1

Formularium

Symbolen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 0

Meetkunde

Onderlinge ligging van rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p1

Hoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p2
De cirkel en de schijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p3
Driehoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p4
Merkwaardige rechten van een driehoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p6
Vierhoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p7
Formules voor omtrek en oppervlakte van vlakke figuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p8
Formules voor oppervlakte en inhoud van lichamen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p10
De transformaties van het vlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p13
Congruentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p15
Gelijkvormige figuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p16

Getallenleer

Verzamelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p1
Eigenschappen van bewerkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p2
Bewerkingen met getallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p3
Breuken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p5
Evenredigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p6
Machten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p7
Eigenschappen van machten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p8
Merkwaardige producten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p9
n-de wortels van een reëel getal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p10
Vergelijkingen van de eerste graad in één onbekende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p11
Veeltermen in één onbepaalde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p12
Bewerkingen met veeltermen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p13
Veeltermen ontbinden in factoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p14
Kenmerken van deelbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p15

Formularium Wiskunde KAM Inhoud

2

Formules voor omtrek en oppervlakte van vlakke figuren

Omtrek en oppervlakte van veelhoeken

Driehoek

Vierkant

Rechthoek

Parallellogram

Trapezium

Formularium Wiskunde KAM Meetkunde 8

 3
Ruit

Vlieger

Regelmatige veelhoek

a = apothema (hoogte driehoek)

Schijf

Formularium Wiskunde KAM Meetkunde 9

4

Formules voor oppervlakte en inhoud van lichamen

Recht prisma Een recht prisma is een veelvlak waarvan twee

zijvlakken congruent en evenwijdig zijn en alle
overige zijvlakken rechthoeken zijn.

Benaming
"n opstaande zijvlakken: n-zijdig recht prisma
"grondvlak regelmatige veelhoek: regelmatige
prisma

grondvlak n-hoek
n+2 zijvlakken
2n hoekpunten
3n ribben

Balk Een balk is een bijzonder recht prisma :

alle zijvlakken zijn rechthoeken

Formularium Wiskunde KAM Meetkunde 10

 5
Kubus Een kubus is een bijzonder regelmatig prisma:
alle zijvlakken zijn vierkanten.

Cilinder Een cilinder is het lichaam dat ontstaat als we

een rechthoek laten wentelen om de drager van
een zijde.

Formularium Wiskunde KAM Meetkunde 11

 6
Piramide Een piramide is een veelvlak waarvan een
zijvlak een veelhoek is en alle andere
zijvlakken d r i e h o ek e n m e t een
gemeenschappelijk hoekpunt zijn.

Benaming
"n opstaande zijvlakken : n-zijdig piramide
"grondvlak regelmatige veelhoek en
opstaande zijvlakken congruente driehoeken:
regelmatige piramide

grondvlak n-hoek
n+1 zijvlakken
n+1 hoekpunten
2n ribben

Kegel Een kegel is het lichaam dat ontstaat als we een

rechthoekige driehoek laten wentelen om de
drager van een rechthoekszijde.

a : apothema (schuine hoogte)

Bol Een bol is het lichaam dat ontstaat als we een

halve schijf laten wentelen om de middellijn
die deze halve schijf begrenst.

Formularium Wiskunde KAM Meetkunde 12

7

Congruentie

Definitie
Twee figuren die elkaar volkomen kunnen bedekken, noemen we congruent.

Notatie
ªABC – ªDFE

ge lij ksta n dige h o e k p u n t e n op

overeenkomstige plaatsen

Congruentiekenmerken

congruentiekenmerk 1: ZZZ congruentiekenmerk 2: ZHZ

Twee driehoeken zijn congruent als Twee driehoeken zijn congruent als
paarsgewijze de drie zijden even lang zijn. paarsgewijze twee zijden even lang zijn en de
ingesloten hoek even groot is.

congruentiekenmerk 3
HZH ZHH
Twee driehoeken zijn congruent als Twee driehoeken zijn congruent als
paarsgewijze één zijde even lang is en de paarsgewijze één zijde even lang is en één
twee aanliggende hoeken even groot zijn. aanliggende hoek en de overstaande hoek
even groot zijn.

Via transformaties:
Een figuur en haar beeld door een spiegeling, een puntspiegeling, een verschuiving of een
draaiing zijn congruent.

Formularium Wiskunde KAM Meetkunde 15

8

Gelijkvormige figuren

Definitie

Een figuur F is gelijkvormig met figuur F’ als F’ congruent is met een homothetisch beeld van F.

Notatie ªPQR - ªZMT

Gelijkstandige hoekpunten op overeenkomstige plaatsen.

Opmerking

gelijkvormigheidsfactor = absolute waarde van de factor van de homothetie

Formularium Wiskunde KAM Meetkunde 16

9

Verzamelingen

De natuurlijke getallen

de verzameling van de strikt natuurlijke getallen

De gehele getallen

de verzameling van de strikt gehele getallen

de verzameling van de positieve gehele getallen
de verzameling van de negatieve gehele getallen
de verzameling van de strikt positieve gehele getallen
de verzameling van de strikt negatieve gehele getallen

De rationale getallen

de verzameling van de strikt rationale getallen

de verzameling van de positieve rationale getallen
de verzameling van de negatieve rationale getallen
de verzameling van de strikt positieve rationale getallen
de verzameling van de strikt negatieve rationale getallen

De reële getallen

de verzameling van de strikt reële getallen

de verzameling van de positieve reële getallen
de verzameling van de negatieve reële getallen
de verzameling van de strikt positieve reële getallen
de verzameling van de strikt negatieve reële getallen

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 1

10

Eigenschappen van bewerkingen

Het overal gedefinieerd zijn

Het associatief zijn

Het bestaan van een neutraal element n

Het bestaan van een opslorpend element p

Het bestaan van symmetrische elementen ã

Het commutatief zijn

Het distributief zijn

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 2

11

Bewerkingen met getallen

Reken- en tekenregels voor de optelling

" Hebben beide getallen hetzelfde toestandsteken:

behoud dit teken en tel de absolute waarde op.

" Hebben beide getallen een verschillend toestandsteken:

neem het teken van het getal met de grootste absolute waarde en trek kleinste
absolute waarde af van de grootste absolute waarde.

" Regel der haken

Tekenregels voor de vermenigvuldiging

Tekenregels voor de deling

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 3

12
De vermenigvuldiging is distributief t.o.v. de optelling en de aftrekking

Som maal som

Product maal getal

Som en verschil delen door een getal

Product delen door een getal

Getal delen door een product

Volgorde van de bewerkingen

1.Haken.
2.De machtsverheffing en machtsworteltrekking van links naar rechts.
3.De vermenigvuldiging en de deling van links naar rechts.
4.De optelling en de aftrekking van links naar rechts.

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 4

13

Breuken

Gelijkheid van breuken

Hoofdeigenschap van breuken

Bewerkingen met breuken

" Som

1.Maak eerst de breuken gelijknamig.

2.Behoud de noemer en tel de tellers op.

" Product

" Quotiënt

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 5

 14

Evenredigheden

Definitie

Een evenredigheid is een gelijkheid van twee verhoudingen.

Hoofdeigenschap

Recht en omgekeerd evenredige grootheden

RE OE

De verhouding is constant. Het product is constant.

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 6

15

Eigenschappen van machten

Product van machten met hetzelfde grondtal: exponenten optellen

Quotiënt van machten met hetzelfde grondtal: exponenten aftrekken

Macht van een macht: exponenten vermenigvuldigen

Macht van een product: elke factor tot die macht verheffen

Macht van een quotiënt: teller en noemer tot die macht verheffen

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 8

16

Merkwaardige producten

Opmerking:

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 9

17

Vergelijkingen van de eerste graad in één onbekende

Oplossingsmethode

" Als er haken voorkomen, werken we ze eerst weg.

(regels der haken formularium get p3 of distributiviteiten formularium get p4)

" Als er breuken voorkomen, verdrijven we de noemers door beide leden te

vermenigvuldigen met het kleinste gemeenschappelijk veelvoud van de noemers.

" We brengen alle termen waarin de onbekende voorkomt samen in het eerste lid en alle
overige termen in het tweede lid.

" We voeren in beide leden de optellingen en de aftrekkingen uit.

" We zonderen de onbekende in het eerste lid af.

Termen en factoren overbrengen

methode 1 methode 2
verenigbaarheid van de gelijkheden met overbrengingsregels
de hoofdbewerkingen
Breng een term naar het andere lid door hem
te vervangen door zijn tegengestelde.

Breng een factor naar het andere lid door hem

te vervangen door zijn omgekeerde.

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 11

18

Veeltermen in één onbepaalde

1. Een eenterm is een product van getalfactoren en letterfactoren.

Vb.: 5x4

coëfficiënt: 5 lettergedeelte: x4 onbepaalde: x graad: 4

2. Gelijksoortige eentermen:

Eentermen met hetzelfde lettergedeelte.

3. Een veelterm is een eenterm of en som van eentermen.

4. De verzameling van alle veeltermen in de onbepaalde x met reële coëfficiënten

noteren we ú[x].

5. Herleiden van een veelterm:

De eventuele gelijksoortige eentermen die erin voorkomen, vervangen door hun

uitgewerkte som.

6. Rangschikken van een veelterm:

De termen van een herleide veelterm schrijven in dalende volgorde of in stijgende

volgorde van de graad.

7. Graad van een herleide veelterm

De hoogste onder de graden van zijn termen waarvan de coëfficiënt verschillend is van
nul. Aan de nulveelterm wordt geen graad toegekend.

8. We zeggen dat een veelterm van de n-de graad volledig geschreven is als vanaf de
eenterm van de n-de graad alle eentermen van een lagere graad ook geschreven zijn,
zo nodig met coëfficiënt nul.

9. De veelterm waarvan alle coëfficiënten nul zijn, noemen we de nulveelterm.

We zeggen dat de graad van de nulveelterm onbepaald is.

10. Tegengestelde van een veelterm A:

De veelterm -A die we verkrijgen door alle coëfficiënten van A te vervangen door hun
tegengestelden.

11. De getalwaarde van een veelterm voor een gegeven reëel getal is het reëel getal dat je
bekomt als je in de veelterm de onbepaalde vervangt door dit reëel getal en alle
voorkomende bewerkingen uitvoert.
De getalwaarde van de veelterm A(x) voor bv. 3 noteren we A(3).

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 12

19

Bewerkingen met veeltermen

1. De som van twee gelijksoortige eentermen

" tel de coëfficiënten op

" behoud het lettergedeelte

2. De som van twee veeltermen

" pas de regels der haken toe

" tel de gelijksoortige eentermen op

3. Het product van twee eentermen

" vermenigvuldig de coëfficiënten met elkaar

" tel de exponenten van een zelfde onbepaalde op

4. De n-de macht van een eenterm

" verhef de coëfficiënt tot de n-de macht

" vermenigvuldig de exponenten met n

5. Het product van een veelterm met een eenterm

" vermenigvuldig elke term van de veelterm met de eenterm

" tel de verkregen eentermen op

6. Het product van twee veeltermen

" vermenigvuldig elke term van de ene veelterm met elke

term van de andere veelterm
" tel de verkregen eentermen op
" of maak gebruik van de merkwaardige producten

7. Het quotiënt van een eenterm A en een eenterm B als de graad A $graad B

" deel de coëfficiënt van het deeltal door de coëfficiënt van

de deler
" trek de exponent van de deler af van de exponent van het
deeltal

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 13

20

Veeltermen ontbinden in factoren

Methode

" Kijk na of de veelterm gerangschikt staat.

" Breng, als je kan, een gemeenschappelijke factor buiten de haken.

" Pas, als je kan, een merkwaardig product toe:

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 14

21

Kenmerken van deelbaarheid

Deelbaarheid door 2
Laatste cijfer even.

Deelbaarheid door 3
Som van de cijfers deelbaar door 3.

Deelbaarheid door 4
Getal voorgesteld door laatste 2 cijfers deelbaar door 4.

Deelbaarheid door 5
Laatste cijfer 0 of 5.

Deelbaarheid door 9
Som van de cijfers deelbaar door 9.

Deelbaarheid door 25
Getal voorgesteld door laatste 2 cijfers deelbaar door 25.

Opzoeken grootste gemene deler

" Ontbind de getallen in priemfactoren.

" De ggd van deze getallen is het product van de gemeenschappelijke priemfactoren, elk met
de kleinste exponent waarmee ze voorkomt.

Opzoeken kleinste gemene veelvoud

" Ontbind de getallen in priemfactoren.

" De kgv van deze getallen is het product van alle aangetroffen priemfactoren, elk met de
grootste exponent waarmee ze voorkomt.

Formularium Wiskunde KAM Getallenleer 15