Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Tavisuflebis
ori gageba
isaia berlini1
I. `negatiuri
Tavisuflebis~ cneba
sityvebiT rom vTqvaT, sityva yvela dausruleblad Seuq- viwro iqneba, am SesaZleblo-
`iZulebis~ gamoyeneba damoki- mnida erTmaneTs winaRobebs bebis gareSe ki adamianebi
debulia garkveuli socialur- da aseTi `bunebrivi Tavisuf- ver SeZlebdnen araTu maTi
ekonomikuri Teoriis lebis~ Sedegad socialuri azriT sasikeTo, swori an
miRebaze, romelic xsnis Cemi qaosi warmoiqmneboda da wminda miznebis miRwevas, ara-
siRatakisa da raRacis adamianTa minimaluri med am miznebis dasaxvis unarsac
keTebis uunarobis mizezebs. saWiroebebic ki ar iqneboda iqnebodnen moklebulni.
Tu materialuri saxsrebis dakmayofilebuli, sustis
ararseboba gonebrivi da Tavisuflebas ki Zlierebi aqedan gamomdinareobs, rom
fizikuri unarebis naklebobiT gaTelavdnen. am filosofo- aucilebelia kerZo cxovrebisa
aris gamowveuli, maSin, sebs mSvenivrad esmodaT, rom da sajaro Zalauflebis
mxolod naxsenebi Teoriis adamianis miznebi da moqmede- sferoebs Soris sazRvris
miRebis Semdeg, daviwyeb bebi TavisiT ver movlen gavleba. sad gavataroT is _
saubars ara ubralod siRa- harmoniaSi, da isini (rogoric amaze kamaTi da SeTanxmeba
takeze, aramed Tavisuflebis ar unda yofiliyo maTi SeiZleba. adamianebi mraval-
ararsebobaze4. da Tu amasTan oficialuri doqtrinebi) mxriv arian erTmaneTze
erTad mimaCnia, rom Cems Tavisuflebaze maRla iseT damokidebulni da adamianis
gaWirvebas garkveuli socia- faseulobebs ayenebdnen, araviTari qmedeba ar
luri mowyoba ganapirobebs, rogoricaa samarTlianoba, SeiZleba imdenad kerZo iyos,
romelic, Cemi azriT, bedniereba, kultura, usafr- rom aranairad da arasdros
usamarTlo da upatiosnoa, Txoeba an Tanasworobis exebodes sxva adamianebis
maSin ekonomikur monobaze an sxvadasxva saxeoba, da amitom cxovrebas. `qariylapias
Cagvraze vilaparakeb. `Cven mzad iyvnen SeezRudaT Tavisufleba cimoris
aRgvaSfoTebs ara saganTa Tavisufleba am faseulobe- sikvdilia~; zogierTis
buneba, aramed mxolod bis an misive (Tavisuflebis) Tavisufleba damokidebulia
boroti neba~, _ ambobda gulisTvisac ki. radgan sxva- sxvebis SezRudvebze.
ruso. Cagvris kriteriumi is nairad SeuZlebeli iqneboda `oqsfordis profesoris
rolia, romelsac, Cveni socialuri gaerTianebis maTi Tavisufleba, _ SeuZlia
azriT, asruleben sxva TvalsazrisiT sasurveli dasZinos vinmem, _ gansxvavdeba
adamianebi, rodesac pirdapir tipis Seqmna. amitom acxadeb- egvipteli glexis Tavisuf-
Tu iribad, nebiT Tu unebli- dnen es moazrovneebi, rom lebisgan~. es idea raRac
eT ewinaaRmdegebian Cveni adamianTa Tavisufali erTdroulad WeSmaritisa da
survilebis ganxorcielebas. moqmedebis sfero kanoniT mniSvnelovanisgan ikrebs
Tavisufleba am azriT niS- unda iyos SezRuduli. Tumca Zalas, Tumc ki TviT fraza
navs mxolod imas, rom sxvebi isini _ gansakuTrebiT iseTi iaffasian politikur
me xels ar miSlian. rac ufro libertarianelebi, rogoric efeqtzea gaTvlili. udavoa,
farToa Caurevlobis sfero, iyvnen loki da mili inglisSi, mianiWo naxevrad SiSvel,
miT metia Cemi Tavisufleba. konstani da tokvili safran- wera-kiTxvis armcodne, mSier
geTSi _ aseve uSvebdnen, rom da avadmyof adamianebs
swored ase esmodaT Tavisuf- unda arsebobdes piradi politikuri uflebebi da
leba inglisuri politikuri Tavisuflebis garkveuli saxelmwifos mxridan
filosofiis klasikosebs5. minimaluri sfero, romelSi Caurevlobis garantiebi,
maTi Sexedulebebi imis SeWrac aranairi garemoebisas maTi mdgomareobis abuCad
Taobaze, Tu ramdenad farTo ar SeiZleba. Tu es Tavisuf- agdebaa; am adamianebs
SeiZleba an unda iyos xsene- leba irRveva, maSin indivi- upirveles yovlisa samedici-
buli sfero, gansxvavdeboda. dualuri neba Zalian viwro no daxmareba da ganaTleba
maTi azriT, arsebul viTare- CarCoebSi moeqceva da es sWirdebaT da mxolod Semdeg
baSi is ar SeiZleba usazRvro CarCoebi adamianis bunebrivi gaacnobiereben isini TavianT
iyos, radgan misi usazRvro- SesaZleblobebis minimaluri gazrdil Tavisuflebas da
eba gamoiwvevda imas, rom ganviTarebisTvisac ki Zalian SeZleben mis gamoyenebas. ra
aris Tavisufleba maTTvis, liberalebs aqvT safuZveli msxverpli ar iwvevs imis zrdas,
visac ar SeuZlia misi ifiqron, rom Tu individu- rasac Seewira: Tavisufleba
gamoyeneba? Tu adamianebs ar aluri Tavisufleba adamianTa ar izrdeba, rogori Zlieric
SeuZliaT TavisuflebiT umaRlesi mizania, dauSvebe- ar unda yofiliyo msxverplad
sargebloba, maSin ra aris lia, rom adamianTa nawilma Sewirvis moraluri moTxov-
misi Rirebuleba? adamianebs waarTvas Tavisufleba sxvebs, nileba da misi kompensacia.
jer yvelaze mniSvnelovani miT umetes _ sxvis xarjze yvelaferi is aris, rac aris:
unda misce; `zogjer Ceqmebi isargeblos TavisuflebiT. Tavisufleba Tavisuflebaa; is
Seqspiris nawarmoebebze Tavisuflebis Tanasworoba; ar SeiZleba iyos Tanasworoba,
mniSvnelovania~, _ ambobda moTxovna ar moepyro sxvebs patiosneba, samarTlianoba,
mecxramete saukunis ise, rogorc ar gendomeboda, kultura, adamianuri bednie-
radikali rusi mwerali; rom isini mogqceodnen; valis reba an mSvidi sindisi. Tu
individualuri Tavisufleba moxda maT winaSe, visi wyalo- Cemi Tavisufleba, Cemi klasis
adamianis mTavari moTxovni- biTac SesaZlebeli gaxda Seni an xalxis Tavisufleba raRac
leba ar aris. Tavisufleba Tavisufleba, ayvaveba da raodenobis adamianTa
ar aris ubralod raime aRzrda; samarTlianoba misi tanjvasTan aris dakavSirebu-
iZulebis ararseboba; aseTi yvelaze martivi da universa- li, maSin sistema, romelSic
axsna metismetad beravs am luri mniSvnelobiT _ aseTia SesaZlebelia aseTi tanjva,
sityvis mniSvnelobas da liberaluri moralis usamarTlo da amoraluria.
maSin is SeiZleba an Zalian safuZvlebi. Tavisufleba ar magram Tu me vkvec Cems
bevrs, an Zalian cotas aris adamianTa erTaderTi Tavisuflebas an mTlianad
niSnavdes. egviptel glexs mizani. rus kritikos belins- uars vambob masze, raTa
upirveles yovlisa, da yve- kisTan erTad SemiZlia vTqva, naklebad mrcxvenodes
laze metad, tansacmeli da rom Tu sxva adamianebi arsebuli uTanasworobisa, da
samedicino daxmareba sWirde- moklebulni arian Tavisuf- amasTan sxvebis individualu-
ba da ara piradi Tavisufleba, lebas, Tu Cemma Zmebma ri Tavisufleba arsebiTad ar
magram is minimaluri Tavisuf- siRatakeSi, sibinZuresa da izrdeba, maSin Tavisuflebis
leba, romelic mas dRes tyveobaSi unda icxovron, absolutur gamoxatulebaSi
sWirdeba, romelic xval maSin ar minda Tavisufleba misi dakargva xdeba. es SeiZ-
dasWirdeba, ar aris Tavisuf- CemTvis, me uarvyof mas da leba anazRaurebuli iyos
lebis raRac gansakuTrebuli upirobod virCev Cemi Zmebis samarTlianobis, bednierebis
nairsaxeoba. es iseTive xvedrs. magram Cven verafers an simSvidis zrdiT, magram
Tavisuflebaa, rogoric movigebT cnebebis aRreviT. saxezea Tavisuflebis
profesorebis, mxatvrebis, Tundac ar msurdes uTanaswo- dakargva, da faseulobaTa
milionerebis Tavisufleba. robisa da farTod gavrcele- ubralo aRreva iqneboda imis
buli siRatakis moTmena da mtkiceba, rom, marTalia, Cemi
vfiqrob, dasavleli libera- mzad viyo msxverplad gaviRo `liberaluri~ individualuri
lebis sindisis qenjnas is ki Cemi Tavisuflebis nawili an Tavisufleba gadagdebulia,
ar iwvevs, rom adamianebi, mTlianad Cemi Tavisufleba _ magram Tavisuflebis
maTi socialur-ekonomikuri am msxverplze nebayoflobiT romeliRac sxva saxeoba _
mdgomareobidan gamomdinare, SemiZlia wavide, magram is, `socialuri~ an `ekonomikuri~
sxvadasxvagvar Tavisuflebas razedac uars vambob samarT- _ gaizarda. Tumca es ar
eswrafian, aramed is, rom lianobis, Tanasworobisa da abaTilebs azrs, rom
Tavisuflebis mqone umcire- amxanagebisadmi siyvarulis SigadaSig saWiroa zogierTis
sobam is moipova umravlesobis gulisTvis _ Tavisuflebaa. Tavisuflebis SezRudva
eqspluatirebiT, an, ukeTes yvela safuZveli meqneboda imisTvis, rom sxvebis Tavi-
SemTxvevaSi, cdilobda ar davetanje danaSaulis grZno- sufleba iyos uzrunvelyofi-
SeemCnia, rom adamianTa bas, Tu garkveul garemoebebSi li. ra principebiT unda
udidesi umravlesoba mokle- mzad ar viqnebodi am msxver- vixelmZRvaneloT amis keTebi-
bulia Tavisuflebas. plis gasaRebad. magram sas? Tu Tavisufleba wminda,
Cven ver SevZlebT WeSmarite- vinmem Tqvas _ okamis orive es warmodgena libera-
bis povnas; ar iqneba TviTmyo- droidanac) dRemde swored luria, magram isini ar aris
fadobis, originalurobis, ase esmiT Tavisufleba erTi da igive da maT Soris
genialobis, gonebrivi liberalebs. samoqalaqo kavSiri saukeTeso SemTxvevaSi
energiisa da zneobrivi Tavisuflebebisa da indivi- empiriulia. aravin daiwyebda
vaJkacobis ganviTarebis dualuri uflebebis yvela mtkicebas, rom WeSmariteba
saSualeba. sazogadoebas moTxovna, eqspluataciisa da da TviTgamoxatvis Tavisuf-
`masobrivi saSualoobis~ damcirebis, saxelmwifo leba SeiZleba iyos iq, sadac
simZime gasress. yvelaferi xelisuflebis mxridan azri dogmiT aris SeboWili.
mravalferovani da SinaarsiT xelyofisa da wes-CveulebiTa magram istoriuli faqtebi
mdidari gaqreba Cveulebisa Tu organizebuli propagan- ufro imas mowmobs, rom pati-
da morCilebisadmi adamianTa diT Sobili masobrivi osneba, WeSmaritebis siyvaruli
mudmivi midrekilebis wnexis hipnozis winaaRmdeg yvela da mgznebare individualizmi
qveS (romelic mxolod protesti adamianis am mkacri da samxedro discip-
`gamofitul da unayofo~, individualisturi da linis mqone gaerTianebebSi,
`SezRudul da damaxinjebul~, mravali kamaTis gamomwvevi rogorc magaliTad, Sotlan-
`mimWknari niWis~ mqone koncefciidan gamomdinareobs. diasa da axali inglisis
individebs Sobs). `adamianis am poziciasTan dakavSirebiT puritan-kalvinistebis TemSi,
warmarTuli gandideba iseve sami momenti unda gamovyoT. aranakleb xSirad yvavis,
imsaxurebs pativiscemas, jer erTi, mili or sxvadasxva vidre ufro Semwynarebel da
rogorc qristianuli warmodgenas eyrdnoba. pirvelis neitralur sazogadoebebSi.
Tavganwirva~. `adamianis mier Tanaxmad, nebismieri iZuleba (swored amas amtkicebda
rCevis an gafrTxilebis Tavis Tavad borotebaa, rad- jeims stefani, romelmac
miuxedavad daSvebuli gan is xels uSlis adamianis Tavis wignSi `Tavisufleba,
SecdomiT gamowveul zians survilebis ganxorcielebas, Tanasworoba, Zmoba~ ("Liberty,
bevrad aWarbebs boroteba, magram is sxva, uaresi boro- Equality, Fraternity") STambeWda-
romelic warmoiqmneba, tebis Tavidan acilebisTvis vad Seutia mils). es abaTi-
rodesac sxvebs aqvT ufleba SeiZleba gamoviyenoT. Cau- lebs milis arguments, rom
aiZulon adamiani akeTos is, revloba ki, rogorc Tavisufleba adamianis niWis
rac maT misTvis sakeTildRe- iZulebis sawinaaRmdego ram, ganviTarebis aucilebeli
od miaCniaT~. Tavisuflebis TavisTavad sikeTea, Tumc ara pirobaa. Tu es ori mizani
dacvas `negatiuri~ mizani erTaderTi. es warmodgena erTmaneTTan SeuTavsebelia,
aqvs _ Carevis Tavidan aris Tavisuflebis `negati- mili sastiki dilemis winaSe
acileba. daemuqro adamians uri~ koncefcia mis klasikur dgeba jer kidev im sirTule-
devniT, Tu is ar daTanxmdeba variantSi. meore warmodgenis ebis warmoqmnamde, romlebsac
icxovros ise, rom mis Tanaxmad, adamianebi unda misi doqtrinisa da Tavad milis
magivrad sxvebma airCion iswrafodnen aRmoaCinon mier humanisturad axsnili
miznebi, Cauketo mas yvela WeSmariteba da sakuTar TavSi Tanmimdevruli utilitariz-
kari, garda erTisa, niSnavs aRzardon xasiaTis garkveuli, mis SeuTavsebloba iwvevs6.
ewinaaRmdegebode im WeSmari- milisTvis mosawoni, tipi,
tebas, rom adamiani aris romelic iseT Tvisebebs moi- meorec, _ es doqtrina Seda-
arseba, romelic TviTon cavs, rogoricaa kritikulo- rebiT gvian Seiqmna. antikuri
atarebs Tavis cxovrebas. da ba, TviTmyofadoba, mdidari samyaro naklebad icnobda
aq ara aqvs mniSvneloba, Tu warmosaxva, damoukidebloba, individualur Tavisuflebas
ramdenad kargia perspeqtiva, morCilebis survilis arqona rogorc gaazrebul politi-
romelic im erTaderTi karis yvelaze eqscentrikuli gamov- kur ideals (misi realuri
iqiT aris, da ramdenad keTil- linebiT da a.S. WeSmaritebis ganxorcielebisgan gansxvave-
Sobiluria maTi motivebi, aRmoCena da aseTi xasiaTis biT). ukve kondorse aRniSnav-
vinc SezRudvebs awesebs. aRzrda mxolod Tavisuflebis da, rom romaelebisa da
erazmis droidan (SesaZloa pirobebSia SesaZlebeli. berZnebis samarTlebriv
ba, aramed is, Tu ra naklebad mona var? Tu Tavs maiZulon vakeTo is, risi
raodenobis Zalaufleba aris viklav, gana naklebad keTebac ar msurs, an
moqceuli erT xelSi. misi mkvdari var _ mxolod imis SeiZleba ar msurdes, maSin,
azriT, SeuzRudavi Zalauf- gamo, rom nebayoflobiT rogoric ar unda iyos
leba, vis xelSic ar unda viklav Tavs? `xalxis mmarT- ideali, risi gulisTvisac me
iyos is, adre Tu gvian veloba _ mouwesrigebeli maiZuleben, me ar var Tavisu-
viRacis ganadgurebamde tiraniaa; monarqia ki _ ufro fali da amitom absoluturi
migviyvans. adamianebi Cveu- efeqtiani centralizebuli suvernitetis doqtrina
lebriv ama Tu im mmarTvelis despotizmi~. konstani indi- Tavisi arsiT tiranulia.
despotizmis winaaRmdeg vidualuri Tavisuflebis Cveni Tavisuflebis Sesanar-
gamoTqvamen protests, yvelaze saSiS mtrad rusos Cuneblad ar aris sakmarisi
magram tiraniis realuri miiCnevda, radgan man gamovacxadoT, rom misi
mizezi, konstanis Tanaxmad, gamoacxada, rom `Tu sakuTar darRveva dauSvebelia, Tu es
Zalauflebis koncentraciaa, Tavs yvelas vaZlev, me Cems darRveva sanqcirebuli ar
ra viTarebaSic ar unda xde- Tavs aravis vaZlev~. maSinac iqneba ama Tu im TviTmpyro-
bodes es, radgan Tavisuflebas ki, Tu suvereni `yoveli~ beli mmarTvelis, saxalxo
absoluturi Zalauflebis, Cvengania, konstanisTvis gauge- krebis, mefis parlamentis,
rogorc aseTis, arseboba bari iyo, survilis SemTxve- mosamarTleebis, xelisufalTa
emuqreba. `xeli ki ar aris vaSi ratom ar SeuZlia am romeliRac kavSiris an
usamarTlo, iaraRia metisme- suverens Cagros erT-erTi kanonis mier, radgan kanonic
tad mZime _ zogierTi tvirTi `maTgani~, vinc mis ganuyofel SeiZleba despoturi iyos.
metismetad mZimea adamianis me-s Seadgens. ra Tqma unda, amisTvis unda SevqmnaT
xelisTvis~, _ werda is. SeiZleba merCivnos, rom sazogadoeba, romelic
demokratias, romelmac Tavisuflebebi im krebam, aRiarebs Tavisuflebis
sZlia oligarqias, privile- ojaxma an klasma wamarTvas, sferos, romlis sazRvrebis
girebul individs an individTa romlebSic me umciresoba darRveva aravis SeuZlia. am
jgufs, SemdgomSi SeuZlia var. am SemTxvevaSi SesaZloa sazRvrebis damdgen normebs
iseve daundoblad Cagros movaxerxo davarwmuno sxvebi sxvadasxva dasaxeleba an
adamianebi, rogorc misi gaakeTon CemTvis is, risi xasiaTi SeiZleba hqondeT:
winamorbedi mmarTvelebi uflebac Cemi TvalsazrisiT maT SeiZleba davarqvaT
Cagravdnen. naSromSi, romelic maqvs. magram, rodesac Tavi- adamianis uflebebi, RvTis
Tanamedrove Tavisuflebisa suflebas Cemi ojaxis wevrebi, sityva, bunebrivi ufleba,
da ZvelTa Tavisuflebis megobrebi an Tanamoqalaqeebi sasargebloobis mosazrebebi
Sedarebas eZRvneboda, marTmeven, me mainc mTlianad an `adamianis ucvleli
konstani aRniSnavda, rom vkargav mas. hobsi ufro interesebi~. me isini SeiZleba
yvelasaTvis Tanabari ufleba gulaxdili mainc iyo; is ar miviCnio apriorulad
Cagros _ an Caerios _ araa cdilobda saqmis ise warmo- WeSmaritad an SemiZlia Cems
Tavisuflebis ekvivalenturi. Cenas, TiTqos suvereni ar umaRles miznad an Cemi
Tavisuflebaze erTsulovani imonebs. is amarTlebda am sazogadoebisa da kulturis
uaric ki ver inarCunebs mas monobas, magram, yovel umaRles miznad gamovacxado.
raRac saocrebiT mxolod SemTxvevaSi, usircxvilod ar am normebisa da mcnebebisTvis
imis safuZvelze, rom Tanxmo- uwodebda mas Tavisuflebas. saerTo isaa, rom isini imdenad
ba micemuli da saerTo iyo. farTod aris aRiarebuli da
Tu me Tanaxma var avitano mTeli mecxramete saukunis sazogadoebis istoriuli
Cagvra da sruliad gulgri- ganmavlobaSi liberaluri ganviTarebis procesSi
lad an ironiiT vuyureb moazrovneebi dauRalavad imdenad Rrmad Cainerga
sakuTar mdgomareobas, gana amtkicebdnen, rom, Tu Tavi- adamianebis namdvil moqmed
amitom naklebad var daCag- sufleba niSnavs sxva adamia- bunebaSi, rom am momentisT-
ruli? Tu sakuTar Tavs nebis SesaZleblobebis vis isini adamianis Sesaxeb
Tavad vyidi monad, gana SezRudvas imisaTvis, rom me Cveni warmodgenis mniSvnelo-
praqtikaSi xSirad gviwevs TiTqos mtkice jaWviT abams buli, hegelisa da marqsis
maT Soris kompromisis Zieba. erTmaneTs WeSmaritebas, ukanasknel mowafeebamde,
orive es pozicia absolutur bednierebasa da saTnoebas~, _ yvela racionalist-
moTxovnebs gviyenebs da am ambobda dedamiwaze odesme metafizikosisTvis uaris
moTxovnebis srulad dakma- mcxovrebTagan erT-erTi Tqma saboloo harmoniis
yofileba ar SeiZleba. magram saukeTeso adamiani, da cnebaze, romelic yvela
socialur da moralur msgavsi sityvebiT saubrobda saidumlos xsnis da yvela
planSi sruli gaugebroba Tavisuflebis, Tanasworobisa winaaRmdegobas Searigebs,
iqneboda imis auRiarebloba, da samarTlianobis Sesaxeb13. uxeS empirizms, faqtebis
rom orive es pozicia iswrafis magram marTebulia ki es? sisastikis winaSe ukan
cxovrebaSi gaataros umaR- ukve banaluri gaxda ifiqro, daxevas, sagnebis realobis
lesi faseuloba, romelic rom politikuri Tanasworoba, winaSe gonebis dauSvebel
istoriuli da moraluri efeqtiani sazogadoebrivi marcxs, yvelafris axsnis,
TvalsazrisiT Rirsia organizacia da socialuri gamarTlebis, sistemaSi
kacobriobis umniSvnelovanes samarTlianoba Tu Tavsebadi moqcevis uunarobas niSnavda,
interesebs miekuTvnebodes. arian, mxolod individualuri rasac `goneba~ aRSfoTebiT
Tavisuflebis umcires nawil- uaryofs. magram radgan Cven
Tan, magram ara SeuzRudav ara gvaqvs aprioruli garantia
IV. erTi da mravalni laissez-faire-Tan; samarT- imisa, rom SesaZlebelia
lianoba, keTilSobileba, WeSmariti faseulobebis
aris erTi Sexeduleba, sajaro Tu kerZo saqmeebSi sruli harmonia, romelic,
romelic yvela sxvaze metad erTguleba, adamianuri rogorc Cans, romeliRac
aris pasuxismgebeli diadi geniis sulieri moTxovnile- idealur sferoSi miiRweva
istoriuli idealebis bebi da sazogadoebis saWiro- da CvenTvis Cvens saboloo
gulisTvis adamianTa masobriv ebebi SeiZleba erTmaneTs mdgomareobaSi miuRwevadia,
msxverplze, iseTi idealebisa, mkveTrad ewinaaRmdegebodnen. Cven empiriuli dakvirvebis
rogoricaa samarTlianoba, aqedan Sori araa ganzogade- Cveulebrivi saSualebebisa
progresi, momavali Taobebis bamde, rom arcTu bevri da Cveulebrivi adamianuri
bedniereba, gaTavisuflebuli sikeTe eTavseba erTmaneTs, Semecnebis imedi unda gvqon-
eris, rasis an klasis wminda yvelaze naklebad ki kacobri- des. isini ki, ra Tqma unda, ar
misia, Tavad Tavisuflebac obis idealebi arian Tavsebadi. gvaZlevs imisi mtkicebis (an
ki, rodesac is sazogadoebis Cven SeiZleba SegvekamaTon, Tundac mtkicebis azris
TavisuflebisTvis calkeuli rom es faseulobebi sadRac gagebis) safuZvels, rom
adamianebis Sewirvas moiTxovs. da rogorRac unda arsebob- yvela sikeTe erTmaneTis
am Sexedulebis Tanaxmad, dnen erTad, radgan winaaRm- Tavsebadia, iseve, rogorc
sadRac _ warsulSi an deg SemTxvevaSi samyaro ver imave mizezebis gamo yvela-
momavalSi, RvTiur gamocxa- iqneba kosmosi, ver iqneba feri cudic Tavsebadia.
debaSi an calkeuli moazrov- harmonia; winaaRmdeg samyaroSi, romelsac Cvens
nis gonebaSi, mecnierebisa da SemTxvevaSi faseulobaTa yoveldRiur gamocdilebaSi
istoriis miRwevebSi an konfliqti iqneba adamianis vxvdebiT, Cven erTnairad
keTili adamianis alal gulSi cxovrebis Sinagani, auride- mniSvnelovan mizezebsa da
_ saboloo gadawyveta beli elementi. Tu zogierTi erTnairad aucilebel moT-
arsebobs. am Zvel rwmenas Cveni idealis ganxorcielebis xovnebs Soris unda gavakeToT
asazrdoebs Sexeduleba, rom gamo sxva idealebis ganxor- arCevani da, vaRwevT ra zog
adamianTa yvela pozitiuri cieleba, principSi, SeuZle- mizans, Cven uciloblad gviwevs
faseuloba saboloo jamSi beli iqneba, es niSnavs, rom sxvebis msxverplad Sewirva.
aucileblad erTmaneTis adamianis sruli TviTreali- swored amitom aniWeben ada-
Tavsebadia da, SesaZloa, zaciis cneba formaluri mianebi aseT udides Rirebu-
erTmaneTisgan gamomdinare- winaaRmdegoba, metafizikuri lebas arCevanis Tavisuflebas:
obdes kidevac. `buneba qimeraa. platonidan moyole- Tu darwmunebulni iqnebod-
nen, rom dedamiwaze SesaZle- lozungis guls qmnis; ar radgan uwignuroba, barbaro-
belia raRac srulyofili aRiaro es _ niSnavs ar suli aRzrda, sastiki
mdgomareobis miRweva, gesmodes Cveni drois siamovnebebi da grZnobebi
rodesac adamianebis miznebi yvelaze mniSvnelovani CvenTvis uaresia, vidre maT
erTmaneTs ar ewinaaRmdegeba, faqtebi da ideebi. magram gamosasworeblad da CasaxSo-
maSin maT aRar eqnebodaT aseve upirobod mcdarad bad aucilebeli SezRudvebi.
mtanjveli arCevanis gakeTebis mimaCnia iseTi erTiani formu- es pozicia sikeTisa da
aucilebloba, amasTan erTad lis principuli SesaZleblo- borotebis Cveneul gagebas,
ki arc arCevanis Tavisufle- bis rwmena, romelic adamianTa Cvens, ase vTqvaT, moralur,
bas eqneboda kardinaluri yvela gansxvavebuli jaWvis religiur, inteleqtualur,
mniSvneloba. maSin am srul- harmoniaSi moyvanis ekonomikur da esTetiur
yofili mdgomareobis moax- saSualebas iZleva. es miznebi faseulobebs emyareba, romle-
loebis nebismieri saSualeba Zalian gansxvavebulia da, bic, Tavis mxriv ukavSirdeba
mTlianad gamarTlebuli principSi, yvela maTgani Cvens warmodgenebs adamianisa
iqneboda da ara aqvs rodi SeiZleba erTmaneTs da misi bunebis ZiriTad
mniSvneloba, Tu ramdeni Seurigdes, amitom konfliqtis moTxovnilebebze. sxva
Tavisuflebis msxverplad da, ese igi, tragediis sityvebiT, aseTi problemebis
Sewirva mogviwevda am mdgo- SesaZleblobas adamianis gadaWrisas Cven gaazrebulad
mareobis mosaaxloeblad. rogorc piradi, ise Tu gauazreblad vxelmZRva-
eWvic ar mepareba, rom sazogadoebrivi cxovrebidan, nelobT imiT, rogor gvesmis,
swored aseTi dogmaturi mTlianad verasdros amoSli. Tu risgan Sedgeba normaluri
rwmenaa pasuxismgebeli kacob- amdenad, absolutur adamianis cxovreba miliseuli
riobis istoriaSi yvelaze moTxovnebs Soris arCevanis `SezRuduli da damaxinjebuli~,
Seubralebeli tiranebisa da gakeTebis aucilebloba `gamofituli da unayofo~,
mCagvrelebis Rrma, uSfoTvel, arsebobis adamianuri piro- naturebis arsebobis sawina-
uryev darwmunebulobaze, bebis ucilobeli niSania. es aRmdegod. vaprotestebT ra
rom maT namoqmedars mTlia- Rirebulebas matebs Tavisuf- cenzurisa da piradi qcevis
nad amarTlebs maTi mizani. lebas, romelic, rogorc makontrolebeli kanonebis
aravis movuwodeb TviTsrul- aktons miaCnda, aris Tavad arsebobas, vxedavT ra maTSi
yofis idealis, rogorc mizani da ara droebiTi pirovnebis Tavisuflebis
aseTis, dagmobisken _ ara moTxovnileba, romelic Cveni dauSvebel darRvevas, iqidan
aqvs mniSvneloba, calkeuli gaurkveveli warmodgenebidan gamovdivarT, rom am kanone-
adamianebis Sesaxeb vilapara- da ugunuri, mouwesrigebeli biT akrZaluli moqmedebebi
kebT Tu xalxebis, religiebis, cxovrebidan amoizrdeba; asaxaven karg (faqtobrivad
klasebis Sesaxeb, _ da ar Tavisufleba ar aris ki nebismier) sazogadoebaSi
vamtkiceb, rom ritorika, sirTule, romelic momavalSi adamianTa fundamentur
romelsac mis dasacavad romeliRac panaceis moTxovnilebebs. daicva
iyenebdnen, mudam SecdomaSi daxmarebiT daiZleva. msgavsi kanonebi _ niSnavs
Seyvanis TaRliTuri saSua- migaCndes, rom es moTxovni-
leba iyo da zneobriv da me imis Tqma ar minda, rom lebebi araarsebiTia an ar
inteleqtualur uzneobaze yvelaze liberalur sazogado- arsebobs maTi dakmayofilebis
metyvelebda. sinamdvileSi, ebebSi individualuri sxva saSualeba, garda sxva,
imis Cveneba mindoda, rom Tavisufleba arCevanis umaRles Rirebulebebze
Tavisuflebis cneba misi erTaderTi an mTavari uaris Tqmisa, Rirebulebebze,
`pozitiuri~ mniSvnelobiT kriteriumia. Cven vaiZulebT romlebic individualur
samarTlianobisTvis mebrZoli bavSvebs miiRon ganaTleba da Tavisuflebaze ufro Rrma
yvelaze mZlavri Tanamedrove vkrZalavT sajarod sikvdi- moTxovnilebebs gamoxataven.
moZraobebis sulisCamdgmeli liT dasjas. es, ra Tqma unda, miCneulia, rom RirebulebaTa
erovnuli da sazogadoebrivi zRudavs Tavisuflebas. `Cven~ Sefasebis aq gamoyenebul
TviTmmarTvelobis yvela amarTlebs am SezRudvas, kriteriums ara subieqturi,
aramed, viTom da, obieqturi Tavidan auridebel Secdomebs arsebuli adamianTa sazogado-
_ empiriuli an aprioruli eyrdnoba, rodesac viazrebT, ebis viviseqciis im dadgenili
statusi aqvs. rom principulad SeuZlebelia nimuSis Sesabamisad, romelsac
miviRoT mkafio da gansazRv- warsulsa Tu momavalze Cveni
imis gasarkvevad, ramdenad ruli pasuxebi ara mxolod warmodgenebi gvikarnaxebs,
SeuZlia adamians an ers pratikaSi, aramed TeoriaSi, warmodgenebi, romlebic
cxovrebis wesis arCevisas romelSic samyaro idealuria advilad SesaZlebelia mcdari
TavisuflebiT isargeblos, Tavisi sruliad keTili da aRmoCndes, da romlebic,
mravali sxva faseulobis racionaluri adamianebiTa rogorc cnobilia, didwilad,
gaTvaliswinebaa saWiro, da absoluturad naTeli Tu mTlianad ara, Cveni
maTgan, rogorc Cans, yvelaze ideebiT, aman SeiZleba gaaRi- warmosaxvis nayofia. vcdilobT
cnobilia _ Tanasworoba, zianos is, vinc saboloo ra adamianebis sicocxlis
samarTlianoba, bedniereba, pasuxebs da erTian, yovlis- fasad SevinarCunoT absolu-
usafrTxoeba da sazogadoeb- momcvel da maradiul siste- turi kategoriebi da idealebi,
rivi wesrigi. ese igi, Tavisuf- mebs eZebs. magram aucileblad Cven Tanabrad varyevT
leba ar SeiZleba SeuzRudavi swored am daskvnamde miva is, mecnierebis mier SemuSavebul
iyos. rogorc samarTlianad vinc kantTan erTad kargad da istoriis mier gamoWedil
Segvaxsenebs r. h. toni, SeiTvisa WeSmariteba, rom principebs; aseTi poziciis
ZlierTa Tavisufleba, kacobriobis daRrecili momxreebi dRes memarcxeneebs
rogoric ar unda iyos maTi Rerodan arasdros arcerTi Sorisac SeiZleba Segvxvdes
Zala _ fizikuri Tu ekonomi- swori nivTi ar damzadebula. da memarjveneebs Sorisac,
kuri, unda SeizRudos. am magram is miuRebelia misTvis,
maqsimaSi arsebuli zedmetia imis Sexseneba, rom vinc faqtebs scems pativs.
pativiscemis moTxovna aris monizmi da erTiani kriteri-
ara Sedegi, momdinare raRac umis rwmena yovelTvis Rrma CemTvis pluralizmi `negati-
aprioruli wesidan, romelic inteleqtualuri da emociuri uri~ Tavisuflebis
gvamcnobs, rom, magaliTad, dakmayofilebis wyaro iyo. garkveuli wilis miseuli
erTi adamianis Tavisuflebi- ara aqvs mniSvneloba saidan moTxovniT ufro WeSmariti
sadmi pativiscema logikurad gamogvyavs Sefasebis krite- da ufro adamianuri idealia,
iwvevs sxva adamianebis Tavisuf- riumi, iqidan, Tu rogor vidre maTi jaWvebi, vinc did
lebisadmi pativiscemas, xedaven momaval srulyofil avtoritarul da mkacr
aramed es moTxovna mdgomareobas meTvramete disciplinas daqvemdebarebul
ganpirobebulia imiT, rom saukunis filosofosebi da sazogadoebebSi cdilobs
samarTlianobis principebi- maTi teqnokratiuli mimdev- ipovos TviTganxorcielebis
sadmi pativiscema da rebi Cvens droSi, Tu misi `pozitiuri~ ideali klasebis,
adamianebs Soris aRmaSfoTe- safuZveli warsulSia _ a terre erebisa da mTeli kacobrio-
beli uTanasworobis gamo et les morts, _ rogorc germaneli bisTvis. is Tundac imitom
sircxvilis grZnoba istoricistebi, frangi aris ufro WeSmariti, rom
pirovnebisTvis imdenadve Teokratebi da inglisureno- aRiarebs erTmaneTisgan
arsebiTia, ramdenadac vani qveynebis neokonserva- gansxvavebuli da mudmivad
Tavisuflebis survili. is torebi miiCneven, magram is moqiSpe adamianuri jaWvebis
faqti, rom Cven ar SegviZlia misi mouqnelobis gamo auci- mravalferovnebas. imis
yvelaferi viqonioT, _ ara leblad Seejaxeba kacobrio- daSvebiT, rom SesaZlebelia
SemTxveviTi, aramed aucile- bis istoriis romeliRac yvela faseulobis erTi
beli WeSmaritebaa. rodesac moulodnel nabijs, romelic skaliT ranJireba, Cven, Cemi
berki anazRaurebis, Serige- mas ar Seewyoba. da maSin azriT, uarvyofT Cvens
bisa da gawonasworebis mudmiv SesaZlebeli iqneba am warmodgenas adamianebze,
aucileblobas Segvaxsenebs, kriteriumis gamoyeneba rogorc moqmedebis Tavisu-
rodesac mili `cxovrebaSi prokrustesebri sisastikis fal agentebze da moralur
axal eqsperimentebs~ da maT gasamarTleblad _ realurad gadawyvetilebaSi vxedavT
8
RvTiuri da bunebis kanonebis absoluturi avtoritetisa da RvTis
winaSe yvela adamianis Tanasworobis qristianuli (iseve, rogorc
iudaisturi da muslimuri) rwmena Zalian gansxvavdeba sakuTari
Sexedulebebis Tanaxmad cxovrebis Tavisuflebis rwmenisgan.
9
sinamdvileSi, SeiZleba SevekamaToT mosazrebas, rom fridrix didis
droindel prusiaSi an ioseb meoris avstriaSi mdidari warmosaxvis,
TviTmyofadobis da SemoqmedebiTi geniis mqone adamianebi, iseve rogorc
sxvadasxva umciresobani, nakleb idevnebodnen da kanonebisa da wes-
Cveulebebisgan naklebad mZime Cagvras ganicdidnen, vidre mraval ufro
adreul da gviandel demokratiaSi.
10
`negatiuri Tavisuflebis~ xarisxis Sefaseba yovel konkretul
SemTxvevaSi Zalian rTulia. erTi SexedviT SeiZleba gveCvenos, rom
misTvis mxolod sul mcire or alternativas Soris arCevanis
SesaZlebloba aris mniSvnelovani. Tumca arCevisas adamians yovelTvis
rodi aqvs erTnairi Tavisufleba an saerTod ar aqvs Tavisufleba. Tu
totalitarul saxelmwifoSi wamebis muqaris an Tundac samsaxuris
dakargvis SiSiT vRalatob megobars, sruli safuZveli maqvs vamtkico,
rom Tavisuflad ar vmoqmedeb. da mainc, ra Tqma unda, vakeTeb arCevans
da SemiZlia, ukidures SemTxvevaSi, Teoriulad mainc avirCio sikvdili,
wameba an cixe. ase rom, alternativebis ubralo arseboba ar aris
sakmarisi piroba imisTvis, rom Cemi saqcieli Tavisufali iyos am
sityvis Cveulebrivi gagebiT (Tumca is SeiZleba nebayoflobiTi iyos).
vfiqrob, Cemi Tavisuflebis xarisxi damokidebulia imaze, Tu a) ramdeni
SesaZlebloba maqvs (Tumca maTi daTvlis meTodi uciloblad eyrdnoba
imas, Tu rogor vafasebT situacias da ra Sexedulebebi gvaqvs. qcevis
SesaZlo mimarTulebebi sulac araa iseve diskretuli, rogorc vaSlebi,
romelTa daTvla sirTules ar warmoadgens); b) ramdenad advili an
rTulia yoveli am SesaZleblobis ganxorcieleba; g) ramdenad
mniSvnelovania es SesaZleblobebi Cemi cxovrebiseuli gegmebis, Cemi
xasiaTisa da im viTarebis TvalsazrisiT, romelSic aRmovCndi; d)
ramdenad SeiZleba xeli SeuSalos am SesaZleblobebis ganxorcielebas
sxva adamianebis Segnebulma moqmedebam; e) ra Rirebulebas aniWebs am
mravalferovan SesaZleblobebs ara mxolod TviTon adamiani, aramed im
sazogadoebis saerTo azri, romelSic es adamiani cxovrobs. saWiroa
yvela am parametris `integrireba~, Sedegad miRebuli daskvna ki
yovelTvis da uciloblad arazusti da sadavo iqneba. savsebiT
SesaZlebelia, rom arsebobs Tavisuflebis yovlad gansxvavebuli
saxeobebi da xarisxebi, romelTa ganlageba erT romelime skalaze ar
SeiZleba. metic, Tu sazogadoebis Tavisuflebas ganvixilavT, Cven winaSe
wamoiWreba iseTi (logikurad absurduli) SekiTxvebi, rogoricaa `zrdis
Tu ara X socialuri mowyoba b-n A-s Tavisuflebas ufro metad, vidre
batonebis B-s, C-s da D-s Tavisuflebas erTad?~ aseTive sirTuleebi
Cndeba utilitaristuli kriteriumis gamoyenebisas. da mainc, Tu
gazomvis sizustes ar moviTxovT, gvaqvs sakmarisad saimedo safuZveli
mtkicebisTvis, rom SvedeTis mefis saSualo qveSevrdomi mTlianobaSi
bevrad ufro Tavisufalia, vidre espaneTis an albaneTis saSualo
moqalaqe. cxovrebis wesebi erTmaneTs unda SevadaroT rogorc
garkveuli mTlianobebi, Tumca aseTi Sedarebis ganxorcielebis meTodis
dasabuTeba da miRebuli daskvnis WeSmaritebis damtkiceba Zalian
rTulia, Tu saerTod SesaZlebelia. magram cnebebis gaurkvevloba da
gamoyenebuli kriteriumebis simravle Tavad kvlevis sagnis
ganmasxvavebeli Taviseburebaa da ara Sedegi gazomvis arasrulyofili
meTodebisa da kidev imisi, rom zusti azrovnebis unars moklebulni
varT.
11
`namdvili Tavisuflebis ideali es aris adamianTa sazogadoebis yoveli
wevrisTvis TavisTvis saukeTesos miRwevis maqsimaluri SesaZlebloba~, _
ambobda t. h. grini 1881 wels. Tu gverdze gadavdebT im faqts, rom aq
aRreulia Tavisuflebisa da Tanasworobis cnebebi, es azri niSnavs, rom,
rodesac adamiani amwuTier siamovnebas irCevs da amiT uars ambobs