Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
sicocxlis Sswavla
suraTi 1.1
ZiriTadi koncefciebi biologia sicocxleze fokusrebuli mecniere-
baa
4
(a) rigiToba. mzezusmziras axlodan (b) evoluciuri adaptacia. evoluciuri adaptacia.
daTvalierebis Sedegad vxedavT am juja cxenTevzas garegnoba cxovels mis garemoSi
Zalian daxarisxebul struqturebs, niRbavs. aseTi adaptaciebi mravali Taobis ganmavlobaSi (g) pasuxi garemoze. veneris es qoSi
romlebic sicocxles axasiaTebs ganviTarda, im individebis reproduqciuli warmatebis garemos stimulze sapasuxod, (Ria
saSualebiT, romelTa memkvidreuli Tvisebebi saukeTe- xafangze nemsiylapias dajdomaze sapa-
sod morgebulia maT garemosTan. suxod), swrfad xuravs xafangs.
5
suraTi 1.3 kvleva: biologiuri organizaciis doneebi
4. populaciebi. populacia im saxeobis yvela individisgan Sedgeba, romlebic konkretuli arealis sazRvrebSi binadroben. magaliTad, on-
tarios tye Saqris nekerCxlis xeebisa da amerikuli baribalebis populaciebs Seicavs. axla SegviZlia Tanasazogadoebis ganmartebac dava-
zustoT, rogorc populaciebis nakrebis, romlebic konkretul arealSi binadroben.
5. organizmebi. individualuri arsebebi organizmebia. organizmebia nekerCxalis yoveli xe da tyis sxva mcenareebic. igive exeba tyis yvela
cxovels, mag. bayays, ciyvs, daTvsa da mwers. niadagi dasaxlebulia mikroogranizmebiT, baqteriebiT.
6. organoebi da organoTa sistemebi. Cvens winaSe ixsneba foTlis struqturuli ierarqia, roca ufro rTuli organizmebis sicocxlis age-
bulebas vikvlevT. nekerCxlis foToli organos magaliTia anu sxeulis, romelic ori an meti qsovilisgan Sedgeba (romlebsac davinaxavT
masStabis Semdegi cvlilebisas). Reroebi da fesvebi mcenaris sxva ZiriTadi organoebia. adamianis organoebis magaliTia tvini, guli da
Tirkmelebi. adamianisa da sxva rTuli cxovelebis organoebi organizebulia organoTa sistemebSi, romelTagan yoveli organoTa gundia,
romelebic TanamSromloben konkretuli funqciis Sesrulebisas. magaliTad, adamianis momnelebel sistemaSi Sedis organoebi: ena, kuWi da
nawlavebi.
7. qsovilebi. foTlis qsovilebis dasanaxad, masStabis Semdegi Semcirebisas, mikroskopi gvWirdeba. marcxniv gamosaxulia foTlis ganivi
Wrili. foTlis SigTavsis fiWisebri qsovili (fotos zeviTa nawili) fotosinTezis mTavari adgilia, anu im procesis, romelic sinaTlis
energias Saqrisa da sxva sakvebis qimiur energiad gardaqmnis. Cven gadaWril foTols iseTi kuTxiT vuyurebT, rom SegviZlia zigzagisebri
qsovili davinaxoT, romelsac epidermas, foTlis zedapiris kans, uwodeben (fotosuraTis qveda nawili). epidermaSi gamavali forebis sa-
SualebiT airi naxSirorJangi, Saqris warmoebis nedli masala, foTlis SigniT ganlagebul fotosinTezirebad qsovils aRwevs. am masStabze
SegviZlia davinaxoT, rom yovel qsovils ujreduli struqtura aqvs. sinamdvileSi, qsovilis yoveli tipi msgavsi ujredebis jgufia.
6
8. ujredebi. ujredi sicocxlis agebulebis da funq-
ciis ZiriTadi erTeulia. zogi organizmi, rogori-
caa ameba da baqteriebis umetesoba, erTujredi-
ania. sxva organizmebi, mcenareebisa da cxovelebis 8
CaTvliT, mravalujrediania. erTujredian org-
niamzSi sicocxlis yvela funqcias erTi ujredi
asrulebs, mravalujredian organizmSi ki, samuSao
ganawilebulia specializrebul ujredebs Soris.
adamianis sxeuli miliardobiG T sxvadasxva tipis
mikriskopuli ujredisgan Sedgeba. maT Soris kun-
Tovani da nervuli ujredebia, romlebic organi-
zebulia sxvadasxva specializirebul qsovilebSi.
magaliTad, kunTovani qsovili Sedgeba kunTovani
9 10
7
struqturuli ierarqiis mimoxilvas gavagrZelebT, ufro cocxal obieqtebTanac urTierTmoqmedebs, maT Soris,
axlos davaTvalierebT or biologiur dones, ekosiste- fesvebTan dakavSirebul niadagis mikroorganizmebTan,
masa da ujreds, romlebic ganlagebulia zomis Skalis da cxovelebTan, romlebic misi foTlebiTa da nayofiT
mopirdapire boloebTan axlos. ikvebebian.
sicocxle sicarieleSi ver iarsebebs. yoveli orga- nebismieri ekosistemis dinamika or mTavar process
nizmi sakuTar garemosTan mudmivad urTirTqmedebs, sa- moicavs. erTia sakvebi nivTierebebis mimoqceva. magali-
dac sxva cocxali organizmebi da aracocxali obieqtebi Tad, mcenareebis mier SeTvisebuli mineraluri nivTiere-
Sedis. magaliTad, xis fesvebi niadagidan wyalsa da min- bebi, sabolood, niadags ubrundeba, Camocvenili foT-
eralur naerTebs iwovs; foToli naxSirorJangs haeridan lebis, mkvdari fesvebisa da sxva organuli narCenebis
STanTqavs; qlorofiliT absorbirebuli mzis energia daSlis Sedegad, romelsac mikroorganizmebi Aaxorciele-
fotosinTezs wamarTavs, romelic wyalsa da naxSioror- ben. ekosistemaSi mimdinare meore mTavari procesi mzis
Jangs Saqrad da Jangbadad gardaiqmnis. xe Jangbads haerSi sinaTlis energiis nakadia, romelic producentebidan
gamoyofs, misi fesvebi ki, niadagis Seqmnas emsaxureba, konsumentebze vrceldeba. Pproducentebi mcenareebi da
vinaidan isini kldeebs Slian. organizmisa da garemos fotosinTezis unaris mqone sxva organizmebia, romlebic
urTierTmoqmedeba orive maTganze aisaxeba. xe sxva mzis energias qimiur energiad gardaqmnian. konsumentebi
7
qmneba, yvela tipis gamravlebisa da mravalujrediani
mzis sinaTle organizmebis zrdisa da ganaxlebis safuZvelia (suraTi
ekosistema 1.5). yoveli Tqveni moZraoba da fiqri dafuZnebulia kun-
Tovani da nervuli ujredebis muSaobaze. globaluri
procesebic, rogoricaa naxSirbadis, sicocxlisTvis
producentebi (mcena- aucilebeli qimiuri elementis, mimoqceva, ujredebis
reebi da fotosinTez- aqtivobis kumulaciuri Sedegia. es fotosinTezsac
is unaris mqone sxva siTbo exeba, romelic foTlis ujredebis qloroplastebSi
organizmebi) mimdinareobs. ujredis muSaobis principebis dadgena
Tanamedrove biologiuri kvlevebis mTavari amocanaa.
qimiuri energia
ujredis memkvidreobiTi informacia
8
macia kodirebulia am oTxi qimiuri asos sxvadasxva gan-
lagebis saSualebiT. rogorc wesi, genebi aseulobiT an
aTaseulobiT nukleotids Seicavs. baqteriuli ujre-
dis erT–erTi geni SeiZleba gadavTargmnoT, rogorc
`aaSene Zoweuli pigmenti~. adamianis konkretuli geni
SeiZleba “Seqmeni hormoni insulini”-s niSnavdes.
ufro zogadad rom vTqvaT, genebis umetesoba ujre-
dis mier didi molekulebis, saxelad cilebis, sinTezs
aprogramebs. yoveli genis gaswvriv ganlagebuli nukle-
otidebis Tanmimdevroba konkretul cilas akodirebs,
romelsac unikaluri forma da konkretuli ujreduli
funqcia aqvs. erTi cila SeiZleba kunTovani ujredis
kumSvadi aparatis nawili iyos; sxva cila SeiZleba anti-
sxeuli iyos, anu virusebisa da daavadebebis sxva gamom- suraTi 1.5 tritonis filtvis ujredi or, ufro patara ujre-
wvevebisgan damcavi sistemis nawili. zogi cila SeiZleba dad iyofa, romlebic gaizrdeba da isev daiyofa.
fermenti iyos, anu cila, romelic ujredebSi mimdi-
nare specifikur qimiur reaqciebs akatalizebs (aCqa- deben. adamianis yoveli ujredis qromosomebSi Cal-
rebs). ujredSi mimdinare TiTqmis yvela procesi erTi agebulia daaxloebiT 3 miliardi nukleotidis sigrZis
an ramdenime cilis moqmedebas moicavs. dnm iZleva mem- genomi. am Tanmimdevrobis erTi nukleotidi im zomis
kvidrul programas, magram cilebi is instrumentebia, asoebiT rom Cagvewera, romlebsac Tqven axla kiTxu-
romlebic ujreds realurad aSeneben da mis sicocxles lobT, genetikuri teqsti am wignis zomis daaxloebiT
inarCuneben. 600 wigns aavsebda. nukleotiduri Tanmimdovrobebis
sicocxlis yvela forma, ZiriTadSi msgavsi geneti- am genomur biblioTekaSi arsebobs genebi, romlebic 75
kuri kodis matarebelia. nukleotidebis konkretuli 000-ze mets, sxvadasxva tipis cilis warmoebas akodi-
Tanmimdevroba sxvadasxva organizms erT da igives eub- rebs, romelTagan yovels specifikuri funqcia aqvs.
neba. organizmebs Soris arsebuli gansxvaveba maTi nuk-
leotidebis Tanmimdevrobebs Soris gansxvavebas asax- ujredebis ori mTavari forma
avs. magram, genetikuri kodi universaluria, amitom
yvela ujreds saerTo konkretuli Tvisebebi aqvs.
SesaZlebelia iseTi ujredebis awyoba, romlebic nor-
magaliTad, yvela ujredi Semofarglulia membraniT,
maSi, mxolod sxva romelime organizmisTvis damaxasi-
romelic ujredsa da garemos Soris nivTierebaTa mi-
aTebel cilebs awarmoebs. erT-erTi pirveli farmacev-
mocvlas aregulirebs, da yvela ujredi sakuTari gene-
tuli produqti, romelic am teqnologiis gamoyenebiT
tikuri informaciis saxiT dnmM - s iyenebs.
miiRes, adamianis insulini iyo. mas awarmoebs baqteria,
SegviZlia ujredebis ori mTavari forma ganvasx-
romelSic adamianis insulinis makodirebeli geni Sei-
vavoT: prokariotuli da eukariotuli ujredebi. mi-
yvanes.
kroorganizmebis ori jgufi, saxelad baqteriebi da
organizmis mier memkvidreobiT miRebuli geneti-
arqeebi, prokariotebia. sicocxlis yvela danarCeni
kuri instruqciebis mTel `biblioTekas~, genoms uwo-
spermatozoidi
ganayofierebuli kvercxujredi
orive mSoblis dnm-iT.
kvercxujredi
Cvili, romelsac orive mSoblisgan
miRebuli niSnebi aqvs.
suraTi 1.6 memkvidreobiT miRebuli dnm organizmis
ganviTarebas warmarTavs.
9
birTvi eukariotuli prokariotuli
dnm ujredi ujredi
dnm (birTvis gareSe)
membrana
membrana
citoplazma
ujredi
ujredi
nukleotidi
organelebi
birTvi(Seicavs dnm)
eukariotuli ujredi Sida membranebiT sxvadasx- 1. 1.3 suraTze gamosaxuli yoveli biologiuri do-
va organelad iyofa, romlebic SemosazRvrulia mem- nisTvis dawereT winadadeba, romelSic Semdegi,
branebiT. am organelebs Soris aris qloroplastic ufro `dabali”, done Sedis. magaliTi: Tanasazoga-
(suraTi1.3). eukariotuli ujredebis umetesobis doeba Sedgeba sxvadasxva saxeobebis populaciebi-
yvelaze didi organela birTvia, romelic ujredis sgan, romlebic konkretul arealSi binadroben.
dnm-s Seicavs (qromosomuli molekulebis saxiT). dan- 2. ra kavSiria am sam genetikur termins Soris: dnm,
arCeni organelebi ganlagebulia citoplazmaSi, ujre- genebi da qromosomebi?
dis birTvsa da ujredis gare membranas Soris arsebul 3. axseniT, ratom aqvT mcenareebs cxovelebTan
mTels sivrceSi. meti saerTo niSnani ujredul doneze, vidre
eukariotulTan SedarebiT, prokariotuli ujre- baqteriebTan?
di bevrad martivia da, rogorc wesi, pataraa (suraTi
1.8). prokarotul ujredSi dnm ujredis danarCeni
nawilisgan ar aris gamoyofili da membraniT Semosaz-
Rvrul birTvSi ar mdebareobs. prokariotul ujre-
10
gziT mimdinareobs, risTvisac saWiroa qlorofilisa da
sxva molekulebis dauzianebel qloroplastSi gansaz-
Rvruli ganlageba. aviRoT meore magaliTi: Tu adamianis
tvinis rTul agebulebas seriozuli tramva daazianebs,
11
1953 wels daasabuTes, Tu rogor SeuZlia am molekulas vebze Tanmimdevuli pasuxebis gacema.
memkvidreobiTobis qimiuri safuZvelis rolis Sesruleba. sistemuri biologia sicocxles, mis yvela doneze,
2001 wels, roca uotsonisa da krikis cnobili aR- swavlobs. am dargis pionerebi ekosistemis Semwsav-
moCenidan TiTqmis naxevari saukune gavida, mecnierebis leli mecnierebi iyvnen, romlebmac sistemuri midgoma
saerTaSoriso gundma gamoaqveyna adamianis genomis, 3 pirvelebma gamoiyenes. 1960 wels maT iseTi modlebi ga-
miliardi qimiuri niSnis Tanmimdevrobis, “daumuSavebeli naviTares, sadac mocemuli iyo mlaSe Waobebsa da sxva
monacemebi” (suraTi 1.9) (mkvlevrebma mravali sxva saxe- ekosistemebSi mobinadre saxeobebsa da am sistemebis
obis genomebis sekvenirebac Caatares). presam da msoflio aracocxal kompoinentebs Soris urTierTmoqmede-
liderebma adamianis genomis proeqti yvela drois udides bebis qselis diagrama. adamianis da sxva organizmebis
mecnierul miRwevad aRiares. magram uwindeli kulturu- fiziologiis (funqcionirebis) Semwavleli biologebi,
logiuri miRwevebisagan gansxvavebiT, mag. apolonis as- ufro adrec aerGTianebdnen im monacemebs, romlebic
tronavtebis mTvareze gaseirnebisgan, adamianis genomis mravali organos mier procesebis koordinacias asaxavs,
sekvenireba didi movlenis dasawyisi iyo, da ara misi fi- mag. sisxlSi Saqris koncentraciis cvlilebis koordi-
nali. kvlevebis gagrZelebis paralelurad mecnierebi nacias. ukve maSin ekosistemebisa da organizmebis aseTi
aTasobiT genis funqciasa da maT cilovan produqtebs modelebi am sistemebis cvladebis cvlilebaze prog-
swavloben. amJamad kvleva gadavida imis garkvevaze, Tu nozis Seqmnas emsaxureboda.
rogor koordinirebs miliardobiT molekula sakuTar amJamad, sistemuri biologebi sicocxlis Seswav-
aqtivobas ujredisa da mTliani organizmis ganviTarebisa las ujredul da molekulur doneze cdiloben, ra-
da SenarCunebis procesSi. am kvlevis qvakuTxedia midgoma, sac, nawilobriv, stimulirebs genomebis sekvenirebis
romelsac sistemur biologas uwodeben. Sedegad dagrovebuli monacemebi da cilebis cnobili
funqciebis mzardi katalogi. magaliTad, 2003 wels,
mkvlevarTa didma jgufma drozofilas ujredebSi
sistemuri biologia
cilebis urTierTqmedebis qseli gamoaqveyna (xilis
buzi, drozofila, kvlevis popularuli obieqtia). mod-
biologia ganviTarebis axal saintereso etapze ga- eli efuZneba aTasobiT cnobili cilisa da maTi sxva
dadis, vinaidan mravali mkvlevari reduqcionizms axali cilebTan cnobili urTierTqmedebebis mzard monacem-
strategiebiT avsebs, romlebic sicocxlis emerjentu- Ta bazas. magaliTad, cilaA A SeiZleba B-s miebas, da C
li Tvisebebis gaazrebaSi gvexmareba: mag, rogoria iseTi da D cilebis aqtivoba Secvalos, romlebic Semdeg sxva
biologiuri sistemebis yvela nawilis funqcionaluri cilebTan urTierTqmedeben. 1.10 suraTze darukebulia
erToblioba, rogoricaa ujredebi. perspeqtivis aseTi kavSiri cilebis urTiermqedebasa da ujredSi maT adg-
cvlileba SeiZleba SevadaroT konkretuli quCis kuTxis ilsamyofels Soris.
donidan sxva doneze, magaliTad, haerSi, qalaqis Tavze, sistemuri strategiis safuZvlebi sakmaod gasage-
gadasvlas, saidanac SegviZlia davinaxoT sxvadasxva cv- bia. upirveles yovlisa procesSi saWiroa rac SeiZleba
ladebis, mag. drois, arqiteqturuli proeqtebis, ube- meti Semadgeneli nawilis CarTva, magaliTad, ujredis
duri SemTxvevebisa da moZraobis maregulirebeli sig- yvela cnobili genisa da cilis (reduqcionizmi). Sem-
nalebis araswori muSaobis moqmedeba qalaqSi manqanebis deg saWiroa imis gamokvleva, Tu rogor iqceva momuSave
moZraobaze. sistemaSi TiToeuli Semadgeneli nawili, sxva nawilebT-
sistemuri biologiis saboloo mizania mTliani an SedarebiT, Cveni drozofilas SemTxvevaSi, ujredis
biologiuri sistemebis dinamiuri qcevis modelireba. cilebi. saboloood, kompiuterebisa da axali progr-
zusti modelis saSualebiT biologebi imis prognozs amebis meSveobiT SesaZlebelia mravali kvleviTi gun-
SeZleben, Tu rogor imoqmedebs erTi an meti cvladis dis monacemebis erTgvar sistemur qselSi gaerTianeba,
cvlileba sxva komponentebze da mTels sisgtemazec. romelic modelirebulia 1.10 suraTze.
magaliTad, rogor imoqmedebs, kunTis SekumSvisas, aTeu- marTalia, sistemuri biologiis ZiriTadi idea
lobiT maregulirebel cilaze kunTis ujredSi kalciu- martivia, magram praqtika sul sxvaa, rogorc es mosa-
mis koncentraciis odnavi zrda? rogor imoqmedebs wnev- lodnelic aris biologiuri sistemebis sirTulidan
is damwevi wamali adamianis organizmis sxva organoebis gamomdinare. dagvWirda sami ZiriTadi perspeqtiuli
funqcionirebaze, romelic savaraudod, mavne gverdiT mimarTulebis ganviTareba, rom biologiur sistemebis
efeqtebs gamoiwvevs? rogor imoqmedebs gadaWarbebuli muSaobas mivwdnomodiT:
morwyva marcvlovani mcenareebis ZiriTad procesebze,
rogoricaa niadagis konkretuli mineralis gamoyeneba
maRali warmadobis teqnologia. sistemuri biolo-
da adamianis sakvebad aucilebeli cilebis dagroveba?
gia damokidebulia meTodebze, romlebsac SeuZlia
rogor Secvlis ekosistemas da mTels biosferos atmos-
biologiuri masalebis Zalian swrafi analizi da mo-
feroSi naxSirorJangis koncentraciis TandaTanobiTi
nacemebis saocrad didi moculobis warmoqmna. aseTi
zrda? sistemuri biologiis mizania am globalur kiTx-
mega-monacemebis-koleqciebis meTodebze amboben,
12
suraTi 1.10 . cilasa da ujreds Soris urT- gare membrana da ujredis zedapiri
ierTmoqmedebis sistemuri ruka. am sqemaze da-
ujredi
rukebulia drozofilas ujredis daaxloebiT 3
citoplazma
500 cila (wertilebi) da maTi urTierTmqedebebis
qseli (xazebi, romlebic cilebs aerTianebs).
aseT modelebs sistemuri biologebi aviTareben birTvi
molekulebis da ujredSi maTi uerTierTmqde-
bebis uzarmazari monacemTa bazebidan. sistemuri
midgomis ZiriTadi mizania amgvari modelebis gam-
oyeneba, rom erTi cvlilebis moqmedebis gavlenis
prognozi SevasruloT. magaliTad, konkretuli
cilis aqtiurobis gazrda, ujredis molekulur
brunvaSi gaaRwevas SeZlebs, rom sxva cvlilebebi
gamoiwvios. am meTodis erT-erTi gamoyeneba sx-
vadasxva wamlebis gverdiTi efeqtebis ufro zus-
ti prognozSi mdogmareobs.
rom maT maRali warmadoba axasiaTebs. dnm-is sekve- misioneriviT emsaxureba. magram, dRemde molodini
nirebis avtomatizirebuli xelsawyoebi, romelTa Warbobs realur miRwevebs. Tuma, rac ufro ikrefs
daxmarebiT adamianis genomis proeqti ganxorciel- Zalas sistemuri biologia, miT ufro mzardi gav-
da, maRali warmadobis teqnologiebis magaliTia lena aqvs mas biologebis mier dasmul kiTxvebze da
(naxeT suraTi 1.9) kvlevebze, romlebsac isini gegmaven. sxvaTa Soris,
bioinformatika – monacemTa uzarmazari bazebi, mecnierebi adrec cdilobdnen reduqcionizmis far-
romlebic miRebulia axali meTodebis gamoyenebiT, glebis garRvevas, rom mTliani biologiuri sis-
qaoturi iqneboda, Zlieri kompiuterebis, progr- temebis muSaobis principebi gaerkviaT. es iqamdec
amebisa da maTematikuri modelebis gareSe, rom- xdeboda, sanam axali teqnologiebis daxmarebiT Ses-
lebic mTel am biologiur infirmacias amuSaveben aZlebeli gaxdeboda Tanamderove sistemuri biolo-
da aerTianeben. axali dargi, bioinformatika, am giis ganviTareba. sinamdvileSi, aTwleulebis winaT,
uzarmazari, mudmivad mzardi monacemebis nakrebe- biologebma ukve daadgines zogi sakvanZo meqanizmi,
bidan sasargeblo biologiur informacias iRebs, romelic rTuli sistemebis qcevas aregulirebs, mag.
mag, adgens dnm Tanmimdevrobebisa da cilebis urT- ujredebis, organizmebisa da ekosistemebis qcevas.
ierTqmedebis CamonaTvals. sistemur biologias in-
terneti kvebavs, rasac is im cifruli monacemebis biologiuri sistemebis ukuregulacia
gavrcelebis saSualebiT axorcielebs, romlebic,
ekonomikaSi arsebuli moTxovna-SeTavazebis msgavsi
Tavis mxvriv, bioinformatikas kvebaven.
principi, biologiuri sistemebis zogierT dinamikazec
dargTaSorisi mkvlevrebis gundebi. 2003 wels Hhar-
moqmedebs. amis magaliTia, roca organizmi zrdis Saqris
vardis samedicino skolam sistemuri biologiis de-
molekulebis anu erTgvari sawvavis moxmarebas. piriq-
partamenti daaarsa. es pirveli departamenti iyo,
iT, roca isvenebT, qimiuri reaqciebis sxva nakrebi zed-
romelic iq bolo oci wlis ganmavlobaSi daarsda.
met Saqars sawvavis Semnaxvel nivTierebad gardaqmnis.
mezobelma masaCusetis teqmnologiurma insti-
ujredis qimiuri reaqciebis umetesobis msgavsad,
tutma sistemuri da gamoTvliTi biologiis axal
reaqciebi, romlebic Senaxul Saqars Slian, Cqardeba an
programaSi saswrafod gaaerTiana sxvadasxva depar-
katalizirdeba specializirebuli cilebiT, romlebsac
tamentis 80-de fakultetis wevri. sistemur bio-
saxelad enzimebi/fermentebi hqviaT. fermentis yoveli
logiaSi momuSave es da sxva gundebi hgvanan qvabebs,
tipi sxvadasxva qimiur reaqcias akatalizebs. mraval
sadac sxvadasxva specialistebis Sednoba xorciel-
SemTxvevaSi es reaqciebi erTmaneTTan dakavSirebul qi-
deba; maT Soris inJinrebis, medikosebis, qimikosebis,
miur gzebs qmnis, sadac yovel etaps sakuTari fermetni
fizikosebis, maTematikosebis, programistebisa da,
aCqarebs. rogor axerxebs ujredi sakuTari sxvadasxva
ra Tmqa unda, biologiis sxvadasxva sferoSi mo-
qimiuri gzis koodinacias? rogor upirispirebs ujredi
muSave biologebis.
xarjvas, sawvavis maragis dagrovebas, Saqris moxmareba-
sa da Senaxvis mopirdapire gzebis regulaciis saSuale-
mravali cnobili mecnieri sistemur biologias
biT? mag, Saqris menejmentis konkretul SemTxvevaSi.
13
uaryofiTi
ukukavSiri
enzimi1 enzimi 1
enzimi 2
enzimi 3
1.2
TviTregulaciis unari, rasac isini meqanizmis, saxelad
ukukavSiri (sapasuxo reaqca), saSualebiT aRweven. koncefciis Semowmeba
ukukavSiriGT regulaciaSi, TviT process misi gas-
avali an produqti aregulirebs. cocxal organizmebSi 1. gamoiyeneT emerjentuli Tvisebebis proncipi,
procesebis regulaciis yvelaze martivi forma negati- rom axsnaT winadadebis kavSiri anabanGTan, romlis
uri anu uaryofiTi ukukavSiria, sadac procesis sab- asoebidan winadadebebs valagebT.
oloo produqtis dagroveba process anelebs (suraTi 2. ra Semoaqvs bioinformatikaSi maRali warmadobis
1.11). magaliTad, ujredSi Saqris daSla qimiur energias tgeqnologiebs?
iseTi substanciis formiT qmnis, romelsac atf-s eZax- 3. roca tualets recxavT, wyali avzis Sevsebas
ian. atf-is mzardi dagroveba “ukukavSirs” iwvevs da qi- iwyebs da maRla wevs berketTan dakavSirebul
miuri gzis dasawyisiTan axlos, ferments boWavs. tivtivas. roca wylis done konkretul zRvars aR-
arsebobs mravali biologiuri procesi, romlebsac wevs, berketi wylis sarqvels ketavs da avzis ga-
dadebiTi ukukavSiri aregulirebs. Tumca es movlena davsebas ar uSvebs. ra tipis regulatoruli meqa-
uaryofiT ukukavSirze naklebad gavrcelebulia. am nizmi muSaobs am aracocxal sistemaSi?
14
saxeoba gvari ojaxi rigi klasi tipi samefo domeni
Ursus
americanus
(amerikuli
Savi daTvi)
daTvi
daTvisebrTa
mtaceblebi
ZuZumwovrebi
xerxemlianebi
cxovelebi
15
iyossaxeobebis raodenobis realuri cifri, sicocxlis prokariotuli forma saerTo hqondaT. magram amjerad
udidesi mravalferovneba biologiis farglebs sao- kvlevebi im azrs emxroba, rom baqteria da arqea pro-
crad afarToebs (suraTi 1.13). kariotuli sicocxlis or sakmaod dacilebul tots
warmoadgens. isini sakvanZo niSnebiT gansxvavdebian,
romelzec informacias 27 TavSi mogawvdiT. gvaqvs
saxeobaTa dajgufeba. molekuluri kvlevebic, romlebic adasturebs, rom ar-
qeebi eukariotul organizmebs ufro axlos enaTesave-
mTavari idea
bian, vidre baqteriebs.
rogorc Cans, adamianisTvis damaxasiaTebelia is amJamad, yvela eukariotul organizms (eukariotu-
Tviseba, rom man sxvadasxva sagnebi msgavsi niSnebis li ujredebis mqone organizmebs), domeni eukarias
mixedviT daajgufos. magaliTad, sakuTari musikaluri sxvadasxva samefoSi aerTianeben (suraTi 1.15.) xuT
koleqcia albaT Semsruleblebis mixedviT dajgufebu- samefoiani sqemis epoqaSi erTujrediani eukariotebis
li gaqvT. Semdeg albaT Semsruleblebis jgufebi ufro umetesoba, umartivesebis CaTvliT, moTavsebuli iyo
farTo kategoriebad gaaerTianeT, rogoricaa sacekvao, erT samefoSi, protistebSi (umartivesi erTujredi-
miRebebis, savarjiSo da swavlis dros mosasmeni musikis ani organizmebi). mravali biologi samefo umartivesis
Semsrulebelbis kateoriebi. CvenTvis bunebrivia saxe- farglebis gafarToebas cdilobda, rom iq zogi mra-
obebis, msgavsi gziT, dajgufebac. SegviZlia ciyvebze valujrediani formac Seeyvana, mag, zRvis wyalmcena-
an peplebze visaubroT, da amave dros gvesmodes, rom reebi, romlebic axlos enaTesavebian zog erTujredian
TiToeul am jgufSi mravali xvadasxva saxeoba Sedis. umartivess. bolo taqsonomiuri tendencia iyo umarti-
Cven SegviZlia jgufebi ufro farTo kategoriebadac vesebis ramdenime samefod dayofa. umartivesebis am
gavaerTianoT, rogoricaa mRrRnelebi (sadac ciyvebi samefoebis garda, domeni eukaria mracalujrediani
Sedis) da mwerebi (sadac peplebi Sedis). taqsonomia bi- eukariotebis sam samefosac Seicavs; mcenareebs, so-
ologiis ganxraa, romelic saxeobebs saxelebs arqmevs koebsa da cxovelebs. es sami samefo, nawilobriv, kvebis
da ajgufebs, da saxeobebis rigs, mzard farglebSi mo- meTodebis mixedviTac gansxvavdeba. mcenareebi sakuTar
Tavsebuli jgufebis seriebSi aerTianebs (suraTi 1.14). Saqrebsa da sxva sakvebs fotosinTezis gziT awarmoeben.
taqsonomiaze dawvrilebiT 25-e TavSi visaubrebT. axla sokoebi ZiriTadad damSlelebia, anu sakvebs mkvdari
klasifikaciis yvelaze did erTeulebs, samefoebsa da organizmebisa da organuli narCenebis (rogoricaa
domenebs ganvixilavT. Camocvenili foTlebi an cxovelebis eqskrementebi)
daSliT iwoven. cxovelebi sakvebs monelebis saSu-
sicocxlis sami domeni alebiT iTviseben, romelic sxva organizmebis SeWmisa
da monelebisgan Sedgeba. ra Tqma unda, es is samefoa,
romelsac Cvenc yvelani vekuTvniT.
biologebis umetesoba bolo aTwleulebamde iseT
taqsonomiur sqemaze jerdeboda, romelic sicocxlis
mravalferovnebas xuT samefod yofda, mcenareebisa da
cxovelebis samefoebis CaTvliT. magram axalma meTo- sicocxlis
debma, mag, sxvadasxva saxeobebis dnm-is Tanmimdevro-
mravalferovnebis erTianoba
bebis Sedarebam, samefoebis raodenobisa da sazRvrebis
mudmivi gadaxedva gamoiwvia. dRes, zogi mklevari eqvs sicocxlis mravalferovnebis miuxedavad, arsebobs
samefos aRiarebs, zogi ocs, sxvebi Sualedur ricx- misi SesamCnevi erTianobis niSnebic, gansakuTrebiT
vebs irCeven. magram Tu samefoebis raodenobaze ka- molekulur da ujredul doneebze. amis magaliTia dnm-
maTi grZeldeba, im sakiTxSi, rom sicocxlis samefoebi is universaluri genetikuri ena, romelic iseTi gan-
SeiZleba klasifikaciis sam, kidev ufro did doned sxvavebuli organizmebisTvisac saerToa, rogoricaa
Ad avajgufoT, romlebsac domenebi ewodeba, miRweulia baqteria da cxoveli. eukariotebs Soris erTienoba
SedarebiTi konsensusi. sam domens baqteria, arqea da ujredis struqturebis mraval TvisebebSi vlindeba
eukaria daarqves. (suraTi 1.16).
pirveli ori domeni, domeni baqteria da domeni ar- rogor SegviZlia sicocxlis ormagi bunebis, erTianobi-
qea, prokariotebisgan Sedgeba (prokariotuli ujre- sa da mravalferovnebis Sefaseba? evoluciis procesi,
debis mqone organizmebi). prokariotebis umetesoba romelsac Semdeg koncefciaSi gavecnobiT, dedamiwis
erTujrediania da zomiT mikroskopulia. xuTsamefoian sicocxlis TvisebebSi orives, msgavsebebsac da sxvao-
sistemaSi, baqteriebi da arqeebi gaerTianebulni iyvnen bebsac avlens.
erT samefoSi, moneraSi, vinaidan ujredis struqutris
16
suraTi 1.15. sicocxlis sami domenis analizi
baqtriebi yvelaze mravalferovani da umartivesebi. (mravali samefo). erTu- samefo mcenareebi. mravalujrediani
farTod gavrcelebuli prokariote- jrediani eukariotebi da maTi SedarebiT eukariotebisgan Sedgeba, romlebic
bia. amJamad maT mraval samefos Soris martivi mravalujrediani naTesavebia. aq fotosinTezs awarmoeben anu sinaTlis
anawileben. am fotoze mrgvali formis asaxulia umartivesebis nakrebi, romlebic energiis sakvebad gardaqmnas.
yoveli struqtura baqteriuli ujredia. gubis wyalSi binadroben. amJamad mecnierebi
kamaToben, rogorc dayon umartivesebi
domeni arqea ramdenime samefod, romlebic evolucias da
mravalferovnebas ukeT asaxavs.
mravali prokarioti cnobilia arqeas sax- sokoebis samefos nawilobriv gansaz- samefo cxovelebi Sedgeba mravalujre-
eliT da dedamiwis eqtremalur gareomoSi Rvraven maTi wevrebis, mag. am sokos, diani eukariotebisgan, romlebic sxva
cxovrobs, mag. marilian tbebSi da cxel, kvebis tipis mixedviT. soko sakvebs or- organizmebiT ikvebebian.
mduRare nakadulebSi. domeni arqea bevr ganuli masalis daSlis Semdeg iwovs.
samefos moicavs, am fotoze asaxulia mra-
vali ujredisgan Semdgari kolonia.
belia evolucia
koncefcia 1.4 sicocxlis istoria, romelic dokumentirebulia
ganmarxebuli naSTebisa (namarxebis) da sxva faqtebis sa-
sicocxlis erTianobasa da SualebiT, miliardobiT wlis asakis dedamiwaze mimdin-
are cvlilebebis moTxrobaa, romelic dasaxlebuli iyo
mravalfer ovnebaze pasuxismge- cocxali formebis evoluciuri kastiT (suraTi 1.17).
sicocxlis evoluciuri xedva yuradRebis centrSi 1959
17
qalamanas wamwami. biZgebis
saSualebiT qalamanas wamwami
ujreds gubis wyalSi amoZ-
ravebs.
18
wlis noemberSi moeqca, roca Carlz robert darvinma, mixedviT
istoriaSi erT-erTi, yvelaze mniSvnelovani da sakama-
dakvirveba: Warbi gamravleba da konkurencia
To wigni gamoaqveyna. misi wigni, romlis saTauria `saxe-
_ nebismieri saxeobis populacias aqvs gacile-
obaTa warmoSoba bunebrivi gadarCevis gziT~ im wamsve
biGT meti STamomavlobis datovebis potenciali,
gadaiqca bestselerad. misi wyalobiT darvinizmi evo-
vidre realurad SeiZleba gadarCes, rom Semdgom
luciuri koncefciis TiTqmis sinonimi gaxda (suraTi
sakuTari STamomavloba datovos. roca meti in-
1.18).
dividi gvaqvs, vidre amas garemo itevs, gardauva-
`saxeobaTa warmoSoba~-Si aqcentrebulia ori mTa-
lia konkurenciis warmoSoba.
vari idea. pirveli, darvinma warmoadgina TvalsaCino
masala, romelic adasturebda mis Tvalsazriss, rom Ta- daskvna: gansxvavebuli reproduqciuli warmateba
namedrove saxeobebi memkvidreobiT winaprebisgan war- _ memkvidreobiTi cvlaebadobaze dakvirvebebi-
moiSvnen (evoluciuri moZRvrebis Sesaxeb dawvrilebiT dan da Warbi raodenobis STamomavlobis warmoSo-
22-e TavSi visaubrebT). saxeobaTa evoluciur istorias bidan darvinma daaskvna, rom individebis gadar-
darvinma `saxecvlilebebis/modifikaciebis mqone STa- Cenisa da gamravlebis albaToba gansxvavebulia.
momavloba~ uwoda. es bevris mTqmeli fraza iyo, vinaidan is individebi, romelTa memkvidreuli Tvisebebi
masSi asaxulia sicocxlis erTianobisa da mravalferob- adgilobriv garemos ukeT Seesabameba, rogorc
nebis ormagi buneba. erTianoba gamoixateba saxeobebs wesi, janmrTeli, nayofieri STamomavlobis arap-
Soris naTesaobaSi, rac saerTo winapridan warmoSobis roporciulad did raodenobas toveben.
Sedegia. mravalferovneba gamoixateba modifikacieb-
daskvna: evoluciuri adaptacia _ aseT araerT-
Si, romlebic maSin ganviTarda, roca saxeobebi saerTo
gvarovan reproduqciul warmatebas SeuZlia
winapars gamoeyo (suraTi 1.19). darvinis meore mTa-
populaciis adaptireba mis saarsebo garemosTan.
vari mizani iyo saxecvlili STamomavlobis warmoSobis
Taobebis ganmavlobaSi, populaciis individebs
meqanizmebis
Soris sixSireSi is memkvidreobiTi Tvisebebi iz-
SemoTavazeba.
rdeba, romlebic gadarCenas da reproduqciul
am evoluciur
warmatebas aZlierebs. droTa ganmavlobaSi popu-
meqanizmebs man
lacia icvleba, anu evolucias ganicdis.
bunebrivi ga-
darCeva uwoda. evoluciuri Seguebis am meqanizms darvinma “bune-
brivi gadarCeva” uwoda, vinaidan konkretul Tvisebebs
gasamravleblad bunebrivi garemo “irCevs”. darvinis
bunebrivi gadarCevis Teoria Sejamebulia1.20 suraTze.
b u n e - 1.21 suraTze mocemuli magaliTi bunebrivi gadarCe-
vis unars asaxavs, romelic populaciis memkvidreobiTi
brivi ga-
cvlilebebis “redaqtirebas” axorcielebs. bunebrivi
darCeva gadarCevis Sedegebs vxedavT organizmebis daxvewil
adaptaciebSi, sakuTari cxovrebis wesis specipikuri
bu¬nebrivi ga- garemoebebisa da sakuTari garemos mimarT (suraTi
darCevis saku- 1.22).
Tari Teoria
darvinma im da-
kvirvebebze organizmebis populacia
dayrdnobiT
Seqmna, romle-
suraTi 1.19 Carlz darvini 1859
bic, sakuTriv, memkvidreobiTi Warbi gamravleba da
wlis noemberSi, roca man `saxeobaTa
arc axali da cvalebadoba brZola arsebobisTvis
warmoSoba~ gamoaqveyna.
arc siRrmiseu-
li iyo. Tavsatexis nawilebs sxvebic flobdnen, magram
sxvaoba warmatebul
darvinma maTi awyobis gza SeniSna. man bunebrivi gadar-
reproduqciaSi (gamravlebaSi)
Ceva, sicocxlis ori, advilad SesamCnevi Tvisebis, gaer-
TianebiT daasabuTa.
populaciebSi adaptaciebis
dakvirveba: individualuri cvalebadoba evolucia
_ nebismieri saxeobis populaciis individebi
cvalebadia mravali memkvidreobiTi Tvisebis suraTi 1.20 bunebrivi gadarCevis Sejameba.
19
sicocxlis (genealogiuri) xe miaRwia. darvinis mier galapagosis mTiulebis Segrove-
bidan wlebi gavida, sanam sxva mkvlevrebma mTiulebis
saxeobebs Soris naTesauri kavSirebis dadgena daiwyes.
kidev erTxel gadavxedoT 1.22 suraTze mocemul Ra-
pirvelad es anatomiur da geografiul monacemebze
muras frTebis ConCxis agebulebas. Tumca, Ramuras wina
dayrdnobiT ganxorcielda, Semdeg ki, amas dnm-is Tan-
kidurebi frenasTan adaptirebulia, magram, sinamdvile-
mimdevrobebis Sedarebebic daerTo.
Si is yvela igive Zvals, saxsars, nervsa Tu sisxlZarRvs
biologebis mier Sedgenili evoluciuri naTesao-
miocavs, romlebic sxva kidurebSic gvaqvs, Tan imdenad
bis sqemebi ZiriTadad xis formisaa, rasac Tavisi mizezi
gansxvavebulebSi, rogoricaa adamianis xeli, cxenis
aqvs. iseve, rogorc inividis genealogiis SemTxveva-
wina kiduri, Tu veSapis farfli. marTlac, yvela Zu-
Si, romelic SeiZleba ojaxis genealogiuri xis saxiT
Zumwovaris wina kiduri erTiani agebulebis anatomiuri
davxazoT, yoveli saxeoba datotvlili xis erT tots
cvlilebebia. igive iTqmis 1.19 suraTze asaxul yvavile-
warmoadgens, romelic droSi ukan vrceldeba, ufro
bze, romlebic ZiriTadi, “orqideis” Temis, variaciebia.
axlos monaTesave winapruli saxeobebis gaswvriv. iseT
naTesaobis es magaliTebi sicocxlis gamovlenebis
saxeobebs, rogoricaa galapagosis mTiulebi, saerTo
`mravalferovnebaSi arsebul erTianobebs”, darvinis
winapari sicocxlis xis SedarebiT axal totze aqvT.
`modificirebuli STamomavlobis~ koncefciasTan aerG-
magram, im winapris gavliT, romelic drois gacilebiT
Tianebs. am Tvalsazrisidan gamomdinare, ZuZumwovrebis
didi monakveTis win arsebobda, mTiulebi mercxals,
kidurebis agebulebis erTiani gegma am struqturebis
qors, pingvinsa da yvela sxva frinvelebs enaTesavebian.
saerTo winaprisgan, `prototipi~ ZuZumwovrisgan, mem-
frinvelebs, ZuZumwovrebsa da yvela sxva xerxemlian
kvidreobas asaxavs. im winaprisgan, romlisganac yvela
cxovels ki, saerTo winapari aqvs, romelic kidev ufro
sxva ZuZumwovari warmoiSva. ZuZumwovrebis gansxvavebu-
didi xnis win cxovrobda. kidev ufro farTo naTesaobis
li wina kidurebi bunebrivi gadarCeviT modificirebu-
faqtebs iseT msgavsebaSi vpoulobT, rogoricaa yvela
lia, romelic garemos sxvadasxva pirobebSi milionobiT
eukariotuli ujredis wamwamebis (ujredis gamonazard-
Taobaze moqmedebda. namarxebi da sxva faqtebi erTian
ebis) moZraobis sinqronizacia (ixileT 1.16 suraTi.). Tu
anatomiur gegmas adasturebs da amiT mxars uWers Zu-
sicocxlis kvals droSi ukan, sakmaod Sors, mivyvebiT,
Zumwovrebis saerTo winaprisgan warmoSobis ideas.
mxolod pirveladi prokariotebis namarxebs aRmova-
darvini ambobda, rom drois udidesi periodis gan-
CenT, romlebic 3-4 miliardi wlis win binadrobdnen.
mavlobaSi bunebriv gadarCevas, sakuTari moqmedebis
maTi niSnebi SegviZlia sakuTar ujredebSi davinaxoT,
erTiani efeqtis saSualebiT, SeeZlo gamoewvia winapari
magaliTad, universalur genetikur kodSi. grZeli evo-
saxeobis or an met STamomaval saxeobad `daxleCa~. mag-
luciuri istoria mTel sicocxles akavSirebs.
aliTad, es SeiZleba momxdariyo, Tu erTi populacia
ramdenime qvepopulaciad daiyofoda, romelTa izo-
lacias sxvadasxva garemo pirobebi iwvevda. bunebrivi
gadarCevis am gansxvavebul arenebze erT saxeobas Tan-
koncefcia Semowmeba 1.4
daTanobiT mraval saxeobad dayofa SeeZlo, vinaidan 1. bunebrivi gadarCevis populaciebis memkvidreobiT
mravali Taobis ganmavlobaSi geografiulad izolire- cvalebadobaze gavlenis magalize axseniT, ratom
buli populaciebi garemos faqtorebis sxvadasxva na- jobs `redaqtireba~ `Seqmnas~.
krebebs eguebodnen. 2. sami domeni, romelTac 1.3 koncefciaSi gaecaniT,
1.23 suraTze mocemulia ganTqmuli magaliTi, mTiu- sicocxlis xeze SegviZlia sami ZiriTadi totis
las 14 saxeobis `genealogiuri xe~, romelic erTi wina- saxiT warmovadginoT. sami qvetoti eukariotul
prisgan warmoSobili axali saxeobebis adaptur radia- totze mcenareebis, sokoebisa da cxovelebis same-
cias asaxavs. darvini, am frinvelebis nimuSebs 1835 wels foebia. faqtebi mxars uWers Tvalsazriss, rom
agrovebda, roca erTmaneTisgan dacilebul galapago- sokoebi da cxovelebi ufro axlos enaTesavebian
sis kunZulebs ewvia, romlebic samxreT amerikis wynari erTmaneTs, vidre nebismieri maTgani mcenareebs.
okeanis sanapirosgan 900 kilometriT DdaSorebulia. es daxazeT ganStoebebis martivi sqema, romelic am
SedarebiT axalgazrda vulkanuri warmoSobis kunZule- sam eukariotul samefos Soris naTesaobas gamox-
bi, mcenareebisa da cxovelebis mravali saxeobis sam- atavs.
Sobloa, romlebic msoflioSi sxvagan arsad ar gvxvde-
ba. Tumca, galapagosis saxeobebi cxadad enaTesavebian
samxreTi amerikis kontinentis saxeobebs. galapagosis
kunZulebi ramdenime milioni wlis winaT momxdari vul-
kanuri amofrqvevis Sedegad warmoiSva, amis Semdeg am
kunZulebze albaT mTiulebis winapari saxeoba gansaxl-
da, romelmac kontinentidan arqipelagamde SemTxveviT
20
koncefcia 1.5 werilo-
biT mec-
nierebasac
uwodeben.
is bunebriv
biologebi sicocxlis Sesaswav- s t r u q -
turebsa da
lad sxvadasxva meTodebs iyene- sxvadasxva memkvidreobiTi Tvisebis
mqone populacia procesebs
ben imdenad
z u s t a d
sityva mecniereba, laTinuri warmoSobisaa da “cod-
aRwers,
nis SeZenas” niSnavs. mecniereba codnis miRebis gzaa.
ramdena-
misi ganviTareba Cveni, sakuTar Tavze, sxva sicocxlis
dac es Ses-
formebze, msoflioze da samyaroze, cnobismoyvareo-
aZlebelia,
bis Sedegia. rogorc Cans, Cveni ZiriG T adi stimulia
rasac mo-
movlenebis gaazrebisken midrekileba.
konkretuli Tvisebebis mqone individebis nacemebis
mecnierebis safuZveli kvlevaa anu informaciis Zieba eliminacia yuradRe-
da axsna, romelic xSirad fukusirebulia kinkretul
biTi Ses-
sakiTxebze. darvins cnobismoyvareoba amoZravebda,
wavlisa da
roca is bunebaSi konkretul kiTxvaze pasuxebs eZebda,
analizis
kerZod ki imaze, Tu rogor eguebian saxeobebi sakuTar
saSuale-
garemos. interesi amoZravebs genomebis analizis Ses-
biT axor-
rulebasac, romelic sicocxlis erTianobisa da mra-
cielebs.
valferovnebis, molekulur doneze, SeswavlaSi gvex-
magaliTad,
mareba. sinamdvileSi cnobismoyvare goneba is Zravaa,
aRweri-
romelic biologiaSi mTels progress amoZravebs. gadarCenilebis gamravleba
l o b i T i
warmatebuli mecnieruli kvlevis mza recepti ar mecniereba
arsebobs. calke aRebuli arc erTi mecnieruli TandaTan
meTodi saxelmZRvanelos ar warmoadgens, romlis c v l i s
instruqciebs mkvlevarma mkacrad unda misdios. mec- Cvens war-
nierebas yvela kvlevaSi problemebis, Tavgadasavalisa modgenas
da surprizebis elementebi Seaqvs, rasac Tan erTvis ujredis
mkacri dagegmva, logika, SemoqmedebiToba, TanamSrom- s t r u q -
liva, konkurencia, moTmineba da siZneleebis daZlevis turaze da
perspeqtiva. kvlevis aseTi gansxvavebuli elementebis im Tvisebebis mzardi sixSire, romlebic gadar- z u s t a d
Cenas da reproduqciul warmatebas zrdian.
gamo, mecniereba gacilebiT naklebad struqtuirebu- misi dam-
lia, vidre Cvens umetesobas hgonia. SegviZlia konkre- saxurebiT
tuli Tvisebebic gamovyoT, romlebic dagvexmareba suraTi 1.21. bunebrivi gadarCeva. xoWos es warmo- movaxerxeT
saxviTi populacia bolo xanZris Sedegad gaSavebulda
ganvasxvavoT mecniereba bunebis aRwerisa da axsnis niadagze dabinavda. dasawyisSi, es populacia intensiu- gansxvave-
sxva gzebisgan. rad cvalebadi iyo individebis memkvidreobiTi Seferi- buli saxe-
lobis mixedviT, romelic naTelidan Savamde meryeobda.
biologiaSi Serwymulia mecnieruli kvlevis ori xoWoebiT mkvebavi mSieri frinvelebisTvis ufro advilia o b e b i s
naTeli Seferilobis xoWoebis SemCneva. genomebis
mTavari mimarTuleba: aRmoCenebze dafuZnebuli
mecniereba da hipoTezebze dafuZnebuli mecnereba. monacemTa
aRmoCenebze dafuZnebuli mecniereba ZiriTadad bazebis ga-
bunebis aRweras efuZneba. hipoTezebze dafuZnebuli farToeba.
mecniereba ZiriTadad bunebis axsnas eyrdnoba. mecni-
eruli kvlevebis umetesi nawili am or kvleviT midgo-
mas kombionirebs. monacemebis tipebi
grZnobis organoebis gamoyenebiT Catarebuli dak-
virveba, informaciis Segrovebaa, rasac iseTi instru-
aRmoCenebze dafuZnebuli mecniereba mentebis pirdapiri ganoyenebiT, an gamoyenebis gareSe
vaxorcielebT, rogoricaa mikroskopi, romelic Cveni
mxedvelobis SesaZleblobebs afarToebs. Caweril dak-
aRmoCenebze dafuZnebul mecnierebas xandaxan aR- virvebebs monacemebs vuwodebT. sxvanairad rom vTqvaT,
21
miwis didi xis didi
mTiula miwis patara mTiula
mTiula
kaktusis didi
miwis mTiula
mgalobeli mgalobeli
basrniskartiani xis saSualo mwvane ruxi
kodalisebri
miwis mTiula mTiula mTiula mTiula
mTiula
miwis saSualo
skvinCa
kaktusis mi-
xis patara
wis mTiula mangris mTiula
marcv- mTiula
leuliT kaqtusis marcvleuliT
mkvebavi yvavilebiT mkvebavi
mkvebavi
vegetarianeli
mTiula
mwerebiT kvirtebiT
mkvebavi mkvebavi
miwis xis mgalobeli
mTiulebi mTiulebi mTiulebi
suraTi 1.23. cvlilebebis mqone STamomavloba: adaptaciuri radiacia galapagosis kunZulebis mTiulebSi. yuradReba
miaqcieT niskartis specializacias, romelic adaptirebulia sxvadasxva konZulze arsebul sxvadasxva sakvebze.
monacemebi informaciis erTeulebia, romelsac mecni- moculobiTac gaamdidra. rogorc wesi, raodenobrivi
eruli kvelva efuZneba. monacemebi mocemulia ganzomilebebis saxiT. gadaxe-
monacemis terminis gagonebaze, mraval adamians deT Tqveni kolejis biblioTekis nebismier samecnie-
ricxvebi warmoudgenia. magram zogi monacemi xarisxo- ro Jurnals da raodenobrivi monacemebis mraval mag-
brivia. is xSirad Cawerilia aRweris, da ara ricxobri- aliTs dainaxavT, romlebic dalagebulia cxrilebSi da
vi ganzomilebebis saxiT. magaliTad, aTeuli wlebis grafikebSi.
ganmavlobaSi jein gudali Simpanzes qcevaze sakuTar
dakvirvebebs iwerda, roca gambiis junglebSi savele induqcia aRwerilobT mecnierebaSi
kvlevebs atarebda (suraTi 1.24). man Tavisi dakvirve-
aRwerilobiTma mecnierebam SeiZleba mniSvnelovan
bebi fotoebisa da filmebis meSveobiTac daafiqsira. am
daskvnebamde migviyvanos, rolmebic logikis tips, sax-
xarisxobriv monacemebTan erTad, gudalma cxovelebis
elad induqcia an induqciuri argumentacia efuZneba.
qcevis sfero raodenobrivi monacemebis garkveuli
induqciis daxmarebiT ganzogadoebul daskvnas vaRw-
22
evT, rasac didi raodenobis konkretul dakvervebe-
bze dayrdnobiT vaxerxebT. induqciis magaliTia, “mze
yovelTvis aRmosavleTidan amodis”, da aseve, “yvela
organizmi ujredebisgan Sedgeba”. bolo ganzogadoe-
ba ujreduli Teoriis nawilia, romelic biologebis
orsaukunovan Sromas efuZneba, roca isini sxvadasxva
biologiur saxeobas mikroskopiT akvirdebodnen da
ujredebs xedavdnen. yuradRebiT Catarebuli dakvirve-
bebi da monacemebis analizi, rac damaxasiaTebelia aR-
werilobiTi mecnierebisTvis, da induqciuri ganzo-
gadoebebi, romelsac dakvirveba da analizi xandaxan
gvaZlevs, bunebis gaazrebis fundamenturi procesebia.
23
Cans, gaiTvaliswineT, rom testireba am hipoTezas imi-
tom ki ar emxroba, rom is sworia, aramed imitom, rom is
ar gamoiricxa uaryofis Sedegad. iqneb Zveli naTura
ubralod araswored iyo mixraxnuli, axali ki sworad Ca-
vayeneT. SegviZlia SevecadoT gadamwvari naTuris hipo-
Tezis uaryofa sxva eqsperimetis Catarebis saSualebiT
- Zveli naTuris amoRebiT da Semdeg misi sworad Caxrax-
vniT. magram eqsperimentuli Semowmebebis raodenobas
sakamaTo hipoTezis damtkiceba ar SeuZlia, vinaidan
SeuZliebelia alternatiuli hipoTezebis Semowmebebis
amowurva. hipoTezas maSin viRebT, roca misi uaryofis
mravali mcdeloba CavatareT, sanam testirebam alter-
suraTi 1.22. forma funqcias Seesabameba. Ramurebi erTaderTi
natiuli hipoTezebi gamoricxa (uaryo).
ZuZumwovrebia, romlebsac aqtiuri frena SeuZlia. maT aqvT frTebi,
romlebic daWimulia dacilebul TiTebs Soris. sicocxlis darvini-
seuli Tvalsazrisidan, aseT adaptaciebs bunebrivi gadarCeva xve- miTi mecnierul meTodze
wavs.
faranis SemTxvevaSi, 1.25 suraTze naCvenebi etapebi,
kvlevis idealizirebul process asaxavs, romelsac mec-
batareebs axliT SecvliT, maSin farani unda amuSavdes.
nierul meTods uwodeben. mecnieruli statiebis umete-
sobaSi am procesis elementebs struqturizirebuli
mecnierul kvlevebSi hiopoTe- formiT vxvdebiT. im etapebis Tanmimdevrobas, romelic
zebis gamoyenebis gacnoba aRwerilia mecnieruli meTodebis “saxelmZRvaneloSi”,
mecnieruli kvlevebis Zalian mcire nawili mihyveba.
faranis magaliTi mecnieruli hipoTezebis or mniS- magaliTad, mecnierma SeiZleba eqsperimentis dageg-
vnelovan Tvisebas asaxavs.P pirveli, hipoTeza unda mva daiwyos, magram Semdeg ukan daixios, roca mixvdeba,
Semowmebadi iyos, anu unda arsebobdes raRac gza, rom rom samuSaos Sesrulebas meti dakvirvebebis Catareba
ideis simarTle Semowmdes. meore, hipoTeza uaryofadi sWirdeba. sxva SemTxvevebSi, dakvirvebebis damabneve-
unda iyos. unda arsebobdes zogi dakvirveba an eqs- li Sedegebi ubralod ar iZleva kargad gansazRvruli
perimenti, romlebmac am ideis sizustis realoba unda kiTxvebis dasmis saSualebas, sanam sxva kvleviTi pro-
Seamowmon. hipoTeza, rom damjdari batareebi faranis eqtebi am dakvirvebas axal konteqstSi ar dagvanaxebs.
gafuWebis erTaderTi mizezia, SeiZleba Zveli bataree- magaliTad, marTalia darvini galapagosis mTiulebis
bis axliT SecvliT vuaryoT (Tu farani ar amuSavda). nimuSebs agrovebda, magram bunebrivi gadarCevis ideam
magram SeecadeT iseTi hipoTezis uaryofis testis Cat- xorcSesxma mxolod mravali wlis Semdeg daiwyo, roca
areba, rom banaks uxilavi sulebi estumrnen da Tqveni biologebma am frinvelebis istoriaze sakvanZo kiTx-
farani gaafuWes. uaryofs, Tu ara sulebis hipoTezas vebi dasves.
faranis funqciis aRdgena, rasac SeiZleba naTuris ga- mecnierebi zogjer kvlevis mimarTulebasac cvlian,
mocvlis saSualebiT mivaRwioT? ara, Tu TamaSis sur- roca xvdebian, rom `sxva xes uyefdnen~, vinaidan mcdar
viliT Sepyrobili sulebi TavianT xrikebs ganagrZoben. kiTxvebs svamdnen. magaliTad, me-20 saukunis dasawyis-
faranis kvleva hipoTezebze dafuZnebuli mec- Si, Sizofreniisa da maniakalur-depresiuli fsiqozis
nierebis meore sakvanZo Tvisebis ilustracias iZleva. (axla orpolusian fsiqozs uwodeben) kvlevebis umete-
idealuria ori an meti alternatiuli hipoTezis da- soba sxva mimarTulebiT wavida, vinaidan is zedmetad
muSaveba da eqsperimentebis dagegmva, rom am kandidati iyo fokusirebuli kiTxvaze, Tu rogor iwvevs am se-
hipoTezebis uaryofa movaxerxoT. 1.25 suraTze Semow- riozul darRvevas cxovrebiseuli movlenebi. kvleve-
mebuli ori axsnis garda arsebobs sxva mravali hipoTe- bi daavadebis mizezebze da potenciur mkurnalobaze
za, romelTagan erT-erTia, rom batareebic da naTurac ufro produqtiuli gaxda, roca is gadairTo kiTvaze,
gafuWda. ra prognozs gvaZlevs es hipoTeza 1.25 sura- Tu rogor ukavSirdeba tvinis daavadebebs konkretuli
Tze gamosaxuli eqsperimentis SEDEGedegzeE? ra damatebiT nivTierebebis disbalasi. patiosnad rom vTqvaT, mec-
eqsperimentebs dagegmavdiT, rom farnis gafuWebis nierul kvlevaSi aseTi piruetebi ufro cxadi xdeba,
hipoTeza SeamowmoT, romelic mravali mizeziT SeiZle- roca sabolood garkveul warmatebas vaRwevT.
ba iyos gamowveuli? arsebobs sxva mizezic, ris gamoc kargi mecnierisT-
SegviZlia faranis magaliTi kidev erTi mniS- vis ar aris aucilebeli yovelTvis zustad misdevdes
vnelovani gakveTiliT gavaRrmavoT, romelic hipoTe- kvlevis romelime meTods. aRwerilobiTma mecnierebam
zebze dafuZnebul mecnierebas exeba. miuxedavad imisa, bunebis gacnobaSi STambeWdav Sedegebs miaRwia, Tundac
rom naTuris gadawvis hipoTeza yvelaze savaraudod mecnieruli meTodis umetesi etapi ar iyo sruliad dac-
24
suraTi 1.26
nestriani futkari da
misi unestro mimbaZve- dakvirveba
li, yvavilis buzi.
kiTxva
uli.
ra Tqma unda, TqvenTvis mniSvnelovania raRac eqs-
perimentis SeZena, sadac mecnieruli meTodis sim-
Zlavres gaiTvaliswinebT, magaliTad, roca biologiis
kursze zogi laboratoriuli kvlevis Catarebisas am
meTods iyenebT. magram, aseve mniSvnelovania gaxsovdeT,
rom mecnierebis stereotipirebas maqsimalurad unda
aeridoT, da am meTodis zust mibaZvaSi ar CaiketoT. varaudis Semowmeba varaudis Semowmeba
axla, roca aRwerilobiTi mecnierebisa da hipoTe- suraTi 1.25. banakSi Catarebuli kvleva hipoTezas efuZneba.
zebze dafuZnebuli mecnierebis sakvanZo Tvisebebi ga-
vaSuqeT, unda kvlevis am formebis amocnoba realur potenciur mtacebels cxadad atyobinebs `saxifaTo
mecnierul kvlevaSic SevZloT, roca is konkretuli saxeobis~ Sesaxeb. magram arsebobs mimikriebic (mibaZve-
SemTxvevis ganxilvas exeba. bi). mimbaZveli matyuarebi Sxamiani saxeobebis msgavsad
Cveni istoria, aRweriTi mecnierebisTvis damaxa- gamoiyurebian, magram realurad SedarebiT uvnebelni
siaTebeli, dakvirvebebisa da ganzogadoebebis nakrebiT arian. amis magaliTia yvavilis buzi, unestro mweri, ro-
iwyeba. mravali Sxamiani cxoveli mkveTrad Seferilia. melic futkaris garegnobas baZavs (suraTi 1.26).
xSirad am Seferilobas damaxasiaTebeli struqturebi ra aris aseTi mimikriis funqcia? ra upiratesobas
aqvs, romlebic saerTo fonze SesaniSnavad moCans. aseT aZlevs is cxovels? 1862 wels britanelma mecnierma,
Seferilobas gamafrTxilebels uwodeben, vinaidan is henri beiTsma, racionaluri hipoTeza wamoayena, rom
25
samefo ankara aqvs gamafrTxilebeli Seferiloba: mkveTri wiTeli, yvi-
Teli da Savi feris monacvleobiTi rgolebi. Mmtaceble-
gasaRebi bi am gvels iSviaTad esxmian. naklebad savaraudoa, rom
samefo an- aridebis es qceva mtaceblebma samefo aspidTan pirveli
karas areali Setakebisas iswavles, vinaidan misi kbena sasikvdiloa.
aRmosavleTis rogorc Cans, bunebrivma gadarCevam im mtaceblebis ra-
marjnis aspidis odenoba gazarda, romlebmac gamafrTxilebeli Seferi-
areali
lobis garCevisa da aridebis instinqturi unari mem-
kvidreobiT miiRes, da samefo aspidis gamafrTxilebel
Seferilobas eridebodnen.
CrdiloeTi uSxamo gveli, romelsac samefo ankaras uwodeben,
karolina marjnis aspidis rgolovan Seferilobas baZavs. orive,
ankarac da aspidic karolinaSi binadrobs, magram an-
karas geografiuli regioni CrdiloeTiT da dasavle-
samxreTi
karolina TiT ufro Sors vrceldeba, im regionebSic ki, sadac as-
pidebi ar binadroben (suraTi 1.27)
karolinaSi gvelebis geografiulma gavrcele-
aRmosavleTis marj- bam SesaZlebeli gaxada mimikriis hipoTezis ZiriTadi
nis aspidi
prognozis Semowmeba. mimikria ankaras mtaceblebisgan
dacvaSi unda daexmaros, magram mxolod im regionebSi,
sadac aspidebic binadroben. mimikriis hipoteza prog-
nozirebs, rom iq sadac aspidi ar aris, mtaceblebi
samefo ankaras ufro xSirad esxmian, vidre iq, sadac as-
pidic binadrobs.
26
kontrolirebadi eqsperimentebis dagegmva
gvelis mimikriis eqsperimenti imis magaliTs gva-
Zlevs, Tu rogor gegmaven mecnierebi eqsperiments, erTi
cvladis efeqtis Sesamowmeblad, sxva arasasurveli cv-
ladebis efeqtis gamoricxviT. Cvens SemTxvevaSi, mtace-
blebis raodenobis gamoricxviT. aseT dagegmvas kontro-
lirebad eqsperiments uwodeben, sadac eqsperimentul
jgufs (am SemTxvevaSi xelovnur ankarebs) sakontrolo
jgufs adarebdnen (yavisfer xelovnur gvelebs). ide-
alSi, eqsperimentuli da sakontrolo jgufebi mxolod
erYTi faqtoris mixedviT unda gansxvavdebodes, romlis
Sesamowmeblad eqsperoimetns gegmaven. Cvens SemTxvevaSi, (a) xelovnuri samefo gveli
27
suraTi 1.29. kvleva. moqmedebs Tu ara Sxamiani marjnis gvelis arseboba, Tqvenc unda SeZloT igive Sedegis miReba.
mis mimbaZvelze, samefo anaraze, mtaceblebis Tavdasxmis sixSireze,? da bolos, SezRudvebs mecnierebaSi misi natu-
eqsperimenti ralizmi iwvevs _ is bunebis fenomenebis asaxsnelad
mimikriis hipoTezis prognozis Sesamowmeblad devid pfeningma da misma mxolod bunebriv mizezebs eZebs. mecnierebas ar Seu-
kolegebma xelovnuri gvelebi Seqmnes. prognozis mixedviT samefo Zlia arc daadasturos da arc uaryos hipoTeza, rom
ankarebi marjnis gvelebis Seferilobis mibaZviT mxolod im regionebSi angelozebi an sulebi, keTilebi Tu avebi, Stormebs,
sargebloben, sadac marjis gvelebic binadroben. qveda rukaze X
bunebriv adgilebs aRniSnavs, sadac mkvlevrebma xelovnuri ankarebi cisartyelas, daavadebebs an maT gankurnebas iwveven.
(eqsperimentuli jgufi) da xelovnuri yavisferi gvelebi (sakontrolo aseTi zebunebrivi axsna ubralod mecnierebis saz-
jgufi) erTnairi raodenobiT moaTavses. oTxi kviris Semdeg mkvlevrebi
Rvrebs scdeba.
xelovnur gvelebs iRebdnen da mtaceblobis monacemebs aRricxavd-
nen, rac gvelis tanze kbilebisa da brWyalebis anabeWdebs efuZneboda
(ixileT suraTi 1.28).
mecnieruli Teoriebi
Sedegebi
bunebriv adgilebSi, sadac marjis gvelebi binadroben, mtaceblebi `es, ubralod, Teoriaa~ _ Teoriis cnebis yovel-
ankarebs gacilebiT naklebad esxmodnen, vidre xelovnur yavisfer dRiuri gamoiyeneba xSirad Seumowmebel spekula-
gvelebs. ankarebis gamafrTxilebeli Seferiloba iseT dacvas aRar
iZleoda, roca marjis gvelebi ar iyvnen. sinamdvileSi, aseT adgilebSi
ciebs ukavSirdeba. magram cneba `Teoria~-s mecniere-
xelovnuri ankarebi ufro didi albaTobiT ieriSis msxverplni xde- baSi sul sxva datvirTva aqvs. ra aris mecnieruli
bodnen, vidre yavisferi xelovnuri gvelebi, rasac albaT maTi mkveTri Teoria da riTi gansxvavdeba is hipoTezisa an Cveu-
Seferiloba ganpirobebebda, romlis garCeva saerTo fonze gacilebiT
advilia. lebrivi spekulaciisgan?
pirveli, mecnieruli Teoria gacilebiT ufro
sakvanZo simboloebi
farTo cnebaa, vidre hipoTeza. hipoTezaa: `uSxamo
Tavdasxmebi xelovnur samefo ankarebze, %
gvelebSi mimikria adaptaciaa, romelic maT mtace-
blebisgan icavs~. Teoriaa: `evoluciuri adaptaciebi
bunebrivi gadarCevis Sedegia~. darvinis bunebrivi ga-
Tavdasxmebis xelovnur yavisfer gvelebze,%
darCevis Teoria moicavs adaptaciebis uamrav nair-
adgilebi, sadac xelovnuri gvarobas, sadac mimikriac Sedis.
gvelebi moaTavses meore, Teoria sakmaod ganzogadoebuli unda
iyos, rom misgan mravali axali, konkretuli, Semow-
arealSi, sadac marjnis gvelebi mebadi hipoTeza ganviTardes. magaliTad, peter da
ar aris, ieriSebis umetesi nawili rozmari grantebma, prinstonis universitetis Tanam-
xelovnur ankarebze modioda.
Sromlebma, darvinis bunebrivi gadarCevis Teoriis
gavleniT, galapagosis mTiulebis niskartebis for-
mis cvlilebis konkretuli hipoTeza Seamowmes. nis-
kartebi imisda mixedviT icvleboda, Tu ra sakvebis
mopoveba uxdebodaT frinvelebs ama, Tu im kunZulze.
da mesame, Teorias, nebismier hipoTezasTan Se-
darebiT, rogorc wesi, gacilebiT meti TvalsaC-
inoeba (faqti) adasturebs. mecnierebaSi miRebuli
Teoriebi (magaliTad, Bbunebrivi gadarCevis Teoria)
dakvirvebaTa mravalferovnebas efuZneba da mravali
faqtiT dasturdeba. zogadi Teoriebis kvleva dRe-
sac grZeldeba, rac konkretuli, uaryofadi hipoTe-
zebis SemowmebiT xorcieldeba, romlebsac es Teor-
arealSi sadac marjnis gvelebi iebi warmoSoben.
binadroben, ieriSebis umeteso-
ba yavisfer gvelebze modioda. monacemebis simravlis miuxedavad, romlebic
farTod aRiarebul Teoriebs adastureben, mec-
nierebi Teoriebs xandaxan cvlian an uaryofen, Tu
daskvna maT kvlevis axali meTodebis saSualebiT miRebuli
savele eqsperimentebi mxars uWers mimikris hipoTezas, vinaidan ar monacemebi ar adasturebs. magaliTad, cocxali or-
uaryofs ZiriTad prognozs, rom marjis gvelebis imitacia mxolod
maSin efeqturia, roca marjis gvelebi iqve binadroben. eqsperiment- ganizmebis xuT samefod dayofis Teoria Seicvala
ebiT alternatiuli hipoTezac Semowmda, rom zogadad mtaceblebi axali meTodebis gamoyenebis Sedegad. am meTodebis
yvela mkveTri Seferilobis rgolebis mqone gvelebs eridebian, imisda
meSveobiT kvlevebi ujredul da molekulur doneze
miuxedavad, binadroben, Tu ara am garemoSi igive Seferilobis Sxamiani
gvelebi. alternatiuli hipoTeza uaryves monacemebma, romlebmac Catarda da organizmebs Soris naTesaoba molekulur
dagvanaxes, rom rgolebiani Seferiloba ar afrTxobda mtaceblebs im doneze daadgina. Tu arsebobs ~simarTle~ mecniere-
adgilebSi, sadac marjnis aspidebi ar binadroben.
baSi, is pirobiTia da am momentisTvis CvenTvis misawv-
28
sxeulidan filtvebidan sisxlis dinebis modelirebisTvis. misi saSualebiT re-
alur guls SegviZlia arc ki davxedoT. magram gulis
modelis dadgegvma, romelic qirurgebis operaciebi-
sTvis gavarjiSebaSi dagvexmareba, wina modelisgan ab-
soluturad gansxxvavebuli iqneba. risTvisac ar unda
igegembodes modeli, misi vargisianobis dadastureba
marjvena marcxena imis Semowmebas gulisxmos, Tu ramdenad kargad Seesab-
winaguli winaguli ameba modeli arsebul monacemebs, ramdenad moxerxe-
bulia masSi axali dakvirvebebis gaerTianeba, ramdenad
zustad aprognozebs axali eqsperimentebis Sedegebs, da
ramdenad efeqturad azustebs da aerTianebs ideebsa an
procesebs, romlebsac is asaxavs.
mecnierebis kultura
marjvena marcxena mxatvruli da animaciuri filmebi xandaxan mec-
parkuWi parkuWi nierebs martoxela sulebis saxiT warmogvidgenen, rom-
lebic izolirebul laboratoriebSi muSaoben. sinamd-
vileSi mecniereba intensiuri socialuri samuSaoa.
mecnerTa umetesoba jgufebSi muSaobs, sadac xSirad
bakalavriatis da magistraturis studentebic Sedian
(suraTi 1.31). mecnierebaSi warmatebis misaRwevad sa-
survelia urTierTobis kargi unarebis floba. kvlevis
filtvebisken sxeulisken
Sedegebs gavlena ar eqneba, sanam maT kolegebis sazoga-
doebas ar gavuziarebT, rac seminarebis, publikaciebisa
suraTi1.30 adamianis oTxsaknian gulSi sisxlis mimoqce-
da vebsaitebis saSualebiT xorcieldeba.
vis modelireba
samecniero sazogadoebisTvis damaxasiaTebelia
kooperacia da Sejibri. mecnierebi, romlebic erT
dom monacemebs efuZneba. sakiTxze muSaoben, erTmaneTis Sedegebs xSirad dam-
atebiTi dakvirvebebiT an eqsperimentebiT amowmeben.
roca ramdenime mecnieri erT da imave sakiTxs ikvlevs,
modelireba mecnierebaSi
saxeze gvaqvs rbolisTvis damaxasiaTebeli aRgzneba.
biologiis kursis gavlisas SeiZleba muSaoba mod- mecnierebs uxariaT “adgilze pirvelebad mosvla”, ra-
elirebaze mogiwioT. iqneb qromosomebze dayrdnobiT sac xandaxan sakvanZo eqsperimetnebis mniSvnelovani aR-
ujredis gayofis modelireba dagWirdeT an maTemati- moCenebi erTvis.
kuri modelebis meSveobiT baqteriis populaciebis zr- biologiuri sazogadoeba mecnierebis didi sazoga-
dis winaswari dagegmva mogiwioT. mecnierebi modelebs doebis nawilia, romelic sakuTari drois kulturul
konstruireben, romlebic maTi ideebis naklebad ab- garemos Seesabameba. magaliTad, Seicvala qalebisa da
straqtul gamoxatvas iZlevian, magaliTad, Teoriebis kacebis Sefardeba, romlebic ama Tu im karieras irCev-
an iseTi bunebrivi fenomenebis, rogoric biologiuri en. amis Sedegad gaizarda biologiaSi momuSave qalebis
procesebia. mecnierul modelebs bevri forma aqvs: raodenobac, ramac, Tavis mxvriv, kvlevis konkretul
diagramebis, grafikebis, samganzomilebiani obieqtebis, sferoebSi aqcentebis gadanacvleba gamoiwvia. magali-
kompiuteruli programebisa an maTematikuri tolo- Tad, ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi, biologebi,
bebis. romlebic cxovelebis dawyvilebis qcevas ikvlevdnen,
ZiriTadad mamrebis konkurenciaze fokusirdebodnen,
modelis tipis SerCeva romelic mdedris yuradSebis miqcevas cdilobs. ufro
axali kvlevebi ki, im rolze fokusirdeba, romelsac
modelis tipis SerCeva damokidebulia mis un- mewyviles arCevaSi mdedri TamaSobs. magaliTad, fr-
arze daakavSiros da axsnas obieqti, idea an procesi, invelebis mravali saxeobis mdedrebi mkveTri Seferi-
romelsac is asaxavs. zogi modeli imdenad realuria, lobis mamrebs irCeven, vinaidan mkveTri Seferiloba
ramdenadac es SesaZlebelia. sxva modelebi ufro ga- mamris SesaniSnav janmrTelobaze metyvelebs. es qceva
mosadegia, Tu isini simbolur sqemebs warmogvidgenen. mdedris mier janmrTeli STamomavlobis datovebis al-
magaliTad, 1.30 suraTze asaxuli martivi diagrama Ses- baTobas zrdis.
aniSnavad gamodgeba adamianis gulis ganyofilebebSi mecnierebis zogierTi filosofosi acxadebs, rom
29
amJamad mecnierebebze imdenad moqmedebs kulturuli winaT uotsonis da krikis mier dnm-is struqturis aR-
da politikuri faseulobebi, rom is aRar aris ufro obi- moCenisa da dnm-is kvelvis Semdgomi miRwevebis Sedegad,
dnm-is inJinirebma mravali teqnologia Seqmnes, romle-
bic, Tavis mxvriv, sxvadasxva sferos cvlian, maT Soris:
medicinas, soflis meurneobasa da metyeveobas (suraTi
1.32). uotsoni da kriki albaT fiqrobdnen, rom maT aR-
moCenas udidesi gamoyeneba eqneba, magram Znelad war-
mosadgenia, rom am gamoyenebis arsi zustad codnodaT.
teqnologiebis ganviTarebis mimarTulebebi naklebad
damokidebulia cnobismoyvareobaze, romelic mec-
nierebis ZiriTadi mamoZravebeli Zalaa. teqnologiebi
ZiriTadad damokidebulia mosaxleobis moTxovnebze da
survilebze, da mocemuli drois socialur garemoze.
teqnologiebze kamaTi ZirTadad warimarTeba Temaze “es
unda gavakeToT”, da ara “SegviZlia, Tu ara amis gakeTe-
ba”. teqnologiur miRwevebTan erTad avRmoCndiT rTuli
arCevanis winaSe. magaliTad, ra pirobebSi misaRebia dnm-
is teqnologiis gamoyeneba, imis Sesamowmeblad, aqvs Tu
ara adamians memkvidreobiTi daavadebis genebi? aseTi
testi yovelGTvis unda iyos nebayoflobiTi, Tu ara? ar-
sebobs Tu ara iseTi garemoeba, rom genetikuri testire-
ba savaldebulo gaxdes? unda flobdnen am informacias
suraTi 1.32 meciereba, rogorc socialuri procesi.
sadazRvevo samsaxurebi an damqiraveblebi, romlebic
niu iorkis universitetis laboratoriaSi botanikosi Glora
koruzi erT-erT srudents molekuluri biologiis meTo- janrTelobis mraval sxva individualur monacemebs
debs aswavlis. floben, Tu ara? es eTikuri Temebi iseve exeba politi-
kas, ekonomikasa da kulturas, ramdenadac mecnierebasa
eqturi, vidre “Semecnebis” nebismieri sxva gza. sazoga- da teqnologiebs. magram mecnierebis da inJinrebis pa-
doeba, romelic mecnierul Teoriebze ise saubrobs, suxismgeblobaSi Sedis politikosebis, biurokratebis,
TiTqos isini bunebrivi kanonebia, da ara adamianis mier korporaciis liderebisa da sxva adamianebis ganaTleba
bunebis axsnaa, sxva ukiduresobaSi vardeba. mecnierebis iseT Temebze, Tu rogor muSaobs mecniereba, da ra po-
arsis realoba albaT sadRac SuaSia. is iSviaTad zustad tenciuri saSiSroeba da warmateba moaqvs konkretul
obieqturia, magram mudmiv kvlevebs ganagrZobs da im teqnologiebs. mecnierebis, teqnologiebisa da sazoga-
Tvisebebs iyenebs, rom dakvirvebebi da eqsperimentebi doebis gadamwyveti urTierTkavSiri is Temaa, romelic
ganmeorebadi unda iyos, hipoTezebi ki, Semowmebadi da nebismieri biologiis kursis mniSvnelobas zrdis.
uaryofadi.
30
gzebi aTwleulebis manZilze imuSavebs, maSinac, roca
saxelZRvaneloebSi dafiqsirebuli informaciis ume-
tesi nawili uvargisi gaxdeba. 1.1 cxrilSi gamoxatulia
ramdenime farTo Tema, romlebsac am Tavis wakiTxvis
Semdeg gaecaniT. es zogadi Temebi isev gamoCndebian sax-
elmZRvaneloSi, rom sanam Tqven sicocxles gaecnobiT
da sakuTari, mniSvnelovani kiTxvebis dasmas daiwyebT,
garkveuli kriteriumebis roli Seasrulon.
koncefcia 1.6
Temebis nakrebi, romlebic bi-
ologiur koncefciebs akavSirebs
31
tabula 1.1 TerTmeti Tema romelic biologias aerTianebs
Tema aRwera Tema aRwera
erTianoba da biologebi mravalferovnebas sam
ujredi
mravalferovneba domenSi ajgufeben: baqteria, arqea
ujredi yoveli organizmis struq- da eukaria. sicocxlis mraval-
turisa da funqciis ZiriTadi erTeu- ferovnebis miuxedavad, SegviZlia
lia. ujredebis ori mTavari tipi pro- erTianobis SemCnevac, rogoricaa
kariotuli (baqteriebi da arqeebi) da universaluri genetikuri kodi. rac
eukariotuli ujredebia (umartivese- ufro axlo naTesaobaa or saxeobas
bi, mcenareebi sokoebi da cxovelebi). Soris, miT meti saerTo Tviseba
eqnebaT.
memkvidreobiTi
informacia
evolucia
evolucia biologiis centraluri
Temaa, romelic sicocxlis mraval-
sicocxlis gagrZeleba damokidebulia biolo- ferovnebasa da erTianobas gvixs-
giuri informaciis memkvidreobaze, romelic nis. darvinis bunebrivi gadarCevis
mocemulia dnm-is molekulebis formiT. es Teoria aRwers populaciebis maT
genetikuri informacia kodirebulia dnm-is garemosTan adaptaciebs, rasac
nukleotidebis TanmimdevrobaSi. sxvadasxva individis gansxvavebuli
reproduqciuli warmateba ganapi-
robebs.
biologiuri siste-
mebis emerjentuli
(axali) Tvisebebi. struqtura da
funqcia
cocxal samyaros ierarqiuli organizacia axa-
siaTebs, romelic molekulebidan biosferomde formebi da funqciebi biologiuri
vrceldeba. erTi donidan maRla gadadgmul yov- organizaciis yvela doneze koreli-
el nabijTan erTad, Cndeba sistemuri Tvisebebi, rebs.
romlebic ufro dabali donis komponentebis
urTierTmqmedebis Sedegia.
regulacia
mecnieruli kvelva
garemosTan
urTierTq-
mecniereba, te-
medeba
qnologiebi da
organizmebi Ria sistemebia, romlebic sazogadoeba
garemosTan nivTierebaTa da energiis mravali teqnologia mecnierebis,
cvlas axorcieleben. organizmebis mizanze orientirebuli, gamoyenebaa.
saarsebo garemoSi sxva organizmebi da amJamad, ufro mniSvnelovani gves-
aracocxali faqtorebi Sedis. modes mecnierebis da teqtnologiis
kavSirebi sazogadoebasTan, vidre es
adre iyo.
energia da
sicocxle
32
Tavi 1 mimoxilva
1.2
gan Sedgeba. domeni eukaria, aerTianebs sxvadasx-
koncefcia va umartivesebis da mcenareebis, sokoebisa da
cxovelebis samefoebs.
sicocxlis mravalferovnebis erTianoba
biologiuri sistemebi gavilebiT me- rac ar unda mravalferovani iyos sicocxle, Sesa-
tia, vidre maTi Semadgeneli nawilebis mCnevi erTianobis niSnebic gvaqvs.
33
vidis reproduqciul warmatebas, sxvebTan Sedar-
1.6
ebiT.
sicocxlis xe koncefcia
yoveli saxeoba sicocxlis mravaltotiani xis erTi
ganStoebaa, romelic droSi ukan, sul ufro dac- Temebis nakrebi, romlebic biolo-
ilebuli winapruli saxeobebis gavliT, vrceldeba.
mTels sicocxles misi grZeli evoluciuri isto-
giur koncefciebs aerTianebs
ria aerTianebs. xazgasmuli Temebi biologiis gaazrebis safuZv-
34
organizaciis ufro dabali doneebis gaazrebis safuZ- g) hipoTezis farglebi, rogorc wesi, SedarebiT viwroa;
velze. Teorias axsnis ufro farTo farglebi aqvs
d) davsaxoT sistemuri meTodi, rom mravali biologi- d) sinamdvileSi, Teoria da hipoTeza erTi da igivea
uri monacemi axsnaT. e) Teoriebi yvela SemTxvevaSi marTldeba, hipoTezebis
e) davaCqaroT mecnieruli codnidan miRebuli teqnolo- uaryofa xSiria maTi eqsperimentuli Semow-
giebis gamoyeneba mebis Sedegad
5. umartivesebi da baqteriebi sxvadasxva domenSi
mo¬aTavses, vinaidan:
a) umartivesebi baqteriebiT ikvebebian evoluciuri kavSiri
b) baqteriebi araujreduli agebulebisaa
g) baqteriul ujreds birTvi ar gaaCnia
d) baqteria Slis umartivess tipuri prokariotuli ujredis dnm-Si ganlagebulia
e) umartivesebs fotosinTezis unari aqvs daaxloebiT 3 000 geni. adamianis ujredSi ki, 25 000 genia.
6. Semdegi CanomaTvalidan, romeli asaxavs saukeTesod am genebis 1% gvxvdeba prokairiotul ujredebSic.
organizmebis erTianobas? gamoiyeneT evoluciis Teoriis codna da axseniT, rogor
a) dnm-is nukleotiduri Tanmimdevrobebis Sesabamisoba moxda, rom aseT gansxvavebul organizmebs saerTo genebi
b) saxeSecvlili STamomavloba aqvs.
g) dnm-is struqtura da funqcia
d)bunebrivi gadarCeva
mecnieruli kvleva
e) emerjentuli Tvisebebi
7. Semdegi CanoaTvalidan romelia Tvisobrivi monace-
gvelis mimikriis SemTxvevis kvlevis Sedegebze dayrdno-
mebis magaliTi?
biT wamoayeneT sxva hipoTezebi, romelTa kvleva mkv-
a) temperatura 25-dan 15 gradusamde daeca
levrebs momavalSi SeeZlebaT.
b) mcenaris simaRle 25 santimetria (sm)
g) Tevzi zigzagiseburad dacuravs
d) eqvsi wyvili gulwiTela saSualod sam-sam bartys mecniereba, teqnologia
Cekavs da sazogadoeba
e) kuWis SigTavsis areva yovel 20 wamSi erTxel xdeba
8. Semdegi CamonaTvalidan romeli aRwers saukeTesod
hipoTezebze dafuZnebul mecnierul logikas? veluri pomidoris nayofi kulturuli pomidoris
a) Tu me Semowmebad hipoTezebs Sevqmeni, testebi da dak- nayofTan SedarebiT patara zomisaa. amas ganapirobebs
virvebebis maT daadasturebs gakulturebul mcenareTa nayofSi ujredebis didi ra-
b) Tu Cemi prognozi sworia, is Semowmebad hipoTezamde odenoba. botanikosebma molekuluri genetikis meSveo-
mimiyvans biT aRmoaCines genebi, romlebic akontroleben pomido-
g) Tu Cemi dakvirveba zustia, is Cems hipoTezas daadas- ris ujredebis gayofas. riTia mniSvnelovani es aRmoCena
turebs sxva bostneulis da xilis warmoebisTvis? adamianis gan-
d) Tu Cemi hipoTeza zustia, misi testirebiT konkretul viTarebisa da daavadebaTa gamosakvlevad? imisaTvis,
Sedegs miviReb rom ukeTesad gavigoT biologiis safuZvlebi?
e) Tu Cemi eqsperimentebi sworad dagegmilia, isini
Semowmebad hipoTezamde mimiyvanen
9. kontrolirebadi eqperimenti iseTia, romelic:
a) sakmaod nela mimdinareobs, rom mecnierma Sedegebis
zusti dafiqsireba SeZlos
asaxsnelad saukeTesoa?
b) SeiZleba Seicavdes eqsperimentul da sakontrolo
jgufebs, romlebsac paralelurad vamowmebT
g) mravaljer meordeba, rom monacemebis sizusteSi
davrwmundeT
d) garemos yvela cvlads mudmivad inaxavs
e) kontrolirebulia gamocdili mecnieris mier
10. Semdegi mtkicebulebebidan romeli saukeTesod ga-
nasxvavebs hipoTezebsa da Teoriebs?
a) Teoriebi damtkicebuli hipoTezebia
b) hipoTezebi varaudia, Teoria ki, zusti pasuxia.
35