Sie sind auf Seite 1von 5

Kleine Formelsammlung Vektoranalysis

Vektorprodukte
~a · ~b = ~b ·~a
~a × ~b = −~b ×~a
~a · (~b +~c) = ~a · ~b +~a ·~c
~a × (~b +~c) = ~a × ~b +~a ×~c
~a × (~b ×~c) = ~b(~a ·~c) −~c(~a · ~b) (Entwicklungssatz)
(~a × ~b) · (~c × d~) = (~a ·~c)(~b · d~) − (~b ·~c)(~a · d~) (Identität von Lagrange)
(~a × ~b) ·~c = (~b ×~c) ·~a = (~c ×~a) · ~b =
−(~c × ~b) ·~a = −(~a ×~c) · ~b = −(~b ×~a) ·~c (Spartprodukt)

Gradient
Einführung des Gradienten über ein Oberflächenintegral:

~ ψ = lim 1
Z
grad ψ = ∇ ψ(~r ) d~~f
V →0 V ∂V

Wichtige Identitäten (c = const., ψ = ψ(~r ) und φ = φ(~r ) Skalarfelder, ~v = ~v(~r ) und


~ =w
w ~ (~r ) Vektorfelder):
~c=0

~r=3
∇~
~ cψ) = c∇
∇( ~ψ
~ ψ + φ) = ∇
∇( ~ ψ+∇

~ ψφ) = ψ∇
∇( ~ φ + φ∇

~ v·w
∇(~ ~ w + (~
~ ) = (~v · ∇)~ ~ v + ~v × (∇
w · ∇)~ ~ ×w ~ × ~v)
~ × (∇
~)+w
~ v ·~r ) = ~v + (~r · ∇)~
∇(~ ~ v +~r × (∇~ × ~v)

~ ψ(r ) = ψ0 (r )~r
∇ (Zentralfeld)
r
~ f (ψ) = f 0 (ψ)∇
∇ ~ψ
∂ψ ~ ψ)
= ~n(∇ (Ableitung in Richtung des Einheitsvektors ~n)
∂n
ψ(~r +~a) = ψ(~r ) +~a(∇~ ψ(~r )) + . . . (Taylorentwicklung)
~ r = ~v
(~v · ∇)~
~ ψ~r = ~vψ +~r (~v · ∇
(~v · ∇) ~ ψ)

1
Divergenz
Einführung der Divergenz über ein Oberflächenintegral:

~ v = lim 1
Z
div ~v = ∇~ ~v(~r ) · d~f
V →0 V ∂V

Wichtige Identitäten: (~c konstanter Vektor, ψ = ψ(~r ) Skalarfeld, ~v = ~v(~r ) und w


~ =w
~ (~r )
Vektorfelder)

~c=0
∇~
~ c~v) = c∇~
∇( ~v
~ v+w
∇(~ ~ v + ∇~
~ ) = ∇~ ~w
~ ψ~v) = ψ∇~
∇( ~ v + ~v(∇
~ ψ)
~ v×w
∇(~ ~) = w ~ (∇~ × ~v) − ~v(∇
~ ×w
~)
~ v ×~r ) = ~r (∇
∇(~ ~ × ~v)
~ ψ(r )~r ) = 3ψ(r ) + rψ0 (r )
∇( (Zentralfeld)
~ ∇
∇( ~ × ~v) = 0

Rotation
Einführung der Rotation über ein Oberflächenintegral:

~ × ~v = lim 1
Z
rot ~v = ∇ ~v(~r ) × d~f
V →0 V ∂V

Wichtige Identitäten: (~c konstanter Vektor, ψ = ψ(~r ) Skalarfeld, ~v = ~v(~r ) und w


~ =w
~ (~r )
Vektorfelder)

~ ×~c = 0

~ ×~r = 0

~ × (c~v) = c∇
∇ ~ × ~v
~ × (~v + w
∇ ~ × ~v + ∇
~) = ∇ ~ ×w
~
~ × (ψ~v) = ψ∇
∇ ~ × ~v + (∇
~ ψ) × ~v
~ × (ψ~r ) = (∇
∇ ~ ψ) × ~v
~ × (~v × w
∇ ~ ) = (~ ~ v − (~v∇)~
w∇)~ ~ w + ~v∇~
~ w−w ~v
~ ∇~
~ × (~v ×~r ) = (~r ∇)~
∇ ~ v + 2~v −~r ∇~
~v
~ × (~c ×~r ) = 2~c

~ ×∇
∇ ~ψ=0
~ × (∇
∇ ~ × ~v) = ∇(
~ ∇~
~ v) − ∆~v

2
Laplaceoperator
Einführung des Laplaceoperators über ein Oberflächenintegral:
1
Z
∆ψ = lim d~f · ∇ψ
V →0 V ∂V

Wichtige Identitäten:
~ ∇
∆ψ = ∇( ~ ψ)
∆~v = ∇(∇ · ~v) − ∇ × (∇ × ~v)

(Verallgemeinerter) Gauß’scher Satz


Z Z
~ ψ(~r ) d3 r =
∇ d~f · ψ(~r )
V ∂V
Z Z
~ v(~r ) d3 r =
∇~ d~f · ~v(~r )
V ∂V
Z Z
~ × ~v(~r ) d3 r =
∇ d~f × ~v(~r )
V ∂V

(Verallgemeinerter) Stockes’scher Satz


Z I
d~f × (∇
~ ψ(~r )) = ψ(~r ) d~r
Z F I∂F
d~f · (∇
~ × ~v(~r )) = ~v(~r ) · d~r
F ∂F

Green’sche Identitäten
Z Z
(ψ∆φ + ∇φ · ∇ψ) dr = 3
ψ ∇φ · d~f
V ∂V
Z Z
(ψ∆φ − φ∆ψ) dr3 = (ψ ∇φ − φ ∇ψ) · d~f
V ∂V

Vektordifferentiation in krummlinigen rechtwinkligen Koordinaten


Transformation: x = x (u, v, w), y = y(u, v, w), z = z(u, v, w)

Koordinaten-System x y z
Zylinderkoordinaten r cos ϕ r sin ϕ z
Kugelkoordinaten r cos ϕ sin ϑ r sin ϕ sin ϑ r cos ϑ

Quadrat des Linienelementes: ds2 = d~r · d~r = (U du ~eu + V dv ~ev + W dw ~ew )2

Koordinaten-System u v w U V W ~eu ~ev ~ew


Zylinderkoordinaten r ϕ z 1 r 1 ~er ~e ϕ ~ez
Kugelkoordinaten r ϑ ϕ 1 r r sin ϑ ~er ~eϑ ~e ϕ

3
Differentialoperatoren:

~ ψ = 1 ∂ψ~eu + 1 ∂ψ~ev + 1 ∂ψ~ew


grad ψ = ∇
U ∂u  V ∂v W ∂w 
~ ~ ~ 1 ∂ ( A u VW ) ∂( Av WU ) ∂( Aw UV )
div A = ∇ · A = + +
UVW ∂u ∂v ∂w
U~eu V~ev W~ew
~ =∇
rot A ~ ×A ~ = 1 ∂ ∂ ∂
UVW ∂u ∂v ∂w
Au U Av V Aw W
      
VW ∂ψ WU ∂ψ UV ∂ψ
∂ ∂ ∂
∆ψ = ∇ ~ψ= 1 
~ ·∇ U ∂u
+
V ∂v
+
W ∂w

UVW ∂u ∂v ∂w

explizit in kartesischen Koordinaten:

~ ψ = ∂ψ~ex + ∂ψ~ey + ∂ψ~ez



∂x ∂y ∂z
~ ·A
∇ ~ = ∂A x + ∂Ay + ∂Az
∂x ∂y ∂z
     
∂A z ∂Ay ∂A x ∂A z ∂Ay ∂A x
~ ×A
∇ ~ = − ~ex + − ~ey + − ~ez
∂y ∂z ∂z ∂x ∂x ∂y
∂2 ψ ∂2 ψ ∂2 ψ
∆ψ = + 2 + 2
∂x2 ∂y ∂z

explizit in Zylinderkoordinaten:

~ ψ = ∂ψ~er + 1 ∂ψ~e ϕ + ∂ψ~ez



∂r r ∂ϕ ∂z
~ ·A
∇ ~ = 1 ∂ (rAr ) + 1 ∂A ϕ + ∂Az
r ∂r r ∂ϕ ∂z
     
~ ×A
∇ ~ = 1 ∂Az − ∂A ϕ
~er +
∂Ar

∂Az
~e ϕ +
1 ∂
(rA ϕ ) −
∂Ar
~ez
r ∂ϕ ∂z ∂z ∂r r ∂r ∂ϕ
1 ∂2 ψ ∂2 ψ
 
1 ∂ ∂ψ
∆ψ = r + 2 2+ 2
r ∂r ∂r r ∂ϕ ∂z

4
explizit in Kugelkoordinaten:

~ ψ = ∂ψ~er + 1 ∂ψ~eϑ + 1 ∂ψ~e ϕ



∂r r ∂ϑ r sin ϑ ∂ϕ
~ ·A
∇ ~ = 1 ∂ (r 2 Ar ) + 1 ∂
( sin ϑ A ϑ ) +
1 ∂A ϕ
r2 ∂r r sin ϑ ∂ϑ r sin ϑ ∂ϕ
   
~ ~ 1 ∂ ∂Aϑ 1 ∂Ar 1 ∂
∇×A = (sin ϑ A ϕ ) − ~er + − (rA ϕ ) ~eϑ +
r sin ϑ ∂ϕ ∂ϕ r sin ϑ ∂ϕ r ∂r
 
1 ∂ ∂Ar
(rAϑ ) − ~e ϕ
r ∂r ∂ϑ
∂2 ψ
   
1 ∂ ∂ψ 1 ∂ ∂ψ 1
∆ψ = 2 r2 + 2 sin ϑ + 2 2
r ∂r ∂r r sin ϑ ∂ϑ ∂ϑ r sin ϑ ∂ϕ2

Das könnte Ihnen auch gefallen