Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
TIPOLOGÍAS TEXTUALES
QAPARIY
Chiqniwaqniysi wañunña,
kamiwaqniysi chinkanña,
usuchiwaqniysi qullunña,
kihaqniysi tukunña, ayllu
llaqtaysi chunninña.
Qapariy!
Qapariy!
Qapariy
Ama manchakuspa qapariqhinna qapariy.
UNQUY
I
Hampatu wallqakusqan qaytu,
chuspi millpunan rimayninpas,
ñakaywan qispiy yachakasqa,
ayakuna chawpinpi
kachkankiraqsi puyu patachanpi.
Qamtam riki qaqchu llaqta,
uchkukunapi pakakuq
Imanakuykusuntaq?
Muyurina wayqupich
Imanakuykusaqtaq?
“Ripuy unquy” (kruschakuykuspa)
Allinta qawariykuptiykiqa
Itaña yawarniyki
manchakuypaq timpuchkasqa.
II
Ayatakispa ayatususpa
kachkaspapas kankuchu.
Ñuqtuchallaysi kinraychamanta
llakipaq qawachikamuchkan.
Wañuyñachu astakachachkan?
Puyu tukusqan llaqta
puquy pachapi
uchuyyachikuq llaqta
tuta punchawpi
kiri nanayninta qaparkachastin…
Chaychu kawsay?
Puriytaqa purichkanchik
rumichaki wayrauma
tinkunakunanchikkama.
III
Killa manaraq chinkachkaptin
Hatun mayuman pusaykullaway!
Chaypis sunquy chaqnarayachkan
Jesusmariyayjosé
Garten der zwei Ufer
hatun mayu hawanpi
riqsikuyniyta uqarirqani
tukuyimakawsasqaymanta
Wañuyqa wayqum maypipas
Wayquqa wañuymi kaypipas
Ichaqa punkuyki llantuchampim
sunquyta churayta munayman
sallankanankama…
Michiruta akchichimuy.
Unquychu churmichasuchkanki?
Llaqtan llaqtanta purispa,
Kay ñan risqanchikpi pim kasqayta rumikunallaman saqirini.
imaraq rawran, Urqukunata wasapaspa,
sunqunchiktapas mancharichispa, mayukunata chimpaspa,
wiqinchiktapas ch’akirichispa. Apuykunaq kunkallatam wayrapi uyarini:
Imaraq sapa musquyninchikpi Maytam maytam rinki rumilláy saywalláy
yawarninchikta qichuwanchik, maytam maytam rinki sunqulláy churilláy.
mana kallpayuq, Maytam maytam rinki rumilláy saywalláy
mana yuyayniyuq, maytam maytam rinki sunqulláy wawalláy.
llimpisqa mayu patapi
rikcharinanchikpa. Pim kasqanchikta maskhaspa,
yaqaraq tiqsimuyumantaraq lluqsisunchik.
¿Imaraq kawsayninchikta qatimun, Quyllurkunapiñam maskhaspapas,
sapa kuti rumikunallam yachan pim
inti puñuqtin, kasqanchiktaqa.
sapa kuti
killa mama waqaptin, Rumikunata marqarikuspa,
sapa kuti saywanchikkunatam hatarichisunman:
aqumanta quyllurkuna llakiptin, ama chinkarinanchikpaq,
manaña purisqanchikman kasqanchikta yuyarinanchikpaq.
kutinanchikpaq?
Hinantin rumikunata luluptiyqa,
sunqun katataqninmi pim kasqaymanqa
CAHUANA, Genaro (2020). Qaqya. kutichimuwanqa:
Cusco, RCQ editores, p. 27. Puriy puriy rumilláy saywalláy
T’ikay t’ikay rumilláy saywalláy
Yaku chakichallay
Yaku chakichaykim
lluqllamun
allpapa
tinyanta
uyarispan
llapa
mikuykuna
ikllimunampaq
Yaku chakichallay
kuyasqay warmichallay
qanmi
yachanki
inti unqusqanta
killa wañusqanta
allpa iquyasqanta
Yaku chakichallay
qamuy
yakuta tarpusun
allpapa sunqumpi
_________
ATUQ
Puriqkunaqa ñanninta
hikutaspanmi millay
kichkakunata saqinku
may kasqankupi wañurinankupaq.
_______
LANDEO, Pablo (2021). “Atuq”. En Lliwyaq [17 cuentos quechuas]. Lima, Pakarina
Ediciones, pp. 109-110.
3.2. Textos Descriptivos:
Sama wasi
Rantiqkunapaq qayakuy
PALOMINO, Niel ([2019] 2022). T’aniwi. 2da edición. Cusco, Editorial RCQ.
ALVAREZ, Irma (2021a). “Solo a las piedras les dejo mi esencia”. Ojoxojo. Barcelona,
Ibiza, París. <https://ojoxojo.xyz/?p=2639>
REGINALDO, Olivia (2021a). “Qichqa”, “Simi”, “Iskay qucha”, “Chinkana”. Musuq Illa.
(Proy. de Alison Krögel). <https://musuqilla.info/es/poem-author/olivia-reginaldo-es/>
PALOMINO, Melady; TAIPE, Dominga; CASTRO, Luz; et. al (2018). “Cuando las jóvenes
andinas toman por asalto el parnaso quechua”. En Atuqpa Chupan Riwista.
<https://www.atuqpachupan.com/2018/03/cuando-las-jovenes-andinas-toman-
por.html> Recuperado el 13/08/2022.
ESPINOZA, Juan (2021). “Atuq runa kayta munan”. En Atuqpa Chupan Riwista, Wata 7,
Yupa 7, Lima 2021-2022, pp: 55-57).
PRADO, Karina; NÚÑEZ, Junior, et. al (2018). Universidad Nacional San Cristóbal de
Huamanga (2018) I Concurso de narrativa de quechua. Huamanga, Editorial Amarti.