Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
o hin 1 ); ich berichte dies hier ein für allemal, setze aber kein be-
sonderes Zeichen dafür.
In den Diphthongen oa und ea (sofern dieser erhalten ist)
ist im allgemeinen a der unbetonte Teil:2 G, K. skqate, kunqaste,
P., H. sk$*ti, kunqasti, S. skfrtSe, kunq'itSe, C. K., S. irfbip, nf'agr<p,
K. tre'*bvt C., K. altarg(f, H. -gv, aber P. { , tfdgrqp, H. n*dgrv,
P., S. afiargqe, wobei der Diphthong, wie man sieht, eine Er-
weiterung erfahren hat. Die Tonstelle in jenen Dipthongen von
geringer Spannweite ist übrigens, wie auch Weigand III 208 sagt,
nicht leicht herauszuhören. Den Zwielaut °a mit betontem tiefem
a habe ich gehört in P. °ameni, °ar<p, ° " (ova), °dspe (hospes),
also im Anlaut.
Den Diphthong ea ersetzt oft einfaches a:3 G, K., P., S.
nidsp, sarqe, samqe, H. -sv, -rv, -mv, G, P., S. pqetsakqp, K. pa/saskp,
H. patsciskv, C. P. S. margqe, H. -gv, aber K. mviargqe, C., K. dez-
dede?mniatsqe, P. dezdimirtatsce, H. dezdimintdisv, S. dzezdzedzemirtatscp.
Die vom Schriftrumänischen vorgezogene Form yau (lud) haben
mir C. und K. gebracht, die ändern Orte ytu, ieu.
Im Auslaut (-ere, -ebat) hat K. ?a : av/a, putf'a, vmp//a, dra-
gost/", yub/a u. s. w., G, P., H. blofses ^ : av& put?, vmplf u. s. w.
Aus S. habe ich ungefähr ebenso viele Formen auf -/ als auf -/?'a.
Die Spannweite des ^ a ist gering, vielleicht hängt es von Um-
ständen ab, ob man sich zur Diphthongierung Zeit nimmt; auch
in K. loy/ (stiefsen) habe ich nur -/ notiert. — Credebam heifst C.,
P., H. kred/m, K. kredf'm, S. kredz/*m.
lila giebt als Pronomen y f . Für P. habe ich «> geschrieben;
vielleicht ist diese Unterscheidung nicht begründet, aber ich gebe
hier einfach das wieder, was meine alten Aufzeichnungen darbieten.
(Innerhalb einer einzelnen Aufnahme kann man unsilbisches / von
y ziemlich gut trennen, kaum aber bei der Anhörung verschiedener
Mundarten zu verschiedenen Zeiten.)
Vor unbetonten Silben mit e ist das e der Tonsilbe kein ge-
schlossenes ^: 4 adese (on), merge lautet in C. und K. ad^ m/rdze,
in S. adze'se, m^rze, auch in P. und H., wo alle -e (gewifs erst
später) erhöht worden sind, adf'sv, mfrzi, so auch C., K., S. vnse'le
(betrügen), P., H. vns//i, ferner septem, sex (wo man in Bukarest
a spricht) ·· C., K. fyptc, P., H. -/;', S. -/&, C., K., S. $&*, P., H. ~sv
1
Tiefes a haben in Banat zwei Orte im W. zwischen Jemesch und
Marosch und ein benachbarter Ort in Siebenbürgen, offenes o drei Orte weiter
im S. 2 im Banat.
Die Betonung des o in oa wird als bestimmt gemeldet aus einem Orte
im oberen
3
Gebiete der Aluta.
In mensa ist bei Wgd. nur aus drei Orten in der SW.-Ecke Sieben-
bürgens und weiter im N. aus einem Orte an der Weifsen Körösch ein ea zu
finden,4 in sera nirgends.
So in digitus und piscis auch alle Orte bei Wgd., doch vom oberen
Alutagebiet
5
nur ein Ort.
Einen e-Laut in sex haben im nördlichen Siebenbürgen 4 Orte im W.
und das Gebiet der Grofsen Samosch, ferner nördlich davon in Ungarn —
und endlich C. njgre, tf'me, vfde, sfle> P., H. n/grjt i/mf u. s. w.,
K. nj*gre, t{*me, v&e fc?), */«/*, S. nf*gre> tffme, ve'tee, s/i&e (/?).
Geschlossenes e haben aber alle meine Formen für petrae (siehe
weiter unten).
Vor -u habe ich rum. e in folgenden Fällen verändert vor-
gefunden. Den kleinen i-Vorschlag in S. n{£gru verschuldet nur
das (s. unten). Mergo wird im Süden mit dumpfem Vokal ge-
sprochen: K. mvrgj S. ebenso, aber mit einer kleinen Diphthongierung
nach (vgl. das ?a in S. mf'arzi), P. mprg. Nach s erleidet e
eine schwache Trübung: ich habe miselul C., K. mis/fa, H., S.
mnisfluj P. nyisaht geschrieben und zu H., S. „fast " angemerkt.
Hier mag auch die Form H. piniru erwähnt werden, die auch
aufserhalb der Bukowina oft vorkommt.1
Drei heifst in C, K., P., H. und S. Irit
Das a geht nach i (y) und s in e über: C. spqtrüt (erschreckt),
P. spqtriyet, H. spartet, S. spcerig't, aber K. spariat; K., P., S. äs? (so),
aber C, H. asa\ P./uns// (geschlichen), aber C, K., H.,S./un'sat.
Das nasalierte v1 aus a (vor -ne, -ni: k&ne, Plur. kam] bringt
P. und S. auch in pantice: /#«//#/, -/&&; auch kv'tse (quantae)
habe ich in S. gehört.
Für cautä hat P., S. kdtp, H. -/ .3
Die Verdumpfung des i nach s, z, s, z ist allen 5 Orten ge-
mein:4 kutsttu, suptsvre (P., H. -r/), svmlsvt, dzvs (gesagt), sv (und),
sluzv (dienen), auch im unbetonten Auslaut: C, H. yedzv (die
Zicklein), P. 'Afev, K., S.^ÄfetA
Zu tot bestehen Formen mit ce\ P., H. iqets, fptj, S. tqels, tqetäe.
Statt vntv* hat P., H. vnlfi.
Dem vor der Tonsilbe sind K , P. und H. abhold, aber in
verschiedener Weise: a) K. und H. überhaupt,5 während b) P. das
nur einem folgenden betonten a zu liebe zu a erhellt.6
1
Mänlnc mit mi- zeigt kein Ort bei Wgd.
2
Nevasta mit a in der ersten Silbe findet sich nicht bei Wgd,
8
. 4 Beide Erscheinungen nicht bei Wgd.
der Schnellen und der Schwarzen Körösch, fast durchwegs an der oberen
Aluta und in einigen Orten der Kleinen Walachei (besonders im Bez. Dolj).
1
Aehnlich in einzelnen Orten im NW. Siebenbürgens von der Marosch
bis zur Samosch und in 3 Orten des Bezirkes Dolj.
3
Dieselbe Konsonantengruppe haben 3 Orte im W. Siebenbürgens (an
der Weifsen Körösch), ein Ort im Cärnpie und das Gebiet der Grofsen
Samosch.
3
F und v widerstreben der Palatalisierung in der Kleinen Walachei,
Bulgarien, Serbien, im Banat, im Maroschgebiet eine Strecke weiter hinauf in
Siebenbürgen und nördlich vom Banat im ungarischen Anteil am Körösch-
gebiete.
4
Das f von fier ist in gleicher oder ähnlicher Weise verändert in den
meisten Orten Siebenbürgens (aufser im SW.-Winkel) und der Marmarosch.
5
Ebenso des v von vin in vielen Orten Siebenbürgens (aufser am SW.-
und am NO.-Ende) und in 3 Orten der Marmarosch.
6
Das f von fier ist gleichfalls zu einem Zischlaut ausgeartet in einigen
Orten des westlichen Siebenbürgens (von der Marosch zur Schnellen Körösch),
auch an der Grofsen Samosch und in der Marmarosch.
7
Zischlaute entsprechen dem v von vin in einigen Orten des westlichen
Siebenbürgens (von der Marosch bis zur Schnellen Körösch), an der Samosch
und Grofsen Samosch und in der Marmarosch.
8
Die dentalen VerschluCslaute von dinte sind palatalisiert in 9 Orten
des Banates, in 2 Orten Siebenbürgens (Cämpie) und in 6 Orten in Serbien.
9
Dz aus d vor i hat auch fast durchwegs Banat und Serbien, ferner
die Marmarosch und das Gebiet der Grofsen Samosch.
1
Joi mit d-Ansatz hat die Marmarosch, ein Ort bei der Quelle der
Weifsen Körösch und nicht weit davon ein Ort in Ungarn.
a
Ebenso bei cinci das ganze Banat; und von da geht diese Erscheinung
einerseits an der Marosch eine Strecke nach Siebenbürgen hinein, dann mit
Unterbrechungen nordostwärts bis zur Samosch und zur Grofsen Samosch,
andererseits im Südosten über die Reichsgrenze in den Bez. Mehedin^I und
über die Donau nach Serbien.
uns erst die Vergleichung mit den Mundarten der Moldau auf-
kl ren.
Meine Texte scheinen mir f r einen vollst ndigen Abdruck
zu unvollkommen (nicht frei von schriftrum nischen Anwandlungen),
aber Proben davon werden gewifs erw nscht sein. Ich lasse daher
der Reihe nach C., K., P., H. und S. ein St ck der zwei ber-
setzten M rchen vortragen, so dafs beide ganz erz hlt werden.
(Cabestie.)
lupu sv t&e1 se'pte yedzs.
cm fost o datqs o kdprqe bcgtrvncp , kare avg s$pte yedtst sv pe ayist*a
V* yubf, kum yubfste o mdmce kopiyi sqt . o datqt cm vrut ye sq> margqz la
pcfdure sv s1 adukcg hranqe . atunt& a«* k%emdt ye pe tots sfpte yedts sv l* -a**
dzvs: „dradzi me* kopiy^, vreu sqz merg la pcgdure, pqzzvtsv-v<g de lup ; de
a-ntra-r^-kascf, v' a mv^kd, kqe nit£ urmcp n'a r$mvng din vo* . misglu se
prefat&e adfse or L; dar φ pe glasu lu* t&el gros sv pe pit^o-r^le lu* tsele
nfgre vl vets kunq<*ste vnddtcp". apo* cm dzvs yedzv: „drdgqz mamqe, las'
k' om lud samcp, pots m^rdze far φ grizcp". atuntb a" zb*%rat bcptrvna sv
j' UT« aus.
nu au trekut mult , sv t&incva bate la uscp sv strvgcg: „deskidets,
drddzi me* kopi%, mama νφ<* strep ye ait£ sv v1 av adus yekcpruya kvte
i&eva". dar y^dzv a* kunoskut pe glasu t&el gros, kg y$ra lupu, $' a" dzvs:
,ηο* nu desktdem . tu nu yesti mama nq<*str<p, }'ξ are glas suptsvre sv
plcgkut ; dar φ glasu tqev v* gros, tu yes? lupu" . atunt& s* au dus lupu la
un negutscpton s* cm kumpcfrdt ο bukdtqs mare de kre^dqe, au mvqkdt o sv
S* a tt fcgkut asa glasu suptsvre . dup* at&eya au venit yar vnnapo* , a« bgstut
la use? s' a" strvgat: „desfddets t dradzi me* kopfy, mama vfyostrqe ye αίϊέ
$V v* au adus fyekcpruya kvte t&evd". dar lupu cm pus Idba sa n$<*gr<£ pe
e, dsfa a«* vcpdzut kopiyi sv a«* strvgat: „no* nu deskidem . mama
n' are pit 66 r asa de ^gru ka tine, tu yes? lupu".
(Kimpolung.)
atuntb a alqrgdt lupu la un petan s' a dzvs: „m1 am palit la kit&or,
undze mi~l ku al^dt". sv dupa-t e »-a uns petar*u laba, a alqrgat yel la
mordri, s1 a dzvs: „pre'surcf-m faring? albqe pe laba". mordr*u s' a gvndit
vnddlq?, kq? lupu vra s' vns^le pe tbincvd, sv n* a v rut s1 o fdkq? ; dar ·φ lupu
a dzvs: „ddkq: num*~o fat&, te rnvnv^k". mo rar* u s1 a temut sv *-a fakut
laba albcf . yatcp, as£a-s §&meni!
atunto a venit ratat§osu d*-a trie ^rcf, a batut la us$ S* a dzvs: „des-
kidetsvm , kopii, mamutsa vfyustrcp drdgqe a venif a kascp *' a adus %iye-
karuya^ dintre vo* kvte t&evd din padure". yedzv* a dzvs: arattp ne ma*
vntv* kituoru tqv, ka scp stimf or de yes? mamutsa ηφ <*strcp dragqz sa» ba".
a tunt 6 a pus yel laba pe f$r*ast$t sv kum a vadzut ye*fc k$ laba-* albqe, a
kredzut, keg tfy&te-z-drfpte, kvte l* -a spus, s* a deskis usa. darqz t&lne a vn-
trat? lupu. ye* s' a sparidt $' a vrut sqe s1 askundqs . unu s' a baga* su'
mascot a do}l*a-n pat, a triil*a vn sobcg, a patrol* a vq-fcuyne, a t&lnttylia
vn duldpy a sfsjl*a su' blidt, a s{pt}l*a vn duldpu de tfasornik . ddrqe lupu
i-a aflat pe tots» n* a-^kurkat o mult iv i-a v^itsvt unu dupa-altu\ numat
pe t&el ma» mnik din dulapdsu de tfasornik nu l-a gasvt. dupa-tfe s* a-ndo-
pat, j' a karabanlt de akolo, s* a kulkdt vm-poydna t&a vfrde su* ur^-kopatb
s' a-nt&put a dornt.
ftu mul* dupa-at&tya a venit kapra t&a batrvnq? din padure a kdsqe.
o, sv t ff a trebuit ye s<p vad<p! pfy*rta y$ra desKisqe-vi-gura mare . mdsa,
skaunele sv l^itsvle yqra resturnate, blidu tot hvrburi pe dzos, ob*dlu sv
pigrnele yqra (rase din pat . y% kaul<p kopti sv nu-* gasftte nikayuri . apo*
vi 1(%άτηφ unu dupa-dltu pe nume, dar$ nimjne n* a respuns.
(Plavalar.)
vnsfvrsvi kvnd l-o strvgd* p* &al m& nyik, o rqpspuns uy-glas suptsvrf:
„mamq> dragqe, *eu-s vn dulapasu df uasornik" . if l-o skos, sv iJdu i-o
pomstit apoiy kum o vinV lupu sv *~o mv^kd1 pf blyalats . amu ·νφ putodz-
gvndi, kum o plvns dupo* koptyiyi yiy.
vnsfvrsvt bo£indu-s o yisvt afar φ, SV iJdu M mat nyik o al^argff ku
dvnsa . kum vlnf-n po*dn$, lupu dzdfy' supy kopdk sv hor^fttf, df tromurqs
t<gtj. krezil} . γ ni tsv-l priv{$tf dm tqetf p<prtsvl} Sv Vfdj, kv-n pvinti&jlf
lui plin sv nyiskqe avd sv sv zbdt} . ,,d§*mn} dumnfdz^if'^ gvndtstf «y, „sv
pfatj, k v di&sv nye* koptyiy, &i~y-o vndyitsvt la mastp, sv 6iye vqkv tiy?"
de§ ied* o trebuyit s1 αΙξτ£ a kdsq: dup<p f§*rfi&, dk sv dts<p . dup1 αέ{*α ο
spintikdd-burduhu dihqtniy, sv kum o dat o ddtqs ku kutsvtu, *ak' un *ed
skfyat} kdpUt sv k\)nt-spintik<p ma* dfpdrtf, sar* afar φ tqsts sfsv unu dupa-
altu . yi-yard-rikv t<fdz-£iy sv n9 o fast p<ptsv* nnyikq;, pintru kv dihaniya-n
Iqekonyiya yiy i-o fost vndyitsvt νηΜέ . 5* apoi &i bukuriyf! yi-vi-drqegost£
mama sv stprg ka tsvgdnu la nuntqp . dar bqetrvna o dzvs: „amu mer&£ts SV
katdts tyetrityll· ku dvns}lf om vmplf burduhdnu dihfeniy, pvnqe kvnd vqkv
doarm}"'. fo"9 ${p/t iedz-o adus iutj tyttrm sv i li-o bagdt vn pi)*ntity, kvt
o-Y^kaput. dup' a&gia l-o kusut bqstrvna-ij-grdlHp idr$, as£ kv ηϊέ-η* ο svmtsvt
nnyikqe; ba niz-nu s* o nyihkat.
lupu, dupq: &i s' o s<pturdd-d} somn, s* o skuldt, sv pdntru kv di-atvtia
ttftrj-n stomdg i s1 o fqekui sfif, s* o dus la n fvntvnqi sv b{*e . dar kum o
porntt sv mdrgqs, sv Ιοέ£ t%£trflj-n pvintity una di-dlia sv sv hurdukd.
iar ig l morn<pif: „§i s v hurdukqe-n pvinti&jl} riyeu? ie* kredfm, kv-s sfsv
ieds, sv *dkv-z-numa t%etri&{l}" . sv kum vinf la fvntvnqe sv vrf sv sv Pfyof
sv bgie, tyetril} grflj l-o tras vnuntru, sv va* <//' dvnsu /-o fq>ku* sv sv-
nnf&i . kvnd-o vcpdzut dsta §if typtf i$ds, o aliargat vqkolo s* o strvgdt:
„lupu-i nwrt", sv iuka df bukuriyj ku mama lor vmpreiuru fvntv * m.
(Horodnik.)
k&nili batrvn.
un tsardn o avut ur^-kvinf bunt kdrj sv hyema sultan . yel o fost vm-
batrvnit sv nu mai av{ dints, vijkvt nu put£ nimnlkv apukd, kum sv kddj.
o datv sta tsaranu ku ffm£i-sa la pq*rtv $'o dzvs: t,pf batrvnu sultdn
mvinf am sv l-vmpu$k, yel nu-i ηιέ-d} o trfobv" . fjme'yi-iy$ra mnitv df
btfittu kvin}t s* o dzvs: „ddkv ni-o sluzvt atvtsa am kredl os sv ku pri-
y'mtsq, tot i-am putf da pvinf dj mnitv" . „vqkv mai &«, 0 raspuns tsaranu,
Zeitschr. L rom. Phil. XXVI. 16
„tu nu ye$f ku tqztj ; yel n1 drf ni& un dintj νη-gurv, $v ni& un talhar nu
sv mat tfmf df dvnsu: amu las9 sv mdrgv . kvt n* -o sluzvt, o avut sv mvq-
kdr*a s plntru a&ya".
bgiέtu kvinj tokma atuza sta nu dfpdrt} vntins la sqarjt yel o a^dzvt
tfetj sv s9 o vntristdt, plntru kv dzvua dj mvln} avg sv-* Siye &e ma* d}
pi-urmv . yel o avut um-prf tin bun, p} lup; la a&esta, s9 o furisat kvtrv
sarv vm-padur} sv-* s9 o tvriguit, kv &e avf sv patsaskv . „audts", o dzvs
lupu, „nu tf t^mf, yo t} o* skq&t} din nevoye, yo am iskodit §eva.
(Skeja.)
mvlne dzezd£edzt>mini atsqz m$r£e siqspvnu tqV ku n^evdsta s la kosvt,
SV yei ye* kopt&ttu lor &l mnik ku dvnsv*, ρέηί™ k<p nu r^mv^ne riime a
kdsqz . ye*, kvnd-lukr$, o obise'i die a pune kopt£llu sub-gard-la umbrq> . tu
kulkqe t&e Ινη£<ρ dvnsu, kdsqz kvnd-l-a* p$zv . yo o* yesv dup* afyya dzim-
pqdure s* o* rq?pi p} kopt&Uu . tu trebuye s9 ale'rz rfpedze dupqe mine, par
k9 a1 vrqa sq?-l skots dze la mine . yo v l las sqz pt&i£e, sv tu l-adu& vnnapo*
pqerintsvlor . ye* or gvndzi, kqp tu l-al skqepdt die mine, s9 or &i pn><* mul-
tsqemiton, spre a ts1 fd&e vrun rq?u . tugma at *&a *-av$ mare trf&ere la
dvnsv1 , SV ye* or gr v dze t&iue, k(g nu ts9 a ma* lipsv nimnikqe",
sfdtu aaesta i-o plqskut kvhielui, sv kum s9 o vntseli<*s, asf o sv fgkut .
t ata o strvgdt, kvnd o vpdzut, kq: lupu alidrgqe ku kopt&ilu pest&e-kvmp ;
vnsp kum o vqzdzut, kq? bgtrvnu sultan i l-o adus yar vnnapo*, s9 o bukurdt,
l- o netedzvt s9 o dzvs: „tsvye nimniko} sqs nu tsv sqs-ntvmple, tu~i kajpqeta
pvlue dze mnila}, kvt vi trq?i" . 51; kfctrqz fumn*£ya s o dzvs: „merz vnddtqs
a kdsqe sv fyrbe-i bqstrvnului sultan &ir, vn a&sta nu trέbuye sq; must&e,
5' ddqe-i p*erina dzim pdtu mute", atyya i-o d(pruyέsk s9 o d*bqe dze kulkus".
die ai& v^kolo v* m$rzf<* bqetrvnulu* sultan aty die bine, kum nu s9 ar &
ma* putud-dori.
TH. G RTNER.