ft

US 5 PETRUS RAMUS
L3

DIALECTICAE INSTITUTIONES
Μ
ARISTOTELI CAE
ANIMADVERSIONES

Faksimile-Neu druck der Ausgaben Paris 1543

mit einer Einleitung von Wilhelm Risse

Stuttgart-Bad Cannstatt 1964

Friedrich Frommann Verlag (Günther Holzboog)
© Friedrich Frommann Verlag (Günther Hoolzboog)
gegründet 1727
Stuttgarr-Bad Cannstatt 1964
Printed in Germany by Anton Hain, Meiwnheim/Clan
 Ill

Die geschichtliche Stellung des Petrus Ra­

mus in der Philosophie des Humanismus.

Die Pariser Universität verstand sich im

16. Jahrhundert als Zentrum geschichtlich
bedingter Gelehrsamkeit und zugleich als
Bollwerk zur Verteidigung der ererbten
Geistesgüter gegen die geistigen Revolutio­
nen hitzköpfiger Neuerer. Dabei verschloß
sie sich keineswegs vor notwendigen Refor­
men1. Indem sie aber mit ihrem Ansehen
die Tradition gegen die bloße Kritik des
Neuen schirmte, geriet sie bei den Wort­
führern dieser Strömungen leicht in den
Verdacht antiquierten Obskurantismus,
boshaften Eigensinns und verderbter Schul-
fuchserei. So erging es in der Theologie bei
der aufkommenden Reformation und in
der Philosophie bei Johannes Ludovicus
Vives (1492—1540) und Petrus Ramus
(1515—1572).
1 cf A. Renaudet: Prerejorme et humamvne a
Paris .2 Aufl. Paris, 1953.
IV

Die Pariser Scholastik des frühen 16. Jh.

gilt gemeinhin als entartet. Denn neben
Jac. Fabers humanistisch verbrämtem Ari-
stotelismus blühte hier nur eine reichhaltige
Literatur spätscholastischer Lehrbücher, die
sich aber insgesamt auf die bloße Kommen­
tierung des Petrus Hispanus, und zumeist
noch auf die Diskussion einzelner Traktate
beschränkte. Diese damals in Paris nur von
Nicht-Franzosen, den Spaniern Coronel,
Celaya, Ciruelo, Enzinas, Pardo, Lax und
Carranza, den Schotten Maior und Man-
derston und dem Belgier Dullart, gepflegte
Richtung stellt in der Tat einen absterben­
den Ast dar. Aber ihre Lehrbücher zeichnen
sich gemeinhin durch beachtliche Scharfe
ihres Gedankengangs aus und ergehen sich
keineswegs nur in versponnenen Nichtig­
keiten und albernen Scheinproblemen, wie
die humanistischen Kritiker glauben machen
wollen.
Das Unbehagen an dieser Scholastik macht
sich zunächst bei Vi ves 2 geltend, der keinen
Geschmack mehr an der Scholastik seiner
2 Joh. lud Vives Adversus pseiidodialecticos,
Selestadii, 1520
 V

Lehrer Lax und Dullart findet und nament­

lich die in Paris lehrenden Spanier für die
geistige Barbarei verantwortlich macht. Be­
sonders die parva, logicalia gelten ihm als
Quell des Verderbens, als das trojanische
Pferd, das alles Unheil in die Logik ge­
bracht habe. Gewissermaßen zur Begrün­
dung dieser Behauptung führt er zahlreiche
sprachlogische Sophistereien der Streitlite­
ratur als den angeblich eigentlichen Zweck
der Logik, statt als verworfene Spitzfindig­
keiten an. Jedoch schweigt er sich weislich
aus, welcher unter den Pariser Lehrern
namentlich gemeint ist.
Auch bei seiner Musterung des Aristoteles
bleibt eigentlich nichts vom Organon un­
angefochten. Denn die Categoriae gehören
in die Metaphysik, die Hermeneia in die
Grammatik. Die hoch bedeutenden Analy-
tica priora seien durch zahlreiche überflüs­
sige Zutaten belastet. Die sehr gelehrten
Analytica posteriora mit ihrer Beweislehre
gehören nicht in die als Wahrscheinlichkeits­
erörterung verstandene Dialektik, sondern,
als Lehre vom Nichtbezweifelten, in die
Metaphysik. Und die Topik habe Aristo-
VI

teles für den praktischen Gebrauch nicht

hinreichend geschickt dargestellt3.
Einen Ausweg aus dem Dilemma der zeit­
genössischen Logik sieht Vives in der Be­
reinigung des lateinischen Stils von den
sprachlichen Verwilderungen der Scholasti­
ker. Damit wird jedoch lediglich ein durch
Stilkünste aufgebesserter Common-sense-
Standpunkt zum Maßstab der Philosophie
erklärt. Und sein Vorschlag, man möge
sich, statt in völliger Unkenntnis des Ari­
stoteles die Logik um ihrer selbst willen bis
zum Überdruß zu treiben, endlich dem Stu­
dium der „schönen“ Wissenschaften zuwen­
den4, ist in sich folgerichtig. Indem er sich
aber gelegentlich selbst widerspricht, ist
nicht recht einsichtig, was er hier eigentlich
will. Denn auch die seinem Programm weit­
hin entsprechende humanistisch-rhetorische
Dialektik bezeichnet er als völlig verderbt
und fehlerhaft5,
Einige Jahre nach dem Erscheinen von

3 Vives: De causis corruptarum artium, lib. Ill,

in: De disciplinis, Coloniae, 1536, 104 ff.
4 Vives: Adv. pseud. F3r.
5 Vives: De causis, in: De discipl. 140.
 VII

Vives Streitschrift verschwand in Paris die

Spätscholastik fast gespenstisch schnell in­
folge der derzeit angesichts der Theologie
heftig umstrittenen Frage nach der Berechti­
gung der aristotelischen Schriften im aka­
demischen Lehrbetrieb. Offensichtlich er­
kannte man de facto, wenn auch nicht de
iure Luthers Klage an, namentlich in Paris
werde die Theologie zu Unrecht mit der
Philosophie vermengt. Jedenfalls beschloß
die Pariser Universität 1530 dem Unwesen
dialektischer Streitigkeiten ein Ende zu set­
zen und das theologische Studium fortan
auf Bibel und Kirchenväter zu begründen 6.
Damit tritt die scholastische Logik in Paris
offiziell von der Bühne ab und gibt der
humanistischen Rhetoridialektik, die seit
1528 hier Fuß gefaßt hatte, ungewollt den
Weg frei. In diesem Jahre erschienen in Paris
Ciceros Topik, der dazugehörige Kommen­
tar von Boethius sowie die Lehrbücher von
Trapezuntius und Melanchthon. 1529
brachte Sturm die Kenntnis Agricolas nach

6 Job. Launoius: De varia Aristotelis in Academia

Parisiensi fortuna, Vitembergae, 1720, cap. XII,
p. 240. '
VIII

Paris. Und in rascher Folge erschienen dann

etliche Auflagen der Lehrbücher von Afri-
cola, Latomus, Visorius, Valla, Caesarius
und Murmellius.
Die natürliche Folge dieses Gesinnungs­
wandels ist, daß nun die einstmals bei den
Scholastikern erlernten Lehrstücke der Lo­
gik in ein rhetoridxjlektisches Mäntelchen
gekleidet werden. Typisch für diese synkre­
tistische Geisteshaltung, beruft sich etw a
der Sorbonnist Arboreus7 allenthalben auf
Cicero. Agricola und Trapezuntius und de­
finiert die Logik als Wahrscheinlichkeits­
debatte, behält aber praktisch doch schola­
stisches Lehrgut bei. Bedenken gegen die
rhetorische Verflachung erhebt ledoch Om-
phalius8. Denn die Ciceronianer lassen die
sachlich strenge Logik gegenüber der popu­
lär wortreichen Rhetorik zu Unrecht als an­
gebliche Nicht’gkeit verkümmern.
Nachdem sodann 153Q Sturms Dialektik
erschienen war, kam die programmatisch
ciceronische Richtung in Paris fast ebenso

7 Joh. Arboreus: Compendiaria.. in dialectica

elementa introductio, Paris, 1533.
8 Jac. Omphalius: Nomologia, Paris, 1536, 6Qr f.
 IX

schnell wieder aus der Mode und wich

einem strengen Altaristotelismus. Seit 1540
erschienen hier die Kommentare von Ni-
phus sowie lateinische Übersetzungen von
Alexander, Ammonius und Philoponus. Je­
doch hängen die alsbald gegen Ramus auf­
tretenden programmatischen Aristoteliker,
Perionius, Goveanus und Carpentarius,
weithin einem ciceronisch gefärbten Eklek­
tizismus an.
Während so der historische Hintergrund
der ramistisdien Reform in großen Um­
rissen klar ist, sind die genauen Umstände,
unter denen Ramus seine Gedanken gefaßt
hat, weniger eindeutig. Fest steht, daß er
unter dem Einfluß Sturms mit der Dialek­
tik Agricolas vertraut wurde9. Aber schon
seine Erklärung, letzterer habe in der Logik
keine Nachfolge gefunden10, ist angesichts
der in Par's erschienenen Bearbeitungen sei­
nes Werkes durch Phrisseraius, Visorius und
Latomus nachweislich falsch. Auch der Zeit­
punkt seiner ersten Zweifel an der Richtig­

9 Petrui, Kamus: Scholae in liberales artes, Basi-

leae, 1569, praef, fol. a2v.
10 Ramus: Schol. dial. IV,13, in: Scholae, 1569, 154.
X

keit der aristotelischen Lehre ist nicht ein­

deutig. Nach eigenen Angaben hat er sich
nach seiner Magisterpromotion mit solchen
Fragen herumgeschlagen11 und hat dann
bei Cicero und Quintilian einerseits, bei
Platon und Galen andererseits die syste­
matischen Ansätze seiner eigenen Lehre ge­
funden. Freigius dagegen berichtet, Ramus
habe schon bei seiner Magisterdisputation
die These vertreten: Quaecumque ab Ari­
stotele dicta essent, commentitia esse12.
Mag also die Glaubwürdigkeit dieser These
dahingestellt sein, so enthält sie doch im
Keim den Grundton der Aristotelicae ani­
madversiones von 1543. Ramus behauptet
darin zwar nicht, die aristotelischen Lehren
seien insgesamt falsch. Aber diese doppel­
deutige These kann einmal besagen, das Cor­
pus der aristotelischen Schriften sei unvoll­
ständig und verderbt überliefert. Zum an­
deren, Aristoteles habe in seiner Logik eine
willkürliche, sachlich nicht angemessene, ihr
11 Ramus: Schol. dial. IV,13, in: Scholae, 1569,153.
12 Joh. Thomas Freigius: Petri Rami vita, in: Petri
Rami... et Audomari Talaei collectaneae prae­
fationes, epistolae, orationes, Marpurgi, 1599
585.
 X)

Wesen mißdeutende Interpretation an die

Stelle der einzig sachgemäßen, aus der Na­
tur der Dinge gefolgerten Lehre gesetzt.
Commentitium bezeichnet also unsachge­
mäße, wenn auch nicht unbedingt falsche
Interpretation.
Im Einzelnen beanstandet Ramus in seiner
Streitschrift gegen Aristoteles u. a. dessen
Dunkelheit, den verbohrten Bildungsdün­
kel sowie d'e konstant boshafte Leichtgläu­
bigkeit und Autoritätssucht der Schule, ver­
wirft die parva logicalia als stupiden Un­
sinn, erkl irt die Universalien, Kategorien
und die Hermeneutik für Grammatik und
weiß die Analytiken mit seinem Begriff der
Dialektik nicht ins Reme zu bringen. Denn
abweichend von Aristoteles setzt er mit
Cicero voraus, die Logik solle in durchaus
praktischer Manier das faktische Denken
leiten, solle also dem Mann auf der Straße
wie dem Wissenschaftler ein Mittel zur
besseren Handhabung seinei Gedankenfüh­
rung geben. Darin wie in der späteren*

13 Barth. Keckermann: Praecognitorum logicorum

tractatus tres, in: Opera, Genevae, 1614, I,
128 I.
XII

Übernahme der ciceronischen Technik

stimmt Ramus mit Vives überein. Dabei
mag es dahingestellt bleiben, ob Ramus
seinen Vorläufer plagiiert hat, wie Kecker­
mann13 behauptet, oder ob diese humani-
stisch-ciceronische Mode, dem Zeitgeist ent­
sprechend, unabhängig voneinander zwei
nahezu gleiche Geister hervorgebracht hat.
In einem wesentlichen Punkt geht Ramus14
jedoch eigene Wege. Denn er versteht seine
mehrfach wiederholte Forderung, die Logik
als System müsse auf der Beobachtung der
dialectica naturalis, d. h. der vorwissen­
schaftlichen Form des Denkens, beruhen,
keineswegs in jenem psychologischen Sinne,
daß die Logik lediglich die praktischen
Denkvorgänge beschreibe und aus der Fest­
stellung wiederkehrender Regelmäßigkeiten
eine Norm für das Denken oder das zu
Denkende ableite. Sondern er meint, die
Erfahrungen des unvoreingenommenen

14 Am besten unterrichtet über Ramus W. J. Ong:

Ramus, Method and the Decay of Dialogue,
Cambridge/Mass., 1958. Über die verschiedenen
Fassungen des Werkes und seine historische
Nachwirkung berichtet W. Risse: Die Logik der
Neuzeit, I, Stuttgart, 1964, Kapitel III.
 XIII

Verstandes müssen das feste Fundament

allen Wissens in dem Sinne sein, daß die
spekulativen Konstruktionen der Logik
allenthalben mit der Erfahrung verträglich
sind. Das natürliche Fundament des Sy­
stems der Logik ist also nicht das psycho­
logische Faktum des Denkens, auch nicht
das in subjektiver Hinsicht explizierte Pro­
blem der Erkenntnis, sondern die der logi­
schen Reflexion vorangehende objektive
Realitätserfahrung. Indem Ramus letztere,
nicht aber die in Regeln gefügte Theorie
sachbezeichnender Begriffe seiner Logik zu­
grundelegt;, löst er sich gerade von ihr,
sofern die Erkenntnis der Natur nicht das
empirische Wissen der Fakten, sondern das
transzendente der Seinsgründe vermitteln
soll. Diese scheinbar paradoxe Theorie fußt
auf der Überlegung, daß die Konstruktion
einer ursprünglichen, unverderbten Logik
systematisch da anzusetzen sei, wo histo­
risch die solideste Fundierung vorgelegen
habe, ehe Aristoteles die „einfache Wahr­
heit“ der Alten verdreht habe, also bei
Platon.
Der christlich verstandene metaphysische
XIV

Geist Platons hat nun bei Ramus ein gran­

dioses System spekulativer Dialektik ent­
stehen lassen, das in seiner Nicolaus Cusa-
nus und Hegel kongenialen Tiefe seines­
gleichen in der Logik sucht, damit aber
zugleich den Rahmen aristotelischer Lehre
sowohl in ihren Voraussetzungen wie ihren
Folgerungen überschreitet. Bezüglich ihrer
Voraussetzungen hat Gott unserem Geist
die Natur mit „ewigen Charakteren“ ein­
geschrieben. Sie ist apriorisches Fundament
allen Wissens. Ohne sie kann keine Wissen­
schaft auskommen, die für ihre Lehre Wahr­
heit beansprucht. Und die natürliche Logik,
der Verstand, als Abbild Gottes, ist der
unumstößliche, nicht hinte>-gehbare Aus­
gangspunkt allen Denkens, ist, mit Bovillus
zu reden, der die Welt in sich spiegelnde
Mikrokosmos. Ramus versteht diesen An­
satz seiner Dialektik in der naturgegebenen
Denkfähigkeit nicht als primitiven Realis­
mus, sondern als Geschenk Gottes.
Aufgrund dieser spekulativ fest gefügten
Voraussetzung bedient sich Ramus dann
bei der Darstellung der einzelnen Lehr­
stücke weithin der ciceronischen Theorie
 XV

der Sachdiskussion. Indem dabei aufgrund

des spekulativen Fundamentes in der Logik
weder im Sinne einer Erkenntnistheorie die
Existenz eines Sachverhalts zu erhärten,
noch im Sinne axiomatischer Konstruktion
ein die Folge bedingender Grund zu suchen
ist, sondern das implizit Gewußte begriff·
lich-essentiell zu explizieren, d. h. zu erklä­
ren und zu unterscheiden ist, beschränkt sie
sich auf die Findung der Gesichtspunkte
vernünftigen Argumentierens einerseits, auf
die Ableitung aus diesen Voraussetzungen
andererseits. Im ersten dieser beiden
Hauptteile der Dialektik werden im Sinne
der ciceronischen, nicht der aristotelischen
Topik als loci die verschiedenen materialen
Gesichtspunkte oder Sachbedingungen auf­
gezählt, unter denen ein Problem gegen­
ständlich plausibel zu machen ist. Diese loci
bestimmen den Mittelbegriff des Schlusses
nur material, nicht formal nach Qualität
und Quantität hinreichend präzisiert. Zu
ihnen gehören z. B. die Begriffe von Grund
und Folge, Widerspruch und Verträglich
keit.
Von dieser inventio unterschieden, handelt
XVI

der 2. Teil der Dialektik, das indicium oder

die dispositio, von der sachgemäßen Be­
urteilung gestellter Fragen. Darunter ver­
steht Ramus nicht die auf ein Minimum
zusammengeschrumpfte Urteilslehre der
aristotelischen Hermeneutik, sondern das
schrittweise Aufsteigen des Wissens aus der
dem Menschengeist eingegebenen verwor­
renen Kenntnis der Wahrheit über deren
rationale Beurteilung durch Schluß und
Methode bis zur Schau reiner Wahrheit in
den platonischen Ideen. Weil die Dialektik
damit als Läuterung des Denkens verstan­
den ist, steht für Ramus der Wahrheits­
begriff nicht am Anfang, sondern erst am
Ende der Lehre vom indicium. Als die erste
ihrer drei Stufen legt die primär als Pro­
blemkomplex, nicht als Begriffsrelation ver­
standene Syllogistik ein Sachproblem an
Hand eines allgemeinen, partikularen oder
auch singulären Mittelbegriffs dar. Darüber
hinaus führt nun nicht, wie bei den Aristo-
telikern, die Beweislehre, sondern die Me­
thode als zweite Stufe des indicium. In ihr
werden Sachverhalte mittels der Definition
und Einteilung schrittweise vom Allgemei­
 XVII

nen zum Besonderen absteigend systema­

tisch geordnet. Dieses durch die platonische
anamnesis, die implizite Teilhabe des Ein­
zelnen an den Ideen vor aller Ratio, ge­
rechtfertigte Verfahren soll die in der Syllo-
gistik gewonnenen Einzelkenntnisse zu all­
gemeiner Wesenserkenntnis verdichten, mag
dabei das eingehaltene Ordnungsprinzip
der Natur der Dinge oder dem subjektiven
Dafürhalten entsprechen.
Als Platoniker will Ramus die Lehren der
Dialektik aber nicht nur klassifizieren, son­
dern auch begründen. Dazu sollen in der
dritten Stufe des indicium die Vorausset­
zungen des Wissens einsichtig werden. Des­
sen tiefster Grund ist Gott. Und zu ihm
soll die Dialektik auch wieder aufsteigen.
Das veranschaulicht Ramus am platoni­
schen Höhlenmythus. Danach erkennt der
Mensch aus sich nur die Abbilder der Dinge,
nicht diese selbst. Göttliche Gnade aber hat
ihm ein Licht der Erleuchtung geschenkt.
Und mit dessen Hilfe soll die Dialektik
den Geist aus dem Dunkel bloßer Sinnes-
wahrnehmung zu reiner Erkenntnis führen.
Dazu dienen die platonischen Ideen. Mit
XVIII

ihnen, als Funken göttlichen Geistes, erhebt

sich der Mensch über seine Sinnlichkeit zur
Erkenntnis des Absoluten. Diese vollzieht
sich wiederum in drei Stufen. Deren erste
erfaßt die Welt in ihrer Schönheit und In­
haltsfülle gemäß platonischer Schau. In der
zweiten erschließt sich außer der Gegen­
ständlichkeit in einer gelegentlich an Nico­
laus Cusanus anklingenden Unendlichkeits­
spekulation auch die Gesetzmäßigkeit der
Welt in ihrer mathematischen Ordnung,
worunter Ramus jedoch die pythagoräisch­
platonische Sphärenharmonie und die an­
schaubare Symmetrie der Erscheinungen,
nicht die errechenbare Gesetzlichkeit der
aufkommenden Astronomie versteht. Und
in der dritten Stufe erreicht der Mensch sein
Endziel in der Einsicht höchster ethischer
Werte und endlich in der Erkenntnis Got­
tes.
Die drei Stufen des indicium führen also
zu vollkommener Erkenntnis. Dabei unter­
sucht die erste, in vorläufiger Entscheidung,
die Wahrheit. Die zweite sorgt für Klarheit
und Ordnung des Wissens. Und die letzte
vermittelt die Einsicht in die letzten Funda­
 XIX

mente allen Denkens und Seins. Damit be­

gründet Ramus seine Dialektik in dieser
frühen platonischen Fassung metaphysisch.
Und das erklärt auch seine spätere Behaup­
tung, die aristotelische Metaphysik enthalte
nur eine, allerdings mißverstandene Lo­
gik 15.
Mit diesem Aufstieg zu den platonischen
Ideen und der Betrachtung der Dialektik
sub specie aeternitatis erreicht Ramus zwar
die Höhe seiner Spekulation, aber er ist
noch nicht am Ende seiner Dialektik. Denn
habe man diese durch die Wesenseinsicht
der Natur (in der dialectica naturalis) als
System (dialectica artificiosa) begründet,
so solle man sie auch im Einzelnen anwen­
den. Damit läßt Ramus die Dialektik noch
einmal von vorne beginnen, prüft sie nun
zwar nicht mehr hinsichtlich ihrer eigenen
systematischen Begründung, sondern bezieht
sie auf konkrete Fälle. Dem entspricht der
dritte Teil seiner Dialektik, die exercitatio.
Das ist angewandte Logik. Und sie besteht
praktisch aus denselben Lehrstücken wie die
15 Ramus: Schol. metaph., praef., in: Scholae, 1569,
fol. Nnlv f.
XX

Dialektik als System (ars). Aber sie bedarf,

weil begründet, ihrerseits nicht mehr der
Begründung durch die Ideen. Und weil sie
nicht mehr transzendent, als auf Gott be­
zogen verstanden ist, sondern immanent
rein logisch Sachverhalte klären soll, ist die
Syllogistik ihr oberstes Entscheidungskrite ­
rium. Zugleich mit der Ideenlehre gibt
Ramus auch die Voraussetzung auf, die ars
könne aus sich die natura erreichen. Viel­
mehr bleibe der Wahrheitsanspruch der
Dialektik als System auf die Folgerichtig­
keit des Schlusses begrenzt. Denn die Wahr­
heit der Prämissen nehme der Verstand vor
aller ars aus dem ihm eigenen lumen natu­
rale, dem „naturgegebenen Lichte“. Ist
jedoch ein Sachverhalt als inhaltlich wahr
und folgerichtig erwiesen, so kann man aus
ihm mittels des iudicium secundum, der
Methodenlehre, wieder Systeme von Lehr­
sätzen begründen. Zu diesen gehört auch die
Dialektik. Damit beginnt Ramus mit dieser
zum drittenmal. Doch unterscheiden sich
ihre verschiedenen Ansätze wesentlich von­
einander, sofern der erste die Dialektik als
System begründet, der zweite auf dieser
 XXI

Grundlage praktisch argumentiert und der

dritte mittels der Argumentation seinerseits
wieder das System begründet. Damit leitet
das Ende zum Anfang zurück. Der Kreis
dialektischer Spekulation ist geschlossen.
Diese beiden Schriften riefen sofort nach
ihrem Erscheinen eine lebhafte Opposition
der Aristoteliker hervor16. Namentlich in
der Kritik des Aristoteles sah man einen
nicht ertragbaren Generalangriff auf die
Grundlagen des akademischen Studiums.
Und bereits wenige Wochen nach Erscheinen
des Werkes wurde Ramus auf Betreiben der
Pariser Universität die weitere Verbreitung
seiner Lehre untersagt. Er entzog sich jedoch
diesem (1548 durch Kardinal Karl von
Lothringen aufgehobenen) Verbot, indem
er 1546 eine mannigfach überarbeitete Fas­
sung seiner Dialektik unter dem Namen
seines Freundes Audomarus Talaeus er­
scheinen ließ17.
16 Ant. Goveanus: Pro Aristotele responsio adver­
sus P. Rami calumniis, Paris, 1543; Joach. Peri-
onius: Pro Aristotele in P. Ramum orationes II,
Paris, 1543.
17 Dialectici commentarii tres authore Audornaro
Talaeo editi, Lutetiae, 1546.
XXII

In dieser neuen Ausgabe berücksichtigt er

zahlreiche Einwände seiner Kritiker. Vor
allem aber hat er das tragende Fundament
seiner Frühschrift, die platonische Ideen­
lehre, ohne irgendwelche Erklärung fort­
gelassen. Das bedeutet jedoch nicht unbe­
dingt einen Bruch im System dieser Dia­
lektik, weil sie im System ihres Schema­
tismus auch ohne die explizite Behandlung
ihres metaphysischen Fundamentes aus­
kommt. Dafür rückt die Methodenlehre
stärker in den Mittelpunkt. Sie ist hier
jedoch nicht mehr bloße Vorbereitung zu
der ihr übergeordneten Ideenlehre, sondern
ihrerseits Endpunkt logischer Systematik,
sofern mittels ihrer der formale Aufbau
sämtlicher Wissenschaften bestimmt wird.
Nach mehrfachen, teilweise wieder heftig
kritisierten18 Zwischenstufen erschien 1572
die Ausgabe letzter Hand19, die aufgrund
ihrer pädagogisch recht wirksamen Verein­
fachung zum eigentlichen Lehrbuch der

18 Jac. Carpentarius: Animadversiones in libros tres

dialecticarum institutionum Petri Rami, Paris,
1554, u. a.
19 Ramus: Dialecticae libri duo, Lutetiae, 1572.
 XXIII

ramistischen Schule wurde. Tn ihr liegt ein

grundlegend anderer Typus der Logik vor
als 1543. Am offenkundigsten wird dieser
Gesinnungswandel in der gegen den Aristo-
teliker Jac. Schegk mehrfach wiederholten
Behauptung, er, Ramus, sei der einzig recht­
mäßige Sachverwalter des Aristoteles gegen
die Mißverständnisse der Schule, die sich,
ohne einen Funken seines Geistes, seines
Namens zu Unrecht bediene. Diese Erklä­
rung ist insofern berechtigt, als Ramus seit
1556 seine nun der Syllogistik vorgescho­
bene Urteilslehre auf drei grundlegende
Bedingungen der aristo tel· sehen Beweis­
theorie stützt, nach der die ein jedes wissen­
schaftliches System begründenden Voraus­
setzungen allgemein, an sich und sachlich
primär sein müssen. In allen anderen Punk­
ten aber mischt Ramus wesentliche Teile
ciceronischer Dialektik ein. Danach handelt
diese, theoretisch von der Rhetorik wesens­
mäßig unterschieden, praktisch aber an das
den Schülern aus ihr bekannte Bildungsgut
anknüpfend, von der Findung der Argu­
mente und der Beurteilung gestellter Fragen
mittels ihrer. Dabei gewinnt als Verfah­
XXIV

rensweise seit 1566 die platonische Dicho­

tomie, d. h. die Teilung jedes Begriffs in je
zwei Unterbegriffe, immer stärkere Bedeu­
tung. Und im Ganzen soll diese Dialektik
die ihr gestellten rationalen Probleme nicht
durch Rückführung auf vorausgesetzte all­
gemeine Begriffe lösen, sondern in klar
definierten und wohl unterschiedenen Be­
griffen formulieren. Damit wird die klassi-
fikatorische Eindeutigkeit zum Zentrum des
gesamten Wissenschaftsbetriebes. Den Be­
griff, nicht die Sache gilt es zu klären. Denn
dieser, nicht jene garantiert durch seine
rationale Verständlichkeit das wissenschaft­
liche Begreifen.
Diese letzte, schulbuchmäßige Bearbeitung
der ramistischen Dialektik hat fast ein
Jahrhundert lang die philosophische Dis­
kussion lebhaft bewegt. In ihrer klaren und
eindringlichen Lehrweise vollends dem der­
zeitigen Ideal verständiger Wissensvermitt­
lung entsprechend sind die ramistischen
Schriften immer wieder herangezogen und
kommentiert worden. Namentlich die Re­
formierten, als deren Blutzeuge Ramus gilt,
haben seine nüchtern-klare Methode ver­
 XXV

ständiger Problemdiskussion als ihnen ge­

mäße Form des Philosophierens aufgegrif­
fen und teilweise, wie in Bern und am
Harvard College, bis ins 18. Jh. beibehal­
ten. Aber auch bis in die Zentren katholi­
scher und lutherischer Theologie, nach Sala­
manca und Wittenberg, sind Spuren seines
Geistes gedrungen. König Gustav Adolf
schrieb diese Dialektik als offizielles Lehr­
buch für Uppsala vor. Andererseits wurde
sie wiederholt verboten.
Ihre sachlich fruchtbarste Nachblüte hat die
ramistische Dialektik jedoch in einer u. a.
von Keckermann und Alstedt propagierten,
als „systematisch“ bezeichneten eklektischen
Schule gefunden, die die mannigfachen
Strömungen des 16. Jh., d. h. die Beweis­
theorie der averroistischen Aristoteliker,
die metaphysisch untermauerte Logik der
Scholastiker und den kristallklaren, wenn
auch vereinfachenden Schematismus der
ramistischen Dialektik zu einer neuen Ein­
heit zu verschmelzen sucht. Zu den Früch­
ten dieser Schule gehört u. a. die riesige
Enzyklopädie von Alstedt, die Logica
Hamburgensis von Jungius sowie die Lehr­
XXVI

bücher der holländischen Ramisten Moli-

naeus, Burgersdicius und Heereboord, die
dann unmittelbar zum Cartesianismus über­
leiten.
Ramus ist in seiner letzten Fassung sicher
nicht der tiefste, wohl aber der einfluß­
reichste und der für den Zeitgeist kenn
zeichnendste Logiker des 16. Jh. Kein an­
deres Lehrbuch der Zeit brachte es wie das
ramistiscbc auf rund 300, mannigfach redi­
gierte Auflagen bzw. Kommentare. Und
keines fand in anderen Disziplinen, wie
der Theologie und Jurisprudenz, so bereit­
willig Eingang. Insofern scheint ein Neu­
druck dieser beiden selten gewordenen
Werke in ihrer spekulativen, noch nicht
schulmäßig erstarrten Frühform die Gei­
stesgeschichte des Humanismus an einem
ihrer Brennpunkte zu beleuchten.
Petri Rami
VER OMANDVI
DIA1ECTICAE IN->
STITVTlONfeS, AD
CIIIBUKIMAMjMT
llluftrißimam Lutetiai
Farifiorum Aea*
dentiam.

CVM PRIVILEGIO;
PARISIIS,
Excudebat Iacobns EogardM
menjefcptembri,
1 5 4 3
 ϊ

1 * ' ■ t / $ 1 cs

-
 1

PETRI RAMI VERO-

MANDVI DIALECTICAE
IN STITVTl ON ES, A D C E-
IcbcTrinKtm.cr illuftrißimtm
Luletit Parifiorum
AcddemiaMi

Tinam poflis,0 do-

drinatu, virtutumq,
omnium pares Aca­
demia , tam multos
annos beatiflima flo­
rere , qua multis An­
gularis gloria tua di­
gna eft, & ego pre-
js honori tam libera-
litcr inferuire, qua libenter, & ftudiofe ve-
lim:fieret profedd, vt omnes annos omnis
generis nobilitate floreres,& in liberalifsi-
mam ftudiorum meorum parentem, fi non
officiofifsimus, certe non negligentifsimue
omnium,nec ingratifsimus iudiearer. Atq;
iam optati, votique mei partem non dubia
teftificatione polliceri tibi poffum; partem
nulla inertia deterritus, nulloq; enimi lan­
guore debilitatus defperare non debeo.Et-
cnim quo certioris autoritatis argumento
A.ip gratii-
 JETR.! RAMI
gratiflimam setatum omnium vitam iugu-
rari tibi poflum, quam quod omniü fcien-
tiarum laudes, omniumque ingcnioru vir­
tutes vna in familia complexa cs ? An eft
qiiiiquam, qui hoc ignoret, cum hanc cel-
iilJimam,nobiliiiimamque virtutis, & fa-
pientiae federn diligenter afpexeritmon vi­
deat in tanta rerum optimarum vbertate a­
lios diuino quodam Chriftianz pietatis, &
religionis amore ad facrofandum Chriffi
euangelium profitendum, przdicandumq;
rapi?alios ad hominum vitz,falutisque de-
fenfionem procreatos ad medicine ftudiu
duci ? alios fandiffima* puleherrimaque po
tentium cum humilibus,mediocrium cum 4°
vtrifque concordia commotos legum ,iu-
risq; maximas moleftias perpeti? alios mi­
rabilium rerum praeftantia ,conftantiaque
deledatos,fyderum motus, coelique curfus
rimari?alios ampliffim^,& ad communem 4 5
omnium vtilitatem comparatae profeifio-
nis deledatione captos iuuentutis inftitu-
tionem laboriofiffime, & vigilantiffimc
tueri ? Hae tot, ac tanta? laudes alumnae tuae
funt;a quibus exiguum humanae vitae cur- 5°
riculum immenfis aeternitatis fpaciis pro­
pagatur . hinc excellentium virtutes ani­
morum.
 DIALECT, INSTI T. 3
morum,vel ab ipfis alieniiTim« dodrinis,
immortalem gloriam, & fempnern« vita:
frudum funt affecut«.Itaque no & alienis
meritis tantum verae grati« liter^ tribuent,
& gratifiimamjcharifiimamqj matrem de,
* fpicientrimdvero amabunt, colent,lauda-
but,& le fortunatiiTimas iudicabut,fi quan
tum immortalitatis habeant,id totum tibi,
tu« fama^tuo nomini largiantur,ac vehe-
menter,puto,verebuntur, vt tanta? glori«,
tant<*que dignitatis amplitudo poflit a do­
drinis omnibus immortalitate compenfa-
ri.ftatum igitur integerrimum, pulcherri-
mumque perpetuo retinebis, & zgualem
temporibus vitam commendatione homi­
num, ac celebratione clariflimam, floren-
tiflimamque deges. Quapropter hac voti
parte perfoluta, ad reliquam partem num·
eupationis aggrediarrad qua perfoluendatn
animi tibi deuouendi materiam grauiifi-
10 mam quidem mihi, nec tamen ä fplendore
tuo prorfus alienam,fufcepi.dialedic« vir­
tutis coftituendae laborem dico:in quo pu-
taui primum qu«rendum,qu« vis eilet eius
rei (quam rauone, & artificio inftitutam
Xj optarem)qu«,& quot virtutes eilent, & ad
quam hominum vtilitatem cbparatap. Itaqj
Aiii cüm
 PETRI RAMI
cum vniuerlam quandam, & hominfi pro­
pria m virtutem, rationem, eiTe iudicarem,
qua deos immortales,& feipfos,cjeteraque
omnia cognouilTenttqua lingulares fibi do
tes ingenitas ad orandum, numerandum,
metiendum,canendum, & reliquas artium
laudes perfequendum excitalTent ·. rationis
dottrinam om niu rerum cognofcendarum,
& ordine conftituendarum artificem iudi-
caui,quo polito,quid melius,propiufvc fu- j j
ir,quam naturam confulere?explicationisq;
huius primam conformationem ab ea pe-
tere?feci,& in pr^cepta monitiones naturae
contuli:inuetionis,& iudicij vias diftinxi;
inuentionis paucos fontes ad naturae imi- **
rationem propofu i :in iudicio tres gradus
feparauijprimi partt in Ariftoteleis fcho-
lis turbatilTimam,in ordinem redegi: par­
tem ex aliis tranftuli, fecundum a Platone
diligentiffimc traditum adfcripfi: tertium 45
in eiufdem republica paulo fecus indica­
tum adinftitutum noftrum plenius e»pli—
care contendiiexercitationem totius itili-
tutionis latioribus fpatiis definiui.· quod
haxparsfvt maxime omnium eflet tradaa $ °
da in ftudiis, atque exigenda) ita negleda,
defertaque femper fuit. Denique dialed:-
cae
 DIALECT. IN«TIT. 4
c« imaginem breuiter & fuccinde gene­
rum , formarumquc perpetuis qua fi linea­
mentis adumbrare laboraui: laudes tamen
omnes complefti generatim ftudui: vt ali-
j quando fplcndenti igne illo (quem coele-
Hem vocat Plato) animae noftrse optima
portio ex eodem igne conftans, recreata,
naturalique luci reftituta, & caeterarum re­
rum , & fui impr mis longe gratiflima co-
10 gnitione perfruatur. Haec altera voti pars
eft, haec promifli tibi animi eft perfolutio?
vides quid velit, quid conetur, quid appe­
tat : maximam fapientiae tuse gloriam ad-
miratur.huic primos Rami abs te fati ,cul-
1$ ti,educati,fruÄu$ deuouer.hanc oblatis in-
duftriae primitiis veneratur. O Lutetiae Pa­
riliorum decus, Galliarum folatium, fe­
dern vniuerfo hominum generi concef-
iam,templum religionis, aram legum, me-
10 dicinae portum , arcem ingenuarum difci-
plinarum, gloriofilTimum bonarum, lau -
dandarumque rerum omnium domicili-
um:huc Indorum gymnofophiftae,magi
Perfarum, vates Chaldaeorum, Graeco­
aw rum lapientes, facer dotes Aegyptiorum,
* omniaque omnium terrarum miracu­
la, huc tres orbis dominae,principesque
A.iiii» lm-
 PBTR I 11 AMI
cum vniueriam quandam, & homind pro­
pria m virtutem, rationem, eife iudicarem,
qua deos immortales,& feipfos,cxteraque
omnia cognouiftent:qua lingulares fibi do
tes ingenitas ad orandum , numerandum,
petiendum,canendum, & reliquas artium
laudes perfequendum excitaflent '· rationis
doft rinam om niu reru m cognofcendarum,
& ordine conftituendarum artificem iudi-
cauiquo pofito,quid melius,propiufvc fu- j
ir,quam naturam confulcre?explicationisq;
huius primam conformationem ab ea pe-
tere?feci,&in pr?cepta monitiones natur«
contuli:inuedonis,& iudicij vias diftinxi:
inuentionis paucos fontesad natui x imi-
lationem propofui: in iudicio tres gradus
feoarauijprjmi parte in Ariftoteleis fcho-
lis turbatifTimam,in ordinem redegi: par­
tem ex aliis tranftuli, fecundum a Platone
diligentiffimc traditum adfcripfi:tertium 4$
in eiufdem repubhea paulo fecus indica«-
tum adinftitutum noftrutn plenius expli­
care contendi:exercitationem totius itifti-
tutionis latioribus fpatiis definiui: quod
haec parsfvt maxime omnium cflet tradan * °
da in ftudiis , atque exigenda) ita negleda,
defertaque femper fuit. Denique dialecti­
cs
 DIALECT. INSTIT. 4

ese imaginem breuiter & fuccinöe gene­

rum , formarum^ue perpetuis quali linea­
mentis adumbrare laboraui: laudes tamen
omnes complefti generatim ftudui: vt ali-
j quando fplcndenti igne illo (quem ccelc-
ftem vocat Plato) animae noftrae optima
portio ex eodem igne conitans, recreata,
naturalique luci reftituta, & exterarum re­
rum , & fui imprimis longe gratiflima co-
jc gnitione perfruatur. Haec altera voti pars
eft, haec promifli tibi animi eft perfolutio?
vides quid velit, quid conetur, quid appe­
tat: maximam fapientiae tuz gloriam ad-
miratur-.huic primos Rami abs te fati ,cul-
1$ ti,educati ,fru<ftus deuouet:hanc oblatis in-
duftnx primitiis veneratur. O Lutetia: Pa­
riliorum decus, Galliarum folatium, fe­
dern vniuerfo hominum generi conccf-
ßm,templum religionis, aram legum, me-
20 dicinae portum, arcem ingenuarum difei-
pLnarum, gloriofiiTimum bonarum, lau -
dandarumque rerum omnium domicili­
um : huc Indorum gymnofophiftae, magi
Perfarum, vates Chaldxorum, Graeco­
rum lapientes, facer dotes Aegyptiorum,
* omniaque omnium terrarum miracu­
la, huc tres orbis dominae,principes§ue
A.iiii, hn-
 »ETR.I RAMI
linguae conuenerunt,& commune fibi ho»
fpitium domeftico vfu,& familiari confiie-
tudine fccerurit.Quamobrem (vt nouifli-
ma coniungam primis,& defiderij mei cp-
clufionem in fumjnam confcram.) Vtinam jq
o fingulare mundi totiu s ornamentum, tan
diu floreas,quandiu dignitas tua meruit, &
tam gratus fit tibi meus labor, quam cupi­
dus erit tu ii nulla aetatis debilitate confene-

rer: at laudibus tuis nulla pofleritas finem

cft allatura,& induftriae me;(fi nullam vir­
tutem) fpem faltem non ingratam tibi
fore confido:perpetua igitur felici-
tatefruere,& animi tibi dediti in 4®
eunda me confcientia,confola-
ßor.Atque vt iam animi er­
ga te mei figna appareant,
ad inftituri muneris
expofitjonem,di- 45
fputationem -
que venia.
 $
PETRI RAMI VERO-
MANDVI DIALECTICAE
Inftitutiones.

I Al E CTICA virtus
eil differendi, quod
vi nominis intclligi-
tur: </1/αλέ}ζ€α9α/ e­
nim (vnde dialedica
nominatur) & diffe-
rcrc vnum, idem que
vaLnt,idque eft dif-
putare, difceptare , atque omnino ratione
vtijquemadmodum Socrates cum Alcibia
deait:X^R.T3 to λβγω
%gH<&ca τοϋυτόμ κΰίλάί ·, Α:λκ. ττάνύ
yt.id eft,Soc.diffcrere, & ratione vti nun­
quid idem exiftimas ? Ale. equidem certe:
haec ille ♦ Hoc primum eft huius facultatis
nomemPofteäverd logice,eadem tamen fi-
2,0 gnificatione,didacft:quibus nominibus la
tini contenti, nullum fuas linguae propri­
um quziiuerunt: quanquam duo latinae o-
ratioms principes Cicero, Fabiusque ve-
lut aliud agentes latine videntur dialedt
cam alter difceptatricem, alter diiputatri-
ccm nominaffc:diale&icam (ait in Lucullo
Cicero
 > E TRI RAMI
Cicero) inuentam efle dicitis veri, & falfi
quafi difceptatricem,& iudicem: & Fabius
libro fecundo cüm probare vult Rhetori­
cam cffe virtutem,quia dialeftica fit etiam
virtus (ait) etiam difputatrix virtus erit,
adeo de hac (quae fpeciofior, atque aper- "
tior tanto eft) nihil dubitabitur: & libri
duodecimi capite fecundo, ita haec pars
dialeftica, fiue illam dicere malumus di-

terque tamen grseca maluit, & nos quo­

que cum illis dialeftica: & logicae nomini­
bus pro latinis licet vtamur: fed fatis de
nomine:partes exequamur» Comparatur
igitur dialeftica, ficua vis artium reliqua« . 0
rum,natura, doftrina, exercitatione: Na*
tura namque differendi principium infti-
tuit,inftitutum doftrina propriis, & con­
gruentibus confiliis inftruit, inftruftum
ab arte exercitatio in opus educit, atque .
abfoluit. Hi funt tres libn ad omnis di-
fciplin® frudum, laudemque neccifarij r
quorum primum aeternis charafteribus in
animis noftris Deus optimus, maximus
imprimit, fecundum natur® diligens ob-
(eruator imitatis notulis ad aeternarum il- ’
larum notarunt exemplar effingit: tertium
manus
 DIALECT» IN STI T» 6
manus,linguaque (quantum,quamque co-
piofum volunt(ampleäuntur.Itaque de tri­
bus diale&ieae partibus prima ( cuifis di*
gnitas maxima eft)tcrtiaque (cuius fecun-
5 da laus r ft )£unt in nobis: altera infita,te-
ra voluntaria, fecunda ( cui perpaululum
loci reliquum eft)fola extrinfecus · magi-
ftris aflumeda eft: vt nihil homini nifi per­
exiguum ad hanc virtutem percipiendam
jo defit.
Naturalis autem dialeöica, id eft, in­
genium, ratio, mens, imago parentis om­
nium rerum Dei,lux denique beatae illius,
& aeterna: lucis aemula,hominis propria eft,
If cu eoq, naicitur.Ideoquefimul atq· natus
homo eft, ad rationis vfum proprio quo­
dam naturae ftudio,praeftantiorealius at­
que ardentiore, alius tardiore, atque hebe­
tiore rapitur: & quemadmoduftell^lumi-
io nis, fic homines rationis omnes funt parti­
cipes: fed vt illic aliae funt aliis clariores ra­
diis , & illuftriores: fic inter homines ali j
funt ingenio przftantiorcs aliis,excellen-
tioresque natura» haec differendi eft ori-
ic go, baec naturae eft inftitutio,cuius cur-
fumqui penitus perfpicere,&intueri,at­
que hac optima duce,in via fibi monftrata
fapienter
 PETRI RAMI
fapienter infidere , atque ingredi potuerit,
artem,& do&rinam pulcherrimam efficiet»
in hoc igitur vno diligenter elaborandum,
& omni cogitatione mentis incumbendum
eft,vt videamus quid natura per ic prjeftet, 3°
& exhibeat in difputando. Quamobrem
vt naturae virtus facilius appareat, felige de
totviuentibus hominum millibus(noqui
naturae folertia,iudicioque praeftent)fed
vt magis naturae liberalitatem erga horni - 35
nes admirere, agreftes, & imperitos vini­
tores , qui artem differendi ne auditione
quidem, famaque vllam effe nouerint,eof-
que de confequentis anni fertilitate,atque
vbertate interroga, quanta vini copia fit 49
futura,tum ex eorum ingeniis veluti fpecu
lis imago naturae refultabit. Attende igi­
tur quid talps naturae confiliarij facientipri
mum,vt opinor,apud fe taciti rationem ali
quam excogitabunt, & argumentum inue- 4J
nient,quo quaeftioni refpondcant: deinde,
vbi fatis commode cogitauerint,cogitatio­
nem non temere,fed via ac ratione digefta,
partitamque expriment hoc modo fortaf-
fe,quo mihi haec experienti,atque interro- 50
ganti quidam refponderunt.Non eftfdixe-
runt) fpes vbertatis in tä varia aeftatis mu­
tabilitate,
 DIALECT. INSTI Τ» 7
tabilitate,vbi modo vcti,modd imbres, ac
pluuia:,rari autcm foies cxtiterut: at omnes
fere seftatis huius dies fine calore maduc-
runt*vix certe,fperati boniquicquam po-
5 teft.cofdem vero fi forte cum ex Gallia in
exteram regionem venerint, rogabis quid
Lutetia fitjvrbis fitum in confinio Belgaru,
Celtarumquc fubtiliter,& rotunde conclu­
dent , partes membratim diftributas perfe-
io quentur,acadcmiam,vbi gymnafia funt:
infulam, vbi forum,regiäque eihreliquam
vrbis partem,vbi metcatores, omnisque ge
neris opifices habitant: quod idem longs
excellentius in vniueria rerum cogitatione
(fi forte,vt veteres illi fine arte vlla philofo
phi,& montium p aft ores,Poetz,maiore a-
liqua difccndi cupiditate capiantur) prse-t
ftabünt,cum ex rerum cognitarum difpofi-
40 done, & admiratione autorem tanti ope­
ris requircnt.Excitat igitur in animis no’
ftris natura (cum difceptationisoccafio o-
blata eft) geminos quofdä motus cüadin-
uenicdam rei dubi$ fidem fubciles,& acu-
M tos,tum ad exprimendam,& pro modo nu­
meroque rerum collocandam,atque ^ftima
dam prudentes, & moderatos♦ Hasc eerta
nature obferuatio eft^ qua nunquam difcc
derc
 P fi TRI RAHX

dere doftrina, fed ranquam deum fequi de­

bet: egregie enim munere fuo perföfta vi­
debitur, fi natuix prudentia poterit imita­
ri. Quaobrem fumma diligetia, vt Apelles
Alexandrfipidurus, omnes ei’ partes,par- 30
tiuqj proprietates intueretur: ua monitio­
nes illas humanis ingeniis infitas, atque in­
genitas obieruabit, eafque animaducrias,
& notatas in naturae fimillimä tabula, ima-
ginemq;concludet,& differentibus adimi- 35
tandu proponet: vt hoc artificioio quafi fpe
culo natura form? fued’gnitate perfpicere,
&fi qua macula fit afperfa,delere,arqj elue­
re pofiit.Atq;itaars(qu?difcipula natur?
prius fuerat) ei’ magiftra quodamodo fiet. 4°
Nulla enim natura eil tam firma,coftansq;,
quin fui cognitione & virium fuarumde-
feriptione firmior^tque conftantior? nulla
tam languida, & abieda eft quin adiumeto
artis acrior,& alacrior effici pofsit.Sediam 4 $
de hac difcipula,magiftraqj dieamuSjnatu-
rae monita,coniiliaq; praeceptis artis inclu-
dam’.De natura itaq; fic habeatur: de arte,
quae pars altera noftrae partitionis eft,dein-
cepsnobis eftconfiderandum.Inquapin- 5°
genda,vt certius progrediamur,exemplar
ipfum viuum ante oculos femper habeam*,
Atqi
 DIALECT. IN STIT. 8
Atq*, vt ille nofter Apelles caput Alexadrt,
capitis:brachia,braehiorum:artus reliquos
omnes artuum fimilitudine referre*, fic nos
dialectics naturalis virtutes, membra,par-
5 ficulas omnes fimillima deferiptioe fequi,
atque im.cari pingendo cone mur. E ft igi­
tur ars dialeftica doftrina difTerendi. in na­
tura vegeta vis eft,in arte admonitio,confi.-
lium, prxeeptio fic agendi, vt natura inte-
10 gra, atque incorrupta ageret, docet igitur
ars rcftas natura: leges: nec errare in diffe­
rendo patietes vias oftendit.DiiTeritui au­
tem,ac d/putatur de quxftione, quacunque
propoftta fuerit: atque in ea omnis hums
5 difciplinx facultas occupatur.Nulta enim
difputatiocflc debet, nec poteft de re per-
Ipicua, atque aperta: nec dubia res vllanifi
differendo probaripoteft.Quxftio igitur
eft oratio, qux dubiam rem quxrit, atq; in-
2,0 terrogat: qualis ad omnia praeceptionum
dialedicarum exempla nobis^c vna pro­
ponatur, An homo iitdulefticus, vt intel-
ligi facilius pofsit,quaratione exteris in
M rebus dubiis omnibus dialeftica fit vten-
du:quxftionis partes dux funt: altera ante-
cedit,altera c0fequitur:Illa,minor;h;r,ma-
aor appclleturzfic qu^ftionia npftrx, homo,
minor.
 PETRI RAKI

minor, dialedicus,maior pars erit, atqj ttx

diftingui quxftio,diftribuique debet ad v-
fum, commoditatemque dodrinae: quem­
admodum mox intelligctur. Quamobrem
vbi quaeftio potita eft, ad eius explicatione 30
dodrinae contiliis vtimur : cuius partes ad
exemplar illud viuentis in Homine verita-
tis(ne ab Apelle noftro recedamus)funt in—
ftitucndas .Duae igitur (quoniam illic par,
idemque numerus eft) inuetio iudiciumqj:
at illic viua funt omnia,hicpidaduntaxat,
& imitata. Artiticiofa itaque erit inuentio
dodrina inueniendi, quo quxftio tradari,
exponique poffit: quanqua enim inuentio
pars eft dodrinae,non tota dodrina, tamen 40
inopia propriorum verborum, alienis, &
quod totius eft,eo in parte cogimur abuti»
Eft autem id quo quxftiu tradatur,atque
exponitur argumentum nominatum: quod
arguat,id eft probet rem,ac demonftrectic 4J
Virgilius.^.Acneid.
t>egeneres animos timor arguit.
Cuius inueniedi modi qui naturae funt eof-
dem artis efle necefle eft. Itaque cdm ani­
mus difputando naturaliter incidat in earu $0
reru de quibus agitur, c au flas ,effcda,fub-
ieda^diunda,diflcntanea/:xteraque ab il­
lis
 DIALECT» INSTI T« 9

lis orta,pars baec artis iifdem veftigiis infi-

ftet,& qu^ftionis vtramque partem maio­
re & minore fic intueri iubebit:vt cauflx.
effeäa, omniaque ilia naturae concilia pro-
- mantur.Quamobrem equaeftionis extre-
J mis argumentorum ipecies duplices eruen
tur principes ali^alise a principibus orta:.
Primi generis partes quinque funticauffae,
effe&a,fubieä:a,adiun&a,diilentanea:fecti-
I o di nouem, genus,fpecics , nomen,notatio,
coniugata,teftimonia, comparata,diuifio,
definicio.In principibus argumentiscaufia
prima eft, cuius vi aliquid eft eiusq; partes
funtquatuor,finis,forma,efficiens,materia?
j- finis caufa eft cuius gratia res eft ,vt homi'
* nis finis eft diligere deum tota mente , &
proximum ficut feipfumidialeftici differe-
re,& ratione vtiiforma cauffa eft,per quam
res vnaquxque eft, id quod eft,eaque a ex­
teris diftinguitur rebus ,vt forma rei,vera-
2,0 que differentia fit idem: vt hominis forma»
anima rationis particeps »dialeftici forma
nulla eft vno vocabulo appellata,eft tamen
nihilominus, ea nempe, quae natura, arte,
15 exercitatione perficitur : fic omnium re­
rum fua forma erit tum vniuerfarum, tum
fingularum,vt Platonis non anima parti-
B cepi
2 Ramue, Dialect./Arist.
 PETRI RAMI
ceps rationis (eft enim generalis ea forma',
& comunis hominis, ηό Platonis propria)
fed cauflarum,effedorum, cxtcrorumque
collcda quaedam differentia, qu? in alium
«ominum rnnnenire noflit :fnnt ante men-

Iis iplendore:quanuis enim veriißma^no-

biliflimaeque cauflae fint:tot tamen feculis
philofophorum difputationibus perftrepe
tes fchol?,vix vnam hominis formam repe
rerunt: belluarum quaenam e flet, nondum
funt aflecut?» nifi priuatione quadam, quae
non quid eft( quod form? propriü eft ) fed
quid non eft , oftendit : quod irrationale 40
Fabius appellat, vt rationale, contrarium.
Proprietas (qu? feorfum tradi foiet)form?
finitima eft :vis enim illa naturae infita, vt
xn homine ridendi vis,in equis hinniendi,
in lupis vluiandi, omni, folique fubiedo 45
(quemadmodum forma ) conuenitzfcd na-
turae(vt dixi) infita eft,non eft ipfa natura:
non enim homo eft,quia rifus, fed quia ra­
tionis animal fit particeps.
C au fla efficiens eft, caufla A qua res eft, $0
cuius diftindio multiplex eft : primum in
abfolutam,& adiuuantem:caufa efficiens
 DIALECT* INSTI T. io
perfeda per fc nulla eil noftrae quxftiönis:
nulla enim caufta fola ac per ie hominem*
diale&icumue facit: fed multarum concur
fu caufarum,vterque efficitur, talis in igne
calefaciendi vis eft : ignis enim accendere
5 per fe poteft:adiuuat aute, atque efficiendi
quxdam focia eft caufta,vt hominis fol,pa­
ter,-dialeftici ars,vel exercitatiomihil enim
horum folum hominem,autdialedicum ef
! o ficit:fed adiuuat ad efficiendum: deinde ef­
ficiens appellari folet, quz procreauit, &
condidit,quamuis iampndem abfit ab cf-
fc<ftu:vt hominis, patendialeftici , praece­
ptor : quo modo architeftum eftedoredo-
~ mus appellamus: item quae rei ftatum con­
* feruat,ac tuetur :vt hominis efficiens cauf-
ia,anima particeps ratiois eft,dialcdici vis
natur?,artis,exercitationis:qu? caufta a for
ma(de qua paulo ante ) non admodum di -
{crepat. Poftremo in efficiente quaeri etiam
2,0 poteftjdcftinatane fit, & ad certum effcdu
inftituta:vt hominis, & dialcdici propofi-
t? caufl?:pater,anim a,natura,ars, exercita
tio:an fortuita, & ad effedufuu non copa­
- ratarvt hominis procreandi,in aliena regio
ne patris profedio:dialedici,vt fi quis ina-
bulasjin dialcdicos incidar, a qbus jSter fpe
B.ij. de
 PKTRI ΚΛΜΙ
de tota arte inftituatur. Efficietium itaque
fit illa triplex tributio,in abfolutam,& ad-
iuuantem:inpocreante,& conferuätem: in
deftinatam,& fortuitam.
Materia de cauflis vltima fupereft,ex
qua res eft:vt hominis materia corpus hoc
continet cui anima ad vitam coniungitur:
diale&ici nulla materia eft, non enim cor­
poratam rem,vt homo, fed qualitate m fi-
gnificat.Sed de cautfis fatis,quarum cogni- ”
tio tam naturalis eft vt hominibus natura
non viam ad earum cognitionem aperire,
fed violentam quandam impulfionem af­
ferre videatur.quicquid enim cogitant,co-
mentätur,fufcipiüt homines, in hoc primu 4°
confilij locum finis obtinet, Tecudum for­
ma,tertiu efficiens,quartum materia,quan-
quameffe&us concilio contrarium ordine
fequitur.in agedo enim prima materia eftr
efficies,fecundarforma,tertia: poftrema,fi- 4$
nis eft, vt fi de «dificio quaeftio fit, primus
occurrat finis,propter quem xdificetur ,vo
luptaSjVtilitas,dignitas: deinde forma,ro­
tunda,quadrata,tertia de efficiente archite
&o,poftrema de materia,lapidibus, cemen 5°
to, lignis, ferro cogitatio erit, opus autem
a materia ipfa incipit, & finem tandem po-
ftremum
 D I ALBCT. INSTI T. II
ftremum aflequitut. Hic humane fapien-
ti® fons primus, fummufqueeft omnibus
in rebus diligenter excolendus. Nam vt ait
Poeta,
5 Felix qui potuit rerucognofeere cauffas.
Secundus eft fons inuentionis ex effe-
Ö: is, qua: ex illis cauflis exiftunt , vt homo,
dialedicusque funt effeda expofitaru cauf-
farum , fed homo, & diaiefticus alio lam
1 ° vt efficientes caufl^ referri poflunt,vt que­
ratur no ex quibus cauflis homo, diale&i-
cufue conftent,fed quid efficiant: vt homi-
niseffeda dicimus populum congregare,
leges ferre, rempublicä adminiftrare,bel­
li! facere:dialedici,interpretari,docere.di-
l5 fputare: fic enim precipit ars vt rei cauflä?
primo videantur:deinde quid ipfa fuis cauf
fis inftrufta, faciat, Hic locus fuppeditare
folet vberrimam differendi copiam, cum
denunciator,quid ex quaque re non folilm
2-0 euenerit , fed impendeat, vel fit euentu-
rum.
Subie&a, adiundaque fequuntur. fub-
ieftü itaq; res eft fuis cauflis conftituta, cui
aliae fine neceflitate extrinfecus adueniunt,
2'5 qua adiunda nominantur, vt hominis aa-
iunda,alia in animo »vt naturalis qu®-
B.iij datn
 PETRI RAMI

da facultas ad liberalitate,fortitudine, tepe

ratiam,vel cotraria: alia in corpore,vt pul­
chritudo, deformitasralia extra, vt opes ,a-
mici, tempus,quo viiiit:locus,vbi eft:& ea-
ru reru omniu, homo fubie&ü eft:diale&i- 3°
ci adiuCta funt, moleftia ex interpretatio*
nis jferiptionis, didionis labore: voluptas
ex cognitione rerum,&t’ocij iucunda oble­
ctatione horu autem, diale&icus, fubie&u
eftrnihil autem vetat eandem rem,alic>,at- 35
que alid collatam.fubiedum, atq; adiunäu
nominarim color,& calor,hominis adiun
<Sa font: collata tame fuis accidetibus,fub~
iedta dici poflut. Hic locus rerum fufpicio
nes f?pecommouet:& quäuis infirmior fit,
atque incertior effedis, cauffisque: tamen
abundantius, & copiofius, & frequentius
occurrit:& verifimilibus indiciis,veftigiif-
que perfequendis, vimfuperiorum proxi­
me conftquitur.
Poliremus principum argumentorum 45
locus eft, e diifentaneis:quorum vis latilfi-
me patet, & in omni fere difertx orationis
Uude dominatur.Diflentaneum igitur eft,
quod ab alio diuerfum fumitur j idqtie in
tribus generibucontrarioru,repugnantia 45
di(paratorum:de cotrariis primum, & eius
partibus
 D lALECT* INSTI T, 12*
partibus dicamus.
Contraria funt diflentahea, quzdeeo
dem fimul affirmari non poliunt*certa que
conditione diffident vnum ab vno: vt bo-
$ num , malum: aut fummum vnum a duo­
bus : vt auaritia liberalius,effufio : con­
trariorum fpecies funt quatuor,aduerla,pri
uantia contradicentia,relata * aduerfafunt
contraria, quae in eodem rerum genere pia
i o rimum differunt,quibusque propofitis oc­
currunt tanquam e regione contraria : vt
homini aduerfa bellua efb.homo enim bel-
luaque in animalium genere maxime dif­
ferunt. dialedico nihil eft hoc modo con-
iy p-arium: in aduerfis quandoque medium
quiddam eft, vt inter candorem, & nigro­
rem eft rubor: interdum nihil eft, vt inter
hominem belluamque.
Priuantia funt contraria, habitum » ha-
2,0 bitufque priuationem fignificantia, ytdo-
dus,indodus:praepofitio enim in,fepe
verbu ea vi p.riuat,quam haberct,(i,in,pr?-
pofita no eilef.quandoq; aduerfum fignifi-
cit amic9,inimic9,iuftus,iniuftus.Priuatio
etiam faepe proprio nomine declaratur;
vt mutus, caecus,furdus »pauper , hominis
B liij. &
 PETRI RAMI

& dialedici priuatio nulla eft ex preflavo -

cabulO'
Contradicentia funt contraria aientia,
neganti äque idem ,Idquein fimplici,con-
iundaue fententia, id eft, oratione verum, 30
falfumue fignificante,quam latini enuncia-
tum, enunciationem,pronunciatum, pro-
nunciationem,effatu, proloquium nomi-
nant.in fimplicibus enuciatis cotradidio-
nis modi tres funt,primus vniucrfae vt, 55
Omnis homo dialcdicuseft.
Null® homo dialedic9 eft. Secfidus ^pri®
Plato dialedicus eft.
Plato dialedicus no eft. Tertius medi? ex
vniuerfa & lingulari partibus.’vt,
Omnis homo dialedicus eft, *
Aliquis homo dialedicus non eft.
In coniundis proloquiis vniufmodi con-
tradidio eft, fi comundio affirmetur eade
negeturque:vr,
Si homo cftjdialedicus eft, 4S
Non fi homo eft,dialedicus eft,
podemque modo in csteris coniundis. vt
negatio autem fit,nota negationis pronun­
tiationi vniuerfa; proponenda eft . In ho­
mine,#: dialedico corradidio nulla eft; eft
fnim pcrfedij orationis contradidio , non
vnius
 DIALECT. INSTIT. T1

vnius nominis. Eft verd animaduertedum

quod nulla contradi&io vtrimqj fimul eflc
verapoteft,quamuis in rebus inconftanti-
bus,quaeque fic euenire, & no euenire pof-
5 funt,vniueriäm vtrimque fimul eflc falfam
acciditrvt,
Omnis homo ambulat.
Nullus homo abulat. Poflunt enim fimul
aliqui ambulare,aliqui no ambulare. & re-
10 liqua cotradiftionu genera,id eft, propria.,
media,& coniunda omnia in fimili rerum
inconftätia nihil futurum partite, difinite,
diftinde verum,falfumve fignificant,vt
Plato crasdifputabit:
15 Plato eras no difputabit.quanuis enim diC-
iundionis occafione alterutra parsnecefi.
iarid vera fit,aut diiputabit, aut non difpu-
tabit,dici tamen neceflario no poteft :pars
hiec vera ,illa falfa eft.Itaque fi quis me de
craftinailla difputatione vrgeat , iubebo
2,0 perendie ad me redire,vt certum aliquid,
exploratumq; refpondeam, fecus ad aftro-
logos, & augures dimitta. Relata funt co­
ti aria, qua: natura Gc inter fe conferuntur,
$ vt mutuo affedionis refpedu cognofcätur·
vt pater,filius,dominus,feruus. homini, &
dialedico nihil eft ita contrarium.
Repu-
 PETRI RAMI
Repugnantia diflentaneafunt, quae de
eodem fimul affirmari no poffunt, & nulla
certa lege, nulloque certo numero diffidet,
vt homini repugnat lapis, arbor, fluuius:
dialedicobos,afinus,ftipes,atque innume- 30
rabiliaeiufmodi. Difparata diflentaneoru
minima funt.poffunt enim de eodem fimul
affirmari: fed ratione tamen diffident i vt
homo,& Gallus, vel Italus. Dialcdicus &
mathematicusndem enim honio,& Gallus 5 j
effe, & dialedicus, mathematicusque po­
teft. Diffentaneorum locus ex contrariis.
& repugnantibus magnas,grauesque con­
tentiones, & probationes exhibetrfcd &
laudis multo plus nabet in amplificationi- 4 0
bus,& exornationibus rerum : nullus enim
c primis his fontibus nec maiora, nec fre-
quentiora, fuppediwt ornamenta dicendi:
hinc antitheta funt illa tam crebra.'hinc il­
ls Ciceronis fere propriae ,perpetu^que 45
difiundiones, quanquam,tamen, etfi, ta-
metfi,fed tamen, fimilesque: hinc illae dif-
cretiones,non illudrfed hoc : hinc alia in­
numerabilia fluxerunt. Hi funt humans
fapientiae primary fontes, cauffae, & effe- 50
da,fubicda, adiunda, diffentanea : vndc
oriuntur nouem fequentia, genus,ex cauf-
fis,
 DIALECT. ΙΝ$Τ!Τ. 14
fis,ipecies ex '■ff.dis :re1iqua figillatim ex
omnibus accipi poflunt,Genus eft comma
nis appellatio,ηυφ de pluribus rebus inter­
roganti quid eft ,refpondetur: vt hominis
5 animal, dialedici,artifex,atq; etiam homo,
Platonisrdialedicus, huius dialedici ferius
eft.Specieseft res ea , de qua genus ita re-
lpondetur: vt hominis,Platotdialcdici, hie
dialedicus fpec.es cibmhil enim intereft
io ipecies,comunis an propria iit appellatio,
genus enim fpecicsque totius , & partis
ratione,non communis,vcl propria: figni-
ficarionis qualitate diflinguuntur. Gene«
nur autem ex cauflarum loco eflc intel-
15 liges, fires in eo comprehenfas explica-
bis.vt in animali corporata Cubitantia eft,
qusematenam fignificat hominis, tum vi-
uens, fentiensque : qua· ad formam ho -
minis pertinent; fic inomui genere catif-
o fits fpeciei certas eflc reperies. Quod fi
genus fpeciei cauflas habetrlpecies certc
generis obtinet effedum t ita illud ex cauf-
fis, hxc ex effedis erit: generis Jpeciei-
ijue , vt firma, ftabilisijuc ratio.’illius ad
2 j refellendam fpeciem: huius ad proban­
dum genus, ita rara admodum eft. No­
men eft fua cuiufq; rei appel!atio:vt homo,
dialedicus,
 PETRI RAMI
dialefticus,certarum vocabulafunt rerum,
quas notis illis exprimim’.Notatio eft no­
minis interpretatio: que ä Graecis fymbo-
lum & etymologia nominatur.Si aute no­
men ( vt in Cratylo fapienter Pl?to diipu-
tat)refte, prudenterque iit impoiitum:de-
claratio quaedä naturae eft,fed intexta, atq;
implicata:quae notatione retexetur,atque
explicabitur:vt homo ab humo,id eft,ama
teria vnde formatus eft,nominatur: diale- 3 y
fticus a<2stA£y€c&ou,vbi non materi?, fed
reliquae pr^ftantiores caufia* (ignificantur:
vt dialeftici grzcum,quam hominis latina
nomen fapietius videatur impolitum.No ­
minis aute vfus non tam apparet quam no-
tationisquamuis par, vel maior etiam ca-
piatur.funt enim res omnes nobis fuis no­
minibus familiares,& notar.& nominaf ii-
cut dixi)definitiones quaedam funt ex quo
autem fonte iit nomen, notatio lpfa indi-
cabit.Coiugita dicuntur, quae ab vno orta
principio varie commutatur:vt homo, hu­
manus, humanitas, humanitus,humane,hu
manitencJ^Afcyo^aa, dialeftica, dulefti-
cus,dialeftice. Interdum coniugataverbis yo
alienis exprimutur :vt a virtute no virtuo-
fus( latina enim oratio flexione illam non
probauit)
 DIAtBCT. INITIT, Jj
probauit,)fed probus,aut bon’ dicitur.C 6
iugata vgrd ex fubiedis ferefunt,& adiun-
öis quoau vfus etfi pauld rarior, habet ta­
me &fuauitatis,& acrimoni; plurimu.Te-
- ftimonium eft argu metum, quod ab eo fu­
* mitur, quod deus, homove dixerit, fenfe-
ritue-.qualia funt tum diuina in Acris mo­
numentis , que vel a deo ipfo eduntur, vel
ab hominibus, aliifue naturis inftin&u di-
uino, afflatuque funduntur: tum humana,
quales funt philofophorum ,poetaru, ora­
torum,elatorum virorum nobiles fenteti«:
qualesque funt in iudiciis,iureiurando, fe-
cufue affirmando cofirmationes di&a», aut
fcriptse: fic noftra qu^ftionis teftimonium
erit,hominem fandas liters teftantur ad fi-
militudinem dei,mentis, rationisque par-
20 ticipem pocreatum. Plato ait homine dia-
ledicum naici,idemque efle
& ratione vtirfumitur teftimonium ex ad-
iundisrei:de cuius vfu quid admonendum
eft,cum infirmitas humana fuse natura, id
eft rationis oblita,nihil ferenifi teftimoniu
2'5 atque authoritate fequatur ? quod tum fir­
mum efle debebit ,cum rationi certx con-
iundum videbitur. Coparata funt ea quse
inter ie conferuntur, idque modo duplici:
collatio
 VE TRI KANI

collatio enim aut eft qualitatis ,autquan-.

titatis:qualitaseft habitus comparatarum
rerum:quantitas vis ,& quafi potcftas qua­
dam. Prioris generis duz funt partes: nam
qualitas eadem eft, aut diuerfanllic fimili- 50
tudo,hic diiTimilitudo nominatur* Simi­
litudo igitur eft coparatio rerum diuerfa-
rum in eadem qualitate: vt quemadmodum
canes ad venandum,equi ad currendum,fic
homines aa diiTcrendum , ratiocinandüq,
nati funt.Eft autem interim fimilitudo bre
uior iic: vt angeli,ita homines ad rationis
vfum creati. Interim etiam fola aduerbi;
nota fubindicatur,vt: homo dialeftica ve­
lat armatus,diiTimilitudo, comparatio re- . _
rum diuerfarum indiuerfa qualitate, tan- *
quam diiTimilitudo fimilitudinis iit euer-
fio:vt,non quemadmodumbeftix,iicho ­
mines dialeftica» virtutis funt expertes.
Comparatio quantitatis triplex eft, maio- 45
ris ,paris, minoris: nec propriis vocabu-
Ii$,vt fimilitudo,diifimilitudoqueifed cir-
cunfcriptione illa appellatur. Primi gene­
ris exemplum eft: homo deus quidam eft,
quid mirum fidialefticus?fecundi, homo 5°
orator eft,cur non & dialefticus?tertij,bc-
ftiis ineft quaedam vis dialeftica: rationis,
hominibus
 © 1 At ICT. IN S T I T. IS
hominibus non inerit? Comparationum
vfus omnium argumentorum loge maxi­
mus ,frequenriflimusque eft: in qualitate
multd plus eft luminis ad »lluftrandum: in
- quantitate plus roboris ad impellendum.
* Similitudine!« itaque apud philofopbos,&
omnes cos qui familiariter, populari terq;
docere volut, principem iocum obtinent:
hinc Acfopus in apologis ( vbi fimilitudi-
ic nes funt, quanquam altera parte imperfe -.
fiaejphilofophia pnm’apcruit:hinc Hip­
pocrates tarum fimilitudini tiibuit,vt eam
fatis effe putaret, ad omnium rerum expli­
cationem : hinc Platonis admirabilis ora-
1 $ tio.quia fimilitudinibus tam facile, tamq,
pcripicu^ res omnes interpretatur: his ar­
gument's omnis fapientiae praeceptor no-
fter Chriftus beatam caeleftis vitae doftn-
nam fere temper expofuit.itaqj vert mihi
iO difturus videor ,vt oculosm corpore: ita
fimilitudines in oratione,p trüb9 omnib’
lumen affere:qui verd mouere, & impel­
lere vi orationis audientium animos cu-
piunt:quanritatis comparationibus magis
vtunturnta funt oratores in maioiix ,mino
rum,parium argumentis frequentius, quia
libi
 PETRI RAMI
iibi viribus auferedum, tollendumque au­
ditoris animum proponuntmifi quieta do­
cendi perfpicuitate adduci pofle videatur.
Diftributio fequitur totius in partes,cuius
modi quatuor funt,ex primis quatuorfon- 30
tibus accepti.Primus igitur ex cauifis efto,
qualis generis eft in fpecies, vt animalium
aliud homo,aliud bcllua: animal eni, quod
diftribuitur,continet cauflas(et fi non om-
nes( fubie&arum partium, & partes totius 3 j
effecta quedam funt nihil verd intereft , an
genus in fpeciesj an in earu formas,ac dif­
ferentias diftribuatur: vt animalium aliud
particeps,aliud expers eft rationis, vtrobiqj
enim fpecies funt,fed hic defini t$,& expo- Q
fitz:illic nudae,ac fimplices:totum enim in *
partibus intelligitur,tanqua fidiceresiani-
malium,aliud eft animal rationis particeps,
aliud animal eft expers rationis .’ita quan-
docunque genus in fpecies vel vniuerfas,vt 45
ante,vel lingulares, vt hominu alius Plato,
alius Cicero, &c.diftribuetur,totu ex cauf
fis erit, partes ex effe&is: fed & hic diftri-
buendi modus latius etia patet, nec cauffae
in effefta diftributio femper genus, & fpc- 5°
cies habet,vt hominum alij domi inter ci-
ues pacem,concordiamq; tuentur,alij foris
cum
 DIALECT· INSTi T. 17
tum hoftibus bella geruntrali j quenda me­
dium vitz modum lequuntur : homo hie
caufla efficiens in fua diftribuitur effeda:Vt
dialedicus ctiä diftribui poteft hoc modo,
j dialedicorum alij in explicandis, & inter­
pretandis authonbus occupantur: alij ab-
lentibus,ac poftcris res vtiles,& nece flari as
fcriptis comendant:alij' przfeotes "iua vo­
ce ducent^tq- inftituunt. Secundus diflri-
10 buendi modus ex effeftis eft:vt hominis
dux partes,anima particeps rationis,& cor
pus: dialcftici tres,natura, ars,exercitatio»
parte.’ enim funt caufl^, totunbcfFcd®. Po­
. eft &. hie modus efle, vbi membra ilia non
jj fint.vt fi dicas,imaginum aliz funt a pido-
ribus exprcflz:aiizfunt a ftatuariis effidz.
tertius eft modus,fubicöi in adiu&a vt ho-
minum,alij boni,alij mali,alii neutri.diale-
öicorüm alij grxci,alij latini, alij barbari,
to totum enim fubieftum eft,partes adiunfta.
Poftremus modus eft adiunfti in iubieda,
Vt ^grotantium aliud homo,aliud belluaan
quibus duobus poftremis modis totum in
partibus(vt in primo genere ) eft accipicn-
1J dum.diftnbutionis autem modi nee plures,
nec pauciores funtquaquam difparatum in
difp orata dividitur ■: led hie modus omnes
C.j. expofitoi
3 Ramus Dialect. /Ariel.
 frBTRl KAMI
expofitos amplcftitur, nec noux qux’cquani
efficit. Contraria vero,atqj repugnantia di-
ftributionem no fuffinent: neque enim alba
in nigrü, nec diues in pauperem, nec arbor
in lapidem diftribuitur: quanqua partes o­
mnis diftributionis inter fe aliquo genere
funt diflentan ea. Animaduertendum verd
eft,ex quatuortraditis diftribuendi modis
duos efle principes, alteru ex cauflxs : altera
ex effe&is: atq; ilium,cum genus in fpecies,
earum ve Formas, vbiditiifio:hunc,cu totum
integrum , folidumq; in fua membra diftri-
btxitur,vbi partitio proprie nominatur.
Reliqua genera nec totum; nec partes veras
habent: fed ex adiun&ione quadam, totum *
enim ä partibus, & partes ä toto illic fepi-
rari poflunt:quod a totius, & paitiu natura
eft alienu.incidunt tame tales aliquado reru
tributiones, & ponderis interdu habent, ac
mometi plurimu. In omnibus potrd modis
gemina probationis vis eft . tum enim ex
toto partes,tu ex partibus totu cofirmatur.
Definitio,eft Oratio,quatf quod quasritur)
proprie,ac breuiter explicat quid fit,nomen
ipfum definitionis a menioribus agrorum $0
tranflatueft: quoniam vt illic certis finibus»
A., terminis agri: ita hic vis, naturaqj rerum
fuis
 DIALECT. INSTI T. St
ftiis partibus copreheditur .Idemque eft rei
expofltio^declaratioj demonftratio,interpre
tat io, enarratio, atqj definitio: quanqua hoc
poftretno in huius argumenti fignificatione
j fere folo vtimur. fumitur igitur definitio
rei qiieadmodum diftributio,ei omnibus
argumentorfi parnb’tfed veriflima, breuif-
fimaq; ex cauflis: quae genere formaqüe feu
differetia eofnprehenditur:vt hominis defi­
nitio änimal rationis particeps rin animali
enim natura corporata eft, qu^eft hominis
materia & viuendi fentiendiq; vis, qu$ duae
virtutes anima: noftre funt caufta?: deinde
ex rationis participepoftrefna virtus ratio­
cinandi additur: quae & forma,& efficiens,
' & finis hominis eft, fi phyficis creditur af­
firmantibus in re naturali eandem rem tri­
plici genere cauflam efie,forma,efficiente,
finem:animafiquide rationis particeps cum
forma fit hominis,eft etiä cfficiensrqtna fta-
tum hominis tuetur, homine licet non pro-
crearitiattamen quod nunc eft,efficit: & fi­
nis eft itidem in eadem comprehenfus, ra­
tionis vius, qui amori dei ( quem ante feci­
? mus finemhominisjcongrqit. ficdialefti-
- 5 cus dilTefendi peritus definitur : & cauf-
fae eius omnes genere, formaque compre­
henduntur . haec definitionis via prima eft.
G.ij. verum
 PETRI RAMI
Verum quia vix, ac ne vix quidem omnium
cauffarum cognitio in hominem cadit: ne-
ceflaria proximaq; optimal via definiendi
fuerit:ex ceteris argumentis res comunes
colligere:earumque frequentia perfpicuam
proprietatem aliquam efficere: qua: in nul­
lam rem alia transferri poflit.fic homo de­
finietur, a quo condita: fint vrbes,inftitut«
refpublicae,latae leges,agri exculti, res innu 35
merabiles inuentaeidialeäicuSjqui rationis
lumine res occultas inueftigauit} difputa-
tiones,atq; artes omnes via, ac ratione dif-
pofuit,atq; aliis cognofcendas tradidit. eft
autem perfpicuitatispohus in definiendo, 40
quam breuitatis habenda ratio: non enim
gratia memoriae folum, quam breuitas ad-
iuuat,fed multd magis intelligentiae ,quam
perfpicuitas efficit, definiendi via quaefita
eft. Ac certe tenendum illud eft in artibus 4-
tradendis, definitiones illas duobus voca­
bulis inftitutas, magis effe coprehenfiones
breues,quam faciles explicationes; & fimi-
les effe claufis calathis, qui nifi aperiantur,
non videas quid fit intus inclufum: ita nifi
cauffiefqux genere, formaq; funt inclufie )
detegantur.’definitio non fit,fed obfcuratio
futura,duobus proximis (ficut caeteris )ar-
gumen-
 dialect. instit. S9
gumentorum generibusnon aliquado, fed
femper,omninoq; fere vtimurtomnes enim
artes,omnefq; perpetuae reru, cotinentesq j
di (putationes in definitionibus, diuifioni-
5 busque pofita? funt:ex his amplificandi co­
pia vberrima ,fcd prsecipue ex diftributio-
ne fumitur, no folum cum mebra,totumq;,
fed cum genus vniuerfum,fpeciesqj omnes
perfequimur. Haec inueniend? fidci genera
io funt omnia: vt enim cogitdtiones hominis
vnum in locum fubducatur,quae funt, fue­
runt,erutmulla reperietur vnquam, quae ad
propofitum explicandum valeat rquse non
fit eius vel cauffa, vel effedu, vel fubiedu,
15 vel adiundum,vcl difTentaneum: nec quic»
quam excogitari poßit quod cum rem ex
illis primis quinque fontibus hauferit: & fe
ratione quadam diftinxerit: non in aliquem
locum nouem poftremorum argumentoru
io referaturjgeneris/pecieijnominis,notatio­
nis,coniugatorum,teftimonij,comparatio­
nis,diftributionis,definitionis. Quamobre
pars altera dialedic^ naturalis jppofita no­
bis adimitandum legitimis( vtfpero ) pro»
25 priisque iinon colonbus expolita , certe
lineamentis adumbrata fic erit.
iij
C.
 PETRI RAMI
Vdicium fequitur, pars artis ma»
I xima,nobiliflimaque; hac virtute
mens hominu naturae fuaecelfitu-
dinem praecipue agnofcit: quamuis enim
perexiguo corporis ergaftulo vinftatenea- 3®
tur:feipfam tamen xftimatione, iudicioquc
rerum foluit, liberatque: verum quid fit in
prebus,falfumque lumine virtuti? huius ap-
pofito difpicitires obfcurifiimas, & turba-
tiffin* is ordine clariffimo coponit: & quam
proxime fas eft , ad illam cadeftis patris fa-
pientiam accedit. Summa igitur in tam ex­
cellentis virtutis expolitione diligentia no­
bis adhibedaelLitaq, partis huius doftrina
(ficut inuetionis)ad naturae confilium refe- 4®
renda eft,vt id praeceptis inftituamus, quod
naturale iudiciu preftiterit: quicquid enim
pr?cipiut artes,id no folum veru, fed multo
magis vtde,& ad natura aptum ,congruuq;
effe debet. Itaqjquonia duce natura difpo- 45
fitione quaudam reifi. inuentaru lequimur
in iudicado: iudiciu ab eius imitatione de­
finiamus,doftrinam res inuentas collocan­
di , & ea collocatione de re propofita iudi-
candi:qu« certe doftrina itidem memorias 5 ®
(ίΐ tame eius efle difciplina vlla poteft ) ve-
rilfima, certiflimaque doftrina eft: vt vna
eaaemque fit inftitutio duarum maximaru
animi
 D I ALB C T. I N S TIT. 20
animi virtutum,iudicij,& memori^. Itaque
cum de iudicio dixero,de memoria ( qu® in
iudicij arte eft)eriam dixero. iudicij igitur
tres gradus. ad eandem natur® matris imi­
, tationcm optimd diftinguentur. De primo
nunc agamus, de reliquis fuo deinde loco
differetur. Primum itaque iudicium eft do-
drina vnius argumenti firme,conftanterque
cum quatftione collocandkvnde quasftio ιρ-
10 fi vera,falfave cognofcitur.difpofitio autem
ipfa, collocatioque fyllogifmus appellatur·
nec quicquam primi iudicij, &fyllpgifmi
nomina differunt: nili quod hoc folam dif»
pofitioncm: illud etiam difpofitionis artem
15 fignificat. nihil vero intereft, vtrum artem
difpofitionis ,an difpofitionem artis expo­
namus,
Syllogifmus igiturfvt difpofitio definia­
tur ) eft argumenti cum quzeftione firma,
20 neccffariaque collocatio, vnde quasftio ipfa
•concluditur, atque ®ftimatur: lati ne ratio­
cinatio a Cicerone nominatur, (rvNwyt-
ζομνχ enim, & ratiocinor, eandem rem fi·,
gnificant: & vtrumquc a nummariis ra­
V tionibus tradudumeftiybi quemadmadmo«·
dum boni ratiocinatores addendo, de-
ducendoque vident, quae reliqui lumma
fiat; ita hic dialedici partibus addendis,
C.iiij. fubdu-
 PETRI RAMI

fnbducendisqtie fummam quandam ratior

nis explicant.Ä compleäionem conclufio-
nis efficiunt: vt in quzftionis exemplo an­
tea propofito, fi argumentum fumas ex for­
ma hominis,fic cocludere licebit, cum hoc 3°
pa&o difpones.
Quiduis particeps rationis,eft diale&icum.
Omnis homo eft particeps rationis.
Ergo omnis homo eft dialcöicus.
Vbi vides cum quxftione additu argumen- 3$
t ii, deinde fafta velut additionis fubduftio-
ne,coclufam eile queftione.Syilogifmi par­
tes tres iut,Jppofitio,afluptio,cöplexio.Pro-
pofitio eft prima pars iyllogifmi,in qua dif-
ponitur argumetu cu maiore extremo qus 40
ftionis: vt in propofito exeplo fyllogifmi.
Quiduis particeps rationis eft dialefticum.
Vbi cum maiore quzftionis extremo ( dia-
lcfticus ) argumentum ( particeps rationis)
collocatum eft. Affumptio eft fecunda pars 45
fyllogifmi, in qua diiponitur argumentum
cum minore qusftionis extremo:vt,
Omnis homo eft particeps rationis.
Vbi argumentum ( particeps rationis) cum
minore extremo qu£ftionis(homo ) collo- 45
catum eft, Coplcxio eft fyllogifmi pars vl-
tima,vbi qusefbonis partes coniungun tu r,
conclu-
 DIALBCT. INSTI T. Il
concludunturque:vt,
Omnis igitur homo dialedicus eft.
Quzftio enim erat, an homo eflet dialedi­
cus,quz fuis partibus tande cofirmata eft,&
5 cockrfa.Atque hzc fyllogifmi paratio me-
brorum '“ft, (equitur deinceps generum di-
uifio. Syllogifmus itaque (implex,aut con-
iudus eft: Gmplex,cuius omnes partes fim-
plicesfunt enunciationes: coniundus, cu-
io ius vel omnes , vel aliqua pars eft coniun-
da pronunciatio, id eft multis fimplicibur
enunciatis compofita. Simplicis tres funt
fpecies. In prima argumentum maius extre­
mum quzftionis antecedit:■ minus cofequi-
Ij tur:cuius modi quatuor funt: duo vniuerii:
primus vfquequaque,fecundus aflumptionc
duntaxat affirmatus.
EXEMPLVh PRIMI.
Quiduis particeps rationis eft dialedicu;
1O Omnis homo eft particeps rationis:
Omnis igitur homo eft dialedicus.
EXEKPLVM SECVNDI.
Nihilparticeps ratiois eft expers dialedicc?
Omnis homo eft particeps rationis:
Nullus igitur homo eft expers dialedicz
** Hzc prima funt tum naturalis,tum artifi-
ciofi iudicij lumina ex fefe cla*a,perfpi-
cuaque
 » E TM RAM!
cuaque. nihil enim quicquam natura dedit
humano iudicio , clarius, & apertius, quo
probari poflint ♦ Cum enim videris in hae
diipofitione totum argumentum in maio­
re extremo qu3eftionis,in argumento autem jO
totum minus extremum contineri :ftatuas
necefle eft minus in maiore pariter conti­
neri oportere:vt ii dicas,
Tota Gallia eft in Europa:
Tota Lutetia eft in Gallia: jj
Concludas fic necefle eft,
Tota Lutetia in Europa eft,
Atque idem asftimabis cu perfpicies ar­
gumenti nihil efle in maipre extremo, & in
argumento tamen extremum minus cotum 40
contineri:quemadmodum fi dicas,
Nulla Galli« uars eft in Aphrica:
Tota autem Lutetia eft in Gallia:
Iudicabis ita protinus,
Nulla igitur pars Lutetia: in Aphrica eft. 4j
Hic aute fyllogifmi funt fuperiorib’ con­
flantia pares: fed & in fenfus etiam iudiciu
cadut.Ex his aute vniuerfis modis duo lin­
gularis conclufionis modi mutata afluptio-
ne vmuerfa in lingularem ducuntur, velut fo
artus e corpore diflcdi,ab eisque& lumen
& conflandam mutuantur. Ex primo ita­
que
 DIALECT. IN S T I T. ti

que oritur tertius,& ex fecundo quartus

EXFMPLVM T E R T 11.
Quiduis particeps rationis eft dialedicu;
Aliquis homo eft particeps rationis;
5 Aliquis igitur homo eft dialedicus·
EXEMPLVM QJTARTI.
Nihil particeps rationiseft expers dialedic^:
Aliquis homo eft particeps rationis; (car.
Aliquis igitur homo no eft expers dialedi-
10 Secunda fpecies eft in qua argumentum
confequitur vtrumquequxftionis extremu:
cuius modi quatuor fünf,duo vniuerfi, pri­
mus aftumptione, fecundus propofitionc
duntaxat affirmatus.
IJ EXEMPLVM PRIMI.
Nihil expers dialedic$ eft particeps rati6is;
Omnis homo eft particeps rationis:
Nullus iguur homo eft expers dialed:cx J
EXEMPLVM SECVNDI.
9-G Quiduis erpers dialed^,eft expersratiois
Nullus homo eft expers rationis:
Nullus igitur homo eft expers dialedicas
In his duobus concludendi modis natu­
rae lumen, quamuiSminus illuftre, quam in
prima fpecie,feipfum tamen intuentibus o-
ftendit^et huiufmodi difpofitione perfpeda:
naturalis affenfio fequitur: tanqua fi dicas,
Nihil
 PETRI RAMI

Nihil pedis eft in capite:

Totus oculus eft in capite:
Nihil igitur ocu! i eft in pede.Item:
Totus oculus eft in capite;
Nihil pedis eft in capite:
Nihil igitur pedis eft in oculo.
Eft enim & hic,licet in exemplo craffio-
re,par, & eadem concluiionis ratio. Ex his
yero duobus vniuerfis modis oriuntur & in
hoc genere lingulares alij duo modi muta- 35
taitcm afliimptione vniuerfa in lingulare:
ex primo enim eft tertius , & ex fecundo
quartus.
EXEMPLVM TERTII.
Nihil expers dialectics,eft particeps ratiois: 4°
Aliquis homo eft particeps rationis:
Aliquis itaq, nomo no eft expers dialeäics»
EXEMPLVM QVARTI.
Quiduis expers dialectics,eft expers ratiois
Aliquis homo non eft expers rationis: 45
Aliquis igitur homo no eft expers dialectics
Tertia fpecies eft,vbi argumentum ante­
cedit vtranque partem quaeftionis:cuiusmo
di fex funt, duo praeter concluftonem vni-
uerfi,primus vfquequaquc,fecundus alium- $o
ptione,duntaxat affirmatus.
E JC EMPLVM PRIMI.
Quiduis
 DIALECT. INSTI T«
Quidmsparticepsrationis diale&icumeft:
Quiduis particeps rationis homo eft:
Homo igitur aliquis dialedicus eft.
exemplvm s ecv n d I.
5 Nihil particeps rationiseft expers diale&ic^
Quiduis particeps rationis homo eft: (c<j.
Aliquis igitur homo no eft expers dialedi-
In quibus duobus concludendi modis no
minus certum eft ,quam in aliis generibus
10 iudicium. exempla &. hicfcnfuifubieäa fa­
cilius oftendunt.
Totus oculus eft in facie:
Totus oculus eft in capite:
A liquid igitur canitis eft in facie.
Nihil oculi eft in fronte:
Totus oculus eft in capite:
Aliquid igitur capitis non eft in fronte.
Haec enim difpofitio licet amplitudine
lucis a duobus primis generibus vincatur,
io
eft tamen infignis, & iudicio perlpicuaiatqj
ex his principibus lingulares modi quatuor
oriutur:tertius,& quartus, dprimorquintus,
& fextus, afecundo-.fcd tertius, &quintus#
propolitione:quartus,&fextus,aflumptione
mutata in lingularem.
exemplvm tertii.
Aliquid particeps rationis dialeiticu eft:
Quiduis
 fE TRI RAMI

Quiduis particeps rationis homo eft:

Aliquis igitur homo dialedicus eft.
EXEMP1VM qVARTI,
Quiduis particeps rationis dialedicumeft:
Aliquid particeps rationis homo eft: 30
Aliquis igitur homo dialedicus eft.
E 1£ EMPl VM QV INTI.
Aliquid particeps rationis no eft expers dia-
ledic$:
Quiduis particeps rationis eft homo: 35
Aliquis igitur homo no eft expers dialedic^
EXEMP1VM SEXTI.
Nihil particeps ratiois eft expers dialedicus
Aliquid particeps rationis eft homo:
Aliquis igitur homo no eft expers dialedic^ 40
Licet igitur hic eandem coclufionem tri­
bus modis concludere, primo>tertio,quar­
to affirmatam: fecundo,quinto, fexto nega
tam.In omni autem fpecie fimplicium fyl-
logifmorum proprium proloquium loco fin 45
gularis elfe poteftsvt in prima fpecie.
Quiduis particeps rationis dialidum eft:
Plato particeps eft rationis:
Ergo Plato eft dialedicus.
Eodemquemodo infecunda, tertiaqüe 5°.
fpecie pro lingulari proprium enunciatum
fumere licebir.quinetiam ex omnibus pro­
priis enuntiationibus concludere , vno
tantum
 DIALECT. INS TIT. 14
tan tu ex pr^fcriptis legibus obferuato,vt af­
firmatio negotioqj ad ratione difpofitioni·
cöueniät.Ita duo duntaxat erunt in Vnaqua«
que fpecie modi proprij, vt in prima fpecie.
$ EXENPLVH PRIMI·
Iuniui fuo,& faorum Cm guine patri ς liber«
tatcm pepcriri
Brutus erat Iunius;
Brutus igitur fuo, & fuoru fanguine patri®
10 libertatem pepcrit.
exemplvm secvndi.
Sylla non miferetur ciuium:
Cornellius eft Sylla:
Corncllius igitur non miferetütciuium.
*5 In fecunda fpecie:
E X EMPLVM PRIMI
Ageiilaus non eft pi&us ab Apelle:
Alexander eft piäus ab Apelle:
Non eft igitur Alexander Agcfiiaus,
1O E X E F P LV M s E C V N D I.
C^far patriae libertate tyrannide oppreflit:
Pompeius patriae libertatem tyrannide no®
opprcfTit.
Pompeius igitur non fuitCaefar,
1$ In tertia fpecie·
exemplvm primi.
Cicero eft parens patriae.
Cicero eft parens eloquentiae:
Aliquis
 > E TRI RAKI

Aliquis itaque parens eloquentis,eft p2rcns

patris
EXEMPLEM SECVNBI»
Cato nunquam leges violauit:
Cato autem Romanus fuit: 3°
Aliquis igitur Roman9 nunq leges violauit.
Hi funtfimplicium fyllogifmoruo? modi,
tanqua anni foles claritate diftin<fti:vt enim
quouis anni tepore,diem mudo hyeme qui­
dem fplcndidu, vere fplcndidiore ’Gate Io- 5 J
ge fplendidiffimu foles efficiunt: ita hi con-
clufionum modi iudicio lumen varium: ac
multipelx , tertio quidem genere clarum:
fecundo paulo clar*us:primo aute longe cla-
riffimum afferunt:& vt adilluftrandum cu- 4Ü
iufuis diei folcm ridicule lucerna,fic ad co-
firmandum quemuis horum generum fyllo-
gifmum ftulte probatio qusratur.
Simplices fyllogifmi fic habent: coniun-
di deinceps enarrancu funt,& explicandi:
quorü fpecies quatuor funt, copulatus, re­
latus,connexus,difiundus.copulatus,& re­
latus conformantur legibus fimplicium,nec

cie: fed partium compofitione, qudd copu­

lati pars aliqua, vel omnes coniungantur co
pula(&-,que,atque,& fimilibusjrelati virela
tioni»
 D IA 1 ECT. IN STI T.
tionis,in his nominibus include,is,qui,talis,
qualis,tantus,quantus.&fimilibus.
EXEMHVM CCPVLATI.
Omries viri,foemina:que dial edici funt:
j Omnis autem homo vir,foeminave eftr,
Omnis igitur homo dialedicus eft.
Eft autem fyllogifmus copulatus ex co-
pulat£ pronunciations negantia,fed difiö»
do fimilior, quam copulato, nec ad fimpli-
I o cium leges inftitutus: de quo poft difiundi-
onem commodius dicetur.
EXEMPLVM REIATt,
Quicunque particeps eft rationis , idem eft
dialedicus;
Ij Quicunqj eft homo, eft particeps rationisi
Quicunque igitur homo eft,dialedicus eft.
Atque ita copulatus,relatusque fyllo­
gifmus fuas leges nullas habent ,ied e^denl
funt eoru fpecies ,iidem^ue modi; qui fim-
plicium fyllogifmorum. Connexus iyl-
logifmus , & difiundus propriam difpoii -
tionis rationem fibi fecerut:alter condition
ne,alter difiundione interpofita fimplicis
fyllogifmi propofitionem, & aflumptione
fimul ampleditur:coiungit enim argumen­
ti! cu vtraque parte qu^ftionis in cade pro­
nunciations, Connexus igitur fyllogifmus
4 Ramus, Dialect./Arist.
D eft
 jetr:ram!
eft,cuius propofitio receflariam confequen
tiä ex conditione quadäfignificat,icnfumq;
fufpefum cone&itxui (nodi quatuor funt,
duo vniuerfi,ideft>in omni genere propofi-
tionis conftantes,& firm) . Primus quando
retinetur antecedens, vt confequens retinca
tur. Secundus quando tollitur conieques, vt
tollatur antecedens.
EXEMPlVMPRIMI,
Si homo eft particeps ratiois, eft diale&ic9?
Sed eft particeps rationis:
Eft igitur dialedicus.
EXEMPLVM SECVNDI.
Si hotno eft expers dialedicx, eft expers ra- 40
tinnis:
Non eft autem expers rationis:
N on eft igitur expers dialedicr.
Duofinguiarrs modi cotrarij funtiupera
ioribus exfola connexa propofitione an- 45
tecedentis negationis, & confcqucntis affir­
mationis conftantes.Tertius quädo tolhcur
antecedens,vt tollatur confequens r quartus
quädo confequens retinetur, vt antecedens
retineatur. jo
EXEMPIVM TERTII.
Si homo no eft particeps rationis, eft expers
diale&ica:
Sed
 DlALteCT.tNSTll'· Iff

Sed eft particeps rationis:

Non eft igitur expers dialedicae.
exemplvm qv a r t ϊ.
Si homo non eft expers dialedicfc,eft parti-
j ceps rationis:
Sed eft particeps rationis:
Non eft igitur expers dialedicae.
Tertius itaq; modus primo,quartus iecu
do aduerfiis eft. Ditiundus fyllogifmus eft,
1 o cuius propofitio tametfi verba coniugit,(en
ium tarne necefläria repugnantia difiugit,vt
vnS parte verä eife necefle iit, nec plus vna.
Huius fyllogifmiduo funt modi,primus v-
niuerfus,quando vnü tollis, vt reliquu rcti-
neas:iecudusfingularis( q tantum firmus eft
5 in omniu partiu propohtionis affirmatio-
ne)quando vnu retines, vt reliquum tohas.
EXEMPLVM PRIMI.
Homo aut rationis expers eft, aut dialedic’
eft:
40 Non eft autem expers rationis:
Eft igitur dialedicus. Et,
Homo dialedicus eft,aut expers rationis:
Non eft autem expers rationis:
Eft igitur dialedicus.
EXEMPLVM SECVNDI. (dic«*.
Ho particeps eft rationis, aut expers diale—
D.
ij At
 PETRI RAMI

At eft particeps rationis:

Non eft igitur expers dialectics: Et,
Homo expers eft dialectics, aut particeps
rationis:
Sed eft particeps rationis: jO
Non eft igitur expers dialectics.
Eft coniunCtionis copulat^ negantia ab
hoc difiunfto poftremo non valde aliena:
in qua tantum retinere licet vnum, vt reli­
quum tollas,vt in eodem exemplo:
Non & homo no eft expers rationis , & ex­
pers dialectics:
Sed non eft expers rationis:
Non eft igitur expers dialectics. Et,
Non & homo non eft dialeCticus,& eft par- 4°
ticeps rationis;
Sed eft particeps rationis:
Ergo eft dialedicus.
Principum igitur fyllogifmorum mo­
di decem iuntjfimplicium fex, coniunCto- 4$
rum quatuor: qui omnes quam cum natu­
rali iudicio confpirent , confentiantque :
vna qusftio declarat, qus, aut certe ( qudd
vnum,idemque valet ,ei contraria) aiens a-
ientibus,negans negantibus modis omni­
bus ex vno eodemque argumeto eft conclu-
fa:exceptis fecundo,quartoq; iecud^ fpeciei
modis,
 DIAECT. INSTI T. 17
modis,in quibus rametfi eadem conclufio
quje in aliis, non tamen eodem,ied diflen-
taneo argumento concluditur. Quamobre
primi iudicij finem faciamus,ommique ve
5 ritatis explorandae regulam ,fyllogifmu ei­
fe concludamus: qui cum dc quajftione rem
dubiam,quafi fluxam ,& ineonftantem ma-
teriam:de argumento fidem, veluti formam
fumpferit: ex earum tum finguiari per par-
to tes,tum vniuerfa per totu copulatione, pro-
pofitae dubitationis flatum confirmabit, &
qualis fit quxflio verane, an falfa iudicabit»
Primus dialedici iudicij gradus ha-
denus expofitus eft : fecundus ( qui fe-
15· quitur) collocationem tradit, & ordinem
multorum , 8c variorum argumentorum
coharrentium inter fe , & perpetua vdut
catena vindorum , ad vnumque certum
finem relatorum : cuius difpofitionis par-
20 tes du« principes funt, definitio, diftribu-
tioque: res enim primum vniuerfa definiert
da, & explananda'· de nde in partes diduce-
da eft: tertium membrum in hac colloca­
tione nullum eft: quibus de rebus quid ve-
25 tat Socratem cum Protarcho, Philceboque
copiofiflimedifputantem audire?Nulla (in
quit}cft via pulchrior , neque efle poteft ea
D,iij· vna>
 PETRI RAMI

vna,qua Temper vnice dilexi: at ilia me per-

petu o fugit, deferit,deftituit: Protar. Cedo
quxna ifta eft? Socrat. Quam verbis expli­
care,haud ita difficile cftzvfu verd atque ex­
ercitatione confcqui,difficillimum:qu?cum 30
que enim arte, & via inuenta, difcriptaqye
funtihacin lucem hominib9 prodierut via:
animaduerte quxfo,qua dico. Protar. Dic
obfecro. Socrat. Donum profefto deorum
ad homines ( vt mihi quidem videtur ) per 3$
Prometheum quendam vna cum clariflimo
ignedelapfum eftr etenim prifci homines
nobis pr^flantiores, diifque propinquiores
hxc nobis oracula tradiderut: qudd cum ex
vno,& multis conftent vniuerfa ,qux xter- 40
na, perpetuaque funt, in quibus terminata
quaeda, & infinita rurfus qnodammodo vis
eft comprehefa: vnam ideam in vnoquoque
generu fita inueftigare nos oportet; qua cu
crirn0 aflecuti: deinceps duas, fi modd fub- 4$
fint, perfcrutari; fi verd lati9 id pateaf.tres,
aut ali ii queuis numerum quaerere: & vnam-
quaque generi fubie&am fpecie rurfus code
modo partirirdonec illud ipfum ( quod pri­
mo locodefinitUjCoprehenfumque eft )non 50
folum quod vnu»multaue, aut infinita: fed
quot;& qualia copledatyr, quiuis facile, &
intelligenter
 dtalhct. instit.· ig

intelligenter affequi poffitrinfiniti aute idea

no prius ad multitudinem adhibere: q quis
omnem numerü inter infinitum, & vnu il-
Iud(quod finitu eft)mediu cadentem perce-
5 perit: tu demuvna quodque coru (qua* in
infiriituabeut)omittere. Dij ergo ( vt dixi-
mus)hanc nobis inueftigadi,difcendi,doce-
di via oftenderut.Haec ille in Philoebo: vbi
etia docet queadmodu obferuatione contra
xo na doÄrinae primo coUe&ae funt:& repert^
Iubet igitur Socrates in rcbus( qua: diflipa -
t? unt,& diuulfie )conglutinandis, Sc ccrta
ratione, (quemadmodum Craffus interpre
tatur(conftringendis, vt finis pnnnim defi-
matur,demonftrcturqj: deinde genera pro
ponantur:generum partes fubiiciantur: nec
prius ilia progreffio conquiefcat ,quamad
infinita individuarum pardum multitudi­
nem peraenerit. Ita duas ideas, quafi lineas,
2,0 operis huius, Socratis iermone, alter ani vl-
titnam ,& iupremam * alteram citimam ,&
infima: Haque termini,& vniratis.’häc mul­
titudinis, 8c infinitatis Plato defignauit. at­
que vtraque in deicriptione artis propofita
effe voluit: vt a iumma explicatio inftitu-
ta ad imam dcfcenderet: nec vitra, citra­
que tranfiliict . Omnia verd ( quae gene-
P.iiij. rum
 PETRI RAMI
rupartiumve nominaeflent ) definitioni*
bus(quam vim haberent) explicari; exem*
piis illuftrari iaepe alias idem llleipfc magi-
fter Plato prxccpit: quemadmodum in hui®
artisexplicarionehaäenus efficere fludui, 3°
tum definiendo pnmiim quid effet dialedt-
ca ars: deinde tribuendo in partes,inuetio-
nem,iudiciumque :tum inuentionis fonti­
bus aperiendis,& appofitionc exemplorum
declarandis ad cxtremum-.tum iudicij con 3>
filiis pari diligentia perfequcndis in omni
genere fyllogifmorum ,confcquentiumquc
reliquorum( in quibus adhuc fumus) varie­
tate,atque prsftantia. Ita definitio vniuerf®
rei prxcedet t eiufdem diuifio fequetur: in 4®
vtraque leges inuentionis traditae diligenter
obίeruandς funt: vt res ex cauffis definiatur
potius,quam exteris argumentis: partitio
in membra praecedat, fi modis pluribus di-
ftribui res poifit : vt fyllogifmi tributio 4S
prius inipfa membra: deinde in fpecies fa-
ßaeftiquin aliquando fola partitio erit , vt
in feffione corporis humani nulla diui *
fio, fed partitio perpetua eft: fic in fcien-
tia animae partes quae facultates vocantur, 5°
non fpecies eius oftenduntur: vt animae no-
ftre tres partesviuetidi,fcntiendi ratiocinä

di
 DIALECT. INS TIT. 25

di:caeter£ diftributiones fubieöi,in adiu&a;

contrive adhiberi poflunt: fed fuperiores
quoties res fuppeditabit, praeponentur: ve-
runtamen prater inuentionis leges in mem-
j bris hoc etiam prouidendum diligenter eft;
vt cum ab expofitione vnius partis ad con-
fequentis explicatione tranfibit oratio: non
iolum vt eodem ordinef quo propofitü ini­
tio fuerit vnuquodque ) profequamur; ve­
IO rumetiam , vt praeteritarum , & confequen-
tium rerum breuiter admoneamus: vt ( ha-
itenus prima pars noftri fermonis, fecunda
fequitur) fic enim clarior oratio rebus in
memoria defixis erit: & his tranfitionibus
notari fingularum partium fines non aliter
auditoris, qua definita certis lapidibus fpa*
ria viatoris animu reficient, & recreabunt:
in definitione nulla noua prxeeptio eft .
quaobrem fecundi iudicij partes duae prin-
10 cipes erunt,definitio, diftributioque :ca:te··
ra(quae his accedent) veluti in corona tho-
ros adhiberi oportebit, quae definitiones,
diuifionesque illuftrent,& exornent:# gra­
tiam quandam pari coniun&a lumini prae-
beat:in quo genere fingulares fpecies ( quas
*5 hic exepla dicimus ) fimilitudinesqueomni
laude przftabut: caetera etiam loco idoneo
collocata
 P E Till RAMI
collocata plurimum valebunt: atque in bae
rerum perpetua, & continenti inftitutione
primo iudicio non temper vtimur: poteft
enim ars integra fine vllo iyllogifmo perfi­
ci , atque abfolui: fi qua tamen in parte du-
Litatio vlla fuerit, ad iudicij conflantia fy 1—
logifmus adhiberi potent: vt plena difpo-
fitione res planius,firmiusqj doceatur :quo
autem fyllogifmi genere vniuerfone, an fin-
gulan:aiente,an negante vti necefle
ftio ipfa docebit>qua: talis eft ( fi eam con­
firmes ) qualem oportet efle conclufionemr
fin refellas,nihil admodum intereft,quo fy1-
logifmo vtare: dum modo contra conclu­
das ♦ Atque cum aliquid ad definitiones, di- 4°
uifionesque argumentabimur : argumenta­
tionis leges folui, & relaxari oportebit:non
enim fyllogifmorum perpetuitate colligari
oratio:ted variari,diftmguique debet*, nec a
propofitione temper ordirknec ( cum illinc 4$
ordiemur) omnia cofirmado difputare ne­
cefle eft:tedinterdum(qus fatis erunt aper­
ta) nullius approbationis ratione confir­
mata, ponere:& quoa ex his afliimitur, effi-
citurque,relinquere:ali0que tranfire:fiepe $o
etiam non proponere: fed ratione ex vi pre­
term iflir propofitionis elicienda, atque af-
fumenda,
 DIALECT. INSTIT.
fumenda,quod proponendum fuerat expli­
care , vt punda argumentorum fignifican-
tius exprimantur: quam verbofius expona­
tur. Addetur igitur ifta varietatis difti&io:
j quam veteres ( qui hac dialefticae parte ve­
hementer funt obleftati) non delicatae vo­
luptatis fed explanata» facilitatis gratia per­
petuam fecuti funt: facilior enim via eG,
quae non lingulis rebus cognitionis inten-
J0 tionem remoratur.fed reda ducit ad ea tan­
tum: ad quae difcentis animus contendit.
Hanc viam ( qui docere perfpicue volunt)
fequuntur: quinetiam oratores, & poetae,
quanqua vtilitatis, & voluptatis gratia mul
ta libi permittunt: tamen folent tureifum-
mam proponere, & quodammodo definire:
tum diftribuere in partes,& perfequi ( quo
diftribuerunt) ordine fed multo diligentium
oratores quorum omnis oratio quatuor in
2,0 partes difiributa,exordiu, narratione, con­
firmationem, peroratione,nihil aliud,quam
hoc fecundum iudiciu declarat. in exordio
facillime( vt ait Cicero ) di feit auditor, &
quid agitur intelligit: fi copleÄare äprin­
cipio genus naturamq; caulweifi definias, Ii
*5 diuidas: narratio contrada, & aftrifta con­
firmatio efi; vt tota caufia quodammodo
inexor
 PETRI RAMI
in exordio , & narratione fita fit :confirm a­
tio didu&a, & dilatata narratio eft: perora­
tio accedit ad renouandam confirmationis
memoriam, & fummam rerum conclufio-
nem ftatuenda: ita diale&ica difpofitio non
mutatur: quoniam res nil nifi definitur, di' 3°
tribuitur, confirm aturrquae fecundi iudicij
via eft:fed exornationibus amplificaturrqu?
primo iummoque loco frequentiores: fed &
reliquo in curfu orationis adhibentur,ma-
xime cdm aliquid confirmatum eft, aut re-
prehenfum: quamuis enim tota oratio ad fi­
dem quxftionis adhibeatur: motus tamen
fidei velut adiutor adiungitur probationes
enim efficiunt, vt cauflam noftram ( quem- 40
admodum ait Fabius ) meliorem effe iudi-
ces putent:affe<ftus prseftat, vt etiam velint:
fed id,quiavolunt:credunt quoque. Hifto-
riaetfi temporum gradus imitari vult: intra
tamen hanc artem commodiflimc contine-
bitur:& propofita reru, diftributaque fum-
ma intelligentius accipietur: & facilius me­
moris tradetur: qualis apud latinos vna eft
Flori fingularis hiftoria. Atque haec prima­
ria fecundi iudicij partitio eft ex membris <0
huius difpofitionis accepta:fecundaria qua­
dam ex adiundis rerum perfonarumq; de-
fcribi
 DIALECT. lNSTlT« 5,1

fcribi poteft: rebus enim, perfonisque ac-

comodari debet omnis oratio. Rerum itaqj
vt natuta duplex eft conflantium, & aeter­
narum altera: altera caducarum , &incon-
5 flantium: iic orationis vis duplex erit: alte­
ra certam fcientia veritatis: altera fidei per-
fuafionem afferet:quade re,vt de maximis
fere quibufque bonis,deus ille philofopho-
rUjHomerusqj .Plato fic in Timaeo nos ad-
10 monuit:quoniam, inquit, in omni oratione
cum his rebus, de quibus agitur, naturalis
quaedam ,& germana debet effe cognatioi
cum de re flabili, & immutabili difputatur
oratio talis fit: qualis fit illa: quae neque re­
dargui, neque conuinci poteft: Cum autem
ingreffa eft effeda , & imitata fimulchra:
bene agi putat,fi veri fimilitudinem confe-
quatur:quantum enim ad id(quod ortu eft)
aeternitas valet:tantum ad fide veritas. Erit
igitur Platonis fententia iudicij fecudi ge­
mina ratioealtera certae,& nunquam fallen­
tis feientiae: altera probabilitatis cuiuidam^
atque prudentiae: prioris generis funt om­
nes humanae do&rinae, fi accurate funt ex-
pofitae : conflant enim praeceptis vniuer-
fis atque aeternis: fecundi quotidianae con·*
tetiones homitiu in iudiciis, laudationibus,
confiliis
 PETRI RAM!

eonfiliis, ezterisque rerum firnilium dila­

tationibus: totumijuc magis eft exinuen-
tione quam ex inuentionis difpofitione di-
fcrimenmam fires conftantes funt, & zter-
nz:earum difputatio, explicatioque firmis, 3 °*
perfpicuis , neceifariis argumentis addici
debet. hic igitur definitiones rerd ex pro­
priis, conftantibusque cauffis i diftributio-
nes ex eifdem cauflis, & earum immutabi­
libus effedis, quales fpecies funt generum,
& partes rerum integrarum: fed fi res ( de
quibus agitur ) fic & euenire , & non eue­
nire poflunt: quibufuis cauifis, vel efteftis,
vel adiundis, vel diifentaneis contentos nos
efle oportebitivt fi non quo volumus, tarne 4Ö
qud poflumus progrediamurmam vt Hora­
tius ait:
Eft quodä prodire tenus,fi no datur vitra,
Veruntame leges hz catholicae, perpetu^qj
efle non poflunt: näm in primo genere fz- 4
pe cogimur inopia firmiorum argumento­
rum , verifimihbus quibufdam rerum notis
in definitionibus, & diuifionibus vti, vt
phyficiinelcmetis explicandis nulla ipfo-
rum caufla:fed adiunftis quantitatum, qua-
litatum que
 DIALECT. Ϊ N S T I T« p
litatumque folis vtuntur:# in fecundo non-
nunqua neceffaria,& conflantia fuppetut:vt
in Ciceronis orationibus reperies interdu
caudarum genera omnia tradata:vt feptima
5 ad.Cybez nauis & finis,& cfFiciens>& for­
ma, & matena adhibentur ad probandum
cam non precio Verri, fed ’mperio pradlo
fuiffc · Itaque vna erit in tota praeceptione
exceptio, quoad eius fieri poffit: vtnecin
io primo genere verifimili , nec in fecundo
conflanti probatione interdi&um eile vi­
deatur : nec enim hoc fecundo iudicio dia­
ledicus tanquam deus, omnes rerum cauf-
fas videre ad euenta demonftrandum pö-
tell: fed tanquam prudens, & callidus im­
perator pratentibus caftris vtetur, & modd
caudis euentaunodoeuentis ^diundis,dif-
fentaneis cauffas inueftigabir.
Diximus de rerum varietate i perfo-
narum diflinftio reliqua eft: qua: ( fifem-
per veriffima lequi pollemus ) non magno­
pere hoc loco defiderarerur : verum dis-
fcentium ingeniis ( quibus ifta feribun -
*5 tur ) frequenter accidit: vt opinio cum
veritate certet: qua; contentio plerunquc
magnos
 > E TRI RAMI

magnos errores efficit: ad hanc igitur dif­

ficultatem explicädam prsecepta pauca re­
feramus. Hominum duo genera funt: alte­
rum adingenij libertate ,& veritatis amo­
rem natum liberali, & ingenua inftitutione 30
expolitumrquod rebus omnibus anteponat
veritatem:alterum indo&um,& agrefte,ple-
runque etiam controuerfum natura, & liti—
giofum: quod exiftimat fummam efle laude
quouis modo contradicere: & in plana cele 35
brique via meädros a folitudines, flexiones,
diuerticula puerilium, & argutularum ine­
ptiarum vel in eodem veftigto quaerere, ac
perfequi: malitque in fluita , pertinacique
opinione millieserrare,quammodefte,& 40
conftanter quid verum fit,exquirere: priori
illi hominugeneri( cui foli traduntur artes)
ratio veritafque vna, non multorum variae
opiniones proponantur: confpe&am enim
veritatem nudam,fimplic6mque fua ipon- 45
te amplexabitur. Itaque nullis illi artibus
nouis opus eft:viamreftam monftra: ingre­
dietur & infiftet : alteri autem illi generi
perturbatorum & deprauatorum ingenio­
rum (fi tamen veri demonftratio videatur 5σ
aliquid aflequi pofle ) docentis authoritas
plurimum fuadebit: quam mereri opus eft
ante
 dialect.instit: y.
ante omniaprudenti®,fcientiai, beneuole-
ti® opinione: fed & ipfo orationis gen ere,
quod quo fimplicius, conftan ri us , fandius
erit: tanto plus habebit in docendo perfua-
5 fionis,ac fidei:itaq; in via illa perpetua defi
nitionu, diuifionuqj color aliquis extrinfe-
cus adhibenduseritex primarum, &vni-
uerfarum rerum explicatione: accurata par­
tium omniuconfirmatione:& legitim aper­
io fcdaq} ratiocinatione: quxftionis ( fiquid
afperius habeat)prxteritione; hanc enim fi
prxuiderit opinioni fu® aduerfam pertinax
it lef qui docetur)non aliter extimefeet, qua
qui fcalpellum medici antequä vulnus cu-
jy returafpexit: argumenta itaque f®pe ante
quxftionem propofitam exponentur:vt po­
litis antecedentibus, & approbatis confe-
quentia tutius, & certius offerantur: tales
Socratis fere funt orationes contra fophi-
a,o ftas differentis, fi autem veritatis explicatio
prodeffe nihil poterit,agitanda funt contra
ria :homines enim fere turpia magis fugiur,
qua expetunt honefta: & maloru vitupera­
tione magis terrentur,quam bonorum com-
1 j mendatione excitantur: quamobrem in re­
futatione inanium, & ftultarum opinionum
nonfolQm obfcurum explanando: anceps
E.μ ambigui
5 Ramus, Dialect./Arist.
 PETRI RAMI

ambigui partitione diuidendo: vitium ca­

ptioise conclufionis indicando, fi nihil effi­
ciat,fi ab incertis,aut falfis proficifcatur: fi
tota res initio,nequedefinita,neq; deinde
diftributa fit: non fblum,inquam, quod va- 3°
num, inutile, alienum fuerit,acriter repel­
lendum , fed omnibus machinis exagitan­
dum,vexandum, deteftandum erit.’caufläe a
fuis principiis repetend«, fubiiciendxque
antcoculos erunt: & vtocculta:, dementes, $$
ridicula:, flagitiofa: fuerint : itamanifefte,
prudenter, conftanter, feuere vindicanda:,
perfequendaeque: euenta, quo progredian­
tur,quantum calamitatis habeant, adiunda
quid publicis,priuatisque commodis ob-
fint ,fumma contentione declarandum: co-
paranda contraria, & coniundis rebus ad-
uerfis, dignitate cum infamia,commoditate
cum detrimeto ; fapientia cum amentia ex­
plananda: & velut e iuperiore loco condo­
nandum : vtfeipfos homines colligant, fe
fuaque diligant, virtutemque ad quam co-
gnofcedam ,& amandam nati funt, ample-
dantur-.fi vero quis tam miicre,tamque per­
tinaciter fatuus ent, vt meridiano tempore $0
nodem effe dicat: & claudat manibus ocu­
los.
 D IA t ß C t,T N ST I T. ^4
los, ne folem videat: is nec confirmatione
veri comooendus: nec refutatione falfi ten-
tandus erit: fruftra enim ta defperato mor­
bo remedia quaererentur yft defperatis fa-
5 pienter v etat Hippocrates adlnbere medi­
cinam « itaque bona cum venia dimitten­
dus , & mufarum numini, facro aliquo vo­
to, commendandus : vt aliquando ad men­
tis fanitatem redeat: quoniam humano re-
lo medio tantum malum curari non poteft.
ex hac igitur ingeniorum , naturarumque
varietate fi quis dialeftica; deligendus au­
ditor eft : primus ille nobis optandus e­
rit, cui nihil fitehanus , nihil pulchrius,
1$ nihil amabilius veritate . Quamobrem
hac modeftia, & liber alitate, hac pruden­
tia dialedicus inftruftus, & ornatus ,vt fa-
piens in republica princeps populum ru­
dem, & inconditum, fi forte naftus fit,diui-
fco fione tribuum,cenfus aeftimatione, deferip-
tione centuriarum & ordinum, bello, pa­
cique decorum, & infignem : ita difficili­
um quaeftionum , & obfcurarum cognitio­
nem,perfpicua, fummaqj reru compleftio-
ne, diftributione principum, & prima -
rurum partium prudenti , & in rebus, ft
E.ij. in
 PETRI RAMI

in perfonis diftindione, & ad eius condi­

tionem proprise interpretationis accomo-
datione, non folum perceptione, & memo­
ria :fcdiudicio, & aeftimatione facile, & 11-
luftrem efficiet: vtqueille patri? dux, 3c gu- 3°
ber nator fins ordinibus copofito, & oculis
perluftrato populo, duitatis fuse copias &
vires redius, ac certius aeftimabit:ita diale­
dicus reda illa, perpetuaque velut acie, res
expofitas ante oculos fubiicies: vnoque ob­
tutu luftrans, atque compledens, de facul­
tate,& virtute rerumconftantius, prüden-
tiusque iudicabit.Ifta eft feientia,cuius lau­
dem platonicushofpes magnifice, & fplcn-
dide philofophanti tribuendam arbitratur*,
vnam deam per multas, fingulasque feor-
firn pofitas longe, Iateque fufam, 8c manam-
tem: 8c multas quae diuerfae inter fe funt,ex-
trinfec9 ad originis fuse caput, & quafi fon­
tem remeantes, & recurrentes cernere: haec
artis eft cum naturas lapientia, pulcherri- $
ma contentiorifta eft prseftantis,& membris
animalibus conftantis animalis idea , So­
cratis commendatione tantopere celebra­
ta: quae non folum perfedam corporis fis
guram, & ftaturam habeat eredo furfum,
& elato capite ‘.pedibus apte cadentibus in
terram
 D I AL ECT. I NS TITi 35

terra: reliquis artubus ipfis inter fe, & vni-

uerfo corpori congruentibus , fed liberali
decorae compofitionis fpecie, concinnaque
fuauitatis, ac dignitatis moderatione ad fe
5 fpedandum,amandumq^ moueat,& alliciat.
Poftrcmus fu per eft dialc&ici iudicij gra­
dus in pcrfpicienda fcientiarum humana­
rum virtute ad fupremum rerum omnium
finem referenda potitus, vt laborishumani
IO frudus poflit zftimari, & optimus rerum
omnium parens,atque author agnofci. in
qua iudicii prudentia etti fua quaedam , &
propria funt, inftituta, tamen vt fecundus
gradus ä primo tic tertius a fecundo, atque
. c ideo ä primo confirmatur, fi quis enim tan­
tam rerum magnitudinem animo capere
totam fimul non pofiit,ne quid ip<a tibi va­
rietas , ac moles officiat, aciemque mentis
amplitudine fua perftringat, prmu in bre-
20 ui ratiocinationis qua fi tabella quandam
eius imaginem comprimet ■ deinde latius
proferet, & complentibus artis integram,
perfedamquc formam coloribus exorna-
bitific igitur primum ratiocinabitur . qua:
res opera fempiternz , diuinz^ue fapien-
*5 tia: tanta demonftrant,quanta nec vis, nec
poteftas humana cogitatione compledi,
E.iij. nedum
 PETRI RAMI

nedum virtute confequi poliit. hxc certe

non (olum in admirationem , cognitio -
nemque dei libenter homines adducunt,
icd ad laudem eius, & religionem pene vio­
lenter attrahunt .artesvero , acdodrin® 30
omnes , quid nili immenfam rerum varie­
tatem ( quK ab optima , maximoque deo
incredibili fapienna conditx funt , & effe-
£ta?)intuendo, & admirando perlequuntur ξ
omnis igitur labor ,induftria , contentio, ,
dignitas,honor litcrarum, dodrinarumque 5*
omnium ad fummae illius bonitatis , & ae­
terna: potenti« maieftatem laude , infti-
tia , pietate compleitendam adhortatur . 4®
quamobrem cum hanc artium fummam dia
ledica fecerit: primaque iudicij lege proba­
ti erit , fecundi iudicij ipatiis omnia fingu-
latim diducet, artem vnam quandam om­
nium artium conficiet, atque in his ordine
collocatis infinity diuinitatis illius vmbras, 4$
& imagines Cpedabit. quod vti facilius in-
telligi,perfpiciq; polTit, fingatur nobis ho­
mines in fubterräncis & obfcuris antris c-
ducatijceruicibus, & cruribusitadeuindi,
vtin eodem femper efle loco.& ante pedes fQ
pofita duntaxat intueri cogatur ,pone quos
a tergo procul ignea folis flamma iuipcnfa
fit:
 ® IALECT. INSTIT, $6
fit: inter quam, & vindos multae fint,& va­
riae affabre, &. antiquo artificio fada: fo -
lis imagines, quarum variae, & multiplices
vmbraeinaduerfum( vt par eft ) longe ante
oculos vindorum facis illius fplendore
proficiantur, vindi nihil praeter vmbras
videbunt, casque rerum nominibus ( fi lo­
quantur) appellabunt . fivcrd quis eorum
vinculis folutus fur Cum adducatur, & pau­
lo latim ad lucis afpedum perferendum ex -
erceatur,non ampliusvmbras fed imagi­
nes , tandem etiam eodem lampadis illius
fplendore duce , folemipfum intentis ocu­
lis,& admirabilem in eo rerum magnificen­
tiam magna voluptate confpiciet . poftea-
*5 quam autem fatis commode tantam rerum
excellentiam» praeftantiamque peruiderit,
in antrum gradatim, ne a tanto lumine re­
pente in tenebras delapfus offendatur, fe-
IQ ipfumreferet,vt propinquos,& populares
fuos miferis vinculis liberet,& in illas quafi
beatas infulas adducat. tum enim vmbras
tantummodo bonorum eos videre dicet, &
ad ea quae fola,veraque bona funt,excitabit,
hadenus igitur haec explicandi gratia fida
*5 fint.’vindos, vmbras, imagines, folem, fo-
lifque lucem referamus , totam collationis
E.iiij. fimili-
 PETRI RAMI

fimilitudinem in nobis» in artium ftudiis,in

cognitione cceleftis, & diuinae veritatis ex­
primamus: etenim vinftae funtiftae noftra­
tes animae,& fpelucis corporum tenebrico-
fis irretitae,omnibus partibus illaqueat?,nec 30
quicquammfi fubieftas exiguis fenfuiife-
neftris vmbras intuentur: fax altiisimo fu-
pernedefixa loco,aeternus & beatus deus
eft fplendor inde profeftus, rationis huma­
nae lux , fledialefticameditatio .imagines 3j
medio interieftae ipatio ,genera reru m,ipe-
ciesqj difciplinis, & artibus comprehend:
quaru tenues^ lcuiiTimoque motu nutantes
vmbrae,funt haecomnia, quae tangi,audiri, 4°
cerni ,caeteriique fenfibus percipi poflunt.
Quare agite, igne hunc ab illa coelefti lam­
pade demifium accendamus, vinculis libe­
remur jfurfum ab his vmbrarum tenebris e­
rumpamus imagines, veritatem meditemur. 4$
cumque philofophia,& fapientiae ftudiu tri*
perrito in dialefticam,phificam,ethicam di-
iciplinam a philofophis diftribuatur, nobis
aialeftica dux adhibeatur , quae a fenfibus
mentem, &a confuetudine cogitationem i °
reuocet »imaginäi fuo lumine in phificis,
& ethicis, quinetiam in feipfa primum de-
monftret.
Principio
 DIAtECT. INSTIT, 37

Principio igitur cdm oculorum fuorum

aciem intenderit, primas fociarum artium
I grammatics , & rhetoricae virtutes fpe&a-
bit , atque ab his diuini luminis inueftigan-
di ducet initium.cum enim Ariftarchum,
Apollonium grammaticos: Demofthcnem,
Ciceronem oratores: Zenonem,Platonem
dialedlcQS excellentes fuifle audierit: cum
feab inchoatis illis vmbris ad sternas ab-
Jo folutalque ideas extulerit,multo prsftätiora
omnia excellentioraque agnofcet. admira­
bitur enim tam paucis literarum generibus
infinitam vocum multitudinem compre­
hendi , comprehenfionem lingularum tam
15 accurrate, tamque diligenter explicari: tam
certa confuetudinis obferuatione, Sc. lege
coniungi: tamque ad naturae lenium mode­
rato fono pro nunciari ? deinde vero longi
mirabilius opus sftimabit,omnem rerum
varietatem pari dicendi varietate ,certisque
10 troporum, figurarum, numerorum formis
affequi, humilia fummiflc: mediocria tem­
perate: iumma grauiter exprimere *. audien-r
tium mentes omnibus modis tradare,con­
ciliare, alienare, placare,commouere, excita
repremittere, qud velis impellere, vnde ve­
lis deducere. Sed cum hatc omnia dialedi-
ca
 > B T RI RAMI

ca libenter admirabitur,tum in ieiplam con

ueriä vehementius incipiet admirari, & di-
uinx menus imaginem non diuinam non
poterit arbitrari: fontes omnium reru inue-
ftigandarum definitis fpatiis notatos,ac de- ^3
feriptos oftendi: conftantiflimas iudicandx
leges inftitui, vt hominum nec diligentiam
eftugere,nec iudicium fallere quicquam pof
fit : atque ab imaginibus fi diale&ica tol­
lat oculos altius, quos in illo hominum pa- 35
rente, quantos, quam inenarrabiles fapien
tiae thefauros inueniet? hominibus ( qui vix
minimam bcatiifimi illius fulgoris fcintil-
lulam obtinent ) conceffum eft tam multas
res animo compledi, oratione non intelli-
gentibus iuterpretari: quam multis,quam­
que infinitis partibus in illadiuina mente
maius atque amplius intelligi necefle eft?
ha? funt poetarum mufae quae patris louis

tem iucundiflima voce deledant,canuntque

qua: funt,qu® erunt, qu« fuerunt. Itaque cu
hos clariflimos diuini luminis radios diale
dica peruiderit,totum hoc orationis,& ra­
tionis inftrumentum ,quinetiam fingulares
hominum mentes,id eft,imagines,atque vm JO
bras multd perfediore, & pleniore intelli-
gentia
 DIALECT. IN8TIT. 18

gentia peruidebit. itaque ciim m hoe ratio

nis,& orationis inftrumento clariftimos di*
uini luminis radios dialedica deprehende
j rit,tum fe ad lingulares hominum mentes,
id eft radiorum illorum micantes igniculos
referet, & vmbras illius «terna; veritatis in
fuis operibus multd pcrfe&ius , & plenius
agnofeet. atque hoc introitu ad extera pate-
fa&o, hac eadem via 3 in phyficis rebus im-
IO prefla veritatis illius veftigia perfequetur.
nihil enim fere eft quod oculis,quod auri
bus,quod exteris ienfibus in fingulis natu­
ris cognöfci]quodammodo nonpoflit .at
1$ cum naturam materia , formaque conflan­
tem , naturatque partes , tum principes,
terram,aquam , aerem ignem ’ coelum ( fi
forte quid aliud a quatuor primis illis cor­
poribus putabit) tum ex his ortas feu fto-
lidas , vitaque carentes lapides , metalla,
40 colores, ventos, tempeftates: feu viuentes,
animatafque ftirpes, beluas, homines, ea-
nimque rerum omnium diftin&a genera,
parteique t cumhxc,inquam , oculis fuis
fubiecerit: & imagines iftas viderit: fi fe adi
»5 vmbras forte referet, an exiftimabittä prae­
clarum, tamque mirabile opificium ( quod
quanto coniiio confaftu fit, nullu hominis
confilium
 PB TRI RAMI

confilium poflit aflequi ) prudentia nulla

conftarc? etenim quid lingularis vniuerfita-
tis pulchritudo, quid terra vndique aequa­
biliter conglobata , veftita floribus, fonti­
bus irrigua , infinitis animantium generi­
bus culta, & habitata : quid mare partibus
omnibus in terram vergens,eamque ami­
ce compleftens, & magno ditionis firx iu­
re terreftrium animantium faluti cedens,
infulis varium, littoribus amoenum, innu-v
tnerabili pifcium multitudine refertu: quid
terrae, marique continuatus aer,tum concre
tus in nubes, &cotra&us,vnde imbres, fri­
gora, tonitrua, grandines: tum coeli ardore
tenui temperatus,vnde falutaris, & vitalis 4°
fpiritus animantibus prxbetur. quid aerem
complexus aether igneos illos sternorum
luminum oculos incendens, fuum retinens
ardorem tenuem , & fumma caloris tem­
perie moderatum ’.quid,inquam ,hxc mun- 4
di principia, nonne praepotentis dei, id eft,
authoris,& parentis fui bonitatem,pruden­
tiam , fapientiam in his imaginibus often-
tant,& quanta fignificatione poflunt, prae­
dicant { quid ( vt extera exhis effeda prx-
termittam) corporis humani fabrica, quid
e coeli regione delapfus hic animus, quo
loquimur,
 »1ALICT JNSTIT. J<»

loquimur, difputamus,ratiocinamur, tern·

porum ptxtcritorum cum prsefentibus, Sc
prxientium cum futuris, & omnium inter
fe collatione dij quidam mortales eflcpof-
5 rumus*.quid,inquam,harum rerum cognitio
non hominum cogitationes extollit ? non
tantarum patrem rerum animo comple&i
eiuiqucfandiflimum numen pia,re1igiufaq$,
veneratione metis adorare cogit? Hic noftri
io Maronis eft illefpiritus,illaque mens:de-
qua fic in Aeneide,
Principia calum,ac terras,camposq; liquenti :

lucentemq; globum Luna,T ttaniaq; aftra.

Spiritus mnu alititotamq, 'nfufa Perartuf.

M«w agitat malem,& magnoft corpore mifcett

Inde hominum peamduma: genus,Vitaqs volantum'

It qua marmoreo fert monftrafub aquarepontus.

Hic Platonicus mundi eft animus,hzc
ftoica prouidentia eft procurans cceleftia
10 maximi, deinde in terris ea quae perrinent
ad homines. ab hac igitur tantarum rerum
admiratione, & conteplatione cu dialeftica
ad imagines, atque vmbras reuertetur ,qui-
*5 bus oculis,quam acutis, quam lynceis mul­
ta deprehendet ;qu« prius ignota pr«terie
ral.
 BBTR» RAMl

rat, age vero phy ficis regionibus ingenti­

bus peragratis eadem lux diale<ftica perfe­
riores imagines perferutetur ,mathemati-
cas artes ingrediatur : quas pro quantita­
tis natura diftributas, arithmeticamdifere 3°
tse: geometriam continuae principes vide­
bit. hae nanque poftea aftronomiam,mufi^
camquc pcpercrunt: conflantes enim coeli
curfus, & aequabiles admiratae, geometria
immenfam coeli vaftitatem certis locorum
interuallis terminando ‘.arithmeticadime-
fos fpatiis illis motusnumeris definiendo,
aftronomiam : mox inde carminis gratia,
cantusque voluptate commotx arithmeti­
ca fonoru differentias addendo, fubducen
do,partiendo,multiplicando,conferendo, 4°
geometria interualla diftinguendo,tempo­
ra metiendo,muficam genuerunt.itaque
cdmhas difciplinas lumine fuo dialedica
luftraueritquantd iam plenius naturalium
principia rerum, & vmbraru illarum cauf- 45
fae cernentur iquantd iam longius afenfi-
bus cogitationes abftrahcntur,& imagines
cceleftis fapientite propius afpicientur?
deique operain illisvmbris,eiuiquema-
ieflasinhis imaginibus vberius agnofee-
tur? arithmetica enim primis numerorum
noti·
 DIALECT.INSTIT. 4G

notitiis, fibi diüinitus inficis ornata non

minus illuftrcm ad infinitam rerum con-
fufionem diftinguendam , & varietatem
comparadam ,explicationem habet: quam
j ad aciem mentis acuendam , & ad diuini
folis afpe&um conuei tendam , fuauem , &
nobilemintelligentiam . geometria,cum
mentem ab his craflis,conccetifquecor­
poribus in intimos animi fecretofque re-
10 ceflus abducit : tum naturae formas, fpc^
cies,(itus magnitudines, lineamenta, An­
gulari artificio, fcientiaque ccrtiflim? de­
mon fir ac . aftronomia deorum domici­
lium complexa,effc&ricesexterarum re­
rum caullas attulit.hinc nafcendi, morien-
1 $ dique viciiTitudines efle docuit rhme com­
mutati mes temporum quadripertitas ad
maturitatem frugum , & temperationem
corporum aptas deduxitihinc etiam ceteras
animorum noftrorum fpecies formatas, &
ao impreflas agnouit: hinc naturarum omnia
(qua: gignuntur, & intereunt) principia,
£ caullas accepit.itaque cumcstera,tu hoc
maxime praedicabile,&gloriadii dei omni­
potentis opus mirabiliter aperuit,& taci ar
} tificis induftriam in hoc vno opere contem
planaam propofuit« mulica ( vt Platoni pia
cuiQ
 PB TR I RAMI*

cuit) Aftronomiae germana,atq; (imillima

non ioldm honeftam animi remiflionem
iucundamque turbulentarum moleftiarum
quiete parit:fed coelcftium imitatione cons
ueriionum cognatas humanae mentis con-
ueriiones, vagas, & errantes , componit:
perficitque vt illa ipfa mentis intentio, ve­
lat in cantu, & fidibus:fic ex rationis agi­
tatione, 8c natura concordes modos tan­
quam in catu fonos faciat.quid ergo, quan 5$
tas diuin£iapientiae,& quam iynceras ima'·
ginesmatheiis philofophis animis often-
dit ? qua via propius in hac mortalitatis illa
fione, ad immortalis naturae conditionem
accedimus ? hominem infolitis, perturba- 4c
tifque corporis tenebris obcsecatum dole-
mus?mathefisin eo lumine conftituit,vt
innumerabilem rerum multitudinem mo­
dis numerifquediftinguat«hominem cor­
poris exigui, velut carceris angufti cufto- .
diaconftri&um querimur? mathefislibe-
rat,feu potius hominem hac mudi vniuerfi
täte maiore reddit:vteam cuius vix millies
millefimupunftum dici potuit,totam ocu·'
lis ipfa multd grandioribus,afpiciat. horni 50
nem a ccelefti poiTcifione in vltimas mun­
di parte s abieft um,& ä patria extorre ,exu
lemque
 DIALECT. INSTIT. 4/
lemquemiferamur? mathefisin auitam,pa­
triamque coeli hereditatem reftituititabu-
laique cam preciofle pofleflionis ( quibus
temporum vices momentaque certis cha-
j raderum notis defignantur) non fol urn in­
terpretatur , fed diis ipfis authoribus addi-
cit.hominem maximis,& turbulentis cupi­
ditatum motibus mifere iadatum lamen-
tamurimathefis tranquillitatem parit, & di
1 o fcordes animae motus harmonia: iuauitate
tcperat. & ad concordiam rationis imperio
confonante redigit.quam ccelefte, quaque
deorum proprium eft, cum in tenebris cae­
cus erres,in ampliffimo lumine omnia nu-
merare?cum in vno loco vindus tenearis,
omnes regiones celerrime , liberrimeque
peragrare? cum exules, in media patria lu­
ce verfari?cum agiteris,flatum tenere?
Hanc tantam homini, id eft, vmbrae vir­
tutem cü imagines ift? tribuant, quid in ip-
2,0 fa veritate arbitramur futurum?non oratio­
ne hic opus eft: nulla enim orationis tanta
vis eft,vt vel minima ta beata mentis par­
tem poifit adumbrare dicendo: animis hic
opus eft,qui liberrima, & per omnes mun­
di partes aquabiliter fufam fphzeram illam
Pythagorcoru fpeculcntur: cuius centrum
6 Ramus, Dialect./Arlst.
F fit
 t ÄTkl RAJli

fit vbique,circunferentia nufquam. Atqud

tum haec tanta tint,quanta certe funt: vt in
his vmbrarum fimulachris, atque imaginui
formis inimenfam terum omnium parentis
dei libertimamque potentia,& animos tto-
ftros ex quadam eius partialia decuffatos
oftendant,tame cum ad monitaj pr^ceptaq;
devita,& moribus dialedica peruenerit:&
Ariftidis iuftitiam,Caronis feueritatem,Fa
britij continentiam,noftrorum verd hero­
um cum in omni genere virtutis laudem,tu
mirabilem in afferenda chriftianx pietatis
religione patientiam, fortitudinemq; per-
fpexeritjlonge perfediffimas imagines in- 4©
Ueniet.nam cum proximo ingreffu fecundi
iudicij lumen accenderit,& vltimum,fuprc
mumque vitte finem,naturae congruenter,
conuenienterque,id eft fortiter,iufte, libe—
raliter,moderate,prudenter,religiole viue- 45
te perfpeXerit:fi has inchoatas virtutum i-
maginesad confummata veritate retulerit:
quanta diuinitatis fpeeiem confequetur? a­
nimis noftris igniculos diuinitus infitos a-
gnofeet, alios adlaboru, periculorumqjpa $0
tientia,alios ad eas res (quas habeas) Iargie
dum,& cum aliis comunicandum, alios ad
focietate hominu,concordiamque retinen­
dum,
 iStAlEct» i us τι Ti 4^
du,alios ad effrenatas libidinu voluptates,
& illecebras domandü, alios ad omnifiar-
tiii,fcientiaruqüe ftudiu. barum itaque lau-
dü perfcßiffimas in illa prima mente, &; c&
j ftantifTitnas eaufias (vnde hac fimulachra
fumpfimu's) dialedica ftatuet, vt fi morta­
lium omniu qui fünt,fuerunt,crüt, virtutes
vnfl in locu conferantur,atq; ex his omni­
bus vnica virtus efficiatur,admirabile qui­
I o de,& miiore quam dici, cogitarive poffir*
effe neceffe eibvix tamen,ac ne vix quidem,
vel minimam tänt* diuinitatis vmbra imi-
tabitur.vt infinitis partibus quiddä pr^fla-
tius,& excellentius in deo fit aeftimandum.
quamobrem cum ex exteris, tum max imd
ex his,& vniuerfis imaginibus virtutum,&
vmbris imaginü fingulanbus longe fapicn
tiffimüjprouidetiflimufliberrimu, optima
vniuerfitätis artificem,reöoremque iudicx
bittqui bcatiffimaluce noftros animös illut
fco minarittvteum artium omnium ,fcientia-
rumque poteftates,velüt in conuetu alique
cekbre,& foknnem vocauerimus,fingula-
rumque proaincias,officia,munera, ditio­
nes recefuerimus,vmbras,8c imägines im-
*5 menfae virtutis admirati,ad eam conuerte-
remur,amaremus,colerem9: deinde in fpe-
luneas noftras,id eft,ad imperitos, 8c igna-
Fii ro»
 ϊ» Ε Τ R I R A Μ ί

tos reuerfi ftultas de his bonorum vmbris

contentiones, bella, cupiditates accuiare-
musiamicos imprimis: deinde etiam alie-
noSjCjuinetiam inimieoSjquoniam noftri
generis( ad quod vniuerfum adiuuandum,
& amandum nati fumus ) animantes funt,
ad veras ill as,& «ternas opesinuicaremus,
quas ille ipfe bonorum omnium opifex, &
effe&or^fortibusjiuftis,liberalibus,mode- „
ratis,fapientibus,religiofis animis amplifli?
mo,munificentiflimo^ue dono propofuit.
Cum igitur hoc modo dialectics animu
ab hifce craffis ienfuu vmbris auocauerir,
omneique philoiophi? regiones peragraue 40
fit,in eis fuo qtnbufque ordine defcriptis
ideas illius fepitern« veritatisf quas in ob­
fcuris vmbris occultas, & reconditas vix
per inuolucra cofpiciendi poteftas fuit) cla
tiflimas demonftrabit:tum furfum altius ad 1 <
earu viuu,& archetypu exemplar excitabit:
tum ad intermiffas vmbras per interpofitas
imagines reuocabit,vt hac vmbrarü, imagi
numque meditatione confirmatus tande a-
nimusinfinitaillamente videat, & non vi ^0
dentibus oftendat.hicenim ftudioru,vigi-
liarUjdoixrinaru modus ftatuendus eft: huc
artes omnes traduced« funt,& conuerted®
vt
 DIALECT. INSTI T, 4
vt illu ipfum veritatis fulgore cui’ vmbras,
& imagines erat perfect^,fumo pietatis ar
dore contepletur.Hitres funt dialedici iu­
dicij grad”,per quos de rebus omnib0 (qu§
5 in dubitatione caderet,)iudicium fieri pof-
fit.’primd quid fit verii,falfumye quaeritur,
fecüdd res varia, multiplexque clarius ex-
ponitur:tertid quantu homini de deo lite­
ris humanis noiTe fas eft,tantum cognofci-
10 tur.reliqua nobis eft iudicij non noua qui-
de dodrina,fed certe nec iniucuda, nec inn
this acceflio memori^ confirmanda admo­
nitio eft,quae iudicij gradus perinde ac vm
bra lucente fole corpus iequitur, vt enim
15 rhetorum omnium praecepta perlegas, quae
de memoriae arte tradita funt, nihil ordine
certius,& fideliusinec porro ordinis vllam
meliorem dodrinam reperies quam qu? in
iudicio defcripta eft, vbi tum vnius, tum
3-0 multorum argumentorum difpofitio cla -
riflimo, & conftantifiimo partium ordine
tradatur: in pleno enim fyllogifmo pro-
pofitio,airumptio,conclufiocft:in loga di-
ueriarum rerum difputatione; partitio du­
M orum,aut plurium membrorum,qux dein­
ceps ordinatim difputantur ,vtcum mens
huius ordinis artificio inftruda totum re­
F iij rum
 ? E T R I RAMI

yum corpus ita digeftum meminerit,(in gu­

larum partium fententias memoria facile
confequatunfed de hac vmbra iudicij fatis,
prinis partitionis tertia pars reliqua eft;fic
enim primum propofuimus, differendi fa- 30
culratem natura,arte,exercitatione perfifi»
de natura ,& arte breuiter,ficut erat jnfti-
tutum,diximus.exercitatio itaque vna re­
flat , quae artis praecepta in opus educat,
& vim praeceptis inclufam exemplis effin- 3$
gat,& exprimat, in qua quantum iniit ad
bene differendum momenti, djei poffe er
quidem vix arbitror; ii quis enim eximis
pulchritudims animalia in au^is pi&a fpe-
öaret,atque in ipfa fpedandi admiratione 49
cum eflet, ea repente excitata profilirent,
viuentiumque motus, geflus, certamen e­
tiam aliquod exhibercnuquantaiam eflet,
& quanto perfufa gaudio fpedant; laetitia?
ita fi quis artis tam nobilem ,tamquehu-
manitatis propriam deferiptionem contem
piatus,vfum aliquem, viuentemque adum
defideret, atque in ipfo defiderio doftri-
ns,ve!ut artus animari,fuaquefponte mo­
neri afpiciat, protinusque ita comparari, Q
vt Palladis alicuius inilar occultiflimasres 5
aperiat, confulcntibus fumma prudentia
re-
 DIALECT. I NS TIT.' 4,

refpondeat, res controuerfas difceptet,per­

turbatis ordinem, obfcuris lucem adierat t
qua voluptate haec ipfa contemplantis ani­
mus geftiet?qua laetitia exultabitjhaec por-
f rd miracula nobis exhibebit exercitatio,.
languentes, & fopitos artis fenfus ex cita­
bit, calore viuentis fan gu inis, motuque ra-
tiocinantis fpiritus animabit.Summa igi-
tur,ac prop^ fola differendi virtus eft in ex-
xo ercitatione,quae interpretatione, fcriptio-
ne, didione continetur. interpretationem
voco poetarum, oratorum, philofopho -
rum,omniumque artium, & excellentium
fcriptorum le&ionem, auditionem, & ad
1$ inftituta diale&icae artis explicationem»
quae pars maxime neceffariis praeceptis in-
ftruda eft, nihil tamen ä priorum tradi­
tione diffidentibus: retexta enim quaedam
ars eft,& per omnium progreffionum gra-
2.0 dus repetita: quae ipedari iubet velut ar-
chite&onica, operis confe&i formam, o-
mnibufne locis ad artis legem, & regulam
conueniat,an deam praeceptis monftratam
penitus exprimat, omnibusque omnium
partium numeris abfoluat: atquae haec di­
ligentia (vt dixi) in fcriptis alienis intuen-
dis4& exploranaxs praecipuam laude habet.
F iiii Pri-
 PETRI RAMI

Primum igitur interpretatio quod expli­

candum affumpfent, ä capite retexet opus
vniuerfum: quieftionem cernet, qua: diffe­
renti proponiturrvt fi Martialis illud epi­
gramma iumpierit interpretandum: 3°
Efle quid hoc dica,quod olet tua bafia myr
rham:
Quodq; tibi eft temper no alienus odor?
Hoc mihi fufpeftü eft,quod oles bene Poft-
hume Temper. 35
Pofthumc no bene olet,qui bene femp olet.
Quaeftionem primum eruet, qua:fic eft
(an malePofthumus oleat) vbi vero quae-
ftio prouifa fuerit.quae diligentia artis ρτς-
ceffit,eius opus prius explorabit:argumen- 4°
tum igitur primo requiret,quoniam inuen
tionisin differendo prima cura eft, argu­
ment^ autem eft (bene Temper olere) quod
ad propnum genus inuentionis relatum,ex
adiundis mali odoris erif. quod accidat fre 45
quenter,vt male olentes vnguentis depcl«·
lant odoris foeditatem:hic autem vnum o­
mnis orationis commune vitium cauendu
imprimis eft,ambiguitas,& fallax ancipitis
(enfus fignficatiorqualis peftifera,& exiti- $o
alis Cecinnae fuit,quam pop.Romanus fi-
militudine nominis (fic enim appellabatur
vnusa
 DIALECT. ΪΝ5ΤΪΤ.

vnus e Cxiaris interfeftoribus) indudus

crudeliter necauit,difcerpfitq;:cüm Cxfari
tamen eflet amiciffimus.hanc it aq j tam pe-
riculofam fraudem cum in argumento ex-
$ plorando vitauerimus:maxime, atque accu
ratiflime cernenda erunt ea yiria, qua: vir-,
tutes argumentorum videtur imitari: ne vt
cauflze proponantur,qu^ caufla: non finf.vf
apud eundem libro quinto,
10 Cum fitis fimiles,paresque vita:
Vxor pcflima,peflimus man tus:
Miror non bene conuenire vobis»
Videntur hic efle cauflse amoris, qua: difli-
dij caufla: funt:quemadmodum & fecund?
ij philippica Cicero falfis Antonium cauflis
vfum efle reprehendit: at quemadmodum
(ait)me coarguerit homo acutus recorda-
mini;Ca?fare interfedo, inquit, ftatim cru­
entum alte attollens Μ .Brutus pugionem,
io Ciceronem nominatim exclamauit, atq; ei
recuperatam libertatem eft gratulatus. cur
mihi potiflimum qui fciebam ? vide ne illa
caufla fuerit appellandi me: quod cum rem
gefliflet confimilem rebus his (quas ipfc
gefleram) me potiflimum teftatus eft, ie a:-
*5 mulum mearum laudum extitifle: atque ex
his fallaciis frequentes funt Martialis ioci:
vtin
 PETRI RAMI
vt in rhetorem libro quinto ex effe&ii:
Extemporalis fadus eft meus rhetor,
Calphurnium nonfcripfit,& falutauit.
Hic poeta fumpfit velut effe&a eloquenti^,
quod fine fcripto rhetor ille Calphurnium
falutafienfic eiufdem eft ex captiofis pari­
bus in Codrum eodem libro:
Quod alpha dixi Codre penulatorum
Te,nuper aliqua cum iocarer in charta,
Si forte bilem mouit hic tibi verfus, 3j
Dicas licebit beta me togatorum.
Paria videntur alpha penulatorum:beta to­
gatorum: quia funt affines alphabeti literx:
cum illa principem,vel primum: hac nihil,
au fecundum fignificemus : ita Catullus de 40
Quintia capttofam partium enumeratio­
nem notauit:
Quintia formofa eft multis:mihi cadida,lo
Reda eftih^c ego ficfingula cofiteor: (ga,
Totu illud formofa,negoma nullavenuftas,
Nulla in ta magno corpore mica falis.
Et totum aliquando fpecie decipit: vt ma­
lus poeta Cicero,ergo malus: totum enim
videtur ad partem conferri: cum longe fe-
cus fit.interdum definitio non confeda in
fuas leges eft: fic philippica prima Cicero '
falfam definitionem glori» refellit: illud
magis
 dialect, ins tit. 40
magis vereor (ait) ne ignorans verum itet
gloriar,gloriofum putes,plus te vnum pof-
fe,quam omnes: & metui a ciuibus, quäm
diligi malisrquod ii ita putas, totam igno-
$ ras viam giorix: charum efle ciuem: bene
de republica merer i :laudari,coi i,diligi, glq
riofumtmetui verd,& in odio eflc,inuidio-
fum, deteftabile, imbecillum , caducum:
nullum autem genus argumeti veri eft ·. cui
IQ captiofum,& fallax non fit aliquid oppofi-
tum.'& falibrum numerus multd maior eft,
quäm verorum argumentorum,fed fftima­
ri falium debebit ex veri lege,& natura: vf
fi dubites an acceptum argumentum fit
ij caufla,ex cauflx definitione cognofces: 8c
in exteris fimilitenfxpe autem ex definiti­
onibus argumentorum trahuntur quxdam
ipforum legestvt caufla prxcedit effedum:
fubie&um efle poteft fine adiun&is: diflen-
30 tanea non cpnueniunt:eodemque modo in
reliquis argumentis pmnibus:qpx leges,
quid firmitatis habeant ad probandum: fyl
logifini regula declarabit.ita Cicero quin­
ta tufpulapa,ex vi, ßc natura contrariorum
difputat.Quid(ait)pum fatentur fatis ma­
gna vim efle in vitiis ad mifera vita: nonne
fatendum eft eandp in virtute efle ad beata
vitami
 PETRI RAMI
vitam ? contraria enim contrariorum funt
confequentia.argumento cotrariorum Ci­
cero probauerat beatam vitam eiTein vir-
tuterquia mifera e flet in vitiisideinde i di p-
fum lege confirmauit argumenti,quod con
trariorum ea natura fit,vt fint contrarioru *
confequentia:eiufdem argumenti lege mui
to vehemetiusjfed pauld aliter fecunda phi
Iippicatraftauitjhis verbis:tam autem eras
excors,vt tota in oratione tecum pugnares:
yt no modo non cohaerentia inter fe dice-
rested maxime difiunfta, atque contraria:
vt non tanta mecum,quanta tecu tibi cflet
contentio. vitricum tuum in tanto fcelere
fuifle fatebare: poena affcftum querebare,
fic diflimilitudinis legem fecunda agraria
adhibuit:audes etiam Rulle mentionem fa­
cere legis Semproniaemec te ea lex ipfa co-
mouet,tales viros illos triginta quinque tri
buum fuffragio efle creatos: cum tu a Ty-
berij Gracchi iequitate.ac pudore Iongifli- 4$
me remotus fis?idquod diflimillima ratio­
ne fadum fit:eodem iure putas efle oporte-
rehic incaeteris omnibus argumentis con-
firmädis vis ipforum, naturaque poteft ad-
hiberi.Hac itaque ratione cum quaeftione,
quasftionisque argumentum interpretatio
diligenter
 DIALECT. INSTIT. 47

diligenter explorauerit,ex argu menti, qu?-

ftionisque coniunftione triplicem fadam
connexionem ,propofitionem, affumptio-
nem,complexionem (in qua quaiftio con-
clufa eft) inueftigabit: ternarifimque nume
5 rum ilium Teueriifime exiget:vt in epigram
mate propofito,propofitio vltimo loco eft,
Pofthumeno bene olet,qui bene iempolet.
Aflumptio eft primo loco cu fignificarione
quxftionis: Efle quid hoc dica,quod
10 olent tua bafiamyrrham?
Quodqj tibi eft Temper no alienus odor.
Conclufio verbis propriis expreflanon eft:
fed repetita afliimptione facete fignificata,

5 hume Temper. Si tamen plures fint,

päucioresve pronunciationes: no protinus
rem damnabimusma fl plures fint, poflunt
efle partiu probationes , vel exornationes:
quales fere funt omnium accuratarum di-
Tputationum Tyllögifmkcum propofitio,af
fumptioque confirmantur, aut expoliutur,
vt in eodem,

In Vaticanis condita mufta cadis?

Quid tantu fecere boni tibi peflima vina?
Aut quid fecerunt optima vina mali?
De no-
 >E TRI R ÄMt

De nobis facile eftrfcel’eft iugulare falcr-

Et dare capano toxica fseua mero: (nu*
Conuiuje fortafle tui meruere perire:
Amphora no metuit tam preciofa mori.
Propofitio eft in penultimo difticho cxor- jo
nara repugnanti*.
De nobis facile eft:fcel9 eft iugulare faler-
Et dare capano toxica faeua mero» (nu:
Acceifit eiufdem propofitioms expolitio,
altera item ex repugnanti: 3J
Conuiua: fortafle tui meruere perire:
Amphora non meruit tam pretiofa mori.
Aflumptio priino’oco eft:
Quid te tucca iuuat vetulo mifeere falerno
In vaticanis condita mufta cadis? 4®
Expolitio fequitur ex adiufto, quod ipfum
ex contrario aduerfo augetur:
Quid tatum fecere boni tibi peflima vina?
Aut quid fecerunt optima vina mali?
Conclufio deeft:addatur igitur hoc modo, 4$
& breuiter concludatur,
Falernum malis vinis permifeere, fcclerati
hominis eft:
Tucca vero permifeet falernu vinis malis:
Eft igitur Tucca fceleratus. 5°
Quapropter ad hunc modum difcernend^
erunt orationis vires ad iudiciu de fentetia
cosa-
 DIALECT* INS TIT. 4S
comprehenfa faciendum*
Vis autem prxeipua, commoditasque
fyllogifmi eft in longioribus difputationi-
bus refolucndis,recexendisque: vt cum in
perpetua orationis partibus iyllogifmos
5 multos diftinxerisrvno iummam totam (vt
plxrunq; ex fefe,fed multis ornametis am­
plificata comprehenfa eft) omnibus detra­
cts amplificationibus,notatis tamen capi­
tibus argumentorum fuccin&c compleda-
10 r er fic miloniana Cie an vnum diale&icz ra
tiocinationis vinculum eft inclufa:
Sceleratum hominem licet interficere,
Vt populi,vt iudiciorum,vt fenatus, vt de-
orumjVtlcgu authoritas declarat: maximi
?5 verd cum vi vis illata defenditur: vt Marij
iudicium,vt naturalis,& humana lex tefta-
turmec fenatus,nec populi leges diifentiut:
At P. Clodius homo fceleratus infidia-
rum vim parauit,vtilitate , odio, improbis
lo moribus,fpe impunitatis impu!fus:quod i-
pfius & voee,& fadis intelledum eft : fee-
leratum verd fuifTe , eius facinora in deos9
atque in homines arguunt:
lure igitur caefus eft Clodiusthoc modo Ci
cero Milonis defenfionem difpofuit.
Cüm autem totum corpus orationis fyllo-
gifmum non impleuerit: eft nihilominus
eius
 > E T RI R Ä MI

cius (umma ad normam illam conferendae

vt exploratius intelligatur.fiue enim ars,fi-
tie fermo,fiuc altercatio,fiue alia quzuis o-
tatio feribatunquanuis perpetuo curfu tra-
danda,atque exponenda fit: vis tamen ger 30
neris vniuerfi,lingularumque partium na­
tura (fi dubitationis aliquid habeat) fyllo­
gifmi conclufione probanda erit,& confir-
manda:cuiufmodi & in hac (quam perpe­
tua fecundi iudicij via tradimus)difciplina 5 5
fuerit:illuftretur enim haec quoque vtilitas
exemplis pluribus^ nam fi forte totam rem
penitus non percipias,hac vna ratiocinati­
one fummam explicare, & compledi lice-
bitrdodrinae differendi proprium eftom- 4°
nes res explicandi, atque interpretandi in <-
ftrumentum: differendo enim, & ratione
vtendo nihil tam perturbatum, quod non
illuftreturmihil tam obfcurum, quod non
dcclaretur:dialedica autem differendi do-
drina cft:tradit enim vias inueniend? fidei,
& rationis ad expolitionem rerum,atque
explicationem accommodatx:deinde con­
flantem regulam praefcribit,normämqj in-
ftituit:qua rationes inuentae difponantur,,5°
ac res dubiae iudicentur.Eft igitur dialedi-
cae rerum omnium explicadaru artificium,
atque
 DIALECT. INSTiT« 49
atque inftrumentum propriü.ita vides to-
tarn dialedicä vno fyllogifmo conclufam:
fic & breuiores fentetiae hac eadem fyllo­
gifmi lance ponderand? funt ,quanuis ali-
$ quid defit: vt in fine primi bucolici Virgi-
liani, vbi Tityrus inuitat hoipitio Mcli-
boenm:propofitio deeft, (node.
Hic tarne hac meeum poteris requiefcere
Frode fuper viridi, iut nobis mitia poma,
! o Caftaneae molles,& preffi copia ladis.
Etiaiuma procul villaru culmina fumat:
Maiorcsqj cadut altis de motibus vmbrae.
Quaeftioprimo loco eft:
Hic tame hac mecum poteris requiefcere
node
? Argumentum ex adiudis loci, fronde fu«
perviridi: &perfonae,
Sunt nobis mitia poma,
Caftaneae molles:& prcfsi copia ladis.
& temporis, (fumant,
Ft iam fumma procul villarum culmina
Maioresq; cadut altis de motib” vmbrae;
Aftumptio itaque eft perpetua fine prop«
fitioe:qu$ fi addatur,ratiocinatione plena
qu?ftionem facilius aeftimabis hoc modo s
5 Comode pofsis apud eum requiefcere,cui
ledus fit viridi frode ftatus:cui funt mitia
pomajcaftancae molles^ et prcfsi copia la*
7 Ramus, Dialect. /Arist. G.j. disi
 PH TRI RAMI

Äis pracfertim cdm nox appetat:

Ad font autem nobis haec omnia:
Hie igitur meed poteris requiefeere node#
Itaq; & detrahendum eft,quod fuperat: nc
quid offundat tenebrarii in iudicado;etad- 30
dcndum,fi quiddeeft:& ad ideam artis co-
parandum.’fecüs lesbiam quadam regulam
przefcriberemusiqua: no ratioe,et lege opus
seftimaret, fed ratione legemq; opere defi-
nircf.fit igitur Ϊ interpretatione prima haec
cura,vt quasftio, & argumentu: deinde tria
proloquia ex illis confefta videantur .dein­
ceps poftremü eft, vt qu^ftione veram,fal­
lam ve deccrnamus:quod ad partium fingu
larem primdm,deinde ad totius vniuerfam 4°
collocatione pertinet:hac enim duplici ra­
tione quaeftio(quac dubia prius erat) zfti-
matur: prior autem ratio ad propofitione,
& afiumptionem pertinetzin quibus illud
ate in argumetis expolitu vitiii(amphibo 45
liam dico) cauendum maxime eft. eft enim
mala valde beftia:& ςυς Γςρε ancipiti fenfu
djftra&umiudicium conturbat. hxc duos
fummos reges in fraude,calamitateq^ impu
lit,Crcelu,Pyrrhuq;.Croefus eni Lydi$ rex, 5°
cu Apolline de bello aduerfus Cyru Perfa-
rii rege c0fulcrct,hoc oraculo deceptus eft,
Croefus Halym peneti as, magna peruertet
 D I A L EC T» I MSTI T» fÖ

opö vimrCredidit emm Crcefus cu Halym

fluuiu Cappadocis traiecjflet3fe hoftiuma
grus opes peruerfuru,peruertitiius:& Pyr
thus Epirotharü rex, cum eunde cofuleret
5 Apollin c de bello Tarentino cotra Roma·*
nos fimilis ambiguitate reipofi delufus eft,
Aio te Aeacida Romanos vincere pofte:
credidit fe Romanos vifturu,vift° eft a Ro
manis,hanc igitur ta immane belluä cu ca-
10 uerim’jdo&rina hie nulla re^ntur: fed na­
tura ipfa audieda eft:cui4 iudiciu in his dua
bus partib’jjppofitione, & afsuptione,io-
lu eft,artis prorlus nullumifi eni ^ppofitio-
ni,& afluptioni ratio,fenfufve fua fpote af-
1$ fentiaturznihil ars poflit adiuuare.vt in hac
re vna facile percipiatur,q lit dialectic a na-
turalis,artificiofa pr^ftantior.quäq; natura
imitetur ars.uflcquatur nunq.eft quidecer-
teiudicationishui’ vniuerfae ratio magno
cuidateplo fimillimatvteni illic occultiora
dutaxat adyta collucefcete cereo, editiores
au te arx,delubra, faftigia multo magis fple
dore folisilluftratur.ita dialiftic^ artis xfti
matione fola coclufionis veritas: jppofitio
aute,& afluptiomultd magis naturali quo-
da fenfus,mctifvc ampliore lumine cernii-
tur. ac ne ipfam quidem coclufionem cfti-
marc artis ΰ eft, quam narurae.ars enim ex
G.ij. naturali
 UTRI RAMI
naturali propofitionis, atque aifumptionis
lumine fcintillam quandam ad illuminan­
dam copleftionem, quail precarid accipit:
tam eft humilis doftrina,fi cum natura: am
plitudine coparetur, vt mirum nihil iit ma jg
gna fatpe ingenia fuapte natura fentire, fa-
cereque melius, quäm alterum poifint do­
cere. quod fi de propofitione , vel aiTump-
tione,natur^ dubium,vel inftituto contra­
rium iudicium fuerit:eius partis noua qu?-
ftioexiftct ,HOuoque pr obada argumento.
Quamobrem lingularum enunciationum
veritate, naturali iudicio ponderata,inter­
pretatio addifpofitionem argumenti traf-
fcrenda eft,vt vniuerfa: collocationis con- 4°
ftantia cognofcatunnec noua hic vlla prae­
ceptio eftjfed ex iimplicis,& coniunft? ra­
tiocinationis doftrina,genus primum,de­
inde fpecies deprehcdatunvt in primo illo 4 5
Martialis epigrammate relatus fyllogiimus
eibpropofitio enim relatione habet, is, q,
Pofthume no bene olet,q bene temper olet.
Et eadit in tertium modum prima: fpeciei p
fimplicis,hoc modo,
Quicunque bene femper olet,is male olet:
Pofthumus bene femper olet:
Pofthumus igitur male olet.
Q,uamob-
 dialect» instit.
Quamobrem cilm argumenti cum qtise-
ftione coniunftione,& coniunftionum co­
pulationem erimus aficcuti: indubitata iu­
dicij legem erimus aiTecuti, qua velut auru
5 igne,iic dubitationis fides exploretur, &
probetur: regula enim habebim’ deferipta
perpetuae,& nunqua fallentis veritatis : ad
cuius numerum, quadrumqj cum inftituta
difputationem redegerimus, i udicium de
i o quaeftione certiifimum Gciemus.interpre­
tatio inuetionisprimique iudicij ita ie ha-
betrin fecundo autem iudicij gradu fimilli­
ma ex partis huius praeceptis animaduerfio
criticum enim artem aliquam explicädam
η fumpferit» finem caeterasq; cauflas fumma
definitione coprehenfas requiret ’.fubieftas
res paucis generibus notatas. Atque in par­
tibus fingülis, antecedetis interpretationis
diligentia adhibita ad hanc exercitatione
ao primd notas,& illuftres artes^grammatica,
rhetoricam dialefticam,ideft,feipfam ex­
plicabit : grammaticam icientiam refte lo­
quendi,membra orthohraphiam,etymolo­
giam,fyntaxim,profodiam videbit ad dia-
lefties normam conuenireun rhetorica no
' i de eritiaflumpfit enim doftrina illa, quic-
quid vtile fibi iudicauit:iuumne,an alienu,
G.iij. non
 JETRIKAMI

non valde laborau it: fed earn partem ami-

ciiiimus (ludiorufocius, confotsq; kborii
meoru,AudomarusTaleusilluftrabit:dia-
Ic&icam vt legibus illis explicet hare ipfa,
de qua loquimur, interpretatio,in folis in- 30
ftitutiombus noftris materies erit : ab his
igitur primu ambus profeftos poetas , &
oratores deiceps enarrabit: nec tantübene
(criptas orationes,fed vitiofas interdum ad
huius exercitationis vtilitate declarabit: vt
Socrates apud Platonem in oratione Lyfi<
(quam Phaedrus voice comendabat) multa
vitia notauit,quod nihil definiret:nulla par
titione vteretur: qua exercitatione nos ipfi
quoqj fum9vfi,vtanimaduerfiones Arifto· 4«
telicae planius loquentur, atque his primis
fiudiis ita perfpe&is, & exploratis,natura­
lium rerum magnifica, &. copiofam (cien­
ti ani eodem modo ponderabit: mathema­
ticas artes e^aminabit:geometriam, dij fa- 4^
xint ,vt aliquando coftituat,definiar,diftri-
buat in partes, fingularu proprias afFeöio -
nesconiungar,vfum inftirutionum omnia
oilendat: quod tantum bonum fi poterit
alTeqni ,aftronomiam deinceps licet impe-
diram,& difliparam,facilius componet, &
COipmeniitiisfomniis liberabit: tum mu-
ficam
 » I ALBCT» IN« TIT. .

ficatn no tam ignoratam, quam deipedam

vindicabit: &. in honoris debiti loco coi-
locabit:tandem vero quae de moribus tra-
ditxfunt diiciplinae, eas exercitatione pari
5 percenfebit:atq;inhac omniu liberalium
icriptorum,& ingenuaru difciplinaru me­
ditatione,tra&atione »explicatione tanqua
in bona republica, cui iam antea laudi c6*>
parata eil,princeps non verborum conten-
i o tione,fediudicij fcueritate vitia omnia da-
nabit:feditiofarum turbas opinionum ex -
pellet:dclicias vananu&ociofarum fubti-
h tat um exterminabit: vt fit, quemadmodu
in cenfu bene conftitutae ciuitatis bonord
duntaxat, ciuium, praetermiflis maloru,
& externoru nominibus:fic in artium con-
ftitutione,vtiliu tantummodo& necefla-
riarum reru,detradis omnibus refutationu
impedimentis,fanda quaedam,laudabilisq;
defcriptio.pcftremi iudicij iterpretatio ad
20 artis itidem fuae praecepta,atqj inftituta re-
fereda eft, quae materia tamen vix reperiet,
in qua poifit exerceri: nemo eni adhuc ar­
tes humanas in hunc difpofitionis ordine
contulitrquanqua & in republica Plato, &
in natura deorii Cicero occafionem quan-
dam meditationis huius attulerunt.
G.iiij. Scribendi
 > E T BI RAMI

Scribendi ,dicendique exercitatio iu-

pereft vna,& eadem monitione coprehen-
fa:& quanuis vox ad docendum multo va-
lentior fit fcriptura,linguaque fit manu di-
fertior, vt fapieter in Phasdro extremo So- 30
crates difputat: fcriptionis tamen exerci­
tatio natura,& tempore prior eft:cuius n0
alia via eft, quam rhetores exercenda: elo­
quenti? tradiderunt.quamobrem(vt Craf-
ius ait)in iftis ipfis exercitationib^et fi vti 3 $
le eft etia fubito fijpe dicere:tame illud vti-
lius fumpto ipatio ad cogitädum,paratius,
atq;'accuratius dicere:caput aute eftfquod
Vt vere dica minim^facimusreft enim ma­
gni laboris,quem plerunq; fugimus)quä- 40
plurimum fcribere:ftyltjs optimus,ac pra:-
ftantifsimuSjVt di-crdi,ita difleredi effe&or
& magifterma fifubita,& fortuita oratio­
ne comentario ,& cogitatio facile vincir,
hanc ipfam profe&d afiidua,ac diligas feri-
pturaiiiperabit.Scribendi vero ,dicedique
prima,facillima^ via eft imitatio,qu^ pru
deter quos imitarivelit,feliget:vn9e latinis
Cicero in orationib°,in philofophia,in o­
ratoriis inftitutio nib° (quaqua hic autho-
ritate veteru deceptus eft)faepe etia in epi-
flolis multu proderit: fed & omniü rerum
diligentes
 DIALECT. INSTI T.
Π
diligetes, 8c accurati fcriptores. pr^cnrfio-
ne igitur interpretationis,& lumine virtu­
tibus autoris ad imitandum propoiiti co­
gnitis, & perfpeftis quaeftio aliqua c 6 fimi-
lis earum rerumfquaj ab illo,que imitamur
traftantur)imitandaproponetur:fcribedo,
dicedoque explicabitur q maximi ad ve­
ritatem , 8c fimilitudinis expreflionem ac­
commodate: ita enim inuentionem acue-
jo mus:& confirmabimus iudicandi prüden«
tiamucum ex alienis virtutibus ( vt accidit
in fole ambulantibus ) colorari nos fentie-
mus,deinde ab imitatioe icriptio,di6Hoqj
feipfam difiunget, & fecum ipfa certabit,
j j quzftionem liberam fumet: de bonis re­
bus,& malis,de iucundis,& vtilibus,deque
omnibus communi hominii iudicio fubie«
6fis,& induftria propria explicabit:omnes
inuetionis artes excitabitrnullum intenta­
tu genus argumeti relinquet: qu^ftionis v-
traq; parte p omnia argumetoru genera de
ducet:queadmodu qu^ftionis noftr^fan ho
mo eft dialedicus)parte vtramq; per oes Io
cos inuentionis deduximus, hinc veterum
iophiftarum de rebus omnibus ex tempo­
re dicendi facultas extitit .* hinc academia
dubitatio,8c contra omnes omnium fente*
tias
 »BTRI RAMI
tits difputatio: hinc ab Ariftoteledefingu
lis rebus in vtranque partem differed: ma-
nauitinftitutioihinc Ciceronis,& excelle-
tiuoratoru quotidiana declamitatio: hinc
omnis copia rerum,& fupellex,hinc omnis
probatio,fidesque ,hinc motus fere omnis
ac dele Satio animorum. quare quoniam
in hac parte tantum boni eft , magnus la­
bor,magnum ftudium eft adhibendum, vt
inde rerum abundantiam quam amplifii-^j
mam,& ad omnem difputitionem prom- ”
ptifs rna facultatem hauriamusrdeinde pa­
ri diligentia iudicij gradus omnes erut ex-
ercendi:quicquid interpretadum icriben-
do,dicendoque fuerit,aliqua ratiocinatio- 40
nis forma( quanuis no perpetud plena)co-
cludaturivtque qu^ftionem eandem per o­
mnes locos inuentionis,fic per omnes mo­
dos ratiocinationis deducamus aliud alio
modo argumentum concludamus, vt non 4?
tantum argumentis,fed fyllogifmoru mo­
dis fubindenouis Temper vtamur. Inper-
petua autem & multiplici rerum explica­
tione nunquam a fecudi iudicij regula dif-
cededumratque vt interpretatione
ptionem, diftionemque pofsumuspero-
mnes artes deducere, quis enim alienu vel
incom-
 DIALBCT. INSTIT. H

incÖmodu putabit, fi non ad alios docedfi^

certe ad ftudioru frudu augendu,cometa-
rios artium fingularü cocinne,prciTe, apte
conficere?atque inhis ordine (vt tertiü ge-
5 nus a»ftimädi docuit)collocatis /ummi pa­
tris fapientiam, prouidentiam, naturam,
probitati,manu,linguaq; celebrare? & ide-
tidem animo cogitanda, admirandam, ve*
n e ran dam proponere ? hate honeftiflimain
jo laudibus optimi max imique dei exercita­
tio fuerit:fic omniu gradibus statum, om-
niumqueprogreilionibus (ludiorum dia*
le&ica coniungetur exercitatio: cum enim
puer e gramaticis exierit,cu Rhetoricis c-
1$ locutions pr£ccptis,inuetiois ,primiq; iu­
dicij dodrinä copulabit: paulo firmior effe
dus,fecudi iudicij prudentia (pedabit: po-
(hrmo pceptis omnib’ artibus,cuiä cane-
fces animus Tua quäda maturitate, & quafi
a0 fenedute habebit, in tertij iudicij fandita-
te rcligiofius acquiefcet:volo enim natura:
coiunda (empefle arte,arti(qj exercitatio­
ne: & quonia tota hominis vita nihil aliud
e(Te,q rationis vius, id eft, dialedic? natu*
j j rahsexercitatio debet: ficrationis, & dia-
I edi ese naturalis arte, quanquam breuiter,
& paucis pr^ceptis cognita rota vita tame
jn rebus oibus meditemur ,& exerceamus,
tum
 PETRI RAMI
tum certe vt in caeteris artificiis omnibus,
fic in hoc vniuerfo, & omnia alia complc-
iftente veriffimu illud efle percipiemus, ar­
tem non tam praeceptis quam exercitatio­
ne cognofci,multaque quae otiofis in fcho- 30
lis pueri ieiuna,atque arida putabamus,fe­
nce in hoc vfu diligentiffime verfati mira­
bimur: atque ipfefenfu confuetudine , &
exemplis informatus aliquid oftedet,quod
quieta cogitatio quauis acutiflima non po- 3 j
terat intclligere· quamobrem quantus e-
rit exercitationis labor,tanta erit artis no
folum vtilitas, fed fcientia, prudentiaque.
Dialectics exercitationi fatiiFadum ia nuc
efle arbitror :fed ne de conuiuio tam libe- 40
rali fine corollario difcedam® :acceflio me­
moris qua(iudicio fecimus ) nobis eft ad-
iungeda:fuaque exercitatione breuiter or-
nada:in qua quia pr^cepta nulla noua funt,
quid aliud requiredum eft,quam vt cxeplo 4$
res illuftrcturifit igitur puer qui querimo­
niam illam Penelopes apud Ouidium de
Vlyills abfentia poft euer&m Troiam,me­
moris commendare velit, (tis
Sed mihi qd prodeft veftris difiieCta lacer- p
Ilios,& murus,quod fuit ante folum:
Si manco,qua’is Troia durante manebam:
Virqj
 DIALECT. INSTI T«

Virqj mihi dcmpto fine carendus abeft?

Diruta funt aliis:vni mihi Pergama reftat:
Incola captiuoquae boue vi&or arat:
Ia feges eft,vbi Troia fuit,refccadaq; falce:
Luxuriat pbrygio fanguine plguis hum*:
$ Semi fepulra virum curuis feriuntur aratris
Offa,ruinofas occulit herba domos.
Viftor abesmee fcire mihi quq caufia mo­
randi:
IO Aut in quo lateas ferre’ orbe,licet. (puppi
Quifquis ad hanc vertit peregrina littora
Ille mihi de te multa rogatus abit:
Quanq; tibi reddat,fi te modo videritviq,
Traditur huic digitis charta notata meis.
Nos Pylon antiqui neleiaNeftoris arua
Mifimus:incerta eft fama remifla Pylo.
Mifim9 & Sparte;Sparte quoq; nefeia veri,
Quas habitas terras,aut vbi lentus abes«
2,0 Vtiliusftarent etiam nunc moenia phoebi:
Irafcor votis,heu leuis,lpfa meis:
Scirem vbi pugnares:& tantu bella timere,
Et mea cum multis iunfta querela foret.
15 Quid timeam ignoroztimeo tamen omnia
demens:
Et patet in curas area lata meas.
Quiecunquc aequor habet,queeunque pe­
ricula tellus,
Tam longae caufias fufpicor efle mor?.
hunc
 »ΕΤΛΧ KAMI

Hunc totum locum eu viderit puer primo

connexo fyllogifmocoprehenfum, partes
lingulas notabit, carumquc pr^cipuas exor
nationes,propofitionem igitur aipiciet ini
tio,in quatuor primis verfibus pofltam, 30
Sed mihi qdprodeft veftris difieda lacertis
Ilios,& murus,quod Fuit ante folum:
Si maneo,qualis Troia durante mane bam:
Virque mihi dempto fine carendus abeft*
Deinde fequiturex diflentaneis abfentiae,
amplificatio nondu polity afTumptionis:at
tu abes,& qu.dem nimium diu,quia caete-
ri redierut, tu folus abes ta multis poll de­
leti Troia temporibus,vbi fex funt verfus:
Diruta funt aliis:vni mihi Pergama reftat,
Incola captiuo qua: boue vi&or arat:
Iäfeges eft,vbi Troia fuit,refecadaqj falce:
Luxuriat phrygio fanguine piguis hum9:
Semifepulta virum curuis feriuntur aratris
Offa ruinofas occulit herba domos. 45
Duodecimus verfus habet aflumptionem
audam maiori :nomodo abes, fed fic abes,
vt feirenequea, vbilateas : quod exagge­
ratur fadis Penelopes, interrogo, feribo,
mitto in omnts orbis partes,nec quicquam 5°
de te audio:decem funt hic verfus, (radi,
Vi&or abes:nec fcire mihi qux caufla mo-
Aut in quo lateas ferreus orbe,licet, [pi,
ifqs ad hac vertit peregrina littora pup
' Ille
 ©IALBCT. ΧϋίΤϊΤ.

Ille mihi de te multa rogatus abit:

Quaijj tibi reddat,fi i« modd viderit vfquä,
Traditur huic digitis charta notata meis.
Nos pylum antiqui,neleia Neftoris arua
- Mifimus:incerta eft fama '•emiifa Pylo.
J ftlifimus Sc Sparte Sparterquoq; nefcia veri
Quas habitas terras,aut vbilentus abes.
Codufio tande viccf. pri .fccüdoq; verfu £
IO cotrariu fignificatur duo:tantu funr verius,
Vtilius ftarent etiam nunc moenia Phoebi:
Irafcor votis,heu leois,ipfa meis.
Sed& ipfi coclufioni amplificatio accedit
ex adiundo ,quodipfum ex repugnantibus
*5 augetur,(ex funt verius.
Scire vbi pugnares,& tantum bella timere:
Et m ea cum multis iunda querela foret.
Qyid timea ignoroitimeo tame oia demes
20 Et patet in curas area lata meas, (teli9,
Quaecunqj aequor habet,quecunq; pricula
Tam longae cauflas fufpicor eile morse.
Qjiaobre cu hac interpretationis diligetia
puer tota ietetiadiftixerit:veladiligeti pr$
ceptore diftindä acceperit:& ex o8to.8c vi
2 5 ginti verfib9,quatuor ^ppofitioni/exdecim
afiuptioi, odo coclufioni tribuerit:hac fyl
logifmidcfcriptiöe no folii partes,fed par­
tium quoque fententiä fibi repraefentabit.
na cu fcierit hic primo loco propofitione,
fecundo
 »S TRI RAMI

fecundo aflumptionem , tertio conclufio-

nem efle,feiet itidem ex cogniti fyllogifmi
legibus qu? vis cuiufque partis eile debeat:
quinetiam hac ratione facillime phantafias
animo cocipiet :per quas imagines rerum 30
abfentiuitafubiiciet animo: vt cernere o-
culis,ac pr?ietes habere videatur:vt in hoc
exemplo occurrent vrbis antiquas ruinae,
agricolae,olla, nautae,mulier folicite inter-
rogans,tabellarij,bella,naufragia,c?des:in
orationibus autem difputationibufq; lon
gioribus edifeendis,fecundi iudicij difpofi
tio fimilem commoditatem praebebit, nam
tum difinitiones diftributionefqj vniuer-
fas taquam digitos in manu:tum dedu&os 40
velut articulos definitioes diftributionefqj '
Angulares fequemur: omniumque nume­
rum tantö faci»ius habebimus, quantd eft
fecundiiudicijordo fyllogifmiordine ne-
fcio quomodo familiaris magis, magisque
naturalis · exemplum de noftris inftitutio-
.nibus commodiflimuhlc eric,vt dialeftica
fuiipfius imprimis memoria cofirmet, qu?
aliis ope confirmad? m emori? polliceatur,
figuretur igitur hic artis dialcfticae fumir.a 5®
& vniuerfa partitio, qu? ( quod dicimus)
oculis etiam fpedandum proponat.
 DIA 1ECT.IN STIT4 J7
COttfrt i vfqueauafr.
‘E.jfiihit, 1
Prin 'ubiefit, t.Aflwnptioe
cifis: AdiimfH, Hine. t
Dißentanet
ink stv i.A'fitmftioe
argumets. S auflex l AffJr-
Gourw x.Pnfofittoe matte».
Sfeciei. Hüc.i.
Nomim 1 vfijeeeqteafr
ort». Notatüis
fries. Coiügati } z.Affemftioe
Tefrimonij Hinc.^
C ofarati
Diftrib. i üetinere
Didie Definn iCofnlatat hocvtidsul
ilica. retineas.
ßllogifms z KelatiU 1 tollere U
Hi z fimflicw lad vt hoc
modis confront tollas.
3 frimo co-
Definitio Coiufhu· Conextu traritu
indi 1 4 Secteeedo
ehem bifirshntio cotrarieee.
Sed hi.z.in negato antea.
stete & cijeqne.affirmatoi

-nststIso ar i,toU.vtretin
3 tiü omnium ^dißie.
& ad den z.retin.vttoh.
relatio. Sed hic ex affirmatu omnibttf

8 Ramus, Dialect. /Ariet.

 TlTkl RAMI

Itaque partitis höc modo, diftributisqj

rebus, vt verborum quoque contextus fa­
cilius edifcatur,qui ab arte auxilij nihil ad­
modum capit nifi forte qudd res ordine di-
ftributae fua vocabula fecum rapient: 30
V erba<j; 'tm non inntta feijuentm
(vt aitHoratius)accedat fi placet ea medi­
tatio , de qua Fabius admonet, per partes
paulatim memoria ducatur,quinetiam mo­
dica voce in meditando animus excitetur:
vt duplici motu dicendi, & audiendi me- '
moriaiuuetur ,tum cert£ fi qua ratio me­
moriam poifit adiuuare, illa difpofitionis
admonitio iuuabitdicebitque philofophis,
& oratoribus(qui locis, & imaginibus ar­
tem quandam memori« confinxerunt) per 4°
nos quidem valeremihil enim pollicentur,
quod non vberius multo , faciliusque te­
neamus.aiunt enim ordinem prodeffe me­
morise: fed externis ,&commentitiis eam 45
fignis,& fimulachris inftruuntmos ordinis
rebus ipfis infiti doftrina certiffimam , re­
rumque veriifimas imagines adhibemus:
illi verborum memoriam infinitate forma­
rum conturbandum propter fingula verba
adfingulas fpecies eft refpiciendum :nos
hanc partem rerum compofitione, & col­
locatione
 D I Λ 11 C Τ· I N S T I T,
locatioAefquantu natura fert) adiuüamus.
quamobrem qui equid eft, quod ad confir­
mandam memoria dodrina poffit effice­
re, id totum iudicij dialedici dodrina prop
J ftabit. Habes ό fapientiae parens acade­
mia (te enim peroratio poftremixm appel­
labit quam affari primum cceperat)deuotu
tibi de diakdica virtute labore noftrum:
qui fi quod optaui,dialcdicr naturalis ima
10 ginem quamuis rudem ,impoliramque, ta­
men veram coftantemque membris omni­
bus expreflerit t exiftet (vtfpero ) non ita
muko poft έ dialedico labore, atque cultu
j lingularis vtrlitas, eximiaque dignitas lau-
5 dandarum literarum omniiitrhetoLca pof-
feflionibus ornamentorum fuorum conten
ta,naturale fororis dialedict coniundione
libeter iudiet.mathematicae difciplinae rur
fus in puerorum manus venient: cum pri-
20 mis aetatibus in gratiam reuerjentur.adolc
icentium ftudia felici illo »beatoque pulue
re denuo commouebunt,atque excitabunt:
caeterae artes quae de natura ,moribufq; tra­
ditae funt,omni familiaritatis, amorifqj lau
dc facile pares erut: omnefquecertatim in -
5 ter fe contendent , vt tanquam nobiles, &
ingenuae puellt, defponfis fibi animis,non
H.ii, folum
 PETRI RAMI

folum magnis, & affluentibus opibui:fed

gratia jVenuftatc, omniquc liberalis officij
genere placeant ♦ quamobrem dialefticam
Unquam iolem difciplinarum omnium fu-
fpjciamus: cuius non folum lumine colla- $9
ceant, & illuftrentur, fed calore, motdque
excitentur,viuant, augeantur,florefcat, tan
demque gratiffimos homini, &honcftiiTi-
mos fruftus afferent: fitque nobis ( qui de
fcriptus eft) dialefticae finis:haec fpes: haec
expeftatio, haec profeflio facultatis huius
habeatur:viam indagandae,atque aeihman-
da: veritatis oftendere: ordinem rebus in-
uentis afferre:fummum in omnibus artium
inftitutis bonum quaerere: huc hominem
inuitare.hoc enim eft diflerere:hoc ratione 4°
eft vti:hoc hominis natura expetit:
hoc artis inftitutio requirit;
hoc fibidepofeit
exercitatio,
4$
pINIS.
Petri Rami
VERO M AND VI
ARISTOTELICAE
ANIMA D VER«
fioncs.

CVM PRIVILEGIO,
PARISIIS,

Excudebat iacobus Bogardus

fnenfe Septembri»
1 5 4 3·
 NOBILIBVS ET GENERO­
SIS PRINCIPIBVS, CAROLO
Borbonio epifcopo Niuerncnfi,&
Carolo Lotharingo arcbicpi-
(copoRhcmcnfi Petrus
Ramus S.D.

Eruenerat libellus hic( prxfules o ptimi)

P prope in manus hominum, cum repente
ad me recurrit, orauitque, ne fe fine pa­
trono in tam lubricum, tamque pratceps
hominum de fe futurum iudicium dimittere : duo
nunc oriri galli; noil rar lumina, Carolu Bojboniu.
Carolumqi Lotharingii fraterno quodä amore ηό
minuSjquamfanguitie, narura$ coniüäosadmo
nuit:quorum auxilio facile poflet aduerfarij que-
uis impetum fuftinere .Itaq; cum veftra lingularis
humanitas ytriufque modeftifsimo fermone mihi
perfpeda,cognitaque, fpem timido clienti faceret:
eamque Iohannis Hänonij vobis eximia & animi
probitate, & facraru lirerarü cognitione chariftimi
de veftrae bonitatis laudib’praedicatio cofirmaret:
permifi, vt patrocinii veftrae nobilitatis virtutif-
que verecundus, &fupplex oraret,ob teft aret urq;,
vt in quorum nomine liberior apparuiffetjin eo­
rum authoritatetutiort& conftanuor acquiefce-
ret. quamobrem fuppiieem veftrü in fidem, clien­
telamque fufcipite,& fartum teftumque(vt
aiunt)ab omni detrimento,pericu­
loque conferuate.
Valete.
 PETRI RAMI VE-
R.OMANDVI ARISTO-
relics animaduerfiones.

Vnftinl- flrxminii rr«

k Äicaeftudiumcontu-
't tulerunt: alteri vni-
F eam veritatem omni
Sj aul^or’tatc poftha-
j§|bita laboriofe inue-
gggggftigarunt: & quantu-

tate iectiti , maioris inueftigationis labore

fugerunt:& propofitam neglexerunt exer­
citationis vtilitatem. atque de maiorum il­
lorum diligentia fic ex Platonis teilimonio
primum didicimus, Prometheum antiqui!
10 fimum philofophum quaedam circa dia-
lefticam principia mouiiier breuibusque
monitis mirabiles Capietis fontes aperuif-
feivnde Vulcani ,Minerusque artificioiam
pariter cum igne fapientiam de coelo cle-
didus eft Zenoni tamen Eleatiffor·«
tafle quod illa veterum monita primus in
quandam fpecie artis inclufit, atque in his
a.ij. adole-
 *BTKY RAMI

adoleicetes excrcuit)inuentionis huius Ian

dem tribuit Ariftoteles:& certe Zeno So-
crati,quaedam hui* artis praecepta tradidit:
Hippocrates Zenonis fere aqualis,vel eius
fuccrefcens xtatiyhaec vfu maiore cofirma-
uit aliaq; paucis literis addidit:Plato(c*iius
ore loquitur Socrates)veterum inucta mi­
rifice amplexatus,diligenter exercuit: do­
cuit etiam fapienter, & copiofe auxit: fed
plus debet diale&iea Platoni quam fuperO 35
ribusiquod eam artium omnium reginam,
deamque ftatuitrperpetuoque nonis laudi­
bus , d magnificis afficit: hadenus veritas
dialcdica» veritatisque vtilitas fimplex, &
nuda fuit: qux deinceps* turbari,8c corrupi
coepit: Platonem enim iecutus Ariftotcles
(quanquä vinus antiquum & inueftigandz
veritatis morem retinuit:& eius vtilitatem
propofita perpetua: diiputationis exercita«,
done vberioremreddidiQtamen & afupe-
rioribus, 8c a ie traditam,tum veritate tum
veritatis exercitatione icriptis fuis ita per-
turbauit, vr non dialefttcam pofteritati tra
dere ted inuidere, atq; eripere vidcatur.de
hisquipoft Anftotelc de hac arte feripfe-
runtaudiuimus tantu nihil legimus, quod $0
ad eius conftitutionem pertineat: fuerunt
autem
 AXIS T, ANIMA D. J
tutem Theophr aftus,E udemus, Chryfip«
pus,multi praeterea nobiles academici, pe­
ripatetici« ftoicitquord vitam ab addis de­
ferjp;am , non libros de hac arte ab illis re,
I li&os legimus. Primus igitur Ariftoteiea
(quod ex veter# monumetis intclligi pof-
fit)fimphce antiquoru veritate, & exerci­
tatione libris fuis deprauauittdeineeps Ari
ftotelci fexcentis fere poft Anftotelem an-
jo nis perfuafione falle doftrina:, vfus igno­
ratione,defperatione fuifedufti,peftcm ab
illo fuo principe vitioßs praeceptis tnchoa«
tam,ad extremum malum perduxerunt: de
ferto enim veteris inueftigatioms,& exer,
t _ citationis ftudio, contrariam viam funt in«
* greift . in qua rebus fibi quoquomodo ab
Ariftotele traditis cotenti,nihil melius in-
ueftigarunt: & exercitationem ( npn qua
viuus Ariftoteles vfus erat, fed quam in li«
oris corruperat)fecuti,rem totam ad fatua,
10 puerilemque infantiam deduxerunttquam-
obremad illam nobilem veterum confue-
tudinem rcuertamur:contraque hos tanta:,
ΰ generic humani propri$ potfeiTionis ho-
fte$,pro veritate, proque veritatis vtilitate
*5 decertemus: &quonia Aiiftotelis, Arifto-
tclcorumouc caufta vna ^eademcpie propi
b.j. eft,
 F E T R I RAMI
gft noflra quoque aduerfus vtrofque con<?
iunda difputatio fit: quo tarne priuiquam
vcniamusfquod in tanta,tamque graui di­
micatione fieri necefle eft ) deus optimus,
maximus,nobis implorandus,& inuocan- 50
dus eft:cuius ope,atq; auxilio multd magis
laudapileshominum,atq; honefli labores,
qua ratione,cufilioq; humano fuftinentur»
abs te igitur, O qui res hominuq; deüq;
Aeternis regis imperiis, & fulmine terres,
papem,ac veniam peto, precorque vtima-
ginem diuini,czlcftisqueluminis(quod in
animis noftrisimpirafti, atque accediftija
miferis tenebris eripi,liberariijue patiare.
nuc quoniam debita inftitutonoftro vota
fecimus, vnde potiflimu ex ordiemur?a na­
turale opinor, veritatis huius parente, ac
tnagiftra comodiflimum erit initiu ;de qua
tametfi nihil hotlines hi cogitaucrit, tame
ab eo principio nobis pft ordiendum: vt er .
veritate naturaynendacium captiofae con- *
fuiionis arguaturrars enim dialcdica debet
ab imitatione,& obferuatioe naturalis dia
ledicx proficifci; quemadmodum omnes
artes imaginem aliquam effingere conan- -o
Cur, cuius veritas in re aliqua folida atque '
eyprefla appareat:phy(ici prseceptionufua
rum
 AR. I-S T. Λ N A D. £
rum thonitis ideam quandam pidam pro­
ponunt,cuius veritas in rebus naturalibus
ccrnitur:mathcmatici fpeciesanimis intue
das fübiieiunt,quarum vis in quantitatum
$ ipfaru genere peripicitur: morales philofo
phi virtutes, virtutuq; proprietates artifi­
ciis item fuis exequuntur, quarum adio in
animis humanis cognofcitur: grammatica,
rhetoricaq; pr^ceptiones tradut:quaru vis,
xo at4> v^us naturalis iermois puritate,atq;
. exornatione deprebenditur:omniuq; artiii
veritas prius in natura viguit,q vlla pr^ce-
Γ pta cogitaretur: nec quicquain artis vliius
accurata deferiptione fitu ,collocatuq,; efle
debet,cuius imitatio no e rei ipfius natura,
vfu,veritate deduci,denuariq; debeat, dia»
ledicaitaq;(quae non modd ars efle,icd ar­
tium regina,deaque vulQdeteriore exteris
conditione non erit*, vt caeterae demonftret
artes,quaru reru tanquatabul; fint,& ima­
gines,dialedica vel obmutefcat,vel inaniti
viforufomniafe dicat interpretari :immo
vero authoritatem pr£claram,& magnifica
habebit: & queadmodum Apelles ( fi forte
Alexadri imagine äfe pida,probare vellet)
’f corporis fimulachrii fpecie,ftatura»genere
jpfo penitus expreflum,, redaxtumque efle
b.ij. conten-
 F B TR. I KAMI
contendcretiita ars dialc&ica diligfrerex-
pofita naturalis dialeäicae( cui9 obicruatio
eft(fimihtudin£ fc referre: & propriis,ger-
manisq, coloribus cxprimere:vim vniuer-
fam ampledi:membra,partesque legitimis je
locis partirhhabitum deniq; totum imitari
przdicabit;hoc fundamenta eft noftrz co-
tentionis,hoc firmametum qu«ftionis,hzc
fummae,& totam difputatione copledentis
ratiocinationis intetioeftrars dialedicaeft 3$
imago naturalis dialcfticziin commetariis
aute Ariftotelis nihil eft ad naturae moni­
tionem propofitum.*nihil(fi nature verita­
te mfpe&es)non confufum, non perturba­
tum,non contaminatum,non foedatunr.ars 40
igitur dtaledica in cometariis Ariftoteleis
nulla eft,naturalem porro diale&icamfquz
ratio xterna in lingularibus homiqum m -
tibus diuinitus mfitaeft,atque imprefla)in
hominu ingeniis intueri licet geminis radi 45
cibus inuentionis,& iudicij ,atq; vtriufque
brachiis innixam:quorum in his libris fi-
tnile nihil oftenditurmon enim fumma vis
illa definitione compreheditur: nec partes
certae proponatur: fed chaos vnu perpetua 5°
ex omnibus rerum formis glomeratur: vt
eunti per partes manifcftiascrit: de quibus
tamen
 äRIST, ANIMA D. J
tarnen priufquam dicere incipio,pauca de
Ariftoteleis eiponam , quiad hsc fanda
AriftotcliS,velut Apollinis,oracöla,magni­
fica qurda nobis initia cöpararunt: egre-
I giam cnim quandam ’■erminorß)ficutifup-
pofidonum, ampliationum, fimiliumque
(que iam euanileruntjartem repererunt,nS
minus baibaram,quAm ridiculam»atq; in­
eptam: terminus enim lapis , aut ftipes eft,
ft> quo definiuntur agri: qiiam veteres ftulta
fuperftitione indudi pro deo coluerunt: vt
Ouidius fecundo faftorum,
Termine fiue lapis, fiue es defoftus in agro
Stipes,ab antiquis tu quoq, nume habes,
interdum etiam finis, & exitus rei, termi­
> nus appellatur, vt omnium tetatum certus
efle terminus diciturdta prspoftera pimiu,
peruerfaque dodrina intelligitur : quae i
termino.id eft,a fine incipit:qui enim bar­
baris iftis exceptis,fuppofitum orauon’s,&.
appofitum( vt grammatici loquuntur ) ap­
pellet terminu,repenes neminem: fed bar­
bariem in minimis delidis fophift? nume­
ranti plerumque etiam gloriofam exifti-
mant:vnde tanti gloria terminorum, tai*-
5 taque authoritai hadenusviguit,realis>lo-
gieali«/meaiali4Jiiatcnal»«. prim® & fe-
b.iij, eundf
 PETRI RAMI
eiind? intentionis,fyncategorematici, re­
liquorumque fimilibus titulis inßgnium.
q vero in hac fece gramaticula qu^da furta
ridicula funt deletis ,&mutatis( vt fures cal
lidi folent)notis, voculas aliquot a grama- 30
ricis furreptas hic collocarut,comune, fin-
gulare,abiolutu»connotatiuu,c0p!cxu> in-
complexum, vniuocu,aequiuocu: quae grä-
matici nomina appellatiuae.de propri? qua
litatis/ubftantiua, adie&iua,oratione, aut 3$
parte orationis,fynonyma,homonyma ap­
pellant , nifi forte bonos viros calumnior,
& innocentes peruerfa accufatione in furti
iudiciu vacorpoiTentenim fuo iure fortalle
mihi refpondere, alioru haec fuifie prorfus 4°
ignoram’:gramatici qui fint,neicimusgra
maticos nunqua vidimus: hominum illoru
praecepta nulla nouimus.quae cu bona fide,
(vt res eft)faterentur,cederem libeter tam
fimplici defenfioni,vel me potius in focic- 4S
tatem defcnfionis,& deprecationis adiun-
geremifin vero res alienas iniuftiifimo ex­
emplo fibi vendicare ftatucrct, contende­
rem,non modo grammaticisfua reddi, fed
(celeri debitis poenis periolutis decerni o- 5°
porterc,vt in gramaticis (fi quae ex his vti-
lia fucrint)difceretur:& vt ad rhetoricam,
fic ad
 AR I ST* AN! M AD.
fic ad diale&icam cognita afferrentur: non
aute alienniifimo loco petturbärentur.ofte
dereque ,quid hi furunculi fophift® tendi­
culis iftorum furtoru conarentur efficere,
f publicis ftudiis infidias fieri, pueros libera
liter inftitutos in barbariem deduci:in obii
uionebonaru literard trahi:& in aculeatas
Ariftotelicc paftionis fpinaspr®cipitari:vt
pabulis horum tribulorum pafti, omnem
rO ingenu; cognitionis amore abiiciat,& ex
hominibus afini fiantihic enim terminorü
terminus eft,finis, frudus,expedatio. veru
hic qu an diu bona iuuentus retinetur?qua-
tis clamoribus de terminis concertatur’vi-
div& video quotidiej non fine magno do-
5 lore,quantücunq, amoriSjdiligent a?,ardo«
sis, ad hanc dodrina percipiedam icuenes
attuliiTcnt)idlQ£um_in_ha£jniihiaJ& cala­
mitate perire tum demfi cum acies ingenij
(qu® fuauiffimis erat, & ad natur® vfum
2,0 maxime cogruentibus principiis inuitada,
& incitadajhac infeda tabe elanguitfet,de
confequenda artis huius cognitione con­
filium difplicere , cum tanto ardore ftudij
nihil fit profedum : & reliqua indicentur
Μ efle fi milia, de dialedica,& eius partibus,
deque vfii nulla prorfus eft mentio: diceres
b.iiij* termina
 »BTRI KAMI
terminalia quaedam celebrari: fic enim , vt
ait idem ille poeta* (plex
Conueniut * celebrat^ dapes vicinia iup-
Et cantant laudes Termine fanäe tuas.
O tcrminales,nondoftorcs,fed lapides ve- ys
riusautftipitcs. quis enim has hominum
ftatuas, non multd magis terminandis a-
gris,quam tradendis artium inftitutis ido­
neas exiftimet? Hadcnus interpretum non,
foldm lapientium* fed etiam eloquentium
prolufio quaedam ad fpeciem , Λ pompam
artis adhibetur.vt iuuentus pulchritudine*
& fuauitate fermonis allici, magnitudine
commoditatis excitari* perfpicuitate capi-
atqueincendi ad Ariftotelis cognitionem
puflitjid eft barbara foeditate alienari, mi* ~
feriae magnitudine deterreri * obfcuritate
debilitari, ne vnquam diale&icam diligar«
Sequitur tam excelles, tamq; nobile proce-
miu,Ariftote1ea doftrinane„an omnis do-

£a,cognttaque declarabit: quae vt accura­

tius cernatur, fit perpetuo nobis ante ocu­
los fol ille dialefticae naturalis fubic&us,
vt aduerfae, atque έ itgione occurrentes
tenebra» certius, exp’oratiusque videan­
tur : dialc&icam naturalem efle mentem*
 AKUT. AN1MAD» 3

atque rationem : eam que duplici virtute

contineri,inuentionis,atque iudicij * idco-
que fi quis hanc vim pingendo, fcriben-
doque velit imitari, habeat ideam veri-
$ tatis illius propofitam: vt ä fimilitudin«
nufquam deerret: Cedo vbinam egregius
hic AplTles, caput dialedicas, tam longa,
tam que valla tabula categoriarum, Herme
neia$,analiticorum, to picorum »elencho-
lo rum, depinxit ? nufquam, vel lynceus a-
nimaduertas,afpicics. At intelligi poteft,
inquies:video inquam intelligi pofle *. neq;
defpero,quin aliquando intelligatur: fed
obfecro te vir bone, fi pidorem aliquem
i j ad te pingendum certo precio conduxifies,
isque tui corporis imaginem truncam, 8c
fine capite tibi pinxiflet:cum portentofam
illam piduram proponeret ( quamuis me­
mini fles te caput habere ) no tibi ftomachu
j o faceretPautcachinnum excitaret?id mihi vi
deris gefta confiteri rcut hanc igitur animi
tui ( quas tanco tibi temporisjvitasque pre­
cio paratur) imaginem prima, fummaque
fui parte carentem probatis?at partes quas­
si nam funt in toto ojiere de (cripta: ? vbi funt
brachia?vbi finiftrum illud inuetionis,hoc
dextrum iudicij politum,diftindum, con­
forma
9 Ramus, Dialect./Arist.
 tETRI RAMI
formatumque eft?hlc Ariftoteles, Ariftoj.
tclisque interpretes muti magis quam pr­
ices : in omnibus enim tot, tantifquc Ii*
bris inuentionis, iudiciique, ne appellatio
quidem vn quam audita: tantum abeft, vt 3°
partitio illa naturalis, legitimaque fit expo
ßta . hic rurfus audire mihi videor,hoc &
facile efle,& a quouis itelligi poße.at quo-
ufque tanta peccati licentia nos eludet? re­
di o Ariftoteleeadpidorem illum corpo- 35
ris tibi propofitum:quid ß eum caput eßet
oblitus,brachia nulla diftinxiflet: quid ifti
homini facias.* ii tam fit impudens, vt tale
te eße clamet: idque tibi videnti & fpcftan
ti fuadeat ? non colaphis, & flagris tantam q©
impudentiam reprimes? At tu long£ es va­
no illo,& impudenti pidore vanior, atque
impudentionqui non homini vni, fed v-
niuerfo hominum generi pro legitima, nu
merifque fuis abfolutatabula,tam com- qj
mentitiam, tamque monftrofam deformi­
tatem maxima mereede vedites: Ariftotc-
les fecit,aisifcccrir Apelles,quid tu? fi tuus
Ariftoteles calceos feciflet leptos ad pede,
& ad nullu prorfus vfum com odos, pede- fo
nefragercs,aut dolares, aut natura potius
omnem violares, quam Ariftotelis ingenii
non
 AK I ST. ANIM AD· ί

non probares?minime (inquies ) fed pedis

natura,atque vtilitate, cuiufuis Anftotelis
authoritati prxponerem.o fatuum,ridicu-
Iumque caput:pedem pluris,quam animu:
5 calceum,quam artificium tantum facis ? pe
dis,calceique gratia vanam Ariftotelisj fu-
perftitiofamque opinionem defpicis: ani*.
mi,ftudiique nobiliffimi gratia nondefpi*
cisHribue obfecro amice fophifta, veritati,
io quantum calceo tuotribuis:& diftoru no»
flrorum paulifper ( du ad alia properam9 )
recordare: vera vtdixi, legitimaque diflere
di. doftrina,eft imago,& piftura naturs*.o-
pus Ariftotelicae commentationis non eft
i j imago nature non eft igitur vera differen­
di legitimaque doftrina . An tibi lapi­
dem aliquem mouere , non tota moenia
concutere videor ? Sed video qud iam-
pridem me vocas: fateris Ariftotelis ob-
xo fcuram, perturbatamque difciplinam efle:
fed omnia tamen huius ingemj cogita­
ta, feriptaque non modd vtilia , fed ad­
mirabilia efle defendis. tabulam igitur ip-
fam, o fapientix magifter, iutueamur, fed
aequafvt ;quus homoes)conditionepropo
* nam4;vt fi omnia(qu2 hic crut)ad veritate,
& viam
 VETRIRAMI
& vfum natura: referri, & accomodari ad
inuentionis,iudiciiq; viam poterunt:rete-
jam ipfe orationem ,& me fummae temeri
tatis, vel impietatis accuiem :qüi defi iftu
tuum barbara quadam ftoliditate oppugna
re aufus firn : fin verdtenebrae hic erunt
quam plurimae,& alieniffimae ab inftitutoi
■fi mala infinita pauculis bonis occulcis ap­
parebunt : dabis mihi\vt opinor,veniam,fi
quod calceo tuo concedis,ego homini» na­
turae veritati, deo concedam .t Atque vt in
tantis no&ibus lumen aliquod adhibea a
tur, diftinguamus hanc rerum indigeftam
maflam,& quae videbuntur inuentionis a-
liquid efle,vel iudicij,vel exercitationis, id
tft caliginem inuentionis,de iudicij. & ex­
ercitationis continere, (fic enim hic loque
dum eft)fegregemus .itaqj adinuentionis
chaos,categorig, feptemque primi libri to-

quis, exercitationis tenebrae reliquantur?

Quamobte primu illud inuentiomd chaos
aggrediamur .aperi itaqpafi potes,ό Ari­
ftotelee oculos,et natut£ tu$ lumine aliqui $6
do fruere: tabulam Ariftotele^ c&fufionis
Alpice,in qua categoriae primum locum(ni
fallor)
 AR IST. ANIMAD. j
fillor occupant, tametfi ad earum introitu
Porphyrius velut atrieniis feruus adhibe­
tur, vt per cum fcilicet in categorias intro
ducamunhunc igitur feruum primo falute-
5 mus.hui? chriftiano homini tam (celerata
pedis, tamque impia falutanda ed?haec la«
bes incredibili impietate, atque icelere in
Chridu obdi ida,( a Chridi eni religione,
adipiä idololatria traifugit, & nome chri'
io dianu imaniifimevexauit)achriftianis tä
ta authoritate colitur?beneficium( ais) abs
quQuis homine accipere bonu eftdit perdj
tus,flagitiofus,ipius,fit,G volet,diabol9,mo
dd vtile,verö,redum doceat:non enim ho­
I j minem, fed hominis vtilem reipublica» la*
borem prob amus.0 vocem philofopho di
gnilTimam.qusraturigitur rerum vtilitas;
negligatur hominum authoritas : iic enim
veritas inuenietur,& percipietur,(i quis eft
ao in his rebus,frudus: quid ergo vir hic ingc
niofus,& reipublicg vtilis» que ingreflum
in categorias aperit?an inuentionem ple·
nam declarare voluit?minime,fed quinque
tantu vocabula, qua: funt inuentionispar-
15 tes,quatuor enim prima genus,fpecies,dif­
ferentia, proprium cum quatuor fontibus
naturalis, inuentionis,vt in noftris inditu«
tipnibus
 * E TR. I RAMI
tionibus oftendimus,conueniunt: in acci­
dente autem quadam funt cff“da, & adiun
da,non tamen omnia comprehend: quin­
que inquam, tatum vocabula declarare vo
luit,genus,fpecie,differentiam, proprium,
& accidens: quorum in categoriis videba­
tur efle neceflaria cognitio: quaquam eo­
dem modo h«c eadem in topicis Ari flo te
les inftituerat,vndepeti poterant,fi vtilia
viderentur.itaquefruftra fufceptushic la- --
borfetiamcui placeat eiufmodi dottrina)
videatunqux fi comodius,& vtilius, quam
Ariftoteles,interpretari vellet,res tota cer-i
te facilis erat:fi perfpicue,breuiterqj,vt o­
portuit, fingula definirentur, & exemplis
illu Ararentur hoc modo: genus eft didio,
quae interroganti quideft de pluribus re­
bus refpondetur , vt animal hominis, 8c
bellua: genus eft, de quibus interroganti
quideft,refpondetur,&homo Socratis, -r
& Platonis , de quibus odem modo re -
fpondetur: fpecies pars ea eft, de qua ge­
nus ita refpondetur, vt Socrates hominis,
& homo animalis fpecies eft: Differen-*
tia eft forma rei,& ea caufla,propter quam
res eft,id quod eft» vt aniipal afenticte ani
pia
 ARI ST. AN IM AD* IO

ma, animal eft: homo a ratiocinante an*-

ma,homo eft : proprium eft vis naturali­
ter infita, omni , folique fubiefto fempet
conueniens: vt in homine ridendi vis: in
$ lupis , vlulandi: in canibus latrandi : ac­
cidens eft, quod cdm adeft, abeftue, fub-
ietftum nihil immutat: vc Socratis acci­
dentia Cunt candor, iuuentus, ambulatio,
drfputatio: hxc inquam , breuiter & a­
io perte dicere: res non magna, neque dif­
ficilis erat: verum Porphyrius haec pau­
cula falfa inftitutione deprauauit: & alia
vaniffimis , ftultiflimifque nugis referta
quamplurima cumulauit. Tria enim vo­
cabula genus fpeciem , differentiam a­
lieno quodam, diftortöque modo tradi­
dit: genus eft quod de pluribus, & dif­
fer etibus fpecie in eo quod quid eft,praedi­
catur. fpecies eft quod de pluribus, & dif­
ao ferentibus-numero, in eo quod quid eft,
praedicatunquibus in definitionibus feruu
video fuo quodam iure domini Ariftotelis
pediflequum, & cu aliqua excufatioe ferui
turis lapium efle:Sed quaena( malu) eft ifta
aj voluntaria feruitus?fimus(fiferuitus rame
hic efle poflit )ocs veritatis ieruirvt liberta
te noftra
 PKTRI KAMT
te noftra fruamur vbi igitur eft haru rerun·
veritas ?in populari cöfuetudine, atq; vfu,
Qtjem penes arbitrium eft,& vis,& aorma
loquendi:
vt ait Horatius,imo vero vt illi ipfi Ϊ fcho- 3°
Jafuaphilofophi.’Plato enim popululin-
gu$ magiftrum dicipab eoque verborum
vfum fumendum:Ariftoteles vero fenticn-
dum cum paucis ait ,cum populo tamen Ιο
quendum:ita Cicero(cum de his rebus lo<- 3$
quitur)fcientiam(ait)nnhi referuaui:vfum
populo dedr.quid memorem celebre illud
Poponij Marcelli de verbo quodam in ora
tione Tyberij Cxfaris non fatis latino, cu
Capito diceret, & efle illud latinö, & fi no 40
eflet futurucerte:ia inde metitur Capito»
ait Marcellus.tu eni Ccfar hoibus ciuitate
dare potes,verbis no potes:ftet igitur illud
verboru vfum no pro defidioforu hominu
libidine:fed populi, 8c naturalis fermonis 4 j
cofuetudine definiri oportere: quo pofito
generis,fpecieique vocabula vitioft a Por
phyriodefinita percipientur* genus enim
popularis fenfus atque oratio quandam co
mune appellationem dicit:quae interrogan $0
ti quid eft de pluribus rebus refpondetur:
fpeciem partem illam de qua genus ita re
fpondetur:
 AXIS T.ANTMAD. ]|
/pondetur, quemadmodum initio defini-
UKvbienitn exceptis rabularum fbphifta-
rü fcholis,genus huiusfermonis audietur?
homo eft fpecies Platonis,platanus eft fpe-
j cies huius arboris.’fmaragdus eft fpecies hu
ius gemmxrnö conttä.Plato eft fpecies ho­
minis, haec arbor eft fpecies platani: haec gc
ma eft fpecies fmaragdi :quamuis generis
Vocabulum pro fpecie vfurpari foleat: vt a­
lo nimalium genera multa funt zcauffarü tria
generaifpeciei nomen nunquam pro gene-
re.eft igitur nomen generis vniuerfum, fpe
dei fingulare:illud totum quiddam multa­
tum partium,hoc partem in toto compre-
henfam fignificatrvt genus naturali quada
relatione multiplicis fpeciei totum,fpecies
eadem ratione pars generis habeatur: quod
interpres ifte fentit,edm ait,quia genus fit
alicuius fpeciei genus, & fpecies alicuius
generis fpeciesfproptered alterum alterius
mutua ratione definiri: fed alterum nefeio
quem habitumcontra omnem vfum,& ve­
ritatem Termonis commentus eft:quam-
obrem?ne Ariftoteles erraffe videreturrqui
_f iftis hominibusvno Ioue(credo)vel maior
* eft:vt fummum deum erraffe potius, quam
Ari ftotelem fateantur, omiferi fophiftae fi
c h«s
 PETRI RAMI
haec intelligitis, & ftultiflimas opiniones
anteponitis veritatnmiferiores, fi non in-
telligitis:quibus tot annos in hoc mifero la
to volutatis, nunquam venit in mente co­
gitare, quorfum haec difeerentur, quibus in
rebus horum pr^ceptorum vfus verfaretur,
quisfrudusinde perciperetur: quid dein­
de { differentia eft:quae fuerat, vt expofui,
definienda forma rei, &ea caufla, propter
quam res eft,id quod eftrvt omnium rerum
(ficut eft)fua forma, fuaque differentia di-
catur.at hic interpres differentiam ait efle,
qua: (vtar fcholafticis vcrbis)de pluribus
fpecie differentibus ineo quod quale quid 40
eft,prajdicaturicur differentia folis generi­
bus attribuitur? an nulla fpeciei etiam ä
vobis definita differentia eft? Ariftoteles ita
definit:ergo damnata veritate per omnes
faltus,afperitates,falcbras Ariftoteles fe- 4$
quendus eft?hic diftindionum, id eft, abu-
fionum myriadas paratas efle fciorfed in ar
tium traditione captiofam illam fubtilita-
tem nolo:definitamperfpicuitatcm volo;
& vtprogreflionis facilem viam laudo, fic $0
malitiofam erroris occafionem vitupero: fi
differentia: in diftinguendis, definiendisq'
rebus vtilitas vlla eft: cur non tanta quaeri­
tur,
 AR.TST.AN TM AD. f*

tur,quanta vfus,naturaq; rerii ferre poteft.

at videmus omnium rerü feu vniuerfarum,
feu fingularu naturale quodda, definitfique
difcrimen efle:quod cu poflit,& debeat ap-
5 pellari differetia,cur potius inuerfo fine res
verbis,quam verba rebus (qüibus explica-
dis inuenta funt) cedct^atque inferuictireli
. qua duo propriu,& accides vt breuip,quam
fuperiora,ita minus öbfcure, cofufeque tra
10 ditafunt.atquehadenusin quinque voca­
bulis definiedis,& fuperuacaneum(cu pof-
fent hare cade a principe illo erroris aflu-
mi) & tranflatirium (cumrepugnatia,con-
trariaque vfu.,& talium praeceptionum fini
jj doceat) huius interpretis labore efle cofti-
tit: nugarum fequuntur, Sc vaniflimarum
rerucumulitfi enim de tam multis interpre
tationis huius verfib’ dece auferatur in de­
finitiones,& exepla quinq j vocabuloru,re-
liqua inania,& ab inani, ociofaque delira-
‘ tione profefta reperieturrin quib* quia du-
taxat alienu fcnfum,no iudiciufuu explica
re voluit,no requiri,cur cu fontes inuetio-
nis attingere coepiflet,multo plures Omife­
. rit quam expofueritrnec enim feruum dece
5 retfapientioremefledomino:fed tamen,iu
re tam diligetem interpretem rogabo,quid
eri ad
 P ETRI R AMI
ad Ariftotelis, & quinque vocabuloru ex­
plicationem pertineat quzftiones de gene­
re , & fpecie-.an fubftantiae quaedam fint,an
nuda duntaxat intelli^entia comprehenfar.
ft autem illud,corporifne expertes, an par-
ticipes:ab omnine fenfu feiunda:, an in his
rebus poiitae,quae Tub fenfum cadunt: quid
inquam,h$ qu^ftiones ad Ariftotelis expo-
fitionem valeantfeas praeterit (inquies) ac
reiicit,fateor:feddum fimulat fe reiicere,
grauius offendit,quäm ft plena difputatio-
ne tradaflet,# explicaffet. propofuit enim
fui ftudioiisaenigma-.in quo diffoluendo fe
mifere torqueret:# nimis malitiofc, vt Ga 40
lathea illa virgiliana,amatores in os incen-
dit:quemadmodum enim apud poetam,
Malo me Galathea petit lafciua puella:
Et fugit ad falices,& ie cupit ante videri:
Sie argutus hic interpres cum proponit ie 4^
velle A qusftionibus arduis,# obfcuris ab-
ftinere:proponit tame eas,id cft,malo fcru-
po difcipulorum fuorum animos ferit: de­
hinc fugit ad faliceSjVt fui fe fugiente per-
fequantur:& circa gordium nodum luden- f ö
tur.quid eft?num mentior?qui fudores, qui
labores interpretum,vt quaeftiones iftas in
dialedica(vt Porphyrius ipfe fentit) inuti-
lesj
 ARIS T. ANIMA D. jj
lcs»& alienas exponät?& Ariftotelis inter­
pretem fecundarij interpretes noua inter­
pretatione fic interpretentur, vt ipfi tertia­
rios interpretes requirant? ό vanitatem in-
5 terpretunr.ficcine bon? iuuentuti illuditur?
liberalibus ftudiis tenebr^ pro luce pro-
ponuntur?iedhzcleuiftima funt,fi cum ie-
quentibus conferantur: itaque cum hanc
procemij nugatoriam vanitatem meritd fic
io aecufaflem,rogarem quorfum fignificatio-
nes in generis definitione nefcio quot enu­
merantur : hoc enim giammaticorum eft,
non diale&icorum: & multo plures, quam
hic Porphyrius,in diftionario fuo Calepi-
nus expofuit: quorfum tam longa, tamque
molefta oratione generis a exteris quatuor
vocabulis differentia colligitur? an defini­
tio reda,non eft definitae rei a exteris di-
ftindio?cur fpontePorphyri,& tandiu nu-
2-0 garis?& vnam rem toties,& inutiliter fim-
plicib9 animis obtrudis? quid fimilis caco-
technia in fpeciei,differentia’,proprij,acci­
dentis difputatione tradita ? cur tam varix
definitiones,diuifionefque eo turbata: ? tres
enim fpeciei, quinque differenti« defini -
tiones velut aggerantur:quafi non potuerit
vna,& fimplex,& vera vnius, & fimplicis,
c ii j &
 PETRI RAMI
& verae naturae efle declaratio: eadc confu-
fione & fpeciei diuifio fada in fpeciem (pc
cialiffima (haec enim hominu iftoru oratio
eft) Sc fubalterna: Sc generis in generaliffi-
mu,& fubalternii,cu naturalis fit& fpeci- 3°
ei,& generis vnus,vtexpofui,duntaxat ha-
birus:& differentiae quatuor diuifione ab-
furdae plane, & ridiculae: fi enim definitio
(vt necefle eft)differcntiae proponatur, di-
uifiones illae pueriles, & delirae reperietur: 35
8c proprij quatuor fignificationes, & acci­
dentis tres definitiones, cum vna fatis fix—
perque futura fit. fed quid ifta perfequor ,
cum media pars operis huius vniuerfi in­
audito fomniorum genere compleatur?co- 4®
munitates ab autore fuo,& differeti? quin­
que vocabulorum nominantur:attolle pau-
lifper mentem o nugator vaniffime, & de
fine,de quo ,vt arbitror,cogirafti nunquam
iam nunc aliquando cogita: cur ifta toties 45
inculcantur?an vt chriftianam religionem
impio,fic dialcfticam artem dementi ftylo
vcxares?fi quinque illa vocabula rede de­
finieras,nonne has differentias,& commu­
nitates exprefleras? quemadmodum cum 50
dico te iniquum,quia deo optimo, maxi -
nao nefarium bellum feceris,& nugatorem
vanum
 A R I S T. A N IM A D. i,
vanum, quia toties remeandem inutiliter
balbutis ,an me aequo animo audies,fi te
moleftum,obfcurum, inutilem, garrulum,
loquacem,nugigerum,immanis impietatis
5 feritate occaecatum,ftimulante icelcratiffi-
mi iudicij confcientia furiofum,peftcm cce
lo,terrisque inuifam appellem? hic fi com­
morari,peccata tua diuidere, definire pluri
bus modis,teque iuftiifimo.iudicio perfe-
I0 qui velim,vix feret me,iudexvnam horam
de tuis maximis flagitiis veriflime difputa-
tem:ego te de his rebus tot fecula mentien-
tem,caligantem,nngantem perfere dum pii
tem?Te vero,dominumque tuum in verha­
lf tis iudicium adducamrcircunforaneas mer
cesveftras propalam,& in cofpedtu omniu.
conftituam,vtpraeftigiae vcftrae aliquando
cognitae digno rifu excipiantur, vel potius
infidiae debito fupplicio coerceantur, ade-
20 fte o Porphyriam,& fubdudis vitiis veftri
ducis fummam aliquam facite:quinq·, voca
bula Porphyn9 ad cognitione categoriaru
neceiTaria expofuit. quo modo ? quo prius
Ariftoteles,inutili videlicet falfoque; quid
2 5 de fuo Porphyri9 addidit?fpinas.& impedi
meta aniliu,fabulofaruque nugaru, quibus
difcipulos fuos/imillimos fui fabulatores
c iiii 8c
 PETRI RAMI

& nugatores efficeret:hac bone deus, ame-

tiam tanta reuerentia,tantaque religionee -
gimus,fufpicimus?h2ec nobis in categorias
ingreilio paraturiia veftrse partes funt,qui-
cunque,dc vbicunqj honefta ftudia colitis, 3°
peftes iftas publicorum ftudioruin detefta-
riiodiiie, execrariipropinquos, amicos ab
his miferis laqueis aucrtere:detrimeti,peri-
culiq; admonere,aduerfas vtilitates in me­
liore,& reftiore via demonftrare:ad eas ad- 35
hortari:& quodipfe iubet,deum in verita­
te, pulcherrima: dodrinae venerari: hocque
tanto bono mortales omnes impertiri. At
in veftibulo nimium diu moramur,introea
mus,categorias intueamur: an inueniendi 4®
vim,doftrinamque aliquam & vera,& vti-
lem continent?nullam artem hic video: nui
lam artis cuiuiquam vtilitatem,(ed confu-
fionem artium omnium incommodiffima,
quid(inquies)poteftnelapientius effecoii- 45
lium.& hominibus vtilius,quam omne re­
rum naturam per genera»fpecies, differen­
tias gradatim,atque ordinatimdeicriptas
in decem egregias aeics(quod in categoriis
fecit Ariftoteles) partiri?non videsveluti 50
propugnaculis hinc, & inde (antcprjp-
dicamcnta, & poftprxdicamenta nomi -
nant)
 A RIST. A N 1 M A D
>5
nant)cailta ipfa fepta,vallataque?video, in­
quam,fed caftra hoft;lia,& inimica propu­
gnacula diale<Sic£ veritatrquamobre quo­
niam pro hac vernate fophiftis,id eft, hofti
5 bus veritatis bellum indiximus,non modo
labores omnes,pericuiaquefubeunda funt,
vt hxc fophiftarum receptacula funditus e-
uertanturifed etiam fi opus fuerit forti, glo
riofaque morte occumbendum, itaque iam
io figna canat,& in primum propugnaculum
impetum faciamusrquinam funt arcis hui*
cuftodes? homonyma,fynonyma,coplexa,
incomplexa:ohc? quid grammatici in dia -
ledica?eapti, vt fufpicoi, a fo phiftis,&. in
τj hac cuftodia non fponte,fed vi funt confli-
cuti: liceat miferis aliquando libens efle:
abeant incolumes,redeat ad grammaticos,
& ad populares,propinquosque fuos:vidco
tamen dialeihcum nefcio quem habitum:
jo paronyma funt,qua: vix ita mutata veile eo
gnofcebam:locum enim habent inuentio-
nis proprium,& coniugata in fua regione
nominantur t adimatur hxc veftis, propria
reddatur,& in locum inuentionis propriu
ab hoc propugnaculo remittantur, vt illic
commoditatis aliquid effici ant:quonia hic
prodeflc nihil poflunt ♦ quidpoftea ? video
duas
10 Ramus, Dialect./Arist.
 > E TRI RAM»

duas horribili facie regulas,

Quando alteru de altero praedicatur, vt de
fubiedo,quaecunq; de eo,quod praedicatur,
dicuntur,omnia etiam de fubiedo dicutur.
Diuerforum generum,& no fubalternatim
pofitoru diuerfae fpecies funt, & differed«.
Nonne vera: funt?ver$ certe,fed & vera ma
la multa iuntmec quia verum aliquid, ideo
protinus in arte approbandu: collare enim
debet ars legibus,& inftitutis non folum ve j
risjiedmulto magis vtilibusrift« autem re­
gulae,quia rei ftult«,& inutilis,vt mox ap­
parebit,gratia funt infiitut«, quid vtilitati s
afferent?idem fere robur eft, eadem firmi­
tas fecudi propugnaculi.* fiant in veftibulo 4°
oppofitorum genera*, cur ab inuentionis or
dine,vexilloque fine teifera,fine commeatu
dilceflerunt?eft enim oppofitorum propri­
us in inuentione locus. an forte dum prae­
dandi gratia de caftris exiflent, captiua a 4.5
fophiftishuc addufta funt? quid hic ca­
ptas grammaticorum poiTeiTiones rurfum
video de fignificatioe nominis prioris, ad -
uerbij fimul,verbi habere? quid eadem fer-
uitute deuindas phyficas motuum fpecies? f o
quid tot peregrinos, captiuosque debiles,
proftratos inutiles in his pr«fidiis video?
vides
 A R I S T. A N I M A D. ig
vides ό domine Ariftoteles(illud enim tuis
/eruis Iubeter gratulabor) in tuis iftis pro­
pugnaculis nihil efle quod tuacaftra tuea­
tur :adhibueras praefidia captiuoru grama-
j ticorii,& phyficoru:quibus latrocinio ne-
fcio quo coparatis nimiu fidere non debe-
basritaque te deferunt,dicunt fe vi tibi, no
fponte /eruiifle:paronyma, & oppofita fo-
la funt:quae & loco fe deiefta coqueruntur:
I0 in topicis erat illis locus abs te conftitutus:
regula: quauis abs te inuet^,tamen inermes,
inutiles,cur in dialedicis vigiliis collocan-
tur/ό propugnacula inania, 6 fophiftica re-
ceptaeula:quid enim ibphifta, nifi qui ma-
jj gna foris fapientiä oftentat,cum domi nul­
la prorfushabeat?fi quis Ariftoteleoru (cu
duos annos in diale&ica confumpfiflet) in
patria reuerfus populares conuocaret,vt in
publico coucntu Ariftotelea: fapienti? fpe-
cimen exhiberet,tu diceret: fcio populares
odo pulchros habendi modos,vt qualitate,
quantitate,circa corpus,in parte,partem,in
vafe,pofleflione,cohabitatione:exeplafunt
omniu,habeo fophifmata magna in mani­
ca,& in capite,& caput in ipfis, ficut vinu
^5 in vafe , habeo propria fophifmatu poflef-
fionem,vxorem tamen non habeo proprie,
alij funt praeterea multi habendi modi, fed
qui
 PETRI RAMI

qui dici confuerunt,pene omnes enumerati

funühaec cum ad verbum ex Ai iftotelis do-
arina,fapientiaquepalAm dida, auditaque
eflent,quis rifum teneret ? quis impudentia
illam non exploderetfat tu ridicule fophi-
fla his & maioribus etiam nugis, egregias
ftas arces antcpraedicamentorum, & poft-
praedicamentorum compleuifti:fed offudi-
fti tenebras authoritatis oculis hominum:
vtcum nihil hic vtilitatisagnofcerent, ad- 35
mirarentur tamen velut quaedam facra effa
ta,quaeduntaxat fibyllinis vatibusinter­
pretari liceret:dij te veterator, & importor
eradicent: nimium diu fefellifti, induxifti,
nocuifti.Canis(dicet aliquis) ante vidoria 40
triumphum,& quart viftor infultas nodum
oppugnatis caftris.me miferum, & nunquä
fatjs prudetem:video enim cum maioribus
mihi copiis eile dimicandum, quam apud
Thermopylas Lacedaemonio Leonid^ cum
quadringetis Spartanis, cotraquadringeta
Perfarum millia.itaque vt ille fuos,ita meos
poflum adhortari-.prandete forti animo mi
lites,apud inferos ccpnaturi: obruemur c-
nim multitudine fophiftaru in iis caftris co €
tra hos armatoru:fed tamen pro patria ve- '
ritate certandum eft, vt fi tantos impetus
non
 AR IST« ANI MAD. ϊ7

non iuftinebimus, tamen fortitudinis mu­

nere perfundi, vitam veritati debitam no-
bili,teftataque morte reddamusteamus igi­
tur,vt ait poeta, & in media arma ruam’,
decem vexilla fublata video, quibus toti­
' dem reges prxfunt» fubftantia, quantitas,
qualitas,relatio,adio,paffio,vbi,quado, fi­
tus, habitus. at quxnam funt hx nationes?
fubftantia,patricia quaedam familia eft, &
ampliflirtia *. cui exterae nouem funt tribu-
,o tar>x,& tantum foli poflident, quantum il­
lis fubftantia pcrmiierit:quatitas eaftris me
tandis prxfeda eft, item metienax proce­
ritati militutn: breuiter omnium reru me­
tiendarum munus habet. qualitas afpiclt
qualia funt omnia,& quomodo ad fuu mu­
nus affeda.relata dicütür, quib’ hoc ipfum
eft eife,ad ahquid quodammodo fe habere:
nec quicquam aliud agunt.reliqua fex latet
vtlut in infidiis, tantum fpeciem nominis
indicantmihil prxterea declarat,aut often-
dunuquis numerus eft in eaftris fubftantia?
omnes illic efle dicuntur,non modd inani­
matorum,fed arborum,pecudu, hominum,
deorum,dxmonu nationes,& quidem mi­
' rabili ordine (quem prxdicamentu vocat)
deferiptx; vbi fummum genus regia pote-
ftate
 T £ TRI R AMT
flate imperat,fubieda funt fpecies.’differed
tia ftipatu iuo,comitatuq; latera cingutrvt
dece ampliflimas orbis vniuerfi bafilicas ti
bi videre videaris,cum hac aipicies. at for·
taflis hac fophiftica eft, vtinpropugnacu- 30
lis,oftetatio.itaq; ingrediamur,circGfpicia-
m’ omnia.nec vanis iftis titulis terreamur.
quid?vbi eftaulaiftaregia?vbi comites , &
flipatores regij? vbi fubditi principes?folitu
do eft vafta,dcfertaqj .video tame in angulo 35
nefeio quo primä,fccüdaq;fubftätiä muli­
ebriter altercates,aliquot communitati fo-
phifmatis ad augenda litem obftrepetibus;
praterea nihil.in reliquis tribus,qui in pri­
ma illius clientela funt,cum introieris,eade 40
ibiitudo cernetur:quarititas,qualitasq; cum
aliquot feruulis velut in excubiis obmute-
fcut'.relatio tantu caput e feneftraquada ex-
critjprominetibus cbmunitatu auriculis ad
exeipienduhoftiuftrepitumrnihil amplius. 45
qua no video,cur in arce ipfa pr^dicameto
ru princeps coftituatur.& eade in excubiis
poftpradicamentord vigilet.reliqua fex, vt
dixi,latent ininiidiisme nome quidem de-
finiut.ordo ille reru per genera,fpecies, dif $ό
ferentias copofitus nuiqua eft,in his tamen
phantafticorü exercituu caftris multi calo­
nes,
 A Kl ST» ANIM AD. 18
nes,caupones,piftores,lignatores, fartores,
frumecatorcs qua:ftus,& lucri gratia nego-
ciätur.rides,ais,certc5& ex animo, vereque
rideo,fed ridetem dicere verum quid vetat?
pollicetur hic archifophifta iftis decem ca-
* ftris fe reru omniu genera,fpecies,differen ­
tias cuprehenfuru.’quod eft ab humana fa­
cultate alieniiTimu.fi enim omnis fcietia cu
ignoratione hominru coferatur,fcientia in*
ftar candelulx in obfcuriifima nofte fuerit.
10 at fi eilet ordines hi deferipti,nihil eflet no
perfpeftum,no cognitu, eft verd impudetia
miranda in hoc homine,quod nefeiat, nec
homo quifquä fcire poflit,id quafi manife-
ftum,& facile prztermitteie.fic de fex vlti-

lofophus illas no ignoraret, fed defpicerer,

quas tamen homini cognofcere fit nefas,
quod fi categorias quas Palladi vix, ac ne
2O vix quide fueritcoceflum, coplere potuif·
fet Ariftoteles,& hanc infinita rerum vari­
etatem in dece illos ordines digeiTiiTet,non
aliquam dialeftica: partem tradidiflet, fed
omnes artes, totamque philofophiam tur-
bafiet .♦ qua: melius in tres partes. dialefti-
cam, phyficam, ethicam, quam in decem
genera diftributa cft:& dialeftica: proprias
aliarum
 PETRI RAMI

aliarum artium materias attribuiflet:& na­

tural,quae phyficorum funt:quatitates,quae
mathematicorum &c. cum dialedica: fo­
lum fit proprium,communem legem, & ad
omnes res pertinentem tradere: non enim 30
dialedica dicere debet quid lmea, fuperfi-
cies, corpus,numerus, habitus: fed legem
explicare illa ipfa, ficut alia omnia , expli­
candi,iudicandique.fubflantias enim cor­
poreas explicare phyfici, earum que gene- 3 >
fa,fpecies,& differentias non dialedici: ma
gnitudinum genera geometry,numerorum
arithmetici: & extera in fuisRudiis artifi­
ces finguli debent:quaquam in eo ipfo co­
munibus dialedicae legibus definiedi,diui- 40
dendi,probandi,difponedi vtantur. itaque
fi quae res fcitu digna inhac confufione vi­
deatur,difeatur in difciplina fua meli*,fub-
Rantiae in phyficis,medieis,theologis:qua-
titates in mathematicis*.!)abitus,& difpofi- 4$
tio,naturalis potentia,& impotentia 10 mo
ralibus:relatio,ficut adio,pafli0que in in-
uentione dialedica tradentur, & exponan
tur,non infanafuperRitione mifceantur,&
cofundantur omnia,hic vos auriculas Ari- 5°
ftotelci mifelli arrigite-.definite (quod fem-
per facitis)aliquando rudere: veram,libe—
ramque
 A R I S T» A Ν*ί M A D< T</
ramque vocem audite: Ariftoteles aciem
(quae per fe tamen erat valde obtufa)cögi-
tationum veftrarum perftrinxitrcaftra haec
decem tam magnificis,tarnque mirabilibus
I ticulisilluftria excitatis tenebris circunde-
dit:praeftigiaru,captionumque vanitate, &
confufionc perturbauit.0 caftra demeti^,fa
tuitatis,erroris.ό deliramenta fenis aegroti:
attendite hic ό fophiftae,& ad pun&ii rem­
io poris cogitatione liberi iudicij cotra hunc
archifophiftam fufcipite,quid eft praedica­
mentum quod appellatis?eft( dicitis ) ordo;
rerum vno fummo genere comprehenfarii
per genera,fpeciesjdiff-rentias diftributus.
at haec Ariftotelea fabulofitas non eft ordo
' rerum vno fummo genere coprchenfarum
pet genera,fpecies diftributus.no eft igitur
praEdicamentii.hem failone? retexamne ra­
tione ? argumetii quo vtdr, definitio veftra
i0 eibdifpofitio argumeti in fecuda fpecie fim
piici, & modo quarto eft:an icfte cocludo*
diftinguo(dicet aliquis irat9 fophiftaja&u^
vel potentia praedicameta funi: ergo vir fa-
piens,& diuine fophifta, queadmodum tu
1$ omniu do&rinarum laude princeps es, no
quia vllam nofti, fed quia ad eas cognofce-
das potes aptus homo(fi volet deus)efle,fic
d.j. pr^dicg
 PETRI RAMI
praedicamenta tuoiudicio nulla funt aftu,
fed efle poflunt tpoteft eni dcusaliquis(ho-
•
mo enim null9 poteft) cognita reru omniu
genera fuis ordinibus exponere. cupiditas
vide quid facit. ego nimio Audio veritatis 30
aflerendiE pene lapfus fum. quäobre habeo
gratia,quinetiä iam referam.audi,habeo(ni
fallor) valde fubtilem diftinftioncm,quatn
aducrfusl iflos rerü nouarii atitores vtare:
die. o fluid, Ariftoteles fuit prim’ fili9 na-
tur?,cui oia fua fccreta aperuit,itaq;fcicbat
artes occultas,& quib9 eft vfus in pdicame
tis:& vt nobiles pftigiatores folent, obdu­
xit nube oim oculis, ne tantas opes hic oc­
cultas agnofceret.fic attoniti credet praedi- o
cameta quaedä hic efle Democritica ex in­
ani vacuo^j mundo:quale Xenophanes ait
habitari Ϊ luna terra multaru vrbiu , multo
rumq^ montiikeadc ratio erit,fi quis curio-
fus ex iftis hominib9,qui tantu de vtilitate,
Severitate,nefeio quibus,femper Ioquutur,
requirat, cur Ariftoteles dece generibus co
fuderit,qd tn tres philofophi? partes como
dius erat diftributurdc quaredialefticae tri-<
buerit,quod fit aliaru difciplinaru propriui
dices eni quod Ariftotelis erät omnia: quia
filius erat primogenitus naturaeddeoq; po­
terat pro fua libidine, no pro iuuenu vtili­
tate
 AR I S T. A N IMA U. 1©
late ( de qua nihil vnq audiui )hocmodo to
tam philofophia phätaftica coagmetatione
Cogreg ire,pro deitm,hominiiq; fide, nuncj
ne expergificentur animi,vt verum cogno-
^fcatfadeonequemij defidia,languor,inertia
deledac,vtppetuddormire velit:auc fiquä
do de die ocioß cogitet,hofipite Ariftotelc
togare malit:& quicquid refpoderit.crcdc-
re:q[ expefre&us feneftra aperire?ftellas,fo-
l0len>q·, fuis oculis intueri ,Vc node,dieq; per
fieipfium poflit agnofccre?hicoes mihi cla­
mores funt adhibedi, vtdormietes excite
omnes afftdus tentandi:ridendn,execran-
dum,plorandum,irafeendum , miferadum:
omnes admouendat machinae funt, vt ho-
' mines ad amorem, charitatemq; fui com-
moueam.vbi enim eft amor tui, fi tc in vo-
luntaria cacitate videam’ratione nihil ho-*·
mini dcuscxcclletius,amabihusjadmirabi
aoli’dedit:tt> te fic abiicies.vt inter te,et qua­
drupede mhil interfit ? quinetia quadrupes
te naturae indicio fupet ? fi eni afino lapides
^tribulisobiicias, fenfusiudicio talepa-
bulurepudiabittquianofiteinsnaturae c6-
4 ^(etaneu.at fi tibi tnbulos appofucrit Arifto
teles nullo iudicio, nullo deleäu adhibito
repete vorabis, nefas efle putabis dubitare
•n nature tu? cogruatran ili? fint diale&ic?
d.ij- naturali*
 PETRI RAMI

naturalis epulae ? omni te iudicio priuabis»

vt hominem(qucm deus omniu anim antiu
principem fecerat) Ariftoteles infra afinos,
pecudesque omnes amandare videatur.ho-
mini te vili vendes,& addices ?at qua mer- 50
cede ?dementi?,vt oculos fcmpcr in terram
abiicias contra quam deus voluit. nam( vt
Ouidius ait)
Os homini fublime dedit, coelumq; videre
Iuifit,& credos ad fydera tollere vultusi 3 j
vt aures bene monenti nunquam praebeas*,
omnes iudicij, & rationis aditus interclu­
das *. at cui homini J qui äfuis popularibus
demens, leuis, loquax appellatur, fic enim
fcpud Laertium Theocritus, (chru,
Hermeniae eunuchi fimul,Eubuliq, lepul-
Mente vacans vacuu ftruxit Ariftoteles.
Et apud eundem Timon, (quads.
Sed neqj Ariftotelis Ieuitas miferandalo-
quid eft quod apud eundem Ariftipus ait?
Ariftotelem Hermiae concubinam tam mi-
fere depenifie, vt pmifläm fibi duceret vxo
rem,& ei cupiditatis ardore gefties immo­
laret,vt Athenicfes Eleufinae Cereri immo
lare foliti funt.ergo Ariftoteles Graecorum
teftimonio meretricem deam fecit, coluit.
o ccelujO terras,o maria Neptuni, huic vni
domino
 ARIS T* ANIMA D. U
domino liberos homines, & quide cos qui
fapientiäin profcflionc habet,omni liber
Uteiudicij damnata,tanquavilia macipia»
feruire:cteteros ineafde calamitates,& mi-
I fcrias trahere’prohibere ne poti9 ratione,
natu'a, vritatem,deum ipfum,qdominum
fuüiequamur? admirabili ingemo fuit(in-
quiesjitaqi & fi vita aliquo loco lapfa eflet,
non idcirco non laudandum eflet ingeniu.
iO re&e(inqua) itaqj ingeniii feparcmus ab au
toritateivciitatc fpeftemus,qua & fi turba-
uit,obfcurauit,deprauauit Ariftoteles, ho­
minibus tamen omnibus anteponi voluit:
hac cni defenfione vtitur in reprehedendis
pr^ceptoribus Socrate,& Platone. vtamur
5 igitur Ariftotelis confilio,& vnicä veritate
(vtiubet)habeamus pro omni autoritate,*
falfa libere repudiemus, inutilia fine metu
damnemus,vera fequamur,vtilia probem9,
fed longius progreflusfum, q putaram:qq
2,0 primis iftis fophiftarum eaftris expugnatis
reliqua rob'spradia faciliora efle confido.
Topica in Ariftotelea dialeftice inuentio-
nis cöfufione proxima font. fic enim tene­
bras Ariftotelis vniuerfas partitus fum , vt
inuentionis chaos categoriis, & topicis at-
tribuerem.topica igiturC vt nome indicat)
d»iij. quod
 PBTRI RAMI
quod tow, id eft,locis argumetoru inue-
niendoru via defignent, inuecionis quandi
fpecie haber,fcdita diflipata.diftradam, &
omni genere perturbationis offufam,vt de
jnduftria certaflc videatur Ariftoteles, ne jq
quicq vtilitatis vel agnofci,vel accipi inde
poftet n ä cd m paucis indiciis ois muetio-
nis human? dodrina ad natur? cöformatio
Dem notari poftet,cauftis, & earum euetis,
fubiedis,& eorü adiundis,& diflentaneis: 3$
vnde genus,ipccies,nomen,notatio, coiu-
gita teftimonia,coparata, diuifio,difinitio,
& haec 01a brei iib9,3c apertis defimtionib9
explicari, moftrariq; exeplis poflent, qd in
noftrjs comentarns efficere laborauimus, 40
fepte.pter illaprxdicabilia,prxdicametaqj
Jibri fcholafticis altercationibus, ametibus
clamorib? funt impleti: in quib’ vitia 01a
qua? funali pfequi velim,in molefta admo-
du& mibi,&legcti cotentione incidä ne- 45
cefle eftjitaq; de tam varia,multipliciq, ca­
ligine duo duntaxat erua,ex quorü ?ftima-
tionc de caeteris iudiciu fieri poflit: alteru,
q>ex omniu genere qu^ftionu quatuor fo
phifticas elegit Ariftoteles, vbi dialedica $0
tatu vociferaretur:alteru,2>üllisipfis quse-
ftionib’iide loci fepties nimis pueriliter fut
/culcati,dialedica naturalishomini a deoru
familia
 A R I S T» AN IN AD.
familia depulfo, &quafi capite diminuto
ad oia vitx fubfidia diuinitus attributa eft,
2 que licet ab illo beatiiTimo lumine,& oia
colluftrate valde iemot’,tame res multas in

homini noflc fas eflcc,intelligeret:cui’ vir­

tutis fi doftrina vlla defcribeda fuit, ta late
logeq; patere,q vis illa quam imitabatur.te
vt dialeftica naturalis fic artificiofaqftione
io oemjquaEabhoietraftan potuit,fibi ^ppo-
ncre debuit.at hic fophiftaru lanifta in qua
tuor clamofaru qftionum piftrinii coftrifta
dialeftica copegit,vt tatumodo vociferare­
tur de accidchis,generis,jpprij, definitionis

5 henda?haec fi quis nuftris temporib0 prim’

inftitueret,quib9 ftimulis cofodereturrbos,
ftipes,afinu$,iure meritoq, appellaretur; tu
Ariftoteles quia fecifti,no modo nuilu cri-
men/ed maxima laus erit vitia tua jp fum -
2,0 mis virtutib’habebuntur?dialeftica eft do­
ftrina oim cogitationu, cofiliorii, difputa-
tionu,deliberation!!,rationu.tuadjpblema
tis ^fepequatuor iftis cornib’ alligabis? an
faces admoucdr funt,q te tata: caufia: indor
*5 miente exufeitet?vbi eft acumen illud Ari*
ftoteliciqqdpluiqdiuinu fophiftis exiiLma
tur? vbi ingeniu tanti, vt ftulti admiratores
 PETRI RAMI
praedicat philofophi? at Ariftoteles fchola-
ftica tantum dialedicä in topicis inftituit.
fcio,& illud crimen quod cofiretur,arguo:
quod de induftru dialedica ad deliras lftas
cocertationes tranftulerit: quae debebat in 30
omni rtru qu^ftione, & difputationc pror-
fhseade verfan:vna enim inucnicndi viam
comunem,vna indicandi lege publica dia­
ledica monftrare debuit, miror ad Arifto-
telis imitatione ηόείΓε fada grammatica 3$
icholafticä ,rhetorica fcholaftica,c£terafq;
artes adfcholae clamores, acuendos no eile
tradudas.Iupiterbone quam funt Arifto-
telei miiera feruirute occa:cati, an in ludo
gladiatores alia docetur,q fint in arena ρΓς 40
flaturi?an aliis in reb9 hiftrionesdomi ex­
ercentur, q fint in fcena aduti?an aliter ( vt
ad propinquiora venia) pueri carmen con -
dere,epiftolam fcnbere, oratione recitare
inftituutur, qiintin rebus feriis poftea fa- 4S
duri? cur Anftoteleihabent in fcholadia-
ledicam:qua,fi pedem e limine extulerint,
nefeiant quibus in rebus fint vfuri? venim
quinam eft ifta dialedica fcholaftica?Audi
nunc Ariftote!ec,&fimilitudinem calami- 5°
tatis tuae in alieno exeplo perf*pice:fi magi-
fter aliquis puerfi in grammatica fic exerce
retvtprasceptionuomniu memoria abeo
folicite
 ARIS T. ANIMA D.
iblicitcexigeret, nullum monftraret vfum
praeceptionu: quemadmodu me quondam
vici mei magifter,mufa( dicebat)cuius gc -
neris?foemini.dic per quam regulam,
5 Vocalis primas fit foemina.
Quotas declinationis? primae : dic per qua
regulam,
Redis as,es,a,dat declinatio prima.
praeterea nihil ab eo didici: Ciceronis, Vir
gilij nullum verbum audiui: fed illi gratia
habeo, quod (impliciter fe non multa fcire
fateretur, &me hortaretur ad meliora.fi
quis hoc tempore tam finite fit infolens,vt
bonis literis refiitutis mi feram illam viam
ij fequi velit,& bonorum ingeniorum fpem
his tricis,apinifq; fallere: no tu hominem
nequam i udi cabis? quid fi non in omnibus
grammaticse partibus, fedinföla etymo­
logia iuuetutis ftudia tam mifere retardet,
O2, atque impediat,quantd nequiore putabis.
fi autem vnum alterumve annum in nomi­
nis, & verbi clamitatione retineat, & tan­
tum puerum balbutire doceat, & tanquam
picam garrire: quid nomen, quid verbum,
3,$ quotfunt accidentia nominis,quot verbi:
nonne magifirum digniflimu putabis, qui
pafcenuo afinorum gregi praeficiatur ? gra-
matica
11 Ramus, Dialect./Arist.
 TETRI RANI
matica enim Cai gratia non eft inuenta, fed
vt iermo aliorum,& puritas,proprietasque
cognofcatur:& ad hanc fimilitudin^ difce-
tis oratio conformetur:de quo do&or ille
nuquamcogitauerit.fimillimavero fophi- 50
ftaru priceps in his topicis inftituit: vt dia
fe£ica,qerat inftrumetu ad omne reru ex­
plicatione repertu, miierrime in fuoru pce
ptoru|oquacitate,deinde( quod multo mi-
ferius eft)in vna tantum parte, qua: inuen- 35
tio eftjpoftremo quod loge, multoq; mi fer
rimum , in vnius partis quatuor particulis,
accidetis,generis,propriij, definitionis pro
blemate dütaxat occuparetur 1 quid iftud
eft o Ariftotelei ? cur diale&ica tantum de 40
quatuor qu^ftionibus garrieücum vos ro­
gabo,an eftis ibphilbe,an vos iuuat mulie­
briter altercari, obmutefcetis(credo)no e­
nim rogo problema vllu de veftris, quibus
tame folis debetis refpondere: ari fophifta 4 j
fit genus Ariftoteleoru an Ariftoteleis al­
tercari iit accidens, an ftolida pertinacia fir
eoru propriu,an omnia turbare,nihil veri
tenere,fallis & captiofis abudare, fubtiliter
imponere,iit eorüdefinitio^atque hoc file- $0
tio indicabitis,quod qu^rorna taciturnitas
verccuda quadam eft confellio, at omnia in
quatuor
 AK I ST. ANIM AD» 2<(-
quatuor problematis cotinentur.volo cnim
diftinöione aliquam de veftris fomniis ap
ponere: iic eft profefto,parabola conuenit:
omnes grammaticas quseftiones in nomine
$ cotinentur, & verbo:rideam9 Donati, Pri-
feiani, Diomedis diligetiam *. nomine enitn
verboque ( vt Ariftotelei cenient) cognitis
fota grammatica cognofcitur, & qui bene
dequseftione nominis,verbique reiponde
io bit,de tota gramaticabene refpondebit: qd
cni itereft vo q uatuor particulas lnuecio-
nis,jptota dialeäicaiergo hic duas etymo­
logi^ partes pro tota grammatica ftatuo. q
vero eft tota hsc Ariftoteleoru natio fatua,
IJ & ridicula,& quam falfa tame fcietiz opi­
nione infoles ,arrogas, difuperba? nautas
crederes graui auquo pr^lio mari dimica-
re.nauis aliqua machina concuiTa eft {fom-
niatur ex tempore diftin&io aliqua velut
io inftauratio,perforatur, & terebratur aliquo
inopinato loco? piceata diftinäio repenti
apponiturideniq; nullütätu malu eft,cuius
prsfentiiiimu remediu ab aliqua diftin&io
ne no petatur: que tu optima iudicatur, cu
i j is(cu quo res eft ) pertubatur maxime: nec
potfic eludente^ergiuerfanteq; aduerfariu
logius pfequi:ego verd mjhi videre videor
quoties
 PE TRI RAMI
quoties fpeciem tantai indignitatis animo
iubiicio,latrunculos,medicos,egentes, fa·
melicos,qui e cauernis erumpant, & in re­
ginam potentiflimam , nobiliflimamque
(quae turn forte procul a fuisfolainambu- 3°
laret)impetum faciant,rapiant,in antra il­
ia obfeura veftigiis auerfis quemadmodti
quondam Herculis,
Traxerat auerfos Cacus in antra boues:
fpolient ornamentis omnibus, eaque mife 3$
re captiua ad impuras,& flagitiofas libidi-
dcs abutantur.’quidenim eft aliud dialedi
cam (quae fuerat omnium dodrinarum pa­
rens, & domina: omniu rerum, & obfeura
rumdifputatrix, & difeeptatrix inccrtaru) 40
ab Ariftoteleis in quatuor qu^ftiGcularum
ergaftulum trahi?<3c libidinibus amentifli-
mae defidi^,feruitutique fubiici?& fi tu for
te conqueratur,alicuius diftindionis flagel
loc^di,atque verberari?Reliquaeftin topi 45
cis vna laus Ariftotelis longe maxima, qua
pene imprudens prxterii. locos inuentio­
nis vt dixi,ad quatuor problematum alter­
cationes adftrinxit:& cum femel in vn’uer
ium pro pofiti quatuor quseftionibus, im- JO
mo omnibus omnino accommodari pof-
fent:fepties in feptem primis topicorum li
bris
 ARIST. AN1MAD* If

bris iterati iut,& inculcati,vt( lubet eni in

cade parabola fapietia huius hominis exc-
qui)fi grammaticus ille nofter cum totam
j grammaticam pofuiflet in nomine, & ver­
bo nominis accidentia defcriberet, eadem
impius in nomine fubftatiuo, & adicdiuo,
primitiuo,& deriuatiuo.verbi item accide
tia in verbo perfonali,& impcrfonali, fub-
Io ftantiuo, & adiediuorquis puer hunc grä-
maticum non exibilaret?at pater ifte fophi
ftarum,argumentoru genera ( quae non mo
do hard quatuor quaeftionum,fed ( vt dixi)
omnium fi fluduantem nauem ad illu fco-

bationem prxouiflent)feprem libris omni

genere tenebrarum inuoluit: primo enim
libro in quatuor inftrumentoru traditione
Fere omnia adhibuit: in fex proximis fere
femper eadem fine vlla varietate, nifi ob-
fcuritatis'.nouae enim tenebras & perpetuae
funt:Ita duabus illis lernis topica fua cufto
dienda mandauit Ariftoteles, vt ab altera
quaeftiones omnes, exceptis quatuor pro­
blematis, quae affli&ae diale&icae dilorica­
tam togulam excuterent, & pediculos
fuccuffarent, repellerentur : ab altera e­
tiam in illis quide problematis omnia con
duplicatis
 FETRI RAMI
duplicatis /$pi’ tenebris mifeeretut ne νί-
Jfi veritatis,atqj vtilitatisnaturalis veftigiu
appareret, quid hic comemore ptei lernas
illas principes,minores hydras ta variis lo­
cis diiierainatas?quidenim fyllogifmorum
confufio in inuc tione,quid iftoru quatuor
problematum nomina ( vt in Porphyriana
i'alutationeexpofm)contraomms vius ra­
tionem diftorta?quid ipfum problema,pro
pofitio dialedica,politio,cur hac iuperfti-
tione implicantur? an eft vlla quasftio i vlla
propofitio/vlla pofitio/ quae ab homine nor
dialedico,id eft,rationis experte,& ignaro
poifit exponi? cur non omniadialedica,vt
funt,nominatur?quena ratio eft in quatuor
illis inftrumetis,quata inuentionis ignora
tio?an propofitio eft vlla, qu® non ex argu
meto & qu^ftios parte coficiatur? hk phar
maca Ariftotelearu drftindiondalia ex a-

quic ad naturam aptu,non autc qua captio­

ne quiduis defendatur: qua verborii callidi
täte,qua ftultitia,qua pertinacia femel ac­
ceptus error retineatur.hacenim ftolidita- $o
te nihil eft ta abfurdu, & incredibile quod
icfcndi non poflitinec quia non potiunt
Ariftoteiat
 Λ RI ST. A N IM A 0» 15

Ariftotelei ta mendaci, täque iniano mor­

bo Uberari,ideo mendaciu prxponendum
veritati, ad hanc tantam confufioncaccef-
j fit & alia, fed ab eode autore confufio ’.tri­
plex iuetio ab Ariftotelc m rhetoricis de«
icr*pta^ft:pr.ma in generibus cauftaru, mi
nutiiTimis concifa prxceptiunciilis: altera
comunis ex vniuerfis generibus argumen«
j0 tor u,terti a medi a inter v tram que in parti­
bus oratioriis: quam inconfufioncm Cicc
roj Fabiuj>qucautoritatcm Ariftotelis fe«
cuti ’apfi funtifed impoftori culpa fija prar-·
ftanda eft,non iis>quibus impofuit: quzna
igitur his in rebus peccata primum com­
memorem ? quodnaefte animalis monftrd
putaremus! cuius pedes furfum eflent ere­
di: venter deorfu m abicdusiin quo tamc
pedes replicau.:ur:caput in medio pofitu.
jo ät Ariftoteles inuentionis dodrinam fimil
limamonftro illi fpecie depinxi: a lingu­
laribus enim cauflarum generibus * id eft,
a pedibus incepir.’deindc in medio vni-
uerfos fontes, id eft * caput: poftremo par«
i j tes orationis,& in hir genera cauflarü, qua
ii vetrem rcuolutoi pedes remandente coi
locauit ;hoc n5 irridedu atq; illud ab
Horatio
 FETRI RAMI
Horätio defcriptum portentum eft?
Humano capiti ceruicem pi&or equinam
lungere fi velit:&varias inducere plumas:
Vndiq; collatis mebris,vt turpiter atrum
Definat in pifcc mulier formofa fupernc:
Spe&atum admiifi rifum teneatis amici?
vbi eft Ariftoteles tuü illud tam frequens,
& in tot tuis libris vfurpatum praeceptum,
Temper ab vniuerfis ordiendum ? cur tui ta
immem or, capitis locum pedibus tribuis?
at funt fortafte haec vtilia,quamuis non fa­
tis curiofe difpofitaiveh , valeat curiofitas,
modo retineatur vtilitas.’itaque conceda­
mus de noftroiure aliquid : vtihtatem vi­
deamus: inuentio vna breuiter ad imitatio
nem naturae defcripta poterat, & debebat,
(vtvnain grammaticis etymologia ado-
mnes partes orationis interpretandas ) fic
ad omnes quaeftiones explicadas fatis efle:
cur inftufta infinita frangitur?de ordine
iam nihil difputo : de vtilitate difputo: an
non eft longe,multoque facilius puero pau
cis monitis arcem difeere , memoriaque
complcdi, quam tot libris diflolutä,di ffi-
patamquelaboriofiiTim^, & moleftiflim^
perfequi? ridebitur nofter ille gramaticus
& quidem merito ridebitur: qui etymolo­
giam
 AR T S T. ÄNIMAÖ. ί

gtam in grammatica triplicem, propriam,

communem $ mediam fecerit: quare ? quia
vna communis illa omnibus partibus ora­
tionis quxcunque fuerint, fati i facit. Ari-
^ftoreleos igitur no merito rideamus:qui te­
nebras tam ridiculas,ram miferas, tam in­
utiles cumulant? quid enim eft in primis
illis & poftremisinuentionislocis ,quod
a communibus no fumatur?an cxordij,nar-
iorationis confirmationi«,perorationis ad fi­
de loci,non ex illis vniuerfis,& comunibus
fontibus oriuntur?quidin generibus cauf-
iarum nouis praeceptis opus fuit? confi­
lia enim fereconftant ex cauflis rlaudatio-
nes ex effeftis, & adiunftis . iudicia ex o-

nam eft haec amentia, cum breuiflimam no

bis,facillimamque viam ad omnes omni­
no quaeftiones natura monftrauerit t tarnt
10faiebrofos,tam praecipites ,tam longos,
8c moleftos finus perfequi?Cyneas(vtPlu-
tarchus fcribit )cuPyrrhum ad romanefe
bellum inclinantem cerneret : na&us il­
lum aliquando ociofum , in huiufmodi
1 iermonem adduxit: egregij quidem bello
romani efle dicuntur, multisque bellico—
fis gentibus imperare: quod fi eos fuperat e
e dij
 F E T R IRAMI
dij nobis dederint,quid tunc agemus Pyr-
rhc’ad hzc Pyrrhus , de re haud quaquam
oblcura(inquit)o Cynea percudaris: ne­
que enim barbara nobis, neque grzca ciui
tas refifterc valeret Romanis fuperatis:fed
haberemus confcftim Italiam totam : cu­
ius minime magnitudinem , & potentiam
te ignorare arbitror: parumper ergo com­
moratus Cynea$:enimuero cum Italia ce-
perimus(inquit)quid tunc agemus ?&Pyr
lhus,nondum mete eius intelleda, proxi-
ma(inquit)Sicilia eft,infula felix, ac popu
lofa,quz capi facile poteft ob ieditiones,ac
difeordias ciuitatum:rede aids,inquit Cy
neas,fed an fini» militiz nobis erit,Sicilia do
cepiile?deus moddf inquit Pyrrhus) vido-
riam przftetrnam his veluti przludiis vte-
mur ad res maximas conficiendas. quis e­
nim fe Lybia abftineat,& Chartagine:qua
nuper Agathocles cläm exSyracufis profe- 4$
dus exigua claiTc paulo abfuit, quin «ape-
ret?his autem vidis, nullus nobis refifteret
hoitisuta eft,inquit Cyneas. conftat enim
quod & Macedonia recuperare, & Gr$ci£
dominar t eertiflime cum hac potentia lice 50
bit:fed vidis Omnibusse fubadis, quid fa
ciemus
 AR t S Τ. A N ί Μ A t)< 2?
ciemus tandcm?& Pyrrhus ridens, ocium
(inquit}agemus:& quotidiana feft iu itate,
mutuisq; fermonibus, Isritiaque perfrue-
mut<cum ad haec Cyneas Pyrrhum addu-
? xiflet:at quid vetat, ό rex(inquit) qud mi­
nus nunc ifta l^titia, & fcftiuitate, & ocio
perfruamunadeft quippe nobis fine labo-
refacultas eorum: ad que per fanguirrem,
moleftias,& pericula noftra,& airoruper-
10 üenturi fumus, nxc Aretinus ex Plutar-
cho couertit. ita ( redeamus enim ad pro·*
pofitum ) liquem ex Ariftoteleis ( qui lftai
Omnia legerit,veraq; efle crediderit, & v-
tilia)ociofum nadüs, quäfi difcipuluseius
fim futurus, p^detentim de tam longa via
interrogem, idem quod Cyneae Pyrrhus,
& fi non eodem modo(net enim decet ho'
minem barbarum, & ineptum regio more
loqui)refpondcbit,cdm fic conuenire cce-
pcrojterminorum ό magifter, infolens ad­
modum,& a bonis literis aliena difputatio
mihi videtur, diuturnr clamores, & mole-
ftifunt:fed fi diis bene fauentibusmofefti-
as illas vicerim4’,quid tum fequemur ? tu it
2 j le,facile certe eft ad interrogatum refpon-
dere, cognitis accurate terminis, &.bene,
e ij. fortiterque
 fETK1 KAMI
fortiterque argumentando capiti penitus
infixis , modum arguendi, diftingucn -
di , concedendi , atque ex omni diiputa-
tione cauti effugiendi , breuiter ( quod
non ignoras efle primum , & maximum) 3σ
terminos tenebimus:hic fi parumper vclut
aflentiens moratus, iterum rogem, enim,
verd magifter cum egregiam ’flam ter­
minorum vtilitatem perceperimus, quid
Sperabimus deinde: nihil Sane devia tam
trita haelitabit.proxima funt(inquiet)pr$-
dicabilia , propter dubiorum intrinfecus
multorum intricatas bonas ( crede mihi)
difficultates bene difputabilia,vbilonge
vehementius argumentari licebit , quam
in terminis:vnde multae funt etiam bonae
res , quae illic funt . euge, re&e , beate,
fed an argumetandi & clamandi nobis hic
finis eritJminime inquiet, fed ifta nobis e­
runt pr^libamina ac praeambula ad Arifto
telis libros praedicamentorum,topicorum» 45
quos primo legemus, intelligo inquam:ati
diui enim perobfcurum efTe Ariftotelem,
nec fine caufla prooemiis iftis tam accuratis
auditores praepararim fe conftanter,& for
titer in tam difficilibus rebus gerat:& fu-
fpicor ( cum erunt aliquot menfes inter -
mini-
 ARIST. ANIMAD. 1$
minis,& praedicabilibus bene volbtati)ad
reliqua,id eft praedicamenta,topica, quin-
etiä rhetorica (fi velint)eofdem prorfus ef-
feperuenturos:fedtotoanno his in rebus
j confumpto,& ftomacho tot clamoribus
debilitato, fi fcholam relinquamus & ad
poetarum,oratorum,iurisconfultorumftu
dia vocemur,quid eritfolatij?quid frudus
tandem?Hic Ariftoteleus nihil queadmo-
jo dum rex ille ridebit : fed attonitus haere­
bit,qui nullum vnquam in fcholafticis vo­
ciferationibus verbum audiuit,de tam mul
torum librorum vfu:fed finge verfatum in
literis, cognouiffe magna« inuentionis effe
commodttates:&artis illius aliquidintot
libris effefufpicetur: dicat itaque inuenic-
di vias libris illis cotineri'.tum idem, quod
Cyneas poftremum qu^ram: quid vetat, o
magifter,quominus vno libello,vno vel e­
xo tiam dimidio menfe illius artis vtilitatem
capiamus? A (pice breuiffiimam illam natu
τς fcientiam,quatuordecim non libris, fed
vocabulis copr^hefam & diftindam, cauf-
fis,effedis,fubiedis,adiudis, diffentaneis,
genere, fpecie,nomine,notatione, coniuga
tis,teftimoniis, comparatis, diftributione,
definitione,hisque rebus omnibus,copio-
c.iij. fiffime
 tRTP.1 A-AM I
fiflime dotaram 5c locupletatam ; ad qua?
per tot millia moleftiarum,clamorum?mi-
i"eriarum,per tot vojumipa terminorum,
prxdicabiluun,praedicamentorum,topico
rum^hetorjcorunijper tot milia ( quod o- p
tniferam) introdu&ionum tilmanicarum,
trazepontinarum,fabrilium, exfarinarum
no ducimur*, fed ineptifiimi efficimur *. Ad
propinquu naturae gymnafiu deducendus
tibi diligeti videlicet paedagogo in bac aca ft
demia panfienfi traditur puer: tu p ahis in
Bricanniam,Germaniam, Sarmatiamjn-
diam, per infinitas terras , infinitaqup ma-
jri a: y t ladcm hue in vicinam domum pera
grato terrarum orbe claudus , fraftusque ^.o
vix,acne vix quidem perueniat.dcaccos
viae duces: o calamitofos errores: nun­
quam quid agatis intelligctis ? nunquam
libera mente de tot veftris peccatis, &.
flagitiis cogitabitis? qua fraude vofmetip- 4S
fos,quam mifpra opinionum feruitute im
plicaueritis ? quod exitium bonis,& in­
nocentibus comparatis? fit aliquando finis
infaniendimaturz CQnfiliis vtamur ad ne-
ceffttafem vitx:opinionum comentis non ίθ
conturbemur: colligamus nosipfos,refi~
pifcamus:
 ARIST. AN I M AD 3°
pifcamus: veritati debitum honorem tri­
buamus : fit feda nobis vna non Platonis,
non Ariftotelis, non hominis cuiufquam,
fed veritatis,cuiusfedatores , & aemuli cu-
5 iufque inueftigandae, & aeftimandae periti,
dialedici nominentur»quicquid huic con-
ientaneum erit, laudetur,& ametur: quic-
quid diflentaneum, damnetur, & ab i icia-
tur.fed fit periequendi modus: & quan -
io quam funt infinita hominum iftorum de­
lida, moderatio tamen reprehenfionis ad­
hibeatur : ab hoc inuentionischao ad reli-
qum iudicij chaos tranfeamus.hlc mihi o­
mnes mufat, & charites funt imploran-
ij dae , vt publicam peftem , & tot iam fe­
culis corroboratam, atque inueteratam ae­
grotantibus oftendant : phanaticis qui -
bufdam ingeniis perfuadeant, vt fe colli­
gant : naturam fuam intueantur: dei opti.
10 maxi. munera (quibus affedifunt) fufpici
ant:ini;elligant quanta,quaque fingulari do
te,quampreciofo dialedicae naturalis pi­
gnore deus hominem illum aeternum cum
caduco , mortalique corpore copulaue -
rit: cuius pars loge optima,diuiniiumaque
e.iiij. cum
 FBTR.I RAMI
tum iudicij prudentia cotineatur:anima4
uertat ne nimis ingrata »barbaraqj impieta
te diuina mumficetia defpiciant,nimiuqi
ftolido,dementiq; furore non perturbato­
rem tanti boni,fed crepcorem:nonhoftem 30
humam iudic!j,fedtortorem,carnificemqj
dihgant.fic enim veriftimc profiteri poflu,
fi daemonum omniuconuentum aliquem
princeps ipfe tenebrarii de extinguedo,do
firing hui’ lumine ageret,auditaquefingu- 3$
lorum fententia ftatueret,no perniciofius,
exitiofius,calamitofi9 quicquam repertu-
ru:n,qudm ab vno Ariftotele repertum eft,
Dii talem terris auertitepeftem.
Quid eft iudiciü 0 domjne Ariftoteles, o 40
vnice natura; fili,o deus amentium.ft. dor­
mit : generaiudicijquotfunt? nondum έ
fomno excitatus eft : fed foitafle J?us ifte
per facerdotem ,aut interpretem aliquem
ioquitur:heus Ariftotelei facerdotes, quo- 4 i
piam deus vefter dormies nos hie defpicit,
quid eft judicium ?quzfunt iudicij gene­
ra? Pythagorei ex Ariftotcleis fadi funt:
demifto fupercilio terram intuctur?tacenf,
neefibiaflumut, vt in tanto domini filen-
tib,vel hifeere audeat, o pidores Apelleos,
vbi eft in hac admirabili tabula iudicij de­
finitio
 AR IST. ANIM AD. Jl
finitiofid eft,caput?vbi genera,id eft, mem
bra propofita: vobis imaginis ad imitadul
an ego audax,temerariusque fum,qui por­
tenta veftra patefacio: an vos fcelerati, fa-
5 cinorofique hoftes humani generis,qui ve«
ncficiis iftis liberalia, atque ingenua ftudia
corrumpitis animos iuuentutis ad Capien­
tia natos infatuati$?fed magna laus eft Ari«
ftotelis atq; haud fcio an maxima,obfcure,
10 perturbate oia confundere,arcere enim vo
luit(dicitis)tardos,et hebetes ab hac glorio
fa difciplina. procul 6 procul efte ^pfani
Conclamat vates,totoqj abfiftite luco.
At o ingenioli fophift^,artes no funt excel -
1$ lentium , & perfeftorum ingenioru gratia
repertgCqualia vobis veftro quidem ludi-
cio finxit natura ) vt foli tam admirabilem
Ariftotelis fapientiam perciperetis: fed tar­
dorum illorum,& hebet um (quos deus ve­
to iter contempfit) caufia funt inuenta:,vt iis
adiumentis doftrina: confirmati, eo dilige
tia, &. labore peruenirent, quo vos beatos
natura fine vlla moleftia perduxiflet · itaq;
definite hac magnifica defen fioe,& praela
»$ ra vti: que vos quales eftis manifefte ni -
mi$,& aperte demonftrat: intelligitis quid
dica?nodum enim fuccenfeo .fed efto tame
(nihil
12 Ramus, Dialect./Arist.
 PETRI RAMI

(nihil enim quod concedi poterit, inuitus

negabof Ariftoteles obfcurata confufionc
apud vos nobilis,& infignis.occulta Ϊ Ari
ftoteleis Foliis oracula videamus. At tene­
bra: funt obfcuriflimse, quomodo cernen- 30
tur? opponamus natur; Iume his tenebris:
& cum iudicij confufionc, eius diftindio-
nem coferamus.fint igitur harum tenebra
rum generaiudicijgeneribus oppofita, ac
primi iudicij primo,fecudi fecundo, tertij 3$
tertio loco perturbationem perfequamur.
quid eft igitur primum in primo Ariftotc-
lisiudicio? libellus eftde interpretatione
mirifica inaudit; fatuitatis illufione impii
catus: nihil enim toto libro,exceptis con- 40
tradidionibus,iisque perturbatis,dialedi-
cum eft: contradidioni fiquidem locus in
tudicio non erauargumentumenim eft co-
tradidio,quod inuentio fuppeditat: no ar­
gumenti difpofitio,qux iudicij dodrina co 45
tineturxur ergo inter has fpinas abiicitur?
ncq; id erat ab Ariftotele ignoratum:dedit
enim contradidionibus in topicis locum
propriu:fed illa gloria perturbandi retine-
da fuit:at non fatis eft vna in re vna confu- $0
fioxontradidioni falfx fpecies attribuun-
turtnam cum definit contradidione,vnius,
eiusdcmcjj
 ARIST. ANIMAD. 51
eiusdemq; rci affirmation?,& negationem
Angularem quandam contradidioneexco
gitauit:vt, (ambulat.
Quidä homo ambulat, quidä homo non
5 O calidum, & vafrum fophiftam. poteftne
res eade numero vere fimul affirmari, ne-
gariq;?no(inquies).at in propofito exeplo
res eadem numero affirmatur,negaturque;
fecus cotradiftionis definitio no coueniet;
1 ° quid hic concluda m? vtrii te mendacem,&
vanum,qui rem inenodabilem defendis,&
contradi&ione efTe,& vtrinq; verä: an pri­
ma dcfinitioelapfum?at definitio vera eft,
vanitas ergo tua damnetunhoc folu erat ia
15 hoc opere dialedicae propriu:idq;(vtappa
rct)& falfa,& contraria inftitutione pertur
batumzreliqua literatoris plane bardi,& fo
phiftx litigiofi ridendam,atque exploden­
dam vanitatem comple&utur: de nomine,
to verboq; quid fint,addubitat:quot fint ver­
borum modi,qu£ oratio indicat,optat,&c.
qu? affirmat,negatrqu® eft vno fenfu fim-
plex,qu£ multis coniun&a, quid fupppfitu
orationis,quid appofitum(fic enim grama
3$ tici loquuntunhlc fophiftx fubiedum ,&
pr^dicatum nominatjquid commune,
prium,vniuerfum,fingulare,de quibus ini
tio epera terminales illas ftatuas diiputaui*.
qua
 ' FETHI RAMI
qua excufatione hzc defendentur efle dia-
ledici iudicij?ignoranda non (unt, fäteor,
<ed nec nominum, verborumque declina«
tiones Sc coniugationes futuris dialedicis
funt ignorandzian ideo dialedicus hit ma 3®
gifter docebit,partes orationis per cafus
temporäue infledere ? no enim minus hzc
quam ilia dialcdico nccefläria funt.fcd lö­
ge aliud eft aliquid in arte feiri oportere:
aliud in eapertubare,atque inculcare, ?fus 35
artiu multis eft Γςρε rebus coniundus:pr^>
cepta tarnen ratione,locoquediftinguenda
funt: quamobrem reddatur grammatica
grammaticis,dialedica tradentur έ diale­
dicis. hk certe labet admirari Ariftoteleos 40
tam fuifle grammaticis infenfos:puto cdm
bellum illud grammaticum inter verbum
nomenque tam oertinacibus odiis gereba
tur,Ariftotelem cum fuis pr^donem aliqua
in fylua proxima fuifle:vnde terminos, ca­
tegorias , hunc totum locum grammati­
corum fpoliisimplcuere: fed pacatis iam-
pridem compofitisquc rebus, imperioque
grammaticorum optime coftituto, cur illa
latrociniapermittutur,vtfophiflzfibi ve- $0
dicent,quoa fit grammaticis omm iurede-
bitukauctc o furunculi Ariftotclei,ne dica
vobis
 A RI ST. AN IM AD« jj
Vobis impingatur:nemo patron’ vnquam
ca djlertus adhibebitur ,nc vcftris quidem
omnib9 diftinftionibus inftrudus:qui vos
etiä logiflima & multis dicb* comentata o
5 ratione poflit de fen dere. quod fi iudiciu co
tenitis , gramaticum bellfi no pertimefci-
tis? no horretis?cp fi node aliqua excitetur.
Quis clade illius noäis, qui funera fando
Explicet? aut poflit lachrymis aequare la-
10 bores?
Itaque confringite potius authoretn fur­
torum illorum Ariftotelem, &gramaticis
vna cum furtis dedite, vc legitimum de eo
fuppliciu fumaturme to-agens vefra tanti
1 i belli vaftitate pereat.fed haftenus de gram
maticorum caufia.fophiimata( quae reftat)
videamus, quae ex multorum dieru fophi-
frciscöcertationibus,inichola ab hoc ar-
chifophiftacollcdaefle, coicdura quidem
ηό mala ruerit.primi itaqpdiei thefes fue­
re de grammaticis t vbi graues quaeftiones
partim furreptar, partim p phrenefim qua­
dam fomniatae.ex fcientia enim quae de a­
nima eft,vnavaldc difficilis,et obfcura qu;
itio defluxit,quomodo imagines rerfi con­
ciperentur animo, & quomodo voces earu
client nunt>«r & interpretes «item vocum
litcrae,
 ί E T R I RAMI
liter«,tutnquemadmo dum, res rerum que
percept? imagines ea:dem: viriae aute va­
riaram gentium voces,& liter?:qu?omn/a
quia fatetur Ariftoteles aliena efle, credam
homini haec veriflime affirmantiiait enim, _o
de his vero didam eft in his^quae funt de a
nimaraltcrius enim eft negocij.in nomine
aute, & verbo infinitis q tortuofa fomnia
funt?de quibus nihil inuenio,quod dicam,
nili forte credas,quo tepore chim?ra men - -
tes hominu perambularet,reliquifle in Ari ?
ftotelis mente duas iftas lernidas,quae dun-
taxat,vt vifa inania fomnianti apparerent,
casque fi excitatus requireret fentiret cum
fomno euanuifle, nufquä apparerent: nui - .
Ius pocfta,nullus orator,nullus philofoph’, · *
nullus ne ex his quide,nifi cum in hac qu?-
ftione funt,fopbifta his vtitur.Tertiaqüs-
ftio eft,de futuro contingenti in contradi-
dione permixtaiqu? quam fcecundum pa- -
bulum,quam gratum fophiftis ociofisat-
tulit?hrc iadationem habent in populo,8c
fubtilitates fuas oftentaf.quäquam tota res
vthre eft polita,G dialedicum lumen adhi­
beretur facilis erat,& duobus his comprc»
henfa fyllogifmis: quibus Ariftoteles pro­
bat contradidionis veritate in contingeti
futuro
 Λ RI ST. A HIM AD.
futuro non efle definitamraltero fic,
Si definita fic veritas cotingentis futuri,fa·
talis erit neceffitas accipienda*
Hoe vero perabfurdu eft: ciam videamus
5 quarundamfuturaru rerum principium in
nobis eile:
III ud igitur perabfurdum erit, altero fic,
QljS natura reru eft,eade eft enuciationu:
Qu^da verd res funt ancipitis euer9, &in-
10 eonftantis: Tales igitur erunt earu enun­
tiationes. Quarta quaftioeft de enu-
ciationibus finiti s,& infinitis,ex chim^ri-
cis nominu,verborum q; fomniis.’in quib9
q anilia,delira,errantia, vaga ,ca*ca funt ο­
ι J mnia’hic collatasefie multoru dierum in
fanias ex rabie infanoru fophiftarum arbi
troriprimo enim quädo fecundu adiacens
attributu eft,ofto enunciationes, quatuor
indefinitae,quatuor vniuerf? ex fubiedo fi­
xo nito,infinitoque funt;vt,
Homo ambulat,homo non ambulat:
Non homo ambulat,no homo no ambulat
Omnis homo ambulatrnull’homo abulat:
Omnis no homo ambulat,null9 no homo
a5 ambulat. Totidem fient fi infinitio ad
attributum transferatur; ita erunt decem,
& fex.quod fi fubie<ftum,& attributum fi­
mul infinitionis nota afficiatur,quatuor 5
viginci
 PETRI RANI
viginti numerus duplicabitur.4 fi tertiu ad*
iacens attributu fit,erunt quadraginta odo
enunciationcs.’fi pro indefinitis addas fin-
gulares,rurfum duplicabitur: & erunt no­
naginta fex : poftremd quod interpretes fe
cere fi priuante« admiiceas pro indefinitis 7
dupla erit multitudo, & enficiationes erue
centum quadraginta quatuor. quid in hac
rabie fophifto qusefiuerunt?eft ne hic inue-
tionis iiidiciique vlla fcintilla?nulla omni-
no.eft vtilrs ad aliquas res exercitatio?ani­
mi nulla video , ne corporis quide fufpi-
cari pofium,quidhic expifeari potuerint?
nifi forte cruditate ftomaehi laboraret,atq;
vt accipitribus auium praedatoriarum ma- .
giftri curando ventri deuorandam ftupam,
vel rodendum lapidem aliquem obiiciunt:
fic fophiftis medie, praeceperint, vt aliquot
dies vociferando quzftiones i ftas futiles,
atque inanes ieiuoi arroderent, & hac fo-
phiftica curatione ventres exinanirent. At
etiam hic Ariftotelei ^nigmataefleglorii-
tur,& arcana quzdam inexplicabilia: quä­
do autem(eft)tcrtium adaicen s prodicatur,
dupliciter dicuntur oppofitioncsidico au- 50
tem vt eft mftus homo: tertium dico adia-
cere nomen tcl verbum in affirmatione.
quare
 AR IST. ANIM AD. 35

quare ob id ipfum quatuor erut illae: quaru

duae quidem ad affirmatione, & negatione
fe habebunt fecundum confequentiam, vt
priuationes:du£ verd minime:hoceft aenig
j ma Ariftotelis, vtipfife efferendo glorian­
tur interpretes', o miferam dialedicam ,in
quorum latronum manus incidifti ? tu era s
homini conceiTa,vt occulta inueftigares ,il
luftrares obfcura, at ccce propta occultas,
io obicuras llluftria. Sphynx belua quaedam
biformis, olim propofuiffe Theoanis aenig
ma dicitur: quod qui difToluere non pofTet,
ab ea necareturfitane vero mifera dialcdi-
ca,belua te ifti homines faciuc: quae aenig-
j j mata non fortuitis viatoribus, fed tui ftu-
J dix)fis,& amantibus,non corporis,fed ani­
mi periculo proponas^Oedipe fubueni,dif
folue aenigma, & beluam interfice.at quale
iftud eft aenigma? affirmatione finitam fe-
2,0 quuntur duae negationes infiniti, & priuati
attributi,non contrl.mhil aliud ?nihil cer-
te:vtina cruditas illa fophiftas omnes per-
petud vexet,modo contagio morbi noceat
nemini:fanos & incolumes non contami-
2,5 netrafpe&u ipfo no fafcinet.interpofita eft
quinta qu^ftio de coniun&is,& diuifis, in­
utilis quidem, ficut omnes Ariftotelis re­
ff. gul«,
 ?BTRI RAM!

gulae:fyllogifmus enim fatis,fuperque om­

nibus aeftimandisquxftionibus eft:nec vn-
qua fallit,fed hae regulae ex ignoratione iu­
dicij profeft? funt:& multis locis proiemi­
natae ad ingenia turbandum. Sexta quaeftio 50
eft,de modalibus(vtappellant)omniu ma­
xima,p^ftantiffimaq/. in cuius initio pro­
pter excellentiam,titulus eft ä facerdotibus
Ariftotdeis inferiptus,
De modabbut no» ruilabit afmus.

natum ,qua perfuaferunt fibi Ariftotelei £e

folos ingcniofos,iapietes, beatos efle:itaq$
appellant afinos csteros mortales ,qui haec
myftcria vel no aflequuntur, vel afpernan-
tur: fed inueniqua ratione iftisfapientibus 4°
ftomachum faciaitaque fi me comoueat,
diftindionem aliquam expediam, qua vel
inuiti naufeam faciant .quaenam eft ( dicet
veftru. aliquis) quinam,inquam, attedite, 4ί
de modalibus n on guftabit afinus. ego di-
ftinguo, afinus molarius,verum eft,afinus
Ariftotelcus,nego: ba,ha,he, quid ridetis,
ruditis dicere dcbeba:an vt haec vera funt,
ita grata vobis acciduntfprimum in hac a- -o
finina fapietia quid eft tam admirabile?vi-
deo primam concertationem fuiife de ge­
nere
 ARIS T. ANIMA D. 3*
nere affirmationis & negationis in moda-
libus:qua? more caetcrorum primo ex ver­
bo ipfo negari dicuntur, vt caetera pronun-
ciata:dcinde id refellitur, tandemque con-
$ eluditur ex folo modo negatione definiri
oportere: quia cotradi&ioms partes effent
fimul verae: vtrum igitur flagiiiü maius eft
cotradrftionis propri? partes fimul effe ve­
ras, an fimul effe falfas? par (ais) eademque
1 o culpa eft;at fi negatio folum modum com­
plodatur ,vtraque pars contradidionis fal-
ia fimul erit:vr,
Krifioteles belua efi neceffdrio:
Ariftoteles belua efi non necefiarii.
Dicite obfecro Ariftotelei, vtram harum
vultis effe veram? neutram credo: nimia
enim effet ametia belu^ mancipia vos effe:
at fi modum cum verbo ampledi placet o­
portere ,vt ego difputo: nulla erit negatio­
nis cum ceteris enunciatis differentiarvt,
Plato difputabit hodie in academia:
Plato non difiutabit hodie in academia.
Ne certe modi quatuor illi äfophiftishic
feledi, omnes modifunt , nec folis illis
vtimur:quotquotenim aduerbia, tot mo-
2-$ di verbis adicdi, quotquot nomina cum
 JETRI FAMI

verbo ita mnguntur, vt fandum eft verita­

tem tueri,pium miferos confolari, &c. fed
qnatuor illi ex omnibus tum forte in men­
tem venere : cum terribilis illa modalium
quatftio difputabatur.cotradidione itaque
conftituta,trium dierum fcholaefequuntur:
qua ratione difpofitz modales domin;,aut
pedificquae eflent,id eft,antecederent,con-
iequerentur ve:primus ordo(quo difpofitae
fuerant contradidioncs)non quadrabat ad
numerum:iueoque retexendus fuit: fecun- &
dus,qui ex corredione primi fadus eft, no
improbatur quidemtfed terno tat um poft-
ponituriita verfandae toties & commutan­
dae loco, atque ordine fuerunt modales e-
nunciationes,antequa apte inter fc,& con- 4°
uenieter coirent:veruntamcn quorfum h^c
tam fubtiliter,ta ingeniofe,tam benefquid
habet ifta res vtilitatis?an non eade eft mo­
dalium, fuppofitionum,ampliationum,ex- 4$
ponibiliu ratio? haec explofa funt,quia fine
V fu, fi ne fiudu,fine emolumento vllofum-
mo labore difeeretur: cur parib’ in cauflif
no eft eadem iudicij ratio? hic eft μΛταζο-
Τίχν/α,id eft,vtFabius ait,fuperuacuaar- |0
tis imitatio;qualis illius fuit, qui grana ci­
ceris ex fpatio diftante miifa in acum,con­
tinuo
 arist.animad.

tinuo fine fruftratione inferebat: que cum

fp cd affer Alexander, donaffe eum dicitur
eiufdem leguminis modio: quod quide pre
mium fuitillo opere digniffimu.Quo igi-
5 tur fophiftas iftos, cum mu!cum,diuque de
modalibus ordinatim ftatuedis laborarint,
munere donari oportebit ϊ impleantur tres
modij tribus modalium ordinibus, 8c offe­
rantur a difcipulis magiftro ,remuneratio-
,O nisgratia.iufta enim ratioeft, vtqualisfe-
mentis fu erit,talis meffis exiftat. Poftrema
quzftio de pugna enunciationum, an e re­
bus contrariis,an e modo enunciandi con-
Ij trano naicerentur:quod ex defintione con-
tradidionis illius vniuerfe, qua cotrariam
hic dicunt,fatis erat intel!edum:ied eofue-
tudo retinenda fuit: obfcuranda nugis, &
impedimetis omnia.arcendi fuerunt ab his
adytis hebetes & tardi, o vos hebetes Ari­
i, & ferui domino nimis obfequen-
tes.haec cofufio,haec iophifmata,h$c aenig­
mata, h$ chimeric^ fomnioru fafcinationes
rationem,iudiciumq; vobis eripuerfit: ad­
hibete aliquado vos in confiliu, fi poteftis,
15 & vofmetipfos fic interrogate , quid me
labor hic adiuuat?an quia de nomine,ver­
boque,de pronuciatis finitis,infinitis, mo-
f.iij. dalibus,
 PETRI RAMI

dalibus difcipulos tneos mille argumentis

perturbare, &meipfum in primis didici,
ideo dignum homine quicquam didici? an
his adiutus nugis potero vel amicis incon-
fideratis confihum darervel afflidos mole- 30
ftra leuare: vel effrenatos reprimere ? nihil
minus.an in foro cauffas agere,improboru
nomina deferre, (celeribus explicandis iu-
dtces commouere, an innocentes tueri, &
fupplicio liberare ? nihil fimile. an in chri- 35
ftianis cocionibus populum docere: facras
literas interpretari,malis erroribus obfifte-
re?nihil hic quoq;.quid ergo eft ? egredere
e fchola tua,in quä cogitatio vtilitatis nul­
la vnquam ingreffa eft, require tanti tem­
poris quacu m hic mifere confumis, frudu: 4°
fi quem reperies,dic me fceleratiifimum,
qui deum tuum tam feuere exerceam:fi ni­
hil, ciam omnia luftraueris,muenies, igno-
ice tam iufto dolori, & contra tam multos
hoftesvtilitatispublic^gratiafufceptozde- 45
fine fatuus eife,& bonos adolefcentcs, qui
te nihil offenderunt, infatuare: dic librum
iftum Anftotehs ,non de interpretatione,
fed de confufione appellari debere: omnia jg
eile excepta contradidionef quae &hic no
effe, & non fic tradi debuit) contortis, &
aculeatis
 ARIS T. AN IM AD. yg
aculeatis fophifmatis referta, ad falledum,
turbandum, impediendum ab improbifli-
mo,nequiflimoque fophifta compofita.fed
de his deliramentis fatis, ad alia pergamus.
5 His praeclaris iudicij fundamentis ita con-
ftitutis anaiytica fequütur, in quib9 omnis
veritas naturae retexta,diiTolutaque eft. huc
omnes inferorum(crcdo)tcnebrae,iunt im-
miftae:
IO Dij quibas imperium animarum,vmbraq; ßlentes:
Sic enim cum poeta lubet exclamare.
Ef chaos,&phlegetbon,loca noilefilentia late,
Sit mihi fas hac monfira loqui,ßt numine ν"ϊίτο.

Pandere res alta terra,& caligine merfas.

Hismiferis inuoluti tenebris,vt apud infe­
ros Aeneas Syb illaque,fic fophiftse.
ibant obfcurifolafub no fle pe: vmbras,
Perq; domos ditis vacuas,& inania regna:
Quale per incertam lunamfuh luce maligna
Έ.β iterinjyluis,vbi coelum condiditvmbra
Iuppiter,& rebus nox abßulit atra colorem.

Quamobrem libera ingeniafquibus noftri

labores deuouetur, quoru pro falute,& di­
gnitate vigili^ noftrae tantum certamen in-
eunt)adefte,animaduertite,cognofcite mi­
··* ferabilem naturae veftrae calamitatem, non
tam mihi ftyloperfequendam,quam vobis
f.iiij omnibus
 PETRI RANI

omnibus dins deuouendam : veruntamen

nc Temper Ariftotelei caeci fine,qui via qua
gradiuntur non vident,nec errare fe feiunt,
accendamus,& hic fecundi iudicij lumen,
definiamus,diuidamus, vt tenebras often- 3°
damus apertius,& facilius depellamus ,atqj
ab ipfo primum nomine ordiamur: analy-
ticon opus vniuerfum nominatur:vnde ? a
graeco verbo quod retexere et de-
Iere fignificat, nempe qudd haec arsquafi
Penelope telam retexens, tollat ad extre­
mum & deftruat omnia: nomen certe ope­
ri conuenientiffimum. Analytic: itaque li­
bri definiantur , quibus hominis naturale
iudicium corrumpitur,atq; hebetaturxor-
rumpendi aute atque hebetadiiudicjj artes
variae multiplicesq;iunt inuetae:ied tamen
hic libri s quatuor ab authore fuo compr^-
henfanqua? fyllogifmoru frudus non aliter
cuftodire,ne qu is eos attingat, quam aurea
illa mala in hortis Heipcndum peruigiles ***
belua:, draconeique infomnes videri pof-
funtradit0 obfcuri, & fallacibus viis inter-
clufi.’quos cum peruiceris,excipiunt nou£,
pra:cipitesquerupes,lacusinteriacent ob- 5°
icdi,atrae obftant ingredient: fyluae, diffi­
cultates innumerabiles obiiciuntur :ac tan
dem
 AR I ST. AN IMAD. 39

dem fequuntur elufiones, (omnia, delira­

tiones. primus itaque liber hortos illos pre
tiofoshabet, fed monftris immanibus cir-
cumfeptos, vallatofque: fecüdus pr^ftigiis,
j & incantationibus eludit: tertius, & quar­
tus fumma, & perfe&iifima infaniendi do-
drina, captos iammente inftruunt, & ex-
ornant:nec vlla e tantis malis elabendi fpes
eft, nifi tenebras omnes facrorum Ariftote
10 leorum, diis inferis (quibus debentur) de-
uoueas: & te naturae, ac libertati reftitu as.
ii quis igitur eft liber, & miferis illis facris
folutus, duce natura hos hortos ingredia­
tur , facile monftra ha:c omnia fuperabit·
quaenam funt ingentes, & portentofie be-
15 luae: quae primum ftatim veftibulum cufto-
diunt ? principia funt,dici de omni, & dici
de nullo: quid iftis nominibus porteditur?
omnes Ariftoteleos videri fibi de omni re
pofle dicere ,cum tamen nunquam de vlla
io bene cogitarint.Calumniator audio, quid
poteft his admirabili9 cife principiis ? quid
relinques diale&icae fi pricipia noftra fub-
uertasftu me o vir bone, calumniatore vo-
2,^ cas:at ego te.tuique fimiles,id eft,fophiftas
& veritatis hoftesnon calumniari,fed tol­
lere,atque interficere volo: bello cotra ue-
ftrum
13 Ramus. Dialect. /Arist.
 PBTRI RAMI

ftrum genus vniuerfum, ηό calumniis de­

certo: it aquc deliras quado tarn grauiter la
ceiTitus,ta leuiter repungis.appella me ho
ftem veftrorum mendaciorum, oppugna­
torem veftri genensjd eft,quod dicere no 3°
vis, fophiftarumztunc intelliga animi tibi
aliquid efle.ied tamen tandem aliquando
de tuis principiis audiinon audiam<dicis)
vetat Ariftoteles:at veritas iubet.non euro
nihil audiam * heus Ariftotelee, afpice an __
hsec principia nigra fint, cur manum ocu­
lis opponis: afpice faltem per rimulas in-
terfiftentium digitorum.non fac.am, cre­
do Auftoteli alba eif* affirmanti: at toile
paulifper manum,oculos aperiiecce Anfto
teles permittitzhem ? Ariftoteles permittit, ’
vt oculos aperias: mandauit enim feruis
fuis omnibus in quadam ethicorum lege,
vt veritatem rebus omnibus anteponeret:
vifne iam Ariftoteli, non dico veritati,paa
rerc ? viceris, ais : quid tumf nonne prin- 45
cipia hxc alba funtfat iam laudo te, & vi*
rum agnofco: qui apertis oculis rem fpe-
&as:fed accedamus propius ,ne fallamur,
& certius intueamur, principia ifta,vt ar-
bitror.inuentafuntadfyllogifmos fimpli- 5 °
ces
 A R I 5 T. A K ! M A D. 40
ccs prim? fpccici probandu’minime, ad il
luftrandu ? nequaquam :ad quid igitur >ad
reducendum ,& refoluendum : quemad-
moau tempore pluui? paftar reducinpara-
• bolam intelljgo: principia iunt domici-
liafyllogifmorum prim? figura»,immo fe­
cundae & tertiae: nam fecunda , & tertia
primae poteftate continentur: ideoq; que-
admodum boues adftabulum redeunta-
10 liqua necefiirate compullae :fic fi qua vis
fyilogjfmis obfiftat,redeunrad principiu:
videojinquam, confilium , & agnofco,ei-
quae certe ρεηέ afientior: fed exponam ti­
bi meam rationem: tum fortaife ea reiefta
Ariftotcleus fiamrverun» attende, quando
11 fylJogiimum facis, nonne qu?ftionem ali­
quam probare vis: & eam veram, faliam-
vc indicares i volo:vt fi qu?rerem abs te,
an fophiftae fint exeerandi ? & hunc fyllo-
gifmum faceres,
ao Omnes impofloresfunt exeerandi:
Omnes fop hißa, funt impoßores:
Omnes igitur Cophifix funt exeerandi.
no cocluderes,quod qu?rere? crcluderc. at
vidcqdi fybogifmo fecerisargumetu fuit
M impoftor , quod itadifpofitu eft , vt primu
antecederet
 PETRI RAMI

antecederet maius extremu: deinde confe-

querctur minus:affirmatu vniuerfe,vtqu§-
ftio vniuerfe affirmata concluderetur ? fic
eftmec omnino ludicari poteftdc quseftio
nernifi argumentum cu ca difponatur ?non 3°
poteft-.eft igitur iudicium hoc primum, id
eft fyllogifmus certa, perfefta, conftansqj
difpofitio?eft.quem fyllogifmum omnium
indicas efle clariiTimu,facilimumque? pri­
mum prime fpeciei fimplicis,deinde fccun
dum,tum vnumquemqj prout ad illos acce
dit, amabo te,quoniam fimpliciter, & fine
vllo fuco agimus,pergamus:fi quis ftolidus,
& diale&ici i udicij, communifque cenfus
expers fyllogifmi cöftantiam non videat,
demonftrarique fibi velit : none clariore,
& veriore diipofitionc in huiufmodi demo
ftratione vti necefle eft?necciTc cft:vt fi fiat
hicide m fyllogifmus,
Omnes imp oftorcs funt (Xcaandi,
Omnes fophift<c funt impoftores:
Omnes igiturfopbift# funt execrandi
Cuius conclufio non fatis illi ftolido, pro-
pofititione,atque aifumptione pofitis firma
videatur ideoque vt dixi »dcmonftrari fibi
velit: quid fi hoc modo demonftremus ?fi 50
execrandus dicitur de omni impoftore, &
impoftor
 ARI ST. ANIM AD. 41

impoftor de omni fophifta, necefle eftvt

execrandus dicatur de omni fophifta: quid
inquam,hac fola connexa propoGtione fyl-
j logifmusille plenus rede demonftrabitur?
ftulta,ita me deus amet>& ridicula demon-
ftratio.’qua: pro argumento fumit quod, e­
ratin quxftioe pofitum: dubitabatur enim
de ilia difpofitione, an quia execrandus di­
ceretur de omni impoftorc, & impoftor de
10 omni fophifta,ideo execradus de omni fo­
phifta diceretur: quod idem ad feipfum de-
monftrandum pro argumeto fumitur.dein-
de altera culpa eft, multo abfurdior ,qudd
perfediflimadifpoGtio per mancam, & im
perfeda iudicatur:intelligo, quid fi inchoa
tu ilium fyllogifmu. abfoluamus,& hoc mo
dodemonftremust
Si execrandus de omniimpoftore > & impoftor de omni
fophifta dicitur. &· execrandus de omnifophifta dice­
tur.
jq At execrandus de omni impoftore,& impoftor de omnifo­
phifta dicitur:
Dicetur igitur execrandus de omnifophifta.
An redi9 inqua, hoc modo faciem’ipofte·*
riorem quide culpa aliquo modo vitamus:
i j fyllogifmo enim quamuis minus claro,at­
tamen pleno vtimur:at in priorem culpam
relabimur,
 >BTRI n A Ml

re1abimur,qu<a ide per idem demoftram9:

quid fi aliö modo quopiä, an irridedi fem­
per crimus?erimus cerre: quoniam difpo-
ficioni illi prima: clariftimae, & perfeäifli-
masqui no crcdideritrminus pcrfe<ft£,cla-
rzq; quomodo creditur9 eft? & difpofitio
(vt dixim9)nifi difpofitione veriore et cla­
riore demonftrari non poteft. age porro:
laudo ingenium ,morefq; tuos: quis de tot
erroribusfin quos incidim9, du voluimus
fyllogifmum illum demonftrare )omnium
eft ftulttifim9? omnes certe valde fatui fut,
primus tamen omniu ftultifijimus: da dex-
tramobfecro bone vir & confide: verum
enim tenemus.:hic ftultifiimus error no no
fter eft,fed Ariftotelis:qui docet lume illud
clariffim£ certiffim^qj difpofitiois,tene-
bris fuoru principio ru demoftrare» fic eni
ait:Si a.de omni b.& b.de omni c. nccefle
eft a. de omni c. predicari: prius enim di­
4$
dum eft quomodo de omni dicimus: v-
bi propofitio connexa illa eft cum argumc
to de quzftione fumpto:& ftultiflima cer­
tent fateris )demoftratio:libram enim ha
bemus in fyllogifmi difpofitione certifii­
mam: in quam cum argumentum, id eft, 0
pondus,& quzftionem,id eft,rem ponde­
randam impofuerimus : tum fine errore
iudicemuS)
 ARI ST. ANIMAD. 4*

iudicemus:cuius conftantiam ,& veritate,

fi quis probare velit,afferat necefle eft, ccr
tiorem, & firmiorem libram: at Ariftote-
I les Fraftamj&d'flipata, immo pondus ex
illaipfafqua probare vult)libra coaggera-
tum affert:eft enim principiu illud dici de
omni argumentum totius ad partes,ex dif-
pofitione primi fyllogifmi fumptu : qua-
obrem vide quam foede, quamque turpi-
10 ter Ariftoteles, Ariftoteleique deliiant:qu^
iuntigitur(inquies) fyllogismorum prin­
cipia ? nulla, ipfi fibi fyllogifmi principia
fut:primae enim funt dialedici iudicij ob-
15 feruationes, quae quia verse, naturalesque
funtjideo funt probandae: ratio alia nulla
eft.quid frontem contrahisfirafceris ? ma­
num ad oculos reducis? poenitet te aliquid
vidifle ? quid obmurmuras? Ariftoteles di­
xit , ais jcrgo verum :rationem aliam nolo,
quia non eft de principiis difputandum:eft
2 autem Ariftotelis authoritas nobis pro o­
mni principio.
Öxmijer,i»i; dxsvltrumifer J>»ccinertnm
'Venimust Quid eft Ariftoteles?ido-
lolatra,vt graeci dicunt, & quidem mere
* tricis: quid eft veritas ? deus: tu federate
veritate deferta, deoq; damnato, meretri-
colam
 » B T RI RAMI

cola huc fequerisinec quern quam philofo-

phum iudicas,nifi qui tribus anticyris, ca­
put infanabile nunquam tonfori licino co
miferit? agnofee lernas iftas cuftodes fyllo
gifmorum,perturbatrices furias & Eume-
nides vexatrices humani iudicij: Vna ratio
erat conftantis iyllogifmi,quia nunquä fal­
leret,& vtilis eflet: fed facile nimis illud e-
rat:tenebrae Ariftoteli placent:fccundo lo­
co fut alia principia-.omni inefle,nulli inef
fe:per qu$ omnes fyllogifmi vitiofi decla-
rantur:vidit enim Ariftoteles conclufiones
incertas efle:quibus res vniuerfy,alias vera,
alias falfa propofitione atque aflumptione
veris concluderetur: ftatuit igitur conclu-
fionis comprobandy argumentum duobus
illis principiis, inefle omni & inefle nulli:
neq; h?c chimera Catis fuit nifi omnes eius
crines gorgones,harpi3eque adhiberentur:
& quanuis Ariftoteli Pytagor?s aliquädo
rede feniifle videatur, virtutü certas, &
finitas: vitiorum incertas, & infinitas effe
vias: tamen hic certum vitiorum numerü
perfequi libuit ,& omnes omnium figura­
rum vitiofas formas recefere:quorum hy
dras iftas Ariftoteles, in his hortis adhibui
fti? an vt ab aureis malis iuueniles animos
talium
 ÄR I S t. ANfMAtJi

talium monftrorum infolentes abigeret

nonne fatis erat ad probandum vitiofum
modujfi aliquando falleret?redum:fi fem­
per & verus,& vtilis eflet? at tua gloria eft
perturbare,mifcere , bene oculatos caecos
reddere: quamobrem tertiam chim^ram
prioribus addamus:quam fi quis in teli i gat,
ne protinus rideat: fortafle enim folus ri­
debit : nec alius quifquam intelliget, quid
io fit,quod rideatnta res eft Ariftotelea,& te-
nebricofavt fibyllino aliquo interprete,&
quide percallido fitopfl adintelligendum:
quam etfi no obfcuris ili i s verbis propona,
tamen audiant nondum facris iftis deuoti,
an hic quicquam intelligere queant i quat-
15 fitum eft ih fecuda figura cum propolitio^
afliimptioque vel affirmaret, vel negarer,
illavniuerfa,h$c Angularis,an omni inefle,
fi argumentum minori alicui ineflet,alicui
non ineflet. in tertia autem , fi argumento
minus extremum alicui infif, alicui non in
fit,cum propoficio affirmaretur vniuerfq
aflumptio negaretur finguhriter, an nulli
inefle: vel cum vtraque negaretur, propofl
tio vniuerfe,aflumptio fingulariter^ an o­
mni inefle maius extremum minori co tin­
geret. o crudelem & immanem ftudiorum
£ huma-
 »ETKl RAMI
hum a n orü carnifice, qua de caufla crux ifta
jnifera »uuentuti erigitur l quid peccauit?
quid commerui’} au oportuit in omnibus
formis inconftantibus perpetua exempla
efle,in quibus maius extremum minori, &.
omni,& nulli ineflet? non fatis erat in qui«
bufdam pofle deprehendi ? Atqui m fecun­
da,cum vtraque vel affirmaret,vel negarer,
vniuerfapropofitio, Angularis afluptio,exe
piafunt :in quibus maius minori omni, 5 15 *
nulli infit:nulli,vt album,olor,lapis :omni
animJ,ridens,homo:nulli,nigru, nix, aui-
mahomni,lapis,animal, homo»atque itera
in tertia cu propofitio iniucrfd affirmare­
tur,affumptio negaretur fingulariter, exem 4°
pia fut, in quibus maius minori omni tneft
& nulliromni^nimatu ,homo,animal: nulli
vero animatu, lapis,animal. ite cum propo
fitio eft vniueria,afluDtio fingulans, vtraqj
negatamulli coruus,nix»album*, omni verd 4$
animal,homo ,lapis; hoc Ariftoteleulume
cft:quis videt in hac nube volitantem Ari-
ftotdis an imam? fed hic fxpius offedo. glo­
ria eft Ariftotelis omnia tenebris obfcura-
rernec margaritae fucrur ante porcos abii- 5°
cied$.*nec tanta myfteria in vulgus edenda:
veru eft.Theopöpus hiftoricus, quod coepe
rat
 AR I S T. A N IM A Ρ.
rtt nonulla hebraeoru facra, gtaect oratione
tractare,repete ment? captus eft. Theodo-
tus tragicus ob cande cauflam oculis priua
tus eftimifetum me,vereor,ne mihi ide co-
f tingat: qui non modo' ifta propala colloco*
fed qui tam vehementer riftoteleoru deu
reprehendo:coelites focij Ariftotelis, igno-
fcite.Quarto loco nouamoftrafunecouer
fionu: quas hic Ariftotcles collocauit:per
io quas no fecus q Circe focios Vlyflis venefi
ciorü poculis in varias animalia fpecies: ita
fyllogilmos ex vna forma in aha, a fecuda*
& tertia in prima^quinetiam äprimain fe­
cunda conuerteret: quali fit vllus in tribus
figuris fyllogifmus no clarior omni conuer
1 fiöne:aut cofingendu illud fuerit cuius nul­
lus futurus eflet vlusr quod a natura omnis
fermonis, > orationis abhorreret: vtid q>
erat naturale, quotidianum, vfitatu confir-
2Q maretur.fed haec obleftameta funt Ariftote
!eorum:hi funt Elyfij capi,& amoena uireta
fortunatorum nemwumftdefaue beate:
quibus vtina foluf inuentor fruaturmeminc
decipiat. & certe folus cu fuis fruituniiul-
3, j Ius enim fermo couerfionibus illis vtitur;
ne ille quidem,tot portentorum pater: nifi
eum haec Commando tnuflitat. Quinta re­
done poft bas horrendas feras eircunftant
g.ij. e*
 JETKIRAM!
ex variis monftrorum generibus compo ii
tae chin^rae ex permixtione pronunciato-
rum folutorum,ncceiTariorum, cotingen-
tium. Sunt autem interpofitae duae formae 50
communes gen9,vel Ariftoteleorum con-
feiTione tortuofum,& inauditum:quanqua
in fecunda, & tertia figura nullam conclu-
fionem nouam faciunt:fccundae enim pri­
mo, tertioquc: tertiae aute fecundo, fextoq;
modis continentur, ratiocinädi formae ex 53
folutis,necefiariis,cotingentibus,& omni­
no ex omnibus enunciatis non permixtis,
& verbofvt debent)modoque negatis eae­
dem ,perpetuacquc funtrin permixtis aute,
fi quid efletveritatis, quoniam tamen 0-40
mnia funt inutilia,tollenda ex bac arte vi-
derenturiat fraudis medaciique plena funt
omnia:primum illud ex necefiario,& folu-
to necellarium fequi:qua legeafini ratio­
nales fient:fic enim ad Ariftoteleorü prae·
feriptum concludi poteft,
Omnis homo neceflarid eft rationalis:
Quiduis currens homoeft:
foli enim currant homines, vt Ariftoteles
in pari enunciati foluti exemplo fumit, o-
mne animal moueri. (funt.
Ergo omnia curretia neceflarid rationalia
 Λ R IST. AN I M AD. ,

Itaque Ariftotelis iudicio fi quando currat

afini, neceflario rationales erunt, in quo­
rum numero viuere moriq; maluerint Ari
ftotelei,quam Ariftotelis errorem confite
5 ri.egregiam verd philofophi laudem,artifi
cium rcperiiie,quo fiant afini idem, quod
homines: haec diale&icorum documenta
fiunt,non incantamenta veneficiorum?con
tingens in hoc numero efttidque in necef-
10 farium,& non neceflarium ridicule diftri-
butumequafi non eflet antea declaratum
fiatis m tribus illis enunciandi modis folu-
to,neceflario,contingenti, aliud eile cotin
gens,aliud efle neceflarium : fied haec leuia
mifla faciamus, ex contingentibus in pri
J ma,& tertia concluditur cotingens, in fe·
eunda nihil.quid ita?quia a mendaci prin­
cipio profe&a diiputatio mendax efle, fal-
faque debuit.fi dilige ter attendifles enun-
ciationes modo affie&as,modo,verboque,
non autem folo modo, negarimon ad huc
tantum lapidem tä foede,ac turpiter offen-
difles.atquehaecin cotingentibus leuifli-
ma plaga eft: quomodo autem perferetur,
Μ quod poftea praecipitur,in eadem figura ex
fioluto & contingenti,vel ex neceflario, &
contigenti contingens concludi? na fi ne­
ga» j. gatio
 rSTRI RAMI
gatio concludatur( qualem hichomo prx-
fcribit concludetur Sc affirmatio: hoc enim
dixit eifc contingens non neceffarium:de
quo dixit in pofterum fore fermonem ♦ hie
mihiProjtheaquedam videre videor,in o- 30
mnes colorum fpecies fe mutantem : diftin
itio nobis quaedam pcrcallida opponitur»
non concludi cotingens non necefTarium,
(^uotenedm unities mutdntem Frothed nodo?
Sequar Ouidium,qui me fic admonet; 3$
pccipidt nete uerfis tdmen illefiguris,
Impedidntgeminds uinculdfirmd mdnus.
Immo feipfumimpediuit: pa&us enim eft,
fe de contingenti non neceflario duntaxat
difturum.res vides, quo redeat: nihil incon 40
flanti® crimen veretur:dat, repetit, & Pro-
thea ipfum mutabilitate facile vincit,Tam-
e’tfi enim,
Tilefudm fdciem trdnfiformdt, & diterdt drift,
Mox domitus uinclis infiud membrd redit. 45
Redi igitur ό Protheu ad paftu, redi quan­
go te vinculis conftriftum fentis: veru has
fpinasperfequimoleftueft. Quaobremad
alia tranfeamus:ied ex omnibus ad hue vi-
fislerniSjfexta ,qu® iequituf,omniumaxi-
ma,maximeque,fi conftanter afpicias, irri-
dendaxaput vnum eft, de inuencione me-
dij. Iupiter bone, quam c®c®, quäm lu-
bric$
 ARIST· AMIMAD.
bric?,qu£m praecipites tenebrae, quim mi-
fera iiiperftitio Ariftotelcos hoc loco cru­
ciat? quäm eftipfe Ariftotelesfuorum cru­
delis tortor ? Inueniend· argumenti, quod
5 medium yocat,doftrina pollicetur, fed ca!
lidus,& vafer impoftor, fic omnia demon-
ftrationibus fuis ( fic enim vocat Ariftote-
les tenebras)obfeurauit,vt cfiridicultr ftul
titiae,vel improbitatis maliciofae plena fine
Io omnia, admirabile tame quiddam & beatfi
mifelli Ariftotelei credant in his facris tene
brisfubeifeianimaduertite igitur 6 miferi
Ariftotelei quaenam funt haec, tam occulta
myfteria animaduertite inqua, vt aliqoan-
-j do cauifam miferiae veftrae percipiatis *. Pri-
5 mum eft,vt vniuerfam affirmationem con­
cludas , argumentum maius quaeftionis ex­
tremum antecedat,confequatur minus’.Se-
cundum, vt vniuerfam negationem conclu
M das,argumetu repugnet maiori, cofequatur
minus:vcl maius cofequatur, repugnet mi-
npri.Tertifi,vt fingularS affirmationi con-
cludas,argumcntu vtriique antecedat extre­
mi!: Quartfi,vt fingular? negationi conclu
*5 das argumetfi repugnet maiori, antecedat
minus.h^c huius capitis praecepta flint,qu^
quid aliud,^ridicula periflblogia,& inanis
iteration arnitia cotinctfnonne haec veftra
g.iiij. ora-
 PKTRI RAMI
oracula difpofitionefqu? in figuris tradita
cft)hic perturbata rurfus inculcant i cu e­
nim modu prim? figura: definis,nonne di­
cis argumetu debere maius extremu quae—
ftionis antecedere, cofequi minusialiis ver 50
bis v teris,fed ide tame fignificantibusmuc
vero cu me doces,quomodo fit argumentu
inueniedu,hanc i tc r ü regulä quafi lelbiam
ad oes parietes flexibile apponis,vt requi-
ra,quod antecedat mai9,cöfequatur min9.3$
quinam funt hi loci argumentoru inueni?
dorü?difpofitione quanda pr?fcribi video,
qu? figura eft Arjftotelea:admonitione tra-
hedi e quseftione argumcti non videoiquse
cu pr?ftigiatpr ille fatis agnofceret,pcr de- 40
möftraciones fibicauif, & impofturae vi­
tia teöoriis aflumptis obduxitiquod ne A-
nftptelei quide tandiu diifimulare potue­
runt. Interroga enim quempiam, quid hie
Ariftoteles faciaf.refpondebit, ab eo con- 45
ftrui putem afinorum.quare?vt afinos hoc
interie&o ponte , & prophanos ab hac fa-
era feientia rciiciat. o fabrum pontis afi-
narij ? ficcine ftudtofie iuuentuti illude -
re, publicis commodis imponere ? libe- 5°.
talibus ftudiis infidiarifAfinorum potem
Conftrqit Ariftoteles,fateor : fed mendace
caufla
 ARIST. ANIMAD, 47
cauifam pr^texitis.)>ontem enim hunc afi-
ninum vobis fecit Ariftotcles.quo vos ad
tribulorum fuoru pabulum inuitaret: vbi
cumveftri fimilibus hac afinina l^titia per-
$ fufi exultaretis.ruderetis, atq^ hanc afina-
riam vitäperpetud degeretis: hic campus
vefter eftrifta veftra eft Arcadia.quid angu·
culos hinc & inde copofitos ad vexandum
, perfequar, de oftenfiuo ( vt loquuntur ) Sc
10 impoflibilifyllogifmo,quafiahas abiurdi,
alize veri fyllogifmi fint artes? de qualita­
te,quantitate,numero problematum,pro­
portionum,terminorum,quafi hipe omnia
communibus legibus figurarum non co-
tineantur,aut ob aliud nifi ad fatigandum,
& impediendum interponatur.de diuifio-
nis infirmo fyllogifmo,qui certe firmifit-
tn’ e ft, fed duos fyllogiimos habetxopula-
tum alterum,alterum difiundumtquidin-
quam hxc minutula perfequar,cum mole-
ftum fit grauiftima qugqj perfequi?poftre-
jnum eft primi libri pxodigiu,analyfis fyl­
logifmi 1 propofitiones,terminos (vt fcho-
la loquitur)quam thefis,anadiplofis exagi-
*5 tant:fed couerfiones omnium figuraru hic
npfcio quo cafu £ principio cum infinitis
pronunciatiom:us rcuoluts,tanquam h$c
nugamenta
14 Ramus, Dialect./Ariet.
 r E T5. I K AMI
nugameta philofbphaftri prius expofita non
meminiflcr·. aut qui communes fyllogif-
morum leges audiuiflet, hsec quicquam de-
fideraret, aut tot tricis, apinisque (fi quid
effiet hic vtilitatis)onerari debuiffiec. Atque 30
hic paulifper fecuri refpirem0, q> tot,tamq t
immanes feras Calui, atque incolumes eua*
fimus: quarum in principatu erant, princi­
piorum illa tam fera genera, dici de omni,
& dici de nullo, inefleomni, & ineffc nui 3 j
li: deinde eoru auxiliares fine nomine lcr-
nulein fecunda,tertia^ue figura. poftremo
przftigiatrices, & venefica: conuerfiones,
iecundo ab his principiis gradu, concreta:
ex variis, & diffidentibus pronuntiatorum
naturis chim^, fallax inucniendi medi j,&
fyllogifmi retexedi nugatoria cofüfio: quae
& fi grauitate nocendi fingulse iuperiori­
bus funt inferiores, affiequuntur tamen fa­
cile numero, & multitudine malorum vim
parem,atque eandem: hi funt dracones, hae
belly?, quae hortos fyllogifmorum cufto-
diunt: έquibus vtinam dilaniati effient fo-
pniftae,aut ab his ιΐΐς potius,vt vna cum mi
ieris ingeniis,tot prodigia perirent.Hafte- ’
nus difficilia,molefta,grauiafucrut omnia*.
qu$ deinde jpximo libro tenduntur, quanq
in
 AR I ST. AN IM AD· 48
in Hide vigiliis excubant, tamen in illa ipfa
fraude delegationis habent plurimu , vt la
trocinia credas fuperioru efle, quia tatis te­
nebris latronu more cogat, 8c impellat mi-
5 feros qui illuc Veniunt quicquid habet ,ηό
argeti dicof illud eni magis eflet toleradd)
fed iudicij dimittcrezatquc ita nudos,omni
mente fpoliatos abire,hic vero quanq eade
ratio tentatur,tamen paulofacibus agitur.
* ° Incantatur pratercutes,& illicebris in fraa
dem fimilededucuntur.crederesin thcatrü
iucundiflimu te veniflezita fpedacula vario
rum aduu ad exhilarandi» animu aptiflima
proponuntur, eft protafis prjmd ex multi-
*5 p ici varietate concluGonu gratiffirna. epi-
tafis ex perturbatione petiti principij, ex
inopinata caufia erroris,ex fallacia cotrari^
opinionis, tande cataftrophe prodit ex ar*
gumentationis formis indudione, exeplo,
te enthymcmate:quae fi diligente adore nada
fuerint omnes antiquitatis omniu generu
fabulas facilefuperabunt.imd vero ia nada
funr & tibicine,& adores &. faltatore. nuq
Bacchi orgia,vel Apollinis hyporchemata
M iucudiorafpedatibusfuerut.fedeamus igi-
Xur,& fpedemus.iam eni( vt videre videor)
'iarspedibus plaudunt> choreas, 0* carmina di-
funt: Nec non Treicius magna cu uefiejacerdos
ob-
 PETRI RAMI
Obloquitur numerisjentem difcrimina uocum.
tamque eadem digitis iam peitinepul/ät eburno.
Canit enim i pie facerdos Ariftotcles( cor­
dacem credo ) analyticam citharam digi­
tis pullans: Ariftoteleorum principes ha- 30
bituinfblenti, atque incondito deformes,
hiante,& vafto ore quali fpedatores dcuo-
raturi lint,res non agunt,fed vociferantur:
difcipuli verd co n fu fi ad rithmum Anfto-
telicum incedentes faltant,& varias rerum 55
fpecies figurant,modo fallis rebus propo­
nendis,velut in aquas tenues lapfi demer­
guntur,ac repente emergunt. modd nouis
rebus aflumedis, quafi fubinde nouis audi 40
ventis volantes aues effingunt: modo cir-
culadis fyllogifmi mebris orbiculatos fy-
derum curfus,ac recurfus imitantur,modo
celeriter inuertedis quae reda fuerat, ignis
celeritatem exprimunt:modo cogendis ad
uerfariis,premcdisque,aut leonis immani­
tatem,aut pardalis impetu referunt: exte-
rasque caticorum omnium formas parib*
faltationu formis alfequutur.Empul^ qua­
dam faltatrices,ad augendam fpedaculi vo jo
luptatem petunt principia ftatim,ac non
ftatim:nec interea videntur; velut vmbrae
tenues ad arborum motum dilatantur,co -
trahunturque
 AKISf, ANIMA»» 4>
trahunturque: obiiciut falfas erroris atque
opinionis cauflas, prodeik ex vna perfona
magno quodam miraculo diifimiles perfo
ης induftio,enthymema,exemplum,dedo,
5 ttio, inftätia, qu? mirabiliter fpe&atore*
afficiunt quid eft?an ridiculum Termonem
nec fatis in hac difputatione liberalem in·
duxiinon Ariftotcles vobis krndendam,&
exibilädam cacntechniam prxbuit? qu^ric
<0 Ariftotclcs in carcdialc<fticam,ftatuitque,
vbi ne fomnia quidem locum habere pof«
funtmullum enim fomniiiram eft abhor­
rens ä veritate,tä commenticium , quin a­
liquam rerum feniu perceptarum fpecie
Ij rctincat.at circulator ille,& fibi ipfi repu­
gnans fyllogifmus, ex cuius difputatioms
natura dedu&us,& obferuatus eft?
Omnisföphifid efi ueterdtor:
Omnis impofior efifophifid:
j 0 Omnis igitur impofior efi ueterdtor.
Omms ueterdtor efifiophifid:
Omnis impofior efi ueterdtor:
Omnis igitur impofiorefifophifid. &,
Omnis impofior oft ueterator:
Omnisfbphiftd efi impoftot:
*$ Omnis igiturfophifid efi ueterdtor.
Quis vcfanus?quis puer,quae anus,quis ς-
grotus
 PETRI RAMI
grotus ineptias tales vnquam fotnniauil?
deinde* .
Omnii fophifta eft impoftor:
Nullusfophifta eft impoftor:
Irgo nullus impoftor eft impoftor. ■
Ό populares, ferte opem,obfecro, circun- ’
uenior:nullus impoftor, ve fi> impoftor, Ari
ftotelci effici ut.’metuo Iupiter bone , ne fi-
militer in alia omnia graflentur, & nullum
hominem efle hominem, nullum deum de- ..
nique efle deum, quod tot cumulatis mon-
tibusgigantes efficere non potuerunt, fyb»
logifmorum fuoru poteflate efficiant; Iu-
piter»emitte fulmen de coelo »abige malefi­
cos homines ad infetosrne mundum male­
ficiis iftis.teque rpfum contaminent.cetera
cur abiiciam fi me roges,nihil feuere,& pro
meo iure refpodebo: fed idem tamen quod
tu feruo tuo, cum eu domo eiiceres:. i quid
enim quereretur,diceres,abi in malam cru­
cem nebulo, quando nihil vnquä profuifti
familiae meae,fed obfuifti fiepe plurimu: ita
refpodebo diale<fticis,ftudiis vanitates" iftas
nihil vnquam profuiifc, fed fiepe nocuifle
plurimum.nam fi afalfis principiis progre
dior,nihil efficio:ficonclufionem couerto,
nihil proficio: quia harum »neptiaru nullus
vfus
 Λ II 1ST. A MIM AD fO
▼fus efttfallor aute aliquando, vt fi conucr-
teterh, omnis orator neceihrio eft homo,
ergo aliquis homo necefiario eft otator: &
fi non errarem, nunqua tamen rem propo-
5 fitam conuerfidne cocludercmifi fumo (üb
medio,vel Cub minore extreiiio noh con­
cludo quxftionem:fi ex contradi&ione co-
cliifionis, & altera pronunciation alterius
contradi&ionem cocludo,nihil clarius ad-
10 fero:fyllogifmum enim facio,cui,fi peritus
erit artis, quo cum difputo, aflentietur; fi
ignarus,no potius huic, quam illiaflenfum
dabit« itaiuuentusin artibusiftis operam
(vt aiunt )oleumcjue perdet. iyllogifmus ad
*5 impofibile , nihil nouse admonitionis exi­
git, communibus fyllogifmi legibus eft co-
tentus.quare nihil habet veftrz fabul^pro-
tafis apud non infipientes emptores ven-
dibile:miferis,ftultis,amentibusefleeupie-
SO tibus, fi quos na&i eritis, iftam vanitatem
probate, 8c quanti poteritis, vendite, quid
epitafis’an quicquam melius, optatius, vti
lius continet?media probabile eft extremis
efle fimilia:talis eft (ais ) qualisefle debuit:
M certe quonia epitafeos in fabula proprium
eft turbare omnia. Itaque qpinque capita
de petitione principij ftatimnon ftatui.de
nugatoriis
 FEtkrλAHI
nugatoriis vitiis ratiocinationis,de pueri­
libus terminorum conuerfionib’ quid o-
ftenduntJhem quidoftendunt? quid inquä
haec oftcndunt?non refpondetis?at iuuabo
vos,& quod no poteftis,aut non vultis Ari .
ftotelei, exprima.petitio principijtam ve- *
hemeter a vobis accufata,nonne fignificat
maximuin omni oratione vitium eflc ob-
icuritatem?imd vero etiam vitium dice, fi
non clariflima fit explicatio, maximeque
3$
perfpicua.ergo damnat Ariftoteles obfeu-
ritate:ergo volunt Ariftotelei efle faciles,
& aperti: ergo dialedicam ( quae m ;ter eft
omnis probationis,acfidei)volunt efle ob
fcuram,& inuolutam.o fophiftasmcdaces,
40
nec fatis veftri memoresidefenditis Arifto
telem deinduftria obfcurum,& difficilem
efle,& tamen hic ille ipfe magifter publica
lege eauer,ne quisobfeure doceto,fee* ca­
pitale efto.o praeclara legiflatorem, tu aliis
rede agedi neceflitatem imponis, tibi ipfi 45
permittis tam immoderatam peccandi li­
centiam ? o libidinem non ferendam, alios
in amentia gloriari,alios ne conqueri qui­
dem audere, reprehedor a te Ariftoteles, fi $0
obfcurus fimrtui te prudentem,fcientemq;
aiunt in obfcurxtate verfari. hanc tantam,
tamque
 ARIS T. ANIMA D
tamque inauditam tyrannidem , fi in indi­
cium veritatis appello,flagitiofus, /celera­
tus,audäx,impiiis appellor, at cataflrophen
videamus, conciliabit fortafle turba« om-
5 nes,& ad optandum aliquem exitum dedu­
cet quid igitur ? quemadmodum ex eodem
luto figuli varia vafa, fic ex eodem fracto,
diflipatoq; fylllogifmo diflimiles argumc-
tationis fpecies efficit indudionem,enthy-
ϊο niema,exemplum, enthymematruncu fyl-
logifmum confitetur,hocquia cocedit, ac­
cipio. indu&io & exemplum fyllogifmi no
funt:huic mendacio refifto. quid eil hic ar­
tis nouae Ariftoteles?Cur indudio, & exe-
j j pium no funt etiam enthymemata,id eft,vt
ais,imperfedi fyllogifmi, vt addita propoli
tione,vel aflumptione, quae deefl, perfidi
fyllogifmi fiantffit enim indudio,
Omnis homo^omn'ißjue belluajentit;
2 o Omne igitur animalJentit.
Sic enim inftituis indudionem:adde igitur
affumptionem magifter, fyllogifmu faeier
hoc modo,
Omnis homOyomnifque belludfenat-
Omne animal homo eft}belluaue·.
Omne igitur animaljentit. ,
Nonne hic aflumptione addita fyllogifm’
 UTRI RAMI
plenus faftus eft? & ita femper fiet, quoties
ex enumeratione partium totum probabi­
tur, neq; vero hoc tam ignorabas, qua ma-
1 itiofe celabas, & occultabas,ridiculu vero
fyllogifmi, & indudionis difcnmen eft ab
Ariftotele inuetum, vt ille quidem per me­
dium extremum de tertio oftendai,b^c au­
tem per tertium extremum de mediorquafi
medium,id eft, argumetum ex partibus, fi­
cut ex toto effe non pofsit,diftindiones hic 35
parata: funt, id cft(ficut diäum eft) elufio-
nes, & abufiones: doöorem hic volo, non
impoftorem. de exemplo autem res eadem
eft,nifi forte multo ftultius credas ex argu­
mento nudo argumentationis fpecie con-
ftitui;fyllogifmum enim facit Ariftoteles»
cuius pars vna probatur fingulari fpecie,
quam exemplum vocat: eamque probatio­
nem ipeciem nouam argumenti difponen-
di (hoc enim eft argumentatio) facit, vt ex 4J
eius verbis intelliges:
Vugna contrafinitimos perniciofit efi,
Vt Thebanis accidit contra Phocenfes:
Athenienfium autempugna contra Thebanos, efi
5®

Hic fyllogifmus plenus eft,cuius propofi-

tio
 AR IST.ANIMA D.
tio probatur exemp o: ita non argumenta­
tionem Ariftoteles,fed argumentum often-
dit. folet etiam exemplum paulo fecus in-
ftitui fic,

Quod ad fyllogifmi relati partes ita con­

feretur,
Alexander animo generofofuit:
Talis autem Cafar,qualis Alexander:
Generofo itaque GaCdr animo fun.
Quideft igitut Ariftoteles in indu&ionej
enthymemate, exemplo «ite traditis nouse
difpofitionis ? quienoua eft argumentatio
non fyllogifmi difpofitionecomprehenfa?
x5 quideft indeduftione? ininftantia ,phy-
fiognomia,quam huc deriuas, nifi ad illam
tuam nimis quidem tibi gratam pertur­
bandi obfeurandique voluptatem ? an in
hoc amentiae theatrum,non fatis erat vnum
2,0 te fomniantem,delirantemque venifle, nifi
dcicnpjs egregiis iftis laruis,fimilibus vi-
fis tot feculis pofteritas illuderetur ? non
poterat facile, breuiterque dici fyllogif-
nium in fermonc hominü, non femper effe
2 5 perfeft um:& fi quid deeftet, id addendum
efle, quoniam eiletvnicalex argumenti
h.ij. difponcndi
 PETRI RAMI
difponendi,nifi vanis figmentis omnia ttft -
barentur? o fallacia fpeäacula ,ό capt|ofas
irrifiones.quidaflequitur puerd fabu ator
Ariftotelesific enim tc tam inauditae fabu­
lae parentem appellare poflumiquem ad fi­
nem difeit ex vno fyllogifmo tot modos,
totque fpecieseffingere ? quis poeta,quis
orator,quis feriptor hiftoriae,quis philo-
fophus multiplicibus illis conclufionibus
fumptionum,conuerfionum,falforum, cir- jy
culatorum , oppofitorum vtitur? denique
tu ipfe quando,quo loco, contra quem tuis
iftisinuentisvfuses ? vt intelligamus nos
ä te non deludi? non derideri? fi hiftrionem
aliquem in publicis theatris fpedarem, fe- 40
mihorula dcleftato animo, promptior, &
alacrior ad honefta ftudia redirem . at tu hi
ftrioniam nouam facis: tua ifta fpedacula,
qui ingrediuntur facris tuis prius initiati,
tanquam galli Cybeles Enthei, aut Bac- 4J
chi maenades,e poteftate mentis exeunt, &
protinus e quietis,et moderatis faltatricul^
quaedam dionyfiae, magiftri videlicet per-
fimiles efficiuntur.& protinus furore Ari-
ftoteleo correpti faltatorium orbem fal - 5°
tare incipiunt ex iifdem tenebris ort^funt,
pofteä duae aliae quae putantur, argumen­
tationis
 A K I S T» ANIMAD.
tationis fpecies,dilemma, &ibrites: dilem­
ma propofitionem habet com politam , cui
aflumptio , &conclufio addendae funt,vt
fyllogifmus abfoluatur:quale eft illud Pro-
j tagorae aduerfusEuathlu,pro dimidio pro
mi Ας mercedis precio litigantis,quod per-
foluturus erat Euathl’,cum primum cauf-
fam aliquam egiflef,obtinuiifetque. itaque
cum ipe fallendi pr^ceptoris ad forum tar-
10 dius accederet, fic eft eum Protagoras ag-
greflus: difee (inquit) Euathle adolefcens
vtroque id fore modo vti reddas, quod pe­
to , fiue contra te pronunciatum erit, fiue
pro ternam fi contra te lis data erit, merces
1$ mihi ex lententia debebitur, quia ego vi-
cero:fin vero fecundum te iudicatum erit,
merces mihi expa&o debebitur , qui a tu
viceris, ad ea refponditEuathlus,potui( in
quit) huic tuse tam ancipiti captioni liflc
io obuiam,fi verba non ipfe facerem, fed alio
patrono vterer.fed mihi in ifta vidoria
ludium eft, cum te non in cauia tantum,
fed in argumento quoque ifto vinco: difee
igitur tu quoque magifter fapientiflime,
vtroque modo fieri vti non reddam , quod
petis,fiue contra me pronnunciatum fue­
rit > fiue pro me · nam fi iudices pro mea
h.iij, caufia
 PETRI RAMI

caufla fcnferint, nihil tibi ex lententia de­

bebitur ,quia ego vicero’fin cotrame pro
nunciauennt, nihil tibi ex paiio debebo,
quia ego non vicero.hxc Gellius .quseftio
igitur nuda ftatuatur hoc modo,anquic- 3°
quid pronuciauennt iudices, debeat Euath
lusifyllogifmi expropofitis duo ita perficie-
turiprimus qui eft Protagora:,hoc modo:
Sipronuciatuentcotrd te, debebis exfententia:
fin fecundum te,expa&o: 35
fed quicquid pronuncidtum erit, dutprote ,dut
cpntrdtcerit;
debebis igitur (juicquidpronuncidtum erit.
Secundus qui eft Euathli,hoc modo;
Si indicesfinferintpro me, nihil exfententia: 40
fin contrd,nihil ex pacto debebo. (cidbitur:
Atpro me, uel contrd me erit, quicquidpronun-
iiihil igitur debebo, cpuiccpuidpronuncidtum fue­
rit.
Ita vides dilemma propofitione efle com-
pofitam fyllogifmi conexi, cuius vis intcl-
gitur planitas aflumptione, & conclufione
addiristfedcaptiuncula eft interpofiaquae
padi vo!untatc,& squitate, non verbis di-
ftinguenda eft,& interpretanda.
Sorites fyllogifmus fere plenus eft, fed af- *
futnptio fiepe prxponitur, & pronuncia-
tiones
 AKIST» AKIMAD. $4
tiones varijeirrterieiftascommifcentur, ita
in vnum foritem multi fiepe Tunt inclufi
fyllogifmi:atque hoc genus,ideo lubricum
eft, & periculofum ,quiain hacgrädatio-
j nis continuatione non fatis coharentia in­
terdum copulantur. dum enim minutatim
& gradatim aliquid additur, &paulatim,
congeftis granis aceruus efficitur, captio-
filTimatela texitur ad illaqueandum fim-
j0 pliccs,& imperitos irretiendum : fed facile
retexetur , li ad fyllogifmi leges membra-
tim referatur, quemadmodum Luculus a­
pud Ciceronem foritem academicum per­
pendit : quem primum hoc modo propo-
1$ nit:fic enim ( ait) afeenditis: fitale vifum
obie&um a deo dormieti, vt probabile fit,
cur non etiam vt valde verifimile? cur non
demum,vt difficulter a vero internofcatur?
deinde vt ne internofcatur quidem?poftre-
2,0 md,vt nihil inter hoe, & illud interfit ? de­
inde ita retexit, refoluitque, huc fi perne-
neris,me tibi primu quodque concedente,
meum vitium fuerit: fin ipfe tua fponte
procefferis, tuum. quis enim tibi dederit,
aut omnia deum pofle, aut ita faÄurum
effe, fi poifit ? quomodo autem fumis, vi
h.iiij fi quid
 PETRI RAMI
fi quid.cui fimile eile pofsit,fequatur,etiam
yt difficulter internofci pofsit?deinde vt nc
vix nofcf quidem? poftremd vt eadem fint?
vtfilupi canibus fimiles, eofdem dices ad
extremum.Itaque omnia hxc ratiocinandi 3°
(qua: videbatur efle ) genera indu&io, ex­
emplum,enthymema , dilemma/ontes* &
fi quae alia numerari placeat, a fyllogifmo
diftrafta funt: atque ideo vt perfciSam iu­
dicij cognitionem adferac,ad corpus lpfum 35
(cuius funt membra)referantur.Sedgrauio
ra reftant, & periculofiorazabeamus igitur,
& difeedamus ab hoc hiftrionico Ariftote­
lis theatro,& ad reliquas iudicij laruas traf-
eamus. analytic! libri duopoftremi funt, 4°
qui demonftrationum nuncupatur, hie a­
dyta facrae religionis, hic admirabiles Ari-
ftotelex dialedicae fontes, hic tanti dei, &
tot feculis tam fande,tamque religiofe cul­
ti omnis honor, tota diuinitas pofita eft, 45
totum numen, quamobrem ad hanc fapie-
tiam vota folennia faciamus: agite cereus
accendatur ,liminafacra pandantur, dij,
deseque omnes, quasnam funt his in facris
numina?videre videor varios diuerforu ge* 5 o
Herum d^mones ex animis fpphiftaru con-
crc tos,varii ^fuppliciis , & mjfcriis.cruciä-
tes
 ARJST.ANIMAD.

tes eos, quo? id fe fraudibus, atque infidiis

pellexerint: pollicetur enim his initio o­
mnium rerum conftantium,et,vniuerfaruin
demonftrationem ac feientiam, ex aeternis,
$ vniuerfis,propriis ipfarum cauflis . hie non
iam ampli’dialeftica haec ars,fed (aeratio­
re quoda,& auguftiore nomine logica vo-
catur.-perfcdam, & confummatam feientia
ex principiis omnibus Arifiotelei promit­
to cunt fed publicos iftos humani generis ho-
ftes aggrediamur, 8f. ab his miferam iuuen
tutem raptari diutius no feramus. quid eft
igitur demonftratio ? nouäne fyllogifmi
fpecies fnouam mihi videris fignificarcive-
riim fi fyllogifmus eft argumenti certa,fir-
maque difpofitio , noua certe fyllogifmi
ipcciesnouam argumeti difpofitionem o-
ftcndetjVt haec difpofitio,qua: tibi demon­
ftratio eft,
2,0 Qpifiuis pdrticeps rationis riderepotefi:
Omnis homo particeps eJi rationis:
Omnis igitur homo ridere potefi.
Huic difpofitionem fi millimam habet.
Omnis afinus ruderepotefi:
Omnisfiphifia efi afinus:
* Omnis igiturfophifia ruderepotefi.
Nee tamen vt prior illa, fic pofterior hxc
demon-
15 Ramus, Dialect./Arist.
 » E TRI * AVI
demSftratio tuo iudicio fuerit. video quid
mihi refpondeatur,non abargumeci difpo
fitione,fedab argumento demoftrationem
nouu fyllogifmu dici.ergo a caufia,ab effe-
du,afubiedo,ab adiufto,adiflctaneo,a ex 3°
teris argumetis fyllogifm9 appelletur, fint-
que fyllogifmoru fpecies, & argumentoru
prorfus exdem: quandoquidem argumen­
torum nature,generaque diftinÄa funt: vt
fi fyllogifmi fpecies ab argumentorum va­
rietate nominentur,tot lunto fpecies fy llo-
gifmi,quotargumenti:atinuetio,iudiciuqi
res longe diuerff funt:inucntio prxftat ar­
gumentum .i.animam quxftioni caduco
corpori: iudicium argumentum cum qux-
ftione,id eft,animam cum corpore coniun
git,& continet. Perpendedar funt igitur
fyllogifmi fpeejes ex coniundionis;i & col-

cis , vide vt areopagitx rcos in manifeftis

criminibus rogare folebant: qua te, tuosq;
poena dignos iudices, nihil adhuc hic con
ibtuam.at ( dicet Ariftoteleus abquis)& fi
demonftratio fpecies fyllogifmi non eilet, 5 o
no efiet tame cius ipfius no laudada doftri·
na;qu?<A magnas,täq; ex pete das vtilitates
habet.has igitur fpe£temus,& quidem fi li­
bet a capitc.demoftratio(ait Ariftotelesjeft
fyl*
 ARIST.A N IK A D.

fyllogifmus facies fcire, vt fcire, & per de-

monftrationem intelligere prorfus idefir.
o fapientiam incredibile m:demoftratio er-
j go eft fcientiarum omnium mater, cuiufna
icicntix,grammatic5ne?hic ab Ariftoteleis
irrideri me video: rhetoricae ne i hic item
iftis hominibus ridicula interrogatio mea
cft.dialc&icae ne ?hic quoque cotemnimur.
I0 vbiigitur?video quendamiratum,atq; in­
dignatum circulos, & fcmicirculos ex al­
phabeti literis in terra fcribentem , geome
triam videtur fignificare. vah quäm parum
prudens,& inconfideratus fum, non intelli
gebamdemoftrationem matrem geometri^
*5 folius,quiacafolaeft feientia,caetcrx aute
artes no ίΰnt fcientiaetquia illa iola difcipli
na dembftrationibus cöftat, non aute exte
r?.ItancAriftoteles fola geometriadifei-
plina eft?quid fi in tota geometria nulla
iO detnbftrario fit ad tua lege,ideo^; ne difci-
plinaquide geometria fit?an irafci,&in­
dignari vlquequaque licebit ? recita igitur
prima Euclidis propofitionem,
Super data re&t linea triangulum a:quilaterum
coftituere. Quinam hic funt demon ftra-
tiones?nullf:thema enim prima, -Ic fecun­
da petitione xdificatur: definitione circu­
li , & prima dignitate confirmatur :xbi
<yi-
 PETRI KAMI
iyllogifmus nullus eft, non modd nulla de-
monftratio. hic mihi commoneri videtur
Ariftoteleus,pallet, rubet: quidlibet faciat
dummodo Ariftotelem retineat,excandc-
fcet,nifi me alid conferam »at iam claman- 30
do infequitur,& magna nobis diftindio-
ne opponit:diftinguo(ait)aftu, vel potefta
te.bene per iouem,& diferte refpondes,nec
melius poteras, appellatur igitur tot iam fe
culis geometria icientia, non quia nuc fit,
aut aliquando fueritrnunquam enim demo
Arationes ad Ariftotelis normam compofi
tas habuit,fed quia pofsit,fi tame velint A-
riftotelei efle. bono animo eftote horni-
nes:Ariftoteles fpem nobis per demonftra
tionum artes attulit:etfi nulla fpes fit de cae
teris, geometriam tamen aliquando pofle
fieri fcientiam: at hac potentia iandiu Ari­
ftotelei nimis inteperenter abutuntur, prae .-
dicamenta,qua: reuera nulla funt,Ariftote- '
leorum potentia funt perfeftifsima: geome
tria nunquam fuit,nec eft ad eorum legem
fcientia,quia non conflat demonftrationi-
bus: atearundem potentia fcientia eft ab- 50
iolutiflima. itaque fortafle cum defeendent
ad inferos, obtinebunt ifta potentia fimul
in c$lis primum, fummumque locum: vti-
natn
 AR IST. AN IM AD« 57
Dam quoniam nihil eft quodnon pofsint,
feciffcnt Ariftotelei ,vt nihi! in eorüm do-
ärina non redum,non vtile i non populäre
effet, & llluftre: fiftulaque aflumpta vt mu-
j ficos decet nobiles, egregium carmen ali­
quod ad rithmum, numerumque doftrin«,
ίυς cantarent:exemplo viuo difcipulos fuos
incitarent: non eiufmodi mortuis vmbris
debilitarent.verum fatis eft, quod nunc pof
fipf.agent aliquid ali£s.0falfam,& fophifti-
10 cam demonftrationis gloriam, demonftra-
tio tot annos cum adulteris omnium bo­
narum difciplinarum fophiftis libidinofe
verfatur,necdu tamen vllam fcientia pepe-
ritjfed arbortisfuis omnescotaminauit.ap-
pelletur igitur meretrix, non mater: nulla
enim eft fere difciplina, vbi infana ifta de-
monfti ädi,id eft,obfcurandi (fic
Ariftotelei loquuntur )cupiditas non gra-
10 ues tenebras offuderit. fic dialectics: pats
optima,quae iudicij eft,fic naturalis philofo
phia contaminata eftrqua: fi definitionibus,
diuifionibus,exemplis facilibus detrafta 0*
_ mni demonftrationum vanitate propone-
* rentur,vt res habent paucas,& faciles,& na
tura: lumine perfpicuas,ita facile: & perfpi*
cue cognofccretur.at quaenam funt ca prin­
cipia
 »BTRI > AMI
cipia quibus dcmoftratio fulcirur? fulcitur
inquä.fomniauitenim Ariftotelesin demo
Arationibus principia/juibus icientia? no-
aliter qua pontes parifienfium molitorum
& aurificum ex tignis, & trabibus ex^difi· ojf
carentur: quae cum aliquando cu Ariftote-
leo quoda admirarer,& in artib” ciufmodi
principia efle negarem, acri couitio vcrbe
ratus fum,quia nimis curiofus viderer, nec
Ariftotelis numini fatis pie crederem. atta 35
graius, tam popularis, tam iucundus veri­
tatis amor femel animo receptus diflimu-
latione nulla patiturdibertate requirit« vb*
funt igitur ifta principia fcientiaru ferro, v-
bi funt principia fcietiae ? quia vna fola geo
metria :ft,de cuius fcientiano fitdeiperan-
du.definitiones(credo)petitiones, dignita­
tes principia illa funt:& pricipia certe fur,
& folida principia, at fi melius eflet ea dif-
pofita, an geometria fcictia efle delineret? 4 r
fi geometria definiretur,partes ordine enu­
meraretur, partiti coiungerentur affedio-
nes,& proprietates, no vobis facilior geo­
metria videretur? quod quanqua magnti,

taaliapeperit, quin hoc quoq; aetas noftra

tot ingeniis,taqj excellctibus beata pariat.
 ARTS T. ANIMA D. 58

principia qu alia fomniatis Ariftotelei ,cx~

tra artes ipfaspofita nulla funt, fed omnes
bene conftitut« artes perpetuis coiundisqj
(queadmodum fecundum iudieium diale-
j fticum oftendit)definitionibus, diuifioni­
bus,exemplis tanquam membris cohaereri
bus corpora componuntur. principia igi­
tur artium definitiones, diuifiones funt, aut
certae quadam ex definitionibus,diuifioni-
busque deduda,praeterea nulla:neque ea
10 cumulari in principio operis, fed fuo quae­
que loco,vt in corpore mebra, collocanda
funt: quemadmodum iudicij fecudi do&ri-
na demonftrat.at nimium verfamur in prin
cipiisjCum reliquse fint exaedificationes in-
fanar.exqua enim funt amentia demoftra-
tionis partes eduftae,propter quidfvt loquu
tut homines hi)& quiaeft:primar, & fccun
dae,& terti? figurae,vniuerfalis,particularis
affirmatiua, negatiua, oftenfiua,ducens ad
impofsibile,ex omni cauifa, ex conuerfis,
ex circulatis, cum horü pars omnino me­
dia dcmonftrationi definitae couenire nul­
lo modopoflit?difriguo dicis,propria,ma-
5 gis propria maxime propria: delira dice­
re debeas, magis delira,maxime delira ♦ jp-
ponis te diduru de fyllogifmo rep cauflas
demon-
 ee tri Rami
^emonftrante, cui cum falfas fpecies attri­
buis, admonitus, non te emendabis?ied di-
ftin&ionum tuarum commetis nonirride-
bis?quid eft tam minifefte falfum,ta alienu
ab omni fenfu &veritate,quod a ftolidis in- oj
geniis ifta diftindionii vanitate defendi no
poisit? hic Ariftoteleoru regnum eft: quic-
quid libido tulerit, id protinus per aliqua
diftin&ionem nobis imperatur, cuius ratio
alia nullaeft, nifi quod aliter fi diceretur, 3^
erraret Ariftoteles,quod impiu fit vel ibm-
niantibusin mentem venifle.adiundave-
rd extera qua: funt? dij boni, quantam ca­
liginem,& quam propinquam inferis cru­
cem miferis ftudiis adferunt ? quxftio vna,
an nullius»an omnis rei fit demonftratio?·
at vane nugator dicis prius demonftratio-
nem in folisrtfbus vniuerfis,& sternis efle.
id eft, affirm asfolem interdiu folum nobis
lucere: deinde quxris an omni tempore,an 4 j
nullo luceat? quid eft repuerafcere,nifi hoc
eft ? noua vocabula finguntur per fe, de
omni i vfitata deferuntur, quamobrem ? an
non vt turbandi illud ftudium Ariftotelis
proprium conferuetur? quinque autem ea- 50
pita funt (media enim mihi funt amputan­
da, vt aliquando ad extrema venia) quinq;
in qua,'
 ARIST. ANIMA D.
inquam, capita funt in magna, & difficili
qu<jftione,o doitores, interpretes,magiftri
praeceptores,tuuenes,fenes, audite vbicu-
que eftis,ad altifTimas Ariftoteleae fapi-
^entiae quatftiones, & inenodabiles diffi­
cultates concurriterhic thefauri latent, &
incredibiles illius admirabilis ingenij do-
tes:tubis,& (ignis omnibus,omnes popu­
los admonete,vt huc properent,ne candiu
io caeci fint,& tantis Ariftotelis opibus care-
ant.atqueiam adaudicdum multo antete
pore video ingetem multitudinem conue-
nifle.ex citetur igitur pr^co, pronuciet A-
riftotelis quaeftioncm, quaenam igitur eft?
audite populi,& filentio fa&o audientiam
$ philoibpho facite, an furfum , deorfumvc
conftitutis extremis, fiat in infinitum abi-
tio?hic video ones Ariftoteleos attonitos
ftupere,nec fatis intelligere quid dicatur.
ao dicat igitur praeco facilius, rurfus atten­
dite populi , an in baculo duobus extre­
mis , & finibus terminato, qualis hic eft,

extrcmu fit, aut finis aliquis? Id enl eft eile

a- viam mediam infinitam, & fine fine : quid
5 ridetis?Ariftoteles rogat, an Ϊ eo baculo cu
ius funt duo fines,fit aliquis finis.vndc iftc
i cachinnus
 HW KAMI
cachinnus irrideti um?Ariftoteles inquam«
rogat an poflir humana mens rem tantam
capere,vt intclligat terminatas duobus ter­
minis vix aliquem efle terminum. quid in 30
concione multitudinis adhancquxftione
conuocatae exiftimatur futurü i ηόηηβ alij
hominis illius prudentiam requirent,alij fa
tuitatem irridebut, alij damnabunt impu­
dentiam,alij ie irrideri molefte ferent, alij
impoftorem publicum nominabunt, alij
coercendum efle judicabunt? qui tot fecu­
lis vanitatibus his bona iuuentutem corru
par,& statis ad omnes ingenuas artes per­
cipiendas aptiflimae tempora tam nequi­
ter,& captiofctraducat?o Romani veteres, 4°
0 Meflala,0 Craffe,expuliftis aliquando ve
flra ciuitate philofophos,quia defidia iuue
tutem corrumperent,quid huic no defidiae
autori, fed amentis praeceptori,non nouae
difciplinaeinuentori, fedinnauditae delira- 4,
tionis venditori faciendum fentiatis?vtina
(quod vos approbaturos arbitror)baculus
ifte de cuius extremo circunforaneus hic
circualatorin publicis ftudiis iam aliquot
amorum millia qu^ftionem hanc magni-
fleam .aditat,ferreus fiat,& Ariftoteleiso-
mnibus maxillas perfringat:& caedendo tu
ber illis totum caput efficiat,fophiftx mi-
feri
 ARIS T. ANIMA D. go
ferinunquanein animum iuducetis artes
omnes vtilitatis alicui’ gracia efle innixas?
quae nihil habent commoditatis^rres non
elfc,fed artium peftcs? & diale&icatn non
- Ariftotelis autoritate, fed natura: veritate
contincri?a qua cum fit tam alienus Arifto
teles, cur dubitatis natura homini prxfcr-
re,vos ipfos pluiquam Ariftotelem amare,·
lumen tenebris,virtutem vitiis anteponc-
lote?Cuius eft delirationis tora illa difeepta
tio de definitione, & demonftratione {in
quibusfi res nudse, fimphcefque remotis
verbis fpedentur, eaedem prorfus fint fu-
turae.vtraque enim rei propofitae ex cauf-
fis eft declaratio,vt idem fit demoftrare re,
* & definire.Ciim itaoue rogas, an Socrates
homo fit,demonftrabo,& definiam fi dica
animal efle rationale, ideoqj hominem: &
antei docui non plus demonftrationi fyllo
gifmu quam definitioni poffe tribui:iimilis
eft de inucitigatione definitionis'in pr^di-
catis(vt aiunt)ratio:non enim ex praedica­
tis illis, fed ex fontibus inuentionis hau­
rienda eft definitio . haec enim facilior,
Xjpromptior,expeditior eft via,c®teraque
duobus his libris comprehenfa(nihil enim
amni no eft,quo diale&ica non facillime &
i.ij. vtiliflime
 »ETUI RA MI
vtiliflrme poffit carere ) null! aliu in vfum
ibmniata nifi ad hebetationem dilcentium,
& mentis alienationem, vnum video in to
to analiticorum librorum opere vitiuqui- jo
de maximum,fed tamen ita acceptu, vt ma«
χίπης laudi tribuatur. exeplis poetarü,ora­
torii, & excelled! feriptoru nullis, nec fuis
omnino vilis Ariftoteles vtitur: quibus ta­
men vti debueratjVt oftenderet artem fixam
ab obferuatione natur« profc&am efle: fed ’’
literaru exeplis vtitur perpetuis,in quo geo­
metras imitari fe Ariftotelei gloriantur:atq;
hac ratione ceufent certiffimam dodrinam
fe tradidifle, qudd geometrarum more lite­
ris vtatur. ftulta & ridiculaimitatio.geome 4°
tr« quia res tradebant a populari fermonis
vfu remotas, & ideo nullis appellationibus
definitas, coaftifunt,& neceflitate impulfi
literis ad arbitrium,conditionemque mate-»
rise pr^fentis abuti:& quicquidinformaret, 45
vna,duab’,pluribufue literis nominare: vt
fit pundum,a:fit linea,a.b.&c. atque vt for
taffe mentem a fenfibus auocarentdibenter
eam neceffitatem funt amplexati, res enim
pingut aliter, qua intelligi velint: & ab o­
mni materia lineameta iubet abftrahi,quas
tame craffis,& concretis figuris repraefen-
tant:
 ARIST. ANIMAD.
tanf.quod aflequi fe commodius putant, fi
menti fubiiciant eas voces, quas libere fibi
profua cogitatione mens ipfa componat,
at in dialedicas veris praeceptis quae neceiTi
« cas fuit, ciim tota haec ars nihil habeat non
ad communem, & quotidianum fermone
fornundum,& inftituendu?& tota de me­
dio lupta fit, vt nihil in ea dici, tradiue de­
beat,cuius infermonibus naturalibus im-
io prefla quaedam non fit imago. verum fem-
per hic erro. Ariftoteles tenebras amauit,
quas accufoducem odit,quam defideroiaut
fortaifisfvt erat fubtilis & acutus) pofteri-
tati confutuit: diuinauit enim multos haec
feripta admiraturos »qui duntaxat alphabe
ti 1 i teras didiciflent. itaque in eorum gra­
tiam literarü exemplis forfan vfus eft . his
tantis malis adiecere ftoici fallace fyllogif­
mi fpeciem tertiam, & feptimam, quos in
Topicis Cicero fecut9 eft. difpofitio enim
5,0 illa conftans,& perpetua non eft: vt fi dica
de viro optimo, vt Socrate,
Non fi homo eft Socrates,malus non eft:
Sed homo eihergo malus eft. &»
. Non &equushomo eft,& 'apis,
W Sed non eft homosergo lapis.
Propofitio vera eft,aflumptio vera, faliä
cbdufio.fcio quid hic dici foleat,propofi-
.iij» tionc
 PBTR.I Λ AM I
done ex repugnätibus reb’ fieri oportere,
argumenti ergo natura firma erit coclufio,
no argumetationis,& difpofitiois,quod o-
puserar.addidit Boeti’ Ariftotelis difeipu
los Theophraftu, atque Eudemu fecutuSjjq
triginta duos concludendi modos in dua­
bus figuris,ex propofitionibus in^quimo
disfvt vocat)veros quide, fed a naturae feu
fu iudicioquealieniffimos,atque tdeopror-
fus explodendos.obferuatus enim ob id eft 35
fyllogifmus, quia perfpicua eflet, & na­
turalis xftimationis regula, qu$ non folum
facillime perciperetur, fed protinus intellc
da probaretur.fed Stoicos, & Boetiii mifl-
fos faciamus:patcfada enim ab Ariftotele 40
toterrorib’viaiecutiiut,nec illis falfatra
detibus fua fpbte quifquacrediturus.hadc
nus de primo iudicio: de fecudo aute in A-
riftoteleis dialedicis ne litera quide tradita
eft.nulla(vt arbitror) ob caufia alia qua ne 45
tenebr^, ne errores, ne vanitates ta multis
locis codefat^ pcrfpiceretur: fi enim icrnel
via illa re vniuerfam definiedi, diuidedi in
partes,exeplis demonftrandi patefada fuifi-
fet,repete oracula ipiä Arjftoteleoru, tota- ·
que Ariftotelis diuinitas periiflet. ignoraf-
fe vero Ariftotele credibile non eft, qui tot
?nnos Platone audierit: quique in ciufdem
moni-
 ARIST. ANIJ1A».' 6Ί

monimetis tot locis legerit parte ilia diale-

ixic£vnice laudata,atque comendatamrim-
mo verd quod Ariftoteles omnibus libris,
iis tame exceptis in quibus iblis debuit, de
natura,& morib9 notatureliquerit. Primo
3c lecudo de moribus de ratione illa, viaq;
docedi quseritn primo Phy ficoru, in libris
de anima:quinetia libellu hac de re inter li
bros de animalibus cofcriptu reliquit, vt 1
IO planifliime qualis in Platone, veteresqjfue
rit Ariftoteles, & qcaufa fuerit huf* partis
omiflij.cognofci poteft.ait enim illic de via
ilia docedi nihil apud veteres certu, explo­
ratum q; fuifle . quidhlcde Ariftotelefen-
tia?Prometheus duobus ante natu Ariftote
5 le millibus aiinoru,vi? illa fecundi iudicij
(vt aitPIato)viderat:Zeno docuerat, Hip*
pocrates exercuerat, Plato ipfe cöfirmaue-
raf.& A riftoteles ait certi nihil fe a veteri­
bus habere.quid(inqua) vis de hoc homi-
1,0 ne dica?Alexader Ariftotelis difcipul’ne-
gabat, vt foies, ita reges in mudo duos eife
pofle.quid magiftertomnium veterum phi
lolophorum gloriam iniquilfimo ,atqj in­
. iuftilfimo cupiditatis genere perfequitur,
>5 vt pricipatufolus obtineat. Platone Ariftc
teles vigiti anos audicrasrlibros ei’iegeras:
i.iiii. &
 PETRI RAMI
no modo malitiofiffimS diffimulas per
que profeceris, fedingratiflime negas. hic
ego loge aliter qua tu,tamet(i calamitatem
qua inuexifti maxima,omni diligentia de-
monftro. attamen fiquis erit, cui meus la- 30
bor minus placebit. huic non folum igno-
fcam, fi noftris refutandis meliora,& horni
nu vitae comjpodioratradiderittfed maxi­
mas ei gratias agam.omnes enim in eadem
naui homines iumus,natura'nepe rationis 3$
participe gubernaculi! rationis quod fre-
gerasjforti animo regendum fufeepi: fi no
rectum clauum teneo,fi periclitor,fi in fco-
pulos,& fyrtes incido,exclamet,admo­
neat, reprehedat. non ego illum, qui mihi, 40
vedoribusque meis tam fapienti ,tamque
falutari voce fubuenerit ,meritd comple­
bar, 8c femper amem ί gloriofumeft be­
ne de hominu genere mereri:vitia libere re
prehendere,peftes publicas tollere: moftris 45
munduliberare.Tedtui te hoc vno defen-
dut.quo fepius accufir.dicut de lduftria ru
des & hebetes abs te fugatos effe, nec via
te plana egredi voluiffe,ne ibecilles & in­
firmi fequi poflet. at fumos viros in fraude $0
induxiftfihicenim morb9 tuus medicos e­
tiam fefellit, vtfanitatem putarent ♦ hanc
itaque
 ARIST. ANIM AD»
itaque peftem fccuti nouoru principia ma­
lorum pepereruntrcum docuerutmodofi-
militudinem, & diflimilitudinemad me­
thodicam cuiuflibet artis cortflitutionem
5 fufficere, modd prster compofitionem,&
diuifionem faciendis artibus nullam viam
eiTe,modd vtraque coiungi, modd tria me­
thodorum genera primum copofitionem,
& diuifionem,fecundum cofcquentium, &
CJ pugnantium cogintionem, tertium rerum
interfe mutationem in maioris,& minoris,
& squalis,& fimilis ratione:moddtria ca­
pita compofitionem,diuifionem,definitio­
nem, quae tot,tamque escas tenebrse ex in-
uentionis,iudiciique confufione natas funt:
compofitionc(quamuiseae primd inuentae
fint & collefts)nulls tamen artes explica-
turte^tera nomina funt argumenrorti, quo­
rum collocandorum & vnica via ,& nata­
to ratis eft,a toto ad partes definiendo, diui-
dendo , exemplis illuftrando defeendere.
Tertium iudicium reliquum eft,quod Pla­
to in republica attigerat: eius nullam men­
tionem fecit Ariftoteles, nifi quod έ fuis in
j,j metaphyficis theologus, & diuinus appel-
latur:in quibus non theologia, fedmoro-
logi a qusdä inaudita defcribitur.nam cum

16 Ramus, Dialect./Arist.
 ΪΕΤΚ1 RAMI
primi libri duobus capitibus, & initio ter-
tij lapientia definitur cauflärft (cientia: de­
inde proponuntur eaufTarum quatuor ge­
nera, forma, materia,efficiens,finis: dein­
ceps velut c tumulo lutulenta palude cir- 3°
cundatoomnes in partes digreflioncs per­
petuas fine regreflione fiut.in reliquo enim
primo libro philofophi vellicantur, qui de
cauifis locuti funt : fecundo quaeritur, an
cauflae fpecie,& or iginc fint infinitas .'tertio 3$
inaniudubitationu cumuli fubftrati funt:
quarto quaedam dialeftica inferuntur, fed
ex Omnibus deliramentislonge maximum
illud eft, quod contradiftio qua? principiu
principiorum ftatuitur ,longiffima tamen 40
oratione confirmatur, feptem proximis li­
bris theiäurus eft vocabularij fophifti ei, &
metaphyfica? phrcnefeos diftortiones phä-
tafticae: quafi aliqua poflit efle doftrina ex
fologenere,vbi nullae fpecies confideren- 4*
tur.fic enim phantafticus ille theologus en­
tis metaphyficam ait effe, quatenus ens eft:
nec fubftantiam,quantitatem,qualitate, &
extera ametaphyfico fomniatore,fcdens
folumconfidcrarflquddfiad coenam lautis £0
perdicibus, leporibus, exterisquz epula­
rum generibus affluentem vocaretur, nec
hoca
 ARIS T. ANIMA D» 64,
hoc,nec illud attingeret, fed ens lpfum fu-
peruolitans quatenus ens eft,phrenetico o-
doratu ruminando degluberet. Nec defue­
re tamen ,qui ad metaphy fica fomnia Ari-
5 ftotelis,tertium iudicium quod Plato dia-
ledicam fingulau nomine appellat, tradu­
cerent ,& diale&icam dicerent a Platone,
metaphyficam nominatam.tam difficile vi
delicet erat intelligere inuetionem, difpo-
C J fitionemque rerum,qua: oratione tradan­
tur efle dialedicae: atque illum locum Pla­
tonicum ejr pulcherrima difpofitione con­
flare ; metaphyficum autem illud tertium
iudicium nominare potius , quam meta-
51 mathematicum,ethicum,politicum, nulla
ratio eft:quoniam non phyficae folum, fed
mathe matum, fed moralium, fed omnium
artium difpofitionem habet» verdm redea­
mus ad rem. duodecimo libro videtur tot
$.0 digreifionum naufragiis fapiens vrinator
in nortum fe recipere .* & mcminifle tadem
aliquando fapientiä initio definitam elic
fcientiam cauflarum : quaerit igitur quae
fint , Λ quot in ccelo caufla: & paucula
quaedam ab aftrologis de numero orbium
fuffuratur: vtvenilimum pateat haec in-
tuenti, no folum quodfcripfit de libro illo
Plutarchus
 »BTRI RAMl

Plutarchus in Alexandro, nihil hic vtilita-

tis vel ad docendum, vel ad difeedum «-fier
Ted ( fi ex effe&is artium vim metiri liceat)
egregia qusdafvt dixi) morologia fit, quae
moriones hui* ni mi? fapictiς oraculis effi- 3°
ciat.quamobrem deum optimum maxima
precemur, vt fignatum illud lumen fuum
in mentibus hominum rurfus accendat: vt
cogitationes a ftultitia, 8c vanitate reuocet
veritatem intueanturifrudum vitae diligat, 3$
miferiafugiat ό Apelles,ό Timates,o Pro­
togenes,vbi funt vcftr? laudat? manusivti-
na iam adfit veftru aliquis, qui humani iu­
dicij tantu chaos egregia aliqua tabula de-
pingat:qui hortos iftos Heiperidu, qui tot 49
tamq; multiformes belluas fuis coloribus
exprimat: vt in medio tres fyllogifmorutn
fimpliciu fpecies velut arbores erigat:trib’
vicinis naturae & perenibus aquis irriguas:
fint brachia gemina fingularum fuis quaeq; 4 j
difpertita ramis,quorum fru&us qui gufta-
uerit ,fuauiffimae, longeq; gratiflim? veri­
tatis voluptatem aflequatur.circuftent au­
tem horribiles vndiq; & terribiles belluae,
principia dici de omni,dici de nullo,omni $0
inefle, nulli inefle, conuerfiones omnium
tnoflrorum,permiflionesdiflidentium,re­
pugnantium
 A Rl ST. AN IM AD«
pugnatiumq; prodigioru infiniti vitro ci-
troquc commeantes anguiculi: atque has
aureorum malorum primas vigilias fequä-
j tur phataftica» (altantium Empufarülaru^i
poftremd noctes, tenebra·, (pinae, Tentes, ru­
pes, faxa,voragines,miferabiles cupidorum
adolefcentium cafus fpeftentur,atque alio­
rum primo veftibulo cadentium., & a pri-
I0 mis draconibus deuoratorum,aliorum vir­
tute,atque animo valentiorum , fedinfe­
cundi loci dementiam incidentium, alioru
velut in hiatus immanes praecipitantium,
aliorum jfyluaruna tenebris implicatorum,
j ? pauciflimoru, qui cum forte fuperiora pe-
J riculalacero corpore vitaffent,fecumque
(yllogifmoru decerptos ramos aliquot af-
portailent,fru<Sus tamen non magis,quam
apud inferos Tantalo mala,& aquas attin­
gere liceret: Tibi enim Tantale nullas
Deprehcduntur aquae, quaeq; imminet ef­
fugit arbor. vtinam(vtdixi)nobis adfit
illepi&or, vt Ariftotelei miferiam fuam,
cuius amplitudinem nulla vis orationis af­
t j fcqui poilit,piftam videant: & bonos ado-
lefcetes ad eam vocare tanta rabie definat:
patiatur tam peftifcra, tamq; exitialia hu­
mani iudicij portentaf fi forte ipfi pericula
metuant)
 PETRI RAMI
metuant)ab aliquo tamen Hercule necari,
Vt omnibus iter patearrvt humana ingenia
Tuas dotes in aperta luce peripiciant,defeat,
ament, & a vitiisfeiund« virtutes omni­
bus profinnvitia virtutibus implicata ne­
mini noceatlt:perpetui naufragij finis ali­
quando fit:in portum tandem ex alto inue-
hamur, qua velificationequa via nihil in-
tcrcft:malimus Fecundis vetis mutato cur-
fu reda portum petere,quam adueriä tem-
peftate vfquequaq; iadari, nec ob id aliena
tantu danemus induftria,qudd bene Iperarc
aufa fit:fed praeclara illa fatyrici vocem co-
fiderati,& attenti audiamus. (rerum,
Diicite nuncmiieri, 8c cauiias cognofcite
4°
Quidtfum9,et qdna viduri gignimur,ordo
Quis datus, aut metae quam mollis flexus
& vnde. nati enim Fadiq; fumus,vt pa­
rentis natura» cofilianoftris animis inicri-
pta difcamnsjhisq^pareamus: non vt vanis
opinionum controuerfiisde numeris,ofFi- *
ciiq; gradu deliciamur: & alios eade ruina
praecipites agamus . Supereft Ariftotele«
confufionis exercitatio confuetudine tnon
jninus,quampr«ceptis,&inftitutione mi-
feraitrcs ad eam miferia libros deftinatos
video,odauum topicoru,& duos Elencho-
rum:odauo topico(ficutpar Fuit) fuis aucu
piis
 A RI ST. ANIMAD. 66
piis egregij concertatores font inftrudimo
enim veri difputarores inftituuntur , fed
pertinaces,captiofiq, fophift^, & impofto-
I res illis artificiis adornatur:quafi dialcdica
veritatis eflet perturbatrix,non indagatrix,
aut ratioe abuti,no vti debeat. At quäm eft
miferis Ariftoteleoru pr^ceptis coueniens
exercitatio?quam fophiftaru ^ppria? qu^na
j ·, igitureft Ariftoteleoru exercitatio ? potuit
bonis autoribus explicandis, atque inter·*
pretädis Cicerone,Virgilio poetis, orato­
ribus, philofbphis exerceri dialedica: eiuf-
modine eft Ariftoteleoru meditatio,vt qu$
2 j ftione videantiinuencione aperi an t?iu dici u
J exponarfnil fimile vnq apud illos auditum:
anintraftadis,& fcribendis perpetuis reru,
vtiliu,honcftarum^; quxftionibus(quead-
modum audiuimusab Ariftotele,quauis in
libris ora corruperit, adolelcentes in thefi
a ° exercitatos e fle} corii labor occupatur ? mi­
nime veroifcd fi qs liberal iter inftitutus ad
iftos acceflerit,qui vel poema condere,vel
epiftolä facere,vel oratione feribere didicc
ritjprimu illud eft,vt obliuifcaturflndigna-
riliquide magiftri folet fi^>fanisillis(vt iu
dicat)reb° h^c iacra myfteria cotaminetur;
qd ergo eft Jquomodo Ariftotelci dialedi­
ci cxercenturividco cogitationem fobitam
atque
 PETRI RAMI
atque extemporalem diftione eile reliqua»
hic fortafle,vtfophiftae veteres,copia ora­
tionis inuentione,iudicioque tra<ftandis,&
excolendis augent, atqj amplificant?pofcut
in conuentu quaeftionem ,de qua quis velit
audire?magnas opes induftriae fu$,cu ium-
ma admiratione omniu illic oftcntantfob-
muteicet Ariftotelei omnes,(i quid horum
interroges: & fe credent abs te deriderkita
noua huiufmodi interrogatio, atque inufi-
tata accidet: vbi ergo bienni j tantus,ta gra-
uis,tam moleftus fudor confumiturfin mi-
feris,& vere caninis latratibus: vbi vidi, &
quotidie video(miferum merh^c enim fine
dolore maximo meminifle no poflum)tot,
tamque excellentia ingenia ad infelices fco
pulos nimium diu immorari,immori dice·,
re debueram: fi enim mors corporis appel­
latur,cum fpiritus,vitaque adimitur, app e
letur fane mors ingenioru, quae naturae Iu- . r
men(quo mens ipfa viuit , ac fuftentatur)
adimit:nihil hic augendi caufla dicam,fed
quod omnibus quotidie experiri liceat;
quodque ipfe vidi in his egregiis clamori­
bus,concertatores ed faepe cotumeliis,atq; $0
iniuriis perueniflc,vt cum multas horas,ne
quicquam vociferati fudarent, anhelarent,
toto
 AR IST.ÄNIMAD ff?

toto corpore fum arent,nond'im tamen in-

telligere potuifle,quid eflet, de quo difpu-
taretunpuderet & quidem vehementer pu­
deret , meretrices publico loco libidinibus
j omniu propofitas tarn inc&ftanter,tam fine
ratione,tam pertinaciter, tam captiofe al­
tercari. Gnathena meretrix reprehefaa Stil
ponte philofopho, quod adokfcentes cor­
rumperet,tu, inquit,egoq; Stilpon in eodi
h^remus crimine tu adolefcentestecö ver-
fantes inutilia ego amatoriafophifmata do
ceo:vt nihil referat cu tali philofopho ver-
fentur,an cu meretrice.fingite Ariftoteleos
Stilpontcs efle,msque iGnathena illud re-
ipoderhvero certe verius illud erit. At ftul-
torum, ais,eft Ariftotelis praceptis abuteft
tium,non Ariftotelis culpa h^c:quare vitu­
pera^ vis,abufumdoärin?,vlüm ne teme­
re , & fine caufla reprehende; verum certe
2© eft,ftulte exercetur Ariftotelis doSri na cla
mando dcpr?ceptis,öt vociferandotfcd vi­
deamus qua: fint Ariftotelis hac de re prae-
ceptaiinftituit odauo topicoru interroga«
tem,& refpondentem «d contentione acci-
2 j detis,generis,propr j,definitionis:ergo Ari
ftotcles diale&ca e potetiflima, & nobilif-
GniaMÜferaLSi, ridiculam effecit j dialedica
k viret
 >B TRI RAMI
vires fuis interpretatione,fcriptioe,difti o-
ne,quafi triplici orbis parte dilatare, atque
exercere potetat,ac debebat. Ariftoteles in­
terpretatione, fcriptionc,Afiam videlicet &
Afnca,pr^d^,direptioniqj,ignaui^ atqj in- jO
ertix reliquitrtota diftione,imd diftiois ab
ieftiflimä,minimäq; velut Europe» regi fi­
cui» particula,qux de przceptis altercatio
eft,exteris omnibus defertis,& proditis,ad
defidia retinuitzvt efi dialeftica debeat vni-
ucrfi orbis imperiu cofilio,diligentiaqj re­
gere,ab Ariftotele omni dignitate,atqj pri-
cipatu fpolietur,in abieftifTimu, conteptif-
fimumq; locfi amandetur: At quibus armis
lhftruxit Ariftoteles interrogantem, refpo- . o
denteq,?que finem altercationfipropofuit?
cogita quid impudentiflimis fophiftis con
ueniatjidrepenesab Ariftotele cocertato-
fib’ efle propofitfi:finis iure,vcl iniuria vin
ccre:idque vt in belli cupiditate , fic in hac 45
vanitate contentionum fortafle vafebit,
Dolus an uirtus quis in hofte requirat?
diceres vero preciofiflimum illud viftorias
prxmiu:ita f?pe ab his(qui fe vicifle exifti-
mat)appetitur,ergo intentu,clamat:hoc e- 5°
nim folenne, facrumqj viftoris canticu eft:
nonne pulchrum eft,inquies,vincere,turpe
vinci?
 AR IST.ANIMA D.
vihci’nuda ifta fi ponas,qualia fint^ftimari
no facili poteft :cauflis fi diftinguätur/acil
lime poteft.virtute,& laude vinci, certe tur
pCj& miferii:vitio & ftultitia fuperari,g!o-
5° riandti,& prxdicabile:ita vincere non pul-
chfum,& vinci höncftu efle poteft.Quaero
igitur abste,qui ifta defendis ,fi tu^aduerfa-
nusq; tuus grauiflitna pefte laborareris: an
tu illu curare,an ab illo curari malics?ab ii-
10 lo malle,inquiesiqu^autpeftis maior eft fal
ia opinione,atq; praua?refpode: iam nulläs
tenebras offundo:aperte dico:pra:ftat maxi
mo malo liberari ab hofte j quä h oft e libc-
. rare-.at vero falfa opinione refutari,eft mala
pefte liberari:praeftat igitur aliquädo refel-
lijquä alium rcfellere.finis quis fit, videtis
niic arm a qua: fint confi derate: petitio prih
cipij exEmpufisanalyticishuc reuocatur,
addita etiam contrary petitionetartes om-
2,0 nium tenebrarum queruntur adueriarij de
ienfu,atque mente deturbandi.δ nequitiam
non fe redana/» nebulones improbos,o ver­
berones fiagiuofos: petitionem principi/,
tot modis accufatis,& vos in hoc luto per-
2J petud volutari non fentitis ? quid eft pe­
tere principium ?eft rem dubiam ,& incer­
tam per incertiorem^ aut cert£ incertam
k ij proba*
 TETRI RAMI
probare .qu id vos Ariftotelei, quando dia-
ledicam(qu$ natura tam facilis erat)tä ob*
fcure,tamq; perturbate? traditis: num prin­
cipal petitis ? an vobis peccare licet impu-
nerexteris nifi maxima propofitareprehe- 30
fione non licetfcur tenebras offunditis? an
fi Roma ducere me velis, obcaecandus fim»
ne via vfquä afpicia?ha: enim tenebra: funt,
quas offunditis, ne intelligat aduerfarius,
qud argumetis vcftris ducatur: & queadmo 3$
dum Stefichorus Lyricus poeta ob vitupe­
rata Helena, fic ob ftulce defenfam fenten-
tia ob cacati, palinodia canant. At dicet ali­
quis,repugnätibus tendutur iniidiae:ne me­
ditari quidquacotrapoffint:& tande capti 40
crubefcat.fallor,equidc arbitrabar diale&i-
ram de virtutibus humanis vnä effe vel ma
m ima:nec tot vitiis cupiditatis, pertinacia:,
indignatiois,libidinis implicata:atq; omnis
difputationis(qu£ via&ratioetra&aretur) 45
no aliu fine effe,quam veri cognitione:non
aute hanc egregia ca:ci Stefichori palino­
dia,& taquam publici faci noris infam iä;ie-
cus arbitrabar,eu qui fe tendiculis iftis con
ftridum fentiret,non folum nihil afTcnfuru, . o
fed vehementer indign atu ru, pudoremque
prafenti iracundia negleduru: quinetiä il­
lato
 AR I ST. ANIMA D.
lato maiore,fi poflit,pudore vindicaturum:
quid enim eft aliud, quod accidit quotidie
hominu iftoru coccrtationibus ? alienas res
agerc>propofitis rebus nihil refpoderexla-
f mare coträ qua deceat.’perturbari,atq; ali­
os perturbare, excandefcere,conuitiari,fafti
dioic res obiedas afpernari. quid inquam»,
hoc eft,nifi ifidiofa: tu; veritati repugnare?
pudore omne deponere?& quatu licet accc
io ptä illis infidiis iniuriä vlcifci? Atqui refu­
tare fine iracundia,refelli fine pertinacia,&
ad modefti; fru&u honeftiiiimfi,& ad intel
ligeti; prudentia ampliftimufucrit.b;c no
tam verbis»atq; oratione vitia mihi refutä-
da erat,qua publico iudicio,publicoq; fup-
plicio pledendatiuuetus domi cum pudo­
re^ modeftia ftudio(e,& diligerer erudit*
adfcholas hominu iftoru mittitur: quaob-
rem?vt inchoatas natur; & educationis vir
10 tutes melioribus & fapietioribus monitis»
atque inftitutis abfoluant,perficiantq;.quid
fit tandem?Cynicam crederes efle fcholam:
ita flagitium eft,vllo loco modeftum,pude-
tem,verecudum fermone eile: omni genere

mnes verecundi« fines erafilicrit,is primas

Ο Ο) ni u. i u dicio cofcquitur partes, d Μ oece*
kiii nates,
 FETfJ Ä. AMI
nates,qu antu malum,quam graue,quam poe
nis omnibus,fu^pliciis^; coercendum hoc
pntatis? Agafo,li quid in tra&ädis veftris e-
quisoffen der it, verberatur,ex pellitur, ab li-
citurrAriftotelei no fi quid commoditatis 3°
omiferintjfed fi omni genere vanitatis & a-
metise iuuentute corruperint:honoribus &
muneribus ampliflimis a vobis afficiutur.o
patres,ό Moecenates,rurfum audite: alünos
veftros interrogate, quid fruftus ex his ho- 3$
minibus acceperint,quib’ in negociis egre
giis illis difciplinis fint vfuri: fpeSate ani­
mos,qui sbierant:eonfiderate quales redie­
rint,pondcrate bienni j ftudiu:nonde cquis
veftris,fed de hominibus,de liberis, de pro 4°
pinquisjdehisquosno equoru veftrorum,
fed veftri finales, aut vobis prjjftatiores eile
vultis:cur non impetro,vtquantu vos bel-
luis,& mancipiis,tätum veftrisliberis,tan-
tum vobis ipfis tribuatis? fed poftrema vi- 45
deamus:vereor enim ne temporis rationem
non fatis habuifle videamur: fed fatis fuifle
liberis,& re&is iudiciis homines exiftimet:
admonuiife,atq; cxeitaflervt h?ctam foeda,
tamq; peftifera vitia cpgnofcantur,refutare > 0
tam multis verbis non oportuifle tcognita
cnim per fe ipfa fatis refellentur? h«c p®*
ftrema
 AK I ST* AN IM AD. 70
ftrema inquam, videamus: Electiorum duo
libri font,qui foliex omnibus Ariftotelis
de dialedica libris via: dialedicas fpeciem
quandam , licet manem, habent, definitur
5 hic enim fophifta,diftribuunrur eius fines,
finiumquepartes, « quo modo finguhs fit
refiftendumifed quanuis minore (quam fu·
perioi a omnia)confufione traduntur,res ta
men hic non minus fatuae > deliraeque funt:
xo quam funt in fuperioribus i nobis demon-
ftratae.primum defcriptioipfavitioru vni-
uerfa,no ex reda virtutü oppofitione nafa
debuit,vt quot genera virtutum eflcnt, tot
faltem oftenderentur efle genera vitioru?&
1$ quemadmodu duae font vniuerlae in diale-
dica virtutes,altera inueniendi, altera iudi
candi:fic vniuerfa duo vitia effe debuerunt,
alteru redas inuentioniialcerulegitimo iu-
aicioaduerfum,atque inimicum:vt prude-
io tei diiTerend« virtutibus,opponerentur eo-
traria fallendi vitia ,& captiola argumenta
veris:fallax inuctorum collocatio,red*, at­
que eonftanti:fed quid ab authore tenebra­
rum,lume requiras?!! enim perfpicue vitia
aj traderentur,virtutes(quasin profundo de­
mergere voluit, & fäcris fuis facerdohbus
diuinandas, quafi teftamento legauit) te­
nebris Iiberarentur , &a quouis e populo
iiii co-
 »BTRI R AMI
cognofcerentur:quoniam (vt ait Horatius)
Virtus eft vitium fugere, & fapientia prima
Stultitia caruifle, fed tamen quid vetat res
omnes, vt erunt,intueri? quid eft fophifta
(iic enim loquitur Ariftotelesin fchola)pe 30
cuniarum aucupator, ab apparente fapieti­
tia & noneKiftentc.veriflima definitio, fed
quid habet vtilitatisfcertcplurimü,vt Ari-
ftoteleos fua definitione fophiftas efle co-
gnoicamusrquanquam hie non tantum pe-
cuni? aucupium,quam tempons, animique
detrimentum in miferis praeceptoribus vi-
deo:& mercedem a do<ftis & honeftis labo­
ribus alienam non puto,cdm & Socrati col
latum fit ad viäö.& Zeno,Cleantes,Chry-
Cppus,Diogenes mercede a difeipulis ac-
ceptauerint,& minam dialefticoru merce­
dem fuifle Cicero teftis eft.itaq; tora huius
aucupij cauflam miflam faciamustcum po­
tius hic accuiandi fere fint ingrati difeipuli, 4 $
quäauari magiftri:neq; enim maleiuuenal.
Scire yolutomnes,mercede foluere nemo*
quae quanuis ita fint, nihil tamen Ariftote-
lei putent me fibi gratuhritdo&is, & labo-
riofis praeceptoribus gratia referri volo'.bar *
baris & inertibus nolo: fed rem iplam vi-
deamusiquid eft igitur quod veditur in of.
ficinis
 ARTST.AN TM AD.
ficinis Ariftoteleoru’fapientiäne fiditia, Sc
comentitiafminimezquid ergo?demetia fat
üm fapietiz fimulationeminduta.nihil hic
cocludohoniincs erunt Ariftotelei: fcntiet
5 quid in fyllogifmo, propofitione,atque af-
fumptionc pofitis,fit reliquüzgenera fophif
matuquot funt?quinq;,redargutio, falfum,
inopinabile,foloeciimus,nugatio. redargu­
tionis partes in diäione,iex:quaru quinque
fO sequiuocatiofvtar vocabulis Ariftoteleoru)
amphibolia,compofitio, diuiflo, accentus,
in ambiguiratis vitiof quod eft omnis ora­
tionis commune vitium,nec vanas illas fe-
dionum ineptias requirit) vno verbo fatis
15 intclligiturzfiguradi&ioniscaptiofa eft fi-
militudo,nec tamen omnis: poteft enim a­
liter fallax efle fimilitudo · redargutionis
extra diftionem partes feptem,fallacia acci
dentis,fecundu quid,ignoratio elenchi.pe-
ao titio principij,confequentis, non caufla: vt
caufla:,interrogationum variarum: haec fe-
ptem membra cum Ariftoteles exiftimet
ignoratione elenchi cotineri, credamus ho
mini; caztera rideamus. verum tertio loco
2g video petitione principij inculcatam t pla­
cuit haze cmpufc nimis Ariftoteleis,nimif-
qucapta vifaeft per quam humanis inge­
niis
17 Ramus, Dialect. /Arist.
 FBTM.I KAMI
nii$ illuderetur:rctexamus c rationem, die*
mus Ariftotelcosfaciles eife vetle; quia cot
locis,tam fxpe,tam vehementer obfeurin­
tern reprehendunf.at nolunt. maxima lau­
dem in obicuritate collocant: eamque fuo Jt*
principi propria attrib uut:in quo mihi vi­
detur ftulta cupiditate defendedi Ariftotc-
lis nimium ftupidi:author lucis,d fophiftr
Ariftotele,,quis eft’deusrauthor igitur tene
braru quis eritlno cacod;mö?atiftaru tene j.
braru Ariftotelcm authorem no modd fa­
temini:.fed cu fumma eiusfvt exiftimatis)
laude,gloriaque profitemini, fallacia fecua
dum quid eft diuilionis falfa fpecies: vide-
tut enim totum ad partem conferri: falla­
cia non ακιίΓς vt cauftz vnde lit,luo nomi­
ne indicat, fallacia confequcntis eft ,ca-
ptiofa fpecies connex. fyllogium fecundi,
fallacia accidentis,variart intcrrogationu, . .
ignorationis elcrch’ non nouis legibus in-
digeptcled fyllogifmi ptzceptis agnofeen-
tur :quamobrem in tam multis vitiorum
generibus redarguuone comprchenfis,cüm
mhilcft ad v.rturum fontes relatum, atque jo
comparatum: tum de omnibus quatuor fo-
lafunt,qua: videantur aliquidindicare:fi-
gura diiftiouis,fallacem fimilitudmqm, fe-
cun-
 AMUTANIMAD. ?2

rundum qmd,diuiüonem:non caufla,eauf-

iam,conicquen8,conncxum,iecuudum fyl-
logifmum:primus itaquc fophiitarum fima
iua eihrcliquoru falß,inopinabilis Jblcecif’
j mi,nugationis vanitas non ta inuoluta,qui
ridicula eil: prop tere a f cui tätü crit a lcri/S
& vtilibus i ebus otij,ineptias ctiam vt cu­
ret,oblt^et ociofum hi s egregiis ludis ani*
mum,oblc<Sct,inquam,noDpaicat nifi for*
10 te fponte velit infanire«ied quid habent v-
tihcatis hi quinque ita deicnpti fines? quid
redargutio? vt At.ilotelcos iophiftas efle
cognoicamusiquid >ta?quia ad redargutio­
nem omnis eorum difputatio, contentio«
f5 hue refcrtur.*ncmo enim eorum difputat,vt
doceat,fed vt aduerfarium quacunque rati­
one pollit,eludat,quid falfum? vt Ariflote-
leos fo phiilas efle cognofeamus: quid ita ?
quia omni« eoru conatus, & cogitatio huc
i0 pertinet t vt adueriarij iententiam, rametfi
intclijgant efle vcriflima,lalfam tamen eflc
probent magna cum admiratione (tuito­
rum . quid 'nopinabilctvt Arifloteleos fo-
phiitas efle cognofeamus*. quid ita? quia
hoc vnum ftudent,vt contrariam fibio-
pinionem ad abiurdam , &. incredibilem
cunfcflioncm deducant. quia iolpecilmus?
H
 FE TR. I R. AMI
vt Ariftoteleos fophiftas eile cognofcamus.
quid ita’quia honos eorum ftimmus eft,no
aduerfarios fuos modo,fed difcipulos in fee
difiimam barbariem pellicere tidque qud
facilius aflequantur, exemplo fuomagiftri 30
difcipulos prouocat:in quo mirabiliter ex­
cellunt,vocabulis innouandis, fyllogizare,
exeplizare,cpilogare,fimilitudinizare,bar-r
barizarr.nec Ariftoteleum quenquam ä co­
gitationibus explicandis verborum inopia 33
retardauit:quid nugatio?vt Ariftoteleos fo
phiftas effe cognofcamus t quid ita?quia v-
nam re millies fine caufia obtrudut: deniqj
£ femel omnia compledi volumus, omnis
haecfophiftaruinterpretatio,ob id feripta 40
videatur, vt Ariftoteleos fophiftas efle co-
gnofcamus.nectam ego arbitror Ariftote­
lis hoc inuentu efle,quam Stoici, aut Epi­
curei cuiufpiam Ariftoteleos falfdautho-
ritatis nomine traducentis: fophifta, dicit,
eft pecuniarum aucupator ab apparente fa-
pietia.de no exiftece:quales igitur funt Ari­
ftotelei ! illi fiintipfi. quot funt fines, quos
fopniftjeconfedantur;& i quibus fophiftas
nominaturjquinq*,,redargutio,falfum,ino- Q
pinabile,foloecifmus,nugatio: quid ta pro- '
pofitu habSt Ariftotckftnihil aliud dies, ac
nodes
 RIST. ANIMA D. 71
no&es intuentunillam fibi meta, illa mune
ra propofuerut:dubita igitur,fi placet, pro­
blemati« Ariftoteleos fophiftas eiTc,an no?
At ingratus fumthoc enim crime iam turn
$ mihiobiiciebant Ariftotelei,edm hxc ea­
dem (quae nunc lentius quieta cogitatione
feribütur) in publica prxlcdione vcheme-
tiusdifputarem:ingratus inquam fum, qui
praeceptorem fic accufem: quiequid enim
to fum,ex Ariftotelis fchola fum:
Heu pietas,heu prifca fides,vbi eftis?
Violatur a difcipulo magiftennouu crime,
& ante hoc tempus inauditumicui quo mo
do refpodeam,multd ante mihi prouiden-
15 dum eft: fi diflimulo, teftes infiniti conträ
produccntur.’fi confiteor,mihi notam indi-
gniffimi fceleris inuram.fed modus erit ali
quis tam difficili defenfioni, Ariftotelis do
&nna fadus fum: quicquid ego fum,fi quid
01 fum(quod fcio quam praeter fpem aut nihil
fit,aut certe perexiguum) deo optimo ma­
ximo primdm,deinde hominibus,qui adiu
uerunt,habenda gratia eft: fed tamen de o-
mnibus huius difciplinx partibus,quid A-
15 riftoteli acceptum referri putamusoporte-
re?inuctio prreeptis & exemplis»erat a ve­
teribus informata:primi iudicij pars altera
de
 PETRI RAMI
de coniun&s fyllogifmis,poft Ariftotelem
ä Stoicis cxpofita eft:Secudö a Prometheo
multis ante natum Ariftotelem temporibus
erat inftitutum. Tertium a Platone notatu.
Exercitationem primi non fumus hanc fe- 3
cuti,fed certe quod fciam,primi hoc modo»
ficut artem totam fumus interpretati : quid
ergo reperit Ariftoteles ? quod puer non o­
mnino inconfideratu$,ammaducrfa naturas
iniudicando difpofitione vna hora inue- 55
niret:quid igitttr?fyllogifmos fimplices triü
figutarum.nihil prxterea5nih.il certe, quod
laudari, probarique poffit: malorum verd
(quas ad hanc artem perturbandam repe*
rit) dij non tantum vna in arte congeri tu- 40
liftent: minus me mearum vigiliarum poe-
niteret, quas infeliciftime illis in miferiis
cöllocauirquöd fi viam aliquam adiuuandar
vitae declarare voluiflet Ariftoteles, quauis
non effeciiTet,voluntatem tamen laudarem, 4f
& gratiam haberem. At noluit, teftes funt
Ariftotelei,qui profitentur Ariftotelem, de
induftria obfcurafie,dt occultaffe lumc,be-
neficiumq; naturas,vt hebetes (quos philo-
fophus ille pcfiim£ odit) vlcifceretur: quin
etiam afferut, Ariftotelis ipfius(quam aptu,
Viderint) fed tame afferut ea dc re teftimo­
nium,
 A XI ST. ANIMA Ö.
nium,qui libros fuos ita fcriptos reliquerit,
vt dutaxat ab iis intelligi poflint,qui ipfum
audierintnn quo non interrogabo Arifto­
teleos,quare nihil hadenusin Ariftotelis li
5 bris intellexerint, cum ipi urn nunquam au­
dierint.quapropter fi commoda, incommo
daq$ ab Ariftotele in hanc arte inueda con
feratur,vnius diei,aut furnrnü vniushebdo
madis(qua fyllogifmi fimplicesrede,atque
ex ordine traditi,cognofci poflint) Arifto-
w telifrudus debcbitur:bienij vero,quopcr-
petuovclutin atra node pererratur, cala­
mitas,&miferiacui debebitur?Hic mihi
beneficiu vllu Ariftotelis obiicitur. ar qua­
le bcncficiuipyrataru certe & latronu ,qui
cum captiuos fpoiiaucrint, & diuturna fer-
uitute vexauerint, folent tamen nonihil ali
quado largiri. An igitur gratus futurus fis,
cum ex eoru manibuscifugeris ,fipopula-
res & dues tuos prudes & feiens patiarein
illorum latronu manus venire? non impie,
& federate ingratus",nifi iudices adeas? no­
mina perditorum, fceleraque deferas? publi
ei periculi admoneas ? ita ;um tantum non
fortunarum,qu $erept$ recuperari poliunt»
fed teporis,quod praeteritum nunquam re-
uertitur,in Ariftotcleis illis fyrtibus dam­
num fecerim, tantum periculum adierim:
 ΪΕΤΧΪ HAMI
pofiumnc fine fummo fcelere foluentibus i
portu,ipfc in portum ex alto inue&us non
prxcipere, vt ait Cicero,fummo Audio, &
tempeAatum rationem>& praedonum Λ Ιο
corum?poflumnc inquam,cum ex tanta ia-
datione ad terram appulerim, no admone­
re casteros omnes,quibus fimilestempefta-
tes fubeundas efie videam? Grati & libera­
lis animi eA,republicam officio,labore, di-
ligentia^ietate adiuuare ,non miferas pe-
fies alere,& ad publicam perniciem fouere.
quatnobrcm cum hoc tantum certame,hu­
mani generis,& public; vtilitatis amore co
moti fufcipiamus,quis erit calumniator,&
inuidus,qui iure nofiram indufiriam pof- .
fit improbare?aut qui non concedat potius *
in has pcAes multo vehementius afferendae
veritatis gratia nos inuehi debuifle? quid
enim veritate charius ? quid mendacio bo­
nis animis odiofius efle dcbet?at tam abefi,
vt contradicendi Audio hominem illu per-
fequar,vt fi quis excufäre velit, excufatio-
nis occationem peropportuni prsebeä: hos
quippe libros tam dementes AriAoteli fal-
ifi attributos eife,neciAastam ieiuna?,tam 5°
aridas fpinas AriAotelis eloquenti; conue-
niretflumen AriAotelis aureum,& incredi­
bilem
 ARfST-AKIMAD.
bilem diccnai facultatem, copiamque toe
locis a Cicerone celebratam,ingratis,afpe-
ris,ftrigofis fonhifmatis fimilem non eflei
fubdititias Λ traflatitias nugas,non Arifto
$ telisvigiliasefle: & fcxcentis annis (qui­
bus Ariftotelis aetas ab Alexandri, Themi-
ftiique primorum Ariftotelis interpretum
«tatibusdifiunfta eft) Ariftotelis doftrina
primuä Peripateticis in mifcellaneas fcho
le las confufam,cum libiis fui principis care-
rentrdeinde libros illos veros ab Apellico-
ne corruptos, tandem ab Andromeo in ta­
bulas contraftos,vtPlutarchus, Straooque
feribunt : ita tam manifeftis erroribus,non
Ariftoteles ille Platonis difcipulus,fed im-
pudetiflimus,& flagitiofiflimus impoftor,
perturbatorque generis humani fuerit a mc
delatus, & accufatus. At nimis feuerus, ve-<
hemensque fum. verum, quis periculoffli-
mis morbis non intellig’t.grauiflimis re­
mediis opus efle?M arcus Cato in petitio­
ne cenflirae cum populum Romanum deli.
tiis,& voluptatibus fraöum,atque enerua*
tum videret,ex fuggefto improbis minita­
batur,aperte,ac pala clamabat,ciuitati ma­
xima expiatione opus efle: itaque n popu­
lus faperct/e afpcmmum medicum delige
‘ 1 ren
 tETRI RAMI
reft qui mollitiem illam velut hydram in-
tenderet,atqj concremaret: ita vos Ariflo-
telei tam diuturnis & inueteratis malis op-
prcfsi,non mollem,& veftris morbis aflen-
tatem,fedfcucrum,diligentemijue medi- }O
cüm expetite, qui vitia^ cauflasijue vitioru
penit9 inquirat*, qui putria tadiu, mortuaq;
membra perte ntet,vrat, amputet,aegrotan­
tium libidini nihil indulgeat: faluti tantum
profpiciatjeum ego me vobis medicu efle 35
profiteor,nec vllo me tamen Ariftoteli co-
tradicedi Audio commotu exiftimetis:haec
enim eadem fi pater meus venena iparfiflet,
non minusconftanter,& fortiter accufare:
eflet enim mihi veritas parente charior:& 40
infinitoruhominu falutem vnius hominis
fluito amori praeponere, fed de miiera dia­
leftica: lucis obicuratione dicendi finis fit.
virtus ipia loco alio ,& proprio propofita
eft:&vitia,vt fpero,his admonitionibus in- 45
telligentur.Ac quoniä veterum diligetiam
fecuti, veritatem ä mendaciis afleruimus,
exercitationis virtus amplexanda nobis eft:
qu<enam(inquies.)ea certe,qua in dialefti-
cisinftitutionibus aperui:pr<ecepta breui- 5°
ter cognofcantur.de his rard ac tat i fp er, dii
eorum memoria confirmetur, difputetur:
dili-
 AR iS T. ANIMA D. y
diligentia atque exercitatio tota ad aliquam
vtilitatem conferatnr:vcrfetur igitur in in­
terpretandis bonis autoribus ,fcribendis,
dicendisque rebus honeftis, atque vtilibus.
j atha:c (dicunt Ariftoteleitaudiuicnim hac
vocem)bona iuntrquis negat?at cur ä nobis
expetuntur?an eft ifta fcholaftica confuetu
do?intelligo,non debetis,quia no poteftisi
reda certe ratio eft,& rede Martialis,
jo Sexte nihil debes: nil debes Sexte fatemur:
Debet enim fi quis,(oluere Sexte poteft.
o tempora,6 mores.ergo quia ftolidus, in­
fans,balbus,ignarus literarum , expers hu-
manitatis,& vitte esfideo cogedi funt ado-
Ij lefcentuli,vttui fimiles fiant? Atconfuetu-
donoftraeft:confuetudo (deum immorta­
lem) nobis allegatur pecudum non homi­
num argumentum ? pecora enim atque ar­
menta , cum via aliqua aflueuerunt, fi me*
lo Iior,& breuior oftendatur,non fequen-
tur: at hominis, alia debet efie conditio;
quid enim Ariftoteles, id eft deus vefter,
euifoli creditis,an eft confiietudinem ,in
philofophia ^8c ea quae dici (olebant, (e-
Xy cutus ? quis grauius ? quis vehementius ve­
terum decretis (e oppoiuit? quod fi vete­
rum confiietudinem fimplici,& improuida
1 ii. cre-
 UTRI R AM!
credulitate fecutus effet, rf& ad feueram iu­
dicij libram perpendiiTet/uisque ponderi­
bus examinaflet: nihil pofteritati reliquif-
fet Ariftoteles. ergo confuetudini nec pa*
ruit,nec debuit:cofuetudinis argumentum 3 o
ä philofophis in quxftionem veritatis ad-
ducitur?quales obfecro vos Ariftotelei, cf-
fent Galli,Germani, Itali , ii confuetudinc
maiorum tenuiflent?eifent idololatrae; chri
ftian« religionis pietatem repudiaftent: 3$
quia confuetudinem veterem abrogabat:
denique quid habet ifta confuetudinis ra­
tio ? viam certe ad inferos perexpeditam:
quid ita?quia huc hominum pars longe ma
xima defcendere confueuit.’multi enim vo-
cati,pauci cledi:quid igitur efficit confue-
tudo?ducit ad inferos.ocxci nimium diu,
atque infelices fophiftaeicouertite aliquan­
do oculos ad eas res, quibus humana vita,
& neceffarid, & femper vtitur .’fartores, & 45
coquos habeat astas noftra pr^ftatiores far­
toribus,& coquis antiquorum temporum,
an a principibus expellentur ideo, atque
exterminabuntur aulis, quia fupra con-
fuetudinem aliquid melius condiant? ar- 50
chite&i & fabri domos & leftos artificio
fius faciant, quam veteres folebant, quis
eorum
 Λ RIST» ANIM AD. *
eorum proptereä damnabitur & accufabi-
tur?Sartores. calceolarij ,veftes & calceos
vcnuftiorcs elegantioresqi iärciat, fuacque
quam patres, quis eos calumniabitur? At
j in animi virtutibus, quae folaefunt homi­
num, fi quis quid melius,diligentius,vtilius
cogitat, clamant Ariftotelei; conftringa -
tur,verberetur,tollatur in crucem, va­
leat confuetudo,retineatur antiquitas, am-
10 bulemus in via patrum : non fimus tam ar­
rogantes vt velimus patribus efle fapien-
tiores: doceamus,quae didicimus: etiamne
vana ! inutilia?perniciofa,quibus ingenia
retardantur ? vna corrumpitur ? prudentia
hebetatur? opinor ,quia Ariftoteles dixit»
Proh fummelupiterhi fapientiae humanae
publicis ftudiis profeflores maxima mer-
cede inftituuntur?An non licet gratis deli­
rare , nifi -publica autoritate dementiae
10 profeflores conducantur? Furius Camil­
lus cum Faliicosobfideret,ac ludi litera­
rum magifter principum filios ad eum ad-
duxiflet, vinftum cum iifdem pueris in
vrbem redigendum,& verberandum tra­
didit. o Camille, vtinam reipublicae no­
’ ftrae praefectus fis, & hos proditoresado-
I.iii k*
 PETRI RAM!
lefccntu'orum agnofcas: quibus tu poems,
quibus flagris dignos ftatucres ?illi dunta-
xat tibi corpora prodebant, at hi animos
(quorum eft immortahs conditio) imma-
nilfimo,crudeliflimoque hofti,inertia» pro* 3 o
dunt, atque addicunt: quorum proditio’
nem cum detego, cum defero , cum pa-
lamprodudo veriflimo naturae teftimonio
accufo,iudces aequos deus optimus maxi­
mus contentioni meae pr?bcbit:qui verita­
tem libenter audient,tenebras expellent, fo
Iem in mundum reuocabunt, peftes publi­
cas oderint, re ipublicae ftudiofos amabunt,
pulcherrimum, longeque diuinifllmum o­
mnipotentis dei munus ofculabunturifue- 4°
datorem eius,atque cotruptorem detefta-
buntur:patrium naturae lumen cum laetitia,
ac voluptate afpicient: peregrinas infantis
amentiae tenebras a fe auertent: ponent an­
te oculos dial e&icse natur alis virtutem di- 4$
uinitus animis noftris infitam: paucis mo­
nitis inuentionis, iudiciique omnis fapien-
tiae fontes ampledentem: tum referent fc­
fc ad chaos illud terminorum, praedicaDi-
lium, praedicamentorum , ana- 5 Q
lyticorum,Topicorum,Elenchorum öc in­
finitarum introdu&ionum,in quibus non
imaginem
 AKIS T» ANIMA Ο. 78
imagine dialedicx naturalis, fed cofufion?
ingeniorum, perniciofas infidias publico­
rum Rudiorum, impedimenta dodrinarum
omnium cum viderint,impiam fuperflitio
j nem vindicabunt, vlcifceniur reipublicae
iniurias:honeRa,iucunda, vtilia bonis inge
niis oRendi non folum patientur: fed tradi
etiam imperabunt,vt iuuentus modefta,fa­
cili,8c vtili inRitutione erudiatur:eloqucn-
10 ti; Rudia, cum fapientise Rudiis coniugan-
tur: nec illud cordis, & linguae (vt Craffus
ait)diuortiü Hat, ab fur dum fane, inutile &
reprehendcndum:vt quod homini deus ra­
tionis, ac mentis explicandae gratia ani­
mantium foli dederit,id non folum in diui-
nam beneficentiam, fed in nofmetipfos a-
grefii quada, & barbara ingratitudine ob-
caecati,repudiemus* quamuis enim dialedi
ese ratio, rhetoricae orario propria fit: nec
10 cordis in ore,nec oris in corde fedespofita
fit,tamen vt cordis,& lingu? officia fidelif-
fima focietate natura coniunxit:fic rhetori­
cae A: dialedic? munera vfus & exercitatio
copulare debebitrvt quafcuqj in oras difpu
tatio, regionesque delata fit, fiue de dome-
Ricis, fiue de publicis, fiue de magnis, fiue
de humanis, fiue ad priuatos, fiue ad iudi-
I.iiij. ccs,
 PBTRI Μ*·!
ces,fiue ad populum, fiue ad reges > fiue ad
paucos * fiue ad multos , fiue inter alienos,
fiue cum fuis, fiue fecum, fiue mterrogan-
dojfiue refpondcndo , fiue fermone conti­
nuo,fiue de re quauis,& modo quouis aga- 30
ttfr: vna & eadem rhetoricae, & dial efticje
confociatio fit: nec tamen idcirco rationis
idem genus,nec orationis perpetud,quaere­
tur: concio populi capitomnem fplendo­
re orationis,verjfimilitudine cotenta eft: ii 3$
pietu couetus orationis no ingrata, nec in­
ornata puritate (quae enim aures foeda bar­
bariem nifi barbary libenter audient?)con-
tentus eft; veritatis indubitatam fidem re- 49
quiritrfed temperamentum confpirantium,
non diuortium diffidentium officioru hoc
eft:fic iftas artes exercuit Plato: nec minus
diferte dicit,quam fqbtiliter,& acate difTe-
ritieasque fie exercendas effe docuit: ideo-
que eius auditor Ariftoteles (quamuis haec
omnia in libris cofuderit) no ad miferum>
& liberalibus ftudiis pcrniciofum morem,
de folis praeceptis tenuiter ,& aride balbu­
tiendi,garriedi^ue,fed ad copia rhetoru in $0
vtramque parte de omnibus rebus difleredi
vt ornatius,& vberius dici poflct,& feipiu,
& difcipulos fiios exercuit; fiquidem mane
phi-
 AKIST.AN1MAD.
philofophiam,vefperi eloque ntiam eodcm.
die docebaf.hinc nobilia ilia Lycei fpacia
alterum iaSi V(Jp,aItcrü vor,id eft,ma­
tutinum,de vefpertinu perpetua laude cele-
f brantur.ex perpetuis illis difputationti fon
tibus illud AriAotelis aureum flume, vt ait
in Lucullo Cicero, redundauit: illis ipfis
exercitationibusiaäatus in Theophrafto,
diuinus oration»*· candor enituit:atqj illud
io ab eo memorandum, ac celebrandum ma-
nauit,potiv effrenato,& efferato equo, qua,
incondito, atque inculto verbo fidendum:
notate illud barbari fbphiftae.iifdemqj ex­
agitata lingularis in Phalereo dicendi laus
effloruit; hinc Carneadis vis incredibilis
illa dicendi,& varietas.hinc Ciceronis de-
clamitationcs, & tot oratorii Iatinoru funt
inftitutae.hinc tam multi,tam nobiles phi-
lofophi, & oratores extiterunt: non enim
pulcherrima: artis exercitationem-inftitu-
tis inanium praeceptorum clamoribus, fed
jn graui rerum vtilium difputationc,& or­
nata tra&atione collocarunt.audiumus tan­
dem aliquando,(i quid vlla nos optima: ra­
tioni coniun&a mouere debet autoritas:
audiamus inquam Ariftotelei, Platonem,
Ariftotelem ,Theophraftum, Phalereum,
Car-
18 Ramus, Dialect./Arist.
 VETRI RAMI
Carneadem, Ciceronem, rotam denique
Graeciam atq; Italiam:qu; beatis illis tem­
poribus haec ftudiafapicnti; & eloquentiae
coniunxit,ad veterc illum iäpientiifimoru,
& eloquentifiimorum virorum morem dia 3°
lefticas exercitationes «nftituamus: reno«
cetur,quoniam Ariftotelei efle vultis, Ar,-
ftotelis confuetudo:fit phjlofophi;,fit idem
eloquentiae magifteriilla mane,haec vefoeri
eodem die doceatur ·· fic haec tandem diale- 3 S>
dica,quae velfcriptps nominum lenius, vel
auditos interpretarimuae cum abfentib* &
pofteritate feripto ,cum praefentibus viua
voce colloqui poflit.conferamus itaq; po*
ftremo foco,fi placet,falfas Ariftoteleorum 4·
tenebras cum vera,naturalique luce:illic eft
vnica autoritas pro omni ver.täte; hic vni
ca veritas pro omni automate : illic com­
mentationibus infinitis opinionum delira-
mtea cumulatur: hic paucis monitis natur; 47
iudicia notantur: illic & ars, & artis partes
perpetua -ronfufione diflipantur: hic velut
a capite deduftis neruis partes omnes fuis
locis pro natura^ vfu^ue componuntur: il­
lic duonus annis fophiftica deliratio con- j e
turbatur:hic duobus menfibus dialeftica
naturalis explicatur: illic miferrima>& om­
nibus
 ARTST.AN !M AD. So
nibus in rebus mfcliciflima mentis eftaf-
flidio:hic.iucundiflima & omnibus in re*
bus explicandis vtililbma eft animi delc-
datio: illic bonarum literarum eft obliuio:
<■ hic confirmatio, & amplificatio: illic bar­
bari imi, & foloecifmi difeuntur: hic om­
nis fermonis eleganda. puritasque perci­
pitur, anteponatur igitur autontati veri­
tas, opinioni iudicium, confufioni difpofi-
tio, difpendio compendium,calamitati fe­
licitas,fterilitati fixeunditas, fordibus ele-
gantia.his enim caufsis reuocacisparia ve>
teribus propediem, & fortaisc maiora in.
geniorum exempla videremus :PlatoneSj
Ariftoteles, Theophrafti, Cicerones exci-
terentur: e flent iterum tempora, quae olim
fuerunt , & intelligeremus dei (qur inpa­
tres illos,maioresque tioftros fuiQcandem
quoque in nos efle pietatem t ied ingrata,
Λ0 vel »mpia potius ignauia noftra eft: quae di*
uinam maUult accuiare gratiamf quafi ve­
teribus tribuerit aliquid,quod nobis dene-
get)quam fradam,& languidam fordidi,öc
tantam liberalitatem afpernatis animi ne*
*5 gligentiam confiteri: plus enim iuafpon(e
pollicetur,oftert, prseftat, quam non modd
(perare, fed ne optare qnidem audeamus;
quamobrem
 »ETRI KAMI
quamobrena ad eum conertamur, vnde ex-
orfus eft etiam contentionis noftrae,
Λ te principium tibi definet»
O coelcftis fände pater,fempiterni, beati f-
fimiquc luminis princeps, atque autor, qui' jo
perpetuis ignibus clariflimam illam mun­
di lampadem fole, luna, caster isquc fydcri-
bus acccdifti: ne patiare diutius hominum
mentes lumine illo tuo diuino prinatas er-
rare:te maximi benefici j tui cognitorem,& „
vindicem appello: accepimus abs te diale«
dicae lucis vfuram,hanc eandem per te re«
tineamus:adiuua bonas hominum volunt«
tes,malas conuerte,vt naturas iiiae reih tutae
immenfam bonitatem tuam vehementius
admirentur:te imploro, obteftoique » vt fi 4®
in hac contecione,atque ckufia omnes mei
labores ad vtilitatem publicorum Rudio­
rum, dignitatem literarum,gloriam nomi­
nis tui fpedauerut: G nullam ad rem nifi ad
pulcherrimae artis veritatem, omnes meae
cur«laborarunt,cogitationes euigilarunr,
quae mea voluntas in hac difputatione fu-
fcipienda fuit,eadem fic hominum(qui h$c
legent) in cognoicenda,iudicandaque fen-
tenria: deinde vti Ariftoceleum chaos (fi 5 °
omnes eius partes miierrimis tenebris &
com-
 A* IST.A N IM AD»
commentis funtinuolirt») ordine & veri­
tate difiipetur .inuidiam ,malcuolentiam,
obtredationes,calumnias, maledida, con­
tumelias (quae fortium, & honeftorum la*
borum praemia folcnt efle) non tam a me
deprecor,quam lumc illud naturae tuaefquo
illuminas omnem hominem venientem m
hunc munaum) accenfum in ftudiis lauda-
darum'literaru videre cupio.Quapropter
hoc poftremum vt viuus pulcher-
rimae virtuti,reftitutam tua liberalitate, 8c
gratia dignitatem gratulari poflim,aut fi vi
uo tantae gratulationis laetitiam fatalis
quaedam generis humani calami­
tas eripuerit,animi certd no«
ftri defideriis beata ,flo-
rensque pofteritaa
perfruatur.

FINIS.