Sie sind auf Seite 1von 17

PRO LO S IN OPUS PROPOSITIONUM

1 Esse deus est. pars operis, scilicet .proposi-


tionum, cuius primus tractatus est de esse et de ente et de eius opposito,
quod est Ad igitur dicendorum hoc tractatu et pluribus
sequentibus prooemialiter 5
2 Primum est quod, sicut »album solam quaHtatem significai«, ut ait p h il o-
so p h u s 2, ens esse a. se habet et in aliis,
puta quod unum solam unitatem significat, verum veritaiem, bonum bonitatem 4,
honestum 5 et sic de aliis
et ho rum oppositis, puta falsum solam f alsitatem, 10
obliquum obliquitatem, iniustum iniustitiam et sic de aliis.
3 Secundo quod est de et aliter de
ente hoc et hoc a. Similiter autem de esse absolute et simpliciter nullo addito,

i Prologus - propositionum > CT 2 Esse etc.[C 4vb] prima pars "" e


6 qualitatem [T 5ra] significat 7 habet habetur e
1 Cf. Prol. gener. n. 4 p. 150,1. g ARISTOTELES Praed. p. 2 div. 1 (c. 5 J b 19}. 8 THOMAS

videtur hoc dictum AVICENNAE attribuere; cf. ln Met. IV c. 2 lect. 1, XXIV 46?b. 4
Cf. Budi der
gottl. Trostung, Deutsdie Werke (QurnT) V p. 10,'3-5: noch sol man wizzen, daz der name oder
das wort, so wir sprechen 'guot', nennet und besliuzet in im niht anders, noch minner noch
mè, wan blòze und h1ter giiete. Ib. 11-11: allez, daz ich m1 hàn gesprochen von dem guoten und
von der giiete, daz ist ouch gHche wàr von dem wiì.ren und der wàrheit, von dem gerehten
und der gerehticheit etc. (= Proc. Col. I n. 6. ?). 5 Cf. In Ioh. n. 16 p. 14,8 et not. 2. 6 Cf.

Collatio ÌTi" Libros Sent. n. J p. 20,2 et not. 1; In Ioh. n. 60 p. 50,1 et not. 1.

mouebe 3um ®ed ber S:f)efen


1 ID as 6 ein t ft ©o tt. ))ier beginnt ber erfte S:eU bes breitetngen ~etfs, namlid)
bas ~etf bet S:f)efen, beffen erfte ~bf)anbiung bas Getn unb bas Geienbe unb feinen
©egenfa!3, bas 9Ud)ts, 3um ©egenftcmb {)at. Sum metftlinbnis ber musfilf)tungen in
biefet unb in mef)teren folgenben ~U:if)anblungen ift batum einieitenb einiges ootausau·
fd)icfen.
2 <ftftens, mie nad) bem ~f)UofopfJen ,,meifi allein Me Ouantat be3eid)net", fo be3eid)net
feienb aUein bas Gein. <fntfpted)enbes gUt aud) bei anberem. Q;ines be3eid)net 3um ~ei·
fpieI allein Me <fin{)eit, wa{)r Me ~a{)rf)eit, gut - im ontologifd)en mie tm fittlid)en
Ginne - Me (entfpred)enbe) ©ut{)eit, gei:abe bie ©erab{)eit, geted)t bie ©ered)ttgfeit unb
fo meiter; ebenfo bei bem <fntgegengefesten: fd)Ied)t be3eid)net allein Me Gd)led)tigfett,
falfd) alletn Me ~alfd)f)eit, ungetabe Me Ungemb{)eit, ungei:ed)t Me Ungeted)tigfett unb fo
weiter.
3 Smette morbemetfung. 9Jhm mufi anbers urteUen ilber bas 6etenbe (als fold)es) afa
ilber biefes unb jenes Geienbe. IDesgleid)en anbers ilber bas 6ein cm fid) unb fd)Ied)tf)tn

166
Prologus in opus propositionum

et aliter de esse huius et huius. Similiter etiam de aliis, puta de bono abso-
lute et aliter de bono hoc et hoc 1 aut bono et Cum igitur
dico aliquid esse, aut unum, verum seu bonum praedico, et in praedicato
cadunt tamquam secundum praemissa et formaliter
5 piuntur et substantive 2. Cum vero dico aliquid esse hoc, puta lapidem, et esse
unum lapidem, verum lapidem aut bonum hoc, scilicet lapidem, praemissa
quattuor accipiuntur ut nec sunt praedicata, sed
copula vel adiacens praedicati s.
Notandum ergo solus est ens, unum, 4
10 verum et bonum 4. Secundo quod ab ipso omnia sunt, unum sunt, vera sunt

1 huiusmodi et huiusmodi e e 2 aut] et e e 3 et] aut e


4 secundum E >
CT 5 a.liquod C 6 aut - lapidem E] aut bonum lapidem C aut
bonum lapidem aut bonum hoc lapidem T 10 et T
1
Cf. AUGUSTINUS De trin. VIII c. J n. 4, PL ·42, 949. Qua.m distinctionem saepius invenies,
e. gr. In Gen. Il n. 65. 90; In Sa.p. n. 98. 1?8. 269. 282; In loh. n. 611; Sermo LV n. 546; Buch der
gattl. Trostung, Deutsdie Werke V, p. 25,1-:1; 2?,1. 9
Cf. In Exodum n. 15 p. 21,1 et not.1;
In Sa.p. n. 110. 8
Cf. Tabula. prol. n. '.J p.1'J1seq. ARISTOTELES Peri herm. Il (c.10 19 b 19};
THOMAS i. h. l. lec;t. 2 n. 2, I ?9seq.: verbum 'est' quandoque in enuntiatione pxaedicatur secundum
se, ut cum dicitur 'Socrates est'; per quod nihil aliud intendimus quam quod Socrates
sit in rerum natura. Quandoque vero non praedicatur per se quasi principale praedicatum, sed
quasi coniunctum principali praedicato ad conectendum subiecto; sicut cum dicitur 'Socra.-
tes est albus', non est intentio loquentis, ut asserat Socratem esse in rerum natura, sed ut at"
tribuat ei albedinem mediante hoc verbo 'est'. Et ideo in talibus 'est' praedicatur ut adiacens
principali praedicato et dicitur esse tertium, non quia sit tertium praedicatum, sed quia est
tertia dictio posita in enuntiatione, quae simul cum nomine focit unum praedicatum,
ut sic enuntiatio dividatur in duas partes et non in tres. 4
De hac propositione et de
duabus sequentibus cf. In loh. n. 9? p. 8:1,11-84,5.

o~ne ni.tgete ~eftimmung afo ilbet bas 6ein bieies obet jenes (6eienbert). IDasfelbe gilt
non ben ilbdgen aUgemetnften ~eftimmungen. ffilcm muf3 {!Um ~eif:piel ilbet bas ©ute cm
fid) anbets udeilen als ilbet biefes unb jenes ©ute obet bas, was biefem ba obet filt
biefes ba gut ift. m3enn id) nlfo von etroas ausfnge, baf3 eg ift obet baf3 es eines, wagt
obet gut ift, fo ftnb bieie niet ~efttmmungen als 3weites 6ai3glieb 6ataugfage unb
wetben in igtem etgentnd)en 6inne unb al.s ~auµtwi.Met genommen. 6age id) abet:
etroas tft biefes, etwa bet 6tein ba, es ift ein 6tein, etn wagtet 6tein, obet btefes
©ute, ni.tmlid) bet 6tetn ba, bann bilben biefe niet ~eftimmungen bas bdtte ©lieb
beg 6ai3es unb ftnb ntd)t bag (eigentnd)) m.usgefagte, fonbetn entroebet .Ro:pula obet
ndgete ~eftimmung 3um musgefagten 1•
<finleitenb tft alfo àU bemeden: etften9, baf3 ©ott aUein im etgentud)en 6inne 6eten= 4
bes, <fines, m3agtes unb ©utes ift; 3roeitens, baf3 von igm aUes 6ein, <fi.ngeit, m3ag:cgeit
1
Su .biefet fogifdjen Cftikterung ugf. oben 6. 131 f. IDoti ift aUetbings ein ~e~fet bei bet il:berfenung
untetfoufen. 6tatt 8. 6 n. u. ,,fage id)" bhl 3. 5 u. u. ,,6tetn" mufi es ~eiaen: ,,ift bas musgefagte nid)t
bas 6ein, fonbern Wlenfdj obet 6tein".

167
Prologus in opus propositionum

et bona sunt. Tertio quod ab ipso immediate omnia hahent quod sunt, quod
unum vera : cum dico hoc ens aut
unum hoc aut unum istud, verum hoc et istud, li hoc et istud nihil prorsus
addunt seu honitatis super ens, unum,
ve rum, bonum 1. 5
5' inter scilicet quod solus deus ens proprie est, patet
Exodi 3: 'ego sum est 2 et solus es' a.
Item amascenus4 primum nomen dei dicit »esse quod est«. Ad hoc facit
quod Parmenides et Melissus, I 5, ponebant tantum unum
ens; ens autem hoc et hoc ponebant puta ignem et terram et huius- 10
modi, Avi e e n n a quem Sufficientiam
vocat 6. Ad hoc rursus f acit Deut. 6 et 'deus unus est' 7. Et sic iam
patet veritas propositionis praemissae, qua : esse est deus. Propter

7 Exodi 3,14 lob 14,4 12 Gal. 3,20; deus + autem V; cf. Deut. 6,4
7 lob-/- 13 C 8 Ad hoc EC] Adhuc T 9 1 E] primi philosophorum CT
10 autem] aut T plura [T 5rb] 11 Physicorum E] philosophorum CT Sufficientia T
13 patet omìssum post inserendum in marg. posuit T
1 Cf. ln Gen. In. i?J; In Sap. n. 98; In loh. n. 611. 2· Cf. ln Exodum n.15 p. 21,1-6;

In Sap. n. 255. 8
Ad demonstrandam singularitatem esse dei EcHARDUS has duas auctorifotes
scripturae sacrae, Exodi scilicet et lob, coniungere solet, e. gr. In Sap. n. 255; In !oh. n. 602.
4
loHANNES DAMASCENUS De fide orthodoxa I c. 9, PG 94,8J6. Cf. In Exodum n. 24 p. '30,? et not. J;
Pr. 8 (QUINT) I 1'32,1 et not.1. 5
ARISTOTELES Phys. l t. 6 et 41 (A c. 2 184 b 15; c. 5 188 a
19seq.). Cf. AVERROES i. h. l.; THOMAS i. h. l. lect. 2 n. 2, Il Ba; lect. 10 n. 2, J'3a. 6 I c. 4

(16ra 44- b 8}. De inscriptione Liber Sufficientiae ( Arabice kitab as-sifa) cf. prologum trans-
latoris, quem edidit A. BIRKENMAJER, Revue Néoscol. de phil. J6 (19J4) '314,4. 7
Cf. In Sap.
n. 149: Gal. 3: 'deus unus est', ut sit sensus quod deus non solum sit unus, sed etiam quod
ipse unus tantum sive solus sit. 'Deus', inquit, 'unus est', id est deus unus ipse est.

unb ©utf)eit f)ot; btittens, bofl olles non if)m unmtttelbor f)ot, bofl es ift, bofl es eines,
wof)i.: unb gut ift. miertens, wenn icf) fage: Mefes 6eienbe ober bies unb bas <fine ober
bies unb bas Wof)te, fo filgen ober legen ,bies' unb ,bas' nid)ts metter on 6einsgef)alt,
<fhtf)eit, Waf)rf)eit ober ©utf)eit 3um 6eienben, <finen, Wal)ren unb muten l)in3u.
5' ©et erfte biefer uier 6ii!3e~ baf3 numltd) ©ott allein im eigentnd)en 6inne fetenb tft,
erf)ellt aus ben Woden: ,id) bin, ber id) btn'; ,ber ba ift, l)ot mtd) gefanbt' (<f6. 3,14)
unb: ,bu, ber bu allein bift' (~iob 14,4). ffemer be3eid)net Sol)onnes uon ©amosfus a!s
erften mamen ©ottes bos 6ein, (numlid)) bafi er tft. IDa3u ftimmt, bofl nocf) bem 1. 'Bucf)
ber ~f)l)fif (bes 'lldftoteies) <;_JJarmenibes unb 9JMiffus nur etn (fcf)Iecf)tf)in) 6eienbes on·
naf)men; nacf) bem Seugnis 'lluicermas in feiner ~f)1Jfif, bie et Sufficientia 1 nennt,
naf)men fie aber utele 6eienbe uon Mefet unb iener 'llrt on, etma ffeuer unb <frbe unb ·
fo metter. ©a3u ftimmt ferner bas Wod: ,<f>ott, ber <fine, ift' (©eut. 6,4; ©al. 3,20). Unb
fo ift bie Waf)dJeit ber uorangefteu:ten ~f)efe, in ber es l)eif3t: bos 6ein ift <f>ott, bereth;
1
(Liber) Sufficientiae ift bi.e foteinifdje m3iebergabe bes arabtf djen stitels (Kitab) as-sifa (l8udj ber
<f>enefung).

168
Prologus in opus propositionum

quod quaerenti de deo: quid aut quis est? respondetur: esse 1, Exodi 3: 'sum
qui sum' et 'qui est', ut 2.
Rursus eodem modo se habet de uno, scilicet quod solus deus proprie aut 6
unum aut unus est, Deut. 6: unus est'. Ad hoc facit quod Pro e l u s 3 et
5 Liber de causis4 aut exprimunt.
Praeterea li unum est negatio negationis 5• Propter quod soli primo et pleno
esse, qua.le est deus, 6, de eo omne esse
simul praehabeat et includat 7.
Eodem modo se de vero, 14: 'ego sum . Augustinus
10 De trinitate c. 2 s : »deus veritas est«, »quoniam deus lux est«; et infra:
1 Exodi 3,14 4 Deut. 6,4; dominus deus noster dominus unus est V 9 Ioh. 14,6;
sum via et V
2 est [C 5ra] ut 7 essei E> CT i O trinitate E] ci vitate dei CT; cf. p. 4J,14 et
lect. var.
2
1
Cf. In Exodum n. 18 p. 24,5-?. p. 168,?. 8
Elementatio theologica (ed.
C. V ANSTEENKISTE, Tijdschrift voor Philosophie 13, 1951) prop. 11) in com. ( 495); prop. 114 (496):
omnis deus unitas est per se perfecta, et omnis per se unitas deus. 4 prop. 4 in

com. (166,24); prop.10 in com.(§ 9; 1?4,2-4); prop. 1? in com.(§ 16; 1?9,4); prop. 20 in com.
(§ 19; 181,8); prop. J2 in com.(§ '31; 191,1?). Il Cf. n.15 p. '32,4; Pr. 21 (QUINT) I '361,10; '36'3,1:

Ein ist ein versagen des versagennes und ein verlougen des verlougennes. Secundum editorem
hoc termino EcHARDUS in sermonibus Germanicis hic tantum utitur; p. 362 omnes textus Latinos
huc spectantes collexit. De sensu sententiae cf. THOMAS Quodlibet X q. 1 a. 1 ad 'J (ib. p. 361
not. 4 laudatum); De pot. q. 9 a.? ad 15: Primum enim, quod in intellectu cadit, est ens; secun-
dum vero est negatio entis; ex his autem duobus sequitur tertio intellectus divisionis (ex hoc
enim, quod aliquid intelligitur ens et intelligitur non esse hoc ens, sequitur in intellectu quod
sit divisum ab eo); quarto autem sequitur in intellectu ratio scilicet intelligitur
hoc ens non esse in se divisum. Quia igitur ratio divisionis negationem includit et unum signi·
ficat ens indivisum., EcHARDUS unum dicit esse negationis negationem (Koch). 6 Cf. n. 12

p.1?2,6-9; n.15 p.1?5,12-14; Pr. 21 (QurnT) I J6'J,?: Aber got hàt ein versagen des versagennes;
er ist ein und versaget alle ander, wan niht ùzer gote enist; '.364,4: Got ist ein, er ist ein versagen
des versagennes. Sententias similes in operi bus Latinis vid. ib. p. '362. 7
Cf. Quaestio,
Utrum in dea sit idem esse et intelligere, n. 12 p. 48,6 et not. 2; Pr. 21 (QUINT) I '358,4: Got hat
alliu dine in im in einer viillede; '363,8: Alle crèati'.ì.ren sint in gote und sint sin selbes gotheit
und meinet ein vtillede. Pr. XIX 8'3,8: (got) ist ein wesen, daz alliu wesen in im hàt. 8 n. 'J,

PL 42, 949. Cf. In Exodum n. 18 p. 24,8-10; Pr. 1 (QUINT) I 8,8: Got der ist diu warheit und
ein lieht in im selber.

offenbat. IDeswegen witb bem, bet fragt, was obet wet ©ott fet, geantwottet: bas Gein;
,id) bin, bet id) bin' unb ,bet ba ift' (<t!;. 3,14), mie beteits 3itiett.
m3eitet: ebenf o ued)lilt es fid) mit bem (finen, baf) niimltd) ©ott aUein tm eigentnd)en 6
6inne etnes obet einet ift: ,©ott tft einet' (IDeut. 6,4). IDa3u ftimmt, baf) '-f3tof!m; unb
bas 5Bud) mon ben Utfad)en ©ott f)iiufig mit bem 91amen ,bas <fine' obet ,bie <tinf)eit'
òe3eid)nen. muf}etbem ift ba!> <fine metneinung bet memeinung. IDe5wegen fommt es oUein
bem etften unb uoUen Gein 3u, wte e5 ©ott ift. mon if)m fonn besf)alb nid)ts uemeint
wetben, weil et aUes Gein in5gefamt im uoraus fd)on òefi~t unb in fid) fd)lief3t.
~benfo uetf)iilt es fid) mit bem m3af)ten: ,id) bin bie m3a{Jtf)eit' (Sof). 14,6). muguftin ?
fagt tm 2. stapitel bes 8. 5Bud)e5 mon bet IDteifartigfeit: "©ott ift bie m3af)tf)eit, ba ja
169
Prologus opus propositionum

»Cum audis: veritas est, noli quaerere quid sii«. »In ipso igitur primo ictu,
quo velut cum veritas, mane, si potes«.
vuH Augustinus dicere quod hoc est deus.
8 Adhuc autem se habet de bono, Luc. 18: 'nemo bonus nisi
solus deus'; Mare. 9: 'nemo unus Pro e l u s prop. 12 1 5
ait: »Omnium entium principium et causa prima bonum est«. Ad hoc facit
quod Di on ysi us 2 nomen Et A u g ustin us VIII
De trinitate c. 3 s ait: »vide ipsum bonum, si potes; ita deum videbis«, »honum
boni«.
Hoc de primo scilicet quod solus deus est ens, unum, 10
verum, bonum autem singulum est ens hoc, puta lapis,
leo, homo et unum hoc, verum hoc, puta bonus
animus, bonus angelus et huiusmodi 4.
9 Secundum a5 deo omnia habent esse,
unum esse et verum esse et bonum esse, patet ex iam dictis. Quomodo enim. 15

4 Lue. 18,19 5 Mare. 10,18


+
1 audis deus CT est E > CT 5 Mare.] Mt ECT; cf. infra p. 199,1; In Sap.
n. 24'.J (in fine) 9 19 C 12] 15 C 6 entium> T 8 bonum2) bonus C
14 deo CES > T 15 et1 + 2 > E 1S
1 Element. theol. prop. 12 (269). 9 De div. nom. c. 4 § 1, PG J, 691. Cf. THOMAS i. h. l.

lect. 1, XXIX 424a. 8 n. 4, PL 42, 949. 4 Cf. Pr. LXIX 222,2?: got enist weder diz noch

daz, als disiu manicvaltiu dine: want got ist ein; 22J,J-?: Sol ich daz hoehste guot oder die
ewigen guotheit erkennen, werlichen, so muoz ich si bekennen, dà si guot ist in sich selber,
niht dà diu guotheit geteilt ist. Sol ich daz wàr wesen so muoz ich ez bekennen,
5
dà daz wesen ist in sich selber, daz ist in gote, niht da ez geteilt ist in creatfrren. Lin.
14-1?1,2 Proc. Col. I n. 41.

<f>ott bas 214)t tft"; unb metter unten: ,,menn bu f)iirft: er ift Me ~af)rf)eft, fo frage
ni4)t, mas fie fei". ,,Sn eben bem etften '2.lugenf>Hd alfo, in bem bu mie nom mnt bur4J·
3udt mirft, menn es f)eifit: ~af)rgeit, in bem nerf)atre, menn bu es netmagft." Unb bamit
i,uill muguftin fagen: bus ift ©ott.
8 <(Vemer nerf)iilt es ft4) ebenfo mit bem ©uten: ,niemanb tft gut aufier ©ott aUein'
(2uf. 18,19); ,niemcmb ift gut aufier bem einen ©ott' (9J1arf. 10,18). '.proflus fagt in feiner
12. ~fJefe: ,,aUes 6eienben Urf:prung unb erfte Urf a4)e ift bas ©ute". IDamtt ftimmt ilber·
etn, baf) IDtonl)fius als ben erften mamen ©ottes bus ©ute cmfief)t. mugufttn fagt im
3. $l:apitel bes 8. mu4)es mon ber IDreifaltigfeit: ,,f4)au bas ©ute fe!bft, menn bu fannft,
fo mitft bu ©ott f4)auen, bas mute alles ©uten".
6ooiel ilber ben erften bet niet 6iil}e, bafi niimlt4) aUein ©ott tm etgentU4)en 6inn
6eienbes, <fines, ~af)res unb ©utes ift. mon ben ilbdgen IDingen aber ift febes ein3elne
biefes 6eienbe, nlimli4) 6tein, 2Bme, 9J1enf4) unb betglei4)en, unb btefes (fine, biefes
~af)te, biefes ©ute, niimlt4) ein guter ©eift, ein guter <fngel unb berg!et4)en.
9 IDer 3mette ber niet 6iit3e, baf3 namli4) non ©ott anetn alle IDinge bas 6ein, ~as
Cfinesfein, bas ~af)rfein unb bas ©utfein f)aben, erf)ellt aus bem bereits ©efagten. ~te

170
Prologus in opus propositionum

quippiam esset ms1 ab esse, aut unum esset nisi ab uno aut per unum
sive per unitatem, aut verum sine per bonitatem,
sicut verbi gratia omne albedine est album? 1 Praeterea Boethius
De consolatione 2 docet quod, sicut bonum et verum fundantur et figuntur
5 per esse et in esse, sic et esse et figìtur uno et per unum s.
Sicut ergo omnia a deo, utpote esse, habent esse, sic habent et unum 10
esse et bonum esse et verum esse. N am vero et
per verum habent id quod sunt. Non est quod· non vere est, nec unum
quod non vere unum est, nec est quod non vere est. Nec enim
10 aurum est quod non vere aurum est, et sic de 4.
Praeterea ens, unum, verum, bonum sunt prima rebus et omnibus 11
communia 5, propter quod assunt et adventum cuiuslibet
causae non primae et universalis omnium 6. Et rursus insunt a sola causa
prima et 7. Nec tamen per hoc causae secun~
15 dariae a suis influentiis s. Forma enim ignis non dat esse, sed hoc esse,

i esse+ et per esse E1 S aut2 ] et E 1S 2 sive veritatem S vel CST] aut E


3 exemplum Nic. Cus. in marg. C 4 finguntur (C? )T '5 in esse sic et C; in ante
esse del. Nic. Cus. per unum et in uno rv C 8 nec [T 'foa] unum 9 est1 C >
est8 T 11 Praeterea 12 communia text. sign. C 15 Forma text. sign.; Nota:
forma ignis non dat esse sed hoc esse Nic. Cus. in marg. C
1
Cf. infra n. 2J p. 1?9,?-9; Prol. gener. n.12 p.15?,8; In loh. n. 1?2 p. 141,9-11 et not. J.
2 Cf. Phil. consol. III pr. 11, CSEL LXVII 69,23-i?0,1; ?2,J-14. 8
Cf. In Sap. n. 296seq.
4 Cf. In Exodum n. ?3. 5 Cf. In loh. n. 512. 6 Cf. DE CAUSIS prop. 1 (16J,J) et prop. 4

(166,19). Cf. Prol. gener. n. 8 p.152,15-15'J,4. 7


Cf. ib. p. 15J,4. 8
Cf. In loh. n. 52 p. 4J,5.
De differentia inter causas secundas et causam primam cf. e. gr. In Sap. n. 19. 291; In loh. n. 5'J
P• 44,9-11.

niimlid) l)iitte etwas <.Sein aufier uom <.Setn? Ober wie ware etwas eines aufier uom
Cfinen ober burd) bas Cfine ober bte Cfinl)eit, ober· wal)r ol)ne Me ~al)r[)eit, ober gut
auaer burd) bie ©utl)eit? Sft bod) aud) aUes ~eifie bm:d) bie ~eifie weifi. ilberbies lel)d
moetl)ius (in feiner <.Sd)dft) mom S:roft ber ~[)Uofopl)ie, baj3 fo, wte bas ©ute unb bas
~a[)re bucd) bas 6ein unb in bem 6ein begrUnbet unb befeftigt fhtb, aud) bas 6etn im
Cfinen unb burd) bas (fine begdinbet unb befeftigt ift. ·
~te a!fo alles (6etenbe) uon ©ott als bem <.Seht bas <.Setn [)at, fo [)at es uon t[)m 10
aud) fein Cftnesfein unb ©utfein unb entfpred)enb aud; fein ~al)rfein. IDenn bie erften
bret meftimmungen I)aben im ~af)ren unb burd) bas ~a[)re il)r 6etn. IDenn was nid)t
waf)rf)aft tft, bas ift nid)t, unb was ntd)t wal)rl)aft eines ift, ift nid;t etnes, unb was
nid;t wal)rf)aft gut ift, ift ntd;t gut. IDenn es ift aud) nid)t ©olb, was ntd;t wal)tf)aft
©olb ift, unb fo in allen IDingen.
Ubetbies finb feienb, eines, wal)r unb gut bie erften unb allen gemeinfamen meftim~ 11
mungen in ben IDingen. IDeswegen fhtb fie bei unb in allen uor bem S)in3utreten jeber
anberen nid)t erften unb (nid;t) allumfaffenben Utfad)e. ill:uf)etbem finb fie in il)nen nut
non ber erften unb allumfaffenben Utfad)e I)er. IDaburd) wirb jebod) bet <finf(ufi ber
8wetturfad)en nid;t ausgefd)loffen. IDenn bie fform bes ffeuets gibt fa bem ffeuet nid)t

171
Prologus in opus p:ropositionum

nec esse unum, sed esse unum hoc, puta ignem et unum ignem 1. Similiter de
vero et bono. quod forma dat esse ignem, unum,
verum, bonum, habet per causae primae2, iuxta bri de
e a usi s s: »omnis intelligentiae fixio et essentia est per bonitatem puram,
quae est causa« et commento 4 5
12 Praeterea, sicut supra tactum est 5, enti si ve de ente nihil negari potest
esse negationis esse. Ita
uni nihil unum sive nulla unitas negari potest nisi negatio<ne) negationis
unitatis aut
Ex quo manifeste a deo habet omne ens et singulum 10
quod est, quod unum est, quod verum est, quod bonum est. Et quodlibet ens
ab deo non etiam immediate
habet.
13 Et hoc est praemissa 6, scilicet
quod omne ens sed et immediate, absque omni 15

2 ipsum [C 5rb] 5 est T 6 ente e 8 uni E] unum CT


negatione coni. Kodi] negatio CT >E 10 omne] esse C
1
Cf. In Sap. n. 196; In loh. n. 44 p. '36,8-10; n. 52 p. 4J,11seq.; n. 60 p. 49,1'3-15; n. 296.
2
Cf. In Gen. I n. 11; In Eccli. n. 50; Quaestio, Utrum in deo sit idem esse et intelligere, n. '3 p.
'39,10-40,'3. 8 prop. 9 (§ 8; 1?2,2). 4 lb. lin. ?-9: intelligentia est regens omnes res

quae sunt ab ea per virtutem divìnam quae est in ea, et per ea'm retinet res, quoniam per
eam est causa rerum; lin.15: regit naturam per virtutem divinam; lin. 24: intelli-
gentia continet omnes res. Et non est facta intelligentia ita nisi propter causam primam quae
supereminet omnibus rebus. 6 n. 6 p. 169,6-8 et not. 5. 6
p. 168,1.

bus 6ein, fonbem bief es 6etn, unb audj ntdjt bus <ftnes 6ein, fonbem nut biefes <fines·
0

6ein, nèimitdj ffeuet(=6ein) unb <fin=ffeuet(·6etn). <fbenfo ift es beim ~a{)ren unb ©uten.
'ill.ber eben biefes, baf3 nèimlidj bie ffotm bes ffeuets bas ffeuet:=6ein, bas <ftn(=ffeuet=),
~af)res(=ffeuer·), ©utes(=ffeuer=)6ein nedeHjt, {)at fie auf ©mnb bes ff)t non ber erften
Urfacf)e nerlief)enen ~eftanbes, gemèif3 jenem ~od aus bem ~ud) mon ben Utfadjen:
,,jebe Snteutgencr {)at ~eftanb unb m3efen burdj bie teine ©ilte, meldje bie etfte Utfadje
ift" unb bem stommenta.t ba3u.
12 itbetbies, mie oben betilIJd, fonn bem obet uom 6eienben nidjts obet fein 6ein uet=
neint metben, if)m fommt uieimef)t bie merneinung bet memeinung bes 6eins 3u. 60
fonn bem <finen nidjts <fin es obet feine <finIJeit abgefptodjen metben, es fei benn butdj
bie memetnung ber memeinung bet <finf)eit ober be5 <finen. ©Ietdjetmaaen betm ~a{)ren
unb ©uten.
.s)ietmit ift offenfunbig bemiefen, baf3 alle5 6eienbe unb jebes ein3eine uon ©ott {)a.t,
bnfi es ift, bafi es eines ift, baf3 es ma{)t unb baf3 es gut tft. Sebes 6eienbe f)at abet
jebe biefet ~eftimmungen ntdjt nut uon ©ott felbft, fonbem nudj umnittelbat uon i{)m.
13 ~ie5 ift nun bet btitte non ben niet oben aufgeftellten ©mnbfaten, baf3 nèimlidj
aUes 6eienbe unb jebes ein3eine fein gan5es 6ein unb feine gan5e <ftnf)eit, fetne ~alJt=

17'2
Prologus in opus propositionum

prorsus medio, habet a deo totum esse, totam suam unitatem, veritatem et
totam suam bonitatem 1. Quomodo esse
caderet , et per consequens staret foris, quasi a latere, extra ipsum esse?
2

Esse autem est deus.


5 Eodem modo uno et uno, vero et quolibet vero, de bono
et quolibet bono. Quidquid enim rei cuiuslibet ab ipso esse immediate non
attingitur nec et est. uno
non attingitur nec penetrando formatur seu investitur, unum non est. Similiter
de vero et bono. hoc est 8 de deus est:
10 'attingit a fine usque ad et suavite i" 3; et 1: 'ego sum primus
et novissimus'. Primum enim medium non patitur, propter quod in principio
De e a usi s 4 causae adest et ultimo
abest. Adest primo, quia prima, abest ultimo, quia novissima.
Rursus quia se toto esse, est unus unum necesse
15 est, ut se toto immediate toti assit singulo, non post partem nec
parti per partem, sicut pulchre hoc docet Augusti n u s I Confessionum post

9 Sap. 8,1 ; attingit +ergo V; et+ disponit omnia V 10 Is. 41,4; .pr. et nov. ego sum"' V
6 non C> 7 est] esse T 9 vero] uno T 10 et1 > C, s. lin. add. Nic. Cus.
12 causae [T 5vb] primo 14 Necesse -16 text. sign. e 15 non + assit e
1
Cf. Prol. gener. n. 8 p. 15'3,4 et not. 4. ~ Cf. In Sap. n. 164; In Ioh. n. 205 p. 1'?2,14.
8 Cf. In Sap. n. 1'?6. 4
prop. 1 (16'3,'3). Cf. In Ioh. p. 81 not. 1 et 2.

f)eit unb feine gano-e ©utf)eit nicf)t allein uon ©ott f)at, fonbern aucf) unmittelbat, of)ne
jebe fernete 93etmittelung, non tf)m f)at. IDenn mie fonnte etmas fein, menn o-wilcf)en es
unb bas 6ein ein 9JUttletes Mite unb es folgltcf) btaufien, gleicf)fam abfetts, aufiedJalb
bes 6etM ftilnbe 1 IDas 6ein abet ift ©ott.
IDas gleidje 93e:dJl:Htnis beftef)t o-mtfcf)en bem <Einen unb einem beHebigen <finen,
3mifcf)en bem ®aIJten unb einem beliebigen ®af)ren, 3mtlcf)en bem ©uten unb einem
beliebigen ©uten. ®as immer numlicf) in einem beliebigen IDing :oom 6ein felbft nicf)t
unmittelbar betilf)tt, butcf)bmngen unb gefotmt mitb, tft nicf)ts. IDesgleicf)en tft nicf)t eines,
mas nom <Einen nicf)t bedlf)tt unb nicf)t btttcf)bdngenb geformt ober befleibet mitb. ©Ieicf)et•
mafien beim ®af)ten unb ©uten. Unb bas ift es, mas tibet bte ®eisf)eit, bte ©ott ift,
gefagt mitb: ,ftuftig unb milb teicf)t fie Mn einem O!nbe bis 3um anberen' (®eisf). 8,1)
unb: ,id) bin bet o;rfte unb bet 2eBte' (Sei. 41,4). IDas o;rfte leibet numltcf) fein 9J1ittletes.
IDesmegen f)eifif es am mnfang bes mucf)es mon ben Utfacf)en, ban bet o;inffun bet etften
Utfacf)e 3uerft eintdtt unb 3ulet3t meicf)t. {!;t trttt 3uetft ein1 metl fie bie etfte, et meicf)t
3ulet3t, meU fie bie Ie!Jte tft.
®iebernm: men ©ott, bet gan3 unb gat 6ein ift, einfacf) einet obet eines ift, mun 14
et in fetnet ©an3f)eit umnttte!bat bem ein3elnen gan3en IDing gegenmurttg fein, bas f)eint
nicf)t einem S:eH nacf) bem anbeten, aucf) nicf)t einem S:eiI butcf) ben anbeten, mie muguftin
hn 1. mucf) feinet mefenntniffe nicf)t meit t>om mnfang fcf)on le{Jtt. <fben bies tft abet bei
Prologus in opus propositionum

principium 1. Est autem hoc ipsum videre in omni forma essentiali 2. Anima
enim se tota immediate adest et totum corpus animatum se tota sine
medio 3• totam materiae suae se tota sin e
medio totam simul investit et format penetrando non partem post partem,
sed per totum 4. quod esse totius est et totum unum 5
est 5• Propte:r hoc et totum dicitur fieri et esse, non partes, in VII Meta-
p h ysicae a.
Hinc est etiam generatio est instantanea, non successiva, nec motus,
sed terminus motus 7. his manifeste apparet error illorum, qui ponunt
gradus materiae et formam 10
essentialem mixti 8• Igitur si forma omnis essentialis totam materiam essentiali

1 exemplum Nic. Cus. in marg. C 2 tofa1 corr. ex totam Nic. Cus. tota 2] toto T
3 Similiter se T tota] totam T 4 informat C 6 non per CT
9 error > C, s. lin. add. Nic. Cus.
1
c. 3 n. 3, CSEL XXXIII 3,11-15. 2 Cf. In Gen. II n. 31; In Exodum n. 92. 3 Cf. In

Gen. I n. 21; In !oh. n. 9.'J p. 80,4-6 et not. 4; n.151 p. 125,JOseq.; n . .'39.5; Pr. 9 (QUINT) I p. 143,5-?
et not. 2. 4
Cf. In loh. n. 93 p. 80,11-15; Quaestio, Utrnm in corpore Christi morientis in
5
cruce remanserint formae elementorum, n.? p. 82,8. Cf. eiusdem quaestionis n. 4 p. ?9,11;
In loh. n. 400. 6
ARISTOTELES Met. VII t. 2? (Z c. 8 10'3'3 b 16-19). 7 Cf. In loh. n. 409.

AmsTOTELES Phys. V t. 8 (E c.1 225 a 25-2?). T:HoMAS In De an. I c . .'J lect. 6, XXIV 24a; De
ver. q. 26 a. 1. 8 EcHARDUS doctrinam sdwlae Franciscanae de pluralitate formarum respicere

videtur, et quidem secundum modum eorum, qui eam ut pluralitatem graduum f ormalium essen-
tialiter sibi invicem subordinatorum intellegebant. Cf. MATTHAEUS AB AQUASPARTA Quaest. de
anima XIII q. 4: Hoc indubitatum teneo quod anima intellectiva non dat corpori esse corporeum
neque illa esse superiora, immo oportet necessario in eodem ponere plures formas ... per
quandam completionem, ita quod quaelibet forma dat aliquem gradum essendi et perficit ma·
teriam in aliquo gradu, tamen non dat esse completum nec hoc aliquid nisi ultima forma ...
Laudai R. ZAVALLONI RiChard de Mediavilla et la controverse sur la pluralité des formes (Philo-
sophes médiévaux Il, Louvain 1951) 328 not . .'34. PETRUS loHANNIS OLIVI Quaestiones in Sent. II
q. 50 (ed. B. lANSEN, Bibl. Frane. sCholast. medii aevi V, Ad Claras Aquas, 1924, p. 35): credo omnes
gradus formales, qui in eo (scilicet corpore Immano) sunt, concurrere ad unam perfectam for-
mam constituendam, quarum principalior ... est illa quae ultimo advenit. De diversis modis
pluralitatem formarum intellegendi cf. ZAVALLONI J03seq. '3?4seq. (Koch).

jehet m3efensfotm 3u beobad)ten. IDie 6eeie ift namlid) bem gan3en befeelten Beib in tl)tet
©an31)eit unmittelbat gegemnattig unb fotmt il)n in il)tet ©an31)eit ol)ne mtittel. ©Ieid)et=
maj3en l)UUt bie ffotm bes ffeuets in U)tet ©an3l)eit bie gan3e m3ef enl)eit il)tet mtatetie
ol)ne mtittel auf einmal ein unb butd)fotmt fie, wobei fie ntd)t einen S.:eU nad) hem an·
beten butd)btingt, fonhem bie ein3einen ~etle butd) bas ©an3e. IDal)et ift has 6ein
6ad)e bes ©an3en mtb ift bas ©an3e eines. IDeswegen l)eìj3t es im 7. IBud) het meta=
:pl)t)fif aud), baf3 bas ©an3e wethe unb fet, nid)t bie S.:eile.
IDarauf beml)t es, baf3 etwas in einem 'llugenblicf, nid)t aUmal)UdJ entftel)t unh baf3
bus 03ntftel)en nid)t IBewegung, fonbem 'llbfd)Iut einet IBewegung ift. Dffenbat itten alfo
biefenigen, bie gewiffe ftufenweif e uetmitte!nbe ffotmen 3wifd)en ber m3efenl)eit het mtatetie
unb bet m3ef ensfotm cmnel)men. m3enn alfo iebe m3efensfotm in il)tet ©an3f;)eit bie gan3e
Prologus in opus propositionum

penetratione immediate totam se tota investii et informat, potissime hoc verum


erit de ipso esse, quod est actualitas omnis universaliter et
essentiae 1,
Quod autem dictum est 2, ens omne et singulum ab ipso deo immediate 15'
5 habere totum esse suum, totam suam unitatem, et bonitatem, rursus
sic decla:ratur: impossibile est aHquod esse sive aliquem modum seu differen-
tiam essendi esse. quod deest vel ab
esse, non est et nihil est a. Deus autem esse est 4, Similiter autem de uno
dicendum. Quod deest abest, unum non est nec unum facit nec
10 potest esse modus Sic de vero et bono ratione
concluditur.
Nihil ergo ipsi esse.
Propter hoc de ipso ente, deo, nihil negari potesi: negatio<ne) negationis
omnis esse s. Hinc est quod unum, a,
15 se habet ad ens. Et sicut se habet de ente ad entia, sic se habet de uno ad

4 ipso S (Proc. Col. I n. 42) deo ES (Proc. Col. I n. 42, id est in accusatione, et n. 118,
id est in responsione Echardi) >CT 5 suum esse (',,)ES (utrobique) rursus [C 5va] sic
6 aliquod] aliquid T 8 est esse (',,) S 9 dicendum +est C 12 potest T >
13 nihil [T 6ra} negari negatione coni. Koc:h] negatio ECT
1
Cf. Prol. gener. n. 8 p. 15'3,'? et not. 6. THOMAS S. theol. I q. 4 a. 1 ad 'J; De pot. q.? a. 2 ad 9.
2 scilicet p. 1?2,15seq. 3 Cf. Prol. gener. n. 8 p.15'3,6; In Ioh. n. 215 p.181,1. 4 Lin. 4-8=

Proc. Col. I n. 42. EcHARDUS respondet (n. 11?seq.): dicendum hoc verum est de esse abso-
luto, non de esse formaliter inhaerente. 5 Cf. Pr. 21 (QurnT) I '364,1-4: In dem daz ich
gote versage etwaz - versage ich gote giiete, ich enmac gote niht versagen in dem daz ich
gote versage, dà begrlfe ich etwaz von im, daz er niht enist; daz selbe muoz abe. Got ist ein,
er ist ein versagen des versagennes. Cf. ib. not. 2. 6 Cf. p. 169,6 et not. 5.

9J1atetie in mefenf)aftet IDtttd)btingung unmittelbar afo gun3e befleibet unb formt, fo mitb
btes am aUermeiften uom 6ein felbft gelten, bas bte formgebenbe m3idlid)feit ieber ~orm
unb ieber m3efenf)eit ilberf)aupt ift.
m3as abet gefagt morben ift, bafi niimlid) ulles unb iebes 6eienbe non ©ott felbft 15
unmittelbar fein gan3es 6ein, fetne gan3e (finf)eit, m3uf)rf)eit unb ©utf)eit f)abe, mitb
mtebecum fo etflad: es ift unmoglid), baf3 frgenbein 6ein ober itgenbeine unterfd)eibenbe
6einsmeife bem 6ein felbft fef)Ie ober ubgef)e. <fben baburd), baf3 es bem 6eìn fef)lt ober
ubgef)t, ift es nid)t unb tft es nid)tz. ©ott tft uber bus 6ein. IDasfelbe gnt nom <Etnen.
m3as niimltd) bem (finen fef)It ober abgef)t, ift ntd)t eines, bemirft fetn <tinsfein unb fonn
feine unterfd)eibenbe m3eife bes <ftnen fein. 60 tft beim m3af)ren unb ©uten tn gleid)er
m3eife 3u folgern.
IDem 6eienben felbft ober bem 6ein ielbft fonn alfo fein 6etnsgef)alt ilberf)uupt
ubgefprod)en werben. IDeswegen fonn uom 6eienben felbft, bus f)eif3t non G5ott, nkf)ts
nerneint merben aufier nermittels ber merneinung ber mernetnung aUes 6eins. IDamit
f)iingt 3ufammen, baf3 bas <fine ufo merneinung ber merneinung in unmtttelbarfter Q3e3ie=
f)ung 3um 6eienben ftef)t. Unb mie es ftd) mtt bem 6eienben in be3ug auf bi e 6eienben

175
Prologus in opus propositionum

omne quod unum est quocumque modo 'sive differentia unius, et de vero ad
vera omnia, et de ad omnia et singula.
Nihil ergo veritatis et honitatis penitus addit sive con-
fert ens hoc aut hoc, unum hoc aut hoc, ve.rum hoc aut istud, honum hoc
aut istud, vel est principale supra prae- 5
missum 1. Hoc autem dicentes non tollimus rebus esse nec esse rerum destrui-
mus, 2.
16 Declaratur autem hoc ad praesens dupliciter: primo in exemplis, secundo
per rationes. materia et forma, secundo
in partibus et suo toto, a verbo. 10
1? Primum sic: constat quod materia nullum esse affert composito nec habet
ex se esse esse quod dat forma composito s.
Nec tamen propter hoc dicimus materiam esse nihil, sed substantiam 4 et
partem compositi 5.
18 Rursus secundum: partes singulae esse prorsus afferunt suo toti, 15

4 aut1 ] autem C aut 2 E1 ] et CT 5 istud] illud CE1 promissum C


10 in1 E C (suppl. Nic. Cus.) T 15 secundo C
1
Cf. p. 168,2---5. 2
Cf. In Sap. n. 260; Pr. 9 (QmNT) I 146,4-6 et not. J. De forma
dicendi cf. Rom. 'J,'31. 3 Cf. Proc. Col. l n. 26. 10'?. THOMAS S. theol. I q. 14 a. 2 ad J; q. 50 a. 5.

4 Cf. In Gen. I n. J6. 41; In loh. n. 14? p. 122,1'3; n. '32? p. 2?6,5. 5 Cf. ARISTOTELES De an. 11

t. 2 (B c. 1 412 a 6-9).

oetfjalt, fo uucf) mit bem <finen in beaug uuf ulles, :1xH1s uuf itgenbeine unterfcf)etbenbe
mleife bes <finen eines ift, fo mit bem mluf)ren in be11ug auf uHes mlaf)re unb bem
©uten in be3ug uuf un es unb iebes ein3eine ©ute.
IDies unb bus 6eienbe, bte5 unb bas <fine, bies ober bas mlaf)te, bies ober bas
©ute filgen ober tragen alfo, infofern fie bi es unb bas finb, nicf)ts cm 6einsge[)alt, <fin·
[)eit, mlaf)r[)eit unb ©utf)eit (3um 6ein, Cfinen, mla[)ren unb ©uten) bei. IDas ift ber viette
oben aufgeftellte ©i:unbfat. 9Jlit btefet 'Be[)auptung nef)men wit: ben IDingen nicf)t bas
6ein nocf) 3et:f±Bt:en wit if)r 6ein, fonbern geben if)m erft ben tecf)ten Sjalt.
16 IDer 6a5 witb abei: un biefer 6tefle auf boppelte mleif e edautett: erften5 mit Sjilfe
non 'Beifpielen, 3weitens burcf) mernunftgi:ilnbe. Sm erften S13ttnft (wtrb er) an brei 'Bei=
fpieien (ei:wiefen): bas erfte ift non 9Jlaterie unb fform genommen, bus 3weite non ben
steUen unb if)rem ©anaen, bas btitte non ber bmcf) bus (gott!icf)e) mlort angenommenen
9Jlenfcf)ennatur.
t? IDas erfte: es ftef)t feft, bafi bie 9Jlatede bem (aus 9Jlatetie unb ffotm) Sufammen~
gefesten fein 6ein 3ubdngt unb aus ficf) but:cf)uus feinedei 6ein [)ut uufier bemfelben
6ein, bas bie fform bem Sufammengefesten oedei[Jt. IDeswegen be3eicf)nen wit febocf) bie
9Jlatetie nicf)t als nicf)ts, fonbem uls 6ubftan3 unb ben 15weiten 'BeftunbteU bes Sufammen=
gefetten.
18 IDus 3wette: bie ein3elnen (integtierenben) S:eiie btingen il)t:em ©an3en bm:cf)aus fein

176
Prologus in opus propositionum

sed potius totum suum esse accipiunt a suo toto et suo toto 1. Alioquin
enim totum non esset unum, sed esset tot numero, quot partes, si pars
quaelibet suum esse toti. Duo autem esse aut plura
inveniri et permisceri in uno est impossibile maius quam esse plures formas
5 essentiales uno est quod per se et ex se habet dis~
tinguere 3• Un de habens plura esse impossibile est unum esse 4, et e converso
habens plures formas, praedicamentorum, est
unum numero ab unitate esse totius compositi 5, Pet:ri scilicet vel Martini.
Rursus tertio: homine assumpto a verbo esse per- 19
10 sonale hypostaticum 6, et vere fuit homo
univoce cum aliis hominibus 7.
Sic proposito longe se creatura dei creatoris

2 si] sed T. 3 toto CT 4 maius quam in textu corr., in marg. repet. et iterum del. C
quam] quod T 8 scilicet pro 6 habuit et del. Nic. Cus. 9 unitum T 11 homini·
bus [T 6rb] Sicut (!)
1
Cf. In Sap. n. 40; Quaestio, Utrum in corpore Christi morientis in cruce remanserint formae
elementorum, n. 4 curn notis et p. 80,12. THOMAS S. theol. I Il q. 4 a. 5 ad 2: esse totius non est
2
alicuius suarum partiurn. Cf. Quaestio, Utrum in corpore Christi etc., n.? p. 82,1-) et
not. t. THOMAS S. theol. I q. ?6 a.): nihil ... est simpliciter unum nisi per formam unam, per
quam habet res esse; ab eodem enim habet res sit ens et sit una; et ideo ea quae
denominantur a diversis formis, non sunt unum simpliciter. 8 Cf. THOMAS S. c. gent. I

c. 42 § Proba.fio mediae. Si enim: secundum quod est actu est distinctum ab


omnibus aliis. 4 Cf. In Gen. Il n. )1. 6
Cf. In Exodum n. 54 p. 59,3-5. 6 Cf. Quaestio,

Utrum in corpore Christi etc., n. 9 p. 8),9. De sententiis sdwlasticorum cf. Quaestio de unico esse
in Christo a doctoribus saeculi XIII disputata, documenta collegit E. HocEDEZ (Textus et docu·
menta, Series theol. 14) Romae 19)). 9
TnoMAS S. theol. III q. 2 a. 5.

6ein 3u, fonbem empfangen uielmel)r il)t gan3es 6ein uon if)rem ©an3en unb in il)tem
©an3en. ~nbemfalfa roiite namlid) bas ©an3e ntd)t eines, fonbem fo uie!fad), mie '7.teiie
uorf)anben finb, menn jebet çreu bem ©an3en fein eigenes 6ein 5ufUgte. IDafi fid) abet
ein 3mei= obet mel)tfad)es 6ein in <tinem ootflinbe unb uermifd)te, ift nod) meniger mBg·
ltd), als bafi mel)tete ~efensformen an einem strager mliten. ~as 6etn ift niimiid) burd)
fid) unb aus fhfJ bM '.JMn3ip ber Unterfd)eibung (ber IDtnge). ~as alf o etn mef)rfad)es
6ein l)at, fonn nid)t eines fein. Umgefel)tt, f)at etmas eine 9J1ef)rf)eit uon ~ormen - etroa
fo, bafi fid) ber ©attung nad) alle Stategotten cm il)m finben - fo ift es bod) ber Saf)l
nad) eines auf ©runb ber 6eins=<tinl)eit bes 3ufammengefetten ©anaen, bes ~etet etroa
ober be5 9J1artin.
IDas btitte: in ber uon bem ~ort angenommenen menfd)ltd)en 9latut gtbt es nad) 19
unferer iiber3eugung auf ©runb ber 1)1Jpoftatifd)en Union nur etn einniges ~etfon=6ein,
namUd) bas bes (gBttncl)en) ~ottes. '!ronbem roat O:I)tiftus mal)rl)aftig 9J1enfd) tm gleid)en
6inne mie bie itbtigen 9J1enfcl)en.
IDaraus ergibt fidJ filr uns: roenn bas ©efagte fili: bas merl)altnfo ber 9J1atetie òUt
~orm unb ber steile 3um ©an3en ticl)tig ift, bann gilt es um fo mef)t filr bas metIJaltnis

12 G'cHiut, L l 177
Prologus opus propositionum

quam de materia respectu formae aut partibus respectu totius, quanto deus
causa et
20 Secundo probatur quod est per rationes. Primo sic: omne dans
esse creat et est causa prima et universalis omnium, ut dictum est supra 1•
Nihil autem aut est causa et nec creat. 5
Igitur nihil hoc aut hoc dat esse. Et hoc est quod Augusti n u s dicit I Con-
fessionum c. 5 2: »vena qua esse et vivere currat in
nos, praeterquam quod tu facis nos, domine«; et infra subdit dicens: »quid
ad me, si non
21 Praeterea secundo est dives per se«, ut in De causi s 3 1.0
dicitur, sed nec esset »dives per se«, sed nec »primum«, si quid aliud daret
esse ens hoc dat esse, quamvis formae
dent esse hoc aut hoc, in quantum hoc aut hoc, non autem in quantum esse 4.
Et hoc est quod Ioh. 1 per facta sunt, et sine ipso factum
est nihil'. enim sunt vel li est esse 5. 15
22 Ex quo tertio sic arguitur ad propositum: praete:r esse et sine esse omnia
sunt facta. s1 extra daret esse, deus non

14 Ioh. i,3
5 autem T i 5° ca 0 " ' CT 10 causis corr. ex canis Nic. Cus. 11 se [C 5vb] sed
quid E] quod CT 12 formae - 15 nihil text. sign. C 13 aut2] et C 14 dicit C
1
n. 11 p. 1?1,11-15. 2 c. 6 n. 10, CSEL XXXlll 8,?-10. 18-20. 8 prop. 21 (§ 20; 182,16).
4 Cf. n. 11 p.1?1,15-1?2,1; n. 23 p.180,3-5. 5 Cf. ln Sap. n. 19.

bes ©efcf)opfes 3u <fiott feinem 6cf)opfet, nfo ©ott bie innedicf)fte, erfte, noUfommenfte
unb nllumfaffenbe Utfacf)e ift.
20 Smeiten5 witb ba5 ©efagte burcf) mernunftgrilnbe bemiefen. <ftftens fo: aUes, ma:s
6ein gibt, erfcf)afft mtb ift bie erfte unb o.Uumfaffenbe Utfacf)e, mie oben gefa:gt murbe.
S'tetn ID i es obet IDa5 ab et tft bie erfte unb nUumfaffenbe Utfacf)e nocf) etfcf)afft e5. 'lUfo
gibt fein IDies obet IDas 6ein. Cf:ben bas fagt 'lluguftin tm 6. S'tapiteI bes 1. mucf)es
feinet mefenntnifie: ,,aus feinet anbeten filber fti:iimt 6ein unb 2eben in un5 afo allein
bataus, baf3 bu uns fcf)affft, o ,Petr"; unb metter unten filgt et gin3u: ,,mas gegt es mtcf)
an, menn iemanb bas nicf)t nerfterJt1"
21 ilbetbies ameitens fo: ,,ba5 <ftfte ift tlon 91atut tekI)" mie es im mud) mon ben
I

Utfacf)en fJeist. filbet es mate mebet ,,uon 91atur teicf)" nocf) aucf) ,,bas <ttfte", menn
etmas anbetes auf3et igm 6ein mittetite. ~Ufo teUt feines bet IDies= unb IDas=6eienben
6ein (fcf)Iecf)tgtn) miti obmog! bie 'f.Votmen IDies= obet IDas=6etn uedeigen, (abet nur)
fofem es bies unb bas ift, nicf)t jebocf), fofem es 6ein ift. IDas befagt bas Wott: ,alle
butcf) Hm geworbenen IDtnge finb, unb ogne ign ift bas <fiemotbene nicf)ts' (3og. 1,3).
IDenn ,finb' unb ,ift' be3eicf)nen bas 6ein.
22 IDritten5 mitb gietaus folgenbet ffiemei5 gefilgtt: auf3et bem 6ein unb ogne bas
6etn tft ail.es ntcf)ts, nucf) bas ©emotbene. çreme alfo ein cmbetes Wefen aufiet ©ott bas
178
Prologus in opus propositionum

daret esse omnibus nec influeret quippiam, aut quod daret et influeret, esset
nìhil 1, contra illud Iac. 1: 'dat omnibus affluenter'; 11: 'ex ipso et per
ipsum et ipso sunt et .,U.~UA0.4•
Praeterea quarto sic: bonum hoc aut illud et ens hoc et illud totum 23
5 suum esse habet ab esse et per esse et esse. aut circulariter
non refundit aliquod esse i psi esse, a quo causaliter recipit esse 2, sicut est
vide re exemplariter omnibus. totum suum esse album,
in quantum album, accipit per nec quidquam prorsus albedinis ex
se hahet a nec refundit, scutum, in ipsam albedinem. Uhi significanter
10 notandum quod hoc vere esse unam, singulum eorum
quae habet se tota ab 4. Verbi gratia: corpus mixtum se toto est
quantum a sola quam eorum, co:rpore,
quidquid adicit quantitatis, nec materia nec forma nec qualitas quaelibet, et
sic de singulis. corpus se toto est aliquale sola qualitate, puta

2 Iac. i,5 Rom. 11,36


1 et C esset] esse T 2 effluenter T Notabiliter C 6 casualiter C
i scuturn E] sicut CT toturn dupl. C 9 Uhi - 13 quantitatis: Nic. Cus. in marg. C: nota
13 addidit C 14 singulis [T 6va] Rursus
1Cf. Pr. 5a (QuINT) I '??,1?-?8,1. 2
ECHARDUS hic doctrinam PROCLI reprobare videtur.
Cf. Element. theol. prop. J1-J5, praecipue prop. 34 (2?9): Omne quod secundum naturam con-
vertitur, ad illud facit conversionem, a quo et processum propriae subsistentiae habet. - Si
enim secundum naturam convertitur, eum secundum essentiam appetitum ad illud habet,
ad quod convertitur. Si autem hoc, et esse ipsius omne in illud recurrit, ad quod essentialem
conversionem facit, et simile est secundum essentiam etc. 8 Cf. In loh. n.1?2 p. 141,9 et

not. J. 4
Cf. In Ioh. n. 54?: unita te, et ipsa sola, est omnis unio, sicut albedine, et ipsa sola,
est omnis dealbatio.

6ein mit, fo teme G'>ott aUen IDingen nid)t 6ein mit nod) lief3e er etroas tn fie ftcBmen;
ober roas er mittente unb einftromen lief3e, roèire ntd)ts. IDas roiberfpriid)e aber ben
m3orten: ,er gibt aUen im Uberffuf3' (Sat 1,5) unb: ,aus UJm unb burd) if)n unb in if)m
ift aUes' (9ltlm. 11,36) unb af)nlid)en.
Uberbies viertens f.o: biefes ober jenes <f>ute unb biefes unb jenes 6eienbe f)at fein 23
gan3es 6ein non bem 6etn, burd) bas 6ein unb in bem 6ein. IDiefes .ober jenes ergief3t
ali.o nid)t in freisfBrmtger IBeroegung irgenbroeld)es 6ein in bas 6ein felbft 3urilcf, non
bem es urfad)Iid) fein 6ein empfi:ingt. IDas ift beifpielf)aft ilberaU 3u fef)en. 6.o empfi:ingt
etn roeif3er 6d)ilb fein gan3es m3eif3·6ein als foId) es burd) bie (Qualiti:it ber) m3eif3e; als
6d)ilb f)at er burd)aus fetne m3eif3e aus fid) nod) ergtef3t er fold)e in Me m3eif3e 3urilcf.
S)ierbei ift folgenbes ausbrilcflid) 3u bemerfen: bies mad)t bie roaf)re Cfinf)eit eines IDtnges
aus, baf3 es afo <f>an3es jebe feiner <figenfd)aften butd) ein ein3iges (ç_prtn3ip) f)at. ~in
3ufammengef enter ~orper ift 3um 'iBeifpiel afo gan3er burd) Me Quantitat aUein ausge.
bef)nt, auf3er ber nid)ts, roas fonft am ~orper ift, irgenb etroas an Quantitat f)in3ufilgt,
roeber bie 9Jlatede nod) bie 'ijorm nod) eine Qualitiit nod) fonft etroas. m3ieberum ift ber·
felbe ~orper afo gan3er allein burd) bie Qualitiit fo unb fo befd)affen, ift 3um 'iBeifpiel roeif3
12* 1?9
Prologus opus propositionum

album albedine, nigrum nigredine, et sic de aliis. Et in hoc nihil aliorum,


puta materia, et cetera prorsus seu
afferunt vel augent qualitatis. Sic etiam potius totum compositum, puta lapis,
habet esse lapidis a forma lapidis, esse vero absolute a solo deo, utpote a
causa 1• 5
24 Adhuc autem non est imaginandum quod causae rei - efficiens puta,
finalis, et 2 esse afferant et conferant composito,
sed res se tota cum omnibus suis partibus et proprietatibus idem esse a solo
fine totaliter vero formaliter, a materia passive sive
receptive a. Rursus etiam causae generis causarum, puta plures causae 10
effìcientes vel finales, eiusdem non ponunt in numerum, sed
una actione eundem effectum
producunt numero in causato4. Duo enim ut duo semper diversa producunt.

2 materia et C 3 puta - 5 causa: Nic. Cus. in marg. C nota: in lapide esse absolu-
tum a deo, esse hoc a forma 6 Adhuc - 7 composito: Nic. Cus. in marg. C: falsa imaginatio
6 imaginandum ad C, del. Nic. Cus. quod - puta] quod sicut causa rei cfficiens, ita et
aliae causae, puta coni. Nic. Cus. causae causa CT 10 causae 2 eiusdem+
generis C i1 non 13 : Nic. Cus. in marg. C: diversae causae eiusdem generis
non ut duae causant 13 producunti] producant e incausato e
1
Cf. In Exodum n. 54 p. 58,15-59,9; In loh. n. 426. THOMAS S. theol. I q. '?6 a. 4; In Met. V c. 2
lect. 2, XXIV 51 '?b: forma substantialis dat esse materiae simpliciter, forma autem accidentalis
secundum quid, prout etiam forma est. 2 Cf. In Gen. II n. 121. Cf. ARISTOTELES Met. V t. 2

(LI c. 2 101) a 24 b 4); THOMAS i. h. l. lect. 2, XXIV 515a-516b. 3 Addas: habet. Cf. Sermo

XXVIII,1 n. 286: omnis causa est causa totius causati secundum modum suae causalitatis.
4
Cf. ARISTOTELES Met. V t. J ( Ll c. 2 101'3 b '30-32); THOMAS i. h. l. lect. 2, XXIV 518b.

burd) Me 'fileif)e, fd)war3 butd) Me 6d)wiir3e unb fo weitet. 2lud) f)iet filgt feines ber
anbeten (~tin3t:pien), webet bie 9Ratetie nod) bie '&otm nod) bie Quantitiit nod) anbetes
IDerattiges, aud) nur itgenb etwas an Qualitiit f)in3u, triigt nid)ts 3u tf)t bei nod) net=
mef)tt es fie. 60 f)at erft ted)t bas 3ufammengefei)te ©an3e, etwa ein Gtein, bus Gtein=
6ein non bet ('filef ens·)'&otm bes 6teins, bas Gein fd)led)tf)in ab et non ©ott aUein als
ber erften Utfad)e.
24 Subem batf man fid) bie 6ad)e nid)t fo uorfteUen, als btacf)ten bie Utfad)en eines
IDinges - niimlid) 'ilitf·, Siel=, ffotm• unb 6toff·Utfacf)e - bem 3ufammengefei)ten ©anaen
je etn3elnes 6ein. mielmef)t f)at bas IDing afo ganaes mit aUen feinen ~eUen unb <ftgen·
tilmHcf)feiten basf elbe 6etn vom 8iel f)et gan3 unb gat nur atelmiif)ig, non ber '&orm f)et
formmaf)ig unb vom Gtoff f)et in :pafiioet unb empfangenbet 'ileif e. S)at ein IDing f)in=
wieberum mef)rere Utfad)en betfelben ©attung, etwa mef)tere 'filM· obet Siel=Utfad)en, fo
treten fie nid)t nebeneinanber, fonbern btingen, einanbet untergeorbnet, in einet einatgen
'filirffamfeit eine unb btefelbe 'filMung in if)m f)eroor, (wobei) bie niebere in ber straft ber
oberen (wirft). Swei niimlid), bie nebeneinanbe:r wirfen, bringen immer me:rfd)iebenes {Jervor.

180
Prologus in opus propositionum

Hoc autem potissime necessarium est sentire de omni causa respectu primae
et supremae causae quae est 1.
Recapitulando autem breviter quae dieta sunt ad septem reducuntur 2 • 25
Primum est quod ens solum esse, unum unitatem, ve:rum veritatem, bonum
5 honitatem solam a.
Secundum est quod aliter loquendum est de ente, aliter de ente hoc aut
hoc, et sic de aliis, uno et vero et bono 4. ens
unum est et deus est; ens autem hoc aut hoc plura sunt s. Et sic de uno, vero,
bono, ut supra est.
10 Tertium est ratio secundi scilicet quia, cum dico aliquid ens,
unum, verum, bonum, singulum horum est praedicatum p:ropositionis et ac~
cipitur fo:rmaliter et vero esse ens hoc, unum
hoc, puta hominem, aut verum hoc aut bonum hoc vel istud, praemissorum
singulum non est sed praedicati 6•
15 Quartum est quod solus deus proprie est ens, unum, verum, honum 7•

3 Recapiendo C, corr. in Recapitulando Nic. Cus. 13 hoc1 E CT verum E]


unum CT 15 deus [C 6ra] proprie
1 Cf. THOMAS S. theol. I q. 105 a. 5; S. c. gent. III c. 66. 2 Haec recapitulatio ordinem

dicendorum 'prius constitutum, quo duo (n. 2 et 3; cf. p. 166,5) et


quattuor principali a ( cf. p. 1?2,14; 1?6,5) notanda (n. 4-24) distinguuntur, non iam respicere
videtur. Tam illa qua.m ista ad sex propositiones reducuntur, quibus argumentum ad secundum
praenotandum (p. 16?,2-8) ut tertium inter septem inseritur. Haud constare mihi videtur, Edwrdus
an socius quidam opera magisfri ordinando hanc recapitulationem confecerit. 8 Cf. n. 2.

4 Cf. n.) p. 166,12-16?,2. 5 Cf. n. 5, praesertim p. 168,10. 6 n. 3 p. 16?,2-8. 7 n. 5-8.

IDtefe ©ebanfen muf3 man not aUem feftf)alten, ttm bas metf)èiltnis jebet (anbeten) Utiad)e
3u bet erften unb f)od)ften Urfad)e allet IDinge; ni.imUd) 3u ©ott, dd)tig 3u beutteUen.
<Jaffen wit fut3 3ufammen. IDas ©efagte Htf3t fid) auf fleben 6i.i1)e 3utilcffilf)ten. 25
1. 6eienb be3eid)net nut boss 6ein, eines bie <fìnf)eit, waf)t bie m3af)tf)ett, gut nur
bie <r>utf) eit.
2. 9nan muf3 anbers non bem 6eienben (f d)led)tf)in) afo non bief em obet jenem 6eien·
ben f:pred)en; basfelbe gUt nom <tinen, Waf)ten unb ©uten. IDarnus folgt: bas 6eienbe
ift nut eines, unb bas ift ©ott; biefes ober jenes 6etenbe ift aber in einer mielf)ett oor=
f)anben. IDasfeU:ie gUt nom (finen, Waf)ren unb ©uten, wte oben gefagt wurbe.
3. IDer bdtte 6as entf)i.ilt bie megrilnbung bes aweiten: wenn id) etwas fetenb, eines,
waf)r ober gut nenne, fo tft tebes oon if)nen ~ri.ibifot bes 6ases unb witb tn feinem
eigent!id)en 6inne unb als S)au:ptwott genommen. 6age id) aber, etwas fei bief es 6eienbe,
btefes <fine, etwa ein 9nenfd), ober bief es Waf)re ober hief es ober ienes ©ute, fo ift jebe ber
norgenannten meftimmungen nid)t bm:; (eigentlid)) musgefagte, fonbem ~o:pula ober naf)ere
meftimmung 3um musgefagten.
4. ©ott allein ift im eigentlkf)en 6inn bas 6eienbe, <fine, Waf)re unb ©ute.

181
Prologus in opus propositionum

Quintum est quod ab ipso deo solo omnia sunt, unum sunt et vera sunt
et bona sunt 1.
est a deo habent quod sunt, quod unum sunt,
quod vera sunt, quod bona sunt 2.
est addit vel rebus quippiam enti- 5
tatis, unitatis, ve:ritatis seu bonitatis •
3

ergo dicamus:
Esse est deus etc. 4

3 est del. C >E deo 6vb] immediate 5 addidit e


1 n. 9-12. 2 n. i'J-15. 8 n.15-24. 4 Codices C et T verba Exordium hoc

scripturae Genesis .etc. hic quod nos ordinem· codicis E secuti ( cf. p. 48seq. et Prolego-
mena p. 6-8) Expositioni libri Genesis praeposuimus In Gen. I n. 1 p. 185).

5. IBon ©ott aUein f)at aUes, baj3 es ift, eines, waf)r unb gut ift.
6. ('.lllles) f)at unmittelbar uon ©ott, bafi .es ift, baf) es eines tft, bafi es wal)t
ift
unb bafi es gut ift.
7. 91id)ts, roas gefd)affen ift, filgt f)in3u unb uedeif)t ben IDtngen etwas an 6eins.
gel)alt, <finf)eit, mJaf)tf)eit obet ©utl)ett.
91ad)bem alfo btes 5um merftlinbnts ber nad)folgenben musfill)mngen norausgefd)icft
wurbe, wollen wit nun mtt ber ~l)efe begbmen: ID a s 6 ein i f t ©o tt uf ro.

182

Das könnte Ihnen auch gefallen