Sie sind auf Seite 1von 6

C Mathematische Hilfsmittel

C.1 Mathematische Formelsammlung


C.1.1 Trigonometrie

sin α = y/r csc = r/y


½
r ½ cos α = x/r sec = r/x
½ y
½ tan α = y/x cot = x/y
½
½α sin2 α + cos2 α = 1
x

sin(α ± β) = sin α cos β ± cos α sin β, cos(α ± β) = cos α cos β ∓ sin α sin β
³ ´ ³ ´
α±β
sin α ± sin β=2 sin cos α∓β
³ 2 ´ ³ 2 ´
cos α + cos β=2 cos α+β cos α−β
³ 2 ´ ³ 2 ´
cos α − cos β=2 sin α+β sin α−β
2 2 √
a cos α + b sin α=A · sin(α + δ), A = √a2 + b2 , tan δ = ab oder
a cos α + b sin α=A · cos(α − δ ′ ), A = a2 + b2 , tan δ ′ = ab

C.1.2 Komplexe Zahlen



z=a √+ ib = ρ exp(iϕ) = ρ e = ρ (cosn ϕ + ni sin ϕ) √
iϕ/n √
6
ℑ{z}
2 2
ρ = a + b = |z|, tan ϕ = b/a, z = ρ e , z = ρ eiϕ/2
da | eiϕ |2 = eiϕ · e−iϕ = e0 = 1 liegt eiϕ auf dem Einheitskreis.
'$
b
i ρ ½>
½z Geometrische Deutung: ℜ{z} = ρ cos ϕ, ℑ{z} = ρ sin ϕ
½
½ϕ - ⇒ exp(iϕ) = cos ϕ + i sin ϕ, exp(−iϕ) = cos ϕ − i sin ϕ ⇒
&%
−1 1 a
ℜ{z} exp(iϕ) + exp(−iϕ) a exp(iϕ) − exp(−iϕ) b
−i cos ϕ = = , sin ϕ = =
2 ρ 2i ρ

exp(iπ/2) = eiπ/2 = i, exp(iπ) = eiπ √ = −1,


n n inϕ n √
z = ρ e = ρ (cos nϕ + i sin nϕ), z = ρ eiϕ/2 ,
z̄ = a − ib ist√das konjugiert
√ komplexe (auch z ∗ ) zu z = a + ib,
Betrag |z| = z z̄ = a + b2 2

C.1.3 Hyperbolische Funktionen


sinh x = exp(x)−exp(−x)
2
, cosh x = exp(x)+exp(−x)
2
sinh2 x − cosh2 x = −1, sinh x
tanh x = cosh x

C.1.4 Inverse Funktionen


sin[arcsin(x)] = x, cos[arccos(x)] = x, sinh[arcsinh(x)] = x, cosh[arccos(x)] = x
ln[exp(x)] = x etc.

174
C.1.5 Ableitungen und unbestimmte elementare Integrale
Für unbestimmte IntegraleR
muss eine Konstante
R
c berücksichtigt werden.
Partielle Integration: u dv = u v − v du
d R
f (x) f (x) f (x) dx
dx

d n Z
xn+1
x n
x = nxn−1 n
x dx = , n 6= −1
dx n+1
Z
d −1
x −1
x = −x−2 x−1 dx = ln x
dx
Z
d
ln x ln x = x−1 ln xdx = x ln x − x
dx
Z
d x
ex e = ex ex dx = ex
dx
Z
d
sin x sin x = cos x sin xdx = − cos x
dx
Z
d
cos x cos x = − sin x cos xdx = sin x
dx
Z
d x
tan x tan x = tan xdx = − ln cos x
dx cos2 x
Z
d x
cot x cot x = − 2 cot xdx = ln sin x
dx sin x

Z
dx 1
= arctan(x/a)
a2 +x 2 a
Z
dx 1 1 a+x
= arctanh(x/a) oder = ln , (a2 > x2 )
a2 −x 2 a 2a a − x
Z
dx x x
√ = arcsin oder = − arccos , (a2 > x2 )
a2 − x 2 |a| |a|
à √ !
Z
dx 1 a+ a2 ± x 2
√ = − ln
x a2 ± x 2 |a| x
Z √
1h √ 2 √ i
x 2 ± a2 = x x ± a2 ± ln(x + x2 ± a2 )
2
Z
dx √
√ = ln(x + x 2 ± a2 )
x 2 ± a2

175
C.1.6 Einige bestimmte Integrale,
die nicht als unbestimmte Integrale angegeben werden können.

Z∞ Z∞
n −t n! dx
t p dt = n+1
, n = 0, 1, 2 . . . , p > 0 √ =π
(ln p) (1 + x) x
0 0
 π  π
Z∞

 a > 0 Z∞

 m>0
a dx

 2 sin mx dx

 2
2 2
= 0 a=0 = 0 m=0
a +x  π x  π
0  −

a<0 0  −

m<0
2 2
Z∞ Z∞
sin2 (px) dx πp π
2
= sin2 (mx) dx =
x 2 2
0 0
Zπ π/2
Z
dx π dx π
=√ , a>b≥0 2 =
a + b cos x a2 − b2 a2 2 2
sin x + b cos x 2ab
0 0
Z∞ Z∞
1 2 x2 1√
e−ax dx = , a>0 e−a dx = π
a 2a
0 0
Z∞ Z∞ √
2 1 2 π
x e−x dx = x2 e−x dx =
2 4
0 0
Z1 Z1 q √
π
(ln x)n dx = (−1)n · n! ln 1/x dx =
2
0 0
Z1 2 Z1
ln x π ln x π2
dx =− dx =−
1+x 12 1 − x2 8
0 0

C.1.7 Reihenentwicklungen
′ (x − x◦ )1 ′′ (x − x◦ )2
Taylor-Reihe: f (x) = f (x◦ )+f (x◦ ) +f (x◦ ) +· · · mit 0 ≤ (x−x◦ ) < 1
1! 2!
2 3 2 3
exp(x) = ex = 1 + x + x2! + x3! + · · · ln(1 − x) = x − x2! + x3! − +···
3 5 2 4
sin(x) = x − x3! + x5! − + · · · cos(x) = 1 − x2! + x4! − +···
3 5 2 4
tan(x) = x + x3 + 2 x15 + · · · cot(x) = 1 − x2 + x4 − +···
3 5 2 4
sinh(x) = x + x3! + x5! + · · · cosh(x) = 1 + x2! + x4! + ···
(1 + x)n = 1 + nx + n(n+1)2!
x2 + n(n−1)(n−2)
3!
x3 + · · ·
1
= 1 − x + x2 − x3 + · · · , (−1 < x < 1)
√ 1+x 2 3
1+x= 1 + x2 + x8 + x16 + · · · , (−1 < x < 1)
2 3
√1 = 1 − x2 + 3x8 − 5x + · · · , (−1 < x < 1)
1+x 16

176
C.2 Zusammenstellung von Differentialgleichungen in Physik A
Differentialgleichung Lösung

1. y ′′ = a y = 12 ax2 + C1 x + C2

2. y ′′ + ωy ′ = 0 y = C1 e−ωt + C2
g
3. y ′′ + ωy ′ = g y = C1 e−ωt + C2 + ω
·t
g
4. y ′ + ωy = g y = C1 e−ωt + ω

g
5. y ′′ + ω 2 y = g y = y0 cos(ωt − δ) + ω2

6. y ′′ − y = cos x y = C1 ex + C2 e−x − 12 cos x

7. y ′′ + 2λy
q

+ α2 y = 0 λ > α y = e−λt (C1 eωt + C2 e−ωt )
ω = + |λ2 − α2 | λ < α y = e−λt (C1 eiωt + C2 e−iωt )
λ = α y = e−λt (A + Bt)
8. y ′′ + 2λy ′ + α2 y = f (t)
R R
benutze : F (x) = 0x f (x, y)dy ⇒ dF dx
= f (x, x) + 0x ∂f∂x
(x, y)dy
Rt
Ansatz : y = 0 g(t − τ )f (τ )dτ
R
damit : y ′ = g(0)f (t) + 0t g ′ (t − τ )f (τ )dτ
R
y ′′ = g(0)f ′ (t) + g ′ (0)f (t) + 0t g ′′ (t − τ )f (τ )dτ
R
Einsetzen in Dgl. : g(0)f ′ (t) + g ′ (0)f (t) + 0t g ′′ (t − τ )f (τ )dτ + 2λg(0)f (t)
Rt ′ R
+2λ 0 g (t − τ )f (τ )dτ + α2 0t g(t − τ )f (τ )dτ = f (t)
zusammenfassen : g(0)f ′ (t) + [g ′ (0) + 2λg(0) − 1] f (t)
R
+ 0t [g ′′ (t − τ ) + 2λg ′ (t − τ ) + α2 g(t − τ )] f (τ )dτ = 0
Diese Gleichung wird erfüllt, wenn g(t − τ )
die Dgl. 8. erfüllt mit den Anfangsbedingungen
g(0) = 0 und g ′ (0) = 1
Rt ³ ´
1
also : λ>α y= 2ω 0 e−λ(t−τ ) eω(t−τ ) − e−ω(t−τ ) f (τ )dτ
³ ´
i R t −λ(t−τ )
λ<α y = − 2ω 0 e eiω(t−τ ) − e−iω(t−τ ) f (τ )dτ
1 R t −λ(t−τ )
y = e sin ω(t − τ )f (τ )dτ
Rωt 0 −λ(t−τ )
λ=α y = 0 e (t − τ )f (τ )dτ
9. x2 y ′′ + xy ′ − k 2 y = 0 y = k
C1 x + C2 x −k

177
C.3 Vektorgleichungen
Skalarprodukt Vektorprodukt Tensorprodukt
 
~
~a · b = ax bx + ay by + az bz ~a × b = ~ex (ay bz − az by )
~ ~a ⊗ b =  ax bx ax by ax bz 
~
~ey (az bx − ax bz )  ay b x ay b y ay b z 
~ez (ax by − ay bx ) az b x az b y az b z

~a(~b · ~c) = (~a ⊗ ~b)~c


~a · (~b × ~c) = ~b · (~c × ~a) = ~c · (~a × ~b)
~a × (~b × ~c) = (~a · ~c)~b − (~a · ~b)~c
(~a × ~b) · (~c × d) ~ = (~a · ~c)(~b · d)
~ − (~a · d)(
~ ~b · ~c)
∇ × ∇ψ = 0
∇ · (∇ × ~a) = 0
(∇ · ∇)ψ = ∇ · (∇ψ) = ∆ψ
∆~a = ∇ · (∇~a) − ∇ × (∇ × ~a)
∇ × (∇ × ~a) = ∇ · (∇~a) − ∇2~a = ∇ · (∇~a) − ∆~a
∇ · (ψ~a) = ~a · ∇ψ + ψ∇ · ~a
∇ × (ψ~a) = ∇ψ × ~a + ψ∇ × ~a
∇(~a · ~b) = (~a · ∇)~b + (~b · ∇)~a + ~a × (∇ × ~b) + ~b × (∇ × ~a)
∇ · (~a × ~b) = ~b · (∇ × ~a) − ~a · (∇ × ~b)
∇ × (~a × ~b) = ~a(∇ · ~b) − ~b(∇ · ~a) + (~b · ∇)~a − (~a · ∇)~b
Ist ~x die Koordinate eines Punktes in Bezug auf einen Ursprung mit dem Betrag r = |~x|
und ~n = ~x/r der Einheitsradiusvektor, dann gilt

∇ · ~x = 3 ∇ × ~x = 0
2
∇ · ~n = r ∇ × ~n = 0
1 ~a
(~a · ∇)~n = r [~a − ~n(~a · ~n)] ≡ r⊥

C.4 Theoreme aus der Vektorrechnung


~ skalare oder Vektor-Funktionen, V ist ein dreidimensio-
Im folgenden sind Φ, Ψ, und A
nales Volumen mit dem Volumenelement d3 x. S ist eine zweidimensionale, geschlossene
Oberfläche des Volumens V mit dem Flächenelement da und der nach aussen zeigenden
Normalen ~n auf da.

R
~ 3x =
∇ · Ad
R
~ · ~nda
A Divergenz Theorem
V R S
R
∇Ψd3 x = ψ~nda
V S
R
~ 3x =
∇ × Ad
R
~
~n × Ada
R V S
R
(Φ∇2 Ψ + ∇Φ · ∇Ψ)d3 x = Φ~n · ∇Ψda Green’s 1. Identität
V R S
R
(Φ∇2 Ψ − Ψ∇2 Φ)d3 x = (Φ∇Ψ − Ψ∇Φ) · ~nda Green’s Theorem
V S

178
Im folgenden ist S eine offene Fläche und C eine sie einschliessende Kontur mit dem
Linienelement d~ℓ. Die Normale ~n zu S ist durch die rechte Hand-Regel in bezug auf das
Linienintegral um die Kontur C definiert.
R
(∇ × A) ~ · d~ℓ Stoke’s Theorem
~ · ~nda = H A
S C
Ψd~ℓ
R H
~n × ∇Ψda =
S C

C.5 Explizite Formen von Vektoroperationen


Mit den orthogonalen Einheitsvektoren ~e1 , ~e2 , ~e3 , die den gewählten Koordinaten entspre-
chen und den Komponenten A1 , A2 , A3 von A ~ gilt für den Nabla-Operator ∇

Kartesische Koordinaten x1 , x2 , x3 = ~x = x, y, z
∇Ψ = ∂Ψ + ~e ∂Ψ + ~e ∂Ψ
~e1 ∂x 2 3
1 ∂x2 ∂x3
~=
∇·A ∂A1 + ∂A2 + ∂A3
∂x1 ∂x2 ∂x3
~=
∇×A ~e1 ( ∂x − ∂x ) + ~e2 ( ∂A
∂A 3 ∂A 2 1 ∂A3 ∂A2 ∂A1
∂x3 − ∂x1 ) + ~e3 ( ∂x1 − ∂x2 )
2 3
∇2 Ψ = ∂2Ψ + ∂2Ψ + ∂2Ψ
∂x21 ∂x22 ∂x23

Zylinder Koordinaten ρ, ϕ, z
∇Ψ = ~e1 ∂Ψ 1 ∂Ψ ∂Ψ
∂ρ + ~e2 ρ ∂ϕ + ~e3 ∂z
∇·A ~ = 1 ∂ (ρA1 ) + 1 ∂A2 + ∂A3
ρ ∂ρ ρ ∂ϕ ∂z
∇×A ~ = ~e1 ( 1 ∂A 3 ∂A 2 ∂A1 ∂A3 1 ∂(ρA2 ) ∂A1
ρ ∂ϕ − ∂z ) + ~e2 ( ∂z − ∂ρ ) + ~e3 ρ ( ∂ρ − ∂ϕ )
∇2 Ψ = ρ1 ∂ρ∂ (ρ ∂Ψ ) + 1 ∂ 2 Ψ + ∂ 2 Ψ
∂ρ ρ2 ∂ϕ2 ∂z 2

Kugel Koordinaten r, ϑ, ϕ
∇Ψ = ~e1 ∂Ψ 1 ∂Ψ 1 ∂Ψ
∂r + ~e2 r ∂ϑ + ~e3 rsinϑ ∂ϕ
~ = 12 ∂ (r2 A1 ) + 1
∇·A ∂ (sinϑA ) + 1 ∂A3
2
r ∂r · r sinϑ ∂ϑ ¸ r sinϑ ∂ϕ
~ = ~e1
∇×A 1 ∂ ∂A 2
r sinϑ ∂ϑ (sinϑA3 ) − ∂ϕ +
· ¸ · ¸
1 ∂A1 − 1 ∂ (rA ) + ~e 1 ∂ (rA ) − ∂A1
+~e2 r sinϑ ∂ϕ r ∂r 3 3r
∂r 2
∂ϑ
2
2 1 ∂ 2 ∂Ψ
∇ Ψ = 2 ∂r (r ∂r ) + 2 1 ∂ ∂Ψ
(sinϑ ∂ϑ ) + 2 1 ∂ Ψ
r r sinϑ ∂ϑ r sin2 ϑ ∂ϕ2
2 2
mit 12 ∂r
∂ (r2 ∂Ψ ) ≡ 1 ∂ (rΨ) = ∂ (Ψ) + 2 ∂ (Ψ)
r ∂r2
r ∂r ∂r2 r ∂r

Es werden auch folgende Schreibweisen benutzt:

gradΨ = ∇Ψ ~ =∇·A
div A ~ ~ =∇×A
rotA ~ ∇2 = ∆

179

Das könnte Ihnen auch gefallen