PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞ PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞

Andhra Veda Sastra Vidyalankarulu PO„^èŒ "Õ^Œ âߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞

PO„^èŒ "Õ^Œ âßG q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
„Ѩ^äŒ=∞ =Ú„^Œ} – 600 „Ѩ`«∞Å∞ QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ „Ñ¨™ê^£
N qHõ$u – ÉèÏ„^ŒÑ¨^Œ =∂ã¨O
ÃãÃÑìO|~ü – 2010 JOH˜`«=Ú
~°K«# : QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ „Ñ¨™ê^£
Z"£∞.U., a.Zãπ.ã≤., a.W_ç.
„ѨK«∞~°} : ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u
™êÇ≤Ï`«º ™êO㨯$uHõ ã¨Oã¨÷
LÜ«¸º~°∞
„Ѩ`«∞ʼnõΩ : QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ „Ñ¨™ê^£
J^茺‰õ∆ΩÅ∞ – ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u
W.<≥O. : 2–405
t"åÅÜ«∞O gkä, ~å*ÏQÍi HÀ@ ^ŒQÆæ~°
LÜ«¸º~°∞ - 521165
Hõ$ëê‚lÖÏ¡. H©IIâıII HÀ=∞e ã¨∂~°º<å~åÜ«∞} âߢã≤Î
á¶È<£. <≥O : 08676–232797 (i>ˇÿ~ü¤ "Õ∞^äŒè"Õ∞\˜H±û „á⁄ÃѶã¨~ü–S.S.\˜. Y~°æѨÓ~ü)
ÃãÖò : 99890 66375
W. "≥∞~ÚÖò : gabbita.prasad@gmail.com
„ѨK«∞~°} :
sarasabharathi.vuyyuru@gmail.com
"≥Å : J=¸ÅºO.
ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u
™êÇ≤Ï`«º ™êO㨯$uHõ ã¨Oã¨÷
_ç.\˜.Ñ≤ : q.l. ëêÑπ, LÜ«¸º~°∞,
ÃãÖò <≥O. : 9849705663 LÜ«¸º~°∞
=Ú„^}
Œ : N ~å=∂ „QÍѶ≤H±û, QÍ~Ú„f QÆ∞~°∞‰õΩÅ=Ú, LÜ«¸º~°∞. Hõ$ëê‚lÖÏ¡
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞ PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞

Wn =~°∞㨠„Hõ=∞O

q+¨Ü«∞O ѨÙ@. ã¨O.

J~°∞›Å‰õΩ JOH˜`«O 01

„ѨuÉèÏ #Hõ∆„`« =∂Å 06

=∞#q =∂@Å∞ 07

"Õ^Œ "Õ^•OQÍÅ∞, âߢ™êÎÅ∞ 10

LѨx+¨`«∞ÎÅ∞, ѨÙ~å}ÏÅ∞ 15

JÅOHÍ~° „Hõ=∞O 18

QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£

 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
P^è∞Œ xHõ HÍÅOÖ’#∂ =ÚOQÆO_» =ÚO^Õ =ÙOk. =∞Ç‘Ï^è~Œ ° "åi ‰õΩ@∞O|O =ÚOQ˘O_»
„QÍ=∞OÖ’<Õ =Ù#flk. =∞Ç‘Ï^èŒ~° ~å=∞"≥∂ǨÏ#~å=Ù ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°}‰õΩ =ÚO^Œ∞ xeKå~°∞.
~°[ã¨fiÖÏ#O`«~° q"åǨÏO, =~å‚O`«~° q"åǨʼnõΩ =∞^ŒÌ`«∞xKåÛ~°∞. ™È+¨eã¨∞ì ÉèÏ"åÅKÕ
„ѨÉèÏq`«∞_≥·, =∂i¯ûã¨∞ì ^Œ$HõÊ^äŒO`À QÆ∞iÎOѨ٠á⁄Ok# ~°K«#Å∞ KÕã≤# ™êÇ≤Ï`«ºrq, gi
™È^Œ~°∞Å∞ =∞Ç‘Ï^èŒ~° [QÆ<À‡Ç¨Ï#~å=Ù *ÏfÜ«∞"åk, Q˘Ñ¨Ê J#∞"å^Œ‰õΩ_»∞, ¿ÇÏ`«∞"åk,
„QÆO^ä•ÅÜ≥∂^Œº=∂xH˜ ™ê~°kä. WÖÏ „áêp#, P^èŒ∞xHõ ÅHõ∆}ÏÅ#∞ ÅHõ∆}OQÍ Hõey =Ù#fl
=ÚOQÆO_» „QÍ=∞OÖ’ HÀ=∞e ™êOÉÏ=^è•x, ã¨fi~å[ºÅH˜∆ ‡ ^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ HÀ=∞e ã¨∂~°º
<å~åÜ«∞} âߢã≤ÎQÍ~°∞ 1942Ö’ [x‡OKå~°∞. WHõ¯_Õ ÃãHõO_»s ™ê÷~Ú =~°‰õΩ q^•ºÉèϺã¨O
KÕâß~°∞. J=∞ÖÏѨÙ~°OÖ’x Zãπ.ÔH.a.P~ü. HÍÖËlÖ’ a.U. _ç„wx, L™ê‡xÜ«∂
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ QÆ}˜`«OÖ’ Z"£∞.U.#∞ ™êkèOKå~°∞. ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò ~å¢+¨ìOÖ’x
Y~°Ñæ Ó¨ ~üÖ’ =Ù#fl „Ѩã^≤ úŒ S.S.\˜Ö’ Ñ≤ÃÇÏKü._ç. á⁄O^•~°∞. WO`«\ ˜ q^Œº#∂ 22 ã¨O=`«û~åÅ
=Ü«∞ã¨∞Ö’<Õ âߢã≤Î QÍ~°∞ ™êkèOz ‰õΩ@∞OÉÏxH˜, „QÍ=∂xH˜ `«Å=∂xHõOQÍ xeKå~°∞.
„QÍ=∂xH˜ =Ù#fl „ѨuÉèÏ <ÕѨ^䕺xfl =∞m§ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥KåÛ~°∞. gik q+¨µ‚=~°÷#㨠QÀ„`«O.
gi `«=Ú‡Å∞ z# ã¨∂~°º <å~åÜ«∞} (ÖË@∞), qâ◊fi<å^äŒâߢã≤Î, [QÆ<åfl^äŒâߢã≤Î. g~°O`å
q^•º=O`«∞ÖˇÂ, =∞Oz L^ÀºQÍÅÖ’ ~å}˜OKå~°∞. giH˜ ÅH˜∆ ‡ (J"≥∞iHÍ), „ѨÉèÏ=u,
J#flѨÓ~°‚, N^Õq J<Õ K≥Öˇ¡à◊√§<åfl~°∞. âߢã≤Î QÍiH˜ "Õ∞#=∂=∞ HÀÅOHõ x"åã≤ ™È=∂=[˚Å
~å=∞Hõ$+¨‚âߢã≤Î, ã¨`«º=uQÍ~°¡ ‰õΩ=∂Ô~Î ã¨∂~°º‰õΩ=∂i`À q"åǨÏO [iyOk. W^ŒÌi
¿Ñ~°¡Ö’#∞ ã¨∂~°º Ѩ^ŒO =ÙO_»@O `«=∂ëê. J<Àº#º ^•OѨ`«ºO "åik. ã¨∂~°º„ѨHÍâ◊O
kfiQÆ∞}©Hõ$`«"≥∞ÿOk.
Y~°æѨÓ~ü S.S.\˜.Ö’ QÆ}˜`« J^蕺Ѩ‰õΩÅ∞QÍ KÕ~å~°∞. J"≥∞iHÍÖ’x #∂ºÜ«∂~ü¯Ö’x
HÍÔ~fl~ü Ü«¸x=iû\©H˜ XHõ ã¨O=`«û~°O áê@∞ ql\˜OQ∑ „á⁄ÃѶã¨~üQÍ "≥àϧ~°∞. „ѨuÉèí‰õΩ
`«y# QÆ∞iÎOѨ٠ÅaèOzOk. QÆ}˜`« J^蕺Ѩ‰õΩÅ∞QÍ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# H©iÎx á⁄O^•~°∞. ZO^Œ~À
q^•º~°∞÷ʼnõΩ =∂~°æ^Œi≈ JÜ«∂~°∞. =O^ŒÖÏk q^•º~°∞÷ÅÃÑ· "åi „ѨÉèÏ=O =ÙOk. P^Œ~°≈
QÆ}˜`« âߢ™ÈÎáê^蕺ܫÚÅxÑ≤OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. É’^èŒ#Ö’ „H˘`«Îs`«∞ʼnõΩ =∂~åæÅ#∞ "Õâß~°∞.
QÆ}˜`«âߢã¨ÎOÖ’ =KÕÛ P^èŒ∞xHõ q+¨Ü«∂Å#∞ ѨÓiÎQÍ PHõoOѨ٠KÕã¨∞H˘x, q^•º~°∞÷ʼnõΩ
H©ÅHõ ÉèÏ=#Å#∞ JOkOKÕ"å~°∞. 35 ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆ}˜`« J^蕺Ѩ‰õΩÅ∞QÍ, „á⁄ÃѶ¶ã¨~üQÍ
Ѩx KÕã≤, ã¨fiK«ÛùO^Œ Ѩ^Œg q~°=∞} KÕâß~°∞. Z<Àfl iÃãiÛ ¿ÑѨ~°¡#∞ q^•º „áê=∂}Ϻxfl,
J#∞ÉèÏ"åxfl ~°OQÆiOz `«Ü«∂~°∞ KÕã≤ =∞#fl#ÅO^•~°∞. "Õ∞^è•qQÍ QÆ∞iÎOѨ٠ÅaèOzOk.
QÆ}˜`«OÖ’ JQÆ}˜`« „ѨuÉèÏ ã¨OѨ#∞flÅ#fl H©iÎ ™êkèOKå~°∞. JO`å ã¨fiÜ«∞O Hõ$+≤ Ѷ¨e`«"Õ∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 2 QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
J~°∞›Å‰õΩ JOH˜`«O
– QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£
ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u „ѨK«∞iã¨∞Î#fl =¸_»= ѨÙã¨ÎHõO <Õ#∞ ~°zOz# ''PO„^èŒ "Õ^Œ âߢã¨Î
q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞——. nxx =∂ qÜ«∞ºO‰õΩÅ∞ ã¨fisæÜ«∞ HÀ=∞e ã¨∂~°º<å~åÜ«∞} âߢã≤Î
QÍiH˜ JOH˜`«O W"åfiÅx ÉèÏqOKå#∞. "åi ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ∂ P"≥∂^ŒO `≥eáê~°∞.
"Õ^ŒO, ™ê‡~°ÎO, *’ºu+¨O, P^èŒ∞xHõ QÆ}˜`«âߢ™êÎk KåÖÏ q+¨Ü«∂ÅÖ’ PÜ«∞#
Jáê~°áêO_ç`åºxfl ™êkèOz, L`«Î=∞ J^蕺Ѩ‰õΩÅ∞QÍ QÆ∞iÎOѨÙá⁄Ok, ^Õâ◊OÖ’#∞,
q^Õâ◊OÖ’#∞ `«# ™ê=∞~å÷ºxfl x~°∂Ñ≤OKå~°∞. Hõ#∞Hõ JOH˜`«O W=fi\ÏxH˜ gˆ~ J~°∞›Å∞
Jx Jxfl q^è•ÖÏ JxÑ≤OzOk. âߢã≤Î QÍi rq`« q+¨Ü«∂Å#∞ g∞‰õΩ JO^Œ*Ëã¨∞Î<åfl#∞.
K«kq, g∞~°∂ <å`À UH©Éèíq™êÎ~°x Pt™êÎ#∞.
`«∂~°∞ÊQÀ^•=ilÖÏ¡ J=∞ÖÏѨÙ~°O ã¨g∞ѨOÖ’x H˘`«Î¿Ñ@ `åÅ∂HÍ =ÚOQÆO_»
„QÍ=∂xH˜ Q˘Ñ¨ÊK«i„`« =ÙOk. Hõq, ѨO_ç`«∞_»∞, ÖÏHõ∆}˜‰õΩ_»∞ [QÆ<åfl^äŒ Ñ¨O_ç`«~åÜ«∞Å∞
[x‡Oz# „QÍ=∞O Wk. PÜ«∞# Q˘Ñ¨Ê ã¨Ow`«"Õ`«Î. ''~°ã¨QÆOQÍ^èŒ~°O—— J<Õ JÅOHÍ~°
„QÆO^ä•xfl ~åã≤# J™ê^è•~°õ} ѨO_ç`«∞_»∞. J=∞$`«ÅǨÏi, QÆOQÍÅǨÏi =O\˜ ã¨O㨯 $`«
HÍ"åºÅ#∞ „"åã≤≤ „Ѩã≤kú K≥Ok# Hõq. PÜ«∞# q^•ºÉèϺã¨O JO`å =ÚOQÆO_»
„QÍ=∞OÖ’<Õ [iyOk. JO`«\ ˜ q^•fiOã¨∞Å#∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕ¿ã ™ê=∞~°º÷ O=Ù#fl J^蕺Ѩ‰Ωõ Å∞#fl
„QÍ=∞O. ~°ã¨QÆOQÍ^èŒ~°O „áê=∂}˜Hõ „QÆO^äŒO. ''~°=∞}©Ü«∂~°÷Hõ „Ѩuáê^ŒHõO HÍ=ºO—— Jx
ѨO_ç`«~åÜ«∞Å∞ HÍ=ºÅHõ∆}Ïxfl `≥eÜ«∞*Ëâß_»∞. Wk JO^ŒiH˜ t~ÀÉèí∂+¨}"≥∞ÿOk. D
ѨO_ç`H« qõ "≥ÚѶ∞¨ Öò K«„Hõ=iÎ ëê[Ǩ<£ P™ê÷#q^•fiOã¨∞_»∞. Ѩ^Œ "åHõº „Ѩ=∂}, HõàÏ=O`ü,
ѨO_ç`«~åÜ«∞ J#fl a~°∞^Œ∞Å∞ K«„Hõ=iÎ "≥∞zÛ WzÛ#q. P@q_»∞ѨÙQÍ 12 „^Œ∞Ѩ^£Å#∞
„"åã≤ ëê[Ǩ<£#∞ "≥∞Ñ≤ÊOKå_»∞.
`«# `«∞ÖÏÉèÏ~°O`À =zÛ# 4,500 ~°∂áêÜ«∞Å#∞ ѨO_ç`~« åÜ«∞ʼnõΩ HÍ#∞HõQÍ WKåÛ_»∞
~åA. ëê[Ǩ<£ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ^•~å [QÆ<åfl^è∞Œ x t+¨µº_≥, q^Œº<ÕiÛ, ѨO_ç`∞« _≥· LѨx+¨`∞« ÅÎ #∞,
^Œ~≈° <åÅ#∞ "åiÉèÏ+¨Ö’H˜ J#∞=kOz# QÆ∞~°∞=Ù‰õΩ `«QtæÆ +¨µº_»∞. ''J+¨Éì Ïè ëê Hõq`«fiHõ=∆ Ú_»x——
~åÜ«∞Å∞ QÆ∞iÎOѨ|_®¤_»∞. JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ PÜ«∞# ~å[™ê÷<£Ö’x [Ü«∞ѨÓ~ü ã¨O™ê÷#
q^•ºkèHÍiQÍ ‰õÄ_» „ѨuÉèí‰õΩ `«QÆæ Ѩ^Œqx á⁄O^•_»∞. "åºHõ~°}ÏxH˜ Ѩ`«O[e ÉèÏ+¨ºO,
"Õ^•O`åxH˜ â◊OHõ~° ÉèÏ+¨ºO ZÖÏQÀ ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ ~°ã¨QÆOQÍ^èŒ~°O ѨO_ç`« ~å[º ÉèÏ+¨ºO
J~ÚOk. WO`«\ ˜ Jã¨=∂# „ѨuÉèÏ ã¨OѨ#∞flx Hõ#fl ^èŒ#º „QÍ=∞O =ÚOQÆO_». W^ŒO`å
P „QÍ=∂xH˜ =Ù#fl „áêp# "≥·Éèí=O.
1
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
âߢãÎ≤ QÍi ÃÑ^ŒÌ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ™êOÉÏ=^è•x Y~°Ñæ Ó¨ ~ü S.S.\˜ Ö’ K«kq LfÎ~∞° _‚ Ü» ∂« _»∞.
W`«xH˜, QÆ∞O@∂~°∞ áêe>ˇH˜flH±Ö’ _ç.ã≤.ã≤.Ñ≤. áêºÃã·# =∂ UÔH·Hõ ‰õΩ=∂Ô~Î q[Ü«∞ÅH˜∆ ‡
xzÛ q"åǨÏO KÕâßO. giH˜ =ÚQÆ∞æ~°∞ =∞QÆ Ñ≤Å¡Å∞. ÃÑ^ŒÌ"å_»∞ NˆH`ü. Jâ◊√`À+π, Ñ‘Ü«¸+π
Hõ=ÅÅ∞. D Ñ≤ÅÅ¡ ∞ P"≥∞iHÍÖ’ ѨÙ\˜ì áœ~°ã`¨ fi« O á⁄O^•~°∞. g~°O`å ~ÚѨC_»∞ J"≥∞iHÍÖ’
HÍeá¶ÈiflÜ«∂Ö’ =Ù<åfl~°∞. âߢã≤ÎQÍi`À qÜ«∞º=∞O^Œ@O =∂ J^Œ$+¨ìOQÍ ÉèÏq™êÎ=Ú.
Ô~O_»= ‰õΩ=∂~°∞_»∞ t=~å=∞Hõ$+¨‚, ÉèÏ~°º nѨ. W^ŒÌiH© qâßMѨ@flOÖ’ L^ÀºQÆO. giH˜
^è~Œ }° +© ,π ™êfiu ã¨O`å#O. =¸_»= ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ~°=∂HÍO`ü, ÉèÏ~°º ~°=∞º. W^Œ~Ì ∞° J"≥∞iHÍÖ’
Ñ≤ÃÇÏKü._ç KÕã≤, JHõ¯_Õ L^ÀºQÆO KÕã¨∞Î<åfl~°∞. âߢã≤ÎQÍi UÔH·Hõ ‰õΩ=∂Ô~Î ã¨fi~å[ºÅH˜∆ ‡x
_ç.q.Zãπ.Zãπ. „Ѩ™ê^£H˜zÛ q"åǨÏO KÕâß~°∞. giH˜ JdÖò UÔH·Hõ =∞QÆÑ≤Å¡"å_»∞.
gi^ŒÌ~°∞ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Ö’ L^ÀºQÆã¨∞ÎÅ∞.
ã¨fiK«ÛùO^Œ Ѩ^Œg q~°=∞} KÕã≤# âߢã≤ÎQÍ~°∞ HÍH˜<å_»Ö’ ã¨fiQÆ$ǨÏO xi‡OK«∞H˘x,
Ǩ~ÚQÍ „ѨâßO`«OQÍ rqã¨∞<Î åfl~°∞. ‰õΩ@∞O| ÉÏ^躌 `«Åhfl fi, Ñ≤ÖÏ¡áêѨÅ`À, =∞#∞=∞à◊√§,
=∞#∞=∞~åà◊§`À ã¨O`«$Ñ≤ÎQÍ, ã¨O`À+¨OQÍ =Ù<åfl~°∞. +¨+≤ìѨÓiÎx Ѷ¨∞#OQÍ, âߢã‘ÎÜ«∞OQÍ
[~°∞ѨىõΩ<åfl~°∞. qkèH˜ Hõ#∞fl ‰õΩ\˜ìO^Õ"≥∂! 2008= ã¨O=`«û~°O ÃãÃÑìO|~ü 12= `Õn#
WO\˜Ñ¨#∞Å HÀã¨O |*Ï~°∞"≥o§, ã¨∂¯@~üÃÑ· WO\˜H˜ uiy =ã¨∂ÎO_»QÍ P~ü.\˜.ã≤. |ãπ
_èôH˘x, „Ѩ=∂^•xH˜ QÆ∞Ô~· JHõ¯_çHõHõ¯_Õ =∞~°}˜OKå~°∞. P ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ f~°x #+¨ìO. 66
Uà◊Hˆ¡ #∂ˆ~à◊√§ xO_»@O ^Œ∞~°^$Œ +¨Oì . JHÍÅ =∞~°}O`À ‰õΩ@∞O|O KÕ+Åì¨ ∞_çyOk. <≥=∞‡kQÍ
HÀÅ∞‰õΩOk. ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ∞, |O^è∞Œ =ÙÅ∞, q∞„`«∞Å∞ HõÅã≤ ''âߢãÎ≤ "≥∞"≥∂iÜ«∞Öò ᶜO_Õ+<¨ —£ —
™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. „Ѩ=∂^•Å ÉÏi# Ѩ_"¤» åiH˜ J`«º=ã¨~° ¿ã=ÅOkOK«@O, „Ѩ=∂^•Å x"å~°},
¿Ñ^Œ q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ L#fl`« q^Œº‰õΩ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O, J~°∞›Å‰õΩ KÕܸ « `«, =Úã¨e"åiH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞O
KÕÜ«∞@O J<Õ L#fl`« P^Œ~å≈Å`À D ã¨Oã¨÷#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞.'duty unto death—
J#fl âߢã≤Î QÍi P^Œ~°≈O JO^ŒiH© JÅ=_®Åx ã¨Oã¨÷ `«Ñ¨#.
WO`« qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ J^躌 Ü«∞# J^蕺Ѩ#Å∞ KÕã,≤ "Õ^"Œ ^Õ •OQÍÅ #Éèºí ã≤Oz, q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ
<ÕiÊ, QÆ}˜`« "Õ∞^è•qQÍ „Ѩâ◊ã≤Îá⁄Ok, ~å¢+¨ìOHÍx ~å¢+¨ìOÖ’ J^蕺Ѩ‰õΩxQÍ ã¨=∞~°÷`«#∞
x~°∂Ñ≤OK«∞H˘x, q^ÕjѨ~º° @# KÕã,≤ P^è∞Œ xHõ ZÅ¢HÍìxH± ѨiHõ~åÅ ~°ÇϨ ™êºÅ#∞ J=QÍǨÏ#
KÕã¨∞H˘x, q`«~°} jeQÍ, q^•º"Õ`«ÎQÍ, âßG áê~°OQÆ`«∞xQÍ rq`åxfl ™ê~°÷HõO KÕã¨∞H˘#fl
H©IIâıII HÀ=∞e ã¨∂~°º<å~åÜ«∞}âߢã≤Î ÉÏ=QÍiH˜ ã¨ÉèíH˜ÎHõOQÍ, ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u „ѨK«∞iOz#
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 4 QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
‰õΩ@∞O| ÃÑ^ŒÌQÍ ÉÏ^茺`«Å#∞ =Ç≤Ïã¨∂Î K≥Öˇ¡à◊§ q"åǨÅ∞ KÕã≤, ™È^Œ~°∞Å ÃÑO_ç¡O_»¡#∞,
‰õΩ=∂~°∞Å, ‰õΩ=∂Ô~Î q"åǨÅhfl L^ÀºQÆHÍÅOÖ’<Õ Ñ¨ÓiÎ KÕã≤ ‰õΩ@∞O| ÉÏ^躌 `«Å#∞ ã¨O`«$Ñ≤QÎ Í
<≥~°"ÕiÛ# Hõ+¨ìrq. ™êfi~°÷"≥∞~°∞QÆx =∞x+≤. =$uÎH˜ JOH˜`«"≥∞ÿ# L#fl`« =ºH˜Î`«fiO âߢã≤ÎQÍik.
W^ŒO`å PÜ«∞# =$uÎѨ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. âߢã≤ÎQÍiH˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ P^蕺u‡Hõ`« g∞^Œ
Jq∞`« qâßfiã¨O. "Õ^ŒO <Õ~åfiÅ<Õ `«ÅOѨ٠QÍ_è»OQÍ =ÙO_Õk, Y~°æѨÓ~üÖ’ L^ÀºQÆO
KÕã¨∞ÎO_»QÍ<Õ, JHõ¯_Õ =Ù#fl "Õ^Œ q^•fiOã¨∞Å∞ N ÉÏ|∞Å∞ QÆ∞~°∞=ÙQÍi =^ŒÌ t+¨µºÅ∞QÍ
KÕi "Õ^•ÉèϺã¨O KÕâß~°∞. Ñ¨Öˇ¡áêÖˇOÖ’x „Ѩ=ÚY "Õ^Œ q^•fiOã¨∞Å∞ NHõ$ëê‚=^è•#∞Å∞
QÍi t+¨µºÖˇÂ "Õ^•^蕺ܫ∞<åxfl ™êOQÀáêOQÆOQÍ <Õ~åÛ~°∞. ™ê‡~°OÎ Ö’#∂ k@ì JxÑ≤OKå~°∞.
MÏm ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "Õ^ÑŒ #¨ ã¨Å∞ =Öˇ¡ "Õã∂¨ OÎ _Õ "å~°∞. J^躌 Ü«∞#OÖ’<Õ HÍ^Œ∞, J^蕺Ѩ#OÖ’#∂
Ѷ∞¨ \˜‰Ωõ ÖË. Y~°Ñæ Ó¨ ~üÖ’x ~Ô Ö· fiË L^Àºy ã¨∞aƒÉÏ|∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Pã¨HÎ̃ QÆÅ "åiH˜ WO\˜=^Œ<Ì Õ
ã¨O`«Å∞ K≥Ñ≤Ê Hõ$+¨‚Ü«∞Aˆ~fi^ŒO <Õ~åÊ~°∞. ^Õ"åÅÜ«∞ ã¨O^Œ~°≈#O, f~°úÜ«∂„`«Å∞ DÜ«∞#‰õΩ
KåÖÏ ~Ú+¨ìO. x`«ºO LëÈ^ŒÜ«∂# ã¨O^蕺=O^Œ#O KÕ¿ã"å~°∞. ~å=∞HÀ\˜ „"å¿ã"å~°∞.
D Ô~O_çO\˜x U<å_»∞ q_çzÃÑ@ìÖË^Œ∞. á⁄\˜ìQÍ, ‰õΩk=∞@ìOQÍ, qÉèí∂k, ‰õΩO‰õΩ=∞`À
„|Ǩχ`Õ[ã¨∞û =Ù\˜Ñì _¨ ÖÕ Ï =ÙO_Õ"å~°∞. ^Œ|ƒ ѨO_»∞ KèåÜ«∞. „Hõ=∞tHõ}∆ , â◊√„Éè`í Å« #∞ x~°∞+Ì Oì¨ QÍ
áê\˜OKÕ"å~°∞.
âߢã≤Î QÍ~°∞ x~°O`«~° q^•ºi÷. ѨÙã¨ÎHõ Ѩ~î°#OÃÑ· „Ñ‘u. `≥Å∞QÆ∞, WOw¡+π ™êÇ≤Ï`åºxfl
J=Ö’_»#O KÕâß~°∞. =∂Ô~¯\’¡H˜ H˘`«Î ѨÙã¨ÎHõO =¿ãÎ, "≥O@<Õ H˘x K«k"Õ"å~°∞. ''Books
are man's best friends'' JO@∞O_Õ "å~°∞. =∞Oz Öˇ·„|sx U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
ѨkÅOQÍ Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ#∞ Éèí„^ŒO KÕ¿ã"å~°∞. g\˜H˜`À_»∞ P^èŒ∞xHõ ™êOˆHuHõ, âßG q*Ï˝#O`À
=ã¨∞Î#fl HõOѨӺ@~ü, ÔH"≥∞~å, ÃãÖò á¶È#∞Å∞ H˘`«Î„ÉÏO_£Å#∞ H˘x, Q˘Ñ¨Ê <≥·Ñ¨Ù}ºO`À
LѨÜ≥∂yOKÕ"å~°∞.
HõOѨӺ@~üˆQ"£∞û "åiH˜ W+¨ì"≥∞ÿ# P@Å∞. fiHõ=Ù#flѨC_»∞ "å\˜ ÃÑ·<Õ ^Œ$+≤ì. =∞Oz
K«`«∞~À‰õΩÎÅ`À =∂\Ï¡_Õ"å~°∞. Z^Œ∞\˜ "åix `«# "å^Œ<å ™ê=∞~°úºO`À PHõi¬OKÕ"å~°∞.
"Õ^•O`« âߢ™êÎxfl J^茺ܫ∞#O KÕâß~°∞. LѨx+¨`«∞ÎÅ ™ê~°O `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ÉèíQÆ=næ`«#∞
rq`åxH˜ J#fi~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. 'duty unto death— J#flk "åi P^Œ~°≈O. P
P^Œ~°≈O`À<Õ rqOKÕ"å~°∞. q`«~°}je. ^•#^èŒ~å‡Å∞ ÉÏQÍ KÕâß~°∞. ¿Ñ^Œ q^•º~°∞÷ʼnõΩ
Pi÷Hõ™êÜ«∞O KÕâß~°∞. =¸_»∞™ê~°∞¡ J"≥∞iHÍ Ñ¨~°º\˜Oz =KåÛ~°∞. WÅ∞¡ ZѨC_»∂
|O^è∞Œ |ÅQÆO`À ÃÑo§Å∞¡ÖÏQÆ =ÙO@∞Ok. JO^ŒiÃÑ· J"åº["≥∞#ÿ „¿Ñ=∞. PÜ«∞#‰õΩ #Å∞QÆ∞~°∞
=∞~°^Œà◊√§, W^ŒÌ~°∞ ÉÏ==∞~°^Œ∞Å∞.
3
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
„ѨuÉèÏ #Hõ∆„`«=∂Å
– N QÆO^èŒO "ÕOHÍ™êfiq∞ â◊~°‡
'PO„^èŒ "Õ^Œ âߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞— J<Õ ji¬Hõ`À N QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ „Ñ¨™ê^£ QÍ~°∞
27QÆ∞~°∞ "Õ^Œ"Õ^Œ∞ºÅ#∞ „Ѩ[ʼnõΩ ѨiK«Ü«∞O KÕã¨∂Î =ÚO^Œ∞QÍ "Õ^•Å#∞, ѨÙ~å}ÏÅ#∞,
LѨѨÙ~å}ÏÅ#∞, WuǨ™êÅ#∞ q=~°OQÍ „"åã≤ „Ѩ[ʼnõOkOKå~°∞. giHõ$+≤ J"≥∂Ѷ¨∞O.
Hõ+¨ì`«~°"≥∞ÿ#k, âߡѶ¨∞hÜ«∞"≥∞ÿ#k. "Õ^Œ âߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å`À áê@∞ P<å\˜ ~åAÅ∞,
ѨO_ç`« Ѩi+¨`«∞ÎÅ∞ D "Õ^Œq^Œ∞Å#∞ P^ŒiOz# f~°∞ ã¨q=~°OQÍ `≥eÜ«∞*ËÜ«∞@O`À
g~°O^Œ~∂° ѨiK«Ü∞« O KÕÜ∞« |_®¤~∞° . "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞ =∞Ǩ~å["å~°∞ |∞Å∞ã¨∞ áêѨÜ∞« ºâߢãQÎ≤ Íix
Q“~°qOz# f~°∞, q[Ü«∞#QÆ~°O =∞Ǩ~å["å~°∞ "Õã≤# „Ѩâ◊fl‰õΩ áêѨܫ∞ºâߢã≤Î QÍ~°∞ XˆH
XHõ¯ "åHõºOÖ’ ã¨=∂^è•#O K≥ѨÊ@O, HÍjѨO_ç`«∞ʼnõΩ =zÛ# ã¨O^ÕǨÅ#∞ áêѨܫ∞ºâߢã≤Î
Q͈~ fˆ~Û"å~°∞ Jx JO>Ë "å~°∞ ZO`«\ ˜ =∞Ǩϟ#fl`«∞Ö’ J~°÷O J=Ù`«∞Ok. JÖψQ „Ѩu
"Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞x QÆ∞iOz qã¨$`«"≥∞ÿ# Ѩiâ’^èŒ# KÕã≤ „"åã≤ =∞#HõOkOz
^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ QÍ~°∞ `å=Ú ^èŒ#∞ºÖˇ· =∞Ô~O^Œi<À ^èŒ#∞ºÅ#∞ KÕ™ê~°∞.
„Ѩu"åk ÉèíÜ«∞OHõ~° ~åѶ¨∞"åKå~°∞ºÅ"å~°∞ J=∞~å=u „ѨÉèí∞=Ù QÍi P™ê÷#OÖ’
KÕã≤# ã¨Ç¨Ï„™ê=^è•#O, "å~°∞ K≥|∞`«∞#fl „Ѩu Pâ◊√=Ùx ~å*Ï"å~°∞ QÆO@O KÕ`«Ñ¨@∞ìH˘x
JÅ"ÀHõQÍ „"åã¨∂Î ''PKå~°∞ºÅ "å~°∞! Ѩ^ŒºO `«Ñ≤ÊOk—— JO>Ë, PKå~°∞ºÅ "å~°∞ ''<å
HõO~îO° ZѨC_»∂ `«Ñʨ ^ŒO_ô, `«=∞ QÆO@O `«ÑÊ≤ O^Õ"∂≥ XHõ™êi K«∂ã¨∞HÀO_ç—— Jx ^è~·≥ º° OQÍ
K≥ѨÊ@O, ~å*Ï"å~°∞ `«#∞ „"åã≤O^Õ `«Ñ¨Êx „QÆÇ≤ÏOK«@O, XѨCH˘#\O, `«Ñ¨CÃã·iOz
ã¨`å¯~°O ã‘fiHõiOK«=∞#@O, ^•xH˜ PKå~°∞ºÅ"å~°∞ ''=∂‰õΩ ^èŒ#O =ÚYºO HÍ^Œ∞, „Ѩu+¨ª
=ÚYºO—— Jx x+¨¯~°¬QÍ K≥ÑÊ≤ ã¨`å¯~°ã<¨ å‡<åÅ#∞ u~°ã¯¨ iOz, kyfi[Ü«∞OQÍ ã¨ÇϨ „™ê=^è•#O
ѨÓiÎ KÕã≤ "≥à◊§@O – "åix „Ѩu"åk ÉèíÜ«∞OHõ~° ~åѶ¨∞"åKå~°∞ºÅ∞QÍ JO`å Q“~°qã¨∂Î
ѨO_ç`«∞Å∞ ÉèíÜ«∞Éèí‰õΩÎÅ`À „Ѩ=iÎOKÕ"å~°@.D JOâßxfl „Ѩ™êÎqOK«@O XHõ K«Hõ¯\˜ Hõ^äŒèQÍ
K≥Ñ≤Ê#@∞ìOk.
JÖψQ „Ѩu "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍix QÆ∞iOz Z<≥fl<Àfl qâıëêÅ#∞ q=iOz#
QÆaƒ@ "å~°∞ =∞Ǩ=∞Ç≤Ï`åxfi`«∞Å∞. D J"≥∂Ѷ¨∞"≥∞Â# ~°K«##∞ „Ѩu"å~°∞ „â◊^ŒúQÍ
K«kq P#Ok™êÎ~°x <Õ#∞ Ptã¨∞Î<åfl#∞. D <åÅ∞QÆ∞ =∂@Å∞ QÀ~°O`«"Õ J~Ú<å
ǨÏ$^ŒÜ∞« ѨÓ~°fiHõOQÍ „"åã≤#"Õ#x =∞#q KÕã∂¨ ,Î ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£QÍix ''„j~°ã∞¨ ,Î â◊√Éè=í ∞ã¨∞,Î
n~å…ÜÚ« ~°ã∞¨ ,Î P~ÀQƺ=∞ã¨∞,Î Sâ◊fi~°º=∞ã¨∞Î —— Jx PHÍOH˜ã∆ ∞¨ Î D PO„^èŒ „ѨuÉèÏ##Hõ„∆ `åÅ#∞
=∂ÅQÍ JOkOz#O^Œ∞‰õΩ =∞#™ê~å Jaè#Okã¨∂Î, Pj~°fikã¨∂Î – ÃãÅ=Ù.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 6 QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
''PO„^èŒ "Õ^Œ âߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞—— „QÆO^ä•xfl JOH˜`«O KÕã¨∞Î<åfl#∞.
''PO„^èŒ "Õ^Œ âߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞—— J#fl D „QÆO^ä•xfl P=ÚÖÏ„QÆO K«kq, <åÃÑ·
Jaè=∂#O`À PáêºÜ«∞OQÍ ''„ѨuÉèÏ #Hõ∆„`«=∂Å—— ji¬Hõ`À Hõ=∞hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨g∞Hõ∆ ~åã≤#
„|ǨχN QÆO^èŒO "ÕOHÍ™êfiq∞ â◊~°‡ QÍiH˜ Hõ$`«[˝`åO[e.
D ѨÙã¨ÎHõO K«Hõ¯QÆ _ç.\˜.Ñ≤. KÕã≤# q.l. ëêÑπ Jkè<Õ`«, ã¨~°ã¨ÉèÏ~°u Láê^茺‰õ∆ΩÅ∞ N
QÆ∞O@Hõ "Õ}∞QÀáêÅ Ô~_ç¤H˜, ã¨Ç¨ÏHõiOz# =∞<À*ò ‰õΩ=∂~ü, PO[<ÕÜ«ÚÅ∞, *’ºuʼnõΩ
Hõ$`«[˝`«Å∞. JO^ŒOQÍ =Ú„kOz# N~å=∂ „QÍѶ≤H±û "åiH˜ Hõ$`«[˝`«Å∞ .
D „QÆO^ä•xfl =Ú„kOK«\ÏxH˜ Jxfl q^è•Å ã¨Ç¨ÏHõiOz# =∂ JÅ∞¡_»∞ HÀ=∞e
™êOÉÏ=^è•xH˜, "åi `«O„_çQÍ~°∞ ã¨fisæÜ«∞ HÀ=∞e ã¨∂~°º<å~åÜ«∞} âߢã≤Î QÍiH˜ JOH˜`«O
W=fi\ÏxH˜ JOwHõiOz# "åi ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ Hõ$`«[˝`«Å∞.
D ѨÙã¨ÎHõ ~°K«#Ö’ <å‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOz# <å ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅO^Œ~°‰õΩ Jaè#O^Œ#Å∞.
ã¨~°ã¨fif „áê~°÷#
1) FO#=∞¿ãÎã¨Î#: â◊â◊Ü≥∂, Ü≥∂=∞Ü≥∂ Éèí∂~ü – ÜÕ∞#, qâ◊fi ѨÙ+¨ºã≤"å~åº}˜
Ü≥∂~°`«fl^è• =ã¨∞q^£ Ü«∞: ã¨∞^Œ„`«: – ã¨~°ã¨fiuO `«O WÇ¨Ï ^è•`«"ÕHõ:
(|∞∞ˆQfi^ŒO)
F ã¨~°ã¨fif! JO`«OÖËx h ã¨Î# Ü«ÚQƇO qâßfixH˜ „âıÜ≥∂^•Ü«∞HõO – "åxKÕ P~°∞ºÅ
#O^Œsfl áÈ+≤ã¨∞Î<åfl=Ù. ~°`åflÅ∞ Hõeæ, ã¨OѨ^ŒÅ#∞ á⁄Ok, =~åeflã¨∞Î<åfl=Ù. =∂ áÈ+¨}
HÀã¨O "åxx =∂ =ÚO^Œ∞OK«∞`«∞<åfl=Ù.
2) `«™êº¿ãÎ ~°`«fl ÉèÏ[ D =Ú¿ÇÏ, =Ü«∞O, ™êº=∞ =∂`«∞~ü #ã¨∂#=:
(|∞∞ˆQfi^ŒO)
F ~°`«flÉèÏQÍ! "Õ∞=Ú h "å~°=Ú HÍQÀ~°∞`«∞<åfl=Ú `«b¡! "Õ∞=Ú h‰õΩ a_»¤ÅO.
3) ã¨O㨯 $u JO>Ë "Õ+¨ÉèÏ+¨Å∞, Ö∫H˜Hõ =º=Ǩ~° ^ŒHõ∆`«, ^è•i‡Hõ r=# Ѩ^Œúu HÍHõ, gxH˜
q∞Oz# XHõ =∂#ã≤Hõ ã¨Oã≤÷u. ã¨O㨯 $u =ºH˜Î [x`«"≥∞ÿ <åQÆ~°Hõ`« ~°∂ѨOÖ’ ã¨OѶ¨∞OÖ’
"åºÑ≤ã¨∞ÎOk. – ™êfiq∞ J#∞Éèí"å#O^Œ
5
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
J=ã¨~°"≥∞ÿOk "Õ^•O`«O. LѨx+¨`«∞ÎÅ∞ "Õ^•O`« ÉèÏ"åÅ#∞ LnÌѨÎO KÕ™êÎ~Ú.
ÉèíQÆ=O`«∞x ã¨g∞áêxH˜ KÕ~°∞™êÎ~Ú Hõ#∞Hõ LѨx+¨`«∞ÎÅ<åfl~°∞. "Õ^Œ™ê~åxfl ã¨∂Hõ∆ ‡O
KÕã≤#q ~Ú"Õ. 108 LѨx+¨`«∞ÎÅ∞<åfl, JO^Œ∞Ö’ Hõ~î°, ˆH#, „Ѩâ◊fl, |$ǨÏ^•~°}ºHõ,
=∂O_»∂Hõº, `≥·uÎsÜ«∞, =ÚO_»Hõ, Dâß"å㨺, Dâ◊ LѨx+¨`«∞ÎÅ~Ú# 10 KåÖÏ
„Ѩã≤^Œú"≥∞ÿ<å~Ú. g\˜x Jxfl =~å‚Å "å~°∂ ^Œi≈OKå~°∞, K≥áêÊ~°∞, J#∞ã¨iOKå~°∞.
ã¨HÅõ K«~åK«~° ã¨$+≤Hì ˜ HÍ~°} Éè∂í `«∞_≥#· Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~° ™êH∆Í`å¯~åx H˜q `À_»Ê_»`å~Ú.
ѨÙ~å}ÏÅ#∞ 18x "åºã¨∞_»∞ "Õ^Œ~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ Hõ^äŒÅ∞QÍ, q*Ï˝# gzHõÅ∞QÍ
„"åâß_»∞. ~å=∂Ü«∞}, ÉèÏ~°`åÅ∞ =∂#= *Ïu K«i„`« `≥ÖËÊ WuǨ™êÅ∞.
=∞ǨÏ~°∞¬ÅOkOz# =∞ǨÏhÜ«∞"≥∞ÿ# q*Ï˝# ã¨OѨ^Œ ~Ú^ŒO`å. nxfl K«^Œ"åe,
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åe, Éèíq+¨º`«Î~åʼnõΩ JOkOKåe.
WqQÍHõ +¨\ÏÛ„™êÎÅ∞<åfl~Ú. *’ºu+¨, `«~°¯, ^èŒ~°‡, "åºHõ~°}, g∞=∂Oã¨, "≥·^Œº
âß„™êÎÅ∞. "≥·^Œº, *’ºuëêʼnõΩ |^Œ∞Å∞ JÅOHÍ~°hu âß„™êÎÅ∞ K≥áêÊ~°∞. Wq HÍHõ
+¨_»Ì~°≈<åÅ∞<åfl~Ú. Jq – ѨÓ~°fi g∞=∂Oã¨, L`«Î~° g∞=∂Oã¨, <åºÜ«∞O, "≥·âı+≤HõO,
™êOYºO, Ü≥∂QÆO. Wq PÜ«∂ =∞ǨÏ~°∞¬Å ¿Ñ~° Ñ≤Å∞=|_ç<å~Ú. W^ŒO`å =∞#
*ÏuH˜ Ѩ~°OѨ~åQÆ`«OQÍ JOk# J^Œ$+¨ìO. W"Õg =∞^茺֒ PyáȉõΩO_® =∞#
|∞∞+¨µÅ#∞Oz <Õ\ ˜ =~°‰õΩ Ѩ~°OѨ~°QÍ QÆ∞~°∞â◊√„â◊¥+¨QÍ, QÆ∞~°∞‰õΩÖÏÖ¡’ K«^Œ∞=ÙH˘x,
K≥Ñ≤Ê =∞#"åà◊§O`å Éèíq+¨º`«Î~åʼnõΩ JO^Œ*Ëâß~°∞. J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∞@"Õ∞HÍ^Œ∞,
J^蕺Ѩ#=¸ KÕã≤ HÍáê_ç# ™⁄`«∞Î. "åV√‡YOQÍ Ñ¨Ó~°fiHÍÅOÖ’ Ѩ~°OѨ~åQÆ`«O
KÕ¿ãÎ, JK«∞Û =zÛ# `«~åfi`« ѨÙã¨ÎHõ~°∂¿Ñ} K«kq, K«kqOz JOkOKå~°∞. `å=Ú
<ÕiÛ# q^ŒºÅ#∞ t+¨µºÅ ^•fi~å "åºÑ≤OѨ*âË ß~°∞. POQÆq¡ ^Œº JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =zÛ<å,
P Ѩ~O° Ѩ~#° ∞ JqzÛù#flOQÍ H˘#™êyOKå~°∞. Z<Àfl âß„™êÎÅÖ’ `«Å|O\˜ Hõ$+≤KãÕ ,≤
q*Ï˝# "åºÑ≤Î KÕâß~°∞. `«=∞ „ѨuÉèÏáê@"åÅ`À ~å*Ï™ê÷<åÅÖ’ ~åAÅ =∞#fl#Å∞
á⁄O^•~°∞. ѨsHõ∆ÅÖ’ <≥yæ ÃãǨÏÉÏãπ JxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. T~°∂~å t+¨ºQÆ}O`À
uiy ^èŒ~°‡"åºÑ≤Î KÕâß~°∞. =∞ǨѨO_ç`«∞Å∞#fl HÍj, #=nfiѨOÖ’ Ѩ~°º\˜Oz,
"åi=^ŒÌ#∂ q^Œº<ÕiÛ, q^•ºkè‰õΩÖˇ·<å~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ~Ú^ŒO`å XHõ x~°O`«~°
„Ѩ„H˜Ü«∞QÍ ™êyOk.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 8 QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
=∞#q =∂@Å∞ – QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ „Ñ¨™ê^£
"Õ^ÉŒ ∂íè q∞, P~°¬É∂íè q∞, Hõ~‡° Éè∂í q∞, *Ï˝#Éè∂í q∞ Jx =∞#^Õâßxfl Ñ≤Å∞™êÎ~∞° . "Õ^•Å∞
Jáœ~°∞¿+Ü«∂Åx =∞# #=∞‡HõO. "Õ^OŒ Ö’<Õ Jhfl =Ù<åflÜ«∞x, "Õ^OŒ Ö’ ÖËxk =∞Ô~Hõ¯_®
ÖË^Œx =∞# qâßfiã¨O. 'q^£— J<Õ =¸ÅO #∞Oz =zÛ# =∂@ "Õ^ŒO. JO>Ë
`≥Å∞ã¨∞HÀ`«y#k. "Õ^ŒO K«kq<å, q<åfl ѨÙ}ºÑ¶¨ÅO. J~°÷O `≥e¿ãÎ q*Ï˝# Ѷ¨ÅO.
ã¨O㨯 $f qÅã¨#O "Õ^ŒO =Å¡ Åaèã¨∞ÎOk. ã¨O㨯 $u =ºH˜Î`åfixfl â◊√^Œú Ѩ~°∞ã¨∞ÎOk.
ѨiѨÓ~°‚`« xã¨∞ÎOk. ã¨OѶ¨∂x HõO`«\ ˜H˜ Jaè=$kú KÕ~åe. ã¨O㨯 $u Éè∫uHõ"≥∞ÿ#k
=∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞, XHõ =∂#ã≤Hõ ã≤u÷ . ã¨O㨯 $u =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ =ÙO_ç. <åQÆiHõ`« ~°∂ѨOÖ’
ã¨OѶ¨∞OÖ’H˜ "åºÑ≤ã¨∞ÎOk. =ºH˜Î K≥·`«<åºxfl , q∞QÆ`å K≥·`«#ºO`À ÜÕ∞H©ÉèíqOѨ*Ë¿ãk
L`«Î=∞ ã¨O㨯 $u. JO^Œ∞ˆH '„H˜}fiO`«∞ qâ◊fiO P~°ºO— qâßfixfl P~°º=∞Ü«∞O KÕÜ«∞@O
ÉèÏ~°fÜ«∞ ^èŒ~°‡O.'Éèí∂`«O Éèí=^Œ°ƒùq+¨ºK«Û ã¨~°fiO "Õ^•„`«Êã≤^Œúºu—
– „uHÍÖÏÅÖ’ [iˆQ „Ѩuq+¨Ü«∞O "Õ^•xfl J#∞ã¨iOKÕ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. L`«¯ $+¨ìÉèÏ=
ã¨OѨ#fl"≥∞ÿ#k "Õ^ŒO. HõÅã≤ #_»==∞x, ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ "≥∞ÅQÆ=∞x, =∞#O `«iOz
~Ú`«~°∞Å#∞ `«iOѨ*ËÜ«∂Åx "Õ^ŒO K≥|∞`«∞Ok. =∞#ã¨∞ûefl ÜÕ∞HõO KÕã¨∞HÀ"åe.
qÉèË^•Å∞ g_»O_ç, UHõOHõO_ç Jx =∞m§ =∞m§ K≥ѨÙÎOk. ''ã¨OQÆK«Ûù^èŒfiO ã¨O=^Œ^èŒfiO,
ã¨O"À=∞<åOã≤*Ï#`åO – ã¨O*Ïh^èŒfiO, ã¨OѨ$K«º^èŒfiO—— W^Õ "Õ^Œ =∞`«O.'The vedic
seers emphasized the social unity as a necessity' J<åfl~°∞ qA˝ÅO`å. JO^Œi
ã¨∞MÏʼnõΩ =∞#ã¨∞efl UHõO KÕÜ«∞=∞x "Õ^ŒO Ѷ¨∞’+≤™ÈÎOk. J^èŒ~å‡xfl áê~°„^Àe,
ã¨~°∞fiefl L`«Î=∞ ã¨O™ê¯~°∞efl KÕÜ«∞=∞<Õ "Õ^Œ ÉèÏ=#. JO^Œ~°O Ѩ~°ã¨Ê~° q∞„`«`«fiOÖ’
"≥∞ÅQÍÅx ã¨∂K«#. W^Õ ™È+¨Öò J^≥· fi`«O. Ãã·#∞ûÖ’x `å*Ï q*Ï˝#O "Õ^ŒOÖ’<Õ
=ÙO^ŒO\Ï_»∞ P~ÀflÖò¤ ѨO_ç`«∞_»∞. r= Ѩi}Ï=∞O "≥Ú^Œ\ ˜ #∞Oz z=i =~°‰õΩ
"Õ^OŒ Ö’ =ÙOk. "Õ^Œ q*Ï˝<åxfl <åÅ∞QÆ∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèlí Oz, <åÅ∞QÆ∞ ¿Ñ~°∞¡ ÃÑ\Ïì_∞»
"åºã¨∞_»∞. JO^Œ∞ˆH PÜ«∞# "Õ^Œ"åºã¨∞_»Ü«∂_»∞. Ѩ~°"Õ∞â◊fi~° ã¨∞Îu KÕ¿ãk |∞∞ˆQfi^ŒO,
Ü«∞[˝Ü∂« QÍk Hõ~‡° Å#∞ K≥¿ÑÊk Ü«∞Aˆ~fi^ŒO, ã¨Ow`åxfl QÆ∞iOz `≥ÖÊË k ™ê=∞"Õ^OŒ ,
P~ÀQƺO, "åº^èŒ∞Å∞, x"å~°}, ~°Hõ∆} QÆ∞iOz `≥ÖËÊk J^èŒ~°fi} "Õ^ŒO.
"Õ^Œ=ÚÅ z=ik "Õ^•O`«O. Wk 'Highest pinnacle of life ever reached by
the human intellect' QÍ „Ѩã≤kú K≥OkOk. "å^Œ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#k, "≥·*Ï˝xHõ r=<åxH˜
7
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞ PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
"Õ^Œ "Õ^•OQÍÅ∞ - âߢ™êÎÅ∞ J#flѨÓ~°‚ J~Ú# PO„^è^Œ âÕ O◊ "Õ^ÑŒ O¨ _ç`∞« ʼnõΩ, "Õ^•~°÷ „Ѩg}∞ʼnõΩ, âß„ã¨Î q+¨Ü∞«
'q^£— J<Õ ^è•`«∞=Ù #∞Oz =zÛOk "Õ^OŒ . q^£ JO>Ë `≥Å∞ã¨∞HÀ"åeûOk. ''"Õ^Ü Œ ∞« áê~°OQÆ`«∞ʼnõΩ „Ѩã≤kú. QÀ^•=i, Hõ$ëê‚f~åÖË HÍ^Œ∞, `≥ÅOQÍ}, ~åÜ«∞Åã‘=∞Ö’¡#∞
fu "Õ^Œó—— Jx x~°fiK«#O. `≥eÜ«∞*Ë¿ãk. ''q^ŒOf Ü«∞`À ^èŒ~å‡ku "Õ^Œó—— nx =Å¡ =∞Ǩ =∞Ǩϟáê^蕺ܫÚÅ∞<åfl~°∞. g\˜#xfl\˜x JOkã¨∂Î `«=∞ rq`åÅ#∞ ѨiѨÓ~°O‚
^èŒ~°‡O, J^èŒ~°‡O `≥Å∞™êÎ~Ú. ''„â◊¥Ü«∞`« Wu „â◊√uó—— q#|_çOk Hõ#∞Hõ „â◊√u. KÕã¨∞H˘#fl "åÔ~O^ŒÔ~O^Œ~À ! JO^Œ~°∂ =∞ǨÏ#∞ÉèÏ=ÙÖË. P =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨µÅ#∞
â◊|~Ì ∂° ѨOÖ’ K≥qH˜ q#|_çOk. Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞x KÕ`« q#|_çOk. "≥Ú^Œ@ Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞_»∞ =∞~°záÈÜÕ∞ ã≤÷uÖ’ =∞#O =Ù<åflO. HÍ~°}O - =∞#‰õΩ "åix QÆ∞iOz, "åi
„|Ǩχ‰õΩѨ^tÕ OKå_»∞. PÜ«∞# |∞∞+¨µÅ‰õΩ K≥áêÊ_»∞. |∞∞+¨µÅ∞ t+¨µºÅ‰õΩ JOkOKå~°∞. "≥·^Œ∞+¨ºO QÆ∞iOz, "åi âߢã¨Î „áê=∂}ºO QÆ∞iOz `≥eÜ«∞^Œ∞. WHõ =∞# `«~°"åu
WÖÏ Ñ¨~°OѨ~°OQÍ ™êyOk. ™È=∞HÍã¨∞~°∞_»∞ "Õ^•Å#∞ ^˘OyeOz ã¨=Ú„^ŒOÖ’ `«~åʼnõΩ UO `≥Å∞ã¨∞OÎ k? ZѨC_À `«xHÔ à◊§ Éè~í }° ˜ 'ZO^Œ~À =∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞— ji¬H`õ À
^•QÍ_»∞. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ =∞`åûº=`å~°O ^•eÛ, "å_çx ã¨OǨÏiOz, "Õ^À^èŒú~°} KÕã≤
'Ǩã¨O— Ѩ„uHõÖ’ PO„^èŒ ^Õâ◊Ѩ٠ã¨Ow`« ã¨~°ã¨fi`«∞Å#∞ J^Œ∞ƒù`«OQÍ Ñ¨iK«Ü«∞O KÕâß~°∞
„|Ǩχ‰õΩ JOkOKå_»∞. WѨÊ\˜ ^•HÍ LѨ^ÕâßÅ∞QÍ<Õ =Ù<åfl~Ú. „QÆO^äŒã¨÷O HÍÖË^Œ∞.
`«=∞ ™⁄O`« HõÅO`À, Q˘O`«∞Hõ`À. JÖÏ <å‰õΩ KÕÜ«∂ÅxÑ≤OzOk. P =∞ǨÏhÜ«ÚÅ
JO^Œ∞ˆH „â◊√`«∞ÅÜ«∂º~Ú.
''P=∂flÜ«∞ó—— JO>Ë =e¡OK«@O. '' P=∂flÜ«∞f Ѩ~°OѨ~°ÜÕ∞`åº=∂flÜ«∞ó—— Jx. rq`åÅ#∞ ™ê^躌 "≥∞#ÿ O`« ‰õΩÑ¡ OΨ QÍ, ‰õΩ∆ }‚OQÍ `≥ÅáêÅ#fl `«Ñ#¨ ##∞fl „¿Ñ~ˆ Ñ≤OzOk.
JO>Ë QÆ∞~°∞t+¨µºÅ∞ Ѩ~O° Ѩ~Q° Í JÉèºí ã≤OKå~°∞ Hõ#∞Hõ 'P=∂flÜ«∞ó—— Jx ¿Ñ~°∞ =zÛOk. JO^Œ∞ˆH ~¸ 'PO„^èŒ "Õ^ŒâߢãÎ̈ q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞—— „áê~°OaèOKå#∞. "åi k=ºã¨‡ $ux
ÉèíQÆ=O`«∞x âßfi㨠~°∂Ѩ"Õ∞ "Õ^ŒO. QÆ~°∞`«‡O`«∞x ~°∂ѨO ^èŒiOz "Õ^ŒÑ¨Ù~°∞+¨µ_≥·# XHõ¯™êi áê~î°‰õΩÅ =ÚO^Œ∞OK«@"Õ∞ <å L^ÕÌâ◊ºO. Wk <≥~°"Õi`Õ <å [#‡ K«i`å~°÷O.
N=∞<åfl~åÜ«Ú}∞xH˜ "åǨÏ#OQÍ =Ù<åfl_»∞. "Õ^•Å∞ „ѨѨOK« *Ï˝<åxfl, P=Ú+≤‡Hõ Ѩ~°OѨ~åQÆ`«OQÍ P q*Ï˝# "åÇ≤Ïxx „Ѩ=Ç≤ÏOѨ*Ëã≤, Ü«∞[˝Ü«∂QÍÅ`À ѨÙh`«∞Öˇ·,
q*Ï˝<åxfl JOk™êÎ~Ú. J<ÕHõ q+¨Ü«∂ÅÃÑ· âß„ã‘ÎÜ«∞"≥∞ÿ# *Ï˝<åxfl JO^Œ*Ë™êÎ~Ú. "Õ^Œ"Õ^•OQÆ, âß„ãÎ̈xëê‚`«∞Öˇ·, =∂#∞ºÖˇ·, ã¨=∂‡#∞ºÖˇ·, ã¨Oã¨∂ÎÜ«∞=∂#∞Öˇ·# "åÔ~O^Œ~À
''J#O`å "≥· "Õ^óŒ —— J<åfl~°∞. "Õ^Œ ã¨fi~°∂ѨO q™êÎ~"° ∞≥ Oÿ k. JO^Œ∞Hõx "Õ^"Œ åºã¨∞_»∞ =∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞ JO^Œ∞Ö’ 27QÆ∞ix ѨiK«Ü∞« O KÕã≤ `«iã¨∞<Î åfl#∞. g∞~°∂ `«iOK«O_ç.
qÉèí[# KÕã≤ ¿Ñ~°∞¡ ÃÑ\Ïì_»∞. |∞∞ˆQfi^ŒO, Ü«∞Aˆ~fi^ŒO, ™ê=∞"Õ^ŒO, J^èŒ~°fi} "Õ^ŒO =ÚO^Œ∞QÍ "Õ^Œ "Õ^•OQÍÅ#∞, LѨ"^Õ •Å#∞, LѨx+¨`∞« ÅÎ #∞, ѨÙ~å}, LѨÑÙ¨ ~å}ÏÅ#∞,
Jx =ÚYºOQÍ <åÅ∞QÆ∞ ÉèÏQÍÅ∞. J~Ú`Õ HÍÅ „Hõ=∞OÖ’ J<ÕHõ =∞Ok "Õ^ŒOÖ’ WuǨ™êÅ#∞ QÆ∞iOz ‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O.
H˘xfl YO_®Å∞ „"åã≤#@∞¡ HõxÊ™ÈÎOk. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ `«$fÜ«∞ YO_»OÖ’x w`åÅ∞
qâßfiq∞„`«∞_»∞ „"åã≤#@∞¡, ã¨Ñ¨Î=∞ YO_®xfl =ã≤+¨ªi¬ „"åã≤#@∞¡, K«`«∞~°÷ YO_®xfl
"å=∞^Õ= =∞ǨÏi¬ „"åã≤#@∞¡ HõxÊ™êÎ~Ú. JÖψQ JQÆãÎ̈º, Hõâ◊ºÑ¨, POw~°ã¨, [=∞^Œyfl,
Ѩ~åâ◊~°, Q“`«=∞, <å~°^Œ, Hõ}fi, "Õ∞^ä•ukè, â◊√âı‡áêk =∞ǨÏ~°∞¬Å∞ H˘xfl w`åÅ∞
„"åâß~°∞.
"Õ^•Å∞ =ÚYºOQÍ =¸_»∞ ÉèÏQÍÅ∞ :– 1) Hõ~°‡HÍO_»O – WǨÏ, Ѩ~°ã¨∞MÏʼnõΩ
`«y# Hõ~å‡#∞ëêª# Ѩ^Œú`«∞efl, Jâ◊fi"Õ∞^èŒ, "å[¿ÑÜ«∂kÜ«∂QÍÅ#∞ KÕ¿ã q^è•<åÅ#∞,
"å\˜ =Å¡ ÅaèOKÕ Ñ¶e¨ `åÅ#∞ q=iã¨∞OÎ k. 2) Láêã¨<å HÍO_»O – ÉèHí ,Θ ÉèQí =Æ O`«∞_»∞
PÃÑ· q+¨Ü«∂Å#∞, Éèí‰õΩÎʼnõΩ HõeˆQ Ѷ¨e`åÅ#∞ `≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. 3) *Ï˝#HÍO_»O –
`«`fi« *Ï˝#O`À „|Ǩχ*Ï˝<åxfl á⁄O^Õ =∂~åæÅ∞ `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ OÎ k. Ѷe¨ `åÅ∞ K≥|∞`«∞Ok.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 10 QÆaƒ@ ^Œ∞3~åæ„Ѩ™ê^£ 9
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
=Ù#flk. z=i ÉèÏQÆOÖ’ PkHÍÅO <å\˜ ~åAÅ K«i„`« =ÙOk. 8= =∞O_»ÅO 27=
J^蕺ܫ∞OÖ’ ~å[ Ѩ\Ïìa¿è +Hõ q=~åÅ∞<åfl~Ú. 3 #∞Oz 38 J^蕺ܫ∂Ö’¡ WO„^•k
^Õ=`«Å =~°‚#, 34 Ö’ ÉèíÜ«∞Éèí‰õΩÎÅ∞ ~å=\ÏxH˜ KÕÜ«∂eû# Ѩx, 4= J^蕺ܫ∞OÖ’
ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«, PKå~°º ÅHõ∆}ÏÅ∞, "åà◊§H˜"åfieû# =∞~åº^Œ q=iOK«|_çOk. 10=
=∞O_»ÅO 6= J^蕺ܫ∞OÖ’ â◊„`«∞[Ü«∞ w`åÅ∞, 7Ö’ ã¨∂~°º K«O„^Œ ã¨OÉèÏ+¨},
Ü«∞=Ú_»∞ Ü«∞=Ú##∞ K≥i¿Ñ „Ѩܫ∞`«flOÖ’ K≥Ñ≤Ê# hu, 10Ö’ JO|s+¨µx ‰õΩ=∂Ô~Î
QÆ∞iOz, ã¨∂~°∞ºx QÆ∞iOz, 11= J^蕺ܫ∞OÖ’ ã¨$+≤ì q+¨Ü∂« Å∞ K≥¿ÑÊ w`åÅ∞<åfl~Ú.
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x S`«ˆ~Ü«∞ „ÉÏǨχ}O, S`«ˆ~Ü«∂~°}ºHõO, S`«ˆ~Ü≥∂Ѩx+¨`«∞Î,
H“+≤‰õΩºÑ¨x+¨`«∞Î „Ѩâ◊Oã¨hÜ«∞"≥∞ÿ#q.
Ü«∞Aˆ~fi^ŒO : 'Ü«∞*ò— ^è•`«∞=Ù #∞Oz ѨÙ\˜ìO^Õ Ü«∞Aˆ~fi^ŒO. Ü«∂QÆO, |e,
^•<åÅ QÆ∞iOz q=iã¨∞OÎ k. D Ѩ#∞Å∞ KÕ¿ã@ѨÙC_»∞ ѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞Å∞, "åi ã¨ÇϨ HÍ~°∞Å∞
K≥¿ÑÊ Ñ¨^•ºÅ∞<åfl~Ú. D "Õ^•xfl J#∞+≤ìOKÕ"åix 'J^èŒfi~°∞ºÅ∞— JO\Ï~°∞. nxÖ’
„Ѩ^è•# ÉèÏQÆOÖ’ =∞O„`åÅ∞, ã¨OÇ≤Ï`« 40 J^蕺ܫ∂Ö’¡ ™È΄`åÅ∞<åfl~Ú. 286
J#∞"åHÍÅ∞, 1987 „ѨHõ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú.
1,2 J^蕺ܫ∂Ö’¡ J=∂"å㨺, áœ~°‚q∞ ~ÀAÖ’¡ KÕÜ«∞=Åã≤# Ü«∂QÍÅ∞, z=~°
Ñ≤`«$Hõ~°‡ q^èŒ∞Å∞, 3Ö’ x`«º Hõ~°‡, 4 #∞Oz 8 =~°‰õΩ JyflëÈì=∂^Œ∞Å∞, ™È=∞áê#O,
9,10ÅÖ’ "å[¿ÑÜ«∞O, ~å[ã¨∂Ü«∞O,19,20,22,23,24,25Ö’ Jâ◊fi"Õ∞^èŒO
30,31Ö’ ѨÙ~°∞+¨ "Õ∞^èŒO, ™œ„`å=∞}˜, <å~åÜ«∞}|e =ÔQ·~åÅ∞<åfl~Ú.
™È΄`«ÉèÏQÆOÖ’ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞}˜‚ „Ѩ*ÏѨu, Ѩ~°"Õ∞+≤ì <å~åÜ«∞}, |$ǨÏã¨Êu, WO„^Œ,
=~°∞}, Jâ◊fixQÍ á⁄QÆ_»@O =ÙOk. =ã≤+¨ì, "å=∞^Õ=, qâßfiq∞„`å^Œ∞b ™È΄`åʼnõΩ
Hõ~°ÎÅ∞. „áê}∞Å#∞ Ç≤ÏOã≤OK«~å^Œx q^èŒ∞Å∞ K≥áêÊ~°∞. â◊`«Ñ¨^èŒ „ÉÏǨχ}OÖ’ |Å∞Å
x¿+^èŒO =ÙOk. Ü«∞Aˆ~fi^ŒO – "å[ã¨<ÕÜ«ÚÅ HÍÅOÖ’ Hõ$+¨‚ Ü«∞Aˆ~fi^Œ=∞x, â◊√Hõ¡
Ü«∞Aˆ~fi^Œ=∞x Ô~O_»∞QÍ ÜÕ∞~°Ê_çOk. â◊√Hõ¡ Ü«∞Aˆ~fi^•xfl "å[ã¨<ÕÜ«∞ ã¨OÇ≤Ï`« Jx,
`≥·uÎsÜ«∞ ã¨OÇ≤Ï`« Jx JO\Ï~°∞.â◊√HÍ¡xH˜ L^•`«Î, J#∞^•`«Î ã¨fi~åÅ∞<åfl~Ú. Hõ$+¨¨‚
Ü«∞Aã¨∞û‰õΩ L^•`«Î, J#∞^•`åÎÅ`À áê@∞ ã¨fii`«, „ѨK«Ü«∞O J#∞ Ô~O_»∞ ã¨fi~åÅ∞
KÕi "≥Ú`«ÎO 4 ã¨fi~åÅ∞<åfl~Ú. â◊√Hõ¡OÖ’ Dâß"å㨺 LѨx+¨`«∞Î Jxfl LѨx+¨`«∞ÎÖ’¡
=ÚYº"≥∞ÿOk.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 12
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
"Õ^•Å∞ =¸_»∞ ~°HÍÅ∞ :– 1) „ÉÏǨχ}=ÚÅ∞ – „|Ǩχ*Ï˝#∞Å∞ J#∞+≤ìOKÕ q^èŒ∞Å∞
K≥¿ÑÊk. 2) =∞O„`«=ÚÅ∞ – ÉèQí =Æ O`«∞}˜,‚ ^Õ=`«efl ã¨∞uÎ OKÕ ™È΄`åÅ∞. 3) P~°}ºHõ=ÚÅ∞
–J~°}ϺÖÖ’ |∞∞+¨µÅ∞ ÉèQí =Æ O`«∞x ã¨∞uÎ Oz# ÉèÏQÍÅ∞ –„ÉÏǨχ}HÍʼnõΩ \©Hõ =O\˜q.
|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’x „ÉÏǨχ}ÏÅ∞ Ǩϟ`« Ü≥ÚHõ¯, Ü«∞Aˆ~fi^ŒOÖ’x „ÉÏǨχ}ÏÅ∞ P^èfiŒ ~°∞ºÅ
Ü≥ÚHõ¯, ™ê=∞"Õ^Œ „ÉÏǨχ}ÏÅ∞ L^•æ`Å« Ü≥ÚHõ¯ q^è∞Œ Å#∞ K≥áêÎ~Ú. S`«~ˆ Ü«∞, H“+‘`H« ,©
`≥·uÎsÜ«∞, â◊`«Ñ¨^èŒ, `åO_»º, QÀѨ^èŒ „|Ǩχ}ÏÅ∞<åfl~Ú. W=hfl P~°º=K«<åÅ∞. D
„ÉÏǨχ}ÏÅ∞, P~°}ºHÍÅ∞ LѨx+¨`∞« ÖÎ ’¡ KÕiáÈÜ«∂~Ú. '„Ѩ}="Õ^OŒ — J#fl S^Àˆ"^ŒO
ѨO*Ï|∞ˆH Ѩiq∞`«O. ~å=}Ïã¨∞~°∞_»∞ "Õ^ŒO z‰õΩ¯Å∞ fã≤ Ѩ^ŒO, „Hõ=∞O, [@,
Ѷ¨∞#O J<Õ =~°∞ã¨Å∞ HõeÊOKå_»@.
|∞∞ˆQfi^ŒO:
Ѩ~°=∂`«‡#∞ ã¨∞ÎuOKÕ =∞O„`«"Õ∞ '|∞∞H±—. KåÖÏ Ñ¨Ù~å`«#"≥∞ÿOk. =¸_»∞
"ÕÅ ÜÕ∞à◊§‰õΩ ѨÓ~°fi"Õ∞ =ÙOk. nxÖ’ 10 =∞O_»ÖÏÅ∞<åfl~Ú. 10622 Ѩ^•ºÅ∞,
1,53,326 "åHͺÅ∞, 4,32,000 Ѩ^•Å∞ Hõey =ÙOk. "≥Ú^Œ@ 7 =∞O_»ÖÏÖ’¡
Ѩ~°„|Ǩ‡xfl Jyfl J<Õ ¿Ñ~°∞`À, 7= =∞O_»ÅOÖ’ WO„^Œ∞_»x ã¨∞ÎuOKå~°∞. q∞ye#q
qâ◊fi^Õ=`«Å#∞ ã¨∞ÎuOKÕq. 8,9 =∞O_®ÖÏÖ’¡ Ѩ~°„|Ǩχ#∞ ã¨∞ÎuOKÕ w`åÅ∞<åfl~Ú.
8= =∞O_»ÅOÖ’ 92 w`åÅ∞, 9Ö’ 114 w`åÅ∞<åfl~Ú. ™È=∞Å`« QÆ∞iOz H˘xfl
=Ù<åfl~Ú. D 10 =∞O_»ÖÏÅÖ’ #∂\˜H˜ÃÑ·QÍ J#∞"åHÍÅ∞<åfl~Ú.
g\˜x ~°zOz# |∞∞+¨µÅ ¿Ñ~°∞,¡ U ^Õ=`«#∞ QÆ∞iOz K≥ÑÊ≤ #^À, Uq+¨Ü∞« OÃÑ·
K≥ÑÊ≤ #^À q=~åÅ∞<åfl~Ú. 1= =∞O_»ÅOÖ’ 10 = J^蕺ܫ∞OÖ’ ‰õΩ`«∞û_»∞, ^è$Œ `«∞_»∞
QÆ∞iOz =Ù<åfl~Ú. H˘O`«=∞Ok =Ú#∞Å∞ Z_®iÖ’ áÈ`«∞O>Ë, JO^Œ∞Ö’ XHõ~°∞
hà◊§HÀã¨O ÉÏqÖ’ ky`Õ, ~ÚOH˘Hõ~°∞ |O_ç K«„HõO`À #∂ux Hõ¿ÑÊ¿ãÎ, ֒Ѩe =Úx
ÉÏ^èŒ`À, PiÎQÍ „áêi÷Oz# w`åÅ∞–23= J^蕺ܫ∞OÖ’ WO„^Œ JQÆã¨Îº ã¨OÉèÏ+¨}O,
24 Ö’ JQÆã¨Îº ã¨∞Îu w`åÅ∞, qëêxH˜ ÉèíÜ«∞Ѩ_ç KÕã≤# „áê~°÷# w`åÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
7= =∞O_»ÅOÖ’ 3= J^蕺ܫ∞OÖ’ 8= „ѨH~õ }° Ö’ =ã≤+µ¨ _ì ∞» q+¨„Ѩ=∂^ŒO áÈ=\ÏxH˜
KÕã≤# „áê~°÷# =ÙOk. 3= =∞O_»ÅO 5= J^蕺ܫ∞OÖ’ '' FOHÍ~°O QÍÜ«∞„u—— QÍ
KÕã#≤ ã¨∞uÎ =ÙOk. 6= =∞O_»ÅO 3= w`«OÖ’ Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞}‚˜ ã¨∂~°∞ºxQÍ ã¨∞uÎ OK«@O,
=~°¬O HÀã¨O =ã≤+¨µì_»∞ KÕã≤# „áê~°÷#=Ù<åfl~Ú. 7= =∞O_»ÅO 3= J^蕺ܫ∞OÖ’
QÆ$ǨÏx~å‡}O KÕ¿ã@ѨC_»∞ KÕ¿ã „áê~°÷#Å∞<åfl~Ú. 4= J^蕺ܫ∞OÖ’ ~°∞„^Œã¨∞Îu
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 11
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
4) x~°∞HõÎO : Ü«∂ã¨∞¯_»∞ „"åâß_»∞. "Õ^Œ=∞O„`« „ѨÜ≥∂[#O K≥áêÊ~°∞. J~å÷Å∞
q=iOKå~°∞. 1. "Õ^Œâ◊|Ì q=~°} xѶ¨∞O@∞=Ù 2. âßHõѨÓ~°‚ x~°∞HÍÎÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
nxÖ’ Ѩ^ŒHÍO_», J~°÷HÍO_» Jx Ô~O_»∞ ÉèÏQÍÅ∞.
5) *’ºu+¨O : Pk`«∞º_»∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# "å~°∞ ~åâß~°∞. "≥·kHõ Hõ~°‡Å∞ „áê~°OaèOK«\ÏxH˜
HÍÅ*Ï˝#O, Ѷ¨e`«O, Éèíq+¨º`ü ã¨∂K«#Å∞ =Ù<åfl~Ú. nxfl q=iOKÕ ã¨∂~°º ã≤^•úO`«,
^Œ$H˜û^•úO`åÅ∞<åfl~Ú.
6) HõÅÊ=Ú : Jâ◊fiÖÏÜ«∞#, HÍ`åºÜ«∞#, PѨãOΨ Éè,í É’^è•Ü«∞#, "≥M· Ï#ã¨, „^•Ç¨ºÜ«∞#,
ÉèÏ~Æ^•fi[, ã¨`åºëê_è», Ç≤Ï~°}ºˆHt "≥Ú^ŒÖˇ·# "å~°∞ nx ã¨∂„`«Hõ~°ÎÅ∞. "Õ^ŒOÖ’x
Ü«∞[˝ Hõ~°‡Å#∞ J#∞+≤ìOKÕ Ñ¨^Œú`«∞Å∞ K≥áêÊ~°∞.
LѨ"Õ^•Å∞ : <åÅ∞QÆ∞ "Õ^•Å‰õΩ J#∞|O^èŒOQÍ <åÅ∞QÆ∞ LѨ"Õ^•Å∞<åfl~Ú.
"Õ^•Å#∞O_ç =zÛ#"Õ ~Úq.
1) PÜ«Úˆ~fi^ŒO 2) ^èŒ#∞ˆ~fi^ŒO 3) QÍO^èŒ~°fi"Õ^ŒO 4) J~°÷"Õ^ŒO.
1) PÜ«Úˆ~fi^ŒO : „|Ǩχ, Jtfih^Õ=`«Å∞, ^èŒ#fiO`«i "≥ÚII ~°zOKå~°∞. ~ÀQÆx"å~°}
=∂~åæÅ∞ K≥ÑÙ¨ `«∞Ok. ~ÀQÆO ‰õΩ^Œ~H° áõ È`Õ "≥~· åQƺO Hõe,æ ^•xÖ’ ÉèHí ,Θ *Ï˝#O JÅ=_ç,
z=~°‰õΩ "≥∂Hõ∆ =∂~°æO ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. JO^Œ∞ˆH PÜ«Úˆ~fi^ŒO *Ï˝#=∂~°æO.
2) ^èŒ#∞ˆ~fi^ŒO : „|Ǩχ=Å¡ LѨ^Õâ◊O á⁄Ok, qâßfiq∞„`«∞_»∞ ~åâß_»∞. WO^Œ∞Ö’
=ÚHõÎ, J=ÚHõÎ, =ÚHÍÎ=ÚHõÎ, Ü«∞O„`«=ÚHõÎ J<Õ 4 âß„ã¨Îq^ŒºÅ∞<åfl~Ú. K«„HõO =ÔQ·~å
PÜ«Ú^è•Å∞ =ÚHÍÎÅ∞, Y_»æO =ÔQ·~å J=ÚHÍÎÅ∞, ÉÏ}O =O\˜q =ÚHÍÎ=ÚHÍÎÅ∞,
â◊`«Ñ¶≤∞fl Ü«∞O„`«=ÚHõÎO. J„ã¨Î, â◊„ã¨Î „ѨÜ≥∂QÆ =∞O„`åÅ∞, â◊„`«∞ <åâ◊#O, t+¨ì~°Hõ∆},
^Œ∞+¨ì tHõ∆} =Ù<åfl~Ú. „Ѩ*ψH∆=∞O ÅHõ∆ ºO. ^•x ^•fi~å "≥∂Hõ∆O. Hõ#∞Hõ Wk "≥∂Hõ∆
=∂~åæxfl ã¨∂zOKÕkQÍ ¿Ñ~°∞ `≥K«∞ÛH˘Ok.
3) QÍO^è~Œ fi° "Õ^OŒ : Éè~í `° =« Úx ~°zOKå_»∞. ã¨fi~°, `åà◊, =¸~°Û#ù Å∞, #$`«º, "å^•º^Œ∞Å
q+¨Ü∂« Å∞<åfl~Ú. ã¨=∞º{w`«O´ã¨Ow`«O. ã¨Ow`«OÖ’ ^Õ=`åã¨∞uÎ P#O^•xflã¨∞OÎ k.
Ѩ~°Ö’Hõ ™ê^èŒ# xKÕÛkQÍ ÉèÏq™êÎ~°∞.
4) J~°÷"Õ^ŒO : KåÖÏ=∞Ok ~åâß~°∞. '™ê÷Ѩ`«ºO— Jx =∞~À¿Ñ~°∞. tÅÊ, áêHõ, hu,
Jâ◊fi âß„™êÎÅ∞ nx JO`«~åƒùQÍÅ∞. ^èŒ#O ã¨OáêkOKÕ q^è•<åÅ∞, =∞Oz Ѩ#∞Å∞
KÕÜ«∞_»O "≥Ú^ŒÖˇ·# P=Ú+≤‡Hõ Ѷ¨ÖÏÅ#∞ ~Úã¨∞ÎOk. Hõ#∞Hõ P=Ú+≤‡Hõ Ѷ¨Å=∂~°æOQÍ
ÉèÏq™êÎ~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 14
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
™ê=∞"Õ^OŒ : QÍ#O KÕÜ∞« |_Õ w`åÅ∞#flk. WO^Œ∞Ö’ "≥~Úº ã¨OÇ≤Ï`å Éè^Ë •Å∞<åfl~Ú.
1549 Ѩ^•ºÅ∞<åfl~Ú. JO^Œ∞Ö’ 78 |∞∞ˆQfi^ŒO Ö’x"Õ. nx âßYÅ∞ "åºã¨=∞ǨÏi¬
=Å¡, *ˇ·q∞x PÜ«∞# ‰õΩ=∂~°∞Öˇ·# ã¨∞=∞O`å^Œ∞Å =Å¡ "åºÑ≤ÎK≥OkOk.
Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞}˜‚ WO„^Œ, Jyfl ¿Ñ~°¡`À ã¨∞ÎuOKå~°∞. áêѨǨÏ~°} w`åÅ∞, "å\˜x
K«kq`Õ =KÕÛ Ñ¶e¨ `åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. nxx J^躌 Ü«∞#O KÕ¿ã "åiÖ’ 1) LnK«º™ê=∞QÆ∞Å∞
2) „áêK«º™ê=∞QÆ∞Å∞ Jx ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ"å~°∞<åfl~°∞. ™ê=∞"Õ^•^躌 Ü«∞#∞ʼnõΩ ''L^•`«$Å∞——
Jx ¿Ñ~°∞. nxÖ’ KèåO^ÀQÀºÑ¨x+¨`«∞Î, ˆH<ÀѨx+¨`«∞Î =ÚYº"≥∞ÿ#q. ÉèíH˜Îx ÉÏQÍ
É’kèOKÕ^Õ ™ê=∞"Õ^ŒO.
J^èŒ~°fi} "Õ^ŒO : nxÖ’ âßOuHõ, áœ+≤ìHõ, K«~°Hõ "≥Ú^ŒÖˇ·# =∞O„`« `«O„`åÅ∞<åfl~Ú.
"åºã¨i¬ t+¨µº_»∞ ã¨∞=∞O`«∞_»∞ `«# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ Hõ|O^èŒ∞xH˜ LѨ^ÕtOKå_»∞. nxfl
Ô~O_»∞ ÉèÏQÍÅ∞ KÕã≤ PÜ«∞# '^Õ=^Œi≈— "≥Ú^ŒÖˇ·#"åiH˜ K≥áêÊ_»∞. WO^Œ∞Ö’ 28
HÍO_®Å∞, 1015 "åHͺÅ∞, 200ÃÑ·QÍ J#∞"åHÍÅ∞, 760 ÃÑ·QÍ ã¨∂HÍÎÅ∞, 40
„Ѩáê~îH° ÍÅ∞<åfl~Ú. â◊„`«∞<åâ◊#O ~ÚO^Œ∞Ö’ K≥áêÊ~°∞. #Hõ„∆ `«, =∂㨠„Ѩ™êÎ=# =ÙOk.
~Ô O_ÀÉèÏQÆOÖ’ „ѨÑO¨ KÀ`«ÊuÎH˜ HÍ~°}"≥∞#ÿ „|Ǩ‡xfl q=iOKå~°∞. nxÖ’x =ÚO_»H,«õ
ˆH<ÀѨx+¨`«∞ÎÅ∞ „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#q.
"Õ^•OQÍÅ∞ : "Õ^Œ, "Õ^•O`å (LѨx+¨`«∞ÎÅ∞) ʼnõΩ JOQÆ=ÚÖˇ·# +¨\ÏÛùù„™êÎÅ#∞ (6)
"Õ^•OQÍÅO\Ï~°∞ ''tH∆Í, "åºHõ~°}O, Kè«O^À, x~°∞HõÎO *’ºu+¨O `«^è• HõÅÊâıÛu
+¨_»OQÍx "Õ^Œ™êºÇ¨Ï~°‡h+≤}O—— Jx K≥áêÊ~°∞.
1) tHõ∆ : áê}˜x ~åâß_»∞. "Õ^Œ â◊|ÌOÖ’x ™ê÷# *Ï˝<åxfl, L^•`«Î J#∞^•`«Î ã¨fii`«
ã¨fi~°*Ï˝<åxfl K≥áêÊ~°∞. L^•`«Î JO>Ë LK«Ûù=Ú – XuΠѨeˆHk. J#∞^•`«Î – hK«O –
`«‰õΩ¯= ã¨fi~°O`À ѨeˆHk. ã¨fiO`« – ã¨=∂#OQÍ Ñ¨eˆHk. "åºã¨ tHõ∆, ÉèÏ~°^•fi[ tHõ∆
<å~°^Œ tHõ∆Å∞ ~ÚO^Œ∞Ö’ =ÚYº"≥∞ÿ# „QÆO^ä•Å∞.
2) "åºHõ~}° =Ú : áê}˜x ~åâß_»∞. HÍ`åºÜ«∞#, Ѩ`O« [e =∞ǨÏ~°∞¬Å∞ "åºMϺxOKå~°∞.
"Õ^Œ â◊|ÌO Ü≥ÚHõ¯ „ѨHõ$u, „Ѩ`«ºÜ«∞ *Ï˝#O q=iOKå~°∞. nxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =ÙO>Ë
"Õ^•OQÆOQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«~°∞. ѨÙ~å}ÏʼnõΩ Jq LѨÜ≥∂y™êÎ~Ú.
3) KèO« ^Œ=Ú : Ñ≤OQÆÅ =∞ǨÏi¬ ~åâß_»∞. QÍÜ«∞„u "≥Ú^ŒÖ#·ˇ KèO« ^À *Ï˝#O q=iOKå_»∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 13
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
1. „|Ǩχ ѨÙ~å}O – „|Ǩχ =∞szH˜ É’kèOKå_»∞ – 10 â’¡HÍÅ∞#fl „QÆO^äOŒ .
2. Ѩ^Œ‡ ѨÙ~å}O – „|Ǩχ =∞ǨÏ~°∞¬Å‰õΩ K≥áêÊ_»∞ – 55 "ÕÅ
â’¡HÍÅ∞<åfl~Ú.
3. q+¨µ‚ ѨÙ~å}O – Ѩ~åâ◊~° =∞ǨÏi¬ ~åâß_»∞ – 8 "ÕÅ â’¡HÍÅ∞<åfl~Ú.
4. t= ѨÙ~å}O – "åÜ«Ú^Õ=Ù_»∞ ~åâß_»∞ – 24 "ÕÅ∞, "åÜ«Ú Ñ¨Ù~å}O
Jx JO\Ï~°∞.
5. ÉèÏQÆ=`«O – â◊√‰õΩ_»∞ ѨsH˜∆`«∞ΉõΩ K≥áêÊ_»∞ – 18 "ÕÅ â’¡HÍÅ∞.
6. <å~°nÜ«∞ ѨÙ~å}O – <å~°^Œ =∞ǨÏi¬ ~åâß_»∞ – 25 "ÕÅ∞.
7. =∂~°¯O_ÕÜ«∞ ѨÙ~å}O – =∂~°¯O_ÕÜ«∞ =∞ǨÏi¬ K≥áêÊ_»∞. 32 "ÕÅ â’¡HÍÅ∞,
WO^Œ∞Ö’ Ѩ‰õ∆ΩÅ∞ *ˇ·q∞x =∞ǨÏi¬H˜ ^èŒ~å‡Å∞ K≥Ñ≤Ê#
â’¡HÍÅ∞ Q˘Ñ¨Êq.
8. ÉèíqëȺ`«Î~° ѨÙ~å}O – â◊`åh‰õΩ_»∞ ã¨∞=∞O`«∞_çH˜ K≥áêÊ_»∞. 31 "ÕÅ∞.
9. PˆQflÜ«∞ ѨÙ~å}O – Éèí$QÆ∞=∞ǨÏi¬ ~°K«# – 8 "ÕÅ∞ Ü«∂QÆ q^è•Å∞<åfl~Ú.
10. „|Ǩχ"≥·=~°Î ѨÙ~å}O – =ã≤+¨ªi¬ JO|s+¨µxH˜ K≥áêÊ_»∞. 12 "ÕÅ â’¡HÍÅ∞.
11. eOQÆ Ñ¨Ù~å}O – #Onâ◊fi~°∞_»∞ K≥áêÊ_»∞. 11"ÕÅ∞.
12. =~åÇ¨Ï Ñ¨Ù~å}O – =~åǨÏ=¸iÎ Éèí∂^ÕqH˜ LѨ^ÕtOKå_»∞. 24 "ÕÅ∞.
13. ™ê¯O^Œ ѨÙ~å}O – ‰õΩ=∂~°™êfiq∞ ~°K«# – ÅHõ∆ â’¡HÍÅ∞.
14. "å=∞# ѨÙ~å}O – „|Ǩχ „Ѩ}©`«O – 14 "ÕÅ∞
15. =∞`«ûº ѨÙ~å}O – N =∞Ǩq+¨µ‚=Ù =∞`åûº=`å~°OÖ’ =∞#∞=Ù‰õΩ
K≥Ñ≤ÊOk – 14 "ÕÅ∞.
16. ‰õÄ~°‡ ѨÙ~å}O – N =∞Ǩq+¨µ=‚ Ù ‰õÄ~°‡~°∂ѨOÖ’ ~°zOzOk. 6 "ÕÅ∞.
17. QÆ~°∞_» ѨÙ~å}O – N =∞Ǩq+¨µ‚=Ù QÆ~°∞`«‡O`«∞xH˜ LѨ^ÕtOzOk.
16 "ÕÅ∞.
18. „|Ǩ‡O_» ѨÙ~å}O – „|Ǩχ„Ѩ}©`«O – 12 "ÕÅ 200Å â’¡HÍÅ∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 16
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
LѨx+¨`«∞ÎÅ∞
<åÅ∞QÆ∞ "Õ^•Ö’¡x ™ê~åOâßÅ#∞ "≥Å∞=iOKÕq LѨx+¨`«∞ÎÅ∞. LѨ{x{ã¨`ü
Jx Ѩ^ŒqÉèÏQÆO.JO>Ë QÆ∞~°∞=Ù ã¨=∞Hõ∆OÖ’ =ÙO_ç J^蕺`«‡ q^Œº#∞, x JO>Ë K«Hõ¯QÍ
á⁄O^Œ|_çOk Jx J~°Oú . LѨx+¨`ü – J™êºO„âıÜ∞« ó LѨx¿+^Œu Jx q„QÆÇϨ "åHõºO.
"Õ∞Å∞, Ç≤Ï`«O HõeyOKÕk. LѨx+¨`∞« ÅÎ #∞ "Õ^•O`«O Jx , "Õ^Œ t~°ã∞¨ ûÅx, ~°ÇϨ ™êºÅx
Ñ≤Å∞™êÎ~°∞. "Õ^•O`«O JO>Ë "Õ^ŒO Ü≥ÚHõ¯ Ѩ~°º=™ê#O KÕ¿ÑÊk. "Õ^Œ t~°ã¨ûO>Ë
"Õ^•xH˜ t~ÀÉèí∂`«"≥∞ÿOk. ~°Ç¨Ï㨺O JO>Ë QÆ∞~°∞=Ù ^•fi~å Ѩ~°=∂`«‡ *Ï˝#O
á⁄O^Œ^ŒyOk. JO`«~°OQÆO JO>Ë Ö’Ñ¨e ~°Ç¨Ï㨺O `≥ÖËÊk. „áê~°÷#O – ™È΄`«O
KÕ¿ãk, ã¨g∞Ѩ™ê^èŒ#O JO>Ë ^ŒQÆæ~°QÍ =ÙO_ç Ѩ~°=∂`«‡ *Ï˝#O ™êkèOKÕk.
<åÅ∞QÆ∞ "Õ^•Å‰õΩ 1180 LѨx+¨`«∞ÎÅ∞<åfl~Ú. |∞∞ˆQfi^•xH˜ 21, Ü«∞Aã¨∞û‰õΩ
109, ™ê=∂xH˜ 1000, J^è~Œ fi° }ÏxH˜ 50 "≥Ú`«OÎ 1180 âßYÅ∞ ÖËHõ LѨx+¨`∞« ÅÎ ∞.
LѨx+¨`«∞ÎÅ∞ =¸_»∞ ÉèÏQÍÅ∞ – 1) Hõ~°‡HÍO_»O – Hõ~°‡Å#∞ É’kèOKÕq 840.
2) Láêã¨<åHÍO_»O – ^èպܫ∞ „|Ǩχ#∞ É’kèOKÕq 232. 3) *Ï˝#HÍO_»O –
*˽ܫ∞„|Ǩχ#∞ É’kèOKÕq 108.
N~å=Ú_»∞ PO[<ÕÜ«Ú_çH˜ "≥∂Hõ∆ ã≤kúH˜ K≥Ñ≤Ê#q 10 LѨx+¨`«∞ÎÅ∞. W"Õ
^Œâ’Ѩx+¨`«∞ÎÅ∞. Jq 1) Dâß 2) ˆH# 3) Hõ~î° 4) „Ѩâ◊fl 5) =ÚO_»Hõ 6) =∂O_»∂Hõº
7) `≥u· sÎ Ü«∞ 8) S`«~ˆ Ü«∞ 9) KèåO^ÀQƺ 10) |$ǨÏ^•~°}ºHÀѨx+¨`∞« ÅÎ ∞. D ѨkO\˜x
„u=∞`åKå~°∞ºÅ∞ JO>Ë ^≥· fi`«, J^≥· fi`«, qtëêì^≥· fi`« =∞`« „Ѩ=HõÎÖˇ·# â◊OHõ~°, =∞^èŒfi,
~å=∂#∞*ÏKå~°∞ºÅ∞ JOwHõiOKå~°∞.
ѨÙ~å}ÏÅ∞
'' „ÉÏǨχO, áê^Œ‡O, "≥·+¨‚=OK«, â‹·=O, Öˇ·OQÆOK« QÍ~°∞_»O
<å~°nÜ«∞O, ÉèÏQÆ=`«O, PwflÜ«∞O, ™ê¯O^èŒ ã¨Ol˝HõO
Éèíq+¨ºO, „|Ǩχ "≥Â=~°ÎO, =∂~°¯O_ÕÜ«∞OK«, "å=∞#O
"å~åǨÏO, =∂`«ûº, H“~å‡}˜, „|Ǩ‡O_®Yº q∞u„u+¨\ò——.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 15
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞ PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
JÅOHÍ~° „Hõ=∞O WO^Œ∞Ö’ q+¨µ‚, ÉèÏQÆ=`«, <å~°nÜ«∞, QÆ~°∞_», Ѩ^Œ‡, =~åÇ¨Ï Ñ¨Ù~å}ÏÅ∞ J<Õ 6
ã¨~°fiN ™êufiHõ ѨÙ~å}ÏÅ∞. N q+¨µ‚=Ùx QÆ∞iOz q=iOKÕq.
1. |∞Å∞ã¨∞ áêѨܫ∞ºâߢã≤Î „|Ǩχ, „|Ǩ‡O_», „|Ǩχ"≥·=~°Î, =∂~°¯O_ÕÜ«∞, Éèíq+¨º, "å=∞# ѨÙ~å}ÏÅ∞ 6
2. |O‰õΩѨe¡ =∞Å¡Ü«∞º ~å[㨠ѨÙ~å}ÏÅ∞. „|Ǩχ^Õ= „Ѩuáê^ŒºÅ∞.
3. âÁOiî Éèí„^•„k~å=∞âߢã≤Î â‹=· , eOQÆ, ™ê¯O^Œ, PˆQflÜ«∞, =∞`«ûº, ‰õÄ~°‡ J<Õ 6 ѨÙ~å}ÏÅ∞ `å=∞㨠ѨÙ~å}ÏÅ∞.
4. „Ѩu"åk ÉèíÜ«∞OHõ~° ~åѶ¨∞"åKå~°∞ºÅ∞ t=Ùx QÆ∂iÛ „ѨuáêkOKÕq.
5. ^ŒO_çÉèí@∞ì qâ◊fi<å^äŒâߢã≤Î
6. u~°∞=∞Å |∞Hõ¯Ñ¨@flO Nx"å™êKå~°∞ºÅ∞ LѨѨÙ~å}ÏÅ∞
7. QÆ∞=∞‡Å∂i ã¨OQÆ"Õ∞â◊fi~°âߢã≤Î
18 ѨÙ~å}ÏʼnõΩ 18 LѨ ѨÙ~å}ÏÅ∞<åfl~Ú.
8. "≥ÖÏ¡¡Å ã¨^•t=âß„ã≤Î
9. #_çq∞O\˜ ã¨~°fi=∞OQÆàıâ◊fi~°âߢã≤Î 1) Lâ◊# 2) HõÑ≤Å 3) HÍm 4) ã¨#`«∞¯=∂~° 5) â◊OÉèí∞ 6) ™œ~° 7) ^Ò~åfiã¨
10. K«^ŒÅ∞"å_» ã¨∞O^Œ~°~å=∞âߢã≤Î 8) #OnÜ«∞ 9) <å~°ã≤OÇ¨Ï 10) <å~°nÜ«∞ 11) áê~åâ◊~° 12) JOw~°ã¨ ã¨OÇ≤Ï`«
11. `å`å ã¨∞|ƒ~åÜ«∞âߢã≤Î 13) Éèí$QÆ∞ã¨OÇ≤Ï`« 14) =∂sK« 15) =∂#= 16) "åã≤+¨ì 17) eOQÆ 18) "å~°∞}.
12. JH˜∆O`«Å ã¨∞Éσâߢã≤Î
13. <Ài ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢã≤Î WuǨ™êÅ∞
14. QÍAÅѨe¡ ǨÏ#∞=∞KåÛù¢ã≤Î „â◊√u "≥Ú^ŒÅ∞ WuǨ™êÅ =~°‰õΩ Ѩ^•~°÷ "å^Œ=∞x, QÆ∞}Ï~°÷"å^Œ=∞x L<åfl~Ú.
15. [#=∞Oz âıëê¢kâ◊~°‡ ÉÏǨº~°÷O Jx, JO`«~å~°÷O Jx Ô~O_»~å÷Å∞<åfl~Ú. ^èŒ~å‡~°÷ HÍ=∞ "≥∂Hõ∆=∞<Õ
16. "å~°}Ïã≤ ^èŒ~°‡ã¨∂i ѨÙ~°∞ëê~å÷Å`À, ѨÓ~°fi =$`åÎO`« Hõ^äŒÅ`À, LѨ^ÕâßÅ`À =Ù#flk WuǨã¨O.
17. =ÚÅ∞QÆ∞ áêѨܫ∂~å^èŒ∞ºÅ∞ ''^èŒ~å‡~°÷ HÍ=∞ "≥∂Hõ∆}Ï, =ÚѨ^Õâ◊ ã¨=∂xfi`«O / ѨÓ~°fi=$`«Î Hõ^ä•Ü«ÚHõÎ q∞uǨã¨O
18. ÉÁ=∞‡HõO\˜ +¨@¯O
„ѨK«Hõ∆`Õ——
19. Éè’QÆ<å^äŒ∞_»∞
20. ѨÙ~å}ѨO_» =∞Å¡Ü«∞ºâߢã≤Î ~å=∂Ü«∞}, ÉèÏ~°`«, ǨÏi=OâßÅ∞ WuǨ™êÅ∞.
21. ѨÙ@ìѨiÎ <å~åÜ«∞}ÏKå~°∞ºÅ∞
22. ÅHÀ¯A ã¨Or=~åÜ«∞â◊~°‡
23. J"åfii ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢã≤Î
24. =∞O„u„ѨQÆ_» Éèí∞[OQÆ~å=Ù
25. ã¨xfl^è•#O ã¨∂~°º<å~åÜ«∞}âߢã≤Î
26. ѨÙź ^ŒH˜∆}Ï=¸iÎâߢã≤Î
27. Náê^Œ ~å=∞âߢã≤Î
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 18 QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 17
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
áê^•Å K≥O`«=ÙOKå~°∞. âߢãQÎ≤ Í~°∞ ã¨fiQÆ$Ǩxfl xi‡OK«∞H˘<åfl~°∞. WO`«\`˜ À =Ó~°∞‰õΩO>Ë
PÜ«∞# Ñ≤~îåѨÙ~°O ~å*Ï ZO^Œ∞Hõ=Ù`å~°∞? ^ŒQÆæ~°Ö’<Õ =Ù#fl "å#Ѩe¡ J<Õ =ÓiÖ’x
176 ZHõ~åÅ Éè∂í q∞h âߢãÎ≤ "åiH˜ ~åã≤KåÛ~°∞. JO`Õ<å! U\Ï "≥~Úº #∂@ Ѩ^ÇŒ ¨ ~°¡
~°∂áêÜ«∞Å∞ "åi¬HOõ QÍ ã¨=∞iÊOKÕ"å~°∞. q^Œfi`ÀÊ+¨} `≥eã≤# "ås f~°∞<Õ „Ѩ=iΙêÎ~x°
~°∞A=Ù KÕâß~°∞. q[Ü«∞#QÆ~°, ÉÁaƒe ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∂ Ü«∞^è•su âß„ã≤ÎQÍix
ã¨`«¯iã¨∂ÎO_Õ"å~°@. PÜ«∂ P™ê÷# ã¨O^Œ~°≈#Ö’ âß„ã≤ÎQÍ~°∞ "Õ^•~°ú „Ѩ=Kå<åÅ`À
[<åÅ#∞ áê~°=â◊ºOÖ’ =ÚOKÕ¿ã"å~°∞. 1815Ö’ [x‡Oz 1885Ö’ 70= ÜÕ∞@
áêi÷= â◊s~åxfl =ke H©iÎHÍÜ«ÚÅÜ«∂º~°∞ áêѨܫ∞º âߢã≤Î.
2) H“=Ún „Ѩ=K«# ^èŒ∞s} âÁOiî Éèí„^•„k~å=∞
^•„k~å=∞âߢã≤Î
`≥Å∞QÆ∞Ö’, ã¨O㨯 $`«OÖ’ W~°"≥· ÜÕ∞à◊§ˆH Q˘Ñ¨Ê áêO_ç`«ºO JÅ=_»@O J~°∞^≥·#
q+¨Ü∞« O. `«e¡ =Oâ◊O "å~°∞, `«O„_ç =Oâ◊O "å~°∞ D ~Ô O_»∞ ÉèÏ+¨Ö’¡ =∞ǨѨO_ç`∞« Öˇ`· ,Õ
HÍ=º x~å‡}^Œ‰Ω∆õ Öˇ`· Õ ã¨O`å<åxH˜ P q^ŒºÅ∞ [#‡`«ó ã≤k™ú êÎ~Ú Hõ^•! J^Õ [iyOk,
âÁOiî Éèí„^•„k ~å=∞âߢã≤Î QÍi q+¨Ü«∞OÖ’. Ñ≤`å=∞Ǩï_»∞ Ѩ^Œ‡<åÉèíâߢã≤Î,
=∂`å=∞Ǩï_»∞ "å~°}Ïã≤ HÍ=∞âߢã≤Î ~Ú^ŒÌ~°∂ N~å=∞ Éèí‰õΩÎÖË. "Õ^Œ, âߢã¨Î
q^•ºáê~°OQÆ`∞« ÖË. W^Œ~Ì ∂° PO„^èŒ w~åfi}ÏÅÖ’ J^Œ∞ƒù`« „Ѩ[˝ „Ѩ^iŒ ≈Oz#"åˆ~. JO^Œ∞Hˆ
Éèí„^•„k ~å=∞âߢã≤Î QÍiH˜ PÔ~O_»∞ ÉèÏ+¨Ö’¡ [#‡ã¨O™ê¯~°O =Å¡, ™ê^èŒ#=Å¡
Jáê~°áêO_ç`«ºO ÅaèOzOk. =∞<ÀǨÏ~° Hõq`å x~å‡}=¸ JÅ=_çOk. gi `«O„_ç
QÆOQÆ~å=∞Ü«∞º, `«e¡ HÍ=∂O|. Ñ≤~åî ѨÙ~°O ^ŒQ~æÆ ° H˘=∞~°yi [#‡™ê÷#O. „H©.â◊. 1850
Ö’ [x‡Oz 1915 Ö’ 65 = ÜÕ∞@ Ѩ~°=∞ѨkOKå~°∞.
'H“=Úk— x P™êO`«O ri‚OK«∞H˘<åfl~°∞. ^•x áê~Ѩ=K«#OÖ’ kQÆÌO`«∞Å∞QÍ
„Ѩã≤kú K≥O^•~°∞. `≥Å∞QÆ∞ ™ê~°ã¨fi`« ™êQÆ~°=∞^èŒ#O KÕâß~°∞. P Hõ$+≤Ö’ „Ѩ|O^èŒ
~°K«#‰õΩ =∂~°æO ã¨∞QÆ=∞O J~ÚOk. ÅѶ¨Ú H“=Úkx `≥Å∞QÆ∞Ö’ J#∞=kOKå~°∞.
JǨϟ|ÅѨO_çfÜ«∞O‰õΩ `≥Å∞QÆ∞Ö’ "åºMϺ#O „"åâß~°∞. `≥Å∞QÆ∞Ö’ HÍoOn Ѩi}Ü«∞O,
t=~å=∞ â◊`°HõO "≥Ú^ŒÖˇ·#q. ÉèíH˜Î áê~°=â◊ºOQÍ ~åâß~°∞. <å@HõOQÍ '=ÚHÍÎ=o—x
ã¨O㨯 $`«OÖ’ ~åâß~°∞. Ѩ~°=∞ <≥·+≤ìHõ „ÉÏǨχ}∞Å∞QÍ „Ѩã≤kú K≥O^•~°∞. L~å¡O
ã¨O™ê÷#OÖ’, =∞O„u„ѨQ_Æ » Éè∞í [OQÆ~å=Ù ã¨O™ê÷#OÖ’#∂ P™ê÷#ѨO_ç`∞« Å∞QÍ =ÙO_ç
q^Œfi`«ÊsHõ∆Å∞ [i¿Ñ"å~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 20
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
1) "Õ^•~°÷ „Ѩ=K«# áês}∞Å∞ |∞Å∞ã¨∞ áêѨܫ∞ºâߢã≤Î
q[Ü«∞#QÆ~° =∞Ǩ~åA "ÕÖÏk ™ê=∂#º[#O, =O^ŒÖÏk ѨO_ç`«∞Å∞ =Ù#fl
¿Ñ~ÀÅQÆOÖ’ ''U ѨxÔH·<å Ü«∞Aˆ~fi^Œ Pj~åfi^ŒO`À ZO^Œ∞‰õΩ „áê~°Oaè™êÎ~°∞?—— Jx
„ѨtflOKå~°@. JHõ¯_»=Ù#fl "Õ^ŒÑ¨O_»∞ XHÍÜ«∞#∞fl L^ÕÌtOz =∞s J_çQÍ~°@ PÜ«∞#
"≥O@<Õ XˆH XHõ "åHõºO`À '`«ã¨º Ü«∞Aˆ~= t~°ó—— Jx – JO@Ë 'Ü«∞Aˆ~fi^ŒO
t~°ã¨∞û Hõ^• JO^Œ∞Hõx— ã¨=∂^è•#O K≥áêÊ~°∞. ã¨ÉèíO`å K«Ñ¨Ê@¡`À =∂~°∞
"≥∂yáÈ~ÚOk. JÖÏ ã¨=∂^è•#O K≥ÑÊ≤ # =∞ǨѨO_ç`∞« _Õ, "Õ^•~°÷ „Ѩ=K«# áês}∞_Õ
|∞Å∞ã¨∞ áêѨÜ∞« ºâß„ã≤.Î WHõ¯_Õq∞\˜ HÍjÖ’ ѨO_ç`∞« ʼnõΩ ã¨O^ÕÇ¨ ÖÁzÛ<å áêѨÜ∞« ºâß„ã≤Î
Q͈~ fˆ~Û"å~°∞. J^Õ "åi "≥·^Œ∞+¨ºO. Zxfl QÆO@Öˇ·<å "å~°∞ qã¨∞=Ù, q~å=∞O
ÖˉõΩO_® ѨO_ç`«∞Å#∞ ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~°∞ã¨∂Î, áê=∞~°∞ʼnõΩ q+¨Ü«∞O J~°÷O JÜÕ∞@@∞¡
K≥ѨÊQÆÅ F~°∂Ê, <Õ~°∞Ê =Ù#fl"å~°∞. PÜ«∞# „Ѩã¨OQÍÅ∞ P#O^Œ ã¨O^è•Ü«∞HÍÅ∞QÍ
=ÙO_Õ=@.
=¸_»∞ Ѩ^Œ∞Å =Ü«∞ã¨∞Ö’<Õ "≥∞ÿã¨∂~°∞ KÕi q^•º~°}º "Õ^Œ ÉèÏëêº^茺ܫ∞#O
KÕâß~°∞. "≥∞ÿã¨∂~°∞ =∞Ǩ~åA, „Ѩ[Å∞ „|Ǩχ~^äŒO Ѩ\Ïì~°@ âߢã≤ÎQÍi áêO_ç`åºxH˜.
^Õâ=◊ ∞O`«\Ï u~°∞QÆ∞`«∂, ã¨ÉÅíè Ö’ =∂\Ï¡_∞» `«∂, ~°OlOѨ*ãË ∂¨ Î ã¨`å¯~åÅ∞, ã¨<å‡<åÅ
#O^Œ∞H˘<åfl~°∞. "Õ^•~å÷xfl qOQÆ_çOz K≥ѨÊ@OÖ’ áêѨܫ∞ºQÍ~°∞ "Õ~Ú t~°ã¨∞Å
áêѨ_≥·# Pkâı+¨µx ‰õΩ#flO`« „Ѩ[˝ =ÙO_Õ^Œ@. bÖÏ=u QÆ}˜`«OÃÑ· qâı+¨ Hõ$+≤KÕã≤,
^•xÃÑ· ã¨∞ÅÉèÉí ’^èHŒ Oõ QÍ LѨ<庙êeKåÛ~°∞. "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞ =∞Ǩ~å*Ï "≥∞zÛ "≥O_ç Q˘_»∞QÆ∞,
QÆ∞„~åÅ#∞, ^è<Œ åxfl ã¨=∞iÊOz, ɡ["å_» =~°‰Ωõ `«# =∞#∞+¨µºefl `À_çzÛ ã¨Q“~°=OQÍ
™êQÆ#Oáê~°@. =∞Ǩ~åA ã¨O™ê¯~°O, âߢãQÎ≤ Íi "≥^· ∞Œ +¨ºO ã¨i`«∂y# ã¨O^Œ~ƒ° Où ~Úk.
âߢã≤ÎQÍi áêO_ç`«º „ѨHõ~°¬ P<À\Ï ~¸<À\Ï Ñ≤~îåѨÙ~°O~å*Ï QÆOQÍ^èŒ~°
~å=∂~å=Ù QÍi K≥=ÙʼnõΩ KÕiO^Œ@. JѨC_»∞ âߢã≤ÎQÍ~°∞ `«=∞ ã¨fi„QÍ=∞"≥∞ÿ#
J=∞ÖÏѨÙ~°O `åÅ∂HÍ J~Ú#=e¡Ö’ ѨÓi QÆ∞_çÃãÖ’ LO@∞<åfl~°∞. =∞Ǩ~åA
=zÛ JHõ¯_Õ "åix ^Œi≈OKå~°@. JO`«\ ˜ q^•fiOã¨∞_»∞ JÖÏ Ñ¨ÓiO\’¡ =ÙO_»@O
~å*Ï"åifl Hõez"ÕãO≤ k. HÍ=Åã≤#O`« ^è#Œ O ~Ú™êÎ=∞x, =∞Oz Éè=í #O Hõ@∞ìHÀ=∞x
=∞s =∞s „áêi÷OKå~°@ – 㨿ãq∞~å J<åfl~°∞ âß„ã≤QÎ Í~°∞. HÍ^Œ∞ ‰õÄ_»^xŒ cè+‡≤ OKå~°∞
~å*Ï"å~°∞. z=iH˜ „ѨÉèí∞=ÙÅ =∂>Ë <≥yæOk. 5"ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å∞ ÉèíH˜Î`À âߢã≤ÎQÍi
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 19
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
q"åǨÏO, ǨÏi[<À^Œú~°}Å∞, âß„ã¨Îã¨=∞‡`åÖË#x Ѩiâ’^èŒ# KÕã≤ `ÕÖÏÛ~°∞. ^ŒH˜∆}
^Õâ=◊ ∞O`å #OK«iOz ~¸ ÉèÏ="åºÑ≤Î KÕã,≤ ã¨O㨯~°}ʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« xKåÛ~°∞. 'Jã¨Ê $â◊º`«—
‰õÄ_»^xŒ ^è~Œ ‡° „Ѩɒ^èOŒ KÕâß~°∞. `≥Å∞QÆ∞, ã¨O㨯 $`åÅÅÀ Q˘Ñ¨Ê "åQÍú\ ˜ „Ѩ^iŒ ≈OKÕ"å~°∞.
K«`∞« ~ˆ fi^•Å#∞ q^•º~°}º ™êfiq∞ ÉèÏ+¨ºO P^è•~°OQÍ J#∞=kOKå~°∞. J~°qO^Œ∞x
`«`åfixfl, ÉèíQÆ=næ`«#∞ K«Hõ¯x `≥Å∞QÆ∞Ö’ „"åã≤ „ѨK«∞iOKå~°∞. K≥·`«#º K«i„`«, ~°∞H˜‡}©
HõàϺ}O J<Õ Ü«∞Hõ∆QÍ<åÅ∞ „"åâß~°∞. ¢ã‘ΠѨÙ#ifi"åǨxH˜ =∞^ŒÌ`«∞ ѨÅHõ@"Õ∞ HÍ^Œ∞,
ã¨fiÜ«∞OQÍ `«=∞ ‰õΩ=∂Ô~ÎʼnõÄ KÕã≤ PK«~°}Ö’ K«∂áê~°∞. É’^èŒ#ÅÖ’, „ѨKå~°OÖ’
„ѨuHõ∆}O rq`åxfl Hõ~°yOz# Hõ~°‡Ü≥∂y, *Ï˝#Ü≥∂y, ã¨O™ê¯i, =∂#=`å"åk.
ã¨O㨯 $`«OÖ’ ã‘`åHõàϺ}O, *Ï#H© =Ç≤Ïfl „Ѩ"âÕ O◊ J<Õ Ç¨ÏiHõ^ÅŒä ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ „"åã≤,
K≥Ñ≤Ê Q˘Ñ¨Ê |Ǩï=∂<åÅ∞ á⁄Ok# ǨÏi^•ã¨∞ ‰õÄ_® =∞#âß„ã≤ÎQÍ~°∞. ѨÙ~å}ÏÅ#∞
J#~°àæ O◊ QÍ, J|∞ƒ~°Ñ~¨ K° Õ q^èOŒ QÍ „Ѩ=K«#O K≥¿ÑÊ"å~°∞ – JO^Œ∞Hˆ 'ѨÙ~å}"åK«ãʨ u—
a~°∞^•ÅOHÍ~°∞Öˇ·<å~°∞.
N =∞Å¡Ü«∞º âߢã≤ÎQÍ~°∞ 1876Ö’ L~å¡OÖ’ [x‡OKå~°∞. `«e¡ ã¨∂~°=∞‡, `«O„_ç
QÆOQÆ#fl. P~å=∞„^•q_»∞Å∞ – ÉèÏ~°^•fi[㨠QÀ„f‰õΩÅ∞. 70= ÜÕ∞@ 1946Ö’
=∞~°}˜OKå~°∞. Pkâı+¨µxÖÏ Páê~° áêO_çf ã¨OѨ#∞flÅ∞. x~°O`«~° J^茺ܫ∞# je.
|Ǩïâߢã¨Î ѨÙ~å} q^Œ∞Å∞, K«^Œ∞=Ù`À ã¨O™ê¯~°=¸ JÅ=_ç, [#™ê=∂<åºxH˜ P
Ѷ¨ÖÏÅOkOKå~°∞ q^Œfi^Œæi+¨µªÅÖ’ „âı+¨µª_»∞ =∞Å¡Ü«∞ºâߢã≤Î. âߢã≤ΠѨ^•xH˜ J#fi~°÷O.
My religion consists of a humble admiration of the illimitable
superior spirit who reveals himself in the slight details. We are
able to perceive with our frail of the feeble minds. That deeply
emotional conviction of the presence of a superior reasoning power,
which is revealed in the comprehensible universe, forms my idea
of God. - (Einstein)
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 22
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
3) ÉèÏëêºO`« "≥·Ü«∂Hõ~°}˜ |O‰õΩѨe¡ =∞Å¡Ü«∞ºâߢã≤Î
x~°O`«~°O q*Ï˝#O ã¨OáêkOKåÅ<Õ `«$+‚¨ =ÙO>Ë ZO`«^Œ∂~°"≥∞ÿ<å "≥o§, Ü≥∞xfl
HõëêìÅ<≥·<å Ü≥∞^Œ∞~˘¯x q^Œº #Éèíºt™êÎ~°∞. L^ÀºQÆO g∞^Œ ^Œ$+≤ì=ÙO_»^Œ∞ <Õ~åfiÅ<Õ
`«Ñ¨#=ÙO>Ë. JO`«\ ˜ `«$+¨‚, <Õ~°fix q^Œº ÖË^Œ#fl =∂@ ^ŒH˜¯OK«∞H˘<åfl~°∞, |O‰õΩ
Ѩe¡ =∞Å¡Ü∞« ºâߢãÎ≤ . z#fl`«#OÖ’<Õ HÍ=º <å@Hõ JÅOHÍ~° âß„™êÎÅ#∞ QÆ∞~°∞=ÚY`«ó
<Õ~åÛ~°∞. Ѩ¨~°=ã¨∞Î ~°OQÍKå~°∞ºÅ =^ŒÌ "åºHõ~°}âߢã¨Î áê~°OQÆ`«∞Öˇ·<å~°∞.`«~åfi`«
`«~°¯âß„™êÎxfl PáÈã¨# Ѩ\ ˜ì# ‰õÄÔ~à◊§ <å~åÜ«∞}âߢã≤Î QÍi =^ŒÌ `«~°¯OÖ’
„áêg}∞ºÖˇ·<å~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°º K«xáÈ=@O`À q~°H˜ÎK≥Ok QÆ}Ѩu Éèí∞=<Õâ◊fis
=∞O„`åxfl LѨ^Õâ◊Oá⁄Ok, ã≤kúx á⁄O^•~°∞ nHõ∆`À.
NH͉õΩà◊O ÃÇ·Ïã¨∂¯Å∞Ö’ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`«∞Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. kfifÜ«∞ q"åǨÏO
[iy<å q^Œº <Õ~Ê° _»OÖ’ Pã¨HΘ `«QÖæÆ ^Ë ∞Œ . qq^èŒ QÆ∞~°∞=ÙÅ =^ŒÌ ѨOK«^⌠◊ „ѨH~õ }
° ÏÅ∞
=∞<À~°=∞, ѨiÉèÏ¿+O^Œ∞ âıY~°O =O\˜ âߢ™êÎÅ#∞ ‰õ∆Ω}‚OQÍ <Õ~åÛ~°∞. nxÖ’ giH˜
ÉèÏëêºO`«O, "åºHõ~°}âߢã¨ÎO É’kèOKÕ <Õ~°∞Ê JÅ"ÀHõQÍ Ñ¨@∞ì|_çOk.
Ѩ~å¡Hq˜ ∞_ç ~å*Ï"åi HõàÏâßÅÖ’ ã¨O㨯 $`« LѨ<åºã¨‰Ωõ ÅÜ«∂~°∞. P™ê÷# ѨO_ç`«
Q“~°==¸ á⁄O^•~°∞ `«=∞ âߢã¨Î q+¨Ü«∞ Ѩi*Ï˝#O`À. WO`« q^•ºã≤÷u=Ù<åfl, g~°∞
x~°O`«~° q^•ºi÷ÜÕ∞. P P™ê÷#*’ºu+¨ ѨO_ç`«∞Å∞ hÅ=∞}˜ áê}˜„QÍÇ≤Ï =^ŒÌ *’ºu+¨
âß„™êÎxfl =∞kèOKå~°∞. ^Œ$H˜û^•úO`«O P^è•~°OQÍ Ñ¨OKåOQÍÅ∂ „"åâß~°∞. "Õ^•O`«,
g∞=∂Oã¨âß„™êÎÅ#∂ QÆ∞~°∞=ÚY`«: JÉèϺã¨O KÕâß~°∞. WO`«\ ˜`À PyáÈÖË^Œ∞.
"åº=ǨiHõ ÉèÏëê"åºÑ≤ÎHÍ~°∞Å∞ y_»∞QÆ∞ ~å=∞=¸iÎQÍi ^ŒQÆæ~° WOw¡+π áêO_ç`åºxfl
™êkèOKå~°∞. =∂=∞QÍ~°∞ áÈHõÅ ã≤OǨK«ÅOQÍi =^ŒÌ ã¨Ow`« ™ê^èŒ<å KÕã≤ Ö’`«∞efl
`≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. gi ã¨Ow`«*Ï˝<åxH˜, ÅÜ«∞ Ѩi*Ï˝<åxH˜ N=∞^Œ*Ï˚_» PkÉèí@¡
<å~åÜ«∞}^•ã¨∞Q͈~ Pâ◊Û~°º Ѩ_Õ "å~°@. WO`«\ ˜ ‰õΩâß„QÆ|∞kú =∞Å¡Ü«∞ºâß„ã≤Î.
~å=∂Ü«∂}Ïxfl, =ã¨∞K«i„`«#∞, 'ѨÙ~å} ǨÏiHõ^䌗 J#fl ¿Ñ~°∞`À #$`«ºw`åÅ`À
áê_Õ"å~°@. ^Õâ◊=∞O`å uiy „ѨKå~°=¸ KÕã≤ „Ѩâ◊Oã¨Å∂ JO^Œ∞H˘<åfl~°@.
âßG„Ѩ"Õâ◊je =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞ „ѨÜ≥∂QÆ je‰õÄ_®. ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ Ѩ~°∞Öˇ·<å ÉèÏ"åÅÖ’
#g#∞Å∞. qq^èŒâߢã¨Î ѨiK«Ü«∞O, POQÆ¡ ™êÇ≤Ï`«º „ѨÉèÏ=O =Å¡ =∞# ã¨OѶ¨∞OÖ’
J#∂Kå#OQÍ =ã¨∞#Î fl ^Œ∞~åKå~åÅ#∞ ~°∂ѨÙ=∂áêÅx ÉèÏqOKå~°∞. ~°[ã¨fiÖÏ#O`«~°
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 21
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
PKå~°∞ºÅ"å~°∞ ã¨ÇϨ „™ê=^è•<åÅ#∞ J^Œ∞ƒù`O« QÍ KÕ¿ã"å~°∞. Ñ≤~åî ѨÙ~°O ~å*Ï"å~°∞
hÖÏ„k~åÜ«∞}˜ QÍi P™ê÷# ѨO_ç`∞« Å∞. PÜ«∞# áêO_ç`åºxH˜, âßG K«~Û° ʼnõΩ "≥∞zÛ#
~åAQÍiKÕ J~°÷ ã≤OǨã¨#O á⁄Ok# ã¨=∞~°∞÷_»∞. PÜ«∞# "åkOKÕ f~°∞ ™ê=∂#º
ѨO_ç`∞« ʼnõΩ J~°=÷ ∞ÜÕ∞k HÍ^Œ@. ~å[=∞O„_ç ~Ô q#∂º É’~°∞Ö¤ ’ âߢãΨ ѨO_ç`∞« ÅÜ«∂~°∞.
âߢ™êÎxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ 'w¢ã¨Î=Ú— J<Õ „QÆO^äŒO ~åâß~°@. JO^Œ∞Ö’ K«=∞`å¯~°O
Uq∞@O>Ë âߢã¨Î„Ѩ=∂}Ïxfl Ü«ÚH˜ÎQÍ YO_çOz, P YO_»##∞ P^è•~°OQÍ JO>Ë
ѨÓ~°fiѨHõ∆OQÍ „H˘`«Î „Ѩ=∂}Ïxfl ™ê÷Ñ≤OK«@"Õ∞ 'w¢ã¨Î=Ú— =∞Oz =∞O„`« âߢã¨Î^Œ+¨ì.
ÅH©∆ ‡`«O„`åxH˜ „ѨuQÍ 'Q“s`«O„`«O— K≥áêÊ~°@. 1760Ö’ `«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡,
Q˘Å¡„áÈÅ∞Ö’ "≥OHõ\ÏKå~°∞ºÅ∞, ÅHõ∆ ‡=∞‡ ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ [x‡OKå~°∞. 1840 „áêO`«OÖ’
`«#∞=Ù KåeOKå~°∞. „ѨѨOK« „ѨMϺ`« 14= â◊`å|Ì „Ѩu"åk ÉèíÜ«∞OHõ~° J}‚<£
QÍiH˜, ~¸Ü«∞# Ѩ^Œ= `«~°O"å_»∞. P ¿Ñ~°∞ xÅɡ\ ˜ì# q^Œfi^Œfiˆ~}∞º_»∞.
5) JѨ[Ü«∞"≥∞~°∞QÆx 'HÍj qâ◊fi<å^䌗 âß„ã≤Î.
âߢã¨ÎO K«kq, ^•x áê~°=∞ºO Ü≥∞iy, P âßG ѨsHõ∆Ö’<À, K«~°ÛÖ’<À
~å¢+¨ìOÖ’x ѨO_ç`«∞Å`À áÈ\© Ѩ_»@O, ÔQÅ∞Ѩ٠™êkèOK«@O =∂=¸Å∞ q+¨Ü«∞"Õ∞.
J~Ú`Õ âߢã¨Î q+¨Ü«∞OÖ’ xëê‚`«∞Å∞, Ѷ¨∞<åáêsîÅ∞ =Ù#fl HÍj #QÆ~°OÖ’ JO^Œifl
"≥∞Ñ≤ÊOz, PKå~°º ™ê÷#O á⁄Ok, JHõ¯_ç#∞OKÕ `«# „ѨuÉèÏ, „áêÉè"í åefl ^ÕâO◊ #Å∞kâ◊ÖÏ
"åºÑ≤OѨ*ËÜ«∞@O KåÖÏ J~°∞^≥·# q+¨Ü«∞O. JÖÏ J~°∞^≥·# ™ê÷<åxfl á⁄Ok#
ѨO_ç`«∞_»∞,âßG"Õ`«Î ^ŒO_çÉèí@∞ì qâ◊fi<å^èŒâߢã≤Î. 1840 „áêO`«OÖ’ `«∂~°∞Ê QÀ^•=i
lÖÏ¡ ~å*’Å∞ `åÅ∞HÍ qâıfiâ◊fi~åÜ«∞ѨÙ~°OÖ’ [x‡Oz# Ѷ¨∞#∞_»∞.
âß„™êÎÅ#xfl\˜h HÍjÖ’<Õ JÉèíºã≤OKå~åÜ«∞#. JHõ¯_» "åi QÆ∞~°∞=Ù JѨÊ\˜ˆH
z~°„ѨMϺ`«∞Öˇ#· ÉÏÅâߢã.Î≤ `«~¯° , "åºHõ~}
° ÏÅ#∞ =∞kèOKå~°∞. JO`Õ<å! `«# ã¨fi`«O„`«
"åºMϺ<åÅ`À "å\˜x ã¨∞ÅÉèí`«~°O KÕâß~°∞. P "åºMϺ<åÅ#∞ ~°zOz „ѨK«∞~°}Ï
KÕâß~°∞. ѨÓ~°fi, L`«~Î g° ∞=∂O™ê âߢ™êÎÅÖ’ Jã¨^$Œ â◊√Å∞. PO„^èŒ ^ÕâO◊ Ö’#∞, HÍjÖ’#∂
=ÙO@∂, WHõ¯_® JHõ¯_® J^茺ܫ∞#, J^蕺Ѩ#O x~°O`«~åÜ«∞OQÍ x~°fiÇ≤ÏOz#
ã¨=º™êz. PÜ«∞# „ѨuÉèí Ö’HÀ`«Î~°O Jx H˘xÜ«∂_Õ"å~°∞ âߢã¨ÎA˝Å∞. J<ÕHõ âß„™êÎÅ
ѨiK«Ü«∞O =ÙO_»@O`À "å^ŒO Hõ^Œ#∞ `˘ˆH¯^Œ@ "åH± „Ѩ"åǨÏ=¸ QÆOQÍ „Ѩ"åǨÏ
ã¨^Œ$â◊=∞@. ZO`«\ ˜ ѨO_ç`«∞_ç<≥·<å F_çOKÕ „ѨuÉèí, áê@=O =Ù#fl"å_»∞. Z=¯ih
ÖˇHõ¯ KÕ¿ã"å_»∞ HÍ^Œ∞. HÍjÖ’ PKå~°∞º_»∞QÍ =ÙO_ç, ^Õâ◊OÖ’x q^•fiOã¨∞Å QÆ∞O_≥Ö’¡
Ô~·à◊√§ ѨiÔQuÎOKÕ"å_»@.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 24
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
4) x[OQÍ<Õ „Ѩu"åk ÉèíÜ«∞OHõ~°∞Å∞ – ~åѶ¨∞"åKå~°∞ºÅ∞
Jk J=∞~å=u „ѨÉèí∞=Ù ~å*Ï "åã≤Ô~_ç¤ "≥OHõ\Ï„k <åÜ«Ú_»∞ QÍi P™ê÷#O.
ã¨Ç¨Ï„™ê=^è•#O KÕÜ«∞\ÏxH˜ XHõ J=^è•x `«∂~°∞Ê QÀ^•=i #∞Oz =KåÛ~°∞.
~åAQÍ~°∞ QÆO@O KÕ`ÀΠѨ@∞ìH˘x J=^è•xQÍi Pâ◊√=ÙÅ#∞ „"åÜ«∞\ÏxH˜
ã≤^Œú=∞Ü«∂~°∞. J=º=^è•#OQÍ J=^è•#O JÅ"ÀHõQÍ ™êyáÈ~ÚOk. Pâ◊Û~°º
Ѩ_»∞`«∂<Õ ~å*Ï"å~°∞ QÆO@O`À K≥‰õΩ¯`«∂<Õ =Ù<åfl~°∞. L#fl@∞ìO_ç 'JÜ«∂º! J=^è•x
QÍ~°∂ – Ѩ^ŒºO `«Ñ≤ÊOk— J<åfl~°∞ ~åAQÍ~°∞. J=^è•x HõOQÍ~°∞ Ѩ_»ÖË^Œ∞ –
'JÜ«∂º! ~å*Ï"å~°∞! <å HõO~î°O ZѨC_»∂ `«Ñ¨Ê^ŒO_ô! `«=∞ QÆO@O `«Ñ≤ÊO^Õ"≥∂
=∞~À™êi K«∂ã¨∞HÀO_ç— J<åfl~°∞ J=^è•x ^è≥·~°ºOQÍ, `«#ÃÑ· ѨÓiÎ #=∞‡HõO`À.
~åAQÍ~°∞ =∞m§ XHõ™êi uiy K«∂ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. `å#∞ „"åã≤O^Õ `«Ñ¨C Jx
„QÆÇÏ≤ OKå~°∞. „QÆÇÏ≤ OK«@"Õ∞HÍ^Œ∞, XѨC‰õΩ<åfl~°∞. XѨCHÀ=@"Õ∞HÍ^Œ∞, `«ÑC¨ Ããi· Oz,
J=^è•xQÍix ã¨`å¯~°O ã‘fiHõiOK«=∞<åfl~°∞.^èŒ<å¿ÑHõ∆ =Ù#fl"åÔ~=Ô~·<å "≥O@<Õ
JOwHõiOKÕ"å~°∞. HÍx =zÛ# J=^è•x Jaè=∂#^èŒ#∞_»∞. ^èŒ#O `«$}„áêÜ«∞O
PÜ«∞#‰õΩ. '„Ѩu+¨ª =∂‰õΩ =ÚYºO, ^èŒ#O HÍ^Œ∞— Jx x+¨¯~°¬QÍ K≥Ñ≤Ê, ã¨`å¯~°
ã¨=∂‡<åÅ#∞ u~°ã¨¯iOz, kyfi[Ü«∞OQÍ ã¨Éèí #∞Oz x„+¨¯q∞OKå~°∞ J=^è•x. P
J=^è•xQ͈~ „Ѩu"åk ÉèíÜ«∞OHõ~° ~åѶ¨∞"åKå~°∞ºÅ∞.
PÜ«∞#`À "åkOKåÅO>Ë Ñ¨O_ç`«∞Å∞ ÉèíÜ«∞Ѩ_Õ"å~°∞. WO\˜¿Ñ~°∞ ™ê~°÷H¨O
KÕã¨∞H˘x, „Ѩu"å^Œ∞ʼnõΩ Jig~° ÉèíÜ«∞OHõ~°∞Öˇ·<å~°∞. PÜ«∞# q^Œfi`«∞Î, ™ê=∞~°÷ºO
ZO`«\ ˜^õO>Ë, U âß„ã¨ÎOÖ’<≥·<å #Å∞QÆ∞~°∞ ѨO_ç`«∞ÖÁHõ"≥·Ñ¨Ù, `å<˘Hõ"≥·Ñ¨Ù =ÙO_ç,
"å~°O^Œix "å^ŒO`À, <Õ~°∞Ê`À F_çOKÕ „Ѩ[˝ ѨÓ~°‚OQÍ =Ù#fl"å~åÜ«∞#. P HÍÅOÖ’
~ÚO`«\ ˜ ѨO_ç`«∞Å∞ =∞~À ~Ú^ŒÌ~°∞O_Õ "å~°@. "åi ¿Ñ~°∂ ~Ú^Õ – JO^Œ∞Hõx ~¸
=ÚQÆ∞iæ fl ~åѶ∞¨ =„`«Ü∞« O Jx Ñ≤ÖÛË "å~°@. WÖÏ J<ÕHõ ã¨O™ê÷<åÅ#∞ ^Œi≈Oz, ѨO_ç`∞« Å
<À_çOz, [Ü«∞Ѩ„uHõÖˇ<Àfl á⁄Ok# JѶ¨∞@# Ѷ¨∞@<å ã¨=∞~°∞÷_®Ü«∞#. <åÅ∞QÆ∞
âß„™êÎÅÖ’ xëê‚`«∞_»∞ PKå~°∞ºÅ"å~°∞.PÜ«∞#‰õΩ 'QÆ^•^èŒ~° „QÆO^äŒ YO_»# K«`«∞~°∞_»∞—
Jx, 'ÔH·Ü«∞º@ „QÆO^ä•~°÷ YO_»# K«`«∞~°∞_»∞— Jx a~°∞^Œ∞Å∞ PÜ«∞# ™ê=∞~åúºxfl|\˜ì
ÅaèOKå~Ú. `«# "åºMϺ<åÅ`À QÆ∞~°∞=Ù<Õ "≥∞Ñ≤ÊOKå~°∞. QÆ∞~°∞=Ù „"åã≤# „QÆO^ä•ÅÖ’
gi "åºMϺ<åÅ∞ KÀ@∞ KÕã¨∞H˘<åflÜ«∞O>Ë QÆ∞~°∞=Ùx q∞Oz# t+¨µº_®Ü«∞#.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 23
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
6) `«~°¯f~°÷ Nx"å™êKå~°∞ºÅ∞.
`å#∞ ã¨HÅõ âß„ã¨Î áê~°OQÆ`∞« _»=@O XHõ Ü≥∞`«∞.Î `«#ÖÏQÆ P Ü«∂ ~°OQÍÅÖ’ xëê‚`∞« Öˇ#·
"åi „ѨuÉèí#∞, ™ê=∂~å÷ºxfl QÆ∞iÎOz, JÖÏO\˜ "åix Ñ≤eÑ≤Oz, P^ŒiOz, ã¨`«¯iOz
ã¨ÉÅíè ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ ã¨O™ê¯~°O =ÙO_»@O =∞~À áê~°≈fiO. N u~°∞=∞Å |∞Hõ¯Ñ¨@}ì O Nx"å™ê
Kå~°∞ºÅ∞ ~¸ HÀ=H˜ K≥Ok# =∂~°^æ iŒ ≈. '„|Ǩ‡=∞$`« =i¬}—˜ J<Õ "Õ^•O`« ã¨É#íè ∞ ™ê÷ÑO≤ z,
Jxfl "≥·kHõ =∞`å=ÅO|∞Å#∞ PǨfixOz, "åi ™ê=∞~å÷ºxH˜ `«y#@∞¡ ã¨`å¯~°O KÕã≤, `«#
"≥·kHõ ^èŒ~å‡xfl P^Œ~°≈=O`«OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
PKå~°∞ºÅ "å~°∞ `«O„_çQÍ~°∞ |∞zÛ "≥OHõ\ÏKå~°∞ºÅ ^ŒQ~ˆæÆ "åºHõ~}° , *’ºu+¨ âß„™êÎÅ#∞
JÉèíºã≤OKå~°∞. `«~°¯âß„™êÎ^茺ܫ∞#O HÀã¨O "≥∞ÿã¨∂~ü "≥àϧ~°∞. `«~å¯xfl `«„HõO(=∞l˚QÆ)ÖÏ
KÕã≤ „`åQÍ~°∞. `«~°¯OÖ’ ѨO_ç`«∞Å#∞ ÔQez 'ÉÏÅã¨~°ã¨fiu— a~°∞^Œ∞ á⁄O^•~°∞ Ü«∞=fi#
^ŒâÖ◊ ’<Õ. Ѩ~H° ÍÅ™êfiq∞ =^ŒÌ "Õ^•O`«âßG =∞^è#Œ O KÕâß~°∞. ~å*Ï"åizÛ# Q“~°="Õ`#« O`À
HÍj KÕ~å~°∞. `«$+¨‚ f~°Hõ #=nfiѨO "≥o§ g∞=∂O™êk âߢ™êÎÅ#∞ ™êkèOKå~°∞. ѨO_ç`∞« Å#∞
"≥∞Ñ≤ÊOz '`«~°¯f~°÷— a~°∞^Œ∞ á⁄O^•~°∞. <åÅ∞QÆ∞ âß„™êÎÅÖ’ Q˘Ñ¨Ê áêO_ç`åºxfl á⁄O^•~°∞.
PKå~°∞ºÅ "åiH˜ [#‡`«ó Hõq`«fiO JÅ=_çOk. ã¨~°ã¨"≥∞ÿ# Hõq`«fiO „"åâß~°∞. QÆO@‰õΩ
=O^Œ â’¡HÍÅ#∞ Ǩ~ÚQÍ, Pâ◊√=ÙQÍ K≥¿ÑÊ <Õ~°∞Ê gik. U q+¨Ü«∞O g∞^Œ<≥·<å QÆO@Ö’
â◊`«HÍÅ∞ Pâ◊√=ÙQÍ K≥Ñ≤Ê ã¨ÉèÏ~°O[#O KÕ¿ã"å~°@. KåÖÏ |OQÍ~°∞ Ѩ`«HÍÅ∞, HõOHõ}ÏÅ∞
WÖÏ ™êkèOKå~°∞. `≥Å∞QÆ∞, ã¨O㨯 $`«OÖ’<Õ HÍ^Œ∞ 8 ÉèÏ+¨ÖÖ’ Pâ◊√ Hõq`«fiO K≥ѨÊQÆÅ
Pâ◊√Hõq`å=^è•x. P`«‡‰õÄ~°∞, P=∞~°zO`« ã¨O™ê÷<åÅ∞ gix P™ê÷# ѨO_ç`«∞Å#∞ KÕã≤
ã¨`«¯iOKå~Ú. „ѨuÉèí‰õΩ Ѩ@ìO QÆ\Ïì~Ú. P ã¨O™ê÷<åʼnõΩ J=^è•<åÅ∞ KÕÜ«∞\ÏxH˜
=zÛ# u~°∞Ѩu "≥OHõ@Hõ=ÙÅ`À "åkOz JO^Œix "≥∞Ñ≤ÊOKå~°@.
#O[~å[K«OѨÙ=Ù, ^Œ∞~°‡^Œ x^èŒ#O, *ÏO|=f Ѩi}Ü«∞O, `«`«fi=∂~åÎO_»
„ѨÉèÏ=∞O_»ÅO "≥Ú^ŒÖˇ·# „QÆO^ä•Å#∞ „"åâß~°∞. N Nx"å™êKå~°∞ºÅ∞ 1862Ö’ |∞Hõ¯
Ѩ@ì}OÖ’ [x‡OKå~°∞. Ѩ^ŒH˘O_»∞ ÜÕ∞à◊§ˆH `«O„_ç =^ŒÌ ™êÇ≤Ï`«ºO, JÅOHÍ~° âß„ã¨ÎO
ѨÓiÎKãÕ ≤ Hõ=∞‡x Hõq`«fiO „"åÜ«∞@O „áê~°OaèOz ÉÏÅHõqQÍ =<≥flHÔ Hͯ~°∞. [#‡ã¨O™ê¯~°O`À
áê@∞, q^Œº=Å¡ á⁄Ok# ã¨O™ê¯O°O gi „ѨuÉèí‰õΩ, „Ѩ=~°Î#‰õΩ =<≥fl `≥zÛOk. JO^Œ∞ˆH
`«#ÖÏO\˜ ѨO_ç`«∞Å#∞ ã¨`«¯iOz, Q“~°qOKå~°∞. ^•xHÀã¨O XHõ ã¨Éèí<Õ ™ê÷Ñ≤Oz
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ™ê^è•~°}OQÍ ''ѨO_ç`«ó ѨO_ç`«â◊≈`«$ó—— Jx <å#∞_ç =ÙOk.
áêO_ç`º« O`À ѨO_ç# ã¨O™ê¯~°O ~å"åe. ™ê^è•~°}OQÍ UѨO_ç`∞« _»∂ ~Ô O_»="å_çx "≥∞K«Û_»∞.
Wk [QÆ"≥∞iy# ã¨`«ºO. ^•xfl Ѩ~åã¨ÎO KÕã≤ ѨO_ç`« ѨHõ∆áêuQÍ "åã≤ÔHH˜¯ K«i`å~°∞÷Öˇ·,
JO^ŒiH© P^Œ~°≈„áêÜ«ÚÖˇ·<å~°∞. 58= ÜÕ∞@ PKå~åºã¨Î=∞Ü«∞O [iyOk (1920).
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 26
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
"åºHõ~°} âß„™êÎxH˜ g~°∞ „"åã≤# =¸_»∞ "åºMϺ<åÅ∞ |Ç¨ï „Ñ¨â◊ã≤Îx
á⁄O^•~Ú. â◊|Ì~°`«flOÃÑ· 'â◊|Ì~°`«fl „ѨÉèí—, Ѩiâı¿+O^Œ∞ âıY~°OÃÑ· 'Ѩiâı¿+O^Œ∞K«O„kHõ—
â◊ÉËÌO^Œ∞âıY~°OÃÑ· ''â◊ÉËÌO^Œ∞ K«O„kHõ—— g~°∞ „"åã≤# "åºMϺ<åÅ∞. `«~°∞"åu "åiH˜
J#∞Éèí=OÖ’H˜ =KåÛ~Ú. =∞Ǩ~å¢+¨ì, QÆ∞[~å`ü ~å„ëêìÅÖ’ Ѩ~°º\˜Oz âßG K«~°ÛÅ∞
KÕã≤ ã¨∞Å∞=ÙQÍ q[Ü«∞O ™êkèOKÕ"å~°∞. PѨ[Ü«∞O Z~°∞QÆx ѨO_ç`«∞_»∞. PÜ«∞#
ZHõ¯_çH˜ "≥o§<å '"åºHõ~°}OÖ’ ~å=}=^èŒ KÕ™êÎ, `«~°¯OÖ’ "åe=^èŒ KÕ™êÎ, [Ü«∞O
=∞#^Õ— Jx `«# „Ѩ[#˝ ∞ K≥ÑC¨ ‰õΩ<Õ"å~°@. '"åe =^è—Œ JO>Ë ‰õΩ`«~¯° O`À<≥<· å QÔ Å∞™êÎ#x,
'~å=}=^茗 JO>Ë "åºHõ~°}OÖ’ `«# ÔH^Œ∞~°∞ÖË^Œx ÉèÏ=O. `«Ñ¨C ^•i `˘ÔH¯·<å
[Ü«∞O á⁄O^Œ@O PÜ«∞#‰õΩ i"å[x K≥ѨC‰õΩ<Õ"å~°∞. ã¨~°fi ã¨fi`«O„`«∞_»∞ âߢã≤ÎQÍ~°∞.
q[Ü«∞#QÆ~°O =∂~åA '<≥ʼnõΩ =ÚÃÑ·Ê ~°∂áêÜ«∞Å∞ ~Ú™êÎ, q[Ü«∞#QÆ~°OÖ’
=ÙO_»O_ç. ÖË^ŒO>Ë ZHõ¯_»∞<åfl <≥ʼnõΩ 15 ~°∂áêÜ«∞e™êÎ#∞ g∞ ~Ú+¨ìO— J<åfl_»@.
'"Õ∞O ã¨fi`«O„`«∞Å∞QÍ =ÙO\ÏO— Jx Y~åYO_çQÍ K≥Ñ≤Ê# x~˘‡QÆ=∂\˜. ~åA ѨO_ç`«
[# q^èÕÜ«Ú_»∞ Hõ#∞Hõ g~°∞ <Õ^Œ∞#∂iÖ’ =Ù<åfl, <≥Å <≥ÖÏ |Ǩï=∂#O ѨOÑ≤
Q“~°qOKÕ"å~°@. gi =∞~°}O XHõ q∞ã¨ìs. Ô~·Ö’¡ „Ѩܫ∂}˜ã¨∂ÎO>Ë XHõ z#fl ¿ãì+¨<À¡
kQÍ~°x, =∞m§ ~ÚO\˜H˜ ~åÖË^Œx K≥áêÎ~°∞. HÍ^Œ∞, gi`À „Ѩܫ∂}O KÕã¨∞Î#fl [~°‡#∞¡
gix [~°‡hH˜ fã¨∞H˘x "≥àϧ~°x, J^è~Œ fi° "Õ^Œ ~°ÇϨ ™êºefl, JO^Œ∞Ö’#∞ q=∂#Ü«∂#
~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ gi #∞Oz [~°‡#∞¡ „QÆÇ≤ÏOKå~°x H˘O^Œ~°O\Ï~°∞. Hõ~°‡}º^Õâ◊O =ke
â◊~°‡}º^Õâ◊O "≥àÏÎ~å? J^Õ g_»x q∞ã¨ìs.
Jaè=$kúH˜ QÆ=∞º=Ú Ñ¨iѨÓ~°‚`«. Jk =ºHÎ̃QÆ`«O HÍHõ ã¨OѶ¨∂xHõO`«\ ˜H˜ =iÎã¨∞ÎOk.
- Ñ≤.Zãπ. âߢã≤Î
ѨÙëêÊxH˜ ã¨∞QÆO^èŒO ÖÏQÍ - <åQÆiHõ`«‰õΩ ã¨O㨯 $u LO@∞Ok.
„Ѩu =ºH˜Î K≥·`«#ºO L`«Î=∞OQÍ q∞QÆ`å K≥·`«#ºO`À UH©ÉèíqOK«_»"Õ∞ ã¨O㨯 $u.
XHõ *Ïu ã¨O㨯 $u ^•x =ºH˜Î`åfixfl =ºHõÎѨ~°∞ã¨∞ÎOk. - nèˆ~O„^Œ<å^ä£ ~åÜü∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 25
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
DÜ«∞# 1863Ö’ ÉÁaƒe `åÅ∂HÍ QÆOQÆ#fláê_»∞Ö’ [x‡OKå~°∞. ÉÁaƒe P™ê÷#
q^Œfi`«¯=ÙÅ∞ =∞O_»áêHõ áê~°fifâ◊OQÍi =^ŒÌ ã¨O㨯 $`« HÍ"åºÅ∞ <Õ~åÛ~°∞. `«~°¯
âß„™êÎxfl ã¨∞ã¨~°¡ ã‘`å~å=∞âߢã≤ÎQÍi ^ŒQÆæ~°, <åºÜ«∞âß„™êÎxfl Náê^Œ ~å=∞âߢã≤Î QÍi
=^ŒÌ JÉèíºã≤OKå~°∞. nx`À ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ_»x âߢã≤ÎQÍ~°∞ q[Ü«∞#QÆ~°O, HÍjʼnõΩ "≥o§
JHõ¯_ç ѨO_ç`∞« Å =^ŒÌ âß„™êÎʼnõΩ Ѩ^∞Œ #∞ ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. JѨÊ\˜Hˆ gi H©iÎ ^Õâ=◊ ∞O`å
"åºÑ≤Oz 70H˜ÃÑQ· Í t+¨µºÖË~Ê° _®¤~∞° . HÍHõ~Ñ° „¨ ~°∞ „QÍ=∞O giH©, gi t+¨µºÅ‰õΩ P„â◊Ü∞« O
HõeÊOzOk. ã¨∞=∂~°∞ =¸_ÕO_»∞¡ t+¨µºÅ‰õΩ q^Œº<ÕiÊã¨∂Î HÍHõ~°Ñ¨„~°∞Ö’ =ÙO_ç
áÈÜ«∂~°∞.
1893Ö’ q[Ü«∞#QÆ~°O P#O^ŒQÆ[Ѩu ~å*Ï"åi ã¨O㨯 $`« HõàÏâßÅÖ’
J^蕺Ѩ‰õΩÖˇ·<å~°∞. gi `«e¡ "≥OHõ=∂O|, `«O„_ç ÅH©∆ ‡<å~åÜ«∞}. 1913 Ö’ `«=∞
Ü«∂Éèˇ·Ü«∞=ÜÕ∞@ âߢã≤ÎQÍ~°∞ Ѩ~°=∞ѨkOKå~°∞.
8) Kåi„`«Hõ Ѩiâ’^茉õΩÅ∞ ã¨^•t=âߢã≤Î
~å*Ï™ê÷#OÖ’ ѨO_ç`Ñ« ^¨ "Œ À, J^蕺ѨH`õ fi« "≥∂ Åaè¿ãΠǨ~ÚQÍ HÍÅ∞g∞^ŒHÍÅ∞
"Õã¨∞H˘x, P r`«Éèí`åºÅ`À ~åA „áêѨHõO`À ã¨∞MÏÅ∞ J#∞ÉèíqOK«=K«∞Û. HÍx
=∞#ã¨O`å x~°O`«~°O J<Õfi+¨}`À =ÙO_Õ"å~°∞ JÖÏ ‰õÄ~˘Ûx J#∞ÉèíqOK«ÖË~°∞.
x`«ºO ÜÕ∞^À „H˘`«Î q+¨Ü«∞O `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅx, `«=∞‰õΩ P„â◊Ü«∞O HõeæOz# ~åA
=Oâ◊K«i„`«#∞ „`«qfifÜ«∂Åx ÉèÏq™êÎ~°∞. P q+¨Ü«∞OÃÑ· Hõ$+≤`À „H˘`«Î "≥Å∞QÆ∞Å∞
„Ѩã¨iOѨ*Ë™êÎ~°∞. JѨC_Õ "åiH˜ x["≥∞ÿ# ã¨O`«$Ñ≤Î. P ã¨O`«$Ñ≤Î á⁄Ok#"å~°∞ "≥ÖÏ¡Å
ã¨^•t=âߢã≤Î. 1861Ö’ [@„áÈÅ∞ ã¨O™ê÷#O JÜ«∞º"åi Ñ¨Öˇ¡Ö’ â◊OHõ~°*’ã¨∞ºÅ∞,
"≥OHõ@ ã¨∞|ƒ=∞‡ ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ [x‡OKå~°∞. J#fl (~åѶ∞¨ =âߢã)Î≤ QÍi =^ŒÌ <å@HÍO`«
™êÇ≤Ï`«ºO <Õ~åÛ~°∞. "Õ∞#=∂=∞ ^ŒQÆæ~° `«~°¯ JÉèϺã¨O KÕâß~°∞. H˘O_»=∂Kå~°∞ºÅ
ã¨g∞ѨOÖ’ 'âıY~° â◊|Ì~°`«flO— K«k"å~°∞. `«$Ñ≤Î K≥O^Œx âߢã≤Î ã¨^• q^•ºÉèϺã¨OÔH·
"≥OѨ~å¡_®~°∞. HÍjH˜ KÕi ^ŒO_çÉèí@¡ qâ◊fi<å^äŒâߢã≤Î =^ŒÌ ÉèÏëêºO`« "åºHõ~°}Ïxfl,
=∂#=e¡ QÆOQÍ^è~Œ ° âߢãÎ≤ ^ŒQ~æÆ ° JÅOHÍ~° ^è~Œ ‡° âß„™êÎÅ#∞ JÉèºí ã¨#O KÕâß~°∞. qâ◊fi<å^äŒ
âߢãQÎ≤ Í~°∞ „"åã≤# 'ѨiÉèÏ¿+O^Œ∞ K«O„kHõ— ‰õΩ `«#=O`«∞ Hõ$+≤ JOkOKå~°∞. qâ◊fi<å^ä∞Œ xH˜
ã¨^•t=Ùx `À_®Ê@∞. `«=∂ëêQÍ =ÙOk Hõ^•! W^ŒÌ~°∂ XHõ¯>Ë#x ~°∞A=Ù KÕâß~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 28
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
7) „HÀ_»Ñ¨„`« „H©_ç ã¨OQÆ"Õ∞â◊fi~° âߢã≤Î
U^≥<· å XHõ âß„ã¨OÎ g∞^Œ ã¨O„QÆÇϨ OQÍ q=∞~°≈ „"å¿ãÎ ^•xfl '„HÀ_»Ñ„¨ `«O— JO\Ï~°∞.
JÖÏO\˜ „HÀ_» Ѩ„`åÅ#∞ „"åã≤ P âߢã¨ÎOÖ’ Pã¨H˜Î QÆÅ"åiH˜ =∂~°æ^Œ~°≈#O KÕ™êÎ~°∞
âß„ã¨ÎO `≥eã≤# q^•fiOã¨∞Å∞, Ö’`«∞Å∞ `«~°z# ѨO_ç`«∞Å∞. J~Ú`Õ [<å"≥∂^ŒO
á⁄Ok`Õ, q^Œº^Œfiˆ~}∞ºÅ#∞ ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~°z`Õ, qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞ "å\˜x QÆ∞iÎOz,
„ѨK«∞iOz „Ѩâ◊Oã¨Å∞ KÕ¿ãÎ JO`«‰õΩ q∞Oz# J^Œ$+¨ìO =ÙO@∞O^•? 'ã¨OQÆ"Õ∞â◊fi~°
„HÀ_»Ñ¨„`«O, =∂^èŒ∞s ѨOK«ÅHõ∆} „HÀ_»Ñ¨„`«O, [QÆnâ◊ ã≤^•úO`« „HÀ_»Ñ¨„`å—Å#∞
ѨO_ç`«∞Å∞ "≥∞KÕÛ@∞¡QÍ „"åã≤ Jaè#O^Œ#Å∞ JO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞ QÆ∞=∞‡Å∂i ã¨OQÆ"Õ∞â◊fi~°
âߢã≤Î. Ô~O_»= ^•xfl "≥∞ÿã¨∂~°∞ „ѨÉèí∞`«fiO, =¸_»= ^•xfl PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O
„ѨK«∞iOz „ѨHõ\ ˜Oz, âߢã≤ÎQÍi âߢã¨Î áêO_ç`åºxfl B^ŒÅ^•ÖÏÛ~Ú. `«~°¯âߢã¨Î
J^躌 Ü«∞<åxH˜q z=i "≥∞@∞¡. `«~¯° O ѨÓ~°=Î \ÏxH˜ g\˜x K«kq, J=QÍǨÏ# KÕã∞¨ H˘x
nè=∂QÍ xÅ|_»`å~°∞ U `«~°¯âßG „Ѩg}∞Öˇ·<å. q^•fiOã¨∞ňH q^•fiOã¨∞Å#fl =∂@
âߢã≤Î QÍ~°∞.
1912Ö’ "≥∞ÿã¨∂~°∞Ö’x N=∞^èŒfi™êfiq∞"å~°∞¡ <≥·Ü«∂~ÚHõ =∞Ǩã¨Éèí [iáê~°∞.
âߢã≤ÎQÍ~°∞ JO^Œ∞Ö’ áêÖÁæx `«=∞ "å^Œ<≥·Ñ¨Ù}ºO`À JO^Œi =∞#ã¨∞efl ^ÀKÕâß~°@.
x~°∞Ѩ=∂#"≥∞ÿ# gi "å^Œ<å ™ê=∞~å÷ºxfl "≥∞zÛ ™êfiq∞"å~°∞¡ Ѷ¨∞#ã¨`å¯~°O KÕâß~°@.
"åi „ѨuÉèí `«~åfi`« ^Õâ◊=∞O`å =∂~°∞„"≥∂yOk. N âߢã≤Î `«~°¯âß„™êÎxH˜ LxH˜ Ѩ@∞ì
J~Ú# #=nfiáêxH˜ "≥o§, JHõ¯_ç ѨO_ç`«∞efl `«#"å^Œ<å Ѩ\ ˜=∞`À z`«∞Î KÕâß~°∞.
JHõ¯_ç ѨO_ç`« Ѩi+¨`∞« Î „ѨâO◊ ™ê Ѩ„`åÅxzÛ ã¨Q“~°=OQÍ ã¨<å‡xOzOk. gi"å^Œ<å
™ê=∞~°÷ºO, `«~°¯âßG áêO_ç`åºxfl QÆ∞iÎOz# [~°‡h ѨO_ç`«∞_»∞ '*Ï<£ã¨<£— giH˜
t+¨µº_≥·áÈÜ«∂_»@. âߢã¨Î ~°Ç¨Ï™êºÅxfl âߢã≤ÎQÍi #∞Oz PHõoOѨ٠KÕã¨∞H˘<åfl_»@.
*Ï#û<£ ÖÏO\˜ "å~°∞ KåÖÏ =∞Ok áêâßÛ`«º t+¨µºÅ∞O_Õ"å~°@. "å~°O`å âߢã≤ÎQÍi
âı=Ú+‘ "≥·Éèí"åxfl ^Õâ◊^ÕâßÅ "åºÑ≤Î K≥OkOz QÆ∞~°∞~°∞}O f~°∞Û‰õΩ<åfl~°@. ^•x`À
âߢã≤ÎQÍiH˜ ''_®Hõì~°∞—— a~°∞^Œ∞ =ÚO^Œ∞ KÕi ™ê~°úHõ"≥∞ÿOk. gi q^Œfi`«∞Î#∞ QÆ∞iÎOz#
Ñ≤~îåѨÙ~°O, L~å¡O ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ `«=∞ P™ê÷<åÖ’¡ `«~°¯âßG ѨsHõ∆ʼnõΩ âߢã≤ÎQÍix
ѨsH∆ÍkèHÍiQÍ KÕã≤ Q“~°=O HõeÊOKå~°∞. 'JѨ~° Q“`«=∞— a~°∞^Œ∞`À q~ålÖÏ¡~°∞
âߢã≤ÎQÍ~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 27
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
Jk q[Ü«∞#QÆ~°O. ~åA <å~åÜ«∞} QÆ[Ѩu. x`«ºO âߢã≤ÎQÍ~°∞ ~å[ ^Œ~°≈#O
KÕã≤ âßGq+¨Ü«∂Å∞ ã¨OÉèÏ+≤OK«@O i"åA. XHõ ~ÀA gi^ŒÌ~°∞ JÖÏ ã¨OÉèÏ+¨}
Kå`«∞~°ºOÖ’ =Úxy =ÙO_»QÍ, ~åAQÍ~°∞ ' JÜ«∂º âߢã≤ÎQÍ~°∂! WOHÍ #_çq∞Å∞¡
ÜÕ∞q∞@O_ô! =∂ P™ê÷#OÖ’ =ÙO@∂— Jx "Õ∞Å=∂_®~°@. ã¨~°ã¨ ã¨OÉèÏ+¨¶¨}Ï
K«`«∞~°∞Öˇ·# âߢã≤ÎQÍ~°∞ "≥O@<Õ iáêsìQÍ, 'JÜ«∂º! `«=∞ ѨÓ㨠áê\˜ KÕÜ«∞^• =∂
#_çq∞Å∞¡?— Jx ^≥|ƒ H˘\Ïì~°∞. q[Ü«∞#QÆ~° ~åAÅ WO\˜¿Ñ~°∞ 'ѨÓ㨠áê\˜—. ѨÓã¨
JO>Ë KåÖÏ z#flk, qÅ∞= ÖËxk Jx J~°O÷ . P~ÚO\˜ ¿Ñ~°∞`À<Õ ~å*Ïx ^≥|ƒH˘\˜#ì
ã¨OÉèÏ+¨}Ï K«`«∞~°∞Å∞. ~åAQÍ~°∞ ã¨O™ê¯~°∞Å∞ Hõ#∞Hõ "≥O@<Õ #qfi P#OkOKå~°∞
P iáêsìH˜. Pn Q˘Ñ¨Ê`«#=∞O>Ë. WÖÏ âß„ã≤ÎQÍi K«=∞`å¯~åÅhfl Hõ^äŒÅ∞, QÍ^äŒÅ∞QÍ
„Ѩã≤kúK≥O^•~Ú PO„^èŒ^Õâ◊=∞O`«\Ï.
=∞OQÆàıâ◊fi~°âߢã≤Î |∞∞ˆQfi^Œ, Ü«∞Aˆ~fi^•Å#∞ ѨiѨÓ~°‚OQÍ K«k"å~°∞. HÍj KÕi
ÉèÏëêºO`« "åºHõ~°}O ™êkèOKå~°∞. `«~°¯ g∞=∂O™ê âß„™êÎÅÖ’ q^Œfi`«∞Î QÆ_çOKå~°∞.
=∞O„`«âß„™êÎxfl â’kèOz ™êkèOKå~°∞. Z<Àfl J^Œ∞ƒù`« =∞Ç≤Ï=∞Å#∞ KÕã≤ K«∂Ñ≤OKÕ"å~°∞.
P~°¬ ^èŒ~å‡xfl PK«iOz "åºÑ≤OѨ*Ëâß~°∞. Pâ◊√ Hõq`«fiOÖ’ J=`«e "åix ^≥|ƒH˘>Ëì
<Õ~°∞Ê Ñ¨Ù+¨¯ÅOQÍ =ÙO_Õk. u@∞ìHõq`«fi=¸ J=ã¨~åxfl |\˜ì =KÕÛk. =â◊º"å‰õΩ¯.
ã¨O㨯 $`«O <Õ~°∞ÛH˘<Õ q^•º~°∞÷ʼnõΩ g~°∞ „"åã≤# â◊|Ì=∞O[i, ã¨=∂㨉õΩã¨∞=∂=o
=~°„Ѩ™ê^ŒOQÍ =Ù<åfl~Ú qÉèí‰õΩÎÅÖ’ =ÙO_Õ K«=∞`å¯~åÅ#∞ `≥eÜ«∞*Ëã¨∂Î 'qÉèíH˜Î
qÖÏã¨O—, "åºHõ~°}OQÍ 'ã¨~°fi=∞OQÆmÜ«∞O— ~°zOKå~°∞. "Õ^ŒOÖ’x qâıëêÅ#xfl\˜x
„HÀ_ôHõiOz '"Õ^Œ™ê~°O— „"åâß~°∞. ã¨∞ÅÉèíâ‹·eÖ’ 'ÉèíQÆ=næ`«— ‰õΩ "åºMϺ#O „"åã≤
„ѨK«∞iOKå~°∞. 'áê~°÷ q[Ü«∞— HÍ=ºO gi „ѨuÉèí‰õΩ x^Œ~°≈#O.
âߢã≤ÎQÍ~°∞ N q^Àºáê㨉õΩÅ∞ Hõ^•! 'NÅe`å ѨOK«^Œj =~°‚=∂ÖÏ ™È΄`«O—#∞
15 â’¡HÍÅ`À ÉèíH˜Î „ѨѨ`«∞ÎÅ`À ~°zOz JO|Hõ~°∞}Ï Hõ\ÏHõ∆Åaú á⁄O^•~°∞.ѨÓiÖ’x
[QÆ<åfl^茙êfiq∞ÃÑ· '[QÆ<åfl^è•+¨ìHõO— gi ~°K«<Õ. =∞^èŒ∞~°"≥∞ÿ# ÉèíH˜Î ~°K«#q∞k. JO^Œi
<À\˜Ö’#∞ <å#∞`«∞#fl ''[QÆ<åfl^茙êfig∞ #Ü«∞#Ѩ^äŒQÍg∞ Éèí=`«∞"Õ∞—— J#fl =∞‰õΩ@O
KåÖÏ „ѨÉÏè "åxfl K«∂Ñ≤Ok. J~Ú`Õ ~Úk â◊OHõ~° ÉèQí =Æ `åÊ^Œ∞Å ™È΄`«OQÍ K≥ÖÏ=∞}˜Ö’
LOk. XHõѨC_»∞ Hõ_»∞ѨÙÖ’x â◊¥Å"åºkè`À âߢã≤ÎQÍ~°∞ ÉÏ^èŒÑ¨_®¤~°@. "≥O@<Õ
ã¨∂~åº+¨ìHõO „"åã≤, ѨiîOKå~°@. â◊¥Å"åºkè =∞@∞=∂Ü«∞"≥∞ÿOk. WѨÊ\˜H© „QÆǨÏ}˜,
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 30
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
ã¨^•t= âߢã≤Î QÍi z#fl`«#OÖ’<Õ ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å`À Ѩ\ì˜OѨÙ=zÛ 'Hõ#ºHÍK«OѨӗ,
'L^•fiǨ (q"åǨÏ) ÉèÏ㨠x~åã¨#—=∞<Õ „QÆO^ä•efl ã¨∞<åÜ«∂ã¨OQÍ „"åã≤ ÉÏÅHõq
=ˆ~}∞ºÅÜ«∂~°@. [@„áÈÅ∞ ~å*Ï gix P™ê÷# q^•fiOã¨∞Å∞QÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞,
JѨÊ\˜ˆH gi âß„ã¨Î áêO_ç`åºxfl QÆ∞iOz qx, QÆ∞iÎOz. [@„áÈÅ∞ ~åAÅ K«i„`«#∞
qâı+¨"≥∞ÿ# Hõ$+≤`À "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛ ~åA ~°∞}O f~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. P ~åAˆH JOH˜`«
q∞KåÛ~°∞. P =Oâ◊OÖ’x ѨÓ~°fi~åA ã¨∞~°aè =∂^èŒ=~åÜ«∞Å∞ ~°zOz# 'K«O„kHÍ
Ѩi}Ü«∞— HÍ"åºxH˜ "åºMϺ#O „"åâß~°∞. "≥OHõ@yi ã¨O™ê÷#O KÕi P ~åAÅ
=Oâ◊"≥∞ÿ# ''"≥Å∞QÀ\˜ "åi K«i„`«——#∞ ~°zOz Hõ$`«[˝`« K«∂áê~°∞.
âߢã≤ÎQÍ~°∞ 'HÍ"åºÅOHÍ~° ã¨O„QÆǨÏq=∞~°≈— #∞ „"åâß~°∞. Ѩi„"å[º K«O„kHõ,
HõOsî~=° q[Ü«∞O, PO„^èŒ ^Œâ~◊ ∂° ѨHõ q=∞~°≈ ~°zOKå~°∞. 'K«i„`« K«`∞« ~å##— zÅ∞‰õÄi
g~°É„íè ^Œ~å=Ù „"åã≤# 'PO„^è∞Œ Å K«i„`«—ÃÑ· =∞ÖÏ¡k ã¨∂~°º<å~åÜ«∞}âߢãÎ≤ „"åã≤# 'q=∞~°≈
YO_»#O— ‰õΩ „ѨuQÍ 'YO_»<åÉèÏ㨠x~åã¨O— ~åâß~°∞. D q^èŒOQÍ K«i„`« Ö’`«∞Å∞
„`«qfi qÅ∞"≥·# ã¨=∂Kå~åÅ#∞ JOkOz, Kåi„`«Hõ« ѨÙ~°∞+¨µÖˇ·<å~°∞. 64= U@
1925Ö’ HÍÅK«i„`«Ö’ Hõeã≤ áÈÜ«∂~°∞.
9) ã¨~°fi=∞OQÆà◊ Láê㨉õΩÅ∞ ã¨~°fi=∞OQÆà◊âߢã≤Î
'N Åe`å, t=HÍg∞, ã¨~°fi=∞OQÆà◊— Jx NÅe`å„uѨÙ~°ã¨∞O^Œs J=∞‡"åi
ã¨Ç¨Ï„ã¨<å=∂ÅÖ’ =ÚYº"≥∞ÿ# ¿Ñ~°∞¡. N q^Àºáêã¨#, N K«„HõѨÓ[ WǨÏѨ~°
ã¨∞Y^•Ü«∞HõO. J=∞‡"åi J#∞„QÆǨÏO ÖËx^Õ JÜ«∞º"å~°∞ Ѩ~°=∞t=Ù_»∞ JOQÆ∞à◊O
‰õ Ä _® Hõ ^ Œ Å ÛÖË _ » ∞ .'t=â◊ ≈ HÍÎ º Ü« Ú HÀÎ Ü« ∞ k Éè í = u— Jx t"å#O^Œ ŠǨ Ï i,
™œO^Œ~°ºÅǨÏiÅÖ’ â◊OHõ~°ÉèíQÆ=`üáê^Œ∞Å "å~°∞ "åi^ŒÌi qâıëêÅ#∞ `«xq f~å
=i‚OKå~°∞. PÜ«∞# t= – J~Ú`Õ P"≥∞ t"å. J~å÷Oy J#fl¿Ñ~°∞ ™ê~°H÷ Oõ KÕã∞¨ ‰õΩOk.
't= "å=∞ ÉèÏQÆ xÅÜ«∞— J~ÚOk. "åQÆ~å÷ʼnõΩ „Ѩu~°∂ѨÙÅ∞ "åi^Œ~Ì ∞° . =∞i JÖÏO\˜
Åe`å„uѨÙ~°ã¨∞O^Œs^Õq J#∞„QÆǨÏO Åaè¿ãÎ, PÜ«∞=∞‡ Hõ~°∞} K«∂Ñ≤`Õ rq`«OÖ’
Ü≥∞^Œ∞~°∞O_»^∞Œ . =∞i J=∞‡"åi ¿Ñ~ˆ `«# ¿Ñ~Ô `· ?Õ P`«e¡ ''#_çq∞O\’¡— H˘Å∞"≥· =ÙO>Ë?
P =ºH˜HÎ ˜ J™ê^躌 "Õ∞n =ÙO_»^∞Œ . P Q˘Ñ¨Ê ^Õg Láê㨉Ωõ _Õ '#_çq∞O\˜ ã¨~fi° =∞OQÆàâı fi◊ ~°
âߢã≤Η. J=∞‡"åi ¿Ñ~°∞`À ™ê~°÷Hõ"≥∞ÿ, |`«∞‰õΩ ѨO_çOK«∞H˘<åfl~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 29
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
11) ѨO_ç`« K«„Hõ=iÎ `å`å ã¨∞|ƒ~åÜ«∞âߢã≤Î
K«∞oH©Hõ$`« ã¨~°fiâß„ã¨Îáê^äÀxkè `å`å ã¨∞|ƒ~åÜ«∞âß„ã≤Î. âß„ã¨Î q+¨Ü«∞OÖ’
ã¨O^ÕǨÏO =¿ãÎ, PÜ«∞#^Õ ÃѶ·#Öò [_ç˚"≥∞O\ò. Pf~°∞Ê JO^ŒiH˜ t~À^è•~°º"Õ∞. JO`«
x+¨ÊHõ∆ áê`«OQÍ, âß„ã¨Î|^ŒúOQÍ, <åºÜ«∞OQÍ =ÙO_Õk PÜ«∞# f~°∞Ê. JO^Œ∞ˆH 25
Uà◊§ =Ü«∞ã¨∞Hˆ PÜ«∞#‰õΩ 'ѨO_ç`« K«„Hõ=iΗ a~°∞^Œ∞ =zÛOk. „áê=∂}˜H"õ ∞≥ #ÿ f~°∞ÊxzÛ
ã¨HÅõ [<å"≥∂^ŒO á⁄O^Õ"å~°∞. ZO`«\ ˜ [\˜Å"å^ŒOÖ’<≥<· å "åi =ÚYOÖ’ „ѨâßO`«`«
H˘@ì =zÛ#@∞¡ ^Œ~°≈#q∞KÕÛk. =∞Oz =ÚY=~°Ûã¨∞û`À K«∂Ѩ~°∞Å#∞ PHõi¬OKÕ~°∂ѨO
`«ÅáêQÍ ÃÑ_ÕÎ x[OQÍ<Õ K«„Hõ=iÎQÍ HõxÊOKÕ"å~°∞.
ÉÏÅ"Õ∞^è•qQÍ âߢã≤ÎQÍi H©iÎ "åºÑ≤OzOk. P H©iÎ qx JÖÏO\˜ t+¨µº_»∞
`«=∞ =^ŒÌ q^Œº #Éèíºã≤¿ãÎ, ~ÚOHÍ ~å@∞^ÕÅ∞`å~°x "åºHõ~°}, JÅOHÍ~° âß„™êÎÅÖ’
k@ìÖˇ·# ~°∞„^•Éèí@¡ ~å=∞âߢã≤Î ™È^Œ~°∞_»∞ ã¨∞|ƒ~åÜ«∞âߢã≤ÎQÍix P^Œ~°OQÍ Ñ≤ez,
t+¨µºxQÍ KÕ~°∞ÛH˘x P âß„™êÎÅÖ’ xëê‚`«∞_çx KÕã≤ `«xq f~° P#OkOKå~°∞.
=∞Oz t+¨µº_»∞ Åaè¿ãÎ QÆ∞~°∞=Ù‰õΩ JO`«HõO>Ë HÍ"åeûO^Õ=ÚOk? JÖÏ `«=∞ q^Œº#∞
™ê~°÷HõO KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞ ™È^Œ~°∞Å∞. "Õ^•O`åxfl H˘Å∂¡~°∞ HÍ=∞âߢã≤Î =^ŒÌ, `«~å¯xfl
QÆ∞=∞‡Å∂~°∞ ã¨OQÆ"Õ∞â◊fi~°âߢã≤Î =^ŒÌ JÉèíºã≤OKå~°∞. D âß„™êÎʼnõΩ ã¨Ow`«O `À_≥·`Õ
™ê=∞QÍ#"Õ∞#x ÉèÏqOz ^•xh <ÕiÛ Ñ¨O_ç`«∞ÅÜ«∂~°∞. q[Ü«∞#QÆ~° ã¨O㨯 $`«
HõàÏâßÅÖ’ #ÅÉèˇ·ã¨O=`«û~åÅ∞ „Ѩ^è•<åKå~°∞ºÅ∞QÍ Ñ¨xKÕã≤, `«=∞ q^Œº#∞ ™ê~°÷HõO
KÕã¨∞H˘<åfl~°∞.
<åˆQâ◊Éèí@∞ì „"åã≤# 'â◊ÉËÌO^Œ∞âıY~°O— J<Õ "åºHõ~°} âß„™êÎxfl B`«Î~åǨïÅ∞
x~°ã≤OKå~°∞. "åi x~°ã¨#Å#∞, "å^Œ#Å#∞ ZkiOz, Éèí@∞ì#∞ ã¨=∞i÷ã¨∂Î
'QÆ∞~°∞„Ѩ™ê^ŒO— „"åã≤ ã¨=∞~°∞÷ÅxÑ≤OKå~°∞. nx „Ѩâ◊ã≤ÎH˜ J|∞ƒ~°Ñ¨_ç PO„^èŒ
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O PѨÙã¨HÎ Íxfl „ѨK∞« iOz, `«# ÉèHí xΘ „ѨH\õ O˜ zOk. âߢãQÎ≤ Í~°∞ =kÖËã#≤
ÉèÏQÆO 'HÍ~°HÍO`«O— =~°‰õΩ t+¨µº_»∞ ¿Ñiâߢã≤Î 'QÆ∞~°∞„Ѩ™ê^Œ âı+¨O— QÍ „"åã≤ QÆ∞~°∞
~°∞}O f~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. âß„ã≤Î QÍ~°O`«\ ˜ q^•fiOã¨∞ÅÜ«∂~°∞ PÜ«∞# t+¨µºÅ∞. ǨÏi
âߢã≤Î „"åã≤# ' z„`«„ѨÉèí— J<Õ â◊|Ì ~°`«fl "åºYº#∞ Ѩiâ’kèOz, \©HÍ `å`«Ê~åºÅ∞
„"åâß~°∞. Wn PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞ „ѨK«∞~°} ÉèÏQƺO á⁄OkOk.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 32
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
ÉèíQÆO^Œ~°O, ‰õΩ+¨µì "åºkè ™ÈH˜# "å~°∞ 'ã¨∂~åº+¨ìHõO— áê~åÜ«∞} KÕã≤ "åºkè #∞Oz
q=Ú‰õΩÎÅ=@O JO^ŒiH˜ `≥eã≤# q+¨Ü«∞"Õ∞. N Ü«∂q∞*ÏŠѨ^Œ‡<åÉèí™êfiq∞QÍ~°∞
‰õÄ_® D "åºkè #∞O_ç D q^èŒOQÍ<Õ |Ü«∞@ Ѩ_ç#@∞¡ `«# J#∞Éèí"åxfl '™êfiu—
Ѩ„uHõÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 10 Uà◊§ „H˜`«O `≥eÜ«∞*Ëâß~°∞. NHõ$+¨µ‚x ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ™êO|∞xH˜
‰õΩ+¨µì"åºkè =¿ãÎ, `«O„_ç P[˝`À ã¨∂~Àºáêã¨# KÕã≤ P~ÀQƺO á⁄O^•_»x SuǨϺO.
P*Ï#∞ ÉÏǨï â◊s~°O – ™œ+¨ì="≥∞ÿ# PHÍ~°O, =ÚYOÖ’ „|Ǩχ=~°Ûã¨∞û,
PHõ~¬° }Ü © ∞« "≥∞#ÿ â◊s~°O`À K«∂Ѩ~∞° Å#∞ ~Ú>Ëì PHõ@∞ì‰Ωõ <Õ "å~°@ âß„ã≤QÎ Í~°∞. HõxÑ≤¿ãÎ
KåÅ∞ KÕ`«∞Å∞ JHõ™ê‡`«∞ÎQÍ *’_çOz #=∞㨯iOKÕ "å~°@ [#O Q“~°= ѨÙ~°ã¨û~°OQÍ.
P sîq, ^Œ~å˚ JO`å J=∞‡"åi ã¨O¿ã=#O =Å¡ ÅaèOzO^Õ#x K≥ѨCH˘<Õ"å~°@.
|OQÍ~°O =O\˜ KèåÜ«∞, Ѩ^‡Œ Ѩ„`« qâßÖωõΩ∆ Å∞. Xi™êûÖ’x ѨÓs, HÍj, #=nfiáêÅ#∞
ã¨O^Œi≈Oz J#∞„QÆǨÏÉèÏ+¨}O KÕ¿ã"å~°∞. x`«ºHõ°i‡+≤ª, ' Jaè#=HÍo^•ã¨— a~°∞^Œ∞`À
q~åle¡# JѨ~°âß~°^•=`å~°O. #_çKÕ ã¨~°ã¨fiu. '#_çq∞O\˜— Ö’ =Ù#fl ѨÙOÉèÏ=
ã¨~ã° fi¨ u. =∞OQÆàâı fi◊ ~°âß„ã≤QÎ Í~°∞ 1759Ö’ `«∂~°∞Ê QÀ^•=iÖ’x 'QÆ#fl=~°O—Ö’ âߺ=∞Å
™È^≥=∞‡, K«Ü«∞#∞Å∞ QÍi ã¨O`å#Ѷ¨ÅO. ã¨Ç¨Ï„ã¨Ñ¨Ói‚=∂ ^Œ~°≈#O KÕã≤ 80= ÜÕ∞@
1839Ö’ Ѩ~°=∞ѨkOKå~°∞.
10) ã¨∞O^Œ~° ~å=∂Ü«∞} "åºMϺ`« ã¨∞O^Œ~°~å=∞âߢã≤Î.
"åb‡H˜ ã¨O㨯 $`«OÖ’ „"åã≤# PkHÍ=ºO N=∞„^•=∂Ü«∞}ÏxH˜ `≥Å∞QÆ∞Ö’ „Ѩu
Ѩ^Œ\ ©HÍ `å`«Ê~åºÅ∞ „"åã≤ 15 ã¨OѨÙ\ÏÅÖ’ „ѨHõ\ ˜Oz# q^Œfi`«¯q, ѨO_ç`«∞_»∞
K«^ŒÅ∞"å_» ã¨∞O^Œ~° ~å=∞âߢã≤Î. "åqà◊§~å=∞™êfiq∞ âß„ã≤ÎQÍiH˜ ã¨fiÜ«∂<å JÅ∞¡_»∞.
ã¨O㨯 $`«OÖ’, `≥Å∞QÆ∞Ö’ Q˘Ñ¨Ê áêO_ç`º« O ™êkèOKå~°∞. J^≥· fi`« =∞`åxfl J=Ö’_»#O
KÕâß~°∞. ÉèíQÆ=næ`«‰õΩ P#O^Œ K«O„kHõ "åºMϺ#O „"åã≤# |∞kúrq. 'Pk`«º ã¨Î=O—
â◊`H« Hõ ~õ .ΰ nx ÉèÏ"åÅhfl =∞Ü«¸~°∞_»∞ ã¨O㨯 $`«OÖ’ „"åã≤# ã¨∂~°ºâ◊`H« Oõ ÉèÏ"åÅ`À
ã¨i`«∂ˆQ@∞¡<åflÜ«∞x ѨO_ç`åaè„áêÜ«∞O è"åqà◊§ "åi „ÃÑãπ#∞ =∂=∞QÍi x~åº}O
`«~åfi`« 10 ã¨O=`«û~åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz ™êÇ≤Ïf¿ã= KÕâß~°∞. P~°¬ÉèÏ= "åºÑ≤ÎH˜
ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_®¤~∞° . 1849Ö’ [x‡Oz 1925Ö’ =∞~°}O˜ z# ~å=∞áê^Œ¿ã"å ^Œ∞~°O^è~Œ ∞° Å∞
ã¨∞O^Œ~°~å=∞âߢã≤Î.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 31
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
=O^ŒÖÏkQÍ =ÙO_Õ "å~°∞. "åi t+¨µºÅO Jx K≥ѨCHÀ=@O J^À Q“~°=OQÍ
ÉèÏqOKÕ"å~°∞. P t+¨ºÑ¨~°OѨ~° gi 68= ÜÕ∞@ giH˜ 'QÆ∞~°∞ѨÓ*’`«û=O—
"≥É· =íè OQÍKÕã≤ `«=∞ÉèHí Θ „ѨÑ`¨ ∞« eÎ fl Kå@∞ H˘<åfl~°∞. WO`«\ ˜ H©iÎ „Ѩu+¨Åì ∞, ã¨<å‡<åÅ∞,
Q“~°"åÅ∞, a~°∞^Œ∞Å∞ JO^Œ∞H˘#fl =∞Ǩ=∞Ǩϟáê^蕺ܫ∞, ѨO_ç`« K«„Hõ=iÎ N `å`å
ã¨∞|ƒ~åÜ«∞âߢã≤Î 77= ÜÕ∞@ 1944Ö’ H©iÎâı+¨µÅÜ«∂~°∞.
12) JѨ~° Q“`«=∞ JH˜∆O`«Å ã¨∞Éσâߢã≤Î
<åºÜ«∞âß„ã¨ÎO ¿Ñ~°∞ q#QÍ<Õ 'Q“`«=∞=∞ǨÏi¬— *Ï˝Ñ¨HõO =™êÎ_»∞. PÜ«∞# =ÚY`«ó
"≥Å=_çO^Õ <åºÜ«∞O. ''„Ѩ=∂}ˇÿ~°~°÷ ѨsHõ∆}O <åºÜ«∞ó —— J<åfl~°∞ – JO>Ë „Ѩ=∂}O
^•fi~å J~å÷xfl ѨsH˜∆OK«@"Õ∞ <åºÜ«∞O."In India we have one of the best
logical developments of thought J<åfl_»∞ [~°‡h ѨO_ç`∞« _»∞ =∂‰õΩû=ÚÅ¡~.ü
‰õà◊√§ "≥Ú^ŒÖˇ·# ~ÚO„kÜ«∂Å∞ P`«‡=Å¡<Õ ã¨∞MÏÅ∞ „QÆÇ≤Ï™êÎÜ«∞x, WKåÛù^ÕfiëêÅ∞
P`«‡‰õΩ J#∞ã¨O^è•<åÅx K≥ÑÙ¨ OÎ k <åºÜ«∞O. HÀiHõÅ∞ ÖËHáõ È`Õ [#‡ =ÙO_»^hŒ K≥ÑÊ≤ Ok.
Ü«ÚH˜`Î À <åºÜ«∞"≥â· +ı H≤ ÍÅ∞ q*Ï˝# âß„ã¨OÎ , ™ê=∂#º*Ï˝<åÅ#∞ ã¨=∞i÷ã∂¨ ,ΠѨijÅ#Ö’
`«`åfixfl É’kè™êÎÜ«∞x ~å^è•Hõ$+¨‚ ѨO_ç`«∞_»O\Ï_»∞. <åºÜ«∞O, `«~å¯eflã¨∞ÎOk. D
<åºÜ«∞ âß„™êÎxfl „|Ǩχ#∞Oz 24 = "å_≥#· "å`«ûº~°∞+≤ t+¨µº_»∞ Q“`«=Ú_»∞ K≥áêÊ_»∞.
"åºã¨ ∞ xH˜ Ѩ Ó ~° fi "Õ ∞ J~° ∞ }<Õ q ∞ =∞Ǩ Ï i¬ KÕ ` « Q“`« = Ú_» ∞ "Õ ^ •efl
„Ѩã¨iOѨ*Ëâß_»O\Ï~°∞. |∞∞ˆQfi^ŒOÖ’<Õ Q“`«=∞=∞ǨÏi¬ „Ѩ™êÎ=#=ÙOk. q∞kèÅ ^ŒQÆæ~°
H©∆~À^Œkè #k f~°OÖ’ Q“`«=Ú_»∞ [x‡Oz#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. DÜ«∞#‰õΩ 'JHõ∆áê^Œ∞_»∞—
J<Õ ¿Ñ~°∞ =ÙOk. áê^•ÅÖ’ Hõà◊√§ „Ѩ™êkOKå_»∞ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞ ZѨC_»∂
`«#‡Ü«∞`«fiOÖ’, ÉÏǨϺã¨$‡u ÖˉõΩO_® u~°∞QÆ∞`«∞#fl Q“`«=Ú_çH˜. "åºã¨∞_»∞ DÜ«∞#
t+¨µº_Õ. XHõ™êi PÜ«∞#∞fl =ke "Õˆ~ QÆ∞~°∞=Ù#∞ KÕ~å_»@ "åºã¨∞_»∞. QÆ∞~°∞„^ÀǨÏO
`≥eã≤ áê^•ÅÖ’x Hõà◊§`À JO`å `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl_»@ Q“`«=∞=∞ǨÏi¬. '<≥·Ü«∂~ÚHõó
`«∞ JHõ∆áê^Œó— Jx J=∞~°O K≥ѨÙÎOk. 16 áê^•Å∞QÆÅ <åºÜ«∞ âß„™êÎxfl É’kèOKå_»∞
Hõ#∞Hõ#∂ JHõ∆áê^Œ∞_»O\Ï~°∞. 16 [`«Å '~°[`«áê+¨— Å∞ QÆÅ JHõ∆ J<Õ |OQÍ~°∞
<å}ÏÅ#∞ áÈe#"å_»x J~°÷O. 22 HͺÔ~@¡‰õΩ |^Œ∞Å∞ 16 HͺÔ~@¡ |OQÍ~°O
=ÙO_Õ^Œ#fl=∂@.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 34
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
JO`«\ ˜ ѨO_ç`«∞_»∞, q^•fiOã¨∞_»∞ ÖË_»x JO^Œ~°∞ ÉèÏqOKÕ"å~°∞ âߢã≤ÎQÍi
"≥·^Œ∞ëêºxfl K«∂ã≤. JO^Œ∞ˆH 1912Ö’ âß„ã≤ÎQÍiH˜ '=∞Ǩ=∞Ǩϟáê^蕺ܫ∞— a~°∞^Œ∞#∞
„ѨÉèí∞`«fiO JO^Œ*Ëã≤ qâı+¨ Q“~°"åxfl ‰õÄiÛOk. D Q“~°=O á⁄Ok# "≥Ú^Œ\ ˜
=∞Ǩϟáê^蕺ܫÚÅ∞ âß„ã≤ÎQ͈~. „Ñ≤<£û PѶπ "ÕÅ∞û gix =∞„^•ã¨∞‰õΩ PǨfixOz
ã¨fi~°‚HõOHõ}Ïxfl âߢã≤ÎQÍiH˜ ã¨fiÜ«∞OQÍ `˘_çQÍ~°O>Ë "åi „ѨuÉèí‰õΩ Ѩ@ìO Hõ\ ˜ì #>Ë¡
Hõ^•! HÍj, ѨÙ^Œ∞HÀ¯@ ã¨O™ê÷<åÅ#∞ ã¨O^Œi≈Oz ѨO_ç`« âßG K«~°ÛÅ∞ KÕã≤, ÔQez
[Ü«∞Ѩ„`åÅ∞ á⁄O^•~°∞. HÍjÖ’ [QÆ„`«Êã≤kú K≥Ok#"å_»∞, J„QÆQÆ}∞º_»∞ J~Ú#
'[Ü«∞^Õ= q∞„â◊— ѨO_ç`«∞_»∞ âß„ã≤Î QÍi áêO_ç`åºxfl qx, K«∂ã≤, Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∞ ZuÎ
#=∞㨯iOKÕ"å~°@. JO`« „Ѩ[˝ "åik. `«#O`«\ ˜ ѨO_ç`«∞xfl "≥∞zÛ# ã¨O™ê¯~°O
q∞„â◊QÍik. ™êÇ≤Ï`«º ã¨~°ã¨fi`«∞Å∞ "åi^ŒÌ~°∞ Ѩ~°ã¨Ê~°O Q“~°qOK«∞H˘#fl J~°∞^≥·#
ã¨OѶ¨∞@#O. Wk JO^ŒiH˜ P^Œ~°≈„áêÜ«∞O.
âߢãQÎ≤ Í~°∞ q[Ü«∞#QÆ~O° ^ŒQ~æÆ ° 'XO\˜`å_ç— „QÍ=∞OÖ’ 1867Ö’ [x‡OKå~°∞.
âß„™êÎ^茺ܫ∞#OÖ’ x[OQÍ<Õ 'XO\˜`å_ç— QÍ xÅ|_ç, `«#=Ói ¿Ñ~°∞‰õΩ ™ê~°÷Hõ`«
KÕ‰õÄ~åÛ~°∞. `«e¡ ™Èq∞^Õ==∞‡, `«O„_ç ã¨∂~°º<å~åÜ«∞}Ï=^è•x. `«O„_ç QÍ~°∞ gix
~ÀE Z`«∞ÎH˘x fã¨∞H˘x áÈ~Ú q[Ü«∞#QÆ~°OÖ’ |∞Å∞ã¨∞ ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢã≤Î QÍi
=^ŒÌ 8= ÜÕ∞@ ã¨O㨯 $`« ™êÇ≤Ï`åºÅ#∞ <ÕiÊOz ѨO_ç`«∞Å#∞ KÕâß~°∞. P `«O„_çQÍi
„â◊^Œú ‰õΩ=∂~°∞x áêO_ç`«º „Ѩg}∞xfl KÕã≤Ok. u~°∞QÆ∞ÖËx ѨO_ç`«„ѨHÍO_»∞ÅÜ«∂~°∞
nHõ∆, Ѩ@∞ì^ŒÅ, „â◊^ŒúÅ`À.
x+ì̈QÅÆ rq`«O âߢãQÎ≤ Íik. JѨÊ\˜Hˆ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} ÉÏQÍ „ѨKå~°OÖ’ =ÙOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O =ÓѨÙÖ’ =ÙOk. `«e¡ ÉèÏ+¨ÃÑ· Pã¨H˜Î [#OÖ’ "åºÑ≤Oz =ÙOk.
W=hfl âߢã≤Î QÍix P‰õ@∞ì‰õΩ<åfl~Ú. tëêìKå~° Ѩ~åÜ«∞}∞Öˇ·<å âߢã≤ÎQÍ~°∞
^Œ∞ëêìKå~åÅ#∞ YO_çOKÕ"å~°∞. HÍÖÏ#fl#∞ã¨iOz Ѩ^Œú`«∞Å∞ =∂~°∞ÛHÀ"åÅx
„ѨɒkèOKå~°∞. QÍOnèQÍi HõO>ˇ 15 ã¨OII ѨÓ~°fi"Õ∞ g~°∞ Y^ŒÌ~°∞ ^èŒiOKÕ"å~°@.
^ÕjÜ«∞`«‰Ωõ JO`« Q“~°=O ‰õÄ~åÛ~°∞ =∞Ǩ=∞Ǩϟáê^蕺ܫ∞. á⁄O^Œ∂~°∞ Y^Œ~Ì ∞° "åiH˜
KåÖÏ ~Ú+¨ì"≥∞ÿ#^Œ@. „â∫`« ã¨ÉèíÖ’¡, ѨO_ç`« ã¨ÉèíÖ’¡ âߢã≤ÎQÍix <åºÜ«∞ xˆ~‚`«QÍ
PǨfixOKÕ"å~°∞. "åi f~°∞ÊÃÑ· JO`« Q“~°=O =ÙO_Õk JO^ŒiH˜. "åi t+¨º „Ѩt+¨µºÅ∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 33
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
13) âß„™êÎ~°÷ qâß~°^Œ <Ài ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢã≤Î
ÉÏÅ QÆOQÍ^è~Œ ° uÅH± Jã¨=∂# ^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ ÅÎ ∞. ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞OÖ’ J„QÆ™ê÷#OÖ’
=ÙO_ç #_çÑO≤ z#"å~°∞. '™êfi`«O„`«ºO <å [#‡Ç¨Ï‰õΩ¯— Jx x#kOz# =∞ǨÏhÜ«Ú_»∞.
HÍO„ÔQãπ ™ê~°^䕺xfl =Ç≤Ïã¨∂Î<Õ, =∞Ǩ~å„+¨ìOÖ’ QÆ}Ѩu #=~å„`«∞Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOz,
^Õâ◊â◊H˜ÎH˜ ^•xfl J#∞ã¨O^è•xOKå~°∞. *ˇ·Å∞Ö’ Hõiî# tHõ∆Å##∞ÉèíqOz#"å~°∞.
HÍ~åQÍ~°OÖ’#∂ J‰õΩOiî`« nHõ∆`À K«^Œ=@O, *Ïu[#∞Å L#fluHÀã¨O x~°O`«~°O
„"åÜ«∞@O KÕã¨∂ÎO_Õ"å~°∞. ÉèíQÆ=næ`«#∞ J=Ö’_»#O KÕã≤ 'w`å~°Ç¨Ï㨺O—#∞ =∞~åsî
ÉèÏ+¨Ö’ J`«º^Œ∞ƒù`«OQÍ „"åã≤# ^•~°≈x‰õΩ_»∞. P ѨÙã¨ÎHõO K«kq „ѨÉèÏq`«∞_»∞ HÍx
"å~åHÍÅOÖ’ ÖË~x° K≥ÑC¨ ‰õΩ<Õ"å~°∞. P w`å ~°ÇϨ ™êºxfl Jxfl ÉèÏ+¨Ö’¡H˜ J#∞=kOѨ*ãË ≤
JO^Œ*ËÜ«∂Åx ÉèÏqOKå~°∞. `≥Å∞QÆ∞Ö’ ^•xx J#∞=kOKåÅO>Ë ™ê÷~Ú, ã¨=∞~°÷`«
=Ù#fl ѨO_ç`«∞x HÀã¨O J<Õfi+≤ã¨∞Î<åfl~°∞. P ѨO_ç`«∞_çH˜ =∞~åiî ÉèÏ+¨Ö’ =∞Oz
áêO_ç`«ºO =ÙO_®e. "Õ^•O`« âß„ã¨ÎOÖ’ JѨiq∞`«"≥∞ÿ# Jaèx"Õâ◊O =ÙO_®e Jx
ÉèÏqOKå~°∞.
JѨC_»∞ uÅH±QÍiH˜ "Õ^•O`« t~À=∞}˜, q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ "Õ^•O`« âß„™êÎxfl É’kèã∂¨ ,Î
PO„^è^Œ âÕ O◊ Ö’ JYO_» „ѨMϺu á⁄Ok# <Ài ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢãQÎ≤ Íi QÆ∞iOz `≥eã≤Ok.
âß„™êÎ~å÷Å#∞ qOQÆ_çOz K≥ѨÊ@OÖ’ âߢã≤ÎQÍi ¿Ñ~°∞ PO„^èŒ^Õâ◊=∞O`«\Ï
=∂~°∞"≥∂yáÈ`ÀOk. uÅH±QÍ~°∞ âߢãQÎ≤ Íix PǨÏfixOKå~°∞. `«#ÉèÏ"åxfl q=iOKå~°∞.
âߢã≤ÎQÍi J"≥∂Ѷ¨∞ áêO_ç`åºxH˜ Pâ◊º~°ºÑ¨_®¤~°∞. `«y#"å~°∞ ÅaèOz#O^Œ∞‰õΩ
ã¨O`À+¨Ñ¨_®¤~°∞. âߢã≤ÎQÍiH˜ P „Ѩ}ÏoHõ #zÛOk. `≥Å∞QÆ∞ ¿ã`«‰õΩ JOwHõiOKå~°∞.
`«fi~°Ö’<Õ J`«ºO`« „â◊^•ú㉨ Ωõ ÅÎ `À J#∞"å^ŒO KÕâß~°∞. QÆÇϨ #"≥∞#ÿ q+¨Ü∂« Å#∞ J`«ºO`«
`ÕeHõQÍ, JO^ŒiH© J~°÷=∞ÜÕ∞ ã¨~°à◊â‹·eÖ’ J#∞=kOKå~°∞. uÅH± =∞#ã¨∞#∞
`≥Å∞ã¨∞HÀ=\ÏxH˜ q=~°OQÍ qâı+¨"≥∞ÿ# Ñ‘iîHõ „"åâß~°∞. â◊OHõ~å^≥· fi`åxH˜, uÅH±
ÉèÏ"åʼnõΩ ǨÏã≤=Î ∞â◊HÍO`«~O° Jx JѨÊ\˜ ^•HÍ ÉèÏqOKÕ"å~°∞. âߢãQÎ≤ Íi PO„nèH~õ }° `À
PÔ~O_ç\H˜ ˜ `Õ_® KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= J#fl âߢãQÎ≤ Íi Jaè„áêÜ«∂xfl JO`å J~°O÷ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞.
'ã¨~°fiHÍb# ã¨=∞㨺ʼnõΩ â◊√^Œú ™êÊù\ ˜Hõ Ѷ¨ÅHõO, P^蕺u‡Hõ Hõq`å ã¨u <˘ã¨@ x`«º~°ã¨
QÆOQÍ^èŒ~° uÅHõO— Jx uÅH± ÉèÏëêºxfl JO^Œ~°∂ J~°÷O KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. Jn âߢã≤ÎQÍi
ÉèÏëê, âß„ã¨ÎáêO_ç`«ºO. uÅH± QÍi =∞#ã¨∞û<Õ ^Àz# "≥·^Œ∞+¨ºO "åik.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 36
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
WO`« „Ѩã≤kú K≥Ok# <åºÜ«∞âߢã¨Î =∞Ǩϟ^Œkèx ã¨∞ÖÏQÍæ ~¸k, K«∞oH©Hõ$`«O
KÕã∞¨ H˘x 'JѨ~° Q“`«=∞— a~°∞^Œ∞ á⁄O^•~°∞ JH˜O∆ `«Å ã¨∞Éσâß„ã≤.Î 1807Ö’ [@„áÈÅ∞
ã¨O™ê÷#OÖ’x JÜ«∞º"åi Ñ¨Öˇ¡Ö’ [x‡OKå~°∞ `«O„_ç ã≤OQÆ~°âߢã≤Î =^ŒÌ HÍ=º, <å@Hõ,
`«~°¯âß„™êÎÅ∞ K«k"å~°∞. `«O„_çx z#fl`«#OÖ’<Õ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. ÃÑO_ç¡ J~ÚOk.
ÉèÏ~°º#∞, WO\˜h =ke HÍj KÕ~å~°∞. JHõ¯_» K«O„^Œ<å~åÜ«∞}Éèí\ÏìKå~°º t+¨µºÖˇ·,
ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ ÖˉΩõ O_®<Õ QÆ∞~°∞=ÚY`«ó UHõãO¨ ^ä•„QÍÇ≤ÏQÍ "Õ^•O`« g∞=∂O㨠âß„™êÎÅ#∞
<Õˆ~Ûâß~°∞.
Zxq∞k ã¨O=`«û~åÅ∞ HÍjÖ’ q^•ºÉèϺã¨O ѨÓiÎ KÕã≤ ~ÚO\˜H˜ uiy =KåÛ~°∞.
giH©, "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞ P™ê÷# q^•fiOã¨∞_»∞ „Ѩu"åk ÉèÜí ∞« OHõ~° J#O`åKå~°∞ºÅ‰õΩ QÆ^•fiÅÖ’
âß„ã¨Î K«~Û° =¸_»∞ ~ÀAÅ∞ =∞ǨáÈ\©QÍ [iyO^Œ@. PKå~°∞ºÅ"åix JH˜O∆ `«Å"å~°∞
[~ÚOz, "åiKÕ „Ѩâ◊O™êHõ∆`«Å#∞ á⁄O^•~°∞. P™ê÷<ånèâ◊√_»∞ HõOsî K«O„^ŒÇ¨~°O`À
ã¨Ç¨ ã¨`«¯iOz, Q“~°qOz ѨOáê~°@. =#ѨiÎ, QÆ^•fiÅ, P`«‡‰õÄ~°∞ "≥Ú^ŒÖˇ·#
ã¨O™ê÷<åÅ#∂ ^Œi≈Oz, ѨO_ç`«∞Å#∞ âßG K«~°ÛÖ’ [~ÚOz [Ü«∞ ˆH`«#O
ZQÆ∞~°"Õâß~°∞. â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ∞ „"åã≤# „|Ǩχ ã¨∂„`«ÉèÏ+¨ºO‰õΩ P~åº=$`«ÎOÖ’
ã¨∞ÅÉèíOQÍ JO^ŒiH© J~°÷=∞ÜÕ∞ ÉèÏ+¨Ö’ 'ÉèÏëêº~°÷ ~°`«fl=∂Å— „"åâß~°∞. nxH˜ KåÖÏ
„Ѩã≤kú =ÙOk. <åºÜ«∞âß„ã¨Î q^•º „Ѩg}∞Öˇ·# 'JѨ~° Q“`«=∞— a~°∞^Œ∞#∞ ™ê~°÷HõO
KÕã¨∞H˘#fl ã¨∞Éσâߢã≤ÎQÍ~°∞ 64= ÜÕ∞@ 1871Ö’ Ѩ~°=∞ѨkOKå~°∞.
Y
I maintain that to every body who cares for him self, for his
ancestors, for his history for his intellectual development, a study
of Vedic literature is indispensable. - Max Muller
The vedas belong to the history of the world.
All instructions and exhortation of the Vedas are addressed to
humanity at large. - A.C. Bose
Veda in it's wider sense is not the name of any particular book but
of literature. - S.D. Gupta
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 35
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
14) áê^Œ∞HÍO`« nH∆ÍѨ~°∞Å∞ ǨÏ#∞=∞KåÛù„ã≤Î
âß„™êÎÅ#∞ Hõ+¨ìѨ_ç K«^Œ∞=ÙHÀ=K«∞Û. „ѨuÉèí#∞ „Ѩ^Œi≈Oz L^ÀºQÆO
ã¨OáêkOK«=K«∞Û. Ѩ@∞ì^ŒÅ`À, nHõ∆`À L^ÀºQÆOÖ’ L#fl`« Ѩ^Œq á⁄O^Œ=K«∞Û. HÍx
`«#‰õΩ J#flO ÃÑ\˜ì# P áê~î°âßÅÅ#∞ HõàÏâßÅQÍ =∂~åÛÅ#fl `«ÅOѨ٠~å=@O,
=zÛO^Õ `«_»=ÙQÍ, ^•xH˜ ã¨÷ÅO ã¨=∞‰õÄ~°Û\ÏxH˜ `«# ã¨fiO`« á⁄Å"Õ∞ ~Ú=fi@O,
L^•~°`‰« Ωõ =∂~°∞¿Ñ~°∞QÍ xezáÈ=@O U XHõ¯i^Œ~Ì ∞° L^ÀºQÆ∞ÅHÀ ™ê^躌 =∞=Ù`«∞Ok.
JÖÏO\˜ P^Œ~°≈=¸iÎ QÍAÅѨe¡ ǨÏ#∞=∞KåÛù¢ã≤Î. 1883Ö’ <≥Å∂¡~°∞ =∞O_»ÅOÖ’
"ÕQÆ∂~°∞ =ÓiÖ’ [x‡Oz# ѨÙ}º=¸iÎ. ǨÏ#∞=∞¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ìH˘#flO^Œ∞‰õΩ `«#
q^•º¿ã"åÉèÏ"åxfl Kå@∞H˘x, ã¨~°ã¨fif ^•ã¨ºO KÕã≤# Ѩq„`«Ç¨Ï$^ŒÜ«Ú_»∞. ѨÙ+¨Êyi
u=∞‡# Hõq ã¨O`«u"å_»∞. `«e¡ "≥OHõ=∞‡, `«O„_ç ã‘`å~å=∞âß„ã≤Î.
z#fl`«#OÖ’<Õ `«e^¡ OŒ „_»∞Å#∞ áÈQ˘@∞ìH˘#fl ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì O`«∞_»∞ âߢã.Î≤ J~Ú<å
q^•º"åºã¨OQÍxfl H˘#™êyOKå~°∞. ã¨O㨯 $`« HÍ"åºÅ#∞ JOk# „Ѩu QÆ∞~°∞=Ù
=^ŒÌ ‰õÄ~°∞Ûx <Õ~åÛ~°∞. u~°∞Ѩu "≥o§ „QÆO^ä•Å#∞ PHõoOѨ٠KÕã¨∞H˘<åfl_»∞. QÀ^•=i
lÖÏ¡ J#O`«=~°O KÕi =∞OyѨÓ_ç "≥OHõ@âߢã≤ÎQÍi ^ŒQÆæ~° 12 ã¨O=`«û~åÅ∞ nHõ∆QÍ
q^Œº H˘#™êyOz =∞ǨÉèÏëêºO`«OQÍ "åºHõ~°} âßG áêO_ç`«ºO ã¨OáêkOKå~°∞.
JHõ¯_Õ H˘O`«HÍÅO =ÙO_ç J^蕺Ѩ#=¸ KÕâß~°∞. `«~åfi`« `≥<åe ã¨O㨯 $`« HõàÏâßÅÖ’
J^蕺Ѩ‰õΩÅ∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. ÉèÏ~°º =∞~°}˜OK«QÍ, kfifÜ«∞O KÕã¨∞H˘x, `«#
q^•º"åºã¨OQÆO H˘#™êyOKå~°∞. <≥Å∂¡~°∞ "≥o§ J#fl=~°Ñ¨Ù ~åѶ¨∞= âߢã≤ÎQÍi =^ŒÌ
"Õ^•O`« âß„™êÎ^茺ܫ∞#O ѨÓiÎ KÕâß~°∞.=∞O„`« âߢã¨ÎO ‰õÄ_® <Õ~åÛ~°∞. áê^Œ∞HÍO`«
nHõ∆#∞ á⁄Ok ^èŒ#º`« K≥O^•~°∞. <≥Å∂¡~°∞ ã¨O㨯 $`« áê~î°âßÅÖ’ „Ѩ^è•<Àáê^蕺ܫ∞
Ѩ^Œq KÕ|\˜ì ^•xH˜ `«# ¿ã"å `«`«Ê~°`«`À =<≥fl `≥KåÛ~°∞. =∞#fl#ÅO^•~°∞.
P áê~î°âßÅ#∞ HõàÏâßÅQÍ =∂ˆ~Û „Ѩܫ∞`«flO [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ, âߢã≤ÎQÍ~°∞
`«# ‰õΩ#fl Ô~O_≥Hõ~åÅ#∞ HõàÏâßÅ ™ê÷Ѩ# HÀã¨O L^•~°OQÍ „"åã≤KåÛ~°∞. `«#‰õΩ
J#flOÃÑ\˜ì# ã¨Oã¨÷ Jaè=$kúH˜ `«#=O`«∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOkOz ÃãǨÏÉÏãπ
JxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. PÜ«∞#HõO>Ë ^èŒx‰õΩÅ∞, =^•#∞ºÅ∞ =ÙO_ç =ÙO_»=K«∞Û. HÍx
`«Hõ∆}O Z=~°∞ ã¨ÊOkOz HÍ~°º ~°OQÆOÖ’ ^Œ∂‰õΩ`å~À "åˆ~ K«i`å~°∞÷Å∞. JÖÏ
J~°∞^≥·# Q“~°=O á⁄O^•~°∞ âߢã≤ÎQÍ~°∞. gi`À áê@∞ q∞ye# "å~°∂ HõkÖÏ~°∞,
q~åàÏÅOkOKå~°∞. áê~îâ° ßÅ ã¨O㨯 $`« HõàÏâßÅQÍ "≥Åã≤Ok. qÅã≤eO¡ k. ZO^ŒiHÀ
q^•ºaèHõ∆xzÛOk. âߢã≤ÎQÍix HõàÏâßÅ JkèѨuQÍ KÕã≤Ok Ü«∂[=∂#ºO. `«y#
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 38
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
„ѨѨOK« „Ѩã≤kúK≥Ok# ^ŒO_çÉèí>¡ qâ◊fi<å^äŒâߢã≤ÎQÍi t+¨µºÖË g~°∞. HÍjÖ’
~¸ QÆ∞~°∞=Ù =^ŒÌ ã¨∞=∂~°∞ 15 ã¨O=`«û~åÅ∞ â◊√„â◊¥+¨ KÕã≤ "åºHõ~°}, <åºÜ«∞
g∞=∂O㨠âß„™êÎÅÖ’ Jáê~°áêO_ç`º« O ™êkèOKå~°∞. âߢãÎ≤ QÍi "å^Œ#‰õΩ „ѨuѨ‰Ω∆õ Å∞
‰õÄ_® Pâ◊º~°ºÑ¨_ç ^•™ÈǨÏ=∞<Õ "å~°O>Ë "åi "å^Œ<å Ѩ\ ˜=∞ Uáê\˜^À =∞#‰õΩ
`≥Å∞™ÈÎOk. ^Õâ=◊ ∞O`å ã¨OKå~°O KÕã∂¨ ,Î "å^ÀѨ"å^•Å∞ KÕã∂¨ Î *ˇ„· `«Ü∂« „`« KÕâß~°∞.
J~Ú`Õ XHõ™êi q[Ü«∞#QÆ~°OÖ’ cè=∂Kå~°∞ºÅ`À [iy# áÈ\©Ö’ F_çáÈÜ«∂~°@.
JO`Õ - âß„™êÎxH˜, "å^Œ<å Ѩ\ ˜=∞‰õΩ Ѩ^Œ∞#∞ ÃÑ@∞ìHÀ"åÅx x~°‚~ÚOKå~°∞.
JѨ[Ü«∂xH˜ Hõ$OyáÈÖË^Œ∞. „Ѩ`«ºi÷x =∞#™ê~å Jaè#OkOKå~°∞ – =∞m§ HÍj
KÕ~å~°∞. âß„™êÎ^茺ܫ∞#O H˘#™êyOKå~°∞. ~å@∞^Õe PO„^èŒ^ÕâßxH˜ uiy =KåÛ~°∞.
WOHõ Ѩ~å[Ü«∞O J<Õk xѶ¨∞O@∞=ÙÖ’ ÖˉõΩO_® kyfi[Ü«∞ Ü«∂„`« Hõ_»^•HÍ
H˘#¨™êyOz ™êǨϟ! ã¨∞„|Ǩχ}º âß„ã‘Î! JxÑ≤OK«∞H˘<åfl~°∞. âß„™êÎ~°÷ q=~°}Ö’
JѨ~° âß~°^•=¸~°∞ÎÅx „ѨMϺu á⁄O^•~°∞.
âß„ã≤ÎQÍix HÍH˜<å_» áœ~°∞Å∞ PǨfixOz =ã¨`«∞Å∞ HõeÊOz Q“~°qOKå~°∞.
"åºHõ~°} âß„™êÎ~å÷Å#∞ x`«ºO q=iã¨∂Î rq`«O ™êyOKå~°∞. Z<Àfl áœ~° ã¨<å‡<åÅ∞
ã¨`å¯~åÅ∞ JO^Œ∞H˘<åfl~°∞. 1912 #∞Oz 8 ã¨O=`«û~åÅ∞ `≥<åeÖ’ ã¨O㨯 $`«
HõàÏâßÅÖ’ „Ñ≤xûáêÖòQÍ Ñ¨xKÕã¨∂Î t~À=∞}˜ `«~°QÆ`«∞ʼnõΩ J^蕺Ѩ#O KÕ¿ã"å~°∞.
D HÍÅOÖ’<Õ uÅH± #∞Oz Ñ≤Å∞Ѩ٠=zÛ, w`å ~°Ç¨Ï㨺 PO„nèHõ~°} KÕâß~°∞.
1867Ö’ âߢãÎ≤ QÍ~°∞ [x‡OKå~°∞. 1927Ö’ +¨+Ñì≤ Ó¨ iÎ HÍÅOÖ’ rq`«O KåeOKå~°∞.
QÀ^•=s f~°OÖ’ "≥Åã≤# =∞ǨâßG ѨO_ç`«∞Ö’¡ „"Õà◊§g∞^Œ ÖˇH˜¯OѨ^Œy# "åiÖ’
âߢã≤ÎQÍ~˘Hõ~°∞.
Y
Placing of duty about beauty, of morality above happiness, but only
so can we cease to be beasts and begin to be gods.
Morality is not properly the doctrine of how we may make our selves
happy, but how we may make our selves worthy of happiness.
- Immanuel Kant
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 37
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
1882Ö’ <≥Å∂¡~°∞ lÖÏ¡ 'HõÅ∞="å~Ú— Ö’ [x‡Oz, x"å㨙ê÷#OQÍ Hõ_»Ñ¨
lÖÏ¡ |^ÕfiÅ∞ `åÅ∞HÍ "≥OHõ„\Ï=∞ѨÙ~°O#∞ KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. `«O„_ç ã¨∞„|Ǩχ}Ϻ=^è•x,
`«e¡ HÍ=∂Hõ∆=∞‡ `«O„_ç, `å`« "Õ^•^茺ܫ∞#Ѩ~°∞Å∞, =Ú`åÎ`« ™È=∞Ü«∂l ‰õÄ_®.
N âıëê„k11= ÜÕ∞@ HÍe#_»Hõ`À HÍj KÕ~å~°@. JHõ¯_» <åÅ∞ˆQà◊√§ q^Œº<ÕiÛ,
`≥<åe =KåÛ~°∞. Yã≤O HÀ@ ^ŒQÆæ~° q^•º`«Ñ¨ã¨∞ûÖ’ QÆ_çáê~°∞. Ü≥∂QÍÉèϺã¨O KÕã≤,
âßs~°Hõ, =∂#ã≤Hõ P~ÀQͺxfl ѨÙ+¨¯ÅOQÍ ™êkèOKå~°∞. 1901Ö’ Hõ~°∂flÅ∞ HÀÖòû
ÃÇ·Ïã¨∂¯Å∞Ö’ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`«∞Å∞QÍ KÕi 36 ã¨O=`«û~åÅ∞ ѨxKÕã≤ „Ѩ^è•<åO„^èŒ
ѨO_ç`«∞Å∞QÍ q~°q∞OKå~°∞. QÆ*Ï~ÀǨÏ}O [iyOk ~ÚѨC_Õ, ~ÚHõ¯_Õ.
Hõq`«fiO z#fl`«#OÖ’<Õ Jaƒ, J=^è•<åÅÃÑ· "≥∂A Ѩ_®¤~∞° . gˆ~â◊eOQÆOQÍi
É’^èŒÅ`À q~°q∞OKå~°∞. HÍ=º~°K«# „áê~°OaèOz nHõ∆QÍ z=i =~°‰õΩ H˘™êyOKå~°∞.
<å@HÍO`« ™êÇ≤Ï`«ºO, JÅOHÍ~°âßG, "åºHõ~°}, *’ºu+¨ âß„™êÎÅÖ’ xëê‚`«∞Öˇ·<å~°∞.
Ü≥∂QÆ, =∞O„`«, ^è~Œ ‡° âߢ™êÎÅ JO`«∞K«∂âß~°∞. <å_ô*Ï˝#O ÉÏQÍ `≥eã≤#"å~°∞. K≥~Úº
K«∂ã≤ "åºkè x~åú~°} KÕÜ«∞@OÖ’ k@ì. PÜ«Úˆ~fi^•xfl PáÈã¨# Ѩ\Ïì~°∞.
*’ºu+¨âß„™êÎxfl ~å}˜ #~°ã≤OÇ¨Ï K«Ü«∞#∞Å ^ŒQÆæ~° ™êkèOKå~°∞. x`«º ™ê^茉õΩÅ∞
=∞O„`« âßG =∞~°‡O `≥eã≤# "å~°=@O`À ~ÀE ѨÓ[, ^Õ=`å~°Û# KÕã≤ f~°÷
„Ѩ™ê^•Å`À "åº^è∞Œ Å`À ÉÏ^èÑŒ _¨ Õ [<åxH˜ =Ó~°@ HõeOæ KÕ "å~°∞. =O^ŒÖÏk t+¨µºÅ‰õΩ
q^•º^•#O KÕã≤# QÆ∞~°∞=ÙÅ∞. áê^Œ∞HÍO`« nHõ∆ÔQ·H˘#fl =∞h+≤. Nq^Àºáê㨉õΩÅ∞,
=â◊º"å‰õΩ¯Å∞, PÜ«∞# „"åã≤# ѨÙã¨HÎ ÍÅ#∞ ÖˇH¯˜ OK«@O Hõ+Oì¨ Jx Kåi„`«‰Ωõ Å ÉèÏ=#.
N~å=∂=`å~°``« åfixfl 12 ÉèÏQÍÅ∞QÍ „"åã≤ "åb‡H˜ ǨÏ$^ŒÜ∂« xfl ™ê=∂#∞ºÅ‰õΩ
JO^Œ*Ëâß~°∞. ~å=∂Ü«∞}Ïxfl Ѩ^ŒºHÍ=ºOQÆ „"åâß~°∞. „|Ǩ‡O_» ѨÙ~å}Ïxfl `≥Å∞QÆ∞
KÕâß~°∞. ǨÏ#∞=∞kfi[Ü«∞O, ã¨O„QÆÇ¨Ï ÉèÏ~°`«, ÉèÏQÆ=`åÅ∞ „"åâß~°∞. „Ѩu "Õ^•O`«
q+¨Ü∂« xfl, ѨÙ~å} qâıëêÅ#∞ Z<Àfl"庙êÅ∞QÍ „"åã≤ „ѨK∞« iOKå~°∞. HõOz HÍ=∞HÀ\˜
Ñ‘~î° P™ê÷# ѨO_ç`«∞xQÍ xÜ«∞q∞OѨ|_ç Q“~°qOѨ|_®¤~°∞. ÉÏÅ ã¨~°ã¨fiu, Jaè#=
##fláêKå~°º, Jaè#= "åb‡H˜ PO„^è"Œ åºã¨, ã¨O㨯 $`«ã∂¨ i, =∞ǨHõq a~°∞^•OH˜`∞« Å∞.
HõàτѨѨÓ~°‚ Q“~°"åxfl qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O #∞Oz á⁄Ok# x["≥∞ÿ# HõàτѨѨÓ~°∞‚Å∞.
HÍ=ºf~°,÷ ã¨$‡uf~°÷ J#fl a~°∞^Œ∞Å#∞ ™ê~°Hú Oõ KÕã#≤ ѨÙOÉèÏ= ã¨~ã° fi¨ `«∞Å∞. #_»Ü∂« _Õ
âß~°^Œ. ~°zã¨∂Î =ÙO_Õ "å}© qÖÏã¨∞_»∞. 68= ÜÕ∞@ 1950 Ö’ „|ǨχѨ^Œ=∞Ok#
„ÉÏǑχ=∞Ü«∞=¸iÎ [#=∞Oz âıëê„kâ◊~°‡, „áê`«ó㨇~°}©Ü«ÚÅ∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 40
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
„ѨuѶ¨ÅO ~ÚzÛ ~°∞}O fiÛOk. "å~°∞ P HõàÏâßÅ#∞ `«=∞ â◊H˜Î ™ê=∞~å÷ºÅ`À
L#fl`«OQÍ fiÛk^•Ì~°∞. "åi H©iÎ ~å„ëêìO`«~åÅÖ’ =∂~°∞ „"≥∂yOk. P `«~åfi`«
‰õÄ_® <åÅ∞æ ZHõ~åÅ∞ HõàÏâßʼnõΩ „"åã≤ ~ÚzÛ `«=∞ =^•#º`«#∞ Kå@∞H˘<åfl~°∞.
HõàÏâßÅ Jaè=$kúH˜ ~Ú`ÀkèHõOQÍ Hõ$+≤KÕâß~°∞. `«=∞ 63= ÜÕ∞@ 1956Ö’
ǨÏ#∞=∞KåÛù¢ã≤Î `«#∞=ÙKåeOz, H©iÎ â◊s~°∞Öˇ·<å~°∞. "åi P`«‡ <≥Å∂¡~°∞ HõàÏâßÅ
ã¨O㨯 $`å^躌 Ü«∞<åxH˜ x~°O`«~O° ã¨∂ÊùiÎ xã¨∂OÎ @∞O^Œx ÉèÏq™êÎ~∞° . ǨÏ#∞=∞ z~°Orq
Hõ^•! ǨÏ#∞=∞KåÛù„ã‘Î≤ z~°Or"Õ!
15) q^•º`«áÈxkè [#=∞Oz âıëê„kâ◊~°‡
q^•º~°∞÷ʼnõΩ áê~îåÅ#∞ ã¨∞É’^èŒHõOQÍ K≥ѨÊQÆeˆQ Láê^蕺ܫÚÅ∞ H˘O^Œˆ~
=ÙO\Ï~°∞. q^•º~°∞÷ʼnõΩ HÍ=Åã≤O^Õ^À `≥Å∞ã¨∞H˘x, Láê^蕺ܫÚÅ#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOz,
q^•º"åºã¨OQÆO`À, q^Õº`«~° q+¨Ü∂« Å`À áê~îâ° ßÅ#∞ fiÛk^ÕÌ „Ѩ^•è <Àáê^蕺ܫÚÅ∞
‰õÄ_® H˘O`«=∞O^Õ =ÙO\Ï~°∞. P „Ѩ^è•<Àáê^蕺ܫÚx =ºH˜Î`åfixH˜ PHõi¬`«∞Öˇ·,
J~°∞^≥·# Q“~°"åxfl, ã¨<å‡<åxfl JOkOKÕ q^•ºi÷Ö’Hõ=¸ `«‰õΩ¯=QÍ<Õ =ÙO@∞Ok.
HõàÏâßÅÖ’¡ ~Úq =∞s `«‰Ωõ ¯=QÍ [~°∞QÆ∞`å~Ú. J~Ú`Õ ã¨~ˆ fiѨe¡ ~å^è•Hõ$+¨‚ ѨO_ç`∞« x
PKå~°º`åfixH˜ =ÚQÆ∞Ö÷ #·ˇ HõàÏâßÅ q^•º~°∞Å÷ ∞ PÜ«∞##∞ QÆ∞„~°O |O_çÖ’ ‰õÄ~ÀÛÃÑ\˜,ì
QÆ∞„~åʼnõΩ |^Œ∞Å∞ `å"Õ∞ |O_çÖÏy g_À¯Å∞ K≥Ñʨ @O K«i„`«Ö’ =∞~°∞ѨÙ~åx Ѷ∞¨ @ìOQÍ
=∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. Jã¨Å∞ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`«∞ÅO>Ë<Õ K«∞ÅHõ#. PÜ«∞# HÍ¡ã¨∞Ö’ áê~îåÅ∞
q<Õ q^•º~°∞úÖË `«‰õΩ¯=. JÅ¡iH˜ `≥Å∞QÆ∞ HÍ¡ã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ìOk ¿Ñ~°∞QÍ =∞#O K«∂ã¨∂Î<Õ
=Ù<åflO. HÍh g\xfl\˜H˜ qaè#flOQÍ F áê~î°âßÅ q^•ºi÷ |$O^ŒO `«=∞‰õΩ `≥Å∞QÆ∞
É’kèOz# =∞ǨѨO_ç`«∞xH˜ QÆ*Ï~ÀǨÏ}O [iÑ≤Oz, `«=∞ áê~î°âßÅ H©iÎx K«i„`«
ѨÙ@Ö’¡H˜ Ü≥∞H˜¯OzOk. P áê~î°âßÅ ¿Ñˆ~ Hõ~°∂flÅ∞ HÀÖòû "≥∞"≥∂iÜ«∞Öò ÃÇ·Ïã¨∂¯Öò.
P qt+¨ì Q“~°=O, g_À¯Å∞ á⁄Ok# "åˆ~ N [#=∞Oz âıëê„kâ◊~°‡QÍ~°∞. WO\˜
¿Ñ~°∞Ö’<Õ =∞Oz =ÙO_»@O =Å¡ [#=∞O^ŒiH˜ =∞Oz"åÔ~· QÆ$ǨÏ<å=∂xfl ™ê~°÷HõO
KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. WHõ Pk âı+¨µ=Ù J#O`« q^ŒºÅ‰õΩ PÅ"åÅO. P âı+¨µx "≥·^Œ∞+¨º=¸
ã¨fiO`« ¿Ñ~°∞Ö’<Õ =ÙO_»@"Õ∞HÍ^Œ∞, P Ѩq„`«`#« ∞ `«# QÆ∞}, jÅ =~°<Î åÅÖ’ PK«iOz
K«∂Ñ≤Oz# "å~°∞ â◊~°‡QÍ~°∞. â◊~°‡¿Ñ~°∞#∂ ™ê~°÷HõO KÕâß~°∞. ZO`« q^•ºkè‰õΩÖˇ·<å,
x~°O`«~°O J^茺ܫ∞#O KÕÜ«∞@O, x`«ºq^•ºi÷QÍ =ÙO_»@O â◊~°‡QÍiH˜ ~Ú+¨ìO.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 39
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
™êÇ≤Ï`«º ~°`åflHõ~°OÖ’ q^•º<å^äŒ∞x, ã≤OQÆÉèí∂áêÅ∞_»∞ „"åã≤# '~°™ê~°‚=
ã¨∞^è•Hõ~°O—#∞ QÆ∞iOz ¿Ñ~˘¯#@O, JѨÊHõgÜ«∞OÖ’ ã¨∂ix QÆ∞iOz =ÙO_»@O =Å¡
W`«x HÍÅOÃÑ· ã¨OkQÆú`« =zÛOk. JO^Œ∞ˆH 1414 #∞Oz 1625 ֒ѨŠ=ÙO\Ï_»x
ÉèÏqOKå~°∞.
17) Jaè#= HÍo^•ã¨∞ =ÚÅ∞QÆ∞ áêѨܫ∂~å^èŒ∞ºÅ∞
Ѩ~=° ∞ =∂¿ÇÏâ◊fi~°∞Å∞QÍ, Ѩ~^° =Õ `«Ü∞ÿ≥ # Åe`å „uѨÙ~° ã¨∞O^Œi Láê㨉Ωõ Å∞QÍ,
Ü≥∂QÆ™ê^èŒ<å „Ñ¨g}∞Å∞QÍ, =∞O„`«âßGHÀq^Œ∞Å∞QÍ, ã¨O㨯 $`åO„^èŒÅÖ’ qâı+¨
áêO_ç`«º „Ѩg}∞_çQÍ, â◊`åkèHõ „QÆO^äŒHõ~°ÎQÍ =ÚÅ∞QÆ∞ áêѨܫ∂~å^èŒ∞ºÅ∞ PO„^èŒ∞ʼnõΩ
P~å^èŒ∞ºÅ∞. =∞#‰õΩ 12 =∞Ok P~å^èŒ∞ºÅ∞<åfl~°∞. JO^Œ∞Ö’ XHõÔ~·# "Õ=∞<å~å^茺
=OâßxH˜ K≥Ok# "å~°∞. 1778 Ö’ [x‡OKå~°∞. z#flѨÊ\˜ ¿Ñ~°∞ ã¨OQÆ"Õ∞â◊fi~°âß„ã≤Î.
P=∞~å=f Ѩ@ì} x"åã¨∞Öˇ·<å~°∞.
J=∞~å=u „ѨÉèí∞=Ù "åã≤Ô~_ç¤ "≥OHõ\Ï„k<åÜ«ÚxH˜ QÆ∞~°∞=ÙQÍ, P™ê÷#
ѨO_ç`«∞xQÍ áêѨܫ∂~å^èŒ∞ºÅ∞ „ѨMϺuá⁄O^•~°∞. ~åÜ«∞ʼnõΩ ÃÑ^ŒÌ# JO>Ë Ü≥∞O`«
Q“~°="≥∂ "≥OHõ\Ï„kH˜ áêѨܫ∞ JO>Ë JO`«\ ˜ Q“~°=O. J~Ú`Õ ÃÑ^ŒÌ# ~åÜ«∞ʼnõΩ
=∞#∞K« i „`« JOH˜ ` « q ∞KåÛ_» ∞ . HÍx áêѨ Ü « ∞ QÍ~° ∞ <åÜ« ∞ xH˜ ÜÕ ∞ HÍ=ºO
JOH˜`q« ∞=fiHõáÈ=@O KÀ^ŒºOQÍ =ÙO@∞Ok. <åÜ«∞x ^Œ`ÑΫ Ù¨ „`«∞_»∞ [QÆ<åfl^èŒ ~åÜ«∞Å
HÀiHõÃÑ· ^ÕqÉèÏQÆ=`«O „"åã≤ HÍjqâ◊fi<å^ä∞Œ xH˜ JOH˜`q« ∞KåÛ~°∞. JYO_» áêO_çfQÆi=∞
QÆÅ"å~°x "åi „QÆO^äŒ ~°K«#Å =Å¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. PO„^èŒ w~åfi}ÏÅÖ’ JO^≥"Õã≤#
KÕ~Ú. Ô~O_»∞ ÉèÏ+¨Ö’¡x "åºHõ~°}ÏÅ#∞ =∞kèOKå~°∞. Ô~O_»∞ ÉèÏ+¨Ö’¡#∞ ã¨=∂#
„ѨuÉè`í À L^•`«Î Hõq`«fiO „"åâß~°∞. q^Œº <Õ~fi° @"Õ∞HÍ^Œ∞ q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ q^Œº QÆ~á° ê~°∞.
Jq∞`«"≥∞ÿ# „Ѩ*Ï˝áê@"åÅ∞ P~å^èŒ∞ºÅHÍÅ"åÖÏÅ∞. P~åº=f t=™È΄`«O, UHÍ^Œt
K«OѨÙ=Ù, HõàϺ} K«OѨ٠ã¨O㨯 $`« HÍ"åºÅ∞ „"åâß~°∞. ^Õg ÉèÏQÆ=`«O, JǨÏÖϺ
ã¨O„HõO^Œ# qÖÏã¨O, "Õ=∞<å~å^躌 K«i„`« "≥Ú^ŒÖ#·ˇ `≥Å∞QÆ∞ ~°K#« Å∞ KÕâß~°∞. â◊`åkèHõ
„QÆO^äŒè Hõ~°ÎQÍ ¿Ñ~°∞ á⁄O^•~°∞. =â◊º"å‰õΩ¯Åx „Ѩã≤kú. Ѩ~°=∞ xÜ«∞=∞ xëêª QÆi+ª̈`«Ö’
Ѩq„`«r=#O QÆ_çÑ≤# ѨÙ}º=¸iÎ. â‹·==∞`å=ÅOa S<å t=ˆHâ◊=ÉèË^ŒOÖËx
ǨÏiǨÏ~å^≥· fi`«ÉÏè =O =Ù#fl P`«‡ ã¨O™ê¯i. 'JѨ~H° Ío^•ã¨∞—QÍ, 'ѨÙOÉèÏ= ã¨~ã° fi¨ u—QÍ,
~å[H©Ü«∞ ^Œ∞~°O^èŒ~°∞_»∞QÍ, „Ѩ*Ï˝=¸iÎQÍ áêѨܫ∂~å^èŒ∞ºÅ∞ QÆ}∞uÔHHͯ~°∞. „Ѩ[Å
=∞#ã¨∞Ö’¡ z~°™ê÷#O ã¨OáêkOK«∞H˘<åfl~°∞. 1852Ö’ _≥|ˇ·ƒù<åÅ∞æ ÜÕ∞O_»¡ =Ü«∞ã¨∞Ö’
t=™êÜ«Ú[ºO KÕ~å~°∞. [#‡#∞ ã¨Ñ¶¨bHõ$`«O KÕã¨∞H˘<åfl~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 42
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
16) ™êÇ≤Ï`«º ~°`åflHõ~°∞_»∞ ^èŒ~°‡ã¨∂i
^Œ~°≈<åÅ∞ P~°∞. +¨@Ì~°≈<åÅx Ñ≤Å∞™êÎO. XHõ ^•xÖ’ áêO_ç`«ºO QÆ_çOK«@"Õ∞
™ê^èŒ# =Å¡ ™ê^茺O. P áêO_ç`åºxfl XiÑ≤_çÃÑ\˜ì q^•fiOã¨∞Å`À "å^•Å∞, K«~°ÛÅ∞
KÕã≤ ÔQÅ=@O KåÖÏ „â◊=∞`À ‰õÄ_çOk. JÖÏO\˜ ^Œ~°≈<åÅ#∞ PiO\˜h PáÈã¨#
Ѩ\ ˜ì, P ^Œ~°≈#HÍ~°∞Å JѨ~° J=`å~°=¸iÎQÍ ¿Ñ~°∞ á⁄O^Œ@O J`«ºO`« "Õ∞^è•qH˜
=∂„`«"Õ∞ ™ê^茺O.P ^Œ~°≈#HÍ~°∞ÖË "å~°}Ïã≤ ^èŒ~°‡ã¨∂i. ã¨∂i JO>Ë<Õ Ñ¨O_ç`«∞_»∞ –
=∞i ^è~Œ ‡° ã¨∂i JO>Ë ^è~Œ ‡° âß„™êÎÅÖ’ Jâı+¨ áêO_çf„ѨKO« _»∞_»x ™ê~°H÷ <õ å=Ú_»Ü∂« _»∞.
QÆ∞O@∂~°∞ =∞O_»ÅOÖ’ Hõsî=~°OÖ’ [x‡OKå_»∞ ã¨∂i 1414Ö’. q^Œfi`«¯qQÍ
„Ѩã^≤ ∞Œ _ú <·≥ å_»∞. PQÆ=∂Å#∞ P™êO`«O J=QÆ`O« KÕã∞¨ HÀ=@O =Å¡ PQÆ=∞áê~°^iŒ ≈QÍ
Ñ≤Å∞=|_®¤~°∞. +¨_»Ì¤~°≈<åÅ#∞ J=Ö’_»#O KÕÜ«∞@O =Å¡ +¨_»Ì~°≈<åKå~°∞º_»x ¿Ñ~°∞
á⁄O^•_»∞. D ^Œ~≈° # ã¨~ã° fi¨ u =ÚO^Œ∞ ѨÙOÉèÏ= ã¨~ã° fi¨ u [<å~°<ú åKå~°∞º_»∞ xÅ∞=ÖËHõ
áÈÜ«∂_»@. ^•xÖ’ '"åk ˆHã¨i— JxÑ≤OK«∞H˘<åfl_»∞. "Õ^Œ"Õ^•OQÆ=ÚÅ JO`«=Ú#∞
â’kèOz# =∞Ǩ"Õ^Œ q^•º~°Ç¨Ïã¨∞º_»∞.14 q^ŒºÅ`À ѨiѨÓ~°‚*Ï˝#O ã¨OáêkOKå_»∞.
'Ѩ^"Œ åHõº „Ѩ=∂} áê~å"å~° áês}∞—_»x q#∞u HÔ H˜¯# =∞ǨÏhÜ«Ú_»∞. ã¨O㨯 $`«OÖ’,
„áêHõ$`«OÖ’ HÍ=º <å@HÍÅ∞ „"åã≤# q^Œfi`«¯qâıY~°∞_»∞. <åºÜ«∞âß„ã¨Î xëê‚`«∞_»∞.
`«~°¯âßG HÀq^Œ∞_»∞. J~Ú<å J`«x Hõq`«fiO Hõ~°¯â◊O H͉õΩO_® ã¨~°à◊ ã¨∞O^Œ~°OQÍ,
™êѶ‘QÍ, ã¨∂\˜QÍ =ÙO_»@O „Ѩ`ÕºHõ`«.
ã¨∂iH˜ „ѨMϺu `≥zÛÃÑ\˜ì# „QÆO^äŒO '™êÇ≤Ï`«º ~°`åflHõ~°O—. ÉÏÅ ÉèÏQÆ=`«O,
ǨÏO㨠ã¨O^Õâ◊O J<Õ HÍ"åºÅ∞, HõO㨠=^èŒ, #~°HÍã¨∞~° q[Ü«∞O J<Õ ~°∂ѨHÍÅ∞,
Hõ$ëê‚ ã¨∞Îu, ã¨∂~°ºâ◊`«HõO „"åâß_»∞. ™êÇ≤Ï`«º ~°`åflHõ~åxH˜ W`«~° ~å„ëêìŠѨO_ç`«∞Å
„Ѩâ◊O㨠ÉÏQÍ ÅaèOzOk. XiÜ«∂ ÉèÏ+¨Ö’ nxH˜ "åºMϺ#O „"åâß~°∞ JHõ¯_ç
ѨO_ç`«∞Å∞. Jxfl ™êÇ≤Ï`«ºs`«∞Å∞ nxÖ’ ã¨g∞H˜∆OKå_»∞ ã¨∂i. <å@ºO, <å@HõO
*’eH˜ áÈÖË^Œ∞. „Ѩ`åѨ~°∞„^Œ Ü«∞â’Éèí∂+¨}O „"åã≤# q^•º<å^èŒ∞x '‰õΩH˜∆OÉèíi— Jx
Jã¨Å∞ ¿Ñ~Ô `«‰Î Ωõ O_» q=∞i≈Oz '~å=∞K«O„^Œ Ѷ∞¨ #™ê~° Ü«∞â’Ѩi=∞à◊O— ¿Ñ~° ~°zOKå_»∞.
Éè’A_»∞ â◊$OQÍ~°O XHõ>~Ë ã° O¨ Jx ã≤^•úOfHõi¿ã,Î ã¨∂i Hõ~∞° } "≥Ú^ŒÖ#·ˇ "å\˜Ö’#∞
~°ã¨O =ÙOk J#fl Jaè#=QÆ∞ѨÙÎx ã≤^•úO`åxfl ã¨=∞i÷OKå_»∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 41
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
ã‘`å~å=∞âß„ã≤Î `«~°¯âß„™êÎ^蕺~Ú. "Õ^•O`« q^•ºQÆi+¨µª_»∞. `«~°¯âß„ã¨Î
ѨiѨÓ~°∞_‚ ∞» . ǨÏOÑ≤ q~°∂áêHõ∆ Ñ‘~åî xH˜ P™ê÷# ѨO_ç`™« ê÷#O á⁄Ok# q^•ºQÆi+¨µ_ª ∞» .
q„QÆǨ~å^èŒ##∞ YO_çã¨∂Î „"åã≤# ѨÙã¨ÎHÍxH˜ „ѨuQÍ 'YO_»# =∞O_»#O— „"åã≤
P~°¬=∞`« „ѨKå~°‰õΩxQÍ Å|ú „Ѩu+¨µªÅÜ«∂~°∞.
[QÆ<åfl^è⌠ߢãÎ≤ Ѷ∞¨ <åO`«O KÕâß~°∞. x`«º"Õ^•^躌 Ü«∞#, J^蕺Ѩ#O`À J~Ú#=e¡
„QÍ=∂xfl ѨÙh`«O KÕã≤# "Õ^Œ ѨO_ç`«∞Å∞.
WÖÏ ~¸ P~°∞æ~°∞ J#fl^Œ=Ú‡Å∞ <åÅ∞æ "Õ^•Å‰õΩ, +¨\ÏÛ„™êÎʼnõΩ, "åºHõ~°},
HÍ=º<å@HÍÅOHÍ~åʼnõΩ, "Õ^•O`« q*Ï˝<åxH˜, Ü«∞[˝Ü«∂QÍk 㨄u¯Ü«∞ʼnõΩ,
J^躌 Ü«∞# J^蕺Ѩ<åʼnõΩ xÅÜ«∂Öˇ,· P~°¬^~Œè ‡° "åºÑ≤HÎ ˜ `«=∞ rq`åÅ#iÊOz# ѨÙ}º
=¸~°∞ÎÅ∞. ~åºe „QÍ=∂xH˜ H©iÎ K«O„kHõ Åe¡, [QÆ<À‡Ç≤ÏxH˜ [QÆ<À‡Ç¨Ï#OQÍ `«=∞
q^•º"≥^· ∞Œ ëêºxfl <≥"· ^Õ ºŒ O KÕã#≤ ™êÇ≤Ïf =¸~°∞ÅÎ ∞, P~°∞QÆ∞iH˜ P~°∞HÀ@¡ =O^Œ<åÅ∞,
Jaè#O^Œ<åÅ∞ "åix Hõ#fl `«e¡^ŒO„_»∞ʼnõΩ t~°ã¨∞û=Oz áê^•aè=O^Œ<åÅ∞.
19) q[Ü«∞#QÆ~° Éè’QÆ<å^äŒ∞_»∞
'JK«@ |∞\˜ì# z=Ù~°∞ H˘"≥∞‡ÿ# KÕ=— Jx ~åÜ«∞Å q[Ü«∞#QÆ~åxfl
Jaè#∞uOK«=K«∞Û. =∂^è=Œ q^•º~°}∞ºÅ∞ q[Ü«∞#QÆ~åxfl ѨÙh`«O KÕâß~°∞. ™êÜ«∞},
=∂^èŒ"åKå~°∞ºÅ∞ q[Ü«∞#QÆ~° ™ê÷Ѩ‰õΩÅ∞. gi ™È^Œ~°∞_Õ Éè’QÆ<å^äŒ∞_»∞. J#flʼnõΩ
`«QÆæ `«=Ú‡_»∞. =∞ǨHõqQÍ „Ѩã≤^Œ∞ú_»∞. ã¨OQÆÉèí∂áêÅ∞x =∞O„u. 'a„@QÆ∞O@ „Ѩâ◊ã≤Η
HÍ=º x~å‡`«. ™êÜ«∞}ÏKå~°∞ºÅ∞ `«=Ú‡_»∞ „"åã≤# „QÆO^ä•Å#∞ 'JÅOHÍ~°ã∞¨ ^è•xkè—
Ö’ L^ŒÇ¨ÏiOKå_»∞. Jq ~å"≥∂ÖÏ¡ã¨O, „uѨÙ~° q[Ü«∞O "≥Ú^ŒÖˇ·# P~°∞ „QÆO^ä•Å∞.
™êÜ«∞}∞_»∞ `«=Ú‡x Hõq`åfixfl JÅOHÍ~åʼnõΩ L^•Ç¨Ï~°}QÍ "å_®_»∞. B^•~°ºQÆ∞}
ã¨OѨ#∞fl_»h K≥áêÊ_»∞. HÍ=ºO `≥Å∞ã¨∞H˘# QÀˆ~"åiH˜ LѨ^âÕ O◊ KÕâß_»∞ Éè’QÆ<å^ä∞Œ _»∞.
Jxfl ™êÇ≤Ïf^èŒ~å‡Å#∞ áê\˜OKå_»x ѨO_ç`åaè„áêÜ«∞O.
W`«x ‰õΩ=∂~°∞Å∞ =ÚQÆ∞æ~°∂ qâı+¨ áêO_ç`«ºO =Ù#fl"åˆ~. HõOѨ} ã¨Ow`«
=∞~°‡A˝_»∞. =∂Ü«∞}∞_»∞ HÍ=ºHõÖÏÑ‘ gnèѨkä‰õΩ_»∞. ã≤OQÆ} „Hõ=∞, [@ÅÖ’ ã¨`åÎ
K«∂Ñ≤# "å_»∞. "Õ^•ÉèϺã¨OÖ’ qâı+¨ „ѨuÉèí K«∂áê_»@. `«O„_çH˜ `«y# ‰õΩ=∂~°∞Å∞QÍ
xezáÈÜ«∂~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 44
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
18) 'ÉÁ=∞‡HõO\˜ +¨@¯O—
ÉÁ=∞‡HõO\˜ "≥OHõ@ #$ã≤OǨÏâß„ã≤Î, ~å=∞™êfiq∞ J=^è•x, JK«Û#flâß„ã≤Î,
#$ã≤OǨÏâß„ã≤Î, ã‘`å~å=∞âß„ã≤Î, [QÆ<åfl^èŒâß„ã≤Î J<Õ P~°∞QÆ∞ix 'ÉÁ=∞‡HõO\˜ +¨@¯O—
JO\Ï~°∞. gik `«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡ ~åºe. ǨÏi`«ã¨ QÀ„f‰õΩÅ∞. ‰õΩ=∂~°™êfiq∞x
+¨}∞‡Y∞_»O\Ï~°∞. JÖÏ<Õ g~°∞ P~°∞ =ÚMÏÅ∞#fl ѨÙOÉèÏ= ã¨~°ã¨fi`«∞Å∞. JO^Œ~°∂
JO^Œˆ~. ã¨∞=∂~°∞QÍ g~°∞ 1850 #∞Oz 1939 =~°‰õΩ rqOKå~°∞. g~°O^Œ~°∞
™È^Œ~°∞Å=@O J`«ºO`« qâı+¨O. gi `«e¡ ã¨∞Éèí„^Œ=∞‡, `«O„_ç ¿Ñ~°∞ âß„ã≤Î. +¨}∞‡Y∞x
[##O HÀã¨O áê~°fif Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞ŠѨi}Ü«∞O [iy#@∞¡ gi q"åǨÏ=Ú [iy
=ÙO@∞Ok. HÍ~°}[#∞‡Öˇ·# ‰õΩ=∂~°∞Å#∞ Hõ#fl `«e¡^ŒO„_»∞ÅÜ«∂~°∞.
"≥OHõ@#$ã≤OǨÏâß„ã≤Î "Õ^Œ "Õ^•OQÆ „Ѩg}∞_»∞. L~å¡O ã¨O™ê÷# "Õ^ÑŒ s¨ Hõ‰∆ Ωõ Å∞QÍ
„Ѩãk≤ .ú ~å=∞™êfiq∞ J=^è•x Ѷ∞¨ <åO`« ™êfi^蕺ܫ∞#Ѩ~∞° Å∞. J`«ºO`« „Ѩuëêª`‡« Hõ"∞≥ #ÿ
"Õ^Œ ѨsH∆ÍkèHÍiQÍ L~å¡O ã¨O™ê÷#OÖ’ =Ù<åfl~°∞.
JK«Û#flâß„ã≤Î `«~°¯, *’ºu+¨ ѨO_ç`«∞Å∞. '™êÇ≤Ï`«º K«„Hõ=iΗ a~°∞^•OH˜`«∞Å∞.
^Õg ѨÓ[Ö’ [#‡ ^èŒ#º"≥∞ÿ#"å~°∞. ã¨O㨯 $`Àáê^蕺ܫÚÖˇ· =O^ŒÖÏk q^•º~°∞÷ʼnõΩ
q^•ºÉ’^èŒ# KÕã≤# Hõq ѨO_ç`«∞Å∞.
#¨$ã≤OǨÏâß„ã≤Î J<ÕHõ q^ŒºÅ<åi `Õi# ѨO_ç`∞« _»∞. `«~¯° , "åºHõ~}° , g∞=∂Oã¨,
"Õ^•O`åÅ JO`«∞K«∂ã≤# k@ì. JÅOHÍ~° âß„ã¨ÎOÖ’ J^Œ∞ƒù`« „Ѩ*Ï˝^èŒ∞s}∞Å∞. nxH˜
q∞Oz =∞ǨHõq. J=∞‡"åi uÅHõOÃÑ· "≥~ں⒡HÍÅ∞ „"åâß~°∞. "≥OHõ\Ï^èŒfii
^Õ=`å=~°‚<åxfl "Õ~Ú â’¡HÍÖ’¡ KÕ¿ãÎ, XHõ¯ uÅHõO ÉÁ@∞ìg∞^Õ "Õ~Ú â’¡HÍÅ∞ „"åã≤
q∞Oz áÈÜ«∂~°∞. qHÀìiÜ«∂ =∞Ǩ~å}˜x ã¨∞Îuã¨∂Î '`å~å=o— „"åâß~°∞. Wk ǨÏ~°∞¬x
<≥·+¨^èŒHÍ=ºOÖÏ =ÙO@∞O^Œ\.
â◊OHÍ~åKå~°∞ºÅÃÑ#· , J^≥· fi`« =∞`«O g∞^Œ PˆHÑ∆ }¨ KÕã∂¨ Î „"åÜ«∞|_»¤ =∞^èfiŒ =∞`«
„QÆO^äŒèO J~Ú# ' =∞}˜ =∞O[i—x YO_çã¨∂Î âß„ã≤ÎQÍ~°∞, ' =∞}˜ =∞O[s qâ◊¡^茗
„QÆO^äŒèO „"åã≤ J^≥· fi`åfixfl, â◊OHõ~°∞Å#∞ ã¨=∞iúã¨∂Î n>ˇÿ# ã¨=∂^è•#O K≥áêÊ~°∞.
~å=∂Ü«∞}OÃÑ· 'HõÅÊ=e¡Hõ— ¿Ñ~°∞`À "åºMϺ#O „"åâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ N~å=Ú_»∞
„u=¸~°∞ÅÎ J=`å~åʼnõΩ HÍ~°}"≥∞#ÿ Åe`å „uѨÙ~°ã∞¨ O^Œi J=`å~°O Jx, ã‘`å^Õq
q=∞~°≈ ã¨fi~°∂Ñ≤}˜ Jx, gi^ŒÌi =Å¡ ã¨$+≤ì, ã≤÷u, ÅÜ«∞ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx q=iOKå~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 43
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
â◊√„Hõhu™ê~°O, LѨx+¨`«¯^äŒèÅ∞ „"åâß~°∞. Éèí„^•Ñ¨i}Ü«∞O J<Õ „Ѩ|O^è•xH˜
ѨÓiÎ"åºYº „"åâß~°∞. „ѨÉèÏ=f „Ѩ^Œ∞º=∂flxH˜ =ÚO^Œ∞=∂@ „"åâß~°∞. ^•xH˜
ã¨=∞„QÆ"åºMϺ#=¸ „"åâß~°∞. D „Ѩ|O^è•xH˜ =¸ÅO ǨÏi=Oâ◊O Jx `≥eÜ«∞*Ëã#≤
"≥Ú^Œ\ ˜ "å~°∞ =∞Å¡Ü∞« º âß„ã≤QΠ͈~. PO„^è㌠∂¨ „`« ÉèÏëêºxH˜ `≥Å∞QÆ∞ KÕ`Q« Í LѨx+¨`¯« ^äÅŒè ∞
"≥Å∞=iOKå~°∞. g~°∞ 1853 Ö’ [x‡Oz 72 = ÜÕ∞@ 1925Ö’ `«#∞=Ù KåeOKå~°∞.
gi ‰õΩ=∂~°∞Å∞ L+¨N "åºMϺ# ™ê~°fiÉè∫=Ú_≥·`Õ, ~°OQÆ<å^ä£ Ñ¨Ù~å}, WuǨ™êÖ’¡x
q*Ï˝# q+¨Ü«∂Å#∞ Ѩiâ’kèOz, qâı¡+≤Oz ã¨~°à◊ÉèÏ+¨Ö’ JOkã¨∞Î<åfl~°∞. W^ŒÌ~°∂
`«O„_çH˜ `«y# ‰õΩ=∂~°∞ÖË.
21) ™êÇ≤Ïf Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞O ѨÙ@ìѨiÎ
`å#∞ „"åã≤# HÍ=ºO `å#∞ „"å¿ã ѨsHõ∆‰õΩ áê~î°º„QÆO^äŒè=∞=@O „ѨѨOK«
K«i„`«Ö’ U HõqH© [~°∞QÆx J~°∞^≥·# ã¨OѶ¨∞@#. P HÍ=ºO 'ÃÑ#∞Q˘O_»ÅH˜∆ ‡—, P Hõq
|ǨïÉèÏëê K«„Hõ=iÎ, ™êÇ≤Ïf Ç≤Ï=∞™ê#∞=٠ѨÙ@ìѨiÎ <å~åÜ«∞}ÏKå~°∞ºÅ∞. P ѨsHõ∆
ѨO_ç`« ѨsHõ∆ 'q^•fi<£— ѨsHõ∆. KåÖÏ Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# ã¨OѶ¨∞@# ™êÇ≤Ï`«ºK«i„`«Ö’.
=∞i "åi =Oâ◊O ™ê=∂#º"≥∞#ÿ ^•! Hõ$+¨‚ ^Õ=~åÜ«∞Å QÆ∞~°∞=Ù u~°∞=∞Å `å`åKå~°∞ºÅ
=Oâ◊O. JO^Œ∞ˆH P ly, ay.
1914 =∂iÛ 28# J#O`«Ñ¨Ù~°O lÖÏ¡ ÃÑ#∞Q˘O_» `åÅ∂HÍ zÜÕ∞º_»∞
„QÍ=∞OÖ’ [x‡Oz, ã¨~ã° fi¨ uH˜ =Ú^Œ∞aÌ _»_¤ <·≥ å_»∞. 14 Uà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ Hõq`åfi~°OÉèOí
KÕâß~°∞. 14Ö’ ÉèÏ+¨Å∞ <ÕiÛ Ñ¨^Œ∞<≥·# Hõq`åfixfl JxflÉèÏ+¨Ö’¡#∞ K≥ѨÊQÆÅ ã¨=∞~°÷`«
™êkèOKå~°O>Ë "åi "≥·^Œ∞+¨ºO J~°∞^≥·# q+¨Ü«∞O JxÑ≤ã¨∞ÎOk. ÉÏźOÖ’<Õ '„ѨǨ¡^Œ
K«i„`«— #∞ ǨÏiHõ^äŒQÍ K≥Ñ≤Ê# ÉÏŠǨÏiH˜â’~°O JÅ¡i zÅ¡~°QÍ uiy, ~ÚÅ∞¡ =ke
áÈ`«∂, ǨÏiHõ^äŒÅ`À =∞m§ ÅH©∆ ‡ „Ѩã¨#∞fl_≥· WO\˜H˜ KÕ~°@O =∂=¸Öˇ·Ok. rq`«O
g∞^Œ q~°H˜Î Hõey, Ç≤Ï=∂ÅÜ≥∂#fl`« ™êÇ≤Ïf=¸iÎ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ʼnõΩ KÕ~å_»∞. JHõ¯_»
ã¨^Œ∞æ~°∞=ÙÅ∞ ™êfiq∞t"å#O^•#∞„QÆǨÏO á⁄O^•~°∞. J^˘Hõ =∞^èŒ∞~° Hõ∆}O. PKå~°∞ºÅ
"åi rq`«"Õ∞ =∂iáÈ~ÚOk. J"≥∂Ѷ¨∞ áêO_ç`«ºO =â◊"≥∞ÿOk. ѨO_ç`«∞Å "≥∞ѨC
ÅaèOzOk. 'ã¨~°ã¨fifѨل`«— a~°∞^ŒO ™ê~°÷HõO KÕã¨∞H˘<åfl~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 46
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
20) „ѨuÉèÏ =Ùº`«ÊuÎ xÅÜ«Ú_»∞ =∞Å¡Ü«∞ºâß„ã≤Î
PÜ«∞#k HõOK«∞HõO~î°O. ÉèÏ~°`«, ÉèÏQÆ=`«, ~å=∂Ü«∞}ÏÅ∞ PÜ«∞#‰õΩ
"åKÀq^èÕÜ«∂Å∞. ã¨~°ã¨fiu PÜ«∞# <åůÃÑ· #iÎã¨∞ÎOk. QÆǨÏ# q+¨Ü«∂xfl J`«ºO`«
ã¨Ê+¨ìOQÍ, ã¨~°à◊OQÍ q=iOK«QÆÅ <Õ~°∞Ê, ™ê=∞~÷°ºO =Ù#fl"å_»∞. PHÍâß}˜ ^•fi~å
`«# ã¨fi~°`O« „`«∞Å`À ѨÙ~å}, Wu Ǩ™êÅ#∞ g∞\˜ „â’`«Å ǨÏ$^ŒÜ∂« Å#∞ `«\#ì˜ "å_»∞.
^èŒ~°‡ã¨O^ÕǨÅ#∞ fiÛ, ˆ~_çÜ≥∂‰õΩ „â’`«efl Hõ>Ëìã≤#"å_»∞ 'L+¨N— Jx Ñ≤Å∞=|_Õ
ѨÙ~å}ѨO_» ã¨∂~°º„ѨHÍâ◊ nH˜∆`«∞Å∞. W^ŒO`å PÜ«∞#‰õΩ [#‡`«ó ã¨O„Hõq∞OzOk.
HÍ~°}O `«O„_çQÍ~°∞ =∞Ǩ ѨO_ç`«∞_»∞, ѨÙ~å}"Õk J~Ú# ѨÙ~å}ѨO_» =∞Å¡Ü«∞º
âß„ã≤Î. =∞Å¡Ü«∞ºQÍ~°∞ PO„^èŒ, ã¨O㨯 $`åÅÖ’ JkfifÜ«∞ áêO_ç`«ºO ã¨OáêkOKå~°∞.
`«O„_ç Éèí„^ŒÜ«∞º âß„ã≤ÎQÍ~°∞ Ô~O_»∞ ÉèÏ+¨Ö’¡ ã¨=Ú#fl`« áêO_çfQÆi=∞ HõÅ"å~°∞.
`«O„_ç=^Œ<Ì Õ =∞Å¡‡#flQÍ~°∞ q^•ºÉèϺã¨O „áê~°OaèOz, `«~åfi`« q[Ü«∞#QÆ~O° Ö’ `«~¯° O,
"åºHõ~°}OÖ’ „Ѩ*Ï˝ áê@"åÅ∞ ã¨OáêkOKå~°∞. â◊OHõ~°ÉèÏëêºxfl J=QÆ`«O
KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
™ê^è•~°}OQÍ P HÍÅOÖ’ ã¨O㨯 $`« ѨO_ç`«∞ʼnõΩ `≥Å∞QÆ∞ g∞^Œ K«∞ÅHõ#
ÉèÏ=O =ÙO_Õk. `≥Å∞QÆ∞ HÍ"åºÅ∞ K«^Œ=@O <å"≥∂+≤. nxH˜ =ºuˆ~HõO =∞Å¡#flQÍ~°∞.
JK«∞Û J~Ú# „Ѩu `≥Å∞QÆ∞ „QÆO^ä•xfl `«~°z K«k"å~°∞. K«kqO^ŒO`å <åÅ∞Hõ z=~°
<å@ºO KÕã¨∂Î =ÙO_Õ^Œ@. Ô~_ôÔ~Hõ#~üÖÏ J_çyO^Õ `«_»=ÙQÍ PÜ«∂„QÆO^ä•ÅÖ’x
q+¨Ü∂« Å#∞ Ѩ^•ºÅ∞, â’¡HÍÅ`À ã¨Ç¨ K≥Ñʨ QÆÅ =∞Ǩ^•~°∞} ^è•~°}HõÅ"å~°∞. áê~îO°
K≥¿ÑÊ@ѨC_»∞ ѨÙã¨ÎHõO JHõ¯ˆ~¡‰õΩO_®<Õ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# "åºMϺ#O KÕã≤ q^•º~°∞÷ʼnõΩ
L`ÕÎ[O HõeæOKÕ"å~°@. Uk K≥Ñ≤Ê<å „Ñ¨=∂} ã¨Ç≤Ï`«OQÍ K≥Ñ≤Ê XÑ≤ÊOKÕ"å~°@.
nèxkè Jx, "Õ∞^è•xkè Jx, „ѨuÉèÏ=Ùº`«ÊuÎÖ’ "Õ∞\˜ Ü«∞x Ñ≤eKÕ"åsÜ«∞#∞fl. K«Hõ«¯x
"å‰õΩ¯, =∞Oz K«=∞`å¯~°O "åiH˜ "≥#fl`À ѨÙ\˜ì<å~Ú.
H˘O_»Ñe¨ ¡ ÃÇÏ· ã¨∂¯Å∞Ö’ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`∞« Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. ~å[=∞¿ÇÏO„^Œ=~°O
ã¨O㨯 $`« áê~î°âßÅÖ’, J=∞ÖÏѨÙ~°O ÃÇ·Ïã¨∂¯Å∞Ö’ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`«∞Å∞QÍ Ñ¨xKÕã≤,
L`«Î=∞ Láê^蕺ܫÚÅ∞QÍ ¿Ñ~°∞á⁄O^•~°∞. Ñ≤~îåѨÙ~°O P™ê÷#OÖ’ `≥Å∞QÆ∞ „QÆO^äŒè
Ѩiâ’^茉õΩÅ∞QÍ xÜ«∞q∞OѨ|_®¤~°∞. ã¨∂~°º~åÜ«∂O„^èŒxѶ¨∞O@∞ ~°K«#Ö’ KåÖÏ
ã¨O=`«û~åÅ∞ ¿ã=ÅOkOKå~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 45
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
J=∞‡#∞ ^Œi≈Oz, P"≥∞Ö’x 'J=∞‡— `«<åxfl a_»¤ÖÏ J#∞ÉèíqOKå~°∞. HõOz ÃÑ^ŒÌ
™êfiq∞ 'K«O„^ŒâıY~° ã¨~°ã¨fiu— ã¨xfl^è•#O ~¸ ѨÙOÉèÏ= ã¨~°ã¨fiuH˜ J#∞HõOѨ.
~å=∂Ü«∞} „Ѩ=K«#O <åÅ∞æ ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆOQÍ~°≠s ã¨^Œ$â◊OQÍ K≥Ñ≤Ê, Ö’`«∞Å∞
`«~°z, Éèí‰õΩÎÅ#∞ P#O^Œ ~°™ê=∞$`«OÖ’ FÅÖÏ_çOKå~°∞.
Ö∫H˜HõO `≥eÜ«∞x "Õ∞^è•q. ÉÏÅǨÏ$^ŒÜ«∞O. '=º=Ǩ~°[˝`« JO@x "≥·kHõ
*Ï`«‰õΩ_»∞— Jx ã≤.<åÔ~. J<åfl~°O>Ë Jk x["Õ∞. 1972Ö’ „ѨÉèí∞`«fiO 'Ѩ^Œ‡N—
a~°∞^Œ∞ xzÛ ã¨`«¯iOzOk. PÜ«∞#‰õΩ qâı+¨"≥∞ÿ# H©iÎx ã¨OáêkOz ÃÑ\˜ìOk
't=`åO_»=O—Hõ$u. t"åt=ÙÅ <å@º¿ÇÏÅ#∞ ǨÏ$^ŒÜ«∞~°OQÆO g∞^Œ „Ѩ^Œi≈OѨ*Ëã≤#
=∞ǨHõ=ÙÅ∞. JO^Œ∞Ö’ ÉèÏ= ™œO^Œ~º° O, ^èfiŒ x, ã¨Ow`« <å@º "Õ∞à◊qOѨ٠J^Œ∞ƒù`O« QÍ
"Õ∞à◊#"≥∞ÿ qt+¨ì`«#∞ ™êkèOzÃÑ\Ïì~Ú. nxfl „á⁄^Œ∞Ì@∂~°∞Ö’x JQÆ¿ãκâ◊fi~°
^Õ"åÅÜ«∞OÖ’ t=ÙxH˜ ~ÀE 108 „Ѩ^ŒH˜∆}ÏÅ∞ KÕã≤ Jaè¿+HõO KÕã¨∂Î, 15 ~ÀAÖ’¡
„"åã≤ ѨÓiÎ KÕã≤# Hõq`å ^Œ∞~°O^èŒ~°∞_»∞. ѨÙ@∞ì"≥·+¨‚=Ù_»∞ Hõ@ì|@ìÖËx kQÆO|~°
Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞xÃÑ· ~°K«# KÕÜ«∞@O Ѩ~°=∂^Œ∞ƒù`«O.''U=∂ #O^Œ#=Ú WÖÏ`«Å=Ú#——
J#fl"åi =∂@Å∞ =∞#‰õΩ ZÅ¡Å∞ ÖËx P#O^•xfl™êÎ~Ú. t=`åO_»=O, t"åÖÏ㨺O`À
t=™êxfl^蕺xfl KÕ‰õÄ~°∞ã¨∞ÎOk.
<åºÜ«∞OQÍ PKå~°∞ºÅ "åi "≥^· ∞Œ ëêºxH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO ZO`À ã¨ÊOkOz Q“~°"åÅ#∞
JO^Œ*ËÜ«∂eû=ÙOk. ~å[H©Ü«∂Å∞, "≥#∞fláÈ@¡‰õΩ xÅÜ«∞"≥∞ÿ# ^Õâ◊OÖ’ „ѨuÉèí‰õΩ
QÆ∞iÎOѨÙ~å=@O Hõ+¨ìO. JO^Œ∞ˆH PKå~°∞ºÅ"å~°∞ qHõÅ =∞#ã¨∞¯ÅÜ«∂~°∞. *Ï˝#Ñ‘~îü
J"å~°∞¤ "åiH˜ JO^ŒÖ^Ë ∞Œ . <å@ºO‰õÄ_® KÕã≤ "≥∞Ñ≤ÊOKÕ"å~°@. ã¨HÅõ âß„™êÎÅ∞ "åiH˜
q^èÕÜ«∂Å∞. ã¨O㨯 $`« ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ Éèí=Éèí∂u, =Ú~åi, Jâ◊fiѶ¨∞’+¨µ_»∞ Jaè=∂#
Hõ=ÙÅ∞. „áêHõ$`« Hõ=ÙÖ’¡ ѨÙ+¨Ê^ŒO`«∞_»∞, "åHõÊu Jaè=∂#Hõ=ÙÅ∞. q∞Åì<£ P~å^èŒ∞º_»∞.
Ã+b¡ JO>Ë P#O^Œ=ÖË¡. J~°qO^Œ∞_»∞, ~°gO„^Œ∞_»∞ JO>Ë Ç¨Ï$^ŒÜ«∞O ~°q „ѨHÍâ◊O`À
q~°ã≤# J~°qO^Œ"Õ∞ J=Ù`«∞Ok. `«∞Åã‘, ã¨∂~°^•ãπÅ#∞ `«∞Åã≤ JO`« Ѩq„`«OQÍ
ÉèÏq™êÎ~°∞. '[#„Ñ≤Ü«∞ ~å=∂Ü«∞}O— =∂„`åKè«O^Œã¨∞ûÖ’ „"åã≤ ÉèíHõÎ[<åʼnõΩ KÕ~°∞=
KÕâß~°∞. Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞ ã¨^$Œ â◊ |ǨïÉèÏëê K«`∞« ~å##∞_»∞ ѨÙ@ìÑi¨ Î <å~åÜ«∞}ÏKå~°∞ºÅ∞
1–9–1990# „ÉÃǷχHõºO K≥O^•~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 48
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
u~°∞Ѩu ã¨O㨯 $`« HõàÏâßÅÖ’ „Ѩ"âÕ O◊ HÀã¨O "≥àϧ~°@. x~å^Œ~}
° [iyOk.
P"ÕâO◊ Hõ@Åì ∞ `≥OK«∞‰õΩOk. Pâ◊√=ÙQÍ Hõq`åQÆOQÍÅǨÏi *ÏÅ∞ "åiOk. JO^Œ∞Ö’
P`å‡aè=∂#O JO`«~åfiÇ≤ÏxQÍ „Ѩ=Ç≤ÏOzOk. Wq q#fl „Ñ≤xûáêÖò PKå~°∞ºÅ ÉèÏëê
™êÇ≤Ï`«º „ѨuÉèí#∞ QÆ∞iÎOz "≥O@<Õ „Ѩ"Õâ◊O HõeæOKå~°@. J~Ú`Õ `å#∞ J#∞H˘#fl
`«~°QÆuÖ’ „Ѩ"Õâ◊O ÅaèOK«ÖË^Œ@. =∞m§ Pâ◊√=Ù PÜ«Ú=Ù áÈã¨∞‰õΩOk. JO`Õ, HÀi#
`«~Q° uÆ Ö’ „Ѩ"âÕ O◊ MÏÜ«∞=∞~ÚOk. Jn PKå~°∞ºÅ"åi Ѩ@∞ì^ÅŒ , „ѨuÉè,í ™ê=∞~°º÷ O.
'WO^Œ∞=∞f Ѩi}Ü«∞O— „"åâß~°∞ =ã¨∞K«i„`« „ѨÉèÏ=O`À. ã¨O`«$Ñ≤Î x=fiÖË^Œ@.
Jq∞`« ^è•~°}Ï ^Œ∞~°O^èŒ~°∞Å@ z~°∞`« „áêÜ«∞O#∞Oz. „ѨMϺ`« POQÆ¡ Hõ=ÙÅ
Hõq`«fi=∞O`å <åÅ∞HõÃÑ·# #iÎOKÕ^Œ@. "åºHõ~°}, JÅOHÍ~° âß„™êÎÅ#∞ =∞kèOz
™ê~°O Ñ≤O_Õâß~°∞. JO`å ã¨fiÜ«∞O Hõ$¿+. ~åà◊¡Ñ¨e¡ J#O`«Hõ$+¨‚ â◊~°‡ gi "Õ∞#=∂=∞
J=@O, P"≥·Ñ¨Ù#∞Op Hõq`«fiO, áêO_ç`«ºO ~°ã¨"åÇ≤ÏxQÍ KÕiOk. „áêHõ$`« ÉèÏ+¨
<Õ~åÛ~°∞. =∂QÆkè, â∫~°¿ãx, ÃÑ·âßp ÉèÏ+¨Å#∞ =â◊OKÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
ѨO^˘q∞‡^Õà◊§ˆH ÃÑO_ç¡ [iyOk. P ~À*Ë J`«ÎQÍ~°∞ @áêHõ\ ˜ìOk. Ô~O_»∞
~ÀAÅ `«~åfi`« ÉèÏ~°º ÉÏbÛ `«<Õflã≤Ok. ÃÑàı§"≥∂HÍx, Hõ~°‡Å∞ KÕÜ«∞@O =zÛOk
Jx JO`« qëê^ŒOÖ’#∂ K«=∞`«¯iOKå~°@. kfifÜ«∞ Hõà„◊ `«O =zÛOk. ѨOK«HÍ"åºÅ∞,
"åºHõ~}° O ѨÓiÎ KÕã#≤ q^Œ∞+‘=∞}˜. Pq_Õ ~ÚO\˜^QŒ ~æÆ ° t+¨µºÅ‰õΩ áê~îåÅ∞ K≥¿ÑÊk@.
qq^èŒ ÉèÏëê ™êÇ≤Ï`åºÅ#∞ P™êfikOK«@O PKå~°∞ºÅ H˜+¨ì"≥∞ÿ# =∞$ëêì#fl Éè’[#O.
`«∞Åã‘^•ãπ, ã¨∂~°^•ãπ =ÔQ·~å L`«Î~°^Õâ◊ Hõ=ÙÅ „ѨÉèÏ=O giÃÑ· Z‰õΩ¯=. ã¨~°fiA˝_»∞,
|ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# Hõ#fl_»Hõ=ÙÅ∞ P~å^èŒ∞ºÅ∞, PKå~°∞ºÅ‰õΩ. PàÏfi~°¡, <åÜ«∞<å~°¡
=∂^èŒ∞~°º ÉèíH˜ÎH˜ =ÚQÆ∞úÅÜ«∂~°∞. W=hfl x`«º ™ê^èŒ<åÖË.
J~Ú<å N"åiH˜ P#O^ÀѨÅaú HÍÖË^Œ∞. JëêìHõ∆s =∞O„`åxfl 13 HÀ@¡ ™ê~°∞¡
[Ñ≤Oz =∞Ǩã≤kú ™êkèOKå~°∞. `«∞Åã‘~å=∂Ü«∞}O HõO~îÀáê~î°O. JëêìHõ∆i âßfiã¨.
„u=∞`åÅ∞ Hõ~°`«ÖÏ=∞ÅHÍÅ∞. `åO„uHõ ™ê^èŒ#Ö’ J™ê^èŒ∞ºÅÜ«∂~°∞. +≤s¤ ™ê~Ú
ÉÏÉÏ J#∞Hõ∆}O P"ÕtOz =ÙO_Õ"å~°@. ™ê~Ú<å"≥∂KåÛ~°}`À J#∞Hõ∆}O
ѨÙh`«∞ÅÜÕ∞"å~°@. WO`« ™ê^èŒ#=Ù<åfl, U^À "≥eu HõÅz"Õ™ÈÎOk. lÖˇ¡à◊§=¸_ç
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 47
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞ PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
Ѩ`«HÍÅ∞ ã¨OáêkOKå~°∞.1959Ö’ „Ѩ^è•x <≥„Ǩ˙ â◊~°‡QÍix _èçb¡H˜ PǨfixOKå~°∞. 22) QÆ}˜`«„|Ǩχ – ã¨Or=~åÜ«∞â◊~°‡
~å¢+Ñì¨ u¨ , „Ѩ^•è #∞Å ã¨=∞HõO∆ Ö’ PÜ«∞# QÆ}`˜ â« ß„ã¨Î „ѨuÉè‰í Ωõ PO^Œ~∂° =ÚQÆ∞Åú Ü«∂~°∞. QÆ}˜`«OÖ’ HõOѨӺ@~ü Hõ<åfl K«∞~°∞QÍæ ѨxKÕ¿ã Ѩ^Œ∞<≥·# |∞kú=Ù#fl â◊‰õΩO`«ÖÏ
WOw¡+¨µ <Õ~°∞Û‰õΩO>Ë ~Ú`«~° ^ÕâßʼnõΩ ѨOÑ≤™êÎO Jx <≥„Ǩ˙ѨO_ç`«∞_»∞ "åQÍÌ#O ^Õq KÕ`« 'DÜ«∞<Õ <åHõ#fl Q˘Ñ¨Ê"å_»∞— JxÑ≤OK«∞H˘#fl =∞Ǩ"Õ∞^è•q ÅHÀ¯A
KÕâß_»∞. ^Õâ◊=∞O`å uiy ã¨<å‡<åÅ#O^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. ~å¢+¨ì „ѨuÉèí ^Õâ◊=∞O`«\Ï ã¨Or=~åÜ«∞â◊~°‡. P<å\˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "≥·„™ê~Ú ™êìh¡KÕ`« 'DÜ«∞<Õ =∂^Õâ◊OÖ’
qã¨ÎiOzOk.Ѩ„uHõÅhfl "Õ<Àà◊§ H©iÎOKå~Ú. „Ѩ`ÕºHõ ã¨OzHõÅ∞ "Õâß~Ú. ѨÙ\˜=ì ÙO>Ë, ^ÕâO◊ #_çÉÁ_»∞#¤ PÜ«∞# q„QÆÇ¨ xfl ™ê÷ÑO≤ z =ÙO_Õ"åà◊§O— Jx „ѨâO◊ ã≤OѨ
|Ü«∞@ ѨšH˜"≥∂`« – WO\’¡ DQÆÅ"≥∂`« ™ê"≥∞`« =ÙOkQÍ. WO`« H©iÎ |_ç#"å~°∞ â◊~°‡QÍ~°∞. ѨÙ@∞ìQÆ∞_ç¤ â◊~°‡QÍ~°∞ JO>Ë =Ú‰õΩ¯# "ÕÅ∞ "Õã¨∞‰õΩO\ÏO.
P¿ã`«∞ Ç≤Ï=∂K«ÅO Ѩ~°º\˜Oz, `«# QÆ}˜`« "Õ∞^è•â◊H˜Îx „Ѩ^Œi≈Oz QÆ}˜`« âßGA˝ÅKÕ
„Ѩu+¨ìÅ∞<åfl HÍà◊ǨÏã≤ÎÖ’ ã¨fi~°‚=Úd #k X_»∞¤# W~°∞‰õΩ ã¨O^Œ∞Ö’ â◊~°‡QÍi x"åã¨O.
"≥∞ѨCá⁄Ok#"å~°∞. =∂#= HõOѨӺ@~üQÍ qMϺ`«∞_»∞. QÆ}˜`« ™ê~°fiÉè∫=ÚxQÍ
PÜ«∞# ¿Ñ~°∞ KÕ¿ÑÎ Ü≥∞=iH© `≥e¿ãk HÍ^Œ@. QÆ∞à’§ Ѷ≤_ÕÅ∞ "å~ÚOKÕ QÆ∞_®¤Ü«∞#
Å|ú„Ѩu+¨µì_»∞.
JO>Ë<Õ `≥e¿ã^Œ@. J^Õ - [#O ~ÚzÛ# h~å[#O. HÍà◊ǨÏã‘Îâ◊fi~åÅÜ«∞O <≥ʼnõΩ
Hõ_»Ñ¨lÖÏ¡ „á⁄^Œ∞Ì@∂~°∞ `åÅ∂HÍ HõÅ∂¡~°∞Ö’ 22–11–1907# ÅHÀ¯A
350 ~°∂áêÜ«∞Å∞, <≥„Ǩï U~åÊ@∞ KÕã#≤ 300 ~°∂áêÜ«∞Å ÃÑ#¬<£ PÜ«∞#‰õΩ P^è•~°O.
ÃÑ^ŒÑ¨ÙÅ¡Ü«∞º, <åQÍO|ʼnõΩ ѨÙ@∞ìQÆ∞_ç¤QÍ Ñ¨Ù\˜ì# JO^èŒÉÏÅ∞_»∞. #Å¡x â◊s~°O.
XHõ ‰õΩ=∂~°∞_»∞, W^ŒÌ~°∞ ‰õΩ=∂Ô~ÎÅ∞. JO^ŒiH˜ q"åǨÅ∞ KÕâß~°∞. Z=Ô~·<å Ñ≤e¿ãÎ
Hõ # ∞áêѨ Ö Ë ÖË x Ѩ i ã≤ ÷ u . WO\’¡ "åà◊ § O`å Éè í Ü « ∞ Ѩ _ ®¤ ~ ° ∞ , ÉÏ^è Œ Ñ ¨ _ ®¤ ~ ° ∞ .
"≥o§ „Ѩ^Œ~°≈# ~Ú™êÎ~°∞. ÖËHõáÈ`Õ JO`Õ.
=keOK«∞HÀ"åÅx K«∂ã≤ LQÆ∞æáêÅ`À =_»¡yO[Å∞ "Õã≤ q∞OyOKå~°∞. J~Ú<å P
HÍy`«O ÖˉõΩO_®, Hõà◊√§ ÖˉõΩO_® ‰õÄ_çHõÅ∞, fã≤"Õ`«Å∞, ¿ã¯ fi~°∞¡, ~°∂@∞¡,
tâ◊√=Ù Kå=ÖË^Œ∞. z~°Orq JÜ«∂_»∞. #"åfi_»∞, "åà◊§#∂ U_»∞ÊÖ’#∂ #qfiOKÕ_»∞.
‰õĺÉò ~°∂@∂¡ ZÖÏ QÆ}˜OK«QÆÅ~°∞? P „Ѩâ◊fl‰õΩ PÜ«∞# ã¨=∂^è•#O XHõ¯>Ë '™ê^èŒ#—.
r~°‚Or~°‚O "å`åÑ≤r~°‚O J#∞H˘<åfl_»∞. Jn PÉÏÅ∞x ÉÏźO.
™ê^è#Œ =Å¡ ã¨=∞ã¨OÎ ã¨=∞‰õÄ~°∞`åÜ«∞x =∞#‰õΩ ™ê"≥∞`«=ÙOk. ^•xfl x[O KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
JHõ¯ K«^Œ∞=Ù`«∞O>Ë P áê~îåÅ∞ q<Õ"å_»∞. UHõã¨O^ä•„QÍÇ≤Ï. P „Ѩ[˝ JO^Œsfl
'JOÔHÅ PHÍ~°O <å‰õΩ `≥b^Œ∞. ^èŒfix ^•fi~å <Õ#∞ K«∂™êÎ#∞. <å‰õΩ Hõà◊√§ÖË=x kQÆ∞Å∞
PHõi¬OzOk. `«O„_ç K«xáÈÜ«∂_»∞. HõÉ’kH˜ ™êÜ«∞OQÍ =ÙO@∞O^Œx Ñ≤Å¡#∞ `≥zÛ
ÖË^Œ∞— Jx ã¨O`«$Ñ≤ÎQÍ K≥áêÎ~°∞. *Ï"≥∞„\© ÖˇHõ¯Å∞ KÕÜ«∞ÖË~°∞. 6"ÕʼnõΩ ÃÑ·QÍ „Ѩ^Œ~°≈#
ÃÑo§ KÕâß~°∞. =Ü«∞ã¨∞ `Õ_® 19–9´10 Uà◊√§. ã¨Ow`«O <Õ~åfiÅx Hõ~°∂flÅ∞ lÖÏ¡
eKåÛ~°∞. P^èŒ∞xHõ QÆ}˜`« âߢã¨ÎO PÜ«∞#‰õΩ `≥b^Œ∞– K≥Ñ≤Ê# "åàı§ ÖË~°∞. PÜ«∞<˘flHõ
Ô~_ç¤"åi [O|∞Åk<≥fl‰õΩ KÕ~å_»∞. ÖˇHõ¯Åg∞^Õ =∞‰õΩ¯= Z‰õΩ¯=. J#∞Hõ∆}O ÔÖHõ¯Å`À
P@=ã¨∞Î=ÙQÍ "å_»∞H˘<åfl~°∞. ÖˇHõ¯Å‰õΩ PÜ«∞<Õ ã¨fiO`«OQÍ ã¨∂„`åÅ∞ Hõ#∞H˘¯<åfl~°∞.
HÍѨÙ~°O KÕã¨∂ÎO_Õ"å_»∞. x„^ŒÖ’#∂ =kÖË"å_»∞ HÍ_»∞.
'<å ÖˇH¯õ Å∞ „QÆO^ä㌠OΨ KÕ¿ãÎ <å rq`« K«i„`« „"åã≤#>Ë—¡ JO\Ï~°∞ xˆ~fi^ŒOQÍ. ã¨fiK«ÛOù ^Œ
1928= ã¨O=`«û~°OÖ’ J`«x rq`åxfl =∂iÛ"Õ¿ã ã¨OѶ¨∞@# [iyOk.
ã¨Oã¨÷Å∞, qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞ KÕÜ«∂eû# Ѩx – J=Ù#∞ KÕÜ«∂eû# Ѩxx Jq
#=O|~ü 15# #O^•ºÅÖ’ HÍO„ÔQãπ ã¨Éíè [iyOk. HÍj<å^è∞Œ x, ^Œ∞yæ~åÅ, JxaÃãO\ò
KÕÜ«∞Hõ áÈ=@O "å\˜ „Ѩ`ÕºHõ`« Hõ^• !
=O\˜ ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. â◊~°‡QÍi „ѨuÉèí `≥eã≤ "ÕkHõ <≥H˜¯OKå~°∞. JO^Œ~°∂
QÆ∞}HÍ~°O, ÉèÏQÆǨ~°O, Ѷ¨∂`åOHõO, =~æ°=¸ÅO, ‰õĺÉò~°∂\ò, ¿ã¯ fi~ü"≥∞[~ü,
„Ѩâfl◊ Å_»Q@Æ O, J=º=^è•#OQÍ ã¨=∂^è•<åÅ#∞ K≥Ñʨ @O – ã¨Éíè XHõ¯™êi k„Q̓ùOuH˜
‰õĺÉò"∞≥ [~ü, ¢ÃÑ"· ∞£ á¶êHõ~ì ûü , Pb˚„ÉÏ, kfi, ¢`~·≥ åâ◊√Å∞ ã¨g∞Hõ~}° ÏÅ#∞ "≥∞~°∞Ѩ٠"ÕQOÆ `À,
Ö’<≥·Ok. â◊~°‡QÍi QÆ}˜`« áêO_ç`«ºO ã¨~°∞fiʼnõÄ J=QÆ`«"≥∞ÿOk. ã¨`å¯~°O [iyOk.
|∞kú|ÅO`À Hõ}∆ ÏÅ g∞^Œ ™êkèOK«QÅÆ QÆ}`˜ « ™ê~°fiÉè∫=ÚÅ∞ ÅHÀ¯A ã¨Or=~åÜ«∞â◊~‡° .
JO`Õ ^Õâ◊OÖ’x „Ѩu Ѩ@ì}O â◊~°‡QÍix PǨfixOz, ѨsH˜∆Oz, „ѨuÉèí‰õΩ `«y#
„ѨuÉèí#∞ áêuÃÑ@ì_»O `≥Å∞QÆ∞ "åà◊§‰õΩ "≥#∞fl`À =zÛ# q^Œº. ѨšqOѨ*ËÜ«∞@O
ã¨<å‡# ã¨`å¯~åÅ∞ KÕã≤Ok. a~°∞^Œ∞eKåÛ~°∞. |OQÍ~°∞ Ѩ`«HÍeKåÛ~°∞. 14 |OQÍ~°∞
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 50 QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 49
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
'^≥·=|ÅO— J<Õ ÉèíH˜Î HÍ=ºO „"åâß~°∞. 'PO„^èŒ^èŒfix—, '`≥Å∞QÆ∞ HÍ"åº^Œ~°≈O—,
HÍ=º <å@HÍk ѨijÅ#— „QÆO^ä•Å∞ ~°zOz, JÅOHÍ~° âß„ã¨OÎ Ö’ `«#‰õΩ#fl „áêg}Ϻxfl
"≥Å∞=iOKå~°∞. '~°ã¨ QÆOQÍ^èŒ~°O— #∞ `≥Å∞QÆ∞ KÕã≤#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. ~å=∂Ü«∞}
Hõ^äŒ#∞ ã¨O㨯 $`«OÖ’ <å@HÍÅ∞QÍ =∞eKå~°O>Ë "åi w~åfi} "å}˜ Ü≥∞O`« „Ѩâ◊ã¨Î
"≥∞ÿ#^À `≥Å∞™ÈÎOk. J<ÕHõ ã¨O™ê÷<åÅ∞ ã¨O^Œi≈Oz, âßG"å^Œ<å Ѩ\ ˜=∞#∞, Hõq`å
™ê=∞~å÷ºxfl „Ѩ^Œi≈Oz ã¨<å‡<åÅ∞ á⁄Ok# „Ѩ*Ï˝^èŒ∞s}∞Å∞. âßO`«OQÍ, ™êufiHõOQÍ
HõxÊOKÕ"å~°∞. HÍx QÆOcè~"° ∞≥ #ÿ "åQÀú~}° `˜ À „Ѩu"åk ÉèÜ
í ∞« OHõ~O° QÍ "å^Œ# KÕ¿ã"å~°∞.
`«##∞ 'ã¨∞|ƒÜ«∞º— J<Õ ZѨC_»∂ K≥ѨCH˘<Õ q#Ü«∞je.
ã¨O㨯 $`«OÖ’ `«# "åHÍÛ`«∞~åºxfl K«∂Ñ≤ Ñ≤~îåѨÙ~°O ~å*Ï P™ê÷# Hõq kfi"Õk
~å=∞âߢã≤ÎQÍix "≥∞Ñ≤ÊOz, "åiKÕ Ñ≤~îåѨÙ~°O ~å*Ï ^Œ~°≈#O ™êkèOz# "åˆQÌ=`å
ã¨fi~°∂ѨO. WO`« âßG „Ѩ*Ï˝áê@"åÅ∞<åfl 'U^À H˘OK≥O ™êÇ≤Ï`«ºO, H˘OK≥O "åºHõ~}° O,
H˘OK≥O Hõq`« QÆ∞~°∞=ÙÅ =Å¡ JaƒOk— Jx ã¨q#Ü«∞OQÍ K≥ѨC‰õΩ<Õ "å~°∞.
|O^Œ~À¡, `≥<åeÖ’, ÉÏѨ@Ö¡ ’ ã¨O㨯 $`« q^•ºÅÜ«∂Ö’¡ ѨxKÕâß~°∞, H˘=Ófi~°∞
'PO„^è Œ w ~åfi} q^•ºÅÜ« ∞ O—Ö’ KåÖÏ HÍÅO Ѩ x KÕ â ß~° ∞ . J#∞ëêì # je,
~°ã¨Ç¨Ï$^ŒÜ«ÚÅ∞. ã¨Ow`« K«„Hõ=iΠǨÏi<åQÆÉèí∂+¨}O QÍ~°∞ gi t+¨µºÖË. Hõxyi,
ÃÑ^•ÌѨÙ~°O, <≥Å∂¡~°∞, HõO^Œ∞‰õÄ~°∞Å#∞ ã¨O^Œi≈Oz ÉèÏëêÜ≥∂+¨‰õΩ Ѩ\Ïìaè¿+HÍÅ∞
á⁄O^•~°∞. WO`«\ ˜ t+¨µºx QÆ∞~°∞=Ù "≥OHõ@âߢã≤ÎQÍ~°∞ '¿ÑiHõ`«O_»∞ t+¨µº_»x ¿Ñ~˘¯#
H˘Ñ¨ÊHõáÈ^Œ∞QÍx ÔH·"å~°=ÚQÍ^Œ∞ <åHõ`«_»∞ "å~°Hõ ^Õt‰õΩx =O\˜"å_≥—— J<åfl~°O>Ë
QÆ∞~°∞=Ùx q∞Oz# áêO_çf„ѨHõ~°¬ =Ù#fl "å~°x `≥Å∞™ÈÎOk. JO`« Q˘Ñ¨Ê t+¨µº}˜‚
JO`« Q˘Ñ¨ÊQÍ H©iÎOK«@=¸ J~°∞^Õ – P Ѩx KÕã≤ "≥OHõ@âߢã≤Î `«# ã¨O™ê¯~åxfl
`≥Å∞ѨÙH˘<åfl~°∞. ''^Œ∞âß≈„`«=ÙÖò ##∞fl<£ =∂~˘¯#, "åi Ü«∂â◊√=ÙÅ K«O^ŒOÉˇÅ¡ #"åfii
ã¨∞|ƒ<åfl ÔQeÛ~°∞}O|∞ niÛuq ã¨∞=∂‡! t+¨ºK«∂_®=∞}©—— Jx K≥à◊§Ñ≤à◊§ "å~°O>Ë,
''"å~°Hõ Ü«∞~°qO^Œ ã¨∞O^Œ~° =∞~°O^Œ ~°≠~°O|∞ „ã¨qOK«∞K«∞O_»∞ h ã¨∞Hõq`«—— Jx
u~°∞Ѩu âߢã≤Î "≥∞ѨC á⁄Ok# "Õ^•O`« K«∂_®=∞}˜ J"åfi! JxÑ≤OKÕ ã¨~°fiâßG
™ê=∞~°ºú O =Ù#fl ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢã.Î≤ J~Ú`Õ WO`« „Ѩ*Ï˝ ^Œ∞~°O^è~Œ ∞° _»∞ 52 ã¨O=`«û~åÅ∞
=∂„`«"Õ∞ r=#Ü«∂„`« KÕã≤ 1935Ö’ rq`«O =ÚyOKå~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 52
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
<Õ~°fix *Ïu =∞#k. PÜ«∞# rq`åxfl K«∂ã≤ *Ïu ã≤QÆ∞æ`À `«Å=OK«∞HÀ"åe.J=Ù#∞
=∞Ǩ QÆ}˜‰õΩ_»∞ ~å=∂#∞*Ïxfl ÜÕ∞O KÕâßO? UO „áÈ`åûÇ≤ÏOKåO? J^Õ ^Õâ◊
^Ò~åƒùQƺO. ™ês "≥∞ÿ HõO„\©"≥∞<£! Z¢H©ì ûg∞¡ ™ês ™ê~ü â◊~°‡QÍ~°∞. QÆ}˜`«„|Ǩχ,
qâ◊fiã¨OMϺKå~°º a~°∞^Œ∞ezÛ ã¨`«¯iOKå~°∞, HÍx Hõ_»∞Ѩ٠xO_»\ÏxH˜ P^è•~°O
K«∂Ñ≤OK« ÖË^Œ∞. 1996Ö’ N "ÕOHõ>Ëâ◊fi~° qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O Q“~°= _®Hõìˆ~\ò#∞
„Ѩ^•#O KÕãO≤ k. JQÆ}`˜ « QÆ}`˜ « "Õ∞^è•q, =∂O„u‰õΩ_»∞, QÆ}`˜ ã« O¨ rq, ÖˇH¯õ Å~åÜ«Ú_»∞
ã¨Or=~åÜ«∞â◊~°‡ 1998 Ö’ HÍ#~åx Ö’HÍÅ#∞ KÕ~å~°∞. ~å=∂#∞[O`À ÖˇHõ¯ÖÏ@
ÖÏ_»∞HÀ=\Ïx ˆH"≥∂!
23) ÅHõ∆} "Õ`«Î J"åfii ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢã≤Î
P<å\˜ HÍÅOÖ’ ^ÕâO◊ Ö’ ~Ô O_Õ ~Ô O_»∞ Hõq =Ú~îåÅ∞. XHõ\ ˜ u~°∞Ѩu Hõ=ÙÅk,
Ô~O_Àk H˘Ñ¨Ê~°Ñ¨Ù Hõ=ÙÅk. Hõ=ÙÅO`å Ô~O_»∞ =Ú~îåÅ∞QÍ q_çáÈ~Ú, áÈ\Ï áÈ\©QÍ
J=^è•<åÅ∞ KÕã,≤ ã¨"åÅ∞ KÕã∂¨ ,Î `«ÑC¨ Öˇ#∞flH˘O@∂, q=∞~°≈<å„™êÎÅ∞ ã¨OkèOK«∞`«∂,
XH˘¯Hõ¯™êi q"ÕHOõ ‰õÄ_® HÀÖ’Ê~Ú „Ѩ=iÎOz# ã¨O^Œ~åƒùÅ∞<åfl~Ú. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’
"Õ=∞=~°O J„QÆǨ~°OÖ’ F Hõq`«fiѨ٠áÈ\© [iyOk. u~°∞Ѩu Hõ=ÙÅ `«~°Ñ¶¨Ù# "åi
t+¨µº_»∞ J"åfii ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢã≤ÎQÍ~°∞ ѨO^≥O HÀ_ç. Ô~O_À "≥·Ñ¨Ù Pâ◊√ HõqkQÆæ*ÏÅ∞
H˘Ñ¨Ê~°ÑÙ¨ ™È^Œ~∞° Å∞. âߢãQÎ≤ Íi "≥^· ∞Œ ëêºxH˜ H˘Ñ¨Ê~°ÑÙ¨ "å~°∞ `«Å=OKå~°∞. âß„ã≤QÎ Í~°∞
Hõq`åH˜â’~°OQÍ Ñ¨O*Ïqã≤i`Õ, Hõq^ŒfiÜ«∞ kQÆ[æ O Ѩ~å[Ü«∞O áêÖˇ· áêiáÈ~ÚOk.
J^ÕÕ âß„ã≤Î QÍi áêO_ç`º« O. 1883 Ö’ QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ ÉÏѨ@`¡ åÅ∂HÍ QÍ~°á¡ ê_»∞Ö’
[x‡OKå~°∞. `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞ ÅH©∆ ‡^Õ==∞‡, "≥OHõ@ѨÊÜ«∞º. `≥Å∞QÆ∞Ö’, ã¨O㨯 $`«OÖ’#∂
ã¨=∂#^è•~°QÍ Ñ¨^•ºÅÅ¡QÆeˆQ"å~°∞. ã¨O㨯 $`«O Ü≥∞O`«<ÕiÛ<å JO^Œ∞Ö’
=∂\Ï¡_\» ÏxH˜ ÉèÜ í ∞« Ѩ_®Î~∞° . HÍx âß„ã≤QÎ Í~°∞ J#~°àæ O◊ QÍ w~åfi}OÖ’ ÉèÏ+≤OKÕ"å~°@.
"Õ@∂i „ѨÉÏè Hõ~Ⱐߢã`Î≤ À 'ã≤^•úO`«H“=Úk— K≥à§◊ Ñ≤à§◊ "åi =^ŒÌ <Õ~åÛ~°∞. ™êfiq∞
„|Ǩ‡#O^Œ =^ŒÌ „Ѩ™ê÷#„`«Ü∞« O ѨÓiÎKâÕ ß~°∞. `«~¯° , "åºHõ~}° "Õ^•O`«, ^è~Œ ‡° ã¨∂„`åÅ#∞,
JÅOHÍ~°âß„™êÎxfl PHõoOѨ٠*Ëã∞¨ H˘<åfl~°∞. „áêp# "åV‡Ü«∞O JO`å "åKÀq^èÜ Õ ∞« O.
ÅHõ∆}"Õ`«ÎQÍ „Ѩã≤kúK≥O^•~°∞. S`Õ „H˘`«Î^Œ<åxfl PǨfixOz# "å~°∞. Ö∫H˜Hõ *Ï˝#O
ã¨OѨÓ~°‚OQÍ =ÙOk. ^Õâßaè=∂#O ‰õÄ_® ѨÙ+¨¯ÅOQÍ =Ù#fl"å~°∞. „áêp# r=#
q^è•<åxH˜ JÅ"å@∞Ѩ_ç<å, #∂`«#`åfixfl PǨfixOKå~°∞.
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 51
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
25) HÍ"åºÅOHÍ~° nèxkè ã¨xfl^è•#O
ã¨xfl^è•#O J#QÍ<Õ „ѨHõ¯# ã¨∂~°º<å~åÜ«∞}âߢã≤Î =zÛ KÕ~°∞`«∞Ok. "åiH˜
"åºHõ~°}O, JÅOHÍ~° âß„ã¨ÎO, HÍ=ºO x`«ºO ã¨xfl^è•#OÖ’ H˘Å∞"≥· =ÙO\Ï~Ú.
KåÖÏ Ñ¨@∞ì^ŒÅ`À HÍ"åºÅOHÍ~° ã¨O„QÆǨÏ"åºYº#∞ 700 ¿ÑrÅ =∞ǨϢ^ŒæO^äŒOQÍ,
Ѩ~°=∞ „áê=∂}˜HõOQÍ „"åã≤ HÍ"åºÅOHÍi‰õΩÅ "≥∞ѨCá⁄O^•~°∞. ÅHõ∆} „QÆO^äŒOQÍ
`«`«û=∞ K«O„kHõ „"åâß~°∞. ѨO_ç`«∞Å∞, Hõq, HÍ=º =∞~°‡A˝Å∞. „ѨuÉèÏ, =Ùº`«ÊuÎ
=Ù#fl H˘kÌ =∞OkÖ’ XHõ~°∞. "ÕÅ∂i t=~å=∞âߢã≤ÎQÍi t+¨µºÖˇ· Hõq`«fiO JÅ¡@O
<Õ~åÛ~°∞. *Ï`«HõHõ^ä•QÆ∞K«Ûù Ѩ^ŒºHÍ=ºO „"åâß~°∞.
^•^•Ñ¨Ù JO^Œi JÅOHÍiHõ ã≤^•úO`åÅ#∞ â’kèOKå~°∞. HÍ=º ã¨fi~°∂ѨO,
~°ã¨ ã≤^•úO`«OÅÃÑ· =Ù#fl aè#fl ^èÀ~°}∞Å#∞ QÆ∞iÎOz qѨÙÅ"≥∞ÿ# "åºYº#∞ `«=∞
HÍ"åºÅOHÍ~° ã¨O„QÆǨÏO Ö’ ~åâß~°∞. áê}˜hÜ«∞O, ã≤^•úO`« H“=ÚkÅ#∞ ‰õ∆Ω}‚OQÍ
ѨijeOz '`«`«û=∞ K«O„kHõ— „"åâß~°x P ~°OQÆOÖ’ xëê‚`«∞Å∞ ÉèÏq™êÎ~°∞.
Ѩ^Œº~°K«#ÅÖ’ Ü«∞uH˜ ÃÑ^ŒÌQÍ „áê^è•#º`« x=fiÖË^Œ∞. q"ÕHÍ#O^Œ, "åã¨=^Œ`«Î
Ѩ^ŒºHÍ"åºÅ∞ ^è•~åâ◊√kú, ã¨~°à◊`« Hõeæ=ÙO\Ï~Ú. PO„^èŒ ™ê~°ã¨fi`« Ѩi+¨`«∞Î Q“~°=O
á⁄O^•~°∞. =∞ǨÏ|∂Éò #QÆ~ü HÍÖËlÖ’ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`«∞Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. ™êÇ≤Ï`«º
t~À=∞}˜, q^•fi<£ Éèí∂+≤`«∞Å∞. "ÕÅ∂i t=~å=∞âߢã≤Î QÍi QÆ∞~°∞`«fiO gi Hõq`å
„ѨuÉèí‰õΩ =<≥fl `≥zÛOk. 1897Ö’ [x‡OKå~°∞.
Z
If philosophy or religions is meant to be preparation for after life, a
happy life and happy death, I know no better preparation for it than the
Vedanta. - Max Muller
Indian idealogy is nourished, moulded, knealed and rolled out by
Vedanta philosophy. - Roman Rolland
As the most beautiful image carved by man was not the God, but
only a symbol to help towards conceiving the God, so the God himself
when conceived, was not reality but only a symbol to help towards
conceiving reality. That is Advaita - Gilbert Murray
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 54
PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
24) ^Œ~°≈<åKå~°º ~å*Ï =∞O„u„ѨQÆ_» Éèí∞[OQÆ~å=Ù
ÅHõ¯=~°O [g∞O^•~°∞ =∞O„u„ѨQÆ_» Éèí∞[OQÆ~å=Ù. xÜ≥∂y „ÉÏǨχ}∞Å∞.
1876Ö’ ѨtÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ UÅ∂~°∞Ö’ [x‡OKå~°∞. 64 ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞Ö’
1940Ö’ =∞~°}˜OKå~°∞. =O^Œ‰õΩ ÃÑ·QÍ „QÆO^ä•Å∞ ~°zOKå~°∞. ^Œ~°≈<åÅ#∞
JO`«~°Ì~°≈#O KÕã¨∞H˘#fl ™ê^èŒ# je. Z<Àfl Éèí∂i ^•<åÅ∞ KÕã≤# q`«~°} jÅ∞~°∞.
`≥Å∞QÆ∞Ö’, ã¨O㨯 $`«OÖ’, POQÆ¡OÖ’ J=kè Z~°∞QÆx áêO_ç`«ºO ã¨OáêkOKå~°∞.
'=∞OA"å}˜— Ѩ„uHõ™ê÷Ñ≤Oz ™êÇ≤Ïf Q“~°=O HõeÊOKå~°∞. ã¨~°^•QÍ J=^è•<åÅ∞
KÕâß~°∞. =∞Oz „Ѩ[˝ =ÙO_Õk. ''Hõ=ÙÅÖ’ HõqQÍ, ѨO_ç`«∞Ö’¡ ѨO_ç`«∞_çQÍ,
q=∞~°≈‰õΩÅÖ’ q=∞~°≈‰õΩÅ∞QÍ, ѨiáêʼnõΩÖ’¡ áêÅ<å^Œ∞~°O^èŒ~°∞Å∞QÍ, ^•`«ÅÖ’
^•`«Å∞QÍ =ÙO_Õ"å~°x—— =∞^èŒ∞<åѨO`«∞Ö"å~°∞ H©iÎOKå~°∞.
800 Ѩ^•ºÅ`À '`«`«fig∞=∂O㨗 „"åâß~°∞. WO^Œ∞Ö’ â◊OHõ~°, ~å=∂#∞[,
=∞^èŒfi K≥·`«#º, „H©ã¨∞Î, =∞Ǩχ^£ ÉèÏ=*ÏÖÏxfl ã¨=∂#OQÍ Ñ¨ijeOKå~°@. The
history of Telugu literature =∞Oz ¿Ñ~°∞ `≥zÛ ÃÑ\˜ìOk. ''P^èŒ∞xHÍO„^èŒ Hõq
rq`«=ÚÅ∞—— „"åâß~°∞. Jaè*Ï˝# â߉õΩO`«ÖÏxfl, L`«~Î ~° å=∞ K«i„`«#∞ `≥Å∞QÆ∞ KÕâß~°∞.
rq`« K«~°=∂OHõÖ’ '`«`«Î fig∞=∂O㨗 „"åâß~°∞. +¨_»¤~°≈<åÅ#∞ P=QÍǨÏ# KÕã¨∞H˘x,
"åxÃÑ· K«H¯õ x „ѨãO¨ QÆO KÕÜ∞« QÆÅ <Õ~∞° Ê =ÙO_»@O =Å¡ '^Œ~≈° <åKå~°º— a~°∞^Œ∞ á⁄O^•~°∞.
HõqÉè’A_çQÍ "åã≤ÔHHͯ~°∞. 'Éèí∂ *#=ÚÅ, |∂[#=ÚÅ, Éè’[#=ÚÅ ^ŒxÑ≤#—
ѨO_ç`« ~å[Hõq. ¢ÔH·ã¨Î= =∞`«O g∞k P^Œ~°O`À =∞`«Î~Ú ã¨∞"å~°Î, ¢ÔH·ã¨Î= QÆ∂_è®~°÷
nÑ≤Hõ, =∂e¯ã¨∞, Ü≥∂Ǩ#∞ ã¨∞"å~°ÎÅ#∞ Ѩ^ŒºHÍ"åºÅ∞QÍ „"åâß~°∞. ~å*ˇ·<å Hõq
„ÃÑÔQæ_»QÍ<Õ h~å[<åÅO^•~°∞.
W W W
„ѨHõ$u–=∂#=–ÉèíQÆ=O`«∞Å ã¨O|O^è•xfl q=iOKÕ^Õ `«`«fiâߢã¨Î=Ú.
Z=_»∞ P`«‡*Ï˝#|Å=Ú W™êÎ_À, qâ◊fiO Z=ix ¿ãqã¨∞ÎO^À, Z=i P[˝#∞ |∞^èŒ∞Å∞
áêe™êÎ~À, Z=i x"åã¨O J=∞$`«`«fi"≥∂, Z=i KèåÜ«∞ =∞$`«∞º"À J`«x H˘~°ˆH
=∞# „áê~°÷#. - |∞∞ˆQfi^ŒO
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 53
 PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞ PO„^èŒ "Õ^Œâߢã¨Î q^•ºÅOHÍ~°∞Å∞
14 ã¨O=`«û~åÅ∞ t+¨ºiHõO KÕã≤ `«~å¯xfl P=¸ÖÏ„QÆO JÉèíºã≤OKå~°∞. Z^Œ∞~°∞ÖËx 26) ã¨HõÅâß„ã¨Î ^Œ~°≈# ^Œ‰õ∆Ω_»∞ ^ŒH˜∆}Ï=¸iÎ
"å^Œ<å ™ê=∞~å÷ºxfl K«∂áê~°∞. L`«~Î ° ÉèÏ~°`O« JO`åѨ~º° \˜Oz K«~Û° Å`À ѨO_ç`∞« Å#∞ WѨC_»∞ áêâ◊~°¡Ñ¨Ó_ç JO>Ë =Oj Hõ^äŒÅ∞ QÆ∞~°∞ÎH˘™êÎ~Ú. ã¨Ç¨Ï["åÜ«Ú=Ù‰õΩ
x~°∞`«Î~°∞efl KÕâß~°∞. q[Ü«∂Å#∞ `å„=∞âßã¨#OQÍ á⁄Ok# "å^Œ<å Ѩ\ ˜=∞ QÆÅ <≥Å=Ù Jx `≥Å∞ã¨∞ÎOk HÍx ^•xH˜ "≥Ú^Œ\ ˜ #∞Oz Ѷ¨∞# K«i„`« =ÙOk. P K«i„`«#∞
"å~åÜ«∞#. PO„^èŒ ^Õâ◊OÖ’ |~°›OѨÓ~ü, q[Ü«∞#QÆ~°O, ÉÁaƒeÖ’ x"åã¨O =ÙO_ç ™ê÷Ñ≤OKå~°∞ ѨÙź ^ŒH˜∆}Ï=¸iÎ âߢã≤Î. HÍjH˜ KÕi Ü«∂ˆQâò ѨO_ç\ò =^ŒÌ ÉèÏëêºO`«
`«=∞O`«\ ˜ t+¨µºefl `«Ü∂« ~°∞ KÕâß~°∞. gi áêO_ç`åºxH˜, "å^Œ<å ™ê=∞~å÷ºxH˜ JK≥Û~°∞ "åºHõ~°}O <Õ~åÛ~°∞. ~å*Ï~å=∞âߢã≤Î =^ŒÌ JO^Œ∞Ö’x PiúHõ qÉèÏQÍÅ#∞ J=QÆ`«O
"˘Ok# [#O ''#g# Q“`«=Ú—— _»x H©iÎOKå~°∞. =∞O„`«âß„™êÎxfl =∞kèOz, KÕã¨∞H˘<åfl~°∞. ѨÓ~Àfi`«Î~° g∞=∂Oã¨#∞ ѨÙH˜¯e Ѩ\Ïì~°∞. gi âߢã¨Î, ^Œ~°≈# áêO_ç`«ºO
=∞O„`Àáê㨉õΩÖˇ· 1897Ö’ „|ÃǷχHõºO K≥O^•~°∞. |Ǩï„ѨâO◊ ã¨hÜ«∞O. [O|∂ ~å*Ï™ê÷<åxH˜ "≥o§ P~°∞ âß„™êÎÅÖ’, P~°∞ ^Œ~≈° <åÅÖ’
ѨsHõ∆‰õΩ XˆH™êi ‰õÄ~°∞Ûx ÉèË+¨µQÍæ LfÎ~°∞‚Öˇ·, ѨsHõ∆‰õΩÅ<Õ ã¨O„Éèí=∂â◊Û~åºÅÖ’
V =ÚOKÕâß~°∞. Wk ™ê=∂#º q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. Ö’HÀ`«~Î "° ∞≥ Oÿ k. D q[Ü«∂xfl Ѩ„uHõÅhfl
"Õ<Àà◊§ á⁄y_®~Ú. âß„ã≤ÎQÍi q^•º™ê=∞~å÷ºxH˜ Ѷ¨∞# h~å[<åÅO^•~Ú. ^Õâ◊O
P^è•~° ~°K«#Å∞ JO`å P q[Ü«∞O`À g~°qǨ~°O KÕã≤ „Ѩâ◊Oã¨Å∞, ã«`å¯~åÅ∞ á⁄O^•~°∞. q^Œº‰õΩ
ã¨~°fiN ™ê~°÷Hõ`« KÕ‰õÄ~åÛ~°∞. |~°OѨÙ~°OÖ’ x"åã¨O KÕâß~°∞ z=i=~°‰õΩ. XHõ¯âߢã¨ÎOÖ’
1) [\Ï=Å¡Éèí∞ŠѨÙ~°∞ëÈ`«ÎO ѨsHõ∆ ~Ú=fi@"Õ∞ Q˘Ñ¨Ê, J\Ï¡O\˜k +¨\ÏÛ¢™êÎÅÖ’, +¨_~Ì» ≈° <åÅÖ’ ѨsHõ∆ xzÛ LfÎ~∞° Ö‚ ·ˇ
[Ü«∞ Ѩ„uHõÅ∞ á⁄O^•~°∞ âß„ã≤Î. JѨ~° ^ŒH˜∆}Ï=¸iÎQÍ ¿Ñ~°∞ á⁄O^•~°∞. PÜ«∞#k
2) DÜ«Ú}˜‚ "≥OHõ@ g~°~åѶ¨∞"åKå~°∞ºÅ∞
=∞ø#O J~Ú`Õ gik "å„HõÊ"åǨÏO.
3) H˘=∞‡#=∞Oz *’QÆÜ«∞ºâ◊~°‡
4) "≥OѨ~åÅ ã¨`«º<å~åÜ«∞}âߢã≤Î 27) #g# Q“`«=ÚÅ∞ Náê^Œ ~å=∞âß„ã≤Î
5) „Ѩu"åk ÉèíÜ«∞OHõ~åKå~°∞ºÅ∞ ǨÏ~°¬ K«„Hõ=iÎ q^Œfi^Ò+¨^OŒè QÍ â◊$OQÍ~° <≥+ ^¨ •è xfl „"åâß~°∞. JO`« QÆÇϨ #OQÍ#∂
6) =∞^Œ∞ÌÅѨe¡ "≥OHõ@ ã¨∞„|Ǩχ}ºâߢã≤Î =ÙO_Õ ''YO_»# MÏ^ŒºO—— J<Õ âßG „QÆO^ä•xfl ~åâß~°∞. ^•xx K«kq J~°÷O KÕã¨∞H˘x
7) |∞Hõ¯Ñ¨@ì}O J#flÜ«∂Kå~°∞ºÅ∞ áê~î°OQÍ K≥ѨÊQÆÅ"å~°∞ XHõ¯ˆ~ XHõ¯~°x ¿Ñ~°∞ á⁄O^•~°∞ `å~åK«O„^Œ Éèí\ÏìKå~°∞ºÅ∞.
8) a~°∞^Œ∞~åA ~å=∞~åA JO`« Hõi#î "≥∞Oÿ k. JÖÏO\˜ QÆ∞~°∞=Ù#∞ "≥uH˜ HÍjKÕi "åi=^ŒÌ P „QÆO^äŒ ~°ÇϨ ™êºÅ#∞
9) ^Œ∞=Ófii "≥OHõ@~°=∞}âߢã≤Î ‰õΩ∆ }‚OQÍ J^躌 Ü«∞#O KÕã≤ J=QÆ`O« KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ =∞ǨѨO_ç`∞« <åfl_»O>Ë =∞ǨÏ^•â◊Û~°ºO
HÍ^•! JO^Œ∞Ö’ PÜ«∞# PO„^èŒ^Õâ◊Ѩ٠=∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_»O>Ë =∞s Pâ◊Û~°ºO. PÜ«∞<Õ
10) QÆ#fl=~°Ñ¨Ù ã¨∞|ƒ~å=∞Ü«∞º
Náê^Œ ~å=∞âߢã.Î≤ QÆ∞=∞‡Å∂~°∞ x"åã≤. J#flQÍi =^ŒÌ ™êÇ≤Ï`åºxfl <ÕiÛ |~°OѨÙ~°OÖ’
11) N=∞u <åQÆѨ^Œ‡ ~å*Ï~å=∞âߢãÎ≤ ^ŒQ~æÆ ° H“=Úk ѨÓiÎKâÕ ß~°∞ Ѩk¿ÇÏ#∞ ÜÕ∞à◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’. JO^ŒiÖÏ<Õ
QÍ~°Å ~°K«#Å∞ =∞iÜ«Ú PO„^èŒ~°K«~Ú`«Å∞, `≥Å∞QÆ∞ q*Ï˝# ã¨~°fiã¨fiO „QÆO^ä•Å∞. HÍj "≥o§ =∞ǨѨO_ç`«∞_≥·# QÆ}Ëâ◊ „â∫u, `åi¯Hõ tMÏ=∞}˜ hÅ^Õ= ѨO_ç`«∞x =^ŒÌ
QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 56 QÆaƒ@ ^Œ∞~åæ„Ѩ™ê^£ 55