22.10.2010.

Pomoćne istorijske nauke

- Svijaju se oko istorije (ist. umetnosti, nauke)
- Bibliotekarstvo i arhivistika dugo smatrani pomoćnim istorijskim naukama
- Proučavamo pomoćne istorijske nauke koje se tiču dokumenata

Paleografija
Pisani izvori najznačajniji su za proučavanje prošlosti
Paleografija proučava sama pisma i šta ona znače, razvoj pisama kroz istoriju, materijal i sredstva
za pisanje (palaos – star; grafon – pismo). Ne proučava samo dokumenta, nego i rukopise (književna
dela); ne bavi se savremenim pismima (savremena ćirilica i latinica) ! NE BAVI SE RAZVOJEM
JEZIKA !
Paleografija postoji koliko postoji i pisama. Za nas važne:
1) latinska
2) ćirilska
3) glagoljska
Predmet paleografije: samo ono što je zapisano na mekim materijalima (ne na kamenu, metalu,
novcu  epigrafija: pisano na čvrstom materijalu)
Paleografija ima 5 zadataka:
1) da ispravno pročita i protumači stare tekstove
2) da odredi vreme i mesto nastanka dokumenta (tačno ili približno)
3) da utvrdi originalnost dokumenta i eventualne falsifikate
4) da utvrdi koliko je ruku pisalo dokument
5) da prouči ilustracije i ornamentaciju rukopisa (vezano za istoriju umetnosti)
Materijal rukopisa
- kroz istoriju bio raznorodan
- (najstariji materijal kamen u bilo kom obliku)
- (glinene pločice – Vavilonci i Asirci, Ep o Gilgamešu)
- (Baščanska ploča – na kamenu iz 10.v. povelja kojom vladar daje zemlju  glagoljica)
- (Rimljani pisali na ketalu: zemlja, penzija, diplome na metalu - za plemiće na bronzi jer je bila
najpostojanija)
- (ispisom na novcu se bavi numizmatika)
- Drvo je od uvek bilo materijal i najviše se koristilo u školske svrhe
JAPAUPERAS – predstave Biblije (scene)
- Rimljani pisali na palminom lišću (nema sačuvanih lisotva)
- Drvo je dalo ime za knjigu – LIKA (pokorica) od drveta se na grčkom zvala biblos

1) MEKI MATERIJAL - VOŠTANE TABLICE.

1) Nije zahtevalo mnogo vremena za pisanje
2) Samim tim su bile jeftinije (voska je bilo svuda) a i trajnije su od drveta
Ploča sa uzdignutim ivicama, čiji se obrubljeni deo oblaže voskom (najbolji ram je od metala jer
je najizdržljiviji); vosak se prirodno stvrdnjava i postepeno hladi, inače se ne bi lepo i ravnomerno
formirao već bi se skamenio.
 Konačno dobijeno nešto što može formirati knjigu.
Podloga najsličnija kamenim, tvrdim materijalima u koju se urezivalo stilusom (grafijum).
grafos – olovo, stilus najčešće pravljen od grafijuma
„često okreći pera“  Horacije
Prava škola je počela sa voštanim tablicama, kada su deca mogla da brišu napisano. (Brzo
brisanje: zagrevanje & ponovno hlađenje.)
tabula cerata – puna tablica

1
 tabula raza - prazna tablica
Spajanje tablica: sa zadnje strane, lepkom – duplices, diptih – spojene tablice
triptih
poliptih
Čitava zaokružena knjiga spojenih diptiha i triptiha  KODEKS, jer su prvobitno bili zakoni i
uredbe. Da bi bile trajnije, tablice su se premazivale tankim slojem balzamovog ulja, da se zaštite od
toplote i svetlosti.
scribere – grebati, grebsti
litinerere – premazivati

littera – slovo
Najstarije sačuvane pločice potiču iz 1.v. – Epopeja – lava, najbolje okruženje – trgovački
ugovori i zakoni.
U vreme cara Trojana, u Rumuniji tablice; pronašli ih Grci u 5.v.p.n.e., ali ništa nije sačuvano.
Za beleške koje su se češće brisale Rimljani su koristili gips – ovakve pločice su zvali album
(albos - alba). Po gipsu se moglo pisati isklučivo grafitom – to su prve grafitne olovke u istoriji.
Poslednje voštane tablice su se održale po severnoj Italiji i južnoj Francuskoj u siromašnim
manastirima u nedostatku pergamenta (14.v.).

2. MATERIJAL ZA PISANJE PAPIRUS.

Voštane tablice zauzimale previše prostora, šupljine su se punile prašinom – teško čišćenje.
1) lakše se čuvalo
2) čitljiviji jer je prvi materijal na kome se pisalo
(epoha urezivanja  kamen, voštane tablice
pisanja  papirus)
Klasična grčka i rimska dela ne postoje na tablicama.
Papirus nastao u Egiptu (smatra se starijim od voštanih tablica, ali se kasnije pojavio u Evropi). Dok
se prirodno proizvodio, bio je mnogo skup. Mogao je biti različite debljine – najfiniji papirusi bili su
najtanji. Prvi sloj premazivao se lepljivim brašnom (liči na štirak), sušenje na suncu, glačanje
slonovačom, obrezivanje. Kompaktan list je složen najmanje od 2 reda.
SHEDA – list papirusa sa 1
PLAGULA – više sheda (20 plagula najčešće za svitke)
SKAPUS - koji je spreman za pisanje  charta (karta)
- (pisalo se mastilom i perom calamus)
- SVITAK  rotulus, biblium, liber, volumen
- Prve knjige su na papirusu
Na papirusu se pisalo sve do 11.v., i to se najviše zadržalo u papskoj kancelariji za posebne papske
dekrete.
 3 kategorije papirusa:
1) Egipatski – najstariji po stanju, nađeni u Egiptu, pisani orijentalnim pismima.
Ima ih u Zemaljskom muzeju (najstariji), Beču i Londonu.
2) Herkulanumski/herkulanski – nisu bili samo trgovački ugovori, bilo i starijih (iz
3.v.p.n.e.)
3) Srednjevekovni (7-11.v.) – ne samo u papskoj kancelariji, već i u velikim dvorovima.
Pergament Karlu Velikom služio za kopije, a papirus za originale.