.7
23. John, episkeptites (?) and ... (Xlth c.)

Inv.: no. 5007. Prov. Bolvadin (former Byzantine Polybotos).
D.: 26, 18.
Unpublished.
Obv.: Bust of St. John, holding a staff with cross in his left hand and
blessing with his right. Inscription in two columns: ®|l(i)|0 - ffi. Ό
α(γιος) Ίω(άννης) ό Πρ[όδρομος]. Border of dots.
Rev.: Legend on four lines, starting with a cross. Top and bottom
decoration of a pearl between two leaves. Border of dots.
-~|+K6Re'|iueniC|T/KAin.|..KJZ.|--
Κ(ύρι)ε βο(ή)θ(ει) Ίω(άννη) έπισ[κεπτίττ| καν ...
7
Ν. Oikonomides, Fiscalite et exemption fiscale a Byzance (IXe-XIe s.) (Athenes,
1996) 82, 105.
143
24. P., spatharokandidatos ... and ... (Xlth c.)
Inv.: no. 4218.

D.: 19, 15. Corroded, reverse damaged.
Unpublished.
Obv.: Bust of St. Nicholas. Inscription in two columns: ®|NI -

KO|AA|OC. Ό α(γιος) Νικόλαος.
Rev.: Six lines inscription, starting with a cross. Border of dots.
+Kef\e-|T(jcuA.|nAcit..|cnAenc-M|seni...|..T/
Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) τω σω δ[ούλω] Πασιφ[ ] σπαθ(αρο)κ(αν)δ(ν)δ(άτφ)
(και) έπι...
25. Constantine Katakalon (Xlth c.)
Inv.: no. 6200. Prov.: Bought from villager 1989.

D.: 30, 18. State: excellent.
Unpublished.
Obv.: Theotokos standing, turned slightly to the left, with hands half-
raised towards Manus Dei, in the upper left field. Sigla: MP - Θ V. Bead
border. Circular inscription, starting with a cross:
+eK6ft0HeT(i)C(M0VA(i). Θ(εοτό)κε, βοήθ(ει) τω σω δούλφ.
Rev.: Inscription on five lines, starting with a cross; at the top, a pearl
between two leaves, and two leaves on either side of the last letter. Bead
border.
— |+KÜN|CTANTl|NWTCi)KA|TAKAA(i)|-N-
Κωνσταντίνφ τφ Κατακαλών.
The Katakalones were an aristocratic family known from ca. 900 when
Leo Katakalon was domestikos of the scholae. During the X-XIth
144
centuries some were governors, eg. Demetrios Katakalon, katepano of

Paradounavon.8 One Constantine Euphorbenos Katakalon, a prominent
general of Alexios I, became doux of Cyprus in around 1100. There are
ten of his seals in DOSeals 2.38.6. Many of the family bore double
names as a result of intermarriage with other aristocratic families.
This seal may be compared with an unpublished seal of similar form

in the Fogg collection, no. 3088: on the right, the bust of the Virgin, hold-
ing the Infant on her left arm, with the same circular legend. On the
reverse, the following legend: - x - | K . U N | C T A N T I I s H t u k a t a | K A A U
26. Eirene Radene, zoste (mid. Xlth c.)
Inv.: no. 679. Prov.: from the survey of Prof. Calder in 1933, found in Ahatköy
(Akmoneia, nr. Uhat).
D.: 34. Excellent, but perced.
Obv.: Bust of the Theotokos Blachernitissa, with the medallion of

Christ on her chest. The Christ Child is beautifully depicted. Sigla: MP -
QV and IC - XC in the medallion.
Rev.: Legend on five lines, starting with a cross. On the last line, there
is a decoration of a large pearl on either side:
+0Ke..|THCHA..|eiPHNHZU|CTH.HPA|-AHNH·
Θ(εοτό)κε [β(οή)θ(ει)] τη σή δ [ουλή] Ειρήνη ζωστη [τ]ί) 'Ραδηντ).
The zoste was the only specifically female dignity. The first known
was Theoktiste, mother of the Empress Theodora ca. 830 (Dated Seals,
no. 48). The title disappears from literary sources after 1018.9
8
N. Bänescu, "Sceau inedit de Katakalon, katepano de Paradounavon," EO 35
(1940); DOSeals 1.67.1
9
J.-Cl. Cheynet, "La patricienne ä ceinture, une femme de qualite," dans Au
cloitre et dans le monde. Femmes, hommes et societes (ix'-xv siecle). Melanges
en l'honneur de Paulette L'Hermite-Leclercq, ed. par P. Henriet et A.-M. Legras
(Paris, 2000) 179-187. The zoste is last mentioned in Skylitzes, 364 64 .
145
The Radenos family were related to the Argyroi. According to Polemis,

their name stems from the village of Rade in the theme of Anatolikon.
They were large landowners in Mantaia according to Ahrweiler. Several
Xlth c. seals of a Michael Radenos, proedros and praitor of the
Thracians, have been published.
Several other Radenoi are mentioned in the sources, amongst them a
certain Anna, sister of a Radenos whose first name is not known. This
Anna also held the title of zoste and acquired the monastery of Homonola.
Her name appears in Psellos, who reports an anonymous letter written to
an Aegean judge.10
Ch. Stavrakos mentions an Eirene Radene at the beginning of the thir-
teenth century."
27. Nicholas, protospatharios and homes of Lamia (Xlth c.)
Inv. no. 3557. Prov.: Bought from a village in the Bolvadin area in 1976.
D.: 29, 23. State: Good.
Unpublished.
Obv.: Bust of St. John Prodromos, carrying a staff in his left hand, right
hand raised in blessing; bead border. Inscription in two columns: ®|IU -
0|rfl. Ό ά(γιος) Ίω(άννης) ό Πρ[όδρομος]. Border of dots.
Rev.: Legend in five lines starting with a cross; pearls at the top, and
four pearls in the shape of a cross between two leaves at the bottom; bead
border:
—-|+K^RQ'|NIICOAAO|ACnA0AP/|SKOMHT.|THCAA!l|-:·:-
Κ(ύρι)ε β(οή)θ(ει) Ννκολάφ (πρωτο)σπαθαρ(ίω) (και) κόμητ[ι] της
Λαμ(ίας).
The komes or komes of Lamias appears as a official of the genikon
logothesion in the Cletorologios of Philotheos.12
10
P. Gautier, "Monodies inedites de Michel Psellos," REB 36 (1978) 91-93,
112-126.
" Ch. Stavrakos, Die byzantinischen Bleisiegel mit Familiennamen aus der
Sammlung des Numismatischen Museums Athen (Wiesbaden, 2000) no. 216.
12
Oikonomides, Listes, 11335, comm. 313-314.
146
N o mention is made of any officials clearly connected with the super-

vision of granaries or the distribution of grain. However Haldon 1 3 states
that Lamia refers to the area of Kaisariou, IXth district of Constan-
tinople, where a granary is known to have existed (listed in the Notitia).
This granary is also cited by Mango and Cheynet. 1 4
The komes of Lamia was an official in charge of the granaries and
probably takes over the functions of ther late Roman comes horreorum,
the last seals of which (to date) date from the IXth c. The komes of
Lamia stood under the authority of the praetorian prefect of the East. 15
N o Nicholas has been found among the published seals of komes of
Lamia.
28. Goudelios Tzykandeles (second half of Xlth c.)
Inv.: no. 682. Prov.: Ahatköy Excavations, prof. Calder 1933.

// Fogg 1237; Kiinker Auction (sept-oct. 1993), no. 571 = Münz Zentrum
Auction 81 (March-April 1995), no. 1529.
Unpublished.
Obv.: Bust of saint with nimbus, facing front, unbearded, short curly
hair; indistinct gestures. Traces of an inscription written in a column,
of which can be read: ..I1|A|C. [ Ό α(γιος) Θω]μας. Inscription on the
circumference, between a double border of dots: ΑΚΟΗβΊ~ϋ-
AeAIUTUT... [ "Αγιε Θωμ]ά βοήθ(ει) Γ ο υ δ ε λ ί ω τω Τ[ζυκανδήλτ)].
Rev.: Metrical anonymous legend on six lines starting with cross.
Double border of dots. Last line starts and ends with a leaf. Iambic
triameter:
+OV|C?PAriC|eiMITHN|rPA«rHN|OPUNNO|veU
Ού σφραγίς είμι την γραφήν όρων νόει.
The reading of the legend is confirmed by parallel seals. 16 .
13
J. Haldon, "Comes Horreorum-Komes tes Lamias," Byz. and Mod. Greek
Studies (1986) 206.
14
C. Mango, Le developpement urbain de Constantinople (IV e -VII e siecles),
TM (1985) 54-55; Cheynet, SBS 6 (1999), 1-26.
15
Laurent, Corpus II, no. 1154; Zacos-Veglery, nos. 2929, 3066.
16
SBS 6 (1999), 138, 154.
147
29. Constantin spatharokandidatos (?) (Xlth c.)
Inv.: no. 6212.

D.: 24. Worn, damaged on the reverse.
Unpublished.
Obv.: Bust of the Virgin, Christ before her. Sigla: [Μ] Ρ - θ Μ.

Inscription on the circumference mostly illegible. TUC...
Rev.: Legend on four lines:
..ON|..AN"l>..| ΠΑ...Ι.ΑΝ.
[Κ]ον[στ]αντ(ίνω) [β(ασιλικω) σ]πα[θαροκ]αν[δ(ι)δ(άτω)].
30. Adrianos (Xlth-XIIth c.)

Inv.: no. 5265.
Unpublished.
Obv.: Two saints standing, facing front: on the right, a military saint
with a long chlamys, holding a long lance in his right hand, his left hand
resting on a small triangular shield. Inscription in two columns. On the
left: ®|Π|Α|Ν|Τ|& Ό α(γιος) Παντελε(ίμων). On the right:... ω|Ρ [ Ό
ά(γιος) Θεόδ]ωρ[ος].
Rev.: Metrical legend on four lines. Beaded border.
,APIANON|C.enOICMe|AblACAAP|TVPÜN
[Ά]δριάνον σ[κ]έποις με δυάς μαρτύρων.
The reading of the name of the military saint is uncertain.
148
31. Blank
Inv.: no. 4819. Prov.: Adiyaman.

D.: 22 (4mm thick). Canal closed.
SEALS PUBLISHED 1997-2001
Z. Aladzov, "Novootktita srednovekovna tesera ot vremeto na Vasilij II," Numiz-

matika i sfragistika 4 (1995-1997), 99-100.
This seal of Basil II was found in Preslav.
N. A. Alekseenko, "Molivdovuly adresantov Hersona VII-XI w . (novye nahodki),"

Drevnosti 1996 (Har'kovskij istororiko-arheologiceskij ezegodnik, Har'kov,
1997) 122-133. All seals were found in Cherson.
1. Proposed date: 659-668.
Obv.: Busts of Constans II and of Constantine IV. Below the busts: Στεφάνου
πατρικίου και κομμερ-
Rev.: Busts of Herakleios and Tiberios. Below the busts: -κιαρίου αποθήκης
(Άβΰδου ?).
Remarks: Cf. Dated Seals, 29, no. 15.
Obv.: Herakleios, Constans II, Constantine IV and Tiberios standing. Below:
... Θεοδώρου...
Rev.: Imprint of burlap.
3. Proposed date: Mid-VIII c.
Obv.: Cruciform invocative monogram. Circular inscription: τω δοΰλφ σου
Φω.,ω.
Rev.: βουλλωτη τοΰ Ίεροΰ.
4. Proposed date: Early IX c.
Obv.: Inscribed invocative cruciform monogram.
Rev.: Κοσμφύπάτφ και κομίτη τοΰ Ίεροΰ.
5. Proposed date: Early IX c.
Obv.: Inscribed invocative cruciform monogram.
Rev.: Παύλου άπό έπάρχον καΐ κόμιτος Άβΰδου.
6. Proposed date: Late X-early XI c.
Obv.: Bust of an unknown saint. Traces of a circular inscription.
Rev.: Κωνσταντίνφ βασιλικά) σπαθαρίφ και κουμμερκιαρίφ Άβΰδου.
7. Proposed date: Late Χ-ΧΙ c. (first part).
Obv.: 'Ιωάννου χαρτουλαρίου και γενιμάτου.
Rev.: Χρυσοπόλεος και τδν πόλον.
Remarks: Read Πόρον as below, 154.
8. Proposed date: X c. (first half).
Obv.: Patriarchal cross with fleurons on three steps. Circular inscription: Κΰριε
βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: βα... βασιλικφ πρωτοσπαθαρίψ κέ στρατιγφ Ελλάδος.
9. Proposed date: Χ/ΧΙ c.
Obv.: St. John the Theologian standing. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τφ
σφ δοΰλφ.
Rev.: 'Ιωάννη βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ και έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου και
151
στρατηγώ Θεσσαλονίκης.
10. = 5 5 5 6(1999) 73.
Ν. Alekseenko, "Stratigi Hersona po dannym novych pamjatnikov sfragistiki IX-

XI vv„" MA1ET VI (1998) 701-743.
Publication of 34 seals of strategoi of Cherson of the IX-XIth centuries from
recent finds in Cherson. The new types:
1. Proposed date: IX c. (second half).
Obv.: Cross on three steps. Circular inscription: Κύριε βοήθει τφ σώ δοΰλφ.
Rev.: Θεοφάνη βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγφ Χερσόνος.
10. Proposed date: Χ c. (second half).
Obv.: Patriarchal cross with fleurons on three steps. Circular inscription: Κύριε
βοήθει χω σφ δοΰλφ.
Rev.: Κωνσταντίνφ βασιλικά πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγφ Χερσόνος.
Obv.: Bird walking to the left with a branch in its beak.
Rev.: 'Ιωάννη βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ και στρατιγώ Χερσώνος.
Obv.: Bust of St. Nicholas. Circular inscription: ... βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Έπιφανίφ βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου και
στρατηγφ Χερσώνος.
20. Proposed date: Late Χ c.
Obv.: Bust of St. Theodore. Circular inscription: ... βοήθει τφ σώ δούλφ.
Rev.: Θεοδώρφ βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου και
στρατηγώ Χερσώνος.
Obv.: Bust ofa saint. Circular inscription: ... βοήθει τφ σώ δοΰλφ.
Rev.: 'Ιωάννη βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου και
στρατηγώ Χερσόνος.
Obv.: Bust of a saint. Circular inscription: ... βοήθει τφ σώ δοΰλφ.
Rev.: Θεοδοσίφ βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου και
στρατηγώ Χερσώνος.
Obv.: Bust of a saint.
Rev.: Μιχαήλ βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου και
Ν. Alekseenko, "Κ voprosu ο suscestvovanii sluzby notariev ν Hersone," ADSV

29 (1998) 221-227, 308.
1. Proposed date: X c.
Obv.: Cross with fleurons on three steps. Circular inscription: Κύριε βοήθει τφ
σφ δοΰλφ.
Rev.: Στεφάνφ βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ καί πρωτονοταρΐω των
Μαγγάνων καί Χερσώνος.
Remarks: Found in Cherson.
Ν. Alekseenko, "Molivdovul komita Opsikija nacala VIII v. iz Hersonesa,"

ADSV 30 (1999) 65-82, 400.
Proposed date: VIII c. (first half).
Obv.: Invocative cruciform monogram: Θεοτόκε βοήθει. In the four quarterss:
τφ δοΰλφ σου Άρταυάσδφ.
152
SCHOLARY ARTICLES
Rev.: πατρικίφ καΐ κουροπαλάτη και κόμιτι θεοφυλάκτου βασιλικού

Όψικίου.
Ν. Alekseenko, Κ. D. Smyckov, "Neskol'ko novyh pecatej vizantijskogo

Hersona," Hersonesskij sbornik 10 (Sevastopol, 1999) 361-370. All seals are
found in Cherson.
1.Cf. SÄS 6 (1999) 71, no. 1.
2. Proposed date: IX c. (first half).
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram.
Rev.: Κωνσταντίνφ βασιλικφ σπαθαρίφ και αρχοντι Χερσόνος.
3. Proposed date: Mid-IX c.
Rev.: Γρηγορίφ βασιλικφ σπαθαρίφ καΐ αρχοντι Χερσόνος.
Remarks: Cf. Ν. Alekseenko, "Pefiati predstavitelej gorodskoj administratsii
Hersona," MAIET 5 (1996) 539, nos. 14-16.
4. Proposed date: none.
Rev.: ... βασιλικφ σπαθαρίφ και αρχοντι Χερσόνος.
5. Proposed date: IX c. (second half).
Obv.: Patriarchal cross. Circular inscription: Κύριε βοήθει τφ σφ δοΰλω.
Rev.: Νικηφόρφ βασιλικφ σπαθαροκανδιδάτφ και στρατηγώ Χερσώνος.
Remarks: Cf. DOSeals 1.82.19.
6. = Sokolova, Monety, p. 161, no. 47. Reading of the rev.: Έπιφανίφ βασιλικφ
πρωτοσπαθαρίφ και στρατιγφ Χερσώνος.
Obv.: Bust of St. Theodore (?). Circular inscription: "Αγιε Θεοδω...
Rev.: Θεοδοσίω βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ και έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου και
στρατιγφ Χερσόνος.
Remarks: Cf. Ν. Alekseenko, "Stratigi Hersona po dannym novyh pamjat-
nikov sfragistiki IX-XI vv„" MAIET 6 (1998) 719-720.
8. = SBS 4 (1995) 144-145, no. 7.
9. Proposed date: Early XI c.
Obv.: Bust of the Virgin Hodegetria. Circular inscription: Θεοτόκε βοήθει τω
σφ δοΰλφ.
Rev.: Cruciform monogram of the name: Θε... In the quarters: πρωτοσπαθαρίφ.
Circular inscription: και στρατηγφ Χερσώνος.
10. Cf. Sokolova, Monety, p. 154-155, no. 28.
11. Proposed date: Mid-Xth c.
Rev.: Cruciform monogram of the name: ...ώρ.. In the quarters: κουμερκιαρίφ
Χερσώνος.
Ν. Alekseenko, "Pecati cerkovnyh ierarhov iz Hersona," Nomos 28/29 (Krakow

1999/2000) 95-103.
N. Alekseenko, "Herson i goroda Maloj Azii po dannym sfragistiki (k voprosu ο

postavkah prodovol'stvija ν Herson ν IX-XI vv.)," ADSV 31 (2000) 98-104.
1. Proposed date: Late IX-early X c.
Obv.: Patriarchal cross on three steps.
Rev.: Νικητή βασιλικφ σπαθαρίφ και δηυκητη Άμαστρίδος.
153
2-4. Proposed date: late X-XI c. (first half).

Obv.: 'Ιωάννου χαρτουλαρίου και γενιμάτου.
Rev.: Χρυσοπόλεος και τδν πόρον.
Remarks: Found in Cherson. Cf. SBS 6 (1999) 21.
N. Alekseenko, "Hersonskaja znat' X-XI vv. ν pamjatnikah sfragistiki," MAIET

7 (2000) 256-266.
1. Proposed date: XI c.
Obv.: Γεοργίρ βασιλικρ (πρωτο)σπαθαρ(ίφ).
Rev.: κέ στρατηγφ Χερσόνος τω Τζοΰλςι.
Remarks: Found in Cherson. Cf. Sokolova, Monety, nos. 54, 54a.
2-3. Proposed date: Late X-early XI c.
Obv.: Bust of St.Michael.
Rev.: Μιχαήλ πατρικίφ και στρατηγώ τφ Χερσονίττ).
4. Proposed date: Late X-early XI c.
Obv.: Bust of St. Michael. Circular inscription: Άρχηστράτηγε βοήθει τω σφ
δοΰλφ.
Rev.: Κΰριε βοήθει Μιχαήλ πατρικίφ τδ Χερσονίττ|.
Ν. Alekseenko, "Protevony Hersona ν sisteme gorodskih struktur vlasti X veka,"

ADSV 32 (2001) 154-162.
1. Proposed date: X c. (second half)
Obv.: St. John the Theologian standing. Circular inscription:"Ayie Ίωάννε,
Rev.: 'Ιωάννη βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου και
προτεΰγ... Χερσόνος.
Remarks: Found in Cherson. Cf. SBS 6 (1999) 73, no. 14.
2-3. Proposed date: Mid-Xth c.
Obv.: Patriarchal cross with fleurons on steps. Circular inscription: Κΰριε βοήθει
τω σφ δοΰλφ.
Rev.: Ίωάνντ) βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ και προτεΰοντι Χερσόνος.
4. Proposed date: X c. (second half).
Obv.: St. John standing.
Rev.: 'Ιωάννη βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ καΐ προτεΰοντι Χερσόνος.
A.P. Apostolides, "An unpublished Lead Seal of an archon of Cyprus from the
8th/9th Century," Cyprus Numismatic Society's "Numismatic Report" 31-32
(2000-2001), 33-42 (in Greek and in English).
Obv.: Cruciform invocative monogram (indeterminate type).
Rev.: [..] ΰπάτφ και άρχοντι Κύπρου.
Remarks: Found near the Polis Chrysochou.
I. Bamea, "Sigilii bizantine din colecjia Muzeului National de Antichitäji din

Bucure§ti," SCN 11 (1995) 183-189.
1. Seal attribued to the emperors Valentinian, Valens and Gratian (from
Dobroudja).
2. Proposed date: VI c.
Obv. Block monogram of Γερμανού (?).
154
SCHOLARY ARTICLES
Rev. Block monogram of έπισκόπου.

Remarks: Found in Dobroudja, probably in Tomis.
3. Proposed date: VI-VII c.
Obv.: Bust of the Virgin with the medallion.
Rev.: Block monogram of 'Ανδρέου (?).
Remarks: Found in Tomis.
Obv.: Βάσσου.
Rev.: Oblitered.
Remarks: Found in Tomis.
Rev.: Block monogram of Ευγενίου (?).
Remarks: Found in Dobroudja.
Obv. Bust of Christ.
Rev.: Block monogram of 'Ιωάννου.
Rev.: Block monogram of Πέτρου.
8. Reading dubious: Daniel.
9. Proposed date: XI-XII c.
Obv.: Bust of St. Nicholas.
Rev.: + Νικολάφ μαγίστρφ τφ...
Remarks: Found in Dorostolon.
10. Proposed date: X-XI c.
Rev.: Κΰριε βοήθει Νικητή.
Remarks: XI c. Found at Noviodunum.
11. A seal in bad condition, perhaps with the name Symeon.
I. Barnea, "Sceaux byzantins inedits de Dobroudja," Etudes byzantines et post-

byzantines III (Bucarest, 1997) 93-98.
All the seals were found in Noviodunum/Isaccea, except the sixth found in
Nufarul.
1. Seal in bad condition with a monogram. The solution proposed: Χερσώνος, is
wrong.
Obv. The Virgin Hodegetria, standing.
Rev: Cruciform monogram with the letters A, e , Θ, Τ. : Θετταλοΰ.
Remarks: Cf. Zacos-Veglery, no. 1224.
3. Illegible.
Obv.: St. Michael, standing.
Rev.: + Κατακαλών Ταρχανιώτης.
5. Proposed date: Late XII c.
Rev.: ...ΟΔ(ι)|..νΚΑ|...ΘΗΡ|...ΟΔΟ
Remarks: Barnea reads + Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ Δοΰκςι ... Probably, the
beginning is Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ δουκί ... (mid-XI c.).
155
6. Proposed date: Late XI c.

Obv.: Probably bust of St. George.
Rev.: + Κύριε βοήθει Γεωργίφ βεστάρχη τφ Σπανοποΰλω.
I Barnea, "Sigilii bizantine din Nordul Dobrogei, Simposien de Numismaticä

(Chi§inäu, mai 2000)," (Bucarest, 2001) 103-108.
1. Proposed date: ca. 1091.
Obv.: Bust of St. George, holding a spear and a shield.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Γεωργ(ίφ), ό στρατιγ(ός) των [Β]λ[ά]χ[ων],
Remarks: Found in Noviodunum. The reverse must be read: + Κ(ΰρι)ε
β(οή)θ(ει) Γεωργ(ί)9 στρατιγ(φ) τφ Βραχ[αμίφ]. Date: mid-XI c.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) [Θεοφ]άνω [σπα]θαρ[οκ]ανδ(ιδά)τ(φ) (καΐ)
[άση]κρήττ|.
Remarks: The name is Romanos or Stephanos.
Rev.: + Νικολάφ βασιλικφ σπαθαρίψ.
4. Proposed date: XII c.
Obv.: Bust of St. Michael.
Rev.: + Κΰριε βοήθει Σταυρακίφ.
Remarks: XI/XII c.
Obv.: Bust of the Virgin Episkepsis.
Rev.: + Λόγους Κυριάκου [άπό ύπ]άτ(ων) σφραγίσας.
Remarks: To be read: + Λόγους Κυριάκου και γράμματα ... (ΧΙ-ΧΙΙ c.)
I. Barnea - Ν. Seibt, "Byzantinische Bleisiegel aus Rumänien. Eine Nachlese zu

Stücken mit Familiennamen," JOB 49 (1999) 89-94.
1. Proposed date: XI c. (first half).
Obv.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεογνώστφ.
Rev.: πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγφ τφ Δαδςί.
Remarks: The authors correct the reading of I. Barnea, "Sigilii bizantine
inedite din colecjia Muzeului National de Istorie," Cercetäri numismatice 4
(1982) 170, no. 2.
2. Proposed date: XI c. (last third).
Obv.: Σφραγις βεστάρχου.
Rev.: Κεδρηνοΰ Γεωργίου.
Remarks: Correction of S. Schultz, "Streufunde aus Isaccea (Noviodunum),"
Pontica 11 (1978) 102, no. 14. The authors would like to identify the owner of
the seal with the chronicler Georgios Kedrenos. For an other specimen cf. SBS 3
(1993) 138, no. 29.
3. Proposed date: Mid-XI c.
Obv.: Bust of St. George.
Rev.: Λεοντίφ σπαθαροκανδιδάτφ και στρατηγφ τφ Κρατερω.
Remarks: The authors correct P. Papahagi, "Sceaux de plomb byzantins inedits
trouves ä Silistrie," RESEE 8 (1931) 299, 311, no. 9; cf. SBS 5 (1998) 47 and 50
(Bänescu).
4. Proposed date: XI c. (sixties).
Rev.: Κΰριε βοήθει Λέοντι μαγίστρφ και δουκι πάσης Δύσεως τφ Περηνφ.
156
SCHOLARY ARTICLES
Remarks: The authors correct I. Barnea, "Sigilii bizantine de la Durostorum-

Dorostolon," Pontica 15 (1982) 207, no. 6; cf. SBS 5 (1998) 169. The owner is
identified with Perenos (without proper name) of Skylitzes Cont., 169.
5. Proposed date: XI c. (second quarter).
Obv.: Bust of St. Theodore, holding a spear (1. hand), r. hand holds a shield.
Rev.: Στρατηλάτα βοήθει Θεοδώρφ πρωτοσπαθαρίφ και κόμιτι τω Φιλίππω.
Remarks: The authors correct Ν. Bänescu - P. Papahagi, "Plombs byzantins
decouverts ä Silistrie," Byzantion 10 (1935) 601.
S. Bilik, "Nepublikuvani vizantijski molivdovuli s otpecatani familni imena

[Unpublished Byzantine Lead Seals with Families Names]," Numizmatika i
sfragistika 5/2 (Sofia, 1998) 50-66.
1. Proposed date: Mid-XII c.

Obv.: Bust of the Virgin orans.
Rev.: + ΣφραγΙ[ς] Γεωργί[ου] σεβαστού [τ]οΰ Παλαιολ[ό]γ[ου],
2. Proposed date: XI c. (second half).
Obv.: Bust of St. Merkourios.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Γριγορίφ (πρω)έδρφ τω Κουρκοΰςι.
3. Proposed date: XI c. (end).
Obv.: + Κύριε βοήθει.
Rev.: Γριγορίφ τω Κουρκοΰα.
Obv.: Bust of St. Demetrios.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Γρηγορί(ω) άνθυπάτ(ω) (και) κατεπάνω τω
Μαυροκατακαλώ(ν).
5. Proposed date: ΧΙΠ c. (second half).
Rev.: Δη[μή]τριο]ν σκέ]ποις [με μάρ]τυ[ς Τορ]ν[ίκην].
Rev. + Κ(ύρι)ε β(οήθει) τω σφ δοΰ(λφ) Ίω(άννη) (πρωτο)σπαθ(αρίω) έπί
τοΰ χρ(υσο)(τρι)(κλίνου) τφ Εύγενιανφ.
7. Proposed date: ΧΙ-ΧΙΙ c.
Obv.: Bust of St. Theodore.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) τφ σφ δ(οΰ)λφ Ίω(άνντι) τφ Συν[α]δην(φ).
Obv.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) τφ σω δ(ού)λω Ίω(άννη) προέδρφ.
Rev.: τφ Χοιροσφάκτη.
Remarks: Read: [Κ]ων(σταντίνω) (πρωτο)(προ)έδρω. Cf. Seibt, BZ 92 (1999).
Obv.: [+ Κ]ων[σταν]τίνου [σφ]ράγισμα.
Rev.: το[ΰ] Καπ[πα]δόκ[η].
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Λέοντ(ι) τφ Τζι[ντζιλοΰκτι].
Remarks: Parallel: Jordanov, Silistra, no. 11 and Zacos BnF 587. Should be
read as Λεοντακ(ίφ).
Rev.: [+] Γρα[φ]ά(ς) σφρα[γ]ήζω Μι(χαήλ) [τφ (sic)] Κριθοπώλου.
Remarks: The end of the legend must be read as Σκριβοπούλου = parallels
Zacos (BnF) 1052 and Fogg 1173.
157

Obv.: St. Michael standing.
Rev.: + Σφραγίς Μιχαήλ τοΰ Μεσοποταμίτου.
Remark: Parallel: Laurent, Orghidan, no. 454.
13. Proposed date: ΧΙ-ΧΠ c.
Obv.: Bust of unidentified military saint.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Μιχαήλ μαγίστρ(φ) βεστάρχ(τι) τφ Στουπ(ε)ιώτ(τ]).
Remarks: Third quarter of the XI c.
14. Proposed date: XI c.(second half).
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Νικηφόρ(φ) κουροπαλάτ(τι) τω Χρυσοτζεφοΰδΐ].
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Νικολάφ τφ Γιμνφ.
Obv.: + Κ(ΰρι)ε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Πανκρατίφ τφ Βηκένφ.
Remarks: Several parallel specimens were found in the Balkans; cf. SBS 3
(1993) 80-81, 132.
Obv.: + Κοντοστεφάνου και Στεφάνου δεσπότ(ου).
Rev.: καΐ κ[ΰ]ρος έργων και σφραγις βουλευμάτων.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Θεοδόρφ (προ)έδρφ τρ Φραγ(γοποΰλφ).
Obv.: St. Christophoros standing.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Χριστοφ(όρφ) (πρωτο)κουροπαλάττι τφ Βασ-
πρακανίττ[.
Τ. Braccini, "Una nuova bulla del collegio degli ekklesiekdikoi di S. Sofia,"

Byzantion 71 (2001) 261-266.
Private collection at Pistoia (Italia). Parallel to Zacos, Seals II, no. 70.
M. Braunlin - J. Nesbitt, "Selection from a Private Collection of Byzantine

Bullae," Byzantion 68, (1998) 157-182.
1. Proposed date: ca. 950-959.
Obv.: Bust of Christ facing, with cross behind the head.
Rev.: Half-lenght representation of Constantine VII (on 1.) and Romanos II
smaller (on r.), holding between them a long cross.
Remarks: Gold bulla of Constantine VII and Romanos I (920-921) (Correction
by W. Seibt).
2. Proposed date: 963-969?
Obv.: Bust of Christ facing, with cruciger nimbus.
Rev.: Bearded bust of an emperor, probably Nikephoros II Phocas.
Remarks: One-solidus bulla. Ed. S. Bendall, The Spink Numismatic Circular
(Dec. 1989) 323. The emperor is perhaps Basil Π.
Obv.: St. Akindynos standing orans.
Rev.: "Αγιε τοΰ Θεοΰ βοήθει τφ σφ δοΰλφ Άκινδΰνφ κουροπαλάτη τφ
Καβαλοΰρτ).
Remarks: Ex-Lanz, auction 64 (June 1993) no. 1015 = SBS 6 (1999) 141.
158
SCHOLARY ARTICLES

Rev.: Άκινδΰνφ βασιλικά πρωτοσπαθαρίφ και κλησουριάρχη Σελευκείας.
Obv.: Orned cross on a ball. Circular invocative inscription.
Rev.: Άλεξάνδρφ μητροπολίτη Άμάστριδος.
6. Proposed date: VI/VII c.
Obv.: Bust of St. John Prodromos. Around: Άκναφαρίου.
Rev.: Cruciform monogram: 'Ανθίμου.
Remarks: The meaning of άκναφάριος is uncertain.
Obv.: Half-length representation of the prophet Zacharias blessing.
Rev.: Κΰριε βοήθη τφ σφ δοΰλφ Κωνσταντίνφ.
Obv.: Half-length representation of St. Demetrios, holding spear and shield.
Rev.: Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Άπλη[φά]ρτη πατρικίφ στρατηγώ.
Remarks: The name is incertain. Seibt (BZ 89 [1996] 321) has suggested
Άπλεσίρτης. There is a parallel in the Zacos collection (BnF 3469):
ΑΠΛΗΟ.|[Ρ]ΤΗ].
Obv.: Inscribe invocative cruciform monogram (type V).
Rev.: Εύθιμήφ έπισκόπφ Τρακοΰλων.
Obv.: Half-length representation of the Virgin; r. hand helds palm outward
before her.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Γεωργίφ σπαθαροκανδιδάτφ πρωτονοταρίφ και
κριτή Σελευκείας τφ Έξαμιλίτη.
11. Proposed date: ca. October 610.
Obv.: The Virgin standing, holding the medallion before her.
Rev.: On the 1., beardless bust of Emperor Herakleios; on the r., bearded bust
of Herakleios' father, the exarch Herakleios.
Obv.: Half-length representation of St. Peter, holding a long cross staff (r. hand).
Rev.: Έρβερίω μαγίστρφ βέστη και στρατηλάτη της 'Ανατολής τφ
Φραγοπόλφ.
Remarks: Read Έρβεβίω. See Sig., 659, from a different boulloterion.
Obv.: Half-length representation of the Virgin holding the medallion before her.
Rev.: Κΰριε βοήθει 'Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου κέ
κουράτορι Ταρσοΰ τω Έξαμιλίτη.
Remarks: Probably the same as J. H., patrikios, hypatos, judge of the Opsikion
(see DOSeals 3.39.14).
Obv.: Bust of St. John Chrysostomos.
Rev.: 'Ιωάννης διάκονος της Μεγάλης 'Εκκλησίας και κουβουκλείσιος.
Obv.: The Virgin seated on a throne with Christ on her lap. Circular inscription
between a double border of dots: Θεοτόκε βοήθει 'Ιωάννη βεστάρχη μεγάλφ
χαρτουλαρίφ.
Rev.: Half-length representation of St. George. Circular inscription: κριτή τοΰ
βήλου και των Θρακησίων.
Remarks: Sternberg, auction 271 (Nov. 1994) no. 651 = SBS 6 (1999) 133.
159
Possibly the same John as DOSeals 3.2.15. Another specimen was published by
Mouchmov, Izvestija Bull. Inst. Bulg. 8 (1934-1935) 722-723.
Obv.: Half-length representation of St. Michael.
Rev.: Σφραγνς Λέωντος πρωτοσπαθαρίου και στρατηγού τοΰ Άποκαΰκου.
Remarks: Cf. Sig., 363, no. 1: Άποκάφκου.
17. Proposed date: VII c.
Obv.: Cruciform invocative monogram (type V), in the quarters: τφ δούλω σου.
Rev.: Eagle; above cruciform monogram: Λέοντι.
Remarks: Ex-Classical Numismatic Group, sale 31 (Sept. 1994), no. 1863
(555 6 [1999] 115).
18. Proposed date: XIII c.
Obv.: St. George standing.
Rev.: Σφραγΐδος έγμαεΐον άληθοΰς φέρων γραφάς έπισφράγιζε Μανικα'ίτου.
Remarks: Ex-Sternberg, Sale 26 (Nov. 1992), no. 510 = SBS 3 (1993) 207.
Note έγμαεΐον instead of έκμαγέΐον.
19. Proposed date: ΧΠ c.
Obv.: St. Merkourios standing, holding spear and shield.
Rev.: Μάρτυς Μανουήλ Κομνηνοδοΰκαν σκέποις.
Remarks: Parallel: Ebersolt, Musees, no. 169.
Obv.: In the center, above, bust of the Virgin. Below, cruciform monogram;
inscription in a column: τις Θεοτόκου.
Rev.: 'Ρουφίνιον Περγάμου.
Remarks: D. Feissel ("Le Roufinion de Pergame au 6 e siecle d'apres un sceau
nouvellement publie," REB 57 (1999) 263-269) reads the monogram of obv:
'Ισιδώρου δούλου. It is not the seal of Rouphinios (bishop) of Pergamon, but of
the sanctuary of the Roufinion at Pergamon.
Obv.: Eagle. Above, cruciform invocative monogram.
Rev.: Σεργίφ χαρτουλαρίφ και δισκοΰσσορι.
Remarks: Ex-Lanz, Auction 64 (June 1993), no. 1009 = SBS 6 (1999) 141.
Rev.: Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ πρωτοσπαθαρίφ έπί τοΰ μαγλαβίου.
Obv.: Patriarchal cross, X at the crossing; tendrils. Circular invocative inscrip-
tion.
Rev.: Θεοφίλφ β. πρωτοσπαθαρίφ κέ έπάρχφ, αμήν.
Remarks: See Zacos, Seals II, no. 328.
24. Proposed date: VIII c.
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram (type V).
Rev.: .. -πω βασιλικφ σπαθαρίφ και κόμιτι της κόρτις τδν 'Ανατολικών.
25. Proposed date: IX c. (first half)'.
Obv.: Inscribe cruciform invocative monogram (type V).
Rev.: .. σι.νακίφ βασιλικφ σπαθαρίφ και κόμητι της κόρτης Σικελίας.
Rev.: "Αγιε Νικόλαε βοήθει τω σφ δούλφ ...
In the upper part of the field, the seal is overstruck. Remains, obv.: Bust of St.
Stephen the Younger? Rev.: ... τφ σφ δοΰλφ Σ[τεφά]νφ μοναχφ.
160
SCHOLARY ARTICLES
Μ. Braunlin - J. Nesbitt, "Thirteen Seals and an Unpublished Revolt Coin from

an American Private Collection," Byzantion 69 (1999) 187-205.
1. Date: 609-Nov. 610.
Alexandrian Dodecanummium of the revolt of the Heraclii.
2. Date: 659-668.
Obv.: In the upper field, busts of Constans II (1.) and Constantine IV. Below:
Στεφάνου πατρικίου και γενικού κομμερκια-
Rev.: Busts of Herackleios (1.) and Tiberios. Below: -ρίου αποθήκης
Καππαδοκίας πρώτης και δευτέρας.
Remarks: Parallel to Zacos-Veglery, no. 142a.
3. Date: 729/730.
Obv.: In upper field, busts of Leo III (1.) and Constantine V. 10. Below:
Θεοκτίστου ύπατου.
Rev.: και γενικού κομμερκιαρίου αποθήκης Ελλησπόντου ....α...
Remarks: Εχ-Μ and Μ Numismatics, Auction I (Dec. 1997) no. 406. Perhaps:
[και Λυδίας].
4. Proposed date: VIII/IX c.
Obv.: Inscribed cruciform in vocative monogram (type V).
Rev.: Λέωντος βασιλικού κουμερκηαρίου και άβυδητηκοΰ Θεσσαλονίκης.
Remarks: Parallel to DOSeals 1.18.4; Zacos-Veglery, no. 3134 and Zacos-
Veglery, no. 2101, type d.
Obv.: Rider (r.), torse turned to front and arms outstreched.
Rev.: Cruciform monogram: 'Ανδρέου. In the quarters CiH-b.-CiH-LAr
Obv.: Rider in profile seated r., who seems to hold a double axe?
Rev.: Cruciform monogram: 'Ανδρέου. In the upper quarters: QH-bH.
Remarks: Close to Seibt-Zarnitz, 4.3.11, and parallel to Zacos-Veglery,
no. 1375 (Zacos BnF 2819): the rider holds a message.
7. Proposed date: VIII c. (second half).
Rev.: Θεοδώρφ βασιλικώ σιλεντιαρίφ και έπι των δεείσεον.
8. Proposed date: ΧΠ/ΧΙΙΙ c.
Obv.: Monogram with Τ "PN disposed in column: Στέφανον.
Rev.: Τον Βαρδαλήν Στέφανον ή σφραγίς γράφει
τραπέζης έπιστάντα τοις άνακτόροις.
Remarks: Seibt, SBS 3 (1993) 24. Spink Auction 135 (Oct. 1999) no. 284.
Rev.: Γρηγορίφ β. σπαθαρίφ και στρατηγώ Θεσαλονίκης.
Rev.: Κΰριε βοήθει Βασιλίφ {ν} προτοπροέδρφ και δουκί.
Remarks: Read Aaron instead of Basileios.
Obv.: Κΰριε βοήθει Νικηφόρφ άνθυπάτφ δευτέρω τοΰ στρατιωτικού.
Rev.: κριτή έπι τοΰ 'Ιπποδρόμου της Σελευκείας τοΰ Ποδανδοΰ και
κουράτωρι Ταρσοΰ τφ Καρβωνφ.
Remarks: Classical Numismatic Group Auction 43 (Sept. 1997) no. 3034.
Seibt suggests the reading Karbonopses (the last letter is a +).
Obv.: The Virgin standing facing, holding Christ on 1. arm.
161
Rev.: Ζωή, χαρά, φως και κΰρος άγραφων εσο, Κόρη, χαρτοφύλακος τοΰ
Ξιφιλίνου.
Remarks: Lanz Auction 62 (Nov. 1992) no. 966; cf. SBS 6 (1999) 139.
Obv.: Rider saint, lancing a dragon.
Rev.: Cruciform monogram: 'Αλεξάνδρου.
Obv.: Lupa Romana standing r., with Romulus and Remus.
Rev.: + PASCHALI +
V. Bulgakova, Byzantinische Siegel in Osteuropa: die Funde auf dem Territorium

Altrusslands, Diss. FU (Berlin, 2002) (maschinenschriftlich).
V. Bulgakova, "Pecat' mytropolyta Ioanna iz materialiv Desjatynno'i cerkvy i

problema atrybuci'i rannich mytropolycych molyvdovuliv," Cerkva Bogorodyci
Desjatynna ν Kyevi. Do 1000-littja osvjaöennja (Kiev, 1996) 87-89.
Proposed date: 1076/1077-1089.
Obv.: Bust of the Virgin Nikopoios.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλω 'Ιωάννη μητροπολίτη 'Ρωσίας.
Remarks: Seal of the metropolitan of Kiev John II.
V. Bulgakova, "Sfragistycni pam'jatky. Katalog," Cerkva Bogorodyci Desjatynna

ν Kyevi. Do 1000-littja osvjacennja (Kiev, 1996) 162-163.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλω...
Remarks: Photo. Found in Kiev near Desjatinnaja church. Cf. also Bulgakova,
Byzantinische Siegel in Osteuropa: die Funde auf dem Territorium Altrusslands
(Berlin, 2002) no. 1.7.14.
V. Bulgakova, "Vizantijskij molivdovul 10. v. iz Sestovicy," in F. A. Androscuk

(ed.), Normany i slov'jany ν Podesenni (modeli vzaimodii kul'tur doby rannjogo
serednjoviöcja) [Kiev, 1999] 109-117.
Proposed date: X c. (first quarter).
Obv.: Patriarchal cross on three or four steps. Circular inscription: Κΰριε
βοήθει τφ σφ δούλφ.
Rev.: Λέοντι πριμικηρίφ β. πρωτοσπαθαρίφ και γενικφ λογοθέτη.
Remarks: Photo. Found in Sestovica, district of Cemigov. Cf. Bulgakova,
Byzantinische Siegel in Osteuropa: die Funde auf dem Territorium Altrusslands
(Berlin, 2002) no. 1.2.5.
"Byzanz. Das Licht aus dem Osten. Kult und Alltag im Byzantinischen Reich vom
4. bis 15. Jahrhundert. Katalog der Ausstellung im Erzbischöflichen Diözesan-
museum Paderborn," Paderborn 2001, hrsb. von Chr. Stiegemann (Mainz, 2001).
III. 3. Proposed date: Late XII c.
Obv.: Bust of the Virgin orans with Child.
Rev.: + Σκέποις με τον σον Άτοΰμην Νικηφόρον
σεβαστόν πανάμωμε τοΰ λόγου μήτερ.
Remarks: Photo. Recklinghausen, Ikonenmuseum Recklinghausen, inv.
no. 205. The last letters in the last line are mistakenly engraved MP6.
III. 4. Proposed date: XI c.
Obv.: The Virgin and Justinian holding a model of St. Sophia.
162
SCHOLARY ARTICLES
Rev.: Τοις θεοσεβεστάτοις πρεσβυτέροις και έκκλησεκδίκοις.

Remarks: Photo of the obverse. Staatliche Museen zu Berlin - Preußischer
Kulturbesitz. Skulpturensammlung und Museum für Byzantinische Kunst, inv.
no. 4/90. The same as Sternberg, Sale 33 (20.11.1989), cf. SBS 3 (1993) 203.
Ch. Charitonov, "Molivdovul na nikeiskija imperator Teodor I Laskaris [The

Molybdoboullou of the Nicaean Emperor Theodore I Lascaris]," Izvestija na
istoriöeskija muzej Veliko Turnovo 14 (Veliko Turnovo, 1999) 177-182.
Proposed date: (1204-1222).
Obv.: Christ, bearded, standing facing in front of a low thokos.
Rev.: Vertical inscriptions at 1. and r.: Θεόδωρος δεσπότ(ης) ό Κο[μν(ηνός)] ό
[Λάσ]καρ[ις].
Remarks: Close to Zacos-Veglery, no. 116.
J.-Cl. Cheynet, "Les sceaux byzantins du musee de Manisa," REB 56 (1998) 261-
267.
1. Proposed date: X c. (end)/XI c. (beginning).
Obv.: Bust of St. Nicholas. Circular invocative inscription: [Κ(ύρι)ε βοή]θει
τω σω δοΰλ(ω).
Rev.: Κων(στανχίνφ) σπαθ(αρο)κου(βι)κ(ουλαρίφ), άσηκρήτ(η),
έβδομαρ(ίφ) [(καν)] κριτ(τϊ) Καπ[π]αδοκ(ίας) τ[φ Μ]αδυτ(η)ν(ω).
Remarks: According to W. Seibt, the reading of the last name is uncertain.
Obv.: [+ Βα]σιλεί(ω) [(πρωτο)σ]παθαρί(φ) [έπ]ι του χρ(υσο)(τρι)κλ(ίνου)
[κ(αι)] κριτή.
Rev.: [τ]οΰ βή[λ(ου) κ]αΙ έξά[κ]τορι τφ Χαλκοΰτζι.
3. Proposed date: XI c (second half).
Obv.: Bust of St. Nicholas. Circular inscription: Κ(ΰρι)ε βοήθ(ει).
Rev.: Bust of St. Niketas. Circular legend: Κων(σταντίνω) (πρωτο)-
σπαθ(αρίφ).
4. Proposed date: XI/XII c.
Obv.: Bust of St. Theodore holding spear and shield.
Rev.: + Σον Γρηγόριον οίκέτην σώσον, Λόγ(ε),
τον δοΰκα, λιταΐς μάρτυρ(ος) Θεοδώρου.
Remarks: Several parallel pieces, edited and proposed in auctions, cf. Sode,
Bleisiegel, no. 347, with a list of former editions.
5. Proposed date: ca. 1279.
Obv.: St. George standing, holding spear and shield.
Rev.: [Γ]ραφά[ς κυρ]ών μον Κω[νσταν]τίνω Τζιμ[π]έα
[έ]κ χρωμάτων [ρ]ΰου με σύ, στρατηλάτα.
Remarks: Private coll; Gorny Auction, 29.4.1997, no. 421 (reading W. Seibt).
J.-Cl. Cheynet, "Les sceaux byzantins du musee de Selûk," RN 155 (1999) 317-
352, pi. XLn-XLVI. Photos of all the seals.
Obv.: Bust of the emperor Justinian I.
Rev.: Winged Victory standing, between crosslets.
Remarks: List of parallel specimens and preceding editions.
2. Proposed date: ΙΠ-V c.
Obv.: Στρατονείκου άγορανόμου.
Uniface.
Remarks: Tessera.
163
3. Proposed date: ΠΙ-V c. (Roman period).

Obv.: Standing figure, holding a spear. Circular inscription: 6\/ΓΛΥ|Κ.Ι0Υ.
Rev.: [..]ιππου άγορανόμου.
Obv.: + Τρύφωνος στρατηλάτου.
Rev.: και ανθυπάτου.
Remarks: Cf Zacos-Veglery, no. 1085 and PLRE (Tryphon 4).
Obv.: Cruciform monogram: 'Ιωάννου.
Rev.: Cruciform monogram: ανθυπάτου.
Obv.: Cruciform monogram: Ιωάννου.
Rev.: Cruciform monogram: ανθυπάτου.
Remarks: Perhaps the same owner as no. 5.
Obv.: Θεοπέμπτου άσάβανις.
Rev.: δούλου της Θεοτόκου.
Obv.: Δωροθέου.
Rev.: + a secretis +
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram of Θεοτόκε or Κύριε βοήθει
τφ σφ δούλφ.
Rev.: Partly destroyed: [ ]νφ κομίτη.
10. Proposed date: IX c. (beginning).
Rev.: + Νικήτα β. πρωτοσπαθαρίφ και διμάρχφ.
Remarks: Zacos-Veglery, no. 2257 Α.
11. Proposed date: VII c. (second half)-VIII c.(beginning).
Obv.: Cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει. In the quar-
ters: τω δούλφ σου.
Rev.: + Θεοφυλάκτφ ύπάτφ καΐ διοικητή των έπαρχιών +
Remarks: Cf. Konstantopoulos, no. 326α; Laurent, Corpus Π, no. 1175.
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει τφ
σφ δούλφ.
Rev.: ...χα.... διοικητή.
Remarks: Perhaps [Θεο]χα[ρίστφ] (?).
13. Proposed date: IX c. (first half)
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram (type V ?): Θεοτόκε βοήθει
τω σφ δούλφ.
Rev.: Κωνσταντίνφ διυκιτή.
Remarks: Close to DO 47.2.514.
14. Proposed date: VIII c. (first half).
σφ δούλο.
Rev.: [ ...]ανφ διοικιτη ν
Obv.: Nimbed head.
Rev.: Κωνσταντίνφ β. στράτορα και δυηκητή τδν Θρςικησίων.
164
SCHOLARY ARTICLES
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram, destroyed. Θεοτόκε or Κΰριε

βοήθει τω σφ δοΰλφ.
Rev.: + Θεοπίστφ ύπάτφ και δρουγαρίφ.
Remarks: Uncertain reading of the function: perhaps dioiketes.
Obv.: Cruciform invocative monogram (type V). Θεοτόκε βοήθει. In the quar-
ters: τφ δοΰλφ σου.
Rev.: ως υπάτου κέ δρουγαρίου Πανφυλίας.
Remarks: Possibly [Λέοντ]ως (?)
18. Proposed date: Mid-X c.
Obv.: Patriarchal cross with fleurons. Circular invocative inscription: + Κύριε
Rev.: + Νηκητας βασιλικός κουβικουλάριος κέ έπι των οίκειακών.
19. Proposed date: Χ c.
Obv.: Bust of St. Agathonikos. Circular invocative inscription: + Κΰριε βοήθει
τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: + Νηκήτρ κουβουκλησίφ και έπησκεπτίτη.
Remarks: Cf. Fogg 907; DO 55.1.4603 and 4604.
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram: Θεοτόκε or Κΰριε βοήθει τω
σφ δοΰλφ.
Rev.: Μιχαήλ βασιλικφ κανδιδάτφ και κόμητι κόρτης τδν Κυβυρραιωτών.
21. Proposed date: XI c. (second half)·
Obv.: Θεοτόκε βοήθει Σεργίφ βέστη κριτή τοΰ βήλου.
Rev.: και των Θρακησίων τφ Έξαμιλίττ|.
Remarks: Parallel seal published in DOSeals 3.2.27.
22. Proposed date: XI c. (1050-1080).
Obv.: + Βασιλείου σφράγισμα τοΰ πατρικίου.
Rev.: 'Ερωτικού κρίνοντος 'Ασίας δίκας.
Remarks: Cf. Münz Zentrum, Sale 81 (March-April 1995) no. 1517 (cf. SBS 6
[1999] 154).
Obv.: Σφραγις πέφυκε ήδε τοΰ δικασπόλου.
Rev.: [π]ριν (;) μ[υ(σ)]τογράφ[ου] Κωνσταντίνου [
Obv.: + Κΰριε βοήθει.... πρωτοσπαθαρίφ θεσμοφΰλακι.
Rev.: κριτή έπι τοΰ ιπποδρόμου και των όρςικησίων.
Obv.: Block monogram: Stefanu.
Rev.: magistro militum.
Obv.: Martinu.
Rev.: protictoros.
Remarks: Cf. DO 58.106.2942; Zacos-Veglery, no. 930. (PLRE Martinus 5).
Obv.: Inscribe cruciform invocative monogram: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: + Θεοφυλάκτω πατρικίφ πραιποσίτφ και β. σακελλαρίφ.
Remarks: Parallel (some are copies) to DO 58.106.5607; Fogg 823; Bellinger;
Warsow 105271; coll. Vatican; coll. Zacos. Former editions mentioned in Laurent,
Corpus II, no. 753.
Obv.: Nimbed bust.
Rev.: Cruciform monogram with Α, Β, Ε, Ο, Ρ, V, X. Probably σχολαρίου,
165
and Εύσεβίου, Βελισαρίου, Βαλερίου ...

σφ δοΰλω.
Rev.: + Θεοφάνη πατρικίφ και στρατηγφ.
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει τω
σφ δοΰλω.
Rev.: + Λέοντι πατρικίφ και ύποστρατηγφ των Θρςικησίων.
Remarks: First ed. by W. Seibt, "Drei byzantinische Bleisiegel aus Ephesos,"
Litterae Numismaticae Vindobonenses R. Goebl Dedicatae (Vienna, 1979) 148-149.
σφ δούλφ.
Rev.: [ ] και τουρμάρχη των Θρςχκησίων.
32. Proposed date: Χ c. (seconf half).
Obv.: St. John Theologos standing.
Rev.: + Θεοδώρφ άρχιεπισκόπφ 'Εφέσου.
Rev.: +Άγνέ σκέποις με τον πρόεδρον Εφέσου.
Remarks: List of several different seals with the same anonym legend.
34. Proposed date: XIII c. (second half).
Rev.: + Ίσαάκιος έλέφ Θεοΰ αρχιεπίσκοπος Εφέσου ύπέρτιμος και
εξαρχος πάσης 'Ασίας.
Remarks: Parallel to Konstantopoulos, no. 136α; Laurent, Corpus V/l, no. 262.
35. Proposed date: IX c.
Obv.: Inscribed cruciform invocative monogram: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλω.
Rev.: Εϋσεβίφ ϋκωνόμφ Εφέσου.
Obv.: Bust of the Virgin holding the medallion of Christ before her. Circular
invocative inscription: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: + Στουδίφ έπισκόπφ Έροιθρών.
37. Proposed date: XI c. (first half)
Obv.: Bust of the Virgin holding the medallion of Christ before her.
Rev.: + Θεοτόκε βοήθει 'Ιωάννη έπισκόπφ Πριήνης.
Remarks: Cf. Pancenko, Katalog, no. 67; Laurent, Corpus V/l, no. 291;
DOSeals 3.30.1.
Obv.: Cruciform monogram: 'Ισιδώρου.
Rev.: Cruciform monogram: έπισκόπου.
Obv.: Cruciform monogram: Βαάνου.
Rev.: Block monogram: έπαρχου (?).
40. Proposed date: VII c. (end)
Obv.: Eagle. Between the wings, invocative monogram (type I): Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: + Νικολάφ άπό έπαρχων.
Remarks: Cf. Κ. Μ. Konstantopoulos, Βυζαντιακά μολυβδόβουλλα. Ή συλ-
λογή Κ. Π. Σταμοΰλη (Athens, 1930), no. 28; Zacos-Veglery, no. 664 a and b.
166
SCHOLARY ARTICLES

Obv.: +... άπό έπαρχων.
Rev.: + δοΰλου της Θεοτόκου.
Obv.: Cruciform monogram: Παΰλου.
Rev.: κανδιδάτου.
Remarks: = W. Seibt, Collection Köhler-Osbahr V/4 (Duisburg, 2001), no. 15.
43. Proposed date: VII/VIII c.
Obv.: Cruciform invocative monogram: Θεοτόκε βοήθει; in the quarters: τω
δοΰλφ σου.
Rev.: + Σεργίφ ΰπάτφ.
Remarks: Cf. DO 58.106.2208; Zacos-Veglery, no. 2350.
44. Proposed date: VII-VIII c.
Obv.: Cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει; in the quar-
ters: τω δοΰλφ σου.
Rev.: Cruciform monogram: 'Ιωάννου. In the quarters: ύπατου. Circular
inscription: βασιλικού σπαθαρίου.
σφ δοΰλφ.
Rev.: Βάρδςί πατρικίφ.
Rev.: + Θεοτόκε βοήθει Κωνσταντίνφ πρωτοσπαθαρίφ [or βασιλικω
σπαθαρίφ ?].
47. Proposed date: Χ c. (first half).
Obv.: Patriarchal cross with fleurons. Circular invocative inscription: + Κΰριε
Rev.: Μιχαήλ β. σπαθαροκανδιδάτφ και έπΐ τ
48. Proposed date: ΧΙ/ΧΙΙ c.
Rev.: + 'Ιωάννη τς> Κατ... τ...
49. Proposed date: IVA' c.
Obv.: Άράτου.
Rev.: Blank.
Remarks: Tessera.
Obv.: Bust of the Virgin, holding the medallion before her.
Rev.: Cruciform monogram: Πέτρου or Εΰτροπίου.
Obv.: Cruciform monogram: Ιωάννου.
Rev.: Cruciform monogram: Ίουλιανοΰ.
Obv.: Half-length Virgin, holding the Child, between crosslets.
Rev.: Cruciform monogram: Κυριάκου.
Obv.: Cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: τφ δοΰλφ σου Θεοφάνει.
Remarks: Cf. Sternberg Auction 25 (Nov. 1991) no. 509 [= SBS 3 (1993) 206];
Hirsch Auction (Feb. 1995) no. 1500 [= SBS 6 (1999) 128],
Obv.: Cruciform monogram: Τρΰφωνος.
Rev.: Cruciform monogram: Κομιτά.
167

Ob v.: Cruciform monogram, partly destroyed with A Ν Ö...
Rev.: Cruciform monogram, possibly έπισκόπου.
Obv.: Cruciform monogram, possibly 'Ιωάννου.
Rev.: Cruciform monogram, possibly κανδιδάτου.
Obv.: Angel standing with another figure (Annunciation ?).
Rev.: Block monogram, partly destroyed, with Ε, Θ, Ο, Τ, V: possibly
Ευσταθίου, Θεοκτίστου ...
Rev.: Άθλητά βοήθει Γεωργίφ...
J.-Cl. Cheynet, "Le role de la Pisidie entre Byzance et les Turcs aux Xle-XIIe
siecles," in Actes du Ier Congres International sur Antioche de Pisidie, ed. by
Th. Drew-Bear, M. Tajlialan, Ch. M. Thomas (Lyon, 2002) 447-457.
Proposed date: 1043-1054.
Obv.: The Virgin Hodegetria, standing, holding the Child on her 1. arm.
Rev.: Μιχαήλ άρχιεπισκόπφ Κωνσταντινουπόλεως Νέας 'Ρώμης.
Remarks: Photo. The patriarch is Michael I Keroularios.
J.-Cl. Cheynet, "Une famille meconnue : les Krateroi," REB 59 (2001) 225-238.
1. Proposed date: X c. (second half). Photo for all seals.
Obv.: St. Michael, standing. Circular invocative inscription.
Rev.: Νικ[...] βασιλικός πρωτοσπαθάριος και έπι των οίκειακών και χαρ-
τουλάριος του δρόμου των 'Ανατολικών ό Κρατερός.
Remarks: ΜΚ 420.
2. Proposed date: XI c. (first half)
Obv.: Bust of St. George. Remains of circular invocative inscription.
Rev.: [...] σπαθαροκανδιδάτφ και στρατιγφ τφ Κρατερώ.
Remarks: Cf. above Barnea-Seibt, no. 3.
Obv.: Bust of St. Basil, blessing.
Rev.: + Κΰριε βοήθει τώ σφ δοΰλφ Βασιλείφ άνθυπάτφ πατρικίφ τω
Κρατερώ.
4. Proposed date: XI c. (last third).
Obv.: Bust of the Virgin orans, with medallion on her chest.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Κωνσταντίνω τω Κρατερώ.
5. Proposed date: ΧΙ/ΧΠ c.
Rev.: + Σφραγις Κρατερού του Νικηφόρου.
Remarks: DO 58.106.2717.
Obv.: St. Demetrios, standing.
Rev.: Σφραγις γραμμάτων Δημητρίου βεστάρχου τοΰ Κρατεροί).
Remarks: Coll. Zacos.
7. Proposed date: XII c. (first half).
Obv.: Bust of the Virgin Episkepsis, orans, with the medallion on her breast.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Μάξιμον μοναχόν τον Κρατερόν.
Remarks: Zacos BnF 1213; Vienna, ΜΚ 419; Istanbul, Archaiological Museum,
no. 490-1165gg.
168
SCHOLARY ARTICLES
8. Proposed date: Mid-XII c.

Obv.: The Virgin Hagiosoritissa, standing, her hands raised towards the Manus
Dei appearing in the upper right field.
Rev.: + Έπιφάνιον Κρατερόν σκέποις, Κόρη.
Remarks: DO 47.2.1102; Laurent, Bulles metriques, no. 623; DO 58.106.1704;
Zacos BnF 1634; Spink Auction 132 (London, 1999) no. 222.
J.-Cl. Cheynet, "Les dues d'Antioche sous Michel IV et Constantin IX," in

Novum Millenium. Studies on Byzantine History and Culture dedicated to Paul
Speck (Aldershot, 2001) 52-63. (Photos)
Obv.: Bust of St. Michael. Circular inscription: Κ(ΰρι)ε βοήθει τω σω δ(ούλφ).
Rev.: + Βασιλ(είφ) βέστ(η) (και) κατεπάν(ω) Άντηοχ(είας) τω Π(ε)διαδ(ί)τ(η).
Obv.: Bust of a military saint, perhaps Demetrios.
Rev.: [+ Κ(ΰρι)ε β(οήθει) τ]ρ σρ [δ(οΰλφ)] Μιχαήλ μαγίστρρ (και) δουκ(Ι)
Άντ[ι]οχήας τδ [Ί]ασ[ί]ττ|.
3. Proposed date: XI c. (ca. 1050).
Obv.: Bust of the Virgin orans, without medallion.
Rev.: + Θ(εοτό)κε β(οή)θ(ει) τω σω δοΰλ(ω) Μιχαήλ μαγίστρ(ω) (και) δουκί
Άντιοχ(είας) τω [Κ]οντ(ο)στε[φ]άνφ.
J.-Cl. Cheynet, "La patricienne ä ceinture: une femme de qualite," in Au cloitre

et dans le monde. Femmes, hommes et societes (IX-XVe siecle), Melanges en
l'honneur de Paulette L'Hermine-Leclercq (Paris, 2000) 179-187.
Obv.: Bust of St. Panteleemon.
Rev.: + "Αγιε βοήθει τη ση δούλη Έλέντ| ζωστή και κουροπαλατίσση xrj
Τορνικίνη.
V. Dimitrov, "Molivdovul na Theognost, metropolit na Philipopol, ot X-XI v.

[Lead seal of Theognost bishop of Philipopolis from X-XI c.]", Numizmatika i
sfragistika 5/2 (1998) 90-93.
Proposed date: X-XI c.
Obv.: Patriarchal cross with rosace in each of the upper quarters.
Rev.: +Θεογνόστω μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως.
Remarks: Found in the fortress Asenova, near Klokotnitza.
D. Feissel, "Le Roufinion de Pergame au 6e siecle d'apres un sceau nouvellement

publie," REB 57 (1999) 263-269.
Proposed date: VI c.
Obv.: In the upper part, bust of the Virgin with inscription: τις Θεωτόκου.
Below, cruciform monogram of 'Ισιδώρου, and perhaps δοΰλου [τις Θεωτόκου].
Rev.: Legend on four lines: 'Ρουφίνιον Περγάμου.
F. Füeg, "Byzanz: Zu Prägungen aus dem 8. bis 11. Jahrhundert," 1. Schweizer

Münzblätter 196 (Dezember 1999) 73-80.
Discusses two seals of the Bulgarian tsar Symeon.
P. Gounarides, "Ενα μολυβδόβουλλο του Αλεξίου Α ' Μεγαλοκομνηνοΰ,"

Σύμμεικτα 13, 247-261.
Proposed date 1204.
169
Obv.: Anastasis.
Rev. St. Georges and Alexios Komnenos standing.
Remarks: It is the seal of the founder of the Empire of Trebizond.
M. Grünbart, "Πλέον ήμισυ παντός. Zwei Siegelhälften aus dem zwölften

Jahrhundert," Mitteilungen der Österreichischen Numismatischen Gesellschaft
40 (2000) 33-36.
1. Parallel to Zacos II, no. 66: Seal of the ekdikoi of St. Sophia.
2. Comparable with Zacos-Veglery, no. 110b: Seal of Alexios III Angelos (1195-
1203).
Remarks: Private collection (Vienna).
G. Guzzetta, "Dalla 'eparchia delle Saline' al ducato e al thema di Calabria: tes-

timonianze monetali e diplomatiche," in Calabria cristiana I (Reggio Calabria,
1999)211-224.
Obv: Bust of the Virgin.
Rev: Θεοτόκε βοήθει.
Remarks: Perhaps John.
Obv: Two figures standing (Virgin).
Rev: Παΰλφ ΰπάτψ.
Obv: Cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλφ.
Rev: 'Ιωάννη βασιλικά σπαθαρίφ και δουκι Καλαβρίας.
Obv: Cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει τω σφ δούλφ.
Rev: 'Ιωάννη βασιλικω σπαθαρίφ και δουκί Καλαβρίας.
Obv: Cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλφ.
Rev: Ίρηνει (?) σπαθαρίφ και δουκί Καλαβρίας.
Remarks: The name is probably Theophanes.
Obv: Cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev: Κωνσταντίνφ βασιλικω σπαθαρίφ διοικητή και ρέκτορι Καλαβρίας.
7. Proposed date: 1050.
Obv: + Κΰριε βοήθει Γεωργιλφ πρωτο-
Rev: σπαθαρίω, πατρικίφ και στρατηγώ Καλαβρίας.
Remarks: The dignities are protospatharios and hypatos.
St. Heidemann - CI. Sode, "Christlich-orientalische Bleisiegel im orientalischen

Münzkabinett Jena," ARAM 11-12 (1999-2000) 533-593 (all seals reproduced).
Obv.: Cruciform invocative monogram: Χριστέ βοήθει. Circular arabic
inscription.
Rev.: Cruciform monogram: Ίεζήθ ΰπάτφ.
Remarks: Cf. PmbZ II, # 2656.
Seal of Gäbir ibn Hibatalläh.
Obv.: Bust of the Virgin with Child before chest.
Rev.: Arabic inscription in three lines.
170
SCHOLARY ARTICLES

Obv.: Empty.
Rev.: Arabic inscription in three lines (not read).
Seal of 'Isä ibn 'Isä.
Obv.: Cross between fleurons. Probably overstruck.
Seal of Abu 1-Mawä ... Karim ibn ... .
Remarks: Parallel specimens: IFEB; DO 55.1.4575; DO 58.106.5282.
Seal of Ibrahim (?).
Obv.: Bust of the Virgin with the medallion of Christ in front of her.
Rev.: Arabic inscription in two lines.
Seal of 'Abd Yasü'.
Obv.: Bust of St. Basil.
Remarks: Parallel to Sig., 75, no. 1 = L. G. Klimanov, "Vizantijskie otrazenija"
ν sfragistike. Kolleksija metalliceskih pecatej VII-XX vekov N. P. Lihaceva ν
Zapadnoevropejskoj seksii Archiva SPb FIRI RAN (Saint Petersburg, 1999),
no. IV 30; H. Edhem, Catalogue des sceaux en plomb, Musee Imperial Ottoman,
section des monnaies musulmanes (Constantinople, 1904), nos. 38 and 39.
8. The same as no. 7.
Seal of Al-Hasan and Saläma, sons of Said.
Remarks: Parallel to Sig., 75, no. 2 (= Klimanov, no. IV 2); Edhem, no. 36;
G. Bonner, G. M. Meredith-Owens und J. Walker, "A Byzantino-Arabic Bulla,"
The British Museum Quarterly 25 (1962) 15; DO. 75.306.3741; Hirsch Auction
161 (Feb. 1989) no. 1282 (cf. SBS 3 [1993], 185).
Seal of Al-Hasan and Saläma, sons of Said.
Obv.: Bust of the Virgin with hands raised in front of her.
Remarks: Parallel to L. Kalus, Catalogue des cachets, bulles et talismans
islamiques (Paris, 1981), no. 2.14; DO 55.1.4581. The owners of the seal are
probably the same as of no. 9.
Rev.: Arabic inscription in two lines (not read).
Seal of 'Isä ibn Hibatalläh.
13. Proposed date: XI-XII. c.
Seal of Yönäs (?) bar Yöhannän ... Abu 1-Hair ... .
Rev.: Inscription in Arabic and Syriac in four lines.
171

Seal of 'Abd al-MasIh ibn at-Tayyib.
Rev.: Inscription in Syriac and Arabic in four lines.
Remarks: Parallel to DO 55.1.4593; Klimanov, no. IV 3.
Rev.: Syriac inscription in four lines (not read).
Rev.: Syriac inscription in two lines (not read).
Remarks: Parallel to Klimanov, no. IV 15.
Seal of Glrgls bar Isö'
Rev.: Syriac inscription in three lines.
Remarks: Parallel to DO 58.106.3357 and DO 75.306.3756.
Rev.: Syriac inscription in three lines.
Seal of Maurikios or Patrikios (?)
Rev.: Syriac inscription in four lines.
Seal of Geörgls bar Ishäq.
Rev.: Syriac inscription in two lines.
Obv.: + Κΰριε βοήθει τω σω δοΰλφ Γεωργίφ τοΰ Μαμγέν.
Rev.: Armenian inscription: "Astuac awgne Gorga Mamgenanc," "God, help
George Mamgenanc."
Remarks: Parallel to Sandrovskaja-Bartikian (1991); cf. SBS 3, 166. All
together seven specimens are known. The specimen preserved in St. Petersburg,
Department of the Institute of Russian History of the Russian Academy of
Sciences is Klimanov, no. IV 47.
Rev.: Inscription in two lines (Armenian?).
U. Hübner, "Das Weinwunder von Kana auf einer byzantinischen Bleibulle,"

Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins 113 (1997) 133-139.
Proposed date: VII-Vni c.
Obv.: Nimbated male figure standing with r. hand raised, amphora and frontal
portrait.
Rev.: Cruciform monogram: 'Ιωάννου.
Philip de Jersey, "An Imperial Byzantine Seal from Lincolnshire," Oxford

Journal of Archaeology 15 (1996) 349-51.
172
SCHOLARY ARTICLES
Obv.: Christ seated on a throne holding his r. hand in blessing and a book in
his 1. hand.
Rev.: The emperor Alexios Komnenos standing to front, holding labarum in
his r. hand, and globus cruciger in his 1. hand.
Remarks: Found in a field with a metal detector.
I. Jordanov, "The Byzantine administration in Dobrujza (Xth-XIIth c.), according

to sphragistic Data," Dobroudja 12 ( Dobrich, 1995) 204-223.
All seals in relation to the Byzantine administration in Dobroudja in the Xth-
XIIth centuries are considered and commented on.
I. Jordanov, "Pecati na archierei na Velbugd ot XI-XII vek," [Seals of the prelates

of Belebouzdion from the Xlth-XIIth c.], Sbornik akad. Jordan Ivanov IV,
(Kjustendil, 1992) 219-225.
1. Proposed date: XI c. (last quarter).
Νικηφόρος έπίσκοπος Βελεβουσδίου.
Remarks: See Laurent, Corpus V/3, no. 2019; Zacos, Seals II, no. 630;
DOSeals 1.31.2.
2. Proposed date: XII c. (second half).
'Ιωάννης έπίσκοπος Βελεβουσδίου.
Remarks: See Laurent, Corpus V/2, no. 1502.
Gabriel, brother of the archbishop of Bulgaria.
Remarks: See Laurent, Corpus V/2, no. 1502; DOSeals 1.31.1.
4. Proposed date: late XI or early ΧΠ c.
Anonymous bishop of the city.
Remarks: See Zacos, Seals II, no. 676.
I. Jordanov, "Peiatite na Basilii Apokap ot vtorata polovina na XI v. [The lead

seals of Basil Apokapes from the second half of the XI c.]," Numizmatika i sfragis-
tika 4 (Sofia, 1995-1997) 106-114.
The seals were also published by M. Grünbart (SBS 5 [1998], 41).
I. Jordanov, "Pecatite na loan Kegen magistar I archont na Pecenegija (1050-

1051). [The Lead Seals of John Kegen - magistros and archon of Patzinakia],"
Numizmatika i sfragistika 5/1 (Sofia, 1998) 96-102.
Proposed date: none.
Obv.: Bust of St. John the Baptist.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)[θ(ει)] Ίω(άννη) μαγ[ίσ]τρ(φ) (και) άρχ(ο)[ν]τ(ι)
Πατζ(ι)[να]κία(ς) τ[φ Κ(ε)γέν(η)].
Remarks: Cf. Seibt-Zarnitz 3.2.9.
I. Jordanov, "Pecati na vizantiiski sevasti ot teritorijata na Bulgaria [Seals of

Byzantine Sebastoi from the Territory of Bulgaria]," Numizmatika i sfragistika
5/2 (Sofia, 1998) 6-49.
1. Proposed date: XIIc.
Rev.: Άοίνου [σε]βαστ[οΰ σ]φρραγ[ις] Δοΰκ[α].
Remarks: The reading is uncertain.
Rev.: + Σεβαστδν Άλέξιον έκ Νικηφόρου
173
φύντα Κομνηνού, μ[η]τρ[ο]πάρθενε, σκέποις.

Remarks: // Sig., 619; Laurent, Bültes metriques, no. 324; DO 58.106.4228.
3-4. Proposed date: XII c.
Rev.: + Θ(εοτό)κε βοήθει'Αλεξίφ σεβαστφ τω Παλαιολόγφ.
5. Proposed date: ΧΙΙ-ΧΠΙ c.
Obv.: Military saint standing.
Rev.: [Εύ]κλε[οΰς γε] φΰν[τα των] Δουκών [έκ γένους]
σεβα[στόν Ά]νδρόνι[κον, ά]θλητά, [σκέ]π(οις).
Reading improved by Α. Wassiliou.
Obv.: Bust of the Virgin holding Christ in r. arm. An angel is represented at
left.
Rev.: Θ(εοτό)κε βοήθει Άνδρονίκφ σεβαστφ τώ Καματηρφ.
Obv.: [+] Σφραγις σεβαστού [τώ]ν γραφών [Άνδρ]ονί[κου],
Rev.: Κομνηνοδουκών Παλαιολ[ό]γω[ν κλάδου],
8-9. Proposed date: ΧΙΙ-ΧΙΠ c.
Rev.: + Μ(ήτε)ρ Θ(εο)ΰ, σκέπε τον σον δοΰλον
σεβαστόν τον Γλαβάν Γεώργιον.
Obv.: + [Σ]φραγις σεβαστού του Δοΰκα Γεωργίου.
Rev.: δι' εύλά[βε]ιαν ού φέρει θ(ε)ίους τΰπους.
11-13. Proposed date: (1094-1119).
a) Obv.: Bust of the Virgin orans.
Rev.: + Θ(εοτό)κε βοήθει τώ σώ δοΰλφ Γεωργίφ σεβαστώ τώ Παλαιολόγφ.
b) Obv: Bust of the Virgin orans.
Rev.: + Σφραγι[ς] Γεωργί[ου] σεβαστού [τ]οΰ Παλαιολ[ό]γ[ου].
14. Proposed date: XII c. (first half).
Obv.: The Virgin standing holding Christ in r. arm.
Rev.: + Σφραγις σεβαστής Συναδηνή(ς) Ειρήνης.
15. Proposed date: XII c. (end).
Obv.: The Virgin Hagiosoritissa with hands raised towards Manus Dei.
Rev.: + ΣφραγΙς σεβαστού Θεοδώρου τοΰ Οίναιώτου.
16. Proposed date: ΧΙΙ-ΧΙΙΙ c.
Obv.: [Τ]οΰ σε[β]αστοΰ Θεοδώρου
Rev.: Two monograms containing the family name Κοντοστεφάνου.
17. Proposed date: 90s of the XI c.
Obv.: Bust of St. George. Circular inscription: [+] Σεπτ[ή ξυνωρις τών σοφών
άθηφόρ(ων)].
Rev.: Bust of St. Demetrios. Circular inscription: [ + σκέποιτε Δοΰκ[αν σεβασ-
τόν Ίω(άννην).
Remarks: Read obv. άθληφόρων. Many parallels.
Rev.: Σφ[ραγις] σε[βαστοΰ Ίω(άννου)] Κον[τοστε]φά[νου Κο]μ[νηνοΰ],
Remarks: Reading uncertain.
Rev.: [+ Δέσποι]να β(οή)θ(ει) μο[ι] τώ σώ δ(οΰλφ) Ίω(άνντι) σεβαστώ τώ
Ταρωνί(τη).
Remarks: Many parallels.
174
SCHOLARY ARTICLES

Obv.: St. Theodore standing.
Rev.: Μάρτυ[ς] σεβαστών 'Ιωσήφ δίδου χάρ(ιν).
Obv.: St. George as horseman.
Rev.: [ +Σ]φράγισμα [Δ]οΰκα σεβαστού Κωνσταντίνου
δνπερ άθλητά έκ πάσης βλά[βης] ρΰου.
Remarks: Cf. Spink Auction 127, no. 79.
23. Proposed date: 30s-40s of the XIIc.
Rev.: + Θ(εοτό)κε βοήθει Κωνσταντίνφ σεβαστφ τ φ Καμΰτζη.
24. Proposed date: ΧΙΙ-ΧΙΠ c.
Obv.: St. George (ό Κουπεριώτης) standing.
Rev.: + Σφραγις σεβαστού Κλάδονος Κωνσταντήνου.
25. Proposed date: XII c. (end).
Obv.: + Σφράγισμα και κΰρωσις άσφαλεστάτη
Rev.: 'Ραούλ σεβαστού Δοΰκα τοΰ Κωνσταντίνου.
Remarks: See SBS 3, 159.
Obv.: The Virgin standing holding medallion.
Rev.: + Κων(σταντΐνον) με τον σεβ[αστον] άξίαν
τον Σαρακι[νό]πουλον, ώ [Κό]ρη, σκέποις.
Remarks: Read άξίςι.
27-29. Proposed date: XII c. (beginning).
Obv.: The Virgin standing holding Christ in r. arm.
Rev.: + Θ(εοτό)κε β(οή)θ(ει) Μανουήλ σεβαστφ τω Βοτανειάττ).
30. Proposed date: Χ Ι Π - Χ ΐ ν c.
Rev.: ["Αρ]χων Μιχαήλ ταγμάτων ούρανίω[ν]
φρουρεί Μιχ[α]ήλ σεβαστόν Άτουέμην.
Rev.: + Σφραγίς σεβαστού Νικηφόρου τοΰ Δοΰκα
ρίζαν γένους έχοντος έκ βασιλέων.
Remarks: Many parallels.
Obv.: Bust of Virgin orans.
Rev.: [+ Θ(εοτό)κε βοήθ]ει Ξέ[νη σ]εβαστη τ[ή] Δοκειάνη.
Obv.: The Virgin standing.
Rev.: + Σεβαστόν Βατάτζην Στέφανον, Παρθένε, σκέπε.
Remarks: See SBS 3 (1993) 157, no. 3, with commentar.
Obv.: St. Demetrios standing.
Rev.: + Πανσεβα[στον] σφράγ(ισμα) γρ(α)φών αλ[ σ]κέποι(ς).
Remarks: Better πανσεβαστοΰ.
Rev.: + Τον πανυπερσεβαστον
[Ά]γνή μο[ι σ]κέ[π(οις)].
175

Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) τφ σφ δοΰλ(ω) Άδριανω πρωτοσεβαστφ τω
Κομνη[νφ],
Rev.: + Κόσμου τελούσα την (ε)ίρήνην, Παρθένε,
σεβαστοκρατόρισ(σ)αν Είρήνην σκέπ[οι]ς.
Remarks: Read τεκοΰσα, non τελοΰσα.
I. Jordanov, Α. Koichev, and Α. Mutafov, "Srednovekovnijat Achtopol spored

dannite na numizmatikata i sfragistikata [The Medieval Achtopolis according to
Numismatic and Sphragistic Data]," Numizmatika i sfragistika 5/2 (Sofia, 1998)
67-89.
1. Emperor Justinian I (527-565).
2. Proposed date: V-VI c.
Obv.: Monogram containing the name Ιωάννου and the office νοτάριου.
Rev.: [(καΐ)] vicariu Th[r]acis.
3. Proposed date: X c. (first half).
Λέον...
Μιχαήλ πατρίκιος or σπαθάριος.
5-6. Proposed date: X-XI c.
Νικηφόρος or Θεόδωρος β. πρωτοσπαθάριος or β. σπαθάριος.
Παγκράτιος ανθύπατος πατρίκιος ...
8. Proposed date: XI th c.
Obv.: Unidentified saint.
Rev.: Κ(ΰρι)ε β(οήθει) τω σ[ω] δ(οΰλφ) Ίω(άννη).
Rev.: Θ(εοτό)κε β(οήθει) Ίω(άννη) δια[κό]ν(φ) της Μ(ε)γ(ά)[λης]
Έκκλησία[ς (και)] χαρτουλα[ρίφ],
Rev: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) τφ σω δ(οΰ)λφ Ίω(άννη) τω Συν[α]δην(φ).
Rev.: + Κ(ΰρι)ε βοήθει τφ σφ δοΰλο Λέ[οντι] ....
Rev.: + Θ(εοτό)κε βοήθ(ει) Μιχαήλ (πρω)τ(ο)προέδρφ και άναφραφευς
Δρουγουβιτίας τφ ΣΙΛηρ(φ).
Rev.: + Θε[ό]δωρ[ον] σκέ[ποις με μ[άρτυς] Στη[θά]τ[ον],
I. Jordanov, "Byzantine Presence in Dobrudja from the Seventh to the Tenth

Centuries, According to Sphragistic Data," Miscellanea Bulgarica 11 (Vienna,
1997) 35-39.
I. Jordanov, "The Preslav Corpus of Byzantine Seals," Vlth International

Symposium of Byzantine Sigillography (Veliki Preslav, 16-18.09.1998) 25-29.
176
SCHOLARY ARTICLES
An analysis of all Byzantine seals found in Preslav, dated from the IXth through
the Xlth centuries, is presented. Their find-spots are examined. An attempt is
made to relate them with the work of state institutions and offices from the
capital period of Preslav and the years of Byzantine rule.
I. Jordanov, "Srednovekovni sfragisticni materiali ot Novozagorsko. [Medieval

Sphragistic Materials from Nova Zagora Region]," Sbornik Archeologiceski i
istoriceski proucvanija ν Novozagorsko (Nova Zagora, 1999) 170-180. Almost
all the seals have parallels already published.
1.Proposed date: 1130-1148.
Obv.: + Κοντοστεφάν[ου κ]αί Στεφά[νου] δεσπό[τ(ου)].
Rev.: [κ]αι κΰρο[ς] έργων και [σ]φραγ!ς βουλ[ε]ΰματω(ν).
Rev.: + Κόσμου τεκοΰσα την (ε)ίρήνην, Παρθένε,
σεβαστοκρατόρισ(σ)αν Είρήνην σκεπ[οι]ς.
Rev.: [+ Θ(εοτό)κε βοήθ]ει Ξέν[τ| σ]εβαστΐ) x[rj] Δοκειάνη.
4. Proposed date: 80s-90s of the XI c.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Νικηφόρφ κουροπαλάτ(η) τφ Χρυσοτζεφούδη.
Rev.: Bust of St. Demetrios.
Rev.: .f ArH|.fAPriZ|MANbNA|R6PHT | TH
Obv.: Cruciform invocative monogram: Θεοτόκε βοήθει. In the quarters: τω
σω δοΰλφ.
Rev.: Νικολάφ...
Obv.: Bust of St. George (?).
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Μανωήλ ακυ ...
Obv.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) τω σω [δ(οΰλφ)] Ίω(άνντ)) βεσ[τ]άρχι
Rev.: [(και) σ]τρα[τηλ]άττ) τω Όφε[ομ]άχω.
Obv.: Bust of an unidentified military saint.
Rev.: 'Αθλοφόρε β(οή)θ(ει) τφ σφ δοΰ(λω) Κων(σταντίνφ).
1Θ. Proposed date: 80-90 of the XI c.
Obv.: Unidentified military saint standing.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Δημιτρί(φ) τω Π....νίω.
Obv.: [+] Κ(ΰρι)ε βο[ή]θει τω [σ]ω δούλ(φ) [Θ]εοδώτ(φ).
Rev.: άσηκρήτις [(και)] κριτ(η) Δρουγ[ουβ(ιτείας)].
Remarks: SBS 3 (1993), 157, no. 10, with the correct reading Θεοδώρω and
commentar.
177
14. Proposed date: Xth c.

Obv.: Bust of a military saint (St. Theodore).
Rev.: [Κω]ν(σταντΐνος) μη[τρ]οπολίτης Σε[ρ(ρ)]ών.
15. Proposed date: V-VI c.
'Ιωάννου νοταρίου [(και)] vicariu Th[r]acis.
16. Proposed date: Vth-VI c.
Obv.: Eagle and cruciform monogram containing the name Λέοντι.
Rev.: Λέοντι.
18. Proposed date: XII-XIII c.
Obv.: Two monograms containing the family name Κοντοστεφάνου.
Rev.: [Τ]οΰ σε[β]αστοΰ Θεοδόρου.
I. Jordanov, "Pecat na Teophilopul ot pürvata polovina na XIII vek, nameren vüv

Veliko Türnovo [Seal of Teophilopoulos found in Veliko Turnovo, dating from
the first half of the XHIth c.]," Izvestija na istoriceskija muzei Veliko Turnovo 14
(Veliko Turnovo, 1999) 183-188.
Obv.: St. Nikephoros standing, facing, with a spear (r. hand) and a shield (1.
hand).
Rev.: + Σφράγισμα γραφών τοΰ Θεοφιλ[ο]ποΰλου [+].
Remarks: Cf. Spink Auction 127, no. 92. According to W. Seibt (BZ 93 [2001]
769), there are two seals, one with St. Nikephoros, and another with St. George.
I. Jordanov, "Neizvesten vizantijski imperatorski pecat ot ΧΙΠ vek," Numizmatika

i sfragistika 6/1 (Sofia, 1999) 91-95.
Proposed date (1203- ?).
Obv.: Christ, bearded, seated on throne.
Rev.: Emperor Isaakios II standing facing. Vertical inscription at 1. and r.:
+ Ίσαάκιος έν Χ(ριστ)φ τφ Θ(ε)φ πισ[το(ς)] βασιλεύς και αύτοκράτορ
'Ρομαίον ό Κομνηνός.
Remarks: W. Seibt (BZ 94 [2001] 498) suggests I. Κ. could be the usurpator in
Cyprus.
I. Jordanov, "Pecat na Josif Vringa, namereni vüv Veliki Preslav [Seals of Joseph
Bringas found in Great Preslav]," Trudove na katedrite po istorija I bogoslovie
kam Sumenskija universitet 3 (Shumen, 1999) 51-57.
Proposed date: (X c.).
Obv.: + Κ(ΰρι)ε βοήθει τω σ[ω δοΰλω] 'Ιωσήφ πάτρικ(ίφ) πρ(αι)πωσ(ή)τ(ω).
Rev.: βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ (και) βασιλικ(ω) σακ(ε)λ(λ)αρ(ίφ).
I. Jordanov, "Pecati na vizantiiski sanovnici ot armenski proizchod, namereni ν

Bulgaria" [Seals of Byzantine Dignitaries of Armenian Origin Found in Bulgaria],
ADSV 31 (2000) 123-156. Only the unpublished seals are cited.
15. Άρβαντηνός Βασιλάκης, κουροπαλάτης (end of the XI c.).

16. Άρβαντηνός 'Ιωάννης (end of the XI c.).
17. 'Αρμενόπουλος Παΰλος, βεστάρχης (third quarter of the XI c.).
18. Βάρδας γαμβρός τοΰ δοΰκος Παΰλου βεστάρχης (second half of the XI c.).
23-24. Βάανης:
a) ύπατος και νοτάριος τοΰ βεστιαρίου ( 40s of the IX c).
b) β. πρωτοσπαθάριος (40s-50s of the IX c.).
29. Βαλνέας Βαρδάνιος πατρίκιος και κατεπάνω (50s of the XI c.).
33-34. Βηκένης Οΰρσΐνος (XI c.).
42. Βοΰρτζης Κωνσταντίνος μάγιστρος (mid-XI c.).
178
SCHOLARY ARTICLES
43-44. Βραχάμιος σπαθαροκανδιδατος και ταξιάρχης (XI c.), see Jordanov,

Preslav, no. 187.
48. Βραχάμιος Φιλάρετος πρωτοσεβαστος και δομέστικος Έωας (7-1084).
Parallel to Seyrig, no. 192.
51. Δαλασσηνός 'Αδριανός (XI c.).
52-55. Δαλασσηνός Κωνσταντίνος:
a) πατρίκιος (50s-60s of the XI c.).
57-62. Θεοδωροκάνος Κωνσταντίνος (second half of the XI c.), see Jordanov,
Preslav, nos. 402-404.
63. Κακίκης Γεώργιος στρατηγός (second half of the XI c.).
77-78. Πακουριανός Άσπιέτης (XI-XII c.).
79. Πακουριανός Μουσέλιος πρόεδρος (70s-80s of the XI c.). Parallel: Seyrig,
no. 51.
81-82. ΣεναχηρεΙμ Κωνσταντίνος πρόεδρος (third quarter of the XI c.).
102. Τζιρίθων Βασίλειος ανθύπατος πατρίκιος κριτής του βήλου και Δρου-
γουβιτείας (50s-60s of the XI c.).
107. Τορνίκης Νικηφόρος (end of the XI c.).
I. Jordanov, "Monetite i pecatite ot Pliska 1899-1999 [The Coins and Seals found
in Pliska 1899-1999], " Pliska-Preslav 8 (Shumen, 2000) 135-167.
Comprises a catalogue of 568 single coins (exclusively Byzantine) found in
Pliska and a list of the discovered 47 lead seals, out of which 6 are Bulgarian and
the others (41) Byzantine.
5. Proposed date: (886-889).
Obv.: The Virgin standing holding Christ in 1. arm. Circular inscription: +
Θεοτόκε βοήθει τω σω δοΰλφ.
Rev.: + Γεωργίφ άρχιεπισκόπφ Βουλγαρίας.
12. Proposed date (870-893).
Obv.: Patriarchal cross. Circular inscription: + Κ(ΰρι)ε βοήθη το σο δοΰλφ
Rev.: + Λέοντι β(ασιλικφ) καντι[δ]άτ9 έπι τον οίκ(ε)ιακ(ών).
14. Proposed date (?-893).
Obv.: Cruciform invocative monogram: Θεοτόκε βοήθει. In the quarters: τω σω
δούλω.
Rev.: + Προκοπίω πατρ(ικίω) β(ασιλικω) (πρωτο)σπαθαρίω) (και) χαρ-
τ(ουλαρίω) τ(οΰ) β(ασιλικοΰ) βεστ(ιαρίου).
28. Proposed date (XI c.).
Obv.: Bust of the Virgin with both hands open before her.
Rev.: + Κ(ύρι)ε β(οή)θ(ει) τω σω δοΰ(λω) Εΰσταθ(ίφ) (πρωτο)σπαθα(ρίω)
(και) τοποτηρητ(ή) Μοσυνουπόλ(εως).
37.Proposed date (Χ-ΧΙ c.).
Obv.: Bust of St. George. Circular incription: [+Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει)] τω σω
δ(οΰλφ).
Rev.: . Ae|UN...|niKAA|PIO
I. Jordanov, "Vizantijski komerkiarii za Bulgaria (681-971)," Sbornik Dogovori,

hora, sadbi, (Varna, 2000) 17-25.
All seals with the names of kommerkiarioi, who carried on the trade between
Bulgaria and Byzantium, are considered.
I. Jordanov, "Pecat na parvija Asenevetz [The Seal of the First Assenid],"

Izvestija na istoriceskija muzei Veliko Turnovo 15-16 (Veliko Turnovo, 2000-
2001) 192-201.
179
Proposed date: (end of the ΧΠ c.).

Rev.: + Σφραγής Ίω(άννου) βασηλέως των Βολγάρον.
Remarks: See Jordanov, Dobri dol, no. 9.
I. Jordanov, Korpus na pecatite na srednovekovna Bulgaria [Corpus of the Seals

of Medieval Bulgaria] (Sofia, 2001).
The following seals are presented: 4 chrysobullae, 3 argyrobullae, 170 molyb-
dobullae, 7 dies and 13 ring-seals. The seals of the descendants of tsar Ivan
Vladislav in Byzantium in the Xlth c. are included in a separate appendix.
I. Jordanov, "Pecat na monaha Arsenii Tzamblak, nameren ν Bulgaria [A Seal of the

monk Arsenius Tsamblak found in Bulgaria]," Trudove na katedrata po Istorija I
Bogoslovie kam Shumenskija universitet 4, (Shumen, 2001) 40-45.
Proposed date: ( 1330-1360).
Obv.: The Virgin orans standing.
Rev.: + Έν σο[ι] μοναχός 'Αρσένιος Τζαμπλάκων σφραγης κυροΰσα γραφάς
και πρακτέα.
I. Jordanov, "Pecati i moneti ot Goljamata basilika," Arhiepiskopijata-manastir ν

Pliska, (Sofia, 2001) 219-27.
The seals are known, except
5. Νικόλαος έπίσκοπος Θεοβουλείας (870-?)
I. Jordanov, "Byzantine lead seals from the stronghold near Dobri Dol, Plovdiv
region," RN 157 (2001) 443-469, pi. XXXVII-XL.
Rev.: + 'Αλεξίου σφράγισμα Κομνηνοκλάδου
πορφυρογενήτου έκ γένους κατηγμένου.
Obv.: Bust of the Virgin orans, with medaillon on her chest.
Rev.: + Θεοτόκε βοήθει Άλεξίφ σεβαστώ τω Παλαιολόγφ.
Remarks: Cf. Jordanov, Plovdiv, nos. 2-3.
3. Proposed date: ca. 1200-1203.
Obv.: 'Αλεξίου σφράγισμα Παλαιολόγου
Κομνηνοφυοΰς δεσπότου την άξίαν.
Rev.: γαμβρού κρατούντος γης πάσης 'Ρωμαίδος
εις πρωτόπαιδα βασίλισσαν Είρήνην.
Remarks: Cf. Μ 8212; Fogg 1699; DO 58.106.3572; list of preceding editions.
4. Proposed date: ΧΠ c. (second half).
Obv.: + ΣφραγΙς σεβαστού των γράφων Άνδρονίκου.
Rev.: Κομνηνοδουκών Παλαιολόγων κλάδου.
Remarks: Cf. Jordanov, Plovdiv, no. 4.
5. Proposed date: XI c. (before 1092).
Obv.: Bust of St. Nicholas (?), blessing.
Rev.: + Τον σον οίκέτην Θεοΰ φυλάττοις
κουροπαλάτη Άργυρδ τω Καρατζά.
Remarks: No photo. Auction Vecchi (Sept. 1998), no. 1319.
180
SCHOLARY ARTICLES

Obv.: Κύριε βοήθει τω σφ δοΰλω Άργιρον πρωτοκουροπαλάτην.
Rev.: και δοΰκα Φιλιππουπόλεος τον Καρατζάν.
Remarks: V. Laurent, "Argyros Karatzas, protocuropalate et due de Philip-
popolis," Rivista istorica 29 (1943) 203-210; Jordanov, Plovdiv, no. 7.
7. Proposed date: 80s-90s of the XI c.
Obv.: + Δουκός σφραγίζω.
Rev.: τάς γραφάς τοΰ Κουρκοΰα.
Remarks: No photo. Cf. Jordanov, Plovdiv, nos. 9-11.
Obv.: Bust of St. Theodore (?).
Rev.: + Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ ...
Remarks: No photo.
Obv.: St. Theodore, standing.
Rev.: + Σφραγίς 'Ιωάννου βασηλεως των Βουλγάρον.
Remarks: Photo on pi. XXXVIII, fig. 9.
10. Proposed date: 1185/1186.
Rev.: Γαμβρόν κρατούντος δεσπότην Ίωάννην
Καντακουζηνών καίσαρα μάρτυς σκέποις.
Remarks: Cf. Zacos-Veglery, no. 2739; Dated Seals, no. 123.
Rev.: + Κΰριε βοήθει Καλοκυρφ σπαθαροκανδιδάτω και έκ προσώπου τφ
Πηγονίτη.
12-13. Proposed date: XI c. (last quarter).
Obv.: Bust of the Virgin orans, with the medallion on her chest.
Obv.: + Θεοτόκε βοήθει Κωνσταντίνφ τω Άλωπφ.
Obv.: Λέων μαϊστωρ της.
Rev.: σχολής τοΰ Κυρικών.
Remarks: A second specimen, from another boulloterion was found in Pernik.
15-16. Proposed date: 1070-1080.
Rev.: + Σιρραγίς προέδρου Μανουήλ Ζηαλάη.
Proposed date: XII c.
Obv.: St. Merkourios, standing, facing, as a warrior.
Rev.: + Μάρτυς Μανουήλ Κομνηνοδοΰκαν σκέποις.
Remarks: = Braunlin-Nesbitt (1998), no. 19.
Obv.: Bust of the Virgin orans with the medallion on her chest.
Rev.: + Σφράγισμα δη Μουσέως τοΰ Εύλογίου.
Remarks: = DO 58.106.4042.
Rev.: + Σφραγις σεβαστοΰ Νυκηφόρου τοΰ Δοΰκα
ρίζαν γένους έχοντος έκ βασιλέων.
Remarks: cf. Jordanov, Plovdiv, no. 33; Stavrakos, Bleisiegel, no. 77.
Obv.: Bust of the Virgin orans with medallion on her chest.
Rev.: 'Ρωμανόν Άπλουχεΐρα Παρθένε σκέποις.
Remarks: Cf. Seyrig, no. 299.
181

Obv. Bust of St. George.
Rev.: Κύριε βοήθει Σοφία κουροπαλάτησσα δούλτ) Χριστοί.
Rev.: Κουμμερκιάριος Λογγιβαρδίας βασιλικός πρωτοσπαθάριος Στέφανος
ό Σερβλίας.
Remarks: Cf. Sig., 218, no. 3; Münz Zentrum Auction 76 (Nov. 1993), no. 104.
Obv.: Bust of the Virgin orans with medallion on her chest. Between two
circles, circular inscription: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλω.
Rev.: Bust of St. Demetrios. Between two circles, the following legend: [... ]
τφ Παλεολόγφ.
Obv.: . C n i C i P . . . | . . . K A i r P A . . . | K A i n P A K T e A C | . . C T O C A N R . . | . . K C I . & r e O | . T
OAJ-
Rev.:...CÜN|.PCeACÜN|..VKI.CR.PO|..riHTPO0eNKAl|...nnA.HPCRAe|...
ce...|.ATPON.
I. Jordanov, "Novi nahodki na vizantijski pecati IX-X v. ot Veliki Preslav [Newly

found Byzantine Seals (IXth-Xth century) from Veliki Preslav]," Preslavska
knizovna skola 5 (Shumen, 2001) 113-121.
Obv.: Patriarchal cross .
Rev.: [+] Άναστασίφ [β. σ]πα[θαρίφ (καΐ)...
2-4. Proposed date: ( 869-912).
Leon and Alexander.
Parallel specimen : Cf. Zacos-Veglery, no. 60.
V. Jotov - G. Atanasov, Skala Krepost ot X-XI vek do s. Kladenci, Tervelsko

[Skala, a fortress of the X-XI c., near the village named Kladentzi] (Sofia 1998)
125.
Obv.: + Κΰριε βοήθει τφ σφ δούλφ.
Rev.: Άναστασίφ άσηκρήτης.
Rev.: + Λέοντι πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ μανγλαβίου.
Α. Katsioti - Th. Archontopoulos, "Το παρεκκλήσιο της οικογένειας των

Αρμενόπουλων στη Ρόδο και η τέχνη του τέλους του 12ου αιώνα στα
Δωδεκάνησα," in Ρόδος 2.400 χρόνια. Η πόλη της Ρόδου από την ίδρυση της
μέχρι την κατάληψη από τους Τούρκους (1523). Διεθνές επιστημονικό
Συνέδριο Ρόδος, 24-29 Οκτωβρίου 1993, Πρακτικά II (Athens, 2000) 375-385.
Proposed date: XI c. (end).
Rev.: Τήρων, σκέποις Λέοντα τον Πηγονίτην.
Remarks: Photo on pi. 156γ. Found on the island of Rhodes. The identification
with Leon Pegonites strategos of Presthlavitza is not convincing.
182
SCHOLARY ARTICLES
Ν. Ν. Kazanskij - Α. Ν. Kirpicnikov, "Pecat' vizantijskogo mitropolita iz Staroj

Ladogi," in Cerkovnaja archeologija 4 (Materialy Vtoroj Vserossijskoj cerkovno-
arheologiceskoj konferensii, posvjascennoj 150-letiju so dnja rozdenija Ν. V.
Pokrovskogo [1848-1917] (Saint Petersburg, 1.-3.11.1998) 115-124.
And the same seal in:
Ν. N. Kazanskij - A. N. Kirpicnikov, "Vizantijskaja mitropolic'ja pecat', najden-
naja ν Staroj Ladoge," in Ladoga i epoha vikingov (Cetvertye ctenija pamjati
Anny MaCinskoj. (Staraja Ladoga, 21.-23.12.1998). Materialy k ctenijam (Saint
Petersburg) 78 - 85.
Proposed date: XI c. (seventies).
Obv.: Bust of the Virgin Hodegetria. Circular inscription: + Θεοτόκε βοήθει
τω σώ δοΰλφ.
Rev.: Λέοντι μητροπολίτη Λαοδικείας.
Remarks: Photos. Found in Staraja Ladoga (Russia). Cf. Bulgakova,
Byzantinische Siegel in Osteuropa, no. 1.3.4. Date: XI c., first half.
E. Kislinger - W. Seibt, "Sigilli bizantini di Sicilia. Addenda e corrigenda a pubbli-

cazioni recenti," Archivio Storico Messinese 75 (Messine, 1998) 5-33.
1. Proposed date: VII c. (second half)-Early VIII c.
Obv.: + Μαρίνου.
Rev.: + έξκουβίτορος.
2. Proposed date: Early VIII c.
σφ δοΰλφ.
Rev.: Θεοδώρου έπισκόπου Ταυρομενίου.
3. Proposed date: VIII c. (first quarter).
σφ δοΰλω.
Rev.: + Σεργίφ πατρικίφ και στρατηγώ.
Remarks: Parallel to DO 58.106.4745; ed. Zacos-Veglery, no. 2356, misread,
corrected in DOSeals 1, p. 22.
4. Proposed date: 738/739 or 736/737.
Obv.: Busts of the emperors Leon III at 1. and Constantine V at r., between a
patriarchal cross. + Z.
Obv.: Των βασιλικών κομμερκίων Μεσημβρίας, ίνδικτιώνος Ζ.
5. Proposed date: VIII c. (second quarter).
Obv.: Κΰριε ό Θεός βοήθη.
Rev.: Άντιόχφ πατρικίφ και διυκιτΐ.
6. Proposed date: VIII c. (second quarter).
Obv.: 'Αγία Τριάς, ό Θ(ε)έ, βοήθη.
Rev.: Πέτρου έπισκόπου Άμαντείας. 'Αμήν.
7. Proposed date: VIII c. (second half)-IX c. (beginning).
σώ δοΰλφ.
Rev.: + Έπιφανίφ κόμιτι.
8. Proposed date: Late VIII c.-beginning IX c.
σφ δοΰλω.
Rev.: + Θεοδότφ β. προτωσπαθαρίφ. 'Αμήν.
9. Proposed date: IX c. (first third).
σφ δοΰλω.
183
Rev.: + Κωνσταντίνφ πατρικίω β. πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγώ Σικελίας.

Ob v.: Inscribed cruciform invocative monogram (type V): Θεοτόκε βοήθει τφ
σφ δοΰλφ.
Rev.: + Μουσηλίφ (?) β. σπαθαρίφ.
σω δοΰλφ.
Rev.: + Πλουτίνφ πατρικίω και γενικφ λογοθέτη.
Obv.: Probably a cruciform invocative monogram (type V) with tetragram:
Θεοτόκε βοήθει τω σω δοΰλφ.
Rev.: Μιχαήλ β. πρωτοσπαθαρίφ και μονηταρίφ Σικελίας.
Ε. Kislinger - F. Maurici, "Ritrovamenti bizantini nell' area di Ventimiglia di

Sicilia (PA)," JOB 49 (1999) 239-247.
Proposed date: Late VII c.
Obv.: Cruciform monogram: Θεοδότου.
Rev.: Cruciform monogram: άπδ έπαρχων.
I. Koltsida-Makri, "Μολυβδόβουλλα με απεικόνιση σκηνής από το βίο του

αγίου Δημητρίου," ΔΧΑΕ 23 (2002) 149-154.
Obv.: St. Nestor and St. Demetrios, both standing.
Rev.: [+] Κλήμ(εντι) β(ασιλικφ) σπαθα[ρί]ο (και) κουμ[μερκ(ιαρίφ)]
Θεσσαλονίκ(ης).
Remarks: See also DOSeals 1.18.37.
Obv.: St. Nestor and St. Demetrios standing.
Rev.: Σταυρα[κ]ίφ β(ασιλικφ) σπαθα[ρ]οκανδ(ιδάτφ) (πρωτο)νοτ(αρίφ) (και)
κουμ(μ)ερκ(ιαρίφ) [Θ]εσσαλον(ίκης) [+].
Remarks: See also DOSeals 1.18.51.
Obv.: Proposed half-figures of Sts. Nestor and Demetrios.
Rev.: Proposed: "Kosmas spatharokoubikoularios, koitonites and protonotar-
ios." But better reading: + Κοσμφ [β(ασιλικφ)] σπαθαρ(ίφ) β[α]ρδαρίφ
κο(υμ)μ[ερκ(ιαρίφ)] (και) (πρωτο)νοτ(αρίφ) Θεσ(σ)αλον(ίκης).
Remarks: Not sure if the saints are in half or 2/3 figure, because the lower part
of the seal is damaged. Identical pieces in BZ 31(1931) 59-60 (on the obv. pro-
posed the saints Kosmas and Damianos) and Vienna MK 44. For the correct read-
ing of the legend: JOB 49 (1999) 381.
C. S. Lightfoot and al., "The Amorium Project: The 1997 Study Season," DOP
53 (1999) 339.
Obv.: Bust of the Virgin holding Christ.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Νικοφόρφ μαγίστρφ, βεστάρχη και κατεπάνω τφ
Μελισσηνφ.
Remarks: Photo. Found during excavations at Amorion.
184
SCHOLARY ARTICLES
Lj. Mandic, R. Mihajlov, "A Xlth century byzantine seal from Heraclea near
Bitola," REB 58 (2000) 273-277.
Proposed date: Ca. 1072.
Obv.: St. Michael standing, holding scepter (r. h.) and cruciger globus (1. h.).
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) [Μ]ιχ(αήλ) μαγίσ[τ]ρφ (και) δουκι [π]άσης
Δΰσε[ω]ς τφ Σαρ(ω)νίτη.
G. Manganaro, "Sigilli e graffiti su solidi nella Sicilia bizantina," Byzantino-

Sicula III, Miscellanea di scritti in memoria di Bruno Lavagnini (Palerme, 2000)
205-207.
Obv.: Παγκάλλου ταβουλαρίου.
Rev.: Conic.
Remarks: Private coll.
Boullochytes, ou moule rectangulaire de bronze (long de 15 cm environ) con-
tenant cinq cavites circulaires avec canal destinees ä recevoir le plomb en fusion.
Rev.: Βουλλοχΰτης 'Αναστασίου βασιλικού σπαθαρίου. (Private coll.).
C. Morrisson, "Du consul ä l'empereur. Les sceaux d'Heraclius," Novum

Millennium. Studies on Byzantine history and culture dedicated to Paul Speck,
ed. CI. Sode and S. Takacs (Aldershot, 2001) 257-265.
Obv.: The Virgin standing, with the medallion, between crosses.
Rev.: Busts of Herakleios beardless (1.), and Herackleios bearded. Circular
inscription: Domini Heraclii consules.
Remarks: Carthage, National Museum.
J. W. Nesbitt, "Byzantine lead seals from the vicinity of the governor's palace
and warehouses (CC and KK)," Caesarea Papers 2 (Portsmouth, Rhode Island,
1999) 129-135.
1. Date: 527-565.
Obv.: Bust of Justinian wearing a crown.
Rev.: Victory standing, holding a wreath in each hand, cross at 1.
Remarks: Similar specimens: Zacos-Veglery, nos. 3a-c.
2. Date: 638-641.
Obv.: Three emperors standing: Herakleios, Herakleios Constantine and
Heraklonas; each wears a crown and holds a globus (r. hand).
Rev.: Blank.
Remarks: Seal of customs on goods in transit.
Obv.: Cruciform monogram: Θεοδώρου.
Rev.: σχολαστικού.
Obv.: Bust of the Virgin with medallion.
Rev.: Box monogram. Possibly: Λέοντος χαρτουλαρίου (?), or perhaps
Λέοντος μαγίστρου.
Obv.: Cruciform monogram: Γεωργίου.
Rev.: Cruciform monogram: κομμερκι[α]ρίου (?).
Obv.: Rider on horseback 1.
185
Rev.: Box monogram read as: Βάρδας νοτάριος.

Obv.: Cruciform monogram: Κηρΰκου.
Rev.: στρατηλάτου.
Obv.: Εϋσεβίου.
Rev.: έπισκόπου Γάζης.
Remarks: Similar, but not parallel specimen: Laurent, Corpus V/3, no. 2027.
Obv.: Cruciform monogram: Στεφάνου.
Rev.: Cruciform monogram: διακόνου.
Obv.: 'Αγίας 'Εκκλησίας.
Rev.: πόλεως Έμίσης.
Remarks: Cf. Seyrig, no. 246; Laurent, Corpus V/l, no. 553.
Obv: Βονόσου.
Rev.: bOTIOSH.
Remarks: Parallel to Zacos-Veglery, no. 763. Cf. also auction Albrecht Münz
73 (April 1992), no. 2949 (SBS 3 [1993], 181); auction Müller 72 (Oct. 1992)
no. 610 (SBS 6, [1999] 145).
12. Proposed date: VI c. (second half).
Obv.: Bust of the Virgin with medallion, between two crosslets.
Rev.: Cruciform monogram: Κωνσταντίνου.
Obv.: Cruciform monogram: Εΰλογίου.
Rev.: The same cruciform monogram: Εΰλογίου.
Obv.: Figure standing facing, indistinct.
Rev.: Cruciform monogram (type Zacos 249): 'Ιωάννου.
Obv.: Bust in hight relief, seemingly with nimbus cruciger.
Rev.: Cruciform monogram (type Zacos 249): 'Ιωάννου.
Obv.: Bust of the Virgin with medallion before her, crosslet (1.).
Rev.: Cruciform monogram read as: Π[α]ν[α]ρ[έ]του.
O b v . : Ser«5IH.
Rev.: Box monogram: 'Ιωάννου πατρικίου.
Remarks: Cf. Seyrig, no. 44 (from a different boulloterion), with correction of
the reading. Another solution of the reverse may be: άπο υπάτων πατρικίου.
Obv.: Bust of the Virgin with medallion, between two crosslets.
Rev.: Θεοχαρίστου.
Obv.: Bust of a nimbate and orant male (?) saint.
Rev.: L l e O d O K H . [Th]eodoru.
Obv.: Winged Victory standing, holding wreath (r. hand), between crosslets.
Rev.: Blank.
Obv.: Lion to 1.
186
SCHOLARY ARTICLES
Rev.: Blank.
Remarks: See F. Manns, "Les sceaux byzantins du Musee de la Flagellation,"
Liber Annuus 26 (1976) 213-271, no. 43.
Obv.: Bust of the Virgin with medallion; crosslet at 1.
Rev.: Portion of monogram (?).
Obv.: Bust of the Virgin with medallion.
Rev.: Remains of a cruciform monogram with letters e Θ Ρ Ü.
Obv.: Bust of the Virgin with medallion, between crosslets.
Rev.: Cruciform monogram with letters Ε Κ Ν Ο C TV Χ.
Remarks: If there is a A above the X, the reading Ευτυχίου or Εΰτυχι[α]νοΰ
σχολ[α]στικοΰ may be proposed.
Obv.: The Virgin standing with medallion before her; cross at r.
Rev.: Remains of a cruciform monogram: ? with letters Κ,Τ,Χ ,U...
Obv.: Eagle standing to front, head r.; six-rayed star above.
Rev.: Remains of the lower part of a cruciform monogram, with Α Δ Κ...
below.
Obv.: Eagle standing to front, head r.; Christogram above.
Rev.: Cruciform monogram: ? Α Β Γ 6 Κ. Μ Ο Ρ V.
Obv.: Remains of a cruciform monogram: ? Α Ε K. OTV and perhaps Ν at 1.
Rev.: ETP0SCVME>-Cn.
Remarks: Perhaps στρα(τηγφ) συν Θ(εφ) β(ασιλικφ) σπ(αθαρίφ).
Obv.: Partial remains of a box monogram, three six-rayed stars visible r. and
below.
Rev.: Partial remains of a box monogram, three six-rayed stars visible 1.
Obv.: Faint outline of a box monogram based on a large Π ?
Rev.: Partial remains of a box monogram?
Obv.: Box monogram, perhaps Έλπιδίου νοταρίου.
Rev: Another box monogram?
Obv.: Remains of a cruciform monogram?
Rev.: Remains of a box monogram?
Obv.: Ίεροσολΰμον.
Rev.: + ,C|O..TO|K,O.HC|e.. ..
Remarks: The good reading is given by D. Feissel, "Bulletin epigraphique," in
REG 114 (2001) 583: της Θεοτόκου της Νέας 'Ιεροσολύμων.
Obv.: ,ÖKU|ANÖC|XOAA|C..
Rev.: T O V | B O C r | P H C Ö
Remarks: Ίουλιανοΰ σχολαστικού τοΰ Βοστρηνοΰ (Ίουλιανοΰ better than
Λουκιανοΰ).
187

Obv.:.. I ..Α |Mö
Rev.: .Α. I ΟΠΔ |BII
36. Proposed date: III-V c.
Obv.: A chair of a plinth, an eagle with oustretched wings between the arms of
the chair.
Rev.: Blank.
Remarks: Tessera.
J. W. Nesbitt, "A Lead seal of Iohannes Faletrus, bishop of Malamocco/Choggia

(ca. 1162)," Θησαυρίσματα 30 (2000) 21-23.
Proposed Date : ca. 1162.
Obv.: The Virgin enthroned holding Christ on left knee.
Rev. : Iohannes Faletrus Dei Gratia Metamaucensis episcopus.
Remarks: = Fogg 2972.
J. W. Nesbitt, Review of Ch. Stavrakos, Die byzantinischen Bleisiegel mit

Familiennamen aus der Sammlung des Numismatischen Museums Athen
(Wiesbaden, 2000), in Speculum 77 (July 2002) 996-998.
Y. Nikolaou in Byzantium: an Oecumenical Empire. Byzantine Hours, Works and

Days in Byzantium. Hellenic Ministry of Culture (Athens, 2002) 148-186. Photos
of seals which are already published.
N. Oikonomides, Review of Sode, Bleisiegel, in BZ 92 (1999) 168f.

No. 184. Oikonomides: The monogram on the reverse has to be read as
Μαυρικίου. Cf. Seibt, JOB 48 (1998).
No. 192. Oikonomides: The monogram on the obverse can be read as:
Σαβωρίου. Seal of Saborios zygostates.
No. 200. Oikonomides: The monogram on the reverse can be read as: βασιλι-
κού χαρτουλαρίου. Seal of Constantine imperial chartoularios.
No. 352. Sode: ...τον, Πάναγνε ση ρώμη σκέποις. Oikonomides: [Κωνσταν]τΐ
v(ov) [Π]άναγνε, [Ξ]ηρό[ν] με σκέπο(ις). Cf. also Wassiliou, Geldgeschichtliche
Nachrichten 33 (1998).
No. 423. Sode: 'Ιωάννης μάγιστρος ... την χάριν, στρατηγέτης, δούξ δοΰξ τε
πατρόθεν, Λόγε. Oikonomides: 'Ιωάννης μάγιστρος εύροι την χάριν,
στρατηγέτης, δούξ Δούξ τε πατρόθεν, Λόγε. Cf. Wassiliou, Geldgeschichtliche
Nachrichten 33 (1998).
No. 425. Sode: 'Ιωάννης ό Μάμαλος. Oikonomides: perhaps 'Αλαμανός.
Α. Oikonomou-Laniado, "Un sceau de Georges Akropolite trouve ä Argos," REB

55 (1977) 291-294.
Proposed date: XII c. (end)-XIII c. (beginning).
Obv.: Έγώ κρατυσμδς και γραφών και σκεμμάτων.
Rev.: Άκροπολιτών έκ γένους Γεωργίου.
Remarks: The seal belonged to a forefather of the historian George Akropolites.
Ch. Pennas, "Αδημοσίευτα βυζαντινά μολυβδόβουλλα του Βυζαντινού

Μουσείου," ΔΧΑΕ 20 (1998) 285-290.
Obv.: Γεωργίου.
188
SCHOLARY ARTICLES

Obv.: Uncertain and damaged.
Rev.: Monogram read as: χαρτουλάριος.
Obv.: Cruciform in vocative monogram (type V).
Rev.: T(i)C|UAOVA|...
Obv. : Cruciform invocative monogram (type V).
Rev.: τω δούλφ σου 'Ιωάννη Πατρικίφ, άμ[ή]ν.
Remarks: Better πατρικίφ than Πατρικίφ. See the parallel specimen Zacos-
Veglery, no. 1518.
Obv.: Patriarchal cross potent on three steps.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οήθει) τω σω δ(οΰλω) Ίωάν(ντ)).
6. Proposed date: XII c. (probably second half).
Obv.: Hagia Sophia.
Rev.: + Τοις θεοσεβε[σ]τάτο[ις] π[ρε]σ[βυ]τέρο[ις και] έκκ[λησε]κδί[κοις].
7 and 8. Proposed date: ΧΠ-ΧΙΠ c.
Obv.: St. Michael Archangel standing.
Rev.: Ό των άύλων ταγμάτων άρχηγέτης
σκέποις ευμενώς Άτζίμην Ίωάννην.
Remarks: More probably second half ΧΠ c. or first half of ΧΠΙ c. See
Chotzakoglou, SBS 6 (1999), 69 no. 10; Lihacev, Molivdovuly, no. 124 = SBS 6
(1999), 103; JOB 52 (2002) 346. The piece of the Byzantine Museum of Athens
is a metallic copy.
9. Proposed date: ΧΙΠ c. (second half).
Obv.: The Virgin standing. [MP - 6V h] Q60CK6nACT0C.
Rev.: St. George and St. Theodore, both standing.
10. Date: 1282-1328.
Obv.: Christ standing.
Rev.: Emperor Andronikos II Palaiologos standing.
Remarks: Imperial lead seal of Andronikos II Palaiologos. Cf. Stavrakos,
Bleisiegel, no. 197.
11. Date: 1282-1328.
Obv.: Christ standing.
Rev.: 'Ανδρόνικος έν Χ(ριστ)φ δεσπότης ό Παλα[ι]ολόγ[ο]ς.
D. V. Penna, "Εικονογραφικά βυζαντινών μολυβδοβοΰλλων· Ο αυτοκράτορας,

η Εκκλησία, η Αριστοκρατία," ΔΧΑΕ 20 (1998) 261-274.
All seals studied are already published.
D. V. Penna, "The Mother of God on Coins and Lead Seals," in Mother of God,
Representations of the Virgin in Byzantine Art (Benaki Museum, 20 October
2000-20 January 2001) [in Greek too with the same page numbers] 209-217.
All the seals studied are already published.
D. V. Penna, "Η εκκλησία των Σερρών (11ος-12ος αι.) · Η μαρτυρία των μολυ-
βδοβοΰλλων." Πρακτικά Συνεδρίου "Οι Σέρρες και η περιοχή τους από την
Αρχαία στη Μεταβυζαντινή κοινωνία," Serres Sept. 29th-Oct. 3rd. Serres
(Municipality of Serres, 1998) II, 491-500.
All seals studied are already published, mainly in DOSeals 1.42.
189
V. Prigent, "L'archonte Georges, prötos ou emir ?" REB 59 (2001)193-207.

Obv.: Bust of St. George, holding spear and shield.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε βοήθ(ει) Γεοργίφ ά(μηρά) κέ αρχο(ν)τ(ι).
R. Rasev, "Za dva olovni pecati s runoobrazni znaci", Numizmatika i sfragistika

5/2 (Sofia, 1998) 98-104.
Proposed date: IX-X c.
Obv.: Patriarchal cross with short floral ornaments at base. Circular inscription:
+ Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: At center, some old bulgarians runes. Circular inscription: Εύφυμίου.
The second seal was engraved only with runes.
"Rom und Byzanz. Schatzkammerstücke aus bayerischen Sammlungen." Katalog

zur Ausstellung des bayerischen Nationalmuseums München, 20.10.1998 bis 14.
2.1999, hrsgb. von R. Baumstark (München, 1998) (M. Restle).
31. Proposed date: Late VII c.
Obv.: Cruciform invocative monogram (Laurent type I): Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: Θεοδότου.
Remarks: München, Staatliche Münzsammlung, without no.
Obv.: Patriarchal cross on four steps. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τω σφ
δοΰλφ.
Rev.: Θεοφυλάκτφ βασιλικά σπαθαροκανδιδάτφ.
Remarks: München, Staatliche Münzsammlung, Acc. 1997/42.
33. Proposed date: IX-X c.
Obv.: The Virgin standing (Dexiokratousa). Circular inscription as read by the
author: Θεοτόκε βοήθει Λέον(τι) ρ(αίκτωρι); recte: Θεοτόκε βοήθει Λέοντι.
Rev.: St. Panteleemon standing.
Remarks: München, Staatliche Münzsammlung, Acc. 1997/43. Date: XI-XII c.
Cf. SBS 6 (1999), 130.
Obv.: Bust of the Virgin orans with the medallion of Christ in front of her.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τή ση δοΰλη "Αννη μονάχη και κουροπαλατίσση τή
Δαλασσηνη.
Remarks: München, Staatliche Münzsammlung, Acc. 90210.
35. Proposed date: VIII c. (first quarter).
Obv.: Eagle. Between the wings, cruciform invocative monogram (Laurent V)
Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: Νικήτςι ΰπάτφ.
Remarks: München, Staatliche Münzsammlung, Acc. 1997/40.
Obv.: Emperor Michael VII Doukas standing. Circular inscription: Μιχαήλ
αυτοκράτωρ 'Ρωμαίων ό Δούκας.
Rev.: Christ seated on a throne.
Remarks: München, Staatliche Münzsammlung, Acc. 81532.
Obv.: Patriarchal cross on four steps between fleurons. Circular inscription:
Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Νικολάφ μαγίστρφ άνθυπάτφ πατρικίφ πρωτοσπαθαρίφ καΐ γενικφ
λογοθέτη.
Remarks: Kulmbach, Obermainmuseum. Found on the Turmberg near
Kasendorf in 1995.
190
SCHOLARY ARTICLES
38. Seal of Egica and Witiza; cf. Stumpf (1997).
G. Roux, Salamine de Chypre XV. La basilique de Campanopetra (Paris, 1998)

222 (photo p. 289).
Proposed date: VII c. (first half).
Obv.: Bust of the Virgin.
Rev.: Monogram of Paulos.
Remarks.: The monogram could be read Paltos, Plautios, Palatios (W. Seibt).
G. H. Sarandi , "The Oecumenical Character of Byzantium," in Byzantium: An

Oecumenical Empire. Byzantine Hours, Works and Days in Byzantium. Hellenic
Ministry of Culture (Athens, 2002) 21-33.
Date: 1043-1058. Lead seal of the patriarch Michael Keroularios (obv.: St. Michael).
Cf. Laurent, Corpus V/l, no. 16.
V. S. Sandrovskaja, "Predstaviteli vizantijskih rodov ν Hersone-Hersonese po

dannym pecatej," ADSV 29 (1998) 300-304, 337-338.
1. = V. S. Sandrovskaja, "Pecati predstavitelej roda Sinadinov ν Ermitaze", Viz.
Vrem. 51 (1990) 181-182. New reading: Σφραγις σεβαστού Συναδηνοΰ έκ
μητρόθεν τοΰ Τειχομΰρου Μιχαήλ έκ πατρόθεν.
2. = Sokolova, Monety, p. 160-161, nos. 45, 45a. New reading of rev.: 'Ιωάννη
βασιλικά) πρωτοσπαθαρίω και στρατηγφ Χερσώνος ό Πρωτεύον.
V. S. Sandrovskaja, "Ob izobrazenii Hrista na vizantijskih pecatjah IX-XIV vv.,"

ADSV 30 (1999) 116-123, 403-406.
V.S. Sandrovskaja, "PeSati i monety vizantijskih imperatorov s izobrazeniem

Bogomateri," Viz. Vrem. 58 (63) (1999) 194-210.
V.S. Sandrovskaja, "Pecati ΕΠΙ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ ν Ermitaze," ADSV 31 (2000)

105-116, 386-388. The article is devoted to the seals of έπι των βαρβάρων not
published before.
Obv.: Inscribed in vocative cruciform monogram.
Rev.: Σταυρακίφ πρωτοσπαθαρίω κριτή τοΰ βήλου και έπι των βαρβάρων.
Remarks: Ermitage Μ 5737.
Obv.: St. Michael standing. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τω σω δούλω.
Rev.: + Μιχαήλ βασιλικφ σπαθαρίφ και έπι των βαρβάρων.
Obv.: Griffin catching animal.
Rev.: Cruciform invocative monogram: Κΰριε βοήθει. In the quarters:
Σταυρακίω. Circular inscription: βασιλικφ σπαθαρίφ και έπι των οίκειακών
και έπι των βαρβάρων.
Remarks: Ermitage Μ 3773. Cf. Laurent, Corpus II, 260, no. 526 (Μ 1312,
11445).
Obv.: Eagle between two dragons.
Rev.: + Κωνσταντίνφ βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ και έπι των βαρβάρων.
Remarks: Ermitage Μ 10382. Cf. Laurent, Corpus II, no. 516.
5. Ermitage Μ 3328. Similar to no. 4 (from different boulloteria).
191
V. S. Sandrovskaja, "O neskol'kih nahodkah vizantijskih pecatej ν Krymu,"

MAIET1 (2000) 247-255.
1. Proposed date: X/XI c.
Obv.: Bust of St. Nicholas. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλω.
Rev.: Έπιφανίφ πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου και στρατηγρ
Χερσώνος.
Remarks: Found in Cherson in 1904. Ermitage Μ 12293.
Obv.: Saint standing. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλω.
Rev.: 'Ιωάννη βασιλικω πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου και
Remarks: Ermitage Μ 12420. Found in Cherson.
Obv.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ [Κωνσταντίνφ].
Rev.: πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου καΐ στρατηγφ Χερσόνος.
Remarks: Cf. DOSeals 1.82.11.
Rev.: Κΰριε βοήθει Μιχαήλ σπαθαροκανδιδάτφ και στρατιγφ Χερσόνος
Καταφλώρφ.
Rev.: + Λέοντι βασιλικω πρωτοσπαθαρίφ και στρατιγφ Χερσόνος τφ Τζοΰλφ.
6. Publication (Ermitage Μ 1650, 1966) and new reading of the seal (Ermitage
Μ 368), different specimens of which with different readings were published by
Birch, no. 17589; PanCenko, no. 368; SBS 3, 111; N. Alekseenko, "Molivdobuly
adresantov Hersona VII-IX vv. (novye nahodki)," Drevnosti 1996 (Har'kov, 1997)
129: 'Ιωάννου χαρτουλαρίου και γενιμάτου Χρυσοπόλεος και τδν Πόρον.
7. = SBS 6 (1999) 43-46.
V. S. Sandrovskaja, "Pecati kommerkiariev Devel'ta ν sobranii Ermitaza," ADSV

32 (2001) 148-153.
1. Proposed date: early XI c.
Rev.: ... κουμερκιάριος Δεβελτοΰ ό Άκά.πί.
Remarks: Ermitage Μ 321. Perhaps the last name is Akapnes.
Rev.: + Κωνσταντίνφ κομερκιάριος Δεβελτοΰ.
3. Proposed date: Late IX-early X c.
Obv.: Bust of the Virgin Nikopoios. Circular inscription: + Θεοτόκε βοήθει τφ
σφ δοΰλφ.
Rev.: + Θεογνώστφ βασιλικω πρωτοσπαθαρίφ και κουμερκιαρίφ Δεβελτοΰ.
192
SCHOLARY ARTICLES
Obv.: + Κωνσταντίνος σπαθαροκανδιδάτος καν κουμερκιάριος.
Rev.: Δεβελτοΰ ό Συρόπουλος.
Obv.: + Κΰριε βοήθει 'Ιωάννη κουβουκλησίω.
Rev.: κομερκιαρήφ της Δεβελτοΰ ρωμαϊκού.
Remarks: Ermitage Μ 8442. Ed. Sig., 113, no. 5. Cf. I. Jordanov, "Pecatite na
kommerkiarijata Develt," Poselistsni proucvanija (Sofia, 1992) VI, 7. The end of
the legend is uncertain.
Obv.: + Κύριε βοήθει 'Ιωάννη κουμερκιαρίφ 'Ρωμανίας.
Rev.: τφ κουμερκιαρίφ Δεβελτοΰ των 'Ρωμαίων.
Remarks: Ermitage Μ 8456. Ed.: Sig., 113, no. 2. The reading is insecure.
Obv.: Cruciform monogram of a name.
Rev.: κουμερκιαρίφ (or κουμερκιάριος) Δεβελτοΰ.
Obv.: Syrian (?) inscription.
Rev.: Μιχαήλ σπαθαροκανδιδάτος και κουμερκίαριος Δεβελτοΰ.
V.S. Sandrovskaja, "Pecati s izobrazenijami anargirov," Piligrimy. Istoriko-kul'-

turnaja rol'palomniöestva (Saint Petersburg, 2001) 69-78.
1. Proposed date: V E c. (first half)·
Obv.: Invocative cruciform monogram Κΰριε βοήθει.
Rev.: Παΰλφ άρχιατρφ.
Remarks: Ermitage Μ 7506. Ed.: Sig., 441, no. 4.
2. Proposed date: Early XI c.
Obv.: Busts of Sts. Kosmas and Damianos.
Rev.: Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Δαμιανω.
Remarks: Ermitage Μ 12525. Found in the Vologda region (Russia).
Rev.: Κΰριε βοήθει Δαυίδ έπισκόπφ Ύψοΰ.
Rev.: Δαμιανός σπαθάριος και ...
Obv.: Bust of St. Kosmas.
Rev.: Bust of St. Damianos.
Rev.: Bust of St. Panteleemon.
Rev.: Patriarchal cross on steps with tendrils.
193

Ob v.: Busts of Sts. Kosmas and Damianos.
Rev.: Bust of St. Panteleemon.
Rev.: + 'Ιωάννης βασιλικός σπαθαροκουβικουλάριος.
Rev.: Νικήτας σπαθαροκουβικουλάριος και χαρτουλάριος.
Obv.: St. Kosmas and St. Damianos standing, hands raised toward bust of Christ.
Rev.: St. Nicholas standing. Inscription: Κύριε βοήθει τφ Μιχαήλ ζωγράφφ.
Remarks: Ermitage Μ 5136. Ed. Pancenko, Katalog, no. 253.
12-13. Proposed date: XI c. (second half).
Rev.: Σφραγις των άναργΰρων του Κοσμιδίου.
Remarks: Ermitage Μ 5566, 4382.
14 = Damianos (W. Seibt).
V. S. Sandrovskaja, "Pecati s izobrazeniem armjanskih mucenikov," Istoriko-

philologiceskij zumal 2 (157) (Erevan, 2001) 44-49.
Obv.: Bust of the Virgin Episkepsis. Circular inscription: + Θεοτόκε βοήθει τφ
σφ δοΰλφ.
Rev.: St. Eustratios standing. Around four medallions with busts of saints.
Circular inscription: Μιχαήλ πριμηκηρίω τω Εΰγενίφ.
Remarks: Ermitage Μ 6262, 6075. Μ 6262 edited in: Lihacev, Molivdovuly,
LXVII, no. 13.
2. Proposed date: XI c. (third quarter).
Obv.: St. Eustratios standing. Around four medallions with busts of saints:
Auxentios, Mardarios, Eugenios, Orestos.
Rev.: Σφραγις κένσωρος δικαστού θεμάτων των 'Αρμενικών ήδε τοΰ
Παναρέτου.
3. Proposed date:
Obv.: St. Eustratios standing. Around four medallions with busts of saints.
Rev.: Τον Κραμνίτην σκέποιτε τάς μάρτυρας.
Remarks: Ermitage Μ 5650. The name is perhaps Krambonites.
V. S. Sandrovskaja, "Obraz Bogomateri na vizantijskih pecatjah", Nikodim

Pavlovic Kondakov. 1844-1925. Liönost', naucnoe nasledie, arhiv (Saint
Petersburg, 2001) 75-83 (all seals with photographs).
Obv.: Bust of the Virgin Nikopoios. Circular inscription: Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: Νικηφόρω κουροπαλάτη τω Συναδηνω.
2. = Lihacev, Molivdovuly, LXVII, no. 13.
3. = Sandrovskaja, Sfragistika 2, no. 800.
194
SCHOLARY ARTICLES

6. = Pancenko, Katalog, no. 499. Correct reading in: Sandrovskaja, "Popravki i
dopolnenija k "Katalogu molivdovulov" B. A. Pancenko," Viz. Vrem. 38 (1977)
115.
11.= Lihacev, Molivdovuly, LXI, no. 6.
12. = 555 6(1999) 105, no. 4.
13. = 555 6(1999) 105, no. 1.
V. S. Sandrovskaja, "Rodstvennye svjazi po dannym vizantijskih pecatej,"

Μοσχοβία 1 (Moscow, 2001) 469-480.
Most examples are taken from different editions. The new ones:
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Μαρίςχ σεβαστή και αύταδέλφη του βασιλέως τη
Κομνηνη.
Remarks: Ermitage Μ 25. Cf. Zacos-Veglery, no. 2712; Seibt, Bleisiegel,
no. 38.
2. Proposed date: Late XII c.
Obv.: Πρωτοσεβάστου των γραφών 'Αλεξίου
σφραγίς Βρανα μεν.
Rev.: έκ πατρός γεναρχίας ρίζης δέ μητρός
Κομνηνοβλάστου κλάδου.
W. Seibt, Sigillographische Beiträge zur bulgarischen Geschichte, Dobroudja 12

(Dobrich, 1995) 224-232.
1. Proposed date: Late X c./early XI c.
Rev.: + Βασιλείφ βασιλικά) πρωτοσπαθαρίρ και στρατηγώ Τρίστρας.
Rev.: Κΰριε βοήθει 'Ααρών προέδρφ πρωτοστράτορι και δουκί.
Remarks: Fogg 1410.
Obv.: Bust of St. Nicholas (?).
Rev.: ... έκ προσώπου Μώρας και Φιλιππουπόλεως τω....
Remarks: The name at the end of the legend could be Proteuon.
4. Proposed date: Mid- XI c.
Rev.: + Κΰριε βοήθει Νικολάφ έκ προσώπου [Μώ]ρ(ας) και Φιλιππουπόλεως.
Remarks. First publication = Schlumberger, Sig., 115, no. 2, now Ermitage Μ
6407. Mora is hypothetic.
Rev.: + Λέων χαρτουλάριος Μώρας.
Correction of former editions of the seal belonging to Leon Drimys, vestes and
katepano of Boulgaria.
195

Obv.: Bust of the Virgin "Minimalorantengestus."
Rev.: + Θεοδοΰλφ άρχιεπισκόπφ πάσης Βουλγαρίας.
Remarks: No photo.
8. A seal of the tsar Symeon with the inscription: Συμεών βασιλεΰ, πολλά τα έτη.
W. Seibt, Review of Jordanov, Peöatite, in BZ 89 (1996) 134-138.

19. Jordanov: Κΰριε βοήθει τω σω δούλφ Εΰσταθίφ βασιλικφ κοιτώνος.
Seibt: βασιλικφ χαρτουλαρίφ.
23. Jordanov: Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Χριστοφόρφ όστιαρίω και έπισκε-
πτίτη. Seibt: ... χαρτουλαρίφ των Όπτιμάτων (?).
31. Jordanov: Κΰριε βοήθει Στυλιανό) έπι της βασιλικής τραπέζης. Seibt:
Θεοφάνη.
56. Jordanov: Obv.: Μιχαήλ β. πρωτοσπαθάριος και έπι τοΰ μαγγλαβίου.
Seibt proposes for the Rev.: Στέφανος έπι τοΰ Πανθέου.
64. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ έπΙ τοΰ
Χρυσοτρικλίνου και έπι της μεγάλης έταιρείας. Seibt: Beginning uncertain;
perhaps: Ίσαακίφ σπαθαροκανδιδάτφ.
67. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ ... πριμικηρίφ. Seibt: Perhaps:
Σισιννίφ.
94-95. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοδώρφ βασιλικφ πρω-
τοσπαθαρίφ τω Ταυτούκα. Seibt: ... τφ Τζοΰκα.
No. 96. Jordanov: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δούλφ 'Ιωάννη β. πρωτοσπαθαρίφ
τω Ταρωνίτη. Seibt: ... τφ Ταρσίτη.
121-122. Jordanov: Κΰριε βοήθει Γρηγορίφ σπαθαροκανδιδάτφ καΐ νοταρίφ.
Seibt: και νομικφ (?).
124. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Στεφάνφ β. νοταρίφ. Seibt: ... β.
πρωτονοταρίφ (?).
125. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σω δοΰλφ Κωνσταντίνφ β. σπαθαροκουβικ-
ουλαρίφ και μανδάτωρι. Seibt: ... κουράτωρι.
126. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Μεγίστφ άνθυπάτφ, πατρικίφ, β.
πρωτοσπαθαρίφ και γενικω λογοθέτη. Seibt: The personal name perhaps
Έλισέος (for Έλισσαΐος).
139. Jordanov: Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλφ Μαριανφ β. πρωτοσπαθαρίφ και
κριτή έπΙ τοΰ ιπποδρόμου. Seibt: Μαρίνφ (?).
178. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Ν. β. πρωτοσπαθαρίφ και δομεσ-
τίκφ των έξκουβίτων. Seibt: Κωνσταντίνφ (?).
189. Jordanov: ... Α IC- ταξίαρχος ό Στραβοτρηχάρης. Seibt: perhaps
Theophylaktos.
191. Jordanov: Λέων πατρίκιος κόμης τοΰ σταΰλου και πρωτοστράτωρος ό
Σαρακινόπουλος. Seibt: μονοστράτηγος.
No. 193. Jordanov: Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Μιχαήλ πρωτοστρατηγω. Seibt:
Michael was μονοστράτηγος.
197-198. Jordanov: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ 'Ανδρέα πρωτοπαπία καΐ β.
κουράτωρι 'Αγχιάλου. Seibt: κουράτωρι 'Αχελώου.
206-207. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Άνδρονίκφ διοικητή και έκ
προσώπου Άρκαδιουπόλεως καΐ Μεσημβρίας. Seibt: ... 'Ανδρονίκφ δοΰλφ
/ 'Ιωάννου έκ προσώπου ...
227. Jordanov: Θεοτόκε βοήθει Κατακαλών σπαθαροκανδιδάτφ και τουρ-
μάρχη Έρακλείας. Seibt: ... Θρςίκης (?)
196
SCHOLARY ARTICLES
278. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Κωνσταντίνφ πατρικίφ και

στρατηγφ Καππαδοκίας. Seibt: perhaps Κοντοστεφάνφ.
290. Jordanov: Άδράλεστος πρωτοσπαθάριος καΐ έκ προσώπου τοΰ
Παραδουνάβου ό Σπανόπουλος. Seibt proposes: ... έκ προσώπου Θρςίκης και
Ίωαννουπόλεως.
296. (second imprint). Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Βασιλείφ δομεσ-
τίκφ τοΰ Δ... . Seibt: τοΰ δουκός Βουλγαρίας (?).
305. Jordanov: Άέτιος πρωτοσπαθάριος και στρατηγός Περσθλαβίτζας.
Seibt: Περσθλάβας.
308 and 308α. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ 'Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ
και στρατηγφ Περσθλαβίτζας τφ Μαλέση. Seibt: ... στρατηγφ Περσθλάβας
τω Μαλεςι.
311. Jordanov: Μελίας πρωτοσπαθάριος και στρατηγός Πρεσθλαβίτζας.
Seibt: Περσθλάβας.
315-319. Seibt: Metrical inscription: Σταυρός σφραγίς μοι και φΰλαξ
'Ιωάννου.
332-333. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Άβραμίω πρωτοσπαθαρίφ και
στρατηγφ. Seibt proposes the personal name Taurinos.
356. Jordanov: Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγφ τφ
Κασταμονίτη. Seibt: τφ Κασσίτεροι (?).
358. Jordanov: Θεοφΰλακτος β. πρωτοσπαθάριος και στρατηγός ... Seibt:
στρατηγός Δρίστρας (?).
369-371. Jordanov: Κΰριε βοήθει Λέοντι πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγφ τον
Ήασίτην. Seibt: στρατηγφ των Κασσηνών (?).
No. 386. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σω δοΰλφ Σισινίφ ... κουβουκλισίφ.
Seibt: κληρικφ και κουβουκλισίφ (?).
404-406. Jordanov: ... ό Καζάνης. Seibt proposes the personal name
Marinos.
420. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Νικολάφ τω Φραγγοποΰλω. Seibt:
τω Φαρακοποΰλφ (?).
431. Seibt: metrical inscription: Όμωνυμοϋντι την βοήθειαν νέμοις.
442. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Νικολάφ. Seibt: Νικηφόρφ (?).
445. Cf. Stavrakos, SBS 4 (1995), 191: Γραφής φράσις και Κραγένους σφραγις
πέλω.
464. Jordanov: Θεόδωρος πρωτοσπαθάριος και στρατηγός ό Κασνίτζης. Seibt:
The family name could be Καντζής/Καντζοΰς.
489. Jordanov: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ ..αλσατ... και στρατηγφ. Seibt: The
personal name could be Βάλς or Βαλσάρ.
538. Seibt: Seal of Anastasios patrikios (?). Family name beginning with C
(Spanopoulos?).
544. Jordanov: ... σπαθαρίφ και ταξιάρχφ τοΰ Δη... Seibt: ταξιάρχφ
Διποτάμου (?).
546. Seibt reads the reverse as: Θεοδώρου τοΰ 'Ρουπενίου or 'Ροΰκν.
W. Seibt, "Armenische Persönlichkeiten auf byzantinischen Siegeln," in

Armenian Perspectives. 10th Anniversary Conference of the Association
Internationale des Etudes Armeniennes ed. N. Awde (London, 1997) 269-272,
notes 408-409.
p. 270. Proposed date: after 1025, before 1034 or 1035.
Obv.: Bust of the Virgin with both hands raised in front of her. Usual circular
invocative inscription.
Rev.: + Χουσοΰ[σ]α ζοσχή [x(rj)] μη(τ)ρ(ι) Δα(βιδ) μαγίστρου τ(οΰ) Σεναχερήμ.
197
Remarks: Xusus, widow of the last king of Vaspurakan. No of the seal: Zacos
BnF 567.
p. 271. Proposed date: 1025-1050.
Obv.: Bust of the Virgin Nikopoios, holding medallion in front of her.
Rev.: + Θ(εοτό)κε [β]οήθει [τ]φ σφ δοΰ(λφ) [Δ]αβήθ βέστ[ή].
Remarks: = Zacos BnF 3534.
p. 272. Proposed date: ca. second third or third quarter of the XI c.
Obv.: Γραφάς σφραγίζ(ω) Δα(βι)δ π(ατ)ρι(κίου).
Rev.: + Daw-it' pa-trik (in Armenian letters).
W. Seibt, Review of DOSeals 2, BZ 90 (1997) 460-464.

2.8.12. Κύριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Άναστασίω β. πρωτοσπαθαρίφ και ανα-
γραφεί και κριτή Ελλάδος. Seibt: Χαλδίας.
2.8.24. [Κΰριε or Θεοτόκε β]οήθ(ει) [τω σφ δοΰλφ Ί?]ω(άννη) [(πρωτο)?]σ-
π[αθ(αρίφ) (και) κρι[τή Έλ]λάδ[ος τ]φ Ξ[ηρφ or -ένφ?]. Seibt: ... 'Ιωάννη
μαγίστρφ ... . If the family name is Xeros, John is probably to be identified with
John διοικητής Πελοποννήσου καΐ κουράτωρ Δύσεως και Λαγουβαρδίας
(Laurent, Vatican, no. 111).
2.8.39. Θεοτόκε βοήθει Γρηγωρίω (πρωτο)πρ[έ]τωρι Πελοποννήσου κέ
Ελλάδος τω Καματηρφ. Seibt: (πρωτο)κ(ουρο)π(αλάττ|).
2.8.49. 'Αγία Θεοτόκε βοήθει τδ σφ δοΰλφ Μανουήλ β. πρωτοσπαθαρίφ και
στρατηγώ Ελλάδος ό Βαρσάκης. Seibt: Ναρσάκης.
2.22.32. "Αγιε Νικόλαε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Νικολάφ β. πρωτοσπαθαρίφ και
στρατηγώ Πελοποννήσου ό Τρελ(λός). Seibt: Πρετ, (sc. praitor).
2.22.35. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Σισιννίφ β. πρωτοσπαθαρίφ και
στρατηγώ Πελοποννήσου τω Έξ(α)κ[ιονίτη?]. Seibt: Έξαμιλίτη.
2.23.1. Νικολάφ πρωτονοταρίφ καΐ διυκιτή Άχάίας. Seibt: Θυνίας.
2.24.1. Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλφ Γρηγορίφ έπισκόπφ "Αργούς. Seibt:
έπικέρνη Αύγοΰστης.
2.26.1. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοδώρφ έπισκόπφ "Ελους καΐ συγ-
κέλλφ. Seibt: [Μ]έλ(ης) or [Μ]ελ(ενίκου), cf. Laurent, Corpus V/l, no. 397
(with corr.).
2.36.3. Σφραγις Νικήτα έκ προσώπου της Κρίτης. Seibt: του προέδρου.
2.38.3. Βάρδςι β. πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου (και) [β(ασιλικφ)]
(?) Κΰπρου. Seibt: δ(ιοικητή).
2.39.1. Κΰριε βοήθει τφ σφ Βασιλείφ όριαρίφ Πάφου. Seibt: Πάρου or
Πόρου (?).
2.40.3. Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Πέτρφ β. σπαθαροκανδιδάτφ, β. νοταρίφ
και χαρτουλαρίφ τοΰ Αιγαίου Πελάγους. Seibt: πρωτονοταρίφ.
2.42.3. Σφραγις 'Ιωάννου πρ[οέδ(ρου) or -ώτου?], δισυπάτου, και κριτοΰ των
Κυκλάδων νήσων τοΰ Κωστομΰρη. Seibt: πατρικίου or πριμικηρίου.
2.44.9. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Νικήτα προέδρφ, στρατηγφ της Σάμου
και λογοθέτη τοΰ δρόμου. Seibt: in an further line perhaps a family name: τφ
Ξυλινίττ).
2.46.1. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Ναθαναήλ δουκι Βολησοΰ. Seibt:
διοικητή.
2.47.1. Κΰριε βοήθει Εΰστρατίφ έπισκόπφ Ικαρίας. Seibt: Χεριάνων.
2.49.1. Ευσταθίου έπισκόπου Κώου. Seibt: Χώ[μ(ατος)].
2.59.6. Θεοτόκε βοήθει τώ σφ δοΰλφ Βασιλείφ σπαθαροκανδιδάτφ, κριτή έπι
τοΰ 'Ιπποδρόμου και τών Κιβυρειοτών τφ ΗΜΑ.. or ΑΝΑ... . Seibt:
Μονομαχάτφ.
198
SCHOLARY ARTICLES
2.77.2. Θεοτόκε βοήθει Θεοδώρφ άρχιεπισκόπφ Σέλγης. Seibt: έπισκόπφ

Μαγ(ΰ)δ(ου).
W. Seibt, Review of Sode, Bleisiegel, in JOB 48 (1998) 316-317.

184. Seibt: The monogram on the reverse has to be read as Μαυρικίου. Seal of
the emperor Maurikios. Cf. Oikonomides, BZ 92 (1999).
300. Sode: Θεοτόκε βοήθει Τίρωνι ύπάτφ. Seibt: Κίμωνι. Cf. Wassiliou,
Geldgeschichtliche Nachrichten 33 (1998).
306. Sode: ... βοήθει τφ σφ δοΰλφ ... β. πρωτοσπαθαρίφ (?) ... και
τοποτηρητή Παφλαγονίας. Seibt: κριτή έπι του ιπποδρόμου. Cf. Wassiliou,
Geldgeschichtliche Nachrichten 33 (1998).
350. Sode: Γραφής προέδρου σφραγίς εΐμι Θεοδοσίου. Seibt: Σμυρνής προέδρου
σφραγίς είμι Θεοδοσίου.
353. Sode: Όμωνυμοΰντι ... τε νέμοις / ίλλουστρίω τε ... Seibt:
Όμωνυμοΰντι σήν χάριν, μάρτυς, νέμοις / ίλλουστρίω τε κένσωρι τω
Πηγωνίττ).
354. Sode: Σφράγισμα λόγων Πρόδρομος τοΰ ποιμένος φυλάττοι. Seibt:
Σφραγίς λόγων Πρόδρομος, οϋ ποίμνης ΦΥΛΑΤ, (falsly for φΰλαξ?). Cf.
Wassiliou, Geldgeschichtliche Nachrichten 33 (1998).
373. Sode: Κύριε βοήθει Λέοντι νοταρίω καΐ άκτουαρίφ τω Κρινίτη (?).
Seibt: τω Κραμβονίτη. Cf. Wassiliou, Geldgeschichtliche Nachrichten 33
(1998). '
387. Sode: Θεογνόστφ βασιλικώ πριμικηρίω ... Seibt: Διποταμωνίτη.
439. Sode: Θεοτόκε βοήθει Άσωτίφ άπο έπαρχων. Seibt: Έσαγίφ άπο έπάρχων.
441. Sode: Θεοτόκε βοήθει 'Ιωάννη άπο έπάρχων. Seibt: Στεφάνου άπο έπάρ-
χων.
459. Seibt: The monogram on the reverse can be read as: a s(ecretis). Seal of
Kosmas a secretis.
469. Seibt: The monogram can be read as: s(igillum) Aurelii.
W. Seibt and A.-K. Wassiliou, review of Koltsida-Makre, Μολυβδυβουλλα, in

BZ91 (1998) 146-150.
10-11. S./W. read: Σεπτή ξυνωρις των σοφών άθληφόρων / σκέποιτε Δοΰκαν
σεβαστόν Ίωάννην (Seibt, Bleisiegel, no. 39).
14. Seal of Constantine Komnenos Laskaris. Cf. Wassiliou, BZ 90 (1997) 416,
no. 1.
16. Θεοδώρφ ..μ.κ.. έβδομαρίφ και χαρτουλαρίφ τών 'Ανατολικών. S./W. pro-
pose: πριμικηρίφ.
17. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Λέοντι διηκυτή Παλεοπόλεως. S./W. propose:
Άλεξάνδρφ.
19. Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλφ Πετρωνφ άνθυπάτφ και κριτή τών
Θρακησίων τφ Γυμνφ. S./W. propose: Πέτρφ πατρικίφ άνθυπάτφ.
28. Κΰριε βοήθει ... βεστάρχι κέ στρατιγφ Χαντιάρτη. S./W. propose: τω
Μανιάκη.
30. Θεοτόκε βοήθει τρ σδ δοΰλφ ... πρωτοσπαθαρίφ, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου,
χαρτουλαρίφ, κριτή έπι τοΰ Ιπποδρόμου και Σεβαστίας. S./W. propose: ...
Γεωργίφ ... Σελευκείας.
31. Κΰριε βοήθει Γεωργίφ βέστη, ύπάτφ, κριτή τοΰ βήλου και τών
Κιβυρραιωτών τφ Άρταβάσδφ. S./W.: 'Ιωάννη (cf. SBS 5 (1998), 143 no. 102).
199
43. Λέοντι άσηκρήτη, κριττ) Θεσσαλονίκης και τοΰ Στρυμόνος τφ

Άγιοποιλίττ). S./W. propose: τφ Άγιοπολυευκτίτη.
44. Θεοτόκε βοήθει Κοσμφ διοικητή Θεσσαλονίκης. S./W. propose: Κομιτφ (?)
οίκονόμφ Θεσσαλονίκης.
46. Κύριε or Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ ...ρίφ β. σπαθαρίφ, κουράτορι και
διοικητή Ελλάδος. S./W.: Γρηγορίφ.
51. Γραφή θείον δώρον κριτοΰ Σικελίας. S./W.: Γρηγορίφ μοναχφ και
ήγουμένφ Καμάχου.
58. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Βασιλείφ προέδρφ και δουκι τφ
Παρσακουτηνφ. S./W.: Άλουσιανφ.
66. Κύριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Ίωσίφ προέδρφ καΐ μεγάλφ δομεστίκφ πάσης
Δύσεως τφ Ταρχανιώτη. S./W.: δουκι πάσης Δύσεως.
83. Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Κωνσταντίνο) α πραιποσίτφ και έπί τοΰ
κοιτώνος. S./W.: πρωτοσπαθαρίφ.
85. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Άδραλέστρ επί της οικιακής τραπέζης. S./W.:
Βάρδα.
87. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ 'Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ σκ υ.τ. έπί τοΰ
χρυσοτρικλίνου. S./W.: σπαθαροκουβικουλαρίφ.
91. Κύριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Νικηφόρφ β. κανδηδάτφ και έπη των άλαξ-
ίμων. S./W.: έπί των βαρβάρων.
107. Κΰριε βοήθει Βασιλείφ β. νοταρίφ και έκ προσώπου. S./W.: πρωτονο-
ταρίφ.
114: "Αγιε Θεόδωρε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοδώρφ άνθυπάτφ, πατρικίφ και
δεκανω. S./W.: Θ 6 0 ί , άνθυπάτφ, πατρικίφ και πρωτοσπαθαρίφ.
118. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοδώρφ β. πρωτοσπαθαρίφ, ,ριτου...
α.,.κυτ και κουράτορι τοΰ οξέος δρόμου. S./W.: έπί τοΰ θεοφυλάκτου
κοιτώνος.
130. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ ... έπί τοΰ .... νοταρίφ και β. σακελλαρίφ.
S./W.: πρωτονοταρίφ των Βουκελλαρίων.
135 ... σπαθαρίφ άσηκρήτη και άναγφραφεΐ τω Ξηρφ. S./W.: Βασιλείφ
σπαθαροκουβικουλαρίφ.
141. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Μιχαήλ ,ηρανο. βεστάρχη και οίκονόμφ
τοΰ Τροπεοφόρου. S./W.: Πέτρφ (?) πριμικηρίφ πρωτονοταρίφ δημάρχφ και
μεγάλφ οίκονόμφ ...
150. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοδόρφ πατρικίφ β. πρωτοσπαθαρίφ και
δημάρχφ. S./W.: πριμικηρίφ.
151. Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Βασιλείφ β. πρωτοσπαθαρίφ και έπί τοΰ ...
S./W.: έπάρχφ.
154. Νικολάφ πριμικηρίφ και έπί τοΰ σεκρέτου. S./W.: Νικολάφ κληρικώ; cf.
161. Κΰριε βοήθει Συμεωνήο κουροπαλάτι τφ Βατάτζη. S./W.: Συμβατικίφ;
cf. J. Langdon (1993) = SBS 6, 96.
164. Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ μαγίστρφ τφ Τραπι.πιφ. S./W.: Ταπιπιόνη.
168. Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Λέοντι βέστη ..ε. S./W.: τω Άλωπώ.
169. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Πέτρφ βέστη ..ω.. S./W.: τφ Γυμνφ.
171. 'Αγία Θεοτόκε σκέποις Μινφ άνθυπάτφ. S.AV.:'Αγνή με σκέποις
Κωνσταντίνφ πρωτανθυπάτφ.
200. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Μιχαήλ β. βεστίτορι τφ Πα..εμι..α. S./W.: τω
Μακρεμβολίτη.
208. Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ ..ασ.ίφ β. πρωτοσπαθαρίφ και έπί των
ΰκειακών. S./W.: Άναστασίφ.
209. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Λέων β. πρωτοσπαθαρίφ τω Καρ.ουαλ.
200
SCHOLARY ARTICLES
S./W.: β. πρωτοσπαθαρίφ και χαρτουλαρίφ.

226. Κύριε βοήθει Μιχαήλ στράτορι. S./W.: κουβουκλισίφ.
237. Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλφ Άδριανφ άρχιεπισκόπφ Αίνου. S./W.:
Λεοντοπόλεως.
248. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοδώρφ έπισκόπω 'Αρίστης. S./W.:
'Αφρικής.
249. Τίμιε Πρόδρομε βοήθει Θεοδώρο έπισκόπο Σκαμανδροΰ. S./W.:
Μελενίκου or Μελίνων.
251. Θεοτόκε or Κΰριε βοήθει τφ δούλφ σου Θεοδώρφ έπισκόπφ Σινώπης.
S./W.: Σεργίφ.
256. ...η. πρόεδρον σομει.τόν σκέποις. S./W.: Κρήτης πρόεδρον ώς όμώνυμον
σκέποις. Perhaps Michael.
261. Λέον κουβουκλίσιος ό Σαγόπουλος. S./W.: κουβουκλίσιος 'Αγχιάλου.
267. ΣφραγΙς Νικηφόρου κληρηκοΰ της μεγάλης έκκλησίας και έπΐ ... S./W.:
έπι τοΰ σεκρέτου.
273. Λεοντίρ μοναχφ και πρεσβυτέρφ τοΰ μοναστηρίου τοΰ Δαλμάτου. S./W.:
τοΰ Άρματίου.
276. ΣφραγΙς μοναχδν μελέτη Θεοΰ. S./W.: CtPATIC ΠΟΝΑΧΟΝ
ΜεΛβΤΗΟΝ. Parallel specimens: Athens 262γ; Laurent, Corpus V/l, no. 645
(not read).
280. Της μονΐς τοΰ Καρμαλά. S.AV.: Καραμάλλου or Καρακάλλου.
290. Κύριε βοήθει βα.κα... τ(...) τής.η. τδ Γαβρά. S./W.: Μαρίνφ.
291. Καλοκυροΰ σφράγισμα τοΰ Γουρνηκιώτου. S./W.: Οΰρβικιώτου. Parallel
to Fogg 2830.
292. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Μιχαήλ τφ Δερμοκάΐτη. S./W.: Φαρμακάίτη.
Parallel specimen Zacos (BnF) 1203.
298. Χριστέ συν τή άλΰπφ Θεοτόκφ σκέπετε 'Ιωάννη τδ Κάνδω or Κάνδφ or
Κανδίδφ. S.AV.: ΧΑΝΔ,. Perhaps Chandrenos. Parallel to DO 58.106.4330.'
299. Μάρτυς σκέποις με Καραντηνον Νικήτα. S.AV.: Σαραντηνόν.
302. Νικολάου or Νικηφόρου σφράγισμα Κοντοστεφάνου ... S./W.:
Νικηφόρου σφράγισμα Κοντοστεφάνου / Κομνηνοδουκών πορφυροβλάστου
κλάδου.
310. 'Ιωάννου σφράγισμα Μαχηταρίου. S.AV.: Κωνσταντίνου. A parallel spe-
cimen in Dumbarton Oaks.
313. Όξάζηνον 'Ρομανδν σκέποις με κόρη. S./W.: Τον Κοζάζην μέ 'Ρωμανον
σκέποις, κόρη.
317. Ίωάννην φΰλαττε τον 'Ρωμέον. S.AV.: Άγνή, φΰλαττε Κωνσταντΐνον.
318. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Όνουφρίφ τφ Σαρασίτη. S.AV.: Seal of
Maria Dalassene protoproedrissa. Parallel specimens in Dumbarton Oaks.
325. Γραφάς σφραγίζω Φυλίρα Θεοδώρου. S.AV.: Ά γ ν ή τό σφράγισμα
γραφών Γεωργίου.
326. 'Ιωάννης ό Φραγγοπουλίτζης. S.AV.: Φραγγόπουλος.
328. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ 'Αγαθονήκφ . δακνο.. ,νο. S.AV.: διακονώ και
οΐκονόμφ.
329. Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ 'Αδραλέστφ τφ Τ.... S .AV.: Ίασίτη.
345. Θεοτόκε βοήθει Δαυίδ ... S.AV.: Δαυίδ μοναχφ.
361. Κΰριε βοήθει Θεοφάνη. S.AV.: Λέοντι.
376. 'Ιωάννου σφράγισμα τοΰ Φρ,.τζ. S.AV.: Όφρυδίτζη.
377. 'Ιωάννου κγ.χσυκ..λ....ι... S.AV.: Γεώργιον σΰγκελλον, ώ μάρτυς,
σκέποις; cf. Laurent, Corpus V/l, no. 229.
201
389-391. Λέοντα Παρθένε σκέποις. S./W.: Τον Σκυλίτζην Λέοντα, Παρθένε,

σκέποις. Parallel specimens in Dumbarton Oaks.
393. Λέοντι ..οχω.ανιζη. S./W.: Ό έλεών πτωχόν δανίζει Θεφ. Parallel to
DO 58.106.1867.
400. Σύ Παρθένε σκέποις τον οίκέτην Μιχαήλ. S./W.: Τον οίκέτην με, Χριστέ,
συν πάθω σκέποις.
420. Ρομ(έ)ου or Ρομ(α)νοΰ. I Ron.o re. ica. S./W.: The monogram on the obverse
could be read as Maroules. Rev. perhaps Constantine protonobellisimos.
424. Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Στεφάνφ. S./W.: τή στ) δούλη Στεφανία.
429. Γραφάς σφραγίζω Μορτίτου Γεοργίου. S./W.: Γραφάς σφραγίζοις οίκέ-
του Γεωργίου.
430. Μάρτυς Θεόδωρον άθάνατον σκέποις. S./W.: Μαντέλλην Θεόδωρον,
άθλητά, σκέποις.
432. Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ σουνκοφαρίφ. S./W.: Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ συγ-
κέλλφ τφ Φαρισαίφ.
433. Θεοφάνιον σκέπης με πράτην κόρη. S./W.: Θεόφιλον σκέποις με
Πριγοΰλην, κόρη.
434. Θεοτόκε or Κΰριε βοήθει τω σώ δοΰλρ Θεωφύλακτον ήατρόν τφ ,ανω.
S./W.: Θεοφυλάκτφ μαγίστρω τω Ξένω.
485. .. σκέποις σύ κόρη ... S./W.: Σκέποις Συμεών Τετραγωνίτην, κόρη.
Parallel to Ermitage Μ 8278.
487. ... σφραγίζω ... S./W.: Άφτός σφραγίζω Μιχαήλ διακόνω.
495. S./W.: 'Ιωσήφ μητροπολίτης Καρίας. Parallel to Zacos II, no. 536; Laurent,
Corpus V/1, no. 515.
499. S / W : Θεοφυλάκτω έπι του θεοφυλάκτου ...
509. S./W.: Perhaps a priest.
531. Θεοτόκε βοήθει έπΙ ... S./W.: Έπιφανίφ.
539. S./W.: Ιωάννη β. κανδιδάτω και έπι της έταιρείας.
565. S./W.: Muräd b. .rsän (e.g. Fursän).
W. Seibt, Review of DOSeals 3, BZ (1999) 538-541.

3.2.6. Έπιφάνιον έκτυπώ τή σφραγίδι
χαρτουλάριον τοΰ ναοΰ Θεοΰ Λόγου,
δομέστικόν τε σεκρέτων τοΰ δεσπότου
και τον μόνον άρχοντα τοΰ Θρακησίου.
Seibt proposes to read the last verse as follows: και των μονών άρχοντα τοΰ
Θρακησίου (= έξαρχος).
3.2.10. Κΰριε βοήθει τω σώ δοΰλφ Στεφάνφ βασιλικω πρωτοσπαθαρίφ έπί
τοΰ Χρυσοτρικλίνου καΐ επόπτη τοΰ θέματος τών Θρακησίίον [τω]
CTen...OT. Seibt: ... τών Θρακησίων και τών Όπτιμάτων. Parallel to ANS,
Mabbott 194.
3.2.39. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Άνδρονίκφ πρωτοπροέδρφ και στρατιγώ
τών Θρακησίων τω άνθρώπφ Καίσαρος τοΰ Δοΰκα. Seibt: ... τών Θρακησίων
τω υίώ καίσαρος τοΰ Δοΰκα.
3.21.1. Αιμιλίου αναξίου έπισκόπου της Λαοδικέων μητρωπόλεως. Seibt: The
monogram on the obverse can also be read as: Μαμάλου, i.e. Mamalos me-tro-
politan of Laodikeia.
3.39.20. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ ... πρωτοσπαθαρίφ, έξάκτωρι, κριτή έπι
τοΰ 'Ιπποδρόμου τοΰ θεοφυλάκτου Όψηκίου τφ Άβαλάντη. Seibt: ... έπι τοΰ
'Ιπποδρόμου, τοΰ βήλου και τοΰ Όψηκίου τω Άβαλάντη.
3.39.32. Θεοτόκε βοήθει Μαρίνφ κόμητι τοΰ Όψικίου τ[(ώ) τ(οΰ)] έξάρ...
202
SCHOLARY ARTICLES
Seibt: ... κόμητι τοΰ Όψικ(ίου) υ(ί)οΰ τοΰ έξάρ.... Cf. Wassiliou (1999).
3.40.14. Θεοτόκε βοήθει Είρηνέφ διακόνφ αρχοντι τοΰ βλατίου και κομ-
μερκιαρίφ Άβΰδου. Seibt: ... αρχοντι τοΰ βλατίου και κόμητι Άβΰδου.
3.40.15. Θεοτόκε βοήθει 'Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ Χρυσοτρικλίνου
και κουμερκιαρίφ Άβίδου τ φ Χιονίδη. Seibt reads (with the help of Ermitage
Μ 6766): ... και κουμερκιαρίφ Άβίδου τω Κρομίδη.
3.40.35. Κΰριε βοήθει τφ σ φ δοΰλφ Νικολάφ β. κανδιδάτω και φορολογώ
Άβίδου. Seibt: ... και ύπολογίφ Άβίδου.
3.53.9. Ό Κυζίκου Στέφανος σπουδή με γράφι. Seibt: Ό Λιζίκου Στέφανος...
Cf. Zacos II, no. 712. Cf. Wassiliou (1999).
3.55.1. Κΰριε βοήθει Λέοντι αρχοντι τοΰ Λουπαδίου. Seibt: ... τοΰ Λοΰλου.
3.71.3. Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλω Νικολάου βασιλικοΰ σπαθαρίου και χαρ-
τουλαρίου τδν Όπτημάτον. Seibt: ... Νικολάου β. σπαθαρίου τόν Όπτημάτον
(?)
3.78.2. Σφραγις της Θεοτόκου της Χρυσοπολιτίσης. Seibt: ... της Χρυσοπόλεως.
3.86.27. Κΰριε βοήθει 'Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ, μυστογράφφ και μεγάλφ
χαρτουλαρίφ τοΰ γενικοΰ λογοθεσίου, κριτή έπι τοΰ 'Ιπποδρόμου και των
Άνατοληκών τω Προμουνδηνω. Seibt: ... κριτή έπι τοΰ 'Ιπποδρόμου και των
Κυκλάδων νήσων τω Προμουνδηνω. Cf. Wassiliou (1999).
3.99.12. Κΰριε βοήθει Νικ[ μα]γίστρφ, βέστη, βεστάρχη και στρατηλάτη
της Ανατολής τω Μουσαράφ. Seibt reads (with the help of a parallel specimen
in the Zacos collection): ... Νικηφόρω ... τφ Μουσαράφ. Cf. Wassiliou (1999).
3.100.1. Γεωργίρ έπισκόπφ Άδριανουπόλεως. Seibt: Γεωργίφ έπισκόπω
Άδρανοΰς.
W. Seibt, "Weitere Bleisiegel aus Ephesos," Steine und Wege. Festschrift für
Dieter Knibbe zum 65. Geburtstag (Vienna, 1999) 145-151.
1. Proposed date: VI c. (second half)-VII c. (first half).
Obv.: Indistinct.
Rev.: [στρ]α[τη]λάτου.
2. Proposed date: VI c. (end).
Obv.: Eagle facing, head turned r., above indistinct: cross or monogram.
Rev.: Block monogram: Έπιφανίου (?)
Remarks: If considering also Τ: possibly Στεφάνου, and υπάτου. So, maybe
Έπιφανίου or Στεφάνου, υπάτου.
3. Proposed date: VI C./VII c.
Obv.: Bust of the Virgin with the Infant before her, between crosslets.
Rev.: Cruciform monogram: 'Ρωμανοΰ.
Remarks: Also possible: Μαρώνου / Μαρωνίου.
4. Proposed date: VI c.(end)/VII c. (beginning).
Obv.: Cruciform monogram: Παΰλου.
Remarks: Cf. Cheynet, RN 155 (1999) no. 42; Seibt, Coll. Köhler-Osbahr
(2001) no. 15.
5. Proposed date: VII c. (beginning).
Rev.: Cruciform monogram: possibly κουβικουλαρίου.
6. Proposed date: VIII c. (second third).
Obv.: 'Αγία Τριάς ό Θεός ήμών βοήθει.
203
Rev.: Cruciform monogram: Κωνσταντίνφ χαρτουλαρίφ or Κοσμφ χαρ-

τουλαρίφ.
7. Proposed date: VIII c. (second-third third).
Ob v.: Cruciform invocative monogram (type V).
Rev.: [Ιωάννη] σπαθαρίφ και δρουγαρίφ.
8. Proposed date: 741-743?
Obv.: 'Αγία Τριάς ό Θεός ήμών βοήθει τφ δοΰλω σου.
Rev.: Χριστοφόρφ κουβικουλαρίω και παρακοιμωμένω.
9. Proposed date: VIII c. (second half)-IX c. (beginning).
Obv.: Inscribe cruciform invocative monogram (type V).
Rev.: ... [(πρωτο)σπ]αθαρ(ίω).. β(ασιλικω) ..[(και) στρα]τ(ηγω) ...των ...
W. Seibt - D. Theodoridis, "Das Rätsel der Andrapoda-Siegel im ausgehenden

7. Jh. - Waren mehr Slawen oder mehr Armenier Opfer dieser Staatsaktion?,"
ByzSl. 60 (1999) 404-406.
1. Date: 694/695.
Obv.: Emperor Leontios standing facing. Indiction 10. Circular inscription:
Θεωφάνους άπο [ύπατων or έπαρχων].
Rev.: 'Αποθήκης των άνδραπόδων Δεκαπόλεως.
Remarks: Coll. Theodoridis, no. 378.
2. Date: 696/697.
Obv.: Emperor Justinian standing facing. Indiction 8. Circular inscription:
Γεωργίου άπό ύπατων.
Rev.: Των άνδραπόδων Ε>- Γαλατίας.
Remarks: Coll. Theodoridis, no. 519.
W. Seibt, "Miszellen zur historischen Geographie von Armenien und Georgien in

byzantinischer Zeit," Handes Amsorya 90 (1976) 633-642, Nachtrag von 1999 zu
Nr. 2, in Österreichische Beiträge zur Armenologie, CD-Rom (Wien, 1999)
2002.
The seal Schlumberger, Sig. 737, no. 3, corrected by Seibt in Handes Amsorya
(Νικητή βέστη δουκι Ά ν ί ο υ Μεγάλης 'Αρμενίας και Κογωβιτ τω 'Ρέκτορι,
cf. SBS 5, 121) is preserved in the collection of IFEB, no. 688). The owner of the
seal was δούξ Ά ν ί ο υ Μεγάλης 'Αρμενίας καΐ 'Ιβηρίας. Seibt thinks now the
personal name could be Μιχαήλ or 'Ιωάννης, the family name Καραβιτζιώτης.
[W. Seibt], Sammlung Köhler-Osbahr, Band V/4. Byzantinische Münzen und ihr
Umfeld. Bleisiegel und -plomben sowie Gewichte aus dem östlichen
Mittelmeerraum (Duisburg, 2001).
Obv.: Bust of Christ Emmanuel.
Rev.: Bust of the emperor Michael VI (?). Circular inscription: Μιχαήλ (?)
αυτοκράτωρ.
Obv.: Bust of Christ Emmanuel.
Rev.: The emperor Manuel I Komnenos standing. Circular inscription:
Μανουήλ δεσπότης ό πορφυρογέννητος.
Remarks: Cast copy. Several other copies are known.
Obv.: St. Mark seated on a throne (on the right) and Doge Rainerius Ceno
standing (on the left). Inscription: Rainerius Ceno dux. Sanctus Marcus.
Rev.: Rainerius Ceno Dei gratia Venetie Dalmatie atque Chroatie dux.
204
SCHOLARY ARTICLES

Obv.: Cruciform invocative monogram (Laurent V) with tetragram: Θεοτόκε
Rev.: Πανθηρίω πατρικίφ και χαρτουλαρίφ τοΰ βεστιαρίου.
Remarks: Modern cast copy. Several other copies are known. Ed. of the type:
5. Proposed date: Later IX c.
Obv.: Patriarchal cross on three steps. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τω
σφ δοΰλφ.
Rev.: Λέοντι άνθυπάτφ πατρικίφ β. πρωτοσπαθαρίφ και λογοθέτη τοΰ
γενικοΰ.
Remarks: Probably a cast copy; original unknown.
6. Proposed date: XI c. (twenties).
Obv.: Patriarchal cross on steps with fleurons. Circular inscription: Κΰριε
Rev.: 'Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου μεγάλφ χαρτου-
λαρίφ και έπί των δεήσεων.
Remarks: Cast copy or modern fake.
Obv.: Cruciform invocative monogram (Laurent V) with tetragram: Θεοτόκε
Rev.: Θεοφυλάκτφ πατρικίφ πραιποσίτφ και βασιλικφ σακελλαρίφ.
Remarks: Modern cast copy.
8.Proposed date: VIII c. (second half).
Obv.: Cruciform invocative monogram (Laurent V): Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: Κωνσταντίνφ σκρίβωνι.
Rev.: Παΰλου σφραγις κρίνοντος Αιγαίον πλόον.
Remarks: Several specimens known, e.g. DOSeals 2.40.19.
10. Proposed date: XI c. (second quarter).
Obv.: Bust of the Virgin Hodegetria. Circular inscription: Θεοτόκε βοήθει τφ
σφ δοΰλφ.
Rev.: Κωνσταντίνφ πρωτοσπαθαρίφ έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου κατεπάνω
των βασιλικών αξιωμάτων και κριτή των Βουκελλαρίων.
Obv.: Cruciform invocative monogram (probably Laurent V) with tetragram:
Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλφ.
Rev.: ... έκ προσώπου των Θρςικησίων.
Obv.: Busts of Leon ΙΠ on the left, and Constantine V on the right. On the left:
ϊνδικτιώνος. Below inscription: 'Αναστασίου υπάτου βασιλικοΰ βαλνίτορος.
Rev.: και γενικοΰ κομμερκιαρίου αποθήκης Κωνσταντινουπόλεως.
13. Proposed date: Vn/VIII c.
Obv.: Inscription between palm branches: Γαβριήλ.
Rev.: Inscription between palm branches: δρουγγαρίου.
Remarks: Probably the same person as Sode, Bleisiegel, no. 265.
14. Proposed date: XI c. (sixties-seventies).
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Κωνσταντίνφ πρωτοσπαθαρίφ ύπάτφ και στρατηγώ
τω Κατακαλφ.
205

Obv.: Cruciform monogram: Α, Λ, Ο, Π, V: Παύλου (also possible: Άλυπίου).
Remarks: Parallel specimen: W. Seibt, "Weitere Bleisiegel aus Ephesos," in
Steine und Wege. Festschrift für D. Knibbe zum 65. Geburtstag (Sonderschriften
der Osterr. Akad. Wiss. 32) (Vienna, 1999) 14, no. 4.
Obv.: St. Demetrios standing holding a spear (r. hand), 1. hand resting on a
shield set on the ground.
Rev.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Νικηφόρφ κουροπαλάτη τφ Βοτανειάτη.
Remarks: Cast copy. Several other copies and originals are known.
17. Proposed date: XI c. (fourth quarter)-XII c. (beginning).
Rev.: Κΰριε βοήθει Γεωργίφ προέδρφ τφ Άργυροπώλφ.
Remarks: Parallel specimen is Ermitage Μ 5610 (= Sig., 573, no. 3; 621,
no. 1).
18. Proposed date: XII c. (third quarter)-XIII c. (beginning).
Obv.: Bust of the Virgin orans with Child before her.
Rev.: Μήτερ Θεοΰ, σκέπε τον σον δοΰλον σεβαστόν τον Γλαβάν Γεώργιον.
19. Proposed date: XII c. (end)-Xni c.
Obv.: Daniel standing between lions.
Rev.: Κριτής Δανιήλ, καΐ γραφών νΰν προστάτης
τελεί σεβαστού Λιβέρου πράξεις κρίνων.
20. Proposed date (of the pattern): later IX c.
Obv.: Patriarchal cross. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Γεωργίφ βασιλικω σπαθαρίφ.
Remarks: Modern fake.
21. Proposed date: Last third of the XI c.
Rev.: 'Αρχάγγελε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Μιχαήλ σπαθαροκανδιδάτφ τφ
Έλαφανίτη (?); also possible Έλουρανίτη (for Αίλουρανίτης) or Έληρηνίτη.
Obv.: Invocative cruciform monogram (type Laurent Π): Θεοτόκε βοήθει. In
the lower quarters: Γεωργίου.
Rev.: Eagle. Between the wings, monogram: στρατηλάτου.
23. Proposed date: VIII. c. (first half).
Obv.: Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: Άρτεμίφ ύπάτφ.
Remarks: Several parallel specimens are known, cf. e.g. Sode, Bleisiegel,
nos. 436-438.
24. Proposed date: XII. c.
Obv.: The Virgin Hodegetria Dexiokratousa.
Rev.: Άρταβάσδου σφράγισμα τοΰ Νικηφόρου.
Remarks: Parallel specimen: auction R. J. Myers (March 1981), no. 9.
25. Proposed date: Early ΧΠΙ c.
Obv.: St. Eleutherios standing.
Rev.: Δαυίδ Κομνηνού πορφυροβλάστου λόγους
Ελευθέριος προσκυροΐ, Θεοΰ θΰτης.
Remarks: Cast copy. Several other copies are known. Discussion of other seals
(and copies) of the same person.
206
SCHOLARY ARTICLES
26. Proposed date: IV-VI c.

Obv.: Female figure standing to the left. Circular inscription: Εΰπιστίου.
Remarks: Medallion?
Obv.: Eagle. Between the wings: cross.
Rev.: TSV-ChlH (Hesychiu).
Remarks: Parallel to Zacos-Veglery, no. 625.
Obv.: Bust of St. Nicholaos.
Rev.: "Αγιε Νικόλαε βοήθει τω σω δούλω Νικολάφ.
Remarks: Parallel to DO 58.106.4529.
Obv.: Bust of the Virgin Hodegetria.
Rev.: Cruciform monogram: Α, Β, Ο, Τ, V (probably Βεάτου).
Obv.: Bust of saint, on the left: 0 - Α - Γ , the letters on the right are not legible
(not identified, perhaps St. Barnabas).
Rev.: Cruciform monogram: Α, Ε, Κ, Ν, 0 , Π, Ρ, V, X, (J: 'Ιωάννου αρ-
χιεπισκόπου (if sigma is to be read in the epsilon).
Remarks: Perhaps a copy. Parallel to Sode, Bleisiegel, no. 327: The saint is
identified with St. John the Baptist, the sigle on the right could be rfl
(Πρόδρομος). The monogram is read: 'Ιωάννου άπό έπάρχων.
31. Proposed date: VII c. (second third).
Obv.: Eagle. Between the wings, cruciform monogram: Θεοτόκε βοήθει
(unknown type).
Rev.: Block monogramm: Α , Ε , Ο , Π , Ρ , ν , Χ : Πέτρου έπαρχου (?)
Remarks: Perhaps the same person as the owner of Zacos-Veglery, no. 677A
(cf. PmbZ I, # 5973).
32. Proposed date: VI c. (late)-VII c. (first half).
Obv.: Bust of the Virgin with bust of Christ before her, between two small
crosses.
Rev.: Cruciform monogram with Α, Ε, Μ, Ν, Ο, V. Probable solutions are:
Υμεναίου, Μεμμιανοΰ, Άνεμίου, Άμιννείου, Άμμεννιανοΰ, Μαειμοΰν or
Εϋνομιανοΰ.
33. Proposed date (of the pattern): ca. VII c. (end)-VIII c. (first half).
Obv.: Cruciform invocative monogram (Laurent type V): Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: Cruciform monogram: I, Ν, Π, C, U (not read).
Remarks: Modern fake.
34. Proposed date: VI-VII c. (or earlier).
Obv.: Eagle to the right. Circular (Greek or Latin) inscription beginning on the
top: 6PAC, on the left: C or B, then 0 .
Remark: Tessera.
35. Proposed date: None.
Obv.: Bust of of a saint, probably St. Theodore.
Rev.: Empty, perhaps overstruck.
Remarks: Uncertain, if the specimen is a seal.
Obv.: St. Michael standing. Circular inscription, not legible.
Rev.: The Virgin (on the right) and a saint (Nicholas?). Circular inscription, not
legible.
Remarks: Fake.
207
37. Proposed date: ca. V c.

One-sided plomb. Half figure. Circular inscription, beginning on the right on
the top: IC6 - Ο or0..C.
38. Proposed date: Early Byzantine.
One-sided plomb. Bust of a nimbated male figure, bearded.
39. Proposed date: Late Roman.
Obv.: Stag to the right before statue.
Rev.: Wreath.
Remarks: Tessera.
40. Proposed date: Early Byzantine.
Obv.: Latin or Greek letters: Β6.
Rev.: Empty.
Remarks: Tessera.
Obv.: Standing figure.
Rev.: Empty.
Remarks: Tessera.
Obv.: Standing figure.
Rev.: Empty.
Remarks: Tessera.
Obv.: Male figure standing. Letters on both sides: CCΑ-ΪΑ.
Rev.: Empty.
Remarks: Tessera.
Obv.: Eagle with raised wings. Above perhaps a head to the right.
Rev.: Empty.
Remarks: Tessera or metal application.
45. Proposed date: VII. c. (late) - Vm. c. (early).
Obv.: St. Theodore on a horse to the right.
Rev.: "Αγιε Θεόδωρε βοήθι τοΰ φοροΰντος.
Remarks: Medallion.
46. Proposed date: Late Byzantine.
Obv.: Standing female figure. Circular inscription, perhaps: 'Αγία Καθαρίνα.
Rev.: Empty.
Remarks: Perhaps a modern lead application.
Obv.: St. Peter (on the left) and Paul (on the right) standing.
Rev.: Αποστόλων σκέποις με, δυάς άγία,
Τορνίκιον πρόεδρον έκ πάσης βλάβης.
Remarks: Copy of a copper tessera.
49. Proposed date: none.
Obv.: Oriental looking letters.
Rev.: Oriental looking letters.
W. Seibt, "Liparites als "byzantinischer" Familienname in der Komnenzeit",

Dedicatio. Istoriko-filologiieskie izyskanija (Festschr. M. Lortkipanidze)
(Tbilissi, 2001), 123-131.
1. = Stavrakos, Bleisiegel, no. 149.
2. = SBS 2 (1990) 41-42.
3. Ca. 1171.
208
SCHOLARY ARTICLES
Obv.: + Κριτοΰ σφραγίζω τάς γραφάς Βασιλείου.

Rev.: ένος δικαστών έκ γένους Λιπαρίτου.
4. Seal of Bardas Liparites (1150-1175).
I. Shahid, "Sigillography in the Service of History," Novum Millennium. Studies

on Byzantine history and culture dedicated to Paul Speck, ed. CI. Sode and
5. Takacs (Aldershot, 2001) 369-377.
The author identifies the owner of the seal of Gabala, patrikios, (Seibt, Bleisiegel,
no. 129) with the last Ghassanid King dead in 640/641.
K. D. Smyckov, "Pecati tserkovnyh ierarhov iz Hersona," ADSV 30 (1999) 124-

129, 407. Seals found in Cherson.
1. Proposed date: X c. (first quarter).
Obv.: Bust of the Virgin holding Christ before her chest. Circular inscription:
Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Δαμιανφ αρχιεπισκοπή Χερσώνος.
Obv.: The Virgin seated on a throne holding the medallion of Christ before her.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Γεοργίφ άρχιεπισκόπφ Χερσώνος.
Obv.: Patriarchal cross with fleurons. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τφ
σώ δοΰλφ.
Rev.: Γεωργίφ άρχιεπισκόπφ Βοσπόρου.
P. G. Spanu, La Sardegna bizantina tra VI e VII secolo (Oristano, 1998) 90-95.

The author mentions the existence of seals found at Cabras with photo (or draw-
ing) of the obverse: seals of Anastasius archbishop, Citonatus archbishop,
George, imperial koubikoularios, Pantaleon, imperial mandator, Katzes, apo
eparchon and droungarios, Salomon, stratelates, Serge archon of Arb...
Ch. Stavrakos, "Sceaux inedits d'Arabes au service de Byzance," Proceedings of

the Sixth International Congress of Graeco-Oriental and African Studies,
Nicosia 30 April-5 May 1996, Graeco-Arabica VII-VIII (1999-2000) 511-518.
Obv.: Half-length figure of a saint bishop, possibly Nicholas.
Rev.: Κΰριε βοήθει Νικολάφ προέδρο τφ Άπλισφάρη.
la. & lb. Proposed date: 1150-1180.
Obv.: St. Nicholas standing.
Rev.: Πρόεδρε Μΰρων, έκ πάσης βλάβης ρΰου
Άπλεσφάρων σον Νικόλαον οίκέτην.
Remarks: = Zacos BnF 835; Zacos BnF 836; DO 58.106.5538 is a parallel.
2. Proposed date: XI c. (end)-XII c. (first half).
Obv.: The Virgin Άγιοσωρίτισσα standing.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Μιχαήλ τό Άπλεσφάρη.
Remarks: = DO 58.106.1075.
3. Proposed date: XI c. (1030-1050).
Obv.: Bust of the Virgin holding the medallion.
Rev.: Κΰριε βοήθει τφ σώ δοΰλφ 'Ιωάννη πατρικίρ ώ Άμιρόπουλος.
Remarks: = Zacos BnF 39. Perhaps the strategos of Euxeinos Pontos homonym
(DOSeals 3.72.4).
209
4. Proposed date: XI c. (end)-XII c. (first-half).

Obv.: + Σφράγισμα Δαυίδ.
Rev.: τοΰ Χαασανοποΰλου.
5. Proposed date: XI c. (end)-XII c. (first-third).
Rev.: Μιχαήλ Χασανόπουλον πόθφ σκέποις.
6. Proposed date: ΧΠ c.(second-third)
Rev.: 'Ιωάννης σέβων είσχυπώ Κουλέπης.
Remarks: Schenk-Behrens (Nov.-Dec. 1994), no. 670; Münz Zentrum 81
(April 1995), no. 1527 = Hirsch 187 (Sept. 1995), no. 1802. SBS 6 (1999), 131,
154, 157.
V.P. Stepanenko, "Pecati latinskogo vostoka ν sobranijah Sankt-Peterburga.

Pecati Balduina II (1240-1261)," Viz. Vrem. 58 (83) (1999) 212-219.
E. Stepanova, "Peüati Sicilii VIII-XI vv. iz sobranija Ermitaza," ADSV 29 (1998)

290-299, 335-336 (with photographs of every seal).
1. = Lihacev, Molivdovuly, pi. LXXII, 1.
2. = Lihacev, Molivdovuly, pi. LIX, 10.
3. Proposed date: late VIII c.
Rev.: Νικήτα πατρικίφ και στρατιγφ Σικελίας.
Rev.: Πετρονφ (?) β. πρωτοσπαθαρίω και στρατηγφ Σικελίας.
Rev.: Έπιφανίφ πατρικίφ β. πρωχοσπαθαρίφ και στρατηγώ Σικελίας.
Remarks: Ermitage Μ 12256. Found in Cherson. Ed.: I. V. Sokolova,
"Vizantijskie pecati Vl-pervoj poloviny IX v. iz Hersonesa," Viz. Vrem. 52 (1996)
211.
6. Proposed date: Late IX - early X c.
Obv.: Cross on steps. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: 'Ιωάννη β. πρωτοσπαθαρίω και στρατηγφ Σικελίας.
7. Proposed date: Early X c.
Obv.: Cross on steps. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: ...ατζίκα β. πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγφ Σικελίας.
8. Proposed date: IX c. (second half)-X c.
Obv.: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Έυσταθίφ πριμικηρίφ β. πρωτοσπαθαρίφ και στρατιγφ Σικελίας.
9. Proposed date: Χ c. (first half).
Obv.: Peacock. Circular inscription: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: 'Ιωάννη πατρικίφ β. πρωτοσπαθαρίφ και στρατιγφ Σικελίας.
Remarks: Ermitage Μ 5161. Cf. DOSeals L5.17.
210
SCHOLARY ARTICLES
10. Proposed date: Late X c.

Obv.: Annunciation. Circular inscription: Κύριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Λέοντι β. πρωτοσπαθαρίψ και στρατιγφ Σικελίας.
Rev.: Μιχαήλ β. σπαθαρίφ και κόμιτι της κόρτης Σικηλήας.
Rev.: 'Ιωάννη βασιλικφ σπαθαρίφ και μονηταρίψ Σικελίας.
Ε. Stepanova, "Imperatorskie pecati ikonoborceskogo perioda. Nekotorye

nabljudenija," ADSV 30 (1999) 83-94, 401-402.
E. Stepanova, "K evoljucii monogramm na rannevizantijskih pecatjah," Viz..

Vrem. 59 (84) (2000) 230-240.
1. Proposed date: VII c. (second half).
Obv.: Block monogram: Κωνσταντίνφ surrounded by: 0-eO-TO-K.e.
Rev.: Block monogram: άπό υπάτων surrounded by: Β-Ο-ΗΘΗ.
Remarks: Ermitage Μ 11928. Cf. Μ 7488; Zacos-Veglery, no. 302.
2. Proposed date: VI c.(second half) - VII c. (first half)-
Rev.: Cruciform monogram: έπισκόπου.
3. Proposed date: VI c. (second half) - VII c. (first half).
Obv.: The Virgin Hodegetria standing.
Rev.: Cruciform monogram: Ζαχαρία έπάρχου.
4. Proposed date: VI c. (second half) - VII c. (first half).
Obv.: Cruciform monogram: Στεφάνου.
Rev.: σινάτορος.
Obv.: Cruciform monogram: Θεοδώρου. In the quarters: υίοΰ.
Rev.: Cruciform monogram: Θεοδώρου. In the quarters: πατρικίου.
Remarks: Ermitage Μ 1101, 1151, 7492, 7500, 7512 (from different boullote-
ria). Cf. Sig., 566, no. 10.
6. Proposed date: late VII c.
Obv.: Cruciform monogram: 'Αγία Τριάς. In the quarters: ό Θεός ήμών.
Traces of circular inscription.
Rev.: Στεφάνου βασιλικοί) σπαθαρίου και χαρτουλαρίου. Traces of circular
inscription.
Ε. Stepanova, "Sudakskij arhiv pecatej: predvaritel'nye vyvody," ADSV 32

(2001) 97-108.
E. Stepanova, "Obrazy vostocnohristianskih svjatyh na pecatjah Itaiii XI-

XIII vekov," in Piligrimy. Istoriko-kul'turnaja rol' palomnicestva (Saint
Petersburg, 2001) 60-69, nos. 4-13.
211

Obv. Bust of the Virgin orans with Christ before her chest.
Rev.: Κύριε βοήθει (?) Marcello imperialis protonobilissimo.
Obv.: Transfiguration. Inscription: Ή Μεταμόρφωσις.
Rev.: Maurus filius Sergii...
Obv.: St. Paul standing.
Rev.: Bust of St. Andrew.
7. Proposed date: ΧΠ-ΧΠΙ c.
Rev.: Sigillum sanctu Nicolau.
8. Proposed date: X-XII c.
Rev.: I(oannes) p(res)b(yte)r(i)...
Remarks: Ermitage Μ 3428. Ed.: Pancenko, Katalog, no. 37 (38).
Obv.: St. Nicholas and St. Jacob standing.
Rev.: Wilgelm (?) magister camerarius.
Obv.: St. Stephen standing.
Rev.: St. George on horseback.
Obv.: Bust of St. Catherine.
Rev.: Alexander comes Gravine.
Remarks: Ermitage Μ 2221. Ed.: Lihacev, Molivdovuly LXXXI, no. 11.
Rev.: S(anctus) Avercius.
D. Stoimenov, "Unpublished Byzantine seal from Morovdis," Macedonian

Numismatic Journal 3 (1999) 97-101.
Proposed date: ΧΠ c.
Obv.: Δοΰλην παριστώ και νόησιν και λόγον.
Rev.: της πανσεβάστου Κομνηνού Θεοδώρας.
Remarks: Found in the narthex of the episcopal church of Morovizdon.
Κομνηνής rather than Κομνηνού (?)
G. Stumpf, "Egica et Wittiza, reges Hispaniae. Zu zwei Neuerwerbungen der

Staatlichen Münzsammlung München," Jahrbuch für Numismatik und
Geldgeschichte 47 (1997) 73-76.
Date: 687-702 (695-702).
Obv.: Two busts facing each other, holding a scepter with cross between them.
Circular inscription: In dei nomine Egica rex victor.
Rev.: Circular inscription: Wittiza rex reges. Cruciform monogram: Ispanie.
Remarks: Photo. Cf. Rom und Byzanz (1998) no. 38.
212
SCHOLARY ARTICLES
Ο. Tekin, "Byzantine Coins from Yumuk Tepe including a Lead seal," Anatolia
Antiqua 6 (1998) 273-278.
Proposed date: XI c., or XII c. (?).
Obv.: Bust of St. John the Baptist.
Rev.: Κύριε βοήθει Μιχαήλ πρωτοσπαθαρίφ.
Μ. Vaklinova, "An Unpublished Byzantine Seal from Veliki Preslav,"

Archeologia Bulgarica, IV, 1 ( Sofia, 2000) 87-93.
Proposed date ( 1099-1108).
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Βαρδ(ανίφ) (πατ)ρι(κίφ) (και) κατεπ(ά)ν(ω) τφ
Βαλν(έςι).
Remarks: See Jordanov, Preslav, no. 327; Jordanov, Zlati Voyvoda, no. 2,
where it is dated to the 60s of the Xlth c.
K. Velkov, "Rannovizantiiski peiati (V-VI v.) ot krepostta do grad Shivacevo

[Early Byzantine Seals (Vth-VIth c.) from the fortress near the town of
SivaCevo]," Numizmatika i sfragistika 5/2 (Sofia, 1998) 94-97.
1-2. = supra, Numizmatika i sfragistika 5/2 (Sofia, 1998) 77, no. 2.
3. Proposed date: (Vth -Vlth c.).
Obv.: Eagle and cruciform monogram containing the name Λεοντίου.
Rev.: Leonti.
Remarks: Early VIII c.
A.-K. Wassiliou,' Ο άγιος Γεώργιος ό Διασορίτης auf Siegeln. Ein Beitrag zur
Frühgeschichte der Laskariden," BZ 90 (1997) 416-424.
1. Proposed date: Late ΧΙΙ-early XIII c.
Obv.: St. George standing holding a spear (r. hand), 1. hand resting on a shield
set on the ground. Inscription:' Ο άγιος Γεώργιος ό Διασορίτης.
Rev.: Σκέποις Κομνηνόν Λάσκαριν Κωνσταντΐνον
οΰ και γραφάς σφράγιζε, μαρτύρων κλέος.
Remarks: Former Zacos collection. Parallel specimens: Koltsida-Makri,
Μολυβδόβουλλα, no. 14 (partly read), Shaw 1176 (Dumbarton Oaks). Some
remarks on Constantine Komnenos Laskaris, who is to be identified with the
brother of Theodoras I Komnenos Laskaris, emperor of Nikaia (1208-1222).
2. Proposed date: Late XII - early ΧΙΠ c.
Obv.: St. George standing, holding a spear (r. hand), 1. hand resting on a shield
set on the ground. Inscription:' Ο άγιος Γεώργιος ό Διασορίχης.
Rev.: Σφραγις Λάσκαρη Κομνηνού Θεοδώρου
πρωτοβεστιαρίτου σεβαστού πέλω.
Remarks: Ed. J. Sabatier, "Plombs, bulles et sceaux byzantins," Revue archeo-
logique 15 (1858-1859) 82-100, pi. 1; cf. Sig., 21.
3. Proposed date: XIII c. (first half).
Obv.: St. George standing. Inscription: Ό άγιος Γεώργιος ό Διασορίτης.
Rev.: 'Ιωάννης ό Άλτοΰμης.
Remarks: DO 58.106.5396.
A.-K. Wassiliou, Review of Sode, Bleisiegel, in Geldgeschichtliche Nachrichten

33. Jg., 186 (1998).
213
300. Sode: Θεοτόκε βοήθει Τίρωνι ύπάτφ. Wassiliou: Τίμωνι. Cf. Seibt, JOB 48
(1998).
306. Sode: ... βοήθει τω σφ δούλω ... β. πρωτοσπαθαρίφ (?) ... και τοπο-
τηρητή Παφλαγονίας. Wassiliou: κριτή έπί τοΰ ιπποδρόμου. Cf. Seibt, JOB 48
(1998).
352. Sode: ...τον, Πάναγνε, ση ρώμη σκέποις. Wassiliou: Σον οίκέτην,
Πάναγνε, τήρει με, σκέποις. Cf. Oikonomides, BZ 92 (1999).
354. Sode: Σφράγισμα λόγων Πρόδρομος τοΰ ποιμένος φυλάττοι. Wassiliou:
Σφραγις λόγων Πρόδρομος, ου ποίμνης ίVAAT, (falsly for φύλαξ?). Cf. Seibt,
JOB 48 (1998).
360. Sode: Κΰριε βοήθει Γαβριήλ τοΰ δοΰλου Χριστοΰ. Wassiliou: Άγαπίφ or
Άγαπητφ.
373. Sode: Κύριε βοήθει Λέοντι νοταρίφ και άκτουαρίφ τφ Κρινίτη (?).
Wassiliou: τω Κρομμΰδη or Κραμβονίτη. Cf. Seibt, JOB 48 (1998).
423. Sode: 'Ιωάννης μάγιστρος ... την χάριν, στρατηγέτης, δούξ δοΰξ τε
πατρόθεν, Λόγε. Wassiliou: 'Ιωάννης μάγιστρος φέρει την χάριν, στρατηγέτης,
δούξ Δούξ τε πατρόθεν, Λόγε. Cf. Oikonomides, BZ 92 (1999).
Α.-Κ. Wassiliou - Μ. L. Zarnitz, "Fünf unedierte byzantinische Bleisiegel mit

metrischen Legenden," BZ 92 (1999) 80-88. (Photos).
1. Proposed date: XII c. (first-second third).
Rev.: Σκέποις Λέοντα τον Βεριδάρην, μάκαρ.
Remarks: Parallel to DO 58.106.4181 and two seals in the Zacos collection
(BnF 819 and 1187). Discussion of other seals of the same person and family
members.
Rev.: Σκέποις με Νικόλαον Μεγαλομμάτην,
μυροβλύτα μέγιστε, τοΰτον ίκέτην.
3. Proposed date: XII c. (second half)-XIII c. (beginning).
Obv.: Σφραγις Λέοντος πορφύρας της σταγόνος.
Rev.: Δούκα Κομνηνού πατρόθεν και μητρόθεν.
Remarks: The second verse is also to be found on an unedited seal of
Constantine Doukas Komnenos sebastos (DO 58.106.5583).
Obv.: St. Theodore Stratelates standing.
Rev.: Σεβαστόν Θεόδωρον σκέποις μοι, μάρτυς,
τον Μυρέλιον έκ γένους προσκεκλημένον.
5. Proposed date: XII c. (last third)-XIII c. (beginning).
Obv.: The Virgin (Hodegetria?) seated on a throne.
Rev.: Φρούρει, Πάναγνε, Μιχαήλ Παρζιρέσην.
6. Blank.
A.-K. Wassiliou, Review of DOSeals 3, in JOB 49 (1999) 378-380.

3.2.10. Κύριε βοήθει τω σω δούλω Στεφάνφ βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ έπί
τοΰ Χρυσοτρικλΐνου και έπόπτη τοΰ θέματος των Θρςικησίων [τφ]
CT6M...0T. Wassiliou: ... των Θρςικησίων STUNOnT-IMATUN. Cf. Seibt, BZ
92 (1999).
3.39.3. Κύριε βοήθει τω σφ δούλφ ... βασιλικφ κανδιδάτφ και δομεστίκφ
τοΰ Όψικίου. Wassiliou: ... Θωμφ (?) βασιλικφ κανδιδάτφ και δομεστίκφ
τοΰ Όψικίου.
214
SCHOLARY ARTICLES
3.39.32. Θεοτόκε βοήθει Μαρίνφ κόμητι τοΰ Όψικίου τ[(φ) τ(οΰ)] έξάρ(χου?).
Wassiliou: κόμητι τοΰ Όψικ(ίου) τοΰ τοΰ έξάρ(χου). Cf. Seibt, BZ 92 (1999).
3.40.12. Seal of Constantine imperial protospatharios and kommerkiarios of
Abydos. Cf. N. A. Alekseenko, "Molivdovuly adresantov Chersona V I-XI vv."
(Drevnosty,1996) 125, no. 6.
3.40.15. Reading of Nesbitt-Oikonomides: Θεοτόκε βοήθει 'Ιωάννη πρω-
τοσπαθαρίφ έπι τοΰ Χρυσοτρικλίνου και κουμερκιαρίφ Άβίδου τω Χιονίδη.
Wassiliou reads (with the help of Ermitage Μ 6766): ... και κουμερκιαρίω
Άβίδου τφ Κρομίδη. Cf. Seibt, BZ 92 (1999).
3.53.7. Τον Κυζίκου με Μιχαήλ σκέποις. According to Wassiliou the inscription
is metrical and contained one more word, perhaps κόρη.
3.53.9. Ό Κυζίκου Στέφανος σπουδή με γράφι. Wassiliou: Ό Λιζίκου
Στέφανος σπουδή με γράφει; cf. Zacos II, no. 712. Cf. Seibt, BZ 92 (1999).
3.71.18. ...υν... βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ και δομεστίκφ των Όπτιμάτων.
Wassiliou: Αϋξεντίω (?)...
3.86.27. Κΰριε βοήθει 'Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ, μυστογράφφ και μεγάλφ
χαρτουλαρίφ τοΰ γενικοΰ λογοθεσίου, κριτή έπι τοΰ ιπποδρόμου και των
'Ανατοληκών τω Προμουνδηνφ. Wassiliou: ... κριτή έπι τοΰ ιπποδρόμου και
των Κυκλάδων νήσων τω Προμουνδηνφ; cf. Hirsch Auction 183 (20-24.9.1994)
no. 1779 [= SBS 6, 127]. Cf. Seibt, BZ 92 (1999).
3.86.35. Χριστέ φήδου Φλοΰλι (?) βασιλικοΰ πρωτοσπαθαρήου κέ κριτοΰ τδν
'Ανατολικών. Wassiliou: ... Λούλη.
3.86.43. Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Θεοδώρφ βασιλικφ σπαθαροκανδιδάτφ
καΐ πρωτονοταρίφ των 'Ανατολικών. Wassiliou: ... [Νικ]οδ(ήμφ).
3.99.12. Κΰριε βοήθει Νικ[ μα]γίστρφ, βέστη, βεστάρχη και στρατηλάτη
της 'Ανατολής τφ Μουσαράφ. Wassiliou reads (with the help of a parallel spe-
cimen): Νικηφόρφ ... τφ Μουσαράφ.
A.-K. Wassiliou - Η. Winter, "Ein neues Bleisiegel des Kaisers Markianos (450-
457) aus Flavia Solva (Steiermark)," Mitteilungen der österreichischen
Numismatischen Gesellschaft 40 (2000) 92-96.
Parallel to Seibt, Bleisiegel, no. 5a,b.
A.K. Wassiliou, "Der heilige Georg auf Siegeln: einige neue Bullen mit
Familiennamen," REB 59 (2001) 209-224. All the seals are from the former
Zarnitz collection.
1. Proposed date: Last third of XI c.
Rev.: + Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) Βασιλείω βέστη τω Γελ(ω)τ(ή).
Remarks: Auction Künker 25 (Oct-Nov. 1993)'no. 568.
2. Proposed date: Last third of XI c.- beginning of XII c.
Rev.: Μάρτ(υς), φυλάτ(το)ις Νικηφόρ(φ) τω Ήνόχ(φ).
3. Proposed date: ΧΙ/ΧΙΙ c.
Obv.: St. George standing, wearing chlamys and himation.
Rev.: Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) τφ σω δοΰλ(φ) Νικηφόρ(φ) (πρωτο)νωβελλισίμ(φ)
τφ Κ(ο)τέρτζ(η).
Obv.: St. George standing, with spear and schield.
Rev.: Γραφάς γεωργεΐν ένδικους, μάρτυς, δίδου ώς Θ(εο)ΰ γεώργιον τω
Μετοχίτη.
Remarks: Exemplar of the auction Vecchi 13 (Sept. 1998) no. 1324; Münz
Zentrum 97 (Jan. 1999) no. 791.
215
5. Proposed date: XII c. (end) - XIII c. (beginning).

Obv.: St. George standing, with spear and schield.
Rev.: [Γεω]ργίου [σφρ]άγισμα τοΰ ΟΙναι[ώ]του.
6. Proposed date: Ca. last third of XI c.
Obv.: St. George standing, wearing spear and schield. Circular inscription:
+ Κ(ΰρι)ε β(οή)θ(ει) [τφ σφ δοΰ(λφ)].
Rev.: [Γ]εωργί(φ) [σ]παθαρ(ο)κ(αν)δ(ιδάτφ) (και) κόμιτ(ι) τοΰ άριθμοΰ τ(ω)
Σαραντάρη.
Remarks: Auction Münz Zentrum 94 (May 1998), no. 941.
W. Weiser, Review of Sode, Bleisiegel, in Numismatisches Nachrichtenblatt Al12

(1998) 74.
464: Seal of the archbishop of Trani (ca. 1180/1204); cf. A. Engel, Recherches
sur la numismatique et la sigillographie des Normands de Sicile et d'ltalie
(Paris, 1882) 109, no. 88, pi. 4, no. 5.
216
CATALOGUE OF AUCTIONS 1997-2001
Baldwin & Sons (Selection no. 30 [May 1999])

50. = Spink Auction 127, no. 14.
Baldwin & Sons (Selection no. 34 [October 2000])

52. = Münz Zentrum 100, no. 767 (Ioannes metropolites of Sardeis)
Classical Numismatic Group, Inc. Mail Bid Sale 46 (June, 1998)

1628. Proposed date: 565-578, but probably modern.
One side: cruciform monogram: Φως / Ζωή.
Other side: Two busts above two monograms. Circular inscription beginning
with Ευλογία.
Remarks: Photo. The specimen appears to be an "eulogia" token, but is
more likely a "fantasy" specimen with iconography and inscriptions drawn from
glass weights and religious tokens.
Obv.: Bust of the Virgin with Christ before her.
Rev.: Cruciform monogram: Στεφάνου.
Remarks: Photo. Similar to Zacos-Veglery, no. 1205.
1630. Proposed date: VI-VIII c.
Obv.: Παναγία Θεοτώκε.
Rev.: βωήθει Λέοντος.
Remarks: Photo. Date: VIII c.
Obv.: Cruciform invocative monogram.
Rev.: A cruciform monogram consisting of the letters Η at 1.; C at r.; Ν at
bottom and Ö at top; in the lower quarters the letters Κ - Ο.
Obv.: Cruciform invocative monogram.
Rev.: τφ δοΰλω σου Θεοφάνει.
Remarks: Photo. VIII c.
1633. Lot of two seals,
(a) Proposed date: VIII c.
Obv.: Cruciform invocative monogram; in the quarters: τφ σφ δοΰλω.
Rev.: Νικητή πρωτονοταρίφ.
(b) Proposed date: X c.
Obv.: Ornamental cross on three steps with circular inscription.
Rev.: 'Ιωάννη (πρωτο)σπαθαρίφ έπΐ τοΰ χρυσοτρικλίνου, αναγραφεί
και έπί τον βασιλικών κτημάτων.
Remarks: Photos. Cf. SBS1 (2000) 96-97.
Obv.: Cruciform invocative monogram; in the quarters: τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Χριστοφόρφ βασιλικφ σπαθαρίφ και τουρμάρχη των 'Ανατολικών.
Remarks: Photo.
1635. Lot of two seals.
217
(a) Proposed date: Late XI-early XII c.

Rev.: Γραφάς σφραγίζω και λόγους Κωνσταντίνου.
(b) No date.
Obv.: Bust of a bearded saint.
Rev.: Cruciform monogram, consisting of Θ in the center; A at 1.; Λ at r.;
Κ below; above Ρ in ligature with Ö.
Remarks: Photos. VI c.
1637. Proposed date: 1070-1150.
Obv.: The Virgin standing, holding Christ on r. arm. Circular inscription:
Θεοτόκε βοήθει Λέοντι.
Rev.: St. Panteleemon standing.
Remarks: Photo. XI c.
Classical Numismatic Group, Inc. Mail Bid Sale 49 (March, 1999)

Obv.: Busts of Constans II and Constantine IV. Below: Στεφάνου.
Rev.: Busts of Herakleios and Tiberios. Below: κομμερκιαρίου απο-
θήκης...
Classical Numismatic Group, Inc. Mail Bid Sale 51 (September, 1999)

no. 1761. Ex Spink Auction 127, no. 39.
Classical Numismatic Group, Inc. Mail Bid Sale 53 (March, 2000)

Obv.: Μαρίνου.
Rev.: δεσποτικού βουκαλίου.
Remarks: Photo. Concerning the boukalioi ("cantors"), see Oikonomodes,
Listes, 167 and note 146.
Classical Numismatic Group, Inc. Mail Bid Sale 58 (September, 2001)

1503. Ex Sternberg Auction 25, no. 507.
1504. Ex Spink Auction 132, no. 112.
1510. Proposed date: Χ-ΧΠ c.
Obv.: St. Theodore standing, holding a spear (r. hand), his 1. hand resting
on a shield set on the ground.
Rev.: Bpavctv Μιχαήλ σον λάτριν μάρτυς σκέποις.
Remarks: Photo. Twelve-syllable verse. XII c.
1511. No date proposed.
Obv.: Partial remains of an invocative monogram; in the lower quarters:
δοΰλφ.
Rev.: ... στρατηγώ των Άρμενιακών.
Remarks: Photo. VIII c.
Gorny, (Giessener Münzhandlung) (Munich) Sale 87 (2 March 1998)

847. Proposed date: Ca. 1050-1080.
218
CATALOGUE OF AUCTIONS

Remarks: Date: XI c. Cf. Zacos, Seals II, no. 63a.
The Virgin and Justinian holding a model of St. Sophia.
Remarks: Date: XII c. Cf. Zacos, Seals II, no. 63a.
849. Date: 1080/1100.
Rev.: Κΰριε βοήθει τω σω δοΰλφ Χριστοφόρω μαγίστρφ, βεστάρχη και
πραίτορι των Κιβυρραιωτών τφ 'Ραδηνφ.
Remarks: Wrong description. Date: 1050/1080.
850. Proposed date: Ca. 1050/1080
Obv.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Μιχαήλ πατρικίω
Rev.: και μεγάλφ χαρτουλαρίφ τοΰ στρατιωτικού.
Gorny, Sale 89 (5 May 1998)

570. Date: Third quarter of the XI c.
Obv.: St. Peter and St. Paul standing.
Rev.: 'Αποστόλων σκέποις με, δυάς αγία, Τορνίκιον πρόεδρον έκ πάσης
βλάβης.
Remarks: Copper token. Wrong attribution.
Rev.: Τοις θεοσεβεστάτοις πρεσβυτέροις καΐ έκκλησεκδίκοις.
Remarks: 1150/1250.
Gomy, Sale 90 (12-13 October 1998)

Obv.: Bust of the Virgin holding Christ in a medallion in front of her,
invocative monograms: Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: Incomplete cruciform monogram.
Remarks: Date: VII/VIII c.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Θεοδώρφ πρωτοπροέδρφ καΐ πρωτοβεστιαρίτη.
Remarks: Last third of the XI c. Catalogue reads πρωτοβεστιαρίφ.
1410. Proposed date: Ca. X/XI c.
Obv.: Bust of St. Stephanos.
Rev.: T 0 Χριστέ, σώζης Στεφάνω Ψωδηνήτη.
Remarks: 1050/1120. Catalogue reads Ίωαννίτη.
1411. Proposed date: Ca. XI c.
Rev.: Κΰριε βοήθει Βασιλείφ πρωτοσπαθαρίφ, ύπάτφ και στρατηγφ
Άναβάρσις ό Τριχινωπόδης or Άτριχινωπόδης.
Remarks: Mid-XI c. Parallel to Cheynet, Zacos 4a,b. A similar specimen
Fogg 587, ed. J. Nesbitt, SBS 2 (1990) 89, no. 23 (A.-K. Wassiliou, JOB 49
[1999] 382).
Obv.: Bust of the Virgin with both hands raised in front of her.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Κωνσταντίνφ, πατρικίω άνθυπάτω, βέστη και
στρατηγώ τοΰ Στενοΰ τφ Χαγέ.
Remarks: XI c. (second third). Misread.
1413. Proposed date: XI/XII c.
219
Obv.: Military saint, perhaps George.

Rev.: Military saint, perhaps Theodore.
Rev.: Σφραγις ό μάρτυς των έμών νυν πρακτέων,
ομωνύμων μοι Σκαράνω Γεωργίφ.
Remarks: Legend not read in the catalogue. Parallel to Stavrakos, Blei-
siegel, no. 232.
Gorny, Sale 95 (9 March 1999)

1053. Date: VI c.
Obv.: Nike dancing.
Rev.: Bust of an emperor, perhaps Justinos I.
1054. Proposed date: Ca. VI c.
Obv.: Invocative monogram (type IX).
Rev.: Κομιτα ύπατου.
Remarks: VII c. (second half).
1055. Proposed date: Ca. VII/VIII c.
Obv.: Invocative monogram (Laurent V), tetragram.
Rev.: Νικητή β. σπαθαροκανδιδάτω και τοποτηρητή.
Remarks: IX c. (second half).
Obv.: Invocative monogram (Laurent V), rare tetragram: τω δοΰλω σου.
Rev.: Γεωργίφ πατρικίφ και στρατηγφ.
Remarks: VIII c. (first half).
1057. Date: Before 1217.
Rev.: Γραφάς σφραγίζω Νικήτα Χωνειάτου.
Remarks: Cf. Sandrovskaja, Sfragistika, no. 863.
Rev.: Σισιννίφ β. πρωτοσπαθαρίφ.
Remarks: IX c. (first half).
Rev.: Άναστασίφ κόμιτι καΐ έπήκτη.
Remarks: Catalogue reads 6ΛΗΚΤΗ.
Obv.: Bust of a military saint, probably Theodore.
Rev.: Κΰριε βοήθει τω σω δούλφ Νικολάω μοναχω, έπισκόπω Προινων.
Remarks: XI c., Misread.
1061. Repetition of Gomy 90, no. 1413 (iconographical seal).
Gomy, Sale 96 (7 June 1999)

703. Date: 730-741.
Obv.: Leon III and Constantine V.
Rev.: Των βασιλικών κομμερκίων Κωνσταντινουπόλεως.
Obv.: Bust of the Virgin holding the medallion of Christ in front of her,
circular inscription.
Rev.: Γεωργίφ άρχιεπισκόπφ Βουλγαρίας.
220
705. Date: Ca. 1060/1071.

Obv.: Bust of the Virgin Nikopoios, circular invocative inscription.
Rev.: Bust of John Doukas, caesar. Circular inscription: 'Ιωάννη τω εΰ-
τυχεστάτφ καίσαρι.
706. Proposed date: ΧΠ c. (first half).
Rev.: 'Ιωάννης σεβαστός και μέγας δομέστικος πάσης 'Ανατολής και
Δύσεως.
Remarks: Cf. Zacos, Seals II, no. 526a,b; DOSeals 1.99.8.
707. Proposed date: Mid-ΧΠ c.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Άλεξίω σεβαστώ τω Παλαιολόγφ.
Remarks: No photo. XII c. (third quarter). Parallel to Jordanov, Numiz-
matika i Sfragistika V/2 (1998) 7, no. 4. From a different boulloterion, ibidem,
no. 3.
Obv.: Three standing saints, Nicholas (1.), George (m.) and John
Prodromos (r.)
Rev.: Γραφάς σφραγίζω πρωτονωβελλισίμου δουκός Γαβριήλ πόλεως
Μελω νόμου.
Remarks: No photo. Partly misread. Date: End of the XI c. From a different
boulloterion Zacos, Seals II, no. 465 (= Spink II, no. 127); Dated Seals, no. 108.
709. Date: XII c.
Obv.: Bust of the Virgin Episkepsis, circular inscription Θεοτόκος ή
Ξηροχωραφίτισσα.
Rev.: St. Nikephoros standing, circular inscription Ό άγιος Νικηφόρος ό
τοΰ Ξηροχωραφίου.
Gorny, Sale 97 (11 October 1999)

1306. Proposed date: IV/VI c.
Plomb. Lamb. Circular inscription Ζώσιμον ζήσης.
Remarks: Catalogue reads ρώσης.
1308. Date: 1143-1180.
Obv.: Bust of Christ Εμμανουήλ.
Rev.: Manuel I Komnenos standing.
1309. Date: 1163-1202.
Obv.: St. Peter and St. Paul.
Rev.: Horseman, circular inscription: Sigillum Boiamundi principis
Antiochiae.
1310. Proposed date: Ca. VIII/IX c.
Obv.: Invocative monogram (type II), tetragram.
Rev.: Θεοδοσίφ έπισκόπω Εφέσου.
Remarks: VIII c. Parallel to Münz Zentrum 82, no. 1188. Cf. SBS 6 (1999)
154.
Obv.: The Virgin seated on a backless throne, holding Christ in her lap.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Σαμουήλ προέδρφ και δουκι τφ Άλουσιάνω.
Remarks: Ca. 1070/1090. Partly misread (Λ ΑΘ VC ΑΑΠ!). Parallel to Seibt-
Zarnitz 3.1.9.
1312. Proposed date: Ca. X c.
Obv.: Bust of St. John Prodromos.
221
Rev.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Γεωργίω πρωτοσπαθαρίω.

Remarks: XI c. (first half).
Rev.: ΣφραγΙς Λέοντος τοΰ Μυλασίτου.
Remarks: XII c.
1314. Proposed date: Ca. X c.
Obv.: The Virgin seated on a high-backed throne, holding the medallion of
Christ in front of her, circular invocative inscription.
Rev.: St. George standing, circular inscription: Λέοντα τφ Άντιό[χω] (?).
Remarks: XI c. (second half). The editor prefers Leon.
1315. Proposed date: Early VIII c.
Obv.: Eagle, invocative monogram (Laurent V).
Rev.: Άνθίμφ άπό ύπατων.
1316. Proposed date: VII/VHI c.
Obv.: Invocative monogram (Laurent Π), crosses in the quarters.
Rev.: Cruciform monogram Γεωργίου, with ornaments in the quarters.
Gomy, Sale 101 (6 March 2000)

Obv.: Busts of St. Peter and St. Paul.
Rev.: Πλάτωνος μητροπολίτου.
Remarks: VII c.
1161. Repetition of Gorny 97, no. 1308 (Manuel I Komnenos).
1162. Proposed date: XIII/XIV c.
Obv.: St. Michael and St. Gabriel standing, circular inscription: Σκέποιτε,
άύλων αρχαγγέλων.
Rev.: Θεόδωρον Δοΰκαν με Παλαιολόγον συμπένθερόν τε τοΰ κρατούντος
Αΰσόνων.
Remarks: XII c. (last quarter). Misreadings.
1163. Date: 976-1025.
Obv.: Bust of Christ.
Rev.: Basileios II and Constantine VIII.
Obv.: Bust of St. Demetrios with invocation.
Rev.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Μιχαήλ πατρικίφ άνθυπάτφ και
στρατηγφ τφ Ταρχανειώτη.
Remarks: Ca. 1060-1090. Parallel to Leontiades, Tarchaneiotai 46, no. 6b.
Gomy (& Mosch), Sale 102 (24 May 2000)

653. Proposed date: ΧΠ/ΧΙΠ c.
Obv.: Bust of St. John Prodromos, circular inscription: Κΰριε βοήθει
'Ιωάννη
Rev.: Bust of St. Prokopios, circular inscription: β. πρωτονοταρίφ τοΰ
Πετρίου.
Remarks: XI c. (second half).
Gorny, Sale 104 (9-10 October 2000)

1495. Date: 1259-1282.
Obv.: The Virgin seated on a backless throne, holding Christ in front of her.
Rev.: Theodora standing, inscription: Θεοδώρα εύσεβεστάτη αΰγοΰστα
Δοΰκαινα ή Παλαιολογίνα.
222
Remarks: Parallel to Zacos-Veglery, no. 122a-b.

Rev.: Κΰριε βοήθει Εύστρατίφ πατρικίφ άνθυπάτω καν στρατηγώ
Ζεβέλου τρ Βοτανιάτη.
Remarks: 1060-1070. The editor reads Δεβέλου.
1497. Date: X c.
Obv.: Bust of the Virgin holding the bust of Christ in front of her, circular
inscription.
Rev.: Γρηγορίφ μητροπολίτη Νικομήδειας.
1498. Date: VII c.
Obv.: Θεοδοσίου άπο έπαρχων.
Rev.: δοΰλου της Θεοτόκου.
1499. Repetition of Münz Zentrum 100, no. 767 (Ioannes metropolites of Sardeis).
Rev.: Σκέποις "Αοινον Μιχαήλ, μυροβλΰτα.
Remarks: XII c. (second half).
Gorny, Sale 108 (3 April 2001)

Obv.: Bust of an emperor.
Rev.: Victory.
Remarks: V c.
2167. 527-565.
Obv.: Bust of Justinian I.
Rev.: Victory dancing between two crosses.
2168. 1057-1059.
Obv.: Bust of Christ Εμμανουήλ.
Rev.: The emperor Isaakios I Komnenos standing, circular inscription.
Rev.: Κΰριε βοήθει τφ σω δοΰλω Νικολάω μητροπολίτη Εύχανείας και
συγκέλλω.
Remarks: Mid-XI c.; partly misread (Εύχαΐτων Άμασείας).
Obv.: Cruciform monogram, probably Παΰλφ, in the quarters: πατρικίφ,
surrounded by an invocation.
Rev.: Cruciform monogram, perhaps χαρτουλαρίφ, in the quarters: και
γενικω, surrounded perhaps by βασιλικφ πρωτοσπαθαρίφ.
Remarks: X c. (first half), only partially read.
Rev.: Παντολ(έων) σπαθ(αρο)κανδ(ι)δ(&τος) (και) άντ(ι)γραφεύς ό
Χα(λ)κοπρ(α)τίτ(ης).
Remarks: XI c. (second quarter). The family name is misread as Μακοπίτιος.
223
Rev.: Κύριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Λέοντι.

Remarks: XI c. (second quarter).
2173. Proposed date: Ca. XIII c.
Obv.: Bust of the Theotokos Episkepsis, circular inscription.
Rev.: Γεωργίφ σεβαστφ τφ Παλαιολόγφ.
Remarks: ΧΙ/ΧΠ c. Cf. I. Jordanov, SBS 3 (1993) 72, nos. 3-4 (from another
boulloterion)
2174. Proposed date: Ca. ΧΙΠ c.
Obv.: Strange military saint standing.
Rev.: Σφραγις σεβαστόν και AnPHOVIO.
Remarks: Suspicious type.
2175. Proposed date: Ca. IX/X c.
Obv.: The Virgin Blachernitissa standing.
Rev.: "Εσο σφραγίς, πάναγνε, Θεοφυλάκτω.
Remarks: XI c. (last third). Parallel to Schlumberger, Sig. 724c (obv. mis-
take); Zacos, Seals II, no. 759; Konstantopoulos, no. 965.
Gomy, Sale 112 (17 October 2001)

4452. Proposed date: 1042-1055.
Rev.: Bust of the emperor Constantine IX Monomachos, circular inscription.
4453. Proposed date: 1059-1067.
Rev.: The emperor Constantine X Doukas standing, circular inscription.
4454. Proposed date: 1043-1058.
Obv.: The Virgin Hodegetria standing, holding Christ in her left arm,
Rev.: Μιχαήλ άρχιεπισκόπφ Κωνσταντινουπόλεως, Νέας 'Ρώμης.
Remarks: Seal of Michael Kerullarios. Cf. Zacos, Seals Π, no. 15; Dated
Seals, no. 88 (early part of this period).
4455. Proposed date: Xm/XIV c.
Obv.: Virgin orans standing, inscription ή Θεοσκέπαστος.
Rev.: St. George (1.) and St. Theodore (r.) standing.
Remarks: Ca. XIII c. (second half). Many parallels, cf. Seibt-Zamitz 3.3.6.
Gorny, Sale 113 (18 October 2001)

Rev.: Όμωνυμοΰντα Μαυροζώμην με σκέποις.
Remarks: XII c. (second half)·
Obv.: Theotokos Episkepsis standing, inscription ή Άντίληψις, circular
inscription: Θεοτόκε βοήθει 'Ιωάννη μοναχφ, έπισκόπφ και συγκέλλφ.
Rev.: St. John Prodromos standing, circular inscription: τφ σφ [δοΰ]λων
δ(οΰ)λ(φ) καΐ φίλων Θ(εο)ΰ (?)
Remarks: XI c. (last third).
Obv.: St. Peter and St. Paul.
Rev.: Κύριε βοήθει Δανιήλ σπαθαροκανδιδάτφ τω νΠ6Χ-
Remarks: Between second and third third of the XI c.; the family name is
perhaps based on the Arabian form Ubayd. The catalogue prefers Εύπέτης.
224

Rev.: Σφράγισμα δή Μουσέως τοΰ Εύλογίου.
Remarks: XI c. (second half). In the catalogue and in BZ 95 (2002) 352
partly misread as Δημοΰσης.
6171. Proposed date: Late ΧΙ/ΧΠ c.
Rev.: Κΰριε βοήθει Μιχαήλ κουροπαλάτη και δουκί τφ Κοντοστεφάνφ.
Remarks: Late XI-first third of the XII c. Cf. Lihacev, Vostok, LXXXI 9.
Obv.: Bust of the Virgin Blachernitissa.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δούλω 'Ραδωμιρφ προτοπρωέδρφ τφ
Ά(α)ρώ(ν).
Remarks: XI c. (last third). A parallel specimen in MuM Numismatics 1,
7.12.1997, no. 410.
Grün, Sale 25 (1999)

Obv.: Cross on steps between two stars.
Rev.: Cruciform monogram Στεφάνου.
Remarks: VII c.
466. Repetition of Hirsch 182, no. 1113 (Theodosios apo hypaton?).
Remarks: SBS 6 (1999) 126.
467. Repetition of Numismatisches Nachrichtenblatt 46 (1997) 548, no. 5
(Artemios hypatos).
Remarks: From the same boulloterion Münz Zentrum 75, no. 1586.
Rev.: Νηκηφόρφ β. σπαθαρίφ.
Remarks: IX c. (first half). Cf. Speck, Bleisiegel, no. 56.
Obv.: Cross potent, circular invocative inscription.
Rev.: Χαήρφ (?) β. σπα(θαρο)κ(αν)δ(ι)δ(άτφ) και τουρμάρχω (sic)
Μεσο(ποταμίας).
Remarks: IX c. (second half). Perhaps XAMPO, cf. Arabic 'amr.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Βασιλείφ πρωτοσπ(αθαρίφ) και προνοητήν.
Remarks.: XI c. (second half).
Obv.: St. George standing, circular inscription: Ούπερ σφραγις πέφυκα.
Rev.: St. Demetrios standing, circular inscription: γραφή δεικνύει.
Remarks: Inscription not read in the catalogue.
Obv.: Bust of the Virgin Nikopoios, circular invocative inscription.
Rev.: Bust of St. Peter, fragmentary and unclear traces of inscription.
Remarks: Between 1040 and 1080.
473. Repetition of Gorny 46, no. 837 (Goudelios Tzykandyles).
Remarks: XI c. (last third), not 1166!
474. Repetition of Münz Zentrum 94, no. 953 (Ioannes Komnenos Maurozomes).
225
Grün, Sale 28 (1999)

Obv.: Cross potent, circular inscription.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Στυλιανφ στράτορν και διοικητή.
Obv.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοτίμψ (?)
Rev.: β. πρωτοσπαθαρίφ, κουράτορι των β(ασιλικών) κτημάτων.
1062. Repetition of Münz Zentrum 98, no. 653 (Andronikos Batatzes sebastos).
1063. Repetition of Münz Zentrum 98, no. 655 (Basileios Batatzes sebastos).
Hauck and Aufhäuser, Sale 15 (21-22 March 2000)

518. Date: 1071-1078.
Obv.: Christ seated on a high-backed throne.
Rev.: The emperor Michael VII Doukas standing, circular inscription.
Remarks: Zacos-Veglery, no. 95d.
519. Date: 1253-1282.
Rev.: Theodora standing, inscription: Θεοδώρα εΰσεβεστάτη αύγοΰστα
Remarks: Zacos-Veglery, no. 122d; Seibt-Zarnitz 1.3.3.
Hirsch, Sale 194 (19-22 February 1997)

665. Date: ΧΠ c. (second-third quarter).
Obv.: Σφραγίς σεβαστής.
Rev.: Μαρίας τής Δουκαίνης.
Remarks: Parallel to Spink Auction 127, no. 78.
Obv.: Invocative monogram, type Laurent IX (Θεοτόκε βοήθει).
Rev.: Cruciform monogram: Γεωργίφ.
Remarks: Date: Late VII-early VIII c.
Obv.: Cruciform invocative monogram, type Laurent V (Θεοτόκε βοήθει)
with tetragram τω σφ δοΰλφ.
Rev.: Μαρήνφ δωμεστ(ί)κφ.
Remarks: Date: VIII c. (second half).
Obv.: Κΰριε βοήθει τω σφ δοΰλφ Κατακαλω.
Rev.: πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγφ τω Γλαβφ (or Γαβρφ ?)
Remarks: Date: XI c. (second quarter).
Obv.: Cruciform invocative monogram (type Laurent I).
Rev.: Λυκάστου υπάτου.
Remarks: Date: VE c. (second half). From the same boulloterion: Künker
20, no. 1072-1073 (cf. SBS 3 [1993] 188). Parallel specimens, Sode, Bleisiegel,
no. 280-283; cf. ibidem, no. 284 (from a different boulloterion).
Obv.: Cruciform invocative monogram (type Laurent I).
Rev.: 'Ιωάννου σιλεντιαρίου.
Remarks: Date: Late VII c.; parallel to Speck, Bleisiegel, no. 50.
671. Repetition of Hirsch 187, no. 1796 (Komitas metropolitan of Sardeis?)
Remarks: SBS 6 (1999) 130.
226
Rev.: Block monogram, probably: Μαριανφ έπάρχφ.

Remarks: Date: ν Π Μ Π c.
Obv.: Bust of the Theotokos Episkepsis.
Rev.: Βαρθολομαίος ό ευτελής μονάζων.
Remarks: ΧΙ/ΧΠ c.
Hirsch, Sale 195 (5-7 May 1997)

1020. Date: 1030/1050.
Obv.: Bust of the Virgin Nikopoios, circular inscription.
Rev.: Κωνσταντίνφ β. πρωτοσπαθαρίφ και έπι τοΰ χρ(υσοτρικλίνου)
(?) ό Κατακαλός.
1021. Date: V n i c.
Obv.: In vocative monogram (Laurent V), tetragram.
Rev.: Fragmentary cruciform monogram, in the quarters: πα-τρι-κί-φ.
Remarks: Parallel to Zacos-Veglery, no. 2368a.
1022. Date: 1071-1078.
Obv.: Christ seated on a high-backed throne.
Rev.: The emperor Michael VII Doukas standing, circular inscription.
Remarks: Zacos-Veglery, no. 95d.
1023. Date: 1070-1080.
Obv.: Bust of the Virgin Nikopoios. Fragmentary metrical circular inscrip-
tion: <Σκέποις π>άναγνε Θεόφ(ι)λ(ον) οίκ<έτην?> σον <δοΰλον?>
Rev.: Εϊης γραφών μοι και βίου φΰλαξ, Κόρη.
1024. Date: Χ c. (second half).
Obv.: Bust of a bearded saint bishop. Circular inscription.
Rev.: 'Ρωμανφ β. πρωτοσπαθαρίφ και έπι της μεγάλης έταιρείας.
Hirsch, Sale 196 (24-27 September 1997)

1027. Date: XIII c.
Obv.: St. John Prodromos standing.
Rev.: Όμώνυμον σκέποις, μάρτυς, φΰτλης λύχνε, Κομνηνοφυήν
Μαυροζώμην πατρόθεν.
Remarks: From the same boulloterion: Künker 67, no. 1393.
1029. Date: X c. (first half).
Obv.: Invocative monogram (Laurent V [?]), tetragram.
Rev.: Λέοντι β. κανδιδ(άτφ) (και) δομ(εστίκφ) των Κιβυρ(ραιωτών).
1031. Date: Χ c. (second half).
Obv.: Patriarchal cross on steps, fleurons, ornaments in the two quarters,
Rev.: 'Ρωμανφ β. πρωτοσπαθαρίφ και κριτή Θράκης και Μακεδονίας.
Remarks: The name is not sure.
1032. Date: VI/VHI c.
Rev.: Block monogram Παύλου (υπάτου?).
1033. Date: XI c. (second quarter).
Obv.: Bust of the Virgin Hodegetria with Christ in the left arm, circular
inscription.
Rev.: .... πρωτοσπαθαρίφ, μεγάλφ κουράτορι και κριτή των 'Ανατολικών.
Remarks: Perhaps the name of the owner was Leon. Cf. a similar type of
a Leon as πρωτοσπαθάριος, έπι τών δεήσεων και κριτής τών 'Ανατολικών
(Zacos, Seals II, no. 835; DOSeals 3.86.28).
227
1034. Date: XI c. (third quarter).

Obv.: Θεοτόκε βοήθει τω σφ δοΰλφ Λέοντι στρατηγφ.
Rev.: και αναγραφεί Σελευκείας τφ Βλάγγςι.
Remarks: Parallel to J.-Cl. Cheynet, TM 12 (1994) 426, no. 57.

837. Date: XI c. (first half).
Rev.: Κύριε βοήθει Μιχαήλ πατρικίφ, ύπάτφ τφ Μανικαΐτη.
838. Date: XI c.
Obv.: Bust of the Virgin Hodegetria holding Christ in her left arm.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοφύλακτος.

681. Repetition of Hirsch 196, no. 1027 (John Maurozomes Komnenos).
682. Repetition of Hirsch 196, no. 1033 (...protospatharios, megas kourator and
judge of Anatolikon).
Hirsch, Sale 202 (25-27 November 1998)

635. Date: X/XI c.
Obv.: Patriarchal cross on steps, fleurons.
Rev.: Νικολάφ τουρμάρχη.
637. Date: 1057-1065.
Rev.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ 'Ιωάννη κουροπαλάτη τω Κομνηνφ.
Remarks: Zacos-Veglery, no. 2681.
638. Date XI-XII c.
Obv.: The Virgin Hodegetria standing, holding Christ in the r. arm.
Rev.: St. Theodore standing.

762. Date: VIII c.
Obv.: Invocative monogram (Laurent V), tetragram, circular inscription:
Έξελοΰ με, Κΰριε, έξ άνθρωπου πονηρού
Rev.: Σισιννίφ πατρικίφ και στρατηγφ. Circular inscription: άπό ανδρός
αδίκου και δολίου ρΰσαί με.
Remarks: Cf. Zacos-Veglery, no. 2373; Konstantopoulos, no. 154a.
763. Date: IX c. (first half).
Rev.: ...,-TOC β. σπαθ(αρίφ) (και) τουρμάρ(χη) των ΜΚ.
Remarks: Perhaps Μ(α)κ(εδόνων), the owners name is unclear, perhaps
Λέοντος. Cf. DOSeals 1.43.39.
764. Date: Last quarter of the XI c.
Obv.: Bust of St. Theodore Stratelates, metrical circular inscription: "Αμφω
σκέποιτε τον συνώνυμον θΰτην
Rev.: Bust of St. Theodore Tiron, metrical circular inscription: δυάς προέ-
δρων των σεβών Θεοδώρων.
765. Repetition of Münz Zentrum 94, no. 946 (Methodios bishop of Akroinon).

862. Date: 1253-1282.
228
Rev.: Theodora standing, inscription: Θεοδώρα εΰσεβεστάτη αΰγοΰστα

Remarks: Zacos-Veglery, no. 122d; Seibt-Zarnitz 1.3.3.
863. Repetition of Hirsch 198, no. 837 (Michael Manikaites as πατρίκιος and
ύπατος).
864. Repetition of Hirsch 198, no. 838 (Theophylaktos).
Hirsch, Sale 205 (22-25 September 1999)

1169. Repetition of Hirsch 199, no. 681 (John Maurozomes Komnenos).
1171. Date: XI c.
Obv.: Bust of the Virgin with both hands in front of her.
Rev.: Unclear inscription in five lines.
1172. Date: XI c. (second half).
Obv.: Two military saints.
Rev.: Unclear inscription in four or five lines.
1173. Repetition of Hirsch 202, no. 638 (iconographic seal).
1174. Date: XI c. (second half).
Rev.: Κΰριε βοήθει Γεωργίφ τω Μανιακή.
1175. Date: Between late XI and first half of the XII c.
Rev.: Λόγους σφραγίζω και γραφάς τοΰ Έλπίδη.
1176. Date: XI c. (last third).
Rev.: Θ(εοτό)κε β(οή)θ(ει) [Λ]έωντα [σ]παθ(αρο)κ(αν)δ(ι)δ(άτφ) [έ]π(ι)
τ(οΰ) χρ(υσο)(τρι)κλ(ίνου) τω τ(οΰ ) Έξ(α)μ(ι)λ(ί)τ(ου).
Remarks: In BZ 93 (2000) 768, no. 3034 misread as Tex(o)mat(es)(?). A
parallel specimen in the Zacos collection, ed. by A.-K. Wassiliou, Hellenika 52
(2002) 253, no. 16, fig. 13, p. 260.
1177. Date: XI c.
Obv.: Κΰριε βοήθει τω σω δοΰλω
Rev.: Γρηγορίφ τω Μαυροκατακαλφ.
1178. Repetition of Hirsch 192, no. 778 (Sisinnios hypatos).
Remarks: SBS 6 (1999) 133.
1179. Date: XI c. (last quarter).
Obv.: Bust of St. Michael. Metrical circular inscription: Άρχάγελλε,
σκέποις με <εϋσεβή>ν or <εΰλαβή>ν θΰτην.
Rev.: Bust of the Virgin Episkepsis. Metrical circular inscription:
Ίωάννην σκέποις με, Κόρη, Χωνών ποιμένα.
Remarks: Repetition of Hirsch 192, no. 777. Cf. SBS 6 (1999) 133 (partly
read).
1180. Date: VI c.
Rev.: Block monogram Παύλου (ύπατου ?).
618. Date: XIII c.
Obv.: St. John Prodromos standing.
Rev.'Ως έν ψυχή φέρω σε, φωνή τοΰ Λόγου, τη σφραγίδι Θεόδωρος
Πανηγύρης.
229

2319. Repetition of Münz Zentrum 100, no. 768 (Alexios Komnenos Konto-
stephanos).
2320. Date: IX c. (first half).
Obv.: In vocative monogram (Laurent V).
Rev.: Σισιννακίω β. κανδιδάτφ.
2321. Repetition of Münz Zentrum 100, no. 765 (Theodoras Bebaptismenos as
protospatharios, hypatos and strategos).
2322. Repetition of Hirsch 204, no. 863 (Michael Manikaites as patrikios and
hypatos).
2323. Repetition of Münz Zentrum 100, no. 758 (Andreas).
2324. Repetition of Münz Zentrum 100, no. 766 (anonymous, bishop of Nyssa).
2325. Repetition of Goray 95, no. 1053 (Bust of an emperor, perhaps Justinos I).
2326. Repetition of Münz Zentrum 100, no. 761 (Olbios apo eparchon).

696. Repetition of Münz Zentrum 107, no. 277 (Herakleios patrikios).
697. Date: XII c.
Rev.: Της 'Αδριανού ποιμένος σφραγις Μάρκου.
699. Repetition of Hirsch 205, no. 1179 (John bishop of Chonai).
700. Repetition of Hirsch 196, no. 1032 (Paulos ύπατος ?).
701. Repetition of Hirsch 205, no. 1173 (iconographical seal).

675. Falsification. Cf. A.-K. Wassiliou, Siegel in Kopie und Fälschung, 129f.,
no. 36.
676. Repetition of Hirsch 208, no. 2321 (Theodoras Bebaptismenos as proto-
spatharios, hypatos and strategos).
677. Falsification. Cf. A.-K. Wassiliou, Siegel in Kopie und Fälschung, 133f.,
no. 38.
679. Repetition of Hirsch 208, no. 2324 (anonymous, bishop of Nyssa).
680. Repetition of Hirsch 208, no. 2325 (Bust of an emperor, perhaps Justinos I).
682. Repetition of Hirsch 208, no. 2323 (Andreas).
683. Repetition of Hirsch 208, no. 2326 (Olbios apo eparchon).
684. Repetition of Hirsch 208, no. 2319 (Alexios Komnenos Kontostephanos).
685. Repetition of Hirsch 205, no. 1177 (Gregorios Maurokatakalos).

740. Seal of Beser as patrikios and strategos.
Remarks: Many specimens. Cf. SBS 6 (1999) 126-127.

996. Date: XI c. (second quarter).
Rev.: Σφραγις Θωμά σπαθαροκανδιδάτου, άσηκρήτις και β. νοταρίου
τοΰ Ειροΰ.
997. Date: Late ΧΙΙ/early XIII c.
Obv.: St. George as horseman.
Rev.: Σφράγισμα Δούκα σεβαστοί Κωνσταντίνου, δνπερ, άθλητά, έκ
πάσης βλάβης ρΰου.
Remarks: Same other specimens. Cf. Stavrakos, Bleisiegel, no. 70.
230
Italo Vecchi, Sale 5 (5 March 1997)

1002. Date: VII c. (second half).
Obv.: The Virgin standing between two invocative monograms.
Rev.: 'Ανδρέου επισκόπου.
1003. Date: VII c.
Rev.: άπό υπάτων.
1004. Date: VI (second half) - VII c. (first half).
Obv.: Anastasii.
Rev.: notarii.
Obv.. Eagle, invocative monogram (Laurent V).
Rev.: Πέτρου βασιλ(ικοΰ) μανδ(άτορος).
Remarks: Editor's readings: Πέργου BACM Γ1ΑΝΔ.
1006. Date: VIII c. (first half).
Rev.: Στεφάνω πατρικίφ.
1007. Date: Early IX c.
Obv.: Invocative monogram (Laurent V), rare tetragram: τφ δοΰλω σου
Rev.: Θεοδώρφ πατρικίφ και στρατηγφ.
1008. Date: Χ/ΧΙ c . '
Obv.: Bust of St. Michael, circular inscription.
Rev.: Ίγνατίω έπισκόπω Λαρίμων.
1009. Date: Ca. 1040.
Obv.: Bust of St. Eustratios.
Rev.: Μηχαήλ κριτ(η) Λαγγ(ι)<β>αρδ(ίας) (και) Καλαβρ(ίας) τω
Χοιρ(ο)σφάκτη.
1010. Falsification.
Rev.: Bust of the Virgin with Christ in front of her.
Italo Vecchi, Sale 13 (4 September 1998)

1279-1331: Repetitions for the most part in other catalogues.
1279. Date: VII/VIII c.
Obv.: Invocative monogram (Laurent I).
Rev.: Εύσεβίω άπό έπάρχων.
Rev.: Φιλίππου στρατηλάτου.
1300. Date: VII c.
Obv.: Bust of the Virgin holding the medallion of Christ in front of her.
Rev.: Cruciform monogram: Θεοδώρου.
1301. Date: VII c.
Obv.: Bust of the Virgin with Christ in front of her.
Rev.: Cruciform monogram: Θεοδώρου.
1302. Date: XI c.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει xrj orj δούλη 'Ροδάμνη.
1306. Date: 693/694.
Obv.: Justinian II standing, indiction Ζ, circular inscription: Γεωργίου άπό
υπάτων.
Rev.: άποθηκης των άνδραπόδων Ήσαυρίας (και) Κιλικίας.
231
1311. Date: X c. (second half).

Obv.: Patriarchal cross on steps, fleurons, circular inscription.
Rev.: Λέοντι β. πρωτοσπαθαρίφ έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου και έπι των
δεήσεων.
Remarks: Laurent, Corpus II, no. 249.
1314: Date: Ca. Mid-XII c.
Obv.: Virgin Episkepsis standing, inscription: ή 'Επίσκεψις.
Rev.: Κουβουκλεισίου σεβαστού Νικολάου κΰρος, Κόρη Πάναγνε, τοις
έργοις νέμοις.
1315. Date: Ca. Mid-XIII c.
Obv.: Virgin Episkepsis standing, inscription: ή Επίσκεψις.
Rev.: Άπλοΰσα χείρας είς έπίσκεψιν κόσμου σκέπην κάμοΰ, Πάναγνε,
πρακτέοις δίδου.
Remarks: Many analogies. Cf. Hunger, SBS 4 (1994) 39.
1317. Date: XI c. (third quarter).
Obv.: Virgin seated on a high-backed throne, holding the medallion of
Christ in front of her.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Βασιλάκη βέστη καΐ κατεπάνω Καρσί ου και
'Ιβηρίας τω Φλόρω.
1320. Date: XI c. (first half)-
Obv.: Bust of St. Nicholas, circular inscription.
Rev.: Νικολάφ σπαθαροκανδιδάτφ και έπισκεπτίτη.
1325. Date: Ca. 1080-1100.
Rev.: Σφραγ(ίς) 'Αλεξάνδρου νουβελισίμου τοΰ Καβάσιλα.
Remarks: Cf. Seibt, Bleisiegel, no. 125; Stavrakos, Bleisiegel, no. 95.
1326. Date: XIII c. (second half).
Obv.: The Annunciation.
Rev.:"Avavöp8 μήτερ, πορφυροβλάστου κλάδον Άνδρόνικον Δοΰκαν
με, παρθένε, σκέποις.
1327. Date. XIII c.
Rev.: Φυλαξ γραφών γένοιο των 'Αλεξίου τοΰ Μανασση, πρώτιστε
ταγμάτων νόων.
Remarks: Cf. Laurent, Vatican, no. 186 (copy: partly misread); Szemioth-
Wasilewski, no. 86 (copy: partly misread).
1328. Date: Before 1206-after 1235.
Rev.: Συμεών έλεφ Θεοΰ πατριάρχης Θεουπόλεως Μεγάλης 'Αντιοχείας
και πάσης 'Ανατολής.
Remarks: Parallel to Zacos, Seals II, no. 59 = Dated Seals, no. 131; Seibt-
Zarnitz 5.1.9.
1329. Date: 852-899.
Obv.: Bust of Christ, circular inscription: Κύριε βοήθη Μηχαήλ άρχοντα
Βουλγαρίας.
Rev.: Bust of the Virgin, inscription: Θεοτόκε βοήθη Μηχαήλ άρχοντα
Βουλγαρίας.
Remarks: Cf. J. Youroukova-V. Penchev, Bulgarian mediaeval coins and
seals, Sofia 2000, 24f.
Italo Vecchi, Sale 15 (15 Juny 1999)

232
1492. Date: ΧΠ c. (second half).

Rev.: Γραφάς Κομνηνής σφραγίζω Θεοδώρας.
Italo Vecchi, Sale 17 (15 December 1999)

1340. Date: IX c.
Obv.: Nimbed patriarchal cross on steps, circular inscription.
Rev.: Θεοδοσίφ β. σπαθαρακανδιδάτφ και άρχοντι Κΰπρου.
1342. Date: Ca. 1035-1100.
Obv.: The Virgin seated on a high-backed throne, holding the Child (or a
medallion) in front of her.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Θεοδώρφ ραίκτωρι τφ Άμασειανφ.
Münz Zentrum, Sale 88 (7 January 1997)

1208. Repetition of Münz Zentrum 78, no. 793 and Hirsch 181, 1034a (Zoetos,
bishop of Christoupolis).
Remarks: Seibt-Zarnitz 5.2.3.
1209. Date: 921-931.
Rev.: Busts of Romanos I, Christophoros and Constantine.
1210. Repetition of Münz Zentrum 77, no. 1172 (Nikephoros II Phokas).
Rev.: Κΰριε βοήθει Βασιλεΐφ πρωτοσπαθαρίφ (?) και στρατηγώ τω
'Αποκάτηΐ·
Remarks: Dating too narrow; better first half of XI c. The editor read
σπαθαρίω instead of πρωτοσπαθαρίφ.
1212. Repetition of Münz Zentrum 78, no. 801 (Nikephoros Botaneiates
μάγιστρος, βεστάρχης και δούξ Όψικίου).
1213. Date: 1068-1071.
Obv.: In the center Christ crowning Romanos IV and Eudokia. Inscription:
'Ρωμανός και Ευδοκία.
Rev.: In the center Michael VII; on the left and right figures of Constantine
and Andronikos. Inscription: Κωνσταντίνος, Μιχαήλ, Ανδρόνικος.
1214. Date: 1078-1081.
Rev.: The emperor Nikephoros III Botaneiates standing. Traces of the
circular inscription right: ROTANIATx
Remarks: Parallel to Lanz 72, no. 963.
Münz Zentrum, Sale 90 (14-16 May 1997)

Obv.: (Good?) Shepherd.
Rev.: Legend in three lines, perhaps: τω φοροΰντι.
1039. Proposed date: Ca. 570/650 . No photo'.
Obv.: Bust of the Virgin with Christ between crosses.
Rev.: Block monogram, perhaps: Παντολεοντος κόμιτος.
1040. Proposed date: Ca. 580/650.
Obv.: Lion.
Rev.: Block monogram: Ευγενίου.
Remarks: No photo. Cf. Zacos-Veglery, no. 1379 (VII c.).
233

Obv.: Eunomia with crown, cross and fleur-de-lys. Inscription: Ευνομία.
Rev.: Cruciform monogram, proposed reading Κωνσταντίνου σκρινιαρίου.
Remarks: Perhaps 'Ιωάννου χαρτουλαρίου. Date: VII c.
1042. Proposed date: Ca. 680/750 . No photo.
Obv.: Invocative monogram.
Rev.: Μιχαήλ δούλου Χρίστου.
1043. Proposed date: Ca. 700/725 . No photo.
Obv.: Sergius, ex consule et chartularius
Remarks: From Sicily. A little bit earlier.
Obv.: Invocative monogram with the rare tetragram τφ δοΰλφ σου.
Rev.: As circumscription: Ώρθ[...]λίφ υείω Σισιννίφ. Cruciform mono-
gram: άπό υπάτων.
Remarks: The editor proposes "son of Orthokles."
Obv.: Virgin standing between two cypresses, holding Christ in her left
arm.
Rev.: Cruciform monogram: Σεργίου.
1046. Proposed date: Ca. 775/815. No photo.
Obv.: Invocative monogram with tetragram.
Rev: Θεοφυλάκτφ έπισκόπφ NIIOM ?
Remarks: Editor's reading.
Obv.: Invocative monogram (Laurent V), with tetragram.
Rev.: Σισινήω πατρικίφ, πρωτοσπαθαρίφ καΐ κόμιτι τοΰ Όψικίου.
Remarks: Second half of the VIII c.
Rev.: Κύριε βοήθει Βάρδςι όριαρίρ Κίου.
Remarks: Editor's reading.
Obv.: Bust of the Theotokos Nikopoios.
Rev.· Θ(εοτό)κε β(οή)θ(ει) τφ σφ δούλω Άλεξίφ (μονα)χ(φ) (και)
έπισκόπ(φ) Άταλείας.
1051. Date: 1056/1057.
Obv.: Κύριε βοήθει τω σφ δούλω 'Ιωάννη
Rev.: πατριάρχη Θεουπόλεως Μεγάλης 'Αντιοχείας.
Remarks: Cf. Laurent, Corpus V/2, no. 1520.
Rev.: Κύριε βοήθει τω σφ δούλω Χριστοφόρφ μαγίστρφ, βεστάρχη και
πραίτωρι των Κιβυραιωτών τω 'Ραδηνω.
Remarks: Parallel to Gomy 87, no. 849. Cf. the similar type of the same
person without family name by Zacos, Seals Π, no. 400; V. S. Sandrovskaja,
Vizantijskie pecati ν sobranij Ermitaza (na vystavke "Istkusstvo Vizantii" iz
sobranij Sovetskogo Sojuza) (Leningrad 1975) 24, photo between 8/9.
1053. Repetition of Hirsch 192, no. 780 (John Doukas, caesar).
Remarks: SBS 6 (1999) 134.
1054. Repetition of Hirsch 177, no. 1418 (Andronikos Lapardas, sebastos).
Remarks: SBS 6 (1999) 123.
234
1055. Proposed date: Before 1199.

Rev.: Γεωργίου σφράγισμα Παλαιολόγου Κομνηνοδουκόβλαστον
αύχοΰντος γένος.
Remarks: Cf. Seibt-Zarnitz 1.2.10 (second half of the XII c.).
1056. Repetition of Hirsch 181, no. 1034 (Theodoras Kalochorinos).
Remarks: SBS 6 (1999) 124.
Münz Zentrum, Sale 91 (4-5 September 1997)

793. Repetition of Gorny 82, no. 419 (Leon patrikios and strategos).
Rev.: Νικηφόρφ β. πριμηκηρίω.
Rev.: Βάρδςί β. σπαθαροκανδιδ(άτφ) (και) τρομάρχ(τ|) Βικτόρ(ων).
Remarks: Ca. Χ c. (second quarter).
796. Repetition of Hirsch 194, no. 668.
797. Repetition of Münz Zentrum 78, no. 805 (Niketas chartophylax).
Remarks: SBS 6 (1999) 152. Cf. Spink, Auction 127, no. 37.
798. Repetition of Hirsch 194, no. 693 (Bartholomaios monk).
Rev.: Κ(ύρι)ε β(οή)θ(ει) Θεοδόρφ (πρωτο)νοβελίσημος ό ΓΜΜΠΑΝ-
Remarks: Perhaps Γημπάνης. Date: First half of the XII c.
Münz Zentrum, Sale 93 (8-9 January 1998)

569. Proposed date: IV-V c.
Obv.: Victoria standing.
Rev.: Female bust, circular inscription: ΠΟΛΟ - C BONI.
Remarks: The editor proposes Polo G(aii) Boni. Cf. Sode, Bleisiegel,
no. 309 (parallel).
571. Repetition of Sternberg 23, no. 370 (Modestos presbyteros).
Remarks: SBS 3 (1993) 203.
Obv.: Cruciform monogram, perhaps: 'Ηρακλείτου.
Rev.: Cruciform monogram, perhaps: βικαρίου.
573. Date: 659-668.
Obv.: Bust of Constans II and Constantine IV, as legend: Στεφάνου
πατρικίου και γεννικοΰ κομμερκια-
Rev.: Bust of Herakleios and Tiberios, as legend: -piου αποθήκης
Καππαδοκίας Α' και Β'.
Remarks: Cf. Zacos-Veglery, no. 142a,b; DOSeals 4.43.8.
Rev.: Block monogram, perhaps: Παΰλφ έπάρχω.
Remarks: End of VII c.
Obv.: Χρ(ιστέ) iuba
Rev.: Georgium not(arium)
235

Obv.: Χρ(ιστέ) iuba.
Rev.: Theodoto reg(ionario).
Remarks: Date: VII c. (second half).
577. Date: 694/695.
Obv.: Justinian II standing, indiction Η. Γεωργίου άπό ύπατων.
Rev.: αποθήκης Ίσαυρίας (και) τδν άνδραπόδον.
Obv.: Invocative monogram (Laurent V), tetragram τω δοΰλφ σου.
Rev.: Θεοδόρω πατρικίφ και στρατηγφ.
Remarks: Found in Southern Italy or in Sicily.
579. Repetition of Schenk-Behrens, 28-30.5.1997, no. 515 (Beser).
580. Repetition of Schenk-Behrens, 4-6.5.1998, no. 633 (Bardanes).
581.Repetition of Hirsch 196, no. 1029 (Leon).
Rev.: Μιχαή(λ) (πρωτο)σπαθ(άριος (και) κριτής Θρςάας (και) Μακεδονήας.
Repetition of Auction Italo Vecchi, 5 March 1997, no. 1008 (Ignatios έπίσκοπος
Λαρίμων).
Remarks: X/XI c.
Obv.: Cross with fleurons, circular inscription.
Rev.: Μιχαήλ β. πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγώ Σελευκείας.
585. Repetition of Münz Zentrum 86, no. 582 (Michael juge of Anatolikon).
Remarks: Cf. SBS 6 (1999) 155.
Rev.: Σον Γρηγόριον οίκέτην σώσον, Λόγε, τον δοΰνα (sic) λιταΐς
μάρτυρος Θεοδώρου.
Remarks: Late XI c. Falsification. Cf. A.-K. Wassiliou, Siegel in Kopie und
Fälschung, 137f, no. 41.
Rev.: Κΰριε βοήθει Βασιλείφ πρωτοσπαθαρίφ τφ Τζαμα(ν)δηνφ.
Remarks: Mid-XI c.
588. Repetition of Gorny 84, no. 6209 (Theodores Chryselios, judge).
589. Repetition of Münz Zentrum 88, no. 1214 (Nikephoros III).
Obv.: Monogram: 'Αλεξίου.
Rev.: Σφράγησμα τοΰτο Κρατερού 'Αλεξίου.
Remarks: Date 1211. A.-K. Wassiliou, SBS 1 (2002) 141f.
591. Repetition of Münz Zentrum 90, no. 1056 (Theodoras Kalochorinos).

Obv.: Bust with crown.
Rev.: Block monogram, perhaps: Μιχαήλ σκρινιαρίου.
Obv.: Block monogram, perhaps: Προκοπίου.
Rev.: στρατηλάτου.
Remarks: VI c. Repetition of Grün 14, no. 780. Parallel to Zacos-Veglery,
no. 481.
236

Rev.: Cruciform monogram: σκρίβωνος.
Obv.: Cruciform monogram: Δομνιντζιόλου.
Rev.: Cruciform monogram: πατρικίου.
Obv.: Τρύφωνος στρατηλάτου.
Rev.: και ανθυπάτου.
Remarks: VII c. Parallel to Zacos-Veglery, no. 1085.
917. Proposed date: Ca. 610/650 (before 626?)
Rev.: άπδ υπάτων.
919. Proposed date: VII-VIII c.
Obv.: Invocative monogram (Laurent V).
Rev.: Cruciform monogram: Γεωργίω. In the quarters: ΰπ-ά-τ-ω.
Remarks: VIII c. (first half).
920. Proposed date: VII-VIII c. No photo.
Rev.: Cruciform monogram: διακόνου.
921. Proposed date: VII-Vin c. No photo.
Rev.: Cruciform monogram. The editor proposes Constantine Charules (?)
Remarks: Improbable.
Obv.: Παντολέοντος.
Rev.: χαρτουλαρίου.
923. Repetition of Müller 72, no. 677.
Obv: Invocative monogram (Laurent I).
Rev.: 'Ιωάννη βεστίτορι.
Remarks: Early VIII c. Parallel to Sode, Bleisiegel, no. 274.
Obv.: Eagle, cruciform monogram: Θεοδώρου.
Rev.: υΐοΰ Εύπατερίου.
Remarks: Date VII c.
926. Repetition of Müller 72, no. 672 (Θερδάτου, δούλου της Θεοτόκου).
Obv.: Invocative monogram (Laurent V). In the quarters Θε-οφ-άν-ει.
Rev.: βασιλικφ σπαθαρ(ίω).
928. Proposed date: VIII c. (first half).
Rev.: Βάρδςί πατρικίφ.
Remarks: No photo. Parallel to Zacos-Veglery, no. 1427.
929. Repetition of Künker 25, no. 554 (Theodosios).
Remarks: SBS 6 (1999) 137.
Obv.: Invocative monogram (Laurent V). Stars in the quarters.
Rev.: Νικητή πραιποσίτφ.
Remarks: First third of the VIII c. Repetition of Lanz 60, no. 1017.
237
931. Proposed date: Ca. 720/7No photo.

Ob v.: Invocative monogram, stars in the quarters.
Rev.: Cruciform monogram: Νόννου χαρτουλαρίου (?)
932. Repetition of Kiinker 25, no. 556 (Drosos protonotarios).
Remarks: SBS 6 (1999) 137.
933. Repetition of Münz Zentrum 84, no. 876 (Basileios hypatos and chartularios).
Remarks: SBS 6 (1999) 154.
Obv.: Theotokos Episkepsis standing, circular inscription: Θ(εοτό)κε
βοήθ(ει)...
Rev.: St. John Prodromos standing, inscription.
Remarks: XI c. The name of the owner is unclear, perhaps Ίω(άννης). The
editor suggested for the rev. Christ standing.
935. Repetition of Kiinker 25, no. 563 (Nikephoros magistros and domestikos of
the scholai).
Remarks: SBS 6 (1999) 138. Many other specimens.
936. Obv.: Invocative monogram (Laurent V). In the quarters the owner's
name, perhaps Θε-οδ-[ώ-ρφ].
Rev.: ύπάτω και β. σπαθαρίω.
Remarks: Date: VIII c. (first half). The editor suggested as name Basileios.
Obv.: Bust of the Virgin holding the medallion of Christ in front of her;
Rev.: Κυριακφ μοναχφ και ήγουμένφ της μονής τοΰ Πανκάλου.
938. Proposed date: ΧΙ-ΧΙΙ c.
Obv.: Bust of the Theotokos Episkepsis.
Rev.: 'Αλεξίου σφράγισμα τοΰ Κεκαυμένου.
Remarks: XIII c.
Obv.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ 'Ιωάννη πρωτοσπαθαρίφ, κριτή έπι
Rev.: τοΰ ιπποδρόμου, Σελευκείας και κουράτορι Ταρσού τφ Καλοψύχφ.
941. = A.-K. Wassiliou, REB 59 (2001) 221f„ no. 6.
942. Repetition of Hirsch 175, no. 1567 (Nikephoros Botaneiates, protoproedros
and doux of Hellas and Peloponnesos).
944. Proposed date: Ca. 1030/1070 ((no photo).).
Rev.: Άκυνδήνρ κουμερκια(ρίφ) Σελευκήας.
Remarks: Date: XI c. (second quarter). Cf. Schlumberger, Sig. ,271, no. 3
(facsimile).
945. 1042-1055.
Obv.. Bust of Christ 'Εμμανουήλ.
Rev.: The emperor Constantin IX standing.
Obv.: Bust of the Virgin Blachernitissa, circular inscription: Θεοτόκε
βοήθει Μεθοδίφ.
Rev.: Bust of St. Basileios, circular inscription: έπισκόπφ Άκροιν(ών).
Obv.: Cross with fleurons, in the two quarters: IC - XC.
Rev.: Σφραγ(ις) Βασιλείου κριτοΰ έπι τοΰ ίπποδρ(όμου) τοΰ
Μαλ(έ)σ(η).
Remarks: Date: 1070/1090.
238
948. Repetition of Münz Zentrum 88, no. 1231.

949. Repetition of Oldenburg 31, no. 279 (Lucas monk).
Obv.: Theotokos Hodegetria standing, with Christ in her left arm.
Rev.: Θωμα φΰλαττε κλάσματα γραφάς, Κόρη.
Obv.: Μ(ήτ)ηρ Θ(εοΰ) βοήθει μ(οι).
Rev.: τω δοΰλφ σου Νικήτ(ςι).
Remarks: The editor suggested as name Μιχαήλ Νικερίτης.
952. Proposed date: Until 1117.
Obv.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Νικηφόρφ βεστάρχη τφ Βοΰρζ·η.
Remarks: Provincial seal; the letter Beta is closed (B). Date: XI c.
Obv.: John Prodromos standing.
Rev.: Όμώνυμον σκέποις, μάρτυς, φΰτλης λΰχνε, Κομνηνοφυήν
Μαυροζώμην πατρόθεν.
Remarks: ΧΠΙ c. (second half).
Rev.: Κωνσταντίνος πρωτοσπαθάριος καΐ επί του μαγλαβίου ό
Άριανίτης.

632. Repetition of Münz Zentrum 81, no. 1504 (Amazaspes?).
Remarks: SBS 6 (1999) 153.
Obv.: Block monogram, perhaps: 'Αμμωνίου
Rev.: Block monogram: έξκέπτορος.
Remarks: Doubtful reading.
Obv.: Bust of a male saint, cross.
Rev.: Block monogram, perhaps: Αινείου or Αυξεντίου.
Remarks: The editor suggests St. Leontios, as name he proposes Λεοντίου.
Obv.: Female nimbate bust, perhaps the Virgin.
Rev.: Bock monogram: Δεινοστράτου.
Obv.: Bust of the Virgin with Christ before her, crosses.
Rev.: Cruciform monogram: Φιλίππου.
Remarks: VII c.
Obv.: Μοδέστου.
Rev.: πρεσβυτέρου.
Remarks: VII c. Many other specimens. Cf. SBS 6 (1999) 153.
639. Proposed date: Ca. 640/660 (no photo).
Obv.: Cruciform monogram: Θεοδώρου.
Rev.: Cruciform monogram: ρεφερενδαρίου.
239

Obv.: Bust of the Virgin holding Christ in front of her. Inscription starting
with MAPllA...]
Rev.: Cruciform monogram, perhaps: Άρηλάτου, Ταυρίνου or 'Ονοράτου.
Remarks: The editor proposes as name Άρήτου.
Obv.: Bust of the Virgin with Christ in front of her, crosses.
Rev.: 'Ιωάννου έλαχίστου.
Remarks: VII c.
Rev.: 'Ιωάννη ΰπάτφ βασιλικψ σπαθαρίφ και προτοστάτορι.
Obv.: Peacock.
Rev.: ΣφραγΙς σκεποΰσα γράμματα Θεοκτίστου.
Remarks: XI c. (second quarter). Misread.
Rev.: Σφραγις Μιχαήλ τοΰ πρώτου των 'Ανάργυρων.
646. Repetition of Gorny 87, no. 850 (Michael patrikios and megas chartularios
of the stratiotikon).
Remarks: 1040/1070.
Rev.: Θωμφ β. πρωτοσπαθαρίφ έπΐ τοΰ χρυσοτρικλίνου, ϋπάτω και
στρατηγφ Γερμανικείας.
Remarks: Ca. mid-XI c.
Rev.: Σκέποις, Μήτηρ, Χριστόφορον λάτριν Μετελ(λου)πόλεος.
Remarks: Between 1050 and 1080. Parallel to Laurent, Corpus V/l,
no. 731 (wrong reading).
Rev.: Σκέποις με, μάρτυς, 'Ιωσήφ τον Βατάτζην.
Remarks: XII c. (second half, perhaps last third).
Seal of the presbyteroi and ekklesiekdikoi of Hagia Sophia.
Remarks: Many parallels. Cf. Zacos, Seals Π, nos. 62-77.
652. Proposed date: Ca. 1253.
Rev.: Είκών άθλητοΰ, Φωκάν με φρουρεί, σκέπε.
Remarks: The identification with Michael Phokas is doubtful.
Münz Zentrum, Sale 97 (6-8 January 1999)

Obv.: Horseman.
Rev.: Cruciform monogram: 'Ανδρέου. In the quarters: cu-bi-cu-la(riu).
Remarks: VII c. (second half). Similar to Seibt-Zarnitz 4.3.11.
240
782. Proposed date: Ca. 720/750 (attested 765/766?).

Obv.: Invocative monogram (Laurent V), with the rare tetragram τφ δου-
' λ φ σου. Circular inscription: Έξελοΰ με, Κύριε, έξ άνθρόπου πονηρού.
Rev.: Κωνσταντίνφ ύπάτφ και β. πρωτοστράτορη. Circular inscription:
άπό ανδρός αδίκου και δολίου ρΰσέ με.
Remarks: The editor suppose an identity with Constantine spatharios and
protostrator, son of Bardanes patrikios. Cf. PmbZ II 3825.
783. Repetition of Hirsch 185, no. 1505.
Remarks: SBS 6 (1999) 129.
Obv.: Bust of St. George, circular inscription.
Rev.: Θεοφΰλακτον τον Γ(α)στρ(ο)πώλον.
Obv.: Bust of the Virgin Episkepsis, circular inscription.
Rev.: Bust of St. Michael, circular inscription: Νικολάφ τφ Δερμοκαήττ).
Remarks: XI c. (last third). Parallel to Sode, Bleisiegel, no. 315.
Rev.: Γραφάς σφραγίζω και λόγους Κωνσταντίνου.
Remarks: Late XI/early XII c.
Obv.: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ.
Rev.: Κωνσταντίνφ τφ Θεοδωροκάνφ.
Remarks: XI c. (second half).
788. Repetition of Münz Zentrum 81, no. 1525 (Basileios).
Remarks: SBS 6 (1999) 154.
Obv.: Bust of St. Stephen.
Rev.: Κΰριε βοήθει Στεφάνφ.
Obv.:"Avvης θυγατρός σφραγίς Ίσαακίου.
Rev.: άδελφάνακτος εΰσεβοΰς 'Ιωάννου.
791. = Α.-Κ. Wassiliou, REB 59 (2001) 217f„ no. 4.

632. Proposed date: V/VI c.
Three figures, one in the middle nimbate. Perhaps Christ between two
apostels.
Remarks: Plomb.
Provincia Europa (?).
Remarks: Plomb.
Obv.: Eagle.
Rev.: Female figure.
Remarks: Doubtful interpretation as Carthago.
Obv.: Block monogram: Leonis et Zenonis, circular inscription: Ίουλιανοΰ.
Remarks: Plomb. Doubtful reading.
Obv.: Bird, cross.
241
Rev.: Cruciform monogram: Hospitoni.

637. Proposed date: ca. 660/690.
Obv.: St. Thekla orans between two beasts, crosses.
Rev.: Block monogram: Α , Β , Κ , , Μ , Ο , Π , Ρ , Τ , υ , perhaps: Μακροβίου
υπάτου; Μακροβίου πατρικίου; Άβακούμ υπάτου; Άβακούμ πατρικίου.
Remarks: Parallel to Sode, Bleisiegel, no. 317 (Άβραμίου πατρικίου ?).
639. Proposed date: Vl/Vn c.
Obv.: St. Thekla orans between two beasts, crosses.
Rev.: Block monogram, perhaps: Άβραμίου υπάτου ?
Remarks: Cf. Sode, Bleisiegel, no. 319.
Obv.: 'Ιωάννου Πλαγιώτου.
Rev.: ίλλουστρίου.
Remarks: VII c. Cf. Speck, Bleisiegel, no. 165.
Rev.: Cruciform monogram: Πέτρφ άπο έπάρχων.
Remarks: VIII c. Editor's reading: Λεοντίφ έπάρχφ. Parallel to Sode,
Bleisiegel, no. 237.
Obv.: Block monogram: Πέτρφ, circular inscription: Χρίστε ό Θεος
βοήθει.
Rev.: άπό υπάτων, πατρικίφ.
Remarks: VII/VIII c. Cf. Müller 76, no. 682; SBS 6 (1999) 141.
Obv.: Invocative monogram (Laurent I), stars in the quarters.
Rev.: Cruciform monogram: 'Ιωάννη (?). In the quarters: πατρικίφ.
Remarks: VII/VIII c. Parallel to Zacos-Veglery, no. 1516.
Obv.: Patriarchal cross, nimbate on steps, circular inscription.
Rev.: Μανουήλ β. πρωτοσπαθαρίφ, έπί των ύκηακών και ρογάτορι.
645. Repetition of Schenk-Behrens 78, no. 322.
Obv.: Cross potent, circular inscription.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Στυλιανφ, β. στράτορι και διοικητή.
Obv.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δούλφ Γεωργίρ.
Rev.: κουράτωρι των β. κτιμάτον.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Κυριακφ σπαθαροκανδιδάτω, έπι ταΰ μαγγλαβίου
καΐ έκ προσώπου Μεσημβρίας.
Obv.: Bust of the Virgin Hodegetria holding Christ in the left arm.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει 'Ηλία προτοσπαθαρίφ και χαρτουλαρίω.
Obv.: St. Nicholas and St. Basileios standing.
Rev.: Ού σφραγίς είμι την γραφήν γνώστ) βλέπων.
651. Proposed date: ca. 1070/1080.
Obv.: Bust of the Virgin Hagiosoritissa turned to the right, circular inscrip-
tion: Ή Άγιοσορίτισσα.
242
Rev.: Ού σφραγίς είμι την γραφήν βλέπων νόει.

Remarks: XI c. (last quarter).
652. Date: 1072/1079.
Obv.: The Virgin seated on a high-backed throne nursing Christ in her left arm,
circular inscription: Κΰριε ό Θεος μου, ό εις σε έλπίζων οΰ κατεσχύνεται.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τφ σφ δοΰλφ 'Ρωμανφ μητροπολίτη Κυζίκου και
συγκέλλφ.
Remarks: Cf. Laurent, Corpus V/l, no. 353; Zacos, Seals II, no. 879;
DOSeals 3.53.8.
Obv.: Σφραγις αΰτη τον Βατάτζην μηνύει.
Rev.: σεβαστον Άνδρόνικον έκ της αξίας.
Obv.: St. Theodore as horseman.
Rev.: Σκέποις με, μάρτυς, Γα βαλαν Ίωάννην.
655. Proposed date: 1189-1193/94.
Obv.: The Virgin Episkepsis standing.
Rev.: Ταΐς του σεβαστού Βατατζή Βασιλείου γραφαΐς τό κύρος,
παντάνασσα, συ δίδου.
Remarks: Α.-Κ. Wassiliou, SBS (2002) 7, 143f., no. II 3.

Obv.: Bust of Justinos II.
Rev.: Victoria standing between two crosses.
Remarks: Zacos-Veglery, no. 5.
758. Proposed date: Ca. 680-720 (no photo).
Obv.: Invocative monogram (Zacos XLI, pi. 258).
Rev.: 'Ανδρέα δοΰλου Χρίστου.
Remarks: Cf. Hirsch 212, no. 682; VII c. (the same specimen?)
Rev.: Ήρακλείφ πατρικίω.
Obv.: Θεοτόκε βοήθη Θεοφανίου.
Rev.: κόμ(ι)τ(ι) κατά Ήράκλιν.
Rev.: 'Ολβίου άπο έπάρχων.
Remarks: Second half of the VII c.
Rev.: Μιχαήλ σιλεντιαρίφ και β. νοταρίφ.
Remarks: IX c. (first half); repetition of Italo Vecchi, 4.9.1998, no. 1299.
763. Repetition of Münz Zentrum 94, no. 935 (Nikephoros magistros and
domestikos of the scholai).
Rev.: Ύπάτιος σπαθαροκανδιδάτος, άσηκρητις και κριτής Καππαδοκίας.
Remarks: Ca. 1030. A parallel specimen in Istanbul, no. 259. Cf. A.-K.
243
Wassiliou, Προσωπογραφία και Σφραγιστική · Κριται Καππαδοκίας (10ος-

11ος αι.). Σκέψεις σχετικά με την επιστημονική προσέγγιση του σφραγιστικού
υλικοΰ, in: Actes of the Vlth Symposium about Asia Minor, Thessaloniki 2002,
43-44, no. 3.
Rev.: Κΰριε βοήθει Θεοδώρφ πρωτοσπαθαρίφ, ΰπάτφ και στρατηγώ τφ
Βεβαπτισμένφ.
Remarks: XI c. (third quarter).
Obv.: Bust of the Theotokos Nikopoios.
Rev.: Άγνή, σκέποις με τον Νΰσσης έπίσκοπον.
Remarks: Ca. 1050-1080. Cf. Laurent, Corpus V/1, no. 250.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει τφ σω δούλω 'Ιωάννη μητροπολίτη Σάρδεων.
Remarks: 1040/1080. From the same boulloterion: Münz Zentrum 78, no. 804.
Cf. SBS 6 (1999) 152. Another parallel specimen in Athens, ed. Konstantopoulos,
no. 132.
Alexios Komnenos Kontostephanos, pansebastohypertatos, son of Stephanos
Kontostephanos (metrical inscription).
813. Clay seals.
Remarks: Originals (?)
818. Lot of 21 plombs and 118 seals, with the same illustrations.
Münz Zentrum, Sale 101 (15-18 December 1999)

557. Repetition of Gorny 97, no. 1306 (Zosimos).
Obv.: Cross.
Rev.: Block monogram, proposed reading: Έλπιδίου.
Remarks: VI/VII c. Monogram, perhaps: Ήρόδικος.
Obv.: 'Αναστασίου.
Rev.: άπδ υπάτων.
Remarks: VII c. Parallel to Seibt, Bleisiegel, no. 98.
560. Repetition of Münz Zentrum 78, no. 796 (Eustathios bishop of Tarsos).
Remarks: SBS 6 (1999) 151.
561. Repetition of Schenk-Behrens 77, no. 661 (Baanes dioiketes of Stauroupolis).
562. Repetition of Münz Zentrum 101, no. 562 (Theodosios bishop of Ephesos).
Remarks: Parallel to Münz Zentrum 82, no. 1188. Cf. SBS 6 (1999) 154.
Seal of Konstantinos imp. spatharios.
Rev.: Λέοντι πατρικίφ και στρατηγώ τών 'Ανατολικών.
Remarks: VIII c. (second half).
Rev.: Έφρέμ μοναχώ και ήγουμένφ τοΰ Σπηλέου (?)
Remarks: Χ c. (second half).
244
Rev.: Συμεών β. πρωτοσπαθαρίω και αναγραφεί των Άρμενιακών.

567. Proposed date: Before 927/934 (no photo).
Sisinnios imp. spatharokandidatos and kleisouriarches of Seleukeia.
568. Ca. 945/970 (no photo).
Konstantinos patrikios, imp. protospatharios epi tou chrysotriklinou.
Rev.: Νικηφόρος πατρίκιος ανθύπατος και στρατηγός Καππαδοκίας ό
Συναδηνός.
Remarks: Ed. Stavrakos, SBS 1 (2002) 175 (ca. mid-XI c.).
Leontas (?) Antiochites (?)
Rev.: Ήλίςι πατρικίφ κριτή έπι τοΰ ιπποδρόμου, τοΰ βήλου και των
Κιβυρραιωτών.
Remarks: Shortly after the middle of the XI c.
Obv.: St. Prokopios standing.
Rev.: Κύριε βοήθει Άσωτηφ πατρικίφ άνθυπάτφ και στρατηγφ Βάρνας.
Remarks: Mid-XI c. To be published in: Istvestija N. Muzej Varna 2003.
573. Repetition of Gorny 87, no. 849 (Christophoros Radenos magistros,
vestarches and praitor of the Kibyrraiotai).
Obv.: ΣφραγΙς Ίω(άννη) πρωτοσπαθαρίω, θεσμοφΰλακη.
Rev.: άσικρΐτης και κριτ(οΰ) τοΰ Έξακιονίτου.
Remarks: XI c. (third quarter).
Rev.: Κύριε βοήθει Λέοντι τφ Τζηντζιλοΰκη.
Remarks: Parallel to St. Bilik, Numizmatika i Sfragistika 5/2 (1998) 56f.,
no. 10.
Obv.: Bust of St. John Theologos.
Rev.: Γραφάς σφραγίζω Βερβέρη Γεωργίου.
Remarks: XII c. (first half).
Seal of the ekklesekdikoi of Hagia Sophia.

Obv.: Eagle, invocative monogram (Laurent I).
Rev.: Block monogram: Παΰλου.
Remarks: VII c. (second half).
Obv.: Virgin holding Christ in the left arm, St. Ioannes Theologos standing.
Rev.: Cruciform monogram, perhaps: Μιχαήλ ήγουμένου.
Remarks: VII c.
Rev.: Άλυπίω έπισκόπφ Μιωλιάς (?)
Remarks: X c. (second half).
245
615. Proposed date. Ca. 1090/1204.

Rev.: Θεοτόκε βοήθει Μιχαήλ νεοφοτίστφ και πρωτονοβελλισίμρ τς>
Άμηρα.
Remarks: XII c. (first half).
Obv.: Bust of St. John Chrysostomos.
Rev.: Σφραγις Στεφάνου όστιαρίου πέλω.
617. Repetition of Münz Zentrum 94, no. 894 (Ioannes Maurozomes Komnenos).
Theodora Doukaina Palaiologina augusta.
Remarks: Zacos-Veglery, no. 122c-d.
Münz Zentrum, Sale 103 (23-24 June 2000)

Rev.: Τατιανω πατρικίφ.
Rev.: Κύριε βοήθει τφ σφ δοΰλω Κωνσταντίνφ πρωτοσπαθαρίφ και
ύπάτφ.
Rev.: Μιχαήλ σφράγισμα του Ταρχανειώτου.
Remarks: ΡLP 11, no. 27505.

649. Date: 679/680.
Obv.: Bust of Constantine IV, indiction 8. Πέτρου άπδ υπάτων και
γενικού κομμερκιαρίου.
Rev.: Busts of Herakleios and Tiberios. 'Αποθήκης έκατέρας Κιλικίας.
650. Repetition of Schenk-Behrens 79, no. 348 (Konstantinos Katakalos magistros,
vestarches and ethnarches).
Münz Zentrum, Sale (Rheinland) 105 (10-12 January 2001)

Obv.: Leon III and Constantine V.
Rev.: Των βασιλικών κομμερκίων Βιθυνίας, Σαλουταρίας, Πακατιανής
και Λυδίας, indiction Β'.
Remarks: Date: 733/734. Parallel to Zacos-Veglery, no. 248a-b; DOSeals
3.24.4.
946. Repetition of Münz Zentrum 103, no. 348 (Tatianos patrikios).
947. Repetition of Münz Zentrum 103, no. 350 (Michael Tarchaneiotes).
Münz Zentrum, Sale 106 (28-29 March 2001)

782. Repetition of Münz Zentrum 104, no. 649 (Petros apo hypaton and genikos
kommerkiarios of both Kilikia).
783. Repetition of Münz Zentrum 104, no. 783 (Konstantinos Katakalos magistros,
vestarches and ethnarches).
246
Münz Zentrum, Sale 107 (30 May-1 June 2001)

Rev.: Ήρακλείφ πατρικίφ.
Remarks: VIII c. (first third).
278. Repetition of Schenk-Behrens, 7.1.2001, no. 323 (Bardas imp. spatharo-
koubikoularios and epi ton oikeiakon).

Obv.: Invocative monogram, tetragram.
Rev.: Νικηφόρφ τοποτηρητοΰ CVP or CöP, perhaps: Συρακουσών.
Remarks: IX c. (first third).
Obv.: Bust of the Virgin standing, holding Christ in her left arm.
Inscription: Ή Νικοποιός.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Νικητή προέδρω, πρωτοβεστιαρίφ και δομεστίκω
των σχολών της 'Ανατολής.
Obv.: Cross, in the quarters: IC-XC - NI-K.A.
Rev.: Κΰριε βοήθει τώ σφ δοΰλφ Νικολάφ κλιρικφ το ΑΡΧ, perhaps
Άρχ(αγγέλου).
Remarks: Editor's reading: Άβυδ(ηνοΰ).
Schenk-Behrens, Sale (28-30 May 1997)

Obv.: Victoria standing.
Rev.: Busts of Honorios and Theodosios II (?).
Remarks: Cf. Laurent, Vatican, no. 1.
515. Repetition of Müller 77, no. 1168 = Hirsch 183, no. 1775 = Hirsch 186,
no. 1633 (Beser patrikios and strategos).
Remarks: SBS 6 (1999) 126-127. Cf. Sode, Bleisiegel, no. 212 (probably
from another boulloterion).
516. Repetition of Münz Zentrum 78, no. 800 = Hirsch 188, no. 1139 (Niketas
dikaiophylax).
Remarks: SBS 6 (1999) 152.
Rev.: ... - ΛΟΓΟν Τ-.. ΗΡΙ.
Obv.: Standing saint.
Rev.: Cross with letters in the quarters.
Schenk-Behrens, Sale (27-28 November 1997)

411. Repetition of Münz Zentrum 90, no. 1041 (Konstantinos skriniarios ? or
Ioannes chartoularios).
412. Repetition of Münz Zentrum 90, no. 1052 (Christophoros magistros,
vestarches and praitor of the Kibbyrraiotai).
413. Repetition of Münz Zentrum 90, no. 1054 (Andronikos Lapardas).
414. Lot of five seals (VII-X c.):
- Obv.: Cruciform invocative monogram (type Laurent IX).
Rev.: Θεοδοσίου άπό υπάτων.
247
Remarks: VII c.
- Leon (no photo).
- Repetition of Münz Zentrum 84, no. 879 (.... ek prosopou of Aigaion
Pelagos). Remarks: SBS 6 (1999) 155.
- Obv.: Patriarchal cross on four steps; circular inscription.
Rev.: ......IU β. κανδηδάτφ και δηυκιτή.
Remarks: Late IX c. The editor proposes as name Nikolaos.
- Perhaps repetition of Münz Zentrum 88, no. 1212 (Nikephoros II
Phokas).
415. Lot of six seals (XI-XII c.): e. g.
- Repetition of Münz Zentrum 88, no. 1211 (Basileios Apokapes, proto-
spatharios kai strategos).
- Obv.: Bust of St. Nicholas.
Rev.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλω Μιχαήλ άσικρΐτ(ις).
Remarks: Ca. second-third quarter of XI c.
- Obv.: Bust of St. George.
Rev.: Κΰριε βοήθει Μιχαήλ άνθυπ(άτφ)....
Schenk-Behrens, Sale (4-6 May 1998)

Obv.: Hypapante.
Rev.: Plomb.
Obv.: Eagle with hare?
Rev.: Lion.
Obv.: Block monogram: 'Ιωάννου.
Rev.: Block monogram: Δομετίου or Μοδέστου.
Remarks: VII c.
Obv.: Block monogram, perhaps: Στεφάνου.
Rev.: Block monogram, perhaps: Ευωνύμου.
631. Repetition of Schenk-Behrens, 30.11-2.12.1994 (Διακονίας Γερμανοί)).
Remarks: SBS 6 (1999) 157.
Obv.: Invocative monogram (Laurent V), with stars in the quarters.
Rev.: Γεωργίφ ύπάτφ.
Remarks: From the same boulloterion: Kölner Münzkabinett 60, no. 542,
cf. SBS 6 (1999) 135.
Rev.: Βαρδάνει πατρικίφ, β. πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγώ των
Θρακησίων.
Obv.: Patriarchal cross on steps with fleurons, circular inscription.
Rev.: Πέτρφ β. πρωτοσπαθαρίφ τ(ω) Μινγάν(η) or Μιχράν(η).
Remarks: Χ c. (first half). The editor reads ΑΜΙΝΓΑΝ-. Cf. Seibt, SBS 1
(2002) 128f.
635. Repetition of Münz Zentrum 81, no. 1522 (Philaretos Brachamios as pro-
tokouropalates).
Remarks: SBS 6 (1999) 154.
248
636. Repetition of Münz Zentrum 81, no. 1526 (Philaretos Brachamios as sebastos).
Remarks: SBS 6 (1999) 154.
637. Repetition of Münz Zentrum 81, no. 1524 (John Alopos, kouropalates).
Remarks: SBS 6 (1999) 154.
638. Repetition of Hirsch 185, no. 1511 and Sternberg 26, no. 507 (Romanos
Philaretos, protonobelissimos).
Remarks: SBS 3 (1993) 207.
639. Lot of five seals, with three illustrations (mostly repetitions).
Rev.: Κ(ΰρι)ε β(οή)<θ(ει)> τω σφ δ<οΰ(λφ)> Ίω(άνντι) (πρωτο)σπ<α>-
θαρ(ίφ) τ(φ) Κ(α)<ρ(α)>μάλ(λφ).
Remarks: The family name is uncertain. Date: XI c. (second quarter).
640. Lot of five seals, three illustrations (repetitions).
Schenk-Behrens, Sale 76 (26-28 November 1998)

Obv.: Male figure orans between two animals (beasts).
Rev.: Male figure dancing, at left a branch of a plant.
Remarks: The editor supposes Daniel (?).
485. Date: 527-565.
Obv.: Bust of the emperor Justinian I.
Rev.: Winged Victory.
Remarks: Similar to Zacos-Veglery, no. 3a,b.
Obv.: Cruciform monogram, perhaps: Θεοτόκε βοήθει Παΰλου.
Rev.: Paulus.
Obv.: Cruciform invocative monogram: Θεοτόκε βοήθει (?).
Rev.: Cruciform monogram, unsolved.
Remarks: The proposal δοΰλω Θεοδώρφ does not work.
Obv.: Πέτρου και Γεωργίου.
Rev.: άπό έπαρχων.
Remarks: VII c.
Obv.: Invocative monogram (Laurent VIII) with tetragram.
Rev.: Κοσμά διοικιτη.
Obv.: Patriarchal cross on steps, fleurons; circular inscription.
Rev.: Κωνσταντίνφ κληρικφ, χαρτουλαρίφ και πατριαρχικά έξάρχφ
τ(ής) Θρ<^κ(ης) or τ(ών) Θρςικ(τ|σίων).
Obv.: Patriarchal cross on steps, standing on a globe, fleurons, circular
inscription.
Rev.: Βασίλειος πριμηκήριος, β. πρωτοσπαθάριος ό Γομοστός.
Remarks: Cf. Seibt, SBS 7 (2002) 132f.
Obv.: Ό έλεών πτοχόν.
Rev.: δανίζη Θεώ.
493. Repetition of Münz Zentrum 81, no. 1523 (John, vestarches, the nephew of
the phylax).
Remarks: SBS 6 (1999) 154.
249

Obv.: ΣφραγΙς τδν γραφδν.
Rev.: 'Ρωμανού Άλαβάνδ(ης).
Remarks: Repetition of Hirsch 181, no. 1034.
495. Proposed date: Ca. 1090-1150 (no photo).
Rev.: Bust of St. George.
Obv.: St. Theodore and St. Hyakinthos standing; in the middle an elm tree.
Rev.: Σφραγις βέβαιοι τάς γραφάς τάς ένθάδε Στρυφνοΰ σεβαστού
Μιχαήλ και κρατΰνει.
Remarks: Parallel to Zacos-Veglery, no. 2748bis.
Schenk-Behrens, Sale 77 (19-21 May 1999)

Rev.: Cruciform monogram read as 'Ροστομίου.
Remarks: VII c.; doubtful reading.
656.: Proposed date: Ca. 600/700.
Obv.: Κωνσταντίνου.
Rev.: σκρίβωνη.
Remarks: Late VE-early VIII c.; repetition of Grün (Heidelberg) 23, no. 287.
657. Repetition of Münz Zentrum 81, no. 1504 (Amazaspou, doubtful reading).
Cf. SBS 6 (1999) 153.
658. Repetition of Hirsch 185, no. 1496 (Archelaos, apo eparchon). Cf. SBS 6
(1999) 128.
Obv.: Cruciform monogram: Θεοτόκε βοήθει.
Rev.: Cruciform monogram: Μουσηλίου άσηκρήτις (?).
Obv.: Invocative monogram (type Laurent VIII), with tetragram.
Rev.: Βαάντι διοικητή Σταβροπόλεο(ς).
Remarks: Late VIII c. Repetition of Münz Zentrum 101, no. 561.
Obv.: Invocative monogram (type Laurent V), with tetragram.
Rev.: Άναστασίφ διοικιτή τ(ής) Τετάρτ(ης) (seil. Αρμενίας).
Remarks: VIII/IX c; the editor supposes "des vierten Bezirks der Strategie
Sizilien."
Rev.: Ίω(άννου) <ύ>πάτ<ου> Άσία<ς>.
Rev.: Φωτηνφ ύπάτ(φ) (και) άναγρ(αφεΐ) τδν Θρακισ(ίων).
665. Repetition of Münz Zentrum 96, no. 647 (Thomas, protospatharios epi tou
chrysotriklinou and strategos of Germanikeia).
Rev.: Κΰριε βοήθει τφ σφ δοΰλφ Θεοδώρφ κουροπαλάτ(η) (και) δουκί
250
Παφλαγον(ίας) τφ Κομνηνω.
Remarks: XI c. (last quarter). Repetition of Gorny 62, no. 722. Cf.
DOSeals 4.11.4 (another boulloterion).
667. Repetition of Hirsch 188, no. 1141 (Niketas, bishop of Hypaipa).
Remarks: SBS 6 (1999) 132.
668. Proposed date: Ca. 1090/1150. Anonymous iconographical seal.
Rev.: Bust of St. George.
Seal of the presbyteroi and ekklesekdikoi of Hagia Sophia.
Remarks: Many specimens.
Schenk-Behrens, Sale 78 (7-8 October 1999)

320. Repetition of Münz Zentrum 81, no. 1505 (perhaps Stephanos).
Remarks: SBS 6 (1999) 153.
Rev.: Νηκηφόρφ β. σπαθαρίω.
Obv.: Cross potent on four steps, circular inscription.
Rev.: .... -<J πατρικίφ β. πρωτοσπαθαρίφ και στρατηγφ των Θρςικησίων.
Remarks: IX c. (second half); the editor supposes as name Krateros, but
this is uncertain.
Obv.: Bust of the Theotokos Blachernitissa.
Rev.: Θεοτόκε βοήθει Βασιλείφ πρωτοσπαθαρίφ και προνοητήν.
Remarks: XI c. (last third); repetition of Grün 25, no. 470.
324. Proposed date: Ca. 1070/1080. Anonymous seal.
Obv.: St. Basileios and St. Nicholas standing.
Rev.: Ού σφραγίς είμι την γραφήν γνώση βλέπων.
Remarks: Ca. XI c. (third quarter).
325. Proposed date: Ca. 1070/1080. Anonymous seal.
Obv.: Bust of the Theotokos Hagiosoritissa, turning to her right.
Rev.: Οΰ σφραγις είμι την γραφήν βλέπων νόει.
Remarks: Late XI c.
326. Proposed date: Ca. 1080/1150. Anonymous iconographical seal.
Obv.: Bust of the Theotokos Nikopoios, circular inscription.
Rev.: Bust of a male bearded saint, perhaps Peter.
Remarks: XIc. (second half).
327. Before 1206-after 1235.
Obv.: Bust of the Virgin Hodegetria, holding Christ in her left arm.
Rev.: Συμεών έλεφ Θεοΰ πατριάρχης Θεουπόλεως Μεγάλης 'Αντιοχείας
και πάσης 'Ανατολής.
Remarks: Cf. Zacos, Seals II, no. 59; Laurent, Corpus V/2, no. 1528;
Seibt-Zarnitz 5.1.9.
328. Repetition of Münz Zentrum 94, no. 953 and other auctions (Ioannes
Maurozomes Komnenos).
Schenk-Behrens, Sale 79 (17-18 March 2000)

341. Date: 698-705.
Obv.: Invocative monogram (type Laurent V).
251
Rev.: Ή ρ α κ λ ε ί φ πατρικίφ.
Remarks: Parallel to Zacos-Veglery, no. 1490A.
343. Date: Early VIII c.
Obv.: Invocative monogram (type Laurent V), with the rare tetragram: τ φ
δοΰλω σου
Rev.: Θεοδώρφ πατρικίφ και στρατηγφ.
Remarks: Another specimen from the same boulloterion in Münz Zentrum
93, no. 578.
Obv.: Invocative monogram (type Laurent V).
Rev.: Ά λ ε ξ ( ί φ ) β. στρ(άτορι) κ(αί) ΔΤ> Κ^ΤΟ-Ν Κ· Εκ, perhaps δρουγ-
γ α ρ ί φ τοΰ Κόλπου των Κιβυρραιωτών.
Remarks: VHI/IX c. The editor proposed δομεστίκου των Κιβυρραιωτών.
345. Repetition of Münz Zentrum 100, no. 762 (Michael silentiarios and imp.
notarios).
Obv.: Patriarchal cross on three steps, circular inscription.
Rev.: Ε ΰ σ τ α θ ί φ β. πρωτοσπαθαρίφ καΐ έπη τ(ών) ύκηακ(ών).
Obv.: Bust of the Virgin with both hands raised in front of her.
Rev.: Μον(ής) τις ύπεραγ(ίας) Θ(εοτό)κου τ(οΰ) Ξηρ(ο)χοραφ(ίου).
Remarks: XI c.
Obv.: St. Theodore (1.) and St. Demetrios (r.) standing.
Rev.: Κων(σταντίνφ) μαγίστρω, βεστάρχτι (και) έθνάρχη τ φ Κ α τ α κ α λ φ .
Schenk-Behrens, Sale (7 January 2001)

322. Repetition of Hirsch 209, no. 695 (Herakleios patrikios).
Obv.: Peacock, circular inscription.
Rev.: Βάρδςι β. σπαθαροκουβικουλαρίω και επί των οίκειακών.
Remarks: Χ c. (second half).
324. Repetition of Münz Zentrum 101, no. 573 (Christophoros Radenos, magistros,
vestarches and praitor of the Kibyrraiotai).
Schenk-Behrens, Sale 82 (14-15 November 2001)

Obv.: Eagle, invocative monogram (type Laurent I).
Rev.: Cruciform monogram: Παΰλου.
Remarks: Last third of the VII c.
Rev.: Κ(ΰρι)ε βοήθ(ει) τ φ σ φ δοΰλ(φ) Κων(σταντίνφ) (πρωτο)σπαθαρ(ίφ)
(και) ύπάτφ.
Remarks: Mid-XI c.
571. Repetition of Münz Zentrum 102, no. 615 (Michael Amiras, protonobelis-
simos).
Triton 1. Auction (2-3 December 1997), New York, NY, 1997

1815 = Zacos-Veglery, no. 2697. The auction specimen is better preserved
and confirms the Zacos-Veglery reading of the title as κατεπάνω.
252
INDEX OF PROPER NAMES AND TERMS
'Ααρών, 'Ραδομιρός, πρωτοπρόεδρος, 225

πρόεδρος, πρωτοστράτωρ, δούξ, 195
πρωτοπρόεδρος, δούξ, 161
Άβαλάντης, πρωτοσπαθάριος, έξάκτωρ, κριτής έπι τοϋ 'Ιπποδρόμου, τοΰ βήλου, τοϋ
Όψικίου, 202
'Abd al-MasIh ibn at-Tayyib, 172
'AbdYaSü', 171
Avercius (Sanctus), 212
Άβράμιος cf. Ταυρΐνος (?)
(?) πατρίκιος (?), 242
ύπατος (?), 242
Abü 1-Hair..., 171
Abu 1-Mawä... Karim ibn..., 171
Άβυδηνός (?), Νικόλαος, κληρικός, 247
άβυδιτηκος Θεσσαλονίκης, Λέων, 161
'Αβύδου, κόμης, Παΰλος, 151
κομμερκιάριος, Κρομίδης, 'Ιωάννης, 203, 215
κομμερκιάριος, Ειρηναίος, 203
κομμερκιάριος, Κωνσταντίνος, 80,
κομμερκιάριος, Στέφανος, 151
ύπολόγιος, Νικόλαος, 203
Άγαθόνικος, διάκονος, οικονόμος, 201
'Αγάπιος or 'Αγαπητός, 214
αγελών (λογοθέτης τών), Θεοφύλακτος or Σταυράκιος, 141
"Αγγελος, 'Αλέξιος III, βασιλεύς, 170
'Αλέξιος, σεβαστοκράτωρ, 45
Ίσαάκιος II, 72
Άγιοθεοδωρίτης Νικόλαος, μητροπολίτης, 31
Άγιοπολίτης cf. Άγιοπολυευκτίτης (?), Λέων, 200
'Αγιοπολυευκτίτης (?), Λέων, άσηκρήτις, κριτής Θεσσαλονίκης και τοΰ Στρυμόνος, 200
'Αγχιάλου cf. 'Αχελώου, 196
Λέων, κουβουκλήσιος, 201
άγορανόμος, Στρατόνικος, 163, 164
άδελφάναξ, 241
άδελφοι τοΰ οσίου Ζωτικού, 57
Άδράλεστος, Ίασίτης, 201
πρωτοσπαθάριος, έκ προσώπου Θρςίκης και Ίωαννουπόλεως, 197
cf. Βάρδας, 200
Αδραμυτίου, έπίσκοπος, 11
'Αδρανούς, έπίσκοπος, Γεώργιος, 203
'Αδριανός, Δαλασσηνός, 179
Κομνηνός, σεβαστός, 176
αρχιεπίσκοπος, Λεοντοπόλεως (?), 201
Άδριανουπόλεως cf. 'Αδρανούς, 203
κατεπάνω Συμεών, 70
ποιμήν, Μάρκος, 230
253
Άέτιος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Περσθλάβας, 197

Αιγαίου Πελάγους, πρωτονοτάριος, Πέτρος, 198
Αιγαίου πλόων, κριτής, Παϋλος, 205
Αίλουρανίτης cf. Έλαφανίτης, Μιχαήλ, 206
Αιμιλιανός (?), cf. 207
Αιμίλιος cf. Μάμαλος (?), 202
Αϊνου cf. Λεοντοπόλεως (?), 201
Άκαπ..., κομμερκιάριος Δεβελτοΰ, 192
'Ακίνδυνος Καβαλοΰρης, κουροπαλάτης, 158
β. πρωτοσπάθαριος, κλεισουράρχης Σελευκείας, 159
άκναφάριος, "Ανθιμος, 159
Άκροινών, έπίσκοπος, Μεθόδιος, 238
Άκροπολίτης, Γεώργιος, 188
άκτουάριος, Κραμβονίτης, Λέων, 199
'Αλαμανός (?), 'Ιωάννης, 188
άλαξίμων (έπι των) cf. έπΐ των βαρβάρων, 200
Al-Hasan and Saläma, sons of Sa'Id, 171
Alexander, comes Gravine, 212
'Αλέξανδρος, 162
Καβάσιλας, νωβελίσσιμος, 232
Μανιακής, βεστάρχης, στρατηγός, 102
βασιλεύς, 182
διοικητής Παλεοπόλεως, 199
μητροπολίτης Άμάστριδος, 159
'Αλέξιος, "Αγγελος, σεβαστοκράτωρ, 45
Βρανάς, Κομνηνόβλαστος, πρωτοσεβαστός, 195
Κεκαυμένος, 238
Κομνηνός, 170
Κομνηνός, αυτοκράτωρ, 86, βασιλεύς, 173
Κομνηνός, πορφυρογέννητος, 180
Κομνηνός, σεβαστός, 173
Κρατερός, 236
Μανασσής, 232
Παλαιολόγος, δεσπότης, 180
Παλαιολόγος, σεβαστός, 174, 180, 221
μοναχός, έπίσκοπος Άτταλείας, 234
β. στράτωρ, δρουγγάριος τοϋ Κόλπου (?) or δομέστικος των Κιβυρραιωτών, 252
Άλουσιάνος, Βασίλειος, προέδρος, δούξ, 200
Σαμουήλ, προέδρος, δούξ, 221
Άλτοΰμης, 'Ιωάννης, 213
Άλύπιος (?), κανδιδάτος, 206
Άλωπός, Κωσταντΐνος, 181
Λέων, βέστης, 200
Άμαντείας, έπίσκοπος, Πέτρος, 183
Άμασειανός, Θεόδωρος, ραίκτωρ, 233
Άμάστριδος, διοικητής, 80
διοικητής, Νικήτας, 153
μητροπολίτης, 'Αλέξανδρος, 159
άμηράς, Γεώργιος, 190
Άμηρας, Μιχαήλ, νεοφώτιστος, πρωτονωβελλίσιμος, 246
Άμίννειος (?), cf. 207
Άμιρόπουλος, 'Ιωάννης, πατρίκιος, 209
Άμμεννιανός (?), cf. 207
Αμορίου, διοικητής, Λΰκαστος, 136
άναγραφεύς 'Ανατολικών, Συμεών, 245
'Ελλάδος, Νικερίτης, Λέων, 67
Θρςικησίων, Φωτεινός, 250
Πελοπονήσου, Λέων Νικερίτης, 67
254
Σελευκίας, Βλάγγας, Λέων, 5, 228

Χαλδίας, 'Αναστάσιος, 198
Ξηρός, Βασίλειος, 200
'Ιωάννης, 217
Άναβάρζης, μητροπολίτης, 'Ιωάννης, 120
μητροπολίτης, Λουκά, 120
στρατηγός, Τριχινωπόδης , Βασίλειος, 219
'Ανάργυρων, του Κοσμιδίου, 194
πρώτος, Μιχαήλ, 240
'Αναστάσιος, άπδ υπάτων, 244
άσηκρήτης, 182
διοικητής τής τετάρτης (Αρμενίας), 250
κόμης, έπείκτης, 220
κομμερκιάριος άποθηκης'Ονωριάδος, Παφλαγονίας και τής παραλού του
Πόντου μέχρι Τραπεζοΰντος, 126
β. πρωτοσπαθάριος, άναγραφεΰς, κριτής Χαλδίας, 198
β. πρωτοσπαθάριος, έπι των οίκειακών, 200
β. σπαθάριος, 182, 185
ύπατος, β. βαλνίτωρ, γενικός κομμερκιάριος αποθήκης Κωνσταντινουπόλεως,
205
Anastasius, archiepiscopus, 209
notarius, 231
Ανατολής, άρχηγέτης, Μανιάκης, Γεώργιος, 104
δομέστικος μέγας, πάσης Άν. και Δύσεως, 'Ιωάννης, 221
πατριάρχης 'Αντιοχείας και πάσης Ά., Συμεών, 232, 251
στρατηλάτης , Φραγόπουλος, Έρβέβιος, 159
'Ανατολικών, άναγραφεΰς, Συμεών, 245
κόμης τής κόρτης, 160
κριτής, 227
κριτής, Λοΰλης (?), 215
κριτής cf. Κυκλάδων, Προμουντηνός, 203
στρατηγός, 139
στρατηγός, Άρτάβασδος, 137
στρατηγός, Λέων, 244
τουρμάρχης, Χριστόφορος, 217
χαρτουλάριος, Θεόδωρος, 199
χαρτουλάριος τοΰ δρόμου, Κρατερός Νικ..., 168
άνδραπόδων,236
αποθήκης Δεκαπόλεως, 204
Β' Γαλατίας, 204
Ίσαυρίας, 231
Κιλικίας, 231
'Ανδρέας, 155, 161
δούλος Χρίστου, 243
επίσκοπος, 231
έπίσκοπος Ύπαίπων, 12
cubicularius, 240
πρωτοπαπίας, β. κουράτωρ 'Αχελώου, 196
'Ανδρόνικος, 35
Βατάτζης, 243
Δούκας, βασιλεύς, 233
Δούκας, πορφυρόβλαστος, 232
(Δούκας), πρωτοπρόεδρος, στρατηγός των Θρςικησίων, τω υίώ Καίσαρος τοΰ
Δούκα,202
Δούκας, σεβαστός, 174
Κομνηνοδούκας-Παλαιολόγος, σεβαστός, 174, 180
Παλαιολόγος, δεσπότης, 189
Άνέμιος (?), cf. 207
255
"Ανθιμος, άκναφάριος, 159

άπό ύπατων, 222
ανθύπατος, 90, 91
Βοτανειάτης, Ευστράτιος, 223
Γυμνός, Πέτρος, 199
Διογένης, 'Ρωμανός, 65
Καρβωνας, Νικηφόρος, 161
Κατακαλών, Δημήτριος , 68-9
Κεκαυμένος, Κατακαλών, 64
Κρατερός, Βασίλειος, 168
Μαυροκατακαλών, Γρηγόριος, 157
Ξηρός, Θωμάς, 88
Πηγονίτης, Θεόδωρος, 69
Συναδηνός, Νικηφόρος, 245
Ταρχανιώτης, Μιχαήλ, 222
Τζιρίθων, Βασίλειος, 179
Χαγέ, Κωνσταντίνος, 219
Άσώτιος, 245
Θεοφ.., 200
'Ιωάννης, 79, 164
Λέων, 87, 205
Μιχαήλ, 248
Νικόλαος, 78, 190
Παγκράτιος, 176
Τρύφων, 133, 164, 237
Άνίου, δούξ, Καραβιτζιώτης (?), Μιχαήλ or 'Ιωάννης, 204
"Αννα, Δαλασσηνή, μοναχή, κουροπαλάτισσα, 190
(Κομνηνή), θυγάτηρ Ίσαακίου άδελφοΰ 'Ιωάννου, 241
άντιγραφεύς, Χαλκοπρατίτης, Παντολέων, 223
Antiochiae, princeps, Bohemondus, 221
'Αντιοχείας
δούξ, Ίασίτης, Μιχαήλ, 169
δούξ, Κοντοστέφανος, Μιχαήλ, 169
κατεπάνω, Πεδιαδίτης Βασίλειος, 169
πατριάρχης 'Αντιοχείας, 'Ιωάννης, 234
πατριάρχης 'Αντιοχείας, Συμεών, 232, 251
πατριάρχης, Ευθύμιος, 86
Άντίοχος, Λέων, 222
πατρίκιος, διοικητής, 183
αντιπρόσωπων, 91
τοΰ έφόρου, Πολύευκτος, 88
τοΰ σεκρέτου τοΰ γενικού λογοθεσίου, Στέφανος, 88 (cf. έκ προσώπου)
τοΰ σεκρέτου τοΰ σακελλίου, Θεόδωρος, 88
των ευαγών οϊκων, Ξηρός, Θωμάς, 88
αξιωμάτων, κατεπάνω (των β.), Κωνσταντίνος, 205
"Αοινος (?), Δούκας, σεβαστός, 173
Μιχαήλ, 223
Άπλεσίρτης, πρόεδρος, στρατηγός, 159
Άπληφάρτης, πρόεδρος, στρατηγός, 159
Άπλισφάρης, Μιχαήλ, 209
Νικόλαος, πρόεδρος, 209
Άπλουχείρ, 'Ρωμανός, 181
άπό έπαρχων, 83, 167
Γεώργιος, 249
Έσάγιος (?), 199
Εΰσέβιος, 231
Θεοδόσιος, 223
Θεόδοτος, 184
256
Θεοφάνης, (?) 204

'Ιωάννης, 207,
Κατζης, 209
Νικόλαος, 166
"Ολβιος, 243
Παύλος, 151
Πέτρος, 242, 249
Στέφανος, 199
άπό ύπατων, 'Αναστάσιος, 244
"Ανθιμος, 222
Γεώργιος, 204, 236, 237
Θεοφάνης (?), 204
'Ιωάννης, 186, 231
Κυριάκος, 156
Κωνσταντίνος, 211
Πέτρος, 242, 246
αποθήκη, 218
των άνδραπόδων, 236
Δεκαπόλεως, 204
'Ελλησπόντου, 161
Ίσαυρίας, 231, 236
Καππαδοκίας, (πρώτης και δευτέρας), 161, 235
Κιλικίας, 231, έκατέρας Κιλικίας, 246
Κωνσταντινουπόλεως, 205
Άποκάπης, Βασίλειος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 233, 248
Βασίλειος, βεστάρχης, κατεπάνω Βαασπρακανίας, 66
Βασίλειος, μάγιστρος, βέστης, δούξ, 66
Βασίλειος, πρόεδρος, πρωτοπρόεδρος, 66
Βασίλειος, πρωτονωβελίσσιμος, δούξ 'Εδέσσης, 66
Βασίλειος, σεβαστός, δούξ 'Εδέσσης, 66
Άπόκαυκος, Λέων, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 160
"Αρατος, 167
Άρβ..., άρχων, Σέργιος, 209
Άρβαντηνός, Βασιλάκης, κουροπαλάτης, 178
"Αργούς επίσκοπος cf. Γρηγόριος, έπικέρνης Αύγούστης, 198
'Αργυρόπουλος, Γεώργιος, πρόεδρος, 206
'Ρωμανός, πατρίκιος, β. νοτάριος, 33
'Αργυρός, Καρατζόίς, κουροπαλάτης, 180
πρωτοκουροπαλάτης, δούξ Φιλιππουπόλεως, 181
Άρειανίτης, Κωνσταντίνος, πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ μαγλαβίου, 239
Άρήλατος (?), 240
αριθμού, κόμης, Σαραντάρης, Γεώργιος, 216
'Αρίστης cf. 'Αφρικής (?), 201
Άρματίου (?), πρεσβύτερος, Λέων, 201
'Αρμενίας, διοικητής της τετάρτης, 'Αναστάσιος, 250
δούξ, Καραβιτζιώτης (?), Μιχαήλ or 'Ιωάννης, 204
'Αρμενικών θεμάτων, δικαστής, Πανάρετος, 194
'Αρμενόπουλος, Παύλος, βεστάρχης, 178
'Αρσένιος, Τζαμπλάκων, μοναχός, 180
Άρτάβασδος, Νικηφόρος, 206
'Ιωάννης, βέστης, ύπατος, κριτής τοΰ βήλου και των Κιβυρραιωτών, 199
πατρίκιος, κόμης τοΰ' Οψικίου, 80
πατρίκιος, κουροπαλάτης, κόμης τοΰ 'Οψικίου, 152
στρατηγός των 'Ανατολικών, 137
'Αρτέμιος, ύπατος, 206
257
άρχηγέτης της 'Ανατολής, Γεώργιος, 108

Γεώργιος Μανιακής, 104
άρχηγέτης της Δΰσεως, 108
αρχίατρος, Παΰλος, 193
αρχιεπίσκοπος, 'Ιωάννης, 207
Βοσπόρου, Γεώργιος, 209
Βοσπόρου, Λουκάς, 76
Βοσπόρου, Νικόλαος, 76
Βουλγαρίας, Γεώργιος, 179, 220
πάσης Βουλγαρίας, Θεόδουλος, 196
'Εφέσου, Θεόδωρος, 166
'Εφέσου,Φιλοΰμενος, 115
Θεσσαλονίκης, Πέτρος, 16
Κωνσταντινουπόλεως Νέας 'Ρώμης, Μιχαήλ, 168, 224
Λεοντοπόλεως (?), 'Αδριανός, 201
Χερσώνος, Γεώργιος, 209
Χερσώνος, Δαμιανός, 209
archiepiscopus, Anastasius, 209
Citonatus, 209
Trani, 216
άρχων Αρβ..., Σέργιος, 209
Βουλγαρίας, Μιχαήλ, 232
Κΰπρου, 154
Κΰπρου, Θεοδόσιος, 233
Ματράχου, Ζιχίας καί πάσης Χαζαρίας, Μιχαήλ, 129, 130
Πατζινακίας, Κεγένης, 'Ιωάννης, 173
Χερσώνος, 81, 123
Χερσώνος, Γρηγόριος, 153
Χερσώνος, Κωνσταντίνος, 153
ά σ ά β α ν ι ς , Θεόπεμπτος, 164
άσηκρήτις, 83
Άγιοπολυευκτίτης (?), Λέων, 200
Βλάγγας, Μιχαήλ, 5
Έξακιονίτης, 'Ιωάννης, 245
Μαδυτηνός (?) Κωνσταντίνος, 163
'Αναστάσιος, 182
Θεόδωρος, 177
Θεοφάνης, ...-ανος, 156
(?), Κοσμάς, 199
Μιχαήλ, 248
Μουσήλιος, 250
Ύπάτιος, 243
'Ασίας, 250
εξαρχος, 'Ιωάννης, 166
κριτής, 'Ερωτικός, Βασίλειος, 165
Άσπιέτης, Πακουριανός, 179
Άσώτιος, cf. Έσάγιος (?) 199
πατρίκιος, ανθύπατος, στρατηγός Βάρνας, 245
...ατζίκα, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Σικελίας, 210
Άτζίμης, 'Ιωάννης, 189
Άτουέμης, Μιχαήλ, σεβαστός, 175
Άτούμης, Νικηφόρος, σεβαστός, 162
Άτριχινωπόδης (?), cf. Τριχινωπόδης, Βασίλειος, 219
Ά τ τ α λ ε ί α ς , έπίσκοπος, 'Αλέξιος, 234
αύγοΰστα, Θεοδώρα Δοΰκαινα, Παλαιολογίνα, 222, 226, 229, 246
έπικέρνης (της), Γρηγόριος, 198
258
augustus, Focas, 134

Αυξέντιος (?), 239
Aurelius, 199
Αΰσονοι, 222
αύταδέλφη τοΰ βασιλέως, Μαρία Κομνηνή, 195
αυτοκράτωρ, Δούκας Μιχαήλ, 190
Κομνηνός, 'Αλέξιος, 86
Κομνηνός ("Αγγελος), Ίσαάκιος, 178
Μιχαήλ (VI ?), 204
'Αχαίας cf. Θυνίας, 198
'Αχελώου, κουράτωρ, 'Ανδρέας, 196
Άχλιμάνος, 4
Βαάνης, διοικητής Στραβοπόλεως, 250

έπαρχος, 166
πρωτοσπαθάριος, 178
ύπατος, νοτάριος τοΰ βεστιαρίου, 178
Βαασάκιος, Βεριδάρης, 5
Βαασπρακανίας, κατεπάνω, Άποκάπης, Βασίλειος, 66
Μανιακής, Γεώργιος, 104
Μονομαχάτος, Γεώργιος, 104
Βαασπρακανίτης, Χριστόφορος, πρωτοκουροπαλάτης, 158
Βαλέριος (?), σχολάριος, 166
Βαλνέας, Βαρδάνιος, πατρίκιος, κατεπάνω, 178, 213
βαλνίτωρ, 'Αναστάσιος, 205
Βαλς or Βαλσάρ, 197
Βαρνάβας, χαρτουλάριος, 134
βαρβάρων (έπϊ των), Κωνσταντίνος, 191
Μιχαήλ, 191
Νικηφόρος, 200
Σταυράκιος, 191
Βαρδάλης, Στέφανος, έπι της τραπέζης, 161
Βαρδάνης, πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Θρςικησίων, 248
Βαρδάνιος, Βαλνέας, πατρίκιος, κατεπάνω, 178, 213
βαρδάριος, Κοσμάς, 184
Βάρδας, Λιπαρίτης, 209
γαμβρός τοΰ δουκός Παύλου, βεστάρχης, 178
έπι της οίκειακης τραπέζης, 200
νοτάριος, 186
πατρίκιος, 167, 237
β. πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, διοικητής (?) Κύπρου, 198
β. σπαθαροκανδιδατος, τουρμάρχης Βικτόρων, 235
β. σπαθαροκουβικουλάριος, έπι των οίκειακών, 247, 252
ώρρειάρειος Κίου, 234
Βαρθολομαίος, μοναχός, 227
Βαρσάκης cf. Ναρσάκης, 198
Βαρύς, Μιχαήλ, μητροπολίτης Τραϊανουπόλεως, 30
Βασιλάκης, Άρβαντηνός, κουροπαλάτης, 178
Φλώρος, βέστης, κατεπάνω Καρσίου και 'Ιβηρίας, 232
Βασίλειος, βεστάρχης, κατεπάνω Βαασπρακανίας, 66
Άποκάπης, μάγιστρος, βέστης, δούξ, 66
'Αποκάπης, πρόεδρος, πρωτοπρόεδρος ,66
Άποκάπης, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 233
'Αποκάπης, πρωτονωβελίσσιμος, δοΰξ Εδέσσης, 66
'Αποκάπης, σεβαστός, δοΰξ 'Εδέσσης, 66
Βατάτζης, σεβαστός, 243
Γελωτής, βέστης, 215
Γομοστός, πριμικήριος, πρωτοσπαθάριος, 249
259
'Ερωτικός, πατρίκιος, κριτής 'Ασίας (Θρςίκησίων), 165

Κρατερός, ανθύπατος, πατρίκιος, 168
Λιπαρίτης, κριτής, 209
Μαλέσης, κριτής έπί τοΰ 'Ιπποδρόμου, 238
Μονομαχάτος (?), σπαθαροκανδιδδτος, κριτής έπί τοΰ 'Ιπποδρόμου και των
Κιβυρραιωτών, 198
Ξηρός, κριτής Πελοποννήσου και 'Ελλάδος, 21
Ξηρός, πρόεδρος, λογοθέτης τοΰ γενικού, 93, 94
Ξηρός, σπαθάριος, άσηκρήτις, 200
Ξηρός, σπαθαροκουβικουλάριος, άναγραφεύς, 200
Ξηρός, χαρτουλάριος τοΰ γενικοΰ, πρωτονοτάριος, 90-1
Πεδιαδίτης, βέστης, κατεπάνω 'Αντιοχείας, 169
Τζιρίθων, ανθύπατος, πατρίκιος, κριτής τοΰ βήλου και Δρουγουβιτείας, 179
Τζαμανδηνός, πρωτοσπαθάριος, 236
Τριχινωπόδης, (or Άτριχινωπόδης ?), πρωτοσπαθάριος, ύπατος, στρατηγός
Άναβάρζης, 219
Χαλκούτζης, πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, κριτής τοΰ βήλου,
έξάκτωρ, 163
βασιλεύς, 158, 222
δομέστικος τοΰ δουκός Βουλγαρίας, 197
έκ προσώπου Παραδουνάβου, 71
επίσκοπος 'Εφέσου, 117
κριτής Πελοποννήσου, 'Ελλάδος, 21
μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, 16
όρφανοτρόφος (μέγας), 56, 57, 61
πρωτονοτάριος, έκ προσώπου, 200
πρωτοσπαθάριος, έπαρχος (?), 200
πρωτοσπαθάριος, προνοητής, 225, 251
(?), πρωτοσπαθάριος, στρατηγός 'Ελλάδος, 81
β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Τρίστρας, 195
ώρρειάριος Πάρου (?) or Πόρου (?), 198
cf. 'Ααρών, 161
αύταδέλφη τοΰ βασιλέως, Μαρία Κομνηνή, 195
'Αλέξανδρος, 182
'Αλέξιος I Κομνηνός, 173
'Αλέξιος III "Αγγελος, 170
'Ανδρόνικος Δούκας, 233
Βασίλειος II (?), 158, 222
Ηράκλειος, 75, 159, 185
Ήράκλειος-Κωνσταντΐνος, 185
Ήρακλωνδς, 185
'Ιουστινιανός, 163, 185, 223, 249
Ίουστΐνος II, 243
Ίσαάκιος I Κομνηνός, 223
Ίσαάκιος II Κομνηνός ("Αγγελος), 178
Λέων VI, 182
Κωνσταντίνος Δούκας, 158,233
Κωνσταντίνος VII, 233
Κωνσταντίνος VIII, 158
Κωνσταντίνος IX, 224, 238
Κωνσταντίνος Χ, 224
Μαυρίκιος, 199
Μιχαήλ Δούκας, 190, 227, 233
Νικηφόρος II Φωκάς, 152
Νικηφόρος III Βοτανειάτης, 233
'Ρωμανός 1,158, 233
'Ρωμανός IV, 233
260
Συμεών, 169,196
Φωκάς, 134
Χριστόφορος, 233
βασιλεύς Βουλγάρων, 'Ιωάννης, 180, 181
βασιλικός, Μιχαήλ, 143
Κύπρου, cf. διοικητής (?) Κύπρου, 198.
βασίλισσα, Ειρήνη, 180
Ευδοκία, 233
Βάσσος, 155
Βατάτζης, 'Ανδρόνικος, σεβαστός, 243
Βασίλειος, σεβαστός, 243
'Ιωσήφ, 240
Στέφανος, σεβαστός, 175
Συμβατίκιος, κουροπαλάτης, 200
Βεάτος, 207
Βεβαπτισμένος, Θεόδωρος, πρωτοσπαθάριος, ύπατος, στρατηγός, 244
Βελεβουσδίου, έπίσκοπος, 'Ιωάννης, 173
έπίσκοπος, Νικηφόρος, 173
Βελισάριος (?), σχολάριος, 166
Venetie, dux, Rainerius Ceno, 204
Βερβέρης, Γεώργιος, 245
Βερηβόης, Θεόδωρος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 4
Βεριδάρης, Βαασάκιος, 5
Γουδέλης, 5
Λέων, 5, 214
Βερροίας έπίσκοπος, 15
βεστάρχης, Άποκάπης, Βασίλειος 66
'Αρμενόπουλος, Παύλος, 178
Βούρτζης, Νικηφόρος, 239
Δάτος, Νικόλαος, 62
Κατακαλός, Κωνσταντίνος, 246, 252
Κεδρηνός, Γεώργιος, 127, 156
Κρατερός, Δημήτριος, 168
Μανιακής, 199
Μανιάκης, 'Αλέξανδρος, 102
Μανιάκης, Κωνσταντίνος, 110
Μελισσηνός, Νικηφόρος, 184
Νικερίτης, Λέων, 67
Ξηρός, Στέφανος, 92
Όφεωμάχος, 'Ιωάννης, 177
'Ραδηνός, Χριστόφορος, 219, 234, 247
Σπανόπουλος, Γεώργιος, 156
Στουπειώτης, Μιχαήλ, 158
Βάρδας, 178
Μιχαήλ, 64, 71
Συμεών, 70
βέστης, 90
Άλωπός, Λέων, 200
Άποκάπης, Βασίλειος, 66
Αρτάβασδος, 'Ιωάννης, 199
Γελωτής, Βασίλειος, 215
Έξαμιλίτης, Σέργιος, 165
261
Καραβιτζιώτης (?), Μιχαήλ or 'Ιωάννης, 204

Κατακαλών, Δημήτριος, 69
Πεδιαδίτης, Βασίλειος, 169
Πηγωνίτης, Θεόδωρος, 69
Φραγόπουλος Έρβέβιος, 159
Φλώρος, Βασιλάκης, 232
Χαγέ, Κωνσταντίνος, 219
Δαβήθ, 3,198
Συμεών, 70
βεστιαρίου, 97
νοτάριος, Βαάνης, 178
χαρτουλάριος, Πανθήριος, 205
χαρτουλάριος, Προκόπιος, 179
βεστίτωρ, Μακρεμβολίτης (?), Μιχαήλ, 200
Βήκεν, Ούρσΐνος, 178
Βιθυνίας, κομμέρκια βασιλικά, 246
βικάριος, (?), 'Ηράκλειτος (?), 235
Θρςίκης, 'Ιωάννης, 176, 178
Βικτόρων, τουρμάρχης, Βάρδας, 235
Βλάγγας, 'Ιωάννης, 5
Λέων, στρατηγός, άναγραφεύς Σελευκείας, 5, 228
Μιχαήλ, πρωτοσπαθάριος, άσηκρήτις, κριτής, 5
Βλαδτζέρτης, 3
Βλάχοι cf. Βραχάμιος, 156
Bohemondus, principis Antiochiae, 221
Βολαίνης έπίσκοπος, 13
Βολησοΰ, διοικητής, Ναθαναήλ, 198
δούξ cf. διοικητής, 198
Βόνοσος, 186
Bonosus, 186
Βοστρηνός, 187
Βοσφόρου, αρχιεπίσκοπος, Γεώργιος, 209
Βοτανειάτης, Ευστράτιος, πατρίκιος, ανθύπατος, στρατηγός Ζεβέλου, 223
Μανουήλ, σεβαστός, 175
Νικηφόρος, βασιλεύς, 233
Νικηφόρος, κουροπαλάτης, 206
βουκάλιος (δεσποτικός), Μαρίνος, 218
Βουκελλαρίων, κριτής, Κωνσταντίνος, 205
πρωτονοτάριος, 200
Βουλγαρίας, αρχιεπίσκοπος, Γεώργιος, 179, 220
αρχιεπίσκοπος, Θεόδουλος, 196
άρχων, Μιχαήλ, 232
δομέστικος του δουκός, Βασίλειος, 197
Βουλγάρων, βασιλεύς, 'Ιωάννης, 180, 181
Βουλίκας, Κωνσταντίνος, 6
Μάρκος, πρωτοσπαθάριος, 6
βουλλοχύτης, 185
βουλλωτής Ίεροΰ, 151
Βούρτζης, Κωνσταντίνος, μάγιστρος, 178
Νικηφόρος, βεστάρχης, 239
Βουχής, Μιχαήλ, μητροπολίτης Μηθυμνης, 29
Βρανάς, 'Αλέξιος, Κομνηνόβλαστος, πρωτοσεβαστός, 195
Μιχαήλ, 218
Βραχάμιος, σπαθαροκανδιδδτος, ταξιάρχης, 179
Γεώργιος, στρατηγός, 156
Φιλάρετος, πρωτοσεβαστός, δομέστικος Έψας, 179
262
Βριούλων έπίσκοπος, 11
Gäbir ibn ffibatalläh, 170

Γαβαλας, 'Ιωάννης, 243
πατρίκιος, 209
Γαβράς, Μαρίνος, 201
cf. Γλαβας, 226
Γαβριήλ cf. 'Αγάπιος or 'Αγαπητός, 214
δρουγγάριος, 205
μοναχός, 33
πρωτονωβελλίσιμος, δούξ πόλεως Μελωνύμου, 221
Γάζης, έπισκοπος, Εύσέβιος, 186
Γαλατίας Β-, άνδραπόδων, Γεώργιος, 204
γαμβρός, Καντακουζηνός, 'Ιωάννης, 181
Παλαιολόγος, 'Αλέξιος, 180
Βάρδας, 178
Γαστρόπουλος, Θεοφύλακτος, 241
Γελωτής, Βασίλειος, βέστης, 215
γενικός λογοθέτης, 77, 79, 94, 96
Ξηρός, Βασίλειος, 93, 94
Ξηρός, Στέφανος, 92, 94
Γεώργιος, Προμουνδηνός, 95
Έλισσαΐος (?),
'Ιωάννης, 79
Κωνσταντίνος, 123-4
Λέων, 87, 96, 98, 162, 205
Νικόλαος, 78,190
(?), Παύλος, 223
Πλουτϊνος, 184
Πολύευκτος, 96
γεννήματος (?) Χρυσουπόλεως, 'Ιωάννης, 81151, 154 , 192
Γερμανικείας, στρατηγός, Θωμάς, 240
Γερμανός (?), έπίσκοπος, 154
Geörgls bar Ishäq, 172
Γεωργιλάς, πρωτοσπαθάριος, ύπατος, στρατηγός Καλαβρίας, 170
Γεώργιος, 168,201, 202, 206,222,226
Άκροπολίτης, 188
'Αργυρόπουλος, πρόεδρος, 206
Άρτάβασδος cf. Άρτάβασδος, 'Ιωάννης, 199
Άχλιμάνος Δισύπατος, 4
Βερβέρης, 245
Βραχάμιος, στρατηγός, 156
Γλαβάς, σεβαστός, 174, 206
Γουδέλης Βεριδάρης, 5
Γουδέλιος Τζυκανδήλης, 147
Δούκας, σεβαστός, 174
Έξαμιλίτης, σπαθαροκανδιδδτος, πρωτονοτάριος, κριτής Σελευκείας, 159
Κακίκης, στρατηγός, 179
Κεδρηνός, βεστάρχης, 127, 156
Μαμγέν, 172
Μανιάκης, 123, 229
Μανιάκης, πατρίκιος, κατεπάνω Βαασπρακανίας, 104
Μανιάκης, πρωτοσπαθάριος, άρχηγέτης τής 'Ανατολής, 104
Μονομαχάτος, πατρίκιος, κατεπάνω Βαασπρακανίας, 104
Μονομαχάτος, πρόεδρος, δούξ, 104
Οίναιώτης, 216
263
Παλαιολόγος, Κομνηνοδουκόβλαστος, 235

Παλαιολόγος, σεβαστός, 157, 174, 224
Πηγωνίτης, ΐλλούστριος, κένσωρ, 199
Προμουνδηνός, γενικός λογοθέτης, 95
Σαραντάρης, σπαθαροκανδιδάτος, κόμης τοΰ άριθμοΰ, 216
Σκαράνος, 220
Σπανόπουλος, βεστάρχης, 156
Σπανόπουλος, πραίτωρ, 45
Τζούλας, 82
Τζούλας, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 154
άμηράς, άρχων, 190
άπο έπαρχων, 249
άπό ύπατων, αποθήκη Ίσαυρίας και των άνδραπόδων, 236
άπό ύπατων, των άνδραπόδων Β' Γαλατίας, 204
άρχηγέτης της 'Ανατολής, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός των παρευφρατιδίων
πόλεων, πατρίκιος, 108
αρχιεπίσκοπος Βοσφόρου, 209
άρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας, 179, 220
αρχιεπίσκοπος Χερσώνος, 209
διάκονος, 237
δούλος Θεοτόκου, 188
έπίσκοπος 'Αδρανούς, ,203
κομμερκιάριος, 185
β. κουβικουλάριος, 209
κουράτωρ των β. κτημάτων, 242
πατρίκιος, στρατηγός, 220
πατρίκιος, στρατηγός Σαμοσάτων, 106
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, χαρτουλάριος, κριτής έπι τοΰ
'Ιπποδρόμου κα'ι Σελευκείας, 199
σκρίβων, 237
β. σπαθάριος, 206
σπαθαροκανδιδατος, τουρμάρχης, 45
σύγκελλος, 201
τουρμάρχης Γοτθίας, Λέων, 81
ύπατος, 237, 248
Georgius, notarius, 235
Γημπάνης (?), Θεόδωρος, πρωτονωβελλίσιμος, 235
Glrgls bar Isö, 172
Γλαβάς, Γεώργιος, σεβαστός, 174, 206
Κατακαλών, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 226
Γομοστός, Βασίλειος, πριμικήριος, πρωτοσπαθάριος, 249
Γουρνικιώτης cf. Ούρβικιώτης, 201
Gravine, comes, Alexander, 212
Γρηγόριος, Καματηρός, πρωτοκουροπαλάτης, πραίτωρ Πελοποννήσου, 198
Κουρκούας, πρόεδρος, 157
Μαυροκατακαλών, 229, ανθύπατος, κατεπάνω, 157
δούξ, 163
έπικέρνης Αύγούστης, 198
μητροπολίτης Νικομήδειας, 223
μοναχός, ήγούμενος Καμάχου, 200
β. σπαθάριος, άρχων Χερσώνος, 153
β. σπαθάριος, κουράτωρ, διοικητής 'Ελλάδος, 200
β. σπαθάριος, στρατηγός Θεσσαλονίκης, 161
σπαθαροκανδιδάτος, νομικός (?), 196
Γρηγόριος, ύπατος, 135
264
Γυμνός, Νικόλαος, 158

Πέτρος, βέστης, 200
Δαβήθ, βέστης, 3, 198
Ααβίδ, Κομηνός, πορφυρόβλαστος, 206
Χασανόπουλος, 210
επίσκοπος Ύψοΰ, 193
μάγιστρος, 198
μοναχός, 201
Δαδάς, Θεόγνωστος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 156
Δαλασσηνή, "Αννα, μοναχή, κουροπαλάτισσα, 190
Μαρία, 201
Δαλασσηνός, 'Αδριανός, 179
Κωνσταντίνος, πατρίκιος, 179
Dalmatie, dux, Rainerius Ceno, 204
Δαλμάτου cf. Άρματίου, 201
Δαμιανός, 193, 194
αρχιεπίσκοπος Χερσώνος, 209
Δαμιανός, β. πρωτοσπαθάριος, όρφανοτρόφος, 55, 61
σπαθάριος ..., 193
Δανιήλ, έπίσκοπος Έρμοκαπηλείας, 118
Ύπέτης (?), σπαθαροκανδιδατος, 224
Δάτος Νικόλαος, βεστάρχης, όρφανοτρόφος, 62
Δεβελτοϋ, κομμερκιάριος, 193
κομμερκιάριος, Συρόπουλος, Κωνσταντίνος, 193
κομμερκιάριος, Θεόγνωστος, 192
κομμερκιάριος, 'Ιωάννης, 193
κομμερκιάριος, Κωνσταντίνος, 192
κομμερκιάριος, Μιχαήλ, 193
δεήσεων (έπι των), Θεόδωρος, 161
Λέων, 232
Δεκαπόλεως, αποθήκη των άνδραπόδων, 204
Δερμοκαίτης, Νικόλαος, 241
cf. Φαρμακαϊτης, 201
δεσπότης, Καντακουζηνός, 'Ιωάννης, 181
Κομνηνός, Λάσκαρις, Θεόδωρος, 163
(Κομνηνός), Μανουήλ, πορφυρογέννητος, 204
Κοντοστέφανος, Στέφανος, 158, 177
Παλαιολόγος, 'Αλέξιος, 180
Παλαιολόγος, 'Ανδρόνικος, 189
δευτερεύων στρατιωτικού, Καρβωνας, Νικηφόρος, 161
δήμαρχος, Νικήτας, 164
Πέτρος (?), 200
Δημήτριος, Άελγάζης, 46
Κατακαλών, ανθύπατος, πατρίκιος, κατεπάνω Παραδουνάβου, 68, 145
Κατακαλών, βέστης, ανθύπατος, πατρίκιος, κατεπάνω, 68
Κατακαλών, πατρίκιος, στρατηγός, 68
Κατακαλών, πρόεδρος, 69,
Κατακαλών, πρόεδρος, δούξ, 69
Κατακαλών, σπαθαροκανδιδδτος, τουρμάρχης, 68
Κρατερός, βεστάρχης, 168
Π...νιος, 177
Τορνίκης, 157
διάκονος, Άγαθόνικος, 201
Μιχαήλ, 202
της Μεγάλης 'Εκκλησίας, 'Ιωάννης 159, 176
265
δικαιοφύλαξ, Νικήτας, 247

δικαστής, των 'Αρμενικών, Πανάρετος, 194
Διογένης 'Ρωμανός, άρχων των παρά τον "Ιστρον πόλεων, 65
'Ρωμανός, βεστάρχης, κατεπάνω, 65
'Ρωμανός, πατρίκιος, ανθύπατος, βέστης, στρατηγός, 65
'Ρωμανός, πατρίκιος, δοϋξ Σαρδικης, 65
'Ρωμανός, πατρίκιος, στρατηγός, 65
διοικητής, 164
Άμάστριδος, 80
Άμάστριδος, Νικήτας, 153
Αμορίου, Λύκαστος, 136
της τετάρτης (Αρμενίας), 'Αναστάσιος, 250
Βολησοΰ, Ναθαναήλ, 198
'Ελλάδος, Γρηγόριος, 200
Θρςικησίων, Κωνσταντίνος, 164
Θυνίας (?), Νικόλαος, 198
Καλαβρίας, Κωνσταντίνος, 170
(?) Κύπρου, Βάρδας, 198
Μιτυλήνης, 80
Παλεοπόλεως, Άλεξάνδρος, 199
Στραβοπόλεως, Βαάνης, 250
Άντίοχος, 183
Θεοχάριστος (?), 164
Κοσμάς, 249
Στυλιανός, 226, 242
διοικητής των έπαρχιών, Θεοφύλακτος, 164
Διποταμίτης, Θεόγνωστος, πριμικηριος, 199
Διποτάμου (?), ταξιάρχης, 197
δισκούσσωρ, Σέργιος, 160
Δισύπατος, Άχλιμάνος, Γεώργιος, 4
Δοκειανή, Ξένη , σεβαστή, 175, 177
δομέστικος, Μαρίνος, 226
του δουκός Βουλγαρίας, Βασίλειος, 197
των έξκουβίτων, Κωνσταντίνος (?), 196
των σχολών της 'Ανατολής, Νικήτας, 247
πάσης Δύσεως cf. δοϋξ πάσης Δύσεως, 200
Έώας, Βραχάμιος, Φιλάρετος, 179
(?) των Κιβυρραιωτών, 'Αλέξιος, 252
Κιβυρραιωτών, Λέων, 227
Όψικίου, Θωμάς (?), 214
δομέστικος μέγας, πάσης 'Ανατολής και Δύσεως, 'Ιωάννης, 221
δομέστικος της υπουργίας, 46
Δομέτιος (?), 248
Δομνιντζίολος, πατρίκιος, 237
Δούκαινα, Ευφροσύνη, 121
Μαρία, σεβαστή, 226
Παλαιολογίνα, Θεοδώρα, αύγούστα, 222, 226, 229, 246
Δούκας, Κομνηνός, Λέων, 214
Παλαιολόγος, Θεόδωρος, συμπένθερος του κρατούντος Αύσόνων, 222
'Ραούλ, Κωνσταντίνος, σεβαστός, 175
'Ανδρόνικος, βασιλεύς, 233
'Ανδρόνικος, πρωτοπρόεδρος, στρατηγός των Θρςίκησίων, τφ υίφ Καίσαρος
τοΰ Δούκα, 202
'Ανδρόνικος, πορφυρόβλαστος, 232
'Ανδρόνικος, σεβαστός, 174, 180
"Αοινος (?), σεβαστός, 173
Γεώργιος, σεβαστός, 174
266
(?), Θεόδωρος, 155

'Ιωάννης, 33
'Ιωάννης, καΐσαρ, 221
'Ιωάννης, σεβαστός, 174, 199
Κωνσταντίνος, βασιλεύς, 233
Κωνσταντίνος, σεβαστός, 45, 175, 230
Μιχαήλ, βασιλεύς αυτοκράτωρ, 190, 227
Νικηφόρος, σεβαστός, 175, 181
δοΰλη Χριστοΰ, Σοφία, 182
δοΰλος της Θεοτόκου, 167
Θεόπεμπτος, 164
Sergius, 234
δοΰλος Χριστοΰ, 'Ανδρέας, 243
Μιχαήλ, 234
Δούξ for Δούκας, 'Ιωάννης, μάγιστρος, 188, 214
δούξ Άνίου, Καραβιτζιώτης (?), Μιχαήλ or 'Ιωάννης, 204
'Αντιοχείας, Ίασίτης, Μιχαήλ, 169
'Αντιοχείας, Κοντοστέφανος, Μιχαήλ, 169
'Αρμενίας, Καραβιτζιώτης (?), Μιχαήλ or 'Ιωάννης, 204
Βολησοΰ cf. διοικητής, 198
πάσης Δύσεως, Περηνός, Λέων, 156
πάσης Δύσεως, Σαρωνίτης, Μιχαήλ, 185
πάσης Δύσεως, Ταρχανειώτης, 'Ιωσήφ, 200
'Εδέσσης, Άποκάπης, Βασίλειος, 66
'Εδέσσης, Πηγωνίτης, Θεόδωρος, 70
Καλαβρίας, (?) Θεοφάνης, 170
Καλαβρίας, 'Ιωάννης, 170
Κύπρου, Εύφορβηνός Κατακαλών, Κωνσταντίνος, 145
πόλεως Μελωνύμου (Μελιτινής), Γαβριήλ, 221
Παφλαγονίας, Κομνηνός, Θεόδωρος, 250
Σαρδικής, 'Ρωμανός, Διογένης, 65
Φιλιππουπόλεως, 'Αργυρός, Καρατζάς, 181
'Ααρών, 161, 195
Άλουσιάνος, Βασίλειος, 200
Άλουσιάνος, Σαμουήλ, 215
Γαβριήλ, δούξ πόλεως Μελωνύμου, 221
Κοντοστέφανος, Μιχαήλ, 225
Κουρκούας, 127,181
Γρηγόριος, 163
Παΰλος, 178
dux, Venetie Dalmatie Chroatie, Rainerius Ceno, 204
Δρίστρας, στρατηγός, Βασίλειος, 195
στρατηγός, Θεοφύλακτος, 197
δρόμου, 'Ανατολικών, χαρτουλάριος, Κρατερός Νικ..., 168
δρουγγάριος, 83
τοΰ Κόλπου (?) των Κιβυρραιωτών, Αλέξιος, 252
Γαβριήλ, 205
Θεόπιστος, 165
Κάτζης, 209
Παμφυλίας, 165
Δρουγουβιτείας, άναγραφεύς, Σκληρός, Μιχαήλ, 176
κριτής, Τζιρίθων, Βασίλειος, 179
κριτής, Θεόδωρος, 177
Δύσεως, άρχηγέτης, 108

δομέστικος μέγας, 'Ιωάννης, 221
Δωρόθεος, 164
έβδομάριος, Μαδυτηνός (?) Κωνσταντίνος, 163
'Εδέσσης δούξ Άποκάπης, Βασίλειος, 66
'Εδέσσης δοΰξ, Πηγωνίτης, Θεόδωρος, 70
Egica, (rex victor), 191, 212
έθνάρχης, Κατακαλός, Κωνσταντίνος, 246, 252
ειδικός, 97
Ειρηναίος, διάκονος, άρχων τοΰ βλαττίου, κόμης Άβΰδου, 203
Ειρήνη, 'Ραδηνη', 146
'Ραδηνη, ζωστή, 145
Συναδηνή, σεβαστή, 174
βασίλισσα, 180
σεβαστοκρατόρισσα, 176, 177
έκ προσώπου Θρφοης και Ίωαννουπόλεως, Άδράλεστος, 197
Θρςικησίων, 205
Κρήτης cf. πρόεδρος (= bishop), 198
Μεσεμβρίας, Κυριάκος, 242
Μώρας και Φιλιππουπόλεως, 195
Μώρας και Φιλιππουπόλεως, Νικόλαος, 195
τοΰ Πανθέου 'Ιωάννης, 85
Παραδουνάβου Βασίλειος, 71
Πηγωνίτης, Καλοκυράς, 181
Βασίλειος, 200
εκδικοι Χερσώνος, 81
έκκλησέκδικοι (cf. πρεσβύτεροι), 189, 163, 170, 189, 219, 240, 245, 251
έκκλησία, Έμίσης, 186
Έλαφανίτης, Μιχαήλ, σπαθαροκανδιδάτος, 206
'Ελένη Τορνικίνα, ζωστή, κουροπαλάτισσα, 169
Έληρηνίτης, cf. Έλαφανίτης, Μιχαήλ, 206
Έλισσαΐος, ανθύπατος, πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, γενικός λογοθέτης, 196
'Ελλάδος, άναγραφεΰς, Νικερίτης, Λέων , 67
διοικητής 'Ελλάδος, Γρηγόριος, 200
κριτής, Ξηρός, 'Ιωάννης, 198
κριτής, cf. Χαλδίας, 'Αναστάσιος, 198
στρατηγός, Ναρσάκης, Μανουήλ, 198
στρατηγός, Πρωτεύων, 'Ιωάννης, 81
στρατηγός, Βασίλειος (?), 81
'Ελλησπόντου, κομμερκιάριος αποθήκης, Θεόκτιστος, 161
Έλουρανίτης cf. Έλαφανίτης, 206
"Ελους, επίσκοπος, 13
cf. Μέλης or Μελενίκου έπίσκοπος, 198
Έλπίδιος, 229
Έμίσης, 'Εκκλησία, 186
Έξακιονίτης cf. Έξαμιλίτης, 198
'Ιωάννης, πρωτοσπαθάριος, θεσμοφύλαξ, άσηκρήτις, κριτής, 245
έξάκτωρ, Χαλκούτζης, Βασίλειος, 163 ·
Κωνσταντίνος, 56, 58
Έξαμιλίτης Γεώργιος, σπαθαροκανδιδάτος, πρωτονοτάριος, κριτής Σελευκείας, 159
'Ιωάννης, πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, κουράτωρ Ταρσοΰ, 159
Λέων (ό τοΰ), σπαθαροκανδιδάτος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, 229
Σέργιος, βέστης, κριτής τοΰ βήλου και των Θρςικησίων, 165
Σισίννιος, β. πρωτοσπαθάριος , στρατηγός Πελοποννήσου, 198
έξαρχος, 'Ηράκλειος, 159
268
έξαρχος, πάσης 'Ασίας, 'Ιωάννης, 166

Θρςίκης (?), Κωνσταντίνος, 249
Θρς<κησίων, Έπιφάνιος, 202
Θρ^κησίων (?), Κωνσταντίνος, 249
έξκουβίτων, δομέστικος, Κωνσταντίνος (?), 196
έξκουβίτωρ, Μαρίνος, 183
ex consule, Sergius, 234
έπαρχος, Φιλοκάλης, Μιχαήλ, 29
Βαάνης, 166
Βασίλειος, 200
Ζαχαρίας, 211
Θεόφιλος, 160
Μαριανός, 227
(?), Παΰλος (?), 235
Πέτρος, 207
έπείκτης, 'Αναστάσιος, 220
έπικέρνης Αϋγοΰστης, Γρηγόριος, 198
έπισκεπτίτης, 'Ιωάννης, 143
Νικήτας, 165
Ίερώνος, Λέων, 80
έπίσκοπος, 83, 168
'Αδρανούς, Γεώργιος, 203
Άκροινών, Μεθόδιος, 238
Άμαντείας, Πέτρος, 183
Άτταλείας, 'Αλέξιος, 234
'Αφρικής (?), Θεόδωρος, 201
Βελεβουσδίου, 'Ιωάννης, 173
Βελεβουσδίου, Νικηφόρος, 173
Γάζης, Εύσέβιος, 186
Έρμοκαπηλείας, Δανιήλ, 118
'Ερυθρών, Στοΰδιος, 166
'Εφέσου, Βασίλειος, 117
'Εφέσου, Θεοδόσιος, 221
'Εφέσου, Θεόφιλος, 117
'Εφέσου, Ιωάννης, 117
'Εφέσου, Μάρκος, 117
'Εφέσου, Νικόλαος, 117
Θεοβουλείας, Νικόλαος, 180
Ίωαννουπόλεως, Νικήτας, 58
Κερασούντος or Κεράσσων, 'Ιωάννης, 116
Λαρίμων, 'Ιγνάτιος, 231
Μαγύδου (?), Θεόδωρος, 199
Μετελλουπόλεως, Χριστόφορος, 240
Μιτυλήνης, Σισίννιος, 113
Μιτυλήνης, Χριστόδουλος, 114
Νικ...., Θεοφύλακτος, 234
Νύσσης, 244
Πριήνης, 'Ιωάννης, 166
Προίνων, Νικόλαος, 220
Σιβίκτου, Κωνσταντίνος, 119
Σινώπης, Σέργιος (?), 201
Ταυρομενίου, Θεόδωρος, 183
Τρακοΰλων, Εύθΰμιος, 159
Ύψοϋ, Δαβίδ, 193
Χεριάνων (?), Ευστράτιος, 198
Χώματος (?), Ευστάθιος, 198
'Ανδρέας, 231
269
Γερμανός (?), 155

Ζαχαρίας, 82
'Ισίδωρος, 166
'Ιωάννης, 211, 224
Λουκάς, 82
Έπιφάνιος, 202, (?) 203
εξαρχος Θρςικησίων, 202
κόμης, 183
πατρίκιος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Σικελίας, 210
β. πρωτοσπαθάριος, έπι τοϋ χρυσοτρικλίνου, στρατηγός Χερσώνος, 152, 192
επόπτης των Θρςικησίων και των 'Οπτιμάτων, Στέφανος, 202, 214
Έρβέβιος, Φραγόπουλος, μάγιστρος, βέστης, στρατηλάτης της 'Ανατολής, 159
Έρμοκαπηλείας, έπίσκοπος, Δανιήλ, 11
'Ερυθρών, έπίσκοπος, Στούδιος, 166
'Ερωτικός, Βασίλειος, πατρίκιος, κριτής 'Ασίας (Θρςικησίων), 165
Έσάγιος (?), άπό έπάρχων, 199
εταιρείας (έπι τής), 'Ιωάννης, 202
έταιρείας (έπι τής μεγάλης), 'Ρωμανός, 227
Ευγένιος, (?) 155, 233
Ευγένιος, Μιχαήλ, πριμικηριος, 194
Ευδοκία, Μανιάκηνα, πρωτοπροέδρισσα, 102
βασίλισσα, 233
μοναχή, 34
Ευθύμιος, έπίσκοπος Τρακούλων, 159
πατριάρχης 'Αντιοχείας, 86
Ευλογία, 217
Εύλόγιος, 186
Μώσις, 181, 225
Ευνομία, 234
Εϋνομιανός (?) cf. 207
Εύπατέριος, 237
Εύπίστιος, 207
Εύσέβιος, άπό έπάρχων, 231
έπίσκοπος Γάζης, 186
οικονόμος 'Εφέσου, 166
(?), σχολάριος, 166
Ευστάθιος, (?) 168
έπι του κοιτώνος cf. β. χαρτουλάριος, 196
έπίσκοπος Χώματος (?), 198
πριμικήριος, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Σικελίας, 210
πρωτοσπαθάριος, έπί των οίκειακών, 252
πρωτοσπαθάριος, τοποτηρητής Μοσυνουπόλεως, 179
Ευστράτιος, Βοτανειάτης, πατρίκιος, ανθύπατος, στρατηγός Ζεβέλου, 223
έπίσκοπος Χεριάνων (?), 198
Εϋτρόπιος (?), 167
Εύτυχιανός (?), σχολαστικός (?), 187
Ευτύχιος (?), σχολαστικός (?), 187
Εύφήμιος, 190
Εύφορβηνός Κατακαλών Κωνσταντίνος, δούξ Κύπρου, 145
Ευφροσύνη Δούκαινα, 121
Εύχανειάς, Νικόλαος, 223
Ευώνυμος ( ?), 248
'Εφέσου, αρχιεπίσκοπος, 166
αρχιεπίσκοπος, Θεόδωρος, 166
αρχιεπίσκοπος, Ίσαάκιος, 166
αρχιεπίσκοπος, Παύλος, 117
270
αρχιεπίσκοπος, Φιλούμενος, 115

επίσκοπος, Θεόδοσιος, 221
οικονόμος, Εύσέβιος, 166
Έφρέμ, μοναχός, ηγούμενος τοΰ Σπηλαίου (?), 244
Έφας δομέστικος, Φιλάρετος, Βραχάμιος, 179
Ζαχαρίας, έπαρχος, 211

έπίσκοπος, 82
Ζεβέλου, στρατηγός, Βοτανειάτης, Ευστράτιος, 223
Ζηαλάης (?), Μανουήλ, πρόεδρος, 181
Ζιχίας, Ματράχου και πάσης Χαζαρίας άρχων Μιχαήλ, 129, 130
ζυγοστάτης, Σαβώριος, 188
ζωγράφος, Μιχαήλ, 194
Ζώιλος, 125
Ζώσιμος, 221
ζωστή, Θεοκτίστη, 145
Χουσούσα, 198
Ειρήνη 'Ραδηνή, 145
Τορνικίνα, 'Ελένη, 169
Ζωτικού οσίου αδελφοί, 57
ηγούμενος, Καμάχου, Γρηγόριος, 200

Παγκάλου, Κυριάκος, 238
Σπηλαίου (?), ηγούμενος, Έφρέμ, 244
Μιχαήλ, 245
Ηλίας, πατρίκιος, κριτής έπι τοΰ Ιπποδρόμου, τοΰ βήλου και των Κιβυρραιωτών, 245
πρωτοσπαθάριος, χαρτουλάριος, 242
Ήνόχος, Νικηφόρος, 215
Ήρακλείας, cf. Θρςίκης (?)
'Ηράκλειος, 243
consul, 185
εξαρχος, 159
πατρίκιος, 243, 247, 252
Ήράκλειος-Κωνσταντΐνος, βασιλεύς, 185
'Ηράκλειτος (?), βικάριος (?), 235
Ήρακλωνας, βασιλεύς, 185
Hesychios, 207
Θεοβουλείας, έπίσκοπος, Νικόλαος, 180

Θεόγνωστος Δαδάς, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 156
Διποταμίτης, πριμικήριος, 199
κομμερκιάριος Δεβελτοΰ, 192
μητροπολίτης Φιλιππουπόλεως, 169
Θεόγνωστος, πρωτοστράτωρ (?), 139
Θεοδόσιος, άπό έπάρχων, δοΰλος της Θεοτόκου, 223
άπο ύπατων, 247
έπίσκοπος 'Εφέσου, 221
πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, χαρτουλάριος τοΰ βεστιαρίου, 97
πρόεδρος Σμύρνης, 199
β. πρωτοσπαθάριος, έπΙ τοΰ χρυσοτρικλίνου, στρατηγός Χερσώνος, 152,153
β. σπαθαροκανδιδατος, άρχων Κύπρου, 233
άπο έπάρχων, 184
β. πρωτοσπαθάριος, 183
Theodotus, regionarius, 236
Θεόδουλος, αρχιεπίσκοπος πάσης Βουλγαρίας, 196
μοναχός, 128
271
Θεοδώρα, Δούκαινα, Παλαιολογίνα, αύγούστα, 222, 226, 229, 246

Κομνηνή, 232
της πανσεβάστου Κομνηνού, 212
Θεοδωροκάνος, Κωνσταντίνος, 179, 241
Θεόδωρος, 176, 181, 231, 236
Άμασειανός, ραίκτωρ, 233
Βεβαπτισμένος, πρωτοσπαθάριος, ύπατος, στρατηγός, 244
Βερηβόης, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 4
Γημπάνης (?), πρωτονωβελίσσιμος, 235
Δούκας (?) (better δούξ), 155
Δούκας Παλαιολόγος, 222
Καντζής (?), πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 197
Κασσίτερος (?), πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 197
Κομνηνός, κουροπαλάτης, δούξ Παφλαγονίας, 250
Κομνηνός, Λάσκαρις, δεσπότης, 163
Κομνηνός, Λάσκαρις, πρωτοβεστιάριος, σεβαστός, 213
Κοντοστέφανος, σεβαστός, 174, 178
Μαντέλλης, Θεόδωρος,, 202
Μυρέλιος, σεβαστός, 214
Οίναιώτης, σεβαστός, 174
Πανηγύρης (?), 229
Πηγωνίτης, πατρίκιος, στρατηγός, 69
Πηγωνίτης, πατρίκιος, ανθύπατος, βέστης, κατεπάνω των Παραδουναβίτων, 70
Πηγωνίτης, μάγιστρος, δούξ 'Εδέσσης,70
'Ρουπένιος (?), 197
Στηθάτος, 176
Ταπιπιόνης (?), 200
Τζούκας, β. πρωτοσπαθάριος, 196
Φαρισαΐος (?), σύγκελλος, 202
Φίλιππος, πρωτοσπαθάριος, κόμης, 157
Φραγγόπουλος, πρόεδρος, 158
Φυλίρας, cf. Γεώργιος, 201
αρχιεπίσκοπος 'Εφέσου, 166
άσηκρήτης, κριτής Δρουγουβιτείας, 177
δεκανός cf. Θεοφ.., πρωτοσπαθάριος, 200
έπϊ τοΰ θεοφυλάκτου κοιτώνος, 200
επίσκοπος 'Αφρικής (?), 201
έπίσκοπος Μαγύδου (?), 199
έπίσκοπος Μελενίκου (?) or Μέλης (?), 198
έπίσκοπος Μελενίκου or Μελίνων, 201
έπίσκοπος Ταυρομενίου, 183
θύτης, 228
κριτής, αντιπρόσωπων τοΰ σεκρέτου του σακελλίου, 88
πατρίκιος cf. πριμικήριος, 200
πατρίκιος, στρατηγός, 231, 236, 251
πριμικήριος, χαρτουλάριος των 'Ανατολικών, 199
πρωτοπρόεδρος, πρωτοβεστιαρίτης (or πρωτοβεστιάριος ?), 219
πρωτοσπαθάριος, έπϊ τοΰ μαγλαβίου, 160
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ Χρυσοτρικλίνου, μυστογράφος, χαρτουλάριος τοΰ
ορφανοτροφείου, 56
β. πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, στρατηγός Χερσώνος, 152
(?), πρωτοσπαθάριος, ύπατος, έπι τοΰ κοιτώνος, κριτής, πρωτονοτάριος τοΰ
γενικού λογοθεσίου, 89
ρεφερενδάριος, 240
β. σιλεντιάριος, έπι τών δεήσεων, 161
σχολαστικός, 185
υιός Εύπατερίου, 237
272
υιός Θεοδώρου, 211

(?), ύπατος, β. σπαθάριος, 238
cf. Σέργιος (?), επίσκοπος Σινώπης, 201
cf. Νικόδημος (?), 215
Θεοκτίστη ζωστή, 145
Θεόκτιστος, (?) 168, 240
ύπατος, γενικός κομμερκιάριος αποθήκης 'Ελλησπόντου, 161
Θεόπεμπτος, άσάβανις, δοϋλος της Θεοτόκου, 164
Θεόπιστος, ύπατος, δρουγγάριος, 165
Θεότιμος (?), β. πρωτοσπαθάριος, κουράτωρ των β. κτημάτων, 226
Θεοφ.., ανθύπατος, πατρίκιος, πρωτοσπαθάριος, 200
Θεοφάνης, 167, 217, cf. Λέων, 201
άπό υπάτων or άπό έπάρχων, αποθήκης των άνδραπόδων Δεκαπόλεως, 204
έπι της τραπέζης, 196
β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 152
β. σπαθάριος, δοϋξ Καλαβρίας, 170
σπαθαροκανδιδατος, άσηκρήτις, 156
Θεοφάνιος cf. Πριγκοΰλης, Θεόφιλος, 202
κόμης κατά Ήράκλιν, 243
Θεοφιλόπουλος, 178
Πριγκοΰλης, 202
πρωτοσπαθάριος, έπαρχος, 160
Θεοφύλακτος, 202, 224, 228
Γαστρόπουλος, 241
Ξένος, μάγιστρος, 202
Στραβοτρηχάρης, 196
έπίσκοπος Νικ..., 234
Θεοφύλακτος or Σταυράκιος, πατρίκιος, λογοθέτης των αγελών, 141
πατρίκιος, πραιπόσιτος, β. σακελλάριος, 165, 205
β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Δρίστρας (?), 197
β. σπαθάριος, τουρμάρχης του Όψικίου, 141
σπαθαροκανδιδάτος, 190
ύπατος, διοικητής των έπαρχιών, 164
Θεοχάριστος, 186
(?), διοικητής, 164
θεσμοφΰλαξ, 165
Θεσσαλονίκης,
άβυδιτηκός, Λέων, 161
αρχιεπίσκοπος, Πέτρος, 16
κομμερκιάριος, Λέων, 161
κομμερκιάριος, Κλήμης, 184
κομμερκιάριος, Κοσμάς, 184
κομμερκιάριος, Σταυράκιος, 184
κριτής, Άγιοπολυευκτίτης (?), Λέων, 200
μητροπολίτης, Βασίλειος, 16
οικονόμος, Κομιτδς, 200
πρωτονοτάριος, Κοσμάς, 184
πρωτονοτάριος, Σταυράκιος, 184
στρατηγός, Γρηγόριος, 161
στρατηγός, 'Ιωάννης, 152
Θετταλός, 155
Θηβών, μητροπολίτης, Πέτρος, 33
Θρςίκης, βικάριος, 'Ιωάννης, 176, 178
273
έκ προσώπου, Άδράλεστος, 197

(?), έξαρχος (πατριαχικός), Κωνσταντίνος, 249
κριτής, 'Ρωμανός, 227
τουρμάρχης (?), Κατακαλών, 196
Θρςικησίων, άναγραφεύς, Φωτεινός, 250
έκ προσώπου, 205
(?), εξαρχος (πατριαχικός) (?), Κωνσταντίνος, 249
έπόπτης, Στέφανος, 202, 214
έξαρχος, Έπιφάνιος, 202
κριτής, Γυμνός, Πέτρος, 199
κριτής, Έξαμιλίτης Σέργιος, 165
κριτής, 'Ιωάννης, 159
Θρςικησίων, πραίτωρ, 'Ραδηνός, Μιχαήλ 146
στρατηγός, Βαρδάνης, 248
τουρμάρχης, 166
υποστράτηγος, Λέων, 166
θυγάτηρ Ίσαακίου, "Αννα, 241
Θυνίας (?), διοικητής, Νικόλαος, 198
θύτης (= bishop), Θεόδωρος, 228
Θωμάς, 132 (?), 239
Ξηρός, ανθύπατος, πατρίκιος, ύπατος, αντιπρόσωπων των ευαγών οίκων, 88
Ξηρός, σπαθαροκανδιδάτος, άσηκρήτις, β. νοτάριος, 230
(?), β. κανδιδδτος, δομέστικος τοϋ Όψικίου, 214
β. πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, ύπατος, στρατηγός
Γερμανικείας, 240
Ίασίτης, Άδράλεστος, 201

Μιχαήλ, μάγιστρος, δούξ 'Αντιοχείας, 169
cf. Κασσηνών, 197
Hibatalläh, cf. Gäbir and 'Isä
'Ιβηρίας, κατεπάνω, Φλώρος, Βασιλάκης, 232
Ibrahim, 171
'Ιγνάτιος, Τζούλας, 82
έπίσκοπος Λαρίμων, 231
Ίεζήθ, ύπατος, 170
'Ιεροσολύμων, Νέα έκκλησία, 187
'Ιεροσολύμων, πατριάρχης, Σωφρόνιος II, 86
'Ιερού, βουλλωτής Φω..., 151,
έπισκεπτίτης Λέων, 80
κόμης, 80
κόμης, Κοσμάς ύπατος, 151
Yönäs (?) bar Yöhannän... Abü 1-Hair...l71
ίλλούστριος, Πηγωνίτης, Γεώργιος, 199
Πλαγιώτης, 'Ιωάννης, 242
Τρύφων, 133
'Ιουλιανός, 167, (?) 241
σχολαστικός, τοΰ Βοστρηνοΰ, 187
'Ιουστινιανός, βασιλεύς, 75, 163, 185, 223, 249
Ίουστΐνος II, 51, 243
'Isä ibn Hibatalläh, 171
'Isä ibn 'Isä, 171
Ίσαάκιος I Κομνηνός, βασιλεύς, 223
Κομνηνός ("Αγγελος), βασιλεύς, 72, 178
Ίσαακίου (Κομνηνού), αδελφού 'Ιωάννου, 241
σπαθαροκανδιδάτος (?), 196
Ίσαυρίας, αποθήκη των άνδραπόδων, 231
'Ισίδωρος, 160, 169
274
Ispania, cf. rex, Witiza, 191, 212

Ioannes, presbyterus, 212
Ιωάννης, 155, 167, (?) 170, 172, 176, 186, 189, 197, 238, 240, 248
'Αλαμανός (?), 188
Άλτούμης, 213
Άμιρόπουλος, πατρίκιος, 209
Άρβανδηνός, 178
Άτζίμης, 189
Βλάγγας, 5
Γαβαλας, 24
Δούκας, 33
Δούκας, καΐσαρ, 221
Δούκας, σεβαστός, 174, 199
Δούξ, μάγιστρος, 188, 214
Έξακιονίτης, πρωτοσπαθάριος, θεσμοφύλαξ, άσηκρήτις, κριτής, 245
Έξαμιλίτης, πρωτοσπαθάριος έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, κουράτωρ Ταρσοΰ, 159
Εύγενιανός, προτοσπαθάριος έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, 157
Ίσος, 45
'Καλόψυχος, πρωτοσπαθάριος, κριτής έπι τοΰ Ιπποδρόμου, Σελευκείας,
κουράτωρ Ταρσοΰ, 238
Καντακουζηνός, καΐσαρ, δεσπότης, γαμβρός τοΰ κρατοΰντος, 181
Καράμαλλος, πρωτοσπαθάριος, 249
Κατ..., 167
Κεγένης, μάγιστρος, άρχων Πατζινακίας, 173
Κοζάζης, 201
Κομνηνός, κουροπαλάτης, 228
Κοντοστέφανος-Κομνηνός, σεβαστός, 174
Κουλεπης, 210
Κρομίδης, 'Ιωάννης, πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, κομμερκιάριος
'Αβύδου, 203, 215
Κωνστομύρης, πατρίκιος or πριμικήριος, δισύπατος, κριτής Κυκλάδων
νήσων, 198
Μαλέας, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Περσθλάβας, 197
Μαυροζώμης, Κομνηνοφυής, 227, 239
Ξηρός, μάγιστρος, κριτής 'Ελλάδος, 198
Όφεωμάχος, βεστάρχης, στρατηλάτης, 177
Όφρυδίτζης, 201
Πλαγιώτης, ίλλούστριος, 242
Προμουντηνός, πρωτοσπαθάριος, μυστογράφος, μέγας χαρτουλάριος τοΰ
γενικοΰ λογοθεσίου, κριτής έπι τοΰ 'Ιπποδρόμου και των Κυκλάδων νήσων,
203, 215
Πρωτεύων, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 191
Πρωτεύων (?), στρατηγός 'Ελλάδος, 81
Στειριόνης, σεβαστός, 46
Συναδηνός, 157, 176
Ταρσίτης, β. πρωτοσπαθάριος, 196
Ταρωνίτης, σεβαστός, 174
Φραγγόπουλος, 201
Χανδρηνός (?), 201
Χοιροσφάκτης, πρόεδρος, 157
ανθύπατος, 164
ανθύπατος, πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, γενικός λογοθέτης, 79
άπό έπαρχων, 207
άπό έπάρχων, cf. Στέφανος, 199
άπό ύπατων, πατρίκιος, 186
άρχιεπίσκοπος, 207
αρχιεπίσκοπος 'Εφέσου, ύπέρτιμος, έξαρχος πάσης 'Ασίας, 166
275
βασιλεύς Βουλγάρων, 180,181

βεστάρχης, μέγας χαρτουλάριος, κριτής τοΰ βηλου και των Θρρκησίων, 159
βεστίτωρ, 237
διάκονος της Μεγάλης 'Εκκλησίας, κουβουκλήσιος, 159
διάκονος της Μεγάλης 'Εκκλησίας, χαρτουλάριος, 176
έκ προσώπου Άρκαδιουπόλεως και Μεσημβρίας, 196
έπισκεπτίτης, 143
επίσκοπος Βελεβουσδίου, 173
έπίσκοπος Κερασούντος or Κεράσσων, 116
έπίσκοπος Πριήνης, 166
κανδιδάτος (?), 168
β. κανδιδάτος , έπι της έταρείας, 202
κομμερκιάριος 'Ρωμανίας, κομμερκιάριος Δεβελτοΰ των 'Ρωμαίων, 193
κουβικουλάριος, 203
κουβουκλήσιος, κομμερκιάριος Δεβελτοΰ, 193
μητροπολίτης Άναζάρβων, 120
μητροπολίτης 'Ρωσίας, 162
μητροπολίτης Σαρδέων, 244
μοναχός, έπίσκοπος, σύγκελλος, 224
μοναχός, όρφανοτρόφος, 58, 59, 62
νοτάριος, βικάριος Θράκης, 176, 178
οικονόμος, 2
πατριάρχης 'Αντιοχείας, 232, 251
πατρίκιος, 186,189, 242
πατρίκιος, πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, μέγας χαρτουλάριος,
έπί των δεήσεων, 205
πατρίκιος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Σικελίας, 210
ποιμήν Χωνών, 229
β. πρωτονοτάριος τοΰ Πετρίου, 222
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ θ. κοιτώνος, έκ προσώπου τοΰ Πανθέου, 85
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, άναγραφεύς, έπι των β. κτη
μάτων,217
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, πρωτεύων Χερσώνος, 154
πρωτοσπαθάριος, έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου, στρατηγός Θεσσαλονίκης, 81, 151
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, στρατηγός Χερσώνος, 152, 192
πρωτοσπαθάριος, όρφανοτρόφος, κριτής των Άρμενιακών, 59, 62
πρωτοσπαθάριος, στρατηγέτης, 85
πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 128
πρωτοσπαθάριος , στρατηγός Σικελίας, 210
β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 152
σεβαστός, μέγας δομέστικος πάσης 'Ανατολής και Δύσεως, 221
σιλεντιάριος, 226
β. σπαθάριος, δούξ Καλαβρίας, 170
(?), σπαθάριος, δρουγγάριος, 203
β. σπαθάριος, μονητάριος Σικελίας, 211
β. σπαθαροκουβικουλάριος, 194, 200
τουρμάρχης Παραδουνάβου, 71
ύπατος 'Ασίας (?), 250
ύπατος, β. σπαθάριος, 167
ύπατος, β. σπαθάριος, πρωτοστράτωρ, 240
χαρτουλάριος (?), 234
χαρτουλάριος, γενιματάς (?) Χρυσοπόλεως και τών Πόρων, 151, 154, 192
Ίωαννουπόλεως, έκ προσώπου, Άδράλεστος, 197
έπίσκοπος Νικήτας, 58
'Ιωσήφ, Βατάτζης, 240
Ταρχανειώτης, πρόεδρος, δούξ πάσης Δύσεως, 200
276
μητροπολίτης Καρίας, 202,

πατρίκιος, πραιπόσιτος, β. πρωτοσπαθάριος, β. σακελλάριος, 178
σεβαστός, 175
Καβαλουρης, 'Ακίνδυνος, κουροπαλάτης, 158
Καβάσιλας, 'Αλέξανδρος, νωβελίσσιμος, 232
Καζάνης, Μαρίνος, 197
καΐσαρ, Δούκας, 'Ιωάννης, 202, 221
Καντακουζηνός, 'Ιωάννης, 181
Κακίκης, Γεώργιος, στρατηγός, 179
Καλαβρίας,
διοικητής, Κωνσταντίνος, 170
δοΰξ, (?) Θεοφάνης, 170
δοΰξ, 'Ιωάννης, 170
κριτής, Χοιροσφάκτης Μιχαήλ, 231
ραίκτωρ, Κωνσταντίνος, 170
στρατηγός, Γεωργιλάς, 170
Καλή Χρυσοτζεφουδίνα, 6
Καλοκυράς, Ούρβικιώτης, 201
Καματηρός, Γρηγόριος, πρωτοκουροπαλάτης, πραίτωρ Πελοποννήσου, 198
Καμάχου, ηγούμενος, Γρηγόριος, μοναχός, 200
μητροπολίτης, Λέων, 29
camerarius, magister, Wilgelm (?), 212
Καμύτζης, Κωνσταντίνος, σεβαστός, 175
κανδιδάτος, Άλΰπιος (?), 206
Θωμάς (?), 214
(?)'Ιωάννης (?), 168, 202
Λέων, 179, 227
Μιχαήλ, 165
Παΰλος, 167, 206
Σισιννάκιος, 230
Κάνδος cf. Χανδρηνός (?), 201
Καντακουζηνός, 'Ιωάννης, καΐσαρ, δεσπότης, γαμβρός τοϋ κρατούντος, 181
Καντζής (?), Θεόδωρος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 197
Καππαδόκης, Κωνσταντίνος, 157
Καππαδοκίας
κομμερκιάριος (πρώτης και δευτέρας), Στέφανος, 161, 235
κριτής, Μαδυτηνός (?), Κωνσταντίνος, 163
κριτής, Ύπάτιος, 243
στρατηγός, Κοντοστέφανος (?), 197
Καρ.ουαλ cf. Λέων χαρτουλάριος, 200
Καραβιτζιώτης (?), Μιχαήλ or 'Ιωάννης, βέστης, δούξ Άνίου Μεγάλης 'Αρμενίας και
'Ιβηρίας, 204
Καρακάλλου (?), μονή, 201
Καράμαλλος, 'Ιωάννης, πρωτοσπαθάριος, 249
Καραμάλλου (?), μονή, 201
Καραντηνός cf. Σαραντηνός, 201
Καρατζάς, 'Αργυρός, κουροπαλάτης, 180
Καρβωνας, Νικηφόρος, ανθύπατος, δευτερεΰων στρατιωτικού, κριτής έπΐ τοϋ
'Ιπποδρόμου, Σελευκείας, Ποδανδοΰ, κουράτωρ Ταρσοΰ, 161
Καρβωνόψης, 161
Καρίας, 'Ιωσήφ, μητροπολίτης 202,
Καρμαλας cf. Καραμάλλου (?) or Καρακάλλου (?), 201
Καρσίου κατεπάνω, Φλώρος, Βασιλάκης, 232
Κασνίτζης, cf. Καντζής/Καντοΰς
Κασσηνών (?), στρατηγός, Λέων, 197
Κασσίτερος (?), Θεόδωρος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 197
Κασταμονίτης cf. Κασσίτερος (?)
277
Κατ..., 'Ιωάννης, 167

Κατακαλός, Κωνσταντίνος, ανθύπατος, πατρίκιος, κατεπάνω Παραδουνάβου, 68, 145
Κωνσταντίνος, μάγιστρος, βεστάρχης, έθνάρχης, 246
Κωνσταντίνος, πρωτοσπαθάριος, ύπατος, στρατηγός, 205
Κωνσταντίνος, πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, 227,
Κατακαλών, σπαθαροκανδιδατος, τουρμάρχης Θράκης, 196
Γλαβας (?), πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 226
Έύφορβηνός, Κωνσταντίνος, δούξ Κύπρου, 145
Κωνσταντίνος, ανθύπατος, πατρίκιος, κατεπάνω Παραδουνάβου, 68, 145
Κωνσταντίνος, βέστης, ανθύπατος, πατρίκιος, κατεπάνω, 69
Κωνσταντίνος, πατρίκιος, στρατηγός, 68
Κωνσταντίνος, πρόεδρος, 69,
Κωνσταντίνος, πρόεδρος, δοΰξ, 69
Κωνσταντίνος, σπαθαροκανδιδδτος, τουρμάρχης, 68
Ταρχανιώτης, 155
Καταφλώρος, Μιχαήλ, σπαθαροκανδιδατος, στρατηγός Χερσώνος, 192
κατεπάνω Άδριανουπόλεως καί Μεσημβρίας Συμεών, 70
'Αντιοχείας, Πεδιαδίτης, Βασίλειος, 169
Βαασπρακανίας, Άποκάπης Βασίλειος, 66
Βαασπρακανίας, Μανιάκης, Γεώργιος, 103, 104
Βαασπρακανίας, Μονομαχάτος, Γεώργιος, 104
Καρσίου και 'Ιβηρίας, Φλώρος, Βασιλάκης, 232
Παραδουνάβου, Κατακαλών, Δημήτριος, 68-9, 145
Παραδουνάβου, Μιχαήλ, 64, 71
Παραδουνάβου, Συμεών, 70
των αξιωμάτων, Κωνσταντίνος, 205
Βαλνέας, Βαρδάνιος, 178, 213
Κεκαυμένος, Κατακαλών ,64
Μαυροκατακαλών, Γρηγόριος, 157
Κάτζης, άπό έπάρχων, δρουγγάριος, 209
Κεγένης, 'Ιωάννης, μάγιστρος, άρχων Πατζινακίας, 173
Κεδρηνός, Γεώργιος, βεστάρχης, 127, 156
Κεκαυμένος, 'Αλέξιος, 238
Κεκαυμένος, Κατακαλών, ανθύπατος, πατρίκιος, κατεπάνω, 64
Ceno, Rainerius, Venetie Dalmatie Chroatie dux, 204
κένσωρ, Πανάρετος, δικαστής των 'Αρμενικών θεμάτων, 194
Πηγωνίτης, Γεώργιος, 199
Κεραμεΰς, 36
Κερασούντος or Κεράσσων επίσκοπος "Ιωάννης, 116
ποιμήν (μητροπολίτης) Κλήμης, 121
ποιμήν (μητροπολίτης) Μανουήλ, 122
Κήρυκος, στρατηλάτης, 186
Κηρύκων, μαίστωρ, Λέων, 181
Κιβυρραιωτών, δομέστικος, Λέων, 227
δρουγγάριος τοΰ Κόλπου (?) or δομέστικος, 'Αλέξιος, 252
κόμης της κόρτης, Μιχαήλ, 165
κριτής, Άρτάβασδος, 'Ιωάννης, 199
κριτής, Μονομαχάτος (?), Βασίλειος, 198
πραίτωρ, 'Ραδηνός, Χριστόφορος, 219, 234
Κιλικίας, αποθήκη των άνδραπόδων, 231
αποθήκη έκατέρας Κιλικίας, 246
Κίμων, ύπατος, 199
Κίου, ώρρειάριος, Βάρδας, 234
Κλάδων, Κωνσταντίνος, σεβαστός, 175
κλάσματα, 239
278
κλεισουράρχης Σελευκείας, Ακίνδυνος, 159

Σισσίνιος, 245
Τατίκιος, 45
Κλήμης, ποιμήν Κερασούντος, 121
β. σπαθάριος, κομμερκιάριος Θεσσαλονίκης, 184
κληρικός, Κωνσταντίνος, 249
Σισίννιος, 197
κοιτώνος (έπι του), Ευστάθιος (cf. χαρτουλάριος)
'Ιωάννης, 85
Θεόδωρος, 89, 200
Κοζάζης, 'Ιωάννης, 201
κόμης, 83, 164
Άβΰδου, Ειρηναίος, 203
'Αβύδου, Παΰλος, 151
Ίεροΰ, κόμης, 80
Ίεροΰ, κόμης, Κοσμάς ύπατος, 151
Λαμίας, 147
Λαμίας, Νικόλαος, 146
Όψικίου, Άρτάβασδος, 80, 152
Όψικίου Κοσμάς, 135-6
Όψικίου Πετρωνάς, 138
Όψικίου, Σισίννιος, 234
Φίλιππος Θεόδωρος, 157
κατά Ήράκλιν, Θεοφάνιος, 243
Έπιφάνιος, 183
Παντολέων, 233
κόμης της κόρτης, 'Ανατολικών, 160
Κιβυρραιωτών, Μιχαήλ, 165
Σικελίας, ...νάκιος, 160
κόμης τοΰ άριθμοΰ, Σαραντάρης, Γεώργιος, 216
κόμης ώρρείων, 147
comes, Gravine, Alexander, 212
Κομιτάς, 167
οικονόμος Θεσσαλονίκης, 200
ύπατος, 220
κομμέρκια βασιλικά, Βιθυνίας, Σαλουταρίας, Πακατιανής και Λυδίας, 246
Μεσημβρίας, 183
Κωνσταντινουπόλεως, 220
κομμερκιάριος, 'Αβύδου, Κρομίδης, 'Ιωάννης, 203, 215
cf. κόμης 'Αβύδου, Ειρηναίος, 203
'Αβύδου, Κωνσταντίνος, 80, 151
'Αβύδου, Στέφανος, πατρίκιος, 151
'Αβύδου, Θεόδωρος, 151
Δεβελτοϋ, 193
Δεβελτοΰ, Άκαπ..., 192
Δεβελτοϋ, Συρόπουλος, Κωνσταντίνος, 193
Δεβελτοΰ, Θεόγνωτος, 192
Δεβελτοΰ, 'Ιωάννης, 193
Δεβελτοΰ, Κωνσταντίνος, 192
Δεβελτοΰ, Μιχαήλ, 193
'Ελλησπόντου (αποθήκης), Θεόκτιστος, 161
Θεσσαλονίκης, Λέων, 161
Θεσσαλονίκης, Κλήμης, 184
Θεσσαλονίκης, Κοσμάς, 184
Θεσσαλονίκης, Σταυράκιος, 184
Καππαδοκίας πρώτης καί δευτέρας, Στέφανος, 161, 235
279
έκατέρας Κιλικίας (αποθήκης), Πέτρος, 246

Κωνσταντινουπόλεως (αποθήκης), 'Αναστάσιος, 205
Λογγιβαρδίας, Σερβλίας, Στέφανος, 182
Όνωριάδος, Παφλαγονίας και της παραλού τοϋ Πόντου μέχρι
Τραπεζοΰντος, 'Αναστάσιος, 126
Παφλαγονίας, 126
Σελευκείας, 'Ακίνδυνος, 238
Χερσώνος, 81, 82, 153
αποθήκης..., 218
Άχλιμάνος (?), Κωνσταντίνος, 4
Κομνηνή, "Αννα, θυγάτηρ Ίσαακίου άδελφοΰ Ιωάννου (Κομνηνού), 241
Θεοδώρα, της πανσεβάστου Κομνηνού (?), 212
Θεοδώρα, 233
Μαρία, σεβαστή, αύταδέλφη τοΰ βασιλέως, 195
Κομνηνόβλαστος, Βρανάς 'Αλέξιος, πρωτοσεβαστός, 195
Κομνηνοδούκας, Παλαιολόγος, 'Ανδρόνικος, σεβαστός, 174, 180
Μανουήλ, 160, 181
Κοντοστέφανος, Νικηφόρος, 201
Κομνηνοδουκόβλαστος, Παλαιολόγος, Γεώργιος, 235
Κομνηνός, 'Αδριανός, σεβαστός, 176
'Αλέξιος I, βασιλεύς, 86, 173
'Αλέξιος, 170
Αλέξιος Κομνηνος, πανυπερσέβαστος, cf. 'Αλέξιος Κοντοστέφανος
Αλέξιος, πορφυρογέννητος, 180
'Αλέξιος, σεβαστός, 173
Δαυίδ, πορφυρόβλαστος, 206
Δούκας, Λέων, 214
Θεοδώρα, της πανσεβάστου Κομνηνού (?), 212
Θεόδωρος, κουροπαλάτης, δοϋξ Παφλαγονίας, 250
Ίσαάκιος, άδελφοΰ 'Ιωάννου (Κομνηνού), 241
Ίσαάκιος I, βασιλεύς, 223
Ίσαάκιος ("Αγγελος), βασιλεύς, 178
'Ιωάννης, κουροπαλάτης, 228
Κοντοστέφανος, 'Ιωάννης, σεβαστός, 174
Λάσκαρις, Θεόδωρος, δεσπότης, 163
Λάσκαρις, Θεόδωρος, πρωτοβεστιάριος, σεβαστός, 213
Λάσκαρις, Κωνσταντίνος, 213
Μανουήλ, 221
Παλαιολόγος (?), 46
Κομνηνοφυής, Μαυροζώμης, 'Ιωάννης, 227, 239
consul, Heraclius, 185
Κοντοστέφανος, (?) πατρίκιος, στρατηγός Καππαδοκίας, 197
'Αλέξιος Κομνηνός, πανυπερσέβαστος, υιός Στεφάνου Κ.
Θεόδωρος, σεβαστός, 174, 178
Κομνηνός, 'Ιωάννης, σεβαστός, 174
Μιχαήλ, κουροπαλάτης, δούξ, 225
Μιχαήλ, μάγιστρος, δοΰξ 'Αντιοχείας, 169
Στέφανος, δεσπότης, 158, 177
Κοσμάς, άσηκρήτις (?), 199
β. σπαθάριος, βαρδάριος, κομμερκιάριος, πρωτονοτάριος Θεσσαλονίκης, 184
διοικητής, 249, cf. Κομιτδς οικονόμος, 200
πατρίκιος, κόμης Όψικίου, 135-6
ύπατος, κόμης Ίεροΰ, 151
(?), χαρτουλάριος, 203
280
Κοσμιδίου των 'Αναργύρων, 194

Κοτέρτζης, Νικηφόρος, πρωτονωβελίσσιμος, 215
κουβικουλάριος, 82
Μιχαήλ, 201
Νικήτας, 165
cubicularius, 'Ανδρέας, 240
Κουβουκλήσιος, Νικόλαος, σεβαστός, 232
κουβουκλήσιος, 'Ιωάννης, 159, 193
Λέων,201
Νικήτας, 165
Κουλέπης, 'Ιωάννης, 210
κουράτωρ, 'Αχελώου, 'Ανδρέας, 196
Ταρσοί, Καλόψυχος, 'Ιωάννης, 238
Ταρσοΰ, Καρβωνας, Νικηφόρος, 161
τοΰ ορφανοτροφείου, 77
των β. κτημάτων, Γεώργιος, 242
των β. κτημάτων, Θεότιμος (?), 226
Έξαμιλίτης, 'Ιωάννης 159
κουράτωρ (μέγας), 227
Κουρκούας, δοΰξ, 127, 181
Γρηγόριος, πρόεδρος, 157
κουροπαλάτης, Άρβαντηνός, Βασιλάκης, 178
'Αργυρός, Καρατζάς, 180
Βατάτζης, Συμβατίκιος, 200
Βοτανειάτης, Νικηφόρος, 206
Καβαλοΰρης 'Ακίνδυνος, 158
Κομνηνός, 'Ιωάννης, κουροπαλάτης, 228
Κομνηνός, Θεόδωρος, 250
Χρυσοτζεφοΰδης, Νικηφόρος, 6, 158, 177
Άρτάβασδος, 153
κουροπαλάτισσα, Δαλασσηνή, "Αννα, 190
Τορνικίνα, 'Ελένη, 169
Σοφία, 182
Κουρτίκιος, Κωνσταντίνος, πρωτοσπαθάριος, ύπατος, ταξίαρχος Μωξηγάζ, 89
Κραγένης, 197
Κραμβονίτης, 194
Λέων, νοτάριος, άκτουάριος, 199
Κρατερός, σπαθαροκανδιδάτος, στρατηγός, 168
Βασίλειος, ανθύπατος, πατρίκιος, 168
Δημήτριος, βεστάρχης, 168
Έπιφάνιος, 169
Λέων, σπαθαροκανδιδάτος, στρατηγός, 156
Μάξιμος, μοναχός, 168
Νικ... β. πρωτοσπαθάριος, έπι των οίκειακών, χαρτουλάριος τοΰ δρόμου των
'Ανατολικών, 168
Κρήτης, πρόεδρος, Μιχαήλ (?), 201
πρόεδρος, Νικήτας, 198
281
Κριθόπουλος, Μιχαήλ, 157

Κρινίτης cf. Κραμβονίτης, 199, Κραμβονίτης or Κρομμΰδης, 214
κριτής, 90
Αιγαίου πλόων (κρίνων), Παΰλος, 205
'Ανατολικών, Λοΰλης (?), 215
Άρμενιακών, Μονομάχος, Πόθος, 59
Άρμενιακών, 'Ιωάννης, 59
Βουκελλαρίων, Κωνσταντίνος, 205
Δρουγουβιτείας, Τζιρίθων, Βασίλειος, 179
Δρουγουβιτείας, Θεόδωρος, 177
'Ελλάδος, Ξηρός, Βασίλειος, 21
'Ελλάδος, Ξηρός, 'Ιωάννης, 198
'Ελλάδος, Βασίλειος, 21
Θρςίκης, Μιχαήλ, 236
Θρφσις, 'Ρωμανός, 227
Θρςικησίων, Γυμνός, Πέτρος, 199
Θρςικησίων, Έξαμιλίτης, Σέργιος, 165
Θρςίκησίων, 'Ιωάννης, 159
Θρςικησίων (Ασίας), 'Ερωτικός, Βασίλειος, 165
Καλαβρίας, Χοιροσφάκτης, Μιχαήλ, 231
Καππαδοκίας, Μαδυτηνός (?) Κωνσταντίνος, 163
Καππαδοκίας, Ύπάτιος, 243
Κιβυρραιωτών, Άρτάβασδος, 'Ιωάννης, 199
Κιβυρραιωτών, 'Ηλίας, 245
Κιβυρραιωτών, Μονομαχάτος (?), Βασίλειος, 198
Κυκλάδων, Προμουντηνός, 'Ιωάννης, 203, 215
Λογγιβαρδίας, Χοιροσφάκτης, Μιχαήλ, 231
Μακεδονίας, Μιχαήλ, 236
Μακεδονίας, 'Ρωμανός, 227
Πελοποννήσου, Ξηρός, Βασίλειος, 21
Πελοποννήσου, Ξηρός, 'Ιωάννης, 198
Πελοποννήσου, Βασίλειος, 21
Σελευκείας, Γεώργιος, 199
Σελευκείας, Καλόψυχος, 'Ιωάννης, 238
Σελευκείας, Έξαμιλίτης, Γεώργιος, 159
Χαλδίας, 'Αναστάσιος, 198
Λιπαρίτης, Βασίλειος, 209
Θεόδωρος, πρωτονοτάριος τοΰ γενικού λογοθεσίου, 89
Νικήτας, 32
κριτής έπΐ του 'Ιπποδρόμου, 165, 199, 214
Καρβωνάς, Νικηφόρος, 161
Καλόψυχος, 'Ιωάννης, 238
Μαλέσης, Βασίλειος, 238
Μονομαχάτος (?), Βασίλειος, 198
Ηλίας, 245
κριτής τοΰ βήλου, 'Αβαλάντης, 202
Άρτάβασδος, 'Ιωάννης, 199
Έξαμιλίτης Σέργιος, 165
Τζιρίθων, Βασίλειος, 179
Τιμωνίτης, Χριστόφορος, 31
282
Χαλκούτζης, Βασίλειος, 163

Ηλίας, 245
Πολύευκτος, αντιπρόσωπων τοΰ έφόρου, 88
Πολύευκτος, γενικός λογοθέτης, 96
Chroatie, dux, Rainerius Ceno, 204
Citonatus, archiepiscopus, 209
Κρομίδης, 214
'Ιωάννης, πρωτοσπαθάριος, έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου, κομμερκιάριος
'Αβύδου, 203, 215
κτημάτων (έπι των β.), 'Ιωάννης, 217
κουράτωρ, Γεώργιος, 242
κουράτωρ, Θεότιμος (?), 226
Κύζικος cf. Λίζιξ Στέφανος, 203, 215
μητροπολίτης 'Ρωμανός, 243
Κυκλάδων, κριτής, Προμουντηνός, 'Ιωάννης, 203, 215
Κύπρου, άρχων, 154
άρχων Θεοδόσιος, 233
διοικητής (?), Βάρδας, 198.
δοϋξ, Εύφορβηνός, Κατακαλών, Κωνσταντίνος, 145
άπό υπάτων, 156
μοναχός, ήγούμενος της μονής τοΰ Παγκάλου, 238
σπαθαροκανδιδάτος, έπι τοΰ μαγλαβίου, έκ προσώπου Μεσεμβρίας, 242
Κυροι Χερσώνος, 81
Κύριλλος, μητροπολίτης 'Ρωσσίας, 76
Κωνσταντίνος, 159, 177, 186, 201, 218, 24
Άκαπ..., κομμερκιάριος Δεβελτοϋ, 192
Άλωπός, 181
Άρειανίτης, πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ μαγλαβίου, 239
Άχλιμάνος (?), κομμερκιάριος, 4
Βουλίκας, 6
Βούρτζης, μάγιστρος, 178
Δαλασσηνός, πατρίκιος, 179
Δούκας, σεβαστός, 45, 175, 230
Εύφορβηνός Κατακαλών, δοΰξ Κύπρου, 145
Θεοδωροκάνος, 179, 241
Καμύτζης, σεβαστός, 175
Καππαδόκης, 157
Κατακαλός, μάγιστρος, βεστάρχης, έθνάρχης, 246, 252
Κατακαλός, πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, 227,
Κατακαλός, πρωτοσπαθάριος, ύπατος, στρατηγός, 205
Κατακαλών, 144
Κλάδων, σεβαστός, 175
Κομνηνός Λάσκαρις, 213
Κουρτίκιος, πρωτοσπαθάριος, ύπατος, ταξίαρχος Μωξηγάζ, 89
Μαδυτηνός (?), σπαθαροκουβικουλάριος, άσηκρήτις, έβδομάριος, κριτής
Καππαδοκίας, 163
Μανιάκης, πρωτονωβελισσιμοϋπέρτατος, 110
Μαρούλης, πρωτονωβελίσσιμος (?), 202
Μαχητάριος, 201
Μελισσηνός, 30
Ξηρός, 188
'Ραούλ-Δούκας, σεβαστός, 175
283
Σαρακινόπουλος, σεβαστός, 175

Σεναχηρείμ, πρόεδρος, 179
Συρόπουλος, σπαθαροκανδιδατος, κομμερκιάριος Δεβελτοΰ, 193
Τζιμπέας, 163
Χαγέ, πατρίκιος, ανθύπατος, βέστης, στρατηγός τοΰ Στενοΰ, 219
Χρυσοτζεφοΰδης, 6
βασιλεύς, 75,158, 222, 224, 233, 238
έπίσκοπος Σιβίκτου, σΰγκελλος, 119
κληρικός, χαρτουλάριος, πατριαρχικός έξαρχος της Θράκης or των
κομμερκιάριος' Αβύδου, 80
κριτής, μυστογράφος, 165
μητροπολίτης Σερρών, 178
πατρίκιος, γενικός λογοθέτης, 123-4
πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Σικελίας, 184
πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, 245
πρωτανθύπατος (?), 200
β. πρωτοσπαθάριος, χαρτουλάριος τοΰ δρόμου τών'Ανατολικών, 142
πρωτοσπαθάριος, έξάκτωρ, κριτής τοΰ βήλου, μέγας χαρτουλάριος τοΰ όρ
φανοτροφείου, 56, 58
β. πρωτοσπαθάριος, έπι των βαρβάρων, 191
σκρίβων, 205
σκρινιάριος (?), 247
β. σπαθάριος, διοικητής Καλαβρίας, 170
β. σπαθάριος, άρχων Χερσώνος, 153, 192
β. σπαθαροκανδιδατος, 148
β. στράτωρ, διοικητής τών Θρςικησίων, 164
πρωτοσπαθάριος, 163, 167, 200
(?), β. πρωτοσπαθάριος, δομέστικος τών έξκουβίτων, 196
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, κατεπάνω τών β. αξιωμάτων,
κριτής τών Βουκελλαρίων, 205
πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 152
πρωτοσπαθάριος, ύπατος, 246, 252
σκρίβων, 250
σπαθάριος, κομμερκιάριος Άβυδου, 151
β. σπαθαροκουβικουλάριος, κουράτωρ, 196
ύπατος, πρωτοστράτωρ, 241
β. χαρτουλάριος, 188
χαρτουλάριος, 203
Κωνσταντινουπόλεως, αποθήκης, 205
αρχιεπίσκοπος, Μιχαήλ, 168, 224
κομμέρκια βασιλικά, 220
Κωνστομΰρης, 'Ιωάννης, πατρίκιος or πριμικήριος, δισυπατος, κριτής Κυκλάδων
νήσων, 198
Κώου cf. Χώματος (?) or Χεριάνων (?), 198
Λαοδικείας, μητροπολίτης, Λέων, 183

μητροπολίτης, Μάμαλος (?), 202
Λαρίμων, έπίσκοπος, 'Ιγνάτιος, 231
Λάσκαρις Κομνηνός, Θεόδωρος, 213
Λεοντοπόλεως (?), αρχιεπίσκοπος, 'Αδριανός, 201
Λέων, 133 (?), 160, 176, 178, 179, 190, 201, 213, 217, 218, 224
Άλωπός, βέστης, 200
284
Άπόκαυκος, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 160

Βεριδάρης, 5, 214
Βλάγγας, στρατηγός, άναγραφεύς Σελευκείας, 5, 228
Δούκας, Κομνηνός, 214
Έξαμιλίτης (ό τοΰ), σπαθαροκανδιδδτος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, 229
Κραμβονίτης, νοτάριος, άκτουάριος, 199
Κρατερός, σπαθαροκανδιδατος, στρατηγός, 156
Μυλασίτης, 222
Νικερίτης, βεστάρχης, πρόεδρος, πρωτοπρόεδρος, άναγραφεύς Έλλάδο' και
Πελοπονήσσου, 67-8
Περηνός, μάγιστρος, δούξ πάσης Δύσεως, 156
Πηγωνίτης, 182
Σκυλίτζης, 202
Τζιντζιλούκης, 157, 245
Τζούλας, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 192
ανθύπατος, πατρίκιος, γενικός λογοθέτης, 87
ανθύπατος, πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, λογοθέτης τοΰ γενικοϋ, 205
άρχων Δουλου (?), 203
διοικητής cf. 'Αλέξανδρος διοικητής, 199
έπισκεπτίτης Ίεροΰ, 80
β. κανδιδατος, δομέστικος των Κιβυρραιωτών, 227
β. κανδιδάτος, έπι των οίκειακών, 179
κομμερκιάριος, άβοδιτηκός Θεσσαλονίκης, 161
κουβουκλήσιος 'Αγχιάλου, 201
μαΐστωρ της σχολής τοΰ Κηρύκων, 181
(μητροπολίτης) Καμάχου, 29
μητροπολίτης Λαοδικείας, 183
πατρίκιος, στρατηγός των 'Ανατολικών, 244
πατρίκιος, υποστράτηγος των Θρςικησίων, 166
μοναχός, πρεσβύτερος, Άρματίου (?) or Δαλμάτου (?), 201
πριμικήριος, πρωτοσπαθάριος, γενικός λογοθέτης, 96, 98, 162
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ μαγλαβίου, 182
πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, έπι τών δεήσεων, 232
πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Κασσηνών (?), 197
πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Σικελίας, 211
or Λύκαστος (?), τουρμάρχης, 136
τουρμάρχης Γοτθίας, 81
χαρτουλάριος, 185, 201
χαρτουλάριος Μώρας, 195
Λιβερός, σεβαστός, 206
Λίζιξ Στέφανος, 203, 215
Λιπαρίτης, Βασίλειος, κριτής, 209
Βάρδας, 209
Λογγιβαρδίας, κομμερκιάριος, Σερβλίας, Στέφανος, 182
κριτής, Χοιροσφάκτης, Μιχαήλ, 231
λογοθέτης (cf. αγελών, γενικός)
Λοπαδίου cf. Λούλου (?), 203
Λουκάς, αρχιεπίσκοπος (Βοσπόρου), 76
μοναχός, μητροπολίτης Άναζάρβων, 120
Λούλης (?), β. πρωτοσπαθάριος, κριτής τών 'Ανατολικών, 215
Λούλου (?), άρχων, Λέων, 203
Λυδίας, κομμέρκια βασιλικά, 246
Λύκαστος, διοικητής 'Αμορίου, 136
or Λέων (?), τουρμάρχης, 136
ύπατος, 226
285
Μαγγάνων,
πρωτονοτάριος, Στέφανος, 152
μαγλαβίου (έπί του ), Θεόδωρος, 160
Λέων,182
magister militum, Stefanos, 165
μάγιστρος, Άποκάπης, Βασίλειος, 66
Βούρτζης, Κωνσταντίνος, 178
Δοΰξ, 'Ιωάννης, 188, 214
Ίασίτης, Μιχαήλ, 169
Κεγένης, 'Ιωάννης, 173
Λέων, 185
Ξένος, Θεοφύλακτος, 202
Περηνός, Λέων, 156
'Ραδηνός, Χριστόφορος, 219, 234
Σαρωνίτης, Μιχαήλ, 185
Σκληρός, Νικόλαος, 32
Ταπιπιόνης (?), Θεόδωρος,
Φραγόπουλος Έρβέβιος, 159
Στουπειώτης Μιχαήλ, 158
Νικόλαος, ανθύπατος, πατρίκιος, πρωτοσπαθάριος, γενικός λογοθέτης, 190
Μαδυτηνός (?), Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς , σπαθαροκουβικουλάριος, άσηκρήτις,
έβδομάριος, κριτής Καππαδοκίας, 163
μαγλαβίου (έπί τοΰ) Άρειανίτης, Κωνσταντίνος, 239
Λέων, 182
Μαγΰδου (?) έπίσκοπος, Θεόδωρος, 199
Μαειμών (?), cf. 207
magister camerarius, Wilgelm (?), 212
μαίστωρ της σχολής τοΰ Κηρύκων, Λέων, 181
Μακεδονίας, κριτής, 'Ρωμανός, 227
Μακεδόνων (?), τουρμάρχης, 228
Μακρεμβολίτης (?), Μιχαήλ, β. βεστίτωρ, 200
Μαλέας, 'Ιωάννης, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Περσθλάβας, 197
Μαλέσης cf. Μαλέας, 197
Βασίλειος, κριτής έπί τοΰ 'Ιπποδρόμου, 238
Μάμαλος (?), μητροπολίτης Λαοδικείας, 202
Μαμγέν, Γεώργιος, 172
Μανασσής, 'Αλέξιος, 232
μανδάτωρ, Παντολέων, 209
Πέτρος, 231
Μανιάκηνα, Ευδοκία, πρωτοπροέδρισσα, 102
Μανιακής, βεστάρχης, στρατηγός, 199
'Αλέξανδρος, βεστάρχης, στρατηγός, 102
Γεώργιος, 103, 229,
Γεώργιος, πατρίκιος, κατεπάνω Βαασπρακανίας, 104
Γεώργιος, πρωτοσπαθάριος, άρχηγέτης της 'Ανατολής, 104
Κωνσταντίνος, πρωτονωβελισσιμοϋπέρτατος, 110
Μιχαήλ, 111
Μανικαϊτης, 160
Μιχαήλ, πατρίκιος, ύπατος, 228
286
Μανουήλ, 177
Ναρσάκης, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός 'Ελλάδος, 198
Βοτανειάτης, σεβαστός, 175
Ζηαλάης (?), πρόεδρος, 181
Κομνηνός, 221
Κομνηνοδούκας, 160, 181
ποιμήν Κερασούντος, 122
πορφυρογέννητος, δεσπότης, 204
πρωτοσπαθάριος, έπι των οίκειακών, ρογάτωρ, 242
Μαντέλλης (?), Θεόδωρος, 202
Μάξιμος Κρατερός, μοναχός, 168
Marcellus, imperialis protonobilissimus, 212
Μαρία Δαλασσηνή, 201
Δούκαινα, σεβαστή, 226
Κομνηνή, σεβαστή, αύταδέλφη τοΰ βασιλέως, 195
Μαριανός cf. Μαρίνος, 196
έπαρχος, 227
Μαρίνος, Γαβράς, 201
Καζάνης, 197
δεσποτικός βουκάλιος, 218
δομέστικος, 226
έξκουβίτωρ, 183
κόμης τοΰ Όψικίου, υίοΰ τοΰ έξάρ..., 203, τοΰ τοΰ έξάρχου, 215
β. πρωτοσπαθάριος, κριτής έπι τοΰ 'Ιπποδρόμου, 196
Μάρκος, Βουλίκας, πρωτοσπαθάριος, 6
ποιμήν Άδριανουπόλεως, 230
Μαρούλης, Κωνσταντίνος, πρωτονωβελίσσιμος, 202
Martinos, protictor, 65
Μαρών, Μαρώνιος (?), 203
Ματράχου, Ζιχίας καί πάσης Χαζαρίας άρχων Μιχαήλ, 129, 130
Μαυρίκιος (?), 172, 188
Μαυροζώμης, Κομνηνοφυής, 'Ιωάννης, 227, 239
Μαυροκατακαλών, Γρηγόριος, 229, ανθύπατος, κατεπάνω, 157
Maurus, Alius Sergii, 212
Μαχητάριος, 'Ιωάννης cf. Κωνσταντίνος Μ., 201
Μεγάλης 'Εκκλησίας, διάκονος 'Ιωάννης, 159, 176
Μεγαλομμάτης, Νικόλαος, 214
Μέγιστος cf. Έλισσαΐος, 196
Μεθόδιος, έπίσκοπος Άκροινών, 238
Μελενίκου (?) έπίσκοπος, Θεόδωρος, 198, 201
Μέλης (?) έπίσκοπος, Θεόδωρος, 198
Μελίας, στρατηγός Περσθλάβας, 197
Μελίνων (?), έπίσκοπος, Θεόδωρος, 201
Μελισσηνός, Κωνσταντίνος, 30
Νικηφόρος, μάγιστρος, βεστάρχης, κατεπάνω, 184
Μελωνύμου, δοϋξ πόλεως, 221
Μεσημβρίας, κατεπάνω Συμεών, 70
κομμέρκια 183
έκ προσώπου, Κυριάκος, 242
Μεσοποταμίας, τουρμάρχης, Χαμρός (?, 'Amr ?), 225
Μεσοποταμίτης, Μιχαήλ, 158
Μετελλουπόλεως, (έπίσκοπος), Χριστόφορος, 240
Μετοχίτης, 215
Μηθύμνης, μητροπολίτης, Βουχής, Μιχαήλ, 29
Μηνδς ανθύπατος cf. Κωνσταντίνος πρωτανθύπατος (?), 200
287
μήτηρ, Δαβίδ μαγίστρου, Χουσούσα, 198

μητροπολίτης Άδριανουπόλεως, Μάρκος, 230
Άναζάρβων 'Ιωάννης, 120
Άναζάρβων Λουκάς, μοναχός, 120
Άμάστριδος, 'Αλέξανδρος, 159
Εύχανείας, Νικόλαος, 223
Θηβών Πέτρος, 33
Καρίας, 'Ιωσήφ, 202,
Κερασούντος, Κλήμης, 121
Κερασούντος, Μανουήλ, 122
Κυζίκου, 'Ρωμανός, 243
Λαοδικείας, Λέων, 183
Λαοδικείας, Μάμαλος (?), 202
Μηθύμνης, Βουχής, Μιχαήλ, 29
Νικομήδειας, Γρηγόριος, 223
'Ρωσίας, 'Ιωάννης, 162
'Ρωσσίας, Κύριλλος, 76
Σάρδεων, 'Ιωάννης, 244
Σερρών, Κωνσταντίνος, 178
Τραϊανουπόλεως, Βαρύς, Μιχαήλ, 30
Φιλιππουπόλεως, Θεόγνωστος, 169
Χωνών, 'Ιωάννης, 229
Άγιοθεοδωρίτης, Νικόλαος, 31
Αιμίλιος cf. Μάμαλος (?), 202
Πλάτων, 222
Μινγάνης or Μιχράνης, Πέτρος, 248
Μιτυλήνης, διοικητής, 80
επίσκοπος, Σισίννιος, 113
έπίσκοπος, Χριστόδουλος, 114
Μιχαήλ, Άμηράς, νεοφώτιστος, πρωτονωβελλίσιμος, 246
"Αοινος, 223
Άπλισφάρης, πρόεδρος, 209
Άτουέμης, σεβαστός, 175
Βαρύς, μητροπολίτης Τραϊανουπόλεως, 30
Βλάγγας, πρωτοσπαθάριος, άσηκρήτις, κριτής, 5
Βουχής, μητροπολίτης Μηθύμνης, 29
Βρανάς, 218
Δούκας, βασιλεύς, 190, 227, 233
Έλαφανίτης, σπαθαροκανδιδάτος, 206
Ευγένιος, πριμικήριος, 194
Ίασίτης, μάγιστρος, δούξ 'Αντιοχείας, 169
Κοντοστέφανος, μάγιστρος, δούξ 'Αντιοχείας, 169
Κριθόπουλος, 157
Μακρεμβολίτης (?), β. βεστίτωρ, 200
Μανιάκης, 111
Μεσοποταμίτης, 158
Παρζιρέσης, 4, 214
'Ραδηνός, πρόεδρος, πραίτωρ τών Θρςίκησίων, 146
Σαρωνίτης, μάγιστρος, δούξ πάσης Δύσεως, 185
Σκληρός, πρωτοπρόεδρος, άναγραφεΰς Δρουγουβιτείας, 176
Σκριβόπουλος, 157
Στουπειώτης, μάγιστρος, βεστάρχης, 158
Στρυφνός, σεβαστός, 250
Ταρχανιώτης, 246
Ταρχανιώτης, πατρίκιος, ανθύπατος, στρατηγός, 222
Τζούλας, 82
Τοπαλίτης, ύπατος, 7
288
Φαρμακαίτης, 201
Φιλοκάλης, έπαρχος, 29
Χασανόπουλος, 210
Χερσωνίτης, πατρίκιος, στρατηγός, 82,154
ανθύπατος, 248
αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας 'Ρώμης, 168, 224
άρχων Βουλγαρίας, 232
άρχων Ματράχου, Ζιχίας και πάσης Χαζαρίας, 129, 130
αυτοκράτωρ, Μιχαήλ (VI?), 204
βεστάρχης, κατεπάνω Παραδουνάβου, 64, 71
διάκονος, 202
δοΰλος Χρίστου, 234
ζωγράφος, 194
ήγοΰμενος, 245
β. κανδιδατος, κόμης της κόρτης των Κιβυρραιωτών, 165
μονοστράτηγος, 196
πατρίκιος or σπαθάριος, 176
πατρίκιος, μέγας χαρτουλάριος τοΰ στρατιωτικού, 219
πατρίκιος, στρατηγός Θεσσαλονίκης, 81
(?), πρόεδρος Κρήτης, 201
πρώτος τών 'Ανάργυρων, 240
πρωτοσπαθάριος, 128, 213
β. πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, στρατηγός Χερσώνος, 152
β. πρωτοσπαθάριος, κριτής Θρςίκης, Μακεδονίας, 236
β. πρωτοσπαθάριος, μονητάριος Σικελίας, 184
β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Σελευκείας, 236
σιλεντιάριος, β. νοτάριος, 243
(?), σκρινιάριος(?), 236
β. σπαθάριος, έπι τών βαρβάρων, 191
β. σπαθάριος, κόμης της κόρτης Σικελίας, 211
β. σπαθαροκανδιδατος,... 167
σπαθαροκανδιδατος, βασιλικός, 143
σπαθαροκανδιδάτος, κομμερκιάριος Δεβελτοΰ, 193
στράτωρ cf. κουβουκλήσιος, 201
cf. Πέτρος, δήμαρχος, 200
Μόδεστος, (?) 248
πρεσβύτερος, 239
μοναχή, Δαλασσηνή, "Αννα, 190
Ευδοκία, 34
μοναχός, Κρατερός, Μάξιμος, 168
Τζαμπλάκων, 'Αρσένιος, 180
Βαρθολομαίος, 227
Γαβριήλ, 33
Δαβίδ, 201
Έφραίμ, 244
Θεόδουλος, 128
'Ιωάννης, 58-9, 224
Λουκάς, 120
μονητάριος,
Μιχαήλ, 184
Σικελίας, 'Ιωάννης, 211
289
Μονομαχάτος (?), Βασίλειος, σπαθαροκανδιδάτος, κριτής έπι τοΰ 'Ιπποδρόμου και των
Κιβυρραιωτών, 198
Γεώργιος, πατρίκιος, κατεπάνω Βαασπρακανίας, 104
Γεώργιος, πρόεδρος, δοΰξ, 104
Μονομάχος, Πόθος, όρφανοτρόφος, κριτής των' Αρμενιακών, 59
μονοστράτηγος, Σαρακινόπουλος, Λέων, 196
Μιχαήλ, 196
Μόρτιτος, Γεώργιος cf. Γεώργιος, 202,
Μοσυνουπόλεως, τοποτηρητής, Ευστάθιος, 179
Muräd b. ..rsän, 202
Μουσαράφ, Νικηφόρος, μάγιστρος, βέστης, βεστάρχης, στρατηλάτης 'Ανατολής, 203,
215
Μουσήλιος, Δοξαπατρής, Φίλιππος, 29
Πακουριανός, πρόεδρος, 179
σπαθάριος, έπι των οίκειακών, 141
β. σπαθάριος, χαρτουλάριος τοΰ Όψικίου, 140
Μυλασίτης, Λέων, 222
Μυρέλιος, Θεόδωρος, σεβαστός, 214
Μώρας και Φιλιππουπόλεως, έκ προσώπου, 195
(?) και Φιλιππουπόλεως, έκ προσώπου, Νικόλαος, 195
χαρτουλάριος, Λέων, 195
μυστογράφος, Θεόδωρος, 56
Μωξηγάζ, ταξίαρχος, Κουρτίκιος, Κωνσταντίνος, 89
Μώσις, Εύλόγιος, 181, 225
Ναθαναήλ, διοικητής Βολησοΰ, 198

Ναρσάκης, Μανουήλ, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός 'Ελλάδος, 198
Νέα (έκκλησία), 'Ιεροσολύμων, 187
Νέας 'Ρώμης, αρχιεπίσκοπος, Μιχαήλ, 168, 224
νεοφώτιστος, Άμηράς, Μιχαήλ, 246
Νέστωρ, πατρίκιος, πραιπόσιτος, άνθρωπος άνακτος τοΰ Δοΰκα, 67
Νικ... Κρατερός, β. πρωτοσπαθάριος, έπι των οίκειακών, χαρτουλάριος τοΰ δρόμου των
Νικερίτης Λέων, βεστάρχης, 67
Λέων, πρόεδρος, 67
πρωτοπρόεδρος, άναγραφεϋς 'Ελλάδος και Πελοπονήσσου, 67
κουροπαλάτης, δοΰξ Παραδουνάβου, 67
πρωτονωβελίσσιμος, μέγας δοΰξ, άναγραφεύς Κύπρου, 67-8
πρωτονωβελίσσιμος, 66-7
Νικήτας, 155, 239
Σαραντηνός, 201
Χωνειάτης, 220
Χωρμανάκης, πρωτοσπαθάριος, ταγματοφΰλαξ, 6
δικαιοφΰλαξ, 247
διοικητής, Άμάστριδος, 153
έπίσκοπος Ίωαννουπόλεως, χαρτουλάριος τοΰ μεγάλου ορφανοτροφείου, 58
β. κουβικουλάριος, έπι των οίκειακών, 165
κουβουκλήσιος, έπισκεπτίτης, 165
κριτής, 32
μητροπολίτης Πατρών, 13
νοτάριος της Δύσεως, 36
πατρίκιος, στρατηγός Σικελίας, 210
πραιπόσιτος, 237
πρόεδρος της Κρήτης, 198
πρόεδρος, πρωτοβεστιαρίτης, δομέστικος των σχολών της 'Ανατολίας, 247
290
πρωτοσπαθάριος, δήμαρχος, 164
β. σπαθαροκανδιδάτος, τοποτηρητής, 220
σπαθαροκουβικουλάριος, χαρτουλάριος, 194
ύπατος, 190
Νικηφόρος, 176, 197
Άτούμης, σεβαστός, 162
Βοτανειάτης, βασιλεύς, 233
Βοτανειάτης, κουροπαλάτης, 206
Βοΰρτζης, βεστάρχης, 239
Δούκας, σεβαστός, 175,181
Ήνόχος, 215
Καρβωνδς, ανθύπατος, δευτερεύων στρατιωτικού, κριτής έπΐ τοΰ
'Ιπποδρόμου, Σελευκείας, Ποδανδοΰ, κουράτωρ Ταρσού, 161
Κομνηνός, 173-174
Κοτέρτζης, πρωτονωβελίσσιμος, 215
Μελισσηνός, μάγιστρος, βεστάρχης, κατεπάνω, 184
Μουσαράφ, μάγιστρος, βέστης, βεστάρχης, στρατηλάτης 'Ανατολής, 203,215
Συναδηνός, κουροπαλάτης, 194
Συναδηνός, πατρίκιος, ανθύπατος, στρατηγός Καππαδοκίας, 245
Τορνίκης, 179
Φωκάς, βασιλεύς, 158
Χρυσοτζεφούδης, κουροπαλάτης, 6, 158, 177
έπίσκοπος Βελεβουσδίου, 173
β. κανδιδάτος, έπι των βαρβάρων, 200
κληρικός της Μεγάλης 'Εκκλησίας, 201
πριμικήριος, 235
β. σπαθάριος, 225,251
σπαθαροκανδιδδτος, στρατηγός Χερσώνος, 153
τοποτηρητής, Συρακουσών (?), 247
υιός Εύθυμίου, πρόεδρος, γενικός λογοθέτης, 94, 95
Νικόδημος (?), β. σπαθαροκανδιδάτος, πρωτονοτάριος των 'Ανατολικών, 215
Νικόλαος, 177,197, 207
Άβυδηνός (?), 247
Άγιοθεοδωρίτης, 31, 36
Άπλισφάρης, 209
Άπλισφάρης, πρόεδρος, 209
Γυμνός, 158
Δάτος, βεστάρχης, όρφανοτρόφος, 62
Δερμοκαίτης, 241
Κουβουκλήσιος, σεβαστός, 232
Μαυροζώμης, 224
Μεγαλομμάτης, 214
Πρέτωρ, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Πελοποννήσου, 198
Σκληρός, μάγιστρος, 32
Φαρακόπουλος, 197
άπό έπάρχων, 166
αρχιεπίσκοπος Βοσπόρου, 76
έκ προσώπου Μώρας και Φιλιππουπόλεως, 195
έπίσκοπος Θεοβουλείας, 180
έπίσκοπος Ύπαίπων, 12
β. κανδιδάτος, ύπολόγιος 'Αβύδου, 203
κληρικός, 200, 247 (Άβυδηνός ?)
μάγιστρος, ανθύπατος, πατρίκιος, πρωτοσπαθάριος, γενικός λογοθέτης, 78,190
μητροπολίτης Εύχανείας, σύγκελλος, 223
291
μοναχός, 36
μοναχός, έπίσκοπος Προίνων, 220
πατριάρχης, 76
πριμικηριος cf. κληρικός, 200
πρωτονοτάριος, διοικητής Θυνίας (?), 198
πρωτοσπαθάριος, κόμης τη' Λαμίας, 146
σπαθαροκανδιδάτος, έπισκεπτίτης, 232
τουρμάρχης, 228
κληρικός, 247
Nikolau, cf. sigillum sanctu, 212
Νικομήδειας, μητροπολίτης, Γρηγόριος, 223
νομικός, Γρηγόριος, 196
Νόννος (?), χαρτουλάριος (?), 238
νοτάριος Δύσεως Νικήτας, 36
Κραμβονίτης, Λέων, 199
Χερσώνος, 82
τοΰ βεστιαρίου, Βαάνης, 178
Αιγαίου Πελάγους cf. Πέτρος, πρωτονοτάριος Αιγαίου Πελάγους, 198.
'Αργυρόπουλος, 'Ρωμανός, 33
Βάρδας, 186
Έλπίδιος, 187
'Ιωάννης, 176, 178
Μιχαήλ, 243
cf. πρωτονοτάριος, Βασίλειος, 200
notarius, Anastasius, 231
Georgius, 235
Νΰσσης, έπίσκοπος, 244
νωβελίσσιμος, Καβάσιλας, 'Αλέξανδρος, 232
Εένη, Δοκειανή, σεβαστή, 175, 177

ξενοδόχος,77
Ξένος, Θεοφύλακτος, μάγιστρος, 202
Ξηρός, Βασίλειος, κριτής Πελοποννήσου και 'Ελλάδος, 21
Βασίλειος, πρόεδρος, λογοθέτης τοΰ γενικοί, 93, 94
Βασίλειος, χαρτουλάριος τοΰ γενικού, πρωτονοτάριος, 90-1
Θωμάς, σπαθαροκανδιδάτος, άσηκρήτις, β. νοτάριος, 230
Θωμάς, ανθύπατος, πατρίκιος, αντιπρόσωπων των ευαγών οίκων, ύπατος, 88
'Ιωάννης, μάγιστρος, κριτής 'Ελλάδος, 198
Στέφανος, πατρίκιος, βεστάρχης, πρόεδρος, κριτής τοΰ βήλου, γενικός λογο-
θέτης, 92, 94
Ξηροχωραφείου, μονή, 252
Ξιφιλΐνος, χαρτοφΰλαξ, 162
Ξυλινίτης (?), Νικήτας, πρόεδρος, στρατηγός Σάμου, λογοθέτης τοΰ δρόμου, 198
οίκειακών (έπι των), Κρατερός Νικ..., 168

Βάρδας, 247, 252
Ευστάθιος, 252
Λέων, 179
Μανουήλ, 242
Μουσήλιος, 141
Νικήτας, 165
οίκέτης Θεοΰ, 'Αργυρός, Καρατζάς, 180
292
οικονόμος, Άγαθόνικος, 201

'Ιωάννης
'Εφέσου, Εύσέβιος, 166
των ευαγών οϊκων, 2
οικονόμος (μέγας) τοΰ Τροπαιοφόρου, Πέτρος (?), 200
Οίναιώτης, Γεώργιος, 216
Θεόδωρος, σεβαστός, 174
"Ολβιος, άπό έπαρχων, 243
'Ονοράτος (?), 240
Όνωριάδος, 'Αναστάσιος, 126
'Ονούφριος Σαρασίτης cf. Δαλασσηνή, Μαρία, 201
Όξάζηνος cf. Κοζάζης, 201
'Οπτιμάτων, επόπτης, Στέφανος, 202, 214
όρφανοτροφεΐον, 52, 76
όρφανοτρόφος, 62
Δατος, Νικόλαος, 62
Μονομάχος, Πόθος, 59
Δαμιανός, 55
'Ιωάννης, κριτής των Άρμενιακών, 59
'Ιωάννης, μονάχος, 58, 59
Προκόπιος, 54
Στέφανος, κουβικουλάριος, 54
Στέφανος, πατρίκιος, 54
Χριστόφορος, 54-5
όρφανοτρόφος (μέγας), Βασίλειος, 56, 57
όστιάριος, Στέφανος, 246
Ούρβικιώτης, Καλοκυράς, 201
Ούρσΐνος, Βήκεν, 178
Όφεωμάχος, 'Ιωάννης, βεστάρχης, στρατηλάτης, 177
Όφρυδίτζης, 'Ιωάννης, 201
Όψικίου, δομέστικος, Θωμάς (?), 214
κόμης, Άρτάβασδος, 80, 152
κόμης, Κοσμάς, 135-6
κόμης, Πετρωνάς, 138
κόμης, Σισίννιος, 234
τουρμάρχης, Θεοφύλακτος, 141
χαρτουλάριος, Μουσίλιος, 140
Π...νιος, Δημήτριος, 177
Πάγκαλος, ταβουλάριος, 185
Παγκάλου, ηγούμενος, Κυριάκος, 238
Παγκράτιος, ανθύπατος, πατρίκιος, 176
Βήκεν, 158
Πακατιανής, κομμέρκια βασιλικά, 246
Πακουριανός, Άσπιέτης, 179
Μουσήλιος, πρόεδρος, 179
Παλαιολογίνα, Δούκαινα, Θεοδώρα, αύγούστα, 222, 226, 229, 246
Παλαιολόγος, 182
'Αλέξιος, δεσπότης, 180
'Αλέξιος, σεβαστός, 173, 180, 221
'Ανδρόνικος, δεσπότης, 189
Γεώργιος, Κομνηνοδουκόβλαστος, 235
Γεώργιος, σεβαστός, 157, 174, 224
Δούκας, Θεόδωρος, 222
Κομνηνοδούκας, 'Ανδρόνικος, σεβαστός, 174
(?) Κομνηνός, 46
Παλαιοπόλεως, διοικητής, 'Αλέξανδρος, 199
293
Παμφυλίας, δρουγγάριος, 165

Πανάρετος, 186
κένσωρ, δικαστής των 'Αρμενικών θεμάτων, 194
Πανηγύρης (?), Θεόδωρος, 229
Πανθέου (έπί τοΰ), Στέφανος, 196
Πανθήριος, πατρίκιος, χαρτουλάριος τοΰ βεστιαρίου, 205
πανσέβαστος, 175
Θεοδώρα, της πανσεβάστου Κομνηνού, 212
Παντολέων, Χαλκοπρατίτης, σπαθαροκανδιδδτος, άντιγραφεύς, 223
κόμης, 233
β. μανδάτωρ, 209
πανυπερσέβαστος, 175, 244
Παραδουναβίτων κατεπάνω, Πηγωνίτης, Θεόδωρος, 69
Παραδουνάβου, έκ προσώπου, Βασίλειος, 71
κατεπάνω, Κατακαλών, Δημήτριος, 68-9, 145
κατεπάνω, Μιχαήλ, 64, 71
κατεπάνω, Συμεών, 70
τουρμάρχης 'Ιωάννης, 71
cf. Θράκης και Ίωαννουπόλεως, 197
παρακοιμώμενος, Χριστόφορος, 204
παρευφρατιδίων πόλεων στρατηγός, Γεώργιος, 108
Παρζιρέσης, Μιχαήλ, 4, 214
Πάρου (?), ώρρειάριος, Βασίλειος, 198
Παρσακουντηνός cf. Άλουσιάνος, Βασίλειος, 200
Paschalis, 162
πατέρες πόλεως Χερσώνος, 81-2
Πατζινακίας, άρχων, Κεγένης, 'Ιωάννης, 173
πατριάρχης, 'Αντιοχείας Εύθΰμιος, 86
'Αντιοχείας, 'Ιωάννης, 234
'Αντιοχείας, Συμεών, 232, 251
'Ιεροσολύμων Σωφρόνιος II, 86
Πατρίκιος (?), 172
πατρίκιος, 82, 90, 139, 227, 251,
Άμιρόπουλος, 'Ιωάννης, πατρίκιος, 209
Άργυρόλουλος, 'Ρωμανός, 33
Άσώτιος, 245
Βαλνέας, Βαρδάνιος, 178, 213
Βοτανειάτης, Ευστράτιος, 223
Γαβαλας, 209
Δαλασσηνός, Κωνσταντίνος, πατρίκιος, 179
'Ερωτικός, Βασίλειος, 165
Κατακαλών, Δημήτριος, 68-9
Κεκαυμένος, Κατακαλών, 64
Κρατερός, Βασίλειος, 168
Μανιάκης, Γεώργιος, 104
Μανικαίτης, Μιχαήλ, 228
Ξηρός, Θωμδς, 88
Χαγέ, Κωνσταντίνος, ανθύπατος, βέστης, στρατηγός τοΰ Στενοϋ, 219
Χερσωνίτης, Μιχαήλ, 82, 154
Άβράμιος (?), 241
294
Άρτάβασδος, 80,153
Βαρδάνης, 248
Βάρδας, 167, 237
Γεώργιος, 106, 108,220
Δομνιντζίολος, 237
Έπκράνιος, 210
'Ηλίας, 245
'Ηράκλειος, 243, 247, 251
Θεόδωρος, 211, 231, 236, 252
Θεοφ.., 200
Θεοφάνης, 166
Θεοφύλακτος, 141, 165, 205
'Ιωάννης, 79, 186, 189, 210, (?) 242
'Ιωσήφ, 178
Κοσμάς, 135-6
Κωνσταντίνος, 123-4, 184
Λέων, 87, 166, 205, 244
Μιχαήλ, 81, 176,218
Νέστωρ, 67
Νικήτας, 210
Πανθήριος, 205
Παΰλος, 223
Πέτρος, (?) 200, 242
Πετρωνάς, 138
Πλουτΐνος, 184
Σέργιος, 183
Σισίννιος, 77, 228, 234, 245
Στέφανος, 54, 55, 151, 161, 231, 235
Ταριανός, 246
Θεοφύλακτος, 165
Παΰλος, 191, 245, 249, 252
'Αρμενόπουλος, βεστάρχης, 178
αρχιεπίσκοπος 'Εφέσου, 117
άπό έπαρχων, κόμης 'Αβύδου, 151
άρχιατρός, 193
δούξ, 178
(?), έπαρχος (?), 235
κανδιδάτος, 167, 203, 206
κριτής (κρίνων) Αιγαίου πλόων, 205
πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος (?), χαρτουλάριος (?), γενικός (?), 223
ύπατος, 170, (?) 227, 229
Paulus, 249
Παφλαγονίας, δούξ, Κομνηνός, Θεόδωρος,
κομμερκιάριος 'Αναστάσιος, 126
κριτής, 199
τοποτηρητής cf. κριτής, 199
Πάφος, cf. Πάρου (?) or Πόρου (?), ώρρειάριος, 198
Πεδιαδίτης, Βασίλειος, βέστης, κατεπάνω 'Αντιοχείας, 169
Πελοποννήσου, άναγραφεύς, Λέων, Νικερίτης, 67
κριτής, Βασίλειος, 21
κριτής, Ξηρός, Βασίλειος, 21
πραίτωρ, Καματηρός, Γρηγόριος, 198
295
στρατηγός, Σισίννιος, Έξαμιλίτης, 198

στρατηγός, Πρέτωρ, Νικόλαος, 198
Περγάμου, 'Ρουφίνιον, 160, 169
Περηνός Λέων, μάγιστρος, δούξ πάσης Δύσεως, 156
Περσθλάβας, στρατηγός, Μελίας, 197
στρατηγός, Άέτιος, 197
στρατηγός, Μαλέας, 'Ιωάννης, 197
Μελίας, 197
Περσθλαβίτζας cf. Περσθλάβας
Πετρίου, πρωτονοτάριος, Ιωάννης, 222
Πέτρος, 155, (?) 167,
Γυμνός, ανθύπατος, πατρίκιος, κριτής των Θρςικησίων, 199
Γυμνός, βέστης, 200
Μινγάνης or Μιχράνης, β. πρωτοσπαθάριος, 248
άπό έπάρχων, 242, 249
άπό υπάτων, γενικού κομμερκιαρίου αποθήκης έκατέρας Κιλικίας, 246
άπό υπάτων, πατρίκιος, 242
αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, 16
β. μανδάτωρ, 231
έπίσκοπος, Άμαντείας, 183
έπίσκοπος Βοσπόρου, 76
έπαρχος, 207
μητροπολίτης Θηβών, 33
(?), πριμικήριος, πρωτονοτάριος, δήμαρχος, μέγας οικονόμος τοΰ
Τροπαιοφόρου, 200
β. σπαθαροκανδιδάτος, πρωτονοτάριος, χαρτουλάριος τοΰ Αιγαίου
Πελάγους, 198.
Πετρωνδς (?), πατρίκιος, κόμης τοΰ Όψικίου, 138
β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Σικελίας, 210
cf. Πέτρος Γυμνός, 199
Πηγωνίτης, Γεώργιος, ίλλούστριος, κένσωρ, 199
Θεόδωρος, πατρίκιος, στρατηγός, 69
Θεόδωρος, πατρίκιος, ανθύπατος, βέστης, κατεπάνω τών Παραδουναβίτων, 70
Θεόδωρος, μάγιστρος, δούξ 'Εδέσσης,70
Καλοκυρός, σπαθαροκανδιδάτος, έκ προσώπου, 181
Λέων, 182
Πλαγιώτης, 'Ιωάννης, ίλλούστριος, 242
Πλάτων, μητροπολίτης, 222
πλόων Αιγαίου, κριτής, Παΰλος, 205
Πλουτΐνος, πατρίκιος, γενικός λογοθέτης, 184
Ποδανδοΰ κριτής, Καρβωνας, Νικηφόρος, 161
Πόθος Μονομάχος, όρφανοτρόφος, κριτής τών'Αρμενιακών, 59, 62
ποιμήν, Άδριανουπόλεως, Μάρκος, 230
Χωνών, 'Ιωάννης, 229
Πολεμώνιον, 126
πόλεως, Έμίσης, 186
Μελωνύμου, 221
Πολύευκτος, βέστης, κριτής τοΰ βήλου, γενικός λογοθέτης, 96
πατρίκιος, ύπατος, κριτής τοΰ βήλου, αντιπρόσωπων τοΰ έφόρου, 88
Πόρου (?), ώρρειάριος, Βασίλειος, 198
πορφύρα, (cf.) Δούκας Κομνηνός, Λέων, 214
πορφυρόβλαστος, Δούκας, 'Ανδρόνικος, 232
Κομνηνός, Δαβίδ, 206
Κοντοστέφανος, Νικηφόρος, 201
πορφυρογέννητος, Κομνηνός, 'Αλέξιος, 180
Μανουήλ, δεσπότης, 204
Πόρων, 'Ιωάννης, χαρτουλάριος, γενιματδς (?), 151, 154, 192
πραιπόσιτος, 'Ιωσήφ, 178
296
Θεοφύλακτος, 165, 205

Νέστωρ, 67
Νικήτας, 237
πραίτωρ, Σπανόπουλος, Γεώργιος, 45
Θρςίκησίων, 'Ραδηνός, Μιχαήλ, 146
Κιβυρραιωτών, 'Ραδηνός, Χριστόφορος, 219, 234, 247
Πελοποννήσου, Καματηρός, Γρηγόριος, 198
πρεσβύτερος, 163
Μόδεστος, 239
έκκλησέκδικοι, 189, 219, 240, 245, 251
presbyterus, Ioannes, 212
Πρέτωρ, Νικόλαος β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Πελοποννήσου, 198
Πριγκούλης, Θεόφιλος, 202
Πριήνης, έπίσκοπος, 'Ιωάννης, 166
πριμικήριος, Γομοστός, Βασίλειος, 249
Διποταμίτης, Θεόγνωστος, 199
Ευγένιος, Μιχαήλ, 194
Λέων, 162
princeps, Antiochiae, Bohemondus, 221
πρόεδρος, 'Ααρών, 195
Άλουσιάνος, Βασίλειος, 200
Άλουσιάνος, Σαμουήλ, 221
Άπλεσίρτης, 159
Άπλισφάρης, Νικόλαος, 209
Άπληφάρτης, 159
'Αργυρόπουλος, Γεώργιος, πρόεδρος, 206
Ζηαλάης (?), Μανουήλ, 181
Κουρκούας, Γρηγόριος, 157
cf. Κωνστομυρης, Ιωάννης, πατρίκιος or πριμικήριος, 198
Ξηρός, Στέφανος, 92, 95
Πακουριανός, Μουσήλιος, 179
'Ραδηνός, Μιχαήλ, 146
Σεναχηρείμ, Κωνσταντίνος, 179
Ταρχανιώτης, 'Ιωσήφ, 200
Τορνίκιος, 208, 219
Φραγγόπουλος Θεόδωρος, 158
Χοιροσφάκτης, 'Ιωάννης, 157
Νικήτας, 247
πρόεδρος (=bishop), 'Εφέσου, 166
Κρήτης, Νικήτας, 198
Κρήτης, Μιχαήλ (?), 201
Σμύρνης, Θεοδόσιος, 199
Προ'ΐνων, έπίσκοπος, Νικόλαος, 220
Προκόπιος (?), στρατηλάτης, 236
προπραίτωρ cf. πραίτωρ, 198
Προκόπιος, πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, χαρτουλάριος τοΰ β. βεστιαρίου, 179
ύπατος, όρφανοτρόφος, 54, 61
Προμουντηνός, Γεώργιος, γενικός λογοθέτης, 95
'Ιωάννης, πρωτοσπαθάριος, μυστογράφος, μέγας χαρτουλάριος τοΰ γενικού
λογοθεσίου, κριτής έπι τοΰ 'Ιπποδρόμου και των Κυκλάδων νήσων, 203,215
297
προνοητής, Βασίλειος, 225, 251

πρωτεύων Χερσώνος, 81, 82
Πρωτεύων, έκ προσώπου, Πηγωνίτης, Καλοκυράς, 181
(?) Μώρας και Φιλιππουπόλεως, 195
Ιωάννης, πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 191
protictor, Martinos, 165
πρωτανθύπατος (?), Κωνσταντίνος, 200
πρωτοβεστιάριος, Κομνηνός, Λάσκαρις, Θεόδωρος, 213
(?) Θεόδωρος, 219
πρωτοβεστιαρίτης, Θεόδωρος, 219
Νικήτας, 247
πρωτοκουροπαλάτης, 'Αργυρός, Καρατζάς, 181
Βαασπρακανίτης, Χριστόφορος, 158
Καματηρός, Γρηγόριος 198
πρωτονοτάριος Αιγαίου Πελάγους, Πέτρος, 198.
Βουκελλαρίων, 200
Θεσσαλονίκης, Κοσμάς, 184
Θεσσαλονίκης, Σταυράκιος, 184
Μαγγάνων και Χερσώνος, Στέφανος, 152
Πετρίου, 'Ιωάννης, 222
Νικήτας, 217
Έξαμιλίτης, Γεώργιος, 159
πρωτονοτάριος του γενικού λογοθεσίου
Βασίλειος, Ξηρός, 90-1
πρωτονωβελίσσιμος, Άμηρδς, Μιχαήλ, 246
Γημπάνης (?), Θεόδωρος, 235
Κοτέρτζης, Νικηφόρος, 215
Μαρούλης, Κωνσταντίνος (?), 202
Γαβριήλ, δοϋξ πόλεως Μελωνύμου, 221
protonobilissimus, Marcellus, 212
πρωτονωβελισσιμοϋπέρτατος, Μανιάκης, Κωνσταντίνος, 110
πρωτόπαις, 180
πρωτοπροέδρισσα, Μανιάκηνα, Ευδοκία, 102
πρωτοπρόεδρος, 'Ααρών, 161
'Ααρών, 'Ραδομιρός, 225
' Αποκάπης, Βασίλειος, 66
Σκληρός, Μιχαήλ, 176
πρώτος των 'Αναργύρων, Μιχαήλ, 240
πρωτοσεβαστός, Βρανάς 'Αλέξιος, Κομνηνόβλαστος, 195
Βραχάμιος, Φιλάρετος, 179
πρωτοσπαθάριος, 151, 165, 227, 251
'Αποκάπης, Βασίλειος, 233
Άπόκαυκος, Λέων, 160
Άρειανίτης, Κωνσταντίνος, 239
Βασίλειος, 195,200
Βεβαπτισμένος, Θεόδωρος, 244
Βερηβόης, Θεόδωρος, 4
Βουλίκας, Μάρκος, 6
Γεωργιλάς, 170
Γλαβάς (?), Κατακαλων, 226
Γομοστός, Βασίλειος, 249
298
Δαδας, Θεόγνωστος, 156

Έξαμιλίτης, 'Ιωάννης, 159
Έξαμιλίτης, Σισίννιος, 198
Εύγεννανός, Ιωάννης, 157
Καλόψυχος, 'Ιωάννης, 238
Καράμαλλος, 'Ιωάννης, 249
Κουρτίκιος, Κωνσταντίνος, 89
Κρατερός, Νικ..., 168
Κρομίδης, 'Ιωάννης, 203
Λοΰλης (?), 215
Μανιακής, Γεώργιος, 104
Μινγάνης or Μιχράνης, Πέτρος, 248
Ναρσάκης, Μανουήλ, 198
Πετρωνάς (?), 210
Πρωτεύων, 'Ιωάννης, 191
Σερβλίας, Στέφανος, 182
Ταρσίτης, 'Ιωάννης, 196
Τατίκιος, 45
Τζαμανδηνός, Βασίλειος, 236
Τζούκας, Θεόδωρος, 196
Τζοΰλας Γεώργιος, 154
Τζούλας, Λέων, 192
Τριχινωπόδης, Βασίλειος, 219
Φίλιππος Θεόδωρος, 157
Χαλκοΰτζης, Βασίλειος, 163
Χωρμανάκης, Νικήτας, 6
'Ακίνδυνος, 159
'Αναστάσιος, 198, 200
Βαάνης, 178
Βαρδάνης, 248
Βασίλειος, (?), 81, 225, 251
Γεώργιος, 108, 199, 222
Έπιφάνιος, 152, 192, 210
Ευστάθιος, 179, 210, 252
'Ηλίας, 242
Θεόγνωτος, 192
Θεοδόσιος, 97,152, 153
Θεόδωρος, 56, 89, 152, 160
Θεότιμος (?), 226
Θεοφ.., 200
'Ιωάννης, 58, 79, 81, 85,128,151,152,154, 192, 205, 210, 217
'Ιωσήφ, 178
Κωνσταντίνος, 56, 58, 142,152,163,167, 184, 191,192, 200, 205, 246, 252
Λέων, 162, 182,205,211,232
Μανουήλ, 242
Μιχαήλ, 128, 142, 152, 184, 213, 236
Νικήτας, 164
Νικόλαος, 78,146,190
(?), Παύλος, 223
Πέτρος (?), 200
'Ρωμανός, 227
299
Σισίννιος, 55,77, 220, 234, 245

Συμεών, 245
Χριστόφορος, 54-5
...ατζίκα, 210
πρωτοστράτηγος cf. μονοστράτηγος
πρωτοστράτωρ, 'Ααρών, 195
(?) Θεόγνωστος, 139
cf. μονοστράτηγος
'Ραδηνή Ειρήνη, 146

Ειρήνη, ζωστή, 145
'Ραδηνός, Μιχαήλ, πρόεδρος, πραίτωρ των Θρςικησίων, 146
Χριστόφορος, μάγιστρος, βεστάρχης, πραίτωρ των Κιβυρραιωτών, 219,
234,247
'Ραδομιρός, 'Ααρών, πρωτοπρόεδρος, 225
ραίκτωρ, 190
Άμασειανός, Θεόδωρος, 233
Καλαβρίας, Κωνσταντίνος, 170
Rainerius Ceno, Venetie Dalmatie Chroatie dux, 204
'Ραοΰλ-Δοΰκας, Κωνσταντίνος, σεβαστός, 175
ρεφερενδάριος, Θεόδωρος, 240
regionarius, Theodotus, 236
rex, Egica, 212
Witiza, 212
ρογάτωρ, Μανουήλ, 242
'Ροδάμνη, 231
'Ρουπένιος (?), Θεόδωρος, 197
'Ρουφΐνος, 160
'Ρουφίνιον, 160, 169
ρωμαϊκού (?), Δεβελτοΰ, 193
'Ρωμαίος, 'Ιωάννης cf. Κωνσταντίνος, 201
cf. Μαροΰλης, 202
'Ρωμαίων (?), Δεβελτοΰ, 193
'Ρωμανίας, Δεβελτοΰ, 193
Άπλουχείρ, 181
'Αργυρόπουλος, πατρίκιος, β. νοτάριος 33
Διογένης, άρχων των παρά τον "Ιστρον πόλεων, 65
Διογένης, βεστάρχης, κατεπάνω, 65
Διογένης, πατρίκιος, ανθύπατος, βέστης, στρατηγός, 65
Διογένης, πατρίκιος, δούξ Σαρδίκης, 65
Διογένης, πατρίκιος, στρατηγός, 65
μητροπολίτης Κυζίκου, σΰγκελλος, 243
πρωτοσπαθάριος, έπι της μεγάλης έταιρείας, 227
πρωτοσπαθάριος, κριτής Θρςίκης καί Μακεδονίας, 227
'Ρωσίας, μητροπολίτης, 'Ιωάννης, 162
μητροπολίτης Κύριλλος, 76
Σαβώριος, ζυγοστάτης, 188

Σαγόπουλος cf. 'Αγχιάλου, 201
Sa' Id, cf. Al-Hasan and Saläma, sons of Sa' Id
σακελλάριος, 'Ιωσήφ, 178
Θεοφύλακτος, 165, 205
cf. Βουκελλαρίων, 200
300
Saläma cf. Al-Hasan and Saläma, sons of Sa'id

Σαλουταρίας, κομμέρκια βασιλικά, 246
Σαμοσάτων, στρατηγός, Γεώργιος, 106
Σάμου, στρατηγός, Ξυλινίτης (?), Νικήτας, 198
Σαμουήλ Άλουσιάνος, προέδρος, δοΰξ, 200
Σαρακινόπουλος, Κωνσταντίνος, σεβαστός, 175
Λέων, πατρίκιος, κόμης τοΰ σταΰλου, μονοστράτηγος, 196
Σαραντάρης, Γεώργιος, σπαθαροκανδιδάτος, κόμης τοΰ άριθμοΰ, 216
Σαραντηνός, Νικήτας, 201
Σαρασίτης, 'Ονούφριος cf. Δαλασσηνή, Μαρία, 201
Σάρδεων, μητροπολίτης, 'Ιωάννης, 244
Σαρδικης, δοΰξ, 'Ρωμανός, Διογένης, 65
Σαρωνίτης, Μιχαήλ, μάγιστρος, δοϋξ πάσης Δύσεως, 185
Σεβαστείας, cf. Σελευκείας, κριτής, Γεώργιος, 199
σεβαστή, Δοκειανή, Ξένη, 175, 177
Δοΰκαινα, Μαρία, 226
Κομνηνή, Μαρία, αϋταδέλφη τοΰ βασιλέως, 195
Συναδηνή, Ειρήνη,174
σεβαστοκρατόρισσα, Ειρήνη, 176, 177
σεβαστοκράτωρ, Άγγελος, 'Αλέξιος 45
σεβαστός, 224
Άτουέμης Μιχαήλ, 175
'Ατοΰμης Νικηφόρος, 162
Βατάτζης, 'Ανδρόνικος, 243
Βατάτζης, Βασίλειος, 243
Βατάτζης, Στέφανος, 175
Βοτανειάτης, Μανουήλ, 175
Γλαβάς, Γεώργιος, 174, 206
Δοΰκας, 'Ανδρόνικος, 174, 180
Δούκας,"Αοινος (?), 173
Δοΰκας, Γεώργιος, 174
Δοΰκας, 'Ιωάννης, 174, 199
Δοΰκας, Κωνσταντίνος, 45, 175, 230
Δοΰκας, Νικηφόρος, σεβαστός, 175, 181
Καμΰτζης, Κωνσταντίνος, 175
Κλάδων, Κωνσταντίνος, 175
Κομνηνός, 'Αδριανός, 176
Κομνηνός, 'Αλέξιος, 173
Κομνηνός, Λάσκαρις, Θεόδωρος, 213
Κοντοστέφανος, Θεόδωρος, 174, 178
Κοντοστέφανος-Κομνηνός, 'Ιωάννης, σεβαστός, 174
Κουβουκλήσιος, Νικόλαος, 232
Λιβερός, 206
Μυρέλιος, Θεόδωρος, 214
Οΐναιώτης, Θεόδωρος, 174
Παλαιολόγος, Γεώργιος, 157, 174, 224
Παλαιολόγος, 'Αλέξιος, 174, 180, 221
'Ραούλ-Δοΰκας, Κωνσταντίνος, 175
Σαρακινόπουλος, Κωνσταντίνος, 17
Στειριόνης, 'Ιωάννης , 46
Στρυφνός, Μιχαήλ, 250
Ταρωνίτης, 'Ιωάννης, 174
'Ιωσήφ, 175
σεκρέτου (έπί τοΰ), Νικηφόρος, 201
Σέλγης αρχιεπίσκοπος, cf. Μαγΰδου έπίσκοπος, 199
Σελευκείας, άναγραφεΰς, Βλάγγας, Λέων, 5, 228
301
κλεισουράρχης, 'Ακίνδυνος, 159

κλεισουράρχης, Σισσίνιος, 245
κομμερκιάριος, 'Ακίνδυνος, 238
κριτής, Γεώργιος, 199
κριτής, Καρβωνάς, Νικηφόρος, 161
κριτής, Έξαμιλίτης, Γεώργιος, 159
στρατηγός, Βλάγγας, Λέων, 228
στρατηγός, Μιχαήλ, 236
Σεναχηρείμ, Κωνσταντίνος, πρόεδρος, 179
Σερβλίας, Στέφανος, β. πρωτοσπαθάριος, κομμερκιάριος Λογγιβαρδίας, 182
Σέργιος, 234
Έ ξ α μ ι λ ί τ η ς , βέστης, κριτής τοΰ βήλου, των Θρςικησίων, 165
άρχων Άρβ..., 209
(?), έπίσκοπος Σινώπης, 201
ύπατος, 167
χαρτουλάριος, δισκοΰσσωρ, 160
Sergius, cf. Maurus, 212
ex consule, chartularius, 234
Σερρών, μητροπολίτης, Κωνσταντίνος, 178
Σιβίκτου, έπίσκοπος, Κωνσταντίνος, 119
sigillum, 199
sanctu Nicolau, 212
Σικελίας, κόμης της κόρτης, 160
κόμης της κόρτης, Μιχαήλ, 211
μονητάριος, 'Ιωάννης, 211
μονητάριος, Μιχαήλ, 184
στρατηγός, ...ατζίκα, 210
στρατηγός, Έπιφάνιος, 210
στρατηγός, Ευστάθιος, 210
στρατηγός, 'Ιωάννης, 210
στρατηγός, Κωνσταντίνος, 184
στρατηγός, Λέων, 211
στρατηγός, Νικήτας, 210
στρατηγός, Πετρωνάς (?), 210
cf. Καμάχου, 200
σιλεντιάριος, Θεόδωρος, 161
Μιχαήλ, 243
σινάτωρ, Στέφανος, 211
Σινώπης, Σέργιος (?), έπίσκοπος , 201
Σισιννάκιος, β. κανδιδάτος, 230
Έξαμιλίτης, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Πελοποννήσου, 198
έπίσκοπος Μιτυλήνης, 113
κληρικός, κουβουκλήσιος, 197
πατρίκιος, πρωτοσπαθάριος, κόμης τοΰ Όψικίου, 234
πριμικήριος, 196
πατρίκιος, β. πρωτοσπαθάριος, γενικός λογοθέτης, 77
β. πρωτοσπαθάριος, όρφανοτρόφος, 55, 61
σπαθαροκανδιδάτος, κλεισουράρχης Σελευκείας, 245
ύπατος, 124
Σκαμανδρός cf. Μελενίκου or Μελίνων, 201
Σκαράνος, Γεώργιος, 220
Σκληρός, Μιχαήλ, πρωτοπρόεδρος, άναγραφεύς Δρουγουβιτείας, 176
Νικόλαος, μάγιστρος, 32
Σκριβόπουλος, Μιχαήλ, 157
302
σκρίβων, Γεώργιος, 237

Κωνσταντίνος, 205,250
σκρινιάριος (?), Κωνσταντίνος, 247
Μιχαήλ (?), 236
Σκυλίτζης, Λέων, 202
Σμύρνης, πρόεδρος, Θεοδόσιος, 199
Σολομών, σρατηλάτης, 209
σουνκοφάριος cf. Φαρισαΐος, Θεόδωρος, 202
Σοφία, 51
δούλη Χριστοΰ, κουπροπαλάτισσα, 182
σπαθάριος, 83, 123, 125, 160, 187, 228
'Αναστάσιος, 182, 185
Γρηγόριος, 153, 161, 200
Θεόδωρος (?), 238
Θεοφάνης, 170, 237
'Ιωάννης, 167, 170, 204, 211, 240
Κλήμης, 184
Κοσμάς, 184
Κωνσταντίνος, 151, 153, 170, 244
Μιχαήλ, 176, 191,211
Μουσήλιος, 140, 141, (?) 184
Νικήτας, 153
Νικηφόρος, 225, 251
Νικόλαος, 156,
σπαθαροκανδιδάτος, Βραχάμιος, 179
Έλαφανίτης, Μιχαήλ, 206
Έξαμιλίτης, Γεώργιος, 159
Έξαμιλίτης, Λέων (ό του), 229
Καταφλώρος, Μιχαήλ, 192
Κρατερός Λέων, 156
Πηγωνίτης, Καλοκυράς, 181
Σαραντάρης, Γεώργιος, 216
Συρόπουλος, Κωνσταντίνος, 193
Χαλκοπρατίτης, Παντολέων, 223
Βάρδας, 235
Δανιήλ, Ύπέτης (?), 224
Ίσαάκιος (?), 196
Μιχαήλ, 143, 167, 193
Νικήτας, 220
303
Ύπάτιος, 243
Χαμρός (?, 'Amr ?), 225
σπαθαροκουβικουλάριος, Μαδυτηνός (?), Κωνσταντίνος, 163
Ξηρός, Βασίλειος, 200
Βάρδας, 247, 252
'Ιωάννης, 194, 200
Σπανόπουλος cf. Άδράλεστος, έκ προσώπου, 197
Γεώργιος, βεστάρχης, 156
Γεώργιος, πραίτωρ, 45
Σπηλαίου (?), ήγοΰμενος, Έφραίμ, 244
Σταυράκιος or Θεοφύλακτος, πατρίκιος, λογοθέτης των αγελών, 141
πρωτοσπαθάριος, κριτής τοΰ βήλου, έπΐ των βαρβάρων, 191
β. σπαθάριος, έπι των οίκειακών, έπι των βαρβάρων, 191
β. σπαθαροκανδιδάτος, πρωτονοτάριος, κομμερκιάριος Θεσσαλονίκης, 184
Στειριόνης,'Ιωάννης, σεβαστός, 46
Στενοΰ, στρατηγός, Χαγέ, Κωνσταντίνος, 219
Στεφανία, 202
Στέφανος, (?) 203, c.f Στεφανία, 202, 217, 225, 241, 248
Βαρδάλης, έπι της τραπέζης, 161
Βατάτζης, σεβαστός, 175
Ίωαννίτης (?), 219
Κοντοστέφανος, δεσπότης, 158, 177
Λίζιξ, Στέφανος, 203, 215
Ξηρός, πατρίκιος, βεστάρχης, πρόεδρος, κριτής τοΰ βήλου, γενικός λογο
θέτης, 92, 94
Σερβλίας, β. πρωτοσπαθάριος, κομμερκιάριος Λογγιβαρδίας, 182
Ψωδηνήτης, 219
άπό έπαρχων, 199
βεστάρχης, κριτής τοΰ βήλου, γενικός λογοθέτης, 92
έπι τοΰ Πανθέου, 196
κομμερκιάριος αποθήκης..., 218
κουβικουλάριος , όρφανοτρόφος, 54, 61
κριτής, αντιπρόσωπων έν τω σεκρέτω τοΰ γενικού λογοθεσίου, 88
μοναχός, 160
όστιάριος, 246
πατρίκιος, γενικός κομμερκιάριος Καππαδοκίας πρώτης και δευτέρας, 161,
235
πατρίκιος, κομμερκιάριος 'Αβύδου (?), 151
πατρίκιος, όρφανοτρόφος, 54, 61
β. πρωτοσπαθάριος, έπι τοΰ χρυσοτρικλίνου, έπόπτης των Θρςικησίων καΐ
των 'Οπτιμάτων, 202, 214
β. πρωτοσπαθάριος, πρωτονοτάριος των Μαγγάνων και Χερσώνος, 152
σινάτωρ, 211
β. σπαθάριος, χαρτουλάριος, 211
Stefanos, magister militum, 165
Στηθάτος, Θεόδωρος, 176
Στοΰδιος, έπίσκοπος 'Ερυθρών, 166
Στουπειώτης Μιχαήλ, μάγιστρος, βεστάρχης, 158
Στραβοπόλεως, διοικητής, Βαάνης, 250
Στραβοτρηχάρης, Θεοφύλακτος (?), 196
στρατηγέτης, 'Ιωάννης, 85
στρατηγός, 81, 82, 187
Άναβάρζης, Τριχινωπόδης, Βασίλειος, 219
'Ανατολικών, 137,139
'Ανατολικών, Λέων, 244
304
Άρμενιακών, 218
Βάρνας, Άσώτιος, 245
Γερμανικείας, Θωμάς, 240
Δρίστρας, Βασίλειος, 195
'Ελλάδος, Ναρσάκης, Μανουήλ, 198
'Ελλάδος, Βασίλειος (?), 81
'Ελλάδος, Ν., πρωτοσπαθάριος, 151
Ζεβέλου, Βοτανειάτης, Ευστράτιος, 223
Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος, 161
Θεσσαλονίκης, Ιωάννης, 81, 152
Θεσσαλονίκης, Μιχαήλ, 81
Θρρκησίων, 251
Θρςικησίων, Βαρδάνης, 248
Καλαβρίας, Γεωργιλάς, 170
Καππαδοκίας, Κοντοστέφανος (?), 197
Καππαδοκίας, Συναδηνός, Νικηφόρος, 245
Κασσηνών (?), Λέων, 197
παρευφρατιδίων πόλεων Γεώργιος, 108
Πελοποννήσου, Σισίννιος, Έξαμιλίτης, 198
Πελοποννήσου, Πρέτωρ, Νικόλαος, 198
Περσθλάβας, Άέτιος, 197
Περσθλάβας, Μαλέας, 'Ιωάννης, 197
Περσθλάβας, Μελίας, 197
Σαμοσάτων, Γεώργιος, 106
Σελευκίας, Βλάγγας, Λέων, 228
Σελευκείας, Μιχαήλ, 236
Σικελίας,... ατζίκα, 210
Σικελίας, Έπιφάνιος, 210
Σικελίας, Ευστάθιος, 210
Σικελίας, 'Ιωάννης, 210
Σικελίας, Λέων, 210
Σικελίας, Κωνσταντίνος, 184
Σικελίας, Νικήτας, 210
Σικελίας, Πετρωνας (?), 210
Στενοΰ, Χαγέ, Κωνσταντίνος, 219
Χαντιάρτη, 110
Χερσώνος, Καταφλώρος, Μιχαήλ, 192
Χερσώνος, Πρωτεύων, 'Ιωάννης, 191
Χερσώνος, Τζοΰλας, Γεώργιος, 154
Χερσώνος, Τζούλας, Λέων, 192
Χερσώνος, Έπιφάνιος, 152, 192
Χερσώνος, Θεοδόσιος, 152,153
Χερσώνος, Θεόδωρος, 152
Χερσώνος, Θεοφάνης, 152
Χερσώνος, 'Ιωάννης, 152
Χερσώνος, Κωνσταντίνος, 152, 192
Χερσώνος, Μιχαήλ, 152,
Χερσώνος, Νικηφόρος, 153
Άπόκαυκος, Λέων, 160
Βερηβόης, Θεόδωρος, 4
Βλάγγας, Λέων, 5
Γλαβδς (?), Κατακαλών, 226
Δαδας, Θεόγνωστος, 156
Κακίκης, Γεώργιος, 179
Καντζής (?), 197
305
Κασσίτερος (?), 197
Κατακαλός, Κωνσταντίνος, 205
Κρατερός, Λέων, 156
Μανιακής, 199
Μανιακής, 'Αλέξανδρος, 102
Χερσωνίτης, Μιχαήλ, 154
Θεόδωρος, 231, 236, 252
Σέργιος, 183
στρατηλάτης, 133, 203
Όφεωμάχος, 'Ιωάννης, 177
της 'Ανατολής, Φραγόπουλος, Έρβέβιος, 159
Κήρυκος, 186
Προκόπιος (?), 236
Σολομών,209
Τρύφων, 164, 237
Φίλιππος, 231
στρατιωτικού δευτερεύων, Καρβωνας, Νικηφόρος, 161
χαρτουλάριος, Μιχαήλ, 219
Στρατόνικος, άγορανόμος, 163
στράτωρ, 82
Στυλιανός, 242
Στρυμόνος, Άγιοπολυευκτίτης (?), Λέων, 200
Στρυφνός, Μιχαήλ, σεβαστός, 250
Στυλιανός, cf. Θεοφάνης
β. στράτωρ, διοικητής, 242
σύγκελλος, Φαρισαΐος (?), Θεόδωρος, 202
Συμβατίκιος, Βατατζής, 200
Συμεών, Τετραγωνίτης, Συμεών, 202
βασιλεύς, 169,196
βέστης, κατεπάνω Παραδουνάβου, 70
βεστάρχης, κατεπάνω Άδριανουπόλεως και Μεσημβρίας, 70
πατριάρχης 'Αντιοχείας και πάσης 'Ανατολής, 232, 251
β. πρωτοσπαθάριος, άναγραφεύς των 'Ανατολικών, 245
Συμεώνιος cf. Συμβατίκιος, Βατάτζης,
συμπένθερος, cf. Δούκας, Παλαιολόγος, Θεόδωρος, 222
Συναδηνή, Ειρήνη, σεβαστή, 174
Συναδηνός, 'Ιωάννης, 157, 176
Νικηφόρος, πατρίκιος, ανθύπατος, στρατηγός Καππαδοκίας, 245
Συρακουσών (?), τοποτηρητής, Νικηφόρος, 247
Συρόπουλος, Κωνσταντίνος, σπαθαροκανδιδατος, κομμερκιάριος Δεβελτοΰ, 193
σχολάριος, 165
306
σχολαστικός, Εύτοχιανός (?), Ευτύχιος (?), 187

'Ιουλιανός, 187
σχολών, της 'Ανατολίας, δομέστικος, Νικήτας, 247
Σωφρόνιος II, πατριάρχης 'Ιεροσολύμων, 86
ταβουλάριος, Πάγκαλος, 185

ταγματοφύλαξ, Χωρμανάκης, Νικήτας, 6
Tayyib, cf. 'Abd al-MasIh ibn at-Tayyib, 172
ταξιάρχης, Βραχάμιος, 179
Διποτάμου (?), 197
Μωξηγάζ, Κουρτίκιος, Κωνσταντίνος, 89
Ταπιπιόνης (?), Θεόδωρος, μάγιστρος, 200
Ταριανός, πατρίκιος, 246
Ταρσίτης, 'Ιωάννης, β. πρωτοσπαθάριος, 196
Ταρσοΰ κουράτωρ, Καλόψυχος, 'Ιωάννης, 238
κουράτωρ, Καρβωνάς, Νικηφόρος, 161
κουράτωρ, 'Ιωάννης Έξαμιλίτης, 159
Ταρχανιώτης, 'Ιωσήφ, πρόεδρος, δούξ πάσης Δύσεως, 200
Κατακαλών, 155
Μιχαήλ, 246
Μιχαήλ, πατρίκιος, ανθύπατος, στρατηγός, 222
Ταρωνίτης, 'Ιωάννης, σεβαστός, 174
cf. Ταρσίτης
Τατίκιος, πρωτοσπαθάριος, κλεισουράρχης, 45
Ταυρΐνος (?), 240
πρωτοσπαθάριος, στρατηγός, 197
Ταυρομενίου, έπίσκοπος, Θεόδωρος, 183
Ταυτούκας cf. Τζούκας
Τέου έπίσκοπος, 11
Τετραγωνίτης, Συμεών, 202
Τζαμανδηνός, Βασίλειος, πρωτοσπαθάριος, 236
Τζαμπλάκων, 'Αρσένιος, μοναχός, 180
Τζιμπέας, Κωνσταντίνος, 163
Τζιντζιλούκης, Λέων, 157, 245
Τζιρίθων, Βασίλειος, ανθύπατος, πατρίκιος, κριτής του βήλου, Δρουγουβιτείας, 179
Τζούκας, Θεόδωρος, β. πρωτοσπαθάριος, 196
Τζούλας, Γεώργιος, 82
Γεώργιος, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 154
'Ιγνάτιος, 82
Λέων, β. πρωτοσπαθάριος, στρατηγός Χερσώνος, 192
Μιχαήλ, 82
Τζυκανδήλης, Γουδέλιος, 147
Τιμωνίτης, Χριστόφορος, κριτής του βήλου, 31
Τίρων, cf. Κίμων, 199, cf. Τίμων, 214
Τοπαλίτης, Μιχαήλ, ύπατος, 7
τοποτηρητής, Μοσυνουπόλεως, Ευστάθιος, 179
Παφλαγονίας cf. κριτής, 199, 214
Συρακουσών (?), Νικήφορος, 247
Νικήτας, 220
Τορνικίνα, Έλενη, ζωστή, κουροπαλάτισσα, 169
Τορνίκιος, Δημήτριος, 157
πρόεδρος, 208, 219
τουρμάρχης 'Ανατολικών, Χριστόφορος, 217
Βικτόρων, Βάρδας, 235
Γοτθίας, Λέων, 81
Θρςίκης (?), Κατακαλών, 196
307
Θρςίκησίων, 166
Όψικίου, Θεοφύλακτος, 141
Μακεδόνων (?), 228
Μεσοποταμίας, Χαμρός (?, 'Amr ?), 225
Παραδουνάβου,'Ιωάννης, 71
Λέων (?) or Λύκαστος (?), 136
Τραϊανουπόλεως, μητροπολίτης, Μιχαήλ, Βαρύς, 30
Τρακούλων, έπίσκοπος, Ευθύμιος, 159
Trani, archepiscopus, 216
τραπέζης (έπι της), Βαρδάλης, Στέφανος, 161
Βάρδας, 200
Τραπι... cf. Ταπιπιόνης, 200
Τρελλός cf. Πρέτωρ, 198
Τρίστρας cf. Δρίστρας, 195
Τριχινωπόδης, (or Άτριχινωπόδης ?), Βασίλειος, πρωτοσπαθάριος, ύπατος, στρατηγός
Άναβάρζης, 219
Τρύφων, ίλλούστριος, ανθύπατος, 133
στρατηλάτης, ανθύπατος, 164,167, 237
υιός, 234
'Αλέξιος Κοντοστέφανος, υίος Στεφάνου Κ.
τοΰ έξάρ..., 203
Εύπατερίου, 237
Θεοδώρου, 211
Καίσαρος τοΰ Δούκα, 202
Ύπάτιος, σπαθαροκανδιδάτος, άσηκρήτις, κριτής Καππαδοκίας, 243
ύπατος, 83, 125, 154, 165
Άβράμιος (?), 241
Άρτάβασδος, 'Ιωάννης, 199
Γεωργιλας, 170
Κουρτίκιος, Κωνσταντίνος, 89
Μανικαΐτης, Μιχαήλ, 228
Τοπαλίτης, Μιχαήλ, 7
Τριχινωπόδης, Βασίλειος, 219
'Αρτέμιος, 206
Βαάνης, 178
Γεώργιος, 237, 248
Θεόδωρος, 89, (?) 238
Θεόκτιστος, 161
Θεόπιστος, 165
Θωμάς, 240
Ίεζήθ, 170
'Ιωάννης, 167, 240, 250
Κίμων, 199
Κομιτάς, 220
Κοσμάς, 151
Κωνσταντίνος, 241, 246, 252
Λύκαστος, 226
308
Νικήτας, 190
Παύλος, 170, (?) 227, 229
Σέργιος, 167
Τίμων (?), 214
Φωτεινός, 250
ύπέρτιμος, 'Ιωάννης, 166
Ύπέτης (?- Ubayd ?), Δανιήλ, σπαθαροκανδιδάτος, 224
ύπολόγιος 'Αβύδου, 203, Νικόλαος, 203
υποστράτηγος Θρςικησίων, Λέων, 166
Ύψοΰ, έπίσκοπος, Δαβίδ, 193
Φαρισαΐος (?), Θεόδωρος, σύγκελλος, 202

Φαρακόπουλος, Νικόλαος, 197
Φαρμακαΐτης, Μιχαήλ, 201
Φιλάρετος, Βραχάμιος, πρωτοσεβαστός, δομέστικος Έφας, 179
Φίλιππος, 239
Φίλιππος Δοξαπατρής, μυστογράφος, 29
στρατηλάτης, 231
Φίλιππος, Θεόδωρος, πρωτοσπαθάριος, κόμης, 157
Φιλιππουπόλεως,
δούξ, 'Αργυρός, Καρατζάς, 181
έκ προσώπου Μώρας και Φιλιππουπόλεως, 195
έκ προσώπου, Νικόλαος, 195
μητροπολίτης, Θεόγνωστος, 169
filius, cf. Mauras, 212
Φιλοκάλης, Μιχαήλ, έπαρχος, 29
Φιλούμενος, αρχιεπίσκοπος 'Εφέσου, 115
Φλούλης (?) cf. Λούλης (?), 215
Φλώρος, Βασιλάκης, βέστης, κατεπάνω Καρσίου και 'Ιβηρίας, 232
φορολόγος 'Αβύδου cf. ύπολόγιος 'Αβύδου, 203
Φραγγοπουλίτζης cf. Φραγγόπουλος 'Ιωάννης, 201
Φραγγόπουλος Θεόδωρος, πρόεδρος, 158
cf. Φαρακόπουλος
Φραγόπουλος Έρβέβιος, μάγιστρος, βέστης, στρατηλάτης της 'Ανατολής, 159
Φυλίρας, Θεόδωρος cf. Γεώργιος, 201
Φω..., βουλλωτής 'Ιέρωνος, 151
Φωκάς, 125, 240
βασιλεύς, 75,143
Νικηφόρος II, βασιλεύς, 158
Φωτεινός, χαρτουλάριος, 140
ύπατος, άναγραφευς Θρςικησίων, 250
Χαγέ, Κωνσταντίνος, πατρίκιος, ανθύπατος, βέστης, στρατηγός τοΰ Στενού, 219

Χαζαρίας πάσης, Ζιχίας καί Ματράχου άρχων Μιχαήλ, 129, 130
Χαλδίας, άναγραφεύς, κριτής, 'Αναστάσιος, 198
Χαλκοπρατίτης, Παντολέων, σπαθαροκανδιδάτος, άντιγραφεύς, 223
Χαλκούτζης, Βασίλειος, πρωτοσπαθάριος, έπί τοΰ χρυσοτρικλίνου, κριτής τοΰ βήλου,
έξάκτωρ, 163
Χαμρός (?, 'Amr ?), β. σπαθαροκανδιδάτος, τουρμάρχης Μεσοποταμίας, 225
Χανδρηνός (?), 'Ιωάννης, 201
Χαντιάρτης cf. Μανιάκης, 199
'Ανατολικών, Θεόδωρος, 199
'Οπτιμάτων (?), Χριστόφορος, 196
309
Βαρνάβας, 134
Ηλίας, 242
Ιωάννης, 151, 154, 176, 192, (?) 233
Κοσμάς (?), 203
Κωνσταντίνος, 188, (?) 203, 249
Λέων, 185, 201
Μιχαήλ, 210
Νικήτας, 194
(?), Νόννος (?), 238
Παντολεων, 237
(?), Παΰλος, 223
Σέργιος, 160
chartularius, Sergius, 234
χαρτουλάριος (μέγας), 'Ιωάννης, 159, 205
χαρτουλάριος τοΰ β. βεστιαρίου, Θεοδόσιος, 97
Πανθήριος, 205
χαρτουλάριος τοΰ γενικοί), Ξηρός, Βασίλειος, 90
χαρτουλάριος τοΰ δρόμου,
'Ανατολικών, Κρατερός, Νικ..., 168
'Ανατολικών, Κωνσταντίνος, 142
Μώρας, Λέων, 195
Όψικίου, Μουσίλιος, 140
χαρτουλάριος τοΰ ορφανοτροφείου, Θεόδωρος, 56
(μέγας) τοΰ ορφανοτροφείου, Κωνσταντίνος, 56, 58
χαρτουλάριος (μέγας), τοΰ στρατιωτικού, Μιχαήλ, 219
χαρτοφΰλαξ, Ξιφιλΐνος, 162
Χασανόπουλος, Δαυίδ, 210
Μιχαήλ, 210
Χεριάνων (?), επίσκοπος, Ευστράτιος, 198
Χερσωνίτης Μιχαήλ, πατρίκιος, στρατηγός, 82, 154
Χερσώνος, αρχιεπίσκοπος, Γεώργιος, 209
αρχιεπίσκοπος, Δαμιανός, 209
άρχων, Κωνσταντίνος, 153
άρχων, 123, Γρηγόριος, 153
άρχων, Νικηφόρος, 153
άρχων, Θεοδόσιος, 153
έκδικος, 81
κομμερκιάριος, 81,153
πρωτεύων, 81, 'Ιωάννης, 154
πατέρες πόλεως, 81-2
πρωτονοτάριος, Στέφανος, 152
στρατηγός, 81, 125
στρατηγός, Καταφλώρος, Μιχαήλ, 192
στρατηγός, Πρωτεύων, 'Ιωάννης, 191
στρατηγός, Τζοΰλας, Λέων, 192
στρατηγός, Έπιφάνιος, 152, 192
στρατηγός, Θεοδόσιος, 152
στρατηγός, Θεόδωρος, 152
στρατηγός, Θεοφάνης, 152
στρατηγός, 'Ιωάννης, 152, 192
στρατηγός, Κωνσταντίνος, 152, 192
στρατηγός, Μιχαήλ, 152,
Χιονίδης, 'Ιωάννης cf. Κρομίδης, 'Ιωάννης, 203,
Χοιροσφάκτης, 'Ιωάννης, πρόεδρος, 157
Μιχαήλ, κριτής Λογγιβαρδίας και Καλαβρίας, 231
310
Χουσοΰσα, ζωστή, μήτηρ Δαβίδ μαγίστρου, 198

Χριστόδουλος έπίσκοπος Μιτυλήνης, 114
Χριστόφορος, Βαασπρακανίτης, πρωτοκουροπαλάτης, 158
'Ραδηνός, μάγιστρος, βεστάρχης, πραίτωρ των Κιβυρραιωτών, 219,234, 247,
Τιμωνίτης, κριτής τοΰ βήλου, 31
(έπίσκοπος) Μετελλουπόλεως, 240
κουβικουλάριος, παρακοιμώμενος, 204
β. πρωτοσπαθάριος, όρφανοτρόφος, 54-5, 61
β. σπαθάριος, τουρμάρχης των 'Ανατολικών, 217
χαρτουλάριος των 'Οπτιμάτων (?), 196
Χρυσοτζεφοΰδης, Κωνσταντίνος, 6
Νικηφόρος, κουροπαλάτης, 6, 158, 177
Χρυσοτζεφουδίνα, Καλή, 6
χρυσοτρικλίνου (έπι τοΰ ), Έξαμιλίτης 'Ιωάννης , 159
Έξαμιλίτης, Λέων (ό τοΰ), 229
Εύγενιανός, 'Ιωάννης, 157
Κρομίδης, 'Ιωάννης, 203,
Χαλκοΰτζης, Βασίλειος, 163
Έπιφάνιος, 152, 192
Θεοδόσιος, 152,153
Θωμάς, 240
'Ιωάννης, 81, 151,152,154,192, 205,217
Λέων, 232
Μιχαήλ, 142, 152
Χρυσουπόλεως 'Ιωάννης, χαρτουλάριος, γενιματάς (?), 151, 154, 192
Χώματος (?), έπίσκοπος, Ευστάθιος, 198
Χωνειάτης, Νικήτας, 220
Χωνών, ποιμήν, 'Ιωάννης, 229
Χωρμανάκης Νικήτας, πρωτοσπαθάριος, ταγματοφΰλαξ, 6
Ψωδηνήτης, Στέφανος, 219
ώρρειάρειος Κίου, Βάρδας, 234

ώρρείων, κόμης, 147
Wilgelm (?), magister camerarius, 212

Witiza, rex reges Ispanie, 191, 212
311
INDEX OF ICONOGRAPHY
Anastasis, 170
Angel (with Theotokos), 174
Annunciation, (?) 168, 211, 232
bird, 152, 241
Christ: bust, (Χαλκίτης) 121; 155, 158, 222, 224, 231, 232, 233; (Εμμανουήλ) 204; 221,
223,238; seated on a throne, 172,178, 190, 226, 227; standing, 163, 189, 233 (crowning
Romanos IV and Eudokia); (between two apostels?) 241
cross: 244, 247; on steps, 152, 210, 225, 227; withIC XC ΝΙΚΑ, 140; ornemental, 159, 171,
217,236; patriarchal, 78,79,123,142,151,152,153,160,162,165,167, 169,179,182,
189, 190, 193, 205, 206, 225, 226, 228, 232, 233, 235, 236, 238, 244, 245, 249, 251;
(potent) 209, 242, 252
cypress tree, 234
eagle, 160, 166, 178, 187, 188, 190, 191, 206, 207, 208, 213, 222, 231, 235, 237, 245, 248,
252
elm tree, 250
emperor, unidentified, 223; Andronikos II Palaiologos, 189; Basil II and Constantine VIII,
222; Constans II, 151, 161, 218, 235; Constantine IV, 151, 161, 218, 235, 246;
Constantine V, 161; Constantine IX Monomachos, 224, 238; Constantine X Doukas,
224; Gratian, 154, Herakleios, 151, 161; Herakleios and Tiberios, 218, 235, 246;
Herakleios, Herakleios Constantine and Heraklonas, 185; Honorius and Theodosius II (?),
247; Isaakios, 178; Isaakios I Komnenos, 223; Justinian, 163, 176, 185, 204, 218 (with
the Virgin), 223, 249; Justinian II, 231,236; Justinos I (?), 220; Justinos II, 243; Leon III,
126, 161; Leon III and Constantine V, 183, 205, 220, 246; Leontios, 204; Manuel I
Komnenos, 204, 221; Maurikios, 199; Michael VI (?), 204; Michael VII Doukas, 190,
226, 227, 233 (with Constantine and Andronikos); Nikephoros III Botaneiates, 233;
Phokas, 134; Romanos I with Christophoros and Constantine, 233; Romanos IV and
Eudokia, 233; Tiberios, 151, 161; (with Herakleios), 218, 235, 246; Valentinian, 154;
Valens, 154
empress: Eudokia, 233; Theodora, 222, 226, 228
griffin, 191
human figures: head (nimbed), 164; bust (nimbed), 165, 186; bust (with crown), 236; two
busts, 212; female bust, 235; female figure: Ευνομία, 234 (with crown and cross);
female figure, Provincia Europa (?) 241; female figure, Carthago (?), 241; female figure
standing, 207, 208, 240, 241; male figure orans, between two beasts, Daniel (?), 249;
male figure dancing, 249; horseman, 161, 162, 185, 240; three figures, Christ between
two apostels (?) 241; two persons standing: The Virgin (?), 170; Rainerius Ceno (with
St. Mark), 204; John Doukas, caesar, 221
hypapante, 248
lamb, 221
lion, 186, 233, 248
lupa romana with Romulus and Remus, 162
monogram (cruciform invocative), 55, 57, 77, 115, 117, 123, 124, 125, 135, 136, 137, 138,
139, 140, 141, 151, 152, 153, 154, 159, 160, 161, 164, 165, 166, 167, 170 (Χριστέ
βοήθει), 177, 179, 183, 184, 189, 190, 191, 193, 204, 205, 206, 207, 210, 211, 217, 218,
220,221,222, 225,226,227,228,230,231,234,235, 236,237, 238, 240,242, 243, 244,
245, 247, 249, 250, 252
313
monogram: Άβακοΰμ ύπατου or Άβακούμ πατρικίου (?), 242; Άβραμίου πατρικίου

(?), 242; 'Αγία Τριάς, 211; Αιμιλιανού, (?), 207; Αινείου (?), 239; 'Αλεξάνδρου, 162;
'Αλεξίου, 236; Άλυπίου, 206; Άμμεννιανού (?), 207; 'Αμμωνίου (?), 239; Άνεμίου
(?), 207; 'Ανδρέου, 155, 240; ανθυπάτου, 164; Άρηλάτου (?) or Άρήτου (?), 240; άπί>
έπάρχων, 184; από υπάτων, 211; a secretis (?), 199; Αυξεντίου (?), 239; Aurel», 199;
Βαάνου, 166; Βαλέριου (?), 166; Βαρνάβα, 134; Βεάτου (?), 207; Βελισαρίου (?), 165;
βικαρίου (?), 235; Γερμανού, 154; Γεωργίου, 185, 222, 237; Γεωργίω, 226, 237;
Δεινοστράτου (?), 239; διακόνου, 186, 237; Δομετίου, 248; Δομνιντζιόλου, 237;
Έλπιδίου, 244; Έ λ π ι δ ί ο υ νοταρίου, 187; έξκέπτορος (?), 239; έπάρχου (?), 166;
έπισκόπου, 155, 166, (?) 168, 211; Έπιφανίου (?), 203; Έπιφανίου υπάτου (?), 203;
Ευγενίου, 155, 233; Εΰλογίου, 186; Εϋνομιανοΰ (?), 207; Εύσεβίου, 166; Ευσταθίου
(?), 168; Εύτροπίου (?), 167; Εύτυχιανοΰ or Ευτυχίου σχολαστικού (?), 187;
Εύωνύμου, 248; Ζαχαρίου έπάρχου, 211; 'Ηρακλείτου (?), 235; Ήρόδικος (?), 244;
Θεοδότου, 184; Θεοδώρου, 185, 211, 231, 237, 240; Θεοκτίστου (?), 168; Θωμάς, 132;
Ίεζήθ ύπάτψ, 170; 'Ιουλιανοί, 167; Ίουστίνου, 51; 'Ισιδώρου, 166, 169; 'Ιωάννου,
132, 155, 164, 167, 168, 203, 211, 231, 248; 'Ιωάννου αρχιεπισκόπου, 207; 'Ιωάννου
νοταρίου, 176; 'Ιωάννου πατρικίου, 186; 'Ιωάννου χαρτουλαρίου, 234; κανδιδάτου,
168; Κηρύκου, 186; Κομιτά, 132, 167; κομμερκιαρίου (?), 185; Κοντοστεφάνου, 174,
178; Κοσμά, 135; κουβικουλαρίου, 203; Κυριάκου, 167; Κωνσταντίνου σκρινιαρίου,
234; Κωνσταντίνφ, 211; Leonis et Zenonis (?), 241; Λέοντι, 178; Λεοντίου, 213;
Λέοντος (?), 133; Λέοντος μαγίστρου (?), 185; Λέοντος χαρτουλαρίου (?), 185;
Μαειμοΰν (?), 207; Μακροβίου υπάτου or πατρικίου (?), 242; Μ α ρ ι α ν φ έπάρχφ, 227;
Μαρώνου (?) or Μαρωνίου (?), 203; Μαυρικίου, 199; Μιχαήλ ηγουμένου (?), 245;
Μιχαήλ σκρινιαρίου (?), 236; Μοδέστου (or Δομετίου), 248; Μουσηλίου άσηκρήτις
(?), 250; Νόννου χαρτουλαρίου (?), 238; Όνοράτου (?), 240; Παναρέτου, 186;
Παντολέοντος κόμιτος (?), 233; πατρικίου, 237; Παύλου, 167, 191, 206, 227, 252;
Παύλου υπάτου (?), 227, 229; Παύλφ, 223; Π α ύ λ φ έπάρχφ (?), 235; Περγάμου, 169;
Πέτρου, 155, 167; Πέτρου έπάρχου (?), 207; Πέτρω, 242; Πέτρφ άπό έπάρχων, 242;
Προκοπίου (?), 236; ρεφερενδαρίου, 240; 'Ροστομίου, 250; 'Ρωμανού, 203; Σαβωρίου,
188; Σεργίου (?), 133, 234; σκρίβωνος, 237; Σοφίας, 51; Στεφάνου, 161, 186, (?) 203,
211, 217, 225, (?) 248; Στεφάνου ύπάτου (?), 203; Stefanu, 165; σχολαρίου, 165;
Ταυρίνου (?), 240; Τρύφωνος, 167; Ύμεναίου (?), 207; ύπάτου, 167; Φιλίππου, 239;
χαρτουλαρίου, 134,189; βασιλικού χαρτουλαρίου, 188; χαρτουλαρίφ (?), 223
Nike (Victory), 163, 185, 186, 220, 223, 235, 243, 247, 249
peacok, 210, 240, 252
Prophet Zacharias, 159
St. (indistinct), 128, 156, 172, 176, 192, 212, 218, 227, 239 (Leontios?), 239 (the Virgin )
St. (military, indistinct), 158, 164, 169, 174, 177, 220, 223, 228 (two figures)
St. Agathonikos, 165
St. Akindynos, 158
St. Andrew, 13, 212
St. Andronikos, 120
St. Auxentios, 194 (cf. St. Eustratios) Mardarios, Eugenios, Orestes)
St. Barnabas (?), 207
St. Basil, 168, 171, 238; (with St. Nicholas) 242, 251
St. Catherine, 212
St. Damianos, (with St. Kosmas) 193, 194
St. Daniel, 206
St. Demetrios, 16, 39, 40, 48, 49, 69, 157, 159, 167, 168, (?) 169, 174, 175, 177, 181, 182;
206, 221, 222, 223, 225, 243, 250; (with St. George) 42,49; (with St. Nestor) 184; (with
St. Theodore) 252
St. Eleutherios, 206
St. Eugenios, 194 (cf. St. Eustratios)
St. Eustratios, 194 (with Sts. Auxentios, Mardarios, Eugenios, Orestes); 231
St. Gabriel, (with St. Michael), 222
St. George, 44, 59, 103, 128, 156, 157, 158, 160, 168 171, 172, 174; (Κουπεριώτης), 175;
(?) 177, (?) 178, 180,182; 189, 190,206; (Diasorites) 213; 215, 216, 219, 220,222, 225,
228, 229, 235, 245, 246, 250, 251, 252; (on horseback), 175, 212, 230; (with Alexios
314
Komnenos), 170; (with St. George) 42,49; (with St. Nicholas and St. John Prodromos),
221; (with St. Theodore), 189, 224
St. Hyakinthos, (with St. Theodore), 250
St. Jacob, (with St. Nicholas), 212
St. John (non specified), 154
St. John the Baptist (Prodromos), 143, 146, 159, 173, 207 (?), 213; (with St. Nicholas and
St. George), 221; 222, 224, 227, 229, 238, 239, 241
St. John the Theologian, 12, 114, 151, 154, 166, 245
St. John Chrysostomos, 159, 246
Sts. Kosmas, (with Damianos) 193, 194
St. Mardarios, 194 (cf. St. Eustratios)
St. Mark, 21; (with St. Theodore), 21; 90, 91, 92, 204;
St. Merkourios, 157, 160, 181
St. Michael, 71, 87, 102, 118, 128, 129, 154, 155, 156, 157, 160, 168, 169, 175, 185, 189,
191, 192, 206,207; (with St. Gabriel) 222; 223, 229, 231,232,233, 239, 240, 241, 246,
250
St. Nestor, (with St. Demetrios), 184
St. Nicholas, 59, 70, 144, 152, 155, 157, 160, 163, 167, 171, 172, 176, 180, 182, 192, 195,
207; (with the Virgin), 207; 209, 212; (with St. Jacob), 212; 213, 214, 218, 219, 221;
(with St. George and St. John Prodromos), 221; 222, 223, 224, 232, 234, 238, 240, 241;
(with St. Basil) 242; 251
St. Nikephoros, (?) 178; (του Ξηροχωραφίου), 221
St. Orestos, 194 (cf. St. Eustratios)
St. Panteleemon, (with St. Theodoras), 148; 151, 169, 190, 193, 194, 205, 218
St. Peter, (?) 251
St. Peter and St. Paul, together, 52, 54,76, 208, 212, 219, 221, 222, 224,225, 227, 229, 230
St. Prokopios, 222, 245
St. Stephen, 212, 219, 241
St. Thekla, 242
St. Theodore, 21, 56, 148, 152, 153, 157, 158, 160, 161, 163, 172, 175, 176, 177, 180, 181;
(Stratelates and Tiron), 15; (with St. George), 189, 195, (?) 207, 224, 228; (on a horse)
208, 243; (Stratelates), 15, 214, 228; (?) 220, 223; 228; (Tiron), 15, 182, 228; 235, 236,
240; 244, 245, 249; (with St. Hyakinthos), 250; (with St. Demetrios), 252; (with
St. Mark), 21; with St. Panteleemon), 148
St. Thomas, 147
shepherd, 233
Theotokos: bust, 159, 160, 169, 170, 191, 232; bust "minimalorantengestus," 196; bust
orans, 162, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 179, 197, 219, 229, 234, 250, 251, 252;
bust orans with the Child, 163, 168, 170, 206, 212; bust orans with medallion, 101, 102,
157, 169, 182, 190, 210; bust Blachermtissa, 28, 143, 225, 236, 238, 251; bust with
Christ before her, 203, 209, 217, 231, 233; bust, holding Child, 223, 239, 240; bust,
holding the medallion, 87, 166, 167, 171, 172, 180, 181, 185, 186, 187, 209, 219, 220,
231, 238, 252; bust Hodegetria, 153, 155, 161,183, 184, 205, (with Christ in the 1. arm),
227, 228, 230, 231, 232, 242, 251; bust, Episkepsis, 109, 119, 156, 168, 194, 195, 205,
220, 221 (Ξεροχωραφίτισσα), 224, 225, 227, 229, 232, 238, 241, 246; bust, holding the
Child in r. arm, with an Angel,174; bust, Nikopoios, 28, 131, 132, 162, 192, 194, 198,
219, 221, 225, 227, 234, 240, 244, 251; bust (ή Άγιοσορίτισσα), turned at right, 242,
251; Dexiokratousa Hodegetria, 28; half-length, holding the medallion, 167; half-
length, holding the Child in 1. arm, 20; Hagiosoritissa, 28; seated on a throne, 58, 159,
188, 209, 214 (Hodegetria?); 222 (holding the Christ in front of her), 226, 228; (holding
the medallion in front of her), 209, 232, (holding Christ or the medallion), 233; (holding
the Christ in her 1. arm), 243; standing, (between two monograms), 231; standing orans,
180; standing Blachernitissa, 224; standing Dexiokratrousa, 190, 206; standing Epi-
skepsis 232, 238, 243; Episkepsis (ή Άντίληψις) 224 ; standing Hodegetria, (holding
Christ in 1. arm) 168, 179, 207, 211, 224, 234; (between two cypresses), 247 (ή
Νικοποιός), 245 (with St. John Theologos); standing Theoskepastos, 189, 224; standing,
holding medallion, 134, 159, 175, 185; standing, holding the Child before her, 110;
standing holding the Christ in r. arm, 174, 175, 218, 228; standing, turned towards
315
Manus Dei, 143, 168, 174; standing with the emperor Justinian, 163, 218, 219; standing
with St. Nicholas (?), 207, standing with another figure, 170. Άθηναίς or Άθηνιώτισσα,
31; Άγιοσορίτισσα, 209; Άχειροποίητος, 35, 36 36; Βασσιώτισσα, 29; Βοήθεια, 31;
βοηθητική Δέσποινα, 31; Βοηθός, 31; Ειρηνοποιός, 31; 'Επίσκεψις, 33; Εύεργέτις, 30;
Κανικλειώτισσα, 33; Κυριώτισσα, 32, 33; Νικοποιός, 32; 'Οδηγήτρια, 30, 32;
Όροβίτισσα, 33; Περίδοξος, 34; Τραϊανουπολίτισσα, 30
Transfiguration, 212
Mise en page et infographie : Fabien Tessier
316

Jean-Claude Cheynet - Studies in Byzantine Sigillography 8-K G Saur Verlag GMBH (2004)

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Jean-Claude Cheynet - Studies in Byzantine Sigillography 8-K G Saur Verlag GMBH (2004)

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

STUDIES IN

PUBLISHED WITH THE ASSISTANCE OF THE

K. G. SAUR MÜNCHEN · LEIPZIG

K. G. SAUR MÜNCHEN · LEIPZIG 2003

Ivan Jordanov, Bulgaria

Die Studies in Byzantine Sigillography erscheinen ab Band 8

Zuschriften erbeten an:

Bestellungen durch alle Buchhandlungen wie auch beim Verlag:

Bibliographische Information Der Deutschen Bibliothek

© 2003 by Κ. G. Saur Verlag GmbH, München und Leipzig

Vera Bulgurlu - Ahmet Ilasli

Seals from the Museum of Afyon (Turkey) 131

Seals Published 1997-2001 151

Catalogue of Auctions 1997-2001 217

Index of Proper Names and Terms 253

Index of Iconography 313

Nach den sigillographischen Pionierleistungen der französischen

Nikos Oikonomides created Studies in Byzantine Sigillography in the

Jean-Claude Cheynet/ Claudia Sode

AAA: 'Αρχαιολογικά Ανάλεκτα έξ 'Αθηνών

De adm. imp.: Constantine Porphyrogenitus, De administrando imperio, ed. Gy.

Konstantopoulos: Κ. Μ. Konstantopoulos, Βυζαντιακά μολυβδόβουλλα τοΰ έν

ΡLP: Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (Vienna, 1976-1996)

Seyrig: J.-CI. Cheynet, C. Morrisson, and W. Seibt, Les sceaux byzantins de la

PROBLEME MIT MITTELBYZANTINISCHEN NAMEN

Beinamen, ob es sich nun um echte Familiennamen oder auch nur um

Um hier Lösungen anbieten zu können, die zumindest eine gewisse

am Beginn des Wortes folgenden Buchstaben sind jedoch mehrdeutig.

nennt Larissa (in Thessalien?) als ein Kommando dieses Mannes; ob er

ό βλάγκας (zu mittellateinischem blancus, das seinerseits auf germa-

Vorsilbe ist, schlagen wir Verbindung mit armenischem xoramank vor,

Bei solchen Untersuchungen zu den Bei- bzw. Familiennamen lassen

SAINTS & CULT CENTERS:

maintained, consisting of 7.277 seals, including those recently published.

Chart I displays the religious iconographic seals for the metropolitan

Chart I: Metropolis of Ephesos

Fig. 1- Lead Seal of a Metropolitan of Ephesos, llth/12th c. (DO 58.106.41):

on specimens belonging to two eleventh-century hierarchs of that see

Fig. 2- Lead Seal of Philotheos, Bishop of Kyme, 11th c. (DO 47.2.206):

Chart II: Metropolis of Patras

Fig. 3- Lead Seal of Niketas, Metropolitan of Patras, 11th c. (DO 58.106.3):

Chart III: Metropolis of Corinth

Fig. 4- Lead Seal of Nicholas, Metropolitan of Corinth, 12th/13th c.

The fourth area of this investigation is Thessalonike, the center of the

Chart IV: Metropolis of Thessalonike

Fig. 5- Lead Seal of Peter, Archbishop of Thessalonike, 8th c. (Fogg 1307):

while others chose their homonymous saint or that of a more proximate

call a synod of his bishops twice a year (Canon 19 of Chalcedon).46 The

The cohesiveness of the provincial synod began to suffer on the epis-

Chart V: Thrakesion Theme

Seven are examples demonstrating the selection of a homonymous saint.57

Fig. 6- Lead Seal of Theodore, strategos of the Thrakesian Theme, 11th c.

For the corresponding ecclesiastical charts of Corinth and Patras,

Chart VI: Theme of the Peloponnesos

overwhelming preference for military figures among those holding mili-

named Basil of the Xeros family as outlined by both Oikonomides65 and

the ecclesiastical administration of the provinces. When the ecclesiastical

Michael Choniates was, however, especially concerned with the wel-

In his letters, Michael Choniates referred to similar ill treatment. He

πρωτονοτάριοι, οΐ παντοίαις κακώσεσιν έξεπίεζον το ΰπήκοον και είς έσχά-

THE ICONOGRAPHY OF THE VIRGIN THROUGH

This paper is dedicated to the memory of Professor Nicolas Oikonomides

1. The Hodegetria type is accompanied by the following inscriptions: