Sie sind auf Seite 1von 261

Universitas lagellonica Acta Scientiarum Litterammque

MLXXXW
Schedae Grommeticae

* Fasciculus CXIV

MAREK STACHOWSKI

LEXICA DOLGANICA

Sumptibus Universitatis Iagellonicae

Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellorflskiego


Prace Jpzykoztrawcze

MLXXXVI * Zes;zyt ll4

MAREK STACHOWSKI

DOLGANISCHER WORTSCHATZ

Nakladem Uniwersytetu Jagielloriskiego

REDAKTOR TOMU

Andrzej Pisowicz
RECENZENT

Jens Peter Laut


REDAKTOR

Henryk Stachowski
oKLADK4 PROJEKTOWAL

Andrzej Darowski

G) COPYRIGHT BY UNIWERSYTET JAGIELLOI(SKI

KRAK6W

1993

rsBN 83-233-0618_4 rssN 0083-4378

INHALTSVERZEICHNIS

Vorwort Abgekirzt zitierte, Literatur


Einleitung Worterbuch

7 9

l3
25

VORWORT

Mit der Arbeit am dolganischen wortschatz habe ich im Herbst 1990 in Krakau begonnen und sie dann im Herbst 1992 in Berlin zu Ende gefiihrt. Mein Vorhaben bestand urspriinglich darin, nur eine dolganische Kartei fiir mich selbst zu erstellen, die mir bei der Erarbeitung jakutischer Etymologien helfen sollte. Mit der Zeit wuchs jedoch die zahl der einzelnen Belege so sehr an, da8 ich mich entschloB, diese in Buchform breiteren turkologischen Kreisen zugiinglich zu machen. Frau Prof. Dr. Barbara Kellner-Heinkele gebiihrt mein herzlicher Dank fiir ihr stiindiges verstlndnis fiir meine Arbeit, das u.a. bei der zeit- :und Arbeitsplanung im Institut fiir Turkologie, Freie universitit Berlin, zum Ausdruck kam. Fiir briefliche Konsultationen bin ich Herrn Prof. E. Helimski (Moskau), fiir die Hilfe bei der Beschaffung der dolg. Quellen Herrn prof. w. veenker (Hamburg) sowie den Herren Dr. Dr. A. Anikin (Novosibirsk/Moskau), J. Janhunen (Helsinki) und c. schcinig (Mainz) zu tiefstem Dank verpflichtet. Die deutsche Ubersetzung mancher Stichworter und der satzbeispiele bereitete hiiufig Probleme. Fiir zahlreiche Konsultationen und Korrekturen m<ichte ich deswegen hier vor allem Frau Kathrin Moller, B. A. sowie Frau Margarete Ersen, M. A., Frau Lydia Kahle, M. A. und Herrn Bernd Kahle, M. A. (Potsdam) meinen sehr herzlichen Dank aussprechen. Nicht zuletzt gilt mein Dank der Jagiellonischen Universitit Krakau fiir die Aufnahme dieser Arbeit in die veroffentlichungsreihe zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloriskiego. Prace Jgzykoznawcze.

ABGEKURZT ZITIERTE LITERATUR

An. TME II
Anik.

: : : :

Anikin, A. E.: Tunguso-maiiiurskie Afimologii, Teil


tiEeskaja

semantiieskaja struktura slova v jazykach narodov Sibiri, Novosibirsk 1988: 80-96. Anikin, A. E: Tunguso-mafiiiurskie zaimstvovanija v rwskich govorach Sdrii, Novosibirsk 1990, 92 S.

II, [in:l

Gramma-

Art.

Artem'ev,

BeKo.

Belt.

NR:

Praktiieskoe usvoenle znaienij padeiej na urokach jazyka, [inJ Bugaeva, A. L., Kudrja, A. A. (Red.): prosveiienie na Krijnem Severe 24, Leningrad 1990, S. 77-89. Bel'tjukova, N. P., Koieverova, T. M.: Materialy po dolganskomu jazyku voprosnika ,,Dialektologiieskogo atlasa tjurkskich jazykov St rrr", DLS 76-83 (Die Angaben stammen aus zwei D<irfern: K : Katyryk,
dolganskogo

N. M.:

Novo-Rybnoe).

Bel'tjukova, N. P.: Nosovye maloiumnye soglasnye v dolganskom jazyke, S. 43-49 in: Nadeljaev, V. M. (Red.): Sibirskij fonetiieskij sbornik

(: AN
Belt. FO

: : : : : : : : : : : : :

ob5Eestvennych

SSSR, Sibirskoe otdelenie, Burjatskij filial. Trudy Inst. nauk. Serija jazykoveddeskaja 29), Ulan-Udd 1976.

Belt. T
Chel.

Chel. bZ

Bel'tjukova, N. P.: O nekotorych fonetiieskich osobennostjach dolganskogo konsonantizma. [in:] Seljutina, I. Ja. & al. (Red.): Zvukovye sistemy sibirskich jazykov, Novosibirsk 1989, S. 72 - 73. Bel'tjukova, N. P.: Teksty (Dolgany), SNSS III 147-169. Chelimskij, E.: Etymologica I-48 (Materialy po itimologii matorsko-tajgijsko-karagasskogo jazyka ), NyK 88 (1986): I 19 - 143. Chelimskij, E. A.: Efimologiieskie zametk, S. 30 - 42 in: Uluchanov, I. S. & al. (Red.): Issledovanija po istoriteskoj grammatike i leksikologii,

Moskva

1990.

Clauson
D6csy

Clauson,

Sir Gerard: An

Etymological Dictionary

of

pre-Thir-

teenth-Century Turkish, Oxford 1972, XLVIII+989 S. D6csy, Gy.: Eiffihrung in die finnisch-ugrische Sprachwissenschaft,Wiesbaden 1965, XV+247 S.

DemJ. D

DemJanenko, 178- 187.


DemJanenko,

Z. P.; Dolganskie

teksty (Dudinskij rajon), SNSS IV

Dem'j. UA
DJa

DLS DO Doerfdr Rez. MEJ


DSJ

Z. P.: Teksty (Us/-Araz), SNSS III 85-146. Artem'ev, N. M., Parhr'ev, V. N.: Dolganskij jazyk. Utebnik i kniga dlja itenija dlja 2. klassa, kningrad 1990, 208 S. Ubrjatova, E. I. & al. (Red,.): Dialektnaja leksika tjurkskich jazykov Sibiri, Novo'sibirsk 1987, 190 S. Efremov, P. E.: Dolganskoe oloncho, Jakutsk 1984, 132 S. Doerfer, G.: Rez. von KaL MEJ, OLZ 58/9-10 (1963): 504-507. Afanas'ev, P. S., Voronkin, M. S., Alekseev, M. P.: Dialektologiieskij slovar' jakutskogo jazyka, Moskva 1986, 392 S.

10
EFS Em.

: : :

Nadeljaev, V.

M.

(Red.): Eksperimentalnaja fonetika sibirskich jazykov,


S.

Novosibirsk 1982, 182

isua

Fut.
GJa

: = : : : :
s.

Iv.
Janh. JaRS

EmeUanov, N. V.: S1'uiety jakutskich oloncho, Moskva 1980, 375 S. Sevortjan, E. Y.: Etimotogiteskij slovar' tjurkskich jazykov, Vol. I: Obiietjurkskie i meitjurkskie osnovy na glasnye, Moskva 1974' 767 S; Vol. II: ...na bukvu,,B", Moskva 1978, 350 S.; Vol. III: ..-na bukvy ,,V", ,,G", ,,D", Moskva 1980, 395 S.; IV: [& Levitskaja, L. S.] .. 'za bukvv ,,G", ,,2", ,,1", Moskva 1989, 293 S. Futaky, I.: Tungusische l*hnwiirter des Ostjakischen (: Ver<iffentlichungen der Societas Uralo-Altaica l0), Wiesbaden 1975, 96 S. Ubrjatova, E. I. (Ed.): Grammatika sovremennogo jakutskoSo literaturnogo jazyka, Moskva 1982, 496 S. Ivanov, S. A.: Akan' e i okan' e v govorach jakutskogo jazyka, Jakutsk 1980' Janhunen,

Joki

J.: Samoyed-Altaic Contacts. Presmt State of Research, MSFOu 158 (: Altaica. PIAC 19, Helsinki 1976, ed. 1977): 123-129. Slepcov, P. A. (Red.): Jakutsko-russkij slovar', Moskva 1972' 606 S. Joki, A. J.: Die l*hnwdrter des Sajansamojedischen (: MSFOu 103)' Helsinki 1952, 395 S.
BeKo.

184 S.

K
Kal.

Kal. EJE Kal. IM Kal. JW Kal. MEJ Kal. NR Kal. TJ


Kork.
Ko5.

: : : : : : : :

Kalu2yriski, S.: Etimologiieskie issledovanija po jakutskomu jazyku. Dvusloinye osnovy, I: RO 39/2 (1978): 5-14; II: RO 40il (1978): 7l-82; III: RO ,!0/2 (1979):39-49; IV: RO 4tlt (1979):81-93; V: RO 42ll (1981): 27 -39; VI: RO a+afi Q985): 4l - 58; VII: RO 4412 (1985): 43 - 57; VIII: RO 45/l (1985): 79-99. Kaluzyriski, S.: Einige jakutische Etymologien, StO 47 (1977): l2l-130. Kaluiyriski, S.: Issledovanija po morfologii jakutskogo jazyka, l: RO 3l/2 (1968):107-119.

Kaluzyriski, S.: Jakutische Wortforschungen. Einsilbige Sttimme, CAJ 7 (1962): 1'19-19t.


Katu2yriski , S.'. Mongolische Elemente in der jakutischen Sprache

(:

Prace

orientalistyczne

X), Warszawa

1961, 170 S.

Kafuzyriski, S.: Novye raboty po itimologiieskomu slovarju tjurkskich jazykov, RO 3211 (1968): 85-97. Kalu2yriski, S.: Einige tungusische I'ehnwiirter im Jakutischen' AOH
361 t -3 (1982): 26r -269. Korkina, E.l.: Deepritastija
v jakutskom jazyke, Novosibirsk 1985' 204 S. KoSeverova, T. M.: Dolganskie tverdorjadnye dolgie glasnye po dannym rentgenografirovanija, ZSS 32 - 38. Ko5everova, T. M.: Teksty (Volotanfta), SNSS III 170-190. Lebedev, Y. D: Iazyk ivenov Jakutii, Leningrad 1978' 208 S. Menges, K. H.: The Turkic Languages and Peoples. An Introduction to

Koi.
Leb.

T.

Menges

: : : : : : :
s.

Turkic Studies XIV+248 S.

(:

Ural-altaische Bibliothek 15), Wiesbaden

1968,

Menges JT Menges TS

Menges, K. H.: Jakutisch und Tungusisch, CAJ 22 (1978): 245-262. Menges, K. H.: Die tungusischen Sprachen,lin:l Handbuch der OrientaliKoln 1968' stik, Abt. l, Bd. 5, Abschnitt 3'. Tungusologle, Leiden

s. 2t-256.
Nadeljaev, Y. Nadeljaev, Y. BeKo.

Nad.

Nad. PAD NR

M: Grafika i ortogrffia dolganskogo jazyka' EFS 3-50. M: Proekt alfuvita dolganskoj pis'mennosti, PNS 30-35. B. O. (Red.): Ob.iiestvennyj stroj u XVll-naialo XX v., Moskva 1970' 454 S.
narodov

os

Gurvi6,

I.

S., Dolgich,

Severnoj Sibiri

11

OZ Pek. PNS Po. PrJ Rass.


Rass.

: : : : : : : : :

Ol'denburg, S. F., Pudenko, S. I. (Red.): OAjasnitelnaja zapiska k itnografiieskoj karte Sibiri, kningrad 1929, 104 S. Pekarskii, E. K.: Slovar' iakutskogo jazyka, St.-Peterburg 1907 Leningrad 1930, 3858 Sp.+XIX+II+VIII S.

Ubrjatova,

E. I. & al. (Red.):

Pi{mennost' narodov Sibiri. Istorija

Popov, A. A.: Koievaja iizri i tipy iiliii u dolgan Qto materialam komandirovki ot Akademii ifazlc SSSR v 1930-1931 gg.), Sibirskij dtnografiieskij sbornik I (1952): 142-172. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloriskiego. Prace Jgzykoznawcze, Krak6w.
Rassadin, Y. L; Mongolo-burjatskie zaimstvovanija v sibirskich tjurkskich

perspektivy, Novosibirsk 1981, 104 S.

jazykach, Moskva 1980, 115


Rassadin,

S.

FLT

Y.I.:

Fonetika

leksika tofolarskogo jazyka, Ulan-Udd 1971, Leningrad

Sf. Sir.

251 S. Sierbak, A. t970, 204 S.

M.: Sravnitelnaja fonetika tjurkskich jazykov,

SNSS SNSS Stach.

III IV AL ETE It. PEJ WS

: : : : : : : : : : : : : : :

StachM StachM StachM StachM

Sirobokova, N. N.: Semantiieskaja specifika jakutskoj leksiki sravnitelno s leksikoj drugich tjurkskich jazykov Qto materialam DATJa), [in:] Panin, L. G., eeremisina, M. L (Red.): Sintaksiteskaja i leksiteskaja semantika na materiale jazykov raznych srstez, Novosibirsk 1986, S. 257 *265. Skazki narodov Sibirskogo Severa III, Tomsk 1980, 192 S. Porotova, T. I. & al. (Red.): Skaz&i narodov Sibirskogo Severa IV,Tomsk 1982, 191 S. Stachowski, S.: Studien ilber die arabischen Lehnwbrter im Osmanisch-Tilrkischen, Ill: i/-7, Krak6w 1981, 147 S. Stachowski, M.: Einige tofalarische Etymologien vor gemeintiirkischem Hintergrund, UAJb. NF l0 (1991): 99-105. Stachowski, M: Der I'autwandel in der Deklination des.iakutischen Interrogativpronomens tuox?'wasT, PrJ l0l (1990): l15-120. Stachowski, M.; Persische Etymologien in der Geschichte der jakutischen Ilortfurschung, ZDMG A2ll Q992): 105-119.

Stachowski,M.: iJber jakutische Glossen im Werk von Il. Sieroszewski, [in:] Brendemoen, B. (Red.): Altaica Osloensra (: p146 32), Oslo 1991,

s.

301

Ub. Ub. D
Ub.

-315.

Ubrjatova, E.

l.: Iazyk norilskich dolgan, Novosibirsk 1985, 216 S.

VJ

VEJa VEWT Vor.


Vor.

'

O jazyke dolgan, lin:l Jazyki i fol klor narodov Sibirskogo Seyera, Moskva-Leningrad 1966, S. 4l-68. Ubrjatova, E. I.; Vzaimodejstvie jazykov na materiale vzaimootnolenij jakutskogo i ivenkijskogo jazykov, Doklady i soob5denija Instituta jazykoznanija AN SSSR 9 (1956): 85-92. Romanova, A. V., Myreeva, A. N., Bara5kov, P. P.: Vzaimovlijanie ivenkijskogo i jakutskogo jazykov, Leningrad 1915, 212 S. Risdnen, M.: Versuch eines etymologischen Wdrterbuchs der Tilrksprachen (: Lexica Societatis Fenno-Ugricae XVII/I), Helsinki 1969, XVI + 533 S. Voronkin, M. S.: ,Sa-ra dialektologijatyn oierkata. Fonetika uonna morfo-

Ubrjatova, E. l.:

SZ

logija, Jakttskaj 1980,242 S. Voronkin, M. S.: Severo-zapadnaja gruppa govorov jakutskogo jazyka,
Jakutsk 1984,222
Nadeljaev, V. 1980, 134 S.
S.

ZSS

M.

(Red.): Zvukovoj stroj sibirskich jazykov, Novosibirsk

(S. 328 in: Janhunen, J.: Samoyedological News.

Dolgan, the lingua franca

of

Taymyr
4812-3

Review of Recent Publicatrozr, (1988):316-329)

FUF

EINLEITUNG

den nordlichsten Zweig der Jakuten und sind in zwei Etappen als Volk entstanden. Zuerst (Phase I) iibernahmen die an dem Viljuj-FluB seBhaften tung. Dolganen die jak. Sprache, dann wanderten die inzwischen schon jakutischsprechenden Dolganen Richtung Norden und nahmen (Phase II) einen Teil der Tajmyrbewohner auf (Ub. D 44; Ub. VJ 88). * Zrt der Auswanderungszeit meinte E. I. Ubrjatova im Jahre 1966, daB die Auswanderung in das ausgehende 17. und das 18. Jh. zu datieren sei und unterstiitzte ihre Meinung mit den alten Berichten der Reisenden und der Steuereinnehmer (Ub. D M).Nach beinahe 20 Jahren ist ihre viel friiher vorbereitete Monographie iiber die Sprache der Noril'sk-Dolganen erschienen, in der sie das ausgehende 16. Jh. als die Auswanderungszeit (Ub. 3, 17) annimmt. Dies nimlich deshalb, weil die Dolganen in einer Urkunde aus dem Jahre 1638 (Ub. 8) genannt werden, die in Ub. D noch nicht erwlhnt wird. Den Auswanderungsgrund sieht Ub. VJ 87 in der Kosakengefahr und in iibermiiBig hohen Steuern, die die Dolganen letzten Endes dazu gezwungen haben, die alte Heimat zu verlassen und in weniger lebensgtnstige Gebiete zu
wandern. Der ewk. Anteil an den Bev<ilkerungsgruppen, die heute Dolganen genannt werden, muB besonders groB gewesen sein. Dies geht schon aus dem Namen des Volkes hervor, weil dulgan - dulgan urspriinglich der Name eines ewk. wie Ubrjatova berichtet Stammes war. In den friihen 30er Jahren wurde er

1. Die Dolganen. Die auf der Halbinsel Tajmyr lebenden Dolganen bilden

* Fiir Niheres hierzu s. Dolgich, B. O.: Proischoidenie dolgan, Sibirskij Etnografiieskij sbornik 5 (1963): 92-141.

ltln

/a'.

*-t /o'.

--', o\

9o\ !

\ ut
o
bo

ct

o
o

i*- / w
' [Nr. '
FFi-

,lN

/ri^

rh

' Lt*

fl
Frf,r'-r5

'tsst* 'i*\N \s\ rlts* 'Fs\_\Is* r\r..'r I.

'\'Is\-*

'\N
tr's

""?\
b1

+-t*\
?o

oz :uI 6z z
G

't o

cl

c
!

o o

(t

o
o
uozu3
Tsnissei

lrl

t6
von den Dolganen nur verwendet, wenn sie mit Fremden sprachen, wohingegen sie sich selbst eigentlieh tya kihi (Ub. D 42 und Anm. 4) bzw. einfach tya (Ub. l0) nannten. Es sei in diesem Kontext erwlhnt, daB das Problem der Selbstbenennung von den Verfassern des dolg. Schulbuchs auf eine etwas merkwiirdige Weise gel<ist worden ist. Ftir'Dolganen'verwenden sie nlmlich weder das Wort dulgan - dulgan, noch tya (kihi), sondern dolgan (( russ.) oder haka, welches doch der jak. Selbstbenennung saxa in allen phonetischen Details entspricht (vgl. auch unten $4c). Dadurch entstand natiirlich die Frage, wie die eigentlichen Jakuten genannt werden sollten und man ltiste das Problem, indem man das russ. Lehnwort iakut gebrauchte. Um nun auf das ewk. Substrat des Dolg. zuriickzukommen, sei betont, da8 es im dolg. Wortschatz nicht nur zahlreiche ewk. Lehnworter (darunter auch Verben) gibt, sondern auch mit ewk. Lehnsufftxen auf dem dolg. Sprachboden von einheimischen Stdmmen gebildete Derivate, was bekanntlich nur bei tiefgreifendem Einflu8 einer Fremdsprache mtiglich ist. Wie groB der Anteil der samojedischsprachigen Bev<ilkerung und wie tief ihr EinfluB auf das Dolg. war, bleibt einstweilen unbekannt. Es ist zu hoffen, sei es auch nur einer partiellen daB das vorliegende W<irterbuch ztrr Beantwortung dieser Frage beitragen wird. Ein interessanter Aspekt ist die volksttimliche Erkllrung der Herkunft'ider Dolganen. Nach einer jak. Legende wollte niimlich ein russ. Zar die jak. Schamanen niher kennenlernen und er soll daher seine Soldaten nach Jakutien mit dem Befehl geschickt haben, die jak. Schamanen ausfindig zu machen und sie nach St. Petersburg zu holen. Der Befehl wurde nur teilweise ausgefiihrt. Die Soldaten waren niimlich mit den gefangengenommenen Schamanen unterwegs, als die Nachricht vom Tode des Zaren sie erreichte. Bald kamen sie zu dem Schlu8, daB es keinen Sinn mehr hdtte, die Schamanen bis zur Hauptstadt zu bringen und sie lieBen sie frei. Eine Zeit lang versuchten die Schamanen zwar den Heimweg zu finden, doch sie waren so weit von Jakutien entfernt, daB sie es nicht mehr vermochten und entschloBen sich daher, sich in dem neuen Land niederzulassen, in dem sie sich gerade befanden. Auf diese Weise sollen die ersten Jakuten nach Tajmyr gelangt sein. Die Zahl der dolg. Bevolkerung scheint stets zuzunehmen. Die ilteste mir bekannte Zahlangabe stammt aus dem Jahre 1897; das dolg. Volk ziihlte damals 967 Personen, darunter 472 Mdnner (ver<iffentlicht in OZ 64).In den 20er-30er Jahren dieses Jahrhunderts soll es ungefiihr 1500 Dolganen legeben haben (Ub. 5-7; in OS 6 wird dagegen die Zahl der Dolganen in den Jahren 1926-27 auf ungefiihr 3800 geschiitzt). Da man die Dolganen jahrelang dem jak. Volk zuordnete, erschienen lange keine getrennten Zahlangaben; so wurden sie z.B. bei der Volkszlhlung 1959 von den Lena-Jakuten nicht unterschieden. Aus diesem Grunde stammen die ndchsten mir zuginglichen genaueren Daten erst aus der 2. Hiilfte des 20. Jh.: 1963-3900 (Ub. D a\; 1985-5100 (Ub. 3). Die Zahl5100 wird auch im Jahre 1991 in der ,,Sibirskaya The Siberian Review" (July 1991, S. 22) wiederholt. Gazeta

t7

Fiir weitere Informationen und Literaturangaben sei auf die Arbeiten von E. I. Ubrjatova verwiesen.

2. Dialekt oder Sprache? Es sei vorweg gesagt, daB das Unterscheiden zwischen Sprache und Dialekt fiir den Verfasser dieser Zeilen linguistisch belanglos ist und eher einen Prestige-Charakter triigt. All die Unterschiede zwischen Dolg. und Schriftjak., die z.B. in Ub. D passim aufgezihlt werden, sind gering genug, als daB die Verstdndigung der Vertreter der beiden Bevolkerungsgruppen dadurch nicht beeintriichtigt wird. Dies an sich ist
iibrigens kein Argument dafiir, da8 das Dolg. ein Dialekt des Jak. ist, denn es gibt bekanntlich mehrere Idiome in der Welt, die nur geringe Unterschiede aufweisen und trotzdem fiir unabhingige Sprachen gehalten werden (vgl. Slovakisch vs. Tschechisch). Ausschlaggebend sind hier nicht sprachliche Unterschiede (oder gar die vollkommen konturlose,,Verstindigungsmoglichkeit"), sondern das vorhandene bzw. fehlende ZusammengehorigkeitsbewuBtsein der einzelnen Sprechgemeinschaften. Die Einfiihrung des Dolg. in die Schulprogramme soll nicht wunderneh-

men. Es war schon gewiB ein Paradoxon, daB die ,,lingua franca" keine Unterrichtssprache war. Ob die Einfiihrung des Schriftjak. eine bessere Losung gewesen wlre, sei dahingestellt. Das Schriftjak. ist nimlich dem Dolg. zwar sehr 6hnlich, doch der gesamten Bevolkerung von Tajmyr fremd und fiir zweisprachige Ewenken hitte das bedeutet, daB sie in der Schule Russ. und Jak. hiitten lernen miissen, obgleich sie sich im Alltagsleben des Ewk. und des Dolg. bedienten.

3. Die Bedeutung des Dolganischen. Die Bedeutung des Dolg. fiir die sibirische Sprachwissenschaft sowie die Turkologie liegt natiirlich nicht darin, da8 es jetzt eine neue literarische Ttirksprache ist, sondern vor allem darin, daB im Dolg. manches Altertiimliche erhalten geblieben ist; so z.B. dolg. k ( ajak.
der Lautiibergang *k )
im frtihen 17.?) Jh. getrennt haben, bedeutet, daB neujak. x im 16. (bzw. 16.117.) Jh. noch nicht (wenigstens noch nicht ganz, denn vgl. das in $ 5 zu k - x Gesagte) erfolgt war;
Lena-Jakuten
16. (oder

*ft ) neujak. x, was bei der Annahme, daB die Dolganen sich von den
im

somit kann das Dolg., wie ersichtlich, zur Datierung mancher Phinomene der

jak. Lautgeschichte beitragen, ein kaum zu unterschatzender Faktor im Falle einer Sprache ohne alte Schriftdenkmiler, wie das Jakl Aus demselben Grund kann das Dolg. auch fiir die Tungusologie und.die
Samojedologie vielleicht von Interesse sein. Schon die Analyse des, wie gesagt, ursprtnglich ewk. Ethnonyms dulgan, das im modernen Ewk. nicht belegt ist (Ub. D 42), zeigt, da8 die Lehnw<irter des Dolg. eine Quelle neuer Erkenntnisse sein konnen. Es darf vermutet werden, daB die zukiinftigen Untersuchungsmoglichkeiten und -perspektiven angesichts der noch schlechten Erforschung des Dolg. ntr Zeit lediglich geahnt werden konnen. Dies gilt iibrigens nicht nur fiir etymologische Forschungen, sondern fiir alle Aspekte der
2
Prae
Jgzykomawee

z.

ll4

18

vgl. zz.B. die syntaktischen Eigentiimlichkeiten der ito rin dogorurl ogokon (Belt. T 166.26) 'ich dachte, daB deine Freundin jiinger ist' (mit Jto ( russ.); dolg. ginitikri tbrdil\n (Belt. T 165.5) 'sie ist 40 Jahre alt' (vgl. russ. eJr sorok let); dolg. ginikirttin yjyttylar kannyk kinigtikiri bagarallaryn (DJa 106) 'sie wurden gefragt, welche Biicher sie mogen' (mit der russ. Wortfolge, vgl. rtss. u nich sprosili, kakie...), u.a.m.
Sprachuntersuchungen

folgenden Phrasen: dolg. min didbitim

4. Za den Quellen.Trotz der Bemiihungen konnten hier leider nicht alle vorhandenen Quellen des dolg. Wortschatzes exzerpiert werden. So sind mir z.B. Materialy dolganskoj folklorno-dialektologiieskoj bkspedicii (1964) nicht zugiinglich und von dem darin befindlichen Wortmaterial konnten nur die Bruchstiicke beriicksichtigt werden, die in anderen Arbeiten (in diesem Fall: vor allem in Vor. SZ) erschienen sind. Die gro8te Quelle zur Kenntnis der jak. Lexik, das W<irterbuch von Edward Piekarski kennzeichnet nur wenige Worter als dolg. Verzettelt wurden hier alle Belege, die in Pek. eine sprachliche Kennzeichnung besitzen, doch nicht diese, die mit einer geographischen Kennzeichnung versehen sind, die zwar auf die Tajmyr-Halbinsel hinweist, aber nicht unbedingt auf Dolg. Piekarski hat offenbar seine guten Grtinde gehabt, zwischen ,,dolganisch" und ,,turuchanisch" zlJ unterscheiden. Z:wat befindet sich Turuchansk im Siidtajmyr, doch auch in DSJ werden die beiden Idiome nicht miteinander
verwechselt. Eingeschlossen wurden

in das Worterbuch weiter die Worter, die bei Pek. zwar ohne Kennzeichnung ,,dolg." belegt sind, doch vom Gewihrsmann stammen, der sonst immer dolg. Worter bot, und dabei eine eindeutig dolg. Phonetik aufweisen (vfl. kalahaska in Pek. 3256, von Ostrovskich angegeben und : jak. xalayaska). Mit Sternchen werden die Belege versehen, deren dolg. Form nicht sicher ist. Piekarski gibt ndmlich manchmal eine phonetisch un-dolg. Form an und stellt bei nur einer der mehreren Bedeutungen die Kennzeichnung ,,dolg." Nur selten erscheint in seinem W<irterbuch ein Wort, dessen Form schon als dolg. eingeordnet ist (vgl. z.B. hapyjan). Fiir eine sehr wichtige Quelle des vorliegenden Worterbuchs halte ich das dolg. Schulbuch (DJa), weil es in gewissem Sinne eine normative Funktion ausiibt. Wie wenig stabil noch'die Sprachnorm des Dolg. ist, kann duich das Vergleichen des DJa mit Art. erkannt werden. Der Verfasser von Art. und zugleich der Mitverfasser von DJa ist niimlich N. M. Artem'ev, so daB man erwarten diirfte, daB diese Personalunion eine Einheitlichkeit garantieren wtirde. Dem ist aber nur teilweise so, denn vgl. z.B. zwei Formen des Wortes fiir 'weiB': itilkd (Art. 79) und [Alkd (DJa 7). Weil hier grundsd'tzlich die in DJa belegten Formen als Stichworte angegeben werden, so steht awh idlkd als die Hauptform des Wortes an erster Stelle im Stichwortartikel. Dies ist keine willkiirliche Wahl, sondern eine Folge der Uberzeugung, daB die

19

EinfluBsphiire eines Schulbuchs weit gro8er als die eines sprachwissenschaftlichen Artikels ist. Die Wahlfrage bereitete i.a. manche Schwierigkeiten. Trotz aller Bemiihungen, an erste Stelle des Stichwortartikels immer die am hlufigsten vorkommende Wortform zu stellen, mu8te die Wahl manchmal doch mehr oder weniger willkiirlich sein. Bei dem Wortpaar ugutak (DJa 79) - u[ak (DJa 13) konnte zwar uguiak aus dem Grund zum Stichwort gewdhlt werden, weil utak in keiner anderen Quelle belegt ist, doch dies war nicht immer der Fall. Von den drei Formen tajnriyk - iajnyk- iAriyk kommen zwei letztere in DJa vor (DJa 25: iariyk; DJa 80: iajnyk) und ich kenne kein Kriterium,'die eine oder die andere Variante zu bevorziehen. Bei iugas (DJa al) - hugas (DJa 100) 'nah' habe ich mich fir hugas als Stichwort entschieden, da der ft-Anlaut fiir das Dolg. weit typischer als der i-Anlaut ist. Per analogiam steht auch hugaha- als Stichwort, obgleich in DJa mr tugaha- (DJa 99) 'sich nlhern' belegt ist. Wortpaare dieser Art gibt es mehrere, vgl. noch btigtihd (DJa 102) - bdhtigd (DJa 52); 6std (DIa 4) - dssild (DJa 103); tyhyiia (DJa
53)

Weil in DJa sehr viele russ. Lehnw<irter belegt sind, entstand die Frage, ob sie alle, d.h. auch die neuesten, (wenigstens orthographisch) nicht assimilierten russ. Fremdwcirter des Dolg. in das vorliegende Worterbuch eingeschlossen werden sollen. Ich habe mich entschieden, sie alle im Worterbuch aufzufiihren und dies aus folgenden Griinden: (a) Die Tatsache, daB die Dolganen russ. Fremdworter im Alltagsleben verwenden, kann heute nicht angezweifelt werden. Besonders die junge Generation wird z.B. den Kindergarten nicht anders als detskij sad nennen und das Syntagma sehr wahrscheinlich ziemlich echt russ. aussprechen. Das gilt auch fiir pioner, kosmonavt, flag, Oktiabr', v.a.m. (b) Durch die Beriicksichtigung russ. Fremdwtirter tritt manche Spracherscheinung deutlicher zum Vorschein. So finden wir im dolg. Schulbuch das Wort sem'ja (DJa 36), wo auch krirgrinbzw. krirgritttir (so z.B. DJa 37) stehen konnte; weiter: es lassen sich Wortpaare wie iuordn'.zvonok 'Glocke'ermitteln und es ist nicht ausgeschlossen, da8 in der Schulsprache eben zvonok iiblicher ist als tuordn Ein anderes Beispiel bietet das Wort {kola (DJa 78), welches eine (m.E. unnotig eingefiihrte) Lautvariante von oskuola,-uskuola ist, wobei uskuola im selben Buch (DJa 79) belegt ist. Ebenso unklar erscheint die Einfiihrung von dolgan (statt dulgan - dulgan) 'Dolgane' lnd nganasan (statt hamaj)'Nganasane'; dabei bleibt jedoch riuiia'Russe' unberiihrt und es wurde durch kein *russkaj ersetzt. (c) Manche Russismen haben schon ihre Ableitungen. Zwar bin ich mir nicht sichcr, ob das Wort zvuk'Laut' von dolg. Kindern tats[chlich mit zvausgesprochen wird (unmoglich ist das allerdings nicht, denn das Wort geh<irt par excellence zum gelehrten Wortschatz, weil es in grammatischen Termini
2*

tyhyiia (DJa

112).

20 wie glasnaj zvuk'Yokal', soglasnaj zvuk'Konsonant' vorkommt), dennoch soll es auf keinen Fall unberiicksichtigt bleiben, zumal Ableitungen davon belegt

sind, wie z.B. uhun glasnaj zvuktdk 'langvokalisch'. Auch grammatische Formen beweisen, da8 manche russ. W<jrter teilweise dolganisiert sind (wenigstens in den obliquen Kausus), z. B. dolg. kanikullar (DJa 201) ( russ. kanikul-y'Ferien' [vgl. dolg. (( russ.) oktjabrdnok (DJa 67) Junger Pionier' mit
zvuga (DJa 30), dolg. radist 'Ftnker', Dat.: radis-ka (Art. 83). Besonders interessant ist hier dolg. internat, DaL internat-ka (DJa a\ - internak-ka
dem dolg.-russ. Pl. oktjabrjatalar (DJa 53, 66)l; weiter auch: dolg. kosmonavt, Pl.: kosmonav-tar (DJa 39) [nicht */cosmonavt-tarf, dolg. zvuk 'Latt', Dat.:

(Art.

84).

(d) In Einzelflillen weicht die Bedeutung eines Russismus im Dolg. nicht unwesentlich von der seines Etymons ab, so z.B. im Falle von texnika. Dies ist eine seltene Erscheinung, die aber zeigt, daB das AusschlieBen von russ. Lehnwortern, darunter denen, die identisch wie im Russ. lauten, zum Ubersehen manches Phinomens fiihren kann. Die dolg. Russismen weisen zumeist einen niedrigeren Assimilationsgrad als ihre jak. Pendants auf (hierzu vgl. dolg. ikola, uiite(). Nicht ausgeschlossen sind allerdings auch umgekehrte Fllle, wie das dolg. ukaska (DJa Sl) 'Zeigestock' (( russ. ukhzka id. ) jak. ukazka id.) beweist. Fiir unterschiedlich verlaufende Assimilation der russ. Lehnworter im Dolg. und im Jak. s. auch labaslabyanria, ltipdskti, Lisdbidtd; luosku, mitinik, Opunas, paltu, parakot, prablrinilri, pilnta und silitin (mit dem recht dolg. Pl.!) vs. tlen. Geographische Namen wurden nicht immer beriicksichtigt. Ich fand es angebracht, allgemein bekannte Namen, die im Dolg. in einer intakt russ. Form belegt sind, wie Leningrad, Odessa, Neva, atszulassen, weil sonst auch
ein Namensregister eines russ. Atlasses abgeschrieben werden konnte. Dasselbe

Kriterium wurde auch bei Personennamen angewandt. So lefinden sich im Wtirterbuch all die Namen, die sich phonetisch von ihren russ. Etyma unterscheiden (2.B. Ogduo 'Evdokija', Bakyt 'Pavlik'); ausgelassen wurden dagegen Namen wie Nina Iyanovna (DJa 17). Ansonsten s. auch Bemerkungen zu den Quellen in $$5-6.

5. Zan Transkription. Prinzipiell wird hier eine einfache Transkription


verwendet, die sich von der allgemein bekannten turkologischen nicht unterscheidet. Die Grundsitze dieser Umschrift sind vor allem phonologischer

Natur. Da sowohl in den sprachwissenschaftlichen Artikeln (Nad.; Nad. PAD) als auch im dolg. Schulbuch stets nur ein offenes a (kyrillisch a, wie im Jak.) vorkommt, wird auch hier immer d gebraucht. Es muB jedoch gesagt werden, daB in manchen folkloristischen Texten (wie bei DemJanenko) auch ein geschlossenes e vorkommt, allerdings sehr inkonsequent, d.h. ein und dasselbe Wort bzw. Suffix wird mal mit ti, mal mit e geschrieben, z.B. d,olg. hirittdn (DemJ. UA 110.187) -hiritten (ebda 110.186) 'aus seinem Land' (in zwei

2t
hintereinander stehenden Sltzen!), weiter auch: dolg. btirt (ebda 98.130) - bert (ebda 127.286) 'gut; sehr'; dolg. tdlldk (ebda 98.123) - telkik (ebda l10.l9S) 'Bett', u.a.m. Da die Texte von DemJ. auch in anderer Hinsicht nicht ganz zuverliissig sind (vgl. die Ubersetzungsbeispiele in g 6), kann hier dieser

Notation nicht gefolgt werden. In den russ. Fremdwcirtern des Dolg. wird das kyrillische (e) durch -eo land je- (vgl. em : je(), (e) durch A, Q) durch 2 wiedergegeben. Es sei darauf aufmerksam gemacht, da8 der Buchstabe (e) in dolg. Wortern und den assimilierten Lehnwortern als ri transkribiert wird. Die Buchstaben e und d stehen im Alphabet an 6iner Stelle, d.h. e - d. Im Unterschied zum Jak. sind g und y im Dolg. nicht zwei unterschiedliche Phoneme, sondern Allophone, da y nur zwischen zwei tiefen Vokalen erscheinen kann (Ub. 4lf.), daher wird hier stets g geschrieben. Anders verhilt es sich bei & und x, weil x (oder k") anstelle des ft ein Merkmal der individuellen Aussprache sein soll (Ub. 42), was moglicherweise ein Uberbleibsel der
friiheren, geographisch differenzierten Dialektalaussprache ist, weswegen hier die relativ seltenen x-Varianten eben mit x transkribiert werden. Es sei dabei betont, daB das dolg. Schulbuch (DJa) ausschlieBlich k-Varianten kennt. Eine seltsame Quelle ist in dieser Hinsicht DO, wo im Text der oloryko's k-Varianten, in der Einleitung dagegen oftmals x-Varianten vorkommen. Sie alle wurden hier ohne Anderung aufgenommen. Das lange palatale ri wird durch nl transkribiert, obgleich die tatsdchliche Aussprache riri sein soll, und dies aus folgenden Griinden: die Umschrift nl spiegelt die geltende Orthographie (-rrrrr-) wider und sie steht dariiber hinaus mit der traditionell gewordenen Transkription des Jak. im Einklang.

6. Die Struktur der Stichwortartikel


6.1. Kommt ein Wort in den Quellen in mehreren Varianten vor, so steht an erster Stelle immer die Form, die vorherrschend zu sein scheint.
6.2. Die einzelnen Beispiele sind ins Deutsche iibersetzt und mit den Siglen versehen. Ist die Ubersetzung eines Wortes nicht ganz eindeutig, wird die in der Quelle vorkommende russ. Bedeutung zusitzlich angefiihrt. Weil manche russ. Ubersetzungen ganz besonders weit vom Original entfernt liegen, wurde ihnen nicht blindlings gefolgt, sondern die deutsche Ubersetzung ist nach dem Sinn des Originalbeispiels korrigiert worden. Hier nur die zwei krassesten Beispiele hierfiir: (a) dolg. kim itigtijtir onno {ol kdrdti[iilkir'diese, die [an die Legende] glauben, suchen dort [ihr] Gliick'(in Dem'j. UA 129.345: ,,kto pojdet poEtoj

doroge, tomu povezet, i im oni vidnejutsja" [sic!]); (b) dolg. bihigi kolkdsputugar mahy dgdkilldr tyraktyrynan'Holz wird in unser Kolchos mit einem Traktor geliefert' (in DemJ. D 179.96: ,,v naiem kolchoze seno ubirajut ma5inoj"). Fiir andere Beispiele dieser Art s. z.B. iml, itigrij-, itt, majgy (wo in zwei hintereinander stehenden Sltzen zwei nicht nur unterschiedliche, sondern geradezu einander ausschlieBende Ubersetzungen geboten werden), ytyn-.

22

6.3. Das Fragezeichen wird auf zwei Weisen verwendet. Ist die Form oder die Bedeutung unsicher, so steht daneben ein Fragezeichen in Klammern, z.B.

ajylak adj. dhnlich (?), einen Eindruck erweckend (?), erscheinend

(?).

Ist die Bedeutung nur eines Fragments eines Syntagmas unklar, so stehen an dieser Stelle in der Ubersetzung drei Fragezeichen ohne Klammern, z.B. iini '?'; iti atyn tuok iirii, ii. das [wird/soll] was anderes sein, ??? (DJa 147). bukur'?'; takyrbyn-b.bun kiinniirdiirbiin wenn ich mein ??? korrigiert hitte (DJa 155).
6.4. Die unentbehrlichen Erginzungen, Kommentare usw. des Verfassers dieses Wtirterbuchs stehen in eckigen Klammern.

6.5. Weil der dolg. Wortstamm beim Suffigieren manchem Wandel unterliegen kann, wurden die Stammnebenvarianten in Klammern angegeben. Hier gibt es folgende Notationen:
tirgillin- (e.lv), d.h. vor vokalanlautendem Suffix lautet der Stamm tirgill-, also: drgilinl (Imperat. 2. Sg.), rirgilinnri (Imperf. 3. Sg.), aber drgilkin (Gerundium; nicht *drgilin-dn). Typ 2: krirlt- (k.dY, k.C), d.h. vor vokalanlautendem Suffix lautet der Stbmm ktird-, vor konsonantisch anlautendem Suffix dagegen ktir-, z.B. krirt! (Imperat. 2.Sg.); ktirdtin (Gerundium; nicht *keirtdn); krirpit ((*krirt-bit, Perf. 3. Sg.). Dabei ist folgendes zu bemerken: der Stamm scheint als krir- nur vor den Suffixen vorzukommen, die urspriinglich mit einem stimmhaften Konsonanten anlauteten, der dabei immer stimmlos wurde (daher krirpit, nicht *kcirbit). Ein nominales Beispiel hierfiir ist btirlt (b.dv, b.C), aber vgl. auch bullt (b. dV, b. C - b. tC). Ansonsten vgl. die zwei folgenden Wortpaare: kajyt- : kajyn- sowie kyryjTyp

l:

I : kyryj- ll.

Sind keine Stammnebenvarianten belegt, dann werden sie auch nicht hlufig durch die Analogie zu anderen Wortern mit dem gleichen Stammauslaut (bzw. zu anderen Varianten desselben Wortes)
angegeben, obgleich sie

leicht vorauszusehen sind. So steht im W<irterbuch z. B. neben uguraf s- (u. hV) auch die Variante ugras-, fir die eine ,,u. hV"-Bildung vermutet wet'den kann,

aber nicht belegt ist.

6.6. Bei Bedeutungsangaben wurden folgende Notationen verwendet: ,rer-fwarten" : erwarten, warten ,,zt- f arts- f schneiden" : zuschneiden, ausschneiden, schneiden ,,ein-/aus-hindigen" : einhdndigen, aushindigen ,,schnell vorbei-/sausen" : schnell vorbeisausen, schnell sausen
,,heraus-ziehen/-holen"

herausziehen, herausholen

23

Mehrere Bedeutungen eines dolg. Wortes sind numeriert angegeben. Bei ihren Entsprechungen aus dem Jak. und den anderen Tiirksprachen wird kurz gekennzeichnet, welche Bedeutung z. B. des Jak. sich mit dolg. Angaben deckt;
Beispiele:

nur Bedeutungen I und 4 des jak. Wortes decken sich mit den Bedeutungen I und 4 des dolg. Wortes (s. kohun, k6ryil1, kuturuk). Typ ,,1.-4. id." : Bedeutungen l, 2, 3 und 4 sind im Jak. und Dolg. identisch (s. olor-, kris-).

Typ,,l.4.

id."

6.7. Neben den in turkologischen Arbeiten vollig tiblichen Abkiirzungen (wie ,,osm." : osmanisch, ,,MK." : Mahmud KaSgari, ,,&ujg." : altujgurisch, ,,dag." : tschagataisch, ,,tuv." : tuvinisch usw.) verwende ich noch
folgende:

mol-. : Schriftmongolisch etw. : etwas jm : jemandem xlx. : Chalcha jn : jemanden js : jemandes 6.8. Bei der Quellenangabe bedeutet: (Ub.) : alle weiter angefiihrten Belege aus Ub.; (Ub. l0l) : von weiter angefiihrten Belegen aus Ub. nur der auf S.
101.

Die Abkiirzung,,DemJ.D 179.96" ist zu lesen als: ,,DemJ. D, Seite 179, Satz 96'?.

nicht fertige, in allen Einzelheiten erarbeitete Etymologien. Die

6.9. Nach der Abkiirzung ,,Etym." kommen ,,Etymologische Hinweise",


genaue

etymologische Erforschung des angesammelten Wortschatzes wirde, so interessant sie auch sein mag, die Veroffentlichung des Worterbuchs um einiges verschieben. Weil aber in manchen Quellen etymologische Hinweise und Vorschlbge vorlagen, wire es schade, all die Informationen auszulassen. Daher habe ich mich fiir eine KompromiBl<isung entschieden; angefiihrt werden hier nlmlich (1) die aus den exzerpierten Quellen stammenden Etymologien (bzw. nur etymologische Hinweise), jeweils mit Angabe der wichtigsten Quellen, d. h. bei Wortern, die keine groBeren Probleme bereiten (wie at'Pferd') werden keine speziellen etymologischen Quellen angegeben; (2) meine eigenen Etymologien, falls ich diese aufzustellen vermochte, ohne die Veroffentlichung des Worterbuchs sehr zu verzogern. In morphologisch und etymologisch leicht tibersichtlichen Fillen wird der ,,Etym."-Teil des Stichwortartikels vcillig
ausgelassen.

Eine umfassende und tiefere Erarbeitung der dolg. Etymologien bleibt eine Aufgabe fiir die Zukunft. 6.10. Bei der Redaktion der einzelnen Stichwortartikel wurde hier prinzipiell nach deren Ubersichtlichkeit und Eindeutigkeit; nicht nach einer absolut strengen Konsequenz gestrebt.

24

Zum SchluB sei gesagt, daB manche Stellen in unterschiedlichen Quellen dem Verfasser ohne Konsultationen mit Dolganen bzw. jakutischen Dialektologen unverstiindlich bleiben muBten. Fiigt man hinzu, daB nicht alle Quellen abgesehen von rein menschlichen herangezogen werden konnten, so ist Fehlern v<illig klar, daB die vorliegende Arbeit nur ein Versuch sein kann, den dolg. Wortschatz zu ordnen und zu prlsentieren, und natiirlich keine Ansprtiche auf Vollstiindigkeit erhebt.

***
a a d 5,b c d d/d' eldle tg g h i
Buchstabenreihenfolge
:

uuiiiivxyyzL.
P.
S.

ij k l/l' m n ri rl o o o 6 p r s/$ 5 t/t'


:F**

Erst als der Druck dieser Arbeit fast beendet war, wurde mir das bisher einzige,1992 erschienene dolganisch-russische Worterbuch zugiinglich, so daB ich das darin befindliche Wortmaterial leider nicht mehr beriicksichtigen konnte.

M.

S.

WORTERBUCH

A abalakid (Ub. 60), abylakdn (NR: BeKo. 79) zwei Jahre altes minnliches Rentier (Ub. 60), 6 bis 12 Monate altes Kalb (BeKo. 79).- Etym.: (ewk. abalakan ein ein bis zu zwolf Monaten altes Rentier (Ub. 60; BeKo. 79). Etym.: abali- l. irgern; 2. be-/schimpfen, mahnen, beleidigen (DSJ 39). (dolg. *aba: jak. aba 1. Gift; 2. Arger, Kummer. abaran- Nutzen ziehen, profitieren; min hymippyn hiifuin tugu a.yagyj? was hast du davon, mein Ei zu essen? [im Miirchen] (DemJ. UA 124.153); a.yart huoga [im Text irrtiimlicherweise abararyyan statt abaranyarytf [das] bringt dir keinen Nutzen, [davon] wirst du nicht profitieren. YgL abyra-. abdgy s. abdhy. abdhy (Ub. 121; DemJ. UA 104.17, 128.321), abigy (KoS. T 187.31), abisy (DO 129) 1. (in Olojko:) bose Geister in der Unteren Welt (in der dolg. Mythologie), deren Vertreter die gefiihrlichsten Gegner des Haupthelden sind (DO 129); r. tojono Konig der Teufel, Herr der Ddmone (DemJ. UA 104.17);2. Hexe (DemJ. UA 128.321);3. Idol (Pek.7);4. Zauberer (KoS.

T 187.31).

abisy s. abahy. abylakin s. abalakan.


abyraktan- (etwas fiir sich selbst) reparieren; mfigkalaryn a. seine eigenen Etym.: : jak. abyraxtan- id. Schleppnetze reparieren (DJa 94). abyraktd- reparieren; ilimi L ein Fischnetz reparieren (DJa 95). Etym.: : jak. abyraxtd-. abyrat- (DSJ 39; Yor.207\, ? abyrit- flang nur vor -y-?; s. DemJ. UA 144.1: abyratyma! hacke nichtll Holz hacken. - Vgl. abyrattd-. zbyratlld- Holz hacken; ol kihi mas a.ir dieser Mann hackt Holz (Art. 79). Wegen -y? (nicht *-ar) gehort nicht zu abyratyn- (s.u.). Sonst vgl. abyrat-. abyrat/yn- (a.tv) Holz fiir sich selbst hacken;mas a.ta taksybyt sie ist Holz (ftir sich) hacken gegangen (KoS. T 180.5). - Vgl. abyratta-. abyrd- 1. retten (Ub. 138; DJa 157); 2. nitzlich sein, zustatten kommen; tabahyt buola hylfybytym biirt a.ta sluZbabar es kam mir sehr zustatten im Dienst [bei der Armee?], daB ich (mal) Rentierhirt gewesen war (Art. 83). Etym.: ( mo.; moL. abura- id. (Kal. MEJ 41). Vgl. abaran-. - s. abyrat-. abyritEtym.: (mo.; moL. abyr tdbilr wenig (Kal. abyr-tabyr selten (Ub. 194).

MEJ r29). Etym.: (russ. ((dt.) abzac id. abztlc (a.hv) Absatz, Alinea (DJa 175). ata Darm eines Rentiers (DSJ 54).- Etym.: (ewk. xaiaDarmfett; fetter Darm (ebda).

28

aluak s. aidk. adi/k (a.gV) (DemJ. UA

121.72),

ohox id. Etym.: : jak. a[tyk id. (*ai-syk. aEEyk hungrig (Ub. 147). aEdykti- Hunger haben; hungern (Ub. laf; a.n iil- verhungern (DJa 126). Etym.: : jak. aiiyt id. (*aiiyt ( *a.i ) dolg. as (s.u.); adEyt Koch (Ub. 75). vgl. taryaityt. airopor/t (Pl.: a.tar, nicht *a.ttar!) Flughafen (DJa 92).- Etym.: (russ. airoport id. Etym.:: jak. aya id., s. Estla l70, l2l. aga Vater (Ub. 18, 110). - 39); [flki a. tabalar nur weiBe Rentiere (Ub. agai 1. nur, ausschlie8lich (DSJ 129); iel', kedr onuga sosna a. turallar ularyjbakka kiiiik tagastik nur Fichte(n), Zeder(n) und Kiefer(n) stehen in ihrem griinen Kleid, ohne sich [im Herbst] gedndert zu haben (DJa 86);2. nichts anderes als, rein...; baryta holotoj a. buolbut alles, was er hatte, verwandelte sich in reines Gold (Ub. l3l); koruobata kir a. seine Kuh ist vollkommen schmutzig (ebda); 3. erst; oEiogo a. erst dann (Ub. 103). - Ygl. araj( l. aga (s.o.). Etym.: dolg. agalan-, in: a. iriiiliin- Eltern haben (Ub. 1l l). Ygl. ifiri-aga. agali- sich wie ein Vater benehmen, wie ein Vater handeln (Ub. 147). iridA-. Etym.: (dolg. aga (s.o.). - Vgl.(Ub. lll).- YgL agalan-, inti-aga. agaldk, in: a. ir{iilik Eltern habend Vgl. agamik ((aga-m-ak) mein Vater und seine Familie/Leute (Ub. 87).
agatynak.

sich an den Herd (ebda 121.72).

aiak (ebda I19.3) Herd; hyppyt a.gar er legte Etym.: ( russ. (( tti.) otag id.; vgl. jak.

Etym.: Kontaminiert (aga * amirdn. agardn Stiefvater (DSJ 40). agatynik ((aga-ta-n-ak) sein Vater und dessen Familie (Ub. 87).
agamdk. agdaka s. obdoko.

Vgl.

S. agys. agyh uon achtzig (Ub. 137). agyj- wenig(er) werden; kiitiir a.iaga [sic!, : a.yaga] es wird weniger Vogel geben (DemJ. UA 145.5). agyiak wenig, knapp; uot maha a. bagajy Brennholz ist sehr knapp (DSJ 261 s.v. uot maha); a. iimiji (Acc.) wenig Milch (DSJ 3ll s.v..yk-); ogo a. iitl es gab wenige Kinder (DJa 83). Etym.: (asyj- (s.o.). YgL xahyajax. - UA 142.7). agyjaktyk adv. wenig; selten (Deml. Etym.: : jak. ayyla- id. ( ? mo. agyli- schnaufen, schwer atmen (DJa 85).

(Kal. MEJ

130).

agyn- (aktV) sich erinnern, sich sehnen; iin miriigin aktyma sehne dich nicht nach mir (DJa 80); kiirgiittiirin aktybyt er sehnte sich nach seiner Familie (DJa 135). Etym.:: jak. ayyn- sich erinnern, sich sehnen; nachdenken: ati. sakyn- nachdenken (Kal. MEJ 86). Etym.: : jak. ayys id.: osm. agys acht (Ub. 136); a.tar alle acht (Ub. 139).

srikiz id.

Vgl. agyh

uon.

29

Etym.: : jak. ahayas id. ( asriffnen (: osm. a[- id.), s. Kal. IM ll9.ahan- s. ahyn-. ahary weiter als..., bis hinter...; tiiiirt uon hyrgaligy a. byrakpyt er hat [etwas] weiter als vierzig Schlittenlingen geworfen (DemJ. UA 8S.S3). Etym.: : jak. ahary, Ger. ( ahar-, Kaus. ( cs- tiberschreiten, passieren; vgl. osm. aiyry (ai-yr-y iibermiiBig. ahat- er-/nlhren, fiittern, zrt essen geben (Ub. 150); iitiniin a. mit Fleisch fiittern (Art. 86). Etym.: (ahA-. 167); a.j olor- am Tisch sitzen und essen (DJa 126). ah/i- essen (Ub. 150, Etym.: ( as (s.u.). ahiiiy [emand,] welcher iiblicherweise [etwas] iBt; min a.byn iiblicherweise esse ich (Ub. 183); a.ta huokpun iiblicherweise esse ich nicht (ebda). ahik l. feucht, na&;2. angefault, faulig (DO 76).- Etym.: : jak. ahax l. id.; 2. id. <*sasyk (s. VEWT 405a). a.h5'm s. ahdn. ahin, ahim, in: ahin bya : ahim byata Zugriemen des Brustgurts des Rentiers
ahagas offen, geoffnet, aufgemacht (Nad. 40).

agyskin nur acht (Ub. 140). Vgl. aksyajak. agysffa je acht Mal (Ub. 138).

(Ior. SZ 147).

ahun da gar nicht, nicht einmal kurz (Ub. 67); ahun do [sic!] olorbotok er ist nicht einmal kurz dageblieben (ebda). Etym.: ( ewk. asun wieviel (ebda). (Vor. SZ 173) ein Tier aufspiiren und ahylgali- (DSJ 52; Vor. SZ 173), ahylgar- seinen Aufenthaltsort beobachten. Etym.: vgl. ewk. axilga-ml ein Tier

beobachten (DSJ 52).

ahylgar- s. ahylgala-.

(a.g! 1. Beere (Ub. D 57f.); a.k iEigiisti; Beeren pfliicken (Ub. 162); kyhyl ak (Noril'sk) Preiselbeere (Ub. D 58); 2. Rentierfutter (Ub. D 57f.), Rentiermoos (Belt. T 161.9); taba kyhyn a.gy hiiiii Rentiere essen Rentiermoos im winter(Belt.T 161.9).-Etym.: : jak.ahylykid. (*ailyk (*af ) dolg. as(s.u.). ahylykti- (Noril'sk) Beeren pfliicken (Ub. 57, 146; Ub. D 58). Vgl. ahylyk
ahyty/k

iiigrist6-, hugunnd-, hugun komun-lkomuj-. ahylyktix futterreich; iifiiii a. ogkolor futterreiche Tiiler (Vor. SZ 116); iitiiii xojfi a. sirgii an einem sehr futterreichen Ort (DSJ 187 s.v. orlkolot-). ahy/n- (DIa 37,98; alle Belege in DemJ. UA), ahan- (Ub. D 51) 1. geizen, knausern; bnjflHrin oloktorun bihigi follok olokput ihin" a.mmataktara sie opferten bereitwillig ihr Leben, um uns das gliickliche Leben zt) ermoglichen (DJa 37); a.nar ahyg buollar wenn du mit deinem Essen geiZt (DemJ. UA 121.54); 2. bemitleiden, Mitleid haben; tabahyt tabatyn a.nar der Rentierhirt hat Mitleid mit seinem Rentier (Art. 83); a.nar tabalik buollargyn wenn es dir schade um die Rentiere ist (DemJ. UA 87.80); iriiigitin a.mmat buollargyt wenn ihr kein Mitleid mit eurer Mutter habt (DemJ. UA 122.97). Etym.: : jak. ahyn- id.: atii. a[yn- Mitleid haben psffa I 9lf.); vgl. -osm. a{y- id.

30

: jak. ahy id.: osm. a{y bitter (*aEyS. Vgl. sauer. - Etym.: amu, ut. aja (NR) Selbstschu8bogen/-falle (BeKo. 77). YgL alarla. ajadajk-sajdagk laut (2.B. Stadt) (Ub. 149). - Vgl. ajdank-sajdank, ajdan. ajan Weg (Nad. PAD 32), -Etym.' : jak. ajanReise, Weg. : mo. ajan Reise, Feldzung, Jagd (Kal. MEJ 130). ajanni- 1. fahren, reisen; 400 kilometry a. 400 km zuriicklegen (DJa 98); 2. unterwegs sein (DJa 170). '-.- Etym.: : jak. ajanna- (ajan (s.o.). ajanriyt Wanderer; ttirfgti a.ty wie ein Nachtwanderer (DJa 135). Etym.: : jak. ajanfiyt id. (ajan (s.o.). ajdan s. ajdan. ajdan-sajdan s. ajdank-sajdank. ajda4-sajdag s. ajdank-sajdank. ajdij- s. ajdaj-. ajdink-sajdink (Ub. 132), ajdarS-sajda4 (DemJ. UA 103.2), ajdan-sajdan (DO 43) weit, gerhumig; a.-s. fiiii ein geriumiges Haus (Ub. 132). Vgl.
ahf
ajadaryk-sajdaryk.

ajmak Verwandte (Collect.) (Belt. 44).


1s.

eSUa

110).

Etym.:

: jak.

ajmax id.

mo.

aiy s. ajy.

ajylik iihnlich (?), einen Eindruck

erweckend (?), erscheinend (?); yrnktngy ahyryn kiirdiigiinii baryta minnigiis a. wenn er darauf schaut, was der Zar iBt, erscheint es ihm alles siiB (DemJ- UA 95.29). ajf I 1. guter Geist (Ub. 121); (in Ololko:) Bewohner der Mittleren Welt; Menschen, die von Uriirj Ajy Tojon beschiitzt werden und denen der Hauptheld von Ologko entstammt (DO 129); a. kihitii ein gesunder, von keiner Krankheit befallener Mensch (DSJ a2); a. klha Midchen, Menschentochter; min kahan irii a. kiha fltim, a. sanam din[jdim ich war einst ein Menschenmfldchen, die guten Zige haben in mir gesiegt (DemJ. UA
108.141); iigifg a.ttan ajardak abihyttan ajardak ojun iimiiksini holt die halb gute, halb teuflische alte Schamanin her (ebda 108.135);2. Paradies (auch: a. hirii, ebda 110.182); a.ga bar- ins Paradies kommen (ebda 146.1l).

ajf -II

Vgl. ajysyt.

jedesmal (wenn...); tuoga da huok a. tuogo ytfgyn? warum weinst du wegen jeder Kleinigkeit? leigentlich: wenn es nichts gibt] (DemJ. UA
9s.37).

ajlsyt ein guter.Geist, Fruchtbarkeitsgottin, Zeugungspatronin der Menschen Ygl. aj! l. und Heimtiere (DO 129). - l, tajak. Ajf-tojon s. Uri)r1 Ajy-tojon, aj! akan s. orgujakkan. akiry Dummkopf (Nad. PAD 34).- Etym.: : jak. akary id. ( ewk. lam. akdri id. (Kal. TJ 262). aksin An-lZahl (DJa l3); *iigiis a. Plural, Mehrzahl fs. aksannakl (DJa 46). Etym.: : jak. axsdn, axsyan id. (( dolg. Ak- : jak. dx- rechnen).

3l

aksinnik (DJa

46; in DJa 47 wohl irrtiimlicherweise: aksannik) eine An-/Zahl besitzend; hurullubut tyllary iigiis a. o4onql bildet Plural zu den geschriebenen [: genannten] W6rtern (DJa 46); iilbiik a. : iigiis a. in Plural stehend

(DIa

a\.

aksyajak nur acht (Ub. 140). Vgl. agyskan. - acht (Ub. 139). aksyan acht (russ. voimero\; zu aksys der achte (Ub. 141). aktami (DSJ 42), axtam-r (DSJ 54; Vor. SZ 172), axtamyn (Vor. SZ 172) ein in hriherem Alter kastriertes Rentier (DSJ 42). Etym.: vgl. ewk. akta-mt kastrieren (Yor. SZ 172). ala 1. ein Gurt im Rentiergeschirr (DSJ 42f .; Ub. 6l);2. Rentiergeschirr (DSJ 42f .). Etym.: ( ewk. ala ein Gurt im Rentiergeschirr (DSJ 42f.). alaja (NR, K: BeKo. 77;Dem'j. UA 143.3), alagi (DSJ 43) Jagdbogen;biijiitii ytar a. (K) SelbstschuBbogen (BeKo. 77); a. kiirdiik tardan baran [ein Brett] wie einen Bogen spannen (DemJ. UA 143.3). Etym.: (ewk. alarla (Ub. D 65; DSJ 43). SelbstschuBbogen alali s. alarla. aH[[a Pfannkuchen, Fladen (Ub. 7l). Etym.: (russ. oladja id. O jak. aldgy id.) (ebda). albuduj- 1. liigen (DemJ. UA 122.88);2. betriigen (ebda 127.289). Vgl. albun, albunnan-, albynna-. albun s. albyn. albunnan- liigen; a.an biit! hrir' auf zu ligen! (DemJ. UA 87.80). - Vgl. albuduj-, albyn, albynna-, albyru4ak. albyn (DJa 157; Nad. 23), albun (Ub. 36; Nad. 23) 1. Liige, Betrug (DJa 157; Etym.: ( mo.; moL. albin boser Geist Ub. 36); 2. Betriiger (Nad. 23). jak. albyn Schmeichelei; Betrug; Betriiger (Ub. D 46). (Kal. MEJ 56) ) albynni- betriigen; kis baltytyn a.byt er hat seine jiingere Schwester betrogen (DemJ. UA 85.7); a.n yl- durch List bekommen, ergaunern (DJa 148). YgL albuduj-, albunnan-, albyn, albynriak. albynriak Betriiger, Liigner (DJa 150). - Vgl. albyn, albynna-. ald'a/n- brechen, entzweigehen, umgeknickt werden; ulakan tyalga horok mastar a.myttara [sic!,: a.mmyttara] bei starkem Wind wurden manche Blume umgeknickt (DemJ. D 181.236). - Vgl. a$at-, a$anakta-. aldys Felsen (Ub. 64). Etym.: vgl. ewk. eldmgi Felsenwand, alda-mi hauen

(DJa 29); ryllary a.ynan [r- Worter alphabetisch ordnen (DJa "rr"!"rlf;1nnabet 30). Etym.: ( russ. alfavit id. Etym.: (mo. (s. Kal. I l0). algas Fehler, Irrtum (Nad.39). algi- Schamane sein; zaubern (Ub. l5a); a.bytynan barbyt sie hat gleich angefangen ztt zatbern (DemJ. UA 108.137). Etym.: : jak. alyasegnen, vgl. osm. alk-yi Beifall, Applaus. Etym.: (russ. algebra id,. algebra Algebra (DJa 182f.). alfaniktd- intr. brechen (vom- Eis) (DJa 99). Ygl. aldan-, a$at-.

32

Etym.: : jak. aliarxai Not ( mo. (Kal. allarkai Not, Ungliick (DJa 25). Vgl. al{at-. MEJ 121). a[arkajdi- leiden; birt a.n olorobun ich leide sehr (Ub. 164). Etym.: ( dolg. a$arkaj (s.o.). alfat- 1. zerbrechen (DemJ. UA 86.38); aragylik bodukunu a.yakpytyn damit wir ein WeinfaB aufschlagen (Ub. 160); 2. vernichten, zerstciren (DJa 160). Etym.: (*al{a- (vgl. jak. alia-n-, ar{a-n-) (.tto.; moL. a$a- in Not sein (Kal. MEJ l2l). Y$1. aldan-, a$anakta-. atka (Popigaj), hatka Hammer (Ub. D 67; Ub. 63; Nad. PAD 34; DemJ. UA Etym.: ( ewk. xalka (Ub. 63) - (h)alka (Ub. D 67) id. 86.40). allar- zer-fdurch-hauen; ojbon a. ein Loch ins Eis schlagen (DemJ. UA 143.6). allara (DJa 92; Ub. 37; BeKo. 81; DSJ M), allzri (Ub. D 6l) 1. (auch: a. hir, K: BeKo. 82) unten; im unteren Lauf (eines Flusses); der untere Teil (Ub. 37\; 2. (Richtung:) stromabwirts (BeKo. 82); 3. (NR) Norden (Ub. D 61); kaja byara a. iittiite nordlicher Bergabhang (BeKo. 81); dojdubut mug a. uhugugar am nordlichsten Rand Vgl. unseres Landes (DJa 92); 4. Ostteil; Osten (DSJ a4; DO 68). alyn, frhti. allari s. allara. allarigy 1. Tiefland- (russ. zizavsko) als ein Bestandteil der Namenfir einzelne Dolganengruppen (IJb. D 62); 2. nordlich (ebda)' allaxa Freudenschrei, Ausruf der Freude (DO 129). alta sechs (Ub. 136); a.lar alle sechs (Ub. 139); a. uon sechzig (Ub. 136f.). Etym.: : jak. alta id.: osm. alty id. Vgl. altyajak. altakin nur sechs (Ub. 140). altallta je sechs Mal (Ub. 138). altan 1. Kupfer (Ub. 25); 2. kupfern, Kupfer- (Ub. 161; DO 42). Etym.: : jak. altan id.: osm. altyn Gold. altanriyt Kupferschmied (Ub. 25).- Etym.: (dolg. altan* -syt (ebda). Ygl. altyan. altya sechs (russ. .iesfera) (Ub. 139). - altakdn. Vel. altyaiak nur sechs (Ub. 140). altya. altyan sechs (russ. iestero); zu sechst (Ub. 139). - YgL altys der sechste (Ub. l4l). iltj astron. Finsternis (Ub. 37: zatmenie), - Etym.: (alyn- II + -t.alygar Barsch (K: BeKo. 80).- Etym.: : jak. alyhar id. (*ala bunt (s. BSUa I l2g) * *iar (*iar'l) Bulle (s. Chel. Nr. 18); anders Kal. MEJ 130. Aber vgl. allara (nicht *annara); sonst alyn I (annV) unterer Teil (Ub. 37). - jak. alyn id' (*al, vgl. osm. c/-r id' Etym.: : auch: anny, dnygar. II Art Polarfuchs (Ub. 63: nabeg dikix olenei, gustoi pesec). - Etym.: alyn (ewk. alin Lanftier (Eichhornchen, Zobel) (ebda). alyn III flache Waldlichtung (russ. lajda); a, bagafyga tijbit er ist zu einer Ygl. aly. groBen flachen Waldlichtung gelangt (Ub. 113). alyn- I (allV) durchsickern (Ub. 37). Ygl. alty. alyn- II (altV) verdeckbn (von Himmelskorpern) (Ub. 37).

33

alyn- III (alynV) schirfen, schleifen; bahagyn a.a olorbut er hat sein Messer geschirft (DemJ. UA 109.152). ali 1. Tal, eine lange, schmale Niederung (Ub. 66); 2. flache Lichtung in der Tundra (Ub. 154, 187); 3. Sumpf; bihigi hirbitigiir a. iigiis in unserem Land Etym.: - jak. aly id. (*al(k)yg gibt es viel Sumpf (DemJ. D 178.4). - 2: alyn lll. (Kal. I l0). Vgl. ad l: tdn-aly; ad Ali halbaktdk Name eines bdsen Geistes (Ub. 170). - Vgl. halbax. Etym.: : jak. ama id. ( mo. (s. Kal. I l0 ama iiblich, gewohnlich (Belt. 47). s.v. aman). amaha s. amahd. amahi (DSJ a5; Vor. SZ I72), amaht (Vor. SZ 172) ein Gericht aus fein Etym.: vgl. mol.. gehacktem Fleisch, Fett und Knochenmark (DSJ 45). amusu Griitze, Graupen (DSJ 45). amarak mitleidsvoll, barmherzig; ogolorgo a. fiir Kinder ein Herz fassend, Etym.' : jak. amarax id. kinderliebend. - amarkina (DSJ 45) ein fiinf Jahre altes mdnnliches amarkana (Ub. 60), Etym.: : ewk. amarkdn ein Rentierstier oder mlnnlicher Bir Rentier. - wenigstens fiinf Jahren (Ub. 60); lam. amarkan Hausrentier, im Alter von 4-5 Jahre alt (DSJ 45); juk. amarkanel ein fiinf Jahre altes minnliches Rentier (ebda). amarkina s. amarkana. amarys- befreundet sein (DO 129). amattan v6llig, ganz, ganzlich (DSJ 45; DemJ. D 180.154). Etym.: : ewk. amnunda, qmnunna amdunda Eisschicht, Harsch (Ub. 28). (Ub. 28) - amninna (Ub. 64). amdurira ein Strauch, Gebilsch (russ. kuslarnik, rastuiiij na gol'cax i poxoiii na Etym.: ? : ewk. smgkird Wacholder, wilder Rosmarin; jak. bagulnik). - hamdurku (DSJ 45). handukkfira, Etym.: (ewk. amlran (Ub. D 67:Ub.59).amirdn Stiefvater (Ub. 59). Ygl. agaran, intirdn. Etym.: : jak. amtahyjantahyj- sich siittigen, sich satt essen (DJa 143). (amtan (s.u.). kosten, genieBen, mit Freude/gern essen Etym.: : jak. amtan id. (mo.;mol-. amtan Geschmack (Nad. 31; Belt. 44). amtan id. (Kal. MEJ 41): and- (etw. fiir jn) bestimmen; L. Tolstoj ogolorgo a.byt dsttir L. Tolstojs Etym.: : jak.'ana- id. ( ? ewk. (Kal. Erzihlungen fiir Kinder (DJa 107).

r 10f.).

Etym.: Ger. (ana-. tnin adv. absichtlich (DSJ 46). andptin Riemen od. Schnur, mit dem/der die ikdptin-Stange am Zeltgeriist befestigt wird (Po. 159). Etym.: (russ. angel angil (Demj. UA 105.61), agil (ebda 108.129) Engel.

anny Unterteil; 1. a.nan in: samaktaryn a.nan taksa kdppilt er ist zwischen den
[gespreizten] Beinen [eines Anderen] durchgesprungen (DemJ. UA
3
Prae Jerlkomlwcn z.

id.

YgL ringil.

ll4

34

109.172); iriritin huola kaja a.nan barbyt die Spur der Mutter verlief am FuB
des Berges entlang (ebda 119.15); 2. a.tan, a.tyn in: kynatyn a.tan tuokkany

irti ordbut [ein Miirchenvogel] hielt etw. unter seinen Fliigeln


126.264); hyttygyn a.tyn tnter dem Kissen hervor (ebda
127

(ebda

in: tauaratyn kolorogun alygar unter dem Tempel (Ub. (*alyn-y. Vgl. alyn, dnygar. anrif Art Brechstange ein Fischfanggerril (russ. peinia); a.nnan ojbon allar- mit
der anriy-Brechstange ein Loch ins Eis schlagen (DJa 97).

.293);3. a.tygar 187). Etym.:

Etym.: : jak. (*sani-yg. anriy id. any 1. jetzt (Ub. 30, I l0; DSJ 47); a.ga diflri bis jetztlheute (DJa 127);2. bald, gleich (DSJ 47). Etym.: : jak. any id. (an-y vgl. osm. imdi id. (im-di

iilbiit hahyt hytar, tyla a.tyttan taksybyt auf aria Mund; liegt ein toter Fuchs, die Zwge ragt ihm aus der Schnauze seinem Wege YgL ariak. heraus (DJa 1a8). finlk (a.gV) Mund (Ub. 38; DemJ. UA 121.69; Nad. 37; NR, K: BeKo. 83). Etym.: : jak. ajax - ajax - ariax (lJb. 38) Offnung; Mund; Scha- : ttii. dial. ajak Becher; Schiissel 1s. estla I 105). Ygl. afia. le firy s. ariy. arf,ykati Ausruf der Freude oder Begeisterung (DSJ 48). arii (IJb. 38; DemJ. UA.104.12,110.182), arf,y (Ub. 191) Siinde; o, ariyga taly! eine Interjektion (Die Ubersetzung in Ub. l9l leuchtet nicht ein, da sie russ.: o, grexu podobno); a.ny ha4aragyn was du sagst, ist wortlich ist siindhaft (DemJ. UA 104.12); a.ny o0or- Siinde begehen (ebda 110.182). Etyrn.: : jak. aj! - ajy : afit id. (Ub. 38), ajyga dyly (Ub. D 46f.) : atii. aiyg ibel; lJbel. Etym.: ( russ. onuika id. (ebda). arilska FuBlappen (Ub. 38). ar;ar I Hilfte, das eine Stiick eines Paares (Ub. lal); bir a.a Hiilfte (ebda); d'yl a.yn hylfybyt ein halbes Jahr lang wanderte er (KoS. T 187.22\; hfts a.a fiinfzig (Ub. lal); ikki a.a eineinhalb (ebda); kiin a.ygar mittags (Ub. 163); uon a.a fiinf (Ub. l4l); iihiis a.a zweieinhalb (ebda); a. ilitigiir... a. ilitigiir... in einer Hand..., in der anderen Hand... (Ub. 112); a. kulgigyttan tarpyt sie zog (n) am Ohr (ebda); a. uhuga 6in Ende (Ub. 113); bir tyhy komos a.yn biiriirCi eine Rentierkuh gibt einen halben Eimer Milch (Belt. T 162.4); a.a atagyn bulgu tiispiit, a. ilitin, a. ojogohun er hat sich ein Bein gebrochen, eine Hand, eine Rippe (DemJ. UA 88.84); min a.ym abihyo a.ym ajj ich bin Etym.: : jak. arlar id.: MK. halb Hexe, halb Mensch (ebda 128.321). - und bes. arlar ll. Vgl. ar1y, aryardak, arlaryn syrlar Seite. agar II mancher (DJa 201; DSJ 48); a. yal iirdii utujat5y manche Nachbarn Etym.: Moglicherweise eine gehen friih zu Bett (DemJ. UA 145.4). semantische Entwicklung von aryar L aryardak adv.halb, zum Teil; iigiitii ajlttan a. abdhyffan a. ojun Amflksini holt die halb gute, halb teuflische alte Schamanin her (DemJ. UA 108.135). Ygl. arlar l, aryaryn.

1s.

Estla I

357f.). Schnauze; huolugar

35

Etym.: : jak. schl?ifrig agaryj- irrereden, schwirmen (Ub. D 62). - (ebda); wohl arlaryj-kzk. aryyrsein, traurig werden, den Verstand verlieren - kirg. verbliifft/sprachlos werden, trkm. arlkar- sich wundern; unaufmerksam/zerstreut sein 1s. EStla I 156). agaryn adv. halbpart, zu Hdlfte; a. iilliisti- halbieren, in zwei Hilften teilen (Ub. 182). arlar l, ayardak. Etym.: (aryar I + Instr.-Sluff. -yn. - Vgl. arll s. angil. a4ni eine Rentierkuh, die vor dem zweiten Lebensjahr kalbte (Ub. 60). Etym.: ( ewk. mgni (ebda). agy Richtung, Seite (?); huollara ikki a. araksybyttar der Weg, auf dem sie liefen, gabelte sich in zwei Richtungen (Demj. UA 106.77); ikki a. kaja tardyg (Imperativ) dehnt (es) auseinander [wortl.: reiBend zieht] (ebda 122.97); hiirgii turar soglasnajdar slogtarga ikki a. araksallar hintereinander stehende Konsonanten gehoren zwei [verschiedenen] Silben an (DJa 33).

Ygl. dirik l.
a4yr

a4yrdyj- Unsinn treiben (DSJ 48). Etym.: (aryyr (s.o.). apka[Cy (Mund) offnend; ariagyn a. tiiptiirbit er machte den Mund auf und stiitzte [seine Lippen mit Holzstiicken] [im Miirchen] (DemJ. UA 122.102). Etym.: ? (*atyt-. Etym.: ( russ. apparat Apparat; beiiite kimar a. Mondauto (DJa 177). apparat id. Etym.: (russ. aprel id. aprelli April (DJa 180: Dat. a.l'ga). : aptik zauberhaft (Nad. 31). Etym.: - jak aptax id. (ap Zauber(n) (mo. ab abla-). id. (Kal. MEJ 129 s.v. araiiy (DJa 136; DSJ 237; Ub. 159, 187), ardidy (DemJ. D 181.184), arliia (KoS. T 185.36), arliCy (KoS. T 185.39), aryiiy (DemJ. UA 123.129), aryiii (DemJ. UA 109.155) adv. 1. kaum, mit Miihe; a. kiistiir'ist kaum zu sehen (Ub. 159); tahira tajagynan a. hylfabyn [nur] mit Miihe gehe ich an der Kriicke hinaus (DSJ 237 s.v. tahara);2. fast, beinahe; a. tojon iilii hyspyt er ist fast zu Tode erfroren (DJa 136); bajgalyn kytyla a. nitkiigii taly kiistiir das Meeresufer sieht fast wie ein Faden aus (Ub. 187); a. kyatardym ich gab mich fast geschlagen'[im Kampfl (DemJ. uA r09.rss). aragi s. aragy. aragy (Ub. 130), aragi (DemJ. UA 87.69) l. Wein (Ub. 130); kihitin [Acc.!] a. ihiirpit er lieB den Mann Wein trinken (Ub. 100); 2. Spiritus (DemJ. UA Etym.: : jak. arygy - argy f . id.;2. id. : osm. raky Branntwein 87.69). (ar. "araq 1s. fstla I 166; Stach. AL III 33). aragylik adj. mit Wein; a. boiuku ein FaB mit Wein (Ub. 160). aragymsik adj. jemand,l der gerne Wein trinkt, Wein liebend (Ub. 130).

stumpfsinnig, unintelligent, indolent (DSJ 48); iiniginniiigiir a. so dumm Etym.: : tat. aAara wie du (DemJ. D 181.177); 2. Dummkopf (Ub. 113). - anders in DSJ 48: id., vgl. auch tat. dial. arlgyt (*ar1k-yt id. (ESTJa I 155f.; ( mo.).

l.

36

ara/gys- (a.ksV) 1. sich gabeln, sich verzweigen (vom Weg), sich spalten (DJa 33); ikki huol a.ksybyt hirignr diiiri bis zur Stelle, wo sich ein Weg in zwei gabelt (DemJ. UA ll0.l83); huollara ikki ajy a.ksybyttar ihr Weg gabelte sich in zwei Richtungen (ebda 106.77);2. voneinander gehen, sich trennen; bihigi a.ksyagyq gehen wir alle eigene Wege (ebda 128.333);3. sich scheiden Etym.:: jak. arayys- id., Rezip. lassen (vom Ehepaar) (ebda 98.119).

(arak-. Etym.: : jak. araj id,. (mo. araj kaum araj I nur, lediglich (Ub. 113, ll9). (Doerfer Rez. MEJ 505). araj II Intensivierungspartikel; bu kistan a. orduk kiiriimnfik laktar ibit im Vergleich zu dem Mldchen war die Frau doch stattlicher (Ub. l2l);uollara kihittiin irii miikfi kihi a. ihr Sohn ist der schlimmste Mensch von [allen] .
Menschen (ebda).

arakatin orokotd Ausruf der Angst oder Uberraschung (DSJ 49). aramfin eine Bremsenlarve, die sich in der Nasenhrihle entwickelt (DSJ 49). Etym.: : wk. aravgl - aravgil id. (ebda). Etym.: : jak. ararl id. ( ? mo. (Kal. I 12 s.v. arag chronisch krank (DSJ 49).
aryan). araryas 1. Lager, Magazin

UA

85.8);

a. sulus ein Stern in den dolg. Olorlko's (DO 76: russ.

(Ub. laD; 2. Haken (ftir Kleider o.ii.)

(DemJ.

Labaz-zvezda).

aragasti- largern, stapeln (Ub. 147). ari (DSJ 49; DemJ. UA 121.62), ari @emJ. UA 108.135) Ausruf des Schmerzes;a. a. yntyktyr [sic!, : yniyktyrl och, och, stohnt er (DemJ. UA 121.62). Etym.: wahrscheinlich lautmalend, aber DSJ 49: : juk. rirri id. ariddy s. araiiy. ari/k- (a.gV) sich entfernen, weggehen; tabalargyffan tuora a.gyma! gehe von Etym.': jak. yrA4- id.; den Rentieren nicht weg! (DemJ. D 180.125). zur Wurzel s. dolg. yrak. arir- l. herauswickeln; bu balygy ariiCy a.byppyt den Fisch haben wir [nur] mit Mtihe aus dem Netz befreit (DemJ. D 181.194); 2. heraussondern, aussuchen; diftonnik tyllary a.an hiiptiik haparyg sucht [im Lesestiick] W<irter mit Diphthongen und sprecht [sie] korrekt aus (DJa 20); 3. zer-fteilen; kiipsili predloZenielarga a. eine Aussage in [einzelne] Siitze teilen (DJa 7); slogtarga a. in Silben teilen (ebda). ards verschieden, unterschiedlich (Art. 85). ---- Etym.: : jak. ards" id. aflai keffi r miges O rnament ; L. son Damenmantel mit keilformigem Ornament (Pek. 147). Etym.: vgl. jak. ardaj Spalte, RiB. Etym.: : jak. ardax ardak, in; a. buol- im Regen naB werden (DO 76). Regen, Unwetter (*arta- ) atii. MK. arta- kaputt gehen, verderben, schlecht werden (Kal. I 11f.). Etym.: - jak. aryaldargali- jemandem den Riicken zukehren (Ub. 57). - Sonne) (Ub. 57) ( dolg. westwlrts gehen, sich gen Westen neigen (von der *argd: jak. arya Riicken : osm. arka id. 1s. nstla I l74f .).

37

uA r27.293);2. aufknopfen (den Mantel u.6.), auf-/zuriick-schlagen (DJa 123). aryjbakti- schnell offnen (Ub. 193). Etym.: (aryj- (s.o.). aryl- aufbrechen vom Fluf o.ti.; has kiillii, iiriiktflr a.allar der Friihling ist gekommen, Fliisse brechen auf (Belt. T 169.91). Etym.: (aryj- (s.o.). aryl/yn- (a.lv) geoffnet werden, sich offnen; in bljntii a.ynna die Tiir offnete sich von selbst (Dem'i.D 182.250);Skola a.lybyta die Schule wurde geoffnet (DJa 83). Etym.: (aryj- (s.o.). ari I (NR, Popigaj) Butter (Ub. D 66; BeKo. 88). Etym.: : jak. ary id. (*saryg ) osm. sary gelb. Vgl. hya, - a.tygar ermasla. ein'e Meeresinsel jagen ari II Insel; bultana barbyt bajgal ist auf gegangen (DemJ. UA 85.5). Etym.::jak. ary id.:? ttii. dial. ayyg Wasserkanat @Sffa I 187f.).ari III s. ara. arilia s. araity. ariCiy s. araiiy. arily '?' lfir *aryly'wie eine Insel' ?l in: a. turar ajdary-sajdary guorat didkik er hat ein Haus, riesig wie eine stadt, das von allen gut gesehen werden kann (DemJ. UA 103.2).

arguj nicht vergeblich; 3in haniry,a. buoloj [sic!] dein wunsch wird nicht vergeblich sein (DemJ. UA 124.160).- Etym.: r:jak. argyj-67gui langsam, still (? mo. (Kal. MEJ l3l). argy s. ataki. ygl. i)rgi)j-. argyj- wehen (DemJ. UA l04.ll). Etym.:: jak. argyj- id. : jak. argys argys Nomadenkarawane (Nad. 39). GeFihrte. - Etym.: arfaj- die Zdhne fletschen/blecken, grinsen (DJa 85). Etym.: : jak. ar{ajid. (mo. ardaji- id. (Kal. MEJ ll5 s.v. ar{as gyn-). arkalin Anhdngsel, die quer am Riicken des Schamanenkleides angebracht sind. Etym.: (ewk. arkaldn ein die Brust und den Riicken bedeckender Uberwurf des Schamanen (Ub. 65). armeec Soldat (DJa 160: Pl. a.tar). Etym.: ( russ. armeec id. armyja s. Krdsnaj Armyja. Arsyan Mdnnername. Etym.: ( russ. Arsen(ij) (Ub. 22). arsjn ein Ltingenma.,B Arschin (ub. 72: wird fiir die Entfernung zwischen zwei gespreizten Fingern [dem Daumen und dem Zeigefinger] verwendet). Etym.: ( id. ) jak. arsyn) - Artel. russ. ariinruss.(artel' id. (Ub.(ebda). artyal Etym.: ( 69). arxiliij s. puop arxiltij. ary (Ub. 65: ar'y: ?) b<iser Geist, ein Boser. Etym.: vgl. ewk. arinki (tJb. D 65), arinki-ariAka-arinka-ararlka id. (Ub. 65). ary6ii s. araiiy. aryCCy s. araiiy. aryi- 1. <iffnen; min dmmyn urdgkaj a.at [sic!] iitfl es hat [noch] kein Fremder meine Tiir geoffnet (Ub. l7l); abdhy hyttygyn annytyn [sic!] a.a. tarpyt der
Teufel hat [etwas] unter dem Kissen hervorgezogen (DemJ.

38

as

Essen, Speise (Ub. 31, 131); asta blil?imnfl- Essen [auf Vorrat] vorbereiten Etym.:: jak. as id.:osm. a.f (in ai-dy Koch) (? iran. a.f (DJa 126). I 2lof.). vgl. as-. @,srra Etym.: :jak. as id.:osm' sai id' as II (ahV) Haar (s. dumatak). Etym.: : osm. a.i- id. psrra I2l2). as- I (ahv)'essen (DemJ. UA 86.46). Vgl. as. II as- - s. als-. as- III (anriV) 1. stoBen (Ub. 33); 2. hineinstecken (KoS. T 189'4)' Etym.:: jak. as- id.: atii. sant- id. (Ub. 33). - Ygl. anriy. Astyk ein (mdnnlicher?, weiblicher?) Name (DJa 19). at Pferd (Ub. 30); at tuguta Fohlen (DSJ 53). - Etym': : jak. at id' (*at ) osm. al id. ataj- weggehen (?); a. a. kugu! geh weg!' geh weg! (DemJ. UA 127'291)' ata/k (a.gv) 1. Bein, FuB (Ub. 57); kuba a.ga [wortl.: SchwanenfuB] Frauennecessaire aus Schwanenfufi (Pek. 192 s.v. atax); a.k kijluga: a.k iuoxaiara Knochel (DSJ 53); 2. Pfote (DJa 136); 3. FuB/Stiitze am Schlitten (DemJ. UA 143.4);4. Schuh(e), Schuhwerk (Ub. D 56), Kinderschuhe (Pek' 192; DSJ 53); gurum z.k s. gurumi,. ogonrior a.ktin huorgan ihigiir hytta der Alte legte sich in Schuhen unter die Decke (Art. 88); a.gy tigiir masterskoj [wortl.: Schuh-nihende Werkstatt] Schusterei, Schusterwerkstatt (DJa 93). Etym.: : jak. atax id. (*a6ak ) osm. aiak Bein, FuB, Pfote. - (Ub. 64), atdki (DSJ 52), atdkin (vEJa 167) Spinne; a. argyta Spinngeweataki Etym.: ( ewk. atakl - ataki id.,lam. ataki id. (Ub' 64; DSJ be (DSJ 52).

atakti-

Etym.: ( dolg. atak (s'o'\' Schuhe reparieren (Ub. 57). - Behiilter] (ub. 173). Etym.: ( dolg. ataktdk mit FtiBen versehen [2.B. vom -

52;

vEJa t67).

atak (s.o.). ttaly adv.6hnlich, als ob...; agatygar a. wie sein vater (vor. SZ 53); bihigittnn kiiliihiimmiit ustubuta, bihigi binriykka olororgo a.byt wir schwitzten, als Etym.: : jak. atyly id' ( mo'; hdtten wir in einer Sauna gesessen (ebda). auch talyS' moL. adali id. (Kal. MEJ 26). atan (in: a. kal-) s. kal-. Etym.: : jak. atas id' : osm' adai atas Freund, Komilitone (Nad. 32).
atasta/s- (a.hv) tauschen; bahylarbytyn a.habyt [im Mrirchen] wir wollen Etym': (*atas: jak' unsere Schwestern tauschen (DemJ. UA 111.210). Ygl. aty' alas Tausch (*sat- ) gtii. sal- verkaufen. atikin s. ataki. atdld s. ataki. atdr- begleiten, (beim Weggehen) verabschieden; bu kihy Maniari ikki hutkany a.byt Mandari begleitete dieses Midchen zwei Tage und zwei Nbchte lang (DemJ. UA 93.32); kyhyny a.allar, hihy tohujallar sie verabschieden den Winter [und] begriiBen den Friihling (DJa 189). - Etym': : jak' atarschicken (*atkar- (*at ) dolg. jak. at (s.o.)'
Namensvetter.

39

aftnk (ub. 29), attix(DsJ 319 s.v. rild)mit pferd versehen, pferd(e) besitzend; ifigur a. adj. mit scheckigem pferd (ub. r94). - Etym.: (dolg. at (s.o.). attdx s. attak. atty der Platz daneben; a.tygar an ihm, neben ihm (DemJ. uA 94.2); ehigi a.gytygar kannyk posjolok bnryj? welche siedlung gibt es in eurer Nehe? [w<irtl.: neben euch] (DJa 4l); k]ltary d'iiitin a.tygar taspyt er brachte die [erlegten]wildrentiere nach Hause (Kos. T 186.r3); tiriik a.tygar hyryt- am FluB entlang gehen (DJa 131). Etym.: Sekundir herauskristallisiert aus poss. Bildungen wie attygar, attynan (so auch im Jak.), wo atty (- atta) 'der Platz daneben' (? atyn'anderer' * Poss.-Suff. 3.Sg. -y -a. - - Vgl. attygar, attykdn. attygar an, neben; kis a. neben dem Miidchen (ub. l3r); nnyg a. flrbutum ich habe [es] an deine Tiir gelegt (DemJ. D 182.274). ygl. atty. attykin dicht an, nur in: gaj a. ganz nah an ihm (vorbei) [prolativ!] (DJa 137). Etym.: (atty (s.o.) * Dimin.-Suff. -kan. atyl Sprung (DSJ 284 s.v. xahyajax); tahara onnuk purga, ikki a.ga tuok da kihtiibet drau8en ist das Schneegestdber so gro8, daB man keine zwei Sprtinge weit sehen kann (Belt. T 169.90). Etym.: Riickderiviert (atylta- (s.uj. atylti- springen, hiipfen (DSJ 2s4 s.v.-xahyajax). jak. atytia- id. - Etym.:: (*atym O trkm. adym Schritt) + *-tA-. ygl. atyt. atyl/yn- (a.lv) sich nennen, heiBen; kajdak a.Iar iihigi ogolorguttan? [sic!] wie hei8en eure Kinder? (Belt. T 167.4s). ygl. attan-. s. auch'kim. aty/n (Ub. 192); Pl.: a.nnar (DJa a) - a.ttar -(DJa 15) ander, sonstig; tuogunan a.nnaryj? worin unterscheiden sie sich [voneinander]? (DJa 4); kannyk a.n bukvaliktaryj bu tyllar? in welchen Buchstaben unterscheiden sich diese worter [voneinander]? (DJa l0); kihittiin a.n ulakan von unmenschlicher Gro0e (DemJ. uA 87.74); kihittiin a.n tlnar predmettar lebendige objekte, abgesehen vom Menschen (DJa 44).- Etym.: : jak. atyn id.. : MK.-a6_yn id.; vgl. osm. aj-r-y id. - Ygl. atynnak, atyn-atyn. atyn-atyn ganz ander, t:n. as toloru voll ganz anderer Speisen (ub. l3l). S. atyn. atynnik ander, unterschiedlich; [bul tyllar tuok a.taryj? worin unterscheiden sich [diese] Worter [voneinander]? (DJa 20). - S. atyn. atynnyk adv. anders (DJa l0). *atyt- ? (Mund) aufmachen, <iffnen. S. apkatty. . Vgl. jak. atyt- id,. atyttar s. atyn. ati l. verkauf (ub. D 59); 2. (?) Einkauf [s. atyl-l; 3. *preis ls. atytak]. - Etym.::jak. aty Yerkauf, Handel (*satyg (*sat_ ) osm. sat_ ver_ kaufen; vgl. dolg. atastas-. atlhyt Kaufmann, Hiindler (KoS. T 183.7). _ ( - Etym.: dolg. aty (s.o.). Vgl. unten atflahyt. atil- (?) einkaufen; (1) ubaja lapkyha a.ara barbyt der iltere Bruder ist ins Geschiift einkaufen gegangen (Kod. T 183.6); (2) giniHr a.arygar hugar unweit vom ort, wo sie eingekauft haben (ebda 1g3.7). Die in lz;

40

atilahyt Kaufmann, Hiindler (Kos. T 133.9). - Etym.: ( dolg. atyla-, s'u. Vgl. oben atYhYt' atilu/s- (a.hv) kaufen; a.ha killim ich bin gekommen, um zu kaufen (ub. 163). Etym.: ( dolg. atYla- (s.lu-). - veikaufen (DJa 52). Etym.: : jak. atyla- id' ( atl (s'o')' atyliatflnk teuer (Ub. D 59). - Etym.: ( dolg' ar! (s'o')' : atyr Rentier-Zuchthengst (ub. 60, 113), Stier (DemJ . VA 122.90); a,. ut Lt ^.? (Pferde) Zuchthengst (ub. D 55); a. koruoba: koruoba a.a stier, Bulle (ebda); a. kus: kus a.a iebda); a. biirii : btirii a.a (miinnlicher) Wolf : jak, atyr zuchthengst ( *a6gyr ) osm. aigyr id. Etym.: Enterich (ebda). avtomati[eskaj automatisch (DJa 177). - Etym.: : russ. avtomatiieskii id' avtomattik Maschinengewehr habend; ilitigiir a. soldat ein Soldat mit MaschiEtym.: (*avtomat ( russ. avtomat nengewehr in der Hand (DJa 197).
avtonomnaj autonom; a. okrug autonomer Bezirk (DJa 8). avtonomnyi id. axtami s. aktaml. axtamyn s. aktaml.
Maschinengewehr.

vorkommende Bildung a.arygar kann auch als aty'lar'ygar (aty verstanden werden; dann wire in (1) jedoch atyJar-ga zu erwarten; entweder ist *a.arga : at!-lar-ga (und die in (1) belegte Form a.ara ein Druckfehler fiir dann existiert das Verb atyl- iberhaupt nicht) oder aber sirj steht fij'r atylary 'um einzukaufen' (und dann belegt sie atyl-)'

Etym.:

fuss.

A
dga alle samt und sonders, alle ohne Ausnahme; kallan [sic!] huluhun karagym baffin a. kiiriir meine Augen sehen ausnahmslos alle Sterne am Himmel

Etym.: (dolg' c?- (s'u.) * Ger'-Suff' -a' 95.22). egyfyn- (a.lv) gehalten/betrachtet werden; kas dyltan kihi a.lar ilii kihitr? ab - *"1"h"- Alter wird man ftir erwachsen gehalten? (Belt. T 167.42).

(D"ttlj. UA

Etym.: ( dolg. ak- (s.u.). agyn- (fiir sich selbst) lesen; kiihiinniin knigfl d.abyt am Abend lesen wir Biicher Etym.: ( dolg' ak- (s.u.). (Art. 79). - baskuoj ij! ach, wie schon [ist er]! (Ub' 131)' ii Interjektion,' ajoaj- ipsJ 37), ajdnj_ (DemJ. UA 145.4) ltrmen, L6rm machen. - li,ty_.. : jak. ajdar- id.; vgl. mo. aiidangg, Geschwltz; geschwitzig Vgl. aidan. (DSJ 37). ijdan s. aidan.ajOan 1pfa 184), ijdan (Dem'j. D 182.280), ajdan (Belt. T 16'1.52) l. adv.latfi; klass ihigiir d. bagaj iit?i in der Klasse war es sehr laut (DJa 184); 2.Ldrm (DemJ. b 1AZ.ZAO1; hiirdiik i6igiis, i.a. huok es ist sehr warm [und] still Vgl. Ajdai-, aiadatlk-saidarlk, aidannak' (Belt. T 167.52).

4l ijddnnik laut; d. dnrifr ein lautes Spiel (DJa 181). Ygl. ajdan. njy (Ub.; DJa), ajy (DemJ. UA) 1. jeder, in/zu jedem; grii A. in jedem Haus (Ub. I 16); fyl i. jedes Jahr (DJa 53); ojfi i. birdi predloienieta ogorrq bildet je einen Satz ztr jedem Bild (DJa 55);2. jedesmal, wenn..., bei jedem; oksuogun i. bei jedem Schlag (Ub. 188); kas kfin turdagyn a. jeden Tag, wenn er nur aufsteht (DemJ. UA 119.5). Etym.:: jak. djy id. (Ub.
188:

ek- (eg$ 1. lesen (Ub. a4; igyg! lest! (DJa 3); 2. *rechnen [s. agal; 3. betrachten, halten [Acc. etw.; Instr. fiir etw.] (DJa l2l). Etym.: : jak. ax- id. (*sa-k- (s. Sd. 5l: *sa-y-). ilkd s. aku. iku (Vor. SZ 147; alle anderen Belege), ikd (Vor. SZ 147) ein an Getreide gewohntes Rentier (Ub. 41; Nad. PAD 32); ein gezlhmtes Rentier (Ub. 6l; DSJ 37; Vor. SZ 147).- Etym.: (ewk. aku(Ub.4l), aki (Ub.6l) id. in Tiir (Ub. 45;Nad. 48); in dojdu Welt (DJa 53); in dojdu iiiiignj kihite baryta alle guten Menschen der welt (ebda); in dojdu iirdiiniin international (DSJ 196 s.v. ds). Etym.: : jak. an id. inan'?'; i. turba tahirar hir kiihiiiibir [sic!, : -ltir\urahalar ykkardylarynan sie lassen die stelle zwischen den stangen, wo der schornstein hinausragen wird, frei (KoS. T 189.6). Innt weibticher Name. Etym.: ( russ. Anna O jak. ina id.) (Ub. 73). innik mit einer Tiir versehen; huptu a. ikki diiigittiin [Abl.-Prolativfl es gibt zwei Durchgangstiiren in seinem Haus (Demj. UA 120.21). Etym.: (dolg. an (s.o.). inygar unten, im unteren Teil; kiiriiiitiin i. unter seinem Zaun (Deml. UA 104.13). Ygl. anny. - sich entfernen [Abl. von] (DemJ. UA 182.291). Etym.: irak- weggehen, (*dra Entfernung ) jak. dra tnterwegs. Ygl. ara-. iri- nicht erreichen, nicht gelangen (Ub. D 62). Etym.: : jak. dial. drahalten, stehenbleiben (ebda). Vgl. drak-. -139.6; Belege in DemJ. D), as- (DemJ. UA is- (Ub. 194; DJa 86; DemJ. UA 145.8; Belt. T 168.61) (ahV, ahV) 1. vorbeigehen; mirfligin iilpii isra er ging an mir vorbei, ohne anzuhalten (Ub. 19a); bihigi kiinnibitittiin bir kihi nspyt
hinter uns ist jemand vorbeigegangen (DemJ. D 179.92); diiittiin hugas asnah am Haus vorbeigehen (DemJ. UA 145.8); 2. umgehen, seitlich vorbeigehen; Atb bihigini ahaga das Gewitter wird irns verschonen (Belt. T 168.61); 3. iiberschreiten; huolbut ortotun 5ha ilikpitinii ulakan hamir"tiisti sie hatten noch nicht die Hiilfte des Weges zuriickgelegt, als es begann, heftig zu regnen (DemJ. D 182.305); 4. vergehen, voriibersein; yj ispyt ein Monat ist vergangen (DemJ. UA 139.6); hajyn ista der Sommer ist vortber (DJa 86). Etym.: : jak. as- id. <*ai- > osm. - (Ub. l9); 2. Titel, Rang; XY ityn ylara.i- tiberschreiten.den Titel XY 1. Name ihin iiliiriis- um wetteifern (DSJ 193 s.v. t)ldrils-); 3. Wort, Vokabel; hiiri ityn bilbiit fltitliir ibit sie kannten das Wort ,,Krieg" nicht (KoS. T 188.47); iti ita

: ati. saju (sc7'- rechen).

it

42

Etym.: : jak. at (DJa 186) : ol ita (DJa 123) das heiBt, somit, daher. Ygl. ataName <*At > osm. ad id. ilta'?'; omugun ita aus einer anderen (fremden) Sippe (Dem'j. UA 87.66); tuok dtaj tiirgflntiin tiirgiin? was ist schneller als alles andere? (DemJ. UA 94.11). Vgl. at; ritti. Vgl. Etym.: (dolg. atta- (s.u'). ittan- heiBen, sich nennen (DJa 121).
atylyn-. ittd- nennen (Nad. 32; DSJ 319 s.v. tisdrsd-); betiteln (DJa 9); i.4 bu kiipsiili Etym.: : jak. AttA- id. ( dolg. gebt der Erzihlung einen Titel (DJa 9).

jak. ar (s.o.).

attak 1. mit dem Namen, sich nennend (Nad. 32); ol guorat any Ul'janovsk diiin d. die Stadt heiBt jetzt UlJanovsk (DJa 53); 2. bekannt, bertihmt, hervorragend; hagatynan i. wegen seiner Stimme bertihmt (DJa 200); n. tallan kihi der beste Mann (DSJ 234f. s.v- tallan).

Intensivierungspartikel kiitiixtii ii! er hat doch [etwas] aufgehoben! (Vor. Vgl. d- id. SZ 151). - sein (Ub. 167); iitim ich war (Ub.78).-Ygl. ribil, titti, tir-. A- defekt. Verb iibii 1. GroBmutter (Ub. 19, 133);2. FluB; Moskva-ii. Moskva-FluB (DJa 175); posElokpyt turar Xeta ii.gii unser Dorf steht am Xeta-FluB (DJa 41); ii. kytyla FluBufer (ub. 11a); tymni ilik n.g[ [sic!]balyk ein Fisch aus einem Etym.' : jak. dbd t. id; 2. id. <*dbd kalten FluB (Dem'j. D 178.21). Aoa, auamvgl. 1s. Estla 220tf.). Abii Jenissej; A. Uta Wasser von Jenissej (DSJ 3l2f' s.v. ynara). - S- dbd. abiAj Ausruf des Mitleids (seitens der Olorlko-Zuhi)rer) (DO 23). aDaka s. aDaKa. ebiika (DJa 133; DO 130), tibflka (BeKo. 78) 1. GroBmutter (BeKo. 78);2. euphem. Biir (BeKo. 78; DJa 133; DO 130); e. diiitii Bbrenhohle (BeKo. 78). Vgl. Etym.: (dbti (s.o.) + Dimin.-Sfif . -kti - -k61s. Estla I 205f.). - rig(i, dhd. tibti, Etym.: ( russ. obed id. (ebda). iibiSit Mittagessen (Ub. 72). (ii.lV) hinzugefiigt werden, hinzukommen; ikkiiijiik boiuku ii.libit es nbil/inYgl. ribin-. kamen noch zwei Tonnen hinzu (Ub. 142). kiis iiptim ich stirkte/steigerte nbin- (iiptV) hinzufiigen, hinzugeben; kiiskiir deine Kraft (DemJ. UA 108.141)' nbit (DemJ. UA 93.30, l23.l3l); anit (OemJ. UA 93.29) l. Konditionalprtidikat baryakkyn iiCiigej !i. es wdre besser/gut, wenn du gingest (DemJ' UA 93.30); 2. Narrativumspartikel bafdili abihybyt ii. ach, das ist doch unser Teufel (DemJ. UA 123.131); Eaktardikkyn ii. ogolokkun [sic!] iimiii ii. ach, Etym.: also hast du eine Frau und die Kinder auch (DemJ. UA 93.29). (a- (s.o.). Ygl. dt.

43

i. dant noch (DJa 182). Etym.: : jak. dbt jd. atii. sap- hinzuftigen. ) SiEiki ot Schachtelhalm (DO 130: ,,xvo56?"). Etym.: ? ( ewk. riiikin - dsikin unreif (der vorschlag stammt von E. Helimski [Privatbrief an den verf. vom 04.08.19911). iidiir jung (Nad. PAD 32).- Etym.: : jak. ridtir id. (mo. ider id. (Kal. VIII 80
iibi mehr, zusi+tzlich; onuga

(*sribig (*stip-

s.v. sti4ir). edr$) s. tigij. nd\j s. dgij. iigii Biir (NR: BeKo. 78).- Etym.: Eine Lautvariante zu rihri. Vgl. db(ikd. ngiil- 1. bringen, holen (Ub. 196; DSJ 318); n.nn kel- id. (DemJ. - 94.9); asta UA ylan ii.! hole was zu essen! (Ub. 133); 2. leiten, fiihren; partizannar zasadalarygar ii. [den Feind] in die Falle der Partisanen fiihren (DJa 195); 3. geben; ii. hajmfi! leihe! (Ub. 117); kis ii. die Tochter verheiraten (DemJ. UA 98.111). Etym.:: jak. tiyril- - ayal- id. (*al(-yp, -a?) kril-. iigiilbnkti- schnell herbringen/holen (Ub. 151). Etym.: (rj7dl-. iigiirgi- hochachten, schitzen (DSJ 318). iigin-iigin (Ub. 132: DemJ. UA 123.140), ii4in-iijin (DJa 64; DemJ. D 181.210) verschieden(artig), unterschiedlich; ii.-ii. hirtfln aus verschiedenen Orten, aus dem ganzen Land, aus der ganzen Welt (DJa 6$; n.-il. hirdirgii hyryt- durch die ganze Welt wandern (DepJ. D l8l.2l0). : jak. riryin-riryin id. ( *tigiln ) KB. dgiln id. (VEWT 369b). - Etym.: Ygl. rigin-riginnik. iigin-iginnik adv. verschieden(artig) (Ub. 196). Agigan Sippenname (Ub. 25). iifij (DJa 20; Ub. 37), iigij (DJa 176; Nad. 36), iidij (Ub. 174), iid,\ (DemJ. UA 128.323f .), ldi (Belt. T 166.39) f. iltere schwester (alle euellen au8er Nad. 36); ulakan ii.im die dltere von meinen dlteren Schwestern (DemJ. UA 128.323); 2. jiingere Schwester der Mutter oder des Vaters (Nad. 36). Etym.: : jak. ri{tj ditere Schwester ( mo.; moL. rigi(j) Mtitterchen (Kal. nhe 1. GroBvater (Ub. 83; Nad. 40); 2. Ba1; iiri[ ii. Eisbir (DSJ 284 s.v. xahyajax). Etym.: : jak. dhd l. id.:2. id. <*dt(i 6Sffa I 231f.). Vgl.

27).

iihiinii euer (Ub.

oDaKa, asaKan, aga. iihiitinik Familie seines GroBvaters (s.o.). YgL agatynak.
90).

(ub.

87).

Etym.: (*tihri-tri-n-ak <dhd

iihiiininfigi neben euch befindlich (Ub. S2). iihigi ihr [2.P1.] (Ub. 79); n.nn huok ohne euch (Ub. 85). - Zur Etymologie s. GJa 188f. iihigimsiik euch lieb habend, [jemand,] der euch mag (Ub. 82). iihiginii s. rihigi. iihiginnigi bei euch befindlich (Ub. 82). iihiginnik euch ihnlich, [emand,] der so wie ihr ist (Ub. 82).

M Etym.:: jak. nhil/in- (ii.lV) verschwinden; weggetan werden (DJa 187). dhilin- id. niiigiis nett, freundlich; kihiiikii ii. buol- den Mitmenschen gegeniiber freundlich gesinnt sein (DJa lB); n. kihi iigtis dogorddk Sprichwort ein netter Mensch Etym.: (riiti Ftieden' s.u. diilAkhat viele Freunde (DJa 34). flj:ilfik friedlich; ii. buol- friedlich gesinnt sein (DJa 116). - Etym.: : jak. tijtilLx id. <djd Frieden (mo. eie id. (Kal. MEJ 50). - Vgl. didgds' AjA1eVfi- wogen, sich bewegen (DJa 133); talaktar tyaltan ii.ittiir Striucher bewegen sich im Wind (Art. 85).- Etym.: : jak. riidrldld- wogen, wackeln,
schwingen (vgl. auch jak. tijrirynd- pendeln, schwingen; tiirirl oi- beim Hiipfen

oder Laufen wanken). Etym.: : jak. rijmritlnd- idnjmii4nfl- (?) sich bewegen (DJa 9l). Etym.::jak. dkii id. genau-(Nad. 35). akti adv. unbedingt, bestimmt, (mo.; moL. egie id. (Kal. IN{EJ 24). nkkiri- 1. springen, hiipfen; 2. (vom Hasen:) laufen (DJa 53). - Etym.: : jak. tikkird- - drkirid- hiipfen, tanzen: osm. saft- hiipfen. lifisin veraltet Geheimes, Heimliches (Ub' 66: zavetnaia veii'). - Etym.: vgl. ewk. eksatn Wohlstand, okserl Gott (ebda). 3ili letzter, einzig, iibrig (DSJ 319); hffrdiibiit i. timmytynan wir liefen schnellstens [wortl.: mit unserem letzten Atem] (DJa 88); ii. kfthiiniin mit aller Kraft, aus Leibeskrlften (DJa 153); i.tfi und das ist (schon) alles (ub. 19); iti li.tii duo? ist das (schon) alles? (DJa 183); d'ii, iti ii.tii tja, das ist (schon) alles [SchluB des Marchens] (DemJ. UA 111.213); kolxozka alta attixpyt, ii.tii im Kolchos haben wir sechs Pferde, mehr gibt es nicht (DSJ Etym.: : wk. ele nlur, el1 det letzte Versuch, die letzte Anstren319). gr,ng,-elStin alles (DSJ 319). nlbnj Bei-/Spitzname (Ub. 36). ilbnk (KoS. T 182.29), iilbnx (DSJ 110 s.v. idgilA-) zahlreich; ii. bagajy kihi sehr Etym.: : jak. tilbdx id. (mo. elbeg id. viele Menschen (Kots. T 152.29).

(Kal. MEJ
Silbiix s. dlbdk.

16).

iildiinin- '?'; [im Gedicht:] Tajmlr inyn aryjan/bary buldun bultatar,/[.[n njmii4nfln/hirbin, huolbun hyrdatar Tajmyr offnet seine Tiir/[und] l6Bt auf 'alle Tiere jagen,lT!? sich bewegend/beleuchtet mein Land, meinen Weg (DJa 91). Etym.: : jak. rimp (nur im Nom., lim Arzneimittel (Ub. 33; Nad. PAD 32). Futter, Lockspeise (aber s. ESUa | 270). sonst arc) id.; ? vgl. osm. itim iimn (Ub. 107f.; DemJ. UA 86.46), fimii (Ko5. T 180.6), iimiii (s. kaitak) Postp. irgend-;kahan a.tilA.6 irgendwann (DemJ. UA 86.46; KoS. T 180.6); tuok A. irgendwas [Acc.: tugu d.: tuok d.ni: tugu ri.ni] (Ub. 108). kaia, kaidtit, kanna, Etym.: : jak. timti id. (identisch mit timiri I?). - YgL kas. kim, tuok.

adv. stark, ildh s. dldti.


idllbi

kriftig (Dem'j. UA

121.53).

45

*imiik

(Pek. 254 s.v. dmdx) feine, faule Birkensplne, die in die Kinderwiege gelegt werden, um den Harn aufzusaugen. Etym.: : jak. rimrix fatl,

verfault.

iimiikiilin

(ub.

iimiix Etym.: : jak. rimdxsin id. ( mo. iimiksin Alte, Greisin (Ub. 83, 120). emegiin Weibchen (Kal. MEJ 16). iimiksinni adv. wie eine Greisin; auf die Art und Weise, die ftir eine Greisin typisch ist (Ub. 195). Etym.: (riz (s.o.). SimEit Arzt (Ub. 33); Arztgehilfe, Unterarzt (Nad. 35). - Fiirsten sind da (Ub. Simiii I l. auch, noch, und; bu tojottor ii. billar auch diese 192); 2. wieder; ii. baran kilbyt tihii er soll wieder weggegangen sein (Ub. 192); !n, ii. ... diiibit tja, er sagte wieder... (Ub. I l3); [. da..., ii. da... mal..., mal... (DJa 135). Etym.: : jak. rimiri id.: atii. jimri auch. timd. -Ygl. iimiii il s. rimd. nmij (Ub.56; BeKo.79; DSJ 320), fimij (DemJ. UA ll0.l97) 1. Frauenbrust (Ub. 56); kis ikki ii.igiir diiiri byltajbyt inyn aryjan baran das Miidchen offnete ein biBchen die Tiir und lehnte sich bis zur Brust hinaus (DemJ. UA ll0.l97); 2. Milch (K: BeKo. 79;Ub.56); ahi ii. Sauermilch (BeKo. 79): ii. ygi66y Melkerin (DSJ 320). pidrmd. Vgl. ilt, moloko. - S. auch - S. taba. (vom Euter) (Ub. 55). emijd/fl- sich mit Milch fiillen Etym.::jak. timis id.:osm. iimis fett (vom Fisch) (DemJ. D 178.21). sdmiz id. iimiskii plotzlich, unerwartet (DJa 135). Etym.: :jak. rimiskti id. (? mo. (Kal. MEJ 140). YgL timisktitii. Etym.: : jak. timisktiiii id. Simiskiiidi pldtzlich, unerwartet (DJa 58). Vgl. rimiskri. irn-:tj s. dmij. iimsiiktiin- sich erndhren (Art. 89).- Etym.: (*dmsrik (? *arn (s.o.). Etym.: (rin (s.o.). flmtfi- heilen, Srztlich behandeln (Nad. 3lf.).
iin du (Ub.

Damentasche, Damenkulturtasche. 62f.). s. rimrik.

Etym.: vgl. ewk. *naxekenid.

fahren'(DemJ. D 181.182); iiniginniflgiir ajyr uol ogo ein Junge, der so Etym.: : jak. rinid.: osm. sah id. dumm ist wie du (DemJ. D 181.177). Vel. tiiiginri huok. iingil Engel; iilkn ii.ii sein weiBer Engel (Deml. UA 109.151). Etym.: s. angil. ini offenbar; iti atyn tuok iirii, ii. das wird offenbar was anderes sein (DJa'147); fiEiignj yrya suox e. giirii? es gibt offenbar keine guten Lieder? (DSJ l0l). flniiinii s. ririitinti. Etym.: ( ewk. anrleiiinniiriikfln Kniescheibe des Rentiers (Ub. 64). (ebda). k&t - inrlikdn id. iirf,ilinii (Ub. D 53; Ub. 90; Vor. SZ 187), iiniiinii (Art. 84) dein; [. baltyg dein ilterer Bruder (Vor. SZ 18D; n. Ti."rJ deine Mutter (Art. 84).

2\;

nn min kamnyakpyt tabannan du und ich werden auf Rentieren

46

iiriinninfigi an deiner Seite/unweit von dir befrndlich (Ub. 82). iiriigimsiik dich gern habend (Ub. 82). iiriiginii huok ohne dich (Ub. 85). flriiginnigi bei dir befrndlich (Ub. 82). iiriiginnik dir iihnlich, so wie du (Ub. 82). iigin-iijin s. tigin-tigin. nppiiitti- antworten; yjytilarga ii. auf die Fragen antworten (DJa 5); ii.n huruiEtym.: (*rippirit: jak. rippitit Antwort schriftlich antworten (DJa 69). ( russ. otvet id. iir 1. Mann (DemJ. UA 103.1); 2. Ehemann (Ub. 90); [r gyn- [+ Acc.] [einen Etym.: : jak. Mannl heiraten [nur von Frauen!] (DemJ. UA 93.29). Ygl. rir-kihi. osm. rjr id. iir- (DJa 164; Ub. 153; Belt. T); ir- (DemJ. UA; Ub. 108.153) sein; hi$il irdiikpinii als ich jung war (Ub. 153); irinm bihiekn kiidEiigiij irdiiginii kajdak iiiiriimmitin, iiHlibitin kiipsiddi meine Mutter erzdthlt uns, wie sie lernte [und] arbeitete, als sie klein war (DJa 164); kyrd'agas flrdiiginii iilhochbetagt sterben (Belt. T 165.16); ogo iirdiiginnii [sic!] iil- jung sterben (ebda 165.10); hytan irlin kiiriitflbit er schaute sich im Bett [wortl.: liegend] Gram.: 1. Anfang einer Handlung : 'beginnen, um (DemJ. UA 88.90). -sie beginnen fliegen (Ub. 153: vzletaiut, letat' anfangen'; kiitiin iriilliir ^r na[inajut); kiiihii gynan iriir der Abend beginnt anzubrecheo, a S ddmmert (Ub. 153); 2. die Handlung verliuft gleichzeitig mit dem Sprechen; tiinniikkii turan irfln wdhrend er am Fenster stand (Ub. 153); kihi iimiii ytin iriir der Mann weint wieder (Ub. 108). - Etym.: : jak. ri(r)- id' 1s. fSUa | 218-220). Vgl. a-. iirii I 1. nur, ausschlieBlich; iilAhit n. ogolor nur fleiBige Kinder (DJa 120); bir n. uol ogo nur 6in Junge (DJa 184); rfifiiial] hurullar tyllarga ii. bir bukvalary buhq findet die Buchstaben, die nur in diesen Wortern vorkommen, welche nach russ. Orthographie geschrieben werden (DJa 28); 2. erst; ynard kiin ii. : jak. rirti id. erst vorgestern (DSJ 312f. s.v. ynara). - Etym.: doch, mal, ja; kiipsi i. erudhl' doch (DJa 130). iirii I Intensivierungspartikel Etym.: : jak. tirri id. -III schlecht (?). S. kogagargatyn-. iirii iiriij Pein, Qual; mugu ii.i kiirdiim ich habe allerlei Qual erlebt (DemJ. UA Etym.: : jak. orrii id. 120.25). - werden (DemJ. UA 111.210). Etym.: (tirrii (s-o.). iirfljdiin- miide iirailiik sicher, zuverlassig (DJa 125\. - Etym.: : jak. rirrilldx id. ( dolg. *rirril: jak. drrit Hoffnung (mo. erel id. (Kal. MEJ 16). Vgl. cirrin-' iirfin- hoffen; bihigi kuiiuguj uolbutugar li.iibit unser kleiner Sohn ist unsere Etym.: : jak. rirrin- id. (mo. (s. Kal. Hoffnung (DemJ. D l8l.l81). Vgl. tirtilldk. MEJ 92). iirinin '?'; tuok irii ii. y4yrya tiritin kiirdiigii kiirbiittim [im Mlrchen] ich glaube, ich habe irgendeine Haut eines Bienenkonigs [russ.: piely-xoziarna] gesehen (Dem'j. UA 126.250).

47

iirflti obwohl, obgleich; ...:i., hin... obwohl..., dennoch... (DJa

48);

ol ii. trotzdem, nichtsdestoweniger (DJa 24); talak buoltak ii. Hstoktardik; urbiky buoltak ii. tigitlibit; kihi buoltak ii. hagarar; tuoguj? [ein Riitsel] es hat Bl6tter, obwohl es kein Strauch ist; es ist zusammengeniht, obwohl es kein Hemd ist; es kann erzihlen [wortl.: es spricht], obwohl es kein Mensch ist; was ist das? [die Losung: ein Buch] (DJa 47). Etym.: : jak. tirdri id. - Pfahl (DO 75f.). Etym.: : jak. tirbrix Daumen leSffa | 299f .). iirbiik flrbfi- sdgen; iirbiniin A. mit einer Siige slgen/zerschneiden (Ub. 120). Etym.: : jak. drbd- id. - MK. irbd- id. (Kal. EJE 122). Etym.: (tirbd- (s.o.). iirbi Siige (Nad. 33). iiriin 1. frtih; ii. bagajy - friihen Morgen (DemJ. UA 142.2);2. vorher, friher am (Ub. 153). Etym.: : jak. tirdri frih. - (von Frauen); ii. faktar l. verheiratete Frau; 2. Mann und ?irdiik verheiratet Frau (KoS. T 180.1). Etym.: (dr (s.o.). iirdii/n- heiraten (von Frauen); iihigi byllyr ii.mikkit? [sic!, : ti.mmikkit] sind Sie schon lange verheiratet? (Belt. T 167.43). Etym.: (ar (s.o.). iirdli-'?'; karak muga i.i so weit das Auge reichte (Ub. 145: naskolko glaz
pozvoljal). irdi Ruder (DJa a5).
(s.u.).

Etym.:

jak. tirfr id. (*tirtig (*drt- ) dolg. jak. tirt-

iirdilflk mit Ruder(n) versehen; ii. buollum ich habe ein Ruder (Belt. T 163.5). iirgii 1. alt (Ub. 148); haga uskuolabyt ulakan ii.tigiir unsere neue Schule ist groBer als die alte (Art. 89);2. in alten Zeiten, frtiher (DemJ. UA 139.1). YgL 6r. iirgiir- alt werden (Ub. 148). iirgiiiij- s. tirgiiij-. iirgidij- (Ub. 154), nrgiEdij- (DemJ. UA 110.195), iirgit6ij- (DemJ. UA 106.82), iirgittij- (DemJ. UA 105.62) sich drehen, sich wenden. Etym.::jak. rirgii(t)ij- id. ( mo.; moL. ergiie- id. (Kal. MEJ 67). - Vgl. tirgij-. nrgij- 1. sich drehen, sich wenden (Ub. 109, I l9); karusel'ga fl.-Karussell fahren (DJa 189f.); 2. herumgehen, umlaufen, umkreisen; ii.ii kim- [+ Acc.] (DemJ. UA 86.44) : ii.ii bdr- [+ Acc.] (ebda 86.48) her-lumgehen; hiri ii. Etym.: : jak. rirgij- id. ( mo. (Kal. MEJ die Erde umkreisen (DJa 39). - auch drij-. 67 s.v. rirginij- [s.o.]). Vgl. nrgije [+ Acc.] um...herum; uraha [iiini ii. um das Stangen2elt herum (Ub. 111). Etym.: Ger. ( tirgij- (s.o.) (Ub. 119). iirgiji s. tirgijl. nrgiji (Ub. 109, 138), iirgiji (Deml.UA 110.197) Umkreisung; iihiis ii.tigiir (DemJ. UA ll0.l97):iihiis ii.tiniin (Ub. 138) bei dritter Umkreisung. Etym.:: jak. rirgijt id. (tirgij- (s.o.). iirgil/in- (e.lv) 1. sich drehen, sich wenden; kiiksiitiinfln ii.in- jemandem den Riicken wenden/zudrehen (DO 75); argitynan ii.liin olor- jemandem seitlich zugewandt sitzen, jemandem die Seite zuwenden (ebda); 2. sich im Schlaf

48

(DJa auf die andere seite drehen (DemJ. UA 108.127); 3. zurtickkommen : jak. drgilin- f id'; 3' id' ( drgii- (s'o')' Ig4). - Etym.: iirgit- weg-/-tragen/-sc-hleppen; hihy a. (vom wind:) _Abf?ille/Kehricht he-ben/wigweh-n (DJa i:+); of byany b-tr kihi ii.nn ilfl[i atvn kihi diiik ein jak. Mann tiigt diese Schnui zum anderen (Ko5. T 190.12). - Etym.:: *drehendwegtun).

drgit-id,_(drsi.(dieurspr.Bedeutungwar.

nrgitEij- s. drgiiii-' iirgittii- s. tirgiiii-. arilen'g"t.rpfi gefleckt; ii. hymit geflecktes/gesprenkeltes Ei (DJa 201). -Ety-.':-iak. riririn id. (mo'; moL' eriien id' (Kal' MEJ 33)' - (aupir: d.d tart-) her-/umdrehen (DO 73)'- Etym': : jak' drii- id' (mo' Arij' eie-'id. (Kal. MEJ 75 s'v' drddrihin)' - Vel' tirgij-' (DemJ' UA 103' Ari;Aat-nurul ddk Name eines Helden der Volkserzrihlungen Titel). iirittiiri eine Rentieriagdmethode (DSJ 322: die Methode beruht darauf, wilde Rentiere zu ilberrischen, wdhrend sie einen Weg ilberqueren). !iri, in: ti.-ti. yta- jiimmerlich weinen, heulen (Dem'j' D 179'48)' er-iitri Mann (Ub. 196); Pl.: iir-kihiltir (Belt' T 160'3)' iir-kihili miinnlich, auf die mlnnliche Art und weise (ub. 196). iirt- rudern; ulakan hffriikke tiirgiinnik ii. im schnellen Wasserstrom schnell

rudern(DemJ.D182.297).-Etym'::j?k'tirt-id,,vgl'dolg'rirdt' *dsti vgl' oben dhti' isiikfln eine Kultstatuel-figur, s. tytypka' - Zu : jak' tit I' id'; iit 1. Fleisch (Ub. 25); Z- fO.p.t (DJa 155; Ub' 60)' - Etym': 2. id. ( *rit ) osm. dt Fleisch' - YgL dttd-' iit- l. sprectren iUU. 164); 2. einen Laut hervorbringen; iti'nlir iippittiirii es : jak. dt- |. id.; 2. id' <? *ajQl)t. ) trkm. ajt. donnerte (Do 78). --Etym.: sprechen (s' nSUa I lllf.)' - YgL titiht' ihr ete i:.Sg. praet. ( d- seinl (auch: d. dbit); 3itfl Cystata dfnk e- iibit bewachsen (Ko5' T 181.12); iihigittiin [un& Korper war mii Haaren euch war bei den Fischern? (DJa 90); [im bdr nj balyk6yttarga? wer von D 181.221)' kannyk k1mrJe A.ii zn welcher Zeit ist das passiert? (DemJ. - Ygl. d-. iitiigjii git, glii"kli"h, erfolgreich; ii. hytdyn! gute Reise! (DemJ. UA 110.191); (DJa 25)' a. gonor.tor. oloruri uu Segn lebt gliicklich in diesem Haus! (( pers' (StachM PEJ. Nr' 4)' Etfm.: : jak. dtdryld ii. l"atan "Pelzfutter jak. dtarbds id' (Nad. 1l). iitiirbiis schuhe mit - Etym.:: osm' tidik id' (*dtirmtii *citilrmcit, vgl. MK. (itik - titi)k Pantoffel,

(s. Kal. IM 113). fiihrten bis : iitfl- fiihren (?); huoliara bu diiit ltilliirSi f? tittlttirtil ihre Spuren hierher (DemJ. UA 127.289)' : jak. dtihl id' <*dttiiig (*ritiiiitihi Streit (DSJ 166 s.v. muohahy). - Etym.: ) atis- (s.u.). (DO 78); fl' uota atio 1. Donner (Nad. PAD 33); ii.nir iippittiirii es donnerte -Blitr, SZ 169); 2. Gewitter; ii. komolullar ein Blitzschlag (DSJ 324; Vor.

49

: jak. titiry Donner, wohl Gewitter ist im Anzug (Belt. T 168.60). - Etym.: ( al- (s.o., insb. Bedeutung 2). iitis- sich streiten; battyldk ii[ij, 6nf[ oloron ii.pittiir die iltere Schwester stritt sich mit der jtingeren beim Spiel (DJa 61).- Etym.:: jak. titis-,Rezipr. ( rfr- (s.o.). YgL -chirurg.atiht. 324; Yor. SZ 197). Etym.: : jak. dttd(DSJ iittii- operieren 1. Fleisch hacken; 2. sezieren (al (s.o.). ntti '?'; iimfiksin biiik kiran fi. olorbut und die Alte saB die ganze Zeit und schamanisiertelzatberte (DemJ. UA 108. 1,14). fttii- im Freien weiden (intr.) (DSJ 324). Etym.: ? ( rir (s.o.). - Weide fiihren (DSJ-Ygl. tittit-. 324). .!ittit- im Freien weiden (tr.), mlsten, auf die - Vel. dttij-.
A
!i

lilii fommun umnabyn fl ich vergesse sogar melne Etym.:: jak. d id. letzten Freunde (DSJ 319 s.v. tiki). Vgl. rf. Tait s. abn. ittan- zu-/iiberein-stimmen, eingehen (DJa 145). Alde (DO 77, 130), enn (Ub. 64) Hornansatz des Rentiers. - Etym.: (ewk. elden Art Minnermiitze mit Glasperlen (Ub. 64). n.. s. ama. ^mL it lOla 153) : ? dbit (s.o.); vgl. dolg. kds- - kdbis-.
Intensivierungspartikel;

B
ba s. bu. badaga offenbar, wohl (Deml. UA 92.20,96.74, 121.57, l22.Il2); b. biiiii! ManEari buolog [sic!]offenbar bist du selbst Mandari (DemJ. UA92.20). Etym.: : jak. badaya id. Etym.: : jak. 6cya Wunsch, baga Wunsch; hand b.ta Traum (DJa 188). baya sand Traum. bagady, bagad'y, bagadi s. baga$y. bagadytyk (DemJ. UA 120.48), bagajytyk (ebda 121.67), bagajd'yk (ebda 141.9) adverbiale Intensivierungspartikel;fiirgiin h. adv. sehr schnell (Deryl. Etym.: (bagady (s.o.). Ygl. bagajkan. UA 120.48, 121.67). bagafy, bagady, bagad] (Ub. l13, 131, 133), bagad'y (DemJ. UA 85.2), bagajy (DSJ 261) Intensivierungspartikel,: sehr; groB; titiiii b. sehr gut (Ub. 133); ati'r b. ein groBer Rentierbulle (Ub. 113); kihi muria kali b. ein riesengro8er Mann (Ub. l3l); bir kily iiliirbiit, atir b.ny er hat ein Rentier, einen groBen Rentierbullen erlegt (Ub. 113); alyn b.ga tijbit er ist zu einer groBen Waldlichtung gelangt (ebda); uot maha agyjak b. das Brennholz ist sehr
4
Prae }g4komawcre z.

ll4

Vgl' Etym.:: jak' bayaiy sehr' knapp (DSJ 261 s.v. uot maha). bagadytyk. bagaj zum Beispiel (DemJ. UA 141.11). bagajdyk s. bagadytyk nagajkin Intensivierungspartikel (?); hyraia hinriigiis b. seine [: des Hundes] -sthnauze ist [sehr?] schmal (DJa 100). - Vgl' bagadytyk' baga{y. bagaiy s. bagajytyk s. bagad'YtYk. nngaia-- versuchinj min tfistik balygy miiqin gynan b.bytym ich versuchte Etym.: (dolg. baga; gesalzene Fische als Koder zu verwenden (DSJ 56). vgl.jak.bayala-iiberftittern,(dial')einPferdausprobieren. Etym.:: jak. bayana id. (mo. baqana nagaia pfuhl, Ff"il"t (Ub. 42). (Doerfer Rez. MEJ 505). nagar (DemJ. UA 128.332,145.4), bahar (Belt. T 166.40) 1. aber (DemJ. UA "128.nD: 2. oder (Dem,j. UA t45.4);3. vielleicht (Belt. T 166.40). Etym.: : jak. bayar vielleicht. - (alie Belege au3er Belt. T), bahar- (Belt. T 167.53) 1. wollen; iiliitii huok bagar-

kihiekii[sic!]b'bappytwirwollen[:brauchen]niemanden'dernicht arbeiten Lutrtr 1O"-J. D 131.209); ahyakkyn b.dargyn, ahi! wenn du essen

willst, dann iB! (DJa 146); i. lieben, mogen; min biirt bagarabyn iriiibin ich Etym.: : jak. bayar- sich wiinschen, liebe sehr meine Mutter (DJa 26).

wollen. bagas Intensiyierungspartikel; bu uskiny b. hiiim na, diesen ]Iasen werde ich

aber essen (DJa 153); any b. hynfanym na, ietzt werde ich mich aber ausruhen (DJa 127); miniflnii ybajym b. tuoga da kiiliiktiiigiij? wozu soll mein Bruder kommen? (DemJ. UA 108.126). - Etym.': jak. bayas id. bafarak Bergabhang (ub. 37). - Etym.: ( russ. buerak Mulde (ebda). baha/k (b.gv) (Nad-48; DSJ 277 s.v. xaldayar), bahax (DSJ 110 s'v. iriritik), ?-bahdk [lang nur vor -y-?, s. KoS. T 181.17: bahagyn, Acc. 3.Sg'] Messer. Etym.: : jak. byhax id. : osm. byiak id' bahaktak [sicl] adj. mit Messer versehen, Messer habend (DemJ. uA 122-91). bahar s. bagar. bahar- s. bagar-. bahax s. bahak. bahik s. bahak. Bahylaj (DSJ 101f. s.v. Eyl), Basilaj (ub. 73) mrinnlicher Nami. - Etym.: 73)' it"tt. Yasilii O jak. Bahvtaj) (DSJ 101f' s'v' !vl; Ub' (russ. Vasilevii Bahylajbys Patronymikum (DSJ 101f. s.v. EyD. - Etym.: bahyn- schopfen; iibiittin I b. wasser aus dem FluB schopfen (DemJ' D 179.49). - Etym': (dolg. bris- (s.u')' Bahyrgas Nai2e des Hundes (DJa 141). - Etym.: : jak. bahyryas 1. (veraltet) ttalbstiefel fiir den Sommer; 2. helle ,,Socken" (am Bein des Tieres). b$- s. bai-.
(ebda).

51

bajan-, in: tiinniik b. [im neu errichteten Haus] das Fenster einbauen (?) (KoS. . T 190.14: zaujazytat' okno). baj diji (DemJ. UA 123.131: bajdirli) '?', in: b. d. abihybyt iibit [im Miirchen]

das ist doch unser Teufel, wie es sich erweist (ebda). bajgal 1. Meer (Ub. 40, 187); 2. FluB (DO 129: reka, bofiaia Etym.: : jak. bajyal Meer, Ozean. baj[ygy dieser (Ub. 187).

voda).

bajka 1. Seitenteile des Schlittens (DSJ 58: bokovye prodo(nye skrepy u nart na vysokix kopyljax);2. in: hyrga b.ta Vorderteil des Schlittens (Belt. T 161.4). Etym.: (ewk. bajka Hinter- oder Seitenwand des Schlittens. bajnalas- s. bajndlas-. bajni Krieg (Ub. 68). Etym.: (russ. vojna id. (Ub. 68), bajnalas- (Ub. 120) klmpfen. Etym.: ( dolg. bajna (s.o.). bajnilasbaj- taj- s. baj- taj-. baj- tot- s. bdjan toton. baka Schaber, mit dem Fleisch vom Fell getrennt wird (Ub. 146). bakali- Fleisch vom Fell mit Schaber trennen (Ub. 146), Fell gerben, lohen

(ub.

163).

Bakyt mrinnlicher Name (Art. 81). Etym.: (russ. Pavlik. Vgl. Baky. Btkj Name (DJa 13). Vgl. Bakyt. Etym.: : jak. balaj id. ( mo.; moL. balaj balaj (Popigaj) blind (Ub. D 66). 'id. (Kal. MEJ 40). Ygl. bali. balbilri [sic!] redselig, geschwdtzig (DSJ 58). Etym.: 2 nt jak. mdri id. - ist mir ausgegangen (Ub. balfat- loswerden; verlieren; timmyn b.tym der Atem
168).

bali (Ub. 66), bali (Ub. 7a; DSJ 58) l. blind (Ub. 66; DSJ 58); 2. Spitzname (Ub. 74). Etym.: (ewk. balt id. (Ub. 66; DSJ 58). - Ygl. balaj. balfr s. bali. Etym.: ( russ. bof nica bal'rifha (Ub. 69), ballilsa (Ub. 32) Krankenhaus. id.) jak. balyha id. (Ub. 69). balriisa s. balriyha. Baf'sakop Familienname (Ub. 73).- Etym.: (russ. Bo(iakov (ebda). Etym.: (*baltaj (russ. boltaj, baltajdi- schwitzen, plappern (Ub. 74). ( boltat' id. Imperat. 2.Sg. balty 1. jiingerer Bruder (DemJ. UA 85.6); 2. (? jiingere) Schwester (ebda 111.210: 'sestra'); iin b.laryg deine jiingeren Geschwister (DJa 4); dogorum b.lin yallana kfllliliir mein Freund ist mit seinem jiingeren Bruder zu Besuch gekommen (Art. 88). Etym.: (batys (s.u.) + Poss.-Suff. 3.Sg. -(r)a (in - Ygl. balys, boltylok. obliquen Kasus: -(t)y). baltylik jingeres Geschwister habend, mit jiingeren Geschwistern; iir kihi b., kys b. mit dem jiingeren Bruder [und] der jiingeren Schwester (DemJ. UA 85.1); bnjan-tijan olorbut kis b. er lebte satt und reich mit seiner jiingeren Etym.: (balty. Schwester (ebda 103.4). - (Po. 1a6). baltysak Winterjurte aus Holz
4*

52

balyga (sporadisch): balyk (s. auch buor). balyk Fisch (lJb. 32,109); b.ka iiliilfl- sich mit der Fischerei beschiiftigen (DJa YgL balygaEtym.: : jak. osm. balyk id. 94). balyktyt- s. balyksyt. balyksyt (Ub. 32, 88), balykdyt (DSJ 318 s.v. rigdrgd-) Fischer. vgl. balykta-. balyktan- Fische fangen [nur fiir sich selbst?] (Belt. T 161.2). balykti- Fische fangen (DJa 202; Ub. 146). - Vgl. balyktan-. balyktik Fische habend; iigiis b. fischreich (DemJ' D 179.66). bal/ys (b.tv) 1. jiinger, kleiner; iiriigittlin b.ys kleiner/jiinger als du (DJa 102); [n b.yskyn Oluksattan du bist jiinger als Alexandra (Ub. l2l);2. jiingerer Bruder; ubajdak b.ys der iltere und jiingere Bruder (KoS. T 183.1). Formen wie min b.tym (LJb.116) - miriitind b.tym (Ub.90) 'mein jiingerer Bruder' (vgl. ub. D 53: tiriirinti b.tyry 'dein alterer [sic!] Bruder') konnen sowohl aus balys als auch a-gs balty entstanden gewesen sein; sonst vgl.
ubaj-balys.

baqaj, barfgaj s. barlgaj. bar alles (?), in: yi b.ynan zu MonatsschluB, am Monatsende (DemJ. UA bary' Etym.: r : jak. bar alles. 87.70). - Ygl. gehen, fahren (Ub. 153); kihi b.bat talaga fiir einen Mann bar- I 1. undurchdringliches Weidengestriipp (DemJ. UA 119.13); 2. schwimmen (Eis im Fluf) (DIa 76); 3. im Schiff o.ii. fahren/reisen (Art. 83); 4. herunter-/fallen; iihigini [sic!] tiin hik b.a [sic!, : b.ar; vgl. dogo] Nachttau I?illt auf euch (Deml. UA 128.323); 5. verbraucht werden; iti iilngii gosudarstvo iigiis karcyta, kihi kfthii b.ar fiir diese Arbeit wird viel Gram.: nach Staatsgeld [und] Menschenkraft verbraucht (DJa 9a). utujan b.dygyna als er einzuschlafen begann -an-Ger.: anfangen, beginnen; Etym.: : jak. bar(Ub. 153); yllf,n b. zu singen anfangen (ebda). gehen: osm. var- gelangen, ankommen. Etym.: Moglicherweise ein bar- II durchstechen (DemJ. uA 108.124). von bar- I:'durch-/-gehen/-dringen' (vgl. bar- l, BedeuBedeutungswandel tung 1) ) 'durchstechen'. Etym.: barabin Trommel; b.nar tyahillar Trommeln erttinen (DJa 159). ( russ. baraban id. barahfi- verlaufen, sich erstrecken; onon b.allar riamlygak kajalar dort erstrecken sich niedrige Berge (DemJ. D 180.142). baraksan Modalpostposition (driickt Liebe, Mitleid u.ti. aus); ifiA b. Miitterchen (DJa 166). Etym.: : iak baraxsan id. ( ilterem mo. (Doerfer Rez.

baran s. baran lll.


MEJ
50s).

bara/n- (alle Belege auBer DemJ. D), bira/n- (DemJ. D 180.155) l. vernichtet werden; bystakka iissii ulakan finiir, kadiaga da b.mmat wird [es einmal] weggeschnitten, so wichst [es nur] noch mehr [und] wird nie vernichtet (Art.83); 2.zuEnde gehen, vorbei sein, enden, alle sein, nicht mehr dasein; ilti hylaibyt, kfiha b.mmyt er war sehr miide, hatte keine Kraft mehr

53

(DJa 135f.); b.mmat als Adj. unendlich (DJa 34); maha b.nan huolga kirbit er ging durch den Wald durch [wortl.: sein Wald war zu Ende] und er kam zu einem Weg (DemJ. UA 123.125); biiihuonEa d'yllamyt [sic!], bylyrgyta b.mmyt er ist ungeldhr 50 Jahre alt und die Jugend [wortl.: das Friihere] ist vorbei (DemJ. D 180.155). Etym.: Pass.-Refl. (bara-. bard- vernichten (Nad. 45).- Etym.:: jak. bara- id. Vgl. barun-. prazdnik id. ,. jak. barihynriyk Fest, Feier (Ub. 72). Etym.: ( russ. byrahynriyk id. (ebda). Vgl. prazdnik sowie byrahyru4ykta-; tarlara kilnti. - Etym.: (russ. baran l. Hammel;2. Schaffell barin I Pelzjacke (Ub. 70). (ebda). ( (baran. Vgl. jak. -horizontaler,bararyka Schaffelljackedes russ. baranka id, (DSJ 59). gewolbter Vorderteil barin II ein Rentierschlittens Etym.: vgl. russ. baran Hammel (ebda). barin III (DJa 27, 124; Yor. SZ 98), baran (DemJ. UA 142.4) nachdem; taba kiiliiniin b. nachdem [sie] die Rentiere eingespannt hatten (DemJ. UA 142.4); kinigiini haban b. hurujug macht das Buch zu und schreibt [Imperat. 2.Pl.l (DJa 27);bn gynan b. danach (Vor. SZ 98); ol gynan b. wenn es dem Etym.: : jak. baran id., Ger. ( bar- l. so ist (DJa 124). Daher ist die Variante baran etymologisch richtig, doch in DJa ist nur baran belegt. barbakkan s. barbakkan. barbakkin (Ub. 162), barbakkan (DemJ. UA92.12) ein bi8chen, etwas, nur wenig. Etym.: ( dolg. *barbak: jak. barbax nur, lediglich, hochstens. Barbi weiblicher Name Barbara (Ub. 73). Etym.: ( russ. Yarvara) jak. Balbdra (ebda). bargan (Ub. 146), bargdn (DemJ. UA 123.144) ein Musikinstrument. barganni- l. Bargan spielen; 2. (irgendein Instrument) spielen, musizieren (Ub.
146).

bary 1. jeder, alle; b.gyt ihr alle (Ub. ll, 18); b. abdhyny b.tyn [sic!, doppelt] (Acc.) alle Teufel (DemJ. UA 108.124); 2. allerlei; b. butdu iiliirbiit er hat allerlei Wild erlegt (DemJ. UA 85.12); 3. ganz; [on barfta [so betont!] das ganze Volk: alle (DemJ. D 179.35); b. bfrs das ganze Eis (DJa 199); 4. alles [immer mit Poss.-Suff. 3.Sg.?];min b.tyn kiirtibiin, b.tyn bilnbin ich sehe alles, ich weiB alles (DemJ. D 181.241); tii[ektini piriniilini b.tyn (Acc.comit. * Acc.!) das Bett und das Federbett alles (Acc.) (Ub. 122). Etym.:: jak. bary id. Vgl. bar, barykdn. baryki/n (Pl: b.ttar) absolut jeder, alle samt und sonders; b.mmyt iiiiriiniibit wir alle (ausnahmslos) lernen (DJa 109); b.ttara kiiliistfilSir sie alle (ausnahmslos) lachten (ebda 102); Sovetskaj Sojuz narodtara b.ttara absolut alle Volker der Sowjetunion (ebda 114); bu b.na Moskva? ist das alles Moskaui (ebda 175). Etym.: (dolg bary (s.o.) * Dimin.-Suff. -kan (zur Struktur vgl. poln. wszyiciusi, calusi). barykittar s. barykan. bar/ys- (b.sV) mit-/-gehen/-fahren, mit jm gehen/fahren (Ub. 150); min iirfiigin gytta b.syam ich gehe mit dir (Ub. 189). Etym.:: jak. barys- id., Cooper. ( bar- (s.o.).

54

barytali- in verschiedene Richtungen gehen/laufen, weg voneinander gehen (Ub. 151); bir-bir b.byttar jeder von ihnen ist in eine andere Richtung
gelaufen (Ub. 110). Etym.: ( dolg. bar- (s.o'). barf 1. Reise (Nad. 22); 2. Abreise (Nad. a5). barlhy adj. femand.] welcher imstande ist, zu gehen; tabam b. mein Rentier Gram.: eine Vergangenheitszeit (?): fintignr b. sie kann gehen (Ub. 185).

ist nach Hause (zuriick-)gekommen (Ub. 185). Etym.: : jak. bas id.: osm' bai id. bas Kopf (Ub. 60). -(Ub. 196); kokorogu timpfliii bahan nachdem (er) einen bas- (bahV) schopfen Etym.::jak. basEimer voll Wasser geschopft hatte (Ub' ll8). - Vgl. bahyn-. id. : kar. T mani- ein-/tauchen (s. Kal. JW 181). Etym.: (russ. Vasilev (Ub' 73). Basilijiip Familienname.
baskoj, baskdj s. boskuoi. baskuoj s. boskuoi. Etym.: : jak. bastaky id. : osm. bastaky der erste; der vordere (Nad. 38). baitaki ( dolg. jak. bas (s.o.). bastan- sich vorwirts/geradeaus bewegen (?); bajgal diiik bary bfis b.an uhunna Etym.: ? ( dolg. das ganze Eis floB [? floB direkt] zum Meer (DJa 199). jak. bastd- der erste sein, als erster gehen, bastan- den Kopf bas (s.o.); vgl. in eine (konkrete) Richtung wenden, den Kopf (2.B. auf das Kissen) legen. Etym.: ( dolg. bcs (s.o.). bastdk Kopf habend (Ub. 29). bastyq der beste; ausgezeichnet; b. iiiiriinfiiii der beste Schiiler (DJa 83). Etym.: : jak. bastyry id. ( dolg. jak. bas (s.o.). bastyrya 1. eine Art Gesichtsschutz alter dolg. Kimpfer (Pek. 396); 2. Riemen Etym.: : jak. bastyrya am Rentierzaum (DSJ 60:. ogolov'e olen'ei uzdy). Kopfbedeckung einer verheirateten Frau (ebda). Basilaj s. Bahylaj. bat- I hinein-/passen/-gehen; bu tyllary stroikaga bappataktaryna kajdak kiihiirdiibiit? wie trennen wir diese Wcirter, wenn sie nicht auf eine Zeile passen? (DJa 34); bappatak tyllar Worter, die nicht (mehr) hineinpassen (DJa 34); uhun iblik ohokko bappat das lange Holzscheit geht nicht in den Etym.: : jak. bat- id.: osm' batOfen hinein (DemJ. UA 144.1).

bat- II 1. folgen, verfolgen, jagen (DSJ 61); tugutu b. ein Rentierkalb jagen (DJa 102); giniliiri b.an barbyt er folgte ihnen (KoS. T 188.41); many b.an iispiittiir m6iiirii [sic!, : mdiilgil] so sind sie dem Ball nachgelaufen (DemJ. UA 109.174); 2. verjagen; von der Arbeit entlassen; yttyn [sic!, : ytyn] tahara b. den eigenen Hund auf die straBe hinausjagen (Belt. T 168.71); Rltsel] nicht ltisen, dann iiHgitten b.yam wirst du tnjyag huoga - von der Arbeit (DJa 150); [das 3. (einen Fliehenden) einholen verjage ich dich (Ub. 178). Etym.: : jak. bat- l. id.;2. id. : osm. bas- treten, driicken' Vgl. batys-. bat- III iihnlich sein, Shneln; gini minigin bappyt er ist mir iihnlich (DemJ. D 180.117). Etym.: : jak. bat- id.

einsinken.

55

batary nach innen,

ken/-legen/-schieben (DJa

hineinstecken: batat- s. battat-. batia dieser (DemJ. D 182.303). Etym.: : jak. badia soviel, so sehr : osm. , bun{a id. batrdk Land-/Feldarbeiter (Ub. 69). Etym.: (russ. batrak id. ) jak. batarak

in die Tiefe, tief hinein; b. uk- (tief) hinein-/-stekU\. Etym.: : jak. batary id., Ger. (batarosm. batyr- 1. versenken; 2. hineinstecken.

battak Rentierkopf; Fell des Rentierkopfes (Ub. 163). Etym.: : jak. ( dolg. jak. bas Kopf (Kal. II 73).- Vgl. kujka. battax - bartax id. battzlt- (alle Belege auBer DemJ . D 179.93),battlt- (DemJ. D 179.93) l. pass. nieder-/gedriickt werden, sich niederdriicken lassen; iiilkii nngilii ittiinnii b.tan baran hytar bir abihyga sein weiBer/der weiBe Engel liegt von einem Teufel [zu Boden] gedriickt (DemJ. UA 109.151); gini iilngii b.ppyt er ist mit Arbeit iiberhiiuft (DemJ. D 179.93); 2. trans. (mit Schnee, Lehm u.6.) belegen (KoS. T 190.13). Etym.: (dolg. batta- (st.). batll-t- driicken, pressen; bffstik hdmyrynan b.dbyt otu das Gras wurde durch Hagelschlag vernichtet (Art. 86) [russ. Satzkonstruktion; vgl. Belt. T 168.65: bustak hamyrynnan b.abyt otu (sicl)'gradom pobilo travu'l; hitii b.i- (vom Hund) aufsptiren und fangen (DJa 16l). Etym.: : jak. batta id. (Kal. MEJ 83; VEWT 64a). batys- folgen, jm nach-gehen/-laufen/-fahren (DJa 79). Etym.: ( dolg. bat- Il. biba s. Gaga-aaba. bigy jener; b. tijiittiin bara hatigyn buollaga? wanderst du noch seit jener Zeit? (DemJ. UA 106.75). bnhyr- Schmerz empfinden; anny! b.yaga der untere Korperteil wird dir weh tun (Dem'j. UA 146.9). Etym.: : jak. bahyr- verwundet/verletzt werden ( dolg. jak. bas (s.u.). bnj 1. Reichtum (DJa 174;Ub.126,182); barammat b. unendlicher Reichtum (DJa 34); kiihtin mas b.a iigiis im Herbst gibt es viele Reichtiimer im Wald (DJa 86); 2. reich (Ub. 130); b. olokko olor- im UberfluB leben (Ub. 133); bihigi kiiiilbtit balygynyn [sic!, : balygynan] b. unser See ist reich an Fischen (DemJ. D 180.143); 3. ein(e) Reiche(r) (Art. 83). Etym.:: jak. bAj id. <*bdj> trkm. baj id. (s. esitla It27t.). Vel. bajdak, baj-tot, baj- taj-.
bnj- (alle Belege au8er Belt. T), baj- (Belt. T 162.2) binden; b.an kiis- anbinden pb. 15af.); tirini tyg bagajflyk b.at5ylar byannan sie binden sein Fbil sehr eng zusammen (DemJ. UA 141.9). Etym.: - jak. bAj- id. (*ba (*ba- ?);

id.

(ebda).

vgl. ttti. ba{ Seil, Schnur; Biindel-1s. Estla

II

l3f.).

bijan-totdn (Belege in KoS. T), bajan-toton (DemJ.

UA 1l1.213) reich und satt, im UberfluB (lebend); onno b.-t. hyppyt dort lebte sie im UberfluB (KoS.

183.34); b.-t. hiippittiir sie lebten reich und satt (ebda 189.57). bAjdyk, bdj- tdj-, toton-bajan.

Vgl.

56

bnjdak reich, Reichtum besitzend; tuok b.kyn barytyn komujan iigiil was du nur an Reichtiimern hast, dbllst du zusammenpacken und herbringen (DemJ' UA 1ll.2ll). - Etym.: (dolg. bai (s.o')' - Vgl' baidvk' Vgl. baj olokko b1jdyk adv. reich;b. hyt- im UberfluB leben (Kos. T 183.3). bnjtahy (oder bijtahyn?) Rentierkuh (DemJ. uA 120.38, belegt in Acc.: b.ny). t.an oloruai- ta;-iDemJ. UA tol.+1,baj- tai- (ebda 88.92) reich werden; b.an Vgl. baj-, bajan-toton, im-Uberfl,,B l"b"n (DemJ. UA 88.92, 103.4).

olor-

slc;b

bai (oben) sowie bai- tai-'

bAjdyk, bai-tot, toton-bajan. biitar- ii"O." lassen (Nad. 32)' - Etym': ( dolg' ba7'- (s'o')' gleich nej-tot Reichtum, Uhinug 1gb. 110); bdjdara-tottoro tii'niir sie sind ich ravnye)' reich/sie haben gleich viel Reichtum (Ub' 153: dostatki Etym.: <*bdi reich * *tot satt. - Vgl' bAi- fii-, bdian-toton' bejfl/in- (u.iv) gebunden sein (DemJ. UA 141.10) - Etym.: Pass. ( bdj- (s.o.). taj'ms'h adl. liemand,] der sich fiir einen_ Reichen ausgibt oder glaubt, reich zu -r.i" (uu. 1:01. _ Etym.: (dolg. bdi (s.o.); vgl. jat. bajymsax geizig,

bnnia Ou-ffUuA, Sauna (Ub. 72). - Etym.: ( russ. bania id. - Vgl. banfiyk. binriyk Dampfbad, Sauna; b.ka olor- in der Sauna sitzen (vor. sz 53). YgL baru6a' Etym.: : jak. banriyk id. - GiSf St, baggaj (Ub' 60), bagaj (DemJ' UA 96'47\ 1' unfruchtbar baqgni -ipSj 55: von Hiimtieren; Ub. 60: von Rentierkilhen); 2- unfruchtbare ientierkuh (DemJ. UA 86.47). - Etym.: ( ewk. vanggai - vangkai Rentierkuh (DSJ 55; Ub. 60). biptin s. baptYn. taptvn (ub.2t), biptin (ub. 65) Opfer (ub. 27), veraltet Blutopfer (ub. 65). ^l Eryrn., (ewk. vdptin opfer vor der Jagd (Ub' 27' 65)' bir f. isi da, befindet ii"h, er gibt (Ub. 88, 126); oifittar op-top billar itii iiskii Schamanen trafen sich [nur] selten (DSJ 188 s.v. op-top\;2. befindlich; Land (ub. 126); Skolaga, [iiigitigiir' b. hir das in der Erziihlung dargestellte tahirab.predmettarGegenstbnde,diesichinderschule,ineuremHaus b. lbe der FluB in [und] drauBen befind.'' 1uu 43); Leningradka meiner Leningrad (DJa 176); 3. Vorhandensein, Sein, Existenz; min b.bar in Anwesenheit (Ub. iZOl; min b.byna als ich war (ebda); b.yna in seiner

geldgierig.

dogorgynyambflraichsolleinenFreundfinden(Ub.126);minbaryak : jak' bar id' (*bar) narvmlcn ftabe vor, wegzugehen (ebda)' - Etym': osm. vdr es gibt; bestehend' biran- s. baran-.

Anwesenheit; als er dabei war (ub. 176);barylara bdllaryna in Anwesenheit min von allen; als alle dabei waren (ub. 126). - Gram.: (nach Part-'Fut':)

(DSJ 55)' birda ein horizontaler, gewolbter Vorderteil des Rentierschlittens am Schlitten (ebda). Etym.: (ewk. barldi eine horizontale Wolbung birky eine Speise aus gebratenem oder getrocknetem Fischfleisch, das ins (ebda)' Fischfetr eingebrockt wird (DSJ 55). - Etym.: (russ. varka

57

bis Wunde; b. bfiluogar diiiri bis sich die Wunde tiffnet (Ub. 188f.). Etym.:: jak, bas id.: trkm. bdi id. 1s. nstla II 88). bistdk verwundet; ojogohunnan b. an einer Seite verwundet (Art. 87). Etym.: : jak. batyr l. kiihn; 2. Held ( mo.; bityr wild, ungezihmt (DSJ 56).

moL. bayatur Held (Kal. MEJ 40). bagaha s. Dagaha.

Vgl. dolg. bukatyr.

bngnhi (DJa 102), behiigi (DJa 52), bngiihii (ub. aa; Belt. T 168.69) gestern. Etym.: : jak. btiytihd - bdydhd id. : osm. bu ge{ti heute abend. -..-.. - s. bagaha. bahaga Ztt bti- - biti- vgl. Vgl. bitihijtiitikrin. behinjik nur fiinf (Ub. 140).

blihiiin 1. fiinf (russ.: pjatero); 2. zt finft (Ub. 139). bd- - bid' biihis (DJa 31; Ub. 141), biiihis (DemJ. UA 86.28) der fiinfte. -Ztt vgl. brihirijrik. behfikiijdi-'?'; kiipsiil iir[, ogolor, iihigini bihiktlin, kimmit mannyk ogol6n, kihi gynar, b.n? sagt, Kinder, wer ist es, der euch gewogen [und] gewartet hat, der euch ??? [und] erzieht? (DJa 166). bnjn 1. selbst, selber, allein; min b. (Ub. 98) : min b.m (Ub. 197) : min b.m tlnim (ebda) ich selbst; min b.biir ich mir selbst (Ub. 155); mininkii b.biir nida ich selbst brauche [das] (Dem'j. D 179.43); b.tn er/sie selbst (Belt. T fta.19); any b.9 bar! geh' jetzt allein (DemJ. UA 126.229); b.ginflgiir kyra kleiner als du es bist (DJa 101); 2. [b.td (b.kirri) + Subst./Adj.:l eigen; pionerdar bnjiilnrn zaildktar Pioniere haben ihren eigenen Saal (DJa 8a); 3. [redupliziert:] einander; b.-b.liirin bil- einander Etym.: : jak. bdjd id. (mo.; moL. beje K<irper, kennen (DJa la8). Wesen (Kal. MEJ 40). bejnEk adj. l. Korper habend; iitiiit b. laktar eine sch<ine Frau [w<irtl.: eine Frau mit schonem Korperl (Ub. 96); 2. in: tiihi b. iingstlich, scheu (DJa
200).

bcihis.

biAk s. bitik. biiliik Geschenk (Nad. PAD 32).

ll2f.). bnHktn- schenken (Nad. 2l). -- Etym.: (dolg. briltik


id. (aber vgt. nstla

Etym.:

II

jak. btikix id. (mo.; moL. beleg


(s.o.).

bflliimniin- sich vorbereiten; prazdnikka b. sich auf das Fest vorbereiten (DJa ll5); bultfirga b. sich auf den (Fisch-)Fang vorbereiten (DSJ 225 s.v. habyrga): kiitiirdiir kystyr hirdiirigiir kiitdrii b.iilliir Vogel bereiten sich auf den Flug in die Linder vor, in denen sie den Winter verbringen [werden] (DJa 36). Etym.: (dolg. brikimnd- (s.t.). - 126), bliliinni- (DSJ 309 s.v. yallaty) vorbereiten. Etym.: biiliimnfi- (DJa ( dolg. *btiltim: jak. brikim fertig, bereit ( mo.; mol-. belen id. (Kal. MEJ 40). - YgL btikimntin-. biliinnli- s. btiltimnd-. beldit- erziehen; i4irbiniin-kftspiiniin ogolorbun b.tim mit viel Miihe habe ich meine Kinder erzogen (DSJ 80).

58

biiliiitii/n- hervorgehoben/markiert werden; b.mmit paral] tyllar [durch eine andere Schriftartl hervorgehobene Wortpaare (DJa 13). Etym.: (dolg.
Dalmto-.

bfllintfi- hervorheben, markieren; predloZenie biitiirin toCkannan b.n ihip! setzt Etym.: : jak. bdlidti- id.; vgl. einen Punkt am Ende des Satzes! (DJa 6). - direkt <b(ilid, denn dann wlre jak. brilid (Merk-)Zeichen; allerdings nicht *bdlidld- zu erwarten. bijir- s. bidr-. biiriistiii (Ub. 117), biiiriistii (Ub. 72) Werst LtingenmaJS,' ystan bir b.tii! springe Etym.: (russ. versta id.) jak. bitirristti id. eine Werst weit! (Ub. ll7). biirgii s. btirkti. Etym.: : jak. btirgtihti id. (*bdrik-tiiti; bnrg?ihii Miitze (Nad. 21; DJa 140). Miitze 1s.-nstla ll 221). vgl. trkm. b6rik Art biirin- gehorchen (Ub. 150). biir/is- (b.sv) (etw. mit jm) teilen (Ub. 150: 'delit'sja'); kilgytyna b.sirfu kojut! gebt vom Fleisch eures Wildrentiers nachher [etwas ab]! (Art. 80). Etym.: : jak. briris- id. (bitir-. - (alle Belege in Ub.), biirgii (Demj. UA) l. adi. stark, heftiBi b. ablirkii zunehmen Wind (Deml. UA 86.26);2. adv. sehr, stark, furchtbar; oiio b. yaldar [sic!, : Jd-] es tut so sehr weh (Ub. 102); b. kyj4ammyt er wurde Etym.: : jak. btirkri id. (brirt. duBerst wiitend (Ub. 120). b[r/t (b.C [s. auch btirtikl, b.dv) 1. Kraft; krriftig; b.t kihi, b.din kiilliirii kiinniirii buolullar [sic!, : Jlular] [hej, du,] kriiftiger Mann, der Tag [wortl.: die Tagel ist gekommen, an dem du deine Kraft zeigen sollst (DemJ. UA 104.15); 2. adv. sehr, besonders, iu8erst (Ub. 124,126; Nad. 32); onno b.t tymni buolar dort ist sehr kalt (DJa 100); d'ii' iiiiigiij ogom b.t tja, sehr gut ist mein Sohn (Deml. UA 127.286); balyk ktiiiiigiijfl b.t der Fisch [war] sehr klein (DJa 143); 3. adj. hervorragend, wunderbar; kiin, kiin' b.kin d[? Was bin ich b.pin da b.pin! Sonne, Sonne, bist du wunderbar? wunderbar, o, wunderbar! (Ub. 133); 4. besser; bihiginnfigiir b.t besser als wir (Ub. 132); holkotton hfrkna b.t das Tuch ist besser als Seide (Ub. l2l); 5. (l) Bildung des groB; b.t biisnlfl eine gro8e Freude (DJa I l1). - Gram.: kiistiik [sic!] buolbut der Wind wurde heftiger Komparativs.' tyala [sic!] b.t (DemJ. UA 86.24); (2\ Unmdglichkeit; tuok da diiigin b.t er kann nichts sagen (ebda 98.130); kajdak da bologun b.t er kann nicht machen (Ko5. T 184.31). Etym.:: jak. bti(r)t 2. id.;3. id. (*btirk (Kal. JW l8l s.v. Ygl. brirkti, bdrtik. 6yrr; iiSTJa II 119). Etym.: (btir * tik, wo *btir * (brirt (DSJ 136 s.v. kylyla-). biirtik adv. sehr
(s.o.).

Dasala s. Dasala.. biisiili (DJa), bnJiile (DemJ. UA) 1. Freude; bnrt b. biigtin kihilflrgii, ogolorgo! was fiir eine groBe Freude heute fiir GroB und Klein! (DJa lll); 2. froh, frohlich; b. prazdnik ein frohes Fest (DJa 139); 3. adv. Compar. lustiger, Etym.: ( russ. veselee 3. id. netter, hoflicher (DemJ. UA I I l.2ll: veselee).

59

biisiilirgfl- sich amiisieren, sich vergniigen; iti ktirdiik bihigi kiinii byha b.bippit parkka so haben wir uns den [ganzen] Tag lang im Park vergniigt (DJa 190). (s.o.). Etym.: ( dolg. -adv. froh, frohlichbtisrila 121, 190). S. auch bdsritd. (DJa beselitik biitiirfl jene/die andere Seite; b. iittiitiigiir an -jener Seite (Ub. 108 po toj storone). Etym.: : jak. bdtdrd diese Seite hier. bnttiik (DemJ. UA 124.158), biittiix (Vor. SZ 116) hierher; b. knfiry! kommt hierher! (Vor. SZ 116). Etym.:: jak. btitttix id. (ESTJa It t}4f.). biittiix s. bdttdk. bibii- warten; tiiUlir;! [sic!, : bribrin] wartet! (Belt. T 164.15). Der Kurzvokal suggeriert den konsonantischen Stammauslaut (? *bdp-, *bdbV); dann mii8te aber Imperat. 2.P1. *btibiry gewesen sein. bflkkii Kahn, Boot (DSJ 83). Etym.: ( sibir.-russ. vetka (ebda). *bip- s. bdb6binhijiijnkfln nur zu fiinft; bihigi b. kn[ibit wir sind nur zu ftinft gekommen (DemJ. D 182.264). Vel. bdhidjdk. biiihis s. baftrs. biiihuon (Belt. T 164.3), biiih uon (Ub. 136) fiinfzig; giniiikii b.tan raksa d,yl er ist iiber 50 Jahre alt (Belt. T 164.3). - Vgl. til6rdil6n. biiihuonia ungef,ihr fijnfzig; b. d'yllamyt [sic!, : -mmyt] er ist ungef,ihr 50 Jahre alt (DemJ. D 180.155 iibersetz das Syntagma: emu uie bol ie pjatidesjati let). biiik (alle Belege auBer Belt. T), bik (Belt. T 165.5) l. Alter (?); b. inni diit baran ihiir lvom Kindl fiir sein Alter ist [es] recht gur entwickelt (?) (Ub. lg7: vek vpered idet);2. immer, srets, fiir immer (Belt. T 165.5); b. kithd hylfabyn ich nomadisiere stets (Vor. SZ 150); b. iijd6- sich fiir immer merken (DJa 136); b. barytygar (fiir) immer (?) (DJa 128,129); irilitin huola kaja annynan b. barbyt die Spur der Mutter verlief durchgehend den BergfuB entlang (DemJ. UA 119.15); b. bir buollun Armijabyt, b. furdun bihigi hirbit! es lebe unsere Armee, es lebe unser Land! (DJa 158); 3. iiblicherweise, gewdhnlich (DemJ. UA 141.15). Etym.: (russ. vek l. Alter; 2. endlos lang. biiifiki-biiliki einlullende Worte (DO 129). binr- (Ub. 103, 150, 155; DJa 89), biir- (Belt. T t62.4,165.13), bir- (ub. 126) 1. geben (Ub. 103, 126, 150); min b.iik [sic!, : b.idk]atid giniiikii otuffan taksa rfyly ich wiirde sie auf iiber 30 Jahre schbtzen (Belt. T 165.13 ja ne lsicll dal by ej bol ie tridcati let); 2. verkaufen (DJa 89). Gram.: die Handlung wird einen anderen ausgefilhrt;min bu kihinkn kinigiini ilan b.bitim ich habe filr diesem Mann das Buch gelesen (Ub. 155). Etym.::jak. bitir- geben (*bdr- ) osm. ver- id. Vgl. birirtik. Biiirii Wera weiblicher Name (Ub. 73). Etym.: (russ. Vera) jak. Bidrri. - vorgeschlagen hat, biiiriiko in: hitiin b. kihi ein Mann, der [jn] einzuholen (DemJ. UA 106.75). Etym.: ? : biriririk (birir- (s.o.). biiiriistii s. bririristri. biiis 1. fiinf (Ub. 136); b.tnr aile fdnf (Ub. 139); hymyta b.tiir alle fiinf seine Eier ([Jb. laO); 2. Zensur Eins, sehr gut; latyg4a b. in Latein sehr gut

60

(DJa 182); b.ki iiiiriin- so gut lernen, daB man nur Einser bekommt (Art. vgl. Etym.: : jak. biris id. <*bai ) trkm. bai id. psrra il l^2;q. 86). bidhuon; tildrt. biiiskfin nur fiinf (Ub. 140). biii$e fiinf mal (DJa 39). Etym.: ( russ. biblioteka id. biblioteka Bibliothek (DJa 8a). - (Instr.) als Bibliothekarin (DJa 166). biblioteka/i Bibliothekar(in); b.rynan Etym.: ( russ. bibliotekai Bibliothekar. Etym.: : jak. bigd id. bigii kriiftig, stark (Ub. a0; Nad. PAD 33). bigi- bey'tasten (DemJ. UA 126.238); ilitiniin b. mit der Hand tasten/priifen (ebda 127.198); b. attygar! taste [alles] um dich herum! (ebda 125.197).Etym.: : jak. bigd- id. bihiekii @at. ( bihigiwir); b. manna hier bei uns (DJa 202);b. tOgiirtik ostdl bir wir haben einen runden Tisch (DJa 55). bihin/nii unser (Ub. 90); b.nn hirbit (DJa 93) :5;1titi hirbit (DJa 92) unser Land; b.ttlirii fonnorbut unsere Leute/unser Volk (DJa 76). Ygl. bihiginndgi. bihilininflgi neben uns befindlich (Ub. 82). bihiiittiirii s. bihitinri. bihigi (Dat.: bihirikti, DemJ. D 181.185) wir (Ub.40).- YgL bihigind. bihigimsiik uns liebend; [emand,] der uns mag (Ub. 82). Ygl. bihigi; miriiginri huok. bihiginii huok ohne uns'(Ub. 85). (Ub.- 82). Vgl. bihirinindgi. bihiginnigi bei uns befindlich bihiginnik uns iihnlich (Ub. 82). bihikti- schaukeln, wiegen (DJa 166). Etym.: : jak. bihiltix id. : osm. bihilii/k Pting (Schmuckstilck) (Ub. 194). bildzik Armband. bihil/in- (b.lv) schmutzig werden; buorga b.in- durch Kreide beschmiert werden Etym.: : jak. bihilin(DJa 60); b.libit beschmutzt, schmutzig (Nad. l2).

id.

l. wissen, kennen (Ub. 25, ll9); horok kihiliir b.ii b.e hagarbattar manche Leute wissen [es zwar], aber sagen [es] nicht (DemJ D 181.235); kin b.iii wer wird/kann/soll [das] wissen (DJa 95); 2. erfahren, lernen, erkennen kennenlernen (DJa 65); togo uskiny kytta fq beie-beieHrin b.biitiliir ? [im Miirchenl warum haben das Eichhornchen und der Hase einander nicht Etym.: : jak. osm. b/- id. erkannt? (DJa 148). bileHk dreckig, matschig; tahara huidiik b. drauBen ist es sehr matschig [nach Etym.: : *bildldk (bild (s.n.). dem Regenl (Belt. T 169.76). Etym.: (ewk. bulS Sumpf, Moor, bilfl Dreck, Lehm, Kot (Kal. TJ 262). Vgl. bildldk. lam. bulS Sumpf, Schlamm Kot (ebda). biEkti- nicht wissen fmit Bedauern gesagtl; b.giippin ich weiB leider nicht (Ub. 151). Etym.: (dolg. 6/- (s.o.). (b.lv) 1. gekannt werden; b.liin turar natiirlich, selbstverstindlich, bil/inEtym.: (dolg. bilfreilich (DJa 124);2. gestehen, bekennen (Ub. 150).
bil(s.o.).

6l
bil/is- (b.sV) bekannt werden, Bekanntschaft ankniipfen (Ub. 150). Etym.: (dolg. b/- (s.o.). Ygl. bilst. bili Wissen, Erkenntnis-(Ub. 130; DJa 184). Etym.: ( dolg. D/- (s.o.). Vgl.
bilst.

bilimsiik wi8begierig (Ub. 130). Etym.: ( dolg. bilt (s.o.). billiir- informieren, mitteilen (Ub. 150; Nad. 34). Etym.: Kaus. (bilin(s.o.).

bilsi Bekanntschaft (Nad. 3a). Etym.: <bilis- (s.o.). YgL bilstgtir; bih. bilsigiir, in: min b. kihim mein- Bekannter, mir bekannt (DemJ. D 179.42). Ygl. - b7. bilst. bir s. biriiimli Zeit;b.ni biek bit- mit seiner Zeit umnrgehen wissen; wissen, wie sp6t es ist [wortl.: immer die Zeit kennen] (DJa 83). Etym.: : jak. biritimti id. ( russ. vremja id. birddky Berdan-Gewehr (Ub. 7l). Etym.: ( russ. berdanka id. ) jak.
brirdd4kri

id.

(ebda).

birgiis s. btrgds. bis- (bihv) 1. be-/schmieren; iti byarynan bihiiitsiliir kyhyaktallybyt tirini mit dieser Leber beschmieren sie das geschabte Fell (DemJ. UA 141.8); kiimiiriiniin diilbi bispit hyrajyn er hat sein ganzes Gesicht mit Kohle beschmiert (ebda 122.106); 2. dreckig machen, beschmutzen; kinigi obloZkatyn bis- den Buchumschlag beschmutzen (DJa 105). Etym.: : jak. bisf. id.; 2. id. bi I Schneide, Klinge (Nad. 22). Etym.: : jak. h id. <*bI; vgl. *bt-z) trkm. btz, osm. biz Pfriem 1s. nstla ll 142). bi II s. ini-bt; vgl. EStJa lI 97. bili- schiirfen, schleifen (Nad. 22). Etym.: < b, l. bilkii Gabel (Ub. 70). Etym.: ( russ. vilka id. ) jak. bilkd id. bir (alle Belege auBer Belt. T), bir (Belt. ^t 167 .41) ein; uon orduga b.diir alle elf (Ub. 139f.); b.b.adv. einzeln (Ub. 110, 137) fvgl. btrdrl; b. da (+neg. Verb): b. da kihi niemand, kein einziger Mensch (Ub. 127); b. da huok nirgendwo (DemJ. UA 86.39); b. da mas huok es gibt kein einziges Brennholzstick (ebda 128.328). Etym,: : jak. bn id. (*bn) osm. Drr id. (vgl. trkm. bir id., aber on btr elf). - Ygl. bndri. frr- s. bitir-. birdii 1. ein (einziges) Mal (Ub. 138);2. einmal, einst, irgendwann (Ub. 116); b. kiihiin einmal im Herbst (DJa 85). Etym.: (btr. birdi- [etwas nur] einmal machen (Ub. 139, 147). Etym.: (btr. birifi adv. einzeln (Ub. 137); uon orduga b. je elf (ebda). - Vgl. blr btr. birditi je ein Mal (Ub. 138). birgii 1. gemeinsam, zusammen (Ub. 195; DJa 199); 2. = gleichzeitig; b. uhuj glasnajdik, diftonik [sic!, : -nn-)tyl ein Wort, das sowohl einen Langvokal als auch einen Diphthong hat (DJa 7l). Etym.: : jak. btrgd id., Dat. (Drr (s.o.) oder -a-Ger. (*btrik- sich vereinigen (Ub. 195).

62

(Ub. 138, 139, l4l), birgiis (Ub. 35) 1. ein anderer; b. kat ein anderes Mal (Ub. 139); onton b. kat danach noch einmal (Ub. 138); b. kiiniin am anderen/nichsten Tag (DemJ. UA 86.25); 2. einer von zwei; b. uhuk eines von zwei Enden (DemJ. UA 1a3.8); b. kis dogorugar tiit liiipsibit ein Midchen erzihlte seiner Freundin seinen Traum (ebda 107.115); ikki baskuoj diii turallar: b. yriktigy diiitii, b. nibun [aktar fiiitii es standen [einmal] zwei schone Hduser: das eine war das Haus eines Zaren, das (b,r (Ub. 141), s.o. andere das Haus einer Witwe (Ub. l4l). - Etym.: b-nkin nur ein(s) (Ub. 25, 140). bis Geschlecht, Stamm; atyn b.kii von anderem Geschlecht/Stamm (Ub. 126). Etym.: : jak. brr id. - oder;zvuktar glasnaj b. soglasnaj buoliiiylar Laute werden in Vokale und bitiir Konsonanten geteilt [wortl.: sind Vokale oder Konsonanten] (DJa 11, 90). Etym.: : jak. bttdr id. <? dbdtdr id. blagostobi s. buok. Etym.: (russ. bloknot id. bloknot Notizbuch (DJa 188). bo s. bu, bogo. boEuku FaB, Tonne (Ub. 70, 113). Etym.: ( russ. boika id. ) jak. buoiuka id.
b-ngiis

Etym.: : jak. boydo kiihn; in: kis b. Schonheit, Schone (Ub. 132). brav; erhaben, stattlich, ansehnlich ( mo. (Rass. 72). bogo : bo ogo - ba ogo: bu ogo dieses Kind (Ub. 98). bol- s. buol-. bolgikta Sumpfbrombeere (DSJ 64: moroiko; Ub. 2l). Etym.: ( ewk. bolgikta Art Gebiisch, russ. kedrovyj stlanik, kedr-stlannik, kedr-stlanec, talnik (DSJ 64; Ub. 21, 37). Etym.:: jak. bolfok bestimmt, feststehend (vom Ort, Termin) (Nad. 37). (mo. 6Sffa II 189). botlox id. boloho (auch: b. tyat) heftiger Wind, Wirbelwind; b. tyal tiistiiginii wenn der Boloho-Wind aufkommt (DJa 134f.). bololt Schwert (Ub. A2); b.ppuna ogor! schmiede [w<irtl.: mache] ein Schwert fiir mich! (Ub. I l8). Etym.: : jak. bolot id. (( pers. pulad Stahl (StachM PEJ Nr. 9). ein Holzgestell auf Kufen, bedeckt mit einem boluok eine Art Gefiihrt Kattuniiberzug und dariiber ein Uberzug aus Rentierfellen und Zelttuch (DSJ 65). ( Rentierkutsche mit Schutzdach (ebda). - Etym.: russ. dial. bolok vopros 1. Frage;2. Problem O jak. Etym.: (russ. bopruos Frage (Ub. 69).
bogdo,

(ub.

70).

boppuruos Problem).
1s.

borog grau (NR: BeKo. 80; Nad. PAD 33).

eSUa

Etym.: (dolg. borory $.o.). borojhogus griiulich (Ub. 132). Etym.: ( russ. borii id. bor5i Borschtsch (Art. 86). Etym.: ( russ. voronka boruonka Ttille, AusguB eines Teekessels (Ub. 74). Trichter. Vgl. dolg. kutar.

lr 173).

Etym.:

: jak. bororl id.

63

liegt auch in dolg. boskolo- vor. boskol6- frei machen, befreien; iin minigin boskolotun [sic!, : boskolotun] dt hast mich befreit (Kos. T 1g9.52). Etym.:: jak. bosxolo- id. (dolg. bosko - jak. bosxo (s.o. bosko). boskuoj (DJa 127,138; ub. l2l; DSJ 66; Do 129;yor. sz 150), baskuoj (ub. 121, l3l, l4l, l9l), baskdi (DemJ. UA 128.308), baskoi 6Aaa tn.SOZ, 128.307; Belt. T 167.54) l. Schonheit (DJa 127);b.ugar da min tijbiippin ob sie schon/gut ist, weiB ich nicht [wortl.: zu ihrer schonheit bin ich nicht gelangtl (DemJ. UA 127.302); 2. schon, gut; b. ogor[vgl. boskuojda_] zieren, schmiicken (DJa 138); Miniiikii baskoj kls tuksubat [sic!, negiirt?lj Min baskdja huokpun [im Gesprich mit dem Teufel:] Mir gebtihri [nurj - gutes Midchen. 'uA ein Gute [Miidchen] habe ich nicht lDemJ 128.307-308). (sibir.-russ. baskoj id,. (DSJ 66; Vor. SZ - Etym.: ygt. dti)6_boskuoj. 150) - baskij id. (DO 129). boskuojdi- schon(er) machen (DJa 128). - Vgl. boskuoj. bota Zatn, Umzdunung (Ub. 26). Etym.: ( ewk. (ebda). bdlogor- wehen (vom starken wind); tfinii miild'i b.buta in der Nacht wehte ein sehr starker Wind (DemJ. D 180.il2). btigii 1. stark, kriftig (ub. 44; Nad. 39); 2. Kraftmensch, Athlet (ub. 44). Etym.: : jak. bdy6 t. - l. id.; 2. id. (Kal. id. (dagegen b6y6s Athle| (Ub. 44) ( mo.; mol,. bdke MEJ ilO s.v. b6y6tilj-). biigiik satt(ub. 43).- Etym.: : jak. b6y6x id,. <*b6k-) kirg. boft_ sich satt essen (ESTJa ll 2ll). biikiii4niit-, in: miiriitin b. mit dem Kopf nicken, den Kopf neigen (DemJ. D 178.25). Etym.: vgl. jak bdkii;j- l. sich herabbeugen; 2. den Riicken ygl. b6ks6gdr. kriimmen (mo. (Rass. 75). - iz sigovych). Etym.: : jak. biiksiigiir eine Fischart (DSJ 67: ryba b6ktt)gi)r buckelig ( mo.; moL. b6gi6gor id. (Rass . 7r); vgl. ewk. mokiaka ein Fisch (DSJ 67). Vgl. bt)kidryn6t-. biiltiiriik l. ein eiserner Ring am Halfter, an den Ziigelriemen befestigt werden; 2. ein Bindeelement der Halsbandkette (Do 129). - Etym.: ( russ. vertljug (ebda) 1. Schenkelkopf; 2. Drehbolzen. biirii wolf (ub. l9). Erym.: : jak. b6r6 id.6srra"il 220). - Fi,r atyr b.: b. atyra s. atyr. biiriild- auf Wolfe gehen, Wolfe jagen (Nad. l7). biiriil6k adj. mit Wrjlfen [2.B. Wald] (Nad. 22). brigada Brigade (DJa 201). Etym.: ( russ. brigada id.. brigadir Leiter eirrer Brigade- (DJa 95). Etym.: (russ. brigadir id. - many;Dat.: munuga mantga; bu (selten auch: ba, bo) 1. dieser [Acc.: munu Abl.: muntan - mantau Instr.: munan mananlComp.: muinagar _ nagar; Nom. Pl.: bular) (rJb. 99);2. - russ. vot, porn. ito, fr. voiid, tti.^"or_ tste;

bosko nicht viel, ein biBchen, etwas (Dem'j. uA 109.16g). - Etym.::jak. bosxo 1. frei, nicht angebunden/angeleint; 2. kostenlos, gratis ( *bilka ( *boi ) osm. trkm. 6o.i leer; frei. Die ursprtingliche Bideutung .frei'

64

bu diiibittiir da haben sie gesagt (Ub. 16a); bu as buolar, ahy fsicl,: ahyl olor! hier ist bitte das Essen, iB [dich satt]! (DemJ. UA 86.46); 3. hier(her); bu kiliinniir nachdem sie hierher gekommen waren (DemJ. UA 107.120); 4. adj. folgend, nlchst (DJa 20); adv. im folgenden, unten; bu hurullubut tyllar unten genannte/aufgeziihlte Worter (DJa 30). - Etym': : jak' osm' bu Vgl. bogo, budrik, bilktimrld' dieser. bubdt s. buvdt. budia so viel [wie das] (Ub. 101); b. kiii[iigiij ogo solch ein kleines Kind (Ub. Etym': : jak' 102); b. kuraga ungefihr so viel wie hier/das (Ub' 137)' batia id. (*bunta) osm. bun{a id' - Ygl' butialak' Etym.: ( dolg. buEEalik adj.llemand.l der so viel wie das hier hat (ub. 102).

budiik hierher, an diese Seite (Ub. 125). - Etym.: (bu * dtik' Etym.: ( russ' budi(nik id' budifni/k (b.gv) Wecker (DJa 83). Vgl' bugutduk' somit (Demi. UA 146'8)' bugit io, u,ri di"t. Weise, bugdiska s. bugdyska, bugdt. nugm (Dsr 70), bugdy fs. bugdyskal 1. scheckig; 2. scheckige Fellfarbe (DSJ Vgl. bugdyska' Etym.: ( ewk. bugdi scheckig (ebda). 70\. - bugdu bugdy s. Uugdystra (Ub. 61), bugdiska (Ub. 41) scheckige Farbe des Rentierfells (Ub. -61); Etym.: (ewk. bugdi (nach Ub' 41: b.-bugdy scheckig (ebda). .besonders groB; von besonderer F6rbung" aber vgl. auch dolg. bugdl
oben).

buita

(s.o.).

bugurduk

-so,

burdukkan; hubugurduk; bugat. buhar- trans. kochen (DSJ 101 s.v. gilril\. buka, in: buka... gytta genau in dem Moment, als...; b. karaga kiiriiriin gytta Etym': r : jak' genau in dem Moment, als er zu sehen anfing (Ub. 189)' Ygl. bukatYn' buka offenbar. - machen/handeln (BeKo. 82). Etym.: dolg. bukan bukan gyn- (NR) so (bu * Dimin.-Suff. -kan - -kdn' bukatyn vollig, ganz, vollkommen; b. iiliirdiim ich habe [sie] alle samt und sonders [wortl.: vollkommen] umgebracht (DemJ. UA 109.158). Etym.: : jak bukatyn id.; vgl. jak. buka bary alle samt und sonders. - vgl. dolg. buka. bukatii Held (Ub. 142). - Etym.: (russ. bogatyi id. - YgL batyr' buket (Pl.: b.tar) BlumenstrauB (DJa 197). - Etym.: ( russ. buket id. bukpa s. bukva. Etym.: ( russ. bukvai id. (ebda) ( ) jak. bukvai id.) lukuUir Fibel (Ub. 72). - bukva. ( russ. bukva ) dolg. bukur'?'; takyrbyn-b.bun kiinniirdiirbiin hiitte ich mein ??? korrigiert (DJa 155). bukva (DJa 6, 139; Art. 84), bukpa (ub. 72\ Buchstabe; ulakan b.ffan huruimit groBem (Anfangs-)Buchstaben schreiben (DJa 6); ulakan b.larynan

(Dla34;Ub. 190;DemJ. lJ{92.l7),bfirduk (DemJ. uA 92.17) eben Vgl' Etym.: (bu 1- kurduk' genau auf diese Art und Weise' -

65

hurulun- in GroBbuchstaben/gro8en Buchstaben geschrieben stehen (DJa 139). Etym: ( russ. bukva id. (Ub. 72)) jak. bukva id. Vgl.
bukubar.

bukvaldk

mit Buchstaben versehen, Buchstaben habend; ikki tii1 soglasnaj b. tyllar W<irter mit zwei identischen Konsonantenbuchstaben (DJa 46);

kannyk atyn b.taryj bu tyllar? durch welche Buchstaben unterscheiden sich diese Worter [voneinander]? (DJa 69). Etym.: : jak. osm. bul- id. bul- finden (Ub.77,ll9, 122). -bu. - Ygl. bult. S. bular sie [3.P1.] (Ub. 99). Etym.: ( russ. Blulat Name des Pferdes (DJa 40). bulin '?'; iijiitin b.ygar '?' (DO 80).Etym.: (bulbat (neg. Part. bulbattik, in: kim da b. unauffindbar (DJa 201). (bul-'l + Adj.-Suff. Jak - -fik. buldut l. (auch: b. kihi, Ub. 153) Jflger (Ub. 33, 102);2. Jd,ger-, Jagd-; b. yt Etym.: (bult * Suff. der Nomina agentis -syt - -iyt Jagdhund (DJa 39).
2s). bulgu, in: b. tiis- zu Boden fallen und [etwas] brechen; agara atagyn b. tiispiit er

(ub.

ist umgefallen und hat sich ein Bein gebrochen (DemJ. UA 88.84). Etym.: : jak. bulgu tut- brechen. Ygl. holo-. bulkuj- umriihren (Nad. 34); graben, wiihlen; kiit b. in der Asche wiihlen (DemJ. UA I19.3, 120.41). Etym.: : jak. bulkuj- - bukkuj- umriihren;

hierher auch osm. buta- id.6Sffa II 258). Vgl. butkujuhut. bulkujuhut jemand, der umriihrt/griibt/wiihlt; kiit b. biliir barytyn wer in der Asche wtihlt, der weiB alles (DemJ.UA 120.45). Etym.: (dolg. bulkuj-. bul/t (b.dV [aber bultar.], b.C - b.tC) (Pl.: b.tar,DIa 103, 133) 1. Jagd (Ub. 25; BeKo. 78);2. Wild; b.dun bultat- sein [eigenes] Wild jagen lassen (DJa 91); biiik b.ka f(*bult-kal kiihii hy[ni6y ntibit muoraga wir wanderten stets [auf Etym.: : jak. bult l. der Suchel nach Wild durch die Tundra (Art. 83). id; 2. id. (*bul- ) dolg. jak. osm. bul-. bultan- [fiir sich selbst?]jagen (DJa 126; DemJ. UA 85.12); b.a bar- [s. bulta-]
auf die Jagd gehen (DemJ. UA 85.5); b.an kel- von der Jagd
Etym.: (bulta-;vgl. abyraktan-:abyrakzuriickkommen (KoS. T 181.8). fi-. S. auch bultanyn-. bultan/yn- (b.nv) [fiir sich selbst?] jagen; minigin yt iis d ylga b.nara onuga hiri kiilliirii la8 mich drei Jahre lang ftir mich selbst jagen und die Welt sehen lbittet ein Sohn die Mutter im Mcirchenl (Ko3. T 187.19). - S. bultan-. bultar, Pl. ( bulr (s.o.). Fiir Satzbeispiel s. bult. bultat- jagen lassen (DJa 9l). bult/n- l. jagen; b.fi bar- ls. bultan-l auf die Jagd gehen (DJa 39); 2. mit Jagdbeute fiillen; bir lotkatyn toloru b.ibyt ein Boot hat er mit Jagdbeute vollgefiillt (DemJ. UA 85.12); 3. Fische fangen; b.firga biiliimniinfllliir sie bereiten sich zum Fischfang vor (DSJ 225 s.v. habyrga). Etym.:: jak. Vgl. bultanQn)-. bulta- l. id.; 3. id. (bult-.

Prace Jpzykomawcze 2,.

ll4

66

bulul/un- (b.lv) sich (wieder-)finden, gefunden werden; kumakka huollara b.lubuttar im Sand wurden ihre Spuren gefunden (DemJ. UA 123.116). Etym.: (dolg. bul-. bulun- (ftir sich selbst) besorgen, ausfindig machen, sich etw. aussuchen; siti xosobuoj b.nun duo? hast du einen Lastschlitten fiir dich ausfindig gemacht? (DSJ 225 s.v. sritr xosobuol). Etym.: (dolg. bul-. bunna hier (DJa 95); b. Skola aryllybyta 1953-t!ik fylga hier wurde die Schule Etym.: : jak. manna id. : osm. bunda dain i.J. 1953 eroffnet (DJa 83). (bu. bunnuk solcher (wie der hier); bihigi hagabytygar b. glasnaj zvuktar billar in Etym.: : jak. mannyk unserer Sprache gibt es folgende Vokale (DJa 13). id. (bu. bunuga s. bunilga. Etym.: (bu; vgl. iak. bunflga, bunuga darauf [2.B. antworten] (Ub. D 46). manyaxa id. (ebda). Etym.: : jak. buoibuoj- beruhigen, beschwichtigen, beilegen (Nad. 32). (*bog- ) osm. Doj- erdrosseln (oder: jak. ( mo. boyo- zusammenverbieten Vgl. binden [zu derselben Wurzel]; Kal. II 79 s.v. buogu;ESUa II 165).
buoju.

Etym.: (buoi-. buojfl Verbot (Nad. 22). buok Gott, in:. ogolorbor b. blagostobr! Gott segne meine Kinder! (DemJ. UA Etym.: (russ. Bog blagoslovi! id. ll0.19l). - auBer KoS. T 180.6), bol- (Ko5. T 180.6) [KoS. T 182.26: b.lar buol- (alle Belege statt b.allar, 3.P1. Praes.l 1. sein (Ub. 12a); ol da b.lar trotzdem [wortl.: selbst wenn auch das wiirel (Demj. UA 123.145);2. werden (Ub. 149, 167); b.og [sic!, : b.uokl iitim ich konnte werden (DemJ. UA 107.105); f. anfangen, beginnen; urok b.la der Unterricht begann (DJa 6); 4. sich erfiillen; hanita b.bata seine Gedanken gingen nicht in Erfiillung (DJa 150). Gram.: baryak da b. wirest du auch gegangen (Ub. 180). Etym.:: jak. buol- (*bol-> osm. o/- sein; werden (s. nstJa II 185). -

Ygl. bul-.
buoltak

adj. fiemand,lder nicht X ist;kihi b. iitim ich war kein Mensch (Ub. 170); min kim di b.pyn ich bin niemand (ebda); 2. nicht (als Negation des vorangehenden Wortes); emflksin b. faktar nicht eine Greisin, sondern eine Etym.: (buolbatak, neg. Part. Perf. (buol-. Frau (ebda). buom 1. schwer passierbar; b. tis eine schwer passierbare Gebirgskette (Ub. Etym.: (mo.; 190); 2. eine schwer passierbare Stelle im Gebirge (ebda). (Kal. MEJ 133 s.v. buoyu\; s. auch kalm. bom (*boyum Bergenge, enges Tal

l.

PStla II

165f.

buona Hagel (Ub. 64).


buopsa, buosa (beides:

werde ein
vovse id.

fiir

Etym.: ( ewk. bona id. (ebda). 194) adv. vollig, ganz;brt dojduttan b. baryam ich Etym.: ( russ. allemal aus diesem Land weggehen (ebda).

Ub.

buor Boden, Ton, Lehm, Sand; b.unnan o0or- aus Ton kneten (Art. 86); b.a

67

trkm. bor Kalk psffa II 192f.). buos trhchtig Kuh (NR: BeKo. 79). Etym.: : jak. buos id. ( mo.; kalm. bas (s. eSUa II 169). id. buosa s. buopsa. buota Art nach innen geneigte Umziunung der Feuerstelle, die Rentiere vor Verbrennung schiitzt (Po. 153). burduk Mehl; kara b. dunkles Mehl (Demj. UA 94.5). Etym.: : jak. burduk : ttii. dial. bilrtilk Korn (EStJa II 300f.). - Vgl. /s. id. burdukkan so, auf diese Weise (DemJ. UA 92.18). (burduk - Etym.: ((bugurduk, s.o.) * Dimin.-Stff. -kan. burduktik Mehl besitzend; bihigi b.pyt (: bihidkd bar burduk) wir haben Mehl (DemJ. D 179.68). Etym.: (burduk. burgas aufsteigend (?) Wind (DJa 135). Etym.: vgl. jak. buryaj- aufsteigen
(*bor

huok hirgii balyga [sic!] huok an sandlosen stellen gibt es keine Fische (DemJ. D 182.277); b. golomo diiitii s. golomo. Etym.: : jak. buor id.

Asche, Staub, Nebel, Dampf, u.d.; buryaiyj- brauen, wallen, sich zusammen-

ballen. Burjonka Name der Kuh (DJa a0). Burujdik s. Arijdak-B. buruo Rauch, Qualm (Nad. 22); h. taksar der Rauch steigt [aus dem Etym.: : jak. buruo id. (ESTJa II 306). Schornsteinl (Ub. 120). ttus(tak) s. bus(tak). Etym.: ( russ. butylka id. ) jak. bytylka id. butilka Flasche (Ub. 26).
(ebda).

60; Nad. 15), kastriertes Rentier (Vor. SZ 53). Etym.: : jak. bur mdnnliches Rentier, Mdnnchen (*bugur ) ttii. dial. bugur mannliches Kamel (s. ESTIa ll 235). bflr II ein jak. (und dolg.?) Volksspiel (DO 42).
bfir

buvit (DO 129), bubit (DO 77) erles kann [sein] (DO 77,129: moiet). Etym.: (russ. byvat' (DO 129) oder byvaet. bil- werden; kiiihii b.uogar diiiri bis zum Abend (Ub. 140, 161). S. buol-.

I minnliches Rentier (Ub.

bfrrduk s. bugurduk. bls (alle Belege auBer Belt. T), bus (Belege in Belt. T) Eis; nbngii b. barda das Eis im FluB ist aufgebrochen [und schwimmt] (DJa 76); b. iirflkkii kamn] ilik das Eis schwimmt noch nicht im FluB (DJa 99); hamyrdak b. tiihiir es hagelt (Belt.. T 169.78) [s. auch bustakl; kaltyrkan b. Glatteis (Belt. T 169.87); b. tojor yja s. pokruop fia; b. kanpyat Eisbonbon (Ub. 71). - Etym.:: jak. bus-mhs id. (*bfrz ) osm. buz id. bfrstan- mit Eis bedeckt werden (DJa 89). Etym.: (bus. bfistik (Art. 86), bustak (Belt. T 168.64) adj. mit Eis; b. hamfr (Art. 86) : b. hamyr (Belt. T 168.64) Hagel [wortl.: Regen mit Eis]. - S. bzs. bfit Oberschenkel, Lende (DemJ. UA 105.55). Etym.: : jak. but id. (*bAt ) trkm. bilt, osm. but id. lnSffa II 280f.).
5*

68

biigrin heute (Ub. 89, 130).

Etym.: (bilgiln. btigiingii heutig (Ub. 130); b. kiin der heutige Tag (Ub. 165). biikiimgii, in: byllyryn b. letztes Jahr um die gleiche Jahreszeit (Belt. T 168.65). Ygl. bilgiin. Etym.: (bu ktim * Dat.-Suff. -ga. - {Jntertasse * ( russ. bljudce id. ) jak. billfrhd id. (Ub. 70). Etym.: biil$sse
(ebda).

id.

Ygl. biigilnryil, biikrimrlti.

Etym.:

jak. bilgiln id. (bu

kiln

osm. bugiln

biiii Korken, Pfropfen, Stopsel (Nad. 22); ittii b.tii buolan hytyam ich werde auf dem Eingang zur Unterwelt liegen und ihn verdecken [wortl.: ich werde ein

Stripsel

biiil/A- 1. zu-korken/-pfropfen (Nad. 22); hfitiik b.iiiigii du wirst dich

der Unterwelt sein und liegenl (DemJ. UA Etym.: : jak. bil6 id. (*bi)gd (vgl. ESTJa II 209).

110.185).

am

Fingerhut [sic!] verschlucken [wortl.: der Fingerhut wird dich zukorken] (DemJ. UA 146.8); 2. zu-lbe-lver-decken; kiinii b.iir [sic!, : b.ilrl er verdeckt die Sonne (DemJ. UA 103.2); iis-kis hapkybynan b.ii [sic!, : b:fr] kabyam ich werde [etwas] mit meiner Zobelmiitze bedecken (DemJ. UA 104.10). Etym.: (bil6. biiiir Niere (Ub. 118).- Etym.:: jak. bil6r id. (*bdgilr) osm. b6!ilr Seite *bdgi)r*dk) osm. btibrdk Niere (s. gstla ll 207). Etym.: : jak. biirkiik biirkiik triibe (Tag, Wetter) (Nad. 38). : mo. bilrkeg id. (Kal. MEJ 65). bilkkilk - billkilk id. biiriij- zu-/be-decken, zuschichten, iiberziehen; (kyhyn) kalyg kirynan b.bfit hir iirdiitiin, libiliiri, kiiiiilnri bfihunan b.biit (der Winter) hat die Erde [w6rtl.: die Oberfliiche der Erdel mit dickem Schnee, Fliisse [und] Seen mit Eis Etym.: : jak. bilrilj- id. : osm. Drirui- umhrillen bedeckt (DJa 133).

Esua rr 297). biiriilliin- (b.lv) zuge-/be-deckt werden; kyhyn hir baryta kirynan b.lir
1s.

im Winter ist das-ganze Land mit Schnee bedeckt (DJa 24). - Etym.: (bilrilj-. biit- 1. trans. beenden, schlie8en; aufh<iren; albunnanan biit! hor auf zu lfigen! (DemJ. UA 87.80); haqaryn biittii sie beendete ihre Rede (ebda 107.97);2. intr. enden, zu Ende kommen; iti kihlJii hiri biippiitii an diesem Tag endete der Krieg (DJa 193); hamyr biippiit es h<irte auf zu regnen (Belt. T 169.76). Etym.: : jak. biit- 2. id. : osm. bit- id.1s. nSUa II 152). Vgl. biitrir-,

biltiln-. biitiij I adv. vollig, ganz, gdnzlich


<bilt-.

biitiii U Umzdunung (DO 73); b. hefi breiter Lastschlitten mit Schutzwiinden Etym.: : jak. biltdj dicht, kompakt (mo.; vorne und hinten (DSJ 75). MEJ 134). kalm, biltfi (*biltegil (Kal. biitiir- trans. be-f enden; magnajgy klahy b. die erste Klasse beenden (DJa 105). (bilt-. - Etym.: Etym.: <bilt-. Zum Bau vgl. biitiiglis letzte(-r, -s) (Dem'j. UA 98.123).
bilrgris.

69

biitiin ganz, vollstiindig (Ub. 25).

s. gstJa II

303.

Etym.:

jak.

osm. biltiln

id. ( 6iil-,' sonst

biit/iin- (b.tv) intr. enden, aufhoren; hamyr b.tflr es hort auf zu regnen (Belt. T 169.76). Ygl. biit-. biitfi SchluB, Ende, Ausgang (Nad. 22); iis b.tiin bnjiigit ogorug! denkt euch selbst den Ausgang der Erziihlung aus! (DJa 65). Etym.: (bilt-. Etym.: : jak. bftrgiis ein Kampfpfeil mit pfriemformiger Spitze (Pek. 589). bfrrgds Pfriem (ebda) (*bilr- - *bfrr- ) osm. bur- drehen" winden, zwirbeln. Zum Bau vgl. biltiigds. bya l. Schnur, Seil (Ub. ll2, 120; BeKo. 77\; kyn b.ta (1) Riemen der Messer-/Schwertscheide; (2) Glasperlenstreifen auf buntem Stoff (Pek. 599); xos b.ta der Riemen, mit dem ein Seitenrentier an das fiihrende Rentier im Gespann gebunden wird (DSJ 293); xostrir b. Halfter des fiihrenden Rentiers im Gespann (Pek. 598); 2. Ader, Vene; siiriigin b.ta seine Aorta (DemJ. UA 108.133: serdeinaja vena); tyqatyn b.ta seine Lungenader (?) (ebda) 107.122: lego[naja vena);3. Bogensehne (BeKo. 77); 4. Saite; bargin b.ta ogoro olorbut er begann, bargan-Saiten zu flechten (DemJ. UA 126.180). Etym.: : jak. bya l, id.; 2. id. (*bag) trkm. bag - II 13). Schnur, Binde.1s. nSTla Etym.: (bya. byali- an-lbinden (Nad. 2l). (DSJ 75); b. yarita Magen-Darm-Schmerz (DSJ 76); 2. Leber byar I 1 Magen (Nad. 10) : xara b. id. (DSJ 281). Etym.: : jak. byar Leber (*bagyr) trkm. bagyr id. (s. BStla II 17). byar II Abhang; kaja b.a Bergabhang (BeKo. 81). byha (* Acc.) 1. durch, iiber; hyttygyn b. ystammyt er ist iiber sein Kissen gesprungen (Ub. 189); kiiliijiinii b. durch/iiber einen kleinen See (Ub. l19: terez ozerko);2. wiihrend, ...lang, ...hindurch;kiinii b. den ganzen Tag lang (DJa 28); tfinii b. die ganze Nacht lang (DJa 78); ebAkfi utujar kyhyny b. der Biir schliift im Winterfden ganzen Winter hindurch (DJa 133). Etym.:: jak. byha l. id.; 2. id. (Dys-. byhylQ)ak s. byhylak. byhyn- (bystV) l. weg-fzer-/geschnitten werden; timir iyaba bystaryn gyffa in dem Augenblick, als die eiserne Kette zerschnitten wurde (DemJ. UA 106.93); iibiitii tina bystyagar diiiri ktilbiit seine GroBmutter lachte, bis ihr die Luft wegblieb [wortl.: bis ihr Atem geschnitten wurde] (Ub. 161); 2. zu Ende kommen, verlaufen; iihiis d'yllara bystaryn gytta als das dritte lahr zl Etym.: Pass. (bys-. Ende ging (DemJ. UA 125.190). byhyt- 1. schneiden; b.a kiirdii turbut er hat wie mit Messer [wortl.: zerschneidendl gehauen (DemJ. UA 106.92); 2. schneiden lassen; hispin barytyn b.a kiirtiirdim ich habe meinen ganze Riicken zerschneiden und hauen lassen (ebda 121.63). Etym.: (bys-.- Vgl. byhytatyt-. - (DemJ. VA 107.122). Etym.: (byhyt-. byhytityt- zerreiBen Etym.: (bys-. byhi I Bissen, Happen (Ub. 109). -(Ub. I l) : 1nL" kihitin b.ta (DemJ. UA byhi II Sitte, Brauch; tya kihitin b.ta

72

bis Vorhang (Nad. PAD 34).


bysta-.

de-/Trennwand ( ? *byhys (bys-, s.o. (Kal.

Etym.:: jak. bys l. Vorhang, ScheiII 76 s.v. brhA-). Vgl. bystak,

bisti- verhingen, mit einem Vorhang trennen (Nad. 22).


C
cvet (Pl.: c.ylar (russ. Pl.-Suff. -y

Etym.: ( Dls.

* dolg. -lar) Blume; c.ylary komuj- Blumen Vgl. cvettdk. (DJa 188). Etym.: (russ. cvet id. pfliicken - bu predmettar kajdak c.taryj? in welchen Farben cveffik adj. in XY Farben; Etym.: ( russ. cvet 'Farbe' * dolg. sind diese Gegenstinde? (DJa 55). -lak - -tak. YgL cvet. Pl. ( cvel- (s.o.). cvety,

e
Eabyrkaj Schliife

(NR: BeKo. 82). Etym.: : jak. iabyryai id. ( mo.; (*iabiryaj id. (Kal. MEJ 134). baq. sabirgd

vgl.

6agylys- strahlen, funkeln f,Augen vor Freudel (DJa 123).

iayylyity (adv.) hell, blendend; tayylxaj (adi.) id.

Etym.: vgl. jak.

Eaj s. iaj.

bajnriyk s. tafiyk. Etym.: (iakyr : iak. iakyr Eakyr-ifllkii ganz weiB, schneeweiB (Ub. 66). wei$ (vom Pferd); fiir dolg. itilkd s. idlkd. - Vgl. idbiFiAlkA. Ealak s. talak. 6dnk (DSJ 296), Ealaik (Ub. 6l) Holz- od. Hornblocke am Schlitten, durch Etym.: ( ewk. ialak id. (DSJ welche Riemen gezogen werden (DSJ 296). Ygl. toryoldo. 296; Anik. 53, Nr. 292). Etym.: : jak. 1albax id. Ealbak Lache, Pfiitze (DJa a8). Eanyt s. iaryyt. 6a$t s. iarlyt. Eajkd s. paryka. iagyt (Ub. 29; DO 130), iagit (Ub. 66), ianyt (Ub. 39), t'anyt (ebda) 1. Landstreicher, Rhuber, Gewalttlter, Fliichtling (Ub. 29, 39,661' DO 130); Etym.: (ewk. iangit Feind, Riuber (Ub. 29, 2.folklor. Feind (DO 130). 39, 66). Etym.: ( ewk. dial. iapa purulent, eitrig, iapa Konjunktivitis (DSJ 297). (ebda). eiternd iarapiy (DSJ 297), harapiy (DSJ 226; Nad. 35) ein Metallstiick mit schmalem Schlitz zum Schutz der Augen vor grellem Licht im Friihling (DSJ 226); Brille (DSJ 297; Nad. 35).- Etym.: : jak' iarapiy- iarapia id. (mo.; moL, sarabti id. (Kal. MEJ 49).

73

Etym.: - jak. iaras id.: atii.7'ara.f Sch<inheit, chak. Earis diinn (Nad. 35). taras schon (s. nstla M39). 6as s. ias. Etym.: (russ. iai id.) jak. Eei rub. 7l), Eaj (DemJ. UA 128.321) Tee.

66i ((taj) id. Etym.: (iai. 6Aidn- Tee machen (Ub. 71, 146). dnjnyk s. tariyk. Eikyr s. iukur-iakyr. Etym.: : jak. ian id. ( russ. 6in Kiibel, Kufe, Biitte (Dem'j. UA 107.113). ian id. Eiriyk (DJa 25), Cnjnyk (DJa 80), Cajnriyk (Ub. 70) Teekanne, Teekessel. Etym.: ( russ. iainik id. ) jak. ianriyk id. Eirkdn Holzfalle zum Fangen von Kleintieren (DO 130). [is (alle Belege auBer Ub. 137), ias (Ub. 137) 1. Stunde; bir 6. kuraqynan oloron kilyam ich werde [hier] ca. eine Stunde lang sitzen (Ub. 137); kas Eihy utujdug? wieviele Stunden hast du geschlafen? (DemJ. D 181.231);iiliir E. s. kirtilgti (DO 98); harsiiirdagy togus C.ka (DemJ. UA 94.9) : harsiiirda togus 6.ka (ebda 95.19) neun Uhr morgens; 2. Uhr Gerrit; Cihynan nach der ' Uhr, piinktlich (DJa 83); C.ka iiiiriin- sich an die Piinktlichkeit [w<irtl.: die Uhrl gewohnen (ebda); [iha huok ohne eine Uhr zu haben (ebda). Etym.: ( russ. ias Stunde (Ub. 72): vgl. jak. ias Stunde (( russ. ias id.) vs. jak. tahy Uhr Gerrit (( russ. tasy id.). Etym.: : jak. iasky id. ( russ. taika id. (ebda). idsky Tasse (Ub. 70). ja I. Cii s. Cebiki, Ceptflki, ie$iiiki [wegen unklarer Formulierung des Stichwortartikels ist nicht sicher, ob alle drei Varianten im Dolg. vorkommenl (Sir. 260), hiipsiiki, siipsiiki (beides in Popigaj, Ub. D 59), hii$nki Etym.' : jak. (KoS. T 190.12), hflpdeki @Ja 57) leicht, nicht schwer. sripstiki - ttiptiki - itipiigi id. ( mo. (s. Kal. III 43 s.v. tdpitipitiki iid-\. diibflr 1. sauber (DJa 173); C. muosta sauberer FuBboden (DSJ 307); 2. Etym.: : jak. itibrir l. id., ordentlich Sauberkeit (DemJ. UA 146.9).

iai

(mo.
tiibiirdit-

(Rass. 71). sdubern, putzen; koridory


schneeweiB

i.

den Korridor putzen (DJa 163).

Etym.: (idbrir.

dibit-filkA

(Ub. l3l).

diigiiin gesund, stark (DJa 120).

ganz wei8/hell (Kal. III 42). &kcaki (DsJ 307), [okciiki (ub. 64) Erdhaufen, kleiner Erdhiigel. - Etym.: ( ewk. iekiek5n id. (DSJ); ewk. iokio (Ub.). Enkirilnfl- sich herumwiizen (DemJ. UA l07.ll0). Cnkiiriij- [sic!, nicht *-fta-] rollen; mdiiik E.fl turbut der Ball rollte (DemJ. UA
109. r 73).

Etym.:

Vgl. iakyr-irilkti; idlkd. : jak. irigii)n id. ( mo.; moL. iegen

fiilke, iiilkfl s. ialki.

74 1. vollig, ganz (Ub. 196);2. stets, immer, ausschlie8lich (DSJ 307). S. idrykir. tiigkir stets, immer, ausschlieBlich (DSJ 307). idrykiiii. - S. bepleki s. iribriki. [epdn- leicht werden; min hanim kuruja E.n ihiir mir wird so leicht ums Herz, ich bin erleichtert (Vor. SZ 175). Ygl. iribriki. diipdieki s. iribtiki. iiirnilii Tinte. Etym.: ( russ. iernila id. ) jak. trirrintki id. (Ub. 72). 6ilki (Dra 7;rJb.39; DSJ 308), fakfi (Ub. 39), ialkfi (DJa 147; Art 79; NR: Etym.: ( ewk. ialke (DSJ 308): iolko BeKo. 80), CAlkfl (s. iakyr-i.) wei8. (Ub. 39). Vgl. awh itibit-i.; tiriirl. tiriis, fflriis ein Ort, durch den man reisen mu8, um von einem FluB zu einem Etym.: ( russ. ierez iber, durch (Ub. 39) ) jak. iitirtis See zu gelangen. - 3. allnt. f . id.; 2. entfernt; Eerta Linie, Strich, Zeile; frrlikki i.nnan befiitfi- mit einerfzwei Linie(n) Etym.: (russ. terta id. Ygl. linija. unterstreichen (DJa 50). Eiiimiji, in: ylgyn i.tii kleiner Finger; kleine Zehe (Ub.-154). EiSiriimii diinner, geflochtener Lederriemen (DSJ 298).

iiigkiiii

iimka (DSJ 298; Ub. 62), iymka (DSJ 305) eine in der Mitte eines Zeltes stehende Stange, an der die ikdptin-Stange befestigt wird (Ub. 62); zwei senkrechte Stangen am Herd in einem Zelt (DSJ 305).
Zelt.

Etym.: (ewk. itmka die mittlere Stange (zwischen Eingang und Herd) im

bistii s. iysra. Etym.: (russ. tiZ id. 6ii (Dat.: t.ka) Zeisig (DJa 28). Elen Glied; predloienie glavnaj i.nara Hauptglieder [: Subjekt und Etym.: ( russ. ilen Qtredloienija) Priidikatl des Satzes (DJa 62).
(Satz-)Glied.

iobi gebogen (von Krallen); i. tygyraxtix kiitiir ein Vogel mit Hakenkrallen. Etym.: ( ewk. tobi Kralle des Vogels (DSJ 299). Eoiur Hiigel (DO 42). Etym.: : jak. ioiur id. ( mo. (Kal. III 45). Eodurdix hiigelig, mit Hiigeln (DO 42). Eogotok s. suot-iogotok. coKcaKa s. caKcaKa. Etym.: ( russ. steklo Glas (Ub. 69). Vgl. ioklo Petroleumlampenglas. hdrktiki. Etym.: vgl. ewk. iombi-mt 1. Zwitschern; Eombiri unnotigerweise, sinnlos. Vgl. iomirtild-. 2. Unsinn schwatzen (Ub. 66). Eomi6xojd6- s. ioxioxojdo-. Vgl. iombirti. iomirlitfi- Unsinn schwatzen (Ub. 66). Eomogor ein Fisch (Ub. 170: iir; DSJ 299: sig). iomogord6- den iomogor-Fisch fangen (Ub. 146). domuja s. i\miljri. [oryl (Ub. 39), Cuolil (DSJ 302), fuonal (Ub. 39), Cuonal (Ub. 62) die Stelle im

75

Zelt, an der Geschirr und Haushaltsgerdte liegen. Etym.: (ewk. iongal id. (Ub. 39, 62; DSJ 302). Eo4ku Knochen(mark); i.ny [sic!] hiii- Knochen(mark) essen (DemJ. UA 12l.l8l). Etym.: : jak. ioryku id. (? ewk. lukt Schiidel (vgl. z.B. Anik. 55, Nr. 303). [orioxot (Ub. 25: iort'oxot: ?), iorioxot (DSJ 300), idrioxot (ebda) Pelzhalb-

iorguj- laut schreien, laute Tone hervorbringen; i. i. 6uorin! liute, ldute, Etym.: : jak. iorguj- laut schreien. Schulglocke! (DJa 77). picken (?) (DO 130: s"est', klevat'). 6otkild- [sic!] ioxidxoj ein Volksspiel (DO 42). - Ygl. ioxtoxojdo-. ioxidxojd/6-o tomddxojd/6- das ioxioxoj-Spiel spielen; C.fir ioiur ein Hiigel, auf dem das iox[dxol:Spiel gespielt werden kann (DO 42). [6rEbxdt s. iorioxot. iiil, in: kihi 6.ii der beste von allen Menschen (DO 77,129); omuk I.tiirii die Besten (DO 82: luiiie ljudi). diimiijn (DJa 203; Ub. 39, 138), fiimiijii (Ub. 39), Eomuja (ebda) Finger, Zehe.

stiefel.

iiirkdkii Kriekente (DSJ 301: [irok-svistunok). Etym.: ( ewk. [irkukt - dirkSkt (ebda: utka-[irok). 6ubu 1. bald, gleich (DJa 131); 2.- neulich, vor kurzem (DJa 176). Etym.: : jak. sulbu gerade diese(-r, -s) : osm. iibu id. Vgl. iubukkan. Etym.: (iubu * Dimin.-Sfif. -kkan. iubukkin bald, gleich (DSJ 302). -

iugahd- s. hugaha-. iugas s. hugas. Euga/s- (d.hv) gelangen; tiimiiiihiin hol hirbitigiir i.hyax tustdxpyt wir sollen es schaffen, an denselben Ort zu gelangen (DSJ 256 s.v. ttimriiis). Vgl.
hugaha-, hugas.

iukandy Sattel (Belt. 57). iukuri eine den ganzen Kopf umhiillende Wintermtitze mit Bdndern, die unter dem Kinn zusammengebunden werden, sowie einer Paspel ums Gesicht herum, die aus dichtem Fell, meistens aus dem Polarfuchsschwanz gefertigt wird (DSJ 302). Etym.: : jak. iumpu id. iumpu Windstille (Belt. 53). lunda (Vor. SZ 170), iinda (DSJ 303) Fingerentztindung. Etym.: : ewk. iunda[a Eiterherd am Nagel (beide Quellen). Etym.: : jak. nurykuj- id. iu4kuj- sich langweilen (Ub. 123). [uonal, buo4il s. ioryaL duorin Klingel; C. tyahdta es klingelte lvor dem Unterrichtf (DJa 6). -- Etym.::jak. tuordn id., ztt iuor sonor. - Vgl. zvonok. Etym.: ( ewk. lam. ios id. (DSJ 303). 6uos Landstra8e. - Knochel (DSJ 53); xary C.a Handgelenk (Vor. SZ 136). [rmxajar, in: atak C.a Etym.: vgl. jak. iuoxaj- einen langen diinnen Hals haben; iuoxayar langen, diinnen Hals habend, langhalsig. Ygl. kAjluk.

76

6tgur buntscheckig; C. attik kihi ein Mann mit buntscheckigem Pferd (Ub.
te4). Efikia Tschuktsche (DJa

ll7). Etym.: ( russ. [ukia id. sibir.-russ. -hierher aber nicht gehort, s. - Fiir55, Nr. 304. iukia'fing.HawlZelt', das Anik. Elkillik irgendein kleiner Vogel (DJa 200). Ist es mit russ. kulik
'Schlammliiufer' zu verbinden? [ffkur-Cikyr, in: C.-i. gyn- pfeifen, einen Pfiff ausstoBen (DO 77). Vgl. *drdilk. 6frm Nomadenzelt, Jurte (DJa 116); kyhyl C. eine Kulturstitte (Kulturhaus?) in der Taiga (DJa 166: bunna ikki gyl nldldbtttm kanna tyaga kyhyl t.rya utitel-bibliotekarynan yppyttara nachdem ich hier zwei Jahre lang gearbeitet hatte, wurde ich als Lehrerin-Bibliothekarin in die Taiga, zum kyhyl i.
entsandt).

Efinda s. iunda.

Eiinkiij- s. iiirlkilj-. 6iigkiij-. (alle Belege auBer DJa 9), iiinkiij- (DJa 9) traurig werden, sich langweilen (DJa 145); C.biit iiliitfl huok er langweilte sich ohne Arbeit (DemJ. UA 98.117); Jura ya[ybyt, C.iir hogotogun fifltigiir Jura ist krank Vgl. iilr1kilk, [und] langweilt sich alleine zu Hause (DJa 9). iibktik traurig; ginilflrgi C. buolla sie wurden traurig (DJa 61). Vgl. tilr1kilj-. 6ya/p (6.bV) (DemJ. UA 104.19), Eyp (DSJ 305f.) Kette. Etym.: ( russ. cel id. ) jak. syap id. Eyiypka eine Holzfigur (kleiner als die des Geistes tisdkdn) des Geistes eines fischreichen Sees, in Form eines Mannes mit langen FiiBen; die tyiypka-Figur wird auf den Boden gestellt und zwischen den Beinen des Geistes wird das Netz gezogen, mit dem in letzter Zeit keine Fische mehr gefangen werden konnten (Pek. 3735). Etym.: vgl. ewk. iitdw+ml (eine Fliissigkeit) als Opfer spritzen (DSJ 306). - Vgl. iyiypkan. Eydypkin ein Holzsttick mit einem liinglichen Loch, durch welches der Schamane einen Kranken durchzieht, um ihn auf diese Weise von der Krankheit zu befreien (Pek. 3735). - Vgl. tyiypka. CylCagar krumm; iti mas ftniir 6. muostu [sic!, : -tu] dieser Baum wlchst krumm wie ein Horn (DemJ. D 180.115). tylky 1. Muskel, Bizeps (DSJ 305); 2. Oberarm (Ub. 41). Etym.: (ewk. tilki Muskel (Ub. al; DSJ 305). Eymka s. timka. iyndik ganz, vollig; C. atyn hirgiir an einem ganz anderen Ort (Ub. 194). Eyp s. iyap. 6ysta (alle Belege auBer Ko5. T 182.28), iistii (KoS. T 182.28) l. ganz; itfi i.ta ihr ganzer K<irper (Ko5. T l8l.l2); 2. alle(s); i.gyt ihr alle (ebda 188.46); faktara ittini E.tyn istii hyppyt seine Frau hat all dies gehtirt (ebda 182.22); tuok buolbutun Cjin [sic!, : i.tin] kiipsfibit sie erziihlte Etym.: (russ. dotista vollstindig, alles, was passiert war (ebda 182.28).
alles.

77

: jak. 6iEA/k (d.gv) kleiner Vogel (DJa 187; Nad. 35; Ub. 161). - Etym.: iyiax id.: tof..- figak id. (ket. iitik Stelze (Rass. FLT 94). []raj Furunkel. Etym.: ( russ. iirej (DSJ 306\. ilsla Datum; i.tyn flruom huoga ich werde kein Datum angeben (DSJ 266 s.v. ur-).- Etym.: (russ. iislo Zahl; Datum.
D/D'
na, tja (am Anfang des Satzes) (Ub. 113). verbindet reduplizierte Nomina;kiha kis da kis seine Tochter ist ein tolles Midchen (Ub. 113); da, agyrgyn da ajyrgyn na, du bist aber dumm (ebda); ya[yttara firujak ta firujak ihr Gast ist ein furchtbarer Dieb (ebda); baskuoj da baskuoj guorat eine wunderschone Stadt (Ub. l3l); imigns da imigiis kiliip ein besonders weiches Brot (ebda). da III, di, do (nur vor o- des Folgewortes) Negationspostpositio,n,' ahun do olorbotok ls. ahun dal; ilaktar di ogo di taksybattak weder die Frau noch die Kinder kommen heraus (DemJ. UA 145.8); kannyk di kiitiirii yary gynyma! du sollst dich iiberhaupt nicht iiber Vogel lustig machen (ebda
da
da

II, ta

r4s.6).

Postp.: russ. by ni byl(o): dt. werfwas...auch (Ub. 107). Ygl. ddfiy, dogyny. S. kajdtit, kas, kim, tuok. 'eine Rentierlederdecke fiir Lasten (DSJ 86); eine Satteldecke aus dahyna Rentierkopfhaut (Ub. 63). Etym.: ( ewk. dasin - daxin Decke (DSJ 86;
dagany, diny

ub.

63).

dajbn- (DJa 116), dAjbi- (DSJ 84) 1. flattern, knattern (Fahne) (DJa 116);2. Leder weichkneten (DSJ 84). Etym.: : jak. dajba- fuchteln; gestikulieren (mo.; moL. dajiba- zittern,-sich bewegen (Kal. JW 182 s.v. daj-). daklit Vortrag. Etym.: ( russ. doklad id. jak. dakylat id. (Ub. 69). - (Ub. 69). S. daklat. ) daklitti- vortragen

lbktar s. {aktar. d'aktarda/n- heiraten: eine Frau nehmen; d'.mmytym ich habe geheiratet (Belt. T 167.4$; iihigi byllyr daktarda mykkyt? [sic!, : d.mmykkyt] sind

Sie schon lange verheiratet? (ebda 167.43). - S. laktarda-. Dariila mdnnlicher Name. Etym.: (russ. Danilo) jak. Dajyl (Ub.73). Etym.: ( ewk. darama id. (DSJ 85). darama Kreuz anat. (DSJ 85; Nad. 32). davno vor/seit langem; iin tiihii d.guttan olorogun? wie lange sitzt du hier? (Ub. D 65). Etym.: ( russ. davno id. daxtar s. {aktar. di s. da IIl. digyny Intensivierungspostposition,'olus d. hyrdyktyk tiihii iitim ich hatte einen sehr plastischen Traum [wortl.: ich treumte sehr hell] (DemJ. UA 107.116).

dijbi- s. dajba-.

Vel. dagany.

78

Etym.: ( russ' damka id. ) jak. damka id. dimka Damespiel (Belt. 53). diny s. dagany. diriy etwa; hflrnjbnt tijbat d"igin d. denke nur nicht, ich hiitte dich etwa nicht Vgl. dagany' erkannt (DemJ. UA 110.199).

{i I s. !ti. dn II s. {iri.

Etym.: ( ewk. driginmdktti - dtigirldktti id. (Ub. 64). diiginmiiktii Pilz. Vgl. dirlilmriktri. diij-na, schneller Ausdruck der Ungeduld (Dem'i. UA 124.183). dnk (IJb. l2l), tik (DemJ. IJA 107.122), det (Ub' 187), diflk (Ub. 153; DSJ 187), giek (DSJ 144), diiit (Nad. 13) Postp' (+ Nom./Gen. 3.P.) zu, in, in Richtung; bajgalyn kiinnitin d. kiirdiigiinii als er iibers Meer schaute (Ub. 187); kiinni [. friiher, in friiheren zeiten (DsJ laa); ol d. dorthin (Nad. l3); olko d. Richtung Rentierweide (DSJ 187 s.v. orlko); iirii d. nach oben (ub. 153); pdsnaj lintin d. in Richtung des Bauernhauses (Ub. 121); siiriik t. ins didgd, ditigi, didkkitttin; budrik, kajdtik, Herz (DemJ. UA 107.122). -Ygl. ti)rtbrilddk. kdnnidtik, olbudtik, ol-dtit, 6rdddk, diiksi eben, flach (Nad. PAD 34); d. hirgii auf der flachen Ebene (Art. 83). Etym.: : jak. dcixsi (mo.; mol-. tegii id. (Kal. MEJ 43)' diiliik s. didldk. dnHmiifi Herde der hinter der Karawane frei laufenden Hausrentiere (Po. 1s2). diilbi sehr, iuBerst; d. agyn- sich sehr sehnen (DJa 135). Etym.: ( mo.; mol. delbe in (kleine) Stiicke (Kal. MEJ 107). diilkiin Kleiderkammer auf Pf?ihlen unweit vom Haus/zelt. - Etym.: ( ewk. dalkin id. (DSJ 91). Etym.: : jak. drim lJbertreibung. dfim allzu, viel zu (DSJ 92). - 39) 1. durchsichtig, klar (Nad. 39); 2. hell, dii{kfl (DemJ. D), Eii0kn $ad. heiter; bylyta huok, d'. itii der Himmel war unbewolkt, es war heiter Etym.:: jak. Etirtkri l.-2. id. (mo.; moL- terlkir (DemJ. D 132.281). (Kal. IV 88). blaB difukiir- hell/klar werden; kallin d'.dii der Himmel wurde hell (DemJ. D 182.245: nebo pobeleto). - Etym.: (d tirlkti (s.o.) oder (*ddrlkij- : jak. {rirlkij- id. ( mo. (Kal. IV 88 s.v. EtiUkci)Etym.: ( russ. deputat id. diiputat (Ub. 69: <di->) Abgeordneter' Etym.: Cooper. <did-. gemeinsam/gleichzeitig sprechen (Ub. 169). diisddrt s. dtik.

di

Intensivierungspartikel,' oloron kOr dii! versuch doch mal, dich hinzusetzen! (Ub. 155). Ygt. sd I. demonstracija Demonstration, Kundgebung; d.ga tagys- auf eine DemonstraEtym': ( russ. demonstraciia id. tion gehen (Art. 79).

detskij s. sad. deZuritti- Klassendienst haben (DJa 18). (deiurit' id.

Etym.: ( russ. deiurit,3.Sg. Praes.

79

deiurnaj Schtiler, der Klassendienst hat (DJa r7). : - Etym.: russ. deiurnyj id. Ygl. {usurnaj. d'i P: - Ger. (diti- sagenl; or ihigiir d'i hanibyt er dachte im Geist (DemJ. dr, UA l22.ll2). - S. ihigrir. diii s. dI; Eiti. die- 1. sagen (* Acc. wem, zu wem?); irf,iitin d.bit er sagte seiner Mutter (ub. 179); d.bit hajtdny -er sagte zum Teufel (DemJ. uA g6.37); iihiigin d.bitin iis dylla utuj du hast dem GroBvater gesagt, er solle 3 Jahre lang schlafen (ebda 125.214);2. nennen; glasnaj zvuk onnutugar hurullar bukvany glasnaj bukva d.cEitiir den Buchstaben, den man an die stelle eines vokals setzt, nennt man Vokalbuchstabe (DJa 1l); iiHhit iirfl ogoloru oktjabrjatalar dilliir nur fleiBige Kinder nennt man oktjabrjata (DJa 120);3. denken; min d.bitim sto... ich dachte, daB... (Belt. T 166.26). - Etym.::jak. did_ t._3. id. <*dA- ) osm. dti- sagen. diligii, 3.Se. ( ditik (s. ddk). S. tas d. diiigi Seite; Ende; Richtung; bu d. diese seire (ub. 125); kaja d.? welche seite? [s. kajdrit]; ka0as d. linke Seite (Ub. 125); ol d. jene Seite (ebda); qta d. rechte Seite (ebda); hyrygyn ikki d. iittiitii an den beiden Seiten der Schlucht (DemJ. uA 119.13); uraha difl qla d. iiffigiir an der rechten seite im Stangenzelt (ebda 120.23); ikki d. uhuktaryn byanan tartaratsylar sie verbinden beide Seiten [eines Brettes zur w<ilbung] mit einer schnur und spannen sie (ebda 143.2); onton ikki d. kurdktary iiriihiitiirgii [sic!]bijatiylar danach binden sie beide Schnurenden an pfthle (ebda 143.10); o.ttan von einer Seite/Richtung: kaj(a) d.ttrin? von welcher Richtung? (rJb.l25); tuora d.ttrin kastar k\tiin kcililkir von weitem kommen Ginse dahergeflogen -tagL-ra. (DemJ. D 180.122). Etym.: : jak. : - Vgl. dtgi; ditikditiki in Richtung MK. t, di(ikki. 1s. eSUa III 182). diiigittiin s. ditigi. dink I Seite; Ende; gini ikki d. iittiitiigiir an seinen beiden seiten (DJa 70); ikki d. aragys- in zwei verschiedene Richtungen gehen (DJa 6l); bir d. kyrftygar... niiTiiii kyrftygar... an seinem einen Ende..., an seinem anderen Ende... (DJa 170). Vgl. dirigi; didkki; auy. dink II s. {iri. diek III s. drik. di:ikki adj. in einer Richtung (befindlich); sdskylix ulkatyn d. olorbupput wir lebten unweit von saskyldx (vor. sz 150); tihiur d.ffiin von

- Vgl. didk l, : jak. didtij- - gidlij- Etym.: id. ( mo.; moL. dejile- id. (Kal. MEJ 37). diiin = genannt (: ttii. diye); otvzznaja d. yt der Hund (mit dem Namen) otvaLnaja (DJa 39); voloianka d. poselokka im Dorf volodanka (DJa 4l)
dirisi. diilij- die oberhand gewinnen, siegen [s. ajI].

ihrer Richtung, von ihnen (DSJ 245 s.v. tdrgd-).

kajdak iihigi tuolkuligut ,,reiimy tutar" d.i? wie versteht ihr die wendung Etym.: Ger. (diri-. ,,reLimy tutar"? (DJa 83).

80

didri Postp.

(Ub. 116); birgiis uhuga nti4iiii ojbogo fijiigiger d. so, daB das eine Ende [des Brettes] bis zum

(+ Dat.)

1. bis zu; fingn d. bis zum Haus

nechsten Eisloch reicht (DemJ. UA 1a3.8); 2. solange, bis, bevor; maniga d. utuju4! schlaft solange! (Ub. 188); bu baltyta utujdgar [sic!] d. min kyryam d. lsic]liolange der Bruder schlift, werde ich schamanisieren (DemJ. UA gg.lgtl; iin hynrflanyakar d. kiryam solange du dich ausruhst, werde ich schamanisierin (ebda 88.87); muostata iigiilldr d. bis sich der FuBboden durchgebogen hat (ebda 103.6); oronuokpar d. tabam kuopputa bevor ich mich [aus dem Schnee] herausgearbeitet hatte, war das Rentier geflohen (ora ioz;; 3. nach-/hinter-einander; iis kibn d. drei Tage hintereinander kokorogunan kuttarga d. es iOem,j. UA 88.89); 4. wie, als ob; hamyr tiihiir Etym': i.gtr"iin Stromen [wortl.: wie aus dem Eimer] (Belt. T 168.12).

difrt s. ddk. diiitiin, in: uraha d. turar es steht ein stangenzelt (DemJ. UA 120.20). - Ist wohl mit did - gid.Haus' zu verbinden, doch das Verhflltnis bleibt unklar, denn das Verb miiBte *ditild- lauten. ein Druckfehler fljlr diftonnak (s.u.); die beiden Formen kommen in diftonik - demselben Satz (DJa 71) vor. ein und vgl. Etym.: (russ. dtftong id. difton/g (Pl.: d.nar) Diphthong (DJa 13). diftonnak. diftonnar s. diftong.

(*trigiri (*tdgir-) MK. ttigir- nithern. - Ygl' ttj-'

diftonnardik Oiphthottg" enthaltend; d. tyllar Worter mit Diphthongen (DJa Vgl. diftonnak' Etym.: (diftonnar. 18). - (DJa l8; fiir diftonik - einen Diphthong enthaltend; ginilir d'tar s.o.) diftonndk Vgl' Etym': (dftong' sie [: die Worter] enthalten Diphthonge.
Oigaiifln (VEJa 176), disdilfin (DSJ 86) Steg, einfache Briicke.

diftonnardak.

tigdilsn id. (VEJa 176). d'in, in: baltytyn gytta [!i ktiriilliir d'. (er) und sein jiingerer Bruder liefen los (DemJ. UA l22.lll: pustilii beiaf)db gerade; d. iilii diiik gerade in die unterwelt (DemJ. UA 105.50). dijdilfin s. digdildn. dfui s. bai dir1i. di1ihnekti Ait Rentiennoos (DSJ 86: labykta fiagell). - Etym.: (ewk. dewunngdkte Pilz (ebda); vgl. driginmtiktti' ity-.' : jak. it tl ia.: osm. dtirinid.ls. EStla III20S). dirfu tief (Nad. 39). frl Intensivierungsparttkel; gi'ln iiriigittiin balys di! er ist doch jiinger als du!

Etym.: ( ewk.

di

Haus; ditigiir nach Hause (Ub. 164). - Vgl. grri sowie ditigi:dlgi. di III Gerun d. <did- sagen; denken; tuok fi hanigyt? was denkt ihr? (DJa 128). digi Seite; Ende; Richtung; ikki huopka ikki d. iittiigiir von den beiden Seiten der zwei Higel (ub. 126); qta d. iittiibiir rechts von mir (ub. 159). Etym.: : dirigi id.; vgl. {iri:dr.

(DJa

102).

Ii

8l
do s. da III. dobdur Murmeln (Ub. 138); d. gyn- (1) mit gedhmpfter Stimme sprechen, murmeln (Ub. 145); (2) laut, aber schnell und schwer verstlndlich, monoton sprechen (Ub. 1a9); d.-d. lautmalende Nachahmung des Hagelschlags: d.-d. tolottor tilspiittrirti es hagelte laut (DO 7S).- Etym.: vgl. jak. dobdugura- (2) id. ( onomat. *dopt (Ub. 149). dogo Freund (nur als Vokativ belegt); iitiiii d.! lieber Freund! (DemJ. UA Etym.: ( lam. dogo id. (Fut. 72), aber vgl. Kal. MEJ 26. 104.17; 104.22). Vgl. dogor und bara statt barar sub bar-. Etym.: (ewk. dogor dogo/r (Pl.: d.ttor, DJa 192; Ub. 86, 1ll) Freund. : lam. dogo id. (Fut. 72), s.o. dogo. Vgl.- dogordfr' id. dogordo/s- sich anfreunden, Freundschaft ankniipfen (DJa 147); angefreundet sein; giniliir d.hollor sie sind Freunde (DJa ll9).- Etym.: (dogor. dogorddk Freund(e) habend; iigiis d. [emand,] der viele Freunde hat (DJa 34); Vgl. itinnik d. buollakkyna wenn du solch einen Freund hast (DJa 130).
dogottordok. dogordi 1. befreundet; Freund; Ogd6nu gytta Dima d.lar Ogdo und Dima sind Freunde (Ub. 123); barybyt d.but wir sind alle Freunde (DJa 168); 2.

freundlich gesinnt, friedfertig; ninEk d. buol- friedlich und freundlich prazdniga 1. Mai d. das Fest der gesinnt sein (DJa 116); l Maj - lon Ygl. dogor. (DJa 191). friedliebenden Menschen dogottor s. dogor. dogottord6k Freunde habend; iiifignj d. Jura! gute Freunde hat Jura! (DJa 10). Vgl. dogordok. - Land (Ub. a0); in d. Welt: an d. gosudarstvolaryttan muu ulakannara der dojdu groBte aller Staaten der Welt (DJa 174); kyra d. Heimat (DJa 170); ulakan d. Vaterland (ebda); d. kihite Eingeborener, Einheimischer (Ub. 110, 193). Etym.: (mo. (Rass. 66).- Ygl. hir-doidu. dojdulik (DJa), dojdulak (DemJ. UA) Land/Heimat habend; bir d. Landsmann, Mitbiirger (DJa 141, 197); kaidifik d.kyn? wo stammst du her? (DemJ. UA 93.30). doksuna,.in: d. falky4ald- 2?? wehen (?) (DJa 134). dokil bis wann?; d. hytyamyj? wie lange wirst du noch liegen? (Ub. 194). Etym.: ( russ. dial. dokul id. (Ub. 194). dotbaky irgendein kleiner Vogel. Etym.: vgl. ewk. dokoh kleiner Schlamml[ufer (Ub. 64). dolgan (DJa 8), dulgan (Ub. D 42; Nad. PAD 32), dulgin (Ub. 11) Dolgane. Etym.: ( dulgan, ewk. Stammesname ( *'Bewohner der Orte am mittle- Lauf des Flusses' (dul I gan; nt dul+ vgl. ewk. dul-in Mitte, dul-mr ren Mittelfinger usw.; zu -gan vgl. ewk. ridrgrin Bewohner der Orte am unteren Lauf des Flusses, ridigu am unteren Lauf befindlich; in den 30er Jahren bezeichneten sich die Dolganen selbst nur im Gesprdch mit Fremden als Ygl. tya; dulganna-. solche, sonst immer als tya kihitd (Ub. D 42f.). S. dolgun. dotguj- wogen, wallen (DJa 57).

Prare Jpzykozrawcre z,

ll4

82

Etym.: : jak. dolgun id.; vgl. osm. dalga id. S. dolguj-. dolgunnik wellig (DJa 117). dolgunnur- Wellen schlagen; bajgal d.but das Meer schlug Wellen (DemJ. UA
dolgun Welle (Nad. 39).
124.t77).

doloto MeiBel. Etym.: ( russ. doloto id. ) jak. dolotu id. (Ub. 71). dordbo (alle Belege auBer DemJ. UA), dordby DemJ. UA 123.133) guten Tag!, hallo!; d.lorrq, ogolor! guten Tag, Kinder! (DJa 17). Etym.: (russ. zdorovo id. (Ub. 147). YgL drastyaj. dordbolos- (Ub. 147), dorobol6s- (DemJ. UA 87.58), dorobolos- (Ub. 74) einander begrtiBen. dordby s. dordbo. dorulfir dfik tit heiliger Eichbaum (DO 129:: jak. al-luk-mas). doska Wandtafel; d.ga huruj- an die Tafel schreiben (Art. 84). Etym.: ( russ. doska 1. Brett; 2. Tafel. Vgl. tablica; duoska, doskolo-. doskol6- Bretter befestigen z.B. Sitzbrinke im Schlitten (DemJ. UA 144.10: doskolotiular [sic!] 'pribivajut doski dlja sidenJa'). Etym.: (*dosko;vgl.
doska.

dordbo. dressirovannaj dressiert; d. nbnkfl dressierter Bdr (DJa 190). '


dressirovannyj id.

ddxtur Arzt (Ub. 69). Etym.: ( russ. doktor id. *diil- durchbohren (?); tiibiitiin siginin d.ii durch seinen Kopf hindurch (DemJ. UA 108.130). Falls ddld tatsichlich (d6l- vgt. osm. dtil- id. diiskii s. duoska. ygl. drastyaj guten Tag!. Etym.: ( russ. zdravstvuj id. (Ub. 7q.

Etym.::

russ.

drop s. d(u)rop. -du s. -du. Dudinka Ortsname (Art. 84). Dujuna. - Vgl. Dujund Ortsname Dudinka; D.ffan aus Dudinka (Art. 84). Ygl. Dudinka. dukakan ZeltlJvte der Wochnerin. Etym.: ( ewk. lukokan -kleines ZElt (Ub.
62).

d'ukalardiktar Menschen, Leute (Belt. T 163.6). Etym.: (*duka (s. {ukia) Zelt, Haus (also wortl.: 'Hausgenossen'). d'ukagdy s. {ukarydt d'ukka s. {ukia. dulagy unfruchtbare Rentierkuh (Vor. SZ 147). Etym.: vgl. ewk. dulak - dulan id. dulgan, dulgin s. dolgan. dulginni- dolganisch sprechen (Ub. 11). Etym .: (dulgan (s. dolgan). Vgl. hakala-, tyala-. dulkak s. {ulkak. dumajdi- s. dumajda-. Durf,dska s. Duria.

83

(aberub. 119: obraiienie);diiilntigit d.? habt ihr verstanden? (DemJ. uA 122.96); ikki d. iis d. Eahy zwei oder drei Stunden lang (Belt. T 161.5). Ygl. du. duogo s. togo.duoska (Pek.752; ub. 41, 154), diiska (ub.72) 1. ein Holzstiick im Fischnetz (Pek. 752: polkaldoiieika dlja petel seti-tastika);2. Bretr?, Tafel? (ub. 41, 72: doska). Etym.: s. doska. d'urak (DemJ. UA 87.77), d'urik (ebda 87.66, 87.75) ethn. Jwake. d'urik s. durak. d(u)rop Schrot (Bleikilgelchen).- Etym.: ( russ. drob' id.) iak. doruop id. (uu. 7t). d'uru s. guru ll. -di, -du Fragepartikel;hop d[? alles klar?, O.K.? (Ub. 106); biliigin du? kennst du? (DemJ. UA 92.11); ...d[...d[ entweder...oder... (ebda 14l.ll). - Vgl. duo, {uru II. dfik s. dorulur d. ttt. dtma Gedanke. Etym.: (russ. durnaid. (Ub. 28). Vgl. d.-hana; dumajda_. dfima-hani 1. Gedanken, Uberlegungen (Ub. 74); -z. verstand (ub. I i0). dlmajdi- (DSJ 276 s.v. xajdirik) dumajdi- (Ub. 74) denken, iiberlegen. Etym.: (russ. dumaj, Imperat. 2.Sg. ( dumat,id. ygl. duma. dfrmalik Gedanken habend; laktar dilin kihi ahyn turkary-d. Gedanken einer Frau sind lang wie ihr Haar (Do 74: ieniiina imeet zdravyj smysl s dlinu
duo Fragepartikel kos).

Dfiria, Duriiska weiblicher Name. Etym.: ( russ. Dunja, Koseform ( Evdokija (Ub. 73). Vel. ogdo. diibiikte (Ub. 26), Eiibtiktn (Ub. 64) Wespe. Etym.: ( ewk. luvukte (Ub. 64). d'iidej- schmutzig werden (DemJ. UA 146.11)

diika s. lukia. diil/iin- (d.lv) 1. erkennen;minigin hatan d.liiktiirii [sic!]huoga sie werdern nicht imstande sein, mich zu erkennen (DernJ. UA 107.106): Z. verstehen; d.Htigit duo? habt ihr verstanden? (ebda 122.96). dtindiir(ii) die vordere oder hintere Wand des Schlittens. Etym.: ( ewk. dundurin'die vordere Wand des Schlittens (DSJ 90). diindiirdi- die hintere Wand/Riickenlehne befestigen (DemJ. UA 144.10). diirii s. guru. diiriiptii 1. Spiine zum Feueranziinden (DSJ 90); 2. fiir Ztindsplne bestimmter Holzscheit (Po. 149). Etym.: ( tung.; vgl. lam. durup- Feuer fassen (Kal.
264). dvorec s. s"ezd.

TI

dyl, dyl s. Syl. d'yllak s. iyllak. dylla/n- so und so viele Jahre alt sein; biiihuonia d'.myt l(d'.mmytl er ist ca. 50 Jahre alt (DemJ. D 180.155); bu ogo tiiiirt d'.na [sic!] das Kind wurde 4 Jahre alt (ebda 182.269). Etym.: (dyl (s. Eyl). Vgl. rs-.

6*

84

E/E
ikskursija Ausflug (Art. 81); tuok i.tygar iihigi hylfybykkytyj? an was fiir einem Ausflug habt ihr teilgenommen? [vgl. russ. idti na b.] (DJa 65); i.ga Etym.: barys- einen gemeinsamen Ausflug unternehmen (DJa 201). ( russ. ikskursija id. Ervote s. Jervoie. Etym.: ( russ. istonec id. istonec (Pl.: i.tar) Este (DJa Il7).

F
Etym.: (russ. fabrika id. fabrika Fabrik (DJa 46, 113). - Etym.: ( russ. familiia id. Ygl. hurullar. familija Familienname (DJa 36). ( Etym.: - russ. faiist id. fa5ist (Pl.: f.ar, nicht *f.tar) -Faschist (DJa 122). - Etym.: ( russ. ferma id. ferma Farm; koruoba f.lara Kuhfarm (DJa 140). Etym.: (russ. fevral id. fevral Februar (DJa 158). fizkul'turnaj s. zal. Etym.: ( russ./ag id. flag Fahne, Flagge; kyhyl f. die rote Fahne (DJa 116). Etym.: (russ. flaiok id. flalok Flhnchen, kleine Fahne (DJa 122, 192). Vgl. Jlaioktak. flaZoktardik adj. mit kleinen Fahnen (versehen) (DJa 192). flr?oktik adj. mit einer kleinen Fahne (versehen) (DJa 122). - Vgl. flaioktardak. fortotka Oberlicht, Klappfenster; f.ny aryj-/hap- das Oberlicht auf-/zu-machen (DJa 17). Etym.: (russ. fortoika id. Etym.: ( russ. futbol id. futbol FuBball; f. dnrfld- FuBball spielen (DJa 51).

G
Etym.: ( russ. galstuk Krawatte. gansa s. gausa. ga4sa (Pek. 649 s.v. gamsa;DSJ 279 s.v. xarlsa), gansa (DSJ 83), nigsa (DSJ 279 s.v. xausa;in DSJ 172wird sub ninsa wohl irrtiimlicherweise aluf xarysa verwiesen, wo jedoch nansafehlt); 1;e1sa (Nad. 39; Belt. 53; DSJ 177); iassa Etym.: : jak. gamsa xamsa is. : alt. karyza, (Ub. 41, 83) Tabakpfeife. -tausa id. (mo. (mol.- yansa, bvj. gansa id.) tll. darlza, tof. darlza) samoj. (Joki 158; Chel. 138, Nr. 38). Etym.: ( russ. gaz id. gaz Gas (DJa 70). Etym.: ( russ. gazeta id. ) jak. gazet Zeitung (Acc. Pl.: g.tary, DJa 767, 201). ,xahyat id. gii, in: gn gn! Ausruf der Zustimmung seitens der Oloqko-Zuhorer (DO 23).
galstuk, in: pionerskaj g. Pionierhalstuch (DJa 123).

YgL kd.

85

giidiirii (Ub. 40), kiidiirli (Ub. 28) Schaber zur Bearbeitung von Leder. Etym.: :jak. kddrirtin (Ub.40) (tung., vgl. ewk. ked(e)r1,lam. kedraid. (Ub. 28; Kal. TJ 265 s.v. krirdri). Glikdan Stammesname. Etym.: (ewk. gdkian Falke (Ub. 2l). - *gD-) Damenpelzjacke (russ. docha) aus schiitterem giilima (DSJ 83: ge-, nicht Rentierfell. Etym.: ( ewk. gSlama id. (ebda). gnnfn s. grin{d.gnnff, (DSJ 83), gnnfn (DO 77) Messer (DO 77: noi; DSJ 83: noi bo(iogo razmera, kinial). Etym.: (ewk. (DO 77). - g.n iti guorat ita any Ufianovsk zu Ehren von Lenin giiriiistfi- ehren; Lenini
hei8t die Stadt jetzt UlJanovsk (DJa 180); kimi g.n? zu wessen Ehren? (DJa 197). Etym.: : jak. kririristd- id. (kciriris Testament, Vermichtnis ( mo.; moL.-gerijes id. (Kal. MEJ 33).

giirtlihii Gerstenkorn (am Augbnlid). Etym.: : jak. - (russ. general kdttdhd id. (Vor. 9l). general General (DJa 125). Etym.: id. geolog Geologe (DJa 45). - Etym.: ( russ. geolog id. geroj Held; Gagarin kosmos marjnajgy g.a Gagarin des -olo4kolor g.dara Eposhelden (DJa ist der erste Heldruss. Kosmos (DJa 39); 138). Etym.: ( geroj id,. S. pioner. -heldenhaft; g. hiiriliis- heldenhaft kimpfen (DJa 37); g. iilgerojdfr adv. heldenhaft sterben (DJa 196). giiimit, giiimmit s. girin. gie/n (+ Poss.-Suff.) 1. eigen (Ub. D 52); 1.Sg.: min g.nim mein eigener (Ub. 91); 2.5g.: dn g.niry @bda); 3.Sg.: gini g.nri (ebda); lrPl.: bihigi g.mmit (ebda) : bihigi g.mft (Ub. D 52);2.P1.: rihigi g.nryil (Ub.94) : 1;1tir; s.nryit (Ub. D 52); 3.P1.: giniltir g.ttdrd : giniltir g.nirirri (Ub. 9a); min biijiim g.nim mein eigener (Ub. D 53: mne samomu prinadleiaiti), dn brijdrl g.nir1 (2.5g.), gini btijtitin g.nrf (3.Sg.) (ebda); iimiksin g.nii X das eigene X der Alten (Ub. 95); 2. ztgehoig, gehorend (Ub. 9l); atlr g.nii hoto Unterschenkel eines Stieres (DemJ. UA 122.90); hir g.nin otun mahyn iga kiiriibtin ich sehe all das Gras und all die Biume auf der Erde ohne Ausnahme (ebda 95.23); bary zavodtar kapitalistar g.ttiirii iitii alle Betriebe gehorten den Kapitalisten (DJa 113); 3. typisch, charakteristisch; ta4astara iimiSi bnjiiliirin g.nfl auch ihre Kleider sind fiir sie typisch (DJa 171). Etym.: s. Ubrjatova, E.I.: Sluiebnoe slovo kirinri v jakutskom jazyke, in: Akademiku Vladimiru A. Gordlevskomu k ego semidesjatipjatiletiju, Moskva 1953: 279-291; sonst Ub. 91-95. gijrnd' s. gidn. giiiniirfl s. gitin. giiinim s. gitin. ginnig s. gitin. giiiqit, giiiqgit s. gitin. giiittiirii s. girin. gidalfin (DSJ 83), gidolfrn (Ub. 64) Libelle. Etym.: ( ewk. gidalu id. (Ub. 64; DSJ 83).

86

Stammesname; G. fiha (DSJ 262: Gidatovy). gidolfin s. gidalun. Etym.: gilbnj- glanzen, blitzen (DemJ. UA 127.268).

Gidi

(Kal. MEJ 103 s.v. kilbdl{ii-). gibnan/fl- schillern; iirii holotoj, iigin-iigin uotunan g.ir [sic!, : -rr] (ihr) Zopf ist golden [und] schillert in [verschiedenen] Feuerfarben (DemJ. UA 124.179). Etym.: (gilbtij-. Etym.: 1: jak. kilbris, gilbiis Blitz (Ub. 25,40); g.gyn- blitzen (Ub. 145). Ub. 40) (gitbdi- (: jak. kitbdi-). Etym.: (ewk. gildi Ring' gildi Schleuder (Waffe). Etym.: g.ga kir- aufs Gymnasium gehen (DJa 181). gimnazija Gymnasium; ( russ. gimnaziia id. gini, gini (ub. 46), ginni (Belt. T 164.1) er, sie, es; Dat.: g.tikti;g.iikn biiis dyl er Etym.: : jak. ist 5 Jahre alt (Belt. T 164.2); g.tii huok ohne ihn (Ub. 85). kini id.: osm. ktindi selber. - Vgl. giniltir. gini?inii sein, ihm geh<irend (Ub. 90). Ygl. gininndgi. ginianinigi unweit von/neben ihm befindlich (Ub. S2). sie (3.P1.); g. huok ohne sie (ub. giniliir (ub. 79), ginniir (Belt. T 160.2,161.4) Ygl. gini. 85). giniliirdilgi 1. bei ihnen befindlich; 2. neben/unweit von ihnen behndlich (Ub. Ygl. gininndgi. 82). - so wie sie (Ub. 82 takoi, kak oni). Vgl. gininnik' giniliirdik giniliirimsiik adi. femand,l der sie (3'Pl.) mag (Ub. 82). ginimsik adj. [1emand,] der ihn mag (Ub. 82). Vgl. ginidnindgi. gininnflgi bei ihm befrndlich (Ub. 82). Vgl. giniltirdikgininnik so wie er/sie/es (Ub. 82). ginni s. grzi. Etym.: Koseform (Girguorai (ub. 36, 73). Girg(u)o mcinnlicher Name. - Etym.: ( russ. Grigorii) jak. Kirgitikij (ub. 73). Girguoraj mtinnlicher Name.
Girg(u)o. glasnaj (auch: g. zvuk)

jak. kilbdi- id. ( mo.

---5.

vokal (DJa 4); kylgas g. zvuk Kurzvokal (DJa 13); uhun Etym.: : ruSS. glasnyj id. g. zvuk Langvokal (ebda). -(Worter) mit Langvokalen (DJa 68)' glasnajddk, in: uhun g. (tyllar) glavnaj s. tlen. Etym.: ( ewk. goiowun (ebda), geiewun - gojawun gojobun Wunde (Ub. 66). YgL goiobun. (Ub. D 65). Etym.: (ewk. goiowun wunde; gojobln leicht verwundet (vom lnld). gojobun' verwundet (DSJ 83). - Vgl. golomo (alle Belege aufier DSJ), xolomo (DSJ 289; Em. 337; vgl. Hatatla) Erdhiitte (ub. 62); eine Art Stangenzelt, das im winter mit Schnee, sonst mit Erde bedeckt wird (DO 129; DSJ 289); buor g. dintii Erdhiitte (DemJ. Etym.: (ewk. golomo id. (DSJ 289; Anik' 17, Nr' 58)' UA 95.13). gorat s. guorat. Etym.: ( russ. gorn ((dt. Horn) id. gornz Musikinstr. Horn (DJa 169).

87

bracht wird und es unmoglich macht, da8 die Ziigelriemen zu Boden fallen und geschleppt werden (Pek. 650). ( - Etym.: ewk. gugarka id. (DSJ 83). guorat (DJa 30; Ub. 120, 132), goril (DemJ. UA 87.68), gorod (Ub. t4g) t. stadt (ub. 149); e. tahygar bei/auBerhalb der Stadt (Ub. 120); g.tar dttara stbdtenamen (DJa 30); 2. stddtisch, stadt-; g. giii Stadthaus (ub. 132). Etym.: (russ. gorod l. id. goroskuoj. - YgL gurduk wie; iti g. so, auf diese Weise (Ub. 190). Etym.: : jak. kurduk id. Vgl. gurdukkan; kiirdilk. gurdukkan eben so, wie...; iti g. eben so, genau auf diese Weise (Dem,j. UA 129.342). Etym.: (gurduk * Dimin.-Sluff. -kan. gurguntaj s. uhuntaj-g. gurum s. gurumi. gurumi (ub. D 56; Ub.2l), gurum (ub. 57):g. atak Art winterstiefel ohne Verzierung. Etym.: (ewk. gurumt Stiefelschaft (Ub. 21). giidiin, in: g. tuman leichter Nebel (DemJ. UA 105.45). ys ..r...rn ..ri.,i - Vgl. tuman. guaJoa- s. gula@a-. giiH/k (e.gv) Vorratskammer (DemJ. UA 14t.lt). giiliimfln zool. Bremse (Vor. 91). : jak. killi)mrin id,. - Etym.: giilijdfl- (alle Belege auBer DemJ. UA), giitriidi (DernJ. UA 103.6) t. spazierengehen (Ub. 22,119);2. feiern (Ub. l4l). Etym.: (*gi)tdj ( rugs. Cujaj, Imperat. 2.Sg. ( guljat' l. id. (Ub. 22). giiliibrti, in: g. g. uotum ubajar mein Feuer brennt wie ein Blitz (DemJ.

Last-. gubernija Gouvernement (DJa 180). Etym.: (russ. gubernija id. gugirka ein Stiick Knochen oder ein Haken, der an dem Geschirriemen ange-

Etym.: vgl. russ. gornostaj und kolonoft (DSJ 83). gorod s. guorat. goronuok s. gornuok. goroskuoj stidtisch. ygl. guorat. Etym.: (russ. gorodskoj id. (ub. 129). gosudarstvo Staat (DJa 94). Etym.: ( russ. gosudarstvo id,. grafit Graphit; fabrikaga g.ynan steriennary o4orollor in der Fabrik werden aus Graphit Bleistiftminen hergestellt (DJa 46). Etym.: ( russ. grafit id. granica Grenze (DJa 159). Eiym.: (russ. granica id,. gruSa Birne (DJa 189). Etym.: ( russ. gruia id. gruzin (Pl.: g.nar) Georgier (DJa 117).- Etym.: (russ. gruzin id. gruzovoj, in: g. samolEt Transportflugzeug (DJa 59). Etym.: ( russ. gruzovoj

gornuok (DsJ 83), goronuok (Nad. 39) Hermelin.

D l80.ll4).

gftte oiele (Nad. 39). gylbaj- blinken; glitzern; glinzen (Vor. 9l); kyrd'agas aga [sic!, : ahal g.byt ogonhor oloror es sitzt ein garrz alter, wei8haariger Mann (DemJ. ygt. gylbak_. D 180.162). Etym.: : jak. kytbaj- id. (Vor. 9l).

88

gylba/k- (g.gv) weiB werden; kyhyn uskin ifike, g.gar im Winter ist der Hase Etym.: vgl. jak. kylbai- glinzen weiB, [er] wird weiB (DemJ. D 180.152).

((mo.). gyn- tun, machen (DJa 190; Ub. 30, 149); kajdnk g. (NR) : tugu g' (K) was tun?, wie handeln? (BeKo. 82 vd,. kana-); otEogo kajtak iimltii g.yakpyt dann werden wir (doch) etwas tun (Dem',j. uA 120.40); bu g.an dabei (DSJ 146 s.v. kdrsr ); ol g.an baran danach (KoS. T 181.13). - Gram.: nach -ary-Ger. driickt aus: (1) vorhaben, wille, Bereitschaft; bariry g. bereit sein zu gehen (ub. 165); hynfraniry gymmytygar als er gerade vorhatte, sich ausiuruhen (DJa I27); liirii uskiny hiiiri gymmyt der Wolf war gerade kurz davor, den Hasen zu fressen (DJa 131); kiipsflri g.nagyna als er (etw.) erzahlen wollte (ub. 117); (2) fast tun; iilarti g. fast sterben, dem Tode nahe (*ky-; vgl' osm' ky-l- id' sein (Ub. 165; DemJ. UA 85.21: dl\ril g.)' - Etym': gyrdbgyj s. Goguor-g. gytta s. kytta.

G
[abala s. labyla. jabala (ub. 40) Art Pelzstriimpfe; [.tyn kntlabyla (DJa 25; DSJ 93), fabala Pelzstriimpfe anziehen (DJa 25). (Kos' T 180'2) 1' arm; hvppytar olus Eadury (DJa 113; Nad. 36; Ub. 134), Eadyly - m tej" huok, olus da huok sie fiihrten weder ein sehr reiches, noch ein sehr [.ta ur-.. Leben (vel. Eadyryyryk) (Kos. T 130.2); 2. Armer; [. ogoto das Kind Etym.:(mo.; moL. iadn4gi id. (Kal. MEr 9t. eines Armen (ub. 134).
Eadyty s. Sadarly. -adv. arm; biirt [. hyt- ein armes Leben fiihren (Kos. EaOVrfVtVt Vgl. {adar1y. - gllnzend, funkelnd (DO 106). lagyl

T.

186.4).

daktar 140; Bert. r 162.2;Demi.uA Ell#ffi UA 98.1l5), jaktar (Ub. 155; Nad"36; DSJ 12s.320,33r), (DemJ' " (DemJ. lll), faxtar

r,fi?{[;Dra

UA

139.8), d'axtar (ebda 85'6),

98.115) :

zu seiner Frdu machen E. gyn- (ebda 128.320) zut Frau nehmen, gymmyt er selber machte die (ebda 128.320: ol OtsOtO klhyn bniatn [. ein Mbrchenvogel] zu seiner Frau); d"yn ilpit er iochter von Oksoko Etym.: jak. {axtar id. (s. Kal. nahm seine Frau mit (DemJ. UA 85.6).

123.331)

gaktattar (DJa 140; Belt.

162'2) Frau; d"yn

Pl': laktallar (DemJ' UA


yl- (DemJ' UA

[:

rv

86).

faktardak s. {aktardak. zwei ilteren laktardi- verheiraten; ol ikki ubajyn ikki klska [.byt er hat seine Etym.: (DemJ. UA 128.316). Briider mit zwei Miidchen verheiratet (fiaktar. Vgl. d'aktardan-.

89

faktardik (alle Belege auBer KoS.), faktardak (KoS. T 183.2) verheiratet (vom Mann), mit der Frau; kiillim [. ich bin mit meiner Frau gekommen (Ub. 123); rttytygar ladagy olorbut !. kistnk daneben lebte ein anner Mann mit
seiner Frau und Tochter (DJa 150); !.kyn flbit ogolokkun [sic!,

-o7c-]

iimiii

init du hast also eine Frau und auch Kinder (DemJ. UA 93.29).
laktarynak seine Frau mit Kindern; E. kiihiitn hyppyttar ginini seine Frau und Kinder warteten lange auf ihn (KoS. T. 185.45). Vgl. agatynak. faktattar s. {aktar. lalir stuhr, faul (vom Rentier) (DSJ 94). Etym.:: jak. galkyj- plitschern, wallen (mo.; Eatkyi- wehen (DJa 134). Vgl. {alkyryala-. moL. Ealgi- id. (Kal. MEJ 138). Etym.: Iterativ (-ryala-) (Ealkyj-. wehen (?; DJa 134). [alkygalifama Grube, H<ihle (KoS. T 188.38). - Etym.: ( russ. jamaid.) jak. gdmaid. fag I Krankheit, Epidemie (Ub. 37).- Etym.: (mo. (s. Kal. MEJ 50); vgl. lary ll. Eat II vulg. Teufel (DSJ 95). - Etym.: vgl. {ary l. Vgl. faraplin Flugzeug. - Etym.: ( sibir.-russ. jarapldn Aeroplan (Ub. 7l).
samoliit.

Etym.: ( russ. Jarockij (Ub. 73). Garuoskaj Familienname. - Fliegen) verjagen, ausholen (DO 109). faryn- mit der Hand (2.B. [axtar s. {aktar. Etym.: ( russ. jaiiik id. (Ub. 70) ) jak. {ahyk id. Enhyk Kiste, Kasten. gA I, Eii, d'ii 1. doch, mal; tur [n! stehe doch auf! (Ub. 179); oloron kiir [n! versuch doch mal, dich hinzusetzen! (ebda); tagys Cn! lehe doch hinaus! (ebda); birgiis baltytyn gytta fii kiiriillSir d'in der erstere ist mal mit seinem jiingeren Bruder losgelaufen (DemJ. UA l22.lll);2. und, dann, und dann, da; onton fii und danach (DJa97); itini istiin [ii bilimmit... als er das h<irte, dann verstand er... (DJa 152); 3. na; dii badaga... na, jetzt aber... (DemJ. UA 122.105); En, iiCiignj na, (das ist) gut (DJa79);4. der da, eben dieser; di kihi ispit der Mann da ist gefahren (DemJ. UA 86.48). Vd. dA. II, in: [ii tiis- tot umfallen (DSJ 284 s.v. xahyajax). Eii Etym.: (*JagaGAga-nana eine Frauengestalt in Ologko (DO 40). -Baba: russ. Baba-Jaga. Geniel Esej-FluB (DSJ 106 s.v. iki; Vor. SZ 175). Eejri Enjn! schon gut,'schon gut! (DJa 154). gagkii s. d'rirykti. [flsti, jasli Kinderkrippe. - Etym.: (russ. jasli id.) jak. {ahyla id. fie @Ja 91; Ub. 20,70), die rub. 141; DemJ. UA 99.136, 145.8), dii (KoS. T 184.25), die/k @o5. T. 181.18: d.kV; Demj. UA 120.29: d.gl) l. Haus(-halt), Heim; yriktigy d.tii das Haus des Zaren (Ub. lal); irhii kiirdiik dojdubun hylls !.li hanibyn an mein Land wie an die Mutter denke ich als an ein wannes Heim (DJa 9l); d.ttnn hugas nah am Haus (DemJ. UA 145.8); [iikii innitigiir vor ihrem Haus (KoS. T 181.18)); ikki diiigi tuok daktara tulujiEiynyj, ikki diiigi mastan fllan? ist eine Frau genug fiir zwei

90

Haushalte, um zwei Hduser mit Brennholz und Wasser zu versorgen? (DemJ. UA' 120.29);2. Zimmer (nur in Ub. 70:) A[ije atyn ['gii barbyta Etym.: ( tung. seine altere Schwester ist in das andere Zimmet gegangen. Vgl. Eirildk; dititrin: kumnata' oder mo. (s. Kal. EJE 122). - tibillibit orogu buluoga' $.diiigii (von einem fingnrtiiir/it- (g.dv)'?" gini kirynan Hund in der Taiga) er wird den im Schnee ausgetretenen Pfad fltnden' er

wird

???

(DJa

100).

link

giet .itt Ledervorhang mit oder ohne Rahmen, welcher als Tiir fungiert (DSJ

s. ddk.

wir Eiilnn- seinen Wohnsitz nehmen, sich niederlassen; onno barybat !.nibit : jak. litildn- id. Etym.: haben uns dort alle niedergelassen (DJa 25). -

e7).

gie6[ (DJa -

42), die6k @elt. T 163.9; DemJ. UA; Ko5' T), dilnk @elt' T 160.1) 1. ein Haus besitzend; hylis f.tiir sie haben wanne Hiuser (DJa 42);onton uraha d.tiirgii kirbitii [im Miirchen] danach ist sie (: die Maus) zu Menschen [wortl.: zu den Laubhiitten Besitzenden] gekommen (Belt. T 163.9); 2. wohnhaft; giniliir f.tiir internatka sie leben im Internat (DJa 42); d. buol- wohnen, leben (Belt. T 160.1: hyrga ditigd d. buolaiylar sie leben in Laubhiitten); d.tnrii seine Hausangehorigen (KoS. T 183.12; vgl.

<sid.

gruIagt). fietigi 1. Haus-;

vgl. ditikiktrirri sub gidldk). jak. figis, in: [. kirij- scheuen, fliehen, zuriickschrecken (DJa 134).-Etym.:: E. gyn- zusammenzucken. f-goo" (UU. 37; Ub. D 65) mtinnlicher Vorname. - Etym.: (russ. Egor) jak. -Gagi)a, (Jb. 37, 73). vgl. ti. gvrabgviGoguor gyribgyj russ. -Egor xrabryi (Ub. 73). (ebda). logus leicht (Ub. D 59); E. atllik (Dorf Chety, Rayon Chatangs) billig Etym.:: jak. {oyus relativ klein, handlich (mo.; moL. lokis passend Ygl. hogus; tiktbm(Kal. MEJ l7). - !. kiiriit- sein Gliick versuchen (DemJ. uA 129.345; [ol Gliick (ub. 129); Etym': : jak' lol id' s. itig(ij-);oo, [.um! oh, welch ein Gliick! (DJa 149). (mo.; moL. lol id. (Kal. MEJ 17). [ollok gliicklich (Ub. 129); g. kiin ein gliicklicher Tag (Ub' 68)' folldktuk adv. glicklicherweise (DJa 25: s. titcirllti), gliicklich. (Yot. ( folo Berghammel/-widder (DSJ 98; Vor. SZ 128). - Etym.: ewk. {olog SZ 128:'kamennyj baran'; DSJ 98). foloptin veralt. ein Stein, der im FluB eine merkwiirdige Form angenommen - hat und beim Heilen verwendet wird. Etym.: ( ewk. loloptin ( golo Stein

!.

Zivotnaj Haustier (DJa 103); 2. Hausangehoriger (DJa 83;

(ub. 65). fon (ub. 11), ldn (wohl nur vor -Y- der Folgesilbe; DemJ. uA98.133: fionu, - Acc.) Volk. Etym.:: jak. {on id-( mo. *!on)*dzon) burj' zon id' (Doerfer Rez. MEJ 506).

9t Etym.: ( ewk. darlrialgun aufgestiilpt Nase (DSJ 9g). foggulga nxl siitga. Etym.: : jak. {oruo id. (mo.; mol-. [oruo PaBgdnler, Zelter (Nad. 22). giruya id. (Kal. MEJ 23, 35). !6n s. {on. gtidiikte Muskel(n) (DO 129). [uka s. gukia. [ukdkdn Zeltstangen, die an dem Platz hinterlassen werden, an dem ein Kind geboren wurde. Etym.: (*!uka (s. lukia) * Dimin.-Suff. -kan. (DSJ 187 s.v. oryko), d'ukaldy (Belt. T 16t.4), gftkindi (Ub. 37), fukaAd! giiki{di (DSJ 100) l. Rentiersattel;2. Minnersattel (nur Ub. 3Z). Etym.: vgl. ewk. jukal Fratensattel (DSJ 100). *[uki (s. dukakan), d'ukka (Belt. fukEa (Ub. 41), fuka (KoS. T 189.3), T 16l.l), diika (KoS. T 186.1) l. Zelt, Hiitte, Jurte; muoraga d,. diii eine Hiitte im Norden (Belt. T 161.1); 2. verlassene Hiitre (nur Ub. 4l). Etym.: (ewk. lukta Jurtengeriist (Ub. al; 55, Nr. - (Ub. 64), liikiin (Ub. altesOuer. Etym.: ( ewk.vgl. Anik. (Ub. 37,304). 37) [ukun 64). {ukun id. [ulkak (alle Belege auBer DemJ.), d'ulka/k (DemJ. UA 139.7: d,.gV) l.
irrtiimlicherwiese (diulka: ka) fiir *( diulkak: a), also : {ulkakkal am Herd (KoS. T 187.28); 2. Hausangehoriger (Ub. al); 3. eine Familie, die im fremden Haus lebt (Ub. D 47);4. Nachbarin (DemJ. UA 139.7). Etym.: ( ewk. {ulgak (Ub. 62) - gulgak (Ub. 4l) Hausangehoriger (( ewk. {u Haus) ) jak. lukax (Ub. 62) - {ukkak (Ub. D a7; -k?). [ulkika s. lutkak. luru I irgend-, russ. nibud'(Ub. 107); kim E. ita egal wessen Name (Ub. 196: ['e-nibud' imja); tdh6 kaiia [. olorbuttara sie lebten eine Zeit lang (Ub. 106). Etym.: vgl. jak. {ilril sogar, - I kanna I kas I kim I tuok {. auch immer (Ub. 107, Anm. 3). - Vgl. kaja I kajdrit furu II (Ub. 155), d'uru (Ub. 161), fiirii (DSJ 101; Vor. SZ 150; DO 77), diirii (DemJ. D; DemJ. UA) l. Fragepartikel, russ. /i; ubajy4 kdmnf itik [.? ist dein ilterer Bruder noch nicht weggegangen? (Ub. 155); kiilingii S.? wird er kommen? (Ub. 161); harsyn samolEt kiiliirii [.? wird das Flugzeug morgen ankommen? (Vor. SZ 150); iiiiigrij yrya suox nni i.? es gibt also keine guten Lieder? (DSJ l0l); 2. etwa, vielleicht; rws. ito-li? (DO 77);3. unklar, unsicher; tuok taksya d. unklar ist, was daraus wird (DemJ . D 182.302); 4. irgendwo (?); onno bir d. y0yrya tiritii [im Mirchen] bs gibt hier irgendwo eine Bienenhaut (Demj. UA 126.260). fusirnaj Schtiler, der Klassendienst hat (Ub. 72). - Etym.: s.o. deiuinaj. [[pka Rock. - Etym.: (russ. jubka id.) jak. Euppa id. (Ub.70). giibiiktii s. dilbilktri. Etym.: : jak. {i)hiin id. ( mo.; moL. {isiln id. fiihiin Hautfarbe eines Tieres.

Wohnfliche

im Zeltlin der Hiitte (Ub. D

47); Herd; futkika

[sic!,

48). guxa0ol s. guKandr.


v..r i

(Kal. MEJ

liikiin s. lukun.

92

giilbigki Jlgerschiirze aus Hundehaut. Etym.: ( ewk. {ulbarlki in der Jagd verwendete Schuhiiberziige aus Hundeleder (Ub. 63). liirii s. {uru ll. v n. t gu(anfi s. guKauil. lyala Sache, Angelegenheit. - Etym.: ( russ. delo id. (Ub.22)) jak. {yala id. lyl (DJa 105; Art. 81, 83; DSJ 101f.), dyl (Belt. T 165.6-7,166.24; DemJ. UA
123.143,124.169), dyl (Belt. T 166.33) Jahr; Bahylaj Bahylaiabys iilbfiti ikki !. buolla zwei Jahre sind vergangen, seitdem Vasilij Vasil'evid gestorben ist (DSJ 101f.); ispyt E.ga im vergangenen Jahr (DJa 105); 1958-tik [.ga im Jahr 1958 (Art. 83); fis d.la utuj- [im Miirchen] drei Jahre lang schlafen (DemJ. UA 123.143); iir myfia kiippiittiir, d.y gytta d. a4aryn [im Miirchen] sie sind lange geflogen, eineinhalb Jahre lang (ebda 124.169), bunna flilir 27 Ey kyrlagas utitil27 Jahre lang arbeitet hier der alte Lehrer (Art' 81); min kyrd'ahaspyn ginninniiglir [sic!, : -indgdrl uon d'.ynan ich bin l0 Jahre Slter als er (Belt. T 165.7); giniflkii huok hiirbii d'. er ist noch keine 20 (ebda 165.6); min ogogor tiiiirt d. mein Sohn ist 4 Jahre alt (ebda 166.33); nn E.yl

Vgl. hyl - syl; d'yllan-; lylldk. xahyj? wie alt bist du? (DSJ 101f.). *[yllan- s. d'yllan-. fylligy Jahr(es)-; Hala E. koncert Neujahrskonzert (DJa 138). [ytli/k (DJa), dylla/k (Belt. T 166.29, 167.46), d'ylla/k (sonstige Belege) (g/d7d.gv) XY Jahre alt; uon bir [sic!] d.k kis ogo die I I Jahre alte Tochter (Belt. T 167.aO; togustan taksa f.gygar als er llter als 9 war (DJa 181); gini orto d'.k er ist im mittleren Alter (Belt. T 165.12\; kas [.gygar? in welchem Alter? (DJa 183); kas d.gyi iihiinii ubaiyg? wie alt ist dein Bruder? (Belt. T 166.29); iin kas da !.k buol wie alt du auch immer bist (DJa 163)' Etym.:: jak. lyryla- id'. Eyrfln- zittem (DJa 155).

H
Etym.: ( ewk. habul (Ub. 26), hibul (s. kir{ik-h.), xibul (Ub. 66) Wahrheit. xabel (Ub. 26) - st7u"1 (Ub. 66). habyl/yn- (h.lV, DJa 141) 1. sich (von selbst) schlieBen (KoS. T 184-22);2. sich bewolken/beziehen; kallin bylyttarynan h.ynna der Himmel bezog sich mit YgL haby. Etym.: Pass.-Refl. (hap-. Wolken (DJa S8).

habys-haqa nagelneu (DJa 198).

mit -bys, s. GJa 159. Etym.: (hap-. habf 1. Zudecken; 2. Deckel (Ub. 26). Etym.: ( ewk. xaia Darmfett; fetter Darm (Ub. 64). hada Darm. Etym.: ( ewk. saiarlid. (DSJ 226 hafari Rentierkuh im zweiten Lebensjahr.
s.v. hatary). haga wie, 6hnlich, etwa der Gr<i8e von (Ub. D aQ; liiriid h. etwa so gro8 wie ein Schmetterling (DJa 70); giii h. hobuoj Schneehaufen so hoch wie ein Haus (DJa 198). Etym.: : jak. saya id. ( ? sax Zeit (auch 'MaB'?) : osm. iag. Yg; hagYna'

Etym.:

jak. sabys-sat1a id.; Reduplikation

93

hagyl s. hahyl. Etym.: : jak. hagyna wihrend; hiiri h. wihrend des Krieges (DJa 195). (*iag ) osm. iag Zeit, Periode. YgL haga. sayyna id. hahar- vergilben, gelb werden; katy4 mas hiibirdiiktiiri h.dylar die Blitter der Etym.: : jak. sahar- id. : atti. Birken sind gelb geworden (DJa 86). jaiar- griin werden; vgl. hahyl. Etym.: : jak. saharxai id.; s. hahar-. haharkaj gelb (DJa 189). - 1. fuchsrot (DJa 147; NR: BeKo. 80); 2. Fuchs hahyl (DJa), hagyl (BeKo.) (BeKo. 78). Etym.: : jak. sahyl Fuchs : atii. ia{yl griin (mit dem Vgl. hahar-, Bedeutungswandel: griin ) grtinlich ) gelb ) gelbrot ) Fuchs). haharkaj. Etym.: (russ. vzajmy id. (Ub. 68, ll7). hajmfi auf Borg. hajn s. hajyn. Etym.: haitan (Dem'j. UA 85.4, 86.40), hajtin (ebda 86.36) Satan, Teufel. (russ. {ajtan id. hajtin s. hajtan. hajyn (Ub.; DemJ. UA; DemJ. D), hajn (Belt. T) 1. Sommer (Ub. 130); balykta6Eylar kyhyny hajyny Fische werden winters wie sommers gefangen (Dem'j. UA 142.1);2. im Sommer (Ub. 130; DemJ. D 180.148; Belt. Etym.: : jak. sajyn 1.2. id. : atii. iaiyn2. id., Instr. (iai+ t. T 161.1).

YgL hajynyn. - s. hajyryr1y. hajyngy


id.

Etym.: sekundirer Instr. ( hajyn. hajynyn im Sommer (DJa 203). h"iyrgy (DJa 4), hajynty (Ub. 130), haiygy (DemJ. UA) Sommer-; h. hynfrala4 Sommererholung (DJa 4); h. kyrsa Polarfuchs im Sommer (DemJ. UA 107.105: letnij pesec). hajyqy s. hajyrlrly. *hak s. hagyna. haka (alle Belege auBer Ub. 31), saka (Ub. 3l). l. Jakute (Ub. 31, 196); samonazvanie; obgleich 2. Dolgane (Ub. 42: v seredine 40-ch godov dolg. haka 'Dolgane' : jak. saxa 'Jaklte', wird in DJa fiir die letzteren die russ. Benennung verwendet, z.B. iakuttar olorykoloro (DJa 147) Jakutische Mirchen' vs. haka olorlkoloro (DJa 150) 'dolgah.lar nische Miirchen'); h. kihitin byhita s. byhy; ubitellar iigtistiirii sind Dolganen (DJa 84); h. ffla dolganische die meisten Lehrer Vgl. dolgan; hakaly. Sprache (DJa 109). Etym.: : jak. saxald- jzikutisch sprechen hakali- dolganisch sprechen. - tyala-, hakaly harlar-. (Ub. l1). YgL dulganna-, jakutisch (Ub. 196); 2. atf dolganisch (Ub. 196; DJa 109); h. hakali 1. auf Vgl. haka; hakala-. hagar- dolganisch sprechen (DJa 109). Etym.: (ewk. sakanan (Ub. 64) - hakandn (Anik. hakanan gro8er Hecht. 40, Nr. 196) id. Etym.: (*haklat - haklat, s.a. haklatti- wetten (Ub. 68). (russ. zaklad id. ) jak. sakalat id. (Ub. 68). Vgl. Etym.: haklit Wette. haklatta-.

94

haksyrga Fligge.
harsyn).

schrecke 1Sir. ZSS) :

Etym.:

: jak. saxsyrya id. : atii. ieki)rgti Heuosm. [ekirgri Heuschrecke (zu jak. -jrr- : osm. -ft- vgl.

(Ub. D 62; DSJ 226). Etym.:: jak. salgynnd(Kleider) liiften; sich sonnen (Ub. D 62) (salgyn Luft (mo.; mol-. salkin Wind. halka. s. alka. halt- iiberdriissig sein, sich langweilen; hytarbyttan bnjiim da h.ym l(*h.tym)

Vgl. soldat. halgynnd- sich erkilten

hakiiska ImbiB. Etym.: (russ. zakuska id.) jak. sokuska id. (Ub. 7l). halaj- leiten, ftihren (DJa 177). Etym.: : jak. salaj- id. ( mo.; moL. {ala- id,. (Kal. VII 54 s.v. salbar). halan- (Belt. T 164.15), hylan- (ebda 164.16) aus-/lecken. Etym.: (*ha1s-: jak. sala- id. <*jal-a- ) trkm. jala- id., Euv. iula- id.; vgl. *jAt-gA-) ati. jalga- id.; vgl. jak. sal-ba- lutschen. hatilik zweige habend; timir tit siittii h. ein eiserner Baum mit 7 zweigen Etym.: (*hala: jak. sata Zweig) fWortfolge!] (DemJ. UA 106.78). chak. sala l. id.; 2. Finger, Zehe. halbaktdk s. Aly h.; halbax. halbax (DSJ), salbak (DemJ. UA), *halbzk (s. halbaktA\ l. FuB (DemJ. UA l04.ll); 2. Spann (DSJ 226). Etym.:: jak. salbax Ruderblatt: dag. jalpak flach (Kal. EJE 128 s.v. salba). - Vgl. samak. haldit Soldat. Etym.: (russ. soldat id. ) jak. sallat id. (Ub. 68, ll8, 153).

ich bin (schon) des (langen) Liegens iiberdriissig (Ub. t6Z). Etym.: : jak. salt- unertriglich werden, langweilen : atii. jatkiiberdrissig sein, sich ekeln. Das durch den lautgesetzlichen Ubergang *-lk) jak. -/l sekundir entstandene -l hat im Jak. den Wandel
,,intrans.',

: jak. salybyra- id., - Etym.: s. VEWT 182b. hamajdi- nganasanisch sprechen (Ub. 147). S. hamaj. hamanna eben/genau hier(her) (Ub. 75). - Etym.:: jak. samanna id. (*s-a-manna, alter Loc. ( su-bu: osm. ii-6r2. Vgl. manna; hiti. hamannyk eben/genau solcher (Ub. 102). Etym.:- : jak. samannyk id., vgl.
halybyrd- zittern, wackeln, schwingen (DJa 84). hamanna, mannyk.

,,trans." verursacht. haltaj ein kleiner Vogel (DJa 48f.).

hamanfga, Dat. ( hubu, s.u. (Ub. 99). ham/i- flicken, stopfen; h.yryn h.yam flicken tun werde ich schon (DemJ. 97.98: zalatat'-to zalataju). Etym.: : jak. samd- die Naht umsiumen (*jam-a- ) atii. jama- id., tuv. iama- id. hamdurkuri (DSJ 226; Vor. SZ 170), handukkira (Vor. SZ 170), hindipkiri (ebda) ein dem wilden Rosmarin iihnlicher Strauch. Etym.: ? (ewk. sengkirS Wacholder, wilder Rosmarin (DSJ 226; Vor. SZ 57). Vgl.
hrirykirri.

95

- ham1yt (?, Ub. 6l: harvrrrur) Rauchabzug, rtrss. dymokur. Etym.: ( ewk. samngin id. hamubar s. hamubar. hamubdr (Ub. D 65), hamubar (Ub. 70) Samowar. Etym.: ( russ. samovar id. jak. sylabar id. (Ub. D 65; Ub. 70). ) hamyr s. hamfr. hamyrdak s. hamyrdak. hamlr (Belt. 44), hamyr (alle Belege in Belt. T) Regen; h. tiispiitii es regnete (Belt. T 168.69); h. biipptit es horte auf zu regnen (ebda 169.76); h. biittiir es hort auf zu regnen (ebda 169.77); h. tiihiir kokorogunan kuttarga diflri es regnet in Stromen (ebda 168.72); iitiir btippiit h. tiihiir es regnet und hort Etym.: : jak. samyr id. (*jamgyr [sicher] nicht bald auf (ebda 168.73). - bustak. (*jagmur ) osm. jdmur id. - S. auch hamird/i- regnen; any tyal buoluo, h.yaga bald kommt der Wind auf und es wird regnen (DJa 88). hamlrdik (DemJ. D), hamyrdak (Belt. T) regnerisch, mit Regen; h. hajyn iitli es war ein regnerischer Sommer (DemJ. D 180.120: letom iasto iel doid');h. kiin regnerischer Tag (Belt. T 162.6); h. bus Hagel [wortl.: Regeneis, Eis mit Regenl (ebda 169.78; vgl. bustak hamyr). hanabfrs Miickenschutzvorhang. Etym.: ( russ. zanaves Vorhang (Ub. 70). hanarikti- denken (?); zu sich selbst murmeln (?) (DJa 150). - Ygl. hanarga-. hani (alle Belege au8er Ub. 148, DemJ. UA 108.141), sani (Ub. 148), sana (DemJ. UA 108.141) 1. Gedanke, Meinung, s. harya I; min h.bar meiner Meinung nach (DJa 124); kiniliirgii kuhugan h. kirbit sie sind auf einen bosen Gedanken gekommen (Vor. SZ 98);2. Seele, Herz (Vor. SZ 175); tyam hirin h.ta die Seele des Landes meiner Dolganen (Ub. l l); 3. Charakterzug, s. ajt;4. Wunsch (DemJ. UA 124.160); 5. Trauer, Kummer, Betriibnis (Ub. 148). Etym.:: jak. sana 1.4.5. id. (mo. sanaya l. id. (Kal. MEJ 69). S. duma-h. hani- 1. denken (DemJ. UA 119.14) [s. auch Eial;togo Dimka Moskvany in dojdu mrE ulakan guorata di h.ta? warum dachte Dimka, daB Moskau die grtiBte Stadt der Welt ist? (DJa 175); 2. sich vornehmen, planen, vorhaben; kyhyn-ogonfior to1oruon h.byt tinnigy barytyn [im Mirchen] der Opa-Winter hat sich vorgenommen, alles Lebendige einzufrieren (DJa 132); 3. hochschdtzen, ehren; Leniny h. Lenin ehren (DJa 53);4. feiern; prazdnigy biirt h. den Festtag sehr feierlich begehen (DJa 6a). Etym.: : jak. sana( mo. sana- id. (Kal. MEJ 48). 1., id. handldk Absicht habend; iltiiii h.tar sie haben gute Absichten (DJa 159); hiok h. iibit? was hatte er vor?, welche Absicht hatte er? (DJa 196); baryak h. buollakkyna wenn du die Absicht zu gehen haben wirst (DemJ. UA
hamfiyt rr0.204).

hanirgi- (DemJ. D), sanirgd (Ub. 148) f. iiberlegen, nachdenken (DemJ. D 180.113);2. traurig sein, sich kiimmern (Ub. 148). Vgl. hanardktd-.
handukkuri s. hamdurkura.

96

hanny s. hany.
hannykan s. hanykdn. hany (Ub. 140, 151), hanny (DJa 154) eben jetzt, vor kurzem' Etym.' jak. sanyjax id. (Ub. D 57; vgl. Pek. 2086). nany;ai Damenjacke. jetzt nanytan (Ub.), hannykan (Belt. T), hanykkan (Dem'j. UA) 1. eben/gerade (Ub. lu10; Belt. (UU. ZO, ll8); 2. sofort, unverziiglich, auf der Stelle

haga I (alle Belege au8er DemJ. D, Ub. 11), hali (DemJ' D), saga (Ub' 1l) 1' -sprache (ub-. 110); bnin h.ta die eigene sprache (ub. 97); tya s.ta das Dolganische (ub. 11); bihigi h.byt unsere Sprache (DJa 4); h.ta huok tur.pru-"hlor stehenbleiben (DJa 148); tuogo h.ta huok olorogun? warum sitzt ihr, ohne zu sprechen? (DemJ. D 181.215); 2. Wort (Ub. 31); 3. Laut (Ub. 110; vgl. truil;4. Stimme, Klang (Ub. ll0);5' Gedanke (Ub' 196; vgl' S' os' Etym.: jak. sarya l-4. id. osm' ianky Echo' hana). H. Eyl Neues Jahr (DJa 138); tuok h.ny billigit? haga II neu, frisih (Nad. 39); was habt ihr Neues gelernt? (DJa 65); h. tiri eine dem Rentier frisch Etym.: jak. sarla id. osm. irini abgezogene Haut (DemJ. UA 140.4).

165.21;

Dem'j. UA

127.292).

id. - Ygl. habYs-h. Konversation, Gesprich haga-i4n unterhaltung,


[sic!, :

(ub.

110); hanita

Etym.: (har1a I * Echo-Wott iryri' zu haben (ebda). -226); h.yn [( *h.arynl biittii sie horte auf zu sprechen hagar- sprechen (DSJ -(DemJ. UA 107.97); tynnyk h.arddkkyn du sollst laut sprechen (DemJ.

harlatalhuok

ijiitii

huok ohne Unterhaltung, ohne sich unterhalten

180.158).

hagardy s. harlardy. hagard! (DJa 83), hagardy (sonstige Belege) seit/vor kurzem, neulich, soeben -@ja 83); h. kiilbit er ist soeben gekommen (DemJ. UA 111.207); h. itiiiir seit kurzem herrscht Tauwetter (Belt. T 169.91). 189)' hagaryn- erzlhlen, mitteilen (tuhunan - iiber; Vor' SZ sich unterhalten; ginilflr h.sybyttara min tmpunan sie nagariys- (h.sv) sprechen, -spiachen iiber mich (DemJ. D 180.165); honon da biippifttnr h.san damit beendeten sie das Gespriich (DemJ. UA 139'9)' : jak. satlas id. (*itirlti-i (Kal. IM hagas schwlgerin (ub. 122). - Etym.: r0e). hagi s. harla l. naf graUg Garn, Zwirn(Ub. 135; DemJ. IJA 145.2; Nad. 40); ko5ka habynan dnfrir die Katze spielt mit Garn (DJa 59). - Etym': : jak' sap id' ( ? mo' *sab) bwj. hab id. (Kal. MF.J 124; Kal' JW 188)' hap- (alle Belege au8er DemJ. UA 104.11), sap- (DemJ. UA 104.11) (h/sabv) 1. zumachen, schlie$en (ub. 26); habyg tiirgiinnik fiinfriik tiflrfl! macht schnell die Fenster zu! (Belt. T 168.66); 2. bedecken; kalliny purgi habar der Schneesturm bedeckt den Himmel (DJa 135); 3. drticken; dnyn haba oksubut er schlug die Tiir zu (DemJ. IJA 122.110); sabarajdak salbakpynan saba iiktiiiim ich werde (es) mit meinem groBen FuB zerdricken (ebda

97

104.11); 4. ausschalten; magnitofonun h. seinen Recorder ausschalten (DJa Etym.:: jak. sap- 1.2. id.: atii. jap- 1.2. id. 153). YgL habylyn-. Etym.: (russ. sapogi (Pl.) id. ) hapagy Schuhe (auch sekundirer Pl.: h.lar).

jak. sapyky id. (Ub. 70). id. (Ub. hapis Vorrat. Etym.: ( russ. zapas id. jak. - sapjan (Pek. 2093), hapyjan) (ebda;sappas hapyjin27). 74), (Ub. Ub.27), hapjdn (Ub. 40), Etym.: (russ. happyiin (DSJ 226) ein Lederriemen im Rentiergespann. Vgl. sappyjan. saf'jan Saffian ) jak. sappyjan. hapky s. hapky. happyiin s. hapjan. hapsiim s. htipsdm. Etym.':jak. hapsyi- (?) flattern, knattern (Fahne); zuwinken (DJa 116). -

sapsyj- zuwinken. hapyian, hapyiin s. hapjan. haraio in: h. oto '?' (DJa 135). haran (Ub. 62), sarin (DO 130) der Platz, an dem ein neues Haus gebaut Etym.: ( ewk. xaran id. werden soll; Platz fiir eine neue Hiitte/ein Zelt.

(ebda; s. auch Anik. 52, Nr. 278). harapty s. tarapiy. harbaj- 1. Arme ausbreiten (DemJ. UA 126.237); 2. umhertasten; ilitin h. mit Etym.: : jak. sarbaj- 1. Finger den Hinden umhertasten (ebda 127.285). spreizen; 2. zu fangen versuchen. Etym.: ( russ. zarplata id. (DSJ 226). harpylit Lohn, Gehalt. harsarda s. harsirirdq. harsiirdii, hars irdii s. harsirirda. harsiiirda (DJa; Art.; DemJ. UA), hars'iirdn (Ub. 194), harsiirdn (Ub. 194), harsyarda (Ub. l4l), harsarda (Ub. 141) 1. Morgen; h. buolar es wird Morgen (DJa 170); h. Ajy jeden Morgen (DJa 2$; 2. morgen, (das) Morgen;h.gn dinri bis morgen (Ub. 19a);3. morgens, am Morgen (Ub. 103, l4l; Art. 79); h. iirdii am friihen Morgen (DJa 87); h. iirdii bagajy am sehr frtihen Morgen (DJa 96); h. togus iaska um 9 Uhr friih (DemJ. UA 95.19; Etym.: : jak. sarsyarda l.-'3. id. (sarsyn morvgl. harsidrdaryAD. -Ygl. harsyn. gen*tirdri friih. harsiiirdagy s. harsidrdarlryy. harsiiirdi- tagen, Tag werden; h.byt es wurde Morgen (DemJ. D 183.307). harsiiirdilrqy (DJa), harsiiirdagy (DemJ. UA) adj. Morgen-;h. karagattan vom friihen Morgen an, von der Morgendiimmerung an (DJa 150); h. zarjadka Morgengymnastik (DJa 125); h. togus Eiska um 9 Uhr friih (DeniJ. UA Vgl. harsyn. 94.9; vgl. harsidrda). harsyarda s. harsicirda.
harsyn (alle Belege auBer KoS. T), hassyn (KoS. T 188.38) 1. morgen (Nad. 32; DemJ. UA 86.38; KoS. T 188.38); 2. Morgen-; h. hft Morgentau (DemJ.

UA128.324).- Etym.':jak.
-rs'7

sarsyn

osm. -r- vgl. haksyrga).


ll4

l. id.: osm. jaryn l. id. (zu jak. Vgl. harsitirda, harsyryryy.

Praq lgzykoznawcre z.

98

harsyn4y s. harsyryryy. harsygrly (DJa; Art.), harsyn4y (Ub.) 1. morgens, friih; h.tygar turda er stand

friih auf (Ub. I l9); 2. morgen, nichster Tag; h.ttan - iijihJ0iittiin ab morgen oder iibermorgen (Art. 85); h.tygar am nichsten Tag (DJa 8l).
Vgl. harsyryrlytyn; harsyn.

harsyggytyn (DJa 145), harsy4ytyn (DemJ. IJA 87.62), hassyngytyn (KoS. T 186.16), hissyngytyn (ebda 188.39) am nichsten Tag/Morgen. Etym.: ( harsyrlrly. harsygytyn s. harsyryryytyn. hary nicht vergeblich/vergebens; iin hanig h. buoloj [? : buolarl deine Worte sind nicht vergebens (DemJ. UA 125.216,126.255). - Vgl. arguj; hata- II. harf diinner Lederiiberzug/Lederschicht; kopdnu kiitiit5iliir h.ta taksyar diiiri ein Mantel wird so lange verwendet, bis er abgewetzt ist (DemJ. UA 141.16). Etym.: : jak. sary id.: trkm. jary mit Hand verarbeitetes Leder (Kal. VII 55; ESUa IV 146). has s. ftds. hassyn s. harsyn. hassyngytyn s. harsyryryytyn. hasty s. hasty. hat- bedecken; bylyttar kallana [sic!] barytyn happyttar wolken bedeckten den ganzen Himmel (Belt. T 168.60). hatammat 1. (es) ist unmoglich, (es) kann nicht sein; min o4orbotokpuna h. das kann nicht sein, daB ich [es] nicht schaffe (DJa 124);2. (es) ist nichts wert; iij da, kihi boskuoja da iiliitii huok h.tar sowohl der verstand, als auch die Schonheit eines Menschen sind ohne Arbeit nichts wert (DJa 128). Etym.: (hatan-. hata/n- vermogen, schaffen; otdogo h.mmapyt [sic!, : -pp-] dann schaffen wir [es] nicht (DemJ. UA 121.68); tiiiigiij kinigiitii huok tiiriit h.mmappyn ohne ein gutes Buch kann ich es gar nicht aushalten (DJa 105). Etym.: : jak. satan- moglich sein, geschafft werden konnen (sata-, s. hata- I. - Vgl. hatd-, hatammat. hatany [wohl fir *hatanfl Erfolg (DemJ. UA 107.103). Etym.: (hatan-. hatli- I k<innen, kennen, wissen; iigiihii h.i- viel wissen, Vieles kennen (DJa 120); iln itini iimiii h.igyn du kannst dasselbe [tun] (DJa 124); iiHni h.ibattar sie haben ihre Arbeit nicht geschafft (DJa 127). Etym.: : jak. sata- (mo.; mol.. iida- id. (Kal. MEJ 22). YgL hatan-; hata- lI. hatli- II nicht schaffen, erfolglos versuchen, etw. -vergeblich tun; kiiti h.ir er wartet vergeblich (Ub. 155); di h.ibyt er sprach vergebens (Ub. 164); yjyta h.ildr [sic!, : -lla-] sie versuchen erfolglos zu fragen (Ub. 192); ogonrior h.an [sic!, : -a-] da olorbut der Alte konnte sich [vor schmerz] nicht setzen (DemJ. UA 12l.6l); h.an [sic!, : -a-] iiliirbiitiibiit wir werden es nicht schaffen, [ihn] zu toten (ebda 121.65); hynfiana h.in hylajdym [als Scherz gesagtl ich wurde miide dadurch, da8 ich mich erfolglos auszuruhen versuchte (DJa 79); kimnfigi kytta yt dogordoho h.ita? [im Miirchen] mit

99

wem konnte sich der Hund nicht anfreunden? (DJa lae. Etym.: s. BStJa lV 67. hati 1. adj. zn FuB, gehend; h. kihi Fu8ginger (DemJ. UA 86.44); 2. adv. zu FuB; h. bar- zu FuB gehen, laufen (ebda 125.191); h. kiil- zu FuB kommen : (DJa l0lf.). jaja 1.2. id Etym.: : jak. saty 1.2. - Etym.: (russ. satin id.)id. osm. id. (Ub.@Sffa IV 69). jak. satyn hatin Satin. 7l). hi I Gewehr- (Nad. PAD 33; Ub. 86). Zur urspriinglichen Bedeutung 'Bogen' s. sa und hAlak. hi II (Demj. UA 98.122), hA (ebda 96.47), hiii (ebda 107.105) abgemacht, O.K., in Ordnung, ja(wohl). Vgl. jak rf(x) id. hibyrga das am Ufer iiber der Eisschicht stehende Wasser; h.larga bulti- im habyrga-Wasser Fische fangen. Etym.: ( russ. dial zaberega id. (DSJ
22sf .).

higa Anfang, Beginn; mas h.ta die Stelle, an der der Wald beginnt (DemJ.

180.r41).

hnghj

l.

muffig, moderig; 2. Spitzname.

73).

Etym.: (russ. zatchly.j L id. (Ub.

higyla Kieme (NR: BeKo. 8l). Etym.: (russ. iabra id. hihi- den Frrihling (an einem Ort) verbringen (Ub. 87, 148). Etym.: (has. hnj- l. stoBen, stechen; muostarynan h. mit den Hornern sto8en (DJa l3l);2. an-schlagen/-nageln; ataktaryn ylaktarga h.atiylar Beine [eines Schlittens] werden an die Querbalken genagelt (DemJ.UA 143.5). hnk @agV) Kot, Extrement (DemJ. UA 96.49). Etym.: : jak. sax id. : kirg. sak, in: bok-sak Miill, Uberreste; vgl. StachM WS $ 4j. hekt/n- sich entleeren (Ub. 189); kaja h.an [sic!, : -an] olorullar olok hir? wie lange kann man an einem Ort bleiben? (DemJ. UA 120.44). Etym.: : jak. saxta- id. <hdk: jak. - Ztcker. Etym.: (russ. saxar id.) sa1. saxar id. (Ub. 7l). jak. hikyr hdl Schal. Etym.: (russ. ial' id.) jak. sal id. (Ub. 70). hilik Gewehr/einen Bogen habend (Ub. 153); h. buol- Gewehr haben (DJa 146). - S. hd I, sa. (russ. sal'naja (sveia) Talg-(licht, -kerze) (DSJ hdlynaj Kerze. Etym.: 226). Vgl. hdbiii. himaj Nganasane; nganasanisch (DemJ. UA 85.1, 120.20); s. illdhittdk. Etym.: : jak. s.amaj Samojede : ewk. hamaj Nenze ( russ. samojed Samojede ( lapp. same-aedna Land der Lappen (Piivatbrief von E. Helimski an den Verf. vom 04.08.1991; fiir lapp. same'Lappe' s. D6csy 237). Vgl. hamajda-; nganasan. haqky ein hoher Reiseschlitten mit Vorder- und Hinterwand. Etym.: ( russ. sanki Schlitten (DSJ 226). hnpat (Ub. D 61), hippat (DSJ 226), sipat (DO 68) Westen. (russ. - Etym.: zapad id. (Ub. D 6l; DSJ 226). Ygl. ilh(i. Hipka, in: Timir H. Eiserne Miitze lein Held der volkserzrihlungenl (Art. 88). Etym. (russ. iapka Miitze, vgl. hapky.

r00

hipky (DSJ 226), hapky (DemJ. UA 104.10) Miitze (in einer Fabrik hergestellt). Etym.: ( russ. iapka id. (DSJ 226). Ygl. Hapka. hipkylik eine Miitze habend (DJa 156). hippat s. hapat. hiralt- Ub.; DSJ; Vor. SZ 174), sdrat- (Vor. SZ 174) l. aufhalten, hindern, stciren; min huogum tugu h.tta? bei welcher Sache hat meine Abwesenheit gest<irt? (Ub. 126); iilflgii h.ppat er stort nicht bei der Arbeit (eMa); 2. verdecken, die Sicht beeintrichtigen (DSJ 226; Vor. SZ 174). Etym.:: jak. sdrat- l. id., Kaus. (sara- zweifeln, sich etw. anders tiberlegen ( mo.; moL. sayara- id. (Kal. MEJ 28). hiryln- haaren; h.byt kyrsa ein Polarfuchs, der seine Haare teilweise verloren hat (Dem'j. UA 110.196). Etym.: vgl. jak. sdr-haaren; sich mausern (s. Kal. VII 55 s.v. sara). his I (Ub.; DemJ. D), has (Belt. T) 1. Friihling (Ub. 130); h. killi der Fr0hling ist gekommen (Belt. T 169.91); h. buolan nachdem der Friihling gekommen ist (Ub. 110);2. im Friihling; hajyn iibiiliir uolallar, h. tuolallar im Sommer werden Fltisse seicht und im Friihling treten sie iiber das Ufer (DemJ. D 180.148). Etym.:: jak. sas 1.2. id. (*jaz ) osm.7'az Sommer. his II Maser, Faser; fltin hiha die Muskelfasern seines Korpers (DJa 155). Etym.: : jak. - adj. Frihlings-sas id. 130). (Ub. hlsky hiissyngytyn s. harsyrlryytyn. histik XY Jahre alt; min otut biiis h.pyn ich bin 35 Jahre alt (Belt. T 165.20). Etym.: (*has: jak. sas Lebensjahr, Alter : osm. 7ZJ id. Vgl.

hasty.

histy (Belt. T 165.14- l5), hasty (ebda 166.31) Altersgenosse; gini miniini h.m sie ist meine Altersgenossin (Belt. T 165.14); giniina ulekan oula [sic!, : uolalh. miniiini uol bir ich habe einen Sohn, der ein Altersgenosse von ihrem dlteren Sohn ist (ebda 165.15: ee stariij syn rovesnik moemu synu); bihigi ginini kytta h.larbyt er und ich/wir (russ.: my s nim) sind, Altersgenossen (ebda 166.31). Etym.: (*hasty (: jak.sasry id.), urspr. Adverbial (?) (hAs 1: jak. scs), s. hastak; zum Suff. -du vgl. dogordu. Hitaga Chatanga (Fluf und Ort in Osttajmyr); H. dink bei/an Chatanga (DemJ. UA 129.343). hitar sei es auch, wenn auch, und wenn (rtss. chotjalchof by) h. haniirdigii diiiri sei es auch bis morgen friih (Ub. 194); iis d'ylla h. utujdargrn er soll schlafen, sei es auch drei Jahre lang (DemJ. UA 123.148). hitynnar- beschlmen (?) (DJa 152). Vgl. jak. sdl Scham, sdl- sich schimen. (russ. sveia id. ) jak. iiimdii id. (Ub. 70). hiibi[i, hnbifi Kerze. Etym.: Vgl. halynaj. hiibirdn/k (h.gv) 1. (Baum-, Pflanzen-) Blatt (DJa 86); Z. Purpurweide (DemJ. UA 146.10). Etym.: : jak. stibirdtix l. id. (*japyrdak ((oder-) *japyrgak) osm. japrak l. id. hiibifi s. hdbiti.

l0l
hiiktii Unterlage aus Astwerk. Etym.: ( ewk. sriktd id.,lam. xdgtri id. (DSJ 230). Ygl. saktti. hfltdni ein kleiner Fisch (DJa 56; DSJ 230). Etym.: : jak. stilddj Hering (?; Pek. 2156). hflliedik weste (DJa 149). Etym.: ( russ. iiletiik id. ) jak. stitiritiik id,. hiimiikiin s. htimtikdn. hiimiikfin (Ub. 65), hiimlikiin (Ub. D 65) veralt. Holzfigur eines Geistes. Etym.: (ew. - 65; Ub. Dxemdcm Jdgeramulett in Form einer Menschenstatuette (Ub. 65). Hiiman s- Hcimdnhimilfi- tadeln, riigen (DJa 145). Etym.: : jak. stimdtd- id,. Himiin (Ub. 27), Himan (Ub. 73) mrinnl. Vorname. Etym.: ( russ. Semen

Hiindipkiri s. hamdurkurd.

) jak. Srimdn (Ub. 73).

hiingfl s. hrirltd. hintii s. hrirytti. harJijii Kinn. Etym.::jak. sdgijti (Ub.4l; BSUa tr 284 s.v. titldk). hii4kirn Wacholder. Etym.: (ewk. xenglra (Ub.64), aber vgl. hamdurkurd. hiittii (DSJ 230; Vor. SZ 155), hiingi (Ub. 64), hiintii (Belt. 57), siigtii (Vor. SZ 155) Warze. Etym.: (ewk. (x)er1ta id. (DSJ 230; Vor. SZ 155). hnp 1. Gerlt; bultfir, balyktir h.tiir Jagd- und Fischfanggerite (DJa 90, 9g;2. Geschirr (Riemenwerk); tabatyn h.tiirin kiinniir- das Geschirr des Rentiers richtig einstellen (Art. 83). Etym.: : jak. stip l. id. (*jrip (Kal. JW t8S). Vgf. htipttirdrik. heptiki, hiipdeki s. iribriki. hiipsiiki s. dtibtiki. hiipsiim (Belt. T 169.82), haps?im (KoS. T 189.55) vdllig, ganz; gar nicht; min h. tommupun [sic!] ich bin ganz ausgefroren (Belt. T 169.82). ( - Etym.: russ. sovsem id. hnptiirdflk Gerite habend; balyklyttar bflrt iidiignj h.tiir, texnikaliktar die Fischer haben sehr gute technische Gerite (DJa 90). S. hrip. hnriij- 1. erkennen, erraten (s. dAriy; DemJ. UA ll0.l99; Ko5. T 184.15); 2. herausfiihlen, verspiiren; yta atyn kihiliiri h.bit sein Hund spiirte fremde Menschen (DJa 195); ol ogoto tyat kiiliirin h.ingii da hin ytir jenes Kind wird das Aufkommen des Windes gesptirt haben, da es stets weint (DemJ.

hiiriiktflk vorsichtig, behutsam (DJa 200). -- Etym.: : jak. srirrixtdx id. hiiriin- sich htiten, Angst haben; min biijflm bnjnbittnn h.iimmin [sic!] ich habe Angst vor mir selbst (Ub. 97). Etym.: : jak. sdrdn- id. ( mo. .rereerwecken (Kat. MEJ 93 s.v. stirrinimtiti).

uA 139.11).

hiirgii neben-/hinter-einander; h. turar soglasnajdar nebeneinander stehende Konsonanten (DJa 33). Etym.: : jak. srirgri neben (VEWT
1e8b).

Hnrgiiij mtinnl. Vorname.

Etym.: (russ. Sergej) jak. Stirgdj (Ub. 73).

r02

hfirgi (hrirgit?; Dem'j.


Fleischstiickes. hnrgit s. hrirgi.

UA

120.39: hdrgitin,

Acc. 3.Sg.) Schwanzteil

eines

hiiri Krieg (Nad. PAD 34); h. kiimigiir wihrend des Krieges (Art. 86). Etym.: : jak. srirtid. (*itirig ) osm. itiriSoldat,irini iriri Janitschar(en).

hiiriliis- gemeinsam kimpfen (KoS. T 188.46); fa5istary utary h. gemeinsam Etym.: (htirr. gegen Faschisten k[mpfen (DJa 122). hlirkiilii s. hdrkriki. Etym.: ( russ. cerkoi Kirche. hlirkiip (Ub. 32), hflrkiip (Ub. 72) Kapelle. Vgl. Hitirktip; hitirktiptd-. hiirkilii s. hdrktiki. hiiriin - hiirftn (Nad. 23), hiiriin (Belt. T 167.58), hiirjiin (Belt. T 169.79) angenehm kiihl; baryagy! mas ihigiir, onno h. gehen wir alle [Inclusiv] in Etym.: : jak. srirln - sbrfrn den Wald, dort ist es kiihler (Belt. T 167.58). (mo.; moL. serigiln id. (Kal. MEJ 17).id. hijit- s. hyt-. hiiti (s. bi;tdj h.), siifi (DSJ 225) Lastschlitten; h. xosobuoj Lastschlitten mit Kufen aus jungen Baumstdmmen (DSJ 225). hiittii (alle Belege in Ub.), siittii (DemJ.UA 106.78, 110.184) sieben (Ub.89, 112; DemJ. UA); h.liir alle sieben (Ub. 139); h. uon siebzig (Ub. 137). Etym.: : jak. srittri id.: osm. iddi id. Vgl. hdttididk. hiittiikin nur sieben (Ub. 140). hiiffiejek nur sieben (Ub. 140). - Vgl. hrittrikdn. hiittiiin 1. sieben, rltss. semero; 2. zu sieb(en)t (Ub. 139). hiittis der siebte (DJa 31; Ub. 141). hi s. ha II. hirknEi (Ub.), hiirkiili (Ub. D), hiirkilii (DemJ. UA) 1. Spiegel (Ub. D 65; DemJ. UA 99.136); 2. Glas (allerlei auBer Petroleumlampenglas, s. ioklo) (Ub. 69; Ub. D 65).- Etym.: (russ. zerkalo l. id. (Ub. 69)) jak. sitirkiki
f.
id.

hflrkflp s. htirktip. Etym.: (ewk. sSngan (Ub. 64). hiaqan Aalquappe, Rutte. hiii I s. ha ll. hie II '?', min bagas h.m huoga ich bin kein schlechtes Wesen (DemJ. UA hie- (Ub.; Belt. T; DemJ. UA), ifl- (KoS. T) essen; h.n (Ub. 20) :5.n "1t5n baran (Ub. 192) nach dem Essen (russ. paev); hir ahym meine Lieblingsspeise (Belt. T 164.13); kajtak h.gaj [sic!] tihinlin, yt-duo? wie soll er denn (ohne Messer) nur mit Zithnen essen, ist er etwa ein Hund? (DemJ. UA 120.52); -nim bolo [sic!] ich werde essen (KoS. T 180.6). - Etym.: : jak. siriS. sra-. id. : osm. jd- id. 6Sffa I 333). iBt; tuok iitin h.ginij? welches [: von hiniii [jemand,] der iiblicherweise welchem Tier] Fleisch iBt du normalerweise?; min taba iitin h.bin normalerweise esse ich Rentierfleisch; h.tii huok [emand,] der iiblicherweise nicht
t28.32s).

103

i8t; min hitinnik iiti h.tn huokpun Fleisch, wie dieses, esse ich normalerweise gar nicht (Ub. 183). hiiigiin zool. YielfraB (NR: BeKo. 78; Nad. 2t). - Etym.: s. vEWT 195b. hink (Belt. 55), siiik (Ub. 86), hiiin (Belt. FO 73) Armel. Etym.: : jak. sidx id. (Ub. 43): atii. jerl id. (VEWT l97b; ESTJa IV 186). hi3in s. ftdk. hiiirJki zu Pulver verarbeitetes Fleisch, mit Knochenfettkliimpchen (russ. 's kostnym Zirom') versetzt (DSJ 227). Hiiirkiip Ortsname easovnja (Ub. 129). Etym.: : hrirkrip (s.o.). - Vgl. p t d-, hirir k rip t dgi. hitir kd hiiirknpti- nach easovnja gehen (Ub. 146f.). Etym.: (Hitirktip.

hiiirkiiptfigiineasovnjabefindlich,easovnjaer(Ub.l2g).
( Hitirkrip. hi3it siindhaft (DemJ.

UA

104.14).

higdn

hiiit- fiihren; kihy ilitittiin h.iin ilpit er fiihrte das Miidchen an der Hand (DemJ. UA 126.230). Etym.. : jak. sidt- id, < *jAt_ ) atti. jdt_ id. hibakki Blume (vor. SZ 150). jak. sibrikki id. (russ. cvetki (pl.). - Etym.:: hibinsiij frisch. Etym.: ( russ. sveiij id. (rJb. 32, 129) ) jak. sibirjhrii id. hibinfrii (ub. 40), sibinfiii (ub. D 55), sibinija (ub. 40) Schwein; ifiii s. Sau (ub. D 55). ygl. svinja. Etym.: ( russ. svinja id. (Ub. 40) ) iak. sibtnri(i id.

hikirii Angel zum Fangen von Rutten. Etym.: vgl. ewk. hiki-mitrtiben (ub. 63). hilim Leim, Klebsroff (DemJ. uA 124.166). Etym.. : jak. sitim id,.: atii. jilim id. psrfa M79). Vgl. himittd-. - (DemJ. UA lZ4.tB4). Etym.: (hitirimd-. hilimniitiili- trans. schnell kleben hilimn/ii- trans. kleben (DemJ. uA 124.183: h.ei! statt *h.d! imperat. 2.sg.). (hilim. Etym.: Vgl. himilld-. Hilip mcinnl. Vorname-Philipp (Vor. SZ 150). Etym.: (russ. Fitipp. himii/k (h.gv) 1. (Fest-)Kleid; ol kis h.gn Kleider -dieses Mddchens (DemJ. uA 127.305); 2. schon gekleidet (ebda 128.309: irrtiimlicherweise h.dri ftrr *h.Sd);3. schone Frau, Sch<inheit (ebda 127.301). - Etym.: (himd_. Vel. himrikttik. himiikci (Pek. 2223), simiikii (ebda; DSJ 207) Damenwintermantel aus flaumigweichem Fell junger Rentiere. himflktiik schon, hiibsch; h. bagajy kls ein sehr sch<ines Midchen (DemJ. uA 127.299). Etym.: urspr. *'mit schonen Kleidern' (himrik. him/ii- (DJa), simfi- (Demj. UA) 1. schon kleiden (DemJ. UA 104.23); 2. tragen, anhaben; Nadja oguruo h.ir Nadja triigt Glasperlen [um den Hals] (DJa 5l). Etym.: : jak. simd- verzieren ( mo.; moL. iime- id. (Kal. MEJ 125). S. himtik.

higililik charakter habend; titiiit h. guten charakters (DJa 1g3); kiinii ygl. sigiti. h.-byhihk geradsinnig, gutmiitig (DJa 123).

sigdii f . iu8ere Muskeln am Kreuz des Menschen (DSJ 226:'naruLnye pojasnidnye my5cy u 6eloveka'); 2. Riickenteil eines Fisches. Etym.: (ewk. sigde Filet; Wirbel (DSI 226; Vor. SZ 170).

104

himbir s. himbtr. himbir (Ko5. T), himbir (Belt. T 168.62) sowieso, sicher, ganz gewiB; kafit da kfiriig ho, h. hitim du wirst nirgendwohin fliehen (konnen), ich werde dich sowieso einholen (KoS. T 182.25). Etym.: ( ewk. ximiktti id. (Ub. 64). himiktii Prei8elbeere. himill/fi- zu-/zusammen-kleben; karagygar h.ii [sic!,:*h.d(*h.irigaf er wird deine Augen (mit Flaumfedern) zukleben [wortl.: er wird (die Flaumfedern) Etym.: (*himil (hilim. auf deine Augen klebenl (DemJ. UA 146.ll). Vgl. hilimnd. hfunirik adj. [1emand,] der die Augen hiiuhg zusammenkneift (DJa 156). Etym.: : jak. simirik id. : MK. iiimririlk ki.ii jemand, der an TrinenfluB leidet und/oder sehr kurzsichtig ist. hin (DJa; DemJ. UA 86.38, lll.2l0,l39.l1), sin (DemJ. UA 104'24,110.187) 1. sowieso, so oder anders (Dem'j. UA 86.38, 104.24): h. b-n id. (DJa 130); 2. stets, immer wieder (DemJ. UA 139.11); 3. trotzdem, jedoch, dennoch; kir bir Arflti, h. idigiis obgleich Schnee liegt, ist es dennoch wann (DJa 48); 4. auch, ebenfalls (DemJ. UA 110.187); fln-da h. Arnidimnitfu, min h. Etym.: :iak. sin sowohl du hast gelitten, als auch ich (ebda 111.210).
1.3. id.

hinkni roh (Nad. PAD 32). hinrfliglis diinn, schmal (DJa 23); hyraja h. seine Schnauze ist schmal (DJa 100). Etym.: : jak. sinriigds id. (*jinikti-i, vgl. atij- iin1kd id. (Kal. VIII 82 - sifid). s.v. higil 1. jung (Ub. 133); h.e huok faktar nicht mehr junge Frauen (Ub. 135);2. Etym.: (*iriryi-L. Anfinger (DSJ 227). higilknn sehr jung; h. kihy (Acc.) ein sehr junges Miidchen (DemJ. UA 128.311; in der russ. Ubersetzung ist das Attribut ausgelassen: ,,devu5ku"). Etym.: (hiryil * Dimin.-Suff. -ktin. - veralt. Lockmittel fiir Geister (in Form von kleinen Tier- od. Vogelfiguhigknn ren). Etym.: ( ewk. xingkSn - singksrJ Jagdgeist (Ub. 65). hir (DJa;-Ub. 11, 110, 159; BeKo.8lf.; KoS. T; DemJ. UA 98.129, 120.32, 144.7), sir (Ub. 37,124; DSJ s.v. orlkolot-; DemJ. UA 103.5) 1. Erde (Ub. 11); s.din-xallinnfn Himmel und Erde (Ub. l2a); 2. Land; ifi h.dir : iiigfls h.diir warme Linder (DJa 85); 3. Stelle, Platz, Ort, Gegend (Ub. 159); h. dojdu 1. Erde;2. Ort, Stelle (BeKo. 8l); 3. Welt (Ub. 110); kihitn huok h. menschenleere Gegend (DJa 70); h. kilyn Eystatyn iiliirbfit er hat allerlei Rentiere in der Gegend erlegt (KoS. T 187.17); 4. Seite (K: BeKo. 82); iis s.iniin von drei Seiten (DemJ. UA 103.5); atyn h.inin bareinen anderen Weg gehen (DJa 101); 5. Teil; Raum; ylalitar byltajbyt h.dirii die hinausragenden Teile der Querbalken (DemJ. UA 144.7); ahir h. Mensa, Kantine (DJa 83); utujar h. Schlafraum im Schulinternat (ebda); 6. Umstand, Sachverhalt, Sache; bir h. bir, kuttanar h.im es gibt etwas, wovor ich Angst habe (Demi. UA 120.32); inigittin atyn h. bagarar h.im huok auBer dir will ich nichts (ebda 98.129):

105

Etym.:: jak. sir l.-4. id. (*jrir) - hirdd-; hirdtik: kaja IIl. h.;
hiridii s. hyraj.

osm.

jdr l.-4. id.

S. karlas
127.303).

hir- auslesen, sortieren, heraussuchen und entfernen (DemJ. UA Etym.: : jak. srr- id. : atii. osm. jtir- Widerwillen haben.

Hirigin ewk. Stammesname: russ. Sirjagin (Ub. 12). hirdik wohnhaft; min iijiim turkary manna h.pin (: manna olorobun) mein
ganzes Leben lang wohne ich hier [wortl.: bin ich hier wohnhaft] (DemJ. D 182.243). Etym.: (hir. hirdfl- leiten, fiihren; iiliihit lonnoru h. Fiihrer der Proletarier sein (DJa 112). Etym.: (hir :jak. slr ) jak. sirdd- in einer unbekannten Gegend den

Vgl. hir{it. hird'it s. hir{it. hirfit (DJa; Nad.), hirdtt (KoS. T) 1. Leiter (Nad. 36), Begleiter (KoS. T 182.30); 2. Leiter, Fiihrer ilber Lenin (DJa 122). Etym.: (hirdd-. Etym.: ( ewk. iriktd (Ub. 64). hidktn Ameise. - (DemJ. UA 86.48). Etym.: : jak. srs Bergrticken, his I dichter Wald Bergkette, Bergwald : atii. 7y.i bewaldetes Gebirge. - Vgl. his ll. his II (hihV) Riicken (DemJ. UA 121.63); hihittin byrak- jn [2.B. einen Gegner] vom eigenen Riicken abwerfen (DJa 130). Etym.: : jak. sr Wirbelsiule, Entwicklung von *7d) his ll; vgl. his l. Kreuz; eine semantische hit iiber Pfiihle zu ziehendes Fischernetz nrit Angelhaken, russ. peremdt (DSJ hit- 1. verfolgen, den Spuren folgen; hiiit hagalary1 h.iin kililir [sic!, : -7,-1 deine unheilvollen Worte haben sich bewahrheitet [wortl.: sind den Spuren gefolgtl (Dem'j. UA 104.14);2.bei der Verfolgung einholen, erreichen (Ub. 131; DJa l0l; KoS. T 182.25). Etym.::jak. sit- 2. id.:ati. jitankommen, erreichen (Kal. EJE 124 s.v. xol-; ESTJa IV 193). hitiir- erginzen; kiitiitliibiit bukvalary h. [in einer Ubung im Schulbuch] fehlende Buchstaben einsetzen (DJa 14). Etym.: : jak. sitrir- 'beenden, lassen' (sit-:dolg. ftil-, s.o. zum AbschluB bringen'(*'erreichen hiti (Dat.: hitintgd) eben/genau dieser (Ub. 75: imenno tot fbotiofl); h. kiintiin genau von jenem Tag an (DJa 154); h. kiirdiik eben so, genau auf diese Weise (DJa 54); h. kiimgn l. eben in dieser Zeit (DJa 149);2. in jener Zeit, Etym.: : jak. siti id. (*s-iti (s. ili); vgl. hamanna, damals (DJa 167).
227).

- zeigen. Weg

hitititi, hitinnri, hitinnik. hitidin so viel, wie das hier (Ub. 101).
hubu,

Etym.: <hiti. - Ygl. hoiio. hitim Schnur, Strick; tardar h. ein Teil des Fischernetzes (?) (DJa 96; DemJ. UA 142.3: vertivka dlja podtjagivanija). Etym.: : jak. sitim id. <mo. - Ygl. sitimdk. *sidim ) mol-. ii{im id. (Kal. VIII 82). hitinigii Dat. ( hiti (Ub. 99). Etym.: (hili. hitinni gerade in diesem Augenblick (DJa 127). Etym.: <hiti. hitinnik genau wie dieser (Ub. 102, 183). Ygl. itinnik. Ifidir mtinnl. Vorname. Etym.: (russ. Sidor) jak. Stdtir (Ub. 73).

106

harsyn h. Morgentau (DemJ. IJA 128.324); iihigini tiin barar;vgl. dogo) der Nachttau legt sich aufeuch (ebda 128.323). f: Etym.: : jak. sr-k id : oSrr. iij id. (VEWT l07a). hftij frisch, roh (DemJ.UA 142.4). Etym.::jak. stkrij id. (Sd. l7l). hftiijdfl- liigen (DSJ 227). Etym.: : -jak. slkrijdd- 1 liigen; 2. (dial.) einen frischen, rohen Fisch essen. hipkir- sich aufregen, eilen (DSJ 227). hissi Kattun. Etym.: (russ. sitecid.) jak. stdds (Ub.7l); die dolg. Form -a:uf *sitce (wie im Adj. sitc-e-vyj) hin. weist eher Etym.: ( russ. sito Sieb ) jak. stdri Sieb (Ub. hitii Rost auf der Feuerstelle.

hft (higV; DJa 85) Tau;


h. bara

70).

ho s. huok.
hobuoj Schneewehe, Schneehaufen (DSJ 227); pwgd tiihflr, h.dar hytallar das Etym.: Schneegestober tobt und (iiberall) sind Schneehaufen (DJa 174). ( russ. dial. suvoj eine durch Gestober entstandene Schneewehe (DSJ 227). hoburdukan hintereinander; h. tijdiikpitinii wenn wir im Ginsemarsch gehen

(DemJ.

UA

107.103).

hod6o so viel, wie das hier


hodCoton s. hoiiotton.
hodCotton (DJa),

(Ub. 101).

Vgl. oiio, hititiri, hoiiotton.

hoiioton (DemJ. UA) 1. von der Zeit an, seit dieser Zeit (DJa UA 128.329, 139.12); 2. darum, deswegen (DemJ. UA 129.344). Etym.: Abl. ( hoiio. hogotogun adv. einsam, alleine; mas ihigiir h. olor- im Wald alleine leben (DJa 145); iihigi barygyt baragyt, min h. kilabyn duo? ihr geht alle weg, soll ich Etym.: erstarrter Instr. ( hogotok; alleine bleiben? (DemJ. D 181.180). vgl. hogotokkon. hogotok (hogotogV, s. hogotogun) (alle Belege auBer DemJ. UA), sogotok (Dem'j. UA), iogotok (s. suor i.) l. adj. einzig, nur ein, einzeln (Ub. D 46; Nad. 40); h. kiirJe innerhalb von nur einem Tag (DemJ. D 179.46); h.tu kflsallein lassen, verlassen (DJa 163); 2. adv. [od. nachgestelltes Adj.?] einsam; Arijdak-Burujdik iir s. olorbut es lebte (einmal) ein einsamer Mann namens A.-e. (DemJ. UA 103.1); 3. adj. einmalig, einzigartig (DJa 173). Etym.: : jak. soyotox l. id. ( *jalgozak (*jalgoz ) atii. jalguz, trkm. jalrlyz id. Ygl. suot togotok; hogotogun; hogotokkon. hogotokkon (DemJ. UA), hogotokon (KoS. T) l. adj. einzeln, allein (KoS. T 180.4); 2. adv. id. (DemJ. UA 128.317). - Etym.: ('hogotok -l Dimin.-Suff. -ftan. hogotoktd s. hogotok. hogudij - hoguddj ein in warner Jahreszeit frisch gefangener Fisch, der in rohem Zustand als eine Zttat nt einem Gericht verwendet wird (DSJ 227). Etyrn.: : jak. sabadaj id.; vgl. ewk. akuta- rohes Fleisch essen, atuka ((*akuta) rohe Speise (An. TME II Nr. l). Ygl. sogudajyt-. hogus ein bi8chen, leicht Postposition, die eine geringere Intensitdt eines Merkmals ausdrilckt (Ub. 38); biigiin tymnf h. heute ist es ziemlich ktihl 146; DemJ.

t07

T 167.55 prochladno); gini kyrd'agas h. sie ist schon iilter (ebda 165.17: ona uie v letach). Etym.: urspriinglich war die Funktion von hogus wohl die einer intensivierenden Postposition, denn das wort muBte
(Belt.

*'furchtbar' bedeutet haben (s. hohuj-).

ilrdiikhogus.

- Vgl. {ogus;

ulakanhogus,

( mo. sair- l id. (Kal. MEJ 92). *hohun- (hostV) schleppen; hohoston [sic!, : hoston] ilpit er schleppte (DemJ. (*hos: jak.sos- id.: kirg. soz- id.; wegen s- ein UA 104.36). Etym.: innertii. Lehnwort im Jak. - Vgl. sohulun-. hok I s. huok. hok Iro in: h. h.! Ausruf des Erstaunens seitens des olorlko-Erzcihlers (Do 21). YgL xok. hoksiki ein vogel, rass. kukia. Etym.: ( ewk. xaksa Schnepfe (DSJ 227). hoktokit Pfad (ub. 64);h. huol weg (ub. 110). Etym.: (ewk. xoktoktt id,.
(ub.
64).

hohohun- s. hohun-. hohuj- (alle Belege auBer Demj. UA 145.4), sohuj- (DemJ. UA 145.4) t. intrans. erschrecken (Ub. 3i; DJa 130; DemJ. UA9S.I27); ogo s.uoga das Kind wird erschrecken (DemJ. UA 145.4 ungenau: rebiinka ispugaei,);2. sich wundern, iiberrascht sein (DJa 164). Etym.:: jak. sohuj- l.Z. id.

hokuj (Pek. 2265; ub.44), sokuj (Do 130) langer Mantel aus dem Fell eines noch nicht einjihrigen Rentierkalbes (,,vyrostok", pek. 2265), Winterfellmantel mit Kapuze (Ub. 44; DO 130). Erym.: vgl. jeniss. sokuj pelz (,,docha") mit Kapuze (Pek. 2265). hol eben/genau jener (ub. 75); derselbe (DSJ 256 s.v. t(im(itis). Etym.: : jak. sol id. (Ub. 98) (*i-ol; vgl. honno, hubu. holko Seide (Ub. 32, l2l). Etym.: (russ. {Alk id.) jak. sotko id. (Ub. 7l). holkobaj, hotkoboj s. holkuobaj. holkuobaj (Ub. 117; DSJ 155 s.v. majala-), holkobaj (Ub.68), hotkoboj (Ub. I l9) Rubel; ikki h.da iigf,l hajmfi leihe [mir] 2 Rubel (Ub. I t7). -Etym.: ( russ. celkovyj id. ) jak. solkuobaj id. (Ub. 68). holkuobajdik (so und so viele) Rubel habend; min hfts h.pyn ich habe 100 Rubel (DemJ. D 178.24). Dagegen kennt das Jak. nur m6hdx (( russ. meiok Sack) als eine Bezeichnung fiir '100 Rubel'. holo MuBe, Freizeit; h. kyajan bulbatybyt wir haben [dafiir] keine Zeit finden konnen (DSJ 104 s.v. tnnd-). Etym.: - jak. solo id. holomo s. golomo. holotoj s. holotuoj. holotuoj (Ub. 129), holotoj (Ub. 131, 154), solotuoj (DO 73) golden; h. kariy goldene Miinze (Ub. 129). Etym.: ( russ. zolotoj id. (Ub. 129). hol/6- trans. brechen; agar ojogohun h.[ tiispiit er hat sich eine Rippe gebrochen (DemJ. UA 88.84). Etym.: r : jak. solo- den Weg offnen, riumen ((suot

Weg).

YgL bulgu.

holflr Eimer, Kessel (ub. 161); kajagastik timir h. ein guBeiserner Eimer mit

r08

L<ichern (DJa 152); ffldk h. Eimer mit wasser (DemJ. uA 122.103). *'Hundeschiissel' Etym.: : jak. solilr - salfr id. (*jalgur, wohl ((*jat-gd- lecken), vgl. dag. jalag Bettlerdose, Hundeschiissel, osm' ialak 1. Mulde, Trog; 2. Holz-, Hundeschiissel. hottrdak Eimer habend; mit Eimer; diiitigiir tijnn h. nachdem er mit dem Eimer nach Hause gekommen war (DemJ. UA 97.91). Etym.: ( ewk. humka, xumukl Uhu (Ub' 6a)' homka Kriihe. (Ub. D; DSJ), son (Ub.) ein Pelzkleid, das unter dem Mantel getragen wird hon (Ub. D 57); ein unter dem Mantel getragenes Kleid aus dem Hasen- od. iolarfuchspelz mit dem Fell an der Innenseite (DSJ 227); Mantel (Ub. 86). Etym.: : jak. son Mantel, Jacke (Ub. D 57) : gtti. ton (iaka thauna Kleiderstoff, Seide (Menges TS 51). Etym.: ( ewk. xona (ub. 62). honan Rauch<iffnung im Stangenzelt. -Ygl.
huona. honno 1. eben/genau dort(hin) (Ub. 75); 2. sofort (Ub. 67);3. danach (DJa 131;

DemJ. UA 98.112).- Etym.: 1: jak. sonno l. id.\ (hol' honndgor, Comp. (hol (Ub. 99)honnfik angekleidet; borog h. grau angekleidet, im grauen. Kleid (DJa 147)' Etym.: (hon. - genau solch einer wie jener da (Ub. 102). Ygl. hol; onnuk. honnuk honon 1. Instr. (hot (ub.99);2. so, auf diese weise; h. kilbyt so ist er (auch) geblieben (DemJ. UA 88.85). Vgl. hontop. hontan Damenstoffmantel fiir Friihling und Herbst (DSJ 227). 'trooton (hol (Jb.9);2. seit dieser ZEitPJagg, 136) : h. yla id. (DJa 168). 1. Abl. Ygl' hontanhontop Stoffmantel (Ub. D 57)honu, Acc. (hol (Ub. 99). honfiga, Dat. ( hol (Ub. 99)' hogudii s. hogudaj. hoguj- Leder mit einem Schaber von Schmutz, Fleisch u.[. befreien (DemJ. UA

l4l.l3).
hopuos Teekessel aus hor- s. huor-.

Kupfer (DSJ 228).

hordog 1. Hecht (DemJ.

l. id.: trtv- idrt(t)an id' (VEWT ll6b)' 80). - kuoka, ndlmri. Vgl. horddk (ub. 154), sorddk (ub. 68) ungliicklich, verhingnisvoll; s. kiin Etym.: (*hor: jak. sor ungliick. verhangnisvoller Tag (ub. 68). - (DemJ. D 181.235); bihigi poslokpyhorok mancher; h. kihilflr manche Leute (DJa 95); h. kiinnl Qrttan h. ogolor manche Kinder aus unserem Dorf Etym.: : jak. sorox id' manchmal (Belt. T 162J). Etym.: ( ewk. horoki id. (Ub' 64)' horoki Auerhahn. horol6- vom Kleid fusselig/verschlissen werden (DJa 198). - Etym.: : jak. sorolo- id. Etym.: ( ewk. xoron Holzteil eines Sattels (Ub. 61). horon Sattelbogen.
Etym.:: jak. sordorl

179.64);2. sibirischer weiBlachs (NR, K: BeKo.

109

Etym.: : jak. soruj- beatftragen ( mo. horuj- befehlen (Dem'j. VA 124.154). Vgl. horuk. lori- erzielen. horu/k (h.gv) (alle-Beleg au8er DemJ. UA 104.17, 2l), soru/k (s.gv) (DemJ. UA 104.17,21) Auftrag, Bitte; h.ktary tolor- Auftrige ausfiihren (DJa 116); iihiigiis kiiniigiir biitiigis h,gum buoluoga in 3 Tagen erfolgt mein letzter Auftrag (DemJ. UA 126.239); bu ogo h.kka kiilbit das Kind ist mit einem

Auftrag gekommen (Art. 83); abihy tojonun s.gugar im Auftrag des Oberteufels/auf die Bitte des Oberteufels hin (DemJ. UA 104.17). Verbliiffend wirkt dagegen das Syntagma abihy s.ga 'posel derta' (DemJ. UA 104.21). Vgl. horuktak. horukti- beauftragen; h.n !t- mit einem Auftrag schicken (DJa 127). horuktik (Dem'j. UA 123.139), soruktik (ebda 106.81) 1. Bitte habend; harsyn min iiniiikii h.pyn ich werde morgen eine Bitte an dich haben (DemJ. UA 123.139);.2. in: s.-susunajym mein Verlobter [wortl.: : mein Vorbestimmterl (DemJ. UA 106.81). hot s. huoi-h.; hotun-. Etym.: - jak. sot- id. (*jo6- ) MK.lodhot- wischen (Nad. 14; s. hotun-). id. (Kal. JW 188). hoto 1. Knie (DemJ. UA 121.67); 2. Unterschenkel (ebda 121.77). Etym.: : jak. soto 2. id. : atii. joda 2. id. (ESTJa IV 29). Etym.:: jak. sotoru id. hotoru bald (DJa 11). Etym.: (hotun- (vgl. jak. sottor id. 70, hottor Handtuch (Ub. - Anm. 2). (sotun-). Vgl. hottu; tirdpkti. Etym.: (hotun-. hoffi Handtuch (DSJ 228). - Vgl. hottor. hot/un- (h.tv) (Ub.; DemJ. UA 95.22, 125.194), sot/un- (s.tV) (Dem'j. UA 109,177) 1. sich abtrocknen (Ub. 72);2. wischen, trocknen [nur fiir
sich selbst/was Eigenesl; kiiliihiiniin s./h.un- sich den SchweiB abtrocknen (DemJ. UA 109.177, 125.194); ilak karakpyn iriijiitin h.unnakpyna, hoton baran kallan diiik kiirdiikpiinii wenn ich meine trinenden Augen und den Eiter wische [und] wenn ich, nachdem ich sie gewischt habe, Etym.: (hot-. Vgl. hottor, zum Himmel schaue (DemJ. UA 95.22).
hottu.

h6jdo eine zusitzliche,,Befestigungskufe", die auf die alte, abgeschliffene Kufe

genagelt wird (DSJ 227). hdr- s. huor-. Etym.: <hdbilA-. hiibiitiis- zu-liiberein-stimmen (DJa 175). hiibiilfl- lieben, m<igen, gern haben (Vor. SZ 53); agata onu h.biitiik ihrem Vater hat es nicht gut gefallen (DJa 99); tiirdbiit tylyn h. seine Muttersprache lieben (DJa 109); orduk h. besser mcigen, vorziehen (DJa 153). Ygl. hdbillds-. Etym.:: jak. sdbilld- id. (sop (: dolg. htip\. Ub. D) eine Familie, in der viele Kinder hiitiikn (Ub.), uiaky (Popigaj Etym.: ( ewk. suiSkin krank, lebensgestorben sind; lebensunf?ihig. (Ub. 65; Ub. D 67). unf?ihig hiik- sich wundern, erstaunt sein; bij hiiktii ogonrior iijiittiin der Reiche wun-

ll0
derte sich iiber den Verstand des Alten (DJa l5l). jak. - Etym.:: sox- id. hiiksdk Kampfhahn (DSJ 228: 'turuchtan'). hiilbiik, hiilgiik Flosse des Fisches (Belt. FO 72). hiilgiik s. htilbdk. hiip (hobv) 1. O.K., in Ordnung, abgemacht (Ub. 25; Nad. 30); [im Dialog:]A: ..., h. duo?; B: Min hanibar h. Hiibii billiin turar A: ..., O.K.?; B: Von mir aus, O.K. Natiirlich O.K. (DJa 124); 2. entsprechend, passend; nfiekfl h. d[? paBt es dir? (Ub. 106); hiirii h. wie geschaffenfilr... (Ub. 135); iti tyl onnugar iissiiii kannyk tyllary tuttuokka htibiii? welche Worter kann man sonst statt jenem Wort verwenden? (DJa 173), 3. ausreichend (DemJ. D 182.303); h. buolar ahy biiliimnibit er hat viel Essen vorbereitet (DJa 127). Etym.: : jak. sbp l.-3. id. (mo. (Rass. 76). Ygl. h6bi)td-; - hbptilk. hdpk6; hiipkii adv. richtig, korrekt (Nad. 3S). Etym.: (h6p.-Ygl. h\ptilk; krirritik. hiiptiik adv. richtig, korrekt (DJa 129);-h. haryar- korrekt aussprechen (DJa 20). Etym.: (hbp. Ygl. hbpkd; krirritik. hiirjiin s. htiriln. hiirii hiip s. ht)p. hiiriin, hiiriin s. hririin. hiitiil Husten (Nad. l6). Erym.: : jak. siiti)l id. <*j6tuil (<*jdt-) chak. iethusten) - ujg. idtdl id. lnSrfa I 557). hiitiiiilfi- baden; ogolor iibngn h.iliir [sic!, nicht *-frltrir] Kinder baden im FluB (DemJ. D 179.56). Etym.: : jak. siitilt)ld- id. -(Ub. 75). Etym.: : jak. subu YgL hiltdt-. : osm. - id. (Ub. 98) hubu eben/gerade dieser - hubugurduk. iibu id. Vel. hiti, hol. S. hubuiia so - wie das hier viel (Ub. 101). Etym.: (hubu. hubugurduk genau so/auf diese Weise. Etym.: (hubu I gurduk (Ub. 190).

Vgl. bugurduk. hubuntga Dat. ( hubu (Ub.


huburut- (DemJ.

(Do 75) glattziehen, ausbreiten Bettdekke;Bett machen. Etym.: : jak. suburut- ziehen, schleppen (suburuj- sich in gerader Linie -hinziehen ( mo. (s. Kal. EJE 130 s.v. utu subu). huga zwischen Haut und Fleisch befindliche Zellschicht, die Innenseite der Tierhaut. Etym.: : jak. suba, (Belt. FO 72). - D; KoS. T), Cugahi- dial. suga id. UA) nahen, sich n6hern, hugahi- (DemJ. (DJa; Deml. heran-riicken/-kommen; Eugas i.ma! komm nicht niher! (DemJ. UA 123.135); kytylga i. sich der Kiiste/dem Ufer nihern (DJa 99); kiihiimmiit h.ta der Herbst naht [wortl.: nahte] (DemJ. D l80.l5l); atilahyttar d'iiiliirigiir huga habyt [sic!, : hugahabyt] er niherte sich dem Haus der Kaufleute (KoS. T 183.9 iibersetzt:'on okola doma kupcov ostanovilsja'). Etym.: (hugas. Vgl. [ugas-, hugastd-. hugas (DJa 100; Art.; KoS. T), iugas (DJa 41; DemJ. UA) nah, unweit; irii kiilbit E. er kam nlher (DemJ. UA 92.8); iihigittiin i. unweit von

uA

99). 107.96), suburut-

111

euch (Dja 4l); klllar liiittiin h. istaktaryna wenn wilde Rentiere nah am Haus vorbeiziehen (Art. 85); ginilnr atlrarygar h. in der Niihe des ortes, wo sie eingekauft haben (Ko5. T 183.7); h. da hirdiirgi an den niher gelegenen [wortl.: den nahen] Orten dagegen (DJa 100). Vgl. iugas_,
hugaha-.

hugast/i- sich nihern, einholen; ba aty h.! turar dieses pferd nihert sich ygl. hugaha-. langsam (Ub. 154). Etym.: ( hugas (s.o.). - D 180.132) 1. (Noril'sk:) Blaubeere (?) (Ub. D 57: hugun (Pl.: huguttar, DemJ. 'golubica'); 2. (i* sonstigen Gebiet:) Beere im allgemeinen (DemJ. D 180.132; Ub. D 57; DSJ 228);karu h. (DJa 88): xara h. (DSJ 212,yor. SZ 170: ,,Sik5a?"); kii6k h. (Zdanicha, Popigaj, Syndaska) : kiigiirkiij h. (Volodanka) Blaubeere (?) (Ub. D 57: 'golubica') : kiiiix h. Blaubeere (DSJ 132: 'golubika'); kyhyl h. (auBerhalb von Noril'sk:) preiBelbeere (Ub. D 58). Etym.: : jak. sugun Blaubeere. --_ Vgl. ahylyk. hugunnan- Beeren [fiir sich selbst?] sammeln/pfliicken; h.a bar- (Art. g6) : h.a hyryt- (DJa 86; DemJ. D 179.52) Beeren sammeln gehen. Vgl.
hugunna-.

hugunni- Beeren sammeln gehen (Ub. D 58: auBerhalb von Noril,sk). Etym.: (hugun. Vgl. hugunnan-; ahylykta-; iiigr)std-. hugunriut Beerensammler (Ub. D 58). huguttar s. hugun. hukir Zwieback. Etym.: ( russ. suchai id. ) jak. suxara id. (Ub. Z1). hulbu Modalwort; drilckt eine Handlung, die schnellf energisch vollzogen wird, aus; kjs bihiliigin araiiy h. tarda hispyt er hat den Ring fast [vom Finger] : jak. sulbu id. des Miidchens gezogen (Ub. 194). - Etym.: hulus Stern (DemJ. uA 95.22); iti h. bary h.tartan hyrdyktyk ubajar dieser Stern leuchtet heller als alle anderen Sterne (DemJ. D l7g.g6). Etym.: : jak. sulus id. (*jylduz ) osm. jyldyz id. huluskin kleiner Stern a/s Abzeichen; h.nary kiit- die Stern-Abzeichen anstecken (DJa 122). Etym.: (hulus * Dimin.-Suff . -kan; Lehniibersetzung ( russ. zvdzdoika (s.1.). hulustdk mit Stern (versehen); gini tiiiihiigiir kyhyl h. er hat einen roten Stern an der Brust (DJa 125). hunakin (ub.), hinakin (DSJ) ein Riemen aus wildrentierleder, mit dem das Gepiick auf dem Schlitten befestigt wird. Etym.: ( ewk. suna (IJb. 6l), iune (DSJ 229) Riemen * Dimin.-Suff. -kan. hunduk s. hunduk. hundlk (Ub. 70), hunduk (DemJ. UA 109.159), sunduk (ebda t09.l6b; Truhe, groBer Koffer. Etym.: (russ. ((tii.(ar.) sunduk id. (Ub. 70) ) jak. sunduk id. hunffr Lampe, Beleuchtungskorper. ( - Etym.: russ. .inar schnur; Leitungsschnur (DSJ 228). huo I, in:- h. diri- sich ein wenig erholen, verschnaufen (DemJ. UA 109.177). huo II s. huok.

tt2
huoj-hot Ausruf zum Antreiben des Pferdes (?) (DemJ. UA 105.51: harlarbyt h.-h. didbit 'kridit po-dertovski' [sic!]). huok (huogV) (DJa; IJb. 43, 126; Dem'j. UA 86.42, 126.238; Belt. T), huox (DSJ 166), hok (Ub. 85), ho (KoS. T), suok (Ub. t76; Dem'j. UA 87.70), suox (Ub. 176) l. abwesend, fehlend; es gibt nicht, es fehlt (Konjug. nach Ub. 85: huokpun, hokkun fsicll, huok; huokput, huokkut, hoktar [sic!]); kis bir iirftte h. dem Miidchen fehlt ein Zopf (DemJ. UA 126.238); suoguna als er abwesend war (Ub. 176); h. hir der mangelnde Ackerboden (?) (Ub. 126: 'otsutstvujuidaja zemlja'); kini iitihitli da h., muohahita da h. er streitet sich nicht und rauft auch nicht (DSJ 166 s.v. muohahy); h. buol- verschwinden, nicht mehr dasein (DJa 85); h. gyn- (DJa 160) : h. ogor- (DemJ. UA 86.42) vernichten, totschlagen; 2. Abwesenheit; Mangel; min huogum meine Abwesenheit (Ub. 126); tfrs huoguttan wegen des Mangels an Salz (Ub.127);3. nein (als Gegensatzzrt hya'iawohl'; Belt. T 167.50). Gram.: Verneinung des Fut.: ka{tit da kfirdr1 ho! du wirst Etym.:: jak. suox L.-3. id. nirgendwohin fliehen! (KoS. T 182.25). jok 1.3. id. <*jdk) osm. huol (alle Belege auBer DemJ. UA 123.1,25), huo (DemJ. UA 123.125) 1. Weg (DemJ. UA 110.183);huo-iistiin kdman ispit er fing an, den Weg entlang zu gehen (Dem'j. UA 123.125); 2. Spur; tabalar h.lara buolar es gibt Rentierspuren (Ub. l9l); ol h. tahynan yt h.a hytar neben dieser Spur befindet sich eine eines Hundes (Ub.l22); h.lara bu diiit iitilliiri ihre Spuren fiihrten bis hierher (DemJ. UA 127.289); iti h.u batan is- diese Spur verfolgen (KoS. T 187.24). - Etym.:: jak. suol 1.2. id. <*i6l> osm.7bl l. id. huona (Ub.; KoS. T), huond (DSJ), suona (Po.) 1. die obere Bindungsstelle der Zeltstangen (Ub. 62); 2. Hauptstangen im Zeltgeriist (DSJ 228); eine der vier Stangen im Zeltgeriist, in denen Schutzgeister leben (Po. 159); 3. Etym.: Sttitze/Unterstiitzungselement im Stangenzelt (Kos. T 189.1). - 228). (ewk. xdna - sdna 3-4 Stiitzstangen im Z'eltgertst (Ub. 62; DSJ

Vgl. honan. huoni s. huona. Etym.: ( russ. huopka (Ub. 121), hopka (DemJ. UA 129.343) Kuppe, Hiigel. sopka id. Etym.: : jak' suor id. huor zool. Rabe (Ub. 190). - UA 143.1\, hor- (ebda 142.2) hobeln. huor- (Ub. 154), hdr- (DemJ. Etym.: : jak. suor- id. 1s. eSUa lV 221).

huorax s. puorax. huorgan (Art.; Ub.), suorgan (Pek.) 1. Bettdecke (Ub. 44); h. ihigiir hyt- sich unter die Decke legen (Art. 88); 2. zwei zusammengendhte Hasenfellstiicke,
Etym.: : jak. suoryan 1.2. id. (*iogurkan) atii. jogurkan f. id. : osm. jorgan id. YgL suorgat, hyttyk. - Kurier; 2. Brautwerber(in); 3. Brautwerbung (Sir. 259). huorum$ 1. Bote, Etym.: : jak. suorum{u - suorumfiu 2. id.

die unter das Kind in der Wiege gelegt werden (Pek.

2348)'

113

huo/s (h.hV) Hitze, Glut (DemJ. UA 123.135). id.: osm. ioga.i Sommerhitze (Kal. JW 189). -

Etym.::jak.

suos

haox s- huok. huptu (DJa; DemJ. D; DemJ. UA auBer l07.l2l), suptu (Ub. 190; DemJ. UA 107.121) 1. hindurch; tiibiitiin s. durch seinen Kopf hindurch (DemJ. UA 107 .l2l); ktinii h. den ganzen Tag hindurch (ebda 119.6); Eyly h. das ganze Jahr lang (DJa 89); 2. Durchgangs-; h. innik ikki diiigittiin es gibt zwei Durchgangstiiren im Haus (Deml. UA 120.21);3. immer, stets (DJa 189; DemJ. D 182.254);4. weg; h. is! geh weg! (DJa 153); 5. rasch, schnell (Ub. 190). Etym.: : jak. suptu 1.3. id. - 1. Nachricht; h.k huok es gibt keine Nachrichten (Ub. 127); min hura/k (h.gv) iinigin h.kkar [Dat. 2.Sg.!] ich habe von dir gehort (DemJ. UA 93.29);2. Erzlhlung, Sage, Legende (DemJ. UA 124.156). Etym;: jak. surax l. id. Ygl. hurakta-. hurakti- bekannt werden; miikiitiiniin h. durch seine iiblen Taten bekannt Etym.: (hurak. werden (Ub. 135). hurka s. hurt. hur/t (h.C; h.dv) 1. Nomadenlager (Nad. 33):2. Haus; h.ka zu Hause, im Haus (DJa 99); ol h.ka in jenem Haus (Belt. T 163.4); h.dugar tiiniin- nach Hause zuriickgehen (DJa 99).- Etym.: : jak. surt 1.2. id.:osm. jurt Land, Heim. S. hurtan-. hurtan- einen Rast- od. Lagerplatz suchen/vorbereiten (Belt. T 161.7). Etym.: (hurt. huruj- (DJa; Ub. 116), suruj- (Ub. 150) schreiben; huruk h. einen Brief schreiben (Ub. 116); kinigiigii h.uma4! schreibt/schmiert nicht ins Buch! (DJa 72). Etym.: : jak. suruj- id. ( mo.; moL. liru- zeichnen, - MEJ 23).-YgL huruk, huruksut, hurun-; surujilhut,eine Linie ziehen (Kal. surulun-. huruk (Ub. 62;DJa), suruk (Ub. 118) l. Schrift; h.ka ginitiiri ikki bukvannan hurujabyt in der Schrift markieren [w6rtl.: schreiben] wir sie [: Langkonsonantenl mit zwei Buchstaben [wie -kft-] (DJa 23); 2. Brief (DJa 201); h. ogotuna [Part. als Nom.?] ein kleiner/kurzer Brief (Ub. 118). Etym.: : jak. - Ygl. huruj-. suruk 1.2. id. ( mo.; moL. {iruy Zeichnung (Kal. MEJ 125). huruksut Schriftkundiger (Ub. 165). Ygl. surujuhut. - (DSJ 216) Familienname [wortl.: das hurullar (DemJ. D l8l.2l2), surullar Geschriebenel; ityn [sic!,: atyrl] h.yg kimij? wie ist dein Vor- und Etym.: Part. ( hurulun-. Familienname? (DemJ. D l8l.2l2). Vgl. familija. hurul/un- (h.lv) (DJa), surulun- (Ub. 150) geschrieben werden; predloienie magnajgy tyla kajdak bukvattan h.lar? mit was fiir einem Buchstaben wird das erste Wort im Satz geschrieben? (DJa 8); uhun glasnaj zvuktar ikki bukvannan h.lallar Langvokale werden mit Doppelbuchstaben geschrieben (DJa 16). Etym.: (huruj-. Vgl. hurun-; hurullar. hurun- (DJa -19, 105), xurun- (DJa 5l) 1. (etw. ftir sich selbst) nieder-/auf-/schreiben (DJa 19); L,ena huruk x.uoga Lena wird einen Brief
8
Prace JQzykonaww

z.

ll4

t14
schreiben (DJa 5l); 2. sich einschreiben; bibliotekaga h. sich bei einer Bibliothek anmelden (DJa 105). Etym.: (huruj-. Vgl. hurulun-. hutaga, hutaka s. utaka. hutka s. hutka(n). hutka(n) (Quelle?), sutkan (DemJ. UA) Tag und Nacht, 24 Stunden; ikki

hutkan-y gedeutet werden; die Etymologie des Wortes weist auf (a), der Beleg sutkan dagegen falls es kein Druckfehler fijr *sutkany ist (b) - (( russ.) slklca id. - auf jak. hin. auch - Vgl. Etym.: ( ewk. xutuka hutuka (Ub. 64), hutuki (DSJ 228) Riickenmark. (Ub.), xutuka (DSJ) id. Ygl. hilnriil. Etym.: : jak. silgunat- id. hfigunat- rausche(l)n lassen (DJa 135). hnj- abwaschen, spiilen; iiskylary h. Tassen abwaschen (DJa 26). Etym.: : jak. suj- id. IV 23S). Vgl. hiljus-, hiln-. - (h.sv) aufriumen; min 6Srfa huj/usklass h.sabyn ich riume das Klassenzimmer auf (DJa 163). Etym.: <hil.j-. hfikna Twh Wollgewebe. Etym.: ( russ. sukno id.) jak. sukuna id. (Ub. 22, 71, 121). h[h- I zusammenrollen; tirini iit5iigfljdik h.t5ylar sie rollen das Leder fest zusammen (DemJ. UA 141.9). Etym.:: jak. sula- einwickeln (*iugla- MEJ 75). (*[ug) atii. izg Biindel (Kal. hili- II springen, sich stiirzen; ol uol h.byt Okstikii iirdiigiir der Junge sprang auf den Riicken von Oks<iko (DemJ. U A 127.269). Etym.: : jak. sul- hinunterrollen, einstiirzen (*juvyl- O MK. juval- -- juvul- rollen, intrans.) (*juv- OMK. juv- rollen, trans.), s. Katr. JW 189, BSUa lV 237 s.v. juv-. Die dolg. -a-Ableitung scheint im Schriftjak. nicht vorzukommen. hfil/un- (h.lv) einen Weg entlang gehen, eine Spur verfolgen; huollaryn h.luom bira ich muB ihre Spur verfolgen (Ub. 174). - Ygl. huol. (Acc.) waschen (Nad. 3l; Ub. 177); 2. sich (Dat.) waschen; hin- 1. sich hyrajbytyn h.abyt wir waschen uns das Gesicht (Art. 82). Etym.: <huj-. hfrnakdn s. hunakdn. Etym.: (russ. suika id.) jak. suska id. (Ub, hiska Kringel Gebrick. 7t). h[tt/d- traurig werden, sich kiimmern (DemJ. UA 123.145: h.abyt : *h.abyt). hiibii Rat, Hinweis (Ub. 146); h.tigiir kir- sich um Rat wenden (DemJ. UA 127.276); Leniny kytta partija h.tinfln dem Rat von Lenin und der Partei folgend (DJa ll5).- Etym.: ? (mo. (Kal. MEJ 1a9). Vgl.
hilbdltis.

hutkany zwei Tage und zwei Niichte lang; biitiin s. barbyt er fuhr den garrzen Tag und die ganze Nacht lang (DemJ. UA 87.67). Etym.: ( russ. *sutka, sutki id. Der Acc. hutkany kann als (a) hutka-ny oder (b)

hiibiihit 1. Ratgeber, Berater (DJa 106); 2. Herrscher; d'aktara h. buolbut yriktdgy onnugar seine Frau herrschte im Namen des Zaren (DemJ. UA
98.1

l6).

ll5
hiibehittiik einen Berater habend; Eiilkii angil h. [emand,] der einen weiBen Engel als Berater hat (DemJ. UA 110.193). htibiiliis Rat, Hinweis (DemJ. UA 108.131). Vgl. hilbd, hilbdld-. hiibiiH/s- (h.hv) 1. sich Rat holen, sich beraten-(kytta mit, DJa 144);2. sich einigen, Sich verabreden, zum gemeinsamen SchluB kommen (DJa 107); h.hlillflr kajtak tijdfikkii iibiignj buoluoj sie einigen sich dariiber, wie man am besten nrm Ziel kommt (DemJ. UA 107.102). Etym.: <hilbdli-. hiibel/A- 1. Rat geben, beraten (* Acc.) (DJa 144; Ub. 1a6); min iifiigin h.iiim ich gebe dir einen Rat (Ub. 178); 2. sich beraten (lassen); birdii kihitin h.ebetek [sic!, : h.d-l er lieB sich von niemandem beraten (DemJ. UA 98.115);3. regieren;min biittiim fonu h.iin [sic!, : h.dnlich habe aufgeh<irt, das Volk zu regieren (DemJ. UA 98.133). Etym,: (hilbri. - Vgl. hilbtiltis, hilbdlds-. hiigii Beil, Axt (Ub. 63); h. uba Axtstiel (Ub. 26). Etym.: : jak. si)gti id. (ewk. silkd (Ub. 63). YgL hilgdidn, Silgd tojon. hiigiiEnn kleines Beil, kleine Axt (Ub. 63). Etym.: ( ewk. si)ktiidn id. (Ub. 63) ( ewk. silkri (s. hilgti) + Dimin.-Suff.--iiin (Ub. 109). hiigii (hiigiit?) Biindel von Holz, Reisig (DemJ. UA 139.4: hilgiltilgrir, Dat. 3. Sg.). Etym.: <hilk-. hiigiit s. hilgil. hiigiiiiktik, in: h. atak aufgetrennter Schuh (Ub. D 56). htihiiii/k (h.gv) 1. Gelenk (Ub. 162); 2. (?) Bord einer Rakete; Dat. 3.5g.: h.grir (DJa 177). Etym.: : jak. silhili)x f . id. (VEWT 2l4a). - UA), siik- (DSJ) (h/siigv) 1. auf den Riicken nehmen; hiik- (DJa; DemJ. hihigiir utakany h. einen Sack auf den Riicken nehmen (DJa 154); hiigin ilpitii er brachte (es) auf dem Riicken (DemJ. UA 110.189); 2. auflegen; lukfl4dilaryn siigflt sobald er die Rentiersattel aufgelegt hat (DSJ 187 s.v.
onko). hiil- die Haut abziehen; kiilin iolkutun hototun h. die Haut des Hinterbeines bis zum Knie abziehen (DemJ. UA 121.67); baryta h.biittiir atlrdaryn sie haben die ganze Haut des Stieres abgezogen (ebda 96.66); h.illiir iilbiit klly sie ziehen die Haut des erlegten Rentiers ab (ebda 140.3:'razdelyvajut'); tabany h.bnkke tirilini [sic!, Comit.*Acc.] kispittiir sie haben das Rentier liegen lassen, ohne seine Haut abgezogen zu haben (Vor. SZ 184). Etym.:: jak. sill- id. <"ji)l- psffa lV 265 s.v. jillilk). hiinmiiktii Kriebelmiicke, Gnitze. Etym.: ( ewk. hinmikta (Ub. 64). hiinfii Riickenmark (Ub. D 48). -Etym.: (*hilriln-tPoss.-Suff. 3.Sg. -{, vgl. jak. silriln (siindV) - siililn (veralt.) id. : kirg. !il1iln id. - Vgl. hutuka. hiiiikkfl- (einen Sack u.ri.) aufbinden (DemJ. UA 97.81). Etym.: ? vgl. jak. silbr- id. hiippiit verloren(gegangen); h. yt verlorengegangener Hund (DemJ. D 182.262). Etym.: Part. (hilt-. hiir - alt; hajyny h. tiilAk (nrge tiilfik) [kyrsa] [ein Polarfuchs] mit altem Fell im I Sommer (DemJ. UA 107.105). Ygl. drgti,

8*

ll6
Etym.::jak. silr id. hiir II Seele (Demj. UA 146.10). *hiir III Schrecken, a. hilrddk, hfirn/k (h.ev) (DJa; DemJ. D; Nad. PAD 32), siiriik (DemJ. UA 107.122), hiiriik (Ub. 41) Herz; Danko h.gini kyhyl flag [im Gedicht] die Fahne, die so rot ist wie Dankos Herz (DJa 117); h.gn huok Faulenzer (vgl. hilrtiktdk\: h.gd huok hytartan da hylajar ein Faulenzer wird auch mtde, wenn er (nur) liegt (DJa 157); h.gti huokka huptu tarlara fiir einen Faulenzer Etym.z: jak. silrrix ist jeder Tag ein Feiertag (DemJ. D 182.254).

id. : osm. jiirdk id. vgl. hiirdgd hiiriiktflk (DJa 98, 120) : illtigd h. (DJa 125) fleiBig, arbeitsam. huok s.v. hiirdk. hituilA- s. hfrrtild-. hiirbi s. hfrrbri. htudek s. hilrddk. hiirdnk (DJa; Belt. T 166.34), hiirdiik (sonstige Belege) sehr, au8erordentlich; h. ulakan sehr groB (Belt. T 16ffi$; h. tiEiigiij tyaga es ist sehr schon auf dem Land (DJa 19); h. iiiir- sich sehr freuen (DJa74); h. kyrd'i- sehr gealtert sein (Belt. T 165.18); gini kiisttir h. ogo, tuogu... sie sieht so [wtirtl.: sehr]jung Etym.: hilrdrik *'furchtbar, entsetzlich' aus, daB... (Belt. T 165.13). - Entsetzen ( mo. sejr imponierendes od. (*hilr: jak. sdir Erschrecken, Vgl. fiirchterliches Aussehen, Majestit (Kal. MEJ 77 s.v. silrilktii). Silrddk furchtbar (in: Silrddk Silgri tojon). hiirtik s. hilrtik. hiiriik s. hiirilk. htis s. hils ll. Etym.: : jak. silt- id. hiit- verlorengehen; vernichtet werden (DJa 127). vgl. hilttir-, hilppilt. osm. jit- id. @srra lv 204). <*jit-> hiitiir- 1. verlieren; karagyttan h. aus den Augen verlieren (Ub. 153); 2. Etym.: : jak. silttir- 1.2. id. berauben, wegnehmen (s. trn). *jitilr- ) osm. jitir- l. id. Ygl. hilt. (*jittir- Vgl. hdtil\ffi-. hiitiil- [nicht *-dl-?f intrans. baden (Belt. T 167.57). hftr- (alle Belege au8er DemJ. UA), sin- (DemJ. UA 108.129) 1. laufen (Ub. ll2,l22); h.iin tagys- hinauslaufen (Belt. T 164.19); s.iin kirbittiir kyrgyttarga sie sind auf die Miidchen zugelaufen (DemJ. UA 108.129); 2. flie8en Etym.: - jak. sfir- 1.2. id (*iilgilr- ) atii. iilgilr- 1.2. id. Bach, s. hyryk. IV 258). Vgl. hfirtild-. 6Srfa hiiriil/fl- (DemJ. D) 1. laufen; h.i hyryt- hin und her hftriil/fl- (DJa; Ub.), (DJa 137); hir iirdiiniin uskin h.ir [sic!, : -id ein Hase liuft auf dem laufen Berg (DemJ.D 179.71);2. auseinanderlaufen;h.i killylar sie sind auseinanYgl. hfir-. S. auch korikilak. dergelaufen (Ub. 137). hfirbn (Ub. 136, 140), hiirbii (Belt. T 165.6) z:ttanzig; h.lir alle zwanzig (Ub. 140 iibersetzt es irrttimlich als ,,vse dvenadcat"' statt ,,vse dvadcat"'). Etym.:: jak. silrbri id.: osm. jigirmi id., ttii. jirmi id. psffa W 20t).

tt7
hftrbndCn ungeflihr zvranzig

(Ub.

137).

hfirbnidnli je ungefiihr zvranzig (Ub. 137). hftrii/k (h.gv) (DJa; DemJ. D), hiiriik (NR: BeKo. 82) 1. Stromung F/z/; ulakan h.k starke Stromung (DemJ. D 182.297); h.k tistiin (ebda 130.107):h.gii tajnary (ebda 179.87):h.k kuotu (NR: BeKo. 82) fluBabwlrts; h.k iistiin ti barda ein Boot schwamm fluBabwirts (DemJ. D 178.8); h.k utary (NR: BeKo. 82) flu8aufwirts; 2. Bach, kleiner FluB (DJa 56). Vgl. hilrilkfik. Etym.: (hilr-. -h. dbdgd bar- fhtBabwirts schwimmen (DemJ. D 179.74). hfiriiktfik, in: Etym.: ( hfirilk. hiir/iit (h.dv) ein Fischfanggertit (Dem'j. UA 142.3:'setka dlja l'da'; DJa 96). hftrft Lauf; h.niin barbyt atilaha er ist einkaufen gerannt (KoS. T 184.18). Etym.: (hilr-. - mit viel Laufen verbunden; h. dnrifi ein Spiel, bei dem man viel lduft trftrfttfiX
hfts I (Ub. 112, 140), siis (Ub. l2l) hundert; h.tiir alle hundert (Ub. 140); Etym.: : jak. sris id. (*jilz) osm. s.tfln taksa tiber hundert (Ub. l2l).

(DJa l8l).

jilz id.

II 1Sir.;, trtis (NR, K: BeKo.), sfis (Pek.) 1. Stirn 1Sir. zSz; BeKo. 82\;2. kleines Rentierhalfter, russ. nedouzdok (Pek. 2414), kostfir s. einfaches Rentierhalfter mit zttrei Platten aus Mammutknochen (Pek. 3523). *jilz) trkm. osm. jilz Gesicht. Etym.: : jak. sds f . id. (*jilz - Fingerhut (DJa 70; DemJ. UA -? 146.8); h. kiitiir Zeigefinger (DSJ 229; hfttiik : jak. sfitt;k id. : osm. ji)kstk id. (ESTJaIY 257). Vor. SZ 144).- Etym.: hya I Fett, Ol, Butter (K: BeKo. 80; Nad. 22); utubut h. Schmelzbutter (K: BeKo. 80).- Etym.: : jak. sya id, (*ja7) osm. jag Fett, Ot 6Sffa IV 58). YgL syalax; ary. YgL huok. hya II ja, jawohl (Belt. T 166.36). (NR) - hyallagar (K: BeKo. 80) Rutte, Aalquaphyalahar (DJa M), hyallakar pe (vgl. Pek.2424 s.v. syalysar: eine holzerne Rutte als Schamanenattribut). Etym.: : jak. syalyhar f . id.; 2. Wels (*jaglygiar (*ja4ly7 'fett' * tii.-mo. .iar 'Bulle' (vollig irrtiimlich in Pek. 2425,BeKo. 8l [( ewk. sagan u.d.l und in verschiedenen Arbeiten von Antonov l(salyrl Q)+harf : sary 'zamia, rovduga, lajka']). Vgl. hyaryan. hyallagar, hyallakar s. hyalahar. hyaqan (Ub. 55, 113), hyaldn (DSJ) Rutte, Aalquappe; h. yja Mirz [wortl.: Ruttenmonat: Monat, in dem Rutten gefangen werden] (Ub. 55). YgL hyalahar. Etym.: (ewk. sSngan id. (DSJ 229)> jak. syarlan id. - s. hyrga. hyarga Etym.: Reduplikation der l. hybys-sygynriak splitterfasernackt (Ub. l3l). Silbe mit -bys (GJa 159) ( sygynriak, s. hygynfiak. hy[Ia/k (h.gV), in: \llilbilt, hyld'ybyppyt h.ga, olorbupput uhuga das ist unser Ende, wir sind zum Ende gekommen, wir haben unser Leben zu Ende gelebt (DemJ. UA 95.15). Etym.: r : jak. syiiax nur, lediglich : oSrr.
hfts

118

angak id. (Ub. 140); zu jak. syiiax: ,,u noril'skich dolgan ne upotrebljaetsja" (ebda) hygal/yn- (h.lv), in: ilriln bus illtilriljdtilkytylga h.lan[im Gedicht] weiBes Eis

zerbrtickelte,/nachdem es am (zum?) Ufer ??? (DJa 199). (Ub. 131), sygyriak (DSJ) nackt; s. atagynan adv. (DSJ 307 s.v. idbcir); kftribit atak h. sie ist barfuB geflohen (KoS. barfuB T 182.24\. Etym.: : jak. sygyfiax id.; vgl. trkm. jalarlai id. (VEWT l82a). hyhyar- an-lkleben; tygnyk h. fest ankleben (DemJ. UA 142.6); ilijbit kdrynan iiriihiinii ojbon kyrltygar h. einen Pflock am Eislochrand mittels Etym.: : jak. syhyar- id. nassen Schnees befestigen (DJa 97). Vgl.
hygynrf,ak (KoS. T), sygynrflak

Etym.: : jak. syhyn- id. hyhyn- (hystV) klebenbleiben (DemJ. UA 105.55). Vgl. hyhyar-. hyj- ziehen (Ub. 120). hyl (Ub. 38, 142, 16l), syl (Ub. 117) Jahr; kahyj h.yg? wie alt bist du? (Ub. 142); min iis s.la utuiuom ich werde drei Jahre lang schlafen (Ub. 117); h.yn iktakka, uon orduga togus syllik zihlt man ihre Jahre zusammen, so ist sie 19 Jahre alt (Ub. 161). Etym.: : jak. syl id. (*jyl : mo. {il) dolg. jak.
(s.o.). hylaj- miide sein/werden;

hyhyn-.

gyl id.

h. sehr miide werden (DJa 135f.);htirdik h.byppyt wir waren furchtbar miide (DJa 190); ifiim iiliitittiin h.an kiilSir meine Mutter kommt miide von der Arbeit (DJa 26). Etym.: : jak. sylaj- id. (mo.; moL. iile- id. (Rass. 79).- Ygl. hylajdak; hynriat-. hylajdak miide (Deml. UA 120.44). Etym.: (*hylajy-lak (*hylajy: jak.

ilii

sylajy Ermidung. hylan- s. halan-.


hylds warm; h.

sowie hylajbyt s.v. hyniat-. Vgl. hylaj- -

Vgl. hylyj-; - (DSJ 229). iiigtis. hytgypidn Bachstelze, russ. trjasoguzka belaja hylukta Darm. Etym.: ( ewk. xilukta - silukta (Ub. 64). Etym.: : jak. sylyj- id. (*jyUhylyj- sich erwirmen (DemJ. UA 96.42). 6Srra lV 275). YgL hytas, hymali Pech, Teer. - Etym.: (russ. smola id.) jak. symala id. (Ub. 71). Etym.: : jak. symnayas id. (Ub. hymnagas Rentier gehorsam (Ub. 31, 130). (*jymidgat (*jymia- ) dolg. hymna-. 3l)
id. (*jylgai (*jylys MK. jylyg id.

[in ein warmes Haus (DJa 9l); h. tylynan ha4ar- wanne Worte sprechen (DJa 166); h. min warme Suppe (Art. 80). Etym.: : jak. sylas

hymnd- 1. gehorchen, gehorsam sein/werden (Ub. 130); 2. weich ryerden;

hiiriigim h.ta mein Herz wurde weich [: ich gab nach] (DJa 103). Etym.: : jak. symnd- (*jymia- (*jymyi-a-; vgl. osm. jumuiak weich. - Vgl. hymnagas. hym t (Ub. 120), symit (DO 75), hymyt (Ub. 140) Ei. Etym.: : jak. symyt jumurta id. (ESTJa M50). id.: osm. hymlttik Ei(er) habend; iiriin h. gefleckte Eier habend (DJa 201).

119

hynfialag Erholung; h. kiin [sic!, nicht *kilnd ?] Ruhetag (DJa 87); hajyryy h.

Frieden (s. Kal. VIII 83). - Vgl. hynriat-. jn sich erholen/ausruhen lassen; hylajbyt kihini h.an ytiiiybyn s. tr-. Etym.: (*hynria-, s. hynrian-. hyga in: u cigdlbit maha h. toloru es gibt eine unmenge von vom wasser herangeschafftem Holz (DemJ. UA 119.16). hy4ik 1. Wange (NR, K: BeKo. 82f.; DJa 187);2. (NR) Kiefer : h. onuoga (K) id. (BeKo. 82f.); 3. Rentierhalfter od. -zaum (pek. 2469f.); h.tar am Rentierzaum befestigte Kieferplatten aus Mammutknochen od. Rentierhorn (ebda). Etym.: : jak. syrydx 1.2. id. (*jangak (*jan Seite (EStJa
hynriat-

hynria/n- sich erholen/ausruhen; ii[iigejdik h.n- sich richtig erholen (DJa 79); hajyn tuhunan kiipsfrg; kajdak h.mmykytyj? [sic!, nicht *-kk-?l erzdhlt vom Sommer; wie habt ihr euch erholt? (DJa 4); dii bar h.n! na, geh,und ruh, dich aus! (DemJ. UA 97.106). Etym..: jak. synnan- id. (*synia(: dolg. *hynrid-, s.o. hyru|alar) (*jyni-A- Qyni) *Q)ini) at.d'. ini Ruhe,

s. hajyrlrly.

Etym.: (*hynna- (s. hyru4an-);

zl

-lar1 s.

Kal. MEJ

94.

rv

123).

schleim (VEWT 108b). hyt s. hyr. hyrai (DJa; K: BeKo.), hirni (NR: BeKo.) t. Gesicht (BeKo. g2); kirga h.ynan tiis- mit dem Gesicht in den Schnee fallen (DJa 136); 2. Schnauze (DJa 100). Etym.: : jak. sirrij 1.2. id. Ygl. hyrajdak. hyrajdik Ring mit Edelstein [wortl.: mit Gesichq eb. 133, 154). hyrfln Speichel; h.a hfiri-hfrrii vom Fuchs mit speichel an der Schnauze (DJa 137). Etym.:: jak. syran id. 1s. Estla M34). hyrdat- beleuchten (DJa 91). Etym.: (hyrda-. hyrd/i- 1. scheinen,leuchten, gl6nzen;kiin h.ita die Sonne schien (DJa 69); kiin uotuttan h.d- im Sonnenlicht glinzen (DJa 186); hulus h.ir der stern leuchtet (DJa 78); 2.hell werden; h.ibyt es wurde hell (DemJ. D l7g.l2); kallin h.ita der Himmel wurde hell (ebda 182.245). Etym.: : jak. syrdd1.2. id. (*jar(1t)t-a-, vgl. atti. MK. jaruk Licht. - Vgl. hyrdat-, hyrdyk. hyrdy/k (h.gv) l. Licht; kiin h.gygar s. kiln;2. hell Nacht (DemJ. D 178.9). Etym.:: jak. syrdyk 1.2. id. (*jartyk (s.o. hyrda-). hyrdyktyk adv. hell (s. dagyny\. Etym.: (hyrdyk. hyrga (DJa; DSJ; BeKo. 77), syrga (DemJ. UA 104.19), hlrga (Ub. D 46, 56; Ub. 155), hyarga (DemJ. UA 142.3) Schlitten; h. giii ein aus mit stoff iiberzogenem Leder gemachtes, bewegliches Haus auf Kufen (DSJ 229; Ub. D 56) h.nnan kalyj- Schlitten fahren (DJa l8l); habys-hala h.g kalyj- mit nagelneuem Schlitten fahren (DJa 198). - S. hyrgatin, hyrgalak.

hyrJt/d- sich die Nase putzen, sich schneuzen; kiirtir karaga huok, istiir kulgaga huok, h.yr [sic!, : &.lr] munnuta huok abihy ogonfor ein teuflischer Greis, der ohne Augen sieht, ohne ohren hort [und] sich ohne Nase schneuzt (DemJ. UA 122.89). Etym..: jak. syrlta- [mit -y--!] id. (s!ry Nasen_

t20
hyrgaEin kleiner Schlitten, an der Schnur gezogen (DJa 148, abgebildet in DJa Etym.: (hyrga. 149). - Schlitten besitzend (DemJ. UA 87.68); h. taba Rentiergespann hyrgalik 1. (DemJ. D 178.13); 2. Schlittenldnge Ma,B, s. ahary.

hyrsi Wettlauf/-kampf; h. o4or- (Art. 79) - h.lary o4or- (DJa 84) WettDer Pl. h.lary moglicherweise unter dem lauf/-kampf organisieren. Etym.: (*hyrys': jak. syrys-: osm. EinfluB des russ. sostiazanija. jary|- rivalisieren 6Sffa IV 148). hyry/k (h.gv) Schlucht, Erdspalte; h.gyn irdiin [sic!, : -dn] ihiln durch die

Schlucht gehend und um sich schauend (DemJ. UA 119.13). hyryknjdi- hin und her gehen; kil tiittiirii-tiry h.byt wilde Rentiere streunten hier und da (DSJ 229f.). *hyr/ys- (h.sv) wettlaufen, s. hyrsy; syrys-. hyryt- (alle Belege auBer DemJ. D 182'260), hyrlt- (DemJ. D 182.260) (hvl!V, hyld'V) gehen, fahren, reisen; tahdra h. nach drauBen gehen (DSJ 237 s.v. tahara\; hyldyagyn barbyta sie ging spazieren (Belt. T 163'1); ulicalarynan hylfailar tramvajdar in den strasen fahren StraBenbahnen (Art. 86). Gram.: nach -a-Ger. drickt die Stetigkeit oder das Andauern einer Handlung aus, z.B. tyta h. immer wieder beriihren (Ub. 154); ilitiltirin ustatygar murlu kbrilmiijti hylgybyttar in ihrem ganzen Leben haben sie kein Ungliick gesehen (ebda); ogolor mdgd hy$allara buoluo die Kinder treiben Etym.: : jak' syryt- id. (VEWT jetzt sicher Unfug (DSJ 164 s.v. mi)x-). Vgl. ilbi; syry. 207a). hyrik Bach, Bichlein; kir fllaryttan kuCduguj h.tar hfiriillflr weil Schnee schmilzt, flieBen kleine Biichlein (DJa 189). hyrlt- s. hyryt-. hys- fast/beinahe tun; araiCy togon iilii h.pyt er ist fast erfroren (DJa 136). Ygl. hY*. Etym.: : jak. sys- id. -Geruch; biirii h.yn yl- den-wolfsgeruch wahrnehmen (DJa 131); atyn kihi hyt h.yn yl- den Geruch eines Fremden wahrnehmen (KoS. T 185.34); maska bardakka bSirt minriigiis h. kfiliir ist man in den wald gegangen, so spiirt Etym.: : iak. syt man einen sehr angenehmen Geruch (Art. 82)' : atii. iyd - iy\ id. id. hyt- (alle Belege au8er Kos. T 189.57), hiit- (Kos. T 189.57) l.liegen (Ub. 110, I22,129);2. leben (Kos. T 189.57); iti hirdiirgii hyppyttar iirdiik faktar in dieser Gegend lebten ein Mann und eine Frau (ebda 180.1); 3. (nach -al-yod. -ary-Ger.:) anfangen; tiritin xasti hyppyttara sie begannen sein Fell abzuziehen (DSJ 2S4 s.v. xastd-); hiiiri hyppyt er begann zu essen (DJa 143). Gram.: eine Handlung von geringer Intensitit, z.B. huora h.ar er hobelt - 154: 'postrugivaet'). Etym.:: jak. syt- l'2. id. (*jat- ) osm. Tal(Ub. f . id.; 2. sein, sich befinden. hytgatyttan (-tg-?r.),in itiitd bata hatdn baran, h. turda der Besitzer, der [seinen Hundl nicht dazu bringen konnte, [weiter] zu gehen, ??? (DJa 100).

l2t
hytty/k (h.gv) (Ub.; DemJ. UA), syttak (DO 75) Kissen (Ub. 189); h.ktiny huorgannlny [comit. * Acc.] sowohl das Kissen, als auch die Bettdecke (Ub. 122); firin tiilliiktinin, h.ktynyn, huorgannynyn [Comit. + Acc. 3.Sg.] ihren Mann mit seinem ganzen Bett, dem Kissen [und] der Bettdecke [in Funktion des Acc.l (DemJ. UA 98.123). Etym.: : jak. syttyk id. : osm. jastyk id. (nSrfa IV 155). Vgl. syttd-. hytyar- legen (Deml. UA 141.10). Etym.: (hyt-.

hlrga s.

hytygan verfault, faul, stinkend; h. balyk ein ausgenommener Fisch, der in eine Erdgrube auf vorrat gelegt wird (DSJ 230); h. baffaktar stinkende ygl. Rentierkopfe (Ub. 163). Etym.: : jak. sytygan id. -Etym.: sytyj-. hytyrgd- beschniiffeln, beschnuppern Hund (DJa 142). (hyt. hytl f. scharf (Ub. la7); 2. behend, gewandt (s. kamnastak),- Etym.: : jak. sytt l. id,. (*{rilytyg - *Aitig ) MK. jitik I. id. hy$H- schflrfen, schleifen (Ub. 147). Etym.: (hyty. hilyia (? hilyjat) Hose (Ub. l3l: h.ta-seine Hose). hllyjat s. hylyja. hir (DemJ. D; DemJ. UA 107.113), hyr (DemJ. UA 120.22) l. Berg; tijbittiir abihylar h.daryn annygar [im Mlirchen] sie gelangten an den FuB des Teufelsberges (DemJ. UA 107.113); h.daryn [pl.!] annygar dinri [im Miirchenl bis zum Grund (im Innern) des Berges (ebda 120.22); 2. hohes ufer; h.y tiihiin iibiittin I bahynnym ich ging das hohe ufer hinunter und schopfte Wasser aus dem FluB (DemJ. D 179.49). Etym.: : jak. syr 1.2. id. (*jar) trkm. jdr, osm. Tar Schluchr (ESTJa-IV 17). S. ytyn-.
hyrga.

his (alle Belege au8er ub. 118), sls (ub. l18) (h/s!hv) Splitter, Abfall;h.-buor Milll, Abftille (ub. 194); torgo hlha alte, unbrauchbare stoffreste (DJa 185); h. ilbij- Abf?ille kehren (DJa 26); iij sihyna etwas Tee [wcirtl.: ein(en) Splitter Teel (Ub. 118). his- nicht schaffen/konnen/vermrigen; tarda h.pyt er konnte es nicht runterziehen (Ub. 194). Etym.: : jak. s/s- id. : trkm. jad- verlieren; vgl. dolg. - 72). ftys- @STJa IY

I
und; uon bir [sic!] dyuak kis ogo i hiirdiik kiitiikkdn ogo eine I I Jahre alte Tochter und ein ganz kleiner sohn (Belt. T 167.46); tirini iisiigijdik hfrlftSylar i tyg bagajd'yk bijatsylar byannan sie rollen das Fell straff zusammen und verschniiren es ganz fest (DemJ. UA 141.9). Etym.: ( russ. i id. iii (Dem'j. UA 95.20), ifl (ebda 124.t60) [am Satzanfang] na..., tja... id- s. hiri-.
iSidaj-

s. idddj-.

indnj- (alle Belege au8er DemJ.

uA

87.60), ifldaj- (Dem].

uA

87.60) eilen, in

t22 Eile sein (DJa 132; Ub. 164; DSJ 110); kamniry i.iibin ich eile zu fahren (DemJ. D 182.295); min i.ibin [sic!] ich bin in Eile (DemJ. UA 87.60: 'mne toropit'sja nado'); iihigi olus i.iimi$ eilt (doch) nicht so (ebda 108.131). Etym.: : jak. itidtij- sich aufregen, unruhig sein ( mo.; mol,. egedeS. idddt-.. gerinnen, sauer werden (Kal. V 34). - Tage und Jahre vergehen fiir uns iidnt- schnell verbringen; kiinii, fyly i.iibit Etyrn.: schnell [wortl.: Tag (und) Jahr verbringen wir schnell] (DJa 109). (itiddj-; vgl. jak. itidtit- umuhig machen, stciren. iegilfi- (* Acc.) sich interessieren, sich beschiftigen (DSJ 110). Etym.: : jak. itix- id. (*tigik- ("rigiiik- (iagD biegen (DemJ. UA 143.2). eg- id., osm. ri7'- - ii- id. ) trkm. Etym.: : jak. idn id.; Breite ( *lih ) trkm. iiin Fl6che, Oberfllche (DJa 198). ln Breite 6Srra I 352). iinniilik Nadelbiichse (DO 129); i. kiirdiik in- abgemagert werden, Haut und YgL iriti ll. Knochen sein (DO 76). inrngnj Bohrer (Pek. 896f.; DSJ 110).- Etym.: : jak. irirrigdi Brummkreisel;

iiiriik I

Spindel.

zusammenlegbar, Klapp-; i. din [im Mdrchen] zusammenklappbares Haus (Deml. UA 106.82, 110.195). inriii/k II (i.gv) (alle Belege auBer Ub. D), iiiriik (Ub. D 47) l. Hiiftgelenk (Nad. 33; Ub. D al;2. Leiste(ngegend); i.gigiir diiiri bis zur Leistengegend (DemJ. UA 106.68); 3. in: i. bahax Federmesser (DSJ ll0). Etym.: : jak. iriritix Oberschenkelkopf 1s. Eistla I 230). iiirCik s. irirtrik. iiirdii (Po. 163: iierdb) eine von 3-4 rechteckigen Rasenstiicken umgebene Feuerstelle im Zelt. i:is (iahD 1. Schuld (Nad. PAD 34); i.pin biiriflm ich werde meine Schuld zuriickzahlen (DemJ. D 152.296); 2. aff Borg; ilihin biiir- leihen (ebda 179.45); i. bliriiim ich werde leihen (e.bda 182.296).- Etym.: : jak. ids 1.2. Vgl. ids-. id. (s. Kal. JW 185; ESTJa I 505). Ygl. iris. iiis- (ieh$ leihen fim) (Nad. 22). .E t s.m. ibAk (DSJ 303; DemJ. tJA 144.1: ibdki, Acc., nicht *-gi!), ibflk (vor' SZ 145) Etym.: ( ewk. iv6k (DSJ 103), tvek (Vor. SZ 145) Holzscheit, Brennholz. id.

iEIi Herr, Besitzer; uot i.tii Herr des Feuers Name eines legendtiren Helden (DemJ. UA 119.3); I i.tii Nix, Wassermann (ebda 124'164); yt i:tn Besitzer Vgl. Etym.: : jak. iiii id. (ESTJa | 237)des Hundes (DIa 142).
rccilanar. iiiiliinir boser Geist [wortl.: derjenige, welcher zum Herrn (in der Jurte) wird;

zum Herrn werden, beherrschen ( rZfi. (Nad. 35), iiEitiix (DSJ 110) leer; ililiirii xaiiaga da i. buolbat sie idiitiik kommen [von der Jagd] nie mit leeren Hdnden zuriick (DSJ I l0). Etym.: : jak. ittitdx id.

Po. 165 iibersetzt es mit ,,doslovno priobretal choziaev'1. -

Etym.:

(*iiiiltin-

123

idditflx s. ittitdk.
iEigiis warm; i. kiinnii an einem warmen Tag (Belt.

(*rsrg O*itig ) jak. itt heiB). iEigistii- pflticken; ahylyk i. Beeren pfliicken/sammeln (Ub. 162).
hugunna-.

wannem Fell von Tieren (DJa 133).

Etym.:

162.5);

jak. iiigris id. (*isigtii

i. tftHk tirirfik mit

Vgl.

idii Gewohnheit (Nad. PAD 34). Etym.: : jak. id(i id. igiliktn rote Johannisbeere. Etym.: (ewk. igelikte (Ub. 64). igi Feile (Nad. 39). Etym.: : jak. id. I 326). - geben; kihitin ig id.: trkm. tgedem 6SffaWein zu ihiir- trinken, zu trinken gab aragy i.pit er Mann trinken (Ub. 100). Etym.: ( is- trinken. Vgl. - isiirt- (Ub. 150) (i.C;-? i.dv) ihdrt-. trinken geben ihnr/t- (Ub. 27; Nad. 33), 1. zu (Nad. 33); i.pit (( *ihdrt-bit) er hat zu trinken gegeben (Ub. 27); 2. nt trinken geben lassen (Ub. 150). Etym.: (ihtir-. ihigir in (lokativisch), in... hinein (direktivisch); Eiii i. ins/im Haus (Ub. l16,
dachte im Geiste. Etym.: Dat. 3.Sg. ( rs das Innere. ihil/in- (i.lv) gehort werden (DemJ. uA 104.13); kiihiin mas ihigiir kihi hagata i.HCEi im Herbst hort man im Wald menschliche Stimmen (DJa 36). *id- (vgl. ihir, ihillii-). Etym.: : jak. ihilin- id. (*ii-ilin-; - 1. zuhoren (Ub. 170; DSJ 109);zn ihiil/AuCitelgyt kiipsiilin tuolkulin i.ij! h<irt der Erzhhlung eures Lehrers aufmerksam [wortl.: verstehend] zu! (DJa I l7);2. heimlich zuhciren, be-/lauschen; hyppyt i.ir [sic!, : i.trl hirigiir er lag an der Stelle, an der er [schon vorher] gelauscht hattet (DemJ. UA 121.60); 3. gehorchen; kiirgiittiirin hajatyn i.!i- den Eltern gehorchen (DJa 99). Erym.: xijuk. ihilld- l. (?2.) id. (*ii-ilin- (s. ihitin-) ( *ri- (vgl.
ihit-).
120); $nHrin i. barannar nachdem sie ins Haus hineingegangen waren (Ub. I l2); ol i. d'i hanibyt (DemJ. UA l22.ll2) ;. d'i hanibyt (ebda 123.131) er

ihin ftir (Ub. 103); ol i. deshalb, darum (Ub. 103, 193). Etym.: : jak, ihin id. : osm. iiin id. ihiniin durch; mas i. bar- durch den Wald gehen (Ub. 122). Etym.: Instr. ( is. ihi/t GefiiB (DJa 88); 3in bu i.kkii fita iigil! hole etwas -Wasser mir diesem Gefii8! (Art. 80). Etym.: : jak. ihit id.: atii. i{ii - aiyi Topf, aiat Kessel (Kal. EJE 125). ihit- (istV) l. h<iren; min istfl ilikpin ich habe noch nicht gehrirt (Ub. 160); 2. verstehen; istibiippin ich verstehe nicht (DSJ 45 S.v. amattan); s. a:uch tyl. Etym.: : jak. ihit- 1.2. id. ( *rJ-ir-. ihilin-, ihittd-; isligrin. - 1. aus dem Innern; hir i. aus dem Inneren Vgl.Erde (Ub. 120); 2. unter... - der ihittiin hervor; kir i. tabyn- mit dem Huf aus dem Schnee hervorgraben (Belt. T 161.9). Etym.: Abl. (r. tnrrar s. muaccr. ihirfl66i (Vor. SZ 174; DSJ 108f.), ihirir (Vor. SZ 174) eine Schnepfenart, russ. kulik-fifi. ikiptin s. ikdpttn.

124

ikflptin (DSJ 105), ikiiptin (Ub. 62) eine iiber der Feuerstelle

befestigte

Querstange, an die die Kessel gehiingt werden. - Etym.: ( ewk. ikeptun (Ub. 2l) - ikdptun (Ub. 62; DSJ 105) id. ikkiin s. ikkidn. ikki zwei (Ub. 112); i.liir alle mvei, beide (Ub. 139); hfis biih uon i.liir alle 152 (Ub. 140). Gram.: 'und' in den Konstruktionen XYi. od Xi. Yi., z.B. uol kys i. der Junge und das Miidchen (Ub. ru\; ogonidr rimdksin t. (Ub. 142): rimdksin i. ogonfior ,. (Ub. 124) det Greis und die Greisin.

Etym.: : jak. ikki id.: 'und' s. Kal. MEJ ll9.

osm.

iki id. psffa |

337).

Zur Bedeutung

ikkiii die zwei, beide (Ub. 139: 'dvoe'); bihigi bink i.bit/birgn hy[abyt [im Vel. ikkidn. Gedichtl wir beide gehen immer zusammen (DJa 10a). ikkinjiikkfln 1. nur zwei (Ub. 161: 'tol'ko dvoe'); 2. nur zu zweit (Ub. 140). Vgl. ikkidn, ikkikdn. - (Ub. 139), ikkii/n (sonstige Belege) 1. die zwei, beide (Ub. 139); i.niiri ikkiiin
i.nn-]sie beide (KoS. T 183.2); i.mmit ybajdarbyt unsere zwei Briider (DemJ. UA 107.119); i.mitigiir [sic!, : Lmm-l (Dat.) uns beiden (DemJ. D 152.263);2. zn zweit (Ub. 139; DemJ. UA 106.75-76).-Ygl. ikkid. YgL ikkididkkdn' ikkikfln nur zwei (Ub. 140: 'tol'ko dva'). Ygl. katta-. etw. 2mal machen, wiederholen (Ub. 139, 147). ikkilflje zwei (Ub. 137); 2. doppelt; i. tyllar Wortpaare (Pl.) (DJa ). ikkili 1. Vgl. ikkistds-. ikkis zweiter (DJa 201; Ub. 140f.). ikkistfl/s- (i.hv) verdoppelt werden; bu soglasnaj zvuktar agar tyllarga i.hiillir folgende Konsonanten werden in manchen Wortern lang ausgesprochcn [wortl.: verdoppelt] (DJa 23). - Etym.: (ikkis. ikkitii zweimal (Ub. 138). iktflnii (Ub.; DSJ), iptinii rynfa) drei Jahre altes, minnliches Rentier (Ub. 60; Etym.: (ewk. iktsna (Ub. 60), DSJ 105);i. ti{iihfl taba id. ryefa 169). iktene (VEJa 169) Rentierbulle im Alter von 2-3 Jahren. *il- s. i//-. iYa s. ild. ili (alle Belege auBer Ub. 113), ita (Ub. 113) 1. adi. richtig, echt; i. dogottor richtige Freunde (DJa 101); i. mddiiktirii huok sie haben keinen richtigen Spielball (DJa 185); 2. adv. offenbar (Ub. 113: 'javno'), tatsichlich, wirklich (Vor. SZ 175);i. Ganielen kiilbittiirii sie sind tatsiichlich [aus der Richtung] vom Esej-FluB gekommen; 3. erwachsen (s. agylyn-). Etym.: (ewk. /aksa Weidenstrauch (Ub. 64). iliiksii Weidenstrauchrinde. ilbi Intensivierungswort; [im Gespriich der Lehrerin mit den Schiilern am ersten Schultagl Frage'. i. hyryttygyt duo, hajyn? seid ihr im Sommer viel gereist?, Antwort: i. hyryttybyt, Ol'ga Nikolaevna! [a,] wir sind viel gereist, O. N. Vgl. jak. ilbi - ibili id. - fegen, kehren (Dla 26); hir i. den FuBboden fegen (DJa 124). ilbijEtym.: : jak. ilbij- id. ilbirih:i/k (i.gV) ein kleines Stiick, Stiickchen, Fetzen; ystit5ylar i.gigiir diiiri sie
[sic!,

125

(KoS. T 186.15). adv. iiberweich (2.8. zerkocht), matschig (Ub. 148). Ygl. il{irij-. ilgirij- 1. zerkochen; 2. unbrauchbar werden. Etym.: <ilgi-(Vb. 1 S). - Vgl. ilbirit-.

zerkauen (etw.) in kleine Stiickchen (DemJ. UA 141.7). jak. Etym.: - ilgirij-. vgl. ilbirij- in Fetzen gehen, sich verfilzen. Vgl. ilbirit-, ilbirit- erweichen (DemJ. UA 106.68). Etym.: vgl. ilbirihtik; imit-. ilii 1. viel; karcylarga hugahan baran i. kfrlugar kdtammyt er kam niher ans Geld heran und steckte viel [davon] in seinen Sack (KoS. T 184.27);2. sehr; i. tapti- sehr lieben, mogen (DJa 101); i. ahan baran nachdem er sich richtig sattgegessen hat (KoS. T 188.41); 3. adv. fest, krlftig; i. uburi- heftig kiissen

il$

rlr s. r/r. iligini bevor; Skola arylla i. bevor die Schule eroffnet wurde (DJa 84); hamlr tiihe i. linbitignr bir iitibit bevor es zu regnen anfing, waren wir nach Hause gelangt (DJa 88). Etym.: (ilik. ilij- naB werden; min o4okpar [sic!] diSiri i.bippin ich bin [vom Regen] ganz und gar durchniBt worden (Belt. T 168.74); min i.bipin [sic!] miinibittlin atakpar ' dieri ich bin von Kopf bis FuB naB geworden (ebda 168.75); i.bit kir nasser Schnee (DJa 97; DemJ. UA 143.11). Etym.:: jak. ilij- id. (*il- - *U)el-) atij'. jel-pir- naB machen. S. i/il-. ilik noch nicht; kimn! i. [uru? ist er noch nicht weg? (Ub. 155); urut ginini Volodja kaddaga da kiirii i. V. hat ihn noch nie zuvor gesehen (DJa 184). Etym.: : jak. ilik id. (*il-tk ) trkm. ilik Anfang, osm. r'lft zuerst. vgl.

iligind.

ilim Fischfangnetz (Ub. 25, 100); i. iit- das Fischfapgnetz unter das Eis hinunterlassen (Ub. 100); i. bijar Geriit zur Herstellung von Fischfangnetzen (in Form eines Stockes, dessen Ende gespaltet ist und zwischen den beiden gespalteten Endstiicken eine Spreize steckt, so daB sie mit den Endstiicken ein Dreieck bildet) (Pek. 337). Etym.: : jak. ilimid.: trkm.

(ilt-. ilit- feucht/na8 machen (DJa l7). Etym.: (ilij-. ili (Ub. 36,103,112; DSJ), ihj (DemJ. D 182,253), iti (Belt. T

jytym id. (ESTJa rV 282). ilimdik s. ilim{it. ilimfit (Nad. 31), ilimriit (Ub. 33), ilimdik (DemJ. D l"l9.4l\ Fischer, welcher Fische mit Netz ftingt. ilimnfl- Fische mit Netz fangen; mugkalin, i.n ylbyt balyktar die mit Schleppnetz und die mit einem normalen Fangnetz gefangenen Fische (DJa 89). ilimnik ein Fischfangnetz habend (Ub: 45). ilimr{it s. ilim{it. ilin (innV) Vorderteil (Ub. 37). Etym.: : jak. ilin id. ( */ (Kal. NR 94j, vgl. - inni. osm. il-riril vorwirts. S. ilin- (illV) fiir sich nehmen, mitnehmen (DJa 201); min iinigin illf,bin bnjnbin gytta ich werde dich mitnehmen (DemJ. UA l09.l8l). Etym.: 169.82) Hand;

126

i.tin yl- jn begriiBen (Ub. 103); i. kajluga Handgelenk (DSJ 106). Etym.: : jak. ih - dh id. (*dlig psffa | 260). ililik Hand/Hiinde habend (Ub. 173); hiigii kiirdiik i. er hat Hiinde wie Beile
Etym.: (ilt-. ilpiiktff- schnell tragen (Ub. 29). ilt- (ilC) 1. tragen, bringen (Ub.29);2. nehmen, fiihren (ebda); tugu baragyn i.! nimm, was du willst! (DemJ. UA 98.120); kim ilpitiij iihigini? wer hat euch. gefiihrt? (DJa 65). Etym.: : jak. ilt- 1.2. id.:atii. il(i)t- 1.2. id. (Kal. -267). Vgl. ilin-, ilpriktd-. MEJ 47; BSUa | im I Morgenrot (DemJ. D 182.306);im frta taksar das Morgenrot wird sichtbar (?) (ebda 179.57: 'svet zari ot ludej solnca pered voschodom' [sic!]). Etym.: : jak. im Morgen- und Abendrot (VEWT 172b). *im- II s. imndk. im-dim, in: i.-d. kararla es ist stockfinster (DemJ. D 178.12). Etym.: (*imii-, s. imit-. imigiis weich (Ub. 131). imigiistik adv. weich; kannyk tyllarga i. soglasnaj zvuktary hagarabyt? in welchen Wortern sprechen wir die Konsonanten weich aus? (DJa 24). Etym.: (imigris. - weich machen, verarbeiten; tiri kiirdiik i. wie Leder verarbeiten (DemJ. imitUA 141.18). Etym.: (*imij-: jak. imij- weich werden (Kal. V 35). Vgl. imigris, ilbirit-. - gekennzeichnet. Etym.: (*im: jak. im Merkmal leSffa I imnflk
277).

(Art. 87). *ill- s. ilin-.

inirin

aniren mit dolg. Etym.: Kontamination von Stiefmutter. - (Ub. D 67). Ygl. agardn. gwk. - iriti Mfiter Etym.: (*inid (s. h4ti\. Vgl. iniiiliik Mutter habend (KoS. T 180.3).
*ind Etym.: : jak. ini-bt ini-bi Bruder; iis i.-b. kihi drei eigene Briider (Ub. 183). id. inj verstdrkende Fragepartikel; biiiriin kiiriiiikptit i.? wollen wir nicht doch mal Etym.: ( Intensivierungspartiversuchen, (es) zuriickzugeben? (Ub. 155). kel ini 1: jak. ini) *Fragesuff. 7 1: jak. -t). init/A C) das hier; das, was man hat; i.igin hiiin baran tabaly [sic!, : -y-] barar [sic!, : -ar] dl wirst das hier essen und dann die Rentiere zum Weiden bringen (KoS. T 187.33).
agalaK-malaK.

innii innii

inni Vorderseite/-teil (Ub. 119); i. (NR) : i.gii (K) 1. Vorderseite; 2. vorwdrts (BeKo.82); i.gi is- an der Spitze gehen (DJa 159); i. diik 1. vorwirts (DemJ. UA 123.124),2. in Zukunft (DSJ 107); iissiiii i. diiik barda sie ging weiter vorwirts (Belt. T 163.3); i.tigiir 1. vor; 2. fiir sich selbst (DJa 30: ,,h" i.tigtir kannyk bukva turar? welcher Buchstabe kommt [im Alphabet] vor ,,h"?; DemJ . D 182.242: bihigi barybyt bdidbit tusputugar (i.bitigdr) illdlijbit

I s. inriti. II Baumnadel (DJa 86). -

YgL irlnri.

127

[sic!,

-iD-]

wir alle arbeiten


Etym.:

inniil s. inriti. inninii 1. vor; ol i. davor (DJa l8l); 2. bevor (ub. tl5); min knfiiigim i. bevor ich komme (ub. 187); taba tiiriiiin i. bevor Rentiere kalben (DSJ 256 s.v. trimdiis-). Etym.: (ilin. Ygl. inni. inriii (DJa 105), inniii (BeKo.), innii (DemJ. uA) so, auf diese weise (DJa 105: auch i.diiin); i gyn- (K) so machen/handeln (BeKo. 82); i. gynan baran nachdem er so gemacht hatte (DemJ. UA 122.107). inspektor Inspektor (DJa 180). Etym.: ( russ. inspektor id. intiirnit s. internat. interna/t (DJa; Art.), intiirnit (Ub.) Internat; i.tka im Internat (DJa 42, 109); i.kka hfir- zum Internat laufen (Art. 84). Etym.: ( russ. internat id. (Ud.
72).

selbstl).

(ilin.

selber fiir unseren Unterhalt [wortl.: Ygl. inninti.

fiir

uns

(Leb. 167). igir Sehne (Nad. 39); i.biniin-kftspiiniin durch meine harte Arbeit (DSJ 80 s.v. bdliij-). Etym.: : jak. irytr - tirytr id.: osm. sinrr Nerv (VEWT 423a). (DO 1l l). Nadel Etym.: : jak. funii - lI, innri ll. innci - iid id.:.osm. ignti id. psffa I 367). Vgl. itid ijsii Gier, Habsucht; i4snHk i.tigiir iiliiiign der Gierige wird an seiner bier sterben (DJa 144). Etym.: : jak. irlsri id. (*rirliiti (*riry- ) osm. agschriig/schief halten,- biegen; dgil- neigen 1s. nSTla I 285). i4siitik gierig, habsiichtig (s. irysri). ipIlikfin L<iffel, mit dem Fische aus dem Kessel herausgenommen werden. Etym.: vgl. ewk. ipkdn gro&er Holzkiffel (Ub. 63). ir- - s. dr-. I

internat-Skola Internatsschule; i.-S.ga iiiirin- eine Internatsschule besuchen Etym.: (russ. internat (s.o.) * russ. .ikola (s.u.). @Ja 8a). inti dieser (Belt. T 163.3). ife I (DJa 162; Ub. 38, 147: DemJ. UA 119.5, 121.77) Mutter. Etym.: : jak. iid - ij,(i - inri id.lnsrra | 27s). - vgl. initirrik, iritikdn, ifiri-aga, ifirimdk. ygl irynri. ifie II Nadel zum Flechten von Fischfangnetzen (Pek. 940). irflfl-aga Eltern (Ub. 110). YgL agalak-it4dldk, agalan- ililriltin-. irinkiin Mutti, Miitterchen -(DJa 163). - Etym.: <itid I. ifiiitiin- s. agalan- i. Vgl. ilidld-. iriilfl- wie Mutter handeln/sein (Ub. 147). Ygl. iridkin-, agala-. ifeHk s. agalak-i. Vgl. inirittik. irinmflk meine Mutter und ihre Familie (qb. S7). Etym.: <iid + m + dk. VSI. agamdk. qi -s. hana-i. iTeri Falten an der Sohle der sommerschuhe (Ub. 63: 'skladki letnej obuvi na meste soedinenija podo5vy s golovkoj'). Etym.: (ewk. innir [sic!] Knoten (ebda), ? lam. inryi soedinitel'naja tkai glaznoj vpadiny

t28

ir- II

-vgl. iririndk, iritir-. 2s9). Iraldk mit Ira; I. Lena: Irany kytta Lena Lena und Ira (beides in DJa 105). irii I f . indefin. Pron. bildende Postposition, ntss. -to, - dt. -jemand (Ub. 107); kajabytygar i. tiistii? wer von uns hat (das) fallen lassen? (ebda: 'kotoromu-to iz nas upal?'); kadlaga i. irgendwann, endlich (DemJ. UA 88.90); 2. (nach Abl.:) von, zwischen, unter;uollara kihittin i. miikii kihi araj ihr Sohn ist der schlimmste Mensch von [allen] Menschen (Ub. 121); bu kihi fintn $nttiin i. baskuoi fiii das Haus dieses Menschen ist das schonste Haus von [allen] Hiiusern (ebda). - Etym.: : jak. rirti (ir- - rir- sein. irii II einzig, einzeln; min i. kdlbytym, barylara barbyttara ich bin allein geblieben, alle sind weg (DemJ. D 182.285). Etym.: vgl. ewk. iribiinkiilfl- nach und nach/in Schtiben transportieren. irilviln Waggn, vom Pferd gezogene Schleppvorrichtung (Ub. 6l), aber vgl. alurch iribun S. a:uch irribilnkillfir. (Ub. Etym.: iriibiinkiilftr 61), iribugkulfir (Po. 152) Transport in Abstiinden.
Esua I
irigii Eiter im Auge (s. hotun-). Etym.: : jak. irtiryri - iriud (ESTJa I 373). irbin- '?', [im Gedicht:] Eiiiktar iiiiriinniir/i.ii hylfallar kleine Vogel freuen
< traDunKula-.

schmelzen, tauen; kar byllyr irbitii der Schnee ist schon geschmolzen (Belt. T 169.91). Etym.: :jak. ir- id.:osm. tiri- id. (Kal. JW 185;

sich/??? (DJa 187). ird/fi- gehen, folgen, eine Spur verfolgen, gehen und sich umschauen (s. hyryk); huolu bulbutum, many min i.iiim ich habe eine Spur gefunden, ich werde ihr [nun] folgen (DemJ. UA 86.45); ulaxan iibiini i.iidCi ($aktar) (die Frau,) die zum groBen FluB gegangen ist (DemJ. .UA 129.343); yttara Bahyrgas

kiinniliirittiin huollaryn iistiin i.ibit ihr Hund B. folgte ihren Spuren (DJa 141); ifi suolgun i.fl- deine heiBe Spur verfolgen : dich riichen (DO Etym.: : jak. irdd- id. (*Ir (- *Iz ) trkm. ld Spur). 74 * Anm.). Etym.: (ewk. irga id. (DSJ 107; Ub. 64). irgii Gehirn, Hirn. Etym.: = jak. irgdx irgflk minnlicher VierfiiBler oder Vogel (DSJ 108). id. : osm. rirktik Mann, Minnchen 6Sffa I 297). Etym.: vgl. ir- Il; iritir-. iriiinflk aufgetaut Boden (DemJ. UA 106.68). - UA14l.7);2. aufwdrmen, iriiir- 1. trans. auftauen, schmelzen (DJa 198; DemJ. Etym.: 1: jak. iritir- 1.2. id.) (ir- lL z.B. Suppe (Art. 80). iribun eiserner Haken zum Herausnehmen des Fleisches aus dem Kessel. Etym.: (ewk. ir:un Schleppvorrichtung (Ub. 63), vgl. irribilnkilld-. iribr4kulflr s. irtibilnkillfrr. irkii eine Stange am Zelteingang, die die Funktion des Tiirpfostens hat (Po.163).

itt- s. tort-.
is

I (ihV) 1. Inneres;

Mitte; bir kajagas ihinlin durch ein Loch (Ub. 187); 2. ylar bir loska ihin kara burdugu sie nimmt'einen Loffel dunklen Menge; Mehls (DemJ. UA 9a.5); b-n loska ihinnin ontutunan mit der Menge eines Loffels (ebda 94.6); 3. Seele, Geist; min ispiir agaj hanibytym ich habe das

r29

nur im Geiste gedacht (DemJ. UA 124.159); is hanitynan hiibiilfl- ehrlich lieben, mrigen (Vor. SZ 53).- Etym.: : jak. is l.-3. id. : osm. ii l.-3. id lnSffa I 3S9). Vgl. ihintin, ihitttin. Etym.: vgl. jak rs- anschwellen: osrn. iii- id. is II Geschwulst (Ub. 19). (VEWT 424a). Etym.: : jak. rs- id. : osm. ii- id. (ESTJa I 391). is- I trinken (Ub. 150). - (Ub. 154; DemJ. UA 86.48);2. vergehen;bu ogogo is- II (ihV) 1. gehen, fahren tiiiirdtis d'yla ihiir das Kind geht ins fiinfte Jahr (Dem'j. D 182.269). Gram.: nach -an- und -a-Ger. driickt eine linger llang andauernde Handlung aus, z.B. baran ihrin wdhrend er weiter ging (Ub. 113, 154); kbrdfr Etym.: : jak. r's- f . id. : osm. rj.iihtibin ich suche und suche (Ub. 154).

im PaBgang gehen 6Sffa I 316). isiirt- s. ihtirt-. ispinskii s. ispiskri. Etym.: (russ. spirt id. ) jak. isptr id. (Ub. 68). ispirt Spirit ispiskii (Ub. 70), ispinskii (Ub. I l9) Streichholz (Ub. 70; Ub. I l9: auch als Pl.). Etym.: ( russ. spiika id. ) jak. isptskri id. (Ub. 70). - Laich, Rogen, Kaviar (NR, K: BeKo. 81).- Etym.: : jak. istdx id. istiik

(vEwT 172,203).

istin- nihen; uhun habynan i.iirgii kuhagan es ist schlecht, mit langem G4rn zu niihen [nach dolg. Volksglauben kann das lange Wehen veruffichen] (DemJ. UA 145.2). Etym.: (*istd-: jak. ,sld- ftittern, Futter Anniihen

(rs I.

istiiinii Wand, Mauer; Kremlevskaj i. attytygar an der Kreml-Mauer (DJa 196). Ygl. stena. Etym.: (russ. stena id.) jak. istitinri id. jak. istigtin id. <ihit-. Etym.: : istigiin artig, gehorsam (DJa 182). it- bewegen, verschieben (KoS. T -190.9: 'dvigat"). Etym.: : osm. itschieben.

itngni- s. itigrij-. Etym.: : jak. itriytis id. itiigiis Makel, Fehler, Mangel (Vor. SZ 189). (*isti-kri[ (s. Kal. EJE 125). iti I 1. dieser (Ub. 75, 98); i. gurduk s. gurduk, itigirdik; i. da buollar sowieso, trotzdem [wortl.: wenn es auch so ist] (DJa 130);d'n i. ... na und... (DemJ. UA 111.208); 2. da (franz. voild, russ. vol, bto); barzbdnnar tyahillar, trubalar dnrifrllar; i. sovetskaj soldattar ihiilliir Trommeln ertonen, TrompeEtym.: : jak. ten klingen; da gehen sowjetische Soldaten (DJa 159). -itiktin, itikir. iti diese Weise. Vgl. hiti, 1.2. id.: chak. idi so, auf iti II s. in-. itiiiii so viel, wie das hier (Ub. l0l). itibEeHk adj. llemand,l der so viel hat, wie das hier (Ub. 102). itigiij- (Ub. 163; DemJ. UA), itiigiij- (KoS. T 185.42,181.16) glauben; kim i.ir onno fol kiirdiiiiiitiir diejenigen, die [an die Legende vom Felsen Kystyktak] glauben, suchen dort ihr Gliick (DemJ. UA 129.345 iibersetzt unkorrekt: ,,Kto pojdet po Ctoj doroge, tomu povezet, i im oni vidnejutsja" [sic!]).
9
Prace JQzykomaww

z.

ll4

130

itigirdik (DemJ. D), itirdik (DemJ. UA 122.95) so, auf diese Weise; i. d[, Etym.: <iti + gurduk. kajtak di? so oder anders? (DemJ. D 182.283).
S. ilikrin. Etym.: : jak. itij- -warm/hei8 werden (Ub. 1a8; Belt. T 169.91); s. harlardy. itij- id. Vgl. ifi, itit-. Etym.: itikiin (Belt. - 162.5), itikkiin (ebda 161.8, 163.8) so, auf diese Weise. T Dimin.-Suff. -krin. Ygl. itigirdik. <iti+ itikkiin s. itiktin. Etym.: ( i/i. itiliir sie, diese (3. Pl.) (Dem'j. UA 120.33).

itinigii Dat. ( iti (Ub. 99). itinnii 1. Loc. ( iti (DJa 137); 2. dort(hin) (Ub. 100). Ygl. hitinnik. itinnik solch einer wie der hier (Ub. 102). itintigit s. itintim. itinti/m das Mein(ig)e; Acc.: i.bin (Ub. 101); i.git albudujar das hat sie alles gelogen (DemJ. UA 122.88: 'bto vse ona vret'). Etym.: : jak. itiriktditiriktfl- zechen, schmausen, feiern (Dem'j. D 179.47). sich betrinken (itirik betrunken : atii. risrilk id. itit- (Art.), itit- (DemJ. UA) wiirmen; tymnlga iilii i.iir bei der Kllte wiirmt die Arbeit (Art. 78); to4mut kihini i. einen frierenden Menschen wirmen
(DemJ.

UA 106.83).

iti (alle Belege

itirdik s. itigirdik. itit- s. itit-. ittfl 1. Verschiedenes (DSJ

heiB (Ub. 148);i. kdkti{n sehr wann (Ub. 131); biigiin hiirdflk i. es ist furchtbar hei8 heute (Belt. T 167.57); i. Uzbekistagga im heiBen Usbekistan (DJa l9l); 2. Hitze; uot i.tin bilbiit fvom Kind, das sich nie verbrannt hatl es kennt nicht die Hitze des Feuers (DemJ. UA 119.4 iibersetzt: ,,ognja, Lary ne duvstvuet"); 3. frisch; i. suol Etym.: : jak. ifi 1.2. id. Ygl. itij-. frische Spur (DemJ. UA 105.65). auBer Belt. T),

Etym.:

(itij-.

iti (Belt. T) 1. warm,

gibt Verschiedenes zu essen (DJa YgL ittrildx. 85); 2. und ?ihnliches (DSJ 109). ittiilix und lhnliches habend; yttix i. kihi nida man muB [daftir] einen Hund und so weiter/und ihnliches haben (DSJ 109 s.v. ittri). iffiinnii rticklings, auf dem Riicken; i. battatan baran hyt- [zu Boden] gedriickt, Etym.': jak. ittrinntiid. auf dem Riicken liegen (DemJ. UA 109.151).
109); as
es

i. bir

i
iI
he! Ausrufewort, mit dem

js Aufmerksamkeit auf den Sprecher gelenkt wird


Etyrn.:

(DemJ.

iII

UA

121.83).

Reifen, Felge (Nad.

25).-

jak. r id. (Kal. JW 185; VEWT l68a).

Etym.' : tk id. *sigik; ik Harn, Urin (ikV [sic!], DemJ. UA 96.49). - (*sig-dilk. jak.S. iktd-,( vgl. atii. sidilk - sildilk id., osm. sidik id.

tuilk s. ibdk.

131

-rkti- Harn lassen (DemJ. UA 105.60).

(tk. - Etym.: tnid. (*rn (VEWT t72a). in Grube, Hohle (Nad. 6; DSJ 104). : jak. - Etym.: Etym.: : jak. tn- id. in- mager werden, abnehmen (DO 76). indij-, in: t.rin krillim ich bin [nur] mit Mtihe und Not gekommen (DemJ. uA
vergraben, verscharren (DSJ 104). .n .. rptana s. rKtana. iriid eine Rebhuhnart (DSJ 104: 'belaja kuropatka'). Etym.: (ewk. trdt, wrirtl.: Weidenstreichfresser (ebda:'poedaju5daja tal,nik'). irt- firdV) verfiihren, verlocken, betriigen (DJa 201). : jak. nt- id. - Etym.: it- I 1. fiittern, zu essen geben, ernfr.hren (DemJ. UA 94.6; DemJ. D 1Sl.1gl); 2. Tiere ztichten (DJa 72). Etym.: : jak. tt- 2. id.: atii. igid- - igit- ernihren, aufziehen (Kal. JW 185). it- II (Schlingen) legen, (Fallen) aufstellen; bulEut ippit kapkinnara, pistara die vom Jiiger gelegten Schlingen und aufgestellten Fallen (DJa 9g). Etym.: : jak. tt- id.; das Gewehr laden.
-

-mnfi-

104.17).

J
jabala s. {abyta. ( jabloko Apfel (DJa 189). Etym.: ( russ. iabtoko trd,. jaktar s. laktar. jakut Jakute; j.tar ololkoloro jakutisches Mirchen (DJa 147). ( - Etym.: russ. jakut id. Ygl. haka. jasli s. $dsli. *jiiriiiik (Ub. 154: jtirutik [sic!] 'vra5daju5dijsja') sich drehend. jiit '?'; kiin, kiin bflrt j.! Sonne, oh, Sonne, die du so herrlich bist! (Ub. 133: 'solnce, solnce, prevoschodnee vsego'). jel' Fichte (DJa 86). Etym.: (russ. jel id. Jervode (Ervoie?; Vor. SZ 82: E-, nicht D) mrinnl. Vorname. jolto (?) FuBbodenbrett (Po. 165: iolto).

K
kaba 1. zersplittert (DO 99); 2. Spalte (DO 129). Etym.: : jak. xaba 2 id. (mo. yaba Ritze, Spalte, RiB (Kal. MEJ 52). kabarga.(Ub. 35), kabyrga (KoS. T 185.43) Kehle, Rachen. Etym.: : jak. xabarya id. (VEWT 2l6b). kabijakin s. kabjyakan. kabinet Kabinett, Arbeitszimmer (DJa 182). Etym.: ( russ. kabinet id. kabjyakan s. kabjyakan. kabjyakanni- Rebhiihner jagen (Ub. 146).
9+

132

kabjyakin (Ub. 112), kabjyakan (Ub. 40, 146), kabijakin (DSJ 111), xabiiaxin Etym.: ( ewk. kavekan (DSJ 275) (Pl.: kabjyakdttar, Ub, 112) Rebhuhn. id. (DSJ 111). kabjyakittar s. kabjyakan. kabyrga s. kabarga. kabaga s. kaiiaga. ka[[a wieviel ungef;ihr? (Ub. 106). kaECaga (DJa; Ub.), katEaga (DemJ. UA), kaiaga (BeKo.)' xaCdaga (DSJ) wann? (Ub. 103; NR: BeKo. 82); k. iimiitii irgendwann (DJa 153); k. irii s. ird;x.lk. da : k. di niemals (DSJ 110 s.v. iiiilrix;DJa72,151);k. dd hiiri buolbatyn! nie mehr Krieg! (DJa 72); tiihii k. buolan nach einiger zeit (DemJ. UA 125.222). Gram.: Konjunktion (russ. EinfluB; vgl. kaiiaga): k. kyha tyt bitirdri, oiiogo uol barda (...) ogonu kdrdil nachdem die Tochter [es] versprochen hatte, ging der Junge nach dem Kind suchen (Ub. 103). Vgl. kahan, tiih6. - als; dii k. k]ilbittiir tja, als sie kamen (DemJ. UA 87.74); k. ka[Eagaj 1. wenn, iimltfi irgendwann (ebda 92.26); 3. endlich, letzten Endes (ebda 92.8). Vgl. kaitaga. kaEialita je ungefJihr wieviel Mal? (Ub. 138). ka6data ungeflShr wieviel Mal? (Ub. 138). / kaE[atigynyj (( kaiia-tagy-n-y) w ann vorgekommen? (Ub. 106:'kogpa5nij?'). kat[attan von wieviel an? (Art. 84: 'so skol'ki?'). kad'diiit s. kajdirik. kagan s. kahan. Etym.: : jak. xagdaryj- id. kagdaryj- vergilben Bltitter (DemJ. D 178.23). Vgl. hahar-. ka$aryk (ka$aryt?; Dat.: ka{arykka) '?' (DJa 198). ka$it s. kajditik. kahan (alle Belege auBer BeKo.), kagan 6: n!fo.) 1. wann? (Ub. 106; BeKo. S2); k. iimii (DemJ. UA 128.332):k' limiitii (ebda 86'46) irgendwann; k' irii 1. nach einer Zeit,endlich (ebda 110.190, 126.257);2. friiher, einst (ebda Etym.: : jak. 108.141); 2. a:uf keine Weise, keineswegs (ebda 109.174). xahan f. id. : ati. kaian f. id. Vgl. jak. xahar kahar '?', in: kutgak /c. (Pek. 3382: kulgax xasar 'usekonka'). (xas- wiihlen (ebda). Hund Etym.: kahuon einige zehn, zig k. ulakan iibiiliir zig groBe Fliisse (DJa'92).

(kas uon.
kahuonna einige zehnmal, zigmal'

k. diii- zigmal wiederholen (DJa

149).

kahya s. kahyan. kahya(n) wieviel? (Ub. 139).


kahyi.

Etym.:: jak. xahya id. (*ka[-agu.

-Ygl.

kahyhat eine siiBe Speise (DO 82). kahyj wieviel?; k. hytyn? wie alt bist du? * Fragesuff. -Y.

(Ub. 142).

Etym.: (kas

133

kahyn- (kastV) (fiir sich selbst) graben/wegscharren; kiry kastan baran hytar er hat den Schnee weggescharrt und liegt fetzt dort] (Ub. D 5a); kor6n k. von Etym.: (kas-. Tieren sich eine Hohle graben (DJa L47). *kahyr- s. xahyr-; vgl. kahy, kahyla-. kah! Schrei (Ub. 149). Ygl. xahyr-. Etym.: (kahy. kahih- schreien (Ub. 149). kaj- in: k.a ogus- entzweien, spalten (DemJ. UA 109.175); k.a tart- 1. zerrei8en, auseinanderziehen (ebda 12297f .); 2. heraus-reiBenl-ziehen (ebda 104.21). Etym.: : jak. xaja (nach KoS. T 185.43: dolg. kaja 'sovsem'), wohl (*kaj- - kyj- (ak. 'brechen'): osm- kyj- zerhacken. kaja I 1. Felsen; ol k. uhugugar am Rand dieses Felsens (Ub. 120); 2. Berg; k. byara Bergabhang (BeKo. 81); k.ttan kalyj- vom Berg hinunter Schlitten Etym.:: jak. xaja 1.2. id.:osm. kaja l. id. fahren (DJa 189). S. kajannygar. kaja II wo? (Ub. 106: nur am Anfang der Frage und nur in Bezug auf relativ Vgl. kanna. kurze Entfernungen); k. iriiim? wo ist meine Mutter? (ebda).

kaja III was fiir einer?, welcher?; k. iimii irgendein beliebiger (Ub. 108: 'kakojJibo'); k. luru irgendein beliebiger (ebda: 'kakoj-nibud"); k. irii irgendein (ebda: 'kakoj-to'); k.byt? welcher von uns? (Ub. 134); k.hirtiin, k.urdgkaj? aus welchem Land und was fiir ein Fremder? (ub. 106). / kaja IV wie lange? (s. hAkta-). kaja V (am Anfang der Frage) na, wie ist es? (DemJ. UA 126.235); k. ogonrior,
I

tijdyg-duo? na, wie ist es, Alter, hast du [das Riitsel] gelost? (ebda 96.46); k., ojordugut dfr kit'yry? na, habt ihr den Kutter gemacht? (Ub. 169). kaja VI s. kaj-. Etym.: : jak. xajayas id. kajagas Loch (Ub. lf6), Offnung (Ub. 187). kajagastak s. kajagastak. kajagasti- lochern (Ub. 146). ' kajagastik (DJa 152), kajagastak (DemJ. UA 97.90) lcicherig. kajalik gebirgig, bergig; k. hir bergiger Ort (DJa 130). Etym.: (kaja l. kajannygar (DemJ. UA I 19.12) : kaja annygar (ebda 119.15) bis zum Bergfufi. kajdagyj? was fiir einer? (NR: BeKo. 82).- Etym.: (kajdak * Fragesuff. -y7. kajda/k (k.gv) (DJa; KoS. T), kajdik (BeKo. 82), kajta/k (Ub.; DemJ. UA; DemJ. D) 1. wie?;k.k iimi (Ub. 179) : k.k iimiii (Ub. 155) irgendwie: itini k.k rimri gynnarbyt wir sollten etwas mit ihm tun [:' ihn loswerden](DemJ. UA 120.37); otiogo k.k rimritti gynyakpl,t dann werden wir es irgendwie schaffen (ebda 120.40); En, ol k.k? na, wieso denn? (DJa 121); d'4, k:k ere? tja, was kann man hier tun? (DemJ. UA 98.119); k.k olorogun? wie geht's dir? [wortl.: wie lebst du?] (DemJ. D 181.223); k.k hynriammykytyi? [sic!, : -kk-] wie habt ihr euch [im Sommer] erholt? (DJa a); predmet k.gyn (predmettar k.ktaryn) ktilltiriir tyllar Worter, die ausdriicken, wie ein Gegnstand ist (wie Gegenstinde sind) (DJa 54f.); kojut iirii bilbittir k.k tfltiiliirli tilbiitiin erst splter haben sie erfahren, wie ihr Vater gestorben war

t34
(KoS.

werden? (DJa 46); kajdik s. kajdak.

185.46); bilngit k.k giniliiri ogorollorun? wiBt ihr, wie sie hergestellt 2. als; k.k iir kihi als Mann (DemJ. UA 97.98).

kajdiik, kajdfik s. kajditik. kajdnt s. kajdidk. kajdiiigittin (DemJ. D 181.234), kajdigittan (Ub. 129) woher?, aus welcher Etym.: Abl. ( kajdidk. Richtung?. (DJa 85; DemJ. UA; DSJ; Ub. 107), kajdflk (Ub. 108), kajdnk (Ub. kajdiiik 124), kaiddrt (Ub. 108), kad'diiit (KoS. T 184.17), kaj[iit (ebda 187.20), kafiit (ebda 182.25) 1. wohin?, in welche Richtung? (Ub. 108; DSJ l11l Ola 85; Ko5. T 184.17); k. iimii irgendwohin, in irgendwelche Richtung (Ub. 108: 'v kakomlibo napravlenii'); k. dagany wohin auch immer (ebda); k. furu irgendwohin, in irgendwelche Richtung (ebda: 'v kakom-nibud' napravlenii'); k. ire in irgendeine Richtung (ebda: 'v kakom-to napravlenii'); dfimajdibyt k. baryakpyt diiin er iiberlegte, in welche Richtung sie gehen sollten [wortl.: in welche Richtung werden wir gehen] (DSJ 111,276 s.v. xajditik);2. wo?; k. dojdulakkyn (Acc.) ..., wo deine Heimat ist (DemJ. UA 93.30); 3. in: k. da nirgendwohin; k. da kiiriig ho du wirst nirgendwohin fliehen [konnen] (KoS. T 182.25); k. da itim hoga [sic!, : ,tyam huoga]ich Et1m.: (kaja werde [dich] nirgendwohin [gehen] lassen (ebda 187.20). VsL kaidirisirr(. didgi? welche Seite/Richtung? (Ub. 108). kajdigittan s. kajdidgittrin. kajdybyt ausgetreten; k. suolu irdfln ispit er begann einen ausgetretenen Weg zu Etym.: (kaiyn-. gehen (DemJ. UA 107.99). kajfiit s. kajdirik. kajliik in: (bilgiln) kihi tyny ft. (heute) ist es schwil (Belt. T 167.59). I kajluk s. i/t kajtak s. kajdak. kajy s. kajyt. kaj/yn- (k.dv) sich spalten, brechen; kalg bls k.ynna dickes Eis spaltete sich (DJa 199); ortotunan k.dybyt (etw.) brach/spaltete sich in der Mitte (Ub. 122). kajyg Stiickchen (?); Schneehaufen, Haufen von feinen Eisstiickchen (?); dftni k.ynan battatadylar sie belegen das Haus mit kajyry (KoS. T 190.13: 'dom : jak. xajyrl Haufen von kusodkami [von was! obkladyvajut). - Etym.: (xai- mit Schnee bewerfen/belegen (? Schnee od. von feinen Eisstiickchen Ygl. kajyryna-. moL. qaji- werfen (Kal. MEJ l4l). kajygni- (um das Haus herum) eine Schneeaufschiittung machen (Ub. 111). Etym.: (kajyU. - (kajy?) SchloB, VerschluB, russ. zam6k; iihiis kopsoktorugar kliliinniir k.yn kajyt aryjbyt sie sind zum dritten Speicher gekommen und haben ihn geoffnet (DemJ. UA 109.167: '...podoSli, (zamok?) sdernuli'). Falls nicht ein Vgl. jak. Fehler fijr kajytan aryj- rei&end (d.h. mit Gewalt) offnen. EJE 124 s.v. xai!(t) - xaiy l. Kiemen; 2. Widerhaken; 3. Scharte (s. Kal. xajys-).

135

kajyt- (k.V) auftrennen, zer-freiBen; kinigii obloZkatyn k.ymal! zerreiBt den Buchumschlag nicht! (DJa 106); k.a auftrennend (Ub. t54). -ygl. kajyt. kak seitdem; bylyr on ikki dyl barda k. min d'aktardammytym letztes Jahr sind

T 167.44:'uZe dvadcat, Etym.: ( russ. kak id; wie. [sic!] let Lenat'). kakryj- vollig zerbrechen, in kleine Stiickchen brechen. Etym.: : jak. xaxaryj- einen scharfen, scharrenden Ton (wie auf dem Schleifstein) hervorbringen (Ub. D 62). kalahaska (geschrieben: (kalah6ska); gilt (6) als betontes a oder als a?) Gef?iB zum Aufbewahren des Schnupftabaks. Etym.: ( russ. kolguika - kalgaika Holzschale ) jak. xalayaska (Pek. 3256). kalityk eine Wei/Jbrotsorte. Etym.: ( russ. kalaiik id. O jak. xalaiyk, IJb. 71), Dimin. (kalai id. kaldagar breit und flach (DSJ 111); k. bahak Messer mit breiter Klinge (DSJ 277 s.v. xaldayar). kalenda/f (Dat.: k.iga [DJa 1911, k.rga [DJa ll5]) Kalender; k.f diiik kiirin/auf den Kalender schauen (DJa I I4).- Etym.: ( russ. kalendaf id.) jak. xalandar id. kalgij- s. ktilgij-. kali muria s. muria kali; xah. kalka geschiitzt; tyaltan k. vor dem Wind gepehitzt (Vor. SZ 116). Etym.:: jak. xalxa - xa(x)xa Schutz(vorriphtung); Schutz- ((od. :) moL. qaiqa Schutz, Schild (Kal. MEJ 62). kalkalan- sich verstecken; kiin hirgii k.ya die Sonne wird sich in der Erde verstecken [: untergehen] (DJa 80). Etym.: (kalkala-. kalkald- (Ub.), xalxali- (Vor. SZ) l. wr>lein-zlunen (Ub. 36); 2. verdecken; uotu x.mag! verdeckt nicht das Feuer! (Vor. SZ 116: 'ne zaslonjajte svet'). Etym.: : jak. xaxxala- 2. id.; beschiitzen (xaxxa: dolg. kalka (s.o.). - Vgl. kalkalan-. kallana s. kallan. kallin (DJa 88; Ub. 29), xallin (Ub. 124), kallana (s. bylyt) Himmel; sirdin x.nfn Himmel und Erde (Ub. 124). Etym.: : jak. xallan id. kaltyrkan s. kaltyrykan. kaltyryj- ausrutschen; k.an tiis- ausrutschen und fallen (DJa 164). Etym.:: jak. xaltaryj- id. (mo. qalturi- id.'(Kal. MEJ 50). - Vel. kalyj-, kaltyrykan. kaltyrykdn (DJa 164), kaltyrkan (Belt. T 169.87) schliipfrig, glitschig; k. bus Glatteis (Belt. T 169.87). Etym.:: jak. xaltyrxaj - xaltarxaj id. (mo.; moL. qalturiqaj id. (Kal.- MEJ 77). YgL kaltyryj-. katyj- 1. aus-/gleiten; yntak diik hlrgata-k.an tiispiit sein Schlitten entgleiste plotzlich (Ub. 155); 2. herunter-/gleiten; ogolor iirdiik hirtan k.allar Kinder fahren [wortl.: gleiten]von einem hohen Berg herunter (DJa 55); hyrgannan k. Schlitten fahren (DJa 181); korikinnan k. Schlittschuh laufen (ebda); 3.
es 12 Jahre geworden, seitdem ich heiratete (Belt.

136

schweben Wolken am Himmel(DJa 134)'

kylyj- hnpfen) kam adv. fest; k. kalgijiin kis- fest an-lbinden (DemJ. uA 105.49); bfiska k. Etym.: : jak. xam id' (? mo' (Kal' ton- ans Eis festfrieren (DJa 144). Vgl. k.-kum. MEJ 142). kamkaryj- s. kamparyi-. kamku (DemJ. UA 110.205), kamky (ebdal25.2l9) adv.1. fest; k. tut! halte [es] fest! (ebda 125.219);2. schnell; karmamytygar [sic!, : -mmy-l k. tutan baran nachdem wir [es] schnell in die Tasche gesteckt haben (ebda 110.205). Etym.: gekiirzt (kam-kum. kam-kum adv. fest (Ub. 19a); kihy k.-k. tutan nachdem er das Midchen kamku. Etym.: (kam * Echowort kum. festgehalten hat (Ub. 120). -s. kamky s. kamku. kamnastik (DSJ), kamnastix - xamnastix (Vor. SZ) gewandt, geschickt, behend, energisch, arbeitsam (DSJ 111; Vor. SZ 144); Anja biirt k. hytf kis Anja ist ein sehr energisches, behendes Miidchen (DSJ 111).- Etym.: (*kamnas: jak. xamnas 1. Arbeit; 2. Gehalt, Lohn. kamn/i- 1. sich auf den weg machen (DSJ lll); 2. sich bewegen (ub. D 61), fahren (DemJ. UA 87.67), schwimmen Eis im Flufi (DJa 99, 199); ytynan k.i- mit dem Hundeschlitten fahren (DemJ. D 179.n; atagym, ihm k.iryn turkary solange sich meine Beine und Hdnde bdwegen [k6nnen] Vgl' Etym.: : jak. xamna- 2. id. (VEWT 228a)' (Vor. SZ 82).

(*kaly-) atii. kaly- hupfen.

Etym.:

jak. xalyi- id'

(-

jak'

xamnfr-xaramai. ) kamparyj- - kamkaryj- lange krank sein (Ub. D 62: 'bolet' bez konca'). Etym.: : jak. xamparyj- zerfallen, in Stiicke gehen (mo. qamqara- id' (Kal. MEJ 63).
kamyajka (Sitz-) Bank.
kan- befriedigen, zufriedenstellen; [im Gedicht:] maqnajgy hamirtan/hir utagyn

(ub.

70).

Etym.: ( russ. skameika id.

) jak. yskamyaika id.


198).

kanan welchem Weg entlang? (Ub. 107: 'kakim mestom?, po kakomu mestu?'). Etym.: ( russ. kandidat id. (ub. 69) ) jak. kandidat id. kandydit Kandidat. kanikul (DJa 80) : kanikullar (DJa 78, 201) Ferien; kanikullarbyt biittiiliir unsere Ferien gingen zu Ende (DJa 78); haiyl$Jy kanikullar Sommerferien
(DJa 201).

k.na mit dem ersten Regen/stillte die Erde ihren Durst (DJa Etym.: : jak. xan- sich begniigen.

Etym': ( russ. kanikul-y id. ) jak' kanikul'id' -(NR, K: BeKo. 82; Ub. 107,194\; k. iimii irgendwo(hin) (ub. kanna wo(hin)? .gde/kuda-libo'); k. da nirgendwo(hin) (ub. 127: k. da huok ist 108:
nirgendwo da; DJa 136:

irgindwo (Ub. 108: 'gde-nibud"); k. irl irgendwo(hin) (Ub' 'gde/kuda-to'). Etym.: : jak. xanna id'
kannuk s. kannyk. kannygyj was fiir ein?, welcher? (K: BeKo. suff. -yj.

k. da barbat er geht nirgendwohin); k. luru


108:

82).-

Etym.: (kannyk

Frage-

r37

kannyk (Ub. 102; DemJ. D), kannuk (Ub. 126) was fiir ein?, welcher?; k. irii irgendwelcher (Ub. 126: 'kakoj-to'); k.tara hagarbytai? wer von ihnen hat [das] gesagt? (DemJ. D 181.229); k.yt [sic!, : k.kyt] ilmitil irgendeiner von euch (ebda 181.238).- Etym.: : jak. xannyk id. Vgl.
kannygyj.

kanriy/k- (k.gv) sich um-wenden/-drehen; mastar diflk k.k- sich in Richtung der Biume umdrehen (DemJ. UA 123.120). kanpyatBonbon.-Etym.: (russ. konfet id. (Ub.71)) jak. ktimpirit id.-Vgl.
bus k. kansytussuja Staatsverfassung.

konstitucija id. kantaj- den Kopf heben oder hervorsfecken (Ub. 152f.).- Etym.': jak. Ygl. kantarlna-. xantaj- id. kantan woher?- (Ub. 107, 194); k. irii irgendwoher (DemJ. UA 127.299: 'otkuda-to'); birdii hahyl k. irii balyk bulbut einmal fand ein Fuchs irgendwo einen Fisch (DJa 143). Etym.: : jak. xantan - Suff. lautet -rynd-) den id. immer kantagnd- (Ub. 153: -nna-, doch das Kopf wieder/einige Male heben (Ub. 153). S. kantaj-. kanyhardak adj. mit Skiern; k. baraiylar sie-gehen mit Skiern : ? sie laufen Ski (Belt. T 160.4: 'oni nadevajut lyii'). Etym.:/- *kanyharddk (*kanyhar : kariyhar (s.u.). kafln- was machen/tun?; k.fgyn? was machst du? (Ub. D 47). kariyhar (DJa 193; DemJ. UA l4z.Titel, 142.7)l kifyhar (DemJ. D), kanyhar (s. kanyhardalc), karygar (NR, K: BeKo. 77), xiht (DSJ 274) Ski; k.ynan hyryt- Ski laufen (DemJ. UA 142.7); bult5uttar tiinniibiittlri k.ynan die Jiger sind auf Skiern zuriickgekommen (DemJ. D 179.97). Etym.:
I

Etym.: ( russ. konstitucja id. (Ub. 69) ) jak.

:jak.

xajyhar.

gestellt sein ( ati. kaj- sich umwenden (Kal. V 29). kagaryj-'?'; [im Gedicht:] kiihiig4ii hiibirdnkti/k.da kirbyt wie Baumblitter im Herbst/??? unser Schnee (DJa 198). ka4as (DJa; NR: BeKo. 82) :1. hir (K: BeKo. 82) linke(-r, -s), linke Seite; Xeta libii k. kytylygar am linken Ufer des Xeta-Flusses (DJa 95). kap (kabV), in: kabybynan kdm!komm niiher! (DO 103). Etym.: : jak. xap gerade, direkt. kap- (kabV) fangen; ojboglo k. (Fische) im Eisloch fangen (DJa lai); kfunnk kihi ketiikten kabar, kigniik yt kinnitiin kabar ein boser Mensch f5ngt am Nacken, ein boser Hund fdngt von hinten (DemJ. D 179.82). Etym.: (*kap- ) jak. xap- id., osm. kap- id. (VEWT 233). kap6u kleine, aus Beinhaut der Rentierkiilber gefertigte Tasche fiir Fladengebdck (,,lepeiki") (Po. 148). kapitalis/t Ql: k.tar) Kapitalist (DJa I12, 113). Etym.: ( russ. kapitalist id,.

kar[y/s- (k.hv) sich umsehen, um sich blicken (Ub. 38); tiiirii k.hallar sie drehen sich um und schauen um sich (DJa 188). Etym.: : jak. xailysxaiys- - xajys- id. : atii. kajyi- den anderen gegeniiber freundlich ein-

138

kapitalhaj, in: k. remorlrla fidlr die Generalreparatur (DSJ 155 s.v. maiala-). Etym.: ( russ. kapitalnyi (remont) General-(reparatur) ) iak- kapita(nai (6rdmil6n) id. kap-kara pechschwarz (ub. 75,l3l); k.-k. mas ein ganz dunkler wald (DemJ. Vgl. kap-karar1a. Etym.: (kara. D 180.161). ganz dunkel (Ub. l3l); k.-k. tftn ganz dunkle Nacht (DemJ. kapkara4a D 180.159). Etym.: (kararya. - Vgl. kap-kara. kapkdn schlinge; k.nary it- schlingen legen (DJa 98); kyrsany k.ynan onuga pihynan bultd- Polarfiichse mit schlingen und Fallen jagen (DJa 97). S. pas. Etym.: ( russ. (( gtii.) kapkan id. ) jak. xapkdn id. besitzend; bir buldut 200-300 k., pistik buolifty ein kapkdnnik Schlingen Jiger hat 200-300 Schlingen [und] Fallen (DJa 97). kappakti- zu-decken/-schiitten (DJa 97; DemJ. UA 143.12). - Etym.: (*kappak: jak. xappax Deckel (*kap-gakkar s. kdr. kar- '?', in ka{arykka k.ariy '?' (DJa 198). (*kara) iak. kara (Ub. 54,l3l; BeKa 80), xara (DSJ 281) schwarz-Etyryl byar, hugun I Vgl. kap-kara, karahogus; xara id. Etym.: ( russ' kerosin iC. ) jak. kyrahyn id. karabyn Kerosin, Petroleum.
karaga

karaha (?) verschluB fiir die Leder-/Riemenschlinge (Pek. 3333). s. karaga. karaha Vgl. karatyrla; boEtym.: (kara. karahogus schwirzlich (Ub. 132). roryhogus, kritilhogus; hogus. karaj- 1. sich kiimmern, iiberwachen; tabany k. Rentiere bewachen/weiden (Vor. SZ 116; DJa 93); Einbitin k. sich um unser Haus kiimmetn (DJa 127); Etym.: jak. xarai- l. id.: ati. kara2. beisetzen, begraben (Vb. 122). zuschauen (Kal. V 3l s.v. xarys). kara/k (k.gv) Auge (Ub. 42, l4l1' Nad. 48); k.gyn uota scharfer Blick (Ub. 190); kiiriir k.k sehendes [: nicht blindes] Auge (DemJ. UA 95.21). Etym.: 1: jak. xarax id.) (*kara-: atii. kara- (s. karai-). karakti- jn nach einer langen Trennung wiedersehen (Ub, 57). - Etym.: (karak. karaktik (Ub.), xaraktik (DO) Augen habend (Ub. 112; DO 74); tuora k. uri4kaj ein Fremder mit Schlitzaugen (ub. 171: 'poperednoglazyj neznakoEtym.: (karak. mec'). Etym.: (kara. karald- haaren Rentier (Ub. 147: 'dernit', linjat'[ob olene]'). karaman s. karmdn. Etym.: ( russ. karandas (DJa 46 Art. 80), karandds (Ub. 72) Bleistift. karandai id. ) jak. xarandds id. (Ub. 72). karandis s. karandai. karaqa (Ub.; Dem'j. UA), xara{a (DSJ) l. adj. dunkel (Ub. l3l; DSJ 281); k. yi (Ub. 43) : L. kiin yja (Ub. 55) Dezember [wortl.: Monat der dunklen Tagel; 2. adv. dunkel (ub. laD; 3. Dlmmerung;harsilrda0y k.ttan kiiihiirji

(ub.

70).

139

k.ga diiiri von der Morgen- bis zur Abenddiimmerung (DemJ. UA 94.4). Etym.: : jak. xaraua 1.2. id; Dunkelheit : atii. kararlgu id. (kara (Kal. MEJ 95). Vgl. kap-k.; xardma. karagali- 1. dunkel machen, verdunkeln; 2. dunkel werden, dunkeln (Ub. 147). Vgl. kararlar-. Etym.: (karar1a. - dunkel sein/werden; k.dagyna tahira ajdijyma! mach' keinen Lirm, kara4arwenn es drauBen dunkel ist (DemJ. UA 145.4); iimiskiildi kallin k.da Etym.: (karar1a. Vgl. pldtzlich wurde der Himmel dunkel (DJa 88). kararyald-, kardr-. Etym.: (kara. Vgl. karahogus. karatyga schwlrzlich (Ub. 132). ogolor postka k. ularyjaryn kiirbiittiirii dann sahen sich die karaul Wache; onton Kindpr den Wachwechsel der Posten [wortl.: am Wachposten] an (DJa Etym.: ( russ. (( gtii.) karaul id. 186). - Ygl. kdtdbill. karil Viehhiirde, in der Rentiere gezdhlt werden (DSJ 111). Etym.: (kara. Vgl. karariy; karir- dunkel/schwarz werden (DO 76).

Etym.: (kararkarirEy in: k. bar- dunkel/schwarz werden lOfa/ tfZ;. jak. xardr-). (: ' karbaki (DSJ 111), xarbaki (DSJ 282; Vor. SZ 174), xarbykti (Vor. SZ 174)
Etym. ( ewk. karbukl eine Entenart, russ. utka-iernet' (DSJ 282; Yor. SZ r74). Etym.:: jak. xarba- id; karbi- rudern, schwimmen (Belt. T 164.19-20\. (Kal. MEJ 42). raffen (mo.; moL. karma- raffen Etym.: : jak. karbuhun Mutterkuchen, Plazenta (auch bei Tieren) (DO 129). - MEJ 82). xarbyhyn- xorbuhun id. (mo.; moL. qarbisun id. (Kal. karEy 1. Geld (Ub. 35); 2. Miinze; holotuoj k. Goldmiinzen (Ub. 129). Etym.: : jak. xariy 1.2. id.; Kopeke (s. VEWT 237a). - Vergeltung, Antwort (Ub. 195). Etym.: (*kar-: MK. kar- mischen, karda Ygl. kardar-, kardary. karu gegen (Kal. MEJ 124). Etym.: : jak. xardayas Scheit. kardagas lange, dtinne Stange (DO 76). - Etym.: s. karda. kardar- heimzahlen, vergelten (Ub. 195). Etym.: (kardar- (Ub. kardary 1. der Reihe nach; 2. entgeger. (2.8. gehen). le5). Etym.: : jak. xargy seichte Stelle, kargf seicht, nicht tief (DJa 56).
Tundra-Rebhuhn.
Sandbank.

karagar-.

ffilliri#'Ttirrnl,karaman

(ub. 70), karma/n (DemJ. uA) 1. rasche in Kleidungsstilcken; k.mmar in meiner Tasche (Ub. 119); k.myfygar [sic!,: k.mm-] in unsere Tasche (DemJ. UA 110.205);2. Schublade (Ub. 70).- Etym.: (russ. karman l. id.) iak. xarman l. id. (Ub.70). karryt dttrr z.B. von der in der Sohne ausgetrockneten Rentierhaut (Dem'j.UA 140.5). Etym.: vgl. kirg. kagyra- trocken werden. Etym.: ( russ. karta id.) jak. karta id. Vgl. karta Landeskarte (DJa 92).
karty.

140

Etym.: ( russ. kartina id.) kartina Bild(nis), (Wand-)Gem2ilde (DJa 44). jak. xartyna id. oju. YgL Etym.: (russ. karton; vgl. jak. xorduoryka karton Karton, Pappe (DJa 65). *xorduon * ka) id. (: karuse/l' (Pl; k.llar) Karussell; k.Iga dnri6'/iirgij- Karussell fahren (DJa 189). Etym.: ( russ. karusel' id. - s. kaiyhar. karygar kar/ys- (k.sv) 1. zusammenstoBen, gegeneinander prallen (DJa 199); 2. Etym.' : jak. einander beschimpfen, sich zanken (DemJ. VA 128-332). - sich treffen; 3. xarys- kimpfen, sich raufen : atii. karyi- 1. sich-mischen; 2. kiimpfen (-ati. kar- mischen. a karyst/i- sich kiimmern; schonen; ffnlir otu k.a! [bic!, : k.a-] schone das junge Gras! (DemJ. UA 146.10); k'd u[ebnigy! scbone das Lehrbuch! (DJa 4); min karakpynigar k.fbyn ich hiite [es] wie meinen Augapfel [wortl.: mehr als mein Augel (Art. 89); biijiiliirin k.ibataktara sie haben sich um sich selbst Etym.: : jak. xarystd- id. (xarys Vorsicht. nicht gekiimmert (DJa 196). (Ub. t04, 137); k. iimii etwas, ein wenig (Ub. 108: kas 1. wieviel? 'skol'(ko)-libo'); k. da einige: k. da hirgti an einigen Stellen (DJa 97; DemJ. UA 143.7); k. dagany egal wieviel (ebda: 'skol'ko by ni bylo'); k. Euru etwas, ein wenig (ebda: 'skol'ko-nibud"); k. irii eine Anzahl, etwas (ebda: Etym.: 'skol'ko-to'); 2. jeder; k. kiin jeden Tag (DemJ. UA 119.5). (*kai) iak. xas id. - Ygl. kahuon; kilnntitti. kas- 1. graben, wiihlen; ugan k. (2.8. in die Tasche) stecken, legen (Deml. UA 110.205); 2. auf-graben/-wiihlen; bir hirgi yttara kdry atagynan kaspyt an einer stelle wiihlte ihr Hund den Schnee mit der Pfote auf (DJa 136). kahar, kahyn-. Etym.: ( *kaz- ) iak. xas- 1.2. id. - Ygl. - Kassierer (Art. 86). Etym.: ( russ. kassir id. ) jak. xasslr id. kassir kasta wieviel Mal? (Ub. 104, 138). YgL kastyta. kastali je wieviel Mal? (Ub. 104). kastn (Art.), xasti- (DSJ 284) Haut abziehen; liiriinii iitiirdt tiritin k.byt er hat Etym.: : jak. einen Wolf erlegt und sofort seine Haut abgezogen (Art. 81). (*kasla- (*kaz) MK. kaz - kas Rinde (Menges 96). xastA- id. kastik (Ub. 104), xastik (Vb. 142) wieviel(e) habend? kasti je wieviel? (Ub. 104, 127); k. ty[Ak predloZenielary olordugut? mit wievielen Wortern habt ihr jeweils die Siitze gebildet? (DJa 6). Ygl. kastaly kastita je wieviel Mal? (Ub. 138). k. [sic!, : -tta7 viermal (DemJ. UA 126.243); iistii k. dreimal kat 1. Mal; tiiiirtii (ebda 123.140); ikkitfi k. yrSk zweimal weiter (ebda 92.25); ikkini ikkitii k. tiiiirt [sic!, : tii|rtlbfiluoga zwei mal zwei ist [wortl.: wird sein] vier (Ub. 138); onton b'ngfls k. dann noch einmal (ebda); 2. zum zweiten Mal, wiederholt Etym.: : jak. xat l'.2. id. (*kat (VEWT 24Iab)(Ub. 161, 191). werden; itigii da kappat [es] wird auch in der Hitze nicht kat- I 1. trocken Etym.: :iak. xat' trocken (DJa 156); 2. dirrlrnager werden (DO 76). -hatar-Vgl. 1.2. id. : atrd kat- hart/dickfltissig werden.

l4t
kat-

Etym.: : jak. xat- id. : - (VEWT 24lb). schen


80).

II zwirnen; olus uhun haby k.yma! zwirne keine sehr langen Fiiden! (DemJ. UA 145.2); min iimiii hapta k.yam auch ich werde einen Zwirn drehen (Art.
atii kat-

l.

id.; 2. hinzufiigen, zusammenmi-

kata dafiir (aber), russ. zato; bihinki manna ulakan mastar ftmmflttir; k. iigiis iibilflr, kiiiilliir bdllar hier bei uns wachsen keine hohen Blume, dafiir gibt jak. xataid.) (? es aber viele Fliisse [und] Seen (DJa202). - Etym.:1: kal * Poss.-Suff. -a. katahynnah [sic!, : katahynnax] verriegelt, geschlossen; ina k. iibit die Tiir war (katahyn. verriegelt (KoS. T 183.10). - Etyry kataj lieber, besser; ytima, k. tiirginnikfrtuj! weine nicht, schlafe lieber schnell ein! (DemJ. UA 95.20). katar- aus-/trocknen lassen (DIa lh: auch in Bezug auf Fteisch); hary tirini magnai k.at5ylar kiingii frische Haut lassen sie zuerst in der Sonne trocknen (DemJ. UA 140.4). Etym.: (kat- l. katatali- etw. schnell befestigen; tiirgin bagaiytyk byalaryn k.byt er hat sehr schnell die Saiten [des Instrumentes] befestigt (DemJ. UA l24.l}4). Etym.: (kata-. - befestigen; barginy [sic!] byalaryn k.a! katln[sic!, : ft.a] bqfestige die Saiten des bargdn (DemJ. UA 124.183: 'nasudi struny...'). Etym.: : jak. xatdid., annageln (mo.; moL. qada- id. (Kal. MEJ 44). katihyn Riegel (?); innara k.a fltii flbit ihre Ttir hatte einen Riegel : war verriegelt (KoS. T 184.21: 'dvef zakryta byla'). Etym.: : jak. xafihyn - 7l).-Ygl. katahynnak. id., Niete ( mo.; moL. qadayaszn Nagel (Kal. MEJ kat6aga s. kaiiaga. kater (DJa 93f.; Art. 87), katyr (Ub. 71), kafir (Ub. 122), kifyr (Ub. 169)' jak. Kutter. Etym.: (russ. kater id. (Ub. - (DJa l8l). Etym.: (russ. 71)) id. kater id. katok Eisbahn katok katti- etw. noch einmal machen, wiederholen (Ub. 138). (kat, - Etym.: Vsl. ikkilA-. katun (Ub. 22), (selten:) kotun (Nad. 15) Frau, Dame; Wirtin, Gastgeberin. Etym.: :jak. xatyn-xotun id. (( sogd. xwatdn (Menges JT - (DemJ. UA 124.163): k. mas (DJa 86) Birke. Etym.: : jak. 255). katyg xatyry id. (*ka6yy ffEWT 2l8b). krty s. kater. Katyryk Ortsname (DJa 42). katys s. katys. kaflr s. kater. katls @emJ.UA 124.166), katys (NR: BeKo. 8l) Stor. Etym.: : jak. xatys id. (jak. xat! uneben, holprig; grannig, stachlig, dornig (anders VEWT 2l9a). kazax Kazache (DJa I l7). Etym.: ( russ. kazach id. Kazbek Name des Pferdes (DJa a0). ki (Ub.; DO; Nad. PAD 34), xi (Pek.) Futteral, Etui, Behiilter; ignii kd Nadeletui (DO 1l l); sibndi xi Behilter fiir Wachskerzen (Pek. 3207); tuos

r42

xi
kii-

Frauennecessaire aus Birkenrinde (ebda); agam hdtyn kita Futteral des Etym.: : jak' xa id' <*ka> MK' ka Gewihrs meines Vaters (Ub. 86).

id.;

*ka*D)

osm. kap (kabY\

xdj- jn anhalten.
wundern;

den Weg der Rentiere versperren (Ub.

id. /
D
D

62).

Ygl. kildi- sowie jak.

ftild7'-

knjge- lo-ben (DJa 81, 130).

kijlu/k (k.gv) (DSJ; Vor. SZ), xiily/k (vor. SZ), in: atak k.ga Knochel (DSJ 53); ill k.ga - ih x.ga Handgelenk (Vor. SZ lM)' - Ygl' [uoxajar' kdl- bieiben 1uu. +1, 154); k.ar kiiniim mein letzter Tag auf dieser Welt (Do 76\; ilan k. zurtickbleiben (Ub. 162: dogoruttan atan k.byt er ist hinter Gram.: (1) -an-Ger. + kal- (af,"itt"- Freund zuriickgeblieben),
flrrm.)

bewundern (Rass. 88).

Etym.:

jak. xajya- id. ( mo'; moL' yaiiqa- sich

vollendete Handlung, z.B. baran k.byt sie ist weggegangen (Ub. 154), utujan k.yam ich werde schlafen (ebda); (2) -an-Get. + kal(neg.) : Notwendigk eit, z.B. kyttyhyak buollarbyt, kyttyhan k.bappyt sollen wir [einmal] heiraten, wird es hochste zeit zn heiraten (DemJ. uA 120.30: .esli Etym.: : jak. xal- id. (*t<alnam schodit,sja, to nado schodit'sja'). (VEWT 224a; Menges 91). :
jak. xamp- id. sowie

kilan- rauben, pliindern (s. ilti). knm- (Ub. t4l,iS+;DemJ. UA 107.113) schreiten.-Vgl.

dolg. kampyt; kamna-. kimn/n- sich auf den weg machen; k.yam ich werde mich auf den weg machen (uu. ttz: 'otravljus [sic!,: otpr-l'); k.ir kiimii kiiliin als die zeit fiir ihn kam, sich auf den Weg zu machen (Ub' 192)' - YgL kam-' knmpyt adj. femand,l der zu FuB weggegangen ist (Ub' 27)' - Etym': (;t a*p-Oy, (vgl. jak. xamp-), nicht direkt (kam- (s.o.), denn dann w6re *kdm-myt (s. Ub' 170\ ztr erwarten' kin 1. Blut (Ub. 30); 2. blutig; k. bajgal blutiges Meer (DemJ' UA Vgl' Etym.: : jak. xan 1.2' id. (*kan) osm' kan l' id' 109.173).
kannak.

kinnik blutig (DJa


kiriyhar s. kariyhar.

15a).

Etym.: (kan'

kir

kar tiihiir es schneit (Belt. T 169.83); kar irbitii der Schnee Schmolz (ebda 169.91); ktiiil k.a huok auf dem See gibt es keinen Schnee (DemJ. UA 142.5); tuok da kiistiibSit k.a so viel schnee, daB man nichts mehr sehen kann (DJa 135); tiihnrin kytta purgi gini kiistiibiit kiirdtik k.ynan biidiibiit als er umgefallen war, bedeckte ihn der Schneesturm mit so viel Schnee, da8 er nicht mehr zu sehen war (DJa 136);2. Schneeflocke(n); tuok ulakan : k.daraj! welch groBe Schneeflocken! (Belt. T 169.83). - Etym.: iak. xar *kar) trkm. kar f . id. (VEWT 235a)' f . id. ( kirdi- schneien (DJa 141)' S' kar tilhtir (s'v' kar)'

(alle Belege, auch Belt. T), kar (Belt. T) 1. Schnee (Ub. a3); iliibit k. nasser dchnee (Deml. UA 143.11; DJa 97);to9 k. gefrorener Schnee (DemJ. UA 143.12:DIa97); magnajgy k. tiihlirig?ir beim ersten Schneefall (ub. 161);

t43
Schnee-, schneereich (Na/. 33); onno bflrt tymnf, k. buorar es ist dort sehr kalt [und] es schneit riiet lwortt.: es gibt viel schneel (DJa 100). Etym.: (kar. ' - weibl. Vorname (Nad. 49; Knrfyt ,,roldennaja na snegu"). knrf Spielkarte(n). Etym.: ( russ. karty (Pl. (karta id.) ) jak. xarty id. (IJb. 68). Ygl. karta. -Karten spielen. Etym.: (kdrty (Ub. knrryh63). - Etym.: : jak. xas id. (*kaz kis I Gans (Nad. 9). ) osm. kaz id. kds II Augenbraue (NR, K: BeKo. 83). Etym.: : jak. xas id. ( *ka,f ) osm. kai id. kislyt Giinsej?iger (Nad. 35). Etym.: (kas I. kistan- Enten [sic!; Fehler fiir 'Ginse'?] jagen (DemJ. D 179.60: 'streljat, utok'). Etym.: (kas l; vgl. jak. xdstd- Ginse jagen. kifyr s. kater. ki Postpos. und, dagegen; min kii? und ich? (Art. 80); iisstiii-kii? : onton-kii, iissiiii? was sonst/noch? (DJa 123); iissiiii-kii kannyk omuktary bitiigit? welche Volker kennt ihr sonst? (DJa 119).- YgL gri; onton. klibis- s. ftds-. Ygl. dt. kntii/s- (k.hv) -beharren, nicht nachgeben; min hin bir k.hiiim nriinkii (nn tuskunan) ich werde dir sowieso nicht nachgeben (DJa 130). Etym.: : jak. ktiids- id. ( mo. (Kal. MEJ la4). kidiirii s. gtidrirti. kiihi Geschenk (DJa 164; Nad. 22);kJnri o4or- Geschenke machen (DJa 64); k.lflrin tuttar- sein Geschenk iiberreichen (Art. 84). Etym.: (? kds-. kiijsi (DSJ 143), kiirsi (DSJ 146), kiirsi (Deml. D) 1. Kampf, Krieg, Gemetzel; [n k. giiinn uhxana buolar ein riesiges Gemetzel findet statt (DSJ 1 46);2. Streit, Zank (Dem'i. D 182.280). jak. ktij- mit - Etym.: <*kdjis- <*kdj-: den Hornern stoBen; stechen. kiikkn Reihe (Nad. 38). Etym.: : jak. k(ikkd id. (Kal. Vt 42). kiil- (alle Quellen; nur in-DemJ. UA 88.45: kil-, in: kdlbit, wo d-i <d-i) t. an-/kommen (Ub. 25);2. zu spi,iren sein; blirt minriiglis hyt k.iir man nimmt einen sehr lieblichen Geruch wahr (Art. Sa); 3. betreffen; baltytygar ologko k.iir das Mirchen handelt jetzt von seinem jiingeren Bruder (DemJ. UA 86.34). Etym.: : jak. kdl- l.-3. id. (kal- ) osm. k(it- id. - S. kdtis-. knlCi-miillii- adv. ungelegen, unpassend (Ub. 194). knlgij- (DemJ. UA 104.19), kalgij- (ebda 105.49 moglicherweise ein Druckfehler ffu kri-) anbinden; timir hyrgatygar kam k.iin kiis- etw.'fest an den eisernen Schlitten binden (ebda 105.49); timir Cyabynan k. mit einer eisernen Kette anbinden (ebda 104.19, 105.49). Etym.: : jak. krilgij- id. (mo. kelki- id. (Kal. MEJ 51). S. kdlgilin-. katgil/in- (k.lv) angebunden/angefesselt sein; timir cyabynan kam k.ribit kls das mit einer eisernen Kette fest angefesselte Medchen (DemJ. uA 106.29). Etym.: (kdlsij-.

kirdik

t44

kilin l. Hinterteil (Ub. 25); 2. hinterer (Dem'j. UA 121.67). - Etym.:: jak. S. kdnni(nri). ktilin 1.2. id. (VEWT 246ab). (k.sv) mitkommen; bihigini kytta hyrgannan b-ngii k.sibitii er kam kil/iszusammen mit uns auf dem Schlitten (DemJ. D 181.179: 'priedet' [sic!]). Etym.: : jak. ktilis- id. <kdl-. - Ankunft (Nad. 25). Etym.: <kdl-. kiili kiiltngfli lahm, hinkend (Ub. 30).- Etym.:: jak. kdlttigdi 1. ungleich; 2.

einseitig; 3. lahm ( mo.; mol..' keltegej schief (Kal. MEJ 77). kflm 1. Zeit (Nad. 38); balyktlr k. Fischfangzeit (DJa 94); bult k.ii Jagdzeit (DJa 98); horok kflnnii [sic!] manchmal (Belt. T 162j); Lenin tiirabiit k.igiir zu der Z,eit, als Lenin geboren wurde (DJa 113); k.niirfl kiillii es ist Zeit ftir sie (Ub. 143); kurisa turar k.rjii wenn das Huhn erwacht (Ub. 103); 2. Etym.: : jak. krim l. id.;2. MaB ( mo.; moL. kem Jahreszeit (DJa 5). S. auch bilkdmrlri. (Kal. Vl 42 s.v. ktimiiri). MaB -Etym.: : jak. ktimii id. (? mo.; vgl. jak. klimdi diirftig, iirmlich (Nad. 31). kdmtiri schiichtern ( mo. (Kat. Vl 42). kiinnii s. ktinnind. kiinni Hinterteil (Ub. lS7); k. diiik [s. ktinnidtik] (NR) : k.ge (K) 1. Hinterseite; 2. riickwirts (BeKo. 82); bajgalyn k.tin dlilt s. ddk; k. diiik ikki iliginiin tiibinfimfl! stiitze dich nicht mit beiden Armen nach hinten ab! (Dem'j. uA 145.7); k. giiik friiher, in der Vergangenheit (DSJ 144); k.ttiin 1. dahinten, nach;2. hinter... hervor; ,,h" k.ttdn kannyk bukva turar? welcher Buchstabe kommt [wortl.: steht] nach ,,h"? (DJa 30); kys k.tttin hinter dem Midchen hervor (Ub. 120); k.trin lsict,: -tt-l kap- von hinten greifen (DemJ' D 179.82); ol. k.ttin [sic!, : -ff-] (DemJ. UA 141.8) : iti k. (Belt. T 162.7) danach; tabahyt ihdr tabalar k.ltirittdn der Rentierhirt folgt den Rentieren (Dem'j. D 179.91); bihigi k.bitittdn btr kihi aspyt hinter uns ist ein Mensch vorbeigegangen (ebda 179.92); rin k.gittdn baltylaryrl ildrdnidktdra nach dir werden Kinder, die jiinger sind als du, [aus diesem Lehrbuch] lernen (DJa 4); k.lSirignr nach (3.sg./Pl.): uolattaryn k.lartgar nach seinen sdhnen Etym.: (*kriln-i (krilin *Poss.-Suff. 3.Sg. -i (DemJ. UA 121.56). - kdnnidtik, krinniki. (erstarrt). Vgl. krinninti, S. ktinni. kiinnidlik zuriick, riickwirts (Ub. 125). 1. hinten befindlich, Hinter- (Nad. 38); k. hir (K) 1. Hinterseite; 2. kiinniki zuriick (BeKo. 82);2.letzter; k. iis predloZenie die drei letzten Siitze (DJa Vgl. matlnaigy. Etym.: (kdnni. 10). kflnninii (Ub. 1S3; Dem'j. UA 119.9, 122.86,93), kiinnii (Ub. 115; DJa; Art.; , Belt. T 163.8) 1. nach(dem); urok k. nach dem unterricht (Art. 84); ifiitin k. nach seiner Mutter (Dem'j. UA 119.9); ol k. danach (ebda 122.93);iihiei kiinnigittinii nach euch, hinter euch (ebda 122.56); bunna ikki fyl iilefibitim k. nachdem ich hier zwei Jahre gearbeitet hatte (DJa 166); hirbiir kitbitim k. nach meiner Riickkehr in die Heimat (Ub. 183); 2. als; kytylga Eugahibyttaryn k. als sie sich dem Ufer nlherten (DJa 99). - Etym.: S. krilin. (*kdlin-i-n-dd.

t45 kiinnit(t)iin s. kdnni. Etym.: ( mo. kiigkiij- plotzlich weit/breit werden (Ub. 149: -nk- fil;r -Uk-). *kerykeji- weit/breit sein (Kal. VI 43 s.v. ktirykil). kip- ftiibv) anprallen, stoBen (Vor. SZ 174); luodka kytylga kiibflrin kytta in Etym.: : jak. dem Moment, als das Boot an das Ufer stieB (DSJ 144f.). kdp- zerstoBen: MK. kdv-, osm. gdv- kauen (Kal. JW- 185). Etym.: : jak. kdpsdl knpsil 1. Frzihlung (s. atta-); 2. Aussage (DJa 4). l. id.; 2. Geriichte (ktipsd-. Etym.: (ktipsd-. kiipsiin- erzlhlt werden (DJa fi$. Etym.: kflpsit- (DJa 104), kiipsiit- (Ub. 154) sich unterhalten, sprechen.
<Kapsa-.

knps/fl- erzahlen, sprechen; min tis k.irbin (Acc.) das, was ich erzdhle (Ub. 160); Etym.: : jak. ktipsd- id. (*kdp k.flmiSigin damit er nichts sagt (ebda). - PEJ Nr. l1). (( pers. gtip Plauderei; Wort (StachM kirii sch<in, gut (DJa 48). Etym.: : jak. kdrd l. id.; 2. wei$ Pferd ( ? mo. (Kal. VI 43; Kal. IM -114 s.v. krircimris; VEWT 257b). S. krirtitik. Etym.: : jak. ktirrix 1. notig; 2. Opfer : osm. kiiriik Notiges, Notwendiges. gdrdk notig (ESTJa III 25). kiiriitik adv. grt, sch<in, korrekt; k. hagar- korrekt aussprechen (DJa21); k. ekEtym.: (ktird. S. hdptilk. schon vor-/lesen (DJa 138). (DSJ 145) gedorrte, flache Fischstreifen mit kiirdilfik (Vor. SZ 147), kiirdilix Etym.: (*krirdt Winschnitt (: jak. kdrdt id.) schrigen Einschnitten. (ktirt-. Vgl. kdrtrtstdk. Etym.: (*ktirdts kiirdistflk adj. mit Einschnitten/Kerben (DJa 58). (s, ktirdrldk). kiirgii/n (Pl.: k.tttir) Familie; k.nii da huokpun ich habe auch keine Familie (Ub. 125); k.ttiir 1. Familie (DemJ. UA 9a.6); 2. Eltern (DJa 99; Art. 81). Etym.: : jak. kdrgrin id. ( mo.; MNT gergen Familienmitglieder, mol.. gergen Frau (Kal. MEJ 28). Vel. serhja. klrgflttiir s. ktirgtin. kiiri3itii an-lstatt; ol k. statt dessen (DemJ. UA 124.154); atyn hirgi biiiriir k. ogolorbutun kyffaryakpytyn iitiiti es w6re besser, unsere Kinder zu verheiraEtym.::jak. ten, als sie in fremde Linder zu schicken (Ub. 133). kdrititri wie, als ob. Etym;: jak. ktirijkiirij- betrachten, beobachten (DemJ. UA 126.259). 1. durchwandern; 2. besichtigen, priifen. kiiriskii 1. Hiigel (DO 77);2. eine flache Gebirgskette; ein Berg am Ufer (DO Etym.: : jak. kdriskri Umgebung. 129). - s. krijst. klirsi, kiirsi knr/t- (k.C, k.dv) zer-schneiden/-schlagen/-hauen; byhyta k.dii turbut er hat [es] wie mit einem Messer zerschnitten (DemJ. UA 106.92); tohuta k.pit er Etym.: : jak. ktirthat [einen Knochen] zerschlagen (ebda 121.84). (*ktirr) osm. kdrt- kerben. Vgl. ktirfildk. Etym.: (kdrt-. kiirtiir- zerschneiden lassen (s. byhyt-).

l0 -- Praa lprykomaww z. ll4

t46

kis- s. kds-.
kiit- 1. anziehen (ub. 30, 150); tagaskinyn k. seine Kleider anziehen (DemJ. uA l23.ll5);2. tragen, anhaben (s. hary); tys urrkany k. Handschuhe aus Leder vom Bein des Rentiers tragen (DemJ. rJA r4r.r7); 3. anstecken (s. huluskan); 4. hiingenbleiben, leicht beriihren (Dem,j. UA gS.l24). Etym.: : jak. kdt- t. id.; 2. anprallen (ka6-) osm. gij- l.id. Vgl.
ketiibiil wache (ub. 25, 109). : - Etym.: (Kal. MEJ 73). Ygl. karaul. kiitnbfiEtit Angehoriger der Wache (Ub. 109). Etym.: <kdtdbi)t. kiitiigiirin hinterer, nur fiir Minner bestimmter Teil eines zeltes, im Unterschied zum vorderen, nur fir Frauen bestimmten Teil (ioryat) (po. 164). ketri/k (k.gv) Nacken, Hinterkopf (NR, K: BeKo. 82; DemJ. UA 109.153; : jak. kritrix id. (kat) ati. ktit - kdd KoS. T 187.291' Nad. 38). - Etym.: Hinterteil, Ende (Kal. Vl 44 s.v. ktitri). kiitir s. hfrtilk. kiitnr/t- (k.c) 1. sich anziehen lassen (ub. 150); 2. (dar)auf-ziehen/-legen; onton, tuhak k.pit muojdarygar dann legte er die Schlingen um ihre Hiilse (DemJ. UA 85.8). Etym.: (ktit-. kiVa'1. erwarten (ub.-159); 2. schiitzen, bewachen, htiten; kalliny (granicaby8n) k.fi- den Himmel (unsere Grenze) bewachen (DJa 159); titir tr.fl- die Herde htiten (Art. 78); tiiirii Hiiten Herde ' (DJa 39); kyhyn tabalary tiink.irgii kiimiiliis- beimhuoktar der winter helfen k.iiiitii [sic!, :6.;-] im hiiten sie die Rentiere tiber Nacht nicht (Belt. T 16l.10). Etym.: : jak. ktitd-. kiitit breit (DJa 56). : jak. - Etym.:132). kdtit id,. <kdtit. Vgl. hogu... kiitithogus ziemlich breit (Ub. Etym.: k8, Betonungs-f Hervorhebungspartike4 - kfi xanna bardyg?.rtrd dri, wohin bist iin dir gegangen?; tuox flHr kfl? was sagen sie denn?; kihiT kfl barbyt d[? und dein Freund, ist er weg? (Vor. SZ 150). Etym.: vgl. ewk. partikel ka jak. ktitdbit id. ( mo. *getegi)l spion
(ebda).

kdttirt-.

kflhil/in- (k.lv) gelassen/geworfen werden (DJa 34). - Etym.: (kds-. kaL s. kdt-. kfls- (kEhV) (alle Belege au8er DemJ. UA 108.123; Ub. 26; Kod. T), kiis(DemJ. UA 108.123; KoS. T), Tlibis- (Ub.26) t. werfen (Ub. 26; Nad. l2); 2. lassen; kajagas kfis- eine Offnung lassen [: nicht zu Ende zusammenniihenl (DemJ. uA 141.20); 3. sein lassen, liegenlassen; kinigii ihigiir rudkagyn kihimii! laB deinen Fiiller nicht im Buch liegen! (DJa 106); rnin nniAke famaga asta kiihfim [sic!; : kdhitiml ich werde ftir dich Essen in der H<ihle hinterlassen (KoS. T 188.33); 4. verlassen, im Stich lassen; gini miriigin kacEaga da kihiii huoga er wird mich nie im Stich lassen (DJa 130).
vollendeter Aspekt, hat - Gram.: k. auf-lwegessen, zu z.B.: ihdn kdspit er143); weggetrunkener(Ub. 154); hidn Ende essen (DJa 6tdr6n ktistd hat

getotet (DemJ. UA 108.123). jak. kds--kdbis- Etym.:: : atii. kdmii- werfen (Kat. MEJ 92). Ygl. dt.

t.-4.

id.

147

kedr Zeder (DJa 36). - Etym.: ( russ. kedr id. ) jak. kedr id. kiiihe 1. Abend; k.nniin am Abend (KoS. T 181.8; 187.25); k. gynan iriir es wird Abend (Ub. 153); 2. am Abend (DemJ. UA 121.13). Etym.: : jak. kirihti 1.2. id. <*kAid) trkm. gde 1.2. id. kiehiiqi s. kitihdrlryi. kiiihfuai (DJa), kiehiisi (DemJ. rJA94.4,120.46) Abend-; k. karajaga diliri bis zur Abenddimmerung (DJa 150). Etym.: <kidhd. (Ub. 25); k.ii huok (Ub. 128) : k.ii da huok (Ub. 135) nicht breit. kiiig breit Etym.: : jak. kidrl id. (*kdA trkm. gtu id. - l. adj. breit (Ub. 135);2. )adv. id. (Ub. 193). ktirlkrij-, (kitiry. - Vgl. Etym.: kiriryndk. ki3ijnik kiiirgnj verziert, geschmiickt (DJa 169). Vgl. kidrgtij-. -Vgl. kidrgdj, kitirgtit-. kiiirgiij- schon(er) werden (DJa 175). kiiirgiit- schmiicken, ver-fzieren (DJa 157). Vgl. kidrgrij-. kiiiij- sich Miihe geben, sich bemiihen; k.in mit viel Mtihe, ordentlich, tiichtig (DJa 166). Etym.: : jak. kiidj- id. (mo. kiiiie- id. (Kal. MEJ 38 s.v. kitdD. kihi (Dat.: k.dkd, DJa 83; Ub. 155) 1. Mensch, Person; k. gyn- (ein Kind) erziehen (DJa 166); 2. Freund (s. kii). Nach DO 77 soll die Pl.-Form k.lcir ein Archaismus sein; trotzdem ist sie in DemJ. UA 139.12 belegt (vgl. im Jak.: Sgj kihi;Pl.: {on). Etym.:: jak. kihi l. id. (*krit) osm. ki.fi l. id. S. yraktagy.

kihifikn DaL (kihi.

kihilA- wie ein Mensch handeln, menschlich sein (Ub. 195f.: ,,odno iz znalenij dtogo glagola"). kihilAk einen Menschen [Mann?] habend; araj kiha k. oloror nur seine Tochter sitzt mit einem Menschen [Mann?] (Ub. 122f.). kihiE adv. menschlich; wie ein Mann (Ub. 195); iir k. tagyn- sich wie ein Mann kleiden, Mdnnerkleidung tragen (Ub. 196). kihimsik adj. femand,l der sich fiir einen richtigen Menschen helt rub. 130). Etym.' : jak. kihirg6- sich riihmen (Ub. D 62). kihirgii- sich freuen. Etym.: <kihi. Etym.: (russ. kilo id.) jak. kild id. (Ub.72). kilii- Kilogramm. kiliip s. kilirip. kiliipt/i- Brot backen; k.ir ohok Ofen zum Brotbacken (Ub. 71, 160). kiliii/p (k.bv) (DJa203; DemJ. D 179.37), kiHp (Ub.) Brot. Etym.: (russ. jak. kilitip id. (Ub. 71, l3l). chleb id.) kildptd-. -.Ygl. killiir- hinein-iherein-fiihren/-bringen/-tragen (Ub. 36, 47, 162); lieg[ k. nach Etym.: (ktr- * Kaus.-Suff. -tar (Ub. Hause/ins Haus bringen (Art. 88).
47).

Etym.: ( russ. kilometr id. kilometr Kilometer (DJa 98). (alle Belege auBer Dem'j. D 182.284), kim (DemJ. D 182.284) (Pl.: k.ndk, kim s.u.; Dat.: k.idkd, DemJ. D 181.214) wer?; k. iimii irgendjemand (Ub. 103: 'kto-libo'); k. da(gany) wer es auch ist, wer auch immer; niemand (DSJ 146 s.v. krirsl; Ub. 107); k. furu irgendjemand (Ub. 107: 'kto-nibud"); k. irii

148

irgendjemand (ebda: 'kto-to'); k. ...{t)a? wessen?: k. rioguta ily? wessen Zij;gel sind das? (Ub. 103); iihigittiin k.? wer von euch? (DJa 90); hurullaryg k.ij? wie heiBt du? (Dem'j. D 181.212); itifltin ita k.ij? wie heiBt seine Mutter? (DJa 163); kiipsfll, hajyn k. kajdak hynriamytyn! erzdhlt, wer sich wie im Sommer erholt hat! (DJa 79); ginittiin atyn k. dn kilbiitiigli niemand : jak. kim id. (*kim ) osm. kam auBer ihm (DemJ . D 182.284). - Etym.: kim id.

kimiiikfl, DaL (kim. Vgl. kim ...-(t)a? (s.v. kim). kimiiinii wessen? (Ub. 90). - kihi k.bit ... oronugar kiiliin tiiriiiii hyppyt seht, kimnfl- russ. 'vot dto delat"; bu was er gemacht hat ... er ist gekommen, hat sich hingelegt und ruht sich im Bett aus (DSJ 113). kimni/k (k.gV), Pl. (kim; k.k ogonu ihitiii? welche Leute haben das Kind weggefahren? (Ub. lOa); k.gi kytta? mit welchen Leuten? (DJa 146); k.k Skolaga ti3itiijiilUir? wer eilt zur Schule? (DJa 46); bu pos6lok k.k tiirdbiit hirdiriii? welche [beriihmten] Leute sind in diesem Dorf geboren? (DJa 96). (kim. - Etym.: (russ. knjai kinfls Ftirst (Ub. 68); k. uola Fiirstensohn (Ub. 132). - Etym.: jak. kinds id. (Ub. 68). id. ) kinigii (DJa 3; Ub. 41), kinigli (Ub. 72), knign (Art. 79) Buch (s. agyn-). (russ. kniga id.) jak. kinigti id. (Ub. 41,72). - Etym.: kiniglilfik adj. mit Biichern; k. ldpky Buchhandlung (DJa 65). kinigii s. kinigti. kin-rs s. krnZ. kinit (KoS. T 189.56: k.in, Acc.3.Sg.), kini/s (ebda 182.20: k.hdnfsicl, : k.hinl, : jak. ktfit - kirtt id. (s. Kal. MEJ Acc. 3.Sg). Schwiegertochter. - Etym.: rr7). kino 1. Kino; 2. Film; ha4a k.ga it- jn zu einem neuen Film [ins Kino] schicken (DJa 164). Etym.: (russ. kino l. id.) jak. ktnti l. id. Etym.: (russ. kinomekinomexanik Filmvorfiihrer (DSJ 318 s.v. tigdrgd-). chanik id. Etym.: ( ewk. kirlle (ebda). kiglSi Schier (Ub. 63: 'lyli, golicy'). kigniik bose; k. kihi b<iser Mensch (DemJ. D 179.82); k. yt (: ytyryk yt) Etym.: : iak kirlndx nt Jithzorn neigend b<iser/bissiger Hund (ebda). (kiA l. Charakter; 2. Streitsucht (Kal. JW 186). Etym.: : jak. kippti - kipkd - kikpti fest, gutgekipkii glticklich (DO 83). - fest (Kal. TJ 265). baut ( ? lam. bipke stark, kir Dreck, Schmutz (Ub. 25, 148). Etym.: : jak. osm. kir id. kir- bei8en (DemJ. UA 122.91). -Etym.: : jak. kir- id. kirfllgfl schwere Krankheit, Todesstunde (DO 129); iil6r k. (Cis) Todesstunde (DO 98); 6liir k.m kf,liin wenn meine Todesstunde gekommen ist (DO 98). Etym.: ( ewk. kiramkt (Ub. 63). kirimki Fischfangharpune. kirdflk schmutzig (Nad. 2l); kinigflni k. iligitinlin ylymaO! fa8t das Buch nicht Etym.: ( kir. mit schmutzigen Hiinden an! (DJa 72).

149

kirdi/k (k.gv) 1. Wahrheit (DJa

157); k.giniin knpsfi- (ha4ar-) die Wahrheit k.gintin kdpsd- die ganze Wahrheit sagen (DJa 152); harlar sagen: barytyn k.gintin!sag' die Wahrheit! (DemJ. D 179.103); 2. tatsiichlich; k.k kfllbit er Etym.: : jak. kyr{yk 1.2. ist tatsiichlich gekommen (DemJ. UA 106.81). id. (VEWT 257b). Vgl. kirgik-habul. kir[ik-hibul diq genaueiganze Wahrheit. Etym.: (xkir{ik (s. kirdik) * ewk. xdwal (Ub. 66), vgl. dolg. habul. Kirilis Ortsname, russ. Kresf (DSJ 140 s.v. kyttys-) [eine Stadt in Ost-Tajmyr, bei der zwei Fliisse: Kotuj und Cheta zusammenflieBen, etwas siidlich von Etym.: ( russ. Krest$t). der Stadt Chatanga].

kirij- s. Ei1is-.- Vgl. jak. kirij- zusammenzucken. Kiristijfln dolg. Sippenname; K. fiha rrtss. Kresljane (DSJ Etym.: (kir. kirtij- schmutzig werden (Ub. 148).

262).

Etym. (kistd-. kistin- sich verstecken (DJa 201; DemJ. UA 86.49, 125.218). kistfl- verstecken, verbergen (Ub. 155); k.n heimlich, im stillen (DJa 137l. k.n ojula- heimlich zeichnen; KoS. T 188.38: k.n haryar- heimlich sagen). Etym.: : jak. kistii- id. (*kizld- ((*kiz Kasten, Behiilter) osm. gizlti- id. - (kleiner) Pinsel; k.nnan ojili- mit ?insel malen (Art.) 87). Etym.: kistoEka ( russ. kistoika id. kibis Senkblei irm Fischfangnetz, aus Horn oder einem kleinen, in Birkenrinde eingewickelten Stein (DSJ ll2). kil (DSJ ll2; DemJ. UA), kiH (DSJ 112) Schlittenkufe; k. mas Holz fiir Schlittenkufe (DemJ. UA 142.1, 143.1). k-rm s. klra. k-rr- 1. hineingehen, hereinkommen (Ub. 35, 43); Skolaga k. zur Schule gehen, mit der Schule beginnen (DJa 170); 2. an-lzurick-/kommen; kytilygar k. ans Ufer kommen (DemJ. UA 107.101); min tyattan k.dim ich bin aus der Tundra gekommen (Art. 86); I Maj prazdnigyn kdrs6rii tyattan tabahyttar, bulduttar, balykCyttar k.bittiir um am Maifest teilzunehmen, kamen Rentierhirten, Jiiger [und] Fischer aus der Tundra (DJa 193); flilip ogonrior tyattan k.biti fiirti? ist der alte Philipp aus der Tundra zuriickgekommen? (Vor. SZ 150). Gram.: eine Modalfunktion, z.B. luodka kytylga -{on syrsan k.diltir als das Boot ans Ufer stieB, sindktibtirin kytta ilgils riddr sofort Etym.: : jak. ktrviele junge Leute herbeigelaufen (DSJ 144f. s.v. kdp-). f . id. (*ktr-) osm. gir- f . id. Vgl. jak. kts id. S. auch ylyn-. kis Zobel (?) (DJa 4) kta/ss (k.hv) 1. Klasse (in der Schule); ulakan k.sstar hohere Klassen (DJa 138); 2. Klassenzimmer; k.hygar hfir- ins Klassenzimmer laufen (DJa a9). Etym.: (russ. klass 1.2. id. YgL kylas. ablegen (DJa 172) [Teillehniibersetzung kljatva Schwur, Eid; k. bilir- Eid ( russ. dat' kljatvul. Etym.: ( russ. kljatva id. - Etym.: ( russ. kloun id. kloun Clown (DJa 190). Etym.: ( russ. klub id. ) jak. kulilp id. klub Klub (DJa 25: k.ka,-Dat.). knigi s. kinigd.

150

Etym.: : jak. xabarddx id., wohl ( russ. kobord6k Bratpfanne (Nad. 14). skovoroda id., mit der morphol. Adaptation an (dolg.) -ddk-, {Sak.) -ddx-Nomina. ko6o Tal; trOstfititi k.go obelisk turbuta im priichtigen Tal wurde ein Obelisk Etym.: : jak. xoio id. errichtet (DJa 117). (k.tv) anschwdrzen, verleumden (?); in iniiibin flrii k.tary kogagargat/yn- [sic!] gynagyn du willst meine Mutter verleumden (KoS. T 181.10: 'ty chode5' skazat', dto maja mat' zlaja i plochaja'). kohon s. kos-. koh6n Gedicht; k. kiipsii- ein Gedicht aufsagen (DJa 26); haga k.noru tiiiriitEtym.: : jak. xohon id. (*koian (*koi neue Gedichte lernen (DJa I l5). jak. xos doppelt: dolg. xos, s. bya). O kohun s. kohun. kohfi/n (Pl.: k.ttar) (DJa 98, 105; DemJ. UA), xohfln (DO 130), kohun (2.8. I{oryolu k.) 1. kiihn, tapfer, ungestiim; k.ttar bulCuttar kiihne Jlger (DemJ. UA 120.33); 2. behend, flink, energisch; 3. Kiirnpfer, Krieger, Held, Anfiihrer; 4. Stammeshaupt; 5. Hauptheld der Erzihlungen. Etym.:: jak. xohiln 1.2. id. kohlnnuk adv. brav, tapfer; birt k. hiir-iliis- sehr tapfer kiimpfen (DJa 160). kohtttar s. kohun. kojut 1. spnt (Ub. 194);2. spdter, danach (DemJ. UA 146.10); k. nrl (KoS. T 185.46) : araj k. (DJa 144) erst spiter/danach. - Etym.: : iak. xoiut 1.2. id. kojl (Nad. 22; Dem'j. D), xojfi (DSJ), dick(fliissig); iti taba nmijn k. die Milch dieses Rentiers ist dickfliissig [: fett] (DemJ. D 180.144); iitiiii x. ahylyktdx sirgii an einem sehr futterreichen Ort (DSJ 187 s.v. orlkolot-). Etym.: : jak. xoju id. (*kojug ) osm. koju id. kokoro/k (k.gv) (Ub.; Belt. T 168.72), kokordk (DSJ 115; Vor. SZ 146), xoxordx (DSJ 294; Vor. SZ 146), xoxodd (Vor. SZ 146) Eimer; k. flnu iseinen Eimer Wasser austrinken (Ub. 162). kokordk s. kokorok. kol 1. Schulter; k.un iitii hystan kilbyt das Fleisch an seinen Schultern klebte [am Bett] fest (DemJ. UA 105.55); 2. Vorderbein des Pferdes (Ub. 113). Etym.: : jak. xol Arm: osm. kol Arm. kotb/o- 1. verbinden; tyllary k.6n predloZenielarda orjorug! verbindet die Worter zu Sltzen! (DJa 58); 2. assoziieren; kim ityn bihigi k.flbut Oktajbry kytta? wessen Namen assoziieren wir mit dem Oktober? [: der OktoberrevoluEtym.:: jak. xolbo- 1.2. ild. (mo.; moL. qolba- id. tionl (DSJ 113).

(Kal. MEJ 17). kolburi- ab-/schwiichen, vermindern; tugunan da k.bat er wird [es] durch nichts Etym.: : jak. xolbura- schwach werden. vermindern (Ub. 188). (DJa 70). - Etym.: ( russ. kolibri id. kolibri Kolibri Etym.: (*kolkos, s.u. kolkostik Kolchosebauer -(DemJ. D 182.287). Vgl. kolkuosriik. kolkuos.

t5l
kolkds s. kolkuos. kolkuos (DJa 167; Ub. 69), kolkds (DemJ. D 179.85), kolxoz (DSJ 106 s.v. iki; Acc.: kolxohu, DSJ 310 s.v. ygyr-) Kolchos. Etym.: ( russ. kolchoz id. (Ub. 69). - Vgl. kolkostak, kolkuosta-. kolkuosrfiik Kolchoseba Etym.: (russ. kolchoznik id. (Ub. 69). Vgl.
kolkostak.

kolkuosti- Mitglied des Kolchos werden (Ub. 69). kollektiv (Arbeits-)Kollektiv (DJa 168). Etym.: ( russ. kollektiv id.

kolobur 1. Beispiel (DJa 15); k.a zum Beispiel (DJa 124);2. zum Beispiel (DJa 15); 3. Muster, Modell; yjytyn k.u kiiriig! bildet Fragen nach dem Muster!
(DJa 19).
demselben Stamm wie kolo-.

: jak. xolobur l.-3. id. (s. Kal. MEJ 74); von primer. - Vgl. kolon- bestimmt/charakterisiert sein; verglichen werden; [im GedichtJ Kyhyl kigla k.on/Kyhyl flag buolbuta durch das rote Blut bestimmt [: weil das Blut rot istl/ist [auch] die Fahne rot (geworden) (DJa 116). Etym.: (kolo-. kolor '?', [im Riitsel:] bir iimiksin k.ugar tijbiit eine Greisin gelangt nicht zu ihrem ??? (DJa 156). Oder steht fij.r *k.ugugar (*koloruk (: jak. - bzw. ( dolg. k.ugar (s.u.)? xoloruk Wirbelwind) koloruk Etym.:

koloru/k (k.gv) Regalbrett; ta4aratyn k.gun annytygar unter dem Regalbrett mit Heiligenbildern (Ub. 187). Etym.: : jak. xoloruk id. kol6- 1. bestimmen, bezeichnen, charakterisieren, beschreiben; ikki predmety k.44ut l(k.n + -gytl nachdem ihr die beiden Gegenstinde charakterisiert habt (DJa 56);2. vergleichen (DJa 117: Acc. etw.; Dat. mit etw.). : jak. xolo- 2. id. (s. Kal. MEJ 74 s.v. xolobur, 75 s.v. Etym.: xolodohun); zum Stamm vgl. kolobur. koltir [sic!] Schwelle. Etym.: (ewk. koltir (Ub.62).-Ygl. kulttr. kolxoz s. kolkuos. kommulun- s. komulun-. kommun- sich (ver)sammeln (Belt. T 160.3). Etym.: : jak. xomun- sich reisefertig machen (komuj-. - Vgl. komun-. kommunistibeskaj kommunistisch (DSJ 193 s.v. 6ldrils-); K. partija Kommunistische Partei (DJa I l2). Etym.: : russ. kommunistiieskij id. komna, inl. k.lary, Acc. Pl. (DJa 163). Vermutlich ein Druckfehler fiir *komnatalary (s. komnala). Sollte es aber kein Druckfehler sein, so muB komna durch eine MiBdeutung des russ. Lehnworts als eine poss. Bildung der 3.Sg. (komna-ta) erkldrt werden. komnata (DJa 139), kumnata (Ub. 70), kuomnata (Ub. 132) Zimmer, Kammer (Ub. 70: ,,tol'ko o domach russkogo tipa, pridem narjadu s nazvaiiem {id, dom"). Etym.: ( russ. komnata id. S.o. komna. -(k.lv) in: titirl k.lar das Gewitter ist im Anzug [wcirtl.: sammelt komolul/unS. komulun-. sichl (Belt. T 168.60). komos s. komuos. komsomol'skaj Komsomol- (DJa 123). Etym.: : russ. komsomo(skij id. Vgl. komsomuolus.

t52
komsomuolus 1. Komsomolze;2. Komsomol [sic!] (Ub. 69).

komsomolec f. id. YgL komsomolskaj. komuj- sammeln, pfliicken; kihiliirin k. seine Leute zu sich rufen (DemJ. UA 109.156); kyajan k.bappyn iiiirgiin ich kann deine Herde nicht zusammentreiben (Art. 81); Siiini k. im Haus aufriumen lvgl. komujus-l (DJa 73); ot k. Blumen pfliicken (DJa 74); hugunnary k. Beeren sammeln lvgl. ahylykta-l (DJa 88). Etym.: : jak. xomuj- id. ( mo. qamu- id. (Kal. JW 184 s.v. - komun-. Ygl. xam). Etym.: (komuj-. komuj/us- (k.sv) gemeinsam aufrilumen (Nad. 36). komul/un- (k.lv) (KoS. T 188.46; DJa 107, 188), kommulun- (KoS. T 182.29) Etym.: sich (ver)sammeln, zusammenkommen; gesammelt werden. (komuj-. Vgl. komolulun-, kommtm'. komun- [nur ftir sich selbst?] sammeln, pfliicken; hugun k. Beeren sammeln Etym.: (komuj-. (DJa l3); kunik k. Pilze sammeln (DJa 188). Vgl. kommun-, komolulun-, komulun-; ahylykta'. komuo/s (k.hv) (DJa), komos (Belt. T 162.4) Schopfkelle; ihit-k.s (Collect.) Etym.: : jak. komuos - xamlas id. (*kamGeschirr, GeftiBe (DJa 9a).

Etym.: ( russ.

gui (Kal. MEJ ll5). komurduos Kiifer (DJa


281a).

44).

Etym.:

: jak.

xomurduos

id.

(VEWT

kon'iibernachten (Demj. UA 87.59); tfinii kommokko ohne die [ganze] Nacht [irgendwo] verbracht zu haben (Ub. 164). - Etym.: : jak. xon- id.: osm. kon- Zeltlager aufschlagen, sich niederlassen. koncert Konzert (DJa 54); k. ogor- ein Konzert geben/veranstalten (DJa 115); Etym.: ( russ. koncert id. k.ka it- zum Konzert schicken (DJa l6a). kon6odEu (Ub.), koroddu (DJa) aufrecht; k. tur- aufrecht stehen (Ub. 196); kulgiktara k. turallar seine [: des Hundes] Ohren sind aufgerichtet (DJa 100). Etym.: (*kontoj-: jak. xonioj- aufrecht stehen (mo. *yon{aji- sein (Kal. MEJ 105 s.v. xoniorynd-). liinglich in der Erde). kontotd- vergraben (Art. 83: sirgti k.gunan sie langen (k.gv) Achselhohle (KoS. T-181.12); iirdiiktiirii konno/k : jak. xonnox id. (*kojun-ak (Ub. 122\. Etym.: ihm bis zur Achselhohle

(Kal. V 32). Etym.: ( russ. kontora kontora Kontor, Biiro, Geschiftsraum (DJa 192). id.) jak. xontuora id. koriki Schlittschuh(e); k.nnan kalyi- Schlittschuh laufen (DJa 181).'- Etym.: (russ. koriki id.) jak. xaryky id. korflkilik mit Schlittschuhen (versehen); katokka k. hiirnH- mit Schlittschuhen zur Eisbahn laufen (DJa 189). kognomo (Ub,27), kognomuoi (DSJ 115), xo1nomuoj (DSJ 290; DO 130) 1. Etym.: ( ewk. schwarz Rentier;2. die schwarze Farbe des Rentierfells. (DSJ 290). korlnomo schwarz kognomuoj s. korlnomo. kojor- : k.fi tart- (DemJ. UA 105.56: /c.z [sic!] tarpyt> abreiBen.

154

k. korabl' Raumschiff (DJa 39). Etym.: : rusS. kosmiteskij id. kosmonav/t (Pl: k.tar) Kosmonaut (DJa 39, 173). Etym.: ( russ. kosmonavt id. kosmonavtika Kosmonautik; k. kiinii Kosmonautentag Feier (DJa 177). Etym.: ( russ. kosmonavtika id. kosmos Kosmos, (Welt-)All; k.ka kiit- ins All fliegen (DJa 39); Otvainaja diiin yt bilisti k.ka bir iitii der Hund OtvaLnaja war flinfmal im All (ebda). Etym.: ( russ. kosmos id. kostur s. kostilr. kostfir (Pek. 598, 3523), xosh]ir (s. bya), kostur (Ub. 60) das Rentier links im Etym.: (ewk. kdstur (Ub. 60). Gespann. (DJa 59). Etym.: (russ. koika id.) jak. kuoska id. ko3ka Katze kot- I weglaufen, fliehen (Nad. 6). kot- II schaffen (k<innen), vermogen; koppottorun kotollor sie konnen schaffen, was [andere] nicht schaffen (DJa 125); kot [sic!] turbattak orunugar [sic!, : oro-l er konnte sich nicht im Bett aufrichten (DemJ. UA 105.54). Etym.: : jak. xot- id.: atii. kod- grindlich tun (u.a.) (s. Kal. EJE
kosmiEeskaj kosmisch;

: jak. xotoyos id. Kork am Netz (DJa 203). - Etym.: (aus einem Kessel o.i. etw.) herausnehmen (DemJ. UA 120.49). kotorEtym.: : jak. xotor- id. - s. kotun ll. kotu kotuj Miidchen (DJa 99). Etym.: : jak. xotuj id. kotun I s. katun. kotun II (DJa 85), kotu (DemJ. UA; DemJ. D) in Richtung; gemiiB; kiin k. nrgiddijn turar diii ein Haus, das sich in Richtung zur Sonne dreht [im Miirchenl (DemJ. UA 110.196); iin hand1 k. buolan kiirdiin laB es nach Etym.: : jak. xotu gemdB. deinem Dafiirhalten sein (DemJ. D 181.187). kiibiij- auftauchen, auf die Oberflriche kommen (DemJ. UA 145.4). Etym.: (*kdp-: jak. kdp- id., vgl. osm. kbp-ilr- schlumen (Kal. VI 49 s.v.
kotogos Schwimmer, kdbsilii).

- .). 124f

kiibiiiir Teppich (?), mit Teppich bedeckt (?); tinb k. Tajmir das mit einem weiBen Teppich bedeckte (?) Tajmyr (DJa 9l). Etym.: vgl. jak. kdbiliir I ((russ. kovdr) l. Teppich; 2. Teppich-; kdbil1r II Rahmbutter. kiigiir- 1. blau werden (Ub. 130); 2. grtin werden (ebda); ot k.dii das Gras wurde griin (DJa 76),- Etym.: : jak. kbydr- 1.2. id. (*kdk-tir-;vgl. kil6k. Etym.: (ki)gdr-; fij,r -kdj s. Kal. MEJ kiigiirkiij l. blau; 2. griin (Ub. 130).

kiigiit- gutes Beispiel geben; in Bewunderung versetzen (DJa


Etym.: :

77f.

166).

jak. kdyilt- id. (kdyilj- entziickt sein, bewundern, nachahmen (kox Neigung, Nachahmung <*kdk (s. Kal. JW 186). kiihiirdiir Trennung; tyly k. Worttrennung (DJa 34); tyllary k. kiirdtik arirW<irter nach Worttrennungsregeln trennen (DJa 72). Etym.: (kdhdrilt-. Vgl. kdhiirdilliln-.

155

kiihiirdtit/iin- (k.lv) getrennt werden; bir slogtik tyt k.liibet ein einsilbiges Wort wird nicht getrennt (DJa 35). (k6h6rilt-. - Etym.: kiihiir/iit- (k.dv) iibertragen, (Wort) trennen; tyly atyn stroEkaga slog araksar hirinfln k.diibiit ein Wort trennen wir [wortl.: iibertragen wir auf die andere Zeilel an der Silbengrenze (DJa 34); majnajgy slogtan ikkis slogka k.diig! Etym.: tibertragt [es] von der ersten Silbe in die zweite! (DJa a\. (*kdhdr- iibersiedeln (( ftos-, s.u.), vgl. jak. sekundlre Kaus.-Bildung Vgl. kdhdrddr. kdhdr- iibersiedeln. werden, sichtbar/zu sehen sein (DJa 175); xanna iirfl kiihiin- (kristV) gesehen hyrdyk kiistiirgii taly irgendwo soll ein Licht zu sehen sein (DSJ 235 s.v. taly); uhuga kiistiibiit sein.,Ende ist nicht abzusehen (Ub. 113). b,ty'''.' : iat. kiihi)n- id. -- (Ub. 117; DJa 80, 101), 4)#kaz-an-. 99; DemJ. UA), kiit- (Ub. 155) kftt- (DJa kiihiiter-/warten; kanikulga k. auf Ferien warten (DJa 80); mifigin k.illlir sie erwarten mich/warten auf mich (DJa 101); ikki niidiiliitii k.iiiim nida ich soll zwei Wochen lang warten (Ub. 117); k.n hatir er wartet umsonst (Ub. 155); ubajdaryn k.ii olorbut er begann, auf seine Briider zu warten (DemJ. UA YgL kfitfi. Etym.:: jak. kdhilt- id. 122.107). Etym.: (kds-. ktihft Nomadisieren; Nomadenlager (Ub. 130: 'kodev'e').

kiihiimsiik gern nomadisierend

Vgl.

kdhfrrnsrik.

(Ub. 130). Etym.: <kdhfr. (*kdkilz-il (*ki)kilz O jak. koyrjs id., osm. (Ub. 58). Etym.: kiiksii Riicken gdgilz - gdjilz Brust) * Poss.-Suff. -zi. kiikiin s. kdkiln. kiilliir- zeigen (Ub. 36); til$ita bloknotun aryjan k.biit sein Vater schlug sein Notizbuch auf und zeigte [was darin geschrieben stand] (DJa 189). Etym.: (kdr- * Kaus.-Suff. -tar (Ub. 47\. - Schwei8; bihigittiin k.mmiit ustubuta der Schwei8 lief an uns herunter kiiliihii/n (Vor. SZ 53); k.niim hyrajbar tagysta mir brach im Gesicht der Schwei8 aus (DJa 102). Etym.: s. kdliln- l. kitluj- (Zugtiere) einspannen (Ub. 150; DemJ. UA 86.47). Etym.: <*kdl ) dolg. (Ub. 100, 126), kitliijit (Ub. ll9) kleiner See. kiitiijn
k6t

kiiliijii s. kbltijti. kiiliin- I (k.V) (Zugtiere) einspannen (DemJ. UA 128.336, 142.4: taba Etym.: (mo. (Kal. VI 50; Kal. MEJ 18 s.v. kdlgd). k.rin baran). - Ob kdliln- I und kdliln- II etymologisch identisch sind, Ygl. kbnj-. - der unterschiedlichen prdvokalischen Stimme ft6ltinV: bleibt wegen kollv) fraglich. kiil/iin- II (k.lv) aufrichten, ausstrecken; k.tilibiit atagyn er streckte sein Bein Vgl. kdliln- l. aus (DemJ. UA 98.124). ol iirdiitiiniin kirynan k.iitdtiliir die Oberfliiche kiim- be-/iiber-schiitten; Etym.:: jak. kdmiiberschiitten sie mit Schnee (DemJ. UA 143.12).
ver-/be-graben

kil6L

osm. gdm- begraben (ESTJa

III -71).

1s6

kiimii Hilfe (Nad. PAD 32); iti irflflbitigiir ulakan k. dies ist eine groBe Hilfe fiir unsere Mutter (DJa 163). Etym.::jak. - Etym.: (kdmt). ki)mii id.:kirg. k\miik id. kiimiihiit Helfer (DJa 106). kiimiilii/s- (k.hv) helfen; fiii tiliitignr k.s- im Haushalt helfen (DJa 163); any min agaj iininkii k.htim [sic!] jetzt kann nur ich dir helfen (DemJ. UA 124.157); ulakan kihiliirgii k.spiikkiit? habt ihr den Erwachsenen geholfen? (DJa a). Etym.: (kdmi). kiimiir ein erloschenes Stiick Kohle (DemJ. UA 122.106). Etym.: : jak. kdmdr id. : osm. kdmiir Kohle. kiimiis 1. Silber (Ub. I l2): 2. silbern (Ub. 153) - iirr4t k. id. (in: iiri)r1 k. iibersetzt: 'belyj serebrjannyj pol'l); 3. golden (DO 40; s. kyl l\; . allerliebst; k. iffl baraksan allerliebstes Miitterchen (DJa 166). Etym.: - jak. kdmi)s 1.-4. id. (*kdmili ) osm. gi)mili 1.2. id. - S. auch kyrt. kiimtiskiin- sich schonen, sich hiiten (Abl. vor) (DJa 134). Etym.: (kdmilskd-. kiimiiski- verteidigen, schiitzen, hiiten; tinyn k. sein Leben schiitzen (DJa 154). Etym.: : jak. - sich aufrichten kdmilskd-. kiin(Belt. 49). Etym.: : jak. MK. kdn- id. kiinniir- korrigieren, richtig einstellen (s. htip). Etym.: (k6n-. kiinii 1. gerade, aufrecht (Nad. PAD 34); 2. aufrichtig, ehrlich, geradsinnig (DJa 183). Etym.: (kt)n-. kifudtij hohl (Nad. 39). Etym.: : jak. k1ryddj id. kifuiil 1. vergebens, umsonst (DemJ. D 182.260); 2. adv. frei; k. ]t- frei lassen (DemJ. UA 127.273);3. Erlaubnis; k.ii huok er darf [es] nicht (DJa 136). Etym.: : jak. k\ryi)l 2.3. (ESTJa III 75). - Moos (?) (DJa 23). id. kiippiik Etym.: : jak. kdppdx Moos. kiipsiit- s. kripsrit-. kiir- 1. schauen, blicken (DJa 179: Acc. auf jn; Ub. 25, 155); k.dii fsicl, : p5, ddl attygar! schaue mal daneben! (DemJ. UA 127.284); 2. sich ansehen; kinigii ojfrtun k. sich Bilder im Buch ansehen (DJa 107); 3. sehen (Ub. 155), s. tirdnin;4. pfllegen, schonen; pamjatnigy k. ein Denkmal pflegen (DJa 197); hnptnrin iidiigiijdik tutuogun, k.iiiigtin nida er soll seine Gerite sehr schonen (DJa 98); 5. (nach -an-Ger.:) versuchen; miriigin kiitiigiin k. En! versuche mich doch mal hochzuheben! (Ub. 179) [s. auch kotun Il, dd; e. in: tds k. s. las. Etym.: : jak. kdr- l.-5. id. (*kdr- (ESTJalllTT). S. kbrdn. kiirdiibtil Wunsch, Bitte; iin k.giin toloruom ich werde deinen Wunsch erfiillen (DJa 153). Etym.:: jak. kdrddbill id. (k6rd6-bilt (Kat. :;MEJ 72). kiirdiin- 1. [etw. fiir sich selbst] suchen, sich aussuchen; akkytyna k.i[! sucht euch ein Pferd aus! (Art. 80); 2. um ein M[dchen werben (DJa 75). Etym.: (kbrd6-.
muostata sein silberner FuBboden [DemJ.

UA

105.59, wo jedoch

irrtimlich

157

[.iirdii/s- (k.hv) bitten; bert k.hiibiin iiriigin ich bitte dich sehr (DJa 153); uskin Sibaikatten tuok diiin k.stii? worum bat der Hase den Biren? (DJa l5a). Etym.: (kdrdi-. k0rd/6- l. bitten (Ub. 119; DJa 155: Abl. jn; DemJ. UA 124.155: Acc. etw.); 2. suchen; k.ii [sic!,: -al bar- (KoS. T 131.17):k.ft hyryt_ (DJa 136) suchen gehen; hiigiitii k.ff tagys! gehe hinaus und suche die Axt! (ub. 160). Etym.: : jak. k6rdd- id. (*koiJd- ) osm. g6zki- beobachten. kiirdii/k 1. wie, iihnlich (ub. 190); XY tyahyn k.giiniin iflkur-iikyr gyn- einen dem Klang von XY iihnlichen Pfiff ausstoBen (Do 77f .\; 2. als ob (ub. ygr. or bargdn bary omuk yryatyn 188); 3. nach, gemi$ (s. kdhbrdr-). yllyr lsict,: -yrl k.kt(il? (k.k dal solch ein bargdn [Musikinstrument], das Lieder aller Fremdvrilker [,,na vsech jazykach pesni"] erklingen lassen [wortl.: singen] wiirde (DemJ. uA 123.144). Etym.: (k6riin- + -ylc (ub. - kijrdilkkdn. 189), vgl. jak. kurduk, dolg. gurduk. Vgl. kiirdiikkiin ganz dhnlich, sehr iihnelnd; aryjbytygar mdiiitr k. taksa kiippiit als er nur [die Truhe] riffnete, ist [aus dem Innern] etwas einem Bail sehr Ahnhches herausgeflogen (DemJ. uA l09.l7l). Etym.: (ki)rdilk+ Dimin.-Suff. -ftan. kiiriin (+ Acc.) nach, gemi8; yjytyl koloburu k.! stellt Fragen nach dem Muster! (DJa 19); predmet kajdagyn ktiiliiriir tyllary tuksarynan k. hurujrq! schreibt entsprechende [wortl.: nach ihrem Dazu-passen] wrirter, die die Eigenschaften der Gegenstinde ausdriicken [wortl.: die ,,das wie" der Gegenstdnde zeigenl (DJa 56). Etym.: w<irtl. 'sehen, blicken' (kiir-. kiirsiiliin- liebenswiirdig sein, Liebenswiirdigkeiten sagen (DemJ. uA ln.gg). kiirsiiii bescheiden, verniinftig, ruhig, artig (DJa 120). Etym.: : jak. karsiA id. (mo.; moL. kersegil (u.n.) klug (Kal. MEJ l7). kiirsii/s- (k.hv) l. (kytta mit) sich rreffen (DJa 147; DemJ. D 180.166); 2. jn) treffen; (Acc. erblicken (DJa 116). Etym.: (k6ri)s_. kiiriil- (kollv) sich ansehen, sehen; minigin ft iis d'ylga bultannara onuga hiri kiilliirii laB mich gehen, drei Jahre lang selber jagen und die welt sehen (KoS. T 187.19). Etym.: (kdr-. - Vgl. kdri)ld-. kiirtil/fl- sich umschauen, um sich schauen; k.!in kiirbiitii er schaute um sich und sah... (Ub. 195). YgL ki)rill-, ktjrij6t6-. ktiriimnflk stattlich; orduk k. faktar eine sehr stattliche Frau (ub. l2l: 'Zen5dina bolee vidnaja'). - Etym.: (*k6rilm Aussehen (k6r_. kiirii/n- 1. sich selbst sehen, sich sein eigenes Spiegblbild ansehen; onton ilik holfrrga k.mmiit danach sah er sein Spiegerbild im wasser dqs Eimers (DemJ. uA 122.103); 2. mustern, priifen; ilimniirin, motordaryn k.n- die Netze [und] die Motorboote tiberpriifen (DJa 94); 3. sich kiimmern, pflegen; giniliir biijilirin k.nflIliir sie kiimmern sich selber um sich (DJa 163). Etym.: (kdr-. - sich schauen (DJa 142); vgl. k6riild-. kiiriiiili- um kiir/iis- (k.sv) 1. treffen; tahiraga dogottorbun k.iistiim drauBen habe ich meine Freunde getroffen (DJa 199); Haqa lyly k.sdrii biiliimnin- sich auf das

158

Neue Jahr vorbereiten (DJa 138); 2. (gemeinsam) begriiBen, feiern; kajdak

k.sftCiilSirij bu kiinii iiliihit fonnor? wie feiern die Werktitigen den Tag? (DJa192);1Mai prazdnigyn k.s6rii um den 1. Mai zu feiern lDfa tl:;. Vgl. kdrfrs-, kdrsils-. Etym.: (ki)r-. - Schau (Nad. 22). Etym.: (kbr-. kiirft kOfr/s- (k.hv) gemeinsam schauen; k.hiilflr [sic!, : -//-] sie schauen gemeinsam (Ub. 121). S. k?irils-. kiis I (kohV) Ehefrau; ktihiim tilbtitii ikkis syla buolla es ist das zweite Jahr, daB Etym.: - baE.kdi Frau, Familie (Vor. meine Frau tot ist (Vor. SZ 170). Vgl. kos II, III. SZ 170). Etym.: : jak. kbs id.: osm. gdf kiis II Nomade (KoS. T 187.23). -l, lll. Vgl. ktis Nomadenwanderung. Vgl. kds l, II: dlgbbiln. kiis III Rentierkarawane im Winter (Ub. 6l). kiis- (kohv) 1. nomadisieren (ub. 19; Belt. T 160.2); 2. wort getrennt werden,

kiistiil/iin- (k.lv) gesehen werden, sichtbar sein (DemJ. UA 120'25). Ygl. kdrilmndk und jak. kbstil Aussehen. kiistfilflk pr?ichtig (?) (DJa ll7). 1. fliegen (DJa 189; Ub. 120, 153, 189); iiiirii-k.ii in groBer Freude (DJa kiit107); iiiirn-k.ii olor- aus vollem Herzen leben (DJa 123): 2- rennen; im Galopp laufen/reiten, dahinjagen (DSJ 119)' Etym.: : jak. kdtf . id.: atrd. kbti- sich erheben, steigen (Kal. JW 186). kiitii/k- (k.gv) (alle Belege au8er Vor. SZ 151), kiitiix- (Vor. SZ 151) 1. heben (Ub. 179; DJa l0l; Vor. SZ l5l) : iihi k.k- id. (Ko5. T 190.10); 2. auf die Schultern nehmen (DemJ. UA 98.123); 3. tragen; kyhyl flagtary k.k- rote Etym.::jak. ki)tdx- f. id.; auf den Scho8 Fahnen tragen (DJa 192).
nehmen.

8e).

sich trennen lassen; kiisptit tyl untrennbares Wort (DJa 35). Etym.: : jak. kiis- 1.2. id. (vgl. kbhdri)t-): osm' 96[- l. id. (ESTJa III

kiitiir 1. Vogel (DSJ 299 s.v. iobi);2. Fliigel (s. kbtiirddk). Ygl. kynat. ki;tt;r l. id. ( kdt-.

kiitiirdd/k (k.gv) Fliigel besitzend; kiimiis k.k. atynan auf Pferden mit silbernen Fliigeln (Ub. 153); k.gii kiitiippit Tiere, die Fliigel haben, liBt er nicht Etym.: (ktitt)r. fliegen [von einem guten Jiger] (Ub. 102)' kiitiix- s. kdtbk-. kiitiil/iin- (k.lv) beseitigt/entfernt/weggeschaffen werden; k.liibiit bukvalary hitiir- [in einer Schuliibung] fehlende [wortl.: beseitigte] Buchsthben einsetEtym.: : jak. kdtilliln- zersttirt werden; vgl. jak. kbtilrzen (DJa l4).
zerst<iren

Etym.': jak.

lassen (s. kdtdrddk); ogolor Sardaryn k.tii Kinder liefien ihre Etym.: <kbt-. Luftballons steigen (DJa 192). (ub. D) Intensivierungspostposition; l. viel; taba k. : taba trdttin (ub.), kiikfin k.ii viele Rentiere (Ub. 67); kihi k.A viele Leute (Ub. D 65);2- groB' gut; huruksut k. jemand, der gut schreiben kann (Ub. 113); [s k. ein groBer

(Kal. VI

51).

kiitiit- fliegen

Meister (ebda);

3. sehr; iti k. sehr warm (Ub.

131); tymni

k.

(Ub.

159

67) : tymnf k.n (Ub. D 65) sehr kalt; iigiis k. sehr viel (Ub. 67). Das Wort nimmt Kasussuffixe an, z.B. kiirbiit taba k.ii er sah viele Rentiere (Ub. 113).- Etym.: (ewk. -kakun--kdkun--kdkiln id. (Ub. 67;tJb. D 65). Vgl. baga{y, muria, tuia. k6l s. kili;l.Etym.: ( russ. kraska Farbe : colour. kraskali- ffirben (DJa aQ. Krasnaj - Krisnai, in: Krasnaj plo5dad' der Rote Platz in Moskau (DJa 64); s. ploiiad; Krisnaj Armyja Rote Armee (Ub. 69): yrlrrl Armija. Etym.: (russ. Krasnaja ploiiad id.; Krasnaja Armija id. Ygl. kyrasnaj. Etym.: Kreml6vskaj, in: K. istiiinii die Kreml-Mater in Moskau (DJa 196). ( russ. Kremldvskaja stena id. Etym.: (russ. kroket id,. kroket Krocket Spiel (DJa 181). kru5kalak mit Krug/Kriigen; laktattar k. kiiliinniir ygaiylar Frauen kommen Etyrn.: (*kruika mit Kriigen [und] melken [die Knhe] (Belt. T 162.2). ( russ. kruZka id. Etym.: : jak. kuba id.: osm. kugu id. (s. Kal. kuba Schwan (Ub. 140). | 6 s.v. aba). Etym.: ( russ. kuvalda Vorschlaghammer fiir kubilda schwerer Hammer. Handschmiedearbeiten (DSJ ll9). kubulgatak [sic!, : *kubulgattak] adj. ftemand,l der sich in der Zauberei auskennt; tuok k.kynyj? kennst du irgendwelche Zaluber? (DemJ. UA Etym.: (*kubulgat: jak. kubulyat Metamorphose (mo. 107.104). - (qubilyan Reinkarnation (Kal. MEJ 117). Ygl. kubuluj-. qubilyad, Pl. jak. kubuluj- id. kubuluj'sich (in etw.) verwandeln (DJa 116). Etym.:: -Vgl. kubulgatak. (mo.; moL. qubil- id. (Kal. MEJ 104). kudiuguj (DJa 83; DemJ. UA 85.23), kutiuguj (DemJ. UA 119.3), kut5uguj (ebda 145.1), kui[uhuj (KoS. T 182.24), kiiEEiigiij (Ub. 102, 133), kiidCiigiijii (s. brirt) klein; ylbyt k. ogotun er nahm sein kleineres Kind (DemJ. UA 85.23); muq k.ogo das kleinste (: jnngste) Kind (KoS. T 182.24); iiniginnflgiir k. er ist kleiner als du (DemJ. UA 145.1: 'meri5e tebja rostom'). Etym.:: jak. kuiiuguj. Vgl. kiliiilgiljkdn. kuCEuhuj s. kuiiuguj. kugagan s. kuhagan. kugagar adj. einen diinnen, langen Hals habend (vom Lappentaucher, zool.). Etym.: (kuogaj-. kugu s. kuogu. kuhagan (DemJ. UA), kugagan (Belt. T 168.70) schlecht, bose; min k. kistakpyn ich habe eine schlechte Tochter (DemJ. UA 97.77); k.ynan mit Etym.: : jak. kuhayan id. Gewalt (ebda 104.18; vgl. iltilhnntin). Vgl.

kuhagannyk adv. schlecht; k. olor- lrmlich leben (DJa ll3).Etym.: (kuhagan. Vgl. kuhagaryrya. kuhaga{0a adv. dumm; k. iiiiriitfl huoga er wird auf keine dummen Ideen kommen [wortl.: nicht dumm denken] (DemJ. UA 127.277). Etym.: (kuhagan.

kuhaganna, kuhagannyk.

160

kuhu s. kuogu. *kujak s. *kuriak. kujka Kopfhaut des Menschen. Etym.: ( ewk. kujka Schddel ) jak. kujaxa 1. Kopfhaut; 2. gegerbte Kopf- od. Beinhaut (Ub. 41). battak. - S. Etym.: (ewk. kupiu Art kuk6u Bettdecke, am FuBende zusammengeniiht.

(Ub. 63). kukla Puppe (DJa 52).- Etym.: (russ. kukla id.) jak. kukula id. Etym.: ( ewk. kukti id. (Ub. 64). kukti Kuckuck. kul (KoS. T 184.28), kil (ebda 184.27) Sack; gini ikki k.u kariynnan tolorbut er Etym.: (russ. kul id,.) hat zwei Siicke mit Geld gefiillt (ebda 184.28). jak. kul id. Etym.: ( russ. kulak id.) jak. kulak id. (Ub. 69). Vgl. kulik GroBbauer.
Schlafsack kulaky. kulak.

kuldky Faust (DO 74, 129).

Etym.: (russ. kulaki,Pl. (kulak id.

Vgl.

kulgak s. kulgak. kdgn/k (k.ev) (Ub. 41, 43), kulgak (DemJ. UA; Ub. 36) 1. Ohr; 2. Biigel, Henkel; altan iiny ikki k.gyttan tutan barannar sie hielten den kupfernen Etym.:: jak. kulgax Kiibel an beiden Henkeln (DemJ. UA 107.113). l. id. ((*kulkak): osm. kulak l. id. (VEWT 298b). S. yarakan. kulikan Wurm. Etym.: (ewk. kuliktan id. (Ub. 64). - adj. ohne Horner (Ub. D 66). YgL nirlian. kultumak (Popigaj) Etym.: : jak. kulut id., alter Pl. (kul id. (Kal. MEJ kulut Sklave (Ub. 43). ll7; VEWT 297b). kum s. kam-kum. kumak Sand (Demj. UA 123.116). Etym.: : jak. kumax id. (*kumak (*kum) osm. kum id. kumaky s. kumaky. Etym.: ( ewk. kumaldn id. (DSJ kumalin Decke aus gegerbter Kopfhaut.

kumiky (Art. 85; DJa), kumaky (Belt. T) Papier; k.nnan [sic!, : -nan?, -ttan'll soldatiktary ogor- Soldatenfiguren aus Papier basteln (DJa 65); k.ffan tabalary kyryjaiylar sie schneiden Rentiere aus Papier aus (Belt. T 162.2). Etym.: ( russ. bumagi (Gen. ( bumaga Papier, wie in iz bumagi aus Papier)) jak. kumayy id. Etym.: ( russ. komar id.) kumir Miicke; k. tiihflrfliEi Schnepfe (DSJ 123). jak. kumar id. Etym.: Kontam. kumirynr{yk Miickenschntznetz filrs Gesicht (DSJ 123). ( russ. nakomarnik id. und dolg. (( russ.) kumar (s.o.). Etym.: kumds roter Kattun; rot (?) (Ub. 71: 'nazv.[anie] materiala i cveta'). ( russ. kuma( id. (ebda) ) jak. kumai roter Kattun. kumnata s. komnataEtym.: ( ewk. kunetu Ubergangskunatu mit Glasperlen verzierte Schuhe. schuhe mit hohem Schaft (Ub. 63).

t23).

l6l kunik Pilz (DJa 86; DSJ 123); k. komun- Pilze sammeln (DJa
Etym.:: jak. kundx id.
188).

- YgL kunaktan-. kuniktan- Pilze [nur fiir sich selbst?] sammeln; k.a hyrfi- in die Pilze gehen (DJa 86). Etym.: (kunak. - unteren Rand der Damenpelzjacke, unterhalb des Besatzes kunus Saum am (Pek. 1218). Etym.':jak. kunus 1. Erdaufschiittung unten an der Wand; 2. Saum oder Besatz am unteren Rand des Pelzmantels (ebda). *kuriak (*kuiak?; Pek. 1lgg*fiihrt die jak. Lautgestalten kujax kuriax an; nur die Bedeutung kennzeichnet er als dolg.) Harnisch der dolg. Kdmpfer,
bestehend aus kleinen eisernen Ringen, die den K<irper vom Hals bis zu den Knien bedeckten (ebda).

kuriis

l.

kujas

krqsa (DSJ 123), kfigsa - kfimsa (DSJ 129; Vor. SZ 149) ein Fisch (DSJ 123: 'kunZa'; DSJ 129: 'kumZa'; Vor. SZ 149: 'kundZa'). Etym.: : jak. kuobax id. ( ? *kuobaj- ( mo.; xlx. kuobak Hase (DJa 57). - (Kal. EJE 127). xowoj- kegelformig sein kuogaj- den Hals strecken (Ub. 130). Etym.: : jak. kuoyaj- - kuoxaj- id. ( ? mo. *qojiquji- langhalsig sein (Kal. MEJ 145). Vgl. kugagar. kuogu (DO), kugu (DemJ. UA 127.291), kuhu (ebda ll0.l82) 1. Kindchen; Sohnchen (DO 129); 2. Anredeform; huok, k.! nein, mein Lieber! [sagt eine Frau zu einem Fremdenl (DemJ. UA 110.182); ataj ataj, k.! geh weg, mein Lieber, geh weg! (ebda 127.291). *kuohak - *kuohik (Pek. 1233 fiihrt nur die jak. Form mit -x an und kennzeichnet die Bedeutung als dolg.) eine Befestigungsvorrichtung fiir das Messer wihrend der Bearbeitung eines schaftes oder pfeilstabes. Etyrrt.'. -- jok. kuohox - kuohdx Rlnne, Rrete (*koguSok ( *kogus ) MK. kogui Wasserrinne (vgl. Kal. VI 53 s.v. kuoha-). kuoka (DSJ 124; DemJ. D 179.64), kuoxi (Vor. SZ 149) Hecht. Vgl. hordory. (Nad. 22); 2. *Meinung, Ansicht (s. kuolulak). kuolu 1. Sitten, Tradition Etym.: : jak. kuolu l. id.;2. Regel, Befehl (mo.; moL. qapliRegel - chin.) (Kal. MEJ 36). (( kuoluldk eine Meinung/Ansicht vertretend; kulikybar k.pyn meine Ansichten Etym.: (kuolu. stecken in meiner Faust (DO 74). kuomnata s. komnata. kuopta kurze Frauenjacke (Ub. 70, 155). Etym.: (russ. kofta id. (Ub. 70) ) jak. kuopta id. Etym.: ( russ. koia id. (Ub. 32). kuosa Haut. kuot- ent-ifliehen (DJa 52) hippiitim, tugutum k.an kdlla ich habe [es] nicht

Hitze (Ub. 38); 2. warme Tage (Ub. D 47). Etym.: : jak. kujas - kuriAs f . id. (Ub. 38) ( *kuria.f ) aujg. kujai l. id. -

kuotu s. hilrilk. kuoxi s. kuoka kupinjkii [sic!] Kleingeld.


ll
Prace Jgrykomawvi

mehr eingeholt, mein Rentierkalb ist mir entflohen (DJa Etym.: : jak. kuot- id. <*kol- ) osm. ko-.i- laufen.

101).

Etym.: ( russ. kopejka Kopeke (DSJ 126).

z.

ll4

162

kupyas Kaufmann (Ub. 111). Etym.: (russ. kupec id. kur Gtirtel (Ub. 146). Etym.::jak. ati. kilr id. (VEWT 301f.). kur- s. ftfr-. kurahta ein Dachteil (KoS. T 190.9: 'karman'). Vgl. kurak l? kuranak s. kurdnak. kurag ungefEhr, circa; fyl k.a ungefihr ein Jahr lang (DJa 170); muoraga buollum yj k.a in der Taiga war ich ca. 1 Monat lang (DemJ. D 179.94); uon orduga iis k.a ca. 13 (Ub. 137); buCda k.a ungefiihr so viel wie das hier (ebda); bir Cis k.ynan oloron kilyam ich bleibe ca. eine Stunde (ebda). Etym.: : jak. kririrl id. (Ub. 137). kuri/k I (k.gv) Kriimmung, Biegung (Ub. l2l). Etym.: : jak. kurax id. (DemJ. UA 143.9-10). kurn/k II (k.gv) eine Schnur am Fischfangnetz kurflnak (DemJ. UA), kuranak (Belt. T) trocken auch vom Wetter (Belt, T 169.79); k. hirgii hytyar- an eine trockene Stelle legen (DemJ. UA 141.10). Etym.: : jak. kurdnax id. (*kurganak. Ygl. kur-. kurdary adv.-geradeaus; iti tiibiiliiginiin k. baryaglS du wirst- geradeaus, entlang dieses FluBnebenarmes fahren (DemJ. D 181.190). kurdi- sich giirten (Ub. 146). Etym.: (kur. kurgum Unterteil des Bauches; Leib Q, s. korgo$un). Etym.: : jak. kurgum Hiiftgegend; Unterteil des Bauches. Etym.: ( Kontam. von kur'Gtirtel' und xargym (( mo.) 'iuBerer Teil der kistengegend des Pferdes' (Kal. VI 53). kurfaga Wurm; flgin-iigin k.ldk kutujaktar verschiedene Wiirme und Miiuse (Ub. 177). Etym.:: jak. kurgaya Insekt; kleines Reptil; vgl. ati. kurt - MEJ 47; VEWT 303f.). Wurm (Kal. kurisa Huhn (Ub. 103). Etym.: ( russ. kurica id. ) jak. kfrrussa id. kuruja immer (+ Komp.); s. idptd-. kurumn/i- feiern; bu tiirdbiit ktimmiir k.uom da werde ich aber feiern an meinem Geburtstag (DSJ 127). kus Ente (Nad. l5). Etym.::jak. kus id. (*kui) osm. krz^f Vogel. kus- s. kfls-. kusijyn (Ub. 68), kuSijyn (Ub. 32), kiislijin (Ub. D 65) Wirt, Hausherr, Besitzer. Etym.: (ruSs. chozjain id. ) jak. xahajyn l. id.; 2. Herrscher - Vel. kilidjinni-. (Ub. 68). kustu/k (k.gv)- Regenbogen (Nad. l5); tuok baskoj k.gaj! [mit Intensivierungssuff. -ojl welch wunderschoner Regenbogen! (Belt. T 167.54). Etym.: : jak. kustuk l. ein Pfeil;2. Regenbogen (*kui-luft *'Pfeil zum AbschieBen von V<igeln' (*kui Vogel (s.o. kzs). Die Bedeutung 2 resultiert aus der metaphorischen Entwicklung der urspriinglichen Bedeutung l. jak. kut id. (*kut) atii. kut id. kut Seele (DemJ. UA 109.162). - Etym.': kut- gieBen (Ub. 74). Etym.: : jak. kut- id. (*ku6- (VEWT 296ab). - Vgl. kutar, kutun-. kutan- s. kuttan-. kutar Trichter (Ub. 74). Vgl. boruonka. Etym.: (kut-. kuttugui s. kuiiuguj.

t63
kut5uguj s. kuiiuguj.

kuttan- (Ub. 120), kuttyn- (Ub. 163), kutan- (DemJ. UA 92.26) Angst (kutta-. bekommen, intrans. erschrecken (Abl. - vor). - Etym.: kuttanyak. kuttanriak iingstlich; k. hiirflk Angsthase (DJa la5). Vgl. - Etym.: (kuttan-. kuttanyak erschreckend, furchtbar (DemJ. UA 122.104). Vgl. - trans.kuttanriak. (Nad. 21). Etym.: : jak. kutta- id. (? *korkyta-; kuttierschrecken vgl. Kal. MEJ 67: ( mo.?; oder-( kzt (s.o.)? kuttyn- s. kuttan-. kutujak 1. Maus (Belt. T l63.Titel; Ub. 73, 177; NR, K: BeKo. 78); 2. Vorname des Kindes, bis es seinen offiziellen Namen erhiilt (Ub. 73). : jak. kutujax id. - Etym.: (kut-. kut/un- (k.tv) gegossen werden (Belt. T 168.72). - Etym.: kuturuk l. Schwanz (Ub. 57); 2. adj. mit langem Schwanz,langschwinzig (DO : jak. kuturuk 129);3. Wolf (Ub. 57); 4. Heck, russ. ral' (ebda). - Etym.: 1.4. id. (Ub. 57) (*ku6ruk) osm. kujruk l. id. kuturuktik (DJa 17), kuturuktix (DO 73) einen Schwanz habend. - Etym.: (kuturuk. kfihardyl/yn- (k.lv) entfernt werden, fehlen; kannyk bukva bu tyllarga k.lybytaj? welcher Buchstabe fehlt [wortl.: wurde entfernt] in diesen Wortern? (DJa 7l). kfil s. kzl. kilfir (DO 129), kfiltir (Po. 163) Tiirschwelle. Etym.: ( ewk. kultir id. (DO 129). YgL -kurysa. koltir. kftmsa s. ktgsa s. kurlsa. jak. kur- (Nad. 22),kw- (DemJ. UA 123.122) trocken werden. - Etym.:: kur- id. (*kur-; vgl. osm. kuru- id.. klrinka abgehduteter, ausgeweideter Korper eines Pelztieres (DSJ 129). Etym.: (russ. dial. kurenga abgehluteter, ausgeweideter Korper eines
kus- (Ub. ll2, 122; Art. 85), kus- (Ub. 121) (kn/uhV) 1. umarmen; iriiitin muojuttan k.ta er fiel seiner Mutter um den Hals [wortl.: umarmte] (Art. 85); 2. mit beiden Armen umfassen; munu ikki ilitiniin k.put er hat es mit beiden Armen umfa8t (Ub. I12, l2l); 3. in beide Arme nehmen; kfihan : jak. kus- 1. - 3. id. ylbyt er nahm [es] in beide Arme (Ub. 122). - Etym:: (*kui-; vgl. osm. ku{-ak-la- 1.-3. id. kiicijinnfl- (DsJ 134), xiiifljinni- (DsJ 294) den Haushalt fiihren. - Eiym.: *xilidjin ( russ. chozjain (s. kusajyn). <*kiliAjin - I wv KuccuguJ(a, s. KuccuguJ. Etym.: (kiliiilgilj (s. kuituguj). kiidtiigfijkfin sehr klein, winzig (Ub. 132).

beliebigen Tieres.

Vgl. kiiiiilkrin. kiiddiikiin (Kos. T 186.3), kiitriikfln (ebda 186.2), kiiEiikkin (Belt. T 167.46) Vgl. kilniilgiljkdn. sehr klein, winzig. ll*

164

kiitiimiigiij schwer, kompliziert;tinan barar k. iiti es war schwer, mit dem Boot zu fahren (DemJ. D 180.139). kiigiin leises Geriusch (DemJ. D 182.280). kiihiin im Herbst (Ub. 161);hds onuga k. im Frtihling und im Herbst (DJa t72). jak. kilhiln id.; Herbst (*kfrzin(*kfiz) osm. gilz Herbst. - Etym.:: Krr{'ail s. KuKalt. kiil Asche (Nad. 17). Etym.: : jak. kill id. <*kill id,. kiil- lachen (Ub. a3); iihiim k.ii-k.i fir mein Opa lacht und sagt (DJa 101). Etym.:: jak. kill- <*kill-> osm. gill- id. Ygl. killd-. kiili- kurz lachen, zu lachen anfangen (Ub. 49: -zasmejat'sja). S. kiit-. kiilii/k (k.gv) 1. Schatten (Ub. 25; DemJ. UA 129.344); 2. Foto (DJa 203; aber Ub. 25: 'izobraLenie'); t<.ti yl- fotografieren (Ub. D 63). Etym.: : jak. kiililk l. id; 2. Widerspiegelung (VEWT 288f.). Vgl. kiililktdt-. ktliiktet- verdunkeln, verfinstern (DJa 137). Etym.: <killilk. -barykiffara k.iistiiliir sie alle kiil/iis- (k.sV; DJa 155) gemeinsam lachen; lachten (gemeinsam) (DJa 102). Etym.: <kiil-. kiilft, in: k. gyn- auslachen; giniliir kuhagan kihiliiri k. gynallar sie lachen bose Menschen aus (DJa 34). Etym.: <kiil-. kiilfts Schliissel. Etym.: ( russ. kljui id,. (Ub. 39) ) jak. ki)tfis id,. kiimmiit 1. Wetter; k. tymny es/das Wetter ist kalt (Belt. T 169.79); k. iiEiigiij buolaga das Wetter wird sich verbessern (ebda 169.88); boloho kinnittiin boskuoj k. kiihiinnii dem boloho-Wind folgte schones Wetter [wortl.: hinter dem D.-Wind hervor war sch<ines Wetter zu sehenl (DJa 135); 2. (?) Sonne (DJa 116).- Etym.: ? (kiin*-byt (l.Pl.); vgl. dolg. kiln 1.2. id.;
kilnnrihuok. kiin (s. auch kilry) (Pl; k.ntir, aber DemJ. UA 123.134: kiltttir) 1. Tag (Ub. 25); hynrianar k. Ruhetag (DJa 190); alta k.ii bihigi iiiiriinibit wir lernen sechs Tage [pro Woche] (Art. 82); b-rr k.ii hynrianabyt wir erholen uns einen Tag [pro Woche] (ebda); tabahyttar k.nflrii Fest/Tag der Rentierhirten (DJa 168); bu kiittiirgii iinigin kfiter etim ich habe diese Tage auf dich gewartet (DemJ. UA 123.134); iihiis k.tigiir am dritten Tag, in/nach drei Tagen (ebda 125.200);2. Sonne (Ub. 133); k. byata die durch eine Offnung hereinkommenden Sonnenstrahlen (DSJ 130); k. hyrdygygar iiberall, auf der ganzen Welt [wortl.: im Sonnenlicht] (DJa 150; DemJ. UA 95.25); k. tagysta die Sonne ist aufgegangen (DemJ. D 183.307); k. tiisplit die Sonne geht nicht unter (ebda); k. taksar yja Januar [wortl.: der Monat, in dem'die Sonne (nach der Polarnacht wieder) aufgehtl (Ub. 55); 3. Wetter; iiiiigej k.gii bei schonem Wetter (DemJ. UA 129.341). Etym.::jak. kiln 1.-3. id. : osm. giln l. id. Ygl. kilmmilt, kilnntihuok.

kiindii wertvoll; k. olok ein erfiilltes [wortl.: wertvolles] Leben (DJa 92); bu bihiiike k. hulustar diese Sterne [Abzeichen] sind uns viel wert [wortl.: das : jak. kiindil id. ( mo. (sind) uns wertvolle Sternel (DJa 122). - Etym.: (Rass. 7l). kftndiilfl- Gdste bewirten (Nad. 34). Etym.: (kilndil. -

t6s
kiinnlihuok [sic!, : -n-] trtibe; biigiin k. kiin heute ist ein grauer/triiber Tag (Belt. T 169.84). Etym.: (kiln-ti huok ohne Sonne. Vgl. bylytahuok. kiinniik Sonne habend; oI kihan trtinqer k., kitiigigiir yjdak [im Miirchen] dieses Miidchen hat eine Sonne auf der Stirn und einen Mond am Nacken (KoS. T t87.29). ktinniitii, in: kas ft. jeden Tag, tagtlglich (Ub. 194). kiinnfi- s. tauara kilnnd-.

kiinii s. trin.
kiiniihtin tagsiiber, bei Tage (DJa 156). Etym.: (kilnils; vgl. osm. gilndiiziln id. kiiniiktii Larve der Pferdebremse. ( - Etym.: ewk. kujakta id. (Ub. 6a). - Vgl. kilriilktd. kiintin s. btrgris. kiiniis bei Tage; birdii k. eines Tages (DJa 153). Etym.: : jak. kilnils 1. Tag; gilndilz 1.2. id. (Kal. IM 118,-Anm. 33 (*kilnti)z). 2. id.: osm. - Vgl. kilnilhiln. kiiriiiktii eine Art Pferdebremse (Ub. 38). - S. kiinilktti, killtimrin, ki[ Tag; iiigiis k.nii an einem wannen Tag (Belt. 162.5); hamyrdak tymni k.nii an einem kalten, regnerischen Tag (ebda 162.6). lst kilr1nd ein Druckfehler fiir kilryryd ((kiln, s.o.)I kiitij- einem Rentier den weg versperren, um es in die Hiirde zu treiben (ub. D 62). Etym.: : jak. kil6j- id. ( mo. (Kal. VI 55 s.v. kildmnil). kaj-. kiiiik (Ub.- 43), kiiiix (s. hugun) blau. Etym.: : jak. kil6x id.; -ygl. grin (*k6k 6Srra III 66). - Vgl. kdgbr-, kilp-ki)bk. kiiiil (Ub. ll4, 130), kdt (Ub.20) (der) See. Etym.:: jak. ki)dtid. <*k6t ) osm. gdl id. - Vgl. kdliljd. kiiiillflgi im See befindlich (Ub. 130). kiiii[ek mit See(n) (Nad. af. kiiiimiij Speiserohre (Ub. 20). Etym.: : jak. kil\mrij Luftrohre, Gurgel, Kehle ( mo.; moL. kt)geme7- Wamme (Kal. MEJ 88). kiiiiriij- steigen, auf-gehen/-kommen (DJa 117). : jak. kil\rdj- id. - Etym.: Ygl. kfir-. Kiiiirtii Name des Hundes (DJa 39; Art. 78). kiiiis Essen, Mahlzeit, Speise; Topf mit Essen; k. buhar- Essen kochen (Art. 79); k. fita uolbut das Wasser im Topf mit dem Essen ist verdampft (DJa 14). Etym.:: jak. kilbs id.: MK. Topf 185 s.v. /r-). - Essen (fiir sich selbst) kochen k66dn 80). (Kal. JWjak. kil\stdn- id. kiiiistiin(DJa Etym.: :
<Kuosta-.

kiiiistfi- trans. kochen (DO 75; DemJ. UA 120.39).


kiidstrin-.

Etym.: (ki)6s.

Vgl.

kii6x s. kiliik. kiip-kiitik intensiv blau (DemJ. D

180.160). Etym.: (kildk. kiipiilfin 1. groBe Halsglocke; 2. Glockenschwengel, russ. botalo (Ub. 6l; DSJ 132; Yor. SZ 147). Etym.: (ewk. kupildn kongaldn id. (Ub. 6l).

r66

ktiriij eine lange Stange, zum Lenken der Rentiere (DJa 200; DO 129; DSJ Ygl. kipsd. 133). Etym.: (ewk. kurej (DSJ 133). Etym.: (kiird-. kiiriit- ent-/fliehen (DemJ. UA l22.ll2). ktufl- (DJa 131, 135; Art. 86; DemJ. UA 103.131), kftrfi- (Kos. T 182.24) ent-/fliehen; Skolattan k. sich aus der Schule schleichen, Schule schwinzen (DJa 135). Etym.: : jak. kilrd- id.: atti. kilrti- lanfen - Vgl. kiirrit-. kiird'ik s. kilr{dk. kiirfiik (Ub. 37), kfird'fl/k (k.gv) (DemJ. D 179.95) Schaufel, Spaten. YgL lapatta. Etym.: 1: jak. kilr{tix id.) ( kilrt-. kiir/t- (DemJ. UA: k.dV; sonst: k.[V) schaufeln; lapattanan k.[iin mit der Schaufel schaufelnd (Ub. 163); kiry k.t- den Schnee beiseite schaufeln (DJa Etym.: : jak. 97); hdgy k.t- den Mist wegbringen (DemJ. UA 96.49). Vgl. kilr{dk. ki)rt- (kir|V) id.; vgl. MK. kilrti- - kilri- id. kiiriiii Zaan, Umzlunung (DemJ. UA 104.13); Acc.: k.nd fsict,: -a;l (ebda Etym.: : jak. kilril| id. ( mo.; moL. kiirije(n) id. (Kat. MEJ 33). 103.5). (DO 73), kiiriiiilfix (DO 42) einen Zaun habend, mit Zatn versehen; kiiriidlfik kiimiis k. buolbuta er schaute in Richtung der Sonne kiin diiki kiirbiitii dort war [alles] mit einem silbernen Zaun eingefriedet (DO 42). kiis-s. kris. kiisiiiin s. kusajyn. kftsklirij- viel zu tun haben, sich beeilen (?, DO 75). kiistiik s. kiistdk. kiit- s. kdhilt-. kiitiiikiin s. kilitilktin. ktittiir Pl. (kiln. kiitiiai (Ub.), kiitiiiit (Nad.; Dem'j. UA) 1. Schwiegersohn (Ub. 20; Nad. 22);2. Ehemann; iis kiinii k.ii hyppyt drei Tage lang war er ihr Mann (DemJ. UA Etym.: : jak. kiitii6(t) f . id. : atij- kilddgil id. (Kal. MEJ 117, 110.202).
t27).

kiitiiiit s. kiltild.
kfthiir- stiirker werden, an Stirke zunehmen; tyal k.biit der Wind wurde stdrker (DJa 141). Etym.: (tr7s. (kfrhilr-. kfihiir/t- (k.dv)- ver-/stirken, kriftigen (DJa 92). - Etym.: kftkflji (DSJ 134; vor. SZ 172), kiikfiii (ub. 41, 60), kftrkfiii (vor. sZ 172).1. stoBig meistens vom mtinnl. Rentier (DSJ 134; Vor. SZ 172); 2. sto8iges (Ub. 41), kukajin Etym.: ( ewk. milnnliches Rentier (Ub. 41, 60). - SZ 172) id. kukein (Ub. 60), kuk{tn (DSJ 134; Vor. tftHmiin Rentierbremse (DSJ 134). - Ygl. kiiriilktd. jak. kfir- id., vgl. kfrr- (: 6rd k.) hochgehen, steigen (DJa 134). - Etym.:: Vgl. kildrrii-. moL. kdgere- id. (Kal. VI 55 s.v. kilrbti). kfirfl- s. kilrd-. . n . 4.. Kurka} s. KuKaJt. kfis (alle Belege au8er DemJ. D 179.101), klis (DemJ. D l79.l0l) (kii/iihv) Kraft (Ub. 129; Nad. 18; DemJ. D 179.101); ogokdn dnrifrrdaryn kfthiinen

t67

reicht nicht mehr aus, weiter z1r laufen (DemJ. D 182.301). Etym.: : jak. kils id. <*kiii> osm. grjf id. kftstflk (Ub. 129;.DJa), kiistiik (Belt. T) stark, krlftig; k. tyal starker Wind (Belt. T 168.70; DJa 132); k. tymni strenge Kiilte (Belt. T 163.70). kfistflktik adv. l. krdftig, stark (DJa 88, 153); 2.laut; muzyka 6nri6tun k. moge

ylbyta das Kind hat sein Spielzeug (Pl.) mit Gewalt [wortl.: mit Kraft] (zurtick-)genommen (Art. 78); yntak hftriiiikptin kfihiim t-rjbiit meine Kraft

die Musik laut spielen (DJa 190). kftt- s. kbhilt-; vgl. kfrtfi. Htfi nr-lWarten (Nad. 22). Etym.: (kfrt- (s. k6hi)t-). kyaj- 1. konnen, imstande sein, schaffen; k.an kimpat er kann nicht gehen (DJa l0l); ginini Ciilki kirga k.an ktiriiiig huoga du wirst ihn im weiBen Schnee nicht sehen konnen (DJa 57); 2. be-/siegen; biidary k. die Reichen [in der Revolution] besiegen (DJa I l5); tigiis hflritirgii k. in vielen Klmpfen siegen (DJa 159); lin [ii kajdak k.bakkyn bngiihfl ttir6biit tugutu? wieso hast du denn ein gestern geborenes Rentierkalb nicht besiegt? (DJa 102). Etym.:: jak. kyaj- 1.2. id. - besiegt werden, verlieren; bfljnginfignr kyraga k.agyn kyak, kyallybat. - Ygl. kyajtar-, kyatar-, dfr? verlierst du kyajtargegen jemanden, der kleiner ist als du? (DJa 101). Etym.: (kyaj-. Vgl.
kyatar-.

kyak Macht, Stirke (Ub. 43). Etym.: (kyaj-. kyallybat riistig; hiirdfik k. ogonriiir [sic!] ein sehr rtistiger Greis (Belt. T 166.38). Etym.: (*kyalyn- *besiegt werden (kyaj-. kyatar- sich (im Kampf) geschlagen geben (DemJ. UA 109.155). - Etym.: (kvqi-. kydama Heuschober (vor. sZ 197). Dolg. oder jessejischer Dialekt des Jak.? kyhalga Sorge (Ub. 45). Etym.:-(*kyhaj-: jak. kyhaj- drticken, pressen. kyhalyn-. - Vgl.(k.lv) seine Aufmerksamkeit lenken, sich sorgen (DemJ. UA kyhal/yn(*kyhaj- (s. kyhalga\. 104.20). - Etym.: kyham 1. glitschig (DO 99); 2. eng, schwer durchdringbar (DO 129). kyhan- es sich anders iiberlegen, seine Meinung/Absicht indern (DSJ 314 s.v. : jak. kyhan- sich bemiihen. yuyr-). - Etym.: kyhya/k (k.ev) Schabeisen (DemJ. UA 140.6). - Vgt. kyhyakta-. kyhyaktal/yn- (k.lv) geschabt werden; k.lybyt tiri geschabtes Leder (Dem'j. UA 141.8). Etym.: (kyhyaktakyhyaktd- Lefur-schaben (Dem'j. UA 141,7); tirini kyhyagynan k. du, Leder mit Schabeisen bearbeiten (ebda 140.6). - Etym.: (kyhyak. kyhyhal (semantisch : jak. ildrti) eine sii8e Speise (iihnlich einer Suppe od. einem Getriink) aus Milch und Krlutern (DO 129). kyhyl rot (s. hugun). jak. kyhyt id.:osm. kyzyt id. - Etym.:: kyhyllyga r<itlich (Ub. 132). - Etym.: (kyhyt. kyhyn 1. winter; k.y mnlEi w[hrend des winters (ub. 190); k.-ogonrior der opa Winter [im Mlrchen] (DJa 132); karaga k. (DemJ. D lg0.l30): xara{a

168

k. (DSJ 281) Polarnacht;2, im Winter (s. hajyn). - Etym.: : jak. kyhyn Ygl. kyhynyn; 1.2. id. (*kyi-yn) osm. kyiyn 2. id. -selbst?] (Art. 87)' kysta-- (kys-' schnitzen [nur fiir sich kyhyn- (k.V) hobeln, - Etym.: kyhyqy s. kyhyrlrly. ( kyhynyn im Winter (DJa 181). - Etym-: sekundirer Instr. kyhyn' kyhygy (DJa; s. ortoku k. y7), kyhynqy (Ub. 30) Winter-; balykiyttar k'larygar biilimnflniilliir die Fischer bereiten sich auf den Winter vor (DJa 89).
Etym.: - totschlagen (DemJ. UA 108.131). kyj(kyhyn.

Etym.::

jak' kyi- ziehen,

reiBen: osm. kyj- hacken.


kyjgan- s. kyirlan-. kyjnar- (ub. 40), kynriar- (Belt. T) trans.kochen; iittiik iaj k.aiylar sie machen kaina-t[wortl.: kochen] Tee mit Milch (Belt. T 162.7). - Etym.: vgl. osm. id. (kaina- intrans. kochen. kyjrJa/n- (DJa; DemJ. UA; Ub. 46), kyjgan- (Ub. 46)' kigan- (Ko5' T 181'10) UA 121.53: Abl. iiber jn; bose werden, sich irgern (DJa 101: Dat. -nicht zumDemJ.bose (DemJ' UA SpaB k.nary k.mmyt er wurde - wegen etw.); : jak. kynnan- id. S. kyirlanEtym.: 106.67). Etym.: : jak. kyl Pferdehaar : osm. kyl kyl Angelschnur (NR: BeKo. 81). - Vgl. ltiska, uda' einzelnes Haar; Korperhaar. kylinnik Fleck habend Tiere;kulgigynan k. kyrsa Polarfuchs mit Flecken an (*kylan (? kyl. den Ohren (Art. 83). - Etym.: klass id.) iak. kylas id. Ygl. klass. kylis Klasse (Ub. 72).- Etym.: ( russ. Ygl. kylga-. kylgas kurz (Nad. 39). kylgi- ktnzfkurzer werden (DemJ. D 180.154). - Vgl' kylgas' kyhj- das kyly-Spiel spielen (DO 42). kylj ein Vqlksspiel (DO 42). - Vgl. kvlvi. r.vryra- 1. schonen, schiitzen (DSJ 136; Vor. SZ 150); 2. schitzen, achten, ehren (DJa 67; DSJ 136; Vor SZ 150). kynagn/d- die Brust vorw<ilben; k.y [sic!, : -y] (selbst)zufrieden [wortl.: die Etym.: : jak. kynaryna- (wiederBrust vorwolbendl (DemJ. uA 103.7). Kopf -heben und eine gerade Haltung holte Handlung) ( kynai- den

: jak. kynat id., osm. kanat.id. kynat Fliigel (DemJ. VA 126.264). - Etym.' kbtbr. - Vgl. kyinar-. kynriar- s. kyp-kyra ganz winzig (Ub. 131: 'premaljusedkrj')' - Etym': (kyra' Etym': (kytarkaj' kyp-kytarkaj bildschon (Ub. 75, 131). - Schere schneiden (Art. 86). f.Vpt'j Schere; k.ynan kyryi- mit der Etym.: : jak. kypty| - kyptfi id. (VEWT 234b)' tyra i. klein (Ub. 131); k.byttan seit meiner Kindheit (DJa 91); 2. fein, klein Vgl. kvp-k.'kvrakvi' (Nad. PAD 34: 'melkij'). - (DSJ 137). kyradij Kriebelmiicke, Gnitze

annehmen.

169

kyrakyj klein; k. ogolor kleine Kinder (DJa 187). Das jak. wort fehlt in pek. - vom 05.10.1990 an den und JaRS, ist aber im Privatbrief P. A. Slepcovs Verf. belegt. Ygl. kyra. kyrasnaj (Ub. 69), kyris4aj (Ub. 30) rot. ( - Etym.: russ. krasnyj id. - Vgl. krasnaj, kyhyl, kytarkaj. kyratyk adv. kurz (DemJ. UA 145.1). kyri- verwiinschen (DemJ. UA 145.5-6). -- Etym.: : jak. kyra- id,.: mtii. kyrga- id. (Kal. MEJ 73). kyrdsnaj s. kyrasnaj. kyrbat (Ub. 70, 179), kyrbit (Ub. 36, 163) Bett. Etym.: (russ. krovat'id. ) jak. kyrabat id. (Ub. 70). kyrbi- 1. schlagen, priigeln (Ub. 26); yttary k. Hunde priigeln (DJa 128); 2. klopfen; inyn k. an seine Tiir klopfen (DemJ. UA 104.29). Etym.: : jak. kyrba- l. id.; vgl. osm. kyrba-i Peitsche. kyrbit s. kyrbat. kyrd'agas s. kyr{agas. kyrdahas s. kyr{agas.

kyrdal Hiigel; iiriik k.ygar auf einem Hiigel am FluB (Ub. 133). Etym.: : jak. kyrdal id. : kirg. kyrdal: kyr Rand; Bergkamm (Kal. VI
47f .).

*kyr$agashogus s. kyrdagas hogus (s.v. hogus). kyr[i bejahrt (DSJ 138). Vgl. kyrdagas. kyrpali- schneiden (Ub. 35). Etym.: (*kyrt-:
kyryj-

kyrdallix hiigelig (DO 42). kyrrfe- aftld,lter werden, gealtert sein (s. hiirddk). Vgl. kyrgagas. kyrgyttar Pl. (ft1s. kyrlagar s. kyr{agas. kyr[agas (Ub. 40, 133; DemJ. UA 128.337; Art.; DJa), kyrdagas (Dem'j. UA 93.29), kyrd'ahas (Belt. T) alt; k. u6ital ein alter Lehrer (Art. 8l); tymni k.pyt Frost [wcirtl.: unser kalter Greis] (DJa 137); kyrfagar l(*kyr{agahygarl diiiri bis ins hohe Alter (Demj.UA 128.337); min k.pyn ginniniigiir [sic!, : -dg-] uon d'ylynan ich bin l0 Jahre 6lter als er (Belt. T 165.7). Etym.: : jak. kyr{ayas id. Ygl. kyr{a, kyrd a, kyryj-. -

kyrsa Polarfuchs (Pek. l4l9). Etym.: : jak. -Fett) (Ub. 133). kyrsa id. ( mo. (Rass. 67). kyrsalik adj. Polarfuchs- (2.8. kyrsytynan auf der oberfliiche; kiiiik kallin k. kara bylyt kalyjda am blapen Himmel schwebte eine schwarze Wolke (DJa 134). - Etym.: (*kyrsa-ta-nan (*kyrsa,3.Sg. ( kyrys (s.t.), d.h. mit doppeltem poss.-Suff 3.Sg., wobei das poss. a- in den beiden positionen (in -a- und -ta-) beim Suffigieren zu y wurde: *-a * *-ta ) *-yta, und dann: *-yta * -nan

ll.

jak. kyrt- id.

Vgl.

kyrya Reif (Ub. 148). Etym.: : jak. kyrya id. kyryar- mit Reif bedeckt werden (Ub. l4S).

-ytynan.

osm. kyragy id,

170

kyr/yj-

k.Ean kel- id. (Ub. Ygl. kyrdagas. kyryj- II (k.V) zu-laus-/schneiden (s. kumaky.' DemJ. UA 141.15). Vgl.

I (k.gv) alt werden (Ub. a0; DemJ. D l8l.18l) :

126).

kyrpala-.

kyr/ys (k.sv) Oberfliiche; k.sa hirin taryjan... [von einer Wolke, im Gedicht:] jak. ihre Oberfliiche streifte an der Erde und... (DJa 13a). - Etym.:: kyrys (kyrsV od. kyryhV) Rasen, Grasnarbe. Vgl. kyrsytynan. kyrytynaj- abseits stellen, an die Seite bringen (?); onton iildiittnri din k.y tahadylar danach bringen sie bldiln-Dachteile an die Seite (Ko5. T 189.7). kyrf Rand, Ende, Ufer; ojbon k.ta Rand des Eislochs (DJa 97; DemJ. UA 143.11); aEak k.tygar am Rand des Herdes, am Herd (DemJ. UA 119.3); ytyhyn k.tynan mit der Handkante (ebda 106.92); bajgal k.tygar am Meeresufer (ebda 85.3); kytyl k.tygar am Rand des FluBufers (ebda l07.ll4); niijiiii k.tygar am anderen Ende (DJa 170). Etym.: : jak. kyry

id. (vEwr 266b). kys- (kyhv) 1. hobeln, schnitzen, spitzen (Nad. 38); maskiny

k.

ein

Holzstibchen/einen Zeigestock schnitzen (DJa 81); min iin karanda5targyn barytyn kyhyam ich werde alle deine Bleistifte anspitzen (DJa 184); 2. etwas Fleisch von einem Fisch schneiden (Art. 87: 'sdelat' stroganinu'). Etym.:: jak. kys- 1.2. id.: atii. kyi- - kyjyi- schriig schneiden ((kyjschneiden).

(*kys (s. kyhyn). kysti- iiberwintern (DJa 86; Vor. SZ 151). - Etym.: kystyk in: k. ta-s Hiigel, kleiner Vulkan (?, DemJ. VA 129.339: 'sopka-kameri').

Kystyktik in: K. Kajata [sic!, nicht *Kaja] Name eines Berges (DemJ. UA
kytarak unfruchtbar (NR: BeKo. 79). Etym.: : jak. kytarax - kytyrax id. (*kysyr-ak. kytariy adv.bis zum Rotwerden; ohogu k. ottubut er heizte den Ofen so sehr, Ygl. kytarkaj. daB er rot wurde/gliihte (Ub. 194). kytarkaj (DJa 86; Ub. 35, 131), kyttarkaj (Ub. 69) rot. Vgl. kytarty, kyp-ky tarkaj, kyrasnaj. kytinak schwer, hart; k. iilii harte Arbeit (Art. 79); k. hflri harter Kampf (DJa 160). Etym.: : jak. kytanax id.; vgl. atii'. kat- hart werden. kytta (DJa; Ub. 123, 189), gytta (Ub. 122, 155, 16l, 189) (+ Acc.) l. zusammen mit; und; Fedja dogorun k. F. mit seinem Freund (Ub. 123); Slavany k. Tolja Tolja mit Slava : Tolja und Slava (DJa 42); laktarbyn g. zusammen mit meiner Frau (Ub. 122); min nriigin g. barsyam ich gehe mit dir (Ub. 189); afy g. koruoba agaj nur Pferde und Kiihe (Ub. 189); 2. in dem Augenblick, als...; sobald; sofort/gleich nachdem...; ojfin kiriirin g. in dem Augenblick, als der Schamane reinkam (Ub. 16l); XY d k. gleich nachdem [sie] XY gesagt hatte (DJa 61); tuttum tutarbyn g. sobald ich [es] gefaBt hatte (Ub. 161). Etym.: (*kytyn-a (kytyn-.
129.344).

17t

kyttar- 1. vereinigen (DSJ 167);2. verheiraten; ogolorbun k.yakpytyn iitiiii es wire gut, unsere Kinder [miteinander] zu verheiraten (Ub. 133). - Etym.: (kytyn-. kyttarkaj s. kytarkaj. kyttyn- s. kytyn-. kytty/s- (k.hv) 1. sich vereinigen; Kiriiis turar sirinfln ikki tiriix k.har an der Stelle, an der Kiriiis liegt, vereinigen sich zwei Fliisse (DSJ 1a0); Kiriiis turar ikki iiriik k.har hirigiir Kiriiis liegt an der Stelle, an der sich zwei Fliisse vereinigen (Art. 78); 2. intrans. heiraten (DemJ. UA 98.133, 120.30). Etym.: (kytyn-. - (nur vor -y- der Folgesilbe: kytil) Ufer (Ub. 114; s. kyrf): kytilygar kiriit kytyl [sic!, : -dt] (nachdem) niiher ans Ufer gekommen (DemJ. UA 107.101). Etym.: : jak. kytyl id. (s. Kal. VI 49). kyt/yn- (k.tv) (Ub. 154, 189), kyttyn- (Ub. l19) sich vereinigen, zusammenkommen; uoha da k.tybat seine Lippen kommen nicht zusammen (Ub. 154). ist durch die Analogiewirkung der tl-haltigen - Die Variante kyttyn- (2.8. kyttar- (*kytnar- (*kytyn-ar-; kyttysAbleitungen von kytynEtym.: : jak. kytyn- id. kytjl s. kytyl. (kjs + ogo.-Ygl. kys. kih ogo (Ub. 111) 1. Miidchen; 2. Tochter. - Etym.: klstak. kih ogoldk eine Tochter habend (Ub. 111). Ygl. kij- (kynriv) intrans. kochen; ohokko Cnfyk klnria turar auf dem Herd steht YgL kyjnar-, kyjrlan, ein Kessel mit kochendem Wasser (DJa 25).
kyjryan-.

(*kytnys- (*kytyn-ys-; kytta (*kytna (*kytyn-a)

entstanden.

Etym.: (*kyjyn- (s. kyjnar-. kijnar- trans. kochen (DJa 80). - (DJa 134). Etym.: kyj-).- Ygl. kyjryan-. kij4an adv. witend, in ZornfWut <ktj-.- S. kyl I 1. Tier (NR, K: BeKo. 78); 2. wildes Rentier (DSJ 1a1); mas k.a wildes *iffl k. (Pek. 1376 fiihrt dolg. Bedeutungen, aber Waldrentier (DSJ 158); nur die jak. Lautvariante an:) l. der schamanistische Hauptgeist, mit dem ein Schamane sein ganzes Leben lang verbunden ist; 2. }Iolzfigur dieses Hauptgeistes, mit zwei Kopfen und vier Beinen. kyl II '?', in: tagaratyn kolorugun annytygar k. kiimiis koruopka turuoga unter dem Wandbrett mit Heiligertbildern wird ein goldener Kasten stehen (Ub.
187).

jemand, der wilde Rentiere jagt (Nad. 36). kitlan- wilde Rentiere [nur fiir sich selbst?] jagen (DemJ. UA 122.99: k.a barbyttar'poili na ochotu'). - Etym.: <ktllA-. kflH- wilde Rentiere jagen (Nad. 24; Ub. 146, 187). Etym.: : jak. kym id.: duv. xdm id. kim Funke (Belt. 44). Vgl. k.

kf[yt

klm yliiiy eine Kauzarl (DSJ kln s. k. byata (sub. 6ya).


ki4an- s. kyjrlan-.

ylaiiy.

142: 'mochnonogij sy6').

Ygl. kym.

172

: jak. kyr- id. schamanisieren (DemJ. UA 88.87; Ub. 154). - Etym.: Ygl. kyry; titti. kfrat/yn- (k.tv) krachen, knistern, knarren; muostata k.tyar diiiri bis der Boden knarrt (DemJ. UA 103.7). kirt Habicht; Kiimiis K. Goldener Habicht [Name eines Olorlko-Heldenl (DO : jak. klrt id. (VEWT 266b). 40). - Etym.: kffi Schamanisieren, Beschworen;sylga k. Frtihlingsfest, an dem der Schamane das Gelingen der Jagd und des Fischfangs im betreffenden Jahr prophezeit (Po. 145). Etym.: (klr-. - 47, Ub. 111) 1. Miidchen (Ub. l9); k. [akkls (Pl.: kyrgyttar, DJa tar unverheiratete Frau (Ub. lll);2. Tochter (Ub. 68; DemJ. UA 124.164). Etym.:: jak. kfs 1.2. id,. (*kyz) osm. kyz 1.2. id. Vgl. kyh
kfr-

ogo.

kistdk adj.Tochter habend, mit der Tochter (DJa (kIs. Ygl. klh ogolok.

150; s. laktardak).

Etym.:

L
labaslabyanria Seg(n)en.

(ub.

72).

Etym.: ( russ. blagosloverie id. ) jak. bylayastaby id.

labukta s. labykta. labykta (DJa 201), labukta (Ub. 64) an Biumen wachsendes Moos. Etym.: ( ewk. lavikta - Ialbuka Rentiermoos (Ub. 64). lagef Ferienlager; pionerskaj l.ga bar- ins Pionierferienlager fahren (DJa 201). Etym.: (russ. lagef id.) jak. layyr Lager. lagly Gans mit weiBer Stirn. Etym.: ( ewk. legulek eine kleine Gansart (DSJ
14e).

lakas in: l. gyn- zusammenzucken (?, DJa 146, 149f.). lamdyrkai '?' (DJa 84 [im Gedicht ,,Kiihiin":] l. \ldilnnrir I hytygan dldilnndr I halybyran tilhrilkir). lampa Lampe. Etym.: ( russ. lampa id. ) jak. lampa id. (Ub. 70). lapaffa (Ub. 163), lapita (Ub. 71) Schaufel (s. kilrt-\. Etym.: (russ. lopata

id. Ygl. kilr{tik. - lapatta. lapita s. lapia - tapfa (Ub. 64) Fischschwanz. Etym.: s. lapian. lapiin Flosse(n) (NR: BeKo. 81).- Etym.: ( ewk. lapiaFischschwanz Vgl. lap[a.

(ebda).

lapkatyk adv.'2', in: kanna da iiidiijblit, l. hylfar er hat es nie eilig, geht [immer] jak. Iappaj- untersetzt/stiimmig sein. ??? (DJa 83). - Vgl. lapky s. lapky. lapfa s. lapia. lap/yn- (l.tV) legen, etw. mit etw. bedecken; iildiin l.tan baran nachdem die ildiin-Dachdecke [auf die Hiitte] gelegt wurde (KoS. T 190.13).

t73
laska wiesel (NR: BeKo. 78). - Etym.: ( russ. taska id. ) jak. laskaj id,. latylft Latein; l.rJ{a biiis in Latein sehr gut (DJa 182). Etym.: {.,r.s. latyri id. ) jak. latyfi id. laty5 (Pl.: I.tar) Lette (DJa 117).- Etym.: (russ. tatyi id. Iatin eine eiserne Platte, auf der ein eiserner Herd steht (Iv. ll4). Etym.: : jak. dial. lotun -Schmetterling (DSJ 150). ( russ. laturi Messing.id. lax Etym.:: jak. tyax tdbas (Sitz)Bank; l. annytygar hyppyt er lag unter der Bank (Kos. T lg4.3z). Etym.: ( russ. labaz Brett mit Untergestell, Steg ) jak. labys id,. limy Meer. Etym.: ( ewk. lamu id. (DSJ 148). (Ub. - lapky (KoS. T) Geschift, Laden; l.ha [sic!] bar- in den hpky 37), Laden gehen (KoS. T 183.6). ( jak. lAppy (Ub. - Etym.: russ. lavka id.) 37, 6g). tiinknj Feldweih (Ub. 36: 'luri'). - Vgl. kirykrij. hglej eine Eulenart (DSJ 153: 'poljarnaja sova'). - Vgl. tdnktij. liipflskii Fladen. Etym.: ( russ. tepdika id. ) jak. ttippiriskd id. (ub. 7l). liipkiir-'?'(DJa 85 [im Gedicht ,,Kiihiin":] ar{ajbyt higinrin I l.bit hirinrin I kiin kotun tykpyta, I hirbitin kdrbiltd). liipsii ein Ring (,,kruZok") am diinneren Ende der ki)rtij-stange (DSJ 153). ygl. kyl. liiska s. uda. Etym.: (russ. leska Angelschnur. lednik (Dat.: /.fta) Eiskeller (Art. 85). lekciia Vorlesung; l. o4or- l. Vorlesung halten, vortragen; 2. Vortriige/vorlesungen organisieren (DJa 167). Etym.: ( russ. lekcija id,. leming Lemming (DSJ 150). Etym.: (russ.-lemming id. lenta (das) Band; ordenskaj - Ordensband (DJa 159). I. Etym.: (russ. (ordenskaja) lenta id. ) jak. lidntd id. lesnik Waldaufseher (DJa 195). Etym.: (russ. lesnik id. ldtdik Flieger (DJa 27). Etym.: ( russ. ldtiik id. linija Linie; dolgujar l.nnan bnfatfi- mit Wellenlinie unterstreichen [wortl.: ygl. ierta. markierenl (DJa 57). Etym.: ( russ. linija id. lijti s. tyjti. Lisfibiiitii weibl. vorname, Elisabeth. Etym.:(russ. Elizaveta) jak. stibici

(ub.

73).

listok 1. Seite, Blatt (im Buch, Kalender) (DJa 72, l9l); 2. Zeitschrift, Blatt; l. tary tahir- Zeitschriften herausgeben (DJa 167). - Etym.: ( russ. ftstoft 1.2. id. Vgl. stranica; muriurut-. listoktarddk-Bliitter habend (s. tirdti). litr Liter; 4796 L iimiji (Acc.) 4796 Liter Milch (DSJ 320 s.v. dmij ygattyy. - Etym.: ( russ. litr id. lodka (Art.83), luodka (DSJ 144, s.v. krip-),lotka (DemJ.UA 85.5;85.12), luotka (Ub. 7l) Boot; motornaj I. s. lodkalak. Ausgesprochen wird das wort sicher (wie im Russ.) immer mit -tk-; die Schreibung (-dk-) resultiert aus dem EinfluB der russ. Orthographie. Etym.: ( russ. lodkaid. Vgl.

ty;

Iuotkala-.

t74

lodkatik (DJa), lotkaldk (DemJ. UA 86.31), lotkaldx (ebda

85.13)

( lodka. lojto Bretter, die in einer Hiitte als FuBboden verlegt werden (DSJ 150). lo4ksuj- s. lorlsuj-. logsuj- (Ub. 161),lojksui- (Ub. 149) l. einen tiefen, langen Ton von sich geben (2.8. Glocke) (Ub. 149);2. klopfen; altan holfiru l. am Kupferkessel klopfen (Ub. 161). Etym.: vgl. jak. lorykuna- l. id. - geschickt, findig (Vor. SZ 144). Etym.: vgl. russ. /ovk7 lopkuoi gewandt,
id.

Boot(e) habend; balykdyttar motornaj l.tar Fischer haben MotorEtym.: boote (DJa 89); iis l. drei Boote besitzend (DemJ. UA 85.13).

loska s. luosku. lo5ku s. Iuosku. lotka s. lodka.

lotkalik, lotkalix s. lodkalak.


lozunga Losung (DJa 193).

id.

Etym.: ( russ. Gen. Iozunga ( russ. (( dt.) lozung

liiriiii (DJa; Ub. 36; Nad. 34), ldriiii (DSJ 151) Schmetterling; l.tiiri kapSchmetterlinge fangen (DJa 188). * Etym.: (ewk. lSre id. (DSJ 151).

luEa s. ituiia.

Ygl. Iax.

ludali s. riuiialy.

Etym.: (luiia (s. riutia). ludCali- russisch sprechen (Ub. 147). Etym.: ( russ. luiinka -i-] Span, Kleinholz (Ub.22). ludinka [Akzent auf dem id. Etym.: ( ewk. oldo - ollo luo Schamanenattribut in Form eines Fisch Fisch (Ub. D 65). luodka s. Iodka. Etym.: (russ. lom id. (Ub.27)) jak. luom id. luom Brecheisen. luoska s. luosku. luosku (DJa), luoska (Ub.), lo5ku (Belt. T), loska (DemJ. UA 94.5) Loffel; l.tutaga Loffelgriff (Belt. T 163.4); l.ny [sic!] tut- einen Loffel greifen/halten (DJa 128).- Etym.: (russ. loika id.) jak. riuoska id. (Ub. 70). luotka s. lodka. Etym.: (luotka (s. Iodka). luotkali- ein Boot bauen (Ub. 7l). - sich in einen bosen"Geist verwandelt Itigdiiqki Seele eines Verstorbenen, die "alter kranker Baum (Ub. 65: 'staroe Etym.: ( ewk. lugluke ein hat. - derevo s bol'Sim pudkom vetok na stvole ili sudJach'). bol'noe tyntagaj feucht, na8; l. bagajy mastik tiigkii eine ganz feuchte Fllche, auf der auf dem Boden liegende Biume eine Sperre bilden (DemJ' UA l23.ll8); l.mastik hir eine nasse, bewaldete Stelle (ebda 128.327). lygti (Vor. SZ 147),li0te (DSJ 150) zahmes Rentier. Etym.: vgl. jak. onomat. lyglyk, liglygyri- Grinse schnattern (DJa 198). des Glnseschnatterns, Iyksyj- ((*lyk) schnattern. Nachahmung

175

M
mabut s. mabyt. magazin Kaufladen, Geschiift (DJa laO). Etym.: (russ. magazin id. ) jak. mayahyn id. magnitofon Recorder, Tonbandgeriit (DJa 44); m.un hap- seinen Recorder ausschalten (DJa 153). Etym.: (russ. magnitofon id. magnitofonndk mit einem Tonbandgeriit/Recorder (versehen); m. uskin [im Miirchenl Hase mit Tonbandgeriit (DJa 153); uskin m. iibnklgn kiilbit ein Hase kam mit einem Tonbandgerdt zum Biren (ebda). mai (: m. yi) Mai; m. yjga im Mai: I M. Erster Mai (DJa 59). Etym.: (russ. maj id. yj. - Yel. majili- er-/sparen; bir fylga remoJnJrra m. byffar 3 tyhinia holkuobajy innerhalb eines Jahres haben sie drei Tausend Rubel fiir die Renovierung gespart

(DJa

155).

majgy gut, korrekt; m. sigili byhita feine Manieren (DemJ. UA 145.7); tuok tuhugar buolbutaj? m. sigili tuhunan wozu ist das (notigf fiir gutes (ebda 145.3; dasselbe Syntagma m. sigili tuhunan wird ebda Benehmen 145.4 als 'ne choro5o tak delat" [sic!] iibersetzt). Etym.::jak. majyy

Sitte, Brauch; wohl ( mo. (Kal. MEJ 146). mak s. fida. Maksim mdnnl. Vorname, Maxim. Etym.: (russ. Maksim) jak. Maxsym
(ub.
73).

maldn weiBschniuzig, mit weiBem Maul (DSJ 156). Etym.: : jak. malan id. (mo.; bu4. malan 1. mit weiBem Fleck an der Stirn; 2. kahlkopfig (Kal. vrr 43). mama Mutter (DemJ. UA 119.7). YgL mama. mamut s. mabyt. mamyt s. mabyt.

manan, Instr. ( ba (Ub. 99). YgL munan manapfiIka Kleinkalibergewehr. Etym.: (russ. malopulka id. (DSJ 156). Man6ari mrinnl. Vorname (DemJ. UA 92.Titel). manEiry Gewirr der Wasserpflanzen in stehendem Gewisser (Belt. 45: 'tina'). manna (Ub.; DemJ. UA 87.55), manny (DemJ. UA 109.154) 1. hier (Ub. 89, l40); 2. hierher (Ub. 1'9D; 3. damals (DemJ. UA 87.55, 109.154). Etym.:: jak. manna, Loc. ( bu. - YgL manndkan; munna. mannakin genau hier (Ub. 140: 'tut Le').- Etym.: (manna * Dimin. -Suff.
-kan.

mannigir Comp. (ba (Ub. 99). mannuk s. mannyk. manny s. manna.


mannyk

Ygl. munndgar.

mannuk (Ub. 102), munnuk (ebda; DemJ. UA) solch einer wie der hier; m. hirgii an solch einer Stelle (DemJ. UA 126.260). Vgl.

hamannyk.

176 mantan (Ub.; Nad.) mantyn (DemJ. UA) 1. Abl. ( ba(Ub.99);2. von hier aus (Ub. 101; Nad. 32); 3. nachher, danach (DemJ. UA 85.23). Vgl. muntan. (Ub. 101); m.laryry die Deinen (Ub. 119); kiirbfitn manty in: m.m. dieser Meine m.ta d'aktar er sieht, daB es seine Frau ist (DemJ. U492.9). - Vgl. itintim; ontum; muntu. mantylar s. manty. mantym s. manty. mantyn s. mantan. mant5rta s. manty.

Ygl. munu. many Acc. (ba (Ub. 99). manyga s. manyga. maniga (Ub. 20, 99), manyga (DemJ. UA 98.134; Vor. SZ 102) Dat. (ba.S. munilga. magnaj zuerst; anfinglich, erster (Ub. 141; Nad. 39; DJa 4); mul m. 1. allem voran, vor allem (DJa 132);2. der allererste, als allererster: gini murl marynai kosmoska kdppiltti er ist als allererster ins All geflogen (DJa 39). Etym.::jak. marynaj id. (mo.; moL. marllai Stirn (Kal. MEJ 15).

- Vgl. marynajgy. magnajgy 1. erster (Ub. lal); m. kir

161); m. klass erste Klasse (DJa 3); alfavit m. biiis bukvata die fiinf ersten Buchstaben des Alphabets (DJa 30); m. slog erste Silbe (DJa 42); Eyl m. yja der erste Monat Etym.: des Jahres (DJa 121); 2. zuerst, am Anfang (DemJ. UA 143.8). (marynaj. krinniki. Vgl. Etym.: (russ. Maiia (Ub. D a7). Maria weibl. Vorname, Mat're. -Vgl. Maryja. Etym.: (russ. mart id. mart (:m. yD Miirz (DJa 50, 162). -Yel.yj. russ. Marina ) jak. Marlna (Ub. 73). Etym.: ( Marina weibl. Vorname. - Belt. T 167.56), mis (Belt. T 167.56) 1. Baum mas (mahV) (alle Belege auBer (Ub. 1ll, 146); m. tffte (bot.) eine Flechte (DSJ 158: 'briopogon grivistyj gruppa borodatych li5ajnikov?');2.Holz;Holz-; I iigilbit maha das vom Wasser herangebrachte Holz (Dem'j. UA I19.16); m. gin Holzhaus (DJa 90); 3. Holzstange (Art. 83); a. (: uot maha) Brennholz (Ub. 146; DSJ 261); 5. Wald, Taiga (DemJ. D 179.88); mis ihigiir (Belt. T 167.56): mas ihigiir (ebda 167.58) in den Wald; kaja byara maha huok unbewaldeter.Bergabhang Vel. maityt. (NR: BeKo. 81).- Etym.: :jak. mas l.-5. id. Etym.: (russ. maska id.) jak. maska id. maska Maske (DJa 139). *maskan s. maskdn, maskattar. maskattar (Pl.) Spiine; m.y kyhan o4ostubut er hat Spiine gemacht (DemJ. UA Etym.: Pl. (*maskan (s. maskan). l22.l0l). Etym.: (masl Dimin.-Suff. maskdn Zeigestock; Holzstlbchen (DJa 81). -kan. Ygl. maskattar; ukdska. mastan- Brennholz [nur fiir sich selbst?] sammeln; m.a barbyt sie ist Brennholz Etym.: (masta- (bes. Bedeusammeln gegangen (DemJ. UA 121.56).

erster Schnee

(Ub.

tung

2).

177

maste- 1. Brennholz sammeln (Ub. 29, 146; DemJ. UA 120.17); 2. jm Brennholz besorgen (DemJ. UA 120.29). Etym.: (mas. - Vgl. mastan-. mastdk 1. Wald- (Ub.,133); 2. mit Brennholz versehen (Nad. 9). masterskoj Werkstatt; m.ga iiliilli- in der Werkstatt arbeiten (Art. 8l); atagy, tagahy tigiir m.dar Schuster- (und) Niihwerkstitten (DJa 93.) Etym.: (russ. masterskoj (in: k masterskoj'zur Werkstatt', v masterskoj'in der Werkstatt', iz masterskoj 'aus der Werkstatt' (masterskaja Werkstatt) ) jak. masterskoj id. maslna s. maiina. ma5ina (DJa 195; Art. 86), masina (Ub.) Fahrzeug, Auto. Etym.: ( russ. jak. masslna id. (Ub. 70). maiina id. ) mat- sich verspiten (?, DJa l2). Etym.: vgl. jak. mat- verlieren. mata Held. Etym.: ( ewk. (DO 129). mataga (Ub.; DSJ; Pek.), mataga (Po.) Tasche (Ub. 46), Umhiingetasche (DSJ 158), Traglasttasche (Po. 148); mas m. eine vom Rentier getragene Lastkiste (Pek. 1535; Po. 148). Etym.:: jak. mataya Tasche. Vgl. mataka. S. mataga. mataka Tasche (?, DJa 47). Etym.: (russ. Matvej) jak. Mappyaj (Ub.73). Matpyaj mtinnl. Vorname. - 172); Lenin M.a Lenin-Mausoleum (DJa 186). mavzolej Mausoleum (DJa Etym.: ( russ. mavzolej id. - s. mabyt. mibyk rnibyt (DO 129), mibyk (DO 176), mimyt (Belt. T 160.4), mabut (Anik.),

und Pferde, geflochten aus di,innen Wildlederriemen (DO 129). Etym.: : jak. mamyk id. ( ewk. maut - ma(v\ut id. (DO 129; Anik. 31, - 141). Nr. mdiiyt (Pl.: m.ar [sic!,: m.tarf Holzkifer (KoS. T 183.Titel). Etym.: (*masiyt (mas (s. mas).
mima Mutter (Art. 84). Vgl. mama. mdmyt s. mabyt. Mifia weibl. Vorname (Ub.73).- Etym.: (russ. Manja, Dimin. (Marija ) dolg. Maryja. Etym.: (ewk. varygaj - vaAkaj, malgnj unfruchtbar von weibl. Haustieren. lam. maryaj unfruchtbare Rentierkuh (DSJ 154). Mdrpa weibl. Vorn Miryja weibl. Vorname Marie. Etym.: ( russ. Marija) jak. Maryja (Ub. 73). Vgl. Marja, Maita, Massa. mis I s. mas. Etym.: ( russ. mai id. mis II (meh! Salbe, Schmiere (Belt. FO 73). Etym.: (russ. maslo id.; Fett. mdsla Butter (Ub.27; DSJ 155:'maslo'). Vgl. ary; hya. - weibl. Vorname (Ub.73).- Etym.: (russ. Maia, Dimin. (Marija Missa ) dolg. Maryja. Etym.: ( russ. matuika Mtitterchen (Iabuwort?). mityska Pocken (Pek. 1538).

mamut (Em. 336), mamyt (Belt.

162.1) Schlinge zum Fangen der Rentiere

12

Pnce Jgzykoznawue z.

ll4

178

m3ikii geizig (Nad.

PAD 32).- Etym.: : jak. dial. mdkti launisch (mo.; mol. *"1k, Bet :ug, Kniff, Trick (Kal. Vll 44\' miikiii s. milktiikd. mild'i s. mdt'!i.

milfi(DJa;UU.;,'natm(Belt.T;DemJ'D)(+Acc')imLaufevon'wihrend'

f,indu.ch, innerhalb; ktinii m. den ganzen Tag lang (DJa 98): btigdhti kilni) m. hamyr ti)spiltii gestern regnete es den ganzen Tag lang (Belt. T 168.69); i)s ki)ni m. itiriktd- drei Tage lang feiern (DemJ. D 179.47); kyhyny m. den ganzen winter hindurch (Ub. 190); tfinii m. die ganze Nacht hindurch (ebda). Etytn.: : j"k. zi'lii id-; stetsmiinii eine Vorrichtung, die die Bewegungen des Rentiers im Gespann begrenzt (DO 129: 'kolodka, nadevaemaja na olenja dlja ogranidenija ego dvizenija'). miini I s. mtiitl. miini Il s. mtiryri. Etym.: (mdnik. mflnigirgfl- unartig sein, Unfug treiben (DO 77). (m.gV; vgl. mdnigirgd-) unartig, unerzogen, ztigellos; m.k ko5ka mnni/k Etym.: : iak mrinik id. unerzogene Katze (DJa 59). - Etym.: (mitinik. Vgl. mynitykta-. miinikti- fegen, kehren (Ub. 70). In mnrii (Ub. 38; DSJ 170; DemJ. D 178.25), miini (Belt. T 168.75) Kopf. DSJ 170 werden auch folgende Bedeutungen genannt: 'Ende; Oberlauf eines Flusses; Gipfel, Wipfel, Oberteil, Spitze; Haube, Kappe', doch die unklare Redaktion des Stichwortartikels lii8t es nicht eindeutig erkennen, Etym.: : jak. ob all die Bedeutungen tatsiichlich im Dolg. vorkommen. mdjT l. id.; 2. Gehirn: osm. bdiin Gehirn @Sffa II 106). Etym.: : jak. mtirl \d. (*btiry miirj Muttermal (Nad. PAD 34; Belt. 45). ) osm. btin Leberf\eck. mii4ii (NR: BeKo. 81), mfl4iii (DSJ 56, 104), miini (K: BeKo. 81) Koder, Lockspeise; m. balyk als K<ider gebrauchter Fisch (DSJ 104 s. v. rnnd-); m. Etym.': jak. mdrliti gyn- als Koder gebrauchen (DSJ 56 s.v. bagala-). id.: MK. mtirl id. (Kal. VII 44). mii4ii/hin- (m.stV) reiten; minigin kytta m.stin kiilbite er kam mit mir zu Pferd Etym.: : jak. mtirytihin- ein Pferd hinten, als zweiter (DemJ. D 180.109). Reiter besteigen (*mrirlds- (*mtirytii' (: atii' mirltii- zu zweit reiten) (*btry- - *btn- ) osm. bin' besteigen: dolg. mtn'. mii4ifl s. mtiryri. mflnii 1. vergebens, erfolglos, umsonst (DemJ. D 182.260); 2. blindlings, ins Blinde; vor sich hin; Tuok da kiistiibiit kira buolla. ogo kajdink bararyn bibetik. Mffnii bara turbut Das Schneetreiben war so stark [wortl.: es gab so viel Schnee], daB man nichts sehen konnte. Der Junge wuBte nicht, in welche Richtung er gehen sollte. Er ging [einfach] vor sich hin (DJa 135);3. nichts als, nur lediglich; sondern (DJa 155, 164f.); 4. '?', in: m. hir baiynan Etym.: : jak. mdnti buolbatak es gibt kein reicheres Land (?, DJa 174)' : mo.; MNT mene metil in Menge;-ungeduldig, drlngend l. id.; 2. sehr

(Kal. VII

44).

r79
mel (DJa l7), miiil (Ub.72) Kreide.
72).

Etym.: ( russ. melid.) jak. midt id. (Ub.

midl s. mel. Etym.: ( russ. venik id.) iak. mtnriik id. (Ub. miinik - mynriyk Rutenbesen. 70). Ygl. mtiniktd-, mynitykta-. miiistii 1. *Stelle (s. mitisttil6k); 2. ein Stiick Ginsefleisch ohne Knochen, das in Giinsehaut eingewickelt und durch Siiuern konserviert wird. Etym.: (russ. mesto stelle (DSJ 159). milistiilfik seine Stelle habend; alfavitka bukva baryta bfljetii m. im Alphabet hat jeder Buchstabe seinen Platz (DJa 29). Etym.: ( russ. metra (in: polovina metra halbes miitrii Meter (Ub. 72). Meter, dvaltrilietyre metra ztteildreilvier Meter), Gen. ( metr id. ) jak. metr id. Etym.: ( russ. Mikiia (Ub. 32). Mikisii mrinnl. Vorname. Vgl. Miktskti. - Etym.: (russ. Mikiika, Dimin. (Nikdor (Ub. Mikiskii mrinnl. Vorname. 109). Ygl. Miktsri - (Ub. 38). Etym.: : jak. min id.: osm. bdn id. min I ich min II Suppe (DemJ. UA 107.118).- Etym.: : jak. minid.: MK. biln - miln

id. (vEwr 338b). miniiini s. miriirind. miniiitiirii s. miitirinri.

miniginii s. miitiginii. minnigis s. min{tigris. minniginigiir [sic!, : -dy-l Comp. (min; ginni m. iigiisttik ogo er ist viel jtinger als ich (Belt. T 165.8). . minfiigiis (Ub.; Art.), minnigiis (DemJ. UA) 1. siiB (Ub. 130; DemJ. UA95.27); 2. SiiBigkeit (DemJ. UA 95.39); 3. schmackhaft (Art: 82); 4. angenehm; m. hyt angenehmer Geruch (Art. 82).- Etym.:: jak. minitigds 1.3.4. id. (minriij-. minfiij- stiB/schmackhaft werden (Ub. 130). Etym.: : jak. minriij- id. Vgl.
minftigtis.

mifiiinfl (DJa; Ub. 90), miniiinii (Ar!) (Pl.: minititrirri lminitittirti ililiirim meine Hinde, Belt. T 169.821) mein; m. poslogym mein Dorf (DJa 95); m. mdmam meine Mutter (Art. 84). .,... . n miniiininiigi unweit von mir befindlich (Ub. 82). - Vgl. miitiginndgL nifrigimsiik adj. [1emand,] der mich mag (Ub. 82). mifrigini - minigini, in: miriigind huok (Ub. 85) : miniginri huok (Dem'j. D 181.225) ohne mich; m. huok bar! geh' ohne mich! (Ub. 85). ' mihiginniigi bei mir befindlich (Ub. 82). Vgl. minidnindgi. miiiginnik (solch einer) wie ich (Ub. 82).mir Frieden; bink buollun m.! es lebe Frieden! (DJa 59); m. ihin tur- fiir den Frieden sein, dem Frieden ergeben sein (DJa 161). Etym.: ( russ. zrr
id.

Mitarpan s. Mitdrpdn.
l2*

180

Mitiirpiin (ub. 36), Mitarpan (ub. 73) mdnnl. vorname. - Etym.: ( russ. Mitrofan) jak. Mttdrdpfin (Ub. 36, 73). ( russ. (( engl.) miting id' miting Meeting (DJa 193). - Etym.: Mitiriiip yja November [wortl.: 'mesjac Dmitrieva (dnja)'] (Ub. 55)' Vgl'
Mttrdj. mrlii Zahnfleisch (Nad.
12).

min- 1. ein-/be-steigen, auf den Schlitten steigen (DSJ 159); OtstitO iirdiitiigiir m. auf OtsOtO [ein Miirchenvogel] steigen (DemJ. UA 124.188); 2. reiten (Ub. 6l). Etym.: :jak. mrn- 1.2. id (*btn-) osm. bin- l. id. Vgl.

Etym.: ( russ. miska id. ) jak. miskii I Schiissel (Ub. 70; Belt. T 164.15). mtskti id. (Ub. 70). lWrski lI mrinnl. Vorname. Etym.: (russ. Miika (Ub. 109), Dimin. ( Michail. lWrtriij mrinnl. Vorname. Etym.: ( russ. Dmitrij ) jak.Mtttirdj (Vb. 73).Ygl. Mitiridp yja. mjagkij s. znak(tak). moloko s. molok6. molokd (DSJ 160), moloko (Ub. D 58) Milch. Etym.: ( russ. moloko id. Vgl. dmij, frt; pirirmri. mo{us Ungeheur; abdhy timir muostak m. atyn tardan ylan [im Mirchen] der Teufel zog das Pferd, das ein Ungeheuer mit eisernen Hornern war (DemJ. Etym.: : jak. UA 105.50: 'Eert Leleznogo dJavol'skogo konja dernul'). moaus id.(mo.; moL. maryyus id. (Kal. MEJ 16). mor[6 Art Tabakspfeife ohne Kopf (DSJ 161). morjak Matrose (DJa 159). Etym.: (russ. morjak id. mosta s. muosta. motor Motorboot (DJa 87); m.unnan bar- im Motorboot fahren (Art.86). Etym.: ( russ. motor Motor ) jak. motuor Motor. Vgl. lodkalak;

mtirytihin-.

motosanildk.

motornaj s. lodkalak. motosanilik Motorschlitten habend (DJa 98). Etym.: ( russ. motosani Motorschlitten. Ygl. motor. motuorka eine gro8e Maus mit rotlichem Fell (DSJ 162). mdjndx s. titirbtis. miiCiiktii Zapfen. Etym.: (ewk. muiukte Lirchennadel (Ub.'6a)) jak. - eines Baumes (Kal. TJ 266). muiukta Nadel miigiinftlflx eilig, geschickt, energisch; gini olus m. iilfltigiir er ist sehr energisch bei der Arbeit (DSJ 162). miigftlix ausgelassen, unartig, unerzogen (DSJ 162). Etym.: (*mdgfr (mdk-. mdk: (mogV; vgl. mdgfrldx) (Ub. D 62), miix- (DSJ 164; Vor. SZ 149) Etym.: : jak. mdx- schimpfen (Ub. ausgelassen/unartig/unerzogen sein.

62).

miikdiikii s. milkiilkd.

181

mitkkiii- streben, versuchen, beharren;

kil

mdkkilj- sich streiten (mo. *medki)- (Kal. MEJ 59). miikii schlecht, schlimm, hii8lich; koruobata m. bagafy seine Kuh ist sehr hiiBlich (ub. l3l: 'bezobraznaja'); m. kihi schlechter Mensch (ub. l2l); m. golomogo in einer schlechten Erdhiitte (ub. 133). : jak. m6ki) id,. - Etym.: miimiin- s. mdr1iln-. mi[- graben, wiihlen (?, DJa 137). miig/iin- (m.nv, DemJ. UA), miim/iin- (m.c, Belt.T) sich leicht bewegen (DemJ. UA 109.168); miniiitiirii ililiirim m.piit buolbuttar meine Hiinde sind erstarrt [wrirtl.: wurden sich-nicht-bewegend] (Belt. T 169.g2). vgl.
mdryilt-.

Rentier versuchte, zwischen uns [zu springen]

ykkardybytynan m.dfl ein wildes tosi iozl. Etym.: : jak.

miig/iit- (m.C) leicht bewegen (?); iimiskiiEii tugutum m.t6 [(*mdryi)ttri\ ifrbilt plotzlich bewegte mein Rentierkalb leicht (?) meine Hand (DJ; l0l). DJa 102: m.pi)tri ( *miiryt-bi)rrf ? (3.Sg. perf.). - Vgl.Art Fischnetz (russ. miiriigiildmorda) auswerfen (DemJ. D 179.61). miirdhii Beutelnetz aus pferdehaar oder Faden (DSJ 163). (russ. - Etym.: mert)ia Beutelnetz. miisdc(i)iik 1. kleine Tasche; 2. mit Glasperlen geschmiickte Damentasche am Giirtel. (russ. meioiek kleiner Sack (pek. 1615). - Etym.: mdx- s. mdk-. m6ttiTt (m.gv) lfir *m, s. ris-l Ball (DemJ. uA 109.173); m.k. dnfi6- Ball spielen (DJa 129); m.gii byrak- den Ball werfen (DJa 53); m.gii kap- (kaban yl-) den Ball fangen. Etym.: ( russ. mjaiik id. ) jak. mAiik id,. *mdiiir s. ris-. muji s. muia. muj-ja Ausruf des Erstaunens (DO 129). mukalkan s. mukdlkan. mukilkan (Pek. 1618), mukalkan (Ub. 63) mit Glasperlen geschmiickte Mlnnerkleidung aus dem Fell junger Rentiere, getragen zu Hause oder im Sommer drauBen (Pek. 1618). Etym.: (ewk. muxalkdn Kleidung aus dem Fell junger Rentiere (Pek. 1618); ewk. mukalkan eine muka-Jacke habend (muka Jacke aus dem Fell erwachsener Rentiere (ub. 63). mukstn sibirische Lachsart (Art. 87). Etym.: : mss. muksun id. Mukutij mtinnl. Vorname. Etym.: (russ. dial. Mikbtaj: russ. lit. Nikotai> jak. Nukulaj (Ub.73). - Vgl. Muku. Muk[ mdnnl. Vorname (DJa 19, 176).- Etym.: ? (MukulAj.-Vgl. Nuku. mun- I sich verlaufen, umherirren (Belt. 45; Art. 8l). : - Etym.: atii. MK. mun- id. (Kal. JW 187; VEWT 344a). mun- II in Verlegenheit geraten (DemJ. UA 93.130). munan Instr. ( bu - bo (Ub. 99). Vgl. tnanan. munna hier (DJa ll3). YgL manna. ygl. manndgar. munnigar Comp. (bu - -bo (Ub. 99).

182

munnu Nase

munnuk I s. mannyk. Etym.: : jak munnuk - mutJnul. id. ( *mury-luk munnuk II Ecke (Ub. 117). (mury | (Kal. VII 46). munnulik Nase habend; kiirnj m. mit einer Nase wie die kilrdj-Stange (DJa
200).

(Ub. 58; NR, K: BeKo. 83); flmfiksin m.ta die Nase der Greisin (Ub. 116); m.ta tyahibyt er schnarchte [wortl.: seine Nase liirmte] (Ub. Etym.: (munnu seine Nase (3.Sg.) (*murn-u (*murun: jak. 153). - (munnV) id. Ygl. syalax m. murun

munhak (Nad. 37; Belt. 45; DemJ. D), munfrax (DSJ 310 s.v. ygyr-) VersammEtym.: (mus-. lung; m.a [sic!] bar- auf eine Versammlung gehen.

munfiax s. munitak. Vgl. mantan. muntan Abl. ( bu - bo (Ub. 99). muntu (Ub. 194: m.but, 1.P1.) s. manty. YgL many. munu Acc. (bu - bo (Ub. 99). - Vgl. manfga. munfiga Dat. ( bu - bo (Ub. 99). mufra (Ub. ll3), mufri (DSJ 165; Vor. SZ 151), myfra (Ub.113; DemJ. UA), mujd - myjdn (Vor. SZ l5l) Intensivierungspostposition, - sehr; bir kis mufia ein sehr groBes Miidchen (Ub. 113); ulaxan m. muostix mit Kasussuffixe werden entweder an die riesengroBen H<irnern (DSJ 165). -das Nomen und die Postposition anPostposition allein oder aber an gehingt, z.B. bdj bupyas boiuku m.ny iigiilbit der Kaufmann brachte eine sehr groBe Tonne (Ub. 113); bir hyagany m.ny ylbyttar sie haben eine riesige Aalquappe gefangen (ebda); mas m.ga tijbit er gelangte zu einem Vgl. mufta kali, baga{y, kdkhn. dichten Wald (DemJ. UA 123.150). gro8; kihi m. k. ein riesengro8er Mensch mufia kali - kali mtin Postp. sehr (Ub. 131). Vgl. muita, xalt. mufri s. muita. Etym.: (mus-. muhu/hun- (m.stV) sich versammeln (Ub. l2l). Ende, Grenze (Ub. 131); karak m.a irdi so weit das Auge reicht mqr l Rand, (Ub. 145). Gram.: bildet Superlativ, z.B. m. ylgyn der jtingste (Ub. 131); - ogoto thr kleinstes Kind (Kof. T 182.24); m. ulakan der groBte m. kuttuhuj (ebda 187.26). Etym.: : jak. mury id. (VEWT 344b). mr4II Elend, Ungltick, Qual; m.u kiiriimiijii ohne Elend gesehen zu haben (Ub. 154);m.u iiriiji kiitdiim ich erlitt allerlei Not [wortl.: ich sah Elend und Qual] (DemJ. UA 120.28); minigin bu m.muttan tahdryag befreie [wortl.: 2.Sg. Etym.: : jak. mury id.: MK. Fut.l mich aus dieser Qual (ebda 106.81). Vgl. muryndk. mury Notwendigkeit; Kummer. mrqka s. muryka. mrrykahyt Fischer, der Fische mit dem miiryka-Netz f?ingt (Ub. 109). mu4ni/k (m.gV, DJa 103) arm; ein Armer; uskin ogoto m.k kuttammyt das Etym.: : jak. murynax id' (mury arme Hischen kriegte Angst (DJa 88).

II.
mrqtur russ.

iir

(DSJ 165).

183

(DSJ 165). Muojturuk Name des Hundes (DJa 39). : jak. Mojturuk id. (dolg. - Etym.: *muojturuk : jak. mojturuk weiBer Streifen am Hals eines Tieres.
muora

nicht und rauft auch nicht (DSJ 166). muoj Hals (DemJ. UA 85.8). Etym.::jak. moj id. @Sffa II 180). muojka Rentierkalb in seinem ersten Lebensjahr. Etym.: ( ewk. mojka id.

muohahy Schligerei, Skandal; kini Sitihitfl da huox, m.ta da suox er streitet sich

I l.

Taiga (DemJ.

bar- durch die Tundra fahren (Art. 86); m. kila Tundrarentier (vor. SZ 128; DSJ 165); m.-diiik (DSJ 165) : m. diSiki (DO 63) Norden; 2. Norden; m.ga dukka diii eine Hiitte im Norden (Belt. T 16l.l). - Vgl. muora lt. muora II Westen (NR: BeKo. 81). Ygl. muora l. muo/s (m.hv) 1. Horn, Horner (Nad. 32); taba m.ha Rentierhorn (Belt. T 161.4); s. auch iyliagar;2. Knochen;m.siiliiiir kerngesund (DJa 125);3. Lippen (NR, K: BeKo. 83).- Etym.:: jak. muos 1.2. id. (VEWT 347b;

179.94), Tundra (DSJ 165, 246 s.v. tugus-); m.nnan

BStla It

244).

most Bricke) jak. muosta l. id.;2. Briicke (Ub.D - Ub. 62,70); 65; die dolg. und jak. Form gehen vermutlich auf den russ. Gen. mosta zuriick. muostagy (K) nordlich; kaja byara m. hir nordlicher Bergabhang (K: BeKo. gl). muostik (BeKo. 79), muostix (DSJ 165) gehornt (s. muria). muot Garn ftir Fischfan gnetze. Etym.: ( russ. mot (ok) Docke, Str6hne, vgl. jak. motuok sap eine Spule Garn (Ub. 69). ygl. nitkti. muoti Elch (vor. SZ 128). Etym.: (ewk. mottid. (vor. SZ 55; DSJ 166). murcurut- zer-kniillen/-knittern; kinigii listoktaryn (stranicalaryn) m.umag! zerknittert nicht die Buchseiten! (DJa 72, 106). Murka Name der Katze (DJa 40). muruk s. ryuruk. mus- (munriv) sammeln (ub. 33). Etym.: : jak. mus- id. (vEwr 344a). Vgl. munriak, muituhun-. muskuri- befangen sein, in verlegenheit geraten (DSJ 167: in anderen Dialekten: -ks-); m.bakkt adv. sorglos, leichtsinnig (DO 129): mutuk Astansatz; m. ftta Astloch (DJa 203). Etym.: : jak. mutuk Ast.; Astloch : osm. budak Ast; Astansatz. muzyka Musik (DJa 108, 190). ( - Etym.: russ. muzyka id. m[1ka (Dja94), mrqka (Ub. 109; Art.82; NR, K: BeKo. 8l) t. Art gioBes Fischfangnetz; m. diiitii Reuse (K: BeKo. 8l: 'ver5a, morda'); 2. Fischerei; m.ga barabyt wir gehen Fische fangen (Art. 82). Vgl. murlkahyt,
murykala-.

muosabyt kann sein (Ub. 193). Etym.: (russ. moiet byl id. muosta (Ub. D 65; Ub. 70), mosta (Ub. 62) FuBboden. Etym.: ( russ.

mlgkali-

Fische mit dem mfiryka-Netz fangen (DJa 89). miikciikfi (DSJ 167), miik[iikii (ub. D 57), miikciike (Ub. 41,63), miikin (DSJ 169) Pelz mit Fell nach innen und auBen (Ub. 4l: .docha'; Ub. D 57:

184

'mechovaja parka'); kurze Minnerwinterjacke aus dem Rentiersommerfell (DSJ 169). Etym.: (ewk. mukiuk| (Ub. D 57; Ub. 63), mukiuke (Ub.

4l\, mdciuks (DSJ 169).

miildii s. ktilii-m. myjdn s. muita. mynfiyk s. midnik; mynitykta-. mynhykti- fegen, kehren (Ub. 194).
mriniktd-.

Etym.: (mynityk (s. mirinik).

Vgl.

myfia s. muita.

N
nabun (Ub. 66, 133), nibun

(Ub. 141), nimyn (DSJ 172) 1. Witwe (Ub. 66, Etym.: (ewk. lam. 141) : n. [aktar id. (Ub. 133);2. Witwer (DSJ 172). na(v)un 1.2. id (Ub. 66; DSJ 172). Etym.: (russ. naizusf auswendig; n. iiiiriit- auswendig lernen (DJa 109).
naizust' id. Etym.: ( ewk. nd<eim (Ub. nakaEfin [sic!] Barsch (Ub. 64; NR: BeKo. 8l). 64) - ndcisn (BeKo. 81) id. nalaj- Arme und Beine weit ausstrecken; utujan n.a hytar er schlift mit weit Etym.: : jak. naausgestreckten Armen und Beinen (Ub. 132). sich erstrecken ( mo.; kalm. nald- breit sein und tiberfliefien laj- - nalyjFlur? (Kal. JW 187 s.v. nal). nalyddy adv. langsam, ruhig, normal (DJa 8, 59, 83). Etym.: ( ewk. nama id. (Ub. 6l). nama Lasttasche. Etym.: wohl ( mo., vgl. bwj. nabiT- diinn/flach namyhak niedrig (Nad. 3a). : jak. namsyj- herabhlngen (s. Kal. Vll 47 s.v. namsyn, wo jedoch werden Vgl. framtygakjak. namyhax: dolg. namyhak fehlen). - und den Harn des Kindes in nagnal Torf, der in die Kinderwiege gelegt wird sich aufnimmt (Pek. 1678f.: ,,upotrebljaetsja v bezlesnoj polose, pri ustJach r. Chatangi; v lesnoj Ze polose upotrebljajut drevesnye gnilu5ki"). Etym.: ( russ. napravliaj!(Imperat. napravlajdi- richten, verweisen (Ub. 74). 2.Sg.) ( napravliat' id. Etym.: ( ewk. nara (Ub. nara (Ub.), ndrn (DSJ) unkastrierter Rentierbulle. 60), ewk. lam. ndrd (DSJ 172) id. Etym.: (russ. narod id. narod (Pl.: n.tar) Yolk, Nation (DJa 114, l7l).

narodnaj national, Volks-; n. dnfillar


Ygl. narodnyj id. Nastij weibl. Vorname.
narod.

Vgl. noruot.

Volksspiele (DJa 190).

Etym.:

russ.

natrfiska Jagdausriistung,

Etym.: (russ. Anastasija) jak. Nasta (Ub. 73). Etym.: ( russ. (ostsib. Jagdzubehor (ub. 7l). natr{tska Giirtel, an dem Jagdzubehor befestigt wird (Ub. 71) ) jak. dial.) noturilska - natyrrska id. (Ub. 22). nibun s. nabun.

185

nida 1. (man) soll/muB; iaj ihiiikkn n. man soll Tee trinken (Ub. 161); diiibflr baryakka n. ich soll nach Hause gehen (ebda); gini taba tugu gynaryn hagaryagyn n. sie soll/muB sagen, was Rentiere machen (DJa 53); iirngi tuoruoktaryn n. iibit sie mu8ten iiber den FluB schwimmen (DJa 99);2. jm notig sein, jemand/man braucht; kafryhar kyhyn n. Skier braucht man im Winter (DemJ. UA 142.5\; itimdikii [sic!] ilim n. ein Fischer braucht ein Netz (Dem'j. D 179.41); iiniiikn n.ta huok duo? brauchst du nichts? (ebda
182.279); togo n.nyj kihiiki Cis? wozu braucht ein Mensch eine Uhr? (DJa 83); kannyk balyktlrga n. hiiptiiri nhigi biHgit? welche Gerite kennt ihr, die

zum Fischfang n<itig sind? (DJa 97); tuokka n.nyj kinigii bihiiikii? wozu brauchen wir Bicher? (DJa 105); tuokka n.nyj kihiSikii iHiirii? wozu braucht ein Mensch seine Hiinde? (DIa 129). Etym.: (russ. nado 1.2. id. nimyn s. nabun. ninsa, nigsa s. gaAsa. niidiilii (Ub. 119; Belt.T), nndfiH @elt.T) Woche; bir hirgii ginndr otoroiular nediHni du ikki nidiiliini du an einem Ort bleiben sie eine oder zwei Wochen lang (Belt. T 160.2). niiktii Lederriemen zum Befestigen der dldfin-Decke an Zeltstangen (Po. 160). niiktiil so, wie...; als ob... (?, DO 75). niiliij- sich weit ausbreiten, verbreitet sein; n.ii hyt- iiberall verbreitet liegen Frilchte (DJa 187): Etym.: : jak. ntikij- id. ( - (Kal. VII 48 s.v. ntilim). Qak. n.ti syt- id) mo.; xlx. nell- gerdnmig sein niiliis '?', in: ,oKiir!" dietii Vova, tajahyn n. gyna aryjda ,,Schau mal!" sagte Vova, ??? und schlug sein Kleid zuriick (DJa 123). nntiliij in: n. kulut der schlechteste Sklave (DO 77); n. iiliihit Arbeiter (DO 129: 'rabotnik'). Etym.: vgl. jak. nriktdl kulut - zu machen hat (DO 129). Sklave od. Sklavin, der/die die iibelste Arbeit nfilmii Sterlet (NR, K: BeKo.80).- Etym.: (russ. nelma Art Wei8lachs. Vgl. hordory. niiptin Lederdecke aus Rentierkopfhaut, die auf Rauchoffnung der Jurte gelegt wird. Etym.: vgl. ewk. neptm-ml ausbreiten, aufrollen (DSJ 177; Vor. SZ
14s).

neff Petroleum (DJa 70). Etym.: ( russ. neft' id. nenec (Pl.: n.tar) Nenze (DJa 8, ll7). Etym.: (rass nenec id.
nganasan (Pl.: n.nar) Nganasane (DJa 8).

hamaj. nigian (auBer in Popigaj

Etym.: ( russ. nganasan id.

Vgl.

D 66), nirliin (Ub. 60f.), fiygCan (Ub. 4l). 1. - Ub. hornlos (Ub. D 66);2. hornloses Rentier (Ub.41, 60f.). Etym.:'(ewk. ntrliSn wildes Rentier im Winter (Ub. 41, 60f.). YgL kultumak. niptii (Ub. 30; DSJ 174), rtfiptfr (DSJ 179; DO 15, 129) l. Baumstamm zum Holzhacken (Ub. 30); Sohlbalken, Stamm, Unterlage (DO 15, 129); 2. Platz im Hof, an dem gehacktes Holz gestapelt ist (DSJ 174). Etym.: ( ewk. niptd eine Unterlage aus Astwerk fiir die Bearbeitung von Fleisch

(ub.

30).

186

nitkii (Ub. 187), il-rtkii (Ub. 69) in der Fabrik hergestelltes Garn/Zwirn auf Etym.: (russ. nitka Garn, T,wirn (Ub. 69). Spulen. YgL muot. ( russ. nojabi id. (DJa 177\. Etym.: nojabf November - Etym.: : jak. noruot id. ( russ. narod id. noruot Volk, Nation (DJa 92).

S. narod. - Chatanga Ort und Fluf im Zentralostteil von Tajmyr (Belt. 50; DSJ 310 Noskuo

s.v. ygyr-; Belt. FO 73). Etym.: : mSS. Novyj. Novaj Ortsname (DJa a\. niikEii s. riokto. niikii Gesamtheit der nicht mehr notigen Gegenstlnde, die beim Weiterziehen Etym.: ( ewk. nSku id. (Ub. am alten Wohnplatz hinterlassen werden. Ysl. ndkil. 63). niiniiii s. ndgild. niigiiii s. ndryild. niigiiii (DJa 151; Art. 86; Ub. 127,140; Nad. PAD 33), niiliiii (Ub. 161), niiniiii (Ub. 30, 46) der nichste, der folgende; kutrijak kiiribit n. kordnunan die Maus ist durch ein anderes Loch geflohen (Art. 86); n. kiin (Ub. 140) : n. kiiniigiir am nichsten Tag; n. kiingii diiiri bis zum nichsten Tag (Ub. 46, 127); n. kiiihii biluogar diiiri am nichsten Tag vor dem Abend (Ub. 161). Etym.: : jak. ndr1il6 id. ( mo.; moL. nbgilge id. (Kal. MEJ 35). ndtti 1Po.: nEkju) aus Baumrinde gebauter Winterspeicher auf Pfosten. Etym.: s. nbkii.

N
riakCagar kleineres kurzhalsiges Tier (Ub- 130). riakdaj- kleiner werden Wuchs (Ub. 130).

Etym.: (nakiaj-.

Etym.: (ewk. riama id. (Ub. 38; Belt. FO 73). riama Damensattel. - riymarxana (DSJ l8l), riogarkina (Ub. 60) vier Jahre famarkana (DSJ 178), Etym.: ( ewk. nfuarkdn drei Jahre altes, minnliches Rentier (DSJ 181). alter Rentierbulle (DSJ 181; Ub. 60). liamiygak niedrig; iti kajalar ri.tar diese Berge sind niedrig (DemJ. D 180.131).
Naridy mtinnl. Vorname (DemJ. UA S5). r..r Yn ... Yd naKean, nancan s. naacan. rf,iigifin (DJa 156), rfliintfln (DSJ 182), rinkdfin (Vor. SZ 148) wilder Rentierbulle im Friihling, nachdem er das Gehorn abgeworfen hat. Etym.: ( ewk. niptik id. (Ub. D 65). fiipdikii Kocher. - l3 ). S. riir-riir. rflirgij- donnern (DJa rf,ir-riir Lautnachahmung des Donnerns;ri.-f. iitijniir iippittiirii es donnerte laut (DO 78). Vel. iirgij-. fiptil s. niptri.r{ogarkina s. riamarkana.

Vgl. namyhak.

187

fiogu s. riogu. rf,oguhut das im Gespann ganz (riogu riogu.

vorn befindliche Rentier (Ub. 60).

Etym.: ( ewk. riukiukt (Ub. riokio (Ub. 66), niikEti (Nad. PAD 32) buckelig. 66). Vgl. fi\ni)kil. riori Stock, den Frauen beim Rentierreiten verwenden. Etym.: (ewk. ndrt

Etym.:

(ub.
ri6gu

61).

Etym.: ( ewk. nSgu das im rifigu (Ub. 38), riogu (Ub. 61) Zigel. (Ub. 38); n6gu l. ganz vorn Gespann ganz vorn befindliche Rentier Vgl. iogohut. befindlich; 2. Zigel (Ub. 61). (DSJ 180). Vgl. iokio. riiiiiikii gebogen, krumm, geneigt riu6da s. riaiia.

Muku.

Etym.: ( ewk. (Ub. 38). fuora Forelle. rifiIda (DJa; Art.; Nad.), rfludEa (Nad. PAD), luCEa (Ub. 129), luda (Ub. 196) l. Ruse (DJa 83; Nad. 37; Nad. PAD 32; Ub. 129,196); l. ogoto Kind eines Russen (Ub. 129); 2. russisch (Art. 88). S. auch luitala-; riuiialy. (DJa 26),ludali rub. 196) auf russisch. Etym.: (riuina. rin6dali Vgl. luiiala-. fifrga s. fiogu. Etym.: (niia (ebda: 'soroga'). fydd sibirische Pl<itze (DSJ 181). Etym.::jak. initiyrij id. (Ub. D 47: jak. iriitigdj). riyldagai naB, feucht. Etym.: : jak. iyma id. ( mo.; moL. {ima riyma Methode, Mittel (Nad. 37). -89 s.v. {yma). Recht, Gewohnheit (Kal. IV fymarxana s. fiamarkana. rf,ygCan s. niryian. Etym.: : jak. riyraj - riirdj id. riyraj Baby, neugeborenes Kind (Ub. 38). (mo.; moL. niraj id. (Kal. INI{EJ 22). -

ry
0assa s. gaasa.

gijsa s. gausa.
4ini s. grni. \ogolu mrinnl. Vorname (Ub. D 54). r1uruk (DSJ 177), muruk (DSJ 166) eine Entenart, russ. utka-kloktun.'

o
obdoko (Pek. 1773), ogdoko (Pek. 1778), agdaka (Pek. 19) M?innerrnantel/-jacke aus dem Fell junger Rentiere.

188

obelisk Obelisk (DJa 117). Etym.: ( russ. obelisk id. obloZka in: kinigri o./a Buchumschlag (DJa 105). Etym.: ( russ. obloika id. oborbo Tabakpfeife (DSJ 182: 'kuritel'naja trubka, sostoja5daja iz odnoj daSedki s rudkoj na boku'). Vgl. gatJsa. - 183). obuoi Poslpos. der Verachtung (DSJ oburgu I ziemlich, relativ; o. iir tuolkuldbakka ohne lange zu iiberlegen (DJa lM). Etym.: : jak. oburgu ganz gro$ (mo. aburyur enonn (Kal. MEJ - Ygl. oburgu II. 16). oburgu - Ungeheuer. Gram.: Postposition der Bewunderung od. II Entziickung (Ub. 193). Etym.: wohl die semantische Entwicklung von oburgu L oCCo 1. so viel, wie das hier (Ub. 101); kas..., o. ...so viel..., wie viel. .. tyl kas glasnaj zvuktak, o. slogtak ein Wort hat so viele Silben, wie Vokale (DJa 3l);2. so sehr; o. iiiirbiiter hat sich so sehr gefreut (Ub. 161). -5. ho[[o. oiiogo (DJa; Ub.; Ko5. T; Belt T 165.22), otiogo (DemJ. UA), oiogo (Belt. T 168.61) 1. damals, in dieser/solch einer Situation (DJa 100); dann (DemJ. UA 107.106, 109.163), so (Ub. 102,177); kiiliiik buollargyn o. kil wirst du nachher mal wieder kommen, so bleibe jetzt [hier] (Ub. 176); o. iirii erst dann (KoS. T 181.16); 2. also, somit, bei dieser Sachlage (Belt. T 165,22; DemJ. UA 120.17); 3. vielleicht, kann sein (Belt. T 168.61). odioldk adj. [1emand,] der so viel hat, wie das hier (Ub. 102). obdotdgu damalig; o. kiimgii damals (DJa 83). oEiu/k (o.gv) so klein (?); oEiogo pos6lok o.guj, kihiliirii agyjak iitii damals war die Siedlung so klein (?), sie hatte [nur] wenige Einwohner (DJa 167). oiogo s. otiogo. odu s. odil. odurgi- s. odurga-. odfl (alle Belege auBer DemJ. UA), odu (DemJ. UA 81.14) l. Starren, Beobachten (Ub. laf; 2. Wunder(ding) (DO 77, 130);3. merkwiirdig, eigenartig, einmalig, seltsam; tuok iirli o. bdr flfiekii es gibt was Seltsames an dir (DJa 152); o. kihi seltsamer Mensch (DemJ. UA 87.74); o. tiit Etym.: : jak. odu L id.; ein merkwiirdiger Traum (DemJ. D 178.32). interntii. Lehnwort, s. Kal. VII 49. odfihut Beobachter (Ub. 145). obili- 1. beobachten, betrachten (Ub. 147, 188); odfihuttar o.nnar als die Beobachter beobachteten (Ub.l45); 2. sich umschauen, um.sich blicken (DemJ. tJA 123.127). Etym.: (odu. Ygl. odurga-. (Ub. D 46; DemJ. UA) sich wundern; kutiuguj uola odfirgi- (DJa 152), odurgi- o.byt mamatyn der jiingere Sohn wunderte sich iiber das Verhalten der Mutter [wortl.: iiber die Mutter] (DemJ. UA 119.7). Etym.: (odu.

Vgl. odula-. (DJa 172). Etym.: ( russ. oficer id. Ogdo s. Ogduo. ogdoko s. obdoko.

oficer Offizier

189

ogun- (oktV) stolpern; okto-okto immer wieder stolpernd (Ub. 164). Etym.: : jqk. oTun- - oyut- id. Ztt ,,oktv" s. auch ogat-. :jak. oyuruo id. oguruo Glasperle (DJa 136; Nad. 16).- Etym.: oguruolik mit Glasperlen (verziert, versehen); o. atak mit Glasperlen verzierte Schuhe (DJa 168; Ub. D 56).

' , ogolok s. ogolok. ogolon- 1. Kinder gebiren nur von Frauen, nicht von Tieren (DemJ. D 178.20; Ub. 57); 2. Kinder haben (Ub. 57). Etym.: (ogo; ogoto-; t6rd-. ogolorddk Kinder habend, mit Kindern; kihiliir parkka -Ygl. o. hynriana kiilbittiir Leute kamen mit (ihren) Kindern in den Park und erholten sich (DJa 189). Etym.: (ogolor, Pl. (ogo. - Vgl. ogolok. ygl ogolon-. ogold- Kinder pflegen, warten (DJa 166). -- Etym.: (ogo. ogol6/k (DJa), ogolo/k (Belt. T) mit Kind(ern), Kind(er) habend; kas o.k iibit iir kihi? wieviele Kinder hatte der Mann? (DJa 128); iihigi o.kkut duo? habt ihr Kinder? (Belt. T 167.45); min ikki o.ppun ich habe zwei Kinder (ebda 167.46). Etym.: (ogo. Ygl. ogolordok. ogomdk ((*ogo-m-ak) Familie meines Kindes (Ub. S7). - Vgl agamak. ogomsok adj. fiemand,l der Kinder mag (Ub. 130). ogomsuk kindisch, [jemand,] der das Kind spielt (Ub. 130). ogonfor (alle Belege auBer Belt. T), ogonriiir (Belt. T 166.38) l. Alter, Greis (Ub. 25; Belt. T 166.38); 2. Opa; pasiba, o.! danke, Opa! (DJa Z5); 3. Ehemann (DSJ 92 s.v. dtim). Etym.: : jak. oyonrior l.-3. id. ogonr{ordfi adv. wie ein alter Mann (Ub. 195). ogotuna Diminutivpostposition; suruk o. kleiner/kurzer Brief (Ub. ll8: 'piSmeco'). Etym.: (ogo.

Ogdd s. Ogduo. Ogduj s. Ogduo. Ogduo (DJa 19; Nad. 32), Ogdo (Ub. 73), Ogdo (DemJ. D 180.169), Ogduj (Ub. D 65) weibl. Vorname. Etym.: ( russ. Evdokija 1: jak. Ogdo[iuja - Ogduotduja) (Ub. D - Ub. 73). 65; - Vgl. Du6a. ogo 1. Kind; kls o. Miidchen (DJa 36); uol o. Junge (ebda); at o.to Fohlen (Ub. D 55); koruoba o.to Kalb (ebda); biirii o.to Wolf,unges (ebda); kus o.to Entenktiken (ebda); o.to huok laktar kinderlose Frau (DemJ. UA 139.1); 2. Sohn; uon bir [sic!] dyllak kis o. i hiirdiik kiiiiikk]in o. die I I Jahre alte Tochter und der ganz kleine Sohn (Belt. T 167.46); 3. jiinger (s. minnigintigtir). Etym.: : jak. oyo 1.2 id. (*oki ( mo. (Kal. VII 49). - Vgl. ogotuna, ogok6n. ogokon s. ogokdn. ogokonnuk adv. jtng; jiinger; gini kiistiir o. blijiitin dylnagar f(*dyl-ynagarl er sieht jiinger aus, als er ist (Belt. T 166.37). ogokdn (Ub.; Art.), ogokon (Belt.) l. Dimin. Kindlein (Ub. 109); 2. stilistisch neutral Junge (Art. 78); 3. jiinger (Belt. 166.26). Etym.: (ogo. ogol Ofen (KoS. T 189.5). Druckfehler fiir *ogok- (vgl. ohok)?

190

*ogus (in Pek. 1786f. steht nur die jak. Lautgestalt oyus, aber die Bedeutung ist als dolg. gekennzeichnet) eine Stierfigur aus Holz, die der Schamane dem feindlichen Geist schenkt, damit er den Kranken verliBt; *kihilik o. (ebda:

demselben Zweck dient. Etym.: : jak oyus Stier : osm. o{uz id. ogus- (oksV) 1. schlagen, hauen (Ub. 155); abihyny kiitiigin tfira oksubut er hat den Teufel auf den Nacken geschlagen (DemJ. UA 109.153); 2. brechen; okso4un hiii! zerbrich [den Knochen] und iB [das Mark]! (DemJ. UA 121.78); 3. losbrechen, niedergehen; imiskfiEii purgi oksubut plotzlich brach der Schneesturm aus (DJa 135); kffstik tyal oksubut starGram.: driickt eine schnell verlauker Wind brach los (DJa 141). fende Handlung aus: bara o.! geh schnetll (Ub. 155); byha o./ schneide Etym.: : jak. oyus- 1.2. id. ( *sok7.i- ) tat. sagyJ- sich schnell! (Ub. 164). raufen. ogut- (oktV) 1. mager/diinn werden (DSJ l8a); ubaidara diilbi oktubuffar seine Briider sind sehr mager (DemJ. UA 127.295); 2. hungern (Ko5. T 188.35). Ztt ,,oktV" vgl. ogun-; sonst s. oktor-. - Gedirm, Dlrme (Nad. a0). Etym.: (*sudukai (*suiuk ) osm. su{uk ohogos

kisilLx oyus) eine Stierfigur mit Reiter, die

Wurst (Kal. IM 109). ohok Ofen (Ub. 42), eiserner Ofen (Ub. 62).- Etym.: : jak. ohox id. (*otak) S. auch ogol; kikiptd-. osm. o{ak Feuerstelle. Etym.: ( russ. oselok vierkantiger Wetzstein (Ub. 71). oholko Wetzstein. ohun s. uhun. ohun- (ostV) verheilen; bdstarym CiiTkiCCi ostular meine Wunden sind vollig verheilt (Ub. 196). oj- 1. springen, hiipfen (KoS. T 182.23);2. aufgehen; kiimmiit oido die Sonne ist Ygl. ojun; ojukkala-. Etym.: : jak. oj- 1.2. id. aufgegangen (DJa 48). Eisloch (Nad. 36); o. allar- (DJa97; DemJ. UA 143.6) : o. ojbon ausgehauenes ogor- ein Loch ins Eis schlagen. Etym.: : jak. oimo- id. ( mo.; moL. ojimu- id. (Kal. ojm6- waten (Belt. 53). MEJ 36). ojogo/s (o.hv) 1. Rippe (Nad. 36); agar o.hun holfl tiispiit er hat sich eine Rippe gebrochen (DemJ. UA 88.84); o.s afara Lungenentziindung (Ub. D 63);2. Etym.: : jak. oioyos 1.2. id. Krirperseite (Nad. 36). oitn s. ojun. ojfi Zeichnung, Muster, Bild (Nad. PAD 34); o.nu kiir- sich ein Bild ansehen (DJa 3). Etym.:: jak. oju id.:kirg. oiu Ornament (*oj-) ati. oj- (Kal. VII 50). Ygl. kartina. ausmeiBeln ojfikkal/d- springen, hiipfen; komullubut okko o.ir er springt auf einem Grashaufen (DJa 188); iiiiriin o.ir er springt vor Freude (DJa 189). Etym.: ( o7'-. ojtlal/yn- (o.lV) gezeichnet/dargestellt werden; kannyk kiim o.lybytaj? Etym.: welche Jahreszeit wurde [auf dem Bild] dargestellt? (DJa 5). (ojula-.

191

ojuln- r. zeichen (DJa 106; Art. 87); 2. darstellen, schildern; kajdak kyhyggy kiiihiini A.s.Puikin o.ta? was fiir einen winrerabend stellte A.S.p. [hier] ,dar? (DJa 135). Etym.: (ojil. - YgL ojutatyn-. ojfildk illustriert; o. kinigii Bilderbuch (DJa 10). ojfrn (Ub.; DSJ), ojun (DemJ. UA) (Pl.: ojtlttar; DSJ ll0 s.v. idgi6-) t. Schamane (Ub. 98, 161; DemJ. UA 108.135); 2. Schamanin (DemJ. UA 106.93). Etym.:: jak. ojun 1.2. id. (*ojgun (*oj-) dolg. o7'- (s.o). ojfir ( : o. mas) Wald; min barbytym o. mas ihinlin ich ging durch den Wald (Dem'j. D 180.105); o. ihinin kdman is- durch den Wald gehen, wandern (DJa laf . Etym.: : jak. ojur id. ojtttar s. ojfrn. *ok (Pek. 1902 gibt nur die jak. Lautform ox an) dolg. Kampfpfeil mit speerformiger Spitze. Vgl. onogos. *Okdn s. Oxdn. okrug (Pl.: o.tar, nicht*o.dar; DJa ll9) Bezirk (DJa 8; DSJ 254 s.v. tyunyk). Etym.: ( russ. okrug id. - Ygl. Tajmyrskaj. oksfi Schlag (Nad. 25). Etym.: (ogus-. okt- s. (l) ogun-; (2) ogut-. oktjab/f (Acc.: o.ry,DJa 113) oktober als symbol der oktoberrevolution (DJa lll). Etym.: (russ. Oktajbf. - (Plj o.tar, DJa 123; vgl. oktjabrjatalar) Mitglied der oktjabrenok ,,Jungen Pioniere" (DJa 67); o.ti wie ein oktjabrdnok (DJa 122). Etym.: ( russ. oktjabrnok id. oktjabrjatalar Mitglieder der ,,Jungen Pioniere" (DJa 53, 66). pl. - Etym.: (oktjabrjata (: russ. Pl. (oktjabrdnok, s.o.\. Oktjabfskaj in: Velikaj O. socialistiieskaj revoljucija GroBe Sozialistische Oktoberrevolution (DJa I l2). oktor- ver-/hungern lassen (KoS. T 188.33). Etym.: (ogut-. ol I (Pl.: o/or) dieser (Ub. 18, 75; NR, K: BeKo.-82); ol ihin deshalb (DemJ. UA 110.182: mit palatalem I Ub. 103, 193). - Etym.::gtii. o/ id. ol Il s. zol. olaty obwohl; ginni biik kyfd'ybat o. giniSikii tiirdiiiin sie ist 40, ist aber gar nicht gealtert [w<irtl.: sie altert gar nicht, obwohl sie 40 ist] (Belt. T 165.5). olbok Unterlage z.B. aus Stroh (Nad. 3a). Etym.: : jak. olbox id. (VEWT 36la). olboktdk mit einer Unterlage versehen (Nad. 22). L Etym.: (olbok. ol-bu in: ol-bu ditik (DJa A2): olbudtik (Ub. 125) hin und her. olbudiik s. ol-bu. oldiit dorthin, in jener Richtung (Ub.l25). Etym.: (ol + drit. oldon s. oldon. olddn (DJa 200; DSJ 185; Pek. l8l5), oldon (Ub. 28, 62) ein Stock od. ein Haken iiber der Feuerstelle zum Aufhlngen des Kessels. Etym.: (ewk. oldon (Pek. 1815), ollon (Ub. 62), ollon (DSJ 185), etdun (tJb. 28), ellun (ebda) id.; s. auch Anik. 37, Nr. 175.

t92 olo/k (o.gV) 1. Leben (Ub. laS); bij o.kko oloror er lebt im UberfluB (Ub. 133); giniliir mir ihin o.ktorun biiirbittiira sie opferten ihr Leben fiir den Frieden (DJa 196); 2. Aufenthaltsort, Haus (Ub. 148; Dem'j. UA 111.207); 3. (ein religi\ser Begriff, der je nach Gewtihrsmann unterschiedlich erkkirt wird:) (l)jeder der neun Aufenthaltsorte eines Schamanen auf seinem Weg in die Welt des Lichtes, jeweils dargestellt als eine Art Holzpodium; (2)

Etym.: : jak. olox Aufenthaltsort eines beliebigen Geistes (Pek. 1824). 1.2. id. Etym.: (olok. oloksuj: sich niederlassen, sich ansiedeln (Ub. 148). in: o. buol- leben: oktiabriinokt! o. buoluom ich werde leben wie ein oloktdk oloxtdx. Etym.: (olok. oktjabrdnok (DJa 123). - Vgl. olonkold- s. olorlkolo-. olonkoldddu s. olorlkoloiiu. ologko (DJa; Ub.), ologxo (DO) Mnrchen (Ub. 33, 147); nenectar o.loro nenzisches Mdrchen (DJa 145); hati o. Erzdhlung, Mirchen, Geschichte Etym.: : jak. olorlxo Helden(DO 7); yryaldx o. Heldenepos (DO 7). epos (VEWT 37la). Ygl. olorlkoloiiu. olo1kohut oloryko-Erzdhler (Ub. 32f.). ololkolot- Mlrchen erzihlen lassen; dojdu kihitin o.or sie liiBt die Hiesigen Etym.: (olorlkolo-. Mlrchen erziihlen (Ub. 193). (DJa 164: DemJ. D 178.28), olonkol6- (Ub. 109; wohl irrtiimlich -nkolojkoldfin -ryk-) oloryko-Geschichten/Mtirchen etc. erzihlen.- Etym.: (olor1ko. Vgl. olorlkoloiiu. olo4kot6idu (Ub. 183), olonkoldbdu (Ub. 110; wohl'irrtiimlich -nk- fil,r -r1k-) Etym.: (olorlkolo-. _- Vgl. olorlkohut. olorlko-Erzithler. olo4xo s. olorlko. olor s. a/ I. olor- 1. sich setzen (Ub. 36); sich niederlassen; kustar kiiiilgn o.dular Enten lie8en sich auf dem See nieder (DemJ. D 179.36);2. sitzen (Ub. l5a); 3. Gram.: (1) Anfang einer Handlung. bargdn byata leben (Ub. 110, 154). er begann, bargan-Saiten zu machen (DemJ. UA 12a.180); (2) orloro o.but lang andauernde Handhtng: bu kyran algy o.on solange er schamanisierte (Ub. 154). Etym.: : jak. olor- l.-3. id. : sujg. olor- 3. id. (VEWT 360f.; YgL olok, olorbakta-. BStla 490). Etym.: (olor-. Vgl. olorpaktd-. olorbakti- sich schnell hinsetzen (Ub. 36). - Etym.: (*olort-bakta- (olort-. hinsetzen (Ub. 36). olorpaktd- schnell Vgl. olorbakta-. olor/t- (o.C, o.dV) 1. setzen (DJa 88: o.tular,3.Pl. Perf., nicht*o.ttular);kihy abihy attygar o.put er setzte das Miidchen neben den Teufel (DemJ' UA 126.231); 2. stellen, legen; pamjatnik tahygar ottoru o.ddtiular sie stelEtym.: (olor-. Vgl. lenflegen Blumen an das Denkmal (DJa 197). olorpaktd-. oloxtdx lokal, hiesig, Orts-; o. urdustar lokale Sippen (DSJ 262 s.v. urdus). Vgl. oloktok.

t93

S. onnokon. onnokdn eben/gerade/genau dort (Ub. 140). Etym.: (onno. onndgor Comp. (ol (Ub. 99). onnu 1. Stelle, Ort (Ub. 187); bir hirgii hurt o.tun bulbut sie kam an den Ort, wo das Haus stand (Belt. T 163.2); bukvany zvuk o.tugar hurujabyt mit Buchstaben schreiben wir Laute auf [wortl.: Buchstaben schreiben wir auf der Stelle der Lautel (DJa I l); 2. Spur (Ub. 58). Etym.: (*orun-u (3.Sg.) (*orun: jak. orun l. id. (Ub. 58, 187). Vgl. onnugar. onnuga s. onuga. bnnugar statt, anstelle; iti tyl o. statt/anstelle jenes Wortes (DJa 173). Vgl. onnutugar (s.v. onnu). onnuk 1. solch einer wie dieser (Ub. 102); 2. so, auf diese Weise; o. buolar kiiliSim wenn das so ist, dann komme ich (DemJ. D 181.208). - Vgl. o.-mannyk, honnuk. onnuk-r4annyk beim Schimpfen ach, du... (DemJ. UA 127 .303: o.-m. sfrka uola 'ach, ty takoj, sukin syn'). onri6- s. onilo-. onfur, onffir s. onriur. onogos Pfeil (NR: BeKo. 77); mas o. Holzkampfpfeil der dolg. Kdmpfer, mit einer stumpfen, knopff<irmigen Spitze (Pek. l84l). Etym.: : jak. onoyos Pfeil ( *onoyoi (*oyonoi (*sokan-ai (*sokan Ochak. soyanPfeil) (*sokhineinpressen. ok. - Ygl. onon 1. Instr. ( ol (Ub.99);2. so (eben), russ. yot (DemJ. UA 110.189); 3. (?) danach, nachher (DJa 182). onton 1. Abl. ( ol (Ub. 99);2. woher? (Ub. 30); 3. warum?, wehalb? (Ub. 103); 4. darum, daher, darauf, also, dann, bei dieser Sachlage (Ub. 101, 137, 138; DJa 106, 124); 5. und, sowie; Sevastopol' o. Odessa S. und O. (DJa 42);
13
Prace lpzykonasvw z-

ol6iu Sommerschuhe aus Rentiersimischleder. Etym.: (ewk. oloilktrze Arbeitsstiefel mit Fellsohle (Ub. 63). o16r d'i ach, du meine Giite; oldr d'i hanibyt ,,ach, du meine Giite", dachte er (DemJ. UA lt9.t4). Oluksa weibl. Vorname. Etym.: ( russ. Aleksandra (Ub. 73) ) jak. dtaksfindara 1ub. D 65). olus sehr; o. iigiis sehr viel (DemJ. UA 110.182); o. da sowieso, trotzdem (ebda 108.128). Etym.:: jak. olus id. (mo. alus iiber MaB (Kal. MEJ 16). Oliiiinii s. 6laana. omu/k (o.gV) fremd (Belt. 47); o.gun ita aus einer anderen (fremden) Sippe (DemJ. UA 87.66); bary o.k yryata alle fremden Lieder, Lieder aller Volker (ebda 123.1a0. _ Etym.: : jak. omuk l. id.;2. Sippe, Volk ( mo. omuy Sippe, Familie leSffa I 434). ondddo dressiertes Rentier, mit dessen Hilfe sich ein Jiger an wilde Rentiere heranschleicht. Etym.: (ewk. ondogdo, lam. ondad id. (DSJ 186). onko s. oryko. onno 1. dort; 2. dorthin (Ub. 100, 194). Etym.: : osm. onda l. id.

ll4

194

6. und, dagegen; o. min? und ich? (Art. 80); o. tfitiig? und dein Vater? (Art.

84; vgl. kd). ontu in: o.but diese(r,-s)/jene(r,-s) unsere/von uns (Ub. 16l); o.m diese(-r,-s)/jene(-r,-s) meine/von mir (Ub. l0l); o.1 diese(-r,-s)/jene(-r,-s) borory honndk deine/von dirl. uskdn rimiri dogorun tajbat: o.r1 hahyl ritri, bu Miirchen] auch der Hase hat seinen Freund nicht erkannt: jener [im [Freund] von dir [-denkt er sich-] war fuchsrot, dieser hat ein graues Kleid an (DJa 147); o.ta (l) diese(-r,-s)/jene(-r,-s) von ihm/ihr; (2) erlsieles selbst: o.ta ildrtippitd $ hat [jm etw.] beigebracht (DemJ. UA 122.90); o.ta orunuttan da turbat er selbst ist auch nicht einmal vom Bett aufgestanden (DJa 127); (3) all dies: hilrriktdk uol balyktabyt, bultabyt, o.tun tustdbyt, katarbyt der fleiBige Sohn hng Fische und jagte, [dann] salzte er alles [und] Vgl. manty. lieB es trocknen (DJa 127). onu Acc. ( o/ (Ub. 99). onuga (DJa; Ub. D 46; DemJ. UA; Ko5. T; Vor. SZ), oniga (Ub.; Ub. D 46), onnuga (Belt. T) 1. Dat. ( o/ (Ub. 99); o. diiiri l. bis zu dem Punkt (Ub. 120: 'do togo'); 2. inzwischen (Belt. T 164.14);2. daratf (Ub. D 46); 3. dann (Vor. SZ 102); o. ha4arar dann sag'mal (DemJ. U497.77);4. und, sowie (DJa 62,85; KoS. T 187.19). Etym.: (uon. onuo alle zehn (Ub. 139). Etym.: (uon. onuojak nur zehn (Ub 140). Etym; (uon. onuon 1. zehn, rass. desjatero; 2. zt zehnt (Ub. 139). (Ub. 141). Etym.: (uon. onus der zehnte onflga s. onuga. Etym.: ( russ. Onufrij (Ub. 36). Onfipraj mtinnl. Vorname. og in: orlo-ditik damals, in jenen Zeiten (DemJ. UA 107.99). Etym.:: jak. ory- id. og- picken, stechen, ausstechen (DJa 154). (alle Belege au8er DemJ. UA), onko (DemJ. UA) Rentierweide (Ub. 61; o4ko DemJ. UA 178.10), Rentierwinterweide (DSJ 187), flache Schlucht, als Weide genutzt; o.lorgo tabany karaj- Rentiere in Schluchten weiden (Vor.

Vgl. orykolot-. SZ 116). Etym.: (oryko. ojkolot- trans. weiden (DSJ 187). (Nad. 39: Jamka'). ogkuiak kleine Vertiefung/Hohle o[0or s. otJuor.

or;ohu Reparatur, Ausbesserung (DemJ. D 182.302). ojohul/un- (o.lv) gemacht/hergestellt werden (DemJ. D 182.287); karanda5 o.lar tuhunan iiber die Herstellung der Bleistifte [wortl.: dariiber, wie die Etym.: (oryor-. Vgl. orlohun-. Bleistifte hergestellt werdenl (DJa a6). - lotka o.stubut N. baute sich ein ogo/hun- (o.stV) fiir sich selbst machen; Nariiy Boot (DemJ. UA 85.5); uroktaryn o.hun- Hausarbeiten machen (DJa l9).

VSl. orlohulun'. Etym.: (oryor-. ogok s. orluok. ogoktd- begraben, beisetzen (KoS. T 183.33). o0or s. ouuor.

Etym.: (oryuok.

195

hinzufiigen. - S. orduk orduga s. orduk. ordu/k (o.gv) 1. Rest, Uberbleibsel (Ub. 35,121);2. besser (Abl. als) (Art. 85; DJa 83); huor miriigittfln tugunan o.guj? [im Mdrchen] was liBt einen Raben besser sein [w<irtl.: wodurch ist ein Rabe besser] als ich? (Ub. 190);
l3*

Vgl. orlorbut. op-top adv. selten, ab und zu (DSJ 188). Opunis mdnnl. Vorname. Etym.: (russ. Afanasij ) jak- Oxonohoj (Ub. 73). Vgl. Opuoria. Opuorf,a Dimin. (Opunas (Ub. 73). ordennik mit Orden ausgezeichnet; znamja kas lentalik potk oEio o. das Regiment hat so viele Orden, wie das Banner Binder hat (DJa 159). Etym.: (*orden ( russ. orden Orden. ordenskaj s. lenta. ordor- 1. sich erbarmen, verschonen; uol kimi da o.bokko iiliiriir der Junge t<itet (alle), ohne jemanden zu verschonen (DSJ 146); 2.lassen; bir hymity o.or buol! laBe (wenigstens) ein Ei iibrig! (DemJ. UA 145.5); 3. voriiehen, aus-/wihlen (DJa 128). Etym.: : jak. ordor- 1.-3. id.: atti. artur-

ogorbut gegentiberliegendes/das andere Ufer (?); kiirbiittiir kin bajgaly, o.a kiistiibiit sie sahen ein Meer von Blut [und] das andere Ufer war nicht zu sehen (Demj. UA 107.100). Vgl. orJuor. ojortor- machen lassen (KoS. T-186.9). Etym.: (oryorto-. ogort/6- tun, machen; harsiiirdig4y zarjadka soldattary muos iiltiiir o.tr Morgengymnastik macht die Soldaten kerngesund (DJa 125). Etym.: Iterat. (or1or-. S. oryortor-. ogoruli- machen; iittiir o. L<icher bohren (DemJ. UA 144.6). Etym.: (or1or-. oguo/k (o.gV) (Belt. T 163.11; DemJ. UA; BeKo.), ogok (Belt. T 168.74; KoS. T) 1. Knochen (Belt. T 163.11: Acc.: o.gu);hy4ik o.ga Kiefer (K: BeKo. 83); min o.kpar dinri ilijbippin ich bin durch und durch naB geworden (Belt. T 168.74); ogolor o.ktara Kinderknochen (KoS. T 182.32);2. Grab; iilbiit kihi o.gugar tfiliik tajahy byragyma! wirf keine Pelzkleidungsstiicke aufs Grab eines Verstorbenen! (DemJ. UA 146.11). Etym.' : jak. uryuox 1.2. id. : atii. sbr1ilk - silr1ilk l. id. oguoktik mit Knochen; o. iit Fleisch mit Knochen (DemJ. UA 121.53). o4uor (DJa; Belt. T 164.19), ogor (DemJ.UA), o4gor (Belt. T 164.18) l. am anderen Ufer; an der anderen Seite; alf o. auf der anderen Seite des Tales (DemJ. UA 86.48); 2. an das andere Ufer; o. tij- an das andere Ufer kommen, zum anderen Ufer gelangen (Belt. T 164.18- l9); iis motorunan iibii o. tuoratybyt in drei Motorbooten sind wir an das andere Ufer gelangt (DJa 87). Etym.: : jak. uryuor 1.2. id. (*oryar (*oryaru (*o7 rechts.

o0or- tun, machen; arbeiten; ginini tigiis kuhi o.buttara viele Menschen haben daran gearbeitet (DJa 3); jaktara huok o. die Ehefrau wegnehmen (Ub. 193). Etym.: : jak. oryor- id. (*oryar- (*olt- ) trkm. a7- entsprechen, richfig sein. Ygl. oryorto-, orloruld-.

196

3. mehr; uon o.ga bir elf (Ub. 136); uon o.ga ikki zwolf (ebda); hftrbii o.ga Gram.: Komparativ, z.B. bu klstan arai o.k biiis fiinfundzttanzig (ebda). eine Frau, die besser aussieht als dieses M?idchen (Ub. kdri)mndk laktar Etym.: : jak. orduk - ardyk (*artuk (*art- ) osm. art- ibrig132).
bleiben.

orgujakan s. orgujakkan. Det Beleg orgu orgfijakkin (DJa 88), orgftjkin (DJa 104, 105) ganz leise. (Dem'j. UA 98.123) id. ist sicherlich ein Druckfehler fiir *orgujakan. akan Etym.: ( russ. Irina) jak' jrilnci (Ub. 73: Orina weibl. Vorname hene. ,,Irina (iz Orina)"). orok 1. Pfad (Ub. 154); 2. Weg; guorakka diiiri o. Weg zur Stadt (DJa 195); Etym.' :jak. kiman ispit o. iistiin er ging den Weg (DemJ . UA 123.149). orox l. id.. (*orak lnSffa M18 s.v. iol). orokotd s. arakata. oron (Ub.; Belt. T), orun (DemJ. UA; Art.) 1. Pritsche (Ub. 62), Bett (Ub. 120); o. o4or- (DemJ. UA 110.198)-o. or;ohun- (Art' 82) Bett machen; 2. Etym.: : jak. oron l. id. (*oron) tti. Unterlage, Streu (Belt. T 161.2). - S. orunndk. dial. orun l. id (ESTJa | 477). Etym.: (oro- I' oron- mit Miihe herauskriechen (DJa 102). - (Ub. 163); uolu kir ihittiin ord- I 1. mit Miihe heraus-holen/-helfen/-reiBen o.buttar sie holten den Jungen mit Miihe aus einem Schneehaufen heraus (DJa 136); 2. Essen aus dem Kessel herausholen (K95. 35f.). Etym.:: jak. oro- l.2.id. (*ora- (*or) trkm. or Graben psffa 1466). ord- II'?', in: onton ikki ubajyn [sic!, : -r1] o.but dort liegen zwei seine Briider (DemJ. UA r27.294). Etym.: (ewk. orott id. ordti ein spiites Rentierkalb (DSJ 188). - tii{ ali o.tugar in der Mitte eines orto 1. Mitte; o.go in der Mitte (Ub. 110); bir flachen Tals (Ub. 187); faktar o.tugar Frau mittleren Alters (Ub. 170); 2. mittlerer; o. iid-rjim meine mittlere Schwester (DemJ. UA 128.324). Etym.: : jak orto 1.2. id. : osm. orta l'2. id. - mittlerer (Ub. 35; Nad. 38); o. kyhyg4y yj Dezember (DSJ 189)' ortoku Etym.: orto. orudie Werkzeug, Gerit (DJa 19a). -.- Etym.: ( russ. orudie id' oruk in: o. mas Baum mit weitverzweigtem Wipfel (DemJ. UA l39.Titel) orun s. oron. orunnik Bett besitzend; agys ataktik altan o. er hat ein kupfernes Bett mit acht Etym': (orun (s. oron)' FiiBen (DemJ. UA 103.3). Etym.: ( russ. oruos Hohe, GroBe eines Menschen u.ti. (Yor. 212, Anm. 3). rost id. os- (ohV) sich auskurieren, heilen, gesund werden (DJa 161; DSJ 314 s.v. yayr-).- Etym.:: jak. os- heilen, sich schlieBen Wunde. Etym.: ( russ. osina id. osina Espe (DJa 36). osk(u)ola s. ikola. ostol s. osto-l.

197

ostoluobaj Mensa, Kantine (ub.72). Etym.: (russ. stolovoj (wie in: vldoliz stolovoj 'in der/in die/aus der Mensa') ) jak. ostoluobaj id., nicht direkt

( Nom. stolovaja id.

(ub. 70), ostot (Dem'j . uA 97.79) Tisch; tiigiiriik o. runder Tisch (DJa 55).- Etym.: (russ. stol id,.) jak. ostuol id,. ot I 1. Gras (Nad. l4); tyam hirin offoro Grbser meines dolg. Landes (Ub. l l); min okko tiispiitiittiin seitdem ich geboren [wortl.: aufs Gras gefallen] bin (ub. 162); 2. Laub (DemJ. D 178.23);3. Blume; ottorgo dnu kut- Blumen gieBen (DJa 17). Etym.:: jak. ot l.id.:osm. trkm. ot l. id. (ESTJa ost6l (DJa;
80), ostuol

Art.

ot

I 481). S. karysta-. II Farbe, russ. kraska; iigin-iigin


leuchtend (DemJ.
ubaj-.

UA

127.267).

o. ftniir kiirdiik in verschiedenen Farben Etym.: (uot Flamme. Vgl. 6r1n6k;

otiestva Vatersname (DJa 36). Etym.: ( russ. otiestvo id. otiogo s. oitogo. offor- heizen, anziinden; uot o. ofen heizen, Feuer anziinden (DSJ lg0f.). ygl. otut-. - Etym.: Kaus. (otun-. ottumut s. otut-. otuiialita ungefihr je 30 Mal (Ub. 138). - Vgl. otuiiata. otudiata ungefihr 30 Mal (Ub. 13S). Etym.: (*otuiia, s. otutia. otun- (ottV, Ub.), uotun- (uottV, DemJ.-[JA96.42,146.10), uottun- (uottunV, DemJ. UA 123.119) heizen, trans. verbrennen (s. kytariy); tugunan da biirt uotu uottunuokka? womit kann Feuer gut entziindet werden? (DemJ. uA l23.ll9). Etym.: (uot. - YgL otut-, uottan-, uottd-. otut dreiBig (ub. 136). Etym.: : jak. otut id. (*otuz ) osm. otuz id. vgl. otutda, otuttak, otuiia(ly)ta. otut- (ottv) heizen, entziinden, anfachen; uot ottumuttar [sic!, : -but-] sie haben Feuer entziindet (DemJ. uA 87.53). ygl. otun-, Etym.: (uot. - (otut. _ottor-. otutda (:o. kurarJa) ungefllihr dreiBig (DJa S3). Etym.: Vgl. otutia(ly)ta. otuffak dreiBigster Tag des Monats; miniiinii d'aktarym tiiriibiit kiinii o. siintiibirgii meine Frau hat am 30. September Geburtstag (Belt. T 166.2g). Etym.: (otut. oti -Lagerfeuer, brennender HolzstoB, russ. kostr (DSJ 191; Nad. pAD 32).

oviarka Schiferhund (DJa 16l).


ovo5di Gemtise

Etym: (uot.

Oxdn (? :

( - Etym.: russ. oviarka Etym.: ( russ. ovoiii id,. *Okon) dolg. Spitzname (Pek. 1903).

id,.

(Art. 86).

o
6bu

s. uobu.
uol.

6l s.

198

djn6- s. onrio-. onri/o- (Ub. 97; Nad. 14, 22), onfil6- (Belt. T 161.1), of6- (ebda l6l.Titel), 5jn6(Ub. D 47) l. spielen; ogoltn bnjiilin 6.dr er selbst spielt und seine Kinder spielen auch (von einem leidenschaftlichen Kartenspieler) (Ub. 97); ogolor muoraga d'ukka diii o.olular [sic!, : -oiiu-] Kinder spielen (Leben in einer) Jurte im Norden (nach) (Belt. T 161.1); tuok dnriurunan ogolor driullar [sic!, : -ul-]mit welchem Spielzeug (Pl.) spielen Kinder? (Belt. T 16l.Titel); Etym.: : jak. onio- id.: osm. ojna- id. 2. ert<inen, klingen (s. truba).
onfiur. - Vgl. dnfiur s. onriur.
dnrflfi Spiel

(Nad. 37; DJa 181); narodnaj 6.lar Volksspiele (DJa 190). Etym.: (onrio-. dnrflir (DJa 139; Art. 78), dnriur (Belt. T 161.Titel), onrifrr (Ub. 160), onriur (Belt. T 162.8) Spielzeug. Etym.: (onrio-. 6ri6- s. oru1o-.

o
iiEiignj s. ildiigrij, Etym.: (*tis-: s. dkdj-. iigiil/iin- (o.lv) sich beugen (DemJ. UA 103.6). Etym.: : jak. }yildmrir reich (an iigiiiimiir artig, gehorsam (DJa l9l: 6y-). etw.) ( mo.; mol-. dgijemer Almosengeber, freigebig (Kal. VII 5l). iij 1. Verstand (DJa 184; Ub. 129; Nad. PAD 34); 2. Gediichtnis (Ub. 129); 3. Wunsch; biijnm iijbiiniin auf meinen eigenen Wunsch hin (DemJ. UA 93.33). Etym.: : jak. iij 1.2. id. : ttii. dial. dg f . id. (ESTJa

501).

iijdtik s. 6jddk. iijdiin- 1. Vernunft annehmen (DemJ. UA 108.147); 2. klug werden; uldtabyto Etym.: ( o7. it.itbiit wir werden groB und klug (DJa 109). - 2. nicht vergessen, sich iijd/6- 1. denken, iiberlegen (DemJ. UA 85.22); erinnern, zuriickdenken (Nad. 22); mqnaigy klass iiiirigin ii.6g! erinnert euch daran, was ihr in der ersten Klasse gelernt habt! (DJa 3); kinigiini kiirbiikkii ii.6n hurujug! schreibt aus dem Gedichtnis, ohne ins Buch zu Etym.: ( oi. schauen! (DJa a8). - DemJ. UA), 6jddk (DemJ. UA) 1. verntinftig, klug iijddk (alle Belege auBer (Ub. 129, 134: DJa 200); ulakan ii. kihi buolbatakkyn iihit sehr verniinftig bist du also (gerade) nicht (DemJ. UA 98.132); ii. buolan tagys- sich kliger; (Comp. als) erweisen (Art. 88); 2. (ein gutes/schlechtes) Gediichtnis - 129). Etym.: (di. habend (Ub. iijiin- sich stiitzen; iligiir ii.iin baran oloruma! stiitze dich beim Sitzen nicht mit Etym.: <*iij6-> den Ellbogen [wortl.: Hlnden] ab! (DemJ. UA 145.7). jak. 6j5- unter-/sttitzen: kirg. silii)- id. (Kal. VII 51 s.v. 6iil6). YgL
oJonnor-, oJo.

199

( oJo- (s. olon-). iijfirrdi tibermorgig ?"ag; harsygjyttan ii.ttiin ab morgen oder iibermorgen (Art. 85). Etym.: (*djiln 1 : jak- djfrn ibermorgen) (*6giln (ot + ki)n. iikiigiir krumm, gebogen (Ub. 130). Etym.: <6ktjj-. iikiii- sich beugen/kriimmen (Ub. 130). - Etym.: <*6kd- (ak- - *dg- dA-; s. |gilliln-. Otstitrti (DemJ. uA t24.l5l), Oksiikii (Do 130) Marchenvogel mit zwei od. drei Hduptern. iiktiim billig (ub. D 59). Etym.: : jak. 6kt6m id. : kirg. dktdm eigenwillig 6Sffa I 518). - Vgl. logus. iil- sterben (ub. 122); aicyktin ii. verhungern (DJa 126); togon ii. erfrieren : jak osm. d/- id. (ESTJaI 525). Vgl. 6ti)n-, 6t6r-. (DJa 127). - Etym.: iilbiit tot; erlegen; ii. kyl erlegtes Rentier (DemJ. UA 140.2). Etym.: ( a/_. iildiin s. iildiln. iildiittiir s. \ldfrn. iildftn (ub. 19; DSJ 193), iildiin (KoS. T 189.7: pl.: 6tdi)ttrir; rJb. 28, 62) Lederdecke fiir einen Zelt (Po. 160: eigentlich nur der untere Teil der Decke (ewk. allun(DSJ 193; Ub. l9), -vgl. ilndkdn). - Etym.: Sommerwanderungen (ub. 61). el,dun (Ub. l9). iilgiibiin Rentierkarawane fiir Etym.: ( ewk. elgawun (Ub. 4l) - elgawfrn (Ub. 6l). Vgl. ktjs I. iiliir- toten, erlegen (ub. I13, 127); bary buldu ii.btit das ganze wild hat er ygl. 6l6rtis-, tjl6rtdr-. erlegt (DemJ. UA 85.12). Etym.: <ijl-. - Etym.: (6t6r-. iiliirtiir- toten lassen/helfen (DemJ. IJA 122.97). iiliir/iis- (o.sv) 1. kiimpfen (ub. l4lf.); 2. wetreifern; kommunisticeskai iilii udarnigyn ityn ylar ihin ii.siirgii um den Titel eines kommunistischen Arbeitshelden khmpfen (DSJ 193). Etym.: (616r-. 6l8s mannl. Vorname. Etym.: (russ. Ateksej) jat<. OlAksAi rub. 73). iilii Unterwelt; ii. diiik - Richtung unterwelt (DemJ. uA 105.50, 106.66). in Etym.: <61-. - Ygl. 6lil. iiliim/iin- (o.nV) sich in acht nehmen (DemJ. UA 109.164). iiliin- (ollV) sterben (?); iilliibiit! Ausruf der Verzwerflung, - alles verloren! . (DemJ. UA 121.64). - Etym.: (dl-. Vgl. tbgo t. *Olriiinii (Ub. 73: Otil\nri- Fehler?) weibl. -Vorni*". Etym.: (russ.. Elena) jak. dttiana (ebda). iiliiiir gesund; muos ii. kerngesund (DJa 125). ygt. 6li). iilft Tod (Nad. 18). Etym.: <6t-. iimriiri kurze Stiefel- aus Rentierbeinleder, die mit Kniewlrmern getragen werden (DSJ 194). *iig I Farbe; s. \ryndk; vgl. ot lI. iig II Innenseite, linke Seite (Demj. UA l4l.l4). Etym.::jak. 6ry id,. -

iijiinniir- sich anlehnen lassen; iiiittiin ii.biite er fieB (jn) sich an einen Weidenbaum anlehnen (DO 76). Etym.: (6jdn-. itj6 ImbiB; ii. gynyakpyn ich werde-einen Imbi8 einnehmen (DemJ. uA 124.152: 'mne podderLka ponadobitsja'). Etym.: ( *.Unterstiitzung'

200

iigndk farbig (Nad. 39); boro4 ii. von grauer Farbe (DJa 88).

Etym.: : jak. dryilrgris id. (*t)ryilrkti[) teptdr-tat. iigiirgiis Knorpel (DO 96). (Pek. 1952). \ryilrgtii Rippe 6r adv. lange (Nad. 16); iir bagady (DemJ. UA 87.67):iir myria (ebda 124.169) sehr lange; tiihii iir? wie lange? (DJa 170); iir olorbotok (DemJ. UA 98.111) : iir buolbakka (ebda 104.28) ohne lange zu zogern; togo iird. . . ? Etym.: : jak. 6r id. : ujg. rir id. warum so lange. . . ? (DemJ. UA 119.8). (VEWT 522ab). Vgl. drdilk, 616-. iirdiibiiniin s. 6rilt. iirdiik adv.lange; tiihd ii.? wie lange (schon)?, seit wann? (Dem'j' D 181'222). Etym.: ( or. iirii-(DJa; DemJ. D; Ub. 153), iir6 (Ub. l2l, 125) nach oben; ii. dek (Ub. 125) :6.diek (Ub. 153) nach oben;6. kiir- hochgehen, steigen (DJa 134);ii. tin- seufzen (DJa 175); ibiinii allaratan ii. tinnan bardym lsicl,: tibtini allaratan 6. tynan bardyml ich bin im Boot fluBaufwirts [w<irtl.: von unten Etym.: : jak. tirti id. @Sffa nach obenl gefahren (DemJ. D 180.123). I 543). - Vgl. t)riltti. iiriigii (Ub. 40), iiriigiitii (Nad. 16) Bauch/Magen des Fisches. driigtitii s. drdg6. iirtiho Pflock; ii.liirgii bij- pflocken (DJa 97; DemJ. UA 143.10: 6.ldrgd bai-). Etym.: : jak. drdhd Flechtwerk (VEWT 374a\. oroJ s. or. ..; oro s. o/o. iir6- verbringen (Ub. 165); onton kiinii ii.biit dann hat er [dort] einen Tag ( verbracht (Dem'j. UA 85.12). - Etym.: or. .. t '..r orodaK s. oro. oru s. oru. Etym.: : jak. i)rilhili- id' iiriihiij- retten(?) (DJa 154). Gram.: 'als' (Comp.): min (ordV, nicht: ottV) Seite (s. tardar-). iiriit wird stirker sein als ich (DemJ. \rdilbilniin kilstdk huok buoluo niemand UA 103.9: 'vy5e menja i sil'nee...'; das Wort vy.ie fehlt im Original).- Vgl. dttil. iiriitii nach oben (?); kiry ii. ytyj- den Schnee nach oben (?) wirbeln Etym.: (*i)riit (+ Poss.-Suff. 3.Sg. -ti) (*6rilt ( : aufwirbeln) (DJa 135). (*5r)

Vgl. ol II.

Etym.: (6rl I.

trkm. dr oben. iirft (DO 76; DemJ. VA 126.238), iirii (ebda 104.36) Zopf;6. mibyk geflochtene Fangschlinge (DO 76).- Etym.:: jak. 6rfr l. Flechtwerk; 2. geflochten' (*iirgil ( *or- flechten. (<ihV) l. Wort (Ub. 110; DSJ 196);2. Neuigkeit, Erzflhlung (Ub- 19,126; iis DSJ 196); bylyrgy iistiir Sagen, Legenden (DO 7); in doidu iirdiiniin iistiir
internationale Nachrichten (DSJ 196); iis kiipsfl (eine Geschichte) erzdhlen (Vor. SZ 82; Ub. 193); iigtis iihii bit- viele Geschichten kennen (DJa 104); ol iiskiitiin hurujrE! schreibt eine Geschichte dariiber! (DJa 41); Sladkov

201

iisiiit Erziihler (Ub. D 59).

iihiiniin gemiiB der Erzbhlung von S. (DJa S5); 3. Schaffen, Werk (DSJ 196). Etym.:: jak. 6s 1.2. i6.: gtii. sbz l. id. Ygl. ds-har1a, 6s-tyl.

iis-hala Neuigkeiten; iisktin-ha4agyn kiipsii! [sic!, : -sflerzdhl'mal, was gibt es Neues? (DemJ. UA 123.136). iiskiitiin wenn, falls; ii., [so, mit Komma!] min yllyakpyn bagaryam huoga? und wenn ich keine Lust haben werde zu singen? (DJa 124). Etym.: : jak. 6sk6(tiln) id. iiskiir '?', in: kihi 6. iljdttigdr [sic!, : -/-] im anderen Leben (?) des Menschen (DemJ. UA 129.338: 'v drugoj vek deloveka'). iissiiii (DJa; Belt. T 163.3), iisiiii (Belt. T 165.11), iissii (DemJ. uA 109.159), iistii (DJa a; Ub.) noch, sonst; ii. biigiin4ii kiin noch heute (Ub. 165); kannyk ii. $ntigi fivotnajdar billaryj? was fiir Haustiere gibt es sonst? (DJa 103); ii. inni diiik barda sie ging weiter vorwirts (Belt. T 163.3). Etym.: (russ. eitd id.) jak. asso id. (Ub. 165). iistBk I Erzihlungs- (Ub. D 59: 'imeju5dij rasskazy'). Etym.: ( os Erziihlung. Etym.: ( *os : jak. - HaB; Rache. iistdk II Feind (Nad. 17). os iis-tyl Geschichten, Neuigkeiten (Ub. 110). iitiik alles Alte (DemJ. UA 145.4).- Etym.:: jak. dtbx altes, verlassenes
Haus, Ruine.

Etym.: (

os.

iitiir bald (s. hamyr).


6ttd s. dttil.

iittii (alle Belege au8er DemJ. UA 99.136), iittii (DemJ. UA 99.136) Seite; biitiiri ti.ttigiir an jener Seite (Ub. 108); ula figi ii.biir rechts von mir (Ub.
159); hyrygyn ikki diiigi ii.tii an den beiden Seiten der Schlucht (DemJ. UA 119.13); klhyn ii.tiinfln neben seiner Tochter (DemJ. UA 99.136). Etym.:

(t)rilt * Poss.-Suff. 3.Sg. -r,i, -6 (<-(i). -- Ygl. i)rilt. iittii/k (o.gv) Hiifte (Ub. 188f.; Nad. 17). Etym.: (*6iilnik (*6iiln) krd.-blk. 6iiin Brtst.

: jak. dttilk id.

iitiigej(dik) s. iliiigdj(dik). ittiiqn/k (o.gv) ein Brett, das als Fischfanggerit verwendet wird (DJa 96; DemJ. UA 142.3); Magnajgy ojbo41o ii.gi ugallar, birgiis uhuga niigtiii ojboggo tijingignr diiiri iitiilliir. Onton bir uhugugar kurdgy bijallar, niigiii uhuguttan tardallar. In das erste Eisloch wird ein dtilrytik-Brett hineingesteckt, es wird [dann unter dem Eis] so lange geschoben, bis das eine Ende zu einem anderen Eisloch gelangt. Danach wird an einem Ende [des Brettesl eine (Netz-)Schnur befestigt und am anderen Ende gezogen (DJa
e7).

iitiiii (Ub.; DemJ. UA ll0.l98), iitiiii (DJa; DemJ. UA 104.18) 1. gut (Ub.89, 134); ii.tn huok nicht gut (Ub. 135); ii. bagadi sehr gut (Ub. 133); ii. dogo!

(mein) lieber Freund! (DemJ. UA 110.198); ii.nniin adv. frei-lgut-willig (ebda 104.18); 2. Giite, Gutmiitigkeit (DJa 174). Etym.: : jak. iitild 1.2. id. (*ri6gil) atij.. ajgil id. Vgl. (l) 6til6tiik, iitil\-boskuoj, 6ti)6-m6tki); (2) iltilgdj.

202

titiiti-boskuoi

(Ub. 74), iitiiii-baskuoj (Ub. 132) schon, reizend; Acc.:

iitiliinil-baskuoju (Ub. 134). iitiiii-miikii allerlei [wortl.: gut-schlecht] (Ub. 132). iitiiittiik adv. gut, richtig (Ub. 196). - Vgl. iliilgdidik. iitft eine aus Rentiersehnen geflochtene Schnur, mit der das Gepiick auf dem Etym.: : jak. 6tfr langer Riemen. Schlitten befestigt wird (Pek. 1988).

P pakil 1. Pokal; 2.
Spitzname.

Palagyaj weibl. Vorname. Etym.: palky Stock; p. gyn- etw. als Stock gebrauchen (D.emJ. UA 108.124). ( russ. palka id. Vgl. paloika. Etym.: (russ. paloika id. paloika Stiibchen; kara p. ein Spiel (DJa l8l). Vgl. palky. paltfl Mantel. Etym.: (russ. palto id.) jak. boltuo son id. (Ub. 70). - Denkmal; Bi[ibet soldat p.ga Denkmal fiir einen Unbekannpamjatni/k (p.gv) ten Soldaten (DJa 196); sovetskaj voinnarga p.k [Dat. nach russ. Muster] Etym.: ( russ. pamjatnik Denkmal fiir sowjetische Soldaten (DJa 197). id. ) jak. pamatynriyk id. Etym.: : russ. fonai l. id. (Ub. 73). panarantu 1. Laterne; 2. Spitzname. paqxi - ia4ki (Vor. SZ 146) groBer Teekessel. pagki (Vor. SZ 146; DSJ 197), Etym.: (jtk. pongxc kleiner Teekessel (Vor. SZ 146; DSJ 197); die i-Variante ist durch die Kontaminierung von parlkd mit iaj'Tee' entstanden.

(russ. bokal L id. (Ub.73). -Etym.: Pelageia) iak. Balagyai (Ub.73). ( russ. Etym.:

pa4xi s. paryka.
parakot Dampfer. Etym.: ( russ. paroxod id. ) jak. borokuot id. (Ub. 7l). - p. tyllary trbnib! vergleicht W<irter, die Paare bilden para$ ein Parr bildend; Etym.: (*para ( russ. paraPaar) jak. para id. [miteinander]! (DJa 13). Etym.: (russ. park id. park (Pl.: p.tar) Park (DJa 175). parta Schulbank; ogolor p.larygar olordular Kinder setzten sich auf die Etym.: ( russ. parta id. jak. parta id. Schulbiinke (DJa l7). - Etym.: (russ. partiia id.) Ygl. partyjnai. partija Partei (DJa 112).Etym.: ( -russ. partizan id. partizan Partisan, Freischirler (DJa 195). - (russ. partiinyi 1.2. id. ) jak. Etym.: partljnaj 1. Partei-; 2. Parteimitglied. Vel. partiia. partijnaj 1.2. id. (Ub. 69). Etym.: ( russ. spasibo' pasiba (DJa 25, 176), pasiba (Ub. 74) danke sch<in!. YgL pasybala-. id. ) jak. bahyba id. Etym.: ( russ. pasxalija ( pasxa paskil dolg. volkstiimlicher Kalender. Vgl. paska l. Ostern (Ub. 73). *pa5olak s. poslok. Etym.: (russ. passafirskaj in: p. samolt Passagierflugzetg (DJa 59). passaiirskij samoliit id.

203

156: p. ogonrior). pds (pdhV, DJa 97: s. kapkan) Fdlle haupts. filr potarfichse (tJb.7l; Nad. 30; NR, K: BeKo. 77); p.tary it- Fallen aufstellen (DJa 9g). _ Etym.: ( russ. past' id. ) jak. pas id. (Ub. 7l; BeKo. 77). ygl. pasta_. Pisa mrinnl. vorname (ub. 73). paia, Dimin. ( pavet) dolg, Etym.: ( russ.

pirkilik '?' (DJa

pastux Hirt (DSJ 227 s.v. hirlil). - Etym.: (russ. pastux id.) iak. bostuk. pasybald- danken (Ub. 74). Etym.: (pasyba; zur'Vokalquantitiit vgl. dorobo : dorobolos- , prast! : prastylas-. paslba s. pdstba. pasis Faschist. russ. (Ub. - Etym.: ( (russ.faiist id.id.) 69).boturuon id. (ub. patruon Patrone. Etym.: patron 7l). iak. Pibyl mdnnl. vorname Paul. Etym.: (russ. pavet) iak. Bajbal (ub. 7'3). Vgl. Pdsakdn(a),-paska Il. - (Vor. Pdsa,136), pimit (DSJ 196) Schliisselbein. Etym.: : jak. pimit SZ dial. mamyt id. (fi.-ugr; mansi marl-arit u.d,. ((* mgry 'F d-' * xsfit 'Horn') ) rrtss. mamont Mammut ) europ. Sprachen (Chel. EZ 30f.).

Pabyl.

Etym.: (pasa * Dimin.-sfff. -kan. S. Pdsakdna. Pisakina mtinnl. vorname (ub. 32). *pa_ - Etym.: Kontamination von san(a)ka ((russ. Paienka (pavel ) dolg. pabyt) mit dolg. pasakan (s.o.), piska I ostern (ub. 73). Etym.: ( russ. pasxs id. - igr. paskar. Piska llmrinnl. vorname. - Etym.: (russ. paflka, Dimin. (pavet (ub. 109)) dolg. Pabyl. pisnai (DJa; Ub.), pnsynai (DSJ) t. Bauer (DJa l13, 160; Ub.6g, l2t);2.Armer (DSJ 197). (russ. paiennvi l. id.) iak. bahynaj r. id. (ub. 68). - Etvm.: pisti- Fallen aufstellen/iiberpriifen (ub. 71: 'vysmatrivat, fasti'). Etym.: (pas. pistik Fallen besitzend (DJa 97), ygl. kapkannak. Etym.: (pas. pdsynaj s. pasnaj. pnbiirifuki sch<ipfloffel (Belt. T t64.t6). - Etym.: ( russ. povareika id. pndnlkn eine kleine Knochenschnalle zur Befestigung der Fangschlinge an einem Ende des Fangschlingenstocks. Etym.: ( russ. petelka, Dimin. (petlja kleine Schlinge (Ub. 74). - Vgl. pettja. p.ga tagys- in die pause piirimiinii (ub.72), peremena (DJa) Unterrichtspause; gehen (DJa 185). Etym.: (russ. peremena id. piirinii Unterbett (ub. 122). Etym.: (russ. perina id.) jak. btirlnd jd,. - Etym.: pider mrinnl. vorname Theodor. |russ. rador) jak." silt)dtir(ub. 73). PakH weibl. vornameThekla. -Etym.: (russ. Fdkla) iit<. naam;mruu. z:i. pensija Rente; p.m yjga hfis holkuobaj meine Rente betriigt 100 Rubel pro Monat (DSJ 229). Etym.: ( russ. pensija id,. peremena s. pririmrinti. perevodtd- iibersetzen; rf,ficcati p. ins Russische iibersetzen (DJa 175). -Etym.: (*perevod ( russ. perevod Ubersetzung. Vgl. tulmdstd_.

Pisakin mrinnl. vorname (ub. 73).

204
p'esa Theaterstiick; Vorstellung; p. biilSimnfl- eine Theatervorstellung vorberei-

ten (DJa 139). .- Etym.: (russ. p'esa id. petlja Knopfloch (DJa 203). Etym.: ( russ. petlia Schlinge, 6se, Schleife, Knopfloch. Vgl. ptidtilkri. piiirmi Farm; iimij p.tii :moloko p.tii auf Kuhmilchproduktion spezialisierte Ygl. ferma. Etym.: ( russ. ferma id. Farm (Ub. D 58). pijiiniir (Ub. 69), pioner (DJa 84: Pl.: p.dar; DJa 37) Pionier; geroi-p. Etym.: ( russ. pioner id. Heldenpionier (DJa 37). pioner s. pijdntir. Etym..: : russ. pionerskii id. pionerskaj Pionier(en)- (DJa 123) - (Ub. 69) Vorsitzender sein, den Vorsitz piriisidatyalli- (Ub. 147), prisidatylldEtym.: (*pirrisidatyal, *prisidatyl ( russ. predsedatef Vorsitzenftihren. -Ygl. pirisidatril. der. Etym.: (russ. prianik id. ) jak. birdnriik id. (Ub. 71). pirflnriik Lebkuchen. Etym.: ( russ. predsedatel pirisiditiit (Ub. 69: -tel, nicht *-ldl) Vorsitzender. pirtisidatyalla-. id. - Ygl. Etym.: (russ. pirog id.) jak. bbril\k id. (Ub. 71). pirok Pirogge. pistolet Pistole (DJa 195). Etym.: ( russ. pistolet id. piston Piston. Etym.: (russ. piston id.) jak. bt)stil1n id. (Ub. 71). pitil Docht. - Etym.: (russ. fifif id.) jak. bittl id. (Ub. 70). plakat Plakat (DJa 193). Etym.: ( russ. plakat id. - Etym.: (russ. planeta id. planeta Planet (DJa 174). plastilin Plastilin, Knetmasse; p.ynan Buratinany ogor- Buratino aus Knetmasse formen (DJa 65). Etym.: ( russ. plastilin id. plat'e Kleid (DJa 52).Etym.: (rw. plale id. pljasatti- tanzen (Vor. SZ 197). Etym.: (russ. pljasat'id. YgL sluiitta-, popirajda-. pfo5ia/il'(Pl.'. p.d'tar, DJa 175) Platz; Kyhyl p.d'Roter Platzin Moskau (DJa 169); Krasnaj p.dy (Acc.; nicht *-d'y) den Roten Platz (DJa 173). Etym.: ( russ. ploiiad id. pobeda Sieg; P. Kiinii Siegestag [Fest am 09. Mai Kapitulation des III. (DJa 194). Etym.: ( russ. Reichesl (DJa 64, 193); p. saljuta Siegessalve pobeda id. pobuduok Ziehriemen im Rentiergeschirr. Etym.: ( russ. povodok kurzer

Ziigel (DSJ 197). poita Post; p.ny figiil- die Post bringen (DJa 201). Etym.: ( russ. poita id. podkulasr{ik Bauer, der friiher ftir die Interessen der-Kulaken eintrat (Ub. 69). Etym.: ( russ. podkulainik id. podleZa5Cij gram. Subjekt (DIa 62). Etym.: :,russ. podleiaiiee id. Vgl.
skazuemyj.

poit Dichter (DJa ll7).

Etym.: ( russ. pobt id. Vgl. poitessa. poit. poitessa Dichterin (DJa 95). Etym.: (russ. pobtessa id. - bar- im Zug fahren (DJa - Ygl. Etym.: pelzd (p.hv) Zug Bahn; p.hynan 170). ( russ. poezd id.

205

pograniinik Grenzsoldat (DJa 159). Etym.: (russ. pogranidnik id. pokruop yja Oktober [wortl.: 'mesjac Pokrova', Ub. 55]. polk Regiment (DJa 159). -. Etym.: (russ. polk id. Pol6 dolg. Stammesname; P. fiha Familie P., russ. Polovy (DSJ 262). pome5iik GroBgrundbesitzer (DJa I l2). Etym.: ( russ. pomeiiik id. popirajdd- unterdriicken, knechten (Ub. -D 65). Etym.: (russ. popiraj, Imperat. 2.59. (popiral'niedertreten; mi8achten-(nicht direkt (popirat' wie in Ub. D 65; vgl. pljasatta-). pord mager (Nad. PAD 34). portret Portrdt, Bildnis (DIa 122). Etym.: ( russ. portret id. posdlo/k (p.gV, DJa 95) (DJa 140: Dat.: p.kka), *paSolak (DemJ. D 182.288: Dat.: paiollaka, irrttimlich fij'r *pa1olakka (*paiolak) Siedlung, Kolonie, Etym.: ( russ. pos?ilok id. ) jak. bbhil\ldk id. Dorf, Niederlassung. poslovica Sprichwort (DJa 3a). Etym.: (russ. poslovica id. post (Wach-)Posten; granicaga p.ka tur- an der Grenze Wache stehen (DJa 186). Etym.: (russ. post id.) jak. post id. (aber jak. poska tur- lnicht: postkal Wache stehen). povar Koch, Kochin; miniiinii mimam p.ga iiliilir meine Mutter arbeitet als Etym.: ( russ. povar Koch ) jak. povar Koch, povar Kochin (Art. 84). laxtar Kochin. pozdravlenie Gltickwunsch; bnjngit iriiigitigiir p.ta hurujrq! schreibt eine Gliickwunschkarte [wortl.: einen Gliickwunsch] an eure Mutter! (DJa 50). Etym.: ( russ. pozdravlenie id. pozdravljajd/n- begltickwiinschen; barygytyn p.ibyt Oktjabfbyt kiintiniin! wir begliickwiinschen euch alle zum Oktober-Fest (DJa ll2). Etym.: (russ. pozdravljaj, Imperat. 2.Sg. ( pozdravljat' id. P6rotov dolg. Stammesname (DSJ 262 s.v. urdus). Pitdiiit Dimin. (Pbdiidssri (Ub. 19, 73) l? (russ. Fedjal. Etym.: ( russ. Fedoija) jak. Sildil\tiiiid (Ub. 73). Piidiiiisii weibl. Vorname. Ygl. Pbdi)6. Piitfis?i dolg. Stammesname; P. ffha Familie P., russ. Petusovy (DSJ 262). prabliinriii (Ub. 69), pravlenie (DJa 140) Verwaltung. Etym.: ( russ. pravlenie id. ) jak. byrabylyanfia id. piama gerade(aus) (Ub. ll3). Etym.: (russ. prjamo id. - UA 105.39, 45) AbschiedsgruS - lebe wohl!. prassdj (Ub.74), pra5iaj (DemJ. Etym.: ( russ. proitaj id. ) jak. byrahaj id. (Ub. 74). Ygl. prastylas-, prastt. prasfilas- s. prastylas-. prastylas- (Ub. 74), prostylas- (Ub. 163), pyrastflas- (Ub. 147), prast'ila/s(p.hv) (DemJ.UA) sich verabschieden (gytta von, DemJ. UA 105.42, 125.192). Etym.: (prasty; zur Vokalquantitd.t vgl. pasybala-.

S. prost'yld-. prastf Abschiedsgrur?=lebe wohl! (Ub. 74).- Etym.: (russ. prosti (veralt.) id. ) jak. byrasty id. Ygl. prassaj, prastylas-, prost'yld-.
pra5laj s. prassdj.

206

pravila Regel, Prinzip; p.lary bil- Regeln kennen (DJa 107). (russ. - Etym.: prauilo id. ) jak. brirtibtld id, pravlenie s. prabldnriri. prazdni/k (p.gV, DJa 113) Fest, Feier. Etym.: (russ. prazdnik id. -Vgl. barahynfiyk; prazdnikta-; taAara. prazdnikt/i- feiern; Sovetskaj Sojuz narodtara barykdttara p.illar oktjabry alle Volker der Sowjetunion feiern die Oktoberrevolution (DJa I l4).- Etym.: (prazdnik. Vgl. byrahynriykta-. predlozenie gram. satz; p.larda o4or- Sitze bilden (DJa 3); bir slogtik tyltan p.ta tahiryg! bildet einen Satz mit einsilbigen Wortern! (DJa 4). Etym.: ( russ. predloienie id. predlozenielik Siitze habend; bu kiipsiil kas p. buoluoktdgyj? aus wievielen Siitzen besteht diese Aussage? (DJa 6). predmet 1. Gegenstand, Objekt; tyllar p.tary, p.tar kajdaktaryn, p.tar tugu gynallaryn ittillar wrirter bezeichnen Dinge, deren Eigenschaften (oder) Handlungen [w6rtl.: wie die Dinge sind, was die Dinge tun] (DJa 43);2. Fach in der Schule (DJa 182). Etym.: (russ. predmet 1.2. id.) jak. predmet 1.2. id., Pl.: predmettdr. ygl. kolobur. primer Beispiel (DJa l9). Etym.: ( russ. primer id. prisidatylli- s. pirt*idatyalla-. privet GruB; p. biiir- grtiBen (Dat. jn) (DJa 203). Etym.: ( russ. privet id. prokuruor Staatsanwalt. Etym.: ( russ. prokuror id. (Ub. 69). proruok Prophet (s. Y$a p.). Etym.: ( russ. prorok id. prospek/t (Pl.: p.tar, nicht: *p.ttar) Allee; Kosmonavtar p.tarygar olor- in der Kosmonautenallee wohnen (DJa 176). Etym.: ( russ. prospekt id. Vgl.
ulica.

prostylas- s. prastylas-.

prosfyli- sich verabschieden. prastt, prastylas-.

Etym.: (*prost'y (russ. prosti (Ub. 198); vgl.

pulban 1. eine Fischart (rluss. soroiina), die bei den Dolg. als die schlechte-

ste gilt; 2. Name des Kindes, bevor der endgiiltige gewiihlt wird (Ub.
73).

puop Pope; p. archiliij Erzbischof (Ub.72).

Erzbischof.

Etym.: ( russ. pop Pope, archierej

puorax (NR), huorax (K) Schie8pulver (BeKo.77).

Etym.: (russ. poroch

.}J*,'lii, mit Fett od. nutter (osr re8) n""l.l;',1"1-l "##.;t;,!:,o"il Etym.: ( russ. porsa ( ) jak. puorsa) id. ( samoj. *por-sd (StachM pEJ - 8, wo weitere Literatur). Nr. purgd (DJa), purga (Belt. T 168.63) Schneesturm, Schneegestober (DJa 135); p. fiihiir der Schneesturm tobt (DJa 174). Etym.: (russ. purga id. pusdlusta bitte sehr! (Ub. 127). Etym.: ( russ. poialujsta! id. ) jak. bahalysta id. pu5ka Kanone (DJa 196).

Etym.: (russ. puika id.

207

hat es das gebrochene Bein] gebunden und den Lederverband angelegt (?) [w<irtl.: ins Leder gelegt] (DJa 161). pfinta Pfund (Ub. 7 2). Etym. : ( russ. funt a (Gen. ( funt, wie in polovina funta ein halbes Pfund, dvaltrilietyre funta zweildreilvier Pfund) ) jak. munta. pfit Pud Gewichtsmaf. Etym.: ( russ. pud id. ) jak. but id. (Ub. 72). pfrttik (so und so viele) Pud schwer (Ub. 72). pixsa Kurzhose aus Fell. Etym.: ( ? russ. puia Flatmfedern (DSJ 198). piilki s. ptilkil. piilkii (Ub. 71; NR: BeKo. 77), piilki (K: BeKo. 77)Patrone, Kugel. Etym.: ( russ. pu( ka (Dimin. ( pulja id.), nicht direkt ( pulja ( ) jak. buga id,.), wie in BeKo. 77. pyarsal Arztgehilfe. Etym.: (russ. feldier id.) jak. birilsdr id. (Ub. 69). pylin Plan. Etym.: (russ. plan id.) jak. bylan id. (Ub. 30, 69). pylit viereckiges Tuch Kleidungsstilck od. Taschentuch. Etym.: (russ. plat id. ) jak. bylat id. (Ub. 70). pylyanum Plenum. Etym.: ( russ. plenum id. (Ub. 69). pyrastflas- s. prastylas-. pistapka Ausstellung; taba p. [sic!, nicht *p.ta?l Rentierausstellung (Art. gg). Etym.: ( russ. vystavka id. ) jak. by.stapka id.

pili- legen (?); onu ubajym bdjbyta, onton tirigii p.n flrbuta mein Bruder

[:

R
rabodaj Arbeiter (DJa 8a). Etym.: : russ. raboiij id. radio Radio; Moskva r.ta Radio Moskau (DJa 194). Etym.: ( russ. radio id.

radis/t Funker; r.ka iiliili- als Funker arbeiten (Art. 83). Etym.: ( russ. radist id. rajo/n (Dat.: r.UUa) Bezirk (DJa 41). (russ. rajon id. - Etym.: raketa Rakete; kosmoska r.nnan bar- mit einer Rakete ins All fliegen (DJa 39). Etym.: ( russ. raketa id. - Soldat des Raketenregiments (DJa 159). Etym.: ( russ. raketiik id. raketCik raketodrom (Dat.: r.rya)Kosmodrom (DJa 186). - Etym.: (russ. raketodrom
id.

reaktivnaj, in: r. samolet Diisenflugzeug, Jet (DJa 59). - Etym.: -- russ. reaktivnyj samoldt id. remon Renovierung, Reparatur (s. kapita(nal). ( - Etym.: russ. remont id.) jak. 6rdmil6n id. respublika Republik; avtonomnaj r. autonome Republik; sojuznaj r. Unions-/Sowjetrepublik (DJa 119). (russ. respublika id. - Etym.: relajdi- lrisen, kliren (DJa l9). Etym.: (russ. reiaj,lmperat. 2.Sg. (reiat, id. Ygl. sadaia. revoliucija Revolution (DJa 112); r.ny ogor- Revolution machen (DJa ll5). Etym.: ( russ. revoljucija id.

208

Etym.: refim Tagesplan; r.(y) tut- am Plan fiir den Tag festhalten (DJa 83). ( russ. reiim id. Etym.: ( russ. rjabina id. rjabina Vogelbeerbaum (DJa 86). Etym.: (russ. rojal'Klavier, Fliigel; r.ga 6nrid- Klavier spielen (DJa 108). rojal id. Etym.: (russ. Rossija id. Rossiia RuBland (DJa ll2, 175). s. uruska. ru6ka, ruSka tibdd. Etym.: (russ. ryi id. ry{ Luchs (DJa 130).

-Vgl.

Etym.: (*sabarai : jak. sabarai sabarajdak riesig (DemJ. UA 104.11). 1. breit Hand, Pfote;2. groBes Gef?iB (mo.; moL. sabar Kralle (Kal. VII53
s.v. sabar).
sad Garten; onno s.tar

- Ygl. sadik. sadanfa Aufgabe.

kiigiirbtittiir dort wurden Girten grtin (DJa 174); detskij Kindergarten (DJa 36); detskij s. ogoloro Kindergartenkinder (DJa 65). s. Etym.: ( russ. sad id., detskij sad (aber jzk. oyo sada) Kindergarten.

Etym.: (russ. zadanie id. (Ub. 69).- Ygl. zadanie, zadanija; sadaia. saddia (Ub. 72), zadzEa (DJa) Aufgabe; z. reiajdi- Aufgabe losen (DJa 20); Etym.: ( russ. zadaia id. Vgl. yarakan z. schwere Aufgabe (ebda).
sadanfra, sadik (1.P1.: s.pyf) kleiner Garten (DJa 128).
sad.

Etym.: ( russ. sadik id.


sayyna

Vgl.

sagyna wihrend

(Ub. 115).

Zeitabstand, Moment. sahar- s. haharsaharkaj s. haharkaj; vgl. saharkaidyrya. Etym.: (saharkai. saharkajdy4a gelblich (Ub. 132). sajda4k s. ajadaryk-s.' sajdink s. ajdank-s. sajtdn s. hajtan. stka s. haka. saktii [sic!] Bodenbelag aus Birkenruten (Pek. 2l5l s.v. stiktri).' - Vgl. hdktd. salbak s. halbax. saljut Ehrensalve, SalutschuB (s. pobeda); s.tary ik- Salutschtisse zdhlen (DJa Etym.: (russ. saliut id. 114). YgL halbax. samak FuB (Dem'j. UA 109.172). samoldt Flugzeug (Vor. SZ 150); s.ka min- ins Flugzeug steigen (Art. 83). Vgl. (l) {araplan; (2\ gruzovoj, passaiirskai, Etym.: ( russ. samoliit id. reaktivnaj. sana, sand s. hana.

Etym.:: jak.

id.

(*iak)

trkm. iak

209

sanerge- s. hanargd-.
sanny schulter

(ub. D 48).

regnete in Stromen (DO 78). saryn Rentierschulterblatt ntr Vorhersage des weiteren Verlaufs der Reise (Pek. 2114). Etym.: : jak. saryn Schtlter (ESTJa IV 65). _ Vgl. sanny. sa- Bogen mit Pfeilen (Pek. 2003f.). Etym.' : jak. sa Gewehr : osm. jaj Bogen. Ygl. ha. simnit Lagerfeuer aus Moos, dessen Rauch Rentiere vor Miicken schiitzt (po.
l 53).

spalten. sar-sar Nachahmung des Klanges der Regentropfen;s.-s. samlrdar tiispiittiirii es

Vgl. hapjan. sarin s. haran. sarkik zersplittert (DO 99).

santexnik Sanitdtstechniker id. saqa s. har1a. sap- s. hap. sapjan s. hapjan. sappyian in: s. ttilbritti Art Spreize (?, pek. 2624 s.v. tdlbri:'zaderzka u dego-I.').

Etym.: : jak. saryn - 309 s.v. yaltaty). (sannv) id.russ.vgl. saryn. (DSJ Etym.: ( - santechnik -

Etym.:

jak. sarkax id.

(*jar-)

osm. jar_

sipat s.

hapat.

sf,rat- s. hdrat-. siibiiiskiij (ub. 69), sovetskaj (DJa) sowjetisch; s. sojuz Sowjetunion (DJa 92); s. kihi Sowjetbiirger (DJa 74).- Etym.: : russ. sovetskij id. - vgl. stibidt. siibiiit Sowjet. Etym.: (russ. sovet id. (rJb.32,69).- vgt. sibfiskai. siid_iil eilig, hastig (Do 77: Archaismus); s. syrf schnelles Reiten (Do l3b). siilfir- dummes Zeug reden, schwatzen (ub. r52). Etym.: : jak. srildrid. : atii. jelgilr- umherflattern ( ( ati. jet Wind).siintibir September (Belt. T 166.28). ( - Etym.: russ. sentjabf id,. sii4tii s. hrirytri. siipsiiki s. iribriki. siipsiiki Grashiipfer. Etym.: ( ewk. siwsikun id. (Ub. 64). siirgii 1. Pfahl, an den Pferde angebunden werden (DemJ. UA 105.60); 2. Baum vor der Jurte, in dem Seelen der Jurtenbewohner leben (Po. 166).
sijrfi s. hritt.

Ygl. ttt.

dort ihre Treffen ab (DJa 84).- Etym.: (russ. sbor id. (DJa 190). Etym.: ( russ. scena id. sefrja Familie (DJa 36). - Etym.: ( russ. serhja id. vgl. krirgtin. s"ezd in: s.tar Dvorectara -KongreBpalast (DJa 175). - Etym.: (russ.
scena Biihne

sittd s. hrittri. sbor Treffen der Pioniere; pionerdar onno ogordiEular s.daryn pioniere halten

Eintreffen, KongreB. siii- essen (s. tuok); s. auch ftra-.


14
Prae Jgzykomawre z.

s,,ezd

ll4

2t0

siiik s. ftrZk. sibiiti Kerze (s. ka).

sibinija s. hibiru4d. sibinriii s. hibinriti. Sidfllnikiip Familienname, russ. Sidel'nikov (Ub. 73). sigdii s. higdd. sigili Charakter, Benehmen (s. majgy).- Etym.: :jak. sigili id. Vgl. higililiik. siginiin hindurch (+ Acc.); tiibiittin s. durch seinen Kopf hindurch (DemJ. UA t07.12t). siliii/n (Pl.: s.ttdr) Mitglied (Ub. 69). Etym.: ( russ. ilen id.) jak. tilidn (Pt.: tilirinndr). YgL ilen. sililiffiir s. silirin. simiikti s. himrikii. simlksin 1. Schamanin; 2. Arbeiterin (DO 130). simi- s. himd-. sin s. ftre. sir s. ftfu. sisiktik adj. Erlen- (Ub. 152). Etym.: (*srsrk: jak. sihik Erle (VEWT

Etym.: ( russ. sveia id. ) jak. iilmriii id.

Etym.: : russ. skazuemoe Ygl. podleiaiiij. slesar Schlosser (DSJ 309 s.v. yallaty). Etym.: ( russ. slesai id. slog Silbe; tyl s.tara Wortsilben (DJa 31); tyllary s.targa arir- Worter in Silben teilen (DJa 32). Etym.: ( russ. slog id. slogtik Silben habend; bir s. tyt einsilbiges Wort (DJa 4); ikki s. zweisilbig (ebda); kas s.taryj? wieviele Silben haben [die Worter]? (ebda); kasti s. tyllaryj? wieviele Silben haben diese W<irter jeweils? (DJa 79). - Etym.: (slog. slon Elephant (DJa 70). Etym.: ( russ. slon id, sluiba Dienst (Militer?) (Art. 83). Etym.: ( russ. sluiba id. slufitt/i- dienen (2.B. beim Militiir); Matvej s.in biittii M. beendete seinen Militlrdienst (Vor. SZ 188); any ubajym s.ir mein Bruder ist jetzt in der Armee (DJa 161). Etym.: ( russ. sluZit' id. Vgl. pljasatta-. - ikki s.nnan iiliilfl- in zwei Schichten arbeiten (Art. smena Schicht, Arbeitszeit; 87).- Etym.: (russ. smena 1. Abwechslung; 2. id. socialistideskaj sozialistisch (DJa ll2). - S. Oktjabiskaj; Sojuz. soderianieta Inhaltsverzeichnis [wortl.: sein ( : des Buches) Inhalt] (DJa 204). Etym.: ( russ. soderianie Inhalt (auch: Inhaltsverzeichnis) * Poss.-Suff.

skazuemaj s. skazuemyj. skazuemyj, skazuemaj gram. Prddikat (DJa 62).


id.

,torlllo)r"nnur, mit der eine wasserdichte Segeltuchdecke an Zeltstangen gebunden wird (Po. 160). Etym.: (*sitim (s.o. hitim) * Dimin.-Suff. -rik. siltili- saubern (DO 130). - Etym.: (ewk. sitki-mi id.

-ta.

211

soglasiii Zustimmung;,s.tin biiir- seine Zustimmung geben (Ub. D 65). Etym.: ( russ. soglasie id. soglasnaj (: s. zvuD Konsonant (DJa ll). - Etym.:: russ. soglasnyj id. sogotok s. hogotok. sogudaj/yt- (s.dv) essen, fressen; abihyta Eiilkii angilin s.diry der Teufel will den weiBen Engel fressen (DemJ. UA l09.l5l). _ niym.: (*sogudaj (s. hoguda), also urspr. 'den *sogudaj-Fisch essen.. sogur[ (selten) Siiden; s. diiik siidwiirts (ub. D 61). : jak. - Etym.: soyurfr - setoril_l. id.; 2. sidwirts; 3. im Siiden: gtii. jokaru heiauf (VEWT 205b; ESTJa IV 213). sohuj- s. hohuj-. sohul/un- (s.lv) geschleppt werden; - kriechen; s.lan kiillim ich bin mit groBter Miihe ( e kriechend) gekommen (DemJ. UA 104.17). _ S. hohun_. sojuz Union; in: sovetskaj socialistiieskaj Respublikalar's.tara udSSR (DJa 174). ( - Etym.: russ. sojuz id. sojuznaj foderativ, unions-; 15 s. respublikalar (pl.!) 15 unionsrepubliken (DJa ll9). Etym.:: russ. sojuznyj id. sokuj s. hokuj. soldat Soldat (DJa 159); s. pamjatnik Etym.: (russ. soldat id.; vgl. haldat,
soldatik.

soldatik Soldatenfigur spielzeug (DJa 65). Etym.: ( russ. soldatik, Dimin. (soldat. solotuoj s. holotuoj. son s. hon. sorddk s. hordok. soruk(tdk) s. horuk(tak). sorus Kampfpfeil mit vierkantiger Spitze (pek. 22g9). jak - Etym.: vgl. sulus oxtdx einen spitzen pfeil habend (sulu,s stern (pek. 2zsg, i334). sosna Kiefer (DJa 86). Etym.: ( russ. sosna id. soso Kalk.; s. xaja Kalkfelsen (DO 42). sotun- s. hotun-. sovetskaj s. sdbirisktij. sovxoz (Loc.: s.ka,DJa 168) Sowchos (DJa s4).- Etym.: (russ. sovchoz id,. siij- herablassen; ys tuman s.iiiim [im M6rchen] ich werde einen dicken Nebel herablassen/schicken (DemJ. uA 105.45). - Etym.: vgl. jak. soy- dick werden, einen Bodensatz bilden spor/t (s.dv) Sport; s.du bagar- Sport m<igen (DJa 8a). - Etym.: ( russ. spart id. ssylka verbannung, Exil; s.ffan hurui- aus dem Exil schreiben (DJa 163). Etym.: (russ. ssylka id. stadion Stadion (DJa 175). Etym.: ( russ. stadion id. stancija Station (DJa 177). - Etym.: ( russ. stancija id,. stena wand, Mauer (DJa dA). Etym.: (russ. stena id.; vgl. istirinci. stend Stinder, Standtafel (DJa 105). Etym.: (russ. stena id.

l4r

212

tahir- eine gro8e wandzeitung machen (DJa 139). Etym.: (russ. stengazeta id. sterZe/rfl (Acc. Pl.: s.nnary) Stift (DJa 46: : Bleistiftmiene). Etym.: ( russ. steriefi Bolzen, Stift. stolbik Kolumne, Spalte; iis s.ka huruj- in drei Spalten schreiben (DJa 33). Etym.: ( russ. stolbik id. - Hauptstadt (DJa 172). Etym.: ( russ. stolica id. stolica shanica Seite Buch u.d. (DJa 106). Etym.: (russ. stranica id. - Ygl. listok; muriurut-. stroCka Zeile (DJa 34). Etym. ( russ. stroika id. strukti- Holz ringsherum behobeln (DemJ. UA 142.2). Etym.: ( russ. s/rzg Hobel. Vgl. huor-. subbota Samstag; s. kiiihii Samstag abend (DJa 183). (russ. subbota - Etym.: id. suburut s. huburut. suldimi Fuchs. Etym.: ? (ewk. sulaki id. (DO 130). sunduk s. hunduk. suiok s. huok. suona s. huona. suorgan s. huorgan; suorgat. suorgat eine sehr warrne, aus dem schwanzfell der Polarftichse zusammengenihte Bettdecke (Pek. 2348, wo auch eine genauere Beschreibung). Etym.: (Pl. suorgat (suorgan (s. huorgan) + mo. Pl.-Suff. -t - -d. suorumax in: xara s. a/ pechschwarzes Pferd (DO 73). suot-[ogotok v<illig/ganz einsam (Do 80). Etym.: Reduplikation (sogotok - iogotok (s. hogotok). stox s. huok. suptu s. huptu. surnil Journal, Zeitschrift (ub. 32). Etym.: ( russ. iurnal id.) jak. surunal id. rsuruj- s. huruj-. suruithut 1. Journalist, Korrespondent (DSJ 216); 2. Schriftsteller (ebda; Vor. SZ 197). Etym.: (suruj-. - Vgl. huruksut. suruk s. huruk. surullar s. hurullar. surulun- s. hurulun-. Suslap Familienname, russ. Suslov (Ub. 73). susunaj s. silhunaj. sutkan s. hutka(n). sfihunaj (DO 130), susunaj (in: soruktak-s. id., DemJ. UA 106.81) Briiutigam. Etym.: ( russ. suienyj id.; - russ. pisannyj-suienyj id. dolg. soruktdk-s. ist eine Halblehniibersetzung ( . sfik in: s. uola (Schimpfwort) Hurensohn (Dem'j. UA 121.80). Etym.: (suka uola, s. sfrka.

stengazeta wandzeitung (DJa 110); ulakan s.

213

stka in: s. uola (schimpfwort) Hurensohn (DemJ. uA 127.303); pl.: s. uollattara [sic!, : -/-] (ebda 122.105). Etym.: Halblehniibersetzung ( russ. sukin syn id. S. szfr. Sfr.tjin Familienname, rws. Sukin (Ub. 73).
Siigii-tojon s. Silrddk S.-t. siik- s. ftrik-. siiriik s. hilrtik. siirdflk stigli-tojon Name eines Nationalhelden, der von den Russen besiegt und - ins Gefringnis gebracht wurde (Pek. 2378). - vgl. hi)rddk; hi)gti. sir- s. ftr77-. sfis I s. hfis L sin tI s. hils Il. svirija Schwein (DJa 45). Etym.: ( russ. svinja id. - s. hibinrid. sxema Schema (DJa l5). - Etym.: (russ. schema id. sxemali- schematisch/in einem Schema darstellen (DJa 46). syalix fett; s. munnu ein Fisch, rnss. siriga [wortl.: fette Nase] (DsJ 219). Vgl. hya; munnu. sygy(n)fak s. hygynriak. syksyryj- riechen, einen Geruch wahrnehmen (DO 94). syl s. hyl. sylika futtertrogformiges Gef?iB fiir Fisch und Fleisch, dessen Unterseite auch beim Zuschneiden-.des Leders gebraucht wird (pek. 2441). jak - vgl. sidlirysri ((russ. sefnica) Trog fiir Mehl od. Fleisch (pek. 2lgg). syllik -jnhrig; uon orduga togus s. (l) er ist l9 Jahre alt (ub. 16l); (2) ie-iahrig. Etym.: (syl.

symna (ust'-Popigaj) ein bunter, geflochtener Riemen, dessen 6in Ende an der Jurtendecke befestigt und das andere Ende vom Schamanen wihrend der Beschworung gehalten wird (pek. 2457). Etym.: ( ewk. dial. (turuch.) semnitr id. (ebda).
symlt s. hymyt.
syndilami eine Wohlhabende (?, russ. 'obladatel,nica negi', DO 75). syrga s. hyrga. syrys-_kommen (DSJ 144f. s.v. krip-). Vgl. *hyrys-; hyryt_. syri Reise, Fahrt (DO 77; s. stidtil). - Vgl. hyryt-. syffi- ausbreiten, ein Kissen aufschiitten-und hinlegen (Do 75).- ygl. hyttyk. syttyk s. hyttyk. sytyj- verfaulen (DO 75).- Etym.: : jak. sytyj- id. (*jy6/-) MK. jy6y_ id.; stinken. Vgl. hytygan. sis s. ftls. -

s
(DJa 192). Etym.: ( russ. iar l. Kugel; 2. id. _ Vgl. iardardak. Sardardik Luftballons habend; ogolor flazoktardik, s. kfllbittflr Kinder kamen mit Fiihnchen [und] Luftballons (DJa 192). Etym.: (iardar, pl. (.iar.
Sar Luftballon

214

Etym.: ( russ. iii id. SIi Kohlsuppe (Art. 86). Skola (DJa 78), uskuola ( DJa 79; Art.83), oskuola (Ub. 83), oskola (Ub. 72) Schule; S.ga bar- (DJa 115): u.ga bar- (DJa 79) zlur Schule gehen. Vgl. ikolnai; internat-i. Etym.: (russ. {kola id. - schulisch, Schul- (DJa 110).- Etym.:: russ. ikolnyj id. S. ikola. Skotnaj Sok-Sok Nachahmung des Lachens; 5.-5. kiitfl- (Ub. 149: 'zasmejat'sja, proiznosja zvuk .iok'). Sto daB; min diiibitim 5. lin dogorun [sic!, : -y] ogokon ich dachte, daB deine Etym.: (russ. ito id. Freundin jiinger ist (Belt. T 166.26).

tr

s. da. taba l. Rentier (Ub. 60); Maral, sibirischer Hirsch mit ausladendem Geweih (NR: BeKo. 78); t. iiliitii Pflege von Rentieren (Vor. SZ 53); t.ta iimijdir yja April [wortl.: Monat, in dem sich die Euter der Rentiere mit Milch fiillen] (Ub. 55); 2. Holzfigur eines Rentiers, die vom Schamanen dem feindlichen Geist geschenkt wird, damit er den Kranken in Ruhe lii8t; kisilflx t. eine Etym.' : jak. taba 1.2. id. : osm. taba-Figur mit Reiter (Pek. 2509f.). (ESTJa III 313). ddvd Kamel tabahyt Rentierhirt (Nad. 49), Rentierztichter (DSJ 254 s.v. tyrlnyk); t. yt (Rentier-)Hirtenhund (DJa 39). Vgl. tabala-. - Ygl. tabala-. tabalan- Rentier reiten (DJa 100). ttbill-a- Rentiere weiden, antreiben -(KoS. T 187.33); t.yr [sic!, - -frl kihiliir Rentierhirten (Belt. T 160.1), tabalary t.i! treibe die Rentiere an! (DemJ. D 178.26). Etym.: (taba. - Vgl. tabalan-, tabahyt; frr- ll. Etym.: ( russ. (( tii.) tovar id. jak. tabar id. tabir Ware (Art. 84). - 81). Etym.: (russ. tablica )id. Ygl. doska. tablica Tabelle, Tafel (DJa tabrfin s. tdbrun. tabyn- mit dem Huf scharren; taba kyhyn ahylygy hiiiii kir ihittiin t.an Rentiere essen das Rentiermoos im Winter, nachdem sie es unter dem Schnee Etym.: (*tabyi-: jak. tabyi- id. hervorgescharrt haben (Belt. T 161.9). tabyr s. abyr-t. Etym.: (russ. tadiik id. tadlik Tadschike (DJa 113). tagagas s. tahagas. tagys- (DemJ. UA 86.41t 109.165: taxsV; sonst: taksv) l. hinausgehen, herauskommen (Ub. 45.103); klettern; buruo taksar der Rauch tritt aus (Ub. 120); taksa kiit- hinausfliegen (ebda); taksa kiippiit mas tiibiitiigiir er kletterte in den Baumwipfel hinauf (DemJ. UA 106.86); 2. aufgehen; ktin t.ta die Sonne ist aufgegangen (DemJ. D 178.17); yj taksa ilik der Mond ist noch nicht aufgegangen (ebda 183.308); 3. frei vom Eis werden, flieBen; ilar taksyaktara Fliisse werden eisfrei sein (DJa l3\; a. bestehen; predloZenie tyltan taksar ein Satz besteht aus Wortern (DJa 5).

215

- Etym.::f . id.).tayys- l.-3. id. (*takyi- (*taiyk- (osm. iykVgl. taksa; tahdr-. tahagas (Art. 83), tagagas (Belt. T 161.5) Gepiick(e). --.- Etym.: :
jak.
id.

*tyiyk-) *tiyk-)
jak.
tahayas

tahara, tahary s. tahdra.

tahir s. tahara. tahir- (Ub. 120), tahar- (DemJ. UA) 1. entfernen,

heraus-nehmen/-holen;

Ger. ( tahdr-. tahiryn- (etwas Eigenes) herausnehmen; ili t. die Hand aus der Tasche nehmen (DemJ, UA 141.20). Etym.: (tahar-. tahygar s. ,a.s. tahyj- schlagen, klopfen; iistii kat ytyhynan t.bytygar als er dreimal mit der Hand zuschlug (DemJ. UA 123.140). : jak. tahyj- id. (mo.; - Etym.: moL. taii- id. (Kal. }{EJ 42). tahyna iu8ere(-r,-s); t. in iuBere Tiir (DemJ. UA 104.21). -- ygl. tas. tahynan s. tar. taj entfernt, fern (Art. 82). taj- s. bdj- taj-. tajannar- sich an-/lehnen lassen; talaktan t.byta er lieB (in) sich an einen Strauch lehnen (DO 76). Etym.: (*tajan-:jak. tajan- sich lehnen: osm. dajan- id. Ygl. tajax. taja'lx (t.yv [sic!]) 1. Stock, auf den man sich beim Absteigen vom Rentier stiitzt (Pek. 2528);2. eine Miniatur des echten tajax-stocks eines Kraqken, die der Schamane mit auf seine wanderung in die obere welt nimmt und sie dort dem Geist Ajy-Tojon zeigt (ebda); 3. Kriicke; tahira t.yynan hyllabyn nach drauBen gehe ich [nur] auf Kriicken (DSJ 237 s.v. taharu). Etym.: : jak. tajax - tajax Stock ( : osm. dajak id.); s. jak. tajan- sich stiitzen/lehnen (s. tajannar-). - Ygl. tariak. Tajmyr (DJa 92, 16l), Tajmlr (DJa 9l) 1. Halbinsel Tajmyr (DJa 91, 92);2. Name des Hundes (DJa 161).

predloienieta t. einen Satz bilden (DJa 4); bukvalarynan ty[ar t. aus Buchstaben worter bilden (Art. 87); iistti t. eine Geschichte erfinden/schreiben (DJa 4). Etym.: : jak. tahdr- id. (*taigar- (*taiygar(*taiyk-) *takyi-) dolg. tagys-. Vgl. tahdra, tagys-, tahdryn-. tahira (DJa; Ub.; DSJ; DemJ. D 179.55), tahir (DemJ. D 181.237: vor vokalanlautenden W<irtern), tahara (Belt. T), tahary (DemJ. UA) auf die/der StraBe, (nach) drau8en (Ub. 68, 195; DSJ 237);t.gz drauBen (DJa 189); t. hiirdiik bilelnk drauBen gibt es furchtbar viel Dreck (Belt. T 169.i.6): t. byrak- auf die StraBe hinauswerfen (DemJ. uA 108.143); t. hyryt- durch die StraBen gehen (DJa 190); t.ny kiir- (durch das Fenster) hinausschauen (DJa 137); t. onri6- drauBen spielen (Belt. T 162.5); t. tagys- auf die straBe gehen (DemJ. D 179.55); t. iiHlfl- drauBen arbeiten (DJa 128). Etym.:

minigin abihy diflbittiin t.arygar als mich der Teufel aus meinem Haus holte (DemJ. UA 108.127); 2. befreien aus der Qual (s. mury);3. bilden, schaffen;

2t6
Tajmyrskai adj. Tajmyr-; (DJa 8).

T.

avtonomnaj okrug autonomer Bezirk Tajmyr

Tajmlr s. Tajmyr.
Abl.) mehr als, iiber; hftstiin t. ii4in-iijin omuktar (Pl.!) mehr als 100 verschiedene Volker (DJa 117); biiihuontan t. d'yl (Sg.!) iiber 50 Jahre (Belt. T 164.3). Etym.: Ger. ( tagys-. takyr'?' s. bukur. Etym.' : jak. tal- id. (VEWT 457b; Kal. tal- wihlen (DemJ. VA 127.298). IM 112 s.v. talamas). Vgl. talyn-. talak 1. Strauch (Art. 85); -2. Weidenstrauch (Ub. 153); 3. Zweig, (das) Reis (DemJ. UA 139.4). Etym.: : jak. talax 2. id. (*talak (Kal. IM 108: *talak) ( *tal ) ujg. dial tal Zweig 6Sffa III 131; Clauson 489). talaktan- Weidenreisholz [nur fiir sich selbst?] sammeln (DemJ. UA 119.5). S. illdldk. Etym.: (*talakta- (tulak. talaktik Weiden-; t. sirgii in weidenreicher Gegend (Ub. 152). tala/s- (t.hv) '?' (DJa 85 [im Gedicht ,,Kiihiin":] allara t.hallar lhamyry ytallar). tr)lrn s. tallar. tallar (Vor. SZ 150), tallan (ebda; DSJ 234) hervorragend, der beste, Etym.: : jak. tallan id. (talyn-. auserwlhlt. - (+ Oat.;, wie;ogoto biijntigiir t. sein Kind ist ihm iihnlich taly adj., adv. dhnlich (Ub. 97); iiinkka t. kiitiin ds- wie ein Vogel (an etw.) vorbeifliegen (Vor. SZ 53); tajarga t. gynnym ich habe das Ritsel wohl gelost (DemJ. UA 96.a\; lirbiniin iirbflbikkn t. byha oksubut er hat [es] abgehauen, als ob er Etym.: s. ataly. [es] mit der Siige abgeschnitten hdtte (Ub. 120). (Ub. 1a9); 2. plaudern,- schwatzen (Ub. 152). talybyri- 1. klappern, klirren Vgl. tillilgilrd-. talygyrd- s. talybyra-; tiiWilrd-. tal/yn- (Ub. 135: t.lV; sonst: t.ynV) [nur fiir sich selbst?] wihlen; iiiirtiin tyhy t.yndiiylar sie wlhlen eine Rentierkuh aus der Herde (Art. 85; Belt. T 162.1: t.ynaiylar). - Etym.: (tal-. tali Wehen (DemJ. UA 144.1). Etym.:: jak. taly id. tamni- werfen; tistary iibngn t. Steine in den FluB werfen (DJa 129). Etym.: : jak. tamnd- id. Etym.: tamu eine ftir die Rentierjagd aufgebaute Sperre am Waldrand. ( ewk. tamu Schnnrende (Ub. 66). tana (? taryra- vgl. das ewk. Etymon) alter, ausgetrockneter Rentierknochen. Etym.: (ewk. tarla dwch den Wind weiB gewordene Knochen. fanyt s. iaryyt. Ygl. tajax. tariak Stock (DJa 2Q. t.a hyld'ybyt er zieht sich an (DemJ. UA 104.33). tary sich anziehen; Etym.: : jak. tarl- tmflechten ( *tau- ) MK. tary- um-binden/-wickeln; Urspr. war das Verb wohl (im trkm. dary- ver-binden/-schniiren. - Vgl. tauas, tauyn-. Unterschied zu tauyn-) transitiv.
taksa

(*

2t7 *taqa s. tana. tagaCdyt Hund, der gern an Kleidungsstiicken zerrt (Ub. 33). Etym.: (tar1as. tagara 1. Gott; t. giete Kirche (Ub. 165); t. kiinii Fest(tag) (Ub.72); t. kiinnifeiern (ebda);2. (kwz fijr: t. kilnti) Fest(tag) (DemJ. D 182.254); rabahyttar t.larygar auf dem Fest der Rentierziichter (Art. 79).- Etym.: : jak. taAara f . id.; 2. Himmel = atii. ttirlri l. id.; 2. Himmel. Vgl. prazdnik. ta4as Kleidung (Ub.33, 118); t. kiit- sich anziehen -(DemJ. UA 119.11). Etym.:: jak. tarlas id. (tary-.- Vgl. tarlaskQn, tarla[tyt. tagaskin Kleidung; t.yn kfltiin baran nachdem er seine Kleider angezogen hat (DemJ. UA 123.115). Etym.: (taryas * Dimin.-Suff. -kan (die - Ubersetzung ,,on svoju odeZdu nadev"dimin. Bedeutung ist in der russ. nicht mehr zu erkennen). tagastik in/mit einem Kleid; kiiiik t. in/mit einem griinen Kleid (DJa 86). tajnary in: hfrriigil l. stromabwiirts (DemJ. D 179.87). tal/yn- (t.nv, DJa 127, 199\ sich anziehen; iir kihili t.nan iriir sie kleidet sich wie ein Mann (Ub. 196). Etym.: (taA-. - UA 109.174), Etym.: (*tap- (*'fantaptar- sich fangen lassen (DemJ. gen') : jak. tap- ins Ziel treffen : ati. tap- frnden, bekommen, gewinnen (vst. fij-). tapti- 1. mogen, lieben; ytyn ilCi t. seinen Hund sehr lieben (DJa l0l); 2. liebkosen (Ub. 176). Etym.:: jak. tapta- f. id. (( *tap ) at.d'. tap : atii. taPla-- l. id. Wunsch) taragaj (Ub.; DSJ), tarakaj (BeKo.) 1. wildes Rentierkalb im ersten Lebensjahr (Ub. 6l); 2. eine ein bis zwei Jahre alte Rentierkuh (DSJ 236); 3. Fiirse zwischen dem ersten und dritten Lebensjahr (NR: BeKo. 79). Etym.: (ewk. taragaj l. id. Ygl. tarakaj ll. tarakaj I s. taragaj. tarakaj II kahl; t. ogonfor ein kahler Greis (DemJ. UA 120.23). Etym.: vermutl. eine semant. Entwicklung von tarakaj I (s. taragaj). jak. taran- id.) (dolg. taran- (Ub. 159. 177) sich kimmen, - Etym.: 1: *tara-: jak. tard- kammen (s.u. taran-). taras in: t. gyna tris- sich auf den Riicken legen (Demj. UA 103.8); riicklings fallen (ebda 109.176). tarij Pelzschuhe ohne Schaft (DSJ 236) tardn- (Ub. 120), tarban- (DemJ. UA 109.176) sich kzimmen. Etym.: ( : jak. taran- id.) ( *targan- ( *targa- ) jak. tara- kitmmefi (ftir dolg. b ( g s. Ub. 26). -- Ygl. taran-. tarbaktik Finger habend (?, DJa l7). Etym.: jak. tarbaxtax id. (tarbax
Finger.

tarban- s. taran-. tardar rechte(-r, -s); t. iirtit rechte Seite (DSJ 236). - Ygl. urya. tardyali- saiten anschlagen; bargdnyn t.byt er hat die saiten seines bargdn angeschlagen (DemJ. UA 124.185). Etym.: (tart- * Aspektsuff. -yala(kurze, einige Male wiederholte Handlung, s. GJa 286).

218

tardy/hyn- (t.stV) 1. auf die Ellbogen gestiitzt heranrobben (Ub. 153);2. sich erheben, sich aufrichten; kyrbakkyttan t.stangyn tur [ii! richte dich doch auf und steige aus dem Bett! (Ub. 179). Etym.: (*tardys- 1:jak. (tart-. tardys-) Etym.: 1 : jak. taryat- id.) ( * targd-: jak. targat- verbreiten (Nad. 39). - III 150). taryd- sich verbreiten pStlA targati *Verbreiten; Ausgabe, Ausleihe; biblioteka kinigiliirin t. Ausleihe der Etym.: (targat-. Bibliotheksbiicher (DJa 167). - Etym.: tarpakti- schnell ziehen (Ub. 29). {*tart-bakta- (tart- + Intensiv.-Suff. -bakta- 1 : jak. -baxta-; GIa 278). tarlt- (t.C, t.dv) 1. ziehen (Ub.29); agar kulgigyttan t.pyt sie zog ihn an einem Ohr (Ub. 112); inyn kaja t.pyt er hat seine Tiir herausgerissen [wortl.: -gezogenl (DemJ. UA 104.34); t.dan ilt- etw. auf der Erde heranschleppen (ebda 110.189); ikki agy kaja t.dy4! zieht [es] voneinander! (ebda 122.97);2. spannen (s. alarya);3. Saiten anschlagen; bargin byatyttan t.pyt er hat die Saiten des bargdn angeschlagen (DemJ. UA 125.198; vgl. tardyala-); 4. liefern, herbeiholen; tabiry tabannan t.dallar iitii sie lieferten Waren auf Etym.: : jak. tart- l. id. : trkm. dart- l. id. (ESTJa Rentieren (Art. 84). III 154). Vgl. tardyald-, tardyhyn-, tarpaktd-, tartar-. Etym.: (tart-. tartar- spannen (s. ditigi). - l19, 187); tahygar neben, an; guorat /. neben tas I (tahV) 1. AuBenseite (Ub. der Stadt (Ub. 120); kannyk ribri t. olorogut? an welchem FluB lebt ihr? (DJa 40); tahynan an...entlang, um...herum (Prolativ): ol huol t. an dieser Spur entlang (Ub. 122); diri t. kilrd- ums Haus herum fliehen (DemJ. UA 108.131); 2. iu8ere(-r,-s) (Nad. 45).- Etym.: : jak. tas 1.2. id. : trkm. dai 1.2. id., osm. dyi 1.2. id., tai (in tai-ra Provinz). tas II s. tds l. tas- 1. tragen, holen, bringen (KoS. T 186.13); 2.ziehen, schieben (ebda 189.7). Etym.:: jak. tas- l. id.: osm. tai-y- l. id. - bewaldet (NR: BeKo. 81). Etym.: (tas I (Bedeutung 3). tastik Etym.: (russ. tazik id., tasyk (Ub. 120), ti5yk (Ub. 70) kleine Schiissel. Dimin. ( taz (s. lal II!. taffar- in: tdburun t. Ritsel aufgeben (DemJ. UA 95.17). Etym.: (*tattar(*tajtar-, Kaus. <fij-. Ygl. tabrunna-. Tatyj (DJa 42), Ttt! (DJa- 114f.) Eigenname. tibrun s. tabyryn. S. auch tattar-. tibrunni- Rdtsel aufgeben (Ub. 147). jemand, der gute Riitsel aufgeben kann (Ub. 33, 109). tibrunriut tibruttar s. tabyryn.

tiburun, tibyryn s. tabyryn. tibyrfn (DJa 139, 151), tibyryn (Nad. 23; Yor. 220, 229. Nr. 5: Pl.: tabyrynnar), tdburfln (DO 7), tiburun (Nad. 23; DemJ. UA), tibrun (Ub. 109: Pl.: tdbruttar; Ub. 33, 147), tabrfin (Ub. D 46) Riitsel; t. tattar- Riitsel

219

tiSyk s. tasyk. tiibiflIiin- baumeln; ahy oloron atakkynan t.imii! du sollst am Tisch [wortl.: essend sitzendl nicht mit den Beinen baumeln! (DemJ. uA 145.3). Etym.: <tdbidld-. tebiiit/A- l. schlagen; hiirf,gii kfi$Aktik t.ir sein Herz schldgt kriiftig (DJa g8); 2. gegen den Ball treten, Ball schie8en (DJa 185). Etym.: <tdp_ + _id6(GIa 286). tiibini- sich abstiitzen (s. krinni). (ttip-. - Etym.: tiibis- (tiipsV) hineinstirzen, einfallen (DemJ. UA 106.68). : jak. - Etym.: tribis- mit den FiiBen stampfen; sich abstoBen (ttip-. vgl. tohut-, i)ei)s-. tiibis-tiil identisch; t.-t.0ii gleichzeitig (DJa t25). Etym.: : jak. ttibis-ttiry id,.; t.-t-ud id.; Redupl. der 1. silbe mit Intensivierungssilbe -bys (GJa 159) (trirl. Ygl. tobus-toloru. -

aufgeben (DemJ. uA 95.17); tij t.na! lose das Riitsel! (ebda 94.9). Etym.: : jak. tabyryn id. (mo.: moL. tayaburi id. (Kal. MEJ 56). tij Onkel (DemJ. D 179.75, l80.ll7). jak. taj id. (*tagaj (Kat. - Etym.:: MEI t27). tii- I s. bai-t. tnj- II 1. erkennen, verstehen (ub. 103; DSJ 230): kiirbiitii t.byt, t.byta Narfldy ubaja kiilbit als er [ihn] sah, erkannte er [ihn] [und] begriff, daB sein Bruder N. gekommen war (DemJ. UA S7.7S); A*gin i.Oy. ich habe dich 'nio erkannt (ebda92.20); tuogunan t.dygyt hajyny? woran habt ihr den Sommer . erkannt? (DJa 5); agatynik jinini t.baffar sein vater und dessen Familie erkennen ihn nicht (Ub. 87); 2. erraten, kisen (s. tabyryn). Etym.: : jak. fij- 2. id. ( mo. ta- 2. id. (vgl. gti. tap- finden, ewk. tag- 1.2. id. Bedeutung I scheint fiir tung. - Vgl. tajys-, tajy, taptar-. sprachen typisch zu sein, s. auch Fut. 60). tdjan s. bajan-t. tijys- einander wiedererkennen (DJa 147). Etym.: ( taj-. tijf Losung eines Ritsels (DJa 153). Etym.: (tdj-. tikyldn Steg. Etym.: (ewk. taken - (DSJ 231). id. tiry s. tdttdril-t. tiryj- anriihren, streifen (Acc. etw./an etw.) (DJa 134). Etym.: : jak. taryj- id. (mo.; moL. dayan- id. (Kal. MEJ 28). tds I (tahv) 1. Stein (ub. 190); 2. steiler Felsen; ikki t. ykkardytarynan (prolativ) zwischen zwei steilen Felsen hindurch (ub. 122);3. Gebirgskette [bewaldet? tastakl (Ub. 190). Etym.:: jak. tas l.id. <*tai ) trkm. dAiid,. tis -vgl. BeKo. 81; DO; Ub. D), tas (NR: BeKo. Sl) t. Siiden (K: BeKo. II (K: 8l) :1. diiik id. (DO 68); 2. Osten (Ub. D 6l):1. dingii id. (NR: BeKo. 8l). YgL tas l; tastagy; ihd. tis III schissel. Etym.: ( russ. taz id.) iak. tas (ub. 70). vgl. tasyk. tistagy stidlich, Siid-; kaja byara t. hir Siidseite des Felsens (K: BeKo. gl). Etym.: (tas ll. Vgl. frhdgL tistygan Senkblei am Netz (DJa 203). Etym.: : jak. tAsrygan id,.

220

t,ibt s. ttbt.

tehiltiHk geduldig, beharrlich (DSJ 257). Etym.: : jak. tdht id. <*tdzis (KaL tiihi (: t. bdjilA\ iingstlich (DJa 200). VIII 88 s.v. tdskil) ( *ttiz- ) atii. -tdz- fliehen. tnjgii (Vor. SZ l7l; DSJ 256), tfljgii (Vor. SZ l7l) Nagel. Etym.: <*tdi-: jak. ttii- sich tiijin- schnell vorbei-/sausen (Ub. 190).
entfernen, abprallen, zuriickspringen. tilk s. dtik. tiiliigi (DSJ), telflgi Qb.) Miinnerwintergiirtel (Ub. 63); Hosengiirtel (DSJ Etym.: ( ewk. talegt Gi.irtel, an dem die Riemen der hohen 256). Winterstiefel befestigt sind (DSJ 256; Anik. 44, Nr. 228). tfllbn I veralt. Art Deckel (Ub. 66: 'derevjannoe izobraienie pal'my (orudie Etym.: ochoty), zakryvaju5dee otverstie dlja prolezanija bol'nogo'). ( ewk. telge lJnterlage aus Astwerk (ebda; Ub. D 65). Etym.: (ewk. telbe id. (DSJ 256). tilbii II techn. Spreize (s. sappyjan). Bett-zum Schlafen zurechtmachen (Ub. 89, tiilgiin- Bettdecke u. ri. alusbreiten1' aber vgl. trilgd-]. 149) [nur fiir sich selbst? tiilgl-ii- Decke, Leder ausbreiten (DemJ. UA 127.265); tiitliikpin t.iiim ich werde Etym.: : jak. mein Bett zum Schlafen zurechtmachen (ebda 107.96). Vgl. tcilg6- - tdm- id. (mo.; moL. delge- id. (Kal. JW 189 s.v. tdl). ttilgrin-, tdntt-. Etym.: ( russ. tarelka id. ) jak. triririlkri id. (Ub. 70). tiiliiirkii Telfer. - (Ub. 122); frnn t.tinin (Acc. Comit. 3.Sg. ( Comit. telliik Bett(wische) -tin I Acc. 3.Sg. -rn) deinen.Mann mit seinem Bett (DemJ. UA 98.123). Etym.: : jak. ttilkix id. ( jak. tdlld- - trilgd-: dolg. tdlgd-. tiimnii/s- (t.hv) etw. zeitlich schaffen; taba tiiriiiin inninii t.hiin, hol hirbitigir Eugahyax tustdxpyt wir sollten es wohl schaffen, zu diesem Ort zu gelangen, bevor die Rentiere kalben (DSJ 256). tiimpliiEi adv. voll (s. bas-). tiin '?'; min biijiim t.im ich selbst (Ub. 196). '

tiininii s. tdnlnri. tiinitin-, in: trilltik l. das Bett zum Schlafen zurechtmachen (DO 75).- Etym.: ( ttintt-. taninii (Pek.; DSJ Po.), tiininii (DO) 1. Traglastdecke aus Rentierleder (Pek. 2634); Schlittenlederdecke mit kurz geschnittenem Fell, damit sie die Nisse nicht durchliiBt (Po. 146);2. Schwei8decke unter dem Rentiersattel (DSJ Verwandt mit Etym.: (ewk. tenlne 2. id. (DSJ 257). 257;DO 130). - tdnlt-. mo. teniji-, s.u. tilrfit- das Bett zm Schlafen/fiir die Nacht vorbereiten/zurechtmachen; tiilliikpin t.ii hatfbyn ich beginne, mein Bett fiir die Nacht vorzubereiten (DemJ. UA Etym.: : jak. ttinit- atsbreiten ( tdnii- sich ausbreiten (mo.; 110.198). - id. (Kal. MEJ 55). Verwandtmit tdntnd. s.o. Ygl. tdnitin-. moL. tenijitag 1. gleich, identisch; bijdara-tottoro t.niir ihre Vermogen sind gleich groB (Ub. 133); t. soglasnaj bukvalik tyllar Worter mit identischen Konsonan-

221

buolar?

Ewk. und Lam. jedoch unbelegt). tii4ni- vergleichen (DJa 13). Etym.: (ttiry. tiip- (tiibV) (:atagynan t.) mit FuB stoBen, FuBtritt geben, sich mit FiiBen Etym.: : jak. trip- id.: abstoBen (DJa 52, 149). - tdbidfi-, tribind-, tribis-,atii. tdp-, trkm. drip- id. ttipteir-. 6Sffa III 195). - Vgl. tiiptiir- unterstiitzen (DemJ. UA 143.3; s. b.yliaiiy). Etym.: Kaus. (tdp-. tiir- befehlen (DemJ. UA 125.210) tiirii in: t. harlar- sich irren (Belt. T 166.25). tiiriij- sich durch Liegen ausruhen; oronugar kiil3in t.i hyppyt er kam und ruhte sich auf dem Bett aus (DSJ 113. s.v. kimnd-). Etym.:: jak. trirtij- sich nach vorne beugen, hervorragen. tiirij- vorbereiten, organisieren (DJa 5a). -- Etym.:: jak. tdrij- id. (*trirt( *tdr- ) ujg. dial. tEr- sammeln, zusammenbringen 6Sffa II 204). Vel. tririlin-, ttirijbtiktd-. tririjbiikt/A- schnell vorbereiten, die Siebensachen schnell packen; kls baltygyn t.ii! [sic!, : t.il packe schnell die Siebensachen deiner jiingeren Schwester (DemJ. UA 104.18). Etym.: (tririj-. tiiril/in- (t.lV) organisiert-werden_(DJa 92). Etym.: (tririj-. t[s- (tiihV) herausstechen; karagy'n t. Augen ausstechen (DemJ. UA 145.6). Etym.: : jak. lds- durchstechen : ujg. re,i- durchbohren : osm. drildurchlochen psffa III
188). 210).

Semantik vgl. modern. poln. rdwny 1.2. id. Vgl. tdbii-t., trirlnd-. tii4kii Verhau, Sperre; lyniagaj bagajy mastflk t.gii tijbit er gelangte zu einer durch und durch nassen Holzsperre (DemJ. UA 123.118: '... do mokroj zaseki gustogo lesa'). Etym.: (? tung. teryteHolzscheit, Brett, Steg (im
l9l); ztn

tenbuchstaben (DJa 46); kannyk tyl zmgun aksina bukvanyn aksdnyn kytta t. in welchen Wortern deckt sich die Anzahl der Laute mit der der Buchstaben? (DJa l3); 2. eben, flach; b-r t. ali ortotugar in der Mitte eines flachen Tals (Ub. 187). Etym.: jak. ttiry 1.2. id.: atii. trfu t. id. (ESTJa III

tfltil s. tdtri.
tiitiir- rot werden (DJa

tetrfitke Heft (Ub. 72).- Etym.: (russ. tetadka id., Dimin. (tetrad, (s.u.). tibin leichte Hausschuhe (DSJ 257). Etym.: ( lam. tdbun - tdwun Hausschuhe.
..

vrrr

88).

Etym.:

: -

jak. trittir-

id.:

kirg. tatar- id. (Kal.

tLlg s. talga.

-t.

filki

s. idlkL. tfln groBe Ebene; flache Lichtung in der Tundra. Etym.: ( ewk. t5n Ebene (Ub. 64). Vgl. tdn-aly. tfin-ali Ebene; eine gro8e, ebene Fldche (Ub. 66). (frrils s. idrds. tfltii (DJa 126;Dem'j. D 181.183; Nad. PAD 34),',ltil (DemJ. UA 95.34; Belt. T) Vater; t.gitin kytta mamagyt euer Vater und eure Mutter : eure Eltern (Belt. T 167.49).

222

teks/t Text (Acc.: t.ty, DJa 88; Abl.: t.tan, DJa 153). Etym.: ( russ. tekst id. telefon Telefon; t.unan kiipsiit- sich per Telefon-unterhalten (Ub. lZ3). Etym.: ( russ. telefon id. tetrad Heft (Art. 84); t.kytygar hurujul! schreibt [es] in eqre Hefte! (DJa 6). Etym.: (russ. tetrad id. - technische Gerite; t. kiir-Vgl. tdtrdtkd.Gerite warten (DJa 140). - technische texnika Etym.: (russ. technika Technik. - Vgl. texnikalak. texnikalik s. htiptrirdtik. tiiij- ein-/auf-laden (DemJ. UA 87.71); hyrgatygar mahy t.d[ er lud das Holz auf seinen Schlitten (DJa la). Etym.: : jak. tidj- id. (VEWT 504a; Rass. FLT 171). Vgl. tidjildk, tidn-. tiiijilik beladen; t. hyrga beladener Schlitten (DemJ. D 180.140: 'tjaLelo (*tidjf Beladen; Ladung, Last (titii-. nagruZennye sani'). - Etym.: tiin- [nur fiir sich selbst?, nur eigene Gtiter?] ein-/auf-laden (DemJ. UA 128.336). Etym.: <tidj-. tiiir- das Innere nach auBen kehren, die innere Seite herauskehren (DemJ. UA 97.98). Etym.: : jak. tirir- wdrehen - til6r- aasgraben, durchwiihlen (*tdgilr- (s. auch tdgilriliiil). Vgl. tirirri, tiriri, tirirbris, tiriril-, tirirgdn. tiiiri in: t. turuor- umdrehen und abstellen (KoS. T 188.49); s. kariys-. Etym.: Ger. (titir-. tiiirbiis ein Ring, gefertigt aus dem Horn eines wilden Widders, zum Befestigen der Last auf dem Schlitten; m6jn6x t. Anhdngsel (,,podveski") an Frauenschiirzen (Pek. 2655). Etym.: : jak. tirirbris Ring (*ttigilrmtii

tiiirgin Hof (DJa

tiiiril-

tinri '?'; habyg tiinriiik t.! macht das/die Fenster zu! (Belt. T 168.66). umgewendet/herausgekehrt werden (DemJ. UA 97.104).

(tirirEtym.: : jak tirirgrin - runder Hof ) Hof). id. tungswandel: Ring )


169).

(*ttigilr-)

tirir-.

(mit dem Bedeu-

(tar-.

'

S. tidrd.

Etym.:

ly-. tintiij- es eilig haben, eilen; Skolaga t. zut Schule eilen (DJa 46).- Etym.: : jak. tidtdj- id. <*t(igdd- ( mo.; moL. tebede- id. (Kal. VIII
88).

tiidirlt- (t.dv) zustellen, bringen (Nad. 22).

Etym.: Kaus. (

tibdii Luchs (DSJ 238). Etym.: ( ewk. tib{akt id. - Vgl. tybda; ryi; ils IlI. tibij- vom Schnee naB -werden (?); tibitinnn iiin tiri kopdm tortojdo meine Lederkleidung wurde steif, nachdem sie im Schneesturm na8 geworden war (DJa 134). Etym.: ('! tip-. tibil/in- (t.lV) festgetreten, frei vom lockeren Schnee werden; kirynan t.libit orogu bul- einen im Schnee festgetretenen Pfad finden (DJa 100). Etym.: : jak. tibilij- stampfen, festtreten. <*tibilij(tip-. tibi (DJa 134), tiibi (Ub. 109) Schneesturm. - Etym: tigiliik, ti{iHk Ferse (Ub. 4l). Etym.: : jak. tiryiltix id. tigil/in- (t.lV) geniiht werden (DJa 7Q. Etym: (tik-. tij- s. t7'-.

223

tik- (tigV) nihen (Ub.


(ebda ;

Art. 8l); tigiir masterskoj Niihwerkstatt (DJa 140). Etym.: : jak. stechen; 2. id. (ESTJa III 227). Ygl. ttgdnndhin. tiksi Hafen; t. iiliihittiirfl Hafenarbeiter (Pl.) (DSJ 312 s.v. ynara\. tilaga [sic!] Pfeil (DO 77: (ewk., ohne Etymon). till/ij- auferstehen (DemJ. UA 88.90); bejetii t.iiigii, bary fono turuoga er selbst wird auferstehen, und so auch sein ganzes Volk (ebda 109.164). Etym.: <*tirlt- <*tr-il-t- (*ttr- ) atii. rrr- leben (vgl. *ttr-ig ) trkm. dtri

1M2); tigiin yllym ich habe [es] selber [fiir mich selbst] geniiht (Ub. 155); tagahy t. Kleider nihen (DJa 93); atagy t.'schuhe nihen

tik- l.

lebendig).

timiik s. timdk. timiiktin, timiktin, timlixtin s. fimAkfin. timak rub. 146), timiik (DJa24,203) Knopf. Etym.: : jak. timrix id.; gehort nr tilm- knoten. Vgl. ttmdkt6-. timitrtfl- zuknopfen (Ub. 146). Etym.: (timdk. timittin (Ub.), timiiktin-timflxtin (DSJ), timiiktin (pek.) mit einem eisernen
Ring versehener Riemen zur Befestigung der Last auf dem Rentier (Pek. 2672); der im Sommer gebrauchte Rentierbauchriemen (Ub. 6l); Bauchriemen des Rentierlastsattels (DSJ 239). Etym.: nach allen drei Quellen: ( ewk. tiryaptun Bauchriemen; die dolg. Lautform ist moglicherweise durch die Assoziierung an ,,Knopl' (- ,,eiserner Ring") und deshalb durch die Kontamination mit timdk beeinfluBt worden. timir 1. Eisen (Ub. 154); 2. eisern, Eisen- (ebda); t. huol Eisenbahn (DJa 70); bary t. huollar die gesamte Eisenbahn (DJa 113). Etym.: : jak. timir - timir 1.2 id. (ESTJa III 188). Vgl. timirdit. timir- ver-/sinken; fi ihigir t. im Wasser versinken, ertrinken (Belt. T 164.20); hirgil t. fig. im Boden versinken (mogen) (Ub. 164). Etym.: : jak. timir( ? mo. (Kal. VIII 89). id. timirlit Schmied (Ub. 33). Etym.: (timir. - Vel. uhanyhyt. ti4ehe s. iktdnri. ti1itiik s. tigikik. tip- (tibV; s. Ableitungen) stobern vom Schnee (Ub. 109). Etym.: : jak. tip(VEWT 48la). id. Vgl. tibt, tibij-, tibilin-. tiripkii Handtuch (Ub.-70). Etym.: (russ. trjapka Lappen. - Vgl. hottor, trjapka. tiri Haut; Leder; Fell; koruoba t.tii Kuhhaut (Ub. 194); pyryatyn t.tfl Bienen-Wespenhaut (DemJ. UA 110.196). Etym.' : jak. tirt -.ttirr id.
133).

(*tdrig ) trkm. deri id. YgL ugul-. tirilfik adj. mit Haut/Fell/Leder; iCigiis ttiHti t. adj. mit warmem Fell Tier (DJa
tis- (tihV) aufreihen, auffldeln; oguruotun t. Glasperlen aufflSdeln (DJa 137). Etym.:: jak. ts- id.: osm. diz- id.6Sffa III 21S). - zittern; imiire ataxtara t.illiir seine Hiinde und FiiBe zittern (DSJ 227 titir/is.v. htpktir-). Etym.;: jak. tifirA- id.: osm. titrd- id.

224

mit Speeren wbhrend der FluB- od. Etym.: <*tigihnAhin ( tigilinBuchtiiberquerung (DSJ 238). (<tik-) * -dhin- (Kal. MEJ 70). Probleme bereitet jedoch der Vokalismus, denn zu erwarten wdre: *tiginndhin. fij- (alle Belege auBer DemJ. UA 97.91, 127.302), tij- (DemJ. UA 97.91, 127.302) 1. reichen (s. diriri); 2. gelangen, ankommen (DemJ. UA 97.91, 127.302); iihiitin diiitigiir t.bit er ist zum Haus seines GroBvaters gelangt (e|rd,a 127.279); 3. ausreichen; bu t ikkiimitigiir t.iigii das Wasser wird fiir Etym.: : jak. ti- l.-3. id. (ESTJa uns beide reichen (DemJ. D 182.264). III 173). Ygl. titirt-. tinflr ungewohnlich; t. kihi ungewohnlicher Mensch (DemJ. UA 120.34). Etym.: Partizip (*ttn-: jak. trn- - tiin- rechtzeitig schaffen, im Griff
tigflnnihin Stechen der Rentiere

haben.

(DJa 147; Ub.25). Etym.: jak. tr1id. @Sffa III 180). (Ub. 25, 193); tihigiir yl- mit den Zihnen fangen (DJa 149); t. Zahn yristir Zahnbiirste [wortl.: zahnpttzend] (Ub. 72). Etym.: : jak. rrs id. ( *t,s ) trkm. diJ id. fr$Ak adj. mit Zihnen (Nad. 2l). tit 1. ( : t. mds, DJa 86) Lirche (Ub. 188; Nad. l2); 2. groBer Baum (DemJ. UA l24.l5l); timir t. eiserner Baum (DemJ. UA 106.78, 110.190); 3. Pfahl; siirgfl t.ii Pfahl, an den Pferde angebunden werden (DemJ. UA 105.60). Etym.:: jak. ttt l. id. <"ttt <samoj. (Janh. 127). - Vgl. dorulilr duk tfi. tobu/k (t.gV) Knie; t.gugar diiiri bis zu den Knien (DemJ. UA 106.68); t.kpunan tobulu tiistiim kirga ich bin bis zu den Knien im Schnee Etym.: : jak. tabuk id. (Opyk ((*top, Clauson eingesunken (Art. 87). 434)> osm. topuk Ferse. Vgl. ilrdil, tobulu. tobulu in: t. tiis- im Schnee einsinken (s. tobuk); kirga t. tiihii-tiihe hiir- laufen und immer wieder im Schnee einsinken (DJa 101). Etym.: : jak. tobulu ganz, vollig (tobul- durchschlagen. tobus-toloru ganzvoll, iibervoll (Ub. 131; DemJ. UA 85.12); holotuoj karCy t.-t. Goldmiinzen gibt es [hier] in jeder Menge (Ub. 129). Etym.: -bas-Reduplikation der 1. Silbe ( toloru. Vgl. tdbis-tdu. totka orthogr. Punkt (DJa 6); predloZenie biittiginii (biitiirigiir) t.ny frr- einen Etym.: ( russ. toika id. Punkt ans Ende des Satzes setzen (DJa 8). togo I (DJa; Ub.; DemJ. UA 121.83), tuogo (DemJ. UA 95.14, 34;96.61; DemJ. D), duogo (DemJ. UA 96.62) warum?, weswegen? (DJa 99; Ub. (...) iilliibiit kaja d.! 104) : kaja t. id. (DemJ. UA 95.34); t. ytygyn? (...) es ist alles verloren, darum! (DemJ. UA warum weinst du? 96.61-62); t. barbytygyj mantan? warum bist du von hier weggegangen? (DemJ. D 180.124); t. ijrrld irgendwie, aus irgendeinem Grund (DJa 200). Etym.: : jak. toyo id. (StachM It. 116). Vgl. togo II, tuokka. togo II (Belt. T 168.62), tuogu (ebda 165.13) daB; so, daB; iihigi kiirbiikkiit duo, t. iti iiti{ bylyttaryn? seht ihr nicht, daB das Gewitterwolken sind? (Belt.
t-r4 Eichhornchen

fis (tifr!

225

T 168.62); gini kiistiir hiirdiik ogo, t. min biiriik itim giniiikii otuffan taksa d'y'y sie sieht sehr jung aus, so daB ich sie nicht fiir iilter als 30 Jahre geschdtzt hette [wdrtl.: so daB ich ihr nicht mehr als 30 Jahre gegeben hitte russ. EinfluBl (ebda 165.13). Ygl. togo l; Jto. (Ub. 46). togonok, to4onok, to4olok Ellbogen Etym.: : jak. toyonox id. toguh uon neunzig (Ub. 137). Etym.: (togus -t uon. toguj- s. tohuj-. togun- (toktV) gegossen werden; kin tokton, kin ustan als Blut vergossen wurde, als Blut floB (DJa 116). Etym.: (tok-. togus neun (Ub. 44, 136); t.tar alle neun (Ub. 139). Etym.: : jak. toyus

id. : osm. dokuz id. (ESTJa III 255). Vgl. (l) toguh uon, toksuon, toksus, toksuojak; (2) tur- I. toguskin nur neun (Ub. 140). Vgl. toksuojak. tohuj- (DJa 46), toguj- (KoS. T) empfangen, willkommen heiBen; iimfiksin hiirdflk iidiignjdik t.but uolun kytta kinitin die alte Frau empfing ihren Sohn und die Schwiegertochter herzlich [wortl.: sehr gut] (Ko$. T 189.56). Etym.:: jak. tohuj- id. (vEwT 501b: (? mo.). tohun- (tostv) intr. brechen; gebrochen werden (DJa 161); ol ihin tostubut tihii deswegen brach sein Zahn (Ub. 193). Etym.: : jak. tohun- id. Vgl.
tohut--

tohut- (t.Y) trans. brechen (DemJ. UA 145.6); t.a kiirpit s. kdrt-; tog hiri tobugugar diiiri t.a tiipsibit er brach die zugefrorene Erde [mit seinem Gewichtl und sank bis zu den Knien ein (DemJ. UA 106.68 bietet eine ungenaue Ubersetzung, die den Acc. in hiri unerklirt liiBt: 'v merzluju zemlju on po koleno provalivaetsja' [Zeitl]). Etym.: Kaus.,vgl. tohun-. Vgl. auch tohutald-. tohutala- etw. durch wiederholtes Kniecken brechen (DemJ. UA 12l.69). Etym.: (tohut- * -ala- (GJa 287). toiomsuj- sich wichtig tun, sich aufspielen (DJa 153). Etym.: (*tojonsuj(tojon. tojo/n (DemJ. UA l24.l8l: Pl.: t.nnor,' ebda 124.166; dagegen Ub. l t2: pl: t.ttor) Herr(scher); t.n yryyrya [im Mlrchen] Wespenk<inigin (DemJ. UA 107.108). Etym.: : jak. tojon id,.: atii. tojyn M6nch : mo. tojin Lama adliger Herkunft (chin. (Kal. MEJ ll7). - Ygl. tojomsuj-, tojonn6-. tojonnot- richten lassen, iiber etw. entscheiden lassen (Ub. 170). Etym.: (tojonno-. tojonnd- befehlen (Ub. ll2); *richten, entscheiden (s. tojonnot-). Etym.: (tojon. tojottor s. tojon. tok- (togV) aus/ver-schiitten; diii attygar kiilii toguma! schiitte die Asche nicht neben das Haus! (DemJ. UA 146.9). Etym.: : jak. tox- id. psffa UI 273). Ygl. togun-. toki s. tokt. toksuojak nur neun (Ub. 140). Etym.: (togus. Vgl. toguskan.

15

- Prac

lQzykomaww z.

ll4

226

(DemJ. UA 125.195). toktot- anhalten, stehen lassen (DJa 196). Etym.: <tokto-. -Etym.: : jak. toxto- id. (VEWT toktd- halten, stehen bleiben (DJa 100).
485b).

l. neun, russ. deujatero; 2. zu neunt (Ub. 139). Etym.: (togus. Vgl. toguh uon. - der neunte (Ub. 141). Etym.: (togus. Vgl. tur- l. toksus tokto '?'; u6, ogom kiilbit d[ t.? och, mein Sohn ist gekommen, nicht wahr?
toksuon

jak. tolkuj [dee, Gedanke ( russ. tolkuj Verstand (Ub. 28, 148). tolkuj, Imperat. 2.Sg. ( tolkovat' erliutern. tolkujdi- iiberlegen, nachdenken (Ub. 148). Etym.: (tolkuj. tolokno' (Dem'j. UA 95.41), toloknd (nur -vor einem hohen Vokal der Folgesilbe? DemJ. UA 96.51: tolokndbun, Acc. l.Sg.), toloko (Ub. 7l) Mehlschwitze, Einbrenne; t. ojor- Mehlschwitze zuberciten (DemJ. UA 95.41). Etym.: (russ. tolokno id. ) jak. tolokko id. (Ub. 71). Vgl.
tolokolo-. toloko s. tolokno.

Etym.: :

tolokold- Mehlschwitze zubereiten (Ub. 7l). Etym.: tolok(n)o. tolor- I l. an-lvoll-lfiillen (Ub. 150; DemJ. UA 85.13); kariynnan t. s. kul; 2. erfiillen Wunsch (DJa 153), tun, verwirklichen; tuogu hajarbytymo onu t.uoln was ich gesagt habe, werde ich [auch] tun (DemJ. D l8l.l9l); uditelhica haqatyn t. der Anweisung der Lehrerin folgen (DJa 8l). Etym.: (tuol-. Zur Semantik vgl. russ. vypolnit' 1.2. id. Vgl. toloru. *tolor- II. Ein Druck- od. Horfehler fiir olor-'sitzen' mririttin yjabyt t,but I: olorbut) er sa8 gesenkten Hauptes (DemJ. UA 98.131). toloru voll; dii ihigiir t. kariyny kytta as bir iitii iibit im Haus gab es reichlich Geld und Essen (KoS. T 184.25); tabalary [sic!, : -raf t., astara, tajastara t. sie haben jede Menge Rentiere, Essen und Kleidung (DemJ. UA 128.335); bir lotkatyn t. bultibyt eines seiner Boote hat er mit Jagdbeute voll beladen (ebda 85.12); hyrgatyn t. aragi ylbyt er nahm einen Schlitten, voll beladen mit Spiritus (ebda 87.70). Etym.: Ger. ( tolor-. - VSl. tobus-t. tolot Hagelkorn, SchloBe; t.tor (Pl.) Hagel; t.tor tiispiittflrii es hagelte (DO 78). tonogos Wirbelsiiule (Ub. 121). Etym.: : jak. tonoyos id. tonoldo s. torloldo. tog gefroren (Ub. 4l). Etym.: : jak. tory id. psffa III 265). to{- ein-/er-/frieren; tymniga t. in der Kblte einfrieren (DJa 156). Etym.: : jak. torl- id. (s. tor). togoldo (Pek.; Ub.28f.; DSJ), tojoldu (DemJ. UA 144.11), tonoldo (Ub.6l) Block mit Riemen, der die Funktion der Gabeldeichsel hat oder Ztigelblock im Geschirr fiir drei Rentiere (Pek. 2730). Etym.: ( ewk. toryollo Fting (Ub. 28f., 6r; DSJ 242). togolok s. togonok. togonok s. togonok. tojor- trans. einfieren (DJa 132; Art.87).- Etym.: (toa-. Vgl. toAottor-.

227

to4ottor- trans. einfrieren (Vor. SZ 151).

(*

torl-or-tor-.

Etym.: doppelter Kausativ:


135).

togsuj- klopfen; tiinniikpiitiin

Etym.: : jak. torysuj- id. ( mo.; moL. torlii- id. (Kal. MEJ 109). to4us Ewenke (Ub. 86, 196). toqusti- ewenkisch sprechen (Ub. 147). togustfi auf ewenkisch (Ub. 196). tord/d- zerschmelzen; tog suolun t.on [sic!, : -on] iti suolun irdiin ihiibin ich taue den gefrorenen Weg auf und verfolge deine heiBen Spuren (DemJ. UA Etym.: : jak. toryo griner torgo (Niih-)Stoff (DJa 185; Nad. 14; DSJ 243) (s. Joki 334). od. blauer Stoff, veralt Etym.: : jak. tortoj- steif/hart werden vom Schneef Frost (DJa 134). - tok id. Ygl.tortoj-t. id. Etym.: : jak. tot id.: atii. bAj tot satt (Nad. 14). tot- satt werden, sich-satt essen; ahir, ahir da toppot er iBt [und] iBt [und] wird nicht satt (DJa 156); kyrakyj ogolor huguntan toppottor kleine Kinder Etym.: : jak. konnen von Beeren nicht genug bekommen (DJa 187). tot- id. (*to6- )osm. doj- id. toton-bajan reich und satt, im Uberflu8; t.-b. olor- reich und satt leben (DJa 127). Ygl. bajan-toton, baj-tot. Etym.: ( ewk. tokt (DSJ toki (Nad. PAD 34), tuoki (DSJ), toki (Ub.) Elch. (Ub. 64) id. 248), toki tiibii 1. Baum wipfel (Ub. 188f.); 2. Kopf (DemJ. UA l07.l2l); 3. Scheitel (NR: BeKo. S2). Etym.: : jak. tdbb 1.2. id. (ESTJa III 198). Etym.:: jak. tiibiitii/k (t.gv) Nebenarm eines Flusses (DemJ. D 181.190). tdbilkix id. Etym.:: jak. tbbilril'n id. (Kal. tiibiiriiiin Flechte (Nad. 18). - 138). Etym.::jak. tbgill id. EJE 129). tiigiil Mal; iis t. dreimal (Ub. tiigiilli- (so und so viele Male) durchfiihren, vorkommen, etc. (Ub. 138). tiigiiriiddii (DJa), tiigiiriidli (DemJ. UA), tiigiiriidii (KoS. T 189.4) ( + Acc.) um...herum, rings(her)um; uraha diiini t. kimpyt er ging um die Hiitte herum (DemJ. UA 123.128); t. tur- im Kreis stehen (DJa 88); ostdlu t. komulun- sich um den Tisch versammeln (DJa 107). Etym.: <*tdgilrilj-: jak. tbgiirilj- umgehen (*ttigilr-t- (s. titir-). - Vgl. tbgilrilk, tbgiirilt-. ttigfirii/k (t.gv) L. rund, kreisformig (DJa 55, 78); 2. krumm, nach oben gebogen Schwanz (DJa 100). Etym.: (*ti)gilrilj- (s. tdgilriltiil). - (DJa 46). Etym.: Kaus. (*tdgilriljtiigiiriit- rund/kreisformig machen (s. tbsilriliiil). tiihii wieviel? (Ub. 106; s. davno); t. bir hirdirin barytyn tiirsnjbit er hat die ganze Fl6che, wie gro8 sie auch sein mag, durchgewiihlt (Ub. 106); iiDij t.nniin [sic!] barar? wie geht es dir? (DemJ. D 181.224); t. iir ziemlich lange (DJa 145); t. imii etwas, eine Menge, Einiges: tahagaspytyn tabaga yrdybyt t. timti einen Teil des Gepiicks laden wir auf Rentiere (Art. 83); t. timti dyly
15*

t. an

meitr Fenster klopfen (DJa

105.65).

228

einige Jahre lang (DJa 145); t. da einige: t. da buolumuja nach einiger Zeit (DemJ. UA 104.13); t. kai6a etwas, ein wenig: t.nil kaiiany barbyttara entspricht der russ. Mirchenformel ,,dolgoJi, korotko-li" : dt. ,,iiber kurz oder lang"; s. auch {uru); t. katiaga einige Zeit: t. katiaga buolan nach

buolla einige Zeit verging, nachdem sie weggegangen waren (Ub. 106:

einiger Zeit (ebda 125.222). Etym.: : jak. tdhd - : jak. tdldn id. id. tiiliin Flamme (DO 73). Etym.: tiil6- bezahlen (Nad. l7). - Etym.: : jak. tdl6- id. (VEWT 493a; Joki 332). fOmiijii s. i\miljti. tiimft Fiihre, FloB. : Etym.: (ewk. t*nu l. id.;2. Schamanentrommel (Ub.
66).

tiin/iin- (t.nv) zuriick-kehren/-kommen (DemJ. UA 93.33-34); t.niin (Ger.) umgekehrt, zuriick (ebda 85.19). Etym.: : jak. ttiniln- id. (VEWT 493b;
tiigiirglis Baumstumpf (DSJ 245). Etym.: : jak. t\ryilrgtis l. id.; 2. Wurzel III 281).- Vgl. tdrdil.6Srra tiirdii 1. Wurzel (DemJ. UA 119.Titel); hn t.tii Visierkorn (K: BeKo. 77);2. Sippe, Stamm (DemJ. D 180.135). Etym.: 3.Sg. Poss. (tiirilt I. tiirdiiiijiik nur vier (Ub. 140). Etym.: (tiliirt. Vgl. tii\rkcin. tiirdiiiin 1. vier, russ ietvero; 2. zl viert (Ub. 139). Etym.: ( ti)6rt. tiirdiis (ub. 141; DJa 3l), tiiiirdtis (DemJ. uA) der vierte; t. kiiniigiir am vierten Tag (DemJ. UA 85.11). Etym.: (til6rt. - (DSJ 245). Etym.: : jak. t6rg6- id,. tiirg6- sich erkundigen, erkunden tiir6- (alle Belege auBer Ub. 161), tiiriiii- (Ub. 161) l. gebdren (DemJ. D 178.20: in Ust'-Avam nur fiir Tiere; in Syndasko, Popigaj, Zdanicha auch fiir Menschen); 2. geboren werden (DJa 95, 170; nach Ub. 19, 57 nur fiir Tiere, abervgl. das Beispiel: bu t.bilt kilmmtir an meinem Geburtstag, DSJ 127 s.v. kurumnd-). (Menschen und Tiere) pSUa Ut Etym.: : jak. - tdrdbilt; tugut.ttir6- 1.2. id. 283). Ygl. tiirdbiit 1. blutsverwandt, leiblich; t. agata sein leiblicher Vater (Ub. ll0); t. ubaj balys zwei leibliche Brilder (Dem'j. D 180.133); iriiibittiin t. uon ogo iitibit wir waren zehn leibliche Kinder unserer Mutter (Art. 85); 2. Geburts-; t. kiinii sein Geburtstag (DJa 53); 3. Mutter-, Vater-; bihigi t. tylbyt unsere Muttersprache (DJa 109); bihigi t. hirbit unser Vaterland (DJa 92); 4. Griindungs-; Fevraf 23 kiinii - Sovetskaj Armija t. kiinii der 23. Februar ist der Griindungstag der Sowjetarmee (DJa 159). -. Etym.: Part.
< toro-.

Esrla

rt

276).

ttirtiirii s. tdttbril. tiirtiiriidflk zurtick, umgekehrt (Ub. 125). Etym.: (tdrti)ril + ddk. tiiriiti- s. tdr6-. tiir/iit I (t.dv) 1. FuB eines Baumes; timir tit t.dtigiir zu FtiBen des eisernen Baumes (DemJ. UA 110.190); 2. Vorfahr, Ahne (?); t.iit tylgytynan in der Sprache eurer Vorfahren (?, DJa 109). Etym.:: jak. t1rilt 1.2. id.
(VEWT
495a).

2z:e

Fahne entwickelte sich [wortl.: (ist) herkommend] aus dem roten Banner (DJa 122). Etym.: (t6rilt. tfittiirii (DJa; DemJ.uA97.97), tiirtiirti (Ub.; DemJ. uA 85.31) t. zuriick; t. bar- zuriickgehen (DJa 130); t. ilt- zurtickbringen (DemJ. uA97.97); t. kiitzuriickfliegen (Ub. 189); t. yl- zuriicknehmen (DemJ. UA g5.31); 2. umgekehrt, umgedreht; t. iit- widersprechen, sich widersetzen (ub. 195). *t6ntrjr- (*t6n_) trkm. Etym.: : jak. tdttiiril 1.2. - ntrickkehren. Vgl. id. (*tdnttiril, Ger. ( ddnt6rtdri)drik, t6tt6ri)-tary. tiittiirii-tdry hin und her (s. hyrykajda-). tramvaj StraBenbahn (Art. 86). Etym.: ( russ. tramvaj id. trevoga Unruhe, Alarm (DJa 161). Etym.: (russ. trevoga id. hjapka Tafellappen schule; t.ny ilit- den Lappen anfeuchten (DJa l7). Etym.: ( russ. trjapka Lappen. - Vgl. tirdpkri. truba Trompete; t.lar dnrifillar Trompeten ert<inen (DJa 159). ( - Etym.: russ. truba id. YgL turba. trudodni ragewerk (DSJ 246). Etym.: (russ. trudodni, pl. (trudoderi id,. YgL turda. tlnbut s. tugut. tugufi) s. tuok. tugul 1. Knochen (Dem'j. uA 96.71); 2. Knochen im Rentierhuf (Belt. Fo 72). Etym.: : jak. tubul - tumul der innere Knochen des Hornes od. - Klaue ( mo.tugul - MEJ 52). der (Kal. tugur- (DemJ. uA 105.40), tur- (ebda 105.4s) zupfen, ziehen. - vgl. tulun-. tugus- (tuksv) 1. entsprechen, giinstig/geeignet sein, passen; muoraga hyrga fiii tuksar fiir die Tundra sind Schlittenhduser gut geeignet (DSJ z+e); iti miniiikii tuksar, iti kihy illiiim diese paBt mir gut, dieses Miidchen werde ich nehmen (DemJ. uA 128.313); baryakpyn tuksubat es paBt mir nicht, zu gehen (ebda 110.182); 2. sich entwickeln/verbessern; bihigi kiiiik planetabyt tuksuo unser griiner Planet wird sich entwickeln (DJa 174). vgl. tuksai-. tugut (Ub.; Ub. D; DJa 101; Belt. FO 72), tubtt (Belt. Fo 72) Rentierkalb; at t.a Pferdefohlen (Ub. D 55); koruoba t.a Kuhkalb (ebda); t. tiirfir yja Mai [wortl.: Monat, in dem Kiilber geboren werden] (Ub. 55). Etym-: : jak. tugut - tubut id. ( Pl. zu moL, tuyul Kalb (Kal. MEJ I - rJb. 26, 60). l7; Vgl. tugutkdn. tugutkin Rentierkilbchen (DJa 103). Etym.: (tugut * Dimin.-Suff. -kan. tuguttik Rentierkalb habend; bir t. (n-) 6in Rentierkalb besitzen (DJa 154). Etym.: (tugut.

tiiriit II ganz, v<illig (DJa 105). Etym.: : jak. t6ri)t id. - vgl. hatan-, tura. tiiriittfln- anfangen; tyl ortotugar haga slog soglasnaj zvuktan t.iir eine neue Silbe im wortinlaut lautet konsonantisch an (DJa 32).- Etym.: (nrt)ttd-. tiiriittli- l. beginnen; t.n. hajaryg! beginnt zu sprechen! (DJa 109);2. griinden; partijany t. eine Partei griinden (DJa 116); armijany t. die Armee griinden (DJa 159). Etym.: (t6rilt. tiidittfik entstammend, herkommend; iti flazok kyhyl znamjattan t. diese kleine

230

tuhak 1. Schlinge; t. ogor- Schlinge machen (DemJ. UA 85.8); 2. Drahtschlinge

Etym.: : jak. tuhax Fangschlinge zum Fangen der Hasen (Ub. 43). 6Srfa III 290). - Vgl. kdttirt-. Etym.: : jak. tuhala- id. tuhali- niitzlich sein, helfen, beitragen (DJa 125). karysta [sic!, : -a], kojut t.yag schone tuhan- verwenden, gebrauchen; ftniir otu das griine Gras, [denn]du wirst es splter gebrauchen (konnen) (DemJ. UA Etym.:: jak. tuhan- id. 146.10). tuhugar s. tus. tuhunan(yj) s. tus. tuhuttan s. frrs. tuksar- 1. anpassen (DJa 139); 2. entwickeln, znt Entwicklung beitragen; ginitiir iiliiliiriniin dojdularyn t.allar mit ihrer Arbeit tragen sie zur EntwickEtym.: (tugus-lung ihres Landes bei (DJa 75). (KoS. T), tulijax (DSJ) 1. Witwe(r) (DSJ 247); 2. Waise; t. kil- zum tulijak Etym.: : jak. tulaiax 2. id. : tuv. Waisen werden (KoS. T 185.47). dulgujak f . id. (ESTJa lll 292). Etym.: (*tulmas: jak. tytbas Ubersetzung tulmdsti- iibersetzen (DJa 167). - Vgl. parevodtd'. ( russ. tolmai Dolmetscher. tulujiddy jemand, der etw. aushalten/iiberstehen/schaffen kann (s' gid). Etym.: (*tuluj-: jak. tului- atshalten, iiberstehen. - (t.lV) heraus-/ab-fallen, abgehen, sich losen (DemJ. UA 144'7). tul/unEtym.: : jak. tulun- id. (*tilrlun- (*1ugur-ulun- (tugur-. Etym.: : jak. tuman id. : osm. duman Qualm. tuman Nebel (s. gildrin;ys). -Teil eines Gegenstandes: Bootsbug (Ub. 120), tumsu ein hervorstehender FuBspitze (Belt. FO 73); hyrga t.ta Befestigungsring am Schlitten (Belt. T 161.4:'u5ko narty'). - Etym.: erstarrte Poss.-Bildung 3'Sg. (tumus. tumu/s (t.hV, DemJ .IJA 126.250) 1. Kap (Ub. 120); 2. Insel; bajgal t.hugar auf In DemJ. UA 126.259: einer Meeresinsel (DemJ. UA 126.250). 'ostrov-mys'. Etym.: : jak. tumf us (t.sV) Nase; hervorragender VorderVgl. tumsu. teil; Kap (* -tumui; vgl. atii. tumi-uk Schnabel, Riissel. (DJa 134)' Etym.: : jak. tunui- sich tunuj- sich auflosen Wolken u.ri. verbreiten (Kal. VIII 91). Ygl. kdkiln, muria. tafia Intensivierungsworl (Ub. 197). turflak Huf (Nad. 37; Derhj. UA 96.70; Belt. FO 73).- Etym.: : jak. tuiax id-

(vEwr

499f.)

tuogo s. togo l. tuogu I s. tuok. tuogu II s. togo II. tuo/k (t.gV) (alle Belege auBer BeKo.), tuogu (K: BeKo. 82) [In obliquen Kasus: tuog+ und tug*, z.B. Acc.: (DJa 109:) tuogu und tugu, (Dem'j. D 181.191:) tuogul 1. was?; bu tuguj? was ist das? (DJa 44); tuguj? id. Schlu,Bfrage im Rtitsel (DIa 47); tuguj da? was ist denn das? (DemJ. UA 127.266); t.k di hanigyt? was/wie denkt ihr? (DJa 170); t.k. buollug? was gibt es Neues bei dir? (DemJ. D 181.216); t.k buolagyt! (ach,) was sagt ihr

231

denn! (Belt . T 166.26: 'da dto vyl'); t.k imii irgendwas, etwas (ub. 107f.): t.kta rimritd ktipsd rirti gini tuhunan! erzihle doch etwas iiber ihn! (DJa 130); t.k da [* verneintes verb] nichts: tugu da yjytyma! du sollst keine Fragen stellen! [wortl.: frage nach nichts!] (tJb. 120); k6r6r karaktdgar. t.k da huok tilrgrintrin tilrgrin nichts ist schneller als ein scharfer Blick [wortl.: als sehende Augen] (DemJ. uA 95.21); tugu da bulbatak sidgin ahyagyn er hat nichts zu essen gefunden (ebda 106.69: '...popit, [sic!] i poest"); t.k. da buoluo huoga nichts wird passieren (DJa-rio); t.k dagany irgendwas, was es auch sein mag (ub. l0g); t.k luru irgendwas (ebda: 'dto-nibud"); t.k irii irgendwas (Ub. 107: .dto_to,); 2. was , fir ein?, welcher? [das Folgewort kommt mit poss.-suff vor]; t.k kihite? was fiir ein Mensch? (DemJ. UA 87.75); t.k dogoro! was ftir ein [schlechterl Freund! (DJa 146); t. iri irgendein, irgendwelcher (DemJ. UA 122.89, 126.250). Etym.:: jak. tuox 1.2. id. (*la*Verstirkungs_ suff. *-ok (StachM-It.). Vgl. (l) togo, tuokka, tuoktan; (2) kubulgatik,
kustuk.

(tuol-. fuonal s. ioryal.

tuoki s. lo?i. tuokka 1. Dat. (tuok (Ub. 10a);2. warum?, wozu? (Ub. 104, 164);3. was?; t. irii etwas: kynatyn annytan t.ny irti orobut [ein Mirchenvogel] hielt etwas ygl. togo. unter seinen Fliigeln (DemJ. UA 126.264). tuoktan f. Abl. (tuok; 2. weswegen? (Ub. l0a). tuol- 1. sich fiillen, voll werden (Ub. 150);2. iiber die ufer treten (DemJ. D 180.148);3. in Erftillung gehen, geschehen, werden; gini uon fyla t.la sie ist l0 Jahre alt geworden (DJa 65). : jak. tuol- 1.3. ii. q*tAt_S - Etym.: trkm. dol- 1.3. id. Vgl. tolor-, tuolu. tuolkul/i- 1. verstehen- (vor. sZ 150); giniHr kiipsiitiir hajalara tuspa da buollar, bnjii-biijnHirin biirt iiiiignjdik t.fiIlar obgleich die Sprachen, die sie sprechen, verschieden sind, verstehen sie einander sehr gut (DJa I llf.);2. iiberlegen; oburgu iir t.ibakka ohne range zu iiberlegen (DJa t++y. ( russ. tolk - Etym.: aufmerksam Sinn, Inhalt. - Vgl. tuolkulan. tuolkulin adv. [w<irtl.: verstehend]; t. dk- aufmerksam lesen (DJa 78); t. ihilli- aufmerksam zuhoren (DJa 116). - Etym.: Ger. ( tuolk'ula-. tuol[ [wortl.: vollwerden] in: yj t.ta vollmond (DemJ. D 17g.9). Etym.:

tuoria Fischfangplatz. Etym.: ( russ. tonja id. (Ub. 3S). tuora 1. quer (liegend), s. karaktak; 2. stromaufwdrts (K: BeKo. g2); 3. entfernt, weit (s. ditigi); 4. weg (s. arak-). Etym.: : jak. tuora 1.3. id. psffa III 250). Vgl. tuoraj, tuord-. tuoraj Kutschersitz (DemJ. uA 143.3: 'obludok'). Etym.: : jak. tuoraj Vgl. tuorajdd-, tuorajdak.Querbalken (tuora. tuoraidi- (verschiedene Teile des Schlittens) durch den tuoraj-Balken miteinander verbinden (DemJ. UA 144.8). Etym.: (tuoraj.

232

tuorajdik adj. rrnt Kutschersitzldem tuoraj-Balken versehen; hyarga bir-ikki t.


buoladdy ein Schlitten hat einen oder zwei Kutschersitze (DemJ.

UA

144.9).

tuori- iiberschwimmen, iiberqueren; ebiini t. (DemJ. D '

Etym.: (tuoraj.

179.90)

(DJa 87) den FluB iiberqueren, an das andere Ufer gelangen.

tuos s. kd. tur- I 1. stehen (Ub. 110);2. aufstehen (Ub. 154; DJa 96); 3. auferstehen (s. tillij-);4. liegen, befinden sich (s. dbri);Kannyk bukva tiirdiis t.ar? Kannyk toguhuj? [sic!, nicht *toksuhuj?f Welcher Buchstabe steht an vierter Stelle [im Alphabet]?, Welcher an neunter? (DJa 30); 5. andauern, sein; min bagarabyn !fly mil[i his t.uon ich m<ichte, daB das lganze] Jahr [nur] Frohling ist (DJa 188); tymni kiinniir t.ar iitillfir kalte Tage hielten an (KoS. T 180.1); 6. errichtet werden; obelisk t.buta ein Obelisk wurde errichtet (DJa I l7); 7. fiir etw. sein, einer Sache ergeben sein, sich fiir etw. aussprechen; mir ihin t. ftir Frieden sein (DJa 161); kirdik ihin t. fiir Gram.: driickt eine lang anhaltende Handlung Wahrheit sein (DJa 183). - hugasty t.ar es nihert sich langsam, rirgi1ijri aus: kdma t.but er ging lange, Etym.: : jak. tur- I.-7. t.ar er dreht sich immer wieder um (Ub. 154). Vgl. turmakta-, turur-. id. (ESTJa lll 296). tur- II s. tugur-; tulun-. Etym.: ( russ. truba I . id.; turbd (Ub. 36), turba (KoS. T 189.6) Schornstein. 2. Trompete. Vgl. truba; turda. Ygl. turba:truba. Etym.: (trudo(dni), s.o. turda Tagewerk (DSJ 249). turkaru s. turkary. turkary (alle Belege au8er Ub. D 47), turkaru (Ub. D aT (+ Gen. 3.Sg.: -in) lang (wie), solange; tinnigyn t. solange er lebt (Ub. 188); atagym, ilim kamniryn t. solange sich meine FiiBe und Hiinde bewegen (lassen) (Vor. SZ 82); min iiinm t. mein ganzes Leben lang (DemJ. D 182.243); ahyn t. lang Etym.: : jak. tuxary id. : ati. turkaru stets, wie ihr Haar (DO 74). - (Ub. 188). immer (ati. turk Liinge Etym.: ( ewk. turkuid.,lam. turki id. (DSJ 249). turku Rentierreiseschlitten. - (Ub. D 47). Etym.: (tur- -f -bakta 1: jak. turmakti- schnell aufstehen -baxta-, GJa 278). turulan/yl- (t.nV) '?'; bnjntn hogotokkon utujbut t.nar er ging allein [ : ohne seine Fraul schlafen (DemJ. UA 128.217).- Ob zu jak. turula-:rascheln'? turuor- 1. auf-/hoch-/heben, auf-/stehen lassen (Ub. 103); 2. stellen (Ub. 150); yjytlta t. Frage stellen: brilitittimmit tyllarga yjytyta t.ur1! stellt Fragen zu Etym.: den [durch Fettdruck] hervorgehobenen W<irtern! (DJa a$. (tur- I. Vgl. tirirri; turuorun-, turur-. turuorun- [nur fiir sich selbst?] ein-/stellen; iny t. eine Tiir [im neuen Haus] Etym.: (turuor-. einstellen (KoS. T 190.14). - den Tisch stellen (Belt. T 162.8). Etym.: turur- stellen; ostuol iirdiitiigiir t. auf (tur-. Vgl. turuor-.

: Abii oguor t. Ygl. tuora. -

233

I Schamanenpfahl (Ub. 65f.). E[im.: ( ewk. turu Pfahl, Pfosten, Schamanenbaum (ebda): turi II 1. kurze Reiseunterbrechung, damit sich die Rentiere erholen (DSJ
turfi
249f.); 2. Standort (Art. 83). Etym.: (tur-. (tuhV) *Seite, Richtung (s.-Etym.); tuhugar, 1.P1.: tusputugar, usw. tus (s. tuhunan), (l) fiir: s. majgy; bihigi barybyt bdjdbit tusputugar (innibitigrir) illdl|bit [sic!, : -rb-] wir alle arbeiten fiir uns selbst (Dem'i. D 182.242): (2) gegentiber: orunnaryn tuhugar ihrem Bett gegeniiber (KoS. T 181.18); tuhunan, 1.P1.: tusputunan, usw., (l) fiir: s. majgy; (2) iiber: tuok tuhunanyj bu kdpsril? worauf bezieht sich [wortl.: woriiber ist] diese Aussage? (DJa 4); tabalar tustarynan iiber Rentiere (Belt. T 160.Titel); bcijtigit tuhunan fsic!, nicht *tuskutunan?l ktipstirll erzahlt (etw.) iiber euch! (DJa 20); kosmonavtar tustarynan kinigri Buch iiber Kosmonauten (DJa 176); tuhuttanwegen: tuok Etym.: : jak. tus id.: atii. lz.i gegentiber. t.Z weswegen? (Ub. 104). tuspa 1. verschieden, unterschiedlich (s. tuolkula-); 2. adv. einzeln; ol zvuktary t. hagaryj! sprecht jeden einzelnen dieser Laute aus! (DJa l5). Etym.:: jak. tuspa 1.2. id. tustdx Postposition der ,,sollen"-Sritze (s. tdmri[is-). Etym.: : jak. tustax id. tut- l. fest-/halten (Ub.28);2. greifen, fassen, nehmen (Ub. 112); luotkany tumsututtan t. das Boot am Bug fassen (Ub. 120); ha4atyn iitiidtiik t. seine Gedanken klar [wortl.: gut] fassen/ausdriicken (Ub. 196); 3. fangen (Ub. 28); taba t. Rentiere fangen (Belt. T 160.3); 4. pflegen; kinigiini t. seine Biicher pflegen (DJa 105); ilimniirin biirt iidiigiijdik t. seine Netze sehr gut pflegen (DJa 94); 5. in die Erde stecken, bauen, errichten (DJa 140; Belt. T 161.4); dieHri t.allar tihynan sie bauen Hiuser aus Stein (DemJ. D 179.78): timir huolu t. eine Eisenbahnlinie bauen (DJa 70). Etym.: : jak. tut- l.-5. id. (Kal. 189). - tutajbyt Verstorbener (Euphem.?,JW D 62:Ygl. tuttar-, tut(ul)un-. - 'nazvanie umer5ego'). tutaj Ub. Etym.: vgl. jak. tutaj- bedirfen, brauchen (ebda). tutnk @Ja), tuta/k (t.gv, Belt.T) Griff, Stiel; in t.tara Klinke(n) (DJa 203); lo5ku t.gyn bulbuta sie fand den Stiel eines Lriffels (Belt. T 163.4). Erym.:

(tut-. tuttar- f. iiber-reichen/-geben, abgeben, aus-/ein-hindigen; kiihiliirin t. Geschenke iiberreichen (Art. 84); Tajmyr bulCuffara Eyl ejy iigiis kyrsa tiritin
Etym.: (tut-. worden (Art. 83). tutul/un- (t.lv) (Abl. - an einem Gegenstand) festhalten (DemJ. UA I10.204). Etym.: (tut-. tutun-. - Ygl. - (t.tv) 1. ergreifen, festhalten; dnygar kls t.ta hyppyt das Mldchen tut/unergriff die Tiir und hielt sie fest (DemJ. UA 104.37); 2. [nur fiir sich selbst?] fangen; taba t.un- Rentiere fangen (Belt. T 161.4);3. [nur fiir sich selbst?] bauen, errichten; difl t.tubuttar sie haben ein Haus gebaut (DemJ.

gosudarstvoga t.allar die Jiiger von Tajmyr geben jedes Jahr viele Polarfuchsfelle an den Staat ab (DJa 98); 2. gebissen werden [wortl.: (sich selbst) fassen lassenl; yppyt t.byt iitii flbnkfign unser Hund ist vom Bflren gebissen

234

UA

titra ganz, v<illig (Nad. 6). Etym.: : jak. tilra id., Ger. ( jak. tnr- [ : dolg. - ygl. tdrilt ll. tugur-l (Kork. 123). - Verdampfen gewinnen (Ub. 138). Etym.: : jak. tis Salz; t. kiir- Salz durch tils id. (*tuz ) trkm. duz id. ttisti- salzen (DJa 127; Nad. 22). Etym.: (tus. tflstik salzig, gesalzen (s. bagala-). tiibiis- geraten z.B. in einen Sturm (DJa 142); miniiikii t.pikkin! iron. du bist mir aber einer! [wortl.: du bist mir (aber) geraten!] (DemJ. UA 106.90). : jak. tilbris- id. - Etym.: tiibiirfitkii Taburett, Hocker. Etym.: ( sibir.-russ. tubaretka id. ( schriftruss. taburetka id. (Ub. 70). tiigii/k (t.gv) Boden des Meeres u.ti.; balyktar fr t.gigiir tiispiittiir Fische schmiegten sich an den Grund (DJa 134). Etym.: : jak. tilgdx id.

- Ygl. tutulun-. tuvin (Pl.: t.nar) Tuwiner (DJa ll7).

(tut-.

87.53); 4. ersetzen ein Wort anstelle des anderen (DJa 173).

Etym.:

Etym.: ( russ. tuvin-ec id.

<*tilbdk (*tilp ) trkm. diljp id. (Kal. VIII 92). tiihiir- fallen lassen (Ub. 3l; DemJ. UA 124.162). - Gram.: vollendete Handlung: kaja okson t.bit er hat den Felsen zerschlagen (DemJ. UA 109.175). Etym.: (tils-.
fiihnrfiCdi s. kumdr.

tiihfl- trlumen (s. dagyny). Etym.: : jak. tilhd- id. (*tfiid- (*tfri. tfrt. tiihiiliik, tiih$tiik (Pek. 2925: -ilsil-; es bleibt unklar, ob die beiden-YgL Varianten dolg. sind; in DSJ 252 kommt nw tilhillilk als dolg. vor) von Frauen wie von Minnern getragene, vom Hals fast bis zu den Knien reichende Schiirze aus buntem Tuch mit Glasperlen. YgL tfrs. tiihfitiH- von mehreren Gegenstdnden nacheinander zu Boden fallen (poln. poopadaQ; tit mastan inniiliirii t.til3ir Lirchennadeln sind zu Boden gefallen (DJa 86). Etym.: (tils-. Ygl. tillilgilrd-. tiihfiliik s. tilhiltilk. fulilk s. tfrlflk. tiiliigiiri- in: t.n polternd zu Boden fallen - talygyran trjs- Vgl. talybyra-, tilhiltdfi-. von kleinen Holzgegenstdnden (Ub. 152). tiiliik stark; t. tyala starker Wind (DJa 134). Etym.: : jak. tillilk (2.B. t. u tiefer Schlaf) ( burj. (Kal. VIII 92). tiil/iin- (t.lV) hoch-gehen/-schweben, steigen (DJa 134). Etym.: : jak. tilli)nid. ( mo. (Kal. VIII 92). fiimtik Knoten (Belt. 47). Etym.: : jak. tilmilk id. trdln s. tiln. tiinniik (alle Belege au8er Belt. T 168.66), tiinriiik (Belt. T 168.66) Fenster (Ub. 62); t.kil kiir- (DJa 68) : t.ii [sic!] kiir- (Belt. T 168.62) durch das Fenster schauen (s. auch byk-). Etym.: : jak. tilnnilk id. (*tfrnlilft (s. VEWT 505a). Vgl. tilnnilktdk.

235

tiinniiktflk (Ub. 132), tiifiiktflk (Ub. 149) so und so viele Fenster habend; agys t. adj. mit acht Fenstern (Ub. 132, 149). tiinriiik s. tilnnilk. tiingii s. tfrryryil. tiifiiktak s. tilnntiktdk. tiirJnhii (DSJ 251), tiigiisi (Po. 144) ein Brauch, dem gemiiB ein Jiger das Fleisch des von ihm erlegten Rentiers den Nachbarn schenkt und fiir sich selbst nur den Rentierkopf behiilt, welcher ihm Gliick bringen soll. Etym.: : jak. ti)rlnrir- id. (ESTJa lll 277). tiignflr- umwerfen (Ub. 195).

Vgl. tilrlntiri. - riicklings; t. ogus- umwerfen tifuniiri


493a).

(Ub. 195). Etym.: Ger. ( - jak. tiihkiln id.tilrlntir-. (VEWT Etym.:: tiiiikiin Betriiger, Schlaukopf (Nad. l7).

Vgl. bidhuon. tiiiird uon (Ub. 136), tiiiirdiiiin (Belt. T 164.2) vierzig. tiiiirdiis s. tdrdils. Etym.: (tildrt. Vgl. tbrdildjrik. tiitirkfin nur vier (Ub. 240). - (( *t.trir) alle vier (Ub. 139); 2. gut Zensur tiiiirt 1. vier (Ub. l2lf .,136); t.er
id.

in der Schule;biiiskii, t.kii iiiirlin- so lernen, daB man nur die Noten ,,sehr gut" Etym.: : jak. til\rt id. (*tdrt) osm. ddrt und ,,gut" bekommt (Art. 86).

tiiiirtii in: t. kat viermal (DemJ. UA 126.243). tiiiirtik vierjiihrig (Nad. 32). Etym.: (*til\rttdk (ti;Art.

Etym.: : jak. tiiiis (DJa 122; Ub. 25; Nad. 18), tfs (tfihv, Ub. 120) Brust. I Vgl. tilhillilk. tilds id. (*t6{ ) trkm. ddi id. - den der Jiger beim Heranpirschen an tiirgii leichter Holzschild auf Kufen, Etym.: ( ewk. turgeHinterhalt (DSJ wilde Rentiere vor sich herschiebt.
2s2). tiirgiin schnell (Ub. 196; DemJ.

78).- Etym.: :jak. tilrgrin id. (mo.; moL. tilrgen id. (Kal. MEJ 20). - Vgl. tilrgrinnik. 314 s.v. yuyr-), tiirgiinnik (Ub. 196) a/v. schnell; tyal tiirgiinnik (DJa; DSJ
kiirdiik t. adv. pfeilgeschwind, in aller Schnelligkeit (DJa 131). Etym.: (tiirgtin. fiirsiij- durchwiihlen (s. tt)hd). tiis- (tiihV) 1. fallen, sich senken, sinken (Ub. 102, 155); hirgn tiihin is- vom Baum klettern (DemJ. UA 106.93);kiihiin t. sich nach einer Wanderung an einem Ort niederlassen (ebda 139.2; KoS. T 183.5); s. tilgrik;2. untergehen, sinken; kiin tiihiirigiir kiiihii am Abend nach dem Sonnenuntergang'(DSJ 252); 3. Wasser zurtickgehen, sich verlaufen; AUA nta tiihiin als das Wasser
vom Jenissej zuriickging (DSJ 312 s.v. ynard). (1) - Gram.: Unerwartetes: tutan t. jn plotzlich fassen (Ub. ll2); htrgata kalyjan t.pilt sein Schlitten entgleiste plotzlich (Ub. 155); (2) Nachldssiges, wenig Intensives: u7a tigtildkptir [sic!, : -idk-] diriri oloro t.! bleibe sitzen, bis ich Wasser hole! (DemJ. D 181.207; rluss. posidi,' poln. posiedi); tuta t. kinigiiliirbin! halte

UA

120.48); t. bagajdyk adv. sehr schnell (DJa

236

mal [eine Weile] meine Biicher! (DJa 164; rtss. poderii; poln. potrzymaj).

tft 1. Haar der Tiere, Wolle (Nad. PAD 34);2. Vogelfeder (DemJ. UA 145.6). Etym.: : jak. til 1.2. id. (*tilg) osm. tilj 1.2. id. tfil Traum; odfi t.ii kiir- eindn merkwiirdigen Traum haben (DemJ. D 178.32); s. btrgris. Etym.: : jak. tfrl id.: osm. dili id. 6Sffa II 323). tiiliik s. tilldk. tiil/fl- aufblasen (?); ogolor Sardaryn t.ti kdttiite Kinder bliesen ihre Luftballons auf [und] lieBen [sie] steigen (DJa 192). tfitfl/k (t.gv, DJa), rfiliik (DemJ. UA 146.11), fiiliik (DemJ. UA 107.105) t. behaart, Fell- (s. tirtldk); iirgii t. mit altem Fell (DemJ. UA 107.105); t. tagas Fellkleidung (ebda 146.ll); kyrsa kyhyn Cfilkfl t.k buolar, hajyn boro4 Polarfiichse haben im Winter weiBes, im Sommer graues Fell (DJa l7);2. Peiztier; t.gi bulti- Pelztiere jagen (DJa 139). Etym.: (tfi. t&r (alle Belege auBer DemJ. UA, D), tiin (DemJ. UA), tfinii (DemJ. D); 1. Nacht (Ub. 25, 164); tdnii karaga fltii die Nacht war dunkel (DemJ. D 180.27); t.ii-kiinii (s. tilnntik) tags und nachts (DemJ. UA 85.18); t. ortotugar um Mitternacht (DemJ. D 182.288); 2. in der Nacht; onno t. damals in der Nacht (KoS. T. 181.9); 3. Nacht-; t. hft Nachttau (DemJ. UA tZS.323). Etym.: : jak. tfin id. (*tiln) - in: t. kilnil handrgatym ichtrksn. diljn id. undYgl. tfrnncik, tfrniln. tfinniik dachte Tag Nacht nach (DemJ.
D
180.113).
tfrn.

Etym.:: jak. tils- l.-3. id. <*ti)i- pSffa

III

330).

tffniigiir- verschimmeln (DemJ. UA 105.59). Etym.: (*tfinilk: jak. tilni)k Schimmel (VEWT 505a). tfiniin in der Nacht (DJa 156). Etym.: erstarrter Instr. (tfrn. tftgii (DJa), tiingii (Nad. 22) Nacht-; t. ajanriyt Nachtwanderer (DJa 135). Etym.: (tfrn. tiirii- in: t. muos liingliche Pliittchen aus Hirschhorn, mit denen kleine ( : bis zum 7. Lebensjahr) Kinder auf dem Sattel befestigt werden (Po. 150). tiis s. lrios. 6t s. mas. tvrdyj s. znak. tya 1. Festland (Ub. 10; Nad. l0);2. Wald (Ub. 10); Tundra (Art. 85); 3. Dorf, Land; t.ga bdr iitim ich war auf dem Land (DJa l9); 4. Dolgane (Ub. I l); t. kihitii l. im Wald Lebender; 2. Dolgane (Ub. 10, 196); t. kihitin byhlta dolganischer Brauch (Ub. I l); t. [ono Dolganen (ebda); t. hirii Land der Dolganen (ebda); t.m hirfl meine dolganische Heimat (ebda); t. saqata: t. tyla Dolganisch (ebda). Etym.: : jak. tya 2.3. id. (*tag> trkm. dag Berg. tyahi-T6ne von sich geben, erttinen, ldrmen, z.B. rauschen (Bkitter im Wind; DemJ. D 178.22), klingeln (Glocke; DJa 6), klopfen, stampfen (Huf; DJa 132); s. munnu. tyal Wind (Ub. la8); t. kebit der Wind setzte ein (DemJ. UA 85.20); ulakan t.ga bei starkem Wind (DemJ. D 181.236); t.a huok kiin windstiller Tag

frnii s.

Ygl.

tfln.

237

(DJa 87).
tyala.

Etym.:

jak. tyal id (*tabyl ) duv. tdvdl Stwmwind.

Vgl.

tyala wind; t. kiihfl die Stiirke des windes; tiiliik t. starker wind (DJa 134).Etym.: erstarrte Poss.-Bildung (tyal. - Vgl. uiitela. tyali- 1. sich vom FluB, see u.i. entfernen, zum wald/ins Dorf/aufs Land fahren; 2. dolganisch sprechen (ub. ll; vgl. tyaty; dutganna-, hakata-). windig; tahira biirt t. drauBen ist es sehr windig (DJa 33). - Etym.: (tyal. tyalyr- wehen (Ub. 148). Etym.: (tyal. tyali (auf) dolganisch (ub.-196); t. yrya dolganisches Lied (ub. l t). Etym.: (tya. tya/s (t.hv) Lann, Gerdusch (Nad. 10); affar ataktaryn t.ha pferdegetrappel (Ko5. T 184.30). Etym.: : jak. tyas id. (*tgby{ ) MK. tawyi (u.d.j-id,. -UA 87.56). tyastak laut (DemJ. tyrtdgy Tundra-; t. yt Tundrahund, in der Tundra lebender Hund (DJa 100). ygl. tibdti. tybda Fischotter (Ub. 64; NR: BeKo. Z8). tyhy (Pl.: t.llar , Belt. T l62.Titel; vgl. tyilak) Rentierkuh (ub. 60); t. at : at t.ta Pferdestute (ub. D 55); t. koruoba : koruoba t.ta Kuh (ebda); t. biirii : btirii t.ta wolfin (ebda). Etym.: : jak. tyhy weibchen : osm. diii - Ygl. atyr. Weibchen 6Sffa Il 244). tyhyiia s. tyhyiia. *tyhyl(lar) s. tyhy. tvhlcia (DJa 112), tyhyiia (ub.75), tyhlnda (DSJ 155 s.v. majata-) rihyria (DJa 53; ub. 137), tihaiia (ub. 137) Tausend; iis t. alta uon atta 3066 (ub. 137); t- kihi rausende von Menschen (DJa 53); iigiis t. fyly viele Jahrtausende lang (DJa 112).- Etym.: ( russ. tysjaia id. jak. tyt yrn ia. ) tyhinia s. tyhyiia. tyk- (tygv) stark leuchten, briiten (?); kiin tygar die Sonne briitet (DJa 6g). : jak. tyk- l. -Etym.: (Ub. 11, 110); schnalzen;2. stechen, bei8en; 3. id.; stark spritzen. tyll.ztnge tiiiihiin t.ynan in der Mitte der Brust (Art. s7);2. Sprache; toTus t.liny, rifriia t.llny, barytyn istlir er versteht Tungusisch, Russisch, alles (Art.88);3. wort (Ub. 103, lll); t. binr- sein worrgeben, versprechen (ub. 103); bejngit t.ygytynan knpsifu! erzahlt (etw.) mit Worten! (DJa 175). Etym.: : jak. tyl t.-3. id. : osm. dit t.Z. id. "ig"rr"n _ Vgl.
6s-t.

tyallik

Etym: (tya.

wieviele W<irter hat er [ : der Satz]? (DJa 4). tylybyras. - Vgl.Etym.: (*tylyby_ tylybyras in: t. tyllak redselig, geschwitzig (DJa 157). ,6- : jak. tylybyra- pausenlos sprechen ( lyl. tymny s. tymnt.

tyln/k (t.gv) adj. l. mit zunge(n); titiiii kihi bir t.k sprichwort ein guter Mensch hat [nur] 6ine zunge (DJa 34); 2. mit wortern; 3-4 t.k predloienielarda o4oru4! bildet Siitze mit 3-4 wortern (DJa 7); kas t.gyj gini?

238

tymnyj- 1. kalt/kelter werden; t.an ihiir sich erkllten (DemJ. D 179.55).

es

tymny. EmnI (alle Belege auBer Belt. T 169.79), tymny (Belt. T 169.79) 1. kalt (Ub. 67; Belt. T 169.79; Belt. 44); t. kiin kalter Tag (Belt. T 162.6);2. Kiilte (s. itit-).

wird immer kiilter (Belt. T 169.89);2. Vgl. Etym.: : jak. tymnyi- 1.2. id.

: jak. tymny id. Ygl. tymnyi-. - Etym.: *tymnihogus s. tymnt hogus (s.v. hogus)id. (VEWT 459b). Etym.: : jak. tymtyk Span, Kleinholz (Nad. 9). -: jak. tymyr id. tymtyk damar id. : osm. Etym.: tymyr Ader (Belt. 47). -

tyn- s. tyn-. tynnak s. tynnak. tyg I Morgenrot (DemJ. UA l2S'323). - Etym.: : jak' tytl id.; Morgendlmmerung (ESTla lll 144). tyg II fest; t. muriatyk tut- fest fassen/halten (DemJ. UA 125.224); t. bagajd'yk bij- fest binden (ebda 141.9)' - Etym": jak. tvrl id. (VEWT 478b). Vgl. tyrynyk. - Lunge (DemJ. UA 107.122). Etym.: : jak. tyrya id. (tyn-tyga tylnyk adv.l. fest, stark; t. hyhyar- stark kleben (DemJ. UA 142.6\;2. intensiv; biirt t. iiliilfl- sehr intensiv arbeiten (DSJ 254); 3. laut (DemJ. D 180.158), (tyt1Il. h<irbar; t. dk- vor jm/fiir jn laut lesen (DJa 100; Art. 82). - Etym.: 1. Kralle (DJa 203; BeKo. 78);2. Abzug an Schufwaffen (BeKo- 77)tynyrak - -Etym.' :iaic. tyuyrax 1. id.;2' Nagel (*tyryrlak (*tyr- 1s. estla tU 348). - Ygl. tygyraxtax. tygyraxtdx adj.Krallen besitzend, mit Krallen (DSJ 229 s'v. iobl. - Etym.: (*tyryyrax : tyAyrak, s.o. typpakt/a- schnell anfassen, kurz beriihren; byhyta t.a. [sic!, : -af zeneiBet -bakta- ( : jak. -baxta-, GJa278). (DemJ. UA 108.140). - Etym.: <ttt- + tyraktyr s. tyratar. tyratar (ub. 71), tyraktyr (DemJ. D) Traktor; bihigi kolkdsputugar mahy ligiiliilliir t.ynan Holz wird in unser Kolchos mit einem Traktor geliefert Etym.: ( russ. traktor id. (DemJ. D 179.96). - S. auch Einleitung, 6.2. - (DJa 83). Etym.: : jak' tyryla- klirren. $ tyryli- klingeln Wecker tys (tyhV) Leder vom Bein des Rentiers (s' kat-). - Etym.: : jak. tys idti kleines Boot (DemJ. D 178.8; Belt. T 163.3; Nad. l0).- Etym.: : iak. ty id. - Vgl. trUak, lodka. tfhadia, tihydia s. tyhytta.
tfl15k ein kleines Boot besitzend; t. buol- ein kleines Boot besitzen/haben (Belt. T 163.3). - Etym.: <*Olak (ty; zu Jl- vgl. tyhy(-llar), uol(-lattar)' tll/yn- (t.lv) seufzen; t.lary gymmytygar als er seufzen wollte (DemJ. uA 98.125). - Ygl. tyn-. tyn (Ub. 161, 168), ti0 (s. Beispiel) Atem, Atmen; min Sinigin tilytan [sic!, eigentl. : ttn-yrl-yttanl hfitilriam ich werde dich umbringen [wortl.: (dir) l. id'.; 2. Etym.: : jak' deinen Atem nehmenl (DemJ. UA 88.81)' - fiJrr tyrl s. auchtyn *ry-r? (ESTJa III 341). ubaj-. Vgl. tyn-; Seele (

239

t!n- (DJa; Ub.), tyn- (DemJ. UA) t. atmen (Ub. ll); 2. leben (Ub. 18g); t.ar lebendig, belebt (DIa 44); timmat predmeffar unbelebte objekte (ebda); 3. seufzen; uhunnuk t. tief seufzen (DemJ. uA 9g.l0g). Etym.: : jak.'tynl. id. -- Ygl. tyn, tylyn-. tinna/n- versehen/beschenkt werden; hirbit tymni t.mmyt [im Gedicht] unser Land ist kalt [w<irtl.: mit Kiilte beschenkt worden] (DJa 132). Etym.: : jak. tynnan- id. - (t.gv) (DJa), tynnak (Belt. T 162.50) lebendig; fnnn/k t.k baryta alles Lebendige; alles, was lebt (DJa 132). -- Etym.: (tln. tfu s. tyn, ubqi-. tit- beriihren (DJa 61, 153; Ub. 154). -- Etym.:: jak. trt- id. Vgl.
typpakta-.

U
uba (3.Sg.) s. zp. ubaga/s (u.hv) fltissig; frbut togo u.hyj? warum isr wasser fliissig? (DJa 7s). Etym.:: jak. ubayas id. (*subakai (s. Kal. IM ll9).

Holzstiick mehr, alles wurde von seinem Atem verbrannt (Demj. uA 128.328); (s. auch gillilbrti);3. leuchten, funkeln, glitzen; ngin-ngin uot o.u, kiirdiik etw. leuchtet/funkelt wie viele [wortl.: verschiedinste] Flammen (Dem'j. UA 127.267); (s. auch hulus). Etym.: : jak. ubaj- - umaj_ 2.3. id. ubaj-balys Brtder, Gebrtider; ikki u.-b.- zwei Briidei (DJa 127). ubajdak adj. mit dem dlteren Bruder; u. balys ein llterer und ein jiingerer Bruder (KoS. T 183.1). Etym.: (ubaj. Vgl. ubajdarctak. ubajdardik adj. dltere Bnider habend; u.kyn? - u.pyn ( : ubajdaryj buollar? iltere ich habe lltere Briider - ubajdarym buollar) hast du (ubaj. Briider? -ubajdak. (Dem'j. D 178.19). Etym.: Vgl. uba/t- vernichten, zerstciren; giniliir iigiis guoraffary u.ppyttara sie haben viele stedte zerstort (DJa 160). : jak. ubat- auflosen, verdiinnen - Etym.: (uba- fltissig werden (*sub-a-.

ubajdak. ubaj- 1. zu brennen anfangen, aufflammen (DemJ. tJA l23.l2I); 2. ver_/brennen; b-n da mas huok, baryta u.byttar gini t!4yttan [im Miirchen] es gibt kein

ubagyr, ugabyr Handgelenk (Belt. FO 72). ubai (alle Belege auBer DemJ. uA 104.14, r\i.|9), ybai (DemJ. uA l07.ll9), yba (DemJ. uA 104.14) ilterer Bruder (ub. 90, 134) auch h\fliche Anrecle gegenilber Alteren (DemJ. uA 104.14, 105.3g); orto u.byt unser mittlerer (: der jiingere von unseren zwei ilteren Briidern; DemJ. UA l_ry9g 128.334); ulakan u.byt unser ilterer Bruder ( : der iltere von unseren zwei ilteren Briidern; ebda); ikkiimmit u.darbyt unsere zwei Briider (ebda l07.ll9); iis u.dy [sic!, : -y] balys kihi drei Briider ( : zwei dltere und ein jiingerer Bruder; ebda 128.315). Etym.:: jak. ubaj id. vgl. u.-balys,

240

uburi- s. ugurd-. u[aky s. hdiilkd.


uEebni/k (u.gV) Lehrbuch; u.ktarynan iiiiriin- aus Lehrbichern lernen (Art. 87).

S. karystd-. Etym.: : russ. uidnyi id. 177). Etym.: ( russ. utenik id. udenik Schiiler (Ub. 72).

u66naj Gelehrter (DJa

Etym.: ( russ. uiebnik id.

uiili5ia s. uiiliiie. Etym.: (russ. uiili5ie (DJa 180); uCili5ia (DJa27) Lehranstalt, Fachschule. utiliiie (Gen.: -a; Nom. Pl.: -a) id. uiital s. uiite| Etym.: <*uiitdl (s. uiitel). uEitn[fi- Lehrer sein (Ub. 147).
uditiilnisa s. uiiteltnica. uEite/I (Pl: u.llar, DJa 83) (DJa 166; Art. 83; Ub.22), uiitell (Ub. 193), *uiitiil (s. uiitrilld-), uiittiil (Ub.72), uEital (Art. 81), uiital (Ub. 39), ufital (Ub. 39) 1. Lehrer; u.Ifa iiliili olor- als Lehrer arbeiten (Art. 83); 2. Lehrerin YgL utitela, (DJa 166). Etym.: (russ. u[itel id.) iak. uiutal id. uiitef nica. uiitela in: u. haryatyn iliilgdjdik ihilldtii er hort dem Lehrer aufmerksam zu (DJa lS3). Etym.: (russ. Genuiitelja (uiltel Lehrer (s.o.), so da$ u. -Stimme des Lehrers' fiir *uiitet(in) harlata steht. haryata'die Etym.: (russ. uiitelnica uditelnica (DJa 81), uEitiilnisa (Ub.72) Lehrerin. YgL uiitel (Bedeutung 2). id. ) jak. utiltalyrysa id. udital, uditel', uiittiil s. uiite(. ulhll Aufforderung zum Schweigen (Ub. D 65); u. [n! Ruhe, du!, Sei still! (Ub. Etym.: vgl. ewk. uiine - uiinr id. (Ub. D 65; Ub. 67). 67). - udala-. udali- s. udarni/k (u.gv) Arbeitsheld (s. uga (3.Sg.) s. zrp. ugabyr s. ubagyr. ugiik [sic!] Platz im Haus, an dem das Geschirr aufbewahrt wird (DSJ 258). ugol'(DJa 56), rigot'(DsJ 265), [gul (DSJ 265; Yor. SZ 145) Steinkohle. Etym.: ( russ. ugol' id. ugras- s. uguras-. ugudak (DJa 79; Ub.), uguiax (DSJ), [ia/k (t.gV, DJa 13, 99) 1. Reitpferd (Ub. 66); 2. Reitrentier (sonstige Quellen); u.ka min- ein Rentier besteigen (DJa79); min fr.kpar iin min! dir besteige mein Rentier! (DJa 13). Etym.: : jak. uiax id. ( ewk. uguiak id. (Ub. 66), uguiax - u(k)iak id. - 258) (ewk. ugu[a-mi reiten (Ub. 66). Ygl. ugutakta-, uguiaktak. (DSJ Etym.: (uguiak. ugudaktd- 1. ein Reitrentier satteln; 2. reiten (Ub. 66). uguraktik adj. ein Reitrentier habend; gflUri u. kihi ihiir ein Mann reitet auf Etym.: (uguiak. dem weiBen Rentier (Ub. 187). uguiax s. uguiak. ugul- die Haut abstreifen; ygyryatyn tiritin u. [im Miirchen] die Wespenhaut Vgl. ugulun-. abstreifen (DemJ. UA 110.196).

24t
ugul/un- (u.tv) seine Kleid"t u,rrli"h"n; talastaryn u.tan kflspittiir sie haben ygl. ugut-. ihre Kleider ausgezogen (DemJ. UA 108.129). - uktan baran kdman ispit ugun- (uktv) in die eigene Tasche stecken; uol hymity der Junge steckte das Ei in die Tasche und ging (weiter) (DemJ. UA 127.278). Etym.: : jak. ugun- id. (uk-. ugura/s- (u.hV, DemJ. UA), ugras- (Ub. 138) sich kiissen; baltytyn gytta u.han als er und seine Schwester sich gekiiBt haben (DemJ. UA 87.58). Etym.: (ugura-. uguratali- mehrmals kiissen (Ub. 131). Etym.: (ugura-. uguri- (KoS. T 187.21), uburi- (ebda 186.15) kiissen. Etym.: : jak. ug(u)ra- - ubura- id. Ygl. uguras-, uguratald-. ugfi Einfiigen, Einsatz (Nad. 39: 'vstavka'). Etym.: (uk-. uhanlhyt Schmied (DSJ 264). Vgl. timir{it. uhi- linger werden; hds kiilSin ihiir, kiimmiit u.byt der Frtihling ist gekommen, die Tage sind linger geworden (DJa a8). Ygl. uhun. uhugu/lun- (u.nnV, DJa 114), uhulun- (Ub. 124) wach werden, aufwachen.
duo, u.kta hfiagyn du oder bist du wach? (DemJ. UA 104.27);2. wach werden, aufwachen (Ub. 192 f.; DJa 145). Etym.: : jak. uhugun- 2. id. (ESTJa I 430). Vgl. uhugulun-, uhugunnar-. uhugunnar- wecken (DJa 199; DemJ. UA 98.127). Etym.: (uhugun-. (u.gV) Ende, Rand; bir(gns) u.ga das eine Ende von... (DJa 97); niigiiii uhu/k u.ga das andere Ende von... (ebda); bya ikki u.ga die beiden Enden einer Schnur (ebda); ol kaja u.gugar am Ende/Rand jenes Felsens (Ub. 120). Etym.:: jak. uhuk id. (*uiuk <*fri> osm. ui (ugv) id. uhulun- | s. uhugulun-. uhul/un- II weggenommen werden (DJa 33). Etym.: : jak. uhulun-. -(u.lV) uhun (Ub.; Sir.; DemJ. UA 104.34, 144.1), ohun (DemJ . UA 107.123, 10g.134) 1. lang; u.a dii [sic!] huok nicht lang (Ub. 135); u. da buolbatak (DemJ. UA 104.34): o. da buolbakka (ebda 107.123, 108.t34) bald danach; kiiiTniik u. breit und lang (Ub. 123); 2. hoch, groB 1Sir. ZOO;; iiniginniigiir u. gr<iBer als du (DemJ. UA 144.1). Etym.: : jak. uhun 1.2. id.: osm. uzun l.Z. id,. - uhuntaj. Vgl. uha, uhunnurla, uhun- (ustV) 1. flieBen, stromen; biirt iigiis hirdiiriniin ustar kiiig Volga iibii der breite volga-FluB flie8t durch sehr viele orte"(DJa 112); bihigittiin kiiliihiimmiit ustubuta der SchweiB lief in Strdmen an uns herunter (vor. SZ 53):2. zu Wasser fahren (Belt 164.14). Etym..:jak. uhun- 1.2. id,. psrfa lV 261 s.v. jilz- l).
duo? schldfst

- Vgl. uhugun-. nicht schlafen, wachen; utuja hytagyn uhu/gun- (u.ktV) 1.

T 164.14). Etym.: (uhun-. uhunnuk adv. lang; s. ttn-. Etym.: (uhun. uhunnrrya ziemlich lang, russ. dlinnovatyj (Ub. 132). Etym.: (uhun. uhuntaj-gurguntaj sehr lang, sehr groB, sehr hoch (Ub. 193). Etym.: (uhun.
uhunnar- ein Boot, &c. ins Wasser lassen, aussetzen (Belt.

16

Prae Jgzykoznaww z.

ll4

242

ujalan- sich ein Nest bauen (DemJ. UA l24.l5l). Etym.: (uja. ujalik Nest habend; labykta u. ein Nest aus labykta-Moos habend (DJa 201). Etym.: (uja. uian mit Glasperlen verzierter Handschuh, der die Hand des Schamanen beim Trommeln schiitzt (Pek. 2984f.). Etym.' : jak. ujan weich (ebda). Ujbiia dimin. mrinnl. Vorname (Art.-81; DJa 88). Etym.: (russ. Ivaia,

uja Nest (Nad. 2l); u. ogohun- sich ein Nest bauen (DJa 76). uja id. psffa lV 239). Vgl. ujalan-.

Etym.:

jak.

Dimin. (Ivan) dolg.

Ujban.

Ujbnn mtinnl. Vorname. Etym.: ( russ. Ivan) jak. Ujban (Ub. 73). Vgl. ujbanyap fia; Ujbata. ujbanyap yja September [wortl.: - Ivansmonat; russ. 'mesjac Ivanova (dnja)'] (Ub. 55). Vel. Ujban. (u.dv)- nicht schlafen lassen, den Schlaf storen; fibun u.duma! laB mich uigur/tschlafen! [wortl.: store nicht meinen Schlafl (DJa la6). Etym.: : jak. ujgurt- aufheitern (ujgur - ujgur - ujgul kiihn, toll. *uk (3.Sg.: uga) s. up. uk- (ugV) legen, stecken, hineinschieben (Ub. 142; DJa 144); ugan kas- in die Tasche legen (DemJ. UA 110.205). Etym.: : jak. uk- id.: osm. sok- id. psffa I 432). Vgl. ugun-, ugil. ukiska Zeigestock (DJa 8l). Etym.: (russ. ukazka id. Ygl. maskan. uk[iri morscher/verfaulter Baum. Etym.: (ewk. uk[arl -id. (Ub. 66). ukrainec (Pl: u.tar) Ukrainer (DJa 117). Etym.: ( russ. ukrainec id. uksi (Ub.), uksi (DO) 1. Uferfelsen, russ. iiki-skaly (Ub. 6a); u. xaja Felsen, EngpaB (DO 77); 2. eng, glitschig, schwer durchdringbar (DO 99, 130). Etym.: (ewk. uksi (DO 130; dagegen Ub. 64: uksil). ulaka/n (Pl.: u.ttar, DJa 4, 129) (DemJ. D 180.132; Ub. 44, 13l; BeKo. 79), ulakin (Ub. 142), ulaxan (DSJ 165 s.v. muria) groB; u.ttar (DJa 129) : 1.11 kihilir (DJa 4) Erwachsene; mu1 u.n der groBte/iilteste (Ub. l3l); u. bukatlr groBer Held (Ub. 142: 'stariij bogatyf'; die Llnge in ulakan kann hier emozionell sein, etwa 'ein groooBer Held'); u.n muostik iiiir Rindvieh (K: BeKo. 79).- Etym.: : jak. ulaxan id. Vgl. ulakanhogus, ulakannyk. ulakanhogus ziemlich groB, russ. velikovatyj, bolierikij (Ub. 132). Etym.: (ulakan a hogus. ulakannyk adv. l. gut, Bescheid; u. bilbiippin ich weiB nicht Bescheid (DemJ. UA92.l2);2.laut; u. hagar- laut sprechen (DJa 105). Etym.: (.ulakan. ulakattar s. ulakan.

ulakin s. ulakan. ularyi- sich indern, wechseln (DJa 86).

ularyt-. ularyt- 6ndern, wechseln (DJa l4); kyhruly ifllkfi honun hajyryy borog horyo u.ar [der Hase] wechselt sein wei8es Winterkleid gegen ein graues Sommerkleid (DJa 57).- Etym.:: jak. ularyt- id. Ygl. ularyj-. ulst- s. uldt-.

Etym.:

jak. ularyj- id.

Vgl.

243

ulaxan s. ulakan.

ulit- (Vor. SZ 53:. DJa), ulat- (Belt.T) groB werden, aufwachsen; bihigi
u.takpytyna wenn wir [: Kinder] (einmal) gro$ sind (DJa 95); gini iisiiii olus u.a iHk er ist noch nicht erwachsen (Belt. T 165.1l). Etym.. : jak. ulat- id. ulica Stra8e (DJa 175; Art. 86); Gagarin dttik u.ga olor- in der GagarinstraBe leben/wohnen (DJa 176). Etym.: ( russ. ulica id,.) jak. ulussa id. Vgl.
prospekt.

ulka die nichste Umgebung, Niihe; u.tynan aus der Nnhe (DO 107); Sdskylix u.tyn diiikki olorbupput wir lebten unweit von S. (Vor SZ 150f.); ... hirq u.tygar unweit von dem Ort, an dem du... (Vor. SZ l5l). ulubut Schmelz- (s. hya). Etym.: : jak. ulbut id. ( jak. dolg. frl-. uluj- heulen, wiehern, muhen (Ub. 56, 177); mas ihigiir biiriitiir u.allar in der Taiga heulen Wolfe (DemJ. D 178.14). Etym.: : jak. uluj- id.6Sffa

595).

pisnaj ein armer Bauer (ebda 94.6,99.136). Etym.: : jak. umnahyt id.. umnul/un- (u.lv) vergessen werden; giniliir ittart -kahan da u.lubat ihre Namen werden nie in Vergessenheit geraten (DJa 37). Etym.: (umun-. umun- (umnv) vergessen (DSJ 319 s.v. dlti); haga predloienieny ulakan bukvaffan hurujargytyn umnumar! vergeBt nicht, den neuen satz mit einem GroBbuchstaben zu-beginnen! [wortl.: zu schreiben] (DJa 6). - Etym.: : jak. umun- id. psffa | 597). unagnd- Beine ausstrecken, sich hinltimmeln; ahy oloron u.ma! liimmele dich nicht beim Essen hin! (DemJ. UA 145.3: 'ne vytjagivajsja'). ufan Art Tasche am unteren Rand des Zelttuchs zur Befestigung der Zeltstange (Po. 160). rqa rechte(-r, -s); u. digi iiffibiir rechts von mir (ub. 153); uraha rliii u. diiigi iiffigiir an der rechten Seite in der Hiitte; u. (NR) : u. hir - u. dojdu (K)
rechte Seite (BeKo.

ulumsuj-. umnaha s. umndhy. umnahyt s. umndhy. umndhy (DemJ. UA 99.136), umnaha (ebda 94.6), umnahyt (ebda 94.2) arrn; u.

kihi gro8er Mann (Ub. 148). ulfi groB (Ub. 36). Etym.: : jak. ulu id. (*ulug ) kirg. ulu id.

ulumsuj- kihimsij- sich selbst fiir-einen gro8en Mann halten.

Etym.: (utu
Vgl.

82).-

Etym.: jak. urya id. (*or1a,3.Sg. ( *or1)

at:d.. or1

- YgL tardar uo (DemJ. UA 95.26), ud (ebda 121.64), uoh (ebda t2t.74), uoh-ha (ebda 120.44) ach!, och!; uoh-ha hylajdakpyn! och, bin ich miide! (ebda t20.44). uobu (DemJ . UA 121.69), dbu (ebda 120.40) Bissen, Happen. Etym.: : jak. - Vgl. uopia. uobu BIB-(jak. uop- einen Bissen in den Mund nehmen. uoh, uoh-ha s. zlo. uol (Pl.: uolattar; s. auch uollattar) (Ub. 66, 111,142,143; Nad.), 6l (nur Ub. 20; daselbst Nom. 3.Sg.: uola, Ac,c.3Sg.: ulun), ol (Belt. T) 1. Knabe, Junge
l6r

id.

244

(Ub. 142; Nad. 46); uol ogo Jiingling (Ub. 143), Junge, Knabe (Ub. I I l); ol ogolor Jungen, Knaben (Belt. T 161.2-3\;2. Sohn (Ub. 20); pisnaj uola Bauernsohn (Ub. 68); uol kihi lediger Mann (Ub. 1l l); uol ogoldk einen Sohn habend (ebda). Etym.:: jak. uol 1.2. id. (*ogul) trkm. ogul 1.2. id. uol- 1. seicht werden; hajyn iibiliir uolallar im Sommer werden Fliisse seicht (DemJ. D 180.148);2. verdunsten, verdampfen; kiiiis tta uolbut das Wasser im Topf ist verdampft (DJa l4). Etym.: : jak uol- 1.2. id;3.herausrin*sogul- (Kal. WII 95 s.v. uolun-). nen, ausflieBen ( uolattar s. uol, uollattar. uolfas- (DSJ; DJa; Vor. SZ), uolTas- (Vor. SZ) 1. gelangen, geraten (DSJ 261); 2. jn antreffen (DSJ 261;Yor. SZ 174);3. steckenbleiben; bfiska uo. im Eis steckenbleiben (DJa 99). uol'l'as- s. uo$as-. uollaffar (Pl.) Sohne; bulCut uo.a seine Sohne, die Jiiger sind (DemJ. UA 121.75: 'ego bratJa-ochotniki' [sic!]). Etym.: eine hyperkorrekte Entstellung von uolattar (Pl. (uot) (*uolat ( - -lar) (*uolan ( : osm. oglan) unter + dem EinfluB von uol; offenbar wurde uolattar als eine nachldssige Aussprache von uollattar (*uol-lattar (wo *-lattar eine Verdopplung des Pl.-Suff. -lar, gemischt mit mo.-tti. -t-tar, wire) empfunden. Ygl. tyhy, qilak.

UA I19.1). uolu/k (uo.gV) Brust, Busen (?), Kragen (?) (DemJ. UA 88.83: 'grudki'). Etym.: : jak. uoluk id. -zehn (Ub. 19, 20,136); uonnar alle zehn (Ub. 139). Etym.: jak uon (*dn, uon uonda ungeflShr zehn; hiittii uo. ca. 70 (Ub. 137). uondalf jeweils ca. 10; hiitti uo. jeweils ca. 70 (Ub. 137). uonEallta jeweils ca. lOmal; alta uo. jeweils ca. 60mal (Ub. 13S). uon6ata ca. l0mal; biiih uo. ca 50mal (Ub. 138). uonkin nur l0 (Ub. 140). uonna I lOmal; hiis binh uo. l5Omal (Ub. 138). Vgl. uonnd-. uonna II und, sowie (DSJ 309 s.v. yallaty). Etym.::jak. uonna id. (ol ktinnti danach uonni- l0mal wiederholen (Ub. 139). uonnfi je l0; hfts binh uo. je 50 (Ub. 137). uonrifita jeweils l0mal (Ub. 138).
uopta Bissen, Happen; ginftike uo. dti biiirbittiir sie haben ihm einen BiSsen Fleisch gegeben (KoS. T. 187.32). Etym.: (*uop: jak. uop id. Ygl. uobu. uor- stehlen (DemJ. UA 86.38, 87.79\, uoran heimlich, wie ein-Dieb [wortl.: stehlendl: \riltiln uoran bys- ihren Zopf heimlich abschneiden (ebd,a 124.164). Etym.: : jak. uor- id. (*ogur- (s. ESUa I 413). Vgl. uorujak.

uolldk einen Sohn/Sohne habend; iis uo. drei Sohne habend (DemJ.

uoran I s. uor-. uoran II 1. Felsen im FluB, Stromschwelle (Ub. 6Q; 2. Wasserfall (DJa 261). Etym.: (ewk. sran id. (Ub. 6a; DSJ 261; Anik. 38, Nr. 180). - Vgl. uoranna-, uoranndgy.

245

uoranni- sich einem Felsen im FluB nihern (Ub. 147). uoranndgy an einem Felsen im FluB befindlich; Bewohner eines am Felsen im FluB gelegenen Ortes (Ub. 129f.) uordix stark Tabak, elc. (DSJ 261). Etym.: : jak. uordax streng, geflihrlich, (uor Wut, Zorn (mo.,-mol-. ayur id. (Kal. MEJ 30). nervos uorujak (DJa 156), flrujak (Ub. I l3) Dieb. -- Etym.: : jak. uorujax id. (uor-. uos Lippe(n) (Ub. 154). Etym.:: jak. uos id. (*aguz) osm. agyzMund,. uot 1. Feuer (Ub. 75, ll2); uot maha Brennholz (DSJ 261); karagyn uota scharfer Blick (Ub. 190); uotu uottun- Feuer an-ziinden/-fachen (DemJ. UA l23.ll9);2. Lagerfeuer; fiii-uot Heim, hiuslicher Herd, Haus und Herd

(Ub. I l9); min uotitan [sic!, wohl ein Tippfehler: (-u:t-) fiir (-ut:-) : -utt-l kajdiiik da drakpatagym ich bin nicht vom Lagerfeuer
D
182.291);3. Funke; uot taxsybyt Funken sprihten

weggegangen (DemJ.

UA 86.41); 4. Licht; kiin uota Sonnenlicht (DJa 196). Etym.: :jak. (*at) ffkm.6t l. id. ygl ot Il, otil. - Feuer (Abl. uot l.-4. id. - (uotta-. Vgl. uottanvon etw.) fangen (DJa 78). - Etym.: otun-.
(DemJ.

uotti- Feuer
uottan-.

an-zindenf -fachen

(Ub. 29).

Etym.: (uot.

ygl.

otun-,

uottik adj. Feuer- (Nad. 2l).


uot(t)un- s. otun-.
uoxtala ein Strauch, der in Tundra wichst (DSJ 261f.; Vor. SZ 144).
berezy').

( ewk. oktag Birkengestriipp (beide Quellen: 'zarosli vysokoj poljarnoj

Etym.:

ud s. zo. up (ubV; Belt. FO 72: uba - uga, 3.Sg.) Stiel, Griff, Heft (Ub. 26; Nad. 4g; Nad. PAD 34; Belt.55).- Etym.::jak. up-uk id. (Ub. 26) (*syp (* sap ) osm. sap id. upraznenie Ubung; Mukfi u.tyn hurunar M. schreibt seine Ubungen (DJa l9). Etym.: (russ. uprainenie - einen Stiel anbringen (Ub.id. 146). upti29, aptik adj. mit dem Stiel versehen (Ub. 29). ur- s. r7r-. uragapdik - urgapEi (DSJ 262), urahapiy (DemJ. rJA 143.4,144.5) oberer Teil des Schlittens (DSJ: 'verchnie skrepy...'; DemJ. UA: 'verchnjaja dast,,). Etym.: ( ewk. uragaptun Kufe (DSJ 262). uraha Stock, Stange im Zeltgeriist (Ub. 6l; DSJ 262); u. fiii Stangenzelt, Sommerhaus, Hiitte (Ub. 6l). - Vgl. hyrga {iri, urahalax. urahalix das letzte Rentier in der Karawane, das die uraha-stangen schleppt (DSJ 262). urahapiy s. uragapiik. urinriyk weiBhaarig (?); u. ogonrior weiBhaariger Greis (DJa 25). - Etym.: vgl. jak. uranriyk weiBer Fleck oder streifen an der Schnauze eines
Tieres.

246

urigkai 1. ein Fremder (Ub. 106, l7l); 2. tollkiihner Mensch (DO : jak. urarlxaj alter Volksname. - Etym.: yrbaky. urbiky s.
urdus Sippe, Verwandte, Nachkomme(n) (s. oloxtox).

73).

(veralt.) Nachkomme urgap[i s. uragaptik.

: jak. urdus - Etym.:MEJ 25). (mo.; moL. uridus Vorfahren (Kal. Etym.: ( ewk. urgakta id. (ebda; Vnfa tZO;.

urgaxta D<irrfleisch (DSJ 262).

urubaky s. yrbaky. uruka, uruki s. urilka. : jak. urukku id. urukku adj. friher (Ub. 130); adv. id. (DJa 164). - Etym.: - S. urut. urur;in (DSJ 263; Vor. SZ 144), unqqin (Vor. SZ 144) Schliife. - Etym.: ( ewk. urumryd id. uruok s. urok. urut 1. friiher, in Vergangenheit, bisher (DJa 184; DemJ. VA 124.156; Ub. 130, 194); 2. zuerst (Ub. 193f.). Vgl. urukku. (Ub.-128; DJa 19); u.ta huokpun ich habe keine urfi Verwandte(r); Familie : jak. uru Familie (Ub. 128). 604). - Etym.:DSJ), urukeid. 6Sffa I 128), uruka (Ub. (Ub. 103, urfika (DJa 149; DemJ. UA; 4l) Handschuh (DJa 149; Ub. 41), aus Beinhaut des Rentiers gefertigter Handschuh mit einem Schlitz am Handgelenk, durch den die Hand herausgesteckt werden kann, ohne den Handschuh ganz auszuziehen (DSJ 263); tys u. aus Beinhaut des Rentiers gefertigter Handschuh (DemJ. UA l4l.l7); u.ny kiit- Handschuhe tragen (ebda). Etym.: (rnss. ruka Hand. (rtss. ruika urfiska (Ub.72), ru5ka (Ub. 39), rudka (Art. 80) Fiiller. - Etym.: jak. urfiiuka id. (Ub. 72). id. ) Etym.: ( russ. uiat l. id. (Ub. usit 1. Kiibel mit zwei Henkeln; 2. Spitzname.
73).

- Vgl. illilktd. urgin groBes, am Herd geriiuchertes Fleischstiick. - Etym.: (ewk. urgan D<irrfleisch (Ub. 66). uro/k (u.gV) (DJa; Art.), uruok (Ub.) Unterricht, Stunde (Ub.72; DJa 110, 182); u.k kinni nach dem Unterricht (Art. 84); magnaigy u.k buolla die erste Stunde begann (DJa 6); u.k iiiiriit- (DJa 107) : u.k. oTohun- (DJa 108) Etym.: ( russ. urok id. ) jak. uruok id. Hausaufgaben machen.

uskin Hase (Ub. 154; NR, K: BeKo. 78); u. ogoto Hasenjunges (Art. 84). (BeKo. 79). ( - Etym.: russ. uikan id. uskuola s. Jkola. uspfis Zugseil, Treidel (Ub. D 65; Ub. 71); u. bya kurze Leine (DSJ 263). ( russ. (Ub. 7l), spusk veritvki noch ungebrauchte - Etym.: 263). dial. spusk Leine (DSJ usta Linge (Ub. 122,187); fijntin u.ta das ganze Leben lang, endlos lang, eine Ewigkeit (lang) (DO 7a); u.tygar wiihrend: iljtikirin u.tygar wiihrend ihres

247

(Ub. 122). Etym.: (*uzuna (*uzun lang * Poss.-Suff. 3.Sg. -a. ustdp Statut, Reglement. Etym.: (russ. ustav id.) jak. ustap id. (Ub. 69). ustullik einen Stuhl habend; alta ataktf,k altan u. [im Miirchen] er hat einen kupfernen Stuhl mit sechs Beinen (DemJ. UA 103.3). (*ustul - Etym.: (s. ustul). ustuoruia Mirchen (Do 7). Etym.: ( russ. istorija Geschichte : 1. Historie; 2. Erzithltng ) jak. ostuoruja Geschichte : Erzihlung. ustil Tisch (Ub. 70, 100). Etym.: ( russ. stul id. ) jak. ustul id,. Vgl.

Lebens (Ub. l5a); u.tynan entlang: kildl u.tynan den See entlang

utax id. ( *susak. utaka (DJa 154; Ub. D 67), fltaka (KoS. T 188.40), hutaka (Ub.29), hutaga (Ub. 63) Sack, Tasche. Etym.: (ewk. hutakan id. (Ub. 29,63), (h)utaka (Ub. D 67), (h)utakan-(Anlk. 53, Nr. 290). utary 1. (+Acc.) gegen; bijdary u. tur- gegen die Reichen sein (DJa ll2); fasistary u. hiiriliis- gemeinsam gegen Faschisten kiimpfen (DJa 122); 2. entgegen. geradeaus; u. tagys- aus dem Versteck kommen (DJa l3l). Etym.: : jak. utary id,. : atii. utru 2. id. (Kal. VII 5l s.v. orduo). Vgl. hfrrilk. ufital s. uiitel.
utrennik Morgenveranstaltung, Matin6e (DJa 115). Etym.: (russ. utrennik id. utuj- 1. schlafen (Ub.40, ll7,l3I); u.an tur- aufwachen (DemJ. UA 86.35); u.ar kflm4ii wenn es zeitist zu schlafen (DJa 164); 2. einschlafen (ub. r32, 153,162);3. erloschen; uot u.but das Feuer erlosch (DSJ 265); kaldaga da u.bat uot Ewiges Feuer am Grabmal des unbekannten soldaten (DJa 196, -ul. 197). Etym.:: jak. utuj- l.-3. id. <*utu-. - Vgl. utut-, utuktA-, utukti- schlummern (Nad. 32). Etym.: (*utuk <*utu-) utuj-. utut- 1. schlafen lassen (ub. 40), - den Schlaf wiegen, zum schlafen bringen; in ibin-iiqin yryannan u. mit Hilfe verschiedener Lieder einlullen (DJa 166);2. loschen trans. (DJa 265). Etym.: (utuj-.

ustullak. uta/k (u.gV) Durst; u.gyn kan- seinen Durst stillen (DJa 198).

Etym.:

jak.

U
Schlaf (Ub. l9); um kiiliir ich werde schliifrig (DemJ. UA'96.42). Etym.: : jak. u id. [ il -1. Wasser (Ub. 146; Nad. 25); fr kiiliir yja Juni [wortl.: Monat, in dem das Wasser kommtl (Ub. 55); 2. FluB (DemJ. UA 85.20, l07.ll3). Etym.: : jak. u id. <*sub. Ygl. ulA-. - s. ugu[ak. [Cak itd s. uda.

uI

248

[d (Ub. 71) Angel; [. maga Angelrute (K: BeKo. 81); byata (K) Angelschnur (ebda). - Vgl. udala-; kyl. tdali- (Ub. 71), udali- (Ub. 142) angeln. Etym.: (uda.
fida (NR, K: BeKo. 8l),

[. liiskata (K) : [.

[gol, flgul s. ugof.

il

s. uol.

il-

Etym.: <u II. tymnf f,. iibi kalter FluB (Dem'j. D 178.21). ilbut ausgetrocknet; fi. kiiliijii kleiner, ausgetrockneter See (Ub. 129). Etym.: <ul-. - Ygl. ulubut. fiir jn) Wasser holen/heranschafilun- I (illv) mit Wasser versehen, (Acc. fen (DemJ. UA 120.29). Etym.: (ula-? ilun- II (illv) schmelzen, tauen Schnee (DJa 189). Etym.: ( u/- (s.o.). finEik kurze, mit Glasperlen verzierte Pelzstiefel (DSJ 266). Etym.: (russ. dial. untik Pelzstiefel (ewk. unta Schuh (ebda; Anik. 49,

itla.k s. ulak. Etym.: <u lI. ild- Wasser holen/heranschaffen (Ub. 146). Ygl. ulun-. - (DemJ . UA 95.22) 1. wlsserig; frlik (alle Belege auBer DemJ. UA 95.22), fltak [. karak nach dem Schlaf trennendes Auge (DemJ. UA 95.22);2. Wasser enthaltend; ff. holfir Eimer mit Wasser (ebda 122.103); 3. Wasser habend;

schmelzen, tauen Eis (DJa Vgl. ulubut, ulbut, ulun-

l4).II.

Etym.:: jak. ul- id. (Kal. JW

189).

Nr.

257).

flag innigir bahyn fir- den Kopf vor der Fahne neigen (DJa 117); 2. schreiben, setzen; ilslatyn [r- das Datum einsetzen (DSJ 266); toEkany [rden Punkt (am Ende des Satzes) setzen (DJa 8); toika onnutugar diftonnary [nn;! setzt Diphthonge anstelle der Punkte! (DJa l9); 3. festsetzen, bestimmen (DSJ 266). Etym.: : jak. ur- l.-3. id. : osm. var- schlagen
firujak s. uorujak. fis I Meister (Ub. 13; Nad. l5).- Etym.: : jak. zs id. (StachM PEJ Nr. 16). [s II Familie, Sippe; s. Gida, Kiristijdn, Polo, Piitfrsri. fltaka s. utaka.

6Srra I

600).

(:

gtii. uz id.) (xus

U
iiEiigiij (DJa; DSJ 101 s.v. {ilril; Belt. T), iit5iignj (DemJ. UA 144.12), iiiiigiij (Dem'j. UA 104.24,107.102,121.58), iitiigej rub. 196) 1. gut (DemJ. UA 121.58; Ub. 196); u.in! (Acc. 3.Sg.) alles Gute! (DJa 125); ii.inniin freiy'gut-willig (DemJ. UA 104.24); 2. schcin, warn; biigiin ii. kiin heute ist sch<ines Wetter (Belt. T 167.51).- Etym.: : jak. iliiigdj f . id. - Ygl. dtild, ti[iigdjdik.

249

iitiignjdik (Ub. 178; Dem'j. UA 98.126; Art), iit5tigfljdik (DemJ. UA 141.9), iitiigiijdik (Ub. 196) adv. l. gut, sehr gut; kim knpsinj fl? wer kann [wortl.: wirdl das am besten [wrirtl.: (sehr) gut] erzihlen? (Art. 82); 2. schcin (Ub. 196); 3. v6llig, ganz; uhuktubut ii. er wachte ganz auf (DemJ. UA 98.126). (iliilgdj. - Vgl. ,tiliitilk. - Etym.: min ogonforum diim ii. iitii mein Mann sprach besonders gern iigiitflx ironisch; mit Ironie [wortl.: war (allzu) sehr ironisch] (DSJ 92; Yor. SZ 175). Etym.: (*ilgd: jak. ilgti lronie ( mo.; moL. ilge Wort, Rede (Kal. MEJ
ugul(t)a- s. uogulo-. iigii/s (ii.hV) 1. viel, zahlreich (Ub. l9); ti.s taba hfirnr/hftrniliir viele Rentiere laufen (Ub. 112); ii.s iidiir lon viele Jugendliche (DSJ 144f. s.v. ktip-); gosudarstvo ii.s kariyta viel staatliches Geld (DJa 94); ti.hii bil- (DJa 106) : ii.hii hati- viel wissen; 2. groBer; rifliia alfavityttan kas bukvannan ii.hiij bihigi alfavitpyt? um wieviele Buchstaben ist unser Alphabet groBer als das russische? (DJa 30); 3. der meiste; Gros, der groBte Teil; bihiiinii hirbit ii.hii der groBte Teil unseres Landes (DJa 93); mug ii.s yal[yt die meisten Besucher [ + Predikat im Sg.!] (DJa 64). Etym.: : jak. ilgils 1.3. id. (VEWT 370b). Vgl. ilgilstilk. iigtis- (iiktV) hineinstiirzen, einsinken (DemJ. UA 106.68). Vgl. tribis-; ilktd-. iigiistiik adv. viel; ii. hyryt- viel reisen (DJa 94); kinigiini -ii. nk- viele Biicher lesen (DJa 106); ginni minniginflgiir ii. ogo er ist viel jiinger als ich (Belt. T 165.8). Etym.: (ilgils. tihii 1. der obere (s. ilrtik); 2. nach oben, hoch- (KoS. T 190.10). Etym.: : jak. il6hd 2. id. (ESTJa | 622,638). - VgLerildh(ittdn. fihtt Narrativ-Postp. (wie osm. -myi): iimiii baran kilbyt ii. soll wiederweggegangen sein (Ub. 192). Etym.: : jak. ilhil id. iihiiiin s. iihii6n. Etym.: (ils. tihiiii drei, russ. lroe (Ub. 139). - Ygl. ilhil\n. Etym.: ( ris. iihiiiijek nur drei (Ub. 140). iihiiii/n (3.P1.: il.ttdrd\, tihiiiin (Ub. 139; Druckfehler?) l. drei, rtss. troe; 2.zu dritt; ii.ttiirii mimmittflr bir akka sie setzten sich zu dritt auf 6in Pferd (Art. Etym.: (ils. -- YgL ilhil|. 83). iihiiiittnr(n) s. ilhildn. iihii/s (ii.hV) der dritte (DJa 201; Ub. l4l); ti.stiirin zum dritten Mal (Belt. T 164.12); iis lotkalix ii.hiin tolorbut er hatte drei Boote [und] das dritte hatte er voll beladen (DemJ. UA 85.13). Etym.: (rjs I. -Vgl. rjs II. iijii 1. Zeit (DO 130); kannyk da ii.gli irgendwann (DemJ. UA 129.340:'v kakoe-to stoletie'- vgl. jak. Bedeutungen in ,,Etym."); 2. Leben; ii.blir in meinem Leben (Ub. 102); ii.tiigiir [sic!; nicht -ti-?; vgl. illa] in seinem Leben/sein ganzes Leben lang (DemJ. UA 119.3:'vse vremja'); ri.tii huok
.......,n

20).

Estla I

buolog fsic!,: -uor1l du wirst nicht lange leben (ebda 145.3). Etym.: : jak. iljd 1.2. id.; 3. Jahrhundert (mo. (Pek. 3109; Rass. 68;
502).

Ygl.

usta.

250

schreiten; tiibflr muostaga sygyriak atagynan li. auf sauberem Boden barfuB gehen (DSJ 307 s.v. ikbkr). (ilkt6-. - Etym.: iikt/A- schreiten (Ub. l9l); ti.ir tririn kdrbtit er sieht nicht (mal) den Grund, auf dem er geht (Ub. 161). - Ygl. ilgils-, iiktrin-. iilfl Arbeit (Ub. 126, 147); ti.tilgnr [sic!, ncht +i-?; vgl. iijal fiir seine Arbeit (DemJ. UA 94.5); fi.ni biit- eine Arbeit ausfiihren/vollenden (DemJ. D 179.46); ii.tii huok kihi faul, arbeitsunlustig (ebda 181.209; auch 'Arbeitsloser'?). Etym.: : jak. illd id, ( mo.; moL. iljile id. (Kal. MEJ
38).

iiktin-

Mitte des Jahresl. iilgfl- zupfen, rupfen Federn (DemJ. UA 145.6). tillii ohne anzuhalten (s. as). Etym.: : jak. illgil id,. iilii/hin- (ii.stv) unter sich aufteilen; bnibyt ii.stiiikpit wir werden unsere : jak. illldhin- (*i;1Reichtiimer unter uns aufteilen (Ub. 182). - Etym.: Ygl. iilti)ri)j-. lESrfa I 529 s.v. 6ti-). iiltiirknj langsam, zrigernd- Mensch. Etym.: : jak. illtilkk(ij - ilttilkkdi -;;n1i;rqrdj zerbrbckelt (Ub. D 47) (illtilrilj-. tiltiiriij- intrans. zerbrockeln (DJa 199). Etym.: : jak. illtilrilj- id. (l) - Vgl. (2\ illkihin-. tiltilrkdj; iiliiktii in kleinen Stiicken gedorrtes Rentierfleisch (Ub. 66).- Etym.: (ewk. xulikta id. (ebda) - ulikta id. (DSJ 268) - (h)ufukte id. (Anik. 48, Nr. 253). Vgl. urgaxta. iiliin- (iillv) hoch-gehen/-schweben, steigen (DJa 134). Etym.:': jak. illilnid.

iiEihit 1. flei8ig, arbeitsam (DJa 120); 2. Arbeiter (DSJ 136 s.v. kylyla-); ii. lonnor Werktitige, die Proletarier (DJa ll2, 192). - Etym.: (il\d. iilnhittflk einen/einige Arbeiter habend; himaj fi. adj. mit einem nganasanischen Arbeiter (DemJ. UA 85.1). - Etym.: <illdhit. ulalal( s. ulaldk. iiliitE- arbeiten (Ub. 147, 178); povarga ii. als Koch arbeiten (Art. 8a). Etym.: <iltd. iilfiIfik (DJa), iiHHk (Dem'j. UA) 1. arbeitend (?), arbeitsam (?); iiCiignj ii. u6itellar Lehrer, die gut arbeiten (?) / viel zu tun haben (?) (DJa 95); 2. beschiiftigt; talaktanar ii. sie ist damit beschdftigt, Weidenreisholz za sammeln (DemJ. UA 119.5). Etym.: 1: jak. ilkildx l. anstrengend,;2. beschiiftigt) ( rilrii. iiliist yia Februar [w<irtl.: russ. 'mesjac-polovina' (Ub. 55) : ? Monat in der

iin- s. frn-. iinnkin (Po.), iiniikfin (Ub.; DSJ) oberer, am Rauchloch befindlicher Teil der Zeltdecke, zusammengeniht aus alten Lederresten, da er einer schnellen Abnutzung ausgesetzt ist (Po. 160). Etym.: (ewk. undcm id. (Ub.62; DSJ 268). Vgl. \ldfrn. iinkfr s. ilr1kfr. .. . n-n unKura- s. unKUld-.

251

iiniigii/s (ti.hv) Welp (DJa ll0: ( *dnilk-di).

79).- Etym.: : jak. ilnilgcis id. (*tinilkdi (Kal. IM

iiniir Tasche.
gungen.

i[k- (iiAV) sich verbeugen; iigii-iigii (Ub. 164: ilr1gd-ilr1gri) mit vielen VerbeuEtym.: - ilr1ils-. tir1kilrilj-,
ilr1kfr.

Etym.: (ewk. uriaruk Behiilter

fiir Loffel (Ub.

62).

jak. iirlk-

l.

beten; 2. id.: 3. verklagen.

Ygl. ilrykfi,

irykfi s.

ihJkfidij- rollen, sich wllzen (?); iiliir kiiniim ii.iin kiillSi der Tag meines Todes ist gekommen (DO 76). Etym.: jak. ilrykilrilj- id. ( mo. 6rlkeri- id. (Kal.

EJE 130). ii0kfi (ub. 147; Nad. 39), iinkft (ub. 111), tbkii (Belt. 57) Tanz. (ilak-. riTkfitfl- (DJa 54, 155; Ub. ll7,l40), iinkfiH- (Ub. 16l) tanzen.
<uaKu

Etym.: Etym.:

nqii s. fir1il. (iirtk-. tigiis- (tirlsV) ver-/klagen (Nad. 39). - Etym.: Flu8iibergang (Pek. 3132). itoJfi - fqri SpieB zum Erlegen wilder Rentiere beim i[fir Packgut; zusammengepackte ,,reine Gegenstiinde" ( : ohne Frauenkleidung) (Po. 153). Etym.: (ewk. inryir - innir Knoten, Band (DSJ 26e). iiiigiilfl- (DJa; DSJ; DemJ. UA 122.110; DemJ. D), iiiigiillfi- (DemJ. UA 108.135), ftgiilfl- (Belt. T), tigiilfl- (Ub.), iigiiili- (DemJ. UA 9s.26) l. schreien (DJa l2l, 146; Dem'j. UA 95.26, 108.135, l22.ll0; DemJ. D 182.256; Belt. T 164.14; Ub. 103, 162);2. bitten, verlangen, bestehen (DSJ 269); 3. wiehern (DSJ 269). Etym.: : jak. ildgilld- l. id. (il6gi)
Schrei.
.... ....t

uogu[a- s. uogula-. Ygl. ilhri. iiiihlittiin von oben (DemJ. UA 104.10). iiiik- (ti<igV) tadeln, riigen (Ub. 40). Etym.: : jak. iltil- am SpieB braten : atti. sbkilliiiil- braten (Art. 79). braten (Kal. JW 190). iiiiH/s (iio.hv) Rauchloch (DemJ. UA l07.l2l); iiti.hin kiirdiigiinli wenn du Etym.: : jak. ili)kis durch die Rauch<iffnung hinausschaust (Ub. 153).

id.; Schornstein. Etym.:: jak. iliin id. fi6n Collect Insekte (DJa 6l). iitig- sich anschleichen, sich heranpirschen (DemJ. UA 120.23); kara

ko5ka

kutujakka tiiiqiir die schwarze Katze schleicht sich an die Maus heran (DJa Etym.: : jak. il6ry- id. (*6a-. 59). - (Ub. 20, 111; Nad. 46),2. Vieh (BeKo. 79). Etym.: : jak. il6r iiiir 1. Herde f . id. ( *6gilr) osm. 6gilr l. eingeritten; 2. Klasse, Gruppe, Stand. iiiir- sich freuen (Ub. 191); kiihilSirtin bflrt titir- sich sehr iiber Geschenke freuen (DJa 65); iirii manyga iiiirbiit ihr Mann hat sich dariiber gefreut (DemJ. UA Etym.: : jak. il6r- id (*6gir- ) aujg. dgir- id. (s.v. 98.134). - Vel. ili)rri Kot-), uoraKta-, uoru.

2s2

Etym.: jak. i)drrix id. - Vgl. il6rrin-, ildrrit-. *tiiiriik II Freude (s. ili)rtiktd-). il\rfr. - YgL iiiirii-kiitii s. kdt-. iiiirliktri: sich freuen (DemJ. UA 127.297). Etym.: (*iii)rtik II (il6r-. tiiiriin- 1. lernen (s. til6rt); XY ha1ara iiii.ij! lernt, XY auszusprechen! (DJa 26); XY igarga iiii.i4! lernt, XY zu lesen! (DJa 27); agabyttan tlibii kiiliiji iiii.nim ich habe von meinem Vater gelernt, Rentiere einzuspannen (Art. 85); 2. sich gew<ihnen (s. iAs). Etym.::jak. ili)rtin- 1.2. id.:osm. 6grtin- 1. id. Vgl. il6rtit(in)-, ildrdtt. iiiirat- 1. lehren, unterrichten, beibringen (DemJ. UA 121.66; s. auch das Beispiel unten); 2. lernen; iin iiii.iigin mifiigin / iitiiii, kohfn buolarga, / tugu barytyn biliirgii, / iijdftrgn, iiti.iirgii [Bedeutung 1 und 2 in 6iner Strophe:] du lehrst mich, / gut [und] mutig zu sein, / alles (?) zu wissen [wortl.: zu wissen, was es gibtl,lzu denken, zu lernen (DJa 105); urok iiii. Hausaufgaben machen (DJa 107; s. il6rritin-);3. studieren, ergriinden, erforschen (DJa 177); 4. auf eine Idee kommen (s. kuhagaryrya). Etym.: : jak. il\rrjtl.-3. id.: osm. 6grrit- l. id. Ygl. ili)rrin-, il\rritt. iiiirit/in- (tio.tv) lernen; urok iiii.in-- Hausaufgaben machen (DJa 20). Vgl.
ildrrit-.

iiiirn/k f (iio.gv) Lehren, Lernen, Wissen (Nad. 47); iiii.k fyla Schuljahr (DJa 201); iiti.gii huok kihilflr Ungebildete (DJa 167); magnajgy ktass iiii.gin iijdfu! erinnert euch daran, was ihr in der ersten Klasse gelernt habt [wortl.:
an das Wissen der ersten Klassel (DJa 73).

167). Etym.: (il6rdt-. iiiirft Freude (Nad. PAD 34); oo, iiii.m! och, welch eine Freude! (DJa 149). Etym.: (il6r-. iiiirfilflk froh, frohlich (Nad. l8); iiii. olok frohes/heiteres Leben (DJa 163). Etym.: (ildril. *iiiis I Klafter (s. il6stdk). iiiis II Mitte; t!r1 tiiiskii tijiin liriir dein Boot nihert sich der Mitte [des Flusses] (Belt. T 164.16). Etym.: : jak. il6s id. (*6t) trkm. o-6 selbst. iiiiskiit- verursachen;-iidiigiiji iiii. etwas Gutes tun (DJa 157). Etym.:
<uosKa-. iiiisk/ff' 1. entstehen, geschaffen werden (DJa 33); harja guorattar tiii.ftlliir neue Stiidte entstehen (DJa 70); 2. aufwachsen, gro8 werden (DemJ. uA 119.3). Etym.: : jak. ildskd- 1.2. id (mo. egilske- griinden, den Anfang machen,

iiiirliti Unterrichten, Lehren (DJa

(Kal. MEJ 31). iiiistflk (so und so viele) Klafter lang; agys iiii. iirfi mdbyktargyt eure acht Klafter langen, geflochtenen Fangseile (DO 76). iiiit Weide (DO 76). Etym.: : jak. iliit id.: osm. st)gilt id. iiiitiik sehr, stark (DSJ 270). iip (iibv) Collect. 1. Pelze, Pelzwerk (DSJ 270); 2. Mittel (Pl.), Geld; iibiim meine Mittel (Belt. 55). Etym.: : jak. ilp 2, id. 6Sffa I 634).

hervorbringen

253

- Etym.: Reduplikation der l. Silbe (ilriir1. iir- I (DJa; Nad. 45), ffr- (ub. 25) wehen; tymni tyal iirir es weht kalter wind (DJa 24). Etym.: : jak. ilr- id. lnSffa I 635). iir- II bellen; ulakannyk iir- heftig/laut bellen (DJa 175). Etym.: : jak. i)rid. (ESTJa I 626). iirn/k (ii.gv, Art.) (ub. 133; BeKo.), iiriix (s. kyttys-), iiriik (Belt. T 169.91) FluB; ii.k iihii hirigiir am oberen Lauf des Flusses (K: BeKo. g2); ii.k allarigy hirdiirigiir am unteren Lauf des Flusses (ebda); ii.gi tuori- den FluB iiberqueren (Art. 81).- Etym.: : jak. ilrrixBach (Kal. IM 1ll s.v. drils). - YgL ilrdil. iirrilx s. ilrrik. iirbiiktil- schnell weglaufen; kanikulga kiihiitilr, turfr hirtiin ii.r du wirst auf Ferien warten, du wirst bald verreisen [wortl.: vom Aufenthaltsort schnell weglaufenl (DJa 80). Etym.: (iir- + -hriktd- 1 : jak. -baxtd-, GJa 27g). tirdii der obere Teil, Oberfldche (Ub.l22); ii. (NR) : ii.gii (K) oben; am oberen Lauf des Flusses (BeKo. 82; vgl. ilrtik); ii.biir in: olor min i).btjr setze dich auf mich : steige auf meinen Riicken [sagt ein Mirchenvogel zum Mdrchenheldenl (DemJ. uA 124.16l); ii.tiigiir in: bu hyrga i).ti)grjr auf diesem Schlitten (ub. 155); kopdloru bitik tigdtiil(jr tobuk i).tilgdr M6nnerjacken werden immer so geniht, daB sie bis zu Knien reichen (DemJ, UA ' l4l.l5; vgl. tobuk); ti.tiinfln in: tory kdrynan kappaktyllar, ol il.tiinrin karynan kl)miilltir sie iiberdecken [das Eisloch] mit gefrorenem Schnee und schiitten darauf [ockeren] Schnee (DJa 97). - Etym.: <i)rilt + 3.Sg. -ri. YgL ilrilt. iirdiik 1. hoch (DemJ. D l80.l3l); 2. Hohe (Ub. 122). - Vgl. ilrdilkhogus. iirdiikhogus ziemlich hoch, russ. vysokovatyj, vysokorikij (Ub. 132). Etym.:
(ilrdilk

iip-iirrq schneewei8 Rentier (ub. l3l).

hogus.

iirgiij- wehen (DemJ. UA 104.10).


argyj-.

Etym.: eine iterativ-multiplikative Bildung (ilrgilj-. iirgiit- trans. erschrecken, aufscheuchen (DemJ. UA 146.3). : jak. - Etym.: ilrgilt- id. : osm. ilrkiit- id. iir6k s. ilrrik. iiri[ 1. weiB, hell (ub. l3l; DSJ 284 s.v. xahyaja.r);2. helle Fellfarbe des Rentiers (Ub. 54). Etym.: jak. ilrilry l. id. : ati. ilrilry l. id. (Kal. IM I lg s.v. dryilrgtis,' VEWT 375b). Vgl. iip-il.; tdlkd. i.trtig ,L;y+ojon s. ajy I; tajax. iiriit (iirdV) der obere Teil, oberfliiche; tirdiigiir in: iigilsttir guorattar hir ilrdilgrir viele stiidte gibt es auf der Erde (DJa 173); s. auch bytyttak; iirdiin(n)iin in: sovetskaj hirbit iirdilntin in unserer sowjetischen Heimat (DJa 194); tas iirdilnntin ihrir lim Miirchenl er wandert auf dem [riesigen]
Stein/Felsbrocken (DemJ.

iirgiignli- wehen (DJa 134).

uA

92.6); dojdu i)rdiinrin bar- durch das [ganze]

254

Land wandern (Ub. 122); an doidu ilrdilndn (adj.) international (DSJ 196 : jak. iirilt id. (ESTJa | 542\. S. iirdil. s.v. os-). - Etym.: Etym.: ( russ. riumka id. (Ub. 19, 70)) iak. iirfimkti. firfimki Schnapsglas. : jak. ils id'. (*ili) iis I drei (Ub. 19, 136); iistiir alle drei (Ub. 139). - Etym.: osm. rii id. - Vgl. rls II. *rIs ( ilhils] der dritte; ikki lotkaldk barbyto iis byrakpyt er kam mit iis II [? ( zwei Booten, das dritte hat er zuriickgelassen (DemJ. UA 86.31). - Vgl. ils l; toguhuj ( togus (s.v. tur- l)' : jak. frs (*fri Luchs (StachM ETE 104). tis III *Luchs (?), s. iis-k1s. - Etym.: YgL tibdd. *iis-IV s. *rlst. iis- nach-/hinterher-laufen; many batan iispiittiir mdEfirii fsicl, -ilgil|dann liefen sie dem Ball hinterher (DemJ' UA 109.174). iiskin nur drei (Ub. 140). ffs-kis l. *zobel; 2. zobel-; iis-k-rs hapky Zobelmiitze (DemJ. uA 104.10). *iist (?) in: talaktar ilsttirinntin f(*ilst-ttir-inan] Weidenstrluchern entlang (DemJ. UA 107.112).- Etym.: vgl. ilstiln. iistfl (Ub. 13S): ii. kat (DemJ. UA 123.140) 3mal. iisti- 3mal machen/wiederholen (Ub. 139). iisfiin ( * Gen. 3.P., sonst: * Nom.) 1. an etw. entlang; kytyl ii. hfiriilfi- am Ufer entlang laufen (DJa 199); 2. Prolativ durch, auf: taballar ihiilliir huol ii. Rentiere laufen auf dem weg (DemJ. D 179.89); mas ii. iirdiik hyryttybyt wir gingen lange durch die Taiga (ebda 179.88); Moskva ii. Moskva-iibii ustar durch Moskau flieBt der FluB Moskva (DJa 176); huollaryn ti. kiman ispit er verfolgte ihre Spuren (Dem'j. UA 123.117); iiiiHs ii. durch das Rauchloch (ebda 107.121); tiinnfigiin ii. kihi kiistdr ein Mensch ist durch sein/das Fenster zu sehen (Ub. 188); 3. iiber, auf; mahyn ii. arai odfilibyt er *ilst. blickte nur auf den Wald (Ub. 188). - YgL iistff je drei (Ub. 137). iit I, II s. rit I, II. iit- 1. Fischnetz durch ein Eisloch ins Wasser lassen, unter dem Eis zum anderen Eisloch ziehen (DemJ. UA 143.8);2. schubsen, stoBen (Ub. 167). jak. ilt- 1.2. id.: osm. it- 2. id'. - YgL iltiln-. - s.Etym.:: ilttrik. iitldrk iit5ffenj(dik) s. iliilgdi(dik\. iittnk @elt. T 162.4,7), iitiik (eMa 162.5) 1. milchgebend; iigiis ii. viel Milch gebend (eMla 162.4); agyiak ii. wenig Milch gebend (eMa 162.5); 2. Milch-, mit Milch zubereitet; fi. Caj Milchtee (ebda 162.7). - Etym.: (rit Il. iittfl- durchbohren (Dem'j. VA 144.7)- - Etym.: ('frt 1. iitii/giin- (ii.ktv) nachahmen, nachmacheq uskin hagatyn ii.giin- Hasenlaute imitieren (DJa 153); barytygar gininiii.ktnrii er folgte ihm in Allem (DJa Etym.:: jak. i)ti)gi)n- id. G,STJa I 515). 181).

255

fittn- (iittv) Fischnetz durch ein Eisloch ins wasser gelassen werden (ub. 100). - Etym.: (ilt-. iitiiii s. alrio. iitiidl/fl- '?' (DJa 85 [im Gedicht ,,Kiihiin":] an dojdu agytyr lbytyty il.frr).

U
-.t uguh- s. uogula-. fttrli r. Hohe, Gipfel (ub. D 61); ft.ttnn kiir- von oben herabblicken (DJa 147); 2.nach oben; fi. tagys- starten Flugzeug (DJa 175); 3. Westen (DO 68); a. Stiden (Ub. D 61; NR: BeKo. 8l). YeL frhd+i; allara; sdpat; tas II. i

fthflgi ftn-

UA t18.32g) l. wachsen (alle Belege auBer DJa); ftniir ot junges Gras (s. karysta-); 2. sich entwickeln
(DJa

siidlich (Ub. D 62). (ilhd. - Etym.: I (DJa; DemJ. UA 106.78, 146.10), iin- (DemJ.

l.

seBhaft am Oberlauf eines Flusses bei territorial-ethnischen Namen; 2.

119).- Etym.:: jak. fin- t.2. id. (*6n-) trkm.

6n-

l.

id.

Etym.:: jak. 'ilt id. - pefo.; DO), fit (Belt.(*ilt) alt iljt id.6Sffa I 639). 79); iit bnrfit II T) Milch; ahifit Sauermilch (BeKo. Milch geben (Belt. T 162.4); fit ttitiin milchwei8e Flamme (DO 73). : jak. 'frt id. (*sd? ) trkm. siljt id. - Etym.: fitfln Spitzmaus (DSJ 272).

ff leuchten (s. ol II). finnflr- aufziehen, anpflanzen, ziichten; offoru ft. Blumen anpflanzenfziichten (DJa 197). Etym.: (frn- I. ftr- I s. rir- I. fir- II 1. an-/treiben; tabalary ftr- Rentiere antreiben (DJa l9); 2. weg-/fort-jagen den Feind (DJa 196). Etym.: : jak. ilr- 1.2. id. Vgl. i)s-, i)rbtiktd-. ftt r gU.; Nad.), iit (DemJ.-UA 143.1) Offnung (Ub. - Loch (Nad. t8). t2),
fin-

finndr-.

vgl.

v
Velikaj groB (s. Oktjabfskal). vertolEt Hubschrauber (DJa 90). Etym.: (russ. 'vertoldt - Kraftwagen habend (DJaid. vezdexodtdk einen gelindegingigen 89). ( russ. vezdechod geliindegiingiger Kraftwagen. voin Krieger, Soldat (DJa 197). Etym.: ( russ. voin id.

-.

Etym.:

voprositel'nyj s. znak. vosklicatelnyi s. znak. : voLatai Pionierleiter (DJa 53). voiatyj id,. - Etym.: russ.Arztin (DJa27). vraE Arzt, Arztin; min iriim v. meine Mutter ist ( russ. vrai Arzt, Arztin.

Etym.:

256

Etym.: (russ. vympel id. vympet Wimpel (DJa 177). Etym.: (russ. vystavka id. (DJa 139). vystavka Ausstellung id.

) jak. bystapka

x
xabiiaxdn s. kabjyakan. xa[Caga s. kaiiaga. xalykdr Brennholzstelle in der Hiitte.
286).

Etym.: ( russ. kotegar Heizer (DSJ

Vgl. agyiak. xahyaiax etwas, ein biBchen (DSJ 284)' (Ub. 149). - Ygl. kahy' xahyr- laut schreien, heulen xallin s. kallan. xalxali- s. kalkala-. xamnastix s. kamnastdk. Etym.: (xamxamnir-xaramaj alles Lebendige, alle Lebewesen (Ub' 124). ( *xamnd- : kamna-) * xaramai (Kal. MEJ 88: (xara [ : mo' nyr (Part. qaral schwarz; gewohnlich, gemein); vgl. xarama. xagalda an H<irnern des Rentiers befestigte, aus einem Holzplflttchen mit Etym.: ( ewk. karyald(r)e Rassel kleinen Kugeln bestehende Rassel. (DSJ 279). xara s. kara. xaraktik s. karaktak. xaramaj s. xamnfr-x. xara[a s. kararya. Vgl. xamnfr-xaramai, kararla' xarima dunkel Rentierfell (DSJ 280). xarbaki s. karbakt. xarbykti s. karbakl. xary s. [uoxaiar. Etym.: ( russ. kazarka (DSJ 284). xasirka Gans mit weiBer Stirn. xasti- s. kasta-. xastik s. kastak. S. Hatarla. Xatanga Flufiname (Art. 79). - 'ne sdobre4naja Zirom lepe5ka'). xatarba Art Gebiick (DSJ 285: xi s. ka. xibul s. habul. xdhar s. kariyhar. xijlyk s. kajluk. xiE groB. Etym.: ( ewk. kali id. (DSJ 273)' - Vgl. muria kali. - Etym.: ( russ. galstuk Krawatte (DSJ 273). Vgl. galstuk. xiltys Schal. Xeta Flufname (DJa 42). xoburgan waagerechter Weiden- od. Birkenholzbogen am Vorderteil des Schlittens (DSJ 287).

257

xoh[n s. kohun. xojit s. koju. xok xok Nachahmung der Rabenstimme (Po. 164). xollogos hoher Pelzstiefelschaft (DSJ 288).

Vgl. hok

II.

xolomo s. golomo. xoloruk Regal, Gestell filr Bilcher u.ri., Fach (DSJ 289). xognomuoj s. korlnomo. xopd s. kopo. Etym.: (*koi. Vgl. kohon. xos s. bya. Etym.: ( russ. koievoj (in: v koievoj, iz koievo) ( russ. dial. xosobuoj s. hdtt. koievaja breiter, tiefer Schlitten, bezogen mit Filz, Lindenbastgewebe o.i. (DSJ 293). xostfrr s. kostfir. xoxo66 s. kokorok. xoxordx s. kokorok. Etym.: (russ. xudoinik id. xudoZnik (Pl.: x.tar, DJa 95) Kiinstler. xurun- s. hurun-, ..Y8.. i '.,-;.. xtiliijinnii- s. kiltuijinnri-. '

Y
Interjektion (drilckt Empdrung azs) (DemJ. UA 121.80). yahakiyt Witzbold, Spa8macher (DJa 79). Etym.: (*yahak *Scherz : jufl. ( *abyniak (*abyni (*abyn- ) osm. avun- sich trosten. yahax Spiel - Vgl. yahakta-, yahaktak. yahakti- scherzen (Ub. D 62).- Etym.: (*yahak (s. yahakiyt). yahaktik lustig, witzig;' y. kloun lustiger Clown (DJa 190); y. ojfi satirische Etym.: (*yahak (s. yahakiyt). Zeichnung, Bildwitz (DJa 139). yal1. Siedlung (Ub. 25);2. fremdes Haus, Nachbarhaus (DJa 142);3. Nachbar (Ub. 33, 146); 4. Bewohner (Ub. 25, 146); y.a huok hiriniin bar- durch menschenleere Gegenden reisen (DJa l4l); 5. Jiiger (KoS. T 182.26,183.34). Etym.:: jak. yal l.-4. id. (Agyl) trkm. agyl Schafstall. Vgl. ya$yt, yalla-, yallak. yald'ar krank, Kranker (DemJ. UA 145.7). -- Etyrn: : *yaldar,Part. (yaryj-. Vgl. ya$aiiy. yalfiidy krank, Kranker (Ub. 161). Etym.: (yaryj-.- Vgl. yald'ar. yal[yt Gast, Besucher (Ub. 25, 160); Moskvaga iigin iigin hirtiin y.tar kiiliilliir Besucher aus verschiedenen Orten kommen nach Moskau (DJa 64). Etym.: (yal. - in: y.a bar- (DJa l4l): y.a tagys- (DJa 19) (Dat. jn) besuchen, zu yallan- Etym.: (yallA-. Besuch gehen; y.a kdl- zu Besuch kommen (Art. 88). Vgl. yallat-.

yt

17 Pw

lgzykomawue z.

ll4

258

yallat- be-/schenken (DSJ 309); ontubut y.abyn ich schenke das (Dem'j. UA 127.275); min iiniSikii y.yam ich werde dir ein Geschenk geben (ebda yallan-, yallaty. 127.298). Etym.: (yalla-. - Vgl. yallati (DSJ- 309), yallaty (DemJ. UA) Geschenk; y. ilt- als Geschenk mitbringen (Acc. etw.) (Deml. UA 128.312). Etym.: (yallat-. yalll-r- 1. zu Besuch gehen; 2. zu Besuch sein (Ub. 146; DSJ 309); y.i kiil- zu Besuch kommen (Ub. 192). Etym.: (yal. Ygl. yallan-, yallat-. - benachbart sein (DemJ. UA I ll.2l3). yallik adv. als Nachbar(n); y. olorEtym.: (yal. - (Ub.; BeKo.; DSJ;Nad. 2l), yrakan (Ub. D 59) 1. schwer; kulgdga ya. yaiakan schwerhorig (DSJ 310); 2. schwierig, kompliziert (Ub. 124);3. schwanger (Ub. 189); ya.a huok unfruchtbar (K: BeKo. 79). Etym.: : jak. yaraxan jak. yar l.2.id. (*agyr ) trkm. dial. agyr l.2.id. yarat-. 2.3.id; vgl. -Vgl. yaratyarat- schwanger werden (DemJ. UA 139.6-7). Etym.:: jak. belasten (yar (s. yarakan). yary s. yary. yaryj- (DemJ. UA 108.134: yald'V; Ub. 120: yallV und yaldV [mriglicherweise ein Druckfehler: (yaldar) : yaldar fiir (yald'ar) : ya$arl) krank sein/werden. Vgl. yary, ya$aity. yar! (Nad.; DemJ. UA 105.57), yary (Dem'j. UA 145.6) 1. Krankheit (Nad. 22);2. Schmerz (DemJ. UA 105.57); ya. gyn- Schmerz zuftigen, quilen: kbtdril ya. gynymal du sollst keine Vogel quiilen! (DemJ. UA 145.6: 'ne izdevajsja [sic!] nad pticami!'). Etym.:: jak. yary 1.2. id. (*agyryg) trkm. agyry 1.2. id. yas Baumharz (Nad. 46). Etym.: : jak. yas id. (*sagyz ) atti. sagyz id. yba$ s. ubaj. ybdgyr Handgelenk (DSJ 310). ybyj auBerordentlich, sehr (DemJ. UA 87.73). : jak. ybys- id. (Kal. ybys- (ypsV) sich vereinigen (Ub. 45). - Etym.: V 36: : od. ( mo.). Ygl. ypsy, yksa-. ytta brrrrl Ausdruck des Frierens (DJa 25). Etym.: : jak. y[ta id. ygdiCy s. dmij. Etym.: ( yk-. ygyr- 1. kommen lassen, herbeordern (DSJ 310); biijntigiir y. jn zt sich bitten (DJa 150); ir{itin y. nach der Mutter rufen/seine Mutter zu sich rufen (DJa " 163); 2. einladen (s. y/-). - Etym.: jak. yrlyr- id. - Yel. yyy{y, ygyryn-. ygyryn- zu sich rufen/kommen lassen (Ub. 176). Etym.: (ygyr-. ygyr! Aufforderung; partiiabyt y.tynan auf Aufforderung unserer Partei (DJa 116). Etym.: (ygyr-. yj Monat; -biitiin yjy den ganzen Monat lang (Dem'j. UA 87.69); tis yjda Partitiv drei Monate lang, in drei Monaten (Ub. 117).- Etym.: : jak. yj l.id.; 2. Mond <*Aj> fikm. aj 1.2. id. Vgl. die Monatsnamen: kiln taksar yja; illdst yja; hyaryan yja; tabata timijdlr yja; tugut tdrfir yja; u ktildr yja; byrdak yja; yrgakta yja; yjbanyap yja; pokruop yja (: bus torlor yja); mitiririp yia;

259

'Mond' im Dolg. s. yjdak. yj- ausbreiten (2.B. Leder auf dem Boden) (DemJ. UA 141.13). yjn- 1. auf-lan-lhdtngen; tiinniigiigiir y. am Fenster aufhiingen (DJa l3S);
holflrun uot iirdiigiir y. seinen Kessel iiber das Feuer hingen (DJa 155); 2. in: mririttin y. den Kopf hiingenlassen (DemJ. UA 98.131). Etym.: : jak. yja- 1.2. id. S. yjyr mas; yjalyn-. yjik Gesetz (Ub. 90). Etym.: : jak. yjax Anordnung; Hinweis ( jak. y7'yjaktak. bestimmen, vorschreiben. - Vgl. yjnktnk adj. Anordnungs-, Befehls-, Befehl habend (DO 74). Etym.: (yjak. - wurde an die $Al/yn- (y.lV) gehiingt werden; stenaga kartina y.lybyt ein Bild Etym.: (yja-. Wand gehingt (DJa 44).

kararya kiln yja

(Ub. 55) sowie aprel , maj , mart , stinttibir.

Ztn Bedeutung

yidak adj. mit Mond (s. kilnnrik). Etym; (yj. yjyr mas Galgen (DemJ. UA 94.10). Etym.: (yja-. yjyt- (yjtv - yjytv) fragen (Ub. 192); yjtir d[? yjytyaktybyn - 'spro5u, kak wirst du ich werde fragen (Ub. 182: ugovori[danach] fragen? - Ua,l li6'); yjyta hatir er fragt umsonst (Ub. 155); ogobuttan yjytabyn ich frage mein Kind (Ub. 120); abihyttan ubajdaryn yjyppyt er fragte den Teufel nach seinen Briidern (DemJ. UA 127.287); iin yjyppytyn gini tuhunan du hast nach ihm gefragt (DemJ. D 180.168). Etym.':jak. yjyt- id. (*ajj)t- ) 6uv. yjt- id., qg. aj(v)t- id. YgL yjytyn-, yjytt. yjyt/yn- (y.tv) fragen (DO 75); honton kanna-da barbat buolbut y.tybakka seit diesem Tag geht er nirgendwo mehr hin, ohne gefragt zu haben (DJa 136). (yjyt-. - Etym.: yjyti Frage (DJa 5). Etym.: (yjyt-. yk- (ygV) melken; korovattan ygallar agyjak flmiji von der Kuh bekommt man Etym.: (*syk-) jak. yk[wortl.: melken sie] wenig Milch (DSJ 311). pressen; vgl. jak. ya- melken (*sag-. S. ygaiiy (s.v. rimij); yktar-. ykkard/a zwischen (Ub. 122); y.ybytynan s. mdkkilj-; ikki tis y.ylarynan barbyt er ging zwischen zwei Felsen hindurch (Ub. 122); ikki karak y.ygar oksubuta er hat zwischen die beiden Augen geschlagen (DemJ. UA 86.41). Etym.: : jak. ykkarda <*ikki I arda. - etw. intensivst spiiren, die iuBerste Grenze erreichen; hylajan y.tym ich yksibin im Extrem miide (Deml. UA 121.74). Etym.: : jak. yksa- id; in eine Sackgasse geraten, an die Wand gedriickt sein (geh<irt mit ybys-, S.o.,
yktar- sich melken lassen (Belt. T 162.3). Etym.: (yk-. yl- 1. nehmen (Ub. 36);2. fangen (Ub. 113); iigiis balygy yl- viele Fische fangen (DemJ. D 178.30); 3. spiiren, wahrnehmen; hytyn yl- den Geruch sptiren (KoS. T 185.34). Gram.: (nach -an-Ger.) drtickt eine vom Subjekt fiir sich selbst ausgefiihrte Handlung aus; ygyran yllylar sie haben fin zu sich selbst) eingeladen (DSJ 310 s.v. ygyr-); s. auch tik-. Etym.: : jak. yl-ylynyn-. 1.-3. id. (*al-) osm. a/- f . id. Ygl. yla, ylyn-, yla seit; honton y. seit damals (DJa -188). Etym.: -a-Ger. (yl-.
zusammen)

17*

260

ylak ein Querbalken im Schlitten (DemJ. UA 143.4). ylniiy s. kym y. ylby '?' in: ulakan nd'ijbin (iid-rjim) [sie!, der Gewdhrsmann hat wohl selber tid'rjbin in tid'tjim korrigiertl y. tru buollar, iihigini tiin hik bara [im Miirchen] wenn meine iltere Schwester zum ylby-Morgenrot wird, legt sich der Nachttau auf euch (Deml. UA 128.323: 'moja star5aja sestra, kogda ludi utrennej zari byvajut, na vas nodnaja rosa vypa?!). daet' ylilak Intensivierungswort (7); y. ulaxan tyal sehr starker Wind (Demi. UA
85.20). ylgyn 1. klein (s. iitimijti); y. hymit kleines Ei (DemJ. UA 124.152); 2. kleiner, jiinger (Ub. 40, 17 4); y . kls jiingere Tochter (ebda 125 .202); y . uol jiingerer

Sohn (ebda 121.57). Ylpa mtinnl. Vorname; Y. proruok Prophet IlJa (Ub. 73).- Etym.: (russ. Ilja) jak. Ylga (Ub. 40,73). ylli- 1. singen (Ub. 153); 2. Musikinstrument klingen, ertcinen (DemJ. UA Etym.:: jak. yllA- l.id. (*yrld-) trkm. jyrla- l. id. 124.186). -Vgl. yrya, yryala-. ylyn- etw. fiir sich selbst kaufen; lipkyttan kistii y.na er kaufte sich eine Zobelmitze [?; wortl.: einen Zobel] im Geschiift (DJa 42).- Etym.: (y/-. Vgl. ylynyn-. ylyn/yn (y.nv) etw. fiir sich selbst nehmen; ogoloro ostdlbuttan karanda5ta y.nru! Kinder, nehmt euch Bleistifte von meinem Tisch! (Art. 80). Etym.: (yl-yn-yn-; s. ylyn-. - 1. gierig (Belt. 44; Nad. PAD 32); 2. Habgier (Nad. 31). Etym.: : jak. ymsi yms'y 1.2. id. Ygl. ymsyr-. - (Art. 83), groBe Lust haben/bekommen; hahyl onu kiiriin ymsir- 1. begehren y.da balykka der Fuchs sah das und bekam groBen Appetit auf Fisch (DJa jn) (DJa 125). Etym.: (ymsy. 148); 2. beneiden (Dat. - iriiitin y. inygar er sieht seine Mutter in einer ynari 1. entfernt, weit; kiiriir (weiter) entfernten Tiir (DemJ. UA 120.26); y. hyl im vorletzten Jahr (DSJ 312);y. kiin vorgestern (ebda); 2. gegentiberliegend; (iirrik) y. kytylygar am Vgl. yntak; yrak. anderen Ufer (des Flusses) (DJa 99). Etym.: :- jak. yniykta- id. ( jak. yniyk yniyktd- stohnen (Nad. 35). Stohnen : atii. yniak stohnend, traurig (s. Kal. V 37). yntak weiter, entfernter (DemJ. D 182.301); y. diik weg, fort (s' kalyj-). S. ynard. Etym.: ( russ. integral id. (Ub. 69)' yntygral Kooperativladen. Etym.: ( ewk. intika Mijtze aus yntyka Miitze mit Polarfuchsschwanz. (Ub. 63). Rentierkopfhaut Etym.: : jak. yiyryriyr- (Art. 83), ygyr- (DSJ 314) hinunterschlucken. id. : atii. siryir- id. ruyr- s. yriyr-.

26r y8ylya Biene, Wespe; tojon y. (DemJ. UA 107.108; : y.lar tojonnoro (ebda " '" ize,zlt) [im Mlrchen] Bienenkonig(in); s. auch tirt' - Etym': : jak' yuyrya id., wohl onomat. (yry (KaL NR 96f')' ygyr nentierlastsattel (DsJ 314). - Etym.: : jak. yrlyr sattel6srra I 658). (Ub' aD; kiin hirin gyffa i,nty t. Fuge, Verbindungsstelle, Beriihrungspunkt -abihy hirin y.tygar [im Miirchen] an dieser Stelle, an der das Land der Sonne und das Landdes Teufels aufeinander treffen [wortl.: sich beriihren] (DemJ. UA 110.185); 2. Ritze, Spalte (Ub' 3l)' - Etym': (vbvs-' yrakan s. yarakan. Etym.: ( russ. Roman) jak. Aramdn (ub' 73). Yramln mrinnl. vorname.

Vgl. YstaPdn. yru. ,urri"., rein; of ihin aji hirigiir, y. hirgii baryakpyn

tuksubat es pa3t mir

Etym.: : jak. yras id. (*ary[-ai' - Vgl' yrnk (alle Belege auber DemJ. UA 86.48), ]rak (Deml. UA 86.48) fern, enifernt, weii 1Ub. 126); ikkitii kat y. doppelt so weit (DemJ. UA92.25);y. blr posdlok eine weit entfernte Niederlassung (DJa 141); y. hirtiin kiil- aus einem fernen Land kommen (Art. 84); l. f. bar- sehr weit weg fahren (DemJ. UA 36.48); y.tan kiihtin- von weitem sichtbar sein (ebda 129.341). Vgl. arak-; yraktagy; ynara' Etym.: : jak. yrax id.: osm. yrak id. - uol y. ein lediget zat (DemJ. (ub. 68, 112); yr-aktigy zar " ua"q+.r;; [w-ortl.: der Ferne] y. xilrite (Zaren-)Reich (?!): btr y. kihitigtir ikki y. buoluokputun
yrdsta-'

daher nicht, zum Paradies, einem reinen Ort zu gehen (DemJ.

UA

110.182).

satammat es ist nicht gut, wenn es in eindrm Reich zwei Zaten gibt (DemJ. EtYm.: (Yrak' UA 98.113). yriky vorne und hinten offener Reiseschlitten mit krummen Kufenbalken'

yrdsta- saubern, reinigen, putzen (ub.72). -- Etym.: (*yrds (s. yrcs). - s. /rs. yrbr Laichzeit der Fische' - Etym.: ( ewk' irbe id' (Ub' 63)' yrbaky (ub. 41), yrbixy (ub. 131), urbiky (DJa 47), urubaky (ub. 70) Hemd.

yrbixy s. yrbaky. yrgut in (Vor. SZ 174; DSJ 314; Ub. 55), yrgikta (Ub.
174) Rentierbremse Insekt.

yrgaxta s. yrgakta. yrgikta s. yrgakta. yrlyqyna- brummen, knurren (DJa 153). - Etym': - jak: yr'lygyna- id' yry" ii.a, Gesang (IJb. 124,1a|; ilink y.ta Vogelgesang (Dem'i D 179 59)^; y. yna- Liedeisingen (DJa 26); abdhy y.ta Gesang.-des Teufels (DemJ. UA iOi.f:, .golos derta'). - Etym.:: jak. yrya id. (ESTJa IV 285 s.v.7yr). Vgl. ylla-, YrYala-. yryali- Lied(er) singen (Ub. 147). - Etym': (y'yo' yryarerr @emJ. UA)' yryalax (Do) 1. singend (DemJ. UA 105.38);2. mit -S' olorlko' Etym': (y'ya' einem Lied, Liedes- (DO 7)' gildrin' Etym': : !s? (DemJ. UA 105.45)' ys in: ys tumandichter Nebel -S'

64), yrgaxta (Vor. SZ Etym.: (ewk. irgakta id. (DSJ 314; Ub. 64)'

262

ys- spritzen, spriihen (Ub. 18; Nad' 45). (*sai- ) osm. sai- .streuen. Etym.: (russ. yskila ausgeh<ihlte walze, in der sich kleine Steine befinden. (Pek. 3828). skalo Teigrolle ) iak. yskala id. Etym.: (russ. dial. skrad id. (DSJ 315). yskyrit versteck des Entenjilgers. - stakan id. (Ub. 70)) jak. ystakan id. Etym.: (russ. ystakin (Tee-)Glas. ysta/n- 1. springen (s. btirdstid; byha); ojbo4io y.n- ins Eisloch springen (DJa 144); dogorum tirdtitiiglir mastan rys y.mmyta ein Luchs ist vom Baum auf meinen Freund gesprungen (DJa 130); 2. platzen, brechen, in Stiicke gehen, sich abreiBen (DJa 130).- Etym.: : jak. ystan- 1.2. id. - Vgl. ystaryald-' Etym.: : jak. ystatlald- id. ( jak. ystatJa ystagali- springen Hase (DJa 133). Sprung (jak. dolg. Ystan-. Etym.: ( russ. Stepan) iak. Ystapan (Ub. Ystapin mdnnl. Vorname Stephan. Ygl. Yramdn. 73). Etym.: : jak. ysta- idysti- zer-/kauen (s. ilbirihtik). ystitSy s. ilbirihrik. yt Hund (Ub. 83, 154); nhinkii bdr yt? habt ihr einen Hund? (DJa 40); yt ogoto Welp (Ub. 189; DJa 66); bulEut yt Jagdhund (DJa 39); tabahvt yt Etym.: : jak. yt id. : gt:d,r. it id. @Sffa I 385). Hirienhund (ebda). Etym.:: jak. yt- id. (*at-) trkm. atyt- I schieBen (Nad. 2l;IJb. l5l).
werfen.

yt-

ytanrf,ak weinerlich (DemJ.

(yta-. - Etym.: (Ub. 164); bu kls y.ta, y.bytynan utujan yti- weinen; yty yti sehr weinend kilbyt das Miidchen weinte und es schlief weinend ein (Ub. 162). : jak. yta- id. (Kal. MEJ 90). - YgL ytylla-. - Etym.: ytiddy s. ,t-.

II s.rt-.

UA

139.12).

yti|i-

[sic!] s. ytyala-. yttik 1. Hund(e) besitzend; bihigi ikki y.pyt wir haben zwei Hunde (DJa 39);2. mit Hund; ulakan kihiliir y. ginini ktirdfi hyt[ybyttar die Erwachsenen sind ihn mit Hund suchen gegangen (DJa 136). - Etym.: (yr' ytyali- (Ub.; DemJ. D), rAH- [sic!] (KoS. T) 1. mehrmals schieBen (ub. 151); 2. jagen;killary y. wilde Tiere jagen (DemJ. D 178'1);3. erlegen; alaBannan y. mit SchieBbogen erlegen (KoS. T 188.49)' - Etym.: <tt-' - VgL ytyalan-. (ytyala-. ytyalan- jagen (KoS. T 136.10)' - Etym.:y.ar der winter liiBt den Schnee ytyj- drehen, wirbeln lassen; kyhyn kiry jak. ytyj- idaufwirbeln (DJa 132). - Etym.: yty y.yr [sic!, : ytt y.t4 sie weint stiindig (DemJ. uA 104.25). yry|t/a- in: biiik yta-. - Ygl. ytyn- (yttv) klettern; hiry kyajan yttybatylar sie haben es nicht vermocht, auf den Berg zu klettern (DemJ. D 180.140); kannyk da iijngn mirf,igin nrgijbntinniir, iirdii bfirt [sic!, : ilrdilbdrlffibatynnar [im Mlrchen sagt eine Frau, die sich in einen Stein verwandeln soll:] (Menschen) sollen nie um

263

oderi vysoko [sicl] podnimat'sja budet tsicrll. Etym. : jak. ytyn- id,. ytyr- beiBen; kihi tyla kfthii huok, y.ara kftstflk die Menschenzunge hat keine Kraft, doch sie kann [mit worten] kriiftig beiBen [wortl.: ihr BeiBen ist kriiftigl (DJa 157). Etym.:: jak. ytyr- id.: osm. ysyr- id.6Sffa | 611). S. ytyria,- ytyryk. ytyrca Art zange an einem stiel zum Anfassen der heiBen Topfe u.ii. (Nad.
35).

mich herum gehgn [oder] auf mich klettern (DemJ. uA lzg.340 bietet eine vollig falsche Ubersetzung: 'v kakoe-to stoletie menja obojdut

krugom,

tak kak

[sic!]

ytyryk b<ise, bissig Hund (s. kirynrik). (ytyr-. - Etym.:jak. ytys ytys Handfl2iche (Nad. 22; DO 74). : - Etym.: (StachM ETE Nr. 1).

id.:

osm. avu{

id,.

jrak s. yrak.

Interjektion ach, tja (DJa

103).

(erst) hinaus, nachdem ich ihn geyiirmt habe, einen Miiden lasse ich (erst) hinaus, nachdem er sich erholt hat (DemJ. uA 106.93);2. durch-l rein-lassen; dlti diek yt- ins Totenreich hineinlassen (ebda 110.lg6); 3. schicken (Nad. 21); hurugu ft- einen Brief schicken (DemJ. D 179.3g); masti it- nach Holz schicken (ebda 179.51). : jak. tt- l._3. id. - Etym.: | 332). - Vgl. yt- l; ytalan-. <*t6- 6Sffa italan- aus-/ab-spannen Rentiere (Belt. T 16l.z). - Etym.: <*ytata-,Iterat. <rt-.

1. Rauch, Kohlendunst (Nad. a5);2. RuB (Nad. pAD 34). Etym.: jak. ys 1.2, id. (ESTJa 379). Vgl. ys. it- (Nad. 2l;Ub. 127,164; DemJ. D; DemJ. UA 85.8), yt- (DemJ. UA 86.38, 106.83, 110.186) 1. hinauslassen, freilassen (Ub. 127 Dem,j. UA g6.33); itan kis- eine schnur lockern, kisen.(Demj. uA 85.g); torymut kihini ititiin ytiicybyn, hylajbyt kihini hynrflatan ytiicybyn einen Frierenden lasse ich

irdn- be-/auf-laden; tabaga .y. etw. auf ein Rentier laden (Art. Etym.:: jak. yrt- id.6Sffa I 180).

g3).

fs

Z
zailaila s. saddia.

lingii binrbit z.ln Hausaufgaben (DJa r84). Etym.: ( russ. zadanie id. sadantia. - YgL zadanija,z.ny oror- Hausaufgaben machen (DJa zadanija (Pl.) Aufgaben; fiiitflgi lg3). Etym.: (russ. zadanija, Pl. (zadanie (s.o.).
zadanie Aufgabe;

264

zakonnik Gesetze/Regeln habend; oktjabrdnoktar bljiiliiri z.tar die oktiab' rEnok,s haben ihre eigenen Gesetze (DJa 123). - Etym.: (russ. zakon Vgl. zallak. Gesetz. (t]tt' zal id' fizkulturnaj z. Turnsaal (DJa Sa)'. zal Saal; -Pty.m': habend; pionerdar biijiiliirli z.tar die Pioniere haben ihren eigenen Saal ""ffat (DJa 84). YgL zakonnak' Etym.: (zal' Saal - hariierda'2. olorobut morgens machen wir Gymnastik Cymnartih ""t;"6t" Zq). Etym.: (russ. zariadka id' YgL zariadkahyt' iAtt. sportlich; z. ogolor sporiliche Kinder; Kinder, die viel turnen (DJa ""tiiar."rtvt EtYm.: (zariadka. 125). zasada Hinterh-alt, Falle"(DJa 195). - Etym.: (russ. zasada id. ,""o0 gf.' z.tar) Fabtik, Betrieb (nfa t13)' - Etym':.(russ' zavod id' (DJa 123). tr.gV) Abzeichen; komsomofskaj z.k Komsomolabzeichen "nolo11 id., Dimin' (znak (t'") - . Eiym.: (russ. znaiok znak zeichen; mjagkij z. weiches zeichen (DJa 24); tverdyj z- Hartezeichen (DJa 30); voprositerng z. Fragezeichen (DJa 59), vosklicatefnyj z. Ausrufevgl. znaiok, znaktdk. Etym.: ( russ. znak id. zeichen (DJa 59). (tyllar) (Worter) mit weichem Zeichen znaktik mit einem 2eichen;hjagkij z. EtYm.: (znak. (DJa 2Q. Vgl. Etym.: (russ' znamenosec id. ,nn;1"rror".'Fahnentriig"t (Olu 159).
"Fahne, vgl' Etym.: ( russ. znamia id. Banner (DJa 122). znamja znamialdk, znamenose c. unter ,nn111lont mii einem Banner; bunnuk z. bijdary kyajbyttara Menschen (znamia' dLsem Banner haben die Reichen besiegt (DJa 122). - Etym.: Etym.: ( russ. zveroferma id' zveroferma Tierzuchtfar,m (Art. 82). Etym': ( russ' zviizdoika (DJa 122). zvezdoika kleines Stern-Abzeichen Vgl. huluskanSternchen. Klingel, Glocke; z. tyglhiltt die Glocke l[utete (DJa 17). - Etym.: zvonok YgL iuoran' (russ. zvonok id. (DJa I j); kylgas (uhun) glasnaj z'k Kurz- (Lang-) vokal ntlk (z,gY) 1. Laut '@ia?t); 2. Lautwert; mjagkij znako tvardyj znak z.gr huoktar das weiche Etym.: ( russ' (DJa 30). iundl das Hirtezeichen haben keinen Lautwert YgL zvuktak. zvuk l. id. Laut(wert) habend; kas z.taryi bu tyltar? wieviele Laute haben zvuktik einen (DJa diese worter? (DJa l l); uhun glasnaj z. tyllt worter mit Langvokalen (DJa 30)' 16); bukva baryta z.tar duo? hat jeder Buchstabe einen Lautwert? Etym.: (zvuk.
znamja.

z
(russ. livotnai Tier (DJa 39); liatflgi i.dar Haustiere (DJa 133). - Etym.: iivotnoe id. (russ' iurnal id' Zurnal Journal, Zeitschrift (DJa 181)' - Etym':

1745

ZESZYW NAUKOWE
UNIWERSYTETU JAGIELLONSKIEGO

MLXXXVI
PRACE JEZYKOZNAWCZE

zESZY'l

ll4

NAKLADEM UNIWERSYTETU JAGIELLONSKIEGO

Wydanie

l6'o/,o.'Papier kl. lll, 80 g. Oddano do skladania w styczniu 193 i. lodpisano do druku w maju 1993 r' Druk ukofqono w crencu 1993 r. Zam' 25193
Skladano

I.

Naklad 500 116 egz.

Ark' wyd' l7' Ark druk'

odbito

w Drukarni Uniwersytetu Jagiellodskiego w Krakowie ul. CzaPskich 4

Das könnte Ihnen auch gefallen