Sie sind auf Seite 1von 480

Targmanebi 1

saqarTvelos kulturis saministro


saqarTvelos g. leoniZis saxelobis
qarTuli literaturis saxelmwifo muzeumi

qarTuli literaturis saxelmwifo muzeumis gamomcemloba

`literaturis matiane~
2 paolo iaSvili

redaqtori
iza orjonikiZe

Semdgenlebi:
Tamar RviniaSvili
da nato seidiSvili

wignebi gamosacemad moamzada, SeniSvnebi,


komentarebi da poetis biografia daurTo
nato seidiSvilma

mxatvari
cotne mamulaSvili

teqnikuri redaqtori
jaba asaTiani

koreqtori
kaxi orjonikiZe

qarTuli literaturis saxelmwifo muzeumis


kompiuterul centrSi wignebi aawyo
irine amiriZem

daakabadona
xaTuna CikaSuam

fotoaslebi
mirian kilaZisa

daibeWda bulgareTSi,
asociacia `qarTuli wignis~ bazaze
Targmanebi 3

aolo

aSvili
1892_1937
4 paolo iaSvili

megobruli SarJi _ mxatvari samson nadareiSvili


`literaturuli gazeTi~ #18, 1934 w.
Targmanebi 5

gfjkj bfidbkb

saiubileo--saarqivo
saiubileo
gamocema or w ig
wignad
ignad

wigni meore
igni



 

Tbilisi
2002
6 paolo iaSvili
Targmanebi 7


8 paolo iaSvili
Targmanebi 9

a l eqsandre p u S k i n i 1

iyo qveynad moyme erTi


iyo qveynad moyme erTi,
usityvo da Tavmdabali,
ferwasuli, susti mkerdiT,
magram suliT mxne da sali.

man Cveneba erTi naxa


gonebisTvis uxilavi,
da gulSi Rrmad Caesaxa
is faruli sanaxavi.

imis Semdeg guli dadga,


aRar surda qalis cqera,
sikvdilamde arc erT qalTan
ar ugrZvnia gulis Zgera.

darCenili marto, kentad,


atarebda krialosans,
civs binaSi Caiketa
da simSvidiT Seimosa.

savse wminda grZnobis svetiT


ocnebobda megobarze,
da F\ V\ L\ sisxlis wveTiT
daawera Tavis farze.

palestinis omSi hqroda


gmirTa razmi, da Tan mkvaxe
ficxi xmebiT gasZaxoda
arCeuli qalis saxels.
10 paolo iaSvili

Lumen coelum, Sancta Rosa!


is hkioda, cecxlis mgvane,
misi, rogorc mexis drosa
eSinodaT muslimanebs.

daubrunda koSkis karebs


da daado sakans klite,
sul ubari da mwuxare
rogorc giJi mokvda kidec.

saqarTvelos mTebze
saqarTvelos mTebs Ramis bindi Semohfenia,
xmaurobs xevi aragvis xmaze,
Cemi mowyenac iolia _ is naTelia
Senis mSvenebiT da SuqiT savse.

aRsavse SeniT, mxolod SeniT mSvidoba dadga


da aRaravin miRviZebs dardebs,
da isev iwvis Cemi guli da uyvars, radgan
ar SeuZlia rom ar uyvardes.
Targmanebi 11

* * *

Ramis zefiri,
dudunebs stviriT,
morbis
da mohqris
gvadalkviviri.

gaxsna mTvarem oqros Tvali


da gitarac ismis ganze,
espaneli koxta qali
gamovida aivanze.

Ramis zefiri,
dudunebs stviriT,
morbis
da mohqris
gvadalkviviri.

samoseli qalo giSlis,


naTel dRes hgavs Seni saxe,
aba rkinis moajirSi
mxolod fexi damanaxe.

Ramis zefiri,
dudunebs stviriT,
morbis
da mohqris
gvadalkviviri.
12 paolo iaSvili

zRvisadmi
mSvidobiT, Cemo laRo stiqia!
ukanasknelad Cem TvalTa wina
Seni zvirTebi cisfrad mihqrian,
Senc mediduri mSvenebiT brwyinav.

rogorc megobris Cumi saxeli


misi vedreba da Cumi kvnesa,
Seni xmauri, Seni Zaxili
gamoTxovebis wuTebSi mesma:

Cemi wadilis da sulis zRvaro!


Sens napirebTan lxenad mosuli,
viyavi marto, umegobaro
erTi surviliT garemoculi.

miyvarda smena namdvil xmebisa,


ufskrulis bgera, JReris zmaneba,
Seni siwynare dabindebisas
da Semdeg isev atortmaneba.

morCili navi mebadurisa


Sen aacure wynar netarebiT,
mas imedi aqvs Cum sadgurisa:
magram Sen qarma gagagulisa
da iZireba gemTa jarebi.

ver davaRwie aqamde Tavi


Cveni mabezar miwis napirebs,
Cakvda survili mosalocavi,
da Sens talRebSi poetis navi
versad gaparvas ver daapirebs.

melodi, mixme... amao nebiT,


Cemi survili Cavkali dardSi
da Serkinuli Zlieri vnebiT
isev napiris amara davrCi.
Targmanebi 13

ar Rirs wuxilad. sad naxavs binas


Cemi udardel mgzavrobis afra?
Sens udabnoSi meloda winaT
erTi sagani qceuli zRaprad.

klde _ es didebis urCi sakani


sadac sicivis sio dgeboda,
radgan am qveynad pirvelTagani
napoleoni nela kvdeboda.

man ganisvena wvalebiT... magram


male meore misive kvalad,
rogorc grigalis xmauri gaqra
fiqris qurumi gamogvecala.

TavisuflebiT datirebuli
mokvda meore gvirgvinosani,
aSale Seni talRis krebuli
is iyo, zRvao, Seni mgosani.

mas SerCa Seni didebis daRi,


Sen iyav imis gulSi mdgomeli,
SensaviT quSi, Zlieri, laRi,
SensaviT mudam daudgromeli.

daoblda miwa... ra vqna, Tu Znelad


me zRvaSi lelo gamitania.
bedis sasworze erTi varT yvela,
sad sikeTea, iq ukve mcvelad
an ganaTleba, an tirania.

mSvidobiT zRvao, vixaro unda


rom bedma SenTvis mexotbed damsva,
da oRond, oRond mesmodes mudam
Seni guguni saRamos Jamsa.

mdumar udabnos da mwvane tyeebs


me SeuerTeb naCuqar lxenas,
Sens myudro ubes, Sens maRal kldeebs,
sinaTles, Ceros, talRebis enas.
14 paolo iaSvili

cxeni
ras Wixvineb Cemo cxeno
rad daRondi egre netav,
ar Sli fafars sasaxelos
aRarc rkinis lagams kvnetav,
gana me ar givli, garTob,
an gaklia qeri Sena,
gana wiTelma TeqalTom
gava aRar dagimSvena,
abreSumi zurgze gxuravs
SenTvis xeli ar miSvia,
vercxlis nalebs giWeds qura
da uzangic zarniSia.

CamouSva cxenma yuri,


Tqva: mizezi sul sxva aris,
SoriT mesmis TqaraTquri,
isris stvena, xma naRaris;
veRar movZov molze macdur
rZian balaxs _ amas vtiri,
ar SemrCeba vici dastur
abjari da unagiri.
vici mteri gamawvalebs
miiTvisebs oqros abjars,
vici lamaz vercxlis nalebs
amiyris da damixarjavs.
is maSinebs nametani,
rom aRarc Sen Segibralebs,
da rom Seni xorcis kaniT
ofls gavaze SemimSralebs.
Targmanebi 15

gaviare gza iJoris


gaviare gza iJoris,
davinaxe wminda zeca,
rogorc ori lurji tboris
Tqveni TvalTa Suqi meca.
Tumca gulSi vigrZen tyvia
Tqveni qalwul silamaziT,
da vampiric mgoni mqvia
Worikana xalxis azriT,
magram fiqrmac ver gabeda
mokrZalebiT Tqveni qeba,
verc SevZeli ucabedad
siyvaruliT Sewuxeba.
guli lxinis wvimiT dalba
manac unda daijeros,
daviviwyeb male albad
Tqveni Zvirfas saxis Ceros,
msubuq sxeuls mdumar vnebiT,
da gediviT mimoqcevas,
Tqvens saubars damSvidebiT,
farul sicils, farul cqeras.
Tu ara da... kidiT kide
rom viaro mainc gwamdeT,
sagaisod moval kidev
SegiyvarebT noembramde.
16 paolo iaSvili

davexetebi quCis xmaurSi


davexetebi quCis xmaurSi
Tu eklesiis mesmis locvebi,
an ymawvil kacTa aurzaurSi
var anTebuli Cemi ocnebiT.

me vambob, welTa grigali modis


da Tumca irgvliv xalxi bevria,
yvelas dagvfaravs samaris lodi
da albad ukve vinmes jeria.

davakvirdebi axovan muxas,


es patriarqi tyeebis dResac
Cems saukunes gauZlebs mwuxars,
rogorc gauZlo Cems winaprebsa.

Tu bavSs vexebi gamosarClebiT


misTvis mSvidobis Tqma damWirdeba:
vetyvi _ mivdivar, Sen ki darCebi,
me gaxrwna melis, Sen ki dideba.

roca dRe midis da welic gadis


Cemi fiqrebic maTTan dadian,
da sasikvdilod mosuli vadis
me gamocnoba droSi mwadia.

sad momeweva sikvdili bneli


omSi Tu gzaSi, Tu wyalTa Sina,
Tu mezobelad qceuli veli
civi cxedaris gaxdeba bina.

xom sul erTia, ugrZnobel sxeuls


samaris Wia sad Seesia,
magram me mainc miwas SeCveuls
rom mimabaron umjobesia.
Targmanebi 17

dae, cxovreba samaris karTan


gadaiSalos cocxal vardebad,
sadac gulcivi bunebis kalTa
ukvdavis eSxiT aelvardeba.

stansebi
19 ianvari

garTobis wamSi da uqme dResac


Cems Cangs vandobdi ymawvili kaci,
didi sinaziT dawyobil xmebsa
sigiJis, vnebis da sizarmacis.

magram uecrad simi cbieri


hangebs unebur ZaliT hfaravda,
roca Zaxili Seni Zlieri
moulodnelad tanSi mzaravda.

me maSin cremlis Releebs vRvridi,


suls Wrilobebis jari esia,
Seni sityvebis Zala da ridi
Turme mironze utkbilesia.

axla sindisis maRal qedidan


CemTvis apireb xelis boZebas,
sasiyvarulod amieridan
ginda alagmo giJi ocneba.

da sulsac Senis cecxliT dadaguls,


aRar swams soflis mieTmoeTi,
da serabimis anTebul Cangurs
RvTaebriv SiSiT usmens poeti.
18 paolo iaSvili

anCari
iq, sadac ari udabno veli,
marad mxurvale miwa qviSuri.
anCari, rogorc mrisxane mcveli,
sdgas msoflioSi gamoTiSuli.

igi mwyurvale velTa bunebas


borotebis dRes gauCenia,
daSxamuli rto Zirs eRuneba
da avsebs fesvebs geslis genia.

qerqidan wveTad eRvreba Sxami,


adnobs SuadRis sxivebi mzisa
da roca Sxami SeSreba RamiT
iqceva sqel da kriala fisad.

mas frinvelis frTa ar Sexebia,


gaurbis vefxvic... grigali marto
am sikvdilis nergs SehxeTqebia,
rom sasikvdilo waeRo sazrdo.

roca Rrubeli foTlebs mZinares


ukve daaCens Sxefebis niSans,
geslad qceuli wvimis mdinare
gadaeRvreba mxurvale qviSas.

adamians ki adamiani
anCarTan wasvlas mrisxaned andobs,
wavida mona Tavaziani
da diliT gesli moarTva batons.

man moitana ganwirvis fisi


da Tanac toti SemWknaris foTliT,
magram Subli da Rawvebi misi
dacvaruliyo simwaris ofliT.
Targmanebi 19

waiqca, Tvalebs moedo ruli,


veRar Seaswro Tavis binaSi,
da ganuteva sabralom suli
daumarcxebel sardlis winaSe.

mefem daJRenTa Sxamis wveTebiT


Tavis isarTa jari nageSi
da es sikvdili gulgametebiT
Camoariga mtris banakebSi!

cimbirSi dekabristebs
bneli cimbiris wiaRSi budobs
udreki Tmena SxamiT nalesi,
nurc Tqveni Sroma nu gaimrudos,
nurc miswrafeba umxurvalesi.

ubedurobis erTguli toli


imedi _ gaxsnis Tqvens civ maRaros,
rom sixaruli, viT zecis broli
Tqven amay Tavebs gadmoayaros.

gewvevaT Zmoba, mas Tavis dReSi


ver SeaCerebs cixis urduli,
ise, viT Tqveni katorRis xvrelSi
Cemi xma modis rogorc Surduli.

borkilis mtvreva Cven mogvixdeba,


dairRvevian cixis karebi,
Tavisufleba win dagixvdebaT
da Zmebi maxvils Cagabareben!
20 paolo iaSvili

damRvrCvali
Semocvivda qoxSi ceti
dafeTebul bavSvTa jari: _
`mama, mama, badem erTi
moaTria vinme mkvdari~...
`styuiT, styuiT Tqve Winkebo~,
etyvis bavSvebs gulgamskdari,
da burtyuniT ambobs mama
`visi mkvdari, risi mkvdari~.

`sasamarTlo umowyalo
mova unda vivaglaxo!
momaxure rame qalo
iqneb marTlac _ waval, vnaxo~,
`aba mkvdari?~ _ `ager gdia!~.
misdebia qviSas nami,
da badeze TvalebRia
mkvdari kacis hgdia gvami.

saSineli egdo marto


gasivebul, galursuli,
ra bedisgan ukuRmarTma
waiwyminda ase suli,
mebaduri aris kruli,
Tu vaJkaci naloTari,
Tu Saraze gaqurduli
vinme briyvi sovdagari.

aba glexis ra calia


gvams Caavlo fexSi xeli.
sayoymanod ar scalia
moimarjva joxi grZeli.
gadisrola wyalSi xelad
da saxlisken midis Cqari...
cxedari ki scuravs nela,
rom savanis naxos kari.
Targmanebi 21

kvlav Seudga cxedars wyali


tortmanobda sacodavi.
gaayola glexma Tvali
gaiqnia Tanac Tavi.
uTxra bavSvebs `saxlSi Cqara,
dagicxvebaT TiTo kveri,
oRond sityva arsad ara
Tu ar gindaT gcemoT bevri~.

RamiT dadga cudi dari


mdinaremac daigmina,
dabJutula glexis kvari,
avsebula kvamliT bina,
bavSvebs sZinavT, _ coli kvnesis,
eTvlimeba taxtze qmarsa,
qari Rmuis... glexs ki esmis
uraxunebs viRac karsa.

`vin xar?..~ _ `hei maspinZelo~.


`ra welkavi dagmarTia
ras daborgav, kain-mkvlelo,
ra eSmakma mogaTria.
avi suli mogitanda,
sad movnaxo axla kvari...~
gamocurda glexi zantad
da SeaRo binis kari.

RrubelT Soris mTvare scuravs,


karSi mkvdari sdgas sawyali,
wversa wyali dauwuravs,
darCenila Riad Tvali,
mdumareba irgvliv akravs,
xelebidan swveTavs wyali,
gasiebul xorcSi magrad
CasWedia kiborCxali...
22 paolo iaSvili

miajaxa glexma kari,


miaZaxa: _ `gaskdi barem!~
kargad icno is stumari
mTelis taniT mozanzarem.
ver movida Tavis gonze,
aitana sicivema,
da esmoda alionze
fanjaris da WiSkris cema.

xma gavarda xalxSi avi:


roca welsa Sescvlis weli,
Turme glexi sacodavi
aRTqmul droze stumars elis.
dRe icvleba dilidanve,
movardeba RamiT buqi,
da WiSkarTan mTeli Rame
ismis mkvdaris rakaruki.
Targmanebi 23

Semodgoma
I
ukve Camodga oqtomberi; tyem ukve mwared
Camoibertya SerCenili foToli tanze,
gza gayinula... datrialda sicive gared,
jer kidev Rele moCxrialebs wisqvilis fSanze.
tba ki Sekrula... mezobeli gaWrili ared,
nadirobisTvis gamzadili damdgara gzaze,
aoxrebs yanebs nadirobis giJi ambavi,
da tyes aRviZebs ZaRlis yefa aulagmavi.

II
es Cemi droa: gazafxulis ar miyvars wesi.
momwonda siTbo... gazafxulze me vxdebi avad,
imRvreva sisxli... grZnoba, goni mwuxared kvnesis,
avi zamTari mirCevnia me Tavis Tavad,
kargia Tovli dapentili... mTvaris alersi,
rCeulTan erTad, Cqar marxiliT, saqrolad wavalT,
mas aTbobs tkbili mosasxami brwyinvale bewvis
mexeba xeliT, cxeli vnebiT sxeuli ewvis.

III
zamTarSi Ceqmas amoakrav galesil rkinas,
da gavijereb guls gayinul sarkeze qrolviT,
dResaswaulic moulodnel gangaSiT brwyinavs,
magram kmara ki; _ eqvsi Tvea Tovli da Tovli,
aseT yofaSi Tavis ukve mosawyen binas
dastovebs daTvic... dasruldeba cxovreba gloviT,
Tu ar daexsen marxils, lamaz qalebis wreSi
an Tu buxarTan ijeq mudam moxrili welSi.

IV
lalis zafxulo! iqnebodi yovel mxriv kargi,
magram ver vitanT xvats, mtvers, koRo-buzebis kbenas,
gvawameb didad... iClungeba yoveli dargi,
viT mindors wvima, enatreba wyali mSral enas,
24 paolo iaSvili

mxolod mas vfiqrobT sad movnaxoT sigrilis margi,


mxcovan zamTarsac movigonebT mogeca lxena
is gavacileT cxel blinebiT, mCqefare RviniT,
da axla aRaps bebruxanas vuxdiT nayinviT.

V
bevrs ejavreba Semodgomis dReebis daTvla,
magram mkiTxvelo, CemTvis igi mSvenieria,
Cum silamaziT Semosili elvarebs naTlad;
xSirad ojaxSi bavSvs sdevnian, TiTqos geria,
me ki aseTi bavSvi miyvars. _ da ase marTala
wlis yvela droSi Semodgoma gulSi sweria,
aris keTili siamaye ara sCvevia,
jiuti fiqriT me mxolod is amirCevia.

VI
rogor agixsnaT. igi momwons iseve swored
rogorc Tqven albad Wleqiani vinme asuli
xandaxan mogwonT... amarTula saflavis yore _
Tavis beds elis sasikvdilod Semogarsuli,
odnav Rimili saxes isev Tu Seasworebs
da ver mimxvdara, rom samare elis avsuli,
saxeze vardi saTamaSod Semoparvia _
magram dRes cocxlobs da dilazed ukve mkvdaria.

VII
naRvliano dro Semodgomis, TvalTa mSveneba,
me momwons Seni silamaze yovelTvis nazi,
miyvars bunebis Wknoba, neli gadaSeneba
mewamul, oqrosfrad morTuli tyeebis razmi,
tyis grili sunTqva, Semdeg qaris aRmoceneba,
mRelvare buriT dafaruli cis bneli Tasi;
Zunwad mzis sxivis gamoCena, pirveli yinva
daSorebuli, TeTri zamTris muqariT gminva.

VIII
Semodgomaze ayvavdeba kvlav Cemi guli;
margebelia CemTvis rusul yinvebis hava,
SeCveul yofas vubrundebi Zvel siyvaruliT,
damxevis, Zilis vada modis da isev wava,
Targmanebi 25

sxeulSi sisxli sixalisiT gadaRvaruli


aRviZebs survils... siWabuke iRviZebs mwvavad
gamococxleba Tvisebaa xom organizmis,
(bodiSi TqvenTan prozaulad es sityva ismis).

IX
cxens Semomgvrian; sajiriTos ver swydeba Tvali,
fafar ayrili mimaqrolebs mindobil mxedars,
yinulze Tqrials gaaCaRebs foladis nali
yinuli skdeba, bedauris ver uZlebs xednas...
dRe daiwura. miviwyebul buxarSi ali
xan ainTeba, xan Caqreba _ nakverCxals vxedav,
da Semdeg bavSur gatacebiT vkiTxulob rames,
anda fiqrebis grZel qaravans mivandob Rames.

X
da maviwydeba es qveyana... tkbil siCumeSi
netari azriT ganaTdeba Cemi goneba
gamoiRviZebs poezia, Cemi nugeSi,
guls liriuli mRelvareba epatroneba:
dafaTurdeba, aJRerdeba gulis ubeSi
da daicleba Tavisufal did STagonebad,
gaCndeba am dros uxilavi stumrebis jari
Cemi ocnebis asparezis karebTan mdgari.

XI
maSin goneba mRelvarebas ganicdis maRals,
mardi riTmebi Sesamkobad fiqrebs elian
poetis xeli eltvis kalams, kalami qaRalds,
wuTi da leqsTa SeCereba ukve Znelia,
asea, roca sTvlems xomaldi Cum zRvaSi laRad,
magram uecrad matrosebi aminds Svelian,
daxsnes Tokebi _ daiwyeben afrebi JReras,
daiZra gemi, mquxar talRebs zedized seravs.
26 paolo iaSvili

zamTris saRamo
qarma gloviT ca dahfara,
Tovlis buqiT haers avsebs,
xan Rrialebs mxecis gvarad
xan ki tiris bavSis xmaze,

xan ki saxlis Tavze omobs,


saxuravze Calas arxevs,
xan viT mgzavri uTvistomo
Cvens fanjaras moaZaxebs,

Raribuli Cveni qoxi


mwuxarebas veRar ascda,
Cemo ZiZa Cumi oxvriT
ras akeTeb fanjarasTan,

daRliloba qarma gargo


egre misTvis gainaze,
Tu CasTvlime, Cemo kargo,
TiTistaris naninaze.

SevsvaT! vin myavs Seni msgavsi


megobari bavSobidan?
CavklaT dardi _ mome Tasi,
gagixaro guli minda.

mimRere Tu Citma rogor


zRvebis iqiT dasdo bina;
rogor moxda diliT gogom
wyarosTan rom miirbina.

qarma gloviT ca dahfara,


Tovlis buqiT haers avsebs,
xan Rrialebs mxecis gvarad
xan ki tiris bavSis xmaze.
Targmanebi 27

SevsvaT! vin myavs Seni msgavsi


megobari bavSobidan,
CavklaT dardi _ mome Tasi
gagixaro guli minda.

soneti
Scorn not the sonnet,
crific Wordswort h.

mrisxane dantem ar uarhyo sonetis Weda,


petrarkam aqve siyvarulis daanTo ali,
makbetis ostats misi wyeba uyvarda metad,
da kamoensma mwuxarebas aq misca Zali.

igi Cvens droSi poetisTvis gamxdara svetad,


vordsvortmac sonets daakisra maRali vali,
odes mdabio cxovrebidan gasulma kentad,
didi bunebis dagvisaxa Cven ideali.

mTebis CeroSi Sexiznulma litvis mgosanma


Tavis samSoblos ukvdavebis xmiT Semmosavma,
mraval ocnebas Semoavlo sonetis rkali.

jer misi bgera ar smeniaT Cvenebur qalebs,


roca delvigma gamohkveTa igi viT xmali
da hegzametrsac uxuWavda RvTaebriv Tvalebs.
28 paolo iaSvili

zvavi
sadac klde aris jmuxi da sali,
mquxare Sxefebs aqafebs wyali,
da maRal caSi ismis zriali
mravali qoris.
bnelSi ki moCans Tovlis kriali
mwvervalTa Soris.

odesRac moswyda zvavi kldis zena,


mZime grialiT SexuTa smena,
da kldeTa Soris orive fena
man Seatbora.
da Tergis wyalTa Zlieri dena
gaapo orad.

uecrad TiTqos daCumda devi,


Tergi Rriala talRebis mrevi;
magram nakadi moawva rRveviT
Tovlian zvavsa...
da warRvnil miwas mTliani xevi
man daamsgavsa.

da didxans idga napobi zvavi,


rogorc maradi yinulis xvavi,
mis qveS ki Tergma amohyo Tavi
da SxefTa mtveriT,
aSxura didxans es dauZravi
yinulis Weri.

im zvavze Saris gaido lari,


mihqroda cxeni, mirboda xari,
da Tavis aqlems vaWari baris
uZRoda wina,
sadac dRes qari, cis binadari
daeZebs binas.
Targmanebi 29

elegia
giJuri wlebis gadasuli dros gatareba,
rogorc simTvralis mZime daRi momekareba.
warsul dReebis naRveli ki Zvel Rvinis wesad,
rac ufro Zveli _ magaria miT umetesad.
gza mwuxarea... didi glovis, mZime valisa
CemTvis momtani iqneba zRva momavalisa.

magram ar minda megobrebo sikvdili jerac;


azrovnebisTvis, wamebisTvis cxovreba mjera,
sitkboebaSi Seviqnebi me bedis swori,
am mRelvarebis, mwuxarebis da zrunvis Soris.

xandaxan isev harmonias davewafebi,


gadaveRvrebi Cem ocnebas cremlis RvafebiT,
iqneba Cemi dasasrulis dReebi mkrTali,
isev aanTos siyvarulma Rimilis ZaliT.

vicnobT cxare bedaurebs


vicnobT cxare bedaurebs
Cven amomwvar daRis feriT,
vicnobT parTel aznaurebs
Cven maRali qudis wveriT,
siyvarulSi ucnaurebs
vicnobT maTi TvalTa cqeriT:
iq kiafobs ali vnebis,
mTqmeli ficxi netarebis.
30 paolo iaSvili

19 oqtomberi
Nunc est bibendum. Hor.
qeTo ingoroyvas

tyes eZarcveba mewamuli tansaburveli,


gadamxmar mindors efineba vercxlis zewari,
gamoixedavs ucabedaT dRe uecari,
da mTebis iqiT ikargeba mze sasurveli.
am Cum senakSi igizgize Cemo buxaro;
da Sen ki, Rvino, siciveSi erTgulo tolo,
gadaeRvare tkbil SarbaTad Cem simwuxares
rom mware tanjvas erTis wuTiT mouRo bolo.

1.
amxanagebo! dRes gvaqvs Cveni dResaswauli.
aRTqmuli vada! da dRes Cemgan daSorebuli,
sasiyvaruloT Tavs moiyris Tqveni krebuli,
da Wiqis xmebTan gaCaRdeba Tqveni xmauri, _
Tqven SeikribeT. axalgazrdul Zvel aRmafreniT
daRalul sulis mwuxarebis gindaT gaSveba,
gsurT laparaki dauviwyar liceis eniT
da sicocxlesTan Tavisuflad gaTamaSeba.

2.
suliT TqvenTan var, eg nadimi msurs sanaqebo...
yvelas giyurebT, gulSi gikravT sulze utkbesebs,
dResaswaulze me vamyareb miRebul wesebs...
STagonebulsa momismineT, amxanagebo:
ocda aTisTvis daamzadeT isev skamebi!
yvela dasxediT viT iyaviT winad Cveuli,
da movigonoT Cveni wminda saxlis wamebi,
roca xarisxiT gvqonda skami amorCeuli.

3.
minervis paJi meTaurad unda gveyolos
spartanul suliT momxiblavi, gasakvirveli,
isev volxovski megobrebo dajdes pirveli,
broglo an danzas, an puSkini dajdeba bolos.
Targmanebi 31

bevri ar mova, da vifiqroT ar mosul Zmebze


maTi adgili calieri iqneba marad,
o ra Tqma unda gaCndebian isini zRvebze,
an cacxvis CrdilSi Segvxvdebian, mdumared, wynarad,

4.
an gakveTilebs zepiroben, mSrals, abezarebs,
da kiTxuloben damalulad romans sxvanairs;
an igoneben satrfialo vnebian Sairs
da imave dros iviwyeben SuadRis zarebs.
isini movlen! da Cven sufras mousxdebian
da Tavis Wiqas aivseben yvelani RviniT;
da laparakSi roca xmebi gacecxldebian,
Cveni peani daigrgvinebs iseve lxiniT.

5.
Cemi ocneba! megobaro aravin ari
visTanac Rvinom damaviwyos me gaSoreba
romlisac minda wminda guliT me amboreba,
visac usurvo me sicocxle mouwyinari.
vsvam marto Rvinos. saSineli amaoebiT
viZaxi, magram megobari ar modis Zveli;
ver gavixareb nacnob xmebis moaxloebiT
da Cemi suli CemTvis Zvirfas aravis elis.

6.
vsvam marto Rvinos. megobrebi axla nevaze
me mimarTaven dReobas da emzadebian...
magram sufraze saqeifod vin dasxdebian?
gakliaT vinme saTvalavSi, gamowvevaze?
vin gviRalata. Tavis Tavi vin dagvaRirsa?
vin gaitaca civ qveyanam, gafiTrebuli?
visi pasuxi ver miiReT Zmebo Zaxilze?
vin ar movida? vin dastova Tqveni krebuli?
32 paolo iaSvili

7.
bavSur Tmiani _ ar movida Cveni mgosani *
TvalebSi cecxliT, momRerali tkbili xmiani:
mis saflavs hfaravs suro mudam sqel foTliani
da mas gvinaxavs italia laJvardosani.
arvin amoWra mis saflavze civ asoebiT
rusul enaze oriode sityva keTili,
salams ver igrZnobs iq mowyeniT da sasoebiT
ucxo mxareSi dakarguli CrdiloeTeli.
8.
xar megobrebSi, sadac Zmuri cecxli anTia,
daudgromelo sayvarelo ucxoel caTa?
Tu gadaiar Zveleburad tropiks SanTians,
an CrdiloeTis yinulebma SemoganaTa?
gza mSvidobisa! liceelis Zvirfas skamidan
binaT irCie Sen xomaldi okeanisa,
da gza maradi SenTvis aris zRva im wamidgan
Zvirfaso Svilo did talRebis da graganisa * * !
9.
SenSi bavSobis siyvaruli ver Caqreboda
Tumca gaqvs bedi daburuli da ucnauri;
siamovneba da liceis aurzauri
mSfoTare zRvebSi Sen yovelTvis genatreboda;
zRvidan gvicqerdi, Cveni Zmoba da siyvaruli
Sens bavSur sulSi Seinaxe imedis farad
xom ar gvaSorebs _ Sen ambobdi _ xangrZlivad, marad,
Cven erTmaneTTan Cveni bedi, bedi faruli.
10.
o megobrebo Cveni Zmoba utkbilesia,
is rogorc suli Zlieria da marad mTeli
Tavisufali, uzrunveli da Seuxreli,
igi gamtkicda roca muzad xmebi gvesia.
bedis brZaneba ar gvaSinebs da sul erTia,
yoveli mxare, yoveli mze da zecis TaRi,
CvenTvis qveyana da ruseTic ucxoeTia,
magram samSoblod migvaCnia liceis baRi.
*
korsakovi (komentari p. iaSvilis).
**
matiuSkini (komentari p. iaSvilis).
Targmanebi 33

12.
am yru sofelSi miCveuli martod wamebas,
am udabnoSi, qarSi, roca civad bneloda,
me sixaruli utkbilesi Turme meloda:
aq Cavekari megobrebo me Tqvens samebas.
mitovebuli ganwiruli poetis bina,
o puSCin Cemo, Sen pirvelma modi da naxe,
Sen damaviwye simartoem rac momivlina
im dRes mieci Sen liceis dReobis saxe.

13.
bedniereba Sen Tavidan ar gerideba,
miiRe qeba! _ avbediTi sinaTle civi,
Sen suls vera scvlis Tavisufals _ da mziur sxiviT
isev unaTebs amxanagebs Seni dideba.
sxva gzebi mogvca Cven cxovrebam simkacriT savsem,
CamoveSoreT, davifanteT Cven uneburad;
magram SemTxveviT gnaxe soflis Zvel Saragzaze,
da gadavkocneT, CavekariT erTmaneTs Zmurad *** .

14.
roca damatyda bedi avi da samrisxano,
yvelasTvis meti, davrCi oblad da sacodavi,
qariSxalis win me davRune morCilad Tavi,
me Sen gelodi, Sen permessis qalTa misano,
da Sen iyavi anTebuli Cemi stumari,
o Cemo delvig, gaaRviZe utkbiles xmebiT,
cecxli Cems gulSi Camqrali da didxnas mdumari
da Cemi bedi movigone me isev qebiT.

15.
Cven bavSobidan SeveCvieT leqsiT galobas,
da aRelveba ganvicadeT Cven saocari,
Cveni bavSobis ori muza iyo mlocavi,
gvefereboda utkbilesi maTi wyaloba.
ukve miyvarda me maqebar xmis gagoneba,
Sen ki amayi sulisaTvis mxolod mRerodi.
cxovrebasaviT me vflangavdi Cem STagonebas,
Sen ki malavdi madls siCumis Cumi CeroTi.
***
gorCakovi (komentari p. iaSvilis).
34 paolo iaSvili

16.
poetis xvedri ver moiTmens sulmokleobas,
mSveniereba unda iyos mudam Zlieri:
magram sxvas gvirCevs Wabukoba metad cbieri,
mivexarebiT Cven ocnebis xmian dReobas...
wuTiT vCerdebiT _ gvian ari! aRar gvicdian
warsulis dReni, warsulis kvals xavsi moedo,
vilgelm orives Cven es xSirad gamogvicdia,
o Cemo Zmao xorcielo, Cemo poeto ***
*****
!

17.
dro aris, droa! Cveni sulis mware wvalebaT
ar Rirs qveyana; daviviwyoT Cven Secdomebi,
davmaloT sadme cxovreba da Cveni ndomebi.
gviano Zmao, megobari genacvaleba _
mogeli, modi: aibeWdos Cven saxeebze
is sixaruli guls Zvel cecxlaT rom ekideba;
vilaparakoT kavkasiis mSfoTar dReebze,
da movigonoT siyvaruli, Siller, dideba.

18.
CemTvisac kmara... iqeifeT, SesviT dardebi!
o megobrebo nu eqneba Tqven lxins napiri;
daimaxsovreT Tqven poetis Tqma pirdapiri:
erTi wlis Semdeg _ Tqven krebulSi mec movvardebi!
amisruldeba me ocneba da [ganeldeba];
gaivlis weli _ TqvenTan moval, gadagexveviT!
ramdeni cremli, ramdeni xma datrialdeba
ramdeni Tasi amarTuli iqneba zeviT.

19.
pirveli Tasi savse RviniT, savse srulebiT,
yvelam davcaloT Cveni Zmobis samaradisoT!
qeba liceis _ es sasmuri mas mivaTvisoT,
brwyinvale muzis dalocviT da gankargulebiT!
daloce muza, bavSoba da oqros wuTebi,
Savi magida, Cveni bunti saRamoebis,
leqsikonebi. Cum saxeliT gasaTuTeba,
liceis brZenTa SeniSvnebi, mze im droebis.
****
kiuxelbekeri (komentari p. iaSvilis).
Targmanebi 35

20.
ilxineT sanam megobrebi TqvenTan arian!
magram vai rom gvimcirdeba Cveni krebuli;
zogi mogvikvda, sxva martoa mitovebuli
gviyurebs bedi, vWknebiT; dReni miiCqarian,
nela vcivdebiT, iRuneba Cveni mxneoba;
Sen ki axlos xar aRsasrulis dRe ukuRmarTo...
romels Segvxvdeba Cven liceis didi dReoba
gadavixadoT sibereSi sul martod-marto?

21.
Zma ubeduri! yvelasaTvis meti, gareSe,
mitovebuli megobrebiT, ukve ZvelebiT.
moagondeba Cveni Zmoba, Cveni TareSi,
dafaravs Tvalebs mocaxcaxe Tavis xelebiT,
wuTis salxinoT _ mwuxarebiT gul gagmirulma
man gaataros es dRe xelSi Rvinian TasiT,
ise rogorc me _ me tusaRma da ganwirulma,
sul uzrunvelad gavatare es dRe Zvirfasi.

Rrubeli
nabolara Rrubeli xar gadafantul qaris,
Senzed meti Ria caze Rrubeli ar aris,
Sen erTi xar rom gahfine daRvremili Cero,
Sena xar rom gaamware es dRe sasimRero.

amas winad SeniT iyo, ca rom Seirkala


elva Tavis mrisxanebiT Sen SemogeZala.
maRla caSi xmaurobdi mexiT da simZimiT,
da mwyurvale miwa morwye gaxSirebul wvimiT.

axla kmara, gadimale. dari Seicvala


yvelgan grila, mexma sxvagan gaditana Zala,
qarma nazad dairbina xis foTlebi wminda,
da axla Sen gerekeba damSvidebul cidan.
36 paolo iaSvili

oda
anakreonidan
SeTeTrili, Seferili
Cemi Tmebi ukve gaxda,
damisustda yvela kbili
da Tvalebis eSxi waxda, _
tkbil cxovrebis damrCa gana,
kidev bevri saTvalavi.
bedma mgoni momigzavna
sasikvdilo landi Savi _
saiqios civi kari
saSineli unda iyos,
vinc imisi mdgmuri ari,
man nugeSi daiviwyos.

delibaSi
Tofis srola wamdawami
ismis Cvens da mteris jarSi,
axlo serze hqris Tamami
da wiTeli delibaSi.

delibaSo, egeb gklaven,


rom jiriTob gaSlil serze,
Seicode Seni Tavi
aegebi Subis wverze.

Senc kazako, gqondes Wkua


moaride mtersa Tvali,
Torem male gagkveTs Sua
delibaSis basri xmali.

hqrian... Sexvdnen... kargad ar Cans,


romelia gambedavi?
delibaSi Subze garCa,
aRarc kazaks SerCa Tavi.
Targmanebi 37

nu imRer CemTan lamazo qalo

nu imRer CemTan lamazo qalo


Sen saqarTvelos sevdian xmaze,
me magondeba, roca Sen hgalob,
sxva cxovreba da sxva silamaze.

ra vqna Tu Seni sastiki qnari


erTs mogonebas Soreuls arxevs,
me vxedav Rames, velebs da mTvariT
anTebul qalis wamebul saxes.

Zvirfas Cvenebas, sabedisweros


viviwyeb roca giyureb TvalSi,
da roca hgalob _ imisi Cero
warmomidgeba uecrad maSin.

nu imRer CemTan lamazo qalo,


Sen saqarTvelos sevdian xmaze,
me magondeba, roca Sen hgalob,
sxva cxovreba da sxva silamaze.
38 paolo iaSvili

winaswarmetyveli
sulis wyurviliT Tavzariani
vexetebodi udabnos mtverSi,
da serabimi eqvsi frTiani
gza jvaredinze Camidga gverdSi.
rogorc msubuqad mosuli Zili,
igi Seexo Tvalebs sifrTxiliT.
gaixsna Cemi TvalTa rkalebi,
mSiSar arwivis akankalebiT.
Seexo smenas da yurTa smena
zarebis rekviT aavso zenam,
da maSin vigrZen zecis mSveneba
angelozebis frTebis Sriali,
wyalqveSa sulTa zRvaSi sriali
da velze vazis aRmoceneba
da igi bages daakvda zena,
da amomglija codvili ena
mavne, avsili cru metyvelebiT,
da imis nacvlad, sibrZniT nageSi
gvelis neStari mimkvdar bageSi
Cadga mrisxane Tavis xelebiT.
da man me mkerdi gamipo xmaliT
da Tbili guli mkerdidan daZra,
da nakverCxali anTebul aliT,
samagierod napobSi Cacra.
udabnos vegde rogorc cxedari,
magram RmerTis xma mesma netari:
`aRsdeg, metyvelo, ismine, naxe
da Cemi nebis gankargulebiT
ganvle xmeleTi, zRva gadalaxe
da sityviT daswvi kacTa gulebi~.
Targmanebi 39

kavkasioni
me gadavcqeri kavkasions, da vdgevar saSiS
napralis pirad _ myinvarebis da Tovlis zeviT:
gadaRma kldeze wamofrinda arwivi rxeviT
me gamisworda da uZravad elvarebs caSi.
vxedav astexa niaRvarma Tavis zvirTebi,
da pirvel zvavTa moZraobas me vakvirdebi.

qveviT Rrublebi TiTqos arsad miiCqarian,


maT CanCqerebi xleCaven da scvivian xramSi;
SiSveli mTebi Casdgomian erTmaneTs mxarSi;
sul Zirs ki xavsi, xrioki da ekalnaria;
da sadac muxnars are mwvaneT dauburia,
Citebis stvena da irmebis TqaraTquria.

mTebSi ki rogorc budeebSi, mravali orbis


saxlebi sCanan... kalTebs cxvari Semosevia.
naTel midamos ager ukve mwyemsic swvevia,
Crdilian xevSi awyvetili aragvi morbis.
bedkrul cxenosans mounaxavs kldeSi karavi,
gangaSebs Tergi gulzviadi da Semzaravi.

TamaSobs, Rmuis _ rogorc mxeci, romelic borgavs


Tu Seiynosa galiaSi saZiZgni leSi;
veRar eteva Tavis viwro sapyrobileSi
da mSier zvirTiT garindebul napirebs lokavs.
amaod. misTvis aRarc sazrdo, Svelac rodia,
misTvis kldeebi SemzRudveli kalapotia.

ase silaRes suls uxuTavs kanoni avi,


ase uflebis qveS swuxdeba veluri tomi,
aseve brazobs dRes kavkasi mdumared mdgomi,
ase surs ucxo Zalebisgan daixsnas Tavi.
40 paolo iaSvili

erisTavi
roca RamiT Cadga zavi
Sin dabrunda erisTavi...
WiSkarTan amala dgeba.
dahkra karebs rkinis xeli,
xedavs... marTlac sareceli
calieri miegeba.

da pirquSi Ramis gvari


uneblieT gaxda qmari
eca mtvrian wveris jagars;
yurTmajebi gadifina,
gadaketa raziT bina
da ginebas iwyebs magars.

`ratom ari Ria saxli,


arc urduli da arc ZaRli
aRar magdebT gana kacad.
aba Cqara grZeli Toki,
tomara da Cemi Tofi,
ukan momye... me mas... maca~.

batoni da biWi Tofebs


miaTreven, mihyven Robes.
ukve baRSic gaCndnen Cqara;
TeTr kabaSi, SadrevanTan
ijda panna, gverdSi masTan
idga viRac vigindara.

vaJi ambobs, _ `gahqra yvela,


ramac damwva, damanela,
rac guls cecxlad ukidia:
TeTri mkerdis sunTqva cxeli
da Sexeba nazi xelis,
sul erisTavs uyidia.

SeniTa var guldamwvari,


SenTvis gavxdi garewari
Targmanebi 41

da gavcviTe Cemi raxti...


man ar gZebna, arc iwvala
mxolod vercxli giCxriala,
bolos mainc misi gaxdi.

bnel RameSi vxedne cxeni,


rom vixilo cqera Seni
da xelebi cremliT vnamo,
dagiloco bedi vrceli,
saxlkari da sareceli
da gagSorde samudamod~.

da didi xnis ukve uxlebs


vaJi hkocnis qalis muxlebs.
qali stiris, ver isvnebs...
amas qmari xedavs Riad,
gadakvnites TiTo tyvia
da lulaSi zumpiT stenes.

mzad arian Tavis calad,


`me batono ar maqvs Zala~,
sTqva monam da wabarbacda,
`qari mivsebs cremliT Tvalebs,
da xelebic mikankalebs
wamali ki ZuZus acda~.

`Cumad, Cumad, glexis modgma,


ra drosaa axla moTqma.
daayare... niSans ende...
qals umizne... marcxniv... zeviT
kacs me TviTon moverevi;
jer me vesvri... Sen ki Semdeg~.

daiWeqa Tofma am dros;


ar acala monam batons,
erisTavi iwyebs Rrials...
erisTavi hkargavs fersa,
ver gaeqca albad versad
sakuTari monis tyvias.
42 paolo iaSvili

budrisi da misi vaJebi


sami vaJi hyavda budriss,
samiv mklavSi mamas udris,
yvela mamis kvalad litovelia.
uTxra Svilebs _ aba adeT
da cxenebi gaamzadeT,
Cqara leseT xmali _ omSi gelian.

sami Svili gaimeta,


sams ubrZana musvra mterTa _
vilnos sami galaSqreba swyuria,
pazi dahkravs polonelebs
olgerdi ki prusielebs
rusTan omSi kestut meTauria.

axalgazrda Tavmomwone
xarT samTave gerCiT Rone:
(litvis RmerTi iyos Tqveni mfarveli);
gamarjvebis omSi ggzavniT,
dailocos Tqveni gzani,
sams sami gza geqnebaT gasavleli.

TiTo jildo elis TiTos,


erTma unda gadaswyvitos
novegradSi daarbios rusebi.
bevrs moigebs vinc maT colebs
alaliviT Cauqrolebs,
nurc maT savse ojaxs enamusebiT.

erTi eces prusTa bakebs,


im wyeulebs da qofakebs
kidev bevri simdidre abadiaT;
imaT qveynis fuli darCaT,
maudi da bevri farCa,
iq xom qarva _ qviSasaviT hfantia.
Targmanebi 43

poloneTis kvals vinc naxavs


da Setevas ganiZraxavs,
ver ipovnis naqsovebs da xaliCebs,
xmalze xels Tu moinacvlebs,
magram qals ki moitacebs
patarZaliT ojaxs gamixalisebs.

arsad ari dedofali


poloneli sasZlos cali,
cindaliviT cxovreba uxaria,
saxiT vardi mSvenieri,
tanad koxta da rZis feri
TvalTa Suqi ori sanTlis daria.

roca viyav axalgazrda,


poloneTi arc me amcda,
iqauri qaliT guli vixare.
saukune midis wynarad,
magondeba igi marad,
rodesac ki gavixedav im maxares.

da gaSorda Svilebs beri,


cxenosnebma Sales mtveri...
elis Svilebs beri binadaria,
da ar uCans bolo lodins,
aRarc erTi aRar modis,
hfiqrobs mama: _ `albad yvela mkvdaria~.

Tovlis fifqi miwas avsebs,


ager Svili mohqris gzaze,
Savs nabadSi raRac didi calia,
`eg ra aris Sesudruli,
ex, namdvilad vercxlis fuli~
_ `ara, mama, poloneli rZalia~.
44 paolo iaSvili

isev Tovli haers avsebs,


cxenosani mohqris gzaze,
Sav nabadsac ufrTxildeba Zalian,
`mag nabadSi Svilo ar Cans,
maudia an Tu farCa~
_ `ara, mama, poloneli rZalia~.

Tovlis fifqi miwas avsebs,


da mesamec mohqris gzaze,
Savs nabadSi vin iqneba damTbari.
budriss guli moubrunda _
aba kiTxva raRad unda
sami Svilis saqorwinod mzad ari.
Targmanebi 45

megobruli SarJi _ mxatvari oskar Smerlingi


46 paolo iaSvili

siZe
sami dRea vaWris qali
daikarga, ar Cans arsad,
mesame dRes mTlad kankaliT
Semovarda giJis msgavsad.
deda, mama sTxoven pasuxs,
laparakic maTTan ar surs.
araferi aRar esmis
da nataSa mZimed kvnesis.

tuqsavs mama, tuqsavs dedac,


daaxarjes jafa bevri,
da daakvdi gina zedac
amaoa yvelaferi...
rogorc winad, qali male
gaxda isev mocqriale,
debTan erTad wres gamarTavs,
xan WiSkarTan zis da arTavs.

CuqurTmian ezos karTan


ijda erTxel tolTa wreSi,
xmauroba gaimarTa
maTi Saris mosaxvevSi.
hqris marxili sami cxeniT,
cxenebs zurgze qeCa SveniT,
win marxilze vaJi elavs,
afeTebs da arbevs yvelas.

man nataSas mohkra Tvali,


mas nataSa daacqerda,
gaqra rogorc qariSxali,
qals ki guli auZgerda.
mirbis Sina, TiTqos stiris
`is, is aris. vican hyviris,
Sevicani, damijereT,
ar gauSvaT, SeaCereT~.
Targmanebi 47

usmens yvela sevdis kilos,


CauRunavs yvelas Tavi,
mama etyvis: `axsen Svilo
saidumlo sanaxavi.
vin oxerma isargebla,
ra vqnaT kvalis misagneblad~.
magram isev stiris qali,
usityvo da idumali.

maWankali dilis bakes


moadgeba mobaase,
jer nataSas rom Seaqebs,
Semdeg mamas etyvis ase:
`Tqveni nivTi _ Cveni daxli
iseT siZes SemogaxliT,
TvaliT, taniT, guliT, wesiT
versad naxoT ukeTesi.

mdidari da Ronieri,
ar yofila jerec monad,
cxovrobs marjve, gonieri,
Tavis gulis mosafonad.
colsac bewvis wamosasxams
miarTmevs da bedSi Casvams.
da daayris colis TiTebs,
iagunds da margalitebs.

Tqveni qali naxa guSin


WiSkarTan rom Caiqrola,
CarCenia vaJkacs gulSi
da SeirTos unda colad...~
ase ambobs, magram Tavad
misjdomia namcxvars svavad.
nataSas ki vin daZraxavs,
rom adgilic ver unaxavs.
48 paolo iaSvili

`Tanaxma var, _ ambobs mama, _


RmerTma xeli mogimarTos,
dagafaros kalTa cama;
mogewyina martod martos
eg umanko siaruli,
Tu xar Citi mxiaruli,
barem budes unda sdio
da bartyebi daarwio~.

sdgas nataSa... ase sCanda


TiTqos surda gaxsna piris,
magram uceb Setortmanda
xan icinis da xan tiris.
SehkrTa, eca maWankali,
CaawveTa pirSi wyali,
aiRo da jami savse
daaRvara sawyals Tavze.

yvela oxravs, icremleba.


gamoerkva odnav qali,
ambobs: `iyos Tqveni neba,
momixdia Cemi vali.
ausruleT siZes Jini,
gagvimarTeT didi lxini...
gadavwyvite bedi Cemi,
moiwvieT mTeli Temi~.

`kargi, Svilo, yovel wadils


agisrulebT exlav, Cqara...~
aCaReben qveynis nadims,
qvabs unTeben waramara.
xalxi ukve binas avsebs,
dedofali morTes, dasves,
simRerasac Seukides,
da marxili mohqris kidec.
Targmanebi 49

gaCnda siZe Tavis dasiT,


sufras uzis didi kreba,
datrialda irgvliv Tasi,
xmauria, xalxi Tvreba.

siZe
`megobrebo, ratom ari
mowyenili dedofali,
ar svams, ar sWams, mdumarea,
TiTqos ucxo stumaria~.

dedofali ambobs: `kargad


moismineT gasaWiri,
suls simSvide daekarga,
mTeli dRe da Rame vtiri.
me sizmari vnaxe avi~.
mama etyvis: _ `eg ambavi
Tundac iyos saTakilo
Tqvi Zvirfaso Cemo Svilo~.

`me mezmana~, _ ambobs igi, _


`rom Sevdivar uRran tyeSi,
gvian ari; mTvaris dingi
odnav moCans RrubelT wreSi.
avcdi biliks. xma ar ismis
arc kacis da aravisi;
da garSemo mxolod xeTa
wveroebis rxevas vxedav.
magram ucbad Tvalwin vnaxo
cxadad qoxi aimarTa,
SevaZaxe... mivel axlos,
arvin ari... mivel karTan,
karebs vaReb, xmas ver vbedav,
ukidia sanTels... vxedav,
ra oqro da ra Tvalia
sinaTle da nadavlia~.
50 paolo iaSvili

siZe
`gana cudi sizmaria,
sCans mdidari bedi gelis~.

sasZlo
`naadrevad gixaria...
oqro-vercxliT, samoseliT,
maudiT da farCiT, noxiT
savse iyo mTeli qoxi.
aocebda Tvalebs xvavi,
sanatreli sanaxavi.

qoxs moadga TiTqos jari.


xmauroba Sewyda male...
mivajaxe swrafad kari
da buxarTan mivimale.
kvlav gaiRo kari odis,
da Tormeti vaJi modis,
qaliSvili axlavT erTi,
lamazia rogorc mtredi.
ver amCneven wminda xatebs,
pirjvaric ar gadisaxes,
arc qudebi moixades,
dasxdnen saca skami naxes.
Tavs ufrosi Zma damjdara
marjvniv Zmaa nabolara,
marcxniv ufros vaJis gverdiT
is lamazi dajda mtredi.

simRera da xarxaria.
lxini, cekva, Jriamuli.~

siZe
`gana cudi sizmaria,
niSania mxiaruli~.
Targmanebi 51

sasZlo
`moiTmine, bolo naxe...
ismis bevri sityva mkvaxe...
lxini midis udidesi,
lamazi ki zis da kvnesis.

Cumad ari, magram Tanac


Tvalebidan cremlebs sTesavs,
ufrosi Zma iRebs danas
da mxiarul stveniT lesavs.
raRac moxda ucbad maSin.
qals Caavlo xeli TmaSi,
mofiqrebac ar acala,
da marjvena moaTala~.

siZe ambobs, _ `es ki marTla


abdaubda zRaparia...
agisruldes kargad, naTlad,
rac sizmari gabaria~.
sacolo ki etyvis mtkiced: _
`eg beWedi rom gaqvs TiTzed
vis waaZre, qurdo, Zalad...~
da aq sufra aiSala.

beWedi xtis, mibzrialebs,


siZe Savad daifara,
SekrTa xalxi _ Temi brZanebs:
_ `SeipyariT qurdi Cqara~.

qurdi Sehkres da SejaWves


da sikvdilic miusajes.
nataSa ki darCa gmirad,
da es qebac Seiwira.
52 paolo iaSvili

misadmi
uqmobis brali iyo Cangis ganmartoeba,
Cems ocnebaSi warmodgenas bneli hfantavda,
bavSur jildosTan erTad madli, niWic mtovebda,
ixureboda, civdeboda guli TandaTan.
gamozafxulis dRis wamebo, Cemo tkbilebo,
me Tqven gixmobdiT, siCumeSi gafrenilebo,
dReebo Zmobis, siyvarulis, imedis, sevdis,
roca uSfoTvel poeziis Cvenebas vsdevdi.
da bednier Cangs vamRerebdi sul Cumi xmebiT,
gulis Zgeras da ganSorebas sulis damdagvels
da mogugune tyes stacebden maRali mTebi
Cemi fiqrebiT avsebul hangebs.
Turme amao iyo tvirTi matyuar gancdis
da uneblieT Semepara me garindeba;
me gaveqeci Zvirfas muzebs, siyvaruls avcdi,
Tvalcremliani gaveTiSe saxels, didebas.
magram ucbad viT elvis isari
aenTo guli, siWabukes Seexareba,
axal feTqas grZnobs mkerdis ficari,
grZnobs siyvarulis imeds, xaliss da mwuxarebas.
ayvavda isev es cxovreba. sicocxle marTobs,
mxiblavs bunebis silamaze da myudroeba,
ufro maxvilad vgrZnob yvelafers da vsunTqav farTod
da ufro mxiblavs me saTnoeba.
dideba trfobas, dideba RmerTebs!
isev grialebs Cemi Cangi creml nawvimebi,
gacocxlebuli, mokriale RelviT simebi
me xelmeored SenTan maerTebs.
Targmanebi 53

meocnebes
v. k. kiuxelbekers

mware vnebaSi Sen naxulob siamovnebas,


Sen mogwons mware cremlebis dena.
amao cecxliT, mxurvalebiT ar Rli gonebas
da gulSi hbudobs naRvliani da Cumi tkena.
ar gyvarebia damijere, uvico bavSo,
netavi erTxel, cremls Tvalebze rom aRar aSrob
SegemTxves namdvil siyvarulis giJi wvaleba,
rom is Sens sisxlSi datrialdes Sxamis alebad,
roca uZilo Ramis Savma, grZelma wuTebma
loginSi nela gtanjos, mogces gulis xuTeba,
genatros Zili da Sebraleba,
verc wamwamebi Sekran Tvalebma,
exutebode Sen qviTiniT mxurvale sabans,
cofi gaxmobdes, unayofo surviliT jabans,
gjerodes: verc ki daikvexebda
misdami zians Seni goneba,
daecemodi satrfos fexebTan
da TviT RmerTebis gasagoneblad,
gaognebuli, ferwasuli, acaxcaxebiT,
rac ki Zala gaqvs daiZaxebdi:
`momeciT RmerTno, damibruneT sawyali goni,
CamomaSoreT es macduri saxis Cveneba,
didxans miyvarda: damibruneT me mosveneba...~
magram is saxe, siyvaruli bnel gulis mqoni,
Sen SegrCeboda mainc marad, rogorc xseneba.
54 paolo iaSvili

Jukovskisadmi
roca samyaros, ocnebis sadgurs
maRali suli Seekareba
da Sens muxlebze dayrdnobil Cangurs
xeliT exebi auCqareblad;
roca burusSi Seni gonebis
Cvenebas misdevs Cveneba Zafad,
Cqari sicive zeSTagonebis
Sens Tavze Tmebsac aburZglavs swrafad...
Sen xar marTali: hqmni mcireTaTvis,
vinc ar Segyurebs siSuris TvaliT,
ara maTTvis, vinc maTxovrad dadis,
rom daiCemos sxvis nasufrali,
aramed, visac swams niWis Zali
da simarTlisTvis brZolas giqadis...
yvelas ar misdevs bedniereba,
yvelas ar xvdeba gvirgvini wilad,
netaria vinc mSvenierebas
maRali azriT exeba tkbilad.
vinc silamazis kari gaiRo,
rogorc gza sulis gasanaTvleli,
vinc aRtaceba Seni gaigo,
da aRtacebiT gaxda naTeli.
Targmanebi 55

eSxian qals
rad ginda mdidrul mag samkauliT,
mag TvalebiT da xmiT ucnauriT,
am axalgazrda gulis dadnoba,
gamarjvebisTvis _ sTqvi sadauri
Sen unda SegrCes qalo madloba.
an eg sinaze metad cbieri,
morcxvoba yalbi, ar saamuri,
tanis rxevaSi vneba Zlieri,
bagis Relva da RawvTa almuri?
amao ari cda eSmakuri,
codvian gulSi _ feTqac mkvdaria,
me Seni eSxis ar var msaxuri,
Cemi pasuxic nu gixaria.
eg gamkilavi Seni mSveneba
vis ar rgebia, miTxar RameSi.
visac Sen karTan mosvla eneba,
vis gaugzavne Sen SeCveneba
da gaamtyune siTamameSi.
ara, ar minda me sxvebis msgavsad
vynoso damWknari yvavili baRis,
vinme arif kacs daujeq xasad
da moefere xvevnaSi daRlils.
unda ganzraxvas uTxra uari,
ver daiyoleb muzebis Sagirds,
Seni TxovnisTvis igi yru ari,
Sen sxvebi hkocne Sesyidul bagiT.
savaWrod iqca Seni dacema,
kocnis piroba sxvasTan dadevi,
sxvas Seamgune naZaladevi
fulad nayidi eg aRtaceba.
56 paolo iaSvili

pasuxi
n. i. pliuskovis qals

Cems keTilSobil, Tavmdabal Cangurs


mefeTa qeba ara sCvevia,
da siamayes, Cems gulSi Carguls
ZalisTvis xotba ar ukmevia.
Tavisufleba miqia marto,
msxverplad leqsebis gadmolagebiT.
me ar vSobilvar _ mefeni varTo
siyvarul, morcxvi muzis hangebiT...
magram iq, sadac gacecxlebuli
kastilis dena xSuoda Rvarad,
me apolonis madliT cxebuli
elisavetas vumRerdi wynarad.
cis mociquli ammiwieri
da aduRebul sulis patroni,
vbedavdi meqo is mSvenieri
saTnod damjdari taxts qalbatoni.
me siyvarulis tvirTis mzidveli
vbedavdi meqo misi saxeli,
da es xma iyo mouyidveli
da rusis xalxis gamoZaxili.

mxiaruli lxini
vaxSami miyvars iseTi
sixaruli ujdes TavSi,
Tavisufleba viT RmerTi
iyos sufris tolumbaSi.
sad dilamde sityvam _ `Sesvi~
CaaCumos yvela bani,
sufra iyos uganesi _
da boTlebis viwro gani.
Targmanebi 57

...isev vewvie
...isev vewvie
im miwis kuTxes, sad gavatare
meore weli gandegiliviT.
mas Semdeg aTi weli gavida,
gamoicvala bevri ram CemTvis
da mec morCili saerTo wesis
gamovicvale: magram aq mainc
warsuli cocxlad Semomexveva,
mgonia TiTqos guSin vidodi
fiWvnarSi.
ager gandevnis saxlic,
Rarib gamdelTan me rom vcxovrobdi.
mokvda moxuci da kedlis iqiT
ar ismis fexis mZime nabiji.
aRarc damxedavs loginSi diliT,
ar ismis qaris RmuilSi RamiT
ambebi, me rom gavizepire
bavSobidanve ar mosawyeni,
ai goraki tyiani, sadac
vijeq martoka da gavcqerodi
tbas da mwuxared movigonebdi
sxva napirebs da zvirTebs sxvanairs.
oqros jejilSi, mwvane saTibSi
lurji tba farTod gadaSlilia,
idumal wyalze miscuravs naviT
mebade, Tanac moaTrevs sevdiT
ubadruk bades... aRmarT napirebs
soflebi akravs; ufro Sors mosCans
qaris wisqvili gadayanTruli
qarSi uRonod frTebs rom abrunebs.
Cemi winaparT zRvarze, swored iq
gza rom aRmarTiT mieSureba,
wvimiT nacemi sami fiWvi sdgas,
erTi ufro Sors, ori ki ufro
tyupad. rodesac me cxenosani
maT Cauvlidi mTvarian RamiT
nacnob SrialiT xis wveroebi
salams maZlevden... da imave gziT
58 paolo iaSvili

Cavlisas axlac movinaxule


is nacnobebi: ar gamocvlilan
igiv nacnobi mesmis Sriali,
magram beberi fesvebis irgvliv,
winad rom iyo tiali vake,
norCi fiWvnari wamozidula.
imaT kalTeb qveS mwvane ojaxi
bavSebis grovis msgavsad xmaurobs...
Sors ki pirquSi dgas amxanagi
rogorc ucolod daberebuli,
da mis garSemo ise viT Zvelad
midamo yru da carielia...
salami Cemo ucnobo modgmav!
ver vnaxav me Sen davaJkacebas,
aaswreb taniT Sen Cems nacnobebs,
maT moxuc Tavebs male dahfarav
gamvlelisagan... Svilis Svili ki
moismens albad guliTad Srials
Tqvensas, rodesac Sin dabrundeba
avsili cocxal, saamo fiqriT,
amxanagebTan nasaubrevi.
is Tqven CagivliT Ramis wyvdiadSi
da momigonebs mec...
ara erTxel
me Tqven gwvevivarT tyeebo winad,
roca pirvelad Tqven me mixileT
sicocxliT savse viyav Wabuki.
udardel, xarbad daviwye maSin
Cemi cxovreba, waviden wlebi,
Tqven SeifareT daRlili mgzavri,
me axalgazrda viyavi oRond,
bedma damRala zedmeti brZoliT;
gavmwardi Zlier... sevdis wuTebSi
me vigonebdi siWabukis dros
unayofo cdebs rom Sevalie,
da Cems datuqsvas damsaxurebuls.
im megobrobas, mxurvale guliT
moyvarul guliT me rom mivende,
da nacvlad SemrCa Seuracyofa
da mware grZnoba sduRda Cems gulSi.
Targmanebi 59

yoranma yorani naxa


yoranma yorani naxa,
yorans yoranma SesZaxa,
he, yorano, gvSian metad,
vin gamarTavs sadils neta.

yoranma yorans xma gasca:


vici sufras gavSliT saca
xis qveS, mindvris pirs rom ari
hgdia mkvdari meomari.

vin mokla, an mokla risTvis,


Sevardenma misma icis,
misma cxenma, yornis ferma,
patarZalma mSvenierma.

Sevardeni dajda xeze,


da mteri ki mkvdaris cxenze,
patarZali elis rCeuls
cocxals, ara gul-Cangreuls.

Se faSato uxednelo
Se faSato uxednelo,
kavkasiis daRis Sno xar,
risTvis mihqri, risTvis xelob,
Senc dawynardi, raRad oxrav.
nu afeTeb Tvalebs ganze,
nu amtvereb haers toriT,
uaRvirod rad hqri ase,
rom gaTele mTlad mindori.
maca, male Cemi xedna
dagaokebs, male dagRlis,
viwro wreSic Semogxedav
da amogdeb mokle aRvirs.
60 paolo iaSvili

sofeli
salami Senda mxare Cumo da udaburo,
savane Sromis, simSvidis da STagonebisa,
sadac dReebis denam unda daisadguros
Cems martvil bedTan CakonebiTa,
Seni var: davTme garyvnilebis saxli mefeTa,
Zvirfasi lxini, drostareba, gzac aburduli
da vamjobine muxnaris xma, siCume velTa,
sadac vifiqreb martoobiT Semosudruli.
Seni var: miyvars Crdilebi baRis,
vynosav yvavilebs gulmodginebiT.
miyvars mindori, mofenili surnel zvinebiT
da wminda wyaro buCqebSi rom mihqris silaRiT.
yovel suraTis moZraoba maxarebs calke:
vxedav ori tbis laJvardovan, gafenil sarkes,
sad xSirad moCans mebaduris afra tiali,
iq borcvebia da yanebi gamoxatuli.
Sors sCans qoxebi mimofantuli,
cvrian napirze jogis Zova da xetiali.
qaris wisqvilebs akravs xorbliT savse farduli,
sCans yvelgan Sromis oromtriali.
amaoebis borkilebi davtove, minda
WeSmaritebis ZiebaSi siame vnaxo,
Tavisufal suls miaCnia kanoni wmindad,
brbos ar vusmino Tund xmamaRal godebiT mZraxos,
xolo vedreba morcxvi iyos sulisTvis axlos
da ar SemSurdes arasdros bedi
yalbi didebiT Semosili veragis, ybedis.
saukuneTa qadagebo, Tqven gekiTxebiT
ganmartebis sidiadeSi
me ufro mesmis Tqveni sityvebi:
eg xmaa mteri did sizantisa,
CemSi SromisTvis cxel survils hbadebs,
da movlineba Tqveni madlisa
sulis siRrmeSi nayofs amzadebs...
Targmanebi 61

magram sastiki mofiqreba axal kvals maCens


mwife yanis da maRlobTa Soris,
kacobriobis megobari daRvremiT amCnevs,
rom yvelgan mefobs CamorCenis, sircxvilis Smori:
iRvreba cremli, gaismis kvnesa
gangebam xalxs rom miuCina da miakuTvna;
magram gulciv da usamarTlo batonebs dResac
ar esmiT xalxis... mebatonem daisakuTra
Sroma, saxl-kari, dro da ofli miwis monisa.
sxvis guTans misdevs maTraxebiT win gagdebuli
brbo monebisa rom yana xnas _ gamdidrebuli
guldaxuruli mebatonisa.
mZime uRlis qveS mSromelebi sikvdils xvdebian
imeds da swrafvas gadaeqca guli saflavad,
aq qalwulebi ifurCqnebian
garyvnil veragis Jinmosaklavad.
moxuc mamebis vaJi-Svilebi
saxlis imedaT gamozrdilebi.
stoveben keras da midian axal wvalebad
sasaxlis karTan, Cum monebis gasamravleblad.
netav xmam SesZlos gulT anTeba, agrialeba...
rad aris mkerdSi unayofo almuris dena,
rad ar merguna mrisxanebiT metyveli ena!..
vixilav gana, megobrebo, xalxs dauCagvrels,
rom mefis nebiT aRar iqnes monoba meti,
rom samSobloSi bolos mainc sxivebad Cadges
Tavisufali ganaTlebis Zvirfasi sveti.
62 paolo iaSvili

Zegli
me davdgi Zegli
horaciusi

Zegli avige xelTuqmneli, marad ukvdavi,


mas miawydeba xalxis dena axal-axali.
miemarTeba zecisaken udreki TaviT,
aleqsandreul svetze maRali.

ara, mTlianad ar movkvdebi, Cangs Cemi suli


SerCes, acildes gaxrwnilebis daRis daCena;
me madideben, sanam qveynad rogorc suldgmuli
erTi poeti mainc darCeba.

Cemi saxeliT aivseba didi ruseTi,


yoveli eri Seminaxavs danaxsovrebiT,
slavTa memkvidre da fineli, da tunguseli,
kalmiki tramal velTa mcxovrebi.

moyvarul xalxSi ar mokvdeba Cemi sufeva


radgan sikeTes ugalobda Cemi Canguri,
radgan vadide Cvens sastik dros Tavisufleba
da Sevivrdome yvela Cagruli.

daemorCile, Cemo muza, maRal gangebas,


nu SiSob wyenas, nurc moeli gvirgvins anTebiT,
gulcivad Sexvdi yovel qebas, yovel Zagebas
da regven kacs nu ekamaTebi.
Targmanebi 63

Caadaevs
imedis, trfobis, amay saxelis
didxans gvarTobda Turme Tilisma,
gaqra bavSoba gauzraxveli,
viT kvamli, rogorc nisli dilisa.
magram survili sdums CvenSi isev:
Tumca mogvRuna bedkrulma Zalam
da mouTmenel suliTac vismenT
Cvenma samSoblom rac dagvavala.
veliT, lodiniT gafiTrebuli
xsnis uwmindesi cecxlis modebas,
viT axalgazrda Seyvarebuli
netar paemans moelodeba.
da sanam Svebis sinaTliT viwviT
da sindiss guli cocxlad inaxavs,
Cven, Cvens samSoblos SevwiravT viciT
Zvirfass da wminda sulier zraxvas
Senc, amaxanago, gjerodes mova
sxiv danTebuli bedniereba,
ruseTs dastovebs Zili da glova,
TviTmpyrobelobis namsxvrevTa grovas
Cveni saxeli daewereba.

e. i. ogariovis qalisadmi
romelsac mitropolitma aaxla
sakuTar baRSi dakrefili xili.

mitropolitma _ didma mkvexaram


gaaxla xili Tavis baRisa,
albad undoda CvenTvis exara: _
baRTa mefoba bedma aRirsa,
64 paolo iaSvili

rad gikvirs _ baRTa RvTaebis eSxi


kacis siwmindes ajobebs marad,
mitropolitsac Wkuaze SeSlis
da vnebis ali Tu Seepara,

damwvari Seni cqeris TvisebiT,


is wminda jvarsac dastovebs ganze,
rom aqos nazi paraklisebiT
Seni Sveneba da silamaze.

kneina e. i. galicinisas
gamoucdelad sxva mxareTa Semamkobeli,
magram sakuTar samSoblosi marad mgmobeli,
vambobdi: `modi ganvixiloT Cveni qveyana
iq namdvil Wkuas, madliT cxebuls vipoviT gana?
sad aris suliT ganwmendili adamiani,
Tavisufali, maRali da gamgebiani.
qali, romelsac silamaze ar axldes mkvdari,
iyos cocxali, maTrobeli rogorc mzis dari;
vis vesaubro, rom ar Candes Zaldataneba,
aramed sxivi, ganaTleba, aRfrTovaneba?
vis unda Sevxvde, rom sicive ara mzaravdes...
Cemi qveyana barem mZagda, viyavi mwyrali,
magram me guSin galicinis vixile qali
da Cems samSoblos Sevurigdi awdamaradis.
Targmanebi 65

Savi Sali

moldavuri simRera

davcqeri giJiviT daburul Salsa


da suliT vatareb damdagvel Wvalsac.

rodesac viyavi celqi viT bavSi


berZenis asuli miyvarda maSin.

asuli hkocnida anTebul Tvalebs,


Savs dRes ki moveswar Zalian male.

me erTxel vilxendi tolebis jarSi,


vxedav kars moadga wyeuli CarCi.

hqeifob (sTqva man) da ar ici albad,


ukve giRalata berZenis qalma.

mivugde oqro da davswyevle Tanac


da msaxurs vubrZane cxenis moyvana.

gavediT... iWeqes RameSi nalebma,


CemSi ki sdumda rame Sebraleba.

asulis WiSkars rom movhkari Tvali,


uecrad dabnelda, davkarge Zali...

Soreul darbazs rom mivadeq Rias...


Sevxede somexi hkocnida diacs.

iWeqa maxvilma rogorc rom mexma,


kocna avazakis tuCebze Sexma.

TavmokveTili davTqire sxeuli,


vucqerdi asuls saxe areuli.
66 paolo iaSvili

vedreba maxsovs, sisxli daRvaruli


asuli mokvda, mokvda siyvaruli...

mas Tavze movxade me Savi Sali


da sisxlSi Sesvrili gavwminde xmali.

msaxurma ixelTa dro imav Rames,


dunais mdinares esroda gvamebs...

mis Semdeg ar vkocni me Zvirfas Tvalebs,


mis Semdeg yoveli Rame mawvalebs...

davscqeri giJiviT daburul Salsa


da suliT vatareb damdagvel Wvalsac.

Cems moyvrebs
Cemo mtrebo, de usityvo miwodeT,
Cemi Cqari risxvac mgoni qarvdeba;
Tvals ki mainc ar gacilebT icodeT,
da erT-erTi xelSi Camivardeba;

vai imas, visac brWyali Zlieri


moulodnel sisastikiT daurevs,
ase caSi Sevardeni mSieri
uTvalTvalebs batebs da indaurebs.
Targmanebi 67

zamTris Sara
moelvare nislis zRvaSi
misrialebs mTvare zantad,
da sevdian mindvrebs gaSlils
misi Suqi daefanta.

am mosawyen zamTris Saras


Cemi etli misdevs neli,
da gaismis wara-mara
zaris JRera gulis mkvleli.

TiTqos sulTan axlos ari


am meetlis grZeli hangi:
xan guguni naSfoTvari,
xan ki sevda dasadagi.

arc sinaTle _ qoxic arsad...


mxolod Tovli... yrua veli,
arvin moCans, gzas ki garsad
paloebi misdevs Wreli.

dardi, kvnesa... xval ki ninas


kvlav vewvevi sulze tkbilsa,
davdumdebi buxris wina...
vucqer didxans saxes misas...

saaTzedac isris wveri


Semoivlis Tavis ares,
magram Ramec kupris feri
mainc arsad agvaCqarebs...

ra vqna nina: gzaa mkvdari,


Tan meetlec Tvlems mdumare,
sul erT xmaze kvnesis zari,
ifareba nisliT mTvare.
68 paolo iaSvili

poeti
sanam ar ixmobs wminda zvarakad
TviT apoloni _ poets sruliad,
is sulmdabali, rCeuls ara hgavs,
fuqsavat xalxSi CaZirulia.
sdums misi hangi RvTaebis swori,
sulSi sicive CauTesia,
da qveynis mcire SobilTa Soris
iqneb yvelaze umciresia.
magram ra wamsac RvTiuri xmebiT
maxvili smena Seigarseba,
poetis suli gaSlili frTebiT
gaRviZebul orbs daemsgavseba.
iRleba igi qveynis gminvaSi,
adamianTa xmas erideba;
da xalxis maRal kerpis winaSe
qeds ar moixris urCi dideba.
garbis veluri, gamkacrebuli,
da RelviT savse mRera swyuria,
sadac sdgas farTo xeTa krebuli
an da zvirTebi udaburia.

tusaRi
vzivar me Serkinul sibnelis SmorSi,
sakanSi aRzrdili arwivi norCi,
Cemi amxanagi, zis frTebis rxeviT
da leSiT erToba sarkmelis qveviT.

gaZiZgnis sakvebs da ucqeris sarkmels,


namdvilad mimixvda sulier saTqmels;
micqers da ZaxiliT irxeva are,
surs gamagebinos: `gavfrindeT barem~,
Targmanebi 69

`Cven varT frinvelebi; gavSaloT frTebi


xom xedav RrubelSi gamoCnden mTebi,
gavfrindeT zRvisken da laJvardis ferTan,
sad me da niavi vseirnobT erTad...~

brbo
Proncul este, profani.

poetis Cangi STagonebuli


ara guldasmul SexebiT JRerda.
igi mReroda... gaognebuli
civi, uvici xalxis krebuli
azrdabneuli usmenda erTad.

da ase sjida brbo umecari:


`neta rad mReris tkbilad Zalian?
smenas aocebs xma uecari,
magram aq CvenTvis ra mizania?
ras afanturebs _ codnas gvaZalebs?
guls rad aRelvebs, an rad awvalebs,
viT jadosani daRis damCeni?
misi xma laRi qaris daria,
magram qariviT nayofmkvdaria
da CvenTvis nakleb gamosaCeni~.

poeti
xma Caikmide ugnuro xalxo,
varamis, Wirvis mona vaglaxo,
mZags Seni SfoTva da Sedaveba,
matli xar miwis, sxivis ar mqoni
sargebels eli _ sasworze swoni
Sen belvederis ukvdav RvTaebas.
Sen gamorCena aqac gWiria,
70 paolo iaSvili

Tumca RmerTia es qandakeba,


SenTvis qoTani ufro Zviria
saWmlis saxarSad gamogadgeba.

brbo
ara, Tu Sen xar zecis rCeuli,
RvTis elCi, miwas SemoCveuli,
xalxs moaxmare madli cxebuli
gahkurne guli gacecxlebuli,
sulmdabali varT, SuriT Zlieri,
boroti, urcxvi, armadlieri,
saWurisiviT gulis mqonebi,
mabezRari da briyvi monebi.
Cven mraval codviT varT ubeduri,
codva moyvasis _ gulis mwvelia,
mogveci swavla Cven gabeduli
da Cven mogismenT ueWvelia.

poeti
Sors gamecaleT _ ra esaqmeba
Tqvendami poets _ mSvidobis mTesvels.
garyvnilebaSi qceulno qvebad
ver gacocxldebiT verc Cangis xmaze.
suls sZulxarT, rogorc kubos ficari,
RvarZlis, siregvnis saqme is ari,
rom Tqven xarT welSi gamarTulebi
SoltiT, najaxiT da urdulebiT.
mainc monebo dadumdiT, kmara!..
Tqvens qalaqebis quCebSi marad
mtvers hgvian _ Sroma marTlac kargia,
magram qurumebs jer Tavis dReSi
wirva-locva ar daukargiaT,
rom Tqveni cocxi aeRoT xelSi.
ara cxovrebis RelviT xmobili
arc angarebis da omis mcvelad.
STagonebisTvis Cven varT Sobili
wminda xmebisTvis da salocvelad.
Targmanebi 71

Winkebi
Rrubels misdevs Rrublis jari,
uCin-maCin mTvare Cans,
elavs Suqze Tovli Cqari
mRvrie Rame, mRvrie ca.
mival, mival, gaSlil SariT
rekavs zari: din, din, din,
saSiSari, saSiSari
bijis gadgmac aris win.

`win meetle! ar maqvs Zali:


uWirT cxenebs Tovlze svla,
damixuWa Tovlma Tvali,
Sekrulia Sara mTlad.
Tunda momkal, kvali ar Cans: _
ra vqnaT, avcdiT mgoni xazs.
albad sadme Winka gaCnda,
gvawvalebs da gvibnevs gzas.

daxeT: ager, ager axta,


mafurTxebs da pirSi mcems
ager xramSi agdebs naRdad
dafeTebul, velur cxens.
veberTela ferad palod
aetuza Winka Tvals,
xan anaTebs savalalod,
xan ki misdevs Ramis kvals~.

Rrubels misdevs Rrublis jari,


uCin-maCin mTvare Cans,
elavs Suqze Tovli Cqari,
mRvrie Rame, mRvrie ca.
qariSxali ar gvasvenebs,
zari aRar arxevs vels,
veRara vZravT beCav cxenebs,
mors wavawydiT, anda mgels.
72 paolo iaSvili

buqi brazobs, buqi tiris,


afrutunden cxenebi;
Seabruna Winkam piri,
mirbis, mihqris WenebiT.
adgilidan daviZariT,
zari rekavs: din, din, din,
magram avi sulTa jari
TeTr mindorSi dagvxvda win.

maxinjebi, sazarebi,
es Winkebi mTvareSi
buqnaoben gamwarebiT
foTlebiviT TareSiT.
ramdenia, vin gafanta,
rad mosTqvamen ase zars,
qajs marxaven iqneb anda
kudian qals rTaven qmars.

Rrubels misdevs Rrublis jari,


uCin-maCin mTvare Cans,
elavs Suqze Tovli Cqari,
mRvrie Rame, mRvrie ca.
misdevs Winkis grovas grova,
maRla caSi grovdeba,
mesmis maTi kvnesa, glova
da guli miRondeba...
Targmanebi 73

...isadmi*
ros Seni norCi wlebi namdvili
Woris gangaSiT Seimoseba,
ganaCenisTvis xar gamzadili
rom CamogarTvan patiosneba;
Sen gitevs civi brbos amxedreba
da mag wamebis me var ziari,
unayofoa Cemi vedreba
ver momilbia kerpi tiali.
SfoTavs brwyinvale qveynis wodeba
da kilvis kilos ar scvlis sruliad;
igi rodi sjis sxvis Secodebas,
Tuki es codva damalulia.

magram Rirsia zizRis Tanabrad _


pativmoyvarem rac Seiyvara,
misi cbieri devnac janabas,
mzad gqondes guli dasaviwyarad.
eg Sxami Sen nu mogekareba
da brwyinvale wrec dastove Cqara;
dasTme giJuri dros gatareba:
SenTan var vinc Sen gemegobara.

igavi
waRis mkeravi, erTi vinme, sinjavda naxats,
da daiwuna erTs waRaSi raRac simsgavse,
im wams mxatvarma gaaswora ra naklic naxa,
magram mewaRe ganagrZobda msjelobas ase:
`me vfiqrob loya erT mxareze ufro metia,
mkerdic Zalian SiSvelia _ ar momdis Tvalad~.

*
albaT a. p. kernisadmi (komentari p. iaSvilis).
74 paolo iaSvili

aq apelesma imas sityva gaawyvetina:


`ara Zmobilo, waRis zemod msajobas vkrZalav~.
kargi moyvare megulveba me erTi sxvagan,
ar vici kargad rom icnobdes raime sagans,
Tumca zedmeti laparakis didi mgmobia,
qveyanaze sjiT sul agviklo am qveynisagan
waRis Sesaxeb rom imsjelos ara sjobia!

albomSi
sabanskis qals

Cems saxelSi Sen ras naxav,


is mokvdeba viT xma talRis,
rom miaskda napirs daRlils,
yru tyeSi rom daimarxa.

am furcelze kval daCeniT


is iqneba ise mkvdari,
rogorc lodze civi pwkari,
gamoTqmuli ucnob eniT.

da am saxels, am samiwes
mRelvareba sxva Cahkmindavs,
igi Sens suls rogor miscems
mogonebas nazs da wmindas.

roca wynari dRiT gahkvirde,


Sen warmoTqvi rogorc gminva,
vTqvi Tu _ aris qveynad kide
guli _ sadac me maqvs bina.
Targmanebi 75

xanjali
1.
lemnosis RmerTma Sen gagabrwyina
da nemezidas Caabara simkacre Seni,
Tavisuflebis Cumo mcvelo, damsjelo rkina,
ukanasknelo mosamarTle marcxis da wyenis.

2.
sad zevsis mexi sdums, sadac sTvlems kanonis xmali,
xar ganaCeni dawyevlis da imedis _ civi;
dResaswaulis abjarTa sxiviT
Sen taxtis qveS xar gadanamali.

3.
viT jojoxeTis Suqi, rogorc RmerTebis mexi,
uxmo foladi SeanaTebs avazaks TvalSi,
Sen mis lxins daSli,
is caxcaxebs SiSiT da grexiT.

4.
mas yvelgan naxavs saimedo Seni kveTeba
xmeleTze, zRvaSi, saydarSi da karvis CeroSi,
bnel urdulian samflobeloSi
ZilSi _ ojaxSic SeefeTeba.

5.
keisaris win sanatreli hquxs rubikoni,
romi daeca, Zirsa hgdia misi kanoni,
magram brutosi aRsdga _ imas sulT exuTeba...
xanjalo dahkar _ kaci kvdeba, dahkarga goni
da pompeosis marmarilos miexuteba.

6.
janyis naleqi iwyebs bRavils xelisZalaTi,
dacvivda msxverpli rogorc nakeli,
bneli, SeTxvrili da saZageli
maxinji saxiT aRsdga jalaTi.
76 paolo iaSvili

7.
es mociquli sikvdilisa ar iyo gana
jojoxeTisken rom stkepnida msxverplebis gzasa,
magram samsajavrom zecidan masac
Sen da qalwuli _ evmenida gamougzavna.

8.
o, axalgazrda marTalkaco, bedis zvarako,
saRrCobelaze udReurad Camqralo zando,
Sen dRemde wminda saTnoebiT xar saarako,
damRrCval sxeulSic gveguleba niSani sando.

9.
Sens germaneTSi warmogidgens Cvenebad yvela,
rom daemuqro sasikvdilod Zalas mtverians,
da Sen saflavzed moCveneba zeimad elavs
Tumca xanjalis mas saxeli ar aweria.

* * *

me Tqven miyvardiT: da vin icis, es grZnoba didi


iqneb Cems sulSi CarCenila, viT naTlis sveti,
magram me Tqveni SeSfoTeba ar minda miTi,
da Tqveni gulis daRonebac ar minda meti.

me Tqven miyvardiT uimedod, uxmod, uTqmelad,


xan mokrZalebiT, xanac viyav iWviT faruli,
me Tqven miyvardiT ise nazad, ise gulwrfelad,
rom RmerTma mogceT aseTive sxva siyvaruli.
Targmanebi 77

zamTari
noembris 2

dazamTrda... ra vqnaT Cven sofelSi... SevxvdebiT diliT


msaxurs, romelsac Cai moaqvs CemTan sifrTxiliT,
aseTi kiTxviT: daTba, Cadga qari Tu ara?
an Tu midamos Tovlis fifqma gadauara?..
movscilde logins sajiriTod? velodo sadils,
mezoblis Zveli JurnalebiT viklavde wadils...
Tovlia... vdgebiT da cxenebic ukve mzad ari,
mivhqriT velebze, naTeli dRiT gvxvdeba zamTari;
Soltebi xelSi, meZebrebi mosdeven cxenebs,
Tovls vakvirdebiT nadiris kvals Tu mogvaCvenebs,
vwrialebT, veZebT, saRamomde TovlSi vireviT
da Sin vbrundebiT wyvili kurdRliT, nanadireviT.
vilxineT bevri... saRamoa: qaris xma gvesmis,
sanTeli bJutavs, SexuTuli guli ki kvnesis.
martoobis Sxams Cemi fiqri wvalebiT uZlebs,
vikiTxo minda... veRar vitan dabeWdil furclebs.
Sorsa var fiqriT, wignis kiTxvac momwyinda, kmara,
aviReb kalams, _ vzivar; TiTqos ZalaTi vparav
mTvlemare muzas aburdul da uazro sityvebs,
xma xmas gaurbis... aRar mwyalobs da aRar mitevs
msubuqi riTma, saocari Cemi msaxuri
da leqsic zantobs civi, bneli da usaxuri.
ukve daRlilma gavaTave me CangTan dava,
mTavar darbazSi saubaris sasmenad waval.
Saqris qarxana, arCevnebi, sjis sagania,
diasaxlisis saxec cudi daris mgvania,
is windis Cxirebs abzrialebs, rogorc rom maqos
da marCielobs, gatacebiT gadaSlis banqos...
wyeuli sevda. vin gauZlebs aseT samyofels...
magram anazdad Tu saRamos mowyenil sofels _
maSin rodesc me paikebs veTamaSebi _
ewvia etli gamarTuli rusul raSebiT,
da etlSi mosCans beri qali orTav asuliT
(ori qera da alvasaviT Semoxazuli),
rogori lxena daatydeba am mxares Tavze,
78 paolo iaSvili

ucbad cxovreba gveCveneba yovelmxriv savse.


jer almacerad cqera, sevda da Sefaseba,
Zunwi sityvebi, Semdeg ukve gabaaseba,
Semdeg sicili megobruli, mRera, ferxuli,
cekva xalisiT da CurCuli Tund uxerxuli,
celqi sityvebi, cqera mTqmeli vnebis, vedrebis,
viwro kibeze SefeTeba da Sexvedrebi,
ukve bindisas aivanze midis asuli,
saxes scems qari, arc gulmkerdi aqvs mas daculi,
rusul vardisTvis qariSxalis marTebulia,
yinvis dros kocna ra cecxliviT anTebulia,
ra cocxalia Tovlis mtverSi rusis qalwuli.

boSebi
tyiT mofenil mdinaris pirs,
sadac bindi dgas saamo,
xmauri da lxini ismis
koconebis gareSamo.

bednier toms gaumarjos!


vican Seni cecxlis ali;
Zveleburad gana ar sjobs
Tqvens banakSi xetiali?

mze amova oqros xvavad


da gahqreba Tqveni kvali,
Tqveni gziT ki aRar wava
Tqveni Zveli momRerali.

man cxovrebas mousvenars,


rom misdevda mudam winad,
anacvala soflis lxena
da ojaxis myudro bina.
Targmanebi 79

ruseTis cilismwameblebs
risTvis xmaurobT Tqven, saxalxo mzametyvelebo?
rad emuqrebiT SeCvenebiT ruseTs gvelebo?
ram agaSfoTad? _ mRelvarebam litvisa gana?
Sors: es davaa mxolod slavTa erebis Soris,
Zveli davaa da sagani bedis sasworis
da am sakiTxebs ver gadaswyvets Tqveni qveyana.

am tomebs ukve didi xania


rac erTmaneTSi mtroba aqvT cxare;
xSir mrisxanebis gadamtania,
xan imaTi da xan Cveni mxare.
vin daZlevs uswor brZolebis qarSi
mkvexara loxi Tu mtkice rossi * ?
slavTa fSanebi moiyrian Tavs rusul zRvaSi?
Tu zRva daSreba? sakiTxia momaval drosi.

mogvSordiT: TqvenTvis ucnobi rCeba


am sisxliani sityvebis mcneba.
TqvenTvis ucxoa da uqmad wava
es Sinauri mtroba da dava.
mdumarebs TqvenTvis kremli da praRa;
uazrod mogwonT da gxiblavT Tanac,
ganwirul brZoliT rac daidaRa
da gezizRebaT Cveni qveyana...

da mianc risTvis? gvipasuxeT: imisTvis gana


rom, roca moskovs Semoedo alad xanZari,
Cven ar viwamed Tavxedi Zala,
misi vinc dagcaT SiSis Tavzari?
an da imisTvis rom ufskrulSi CavagdeT risxviT
samefoebze amarTuli kerpis sufeva,
da davixseniT sakuTar sisxliT
evropis zavi, pativi da Tavisufleba?

*
rusi xalxi (komentari p. iaSvilisa).
80 paolo iaSvili

mrisxanebT sityviT _ saqmiT scadeT Cvendami Zviri!


dRes Tu loginSi moisvenebs moxuci gmiri,
nuTu dahkarga Zala _ isev gaferos daSna,
an rodis aqeT gaxda Cveni sityva uZluri,
an axalia evropasTan dava da Suri,
an dagvaviwyda gamarjvebul droSebis gaSla?

an cotani varT? permidan vidre Tavridis zRvamde,


civ fineTidan da mgznebare Zvel kolxeTamde.

iqedan, saca mSfoTvarebs kremli,


vidre CineTs rom kedeli icavs,
gafoladebul jagaris elviT
ar warmodgeba rusuli miwa?
dae, gzavnideT, mza metyvelebi
brazian Svilebs, rom scadon bedi,
maTac daitevs rusTa velebi
maTTvis axlobel kuboTa gverdiT.

bulbuli
mdumare baRSi, gazafxulze, ukuneT bnelSi
vards dakvdomia aRmosavlur bulbulTa eSxi.
ar grZnobs, ar ismens am simReras vardis sinaze,
Tvlems da irxeva Seyvarebul bulbulis xmaze.
civ silamazes Senc umReri amgvari wesiT,
marqvi, poeto, vis mimarTav mduRare leqsiT?
ar ismens igi, Seni grZnobis gageba ar surs;
Sexedav _ yvavis; evedrebi _ ar gaZlevs pasuxs.
Targmanebi 81

megobruli SarJi _ `dueli nariyalaze~


p. iaSvili, t. tabiZe, l. gudiaSvili
mxatvari lado gudiaSvili
82 paolo iaSvili

Zunwi raindi
s c e n a I

koSki
alber da ivani

alber
rac unda moxdes turnirze mival
ivan, manaxve is muzaradi.
(ivani miarTmevs muzarads)
gaxvretilia, wamxdari ukve
uvargisia _ sxva unda vnaxoT.
rogor daurtyams, kruli graf delorJ!

ivan
Tqvenc Rirseulad gadauxadeT:
unagiridan gatyorcneT igi,
mkvdar-cocxlad egdo mTeli dRe _ albad
arc gamorCeba.

alber
man ra waago,
veneciuri fari gadarCa.
Tavis mkerdi ki groSad ar uRirs.
sxva faris yidva ar dasWirdeba.
rad ar avarTvi mas muzaradi,
avxsnidi, magram qalebis Semrcxva
da hercogisac... wyeuli grafi:
sjobda rom Tavi gaepo CemTvis...
tanisamosi mWirdeba... maxsovs
abreSumebSi isxdnen raindni
an xaverdebSi... me ki flasebSi
vujeq hercogis magidas... vsTqvi Tu
SemTxveviT mergo turnirze mosvla.
aw ra vTqva, oi xelmokleobav,
rogor amcirebs is adamians.
roca delorJma umZimes SubiT
es muzaradi gasWra da gahqra,
Targmanebi 83

me TavSiSvelma vkari dezebi


Cems emirs, mivwvdi qariSxaliviT
da grafic ukan Camovitove
viT pirtitvela paJi... qalebi
wamodgen fexze da TviT klotildam
saxe dafara da Seikivla.
me heroldebi miqebden tyorcnas:
arvin icoda mizezi maSin
Cemi gmirobis, sakvirvel Zalis,
me muzaradis zians vbrazobdi.
gmirobis brali iyo siZunwe
diax... am seniT Sepyroba _ mamis
am WerqveS didad Zneli rodia.
rasa iqms Cemi sabralo emir.

ivan
koWlobs... saxednad ar gamodgeba.

alber
ra gaewyoba... qurana unda
viyidoT, Zvirsac ar afaseben.

ivan
iafia, magram ara gvaqvs fuli.

alber
uqmi solomon ras geubneba.

ivan
ambobs _ rom sesxad fuls aRar mogcems,
Tu ram girao ar warudgineT.

alber
girao, sad maqvs daswyevlos RmerTma.

ivan
vuTxar.

alber
man ra sTqva?
84 paolo iaSvili

ivan
qelavs da Zunwobs.

alber
Sen geTqva mainc, rom mama Cemi
ari mdidari CarCiviT, rom me
adre Tu gvian memkvidre vxdebi.

ivan
vuTxari.

alber
mere.

ivan
Zunwobs da qelavs.

alber
samwuxaroa.

ivan
mosvlas apirebs.

alber
madloba RmerTsa.
mas usasyidlod aRar gavuSveb.
(ismis karis rakuni)
vin aris?
(Semodis CarCi)
mona Tqveni, morCili.

alber
o, megobaro,
wyeulo CarCo, brZeno solomon,
aqeT mobrZandi _ Sen rogorc mesmis
aRar mendobi.

CarCi
ufalo Cemo,
gficavT siamiT... ar SemiZlia,
Targmanebi 85

sada maqvs fuli... daqceuli var


am raindebis daxmarebisTvis.
vals arvin ixdis. TqvenTvis mindoda
meTxova cota mainc...

alber
yaCaRo,
me rom gamaCndes sadme saRsari
Sen dagiwyebdi mudaras, kmara,
nuRar jiutob, Cemo solomon;
momeci oqro... sul asi oqro,
sanam gagCxrekdeT.

CarCi
asi oqro,
ex, asi oqro me rom gamaCndes.

alber
mismine: nuTu ara grcxvenian,
ar eSvelebi megobrebs.

CarCi
gficavT...

alber
maS kargi, kargi... giraos iTxovT?
mihqarav, ra maqvs me, Roris tyavi,
me sagirao rom mqondes rame
gavyidi kidec... raindis sityva
ar kmara SenTvis, ZaRlo.

CarCi
Tqven sityvas
sanam Tqven cocxlobT didi fasi aqvs.
TviT flamandiis mdidarTa TaxCebs,
rogorc Tilisma gaaRebs igi.
magram Tu sityvas me CamabarebT
sawyal ebraels, da imave dros
mokvdebiT, (RmerTma gifarosT), maSin
86 paolo iaSvili

sityva gasaRebs daemgvaneba


zRvaSi Cagdebul cxraklitulisas.

alber
nu Tu me mamis adre movkvdebi.

CarCi
vin uwyis, Cvens Jams gana Cven viTvliT;
Wabuki Tu dRes yvavis, xval kvdeba,
da oTxi beri kaci, welmoxriT,
mas miasvenebs saflavisaken.
baroni cocxlobs aTs wels, oc welsac
iqneb ocdaxuTs, da ocdaaTsac
RmerTma qmnas _ mama kidev icocxlebs.

alber
Sen styui CarCo: TxuTmetis Semdeg
ormocdaaTis gavxdebi, maSin
ras margebs fuli.

CarCi
fuli-fulia,
is yovel asaks gamoadgeba.
Wabuki fulSi moaxles eZebs,
rom iqiT, aqeT agzavnos xSirad;
moxuci fulSi hpoebs megobars
da ufrTxildeba Tvalis CiniviT.

alber
mamisTvis igi arc msaxuria,
arc megobari _ batoni mxolod.
igi fuls TviTon emsaxureba
da Tanac, rogorc alJiris mona,
viT ezos ZaRli, _ civ sabudarSi
cxovrobs, wyalsa svams, xravs puris qerqebs,
ar sZinavs RamiT, darbis da dahyefs.
oqro TaxCebSi Zevs arxeinad...
Targmanebi 87

Cumad... odesme Cemi msaxuri


iqneba... binac daaviwydeba.

CarCi
diaR, baronis gasvenebaze
cremlebze ufro uxvad uTuoT
misi fulebi daifanteba.
RmerTma memkvidreT male gagxadoT.

alber
amin.

CarCi
iqneb...

alber
ra?

CarCi
vfiqrobdi viTom
rom saSvaleba...

alber
ra saSvaleba?

CarCi
ise. berikacs vicnob erTs sawyals,
ebraelia _ afTiaqari...

alber
Senebr CarCi, Tu ufro alali.

CarCi
ara, raindo, tovi, sxvas vaWrobs,
wveTebs azavebs... saswaulia
wveTebis Zala...
88 paolo iaSvili

alber
me raSi margebs.

CarCi
WiqaSi wyali... da sami wveTi...
arc feri, gemo ar daetyoba,
adamians arc gvrema awuxebs,
arc gulis reva... utkivrad kvdeba.

alber
sawamlavs hyidis moxuci?

CarCi
diax, sawamlavs.

alber
Sen ki fulis magier
me oras SuSa sawamlavs momcem,
SuSas erT oqrod Rirebuls... gana?

CarCi
ginebebiaT Cemi dacinva.
ara; me msurda... iqneb... vfiqrobdi,
rom baronisTvis sikvdilis droa.

alber
rao, mowamvla mamis... Svils hkadre,
ivan, Sehkari... rogor gahbede...
an gesmis gana, Sen CarCis sulo,
ZaRlo, aspito, rom axlav kisriT
Sen Cem WiSkarze dagkideb.

CarCi
Sevcdi,
gTxovT mapatioT _ vxumrobdi mxolod.

alber
ivan, bawari...
Targmanebi 89

CarCi
me... me vixumre,
ai me fulic momitania.

alber
gamSordi ZaRlo,
(CarCi midis)
ai sanamde
mivyavar mamis siZunwes. CarCi
raebs mibedavs... momeci Rvino,
vcaxcaxeb... ivan, fuli ki mainc
mWirdeba... wadi im wyeul CarCTan
da gamoarTvi is oqroebi.,
momec samelne. im aramzadas
sabuTs davuwer... moica, ara
Sxamis suni aqvs albad mis oqros,
rogorc vercxls imis winaparisas...
me Rvino gTxove.

ivan
arc erTi wveTi
ar gagvaCnia.

alber
is sadRa aris,
remonis ZRveni espaneTidan.

ivan
ukanaskneli boTli miveci
avadmyof mWedels.

alber
ho, maxsovs, vici...
maS wyali masvi... wyeulo yofna!
ara, gadawyda _ vnaxav samarTals
hercogTan mainc: man aiZulos
mamas momeqces mamaSvilurad
da ara WerqveS Sobil TagviviT.
90 paolo iaSvili

s c e n a II
sardafi

baroni
viT axalgazrda cuRluti elis
cbier diacTan Sexvedras, an da
ukve Secdenil ugunur qalTan,
wuTebs viTvlidi mTeli dRe, roca
Cem farul sardafs da erTgul TaxCebs
vestumrebodi, Zvirfasi dRea!
meeqvse TaxCas (jer nakluls),
dRes miumateb erT muWa oqros.
cotaa TiTqos, magram TandaTan
simdidres gavzdi _ wakiTxuli maqvs
rom erTma mefem ubrZana mxedrebs
peSvebad miwis xvavs mimateba,
amayi gora amarTes _ mefe
im mwvervalidan xalisiT mzerda
bars _ TeTr karvebiT gadafarulsa,
zRvas xomaldebiT amRelvarebuls.
mec TiTo-TiTo sabralo peSviT,
SeCveul xarkis sardafSi zidviT
avmarTe Cemi mTa _ mwvervalidan
vucqer yvelas, rac memorCileba.
ra aRar aris Cem xelqveiTi,
demonis msgavsad _ vmarTav qveyanas.
Tu movisurveb _ palatebs davdgam,
RvTaebriv baRebs aavsebs jari
xalisiani feriebisa.
muzebi xarkiT momaSureben,
davimorCileb madliT cxebulebs
da saTnoeba _ mudmivi Sroma
Cems jildos Cumad moinatreben.
davustven erTs da im wamsve mxdalad
boroti suli, sisxliT SeTxvrili
aq SemoZvreba, xelT damikocnis,
TvalebSi micqers, rom waikiTxos
niSani Cemi gankargulebis.
Targmanebi 91

yvelas vimoneb _ ar vemonebi,


survilebs avscdi; axla var mSvidad
mwams Cemi Zala: sakmarisia
amis Segnebac...
(dascqeris oqroebs)
cotaa TiTqos,
magram ramdeni suldgmulis zrunvis,
tyuilis, cremlis, locvis da wyevlis
mociqulia mZime wonisa.
ai dubloni mZime... ager... dRes
qvrivma momarTva, sarkmelTan idga
is sami bavSiT naxevari dRe
da daCoqili mwared bRaoda.
wvimda... SeCerda... isev awvimda.
qali ar midis, me xom SemeZlo
gagdeba misi _ magram CurCuli
mesmoda, rom is qmaris vals ixdis
xval cixis karis asacileblad.
esa?.. es tibom dRes momitana,
sad naxa netav zantma, cbierma.
moparuli aqvs uTuod, iqneb
RameSi gzaze, an tyeSi albad...
diaR, cremlebma, sisxlma da oflma
rac am simdidris kerZad daRvrila,
miwiT rom isev daiwyos Jonva,
meore warRvnas moaswavebda,
mec sardafebSi daviRrCobodi.
aba, droc ari...
(ewadineba TaxCis gaxsnas)
yovelTvis roca
am TaxCis gaxsnas moviwadineb
TrTolva amitans da sicxe mxuTavs.
SiSi rodia (SiSs ra xeli aqvs,
aqa maqvs xmali _ oqrosTvis pasuxs
es daSna gascems), magram guls ipyrobs
sxva raRac grZnoba gaurkveveli.
eqimTa rwmeniT: bevria kaci,
mkvlelobaSi rom hpoebs siames.
Tu gasaRebiT mivagneb sakets
92 paolo iaSvili

me imasve vgrZnob _ rasac igrZnobda


mkvleli _ zvaraks rom danas gaurWobs,
sasiamoa da imave dros
saSinelica...
(aRebs TaxCas)
ox, netarebav.
(fuls Cahyris)
mibrZandiT, kmara qveynad Triali
da fareSoba kacT vaglaxobis.
iZineT mSvid da Zlieri ZiliT,
viT RmerTebs sZinavT maRal zecaSi...
dRes minda Cemi lxini gavmarTo.
yovel TaxCas win sanTels avanTeb
da yovels gavxsni, aqedan vucqer
am brwyinvalebas dadgmuls grovebad.
(aanTebs sanTlebs da zedized xsnis TaxCebs).
vmefob... ra jados brwyinvalebaa,
memorCileba _ samefo mZlavri;
iRbals, didebas, saxels aq vxedav.
me vmefob... magram vinRa miiRebs
am samefos taxts, _ memkvidre Cemi,
ugono, briyvi, fulis mflangveli,
garyvnil loTebis mesaidumle,
ra wams movkvdebi is, is aq mova,
am usityvo da mdumar TaRebSi
mliqvnel da msunag karis kacebiT
Cems gvams gasaRebs aarTmevs parviT
da daxsnis TaxCebs sicil, xarxariT.
Cemi saunjec dinebas iwyebs
Zir gamovardnil farCis jibeSi.
RvTaebriv WurWlebs daamsxvrevs igi
da mefis mirons talaxs daacxebs. _
daxarjavs... magram vin misca neba,
gana advilad mxvda es simdidre,
an da iolad, viT banqos amfsons
zars rom isvris da fulebs moxvetavs.
vin uwys ra mware TavSekavebiT,
sisxldaokebiT, mZime fiqrebiT,
Targmanebi 93

mzrunavi dRiT da uZilo RamiT


es SeviZine _ Tu ityvis Svili,
rom Cems guls xavsi Semodebia,
ndoma, survili ara mqonia,
qenjna svindisis, wyeul svindisis
brWyalian mxecis, mabezar mowmis,
tlanqi mevaxSis da kudianis,
romlis gavleniT mTvare bneldeba
da saflavebi damorCilebiT
cxedarTa sulebs zeagzavnian.
ara, simdidre gamoitanjos
da Semdeg vnaxoT is ubeduri
Tu mimofantavs sisxliT SeZenils.
uRirs TvalTaTvis SemeZlos netav
me ganrideba am simdidrisa.
o, saflavidan SemeZlos neta
aq siaruli mcvelis landiviT
TaxCebze jdoma da cocxlebisgan
aseve dacva Cemi saunjis.

s c e n a III

sasaxleSi
alber, hercogi

alber
gjerodeT, mefev, didxans viTmine
xelmokleobis sircxvilis zidva.
Tqven Cems sayvedurs ar mogasmendiT,
magram wre aris ukiduresi.

hercogi
mec mjera, mjera: keTili moyme
Tu wres misuli ar aris mamas
ar gaamtyunebs... aseTebs ar vcnob...
94 paolo iaSvili

damSviddiT... mamas me STavagoneb,


pirispir vetyvi rac saTqmelia.
mas velodebi. karga xania
ar mogvikiTxavs erTi-meore.
is papa Cemis moyvare iyo.
maxsovs siyrmeSi Tvis bedaurze
Semsvamda xSirad, Tavs damxuravda
mZime muzarads, zariviT didsa.
(sarkmelSi ucqeris)
vin aris igi?
is unda iyos...

alber
is aris mefev.

hercogi
gadiT darbazSi. me TviT mogixmobT.
(alberi gadis, Semodis baroni)
baron... maxarebs rom janmrTels gxedavT.

baroni
bednieri var, mefev! maqvs Zala
Tqveniv brZanebiT, Tqvenis xlebisa.

hercogi
didi xania movwydiT erTmaneTs.
me xom gaxsovarT?

baroni
ras brZanebT mefev,
cxadad maxsovxarT... o brZandebodiT
cocxali bavSi, cxonebul hercogs
CemTvisac uTqvams: filip (is mudam
filips meZaxda), Sen raRas ityvi
oci wlis Semdeg, me da Sen albad
bavSis winaSe briyvni viqnebiT...
Tqven ggulisxmobdaT.
Targmanebi 95

hercogi
Cvenc nacnoboba
kvlav gavixsenoT... nu damiviwyebT.

baroni
davberdi, mefev, ukve sasaxles
viT gamovadge... Tqven gaxalisebT
uqme, turniri _ me saamisod
aRar vargivar... RmerTma hqnas omi
mzad var, kruxuniT avcocde cxenze,
mTrTolvare xelSi beberi xmali
kidev ielvebs Tqven dasacavad.

hercogi
Tqvens bejiTobas me kargad vicnob;
Tqven megobrobdiT papa Cems, mamac
Tqven pativs gcemdaT... da mec gracxavdiT
mamac da erTgul raindaT... davsxdeT.
baron, Svilebi xom gyavT?

baroni
myavs vaJi.

hercogi
rad ara vxedav mas sasaxleSi,
Tqven Tu mogwyindaT, imis wodebas,
hasaks sasaxle Seefereba.

baroni
Cems vaJs ar uyvars es brwyinvale wre,
is velur, pirquS wesis kacia.
koSkis garSemo tyeebSi dadis
rqa auyreli iremisaviT.

hercogi
cudia misi gareganoba...
Cven mas SevaCvevT lxins, darbazobas
96 paolo iaSvili

da turnirebSi garTobis survils.


mixmeT saCqarod... Svils dauweseT
sarCo wodebis Sesaferisi.
Tqven iRuSebiT... daRlili Tu xarT.

baroni
mefev, ara vgrZnob me daRlilobas,
Tqven SemaSfoTeT... me ar mindoda
amexsna ride moxsenebisTvis...
Tqven maiZulebT Svilis Sesaxeb
vTqva, rac saTqmelad miZneldeboda.
saubedurod, mefev, ar aris
is Rirsi Tqvenis yuradRebisa.
axalgazrdobas SfoTSi atarebs
mdabal zraxvebSi...

hercogi
imitom albad
baron, rom igi martod martoa.
ganmartoeba, usaqmuroba,
axalgazrdobis damRupvelia.
mixmeT uTuod... is daiviwyebs
Cvevas, Canergils garindebiTa.

baroni
dido xelmwifev, gTxovT patiebas,
magram mainc ver dageTanxmebiT.

hercogi
raTa?

baroni
moxuci sjobs gaistumroT...

hercogi
viTxov: mizezi damisaxeloT
risTvis uaryofT.
Targmanebi 97

baroni
mwyrali var Svilze.

hercogi
risTvis...

baroni
veragi borotebisaTvis.

hercogi
eg borotebac damisaxeleT.

baroni
mixseniT, hercog...

hercogi
sakvirvelia,
nu Tu sircxvilSi CagagdoT Svilma?

baroni
diax... sircxvilSi.

hercogi
ra Caidina.

baroni
is... is me mklavda.

hercogi
gklavdaT, am wuTSi movcem samjavros
Camdens ubneles borotebisas.

baroni
arc damtkicebas mivyvebi, Tumca
vici sikvdili Cemi swyuria,
Tumca vici rom ganzraxvac hqonda.
98 paolo iaSvili

hercogi
risi ganzraxva.

baroni
Cemi gaqurdvis....
(alberi Semovardeba darbazSi)

alber
baron, Tqven scruobT!

hercogi
(Svils)
rogor gabedeT...

baroni
Sen aq xar, Sen, Sen me gamibede...
egeTi sityviT mihmarTe mamas...
me vcruob, Cemi mefis winaSe...
nu Tu raindi ara var...

alber
cru xarT.

baroni
ara hquxs mexi _ RmerTo marTalo,
xmali aswi da gagvasamarTle.
(isvris xelTaTmans, vaJi saCqarod aiRebs)

alber
madlobeli var. es xelTaTmani
mamis pirveli saCuqaria.

hercogi
es ra vixile. ra moxda Cem win.
Svilma miiRo mamis gawveva.
Targmanebi 99

ra dros mergo me Zewkvi hercogTa.


Cumad, ugnuro, Senc vefxis lekvo,
(Svils)
kmara, daagdeT Cqara... momeciT
eg xelTaTmani.
(waarTmevs xelTaTmans)

alber
(TavisTvis)
samwuxaroa.

hercogi
rogor Caavlo klanWi _ verago,
momcildiT _ TvalTa ar damenaxoT,
sanam me TviTon ar mogixmobdeT.
(alberi gadis)
Tqven ki moxuco, sabralo, nu Tu
arc Tqven grcxveniaT...

baroni
Seminde, mefev...
zedgoma miWirs... muxlT mekveTeba,
davsustdi... cxela... cxela, sad ari
ga... gasaRebi... gasaRebi... ga...

hercogi
mokvda... o, RmerTo,
saSinel gulebs saSinelive
dro dastrialebs.
100 paolo iaSvili

qvis stumari
s c e n a I

don Juani da leporelo

don Juani
velodiT Rames, ex, rogorc iqna
Cven movaRwieT madridis karebs.
male movirben SeCveul quCebs,
mTlad Sevisudrav ulvaSs, wamwamebs.
ras hfiqrob, cnoba gauZneldebaT.

leporelo
vina sTqva cnoba don Juanisa?
aq zRva xalxia misebr.

don Juani
Sen masxrob.
vin unda micnos.

leporelo
pirvel darajma
gitanis. Tunda mTvral memusikem,
Tqveni wris kacmac, an kabarelom
Tavxedma Tundac, romelsac xmali
mosasxamis qveS damaluli aqvs.

don Juani
rom kidec micnon, rao, oRondac
ar SevefeTo xelmwifes... Tumca
madridSi kaci ver SemaSinebs...

leporelo
diliTve mefes miuva cnoba,
rom don Juani gaZevebuli
dabrunebia madrids Tvis nebiT.
Tqven iciT mefe viT mogepyrobaT.
Targmanebi 101

don Juani
gamgzavnis ukan, Tavs xom ar momkveTs
viT saxelmwifo damnaSavesa.
ros maZevebda _ Tanve mwyalobda.
man amacila SurisZieba
mosisxle mteris...

leporelo
diax... oRondac,
da Tqvenc iq mSvidad brZanebuliyavT.

don Juani
Cemo erTgulo! kinaRam movkvdi
im mxares sevdiT. rasa hgavs xalxi,
miwa! Tund zeca... kvamlia TiTqos!
qalebi? marTlac vamjobinebdi,
Cemo ugnuro leporelo me
andaluziel glexis qaliSvils _
iqaur qalebs ulamazesebs,
Tavdapirvelad momwonda Zlier
lurji Tvalebi _ siTeTre kanis,
morcxvoba _ CemTvis ucxo, axali;
madloba RmerTs ki male gavige,
rom codva aris ayola maTi,
usicocxloni _ yvela maTgani
dedofalaa sanTlis namdvili;
Cvenebi sxvaa... TiTqos adgili
mecnaureba; xom Senc gemxroba.

leporelo
ra brZanebaa; monasteria
antoniusis. kargadac maxsovs
aq brZanebulxarT xSirad, am tyeSi
cxenebiT mudam gelodebodiT.
Tanamdeboba, marTali giTxraT
wyeuli iyo. damerwmunebiT
Tqven atarebdiT dros ukeTesad,
vidre me maSin.
102 paolo iaSvili

don Juani
(Cafiqrdeba)
Cemi ineza.
mokvda sabralo. miyvarda rogor.

leporelo
ineza _ maxsovs SavTvala... kargad,
mas Tqven sami Tve etmasnebodiT
macdurma sulma Zlivs gagimarjvaT.

don Juani
ivlisSi... RamiT... ucnaur sitkbos
mis daRonebul cqeraSi vgrZnobdi
mimkvdar tuCebSic. sakvirvelia,
Sen, rogorc maxsovs, mas ara sTvlidi
lamazad. marTlac, cota ram hqonda
mas WeSmaritad Zvirfasi... mxolod
Tvalebi... mxolod Tvalebi... cqerac...
aseTi cqera aRar mixilavs.
xma _ Cumi, susti TiTqos sneulis,
mas hyavda qmari veragi didaT.
ase Sevityve... Cemo ineza.

leporelo
Semdeg mas sxvebic mohyva.

don Juani
sworia.

leporelo
vicocxlebT _ kidev bevrs aRmovaCenT.

don Juani
diax.

leporelo
madridSi vis axalTagans
unda veZebdeT.
Targmanebi 103

don Juani
lauras mxolod.
fexmardi vCqarob vixilo...

leporelo
morCa.

don Juani
mis karTan mival _ magram Tu vinme
gamTevi Ramis damixvda masTan
Sen fanjaraSi Sextomas mogTxov.

leporelo
dastur... Cven ukve gavmxiaruldiT,
mkvdar qalTa sulebs ar SevrCiT didxans.
aq viRac modis.
(Semodis beri)

beri
is am wuTs mova.
vin xarT. mxleblebi dona annasi.

leporelo
ara, mxolod Ra aznaurebi,
vseirnobT CvenTvis.

don Juani
Tqven ki vis eliT?

beri
unda movides TviT dona anna
qmris akldamaSi.

don Juani
TviT dona anna
de silva. rogor: meuRle moklul
komandorisa... ar maxsovs mxolod
visi mokluli.
104 paolo iaSvili

beri
garyvnil, usircxvo
da uRvTo kacis don Juanisa...

leporelo
rogor. saxeli don Juanisa
mSvid monasteris wiaRSic ismis,
gandegilebic swiraven qebas.

beri
iqneb Tqvenc icnobT maT.

leporelo
Cvenc, arc aras dros.
sad aris igi.

beri
Sors gaaZeves,
is aq ar aris.

leporelo
madloba RmerTsa:
Sors sjobs... tomaraSi unda CavyaroT
yoveli mruSi da mivsceT zRvasa.

don Juani
rao, ras roSav.

leporelo
Cumad: me gangeb...

don Juani
maS komandori aq ganisvenebs.

beri
aq... Zegli misma colma augo,
yovel dRe modis aq rom ilocos
imisi sulis SewyalebisTvis,
Tan stiris...
Targmanebi 105

don Juani
qvrivi metad makvirvebs.
lamazi Tua.

beri
qalis mSvenebas
gandegilebi ver ahyvebian,
magram cruobac codvaa; bermac
unda aRniSnos Sno saarako.

don Juani
sababi iWvis qmarsac hqonia...
mas dona anna karCaketili
hyavda. CvenTagans arvis uxilavs.
me minda masTan gabaaseba.

beri
o, dona anna mamakacs gana
ebaaseba.

don Juani
Tqven ki, mamao.

beri
me sxva kaci var... me xom beri var,
modis.
(Semodis dona anna)

dona anna
mamao, gamiRe kari.

beri
am wuTs senora; gelodebodiT.
(dona anna misdevs bers)

leporelo
ha, rogoria.
106 paolo iaSvili

don Juani
srulebiT ar sCans
qvrivis Talxsa da mZime mandilSi,
mxolod viwro qusls movkari Tvali.

leporelo
sakmarisia... warmodgenaSi
Tqven daasrulebT danarCen suraTs.
mxatvris ocnebas Tqveni daaswrebs,
TqvenTvis, batono, xom sul erTia.

don Juani
ex, lepolero, mismine _ misi
gacnoba minda.

leporelo
ho, ra Tqma unda,
gindaT uTuod _ qmari gagmireT,
exla ki qvrivis cremlebsac naxavT.
usircxvilo xarT.

don Juani
ukve daRamda.
sanamde mTvares es bneli Rame
naTel bindaT ar gaduqcevia,
vewvioT madrids.

leporelo
espanel grandsac
qurdiviT mTvaris SeSinebia,
binds efareba _ o, RmerTo Cemo.
krulo cxovrebav, rodemdis viqne
kviati misi... Ronec meleva.
Targmanebi 107

s c e n a II

oTaxi. vaxSami laurasTan

pirveli stumari
gficav laura, jer arasodes
ase kargad ar giTamaSia.
rolis Segnebac iyo namdvili.

meore
rogoris ZaliT ganaviTara.

mesame
ra xelovnebiT.

laura
dRes marTlac kargad
mkafiod vgrZnobdi mimoxvras, sityvas,
zeSTagonebas mivende laRad,
vtyorcnidi sityvas _ TiTqos mas Sobda
ara monuri mexsiereba, aramed guli...

pirveli
eg marTalia.
exlac brwyinaven Seni Tvalebi,
aenTen Rawvnic _ magram Senelda
is aRtaceba _ Cemo laura
nu gaaciveb im mRelvarebas.
laura modi, gvimRere rame,
gemudarebiT...

laura
aba gitara.
(mReris)

yvelani erTad
o, vaSa, vaSa, didebulia.
108 paolo iaSvili

pirveli
madlobeli varT, Cveno grZneulo,
Sen xiblav gulebs _ cxovrebis sitkbo
siyvarulia _ musika Semdeg
da siyvarulic hangia... naxe:
karlosic, quSi stumaric Relavs.

meore
da yovel xmaSi suli binadrobs!
sityvebs visas mRerodi.

laura
don Juanisa.

don karlosi
don Juanisa?

laura
is SeTxza winad Cemma erTgulma,
Tavqarianma sTqva sayvarelma.

don karlosi
is don Juani avazakia,
Sen ki suleli.

laura
xom ar gagiJdi.
am wams vubrZaneb mona-msaxurebs
mogkveTon Tavi Tumc espaneli
aznauri xar...

don karlosi
(zewamodgeba)
ixme msaxurni.

pirveli
laura kmara, Senc don karloso
dawynardi _ amas aRar axsovda...
Targmanebi 109

laura
ra? rom Juanma vaJkacis wesiT
magis Zma mohkla. marTlac codvaa
Zmis nacvlad es rom ar Semoakvda.

don karlosi
briyvi miwode, gacxarebisTvis.

laura
ha! Sens briyvobas TviT aRiareb.
maS momec xeli.

don karlosi
damnaSave var,
gTxov mapatio... magram gaige,
ver vismen saxels misas gulgrilad...

laura
ra vqna rom yovel wuTSi enaze
misi saxeli damkerebia.

stumari
niSnad imisa rom aRar javrob
kidev gvimRere,

laura
gamosaTxovrad.
droa, daRamda... raRa vimRero.
aba... mismineT.
(mReris)

yvelani erTad
umagaliTo,
mSvenieria.

laura
darbaiselno,
mSvidoba Tqvenda.
110 paolo iaSvili

stumrebi
mSvidobis Zili gqondes laura.
(midian. laura SeaCerebs don karloss)

laura
Sen, Smago, darCi. momwonebixar,
Cemsa don Juans hgavdi, rodesac
kbilebis RrWeniT memuqrebodi.

don karlosi
bediT rCeuli.
Sen is giyvarda?
(laura Tanxmobas aniSnebs)
Zlier?

laura
diaxac.

don karlosi
da axlac giyvars?

laura
am wuTSi... ara.
orTave erTad viT SegiyvaroT.
me Sen miyvarxar.

don karlosi
miTxar, laura,
ramdeni wlis xar?

laura
Tvrametis gavxdi.

don karlosi
axalgazrda xar _ darCebi kidev
xuTi an eqvsi weli egeTi.
kidev eqvs wlamde SegrCeba jari
gatacebulTa, dagiyvaveben,
saCuqriT, qebiT gagamdidreben,
Targmanebi 111

serenadebsac gimReren bindSi


da erTmaneTsac mohklaven RamiT
gzajvaredinze... magram dro mova,
CagiRamdeba Tvalis gugebi,
TmaSi ielvebs sxivi WaRaris,
bebris saxeli gagivardeba _
maSin saTqmeli raRa dagrCeba.

laura
maSin rad minda fiqri aseTi.
momavlis dardi ra saTqmelia.
nu Tu Sen aseT fiqrebs atareb.
modi _ gaaRe aivnis kari _
Sexede zeca ra rig mSvidia,
Tbili haeric umoZraoa,
Rame limonis, dafnis surneliT
gaJRenTilia... naTeli mTvare
Suqs da bnel zecas avsebs krialiT
da darajebi moWianure
xmiT iZaxian: wminda daria.
Sors, CrdiloeTSi _ parizSi _ albad...
ca muqi nisliT dafarulia,
wvima scris, qaric uberavs albad...
Cven ra gvadardebs. mismine karlos,
minda vixilo Seni Rimili:
ho, egre.

don karlosi
Cemo celqo demono.
(kars araxuneben)

don Juani
au! laura.

laura
vin aris? TiTqos nacnobi xmaa.

don Juani
gaaRe kari...
112 paolo iaSvili

laura
nuTu, ox RmerTo.
(gaaRebs karebs, Semodis don Juani)

don Juani
gamarjveba Sen...

laura
don Juania.

don karlosi
vin, don Juani?
(laura Caexveva don Juans)

don Juani
laura, Cemo kargo, keTilo,
(akocebs)
SenTan vin aris Cemo laura?

don karlosi
me, don karlosi.

don Juani
ra Sexvedraa,
xval gemsaxuro momeci neba _

don karlosi
ara!
am wamsve.

laura
don karlos, kmara.
Cems binaSi xarT _ ara quCaSi,
am wuTs inebeT wasvla _

don karlosi
(lauras ar usmens)
me geli,
vamCnev xmalic Tana gqonia.
Targmanebi 113

don Juani
Tu egre swrafob mzad var, inebe.
(xmalTa brZola)

laura
hoi, Juan RmerTo.
(daecema loginze. don karlosi Zirs davardeba)

don Juani
laura, adeq. morCa, gaTavda.

laura
ra ambavia? mohkal! raRa sjobs,
aq, Cems oTaxSi, cuRluto, qajo,
ra vqna, es gvami sad gadvisrolo?

don Juani
iqneb ar mokvda, kvlav cocxalia,

laura
cocxali. diax. Sexe wyeulo
pirdapir guli gagikveTia.
ras aacdendi... samkuTx iaras
sisxlic ar sdis da _ aRarc ki sunTqavs.

don Juani
ra vqna, man TviT xom ase isurva.

laura
Cemo don Juan, savalaloa
es SfoTi mudam... verc gagamtyunebT...
saidan moxvel... didi xania.

don Juani
am wuTs moveli _ da Tan farulad;
jerac xom ar var Sewyalebuli.

laura
da gagaxsenda, wamsve laura.
kargi _ yovelTvis albad anazdaT _ saxli
SeniSne Cemi.
114 paolo iaSvili

don Juani
ara laura,
me leporeloc damemowmeba
wyeul ventoSi davide bina
da laurasTvis vewvie madrids.
(hkocnis)

laura
Cemo Zvirfaso... daica... mkvdarTan...
rogor moviqceT _ ra eSveleba?

don Juani
Tavi anebe _ ganTiadisas
gvams wamosasxam gadafarebuls
gzajvaredinze gadavasveneb.

laura
oRond _ icode aravin gnaxos...
gonieria aq Seni mosvla
da erTis wuTiT dagvianeba...
aq megobrebi Seni vaxSmobden,
kidev kargi rom waviden... maTi
Sexvedra rames moaswavebda.

don Juani
ra xani giyvars es vaJbatoni?

laura
vin? Tu gabodebs...

don Juani
ara gamotydi _ Cems ar yofnaSi
ramdenjer mainc giRalatnia
CemTvis... ras ityvi?

laura
Sen ki _ cuRluto?

don Juani
sTqvi _ ara... merme vilaparakoT.
Targmanebi 115

s c e n a III
komandoris ZeglTan

don Juani
albad asec sjobs: anazdaT movhkal
me don karlosi _ mSvid gandegilad
aq Sevafare Tavi _ yoveldRe
vxedav Cems Zvirfas qvrivs _ isic mamCnevs
ueWvelia _ dRemde usityvod,
ubralod vxvdebiT erTmaneTs, dRes ki
masTan gavabam saubars; droa.
rogor daviwyo:
`Tavs mivscem nebas~...
ara... `senora...~ ex... rasac vetyvi,
winaswar xom ar davemzadebi,
siyvarulis leqss uecrad vetyvi.
sacaa mova... umisod albad
es komandoric mowyenilia,
ra bumberazi kaci daudgamT.
ras ugavs mxrebi. herkulesia.
gansvenebuli qondris kacs hgavda,
TiTis wverebzed rom Semdgariyo
am cxvirs xeliTac ver Seswvdeboda.
rodesac vixmleT eskurialTan
xmlis wveros igi aego, mokvda
viT qinZisTavze WriWinobela.
iyo amayi da gambedavic
da sulic metad mrisxane hqonda.
ha, isic modis.
(Semodis dona anna)

dona anna
isev aqvea.
mamao, mgoni Tqveni vedreba
me Sevarxie... gTxovT mapatioT.

don Juani
me patiebas TviT unda gTxovdeT
Tqven senora... iqneb xels vuSli
dinebas Tqveni mwuxarebisas.
116 paolo iaSvili

dona anna
ara, mamao, Cems mwuxarebas
Tanve vatareb... Tqven ver dauSliT
locvebs zecisken aRvlinebasa,
gTxovT, Tqveni xmebic maT SeuerTod.

don Juani
mec dona anna viloco TqvenTan.
ara var Rirsi aseT xvedrisa.
biwier bageT viT SeuZliaT
Tqveni locvebis ganmeoreba.
me mxolod SoriT, kadnierebiT
Tval yurs gadevneb, rodesac mSvidaT
Tqven daeyrdnobiT mdumar akldamas
civ marmarilos ros efineba
talRebi Tqveni Savis Tmebisa,
da meCveneba, rom angelozma
savane Cemi moinaxula.
SeSfoTebul suls ar evlineba
im wuTs locvebi... gaocebuli
vfiqrob _ civi qvac bednieria,
rom aTbobs sunTqva ciuri _ cremlic
siyvarulisa ze esxureba.

dona anna
ra saocari sityvebi mesmis.

don Juani
senora.

dona anna
Tqven... xom ar dagviwyniaT...

don Juani
ra? rom uRirsi gandegili var.
rom codvili xma ase mkafiod
ratom gaismis am savaneSi.
Targmanebi 117

dona anna
me momeCvena _ me ver gavige...

don Juani
Tqven gesmiT, rac ki gasagebia.

dona anna
mainc da mainc.

don Juani
rom ara beri
muxlmodrekili gTxovT Sebralebas.

dona anna
ox RmerTo. aRsdeq, aRsdeqiT... vin xarT?

don Juani
mxolod zvaraki sabralo _ didi
da uimedo siyvarulisa.

dona anna
ox RmerTo Cemo. aq me kubosTan,
Sors gamecaleT _

don Juani
gTxovT, dona anna,
wuTiT.

dona anna
rom vinmem
aq Semogviswros.

don Juani
ara WiSkari
daxurulia... erT wamiT mxolod.

dona anna
mere ra. Cemgan ras iTxovT?
118 paolo iaSvili

don Juani
sikvdils.
me movkvde Tqveni fexTa winaSe...
Cemi cxedaric aqve damarxon,
ar TqvenTvis Zvirfas cxedaris axlos,
ar aq, Sors sadme _ Tund im karebTan,
oRond SeexoT Cems lods xandaxan
msubuqi fexiT, an tansacmeliT,
ros amay kubos Tqven daeyrdnobiT,
dalalebs gaSliT da atirdebiT.

dona anna
Tqven gons amcdarxarT.

don Juani
sikvdilis Zebna
nu Tu sigiJis niSani aris.
giJi rom viyo movisurvebdi
sicocxles, imeds viqoniebdi
rom siyvaruliT Tqvens guls Sevarxev,
giJi rom viyo, Tqvens aivanTan
Rames vaTevdi da Zils mSveniers
serenadebiT SevaSfoTebdi.
giJi, gana Tu Tavs davmalavdi,
piriqiT, Tval win dagidgebodiT,
giJi rom viyo gana mdumared
vitanjebodi...

dona anna
Turme axla ki
Cumad brZandebiT...

don Juani
SemTxvevas mxolod
me dona anna gautacivar
Torem verasdros ver mixvdebodiT,
Cems daRonebul saidumlosa.
Targmanebi 119

dona anna
didi xania rac me giyvarvarT?

don Juani
me TviT ar vici ra xanic ari,
magram mas Semdeg SevigrZne fasi
am wuTieri cxovrebis, mivxvdi
ras niSnavs sityva _ bedniereba.

dona anna
Sors _ Tqven saSiSi kaci yofilxarT.

don Juani
saSiSi, ratom?

dona anna
eg xma maSinebs.

don Juani
maS davdumdebi, oRond damtoveT.
eg saxec CemTvis netarebaa...
guli ar itevs imeds gabeduls,
arc aras viTxov _ magram sicocxle
Tu maqvs mosjili _ unda gicqerdeT.

dona anna
wadiT _ aba aq ra adgili aqvs
maggvar sityvebs da maggvar sigiJes,
xval moxvalT CemTan Tu SemomficavT,
rom mag zrdilobas SeinarCunebT.
xval mestumrebiT _ saRamos gvian,
gadaveCvie xalxis stumrobas
rac ki davqvrivdi.

don Juani
angelozi xarT,
Tqven dona anna, SevrdomebisTvis
tanjul kacisa, Tqvenc SegivrdomoT
ufalma RmerTma.
120 paolo iaSvili

dona anna
axla ki wadiT.

don Juani
wuTiT mismineT kvlav gevedrebiT.

dona anna
Cemi wasvla sjobs... verc itevs locvas
Cemi goneba _ risTvis gamarTeT
maggvari sityviT; Cem yurTa smenas
aRar sCvevia sityva egeTi.
xval moxvalT CemTan _

don Juani
rogor gavbedo,
davrwmunde bedis gaRimebaSi.
maS xval gixilavT _ arc namalavad.

dona anna
xval moxvalT CemTan... Tqveni saxeli?

don Juani
diego de kalvado, batono.

dona anna
maS, don diego, xval kargad gnaxeT.
(midis)

don Juani
he leporelo.
(leporelo Semodis)

leporelo
brZaneT batono.

don Juani
Cemo keTilo
bednieri var! xval _ saRamos Jams...
he leporelo, xval daamzade _
bednieri var ToTo bavSviviT.
Targmanebi 121

leporelo
Tqven dona annas eleparakeT.
oriod Tbili sityva gaCuqaT,
Tu Tqven daloceT is qalbatoni?

don Juani
ara, Zmobilo, man paemani,
xval paemani me daminiSna...

leporelo
nu Tu! qvrivebo egeTebi xarT.

don Juani
bednieri var. simRera minda,
rom es qveyana gulSi Cavikra.

leporelo
komandori ki... is raRas ityvis.

don Juani
ara mgonia... brZeni kacia
da raxan mokvda, kidec dawynarda.

leporelo
ara; SexedeT mis qandakebs.

don Juani
rao.

leporelo
mgoni Tqven gicqerT da brazobs.

don Juani
maS leporelo eaxel, uTxar,
moipatije is CemTan stumrad _
ara, estumros xval dona annas.

leporelo
me... Zegli... stumrad movipatiJo.
122 paolo iaSvili

don Juani
ara imisTvis rom vesaubroT,
moixme Zegli dona annasTan
xval, saRamos Jams da uTxar Cadges
karTan darajad...

leporelo
erTi miTxariT,
vis exumrebiT...

don Juani
wadi uTxari.

leporelo
ki magram. _

don Juani
gaswi!

leporelo
uZvirfaseso, ganTqmulo Zeglo!
Cemi batoni don Juani gTxovT
umorCilesad, xval mobrZanebas...
ara... RmerTmani... saSinelia...

don Juani
mxdalo... me Sen... sTqvi.

leporelo
macadeT... vityvi.
Cemi batoni don Juani gTxovT
xval mobrZanebas, SegvianebiT
Tqveni meuRle _ dona annasTan.
gTxovT, dadgeT karTan...
(Zegli Tavs ukravs Tanxmobis niSnaT)
vai!

don Juani
ra SegemTxva?
Targmanebi 123

leporelo
va, va, movkvdebi.

don Juani
ra dagmarTia?

leporelo
hi, Zegli, va, va.

don Juani
Sen mas Tavs ukrav.

leporelo
me ara... is... is.

don Juani
raebs mihqarav,

leporelo
Tqven TviT mibrZandiT...

don Juani
aba, ixile _ Se usaqmuro.
(mimarTavs Zegls)
me _ komandoro, gTxov xval moxvide
Sens qvrivTan _ iqve mec dagixvdebi
da gTxov karebTan dadge darajad.
maS moxval?
(Zegli kvlav eTanxmeba)
RmerTo!

leporelo
ho. rao. xom vTqvi.

don Juani
Cqara... wavideT.
124 paolo iaSvili

s c e n a IV

dona annas oTaxi


don Juani da dona anna

dona anna
me Tqven migiReT aq don diego,
magram vSiSob ki, rom saubari
Cemi _ mowyenad mogeCvenebaT,
sabralo qvrivsa ar daviwynia
dakargul qmaris xsovna... cremlebSi
vazaveb Rimils aprilisaviT.
Tqven raRas sdumxarT?

don Juani
usityvod vtkbebi,
Rrma moazrebiT rom davrCi marto
dona annasTan aq _ iq ki ara
bednier cxedris akldamis gverdiT,
da aRar gxedavT, muxlmodrekilsa
Tqven marmarilos qmaris winaSe.

dona anna
Tqven, don diego, iWviani xarT
da Cemi qmari kuboSic gtanjavT.

don Juani
ra ufleba maqvs vieWviano.
is xom Tqven mier rCeuli iyo.

dona anna
ara... me dedam mibrZana mxolod
arCeva _ saqmrod don alvarisa.
Cven Raribebi viyaviT Zlier,
don alvari ki mdidari iyo.

don Juani
bediT rCeuli. fuWi saunje
man daalaga RmerTis winaSe
Targmanebi 125

da mitom igrZno cis netareba.


Tqven rom menaxeT uwin _ agznebiT
Rirsebas, oqros, me mogarTmevdiT
erTi guliTad gamoxedvisTvis,
vemonebodi Tqven saRvTo nebas,
yovel Tqvens survils Seviswavlidi,
rom Sesruleba aRar gekiTxaT;
me ganuwyvetel zRaprad vaqcevdi
mTels Tqvens cxovrebas, magram iRbalma
sxvagan warmarTa Cemi cxovreba.

dona anna
diego, kmara... me ukve vcode
ros Tqven gismendiT _ viT SegiyvaroT,
qvrivi kuboSi mdebare qmarsac
unda yovelTvis uerTgulebdes.
Tqven rom gcodnodaT _ Cems don alvarsa
rogor vuyvardi. oh, don alvari
ar moixmobda Seyvarebul qals,
Tu daqvrivebas Seeswreboda.
is moRalte ar iqneboda
wminda ojaxur siyvarulisa.

don Juani
guls nu miRonebT me dona anna
mkvdari qmris mudam mogonebiTa.
kmara, nu momklavT, Tumca sikvdili
me usaTuod davimsaxure.

dona anna
ratom? kavSiri wminda uRelis
Tqven ar gaerTebT xom aravisTan?
Tu SemiyvareT _ Tqven marTali xarT
Cems winaSe da zecis winaSe.

don Juani
me Tqvens winaSe. RmerTo.
126 paolo iaSvili

dona anna
sTqviT, iqneb
danaSauli migiZRviT marTlac.

don Juani
ara, arasdros!

dona anna
diego, rao.
marTali ar xarT. ra CaidineT?

don Juani
vera, verasdros!

dona anna
diego, mikvirs,
gTxovT, me gibrZanebT _

don Juani
o, ara, ara.

dona anna
ha, Cems survilebs egre morCilobT,
raebs ambobdiT am wuTSi, gaxsovT,
monad gaxdomas mepirebodiT.
me ukve vcxarob, diego, am wuTs
sTqviT Cems winaSe danaSauli.

don Juani
me ver gavbedav... Tqven SemiZulebT.

dona anna
ara... winaswar gepatiebaT,
msurs ki vicode...

don Juani
nu moisurvebT
codnas saSinel saidumlosas.
Targmanebi 127

dona anna
saSinels! risTvis awvalebT egre
cnobis moyvarul adamiansa.
ra moxda, CemTvis egre sawyeni:
me ar gicnobdiT, mteri ara myavs,
arca myolia... da qmaris mkvlelic
erTad-erTia.

don Juani
(CurCulebs)
saqme irkveva.
miTxariT: sawyals, don Juans iqneb
icnobdiT.

dona anna
ara, arasdros igi
ar Semxvedria.

don Juani
atarebT suliT
misdami mtrobas?

dona anna
namusis vals viT Seefereba.
magram Tqven gindaT Cemi garToba
da Tavs ifaravT pasuxis nacvlad _
moviTxov _

don Juani
netav ra iqneboda
rom don Juani genaxaT sadme?

dona anna
guls gavupobdi xanjliT avazaks.

don Juani
o, dona anna, sad ari Seni
basri xanjali, ha Cemi mkerdi.
128 paolo iaSvili

dona anna
diego. rao, ra gavigone.

don Juani
ara diego, don Juani var.

dona anna
o, RmerTo. nuTu... ara... ar mjera.

don Juani
don Juani var.

dona anna
cruobT uTuod.

don Juani
me movkal Tqveni qmari, arc vnanob
da sinanulic ar miZevs gulSi.

dona anna
ra mesmis. ara, ar mjera, ara.

don Juani
don Juani var da Sen miyvarxar.

dona anna
(daecema)
sada var?.. sada?.. guls mimdis, gulsa...

don Juani
zecav, ra mosdis, Tqvi dona anna...
adeq, adeqi, moiec guli,
axile Tvali _ Seni diego
muxlmodrekili mona aqa var.

dona anna
momcildi... ox, Sen Cemi mteri xar,
me Sen wamarTvi, rac cxovrebaSi...
Targmanebi 129

don Juani
tkbilo qmnilebav. mzad var xmlis codva
gamoviyido muxlmodrekili.
veli brZanebas _ mibrZane _ movkvde,
an da mibrZane visunTqo mxolod
SenTvis...

dona anna
es aris maS don Juani _

don Juani
xom marTalia _ is dagisaxes
verag borotad _ o, dona anna,
WirSic simarTlis niSanwyalia,
Cems daRlil sindiss marTlac mravali
siave qenjnis _ da garyvnilebis
marjve Segirdi viyav didxansa,
magram mas Semdeg rac Tqven gixileT
vxedav damidga fericvaleba.
me Tqven miyvarxarT _ maSasadame,
me saTnoeba Semyvarebia
da mis winaSe pirvelad vdgavar...

dona anna
o, don Juani oqropiria
vici, msmenia, marjve macduri.
Tqven demoni xarT pirwavardnili.
ramden sacodav qalis codva gaqvT
Tqven dRevandlamde akidebuli?

don Juani
dRemde maT Soris arc erTi qali
ar myvarebia.

dona anna
mec davijero,
rom don Juani pirvelad aris
Seyvarebuli da me ara var
axal samsxverplod gamzadebuli.
130 paolo iaSvili

don Juani
TqvenTan sicrue rom mdomeboda
wamomcdeboda gana saxeli
misi, vinc smenas Tqvensas zaravda,
gana es aris cbieri xerxi?

dona anna
vin uwyis. _ mainc ram mogiyvanaT
aq; rom SeecvneT, gana sikvdili
agcildebodaT.

don Juani
raa sikvdili,
Sexvedris erTi tkbili wamisTvis
davTmob sicocxles xma dauZravad.

dona anna
aqedan rogor unda gaxvideT,
windaxeduli ara yofilxarT.

don Juani
(xelze eamboreba)
mzrunvelobT sawyal don JuanisTvis
da ciur sulSi ara gqoniaT
Cemdami zizRi Tqven dona anna.

dona anna
o, SeZulebis Zala rom mqondes...
axla ki droa ganSorebisa.

don Juani
rodis Ra gnaxavT.

dona anna
ar vici... mermis...

don Juani
xval?
Targmanebi 131

dona anna
sadRa?

don Juani
aqve...

dona anna
don Juan, metad susti guli maqvs.

don Juani
sawindrad erTi mSvidi ambori.

dona anna
kmara, damtove.

don Juani
civi da mSvidi da erTaderTi.

dona anna
mabezari xar. ha, egec, kargi.
ra xmauria... don Juan, mideq.

don Juani
mSvidobiT, Cemo tkbilo, Zvirfaso
naxvamdis.
(midis da ukanve Semovardeba)
a!..

dona anna
ha, ra dagmarTia.
(Semodis komandoris qandaki, dona anna ecema)

qandaki
mixmeT da movel.

don Juani
o, dona anna, o, RmerTo Cemo...
132 paolo iaSvili

qandaki
dastove igi... yoveli morCa.
don Juan Sen TrTi.

don Juani
me... ara... metad

qandaki
momeci xeli.

don Juani
ager... miirTvi.
o, ra mZimea moWera misi
lodis xelisa. gamiSvi xeli...
gamiSvi xeli, xeli gamiSvi...
me viRupebi, morCa, gaTavda.
o, dona anna!..
(qve Cavardebian)
Targmanebi 133

lxini Jamianobis dros

quCa, gaSlili sufra, lxinSi monawile


ramdenime kaci da qali.

axalgazrda
pativcemulo Tavmjdomare! me minda erTi
adamiani gavixseno _ nacnobi Cveni,
unda gvaxsovdes, rom yoveli misi nakvesi,
sicilis mgvreli oxunjoba, sityva-pasuxi,
sadac mxiarul sidinjeSi mosCanda igi,
xSirad saubars Cvens nadimze acxovelebda,
igi hfantavda im sibneles _ avi saxadi,
rom axla yovel naTel gonebas dahfarebia
ori dRis winad vigonebdiT da vadidebdiT
mis metyvelebas, da dRes kargad ver gamigia,
rom am megobrul da saerTo dros tarebaSi
Jaksons viviwyebT... savarZeli misi ki axlac
calieria da moelis TiTqos yovel wams
Cveni arxein megobaris uecar mosvlas.
magram is ukve Sesulia bnel dedamiwis
civsa da mudam garindebul samkvidrebelSi.
TiTqos xandaxan gvesmis kidec moulodnelad
am oqropiris metyveloba kubos wiaRSi.
bevri Cvengani cocxalia, umizezoa
amitom Cveni sevdiani, mlaSe guneba.
avwioT Tasi misi xsovnis mosagoneblad,
xalisianad maRla Cveni brolis Wiqebi.
viTom cocxali ari jerec.

Tavmjdomare
Cvens megobrul wres
is gaeTiSa sxvebze adre... sjobs mdumarebiT
misi saxeli movigonoT...

axalgazrda
Zalian kargi!
(mdumareT svamen)
134 paolo iaSvili

Tavmjdomare
Seni simRera mSveniero aris srulyofa
mSobliur hangSi Caqsovili utkbiles xmebis
gvimRere, meri, mavedrebel sevdis kiloze
rom Seicvalos Cveni sufris mxiaruleba,
rom movilxinoT isev, rogorc Cvenebis ZaliT
dedamiwaze ganwirulma adamianma.
(simRera moismis)

meri
(mReris)
iyo dro da netarebda
mxare rogorc wesia,
didis mrevliT mRelvarebda
kvira dRiT eklesia.
skolis bavSvebs erTmaneTSi
hqondaT didi zriali,
da elavda Cvens yanebSi
cel-namgalis triali.
dRes taZari daxurula,
yrua skolis karebi,
yana uqmad dayurula,
tyes veRar vekarebiT.
dgas sofeli rogorc bina
gadamwvari xanZariT.
sasaflao mxolod gminavs
ar gvinaxavs gamcdari.
avsebula eklesiis
galavani cxedrebiT,
cocxlebi RmerTs Sehkvnesian
sulisaTvis vedrebiT.
ise mWidro aris Sara
saflavebis pwkarisa,
TiTqos iyos didi fara
dafeTebul cxvarisa.
Tu sikvdilma naadrevma
damibnela maisi,
visac Cemi gulis cema
SeuTvise xalisiT,
Targmanebi 135

vevedrebi ar Seaxos
jenis cxedars tuCebi,
aedevnos Soriaxlos
kubos gulaCuyebiT.
Semdeg albad gaixsenebs
iseT kuTxis mignebas,
sadac tkbilad daisvenebs,
vidre SiSi iqneba...
naxos mere bina Cemi,
sadac me Camasvenes,
xolo edmonds misi jeni
caSic nazad axsenebs.

Tavmjdomare
madlobeli varT, Cums fiqrebSi Sesulo meri,
madlobeli varT guldamwveli simRerisaTvis.
uwindel droSi aseTive Jami swvevia
albad serebs da midamoebs Seni mxarisas
da gaismoda albad kvnesa Sesabralisi
mdinareebis da xevebis orTav napirze.
axla ancad da Tavisuflad rom miapoben
Seni mamulis sanatrel da velur samoTxes.
im weliwadma, rom imsxverpla dauTvalavi
keTili, dinji da Zvirfasi xalxis zvaraki,
mainc dastova Tavis Zalis mosagoneblad
mwyemsis kiloSi CarCenili da Senaxuli
sevdiani da sasiamo tkbili hangebi.
raa badali, roca gesmis mxiarul lxinSi
damwvar gulidan anarekli Cumi galoba.

meri
neta arasdros me ar memRera
Cemi mSoblebis karmidamos daSorebulsa.
rogor uyvardaT, ubedurebs, mosmena meris.
me TiTqos axlac avtuzulvar mSobliur bWesTan,
da TiTqos mesmis sakuTari simReris xmebi.
maSin Cemi xma iyo ufro tkbili sasmeni,
ubiwo iyo igi maSin...
136 paolo iaSvili

luiza
aRar gvargia
axla aseTi simRerebi... arian qveynad
kidev mdabio sulni... imaT metad SeexarebaT
qalebis cremli da brmasaviT mas endobian.
qali ki fiqrobs, rom Tvalebi cremliT avsili
mowons vaJkacebs _ aseTive azris rom iyos
qalis sicilzec _ maSin igi iqneba mudam
gaRimebuli... valsinhamsac moswonda Zlier
Tu CrdiloeTel lamaz qalSi amCnevda kvnesas.
amitom meri icremleboda... mZags, mezareba
me qera feri Sotlandiur gaSlili Tmebis.

Tavmjdomare
aba, daCumdiT... me xrigini mesmis,
(mohqris etli, avsebuli mkvdarT gvamebiT.
etls zangi hmarTavs)
aha, luiza gadinacra; enis mixedviT
megona gulic eqneboda mamakacuri.
arc egre aris... sCans sastiki nazze sustia,
da siyvaruliT tanjul sulSic SiSi binadrobs.
wyali asxure, Cqara meri, momjobindeba.

meri
Cemi dacemis da naRvelis dao, miende
Cems mkerds...

luiza
...demoni saSineli da Semzaravi
mezmana _ iyo Savi, TeTri hqonda Tvalebi.
Tavis etlisken meZaxoda. etlSi eyara
mkvdari sulebi... CurCulebden raRac saSinel
CemTvis idumal eniT... cxadi iyo an Tu sizmari.
sad aris etli.

axalgazrda
luiza nu SegeSindeba.
imxiarule _ Tumca Cveni quCa mTlianad
aris sikvdilis Semotevis TavSesafari,
is aris bina Cveni medgar dros gatarebis,
Targmanebi 137

magram xom gesmis. Savs etls mainc rCeba ufleba


iqiT wavides, sadac misTvis xelsayrelia.
Cvenc igi unda gavataroT... valsinham modi,
gaugebari kamaTi rom davabolooT
da daviviwyoT gulwasuli qalebis kvnesa,
imRere rame mxiaruli, Tavisufali,
arc Sotlandiis mwuxarebiT STagonebuli,
aramed qaris da grigalis misabaZavi,
rac dros tarebas, mduRar Tasebs Seefereba.

Tavmjdomare
egeTs ver vityvi _ magram iqneb vimRero himni
Jamis saqebi: me davwere uecrad igi
wuxandel Rames _ Cveni gayris da wasvlis Semdeg
xom ar mCveoda me riTmebze ganadireba,
guSin ki vcade. momismineT, xrinwiani xmac
aseT simReras albad karga gamoadgeba.

yvela
Jamis saqebi himni... aba, mzada varT smenaT.
Jamis saqebi himni... vaSa. Cinebulia.

Tavmjdomare
(mReris)
roca mxneobiT savse zamTari
win miuZRveba, rogorc sardali
Tovlis da yinvis susxian TqeSas;
ar gveSinia areul nadis _
anTebul buxars vumatebT SeSas
da gavaCaRebT mxurvale nadims.
Jami, mrisxane ufali codvis
Cven dasarbevad guldagul modis,
uxvi nadavliT gawuwkebuli
saflavis barsac haerSi aSvers...
rogor moiqces Cveni krebuli,
ra vqnaT da rogor veZebdeT saSvels.
iseve rogorc kudian zamTars
karCaketili vemaloT Jamsac.
davanToT cecxli, avavsoT Tasi,
mxiarulebas mivceT goneba,
138 paolo iaSvili

gavmarToT lxini da mTeli dasiT


vadidoT Jamis gabatoneba.
sulis kveTeba omSic didia
iq, sadac bevri bewvze hkidia,
da gaafTrebul okeaneSi,
zvirTebis xmebSi, quxilSi RamiT,
arabeTidan qaris TareSSi
da roca qrolviT gvexeba Jami.
rac, rac daRupvis muqarasa hgavs,
guls gamoucnob siamiT hfaravs.
iqneba marTlac es mRelvareba
maradisobis sawindaria...
da vinc am grZnobas eziareba
is bednieri da netaria.
da maS _ dideba Sendami Jamo.
gsurs bednieri dRe CagviSxamo,
da Tu Sens Zaxils ver gadurCebiT,
mCqefare Rvino mainc tkbilia
da qalis sunTqvas _ rom vsvamT tuCebiT
viciT rom JamiT gaJRenTilia.
(Semodis moxuci moZRvari)

moZRvari
uRvTo qeifi da uRmerTo giJebis kreba,
Tqven dros tarebiT, garyvnilebis simReriT gindaT,
dascinoT axla im saSinel bnel mdumarebas,
romelic sikvdils Cvens garSemo moufenia.
gasvenebaTa adevnebul saSinel zarSi
da fer wasuli xalxis wreSi _ me vdgevar locvad,
maSin rodesac saZageli Tqveni Rreoba
kuboTa Soris mdgar siCumes aRar asvenebs
da azanzarebs dayril miwas mkvdarTa gulebze.
rom ar mesmodes bebrebis da qalebis locva,
rom hfens sinaTles dids, saerTo sikvdilis ormos, _
me vifiqrebdi rom moyrilan aq eSmakebi,
da xelT ugdiaT dacemuli uRmerTos suli
gaunaTlebel sibneleSi wasaTrevelad.
(ramdenime xma)
sCans ostaturad jojoxeTi Segiswavlia.
mibrZandi bero. wadi, albad gza agcdenia.
Targmanebi 139

moZRvari
me Tqven gaficebT umanko sisxls qriste RmerTisas,
romelic CvenTvis datanjuli da jvarcmulia:
SeswyviteT male es boroti lxini, Tu gsurdeT
Tu guliT gindaT caTa Sina ixiloT kidev
ganSorebuli da sayvarel arsTa sulebi _
sakuTar binebs daubrundiT.

Tavmjdomare
binaSi CvenTan
mwuxarebaa _ siWabukes xalisi uyvars.

moZRvari
nu Tu Sena xar, valsinhamo? Sen xar romelic
sul sami kviris winad iyav muxlmokecili,
sakuTar dedis cxedars mware cremliT namavdi
da imis saflavs didi moTqmiT ze akvdebodi.
da nu Tu hfiqrob; rom ar stiris, ar hgodebs igi,
roca zecidan ucqers Tavis bedkrul TvalebiT,
Tavisi Svilis garyvnilebis lxinSi Carevas,
an roca usmens Sens xmas da Sens cofiT arsebul
codvil simReras, maSin roca garSemo ismis
wminda vedreba, ismis kvnesa umxurvalesi.
wavideT, momye.

Tavmjdomare
rad modixar mamao CemTan
da raT maRoneb. me ver mogyvebi, arc unda mogyve:
me aq maCerebs Cemi sulis warkveTileba
da saSineli mogoneba, me kargad vici
ususuri var, da ra minda Cem bnel binaSi,
sadac siCume dRe da Ramis binadaria.
me aq maCerebs awyvetili siamovneba
da masSi Sxami axla Cemi margebelia.
wminda alersi mapatie ufalo, Cemo.
me aq maCerebs daRupul da Zvirfas qmnilebis...
dedis Cveneba me aqedan ar gamomixmobs,
Seni gviani mowodeba ki zedmetia.
vici rom ginda Svela Cemi, magram amaod
140 paolo iaSvili

irjebi bero. wadi, gzebi damilocnia;


magram wyeuli iyos vinc Sen agedevneba.
(ismis Zaxili)
vaSa, kargia. Rirseuli Tavmjdomarea.
xom moismine qadageba, wadi, wadi.

moZRvari
matildas wminda suli gixmobs, miiRe smenad.

Tavmjdomare
(zewamodgeba)
momeci fici, aaSvire caSi eg Seni
damWknari xeli, Semomfice rom arasodes
Sen imis saxels ar axseneb amieridan.
o, neta imis ukvdavebiT Semosil Tvalebs
aRar exila es codvili sanaxaoba.
me igi mTvlida wminda, amay, Tvis neba kacad _
da Cemi mkerdi mas samoTxeT eCveneboda.
sada var? gxedav, ganTiadis wminda asulo,
im qveyanaSi, sadac Cems suls ukve dacemuls,
binas aravin mianiWebs...

qalis xma
gagiJda mgoni,
gansvenebul cols moigonebs sawyali bodviT.

moZRvari
wavideT... momyev...

Tavmjdomare
mamao gTxov, RvTis gulisaTvis,
damtove wadi.

moZRvari
RmerTi iyos Seni mfarveli.
mSvidobiT Svilo.
(midis. lxini grZeldeba, Tavmjdomare
Rrma mdumarebaSi aris garTuli)
Targmanebi 141

mocarti da salieri
scena pirveli

oTaxi

salieri
gaiZaxian: rom simarTle ar aris qveynad,
arc ufro zeviT aris igi simarTle... CemTvis
es aSkaraa, iseve viT ubralo gamma.
me xelovnebis siyvaruli im TaviT damyva;
bavSvi viyavi da mesmoda organonis xma,
rogor maRal xmiT gugunebda Cven Zvel saydarSi.
vismendi didis gatacebiT _ tkbili cremlebi
da uneburi me TvalTagan Rvarad mdioda.
me ukuvagde adre-fuWi dros gatareba,
mecniereba _ Tu musikis gareSe idga,
Tavs mabezrebda _ qedmaRlurad da daJinebiT
is uarvyavi; amnairad me SeveTvise
mxolod musikas... pirvel nabijs siZnele mosdevs.
mosawyenia pirveli gza _ me mainc vZlie
is pirvandeli dabrkoleba _ da xelosnoba
me xelovnebis balaverad gamovacxade;
me TviTon gavxdi xelosani... sakuTar TiTebs
mxolod simardes Tu vaCvevdi da yurTasmenis
damorCilebas... mkvdrad vaqcie yoveli hangi,
da cxedariviT gaxrwnas mivec TavaT musikac.
aq ki gavbede dids swavlaSi gamobrZmedilma
Tavi mimeca STagonebul ocnebisaTvis.
me Semomqmedi gavxdi _ oRond Cumad, farulad
da ver vbedavdi didebis da saxelzed fiqrsac,
Cavimwyvdeodi Cems mdumare sakanSi maSin
ori-sami dRe _ Zili, ijrac maviwydeboda.
vigeme lxini da cremlebic STagonebisa,
me vwvavdi Sromas da gulcivad vacqerdebodi
Tu azri, hangi, romelT pirmSo Svili viyavi
almodebuli msubuq kvamlSi ikargeboden.
142 paolo iaSvili

magram ras vambob? maSin roca diadi glÁ uki


gaCnda da mogvca sul axali idumaleba,
(idumaleba metad Rrma da SesaniSnavi),
gana ar davTme yvelaferi rac win vicodi,
rac ki miyvarda, rac mxurvali guliT mjeroda
da ar gavyevi me Tamamad imis nakvalevs?
morCili, rogorc kaci vinme swor gzas amcdari,
ukuRma mxares gagzavnili mrCevelisagan.
bejiT, daZabul erTgulebiT, Seupovarma
me rogorc iqna dids, usazRvro xelovnebaSi
didi xarisxi movipove. maSin dideba
me miRimoda... maSin vpove kacTa gulebSi
me anarekli sayvareli Cemi qmnilebis.
mwyalobda bedi... kmayofili mSvidad vtkbebodi
Cemive SromiT, warCinebiT, didebiT; Tanac
gamarjvebiT da warCinebiT megobrebisac,
Cemi tolebis _ SesaniSnav xelovnebaSi.
ara, arasdros ar mCvevia Surianoba,
arasdros ara, arc Tu maSin, roca piCCini
didad atkbobda smenas velur parizelebis,
arc maSin, roca movismine Tavdapirvelad
ifigeniis guldamwveli, sevdis hangebi.
vin sTqvas, rom amay salieris SeSurebia
odesme sxvisi _ yofiliyos bilwi, unasi
cocxladve xalxis gasresili, qviSiT da mtveriT
piravsebuli, ususurad brazmodebuli.
veravin... magram _ me TviT vambob _ axla ki, axla
Suriani var. mexarbeba... gulis siRrmeSi
didis wvalebiT mexarbeba... o, zecis Suqo,
sad Cans simarTle, roca niWi RvTiT gadmosuli
ukvdavi madli _ saCuqarad ar eRirseba
vnebiT moyvaruls, gatacebuls TavdaviwyebiT,
mSromels da bejiTs, salocavad xelawvdenilsa,
aramed igi Tavs danaTebs im gondakargul
da usaqmo moxetiales.... o mocart, mocart.
(Semodis mocarti)
Targmanebi 143

mocarti
ha, daminaxe, me ki axla mindoda Seni
moulodneli eSmakobiT gamaspinZleba.

salieri
Sen aq xar, rodis modi!

mocarti
am wuTs... momqonda SenTan
mcire ram _ msurda megobrisTvis meCvenebia:
sasadilos win gaviare, momesma ucbad
Wianuris xma... salieri, Cemo keTilo
Sen amis msgavsi araferi mogismenia,
meWianure brma ukravda sasadiloSi
Voi che sapete-s jadosnoba iyo namdvili.
ver moviTmine, aq moggvare meWianure,
minda dagatkbo misi dakvriT da ostatobiT.
Semodi,
(Semodis brma meWianure xelSi WianuriT)
aba daukari mocartis rame!
(moxuci ukravs arias don-Juanidan,
TviT mocarti xarxarebs)

salieri
Segwevs Zala rom gaicino.

mocarti
ax, salieri,
nu Tu Sen TviTon ar icini.

salieri
arc mifiqria.
arc gavicineb uvargisi mRebavi vinme
Tu SemiTiTxnis me madonas rafaelisas.
arc mecineba, sazizRari vinme manWia
aligieris mibaZviT Tu aunamusebs.
he, waeTrie berikaco.
144 paolo iaSvili

mocarti
ara moica:
es Sen _ amiTi madRegrZle.
(moxuci gadis)
Sen salieri,
cud gunebaze unda iyo; Semoval SenTan
sxva dros...

salieri
maCvene ra nobaTic mogitania.

mocarti
mcire ram aris fuqsavati, wuxandel Rames
me uZilobam damqanca da aRarc damtova.
TavSi ori Tu sami azri gamomesaxa,
dRes Caviwere... da mindoda Sen mogesmina,
Sen Sefasebas movelodi, magram me vxedav
Sen saamisod ar gcalia.

salieri
ex mocart, mocart!
rodis viyavi moucleli me SenTvis, dajeq,
me gismen.

mocarti
(zis fortepianosTan)
aba erTi vinme warmoidgine
vTqvaT me var _ magram cotaoden umcrosi xniTa,
Seyvarebuli Rrmad ki ara, ise zereled,
vzivar lamazTan, anda tolTan, vTqvaT Tunda SenTan,
da vmxiarulob... ucbad raRac kubos Cveneba,
moulodneli sibnele da rame amgvari...
aba ismine.
(ukravs)

salieri
Sen eg jildo mogqonda CemTan
da imave dros sasadilos karebTan dadeq,
Targmanebi 145

rom mogesmina brma damkvreli, ex RmerTo Cemo,


Sen mocart ar xar Rirsi Seni sakuTar Tavis.

mocarti
marTlac kargia? mogewona?

salieri
ra siRrme moCans,
ra gabedulad da ra mwyobrad dagiweria!
RmerTi xar, mocart, magram amas TviT vera xvdebi.
me ki, me vici.

mocarti
nu Tu? iqneb Sen marTali xar.
magram RvTaeba Cemi ukve momSeulia.

salieri
gesmis; modi Cven visadiloT erTad, wavideT
sasadiloSi _ oqros lomis.

mocarti
dastur wavideT.
moxaruli var. Sin mivirben oRond da vetyvi
cols _ rom sadilad dRes me aRar melodebodes.
aba naxvamdis...
(midis)

salieri
maS mogeli, modi uTuod.
ara, ara maqvs Zala, unda davemorCilo
Cems sakuTar beds: arCeuli mxolod erTi var,
rom SevaCero is _ Tu ara daviRupebiT
Cven qurumebi, msaxurebi didi musikis,
ara marto me, yru didebis matarebeli.
vin isargeblebs, Tu mocarti cocxali darCa
da miaRwia kidev maRal axal mwvervalebs,
is xelovnebas aamaRlebs? _ ara mgonia
146 paolo iaSvili

gaqreba is da xelovnebac Zirs daeSveba,


da araviTar memkvidresac ar dagvitovebs.
ris maqnisia... rogorc erTi cis qerubimi
mofrinda CvenTan samoTxis xmis magalobeli
da momakvdavebs SeuSfoTa frTa Sekvecili
maTi ocneba _ da ukanve lamobs gafrenas,
gafrindi barem... da rac male _ ukeTesia.
Cemi izoras naCuqari Sxami Tana maqvs,
Tvrameti weli davatareb mas ganuyrelad...
xSirad cxovreba mwvel iarad meCveneboda,
xSirad vyofilvar, erTs sufraze arxein mterTan,
magram cdunebis borot CurCuls ar avyolivar.
Tumca ara var frTxali, RrmaTac vatareb gulSi
yovelgvar wyenas da sicocxlec ar miyvars didad,
viTmendi, Tanac me sikvdilis wyurvili mqonda,
raT unda movkvde _ Tan vambobdi _ iqneb cxovrebam
moulodneli saCuqrebiT damajildovos.
iqneb mwveoda aRtaceba maRelvebeli,
Semomqmed Rames mosuliyo zeSTagoneba,
iqneb Seeqmna didi hangi axal haidens
da yurTasmena damtkbariyo am hangiT Cemi.
rarig vilxendi erTs sufraze saZagel mterTan,
vfiqrobdi, iqneb ufro avi mteri menaxa
vfiqrobdi, iqneb wyena, Cagvra ufro boroti
mqirdav simaRlis mwvervalidan Tavs damtydomoda.
maSin izoras saCuqaric gamodgeboda.
marTalic viyav! dabolos xom vixile mainc
me Cemi mteri, haidenic vnaxe axali,
romelmac metis aRtacebiT me gamabruva.
exla ki droa... siyvarulis sanatro jildo,
Sen megobrobis TasSi unda monaxo bina.
Targmanebi 147

scena meore

calke oTaxi. sasadiloSi: dgas fortepiano.


mocarti da salieri usxedan sufras

salieri
Sen dRes ratomRac moRuSuli xar.

mocarti
me? ar mgonia.

salieri
Sen, mocart albad aSlili xar rame mizeziT.
sadili mogvwons, arc Rvinoa dasawunari,
Sen moRuSulxar, xmas ar iReb.

mocarti
marTali giTxra
dardi maqvs Cemi rekviemis Zalian,

salieri
rogor,
Sen rekviemic Segiqmnia? rodis daiwye?

mocarti
sami kviraa... magram erTi SemTxveva iyo...
Tu miambia igi SenTvis?

salieri
ara.

mocarti
maS getyvi.
sami kviris win Sin davbrundi nagvianevad,
miTxres, rom viRac erTi kaci Semosuliyo
Cems sakiTxavad _ ra undoda veRar gavige.
148 paolo iaSvili

da mTeli Rame me vfiqrobdi: vin unda iyos,


an ra saqme aqvs ucnobs CemTan. meore dResac
Semosuliyo, ver movuswar verc maSin ucnobs,
mesame dRes ki, iatakze Cems bavSs varTobdi,
am dros momesma _ daZaxili Cemi saxelis;
me gamovedi. erTi kaci, Savad Cacmuli
Tavazianad momesalma da damikveTa
me rekviemi _ ucbad gahqra... im wamsve davjeq,
daviwye wera. da mas Semdeg aRarc mosula,
is Savi kaci, rame ambis mosakiTxavad.
me es maxarebs: albaT metad gamiZneldeba
gamoveTxovo am Cems Sromas, Tumca mzada maqvs
ukve sruliad rekviemi... magram mainc...

salieri
ra?

mocarti
me mrcxvenia, Tqma simarTlisa.

salieri
Tqvi ra gawuxebs?

mocarti
dRisiT da RamiT aRar maZlevs me mosvenebas
is Savi kaci... Tanac yvelgan, yovelTvis, mudam
landiviT damdevs, ai axlac, ase mgonia,
is CvenTana zis, amfsonia Cveni mesame.

salieri
geyofa, kmara, ra bavSuri simxdale mogdis?
gafante fuWi mosazreba... bomarSes uTqvams
xandaxan CemTvis: `momismine, Zmao salÁ eri,
roca nisliviT Savi fiqri Semogesios,
gaxseni boTli udardeli Sampaniuris,
an da `figaros qorwineba~ gadaikiTxe.
Targmanebi 149

mocarti
bomarSe Seni megobari iyo keTili,
da misTvis SeTxze Tu ar vcdebi Seni tarara,
mosawonia. iq, Tu gaxsovs erTi hangia,
mas vimeoreb mudam, roca bednieri var
la, la, la, la, la... salieri, Tu marTalia
viTom bomarSes moewamlos kaci farulad.

salieri
ara mgonia: sasacilo iyo is metad,
ver ikisrebda mag xelobas _

mocarti
is pioneri
iyo CvensaviT, heniosi da boroteba
erTi meores viT Seewyos... xom marTalia?

salieri
Sen magas fiqrob,
(Caagdebs Sxamis nayofs mocartis WiqaSi)
maS dalie.

mocarti
Sen gadRegrZelos,
vsvam, megobaro, sadRegrZelos Cveni kavSiris,
romelic mocarts, salieris aerTianebs,
Cven xom orTave Svilebi varT harmoniisa.

salieri
daic, daica, Sen dalie... Sesvi uCemod?

mocarti
(xelsaxocs gadaagdebs)
sakmarisia.
(midis fortepianosaken)
salieri, usmine exla
Sen Cems rekviems,
(ukravs)
stiri?
150 paolo iaSvili

salieri
cremlebs me vRvri pirvelad:
aq aris zogan siame da xan simwarea,
TiTqos me mZime Sevasrule movaleoba,
mkurnavma danam TiTqos ukve momWra, momsera
mtkivani xorci, Cemo mocart, Cemi cremlebi...
maT nu SeamCnev... ganagrZe da aCqardi isev,
isev amivse unapiro suli hangebiT.

mocarti
yvela, rom egre grZnobdes Zalas harmoniisas,
magram maSin xom iqneboda SeuZlebeli
am Cveni qveynis arseboba; vin darCeboda
mdabal cxovrebis Wir-varamze mzrunvelobisTvis;
maSin xom yvela xelovnebas miecemoda.
qveynad mcirea rCeuli da sve-udardeli,
sargeblobis da gamorCenis ukumgdebeli,
qurumi mTlian amaRlebul silamazisa.
xom marTalia, magram dRes me kargad vera var,
gulzedac mimZims; sjobs wavide, gamoviZino.
aba mSvidobiT.

salieri
kvlav naxvamdis (martod)
Sen daiZineb
didi xniT mocart, magram nu Tu simarTle aris
da heniosi me ara var, heniosoba
da boroteba Turme erTad ver Tavsdebian.
styuian!.. maSin bonaroti?.. Tu sicruea,
zRapari, uvic brbos SeTxzuli, da nu Tu marTla
ar iyo mkvleli amgebeli vatikanisa.
Targmanebi 151

nasroli
gansvenebuli ivane petres-Zis belkinis moTxrobebidan

vesroleT erTmaneTs
baratinski
me davifice misi mokvla Tanaxmad duelis
wesisa (mas gahyva valad kidev erTi Cemi srola)
saRamo bivakze

1
Cven dabanakebuli viyaviT daba ***-Si, cnobilia cxovreba
laSqris oficrisa. diliT varjiSoba, maneJi; sadili polkis
ufrosTan an ebraelis duqanSi; saRamos punSi da banqo. ***-Si ar
iyo arc erTi Ria ojaxi, arc erTi gasaTxovari qali. vikribebodiT
erTmaneTTan da Cvenive mundirebis garda verafers vxedavdiT.
Cveni wridan mxolod erTi adamiani ar iyo mxedari. is iyo
daaxloebiT ocdaxuTmeti wlisa da amitom Cven mas moxucs
veZaxdiT. gamocdileba mas did upiratesobas aniWebda Cvens
wreSi. amasTanave misi Cveulebrivi moRuSuloba, jiuti xasiaTi
da gesliani ena did gavlenas axdenda Cvens norC gonebaze.
raRac idumalebiT iyo moculi misi bedi; is hgavda russ,
xolo ucxoelis saxels atarebda. warCinebuli husari yofiliyo
erT dros. aravin icoda rad miatova man samsaxuri da rad
dasaxlda Rarib dabaSi, sadac cxovrobda Tan qesatad da
Tanac xelgaSlilad: dadioda mudam qveiTad gacveTil Sav
surTukiani, da imave dros Cveni polkis oficrebisaTvis misi
sufra yovelTvis gaSlili iyo. marTalia, misi sadili, yofili
jariskacis mier damzadebuli, or-sam kerZs ar aRemateboda,
magram Sampanuri mdinaresaviT iRvreboda. aravin ar icoda arc
misi qoneba, arc misi Semosavali da verc kiTxvas ubedavdnen
amis Sesaxeb. mas moepoveboda wignebi ufro mxedruli Sinaarsisa
da romanebi. siamovnebiT iZleoda wasakiTxavad da dabrunebasac
ar moiTxovda; samagierod TviTonac ar ubrunebda patrons
wasakiTxavad waRebul wigns. gatacebuli iyo umTavresad dambaCis
sroliT. misi oTaxis kedlebi tyviebiT dacxriluli iyo,
dasvretili rogorc futkris saraji. Raribul ficruls, sadac
is cxovrobda, amSvenebda mxolod nakrebi SesaniSnav dambaCebisa.
Seudareblad hqonda SeTvisebuli srolis xelovneba da Tu is
dambaCis sroliT moisurvebda qudidan msxlis gadmogdebas, Cvens
152 paolo iaSvili

polkSi aravin ukan ar daixevda misTvis sakuTari Tavi mieSvira.


Cvens wreSi xSirad iyo duelze saubari. am saubarSi silvio (ase
vuwodeb mas) arasodes ar ereoda. rodesac vekiTxebodiT, migiRiaT
Tu ara duelSi monawileobao, igi gulcivad gvidasturebda,
magram saubars ar aRrmavebda, etyoboda aseTi kiTxvebi ar iyo
misTvis saamo. Cven vgrZnobdiT, rom mis saSinel ostatobas vinme
ubeduri ukve Seewira msxverplad. Cven azradac ar mogvsvlia
mxdalad migveCnia. arian adamianebi, romelnic Tavis garegnobiT
ukve uaryofen aseT eWvebs.
erTxel aTiode Cveni oficeri sadilobda silviosTan. vsvamdiT
Cveulebrivad, e. i. metad bevrs. nasadilevs maspinZels vTxoveT
banqos Camorigeba. didxans uarobda, radgan TiTqmis arasodes ar
uTamaSnia. bolos ubrZana saTamaSo qaRaldis motana, daaxvava
sufraze ormocdaaTi oqro da daariga. SemovusxediT garSemo,
da TamaSi gaCaRda. silvio Cveulebrivad TamaSobda, srulebiT
usityvod, arc kamaTobda, arc msjelobda. Tu amfsoni angariSSi
Sescdeboda, imave wams daumatebda fuls, an Caiwerda narCens.
Cven es ukve vicodiT da xels ar vuSlidiT mis Tadarigs. Cvens
Soris iyo erTi oficeri, romelic cota xnis winaT gadmoiyvanes
CvenTan. isic iqve TamaSobda. fiqrSi garTulma zedmeti Caiwera.
silviom aiRo carci da Seaswora angariSi, misive Cvevis mixedviT.
oficers es Secdoma uCvena da ganmarteba daiwyo. silvio
usityvod ganagrZobda rigebas. moTminebadakargulma oficerma
funji aiRo da waSala misi fiqriT zedmeti Cawerili. silviom
aiRo carci da aRadgina Tavisi Canaweri. RviniT, TamaSiT da
amxanagebis siciliT gacxarebulma oficerma Tavi sastikad Seura-
cxyofilad igrZno, gaSmagebulma wamoavlo xeli spilenZis San-
dals da esrola silvios, romelmac Zlivs moaswro Tavis
gadaxra da nasrolis acileba. Cven SevkrTiT. silvio wamodga,
gafiTrda sibrazisagan da TvalanTebulma Tqva: `mowyaleo xel-
mwifev, mibrZandiT aqedan da RmerTs daumadleT, rom yovelive
es Cems sakuTar saxlSi moxda~.
Cven ar gveeWveboda mosalodneli Sedegi, da axali amxanagi
ukve mkvdrad CavTvaleT. oficeri gagvSorda da wasvlisas Tqva,
mzad var pasuxi gavce banqos marigebels, Tanaxmad misive sur-
vilisao. ramdenime wuTs TamaSi grZeldeboda, magram yvela
grZnobda, rom maspinZels aRar hqonda amis guneba da Cvenc
rigrigobiT gaveSureT binebisaken. gza-gza vlaparakobdiT imis
Targmanebi 153

Sesaxeb, rom male Cvens Soris erTi kacis adgili dacarieldeboda.


meore dRes maneJSi Cven ukve vkiTxulobdiT, gadarCa Tu ara
sabralo poruCiki, magram TviT igi gaCnda CvenTan; Cven masac
mivmarTeT imave kiTxviT. gvipasuxa, rom silviosagan jer araviTari
cnoba ar momsvliao. gagvikvirda. wavediT silviosTan, vnaxeT
ezoSi igi tyvias tyviaSi artyamda WiSkarze mikrul tuzs.
migviRo Cveulebrivad da sityvac ar dauZravs guSindel Sem-
Txvevaze. gavida sami dRe, poruCiki cocxali iyo. gakvirvebiT
vkiTxulobdiT: nuTu silvio ar SeebrZoleba? is dakmayofilda
iol ganmartebiT da Seurigda.
am ambavma silvios didi vneba miayena axalgazrdobis TvalSi.
simamacis uqonlobas aravis apatiebs axalgazrda xalxi, romelic
gambedaobaSi xedavs adamianur RirsebaTa mwvervals da yovelive
naklis patiebis sabuTs. magram es ambavic TandaTan miviwyda, da
silviom kvlav daibruna Tavisi yofili gavlena.
mxolod CemTvis ki gaZnelda masTan daaxloeba. bunebis mier
aRWurvili romantikuli ocnebiT, me sxvaze ufro SekavSirebuli
viyavi adamianTan, romelic amocanad mimaCnda da raRac idumali
Tavgadasavalis gmirad warmomedgina. me mas vuyvardi, yovel
SemTxvevaSi mxolod CemTan iviwyebda Tavis mkacr geslianobas
da sxvadasxva sagnebis Sesaxeb laparakobda gulubryvilod da
araCveulebrivi siamiT. magram im ubedur saRamos Semdeg me ver
moviSore azri, rom misi patiosneba Selaxulia da misive surviliT
ar aris aRdgenili. es miSlida xels mas uwindeburad movpyrobodi.
mercxvineboda misi danaxva. silvio didad Wkviani da gamocdili
adamiani iyo, ra Tqma unda, is yovelives amCnevda da mizezsac
kargad xvdeboda. mas daRonebac emCneoda, yovel SemTxvevaSi,
orxel mainc daapira CemTan gamolaparakeba, magram me gavurbodi
aseT SemTxvevebs, da silvioc CamomSorda. amis Semdeg mas
mxolod amxanagebis wreSi vxvdebodi, da uwindel gulaxdil
saubars bolo moeRo.
sataxto qalaqis azrgafantul mcxovreblebs warmodgena
ara aqvT mraval STabeWdilebaze, romlebic ase cnobilia
soflis da mcire qalaqebis mcxovrebisaTvis, magaliTad, safosto
dRis molodinze. samSabaTs da paraskevs Cveni polkis kancelaria
avsebuli iyo oficrebiT: vin fuls eloda, vin baraTebs, vinac
gazeTebs. amanaTebi aqve ixsneboda, erTmaneTs uziarebdnen axal
ambebs, kancelaria warmoadgenda metad cocxal suraTs. silvio
154 paolo iaSvili

baraTebs polkis misamarTiT iRebda da Cveulebrivad aqve im-


yofeboda. erTxel mas konverti gadasces, romelsac silviom
luqi moacila udidesi mouTmenlobiT. baraTis kiTxvisas Tvalebi
uelvarebdnen. oficrebi, TavianTi baraTebis kiTxviT garTulni,
verafers amCnevdnen. `batonebo, _ mimarTa maT silviom, _
garemoeba moiTxovs Cems dauyovnebliv gamgzavrebas. mivdivar
amaRam. imedi maqvs uars ar ityviT CemTan ukanasknelad sadilo-
baze. me Tqvenc mogeliT, _ ganagrZo man da me mommarTa, _
geliT ueWvelad~. Tqva es da saCqarod gavida. Cven SevTanxmdiT
silviosTan SevkrebiliyaviT da daviSaleniT.
daniSnul dros mivedi silviosTan, da TiTqmis mTeli polkis
meTaurebi iq damxvdnen. yovelive misi avladideba ukve Sekruli
iyo. darCnen mxolod daxvretili carieli kedlebi. sufras
SemovusxediT. maspinZeli metad karg gunebaze iyo, da misi
mxiarulebac Cqara yvelas moedo; boTlebi xmauriT ixsneboda,
Wiqebi ganuwyvetliv SuSxunebda, Cvenc didi gulmodginebiT
vusurvebdiT mimaval mgzavrs keTil mgzavrobas da yovelgvar
bednierebas. sufridan gvian aviSaleniT. wamosvlisas silvio
yvelas gamoeTxova, oRond me Camavlo xeli im wuTs, rodesac
ukve karebSi videqi. `TqvenTvis saTqmeli maqvs~, miTxra man
Cumad. me davrCi.
stumrebi wavidnen. mxolod Cven orni davrCiT, davsxediT
pirispir da uxmod avaboleT yalionebi. silvio daRvremili
iyo; niSanwyalic aRar Canda misi mRelvare mxiarulebisa. sqel
kvamlSi misi mkrTali saxe da moelvare Tvalebi pirwavardnil
eSmaks mogagonebdaT. ramdenime wuTis Semdeg silviom dumili
daarRvia. `mosalodnelia, rom Cven erTmaneTs veRar SevxvdebiT~,
miTxra man, `ganSorebisas me erTi ram damrCa gamosarkvevi. Tqven
SeamCnevdiT, rom me ara vcem pativs sxvis azrs; Tqven ki
miyvarxarT da erTsa vgrZnob: CemTvis saZnelo iqneboda, rom
Tqvens mexsierebaSi ukuRmarTi STabeWdileba darCeniliyo~.
is SeCerda da Camqral yalions Tambaqo daumata. me Cumad
viyav, Tvaldaxrili.
`Tqven gagikvirdaT, _ ganagrZo man, _ rom me ar movTxove
pasuxi im mTvral, TavaSvebul r***-s. dameTanxmeT, radgan iaraRis
arCevani me mekuTvnoda, misi sicocxle Cems xelT iyo, me ki
TiTqmis araviTari xifaTi ar momeloda. me SemeZlo Cemi
TavdaWeriloba mxolod Cemi sulgrZelobiT amexsna, magram ar
Targmanebi 155

minda movityuo. me rom SemZleboda r***_s dasja ise, rom sakuTari


sicocxlisTvis gansacdeli amecdinebia, me mas ar vapatiebdi
araviTar SemTxvevaSi~.
me gaocebiT vucqerodi silvios. misma gulaxdilobam srulebiT
damabnia. silvio ganagrZobda: `diax, me ara maqvs ufleba Tavi
gavswiro. eqvsi wlis winaT me vigeme sxvisi sila, xolo Cemi
mteri dResac cocxalia~.
me cnobismoyvareobam amitana. `Tqven mas ar SeebrZoleT?~ _
vkiTxe me. `Tqven albaT garemoebis wyalobiT dascildiT erTma-
neTs?~
`me mqonda masTan SebrZoleba~, _ mipasuxa silviom, _ `da ai
naSTi Cveni srolisa~.
silvio wamodga da yuTidan oqrosfoCiani mosirmuli wiTeli
qudi amoiRo (rasac frangebi bonnet de police eZaxian) da Tavze
daixura. is iyo gaxvretili Subls zemoT erTi cidis simaRleze.
`Tqven iciT, _ ganagrZo silviom, _ rom me vmsaxurobdi ***-is
husarTa polkSi. Tqven icnobT Cems xasiaTs, me SeCveuli var
pirvelobas, xolo siWabukeSi es Tviseba Rrmad mqonda gamjdari.
Cvens droSi SfoTianoba gavrcelebuli iyo. jarSi me SfoTis
Tavi viyavi. Cven vikvexnidiT loTobas. RvinoSi me davCagre
cnobili burcovi, romelsac denis davidovi umReroda. Cvens
polkSi duelebi ganuwyvetliv imarTeboda. me yovelTvis an
mowme, an moqmedi piri viyavi. amxanagebi maRmerTebdnen, xolo
polkis meTaurebi, romelnic zedized icvlebodnen, ise micqe-
rodnen, rogorc aucilebel borotebas.
damSvidebulad (xan mousvenrad) vtkbebodi Cemi didebiT.
rodesac CvenTan gamwesda erTi axalgazrda mdidari da warCi-
nebuli gvariSvili (ar minda misi dasaxeleba). dabadebidan ar
minaxavs aseTi brwyinvale da bediT dajildoebuli adamiani.
warmoidgineT axalgazrdoba, Wkua, silamaze, Smagi mxiaruloba,
udardeli simamace, didi saxeli, fuli, romlis angariSi man ar
icoda da romelic mas arasodes ar eleoda. da agreTve
warmoidgineT, rogor unda emoqmeda mas Cvens wreSi. Seirya Cemi
upiratesoba, Cemi saxeliT moxibluli, igi eZebda CemTan
damegobrebas. me ki mas gulcivad Sevxvdi, igic momSorda srulis
udardelobiT. me is SemZulda. misi warCineba polkSi da qalTa
wreebSi sasowarkveTilebaSi magdebda. me veZebdi Sars CxubisaTvis.
Cems epigramebs is epigramebiT upasuxebda, romelnic ufro
156 paolo iaSvili

moulodnelad da cxared meCvenebodnen, vidre Cemi sakuTari; iq,


ra Tqma unda, meti mxiarulebac iyo: is oxunjobda, me ki
vbrazobdi. erTxel polonel memamulesTan gamarTul cekvis
saRamoze me SevamCnie, rom igi ipyrobda yuradRebas yvela
mandilosnisa da gansakuTrebiT diasaxlisisa, romelTanac me
axlo kavSiri mqonda. ver moviTmine da yurSi raRac metad
tlanqi sityva vuTxari. igi aenTo da sila gamawna. vekveTeT
xmlebs; mandilosnebs guls SemoeyaraT. Cven gagvazaves da imave
Rames wavediT duelze.
is iyo ganTiadisas. sami sekundantis TanxlebiT daniSnul
adgilas videq. warmoudgeneli mouTmenlobiT velodi Cems metoqes.
gazafxulis mze amovida da sicxec matulobda. igi Sors SevamCnie.
qveiTad modioda, mundiri ecva da xmali ekida, Tan erTi
sekundanti axlda. Cven mas SevegebeT. igi gviaxlovdeboda,
xelT baliT avsebuli qudi eWira. sekundantebma ToTxmeti
nabiji gazomes. pirvelad me unda mesrola, magram sibraziT
gamowveulma mRelvarebam ise amitaca, rom xelis simarjvis
imedi aRar mqonda da damSvidebis mizniT mas pirveli srola
davuTme. Cemi metoqe ar dasTanxmda, wili vyareT. pirveli
nomeri mas ergo, romelsac bedi marad swyalobda. damimizna da
qudi gamixvrita. dadga Cemi jeri; misi sicocxle Cems xelT iyo.
me mas xarbad mivCerebodi, vcdilobdi mepovna Tundac nasaxi
mRelvarebisa. is idga dambaCis winaSe, qudidan mwife bals
arCevda da gamosrolili kurkebi Cems axlos ecemodnen, misma
gulgrilobam gamacofa. ra mniSvneloba aqvs mis sikvdils,
vfiqrobdi me, rodesac mas sakuTari cxovreba Caladac ar
uRirs? borotma azrma gamielva TavSi. dambaCa davuSvi _ Tqven,
rogorc Cans, sasikvdilod ara gcaliaT, _ mivmarTe mas, _ Tqven
sauzmes miirTmevT, ar minda xeli SegiSaloT. _ me Tqven srulebiT
ar miSliT xels, mipasuxa man, _ inebeT, mesroleT; maincdamainc
rogorc geneboT. Tqven grCebaT ufleba srolisa. me marad mzad
var gemsaxuroT. me sekundantebs ganvucxade, amJamad survili
ara maqvs SebrZolebisa-meTqi, da duelic amiT dasrulda.
samsaxuri mivatove da Tavi Sevafare am dabas. mas Semdeg
dRe ar gasula, rom SurisZiebaze ar mefiqra. axla ki Cemi dro
dadga...~
silviom diliT miRebuli baraTi amoiRo jibidan da gadmomca
wasakiTxavad. viRac piri (albaT misi rwmunebuli) swerda mos-
Targmanebi 157

kovidan, cnobili pirovneba male unda daqorwindes axalgazrda


da mSvenier asulzeo.
`Tqven xvdebiT, _ Tqva silviom, _ vin aris es cnobili
pirov neba . mivdivar moskovs. vnaxoT, Tu iseve gulgrilad
Sexvdeba igi sikvdils qorwinebis win, rogorc maSin Sexvda
rodesac bals Seeqceoda!~ am sityvebis TqmisTanave silvio
wamodga da kuTxidan kuTxeSi siaruli daiwyo, rogorc vefxvma
Tavis galiaSi, sulganabuli vusmendi. gasaocari, erTimeoris
mopirdapire grZnobebi maRelvebdnen. Semovida msaxuri da moaxsena,
etli mzad ariso. silviom magrad CamomarTva xeli. gadavkocneT
erTmaneTi, is Cajda etlSi, sadac ewyo ori Cemodani, erTi
dambaCebiT, xolo meore saojaxo nivTebiT savse. kidev gamoveTxoveT
erTimeores da cxenebi daiZrnen.

2
gavida ramdenime weli, ojaxurma mdgomareobam maiZula
#***_is mazris Rarib sofelSi davbinavebuliyavi. veweodi ra
meurneobas, mudam Cumi oxvriT vigonebdi Zvelebur mousvenar
da mxiarul cxovrebas. CemTvis yvelaze ufro Zneli iyo
martoobaSi gazafxulis da zamTris saRamoebis gatareba.
sadilobamde dros ase Tu ise vklavdi, vmusaifobdi mouravTan,
Tvals vadevnebdi samuSaoebs, vnaxulobdi axal saxelosnoebs;
magram dadgeboda Tu ara dabindebis Jami, aRar vicodi rogor
gamerTo Tavi. mcire raodenobis wignebi, romlebic me karadebis
qveS an sardafSi aRmovaCine, srulebiT gazepirebuli mqonda.
yvela zRapari, rac ki Cems mosamsaxure qals kirilovnas axsovda,
me ara erTxel mqonda ukve mosmenili. sofleli dedakacebis
simRerebi mxolod sevdas mgvirda. Sevudeq xilze dayenebuli
daumtkbari aryis smas, magram Tavis tkivilebi damiwyo. Tanac
meSinoda javrisagan ar gavloTde, e. i. uimedo loTi ar gavxde-
meTqi, amis magaliTs bevrs vxedavdi Cvens mazraSi. axlo mezoblebi
ar gamaCnda oriode uimedos garda, romelTa saubari umTavresad
oxvrasa da slokinSi gamoixateboda. isev ganmartoeba vamjobine.
bolos gadavwyvite mogvianebiT sadiloba da bindisas daZineba;
amrigad, Sevkvece saRamoebis dro, dRes ki Sevmate xangrZlivoba.
Cemgan oTxi versis manZilze iyo mdidari mamuli, riSelis
grafis qals b***_s ekuTvnoda. iq mxolod mouravi cxovrobda,
TviT qalbatonma ki mxolod erTxel inaxula Tavisi mamuli,
158 paolo iaSvili

gaTxovebis pirvel wels, da mxolod erTi Tve dahyo iq. Cemi


gandegilobis meore gazafxuls xma gavrcelda, grafis qali
qmris TanxlebiT im zafxuls sofelSi Camosvlas apirebso. TibaTvis
damdegs isini marTlac Camovidnen.
mdidari mezoblis Camosvla metad didi movlenaa soflele-
bisaTvis. memamuleebi da maTi Sinaymebi am SemTxvevis gamo
Woraoben ori TviT adre da sami wlis Semdegac. CemdaTavad
unda gamovtyde, rom axalgazrda da mSvenieri mezobeli qalis
Camosvlam Cemze didad imoqmeda. misi naxvis survili mouTmenlobis
cecxls mikidebda. amitom pirvelsave kvira dRes, nasadilevs,
gavemgzavre sofel ***-s, raTa maT brwyinvalebaT warvdgomodi,
rogorc uaxloesi mezobeli da maTi mona-morCili.
laqiam grafis samuSao oTaxSi mimiRo, TviT ki mosaxseneblad
gavida. vrceli oTaxi morTuli iyo didi xelovnebiT. kedlebTan
wignebiT savse Taroebi idga, xolo yovel Taroze moCanda
brinjaos qandakeba. marmarilos buxris zemoT farTo sarke
ekida. iatakze gadaWimuli iyo mwvane maudi, romelic noxebiT
iyo mofenili. fufunebas gadaCveuli, Raribi kuTxis binadari,
didi xania sxvisi dovlaTis unaxavi, me, ra Tqma unda, SevkrTi da
grafs sxvagvari TrTolviT movelodi, ise rogorc provincieli
mTxovneli ministris gamosvlas elodeba. kari gaiRo da Semovida
ocdaTormeti wlis mamakaci, metad moxdenili Tvaltanadobisa.
grafi gulTbilad da megobrulad momiaxlovda. me vcdilobdi
gamxnevebas, Sevudeqi Cemi vinaobis gacnobas, magram grafma TviT
damaswro. davsxediT. misma darbaislurma da Tavazianma saubarma
male gahfanta Cemi darcxveniloba. me ukve vmSviddebodi, rodesac
Semovida grafis meuRle; adrindelze ufro didma uxerxulobam
momicva. is marTlac ulamazesi qali iyo. grafma gamacno.
vcdilobdi dardimandobis gamoCenas, magram rac ufro Zalas
vatandi Tavs, miT ufro uxerxuli iyo Cemi saqcieli. raTa
CemTvis SesaZlebloba miecaT mdgomareobas da axal nacnobs
SevCveodi, maT erTmaneTTan daiwyes saubari, me ki metad sadad
meqceodnen, rogorc keTil mezobels. me wignebs da suraTebs
davuwye Tvaliereba. suraTebis mcire ram gamegeba, magram erTma
Cemi yuradReba miipyro. daxatuli iyo Sveicariis peizaJi. me
gamaoca ara ferweram, aramed iman, rom suraTi tyviaSi Camjdari
tyviiT iyo gaxvretili. `ai kargi nasroli~, mivmarTe me grafs. _
`diax, _ mipasuxa man, _ nasroli didad ostaturia. Tqven kargad
Targmanebi 159

isvriT?~ `gvarianad~, _ vupasuxe me da Tanac sixarulma amitaca,


radgan dabolos saubari CemTvis axlobel sagans Seexo `naCvevi
iaraRiT banqos qaRalds ar avacden ocdaaT nabijze~ `nuTu?~ _
didi yuradRebiT ikiTxa grafis colma. `Sen ki, Cemo megobaro,
moaxvedreb Tu ara banqos qaRalds ocdaaT nabijze?~ `odesme
vcdiT~, _ Tqva grafma. `Tavis droze mec kargad visrodi. ukve
oTxi weliwadia, rac dambaCisaTvis xeli ar mixlia~. `oh! Tu
egrea, _ SevniSne me, _ sanaZleos vdeb, rom Tqveni brwyinvaleba
banqos qaRalds aacdens oc nabijzedac. saWiroa yoveldRiurad
varjiSoba. me gamocdili var. Cvens polkSi me rCeul msrolelad
viTvlebodi. iyo SemTxveva, mTeli Tve ar Sevxebivar dambaCas:
SesakeTeblad mqonda micemuli. rogora hgonia Tqvens brwyinva-
lebas? amis Sedegad, pirveli srolis dros oTxjer zedized
avacdine boTls oc nabijze. iqve erTi rotmistri iyo, oxunji,
Cveni gamarTobeli. man miTxra: Sen, Zmao, rogorc Cans, boTlisTvis
ver Segibedavso. ara, Tqveno brwyinvalebav, ar unda SeuSvaT
xeli varjiSobas, Torem srolas gadaiviwyebT. me vicnobdi erT
SesaniSnav msrolels: is yoveldRe sadilobamdi samjer mainc
esroda niSanSi, es wesi SeTvisebuli hqonda iseve, rogorc Wiqa
arayi ijris dawyebisas~.
grafi da misi meuRle kmayofilni iyvnen, radgan me laparakSi
gaverTe. `rogori msroleli iyo?~ _ SemekiTxa grafi. _ `ase
rom, Tqveno brwyinvalebav, SeamCnevda, vTqvaT, kedelze buzs...
Tqven gecinebaT, qalbatono? RmerTs geficebiT, marTalia.
SeamCnevda buzs da daiZaxebda: kuzka, dambaCa! kuzka, dambaCa!
kuzka moarbeninebda datenil dambaCas: tkac da CaaWedda buzs
kedelSi!~ `saocaria!~ _ Tqva grafma; `ra erqva im kacs?~
`silvio, Tqveno brwyinvalebav~. `silvio!..~ aRmoxda grafs da
zewamoiWra. _ `gana Tqven icnobdiT silvios?..~ `ra Tqma unda,
Tqveno brwyinvalebav, vicnobdi. kidec vmegobrobdi, Cvens polkSi
is Sinauri, Zmakaci iyo. xuTi weliwadia ara gamigia ra mis
Sesaxeb. maS, Tqveno brwyinvalebav, Tqvenc icnobdiT mas?~ _
`vicnobdi, Zalian kargadac. xom ar uambnia mas TqvenTvis erTi
metad sakvirveli ambavi?~ `silis Sesaxeb Tqveno brwyinvalebav,
romelic mas gaawna vinme aramzadam?~. `xom ar dausaxelebia mas
is aramzada?~ `ara, ar uTqvams... oh! Tqveno brwyinvalebav, _
ganvagrZe da Tanac mivxvdi vis exeboda es ambavi... ukacravad,
mapatieT... me ar vicodi... Tqven xom ar brZanebulxarT?~ _ `diax, _
160 paolo iaSvili

aSlili saxiT mipasuxa grafma, _ es gaxvretili suraTic Cveni


ukanaskneli Sexvedris samaxsovroa!~... `geTayva, Tu RmerTi gwams, _
Tqva aRelvebulma grafis meuRlem, _ nu gamaxseneb mag ambavs.
CemTvis saSineleeba magis mosmena~. `ara, _ upasuxa grafma, _ me
yovelives vuambob; man icis rogor vawyenine mis megobars: dae isic
icodes, Tu rogor gadamixada silviom~. grafma momiaxlova savarZeli,
da mec didi gatacebiT movismine Semdegi ambavi.
`xuTi wlis winaT davqorwindi. _ pirveli Tve, the honey
monn aq gavatare, am sofelSi. am saxls unda vumadlode Cemi
cxovrebis saukeTeso wuTebs, am saxlTan aris dakavSirebuli
Cemi erTi umZimesi mogonebac.
erT saRamos cxenebiT gaviseirneT; Cemi meuRlis cxeni
gaWirveulda. igic SeSinda, lagami me gadmomca, TviT ki qveiTad
dabrunda Sinisken. me davwinaurdi. ezoSi etli SevamCnie. miTxres,
rom samuSao oTaxSi viRac ucnobi gelodebaT, mas Tavis vinaoba
ar uTqvams, is ki ganacxada, rom TqvenTan raRac saqme aqvso. me
oTaxSi Sevedi da sibneleSi SevamCnie damtveruli da wvergau-
parsavi adamini. buxarTan idga. mivuaxlovdi da Sevecade misi
saxis cnobas. `gana ver micani, graf?~ _ miTxra man mocaxcaxe
xmiT. _ `silvio!~ SevZaxe me, da marTali giTxraT, vigrZen, rom
Tavze Tma ameburZgna. `diax, _ ganagrZo man, _ axla Cemi srolis
jeria. me movedi, raTa Cemi dambaCa davcalo; Senc mzad xar Tu
ara?~ misi dambaCa jibidan moCanda. me gavzome Tormeti nabiji,
davdeq kuTxeSi; Tanac vTxovdi daeCqarebina srola, sanam Cemi
meuRle dabrundeboda. is ar Cqarobda; sinaTle moiTxova.
Semoitanes sanTlebi. me Cavraze karebi, vubrZane aravin
Semosuliyo da kidev vTxove barem esrola. amoiRo dambaCa da
damimizna. wamebs viTvlidi. me vfiqrobdi colze... gavida sazareli
wuTi. silviom xeli dauSva. `vwuxvar, Tqva man, rom dambaCa
blis kurkebiT ar aris datenili. tyvia mZimea. me ase mgonia,
rom es mkvlelobaa da ara dueli: ara var Cveuli vumizno
uiaraRos. Tavidan daviwyoT. wili vyaroT, vis unda ergos
pirveli srola~. Tavi mibruoda... mgonia, me ar vTanxmdebodi...
bolos davtene kidev erTi dambaCa, davargvaleT ori bileTi,
man isini Cahyara im qudSi, romelic odesRac me tyviiT gavxvrite;
me isev pirveli nomeri mergo. `eSmakis bedi gaqvs, grafo~, Tqva
man iseTi RimiliT, romelic Cems dReSi ar damaviwydeba. ver
gamigia ra memarTeboda, an rogor maiZula... magram visrole da
Targmanebi 161

movaxvedre ai am suraTs (grafma mimiTiTa gaxvretil suraTs; saxe


cecxliviT uelvarebda. misi coli tiloze ufro TeTri iyo. mec
SeZaxili ver Sevikave).
_ me gavisrole, _ ganagrZo grafma, _ da, madloba RmerTs,
avacdine; maSin silviom... (im wuTSi is marTlac saSineli iyo)
silviom damiwyo damizneba. uceb kari gaiRo, Semovarda maSa da
kiviliT momexvia yelze. misma gamoCenam simxneve damibruna. `Cemo
keTilo, vuTxar mas, gana vera xedav, rom Cven vxumrobT. egre
ram SegaSina! wadi, erTi Wiqa wyali Sesvi da kvlav dabrundi.
me gagacnob Cems uZveles megobars da amxanags~. maSas mainc ara
sjeroda. `TqviT, Cemi qmari marTals ambobs? Tqven marTla
xumrobT orive?~ `es mudam xumrobs, qalbatono, _ upasuxa mas
silviom, _ man erTxel xumrobiT sila gamawna; xumrobiT gamixvrita
tyviiT qudi da xumrobiTve amacdina am wuTSi tyvia; axla me
movel xumrobis eSxze~... da am sityvebis warmoTqmisTanave man
ganizraxa CemTvis damizneba... qalis TandaswrebiT!.. maSa daemxo
mis muxlebTan. _ `adeq, maSa, sircxvilia! _ Sevyvire me
gaSmagebulma, _ Tqven ki, mowyaleo xelmwifev, mouRebT Tu ara
bolos sacodav qalis dacinvas. mesvriT Tqven Tu ara?~ _ `ara,
mipasuxa silviom, _ me kmayofili var: me vnaxe Seni dabneva, Seni
SekrToma. Sen gaiZule gesrola CemTvis, es CemTvis sakmarisia.
aRar damiviwyeb albaT. gadamicixar Seni sakuTari sindisisaTvis~.
gasvlas apirebda, magram karebSi SeCerda, moubrunda am Cem mier
gaxvretil suraTs, TiTqmis daumizneblad esrola mas da miimala.
Cemi coli gulwasuli egdo. veravin gabeda silvios SeCereba,
yvelani SiSis ZrwoliT misCerebodnen. is gavida aivanze, gadasZaxa
meetles da wavida, sanam me gamorkveva movaswari~.
grafi gaCumda. amgvarad gavige me dasasruli im ambisa,
romlis dasawyisma odesRac ase gamaoca. mis gmirs me aRar
Sevxvedrivar. amboben, silvio aleqsandre ipsilantis ajanyebis
dros heteristebis razms meTaurobda da skulianTan gamarTul
SetakebaSi mohkleso.
162 paolo iaSvili

vladimer maiakovsk
maiakovskii2

oda revolucias
Cven es ar gvjera

agdebulo, Sen, mraval mxridan,


dacinulo
Sen,
daRarulo
gesliT savse, Sromis sityvebiT,
me Sen gamaRleb
ze gacileb
yvelas Zagebas
brwyinvale odis
amoZaxiliT.
oi mxecuro!
oi bavSuro!
kapikiano!
o didebulo!
romel saxeliT ar iyavi Sen monaTluli.
Semobrundebi kidev rogorc
orpirovani.
mTlian Senobas emgvanebi
Tu nangrevebis
mtversa da naxvets?
Sen,
memanqanes
naxSiris mtvriT rom Semurula
maRaros, muSas,
madnis sisqes rom anadgurebs,
ukmev
siyvaruls,
da adideb Sromis baraqas.
ucbaT icvlebi.
xval
taZrebis Calangarebi
mudariT gTxoven patiebas.
xval
zarbaznebi,
Targmanebi 163

es taxebi sqel dingianni,


anadgureben aTaswlovan
kremlis didebas
dideba!
TiTqos xriklma sasikvdilom
kvlav
mogaduna
gzavni mezRvaurT
mkerd gaCexil rkinis gzebze
sadac
SemTxveviT darCenili knavis katuna.
da amis Semdeg
xar Rriali
mTvrali brboebis.
gaqvs vaJkacuraT ulvaSebi gadagrexili.
mierekebi kondaxebiT
TeTr admiralebs
da ayiraveb
helsingforsis maRal xididan.
Zvel sqel iarebs
ilokav kvnesiT.
da isev vxedav
rom gadmomskdaran
sqel ZarRvebidan sisxlis Rvarebi...
Cveulebrivo,
_ Sen aRarasdros ar meyvarebi,
magram poetis
sakuTaro iyav qebuli
da samudamoT
oTxjer metad
gandidebuli.
Cven es ar gvjera!
gazafxulis dRe
CeroebiT dafenilia...
yvela quCaze gakrulia
mTavrobis cnoba.
ara.
ar gvinda!
gana ubrZaneb elvas:
naTlad nu daiRvrebi?
164 paolo iaSvili

ara!
quxilis xmaurs
gana vinme saltes daadebs?!
samaradisoT
ixmaurebs
aTasi frTebiT
leninis sityva
daZaxili
naRariani.
simunjiT mexi
gana marTla dasneuldeba?!
grigalis
svetebs SeaCereb
cis qveS mduRares?!
ara!
arasdros Sesustdeba
leninis neba
er-ka-pes mTlian
dauZlevel magar nebaSi.
aseTi sicxe
izomeba
sicxis sazomiT?
an misi maja
gana unda wuTebiT
scemdes?
revoluciis
rkinis mkerdSi
marad icocxlebs
da ar mokvdeba
leninis guli...
ara!
ara!
a_r_a!
ar gvinda,
es TeTri mTavrobis cnoba...
es SemxuTveli
molandeba
moscildes Tvalebs.
Targmanebi 165

wunkalebo!
gaCerdiT CumaT
striqonebiT dadaRuli!
mismineT es Rmuili
mglis,
poemiT gamosaxuli.
momeciT aq
yvelaze msuqani,
yvelaze meloti!
mivaTrio sayeloTi
da Cavkra cxviriT
im wignSi
sadac, Cven SimSilze vyviriT.
naxe!
Sexede _
am SiSvel cifrebs...
qari Zalas ikrebs.
amoskda
da Cadga xmiani...
volgis soflebis
kubo mTliani
aivso _
milion saxuraviT.
Tovlis qarSia mxuravi.

milebi _
kubos sanTlebia.
TviTon yornebic
qrebian,
yoranma icis
rom
amRvreuli
mlaSe sunia,
radgan
adamianis xorci iwvis.
vaJis?
mamis?
166 paolo iaSvili

dedis?
qalis? visia?!
visi kaciWamiobis rigi!
Svela ar iqneba!
Tovlma gza gadaWra,
Svela ar iqneba!
veravin gadarCa.
haeri krulia!
Svela ar iqneba!
fexze mognesili ayaloc SeWmulia?
sakvebad foTolis
Sovnac Znelia...
ara,
ar gviSvelian!
davemorCiloT...
aTi guberniis
gazomeT saflavi!
oci milioni!
oci _
mokvdes daewyos
rogorc rom saklavi.
mxolod dedamiwa
bRavis,
stiris
Cxrakul xmiT,
da qari TamaSobs
gzis
da mdinareTa,
Tovlian aburdul TmiT,
isvris dedamiwa krulvas
gagiJebuls
Cxrakul xmiT.
puri!
purebi!
natexi puris!
TviT miCerebuli sikvdilze TvalebiT
mWameli cotasi,
mxolod mokrZalebiT,
Targmanebi 167

qalaqi Tu aris soflis nugeSi,


qalaqi awodebs namcecebs
sofels gadawvdili.
mulmis peSviT.
`puri!
puri cota!
natexi puris! _
Zlivs _ TviTon radio _
am bRavils uZlebs...
pasuxaT
miqarva aTasi
avsebs gazeTis furclebs.
`londoni.

banketi.
daeswren mefe dedofali _
banketis stumrebs ver datevs sofeli,
iyaviT wyeuli!
msurs ise moxdes,
rom Tqveni Tavebi dagvirgvinebul
velurTa
xelebSi, moxvdes _
adamianebs rom sWamen _
msurs Tqvenma samefom
daiwyos zanzari
buntis, amboxebis xanZriT.
cecxli datrialdes
yovel Tqven qalaqSi da yovel
dabebSi,
da Tqveni memkvidre
qalebi,
vaJebi
ixarSon orTqlian qvabebSi!
`parizi.
parlamentarebis sxdomaa... wyaloba.
SimSilze sityva mieca
nansens...
ismines RimiliT _
168 paolo iaSvili

TiTqos guls atkbobda bulbulis


galoba,
TiTqos moismenden lamaz romansebs.
iyaviT wyeuli!
nurc mogismeniaT
nugeSi,
sityva sanetaro,
frango proletaro!
male xarbaT mouWire kisrebs
Casuqebuls
magari TiTebis rkali.

`vaSingtoni...
fermerebs
muclebze
rumbaT amosvliaT qoni.
siWarbis gamo
zRvis maRal zvirTebs
uyrian simindis tvirTebs. _
iyaviT wyeuli!
iyos Tqvens
quCebSi
suni amboxebis bolis...
ise aTamaSon
mag Tqveni muclebi
rogorc rom burT-futbolis!
`berlini...
xaroben ruseTis bandebi;
damSeul Zmebs
advilaT daswvaven saomar SanTebiT
dadis mamaZaRli
gul gaxarebuli imedis sioTi.
trabaxobs:
` _ me var rusis patrioti!~
iyaviT wyeuli!
`Sors~
`Sors~
Tqven mudam.
Targmanebi 169

egre iTrialeT rogorc iudam,


da oqro franguli
gdevdeT samudamoT,
oqro rom gwyuriaT.
egdeT ucxoeTSi Tqven `maraduriT~.
erTad SevagrovoT
ruseTis tyeebi,
unda avirCioT magari totebi,
rom zed CamovkidoT ZaRli borRetebi.
ekidon
Savi da lurji saxeebiT.
`moskovi~
fulebs agroveben...
magram `ampirebSi~
ar upasuxeben, usityvoT stoveben.
an da
romelime
oxeri, Tarsi
aZlevs samTumnians romelmac
dahkarga yoveli fasi.
iyaviT wyeuli!
yovel nerwyvs mieces
iseTi Tviseba,
rom Tqven kuWs daeces
mCxvletav sadgisebaT:
rom xorcis naWeri
cvarebis mfantveli,
giWrideT nawlavebs
rogorc makrateli.
gawydeba. _
gawydeba oci milioni!
aq micvalebulTa piriT
da saxeliT,
iyaviT wyeuli
wyeuli marad
vinc volgis saSvelaT, mxsnelad ar waxvediT.
amiT ar vexebi msuqan
muclianebs
170 paolo iaSvili

arc mefis gulisa


msurs amiT dalboba,
imaT guls
sityva ver aafrTianebs,
imaT mkerds
sWirdeba xiStebiT gapoba.
me TqvenTan movdivar
Tqvensken viswrafebi
mciredi nawilis.
javri viyaroT.
Tqven naRmiT aavseT yvela sardafebi,
rom male afeTqdes
mdidarT samyaro.
Tqven! Tqven! Tqven!
aravin Tqven gareSe.
daixsomeT
uTvalavi cifrebi
rom warudginoT mdidrebs
volgis angariSi.
da dRe dadgeba
aTas feri
uzarmazari
mova
xanZari
gamwmendeli da maRrCobeli.
amovardeba Zveli
qveynis
Semqnel _ mSobeli,
iyaviT
maSin
Tqvenc _ mrisxane,
Seundobeli.
Targmanebi 171

br Zaneba xelovnebis laSqars


brZaneba
isev layboben Zveleburad
gulis nadebze,
mudam rom mZulda.
amxanagebo barrikadebze,
barrikadebze
gulis da sulTa.
mxolod is aris
komunisti
sworupovari
vinc aafeTqa dasaxevad
yvela xidebi.
kmara Triali, futuristebo;
momavlisken
naxtomi gvinda.
ar kmara mxolod
aSeneba matarebelis: _
daatrialebs Tavis borblebs
da mohqris Cqara.
Tu rom simRera
sadgurebs ar
aamquxarebs,
raT gamodgeba mxolod
borblis
akowineba.
bgeraze bgera
aaSeneT,
win gaimarTeT.
umateT xmebi.
jer kidev bevri kargi
aso sCans:
er.
Sa.
SCa.
ar kmara, ara
marto orTqliT amoZraveba,
bijs ver wasdgamen
`sovdepebis~
didi jarebi,
Tu ar miveciT Cveni
172 paolo iaSvili

marSi
maT meTauraT,
gamoaTrieT Tqven
quCebSi roialebi,
gadmoayudeT
fanjrebidan barabanebi.
iqneb naRaram
roiali SvaSi gaCexos,
de iyos ase:
mxolod mexi
dagvitrialdes,
mxolod gaCaRdes
xmauroba, aurzauri.
ras niSnavs mxolod
daxavseba
qarxnebis bolSi,
saxeTa Sesvra
murSi, lafSi,
da Semdeg xarbad
biTur TvalebiT
sxvis simdidris Tvaliereba.
WeSmariteba
kmara
metad iaf fasiani.
amoiwmindeT guli
Zveli danalekidan.
didi quCebi
ari
Cveni bewvis kalmebi,
da palitrebad
CvenTvis didi moednebia.
drois
vrcel wignSi
jer ar aris revoliucia,
SesaniSnavaT,
Rirseulad amRerebuli
Cqara quCebSi
naRarebiT
futuristebis da
poetebis axalgazrda
marjve krebuli.
Targmanebi 173

poetebisTvis
(es leqsi Tanabrad sasargebloa rogorc
redaqtorisTvis ise poetebisTvis)

yvela amxanags xelobiT:


Cemi azrebi
`RaRadiT gulTa dawvis Sesaxeb~.
ra unda iyos
poezia?
ioli saqme,
an masxroba.
es masxroba ki me mburZglavs
tanSi.

gonebis Tvali gadavavle federacias


da tkivilisgan minda Cxubi, minda Rmuili.
am miwa wyalze
oci aTasi poetia zurg moRunuli,
damjdar cxovrebiT
Camomxmarni,
rogorc CaliCi.
gadamSeulan.
da nidayveb
gamoxeulni
mainc dRe da Ram
swvaven
da
swvaven
Tavis `RaRa aiT~
udamnaSavo, sacodav gulebs.
daswera.
morCa.
ekiTxebiT _
_ daswvi Tu ara?
davwvi!
gulic da mTeli sxeuli,
magram mixvdeba gana jogi am poetebis,
rom guli
174 paolo iaSvili

iwvis
magram iwvis igi sircxviliT?
gasinjeT:
vinme aylayuda
(gana cotaa ruseTSi sityva).
rogorc
qinZisTavs sovel silidan
moaTrevs
raRac sisuleles,
ufro iolad
rom sWirdeba gaSaireba.
magram enaSi bevri aris gana miqarva,
ro moZvrebodes
TavaT yurSi
vercxlis zarebaT?!
monaxa sityva...
varcxnis, lokavs,
rom iqnes saxe `klasikuri~
da `poeturi!~
davarcxnes sityva...
da mainc
isev
wuwunoben:
av redaqtorebs uyvarT himbi.
ai ecadeT,
himbSi
SetenoT sxvagvari
romelime sityva,
magaliTad,
`ZuZuTi gamomzrdeli~.
sxedan
da rogorc SeeferebaT
ofliT avseben qaRaldis
furclebs...
da mxolod
viwroT,
is, rogorc muclis Wia,
gaiWimeba patara leqsi,
Targmanebi 175

sxva adgili
ki daiWires
mZimeebma
da wertilebma.
da gamovida
`Zvirfasi~ ena;
nakuw-nakuwad gadaqceuli.
amis damwerze daxarjulia
sul uimedoT
swavlis fulebi...
redaqciaSi
poetebis banda trialobs,
sawyal redaqtors
daemarTa
qronikuli naRvlis Caqceva.
hfantaven bandebs,
ajaxeben karebs,
daraji
bRavis: `wunklebo ras dagvesieT...~
poetebi ki _ angelozebi _
CumaT arian...
Tu redaqtori am dros erTi wuTi
Cafiqrda
ucbad aCeCebs mas poeti
leqss:
SarSanwindel
`maisis sios~.
awyobilia
wvrili petitiT
me metranpaJi
siciliT kvdeba,
am miqarvas rom hkravs,
da
leqsebiT
avsebs gazeTis sicalieres,
Semdeg ki Cxubobs
jamagiris momatebisTvis
asoT amwyobi.
176 paolo iaSvili

es ambavic gasagebia:
awyobs da Tanac igrixeba.
es xalxi marTla
sacodavia:
me erTi rCeva
maqvs mogonili,
(rCeva zafxulze gamodgeba gansakuTrebiT
roca kiTxulobs leqsebs
`nepi~ siamtkbilobiT)
aseTnairi poezia
ar mezizReba
srulebiT ara.
gazafxulze
Cem gulsac atkbobs melanqolia.
magram xelsaqme Zirs!
rogorc ostati leqsis xelobis
(amaSi eWvi nu geparebaT)
me Tqven gaswavliT
sasargeblo
da Zvirfas wamals:
(Cemi zomebiT
poetebs scvlian
darajebi redaqciisa).
wamali.
(sul Cems wesdebas
Svidi aqvs muxli)
1) unda aiRoT klasikosebi
SekumSoT kargaT
da dakepoT wvrili xorciviT.
2) mimoabnieT es masala
magram sacerze.
3) gadgiT saceri sufTa haerze
magram ecadeT rom buzebi ar daesios.
4) gaSrobis Semdeg
gadarCeva
gvWirdeba frTxilad.
5) gadarCeuli unda CavyaroT
sul Cveulebriv
Targmanebi 177

yavis safqvavSi.
6) Semdeg
safqvavis qveS
gavafinoT
buzis saWeri weboqaRaldi.
7) axla cxadia
Cveni mizani
daatrialeT safqvavis tari,
magram ecadeT ar Sejgufden
Tqveni riTmebi.
(guls `mihyves suli~,
vards dardi scvlides
sufTad lamazad,
da jvaredinaT)
rac gadarCeba
iqve mzaT aris:
amoiReT
wasakiTxavad,
sasimReroT,
sagalobelaT,
magram usaqmo melanqolias
Tu gvsurs
mgosnebi CamoaSoroT,
rom uSedegoT ar
gafuWdes bevri qaRaldi,
unda wavarTvaT
lunaCarskis
yvela mgosani
da gadulocoT
janmrTelobis komisariats.
178 paolo iaSvili

araCveulebrivi ambavi, romelic SeemTxva


vladimer maiakovskis agarakze zafxulSi
as ormoci mziT iwvis daisi,
ivliss zafxuli
gulmkerdSi moxvda...
sduRs da
iwvis mze unazesi _
es agarakze, zafxulSi moxda.
puSkino * calke gamoyofil
veSapis mTaze
sdgas gamarTuli
da im mTis ZirSi aris sofeli.
sCans
saxuraveb gadaxlarTuli.
soflis boloSi
mosCanda mRvime.
da im mRvimeSi mze Cadioda
yovelTvis
mZimeT...
da yovel diliT
qveynis sarwyavaT
amodioda
mze oqros svetaT,
ukve SemZulda
dasanaxavaT
da mabrazebda
mze metis metad.
da gul mosulma
erTxel garkveviT,
me movindome misi Zageba
da davuyvire:
`Camodi qveviT!
kmara eg Seni papanaqeba!~
mzes dauyvire:
`Sen muqTaxora!
Sen Rrublebs esvri oqros
*
puSkino _ sofeli iaroslavis rkinis gzis liandagTan (komentari
p. iaSvilis).
Targmanebi 179

nakadebs,
da me ki tyavi
gadamZvra orad,
zafxul-zamTarSi vxatav plakatebs!~
vimeorebdi me isev Rrials,
gauTamamdi
ar viufrose:
`hei, oqros-Subla,
usaqmod Trials
sjobs me mewvio
isev sufraze~.
ra Cavidine!
davRupe Tavi,
sad vnaxav
mcvelebs!
mze uamravi sxivebis xvaviT
CemTan modis
da mohyveba velebs.
me ukan viwev da vimalebi _
ar minda Cemi SiSi icodes.
ukve baRSia misi Tvalebi
is baRSi modis!..
da mziT aivso
kari,
fanjara,
kedeli, noxi,
is Semovarda oTaxSi Cqara
da gavigone misi xma
boxi:
`ukan davtove
cecxli da ali,
mTel qveyanas rom
SanTaT moedo.
Sen meZaxodi?..
sad aris Cai,
muraba minda _
Cqara _ poeto!~
Tvals cremli swvavs da
tvins sicxis Sxami.
180 paolo iaSvili

me samovari mas davanaxe


vTxove dajdoma.
daudgi skami,
eSmakma icis
risTvis damWirda
mzis gaxeleba
anda
Rriali.
morcxvaT davjeqi sufris napirTan
da Tan
mitanda
gulis friali.
magram micqerda
me
mze
naTelad
sxvanair sxiviT ipkureboda.
uxerxulobis gasafantvelad,
masTan daviwye me
saubari
da yovelive SiSi qreboda.
xan is uambe
xan es
SevCivle: rom suls miwuxebs
mixuTavs `rista~.
pasuxad miTxra:
`araferia,
ar Svenis kvnesa leqsebis ostats!
sTqva:
advilia gana naTeba;
mec xom vanaTeb mudam wvalebiT,
aba, sinje ra dagemarTeba:
mudam anaTo
yvela TvalebiT?!
ase daviwyeT
Cven saubari.
TandaTanobiT mze axmaurda:
roca movida
Targmanebi 181

Rame kupari * ,
mze sul molba
da
moSinaurda.
axla ki
beWze davkari xeli,
rom megobroba gaxdes naqebi:
pasuxaT ambobs mze mudam cxeli:
me da Sena
varT
amxanagebi!
am rux qveyanas
unda xareba, _
viqneT simReraT da alersebaT
me avduRdebi oqros RvarebaT,
Sen daiRvare
Zmao,
leqsebad.
CrdilTa kedeli
da Ramis cixe
Semoangria mzis iaraRma,
da gaanaTa qveyniereba
mzis
da leqsebis
oqros varayma.
iRleba Rame
uxeSad, zantad,
surs miZineba magram wvaldeba,
am dros
uecrad me sxivebs vfantav
da dila isev aJRrialdeba.
naTeba yvelgan,
naTeba marad,
sanam arsebobs qveynis napiri,
mxolod naTeba sxva
araferi,
es aris azri
Cemi da mzisa!

*
kupari _ bneli (komentari p. iaSvilis).
182 paolo iaSvili

marSi marcxniv
gaswordiT saerTo marSiT,
ybedebs enas dauser,
CumaT, oratoro!
Tqven gaqvT
sityva
amxanago mauzer.
kmara Zveli wesebiT Treva,
warsuli: _ adam da eva,
jaglag istorias SeemTxva marcxi,
marcxniv!
marcxniv!
marcxniv!

lurj xalaTianno!
frTebiT,
zRvebs gadaSordiT mardaT!
an da,
iqneb did xomaldebs portSi
mkerdi dauClungdaT? morCiT!
kmara,
britaneTis lomo,
braziT mayefaro, dacxri!
komunas ver mospob, omo!
marcxniv!
marcxniv!
marcxniv!

gaRma,
mTebis iqiT,
mosCanan mziuri baRebi.
SimSilis,
sikvdilis zRvis iqiT,
daartyiT uTvleli daRebi!
mogvadgen mosyidul razmebiT,
mduRare tyviebis farcxiT _
evropa yviris gabrazebiT,
Targmanebi 183

marcxniv!
marcxniv!
marcxniv!

arwivis Tvali ar Caqreba,


warsulTan kavSirs veridebiT,
da qveynis
kisers
emagreba
mZle proletarebis TiTebi!
mkerdiT win, amayaT, moSvebiT
zecas miafanteT droSebi,
marjvniv vin gabeda? marcxniv,
marcxniv!
marcxniv!
marcxniv!

saubari fininspeqtorTan
poeziis Sesaxeb
moqalaqe fininspeqtoro!
bodiSi TqvenTan.
gmadlobT...
nu swuxarT.
nu irjebiT
movicdi zeze.
zrdilobianad,
erT saqmeze
movsulvar kentad.
ras ityviT neta,
dids SromaSi,
poetis gzebze.
vis duqnebi aqvs,
vis mamuli,
gaSlili mwvaned.
184 paolo iaSvili

da imaT Soris
mec damedo
gadasaxadi.
eqvs TveSi Cemgan
Tqven moiTxovT
dRes xuTas maneTs
da ocda xuTsac,
radgan damrCa
raRac qaRaldi.
poetis Sroma,
yovel Sromis,
naTesavia.
aba SexedeT
ra davkarge,
raRa damrCeba.
Sromis dazgaze
gasavalic uamravia.
da masalaze
kidev meti
sxvac mexarjeba.
Tqven ra Tqma unda
kargad iciT
`riTmebis~ marcvla,
striqonis bolos,
vTqvaT davswereT
Cven sityva `mama~.
Semdeg striqonSi,
am sityvis nacvlad,
imave wyobiT
Cven unda CavdgaT
sxva raime
vTqvaT: `Cari-rama~.
Tqvenebur wesiT,
riTma _ igiv
Tamasuqia.
striqonis Semdeg daxsna! _
ai gankarguleba.
wvrilman sityvebSi,
misTvis Sroma,
arc msubuqia.
Targmanebi 185

Tu es maragi
salaroSi
ar geguleba.
striqonSi sityvas,
Casvam Sromis
gafacicebiT.
is ki ar Cadis,
Zalas atan,
da igic tydeba.
fininspeqtoro,
damijereT,
RmerTs geficebiT.
poetisaTvis
sityva Zvirobs
da Zviric jdeba.
Cvenebur wesiT,
riTma igiv _
kasria didi
avsili naRmiT...
striqoni ki
viwro milia
ifeTqebs mili,
da striqonic
zecisken midis.
qalaqic caSi,
taepebad
avardnilia.
iseT riTmebis
gamonaxva
iolad vin Tqva,
rom misi basri
isrisagan
ar iyo Svela?
iqneb xuTiod
ar naxuli
axali riTma
SemTxveviT SerCa
gadakargul
venesuelas.
186 paolo iaSvili

da ciebaSi,
cxelebaSi
Cavardi kaci.
aqeT avansi,
aqeT vali,
yvela gamwarebs
axla CaagdeT
angariSSi
mgzavrobis fasic.
poezia xom
mgzavrobaa
uxilav mxares.
poezia xom _
es igive Zebnaa radis
wliuri Sroma
da misxali,
mxolod nadavli,
erTad erT sityvis
moZebnaSi,
amaod gadis,
aTas tonebad dagrovili
sityvis madani
da am sityvebis
damdagveli
ali mkacria,
iqve nedl sityvas
moedeba
ferfli ulevi
am sityvebs
didis moZraobiT
autacia,
milion wlobiT
uamravi
kacTa gulebi.
bevri ekuTvnis
poetebis
sxvanair nawils.
marjve, mova da
gawafuli
jambazis mzgavsad,
Targmanebi 187

daxelovnebul
moZraobiT
striqons agaclis,
Tavis Tavs hparavs,
ufro xSirad,
mohparavs sxvasac.
rad unda senas
samkauli,
zecas rom erTvis?
misTvis rom riTma
styorcno,
bgera ze aitaco!
poetis sityva,
aRdgomaa namdvili SenTvis
da ukvdavebac
moqalaqev!
uwyebis kaco!
asi wlis Semdeg
da mianaTebs
maSin es dRe
fininspeqtorebs,
saswaulebiT,
elvarebiT _
da melnis suniT
bileTi
ukvdavebis gzebiT savali.
magram poetis
Zala gana
marto aq ari,
rom Tqvenis xsovniT
momavali,
man Searxia!
ara! dResac xom
poetis riTma
magari
sinaze,
xiSti,
mowodeba
da maTraxia.
188 paolo iaSvili

megobruli SarJi
SoTa rusTaveli, konstantine balmonti,
valerian gafrindaSvili, paolo iaSvili
mxatvari oskar Smerlingi
Targmanebi 189

konstantine balmont
balmontii3

viT espanels...
viT espanels brmasa trfobiT, RmerTis giJur siyvaruliT,
Tavis sisxliT marad mTvralsa, da sxvis sisxliT danTxeuliT,
me msurs, pirvels, qveyanaze mekuTvnodes miwa-wyali,
me msurs Cemi yvavilebi, SeRebilni rogorc lali!

me, Sobilsa xeobaSi, siero-nevadis qveviT,


sadac orbis xma Tu ismis, Sors rom dahfrens frTebis
rxeviT,
me msurs, rom me davinaxo pirvel-yofil tyeT uRrani
viT perus ca elavs cecxliT, msurs elavden yvelgan cani
oqro, muri da spilenZi, Zvirfasi qva aTasgvari,
damarcxebul mefeT guliT gadmomskdari sisxlis Rvari,
monarnare Sto marjnisa, rom uRimis sxivi wminda,
Cemgan naxuli sazRvrebi alis guliT minda, minda.

bedSi myofsa, sxva bedisTvis, msurs vixilo zRvis sazRvrebi,


cecxliT damwvar udabnoSi cisfer nislSi me gavqrebi,
rom arabul cxenis vnebiT, misi swrafviT da simaliT
yvelgan vdevno Cemi mtrebi, roca dila ifeTqs laRiT.
da vin icis, wlebis Semdeg, me rom davTvli Cem qonebas,
me TviT davwvav da gavfantav, rogorc Ramis moCvenebas,
magram bolos, sikvdilis win sxvas Sevxedav mTas Zliersa,
da mTis iqiT mzes vixilav, mzes, mzes vnaxav sisxlisfersa!

nela, nela!
nela, nela CamoxseniT Zvel kerpebsa tanTsacmeli!
metad didxans vloculobdiT! ar dakargoT sxivi Zveli.
didebulebs kvlav darCebaT siamaye da dideba,
vinc imReris ukvdav leqsebs, mgosnad iyo, mgosnad rCeba.
190 paolo iaSvili

keTilSobil gamarjvebuls tolada hyavs Tavis mteri,


imas dasjis da dasCagravs, visac ar swams araferi,
cxare omis mWeqar xmebSi iyav Cumi, da momTmeni,
maSin getyvi, mxolod maSin, rom mefe xar didi brZeni.

mzis Svilebo, daixsomeT sityva Zmisa wamavalis,


miyvars TqvenSi Tqveni dila, siTamame, fiqri alis,
magram wuTi mzis Casvlis da gacivebis mainc mova
da Tqvenc vardebs daemsgavseT, nu, nu, igrZnos sulma
glova.
gadifurCqneT, ayvavildiT siamayiT mravalferad,
dae Ronem damalulma gadmoxeTqos kvlav Zlierad!
da gaxsovdeT, rom sikvdili, viT sicocxle tkbili aris,
da gaxsovdeT, rom ucxoa sidiade civ samaris...

* * *

nu magoneb warsul drosa, damanebe Tavi!


me naTel dRes mirCevnia, SuaRame Savi.
mec miyvarda erT dros. viyav bednieri,
sad da rodis _ damaviwyda. gahqra yvelaferi.
vis davscildi? risTvis? rad wavida yvela?
TviT ar vici, azri mokvda. sulSi bnela, bnela.
wvima modis, avis risxviT, gared qSuis qari...
da sicilic miswyda, miswyda, aRar ari:
megobaro! raRad modi, didxans rom ar sCandi?
rad meZaxi da rad dgexar Cem win, rogorc landi?
aRar minda eg salami mware da gviani,
me sinaTles mirCevnia es bneli sakani!
gahqra sulSi fiqri, xmebi,
da TvalebSi vneba.
nu maRviZeb! Cumad,
Cumad! meZineba...
Targmanebi 191

msurs
msurs viyo laRi, Tavxedi marad,
mwife mtevnebiT Sevkra gvirgvini.
msurs mogaxio Sen tansacmeli
da TeTr sxeulze daviTro Jini.

msurs siTboeba mxurvale mkerdis,


msurs ori sunTqva me SevaerTo,
me da is erTad varT bednieri,
maS wadi, xalxo! maS wadi, RmerTo!

de iyos Semdeg sicive, bneli,


dRes guliT minda cis sxivi wminda.
me melis siyrme, me bedi melis,
msurs viqne laRi! me ase minda.

yofnis anderZi
me SevekiTxe Tavisufal qars:
ra vqna, rom viyo Wabuki marad.
pasuxi momca TamaSiT qarma:
`iyav viT kvamli haerovani,
gadiqec qarad!~

Zlier zRvas vkiTxe: raSi arsebobs


yofnis anderZi _ is didebuli?
pasuxi iyo xmieri zRvisa:
`rogorc me, ise SeuCereblad
gimRerdes guli~.

maRal mzes vkiTxe: rogor gadviqce


riJraJze ufro naTlier Zalad?
ar mipasuxa mzem araferi,
magram gulma ki es gaigona:
`gadiqec alad~.
192 paolo iaSvili

saqarTvelo
o, makoce: modi mkocne, mkocne male,
Seni kocna CemTvis aris netareba.
Sav TvalT cqera ari alis simxurvale,
eg raSis da arCvis vefxis sulis gzneba,
da asulo, xma grZneuli mowkriale,
yvelaferSi mosCans Zala da dideba.
roca hqminda is am qveynis brZanebeli,
da rom dadga yvela wamze turfa wami,
man moRuna klde viT susti, wvrili wkneli
da myinvari zeastyorcna cas Tamami,
zeviT Tovli, Zirs ki hyvavis yvavilnari.
Sen gsurs RmerTi? amoqroldi. is aq ari.
oRond qrolviT mTebis arwivs daedare,
xramis zeviT simaRlea moelvare.
odnav TeTrad ilandeba iq taZari.
iq grZneulobs kvlav yuranis sityva brZnuli
uSoresi da styorcnili caT rom ari.
roca velebs dastrialebs Tavze ruli,
saxe uCans aq mzis sxivsa momRimares
dgas myinvari. qveS naTelas _ tkbil mZinares
ugavs saxe saqarTvelos, wminda mxares,
romelmac sxvebs, Zirs _ baris xalxsa Seswira
Tavis mTebis sidiade amayuri,
rom cxovreba maTi didi, udabnuri
da keTili, iyos qveviT gadaSlili.
da es mTebi iyos xazi ganapira,
rom grexili TeTri caSi tans itandes,
da mis qveviT usaxuri gveli sCandes.
igrZnos yvelam: wminda gveli sul sxva ari
da sxva aris Savi gveli, mimparavi,
nu iqneba ZleviT savse jadoqari,
mwvel kocnaSi, bnel Ralatis damfaravi.
_ saqarTvelo! scocxlobs, scocxlobs, cocxalia.
mReris Tergi, da aragvic amas mReris.
me es mesmis, da mec mjera, marTalia.
da maS risTvis, viT balaxi binZur mtveris,
Targmanebi 193

visic gulSi scocxlobs mxolod grZnoba mteris,


hbedavs kidev mosvlas wminda qveyanaSi,
sadac xalxi scxovrobs mziur ocnebaSi.
vinc taZarSi Sedis, imas es axsovdes:
frTxilad roca silamaze Surs iTxovdes.
gaigoneT krulviT Tqmuli Cemi leqsi:
umaRlessa yuradReba umaRlesi.
Torem Tu dRes sZinavs myinvars asuls caSi,
Zlier xSirad icis xolme elva-mexiT
Tavis ukvdav napralebze man TamaSi.
da pirvelad aq raindebs wminda jvrisa
umReriaT, rom umiznod mexsa saSiSs
ar upyria TeTri qudi myinvarisa.

msurs gana?
Tan albatrosebi maxlaven zRvebisa,
talRaa mkvlevari gzisa,
mzeo! momaxvie siTbo sxivebisa,
mzis var me, mzisa!
cas sWris albatrosi, risxviT momzirali,
Zlieri da gambedavi,
mkveTri garegnobiT ari sakvirali
is Sesaxedavi.

misi frTa, gana frTa Zlieri xmalia,


niskarti basri, viT maxvili,
amgvari frinvelis mSobeli wyalia,
gsurs iyo mnaxveli?!
gsurs gana? gsurs gana daipyro qveyana?
zmaneba faruli hqeni
survili megobrobs lurj simaRlesTana
riJraJi Senia, Seni!..
194 paolo iaSvili

vis vwirav locvebs


vis vwirav locvebs?! qars gaciebuls.
vis vwirav locvebs?! gadaSlil zRvasa.
me Zma var qaris da niavqaris,
msurs veZmo zRvas me, gadaSlil zRvasa.

ra minda vnaxo? maRali mTebi.


ra minda vnaxo? udabno veli.
me Zma var qaris da vcxovrob marto,
da vdnebi ise, viT kvamli neli.

me kidev ra msurs? sikvdilis landi.


me kidev ra msurs? sikvdili Savi.
uvnebo sulsa, usaxlo sulsa,
me minda mxolod bneli saflavi.

farfata
farfata ruxi dacimcimebs sevdian kvnesiT,
zRvis yinul ufskrulsa evleba Tavze.

sidan mofrenila? risTvis, an misi sizmari


rad aris usazRvro wuxiliT savse?
usazRvro sivrcea, zeca usalmo dabnelda.

adidda talRa TeTri qafiT Semorkaluli,


qari CrdiloeTis tiris da farfatac qviTinebs,
farfata giJi, guldamwvari da daRaluli.
Targmanebi 195

nargizis yvavilebi
TiTqos gamoTlili mSvenieris qvidan,
yvavilebi krTian wminda wyalSi cqeriT
da maTive saxe ucqers maT siRrmidan,
xaroben udardoT im simSvenieriT.

yvavilebis tani odnavaT irxeva,


wyalSi maTi saxe mravalfrad ibneva,
yvavilebma dainaxa wyalSi Tavis Tavi _
icnes silamazis sxivi momxiblavi!

guli, mziur rkaliT garSemovlebuli,


cdilobs rom dahfaros oqros aRsareba
da samaradisoT TviT Seyvarebuli,
usaxelo fiqrSi iyinveba, qreba.

wminda ocnebisTvis yvavilia mkvdari,


trfobam mas sikvdilTan gadaswera jvari...
erTi wuTi... da sicocxle yvavilebis qreba,
icnes imaT silamazis tkbili netareba.

ori xma
namgalis gundi dahqris wminda firuzis caze,
_ firuzis caze ali anTebs mzes Camavalsa;
saRamos Jamsa rogor Svenis mindors sinaze,
_ sinaze mindors, myudro tbas da baRs vard-mravalsa.
saRamos Jami! winaTgrZnoba SuaRamisa.
_ SuaRamis cdaSi kvnesis guli ganawvalebi!
atirebs Tvalebs silamaze Cqari wamisa,
_ mihqris dro, mihqris da stirian mware Tvalebi.
196 paolo iaSvili

mimavali landebi
me ocnebiT vkrefdi erTad landebs, mTisken minaSurebs,
landebs mTisken minaSurebs, fer dakargul, bneli dRisas,
sixaruliT mivyvebodi mocaxcaxe safexurebs,
mocaxcaxe safexurebs didi koSkis simaRlisas.

da rac zeviT avdiodi, ufro cxadad irkveoda,


ufro cxadad irkveoda Semoxazva Sori gzisa,
da raRaca ucxo xmebi Cems garSemo ibneoda,
Cems garSemo ibneoda xmebi miwis, xmebi cisa.

da rac zeviT avdiodi, anaTebda metad sxivi,


anaTebda metad sxivi Sors amarTul mTis mwvervalebs,
da naTeba Soreuli viT sinaze RvTaebrivi,
viT sinaze RvTaebrivi mixarebda daRlil Tvalebs.

qveviT Rame midioda, qveviT iyo Rame bneli,


Rame bneli moefina miwas Zilis sizmriT garTuls.
CemTvis kidev anaTebda dRis mnaTobi sayvareli,
dRis mnaTobi sayvareli scildeboda mTas amarTuls.

mivxvdi rogor unda krefa landebs mTisken minaSurebs,


landebs mTisken minaSurebs, fer dakargul, bneli dRisas,
me sul zeviT mivyvebodi mocaxcaxe safexurebs,
mocaxcaxe safexurebs saocnebo simaRlisas.
Targmanebi 197

fantazia
viT cocxali qandakeba, mTvaris Suqze odnav krTeba
Cum xeebis mwvane wyeba, savse uxmo wmindis vnebiT,
grZneul tyesa wynarad sZinavs, tyeze mTvaris Suqi bzinavs,
ismens qari rogor gminavs, stkbeba farul mSvid ocnebiT.
Cumi xmiTa kvnesis qari, ismis naZvTa saubari,
lbil sawolze tkbili ari maTTvis Cumi mosveneba,
tyes ar axsovs araferi, TiTqos ar hyavs arsad mteri;
surs isminos rogor mReris bneli Ramis grZneuleba,
raRac xmebi da Sriali da vedreba Sesabrali,
Tan sevda da Tan simTvrale, TiTqos sxivi krTodes caSi,
TiTqos wynari wvima modis da xeebs elandebodes,
rasac xalxi verasodes ver Caswvdeba verc sizmarSi.
es maT Ramis saSiS sulebs, cecxliT TvalebanTebulebs,
surT bnel RamiT dawyevlilebs gadaqrolva tevris bzisa,
risTvis grZnoben Tavsa krulad? ra RrRnis maT guls
dafarulad?
rad ar ZaluZs maT gmirulad, rom imReron himni caSi?
ufro ismis kvnesa xmebis, xmebSi suli Sav wamebis.
da maradis miswrafebis sevda kruli, Tan darTuli,
TiTqos hklavs maT SfoTvis ali, undaT rwmena, surT
ufali,
TiTqos tanjva aqvT mravali, TiTqos sxvisTvis stkivaT
guli,
caze ki kvlav xarobs mTvare, arc sevda, arc simwuxare
ar aSfoTebs am mZinare, moSriale tyes, mSvenebas.
xeebs Cumi ZiliT sZinavs, axlos viRac stiris, gminavs.
da sizmrebSi sxivi bzinavs da aqsovebs tkbil ocnebas.
198 paolo iaSvili

ori frinveli

(ali samyarosi)

viyaviT TofiT mSobliur tbaze


da ori Citis aviRe kvali.
turfaa Citi gakruli caze,
turfaa kvnesiT Zirs momavali.
avi survilis monad gamxdarma,
lamazi Citi tyviiT gavgmire
da mohkla guli xmam saocarma
da kidev srola ver davapire.
magram sxva Citi, im Citis toli,
saocar jalaTs ar daerida,
gaapo frTebiT cis mwvane zoli,
hkioda mwared civ haeridan.
momgvara sevda frinvelis wylulma
da orjer msurda misi sikvdili,
da Citis gulma, kiviliT Tqmulma,
me SemiCera xeli awvdili.
da roca mkvdaris mezarem Cvilma
pasuxi tolis ver moismina,
qaris mSvenebam, samxreTis Svilma
gulidan sisxli gadmoidina.
ikivla erTi man saocari
da turfa, TeTri frTebi dakeca.
Tavisufali, naTeli, mkvdari,
mkvdari sayvarlis gverdiT daeca.
Targmanebi 199

Soreuli kvali
miyvars kvali Soreuli _ wyalze niCbiT daCneuli,
minda axlos davinaxo boroteba areuli,
magram TviT is boroteba ar msurs vigrZno arasodes.
msurs koconi Sors, Cems ukan, iwvodes da iferflodes.
Tu ocnebiT qalaqebi, me gadavswvi Cems saamoT.
dideba Zmas, mgosans, mefes _ vinc gadaswva romi Zveli!
Cven vwvavT, magram TviT Cven gvdagavs,
cecxli suliT sasurveli.

me ar vici sibrZne
me ar vici sibrZne sxvisi Sesaferi,
mxolod mimoqrolvas leqsebSi vimReri!
yovel wuTSi vxedav me ocneba mxares
mraval feradebiT savse moelvares.
nu damwyevliT brZenno! damanebeT Tavi,
me xom Rrubeli var caze mocuravi?
me xom Rrubeli var? xedavT CumaT vqrebi,
yovel meocnebes leqsiT veferebi!
200 paolo iaSvili

igor severianin
severianinii4

gazafxulis dRe
oqros sxivebs mouqargavs Tbili dila maisisa
qalaqs cecxli ukidia, ukidia cecxli mzisa.
me kvlav me var: kvlav Wabuki... rac rom iyo igi hqreba,
isev miyvars rogorc Zvelad, isev maTrobs netareba.

suls veli surs, mwvane veli aTas ferad moqarguli,


dRes ucnobsac msurs gauRo megobrulad Cemi guli!..
viS! am nebas gamefebuls, da sicocxlis irgvliv Zgeras,
viS! yvavilebs velad gaSlils, viS momxiblvel xmiT simReras.

male etli... mze kiskisa Cems sixaruls SeurTebs


gaval mindvraT, salams mivcem amwvanebul yanebs da mTebs...
siyvaruliT agznebuli vnebiT vucqer lamaz qalebs.
dRes mtersac ki gadavkocni, guli mtersac Seibralebs.

maS, balaxo, abibindi... gamoiRe xma, muxnaro,


ekalo, Senc gamoisxi yvavilebi sanetaro.
kurTxeul dRes suli xarobs, grZnoba trfobiT damTvralia.
damnaSave dRes ar aris, dRes suyvela marTalia.
Targmanebi 201

vladimer sosiur
sosiuraa5

deda
CaSavebuli mtris sisxli gaxma,
moxda droebiT xmalTa Cageba.
isev qalaqSi movedi axla,
komunis leqsis dasalageblad.
sadac vagonTa qaravanebi
Cauqroleben Raribul odas,
gamodis deda guldananebiT
da Tavis Svilis mosvlaze bodavs,
elis morCili mwvel mogonebiT...
Citebi xeven haeris farCas,
Cauqroleben saxls vagonebi
da vagonebSi Svili ki ar Cans.
Tvalebs cremlebis Rrubeli mosavs,
nu stiri, nu mTxov Camosvlas, deda!
Sens Svils, komunis anTebul mgosans
ver gaitacebs sofluri sevda.
roca samSoblo Tavis mxrebs gaSlis,
mTlad gamarjvebis sxivs gamomatans,
ganaxlebuli me moval saxlSi
da davkrav weraqvs carcebis madans.
iqneba ise, rogorc Sen gsurda.
axla ki Secdis wami rodia,
wiTel yvavilTa meseva urdo,
oqros sxivebi gulSi modian.
davSordi vaSlebs da tbebis sevdas,
lamaz gogoebs Sarebis naxirs...
mivyvebi axla meore dedas, _
revoluciis msoflio Zaxils.
202 paolo iaSvili

vagif
vagifii6

weroebi
SeaCereT odnav mainc frTebi caSi;
sityva maqvs da mitom gimzerT, weroebo,
romel mxridan mofrenilxarT agre dastad,
iqneb metyviT amis mizezs, weroebo!

Tqven baRdadis mxare gicqerT netar TvaliT,


elis, roca cas gaxazavT swori kvaliT,
mwyobrad modiT, frTebis Rero erTi cali
ar daeces qveviT qimze, weroebo!

movwydi satrfos, datvirTuli Sav wamebiT,


pepela var _ imas veZeb gawamebiT,
iqneb naxeT iq SavTvalas wamwamebi,
Tqveni gaSlil frTebis sigrZe, weroebo!

Semiyvarda Taflisferi TvalTa ali,


meSinia maT ar eces avi Tvali,
frTxilad, Torem Tu SegavlebT Tvals alali,
dagerRvevaT eg simtkice, weroebo!

Tqveni nazi sagalobliT datkba zena,


aRsdga suli, damibrunda isev lxena.
vagifis guls unda mudam TqvenTan frena _
caSi vercxlad mogizgize, weroebo!
Targmanebi 203

SenTan erTad
martod viyoT da metoqe arsad Candes,
rom SegveZlos saubari SenTan erTad.
xeli-xelSi... vicinoT da vibaasoT,
gavataroT dro netari _ SenTan erTad.

Rawvi Rawvsa CavakonoT erTi azriT,


Tvali Tvalsa rom ucqerdes did sinaziT,
msurs avenTo Seni mkerdis silamaziT.
SevsvaT tkbili Taflis Rvari _ SenTan erTad.

rom vxedavde Sens TvalebSi sixalises,


wamwamebi hgavdes Savi brolis isrebs,
mters gavgmirav _ Tu metoqe Semogviswrebs,
rom visunTqoT tkbili dari _ SenTan erTad.

vigrZno siTbo, sikekluce da siame,


SiSis nacvlad mamxnevebdes siTamame,
SenTan erTad damaTendes Tavze Rame,
grZeldebodes es zRapari SenTan erTad.

vagif! satrfos sapasuxoc gaigone:


am niRabis asaxdelad momec Rone,
SevsvaT Rvino _ movilxinoT Tavmomwoned,
rom yoveldRe viyo mTvrali _ SenTan erTad!
204 paolo iaSvili

Sarl bodler
bodlerii7

saRamos harmonia
ager dadga dro, roca rxeviT sakuTar Rerze
yvela foToli iorTqleba viT sakmeveli:
haerSi xmebi, nardioni gaurkveveli;
sevdis valsi da mibnedili triali serze!

yvela foToli iorTqleba viT sakmeveli,


TrTis Wianuri rogorc guli sul momizeze;
sevdis valsi da mibnedili triali serze:
ca mowyenili da Zvirfasi viT didi veli.

TrTis Wianuri, rogorc guli sul momizeze;


unazes gulsa ezareba ufskruli bneli;
ca mowyenili da Zvirfasi viT didi veli,
mze Cadis sisxlSi, da magrdeba is sisxli mzeze.

unazes gulsa ezareba ufskruli bneli,


naTel warsulsac gaitacebs triali serze!
mze Cadis sisxlSi da magrdeba is sisxli mzeze...
elavs barZimaT Senze fiqri ukanaskneli.
Targmanebi 205

artur remb
remboo8

mTvrali xomaldi
roca uvnebo mdinareebs gadavdiodi
aRar maTrevden, amas vgrZnobdi, mZime gidebi:
iRebden miznaT maT myvirala wiTelkanebi,
da titvel tanebs miakravden ferad svetebze.

me ar vzrunavdi araviTar ekipaJebze:


mimqonda qeri, flamandiis inglisis bamba,
roca gidebTan erTad gahqra didi xmauri,
mdinareebi me maZlevdnen mgzavrobis nebas.

cofian wyalTa av zrialSi, me im zamTarSi,


romelic iyo yru viT tvini patara bavSis _
mivqrodi!.. miwa, kunZulebi daSorebuli
aRara grZnobden aurzaurs gaCiraRdnebuls.

qarma daloca Cemi zRvaze gamofxizleba.


nafotze mCalte aTi Rame talRebze vxtodi,
romelTac hqviaT marad msxverplTa magorebelni
da ar mwydeboda guli kandlis sulel Tvalebze.

rogorc tkbilia mwife vaSlis wveni bavSvTaTvis,


ise matkbobda mwvane wyaliT tanis avseba.
man Camomrecxa sqeli, lurji Rvinis wveTebi,
Camomacala minarwyevi, saWe gastexa.

da imis Semdeg me CaveSvi zRvis poemaSi,


romelic aris ganieri da davarskluli,
romelic ylapavs mwvane laJvards, romelic xSirad
Cafiqrebulad iZireba mkrTali mcuravi.

saca uecrad cisferoba SeiRebeba...


qera dRis SuqSi gagiJeba da neli ritmi,
ufro magari alkoholze, lirebze farTo,
saca duRdeba siyvarulis mware amboxi.
206 paolo iaSvili

vici cis elva da qarcecxli, vici gragani,


afeTqebuli dila TiTqos gundi mtredebis,
saRamoebi... me minaxavs xandisxan isic,
rac adamians esizmroda TiTqos naxulad.

vnaxe gasvrili mze mistiur saSinelebiT,


iisfer sxivis xmel ConCxebiT rom anaTebda,
talRebs, rom hgavden aqtiorebs uZveles dramis,
romelnic farToT agorebden fardebis caxcaxs.

mwvane RamisTvis vocnebobdi, sxiosan TovliT


kocnebs velodi zRvis Tvalebs rom eSurebian.
me vocnebobdi sxva wvenebis aduRebaze
xmian fosforis yviTlad-cisfrad gaRviZebisTvis.

vakvirdebodi roca talRa moxeTqil kldeebs


miabRavlebda viT saZroxe isteriuli,
da ar vfiqrobdi rom mfrinavi fexi mariis
sadaves mosdevs dausvretel okeaneebs.

me vawydebodi _ Tqven es iciT? uRran floridebs,


afTrebis TvalTa ferebs vrevdi cisartyelebSi,
romelnic iyvnen aRvirebaT gadaWimulni
zRvebis kididan rux da mwvane feris jogebze.

vnaxe Waobis amaWreba, usazRvro tbori,


romlis laqaSSic lpeba mTeli lebiafani,
gaCumebis dros gadmovardna niaRvarebis,
da ufskrulebSi sivrcis avi gadaxeTqeba.

vercxlis mzeebi: myinvarebi, sadafis wyalni,


da gaxireba sazizRari srutis fskerebze,
sadac gvelebi daZiZgulni baRlinjoebiT
Savi surneliT maxinj xeebs exutebian.

me msurs vaCveno bavSebs zRvaTa movarayeba,


oqros Tevzebi, momRerali oqros Tevzebi...
me gamgzavrebas milocavden yviTel qafebi
ucxo qarebi mamzadebden me gasafrenad.
Targmanebi 207

xSirad tanjuli poliusebiT zRva daRaluli,


romlis qviTini atkbilebda Cems qanaobas,
yviTel layuCa Ramis vardebs me mTavazobda.
da me vrCebodi rogorc qali daCoqebuli.

roca xomaldTan grovdeboda bevri nagavi


da ganavali TeTrTvala da mkivan Citebis,
maSin Cems lartyebs etmasnoden Tavis mkvlelebi
da midioden samudamoT dasaZineblad.

da me xomaldi, saSinelad gza daburduli,


gadagdebuli ufrinvelo eTerSi qariT,
romlis gaberil ConCxs napirze ver gaaTreven
monitorebi da ganzeis menaosnebi.

Tavisufali, ayvanili iisfer nisliT


me gamrRveveli naTel zecis, rogorc kedelis,
romelsac daaqvs sawuwkari poetebisTvis,
sirsvili mzisa qafiani duJi laJvardis.

me eleqtronis sinaTlisgan gamoqceuli,


giJi ficari Semortymuli begemotebiT,
roca ivlisi ketis dartymiT cas aiZulebs,
rom Camoingres movarvare Tavis ZabrebiT.

romelsac TrTolviT moesmoda Sori Wixvini,


roca sqel malStrams amakebda gipopotami;
uZrav sivrceSi xetialas _ me mecodeba
evropa Tavis SeRobili navTsadgurebiT.

bevri minaxavs davarskluli arqipelagi,


maTi giJi ca gaxsnilia mocuravisTvis:
iqneb aq gZinavs, CaTreuli xar am bneleTSi,
momavlis Rone: milioni oqros Citebis.

bevri vitire WeSmaritad! suls mwuxri hpotnis,


yoveli mTvare sastikia, yvela mze mware!
basr siyvarulis jadosnobiT var gavsebuli,
o, dailewos Cemi anZa, CavZiro zRvaSi!
208 paolo iaSvili

me Tu evropis wyali minda: msurs mxolod fSani,


civi an Savi, romelSiac surnel saRamos,
patara bavSi, moxrili da kaeSniT savse,
saTamaSo navs gadauSvebs, rogorc pepelas.

zRvebo! daTenTils Tqvens wiaRSi, ara maqvs Rone,


rom SevaCero rbena bambiT savse gemebis,
droSebis, cecxlTa vigrZno Zala da mgzavrad davrCe
ros pontonebis saSineli mzera manaTebs.

SENSATION

lurj saRamoTi, zafxulobiT waval farulad.


sadac yanaa da balaxiT avsili veli;
fexebTan vigrZnob, rom balaxi mTlad dacvarula
da Sevcurdebi qarSi zvavi da TavSiSveli.

xmas ar gaviReb... ar vifiqreb... magram Zlieri


vnebiT mevseba siyvarulis ube da kalTa;
da mival, rogorc damSeuli bohemieli,
da bednieri bunebasTan, ise viT qalTan.
Targmanebi 209

emil verharn
verharnii9

mWedeli
Saris pirad soflis bolos,
magari da mxne mWedeli,
veberTela, moRuSuli,
mas Semdeg, rac braziT savse
rkinas ebrZvis Smagi uro,
is komlian did quraze
sWedavs, marTavs iaraRebs;
scems cxel madans Seupovars
munji, moxuci mWedeli,
didebuli moTminebiT.
da ician soflelebSi,
mis mezoblad rom cxovroben,
Semnaxveli mrisxanebis,
rad miiRo man es Sroma
da ra Zala aZlevs nebas
SeaCeros man kbilebiT dakivleba wyromiT savse!
isini ki, vinc cxovroben mindor-velad
damxarjvelni uSedegod Txovnis, sityvis,
xan mSfoTvare eWviani
SiSs malaven
da undobel yuradRebiT
ucqerian Tvalebs _ Tvalni ibireben maT siCumiT.
sWedavs, rekavs is mWedeli
dRiTidRe da wlidan wlamde,
krulvis mexi man Cahyara Tvis quraSi
da sibraze yru, maradi,
man, sardalma, uenom jarTa,
iq, ros mxurvale quraSi
gadisrola simware da yvela xmebi
did, momaval ajanyebis.
rom hqonodaT maT kriali elvis, rom maT
miscemodaT gamtanoba basr foladis.
210 paolo iaSvili

dgas is,
eWvis gadamdebi, uSiSari,
da ucbad anTebuli oqros cecxliT,
dganan alni _ zRva cocxali gvirgvinebis.
scems is uros gaqanebiT
udrekeli, janavsili,
scems is uros Tavisufals, moelvares,
uros, rom hqmnis liTonisgan
gamarjvebis iaraRebs,
gamarjvebis _ is rom xedavs welTa iqiT.
uamravi boroteba _ igi rom xedavs:
mSier glaxakebs _ saCuqrad sityva martoka,
brmebi, bejiTad uZRvebian win davrdomilebs,
yalb mociqulTa yvela sityva _ mSrali naRveli,
simxdale didi _ yvela azrSi dabadebuli.
da simarTlis win _ pirobebis dgeba kedeli,
xelebi monis, mowyalebas rom ar elian
arc qalaqebSi, arc iq, sadac sTvlemen mindvrebi.
soflebi _ TiTqos moTibulni sqeli uroTi,
jmux taZrebidan namglebad rom gadmofenilan,
da mTeli xalxi, SeCveuli did damcirebas,
muxlmodrekili sakuTari siRaribis win,
romelmac icis Senanebis amaoeba,
mpyrobeli rkinis, sisxliviT rom iwva wiTelad,
yofnis ufleba _ sakuTari Tavisufleba
yalb kanonebis bnel cixeSi gamoWedili;
sixarulis mze da sinaze mamakacuri,
Seginebuli zneobaTa cbier mcvelTagan
da mowamluli RvTaebrivi da wminda wyaro,
romelsac xarbad ewafeba kacis goneba,
da bolos, yvela ficisa an mxilebis Semdeg,
mainc igive dawyebidan ukunisamde.
mWedels ar sjera dapirebani.
igi gaCumda, xma Seikminda.
mas Cumad sjera, rom gaimarjvebs,
an daakvdeba Tavis iaraRs,
da siamaye _ gmir mamakacis _
Targmanebi 211

man Semosalta nebis kbilebiT,


mas SeuZlia gaangrios dabrkolebani,
erTi surviliT _ imis survils ara aqvs zRvari.
mas SeuZlia Seqmnas kanoni
saukuneTa da qveynebisTvis
da xedavs kidev, da usmens kidev,
rom iRvrebian cremliT gulebi,
auSfoTeblad
mkacri mWedeli
da sjera medgars, rom marad Suris
da ganwiruli usazRvro talRa,
dgeba sxva drosTvis,
dros azarmaci mooqrovili,
rom iaraRiT zecaSi unda velodeT, roca
gaCndeba wami dabindul da civ RameSi,
rom saWiroa Cakvdes Suri uTanxmoebis,
rodesac droSebs mTlad xevs qari dava cilobis,
usityvod unda dakvirveba, Tu rogor modis
wami RameSi nelinel da TandaTanobiT,
rom saswauli ar moxdeba arc aq, arc caSi,
magram usityvod gamarjveba xvedrad ergebaT,
(o, saSinelo Zala, romlis naTeli sxivi)
anTebulia bedisweris amay saxeze.
dadgeba wami da uecrad amovardeba
bneliT sisxlidan sul axali qveyniereba,
da sixaruli amotexavs, rogorc yvavili,
gaxdeba miznad sicocxlis da maRal ocnebis,
gamoicvleba yvelaferi, mze gaimarjvebs,
da naTlad xedavs sakuTari TvaliT mWedeli;
TiTqos movida dRe axali, axal sanaTliT,
romlis Tanxmoba miscems erebs mudmiv mSvidobas.
da cxovrebasac miecema axali saxe.
aRar iqneba xalxSi Suri, geslianoba,
miefareba samudamod mgluri cxovreba,
CamoeSveba siyvaruli, romlis mironi
moefineba mas, vinc bedma ar gaaxara.
212 paolo iaSvili

Seungrevs gverdebs gaberil da gatenil skivrebs,


(sadac umiznod inaxeba da sZinavs oqros)
dRe simarTlisa; sasaxleni da cixeebi,
da sardafebi da bankebi daingrevian,
da gaqrebian Senobebi ampartavnobis
da xalxic _ mxolod maqebarni sakuTrivisa _
daarigeben ZmaTa Soris cocxal saunjeT
da ganaTdeba cxovreba da yofa erebis
sityvebi (wignmac rom ar icis jer es sityvebi),
gamoarkveven da yvelafers miscemen axsnas,
rac axla aris bundovani, gaurkveveli.
erTi xvedri ki susts da Zliers daakavSirebs,
de idumalma Sinaarsma nivTierebis
iqneba mogvces Sinaarsi Cven RvTaebrivi.

dRiTidRe da wlidan wlamde


sWedavs, rekavs, sduRs mWedeli.
daSorebiT, siCumeSi,
wiTel quras daRunvia,
saukuneT siRrmes ucqers,
maTi azriT anTebuli,
munji, moxuci mWedeli
didebuli moTminebiT.
Targmanebi 213

bankiri
daferil skamSi zis erTavad SublSenakoxi
da wakuzuli gatacebiT swers magidaze,
romelzec mudam dafuSuli sCans wignTa qoxi,
xolo TiTon ki mimofrinavs msoflios caze.
mis win gaSlili bataveTi, kapStat _ kolombi,
indoeTisa okeane, xataelT zRude,
saiTac iltvis gemTa mwkrivi talRis gampobi,
qariSxlisagan daqsaqsuli da gza-kval mrude.
hxedavs sadgurebs, rom agebda udabnoebSi,
liandagT Zafebs, gatarebuls cxel naSeebze,
romelic midis Zvirfassa da oqros qveynebSi,
sadac usazRvro, farTe lurj cas hxelmwifoebs mze.
mis win navTisa Sadrevanni morCilad sCqefen,
sduRan gvirabni, simdidrisa misi mfaravni
da kantorebi, evropas rom Tavsa amcnoben,
Taviseburi zariani zariT mzaravni.
mis wina sdganan batonebi damarcxebulTa
misis gavleniT, visac ZaluZs xalxis sazRvrebi
Tund gaadidos, Tund Sekvecos, da Seqmnas ise,
rogorc inebebs misi neba da naazrebi.
sul Tvalwin udga is omebi, rac autexa
iman qalaqebs ubolod da uTofzarbaznod,
sadac cifrebis mkveTr kbilebiT daRrRna, datexa
sabediswero yvela kvanZi kacTa saavznod.
igi zis skamSi SublSekruli, fiqr-SenaWedi,
kalmiT damyreli TeTr qaRaldze cifrebis Savis,
romliTac Tavis survil-nebas daupyro bedi,
da misi risxva mTel msoflios Tavze dasCxavis.
hoi Sen, oqrov, igi rom gkrefs ucnob qveynebSi,
mudam ugonod moqeife, loT qalaqebSi,
myudro soflebSi, vin mosTvalos, rogor da visgan:
miwis siRrmeSi, mzeSi, caSi da yvelgan, yvelgan.
o, oqrov, oqrov, orTqlis mzgavso, frTiano marad,
sisxlis amRebo, daudgromo, mzav gasaparad!
214 paolo iaSvili

oqrov mbrwyinavo, qariSxalSi imedis gvarad,


bedis momcemo
kvlav Casamwarad;
oqrov, simdidrev miwis gulsa,
oqrov, natexo mzisa, imedis
da yovlad cnobil siyvarulisa.
Tu ra xatia, ar icis TviTon,
Tund asdiodes Tavs mTa oqroTa!
igi sul civ sul martod-marto,
rogorac nadavls mravalTa droTa,
Tavs dastrialebs, garSemo uvlis
sadRac arsebul liTonTa krebuls,
rogorc miwisgan saSvilisSvilod
misdami miZRvnils da mibarebuls.
brbo imas swyevlis da brbo isev mas hmorCildeba.
misi hSurT bedi. is civad sdgas, rogorc ocneba.
qveynierebis tanjva, cremli, gulTa cecxldeba
yvelas gulsa swvavs, xolo mis guls ki ara swvdeba.
igi imisTvis sikvdiliviT civi da yrua
da raa misTvis, romelime Tu moatyua?
motyuebuli ivlis! ivlis kargad Tu avad
da isev masTan kars SeaRebs gaubedavad.
TiTqo iyoso nakadi mTaSi,
mis Zlierebas Tan miaqvs zRvaSi
sarCo, simdidre brwyinvale saxiT
da TviT mciredi,
groSebis wveTi,
romelsac hkreben vai _ vaglaxiT.
ase, CanTqmuli-SublSekoxil mWmunvarebaSi,
Zlierebisa Sematebis mgrZnobi aSkarad,
Tavis cifrebze wakuzula da imaT TvlaSi
mefeebs, qveynebs Tavs dahyivis Sav bedis zarad.
Targmanebi 215

megobruli SarJi
tician tabiZe, paolo iaSvili
mxatvari sigizmund valiSevski
216 paolo iaSvili

oskar uaild
uaildii 10

salomea

axalgazrda sirieli
ra mSvenieria am saRamos mefis asuli salomea!

paJi herodeasi
Sexede mTvares. saocari saxe aqvs mTvares. igi hgavs qals,
saflavidan rom dgeba. gadacvlil qalsa hgavs mTvare, igi
TiTqos mkvdrebs daeZebs.

axalgazrda sirieli
metad saocari saxe aqvs mas. igi hgavs patara mefis asuls
yviTel saburvelSi, mefis asuls, romlis fexebi vercxlisa
arian. igi hgavs mefis asuls, romlis fexebi, TiTqos ori TeTri
mtredia, igi TiTqos cekvavs.

paJi herodeasi
igi mkvdari qaliviT ari, nelinel moZraobs.
(xmauroba sanadimo / salxino
salxino// oTaxidan).

I jariskaci
ra xmauria, ra mxecebi Rrialeben iq?

II jariskaci
iudelebi, ase arian mudam kamaToben Tavis sarwmunoebaze,
rjulze!

I jariskaci
raT kamaToben Tavis sarwmunoebaze.

II jariskaci
ar vici ase arian mudam. farisevlebi amtkiceben, magaliTad,
rom angelozebi arian /sufeven/, sadukevlebi ki amboben, rom
angelozebi ar arseboben.
Targmanebi 217

III jariskaci
Cemis fiqriT, sasaciloa kamaTi aseT sagnebze.

axalgazrda sirieli
ra mSvenieria mefis asuli salomea am saRamos!

paJi herodeasi
Sen mudam ucqeri mas. Sen mas gadametebiT ucqeri. ase adamians
ar unda ucqerde. SeiZleba moxdes ubedureba.

axalgazrda sirieli
is metad lamazia am saRamos.

I jariskaci
tetrarqs moRuSuli saxe aqvs.

II jariskaci
marTalia, mas moRuSuli saxe aqvs.

I jariskaci
is raRasac misCerebia.

II jariskaci
is viRasac misCerebia.

I jariskaci
vis misCerebia is.

II jariskaci
me ar vici.

axalgazrda sirieli
ra gafiTrebulia /fermixdili
fermixdiliaa / mefis asuli. aseTi gafiTrebuli
me is ar minaxavs. TiTqos anareklia TeTri vardisa vercxlis
sarkeSi.

paJi herodeasi
ar ginda misi cqera. Sen gadametebiT ucqeri mas.
218 paolo iaSvili

I jariskaci
herodeam aavso tetrarqis Tasi.

I kapadukieli
is aris dedofali herodea, ai is, margalitebiT moqargul Savs
samkaulSi, romelsac Tmebi Seferili aqvs cisferaT?

I jariskaci
diax, eg aris herodea tetrarqis coli.

II jariskaci
tetrarqs Zlier uyvars Rvino. mas aqvs sam gvari Rvino. erTi
samofrakiis kunZulidan, mewamuli, rogorc keisris mantia.

I kapadukieli
me arasodes ar minaxavs keisari.

II jariskaci
meore kiprosis kunZulidan, yviTeli rogorc oqro.

II kapadukieli
me Zlier miyvars oqro.

I jariskaci
mesame Rvino siciliiidan, is Rvino wiTelia rogorc sisxli.

I nubieli
Cemi qveynis RmerTebs Zlier uyvarT sisxli. weliwadSi orxel
maT vwiravT msxverplad qalwulebsa da Wabukebs.

II nubieli
ormocdaaT Wabuks da as qalwuls. magram albaT es ar kmara,
radgan RmerTebi Zlier mrisxaneT arian Cvenze.

I kapadukieli
Cvens qveyanaSi RmerTebi aRar arian, isini gaaZeves romaelebma.
zogis fiqriT RmerTebi mTebSi gaiqcnen, magram me ar mjera. me
sami Rame gavatare mTebSi da veZebdi maT yvelgan. me isini ver
vnaxe. dabolos saTiTaod vixmobdi maT saxelebiT, magram ar
gaCden.
Targmanebi 219

II kapadukieli
me vfiqrob RmerTebi daixocnen.

I jariskaci
iudelebi loculoben RmerTze, romlis danaxva ar SeiZleba.

I kapadukieli
me eg ar mesmis.

III jariskaci
erTi sityviT maT swamT is, risic naxva ar SeiZleba.

I kapadukieli
Cemis fiqriT eg friad sasaciloa.

xma ioqanaanisa
Cems Semdeg mova meore, Zlieri Cemze. me Rirsi ar var Sevxsna
Tasmma mis qalamanisa. odes is mova udabno gaixarebs da ayvavdeba
viT zambaxi. brmani ixilaven sinaTles, yruni ismenen, axlad
Sobilma xeliT dafaros veSapTa xvrelni da waiyvanos lomi
fafriTa.

II jariskaci
ubrZane mas gaCumdes, is yovelTvis ybedobs.

me-4 jariskaci
o ara, is wminda kacia.

me-5 jariskaci
da Zlier mSvidi.

I jariskaci
me mudam dRe masTan damaqvs sadili da is yovelTvis
Cemi madlieria.

I kapadukieli
vin aris is?

me-5 jariskaci
is winamorbedia /winaswarmetyveli
winaswarmetyveliaa /.
220 paolo iaSvili

II kapadukieli
ra hqvia mas?

I jariskaci
ioqanaan.

I kapadukieli
saidan aris?

I jariskaci
udabnodan, sadac is mkalebiT da gareuli TafliT ikvebeboda.
mas ecva qurqi aqlemis tyavisagan da welze ertya meSis qamari.
is iyo Zlier veluri garegnobiT. didi brbo misdevda mas.

me-4 jariskaci
mas mowafeebic ki hyvanda.

I kapadukieli
ras ambobs igi?

I jariskaci
Cven arasodes ar viciT. xandaxan is ambobs saSinelebas, magram
gageba misi ar SegviZlia.

II kapadukieli
SeiZleba misi naxva?

I jariskaci
ara tetrarqi nebas ar gvaZlevs.

axalgazrda sirieli
mefis asulma saxe maraoSi Camala! misi patara TeTri xelebi
moZraoben rogorc mtredebi samtredosaken rom mifrinaven,
isini TeTr peplebs hgvanan. isini sul TeTri peplebiviT arian.

paJi herodeasi
eg Sen Segexeba gana? raT ucqeri Sen mas? egre ar unda ucqiro
mas, SeiZleba moxdes ubedureba.
Targmanebi 221

kapadukieli
ra saocari sapyrobilea.

II jariskaci
es Zveli wyalsagubia.

I kapadukieli
Zveli wyalsagubi? metad avadi adgilia albaT.

II jariskaci
ara, tetrarqis Zma magaliTad, misi ufrosi Zma, pirveli qmari
dedofal herodeasi, Tormet weliwads iyo iq Caketili. magram
ar mokvda da bolos igi gasudres /gagude s /.
gagudes

kapadukieli
gasudres? mere vin gabeda?

II jariskaci
(uCvenebs jalaTs did zangs)
ai, man Saamanma.

I kapadukieli
ar SeeSinda!

II jariskaci
tetrarqma gaugzavna mas beWedi.

kapadukieli
rogori beWedi?

II jariskaci
beWedi sikvdilis. amitom /ase, ro
romm / ar eSinoda.

kapadukieli
mainc saSinelia mefis gasudra.

I jariskaci
ratom? mefeebs iseTive kiseri aqvs, rogorc sxva xalxs.
222 paolo iaSvili

I kapadukieli
me vfiqrob, rom es saSinelebaa.

axalgazrda sirieli
mefis asuli dgeba. igi Sordeba sufras, mas Zlier sevdiani saxe
aqvs. ha! is aqeT modis. is CvenTan modis, rogori fermixdilia. me
jer ar minaxavs, is aseTi gafiTrebuli /fermixdil
fermixdilii /.

paJi herodeasi
nu ucqer mas. me Sen gTxov nu ucqer mas.

axalgazrda sirieli
is aris mtrediviT, romelsac gza daebna. is aris nargiziviT,
romelsac qari atokebs, isa hgavs vercxlis yvavils.
(Semodis salomea).

salomea
me iq ar davrCebi. me ar SemiZlia iq darCena. sul me raT
micqers tetrarqi Tavis Txunelas TvalebiT mocaxcaxe wamwameb
qveSidan. saocaria, rom ase micqers qmari deda Cemisa. me ar vici
ras niSnavs es. Tumca ho, me vici.

axalgazrda sirieli
Sen miatove nadimi mefis asulo?

salomea
rogori grili haeria aq. mxolod aq SeiZleba sunTqva. iq
darbazSi ierusalimis iudevelni erTmaneTs glejen nawilebaT
Tavis sulelur adaTisaTvis, da barbarosni uTaoT Tvrebian da
Rvrian Rvinos iatakze da qvafenilebze. iqve berZnebi smirnodan
SeRebili TvalebiT, fer-umariliT Sesvrili loyebiT,
SexuWuWebuli rgoleba TmebiT, egviptelni, mdumare, cbierni
dariCinis feri frCxilebiT, yavisfer saburvelebSi da tlanqni,
mZime da ybedni romaelebi, yvelaze ukanaskneli /mdabi mdabioo/
xalxia da Tavi ki warCinebul batonebaT moaqvT.

axalgazrda sirieli
xom ar inebeb Camosvenebas mefis asulo?
Targmanebi 223

paJi herodeasi
ar ginda masTan laparaki? ar ginda cqera amisi? o! moxdeba
ubedureba.

salomea
ra kargia mTvarisaTvis cqera. isa hgavs patara fuls, is sul
patara vercxlis yvaviliviT ari civi da qalwuli, mTvare... o!
usaTuod, igi ubiwoa. is arasodes ar iyo SebRaluli. is ar
danebebia arasodes mamakacebs, ise rogorc sxva RmerTa qalebi.

xma ioqanaanisa
movida igi, meufe! movida Ze kacisa. kentavrni daimalnen mdinareebSi,
sirinozni gaSordnen mdinareebs da miimalnen daburul tyeSi.

salomea
es visi xma gaisma?

II jariskaci
winamorbedia mefis asulo.

salomea
oo! eg aris winamorbedi, romlisac tetrarqs eSinia?

III jariskaci
Cven magisi araferi viciT, mefis asulo.

I jariskaci
es winamorbedi ioqanaania.

axalgazrda sirieli
gvibrZaneb, rom mivarTvaT taxtrevani, mefis asulo?

salomea
marTalia, rom is laparakobs sazarel ambebs dedaCemze?

III jariskaci
Cven ar gvesmis arasodes, rasac is ambobs mefis asulo.
224 paolo iaSvili

salomea
ho, is laparakobs sazarel ambebs dedaCemze.

mona
mefis asulo, tetrarqi gixmobs nadims daubrundeT.

salomea
me iq ar davbrundebi.

axalgazrda sirieli
mapatie! mefis asulo, magram Sen Tu ar dabrundebi SeiZleba
moxdes ubedureba.

salomea
moxucia es winamorbedi?

axalgazrda sirieli
mefis asulo, sjobs dabruneba. momeci neba me gagacilo.

salomea
winamorbedi... moxucia?

II jariskaci
ara mefis asulo _ is srulebiT axalgazrdaa. es CvenTvis
ucnobia. zogi ambobs rom is ilia aris.

salomea
vin aris ilia?

II jariskaci
ZvelTa Zveli winamorbedi am qveynis, mefis asulo.

mona
ra pasuxi movaxseno tetrarqs mefis asulisagan?

xma ioqanaanisa
nu ixareb, palestinav, rame Tu gadatyda Solti misi vinc Sen
gcemda, gvelis Teslidan iSoba aspiti, da naSobi STanTqavs
frinvelTa.
Targmanebi 225

salomea
ra saocari xmaa. me visurvebdi masTan laparaks.

I jariskaci
es albad SeuZlebelia mefis asulo.

II jariskaci
tetrarqs ar surs, rom mas esaubron /elaparakon /.
elaparakon

III jariskaci
man aukrZala TviT RvdelmTavarsac masTan saubari.

salomea
me msurs laparaki masTan.

me-5 jariskaci
eg dauSvebelia mefis asulo.

salomea
me msurs.

axalgazrda sirieli
marTla, mefis asulo, sjobs daubrundeT nadims.

salomea
amoiyvaneT aq winamorbedi.

me-4 jariskaci
Cven ver gavbedavT mefis asulo.

salomea
(midis wyalsagubis napirTan da ucqeris siRrmeSi).
rogori sibnelea iq. albad saSinelebaa aseT bnel soroSi
cxovreba /yofn a /. saflavsa hgavs. (jariskacebs ) Tqven ver
yofna
gaigeT Cemi Tqma? amoiyvaneT is aq. me msurs misi naxva.

II jariskaci
mefis asulo, me Sen gevedrebi, nu gvibrZaneb magas.
226 paolo iaSvili

salomea
Tqven malodinebT.

I jariskaci
mefis asulo, Cveni sicocxle Seni sakuTrebaa, magram ver
avasrulebT, imas, rac Sen inebe.

III jariskaci
amasTanave ara Cven unda mogvmarToT.

salomea
(miaCerda axalgazrda siriels)
aa!

herodeas paJi
o! ra iqneba? me mjera rom moxdeba ubedureba.

salomea
(uaxlovdeba axalgazrda siriels)
narrabot, Sen mas Caiden CemTvis, xom marTalia? Sen aasruleb
Cems Txovnas? me yovelTvis viyavi Seni mwyalobeli. xom marTalia
Sen aasruleb Cems Txovnas. me mxolod Sexedva minda misi, im
saocar winamorbedis. o, bevrs amboben imis Sesaxeb. me ise xSirad
msmenia laparaki tetrarqis, imis Sesaxeb. me mgonia rom, mas,
tetrarqs, eSinia winamorbedis. me mjera, rom SiSi aqvs misi. Sen
ki, narrabot, Senc geSinia misi?

axalgazrda sirieli
me ar meSinia, mefis asulo, me aravis ar meSinia. magram tetrarqma
sastikad akrZala vinmem axados wyalsagubi.

salomea
Sen amas CemTvis Caiden, narrabot, da xval, rodesac taxtrevanSi
Casvenebuli, me gauswordebi kerpebis movaWreTa darabebs, xelidan
gamovardeba SenTvis patara yvavili, patara mwvane yvavili.

axalgazrda sirieli
mefis asulo, me ar SemiZlia. me ar SemiZlia.
Targmanebi 227

salomea
(RimiliT).
Sen amas CemTvis Caiden, narrabot, Sen TviT ar ici, rom
aasruleb Cems survils da xval, rodesac Cemi taxtrevani
gauswordeba xidze imaT, vinc vaWrobs kerpebiT, me Semogxedav
Sen pirsaburidan. me Semogxedav, narrabot, da SeiZleba gagiRimo.
Semomxede narrabot, micqire me. Sen kargad ici, rom amisruleb,
rasac me gTxov. Sen es namdvilad ici, xom marTalia? me es vici
danamdvilebiT.

axalgazrda sirieli
(aniSnebs mesame jariskacs).
amoiyvaneT winamorbedi... mefis asuls salomeas surs misi naxva.

salomea
aa!

paJi herodeasi
o! ra saSineli saxe aqvs mTvares. TiTqos xelia micvalebulis,
romelsac surs sudaraSi damalva.

axalgazrda sirieli
Zalian saocari saxe aqvs mas. is TiTqos patara mefis asulia
qarvis TvalebiT. Rrublis leCaqidan is iRimeba, rogorc patara
mefis asuli.
(winamorbedi amodis wyalsagubidan. salomea uyurebs
mas da ukan ixevs).

xma ioqanaanisa
sad aris is, romlis sibilwis fiala kidemde avsebulia? sad
aris igi, romelic erTxel vercxlis samoselSi, mokvdeba Tavis
xalxis winaSe? auwyeT, rom movides aq, raTa usminos mas, romelic
RaRadebda udabnoSi da sasaxlesa Sina.

salomea
visze laparakobs?

axalgazrda sirieli
eg ucnobia, mefis asulo.
228 paolo iaSvili

xma ioqanaanisa
sad aris igi, romelmac ixila kedelze feradebiT Sesrulebuli
saxe qaldevelebis, waritaca TvalTa simruSem, da qaldeaSi
afrina elCebi.

salomea
is laparakobs deda Cemis Sesaxeb /dedaCemz
dedaCemzee /.

axalgazrda sirieli
o, ara mefis asulo.

salomea
diax, is laparakobs deda Cemze.

ioqanaani
sad aris igi, romelic danebda mxedarT mTavars asurel xalxis,
romelTa welni Sekruli aqvT TasmebiT /sartyelebi
sartyelebiT T / da
Tavni Seburvili ragind rafer gvirgvinebiT. sad aris igi,
romelic danebda egviptes axovan WabukT, Semosilebs tiloTi
da giacintebiT, oqros da vercxlis muzaradebs rom atareben.
aRdges igi simruSis sarecelidan, sarecelidan sisxlSerevisa da
moisminos sityva misi, vinc ganumzadebs uflis gzas, aRdges da
moinanios Tavis codvani. Tumca igi ar moinaniebs da SerCeba
Tavis simruSes, mainc mecxados /movide
movidess /, radgan meufes mkacri
Solti gamzadebuli aqvs.

salomea
is saSinelia, is saSinelia.

axalgazrda sirieli
me Sen gTxov, nu darCebi aq, mefis asulo.

salomea
yvelaze saSineli misi Tvalebia. TiTqos Savi xvrelebia
CiraRdnebiT amomwvari tirosis noxebze. TiTqos Savi mRvimeebia,
sadac budoben drakonebi /veSapeb
veSapebii /, sadac egviptes Savi
drakonebi naxuloben Tavsafars. TiTqos landuri tbebiT aR-
SfoTebulni Tqvenis fiqriT is kidev ilaparakebs?
Targmanebi 229

axalgazrda sirieli
nu darCebi aq, mefis asulo, me Sen gTxov aq nu darCebi.

salomea
rogori gamxdaria, isa hgavs wvril nakvTs spilos Zvlisagan.
TiTqos vercxlis nakvTia. me mjera rom is ubiwoa, rogorc
mTvare. isa hgavs mTvaris sxivs, mTvaris vercxlis sxivs. misi
sxeuli, albaT Zalian civia, spilos ZvaliviT. me minda is vnaxo
axlos.

axalgazrda sirieli
ara, ara mefis asulo.

salomea
me unda Sevxedo mas axlos.

axalgazrda sirieli
mefis asulo! mefis asulo!

ioqanaan
vin aris es diaci me rom micqeris. me ar minda man micqiros. raT
micqers me Tavis oqros TvalebiT, oqros wamwamebis qveSidan? me
ar vici vin aris es. ar minda vicode vin aris. wavides. me ar
msurs masTan saubari.

salomea
me var salomea, asuli herodeasi, dedofali uriastanisa.

ioqanaan
Sors! asulo babilonisa. ar moekaro rCeuls uflisagan. Senma
dedam aavso mina RviniT Tavis borotebisa, da kivili misi
codvebisa adis uflis smenamdi.

salomea
sTqvi kidev ioqanaan! Seni xma maTrobs me.

ioqanaan
ar momekaro, asulo sodomisa, sjobs saburvelSi damalo saxe,
dainacre Tavi, miaSure udabnos ZebnaT Ze kacisa.
230 paolo iaSvili

salomea
vin aris igi Ze kacisa? aseTive lamazia, rogorc Sen ioqanaan?

ioqanaan
Sors, Sors me mesmis sasaxleSi frTebis rxeva sikvdilis angelozisa.

axalgazrda sirieli
mefis asulo, me gevedrebi Sen, dabrundi!

ioqanaan
angelozo uflisa, risTvis xar aq Senis maxviliT. rasa daeZeb am
uwmindur sasaxleSi? ar mosula jer dRe misi, vinc mokvdeba
vercxlis samoselSi.

salomea
ioqanaan!

ioqanaan
vin laparakobs?

salomea
ioqanaan! me Seviyvare Seni tani, Seni tani TeTria rogorc
zambaxi, jer mouTibav velisa. Seni tani TeTria rogorc Tovli,
mTebs rom dafenia, viT Tovli rom afenia uriastanis mTebs, da
xevSi eSveba vardebi arabistanis dedoflis baRSi, surnelovan
baRSi arabistanis dedoflisa, arc terfi ganTiadis Suqisa,
romelic foTlebze srialebs, arc niali mTvaris, roca is
asvenia zRvis wiaRSi. ara araferia qveynad uTeTresi Seni
tanisa. momeci neba Sevexo Sens tans.

ioqanaan
Sors Cemgan asulo babilonisa! dedakaciT / dedakacisga n/
dedakacisgan
Semovida boroteba qveynad. nu metyvi me. ara msurs Seni
mosmena. me mxolod mesmis sityvebi ufali RmerTisa.

salomea
Seni tani sazizRaria. is keTrovanis taniviT ari /is aris
rogorc tani keTrovanis
keTrovanisaa /. is TiTqos SeTiTxnili kedelia,
Targmanebi 231

romelzedac unasebs kvali dauCeniaT, TiTqos SeTeTrili kedelia,


sadac budoben morielebi. is TiTqos SeTeTrili akldamaa,
sibilwiT /simurtaleT
simurtaleTi i / savse /is / saZagelia, saZageli Seni
tani, Seni Tmebi Seviyvare me _ ioqanaan. Seni Tmebi hgvanan
yurZnis mtevnebs, mtevnebs Savi yurZnisas, rom amZimeben edomis
venaxebs edomitebis mxareSi. Seni Tmebi _ viT naZvebi libaniisa,
rogorc maRali naZvebi libaniisa, romelnic uTmoben Tavis
Ceroebs lomebs da yaCaRebs, dRisiT rom undaT Tav Sesafari.
grZeli Savi Rameebi, Rameebi roca mTvare ar Cndeba roca
varskvlavebs eSiniaT, ar arian ise Savi /rogorc Seni Tmeb i/
Tmebi
. siCume tyeebSi dabudebuli ar aris ise Savi. araferia qveynad
uSavesi Seni Tmebisa. momeci neba Sevexo Sens Tmebs.

ioqanaan
Sors Cemgan asulo sodomisa. ar Semexo me. ar SeiZleba Segineba
/SebRalv
SebRalvaa / uflisa taZrisa.

salomea
saZagelia Seni Tmebi. isini arian dafaruli mtveriT da talaxiT.
TiTqos eklebis gvirgvini romliTac Seni Subli Semoses, rogorc
kvanZi Savi gvelebis, rom exvevian Sens kisers. me Seni piri
Seviyvare, ioqanaan. is aris rogorc wiTeli artaxi spilos
Zvlis koSkze, rogorc broweuli, gadaserili spilos Zvlis
daniT. vardebze ufro wiTeli broweulis yvavilebi, tirosis
baRebSi rom iSlebian, ar arian ise wiTeli, rogorc Seni
tuCebi. saomar naRarebis wiTeli yvirili, mefeebis mobrZanebas
rom axarebs da SiSs unergavs mtrebs, ar ari ise wiTeli. Seni
piri ufro wiTelia, vidre fexebi misi, vinc swuravs yurZens
sawnaxelSi, ufro wiTelia, vidre fexebi mtredebis, romelnic
scxovroben taZrebSi da Rvdlebisagan ikvebebian. ufro wiTelia
vidre fexebi misi, vinc brundeba tyidan, saca man lomi mohkla
da naxa mooqrovili vefxvebi. Seni piri _ rogorc toti
marjnisa, mebadurebma rom ipoves zRvis sibneleSi da inaxaven
mefeebisaTvis TiTqos singuri moabiis maRaroebSi, rom naxuloben
moabielni da Semdeg maT mefeebi mostaceben. is aris rogorc
singuriT SeRebili, morTuli marjanis rqebiT Svildi sparseTis
mefisa. araferia qveynad uwiTlesi Seni pirisa... momeci neba
vakoco Sens pirs.
232 paolo iaSvili

ioqanaan
arasodes! asulo babilonisa! asulo sodomisa, arasodes.

salomea
me vakoceb Sens pirs ioqanaan. me vakoceb Sens pirs.

axalgazrda sirieli
mefis asulo, mefis asulo, Sen viT yvavili martis xis, mtredo
mtredTa Soris, nu ucqer am kacs, nu ucqer mas. nu etyvi
/eubneb
eubnebii / maggvar sityvebs. me amas ver avitan. mefis asulo,
mefis asulo, nu eubnebi mas maggvar sityvebs.

salomea
me vakoceb Sens pirs ioqanaan.

axalgazrda sirieli
aa!
(igi Tavs moiklavs da daecema salomeasa da ioqanaanis
Sua).

paJi herodeasi
axalgazrda sirielma Tavi moikla! axalgazrda meTaurma Tavi
moikla. man, vinc iyo Cemi megobari, Tavi moikla. me mas vaCuqe
surnelebis patara kolofi da sayureebi vercxlisagan, axla ki
man Tavi moikla. ax! gana man ar iwinaswarmetyvela /igrZn
igrZnoo/
rom moxdeba ubedureba. es mec vigrZeni da igi asrulda. me
vicodi rom mTvare daeZebda mkvdars, magram ar vicodi, rom
amas daeZebda. ax! raT ar daumale me igi mTvares.

I jariskaci
mefis asulo, am wuTSi axalgazrda meTaurma Tavi moikla.

salomea
momeci neba vakoco Sens pirs ioqanaan.

II jariskaci
mefis asulo, axalgazrda sirielma Tavi moikla. Sen wyeuli xar
salomea. Sen xar wyeuli.
(eSveba wyalsadenSi).
Targmanebi 233

salomea
me vakoceb Sens pirs, ioqanaan, me vakoceb Sens pirs.

I jariskaci
saWiroa cxedris sxvagan gadayvana.

II jariskaci
tetrarqs ar uyvars danaxva cxedrebis.

me-4 jariskaci
garda im cxedrebisa, romelnic TviTon gagmira.

paJi herodeasi
is iyo Cemi Zma, is iyo Zmaze uaxloesi. me mas vaCuqe surnelebis
patara kolofi da beWedi, romelsac is mudam xelze atarebda.
saRamoobiT Cven davdiodiT mdinaris napiras, nuSis xeebs qveS da
is miambobda Tavis samSobloze. is laparakobda yovelives metad
CumaT. misi xma hgavda salamuris xmas /salamurze moTamaSe s /.
moTamaSes
amasTanave mas Zlier uyvarda mdinaris CaCereba. amisTvis mas Cemi
sayveduri esmoda /amisaTvis mas me usayvedurebd
usayvedurebdi i /.

III jariskaci
Sen marTali xar, saWiroa cxedris gatana.

I jariskaci
ar varga rom is tetrarqma naxos.

me-5 jariskaci
tetrarqi aq ar mova.

II jariskaci
is arasodes ar gamodis ambionze.

me-4 jariskaci
imas nametnavaT eSinia winamorbedis.
(Semodis herode, herodea da mTeli amala).

herode
sad aris salomea? sadaa /ari
ariss / mefis asuli? rad ar daubrunda
igi nadims, rogorc me vTxove mas. aa! ai isic.
234 paolo iaSvili

herodea
ar ginda misi cqera, Sen mudam ucqeri mas.

herode
ra saocaria mTvare am saRamos, xom marTalia, rom mTvare
saocaria. TiTqos filenjiani qalia, filenjiani qali, romelic
yvelgan sayvarlebs daeZebs. Tanac is titvelia, is mTlad
titvelia. Rrublebi scdiloben imis damalvas, magram is ar
nebdeba. is Cndeba srulebiT titveli caze. RrubelTa Soris is
dabarbacebs, rogorc mTvrali dedakaci. me mjera, rom is
sayvarlebs daeZebs. xom marTalia, rom dabarbacebs mTvrali
dedakaciviT. igi hgavs filenjian qals, xom marTalia.

herodea
ara mTvare iseTivea rogorc yvelaferi aq. wavideT saxlSi, Sen
aq zedmeti xar.

herode
me davicdi. manassia, gaageT mand noxebi. moitaneT xonCebi spilos
Zvlisa, da xonCebi amartisa. saucxovo haeria aq. me kidev
Sevsvam stumrebTan Rvinos. keisris elCebs me unda vce didi
pativi.

herodea
ara imaTTvis rCebi Sen aq.

herode
diax! haeri saucxovoa. wavideT herodea, Cveni stumrebi Cven
mogvelian. ax! fexi amicurda sisxlSi. es friad cudi niSania.
raT ari aq sisxli? da es cxedari, raT ari aq cxedari? iqneb
Tqven fiqrobT, rom me egviptes mefe var, romelic nadims ise ar
gadaixdis Tu Tavis stumrebs cxedari ar aCvena? dabolos vin
aris es? me ar minda ucqiro mas.

I jariskaci
es Cveni meTauria, meufeo, axalgazrda sirieli, romelic sul
sami kviris winaT Sen gaxade meTauraT.
Targmanebi 235

herode
me ar gamicia brZaneba misi mokvlisa.

II jariskaci
man TviT moikla Tavi, meufeo.

herode
raTa? me is gavxade meTaurad.

II jariskaci
Cven ar viciT, meufeo, magram man TviT moikla Tavi.

herode
me es ucnaurad meCveneba. me megona, rom mxolod romis filosofosni
iklaven Tavs. xom marTalia tigelin, rom romis filosofosni
iklaven Tavs?

tigelin
zogni iklaven Tavs, meufeo! isini stoikelebi arian. isini metad
uxeSi xalxia. Tanac sasacilo xalxia. me isini metad sasacilod
meCvenebian.

herode
mec. sasaciloa Tavis mokvla.

tigelin
maT romSi Zlier dascinian. imperatorma maTze satira gamosTqva,
mas yvelgan imeoreben.

herode
a! man satira gamosTqva maTze! keisari saocaria, mas yvelaferi
exerxeba. sakvirvelia, rom man Tavi moikla, axalgazrda sirielma.
me mecodeba is, diax me is metad mecodeba. imitom rom is
lamazi iyo, is Zalian lamazic iyo, mas hqonda iseTi mibnedili
Tvalebi. me vigoneb, me maxsovs rogori TvalebiT ucqeroda is
salomeas. marTalia, me meniSna, rom is gadametebiT ucqeroda
mas.
236 paolo iaSvili

herodea
arian sxvebic, romelnic gadametebiT ucqerian mas.

herode
imisi mama mefe iyo. me gavaZeve is Tavis samefodan. misi deda ki,
dedofali, Sen gaixade mxevlaT, herodea. amrigaT is iyo aq
rogorc stumari, amitom me is meTaurad gavxade. me vwuxvar,
rom is mokvda... mikvirs ratom dastoveT Tqven aq cxedari? unda
gaitanoT aqedan. me ar minda misi danaxva... waiReT. (cxedari
miaqvT) aq civa, qari qris. xom marTalia, rom qari qris?

herodea
ara, aq qari ar aris.

herode
aq qris qari da me mesmis haerSi raRac mzgavsi frTebis rxeva,
uzarmazar frTebis rxeva. Sen ki ar gesmis?

herodea
me araferi ar mesmis.

herode
me aRar mesmis, magram mesmoda. es albaT qari iyo. exla Cadga,
magram ara, me isev mesmis xma. Sen ki ar gesmis? es usaTuod
foTlebis rxevas hgavs.

herodea
me vambob, araferia. Sen avada xar, davbrundeT saxlSi.

herode
me avad ar var. es Seni qalia avad. sneuli feri aqvs Sens qals.
me arasodes minaxavs igi ase gafiTrebuli.

herodea
me xom giTxari, nu ucqeri mas.

herode
daasxiT Rvino, icekveT. salomea momiaxlovdi, da Sesvi CemTan
cota Rvino. me aq sakvirveli Rvino maqvs. is TviT keisarma
Targmanebi 237

gamomigzavna. Caasvele Seni patara wiTeli tuCebi TasSi, da


mere me gamovcli mas.

salomea
me ar minda Rvino tetrarqo.

herode
Sen gesmis, rogor mipasuxebs me Seni qali?

herodea
me vfiqrob, rom igi savsebiT marTalia. ratom ucqeri Sen mas
mudam?

herode
moitaneT nayofni, salomea momiaxlovdi, da vixiloT erTad
nayofni. me Zalian miyvars kvali Seni patara kbilebisa nayofze.
mokbiCe patara naWeri am nayofisa, da mere rac darCeba me
vigemeb mas.

salomea
me ar minda nayofi tetrarqo.

herode
(herodeas)
ai, rogor aRzarde Sen, Seni qali.

herodea
me da Cemi qali mefis modgmis varT. Seni winapari aqlemebs
mwyemsavda Tanac is /qurd
qurdii / mekobre iyo.

herode
Sen styui /scruo
scruobb /.

herodea
Sen TviT ici, rom es marTalia.

herode
salomea, momiaxlovdi, Camoisvene Cems mkerdiT. me Sen dagiTmob
Seni mSoblis taxts.
238 paolo iaSvili

salomea
me daRaluli ara var, tetrarqo.

herodea
xom xedav rogor geqceva.

herode
momitaneT... ra mindoda? me ar vici... ax! ax! momagonda.

xma ioqanaanisa
dadga Jami is rac me gauwyeT, aRsrulda, ityvis RmerTi ufali.
dadga dRe, romlisTvisac me gixmobdiT.

herodea
ubrZane gaCumdes. ar msurs mesmodes misi xma. es kaci mudam Cemi
maginebelia.

herode
mas Senze araferi cudi uTqvams. Tanac is didi winamorbedia.

herodea
me ar mjera winamorbedis. romel kacs SeuZlia sTqvas rac
moxdeba? is aravin icis. amasTanave, is me yovelTvis maZagebs.
magram me mgonia, rom Sen misi geSinia. diax, me vici, rom Sen
geSinia misi.

herode
me misi ar meSinia, me aravisi ar meSinia.

herodea
ara, Sen misi geSinia, Sen Tu ar geSinia ratom ar ginda gasce igi
iudevelebs, romelnic ukve eqvsi Tvea rac gevedrebian.

iudeveli
meufe, marTlac ajobebda, rom igi Cven gagvce.

herode
kmara amaze. Tqven ukve miiReT Cemi pasuxi. me ar minda misi
gacema TqvenTvis. is wminda adamiania. im adamianma RmerTi ixila.
Targmanebi 239

iudeveli
eg SeuZlebelia, aravis ar uxilavs RmerTi ilia winamorbedis
Semdeg. man ukanasknelma ixila RmerTi. Cven droSi RmerTi ar
Cndeba. is imaleba, da ratom arian qveynad udidesi gansac-
delebi.

meore iudeveli
dabolos, kidev saeWvoa, marTla naxa Tu ara RmerTi ilia
winamorbedma. umarTlesia, rom man RmerTis aCrdili naxa.

mesame iudeveli
RmerTi arasodes ar imaleba. is gvevlineba yvelgan da
yvelaferSi. RmerTi iseve urevia borotebaSi, rogorc keTilSi.

meoTxe iudeveli
ar aris saWiro aseTi laparaki. es azri metad saxifaToa. es
azri aleqsandrielTa skolebSi daibada, sadac aswavlian berZenTa
filosofias, berZnebi ki warmarTebi arian.

mexuTe iudeveli
SeuZlebelia codna, rogor aRasrulebs RmerTi, radgan kvali
misi uxilavia. SeiZleba is rac Cven borotebaT gveCveneba
keTilia, da is rac Cven gveCveneba keTilaT borotia. arafris
codna ar SeiZleba, unda iyo mxolod yvelafris morCili.
RmerTi metad Zlieria, is gmiravs erTdroulad rogorc sustebs,
ise Zlierebs. is aravis ibralebs.

pirveli iudeveli
eg marTalia. RmerTi saSinelia. is awiladebs sustebs da Zlierebs,
rogorc rodinSi awiladeben marcvals, magram me ar mjera, rom
am kacs RmerTi exilos. aravis ar uxilavs RmerTi, ilia
winamorbedis Semdeg.

herodea
ubrZane, rom gaCumden. Tavi momabezres.

herode
me gavigone, TiTqos amboben, rom sworeT ioqanaania Tqveni ilia
winamorbedi.
240 paolo iaSvili

iudeveli
eg SeuZlebelia. ilia winamorbedis Semdeg ganvlo samas weliwadze
metma.

herode
marTalia, magram zogni amtkiceben, rom es winamorbedi ilia
aris.

nazareveli
me mjera, rom es ilia winaswarmetyvelia.

yvela iudeveli
ara, ara, is ar aris ilia winaswarmetyveli.

xma ioqanaanisa
dadga dRe, dRe uflisa, da mesmis mTaze svla misi, romeli
iqneba macxovari soflisa.

herode
ras niSnavs es? macxovari soflisa.

tigelin
es erTi xarisxia keisrisa!

herode
magram, keisari ar mova iudeaSi. me guSin miviRe baraTi romidan
iq amis Sesaxeb cnoba ar aris. amis garda, tigelin, Sen am
zamTars romSi iyavi, Sen gagigonia rame amis Sesaxeb?

tigelin
WeSmaritad, mefeo, me araferi msmenia amis Sesaxeb. me xarisxze
vsTqvi. is keisaris erTi xarisxia.

herode
keisari ver SeZlebs Camosvlas. mas nekrisis qarebi uvlis.
amboben, iseTi fexebi aqvs rogorc spilosao. mas uSlis agreTve
saxelmwifo mosazreba. vinc stovebs roms _ hkargavs roms, is ar
Camova magram keisari batonia, da Tu isurvebs, is aq Camova,
Tumca ar vfiqrob rom Camovides.
Targmanebi 241

pirveli nazareveli
keisari ar uxsenebia winamorbeds meufeo.

herode
keisari ara?

pirveli nazareveli
ara, meufeo.

herode
maS vin axsena?

pirveli nazareveli
messia, romelic movida.

yvela iudeveli
messia ar mosula.

pirveli nazareveli
igi movida da yvelgan axdens saswaulebs.

herodea
o! es saswaulebi. me ar mjera saswaulebis. me metad bevri
saswaulebi minaxavs. Cemi marao.

pirveli nazareveli
is adamiani axdens namdvil saswaulebs. ase magaliTad, galileis
erT patara qalaqSi, sakmaod mniSvnelovan qalaqSi, man qorwilSi
wyali RvinoT aqcia. es damimowma xalxma, romelic iq daeswro.
man agreTve kapernaumis alayafTan erTis SexebiT gankurna ori
keTrovani.

meore nazareveli
scdebi, kapernaumSi man or brmas Tvali auxila.

mesame nazareveli
ara, isini keTrovanebi iyvnen.
242 paolo iaSvili

pirveli nazareveli
Tumca, man brmebic gankurna, da igi unaxavT erT mTaze mosaubre
angelozebTan.

mesame iudeveli
angelozebi ar arseboben.

meore iudeveli
angelozebi arseboben, magram me ar mjera, rom im kacs maTTan
esaubros.

pirveli nazareveli
xalxis did brbos unaxavs igi angelozebTan mosaubre.

sadukeveli
angelozebTan ara, ara.

herodea
rogor momabezra Tavi xalxma! ugnurebi arian isini srulebiT
ugnurebi arian. (paJs) Cemi marao? (paJi miarTmevs maraos).
Sen iseTi saxe gaqvs, TiTqos ocnebob. nu ocnebob, meocnebeni _
avadmyofi xalxia (daartyavs maraoTi paJs ).

meore nazareveli
kidev moxda saswauli iairis asulTan.

pirveli nazareveli
diax, eg namdvili simarTlea, magis uari ar SeiZleba.

herodea
es xalxi giJia, isini gadametebiT ucqerdnen mTvares, ubrZane
rom gaCumden.

herode
ra unda iyos es saswauli iairis asulTan.

pirveli nazareveli
iairis asuli gardaicvala, man aRadgina mkvdreTiT.
Targmanebi 243

herode
is mkvdrebs aRadgens?

pirveli nazareveli
diax, meufeo, is aRadgens mkvdrebs.

herode
me ar msurs, rom is amas Cadiodes. me ukrZalav mas amis Cadenas.
me mkvdrebis aRdgenas ar dauSveb. unda moiZebnos is adamiani da
eTqvas mas, rom me ar vaZlev nebas mkvdrebis aRdgenisa. sad aris
axla is adamiani.

meore nazareveli
is yvelgan aris, meufeo, magram naxva misi Znelia.

mesame nazareveli
ambobda, rom igi axla samariaSia.

iudeveli
aqedan sCans, rom is messia ar aris, Tu is samariaSia. messia
samarielebs ar moevlineba. samarielni SeCvenebulni arian. isini
taZrebs msxverpls ar swiraven araodes.

meore nazareveli
ramdenime dRea, rac man samaria dastova. me vfiqrob, rom igi
axla ierusalimis midamoebSia.

pirveli nazareveli
ara meTqi. damijereT, rom ara, is aq ar aris, me axla davbrundi
ierusalimidan. ukve ori Tvea misi araferi ismis.

herode
eg sul erTia. mainc unda mas moZebna da Tqma rom me ar vaZlev
mas nebas mkvdrebi aRadginos. wyalis Rvinod qceva, brmebis da
keTrovanebis gankurneba, yvela amis neba aqvs Tu surs. amis
winaaRmdegi me araferi maqvs sapasuxo, keTrovanebis gankurneba
me keTil saqmeTac mimaCnia. magram me mas mkvdrebis aRdgenis
nebas ar vaZlev. saSineli iqneboda, mkvdrebi rom brundeboden.
244 paolo iaSvili

xma ioqanaanisa
aa! mruSo! meZavo! a. asulo babilonisa. oqros TvalebiT, oqros
wamwameb qveSidan! ai ras ityvis RmerTi ufali. Seesios mas
brbo xalxisa. Caqolos igi brbom qviT da gundiTa.

herodea
ubrZane mas gaCumdes.

xma ioqanaanisa
laSqris sardalTa gangmiron igi maxviliT. gasrison farebiT.

herodea
rogori simdablea!

xma ioqanaanisa
am saxiT moispoba qveynad urjuloeba, da iswavlian dedani ar
mibaZon sisaZagles am dedakacisa.

herodea
Sen gesmis, ras ambobs igi Cem Sesaxeb? Sen ki iTmen rom ase
Seuracyofen Sens meuRles.

herode
mas ar uxsenebia Seni saxeli.

herodea
mere ra? Sen ici rom is cdilobs sworeT Cems Sercxvenas. me ki
Seni meuRle var, /Sen Cem i /, xom asea?
Cemi

herode
diax, Zvirfaso da Rirseulo herodea, Sen Cemi meuRle xar,
winad ki Sen iyavi meuRle Cemis Zmisa.

herodea
magram xom Sen amomglije me misi mkerdidan.

herode
marTlac, me ufro mZlavri viyavi. magram gavCumdeT amaze. me ar
minda amaze laparaki, amitom sTqva winamorbedma is saSineli
Targmanebi 245

sityvebi. SeiZleba mitomac moxdes ubedurebac. gavCumdeT amis


Sesaxeb keTilSobilo herodea. Cven gvaviwydeba stumrebi. damisxi
Rvino Cemo sayvarelo! aavseT RviniT didi vercxlis Tasebi da
didi Tasebi brolisa. me Sevsvam keisris sadRegrZelos aq
romaelebi arian, unda Seisvas keisris sadRegrZelo.
yvela _ keisari! keisari!

herode
Sen ver amCnev rogori gafiTrebulia Seni asuli.

herodea
eg Sen ar gexeba, gafiTrebulia igi Tu ara.

herode
me arasodes ar minaxavs igi ase gafiTrebuli.

herodea
nu ucqer Sen mas.

xma ioqanaanisa
im dRes mzes gadefineba, mTvare iqneba sisxlis feri, varskvlavebi
Camocvivian qveynad rogorc umwifari nayofi leRvis xisagan, da
SiSi aitans miwier mefeT.

herodea
a! a! visurvebdi menaxa is dRe, romelzedac laparakobs igi,
rodesac mTvare sisxliviT iqneba, da varskvlavebi Camocvivian
miwaze, rogorc umwifari nayofni. es winamorbedi mTvraliviT
laparakobs. me ar SemiZlia gauZlo misi xmis bgeras. me mezizReba
misi xma. ubrZane rom gaCumdes.

herode
ara, risTvis me ver gamigia, ras ambobs igi, iqneb es moswavebaa.

herodea
me ara mjera moswavebis. is laparakobs mTvraliviT.

herode
iqneba is aris mTvrali RviniT uflisa.
246 paolo iaSvili

herodea
es ra Rvinoa, Rvino uflisa? romeli venaxebidan aris igi.
romel sawnaxelSi dawuruli?

herode
(Tvals ar aSorebs salomeas).
tigelin, Sen rom iyavi ukanasknelad romSi keisars xom ar
uTqvams SenTvis, rom...?

tigelin
ra rom, meufeo?

herode
ra? ..hm! me Sen raRac gkiTxe, gana me damaviwyda ris Setyoba
msurda.

herodea
Sen isev ucqer Cems asuls /qal
qalss / nu ucqer mas. me Sen es
gTxove /giTxar
giTxarii /.

herode
Sen mxolod magas meubnebi.

herodea
me kidev gimeoreb.

herode
aRdgena taZris, razedac amdens laparakobden? SesaZlo aris
misi aRdgena? marTalia laparaki, rom sakurTxevelSi farda
daikarga?

herodea
is xom Senve waiRe. TviT ar ici rasac ambob. me aRar msurs meti
aq darCena. davbrundeT.

herode
salomea icekve CemTvis.

herodea
ara msurs rom man icekvos.
Targmanebi 247

salomea
me ara maqvs survili, vicekvo tetrarq.

herode
salomea, herodeas asulo, icekve CemTvis.

herodea
daexseni mas.

herode
me Sen gibrZaneb, icekvo, salomea.

salomea
me ar vicekveb tetrarq.

herodea
(siciliT)
xedav, rogori xaTri aqvs mas Seni!

herode
CemTvis sul erTia icekvebs is Tu ara. am saRamoTi me bednieri
var. me metad bednieri var. me arasodes ar maxsovs aseTi
bednireba.

I jariskaci
tetrarqs moRuSuli saxe aqvs, xom moRuSuli aqvs mas saxe?

II jariskaci
diax, mas moRuSuli saxe aqvs.

herode
rad ar unda viyo bednieri, keisars _ is ki brZanebeli qveynis,
meufe yovelivesi, me Zalian vuyvarvar. es aris exla gamomigzavna
man SesaniSnavi saCuqrebi. is agreTve dampirda rom romSi gaiwvevs
Cems mters, kapadukiis mefes. SeiZleba igi man jvars acvas.
keisars yvelaferi SeuZlia, Tu isurva, /CemTvi s /, vinaidan is
CemTvis
brZanebelia. amitom, xedavT Tqven, me maqvs ufleba viyo bednieri
da marTlac, bednieri var. me arasodes ar maxsovs aseTi bedniereba.
ar aris Zala qveynad, Cemi bednierebis momspobi.
248 paolo iaSvili

xma ioqanaanisa
igi ijdes sakuTar taxtsa zeda abreSumsa da mewamuliT iqnes
igi Semosili, xelT epyras sasmisi oqrosi, savse sakuTaris sibilwiTa,
xolo angelozi ufali RmerTisa gagmiravs mas. igi iqneba daxruli
matlebisagan.

herodea
gesmis raebs ambobs igi Senze? is ambobs, rom Sen matlebi
dagxraven /SegWame
SegWamenn /.

xma ioqanaanisa
vin ars igi romeli movida edomidan, movida basreTi Tavis
mewamul tansacmelTa, brwyinvale mefur tansamoselSi, vin
aris igi, romeli, modis sakuTaris ZlierebiTa. raT aris Tqveni
tansacmeli SeRebili mewamuliTa.

herode
me ara. arasodes ar uTqvams mas Cemze cudi, garda imisa, rom
usamarTlod moviqeci, roca Cemi Zmis coli davisvi colad,
SeiZleba igi marTalic aris. Sen xom unayofi xar.

herodea
me var unayofo, me da amas ambob Sen, Sen romelic mudam
ucqeri Cems qals, Sen, romelsac gindoda misi cekva, sakuTar
sitkboebisaTvis, me var asulis mSobeli, Sen ki Svili ar
SegZenia arc erT mxevalTan. Sena xar unayofo, da ara me.

herode
daCumdi, me vambob _ Sen unayofo xar. Sen me Svili ver SegZine
da winamorbedma sTqva rom Cveni qorwineba ar aris WeSmariti
qorwineba. igi ambobs, rom es sisxlSemrevi qorwinebaa, qorwineba,
romelic ubedurebas moitans. vai, Tu is marTalia. magram axla
ar aris dro amaze laparakisa. me axla bednieri minda viyo,
bednierica var, friad bednieri. araferia iseTi me rom makldes.

herodea
me Zlier mixaria, rom Sen karg gunebaze xar am saRamos. es
Tviseba Sen gaklda. magram davgviandiT, davbrundeT saxlSi.
gaxsovdes, rom xval mzis amosvlisas, Cven sanadiroT miveSurebiT.
keisaris elCebs Cven unda vceT mravali pativi, xom marTalia.
Targmanebi 249

II jariskaci
ra moRuSuli saxe aqvs tetrarqs.

I jariskaci
mas marTlac moRuSuli saxe aqvs.

herode
salomea, salomea, icekve CemTvis. me gevedrebi, icekve CemTvis.
me daRvremili var am saRamos. diax, me metad daRvremili var
am saRamos. rodesac me aq Semovedi, fexi sisxlSi damicurda, es
ki cudi niSania, da me momesma, me usaTuod momesma TiTqos rxeva
haerSi, uzarmazar frTebis rxeva. me ar vici ras unda niSnavdes
es. me daRvremili var am saRamos, amitom icekve CemTvis. icekve
CemTvis, gevedrebi salomea. Tu Sen icekveb CemTvis, Sen SegiZlia
mTxovo yvelaferi rac gsurs, da me agisruleb Sen. icekve
CemTvis salomea, da me mogarTmev yovelives, rasac moisurveb,
Tu gind es iyos Cemi samefos naxevari.

salomea
(wamodga)
Sen momcem yovelives, rasac movisurveb tetrarq?

herodea
ar icekvo, Cemo asulo.

herode
yvelafers, gind Cemi samefos naxevars.

salomea
Sen amas ificeb tetrarqo?

herode
me vficav, salomea.

herodea
ar icekvo, Cemo asulo.

salomea
ras daificeb Sen, tatrarqo?
250 paolo iaSvili

herode
vficav sicocxles, Cems gvirgvins, Cems RmerTebs vficav. yvela-
fers, rasac moiTxov, me mogcem Sen, Tu gind iyos Cemi samefos
naxevari, oRond icekve CemTvis. o! salomea, salomea, icekve
CemTvis.

salomea
Sen daifice tetrarqo.

herode
davifice salomea.

salomea
rac ar unda visurvo, Tund, Tu gin naxevari Seni samefosi?

herodea
ar icekvo asulo Cemo.

herode
Tu gin Cemi samefos naxevars. mSvenieri dedofali iqnebi, salomea,
Tu Sen inebeb isurvo Cemi samefos naxevari, gana xom igi
mSvenieri dedofali iqneba? a! aq civa. civi qaria, da mesmis. rad
mesmis haerSi es frTebis rxeva? o! TiTqos raRac frinveli, didi
Savi frinveli dafrinavs ambionze. ratom ver vxedav me am
frinvels? sazarelia rxeva misi frTebisa. es civi qaria, magram
ara, aq srulebiTac ar civa. piriqiT, Zalian cxela, metad
cxela... me suli migubdeba, gadaasxiT wyali Cems xelebs Cqara m...
Tovli SemixseniT mantia Cqara, Cqara SemixseniT mantia... ara,
gauSviT ara, es me Cemi gvirgvini mtkens, Cemi vardebis gvirgvini.
yvavilebi TiTqos cecxlisani arian. maT dadaRes Cemi Subli.
(moixsnis gvirgvins da magidaze daudebs).
ax! me vsunTqav mainc. ra wiTlebia es furclebi. TiTqos wveTebia
sisxlis sufraze. es araferia, ar unda axsna niSaniT yvelaferi
rasac xedav. es sicocxles SeuZlebad xdis. umjobesia Tqma
imisa, rom sisxlis wveTebi iseTive mSvenierebi arian, rogorc
vardis furclebi. ase Tqma gacilebiT ukeTesi iqneboda, magram
gavaneboT amas Tavi. axla bednieri var, didaT bednieri. me
ufleba maqvs viyo bednieri, xom marTalia? Seni asuli icekvebs
CemTvis. Sen xom icekveb CemTvis, salomea? Sen dampirdi icekvo
CemTvis.
Targmanebi 251

herodea
me ar minda, rom man icekvos!

salomea
me vicekveb SenTvis tetrarq.

herode
Sen gesmis ras ambobs Seni asuli! igi icekvebs CemTvis, Cinebulia,
salomea rom Sen CemTvis icekveb da roca Sen daasruleb
cekvas, gaxsovdes, momTxovo me yvelaferi rasac isurveb.
yvelafers rasac isurveb me mogarTmev Sen, Tundac es iqnes Cemi
samefos naxevari. me xom davifice?

salomea
Sen daifice tetrarq.

herode
da mec Cemi sityva arasodes gadamiTqvams. me imaTgani ara var
vinc ar asrulebs Tavis sityvas. me sicrue ar vici. me mona var
sakuTar sityvisa, da sityva Cemi, sityvaa mefis. kapadukiis mefe
mudam cruobs. magram igi arc namdvili mefea. is laCaria. amis
garda mas Cemi fuli marTebs da gadaxdac ar unda, man elCebic
ki gamicuda. igi didaT sawyen sityvebs ambobda, magram me mjera
rom keisari mas jvarze acvams. da Tu ara, igi mokvdeba daxruli
matlebisagan, winamorbedma gvauwya es. aba! salomea, raRas
ucdi Sen?

salomea
me veli, rom mxevlebma Semomitanon surneleba da Semixsnan
fexebze qalamanebi.
(mxevlebs SemoaqvT).

herode
Sen fexSiSveli icekveb! ra Cinebulia! ra Cinebuli. Seni patara
fexebi TeTri mtredebiviT iqnebian. a! ara... is icekvebs sisxlSi.
deda miwaze sisxlia. me ar minda, rom man icekvos sisxlSi. es
iqneba metad cudis momaswavebeli.

herodea
mere Sen ra, man rom sisxlSi icekvos? Sen sakmaod givlia
sisxlSi... Sen.
252 paolo iaSvili

herode
me, mere me ra mawuxebs a! Sexede mTvares! igi gawiTlda, is gaxda
wiTeli, rogorc sisxli. ax! winamorbedma Cven es gvamcno /gvi-
wi naswarmetyvel
winaswarmetyvel
naswarmetyvela a /. man gvamcno, rom mTvare gawiTldeboda
sisxliviT. xom marTalia, rom man gvamcno. Tqven es ismineT.
mTvare gawiTlda rogorc sisxli. Sen amas ver xedav.

herodea
garkveviT vxedav, varskvlavebic scvivian, rogorc umwifari
nayofni, gana ara! da mTvarec Savdeba, da miwier RmerTebs
eSiniaT. yovel SemTxvevaSi amas vamCnev. erTxel mainc winamorbedi
gamarTlda. miwier RmerTebs eSiniaT, magram davbrundeT saxlSi.
Sen avada xar. romSi ityvian, rom Sen Wkuidan SeiSale. davbrundeT
saxlSi. davbrundeT. xma im kacisa, me zars mcems. me ar minda,
rom Cemma qalma icekvos. roca is amnairad amogvZaxis. me ar
msurs man icekvos maSin, rodesac Sen mas egre acqerdebi. erTi
sityviT, me ar minda rom man icekvos.

herode
nu eSurebi, meuRle Cemo, Cemo dedofalo, eg usargebloa. me ar
waval vidre ar vnaxav mis cekvas. icekve salomea, icekve
CemTvis.

herodea
Cemo asulo, nu icekveb.

salomea
mzad var, tetrarq!
saburvelisa// ).
(salomea cekvavs cekvas Svidi leCaqisas / saburvelisa

herodea
a! SesaniSnavia, SesaniSnavi! modi rom SevsZlo dajildoeba Seni.
a! me kargaT vasaCuqreb mocekvaveT. me Senc kargad dagasaCuqreb.
me Sen mogcem yvelafers, rasac isurveb. ra gsurs Sen, sTqvi?

salomea
(iCoqebs)
me msurs rom am wuTSive Semomitanon vercxlis langariT...
Targmanebi 253

herode
(siciliT)
vercxlis langariT? ho ra Tqma unda vercxlis langariT. Sen
marTla momxiblavi xar. ra gsurs rom mogarTvan vercxlis
langariT, Zvirfaso da mSveniero salomea. uZvirfaseso uriastanis
qalwulTa Soris? ra gsurs mogarTvan vercxlis langariT.
miTxari me. rac ar unda iyos, mogarTmeven mainc. Cemi saganZurebi
Seni sakuTrebaa. daarqviT saxeli, salomea.

salomea
(adgeba)
Tavi ioqanaanis.

herodea
a! eg kargaT sTqvi Cemo asulo.

herode
ara, ara.

herodea
eg kargaT Tqmulia, Cemo asulo.

herode
ara, ara salomea. Sen magas ara mTxov. nu usmen deda Sens. igi
yovelTvis cudaT girCevs, nu usmen mas.

salomea
me ar vusmen deda Cems. Cemi sakuTari siamovnebisaTvis. me gTxov,
vercxlis langariT ioqanaanis Tavs. Sen daifice herode, gaxsovdes,
Sen daifice.

herode
me vici. me davifice Cemi RmerTebi. me kargaT vici es. magram
gevedrebi, salomea mTxove sxva rame, mTxove samefos naxevari,
ar daviSureb, magram nu moiTxov mas, rac Sen isurve.

salomea
me gTxov Sen ioqanaanis Tavs.
254 paolo iaSvili

herode
ara, ara me ar minda.

salomea
Sen daifice, herode.

herodea
diax, Sen daifice, yvelam ismina. Sen yvelasTan daifice.

herode
daCumdi. me SenTvis ar miTqvams.

herodea
Cemi qali marTalia, rodesac im kacis Tavsa gTxovs. is me mudam
maZagebda. is ambobda saSinelebas Cemze. sCans, rogor uyvars
Svils sakuTari mSobeli. nu dauTmob, Cemo Svilo. man daifica,
man daifica.

herode
daCumdi, nu mcem xmas. mismine salomea. goniereba unda SegrCes,
xom marTalia. xom asea, rom goniereba saWiroa. me arasodes ar
viyavi Sendami mkacri /sastik
sastikii /. me yovelTvis miyvardi. maS, nu
iTxov magas Cemgan. saSinelia, Semzarda magis moTxova marTali
rom vTqva, me mgoni rom Sen mcdi. kacis mokveTili Tavi, es xom
sigonjea, es iseTi ram aris, rasac axalgazrda qalma ar ucqiros.
ra siamovneba unda moggvaros man? araviTari. ara, ara Sen is ar
ginda. momismine erTis wamiT. me maqvs zurmuxti, didi, rgvali
zurmuxti, romelic me keisris rCeulma /megobarm
megobarmaa / gamomig-
zavna. Sen Tu gaixedav im zurmuxtSi, dainaxav Tu ra xdeba
Tvaluwvden sivrceze. TviT keisari atarebs imis mgvane qvas,
rodesac cirkSi midis. magram Cemi zurmuxti metia. is udidesi
zurmuxtia qveyanaze. xom marTalia. Sen genatreba is, moisurve
da me gaCuqeb mas.

salomea
me gTxov ioqanaanis Tavs.

herode
Sen me ar mismen, Sen ar mismen me. maTqmevine mec salomea.
Targmanebi 255

salomea
ioqanaanis Tavi.

herode
ara, ara, Sen is ara gsurs, Sen amas meubnebi mxolod misTvis, rom
damtanjo, radgan me mTeli saRamo gicqerodi Sen. diax, es asea,
me Sen mTeli saRamo gicqerodi. Senma silamazem saSinlaT
SemakrTo. me gadametebiT gicqerodi Sen, magram es aRar
ganmeordeba. ar unda ucqiro arc xalxs, arc sagnebs. unda
icqiro mxolod sarkeebSi, radgan sarkeebSi marto niRabebi
sCanan. o! o! Rvino. me sma mwyurian. salomea, salomea. viyoT
megobrebi. ai, Semomxede... risi Tqma mindoda? rao! hm, movigone.
salomea ara, momiaxlovdi, ufro vSiSob, kargaT ver gaigoneb.
salomea Sen ginaxavs Cemi TeTri farSavangebi, Cemi lamazi,
TeTri farSavangebi, baRSi rom daseirnoben maRal alvis xeebs
Soris. maTi niskartebi daoqrulia, da maTi sakenkic daoqrulia,
maTi fexebi ki mewamulis feria. rodesac isini hkivian, wvima
modis, da rodesac Tavis boloebs Slian, caze mTvare Cndeba.
isini wyvilad dadian alvis xeTa Soris, da TviTeuls yavs
moaxle, romelic maT uvlis. xan da xan dafrinaven xeebTa
Soris, xan molze swvanan tbis garSemo. arsad moipoeba qveynad
aseTi saocari frinvelebi, arc erT mefes qveynad ar gaaCnia
aseTi saocari frinvelebi. me mjera, rom TviT keisars ara hyavs
aseTi saocari frinvelebi. me mjera, da gamigone, me gaCuqeb Sen
ormocdaaT iseT frinvels. isini yvelgan geaxlebian. Sen ki imaT
Soris iqnebi rogorc mTvare did TeTr RrublebSi. me Sen
gaCuqeb yvelas, me asi cali myavs. da ar aris qveynad mefe,
romelsac aseTi frinvelebi hyavdes, magram me yvelas gaCuqeb.
mxolod damixseni Cemi pirobisagan, da nu mTxov mas, rac Sen
isurve.

salomea
momeci me ioqanaanis Tavi.

herodea
kargaT aris Tqmuli Cemo Svilo. Sen sasacilo xar Seni
farSavangebiT.
256 paolo iaSvili

herode
daCumdi... Sen mudam yviri, Sen yviri rogorc gareuli nadiri. ra
saWiroa aseTi yvirili. Seni xma mtanjavs me. daCumdi me Sen
gimeoreb. salomea, daufiqrdi ras sCadi. SeiZleba /iqneb a / is
iqneba
adamiani RvTiT mogzavnilia. is adamiani wmindania, RvTis xeli
Seexo mas. saSineli sityvebi STaunerga RmerTma imis bageebs
udabnoSi da sasaxleSi RmerTi mudam masTan aris rac ar unda
vsTqvaT, es SesaZlebelia. gaurkvevelia. magram SesaZloa, rom
RmerTi masTanaa da mis mxarezedac. SeiZleba mis sikvdils Cemi
ubedureba mohyves. man sTqva, rom misi sikvdilis dRes, vinmes
moevlineba ubedureba, SeiZleba es Cemze asruldes. gaxsovs,
rodesac aq movdiodi, fexebi sisxlSi amicurda. garda amisa me
mesmoda haerSi frTebis rxeva, rxeva uzarmazar frTebisa. es
friad cudi niSania. iyven sxva niSnebic. usaTuod iyven sxvebic,
Tumca me ver SevamCnie. Sen xom ar isurveb salomea, rom me
ubedureba damatydes. Sen mas ar isurveb, mismine me.

salomea
momeci ioqanaanis Tavi.

herode
ai, xedav, me Sen ar mismen. nu Relav. me mSvidaT var, me sruliad
mSvidaTa var. momismine me aq Senaxuli maqvs saganZurebi /sam-
kauleb
kaulebi i /, romelic deda Sensac ki ar unaxavs. sruliad uCveulo
saganZurebi. me maqvs maniki, oTxi wyeba margalitebis. ase gegoneba,
rom isini mTvareebia vercxlis sxivebze akinZuli. TiTqos
ormocdaaTi mTvarea oqros badeSi gamoWerili. odesme igi ekida
spilos ZvaliviT TeTr mkerdze ucnob dedofals. roca Seibam,
Sen iqnebi mSvenieri, rogorc dedofali. me maqvs orgvari
ameTistani. zogi Savebia, rogorc Rvino, sxvani wiTeli, rogorc
Rvino wyal Sereuli. me maqvs topazionebi yviTeli, rogorc
vefxis Tvalebi, topazionebi vardisferi, rogorc Tvalebi
mtredebisa, da mwvane topazionebi, rogorc Tvalebi xataurTa.
me maqvs obolani, romelnic enTebian metad civi alebiT, obolani
sevdiT avseben suls da eSiniaT wyvdiadis. me maqvs oniqitebi,
romelnic micvalebul qalis baias hgvanan. me maqvs mTvarula
qvebi, romelnic fericvaloben, rodesac mTvare scvlis fers,
da fiTrdebian mzis danaxvaze. me maqvs safironebi didni da
lurjni, rogorc lurji yvavilebi. maTSi irxeva zRva, da
Targmanebi 257

mTvare ver amRvrevs maT talRebis silaJvardes. me maqvs


qrizolitebi da bivrilonebi, qrizolitebi da lalebi,
sardoniqsebi, giacintebi da xalkidonebi, me Sen mogarTmev suyvelas
da kidev bevr nivTebs miumateb. indostanis mefem exlaxan
gamomigzavna oTxi marao, TuTiyuSis frTebiT morTuli, da numidiis
mefem samosi siraqlemis germisagan. me maqvs damani, romlis
daxedvac akrZalulia qalebisaTvis, da WabukT eZlevaT ufleba
misi naxvisa, wneliT gaSoltvis Semdeg.
me maqvs sadafis larnakSi sami Zvirfasi firuzi, isini rom
Sublze Seiba, SeiZleba warmoidgino rac ar arsebobs, da Tu
atare xelze, qalebi SegiZlia unayofod aqcio. am saganZurebs
ara aqvT fasi. magram es ar kmara. amanozis larnakSi me maqvs
ori qarvis Tasi, romelnic, oqros vaSlebs hgvanan. am TasebSi,
rom vinmem Sxami CaawveTos, isini vercxlis vaSlebs imgvanebian,
qarvebiT amofenil larnakSi me maqvs qoSebi SuSiT amofenili.
me maqvs samoselni serriis qveynidan da samajurebi Semkuli
iagundebiT da mwvanuriT evfratis qalaqisa. raRa gsurs Sen
salomea, sTqvi ra gsurs, da me gadmogcem yvelafers. me mogarTmev
yovelives, rasac isurveb garda erTisa. me mogarTmev Sen yovels,
rac mabadia, sicocxlis garda me Sen mogarTmev RvdelmTavris
Sesamosels. me Sen mogarTmev sakurTxevlis fardas.

iudeveli
o! o!

salomea
momeci me Tavi ioqanaanisa.

herode
mieciT, rac man isurva, WeSmaritad asulia Tavis dedisa.
(pirveli jariskaci miuaxlovdeba. herodea moxsnis tet-
rarqs TiTze sikvdilis beWeds da gadascems jaris kacs,
romelic miutans jalaTs. jalaTs SeSinebuli saxe aqvs).
vin waiRo Cemi beWedi. me mqonda beWedi marjvena xelze. vin Sesva
Cemi Rvino. Cems TasSi Rvino iyo. is iyo savse RviniT. is vinmem
dascala. o, me darwmunebuli var vinmes SeemTxveva /daem arTeb
daemarTeb
arTeba a/
ubedureba ( jalaTi eSveba wyalsagubSi ). ax! raT miveci
sityva? mefeebma ar unda miscen aravis sityva. roca isini mas
ar asruleben _ saSinelebaa, roca asruleben _ isic saSinelebaa.
258 paolo iaSvili

herodea
Cemis azriT, Cemi qali Cinebulad moiqca.

herode
me darwmunebuli var, rom ubedureba datrialdeba.

salomea
(CasCerebia wyalsagubs. siCumea).
me araferi mesmis ratom ar yviris is kaci /adamian
adamianii / ax! vinmes
rom moesurva Cemi sikvdili, me vikivlebdi, me davicavdi Tavs,
wvalebas ver avitandi. dahkar, dahkar, naaman, dahkar, me Sen
gibrZaneb... ara, araferi mesmis, siCumea, sazareli siCume. a!
raRac davarda miwaze. es maxvilia jalaTisa. mas eSinia im monis.
mas maxvili xelT gauvarda. igi ver bedavs mokvlas. mxdalia is
mona, unda Cavgzavno darajebi (Sexedavs paJs) momiaxlovdi,
Sen iyavi megobari misi, vinc mokvda, xom marTalia, jer cotaa
cxedrebi. ubrZane darajebs, rom CaeSvan qveviT da momitanon,
rac me viTxove, rasac dampirda tetrarq, rac me mekuTvnis.
(darajebs) momiaxlovdiT darajno! CaeSviT am wyalsagubSi da
momitaneT me Tavi im adamianisa. tetrarq, tetrarq ubrZane
SenT darajT momitanon me Tavi ioqanaanisa. (gamoCndeba Tavi.
salomea Caavlebs mas xels). a _ a _ a! Sen me ar damanebe
piri kocnisaTvis, ioqanaan. kargi, axla me vakoceb mas.
me davkben mas kbilebiT, rogorc kbenen mwife nayofs. diax, me
vakoceb Sens pirs, ioqanaan. gana me ara vsTqvi? xom vsTqvi? da
ai, me exla vakoceb mas. magram rad ar miyureb me Sen ioqanaan,
Seni Tvalebi, saSineli Seni Tvalebi, savseni mrisxanebiT da
gesliT, axla daixurnen. rad daixurnen? aaxile Tvalebi Seni,
aswie Seni wamwamebi, ioqanaan. rad ar micqer me? Sen geSinian
Cemi. da ar miyureb, ioqanaan?.. Seni ena ki, rogorc gveli
wiTeli, Sxamis gadmomdeni, axla sdums, axla arafers ityvis,
ioqanaan, is wiTeli unasi, romelmac SxamiT Semagina me. es xom
sakvirvelia? rogor moxda, rom is wiTeli unasi aRar irxeva.
Sen ar momindome me ioqanaan, Sen momiSore me. Sen arcxvendi Cems
saxels. Sen meqceodi rogorc unamusos, rogorc salaxanas me,
salomeas, herodeas asuls, dedoflis uriastanisas. axla ki,
ioqanaan, me var cocxali, Sen ki mkvdari, da Seni Tavi mekuTvnis
me. me mas SemiZlian moveqce, rogorc msurs. me ZaRlebs SemiZlia
is gadaugdo, an frinvelT haerSi. rac ZaRlebs gadaurCebaT,
Targmanebi 259

frinvelebi dakortnian. aha! ioqanaan! ioqanaan! Sen iyavi erTad


erTi adamiani, romelic me miyvarda, danarCenebi me meZageba,
magram Sen, Sen iyavi lamazi. Seni tani iyo rogorc sveti
spilos Zvlisagan, is iyo rogorc baRi savse mtredebiT da
vercxlis zambaxebiT. is iyo rogorc koSki vercxlisa Semko-
bili farebiT spilos Zvlisagan. araferi iyo qveynad uTeTresi
Seni tanisa. araferi iyo qveynad uSavesi Seni Tmebisa. mTels
qveyanaze araferi iyo uwiTlesi Senis pirisa. Seni xma iyo
uwmindesi WurWeli, savse saocari surnelebiT, da roca gicqerdi
me mesmoda saocari musika! sad ar giyurebdi, ioqanaan! Sen
xelebs da Seginebas amoafare Sen saxe Seni. Sen aixvie Tvalebi,
rogorc man, romelsac surs sakuTari RmerTis xilva. Sen,
marTalia, ixile RmerTi Seni, ioqanaan, magram me Sen ar ginaxivar,
Sen rom genaxe Semiyvarebdi me. me gnaxe, ioqanaan, da Semiyvardi.
me kidev miyvarxar ioqanaan. mxolod Sen erTi. Seni silamaze
mwyurian! Seni tani minda. verc Rvino, verc nayofni ver mospoben
Cems survils. raRa momelis axla me, ioqanaan? uzarmazari, didi
mdinareni ver Caaqroben Cems vnebas. mefis asuli viyav, Sen
SemiZule me. qalwuli viyav, Sen wamarTvi qalwuloba. ubiwo
viyav, Sen aanTe cecxli Cems ZarRvebSi. a! a! rad ar Semomxede
me, ioqanaan! Sen rom dagenaxe, Semiyvarebdi me! me vici, Sen
Semiyvarebdi me ioqanaan. radgan idumaleba siyvarulisa metia,
vinem sikvdilis idumaleba. mxolod siyvaruls unda ucqiro me
ioqanaan!

herode
sazarelia Seni qali, is usaTuod sazarelia. rac man Caidina
borotebaa, didi borotebaa. me mjera, rom es boroteba
mimarTulia ucnobi RmerTisadmi.

herodea
me momwons Cemi qalis saqcieli, da minda exla aq davrCe.

herode
a! alaparakdi meuRle sisxlis Semrevelo. wavideT, me ar minda
aq darCena. wavideT, me Tqven girCevT. me mjera rom moxdeba
ubedureba. manassia, issaxar, ossia CaaqreT CiraRdnebi. me arafris
danaxva aRar msurs. ar minda rom me vxedavde rames. CaaqreT
CiraRdnebi, mimaleT mTvare, damaleT varskvlavebi. mivefaroT
260 paolo iaSvili

sasaxles. herodea me SiSi mepareba.


(monebi aqroben CiraRdnebs. varskvlavebi hqrebian.
Cndeba didi Savi Rrubeli da faravs mTvares. bneldeba.
tetrarqi kibes mihyveba).

salomea
aa! me davkocne Seni piri, ioqanaan, me davkocne Seni piri. Sens
tuCebs hqonda mZafri gemo. iyo es gemo sisxlisa? SeiZleba es
siyvarulis gemo iyo. amboben siyvaruls, mZafri gemo aqvso.
magram sul erTia, sul erTia. me davkocne Seni piri ioqanaan, me
davkocne Seni piri.
(mTvaris Suqi ecema salomeas da gaanaTebs mas).

herode
(gamoixedavs da dainaxavs salomeas).
mohkaliT es dedakaci.
(jariskacebi mivardebian da gasresen Tavis farebiT
salomeas, herodeas asuls, iudeis dedakacs).

f a r d a
mogonebebi paolo iaSvilze 261




262 paolo iaSvili

megobruli SarJi _ kafe `qimerioni~


mxatvari lado gudiaSvili
mogonebebi paolo iaSvilze 263

kolau nadiraZe 11

paolo Cemo!

ormocdasamma welma ganvlo mas Semdeg, rac ukanaskne-


lad gnaxe da Sens kubos nebadaurTvelad Soriaxlos mivyve-
bodi Soreul, miviwyebul sasaflaosaken...
samocdaoTxma gaiara, rac quTaisis klasikur gimnaziis
merxze visxediT da Cveni Zmobis, Cveni ganuyrel megobrobis
akvani dairwa!
Tu ar vcdebi, poeziisa da mSvenierebis RvTaebis winaSe
Cveni muxlebis moxrac maSin daiwyo!..
RmerTo, raodeni weli gasula, Tanac rogori siswra-
fiT, rogori SeubraleblobiT, rogori simkacriT asamareb-
dnen es wlebi yovelives, rac axarebda, rac bednierebis SuqiT
mosavda Cveni axalgazrdobis yovel dRes, yovel wuTs!
da, ai, me kidev cocxali var, martod STenili, pirispir
mdgomi Cemdami ukve mtrulad ganwyobil cxovrebisadmi!
aravis vusurveb amis gancdas, aravis!!
magram, sruli uimedobisa da damarcxebis drosac adamia-
nisaTvis gangebas TiTqos mounaxavs raRac mwvave, raRac mware
Serigebis grZnoba, rasac ganicdis sneulebasTan brZoliT
daRlili sikvdilis, rogorc mxsnelis, moaxloebis dros!..
Sen sul sxva adamiani iyavi sayvarelo, ganumeorebelo,
paolo!
mironcxebul, WeSmarit poetad iyav movlinebuli, magram
ar dagcalda eris winaSe valis moxda, im RvTaebriv valis,
razedac ocnebobdi Sen da SenTan erTad Seni ganuyreli
Zmebi!
Sen mxolod sakuTari sisxlisa da tvinis daqceviT moi-
xade es vali da daicavi, rogorc vaJkacma da namdvilma rain-
dma Seni patiosneba, Seni Rirseba!
me mwams, rom Cveni qveynis Rirsebis dacvasac Seicavs Seni
sikvdili!!
gana Cvens ers ara sCvevia rCeul SvilTa patiosnebisa
da Rirsebis TavdadebiT, Tavganwirulad dacva?!
is rac iyo da ramac wauSleli sisxliani kvali dastova,
dRes, umniSvnelo warsulis, sxvaTaSoris mosagonebel sagnad
264 paolo iaSvili

iqca lazRandaraobisa, Clunggonebriv laybobis dros, yo-


velgvar sindisis qenjnis odnavi niSnis gareSe. im adamianTa
Soris, romelnic, TavianT didebaSi Rrmad darwmunebulni,
amayad daseirnoben, rogorc farSavangebi gazafxulze, sisxli-
Ta da ZvlebiT gapoxil Cvens mSobliur miwaze, da jer kidev
ar warmoudgeniaT sabralo araraoba Tvisi!!
mSvidoba maT!! rodis ar hyolia Cvens samSoblos aseTi
vaJbatonebi?!
magram, rac sisxliT daiwera, mas ar moelis waSla!
xelebs, udanaSaulo sisxliT gaTqerils, wyali ver da-
bans!
paolo, Cemo wamebulo Zmao, ra vqna! isev da isev coc-
xldeba CemSi Cveni warsuli, Cveni imedebi, Cveni cremlebi,
Cveni dasamarebuli, vin icis, egeb samaradisod, kubos karamde
mitanili rwmena!..
is argveTis Rameebi, sadac Seni gansvenebuli deda, qal-
batoni babilina12, da brwyinvale mama, batoni jibraeli, mSob-
liur alersiT gvxvdebodnen da gveferebodnen! Tvalwin mid-
gas Seni uncrosi Zma `Wunia13 ~ zRapruli aRnagobisa da
siZlieris, kidev norCi vaJi, aseTi saSineli sikvdiliT 1924
wels, zestafonis maxloblad, vagonebSi daRupuli!
mexsierebaSi ki, ganuwyvetliv guguni gaaqvs Sens ukvdav
striqonebs: sabedisweros _

`magram, vin icis, ra cecxlSia gamoxveuli


es Cemi tvini dasaqcevi, tvini verani!~

da meore _ sagalobeli:
`nu geSinia, Cemo kargo, TmaSi WaRara
es sinaTlea siyvaruls rom Sematebia!!!~

marad Seni kolau nadiraZe


26. XI. 1980

P. S. am gazafxulze isev mogitan Sen sayvarel broweulis


yvavils! Sens saflavze!..
k. n.
mogonebebi paolo iaSvilze 265

debedaCais Rame


paolo iaSvili da me TbilisSi, jafariZis quCaze, erT
saxlSi vcxovrobdiT. karis mezoblebi viyaviT. erTmaneTs
yoveldRe vxvdebodiT da saRamos Jams baRSi gasvla da iq
saubari gviyvarda.
saxlis ukan patara myudro baRi iyo gaSenebuli, meore
sarTulis gaswvriv. sakmaod didi knabis xeebi farTo Crdils
afendnen. diliT mwuxrSi baRidan SaSvebis galoba moismoda
da wvimis Semdeg Cveni binebis Ria sarkmlebSi sveli miwis,
mWknari foTlebisa da yvavilebis surneleba Semodioda.
moskovidan Cemdami moweril erT-erT baraTSi paolo
mwerda:
Tu cocxalia SaSvebis dasta
da darCa baRSi maTi sakvebi,
Tu Cems medeas daetyo gazrda
da isev aris Cemi saqebi?!

gvian RamiT, roca yvelas eZina, Cven orni visxediT baRSi.


vigonebdiT gimnaziaSi erTad gatarebul wlebs, Cvens siWabukes,
pirvel siyvaruls, pirveli dabeWdili leqsiT gaxarebas.
ramdenime megobari ukve cocxali aRar gvyavda. Semodgomis
dReebi TandaTan Cvenc gviaxlovdebodnen, foTlebi cvenas
iwyebdnen...
saxeze pirveli naoWebi, TmaSi Semoparuli vercxli,
sevdiani gamoxedva, odnav moRlili nabiji... da yovelive amis
dagvirgvineba beThoveniseburi tragizmiT warmoSobil
leqsebSi: `poezia~, `lirikuli misamarTebi~.

magram vin icis, ra cecxlSia gamoxveuli


es Cemi tvini dasaqcevi, tvini verani...

wvimebis SrialiT, moweuli xilis surnelebiT da mTva-


riani RameebiT daseirnobda noemberi Tbilisis quCebSi. haeri
zogjer uZravi iyo da samxreTiT gadaxrili mze iribulad
afrqvevda oqros. Camuqebuli ca lurj xaverdiviT zegadak-
roda Tbiliss. casaviT lurji mtkvari Cumad moedineboda
da mtredebi frTebis tkacuniT danavardobdnen qalaqis zemoT.
rZisfer burusSi gaxveulni odnav moCanda mamadaviTi,
266 paolo iaSvili

nariyala, metexi.
quCebi mofeniliyo mewamuli da bajaRlosferi foTle-
biT, romelTa Soris yvelaze ufro gamoirCeodnen farTo
TaTebiT gaSlili Wadris foTlebi. buneba, ganabuli da ganaze-
buli, TiTqos moeloda zamTars, romlis moaxloebuli sun-
Tqva igrZnoboda Ramis haerSi.
_ xval sanadirod wasvlas vapirebT. uSenod wasvla ar
minda. _ miTxra paolom, _ wamoxval?
_ ratom maincdamainc xval?
_ xval SabaTia. kviras vinadirebT da kvirasve Sin
davbrundebiT. raime saqme xom ar gabrkolebs? _ ironiulad
mkiTxa da xeli mxrebze momxvia.
_ sad mivdivarT, vin iqneba Cvens garda?
_ sadaxlosaken mivdivarT. modian Cemi simamri giorgi
iliCi14, ZaRlebis cnobili mwvrTneli orbeliani15, meliqiSvi-
li16 da Cveni paWu Jordania17. yvelas amaT Sen kargad icnob.
SesaniSnavi msroleli, romelic rogorc mogexseneba, Tofs
saxlebsac ki ar acilebs.
_ movdivar!
_ Rames nacnob TaTris ojaxSi gavaTevT. kargad mogvasve-
nebs da drosac kargad gavatarebT.
_ erTi ram maSinebs...
_ ra gaSinebs?
_ paWu Jordanias da Seni Casvla Tu Seityves, kakbebs da
kurdRlebs veRar vixilavT TvaliT, dafrTxebian, gadaixve-
webian...
paolos gaecina:
_ miT ufro, _ mipasuxa man, _ Tu Tvali iseT snaipers
mohkres, rogoric Sen xar...
mze ukve Casuli iyo, roca sadaxlos CavediT da erTi
TaTris karmidamos mivuaxlovdiT. Suaxnis gamxdari da saTno
saxis kaci RimiliT Semogvegeba da saxlSi SegvipatiJa.
gadaveciT misTvis wamoRebuli saCuqrebi _ kargi Tambaqo
da Cai. nasiamovnebma maspinZelma madloba qarTulad gadag-
vixada,ZaRlebi CamogvarTva da savaxSmod migvipatiJa.
navaxSmevs iusufma did oTaxSi migviwvia, sadac CvenTvis
iatakze, romelic WilofiT iyo mofenili, ukve farTod
gaeSalaT logini.
araCveulebriv mSvidi da Tbili Rame iyo. varskvlavebiT
mogonebebi paolo iaSvilze 267

morTul caze amowvdil xmaliviT xSirad gaielvebdnen


xolme meteoritebi da debedaCais Sori Sxuili ealerseboda
smenas. haeri gaJRenTili iyo yvelasaTvis nacnobi, raRac
uxilavi kaliebisa da mwerebis ganuwyveteli rualiT,
romelic mWvreteli adamianis sulSi gamouTqmel maradiso-
baze metyvel grZnobas badebs.
Cveni oTaxis kari pirdapir aRmosavleTisaken iReboda.
igi naxevrad mixuruli davtoveT, raTa alionis pirveli
sxivebi ar agvcdenoda. me da paolo gverdigverd viweqiT,
daRlilebs male CagveZina im abneuli da tbili ZiliT,
romelic mxolod monadireebs da mTasvlelebs CveviaT. jer
kidev Zlier adre iyo, roca gamomeRviZa. aivanze gavedi, mTvare
ukve Casuli iyo. ikankledi samxreTidan CrdiloeTisaken
haerovan frTasaviT iyo gaSlili. wvrili da didi
varskvlavebis simravliT avsebuli cis auzi TrToda, sun-
Tqavda da TiTqos apirebda mTeli Tavisi sidiadiT da ma-
rad gamoucnobi saidumloebiT daSvebuliyo Zirs da nugeSis
mosaniWeblad Sexeboda adamianTa imedebiT, codvebiT, sevde-
biT da sikvdilTan brZoliT daRlil miZinebul dedamiwas...
ucnaurma grZnobam damimona, damaTro, damawvina da isev ZilSi
gamria.
karis gaRebis Wrialma me da paolo erTad gamogvaRviZa.
orTav gulaRma mwoliare aRmovCndiT da orivem erTdrou-
lad gavaxileT Tvali. aRmosavleTis jer kidev mkrTal,
magram ukve vardisfrad alewil fonze, romelic karis viwro
CarCoSi iyo Casmuli, rogorc jadosnur mxatvris suraTi,
idga gogona. igi 14-15 wlisa iqneboda, metis ara, fexSiSvela,
msubuq kabaSi, romelic nazad ekvroda mis unaklo qalwul
tans, igi idga gaRimebuli Cvens win, rogorc momxiblavi
moCveneba, rogorc ocneba xorcSesxmuli; jer kidev arvisgan
xiluli. orTavem TvalebSi xeli amovisviT, erTmaneTs gadav-
xedeT, xelze paolos Jruanteli vigrZeni... arasodes arc
manamde, arc Semdeg ar mixilavs aseTi srulyofili mSvenie-
reba. es iyo gasaocari Serwyma jer kidev arasruli gafur-
Cqvnisa, nakvTebis sinatifisa, umankoebisa. misi norCi sxeuli,
misi sinaze ucnaurad emTxveoda da uerTdeboda jer kidev
mTvlemare bunebis mSvenierebas, vardisfrad msunTqav haers.
yovelive es ramdenime wuTs grZeldeboda. Semdeg
moCveneba gaqra. gogonam kari farTod gaaRo, fexiT Seaswo-
268 paolo iaSvili

ra kari an akecili Wilofi, kvlav gagviRima, Sebrunda da


aivanze, sadRac maxloblad, isev Wilofze miwva.
erTxans am suraTiT TiTqos gaqvavebulni uZravad viwe-
qiT, xmas ar viRebdiT, Cvens amxanagebs jer kidev eZinaT. uec-
rad, sawolidan elvasaviT wamoiWra paolo, dadga gaRebu-
li karis zRurblze da aRtyinebuli xmiT dasZaxa mZinare
monadireTa banaks:
amxanagebo, ukve gaTenda!..
im dRes kargad vinadireT, paolom oTxi kakabi da ori
kurdReli mokla. me _ ori kakbiT meti. danarCenebis nadavli
ufro cudi aRmoCnda. aRmarTSi siaruli uWirdaT paolos
simamrs da orbelians. bevrsac acilebdnen _ gansakuTrebiT
kakbebs. sxvebze ukeT Sedegs mainc gamocdilma Zvelma mona-
direm meliqiSvilma miaRwia _ sami kurdReli da ori kakabi
mokla. mTeli dRis ganmavlobaSi paolo metwilad dumda
da SekiTxvebze pasuxs Zunwad iZleoda. me kargad vicodi, Tu
ras niSnavda misi abneuloba da dumili, amitom ar vawuxebdi
SekiTxvebiT da saubriT.
TbilisSi gvian RamiT CamovediT. gamarjvebulni Sin Seve-
diT. Cveni `trofeebi~ mezoblebis dasanaxad aivnis boZebze
CamovkideT, raTa Tavidan agvecilebina maTi Sablonuri
dacinvebi da SekiTxvebi.
meore dRes, RamiT, gulmkerdgaReRili, Tmebaburduli
paolo SemoiWra Cems oTaxSi da Tavisi mSvenieri `debedaCais
Rame~ wamikiTxa, romlis musika, amis msgavsi leqsi Cven, vgoneb,
arc mogvepoveba, ai es leqsic:

savse mnaTobma,
rogorc garToba,
ise gastopa
varskvlavT Cqerebi
da SuaRamis myudro mxatvroba
gaaxalisa vercxlis ferebiT.

neli Serxeva
iwyes verxvebma,
Suqs exerxeba maTTan TamaSi,
didi siCume uxmo mexebad
Cabudebula kldis akldamaSi.
sivrce medgari
gaxda netari
mesamed ari _
mogonebebi paolo iaSvilze 269

hyivis mamali,
da silamazis suliT SemTbari,
jer garTulia ZilSi tramali.
dilam zecidan sxivi SegvZina
da Caecina
TiTqos qveyanas,
ros Cems magier tkbilad eZina
monadireTa daRalul banaks.
fiqrSi wasuli,
Semogarsuli
movswydi sasTumals
sxiviviT Cqari,
vxedav, maspinZel Turqis asulma
ukve ganTiads gauRo kari.
Semomacqerda, guli aZgerda,
rogorc askerTa brZolaSi miwa,
Sebrunda, rogorc Tevzi, facerTan
da moSriale Wilofze miwva.

ra meqna gana?
mTeli qveyana
ulxines nanas
warmoadgenda...
da gadavZaxe mZinare banaks, _
_ amxanagebo, ukve gaTenda!


ocdaTvrametma welma ganvlo mas Semdeg, rac Sen aRara
xar, rac Seni xma ar momesmis da veRara gxedav! Cemo uZvir-
faseso, ganumeorebelo, Cemo usayvarleso poeto da adamiano!
Cven ar vSobilvarT erTi dedisgan, magram, Cven, albaT,
erTdroulad gavaxileT Tvali, raTa erTnairad dagvenaxa,
erTnairad gvegrZno es gangebis naboZebi, diadi samSoblo.
albaT, agreTve erTdroulad aZgerda, cema daiwyo Cvenma
gulmac, raTa SeZleboda maT, rom mis mcire moculobaSi
dateuliyo Cveni qveynisa da erisadmi Cveni siyvaruli da
rwmena _ usazRvro da uwmindesi!
Cven xom fici davdeT Semodgomis wvimian RamiT, quTaisSi,
balaxvanis quCis erT myudro sadarbazoSi, kubos karamde
migvetana SeubRalavad es siyvaruli da pirnaTlad Sevxved-
rodiT bedsa da sikvdils! es fici Sen da ticianma ukve
SeasruleT! axla jeri ukve Cemzea!
paolo iaSvili! es paolo, vinc ase Rirseulad, ase rain-
dulad da vaJkacurad atarebda adamianis brwyinvale
270 paolo iaSvili

saxelwodebas, vinc aduRabebda Cvens Zmobas, Cvens maRal


megobrul grZnobebs, vinc ase dahxaroda Cvens poetur miR-
wevebs, da ganicdida maT aRtacebiT, rogorc sakuTar monapo-
vars! diax, es ase iyo. aseTebs vicnobdi me maT, aq araviTar
gadametebas ara aqvs adgili!
vzivar Cems oTaxSi ganvlili oTxmocdaaTi wlis simZimiT
odnav daRlili da vfiqrob imaze, Tu rarig advili yofila,
rarig SesaZlebeli, SeinarCuno xelSeuxebliv adamianoba,
gaxado igi saTayvanebel sagnad da Seewiro Sens xalxs Seni
sindisiT, Seni uanagro siyvaruliT da poeturi STagonebiT
gamTbari!..
paolo, Cemi paolo! is xom unazes da uwmindes gancdaTa
momRerali iyo! es xom man umRera Tavis satrfos:

nu geSinia, Cemo kargo, TmaSi WaRara _


es sinaTlea, siyvaruls rom Sematebia!

amgvar poetur siRrmes mxolod maRali rangis poetebi


aRweven!
amgvar siyvaruls, mxolod rCeulni ganicdian Cvens
codvil dedamiwaze, magram pouloben ki isini TanagrZnobas?!
nikoloz baraTaSvilis18 Semdeg me ar meguleba poeti, romel-
sac SesZlebodes aseT simaRleze asvla qalisadmi trfialSi,
vimedovneb, rom kadnierebad ar miiCneven amas Tanamedrove
poetebi.
SeuZlebelia daviviwyoT, Tu rogor tkivils ganicdida
paolo, roca sikvdilma udrood mokveTa Cvens wreSi ori
mosiyvarule: _ Salva karmeli19 da sandro cirekiZe20, rarig
mwvaved gadaitana maTi daRupva, rogori siyvaruliT daitira
isini!
magondeba paolos erTi ucnauri Tviseba: CvenTan, uax-
loes megobrebTan Sexvedris dros, igi xSirad gvkocnida
xelze. uxerxul mdgomareobaSi vvardebodiT xolme. is ki
RimiliT gveubneboda: `gaixseneT, roca Seqspiri21 xvdeboda
Tavis usayvarles megobars delvigs, mas xSirad xelze
hkocnida~. ar vici, ramdenad Seicavs es istoriul sinamdvi-
les, magram es ukve ar iwvevs CemSi gakvirvebas: didbunebovan
adamians, vfiqrob, es ar amcirebs, piriqiT, amSvenebs kidec, Tumca
cnobil kritikoss brandess22 ratomRac ver warmoedgina, Tu
mogonebebi paolo iaSvilze 271

rogor SeeZlo `hamletisa~ da `mefe liris~ avtors


megobruli urTierToba hqonoda viRac stratfordel yasab-
Tan? mikvirs, gana es stratfordeli yasabi misi bavSvobis
megobari ar iyo? man xom masTan Tavisi bavSvoba gaatara? da
rom didi xnis ganSorebis Semdeg Seqspirs moferebiT misTvis
xelze ekocna, gana es daamcirebda mas?
sakuTari leqsebis wigni paolos sicocxleSi ar gamou-
cia, ra iyo amis mizezi? upirveles yovlisa, misi mkacri, daxve-
wili gemovneba da didi moTxovnileba, romelsac is uyenebda
poetur qmnilebas da, gansakuTrebiT, sakuTar Semoqmedebas,
Semdeg amisa, nawilobriv misi daudevroba. saWiroa
gaviTvaliswinoT isic, rom paolo did energias xarjavda
yoveldRiur cxovrebasTan brZolaSi, raTa ojaxi Seenaxa.
me araerTxel minaxavs `poeziis~, `werili dedas~, `debedeCais
Ramisa~ da `lirikuli misamarTebis~ avtori Zalze daRlili,
daqanculi am brZoliT... moskovidan gamogzavnil werilSi
paolo mwerda:

Zmao, momwere iseTi rame,


hqondes Cvens baRSi saubris fasi:
Cems sadRegrZelos Tu isev svamen,
jer Tu mTelia saCemo Tasi,
Tu gamoaklda vinme Cvens camets
da poetebis daingra dasi?

sayvarelo paolo, Cveni saubari samaradisod Sewyveti-


lia. poetebis dasi daingra, aRar arsebobs; igi JamTa arakanon-
zomierma svlam Seiwira, mxolod, savalalod, me da sergo
davrCiT. sxvebma datoves Cveni Zmuri magida, maTi skamebi
carielia. magram, Sens sadRegrZelos isev svamen Sens mziur
samSobloSi, Cemo Zvirfaso! isev RviniT savsea saSeno Tasi,
piramde savsea igi! mxolod es Tasi axla Cems xelT aris,
Cemo dauviwyaro Zmao, da mas me, SenTan Seficuli Zma, ukanas-
knel wveTamde Sevsvam!
mwuxare, sabediswero diliT, Tavdaxrili da mglovi-
are Soriaxlo mivyvebodi paolos cxedars sasaflaoze. aseve
Tavdaxrili da Tvalcremliani mivdivar gazafxulze didubis
panTeonSi da vtoveb mis saflavze broweulis yvavils, rome-
lic mas ase uyvarda.
1963
272 paolo iaSvili

sergo kldiaSvil
kldiaSvilii 23

paolo iaSvili

paolo iaSvilma 18 wlis asakSi daiwyo Jurnal `oqros


verZis~ gamocema. imdroindeli kanoniT paolo jer kidev ar
yofila srulwlovani, amis gamo ufleba ar hqonda Jurnalis
oficialuri redaqtori yofiliyo. gvari, romelic Jurna-
lis redaqtorad aris gamocxadebuli (besarion jaiani)
fiqtiuria. igi mxatvruli literaturis moyvaruli erTi
qarTveli inteligenti iyo, romelic mxolod redaqtorobaze
awerda xels, xolo saredaqcio saqmeSi sxva araferi ekiT-
xeboda. Jurnalis faqtiuri xelmZRvaneli, misi warmmarTveli,
da tonis mimcemi Tvrameti wlis paolo iaSvili iyo.
`oqros verZis~ mxolod oTxi nomeri gamovida.
roca xelisuflebis warmomadgenlebma gaiges namdvili
redaqtoris vinaoba, Jurnali akrZales. am dros axalgazrda
paolo ukve `arasaimedod~ iTvleboda. erTi monarqisti
pedagogis xulignuri gancxadebis gamo, romelmac qarTuli
ena ZaRlis enad gamoacxada, mowafeebma demonstracia moawyes.
pedagogis winaaRmdeg mowyobil demonstraciaSi aqtiuri
monawileobisaTvis paolo, maSin meSvide klasis mowafe,
gimnaziidan garicxes. igi iZulebuli gaxda anapaSi wasuliyo,
sadac daasrula saSualo saswavlebeli.
am dros paolo ukve werda leqsebs qarTul da rusul
enebze.
`oqros verZma~, marTalia didxans ver iarseba, magram
Tavisi arsebobis xanmokle droSic sakmao da sapatio saxeli
moipova.
Wabukma paolom xelmZRvanelis didi unari gamoiCina.
man TanamSromlebad miizida rogorc Zveli da axali Taobis
ukve cnobili mwerlebi, ise jer kidev axalgazrda poetebi.
maT Soris iyvnen: galaktion tabiZe24, sandro SanSiaSvili25,
ioseb griSaSvili26, tician tabiZe27, Salva dadiani28, leo
qiaCeli29, kolau nadiraZe, konstantine gamsaxurdia30, jaju
jorjikia31, niko lorTqifaniZe32, lado33 da grigol34 jafa-
riZeebi, mec, Tqveni mona morCili da mravali sxvani.
ara, araviTari manifesti da winaTqmani ar uZRoda `oq-
mogonebebi paolo iaSvilze 273

ros verZs~, magram misi poeziiT, proziT da kiritikuli weri-


lebiT aSkarad igrZnoboda, rom Jurnali mowinave poziciebze
idga.
es is dro iyo, roca qarTuli mxatvruli sityvis korife-
Tagan mxolod sami-oTxi kaciRa iyo cocxali, maTac ukve
daesrulebinaT TavianTi saTqmeli da eris winaSe moxdili
hqondaT vali.
cxraas cameti wlis miwurulSi paolo iaSvili parizSi
gaemgzavra. misi mizani iyo parizis umaRles samxatvro sas-
wavlebelSi Sesvla, rom srulyofilad daufleboda grafi-
kas. paolo xom SesaniSnavad xatavda. misi suraTebidan, samwu-
xarod, ramdenime naxatiRa darCa.
paolo safrangeTSi gaemgzavra. Cven, misi TanamSromeli
da megobari axalgazrdebi ki ruseTis universitetSi wavediT,
da ramdenime xniT quTaisSi TiTqos CaCumda mwerlobis xma.
parizSi yofnis periodSi bevri dawvrilebiTi cnobebi
ar darCenila. zogjer paolo iqaurobaze sityvas rom Camoag-
debda da gviambobda, mxolod is SegviZlia dRes gavixsenoT.
iyo kidev erTi werili, ilia zdaneviCis35 mier ocian wlebSi
Tavisi ZmisTvis _ kirile zdaneviCisTvis36 gamogzavnili. es
werili daikarga da axla mxolod misi Sinaarsi SeiZleba
gavixsenoT. poetisa da prozaikosis, parizel mxatvrebsa da
mwerlebs Soris kargad cnobili ilia zdaneviCis werili
daaxloebiT aseTi Sinaarsis iyo: warmoidgineT, dRemde axsovT
aq paolo. arc ise didi xnis winaT, me da Cemi coli (Sen is jer
ar ginaxavs, roca Camoxval gaicnob da darwmunebuli var,
damegobrdebiT) (ilias coli zangis qali iyo _ s. k.) kafeSi
SevediT. iq vnaxe fransis karko37. saubarSi mas zogi ram
gauxsenebia warsuli wlebidan, gauxsenebia paolo iaSvili
da daaxloebiT aseTi ram uTqvams: bevri minaxavs am kafeSi,
mravali maTgani aRar maxsovs, im qarTveli momxibvleli
garegnobis axalgazrdis daviwyeba ki ar SeiZleba. is aq
kiTxulobda Tavis da Tavisi megobris leqsebs. Sinaarsi ar
mesmoda, magram mis xmaSi da mis saocar TvalebSi me vkiTxu-
lobdi da kidevac mesmoda WeSmariti poezia. ho, is poeti iyo,
WeSmariti poeti!
es werili kirile zdaneviCs paolom gamoarTva. Semdeg
is gadasca Salva afxaiZes38, romelic `yanwelebis~ arqivs
agrovebda. bolos ki, binaSi gaCenili xanZris gamo, arqivi
mTlianad daiRupa.
274 paolo iaSvili

ar vici, ratom vwer am mogonebebs? gana ar ajobebs, is


wlebi gavixseno, romelic man saqarTveloSi gaatara? es
mciredi mogoneba iqneb swored imisaTvis iyos saWiro, rom
paolos im ambebze gadavsuliyavi, romelic mis davaJkacebasa
da im dros exeba, roca misma didma talantma iCina Tavi.
rogorc zemoT vTqviT, paolo iaSvili 1913 wels gaem-
gzavra parizSi. am dros parizi meqa da medina iyo poetebisa
da gansakuTrebiT mxatvrebisaTvis. parizSi Tavs iyridnen
umTavresad axalgazrdebi, axali ideebis mqone, axali sityviTa
da funjiT meocnebeni. Tavisufal saaTebSi isini Tavs iyridnen
erTxelve amoCemebul kafeSi, romelic am meocnebeTa klubs
warmoadgenda. aq uaxlovdebodnen isini erTmaneTs. aq
ikrebdnen Zalas, aq yalibdeboda maTi azrebi mxatvrul
sityvasa da xelovnebaze.
sicocxliT savse paolo, bunebrivia, ucbadve eziara am
atmosferos da male aqaurebis yuradRebac miipyro.
gamoCenili frangi mwerali fransis karko Tavis SesaniS-
nav wignSi _ `monmartridan laTinur kvartlamde~, sadac am
kafeebis saerTo suraTs gvaZlevs da calkeul portretebsac
xatavs, erT adgilze gakvriT moixseniebs axalgazrda poets,
romelic Zalian miagavs paolos. karkos dasaxelebuli ara
hyavs paolo, magram ilia zdaneviCis mier gamogzavnili
werili gvafiqrebinebs, rom is axalgazrda poeti namdvilad
paolo unda iyos.
parizSi p. iaSvili didxans ar darCenila. msoflio omi
daiwyo da iZulebuli gaxda erTi wlis Semdeg samSobloSi
dabrunebuliyo.
magram es droc didad nayofieri gamodga misTvis. is
brundeboda samSobloSi raRac uecrad davaJkacebuli, axali
azrebiTa da gancdebiT savse, amasTanave, codniT datvirTuli.
brundeboda samSobloSi da Tan mohqonda is gancdebi da
sulieri samyaro, romelic maSin axasiaTebda aforiaqebul
evropas.
gaixseneT misi leqsi `evropa~ da umalve igrZnobT, ra
uCveulo gancdebiT moeSureboda poeti saqarTveloSi. is
SeSfoTeba, romliTac moculi iyo msoflio, ismis am leqsis
TiToeul striqonSi, da mTeli leqsi, qarTuli leqsTawyobi-
saTvis jer sruliad uCveulo da ucnobi ritmiTa da formiT
dawerili, didi zaris gugunad ismis.
saqarTveloSi dabrunebuli paolo iaSvili ukve aRar
mogonebebi paolo iaSvilze 275

aris is meocnebe, rogoric samSoblodan gamgzavrebamde iyo.


es is droa, roca gadatyda Zveli cxovrebis xerxemali da is
axali dro dadga, romelic msoflios gadaxalisebas uswreb-
da win, roca oqtombris revolucias msoflioSi udidesi Zvrebi
unda moexdina, magram paolo iaSvili politikosi ar aris. is
poetia da misi meamboxe suli poeziaSi hpovebs asparezs.
akaki wereTeli39 axlad gardacvlili iyo. mecxramete
saukunis sxva did warmomadgenlebs ukve moTavebuli hqondaT
TavianTi saTqmeli. yrud ismoda mwerlobaSi, gansakuTrebiT
poeziaSi, gabeduli, axali sityva. pirveli msoflio omiT
SeZrwunebuli iyo ruseTi da saqarTvelo.
es is dro aris, is mSfoTvare epoqa, roca daiwyo Jurnal
`cisferi yanwebis~ gamocema. es Jurnali jer kidev savsebiT
Camoyalibebuli ar iyo, jer kidev ar hqonda garkveuli, ra
gzas unda dasdgomoda qarTuli mwerloba, gansakuTrebiT
poezia. mxolod iyo miniSneba, rom axali gziT unda warmar-
Tuliyo Cveni literatura. JurnalSi TanamSromlobdnen
rogorc Zveli Taobis warmomadgenlebi, ise axali Taobis
poetebi. male `cisferyanwelebi~ gaemijnen ufros Taobas
da maTi mwerluri saxec swored am droidan ikveTeba.
`cisferyanwelebi~ Cveni qarTuli klasikuri literatu-
ris gulwrfeli qomagebi xdebian. Tu dasawyisSi erTgvarad
uaryofdnen Cvens klasikur memkvidreobas, Semdeg TandaTan
am klasikas maRla sweven. isini iyvnen pirvelni, romlebmac
Tamamad da gabedulad aRniSnes d. guramiSvilisa40 da vaJa-
fSavelas41 poeziis, ilias42 prozis, akakis leqsis da sxvaTa
maRali Rirsebebi. is werilebi, romlebic dabeWdilia `meoc-
nebe niamorebis~ nomrebSi da, romlebic ekuTvnian valerian
gafrindaSvils43, sandro cirekiZes, tician tabiZes da sxvebs,
iseT maRal Sefasebas aZleven qarTul klasikur mwerlobas,
rom yanwelebs mowinaaRmdegeebic ki sayvedurobdnen, _
gadametebuli xom ar ariso.
sakvirvelia, magram ase moxda, paolos Tavis sicocxleSi
ar gamoucia sakuTari leqsebis krebuli, ufro sakvirveli
is aris, rom jer kidev mainc ar apirebda krebulad maT
gamocemas.
gatacebuli meocnebe poeziis atmosferoTi cxovrobda
da arc cdilobda Tavisi leqsebi mkiTxvelisaTvis miewodebi-
na. misi leqsebi umTavresad Jurnalebsa da gazeTebSi ibeWdebo-
da, magram mkiTxvelma unda icodes rogori gaWirvebiT
276 paolo iaSvili

Rebulobdnen redaqciebi leqsebs paolosgan. mas TiTqos


droc ar hyofnida, rom Tavisi fiqrebi da poeturi gancdebi
qaRaldze gadaetana da redaqciebSi mietana.
paolo iaSvilis daRupvis dRidan poeziis moyvarulebs
misi poezia gulSi hyavdaT Sexiznuli, Cumad kiTxulobdnen
mis leqsebs.
paolos leqsebi mxolod misi gardacvalebis Semdeg
gamovida. pirvelad calke krebulad 1959 wels daibeWda. Cven
amas didad unda vumadlodeT udrood gardacvlil lite-
ratorsa da gamomcemlobis muSaks Salva demetraZes44. es man
ikisra am metad Zneli saqmis Taosnoba. man didi Sroma gaswia,
rom Zveli Jurnal-gazeTebidan paolos nacnob-megobrebi-
sagan Seegrovebina paolos leqsebi da erT krebulad gamoe-
ca. vin icis, paolos ramdeni mniSvnelovani leqsia kvlav
ucnobi adamianebis xelSi. imedi unda viqonioT, rom isini
TandaTan gamoqveyndeba. is xom uxvad, dauzogavad fantavda
zepirad Tqmul leqsebs, es leqsebi ki poeziis namdvil
margalitebs warmoadgenda.
paolo iaSvils raRac warmarTuli siyvaruliT uyvarda
sicocxle, cxovreba, da mTeli misi poezia aris himni Cveni
mzisa da miwisa. mas bevri sixaruli mouniWebia CvenTvis, is
rogorc dResaswauls ise Sehyurebda yoveli dRis gaTenebas
da adamianTa Soris yofnas, yovel axal leqss, visic ar unda
yofiliyo igi. is amden sixaruls afrqvevda, bednierebas
gvaniWebda, magram TviTon pirad cxovrebaSi iyo ki bednieri?
paolo iaSvili cxovrebis moyvaruli kaci iyo. gatacebu-
li yvela im siaxliT, rac Cvens sinamdvileSi vlindeboda da
mere amas Tavis poeziaSi gamoxatavda. misi bevri poeturi
qmnileba swored am sixarulze migvaniSnebs.
paolos, rogorc pirovnebas, didi wvlili miuZRvis rusi
da qarTveli mwerlebis damegobrebaSi. pasternakis, ticianisa
da paolos urTierToba literaturis istoriaSi samudamod
darCeba, rogorc uwmindesi da umaRlesi megobrobis gamoxa-
tuleba.
paoloze SegviZlia bevri ram vTqvaT, igi iyo leqsis
jadoqari, iyo momxiblavi garegnobis, kidev ufro momxib-
lavi sulierad, iyo didbunebovani da adamianis moyvaruli,
igi yovelTvis sixaruls aniWebda adamians... magram es kidev
ver gamoxatavs paolos yvela Rirsebas, _ is raRac ufro
meti iyo.
mogonebebi paolo iaSvilze 277

leqsebi iyo maTi sagzali


(fragmenti)

paolos Camosvlas yovelTvis didi gamococxleba Semoh-


qonda Cvens Soris. misi gamoCenis pirveli wuTidanve iqmnebo-
da is ucnauri poeturi atmosfero, romelic mas yvelgan
Tan sdevda, sadac ki fexs Sesdgamda, Cvenc ar gvaklda energia,
aTasgvari ocnebebi gvitrialebda TavSi, gviyvarda erTmaneTi,
magram upaolod mainc dafantuli viyaviT. sakmao iyo gamoCeni-
liyo is Cvens Soris, mTeli es axalgazrduli daudgromeli
energia amoZravdeboda da kalapotSi dgeboda.
paolo Cveni Tanatoli iyo, maxlobeli megobari. magram
mas yovelTvis Cvens Tavze maRla vayenebdiT. momxiblavi
garegnobis vaJkacs, STagonebuli lamazi saxiT, sicocxlis
xalisi Semohqonda CvenSi. paolo SesaniSnavad kiTxulobda
leqss. is mkveTrad gamoirCeoda imaTgan, vinc Tvalebis
brialiTa da xmis CaxleCamde yviriliT cdilobda auditori-
is xelSi Cagdebas. sicarieles xom zedmeti xmauri uyvars.
paolos kiTxvaSi leqss meti Rirseba eniWeboda yovelTvis...
Zlieri, gulidan amosuli xma leqsis musikalur Tanxlebas
warmoadgenda. leqsi, roca misgan gesmodaT, aCenda Tavis
namdvil bunebas, Tavis mxatvrul simdidres.
gavuziareT paolos Cveni ocneba da man maSinve realuri
perspeqtiva dagvisaxa: gadawyda mogvewyo vaxSmiani saRamo.
amisaTvis SevarCieT sazafxulo restorani _ baRi, romelic
sastumros ekra. SevimuSaveT programa: simRera, mocekvaveni
estradaze, vaxSami.
roca afiSis Sedgena davamTavreT, vifiqreT: xalxis
mosazidavad kidev raRac iyo saWiro.
paolom SemogvTavaza:
_ bolos afiSaze davbeWdoT didi asoebiT: `dasasrul
qaianuri!~
erTmaneTs gadavxedeT, ras niSnavda `qaianuri~, ra unda
yofiliyo, _ aravin vicodiT.
Cvens Soris sandro cirekiZe leqsikonebis saukeTeso
mcodne iyo. man mxrebi aiCeCa da Caibubuna:
_ arsad ar Semxvedria aseTi sityva... ar gamigonia...
kolau nadiraZisaTvis paolo iseTi avtoritetia, rom
saxeze vamCnev, mzadaa sayveduri gviTxras: `ratom xarT ase
gaocebuli da daeWvebuli am sityviT? radgan paolom Tqva,
278 paolo iaSvili

maS Tamamad SegviZlia miviRoT!~


valerian gafrindaSvils moewona TviTon sityva, misi
JReradoba, ramdenimejer gaimeora TavisTvis da bolos, ikiT-
xa:
_ ra aris, ras niSnavs qaianuri?
yvela dainteresebuli varT da gavisuseT pasuxis molo-
dinSi.
paolom jer seriozuli gamometyveleba miiRo, Tvali
gadmogvavlo da mere Tqva:
_ ram SegaSinaT? simarTle giTxraT, arc me vici ras
niSnavs, magram mainc davweroT, is saRamo raime apoTeoziT
davasruloT da qaianuric is iqneba. jer kidev ramdenime
dRe darCa da manamde movifiqrebT rames.
davTanxmdiT da CavwereT.
_ qaianuri! _ uecrad xmamaRla icinis kolau, _ brwyinva-
le azria!.. ager naxavT, swored qaianuri iqneba didebuli
raRac! eg rom ara, programa susti iqneboda!
asea Tu ise, qaianurma realuri saxe miiRo da Cven ukve
gvjera rom saRamo Sinaarsiani iqneba.
mesame dRes quCaSi gakruli iyo stambaSi dabeWdili afi-
Sebi, magram is gvecotava da arc garegnulad mogvewona.
paolom iTava am saqmis gamosworeba: daxata feradebiT far-
Savangebi, raRac qimerebi, niRbebi. es afiSebic gaikra, da maT
didi yuradReba miaqcies. msgavsi ram quTaTurebs jer ar
enaxaT, cnobismoyvareni jguf-jgufad idgnen da kiTxulob-
dnen am ucnaur afiSebs.
daniSnul saRamos imdeni xalxi miawyda baRs, rom uadgi-
lobis gamo bevri gabrunda, sasule orkestri vagners agria-
lebda, estradidan simRera ismoda, magram magidebis garSemo
Semomsxdarni nakleb yuradRebas aqcevdnen yovelive amas.
quTaTurebi lxinSi iyvnen Cabmulni. lxinSi Caeba qalaqis
Tavic, romelic sxdomis Semdeg mogvianod movida amalis
TanxlebiT. roca man erTxel Tvali momkra mkiTxa:
_ qaianuri ukve iyo?
da TiTqos es kiTxva gaigoneso garSemo, erTbaSad ramde-
nime xma gaisma:
_ qaianuri! qaianuri!
Cven es gadaviwyebulic gvqonda. isini ki, visac Turme es
sityva awvalebda, elodnen da moiTxovdnen.
da uecrad qaianuric movida!
mogonebebi paolo iaSvilze 279

baRis WiSkarTan etli gaCerda. im RamiT meetles, rogorc


Cans muStari ar hyavda da ganaTebuli baRis win SeaCera Tavi-
si gaZvaltyavebuli cxenebi.
paolom xeli miaSvira maT:
_ gamoaxsnevineT meetles erTi cxeni, miSoveT toga da
CiraRdani!..
meetle jer janjlobda, uarze iyo, magram uqmad da
uimedod dgomas amjobina esargebla uCveulo SemTxveviT.
daTanxmda, magram sagrZnobi Tanxa ki mogvTxova. meti Zala
ar iyo, iZulebuli viyaviT migveca.
viSoveT togac: restornis moijaradres, rogorc iqna,
gamovarTviT grZeli sufra.
_ oRond icodeT, _ gagvafrTxila man, _ eg sufra holan-
diidan aris Camotanili, Zalian didi fasi aqvs, ar gaixes, ar
gafuWdes Torem...
viSoveT CiraRdanic: imave moijaradres gamovarTviT
tomara, navTiT gavJRenTeT da joxze mivakariT.
amasobaSi paolo iaSvilma da kolau nadiraZem daweres
grZeli leqsi, sadac moxsenebuli iyo yvela is popularuli
pirovneba, romelic saRamos eswreboda.
Caqra baRSi elqtroni, dabnelda. uecrad xalxma dainaxa:
baRSi Semovida cxeni, romlis zurgze idga TeTr mosasxamSi
gaxveuli kaci. es iyo paolo. Tavze exura foTlebisagan
gakeTebuli gvirgvini. mivunaTeT CiraRdani da paolom leq-
sis kiTxva daiwyo. misi Zlieri xma mTel baRSi mkafiod ismoda.
mTvralebs, albaT arc ki esmodaT Sinaarsi, magram rogorc
ki romelime nacnobis gvars yurs mohkravdnen, xarxars
iwyebdnen.
oriode taepi darCa wasakiTxavi, roca cxenma, romelic
aqamde TavCaqindruli morCilad idga, kinaRam ubedureba
daatriala: sruliad moulodnelad tlinkebi ahyara, Setri-
alda dafeTebuli da gaiqca. paolom Zlivs moaswo gadmoxto-
ma da didi wvalebis Semdeg gadaiZro togad gakeTebuli
sufra, romelic fexebze Semoxveoda.
_ qaianuri! qaianuri! _ misZaxoda xalxi cxens.
roca paolo ganvaTavisufleT mosasxamisagan, davinaxeT,
rom sufra erT adgilas damwvari iyo CiraRdnisgan.
Cveni naocnebari `feradi niRabi~ ar gaxsnila... ar vici
ratom magram ase ki moxda, rom Cven araferi ar gvergo.
mTeli Semosavali restornis patronma TavisTvis daitova.
280 paolo iaSvili

esec qaianuri iyo!


...ticiani da paolo ucbadve dauaxlovdnen erTmaneTs
da maTi megobroba samudamod ganmtkicda. siamis tyupebi _
ase eZaxdnen isini erTmaneTs. am orma axalgazrda poetma
suli STaberes erTmaneTs, isini avsebdnen erTimeores. ori
poetis daaxloebas iSviaTad Tu gaukeTebia literaturis
ganviTarebisaTvis imdeni, ramdenic ticianisa da paolos
megobrobam SesZlo. xelixelCakidebulni, isini SeeWidnen
gamefebul rutinas da axlis damkvidrebisaTvis brZola
gaaCaRes.
am brZolaSi isini martoni ar iyvnen. ticianma da paolom
Tavis garSemo Semoikribes maTive asakis poetebi _ vale-
rian gafrindaSvili, kolau nadiraZe, giorgi leoniZe45, Salva
afxaiZe, raJden gvetaZe46, nikolo miwiSvili47, Salva karmeli,
sandro cirekiZe, didi momavlis mqone prozaikosi. jer kidev
Wabukur wlebSi tuberkulioziT gardacvlili cirekiZis
saxeli axla mravlisaTvis ucnobia. sandro cirekiZe,
erTaderTi wignis, `mTvareulebis~, avtori, usamarTlod
daviwyebulia dRes.
ticianisa da paolos garSemo Semokrebil axalgazrda
poetebs erTmaneTis udidesi pativiscema da didi siyvaruli
hqondaT. am wreSi marTlac gulwrfeli megobruli atmosfe-
ro iyo. TiToeuli maTganis SemoqmedebiTi gamarjveba miCneu-
li iyo yvelas gamarjvebad, saerTo miRwevad.
magram es imas rodi niSnavda, rom megobrebi erTmaneTs
yvelafers uwonebdnen da ukritikod iRebdnen. piriqiT, aravis
imden moTxovnas ar uyenebdnen, rogorc erTmaneTs. isini
erTmaneTs zrdidnen.
ticianisa da misi megobrebis gabeduli striqonebi, qar-
Tuli versifikaciis gamdidreba, is axali gancdebi, romlebic
ar SeiZleboda axali drois viTarebaSi ar gamomJRavnebu-
liyo, is garemoeba, rom maT gaafarToves poeziis cneba,
miCneuli iyo ucxoeTidan simbolizmis CvenSi gadmonergvad.
is egreT wodebuli kritikosebi, romlebic franguli
simbolizmis gadmonergvaSi `brals sdebdnen~ yanwelebs, _
maTi warmodgeniT, simbolizmi xom saginebeli sityva iyo, _
imis baiburSic ar iyvnen, Tu ras warmoadgenda simbolizmi
da vin iyvnen simbolistebi. isini imgvar uvicobas iCendnen,
rom edgar pos48 da siuli priudomsac49 simbolistebad naT-
lavdnen.
mogonebebi paolo iaSvilze 281

...paolo, ticiani, valerian gafrindaSvili, kolau nadiraZe,


Salva afxaiZe, nikolo miwiSvili, Salva karmeli, raJden
gvetaZe erTmaneTs enacvlebian da wisqvilSi maTi xma didxans
ismis.
am uCveulo ambavma gareT myofi glexebis yuradReba
miiqcia. isini jer karebTan Sejgufulni dganan. Semdeg TiTo-
orolad Semodian da male wisqvili xalxiT ivseba. soflele-
bisaTvis bevri ram albaT, gaugebari iyo, magram mainc
yuradRebiT da kmayofilebiT usmenen. es uCveulo sanaxoba
ise itacebs maT, rom erTma glexma neSoTi Tavdacmuli doqi
Semoitana. mewisqviles Wiqa aRmoaCnda da sadRegrZeloebic
iTqva. glexebis pativsacemad Cvenma poetebma kidev waikiTxes
leqsebi. da ai, moulodnelad, erTi komikuri uxerxuloba
Seiqmna: paolom waikiTxa Tavisi `werili dedas~. glexebs
esmiT sityvebi `bzis ganiaveba kalo da kevri, soflis siwminde,
marTali baTmani~... es striqonebi advilad aRwevs maT
gonebamde. cxadad Cans, rom iwoneben, erTmaneTs kmayofile-
biT gadaxedes. paolosac simpatiiT Sescqerian, magram uecrad
esmiT striqonebi: `...da davikuntebi qalaqis quCebSi me,
salaxana~. Semdeg kidev: `roca me qurdebi megobrad mrac-
xaven~... da bolos: `deda, inaxule Sen wminda xaxuli! wadi
fexSiSveli, qalaqSi, dakargul SvilisTvis Rame gaaTie...~
es sityvebi glexebma, rogorc Cans, Taviseburad gaiges.
gaiges ise, rogorc aRsareba da sinanuli. aqamde Tu gaxarebu-
li TvaliT Sescqerodnen, axla daeWvebiT da erTgvari
SecodebiT Sehyureben... aseTi lamazi vaJkaci, kargad Cacmuli
da, Turme, yofili qurdi... uecrad ticianis sicili gvesmis...
mewisqviles misTvis ekiTxna: _ didi xania, rac is ymawvili
sapatimrodan gamouSves? maSinve paolos gaagebina, rac moxda.
Cveni alibis dasadgenad saWiro gaxda ganmartebis micema, rac
meurmeebma didi yuradRebiT moismines.
daRlilebma, bolos, tomrebze movikalaTeT da wavTvli-
meT. ciskarze ki davtoveT iqauroba.
...paolo maSin ucolo iyo. marto cxovrobda axlandel
engelsis quCaze. am oTaxis fanjrebi maCabelis quCas gadmohyu-
reben. Zalian didi oTaxi iyo. Zalian didi Canda ufro imitom
rom carieli iyo. erTi magida, erTi rbili taxti da ori
skami. meti araferi. magidaze eyara leqsebis xelnawerebi,
konvertSi Cadebuli gaugzavneli werilebi, ramdenime yelsax-
vevi da samiode wigni. wignebidan maxsovs rembos leqsebis
282 paolo iaSvili

franguli gamocema. fanjarasTan kuTxeSi miyudebuli iyo


kirile zdaneviCis mier daxatuli paolos uzarmazari por-
treti. am suraTze paolos xelSi eWira zeviT amarTuli
didi cisferi yanwi.
paolos brazs gvrida xolme es suraTi: _ codviliani
varo! _ ambobda. esroda xan wigns, xan fexsacmels. erT dRes
ki ise gaxelda, rom daniT akuwa. gadarCa mxolod saxe,
romelic ticianma waiRo.
paolos oTaxSi yvelaze iSviaTad TviTon paolo iyo.
karebi mudam Ria hqonda _ qurdi rom Sesuliyo, mosaparavad
mainc verafers ipovida. vinc imereTidan Camodioda,upirve-
les yovlisa paolos miakiTxavda da Tumca maspinZels ver
naxulobda, Tavisuflad ikalaTebda mis oTaxSi. xSirad, roca
paolo RamiT Sin dabrunebula, daunaxavs: ramdenime kacs
iatakze qveSsagebi gauSlia da arxeinad sZinavs. amas ise iyo
SeCveuli, rom yuradRebas aRar aqcevda.
am oTaxSi paolos erTi iseTi ambavi gadaxda, rac daax-
loebiT mark tvenis50 moTxrobis nevrasteniiT Sepyrobil
gmirs: pirvel sarTulze, paolos oTaxis qveS, cxovrobda
moxuci, winaT gamge da zedamxedveli im saxlisa, sadac amJamad
sastumro `Tbilisia~. mgoni axlobeli naTesavic iyo am
Senobis yofili patronisa. odesRac SeZlebuli, axla ki ga-
nadgurebuli da gabiTurebuli. saocrad nerviuli kaci iyo.
verafriT Serigeboda im ambavs, rom saxli maSindelma
xelisuflebam zRaprulad iaf fasebSi xelT igdo da daepat-
rona.
moxucs Tavisi mwuxareba ver moenelebia, niadag oxravda.
amas kidev is erTvoda, rom zeda sarTulis mobinadre guls
uwyalebda. movidoda paolo Sin gaTenebisas, gaixdida erT
fexsacmels da daudevrad daaxeTqebda iatakze. sanam meores
gaiZrobda, papiross moswevda, zozinobda da, ager rodis, meore
fexsacmelsac daagdebda.
pirveli daxeTqebis Semdeg gamoRviZebul nerviul moxucs
aRar eZina da mouTmenlad elodeboda, Tu rodis gaigonebda
meore fexsacmelis braxuns. mas ufro am molodinis wuTebi
tanjavda.
erT dRes moxuci avida paolosTan da sTxova:
_ Tqveni Wirime, an nu daaxeTqebT, an orive erTad gaixadeT,
rom lodini ar damWirdes...
mogonebebi paolo iaSvilze 283

paolom moubodiSa da sityva misca, rom amieridan aRar


Seawuxebda.
gvian iyo, roca erTxel paolo oTaxSi dabrunda. mivida
sawolamde, gaxda daiwyo da ucabedad, cali fexsacmeli isev
daaxeTqa. maSinve moagonda qveda sarTulis mdgmurisaTvis
micemuli dapireba da meore fexsacmeli ukve frTxilad
gaiZro da Zalian frTxilad dado iatakze. daiZina kidevac,
magram ramdenime xnis Semdeg isev gaiRviZa da ras xedavs,
Tavze dadgomia moxuci, romelsac xelSi anTebuli sanTeli
uWiravs.
_ ra moxda? _ SekrTa paolo.
_ ager naxevari saaTia velodebi, rodis gaiZrobT meores.
Tqveni Wirime, gaixadeT, moTmineba aRar myofnis... isedac
uZiloba maqvs, sanam gicadoT?
...albaT, gagonili gaqvT, ra Seudarebeli eqspromtebi
icoda paolo iaSvilma, amaSi marTlac badali ar hyavda.
TviTon paolo araviTar mniSvnelobas ar aZlevda am eq-
spromtebs, arasodes ar Cauweria da erTi-oris garda, ara-
feri darCa maTgan. SemTxveviT gadarCa, magaliTad, is SesaniS-
navi leqsi, romelic saaxalwlod dawera da miuZRvna sardaf-
Si myof eTim gurjs51, es leqsi rom paolos erT-erT mego-
bars ar Seenaxa, iseve ucnobi da dakarguli iqneboda, rogorc
sxva mravali.
paolos qarTuli da rusuli eqspromtebi rom visme
Caewera, sakmaod mozrdili tomi gamovidoda. sakvirvelad
dauzogveli mfantveli iyo margalitebisa!
Tavis sicocxleSi paolo iaSvils sakuTari leqsebis
wigni ar gamoucia. amis mizezi ori ram iyo: didi simkacriT
epyroboda Tavis Semoqmedebas da, garda amisa, verc mouyrida
Tavs Jurnal-gazeTebSi dabeWdil leqsebs, vinaidan xelnawe-
rebs ar itovebda, dabeWdilebs ki ar inaxavda da arc axsovda,
Tu sad ra gamoaqveyna.
erTi aseTi miviwyebuli leqsi _ eqspromti CemTan inaxeba.
leqsi miZRvnilia kolau nadiraZisadmi da saTauris nacvlad
moTavsebulia paolos mier fanqriT daxatuli nadiraZis
portreti. poeti xom mSvenivrad xatavda da roca gimnaziis
damTavrebis Semdeg parizSi gaemgzavra, ganzraxva hqonda iq
mxatvrobaSi daostatebuliyo.
284 paolo iaSvili

geronti qiqoZ
qiqoZee 52

paolo iaSvili

paolo iaSvils pirvelad parizSi Sevxvdi. 1913 wlis


zamTrisa da 1914 wlis gazafxulis Tveebi parizis artistuli
bohemisa da studentobis samflobeloSi _ laTinur ubanSi
gavatare; paolo iaSvilic amave ubanSi cxovrobda. mas oTaxi
panTeonis maxloblad eWira estrapadis quCaze. am quCis saxel-
wodeba, ueWvelia, iqidan warmodgeba, rom aq wina saukuneebSi
wamebis iaraRi estrapadi idgmeboda. es iaraRi ucnobi iyo
Zvel saqarTveloSi, xolo rusebi mas dibas uwodebdnen.
warmoidgineT Zalian maRali saxrCobela; zeda kadonze rkinis
rgoli iyo mimagrebuli, masSi grZeli Toki iyo gayrili. am
Tokis erTi Tavi mobmuli hqonda xelfexSekrul damnaSaves,
xolo meore Tavi jalaTs eWira xelSi. is Tavis msxverpls
ramdenjerme sul maRla swevda, xolo Semdeg Toks xels
uSvebda, rac miwaze mis danarcxebas da tanjviT sikvdils
iwvevda.
paolo iaSvils da me, Cvens qarTvel megobrebTan erTad,
bevri mxiaruli saRamo gagvitarebia am mWmunvare saxelwo-
debis quCaze.
paolo iaSvili kargi kulinari iyo, magram sayasboSi
cxenis xorcs ver arCevda Zroxis xorcisagan. rac Seexeba
iaffasiani Rvinis an Sampaniuris yidvas, mas didi degustato-
ris niWi ar sWirdeboda.
sxvaTa Soris, xSirad mogvigonebia fransua viionis53
leqsebi, sadac es yvela moxetiale da mousvenari poetis
winapari gonebamaxvilurad dascinis jalaTebs da maT mier
aRmarTul saxrCobelebs. paolo iaSvils uyvarda, agreTve,
pol verlenis54 Zeglis gverdiT jdoma luqsemburgis baRSi
da Sadrevnis auzSi mobanave beRurebis cqera; raRacas
naTesaurs poulobda am bavSviviT gulubryvilo, magram
biwier poetsa da uwyinar frinvels Soris: `boroti qari
matarebs aqeT da iqiT mkvdar foToliviT~.
am Sexvedrebis dros paolo iaSvili Tavisi gulTbilo-
bisa da xelgaSlilobis wyalobiT advilad xiblavda da
izidavda adamianebs, TviT iseTebs, romelTa ena man kargad
mogonebebi paolo iaSvilze 285

ar icoda. man parizSi ramdenime frangi mxatvari da poeti


gaicno, maT Soris erT-erTi yvelaze popularuli da gavle-
niani iyo giiom apolineri55, romelic simbolizmidan futu-
rizmamde gadavida, xolo, bolos, mgonia, siurrealistebs
dauaxlovda.
magram imdroindeli parizeli dekadenti da simbolisti
poetebis fiqrTa mflobelad ufro Sarl bodleri CaiTvle-
boda, vidre sxva vinme. rogorc petrarkam56 Tavisi laurasadmi
miZRvnili sonetebiT humanizmisa da renesansis epoqa gaxsna
poeziis dargSi, ise usircxvilo mulat qalze, `Sav veneraze~,
katorReliviT mijaWvulma bodlerma Tavisi `borotebis
yvavilebiT~ dekadensis epoqa asaxa evropuli poeziis ganviTa-
rebaSi. mis patara prozaul poemebSi, mis lirikul leqsebSi,
romelTa Soris gansakuTrebuli adgili formis mxriv
klasikurad srulyofil sonetebs uWiravT, individualizmis
Rrma krizisi igrZnoba. Tumca Sarl bodleri 1848 wlis
TebervalSi da ivnisSi barikadebze muSaTa klasis mxareze
ibrZoda burJuaziis winaaRmdeg, is bolomde artistuli
bohemis, dendizmisa da satanizmis mociquli darCa. da, SeiZleba
iTqvas, rom is yvelze damaxasiaTebeli figuraa jojoxeTis
cecxliT ganaTebul parnasze. `Cemi suli gabzarulia da,
rodesac dajavrianebis wuTebSi mas surs Tavisi simRerebiT
Rameebis civi haeri aavsos, misi CaxleCili xma emsgavseba im
daWrili meomris xrials, romelic sisxlis tbis piras
daviwyebiaT micvalebulTa did grovaSi da kvdeba saSinel
krunCxvaSi~. es sityvebi amTavrebs bodleris sonets _
`gabzarul zars~, romelic saucxoo idiliuri suraTiT iwye-
ba: zamTris RameSi anTebuli buxris win mjdomare, Soreul
mogonebebSi wasul adamians mwuxris zarebis reka esmis, isini
xalisianad mRerian nislian sivrceebSi. ra kontrastia,
zemomoyvanil tragikul striqonebTan da ra sulier gaTiS-
vas mowmobs es leqsi!
paolo iaSvils bodleris sonetebidan yvelaze metad
misi `dawyevlili poetis dasaflaveba~ uyvarda: `im saaTSi,
rodesac ubiwo varskvlavebi TavianT damZimebul Tvalebs
daxuWaven, oboba Tqvens saflavze sudaris qsovas daiwyebs,
xolo gveli Tavis wiwilebs gamoCekavs; mTeli wlis ganmav-
lobaSi Tqvens SeCvenebul Tavze mglebi da mSieri kudianebi
iymuvleben~.
286 paolo iaSvili

magram, unda iTqvas, rom arc paolo iaSvilis garegno-


baSi, arc mis sulSi araferi iyo dekadenturi: gegonebodaT,
is simbolisturi da dekadenturi poeziis skolas ufro TaviT
miemxro, vidre guliTo. es iyo lamazi, maRali, gruzaTmiani,
Savgvremani Wabuki, mas narkotikebi sWirdeboda, raTa realu-
ri samyarodan macduri moCvenebebis samyaroSi gadasuliyo.
paolo iaSvili namdvili axladmovlenili avTandili iyo
Tavisi megobrebisaTvis.
maxsovs, rogor idga erTxel quCaSi, saxlis kedels
zurgmiyrdnobili, xalaTis jibidan muWa-muWa axlad miRebuls
qaRaldis fuls iRebda da Tavis megobrebs aZlevda dauTvle-
lad.
mas Zalian susti warmodgena hqonda ormag buxhalteriaze,
da misi gasavali yovelTvis sWarbobda mis Semosavals. mas
eadvileboda fulis Sovna, magram kidev ufro eadvileboda
fulis daxarjva. ufro is axsovda, visgan isesxa, vidre is, vis
asesxa; ganebivrebuli iyo SeZlebuli mamis mier, romelsac
is sufraze xSirad guls uCuyebda: Sens xuT vaJiSvilSi me
imiT gamovirCevi, rom msxverplad Sesawirav mozvers vgavaro.
rodesac paolo iaSvili ucxoeTidan samSobloSi dab-
runda da `cisferi yanwebis~ jgufi daaarasa, man uwinares
yovlisa, Zveli poeturi Taobis centralur figuras _ akaki
wereTels Seutia. es gasagebi iyo axali jgufis interesebis
TvalsazrisiT, magram Zneli asaxsneli iyo paolo iaSvilis
adamianuri da poeturi bunebis TvalsazrisiT: is ufro akaki
wereTlis anderZis damcvelad gamodgeboda, vidre mis
damrRvevlad. paolo iaSvilis saukeTeso leqsebs gamWvirva-
loba da simsubuqe axasiaTebda, is saucxood flobda qarTul
enas. TviT misi samSoblo _ sofeli argveTi mxolod ramde-
nime kilometriT iyo daSorebuli akaki wareTlis sxvitors.
Tavisi sicocxlis ukanasknel wlebSi paolo iaSvilma mSveniv-
rad gadmoTargmna puSkinis ramdenime lirikuli Sedevri,
erTaqtiani tragediebi da moTxroba `nasroli~.
paolo iaSvili Zveli drois rafsodebs da trubadurebs
hgavda: misi poeturi niWis dafaseba ar SeiZleba martooden
misi dabeWdili leqsebis mixedviT. es iyo improvizaciis
jadoqari, romelic, uwinares yovlisa, auditoriis smenas xib-
lavda. mas veravin Seedreboda did sadResaswaulo sufraze,
misi sityvebi Sinaarsiani da gonebaxvili iyo erTsa da imave
mogonebebi paolo iaSvilze 287

dros, aq is TiTqos Tavis Tavs sWarbobda.


rodesac 1921 wlis 25 Tebervals TbilisSi wiTeli armiis
nawilebi Semovidnen, paolo iaSvilma maT improvizebuli
sityviT mimarTa TviTmmarTvelobidan. didi yuradReba
daimsaxura, agreTve, misma sityvebma, warmoTqmulma kremlis
politikur banketebze. magram man SedarebiT iseTi mcire
literaturuli memkvidreoba datova, rom, vinc mas piradad
ar icnobda, gauWirdeba, is gamoCenil poetad scnos.
Tavisi TviTmkvlelobis win paolo iaSvili aRiarebda,
Cemi ubedurebis erTi mTavari mizezi is iyo, rom bavSvobidanve
ar SemaCvies sistematur muSaobaso. paolo iaSvilisaTvis
Zneli aRmoCnda uSualo gadasvla Zveli sazogadoebidan
(sadac Sroma zogierT wreSi aTvaliswunebuli iyo) axal
sazogadoebaSi, sadac Sroma yvelasaTvis sapatio valdebu-
lebadaa aRiarebuli. erT leqsSi, romelic ufro TviTSego-
nebas warmoadgenda, vidre moralis qadagebas, is ambobda:

vinc gaitaca axal Taobam,


gadaqceulan rkinis kacebad,
nuTu poetebs gvepatieba
aznauruli gazarmaceba?

paolo iaSvilis gonebrivi interesebis are Semofar-


gluli ar iyo martooden literaturiT, xolo misi megob-
rebis wre scildeboda `cisferi yanwelebis~ asociacias. is
rom mxatvris gzas gahyoloda, SeiZleba gamoCenili ostati
gamxdariyo. man daudevari kalmiT Zalian kargad gadmogvca
Tavisi megobrebis _ tician tabiZis, valerian gafrindaSvilis,
kolau nadiraZis profilebi; magram maT gverdiT daxatuli
avtoportreti mas nakleb hgavs.
erTxel, Semodgomaze paolo iaSvili da me tyis qaTamze
vnadirobdiT wiwamuris tyeSi, im adgilis maxloblad, sadac
amJamad ilia WavWavaZis obeliskia amarTuli. mSrali dari
idga da Cvenma inglisurma seterma verc erTi tyis qaTami
ver wamoafrina. SuadRisas daqanculoba vigrZeniT. erTi
xis ZirSi CamovjeqiT, patara velis piras, da Tavis gasarTo-
bad or-samjer Tofi vesroleT buCqze mimagrebul Tambaqos
kolofs. oriode wuTis Semdeg davinaxeT, rom tyis siRrmidan
ori Tofmomarjvebuli kaci gviaxlovdeboda fexakrefiT.
rodesac CvenTan movidnen, gviTxres, velze morbenalma ZaRlma
288 paolo iaSvili

gadagarCinaT, Soridanve rom ar dagvenaxa is, usaTuod


dagxocavdiTo. wina dRiT Turme yaCaRebs wiwamuris gzaze
mimavali meurmeebi gaeZarcvaT da mcxeTis milicias tyeSi
sagangebo darajebi daeyenebinaT. paolo iaSvili Semdeg
xSirad gulwrfel sinanuls gamoTqvamda, rom is royio
tyviis msxverpli ar gaxda ilia WavWavaZis mkvlelobis
adgilas.
es adamiani, romelsac yvelaze metad WaRebiT ganaTebuli
darbazebi, taSebiT axmaurebuli auditoria, brwyinvale banke-
tebi da artistuli yavaxanebi uyvarda, Tavisi sicocxlis
ukanasknel wels Zalian ganmartovda. 1937 wlis zafxulSi
is xSirad Tavisi binis lojiaSi jdeboda jafariZis quCaze
da sevdianad gascqeroda maxaTas mTas. xandaxan botanikur
baRSi adioda da cdilobda aforiaqebuli suli
daeSoSminebina TiTqmis damSrali CanCqeris piras.
mas tanjavda martooba, mas awuxebdnen mevaleebi:

magram yoveldRe CemTan modian


da aRwerebis moaqvT orderi...
ra maqvs qoneba? coli da Svili,
ZaRli da cota xelnawerebi.

...cxeli 1937 wlis 22 ivliss saRamos, sanam igi mweralTa


kavSiris meore sarTulze avidoda, raTa iq Jakanis tyviiT
Tavis qala aefeTqebina, sxdomaTa darbazSi Sevida, ukanas-
kneli rigis skamze dajda, ramdenime gonebaxvili replika
miawoda erT Tavis megobar mwerals, xolo rodesac am uka-
nasknelma mas papirosi sTxova, man RimiliT upasuxa, kidev
ramden xans apireb Cems xarjze cxovrebaso.
1958

Salva afxaiZe
mogonebebi paolo iaSvilze 289

paolo iaSvili
(fragmenti)

iyo 1915 weli. petrogradis universitetis studenti viya-


vi. movida cnoba: quTaisSi axali literaturuli Jurnali
`cisferi yanwebi~ gamovidao. Cven, studentebma, romlebic
literaturiT viyaviT dainteresebulni, Jurnalis Sinaarsisa
araferi vicodiT. gavigeT im aurzauris Sesaxeb, rac Jurnalma
gamoiwvia quTaisis sazogadoebaSi. es cnobebi gazviadebulad
gveCveneboda. ambobdnen Jurnalis monawileTa raRac skanda-
lur gamosvlebze, maT bohemur ganwyobilebebze. poeziis
asparezze gamosul poetebs ufro kafeebis cxovrebas ukavSi-
rebdnen. ambobdnen, gansakuTrebuli mtruli ganwyobilebiT
axal qrolvas poeziaSi Sexvda quTaiseli mandilosnebis
nawilio, romelsac maSin kato miqelaZe xelmZRvanelobda
(k. miqelaZe `cisferyanwelTa~ mowinaaRmdege darCa bolomde,
magram misi gamosvlebi `cisferyanwelebSi~ ufro ironiul
Rimils iwvevda). rogorc gadmogvcemdnen, axal sityvas
poeziaSi mosarClec gamouCnda. es iyo cnobili kritikosi
kita abaSiZe57. man intuiciiT igrZno axalgazrda poetebSi
axali sios qrolva, mowonebiT Sexvda maT gamosvlas da
kargi momavali uwinaswarmetyvela.
Cvenc, poeziis moyvarulni, guldasmiT vadevnebdiT
Tvalyurs process, romelic qarTuli literaturis ganvi-
Tarebas axasiaTebda. jer kidev mowafeobis dros gatacebulni
viyaviT axalgazrda poetebis leqsebiT, romlebic ufro
xSirad `cnobis furcelis~ kvireul damatebebSi qveyndeboda.
gulis fancqaliT velodiT xolme am damatebebs im imediT,
rom wavikiTxavdiT sandro SanSiaSvilis, i. griSaSvilis, g.
tabiZis, a. abaSelis58 da sxvaTa leqsebs.kargad maxsovs, magali-
Tad, ra gacxovelebuli interesi gamoiwvia Cvens literatu-
rul wreSi a. abaSelis leqsma saTauriT `sss...SSS~. aR-
frTovanebuli viyaviT i. griSaSvilis poeziiT. mis leqsebs
gatacebiT vkiTxulobdiT Jurnal-gazeTebSi, _ sulganabuli
vismendiT rogor kiTxulobdnen maT scenidan. mexsierebaSi
SemomrCa Saqro gomelauri59, romelic quTaisis Teatris
290 paolo iaSvili

scenaze kiTxulobda leqss `zRapari hamakSi~. scenaze marTlac


gaabamda hamaks, romelSic qali iwva. Saqro hamaks aqanavebda
da Tan leqss ambobda, rac damswre sazogadoebaze did STabeW-
dilebas axdenda. Cven, mowafeebs verc ki warmogvedgina maSin
Tu SeiZleboda s. SanSiaSvilisa da i. griSaSvilis gverdiT
gavla, Tu mogvecemoda maTTan Sexvedris bedniereba. mowiwe-
biTa da krZalviT, moridebiT vekidebodiT maT saxelebs,
sayvarel saxelebs.
petrogradSi yofnisas daxarbebiT vkiTxulobdiT a. blo-
kis60, k. balmontis, m. voloSinis61, v. briusovis62 da sxvaTa
leqsebs. ase rom Cven erTgvarad momzadebulni SevxvdiT
mSobliur qveyanaSi axali poeturi skolis aRmocenebas. isic
unda davurTo, rom mowafeobisas Cveni literaturuli wre
scemda xelnawer Jurnals `Conguris~ saxelwodebiT. masSi
moTavsebul Cvens masalebs axali poeziis, gansakuTrebiT i.
griSaSvilis leqsebis gavlena emCneoda. Tu mexsiereba ar
mRalatobs, i. griSaSvili quTaisSi yofnisas am wris monawi-
leebsac Sexvda.
`cisferi yanwebis~ gamosvlas daufaravi sixaruliT
SevxvdiT. im wlebSi Cemi uaxloesi bavSvobis megobari sandro
cirekiZe petrogradSi aRar imyofeboda. qalaqis nislma da
tenianma havam masze cudad imoqmeda. filtvebi dauziana, sisxli
anTxevina da igi iZulebuli gaxda eqimebis rCeviT daetovebina
petrogradi, gadasuliyo kievis universitetSi. meore Cemi
siyrmis megobari giorgi JRenti63, beso JRentis64 ufrosi Zma,
petrogradis havam TiTqmis erT TveSi gamoasalma sicocxles.
ase CamomaSora ori ZmasaviT sayvareli megobari
petrogradma. da ra kargi momavali iyo orives winaSe! gi-
orgi iyo metad niWieri axalgazrda, literaturis SesaniS-
navi mcodne, iSviaTi mWevrmetyveli, romelic ara marto
amxanagebis, aramed pedagogTa personalis did yuradRebas
iqcevda. masze did imeds amyarebdnen.
aseTive erudirebuli, maxvili niWisa da daxvewili
gemovnebis patroni iyo sandro cirekiZe, romelic adreve
tuberkulozma imsxverpla. man moaswro daemsaxurebina `cis-
feryanwelTa~ axlo yuradReba. sandro cirekiZe didi enTuzi-
asti iyo axali skolisa CvenSi. mas hqonda Tavisi `Teoria~.
romans, rogorc Janrs, ukve moZvelebulad Tvlida da amtki-
mogonebebi paolo iaSvilze 291

cebda, prozauli nawarmoebi saTauramde davao. did mniSvne-


lobas aZlevda nawarmoebis saTauris moZebnas, saTaurSi
xedavda igi mTeli nawarmoebis gasaRebs. s. cirekiZes Tavisi
Teoria SemoqmedebiTac undoda ganemtkicebina: aqveynebda
patara miniaturebs, romlebic raRac Taviseburi stiliT
ipyrobdnen yuradRebas,hqonda kritikuli azrovnebis kargi
unari. darwmunebuli var, igi dasZlevda Sinagan tkivilebs,
SemoqmedebiT kriziss, da Cveni axali literaturis ganviTare-
baSi Tavis sapatio wvlils Seitanda, rom sikvdili ar wamo-
weoda udrood. amis Tqmis sababs maZlevs werilebi, rom-
lebsac vRebulobdi misgan quTaisidan. am werilebSi is mie-
salmeboda saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyare-
bas da imeds gamoTqvamda, rom muSaobis farTo asparezi
gaeSleboda. WleqiT daavadebuli, literaturiT msunTqavi
axalgazrda mwerali,saocrad principuli da energiuli iyo.
misi iniciativiTa da redaqtorobiT gamoica maSin quTaisSi
`Svildosanis~ ramdenime nomeri. avadmyofi iklebda
yvelafers da sakuTari saxsrebiT moawyo gamomcemloba
`kirCxibis~ saxelwodebiT. Jurnalis garda gamosca axali
poeziis anTologia, malarmes65 leqsebis Targmanebi, maSin-
deli quTaisi, romelsac briuges66 vadarebdiT, da malarme!
farTo gegmebi hqonda moRvaweobisa sandros, romlebic Tan
waiRo saflavSi. unda iTqvas, rom mas didi TxovniTa da
mudariT uxdeboda JurnalisaTvis masalis miReba Tbiliseli
amxanagebisagan. amas cxadhyofs misi werili jgufis erT wev-
rTan: `marTalia `Svildosans~ nakli ufro aqvs, magram erTi
Rirsebaca aqvs ueWvelad. cisferyanwelebs (da maT epigonebs)
gaCumeba aRar Seferis. droa saqarTveloSi poetis saxelis
pretendenti Tundac `Svildosanis~ primitiul sasworze
aiwonos... kidev ufro saWiroa dadebiTi muSaoba da Teoreti-
uli kvleva da popularizacia. bevri mteri gaviCineT... Secdo-
mebi meti davuSviT. Tbiliseli megobrebi imodenad ar
gvexmarebian (ver moicales) da samma kacma yvelaferi ver
SevZeliT. SeiZleba meoTxe nomeri aRar gamovides, radgan
masalebi ar mogvawodes. swored aqaa Cemi Txovna...~
yovelive es movigone erTad-erTi mizniT: axali Jurna-
lis gamosvlas Cven SevxvdiT sixaruliT, interesiT, yuradRe-
biT.
292 paolo iaSvili

malarmes leqsebis gamocemaSi didi daxmareba gagviwia


elo nazariSvilma67, romelmac mSvenivrad icoda franguli
da gvikeTebda bwkaredebs. elo nazariSvili, cnobili eqimis
nazarovis qaliSvili, axlo monawileobas iRebda Cvens wreSi,
iyo romantikulad ganwyobili qali da Cveni kargi amxanagi.
...sandro cirekiZe, ise rogorc saerTod `cisferyanwe-
lebi~, yuradRebas aqcevdnen ara imas, Tu romel politikur
frTas ekuTvnoda esa Tu is avtori, aramed misi nawarmoebis
xarisxs, Tu ra iyo novatoruli mis nawarmoebSi. amitom
sargeblobdnen maT Soris didi siyvaruliT g. quCiSvili68
da noe CxikvaZe69.
me piradad ar vicnobdi JurnalSi arc erT monawiles.
gulwrfelad unda vaRiaro: arc vapirebdi literaturaSi
muSaobas, Tumca Zlier viyavi gatacebuli simbolistebis poe-
ziiT, gansakuTrebiT blokiT.
es iyo 1917 weli. revoluciis weli, roca petrogradidan
quTaiss davbrundi da aq gavicani pirvel xanebSi paolo
iaSvili, sergo kldiaSvili, valerian gafrindaSvili, raJden
gvetaZe, Zmebi jafariZeebi da nik. nadiraZe, xolo Semdeg, roca
TbilisSi gadmovedi, davuaxlovdi tician tabiZes, giorgi
leoniZes, ali arseniSvils70 da sxv.
me minda am werilSi vilaparako paolo iaSvilze, romelmac
gacnobisTanave miipyro Cemi yuradReba da waruSleli
STabeWdileba moaxdina. es iyo maSindeli quTaisis bohemis
kolorituli warmomadgeneli. paolos, romelsac parizis
skola hqonda gavlili, bohemuri cxovreba esTetikur fenome-
namde hqonda ayvanili. marTali rom iTqvas, mas yvelaze nak-
lebad axasiaTebda, giorgi leoniZis Semdeg, dekadenturi
poeziis Tvisebebi: misticizmi, bundovaneba, irealuri samyaros
xilvebi. misi poezia, pirvel xanebSic ki ufro naTeli da
gamWvirvale iyo. erT-erTi leqsi, romliTac poetma brZola
gamoucxada tradiciul, dakanonebul saxelebs, iyo:

paolo iaSvils momewyina yviTeli dante,


vaqebdi Seqspirs, magram farda Seqspirs uari,
ra vqna, rom CemTvis beThoveni mxolod yru ari
da rom warsulma ver gadmomca me andamanti.

am leqsma gamoiwvia maSindel sazogadoebaSi miTqma-


moTqma. SexeT: Seqspirsa da dantes71 uaryofso, beThoveni72
mogonebebi paolo iaSvilze 293

misTvis araferiao. am leqsma gaxada maSin es didi temperamen-


tis mqone poeti odiozur figurad. misi gabeduli, efeqtiani
gamosvlebi, SuSxuna da axleburad mJReri sityvebi poeziaze,
manifesti, romlis mTavari avtori is iyo _ sazogadoebis
erT nawilSi aRSfoTebasac iwvevda. magondeba aseTi Sem-
Txveva: gelaTSi movawyeT eqskursia. Cvens wreSi iyvnen
literaturis moyvaruli qaliSvilebi. roca sadgurze ukanas-
knelebma paolo iaSvili da n. nadiraZe dainaxes _ agvijanydnen,
wamosvlaze uari ganacxades. maSin paolo da kolau iZu-
lebuli gaxdnen calke wamosuliyvnen, magram sakmarisi iyo
ramdenime wuTs erTad vmsxdariyaviT gelaTis zRaprul ezoSi,
rom `Seuracxyofilni~ moixiblnen paolos saubriT, misi
eqspromtebiT, gelaTis Zeglis CanaxatebiT da iqedan ukve
paolosTan damegobrebulebi dabrundnen.
vfiqrob, rom Tavisi bunebiT paolo tradiciebis didi
pativismcemeli iyo. misi uaryofa dantesi da Seqspirisa er-
Tgvari niRabi iyo. yuradRebamisaqcevia is garemoeba, rom
mas gatacebiT uyvarda da aRmerTebda puSkins, rusuli klasi-
kuri poeziis am mSvenebas. simbolistebidan is arCevda valeri
briusovs, verharns, da gansakuTrebiT artur rembos, im poetebs,
romelTa poeziaSi meti sinaTle da klasikuri forma iyo
daculi. man Targmna, vTqvaT, ara verleni, Tumca franguli
kargad icoda, an Tundac bloki, aramed puSkini. misi poeturi
simpaTiebi sadRac mainc klasikuri qarTuli poeziisaken
ixreboda. minda aseTi SemTxveva gavixseno.
Cvens wres maSin wesad hqonda SemoRebuli kviraSi er-
Txel morigeobiT romelime wevrTan SevkrebiliyaviT. iyo
gauTavebeli saubari poeziaze, axali leqsebis kiTxva, sixaru-
li da megobruli gulis gaxsna erTmaneTisaTvis. arasdros
damaviwydeba, magaliTad, erTi saRamo. ticianTan viyaviT.
zamTari iyo. Tovli bardnida. gaRuRunebul buxars vusxe-
diT. sergo kldiaSvili Tavis moTxrobas kiTxulobda. es
iyo misi `ferfli~. sulganabuli vusmendiT. gataceba isaxeboda
gansakuTrebiT ticianis cisfer TvalebSi. TiTqmis am qveynad
aRar iyo. gaaTava sergom kiTxva da didxans xma veRar
davZariT. pirveli ticiani gamoerkva, sixaruliT miuloca
sergos, mas mihyva nino tabiZe73. aseTi STagonebuli saRamoebi
mravali iyo Cvens cxovrebaSi.
294 paolo iaSvili

erTxel CemTan SevikribeniT. yvelani iyvnen. saubris


dros erT-erTma Tavi gauyadra ilias. paolom kargad icoda
Tavisi fasi. is iyo `cisferi yanwebis~ gamomcemi, am axali
skolis xelmZRvaneli da am adgils arc aravis uTmobda.
jer moTminebiT usmina Tavis TavSi Seyvarebuls, Semdeg
moTminebidan gamovida da iseTi mkvaxe pasuxi gasca, rom aiZu-
la amdgariyo da wasuliyo. iZulebuli gavxdi, rogorc im
dRis maspinZeli, davdevnebodi da rusTavelis prospeqtidan
damebrunebina. paolos gansakuTrebiT uyvarda akaki, misi
poeziis didi pativismcemeli iyo da ver itanda mis mimbaZve-
lebs, uniWo epigonebs.
paolo namdvili buntaruli xasiaTisa iyo, amasTanave
iSviaTi mWevrmetyveli da improvizatori. samwuxaroa, rom
misi eqspromtebi da epigramebi SadrevaniviT rom Cqefda, ar
Caiwera Tavis droze da daikarga. Cven, misma megobrebma, ver
gavuwieT iseTi megobroba, rogoric vTqvaT, nika agiaSvilma74
gauwia SesaniSnav poets lado asaTians75 da mravali ram
Semoinaxa misi naTqvamidan. paolos eqspromtebi da epigramebi
drois damaxasiaTebelni da metad mCqefareni iyvnen.
revoluciis pirveli wlebi iyo. quTaisSi vcxovrobdi.
pirvel xanebSi iq sruli anarqia iyo. wesrigs studentebi,
mowinave muSebi da inteligenciis warmomadgenlebi icavdnen.
saSineli xasiaTi miiRo spekulaciam, saWiro iyo mis winaaR-
mdeg brZola. paolomac am brZolis Taviseburi forma gamo-
naxa. maxsendeba quTaisis bulvari, quCebi, romlebic mas artyia
gars. Sua quCaSi Camdgaran paolo iaSvili, kolau nadiraZe,
sergo kldiaSvili da modian yviriliT: hkaT burJuebs, hkaT
spekulantebs! jgufs vuerTdebiT Cvenc. igi izrdeba da karg
Zalad iqceva. namdvili Cxubis Tavi iyo kolau nadiraZe. am
gamosvlebma iseTi xasiaTi miiRo, rom adgilobrivma
spekulantebma _ vaWrebma, rogorc maxsovs, iCivles kidevac:
deboSebs gviwyoben da gvemuqrebiano.
gansakuTrebuli ieriSi mihqonda paolos maSin ratomRac
`arSin malalanis~ winaaRmdeg. esec quTaisSi moxda. romeli-
Rac dasi Camovida da aRniSnuli opereta daidga quTaisis
TeatrSi. paolosagan miviReT niSani mogvewyo TeatrSi
obstruqcia. SeviaraRdiT myrali siTxiT. erT-erTs (ar max-
sovs vis) daevala eleqtromavTulebis gadaWra. davikaveT
mogonebebi paolo iaSvilze 295

Cven-Cveni adgilebi Teatris qandaraze. daiwyo warmodgena.


uecrad Caqra sinaTle. visargebleT SemTxveviT da myrali
siTxe movasxiT TeatrSi. Seiqna aur-zauri. speqtakli CaiSala.
vaWrebis Civils es skandalic daemata da qalaqis mesveureb-
ma daadgines Cveni qalaqidan gamosaxleba. gadasasaxlebelTa
jgufSi elo nazariSvilic iyo. saqmeSi Caeria zogierTi
ufrosi megobari da gaZevebas gadavrCiT. sergo kldiaSvili
im wlebSi mousvenari da maSindeli sazogadoebrivi wesrigis
cnobili mteri iyo kolau nadiraZesTan erTad, mravaljer
amouyvia Tavi miliciaSi. ramdenjer migvimarTavs daviT
kldiaSvilis76 avtoritetisaTvis, magram daviTs civi uariT
gamovustumrebivarT: `egdos iq, Wkuas iswavlis~, _ gvetyoda
RimiliT. am represiebis mizezi igive `hkaT spekulantebs~
iyo. spekulantebi Tavisuflad farfaSobdnen, kontrabandis-
tebi Turquli lirebiT itenidnen jibeebs, sergos ki erTxans
miliciaSi ayuryutebdnen.
Cveni sayvareli Sesakrebi adgili quTaisis centri iyo,
magram ara bulvari. ratomRac amoCemebuli gvqonda e. w.
`soboro~, romelic axali Teatris gverdiT mdebareobda.
taZarSi Sesasvlel safexurebze gviyvarda Camojdoma da...
Ramis Teva. ra iyo saubris Tema? poezia. diriJorobas saubar-
Si yovelTvis paolo swevda. mas mxars ar ugdebda kolau
nadiraZe, romelic yovelTvis dendiviT iyo gamowyobili
axal kostumSi, hqonda iseTi halstuxi, romlis msgavsi aravis
ar gaaCnda quTaisSi da yvelas Tvals sWirda.
paolo Rrma gulis patrioti iyo. icoda siyvaruli da
megobrobis uRelis gaweva. ZmasaviT uyvarda ticiani. maT
siamis tyupebs veZaxdiT. mis gulSi didi adgili hqonda
daTmobili kolau nadiraZes, val. gafrindaSvils da ali
arseniSvils. swored am siyvaruliT, am megobruli siTboTi
aris gaJRenTili misi leqsebi, romlebic ticians, kolaus da
alis uZRvna.
saocari iyo ali arseniSvili. iseT ganaTlebuls, poeziis
mcodnes, gansakuTrebiT rusulisas, iSviaTad Sevxvedrivar.
hqonda daxvewili gemovneba. rusi simbolistebis da gansakuT-
rebiT blokis leqsebi zepirad icoda. cnobilia misi werili
a. blokTan da ukanasknelis pasuxi. saaTobiT SeeZlo esaubra
poeziaze da rogori saubari icoda! hqonda saocari asociaci-
uri azrovnebis unari. da kritikuli azrovnebis aseTma mcdone
296 paolo iaSvili

da niWierma warmomadgenelma cota ram datova. Tavisi azrebis


qaRaldze gadatana arc ise kargad exerxeboda. Tu saubarSi
misi yoveli fraza sityvis WeSmarit ostats SeSurdeboda _
aseTi rodi iyo Tavis mcirericxovan statiebSi. am mxriv is
waagavda SesaniSnav moqandakes i. nikolaZes77 _ saubris did
ostats.
maxsovs quTaisis xaverdovani Rame, ca, varskvlavebiT
moWedili. hqroda zena qari _ Tbili da yvavilTa surnelebiT
daJRenTili. Teatris win mdebare kafe daxuruli iyo. paolo,
romelic ase Sestrfoda gazafxuls, mzes, silamazes _ kafedan
gamovida, mas mihyvebodnen val. gafrindaSvili, sandro
cirekiZe, raJden gvetaZe, sergo kldiaSvili, kolau nadiraZe,
Salva karmeli _ gamxdari da mkrTali saxis mqone. gvian
iyo. quCebSi vinme dagvianebulis fexis xma Tu ismoda da
xeebis Sriali. paolo ki trioletebisa da sonetis formas
asxamda qeba-didebas.
soneti tevadi formaa. mas poeti Tavis gankargulebaSi
hyavs _ ambobda paolo, ginda Tu ara ToTxmet striqonSi
unda Caetio. soneti iwereboda Cvenamdec, magram me mxedvelo-
baSi maqvs swori soneti, romlis katrenebSi oTx-oTxi
striqoni erTmaneTs eriTmeba, xolo tercinebSi ufro jvare-
dini riTmebia, saerTod ki am SemTxvevaSi poets meti Tavisuf-
leba eniWeba. Tqmulis sailustraciod i. griSaSvilis sonetebi
mohyavda. mis rols leqsis reformaSi dadebiT Sefasebas
aZlevda, Tumca sonetebis formis darRvevas ukiJinebda
zogierT SemTxvevaSi. sonets uxdeba ara aTmarcvlovani,
aramed ToTxmetmarcvlovani leqsio. amitom paolos moswon-
da i. griSaSvilis ToTxmetmarcvlovani leqsiT sworad
dawerili soneti. albaT, mxedvelobaSi hqonda i. griSaSvilis
1910 wels dawerili sami soneti, romelTagan ori aTmar-
cvlovania, erTi ki ToTxmetmarcvlovani da sonetis yvela
pirobas akmayofilebs.
eklesiaSi Sesasvlel kibeze Sedga da misTvis Cveulebrivi
temperamentiT waikiTxa `soneti ellis~. es soneti gamoirCeva
mzis surnelebiT, gazafxulis elvarebiT. me axlac momwons
igi, gansakuTrebiT is adgili, sadac poeti mimarTavs baRebs:

Cemo baRebo, ayvavildiT, imxiaruleT!


gazafxulis dRe, Sexvedris dRe xom dagvibrunda?
mogonebebi paolo iaSvilze 297

paolos gulSi mze duRda, boboqrobda da Tavis SuqiT


gvanaTebda, gvaTbobda. saocari megobroba icoda, arafers
dazogavda, rom daxmarebis xeli gaewodebina megobrisaTvis,
Tbili sityva eTqva, mxneoba mieca; fuli dagvWirdeboda _
Tu hqonda mogcemda, ar mogTxovda dabrunebas, arc TviTon
abrunebda nasesxebs _ ar axsovda. aseTi iyo ara marto `cis-
feryanwelTa~ mimarT. ara! mis poetur talants yovelTvis
uxaroda axali poeturi niWis gamoCena da masTan axlo
kavSiris damyarebac icoda. jer kidev Tavis poeziis gariJraJze
dawera soneti, romelic val. gafrindaSvils miuZRvna da
romelSic man maSindeli orTodoqsi simbolistis suraTi
daxata:

guls aRtacebuls surs, mgosano, marad iqrolo,


Cemi soneti Sen _ Zvirfaso Zmao da tolo.

am aRtacebul guls pativsa vcemdiT, misi cecxliT vsun-


TqavdiT.
saocari fantaziis patroni iyo. ratomRac uyvarda WkuaSe-
rekilebTan da maTxovrebTan saubari an maTze laparaki.
icoda, rom erT-erT megobars, val. gafrindaSvils ar siamov-
nebda es da gangeb Camougdebda xolme mas saubars romelime
giJis mier viTomda Cadenil ambebze; amiT aRizianebda mis
nervebs, gamoyavda wonasworobidan, Semdeg ki imden alerss
miafrqvevda, rom moyolils daviwyebas vaZlevdiT. valeria-
nis tuCebs, mTel saxes saocari Rimili gadaefineboda. iseTi
Rimili me iSviaTad daminaxavs vinmes saxeze; am RimilSi
isaxeboda mTeli misi mdidari suli, misi Sinagani sinaze; es
Rimili yovelTvis raRac idumalebiT iyo moculi, jiokon-
das Rimils moagavda TiTqos. TiTon valerians saocrad
uyvarda jiokondas suraTi, didxans SeeZlo elaparakna mis
gamoucnob gamometyvelebaze, mis TiTqosda ironiul Rimilze.
yvelas axsovs val. gafrindaSvilis ganrisxeba, roca viRacam
Tavisi qudi Camodva mweralTa kavSiris misaReb darbazSi
mdebare jiokondas qandakebaze. valerianma es mkrexelobad
miiCnia da sastikad gakicxa uRirsi saqcielis Camdeni.
magram davubrundeT isev paolos. rogorc vTqviT, is
amoiCemebda xolme romelime saRamos da gamarTul serobaze
298 paolo iaSvili

Txovda yvelas mohyeviT rame saSineli, vis ra SemTxvevia


cxovrebaSio. aseTi saRamoebi hofmanis saRamoebs waagavda.
erT-erTi aseTi saRamo TbilisSi gavatareT _ ukve gvian. es
iyo g. leoniZesTan, roca is cxovrobda engelsis quCaze, erT
did oTaxSi, romelic quCaSi gamodioda. yvela iq damswre
mohyva raRac SemaZrwunebels, saSinels. ar vici moyolili
ambebi fantaziis nayofi iyo, Tu marTlac hqonda maT adgili
sinamdvileSi. maxsovs, yvelas yalyze gvedga Tmebi, yvelani
SiSiT viyaviT damuxtuli da nervebdaWimulebi visxediT. gvian
daviSaleniT. cota daSorebiT g. leoniZis binidan, romeliRac
saxlis Sesasvlelidan ramdenime kacs raRac mohqonda,
davinaxeT, kubos waagavda. sad mihqondaT, ra mihqondaT _
araferi vici. am SemTxvevam daZabuli mdgomareobidan
gamogviyvana. avuCqareT nabijs da TiTqmis sirbiliT
daviSaleniT. Semdeg gvaxelebda paolo: `es oini me
mogiwyveTo~. marTla ase iyo? ar vici. namdvili is aris,
rom paolo mistifikaciebis didi ostati iyo...
...paolo Tavisi bunebiT namdvili epikureeli iyo. misi
axovaneba, misi briala Tvalebi ufro hedonisturi ganwyobi-
lebis gamomxatveli iyo, vidre moSvebuli, mibnedili,
daRvremili ganwyobilebisa, Tumca sevda raRac mouxelavze
misTvis ucxo rodi iyo. man mSvenivrad gamoxata Tavisi Tavi
sonetSi `avtoportreti~, am leqsSi Cven TvalnaTliv vxedavT
paolos suraTs rogorc fizikurs, ise suliers. `ampartavani
da yovelTvis pirgaparsuli~ `lamaz riTmisTvis erTi wuTiT
Cafiqrebuli~ _ marTlac aseTad gvesaxeboda is. arc am stri-
qonSi _ `maTrobs xaSxaSis surneleba Zveli sparsuli~ _
aris mogonili ram. sul mcire xniT man Tavis Tavze scada
opiumis gamanadgurebeli Zala. cda gamowveuli iyo ufro
cnobismoyvareobiT, surviliT Tavis Tavze Seemowmebina is
zegavlena, rasac opiums miawerdnen. es iyo pirvel xanebSi,
rogorc vTqviT, roca `saqarTveloSi ar iwames misi dendo-
ba~, roca paolo efeqturi gamosvlebiTac gaxmaurda da Tavisi
buntaruli, feTqebadi leqsebiTac. zemoT aRvniSne, rom paolo
bunebiT, Sinagani xedviT da gancdiT sruliad ar uaryofda
did tradicias qarTuli poeziisa. Seqspirisa da dantes
uaryofa _ es iyo artistuli Jesti, erTgvari niRabi da,
vimeorebT xerxi, gamoyenebuli imisaTvis, raTa SebrZoleboda
mogonebebi paolo iaSvilze 299

muzeumebis mtvers, mowolil istorizms. iq, sadRac gulis


siRrmeSi, qvecnobier samyaroSi ki igi `alaverds gadadioda
rusTavelTan~ da polonel xalxs ase mimarTavda:
amayo Zmebo! salami wminda
salami grZneul rusTavelisa.

...1917 welsve dawera man RirsSesaniSnavi leqsi `wiTeli


xari~. maSinac vwerdi da axlac mgonia, rom am leqsSi paolom
gamoxata Tavisi politikuri maqsimalizmi. amas arc faravda.
am leqsSi mTavaria sazogadoebrivi perspeqtiva, romelsac
paolo iTvaliswinebda, ganicdida. saerTod is iyo metad
daudegari. Zlieri emociebis mqone. mSfoTvare, maSindeli
daWaobebuli sinamdvilis moZule da axali horizontebis
maZiebeli adamiani. is xom quTaisis gimnaziidan garicxes da
mglis bileTi misces, Semdeg iZulebuli gaxda anapis gimnazi-
aSi ganegrZo swavla.
es SeSfoTeba sulisa, es molandeba axalisa, rac ar qonda
jer naTlad warmodgenili, gamoxata man leqsSi `wiTeli
xari~. leqss axasiaTebs energiuli da dinamikuri ritmi, riT-
mebi, rac mas metad musikalurs xdis, leqsi datvirTulia
Tumca bundovani, magram sakmaod gabeduli saxeebiT, misi
leqsikac axleburad JRers. leqsSi igrZnoba molodini,
romeliRac cecxlis, mzis naperwkalTa, gaxurebul haerisa,
romelsac nakvercxlebi scviva, igrZnoba dausrulebeli
ltolva mzisaken. es mziuri ganwyobileba aZlevs leqss
Tavisebur Snosa da iers. da TiTqos TviTon iwoda mzis
naperwklebiT, roca mas kiTxulobda:
gagiJdeba aliT mxare, cisken mihqris kvnesiT xari,
miwa rqebiT monaTxari nakvercxlebad scviva haers.
xaris landi gaCnda tevrSi zRva aRar Cans oqros mtverSi.
miwis sunTqva aq frTebs ver Slis,
ver Slis survils aTasnairs.

ras gulisxmobda is am wiTel xarSi, romlis rqebiT


monaTxari miwa nakvercxlebad scviva haers? mTavaria aq
saerTo ganwyobileba. yovel SemTxvevaSi leqsSi rom aris
miniSneba raRac Seurigeblobaze arsebul sinamdvilesTan _
es, vfiqrob, cxadi unda iyos.
paolo iaSvils hqonda adre didi da mwvave Sinagani
300 paolo iaSvili

tkivilebi, vityodi _ didi sevdac. es icis yvelam, vinc mas


piradad icnobda da ufro axlo idga masTan, rogoric iyvnen
tician tabiZe da nik. nadiraZe. am tkivils, am sevdas asazrdoeb-
da misi mkveTrad gamoxatuli patriotuli ganwyobileba, misi
xalxis tragikuli warsuli. is sityviT rodi iyo patrioti.
Tavisi uangaro siyvaruli samSoblosadmi poetma daamtkica
revoluciis pirvel wlebSive, roca TurqeTis maSindelma
mesveurebma isargebles Sinagani arev-dareviT da Cvens
qveyanas Semoesivnen axalcixis mxaredan. paolo da ticiani
Cadgnen im mebrZolTa rigebSi, romlebic sisxliT icavdnen
Tavis qveyanas Semoseuli mtrebisagan.
paolos mravali leqsi, Tu yvela ara, biografiuli
xasiaTisaa, maTSi sinamdvileSi momxdari ambebi aris ayvanili
poeziis doneze. aseTia Tundac misi erT-erTi saukeTeso leqsi,
romelic ali arseniSvils mieZRvna. maSin es leqsi did
mowonebas imsaxurebda, yovel SemTxvevaSi, mis megobrebs
Soris mainc. maSin cota leqsi Tu dabeWdila gazeTSi, rom is
winaswar ar yofiliyos wakiTxuli avtoris mier megobre-
bis wreSi. imarTeboda leqsebiT farikaoba, romlis ufro
xSiri monawilenic iyvnen: p. iaSvili, t. tabiZe, g. leoniZe, nik.
nadiraZe da val. gafrindaSvili. am leqsebis Waxa-Wuxi ismoda
ara mxolod Cvens oTaxebSi, _ ufro xSirad quCebSi, qimerionSi,
gansakuTrebiT ki rusTavelis prospeqtze _ ganTiadisas, roca
leqsebis musika uerTdeboda beRurebis dilis JivJivs. TiTqos
axlac Camesmis yurSi paolos mkafio kiTxva Tavisi leqsisa:
fantavda kvalsa matarebeli,
ayvavebuli tyemlis rtoebad;
Seni sityvebi udarebeli
ukan misdevda qars levkoebad
da toga moxsnils mainc dagSvenda
Sen retiani leqsiT barbaci,
da modiodi Zvirfaso, CvenTan,
viT loengrini da jariskaci.

am leqsis biografia TviT avtors aqvs mocemuli Semdeg


wamZRvarebul striqonebSi: vagoni, cxenebiT xuTi gusari.
awyurisaken. paolo da ticiani cxenosanTa razmSi iyvnen da
monawileobas iRebdnen awyurTan brZolaSi.
paolo rodi iyo gamoTiSuli sazogadoebriv cxovrebas,
mogonebebi paolo iaSvilze 301

maSinac ki, roca is, ase vTqvaT, wmindad icavda dekadenturi


poeziis poziciebs, icavda rogorc leqsebiT, ise sajaro
gamosvlebiT. paolos patriotulad aJRerebuli leqsi `dace-
mul baToms~ iyo gamoxmaureba im tragikul movlenebisa,
romelTa zegavlenas maSin Cveni qveyana ganicdida. askerebis
mowolis Sedegad daeca baTumi. minda amasTan dakavSirebiT
movigono erTi epizodi. es iyo mgoni 1918 weli. baTums saSiS-
roeba moeloda. saWiro iyo misi dacva, am dacvaSi maSin qu-
TaisSi mcxovrebma patriotulad ganwyobilma, magram saomrad
sruliad moumzadebelma axalgazrdobamac miviReT
monawileoba. Cven razms meTaurobda Cveni sasiqadulo
mwerali daviT kldiaSvili. razmi idga xulosTan. Tu
mexsiereba ar mRalatobs, swored es momenti aqvs aRbeWdili
mxatvar krotkovs78 suraTze (is iyo Cveni xatvis maswavlebeli
realur saswavlebelSi _ kaci friad ganaTlebuli da
axalgazrdobis moyvaruli), romelic man d. kldiaSvilis
iubiles miuZRvna. daviTi gaxarebuli iyo axalgazrdobis
patriotuli aRgznebiT, magram, rogorc mxedarma, isic kar-
gad icoda, Tu risi maqnisi viyaviT. male Cveni razmi Secvala
jaris patara nawilma, magram faqti is iyo, rom baTumi daeca.
am tragikul ambavs paolo gamoexmaura dasaxelebuli
SesaniSnavi leqsiT; sayuradReboa, rom paolos arc am leqsSi
Ralatobda optimizmi, rwmena, mziuri mRelvareba:
brZaneba ismis da smena Cqara,
gaSaleT mzeze kriala xmlebi
an davibrunoT Cveni aWara,
anda baTomTan davtovoT Zvlebi.
adre sulTani nu gaixarebs,
aRmosavleTis adrea taSi, _
Cven davibrunebT baTomis karebs,
mware iqneba Cveni revanSi.

aseTi Ria ferebiT aris Sesrulebuli finali leqsisa.


poetis winaTgrZnobam xorci Seisxa. 1921 wels, baTumSi Semo-
sulma wiTelma laSqarma qarTvel mebrZolebTan erTad
baTumi mSobliur sxeuls sabolood Seuxorces. da ra kargi
axalgazrdoba gamoeTxova im dReebSi mSobliur mzes, laJvar-
debs, Savi zRvis mSfoTvare talRebs anakliisa da sxva for-
tebze...
302 paolo iaSvili

amave samwuxaro, samgloviaro ambavs gamoexmaura tician


tabiZe leqsiT `ori aprili~, romelSic poetis ufro qviTini
ismis, vidre imedis naperwkali:

baTomi misces da orpirze modis TaTari,


atmis yvaviliT sisxliani stiris aprili.
yviTel saturnis ubedobiT avad gamxdari,
poetis sulic saqarTvelos kuzad daxrila...

ukanaskneli akordi ki am leqsisa ase JRers:

sakuTar Tavis da qaldeas axal Sercxvenis


tanjuli fiqriT samudamod moviqancebi.
ax, megobrebo, Cemi suli Wvartlia sxvenis,
cremliT savsea Cemi wili Cveni yanwebis.

Cven ise gvxiblavs antikuri literatura, rogorc aRor-


Zinebis literatura Tu xelovneba, Cvens suls iseve axarebs,
amaRlebs da wmends naleqisagan lauras, beatriCes, nestanis
Tu ofelias saxeebi, rogorc nataSa rostovasi, tatiana lari-
nasa Tu nazibrolasi. silamazis es zeimi aris kacobriobis
bedniereba da misi ukvdavebac. is, rac kargi da momxiblavi,
lamazi da sulis SemZravi iyo axlo warsulSi, axlac iseTive
Cans. me mxedvelobaSi maqvs paolos Semoqmedebis erT-erTi
gvirgvini _ `werili dedas~, romelsac SemorCenili aqvs
pirvandeli poeturi sicxovelec da pirveli siyvarulis
Zalac.
SemdegSi didma rusma poetma s. eseninma79 Seqmna agreTve
SesaniSnavi leqsi imave saTauriT `werili dedas~ da Tavis
droze gaxmaurebuli leqsebi `xuligani~ da `xulignis aRsa-
reba~. eseninma araferi icoda, cxadia paolos dasaxelebul
leqsze. ganwyobilebebi da ideebic xSirad TiTqos atmosferu-
lad vrceldeba. Tumca aRebul SemTxvevaSi Cven saqme gvaqvs
ara mxolod saTaurebis damTxvevasTan, aramed erTgvar
sevdian ganwyobilebasTanac, rac gamowveulia ocnebiT so-
felze, soflis siwmindeze, rac gamowveuli iyo qalaqis aur-
zauris gavleniT Seqmnili sulieri depresiiT; gamowveuli
iyo im martoobiT, rasac ganicdida qalaqSi moxvedrili
poeti. Cven xSirad vTxovdiT avtors waekiTxa es leqsi da
isic siamovnebiT gvisrulebda Txovnas, TviTon uyvarda igi,
mogonebebi paolo iaSvilze 303

misi lirikuli guli am leqsSi feTqda ufro Tavisuflad


da kiTxvisas mis xmas etyoboda saocari sirbile da amasTan
erTad sulieri mRelvareba.

ha! kintos profili,


saeWvo tarnebi,
davikuntebi
qalaqis quCebSi me _ salaxana.

kintosa da yaraCoxelis motrfiale arasdros ar yofi-


la arc paolo da arc misi jgufis sxva wevrebi. misi gemovneba
aseT tips ver urigdeboda,salaxanas ki Tavis Tavs uwodebda
mware ironiiT. soflis siwmindes mowyvetili, igi TiTqos
qalaqSi ver poulobda sayrdens. ra Tqma unda, mis STagone-
baze am SemTxvevaSi gavlenas axdenda ara quTaisis SedarebiT
idiliuri cxovreba. ara! mis poetur fantazias ar asvenebda,
albaT, parizSi miRebuli koSmaruli Cvenebebi, maTxovrebi,
romlebic senis `xidebs qveS marselieziT xvdebodnen dilas~,
ar asvenebda `evropis qaosi~, `sisxli~, `dangreuli reimsi~,
`reinis irgvliv TaobaTa gadaSeneba~, romelTac is gamoeqca
da aq daitira `soflis siwminde, marTali baTmani~, roca
mas qalaqSi awuxebda `yvela yelsaxvevi, Savi xelTaTmani~.
maxsovs, maSin, sergo kldiaSvils cremlic ki mosdioda,
roca Cven vismendiT am leqsis bolo striqonebs:

deda! inaxule
Sen wminda xaxuli!
wadi fexSiSveli,
qalaqSi dakargul SvilisTvis Rame gaaTie,
RmerTo! apatie _
me Tu ver miSveli _
dedas, rom daginTo Cem sigrZe sanTeli,
misTvis, rom Cems gulSi
dayuCdes grigali da korianteli.

Cven vxedavdiT TiTqos paolos gaSiSvlebul mfeTqav


guls, romelic natrobda masSi datrialebul `grigalisa
da koriantelis dayuCebas~.
Cven zemoT vTqviT, rom paolos hqonda dekadenturi
leqsebi da man am leqsebiT miipyro yuradReba, radganac
swored isini iWrebodnen disonansad sazogadoebis maSindel
304 paolo iaSvili

esTetikur SexedulebebSi. am sazogadoebas examuSeboda iseTi


sityva poeziaSi, rac ar emTxveoda dakanonebul tradiciebs,
examuSeboda is siaxle, romelic arRvevda leqsis dakanonebul
formas da gamomsaxvelobiT saSualebebs. roca axla vafasebT
im wlebs, mSfoTvare, mRelvare wlebs, vafasebT istoriuli
poziciidan, ar SeiZleba uarvyoT wvlili, romelic dasaxele-
bulma jgufma qarTuli poeziis ganviTarebaSi Seitana. magram
ar SeiZleba mivafuCeCoT is saSiSroebac, romelic maT
Semoqmedebas emuqreboda.
...saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis pirvelsave xanebSi
1921 wels TviT mweralTa Soris moxda ganxeTqileba, daar-
sda axali mwerlobis kavSiri; iniciatorebi iyvnen isev da
isev paolo iaSvili, tician tabiZe da pavle ingoroyva80. axa-
li mwerlobis kavSiris daarseba TavisTavad kargad gamo-
xatavda tendencias, romelic `cisferyanwelTa~ pozicias gan-
sazRvravda. marTalia, kavSirs didxans ar uarsebia. kote
mayaSvilis81 TaosnobiT da avtoritetiT isev moxda litera-
turuli Zalebis konsolidacia. damaxasiaTebelia, rom axali
mwerlobis kavSiris Tavmjdomared imave paolos rCeviT
arCeul iqna maSin ukve saxelmoxveWili axalgazrda mecnieri
da daxvewili gemovnebiT aRWurvili pavle ingoroyva. aqve
unda SevniSnoT, rom paolo iyo didi pativismcemeli pavle
ingoroyvasi, uyvarda is, rogorc axali poeziis erT-erTi
mebairaxtre. es Tavisi siyvaruli da Rrma pativiscema man
gamoxata leqsiT, romelic pavle ingoroyvas miuZRvna. maxsovs
mwerlebis sasaxle. zamTari. buxarSi cecxli gizgizebda. oqros
naperwklebi bRuja-bRuja cvioda. buxars SemosxdomilT aq
wagvikiTxa paolom es leqsi. da im naperwklebiviT elavda
leqsi, romelsac avtori didi STagonebiT kiTxulobda:
gadametebiT, tanjul dReebiT
warsuli hkivis ukuRmarTuli,
Cven ki utkbiles samoTxeebiT
gvinda gavmarToT mxare qarTuli.

miwa msuqani sisxlis daleviT


Sen SegvaTvise _ imediani
da gulSi givlis mkivan aliviT
Sen rusTavelis meridiani.

leqsi Tavdeba ase:


mogonebebi paolo iaSvilze 305

Zmav ingoruyo! poeto adre


da mere dardo warsul didebis,
guls poezia iWvebiT angrevs
da guls _ dapyroba piramidebis.

Cven, msmenelebs, leqsi mogvewona, ramdenadac masSi


daWerilia pavle ingoroyvas sulieri samyaro. igi CvenTvisac
iyo `poeti adre da mere dardi warsul didebis~.
zemoT aRvniSne Tu ra did yuradRebas aqcevdnen maSin
`cisferyanwelTa~ jgufis wevrebi leqsis iseT samkauls, iseT
maorganizebel Zalas, rogoricaa riTma. paolom valerian
gafrindaSvilisadmi miZRvnil erT-erT leqsSi aseTi riTma
gamoiyena: deridaxolebs _ gadaayolebs. ai mTeli es strofi:

gaaxel Tvalebs, morcxvad ityvi: ax ukacravad!


Camoxsni frTxilad TeTr nabads da deridaxolebs,
da Tu dakocni imis TiTebs daukawravad, _
aT kocnas Tvali aT margalits gadaayolebs.

me axlac ar vici kargad ras niSnavs `deridaxolebs~.


magram maSin TviTon paoloc da Cvenc friad gaxarebulni
viyaviT axali riTmis aRmoCeniT.
aseve gaxmaurda maSin misi leqsi `rogorc afris tkacuni~,
romelic emyareboda, SeiZleba iTqvas, kargad moZebnil
riTmebs: tkacuni _ vaJkacuri, dasturi _ aladasturi da
keTilSobilur survils:

minda miwas marCenals


hqondes mSvidi Zili;
hgavdes vaJis gaCena
mzis amosvlas dilis.

da ramdeni laparaki iyo Cvens Soris val. gafrindaSvi-


lis mier pirvelad gamoyenebul riTmaze: rainds _ mainc. es
aRmoCenas udrida. Semdeg am riTmam xelidan xelSi gadasvla
daiwyo.
paolo zemo imereTidan iyo. misi mSobliuri sofelia
argveTi. is yovelTvis gatacebiT laparakobda imereTze, mis
dauviwyar peizaJebze, moxucebze TeTri wverebiT, romlebic
Zveli eklesiebis kedlebze daxatul mociqulebs moagoneb-
dnen. uyvarda niko lorTqifaniZisa da daviT kldiaSvilis
306 paolo iaSvili

imereTi, mSobliuri sofeli da quTaisi, sadac man axali poe-


ziis kari SeaRo. da ra gulwrfelad umRera man akakis quTa-
iss, argveTs, nik. lorTqifaniZesa da d. kldiaSvils! paolo
yovelTvis mowiwebiT da siyvaruliT gaixsenebda xolme n.
lorTqifaniZis saxels, megobrobda mas. megobrebiTurT ewvia
daviT kldiaSvils simoneTSi. es wveuleba cocxlad aqvs
awerili sergo kldiaSvils Tavis mogonebebSi mamaze da me
minda kidev gavaxseno mkiTxvels gemovnebiT dawerili leqsi
paolosi niko lorTqifaniZeze, romelSic ase moxdenilad,
artistulad aqvs daxatuli avtors mwerlis portreti, _
misi poeturi suli, adamianuri keTilSobileba, misi iSviaTi
profili...
xar moelvare, viT satevari,
emorCilebi mzes da iadons,
momeci neba rogorc mwevari
leqsi gaCuqo bunebiT batons.

leqsi marTlac mwevariviT aris moqnili da graciozu-


lic. daviT kldiaSvilis samyaro ki moaTavsa sul or strofSi,
romelTa wakiTxvisas ar SeiZleba ar warmogidgeT mis
SemoqmedebaSi gacocxlebuli imereTi.

SenSi gacocxlda imereTi Tavis maWrebiT,


me vumzer bostnebs, viwro Sarebs, SeSis bogirebs,
ager irine mewvrilmanes acdens vaWrobiT,
mRvdeli zosime damSeul jors moaboginebs.
Tavla da kalo, galesili Cqari namgali,
RobeSi Rori uRliani Rrialebs mwared,
da solomoni, gacrecili mxne maWankali,
WiSkarTan yviris `mainZelo, gamodi gareT~.

leqsSi yuradRebas iqcevs yoveli detali, yoveli sityvi-


eri saRebavi, romelic imereTis suraTs cocxlad aRadgens.
paoloSi simbolist poetebidan yvelaze met interess
iwvevda artur rembo. ufro xSirad masze hqonda saubari.
Targmna misi `mTvrali xomaldi~, romelsac xSirad ityoda
xolme zepirad. rembos miuZRvna agreTve leqsi, romelSiac
man gamoxata damokidebuleba kapitalistur evropasTan,
Tavisi protesti, marTalia, ara mebrZoli, magram mainc SeniR-
buli protesti. es leqsi daTariRebulia 1920 wliT da igi
mogonebebi paolo iaSvilze 307

Tavdeba aseTi strofiT:

tirilis droa! da qveyana modis laCrobiT,


Zveli evropis sqeli faSvi dRes ifatreba.
gamarjvebuli xetialiT, CxubiT, vaWrobiT,
artur marTalo! gvinda SenTan dabinadreba.

ueWvelia, paolo ufro rembosTan poulobda sulier


naTesaobas. iseTive boboqari, daudegari da meocnebe protes-
tanti iyo. masaviT uyvarda `xetiali~, TiTqos da praqtikuli
saqmianoba. paolo sruliad ar waagavda xasiaTiT ticians:
isini erTmaneTs avsebdnen. ticians erTi wuTiT ar SeeZlo
ecxovra poeziis atmosferos gareSe, poezia da saerTod
literatura warmoadgenda mis Jangbads, imiT sunTqavda, imiT
cxovrobda. yvelgan da yovel dros literaturis sakiTxebze
SeeZlo esaubra. mis rkalSi iyo moqceuli da iyo metad
erudirebuli. axla, roca misi statiebisa da leqsebis wigne-
bi gamovida, ticiani kidev ufro gaizarda mkiTxvelTa TvalSi,
mas meti mimdevrebi da Tayvanismcemlebi aRmouCnda, misi
romeliRac sulieri tkivili, misi emociebi ufro momxiblavni
aRmoCnda. geronti qiqoZem waikiTxa statiebis es wigni da
gaxarebulma miTxa: ticiani rom SesaniSnavi poeti iyo vicodi,
magram ra moazrovne yofila, ra faqizi gemovneba hqonia,
ramdeni ram scodniao! SeiZleba iTqvas, ticians wuTic ar
hqonia cxovrebaSi, rom ar yofiliyos STagonebuli poeziiT,
orfeosis xmiT. paolo ki... misi suraTi zedmiwevniT sizustiT
aris daxatuli ir. abaSiZis82 cnobil leqsSi paolo iaSvils
rom miuZRvna. mas SeeZlo TveobiT gaSoreboda Tbiliss,
wasuliyo sanadirod, megobrebSi gaetarebina dro. rogorc
vTqviT, namdvili epikureeli iyo. ra simarTlea sityvebSi,
romlebiTac ir. abaSiZe mimarTavs tragikulad daRupul
paolos: `wlobiT SegeZlo gemijnura, gegrZno, geloTa, mudam
zeimad, mudam lxinad gamzadebuli, Zmobis Semkvreli, sufris
Tavi, beWis damWreli, gadayolili mruds Tu marTals... hai,
dedasa! ase gicnobda, Tu gicnobda, sadme qarTveli~. paolo
marTlac `amqveyniuri neqtriT iyo damTvrali~. did dros
flangavda, ramdeni STagonebuli wuTi gauSva xelidan, ramdeni
ocneba darCa xorcSeusxmeli. dardimandi da oqropiri,
momlxeni, romelic moxdenil sityvebs uxvad fantavda,
308 paolo iaSvili

Seudarebeli Tamada, sufris mSveneba _ aseTi iyo paolo


cxovrebaSi. misi eqspromtebi, qarTulad da rusulad Tqmulni,
sufraze gaocebas iwvevdnen damswreTa Soris, aseT brwyinvale,
magram warmaval didebaSi exarjeboda Zvirfasi dro da iqneba
esec aris imis mizezi, rom moculobiT arc Tu ise didi
poeturi memkvidreoba datova.
paolos yavda SesaniSnavi Zmebi. maT Soris erTi ufrosi,
miSa, profesiiT eqimi, imperialisturi omis dros frontze
namyofi. metad xumara iyo, icoda ambis SesaniSnavad moyola.
roca is hyveboda raime saxumaro ambavs, sufra sicilisagan
zanzarebda, TviTon paolo, Tumca mas mravaljer hqonda
mosmenili miSas mier naambobi, mainc paniviT xarxarebda. cotas
Sevswrebivar iseT sufras paolosTan, rom iq ar yofiliyo
zorba, gulkeTili, guluxvi miSa, da Tavisi enamoswrebuli
oxunjobiT damswreTa Soris mxiarulebis cecxli ar gaeCaRe-
binos. paolosac metad uyvarda miSa, da kidevac dauTmo mas
kuTvnili adgili Tavis mziur leqsSi `samasi argveTeli~.
saTauric rom SesaniSnavi misca am leqss! asociaciiT gvagonebs
samas aragvels. amiT poetma samas argveTels igive funqcia
daakisra Sromis frontze, rac samasma aragvelma Seasrula
krwanisis velze _ Cveni xalxis cxovrebis yvelaze ufro
tragikul Jams. Cven zemoT vTqviT, rom paolos axlo megob-
ruli urTierToba hqonda damyarebuli vl. jiqiasTan83, rome-
lic maSin, rogorc inJineri, rionhesis mSeneblobas xelmZRva-
nelobda. jiqia iyo metad patriotulad ganwyobili adamiani,
ocnebobda Tavisi qveynis ayvavebaze. did gegmebs saxavda. Cveni
qveynis welSi gamarTvis sawindars xedavda ufro
industrializaciaSi, vidre forToxlebisa da mandarinebis
gaSenabaSi. es iyo misi piraduli azri, romelic gamiziara,
rogorc Zvel petrogradel megobars, quTaisSi yofnisas.
asfaltiT faravda quTais-wyaltubos gzatkecils, aseTive
gegma hqonda quTais-gelaTis mimarT. ai, es valodia jiqia
aris ase cocxlad warmodgenili imave leqsSi `samas argve-
Tels~. ase rom es leqsic biografiuli xasiaTisaa. paolom
maSin marTlac idva Tavze Camoeyvana rionhesis mSeneblobaze
`samasi argveTeli~. mas xSirad itacebda aseTi praqtikuli
saqmianoba, rac iZulebuls xdida daviwyebisaTvis mieca
SemoqmedebiTi muSaoba. Tumca simarTle moiTxovs iTqvas,
rom Tavisi STagoneba man ufro daZaba sicocxlis ukanasknel
mogonebebi paolo iaSvilze 309

wlebSi _ 1933, 1934, 1935 da 1936 wlebSi, TiTqos tragikuli


dRis moaxloebas grZnobda. da Tavis praqtikul saqmianobas,
rac patriotuli ganwyobilebiT iyo mxolod nakarnaxevi,
Tavis SemoqmedebaSic asaxavda. aseTia misi mTeli rigi
leqsebisa, sadac man asaxa rogorc kolxidis daSrobis, ise
samgoris mSeneblobis procesebi. TiTqosda prozauli ambebi
mas maRal mxatvrul doneze ahyavda. ara mxolod imeruli
naturmortebi aris jadosnuri funjiT daxatuli (`xom
gaxsovs tyemalSi farga da korkliani kitrebi~), aramed ase
TamaSobs avtoris poeturi fantazia:

xeebi jarad midian,


Sors _ Tovlis mTebi
dganan _ ocnebiT,
TiTqos haerSi hkidia
mitkalis pirsaxocebi.

aseT plastikur saxeSi aqvs warmodgenili poets Tovli-


ani mTebi.
anda:
mTvare ki TeTri bativiT
caSi varskvlavebs kenkavda.

aseT konkretul saxeSi aris warmosaxuli mTvaris moZ-


raoba caze; (varskvlavebi xom marTlac naklebad Canan mTva-
ris SuqSi). an ra ubralo, Zaldautanebel da poetur dialog-
Si (jiqiasa da avtors Soris) aris asaxuli didi problema,
mSeneblobis samuSao ZaliT uzrunvelyofis problema. da
ra sulieri simSvide, bunebasTan Serwymis suraTia gaSlili
leqsSi, romelic mSobliur sofelSi yofnisas miRebuli
STabeWdilebebiT aris nakarnaxevi. Tumca am leqsSi ukve
igrZnoba is sevda, msusxavi sevda, ramac Tavisi gamosavali
hpova mis erT-erT saukeTeso leqsSi `werili kolau nadi-
raZes~, `zemour sofelSi~ paolom misTvis Cveuli elvare
saRebavebiT daxata rTvelis cocxali suraTebi, marani, rom-
lis `yavris WerSi oqros dana gaurWvia dilis mzesa~. sakma-
risia marto erTi strofi moviyvanoT am leqsidan, rom
warmovidginoT Semodgomis momxibvleli, konkretuli,
xilvadi, realuri suraTi:

mzea, qaric... ficxi Cala


nafuZarSi aiSala,
310 paolo iaSvili

miexveta yanis Robes;


avsebula jogiT Wala,
da mwyemsebi xma wkriala
gvrits esvrian filTa Tofebs.

an aviRoT misi `argveTis Rameebi~, romelSic aseTi


cocxali saRebavebiT da metaforuli saxeebiT aris daxatuli
argveTis Ramis ca:

caze vercxlis mercxlebi


sxedan lurj budeebSi,
mTvare civad ecema
Sqeris tyeSi gamarTul totebis badeebSi.
mTvare _ TeTri xoxobi
gaexira totebSi...

ukanaskneli ori striqoni, mainc imdenad cxovelmyofeli


aRmoCnda,rom odnavi cvlilebebiT sxva leqsebSic moipova
bina.
sayuradReboa is garemoeba, rom 1922, 1923, 1924, 1925 da
Semdeg wlebSi, vidre 1934 wlamde paolos SemoqmedebiTi
muSaobis intensioba Senelebuli Cans. pirveli wlebi rogorc
paolos, ise sxva `cisferyanwelTa~ muSaoba, rogorc vTqviT
dapirobebuli iyo axali gzebis ZiebiT, socialisturi rea-
lizmis poziciebze gadasvlisaTvis warmoebuli brZoliT.
`rubikonisa~ da `baxtrionis~ furclebze, romelTac giorgi
leoniZe redaqtorobda, xdeboda am gzebis mosinjva, ideolo-
giuri SeiaraReba. TviTon jgufis SigniT ar iyo yvelaferi
dalagebuli. mimdinareobda Sinagani brZola, rac xSirad
mwvave xasiaTs Rebulobda.
1922_1923 wlebSi Seqmnili mcirericxovani leqsebidan
minda gamovyo leqsebi `lili meunargias84 ~ da `ovanes Tu-
manians85~.
pirvelma leqsma yuradReba miipyro Tavisi sinaziT,
gulwrfelobiT, bunebriobiT. lili _ iona meunargias86 qa-
liSvili _ tuberkuloziT gardaicvala. lili patara ange-
loziviT yavda paolos warmodgenili. misma sikvdilma is
metad Seawuxa, sulieri wonasworoba daukarga. mowyenili
dadioda, guli tkioda da es tkivili leqsSi Caaqsova:

patara baliSs daeca cremli,


patara filtvebs miepara Wleqi da xvela,
mogonebebi paolo iaSvilze 311

Camowydi rogorc yvavili tyemlis


Sen rom iyavi idumali da WianWvela.
Sen bavSvobidan gelodnen caSi,
Cvenc mogelodiT, ganSoreba ufro Znelia,
magram me mjera Tavis sabanSi
Sen migiReben beatriCe da ofelia.

ase gaJRenTa poetma leqsi cremliT da gardacvlils


beatriCesTan da ofeliasTan, qalis am ukvdav saxeebTan miuCina
bina.
axlo kavSiri hqonda damyarebuli paolos, ticians, vale-
rians, goglas, kolaus da sxvebs did somex mweralTan ovanes
TumanianTan. saerTod paolo, ticiani da gogla im xanebSi
iyvnen megobrobis namdvili mindiebi. cnobilia maTi megob-
ruli urTierToba n. tixonovTan87, b. pasternakTan88, p. anto-
kolskisTan89, s. eseninTan da sxvebTan. es megobroba gamoCenil
rus poetebTan SemdegSi sxvebma ganagrZes, ramac didi saqme
Seasrula. rogorc cnobilia n. tixonovma, b. pasternakma, p.
antokolskim didi amagi dasdves qarTul poezias, misi
saukeTeso nimuSebi rusul enaze Targmnes da mkiTxvelTa
farTo fenebis sakuTrebad aqcies. es iyo Tavdadebuli Sromis
nayofi.
...didi pativiscemiT sargeblobda, rogorc vTqviT, ovanes
Tumaniani saerTod `cisferyanwelebis~ da pirvel rigSi
paolosa da ticianis mxriv. maxsovs sadili, romelic ovanes
Tumanianma gamarTa da romelzedac TiTqmis yvela `cisferyan-
weli~ iyo miwveuli. o. Tumaniani cxovrobda daviTaSvilis
quCaze. hqonda namdvili lukulis sufra, rom ityvian Citis
rZe ar aklda. da iyo sityvebi... sityvebi Zmobaze, istoriul
megobrobaze somex da qarTvel xalxebs Soris. bevri ram
iTqva im damRupvel, gamTiSvel politikaze, romelsac saqar-
TveloSi menSevikuri xelisufleba, xolo somxeTSi daSnakebi
atarebdnen da romelic samarcxvino omiT dagvirgvinda.
sityvebs scvlida leqsebi da isev fici Zmobaze... didi poetisa
da moqalaqis sikvdils miuZRvna paolom 1923 wels Tavisi
leqsi. saerTod misi yoveli leqsi iyo nayofi siyvarulis,
gatacebis, Rrma pativiscemis. aseTi iyo es leqsic:
rogorc maRali Taflis sanTeli,
312 paolo iaSvili

aenTe Rarib somxeTis mTaze,


da Zmobis kvali Sengan naTeli,
saasparezod SemogvTavaze.

cnobilia, agreTve, tician tabiZis leqsi `axda ocneba


poetebisa~, romelic man ovanes Tumanians miuZRvna.
paolo, rogorc vTqviT, farTo diapazonis moqalaqe iyo.
uSualo monawileobas iRebda yovel axal wamowyebaSi, xalxis
kulturis ganviTarebaSi. mSvenivrad icoda ferweriTi
mxatvroba. mxatvarTa Soris misi didi siyvaruliT sargeb-
lobda firosmani90, lado gudiaSvili91, Salva qiqoZe92. saer-
Tod es mxatvrebi idgen maSinac `cisferyanwelTa~ yuradRebis
centrSi. maTi mxatvruli nawarmoebebi iwvevdnen aRtacebas.
giorgi leoniZe masalebs agrovebda firosmanze. kaxeTSi
wasul Salva dadians sTxova moewodebina iqidan cnobebi
firosmanze, Tuki aseTs waawydeboda. Tu mexsiereba ar mRala-
tobs, Salva dadianma kidevac momwera werili firosmanze,
romelic ar maxsovs `baxtrionSi~ Tu `rubikonSi~ daibeWda.
paolo iyo didi moyvaruli scenisa. mgoni quTaisSi,
rogorc scenismoyvarem, kidevac miiRo monawileoba `RalatSi~,
romelic viRacis daxmarebis mizniT daidga. TbilisSi igi
axlo monawileobas iRebda Teatralur cxovrebaSi. cnobilia
misi roli axali sabWoTa qarTuli Teatris SeqmnaSi, misi
aRtacebuli sityva, romliTac is miesalma kote marjaniSvils93
1922 w. 23 noembers `cxvris wyaros~ pirveli warmodgenis
dros. paolo gverdSi amoudga k. marjaniSvils da masTan
erTad Caeba brZolaSi qarTuli Teatris aRorZinebisaTvis,
qarTuli sabWoTa Teatris damkvidrebisaTvis. pitnavas patara
duqani iyo maSin Cveni Sesakrebi adgili. am duqnis xSiri
stumrebi viyaviT rogorc Cven, ise msaxiobebi, (veCe jiqia94,
miSa lorTqifaniZe95, uS. CxeiZe96, ak. vasaZe97 da sxv.), kote
marjaniSvili, Salva dadiani da sumbaTaSvil-iuJinic98 ki, roca
is Tbiliss ewvia. aq sufraze Slida da awyobda didi reJisori
kote marjaniSvili Tavis momaval dadgmebis gegmebs, sTxovda
mwerlebs piesebs _ originalurs, vinaidano, ambobda, erovnuli
repertuaris gareSe nacionaluri Teatri ar Seiqmnebao.
axlo kavSiri iyo gabmuli Teatris muSakTa da mwerlebs
Soris. kote marjaniSvilis yoveli speqtakli es iyo
dResaswauli, sazeimo sanaxaoba. paoloc, romelic sazeimo
mogonebebi paolo iaSvilze 313

ganwyobilebis iSviaTi gamomxatveli iyo, saxegabrwyinebuli


eswreboda kotes speqtaklebs. SemdegSi rogorRac
urTierToba kote marjaniSvilsa da paolos Soris odnav
gacivda. Tu winaT mWidro kavSiri damyarebuli iyo ara
mxolod Teatris kedlebs SigniT, aramed yoveldRiur yofaSi,
SemdegSi es kavSiri Senelda. ara mgonia TiTqos amis mizezi
yofiliyos or Teatrs Soris gaCaRebuli gamwvavebuli
brZola, rac xSirad scildeboda SemoqmedebiT sakiTxebs da
sul sxva sferoSi gadadioda. yovel SemTxvevaSi paolo
bolomde darCa didi damfasebeli kote marjaniSvilis
Rvawlisa, rogorc axali qarTuli Teatris fuZemdeblisa,
darCa misi reJisoruli STagonebis WeSmariti pativmcemeli.
amis damadasturebelia is patara leqsi, romelic miuZRvna
poetma did reJisors da romelic daTariRebulia 1934 wliT:

roca cxenebi, yinvis mkvesavi,


mihqrodnen Tovlze mkerdebmiSlili,
uecrad Semxvda Ramis mzesaviT
namdvili kote marjaniSvili.
sayvedurisTvis ar iyo mocla,
arc vigonebdiTYdamRalav Worebs,
da qarTvelurma mxurvale kocnam
gadagvaWeda erTi meores.

rogorc vxedavT, am leqsidanac kargad Cans, rom maT


Soris iyo raRac gaugebroba, dairRva mWidro kavSiri, rom
arsebobda winaT. leqsSi laparakia `damRalav Worebze~, `nam-
dvil kote marjaniSvilze~ da sxv. am mxriv es leqsi friad
mniSvnelovania, vinaidan masSi raRac narTauliT, magram mainc
aris asaxuli garkveuli safexuri Cveni sazogadoebrivi
cxovrebis erTi kuTxe. rom maT Soris moxda raRac gaTiSva
da leqsi am mxriv sinamdviles gamoxatavs _ amas adasturebs
paolos kerZo werili; romliTac mas k. marjaniSvilisaTvis
miumarTavs da romelic amJamad rusTavelis sax. Teatris
muzeumSi inaxeba xelnaweris saxiT.
adre paolo bohemuri cxovrebis erTi kolorituli
warmomadgeneli iyo. rogorc vTqviT, bohema misTvis mdidari
sulis gamomzeurebis erTi saSualeba iyo mxolod. misi
poeturi ucnaurobani, misi SeuzRudavi fantazia aq poulobda
gamosavals... da advilad poulobda saerTo enas bohemis
314 paolo iaSvili

niWier warmomadgenlebTan, iseT poetebTan, romelTa STa-


gonebas nawilobriv mainc bohema asazrdoebda. erTi aseTi
didad niWieri poeti iyo eTim gurji. is gavicaniT ocdaxuTian
wlebSi. maxsovs veris baRi, sadac sacuravi auzia mowyobili.
iq iyo restorani, eTim gurji misi xSiri stumari iyo. Semdeg
iqve cxovrobda erT-erT patara oTaxSi. paolo masTan
Sexvedrisas Tavis stiqiaSi grZnobda Tavs. TviTon eTimi
iyo metad mokrZalebuli, Cumi, Tavmdabali, Zalian patara
warmodgenisa sakuTar Tavze. erTi Rame, rogorc ityvian, am
baRSi davamsxvrieT da gariJraJs, mtkvris talRebis Srials
saaris duduniT SevxvdiT. es iyo eTimis nacnobi, misi niWis
pativismcemel medudukeTa dasi _ mzis pirvel sxivebs rom
aseTi tkbili xmebis aJRerebiT Sexvda. cxoveli niaviT dar-
xeul aseT gariJraJs uxdeboda eqspromti, romelic paolom
eTims miuZRvna. paolo xom eqspromtebis RmerTi iyo. is arc
werda Tavis eqspromtebs, iqve qmnida da zepirad ambobda. da
gana bevr mofiqrebul, Tavze daTenebuli Ramis manZilze
Seqmnil leqss SeuZlia gautoldes maT Tavisi Rrma gancdiT,
sinamdvilis moswrebuli asaxviT, frTiani TqmebiT, TviT
obieqtis Sinagani cxovrebis Tu misi Semoqmedebis niSandob-
livi Tvisebis gadmocemiT?

mesmis misi cremliani RaRadi:


_ dasawerad ar maqvs sufTa qaRaldi.
ver maCuqa saqarTvelom kalami,
rom davswero misTvis gulis salami.
me ara maqvs sakuTari binao,
me wuxeli qvaze dameZinao,
magram mSvelis siTbo rusTaveliso
albaT axlac monatrebiT geliso.

eTimis namdvili buneba aris gadmocemuli am leqsSi _


poeturad, siwrfeliT, moxdenilad monaxuli TqmebiT. eTimi
SemdegSi, mgoni 1928 wels, ufro axlos gamacno i. griSaSvil-
ma. maSin vxelmZRvanelobdi gamomcemloba `Sromas~. gamoveci
i. griSaSvilis mier redaqtirebuli eTimis leqsebis patara
krebuli. oTaxSi ZaliT Semomyavda. erideboda Tavisi ganuy-
reli nabadiTa da nabdis qudiT Semosvla. arc honoraris
miReba undoda. aseTi Tavmdabali kaci, isic poeti, ar Sem-
xvedria!
mogonebebi paolo iaSvilze 315

...paolo saocari gamomgonebeli iyo. misi fantazia yovel-


Tvis intensiurad muSaobda. ras ar gamoigonebda, visi Tavga-
dasavali ar icoda! ambebs iSviaTi gatacebiT hyveboda. ar
SeiZleba msmenelis yuradReba ar daepyro. kvaWis tipis Seq-
mnaSi paolom, ali arseniSvilma da ticianma sakmao daxmareba
aRmouCines Cvens gamoCenil mwerals mix. javaxiSvils99 _
aseTi ambebis moyoliT.
Cven yovelTvis gvaocebda paolos SemoqmedebiTi `gar-
daqmna~, gvaocebda misi leqsebi, romlebic elene darianis
fsevdonimiT qveyndeboda. ramdeni wminda qaluri gancda, xilva,
sinaze Seqonda maTSi! am leqsebSi is asaxavda rogorc vnebiani
qalis Sinagan samyaros, ise qalis umanko swrafvebsac da
ocnebasac.
ocdaxuTiani wlebi paolosaTvis naklebad nayofieri
iyo. saerTod am wlebSi `cisferyanwelTa~ jgufi mwvave
Sinagan kriziss ganicdida. es krizisi sakmao xans gagrZelda.
jgufis axali wevrebi daJinebiT moiTxovdnen srul gardaq-
mnas, damoukideblad gamosvlas, Jurnalis an krebulis gamo-
cemas. xSirad vikribebodiT da am sakiTxze vaxdendiT azrTa
gacvla-gamocvlas. ramdenjerme kidevac iqna miRebuli dadge-
nileba calke krebulis gamocemis Taobaze. masalebis Segrove-
bac daviwyeT. am masalebidan arqivSi mxolod nik. nadiraZis
patara leqsi (`fugas~ saxelwodebiT) da lado gudiaSvilis
suraTebis fotoebi SemomrCa. krebulis gamocema ar moxer-
xda. piradad paolo, jgufis xelmZRvaneli, ar iCenda mainc-
damainc did paToss krebulis calke gamosvlis gamo. is Tavisi
mxatvruli alRoTi grZnobda, rom amis dro ukve wasuli
iyo. pirdapir ambobda Sekrebebze: Cven erTxel ukve movaxdi-
neT gardatexa poeziaSi, movaxdineT erTgvari revolucia
da miamitoba iqneba Cvenis mxriv axla meore revoluciis
moxdenis cdas SevudgeTo. amisaTvis sxvebi arian mowodebul-
nio. am Sinaganma brZolam, axali gzis Ziebam karga xans gastana.
rom jgufis SigniT ukmayofilonic iyvnen, amis damadasture-
belia is recenzia, romelic ar maxsovs romel welSi dawera
Cvenma megobarma raJden gvetaZem gazeT `barikadis~ (#4)
Sesaxeb. am recenziaSi sruliaT gaqiaqebuli iyo is masala,
romelic `barikadis~ aRniSnul nomerSi gamoqveynda. am
316 paolo iaSvili

recenzias avtori ase aTavebs: `saerTod `barikadi~ gadamRe-


rebulia da mis furclebs sakmevlis suni udis~. raJdeni
maSin ganawyenebuli iyo da es wyena aSkarad, sajarod agrZno-
bina Tavis yofil megobrebs. iqneba paolo marTalic iyo,
roca ar ibrZoda maincdamainc axali Jurnalis gamocemi-
saTvis. masalac araferi moucia. minda mkiTxvels gavacno
ori dokumenti, romelic xelT SemomrCa da am jgufis Sinagan
meryeobaze da axali gzis Ziebaze migviTiTebs. erTi dawerilia
Cems mier. ai ra weria am dadgenilebaSi, romelic erT-erT
sxdomaze migviRia ukve 30-ian wlebSi:
`Sedga literaturuli dajgufebis `cisferi yanwebis~
saerTo kreba, romelzedac ganxilul iqna jgufis warsuli
da momavali muSaobis ZiriTadi sakiTxebi. krebaze miRebuli
iqna Semdegi dadgenileba:
1. saWirod iqnes cnobili jgufis literaturuli da
organizaciuli praqtikis ZiriTadi gadasinjva _ rekonstruq-
ciuli periodis moTxovnilebaTa Sesabamisad.
2. Secvlili iqnes jgufis saxelwodeba, romelic ar
gamoxatavs Tanamedrove literaturul-sazogadoebrivi
cxovrebis im gagebas, romelic amJamad axasiaTebs jgufSi
Semaval wevrebs.
3. a. w. (es weli ar maxsovs) noembrisaTvis gamocemul
iqnas jgufis literaturuli krebuli, romelSiac moTav-
sdeba jgufis wevrTa SemoqmedebiTi nimuSebi, agebuli axali,
socialisturi cxovrebis Tematikaze da romlebSic, kerZod,
savsebiT Camoyalibebuli iqneba is literaturuli principebi,
romelnic safuZvlad daedeba jgufis momaval muSaobas da
romelnic ZiriTadad SemdegSi gamoixateba:
daadga ra uyoymanod sabWoTa niadagze 1924 wels gamoq-
veynebul deklaraciaSi, jgufi am gzas, rogorc SemoqmedebiT,
ise praqtikuli saqmianobiT SemdegSi Seuryevlad atarebda
da midioda Tanamgzavruli literaturis gziT. dRes, rekon-
struqciul pirobebSi, roca warmoebs kapitalizmis naSTis,
kulakobis likvidacia, mTliani koleqtivizaciis safuZvelze
da amasTan dakavSirebiT klasobrivi brZola CvenSi metad
gamwvavda, jgufi saWirod da aucileblad Tvlis Zveli gzis
revizias, vinaidan Tanamgzavroba ukve aRar gamoxatavs masSi
mogonebebi paolo iaSvilze 317

Semavali wevrebis ideuri da SemoqmedebiTi saqmianobis arss.


aRiarebs ra Secdomebs wvrilburJuaziul gadaxrebis
periodSi, jgufi Seecdeba momavalSi am Secdomebis aRmof-
xvras proletaruli literaturis daxmarebiT, amxanaguri
zegavleniT, raTa gaxdes misi mokavSire Tavisi SemoqmedebiT.
ori samyaros samkvdro-sasicocxlo brZolaSi, kapitali-
zis naSTebsa da socializmis sistemebs Soris gamZafrebul
brZolaSi mTeli Cveni ZalRoniT da SegnebiT vdgevarT
ukanasknelis, muSaTa klasis mowinave poziciaze, kapitalizmis
mesaflavis proletariatis saamayo barikadebze~.
aseTi krebuli, rogorc cnobilia, ar gamocemula. Canda,
rom Sinagani krizisi Zlierdeboda, cxovreba ukve aRar
moiTxovda jgufis calke organoTi gamosvlas. amas kargad
grZnobda paolo. man ufro kargad auRo alRo sinamdviles
da jgufis calke gamosvlas gulgrilad uyurebda, uazroba-
dac Tvlida. marTlac is Tavidan bolomde marTali iyo.
gaSlili socialisturi mSenebloba im xanebSi moiTxovda
SemoqmedebiTi Zalebis konsolidacias da ara jgufebis pozi-
ciebis gaZlierebas. unayofo Sinagani brZolis Semdeg gaimar-
jva paolosa da ticianis xazma (ticiani ZiriTadSi mas emxro-
boda). erT-erT krebaze miRebul iqna dadgenileba jgufis
likvidaciis Sesaxeb.
ai es dadgenilebac, romelic dawerilia ali arseniSvi-
lis xeliT. `literaturuli jgufi aRiarebs, ra:
1. rom misi saxelwodeba da literaturuli praqtika
(pirveli periodi _ 1916 _1923) aRniSnavda obieqturad wvril-
burJuaziul nacionalistur bazaze aRmocenebul esTetikur-
individualistur ideologiis gamovlinebas,
2. rom saqarTvelos oqtombris mier Seqmnilma da Semdeg
gaRrmavebulma giganturma socialurma gardaqmnam jgufis
mermindel praqtikas nawilobriv misca axali Sinaarsi,
3. rom Tanamedrove rekonstruqciis periodis Sinaarsis
misawvdomad da misi anareklis mosacemad saWiroa sxva
SemoqmedebiTi meTodebi, romelic iWedeba mowinave revolu-
cionur literaturis mTlian frontze da rom momavlis
dauflebisaTvis `cisferi yanwebis~ ganvlili ideologiur-
mxatvruli gzebi daZvelebuli da uvargisia,
318 paolo iaSvili

a d g e n s
`gauqmebul iqnas `cisferi yanwebis~ literaturuli
jgufis arseboba, raTa sruli saSualeba mieces mis monawi-
leebs metis tempebiT ganagrZon Tavisi fsiqo-ideologiuri
gardaqmna damkvreli epoqis periodSi uSualod CabmisaTvis~.
es dadgenileba, Tu ar vcdebi, miRebul iqna 1931_32 wlebSi,
amiT fiqsirebul iqna saqmis namdvili mdgomareoba:
`cisferyanwelebis~ jgufi aRar iyo, aRar iyo is Sinagani
amxanaguri disciplina, is urTierTgageba, rac wina xanebSi
arsebobda da rac iSviaT movlenas warmoadgenda am xanebSi.
faqtiurad paolo mowyda am jgufs. mas SeeZlo didi xniT
gascloda Tbiliss; gatacebuli monadire iyo. uyvarda nanadi-
reviT gamaspinZleba.
...paolo iaSvilis leqsi `debedaCais Rame~ STagonebulia
agreTve RamiT, romelic man nik. nadiraZesTan erTad
nadirobaSi gaatara. oRond am leqsSi poeti gatacebulia
ara imdenad monadiris Ramis aRweriT, ramdenadac Tavisi
lirikuli mRelvarebis gadmocemiT. es Rame misTvis aRsaniS-
navia imiT, rom man Tvali mokra Turqi maspinZlis asuls,
romelmac `ukve ganTiads gauRo kari~, poeti ganagrZobs:

Semomacqerda,
guli aZgerda,
rogorc askerTa
brZolaSi miwa,
Sebrunda, rogorc Tevzi sacerTan
da moSriale Wilobze miwva.

am leqsSi, garda lirikuli mRelvarebisa, ganwyobilebas


qmnis leqsis melodiuroba, rac miyolebul oTx riTmas
emyareba: Semomacqerda _ aZgerda, askerTa _ sacerTan.
aRsaniSnavia leqsebi, romlebSic paolom gamoxata Tavisi
gageba poeziisa, gvauwya Tu ras ganicdis poeti Semoqmedebis
dros, Tu rogor mimdinareobs es metad rTuli procesi. es
leqsebia: `poezia~, `poeziis inJinrebs~, `poetis saqme~. poeti
sruliad ar iziarebs im azrs, TiTqos leqsi iyos Sedegi
ioli SemoqmedebiTi procesisa, romelic umtkivneulod
mimdinareobs. ara! leqsi aris Sedegi daZabuli Semoqmedebisa,
romelsac Tan axlavs sityvasTan brZoliT gamowveuli tanjva,
Zieba, sulieri SfoTva, imedis gabrwyineba da misi Caqroba,
miznis miRweva _ Seqmna leqsisa, rac did esTetikur siamovnebas
mogonebebi paolo iaSvilze 319

iwvevs da romelic `darCeba wminda, rogorc pepela~.


avtorisaTvis `ar aris tanjva ufro uzarmazari, rogorc
poetis STagonebiT dasneuleba~, imitom, rom masTan
dakavSirebulia STagonebis cecxlSi gaxveva. paolos gagebiT,
poets imdeni Tvali unda hqondes, rom yvela naxos, imdeni
guli, rom yvela igrZnos. leqsis Seqmna misTvis erTi wlis
sicocxles udris:
ramdeni leqsi daiwera, imdeni weli
Camoewera Cems cxovrebas viT adamians.

aseT Znel, rTul da mtkivneul procesad esaxeba poets


SemoqmedebiTi procesi. roca sityva kviati Seaxurebs da
`sisxli, azri, suli~ iqcevian `imis monebad~. es procesi, es
Widili sityvasTan albaT gancdili aqvs yvela WeSmarit
poets.
...ukanasknel wlebSi Seqmna paolom erTi Tavisi saukeTeso
leqsTagani _ `lirikuli misamarTidan~, romelic dRes kidev
meti ZaliT elavs.

mousvenroba veraferma veRar gaxara,


gamoCndi im dros, iWvebi rom mebadebian.
nu geSinia, Cemo kargo, TmaSi WaRara _
es sinaTlea, siyvaruls rom Sematebia.

es leqsi dRes yvelam icis. es aris himni, romelic ase


STagonebulad umRera siyvaruls, simRera SesaniSnav, dauviw-
yar metaforaSi gaSlili.
ar SeiZleba waiSalos mexsierebidan paolo, romelmac
pirvelad wagvikiTxa Tavisi `Tbilisi~, erT-erTi SesaniSnavi
leqsi maT Soris, romlebic Cvens dedaqalaqze aris dawe-
rili. am leqssac avtori saocari STagonebiT kiTxulobda,
uyvarda da grZnobda mis mxatvrul sinatifes, Zalas:

Cemo qalaqo! ar damakeli


Sen sixaruli mzisgan ferili,
Tavze gadgia, rogorc kankeli,
ca moelvare da aJRerili.

rom ityvian, gagiJebiT uyvarda Tbilisi, mas poeziis qalaqs


uwodebda da es kidevac Tqva am leqsSi: `didi sataxto xar
poetebiso~.
320 paolo iaSvili

...am xanebSi paolos raRac sevda Semoawva, martooba


igrZno. pirvel xanebSi aravin icoda ra awuxebda, ra Sinagan
tkivils ganicdida. mis mziur guls rom sevda RrRnida, raRac
awvalebda, amas naTelyofs misi saukeTeso leqsi, vityodi
erT-erTi Sedevri misi Semoqmedebisa. es aris leqsi `werili
kolau nadiraZes~, leqsi metad avtobiografiuli xasiaTisa,
leqsi, romelic paolos gvixatavs ara rogorc dardimands,
TiTqos da udardels, aramed rogorc tragikul pirovnebas.
es leqsi gaismis rogorc lirikuli aRsareba, rogorc qviTini
adamianisa, romelsac martoobaSi exuTeba suli. leqsi am-
JRavnebs, rom poets raRac gaoreba ugrZvnia. avtori Civis,
rom mas `mouZebnes mkerdi qorebma~, rom `gulSi grZnobs
imaT niskarts wvetians~, sicivem `oTaxis kari Caaketia~. ara!
am strofis moyoliT gadmocema ar SeiZleba. is mTlianad
unda gavaxsenoT mkiTxvels:

qarTulad vTargmni puSkinis ambavs


axla jerSia misi `cignebi~,
magram siCume saubars abams:
`marto xar, marto, martoc iqnebi!~
vkiTxulob SoTas, vaJas da sabas
da ver mSvelian maTi wignebic,
vwvebi... Tavamde vixurav sabans
mesmis `marto xar, martoc iqnebi!~

verc SoTas, verc vaJas, verc sabas wignebi veRar Svelian,


is wignebi, romelTa wakiTxvisas winaT is yovelTvis sulier
Svebas ganicdida. sasowarkveTili is Tavis Tavs emaleba
TiTqos `Tavamde ixuravs sabans~, magram TavisTavTan darCe-
nili is ufro mwvaved grZnobs martoobis sicives. is igonebs
romantikul saubrebs mweralTa kavSiris baRSi, romelTa
msgavsi, rogorc Cans ukanasknel xanebSi aRar hqonda. Txovs
Tavis uaxloes megobars nik. nadiraZes acnobos: `Cems
sadRegrZelos Tu isev svameno~. rogorc Cans, mas dardad
wahyva Tan jgufis mdgomareoba, awuxebda fiqri imaze, xom ar
daingra poetebis dasio: Cvens camets vinme xom ar gamoak-
ldao. am cametSi iyvnen: paolo iaSvili, tician tabiZe, vale-
rian gafrindaSvili, raJden gvetaZe, nik. miwiSvili, a. arse-
niSvili, iv. yifiani100, g. leoniZe, sergo kldiaSvili, nik. nadi-
raZe, me da sx. roca aRniSnuli leqsi daiwera (1934 w.) yvelani
cocxlebi iyvnen. dRes ki pirvel Svids Cveni mwerloba aRar
mogonebebi paolo iaSvilze 321

iTvlis Tavis rigebSi. poeti igonebs SaSvebsac ki, romlebic


xsenebul baRSi WaxWaxebdnen da dards miscemia: maTi sakenki
Tu darCa baRSio. poeti Txovs Tavis megobars, romelic
maSin mis gverdiT cxovrobda jafariZis quCaze, macnobe:

Tu Cems medeas daetyo gazrda


da isev aris Cemi saqebi,
Tu Sen da nina xSirad xarT masTan,
ar iviwyeben amxanagebi,
Tu zafxulamde uCemod gastans,
isev vuyvarvar Tu veZagebi.

sami wlis Semdeg man ukanaskneli werili Tavis medeas


gaugzavna da misi siyvaruliT, ukurnebeli dardiT gaSorda
am qveyanas. SeuZlebelia am leqsis damSvidebiT wakiTxva,
SeuZlebelia man yoveli mkiTxveli ar SeaJrJolos, ar daa-
fiqros _ mis gulSi mRelvareba ar aRZras, imdenad adamia-
nuri, emociuri da lirikuli siTboTia igi gaJRenTili.
aRniSnul leqsSi sabac aris moxsenebuli. paolo sabas
didi Tayvanismcemeli iyo. weli ar maxsovs. moskovSi viyaviT:
paolo, ticiani, gogla da me. paolom daiCema: vsesviatskoeSi
wavideTo. yvelani wavediT. iq gagvacno paolom Tavisi mizani.
iqneba sabas saflavi vipovoT da mSobliur miwaSi CavasvenoT.
didxans veZebeT. paolom sul erTianad daikawra xelebi
ZeZvebSi: iqneb saflavis qva vipovoo. maSin cda uSedego aRmoC-
nda. sayuradReboa TviTon faqti: undoda paolos sanukvari
saflavis aRmoCena da sabas neStis gadmosveneba CvenSi.
maxsovs erT-erTi ukanaskneli Sexvedra paolosTan, roca
is Tavis stiqiaSi grZnobda Tavs, roca is Cveulebrivi xalisiT,
sicocxlismoyvareobiT, gonebamaxvilobiT, mWermetyvelobiT
ancvifrebda yvelas. es iyo giorgi leoniZesTan, roca paolo
dabrunda moskovidan, sadac is qarTvel delegaciasTan erTad
stalins Sexvda. sufras, romelic guluxvma da
stumarTmoyvare msapinZelma gaawyo, usxdnen: Cveni jgufis
TiTqmis yvela wevri, arCil miqaZe101, masxiobi Sura ToiZe102, s.
eseninis meuRle (l. tolstois SviliSvili) da sxvebi. sufra
g. leoniZem s. eseninis meuRlis sapativcemlod gaawyo. Tama-
dad, cxadia, paolo iqna arCeuli. Cven mas paolos veZaxdiT.
es swyinda _ pavle damiZaxeTo. im Rames marTlac rom iSviaTi
Tamada iyo. misi sityvebi maSxalebiviT hyrida CinCxlebs. is
raRac eqstazSi iyo Sesuli. stalinis sadRegrZelo Tqva.
ramdeni sityva momismenia mis Sesaxeb, magram aseTi _ arasodes.
322 paolo iaSvili

es iyo sityva aRfrTovanebuli, aRtacebuli, xatovani. metad


emociuri, Rrma Sinaarsiani. Semdeg aseTi paolo aRar minaxavs.
is TandaTan moicva raRac dardma. mis saxeze iSviaTad Tu
movkravdiT Tvals im Rimils, romelic ase amSvenebda. TiTqos
Caqra masSi sicocxlis unari, poeziis erosi. vTxovdiT gamo-
eca Tavisi leqsebis wigni. am mxriv is metad did moTxovnile-
bebs uyenebda Tavis Tavs. did pasuxismgeblobas grZnobda,
winaaRmdegi iyo wignis gamocemisa. TviTon amas verc moaxer-
xebda: arc icoda sad da rodis daibeWda misi leqsebi. am
mxriv mas namdvilad poeturi daudevroba axasiaTebda. Semdeg
Salva demetraZes Txova moeyara Tavi misi leqsebisaTvis.
Salvam es Txovna siyvaruliT Seusrula. paolom gadaxeda
Sekrebil leqsebs, maTSi Sesworebebi Seitana, magram SemdegSi
mis mierve Sesworebuli es cali daikarga. karga drom gan-
vlo... Salva demetraZem dasafasebeli Sroma gaswia, isev Sek-
riba sxvdasxva Jurnal-gazeTebSi gabneuli leqsebi, romlebic
kidevac gamosca gamomcemloba `sabWoTa mweralma~.
unda iTqvas, rom paolos gacilebiT meti saxeli hqonda
sicocxleSi. SeiZleba am saxels zrdida TiTon misi pirovneba
_ metad kolorituli, metad TvalsaCino, metad boboqari.
raRac fantastikuri da marTlac poeturi biografiis mqone.
SeiZleba! yovel SemTxvevaSi unda iTqvas, rom Cvens win
mdebare misi leqsebis wignSi igrZnoba maRali sulieri
kultura, mxurvale gulis feTqva, mxatvruli sifaqize da
gamWvirvaloba da is adamianuri siTbo, sikeTe, rac paolos
Tviseba iyo da risi flobac saerTod adamianis bednierebas
warmoadgens. mis originalur SemoqmedebiT memkvidreobas
kidev ufro amdidrebs `badal, Tanatol pwkarebiT~ qarTu-
lad Tqmuli puSkini, sabavSvo leqsebi. minda virwmuno, rom
mSobliuri xalxi iamayebs misi `mdidari wigniTa~, rom is
tkbilad daxuravs am wigns `rogorc ZilisTvis Tvalebs~.
paolo iaSvili es iSviaTi movlenaa axal qarTul poeziaSi,
marTlac rom:
dajda, dawera, daxata
da mokvda, rogorc mSromeli.
323
mogonebebi paolo iaSvilze

megobruli SarJi
mxatvari doni (daviT nacvliSvili)
324 paolo iaSvili

gi
gioo rgi leoniZe

Cveni mziuri paolo

naRmiani sityvis poeti, gabeduli mxatvari, vaJkacuri xmis


patroni, patrioti, daudgromeli, laRi, guliTadi,
megobrobaSic guluxvi, optimisti, sicocxlis stiqiiT aRsavse,
amxanagebisTvis da sxvebisTvisac `gaWirvebis talkvesi~, axovani,
lamazi, Savgvremani, brinjaosaviT Camosxmuli, rixiani,
alersiani. adamiani, romelsac uyvarda sicocxle, sixaruli,
samSoblo, bavSvebi...
paolos poezia didia iseve, rogorc misi Rvawli, _ axali
qarTuli poeziis reformatorisa. igi iyo novatori, qarTu-
li poeziis gamamdidrebeli axali metrebiT, smeniT Seyvarebu-
li riTmaze, faqizi ostati.
paolos poezia, rogorc ambobda erTi rusi poeti `emya-
reba SegrZnebaTa zust monacemebsa da mowmobas. es ukidure-
sad SemoqmedebiTi poeziaa. igi ar aris gadatvirTuli masSi
mWidrod Caqsovili efeqtebiT. masSi bevri sivrce da haeria.
igi moZraobs da sunTqavs~.
upirvelesad, paolo iaSvili vaJkacuri xmisaTvis mebrZo-
li iyo poeziaSi. paolo ugulebelyofda `wvril xmas~ da
qarTul leqsSi maJors _ energias da did enTuziazms moiTxov-
da. `saWiroa Tergis Rriali da ara wyaros rakraki _ ambobda
igi, _ saWiroa grigali da ara sios siamovneba, saWiroa si-
cocxle da ara saflavebze tirili!~.
`azri, romelic rkiniT da TujiT ar gaiWedeba, is ar
iqneba maradiuli da saerTo~.
`udidesi mizani da ocneba qarTveli poetisa unda iyos
is, rom man savsem da damZimebulma eris yvela xmebi istoriis
rainduli epopeebiT gaagonos mTel qveynierebas. `yurismgle-
jeli griali~ _ acxadebda paolo iaSvili 1922 wels Cems
gazeT `baxtrionSi~ (#19).
paolo erTguli damfasebelTagani iyo vaJas poeziisa.
`Cvens saukunes SerCeba baxtrionis devi, gvelismWameli vaJa-
fSavela, dauberebeli moaxle laSaris giorgis da didxans
dagvafeTebs Tavisi vaJkacuri abjris xmauriT~.
`vaJa-fSavelaze Zlieri poeturi stiqia ar axsovs saqar-
Tvelos. vaJam pirvelma misca imedi qarTul sityvas; mas
hqonda RmerTebis ena da homerosis noyiereba~.
mogonebebi paolo iaSvilze 325

paolom icoda sityvis arCevani da zedmiwevnili, zusti


sityvis povnis sixaruli, paolos uyvarda magari sityva,
mofarTqale da xmovani, feraduli da mziuri. poets igi
uwodebda `oqroebis mmarTvels~, radganac sityva misTvis
namdvili `oqro~ iyo.
mas araerTi Tavisi sityva Semoutania leqsSi. me maxsovs,
magaliTad, misi `moerTbaSe~, `deridaxoli~, rac misi ganmar-
tebiT niSnavda `javSans~.
did SemoqmedebasTan erTad, usaTuod aRsaniSnavia pao-
los niWieri mTargmnelobac. gansakuTrebiT maxsovs, Tu ro-
gor sTargmnida frangi poetis artur rembos `mTvral xo-
malds~, romelmac Cveni saerTo aRtaceba gamoiwvia. mTeli
Targmani zepirad icoda. aseve momwonda paolos mier Tar-
gmnili bodleris `saRamos harmonia~, gansakuTrebiT misi
ukanaskneli striqonebi:
`mze Cadis sisxlSi
da magrdeba is sisxli mzeze,
elavs barZimiT
Senze fiqri ukanaskneli~.

paolom didi SemoqmedebiTi siTamamiT da TavdadebiT


Targmna puSkini. puSkinis rusul toms pirdapir ubiT daata-
rebda, arasdros ar gvinaxavs paolo iseTi mSromeli, ro-
gorc puSkinis Targmanis dros. mas daviwyebuli hqonda yove-
li saqme, xSirad wveris moparsvisTvisac ki ar ecala. man
saqme bolomdis miiyvana da am mxrivac sasaxelo naRvawi
dagvitova. paolos agreTve didostatobiT aqvs naTargmni
maiakovski, balmonti, uaildi, verxarni da sxv.

***
1921 wels, Cems qorwilSi, paolo mejvared myavda da ara
marto maSin, is yovelTvis iyo meTauri Cemi megobrobisa,
sixarulisa, poeziisa.
paolo araerTxel yofila CemTan, patarZeulSi, iorze,
sanadirod, saTevzaod. 1926 w. martSi me davpatiJe paolo,
ticiani, sandro SanSiaSvili da sxva amxanagebi Cems deduleTSi
_ ninowmindaSi, V saukunis taZris ezoSi gaimarTa didi Rre-
oba simReriT, cekva-TamaSiT. Sua nadimis dros paolo avarda
Tormeti saJeni simaRlis samrekloze da iqidan daiwyo
leqsebis kiTxva. Semdeg me da ticiani gamogviwvia gumbaTidan
326 paolo iaSvili

da Cvenc iqidan vkiTxulobdiT Cvens leqsebs. es iyo paolos


saocari reJisura, ganumeorebeli suraTi. es dauviwyari
saRamo, dauviwyebel megobrebTan gatarebuli, STabeWdili
maqvs Cems leqsSi `ninowmindis Rame~.
1934 wels ticiani mwerda moskovidan, `paolos Sens meti
saqarTveloSi aravin enatrebao~. es siyvaruliT naTqvami
sityva dafuZnebuli iyo Cemsa da paolos mudmiv megobrobaze.
arasodes ar damaviwydeba, roca avad gavxdi bruceloziT da
sami Tvis wolis Semdeg amxanagebma ukve Cemi morCenis imedi
dakarges, paolom mkiTxa Cemi ukanaskneli survili, Tu ra
mesiamovneboda da Tavisi xeliT Semiwva sukis mwvadi da
aseve gamomiwura nayidi yurZnidan maWari, rasakvirvelia,
saidumlod eqimebisagan, romelTagan mxolod bulionis neba
mqonda darTuli. roca ticians hkiTxes, gogla rogor ariso,
man Seityo ra es ambavi, sTqva Turme _ Zalian kargad aris,
duduki-Ra akliao! (mwvadze da maWarze). is dRe iyo da is!
paolos xeli bednieri gamodga, im dRidan morCenaze wavedi.
amis mere paolo moskovs wavida da iqac awuxebda Cemi avad-
myofoba. moskovidan mwerda: `yoveldRe veli Sengan depeSas.
Zlier maRonebs Seni avadmyofoba. sCans karga xar, Torem
rames momwerdi... uTuod midepeSe Seni mdgomareoba~.
aseTi Zmoba icoda paolom!
moskovidan xSirad momdioda misi baraTebi: `Tbilisi
menatreba da Tqveni naxvisTvis damSeuli var~.
erTgan mwerda: `nu damarideb ferumarilebs, momwere,
istoriaSi Cavardebi~. sxva werilSi: `marTla, damkarge,
rogorc Cerqezma isari. baraTebis wera ar giyvars. magram
CemTvis gaimetebdi, megona, or sityvas, sabas saflaviviT jer
dakarguli ara var, jer kidev misamarTiT vcxovrob~.
ratom laparakobs sabas saflavze? esec damaxasiaTebelia
misi megobrobisa da misi yovelnairi interesisaTvis. maSin
me veZebdi sulxan-saba orbelianis saflavs da moskovSi mima-
val paolosac davavale, usaTuod Seexeda moskovis qarTul
taZarSi, `vsesviatskoeSi~ (`svenwkaSi~), e. i. paolos arqeolo-
gis roli davakisre da igic didi enTuziazmiT Seudga sabas
saflavis Zebnas.
paolo moskovidan matyobinebda: `gwerT vsesviatskoes
eklesiidan, me, Tamara103 da Salva afxaiZe. yvelaferi moviare,
ra Tqma unda, sabas Zegli (saflavi, g. l.) aRmoCenili ar aris
da rogorc Cans, arasodes aRmoCndeba, 1905 welSi miwa
mogonebebi paolo iaSvilze 327

amouTxriaT, bevri ConCxi unaxavT da maT Soris uTuod sabac


iyo. arqivi ar aris, mRvdeli bogoslovski ambobs _ bevri
zomebi miviRe, magram veraferi vnaxeo~.
`es wuTia gavTxareT damiwebuli saflavi vaxuStis,
vaxtangis Svilisa. didi warwera aqvs, xval moval gadasa-
weraT~.

***
paolo yvelas uyvarda...
xom gaxsovT balmontis:
Ëþáëþ ñîäðóæíûõ Ðóñòàâåëè,
Ãàïðèíäàøâèëè è ßøâèëè!..
andrei beli swerda, rom paolo `äûøåò æèçíüþ îò âçðûâà
ñåðäå÷íîñòè~. tixonovs, pasternaks, zabolockis104, antokolskis
igi yovelTvis didi guliTadobiT uxsenebiaT ticianTan
erTad. ilia erenburgi105 swers maTze:
`Î òîì, ÷òî îíè áûëè ïðåêðàñíûìè ïîýòàìè, ìîæíî òåïåðü
ïðî÷èòàòü â ëþáîì ñïðàâî÷íèêå. Ìíå õî÷åòñÿ äîáàâèòü, ÷òî îíè
áûëè íàñòîÿùèìè ëþäüìè... Ñòèõè ó Ïàîëî áûëè æèâûå, óìíûå,
êðåïêèå~.
me maxsovs, ra Zmuri siyvaruliT Sexvdnen erTmaneTs
paolo da maiakovski TbilisSi.
paolos ar Sordeboda TbilisSi myofi esenini.
somexTa didi poeti ovanes Tumaniani moxibluli iyo
paoloTi. da xom paolos idealic iyo `icxovros yvelam
sixalisiT da siyvaruliT~.
maqsim gorki106, romlis ojaxSic, 1934 wels, mweralTa
pirvel sakavSiro yrilobis dros, paolo Tamadad iyo, aRta-
cebuli yurs ugdebs mis Wkvianur sadRegrZeloebs. paolo
xom imave dros iyo kargi oratori da brwyinvale improviza-
tori!
da TviT saqarTveloSi: romeli erTi CamovTvalo Seyva-
rebuli paoloze. gind iseTi didostatebi, rogoric: pavle
ingoroyva, iakob nikolaZe, kote marjaniSvili, lado gudia-
Svili; da rogor SeiZleboda paolo ar gyvareboda! paolo
kacTmoyvare iyo, man nazi siyvaruli icoda, magram TviTonac
iTxovda yuradRebas. amitom iyo rom moskovidan iWvneulad
kiTxulobs: kolau nadiraZisadmi miZRvnil leqsSi:
328 paolo iaSvili

Cems sadRegrZelos isev Tu svamen,


jer Tu mTelia saCemo Tasi!

elvare, TvalismomWreli iyo ara marto paolos poezia,


aramed misi naTeli, lamazi da vaJkacuri pirovneba _ gvir-
gvini da mSveneba Cveni Zmobisa, Cveni poeturi saRamoebis, Sey-
rilobis, mejlisebis Tu amxanaguri serobebis. paolos sxva
eSxi Semohqonda da upaoloba yovelTvis SegvemCneoda xolme.
roca paolo Seigvianebda da mere uecrad Semovidoda,
SemoanaTebda, maSinve vigrZnobdiT, rom Seivso darbazi, rom
gamoCnda `lxinis Tavi~. paolo da ticiani xom ucvleli
Tamadebi iyvnen.
piradad CemTvis paolos poetur pirovnebasTan dakavSi-
rebulia Cemi cxovrebis, Cemi siWabukis oqros dReebi. paolos
mimarT, ise rogorc ticianisadmi, me mqonda siyvaruli um-
crosi Zmisa ufrosi Zmisadmi da maTac ufrosi Zmis siyvaru-
liT vuyvardi. paolo Cemze ufrosi iyo 6 wliT, xolo tici-
ani 5 wliT.
paolos gagiJebiT uyvarda bavSvebi. Tavis medeas pirda-
pir aRmerTebda, didi sinaziT uyvarda ticianis qaliSvili
taniti, romelsac sagangebod leqsi miuZRvna. aseve Cems
qaliSvilebs nestans da TinaTins araerTi eqspromti dauwera,
xSirad saseirnodac dahyavda rusTavelis prospeqtze.
ai, paolos erTi eqspromti, romelic Cems qaliSvilebs
miuZRvna:

nestans da TinaTins

mama Tqveni leqsebis sardalia


poetia, oqroebis mmarTveli,
da sindisiT iseTi marTalia,
rogorc omSi gakveTili qarTveli.
Zveleburad mudam gul gaSlilia,
ari Zveli, axal kacebs ara hgavs,
misi Rerbi _ misi ori Svilia
jansaRi da magar jiSis baraqa.
gaizardeT! iyos Tqveni mxlebeli
yvavilebi saqarTvelos miwisa,
kviraobiT xalxis gamxareblebo
asulebo, poet leoniZisa!
mogonebebi paolo iaSvilze 329

***
Tumca paolos arasdros ar stovebda STagoneba da
ostatoba, mainc zogjer gamigonia, ratom paolom ufro xel-
baraqiani poeturi memkvidreoba ar dagvitovao. maT
aviwydebaT, rom paolom bevri dawera, bevri Targmna, rom
mravali misi improvozaciebi dakargulia, rom man didi dro
moandoma leqsis axal formaze muSaobas, jvarosnul brZo-
lebs poeziis dasacavad literaturul mowinaaRmdegeebTan.
kidev unda davurTo aleqsandre blokis naTqvami:
`Õóäîæíèêó òðóäíî ïðåîäîëåòü ìíîãîå, ÷òî íå õóäîæíèêó
ëåãêî~.
kidev erTi garemoeba:
paolo didad humanuri, keTili adamiani iyo da amitomac
igi xSirad hfantavda Tavis mdidar STagonebas. is `Cumi wuTi~
Semoqmedebisa, Tavis TavTan gasaubrebisa, paolos metad mcire
hqonda cxovrebaSi.
`lamaz riTmisTvis erTi wuTiT Cafiqrebuli~ paolo
Tavis poetur dros da energias sxvisi gulisaTvis Zalauneb-
riv xarjavda aTas wvrilmanebSi. yvelas mzrunveli, Suamava-
li da mofusfuse, yvela saqmeebze morbenali da Suamdgomeli
xSirad TveobiT ver ekareboda Tavis sawer magidas. Semote-
vebi ki Zalze Seubralebeli da momabezrebeli iyo ufro
xSirad iseTi adamianebisagan, romelTac warmodgenac ki ar
hqondaT mwerlobaze, miT umetes paolos poeziaze, paolos
keTilSobilebas isini borotad iyenebdnen.
da bolos, paolo iaSvili didi sazogado moRvawe iyo.
SeiZleba bevrma arc icis misi didi amagi samgorze, rionhesze,
kolxeTze, WiaTuraze da sxv.

leqsad iqceva, rac gamitacebs,


me vxedav xalxis Setevas gmiruls.

igi am Setevis erTi agznebuli, yoveldRiuri monawileTa-


gani iyo.

***
paolo iaSvili pirvelad vnaxe TbilisSi 1917 wlis
pirvel TveebSi. quTaisSi ukve gamosuli iyo `cisferi yanwebi~
da axla, misi monawileni Tbiliss swveodnen dasapyrobad.
330 paolo iaSvili

maxsovs maTi pirveli saRamo konservatoriis darbazSi.


saRamos meTaurobda Wabuki, qarTul qulajaSi gamowyobil
orators wylis magier RviniT savse grafini edga, romelsac
xandaxan mimarTavda xolme sityvis dros.
Cvens win idga lamazi, Savgvremani, rixiani vaJkaci, axali
esTetikis mqadagebeli, romelic gabedulobiT ipyrobda
darbazs. es iyo paolo iaSvili. tician tabiZe maSin moskovSi
iyo. saRamoze gansakuTrebiT damamaxsovrdnen valerian
gafrindaSvili da kolau nadiraZe.
me maSin axlad gamocemuli mqonda Cemi literaturuli
almanaxi `safironi~, da cxadia, dainteresebuli viyavi axali
amxanagebis gacnobiT. kargad ar maxsovs Cveni Sexvedra, magram
am saRamos axlo xanebSi ki unda momxdariyo. SesaZloa imave
RamiTac. male Cveni megobroba Zmobad iqca da es Zmoba
arasodes ar Senelebula, ar darRveula.
aRar gvyavs Cveni sxivosani, Cveni naRdi paolo! `dagvak-
lda saTvalavSi~ elvare poeti...
paolos mier naTargmni puSkinis sityvebiT vfiqrob axla
paoloze:
gakliaT vinme saTvalavSi gamowvevaze...
visi pasuxi ver miiReT Zmebis Zaxilze,
vin ar movida, vin dastova Tqveni krebuli!

magram isev brwyinvalebs dRes paolos leqsi, misi mCqe-


fare vaJkacuri xma. paolo iaSvili dResac mxarSi udgas
qarTul poezias da CvenTan erTad Tavisi devuri RoniT
eweva Wapans.
dRes misma sityvam orkeci frTebi Seisxa sicocxlisa da
iseTive `vaJkacuri gaqrolebiT~ Tavs evleba yoveldRiurad
mSobliur miwis zurmuxtsa da mis iisfer tatnobs.

Tqven Soris Zmebo, arCeulis wili mrgebia,


rom saimedod gavCnde xolme uecar zarSic,
radgan siaxle, radganac mze, _ leqsis gerbia,
radgan ver viTmen da naxSirSic davatan zarniSs!

poetis dakargva Zalian advilia, xolo povna Znelia


metad.
1964
mogonebebi paolo iaSvilze 331

valerian gafrindaSvili

poetebi weris dros


eqspromti
(fragmenti)

...paolo iaSvili. `qimerionSi~ zis. tuCebs isworebs eniT.


is ufro xSirad dRe swers Tavis leqsebs, rodesac aduRebu-
lia haeri. weris dros is iswrebs amxanagebs da mas ar sWir-
deba martooba imisaTvis, rom dasweros `werili dedas~.
kalmistari da melani ufro aRelvebs, vidre fanqari. SeiZ-
leba geniosia, SeiZleba ubralo moSairea. xmaurs ar erideba
da uyvars poetis saxeli, rogorc keTilSobili Rerbi. la-
mazi riTmebi mowyenili aqvs, magram dauRalavi aqtioria.
ramodenimeT neronia, romelic verc erTma mweralma ver
daxvrita. es SeeZlo Seqspirs.
1920
332 paolo iaSvili

maro mayaSvil
mayaSvilii 107

dRiuri
(fragmenti)

...guSin saswavlebelSi gvqonda didi saRamo-bali. jer manam


es gaimarTeboda did fusfusSi viyaviT, vRelavdiT da gveSi-
noda, rom cudaT Caivliso. magram Cveni molodini ar
gamarTlda. 7 saaTze xalxma daiwyo Tavis moyra. sanam kon-
certi daiwyeboda, raRac ucxo xalxi iyo, moswavleebi da
wvrilfexoba. sasiamovno ar iyo. Tamara iliniSnam108 me, qeTo
da vava saCaies oTaxSi dagvayena. bufeti SesaniSnavi iyo. bevri
ramis gemoc vnaxeT. 9 saaTze artistebic movidnen: vano sara-
jiSvili109, inaSvili110, spitko. gavicaniT inaSvili. winad uf-
ro momwonda, roca axlo gavicani ar momewona. ras niSnavs
axlo? ai, roca davelaparake axlo vnaxe misi saxe. Soridan
ukeTesia. Tavisi suraTebi gvaCvena demonSi gadaRebuli.
pirvelma spitkom imRera, radganac komerciul saswavleblis
saRamozedac iyo miwveuli. swored im saRamos TiTqo jibrze
komersantebmac gamarTes bali. konkurencia iyo Cven da maT
Soris. sakoncerto ganyofileba Zalian kargi iyo. 12 saaTze
cekva gaimarTa. bevri viTamaSe, Zalian daviRale kidec, Tvalebi
miWreldeboda, roca magden Tavebs vxedavdiT. koridorebSi
gamovediT dasasveneblad. mere goga, me, qeTo, guguli111 da
bevri sxva Cveni jgufisa SevediT patara sastumro oTaxSi
da calke cekva gavmarTeT. iqve roiali idga, guguli
mamacaSvili ukravda. Cven ki yvelafers vcekvavdiT, tangosac
ki. mere CaCnuri maTamaSes, yvelas Zalian moewona. musika
mSvenieri iyo. xalxi Zalian bevri iyo da kinaRam Cxubi ar
mouvidaT zogierT samxedro pirebs, magram gaaSveles. 11
saaTze paulo iaSvili movida. mivesalmeT da yvavilebi mive-
ciT. Semdeg kopalic112 movida da vaxSmisTvis sul kargi xalxi
darCa. 1 saaTze Tu 1 1/2 s-ze vaxSamze dasxdnen. paulo
tolumbaSaT iyo. auqcionze Sampanuri or aTasad gahyida.
Zalian yviroda da daiRala. estradaze me da qeTo agviyvana
da iq gveWira boTli. sxvebi fuls agrovebdnen. kabares dros
mogonebebi paolo iaSvilze 333

paulom da kopalma leqsebi waikiTxes. saxazino Teatridan


moipatiJes mocekvaveebi da momRerlebi. Zalian kargi iyo.
Cem magididan blomad aviRe fuli. Zalian bevrni movidnen
komerciul saswavleblis saRamodan Cven vaxSamze. 4 saaTze
xalxi wavid-wamovida. Tamar iliniSnam Zlivs gaabrZana
zogierTi mTvrali samxedro piri. mere davrCiT me, elo113,
taso, nica114, beJaniSvili115 da rcxilaZe116 TiTqmis mTeli me-6
klasi, zogierTni me-6a-dan, paulo, leli, kopali, yvela mas-
wavleblebi, direqtori, gamge Tavis maxloblebiT, 8
aficrebamdin, sunana, media, afxazi nikuSa da sxv. gavmarTeT
cekva. musika wavida da roialze ukravdiT. aq ufro kargad
gavatareT dro. me pirvelad viyavi saRamoze da ise nasiamov-
nebi arasodes ar davrCenilvar. maTamaSes CaCnuri. paulo
da kopali ar mSordebodnen. icinodnen da mixaroda, rom
Cem mier dapatiJebulni kargad atarebdnen dros. 5 saaTze
vaxSami gagviSales. erTi uSvelebeli saerTo magida. qeTo
4 saaTze wavida. mec meubneboda, magram amxanagebma damarCines.
Cveni germanul enis maswavlebeli Zalze daiTvra da yvelas
qaTinaurebs eubneboda. sacineli iyo simTvraleSi da cekvaSi.
b-ni leoc Camovda zugdididan Cven saRamoze. Zalian gagvexar-
da da isic gaxarebuli iyo. roca cota gadahkra, aRar gvSor-
deboda, gvexumreboda da oxunjobda. vaxSmis dros direq-
torma mogviloca Cven da gvisurva bedniereba. man sTqva: me
minda, rom Tqven cxovrebaSi Tqveni azriT da WkuiT iyoT da
aravis, aravis ar mibaZoT, magaze saSineleba araferi ar aris.
mere paulom da kopalma dalies, alaverdi CemTan iyo. daukres
CaCnuri, vicodi, rom maTamaSebdnen, gaviqeci da davimale sxva
oTaxSi. yvelani gamomekidnen `kniaJna!~, `kniaJna!~ sul erTia,
ar daganebebT Tavso, manam ar iTamaSebT. ra meqna, mec
davsTanxmdi. taso da rcxilaZe aq Zalian daTvrnen. taso
Zlivs ijda skamze. xan me damadebda mxarze Tavs, xan elos. mec
sanaZleoze vWyipavdi. rcxilaZe xom kinaRam mokvda. sul
gasulelda da raRaceebs butbutebda. oh, ramdeni vicineT.
8 saaTze saxlSi davapireT wamosvla. ar gviSvebdnen, magram
mainc wavediT. me-6 klasi da danarCenebi win wavidnen. vaJebi,
me, sunana da media erTad gamovediT. ai aq iyo, rac iyo.
saxlamdin ar momikumSia piri, giJiviT vicinodiT. saswav-
334 paolo iaSvili

leblidan rom gamovediT, paulom motexa didi toti erTi


xisa, Sua quCaSi dadga da yvirili daiwyo, gaiRviZe, ministro
evgeni gegeWkoro! gegeWkori iqve sdgas (cxovrobs). quCaSi
vinc ki ar Sexvdeboda xels arTmevda, quds uxdida da hkoc-
nida kidec. erTi `taCka~ dainaxa, Sig Cajda da yviris mcxeTaSi
mivdivaro, im dRes kurTxeva iyo kaTalikosis leonidis.
iqidan CamoabrZanes, ise vxmaurobdiT, rom yvela fanjrebSi
iyureboda Ramis sacvlebSi. paulo da kopali quds uxdidnen
da kocnas ugzavnidnen. pirvelni sircxvilisagan imalebod-
nen. Segvxvda erTi drogi WarxliT. paulom misca medroges
5 man. da 4 didi Warxali amoacala da gadmogvigdo, erTi
saCaieSi Seitana da uTxra, sadilisTvis Warxlis sufi gami-
keTeTo. meore muSas CauCxira pirSi. ori viri modioda, zed
Seajda da gareka. tramvai gaivlida da Tavs ukravdnen yviri-
liT: `Çäðàâñòâóé, äóøå÷êà. Îëÿ, Ìàðóñÿ, Òàíÿ!..~ kopali da
erTi aviatori ciciSvilic ahyva. roca saxazino Teatrs
miuaxlovdiT musikis xma mogvesma. davinaxeT qarTuli jari
qarTuli droSiT mimavali mcxeTaSi. kopalma da paulom
ori uSvelebeli Taiguli iebi gviyides. me da sunanas yvelaze
didebi mogvces. davdeqiT Sua gzaSi da jari rom mogviax-
lovda, yvelas daurigeT patar-patara Taigulebi da mere
Tavze vaSas ZaxiliT gadavayareT. jari Sedga da qarTuli
simRera dasZaxes. paulom eqspromtebi uTxra. mere jars ukan
marSiT gavyeviT. xalxi gviyurebda da ukan mogvdevda cqeriT.
yvela fanjrebidan gvicqerdnen. 9 saaTi iyo. xalxi Zalian
bevri iyo. davewieT danarCen mowafeebs da yvela erTad
wavediT. vicinodiT giJebiviT. erT duqanTan davdeqiT. pau-
lom, ciciSvilma da kopalma dainaxes erTi mzareuli, rome-
lic fanjaraSi idga. rkinis Robe hqonda gakeTebuli. rogorc
nadiris, ise brazeba daiwyes, TiTs aCvenebdnen. eRriWebodnen.
imanac veRar moiTmina da wyali Seasxa. erTi TaTris duqanSi
Sevida paulo, aiRo didi vaSli da mTel quCaSi miyviris,
maro mayaSvilis qalo, vaSli, vaSli daiWireo da gadmomigdo.
me Zlivs daviWire. mere aiRo raRaca da meubneba, ra maqvso
TqvenTvis, rao! me mivedi da xaxvi Camido xelSi.
Cagvacivdnen mcxeTaSi unda wamoxvideTo Tqven da sunanao
avtomobiliT. Zalian bevri gvTxoves, kinaRam ZaliT ar
mogonebebi paolo iaSvilze 335

Cagvsves, magram Cven gaveqeciT. 2 saaTze mets movdiodiT


institutidan. gamoveTxove maT. kopalma da paulom didis
ambiT xelze makoces da 101/2 s.-ze saxlSi movedi, Zalian
SeSinebuli iyo deda, egona rom iq davrCi Rame, radganac
wvima iyo. mere xan ra mouvida fiqrad, xan ra. me Zalian
daRlili mivedi, davlie Cai da daviZine magrad sadilobamdis.
saRamoTi stumrebi movidnen da modunebuli, gamoCerCetebuli
viyavi. damcinodnen. rames meubnebodnen, me sxvas vpasuxobdi.
Îáùåñòâåííàÿ æèçíü – ýòî çàë, à ñåìüÿ ýòî òå êàìíè, èç êîòî-
ðûõ ñëîæåí ýòîò çàë. me Tanaxma var garin mixailovskis am
azris.
1919 w. 23 Tebervali
336 paolo iaSvili

nino tabiZe

Cveni avTandili
mogoneba paolo iaSvilze

aris erTi Zveli qarTuli andaza: Citi sadac daibadeba,


imis baRdadic iq ariso. Cemi baRdadi Telavi iyo, me aq
gavizarde, skolac aq davamTavre _ vswavlobdi wminda ninos
saxelobis qalTa saswavlebelSi, vcxovrobdi amave saswav-
leblis pansionSi. im wlebidanve samudamod aRibeWda xsovnaSi
ganumeorebeli silamaze Telavisa da alaznis velisa, romel-
sac qalaqi gadascqeris; es veli marTlac walkotsa hgavs;
mdinaris marjvena napiri mTlianad dafarulia baRebiT, maTs
iqiT uRrani tyeebi iwyeba, im tyeSi xeTa Soris vercxliviT
laplapebs alazani, da kidev iqiT _ maradi TovliT mosili
kavkasionis mwvervalebia. gansacvifrebelia ferTa TamaSi
am velze _ wvimis Semdeg kavkasionis TeTr mwvervalebs lur-
ji Tu iisferi edebodaT da es feriscvaleba saocrad exmia-
neboda alaznis velis simwvanes, hqmnida raRac sizmareul
sanaxaobas.
ufro saocari iyo alaznis veli. roca mas nisli efara
_ iluzia iseTi iyo, TiTqos romeliRac fantastikur zRvas
gascqerodi, mere aiyreboda nisli da gamobrwyindeboda alaz-
nis veli _ savse yvavilebiT, ferebiT, axmaurebuli
frinvelebiT, qveyanas JriamuliT rom avsebdnen.
me da Cemi amxanagebi maSin axalgazrdebi viyaviT da
yovelive es CvenTvis momxibvleli poezia iyo; alaznis vels
ise gavcqerodiT, TiTqos vkiTxulobdiT ilias leqsebs, sadac
yvarlis mTebi da aqauri lurji ciagi esoden jadosnuri
da mkveTri ferebiT aris gadaxatuli; gavcqerodiT am saocar
casa Tu miwas da vixsenebdiT vaxtang orbelianis117 striqo-
nebs: `aRar meRirsa, mSveniero Cemo kaxeTo, rom gomboris
mTiT Sens mSvenebas kvlav gadmovxedo, daveSva dabla, Sens
ferdobebs Camovuaro da imaT CrdilSi ganvisveno da gan-
vixaro~.
yovelive es imitom gavixsene, rom aRmeniSna _ Cven maSinve
poeziis samyaroSi vcxovrobdiT, TiTqos haerSi mimof-
rqveuli iyo es eSxi da madli poeturi sityvisa da gasagebia,
mogonebebi paolo iaSvilze 337

rom piradad me gafacicebiT vadevnebdi Tvals ra xdeboda


im drois qarTul poeziaSi. mZime dro iyo, pirveli msoflio
omis bolo wlebi, qveyanas uWirda da gviWirda Cvenc, magram
xom mogexsenebaT, axalgazrdul asaks Tavisi gaaqvs _ Znelia
mas gza gadauketo silamazis samyarosaken; Cvenc es samyaro
poeziis sferoSi gveguleboda.
Cvens pansions mSvenieri aivani hqonda. maxsovs, erTxel
vzivar am aivanze da gazeT `kavkazs~ vaTvaliereb; axal ambavTa
Soris Cemi yuradReba erTma cnobam miipyro _ gazeTi iuwye-
boda, rom quTaisSi gamovida axali Jurnali `cisferi yanwe-
bi~. axlac ar vici da ver amixsnia ratom amaRelva am ambavma
_ gamaoca jer Jurnalis saTaurma da saSinlad damainteresa;
gadavwyvite aucileblad meSovna da wamekiTxa igi, magram
didxans ver movaxerxe es _ pansionidan Cven gareT ar
gviSvebdnen.
magram zogi Wiri margebeliao, rom amboben, mec ise dame-
marTa. im xanebSi avad gavxdi da Cveni klasis damrigebelma
(`klasnaia damam~ _ rogorc maSin eZaxdnen) maria vasilievna
ipolitovam eqimTan wamiyvana. Telaveli eqimi babo tyavaZe
ulamazesi qali iyo, grZel nawnavebs atarebda da mTel
kaxeTSi ganTqmuli hqonda saxeli, rogorc SesaniSnav
mkurnals. ai, mivediT masTan, msinjavs babo; am dros uceb mis
sawer magidaze Jurnal `cisfer yanwebs~ movkari Tvali.
wamovxti da Jurnals veci; babos ewyina da gamiwyra.
me ki sixarulisagan aRaraferi maxsovs da eqims vexvewebi:
_ qalbatono babo, oRond es Jurnali maTxoveT...
eqimi molba da Jurnali gadmomawoda. maria vasilievnam
CamomarTva da saguldagulod dauwyo furcvla, magram roca
dainaxa, rom qarTuli Jurnali iyo, tyavaZes kiTxvaze gada-
xeda _ SeiZleba Tu ara davrTo neba waikiTxoso, imanac
gaucina da uTxra:
_ dae ikiTxos, maria vasilievna! axalgazrda poetebis
leqsebia masSi siyvarulze, sicocxleze...
`siyvarulis~ xsenebaze `klasnaia dama~, cota ar iyos,
SeSfoTda, magram mainc xeli Caiqnia, _ oRond gamafrTxila
_ Jurnali droze daubrune patrons da sxvas nu waakiTxebo!
wamoviRe `cisferi yanwebi~, mTeli Rame vikiTxe, Zili
damekarga, vkiTxulobdi da isev vubrundebodi wakiTxuls;
ai maSin, Soridan pirvelad gavecani dauviwyar paolos, Cems
338 paolo iaSvili

ticians; maTs nawerebSi bevri ram jer kidev ar mesmoda,


magram ucnauri ZaliT mizidavda da vnatrobdi menaxa es
axalgazrda poetebi, romelnic amden rames hpirdebodnen
mkiTxvels.
davamTavre Tu ara Telavis saswavlebeli, Tbilisisaken
gamoveSure. erTxel me da Cemma megobarma qalma Tamar
andronikaSvilma118 rusTavelis prospeqtze afiSaze wavikiT-
xeT, rom igor severianinis saRamo ewyoboda. maSinve viyideT
bileTebi, severianinis leqsebi _ CvenTvis axali xili iyo,
miT umetes, rom pirvelsave leqss, romelic man im saRamos
waikiTxa ewodeboda `ananasi SampaniuriT~. leqsebi musika-
luri iyo, poetic maT raRac wamRerebiT kiTxulobda, magram
arc Cemze da arc Tamarze im saRamos didi STabeWdileba ar
mouxdenia. leqsebi metismetad msubuqi iyo, TiTqos zedmetad
galaquli Tu gaprialebuli, zedapirze mosriale. imave xaneb-
Si vertinskis119 koncerts daveswariT _ momRerali pieros
kostumiT gamovida scenaze, saxeze pudri uxvad Seeyara da
xSiri, Savi Tmebic Suaze gayofili hqonda. aRarc es mogvewona,
yvelaferi es ar hgavda namdvil, did xelovnebas, igrZnoboda
raRac gadaWarbebuli pranWioba, survili imisa, rom radac
ar unda dasjdomodaT, poetic da momReralic cdilobdnen
damswreTaTvis Tavi moewonebinaT da grZnobdiT, rom yove-
li maTi Jesti Tu moZraoba taSisaken iyo gamiznuli. amitom
aRar igrZnoboda is gulwrfeloba da uSualoba, romelic
esoden aucilebelia WeSmariti xelovnebisaTvis.
bolos, rogorc iyo, movxvdi literaturul saRamoze,
romelic cisferyanwelebma moawyes. es iyo konservatoriis
darbazSi. me da Tamari mouTmenlad movelodiT fardis axdas;
daiwyo saRamoc: scenaze, magidasTan sxedan poetebi da yvelas
win wiTeli RviniT savse Wiqa udgas. SuaSi zis paolo iaSvili,
wiTeli qulaja acvia; yvelas Tvalsa stacebs misi vaJkacuri
Sesaxedaoba da cecxlovani Tvalebi. mis gverdiT ijda vale-
rian gafrindaSvili, xuWuWa TmiT da Wkviani, TiTqos gamom-
cdeli gamoxedviT; aqve iyo leli jafariZe _ mas cisferi
xalaTi ecva da banti ekeTa, rac imdroindeli modis metad
gabeduli darRveva Tu ukugdeba iyo; aqve iyo Salva karmeli,
fermixdili Wabuki, naRvliani TvalebiT. ticiani saRamos ar
eswreboda, is im xanebSi moskovSi iyo wasuli.
saRamo gaxsna paolo iaSvilma; manve pirvelma daiwyo
leqsebis kiTxva; kiTxulobda SesaniSnavad, didi temperamen-
mogonebebi paolo iaSvilze 339

tiT da kiTxvis dros pirdapir plastikurad gamoikveTeboda


ritmi leqsisa. roca is kiTxulobda leqss `farSavangebi
qalaqSi~, iseTi STabeWdileba rCeboda, TiTqos darbazSi
Semofrindnen veeba frinvelebi da nelad arxevdnen TavianT
frTebs Cvens zemoT. valerianma waikiTxa leqsebi ofeliaze,
Semdeg leli jafariZe120 wamRerebiT kiTxulobda Tavis leqss
`matareblidan~:

rioni,
sviri,
ajameTi,
au, yvirila!
nu Tu am qalma Cemi guli aagvirila!

da Semdeg rixianad daamTavra:

din, dari _ dan


din, reze _ dan
o, Cqara, memanqane, nu gviandebi!
fiqrian tyeSi maSineben avi landebi.

darbazSi myofTagan bevri aRSfoTebiT xvdeboda am leq-


sebs, iyo wamoZaxilebi, mware replikebi, magram poetebs es ar
aRelvebdaT _ bevr TanamgrZnobelsac xedavdnen darbazSi;
Cven, axalgazrdebi, maTs mxares viyaviT da es amxnevebda yovel
maTgans.
me da Tamari saamod aRelvebulni da moxiblulni dav-
brundiT im RamiT Sin. ucnauri grZnoba gvqonda: sul gveSino-
da, rom viRac gahfantavda am saocar gancdas, romelmac sul-
Si gaiRviZa. mSvenieri Tbilisuri Rame iyo, mTvariani,
varskvlavebiT moWedili. Cven im Rames veRar daviZineT.
male gavecani cisferyanwelebs da davumegobrdi maT.
paolom erTxel miTxra, rom CemTvisa da ticianisaTvis is
namdvili avTandili iqneboda, misebr megobrobas gagviwevda;
da marTlac, rogorc mkiTxveli SemdgomSi dainaxavs, es asec
iyo; am SesaniSnav qarTvel vaJkacze zedgamoWrili iyo avTan-
dilis sityvebi:

me igi var, vin sofelsa


ar amovkref kitrad berad,
vis sikvdili moyvrisaTvis,
TamaSad da miCans mRerad.
340 paolo iaSvili

vidre uSualod paolos avTandilobaze gadavidode,


minda oriode sityva vTqva mis pirvel leqsebze, im STabeW-
dilebaze, romelic am leqsebma moaxdines. minda Tavidanve
aRvniSno, rom paolo TiTon poezia iyo, mudam mfeTqavi, gaR-
viZebuli, mCqefare da daucxromeli. misi lirika _ xmieri,
vaJkacuri da mRelvarea, poetis sityviTve rom vTqvaT, misi
leqsi iwyeba ise, TiTqos baRSi qariSxali amovardao (`baRis
ambavi~); `rogorc afris tkacuni, movardnili zRvidan, iseTi
vaJkacuri gaqroleba minda~, ambobs is meore leqsSi da Tqven
mis poeziaSi gesmiT es qariSxliseburi xmauri, daucxromeli
da Zlieri majiscema.
paolo iaSvili, rogorc cnobilia, parizSi yofnis wleb-
Sive gaitaca simbolizmma da samSobloSi dabrunebisTanave
saTaveSi Caudga `cisfer yanwebs~, magram aq erTi ram minda
vTqva: simbolizmi, Tavisi esTetikuri mrwamsis mixedviT, Ramis
ferebis da mwuxris, mibnedili sagaloblebis ganwyobilebebs
moiTxovda, paolos leqsi ki mziTa da TvalismomWreli
sinaTliT, mxiaruli ferebis brwyinviT iyo savse; simbolizmi
sikvdilsa da miRma samyaros Sestrfoda, paolos leqsis
yoveli striqoni ki gaRviZebul sicocxlesa da mis qorfa
ylortebs Sehxaroda; simbolizmi amaoTa amaoebad Tvlida
am qveyniur cxovrebas da poetisagan pasiur Wvretas mo-
iTxovda; paolo ki mudam saqveyno saqmiT iyo garTuli, mudam
mowinave moqalaqe iyo; simbolizmi pesimizmsa da sevdas
moiTxovda, paolo ki sixarulis, imedis, siyvarulis poeti
iyo, laRi optimizmis maxarobeli iyo, mxne, vaJkacuri sulis
adamiani; da gana cxadi ar aris, rom aseTi vnebiani siyvaruli
bunebisa da sicocxlisadmi safuZvelSive upirispirdeba
yovelive imas, rasac simbolizmis esTetika moiTxovda! swored
im xanebSi, roca paolo iaSvili `cisferi yanwebis~ manifests
werda, daibeWda misi leqsi `soneti ellis~, romelSiac
vkiTxulobT:

yvavilebia Cems garSemo! maisi minda,


Cemo baRebo, ayvavildiT, imxiaruleT!
gazafxulis dRe, Sexvedris dRe xom dagvibrunda!
icxovros yvelam sixalisiT da siyvaruliT
da am bunebis me manamde var gadamkide,
sanam imedi dampirdeba, rom gnaxav kidev!
mogonebebi paolo iaSvilze 341

sadauri simbolizmia es! piriqiT, esaa is jansaRi da


wrfeli, sixarulisa da simxnevis momniWebeli, momxibvleli
lirizmi, romelic qarTul poeziaSi mecxramete saukunis
klasikosebma daamkvidres. amitom savsebiT marTali iyo
geronti qiqoZe, roca aRniSnavda: `arc paolo iaSvilis ga-
regnobaSi, arc mis sulSi araferi iyo dekadenturi; gegonebo-
daT, is simbolisturi da dekadenturi poeziis skolas ufro
TaviT miemxro, vidre guliT~.
paolo, rogorc poeti da rogorc adamiani, mudam mTli-
ani iyo, mudam mozeime sicocxliT savse, sixarulisa da aRtace-
bis momgvreli yvelasaTvis.

***
revoluciis wina wlebi iyo.
imdroindeli Tbilisis bazarTa Soris yvelaze aWrele-
buli, moxmaure da mravalferovani SaiTan-bazari iyo. ra
xalxs ar SexvdebodiT aq, saidan sad Camosulebs, ra egzoti-
kur saqonels Tu xils ar waawydebodiT! aq uRmerTod areu-
liyvnen erTi-meoreSi evropac da aziac, dasavleTic da aRmo-
savleTic... es Wreli, mozimzime bazari mudam TeatriviT ucxo
da saintereso sanaxavi iyo. Cveni poetebic xSirad midiodnen
iq da mec mivyavdiT.
im dRes, roca ticianma da paolom SaiTan-bazarSi wamiy-
vanes, aqlemebis qaravani CamoeyvanaT TbilisSi, ar maxsovs, ra
tvirTiT. didxans davyovndiT iqaurobis TvalierebaSi;
paolo sul gvaCqarebda _ wavideTo, bolos ticians uTxra,
Tu sad iqneboda da dagvcilda. Cven kidev karga xans viareT
bazarSi, ticianma ganjidan Camotanili veeba broweulebi iyida
da mere miTxra, Cvenc droa wavideT, amxanagebi gvicdiano.
wamovediT da kafe `internacionalSi~ SevediT. imave wuTs
Semogvesma wamoZaxilebi: `piero da kolombina movidneno~.
ver gavige, raSi iyo saqme da ver mivxvdi, ratom mogvnaTles
am saxelebiT. uceb paolo wamodga, estradaze avida da es
striqonebi waikiTxa:

moxetiale piero
sneuli agvitirdeba,
da nugeSs samagieros,
veravin ver dahpirdeba.
342 paolo iaSvili

sadme SaiTan-bazarSi,
mosZebnis myudro binasa,
Seiyvans, rogorc taZarSi,
ferwasul kolombinasa.

waikiTxa Tu ara, es eqspromti paolom me gadmomca. leqsi


papirosis kolofze iyo dawerili. Turme Cvens mosvlamde
eTqva iq myofTaTvis _ ticiani da nino verafriT ver
movaSore SaiTan-bazarso da es eqspromtic im ambis gamo-
Zaxili iyo.
am eqspromtis qveteqsti rom ufro gasagebi iyos dRevan-
deli mkiTxvelisaTvis, aq kidev erTi ram unda aRvniSno:
saerTod, mkiTxvels SemCneuli eqneba, rom Cveni poetebis
imdroindel leqsebSi metad xSirad ismis es saxelebi:
arlekini, piero, kolombina, pulCinelo da a. S. es damaxasia-
Tebeli iyo ara marto qarTuli, aramed rusuli simbolizmi-
saTvisac. gaixseneT al. blokis `oreuli~ (`aha, Sen Cemi simRera,
kolombina~); tician tabiZis `qaldeas balaganSic~, `pieroSic~
da sxva leqsebSic xSirad ismis es saxelebi; amazea agebuli
paolos eqspromtic, romelic zemoT moviyvane. amitom oriode
sityva minda vTqva imaze, Tu saidan gaCnda es saxelebi qarTul
poeziaSi. miT umetes amas aqvs erTgvari mniSvneloba
qarTveli simbolistebis literaturuli mrwamsis dasaxasia-
Teblad, da, maSasadame, meoce saukunis qarTuli literatu-
ris istoriisaTvis; kolombina, arlekini, piero _ Zveli fran-
guli da italiuri xalxuri `niRbebis komediis~ (`komedia
del arte~) tradiciuli personaJebi iyo; es iyo xalxuri
sawyisebi italiis gviani aRorZinebis TeatrSi, romelic
Seicavda niRbebs, aqtiorul improvizacias, bufonadas da
yovelive amas hqonda folkloruli fesvebi; erTi sityviT,
es iyo raRac Cveneburi berikaobisa Tu yeenobis msgavsi
sanaxaoba. Cveulebriv komediur situaciebSi arlekini _
enamware damcinavi da moxetialea, gonebamaxvilobiT aRsavse,
piero _ misi danavsuli da kvimatiani Tanamgzavri da ganuSo-
rebeli amxanagi, kolombina ki _ pieros colia. yvela isini,
rogorc xalxuri personaJebi, dakavSirebulni iyvnen xalxur
dReobebTan, bazrobebTan, zeimebTan da erTgvarad gamoxatav-
dnen protests yovelgvari oficialuris, klasikuris, dam-
kvidrebulisa da saerTo gemovnebiT dakanonebulis winaaR-
mdeg. me mgonia, swored amitom moxda, rom simbolistebma,
mogonebebi paolo iaSvilze 343

romlebic acxadebdnen Zveli gemovnebis normebs varRvevTo,


xeli CasWides swored am protestantebs, romlebic masxarad
igdebdnen zviad da amay Zvel samyaros. saerTod-ki, esec
gataceba iyo dasavluri saxeebiT da niRbebiT, romelic esoden
damaxasiaTebeli iyo Cveni yanwelebis SemoqmedebisaTvis
pirvel xanebSi, da mTeli ambavic, romelic zemoT moviyvane,
imas mowmobs, rom paolos da ticians surdaT yofaSic
gadaetanaT TavianTi literaturuli gatacebani.
saerTod, paolo iyo gansacvifrebeli improvizatori
da brwyinvale ostati eqspromtisa. eqspromtebs is warmos-
Tqvamda rogorc qarTul, ise rusul enebze. pirveli omis
bolo wlebSi TbilisSi gaxsnili iyo erTi saCaie, romlis
mTeli Semosavali gadadebuli iyo frontze daWrili qarTve-
li jariskacebis sasargeblod. aq, am saCaieSi, Tavs iyrida
mTeli Cveni inteligencia, aq modioda moqandake iakob niko-
laZe, mxatvrebi _ lado gudiaSvili, dito SevardnaZe121, daviT
kakabaZe122, reJisorebi _ sandro axmeteli123 da al. wuwunava124,
axalgazrda msaxiobebi _ veriko anjafariZe125, Tamar WavWa-
vaZe126 da mravali sxvebi. da, ra Tqma unda, qarTveli poetebi
mudam aq iyvnen. kviris yoveli dRe ganawilebuli iyo da
yovel dRes Tavisi morige diasaxlisi hyavda. am morige
diasaxlisTa Soris iyo momxibvleli qali qeTusia mesxiSvi-
li127. saxelganTqmuli qarTveli iuristis _ Salva mesxiSvi-
lis128 coli. qeTusias morigeobis dRe xuTSabaTi iyo. amitom
paolo mas `xuTSabaTis dedofals~ eZaxda. paolos saerTod
qeTusia Zlier moswonda. da ai, erT dRes mas aseTi eqspromti
miuZRvna:
Ïåðåìåí÷èâà ñóäüáà
È èçìåí÷èâ ýòîò ñâåò.
Âû òåïåðü æåíà ìèíèñòðà,
ß âëþáëåííûé â Âàñ ïîýò.
ß çàáûë, çàáûë íåíàñòüå,
Óëûáàåòñÿ ñåðüãà,
×åòâåðãè äàþò ìíå ñ÷àñòüå,
Âû öàðèöà ÷åòâåðãà.
momdevno or xuTSabaTs qeTusia avad iyo, da saCaiem
udiasaxlisod Zlier moiwyina. roca qeTusia dabrunda, pao-
lom kvlav axali eqspromti uZRvna:
344 paolo iaSvili

Äâà ÷åòâåðãà õîäèë áåç öåëè


È îäèíîêèì ïðîõîäèë,
È òîëüêî ãäå-òî òèõî ïåëè
Áëàãîóõàíèÿ êàäèë.
È òîëüêî ðàç ìåëüêîì ñ òðàìâàÿ,
Óëûáêó áðîñèëè Âû ìíå
È äàæå íåæíîñòü ãîðíîñòàÿ
Êî ìíå ëàñêàëàñü â òèøèíå.
paolos es eqspromtebi arsad gamoqveynebuli ar aris,
isini erTgvarad Suqs hfenen imdroindel literaturul
atmosferos, Tu yofas da, me mgonia, amitom interess moklebuli
ar unda iyvnen.
futurizmic im areul-dareul dros, revoluciis wina
wlebSi warmoiSva. rusTavelis prospeqtze futuristma Zmebma
ilia da kirile zdaneviCebma gaxsnes e. w. `fantastikuri kaba-
Coki~. aq ewyoboda literaturuli saRamoebi, romlebsac, qar-
Tvel da rus poetebsa da mxatvrebs garda, xSirad eswre-
bodnen axalgazrda revolucionerebi _ beso lominaZe129 da
arCil miqaZe; aqve xSirad naxavdiT futurist kruCionixs130,
romelic Tavis `originalur msoflmxedvelobas~ imiT gamo-
xatavda, rom wabls makratliT fcqvnida da, amas garda, fera-
di qaRaldebisa da CiTebis naWrebis koleqcias adgenda, Tan
amtkicebda _ poeziaSi am gziT axali horizontebis gaxsna
SeiZlebao. aqve xSirad dainaxavdiT axalgazrda veriko
anjafariZes, romelsac mwvane kofTa ecva da qudzec kakadus
mwvane frTa ekeTa. aqve iyvnen imdroindeli poeti qalebi _
tatiana veCorka131 da nina lazareva132; saRamoebis ganuyreli
stumari iyo somexi mwerali yara-derviSi133, romelic Tavis
leqsebs Tavisive fuliT beWdavda da gasavrceleblad aZlevda
viRac saTvaleebian kacs, romelsac avlabris pulCinelos
eZaxda. TviTon yara-derviSi saocrad kargi adamiani iyo,
Zalze gulubryvilo da yvelas moyvaruli. mas Zlier undoda,
rom misTvis futuristi daeZaxnaT, Tumca am mimarTulebas-
Tan mainc da mainc bevri araferi hqonda saerTo, Tu ar
CavTvliT imas, rom erTxel, roca saRamoze ilia zdaneviCi
ar gamocxadda, sxdoma yara-derviSma gaxsna da ganacxada, rom
aq warmogzavnilia virebis qaravnis mier. aseTi eqscentri-
mogonebebi paolo iaSvilze 345

kuli gamosvlebi maSin, ase vTqvaT, modaSi iyo da amitom


aravis ukvirda.
`fantastikur kabaCokSi~ erTi saRamo velemir xlebniko-
vis134 Semoqmedebas mieZRvna; kiTxulobdnen mis `zaumur~
leqsebs. gamovida paoloc, waikiTxa yovlad ucnauri ram,
zaumze yurmiCveulebsac rom gaukvirdaT; paolom ganacxada,
rom es aris xlebnikovis daubeWdavi leqsi; saocari warmateba
xvda, taSiT aikles iqauroba; Cven ki siciliT vkvdebodiT,
vinaidan vicodiT, rom es iyo paolos morigi mistifikacia;
`xlebnikovis leqsi~ man Cvens Tvalwin dawera. maxsovs, imave
saRamos, vrceli sityviT gamovida beso lominaZe _ didxans
ilaparaka literaturul dekadansze, aRniSna, rom `zaumur
poezias~ CvenSi araviTari niadagi ara aqvs; iq damswreTagan
besos bevri SeekamaTa da saRamo kinaRam CxubiT damTavrda.
daaxloebiT imave xanebSi axalgazrda mweralma qalma
ana antonovskaiam135 (SemdgomSi cnobili romanis `giorgi
saakaZis~ avtori) TbilisSi daaarsa Jurnali `ars~ (`xelov-
neba~). aq ibeWdeboda sergei gorodeckis136, tatiana veCorkas,
nina lazarevas, ticianis, paolos leqsebi; redaqciaSive
ewyoboda saintereso literaturuli saRamoebi: kiTxulob-
dnen da ixilavdnen leqsebs; am JurnalSi daibeWda paolos
leqsi, Cemdami moZRvnili, leqsi rusul enaze sergei goro-
deckim Targmna:
Ñ íàìè òàéíî ñðîäèëàñòü ñåñòðà Êîëîìáèíà,
Çàæèãàåò çà íàñ ñâå÷è â Âàíñêîì ñîáîðå,
Àëûé öâåò îïëåòàåò íàñ, êàê ïàóòèíà,
Ñ íàìè òàéíî ñðîäèëàñü ñåñòðà Êîëîìáèíà.
Ìû áîèìñÿ óâèäåòü ñåñòðó íàøó â ãîðå,
×åðíûì öâåòîì ïîêðûëàñü íàøåé ñêîðáè äîëèíà,
Çà íåå çàæèãàåì ìû ñâå÷è â ñîáîðå.
es leqsi paolom konservatoriaSi mowyobil saRamoze
waikiTxa; saRamos Semdeg quCaze gamovediT. fuli aravis
hqonda, maSasadame, versad ver wavidodiT. maSin paolom iyida
Tonis cxeli puri da kitris mwnili; rusTavelis prospeqtze
sufris magier gazeTi gaSala, davsxediT da vaxSmoba daviwyeT.
poetebi kiTxulobdnen TavianT leqsebs da Tvrebodnen
uRvinod. gamvlelni Cerdebodnen, usmendnen leqsebs, xan
346 paolo iaSvili

TavianT SeniSvnebs gamosTqvamdnen, gvianobamde visxediT ase


_ esec paolos mowadineba iyo _ leqsi quCebze da moednebze
unda gavitanoT, auditoriac ufro farTo gvinda, marto
daketili darbazebi aRara gvyofniso.

***
rogorc mogexsenebaT, samoqalaqo omis wlebSi, cxovre-
bis pirobebi metad mZime iyo; gansakuTrebiT gagviWirda
cxovreba 1918-1919 wlebSi. yovelive aman Zalze cudi zegavlena
moaxdina Cems janmrTelobaze _ WleqiT gavxdi avad, paolo,
romelsac esoden nazi da rainduli siyvaruliT uyvarda
ticiani, sul imas cdilobda enugeSebina Tavisi megobari,
eubneboda, rom es saSiSi ar aris, rom yvelaferi kargad da
bednierad damTavrdeba; garda amisa, ras ar akeTebda paolo,
rom Cemi mdgomareoba Seemsubuqebina _ yoveldRe yvavilebiT
avsebda Cems oTaxs. roca mware wamlis daleva gamiWirdeboda,
svamda wamals CemTan erTad da yvelafers akeTebda, rom
Cemi xvedri Seemsubuqebina.
im xanebSi, rogorc iyo, moaxerxes da abasTumanSi samkur-
nalod gamgzavnes. ticiani da paolo Tan wamomyvnen. xaSurSi
paolo matareblidan Camovida da gviTxra, xval diliT abas-
TumanSi viqnebio. marTlac, is daniSnul dros amovida da
Tan valerian gafrindaSvilic amoiyvana. saRamoTi oTaxSi,
sadac isini dabinavdnen, Tavi moiyares iq myofma avadmyofebma.
poetebma daiwyes leqsebis kiTxva, da am improvizebulma
literaturulma saRamom avadmyofebze waruSleli STabeWdi-
leba moaxdina.
Cemi mdgomareoba mZime iyo. im xanebSi amas isic daerTo,
rom Tavi moikla Cemma Zmam, romelic Zlier miyvarda. paolom
icoda, rom am ambis gageba CemTvis momakvdinebeli dartyma
iqneboda. amitom yvelaferi gaakeTa imisaTvis, rom es ambavi
ar Semetyo. roca Cems Zmas Tbilisidan TelavSi miasvenebdnen,
Turme paolo gavida sadgurze, inaxula dedaCemi da anugeSa
mwuxare qali, Tu ki misTvis raime nugeSiscema SeiZleboda.
paolom uTxra dedaCems _ me Seni Svili var, Seni ninos Zma
var da mudam SenianTa Soris miguleo. deda sadgurze
atirebuliyo, Caexutebina gulSi paolo da cremli daefrqvia
am keTilSobili Wabukis mkerdze. didi da keTili guli hqonda
mogonebebi paolo iaSvilze 347

paolos, uZiro iyo misi suli, savse moZmis, adamianis


siyvaruliT.
adamianebisadmi siyvarulSi man ar icoda zoma: daiviwyeb-
da Tavis Tavs, daiviwyebda yvelafers, oRond gansacdelsa
Tu gaWirvebaSi myofisaTvis xeli gaewvdina, cremli SeeSro.
maxsovs, gadmoxvewili somexi gogonebi _ atlasa da aSxena;
paolo ukanasknel kapikebs ar iSurebda maTTvis, da isinic,
rogorc mSobel mamas, Tu ufros Zmas, gverdidan aRar Sor-
debodnen.
amrigad, paolo mTliani iyo, rogorc poeti da rogorc
adamiani. maRali humanizmi, siyvaruli ubralo adamianisadmi,
romliTac gamsWvalulia mTeli misi Semoqmedeba, amave dros
misi cxovrebis norma iyo. paolo iaSvils aqvs erTi mSvenieri
moTxroba `feradi buStebi~. masSi aRwerilni arian e. w.
freskis adamianebi, parizisa da Tbilisis maTxovrebi; saocari
CawvdomiT da gulisSemZravad gadmosca aq mweralma trage-
dia adamianebisa, romlebic cxovrebas gauriyavs da Seubra-
leblad gausresia fexqveS; am daCagrulTa, damdablebulTa
da SeuracyofilTa gulistkivili, maTi dardi da naRveli
aq Zlieri saRebavebiT aris gadmocemuli da mTel moTxro-
baSi JRers mZafri tragikuli paTosi. ecnobiT moTxrobis
gmiris leonti kaCergas saSinel siduxWires, misi SviliSvilis
_ patara bavSvis avadmyofobisa da sikvdilis ambavs da Tqven
xedavT mTel epoqas, dafuZnebuls usamarTlobaze, sadac
adamiani adamianisaTvis mgeli iyo.
sxvaTa Soris, unda aRvniSno, rom es dokumenturi moT-
xrobaa, leonti kaCerga Tbiliseli maTxovari iyo da, roca
masTan Sexvedrisas fuli ar aRmoaCndeboda, paolo saSinlad
itanjeboda.
maxsovs, erTxel mefis nacvlis sasaxlesTan (axlandeli
pionerTa sasaxle) mivdiodiT. Cvens win kaCerga gamoCnda.
paolo aRelda, fuli aravis ar hqonda. magram poetma uceb
ipova gamosavali,wuTieri dafiqrebis Semdeg moixada qudi,
gauwoda gamvlelebs da daiwyo Zaxili: `gaikiTxeT sawyali
qarTveli poeti~. paolos yvela icnobda, gamvlelebi iRime-
bodnen da fuls qudSi uyridnen. oci wuTis Semdeg qudi
savse iyo fuliT. paolom mTeli es Tanxa maTxovars gadasca.
Semdeg man binazec inaxula es maTxovari. am STabeWdilebebis
Sedegad daiwera misi `feradi buStebi~.
348 paolo iaSvili

paolos xSirad davyavdiT amaRlebis quCaze, sadac ovanes


Tumaniani cxovrobda. miuaxlovdeboda Tu ara saxls, paolo
iwyebda leqsebis xmamaRla kiTxvas, daamTavrebda da SesZaxebda
_ wmindao ovanes, gveCvene, dagvenaxe! gaRimebuli ovanesi
gamoCndeboda da Sin Segviyvanda; iwyeboda megobruli lxini,
gauTavebeli saubari poeziaze, xelovnebaze. ovanesis oTaxSi
mudam saocrad sasiamovno surneli idga _ mas mudam enTo
mayali, nakvercxlebze iwvoda raRac qaRaldi da surnelsac
is gamoscemda.
abasTumnidan dabrunebisas gzaSi bevri usiamovneba Sem-
xvda. ukve vTqvi, areuli dro iyo da vin mosTvlis, ras ar
gadaawydeboda adamiani mogzaurobis dros. axalqalaqSi viRa-
ceebma Cemodnebi wamarTves: mere iq erTi gavleniani nacnobi
vnaxe, gvarad zoriani; is damexmara da Cemodnebi damibrunes,
magram rogor wamovsuliyavi, _ ar vicodi. vzivar sadgurSi
da vtiri, aRar vici, ra vqna. uceb Tvali movkari viRac axovan
oficers, modis gabdRvialebuli, TiTqos mze Tan mohyvebao.
modis da Soridanve micinis _ davakvirdi, es xom paoloa,
saidan sadao, an es mundiri ra ambavia _ vekiTxebi, da is ki
raRacas xumrobs. man Camomacila TbilisSi da aqedan Te-
lavSi wamiyvana.
1919 wels axalgazrda mxatvrebi lado gudiaSvili da
daviT kakabaZe parizSi miemgzavrebodnen swavlis gasagrZeleb-
lad, fuli ki sakmaod ara hqondaT. maSin gadawyda mowyobi-
liyo saRamo maTs sasargeblod. aTasamde kacma moiyara Tavi
im klubis ezoSi, sadac axla griboedovis saxelobis Teatria.
mayurebelTa darbazSi skamebi aalages da iqac magidebi dadges,
yvelgan sufra iyo gaSlili. vaxSams sagangebo da metad
maRali fasi edo, vinaidan Semosavali axalgazrda
mxatvrebisaTvis unda gadaecaT. paolo Tamada iyo da yvela
sadRegrZelos leqsad ambobda, SadrevaniviT ifrqveoda
eqspromtebi. garda amisa, yovel damswres paolo leqsad
eubneboda, Tu ramdeni unda gadaexada. iyo sicili, aRtacebu-
li SeZaxilebi. nadims erTi Tavze xelaRebuli qarTveli
oficeri eswreboda, is wamoxta da paolos eqspromts upasuxa:
Ïàîëî, êàêèå íåæíîñòè,
Ïðè íàøåé áåäíîñòè.
mogonebebi paolo iaSvilze 349

aqao da, raca gvaqvs, mogvicia, amden riTmebs nuRar xar-


javo. sicili mTel darbazs moedo da yvelaze gulianad
TiTon paolo icinoda.
xumroba dauZaxeT Tqven yovelive amas! SesaniSnav axal-
gazrdebs Tavisi vaJkacuri xeli gauwoda paolom da Sori
momavlis gzac dauloca.
aq Canda namdvili paolo, kaci, romelsac yvelas satki-
vari stkioda, yvelas safiqrali awuxebda.

***
axla Cemi qorwilis ambebi unda giamboT, vinaidan paolos
avTandiloba aq kidev erTxel gamoCnda.
ai, ukve daniSnulia qorwilis dRe. samwuxarod, nefe _
ticiani maincdamainc im dReebSi gaxda cudad. mTeli samzadisi
paolos daawva mxrebze; mTeli dReobiT dahqroda qalaqSi,
yvavilebisaTvis baTumSiac ki wavida. Semdeg TviTonve Sead-
gina saqorwilo sufris meniu, stumrebi TviTon moipatiJa,
`qimerionis~ mzareulebsa da oficiantebs rCevas aZlevda, ra
da rogor gaemzadebinaT, xarjavda Tavis fuls, da es gada-
Warbeba ar gegonoT, TiTon ki sakamod Zveli, dacrecili
Sarvali ecva, magram amas yuradRebas ar aqcevda da mdidari,
guluxvi kacis poza hqonda.
erTi sityviT, qorwilisaTvis mzadeba gaxurebuli iyo,
magram ai ubedureba: arc paolos, arc ticians da arc me
sakuTari bina ara gvqonda. amitom saqorwilo nadimis Semdeg,
diliT quCaze rom gamovediT, aRarc vicodiT, saiT wavsuli-
yaviT; uxerxulobas kidev is iwvevda, rom me Cemi naTesavebi-
saTvisac ar miTqvams _ ticians bina ara aqvs-meTqi. Cvens
megobarTa Soris bina hqonda marto leli jafariZes, rome-
lic broses quCaze cxovrobda. magram im diliT, qorwilis
Semdeg, lelis viRac qaliSvili gaecilebina saxlSi, gzaSi
mohgoneboda, rom Cven arsaiT wagvesvleboda, mietovebina
qaliSvili Sua gzaze da gamoqceuliyo, raTa TavisTan wavey-
vaneT.
mivediT leli jafariZis binaze. weRan ukve vTqvi, ticiani
SeuZlod iyo-meTqi. gavuzomeT sicxe, ormoci gradusi hqonda,
bodavda. isev paolo datrialda, saavadmyofoSi waiyvana,
ticians filtvebis anTeba aRmoaCnda.
350 paolo iaSvili

ticiani kargad rom gaxda, paolom mis gamosayvanad mTel


poetebs mouyara Tavi. wavediT. avadmyofi karg gunebaze dag-
vixvda; viqiraveT etli da movdivarT, ar viciT ki sad, _ bina
isev ara gvaqvs; paolos sastumroSi nomeri dauqiravebia da
imisi imedi aqvs; Tanac qalaqis TavisaTvis Seutyobinebia Cveni
gaWirvebis ambavi, da isic dahpirebia _ egeb rame giSveloTo.
TiTqos bedze, saavadmyofodan wamosulebs qalaqis Tavi
Semogveyara gzaze, man Tavisi manqana gaaCera, paolos Tvali
Caukra, xolo ticians mimarTa:
_ biWo, gavige, coli SegirTavs da Turme TavSesafari ki
arsada gaqvs. aha, gasaRebi... Sens bedze, vaWarTa klubi mivkete
axlaxan, dae, eg iyos Seni bina!
wamovediT, gaxarebulebma gavaReT daketili klubi, mag-
ram axla misi mowyoba ar ginda! ra Tqma unda, isev paolo
datrialda da Cveni bina, im drois kvalobaze, SesaniSnavad
moawyo.
gavida aTiode dRe da gadavwyviteT sofelSi wavsuli-
yaviT, ticianis dedasTan. gzad quTaisSi SevuxvieT _ ticianis
debi da Zmebi iq cxovrobdnen. sastumro `franciaSi~ gavCer-
diT. uceb xmauriT gaiRo kari da paolo gamoCnda, Tan uamra-
vi poetebi axldnen. Turme imave vagoniT inkognitod gamog-
vyolodnen, magram kupedan ar gamodiodnen, rom ar dagvenaxa.
paolom aqac Taviseburi siurprizi mogviwyo. mTel dRes
qalaqSi davdiodiT, vecnobodiT iqaurobas, saRamoTi ki yvelam
Cvens nomerSi moiyara Tavi. paolom ratomRac sityva `sikvdi-
lisa~ da `kubos~ etimologiis irgvliv daiwyo laparaki.
xan xumrobda, xan seriozul gamometyvelebas iRebda, lapa-
rakobda sityvebs magiaze, miRma qveyanaze... am dros uecrad
mTelma Senobam zanzari daiwyo, xalxi skamebidan gadacviv-
dnen. paolom damtaca xeli da karTan mimiyvana, kolau
nadiraZes iatakze daeCoqa, Tvalebi Werisaken aRepyro da
CurCulebda: `ave maria, ave maria...~ diliT ki gavigeT, rom
gorSi saSineli miwisZvra yofiliyo da mTeli qalaqi daeqcia.
imereTidan male isev TbilisSi CamovbrundiT. Cvens
binaze axla gauTavebeli stumrianoba iyo. paolos ufro
xSirad Cvens saxlSi eZina. man moxata Cveni bina _ freskebiviT
Camoamwkriva kedlebze ticianis, valerian gafrindaSvilis,
Tavisi portreti, mohqonda mxatvarTa namuSevrebic _ ukve
mogonebebi paolo iaSvilze 351

imdroidan daviwyeT Cveni koleqciis Sedgena.


paolom im xanebSi CvenTan moiyvana inJineri avdeevi.
metad saintereso kaci iyo, poeziis didad moyvaruli. mas
gamocemuli hqonda wigni `me movdivar~. amas garda, misi aCe-
mebuli ocneba iyo gvalvis winaaRmdeg brZola volgis
midamoebSi; hqonda raRac naxazebi, romelTa mixedviT volgi-
saTvis mimarTulebis Secvlas apirebda. misi wigni naxazebi-
TurT, aqamde SemomrCa.
1921 wlis 14 ianvars daibada Cemi gogona. qalaqSi saSi-
neli sasursaTo krizisi iyo, rZe ar iSoveboda, ra Tqma unda,
isev paolo iyo Cveni mSveleli.
Tebervlis dReebSi Cven gadavwyviteT sofelSi wavsuli-
yaviT. sadgurze rom gavediT, ucnauri areulobis mowmeni
SeviqeniT. Turme menSevikuri mTavroba stovebda qalaqs.
paolom rom gagvacila, iqve, sadgurzeve Seadgina saxelda-
xelo jgufi, waiyvana cixisaken da politikuri patimrebi
gamouSva. Semdeg, rogorc cnobilia, igi pirveli Seegeba me-
TerTmete armiis polkebs, romlebic qarTveli muSebisa da
glexebis dasaxmareblad modiodnen Tbilisisaken.
magram daubrundeT isev Cvens ambavs. ticianma soflamde
Camacila da Tbiliss gamobrunda. swored im xanebSi sofelSi
miviRe paolos leqsi, miZRvnili Cemi patara gogonasadmi;
leqss saTaurad hqonda: `ticianisa da ninos Winkas~. ai es
leqsic:
Tu martooba metad gvawvalebs
da roca Rame tiris da Relavs,
vigonebT Winkas patara Tvalebs
da vexarbebiT Tavadur Telavs.
Cveni imedi da Cveni bavSvi,
ise martoa da naTmenia,
TiTqos zambaxi agdia navSi,
da TiTqos zambaxs raRac swyenia.
Cven mogonebis gvawuxebs sevda,
kocna didxans ar migvitania,
Cven davatyveveT TbilisSi deda
da Winkas sevda nametania.
poet naTlias Winkas Tvalebi,
unda dakocnos patara xelic,
mzad maqvs patara margalitebi
da Cems infantas yoveldRe veli.
352 paolo iaSvili

ticianma sofelSi rom mominaxula, miTxra _ paolos


erTi mSvenieri qaliSvili Sehyvarebia, da gicdis, unda rom
Senc gaCvenos, rom mis arCevans dasturi misceo.
da ai, CamovediT TbilisSi. maCablis quCaze, mweralTa
saxlis aivanze vdgavar da kompozitor meliton
balanCivaZes137 vesaubrebi. uceb vxedav, modis paolo, lamazi,
gaRimebuli, da mohyavs mSvenieri qaliSvili, sul cisfrad
Cacmuli da rogorRac cisfrad gabrwyinebuli. sapatarZlo
Zlier momewona. es iyo Tamara serebriakova, cnobili
profesoris _ oqromWedliSvil-serebriakovis SviliSvili.
paolom sul male daiwera jvari Tavis satrfoze.
qorwili TbilisSi gadavixadeT da aqedan argveTSi wave-
diT. aq gavicaniT paolos mama, axovani lamazi vaJkaci, keTili,
momRimare TvalebiT, deda poetisa _ nazi da alersiani ada-
miani. aqve iyvnen paolos Zmebi, erTi-meoreze ulamazesi vaJka-
cebi, da paSa138, rZlebi TaTuSa139 da saxelganTqmuli ivlita140,
romelic paolos gagiJebiT uyvarda. ivlita imeruli kerZe-
bis jadoqari ostati iyo da paoloc xom am sferoSic aravis
Camouvardeboda. magram unda aRiniSnos, rom aq paolo Tavis
Tavs ivlitas mowafed sTvlida.

***
daucxromeli adamiani iyo paolo. is mudam uaRresad
aqtiur monawileobas Rebulobda qveynis sazogadoebriv
cxovrebaSi. is axali sazogadoebis mSeneblobaSi monawileobs
ara marto leqsiT, aramed sazogadoebriv RvawliTac. is iyo
sabWoTa saqarTvelos parlamentis deputati _ centraluri
aRmasrulebeli komitetis wevri. 1928 wels saqarTvelos cakis
sesia aWaris dedaqalaqSi gaimarTa da am ambavs poetma uZRvna
leqsi `erTi kvira~, romelSic kargad aris gamoxatuli
poetis roli axali cxovrebis mSeneblobis gzaze. am leqsSi
poeti ambobda:

raRac siTboa gamjdari tanSi


da sixaruli amitans raRac,
rom erTi kvira aWaristanSi
me ar mivlia usaqmod aRad.
rom Camovedi saqmis kacebTan
da maTTan Zmuri gavwie jafa,
mogonebebi paolo iaSvilze 353

rom am dReebSi me mitacebda


muSaobaSi xariviT Cabma.

is marTlac xariviT iyo Cabmuli saqmeSi. samgoris mor-


wyva, rionhesis ageba _ yvelaferi ainteresebda mas, cdilobda
rogorc SeeZlo, xeli Seewyo am saqveyno saqmisaTvis. valodia
jiqias davalebiT is dadioda soflidan soflad, agrovebda
muSaxels, da aqac iseTive enTuziasti iyo, iseve daucxromeli,
rogorc literaturul Sekrebebze.
paolo leqsebSi xSirad uCioda Tavis sizarmaces, magram
isic faqtia, rom man gatacebiT icoda muSaoba. iSviaTad
miujdeboda sawer magidas, magram roca miujdeboda, xelebze
cecxls waikidebda, maxsovs rogor muSaobda is puSkinis
Targmanebze, yoveldRe modioda gaxarebuli CvenTan da
gvikiTxavda qarTul puSkins. paolom Tavis TargmanebSi puS-
kinis leqsis marto azri da Sinaarsi, misi sityvis ara marto
semantikuri, aramed fonetikuri JReradobac daicva. dednis
striqonic da Targmanisac erT unisonSi moeqcnen. roca
paolom moskovSi, rusi mkiTxvelebis winaSe waikiTxa Tavisi
Targmanebi, damswreni saTauris dausaxeleblad, uTargmne-
lad ahyvnen leqsebis ritms, maT musikiT da JReriT icnes
puSkini. ramdenadac vici, es iSviaTi SemTxvevaa Targmnis isto-
riaSi da nimuSia imisa, Tu rogor Rrmad unda Caswvdes mTar-
gmneli dednis suls, mis sityvas da mis musikas. da axla Tqven
gansajeT, raodeni Sroma undoda amas, raodeni fiqri, Zieba...
kidev erTi ram ar minda gamomrCes. paolo iyo unazesi
mama da ganuzomeli siyvaruliT uyvarda Tavisi mSvenieri
qaliSvili _ medea. ukanaskneli striqonebi _ swored medea-
sadmi miwerili werili iyo, savse sikvdilis dardiT da eniT
gamouTqmeli siyvaruliT.
magram ara, ar minda vilaparako paolos sikvdilze. ar
SemiZlia. is mudam cocxaliviT dgas Cems Tvalwin, da axlac
ase mgonia, kvlav SemoaRebs karebs da gaiRimebs im saocari
momxibvleli RimiliT, romelic ase uxdeboda mis vajkacur
saxes.
354 paolo iaSvili

ÁÎÐÈÑ ÏÀÑÒÅÐÍÀÊ

ÒÐÈ ÒÅÍÈ
(Ôðàãìåíò)

...Îêîëî 1930 ãîäà çèìîé â Ìîñêâå ïîñåòèë ìåíÿ âìåñòå ñî


ñâîåþ æåíîþ ïîýò Ïàîëî ßøâèëè, áëåñòÿùèé, ñâåòñêèé ÷åëîâåê,
îáðàçîâàííûé, çàíèìàòåëüíûé ñîáåñåäíèê, åâðîïååö, êðàñàâåö.
Âñêîðå â äâóõ ñåìüÿõ, ìîåé è äðóãîé äðóæåñòâåííîé,
ïðîèçîøëè ïåðåâîðîòû, îñëîæíåíèÿ è ïåðåìåíû, äóøåâíî
òÿæåëûå äëÿ ó÷àñòíèêîâ. Íåêîòîðîå âðåìÿ ìíå è ìîåé ñïóòíèöå,
âïîñëåäñòâèè ñòàâøåé ìîåé âòîðîé æåíîþ, íåãäå áûëî
ïðèêëîíèòü ãîëîâó. ßøâèëè ïðåäëîæèë íàì ïðèñòàíèùå ó ñåáÿ
â Òèôëèñå.
Òîãäà Êàâêàç, Ãðóçèÿ, îòäåëüíûå åå ëþäè, åå íàðîäíàÿ æèçíü
ÿâèëàñü äëÿ ìåíÿ ñîâåðøùåííûì îêòðîâåíèåì. Âñå áûëî íîâî,
âñå óäèâëÿëî.  ãëóáèíå âñåõ óëè÷íûõ ïðîëåòîâ Òèôëèñà
íàïèñàâøèå òåìíûå êàìåííûå ãðîìàäû. Âûíåñåííàÿ èç äâîðîâ
íà óëèöó æèçíü áåäíåéøåãî íàñåëåíèÿ, áîëåå ñìåëàÿ, ìåíåå
ïðÿ÷óùàÿñÿ, ÷åì íà ñåâåðå, ÿðêàÿ, îòêðîâåííàÿ. Ïîëíàÿ ìèñòèêè
è ìåññèàíèçìà ñèìâîëèêà íàðîäíûõ ïðåäàíèé, ðàñïîëàãàþùàÿ
ê æèçíè âîîáðàæåíèåì è, êàê â êàòîëè÷åñêîé Ïîëüøå, äåëàþùàÿ
êàæäîãî ïîýòîì. Âûñîêàÿ êóëüòóðà ïåðåäîâîé ÷àñòè îáùåñòâà,
óìñòâåííàÿ æèçíü, â òàêîé ñòåïåíè â òå ãîäû óæå ðåäêàÿ. Áëàãî-
óñòðîåííûå óãîëêè Òèôëèñà, íàïîìèíàâøèå Ïåòåðáóðã, ãíóòûå
â âèäå êîðçèí è ëèð îêîííûå ðåøåòêè áåëüýòàæåé, êðàñèâûå çà-
êîóëêè. Ïðåñëåäóþùàÿ ïî ïÿòàì è âåçäå íàñòèãàþùàÿ äðîáü
áóáíà, îòáèâàþùåãî ðèòì ëåçãèíêè. Êîçëèíîå áëåÿíèå âîëûíêè
è êàêèõ-òî äðóãèõ èíñòðóìåíòîâ. Íàñòóïëåíèå þæíîãî ãîðîä-
ñêîãî âå÷åðà, ïîëíîãî çâåçä è çàïàõîâ èç ñàäîâ, êîíäèòåðñêèõ è
êîôååí.
...Ïàîëî ßøâèëè – çàìå÷àòåëüíûé ïîýò ïîñëåñèìâîëèñ-
òè÷åñêîãî âðåìåíè. Åãî ïîýçèÿ ñòðîèòñÿ íà òî÷íûõ äàííûõ è
ñâèäåòåëüñòâàõ îùóùåíèÿ. Îíà ñðîäíè íîâåéøåé åâðîïåéñêîé
ïðîçå Áåëîãî141, Ãàìñóíà142 è Ïðóñòà143 è, êàê ýòà ïðîçà, ñâåæà
íåîæèäàííûìè è ìåòêèìè íàáëþäåíèÿìè. Ýòî ïðåäåëüíî
òâîð÷åñêàÿ ïîýçèÿ. Îíà íå çàãðîìîæäåíà ïëîòíî íàïèõàííûìè â
mogonebebi paolo iaSvilze 355

íåå ýôôåêòàìè. Â íåé ìíîãî ïðîñòîðó è âîçäóõó. Îíà äâèæåòñÿ


è äûøèò.
Ïåðâàÿ ìèðîâàÿ âîéíà çàñòàëà ßøâèëè â Ïàðèæå, ñòóäåíòîì
Ñîðáîííû. Îí êðóæíûì ïóòåì âîçâðàùàëñÿ ê ñåáå íà ðîäèíó.
Íà ãëóõîé íîðâåæñêîé ñòàíöèè ßøâèëè çàçåâàëñÿ è íå çàìåòèë,
êàê óøåë åãî ïîåçä. Ìîëîäàÿ íîðâåæñêàÿ ÷åòà, ñåëüñêèå õîçÿåâà,
èç ãëóáèíû êðàÿ íà ñàíÿõ ïðèåõàâøèå íà ñòàíöèþ çà ïî÷òîé,
âèäåëè ðîòîçåéñòâî æãó÷åãî þæàíèíà è åãî ïîñëåäñòâèÿ. Îíè
ïîæàëåëè ßøâèëè è, íåèçâåñòíî êàê îáúÿñíèâøèñü ñ íèì, óâåçëè
ê ñåáå íà ôåðìó äî ñëåäóþùåãî ïîåçäà, îæèäàâøåãîñÿ òîëüêî
íà äðóãèå ñóòêè.
ßøâèëè ÷óäíî ðàññêàçûâàë. Îí áûë ïðèðîæäåííûé
ðàññêàç÷èê ïðèêëþ÷åíèé. Ñ íèì âå÷íî ïðîèñõîäèëè íåîæèäàí-
íîñòè â äóõå õóäîæåñòâåííûõ íîâåëë. Ñëó÷àéíîñòè òàê è ëüíóëè
ê íåìó, îí èìåë íà íèõ äàð, ëåãêóþ ðóêó.
Îäàðåííîñòü ñêâîçèëà èç íåãî. Îãíåì äóøè ñâåòèëèñü åãî
ãëàçà, îãíåì ñòðàñòåé áûëè îïàëåíû åãî ãóáû. Æàðîì èñïûòàí-
íîãî áûëî îáîææåíî è âû÷åð÷åíî åãî ëèêî, òàê ÷òî îí êàçàëñÿ
ñòàðøå ñâîèõ ëåò, ÷åëîâåêîì ïîòðåïàííûì, ïîæèâøèì.
 äåíü íàøåãî ïðèåçäà îí ñîáðàë ñâîèõ äðóçåé, ÷ëåíîâ
ãðóïïû, âîæàêîì êîòîðîé îí ñîñòîÿë. ß íå ïîìíþ, êòî ïðèøåë
òîãäà. Íàâåðíîå, ïðèñóñòâîâàë åãî ñîñåä ïî äîìó, ïåðâîðàç-
ðÿäíûé è íåïîääåëüíûé ëèðèê Íèêîëàé Íàäèðàäçå. È áûëè Òèöèàí
Òàáèäçå ñ æåíîé.
...Êàê ñåé÷àñ âèæó ýòó êîìíàòó. Äà è êàê áû ÿ åå çàáûë? ß
òîãäà æå, â òîò æå âå÷åð, íå âåäàÿ, êàêèå óæàñû åå æäóò, îñòî-
ðîæíî, ÷òîáû îíà íå ðàçáèëàñü, îïóñòèë åå íà äíî äóøè âìåñòå
ñî âñåì òåì ñòðàøíûì, ÷òî ïîòîì â íåé è áëèç íåå ïðîèçîøëî.
Çà÷åì ïîñëàíû áûëè ìíå ýòè äâà ÷åëîâåêà? Êàê íàçâàòü íàøè
îòíîøåíèÿ? Îáà ñòàëè ñîñòàâíîþ ÷àñòüþ ìîåãî ëè÷íîãî ìèðà.
ß íè îäíîãî íå ïðåäïî÷èòàë äðóãîìó, òàê îíè áëè íåðàçäåëüíû,
òàê äîïîëíÿëè äðóã äðóãà. Ñóäüáà îáîèõ âìåñòå ñ ñóäüáîé
Öâåòàåâîé äîëæíà áûëà ñòàòü ñàìûì áîëüøèì ìîèì ãîðåì.
...Åñëè ßøâèëè âåñü áûë âî âíåøíåì, öåíòðîáåæíîì
ïðîÿâëåíèè, Òèöèàí Òàáèäçå áûë óñòðåìëåí âíóòðü è êàæäîþ
ñâîåé ñòðîêîé è êàæäûì øàãîì çâàë â ãëóáèíó ñâîåé áîãàòîé,
ïîëíîé äîãàäîê è ïðåä÷óâñòâèé äóøè.
356 paolo iaSvili

Ãëàâíîå â åãî ïîýçèè – ÷óâñòâî íåèñ÷åðïàííîñòè ëèðè÷åñêîé


ïîòåíöèè, ñòîÿùåå çà êàæäûì åãî ñòèõîòâîðåíèåì, ïåðåâåñ
íåñêàçàííîãî è òîãî, ÷òî îí åùå ñêàæåò, íàä ñêàçàííûì. Ýòî
ïðèñóòñòâèå íåçàòðîíóòûõ äóøåâíûõ çàïàñîâ ñîçäàåò ôîí è âòî-
ðîé ïëàí åãî ñòèõîâ è ïðèäàåò èì òî îñîáîå íàñòðîåíèå, êîòîðûì
îíè ïðîíèçàíû è êîòîðîå ñîñòàâëÿåò èõ ãëàâíóþ è ãîðüêóþ
ïðåëåñòü. Äóøè â åãî ñòèõàõ ñòîëüêî æå, ñêîëüêî åå áûëî â íåì
ñàìîì, äóøè ñëîæíîé, çàòàåííîé, öåëèêîì íàïðàâëåííîé ê äîáðó
è ñïîñîáíîé ê ÿñíîâèäåíèþ è ñàìîïîæåðòâîâàíèþ.
Êîãäà ÿ äóìàþ î ßøâèëè, ãîðîäñêèå ïîëîæåíèÿ ïðèõîäÿò â
ãîëîâó, êîìíàòû, ñïîðû, îáùåñòâåííûå âûñòóïëåíèÿ, èñêðî-
ìåòíîå êðàñíîðå÷èå ßøâèëè íà íî÷íûõ ìíîãîëþäíûõ ïèðóøêàõ.
Ìûñëü î Òàáèäçå íàâîäèò íà ñòèõèþ ïðèðîäû, â âîîáðà-
æåíèè âñòàþò ñåëüñêèå ìåñòíîñòè, ïðèâîëüå öâåòóùåé ðàâíèíû,
âîëíû ìîðÿ.
Ïëûâóò îáëàêà, è â îäèí ðÿä ñ íèìè â îòäàëåíèè ñòðîÿòñÿ
ãîðû. È ñ íèìè ñëèâàåòñÿ ïëîòíàÿ ïðèçåìèñòàÿ ôèãóðà óëûáà-
þùåãîñÿ ïîýòà. Ó íåãî íåìíîãî ïîäðàãèâàþùàÿ ïîõîäêà. Îí
òðÿñåòñÿ âñåì òåëîì, êîãäà ñìååòñÿ. Âîò îí ïîäíÿëñÿ, ñòàë áîêîì
ê ñòîëó è ïîñòó÷àë íîæîì î áîêàë, ÷òîáû ïðîèçíåñòè ðå÷ü. Îò
ïðèâû÷êè ïîäíèìàòü îäíî ïëå÷î âûùå äðóãîãî îí êàæåòñÿ
íåìíîãî êîñîáîêèì.
Ñòîèò äîì â Êîäæîðàõ íà óãëó äîðîæíîãî ïîâîðîòà. Äîðîãà
ïîäûìàåòñÿ âäîëü åãî ôàñàäà, à ïîòîì, îáîãíóâ äîì, èäåò ìèìî
åãî çàäíåé ñòåíû. Âñåõ èäóùèõ è åäóùèõ ïî äîðîãå âèäíî èç
äîìà äâàæäû.
Ýòî ðàçãàð âðåìåíè, êîãäà, ïî îñòðîóìíîìó çàìå÷àíèþ
Áåëîãî, òîðæåñòâî ìàòåðèàëèçìà óïðàçäíèëî íà ñâåòå ìàòåðèþ.
Íå÷åãî åñòü, íå âî ÷òî îäåâàòüñÿ. Êðóãîì íè÷åãî îñÿçàåìîãî,
îäíè èäåè. Åñëè ìû í ïîãèáàåì, ýòî çàñëóãà òèôëèññêèõ äðóçåé-
÷óäîòâîðöåâ, êîòîðûå âñå âðåìÿ ÷òî-òî äîñòàþò è ïðèâîçÿò è
íåèçâåñòíî ïîäî ÷òî ñíàáæàþò íàñ äåíåæíûìè ññóäàìè îò
èçäàòåëüñòâ.
Ìû â ñáîðå, äåëèìñÿ íîâîñòÿìè, óæèíàåì, ÷òî-íèáóäü äðóã
äðóãó ÷èòàåì. Âåÿíüå ïðîõëàäû, òî÷íî ïàëü÷èêàìè, áûñòðî
ïåðåáèðàåò ñåðåáðèñòîþ ëèñòâîþ òîïîëÿ, áåëîáàðõàòíîþ ñ
èçíàíêè. Âîçäóõ ïåðåïîëíåí îäóðÿþùèìè àðîìàòàìè þãà. È,
mogonebebi paolo iaSvilze 357

êàê ïåðåäîê ëþáîé ïîâîçêè íà ùêâîðíå, íî÷ü â âûñîòå ìåäëåííî


ïîâîðà÷èâàåò âåñü êóçîâ ñâîåé çâåçäíîé êîëûìàãè. À ïî äîðîãå
èäóò è åäóò àðáû è ìàøèíû, è êàæäîãî âèäíî èç äîìà äâàæäû.
Èëè ìû íà Âîåííî-Ãðóçèíñêîé äîðîãå, èëè â Áîðæîìå, èëè
â Àáàñòóìàíå. Èëè ïîñëå ïîåçäîê, êðàñîò, ïðèêëþ÷åíèé è âîçëè-
ÿíèé ìû êòî ñ ÷åì, à ÿ ñ ïîäáèòûì îò ïàäåíèÿ ãëàõîì â Áàêó-
ðèàíàõ, â ãîñòÿõ ó Ëåîíèäçå, ñàìîáûòíåéøåãî ïîýòà, áîëüøå
âñåõ ñâÿçàííîãî ñ òàéíàìè ÿçûêà, íà êîòîðîì îí ïèøåò, è ïîòîìó
ìåíüøå âñåõ ïîääàþùåãîñÿ ïåðåâîäó.
Íî÷íîå ïèðøåñòâî íà òðàâå â ëåñó, êðàñàâèöà õîçÿéêà, äâå
ìàëåíüêèõ î÷àðîâàòåëüíûõ äî÷êè. Íà äðóãîé äåíü íåîæèäàííûé
ïðèõîä ìåñòâèðå, áðîäÿ÷åãî íàðîäíîãî èìïðîâèçàòîðà, ñ âîëûí-
êîé è âåëè÷àíèå ýêñïðîìòîì âñåãî ñòîëà ïîäðÿä, ãîñòÿ çà ãîñòåì,
ñ ïîäîáàþùèì êàæäîìó òåêñòîì è óìåíèåì óõâàòèòüñÿ çà ëþáîé
ïîäâåðíóâøèéñÿ ïîâîä äëÿ òîñòà, çà ìîé ïîäáèòûé ãëàç,
íàïðèìåð.
Èëè ìû íà ìîðå, â Êîáóëåòàõ, äîæäè è øòîðìû, è â îäíîé
ãîñòèíèöå ñ íàìè Ñèìîí ×èêîâàíè, áóäóùèé ìàñòåð ÿðêîãî æèâî-
ïèñíîãî îáðàçà, òîãäà åùå ñîñåì þíûé. È íàä ëèíèåé âñåõ ãîð è
ãîðèçîíòîâ ãîëîâà èäóùåãî ðÿäîì ñî ìíîé óëûáàþùåãîñÿ ïîýòà,
è ñâåòëûå ïðèçíàêè åãî íåïîìåðíîãî äàðà, è òåíü ãðóñòè è ñóäüáû
íà åãî óëûáêå è ëèöå. È åñëè ÿ åùå ðàç ïðîùóñü ñ íèì òåïåðü íà
ýòèõ ñòðàíèöàõ, ïóñòü áóäåò ýòî â åãî ëèöå ïðîùàíèåì ñî ñåìè
îñòàëüíûìè âîñïîìèíàíèÿìè.
358 paolo iaSvili

ÀÍÄÐÅÉ ÁÅËÛÉ

ÂÅÒÅÐ Ñ ÊÀÂÊÀÇÀ
(Ôðàãìåíò)

...Çà ìíîþ ãîíÿòñÿ ñ òðåáîâàíèåì è ñ óãðîçîé: èçâîëüòå


÷èòàòü; íå çíàþ, ÷òî çíà÷èò: `Ïîýò ê âàì ïðèåõàë!~ Ìåíÿ – íå
îáìàíåøü! Ñî ñòðàõîì ÿ âûñóíóë íîñ íà âåðàíäó, ÷òîá âèäåòü
òîãî áëåäíîëèöåãî þíîøó ñ âäàâëåííîé ãðóäüþ, ñ ïîêàòûì
ïëå÷îì, ñ ëèõîðàäî÷íûì áëåñêîì ðîáåþùå-äåðçêèõ çðà÷êîâ è ñ
òîëñòåéøåþ ïàëêîþ ñâåðòêà ( èì – áèòü ìåíÿ); ìíå æå íàâñòðå÷ó
ñ óëûáêîé ïîäíÿëñÿ âûñîêèé, ñïîêîéíîãî âèäà ñ ëèöîì çàãî-
ðåëûì áðþíåò, ñ óìíûì îñòðûì ëèöîì, â ÷åðíîé øëÿïå ñ ïîëÿìè,
ñ óñàìè ïîäñòðèæåííûìè; è áåç ñâåðòêà òîëñòåéøåãî; ñ òèõèì
äîñòîèíñòâîì íåòîðîïëèâî è ñäåðæàííî îí ïîäîøåë; è íåìíîãî
êîíôóçÿñü, ïðåäñòàâèëñÿ ìíå:
– ß – ßøâèëè, – ïðîñòèòå Áîðèñ Íèêîëàåâè÷, ìîæåò áûòü
ÿ – ïîìåøàë âàì, íî ÿ – íà ìèíóòó: ïðîñèëè ìåíÿ óñòðîèòåëè
ëåêöèé âîò ýòî ïèñüìî ïåðåäàòü âàì.
È – ëàñêîâî îí óëûáíóëñÿ: êîíå÷íî, – óçíàë åãî ñðàçó;
ñêàçàëî ìíå èìÿ: îäèí èç êðóïíåéøèõ õóäîæíèêîâ ñëîâà, êðàñà
ïîýòè÷åñêîé Ãðóçèé, ñòàðøèé ñðåäü áðàòüåâ êóëüòóðíîé ñåìüè,
î êîòîðîé íå ðàç ñëûøàë ïðåæäå: è îò Ãîðîäåöêîãî, è îò Åñåíèíà.
ß ïðîòÿíóë åìó ðóêè:
– Ñåðäå÷íî ðàä âàì: îòêðîâåííî ïðîñòèòå...
Òóò, êàæåòñÿ, ÷èñòîñåðäå÷íî ïðèçíàëñÿ Ïàîëî ßøâèëè î
ñòðàõàõ ìåíÿ îáóÿâøèõ, ïðè ñëîâå `ïîýò~. Íó êàêîé æå ßøâèëè
– `ïîýò~; îí – ïîýò, áåç êàâû÷åê: õîòÿ, ïî ãðóçèíñêè íå çíàþ,
îäíàêî, Ïàîëî ßøâèëè ÷èòàòåëþ ðóññêîìó äàí â ïåðåâîäàõ, õîòÿ
è ïëîõèõ; î íåì ïèñàíî ìíîãî; íåäàâíî ÷èòàë ðåçþìý åãî ðå÷è â
òèôëèññêîé ãàçåòå; ÷èòàë î íåì – òîæå; áîëüøîé ÷åëîâåê, ñ êðó-
ãîçîðîì øèðîêèì, ñ îòòî÷åííîé ìûñëüþ, ñ êóëüòóðîþ ÷óâñòâ,
ñêâîçü êîòîðóþ âèäèòñÿ êðåïêàÿ ñòàòü îò÷åêàíåííîé âûäåðæêè.
Ñ ïåðâîãî ñëîâà Ïàîëî ßøâèëè ìíå ñòàë è ïîíÿòåí, è áëèçîê;
êàçàëîñü: ãîäà ìû îáùàëèñü; îí çíàë âåäü ïî êíèãàì ìåíÿ; ÿ –
óçíàë åãî ñðàçó.
mogonebebi paolo iaSvilze 359

– ß òîëüêî ïðîåçäîì â ìåñòàõ ýòèõ: äà÷ó èùó â Êîáóëåòàõ


ñåáå; ïîòîìó è ðåøèë ê âàì çàåõàòü, òåì áîëåå, ÷òî óïðîñèëè
ïèñüìî ïåðåäàòü; ýòèì ñëó÷àåì ïîëüçóþñü, ÷òîá ïîçíàêîìèòüñÿ
ñ âàìè; Áîðèñ Íèêîëàåâè÷, è ÿ, è äðóçüÿ ìîè ëèòåðàòóðíûå – ñ
âàìè çíàêîìû.
ß ñàì èñêàë ñëó÷àÿ áëèæå óçíàòü ñâîèõ áðàòüåâ ãðóçèíñêèõ
ïî òâîð÷åñòâó; ÿ î íèõ ñëûøàë äàâíî; ìîæåò áûòü, îò Áàëüìîíòà
åùå, êîãäà îí ïðîïîâåäûâàë âñåì Ðóñòàâåëè; ÿ çíàë, ÷òî Òèôëèñ
åñòü êóëüòóðíåéøèé öåíòð ïîýòè÷åñêèé; ïîìíèòñÿ, ÷òî â 21-îì
ãîäó åùå, ïîñëå ðàññêàçîì Ñ. Ì. Ãîðîäåöêîãî, ïåðåäàâàâøåãî
ìíå ïðèãëàøåíüå ïðèåõàòü â Òèôëèñ, – ÿ òàíóëñÿ äóøîé ê
ïîýòè÷åñêîé Ãðóçèè; íî – ÿâëÿëàñü ïðåïîíà: ìîé ïóòü ïðîòÿíóëñÿ
íà çàïàä; ñâèäàíèå ñ `áðàòüÿìè~ â ñôåðå êóëüòóðû èñêóññòâ
îòëîæèëîñü íàäîëãî.
– Íó – âîò: ìû è âñòðåòèëèñü.
Î÷åíü óþòíî ñ Ïàîëî ßøâèëè ïîêóðèâàÿ, ìû âñïîìèíàëè
çíàêîìûõ; îí ñ äîáðîäóøíîþ, òîíêîé óëûáêîþ ìíå ðèñîâàë
óñòðåìëåíüÿ è áûò ïîýòè÷åñêîé Ãðóçèè; è ìû ãîâîðèëè î òîì,
÷òî â Òèôëèñå ìû áëèæå óçíàåì äðóã äðóãà.
– Áîðèñ Íèêîëàåâè÷, ìû `Ãîëóáûå Ðîãè~, íàäååìñÿ, ÷òî
ñîñòîèòñÿ íå ðàç ñ âàìè âñòðå÷à; ïîçâîëüòå ïîêà ïåðåäàòü âàì
ïðèâåò îò äðóçåé ìîèõ, âàøèõ ÷èòàòåëåé: îò Òèöèàíà Òàáèäçå, ñ
êîòîðûì äàâíî ìû ðàáîòàåì âìåñòå, êàê è ñ Ðîáàêèäçå.
ßøâèëè – îáåäàë ó íàñ, äåíü ïðîâåë; àòìîñôåðà, êîòîðîþ
îí îêðóæèë íàñ, òåïëèëàñü, êîãäà îí óåõàë: è æèëè ñëîâà î
ñòàðèííîé ãðóçèíñêîé êóëüòóðå, î íîâîé, î ïóøêèíå, î
ñèìâîëèçìå, î Ãåòå146; ßøâèëè â Ïàðèæå æèâàë äî âîéíû; áûë
êîãäà-òî öåíèòåëåì Àðòþðà Ðåìáî, Ìàëëàðìý, è äðóãèõ
ñèìâîëèñòîâ: ôðàíöóçñêèõ è ðóññêèõ; äèâèëñÿ, êàê çíàåò îí
ðóññêóþ ëèòåðàòóðó; åãî çàìå÷àíüÿ î Áëîêå, Áàëüìîíòå è
Áðþñîâå – òîíêè, îò÷åòëèâû, òðåçâû; îí ìíîãî ñåáå óÿñíèë: â
íåì ïîýò è îáùåñòâåííûé äåÿòåëü ñëèòû; îí, ñòàâ íà ñîâåòñêîé
ïëàòôîðìå, – æèâåò â ñîâðåìåííîñòè, ñîåäèíÿÿ â ñåáå ðåâîëþöèþ
áûòà ñ êèïåíèåì ëó÷øèõ ïîðûâîâ â÷åðàøíåãî äíÿ.
Ïîñåùåíüå – îáðàäîâàëî: ëþáîâàëèü ßøâèëè; ïðîñòèëèñÿ
ñ ìûñëüþ, ÷òî ñêîðî – óâèäèìñÿ; îí íà ïðîùàíüå ñêàçàë:
360 paolo iaSvili

– Óäèâëþ ÿ òîâàðèùåé, ÷òî Àíäðåé Áåëûé – âåñåëûé,


çäîðîâûé è êðåïêèé.
– À âû îæèäàëè, íåáîñü, âñòðåòèòü `ìèñòèêà~ – íå áåç
åõèäñüâà åìó óëûáíóëñÿ.
ßøâèëè ñêîíôóçèëñÿ.
– Çíàþ, êàêèì ïðåäñòàâëÿåòñÿ Áåëûé: áîëüíîé, èñòåðè÷íûé,
ñ ãîðÿ÷å÷íûì áðåäîì, – íå ñëîâîì: ÷òî äåëàòü – êàððèêàòóðà
òàêàÿ â äåñÿòêàõ ëåò òåíüþ çà ìíîþ ïðîòÿíóòà; âû – íå ïîñëåäíèé,
íå ïåðâûé, óâèäåâ ìåíÿ, óäèâëÿåòåñü: óæ è ñîçäàëè `õèìåðó~;
ïîñìîòðèøü íà ñîáñòâåííûé ëèê â `Êðèâîì Çåðêàëå~ – ïëþíåøü:
òàêàÿ òàì ïîãàíü ãëÿäèò íà òåáÿ.
– Äà, ïðèçíàòüñÿ, – è ìû, âàñ öåíÿùèå, âñå ïðåäñòàâëÿëè
çàî÷íî... – ñìóùàëñÿ ßøâèëè – íåìíîãî...
È òóò îí çàïíóëñÿ.
– Ãíèëûì? ×òî ïîäåëàåøü: Áåëûé – ðàçëîæåí ïîìîéêîþ;
äàæå äðóçüÿ ìîèõ êíèã íà ìåíÿ ïåðåíîñÿò ïîðîé ïðèïàõ âîíè,
êîòîðîé ìåíÿ îáëèâàþò...
Ïðîñòèëèñÿ...
...Ïðîâåë ýòîò äåíü ñ óòðà äî-íî÷è ñ áëèçêèìè áðàòüÿìè ïî
óñòðåìëåíèþ êóëüòóðû èñêóññòâ; ñ Òèöèàíîì Òàáèäçå è ñ
áðîíçîâî-òâåðäûì è âñå æå ñåðäå÷íûì Ïàîëî ßøâèëè; îí –
áðîíçîâûé, âûëèòûé èç ðàçìûøëåíèÿ, ñòàâøåãî ñåðäöåì,
Òàáèäçå – ñåðäå÷íûé âóëêàí, áúþùèé ïëàìåíåì â ìûñëü, îò÷åãî
ðàñøèðÿåòñÿ ñåðäöå, – è âåùèå, ìóäðûå ìûñëè âûêðèêèâàåò,
ðåòóøèóåìûå ßøâèëè, êîòîðîãî îñòðûé ðàññóäîê óòîí÷åííî
ïðåîáðàæàåò âóëêàíû Òàáèäçå â ïîðîäû èçâàÿííûõ ñêàë, â
áàðåëüåôû êóëüòóðû: ïûë ïåðâîãî ãîëîâó ðâåò, ðàñøèðÿåòñÿ –
ïðèîáðåòàåò êîñìè÷åñêèé ñìûñë, îò÷åãî ñòàëî á õîëîäíî, åñëè
á ïàîëî ßøâèëè ïîòîêè, âçìåòåííûå ê íåáó, ñîçíàíèåì íå îñàäèë
â àòìîñôåðó çåìíóþ, â êîòîðîé âóëêàí âåùèõ ñëîâ èç áåñåäû
çàñòîëüíîé è òîñòîâ Òàáèäçå, ñòàíîâèòñÿ î÷åëîâå÷åííûì è
îêîíêðå÷åííûì.
Äåíü ïðîâåäÿ ñ òåì è ýòèì, ìû ïîíÿëè, ÷òî – äâóåäèíñòâî
îíè; îáà – ëèäåðû êðóæêà ïîýòîâ; Ïàîëî ßøâèëè åñòü `ëèäåð~,
äàþùèé ÷åêàííóþ ôîðìó ñòðåìëåíüÿì; îí – ñâÿçûâàåò èõ
êîíêðåòíî ñ ñîâåòñêîé äåéñòâèòåëüíîñòüþ; áåç íåãî, ìîæåò áûòü,
òîò êðóæîê çàõëåáíóëñÿ á â âîëíå ðîìàíòèçìà; è çäåñü
mogonebebi paolo iaSvilze 361

âñïîìèíàþ íåâîëüíî ÿ Áðþñîâà; òåì, ÷åì áûë Áðþñîâ äëÿ íàñ,


ìîëîäåæè, â íà÷àëå ñòîëåòèÿ, â ïåðâûå ãîäû ãî, – òåì ßøâèëè
ìíå âèäèòñÿ äëÿ ïîýòè÷åñêîé Ãðóçèè, – ñ òåì, ðàçóìååòñÿ, ÿðêèì
ðàçëè÷üåì, ÷òî ãîäû – íå òå, ÷òî ýïîõà, â êîòîðîé æèâåì,
ðàçâåðíóëà ãðàäàöèþ øêîë; ñèìâîëèçì-ôóòóðèçì, ‘ïëþñ~
ãðàæäàíñòâåííîñòü, `ïëþñ~ – ìèðîâàÿ âîéíà, ðåâîëþöèÿ; òî, ÷åì
êîãäà-òî âîçíèê `ñèìâîëèçì~, – áûëî ÿðêî ïîäõâà÷åíî, ïðèìåíåíî
è ðàçâåðíóòî â øèðÿõ è â ãëóáÿõ ñâîèõ; â ýòî âñå èçëèëèñü òåìû
íàøåãî äíÿ; ýòî âñå ñî÷åòàëîñÿ ñ äðåâíåé ãðóçèíñêîé ïîýçèåé
(îò Ðóñòàâåëëè), ÿâèâ øèðî÷àéøóþ, âîâñå íå øêîëüíóþ è íå
ïàðòèéíóþ, ôîðìó, îò÷åòëèâî ïåðåïëåòåííóþ ñ ëîçóíãàìè
ñîâðåìåííîé äåéñòâèòåëüíîñòè.
 ýòîé ïåðå÷åêàíêå, – ÿ âèæó ßøâèëè: ßçîí àðãîíàâòîâ
äâàäöàòîãî âåêà, ïîýòîâ Êîëõèäû, âñòàåò.
Ñòîèò îñòàíîâèòñÿ íà îáðàçå ýòîì, è ÷óâñòâóþ, êàê ÿ –
íåïðàâ: âñÿ ïðîáëåìà êóëüòóðû ßøâèëè, ìóäðåéøàÿ è
ðåâîëþöèîííî-îòâåòñòâåííàÿ, äûøåò æèçíüþ îò âçðûâîâ
ñåðäå÷íîñòè, âëèòîé â íåãî ðÿäîì ñ íèì âîçíèêàþùèì, ìóäðî
êèïÿùèì Òàáèäçå.
Äâà ëèäåðà!
Òðîãàòåëüíî: öåëûé äåíü óâåðÿëè îíè, ÷òî äåéñòâèòåëüíûé
ëèäåð êðóæêà – íå îíè: Ðîáàêèäçå; êàê æàëü, – ÷òî â Áåðëèíå îí;
åñëè áû ñ íèì ïîçíàêîìèëñÿ, ñòàëî áû ÿñíî, ÷òî ñèëà-òî – â
íåì. ×òî æ, – íå ñïîðþ: ïóñòü òàê. Íî êàêàÿ ïðåêðàñíàÿ ÷åðòî÷êà:
ïîìíèòü îòñóòñòâóþùåãî è òàê ïîñòîÿííî ââîäèòü â îáèõîä; ê
ñîæàëåíèþ, – ÿ ñ Ðîáàêèäçå íå âñòðåòèëñÿ; íî – ìû çíàêîìû;
ìåíÿ ïîçíàêîìèëè ñ íèì äâà åãî âåðíûõ äðóãà; ñòîÿë ìåæäó
íàìè îí; êñòàòè, – îòìå÷ó, ÷åì ÿ âîñõèùåí â ìîèõ íîâûõ äðóçüÿõ:
íè øòðèõà ñàìîìíåíèÿ, ñàìîñòè, èëè æåëàíèÿ ïîðâåíñòâîâàòü;
ïîñòîÿííî ßøâèëè ïîä÷åðêèâàåò: `ß-òî – ÷òî; Òèöèàí, – âîò â
÷åì ñèëà~. Òàáèäçå æ êèâàåò: `Íå ÿ, à – Ïàîëî. È îáà òâåðäÿò:
`Ðîáàêèäçå, – êàê æàëü, ÷òî ðàçúåõàëèñü ñ íèì~.
`Òèöèàí~ è `Ïàîëî~ – ïîçâîëüòå íàçâàòü âàñ òàê èìåííî: çíàþ
÷ðåç âàñ åãî.
Âîò – êîëëåêòèâ; êðåïêî `ìû~; è ìíå ñòàëî ïîíÿòíî, ÷òî ýòè
ïîýòû ñïëåòàþò ñîè óñòðåìëåíüÿ âïîëíå íåïðåäâçÿòî ñ
êðåñòüÿíñêîé ïîýçèåé Ãðóçèè; è – ñ ïðîëåòàðñêîé; ñ êðåñòüÿíñêèì
362 paolo iaSvili

ïîýòîì çíàêîì: ñ Ëåîíèäçå; îí òîæå â ñåìüå ýòîé; ýòà ñåìüÿ –


`âñåãðóçèíñêàÿ~.
Ãðóçèÿ åþ ãîðäèòñÿ.
ß òîæå ãîðæóñü: îêàçàâøèñü â Òèôëèñå, áðàòàëñÿ ñ ñåìüåé
òðóäîâîé, ñ ñåìüåé òâîð÷åñêîé; ìîã ïîýò ðóññêèé ïîæàòü áðàòñêè
ðóêó, êàê ðóññêèé – ãðóçèíàì; äà, åñòü Ôåäåðàöèÿ áðàòñêèõ
íàðîäîâ; ñêâîçü ðàçíîñòü îòòåíêîâ, íàëîæåííûõ ïðîøëûì íà
íàñ (íàïðàâëåí÷åñêèõ, êëàññîâûõ), îñâåùåíû ìû íå ïðîøëûì,
à – áóäóùèì, ôîðìû êóþùèì; è â íåì, â ýòîì áóäóùåì, – òâîð-
÷åñêîì è òðóäîâîì, – ìû áîëüøàÿ ñåìüÿ.
Âîò – Òàáèäçå: ñ ãëàçàìè îãðîìíûìè, øèðîêîòåëûé, ñóòóëûé,
íåìíîãî íåëåïûé, êàê áóäòî, ïðîòÿíóòûé â êðàé ãîðèçîíòà, – âñå
ðâåòñÿ âïåðåä è íå âèäèò ìåíÿ è òîâàðèùà, íàì ïîäñòàâëÿÿ ïëå÷î
è îïëåñêèâàÿ ðàçâåâàåìîé â âåòðå ñâîåé øèðî÷àéøåé ðóáàøêîþ;
ýòî – èëëþçèÿ; âèäèò – òàêîå â òåáå, ÷òî ðóêàìè ðàçâîäèøü: `âåäü
âîò: òû ãîäàìè ñ ïèñàòåëÿìè ãîâîðèøü è ðàáîòàåøü; èì –
íåâäîìåê, ÷òî æèâåò â òåáå; ýòîò ãðóçèí, ïðîâåäÿ ñ òîáîé äåíü –
ðàçãëÿäåë, óãàäàë~.
Ñ óäèâëåíèåì ðàçãëÿäûâàåøü òû ñóòóëóþ ñïèíó Òàáèäçå,
âëåêîìóþ ïîëíûì ëèöîì, óáåãàþùèì çà óáåãàþùåé äóìîé,
áåæèò ê ãîðèçîíòó – íå âèäèò, íå ÷óâñòâóåò; è íà òåáÿ – íóëü
âíèìàíüÿ (âñå – âèäèò, âñå – ÷óñòâóåò).
Ýòî âíèìàíèå âûÿâëåííîå – åñòü Ïàîëî ßøâèëè.
Åãî î÷åíü äîáðûå, ñòðîãèå î÷è, âñåãäà ÷óòü-÷óòü ãðóñòíûå,
– âèäàò: ñ âîðîò, êòî óñòàë, ñêîëüêî âðåìåíè, ìîæíî ëè çäåñü
çàäåðæàòüñÿ, êóäà íàäî äâèãàòüñÿ; è îòìå÷àåò ßøâèëè – âñå ýòî:
âñå – ñòàâèò íà ìåñòî; åìó ãîðèçîíò êàê áû ÷óæä (à Òàáèäçå –
âñåãäà ê ãîðèçîíòó íåñåòñÿ), íî ÷óæä ïîòîìó, ÷òî – èäåò ñ
ãîðèçîíòà; è çíàåò åãî; ìîæåò áûòü, åùå ëó÷øå, ÷åì ïûëêèé
Òàáèäçå: ñàìà ðàññóäèòåëüíîñòü, ÷åòêîñòü, êîððåêòíîñòü, îí â
öåëîì – êàêîé-òî ñêâîçíîé òðàíñïàðàíò øèðî÷àéøèõ ïðîãíîçîâ,
îðëèíûõ, ñâåðøàåìûõ – òàì, â îäèíî÷åñòâå: èñòûé ãðóçèí – ñ
ãîëîâû è äî íîã åâðîïååö îí; îðèãèíàëüíî Åâðîïà ïîäêîâûâàåò
ìåòàëëè÷åñêèé çâîí åãî ñòðî÷åê, â êîòîðûõ ïðåêðàñíû –
ñîãëàñíûå; ýòè ñîãëàñíûå íàïîìèíàþò ïîðîäû ãðóçèíñêèõ
õîëìîâ, ïî åãî âûðàæåíüþ – `÷óãóííûõ~.
Îí âèäèòñÿ – áðîíçîâîîãíåííûì.
mogonebebi paolo iaSvilze 363

À ó Òàáèäçå â ñòèõàõ ïîðàæàþò âîçäóøíî-çâó÷àùèå,


øèðîêî-âîëüíûå ãëàñíûå âîëíû; êðè÷èò îí – íà ãëàñíûõ; íå çåì-
ëè, à âîçäóõè ðâóòñÿ, êîãäà äåêëàìèðóåò îí – ñèáèëëè÷åñêèì
ãîëîñîì: ñóùèé `âîñòîê~, íî – ïðåêðàñíûé `âîñòîê~, ó êîòîðîãî
íàäî ó÷èòüñÿ.
Âîçäóøíûé Òàáèäçå: ãðîìàìè ãðåìèò, èçëèâàåòñÿ ëèâíÿìè.
Âîò: íè÷åãî íå óìåþ ïðèáàâèòü; è ñòûäíî, ÷òî òàê çàïèñàë;
åñëè æàëêèå ýòè ïîòóãè íà õàðàêòåðèñòèêó ëè÷íîñòåé, åùå â÷åðà
íåçíàêîìûõ, äîéäóò äî íèõ, òî óìîëÿþ ãðóçèíñêèõ äðóçåé – íå
ñåðäèòüñÿ; îíè æå îò `äîáðîãî~ ñåðäöà; âïîëíå áåç ïðåòåíçèè
ïèñàíû.
364 paolo iaSvili

Èëüÿ Ýðåíáóðã

ËÞÄÈ, ÃÎÄÈ, ÆÈÇÍÜ


(Ôðàãìåíò)

...Ñ Ïàîëî ßøâèëè ÿ ïîçíàêîìèëñÿ â Ïàðèæå, â „Ðîòîíäå~;


áûëî ýòî â 1914 ãîäó. Ïàîëî òîãäà áûë õóäûì è ïîðûâèñòûì
þíîøåé (åìó áûëî äâàäöàòü ëåò). Îí ðàññïðàøèâàë ìåíÿ: „À â
êàêîì êàôå ñèäåë Âåðëåí? Êîãäà ñþäà ïðèäåò Ïèêàññî? Ïðàâäà,
÷òî âû ïèøåòå â êàôå? ß íå ìîã áû... Ïîñìîòðèòå, êàê îíè öåëó-
þòñÿ! Âîçìóòèòåëüíî! Ìåíÿ ýòî ÷åðåñ÷óð âäîõíîâëÿåò...~ Óâèäåâ
Ïàîëî â Òáèëèñè, ÿ åìó îáðàäîâàëñÿ, êàê îäíîïîë÷àíèíó, õîòÿ
íàøà âñòðå÷à â Ïàðèæå áûëà ñëó÷àéíîé è áåãëîé.
Íå óñïåëè ìû ñåñòü çà ñòîë, êàê Ïàîëî è Òèöèàí îáúÿñíèëè
íàì, ÷òî îíè îñíîâàòåëè ïîýòè÷åñêîãî îðäåíà „Ãîëóáûå ðîãà~. ß
ïîäóìàë, ÷òî ýòî íå èìååò íèêàêîãî îòíîøåíèÿ ê îáåäó: åñòü
âåäü æóðíàë „Ãîëóáîé âñàäíèê~, âûñòàâêè „Ãîëóáîé ðîçû~. Íî
äóõàíùèê ïðèòàùèë îãðîìíûå ðîãà (ïðàâäà, íå ãîëóáûå). Â ðîã,
êîòîðûé Ïàîëî ïîäíåñ ìíå, îí íàëèë êâàðòó âèíà. Ðîã íå ñòàêàí,
íà ñòîë åãî íå ïîñòàâèøü, ÿ ïîäåðæàë åãî íåñêîëüêî ìèíóò, à
ïîòîì â îò÷àÿíèè âûïèë âèíî çàëïîì. Åñëè âñïîìíèòü, ÷òî â
Êîêòåáåëå ÿ ñèëüíî îòîùàë, òî ëåãêî äîãàäàòüñÿ, ÷åì ýòî äëÿ
ìåíÿ êîí÷èëîñü. Ãðóçèíñêèå äðóçüÿ çà÷åì-òî ïîâîëîêëè ìåíÿ íà
êîíöåðò çíàìåíèòîãî âèðòóîçà. Ñìóòíî ïîìíþ, êàê ÿ âàëÿëñÿ â
îäíîé èç êîìíàò êîíñåðâàòîðèè ñðåäè àðô è ëåíò îò âåíêîâ.
Íà ñëåäóþùåå óòðî ÿ ïîøåë ñ Ìàíäåëüøòàìîì 148 â
ñîâåòñêîå ïîñîëüñòâî. Íàñ ëàñêîâî ïðèíÿëè, îáåùàëè ïåðåï-
ðàâèòü â Ðîññèþ; ïðèäåòñÿ, îäíàêî, ïîäîæäàòü íåäåëþ-äðóãóþ.
Ïàîëî óñòðîèë íàñ â ñòàðîé, çàìûçãàííîé ãîñòèíèöå.
Ñâîáîäíûõ êîìíàò â ãîðîäå íå áûëî, è íàì ïðèøëîñü ïîìåñòèòüñÿ
â îäíîì íîìåðå: áðàòüÿ Ìàíäåëüøòàìû, Ëþáà149, ßäâèãà150 è ÿ.
Îñèï Ýìèëüåâè÷ îò êðîâàòè îòêàçàëñÿ – áîÿëñÿ êëîïîâ è ìèêðî-
áîâ; ñïàë îí íà âûñîêîì ñòîëå. Êîãäà ðàññâåòàëî, ÿ âèäåë íàä
ñîáîé åãî ïðîôèëü; ñïàë îí íà ñïèíå, è ñïàë òîðæåñòâåííî.
Ìû ïðîæèëè â Òáèëèñè äâå íåäåëè; îíè ïîêàçàëèñü ìíå
ëèðè÷åñêèì îòñòóïëåíèåì.
mogonebebi paolo iaSvilze 365

Êàæäûé äåíü ìû îáåäàëè, – áîëåå òîãî, êàæäûé âå÷åð


óæèíàëè. Ó Ïàîëî è Òèöèàíà äåíåã íå áûëî, íî îíè íàñ ïðèíèìàëè
ñ ðîñêîøüþ ñðåäíåâåêîâûõ êíÿçåé, âûáèðàëè ñàìûå çíàìåíèòûå
äóõàíû, ïîò÷åâàëè èçûñêàííûìè áëþäàìè. Ïîðîé ìû øëè èç
îäíîãî äóõàíà â äðóãîé – îáåä ïåðåõîäèë â óæèí. Íàçâàíèÿ ãðó-
çèíñêèõ ÿñòâ çâó÷àëè, êàê ñòðîêè ñòèõîâ: ñóëãóíè, ñîöõàëè,
ñàöèâè, ëîáè. Ìû åëè ôîðåëü, íàïåð÷åííûå ñóïû, ãîðÿ÷èé ñûð,
ñîóñà îðåõîâûé è áàðáàðèñîâûé, êóðèíûå ïå÷åíêè è ñâèíûå
ïóíêè íà âåðòåëå, íå ãîâîðÿ óæå î ðàçíîëèêèõ øàøëûêàõ. Â
ïåðñèäñêèõ õàð÷åâíÿõ íàì ïîäàâàëè ïëîâ è áàðàíèíó, çàïå÷åííóþ
â ãîðøî÷êàõ. Ìû ïðîâåðÿëè, êàêîå âèíî ëó÷øå – òåëèàíè èëè
êâàðåëè.
...ß áûë ñ íîâûìè äðóçüÿìè, êîòîðûõ ñðàçó ïîëþáèë, – ñ
Ïàîëî ßøâèëè è Òèöèàíîì Òàáèäçå.
Îíè áûëè ñâÿçàíû ìåæäó ñîáîé íå òîëüêî îáùèìè
ïîýòè÷åñêèì âîççðåíèÿìè, íî è êðåïêîé äðóæáîé; ýòà äðóæáà
îêàçàëàñü äîëãîâå÷íåé ëèòåðàòóðíûõ øêîë; è ïîãèáëè îíè âìåñ-
òå. À äî ÷åãî îíè íå ïîõîäèëè îäèí íà äðóãîãî! Ïàîëî áûë
âûñîêèì, ñòðàñòíûì, ÷ðåçâû÷àéíî ýíåðãè÷íûì, óìåë âñå îðãàíè-
çîâàòü – è äåêëàðàöèþ „Ãîëóáûõ ðîãîâ~ è îáåä â äóõàíå. Ñòõè ó
íåãî áûëè æèâûå, óìíûå, êðåïêèå. À Òèöèàí ïîðàæàë ìÿãêîñòüþ,
ìå÷òàòåëüíîñòüþ. Îí áûë êðàñèâ, âñåãäà íîñèë â ïåòëèöå êðàñíóþ
ãâîçäèêó; ñòèõè ÷èòàë íàðàñïåâ, è ãëàçà ó íåãî áûëè ñèíèå, êàê
ãîðíûå îçåðà. Òðóäíî ïîíÿòü ïîýçèþ â ïåðåâîäàõ. ß ñëóøàë ñòèõè
è ïî-ãðóçèíñêè. Òèöèàí, ïîìíþ, ñêàçàë ìíå, ÷òî ïîýçèÿ – îáâàë.
Ìíîãî ëåò ñïóñòÿ ÿ ïðî÷èòàë â ïåðåâîäå åãî ñòèõîòâîðåíèå, ãäå
áûëè ñòðîêè: „Íå ÿ ïèøó ñòèõè. Îíè, êàê ïîâåñòü, ïèøóò ìåíÿ,
è æèçíè õîä ñîïðîâîæäàåò èõ. ×òî ñòèõ? Îáâàë ñíåãîâ. Äîõíåò
– è ñ ìåñòà ñäûøèò, è çàæèâî ñõîðîíèò. Âîò ÷òî ñòèõ~. Êàæåòñÿ,
â ýòèõ ñëîâàõ ðàñêðûòèå Òèöèàíà, åãî ÷èñòîòû, ïðèïîäíÿòîñòè;
áûë îí ïðåæäå âñåãî ïîýòîì.
ßøâèëè è Òàáèäçå ïðåêðàñíî çíàëè, ëþáèëè ðóññêóþ è
ôðàíöóçñêóþ ïîýçèþ, Ïóøêèíà è Áîäëåðà, Áëîêà è Âåðëåíà,
Íåêðàñîâà151 è Ðåìáî, Ìàÿêîâñêîãî è Àïîëëèíåðà. Îíè ñëîìàëè
ñòàðûå ôîðìû ãðóçèíñêîé âåðñèôèêàöèè. Íî òðóäíî, êàæåòñÿ,
íàéòè ïîýòîâ, êîòîðûå òàê áû ëþáèëè ñâîþ ðîäèíó, êàê îíè. Èõ
ìîæíî áûëî ãëóáîêî ïîðàäîâàòü, ñêàçàâ, ÷òî òî èëè èíîå
366 paolo iaSvili

ãðóçèíñêîå ñëîâî âûðàçèòåëüíî, çàìåòèâ ãîðíûé öâåòîê èëè


óëûáêó äåâî÷êè íà ïðîñïåêòå Ðóñòàâåëè. Î òîì, ÷òî îíè áûëè
ïðåêðàñíûìè ïîýòàìè, ìîæíî òåïåðü ïðî÷èòàòü â ëþáîì
ñïðàâî÷íèêå. Ìíå õî÷åòñÿ äîáàâèòü, ÷òî îíè áûëè íàñòîÿùèìè
ëþäüìè. ß ïðèåõàë ñíîâà â Òáèëèñè â 1926 ãîäó, ïðèåõàë ê
Òèöèàíó è Ïàîëî. Ïîòîì ÿ âñòðå÷àëñÿ ñ íèìè â Ìîñêâå: äðóæáà
âûäåðæàëà èñïûòàíèå âðåìåíåì.
 êîíöå 1937 ãîäà ÿ ïðèåõàë èç Èñïàíèè, ïðÿìî èç-ïîä
Òåðóýëÿ, â Òáèëèñè íà þáèëåé Ðóñòàâåëè. Ïàîëî è Òèöèàíà íå
áûëî. Î òîì, ÷òî ñ íèìè ñëó÷èëîñü, ñêàæó ñëîâàìè Ãóðàìà Àñà-
òèàíè152, àâòîðà êíèãè î Òèöèàíå Òàáèäçå: „Òàáèäçå, êàê è åãî
çàìå÷àòåëüíûå ñâåðñòíèêè, èçâåñòíûå ñîâåòñêèå ïèñàòåëè Ï. ßø-
âèëè, Ì. Äæàâàõèøâèëè, Í. Ìèöèøâèëè è äðóãèå, ñòàëè
æåðòâàìè ïðåñòóïíîé ðóêè çàÿäëûõ âðàãîâ íàðîäà~. Â Òáèëèñè
ÿ íàøåë òîëüêî ïîýòà – ãîëóáîðîæöà Ã. Ëåîíèäçå, ñ êîòîðûì
ïîçíàêîìèëñÿ â 1926 ãîäó. Îí ïîçâàë ìåíÿ ê ñåáå ïîä Íîâûé
ãîä. Âäðóã òîñòû îáîðâàëèñü: ìû ïîäíÿëè ñòàêàíû è íè÷åãî íå
ñêàçàëè – ïåðåä íàìè áûëè Òèöèàí è Ïàîëî... ß ÷àñòî äóìàþ î
ñòèõàõ ßøâèëè, íàïèñàííûõ çà íåñêîëüêî ëåò äî òðàãè÷åñêîé
ðàçâÿçêè: „Íå áîéñÿ ñïëåòåí. Õóæå – òèøèíà, êîãäà, óêðàäêîé
ïðîáèðàÿñü ñ óëèö, îíà ñòðàøèò, êàê áëèçêàÿ âîéíà è áëèçîñòü
ïðî ìåíÿ ñóæäåííîé ïóëè~.
Òèöèàíà è Ïàîëî ëþáèëè ìíîãèå ðóññêèå ïîýòû – è Åñåíèí,
è Ïàñòåðíàê, è Òèõîíîâ, è Çàáîëîöêèé, è Àíòîêîëüñêèé. À ìû
áûëè ïåðâûìè ñîâåòñêèìè ïîýòàìè, êîòîðûå íàøëè â Òáèëèñè
íå òîëüêî äóøåâíûé îòäûõ, íî ðîìàíòèêó, îùóùåíèå âûñîòû,
òîëèêó êèñëîðîäà – ÿ ãîâîðþ è î ãîðàõ è î ëþäÿõ, íåëüçÿ âåäü
îòäåëèòü Ïàîëî è Òèöèàíà îò îêðóæàâøåãî èõ ïåéçàæà. ß ïèñàë
ïîñëå ïîåçäêè â Ãðóçèþ â 1926 ãîäó: „Óñëîâèìñÿ: ãîðû íå òîëüêî
àñòìà àëüïèíèñòà, íå òîëüêî ñåìåéíûå îõè ëþáèòåëåé êàíè-
êóëÿðíîé êðàñîòû. Ýòî åùå íåêîòîðîå áåñïîêîéñòâî ïðèðîäû,
åå òðåáîâàòåëüíîñòü, êîòîðàÿ ãëóáîêî ñîîòâåòñòâóåò ÷åëîâå÷åñ-
êîìó åñòåñòâó... Çâåðè è ëîçû Àíàíóðñêîãî ìîíàñòûðÿ ðåçâÿòñÿ,
çðåþò, æèâóò. Íà íèõ ëþáîâíî ñìîòðÿò ïàñòóõè è çâåçäû. Â
Âåðèéñêèõ ñàäàõ çóðíà ïëà÷åò, êàê ëþáèìàÿ æåíùèíà, ãîëîñ
êîòîðîé íåëüçÿ íå óçíàòü è ÷åðåç òûñÿ÷ó ëåò. Ïóñòü ïîýòû „Ãî-
ëóáûõ ðîãîâ~ ëþáÿò Ðåìáî è Ëîòðåàìîíà153; íåèñêóøåííûå äóøè
mogonebebi paolo iaSvilze 367

ïîâòîðÿþò èõ ñòèõè äîâåð÷èâûì äåâóøêàì âîçëå ìîãèëû


Ãðèáîåäîâà154, êîãäà â îäíî ñëèâàþòñÿ ñîçâåçäèÿ àñòðîíîìîâ,
îãíè Ñîëîëàê è âçâîëíîâàííûå çðà÷êè. À íà ñòåíàõ äóõàíîâ
èñòåêàþò êðîâüþ àðáóçû, íàïèñàííûå Íèêî Ïèðîñìàíèøâèëè...~
Àëüïû âî Ôðàíöèè – ñïîðò, òóðèçì, ñàíàòîðèè, ëûæè, ãîñòè-
íèöû, ðþêçàêè, îòêðûòêè. À áåç Êàâêàçà òðóäíî ñåáå ïðåäñòàâèòü
ðóññêóþ ïîýçèþ: òàì îíà îòõîäèëà äóøîé, òàì áûëà åå ñòàðòîâàþ
ïëîùàäêà.
Íî ÿ ñåé÷àñ ïèøó âñåãî-íàâñåãî î äâóõ êîðîòêèõ íåäåëÿõ
îñåíè 1920 ãîäà, êîãäà ãðóçèíñêèå äðóçüÿ ïðèþòèëè, ïðèãðåëè
íàñ. Äðóçåé ýòèõ óæå íåò, îñòàåòñÿ ïîêëîíèòüñÿ ãîðàì Ãðóçèè.
ßøâèëè è Òàáèäçå ïðîâîäèëè íàñ ïî Âîåííî-Ãðóçèíñêîé äîðîãå
äî ïåðâîãî ïðèâàëà, è ñåé÷àñ åùå â ìîèõ óøàõ çâó÷èò âûñîêèé,
ïðîíçèòåëüíûé ãîëîñ Òèöèàíà: „Íà õîëìàõ Ãðóçèè ëåæèò íî÷íàÿ
ìãëà; øóìèò Àðàãâà ïðåäî ìíîþ. Ìíå ãðóñòíî è ëåãêî; ïå÷àëü
ìîÿ ñâåòëà; ïå÷àëü ìîÿ ïîëíà òîáîþ...~
1961
368 paolo iaSvili

Àííà Àõìàòîâà155

***
...Ñ Òèöèàíîì è Ïàîëî ÿ ïîçíàêîìèëàñü â íà÷àëå 30-õ ãîäîâ
ó Áîðèñà Ïàñòåðíàêà. Îáà îíè ïðåäñòàâëÿëè â òî âðåìÿ äëÿ íàñ,
ðóññêèõ ïîýòîâ, Ãðóçèþ. Îáà ÷àñòî ïðèåçæàëè â Ìîñêâó è
Ëåíèíãðàä âìåñòå.
Îäíàæäû Áîðèñ Ïàñòåðíàê ïðèâåë Òèöèàíà è Ïàîëî êî ìíå,
íà Ôîíòàíêó 34, ãäå ÿ òîãäà æèëà. Ïî ìîåé ïðîñüáå Òèöèàí ïðî÷åë
ìíîãî ñòèõîòâîðåíèé ïî-ãðóçèíñêè: Ìíå õîòåëîñü ãëóáæå
âíèêíóòü â ìóçûêó ãðóçèíñêîãî ñòèõà, ïîñòè÷ü åãî çâó÷àíèå...
Ìû âñå, ëåíèíãðàäñêèå ïîýòû, î÷åíü åãî ëþáèëè... Òèöèàí,
êàê è Ïàîëî, âñþ ñâîþ æèçíü íåóòîìèìî êðåïèë äðóæáó íàøèõ
ëèòåðàòóð, äðóæáó ïîýòîâ Ãðóçèè äà Ðîññèè...
mogonebebi paolo iaSvilze 369

Ãåîðãèé Áåçèðãàíè156

ÐÀÑÑÒÐÅËÜÍÛÉ ÑÏÈÑÎÊ
Âûñòðåë íà ÷åðäàêå

Åñåíèí â ìàðòå 1925 ãîäà ïèñàë èç Ìîñêâû:


„Ìèëûé äðóã Òèöèàí! Âîò ÿ è â ñòîëèöå. Îáðàäîâàí ñòðàøíî,
÷òî âèæó ñâîèõ äðóçåé è ñïîìèíàþ è ðàññêàçûâàþ èì î Òèôëèñå.
Ïîõîæäåíèÿ íàøè çäåñü óæå èçâåñòíû âïëîòü äî òîãî, êàê ìû
âàðèëè êåïè Ïàîëî â Õàøè.
Ãðóçèÿ ìåíÿ î÷àðîâàëà. Êàê òîëüêî âûïüþ íàêîïèâøèéñÿ
äëÿ ìåíÿ âîçäóõ â Ìîñêâå è Ïèòåðå – òóò æå êà÷ó îáðàòíî ê âàì,
óâèäåòü è îáíÿòü âàñ...
Ïåðåäàé ïðèâåò ìîèì äîáðûì äðóçüÿì – Ïàîëî, Ëåîíèäçå è
Ãàïðèíäàøâèëè. Ñïðîñè Ïàîëî, êàêîå ìíå íóæíî êóïèòü ðóæüå
ïî êàáàíàì. Ïóñòü íàïèøåò...
Ìîé àäðåñ: Áðþñîâñêèé, ä. 2, êîðïóñ „Ïðàâäû~ À, êâ. 27,
Ñ. Åñåíèíó...
Ñ êåïêîé Ïàîëî Äåéñòâèòåëüíî ñëó÷èëàñü öåëàÿ èñòîðèÿ.
Ïîñëå ò. í. äóýëè ñ Ãîãëîé Ëåîíèäçå – î íåé ìû åùå ðàññêàæåì
â íàøèõ î÷åðêàõ – è „ïðîòèâíèêè~ – Åñåíèí è Ëåîíèäçå è èõ
„ñåêóíäàíòû~ – Ïàîëî è Òèöèàí, íà âñþ íî÷ü çàêàòèëèñü â
çíàìåíèòûé äóõàí ×îïóðèøâèëè. Íó, à ðàííèì óòðîì, ïîíÿòíîå
äåëî, íà õàøè. Îñîáåííî âîëíîâàëñÿ Ïàîëî. Ìîñêîâñêèé ãîñòü
åùå íå çíàë âêóñà ýòîé ïîõëåáêè áîãîâ. Óâû, â õàøíóþ ïðèåõàëè
ñëèøêîì ðàíî. Õàøè â êîòëå åùå òîëüêî âàðèëîñü. Âîçáóæ-
äåííûé Ïàîëî íåòåïðåëèâî âûøàãèâàë ïî õàøíîé èç óãëà â óãîë.
Ïîìèíóòíî çàãëÿäûâàë â êîòåë. È, íàêîíåö, îêîí÷àòåëüíî âûâå-
äåííûé èç ñåáÿ ýòèì îæèäàíèåì, áðîñèë â êîòåë êåïêó.
È íàäî æå! Ê íåìàëîé ðàäîñòè äðóçåé, õàøè â ìîìåíò ïîã-
ðóæåíèÿ â ìóòíóþ êèïÿùóþ âëàãó ãîëîâíîãî óáîðà ïîýòà
îêîí÷àòåëüíî ñâàðèëñÿ.
×òî æå êàñàåòñÿ ðóæüÿ ïî êàáàíàì...

***
...– Ñëèøêîì òû øóìèøü, ñûíîê, ñëèøêîì. Ê ìåñòó è íå ê
ìåñòó, – ëþáèë ïîâòîðÿòü ñòàðûé Äæèáî ßøâèëè, – êàê áû òû
ýòèì øóìîì áåäó ñåáå íå íàëèêàë...
370 paolo iaSvili

Íî êàê íå øóìåòü, åñëè æèçíü âîêðóã ïðåêðàñíà, åñëè ñòèõè


ñàìè ëîæàòñÿ íà áóìàãó, åñëè ñåðäöå îòêðûòî âñåì âåòðàì. Åñëè
âñþäó – òîëüêî ïîÿâèñü, ñòðîéíûé, êðàñèâûé, ñ îäóõîòâîðåííûì
ëèöîì, ñ ÷åðíîé êîïíîé âüþùèõñÿ âîëîñ íàä âûñîêèì ëáîì, òû
– öåíòð âñåîáùåãî âíèìàíèÿ, äóøà ëþáîãî îáùåñòâà. Îñîáåííî
îáùåñòâà ïðåêðàñíûõ äàì. Ó íèõ, ó ýòèõ ãðåøíûõ äî÷åðåé Åâû,
ïðÿìî-òàêè ñëàáåþò è ïîäãèáàþòñÿ êîëåíêè ïðè âèäå êðàñàâöà
Ïàîëî. Àõ, òîëüêî áû ïîéìàòü åãî âçãëÿä, òîëüêî áû êîñíóòüñÿ
åãî ðóêè ïèàíèñòà. Òîëüêî áû ïîëó÷èòü àâòîãðàô, íå ãîâîðÿ óæå
î ïàðå ñòðîê â äåâè÷èé àëüáîì.
Âîò îäíà èç íèõ, â ìåðó ïîëíàÿ, íå â ìåðó æåìàííàÿ, äåñÿòêà
ïîëòîðà ëåò íàçàä âîøåäøàÿ â áàëçàêîâñêèé âîçðàñò è íèêàê íå
æåëàþùàÿ ðàñïðîñòèòüñÿ ñ ýòîé âîçðàñòíîé êàòåãîðèåé, ïðîòÿ-
ãèâàåò ïîýòó ïàõíóùèé äóõàìè àëüáîì÷èê. È íàñòîÿòåëüíî ïðîñèò,
äàæå íå ïðîñèò – òðåáóåò ó ïîýòà íàïèñàòü ýêñïðîìò, è áåç âñÿêèõ
òàì ôèãëåé-ìèãëåé – êîìïëèìåíòîâ.
– Íå áóäåò âàì íèêàêèõ ôèãëåé-ìèãëåé, – ãîâîðèò Ïàîëî,
íàâîñòðèâ ïåðî.
È âîò ïî ìåëîâàííîé áóìàãå ïîáåæàëè ñòðîêè:
Àíãîðñêîé êîøêè äèêèé âçãëÿä
È ïðåëåñòü Èâåðñêîé Ìàäîííû.
È âñå ìàíåðû ãîâîðÿò...
– Àõ, – òîìíî âçäûõàåò äàìà. – ß æå ïðîñèëà âàñ, ÷òîáû
áåç êîìïëèìåíòîâ...
– ß ñëîâî ñâîå äåðæó, – óõìûëÿåòñÿ ïîýò.
È èç ïîä ïåðà âûïîëçàåò ïîñëåäíÿÿ ñòðî÷êà:
...×òî âû, ìàäàì, èç Çåñòàôîíè.
È âçîð óæå íå àíãîðñêîé êîøêè, à çàòðàâëåííîé äâîðîâîé,
óâèäåâøåé ñîñåäñêîãî ïñà.
Äà, îí øóìåë. Øóìåë – ãäå òîëüêî íå ïîÿâëÿëñÿ. Ñ òðèáóíû
ïèñàòåëüñêèõ ñîáðàíèé. Íà óëè÷íûõ ìèòèíãàõ.  ëèòåðàòóðíûõ
ñàëîíàõ, äîìà è â ãîñòÿõ. Îñòàâëÿÿ ïîñëå ýòîãî øóìà ëèáî ÿâíûõ
îáîæàòåëåé è ïîêëîííèêîâ ñâîåãî ñàìîáûòíîãî òàëàíòà, ëèáî
òàéíûõ íåäîáðîæåëàòåëåé è çàâèñòíèêîâ. Øóìåë ïîñòîÿííî, êàê
ãîâîðèë îòåö – ñòàðèê Äæèáî, – ê ìåñòó è íå ê ìåñòó.
 1934 ãîäó íà ïåðâîì ñúåçäå ñîâåòñêèõ ïèñàòåëåé îí øóìåë,
íàäî ïîëàãàòü ê ìåñòó, îñîáåííî ïîñëå òîãî êàê îäðÿõëåâøèé
mogonebebi paolo iaSvilze 371

Áóðåâåñòíèê Ðåâîëþöèè ïðåäîñòàâèë ñëîâî „ ãðóçèíñêîìó


ïðîëåòàðñêîìó ïîýòó òîâàðèùó ßøâèëè~ è çâîíêèé ãîëîñ Ïàîëî
çàçâåíåë íàä òûñÿ÷íûì çàëîì.
– Ñàìà èñòîðèÿ ñìîòðèò ñåãîäíÿ íà íàñ óäèâëåííûìè
ãëàçàìè, – ãîâîðèë ïîýò, – èáî íè÷åãî ïîäîáíîãî åé, ñòàðóøêå,
íå ïðèõîäèëîñü íàáëþäàòü ñî âðåìåí ñîòâîðåíèÿ ìèðà. È
äåéñòâèòåëüíî, êîãäà ýòî áûëî, ÷òîáû ñòîëüêî ìàñòåðîâ ïåðà,
÷àðîäååâ ñëîâà ñîáèðàëèñü ïîä îäíîé êðûøåé. Òàêîå ñòàëî âîç-
ìîæíûì ëèøü ïðè ðîäíîé ñîâåòñêîé âëàñòè, âîëåþ ðàáî÷åãî
êëàññà, âîëåþ ïàðòèè, ñïëîòèâøåé â ñòðîéíûå øåðåíãè âëàñòèòå-
ëåé ÷åëîâå÷åñêèõ äóø, â åäèíóþ àðìèþ ïðîëåòàðñêèõ ïèñàòåëåé
Êðåìëåâñêîìó çåìëÿêó Ïàîëî ðå÷ü ýòà, âèäèìî, ïîíðà-
âèëàñü. Êàê íàïèøåò ïîçæå Ê. Ñèìîíîâ157, „âñòàë è ñòîèò, è óëû-
áàåòñÿ. Ðå÷ü, î÷åâèäíî, åìó íðàâèòñÿ~. È ñïóñòÿ íåêîòîðîå âðåìÿ
ßøâèëè, â ÷èñëå äðóãèõ ëèòåðàòîðîâ áûë óäîñòîåí îðäåíà Òðó-
äîâîãî Êðàñíîãî Çíàìåíè. À ãëàâíîå – ìîíàðøüåãî ïðèåìà. Â
ãðóçèíñêîé äåëåãàöèè âîæäü âñåõ âðåìåí è íàðîäîâ îñîáî âû-
äåëèë äâîèõ – êèíîàêòðèñó Íàòî Âà÷íàäçå158 è ïîýòà Ïàîëî
ßøâèëè.
– Ïàâëå (òàê îí íàçâàë Ïàîëî!) ïðåêðàñíûé ïèñàòåëü, à Íàòî
– âåëèêîëåïíàÿ àêòðèñà. Îáðàçíî ãîâîðÿ, ýòî äâå ñàìûå ÿðêèå
çâåçäû íà íåáîñêëîíå ãðóçèíñêîé êóëüòóðû.
Ïîñëå òàêîé îöåíêè âîêðóã äâóõ çâåçä, åñòåñòâåííî, òóò æå
çàñóåòèëèñü çâåçäû ïåðâîé âåëè÷èíû êðåìëåâñêîãî ïîäâîðüÿ.
Ìîëîòîâ159 ïîäàðèë Ïàîëî ñâîþ ôîòîãðàôèþ ñ àâòîãðàôîì,
Âîðîøèëîâ160 êðåïêî îáíÿë, à Àíàñòàñ Ìèêîÿí161 âñòóïèë ñ íèì
â êàêîé-òî íåîïðåäåëåííûé ðàçãîâîð íà ëîìàíîì ãðóçèíñêîì
ÿçûêå è áûë äî ñëåç ðàñòðîãàí, êîãäà Ïàîëî îòâåòèë åìó äâóìÿ-
òðåìÿ, è òîæå õðîìîíîãèìè àðìÿíñêèìè ôðàçàìè.
Äâå çâåçäû ãðóçèíñêîé êóëüòóðû. Ïîêà åùå îíè ãîðÿò ÿðêî.
Êàê ïèñàë â ñâîå âðåìÿ Âëàäèìèð Ìàÿêîâñêèé, – òîæå ÿð÷àéøàÿ,
íî ðàíî ïîãàñøàÿ ïðîëåòàðñêàÿ ñóïåð-çâåçäà – „åñëè çâåçäû
çàæèãàþò, çíà÷èò, – ýòî êîìó-íèáóäü íóæíî?~
À êîãäà îíè ãàñíóò?
Êîãäà ïî-ëåðìîíòîâñêè162 – „êàê â íî÷ü çâåçäû ïàäó÷åé
ïëàìåíü íå íóæåí ìèðó ÿ?~
372 paolo iaSvili

– Øóìèøü, ñûíîê, øóìèøü, – ïîêà÷èâàë ãîëîâîé ñòàðûé


Äæèáî ßøâèëè, – ñëèøøêîì óæ òû íà âèäó. Ñëèøêîì ìíîãî
øóìà.
Ñ÷àñòëèâ÷èê Äæèáî, îí íå äîæèë äî òîãî ðîêîâîãî äíÿ,
êîãäà çâåçäà åãî ñûíà â ïîñëåäíèé ðàç óãàñàþùåé êîìåòîé
âñïûõíóëà íà ãîðèçîíòå 30-õ ãîäîâ.

***
...Ñëèøêîì íà âèäó. Íî â ýòîì îí âåñü – áëèñòàòåëüíûé
Ïàîëî ßøâèëè. Áûòü ïåðâûì – åãî ïðèçâàíèå. Âî âñåì. Â ïîýçèè.
 îáùåñòâåííîé æèçíè.  ëþáîâíîì ñîïåðíè÷åñòâå.  äðóæåñ-
êîì çàñòîëüå. Â ïåðåõîäÿùåì âñÿêèå ãðàíèöû ãîñòåïðèèìñòâå.
– Ñåðåæà, – êðè÷èò Ïàîëî, – íèêòî åùå â ìèðå íå åäàë
òàêîãî õàøè. Ñâàðåííîãî èç êåïêè. Òû ïåðâûé. Åñåíèí òîæå â
äèêîì âîñòîðãå. À âå÷åðîì, óæå ó ñåáÿ íà êâàðòèðå, Ïàîëî, íå
çíàÿ, ÷åì îäàðèòü äîðîãîãî ãîñòÿ, ïûòàåòñÿ âñó÷èòü åìó ñâîþ
äâóõñòâîëêó, çíàìåíèòóþ „Ëåáî~. Ñâåòîïðåäñòàâëåíèå! Äðóçüÿ
– Òèöèàí, Ãîãëà Ëåîíèäçå, Âàëåðèàí Ãàïðèíäàøâèëè â íåäî-
óìåíèè ïåðåãëÿäûâàëþòñÿ. Èì Ïàîëî íå ðàçðåøàåò äàæå â ðóêàõ
ïîäåðæàòü ýòî ñâîå ñîêðîâèùå.
Åñåíèí ñìóùåí.
– Íåò, íåò! ß íå ïðèìó òàêîãî äîðîãîãî ïîäàðêà.
Íî Ïàîëî íåóìîëèì. Îòêàç – êðîâíàÿ îáèäà.
Íàêîíåö, ïðèõîäÿò ê êîìïðîìèññó. Óåçæàÿ, Åñåíèí, êîíå÷íî
æå çàáåðåò „Ëåáî~, íî ñåé÷àñ íåñòè åãî â äîì íà Êîäæîðñêîé
óëèöå, ãäå îí ñ Íèêîëàåì Âåðæáèöêèì163 ñíèìàåò êîìíàòó, ðèñ-
êîâàííî.
Òðóäíî ñåáå ïðåäñòàâèòü êàê áû ðàçâåðíóëèñü ïîñëåäóþùèå
ñîáûòèÿ, çàáåðè Åñåíèí ñ ñîáîé â Ìîñêâó ïàîëîâñêîå „Ëåáî~.
Áûòü ìîæåò, ïåòëÿ â ëåíèíãðàäñêîé ãîñòèíèöå „Àíãëåòåð~ è
âûñòðåë íà ÷åðäàêå Äîìà ïèñàòåëåé â Òáèëèñè, íà óëèöå
Ìà÷àáåëè, ïîìåíÿëèñü áû ìåñòàìè.
Íî Åñåíèí „çàáûâàåò~ ïîäàðîê â Òáèëèñè. È, óæå âûñóíóâ-
øèñü èç îêíà âàãîíà, ïðîêðè÷èò ïðîâîæàþùåìó åãî ßøâèëè:
– Ïàîëî!  Ìîñêâå ÿ êóïëþ òî÷íî òàêîå. Äàþ òåáå ñëîâî.
Ðóæüå ïî êàáàíàì.
mogonebebi paolo iaSvilze 373

***
– ×òî æå ïîãóáèëî áëèñòàòåëüíîãî Ïàîëî? Ïî÷åìó, åäâà
óñïåâ âçîéòè, çàêàòèëàñü åãî çâåçäà? Çâåçäà ïîýòà, îáëàñêàííîãî
ñàìèì Ñòàëèíûì? Ïîýòà, èìÿ êîòîðîãî ñòàëèíñêèé ïðîêóðàòîð
Çàêàâêàçüÿ Ëàâðåíòèé Áåðèÿ164 ñîáñòâåííîé ðóêîé âíåñ â ñïèñîê
÷ëåíîâ äåëåãàöèè âî âðåìÿ ïðîâåäåíèÿ ïåðâîé Äåêàäû ãðóçèí-
ñêîãî èñêóññòâà â Ìîñêâå?
Îäèí çà äðóãèì óïîëçàþò çà ãîðèçîíò èñòîðèè – òðèäöàòü
÷åòâåðòûé, òðèäöàòü ïÿòûé, òðèäöàòü øåñòîé ãîäû. „Âåñíîé 1937-
ãî ñòàëèíñêèé âîñïèòàòåëü Ñîâåòñêîé Ãðóçèè – òàêîâ îäèí èç
òèòóëîâ æåñòîêîãî ïðîêóðàòîðà – âûñòóïàÿ íà ñîáðàíèè àêòèâà
ïèñàòåëüñêîé îðãàíèçöèè ñêàæåò áóêâàëüíî ñëåäóþùåå:
– Õâàòèò, òîâàðèùè! Ïîðà îò ñëîâ è îáåùàíèé ïåðåõîäèòü ê
äåëó. À òîâàðèùó Ïàîëî ßøâèëè, êîòîðîìó óæå ïåðåâàëèëî çà
ñîðîê, äàâíî ïîðà âçÿòüñÿ çà óì.
Áûòü ìîæåò, ýòî ïðîñòîå ñîâïàäåíèå, íî ïðèìåðíî â ýòî æå
âðåìÿ â Òáèëèñè èç óñò â óñòà ïåðåäàâàëàñü øóòî÷íàÿ ïîýìà.
Äàæå ôðàãìåíòàðíî îíà íå ñîõðàíèëàñü äî íàøèõ äíåé. Îò ïîýìû
îñòàëàñü ëèøü îäíà ïåðâàÿ ñòðî÷êà: `Áûëà ñòðàíà Èáåðèÿ.~...
Ëþäè óëûáàëèñü, ñëóøàÿ åå, ïîõèõèêèâàëè, îáìåíèâàëèñü
ìíîãîçíà÷èòåëüíûìè âçãëÿäàìè. Ïîòîìó ÷òî ïîýìêà ýòà áûëà ñ
äâîéíûì äíîì. È ÷èòàëàñü îíà òàê: ‘Áûëà ñòðàíà è Áåðèÿ...~. Íó
è äàëüøå â òîé æå òîíàëüíîñòè è ñ òåì æå ïîòàåííûì ñìûñëîì.
Íàïèñàíà îíà áûëà ïî-ðóññêè, òàê æå, êàê è äàìñêèé
ýêñïðîìò. Íî îäíî äåëî – îáèäåòü ñòàðåþùóþ êîêîòêó, à äðóãîå
– ïîääåòü âñåñèëüíîãî ïðîêóðàòîðà...

***
– Ëåòî 1937 ãîäà â Òáèëèñè áûëî íåñòåðïèìî æàðêèì.
Ãîðîä æèë ñëóõàìè, îäèí ÷óäîâèùíåå äðóãîãî. È îòêóäà-òî –
íèêòî íå çíàë îòêóäà, è ñ ÷üåé ïîäà÷è – çàøèïåëî è ïîïîëçëî –
Ïàîëî, Ïàîëî, Ïàîëî...
Ãîâîðèëè, ÷òî îòíþäü íå çà ëèòåðàòóðíóþ äåÿòåëüíîñòü
ïðèêðåïèë ê ëàöêàíó åãî ïèäæàêà ñòàðèê Êàëèíèí165 îðäåí
Òðóäîâîãî Êðàñíîãî Çíàìåíè.
Íàçûâàëè ñâèñòÿùèì øåïîòîì èìåíà êîëëåã-ïèñàòåëåé,
êîòîðûõ Ïàîëî „ñäàë~.
374 paolo iaSvili

Óòâåðæäàëè, ÷òî áëèæàéøèå åãî äðóçüÿ îòíþäü íå ïèñàòåëè,


à áåðèåâñêèå ïîäðó÷íûå – Áàõ÷î Êîáóëîâ166, Ñåðãî Ãîãëèäçå167 è
Ñîëîìîí Ìèëüøòåéí168.
Íó, à óáèéñòâåííàÿ êðèòèêà, ñîðâàâøàÿñÿ ñ óñò ïåðâîãî ñåê-
ðåòàðÿ ÖÊ, íè÷òî èíîå, êàê êàìóôëÿæ. Íàäî âåäü â ãëàçàõ øè-
ðîêîé îáùåñòâåííîñòè „îáåëèòü~ ñâîåãî ñåêðåòíîãî ñîòðóäíèêà.
Î ïîñëåäíèõ ÷àñàõ îáîëãàííîãî Ïàîëî ðàññêàçàë â ñâîèõ
âîñïîìèíàíèÿõ Èðàêëèé Àáàøèäçå. Îí âñòðåòèë ïîýòà âå÷åðîì
23 èþëÿ 1937 ãîäà íà óãëó óëèöû Êèðîâà, íàïðàâëÿÿñü â Ñîþç
ïèñàòåëåé. Ïàîëî áûë â ñâîåé ëþáèìîé áåëîé òîëñòîâêå, ïåðå-
ïîÿñàííîé óçêèì ðåìíåì. Â ðóêàõ äåðæàë êàêîé-òî ñâåðòîê. È
øåë â ïðîòèâîïîëîæíóþ ñòîðîíó.
– Ïàîëî! ×òî íå óçíàåøü äðóçåé?
Ïàîëî âçäðîãíóë è îñòàíîâèëñÿ.
– Â÷åðà âå÷åðîì, êîãäà ÿ ïðîõîäèë ìèìî äîìà Áàáî Äàäèàíè,
à òû ñèäåë íà áàëêîíå, òû òîæå íå îòâåòèë íà ìîå ïðèåòñòâèå.
– Íå ìîæåò áûòü... Íàâåðíîå, ÿ òåáÿ ïðîñòî íå óâèäåë. Êàê
òû ìîã ïîäóìàòü òàêîå, Ïàîëî...
– Ïðàâäà? Íå óâèäåë? – ïî-äåòñêè ñïðîñèë Ïàîëî.
– Íó, êîíå÷íî. À òû, ÷òî íå èäåøü â ñîþç? Ñåãîäíÿ âåäü
òàì ñîáðàèå.
– Èäó. Íî õîòåëîñü íàïîñëåäîê ïðîéòèñü ïî ïðîñïåêòó
Ðóñòàâåëè, – îòâåòèë Ïàîëî.
Íî òóò æå ïîâåðíóë è ïîøåë ðÿäîì ñ Àáàøèäçå.
Íåêîòîðîå âðåìÿ îíè øëè ìîë÷à.
– Íè÷åãî, – íå ñêàçàë âäðóã, à âûäîõíóë Ïàîëî. – Âû åùå
ïîñìîòðèòå... Âñåì âàì äîêàæó... È èì òîæå...
– ×òî äîêàæåøü, Ïàîëî?
– Íåò, ýòî ÿ òàê. Íè÷åãî.
Èðàêëèé ïîèíòåðåñîâàëñÿ, ÷òî ó íåãî â ñâåðòêå.
– Äà ðóæüå, áóäü îíî ïðîêëÿòî. Íîñèë â Ñîþç îõîòíèêîâ,
õîòåë ïðîäàòü. Âåäü â êàðìàíå íè êîïåéêè. À Ðèïñî (áóôåò÷èöà â
ïèñàòåëüñêîì äîìå – Ã. Á.) â äîëã áîëüøå íå îòïóñêàåò. È ñ
íîæîì ê ãîðëó – ðàñïëàòèñü çà ñòàðûå äîëãè.
...Ñîáðàíèå â äîìå íà óëèöå Ìà÷àáåëè ïðîõîäèëî, êàê
îáû÷íî. Çàïèñíûå îðàòîðû, ñìåíÿÿ äðóã äðóãà, çàõëåáûâàÿñü îò
êàçåííîãî âîñòîðãà, ãîâîðèëè î çàáîòå ïàðòèè è ñ ãíåâîì – î
mogonebebi paolo iaSvilze 375

ïðîèñêàõ òðîöêèñòîâ è èõ ïðèõâîñòíåé. Ïàîëî ñèäåë ìîë÷à,


ñæèìàÿ â ðóêàõ ñâîé ñâåðòîê. Ïîñëå î÷åðåäíîãî âûñòóïëåíèÿ
Èðàêëèé Àáàøèäçå ïîâåðíóëñÿ ê òîâàðèùó, õîòåë ÷òî-òî ñêàçàòü.
È óâèäåë ðÿäîì – ïóñòîå êðåñëî.
È â ýòî æå ìãíîâåíüå ãäå-òî íàä ïîòîëêîì, íà ÷åðäàêå,
ïîãðåìåë âûñòðåë...

***
Íîÿáðü 1924 ãîäà. Îíè ñòîÿò âòðîåì ó äâåðåé õðàìà íà
Ñâÿòîé ãîðå.
– Ýòî íåîáû÷íàÿ äâåðü, – óëûáàÿñü, ãîâîðèò Ïàîëî, – ñòîèò
ïðèëîæèòü ê íåé êàìåíü è ñîñ÷èòàòü... Ñêîëüêî ñîñ÷èòàåøü,
ñòîëüêî ëåò ïðîæèâåøü. Äàâàé, Ñåðåæà.
Åñåíèí ñìåÿñü ïðèêëàäûâàåò êàìåíü ê äâåðè.
– Ðàç...
Êàìåíü ñêîëüçíóë è óïàë. Ïîëó÷àëîñü – íå áîëüøå ãîäà.
– Òåïåðü òû, Òèöèàí.
Íî Òèöèàí íàîòðåç îòêàçûâàåòñÿ çàíèìàòüñÿ ÷åïóõîé.
– ß âàì ñåé÷àñ ïîêàæó, êàê ýòî äåëàåòñÿ, – ãîâîðèò Ïàîëî.
Âîò ñìîòðèòå.
– Ðàç, äâà, òðè, ÷åòûðå...
Ïàîëî íàñ÷èòàë – òðèíàäöàòü.
– ×åðòîâà äþæèíà – ðàññìåÿëñÿ Åñåíèí è òóò æå ïîäñ÷èòàë
– 1937 ãîä.
– Íàøëè ÷åì çàíèìàòüñÿ, âçðîñëûå ëþäè, – ïðîáóð÷àë Òè-
öèàí.
Êàê îí äàëåê áûë òîãäà ýòîò Òðèäöàòü ñåäüìîé.
376 paolo iaSvili

Òàìàðà Öóëóêèäçå 169

ÂÑÅÃÎ ÎÄÍÀ ÆÈÇÍÜ


(Ôðàãìåíò)

...Êàê ÿðêî çàïå÷àòëåëîñü â ìîåé ïàìÿòè òî õìóðîå ôåâ-


ðàëüñêîå óòðî!..
Ìû øëè ïî ïóñòûííûì óëèöàì, è çâóêè íàøèõ øàãîâ ïî
ìåðçëîìó òðîòóàðó ãóëêî îòäàâàëèñü ñðåäè ìîë÷àëèâûõ êàìåí-
íûõ ñòåí. Íè îãîíüêà íèãäå, íè çâóêà... Ãîðîä ñëîâíî âûìåð.
Âñå äâåðè íà çàïîðå, âñå îêíà ïðèêðûòû ñòàâíÿìè.
Òîëüêî â îäíîì äîìå (ìû äàæå îñòàíîâèëèñü, ïîðàæåííûå)
íà òðåòüåì ýòàæå ãîðåë ñâåò è êòî-òî îò÷àÿííî-çàëèõâàòñêè „íà-
ÿðèâàë~ íà ôîðòåïèàíî ïîïóëÿðíóþ â òå ãîäû ïåñåíêó:
„Ýõ, ÿáëî÷êî, êóäà êàòèøüñÿ?!~
Øëè ìû ïåðåóëêàìè. Ïîä íîãàìè õëþïàëà ñíåæíàÿ æèæèöà;
âåòåð, âûðûâàÿñü èç-çà óãëà, øâûðÿë â ëèöî ìîêðûì ñíåãîì,
ðâàë ïîëû ïàëüòî. Âàõòàíã 170 øåë âïåðåä, êàê íàñòîÿùèé
ìóæ÷èíà, ìû ñ ñåñòðåíêîé ïîä ðóêó çà íèì. Øåñòâèå çàìûêàëà
ìàìà ñ ñîëèäíîé òðîñòüþ äÿäè Ñåðãî â ðóêàõ. Áûëî çÿáêî,
ñòðàøíîâàòî. Íî ìû íå óíûâàëè è äàæå ïåðåáðàñûâàëèñü
øóòêàìè – ìû øëè äîìîé!
Êîãäà ìû ñâåðíóëè èç ïåðåóëêà íà øèðîêèé ïðîñïåêò
Ïëåõàíîâà, Âàõòàíã âäðóã îñòàíîâèëñÿ è ñäåëàë íàì ïðåäîñ-
òåðåãàþùèé æåñò ðóêîé: ïîñðåäè óëèöû íàâñòðå÷ó äâèãàëñÿ îòðÿä
âîîðóæåííûõ âñàäíèêîâ. Îíè áûëè óæå áëèçêî è, äîëæíî áûòü,
âèäåëè íàñ. Îòñòóïàòü áûëî ïîçäíî. Ìû íåâîëüíî çàìåðëè íà
ìåñòå... Ïðîøëî íåñêîëüêî òîìèòåëüíûõ ìèíóò, ïîêà âñàäíèêè
ïðèáëèçèëèñü íàñòîëüêî, ÷òî ìîæíî áûëî ðàçãëÿäåòü èõ.
Âî ãëàâå îòðÿäà íà ãîðÿ÷åì âîðîíîì êîíå åõàë ìîëîäîé,
áîãàòûðñêîé âíåøíîñòè ãðóçèí â íåáðåæíî íàêèíóòîé íà ïëå÷è
÷åðíîé áóðêå. Ëèöî åãî ïîêàçàëîñü ìíå çíàêîìûì. Çà íèì ñëå-
äîâàëè âåðõîâèå – ÷åëîâåê äâåíàäöàòü – îäåòûå ïîðàçíîìó: êòî
â àðìåéñêîé, êòî â ñòóäåí÷åñêîé øèíåëè, íåêîòîðûå â øòàòñêîì
ïàëüòî. Ó âñåõ çà ïëå÷àìè âèíòîâêà, êðàñíàÿ ïîâÿçêà íà ðóêàâå.
Íåòðóäíî áûëî äîãàäàòüñÿ, ÷òî ìû âñòðåòèëè äîáðî-
âîëü÷åñêèé ïàòðóëü äëÿ îõðàíû ïîðÿäêà â ãîðîäå. Íî êòî ýòîò,
mogonebebi paolo iaSvilze 377

âèäèìî, ãëàâíûé ó íèõ? Âåäü ÿ åãî çíàþ... ß ñèëèëàñü ïðèïîì-


íèòü... È âäðóã ìàìà:
– Áîæå ìîé!.. Ñìîòðèòå! Ýòî æå Ïàîëî ßøâèëè! – è êèíó-
ëàñü íàâñòðå÷ó âñàäíèêó â áóðêå.
Ïàîëî ßøâèëè!.. Íó êîíå÷íî, îí! Êàê ÿ ìîãëà íå óçíàòü åãî
ñðàçó! Îäèí èç âûäàþùèõñÿ õóäîæíèêîâ ñëîâà. Êðàñà ïîýòè-
÷åñêîé Ãðóçèè. Ïàîëî – êóìèð ìîëîäåæè òåõ ëåò.
ß óæå ãîâîðèëà âûøå, ÷òî âñå ìû – ó÷àùàÿñÿ ìîëîäåæü,
íàõîäèëèñü â òî âðåìÿ ïîä ñèëüíûì âëèÿíèåì çàïàäíîåâ-
ðîïåéñêèõ è ðóññêèõ äåêàäåíòîâ; óâëåêàëèñü Áîäëåðîì, Âåðõàð-
íîì, Àðòþðîì Ðåìáî, Áàëüìîíòîì, Áëîêîì, Áðþñîâûì, Àííîé
Àõìàòîâîé. Åñòåñòâåííî, ÷òî è â ãðóçèíñêîé ïîýçèè ñàìûìè ïî-
ïóëÿðíûìè ó íàñ áûëè ñèìâîëèñòû ëèòåðàòóðíîé ãðóïïû
„Ãîëóáûå ðîãè~: Ïàîëî ßøâèëè, Òèöèàí Òàáèäçå, Âàëåðèàí Ãàï-
ðèíäàøâèëè.
Ïàîëî ÿ çíàëà òîëüêî ïî ôîòîãðàôèÿì. È âîò âïåðâûå óâèäåëà
åãî òàê áëèçêî, æèâîãî, ðåàëüíîãî, äà åùå ïðè òàêèõ íåîáû÷àéíûõ
îáñòîÿòåëüñòâàõ.
Òåì áîëåå ïîðàçèëà ìåíÿ åãî âíåøíîñòü: îäåò îí áûë âî
÷òî-òî ïîëóâîåííîå-ïîëóøòàòñêîå: ãàëèôå, ñàïîãè, íà ïëå÷àõ
áóðêà, ñâàíñêàÿ âîéëî÷íàÿ øàïî÷êà íà ãîëîâå, çà ñïèíîé
âèíòîâêà... À ëèöî! Ñèëüíîå, âîëåâîå, ñ òâåðäîé ëèíèåé ðòà,
ðåçêî î÷åð÷åííûì ïîäáîðîäêîì; ìàëåíüêèå óñèêè íàä ãóáîé;
çîðêèé, îðëèíûé âçãëÿä èç-ïîä ìîõíàòûõ âðàçëåò áðîâåé,
êðóïíûé íîñ ñ øèðîêèìè íîçäðÿìè. Êðàñèâûé?.. ß áû íå
ñêàçàëà. Íî çíà÷èòåëüíûé, çàïîìèíàþùèéñÿ...
Ïîìíþ, ìåíÿ íå óäèâèëà ýòà âñòðå÷à. Âèäèìî, è òîãäà ÿ
ñ÷èòàëà ýòî åñòåñòâåííûì, çàêîíîìåðíûì: áîëüøèå ïîýòû, ëþáè-
ìûå íàðîäîì, íóæíûå åìó, – âñåãäà, êîãäà ðåøàåòñÿ ñóäüáà
íàðîäà, íàõîäÿòñÿ â îäíèõ ñ íèì ðÿäàõ.
...Íå çíàþ, ÷òî ìàìà åìó òàì ãîâîðèëà ïî-ãðóçèíñêè, äîëæíî
áûòü ñîñòðèëà ïî ñâîåìó îáûêíîâåíèþ. Ïàîëî çàñìåÿëñÿ, áëåñ-
íóâ ïîëîñêîé îñëåïèòåëüíî áåëûõ íà áðîíçîâîì ëèöå çóáîâ, è
÷òî-òî ñêàçàë îäíîìó èç ñîïðîâîæäàâøèõ åãî þíîøåé. Òîò
ïîâåðíóë êîíÿ è íàïðàâèëñÿ ñëåäîì çà ìàìîé, ê íàì.
– Ýòîò ìîëîäîé ÷åëîâåê ïðîâîäèò íàñ äî äîìó, – ïîÿñíèëà
ìàìà. – Îíè ãîâîðÿò, ÷òî â ãîðîäå ñîâåðøåííî ñïîêîéíî, íî âñå
æå òàê ëó÷øå, ÷òîá âû íå íåðâíè÷àëè.
378 paolo iaSvili

Âïîñëåäñòâèè ìû óáåäèëèñü, ÷òî è íåðâíè÷àòü-òî áûëî


íå÷åãî. Âñå îáûâàòåëüñêèå ñòðàõè áûëè âûäóìàíû. Íèêàêèõ
áåñïîðÿäêîâ íå áûëî. Âîéñêà XI-îé àðìèè â íàçíà÷åííûé ÷àñ
çàíÿëè ãîðîä â ïîëíîì äèñöèïëèíèðîâàííîì ïîðÿäêå,
îðãàíèçîâàííî, ñïîêîéíî è ðàñïîëîæèëèñü â ïðèãîðîäàõ â îïóñ-
òåâøèõ êàçàðìàõ, ïîêèíóòûõ ÷àñòÿìè îòñòóïèâøåé ìåíüøå-
âèòñêîé ãâàðäèè.
Ðàññêàçûâàëè, ÷òî â òó íî÷ü, óñèëèÿìè Ïàîëî ßøâèëè è
äðóãèõ ïèñàòåëåé áûëè ñïåøíî ñîçäàíû âîîðóæåííûå äîáðî-
âîëü÷åñêèå îòðÿäû äëÿ îõðàíû ïîðÿäêà â ãîðîäå: îïàñàëèñü ïðî-
âîêàöèîííûõ âûëàçîê ñî ñòîðîíû áóðæóàçíûõ ýëåìåíòîâ. Îäèí
èç òàêèõ âîîðóæåííûõ ïàòðóëåé è ïîâñòðå÷àëñÿ íàì â òó íî÷ü.
Âåðíóëèñü ìû äîìîé áëàãîïîëó÷íî. Æèçíü âñêîðå âîøëà â
íîðìó. Ïàïà ïðèåõàë è ïðîäîëæàë ðàáîòàòü â „Öåêàâøèðè~.
Âîçîáíîâèëèñü çàíÿòèÿ â ãèìíàçèè. Ïîáëåêëè âîñïîìèíàíèÿ òîé
íî÷è...
Ïîçæå ÿ ìíîãî ðàç âèäåëà Ïàîëî áëèçêî: îí ÷àñòî áûâàë íà
ñïåêòàêëÿõ òåàòðà èì. Ðóñòàâåëè. Ñëóøàëà åãî âûñòóïëåíèÿ ïåðåä
ìíîãîëþäíîé àóäèòîðèåé. Îí áûë ïðåêðàñíûì îðàòîðîì, ãîâîðèë
ñ òàêèì áëåñêîì è òåìïåðàìåíòîì, ÷òî çàë áóêâàëüíî ñîòðÿñàëñÿ
îò àïëîäèñìåíòîâ. Íàñòîÿùèé ïîýò-òðèáóí! Äà è ãîëîñ ó íåãî
áûë ïîä ñòàòü – ìîùíûé, îðãàííîãî çâó÷àíèÿ áàðèòîí, êîòîðûì
îí ïîêðûâàë ëþáîé øóì â çàëå.
 íàøè þíûå ãîäû, ìîè è ìîèõ ñâåðñòíèêîâ, ìû âîñïðè-
íèìàëè ïîýçèþ êàê íå÷òî âîçâûøàþùåå è îáëàãîðàæèâàþùåå
äóøó, êàê ïîðûâ ê ñîâåðøåíñòâó, ê èäåàëó.
Íàñ ãëóáîêî âîëíîâàëî íå òîëüêî òâîð÷åñòâî ëþáèìûõ ïîý-
òîâ, íî è âñå, êàñàþùååñÿ èõ ïîâñåäíåâíîé ëè÷íîé æèçíè. Ìû
åùå íå óìåëè ïîñïðèíèìàòü ïîýòè÷åñêîå ïðîèçâåäåíèå â îòðûâå
îò åãî òâîðöà. Âûñîêèå ÷óâñòâà è ìûñëè, âûðàæåííûå â ðèôìî-
âàííûõ ñòðîêàõ, ìû îòíîñèëè ê äóõîâíîìó îáëèêó ñîçäàòåëÿ...
Óâû!.. Ïîâçðîñëåâ, ïîíÿëè íàèâíîñòü òàêîãî ñóæäåíèÿ. Áûëè
ñëó÷àè ãîðüêîãî ðàçî÷àðîâàíèÿ è óòðàòû âåðû.
Íî ýòî íèêîãäà, íè íà éîòó íå êîñíóëîñü Ïàîëî ßøâèëè. Îí
ïîëüçîâàëüñÿ íåèçìåííîé ëþáîâüþ è óâàæåíèåì ìîëîäåæè.
Ìîå âïå÷àòëåíèå îò ïåðâîé âñòðå÷è ñ Ïàîëî â òó ïàìÿòíóþ
ôåâðàëüñêóþ íî÷ü 1921 ãîäà â êîðíå èçìåíèëîñü. ß ïîíÿëà, ÷òî
mogonebebi paolo iaSvilze 379

ñóðîâûé îðëèíûé îáëèê, ïðèâåäøèé ìåíÿ òîãäà â ïî÷òèòåëüíûé


òðåïåò, ñêðûâàë íà ñàìîì äåëå äóøó ìÿãêóþ, ýêçàëüòèðîâàííóþ,
ìå÷òàòåëüíóþ, ñïîñîáíóþ íà ñóìàñáðîäñòâà.
Ïîìíþ äåíü, êîãäà Ïàîëî ïðåäñòàë ïåðåä íàìè, ñâîèìè þíû-
ìè ïî÷èòàòåëÿìè, íîâîé íåîæèäàííîé ãðàíüþ ñâîåãî ñóùåñòâà.
Òåïëûé, ëàñêîâûé àïðåëüñêèé äåíü. Ñîëíöå ïðèãðåâàåò
ñîâñåì ïî-ëåòíåìó. Íà ïðîñïåêòå Ðóñòàâåëè òîëïû ãóëÿþùèõ,
ïî÷òè âñå â ñâåòëûõ êîñòþìàõ, áåç øëÿï. Ó äåâóøåê â ðóêàõ
áóêåòèêè ëåñíûõ ôèàëîê, ïóøèñòûå âåòî÷êè ìèìîçû. Îæèâëåí-
íûé ãîâîð, ñìåõ, ñèÿþùèå óëûáêè... Âåñíà!..
Íåáîëüøîé øóìíîé âàòàãîé ìû ñòîèì ïåðåä çäàíèåì òåàòðà
Ðóñòàâåëè. Òîëüêî ÷òî çàêîí÷èëàñü ðåïåòèöèÿ â òåàòðå, ãäå íàñ –
ñòóäåíòîâ Òåàòðàëüíîãî èíñòèòóòà, çàíèìàþò èíîãäà â ìàññîâêàõ.
Ïðåæäå ÷åì ðàçîéòèñü ïî äîìàì, ìû çàäåðæàëèñü íà íåñêîëüêî
ìèíóò ïîãëàçåòü íà ïîòîê ãóëÿþùèõ. Çäåñü ñàìîå èçëþáëåííîå
ìåñòî ïðîãóëîê íà ïðîñïåêòå, ãäå ìîæíî âñòðåòèòü âñåõ çíàìå-
íèòîñòåé.
Âåòåðîê äîíîñèò äî íàñ çâóêè ñêðèïêè. Ýòî èãðàåò ïîëóñ-
ëåïîé ñòàðèê, íèùèé. Ìû âèäèì åãî ïî÷òè êàæäûé äåíü. Îí
ñòîèò íà ñâîåì îáû÷íîì ìåñòå ó êíèæíîãî êèîñêà è èãðàåò âñå
îäíî è òî æå. Ðåïåðòóàð ó íåãî îãðàíè÷åííûé, îí íå ïðîôåñ-
ñèîíàë. Ìû çíàåì èñòîðèþ ýòîãî ñòàðèêà: îí ðóññêèé èç „áûâ-
øèõ~, íå íàøåäøèé ñåáå ìåñòà â íîâîé æèçíè è ñòðàøíî îïóñòèâ-
øèéñÿ. Â ïåðâûå ãîäû ñîâåòèçàöèè â Òèôëèñå áûëî ìíîãî òàêèõ.
Ó íîã ñòàðèêà, ïðèãðåâøèñü íà ñîëíûøêå è ñâåðíóâøèñü
êàëà÷èêî, ñïèò äâîðíÿãà-ïîâîäûðü, òàêàÿ æå äðÿõëàÿ è ïîëèíÿëàÿ,
êàê è åå õîçÿèí.
Ñòàðèê èãðàåò, ïîëóïðèêðûâ íåçðÿ÷èå ãëàçà. Ëèöî åãî,
èçðûòîå ìîðùèíàìè, ïîäíÿòî ââåðõ. Îíî áåññòðàñòíî è ïîêîðíî,
êàê ó ÷åëîâåêà, ñìåðòåëüíî óñòàëîãî, æèâóùåãî ëèøü ïî èíåðöèè.
Êîí÷èò èãðàòü, îïóñòèò ñìû÷îê, ïîñòîèò ìèíóò äåñÿòü ñ
ïîíèêøåé ãîëîâîé è ïðèìåòñÿ ñíîâà...
„Áàðêàðîëà~ ×àéêîâñêîãî171... Òîìèòåëüíî-ïå÷àëüíàÿ ìåëî-
äèÿ ùåìèò ñåðäöå. Îíà òàê êîíòðàñòíà ñ ýòèì áåçìÿòåæíî ãîëóáûì
íåáîì!.. Ìèìî òå÷åò ëþäñêîé ïîòîê – ñìåþùèéñÿ, áåñïå÷íûé,
ðàâíîäóøíûé ê ÷óæîìó ñòðàäàíèþ. Èçðåäêà â øàïêó ó íîã
380 paolo iaSvili

ñòàðèêà ñî çâîíîì ïàäàþò ìåäÿêè, è ëþäè ñïåøàò ìèìî, íå æåëàÿ


îìðà÷àòü ñâîå âåñåííåå íàñòðîåíèå ëèöåçðåíèåì ÷óæîãî ãîðÿ.
– Ïîéäåì! – ãîâîðþ ÿ ïîäðóãå. – Íå÷åãî òóò ñòîÿòü.
– Ïîãîäè! Ñìîòðè, êòî èäåò! – óäåðæèâàåò îíà ìåíÿ çà ðóêó.
– Íó îãëÿíèñü æå!..
ß îáîðà÷èâàþñü è âèæó: òîëïà ðàññòóïàåòñÿ, äàâàÿ äîðîãó
íåáîëüøîé ãðóïïå ïèñàòåëåé... „Ãîëóáîðîæöû!..~
Îíè èäóò ìåäëåííî, òî îñòàíàâëèâàÿñü è îæèâëåííî
ïåðåãîâàðèâàÿñü, òî âîçîáíîâëÿÿ ïóòü. Âïåðåäè – Òèöèàí Òàáèäçå
â ñâåòëîì ïàëüòî ñ àëîé ãâîçäèêîé â ïåòëèöå. Èäåò ñâîåé òÿæåëîé
ðàçìåðåííîé ïîõîäêîé, ñëîâíî îòìåðèâàÿ øàãàìè ïðîñòðàíñòâî.
×óòü ïîîòäàëü – Ïàîëî ßøâèëè ñî ñâîåé ÿñíîé îòêðûòîé óëûáêîé
è Âàëåðèàí Ãàïðèíäàøâèëè. Ñ íèìè – âõîäÿùèé â ìîäó ìîëîäîé
ïðîçàèê Ñåðãî Êëäèàøâèëè, íåáîëüøîãî ðîñòà, î÷åíü õóäîé ñ
âäîõíîâåííûì ëèöîì àñêåòà...
Îíè èäóò, íå ñïåøà, ïðîâîæàåìûå âçãëÿäàìè âñòðå÷íûõ.
Ïîðàâíÿâøèñü ñî ñòàðèêîì-íèùèì, Ïàîëî îñòàâëÿåò äðóçåé
è áûñòðûì øàãîì íàïðàâëÿåòñÿ ê íåìó, î ÷åì-òî åãî ñïðàøèâàåò.
Òîò îïóñòèë ñìû÷îê è, ðàçâîäÿ ðóêàìè, ÷òî-òî ãîâîðèò â îòâåò.
Ïàîëî ïîæèìàåò ïëå÷àìè. Ïðîõîæèå çàèíòåðåñîâàííî îñòàíàâ-
ëèâàþòñÿ, ïðèñëóøèâàþòñÿ. Ðàçãîâîð çàòÿíóëñÿ. Ñòàðèê îòðè-
öàòåëüíî êà÷àåò ãîëîâîé, íà ëèöå åãî æàëêàÿ è ãîðüêàÿ óñìåøêà.
Òîãäà Ïàîëî êðèêíóë äðóçüÿì:
– Èäèòå! ß âàñ äîãîíþ, – ïîäíèìàåò ñ çåìëè øàïêó íèùåãî
è íà÷èíàåò îáõîäèòü ñîáðàâøèõñÿ ëþáîïûòíûõ ñ ïðîòÿíóòîé
ðóêîé, ïîòðÿõèâàÿ â øàïêå ìåäÿêàìè è ÷òî-òî, ñìåÿñü, ïðèãî-
âàðèâàÿ...
 òîëïå âåñåëîå îæèâëåíèå.  øàïêó ñî çâîíîì ëåòÿò
ìîíåòû. Ïàîëî ðàçäâèãàåò îêðóæàþùóþ åãî òîëïó, ñòàíîâèòñÿ
ïîñðåäè òðîòóàðà è óæå íå ïðîïóñêàåò ìèìî íè îäíîãî ïðîõîæåãî
áåç îáÿçàòåëüíîé äàíè.
Òå, êòî ïîäîøåë ïîçæå, íå ïîíèìàÿ, â ÷åì äåëî, íåäîóìåííî
ïîæèìàþò ïëå÷àìè, íî ïîêîðíî ëåçóò â êàðìàí çà äåíüãàìè:
„Êàêîå-òî î÷åðåäíîå ÷óäà÷åñòâî çíàìåíèòîãî ïîýòà?..~  øàïêó
ñûïëþòñÿ ìîíåòû, äàæå êðåäèòêè... Ïîýò âîçâðàùàåòñÿ ê íèùåìó,
âûòðÿõèâàåò åìó â êàðìàí ñîáðàííûå äåíüãè è ñíîâà ñòàíîâèòñÿ
íà ñâîé êîíòðîëíûé ïîñò.
mogonebebi paolo iaSvilze 381

Ìû â âîñòîðãå. Ýòî æå íàø Ïàîëî!.. Êòî åùå ìîã ïðèäóìàòü


òàêîå?!
Òîëïà âîêðóã íàðàñòàåò, ñìåþòñÿ, îñòðÿò, àïëîäèðóþò. Ïàîëî
ñìåøëèâî ðàñêëàíèâàåòñÿ...
Åùå ðàç ïî÷òè ïîëíàÿ øàïêà ìîíåò îïðîêèäûâàåòñÿ â
îòâèñøèå êàðìàíû íèùåãî. Ó íåãî äðîæàò ðóêè, ëèöî ïåðåêîøåíî
ðàñòåðÿííîé è ñòðàäàëü÷åñêîé óëûáêîé... Ïåñ ïðîñíóëñÿ, âñòàë
íà øàòêèå íîãè è îøàðàøåííî óñòàâèëñÿ íà Ïàîëî.
– Íó, õâàòèò! Ïîéäåì! – òÿíåò äðóãà Âàëåðèàí. – Îñòîðîæíî!
Óêóñèò òåáÿ ýòîò Öåðáåð!
– Íå óêóñèò. Ìåíÿ êàæäàÿ ñîáàêà çíàåò, – ñìååòñÿ Ïàîëî è,
ïîòðåïàâ çà óøè èçóìëåííîãî ïñà, ïðèñîåäèíÿåòñÿ ê äðóçüÿì.
Ãëàçà åãî ñèÿþò, êàê ó íàøàëèâøåãî ìàëü÷èêà.
1983
382 paolo iaSvili

akaki gawereli
gawereliaa 172

ramdenime sityva paolo iaSvilze

ovaluri saxe hqonda. mayvlisferi Tvalebi da gruza


Tma amSvenebda. exura farflebiani Slapa, romelic italiel
mxatvars amsgavsebda da didad uxdeboda. maRali da brge
vaJkaci iyo. am lamazi qarTveli kacis erT-erTi mTavari
adamianuri Tviseba is gaxldaT, rom mougeriebeli momxibla-
vobiT iyo dajildovebuli. Tu vismes gulisdapyrobas mo-
isurvebda, ulamazes qalze iolad aRwevda _ xels gadagxvev-
daT da Tavisi megobruli simpaTiis jadosnur badeSi
gagxvevdaT.
paolo iaSvilis adamianuri momxibvlelobis tyve mec
gavxdi da axlac iseve miyvars, rogorc mis sicocxleSi.

***
Tavisi mSvenieri qarTuliT yvela yanwelisagan gamoir-
Ceoda. p. iaSvilis poeturi metyveleba Tqmis realizmiTaa
aRbeWdili: qarTuli sasaubro mas ar Seucvlia simbolistebi-
saTvis damaxasiaTebeli frazis gadataniTi mniSvnelobebiT,
igi arasodes ar daswerda valerian gafrindaSviliviT:
maRal qandakze Semojdeba TeTri yoranio. iseT gamoTqmebs
mimarTavda, romlebic sagnebs iers ar ucvlian:
deda, inaxule
Sen wminda xaxuli,
wadi fexSiSveli,
qalaqSi dakargul SvilisaTvis Rame gaaTie.

sanimuSod momaqvs agreTve ori strofi misi Sedevridan


`poezia~:
aris mkvleloba, aris omi, aris xanZari,
miwisZvra, Wiri, tyeSi yofna marad Tulebad,
magram ar aris tanjva ufro uzarmazari,
rogorc poetis STagonebiT dasneuleba.

dadis qalaqSi bevris msgavsi Cemi sxeuli


da xalxi ambobs: `es kacia leqsis mwerali~,
magram vin icis, ra cecxlSia gamoxveuli
es Cemi tvini, dasaqcevi tvini verani.
mogonebebi paolo iaSvilze 383

qarTul poeziaSi paolo iaSvils e. w. puSkiniseuli sicxa-


de axasiaTebda. amitomacaa mSvenieri misi Targmanebi rusuli
geniis leqsebisa, miuxedavad zogi maTganis mTlad ara
sizustisa da xarvezebisa. samagierod am leqsebis ritmi da
intonacia aravis gadmoucia iseTi artistizmiT, rogorc
gadmosca igi paolo iaSvilma.
Tanac, rogori absoluturi srulyofilebiT kiTxulob-
da igi zepirad rusi avtoris lirikul Sedevrebs, an sakuTar
leqsebs! p. iaSvilis deklamacia sruliad unaklo iyo, igi
amodioda Cveni poeturi metyvelebis bunebidan, maxvilTa
faqizi da swori ganawilebidan, xolo yovel frazas darbais-
lurad aboloebda.
qarTvel poetTagan mxolod g. quCiSvili flobda qar-
Tuli leqsTwyobis amgvar Taviseburebebs.

***
p. iaSvils poeziaSi ar uyvarda araferi naZiebi, yalbi,
bundovani da tvinis damRleli.
magram aravis arafers uwunebda. qilikoba an qirdva mis
raindul bunebas ar SeSvenoda. metic: iseT STabeWdilebas
stovebda, TiTqos sakuTari poeziac zedmet tvirTad awva. ra
Tqma unda, misi sisadave am sferoSi sakuTar RirsebaTa
moCvenebiTs SeniRbvas miagavda.
saerTod ki, p. iaSvili uwinares yovlisa cxovrebis
kacad Tvlida Tavs. am Tvisebis gamovlena iyo misi siyvaruli
garTobebisadmi, rainduli megobroba amxanagebTan, msmenel-
Tan datyveveba enamaxvili da sxartuli gamoTqmebiT, _ ai ra
izidavda mas.
da yvela sazogado TavSekrebisas p. iaSvili Zaldautaneb-
lad brwyinavda Tavisi niWierebiTa da enamzeobiT.
da ramdenad gasakviria yovelive es im adamianisagan,
romelmac daswera sakuTari cxovrebis tragikuli finalis
Semcveli, SesaniSnavi `poezia~, romlis strofebi zemoT
movitaneT.
leqsi ki dawerilia jer kidev 1926 wels!
384 paolo iaSvili

***
ar Sevxvedrivar mwerals, romelic egzom gulgrili
yofiliyo Tavisi leqsebis Sekrebisa da calke krebulad
gamocemisadmi.
iyo mis xasiaTSi raRac tiutCeviseuli173 _ ukve dawerili-
sadmi gulisayrisa da zurgSeqcevis.
calke dabeWdili Tavisi leqsebi p. iaSvils mis sicoc-
xleSi ar Seunaxavs.

***
marto qarTvel mweralTa Soris rodi sargeblobda
igi uangaro siyvaruliT. romelime rusi poeti an mwerali
uwinares yovlisa paolo iaSvilTan poulobda saerTo enas
da samudamo megobrobiT ukavSirdeboda mas. yvelaze Tvalsa-
Cino magaliTi am faqtisa p. iaSvilisa da gamoCenili rusi
simbolistis andrei belis urTierToba gaxlavT. arc erTi
qarTveli poeti ar hyvarebia `peterburgis~ avtors ise
Zmurad, rogorc p. iaSvili. es siyvaruli gamosWvivis a. belis
wignidan `qari kavkasiidan~ (1929), romelSiac rusi mwerali
1927 wels saqarTveloSi mogzaurobisas miRebul STabeWdi-
lebebs agviwers.
motanil faqts unda davumato Semdegi:
p. iaSvilis leqsebis qronologiidan Cans, rom Cveni poeti
1933 wels moskovSi yofila da iq isev Sexvedria a. belis,
romelsac misTvis saCuqrad miuZRvnia roman `moskovis~ meore
tomi `niRbebi~ (`Vfcrb~). Semdegi warweriT:

Äîðîãîìó Ïàîëî ßøâèëè


Ñ ãîðÿ÷åé ëþáîâüþ
è
ñ âîñïîìèíàíèåì î
äíÿõ ïðîâåäåííûõ â Ãðóçèè.
Àâòîð
Ìîñêâà. 11 ìàÿ 33 ãîäà

a. belis es nawarmoebi urTulesi nimuSia rusuli belet-


ristikisa, igi dawerilia metrul prozad da Znelad ikiTxeba.
mogonebebi paolo iaSvilze 385

(romani garCeuli gvaqvs narkvevSi `andrei beli~. ix. krebuli


`wignebi da avtorebi~. 1941). `es enis gasatexi SenTvis miboZebia,
me mas veraferi gavugeo~ _ miTxra paolom. a. belis romanis
egzemplari axlac CemTan inaxeba.
p. iaSvils usazRvrod uyvarda puSkinis proza, lermon-
tovis `tamani~, turgenevi174... amitomac ar gamkvirvebia, rom a.
belis romanis pirveli abzacebic `ver dasZlia~.

***
ramdeni dro mitarebia tician tabiZesTan da masTan
erTad.
gamTeniisas _ xaSis an fiTis ZiebaSi, rom yvelaferi isev
SezarxoSebiT damTavrebuliyo.
da paolo iaSvili anazdaT wamoiwyebda, magaliTad, elene
darianis fsevdonimiT daweril SesaniSnav leqss `ana axma-
tovasadmi~.
Semdeg misi usindiso devnis xana daiwyo.
im saSinel wvimian Rames, roca paolo iaSvilma jojoxe-
Turi sasjeli gamoutana Tavis Tavs mweralTa kavSiris meore
sarTulze (iq ar avsulvar) _ yvelas Tavzari dasca momxdarma
ambavma.
Semzaravad sastiki aRmoCnda TavisTavisadmi es lamazi
da niWieri qarTveli, gulSi rom ixutebda sxvas da TviTonac
gulSi Casaxutebeli kaci rom iyo!
WeSmariti qarTvelis Tavmoyvareobam ubiZga paolo
iaSvils fataluri nabijisadmi.
12. XII. 87
386 paolo iaSvili

cisferyanwelebi
galaktion tabiZis Canaxati (ubis wignaki #376, gv. 31)

cisferyanwelebi
akaki baqraZe _ `kardu~ 1999 w., gv. 102
mogonebebi paolo iaSvilze 387

guram asaTiani

paolo iaSvili

rodesac paolo iaSvili da misi megobrebi movidnen


qarTul mwerlobaSi, yvelaferi irgvliv TiTqos qariS-
xliswina daZabuli dumiliT, momavali rRvevisa da gardatexis
mRelvare winaTgrZnobiT iyo gamsWvaluli.
am axalgazrda poetebs, romelTac manamde gaugonari
kadnierebiT xelyves qarTuli klasikuri poeziis tradiciebi
da kiTxvis niSnis qveS daayenes yvela adre eWvmiutaneli
avtoriteti, am axali literaturuli skolis mesveurebs, axal-
gazrda Tavmomwone poetebs, romelTagan, uxucesi ocdaxuTs
ar iyo miRweuli, maSin yvelaferi eCvenebodaT Zalze advilad,
ubralod, iolad misaRwevad da amave dros maT warmodgenaSi
yovelive: xelovneba, garemomcveli sinamdvile, mTeli samyaro
aRbeWdili iyo raRac gamouvali, tragikuli, sabediswero
Sinagani winaaRmdegobis niSniT.
...reaqciis wlebSi `cisferyanwelebma~ scades, maTi azriT,
`moZvelebuli~ idealebisaTvis daepirispirebinaT TavianTi
axali esTetiur-modernistuli rwmena an, ufro sworad, ur-
wmunoeba, skepsisi, uimedobiT, marazmiT, samyaros `mTvrali
qaosiT~ tkbobis filosofia.
isini aRtacebaSi mohyavda kosmiuri katastrofis, apoka-
lifsis cxenebis avismetyveli Wixvinis winaTgrZnobas, isini
Tvrebodnen simaxinjiT, mwuxarebiT...
es iyo TiTqos SeSlilTa nadimi Savi Wiris dros.
rasakvirvelia, iseTi poetebisaTvis, rogoric paolo
iaSvili, tician tabiZe da giorgi leoniZe iyvnen, _ dekaden-
toba warmoadgenda Tavisebur TamaSs da isini im dros popu-
laruli frangi mwerlis remi de gurmonis175 cnobili `niRab-
Ta wignis~ mibaZviT irCevdnen, rac SeiZleba, ucnaur niRbebs,
romlebsac maTi namdvili, adamianuri saxe unda daefara.
qarTvel mkiTxvelTa gaocebul auditorias isini moevli-
nen arlekinebisa da pieroebis samoselSi `uaildis yelsaxve-
vebiT~, Sua saukuneebis jambazebiviT xelovnurad gaTeTre-
buli RawvebiT.
388 paolo iaSvili

am mkvdari niRbebis qveS imaleboda sicocxliT savse,


cxovrebas, moqmedebas mowyurebuli, jer kidev sruliad
axalgazrda uaRresad mgrZnobiare da niWieri adamianebis
dauxarjavi energia da temperamenti.
axla Cven viciT, rom sakmarisi iyo konkretuli garegani
biZgi, rom maT samudamod CamoewmindaT saxidan modernizmis
es Wreli ferumarili da qarTul poeziaSi Sesuliyvnen Tavian-
Ti uaRresad wrfeli da TviTmyofadi, namdvilad originalu-
ri individualobiT...
...es ucnauri niRbebi, es xelovnuri, arabunebrivi grima-
sebi, raRacnairad, Tundac Zalze miaxloebiT, Zalze pirobi-
Tad, mainc gamoxatavdnen namdvili poetebis namdvil tkivi-
lebs, maT aragamogonil, mwvave, mtkivneul Sinagan dramas,
namdvili siyvarulisa da STagonebis niWs.
rodesac paolo iaSvili wers:

gagiJeba sjobs, Tu gaTavda sityvis madani,


da TvalTa daTxra, Tu mzes qebiT veRar Sexvdebi.
leqso, gulidan xorcad rom xar gamonatani,
Tu unapirod, samudamod ar gaCaRdebi.

ari mkvleloba, ari omi, ari xanZari,


miwisZvra, Wiri, tyeSi yofna marad Tulebad,
magram ar aris tanjva ufro uzarmazari,
rogorc poetis STagonebiT dasneuleba.

am sityvebs aRar esaWiroeba zedmeti mowmoba maTSi


gamxelili gancdis siwrfelisa da sinamdvilis dasamtkiceb-
lad. isini TviTon warmoadgenen cocxal, eWvmiutanel, sisxlian
sabuTs, im, marTlac, Segnebuli TviTmkvlelobis msgavsi aqtisa,
romlis fasad poeti, Tu is namdvili poetia, ukvdavebaze,
maradiul sicocxleze acxadebs Tavis kanonier uflebas.
es sastiki WeSmariteba gansakuTrebiT zustad gamoxatavs
im aSkara araTanabarzomierebas, romelic arsebobs paolo
iaSvilis SemoqmedebiT pirovnebasa da mis literaturul
memkvidreobas Soris.
Tavis TanamedroveTa, TanamokalmeTa _ yvela im adamian-
Ta mowmobiT, visac erTxel mainc rgebia masTan siaxlove, _
paolo iaSvili sicocxleSi uxvad, usasyidlod, uzomod
afrqvevda Tavis garSemo Zvirfas riTmebs, kaSkaSa poetur
mogonebebi paolo iaSvilze 389

saxeebs, momxibvlel Rimils, megobrul siTbos, raindul


gulisTqmas, gonebamaxvilobisa da enamWevrobis namdvil
feierverkebs, im iSviaT madls, romliTac is bunebam ase
mravalmxriv daajildova.
paolo iaSvili iyo namdvili avTandili, simReris, siyva-
rulis JiniT Sepyrobili mSvenieri raindi. romelic Tavis
garSemo Seunelebel aRtacebas badebda ganumeorebeli poe-
turi eSxiT, moxdenilobiT, silamazis Tandayolili utyuari
grZnobiT.
axali drois msoflio mwerlobam icis mxolod ramdeni-
me magaliTi im iSviaTi niWisa, romelsac poetur improvizacias
uwodeben. rogorc cnobilia, Tavis dros adam mickeviCs176
gancvifrebaSi mohyavda puSkini da sxva rusi poetebi Tavisi
genialuri eqspromtebiT, romelTa Cawera, samwuxarod, ara-
vis mofiqrebia. Cvens droSi, rodesac Semoqmedebis aqti ise
mWidrod daukavSirda liTonis kalmistars, remingtons, sas-
tambo dazgas, paolo iaSvili Sua saukuneebis bardiviT kvlav
ganagrZobda STagonebis wamieri afeTqebiT nakarnaxev, Tavisi
uSualobiTa da simsubuqiT momxibvlel, laR da Zaldauta-
nebel simReras.
is iyo poeturi improvizaciis Seudarebeli ostati Cveni
drois profesional poetTa Soris da amaze aSkarad metyve-
leben is SemTxveviT SemorCenili, samwuxarod, Zalze mcireo-
deni Canawerebic, romelTac dRemde moaRwies.
ai fragmentebi erT-erTi aseTi poeturi tostidan, rom-
liTac man 1920 wels mimarTa studentur serobaze mis pativ-
sacemad Sekrebil ramdenime axalgazrdas:
studentTa oTaxSi sanTlebad venTebiT,
stirian, loToben Cveni studentebi.
studentTa oTaxSi cxovroben tyupebad,
zogi yviTelia, zogi iRupeba...

puri da vaSlebi, qarTuli wignebi,


gamxdar megobrebTan dilamde viqnebiT,
itireT, imRereT, Zmebo da kargebo,
dRes Tu ar mokvdebiT, xval daikargebiT.

an kidev:
RmerTo, daexmare da daabinave!
oTaxSi gvewveva xelis damkrefeli
390 paolo iaSvili

qaSveTi, sityvebi da matarebeli.


paolo iaSvilis zogierT dastambul nawarmoebSic aris
niSnebi poeturi improvizaciis uSualo aRbeWdvisa. mis leq-
sebs iSviaTad aqvT myari lirikuli arqiteqtonika, lirikuli
Temis ganviTareba aq iSviaTad emorCileba raime winaswar
gaazrebul sqemas.
wminda STagonebas aq dakisrebuli aqvs maqsimumi, da igi
utyuari megzuriviT miuyveba poets zogjer Zalze rTuli
metaforuli asociaciebis tevrSi da, rac mTavaria, Zalian
xSirad intuiciiT agnebs yvelaze swor da zust gzebs.
paolo iaSvilis zogierTi adrindeli leqsi haerSi
gaqvavebul Sadrevans mogvagonebs, da Cven dRemde gancvif-
rebiT SevcqeriT sivrceSi aRbeWdil poetis sulis am cocxal
feTqvas.
marTalia, paolo iaSvils simbolistur periodSi
dawerili aqvs araerTi leqsi zusti versifikaciuli formi-
Tac, magram aqac es myari, dakanonebuli formebi gacocxlebu-
lia Sinagani TrTolviT, uxvad daRvrili vnebiT da sulis
siCviliT...
asea dawerili,magaliTad,misi cnobili triptixi,gansa-
kuTrebiT ki verlenisadmi miZRvnili II soneti.
saWiroa iTqvas, rom Tumca `cisferyanwelebi~, gansakuT-
rebiT TavianT adrindel leqsebSi, Tayvans scemdnen oskar
uaildis esTetizms da pasiuri mWvretelobis, artistuli
dendizmis, Cveulebrivi, prozauli sinamdvilisadmi gulgri-
lobis manifestebiT gamodiodnen, magram isini sinamdvileSi
arasodes ar Caketilan e. w. spilos Zvlis koSkSi, ar gamij-
nulan savsebiT da sabolood Tavisi droisagan.
paolo iaSvilis simbolistur lirikaSi Cven vxvdebiT
uaRresad mZafr, mkafio anabeWdebs im saSinelebisa, im realuri
koSmarebisa, romlebic Zvel samyaros misi aRsasrulis Jams
moevlinen. gansakuTrebiT STambeWdavad aris gamoxatuli
epoqis es tragikuli gancda verharnisadmi miZRvnil sonetSi:

saxrCobelebi, kvamli, sisxli, saxe qurduli,


mSierTa urdo, rkinis kvnesa, mzis dabneleba...
verharn! vixrCobiT cecxlis zRvaSi, ra gveSveleba!
ocneba oxravs, viT frinveli frTadasudruli.
mogonebebi paolo iaSvilze 391

paolo iaSvilma Tavisi TvaliT naxa ara mxolod deka-


dentebisa da esTetebis meqa _ parizi _ Tavisi ganTqmuli
artistuli kafeebiT: `rotondiT~ da `klozeri de lilaTi~,
igi pirispir aRmoCnda pirveli msoflio omis xanZarSi
gaxveul evropasTan. es Semzaravi suraTebi samudamod aRi-
beWdnen mis SegnebaSi da Taviseburi elferi misces mTel mis
adrindel lirikas.
leqsSi `evropa~, romelic warmoadgens nawyvets paolo
iaSvilis lirikuli avtobiografiidan, imperialisturi omis
koSmarebi, epoqaluri Zvrebi, `TaobaTa gadaSeneba~ gancdi-
lia Rrma Sinagani dramatizmiT. am leqss gansakuTrebiT
ganumeorebel intimur elfers aZlevs misi ukanaskneli stro-
fi, sadac evropis mTeli es sisxliani qaosi, es grandiozuli
sasaklaos suraTi Sevsebulia erTi TiTqos umniSvnelo,
wvrilmani, magram amave dros saocrad adamianuri, cocxali
StrixiT.
gamoveqeci evropis qaoss,
dangreul reimsis taZars,
uzarmazar tankebis qSenas,
reinis irgvliv TaobaTa gadaSenebas.
vigoneb marTla JruanteliT
lamanSis srutes,
iq Calagebul atlantikis anTebul gemebs,
SotlandiaSi vnaxe TeTri Zroxebis jogi
da gaviRime viT naxevrad gagiJebulma,
gamoveqeci evropis warRvnas...
parizSi damrCa erTi saflavi,
legionis ordenis wevri,
aRmosavleTSi ganTqmuli gmiri,
da quTaisSi gadamtani revoluciis,
mkvdari marnasTan,
perlaSezze gansvenebuli

buWuta abaSiZe.

poetebis im Taobas, romlis Segneba namdvilad mowamlu-


li iyo ara mxolod bodleris `borotebis yvavilebis~
surneliT, aramed Tavisi drois `kvamliT, sisxliT da Sxami-
Tac~, ukve aRar SeeZlo mibruneba klasikuri poeziis naTel
saxeebTan, romantikul idiliebTan. im Zvel poetur samyaros-
Tan, romelzec galaktion tabiZe ambobda: `mohqondaT winaT
392 paolo iaSvili

pastoralebi...~
paolo iaSvilis leqsi `werili dedas~, romelic eseninis
cnobil leqsze _ `Ïèñüìî ìàòåðè~~ _ xuTi wliT adre aris
dawerili, warmoadgens Zvel, idiliur saqarTvelosTan
gamoTxovebas.
Zveli samyaro: winaparTa myudro samyofeli, qvitkiris
marnebi, bzis ganiaveba, marTali baTmani _ aq danaxulia qalaqis
mtvriani, vnebiT gaxelebuli quCebidan, sruliad axali
fsiqologiis, axali sulieri wyobis adamianis TvaliT.
`cisferyanwelebi~, pirvelni qarTul mwerlobaSi, See-
cadnen poeziaSi e. w. urbanistuli msoflSegrZnebis Setanas.
am TvalsazrisiT paolo iaSvilis leqsi `farSavangebi
qalaqSi~ warmoadgens Tanamedrove qalaqis erT-erT pirvel
lirikul peizaJs XX saukunis qarTul poeziaSi.
sicxiani halucinaciebiT abodebuli qalaqi, sadac lurji
haeri damsxvreuli SuSis mtveriviT elavs, sadac sneuli
ZaRlebi quCebSi hyrian da Tvalebaxveuli cxenebi mkerds
ixeven rkinis svetebze, paolo iaSvils warmoudgeboda mis-
tikur koconad, romelSic umweo mSvenier frinvelebTan er-
Tad samudamod iwvodnen poetis wmidaTawmida iluziebic, da
es sisxliani sasaklao, rogorc mTvral xars, ise izidavda
poetis STagonebas.
rasakvirvelia, es iyo simbolistis TvaliT danaxuli
qalaqi, ufro irealuri, vidre namdvili, magram es ar yofila
mxolod da mxolod esTetis mier SeTxzuli lamazi buta-
foria.
es leqsi dawerilia oci wlis Wabukis xeliT, da masSi,
miuxedavad dekadentis ganurCeveli, indiferentuli pozisa,
namdvilad ismis, TavgametebiT kivis, mowyalebas iTxovs
qalaqis mtverSi waqceuli bavSvis Wriloba.
cisferyanwelebi sinamdvileSi iyvnen swored is gulCvi-
li, gasuli saukunis idiliebze gazrdili bavSvebi, romlebic
axalma saukunem didi qalaqis quCebSi gamohyara da romelnic
amaod cdilobdnen Wreli qaRaldis niRbebSi daemalaT
TavianTi SiSi da Zrwola am ucnobi sinamdvilis winaSe.
eseni iyvnen adre daberebuli, wamebuli bavSvebi, romle-
bic sulis siRrmeSi atarebdnen siyvarulis, alersis, saTnoe-
bis mwvave moTxovnilebas.
mogonebebi paolo iaSvilze 393

SemTxveviT ar aris, rom paolo iaSvils qarTuli simbo-


lizmis winamorbedTagan yvelaze metad xiblavda ara `oqro-
piri~ malarme da arc `dorian greis portretis~ aristokra-
tiuli snobizmiT gulSejavSnuli avtori, aramed `Raribi
verleni~, saTnoebis amaod maZiebeli, didi qalaqis jvarze
gakruli gulubryvilo raindi.

verlens cioda, dadioda gauparsavi,


undoda sawyals bedis kvali rom Seecvala.
mas RvTismSobeli Seuyvarda obol dasaviT,
da Svela sTxova, roca Ramis jvarze ewvala.

kolau nadiraZisadmi miZRvnil am mSvenier leqsSi igrZ-


noba is aramoCvenebiTi, wrfeli TanagrZnoba da sibraluli
Soreuli TanamoZmisadmi, rac namdvilad didbunebovani Se-
moqmedis Tvisebas Seadgens.
qarTveli simbolistebis mwvave Sinagani tragediis mizezi
iyo is, rom isini sulierad Zalze SeuiaraRebelni aRmoCndnen
Tavisi drois rTuli da sastiki konfliqtebis winaSe.
maT surdaT am maxinj sinamdvileze maRla damdgariyvnen,
sabolood gaewyvitaT kavSiri masTan da amis gamo uneburad
moswydnen ara mxolod Tavis dros, aramed myar erovnul
niadagsac.
isini aRmoCndnen namdvili sayrdeni wertilebis gareSe,
realuri miznebis, perspeqtivis, WeSmariti idealebis gareSe.
maT dakarges miwis, realobis grZnoba, da mTvareulebiviT
gayvnen im gzas, romelic ufskrulis piras midioda.
saWiro iyo gardamtexi istoriuli Zvrebis zemoqmedeba,
rom maT sabolood miegnoT TavianTi dakarguli fesvebi-
saTvis, mtkiced damdgariyvnen erovnul niadagze. da qarTve-
li xalxis bed-iRbalTan, mis sulier cxovrebasTan aRedginaT
kavSiri.
sabednierod, paolo iaSvils, iseve rogorc mis yofil
literaturul TanamebrZolTa umravlesobas, eyo sulieri
simtkice da nebisyofa...
es gamofxizlebis procesi ar yofila umtkivneulo, radgan
igi warmoadgenda ara sinamdvilesTan ubralo Seguebis,
biologiuri SeTvisebis aqts, aramed misi gagebis, misi Sinagani
arsis ganWvretisa da rwmunebis gulwrfel cdas.
394 paolo iaSvili

es iyo maTi sulieri Zalebis mkacri gamocda, da maT


SeZles daemtkicebinaT TavianTi Sinagani simrTele da
sicocxlisunarianoba, TavianTi erTguleba sicocxlisadmi,
qarTuli miwisa da mzisadmi, saqarTvelos awmyosa da momav-
lisadmi.
aRsaniSnavia, rom paolo iaSvilis SemoqmedebaSi, iseve
rogorc tician tabiZesTan, simbolisturi gatacebebisgan Ta-
vis daRwevisa da miwasTan dabrunebis Tema dakavSirebuli
iyo ara mxolod moqalaqeobrivi simamacis, aramed saerTod
adamianuri, mamakacuri siZlieris, Seupovrobis, vaJkacobis
motivTan.
...paolo iaSvilsac aRmoaCnda imdeni sulieri mxneoba,
rom Tavisi axali leqsebisaTvis Sesaferisi kilo moeZebna:

rogorc afris tkacuni


movardnili zRvidan,
iseTi vaJkacuri
gaqroleba minda.

es iyo gulwrfeli survili, amaRlebuli, rainduli


zraxva poetisa, romelmac mTeli arsebiT igrZno sakuTari
mowodebisa da saqmis ganuyofeli erTianoba eris cxovrebas-
Tan, mis sulier yofasTan da gulisTqmasTan.

gasinje cecxlis RadarSi


simagre leqsad Tqmulisa! _

...arc erT qarTvel sabWoTa poets ar rgebia imdeni siyva-


ruli da aRtaceba, romliTac paolo iaSvilis pirovnebi-
sadmi iyvnen gamsWvaluli XX saukunis mTeli rigi gamoCenili
moRvaweni da mxatvrebi ucxoeTSi, ruseTSi, ukrainaSi, som-
xeTSi.
1934 wels, sabWoTa mwerlebis pirvel yrilobaze, romel-
sac mTeli msoflios mowinave literatorebi eswrebodnen,
paolo iaSvili gamovida SesaniSnavi sityviT. vinc am yrilo-
bis stenogramas gaecnoba, TvalnaTliv dainaxavs, rom arc
erT gamosvlas, TviT moxsenebebsac ki, ar gamouwvevia imdeni
taSi da aRtaceba, rac paolo iaSvilis patara sityvas xvda
wilad.
rodesac qarTveli mkiTxveli paolo iaSvilis sikvdilis
mogonebebi paolo iaSvilze 395

Semdeg gamocemul wigns iRebs xelSi, ar SeiZleba man ar


igrZnos namdvili poetis elvare STagoneba, Zlieri, mCqefare
temperamenti, mdidari da daxvewili poeturi kultura da,
rac mTavaria, uaRresad TviTmyofadi talanti, is Tandayoli-
li mkafio niWiereba, romelic igrZnoba mis lirikul leq-
sebSic, patara moTxrobebSic da TargmanebSic.
paolo iaSvilis mier Targmnili puSkini erT-erTi
mniSvnelovani SenaZenia Tanamedrove qarTuli mwerlobisa.
es aris WeSmaritad poeturi Targmanis saintereso, origina-
luri nimuSi.
paolo iaSvili mowodebiT mxatvari iyo. rogorc
cnobilia, is swored am mizniT gaemgzavra Tavis dros parizSi,
luvrTan arsebul xelovnebis institutSi saswavleblad.
ufro gvian poeziiT gatacebam mas TiTqmis mTlianad
aaRebina xeli ferweraze.
magram, SeiZleba iTqvas, rom TviT mis poetur Semoqmede-
baSi aris iseTi Tvisebebi, romlebic mxatvris niWze, Tavisebur
mxatvrul ostatobaze metyveleben.
am TvalsazrisiT gansakuTrebiT sayuradReboa misi `av-
toportreti~,`triptixi~,daviT kldiaSvilisadmi,niko lor-
TqifaniZisadmi, valerian gafrindaSvilisadmi, tician
tabiZisadmi, giorgi leoniZisadmi miZRvnili leqsebi.
es aris SesaniSnavi poeturi portretebi, romlebSic zusti
StrixebiT, kolorituli detalebiT, TviT poeturi stilis
TaviseburebiT gaxsnilia TviTeuli am pirovnebis xasiaTi
da Sinagani buneba.
ai, rogori cocxali, zusti saRebavebiT aris warmosaxu-
li poeziis enaze niko lorTqifaniZis portreti:

xar moelvare viT satevari,


emorCilebi mzes da iadons,
momeci neba, rogorc mwevari,
leqsi gaCuqo bunebiT batons.

gagiZneldeba qveynis dandoba,


magram xar mudam keTilSobili,
mimonebs Seni dardimandoba
da iSviaTi CvenSi profili.

erTmaneTisagan sruliad gansxvavebuli stiliT aris


dawerili paolo iaSvilis lirikuli miZRvnebi `cisferyanwe-
396 paolo iaSvili

lebisadmi~.
aq gamokveTilia ara mxolod garegnuli Tvisebebi poetis
megobrebisa, aramed maTi SemoqmedebiTi bunebisaTvis damaxa-
siaTebeli niSnebic.
individualuri koloritis Sesaqmnelad paolo iaSvili
xSirad mimarTavs Tavisebur poetur imitacias. ase magaliTad,
valerian gafrindaSvilisadmi miZRvnili leqsi dawerilia
uaRresad daxvewili, rafinirebuli stiliT.
aq zustad daWerilia `daisebis~ avtoris Taviseburi into-
nacia, misi metaforistikis damaxasiaTebeli elferi.
TviT paolo iaSvili yveboda, rom cisferyanwelebma ro-
gorRac gadawyvites, valerian gafrindaSvilisaTvis misi
dabadebis dRes mierTmiaT 25 axali riTma.
es leqsic am mxriv TiTqos Zvirfas saCuqars warmoadgens
poetisaTvis, romelic gansakuTrebiT zrunavda riTmis
siaxleze da keTilxmovanebaze.
aRsaniSnavia, rom swored am leqsSi pirvelad iqna nax-
mari Tavisi droisaTvis uaRresad originaluri qarTuli
riTma: `ukacravad _ gaukawravad~, romelic Semdeg zogier-
Tma sxva poetebmac gaimeores.
ai, ori strofi gafrindaSvilisadmi miZRvnili leqsidan:

rodesac gZinavs damZimebul wvimian dReSi,


Sen Tmebs givarcxnis ofelia susti TiTebiT.
imas gedebi Caabares TeTr samoTxeSi
da gulsafari mouqarges margalitebiT.
gaaxel Tvalebs, morcxvad ityvi: ax, ukacravad!
Camoxsni frTxilad TeTr nabads da deridaxolebs,
da Tu dahkocni imis TiTebs gaukawravad,
aT kocnas Tvali aT margalits gadaayolebs.

sruliad sxva intonaciiT, sxva poeturi asociaciebiT, sxva


wyobiT aris dawerili giorgi leoniZisadmi miZRvnili leqsi:
Seni leqsi wiTel Zroxis jogia,
Seni guli yviTel oqros morgvia,
Seni suli aRdgomis elogia.
ar amcildes SenTan Zmuri erToba.
Sen ocnebiT Tamarisken waxvedi,
hgavxar laSars anTebuli saxeTi,
modi vnaxoT Seni gare kaxeTi,
sadac sityva warsuliT gaerToba.
mogonebebi paolo iaSvilze 397

paolo iaSvilis originaluri poeturi talanti Tavise-


burad gamovlinda `darianuli leqsebis~ ciklSi, romelic
lirikuli gardasaxvis iSviaT magaliTs warmoadgens uaxlesi
drois qarTul poeziaSi.
paolo iaSvilma Seqmna SesaniSnavi poeturi mistifikacia,
momxiblavi legenda axalgazrda meocnebe qarTvel qalze.
natifi saxeebiT gadmosca misi intimuri samyaro, misi sulis
faruli TrTolva, misi vnebebi, misi sevda da ocnebebi.
marTalia, am ciklis zogierT leqss atyvia modernis-
tuli ganwyobilebebis, Taviseburi stilizaciis daRi, magram
umravlesoba am lirikuli Sedevrebisa dRemde gvxiblavs
gancdis sicxovliT da brwyinvale poeturi artistizmiT.
aq gvxvdeba iseTi striqonebi, romlebic leqsis musikalu-
ri gaazrebis, evfoniis TvalsazrisiT, namdvil margalitebs
warmoadgenen XX saukunis qarTul lirikaSi:
daitanja
maja
marjnis
mZime
jaWvis
tarebiT,
bevri cremli
damexarja
erT Ramis netarebiT,
da loyaze
darCa
farCa
cxel piris
mikarebiT...
...... ..
Cems damtanjvels
RmerTi
dasjis
qajad
gadagvarebiT...

saocari sizustiT, Sinagani kdemamosilebiT aris gamxeli-


li am leqsebSi axalgazrda Seyvarebuli qalis gancdebi, misi
ganwyobilebis cvalebadoba, misi maradqaluri, mgrZnobiare,
nazi buneba.
aq yovel emociur gammas aqvs Tavisi mdidari Sinagani
niuansebi:
398 paolo iaSvili

momdurav Tavads me vigoneb nazi zmanebiT,


waiRo kocna da nawili Cemi perangis.
yvelas giyvardaT _ siyvaruli mec damanebeT.
me movitane elvareba feradi hangis
da Cem celq fexebs enatreba rkali uzangis.
aravis kocnas ar vigoneb me dananebiT...

gansakuTrebiT rbili, Sekavebuli tkivilis gamomxatveli


naxevartonebiT aris dawerili elene darianis ukanaskneli
gamosaTxovari leqsi:

unda ayvavdes male qviSnebi,


unda balaxi dilam daTrTvilos,
me am zafxulze daviniSnebi
da mivatoveb Cems saqarTvelos...

paolo iaSvili iyo dabadebiT poeti, siyrmiTganve `poe-


turi STagonebiT dasneulebuli~, Semoqmedebis JiniT Sepyro-
bili pirovneba.
poetur sityvasTan Widils misTvis mohqonda didi bedni-
ereba da am sixaruls igi uxvad, namdvili qarTuli xelgaSli-
lobiT xarjavda.
poetis tvirTs igi atarebda momxiblavi simsubuqiT, la-
Rad, TiTqos sxvaTa Soris, magram misTvis ucxo ar yofila
sulieri krizisis mZime wuTebic, is didi satanjveli, romelic
man Tavis cnobil leqsSi `poeziaSi~ gaando mkiTxvels.
1918 wels daweril Tavis lirikul aRsarebaSi paolo
iaSvili gviyveba, rogor igrZno man pirvelad poetis
STagonebiT dasneuleba:
Tormeti wlidan aRar maclidnen
cxovrebas didi oqros Citebi...

poetis xvedri mas maSin sabediswero elferSi warmoud-


geboda:
RmerTma sigiJe gardmomivlina,
radganac xSirad viyav mSieri.
deda mitirebs me babilina
da jibraeli mama Zlieri.

paolo iaSvilis gviandel leqsebSi es piradi ubedurebis,


miusafrobis, ganwirulobis motivi TiTqos samudamod dain-
Tqa da ganqarda.
mogonebebi paolo iaSvilze 399

cxovreba mis Tvalwin gaixsna axali kuTxiT da misma


poeturma STagonebamac sruliad sxva, saR, aumRvrevel wyaros
miagno.
samSoblos gulTan mkerdiT SeduRebulma poetma igrZno
didi Sveba, umaRlesi sixaruli miwaze dabrunebuli Semoqme-
disa.
leqsSi _ `magida _ Cemi parnasi~ ganumeorebeli uSualo-
biT, sisadaviT, brwyinvale poeturi xatovnebiT aris gamxeli-
li es naTeli grZnoba:

TiTqos ubralod me vwerde werils,


gamiadvilda uecrad Sroma.
cidan mosmenil SuadRis JReris
monad gamxdara leqsebis zoma.
marcvlebis Zebnas daiwyebs ceri,
aavsebs werils wuxandel cis dardi
da mReris, mReris kalamis wveri
kalamis wveri _ bulbulis niskarti.

WeSmariti poeti TviTon qmnis Tavis biografias, STamoma-


valTa mexsierebaSi is rCeba Tavisi leqsebiT, mis mierve
Seqmnili saxeebiT garSemortymuli. dros miaqvs cxovrebis
wvrilmanebi da tovebs mTavars, arsebiTs, imas, rac poetma
qaRaldze daRvara da samudamo sicocxlisaTvis Cabera suli.
magram poetis piradi bed-iRbali mainc gansakuTrebul
elfers sZens mis SemoqmedebiT pirovnebas.
paolo iaSvilma Tavisi sicocxle daasrula dramatuli
JestiT.
geronti qiqoZe Tavis mogonebaSi wers:
`es adamiani, romelsac yvelaze metad WaRebiT ganaTebuli
darbazebi, taSiT axmaurebuli auditoria, brwyinvale banketebi
da artistuli yavaxanebi uyvarda, Tavis sicocxlis ukanas-
knel wels Zalian ganmartovda.
1937 wlis zafxulSi is xSirad Tavisi binis lojiaSi
jdeboda jafariZis quCaze da sevdianad gascqeroda maxaTas
mTis golgoTas. xandaxan botanikur baRSi adioda da cdilob-
da aforiaqebuli suli daeSoSminebina TiTqmis damSrali
CanCqerebis piras~.
SeiZleba iTqvas, rom is, rac Tanamedroveebma, axloblebma,
paolo iaSvils mxolod misTvis ukanasknel 1937 wels
400 paolo iaSvili

SeamCnies, sinamdvileSi gacilebiT adre dagubda poetis sulSi.


imis gasagebad, Tu ra xdeboda mis SegnebaSi im dros,
sakmarisia kolau nadiraZisadmi 1934 wels moskovidan mowe-
rili leqsis wakiTxva:

qarTulad vTargmni puSkinis ambavs,


axla jerSia misi `cignebi~,
magram siCume saubars abams:
`marto xar, marto; martoc iqnebi!~
vkiTxulob SoTas, vaJas da sabas
da ver mSvelian maTi wignebic,
vwvebi... Tavamde vixurav sabans,
mesmis: `marto xar, marto iqnebi~.

`ferad buStebSi~ paolo iaSvili sxvaTa Soris igonebs


erT nawyvets arsenas leqsidan:

wuxeli sizmari vnaxe,


iniT viRebavdi wversa...

rogorc cnobilia, es strofi aseTi sityvebiT mTavrdeba:

ZaliT Tu aravin momkla


nebiT gamoviWri yelsa!

paolo iaSvils aravisTvis ar mouxvevia Tavs is jojoxe-


Ti, romelsac is sulis siRrmeSi atarebda.
martoobis Jams mas, albaT, xSirad agondeboda Tavisive
Zveli leqsi:

Cemo qveyana, metad Znelia


Seni dakargva da datoveba,
soflis bavSvebi aRar melian,
ar melis muxa aTasrtoeba...

paolo iaSvili STamomavalTa mexsierebaSi darCeba


qarTuli poeziis namdvil raindad, Tavisi wminda saxeliT,
mSvenieri leqsebiT da aseve lamazi, SeubRalavi biografiiT.
rogorc amboben, poetis Rvawli, rogorc sikeTe, sanTel-
sakmeliviT gza-kvals ar kargavs. da es didi sinaTle mainc
movida Cvenamde, samudamod daesakuTra qarTveli adamianis
guls.
mogonebebi paolo iaSvilze 401

paolo iaSvilis leqsebi iqcnen Cveni xalxis, dRevandeli


saqarTvelos, Tbilisis, misi miwisa da mzis ganuyofel nawi-
lad.
aRsrulda poetis survili da winaTgrZnoba:

minda avvarde mamadaviTze,


iq airCie, sulo, bina Sen!
minda uecrad muxlze davece
Cemi Tbilisis da mzis winaSe.

Cemo qalaqo! ar damakeli


Sen sixaruli mzisgan ferili,
Tavze gadgia, rogorc kankeli,
ca moelvare da aJRerili.

Sens alayafTan msurs davalago


leqsebi, rogorc sisxlis wveTebi,
milion xmebiT savse qalaqo,
didi sataxto xar poetebis!
1966
402 paolo iaSvili

lado jafariZe

paolos mogonebisaTvis

paolo! es saxeli CvenSi araTu iSviaTia, is aris erTi


saqarTveloSi, erTaderTi! da is ekuTvnis paolo iaSvils.
xolo Tu vinaa paolo iaSvili, es bavSmac ki icis CvenSi; da
ara marto CvenSi, mTel sabWoTa kavSirSi. da SeiZleba ufro
iqiTac, sadac uyvarT leqsi, poezia.
paolo iaSvili qarTuli sabWoTa poeziis raindi iyo
namdvili, misi dResaviT naTeli, daxvewili leqsiT;
sworupovari raindi. jentlmeni am sityvis umaRlesi da
ukeTilSobilesi mniSvnelobiT, poeziaze Seyvarebuli da
Tavdadebulic misTvis.
paolos me jer kidev Cemi studentobis droidan vicnob-
di rogorc Cemi umcrosi Zmis valerianis Tanaklasels quTai-
sis gimnaziidan da mis ganuyrel megobars; magram mxolod
gagonebiT, Soridan. axlos ki 1914 wels gavicani, roca is
axali dabrunebuli iyo evropidan sul axalgazrda, sul
Wabuki. Tumca ukve sakmaod cnobili literatori, radgan
ukve hqonda gamocemuli misi namdvilad SesaniSnavi da nam-
dvilad ulamazesi Jurnali `oqros verZi~.
brwyinvale axalgazrda iyo. maRali, tanwerweti, gruza
qoCriT da azriani, gamometyveli Savi briala TvalebiT;
lamazi da momxiblavi; yvelasaTvis sayvareli da sanatreli.
me da griSas _ Cems Zmas _ xom misi naxva da gacnoba jer
kidev moskovSi gvenatreboda, studentebs; da es imis Semdeg,
rac man Tavis `oqros verZSi~ dabeWda Cveni `SoTa rusTa-
veli~, romelic manamde gazeT `TemSi~ iyo gamoqveynebuli.
da dabeWda brwyinvaled, siyvaruliT _ pirvelive nomris
pirvelsave furcelze _ TiTqo imisaTvis, rom Sesaferi toni
mieca JurnalisaTvis. amiT daiwyo Cveni megobrobac.
magram megobroba makavSirebda paolosTan me poeziis
gareSec, megobroba gulwrfeli da guliTadi; is lenas
siyrmis megobari iyo, Cemi meuRlis, mowafeobis droidan,
ZmasaviT Sezrdili masTan, da rogor SeiZleboda, rom mec
ZmasaviT ar myvareboda is amis Semdeg.
paolos saxelma literaturaSi gansakuTrebiT misi
mogonebebi paolo iaSvilze 403

farTod gaxmaurebuli `cisferi yanwebis~ Semdeg `ifeTqa~.


ifeTqa namdvilad!
me maSin foTSi vmuSaobdi. paolo mewvia iq, ojaxSi, da
gamaxara. gamaxara Tavisi STambeWdavi da maRali poeziiT
aRsavse laparakiT, omaxiani da vaJkacuriT, rogorc yovel-
Tvis, da mTxova misi momavali JurnalisaTvis, romelsac man
uwoda romantikuli saxeli `cisferi yanwebi~, gameformebina
mxatvrulad garekani.
amnairad veziare me Cemi mxatvrobiT cisferyanwelTa
ordens, poetebis ordens kaci, romelsac poezia Tumca Tav-
daviwyebiT miyvarda da miyvars dResac, magram erTi dabeWdili
leqsic ki ar gamaCnia `aqtivSi~.
`cisferma yanwebma~, _ evropuli simbolizmis am qarTulma
variantma, _ maSin erTianad aaforiaqa quTaisi da gaawyroma
`filisterebi~, magram dRes misi ambavi ukve tkbilad mosago-
nari warsulia mxolod, Tumca didad mniSvnelovani momen-
tic qarTuli literaturis istoriaSi.
samwuxarod, `cisferi yanwebi~ ori nomeri gamovida sul.
orad ori. iRblad me is orive SemrCa. anda rogor SeiZ-
leboda ar SemrCenoda, roca is orive `personaluria~
CemTvis: pirvels garekanze stamburada aqvs dabeWdili `lado
jafariZes~, xolo meores _ xeliT: `lados, Cveni cisferi
saxlis Zvirfas xuroTmoZRvars. paolo iaSvili~; da es xom
CemTvis yovel nabeWdze ulamazesia!
Tvalwin midgas dResac poeziis is ubadlo tribuni, Tavis
ganuyrel megobar ticianTan erTad rom brwyinavda da
elvarebda moZme xalxTa poetebs Soris da ayvarebda maT
qarTul sityvas, qarTul poezias. is didi enTuziasti iyo
xalxTa megobrobis da poeziac xom am megobrobis erTi qmedi-
Ti iaraRTagania.
paolo ganumeorebeli iyo yvela Tavisi keTilSobili
TvisebebiT. Tavisi niWiT, Tavisi rwmeniT, zraxvebiT.
ubadlo, utolo, araCveulebrivi.
404 paolo iaSvili

lado gudiaSvili

***
...udidesi siyvaruli da megobroba makavSirebda `cisfer-
yanwelebTan~ paolo iaSvilTan, tician tabiZesaTan, valerian
gafrindaSvilTan, kolau nadiraZesTan, aseve yovel maTganTan.
es iyo is periodi, roca es didebuli poetebi TavianT namdvil
stiqiaSi grZnobdnen Tavs, roca yovel maT poetur gamovlenas,
uaRresi fantastikuri ieri da xasiaTi qonda. Cems mexsierebaSi
waruSlelia paolo iaSvilis saxe _ mis sulSi da gulSi
xom mze duRda, saocari megobroba icoda, arafers dazogavda,
mxolod adamians daxmareboda gasaWirSi, mxneoba mieniWebia
misTvis, yovelgvari Suris gareSe.
`cisferyanwelebs~ uxarodaT axali niWis dabadeba, maRali
sulis mqoneni iyvnen, me mudam maRelvebs da SemoqmedebiT
Zalas maniWebs maTi mogoneba. mudam mrvalferovanni, mudam
moulodnelni, mudam sainteresonni iyvnen `cisferyanwelebi~
paolos meTaurobiT. ar Sevxvedrivar ufro momxibvlel
adamians, vidre paolo iyo, mziT savse iyo misi xasiaTi, mTeli
misi buneba, bednierad vTvli Tavs, rom bedma mas Semaxvedra,
metadre Cemi SemoqmedebiTi cxovrebis dasawyisSi.
paolos improvizaciis saocari niWi hqonda. pirdapir
Sedevrebi iyo misi eqspromtebi da epigramebi. ra samwuxaroa,
rom maTi aRdgena axla ar SeiZleba.
Zalian uyvarda Tavisi sofeli... xSirad igonebda iqaur
dauviwyar peizaJebs da TeTrwvera moxucebs, romlebic Zveli
eklesiebis kedlebze daxatul mociqulebs moagonebdnen.
paolos gasaocari gamomgonebluri niWi hqonda, visi Tavgada-
savali ar icoda da yovelives didi gatacebiT hyveboda, mis
mosmenas araferi sjobda.
1925 wels zogi ram Seicvala mwerlobaSi, paolom sTqva,
Cven `cisferyanwelebma~ erTxel movaxdineT poeziaSi gar-
datexa, axla ki sityva, ukve axal Taobaze ariso, Cven cametni
viyaviT, swerda erT-erT Tavis leqsSi paolo, romelic
kolau nadiraZes miuZRvna, magram am cameti poetis ricxvs,
vinc pirveli gamoaklda TviTon paolo iyo. madlobis
grZnobiT vkiTxulob mudam irakli abaSiZis leqss misdami
miZRvnils, masSi marto am leqsis avtoris ki ara, Cemic da
mogonebebi paolo iaSvilze 405

saerTod albaT, paolos yvela megobris gulistkivilia


Caqsovili.
tkivilTan erTad mudam sixaruliT mavsebs paoloze
fiqri, Tvalwin midgas misi cecxliT aRsavse saxe, iSviaTi
silamazis mqone Rimili da anTebuli Tvalebi.
didi danaklisia CemTvis, rom Cemi urTulesi cxovrebis
gzaze, Cemi sayvareli, Zvirfasi da dauviwyari paolo gverdiT
ar myavda.
mudam Seni uerTgulesad mosiyvarule lado gudiaSvili.
406 paolo iaSvili

aleqsandra (Sura) ToiZe

paolo!

o, ramdeni mSobliuri mzrunveloba maxsovs am didebu-


li adamianisgan. Znelia CemTvis paolosa da ticianis er-
TmaneTis gareSe mogoneba.
me da vladimeri177 cametisa da ToTxmeti wlisani davme-
gobrdiT da im TaviTve maxsovs am brwyinvale inteligentis
Cvens mimarT yuradReba, namdvili raindisa, rogoric paolo
iyo da mudam mkafiod vxedav mas cocxals, axovans, SemarTe-
bul vaJkacs, gulisxmiers. sad ar aRmoCndeboda xolme Cems
gverdiT. mamobrivi yuradRebiT mimiyvanda saxlSi, rasakvir-
velia Tu marto viyavi did sazogadoebaSi, rogorc magali-
Tad moskovs, 1936 wels, pirvel saerTaSoriso kinofestivalze,
sruliad moulodnelad aRmoCnden festivlis sazeimo
daxurvisas Cems gverdiT paolo da ticiani. aravis gamakares,
wamiyvanes vaxSmad `metropolSi~, mamobrivi zrunviT momep-
yrnen, rom sxva aravis gaebedna CemTan mosvla. paolos uy-
varda Cemi ojaxi, xSiri stumari iyo Cveni, rasakvirvelia
ticianTan erTad. ra didbunebovani iyo, ra inteleqtis mqone
pirovneba. sufraze iyo ubadlo. uamravi leqsebi icoda yvela
did poetisa, qarTvelisa Tu rusi poetis an evropeli
simvolistebis. paolo, miuxedevaT didi SemoqmedebiTi tempe-
ramentisa, saocrad dinji, soliduri da auCqarebeli adamiani
iyo. misi basri inteleqtis gaelveba, uzado gemovnebisa da
snaiperuli zusti,saWiro wertilSi gamiznuli sityva,warmo-
udgenel aRtacebas iwvevda. es iyo paolos stiqia. poezia,
misi aRqma, ufre meti masze fiqri, kamaTi, urTierToba, aRta-
ceba namdvilad kargiT, axliT an piriqiT dumili. arasodes
maxsovs paolos mier vinmes uaryofa. paolo dadumda _ ar
moswons. principuli iyo. urTierTobda adamianTan, rome-
lic moswonda. axirebulad sufrazedac ar dajdeboda. Tumca
sufrasTan uyvarda diskusia. bevrs kiTxulobda, TargmanebSi
bevrs iwunebda rusulidan qarTulad an piruku.
sayvarel ojaxSi, sadac xSirad gvpatiJebda, paolo
Seudarebeli iyo. elvarebda misi maxvili Wkua. misi sadReg-
mogonebebi paolo iaSvilze 407

rZeloebi poeziasa da xelovnebas ar Sordeboda. es iyo


uSualo, marTali gancda didi poeziisa, leqsisa misi arsisa
da formis. banaluri, dromoWmuli, moaruli gamoricxuli
iyo. paolo anTebuli maxsovs, zeaweuli da ankara sulis
mflobeli, raindi _ adamiani marTali, didi bunebis, mis yovel
gamovlinebaSi. Zalze dasanania misi naadrevi sikvdili, agreTve
dasanania didi raodenoba misi leqsebisa dakarguli ukvlod.
24. XII. 1982
408 paolo iaSvili

Salva demetraZe

improvizaciis jadoqari _
paolo iaSvili

gamoCenili qarTveli poeti paolo iaSvili brwyinvale


improvizatori iyo. misi eqspromtebi da moswrebuli Tqmebi
rogorc qarTul, ise rusul enaze mayureblebs itacebda da
ajadoebda. geronti qiqoZis TqmiT, paolo iaSvili Zveli
drois rafsodebs da trubadurebs hgavda: misi poeturi niWis
dafaseba ar SeiZleba martooden dabeWdili leqsebis mixedviT,
es iyo improvizaciis jadoqari, romelic uwinares yovlisa
auditoriis smenas xiblavda. misi sityvebi Sinaarsiani da
gonebamaxviluri iyo erTsa da imave dros, aq is TiTqmis
TavisTavs sWarbobda. tician tabiZe igonebs ramdenime
SemTxvevas da dasZens: gansakuTrebiT damamaxsovrda ovanes
Tumanianis iubiles dRe `tartos~ darbazSi, xalxiT gaWe-
dili Teatri. sityva Tqva paolo iaSvilma, da es sityva
naTqvami iyo iseTi paTosiT, rom Teatri zanzarebda taSis-
cemiT. xolo Tbilisis kafeSi, romelsac jer kidev `darbazi~
ar erqva, pirvelad Cven gavxseniT sezoni paolo iaSvilis
diriJorobiT: leqsebs, qarTveli poetebis garda ambobdnen
rusi poetebic: k. balmonti, s. goredecki, i. zdaneviCi da sxv.
1917 wlis pirvel ianvars polonelTa kafeSi rusul enaze
paolo iaSvilma eqspromtad warmoTqva `uecari leqsi _
poloneTs~, romlis avtoriseuli qarTuli Targmani gazeT
`saqarTvelos~ suraTebian damatebaSia gamoqveynebuli (ix.
gaz. `saqarTvelo~ #6, damateba #2, 1917 w. Tbilisi).
quTaisSi ki 1916 wlis 6 ianvars `sinaTlis~ saRamoze
paolo iaSvilma i. griSaSvils eqspromtad mimarTa Semdegi
striqonebiT:
SuaRame gadacurda
da dro dadga turfa Zilis,
magram mainc isev gvsurda
Cven mosmena griSaSvilis.
magram igi gauarda
da ar viciT, risTvis? raze?
albaT arvin Seuyvarda
mogonebebi paolo iaSvilze 409

am nadimze, am sufraze.

imave qalaqSi mowafeTa mier gamarTul saRamo-balze,


sadac miRebuli iyo xolme fosta, rogorc garTobis erT-
erTi saxe, or gimnaziel qals babo wereTels da nino revazi-
Svils miuweriaT werili paolosaTvis. pirvelad gaugzavniaT
nawyveti rusulad bodleris leqsidan _ `mogzauroba~. miiRo
Tu ara leqsi, poetma, gagzavnili werilis meore gverdze
waawera pasuxi:

Òåáå ìîÿ ëþáîâü è âåðà,


Î, ñåðäöå ïëàìåíåì ãîðèò!
Òû ìíå ïðèñëàëà ñòèõ Áîäëåðà
È ýòî âñå ìíå ãîâîðèò.

amis Semdeg gaugzavniaT besikis leqsi:

iagundi mocinarobs, margaliti miaxelTo,


saTis tbidan isars isvris, vis gauvlis axlos gulTo.

da poets iqve upasuxnia:

asulo, aRzrdilo besikis baRSi,


ra gvinda mtvrian, mZime oTaxSi,
wavideT, movZebnoT Cvenc mwvane baRebi,
iq Seni sinaziT me davidaRebi;
iq erTad gviyvardes besikis Sairi,
mudam moTamaSe, mudam sxvanairi.

leqsebis patara wignebis _ `kavrToTavasa~ da `drumos~


avtors g. saganels178, paolo iaSvilma Semdegi striqonebi
wauwera gasamxneveblad:

leqsis wera Segayvares,


poezia gafices,
dedas vficav, Tu ar jobde
galaktion tabiZes.

1929 wels saqarTvelos meored estumra rusi mwerali


andrei beli. mas uyvarda da did pativs scemda qarTvel
410 paolo iaSvili

mwerlebs. amave wlis 5 ivliss ticianisa da nino tabiZis


ojaxSi vaxSami gaimarTa stumris pativsacemad. vaxSams sxva
qarTvel mwerlebTan erTad mixeil javaxiSvilic eswreboda.
Rame kokispiruli wvima wamovida. cudi amindis miuxedavad,
mixeils Sin eCqareboda. igi eloda meuRlis mologinebas
da uTuod vaJiSvils. ticiani Rvinos aZalebda da ar uSvebda,
bolos mixeilma xumrobiT maspinZels mowmoba mosTxova,
riTac gaiadvilebda Sin dabrunebas, da ai, paolo iaSvilma
dauwera leqsad.

mowmoba

eZleva ese mowmobis cali


`jayos xiznebis~ da `kvaWis~ avtors,
rom is davtoveT vaxSamze ZaliT
da ticiani mas ZaliT aTrobs;
rom davamSvidoT imisi coli,
romelic qmars da vaJiSvils elis,
albaT iqneba arsenas toli
da niWiT msgavsi andrei belis.

am ramdenime xnis winaT kornei Cukovski179 igonebda:


paolo iaSvili me gavicani mwerlebis pirvel yrilobaze.
man yuradRebiT gadafurcla Cemi `×óêîêêàëà~ da Cemda
gansacvifreblad Sig siswrafiT werda eqspromts qarTulad.
me Sewuxebuli mivCerebodi CemTvis gaugebar srtiqonebs.
SemamCnia ra es, im wamsve Targmna is rusulad:

Êàêîå ÷óäíîå ñîñåäñòâî:


Çäåñü Áåëûé, Áëîê è Ïàñòåðíàê,
ß ðÿäîì çàíèìàþ ìåñòî,
Êàê î÷àðîâàííûé ïðîñòàê.
Ïåðåâîæó âàì ýòè ñòðî÷êè
Íà íåñðàâíåííûé ðóññêèé ëàä –
Ïîýò ìîåé ëþáèìîé äî÷êè,
À äëÿ ìåíÿ – âåñü Ëåíèíãðàä.

poeti simon Ciqovani xSirad igonebda. p. iaSvilis


eqspromtebs. erTi mec Caviwere. 1923 wels TbilisSi, pitnavas
mogonebebi paolo iaSvilze 411

restoranSi, sadilobis dros, paolos xelis Sesaxoc qaRal-


dze dauweria eqspromti, romelic s. Ciqovanis magidaze msxdom
poetebisaTvis gaugzavnia. im dros `cisferyanwelebsa~ da
`futuristebs~ Soris didi brZolebi mimdinareobda.
ai, es leqsic.

eqspromti s. Ciqovans
(qarTvel futuristebs)

uwin lekebi, Smagi qistebi


Tavze esxmodnen kaxeTis mdelos,
dRes ki Wabuki futuristebi
anadgureben Zvel saqarTvelos.

magram dgebian Cven win kiTxvebi,


sad aris brZolis Tavi da bolo?
pasuxad gvesmis benos sityvebi,
poeziaa mimika mxolod.

amitom ar gvsurs vweroT leqsebi


da veSurebiT pitnavas duqans,
sjobs mwvadi, Rvino, mwife nesvebi
giJmaJ paolos, ticians msuqans.

arCevania saxelovani,
Cven ki sicocxles kidev vecdebiT
da mixaria, rom Ciqovani
me manadgurebs manifestebiT.

SeiZleba am mcirediTac davkmayofildeT. samwuxarod


ramdenime poeturi Tqma da eqspromti dakargulia, zogic _
miviwyebuli. poets bevri eqspromti da sityva uTqvams dRe-
saswaulebze, iubileebze da banketebze, romlebsac litera-
turuli mniSvneloba hqondaT da arcerTi misi improvizacia
Cawerili ar aris Tu SemTxveviT gamonakliss ar mivawerT
erT mis brwyinvale leqss `magida _ Cemi parnasi~.
412 paolo iaSvili

irakli abaSiZe

zarebi ocdaaTiani wlebidan


(fragmenti)

...bunebiT aqtiuri, usazRvrod energiuli raindi, progre-


suli bunebis kaci paolo iaSvili, `ßçîí àðãîíàâòîâ äâàäöàòîãî
âåêà ïîýòîâ Êîëõèäû~, ~, im wlebis qarTuli inteligenciis erT-
erTi suli da guli iyo. am inteligenciaze ganuwyvetlad
mzrunveli, igi Tebervlis saqarTveloSi asrulebda
daaxloebiT im Suamavlis rols, rogorsac oqtombris
ruseTSi xelisuflebasa da inteligencias Soris maqsim gorki.
paolo iaSvili aramarto `cisferyanwelTa~ meTauri iyo,
bevri ubralo qarTvelic hyavda kmayofili, dauzareblad
icoda sirbili mTavrobisa da qalaqis xelmZRvanelTa kabi-
netSi adamianTa dasaxmareblad.
ara marto qarTvelebs exmareboda. Tbilisi savse iyo
im wlebSi ruseTidan daZruli inteligenciiT, mwerlebiT,
msaxiobebiT, mxatvrebiT, musikosebiT. es maSin, roca nikoloz
berdiaevis180 odesRac Tqmuli sityviT `Òðàäèöèîííàÿ èñòîðèÿ
ðóññêîé èíòåëëèãåíöèè êîí÷åíà~~ da aleqsandre blokis
striqonebiT: `Ìû äåòè ñòðàøíûõ ëåò Ðîññèè çàáûòü íå â ñèëàõ
íè÷åãî~. ~. yvela maTi patronebi TbilisSi iyvnen paolo iaSvili,
tician tabiZe, pavle ingoroyva da giorgi leoniZe (pavle
ingoroyva maSin yvelaze axlos poetebTan iyo _ `Zmav
ingoruyo, poeto adre...~).
...ocian, ocdaaTian wlebSi qarTul poetur samyaroSi
galaktion tabiZis `lurja cxenebTan~, `merisa~ da `mesafla-
vesTan~, ioseb griSaSvilis leqsebTan erTad xmamaRla
gaismoda paolo iaSvilis `deda, inaxule Sen wminda xaxuli,
wadi fexSiSveli, qalaqSi dakargul SvilisTvis Rame gaaTie~;
an, `iq, sadac sduman piramidebi, Sen momindebi, Seni Tvalebi,
Seni mklavebi, Seni sinaze~; an, `ampartavani da yovelTvis
pirgaparsuli, bunebiT Savi, xelovnurad gaTeTrebuli...~ an
kidev, `gamoveqeci evropis qaoss, sisxls, dangreul reimsis
taZars, uzarmazar tankebis qSenas...~; `gaxda parizi usicocxlo
da usimRero...~ `vigoneb marTla JruanteliT lamanSis sru-
tes, iq Calagebul atlantikis anTebul gemebs...~
ucxoeTidan, parizidan dabrunebulma paolo iaSvilma,
mogonebebi paolo iaSvilze 413

saqarTveloSi moitana sruliad axali poeturi sityva, evro-


puli mxatvruli metyvelebis didi gamocdileba da rodesac
dRes laparakoben `cisferyanwelTa~ did rolze qarTuli
leqsis ganaxlebis saqmeSi, aq pirveloba, rasakvirvelia, paolo
iaSvils ekuTvnis da is iyo pirveli iniciatoric da meTauric
quTaisSi axalgazrda literatorTa jgufis SekavSirebisa,
romelTac TavisTavs, rogorc es cnobilia, `cisferyanwelebi~
uwodes. es iyo `dabadebiT meTauri~ da am meTaurobas is ki
ar eZebda, es meTauroba masTan Tavad midioda.
amave dros igi marTlac warmoudgenel STabeWdilebas
axdenda Tavisi impozanturi aRnagobiT, silamaziT, Tavisi
ganumeorebeli siciliT, alersiT, zrdilobiT, eqspromtebiT.
mTel qalaqSi dadioda qimerionSi paolo iaSvilis mier
warmoTqmuli `uecari leqsebi~ da amis gamo qimerionsac
didi Semosavali hqonda. maxsovs imdroindeli simRera:
`iaSvili leqsebs ambobs, maCabeli (ilo maCabeli, qimerionis
arendatori) Cven tyavs gvaZrobs, qimerionma damRupa~-o (axla
es qimerioni, upiratesad lado gudiaSvilis samyaro, romlis
SesasvlelSic daxatuli iyo poeti paolo iaSvili yanwebiT
xelSi, daxurvis Semdeg didxans mnaxvelTaTvis dafaruli,
rogorc sazogadoebam icis, aRdgenilia Tavisi cnobili ked-
lis mxatvrobiT).
...dauviwyari ram iyo rionhesis gaxsnis dRe quTaisSi.
dRec da Ramec; romlis poeturi sityviT gadmocemac Tavis
droze me vcade leqsSi `Woma~ _ roca quTaisis `grandotel-
Si~ `mesame ganyofilebis~ Semdeg vladimer jiqiam gamTeniisas
poetebi gagvaqana WomaSi da `alaviZis duqnis karebTan miwas
daakvda avtomobili~. paolo iaSvilma rionhesis mSeneblobi-
sadmi miZRvnili `samasi argveTeli~ `SekveTiT~ da `mivline-
biT~ dawera. erTic da meorec Tavis Tavs TviTonve daavala;
roca rionhesis mSeneblobas muSa xeli Semoaklda, igi wavida
Tavissave sofel argveTSi, iq Seagrova da Tavis sayvarel
megobars mihgvara 300 argveTeli Wabuki, rogorc 300 arag-
veli.

***
qarTuli mwerlobac gatacebiT CaerTo epoqis am did
saerTaSoriso saqmeSi, Tavisi `internacionaluri movale-
obis~ Sesrulebis saqmeSi. Cven patara poeturi krebulic ki
414 paolo iaSvili

gamoveciT, miZRvnili espaneTisadmi. am krebulis gamocema,


maxsovs, paolo iaSvilma iTava. mec damikveTa man leqsi da
mec dauyovnebliv Sevasrule davaleba leqsiT _ `espaneTis
mebrZolT~.
...Cveni stumrebis, gansakuTrebiT boris pasternakis
pirvelive Targmanebis meoxebiT ramdenime qarTveli poeti,
ufro metad paolo iaSvili, tician tabiZe, giorgi leoniZe,
simon Ciqovani ukve ase Tu ise cnobilni iyvnen ssrk mweralTa
1934 wlis pirveli yrilobis monawileTaTvis (zog qarTvel
mwerals, poets, moskovis literatorTa garkveul wreSi
ufro adrec icnobdnen, rogorc vTqviT, eseninis cnobili
leqsiT `Ïîýòàì Ãðóçèè~, andrei belis wignidan `Âåòåð ñ
Êàâêàçà~ da rus mweralTa sxva qmnilebebidan). xolo paolo
iaSvili, ara marto cnobili, aqac, am mravalricxovani da
mravalerovani forumis monawileTaTvis erT-erT
TvalsaCino da pativsacemi kacic gaxda mas Semdeg, rac igi
tribunaze dadga isaak babelis181, andre malros182 gamosvlaTa
Soris da es ulamazesi da warmosadegi vaJkaci qarTuli
zrdilobiT da evropuli TavazianobiT, goliaTis xmiT, taSis
grialSi miesalma yrilobis ucxoel stumrebs, rac manamde
aravis mofiqrebia. mere Tavisi guliTadi RimiliT ganacxada
_ `Ñî äíÿ ñîòâîðåíèÿ ìèðà íå áûëî ñëó÷àÿ, ÷òîáû ñòîëüêî ïèñàòåëåé
ðàäîâàëèñü âìåñòå~. mixaroda mec, yrilobaze erT yvelaze
axalgazrdaTagans, 24 wlis monawiles, romelic am forumis
delegatad saqarTvelos mweralTa Sekrebaze swored paolo
iaSvilma, swored am oratorma damasaxela. delegaciis
TbilisSi dabrunebisTanave Cvenma literaturulma gazeTma
gamoaqveyna paolo iaSvilis karikatura didi yanwiT xelSi;
qvemod warwera leqsad Cemi iyo: `stumrebs miuZRvna paolom
sityva, uriTmo Sairi: mobrZandiT, yanwiT dalieT Cveni
sabWoTa haeri~.
es paolos ar swyenia, piriqiT.
...metismetad xmaurob Svilo, paolo, metismetad _ ase wi-
naswar ugrZno gulma paolos mamas _ jibo iaSvils, swored
imave wlebSi am qveynidan wasvlis win, momavali ubedureba,
xmauris, miT ufro zedmetad xmauris ufleba ki respublikaSi
ekuTvnis mxolod qveynis Tavkacs _ esec ocdaaTiani wlebis
sazogadoebis moraluri kategoriidan.
paolo iaSvilis mravalricxovan naTesavTagan dRes
mogonebebi paolo iaSvilze 415

Tbiliss mxolod ramdenimeRa SemorCa. misi usayvarlesi


erTaderTi qaliSvili medea, qarTuli enciklopediis Tanam-
Sromeli misi daarsebis dRidan. diswuli, cnobili qarTveli
meRvine vaxtang modebaZe, ZmisSvilebi _ nodar, oTar da
naTela iaSvilebi. ara aseTi axlobeli, magram misi naTesavi
viyavi mec, anu Cemi naTesavic iyo igi dedaCemis _ modebaZis
qalis mxridan, paolos daÁ paSa gaxldaT bicola Cemi, meuRle
platon modebaZisa.
poetis TviTmkvlelobis Semdeg yvela misi axlo naTesavi
iyo devnili, xolo maT Soris Zmiswulma nodar iaSvilma 15
weli gaatara Soreul CrdiloeTSi gadasaxlebaSi. Cemi
studentobis dros, ociani wlebis bolos, erTxans bicolaCe-
mis binaSic ki vcxovrobdi, yofil gunibis quCaze, sadac ufro
metad paolos umcros ZmasTan tupia (ivane) iaSvilTan vmegob-
robdi, am mSvenieri vaJkacis sicocxlis ukanasknel dReebamde.
paolo iaSvils am ojaxSi iSviaTi SemTxvevis garda, me
mxolod sazogadoebriv Sekrebebze, saqarTvelos mweralTa
kavSirSi da sxdomebis Semdeg `mesame ganyofilebebze~
vxvdebodi, an romelime SemoqmedebiT mivlinebaSi.
...me axlac vfiqrob xolme, rogor icxovrebda, riTi
iarsebebda igi, win rom RvTismicemuli cxovrebis didi gza
hqonoda. praqtikuli cxovrebisTvis is sruliad moumzade-
beli iyo. axalgazrdobaSi didxans `jibos jibiT~ cxovrobda,
rogorc TviTon xumrobda xolme (geronti qiqoZe igonebs
_ `ganebivrebuli iyo SeZlebuli mamis miero~). Tumca bevri
poeti maSin aseve Tavisi `jiboebis jibeebiT~ cxovrobda, an
sadme dawesebulebaSi isxdnen patara Tanamdebobebze (tician
tabiZe, magaliTad, yazbegis muzeumis direqtorad iTvleboda
Tbilisidan). didi Tanamdebobisa da karierizmis avadmyofoba
30-iani wlebidan Semovida, `nepis~ gauqmebis Semdeg.
Tu Zvelad misive `cisferyanweli~ megobrebi, axla paolo
iaSvils ukve moZme xalxebis poetebi uZRvnian leqsebs da
isic aseve guluxvad pasuxobs maT, maT Soris SesaniSnav
ukrainel poets mikola baJans183. monawileobs qarTuli
literaturis dReebSi leningradSi, minskSi, baqoSi...
kidev ufro aRzevda misi saxeli, rac 1936 wels saqarTve-
loSi sabWoTa xelisuflebis gamarjvebis 15 wlisTavze
respublikis Tavkacma igi Seiyvana qarTveli xalxis warmomad-
genelTa delegaciaSi, moskovSi stalinTan warsadgenad,
416 paolo iaSvili

saidanac igi `Sromis wiTeli droSis ordeniT~ dabrunda


(sxvaTa Soris, delegaciaSi ar iyo galaktion tabiZe, igi ise
daajildoves maSin leninis ordeniT).
iaSvili stalins metad moswoneboda; advili warmosad-
genia, ra STabeWdilebas moaxdenda Tavis stiqiaSi igi im
Sexvedraze. stalinma gadaarqva maSin saxelebi nata vaCnaZes
da paolo iaSvils da qarTulad uwoda maT nato da pavle.
arsebobs im Sexvedris jgufuri fotosuraTic paolos diswu-
lis vaxtang modebaZis arqivSi.
TiTqos yvelaferi brwyinvaled iyo.
Sors ki, Sors iZrodnen Savi Rrublebi, romelTa moax-
loebamde erTi welic ki aRar rCeboda.
`metismetad xmaurob Svilo, metismetad...~
...Seiqmna SesaZlebloba, rom saWiroebis SemTxvevaSi, Tu
isurvebdnen, nestor lakobas184 msgavsad, iaSvilsac da axme-
telsac (miT ufro, rom isini erTmaneTis uaxloesi megobre-
bic iyvnen) SeeZloT uSualod stalinTan dakavSireba saqar-
Tvelos Tavkacis gverdis avliT. aq ki, aba, Sen vinRa xar,
saqarTvelos Tavkaco?
...TbilisSi inteligenciis wreebSi gaxSirda miTqma-moTqma
imis Taobazec, rom bolo dros ukiduresad garTulda
urTierToba ori komunistis, respublikis Tavkacsa da vladi-
mer jiqias Soris. isedac daZabul Zvel urTierTobas axla
zed daerTo zogierTi sxva metad piraduli momentic. am
garTulebas, rasakvirvelia, kargi araferi mohqonda ara
marto jiqiasTvis, aramed misi axlobeli adamianebisTvis da
maT Soris pirvel rigSi paolo iaSvilisa da tician tabiZi-
saTvis. roca miT ufro respublikis Tavkacis yuramde miaRwia
paolo iaSvilis rusulad Tqmulma patara eqspromtmac `Áûëà
ñòðàíà Èáåðèÿ~ (rac gadmoscemda respublikis axali xel-
mZRvanelis sazRvargadasul amoralur, amurul cxovrebas
da razec bevrs laparakobdnen maSindel TbilisSi. me Cems am
mogonebaSi amaze saubars gverds avuvli _ iqneb bevri ram aq
Woris donezec iyo), iseve, rogorc stalinis yuramde miaRwia
mandelStamis gamqiqebelma leqsma. qveynis Tavkaci, mas Semdeg,
rac man paolo iaSvili moskovSi qarTuli delegaciis
SemadgenlobaSi waiyvana, mas Tavis kacad Tvlida, iaSvili ki,
ager, isev Zveli megobrebis, jiqias, eliavas, ukve xalxis mtrad
gamocxadebuli vinme Zveli komunistis aRniaSvilis erTguli
mogonebebi paolo iaSvilze 417

megobari darCa (jiqias iaSvili moskovSic ki hyavda


wargzavnili rionhesis warmomadgenlad Tveebis manZilze).
Soreuli Savi Rrubeli sul ufro da ufro axlo moi-
wevs paolo iaSvilis kuTvnil cis naWerze.
...Tumca yvela fiqrobda, rom saSiSroeba ufro metad
sxva mwerlebs, maT Soris, vTqvaT, konstantine gamsaxurdias
moeloda da vis egona, rom es saSiSroeba pirvel yovlisa
paolo iaSvils da mixeil javaxiSvils miadgeboda karze.
...im tragikuli wlis maisis TveSi respublikis xelmZRva-
nelma umaRles tribunaze Tqva _ droa gons moegos ukve
ormoc wels gadacilebuli poeti paolo iaSvilio.
Cans, poetis bedi ukve gadawyvetili iyo da saqmes veRara-
fers Svelida poetis gamosvla (sxva qarTvel cnobil
mwerlebTan erTad) mitingze im tragikuli wlis dasawyisSi,
roca jiqiac, eliavac ukve represirebulni iyvnen (ix. Jurnali
`mnaTobi~, 1937 wlis #1-2). verc misi leqsi `andre Jids185 _
moRalates~, frangi mwerlis, antikomunistis andre Jidis
winaaRmdeg (komunizmi da antikomunizmi aq ukve aRarafer
SuaSi iyo).
andre Jidi swored erTi wliT adre 1936 wlis ivlisSi
Camovida saqarTveloSi. es maSin TbilisSi sensacia galxdaT;
ucxoeli kaci maSin CvenSi saerTod ucxo xili iyo da uceb
andre Jidi _ ugamoCenilesi warmomadgeneli dasavleTis
samyaros mxatvruli sityvisa. rasakvirvelia, misi maspinZloba
da gidoba paolo iaSvils da tician tabiZes daevala TviTon
mTavrobis mier da maTac mTeli saqarTvelo moatares
sasurvel ucxoel stumars; am mogzaurobaze maSin, maxsovs,
bevrs laparakobdnen TbilisSi, maT Soris zog komikur
SemTxvevazec. magaliTad, saubrobdnen Tu rogor gaocebu-
la ucxoeli stumari Telavis sastumroSi, roca sawolSi
RamiT raRac wiTelma mwerebma dilamde ar daaZines, diliT
ki ramdenime egzemplari qaRaldSi Seuxvevia safrangeTSi
wasaRebad, iq unda SeviswavloTo.
andre Jids am Tavis mogzaurobaze male parizSi gamouq-
veynebia dRiurebi, sadac saqarTveloze bevri ram Tavisi
kritikuli SeniSvnac uTqvams: es wigni Cvenamde ar moRweula
da masze aq verafers vityvi. vityvi mxolod, rom saqarTvelos
stumris mier Cveni qveynis naklisa da `Crdilovani mxareebis~
danaxvisaTvis gakicxes misi maspinZlebi, gidebi paolo iaSvili
418 paolo iaSvili

da gansakuTrebiT tician tabiZe, romelic Jids Tavis dRiu-


rebSi mowmed dausaxelebia. erTi wlis Semdeg ki maT es
mowmeoba kidev ufro sabediswerod SemoubrundaT.
...xmamaRali laparakic ki aRar ismoda saqarTvelos mwe-
ralTa sasaxlesa da ezoSi; iyo saidumloebiT moculi Cur-
Culi. axla CurCulebdnen ufro niko lorTqifaniZeze,
romelic im wina dRes baTumSi sasamarTlo procesze Tavis
megobrad da TanamebrZolad daesaxelebina braldebul
grigol laRiZes186, menSevikebis droindel qarTvel moRvawes.
niko lorTqifaniZec iqve usityvod idga. paolo iaSvili
SuadRisas movida mweralTa kavSirSi. xelSi gazeTebSi
Sexveuli Tavisi daSlili Tofi eWira, misi cnobili Zvirfasi
`lebo~ (erT dRes rom kinaRam sergei esenins aCuqa, is rom
Tavmdablad ar Sehpireboda, moskovSi dabrunebisTanave
swored aseT Tofs viyidio) _ gasayidad wamoviRe, magram
monadireTa kavSirSi kapikebi maZlieso. mweralTa kavSiris
bufetis gamges, rifsimes, vali 7 maneTi gadauxada da wavida.
aravis miuqcevia yuradReba, rom wasvlisas mas Tofi xelSi
ukve aRar eWira, sadRac datova da mweralTa sasaxlidan igi
ukan uTofod gabrunda.
am saidumlo CurCulSi gaismoda saxeli paolo iaSvili-
sac, romelic rogorc yvelam icoda, im dReebSi araerTxel
iyo gamoZaxebuli umaRles dawesebulebebSi da iqidan
yovelTvis usazRvrod aRelvebuli brundeboda. aravin icoda,
raze iyo iq saubari respublikis xelmZRvanelTan; saubari
ki, rogorc Canda, iyo ukiduresad mkacri da kategoriuli;
ase ikiTxeba es paolo iaSvilis ukanasknel, TviTmkvlelobis
wina dRiT colisa da Svilisadmi datovebul werilebSic.
ukve yvela grZnobda, rom vladimer jiqias da giorgi eliavas
Semdeg jeri paolo iaSvilzec modga, magram aravis misi
daxmareba ar SeeZlo da amas, rogorc zemoT vTqviT, verc
veravin moiwadinebda. igi axla mxolod bedis anabara rCebo-
da am usazRvro cis qveSeTSi.
...im saRamos mweralTa kavSirisken krebaze mimavals igi
Tavisuflebis moedanze, kirovis quCis mosaxvevSi Semxvda, Tavisi
sayvareli TeTri `tolstovkiT~ da `ragoJis~ tuflebiT.
me iqiT, is aqeT; SevCerdiT, erTmaneTs mivesalmeT _ cota
rusTavelze gavla mindoda momeswroo, miTxra (me maSin megona,
mogonebebi paolo iaSvilze 419

krebis dawyebamde moswrebaze meubneboda), Semobrunda da


wamovida. saxe usazRvrod hqonda Secvlili; ar gamkvirvebia.
rac mas im dReebSi mRelvareba Sexvda. isic vicodi, rom igi
im wina dRiTac iyo `gamoZaxebuli~. mere uceb mklavSi xeli
CamWida da Tavisi boxi xmiT moulodnelad mkiTxa _ geSinia
Cems gverdiT siarulio? me gakvirvebiT Sevxede _ ara, ki ar
gewyinos, magram guSin babosTan187 rom midiodi, me fanjaraze
viyavi gadmomdgari, Sen ar momesalmeo (paolos gverdiT,
jafariZis quCaze Cemi daÁ, babo cxovrobda, paolo #7, babo
#5 saxlSi. me ucolSvilo kaci Cems dasTan xSirad vsadilob-
di). _ paolo, guSin me babosTan saerTod ar vyofilvar, ras
ambob, ra SiSze meubnebi, ager xom gverdiT mogyvebi-meTqi. _
ara, me yvelas davumtkiceb, rom vaJkaci varo; yvelas
davumtkiceb... imaTac, imaTac... da me maSin kargad ver mivxvdi
_ vis `imaTac~, respublikis Tavkacebs, romlebsac igi im
dReebSi iZulebiT xSirad xvdeboda, Tu ukve represirebul,
ukve daRupul mis uaxloes megobrebs _ igi TiTqmis ZagZagebda
da areulad laparakobda, amitomac Cveni saubari gzadagza
verafriT ver gaeba, mec erTsa da imave frazas vimeorebdi _
paolo, Sens vaJkacobas kidev meti mtkiceba raRad unda-meTqi.
_ ara, me davumtkiceb yvelas da `imaTaco~... mere gzad sxva
mwerlebic Semogvxvdnen.
Cven erTad wavediT im sabediswro sxdomaze.

***
mweralTa kavSirSi krebaze cota dagvianebiT mivediT.
sxdomis darbazi maincdamainc gadatenili ar iyo. krebas
mxolod mwerlebi eswrebodnen. ixileboda politikuri
`sifxizlis~ sakiTxi. samariseburi siCumiT usmendnen mwerlebi
xelisuflebis warmomadgenels tribunaze.
erTxans darbazSi nerviulad ijda, mere darbazidan
gavida. krebac didi xnis dawyebuli ar iyo, rom am samarisebur
siCumeSi gaisma is jojoxeTuri quxili. iseTi siZlierisa,
rogoric Semdeg me did msoflio omSi sahaero dabombvis
dros msmenia xolme, da romlebic me Tavis mxriv iq, omSi,
yovelTvis am gasrolas magonebdnen. es iyo gasrola misi
saamayo `lebos~ orive lulidan, Cveni sasaxlis meore sar-
Tulze, im misi sayvareli Tofisa, romelmac, samwuxarod, axlac
iseve rogorc yovelTvis ar uRalata.
420 paolo iaSvili

yvelani Tavgzaabneuli wamovcvivdiT, ra moxda? vin saiT,


vin saiT. afeTqeba? magram sad? risi? kedlebic da yvelaferic
Tavis adgilzea. maS sad? da am dros meore sarTulidan
kibeebze Camorbis damlagebeli qali ana, wivil-kiviliT _
iaSvili, iaSvili!
sul xuTiode wuTSi gaCndnen administraciuli dawesebu-
lebis warmomadgenlebi da sasaxlis karebic daiketa. isev
samariseburi siCume; axla ufro meti. axla ufro samarise-
buri. mxolod erTxel gaisma mixeil javaxiSvilis dagubuli
xma:
_ namdvilad vaJkaci yofila, geTayvaT! da me mxolod
axla movedi azrze: ras niSnavda misi sityvebi naxevari, sul
naxevari saaTis win:
_ me davumtkiceb yvelas, rom vaJkaci varo!

`Sen, Sen daeci im wels


roca saqarTveloze
kaenis sulis aRzevebam gadisriala~.

es striqonebi ekuTvnis im, jer kidev maSin axalgazrda


kacs, romelic, rogorc 1989 wlis agvistos `saxalxo ganaT-
lebaSi~ pedagogi Tengiz mdivani188 erT Tavis mogonebaSi
wers: `iqve kuTxeSi idga da gulamoskvniT qviTinebda~... da
romelic am qviTinma TviTonac kinaRam gansacdelSi Caagdo,
rom ara misi uaxloesi megobrebi, misi keTili `cru mowmeebi~,
poeti simon Ciqovani da Jurnalisti gigla mebuke189, da
romelic, albaT, bedisgan sabolood ganwiruli da maSin,
maincdamainc angariSSi Casagdebi kaci ar iyo.
magram me Cems mkiTxvels axla kidev ufro mZime striqo-
nebi unda SevTavazo: dRemde ar gamoqveynebula paolo iaSvi-
lis ukanaskneli werilebi col-Svilisadmi, dawerili im
tragikuli dRis wina Rames, 22 ivliss. isini pirvelad dRes
ikvleven gzas mkiTxvelTa gulebisaken.
`Cemo Svilo, Cemo kargo mamiko,
Cemo sixarulo da bednierebav! medea!
mapatie,
gemudarebi, mapatie es udidesi danaSauli Sens winaSe,
mTeli Cveni qveynisa da xalxis winaSe.
mTeli Rame ar miZinia, dagCerebodi Sen mZinares, magram
mogonebebi paolo iaSvilze 421

Tavis mokvla ukve gadawyvetili mqonda, da verc Sen gada-


marCine.
aravis daabralo Cemi sikvdili. gaizrdebi, daufqirdebi
Cems beds da darwmundebi, rom Cemi sikvdili sjobda, Sen uf-
ro ubeduri iqnebodi, rom me DdRes Tavi ar momekla. giyvar-
des deda da yvela Cemi axloblebi, isini ar dagtoveben arc-
erTi wuTiT, da ramodenimed mainc gagiadvileben oblobas.
metis wera aRar SemiZlia
mSvidobiT mamiko
medea, medea, mSvidobiT.
iswavle, iSrome, yovelTvis marTali sTqvi, ecade sasa-
xelo qali gamoxvide, giyvardes samSoblo, mudam gaxsovdes
Seni axloblebi da Seni mama.
Seni usazRvrod moyvaruli mama
22. VII. 37

Äîðîãàÿ, ëþáèìàÿ Òàìàðà!


Ïðîùàé. Ïåðåä ñìåðòüþ ÷óâñòâóþ îñîáóþ ëþáîâü ê òåáå. Ðàä
òâîèì óñïåõàì â èíñòèòå è óâåðåí, ÷òî òû áóäåøü ïîëåçíûì
÷åëîâåêîì äëÿ íàøåãî îáùåñòâà. Áåðåãè çäîðîâüå, ëå÷èñü. Î Ìåäåå
íå÷åãî òåáå ïèñàòü, ÿ óáåæäåí ÷òî òû èç íåå ñäåëàåøü íàñòîÿùåãî
÷åëîâåêà.
Ïðè÷èíà ìîåé ñìåðòè íåâîçìîæíîñòü ñîåäèíèòü èìÿ ïîýòà, ñ
òåìè îñêîðáëåíèÿìè, êîòîðûå ìíå íàíåñëè ëþäè, ñ êîòîðûìè ÿ
äðóæèë è êîòîðûå äåéñòâèòåëüíî (ÿ â ýòîì âïîëíå óáåæäåí) îêàçàëèñü
âðàãàìè ãðóçèíñêîãî íàðîäà.
Òåáå áóäåò î÷åíü òðóäíî, íî ìóæàéñÿ, ÿ óáåæäåí, òåáå ïîìîãóò
âîñïèòàòü íàøó äîðîãóþ è ãîðÿ÷î ëþáèìóþ äî÷ü, íàøå ñ÷àñòüå è
ðàäîñòü Ìåäåþ.
Êîãäà âûéäåøü çàìóæ, ñòàðàéñÿ ÷òîáû Ìåäåÿ íå îõëàäåëà ê ìîèì
ðîäíûì è áëèçêèì.
Ïðîñòè ìåíÿ ìîè îøèáêè.
ß òåáå âñå ïðîùàþ.
Öåëóþ êðåïêî, êðåïêî,
Òâîé èñêðåííèé äðóã
Ï. ßøâèëè
22. VII. 37
Òáèëèñè
422 paolo iaSvili

Óìèðàþ ñ êàêèì òî ñâåòëûì ÷óâñòâîì, è ïîýòîìó âåðþ, ÷òî òû


è Ìåäåÿ ïåðåíåñåòå ãîðå. Òû êîå-÷òî çàìåòèëà, íî ÿ òåáÿ ñìîã
óñïîêîèòü. Áåðåãè ñåáÿ è Ìåäåþ. Äðóæè ñ Ïàøåé è ìîèìè áðàòüÿìè.
Ïðèâåò Í. Ìèõ.190 è Ãåîðãèþ Èëüè÷ó.
Ïàîëî~

am werilebis wakiTxvis Semdeg mkiTxvels metad gauWir-


deba kvlavac gahyves Cems mogonebebs. mec aq davamTavreb... da
davamTavreb imiT, riTac daviwye werili paolo iaSvilze.
odesRac, jer kidev im ormocdaaTian wlebSi, udrood daRu-
puli sami qarTveli mwerlis reabilitaciis dros _ `paolo
iaSvili, TiTqos raRac mouclelobis gamo, jer kidev ar
uSvebda Tavis WeSmaritad Zlier energias maRali Zabvis
xazebSi, an mxedris enaze rom vTqvaT, cxens sadaves ar aZlevda,
Tavs uWerda, Tu xandaxan miuSvebda, isic saCveneblad,
salaRobod, mayurebelTa sacqerlad da gasakvirveblad;
maSinve ki iqve yalyze Seayenebda _ Semdegac moveswrebiTo!
Tavdaviwyebul poetur martvilobas erideboda, yoveldRiu-
ri cxovreba ar eTmoboda... paolo iaSvilis leqsi sabadodan
nimuSad wamoRebul Zvirfasi madnis natexs hgavda, an marnidan
saWaSnikod motanil Rvinos~...

dadis qalaqSi bevris msgavsi Cemi sxeuli


da xalxi ambobs: `es kacia leqsis mwerali~,
magram vin icis, ra cecxlSia gamoxveuli
es Cemi tvini dasaqcevi, tvini verani~.

da es (albaT koSmarul sizmarSi naxuli) striqonebi


aRmoxda mas winaswar, zustad aTi wliT adre, 1927 wels.

1991
423
mogonebebi paolo iaSvilze

megobruli SarJi _ mwerlebis gamgzavreba SemoqmedebiT mivlinebaSi


mxatvari doni (daviT nacvliSvili)
424 paolo iaSvili

simon Ciqovani

Canawerebi paolo iaSvilze


(fragmenti)

uwin lekebi, Smagi qistebi,


Tavze esxmoden kaxeTis mdelos,
dRes ki Wabuki futuristebi
anadgureben Zvel saqarTvelos.
magram dgebian kvalad kiTxvebi
sad aris brZolis Tavi da bolo?
pasuxi aris benos sityvebi, _
`poeziaa mimika mxolod,
amotom ar gvsurs vweroT leqsebi
da veSurebiT pitnavas duqans,
sjobs mwvadi, Rvino, mwife nesvebi
giJmaJ paolos, ticians msuqans~.
arCevania saxelovani,
Cven ki sicocxles kidev vecdebiT
da mixaria, rom Ciqovani
me manadgurebs manifestebiT.
paolo iaSvili

erTxel sTqva, rodesac Cemi pirveli leqsebi daibeWda:


simon Ciqovans yvelaferi aqvs rogorc poets, SesaniSnavi
saxeebi da mxatvroba, mxolod ritmis grZnoba aklia da jer
ver miukvlevia. meoreT, rodesac mweralTa sasaxleSi `Tei-
muraz pirvelis~ pirveli nawili wavikiTxe (poeziis seqciis
sxdomaze daubeWdavi leqsebis kiTxva iyo, Tavad sabavSo
leqsebi `nita kapitani~ da sxva waikiTxa) gadamexvia da
gadamkocna _ SesaniSnavia, magram amas ar dagibeWdaveno. ratom,
me vuTxari, xandaxan amoCemebac icoda, wyinda. moskovSi
qarTuli poeziis saRamoebi rom iyo Zlier mebrZoda. magram
merme isev mirigdeboda. rodesac amuSavebdnen, berias
gamosvlaSi cudad iyo moxsenebuli da amis gamo yvela daesia,
vxedavdi xariviT rogor abrialebda Tvalebs da SemkrTali
iyo. Cven axali waCxubebuli viyaviT, erTmaneTs civad vxvdebo-
diT, magram im Rames saocrad Sevwuxdi da paolos dasacavad
gamovedi, rac SeiZleboda, im pirobebSi, Sevumsubuqe danaSau-
li, Sevaqe Zlier da vTqvi, rom Zlieri talantis kacia, ase nu
SeuCndebiT da ufro amxanagurad movepyraT meTqi da sxva.
mogonebebi paolo iaSvilze 425

igi Turme ar moeloda Cems aseT gamosvlas _ valerians


uTxra, simoni Cemi Zma yofilao. valerians saocrad uyvarda
paolo da Zlier gaxareboda _ simon, madlobeli varo,
miTxra...
···
vin iyvnen darbazSi:
1. konstantine lorTqifaniZe
2. niko lorTqifaniZe
3. g. buxnikaSvili191
4. beso JRenti
5. daviT demetraZe192
6. al. quTaTeli193
7. tician tabiZe
8. p. sayvareliZe194
9. mix. javaxiSvili
10. valerian gafrindaSvili
11. sergo kldiaSvili
12. akaki beliaSvili195
13. al. [ ... ]
14. al. maSaSvili196 (?)
15. karlo kalaZe197
16. al. abaSeli
merme movidnen: 17. euli198 (gvian movida)
18. irakli199 (gvian movida)
19. ir. qavJaraZe200

rodesac darbazSi paolo Semovida sxdoma ukve dawyebu-


li iyo, akaki beliaSvilis wevrobis sakiTxis ganxilva dawye-
buli ar [iyo]. darbazSi CamoTvlili xalxi ijda. SemosvliT
vestibiulidan Semovida. karebSi al. quTaTeli da konstanti-
ne lorTqifaniZe isxdnen. me ki marjvniv, Sua darbazSi meoTxe
Tu mexuTe rigSi vijeqi ganapiras, meore Tu mesame skamze.
rodesac kari gaiRo, me Semovbrundi da karisaken gavixede.
diliT paolo orjer Semxvda, Cemi meuRlis mamis, niko eliavas
ambavi mkiTxa, orjer, Zalian yuradRebiT. me araferi vicodi,
Semdeg me amixsnes, paolos saqmeebi gamokeTda da igi dRes
sofelSi miemgzavrebao. me yuradReba mivaqcie mis Semosvlas
darbazSi. igi al. quTaTelTan dajda. erTi [ ... ] masTan
saubrobda, Semdeg adga da wamovida Cemsken, Cems ukan skamze
426 paolo iaSvili

dajda da saubari damiwyo, jer mkiTxa nikoloz miwiSvilis


ambavi xom araferi icio, amboben daxvriteso, merme mkiTxa
marika 201 Zalian Sewuxebuliao? me vupasuxe Zalian
SewuxebuliaTqo. nuTu nikos Sesaxeb veraferi gaigeTo.
susanas202 ar SeuZlia raime Seityoso. me vupasuxe vin ras
etyvis, axla vin ras gaigebs meTqi. me iseTi STabeWdileba
Semeqna nikos Sesaxeb TiTqo raRac icoda. me vkiTxe, Sen xom
araferi Segityviao. arao, miTxra, rame rom vicode Sen
getyodio. Semdeg me SevekiTxe (gaxamebuli uqamro TeTri
xalaTi ecva) Seni saqme gamokeTebula meTqi, xo, gamoirkvao
miTxra. sofelSi ar waxvedi meTqi, ra wamiyvans axla sofelSio,
TiTqos wyeniT Tqva da miTxra, papirosi momecio. magram
sanam me papiross amoviRebdi, mas jibidan Tavad amoeRo da
moswia. miTxra, Sens meuRles Cemi guliTadi mokiTxva gadaeci
da uTxari, rom misi sevda CemTvis gasagebiao. me uceb
gamikvirda da gakvirvebulma Sevxede, magram damtkicebuli
momeCvena da madloba vuTxari. simon miTxra, Sen gulSi wyena
gqonda, magram icode, rom me keTilSobili, patiosani, vaJkaci
kaci var da amas malec dagimtkicebo. me kidev ufro gamikvirda
da gakvirvebiT Sevxede, cotaTi davibeni kidec, ar vicodi ra
meTqva. paolo Tan laparakobda, Tan... da veraferi movaxerxe,
paolo ganagrZobda, geubnebi, rom male darwmundebi Cems
vaJkacobaSio, kidev ganmeorebiT damabara Cems colTan
mokiTxva da wamodga. me vuTxari _ moicade, paolo, Sens
mezobels mweralTa kavSiridan garicxvas upireben da
davicvaT meTqi. vin Cem mezobelso, mkiTxa. akaki beliaSvils
meTqi. ar SemiZlia darCenao, miTxra, Tu movaxerxe
davbrundebio. mobrunda, wavida. magram ara im karebSi gavida,
romlidanac Semovida, aramed ukana baRSi gasasvleli
karebisaken wavida. me Tvali gavayole da davinaxe rogor
gavida ukana karSi, magram rogor mobrunda meore sarTu-
lisaken ar SemimCnevia. kreba gagrZelda, albaT imdenad
umniSvnelo iyo ris Sesaxebac daviT demetraZe laparakobda,
rom igi ukve meore dResve daviwyebuli mqonda.
gavida albaT xuTi Tu Svidi wuTi da saSineli xmiT
daiWeqa Tofma, magram is Tofis xmas ar hgavda, ufro yumbaris
gaskdomas hgavda. uceb, wamiT saSineli dumili Camovarda,
quCisken darbazis karebi Ria iyo da viRacam wamoiZaxa mina
gaskdao. yvelaferi Tvalis daxamxamebaSi moxda, Tofis
mogonebebi paolo iaSvilze 427

gavardna, dumili da Cemi gareT gavardna. raRac Semzaravma


fiqrma gamielva da rodesac darbazidan gamosuli viyavi
yvelaferi naTlad warmomidga. me TiTqo mivxvdi Tu ra
moxda da am uCveulo Camovardnil dumilSi gareT gavedi,
ki ar gavedi, gareT gavvardi. me darwmunebuli viyavi, rom
paolom Tavi moikla, e. i. TviTmkvleloba ganizraxa, magram
daiWra da ar momkvdara. RmerTo Segcode (ase ityvian), me ar
megona Tu igi Tavs gaimetebda da amitom vifiqre, rom igi
daWrilia, magram mkvdari ar aris, Turme saSinlad Semcdari
viyavi, yvelaferi es erTi Tvalis daxamxamebaSi moxda, ani
(Cveni damlagebeli qali) Camorboda kibeze da iZaxda, vaime
Svilo, vaime Svilo, Se ubeduro! mivaZaxe aniCkas, sul mokvda?
sul mokvda Svilo, sul mokvda, Tavi gapobili aqvs da tvini
daqceuli. ukve amis mosmena Zneli iyo, Sevbrundi, ramdenime
kaci darbazidan gamosuli iyo ukve, magram umravlesoba isev
darbazSi imyofeboda da TiTqos darbazidan gamosvlas ver
bedavda. darbazSi Sevbrundi da pirveli tician tabiZis
Tvalebi Semomegeba, gaRebuli da kiTxviT savse. me
mivuaxlovdi tacians da dabali xmiT vuTxari, paolom sanadi-
ro TofiT Tavi moikla Tqo. ticianma erTi wamoiyvira da
vaime paolo da iqve Cajda, da vaimes Zaxili ganagrZo ufro
dabali, monotonuri [xmiT]. iseTi STabeWdileba Seiqmna
sakuTarma xmam pirveli dayvirebiT SeakrTo da axla dabali
xmiT glovobso Tavis megobars, TiTqos erideboda am
darbazSi Sekrebili xalxis da Tavad mweralTa Senobis. meore
oTaxSi, romelsac salons eZaxian, dabneuli, goneba dakargu-
li iyo, ijda, saweri magidis yuTebs aRebda da isev xuravda.
SesvlisTanave miTxra vinmes daurekeo, simon. visTvis unda
damereka. magram ukve darekili iyo. Sinsaxkomi rodis gaCnda
me ver SevamCnie. am dros mixeil javaxiSvili Semovida da
daviT demetraZes manqana sTxova gawvimda da TeTri kostiumi
damisveldebao. daviTi saSinlad gabrazda da iyvira _ ra
dros kostiumia, ra xdeba ver xedavTo. magram daviTi cdeboda,
mixeilis dabneulobis Sedegi, Txovna _ es iyo erTgvari
dabneulobiT gamowveuli saubari. aravin icoda ra eTqva.
Tavad daviTic gaognebuli [iyo] da pirSi ena amorTmeuli
hqonda. Cvenma sayvarelma niko lorTqifaniZemac sakvirveli
SekiTxva momca, simon, kreba gagrZeldeba Tu arao. nikos
paolo saocrad uyvarda, es kargad magondeba, bevrjel hqonia
428 paolo iaSvili

CemTan paolos Sesaxeb saubari, magram arc mwuxarebis


gamoxatva SeiZleboda da arc am sakiTxze msjeloba. saidanRac
gaCnda irakli abaSiZe, paolo misi naTesavic iyo da albaT,
sayvareli poetic, igi nepeli iyo, magram paolo
Zlieruyvarda. me ar vici man dainaxa Tu ara Tavgapobili
paolo, magram me magondeba misi dawiTlebuli Tvalebi.
ramdenime amxanagi aRSfoTda, iraklis nacnobebi, da saSinlad
Seuties. me gavSordi iqaurobas da gadavwyvite paolosTvis
damexeda. es CemTvis Zlier mZime gadasawyveti iyo. me
bavSobidan meSinoda micvalebulis da arc [ ... ] sayvareli
bebiisTvis ar damixedia. me saerTod micvalebuli arasodes
ar minaxavs, magram es SemTxveva im wuTSi istoriuli
mniSvnelobis dRed miviCnie da gadavwyvite zeviT, vefxis
fitulTan Cakecili paolo uSualod menaxa da kibis pirvel
safexurebze aviwie. viRacam saSineli Ronieri [ ... ] momiWira,
da raRac mbrZanebluri [moZraobiT] momabruna da davinaxe
Cems win idga poeti valerian gafrindaSvili. paolos
uaxloesi megobari da SeiZleba iTqvas Cemi sayvareli
megobari. me albaT gakvirvebiT da wyeniT Sevxede valerian
gafrindaSvils, xolo valerianma brZanebis kiloTi miTxra
rusulad _ ß òåáÿ íå ïóùó= valerians ena saerTod
eborkeboda da aRelvebuls, miTumetes. mcire siCumis Semdeg
daumata _ ß òîæå íå ïîéäó. Îí â íàùåé ïàìÿòè äîëæåí îñòàòüñÿ êà-
êèì ìû åãî âèäåëè â æèçíè. momkida xeli da mweralTa kavSiris
baRSi gamiyvana. ukve ivnisis cxeli wvima crida da Cven
davinameT am wvimiT. TiTqos davcildiT, TiTqo davSordiT
yvelas, viyaviT valeriani, me da paolo im saRamos am qveyanaze.
bevri viareT, me gaRma vcxovrobdi, valerianma [damtoveo],
magram valerianis marto datoveba quCaSi SemeSinda. da isev
amovyevi [ ... ] imelis Senobis pirdapir sadac igi cxovrobda.
Sin davbrundi. Cemi coli da misi megobari barbare
cqitiSvili203 Semegeben. me ukve ar SemeZlo metis moTmena da
Cumad avRrialdi, slukuni daviwye da guli yelSi momebjina.
rogor warmomedgina paolos sikvdili da Cems maxloblad,
Cemgan aTi nabijis daSorebiT, rogor daiSala erT wuTSi
ase lamazad awyobili, me marTalia ar daminaxavs ukve suls
gaSorebuli paolos sxeuli, magram iseTi STabeWdileba
mqonda TiTqo davxede da naTeli gonebiT gatexili Tavi
vixile da, misi kedelze miyrdnobili tani naTlad davinaxe.
mogonebebi paolo iaSvilze 429

Òàìàðà ßøâèëè

ÈÇ ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈÉ
Î ÏÀÎËÎ ßØÂÈËÈ

Âîò è ïðîøëè äíè, ïîñâÿùåííûå ïàìÿòè Ïàîëî, è ÿ äîæèëà


äî ýòîãî è ãëàâíîå – ñìîãëà ïðèíÿòü â ýòîì ó÷àñòèå. Áóäü ýòî âñå
ðàíüøå õîòÿ áû íà îäèí ãîä, âñå ïðîøëî áû ìèìî ìåíÿ – ìîÿ
áîëåçíü íå ïóñòèëà áû ìåíÿ íèêóäà.
Ñêîëüêî âîëíåíèé, êàêîé õàîñ âîñïîìèíàíèé, ñêîëüêî ÷óâñòâ
âñêîëûõíóëîñü çà ýòè äíè, ìíå òàê çàõîòåëîñü çàïå÷àòëåòü õîòü
òî, ÷òî åùå ñîõðàíèëîñü â ìîåé ïàìÿòè, à ïàìÿòü ìîÿ î÷åíü ìíå
èçìåíÿåò è çàêðûëà îò ìåíÿ ìíîãîå, ÷òî íàäî áûëî áû ïîìíèòü è
çàïèñàòü. Ìîæåò áûòü, ìîè âîñïîìèíàíèÿ êîãäà-ëèáî, êîãî-ëèáî
çàèíòåðåñåþò, à åñëè äàæå íåò, ÷òî ìíå ñòîÿò ìîè òðóäû. Ðîâíî
íè÷åãî. Ýòî ëèøü èñïîëíåíèå ìîåãî æåëàíèÿ.
1920-é ãîä. Ìíå 16 ëåò. ß ó÷óñü â ñåäüìîì êëàññå I-îé
Òèôëèññêîé æåíñêîé ãèìíàçèè.
ß ðîäèëàñü è âûðîñëà â ñåìüå ñëóæàùåãî – èíæåíåðà-
ëåñîâèêà Ãåîðãèÿ Èëüè÷à Îêðîì÷åäëîâà-Ñåðåáðÿêîâà204, ñûíà
èçâåñòíîãî îáùåñòâåííîãî äåÿòåëÿ, ïðîôåññîðà âîñòî÷íûõ ÿçûêîâ
– Èëüè Ëàçàðåâè÷à Îêðîì÷åäëîâà-Ñåðåáðÿêîâà.
Ìîé äåä áûë êàõåòèíöåì è íîñèë ôàìèëèþ Îêðîì÷åäëèø-
âèëè, íî âî âðåìÿ îáó÷åíèÿ â âûñøåì ó÷åáíîì çàâåäåíèè â
Ìîñêâå èëè ïîñëå îáó÷åíèÿ (òî÷íî íå çíàþ) åãî ôàìèëèÿ áûëà
íåïðàâèëüíî ïåðåâåäåíà íà ðóññêèé ÿçûê. Ñ íàñòîÿùåé ôàìèëèåé
ãðóçèíà äåäóøêà, î÷åâèäíî, íå çàõîòåë ðàññòàòüñÿ è, ñäåëàâ
óñòóïêó ðóññêîìó ñàìîäåðæàâèþ, ñòðåìÿùåìóñÿ `îáðóñèòü~
ôàìèëèè ìåëêèõ íàðîäíîñòåé, âõîäÿùèõ â ñîñòàâ Ðîññèéñêîé
èìïåðèè, ïðîäîëæàë íîñèòü äâîéíóþ ôàìèëèþ Îêðîì÷åäëîâà-
Ñåðåáðÿêîâà. Ýòà æå ôàìèëèÿ çíà÷èëàñü â ïàñïîðòå ó ìîåãî îòöà,
êîòîðûé âñå âðåìÿ õîòåë ïåðåìåíèòü åå â ñìûñëå èçáàâëåíèÿ î
ðóññêîãî ïåðåâîäà è âîññòàíîâëåíèÿ ïåðâîíà÷àëüíîé äåäîâñêîé
ôàìèëèé, íî òàê è íå ñäåëàë ýòîãî.
Äåäà ñâîåãî ÿ, ê ñîæàëåíèþ, íå çíàëà – îí ñêîí÷àëñÿ â
Òáèëèñè â 1898 ã. – çà íåñêîëüêî ëåò äî æåíèòüáû ìîåãî îòöà, è
ÿ çíàþ î íåì òîëüêî ñî ñëîâ ìîåãî îòöà è áàáóøêè, êîòîðóþ
430 paolo iaSvili

õîðîøî ïîìíþ è êîòîðàÿ óìåðëà â 1912 ã., êîãäà ìíå áûëî 8 ëåò.
Áàáóøêà áûëà ïî íàöèîíàëüíîñòè ðóññêîé, èç áîãàòîé êóïå÷åñêîé
ñåìüè Ìàõàëîâûõ, î÷åíü óìíîé è îáðàçîâàííîé æåíùèíîé.
Ïî îêîí÷àíèè îáðàçîâàíèÿ è æåíèâøèñü, äåäóøêà îñòàëñÿ
â Ìîñêâå, ãäå ïðåïîäàâàë è âïîñëåäñòâèè ñòàë ïðîôåññîðîì íà
êàôåäðå âîñòî÷íûõ ÿçûêîâ â Ìîñêîâñêîì Ëàçàðåâñêîì èí-
ñòèòóòå.
Ïîñëå òîãî, êàê îòåö ìîé çàêîí÷èë ñðåäíåå îáðàçîâàíèå â
Ìîñêâå, äåäóøêà ðåøèë ïåðååõàòü â Ãðóçèþ íà ðîäèíó ñ òåì,
÷òîáû íà÷àòü çäåñü ëåñíîå äåëî, ÷òî îí è îñóùåñòâèë. Îòöó ìîåìó
îí ñêàçàë, ÷òî îò äîõîäîâ ñ ýòîãî äåëà îòåö ìîé ìîæåò ðàññ÷è-
òûâàòü òîëüêî íà ïîëó÷åíèå âûñøåãî îáðàçîâàíèÿ çà ãðàíèöåé, à
â îñíîâíîì ñðåäñòâà äîëæíû áûëè ïîéòè íà ïîñòðîéêó è îðãà-
íèçàöèþ ïåðâîãî Ãðóçèíñêîãî Óíèâåðñèòåòà. Ïðàâäà, îòåö ïîëó-
÷èë îáðàçîâàíèå â Æåíåâå è çàòåì â Ìþíõåíå, ñâîáîäíî âëàäåë
ôðàíöóçñêèì è íåìåöêèì ÿçûêàìè, íî äåäóøêà îêàçàëñÿ íàñòîëü-
êî ïëîõèì êîìåðñàíòîì, ÷òî ê ìîìåíòó ñâîåãî âîçâðàùåíèÿ îòåö
çàñòàë äåëà çàïóòàííûìè, à äåäóøêó ïðè ñìåðòè. Íåêîòîðîå âðåìÿ
îòåö ïðîäîëæàë íà÷àòîå äåäîì äåëî ïî ñïëàâó ëåñà èç Ñâàíåòè
ïî ðåêå Öõåíèñ-Öêàëè è èìåë ëåñîïèëüíûé çàâîä è äîì â ñåëå
Ñà÷èëàî, íî âñêîðå ïðîäàë ýòî äåëî èòàëüÿíöàì è ïîñòóïèë íà
ñëóæáó.
Äåäóøêà ìîé áûë áîëüøèì äðóãîì Èëüè Öèíàìäçãâðèø-
âèëè205 – îñíîâàòåëÿ Öèíàìäçãâðèàíò-Êàðñêîé øêîëû, êîòîðîãî
ÿ õîðîøî ïîìíþ, òàê êàê îí äîëãî æèë è ïî ïðèåçäå â Òáèëèñè
âñåãäà ïðèõîäèë ê íàì â ãîñòè è áûë î÷åíü äîáð êî ìíå. Çíàþ ÿ
òàêæå î äðóæáå äåäóøêè ñ Èëüåé ×àâ÷àâàäçå, ñ êîòîðûì îí ïå-
ðåïèñûâàëñÿ. Âñÿ ýòà ïåðåïèñêà è ôîòîãðàôèè ïåðåäàíû ìîèì
îòöîì â Ëèòåðàòóðíûé ìóçåé Ãðóçèè, çà ÷òî îí è ïîëó÷èë ïèñü-
ìåííóþ áëàãîäàðíîñòü.
Äåäóøêà ìîé, íàñêîëüêî ìíå èçâåñòíî îò îòöà, ãîâîðèë âñåã-
äà, ÷òî äîáðî íàäî äåëàòü òàê, ÷òîáû ëåâàÿ ðóêà íå çíàëà î òîì,
÷òî äåëàåò ïðàâàÿ. À äîáðà îí äåëàë ìíîãî, è ìíîãèå òàëàíòëèâûå
ãðóçèíû òîãî âðåìåíè, ïîëó÷àâøèå îáðàçîâàíèå çà ãðàíèöåé,
èìåëè îò íåãî ïîñòîÿííóþ ìàòåðèàëüíóþ ïîìîùü.  ÷èñëå ïîñ-
ëåäíèõ íàõîäèëñÿ è èçâåñòíûé íûíå ãðóçèíñêèé õóäîæíèê Ãèãî
Ãàáàøâèëè206. Êîãäà êàðòèíà åãî `Êóðä~, ãäå èçîáðàæåí ñïàñà-
mogonebebi paolo iaSvilze 431

þùèéñÿ îò ïîãîíè â ñòåïè âñàäíèê, ïîëó÷èëà â Ïàðèæå ïðåìèþ,


îí â çíàê áëàãîäàðíîñòè ïîäàðèë ýòó êàðòèíó ìîåìó äåäó, è îíà
íàõîäèëàñü ó íàñ â äîìå äî òåõ ïîð, ïîêà ÿ íå áûëà âûíóæäåíà
ïðîäàòü åå Ìåòåõñêîìó ìóçåþ.
Äðóæåñêèå îòíîøåíèÿ Ãàáàøâèëè ñîõðàíèë è ñ ìîèì îòöîì,
êîòîðûé ÷àñòî â ìîåì äåòñòâå âîäèë ìåíÿ ê íåìó äîìîé â àòåëüå
íà Ñóäåáíîé óëèöå. Î äåäóøêå ìîåì ãîðàçäî áîëüøå, ïîäðîáíåå
è ëó÷øå ñêàçàíî â ëèòåðàòóðå òàê æå, êàê è î áðàòå àãðîíîìå
Èâàíå Ëàçàðåâè÷å Îêðîì÷åäëèøâèëè. Ïîõîðîíåí áûë äåäóøêà
ïðè Äèäóáñêîé öåðêâè, à çàòåì ïåðåíåñåí â Äèäóáñêèé ïàíòåîí,
òóäà æå, êóäà ïåðåíåñåíû è îñòàíêè Ïàîëî.
Ìàìà ìîÿ, óðîæäåííàÿ Ãåãèäçå, òàê æå, êàê è îòåö, èìåëà
ðóññêóþ ìàòü è îêîí÷èëà ãèìíàçèþ â ã. Âèòåáñêå, ãäå ñëóæèë
äåäóøêà. Ïîõîðîíèâ ìàòü â 18-ëåòíåì âîçðàñòå, ìàìà ïîñòóïèëà
â Ïåòåðáóðãå íà Âûñøèå æåíñêèå êóðñû è, ïðèåõàâ íà ëåòî â
Òáèëèñè âìåñòå ñ ïåðåâåäøèìñÿ ñþäà äåäóøêîé, âûøëà çäåñü
çàìóæ çà ìîåãî îòöà è îñòàëàñü çäåñü íàâñåãäà. Áëàãîäàðÿ ñâîåìó
ðóññêîìó âîñïèòàíèþ è ðóññêèì ìàòåðÿì ìîè ðîäèòåëè ïî÷òè
íå çíàëè ãðóçèíñêîãî ÿçûêà, õîòÿ è ñ÷èòàëè ñåáÿ ãðóçèíàìè. Â
ñåìüå ãîâîðèëè ïî-ðóññêè.
ß ðîäèëàñü â 1904 ã. Êîãäà ÿ ïîñòóïèëà â 1-óþ æåíñêóþ
ãèìíàçèþ, ãäå ãðóçèíêè è àðìÿíêè èçó÷àëè ñâîè ðîäíûå ÿçûêè,
êàê íûíå èçó÷àþò â øêîëàõ èíîñòðàííûå ÿçûêè, ìîè ðîäèòåëè
ïîäàëè çàÿâëåíèå, ÷òîáû íå ðàçðåøèëè èçó÷àòü ãðóçèíñêèé ÿçûê.
Íî äèðåêöèÿ íàøåé ãèìíàçèè ðåøèëà, ÷òî äåâî÷êå, íîñÿùåé
ôàìèëèþ Ñåðåáðÿêîâà, èçó÷àòü ãðóçèíñêèé ÿçûê ëèøíåå, è ìíå
áûëî â ýòîì îòêàçàíî. Òîëüêî ëèøü ïîñëå ïðèõîäà ê âëàòè ìåíü-
øåâèêîâ, â ñâÿçè ñ âîçíèêíîâåíèåì âîïðîñà è ïîääàíñòâå, â
÷èñëå ãðóçèíñêîïîääàííûõ îêàçàëàñü è ÿ, è ìíå ñïåøíî âåëåëè
â ïîñëåäíèõ êëàññàõ ãèìíàçèè èçó÷àòü ãðóçèíñêèé ÿçûê. Áëàãî-
äàðÿ òîìó, ÷òî ÿ ìíîãîãî íå ïîíèìàëà, ìíå âñå ïðèõîäèëîñü çàó÷è-
âàòü íàèçóñòü è òàê êðåïêî, ÷òî ìíîãîå èç çàçóáðåííîãî ÿ ïîìíþ
è òåïåðü, êîãäà óæå âñå ïîíèìàþ.
Íàñòóïèë 1920-é ãîä. Ìíå ìèíóëî 16 ëåò. Â ýòîò æå ãîä âïåð-
âûå îòåö íà÷àë âûâîçèòü ìåíÿ ïî âå÷åðàì â òåàòðû, íà êîíöåðòû,
â ãîñòè.  òå ãîäû â Òáèëèñè ÷àñòî óñòðàèâàëèñü áëàãîòâîðè-
òåëüíûå âå÷åðà, ãäå ` õîçÿéêîé~ (äàìîé-ïàòðîíåñîé) âå÷åðà
432 paolo iaSvili

îáû÷íî ïðèãëàøàëàñü êàêàÿ-íèáóäü èçâåñòíàÿ äàìà èç îáùåñòâà.


Âå÷åðà óñòðàèâàëèñü îáû÷íî â êëóáàõ èëè èçâåñòíûõ ðåñòîðàíàõ,
ãäå áûëà ýñòðàäà è çàðàíåå çàêàçûâàëèñü ñòîëèêè. Íà ýòèõ âå÷åðàõ
îáû÷íî âûñòóïàëè èçâåñòíûå ïåâöû è ïîýòû, èãðàëà ìóçûêà è
ïî÷òè âñåãäà âûñòóïàë ñî ñâîèìè ýêñïðîìòàìè, îûá÷íî î÷åíü
óäà÷íûìè, ìîëîäîé, íî óæå èçâåñòíûé ïîýò Ïàîëî ßøâèëè. Îí
ïîäíèìàëñÿ íà ýñòðàäó èëè íà ñòîë ïîñåðåäèíå ðåñòîðàíà è,
îáðàùàÿñü ïîî÷åðåäíî êî âñåì ñèäÿùèì çà ñòîëèêàìè, êîòîðûõ
áîëüøåþ ÷àñòüþ îí çíàë, èëè åìó ïîäñêàçûâàëè, êòî ñèäèò çà
òåì èëè èíûì ñòîëîì, ãîâîðèë ýêñïðîìòû. Ýêñïðîìòû Ïàîëî
áûëè î÷åíü îñòðîóìíûìè, çà÷àñòóþ õëåñòêèìè, íî òîò, ê êîìó
îíè áûëè îáðàùåíû, íåèçìåííî îñòàâàëñÿ äîâîëüíûì è âûêëà-
äûâàë íà ïîäíîñ ïîäîøåäùåé äàìû èëè äåâóøêè ñîäåðæèìîå
ñâîèõ êàðìàíîâ. Ñáîðû ïîäîáíûõ àóêöèîíîâ ñ ó÷àñòèåì Ïàîëî
áûâàëè áîëüøèìè.
Íà îäèí èç òàêèõ âå÷åðîâ ñ ðàçðåøåíèÿ ìîåãî îòöà ìåíÿ
ïðèãëàñèëè ïðîäàâàòü ìåæäó ñòîëèêàìè öâåòû. Ïàïà äàë ñâîå
ðàçðåøåíèå è îäíîâðåìåííî çàêàçàë ñòîëèê. Âïåðâûå áûëè íàäåòû
òóôëè íà êàáëó÷êàõ, è ãðàíü äåòñòâà îñòàëàñü ïîçàäè.  îäíîì èç
ïðîõîäîâ ìåæäó ñòîëèêàìè åùå äî íà÷àëà àóêöèîíà ìû ñòîë-
êíóëèñü ñ Ïàîëî, è, ïðîéäÿ íåñêîëüêî øàãîâ, ÿ îáåðíóëàñü è
âñòðåòèëà åãî óïîðíûé è ïðèñòàëüíûé âçãëÿä. Íà ýòîì âå÷åðå
Ïàîëî âïåðâûå óâèäåë ìåíÿ è óçíàë, êòî ÿ, õîòÿ ïîíàñëûùêå
çíàë îáî ìíå è ðàíüøå. Ýòî áûëî â ôåâðàëå 1921 ãîäà. À ÿ, êî-
íå÷íî, çíàëà åãî â ëèöî.
Ó ïàïû áûë îäèí äðóã èíæåíåð-ñòðîèòåëü Âàñèëèé Íèêè-
ôîðîâè÷ Àâäååâ. Îí áûë áëèçîê ê íàøåìó äîìó è âñåãäà ëþáèë
è áàëîâàë ìåíÿ. Ýòî áûë ÷åëîâåê ñ áîëüøèìè ñòðàííîñòÿìè,
ãîâîðèë îòðûâèñòî è ÷àñòî íåïîíÿòíî, ïèñàë ïèñüìà íà ñèíåé
áóìàãå îðàíæåâûìè ÷åðíèëàìè è âñå â ýòîì ðîäå.  íåì áûëî
÷òî-òî îò ãåíèàëüíîñòè è ÷òî-òî îò ñóìàñøåäñòâèÿ. Âïîñëåäñòâèè
îí î÷åíü âûäâèíóëñÿ â Ìîñêâå â 30-õ ãîäàõ è ÷óòü ëè íå áûë
àâòîðîì ïðîåêòà êàíàëà Âîëãà-Ìîñêâà. Ïîëó÷èâ áîëüøóþ êâàð-
òèðó, áîëüøîå ìåñòî è, âîðî÷àÿ áîëüøèìè äåíüãàìè, îí íå ñóìåë
îò÷èòàòüñÿ â íèõ, èñêðåííå âîçìóùàÿñü, ÷òî îò íåãî òðåáóþò
îò÷åòà, áûë àðåñòîâàí è îêîí÷èë ñâîè äíè â íåèçâåñòíîñòè.
Íå çíàþ êàê è îòêóäà âîçíèêëà äðóæáà ó Àâäååâà ñ Ïàîëî è
mogonebebi paolo iaSvilze 433

ñ åãî äðóçüÿìè. Âîçìîæíî, åãî èìïîíèðîâàë äåêàäåíòñêèé äóõ


íà÷àëà ëèòåðàòóðíîé äåÿòåëüíîñòè ýòîé ãðóïïû ïîýòîâ. Ôàêò, ÷òî
îí î÷åíü ëþáèë è âûäåëÿë Ïàîëî, è ýòîò â ñâîþ î÷åðåäü ïëàòèë
åìó òåì æå. Êîãäà ÿ ïîäðîñëà, ñòàëà ïðåâðàùàòüñÿ èç ðåáåíêà â
äåâóøêó, Àâäååâ ÷àñòî ãîâîðèë îáî ìíå Ïàîëî è óãîâàðèâàë åãî
ïîáûâàòü â íàøåì äîìå.
Ïîñëå íàøåé âñòðå÷è íà âå÷åðå ïðîøåë ìåñÿö èëè áîëüøå,
ïîêà ìû ñ Ïàîëî ñíîâà ñâèäåëèñü è ïîçíàêîìèëèñü óæå ó íàñ â
äîìå.
Çà âðåìÿ, ïðîøåäøåå ìåæäó ýòèìè íàøèìè äâóìÿ ïåðâûìè
âñòðå÷àìè, â Ãðóçèè óñïåëà óñòàíîâèòñÿ ñîâåòñêàÿ âëàñòü, æèçíü
ïîíåìíîãó íàëàæèâàëàñü, âõîäèëà â ñâîþ êîëåþ, è ìû íà÷èíàëè
ïðèâûêàòü ê íåé. Ó íàñ íà êâàðòèðå ñòîÿëà êðàñíîàðìåéñêàÿ ÷àñòü
ñ îôèöåðîì âî ãëàâå. Ïîñëåäíèé îêàçàëñÿ î÷åíü ñèìïàòè÷íûì
ìîëîäûì ÷åëîâåêîì è îáû÷íî ïðîñèæèâàë ó íàñ âå÷åðà çà ÷àøêîé
÷àÿ, ïîêà ïåðåäâèãàâøèéñÿ ôðîíò íå óâåë åãî âïåðåä.
ß õîðîøî ïîìíþ ñíåæíóþ, õîëîäíóþ ôåâðàëüñêóþ íî÷ü,
êîãäà ìåíüøåâèñòñêèå âîéñêà óõîäèëè èç ãîðîäà è áåñêîíå÷íûå
îáîçû è îðóäèÿ òÿíóëèñü ìèìî íàøåãî äîìà ïî óëèöå Êëàðû
Öåòêèí (áûâøåé Åëèçàâåòèíñêîé) â ñòîðîíó âîêçàëà. Íàñåëåíèå
â íàøåì ðàéîíå âî èçáåæàíèå ãðàáåæåé îðãàíèçîâàëî âîîðó-
æåííûå ÷åì ïîïàëî îòðÿäû ñàìîîáîðîíû, è âñå, êòî ìîã, â òîì
÷èñëå è ìîé îòåö, ïåðåêëèêàÿñü, äåæóðèëè ó ñâîèõ ïîäúåçäîâ.
Êîíå÷íî, íèêòî íå ñïàë.
 òó íî÷ü Ïàîëî ñ ãðóïïîé òîâàðèùåé âûåõàë íàâñòðå÷ó
ïåðâûì âñòóïàâøèì â ãîðîä ÷àñòÿì Êðàñíîé Àðìèè, ïîäõî-
äèâøèì ñî ñòîðîíû Êîäæîð.  êà÷åñòâå áåëîãî çíàìåíè ìèðà,
êîòîðîå Ïàîëî äåðæàë â ðóêàõ, ôèãóðèðîâàëà ïðîñòûíÿ, êîòîðóþ
îí óñïåë âçÿòü ó ñâîå ñåñòðû Ïàøè (Ïåëàãåè Äæèáðàèëîâíû Ìî-
äåáàäçå). Íèíà Àëåêñàíäðîâíà Òàáèäçå âñïîìèíàåò, êàê Ïàîëî â
òó íî÷ü óäàëîñü âûïóñòèòü èç òþðüìû ïîëèòè÷åñêèõ çàêëþ÷åííûõ
è îðãàíèçîâàòü èç íèõ îòðÿäû ïî îõðàíå ãîðîäà îò ãðàáåæåé.
Ê òîìó âðåìåíè, êàê Ïàîëî âïåðâûå ïðèøåë ê íàì â äîì,
íîâàÿ óñòàíîâèâøàÿñÿ â ãîðîäå ñîâåòñêàÿ âëàñòü áûëà åìó
áëèçêà, âñåõ ðóêîâîäèòåëåé îí çíàë, ìíîãèå èç íèõ áûëè åãî
ñòàðûìè äðóçüÿìè äåòñòâà è þíîñòè, è ñàìîãî Ïàîëî âñþäó çíàëè,
ëþáèëè, óâàæàëè è ñ÷èòàëèñü ñ íèì. Ñîþç ïèñàòåëåé óæå
434 paolo iaSvili

íàõîäèëñÿ òàì, ãäå íàõîäèòñÿ è òåïåðü, è áîëüøèíñòâî ïèñàòåëåé


`ãîëóáîðîãîâöåâ» æèëî òàì. Ïàîëî ðàññêàçûâàë ìíå, ÷òî óåçæàÿ,
÷óòü ëè íå íà âîêçàëå, áûâøèé âëàäåëåö ýòîãî äîìà Àêàêèé
Õîøòàðèÿ207, êîòîðûé çíàë Ïàîëî è åãî äðóçåé, ïðîñèë èõ î òîì,
÷òîáû îíè ïîñòàðàëèñü ñîõðàíèòü ýòîò êðàñèâûé è áîëüøîé
îñîáíÿê. Ýòî áûëî, êîíå÷íî, íà ðóêó ïîýòàì, è Ïàîëî íå çàìåäëèë
ñîãëàñîâàòü ñ ìåñòíûìè âëàñòÿìè âîïðîñ î ïåðåäà÷å ýòîãî äîìà
Ñîþçó ïèñàòåëåé Ãðóçèè.
Êîãäà Ïàîëî ïåðâûé ðàç ïðèøåë ê íàì, ïðåäâîäèòåëü-
ñòâóåìûé Âàñèëèåì Íèêèôîðîâè÷åì Àâäååâûì, ÿ òèõîíüêî ñèäåëà
â óãîëêå íà äèâàíå è ñëóøàëà ðàçãîâîðû `ñòàðøèõ~, ê êàêîâûì
ÿ ïðè÷èñëÿëà â ñâîåì ïîíÿòèè è Ïàîëî. ß áûëà ó÷åíèöåé ïðåä-
ïîñëåäíåãî 7-ãî êëàññà ãèìíàçèè è òîëüêî-òîëüêî íà÷àëà çàêðó-
÷èâàòü êîñó íà çàòûëêå. Ìíå áûëî 16 ëåò. Ïàîëî, êîíå÷íî,
ïðîèçâåë íà âñåõ äîìàøíèõ î÷åíü õîðîøåå âï÷àòëåíèå, âåäü åñëè
îí õîòåë, îí ìîã î÷àðîâàòü ëþáîãî. È â ÷èñëå ýòèõ ëþäåé îêàçàëñÿ
è ìîé îòåö, êòîðûé ïðèãëàñèë åãî áûâàòü ó íàñ çàïðîñòî âìåñòå
ñî ñâîèìè äðóçüÿìè. ß îñòàâàëàñü àáñîëþòíî â ñòîðîíå îò âñÿêèõ
ïîäîçðåíèé. Âñêîðå Ïàîëî ñíîâà ïðèøåë ê íàì óæå â ñîïðî-
âîæäåíèè Òèöèàíà Òàáèäçå è Âàëåðèàíà Ãàïðèíäàøâèëè. Îíè
ïðîáûëè ó íàñ âåñü âå÷åð, è ïîìíþ, ÿ áûëà ïîðàæåíà êðàñîòîé
ðóê Òèöèàíà ñ äëèííûìè âûõîëåíûìè ïàëüöàìè, è ñêàçàëà îá
ýòîì Ïàîëî.  òîò âå÷åð, ïðèäÿ ê íàì, Ïàîëî äåðæàë â ðóêàõ
áîëüøîé áóêåò êðàñíûõ ãâîçäèê, íî ÿ è â ìûñëÿõ íå èìåëà, ÷òî
ýòîò áóêåì ìîæåò ïðåäíàçíà÷àòüñÿ êîìó-ëèáî äðóãîìó, êðîìå
ìîåé ìàìû, è ïîýòîìó, ïîëó÷èâ åãî èç ðóê Ïàîëî, ñìåøàëàñü è
âìåñòå ñ òåì îáðàäîâàëàñü î÷åíü.  òîò æå âå÷åð, ñèäÿ ðÿäîì ñî
ìíîé çà ñòîëîì, ïàîëî ñêàçàë ìíå ïîòèõîíüêó, ÷òî áîëüøå íèêîãäà
íå ñÿäåò ðÿäîì ñî ìíîé çà ñòîëîì. Íà ìîé óäèâëåííûé âîïðîñ
ïî÷åìó – îí îòâåòèë, ÷òî ñèäÿ ðÿäîì ñî ìíîé, îí íå ìîæåò íà
ìåíÿ ñìîòðåòü. Ñ òîãî âå÷åðà åêíóëî ìîå ñåðäå÷êî è ïîïàëî â
ïëåí ê ýòîìó Áîëüøîìó ÷åëîâåêó.
ß íå çíàþ, áóäó ëè ïðîäîëæàòü íàïèñàííîå ðàíåå, à ñåé÷àñ
ÿ õî÷ó çàïèñàòü âñå, ÷òî ïîìíþ î 1937-ì ãîäå.
Âåñíîé èëè â íà÷àëå ëåòà 1937 ãîäà (òî÷íî íå ïîìíþ) â ãàçåòå
ïîÿâèëàñü ñòàòüÿ Ëàâðåíòèÿ Ïàâëîâè÷à Áåðèÿ, â êîòîðîé îò
êëåéìèë Áóäó Ìäèâàíè208, Ãîãè Ýëèàâà209 è äðóãèõ (êîãî, íå
mogonebebi paolo iaSvilze 435

ïîìíþ), íàçûâàÿ èõ âðàãàìè íàðîäà, âðåäèòåëÿìè è ò. ä. Âî âòîðîé


ïîëîâèíå ñòàòüè îí âåñüìà äâóñìûñëåííî óïðåêàë ïîýòîâ
`Ãîëóáîðîæöåâ~ è ãëàâíûì îáðàçîì íàïàäàë íà Ïàîëî ßøâèëè è
Òèöèàíà Òàáèäçå, îáâèíÿÿ èõ â òîì, ÷òî â èòîãå â ñâîåì «ïà-
äåíèè» îíè `ñêàòèëèñü â ëàïû Ãîãè Ýëèàâà». Ýòà ôðàçà ìíå
ïî÷åìó-òî îñîáåííî çàïîìíèëàñü.
Ýòà ñòàòüÿ áûëà ãðîìîì ñ ÿñíîãî íåáà, è ïîñëå åå íàïå÷àòàíèÿ
íà÷àëèñü íàøè áåäû è íåñ÷àñòüÿ. Ïàîëî ïåðåñòàëè ïå÷àòàòü, è
íàì áóêâàëüíî ñòàëî íå÷åì æèòü. Ìû ãîòîâû áûëè ïðîäàòü, ÷òî
âîçìîæíî, íî ÷òî ó íàñ áûëî? – Íè÷åãî. È òîãäà Ïàîëî ðåøèë
ïðîäàòü ñâîå î÷åíü õîðîøåå è öåííîå ôðàíöóçñêîå îõîòíè÷üå
ðóæüå ìàðêè Ëåáî è ñäàë åãî íà ïðîäàæó â ìàãàçèí Ñîþçà îõîò-
íèêîâ Ãðóçèè, ÷ëåíîì êîòîðîãî îí ñîñòîÿë è ãäå ýòî ðóæüå è
áûëî âûñòàâëåíî.
Âñêîðå ïîñëå âûñòóïëåíèÿ Áåðèÿ â ïå÷àòè, Ïàîëî îòïðàâèë
åìó ïèñüìî ñ ïðîñüáîé î ëè÷íîé àóäèåíöèè, î÷åâèäíî, â íàäåæäå
ïðè ñâèäàíèè âûÿñíèòü, êàê îí ñ÷èòàë, íåäîðàçóìåíèå è îïðàâäàòü
ñåáÿ. Íî ïðîøåë ìåñÿö, äðóãîé, à îòâåòà âñå íå áûëî.
Çà ýòî âðåìÿ ó Ïàîëî ñîçðåëî æåëàíèå óåõàòü â ñâîþ äåðåâíþ
Àðãâåòè, è îí ñïðîñèë ìîåãî ñîãëàñèÿ, íà ÷òî ÿ, êîíå÷íî, îòâåòèëà
óòâåðäèòåëüíî, åñëè ïîíàäîáèòñÿ ïîæèòü òàì ãîä èëè áîëåå.
Íàèâíàÿ äóøà, îí, î÷åâèäíî, ÷óÿë êàêóþ-òî îïàñíîñòü äëÿ ñåáÿ
è íà÷àëî ýòîãî ñòðàøíîãî ñìóòíîãî âðåìåíè, êîãäà Áåðèÿ óäàëîñü
óíè÷òîæèòü ïî÷òè âñþ ëó÷øóþ ãðóçèíñêóþ èíòåëëèãåíöèþ. Äà
ðàçâå òîëüêî ãðóçèíñêóþ?
Äåðåâíþ ìû îáà ëþáèëè, è æèòü òàì â ìàòåðèàëüíîì
îòíîøåíèè íàì áûëî áû ëåã÷å. Áëàãîäàðÿ ñòàðàíèÿì è õëîïîòàì
Ïàîëî òàì â ñâîå âðåìÿ áûë ïðîâåäåí âîäîïðîâîä, äëÿ ÷åãî ìû
îäíàæäû â àïðåëå ìåñÿöå ïîåõàëè â Àðãâåòè ñ òîïîãðàôîì è
ïðîáûëè òàì äíåé äåñÿòü. Òàêæå ñòàðàíèÿìè Ïàîëî â Àðãâåòè
áûëà âûñòðîåíà è îòêðûòà øêîëà äåñÿòèëåòêà, êîòîðàÿ ñåé÷àñ
íîñèò åãî èìÿ è âî äâîðå êîòîðîé ñòîèò áþñò Ïàîëî, ñäåëàííûé
ìåñòíûì ó÷èòåëåì. Çàáîòèëñÿ Ïàîëî è î íàøåì äîìå.
Òàê âîò, äóìàÿ óåõàòü â äåðåâíþ, Ïàîëî ïîïðîñèë ìåíÿ ïðîéòè
íà ñòàðûé Òáèëèñè è ñðèñîâàòü, ãäå-íèáóäü äåðåâÿííûå
óêðàøåíèÿ äëÿ áàëêîíà (â ñâîå âðåìÿ ÿ íåïëîõî ðèñîâàëà).
Ïîäîøëî âðåìÿ îòúåçäà â äåðåâíþ, è âäðóã âå÷åðîì 21 èþëÿ
436 paolo iaSvili

Ïàîëî áûë âûçâàí íà ïðèåì ê Áåðèÿ. Ïàîëî î÷åíü âçâîëíîâàëñÿ,


íî ñ äðóãîé ñòîðîíû, áûë ðàä, ÷òî âñå ñòàíåò íà ñâîè ìåñòà.
Êîãäà Ïàîëî óøåë, ê íàì ñîáðàëèñü âñå åãî ðîäíûå – áðàòüÿ,
íåâåñòêè, è âñå ìû æäàëè åãî âîçâðàùåíèÿ è äîáðûõ âåñòåé.
Òàê ìû ïðîæäàëè äî 2-õ ÷àñîâ íî÷è, êîãäà âåðíóëñÿ Ïàîëî. Îí
ñòàë ãîâîðèòü, ÷òî áûë ïðèíÿò î÷åíü õîðîøî è ÷òî Áåðèÿ åìó
îáåùàë ïîìîùü è çàùèòó îò âñåõ íàïàäàâøèõ íà íåãî ñî âñåõ
ñòîðîí «äîáðîæåëàòåëåé» è ÷òîáû â ñëó÷àå êàêèõ-ëèáî çàòðóä-
íåíèé Ïàîëî îáðàùàëñÿ áû ïðÿìî ê íåìó.
Ãîâîðÿ âñå ýòî, Ïàîëî íå ñèäåë íè ìèíóòû, à õîäèë èç óãëà â
óãîë ïî êîìíàòå è ãëàçà ó íåãî áûëè áåçóìíûå. Îäíàêî ðîäíûõ
ñâîèõ îí ñóìåë óñïîêîèòü, è îíè óøëè, à ÿ ïîâåðèòü åìó äî êîí-
öà íå ìîãëà.
Ó Ïàîëî áûâàëè ÷àñòûå ãîëîâíûå áîëè, è îí íèêîãäà íå
ëîæèëñÿ ñïàòü, íå çàòÿíóâ ãîëîâó ìîêðûì õîëîäíûì ïîëîòåíöåì.
Ñïàë îí ó ñåáÿ â êàáèíåòå, à ÿ â ñìåæíîé êîìíàòå ñ äî÷åðüþ.
Êîãäà îí ëîæèëñÿ, ÿ ñêàçàëà åìó, ÷òî ñâîå ïîëîòåíöå îí ìîæåò
íàìî÷èòü íå óõîäÿ â âàííóþ, à òóò æå â êîðèäîðå, ãäå ñòîÿëî âåä-
ðî ñ ëåäÿíîé âîäîé, íî ìîè ñëîâà íå äîøëè äî åãî ñîçíàíèÿ, è
ýòî åùå áîëüøå óêðåïèëî ìåíÿ â ìîåì áåñïîêîéñòâå, ÷òî îí ÷òî-
òî ñêðûë, ÷òî íå âñå áëàãîïîëó÷íî. À ñêðûë îí òî – çà êàêóþ öå-
íó áûëè åìó îáåùàíû âñå áëàãà, öåíó, êîòîðàÿ ñòàëà öåíîþ åãî
æèçíè. ß áûëà â òîò âå÷åð òàêàÿ çàìó÷åííàÿ îò âñåõ âîëíåíèé,
÷òî, íåñìîòðÿ íè íà ÷òî, êðåïêî óñíóëà, à îí – îêàçûâàåòñÿ, íå
ëîæèëñÿ âñþ íî÷ü, íàïèñàë òðè ïèñüìà – ìíå, áðàòó è äî÷åðè è
ïåðåñìîòðåë ñâîè áóìàãè. Óòðîì â 7 ÷àñîâ, êîãäà ìîÿ çîëîâêà
Ïàøà âûøëà íà áàëêîí, îíà áûëà î÷åíü óäèâëåíà, óâèäÿ ÷åðåç
îêíî Ïàîëî, ñèäÿùåãî çà ïèñüìåííûì ñòëîì. Â îòâåò íà åå
óäèâëåííûé âîïðîñ, Ïàîëî ñêàçàë, ÷òî ðàíî âñòàë, ÷òî åìó íå
ñïàëîñü è ÷òî îí íàâîäèò ïîðÿäîê â ñâîèõ ðóêîïèñÿõ. À âåäü ó
íåãî óæå áûëî ðåøåíî ïîêîí÷èòü ñ ñîáîé, è ýòî ðåøåíèå ñîçðåëî
êàê ðåçóëüòàò àóäèåíöèè ó Áåðèÿ. Óòðîì, êîãäà îí âûøåë èç äîìó,
îí áðîñèë â ïî÷òîâûé ÿùèê âñå òðè ïèñüìà, è ÿ ïîëó÷èëà ñâîè
íà ñëåäóþùåå óòðî, 23-ãî èþëÿ, êîãäà îí áûë óæå ìåðòâ.
Îáû÷íî, êîãäà Ïàîëî óõîäèë èç äîìà ïî äåëàì, îí âîçâðà-
ùàëñÿ èëè ê îáåäó, èëè âå÷åðîì, èëè íî÷üþ, à â ýòîò ïîñëåäíèé
äåíü îí âåðíóëñÿ äîìîé äîâîëüíî ñêîðî è áîëüøå óæå íå óõîäèë
mogonebebi paolo iaSvilze 437

äî âå÷åðà. Âå÷åðîì áûëî êàêîå-òî ñîáðàíèå â Ñîþçå ïèñàòåëåé,


êóäà îí äîëæåí áûë ïîéòè. ß â ýòîò äåíü äîëæíà áûëà óæå íà÷àòü
óêëàäûâàòü âåùè äëÿ ïîåçäêè â äåðåâíþ, òàê êàê ó íàñ áûëî ðåøåíî,
÷òî ÿ ñ äî÷êîé ïîåäó ðàíüøå, à îí ïðèåäåò ÷åðåç íåñêîëüêî äíåé.
Ïàîëî ãëÿäåë íà ìåíÿ è âäðóã, êîãäà ÿ äîñòàâàëà ÷åìîäàíû,
îí ñêàçàë: ` Òàìàðà, åñëè ñî ìíîé ÷òî-íèáóäü ñëó÷èòñÿ, òû
ïåðåâåäè ê ñåáå æèòü Ñîôüþ Ïàâëîâíó~ (ýòî áûëà ìîÿ áàáóøêà,
ðåäêîãî óìà æåíùèíà, êîòîðóþ Ïàîëî î÷åíü ëþáèë).
Ýòè ñëîâà óäàðèëè ìåíÿ, è ÿ ñêàçàëà åìó: Êàê æå òû õî÷åøü,
÷òîá ÿ îñòàâèëà òåáÿ è óåõàëà áû îäíà, êîãäà òû ãîâîðèøü òàêèå
âåùè? Îí óëûáíóëñÿ è ñòàë óñïîêàèâàòü ìåíÿ – ÿ íå ïîìíþ, ÷òî
îí ãîâîðèë.
 òîò æå äåíü, ïîïîçæå õîðîíèëè íàøåãî ñîñåäà è ïðîíîñèëè
ìèìî íàñ. Ìû îáà âûøëè íà áàëêîí, è ãëÿäÿ íà íåãî, Ïàîëî
ñêàçàë: Êàêîé ñ÷àñòëèâûé ÷åëîâåê! È íà ìîé óäèâëåííûé âîïðîñ,
ïî÷åìó? Îí îòâåòèë: Îí óæå íè÷åãî íå ÷óâñòâóåò. Ïîòîì îí ñòàë
ãîâîðèòü, ÷òîá ÿ âå÷åðîì íå õîäèëà ñ Ìåäååé ïðîùàòüñÿ ê
áàáóøêå, à îí íå ïîéäåò â Ñîþç ïèñàòåëåé, ïîñèäèì ëó÷øå äîìà,
íî òóò æå ñíîâà ñàì ñåáÿ ïðåðâàë è ñòàë îòðèöàòü ïðåäûäóùåå
ïðåäëîæåíèå, ñêàçàâ, ÷òîá ÿ íåïðåìåííî áûëà äîìà â 11 ÷àñîâ.
È òàê ìû è ïîñòóïèëè.
Êîãäà ìû ñîáðàëèñü â ïîëîâèíå îäèííàäöàòîãî óõîäèòü îò
áàáóøêè, âíåçàïíî ïîøåë ñèëüíûé äîæäü, è ìû ñìîãëè âûéòè îò
íåå òîëüêî â 11 ÷àñîâ. ß ïî÷åìó-òî î÷åíü áåñïîêîèëàñü, ÷òî ìû
îïîçäàëè. Êîãäà ìû ïðèøëè äîìîé, òî çàñòàëè ó ñåáÿ îáûñê.
Îáûñê ïðîèçâîäèëè 3 ÷åëîâåêà – äâîå ìîëîäûå ïàðíè-
ãðóçèíû, à îäèí ëåò 35-òè ðóññêèé, îí è áûë íà÷àëüíèêîì. Òàì,
ãäå ïðîñìàòðèâàëè îíè, êîå-÷òî áûëî îñòàâëåíî, íî ðóññêèé íå
îñòàâèë íè÷åãî. ß íå ñëåäèëà çà íèìè, à òî óâèäåëà áû, ÷òî
ðóññêèé âçÿë ïà÷êó ïèñåì, êîòîðûå áûëè çàâÿçàíû ëåíòî÷êîé è
êîòîðûå Ïàîëî ïèñàë ìíå, êîãäà ÿ áûëà íåâåñòîé. Ýòè ïèñüìà
áûëè ìíå îñîáåííî äîðîãè è âñå íàïèñàíû ñòèõàìè ïî ðàçíûì
íàïðàâëåíèÿì. Ïî÷åìó-òî çàïîìíèëà ÿ òîëüêî îäíî:
È ïëàìåíååò âûñü,
Ïðèäè êî ìíå, Òàìàðà,
Íåáåñíàÿ – ÿâèñü.
È âñå â ýòîì æå äóõå.
438 paolo iaSvili

Êîãäà ìû ñ Ìåäååé ïðèøëè îò áàáóøêè è âîøëè â äîì, îíà


èñïóãàëàñü, óâèäÿ îáûñê, è çàïëàêàëà. ß çàïðåòèëà åé ïëàêàòü è
ñêàçàëà, ÷òîá îíà íå ïîêàçûâàëà ñâîèõ ÷óâñòâ. ß æå äóìàëà, ÷òî
Ïàîëî àðåñòîâàí. Óæå â êîíöå îáûñêà ÿ íàøëà ìîìåíò ñïðîñèòü
îá ýòîì ó îäíîãî èç ìîëîäûõ ÷åêèñòîâ, íî îí, íå ãëÿäÿ ìíå â
ãëàçà, ñêàçàë: Îáû÷íî, êîãäà ìû ïðèõîäèì ñ îáûñêîì, ìû èìååì
îðäåð íà àðåñò, íî ñåé÷àñ ÿ íå çíàþ.
Îí íå ñìîã ñêàçàòü ìíå ïðàâäó, à ïðàâäà áûëà óæàñíà.
Îêîëî äâóõ ÷àñîâ íî÷è îáûñê áûë îêîí÷åí, îíè ïîòðåáîâàëè
îò ìåíÿ 3 ÷åìîäàíà è, çàáèâ èõ äî îòêàçà ðóêîïèñÿìè Ïàîëî,
âûçâàëè ìàøèíó è óâåçëè âñå, è âåñü ýòîò äðàãîöåííûé ìàòåðèàë
êàíóë â âå÷íîñòü. Äî ñèõ ïîð, ñêîëüêî ìû íå èñêàëè, íè÷åãî íå
ñìîãëè íàéòè. Äóìàþ, ÷òî âñå ýòî ïðîïàëî.
Ïîñëå èõ óõîäà ïðèøëà ìîÿ íåâåñòêà, æåíà ìîåãî ñòàðøåãî
äåâåðÿ Ìèøè è ñêàçàëà ìíå ìåæäó ïðî÷èì, ÷òî â 10 ÷àñîâ âå÷åðà
âèäåëà Ïàîëî, êîãäà îí øåë â Ñîþç ïèñàòåëåé è äåðæàë â ðóêàõ
çàâåðíóòûé â áóìàãó äëèííûé ñâåðòîê. È ñðàçó ñæàëîñü ñåðäöå
è óäàðèëà ñòðàøíàÿ óâåðåííîñòü â ãîëîâó. ß ñêàçàë: Òàòóøà, ýòî
áûëî ðóæüå, ÿ áîþñü, ÷òî îí ñòðåëÿëñÿ, ÿ äîëæíà èäòè åãî èñêàòü.
ß áûëà ïðàâà – ýòî áûëî òî ñàìîå ðóæüå, êîòîðîå ìåñÿö
òîìó íàçàä îí îòäàë íà ïðîäàæó â Ñîþç îõîòíèêîâ, à îíî íå
ïðîäàëîñü è ñîñëóæèëî åìó ñâîå ïîñëåäíþþ ñëóæáó.
ß íå ìîãëà ñèäåòü äîìà, íå çíàÿ, ÷òî ñ íèì ñëó÷èëîñü, è ñòà-
ëà óãîâàðèâàòü Ìåäåþ, ÷òîáû îíà ñïîêîéíî îòïóñòèëà ìåíÿ óç-
íàòü, ÷òî ñ îòöîì è ãäå îí. ß äàëà åé ñëîâî, ÷òî ñåé÷àñ æå ñúåçæó
ê ìîèì îòöó è ìàòåðè è ïðèøëþ èõ ê íåé, è îíà ñîãëàñèëàñü. Åé
òîëüêî ìèíóëî òðèíàäöàòü ëåò. ß óãîâîðèëà åå ëå÷ü.
Ðÿäîì ñî ìíîé, âåðíåå ó ìåíÿ, æèëà ìîÿ çîëîâêà ñ äåòüìè
è, êðîìå òîãî, çà ñòåíîé æèë Êîëàó Íàäèðàäçå ñ æåíîé. Ìû âñåãäà
áûëè âìåñòå, íî â ýòîò âå÷åð ÿ èõ íå âèäåëà è íå çíàëà, áûë ëè
Êîëÿ â Ñîþçå ïèñàòåëåé. ß çàøëà ê íèì – îíè, êîíå÷íî, íå ñïàëè
è î÷åíü âîëíîâàëèñü. Îêàçàëîñü, ÷òî Êîëÿ âå÷åðîì íà ñîáðàíèè
íå áûë, è îí òóò æå ïîáåæàë â Ñîþç óçíàòü, ãäå æå Ïàîëî. ß âåð-
íóëàñü äîìîé è ñòàëà îæèäàòü âîçâðàùåíèÿ Êîëè íà íàøåì ìàëåí-
òêîì áàëêîíå, âûõîäÿùåì íà óëèöó. Âñêîðå Êîëÿ âåðíóëñÿ è çàøåë
ñî äâîðà. ß âûøëà åìó íàâñòðå÷ó è îòêðûëà íàøó äâåðü èç
êîðèäîðà íà áàëêîí, íî Êîëÿ íå çàõîòåë çàéòè â íàøó äâåðü è
mogonebebi paolo iaSvilze 439

óïîðíî ñòó÷àë â äðóãóþ äâåðü, ÷òîáû åìó îòêðûëà Íèíî÷êà –


åãî æåíà. Çàéäÿ îòòóäà, îí èçáåãàë âñòðå÷è ñî ìíîé, è ÿ ñðàçó
ïîíÿëà ýòî è ïîíÿëà, ÷òî ñëó÷èëîñü íåïîïðàâèìîå íåñ÷àñòüå... ß
çàøëà ê ìîåé çîëîâêå, ñåñòðå Ïàîëî – Ïàøå è ïîïðîñèëà
ïëåìÿííèöó çàéòè ê Êîëàó. Îíà ïîøëà è â òîò æå ìîìåíò ÿ
óñëûøàëà åå êðèê è ïëà÷. Ñðàçó ÿ áðîñèëàñü òóäà è ñòàëà åå
óìîëÿòü íå ïëàêàòü ãðîìêî, ÷òîáû íå óñëûõàëà Ìåäåÿ. Êîëÿ óçíàë,
÷òî Ïàîëî ñòðåëÿëñÿ èç ðóæüÿ è ÷òî åãî âçÿëè â áîëüíèöó, à æèâ
ëè îí è â êàêóþ áîëüíèöó åãî âçÿëè îí íå çíàë. È òóò æå Êîëÿ è
Íèíî÷êà ñîëãàñèëèñü ïîéòè ñî ìíîé ïî áîëüíèöàì èñêàòü Ïàîëî.
Ìåäåÿ îáåùàëà ìíå çàñíóòü, çíàÿ, ÷òî ÿ èäó èñêàòü åå ëþáèìîãî
îòöà, è îòïóñòèëà ìåíÿ.
Êîãäà ìû âûøëè, ÿ âñêîðå ïî÷óâñòâîâàëà òàêóþ ñëàáîñòü,
÷òî èäòè íå ñìîãëà, ìû âçÿëè èçâîç÷èêà è ïîåõàëè ê ìîèì
ðîäèòåëÿì. Êîãäà ÿ ñêàçàëà èì â ÷åì äåëî, ìîé îòåö òóò æå ñî
ñòîíîì óïàë â êðåñëî, íî ÿ íå ïëàêàëà. ß ïîïðîñèëà: «Ïàïà, òû
âèäèøü, êàê ÿ äåðæó ñåáÿ â ðóêàõ. Âîçüìèòå è Âû ñåáÿ â ðóêè,
îäåâàéòåñü è åçæàéòå ê Ìåäåå, îíà æäåò âàñ». Ïàïà ìíå ïîîáåùàë,
è ìû ïîåõàëè äàëüøå. ß õîòåëà ïðåæäå âñåãî óâèäåòü ÷åëîâåêà,
êîòîðûé áûë â òîò âå÷åð â Ñîþçå è çíàåò âñå. Ýòèì ÷åëîâåêîì
áûë Òèöèàí Òàáèäçå, îí äëÿ ìåíÿ áûë áëèæå âñåõ, è ìû ïîåõàëè
ê íåìó... Òèöèàí ïëàêàë è óñïîêîèâàë ìåíÿ êàê ìîã, íå ãîâîðÿ
ïðàâäû, è âñå ïîâòîðÿë `Òàìàðà-äóøêà~ – îí òàê óìåë ìåíÿ
íàçûâàòü.
Îò Òàáèäçå ìû ñ Íèíî÷êîé è Êîëåé ïîåõàëè äàëüøå; ñíà÷àëà
â Ìèõàéëîâñêóþ áîëüíèöó, à çàòåì â áîëüíèöó Ñêîðîé ïîìîùè
íà Âåðèéñêèé ñïóñê (ðàíüøå îíà ïîìåùàëàñü òàì). Íàêîíåö-òî
òàì ìíå ñêàçàëè ïðàâäó: Ïàîëî çàñòðåëèëñÿ èç ðóæüÿ – ñòðåëÿë â
ðîò è óìåð ñðàçó. Ñêàçàëè, ÷òî âçÿëè åãî â áîëüíèöó Àðàìÿíöà
(Ïåðâàÿ ãîðáîëüíèöà) è ÷òî äî óòðà òóäà íå ïóñòÿò. Âîò ñ êàêèìè
ñâåäåíèÿìè ÿ âîçâðàùàëàñü äîìîé è äóìàëà, êàê ÿ ñêàæó îá
ýòîì äî÷åðè, êàê ÿ ñìîãó ýòî ñäåëàòü?
Áûëî ïÿòü ÷àñîâ óòðà, óæå íàñòóïèë ðàññâåò, è êîãäà ìû ïî-
äîøëè ê äîìó, ìîé îòåö âñòðåòèë ìåíÿ, ñèäÿ íà ñòóëå ó ïîäúåçäà.
Ìîé áåäíûé ïàïà – ÷åðåç ïîëãîäà îí óìåð, ëèøèâøèñü
ðàáîòû èç-çà Ïàîëî, è íå ïåðåñòàâàÿ îïëàêèâàòü ñâîåãî îáîæà-
åìîãî çÿòÿ. ß íå çíàþ, êîãî èç íàñ îí áîëüøå ëþáèë – ìåíÿ èëè
440 paolo iaSvili

åãî, è êàê îí èì ãîðäèëñÿ! Îí óìåð îò ðàññòðîéñòâà öåíòðàëüíîé


íåðâíîé ñèñòåìû.
Êîãäà ÿ ñóìåëà âîéòè â äîì è ñêàçàòü Ìåäåå î òîì, ÷òî ó íåå
áîëüøå íåò îòöà, îíà ñòàëà êðè÷àòü. Îíà íå ïëàêàëà – îíà êðè÷àëà.
Áîæå, êàê îíà êðè÷àëà...
Ñêîëüêî ëåò ïðîøëî, ìíå óæå 74 ãîäà, à òîãäà áûëî 33, íî
âðåìÿ íå ìîæåò ïðèòóïèòü áîëè è óæàñà òåõ äíåé. Äîëãîå âðåìÿ,
ïðîñûïàÿñü óòðîì, ïåðâîå ìîå ñîñòîÿíèå áûëî îùóùåíèå ÷åãî-
òî íåïîïðàâèìîãî, ñæèìàëîñü ñåðäöå, à ïîòîì óæå ïðèõîäèëî
ñîçíàíèå.
Êòî ñïàë â ýòó íî÷ü?
Óòðîì ìîè ðîäèòåëè óøëè, à ÿ õîäèëà ïî âñåé êâàðòèðå,
ïðèæèìàÿ ê ëèöî åãî âåùè è âäûõàëà, ïîêà åùå ñîõðàíèâøèéñÿ
è óõîäÿùèé, åãî çàïàõ.  9 ÷àñîâ ïî÷òàëüîí ïðèíåñ 3 ïèñüìà,
íàïèñàííûå Ïàîëî íàêàíóíå íî÷üþ è áðîøåííûå óòðîì â ÿùèê.
Äëÿ ýòîãî îí è óõîäèë èç äîìà óòðîì â äåíü ñàìîóáèéñòâà è ñêî-
ðî âåðíóëñÿ.
Îäíî ïèñüìî áûëî íàïèñàíî ìíå, îäíî äî÷åðè è îäíî
áðàòüÿì.  ïèñüìå ê äî÷åðè îí ïèñàë: `ß âñþ íî÷ü ñìîòðåë íà
òåáÿ ñïÿùóþ, íî è ýòî ìåíÿ íå ñïàñëî. Êîãäà òû âûðàñòåøü è
çàäóìàåøüñÿ íàä ìîåé ñóäüáîé, òû ïîéìåøü, ÷òî áûëà áû áîëåå
íåñ÷àñòíà, åñëè áû ÿ îñòàëñÿ æèâ...~
Ìíå îí ïèñàë: `Ïðè÷èíà ìîåé ñìåòðè – íåâîçìîæíîñòü
ñîåäèíèòü èìÿ ïîýòà ñ îñêîðáëåíèÿìè, êîòîðûå ìíå íàíåñëè ëþäè,
êîòîðûõ ÿ ëþáèë è êîòîðûå (ÿ â ýòîì óáåæäåí) ÿâëÿþòñÿ âðàãàìè
ãðóçèíñêîãî íàðîäà~.
Îí ïðîñèë ïðîùåíèÿ ó íàñ îáåèõ â òîì, ÷òî îñòàâëÿåò íàñ
îäíèõ.
Ê âå÷åðó ÷àñà â 3-4 ìû âñå âîøëè â áîëüíèöó Àðàìÿíöà, ÿ
õîòåëà åãî óâèäåòü. Êîãäà ìû ïðèøëè òóäà, ïåðâûìè ñïóñòèëèü â
ìîðã ìîé îòåö è ìîè äåâåðè. Êîãäà îíè âûøëè îòòóäà, ìîé îòåö
åëå äåðæàëñÿ íà íîãàõ, à ìåíÿ îíè òóäà íå ïóñòèëè. Òàê ìû è
ïîøëè äîìîé. Ó ìåíÿ áûëà íàäåæäà, ÷òî ÿ óâèæó åãî â ãðîáó.
Êîãäà ìû øëè ïî ïëîùàäè Ëåíèíà (òîãäà Ýðèâàíñêîé), íàì
íàâñòðå÷ó èç Ñîþçà ïèñàòåëåé øëè ìíîãèå ïèñàòåëè. ß íå ïîìíþ,
êëàíÿëñÿ ìíå êòî-íèáóäü èëè íåò, òîëüêî åäèíñòâåííûé èç íèõ
Ãîãëà Ëåîíèäçå ïîäîøåë êî ìíå, ïîöåëîâàë ìíå ðóêè è îáíÿë
Ìåäåå÷êó. Ýòîãî âíèìàíèÿ è ÷åëîâå÷íîñòè ÿ íå çàáóäó íèêîãäà.
mogonebebi paolo iaSvilze 441

Êîãäà ìû ïîäîøëè ê íàøåìó äîìó, òî óâèäåëè ÷åðíóþ


ëåãêîâóþ ìàøèíó ñ ñîòðóäíèêîì ×Ê, êîòîðàÿ, êàê îêàçàëîñü,
ïîäæèäàëà ìåíÿ. Çà ìíîé ïðèñëàë Êîáóëîâ – ãëàâíûé ñëåäîâàòåëü
×Ê è ïðàâàÿ ðóêà Áåðèÿ, êîòîðûé âìåñòå ñ íèì âïîñëåäñòâèè
ïåðååõàë â Ìîñêâó.
Ïðè ìîåì ïîÿâëåíèè â êàáèíåòå Êîáóëîâ íå ïîäíÿë ãîëîâû
îò áóìàã, è ìíå ïðèøëîñü æäàòü, ïîêà îí íå çàêîí÷èò ïèñàòü.
Çàòåì îí îáðàòèëñÿ êî ìíå ñî ñëîâàìè, ÷òî âûçâàë ìåíÿ ïî ïîâîäó
ïîõîðîí Ïàîëî. ß ñêàçàëà, ÷òî ìíå î÷åíü òðóäíî ãîâîðèòü îá
ýòîì è, ìîæåò áûòü, âîçìîæíî âûçâàòü áðàòüåâ, íî îí íàîòðåç
îòêàçàë è ñêàçàë ìíå, ÷òî ïîõîðîíèòü Ïàîëî ðàçðåøàåòñÿ òîëüêî
íà Ïåòðîïàâëîâñêîì êëàäáèùå (äëÿ ÷åãî íàäî áûëî òîëüêî ïå-
ðååõàòü æåëåçíîäîðîæíûé ïóòü), çàâòðà â 10 ÷àñîâ óòðà. Çàòåì
îí ïîïðîñèë ìåíÿ ñîñòàâèòü ñïèñîê âñåõ áëèæàéøèõ ðîäñòâåí-
íèêîâ, ÷üå ïðèñóòñòâèå ÿ ñ÷èòàþ íåîáõîäèìûì, è ñêàçàë, ÷òîáû
êðîìå óêàçàííûõ â ñïèñêå ëèö áîëüøå íå áûëî áû íè îäíîãî
÷åëîâåêà. ß ñîñòàâèëà ñïèñîê è ïîïðîñèëà, ÷òîáû ïîõîðîíû
ðàçðåøèëè îòëîæèòü íà îäèí äåíü, òàê êàê ïîñëàëè ÷åëîâåêà çà
ìàòåðüþ Ïàîëî â äåðåâíþ, è îíà íå óñïååò ïðèåõàòü. Íî îí, ïîäó-
ìàâ, îòêàçàë ìíå â ýòîì è ðàçðåøèë òîëüêî õîðîíèòü íå â 10 ÷., à
â 12 ÷. Îí ìíå ñêàçàë: `Åñëè áû Âàø ìóæ óìåð ñâîåé ñìåðòüþ,
òî, êîíå÷íî, áûë áû ïîõîðîíåí ñî âñåìè íåîáõîäèìûìè ïî÷åñ-
òÿìè, à òåïåðü ñâîåþ ñìåðòüþ îí îïîçîðèë ñåáÿ, Âàñ è íàñ~. Íà
ýòîì àóäèåíöèÿ áûëà çàêîí÷åíà, è ÿ óøëà äîìîé.
Íà äðóãîå óòðî ïîðàíüøå ÿ è ìîé ïëåìÿííèê, ñòàðøèé ñûí
ìîåé çîëîâêè Êóêóøà, ïîåõàëè íà êëàäáèùå, ÷òîáû ïîñìîòðåòü,
ãäå ïðèãîòîâëåíà ìîãèëà, è îòâåçëè äëÿ Ïàîëî âñþ ÷èñòóþ îäåæäó.
Âîçëå ìîðãà óæå íàõîäèëàñü ìàøèíà èç ÌÂÄ ñ 5-þ ñîòðóäíèêàìè,
à Ïàîëî äîëæíà áûëà ïåðåâåçòè íà êëàäáèùå áîëüíè÷íàÿ ìàøèíà,
êîòîðóþ îæèäàëè.
Ê 12 ÷àñàì ñîáðàëèñü âñå íàøè, óêàçàííûå â ñïèñêå, íî
ìîåãî ñòàðøåãî äåâåðÿ – âðà÷à Ìèøó ßøâèëè è ìîþ äî÷åíüêó
ïðèøëîñü óâåçòè, òàê êàê ïåðâûé ðûäàë íàâçðûä, à âòîðàÿ ïàäàëà.
ß ïîïðîñèëà âñåõ íå ïëàêàòü è ñàìà áûëà êàê êàìåííàÿ.
Áîëüíè÷íàÿ ìàøèíà òàê è íå ïðèøëà, è ðåøåíî áûëî
ïåðåâåçòè òåëî íà ìàøèíå ÌÂÄ. Íàñ æåíùèí ïîñëàëè âïåðåä ê
ìîãèëå, à ìóæ÷èíû ïîñëåäîâàëà çà ìàøèíîé, ÷òîáû ïåðåíåñòè
442 paolo iaSvili

ãðîá îò âîðîò äî ìîãèëû, êîòîðàÿ áûëà âûðûòà íà ñàìîì êðàþ


îâðàãà.
Êîãäà ãðîá ïðèíåñëè, ÿ ïîïðîñèëà ñíÿòü êðûøó, ÷òîáû
ïîïðîùàòüñÿ ñ Ïàîëî, íî îêàçàëîñü, ÷òî ãðîá áûë çàêîëî÷åí â
ìîðãå. Òàê Ïàîëî ìåðòâûì ÿ è íå âèäàëà, è îí îñòàëñÿ ó ìåíÿ â
ïàìÿòè æèâûì íàâñåãäà.
Íà äðóãîé äåíü ïðèâåçëè ìàòü Ïàîëî Áàáèëèíó, è òîãäà áûëè
âûïëàêàíû âñå ìîè ñëåçû. 22-ãî èþëÿ 1937 ãîäà â 11 ÷. âå÷åðà â
Ñîþçå ïèñàòåëåé Ïàîëî ïîêîí÷èë æèçíü ñàìîóáèéñòâîì,
âûñòðåëèâ â ðîò èç îõîòíè÷üåãî ðóæüÿ.
Ïîñëå ýòîãî äî 1954 ãîäà ÿ íå ïðîõîäèëà ìèìî Ñîþçà
ïèñàòåëåé è ëèøü òîãäà, êîãäà ýòî ñòàëî íåîáõîäèìî â ñâÿçè ñ
åãî ðåàáèëèòàöèåé, ìíå ïðèøëîñü ïåðåáîðîòü ñåáÿ è ïîéòè â
Ñîþç.
17 èþíÿ 1964 ã.
mogonebebi paolo iaSvilze 443

grigol robaqiZ
robaqiZee 210

***
axla es kaci _ niWieri poeti, RmerTebis sayvareli, mefe da
maTxovari, maradi Wabuki, Svili mzisa _ cocxali aRar aris.
rogorc varSavidan Segvatyobines, mas myisve mouklavs Tavi,
roca mis dasapatimreblad UGE-s agentebi misulan.
SeiZleboda ki, rom igi aRmdgariyo bolSevizmis winaaRmdeg?
TviTon ar yofila bolSeviki, magram sabWoebis mier Seqmnili
sinamdvilis CarCoebSi patiosnad muSaobda, gansakuTrebiT
bolo wlebSi daweril leqsebSi cdilobs kidec sabWour
miznebs Seeguos. am leqsebs akliaT raRac, rac yvela mis
adrindel leqsebSia. Zneli misaxvedri ar aris _ ratom.
iqneboda igi axla raime SeTqmulebis monawile? fiqric ki
ar SeiZleba amaze, klasobrivi brZola da misi msgavsi ram
Zalian Sors iyo p. iaSvilis natifi arsebisagan.
1924 wels, saqarTveloSi didi ajanyebis dros, daxvrites
misi umcrosi Zma. dedas daumales es gamanadgurebeli ambavi.
iaSvilma iTava daerwmunebina deda: mas Svili cocxali hyavs,
iranSia gadaxvewili da iq cxovrobs. wlebis manZilze, daxvre-
tili Zmis saxeliT, iaSvili werilebs ugzavnida dedas.
SegiZliaT warmoidginoT tanjva im kacisa, romelic cdilobs
Zmis xelweras miamsgavsos Tavisi, dedam tyuilSi rom ar
daiWiros.
Tu sawyali moxuci axla cocxalia, gaigebs, rom marto
erTi Svili ar daukargavs.
am adamianis aRsasruli, romelic es-es iyo ormocs
gadaabija, SemaZrwunebelia. sityva ver mipovnia tkivilis
gamosaxatavad.
444 paolo iaSvili

meore wignis
SeniSvnebi da komentarebi
paolo iaSvilis TxzulebaTa meore wignSi poetis Targma-
nebi da sxvaTa mogonebebi SevitaneT.
p. iaSvilis al. puSkinis leqsebis Targmanebi 1936 wels uni-
versitetis mier gamocemuli wignis `a. puSkini. Targmanebis~
mixedviT daibeWda, wigni sakuTriv paolosia da misive xeliTaa
Casworebuli da dalagebuli (slm. #20799). vaqveynebT ucvle-
lad. krebuli literaturis muzeums marika jafariZem gadasca:
gagacnobT am faqtTan dakavSirebul vrcel komentars.
`1937 wels, puSkinis gardacvalebis 100 wlis TavTan dakavSire-
biT, saxelmwifo gamomcemlobas unda gamoeca puSkinis ortomeu-
li _ poezia da proza. me im dros saxelgamSi vmuSaobdi. saiubi-
leo wigni momces sakontrolo koreqturis da teqredaqciisaTvis
da saerTod yvela is saWiro samuSao unda Semesrulebia, rac
wigns axlavs gamocemis dros.
sxvadasxva sakiTxis gamosarkvevad damavales tician tabiZes-
Tan, rogorc redaqtorTan, misvla binaze. man saTanado miTiTeba
momca da Tan dasZina, rom paolo iaSvils unda SexvdeT rogorme,
mis TargmanebSi raRac gaugebroba aris da leqsebis dedani unda
naxoso.
marTlac, ramdenime dRis Semdeg, paolo iaSvils Sevxvdi kiro-
vis quCaze, gamomcemlobaSi yofiliyo. man gadmomca universitetis
mier gamocemuli puSkinis leqsebis TargmanTa patara formatis
wigni. Zalian SeSfoTebuli iyo, vai Tu davagviane wignis motanao:
`am egzemplarSi Sevaswore gamomcemlobis mier daSvebuli SecTo-
mebi d agreTve zogierTi Cemi Sesworebac Sevitaneo. ar minda ax-
lad gamosacem leqsTa krebulSi SecTomebi gameordes da gTxovT
am wigniT isargebloTo~.
wigni ukve awyobili iyo linotipze da TiTqmis samTavlitod
gamzadebuli. es `Sesworeba~ ki TiTqmis yvela leqsis xelaxal awyo-
bas udrida, oficialurad ki stamba amis nebas araviTar SemTxve-
vaSi ar dagvrTavda. me imedi mqonda stambaSi Sinaurulad mova-
xerxebdi raimes da Sevpirdi am patara wignis mixedviT Sevasworebdi.
aSkarad Tu malulad, yovelgvari xerxi vixmare da mcire
gamonaklisis garda, wigni gasworda*.

* 1954 wels `sabWoTa mweralma~ gamosca paolo iaSvilis leqsTa


krebuli. gavige Tu ara, rom wigni unda gamoecaT, p. iaSvilis mier Casworebu-
li wigni Cavitane gamomcemlobaSi da imis mixedviT Seaswores is zogierTi
SecToma, rac 1937 w. gamocemaSi darCa (koment. m. jafariZe).
SeniSvnebi, komentarebi
mogonebebi paolo iaSvilze 445

paolo iaSvilis daRupvis Semdeg mis mier gasworebuli is patara


wigni Sevinaxe. vfiqrobdi, paolo iaSvilis xelnaweri gaCanagdeboda,
darwmunebuli viyavi erT dros es patara wigni muzeumis saintereso
eqsponatad iqceoda, rogorc paolo iaSvilis namuSevari avtografi.
saxelgamis mier 1937 wels gamocemul leqsTa krebulSi ar
Sesula p. iaSvilis Targmnili da Sesworebuli `(Ramis zefiri...)~,
`gaviare gza iJoris~, `meri~.
paolo iaSvils am patara wignSi poemebi ar Seusworebia, rad-
gan poemebi tomeulSi ar Sedioda. wignSi cisferi melniT paolo
iaSvilis mier aris nasworebi (wignis areebze sxva minaweri Cemia,
fanqriT dawerili p. iaSvilis zepirad nakarnaxevia).

marika jafariZe
22/X_1954 weli

leqsi `delibaSi~ paolos saojaxo arqivs SemorCenili


xelnaweris mixedviT ibeWdeba. leqsebi: `boSebi~, `bulbuli~
da moTxroba `nasroli~, vinaidan zemoTxsenebul gamocemaSi
ar aRmoCnda, 1937 wlis a. puSkinis saiubileo gamocemidan
ucvlelad gadmovitaneT (`a. puSkini _ rCeuli nawerebi~).
leqsi `ruseTis cilismwameblebs~ ibeWdeba literaturis
muzeumSi daculi xelnaweris mixedviT. zogi leqsi adreve
iyo gamoqveynebuli sxvadasxva Jurnal-gazeTebSi, komentarebSi
es aRniSnulia. leqsi `meri~ paolos surviliTaa gadatanili
poemaSi `lxini Jamianobis dros~. 1937 wlis gamocemaSi
Sesuli leqsi `ispanuri romansi~ pirvel gamocemaSi
dabeWdilia usaTaurod: `(Ramis zefiri...)~, Cvenc aseve
davtoveT. meore usaTauro leqsi `(me Tqven miyvardiT...)~
1955 wels gamocemuli krebulidan _ paolo iaSvili _ `leq-
sebi, poema, Targmanebi~ (gamomcemloba `saxelgami~, Tbilisi,
1955 w.) _ gadmovbeWdeT.
vl. maiakovskis leqsebis adre cnobil Targmanebs daemata
leqsi `saubari fininspeqtorTan poeziis Sesaxeb~ (slm. #25981-
31). Tu ar CavTvliT z. meZvelias mier mikvleul k. balmontis
ramdenime leqss: `ori xma~, `Soreuli kvali~ da `me ar vici
sibrZne~, k. balmontis, igor severianinis, Sarl bodleris,
vl. sosiuras, oskar uaildis Targmanebs axali araferi Se-
matebia.
krebulSi pirvelad ibeWdeba verharnis leqsi `bankiri~
446 paolo iaSvili

(Jur. droSa~ #5, 1924 w. xelmouwerelia). i. griSaSvili adas-


turebs, rom Targmani paolosia (Jur. `skola da cxovreba~
#12, 1989 w.. n. grigoraSvili `paolo iaSvilis ucnobi fsev-
donimebi da nawerebi~).
artur rembos leqsi `mTvrali xomaldi~ paoloseuli
avtografis mixedviT daibeWda. adreul gamocemebSi Seswore-
buli iyo sityva `lebiafani~ `leviaTanad~, rac zRvis ur-
Cxuls niSnavs. Cven avtoriseuli forma davtoveT. oskar
uaildis piesa `salomea~ p. iaSvilis saojaxo arqivSi daculi
remingtonze nabeWdi teqstis mixedviT qveyndeba. piesaSi zog
sityvas gverdze miwerili aqvs varianti, rac, Cveni varaudiT,
reJisorisTvis iyo gaTvaliswinebuli. Cvenc eseve gadmovita-
neT da sworxazovan frCxilebSi CavsviT.
TargmanebSi ucxo sityvebis, personaliebis ganmartebas
moverideT, sqolioebi avtors an mTargmnels ekuTvnis.
nakvTi `mogonebebi paolo iaSvilze~ megobrebis, axloble-
bis mier paolosTan gatarebuli dauviwyari dReebis gaxsene-
baa. zogi maTgani pirvelad qveyndeba. mogonebebs darTuli
aqvs komentari, maqsimalurad vecadeT xsenebul pirTa vina-
obis dadgenas, daculia avtorTa stili. mogonebebi qrono-
logiurad ar aris dalagebuli.
rogorc ukve aRvniSneT, Cveni ortomeuli paolo iaSvilis
dRemde gamocemul wignTa Soris yvelaze sruli gamocemaa,
Tumca isic udavoa, rom momavali gamocemebi aucileblad
Seivseba mkvlevarTa mier mignebuli Tu saojaxo arqivebSi
SemorCenili xelnawerebiTa da fotoebiT.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 447

Targmanebi

aleqsandre puSkini
1. aleqsandre puSkini (1799_1837) _ rusi poeti.

iyo qveynad moyme erTi (gv. 9)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

saqarTvelos mTebze (gv. 10)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

* * * (Ramis zefiri...) (gv. 11)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
es leqsi `ispanuri romansis~ saTauriT daibeWda wignSi `a. puSkini
_ rCeuli nawerebi~, saxelgami, Tbilisi, 1937 w. t. I.

zRvisadmi (gv. 12)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

cxeni (gv. 14)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

gaviare gza iJoris (gv. 15)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

davexetebi quCis xmaurSi (gv. 16)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

stansebi (gv. 17)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
448 paolo iaSvili

anCari (gv. 18)


daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5-6, 1934 w.

cimbirSi dekabristebs (gv. 19)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

damRvrCvali (gv. 20)


daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5-6, 1934 w.
wignSi aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili, univer-
sitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w. leqsi daibeWda saTauriT
`wyalSi damRrCvali~.

Semodgoma (gv. 23)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

zamTris saRamo (gv. 26)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

soneti (gv. 27)


daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5-6, 1934 w.

zvavi (gv. 28)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

elegia (gv. 29)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
wignSi paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, moTxrobebi, Targmanebi~.
gamomcemloba `sabWoTa mwerali~, Tbilisi, 1959 w. leqss aqvs minaweri:
`nawyveti anakreonidan~.

vicnobT cxare bedaurebs (gv. 29)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
wignSi paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, moTxrobebi, Targmanebi~.
gamomcemloba `sabWoTa mwerali~, Tbilisi, 1959 w. leqsi daibeWda
minaweriT: `nawyveti anakreonidan~.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 449

19 oqtomberi (gv. 30)


daibeWda : Jur. `rubikoni~ #6, 1923 w. uZRvna qeTo ingoroy-
vas (pavle ingoroyvas meuRle), daTariRebulia 20. 2. 23 w.
wignSi aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili, univer-
sitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w. leqsi daibeWda saTauriT: `19
oqtomberi, 1825 w.~ Jur. `rubikonSi~ strofebis numeracia
SevasworeT da meTvramete strofSi dazianebuli sityva aRvadgineT
1936 wlis gamocemis mixedviT.

Rrubeli (gv. 35)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

oda (gv. 36)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
wignSi paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, moTxrobebi, Targmanebi~.
gamomcemloba `sabWoTa mwerali~, Tbilisi, 1959 w. leqsi dabeWdilia
saTauriT: `oda VI~.

delibaSi (gv. 36)


xelnaweri: p. iaSvilis saojaxo arqivi, paolos avtogra-
fi.
daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5-6, 1934 w.

nu imRer CemTan lamazo qalo (gv. 37)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

winaswarmetyveli (gv. 38)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

kavkasioni (gv. 39)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

erisTavi (gv. 40)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
450 paolo iaSvili

budrisi da misi vaJebi (gv. 42)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

siZe (gv. 46)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

misadmi (gv. 52)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

meocnebes (gv. 53)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

Jukovskisadmi (gv. 54)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

eSxian qals (gv. 55)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

pasuxi (gv. 56)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

mxiaruli lxini (gv. 56)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

...isev vewvie (gv. 57)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

yoranma yorani naxa (gv. 59)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 451

Se faSato uxednelo (gv. 59)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
wignSi paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, moTxrobebi, Targmane-
bi~. gamomcemloba `sabWoTa mwerali~, Tbilisi, 1959 w. leqsi
daibeWda minaweriT: `nawyveti anakreonidan~.

sofeli (gv. 60)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

Zegli (gv. 62)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
wignSi paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, moTxrobebi, Targmane-
bi~. gamomcemloba `sabWoTa mwerali~, Tbilisi, 1959 w. leqsi
daibeWda minaweriT: `Exegi monumentum~.

Caadaevs (gv. 63)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

e. i. ogariovis qalisadmi (gv. 63)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

kneina e. i. galicinisas (gv. 64)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

Savi Sali (gv. 65)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

Cems moyvrebs (gv. 66)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
452 paolo iaSvili

zamTris Sara (gv. 67)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

poeti (gv. 68)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

tusaRi (gv. 68)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

brbo (gv. 69)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

Winkebi (gv. 71)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

...isadmi (gv. 73)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

igavi (gv. 73)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

albomSi (gv. 74)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

xanjali (gv. 75)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

* * * (me Tqven miyvardiT: da vin icis es


grZnoba didi...) ( (gv. 76)
daibeWda : paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, Targmanebi~.
gamomcemloba `saxelgami~, Tbilisi, 1955 w.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 453

zamTari (gv. 77)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

boSebi (gv. 78)


daibeWda : a. puSkini _ rCeuli nawerebi _ 1937 w.

ruseTis cilismwameblebs (gv. 79)


xelnaweri: slm. #25981-7; 8. avtografi.
daibeWda : paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, moTxrobebi,
Targmanebi~. gamomcemloba `sabWoTa mwerali~, Tbilisi, 1959
w.

bulbuli (gv. 80)


daibeWda : a. puSkini _ rCeuli nawerebi _ 1937 w.

Zunwi raindi (gv. 82)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
wignSi paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, Targmanebi~. gamomcemloba
`saxelgami~, Tbilisi, 1955 w. poema daibeWda minaweriT: `scenebi
Censtonis tragi-komediidan: `The eaveteons kningth~.

qvis stumari (gv. 100)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
wignSi paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, Targmanebi~. gamomcemloba
`saxelgami~, Tbilisi, 1955 w. poema daibeWda minaweriT:
`Leporello: O statua gentilissima
Dei gran Comandatore!
...Ah, pardone! _ Don Ciovanni
leporelo: oh, sasurvelo qandakebav
didi komandorisa... ah, batono _ don jovano~.

lxini Jamianobis dros (gv. 133)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.
leqsi `meri~, 1937 wlis puSkinis saiubileo gamocemaSi, mTargmnelis
miTiTebiT Sevida zemoTxsenebul poemaSi.
454 paolo iaSvili

mocarti da salieri (gv. 141)


daibeWda : aleqsandre puSkini _ Targmanebi _ p. iaSvili,
universitetis gamocema, Tbilisi, 1936 w.

nasroli (gv. 151)


daibeWda : a. puSkini _ rCeuli nawerebi _ 1937 w. t. I.

vladimer maiakovski
2. vladimer maiakovski (1893_1930) _ rusi poeti.

oda revolucias (gv. 162)


daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5, 1924 w.

wunkalebo! (gv. 165)


daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5, 1924 w.

brZaneba xelovnebis laSqars (gv. 171)


daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5, 1924 w.

poetebisTvis (gv. 173)


daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5, 1924 w.

araCveulebrivi ambavi, romelic SeemTxva


vl. maiakovskis agarakze zafxulSi (gv. 178)
daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #5, 1924 w.

marSi marcxniv (gv. 182)


daibeWda: Jur. `droSa~ #1, 1923 w.

saubari fininspeqtorTan poeziis


Sesaxeb (gv. 183)
xelnaweri: slm. #25981-31. avtografi.
qveyndeba pirvelad.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 455

konstantine balmonti
3. konstantine balmonti (1867_1942) _ rusi poeti

viT espanels... (gv. 189)


daibeWda : gaz. `Temi~ #170, 1914 w.

nel-nela! (gv. 189)


daibeWda : gaz. `Temi~ #170, 1914 w.

* * * (nu magoneb warsul


drosa, damanebe Tavi!..) (gv. 190)
daibeWda : gaz. `Temi~ #170, 1914 w.

msurs (gv. 191)


daibeWda : gaz. `Temi~ #170, 1914 w.

yofnis anderZi (gv. 191)


daibeWda : gaz. `Temi~ #170, 1914 w.

saqarTvelo (gv. 192)


daibeWda: gaz. `Temi~ #204, 1915 w.

msurs gana? (gv. 193)


daibeWda : gaz. `megobari~ #2, 1915 w.

vis vwirav locvebs (gv. 194)


daibeWda : gaz. `Temi~ #212, 1915 w.

farfata (gv. 194)


daibeWda : gaz. `Temi~ #212, 1915 w.

nargizis yvavilebi (gv. 195)


daibeWda: gaz. `megobari~ #5, 1915 w.

ori xma (gv. 195)


daibeWda : gaz. `samSoblo~ #191, 1925 w.

mimavali landebi (gv. 196)


daibeWda : gaz. `Teatri da cxovreba~ #40, 1915 w.
456 paolo iaSvili

fantazia (gv. 197)


daibeWda: gaz. `Temi~ #212, 1915 w.

ori frinveli (gv. 198)


daibeWda: gaz. `Temi~ #204, 1915 w.

Soreuli kvali (gv. 199)


daibeWda: gaz. `samSoblo~ #191, 1925 w.

me ar vici sibrZne (gv. 199)


daibeWda: gaz. `samSoblo~ #191, 1925 w.

igor severianini
4. igor severianini (1887_1941) _ rusi poeti.

gazafxulis dRe (gv. 200)


daibeWda : Jur. `oqros verZi~ #2, 1913 w.
es leqsi Jurnalidan gadmobeWda gazeTma `Temma~ (#126, 1913 w.)
da daurTo komentari: `es axalgazrda poeti igor severianini
amas winad cnobil mweral Tavad sologubTan erTad mogzaurobda
saqarTvelosa da kavkasiaSi. iyo sxvaTa Soris quTaisSic, sadac
am leqsis rusuli dedani dautova `oqros verZis~ redaqcias. es
leqsi am Jurnalis meore nomerSia dastambuli da iqidan
gadmovbeWdeT~ (`Temis~ redaqcia).

vladimer sosiura
5. vladimer sosiura (1897_1965) _ ukraineli poeti.

deda (gv. 201)


daibeWda: gaz. `komunisti~ #137, 1935 w.

vagifi
6. mola fanah vagifi (1717_1797) _ azerbaijaneli poeti.

weroebi (gv. 202)


daibeWda: gaz. `komunisti~ #137, 1935 w.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 457

SenTan erTad (gv. 203)


daibeWda: Jur. `mnaTobi~ #7-8, 1935 w.

Sarl bodleri
7. Sarl bodleri (1821_1867) _ frangi poeti.

saRamos harmonia (gv. 204)


daibeWda: gaz. `rubikoni~ #2, 1923 w.

artur rembo
8. artur rembo (Jan nikola artiur) (1854_1891) _ frangi poeti.

mTvrali xomaldi (gv. 205)


xelnaweri: slm. #26686-4, paolos avtografi.
daibeWda: gaz. `barrikadi~ #3, 1920 w.

Sensation (gv. 208)


daibeWda: gaz. `rubikoni~ #2, 1923 w.

emil verharni
9. emil verharni (1855_1916) _ belgieli poeti, dramaturgi, kritikosi.

mWedeli (gv. 209)


daibeWda: gaz. `rubikoni~ #14, 1923 w.

bankiri (gv. 213)


daibeWda: Jur. `droSa~ #5, 1923 w. xelmouwerelia.
ioseb griSaSvilis ganmartebiT es Targmani paolos ekuTvnis
(Jur. `skola da cxovreba~ #12, 1989 w. `paolo iaSvilis ucnobi
fsevdonimebi da nawerebi~ _ n. grigoraSvilis publikacia).
458 paolo iaSvili

oskar uaildi
10. oskar uaildi (oskar fingal o’flaerti uilz) (1854_1900) _ ingliseli
mwerali, kritikosi.

salomea (gv. 216)


daibeWda : paolo iaSvili _ `leqsebi, poema, moTxrobebi,
Targmanebi~. gamomcemloba `sabWoTa mwerali~, Tbilisi, 1959
w.
teqstSi savaraudo sityvebisa Tu winadadebebis variantebi
sworxazovan frCxilSia Casmuli da gansxvavebuli SriftiTaa
dabeWdili.
remingtonze nabeWdi (paolos droindeli) piesa inaxeba p. iaSvilis
saojaxo arqivSi. `salomea~ 1923 wels rusTavelis Teatris scenaze
sandro axmetelma dadga.

mogonebebi paolo iaSvilze

kolau nadiraZe
paolo Cemo! (gv. 263)
xelnaweri: p. iaSvilis saojaxo arqivi. kolau nadiraZis
avtografi.
muzeumis xelnawerTa fondSi daculia k. nadiraZis am werilis
sxva variantic (slm. #28730-4. kolau nadiraZis avtografi).
11. kolau nadiraZe (1895_1990) _ poeti, cisferyanweli.
12. babilina mdivani _ paolos deda.
13. vasili (eneriko, Wunia) _ paolos Zma, 1924 wels, ajanyebulebTan erTad,
sofel SorapanTan daxvrites.

debedaCais Rame (gv. 265)


daibeWda: l. avaliani _ `mziuri paolo, mogonebebi paolo
iaSvilze~. 1995 w., gv. 89.
14. giorgi iliCi _ giorgi oqromWedliSvili, paolos simamri.
15. aleqsandre orbeliani (1872_1954) _ paolos simamris megobari, poet
vaxtang orbelianis SviliSvili, Tavadi, nadirobis motrfiale.
16. nikoloz (kako) meliqiSvili _ paolos axlobeli, saukeTeso monadire.
17. solomon (paWu) Jordania (1889_1972) _ rusTavelis Teatris dasis
xelmZRvaneli.
18. nikoloz baraTaSvili (1817_1845) _ poeti.
19. Salva karmeli (gogiaSvili) (1898_1923) _ poeti, cisferyanweli.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 459

20. aleqsandre (sandro) cirekiZe (1894_1923) _ poeti, cisferyanweli.


21. uiliam Seqspiri (1564_1616) _ ingliseli dramaturgi, poeti.
22. georg brandesi (1842_1927) _ danieli literaturaTmcodne.

sergo kldiaSvili
paolo iaSvili (gv. 272)
d a i b e W d a : sergo kldiaSvili _ `TxzulebaTa krebuli~
t. IV. gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi. 1978 w.
gv. 263.
23. sergo kldiaSvili (1893_1986) _ mwerali, cisferyanweli.
24. galaktion tabiZe (1892_1959) _ poeti.
25. sandro SanSiaSvili (1888_1979) _ poeti.
26. ioseb griSaSvili (mamulaiSvili) (1889_1965) _ poeti.
27. tician tabiZe (1895_1937) _ poeti, cisferyanweli.
28. Salva dadiani (1874_1959) _ mwerali, dramaturgi, msaxiobi, reJisori.
29. leo qiaCeli (leon Sengelaia) (1884_1963) _ mwerali.
30. konstantine gamsaxurdia (1893_1975) _ mwerali, akademikosi.
31. jaju jorjikia (1885_1953) _ mwerali, pedagogi.
32. nikoloz (niko) lorTqifaniZe (1880_1944) _ mwerali.
33. vladimer (lado) jafariZe (1887_1981) _ iuristi, mxatvari, gaaforma
Jur. `cisferi yanwebi~.
34. grigol (griSa) jafariZe (1887_1953) _ filologi.
35. ilia zdaneviCi (1894_1975) _ poeti, futuristi. warmoSobiT poloneli.
36. kirile zdaneviCi (1892_1967) _ fermweri, warmoSobiT poloneli.
37. fransis karko (fransua karkopino tuzoli) (1886_1958) _ frangi mwerali,
xelovnebaTmcodne.
38. Salva afxaiZe (1894_1968) _ poeti, cisferyanweli.
39. akaki wereTeli (1840_1915) _ poeti.
40. daviT guramiSvili (1705_1792) _ poeti.
41. vaJa-fSavela (luka razikaSvili) (1861_1915) _ poeti.
42. ilia WavWavaZe (1837_1907) _ poeti, sazogado moRvawe, qarTuli eklesiis
mier wmindanad Seracxuli.
43. valerian gafrindaSvili (1888_1941) _ poeti, cisferyanweli.
44. Salva demetraZe (1909_1971) _ redaqciis muSaki, literatori, paolos
Semoqmedebis mkvlevari da misi TxzulebaTa pirveli krebulis gamom-
cemeli.

leqsebi iyo maTi sagzali


(fragmenti) (gv. 277)
daibeWda : sergo kldiaSvili _ TxzulebaTa krebuli. t. III.
gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi. 1975 w. gv. 472.
45. giorgi leoniZe (1899_1966) _ poeti, cisferyanweli.
46. raJden gvetaZe (1897_1952) _ mwerali.
47. nikolo miwiSvili (nikoloz sirbilaZe) (1896_1937) _ poeti, cisferyan-
weli.
460 paolo iaSvili

48. edgar po (1809_1949) _ amerikeli mwerali, romantikosi.


49. siuli prudomi (rene fransua armand prudomi) (1839_1907) _ frangi
poeti da filosofosi.
50. mark tveni (semiut lenghorn klemenzi) (1835_1910) _ amerikeli mwerali.
51. ieTim gurji (dabRiSvili) (1875_1940) _ aSuRi poeti.

geronti qiqoZe
paolo iaSvili (gv. 284)
daibeWda: Jur. `mnaTobi~ #8, 1958 w.
52. geronti qiqoZe (1895_1960) _ mwerali, mTargmneli, kritikosi, literatu-
raTmcodne.
53. fransua viioni (monkorbie an deloJi) (1431(2)_?) _ frangi poeti.
54. pol verleni (1844_1896) _ frangi poeti, simbolisti.
55. giiom apolineri (vilhelm apolinari kostrovicki) (1880_1919) _ frangi
poeti
56. franCesko petrarka (1304_1374) _ italieli poeti.

Salva afxaiZe
paolo iaSvili (fragmenti) (gv. 289)
daibeWda: Jur. `mnaTobi~ #11, 1960 w.
57. kita abaSiZe (1870_1917) _literaturaTmcodne, kritikosi, publicisti,
sazogado moRvawe.
58 aleqsandre abaSeli (CoCia) (1884_1954) _ poeti.
59. zaqaria (Saqro) gomelauri (1890_1964) _ msaxiobi.
60. aleqsandre bloki (1880_1921) _ rusi poeti.
61. maqsimilian voloSini (kirienko_voloSini) (1877_1932) _ rusi poeti,
simbolisti, mxatvari-akvarelisti.
62. valeri briusovi (1873_1924) _ rusi poeti, simbolisti.
63. giorgi JRenti _ beso JRentis Zma, 20-ian wlebSi tuberkuloziT
gardaicvala.
64. beso JRenti (1903_1976) _ kritikosi.
65. stefan malarme (1842_1898) _ frangi poeti.
66. briuge _ qalaqi belgiaSi. `mkvdari briuge~, ase uwodebdnen quTaiss
cisferyanwelebi. ilia erenburgi Tavis wignSi `Djcgjvbyfybz~ werda:
`Vtyz gjhfpbk 'njn ujhjl [<h.ut] _ jy ltqcndbntkmyj ,sk v/hndsv\
Cnjzkb juhjvyst wthrdb= hfneif= ,fiyb= jcj,yzrb= f ;bkb d ujhjlt
vjyfirb b j,ybofdibt vtxnfntkb~ (n\ ^= V\ 1990 u\ cn\ 106).
cnobilia JorJ rodenbaxis (1855_1898) romani `mkvdari briuge~.
67. elene (elo) nazariSvili (1888_1974) _ pedagogi, cisferyanwelebs
exmareboda malarmes leqsebis TargmnaSi.
68. giorgi quCiSvili (1886_1946) _ poeti.
69. noe CxikvaZe (1883_1920) _ poeti.
70. ali arseniSvili (1892_1939) _ kritikosi, mTargmneli.
71. dante aligieri (1265_1321) _ italieli poeti.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 461

72. ludvig van beThoveni (1770_1827) _ germaneli kompozitori.


73. nino tabiZe-mayaSvili _ tician tabiZis meuRle.
74. nikoloz (nika) agiaSvili (1903_1984) _ mwerali, Jurnalisti, mTargmneli.
75. lado asaTiani (1917_1943) _ poeti.
76. daviT kldiaSvili (1862_1931) _ mwerali.
77. iakob nikolaZe (1876_1951) _ moqandake, rodenis mowafe.
78. vasil krotkovi _ mxatvari, realur saswavlebelSi xatvis maswavlebeli.
Tbilisis samxatvro akademiis daarsebis erT-erTi monawile.
79. sergei esenini (1895_1930) _ rusi poeti.
80. pavle ingoroyva (1893_1983) _ mwerali.
81. kote mayaSvili (1875_1927) _ poeti, sazogado moRvawe.
82. irakli abaSiZe (1909_1992) _ poeti, akademikosi, pirveli qarTuli encik-
lopediis mTavari redaqtori.
83. vladimer (valodia) jiqia (1893_1937) _ energetikosi, inJineri, paolos
megobari.
84. lili meunargia _ iona meunargias qaliSvili, sruliad axalgazrda
tuberkuloziT gardaicvala.
85. ovanes Tumaniani (1869_1923) _ somexi mwerali.
86. iona meunargia (1852_1919) _ mwerali, publicisti, sazogado moRvawe.
87. nikoloz tixonovi (1896_1979) _ rusi poeti.
88. boris pasternaki (1890_1960) _ rusi mwerali, cisferyanwelTa megobari.
89. pavle antokolski (1896_1978) _ rusi poeti.
90. niko firosmani, firosmanaSvili (mirzaSvili) (1879_1919) _ mxatvari.
91. lado gudiaSvili (1896_1980) _ mxatvari.
92. Salva qiqoZe (1894_1921) _ mxatvari.
93. konstantine (kote) marjaniSvili (1872_1933) _ reJisori, saqarTvelos
saxalxo artisti.
94. viaCeslav (veCe) jiqia (1897_1925) _msaxiobi, inJiner valodia jiqias Zma.
95. mixeil (miSa) lorTqifaniZe (1895_1945) _ msaxiobi.
96. uSangi CxeiZe (1898_1953) _ msaxiobi.
97. akaki vasaZe (1899_1978) _ msaxiobi.
98. aleqsandre sumbaTaSvil-iuJini (1857_1927) _ msaxiobi, rsfsr. saxalxo
artisti. moRvaweobda ruseTSi.
99. mixeil javaxiSvili (1880_1937) _ mwerali.
100. ivane yifiani (1893_1948) _ poeti, cisferyanweli.
101. arCil miqaZe (1892_1937) _ partiuli moRvawe.
102. aleqsandra (Sura) ToiZe (1907_1985) _ Teatrisa da kinos msaxiobi.

giorgi leoniZe
Cveni mziuri paolo (gv. 324)
daibeWda: l. avaliani _ `mziuri paolo _ mogonebebi paolo
iaSvilze~. 1995 w. gv. 82.
103. Tamar oqromWedliSvili-iaSvili (1904_1986) _ paolos meuRle.
104. nikoloz zabolocki (1903_1958) _ rusi poeti.
105. ilia erenburgi (1891_1967) _ rusi mwerali, publicisti.
106. maqsim gorki (aleqsei peSkovi) (1868_1936) _ rusi mwerali.
462 paolo iaSvili

valerian gafrindaSvili
poetebi weris dros (eqspromti)
(fragmenti) (gv. 331)
daibeWda: valerian gafrindaSvili _ `leqsebi, poema,
Targmanebi, esseebi, werilebi mwerlis arqividan~. Tbilisi,
`merani~, 1998 w. gv. 517.

maro mayaSvili
dRiuri (fragmenti) (gv. 332)
x e l n a w e r i : literaturis muzeumis xelnawerTa fondi.
m. mayaSvilis avtografi.
daibeWda: maro mayaSvilis dRiuri _ arCil sulakauri, 1997
w.
107. maro mayaSvili (1901_1921) _ kote mayaSvilis qaliSvili. mowyalebis da,
daiRupa 1921 wels, kojorTan, saqarTvelos TavisuflebisaTvis brZolaSi.
108. Tamara iliniSna _ pedagogi.
109. vano (ivane) sarajiSvili (1879_1924) _ momRerali.
110. sandro inaSvili _ momRerali.
111. guguli mamacaSvili _ maro mayaSvilis megobari, Tanaklaseli.
112. daviT (kopali) kopaleiSvili _ iuristi, poeti, cisferyanwelTa mego-
bari.
113. elo avaliSvili _ maro mayaSvilis Tanaklaseli.
114. nica nasiZe _ maro mayaSvilis Tanaklaseli.
115. Tamar beJaniSvili _ maro mayaSvilis Tanaklaseli.
116. Tamar rcxilaZe _ maro mayaSvilis Tanaklaseli.

nino tabiZe
Cveni avTandili
mogoneba paolo iaSvilze (gv. 336)
daibeWda : Jur. `mnaTobi~ #8, 1964 w.
117. vaxtang orbeliani (1812_1892) _ romantikosi poeti, erekle II-s
SviliSvili.
118. Tamar andronikaSvili (1899_1958) _ iason (malxaz) WavWavaZis meuRle.
119. aleqsandre vertinski (1899_1957) _ estradis msaxiobi.
120. leli jafariZe (1890_1933) _ poeti, mTargmneli.
121. dimitri (dito) SevardnaZe (1885_1937) _ fermweri, Teatrisa da kinos
mxatvari, sazogado moRvawe, xelovnebis saxelmwifo muzeumis damaarsebeli,
daxvrites 1937 wels.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 463

122. daviT kakabaZe (1889_1952) _ mxatvari, fermweri, Teatrisa da kinos mxat-


vari.
123. aleqsandre (sandro) axmeteli (1886_1937) _ reJisori.
124. aleqsandre wuwunava (1881_1955) _ reJisori.
125. veriko anjafariZe (1897_1987) _ msaxiobi.
126. Tamar WavWavaZe (1896_1968) _ msaxiobi.
127. ekaterine (qeTevan, qeTusia) mesxiSvili _ Salva aleqsi-mesxiSvilis
meuRle.
128. Salva aleqsi-mesxiSvili (1884_1960) _ damoukidebeli saqarTvelos
iusticiis pirveli ministri.
129. besarion (beso) lominaZe (1997_1934) _ partiuli moRvawe.
130. aleqsandre kruCionixi (1886 _1968) _ rusi poeti, futuristi, `futuris-
tebis sindikatis~ wevri, 1918 w. TbilisSi kiTxulobda leqciebs.
131. tatiana veCorka (tolstaia) (1892_1965) _ mTargmneli, 1918 w. noembers
akmeistebisagan gamoyofili poetTa da mxatvarTa jgufis mier daarsebuli
`fantastikuri samikitnos~ wevri.
132. nina lazareva _ poeti, XX saukunis 20-ian wlebSi saqarTveloSi cxov-
robda.
133. yara-derviSi (akof genjiani) (1872_1930) _ poeti, futuristi, cxovrobda
TbilisSi.
134. velemir xlebnikovi (1885_1922) _ rusi poeti.
135. ana antonovskaia (1886_1967) _ rusi mwerali, 1918_19 ww. iyo Jur. `ARS~-
is gamomcemeli. avtori romanisa `didi mouravi~.
136. sergei goredecki (1884_1967) _ rusi poeti, rusuli akmeizmis
warmomadgeneli, 1918 wels TbilisSi Camoayaliba `poetebis saamqro~,
redaqtorobda Jur. `ARS~.
137. meliton balanCivaZe (1863_1937) _ kompozitori, sazogado moRvawe,
qarTuli saopero musikis fuZemdebeli.
138. pelagia (paSa) iaSvili _ paolos da.
139. Tamar (TaTuSa) qoCakiZe _ miSa iaSvilis meuRle.
140. ivlite davaZe _ paolos gamzrdeli.

boris pasternaki
ÒÐÈ ÒÅÍÈ
(ôðàãìåíò) (gv. 354)
daibeWda:

`Âîçäóøíûå ïóòè~~ _ Ïðîçà ðàçíûõ ëåò, èçä. `Ñîâåòñêèé ïèñàòåëü~~,


Ìîñêâà, 1982 ã. ñòð. 463.
141. andrei beli (boris bugaevi) (1880_1934) _ rusi poeti.
142. knut hamsuni (pedersoni) (1859_1952) _ norvegieli mwerali.
143. marsel prusti (1871_1922) _ frangi mwerali.
144. marina cvetaeva (1872_1941) _ rusi poeti.
145. simon Ciqovani (1902_1969) _ poeti.
464 paolo iaSvili

andrei beli
ÂÅÒÅÐ Ñ ÊÀÂÊÀÇÀ
(ôðàãìåíò) (gv. 358)
daibeWda: ``Âåòåð ñ Êàâêàçà – Âïå÷àòëåíèÿ~~, èçä Ôåäåðàöèÿ, Àðòåëü
ïèñàòåëåé – `Êðóã~~ , Ìîñêâà, 1928 ã., ñòð. 144.
146. iohan volfgang goeTe (1749_1832) _ germaneli mwerali.

ilia erenburgi
ËÞÄÈ, ÃÎÄÈ, ÆÈÇÍÜ
(ôðàãìåíò) (gv. 364)
daibeWda: `Ëþäè, ãîäû, æèçíü~~, èçä. `Ñîâåòñêèé ïèñàòåëü~~, Ìîñ-
êâà, 1961 ã., ñòð. 509.
147. pablo pikaso (1881_1973) _ mxatvari, warmoSobiT espaneli.
148. osip mandelStami (1891_1938) _ rusi poeti.
149. liubov (luba) mixeilis asuli kozinceva _ mxatvari, ilia erenburgis
meore coli.
150. iadviga iosebis asuli someri _ pedagogi, erenburgebis megobari da
Tanamgzavri kavkasiaSi mogzaurobis dros.
151. nikoloz nekrasovi (1811_1877) _ rusi poeti.
152. guram asaTiani (1928_1982) _ mwerali, kritikosi.
153. lotreamoni (izidor diukasi) (1846_1871) _ frangi poeti.
154. aleqsandre griboedovi (1795_1829) _ rusi mwerali,diplomati. al.
WavWavaZis siZe.

ana axmatova
* * * (...Ñ Òèöèàíîì è Ïàîëî...) (gv. 368)
daibeWda: l. avaliani _ `mziuri paolo _ mogonebebi paolo
iaSvilze~. 1995 w. gv. 125.
155. ana axmatova (gorenko) (1889_1966) _ rusi poeti.

giorgi bezirgani
ÐACCÒÅËÜÍÛÉ ÑÏÈÑÎÊ (gv. 369)
daibeWda: ãàç. `Âå÷åðíèé Òáèëèñè~, ¹30, 2000 ã.
156. giorgi bezirgani _ dabadebuli 1935 w. Jurnalisti, moRvaweobs gazeT
`asaval-dasavalSi~.
157. konstantine simonovi (1915_1979) _ rusi poeti.
158. nato vaCnaZe (1904_1953) _ msaxiobi.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 465

159. viaCeslav molotovi (skriabini) (1890_1986) _ rusi politikuri moRvawe.


160. kliment voroSilovi (1881_1969) _ rusi partiuli moRvawe, marSali.
161. anastas miqoiani (1895_1978) _ partiuli moRvawe.
162. mixeil lermontovi (1814_1841) _ rusi poeti.
163. nikoloz verbJicki _ Jurnalisti, muSaobda gaz. `Pfhz djcnjrf~-Si.
164. lavrenti beria (1899_1953) _ partiuli moRvawe.
165. mixeil kalinini (1875_1946) _ partiuli da saxelmwifo moRvawe.
166. baxCo qobulovi (1901_1953) _ partiuli moRvawe, lavrenti berias
moadgile saqarTvelos da Semdeg sakavSiro sukSi.
167. sergo gogliZe (1901_1953) _ saxalxo komisari, general-polkovniki,
moWadrake viqtor gogliZis Zma.
168. solomon milSteini (1898_1953) _ general-leitenanti, partiuli moRvawe,
muSaobda lavrenti beriasTan.

Tamar wulukiZe
ÂÑÅÃÎ ÎÄÍÀ ÆÈÇÍÜ
(ôðàãìåíò) (gv. 376)
daibeWda: l. avaliani _ `mziuri paolo _ mogonebebi paolo
iaSvilze~. 1995 w.
169. Tamar wulukiZe (1903_1991) _ sandro axmetelis meuRle. represirebuli.
170. vaxtangi _ Tamar wulukiZis Zma.
171. petre Caikovski (1840_1893) _ rusi kompozitori.

akaki gawerelia
ramdenime sityva paolo iaSvilze (gv. 382)
x e l n a w e r i : paolo iaSvilis saojaxo arqivi. akaki
gawerelias avtografi.
daibeWda: gaz. `Tbilisi~, 1989 w. marti, gv. 5.
172. akaki gawerelia (1910_1994) _ literatori, profesori.
173. Teodor tiutCevi (1803_1873) _ rusi poeti.
174. ivane turgenevi (1818_1883) _ rusi mwerali.

guram asaTiani
paolo iaSvili (fragmenti) (gv. 387)
xelnaweri: slm. #28870-7. g. asaTianis avtografi.
daibeWda: guram asaTiani _ `saukunis poetebi~. gamomcemloba
`merani~, Tbilisi, 1988 w. gv 344.
175. remi de gurmoni (1858_1915) _ frangi mwerali.
176. adam mickeviCi (1798_1855) _ poloneli poeti.
466 paolo iaSvili

lado jafariZe
paolos mogonebisaTvis (gv. 402)
xelnaweri: p. iaSvilis saojaxo arqivi. l. jafariZis avtog-
rafi.
daibeWda: gaz. `quTaisi~, 1975 w.

lado gudiaSvili
* * * (...udidesi siyvaruli da megobroba
makavSirebda...) (gv. 404)
xelnaweri: p. iaSvilis saojaxo arqivi. nino gudiaSvilis
avtografi.
qveyndeba pirvelad.
l. gudiaSvilis mogoneba paolos saojaxo albomSi Cawera mxat-
vris meuRlem _ nino gudiaSvilma da daurTo komentari:
`dido qarTvelo, me-XX saukunis ubrwyinvaleso poeto, ganume-
orebelo moqalaqev, Cveni eris unazesi mSvenierebiT Semamkobelo,
uZlieresi sulis mqone adamiano. Tqven lado gudiaSvilis
saTayvanebeli pirovneba brZandebiT: ai, rogor gaxasiaTebT igi
Tavis mogonebebis wignSi...~
amis Semdeg lados mogonebaa Cawerili, dasasruls ki isev nino
gudiaSvilis minaweria:
`P. S. batono paolo!
Tqven da lados saflavs mudam Sevamkob vardebiT.
nino gudiaSvili
15. IX. 1980~.

aleqsandra (Sura) ToiZe


paolo! (gv. 406)
xelnaweri: p. iaSvilis saojaxo arqivi. a. ToiZis avtografi.
qveyndeba pirvelad.
177. vladimer maWavariani _ Sura ToiZis meuRle.

Salva demetraZe
improvizaciis jadoqari _
paolo iaSvili (gv. 408)
xelnaweri: slm. #25979-6. S. demetraZis avtografi.
daibeWda : gaz. `rusTavelis dRe~. 1967 w. 30 seqtemberi.
SeniSvnebi,
mogonebebi komentarebi
paolo iaSvilze 467

178. gion saganeli (saganeliZe) (1899_192) _ poeti, cisferyanwelTa megobari.


179. kornei Cukovski (1882_1969) _ rusi sabavSvo mwerali, kritikosi,
mTargmneli.

irakli abaSiZe
zarebi ocdaaTian wlebidan
(fragmenti) (gv. 412)
daibeWda: Jur. `mnaTobi~ #1, 1992 w.
180. nikoloz berdiaevi (1874_1948) _ rusi filosofosi.
181. isaak babeli (1894_1941) _ rusi mwerali.
182. andre malro (1901_1976) _ frangi mwerali da politikuri moRvawe.
183. mikola baJani (1904_1983) _ ukraineli poeti.
184. nestor lakoba (1893_1936) _ afxazi politikuri moRvawe.
185. andre pol giom Jidi (1869_1951) _ frangi mwerali, antikomunisti.
186. grigol laRiZe (1887_1937) _ iuristi, saqarTveloSi ualkoholo sasme-
lebis warmoebis fuZemdebelis _ mitrofane laRiZis (1869_1960) Zma.
187. babo (babulia) abaSiZe _ irakli abaSiZis da.
188. Tengiz (buWuta) mdivani _ daibada 1938 wels, msaxiobi, Jurnalisti.
189. gigla mebuke (1892_1972) _ literatori, ibeWdeboda `aqilevsis~ fsevdo-
nimiT.
190. nina gegiZe _ Tamar iaSvili-oqromWedliSvilis deda.

simon Ciqovani
Canawerebi paolo iaSvilze
(fragmenti) (gv. 424)
xelnaweri : slm. #27266-2. s. Ciqovanis avtografi.
daibeWda: gaz. `kavkasionis~ damateba _ literaturuli gaze-
Ti `arili~, `Canawerebi paolo iaSvilze~ _ simon Ciqovani,
1996 w. 25 maisi. m. yifianis publikacia.
191. guguli buxnikaSvili (1897_1979) _ mwerali, mTargmneli.
192. daviT demetraZe (1890_1937) _ literatori, Jurnalisti.
193. aleqsandre quTaTeli (quTaTelaZe) (1898_1982) _ mwerali.
194. pavle sayvareliZe (1889_1944) _ mwerali.
195. akaki beliaSvili (1903_1961) _ mwerali, futuristi.
196. alio maSaSvili (mircxulava) (1903_1976) _ poeti.
197. karlo kalaZe (1907_1988) _ poeti, dramaturgi.
198. sandro euli (aleqsandre quriZe) (1890_1965) _ poeti, proletaruli
mwerlobis erT-erTi meTauri.
199. irakli (ix. koment. 82).
200. irodion qavJaraZe (1893_1988) _ mwerali, mTargmneli.
201. marika eliava _ simon Ciqovanis meuRle.
202. susana eliava _ simon Ciqovanis colis da.
203. barbare (babulia) cqitiSvili _ ekonomisti, marika eliavas megobari.
468 paolo iaSvili

Tamar iaSvili
ÈÇ ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈÉ
Î ÏÀÎËÎ ßØÂÈËÈ (gv. 429)
xelnaweri: p. iaSvilis saojaxo arqivi. T. iaSvilis av-
tografi.
qveyndeba pirvelad.
204. ilia oqromWedliSvili (1838_1898) _ Tamar iaSvilis babua, sazogado
moRvawe, profesori, filologi, literatori, xe-tyis mrewveli, mecenati,
ilia WavWavaZis Tanamoazre.
205. ilia winamZRvriSvili (1834_1920) _ publicisti, pedagogi.
206. gigo gabaSvili (1862_1936) _ mxatvari.
207. akaki xoStaria _ mecenati, gardaicvala emigraciaSi me-XX saukunis 30-
ian wlebSi.
208. polikarpe (budu) mdivani _ saqarTvelos partiuli komitetis sabWos
Tavmjdomaris moadgile.
209. giorgi (gogi) eliava (1892_1937) _ mikrobiologi.

grigol robaqiZe
* * * (axla es kaci...) (gv. 443)
daibeWda: gaz. `berliner baorsencaitung~-is damateba `folk
und kulturi~, fragmenti (`kardu~ _ akaki baqraZe, 1999 w. gv.
123).
210. grigol robaqiZe (1881_1963) _ mwerali, publicisti, gardaicvala emig-
raciaSi.
biografia
mogonebebi paolo iaSvilze 469

eskizi paolo iaSvilis biografiisaTvis


`WeSmariti poeti TviTon
qmnis Tavis biografias~
guram asaTiani

1892 wlis 2 agvistos, zafxulis erT Cveulebriv dRes,


saCxeris raionis sofel argveTSi, aznaur jibo iaSvilis
ojaxSi meore vaJi gaCnda _ pataras pavle daarqves.
jibrail daviTis Ze iaSvils da babilina baronis asul
mdivans paolos garda kidev Svidi Svili hyavdaT: mixeili
(miSa), pelagia (paSa), konstantine (kowia), vasili (eneriko, Wunia),
ivane (tupia), ori Svili nina da petre adreve gardacvliaT
Turme. paolos gamzrdeli ivlite davaZe igonebda: `paolo
bavSvobidan susti iyo da amitomac momandes gasazrdelad,
Zalian miyvarda jibos ojaxi, misi Svilebi, magram
gansakuTrebulad paolo myavda amorCeuli... paolos Zalian
uyvarda argveTi, xSirad metyoda: `avayvaveb argveTs, Cemo
ivliteo~.
1900 wlis 1 seqtembers 8 wlis pavle quTaisis klasikur
gimnaziaSi miubarebiaT, kargad uswavlia da meore klasSi
ugamocdod gadauyvaniaT. swavlis periodSive Cahyria
safuZveli ticianisa da paolos megobrobas. 1905_1906 wlebis
moswavleTa JurnalSi vkiTxulobT: `pavle iaSvili _ mesame
pirveli klasis moswavle, tabiZe tite _ pirveli klasis
moswavle~. gimnaziis direqtori, mixeil gluSakovi, metad
sastiki adamiani yofila, 1905_1907 wlebis revoluciur
demonstraciebSi monawileobisaTvis saswavleblidan
mravali gimnazieli gauricxavs. moswavleebs, Turme, TeatrSi
siarulic ki ekrZalebodaT, radgan Sileris `yaCaRebis~, eris-
Tavis `samSoblos~ Tu sumbaTaSvil-iuJinis `Ralatis~ naxvis
Semdeg gimnazielebi bevrs kamaTobdnen da xSirad Cxubobdnen
kidec.
amasobaSi provizor jibo iaSvils saqme cudad wauvida,
swavlis qiris gadauxdelobis gamo paolo orjer garicxes
gimnaziidan da orjerve aRadgines.
1909 wels akakis pativsacemad gamarTul saRamoze
Teatris moyvarul Wabuks patara kaxi ganusaxierebia. simon
yauxCiSvili igonebs: paolo `quTaisSi, saSualo skolaSi Cemze
470 paolo iaSvili

erTi klasiT win iyo, magram literaturul saRamoebze,


romelic xSirad imarTeboda gimnaziaSi, mudam vxvdebodiT
erTimeores. garda imisa, rom Tavisi bunebiT da xasiaTiT
Zalian mimzidveli iyo, gamoirCeoda Tavisi codniT da poeziis
sakiTxebSi iSviaTi alRoTi~ (al. sigua, gaz. `saxalxo
ganaTleba~, 1990 w. #28).
ratomRac ymawvili paolo rusuli enis maswavlebel
iurkevskis auTvalwunebia, 1911 wels demonstraciebSi
monawileobis gamo garicxvis kandidatic yofila da male
iZulebulic gamxdara daetovebina quTaisi, saswavleblad ki
anapis, Sepetevis kerZo gimnaziaSi gadasuliyo. manamde ki
gimnaziis studentebis mier gamocemul gazeT `Ñòðåëû
Êîëõèäû~-s pirvel nomerSi erTi leqsi `Çàâåò Ïðîìåòåÿ~
da gazeT `kolxidaSi~ meore _ `RmerTo, RmerTo...~ (1911,
#59) daubeWdavs.
1913 wels quTaiss swvevian cnobili rusi poetebi: futu-
risti igor severianini da simbolisti Teodor sologubi.
paolos gaucvnia isini da, aRfrTovanebuls, maTze presaSi
werilebic gamouqveynebia.
1912-13 wlebSi paolo Jurnal `oqros verZis~ gamocemaze
zrunavs. igi ufrosi Taobis mwerlebTan TanamSromlobas
eswrafvis _ Tamamad ugzavnis werils vaJa-fSavelas da
ZmebTan erTad TanamSromlobas sTxovs. Jurnali 1913 wlis
19 maiss gamodis, magram dRemokle aRmoCndeba _ ukve 30 ivliss
swyvets arsebobas.
`cxraas cameti wlis miwurulSi paolo iaSvili parizSi
gaemgzavra, misi mizani iyo parizis samxatvro saswavlebelSi
Sesvla, rom srulyofilad daufleboda grafikas. paolo
xom mSvenivrad xatavda~ (s. kldiaSvili, `paolo iaSvili~,
Txz. IV. Tb. 1978 w.).
p. iaSvilis avtobiografiul moTxrobaSi `feradi buS-
tebi~ aRwerilia parizuli Tavgadasavlebi. iq xatvas swav-
lobda, magram amasTan erTad bodleris, verlenis, rembos,
verharnis poeziasac eziara da kafe `rotondas~ bohemur
cxovrebasac ver auara gverdi. erT dRes aTi maTxovari
`rotondaSi~ savaxSmod wauyvania, Tan ilia erenburgi da
giiom apolineric xlebian. pikasosTvis manqana gaugzavniaT,
magram imedebi gascruebiaT _ pikaso Sin ar daxvedriaT _
biografia
mogonebebi paolo iaSvilze 471

frontze wasuliyo. parizSi gaicno paolom k. balmontic.


parizidanve agzavnis Targmanebsa da leqsebs saqarTveloSi,
balmonts ki `vefxistyaosnis~ Targmnas sTxovs. im drois
evropuli literaturisa da xelovnebis uaRresad mniSvnelo-
vanma miRwevebma didad gansazRvra paolos Semoqmedebis gza
da orientirebi.
1915 wels paolo quTaisSi brundeba. `parizSi p. iaSvili
didxans ar darCenila. msoflio omi daiwyo da iZulebuli
gaxda erTi wlis Semdeg samSobloSi dabrunebuliyo. magram
es droc didad nayofieri gamodga misTvis~ (s. kldiaSvili).
is iwyebs qarTul leqsSi axali mijnebis mosinjvas. am wlebis
lirika reformistuli mowodebiTaa aRbeWdili. is Tamamad
mimarTavs klasikuri sonetisa da trioletis formas.
versifikaciuri TvalsazrisiT Taviseburi siaxle gaxldaT
darianuli leqsebi. `Cven yovelTvis gvaocebda paolos
SemoqmedebiTi `gardaqmna~, gvaocebda misi leqsebi, romlebic
elene darianis fsevdonimiT qveyndeboda. ramdeni wminda
qaluri gancda, xilva, sinaze Seqonda maTSi! am leqsebSi is
asaxavda rogorc vnebiani qalis Sinagan samyaros, ise qalis
umanko swrafvebsac da ocnebasac~ (S. afxaiZe). galaktionis
saRamoze (1915 wlis 20 seqtemberi) paolos mier am leqsebis
sajarod wakiTxvam skandali gamoiwvia imdroindel sazoga-
doebaSi, `leqsebis kiTxvis dros ramdenime qali Teatridan
gavida~ (Jur. `Teatri da cxovreba~ 1915 w. #40).
im droisTvis literaturul asparezze mravlad iyvnen
epigonebi, mimbaZvelebi. mzaddeboda niadagi axali dekadenturi
jgufis Sesaqmnelad. `unda iTqvas, rom arc paolo iaSvilis
garegnobaSi, arc mis sulSi araferi iyo dekadenturi:
gegonebodaT, is simbolisturi da dekadenturi poeziis
skolas ufro TaviT miemxro, vidre guliTo~ (geronti
qiqoZe). nel-nela ikveTeba franguli simbolizmiT datyveve-
buli `cisferi ordenis~ 13 kavaleris da maTi araordina-
luri Tavkacis saxe.
`STamomavlobas darCeba xseneba im ordenis, romelsac
hqvia `cisferi yanwebis~ Zmoba, megobroba, romelsac Seadgenen
13 kaci da istoriuli analogiiT, rogorc 13 asirielma mamebma
saqarTveloSo daTeses orTodoqsi qristianoba, ise
`cisferma yanwebma~ namdvili poezia~ _ siamayiT acxadebda
tician tabiZe.
472 paolo iaSvili

Jurnal `cisferi yanwebis~ pirveli nomeri 1916 wlis


28 Tebervals gamodis. Jurnalma da misi Tavkacis
`pirvelTqmam~, rogorc mosalodneli iyo, sazogadoebaSi
kamaTi gamoiwvia. `meamboxe poetebma~ bevri mowinaaRmdege
gaiCines. `es erTi xania quTaisSi `SuSebs amtvreven~ `cisferi
yanwebis~ garSemo~ (gaz. Cveni megobari~, 1916 w. #20). 1916
wlis dekemberSi Jurnalis meore da ukanaskneli nomeri
gamovida.
29 wlis paolo iaSvilma colad SeirTo Tamar oqro-
mWedliSvili. poetis erTaderTi qaliSvili _ medea iaSvili
gviambobs: `mamas moewona nazi, feriasaviT mSvenieri, norCi
qaliSvili, romlis ojaxsac kargad icnobda. arc deda darCe-
nila gulgrili ocdaeqvsi wlis warmosadegi, rainduli
garegnobis poetis mimarT, da es iyo fexbednieri Sexvedra...~
Tamari cnobili sazogado moRvawis, profesoris, qvelmoq-
medis ilia oqromWedliSvilis SviliSvili gaxldaT.
saqarTveloSi ki axali xana iwyeba. icvleba damokidebu-
leba cxovrebisadmi, literaturisadmi. cisferyanwelebi
bohemur cxovrebas mainc ver elevian. 1921 wels s. sudeikinis,
d. kakabaZis, l. gudiaSvilis xeliT moxatuli kafe `qimerioni~
isev popularobiT sargeblobs, `cisferi ordenis~ elvareba
ki nel-nela fermkrTaldeba. Salva afxaiZis TqmiT, paolo
Sekrebebze pirdapir ambobda: `Cven erTxel ukve movaxdineT
gardatexa poeziaSi, movaxdineT erTgvari revolucia da
miamitoba iqneba Cvenis mxriv axla meore revoluciis
moxdenis cdas SevudgeTo~.
ocdaaTiani wlebisTvis cisferyanwelTa jgufi iuridi-
uladac gauqmda. am droisaTvis sxva literaturuli dajgufe-
bebic aRar arseboben.
1923 wlidan p. iaSvili monawileobs ukve gaerTianebul
mweralTa kavSiris muSaobaSi.
1924 wlis ajanyebaSi monawileobisaTvis SorapanSi
daxvrites paolos 20 wlis Zma vasili (Wunia). gr. robaqiZe
am faqtTan dakavSirebiT werda: `saqarTveloSi didi
ajanyebis dros daxvrites misi umcrosi Zma. dedas daumales
es gamanadgurebeli ambavi. iaSvilma iTava daerwmunebina deda:
mas Svili cocxali hyavs, iranSia gadaxvewili da iq cxovrobs.
wlebis manZilze daxvretili Zmis saxeliT, p. iaSvili werilebs
biografia
mogonebebi paolo iaSvilze 473

ugzavnida dedas~ (`folk und kulturi~, 1937 w. 13 oqtomberi.


ix. `kardu~ _ ak. baqraZe, gv. 123).
paolo aqtiurad Caeba sazogadoebriv saqmianobaSi.
monawileobs korporacia `durujis~ konfliqtis mogvare-
baSi, iniciatoria mravali saiubileo saRamos mowyobisa (d.
kldiaSvilis, i. nikolaZis, anastasia erisTav-xoStarias da
sxv.), zrunavs mSobliuri soflis keTilmosawyobad, misive
TaosnobiT argveTSi gaiyvanes wyalsadeni, aaSenes skola.
Zlier aris gatacebuli samgoris sarwyavi sistemis proeqtiT,
Tavisi lekvisTvis `samgorac~ ki daurqmevia (sagulisxmoa,
rom paolos TviTmkvlelobis Semdeg ramdenime dReSi ZaRli
dardisagan momkvdara).
`dardimandi da oqropiri, momlxeni, romelic moxdenil
sityvebs uxvad fantavda, Seudarebeli Tamada, sufris mSve-
neba _ aseTi iyo paolo cxovrebaSi. misi eqspromtebi, qarTu-
lad da rusulad Tqmulni, sufraze gaocebas iwvevdnen dam-
swreTa Soris~ (S. afxaiZe).
sabWoTa mweralTa yrilobis dReebSi, 1934 wels, rusu-
lad aJRerda paolos pasternakiseuli Targmanebi.
paolo grZnobs, rom Tavisufali azrovnebis xana
dasrulda da cdilobs fexi auwyos sabWour moTxovnebs. is
1927 wels airCies sruliad saqarTvelos centraluri
aRmasrulebeli komitetis wevrobis kandidatad da Tbilisis
sabWos wevrad, xolo 1934 wels amierkavkasiis centraluri
aRmasrulebeli komitetis wevrad, irCeven sabWoTa kavSiris
mweralTa kavSiris gamgeobis wevradac, 1936 wels miavlenen
moskovSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis 15 wlisTavTan
dakavSirebul sazeimo Sekrebaze, iq sityviTac gamodis,
ajildoeben Sromis wiTeli droSis ordeniT, Tanac
daundoblad akritikeben. am dros is puSkins Targmnis.
Svilis dajildoebiT gaxarebul jibo iaSvils sufra
gaumarTavs argveTSi, sadRegrZeloSi paolosTvis uTqvams:
`batonebo, Svilis bedniereba mSoblebze metad aba vis uxaria,
magram Svilo, paolo, nametani xmaurob da meSinia, Seni xmauri
cudad ar damTavrdeso!~ _ igonebs paolos ZmisSvili, oTar
iaSvili.
1937 weli _ mas abraleben safrangeTis dazvervis
jaSuSobas, xelisuflebis damxobis mcdelobas, `xalxis
mtrebis~ v. jiqiasa da g. eliavas Tanamzraxvelobas. paolo
474 paolo iaSvili

da valodia jiqia samgoris problemam, saqarTvelos keTil-


dReobisTvis zrunvam gaaerTiana da daamegobra, axla am
megobrobis gamo stanjavdnen da umaRles instanciebSi
dakiTxvebze daatarebdnen, am Sexvedrebidan mudam aRelvebuli
brundeboda. aravis SeeZlo misi Svela, `xaverdovan TvalebSi
ganuSorebeli sevda Caudga, iSviaTad Tu vxvdebodiT, isic
mweralTa sasaxleSi an maCablis quCaze. ase zezeurad Caqra
misi mCqefare sicocxle~ _ ixsenebda Salva afxaiZe.
1937 wlis 21 ivliss aforiaqebuli paolo Tavis oTaxSi
Caiketa, viTom berias davalebiT stalinze leqsis dasawerad.
ra icoda pelagiam, rom misi sayvareli Zma im wuTebSi
gamosamSvidobebel werilebs uwerda erTaderT qaliSvils,
meuRles, Zmas _ miSas da l. berias, am ukanasknels sTxovda,
misi TviTmkvlelobis Semdeg ar aewiokebina iaSvilebis
ojaxi: _ Sen xom ici, araferSi damnaSave ara varo... meore
dRes mweralTa kavSirSi mivida, sagangebod mowveuli kreba
datova da erTi sabediswero gasroliT daaswro cilismwame-
belTa mier SeTiTxnili ganaCenis gamocxadebas.
`naRmiani sityvis poeti, gabeduli mxatvari, vaJkacuri xmis
patroni, patrioti, daudgromeli, laRi, guliTadi,
megobrobaSic guluxvi, optimisti, sicocxlis stiqiiT aRsavse,
amxanagebisTvis da sxvebisTvisac `gaWirvebis talkvesi~, axovani,
lamazi, Savgvremani, brinjaosaviT Camosxmuli, rixiani,
alerisani adamiani, romelsac uyvarda sicocxle, sixaruli,
samSoblo, bavSvebi...~ (g. leoniZe) da uecrad TviTmkvleloba?!
paolos TviTmkvlelobam Zlier aRaSfoTa imdroindeli
xelisufleba. Wirisufals micvalebulis wesisamebr dakrZal-
vis nebac ki ar misces _ vin gabedavda misvlas! megobarTagan
erTaderTi kolau nadiraZe misula mxolod. es ambavi maSinve
miutaniaT saTanado organoSi. kolau daubarebiaT, mkacrad
dautuqsavT da axsna-ganmarteba mouTxoviaT, ratom mixvedi
unebarTvodo? _ megobris dasaflavebaze misvlas ra nebarTva
sWirdebodao? _ gaocebiT ukiTxavs kolaus. qobulovs es
faqti beriasTvis mouxsenebia, ra vqnaT, rogor moviqceTo? _
moeSvi, daanebe Tavi, vaJkaci yofila da samagaliTo megoba-
rio, _ uTqvams berias (`tragikul dReTa eqo~ _ avTandil
nikoleiSvili. Jur. `ganTiadi~ #1-4, 1992 w.). `biZaCemma miSam
paolos sasaflaoze raRac mili Caaso, moniSna, rom ar
dagvkargoda~ _ ixsenebs oTar iaSvili. saswrafod Cautare-
biografia
mogonebebi paolo iaSvilze 475

biaT Cxreka da `sami didi Cemodani, mamis mTeli arqivi da


misi xelnawerebi waiRes~ _ igonebda Semdgom mwerlis
qaliSvili medea. paolos meuRle _ Tamari politeqnikuri
institutidan gauricxavT, Semdeg rogorRac isev aRudgeniaT.
paolos reabilitacia mxolod stalinis sikvdilis
Semdeg _ 1954 wels qarTvel mweralTa IV yrilobaze gaxda
SesaZlebeli.
1957 wels paolos neSti petre-pavles sasaflaodan
didubis mweralTa da sazogado moRvaweTa panTeonSi
gadaasvenes.
p. iaSvils leqsTa krebuli sicocxleSi ar daustambavs,
mxolod moTxroba `feradi buStebi~ (1927 w.) da puSkinis
leqsTa Targmanebi (1936 w. red. s. danelia) gamovida calke
wignad. mwerlis arqivis ararsebobam sagonebelSi Caagdo
Salva demetraZe, romelsac paolom jer kidev sicocxleSi
daavala leqsebis Sekreba da wignad gamocema. saWiro gaxda
oci-ocdaaTiani wlebis Jurnal-gazeTebSi mimobneuli
nawerebis moZieba da ai, reabilitaciis Semdeg, erTi wlis
Tavze _ 1955 wels, gamodis paolo iaSvilis saxeldaxelod
akinZuli leqsebis pirveli krebuli. 1955_95 wlebSi paolo
iaSvilis Semoqmedeba araerTxel gamoica, Sors wagviyvanda
CamoTvla werilebis, statiebis da monografiebisa, romlebic
poetis cxovrebas da Semoqmedebas mieZRvna.
wels, poetis saiubileod, Tavisufal saqarTveloSi
pirvelad daibeWdeba ori wigni, romelTac cenzoris maxvili
mzera ar moxvedria. dRemde arsebobs imedi, rom odesme
moiZebneba is `sami didi Cemodani~ da naTeli moefineba
dRemde ucnob striqonebsac. xom SeiZleba, rom erT dRes
paolom isev gagvakvirvos...
2002 wels misi dabadebidan 110 weli Sesrulda.
476 paolo iaSvili

sarCevi

Targmanebi

aleqsandre puSkini
iyo qveynad moyme erTi .................................................................................................... 9
saqarTvelos mTebze .......................................................................................................... 10
* * * (Ramis zefiri...) ............................................................................................................ 11
zRvisadmi ...................................................................................................................................... 12
cxeni ................................................................................................................................................... 14
gaviare gza iJoris .............................................................................................................. 15
davexetebi quCis xmaurSi ............................................................................................... 16
stansebi .......................................................................................................................................... 17
anCari ............................................................................................................................................... 18
cimbirSi dekabristebs ..................................................................................................... 19
damRvrCvali ............................................................................................................................ 20
Semodgoma ..................................................................................................................................... 23
zamTris saRamo ...................................................................................................................... 26
soneti ............................................................................................................................................. 27
zvavi .................................................................................................................................................. 28
elegia ............................................................................................................................................. 29
vicnobT cxare bedaurebs ............................................................................................. 29
19 oqtomberi ............................................................................................................................. 30
Rrubeli ......................................................................................................................................... 35
oda ...................................................................................................................................................... 36
delibaSi ........................................................................................................................................ 36
nu imRer CemTan lamazo qalo ................................................................................. 37
winaswarmetyveli ................................................................................................................. 38
kavkasioni .................................................................................................................................... 39
erisTavi ....................................................................................................................................... 40
budrisi da misi vaJebi .................................................................................................... 42
siZe .................................................................................................................................................... 46
misadmi ............................................................................................................................................ 52
meocnebes ....................................................................................................................................... 53
Jukovskisadmi ........................................................................................................................... 54
eSxian qals ................................................................................................................................. 55
pasuxi ................................................................................................................................................ 56
mxiaruli lxini ...................................................................................................................... 56
...isev vewvie ................................................................................................................................. 57
sarCevi
mogonebebi paolo iaSvilze 477

yoranma yorani naxa .......................................................................................................... 59


Se faSato uxednelo ........................................................................................................... 59
sofeli ........................................................................................................................................... 60
Zegli ............................................................................................................................................... 62
Caadaevs .......................................................................................................................................... 63
e. i. ogariovis qalisadmi ............................................................................................. 63
kneina e. i. galicinisas ................................................................................................... 64
Savi Sali ....................................................................................................................................... 65
Cems moyvrebs ........................................................................................................................... 66
zamTris Sara ............................................................................................................................ 67
poeti ................................................................................................................................................ 68
tusaRi ............................................................................................................................................. 68
brbo .................................................................................................................................................. 69
Winkebi ............................................................................................................................................. 71
...isadmi ............................................................................................................................................ 73
igavi ................................................................................................................................................... 73
albomSi ......................................................................................................................................... 74
xanjali .......................................................................................................................................... 75
* * * (me Tqven miyvardiT: da vin icis, es grZnoba didi...) ................ 76
zamTari .......................................................................................................................................... 77
boSebi .............................................................................................................................................. 78
ruseTis cilismwameblebs ........................................................................................... 79
bulbuli ....................................................................................................................................... 80
Zunwi raindi ............................................................................................................................. 82
qvis stumari ............................................................................................................................ 100
lxini Jamianobis dros ................................................................................................. 133
mocarti da salieri ......................................................................................................... 141
nasroli ....................................................................................................................................... 151

vladimer maiakovski
oda revolucias ................................................................................................................. 162
wunkalebo! ................................................................................................................................ 165
brZaneba xelovnebis laSqars ................................................................................ 171
poetebisTvis ........................................................................................................................... 173
araCveulebrivi ambavi, romelic SeemTxva vladimer
maiakovskis agarakze zafxulSi ............................................................................ 178
marSi marcxniv ...................................................................................................................... 182
saubari fininspeqtorTan poeziis Sesaxeb ................................................. 183
478 paolo iaSvili

konstantine balmonti
viT espanels... ........................................................................................................................ 189
nela, nela! ................................................................................................................................. 189
* * * (nu magoneb warsul drosa, damanebe Tavi!..) ................................. 190
msurs ............................................................................................................................................... 191
yofnis anderZi ...................................................................................................................... 191
saqarTvelo ............................................................................................................................ 192
msurs gana? ................................................................................................................................ 193
vis vwirav locvebs .......................................................................................................... 194
farfata ........................................................................................................................................ 194
nargizis yvavilebi ............................................................................................................ 195
ori xma .......................................................................................................................................... 195
mimavali landebi .............................................................................................................. 196
fantazia ....................................................................................................................................... 197
ori frinveli ....................................................................................................................... 198
Soreuli kvali .................................................................................................................... 199
me ar vici sibrZne ............................................................................................................. 199

igor severianini
gazafxulis dRe .................................................................................................................... 200

vladimer sosiura
deda ................................................................................................................................................. 201

vagifi
weroebi ....................................................................................................................................... 202
SenTan erTad ......................................................................................................................... 203

Sarl bodleri
saRamos harmonia ............................................................................................................... 204

artur rembo
mTvrali xomaldi ............................................................................................................. 205
SENSATION .............................................................................................................. 208

emil verharni
mWedeli ....................................................................................................................................... 209
bankiri .......................................................................................................................................... 213

oskar uaildi
salomea ....................................................................................................................................... 216
sarCevi
mogonebebi paolo iaSvilze 479

mogonebebi paolo iaSvilze

kolau nadiraZe _ paolo Cemo! .................................................................. 263


debedaCais Rame ................................................................................................................... 265

sergo kldiaSvili _ paolo iaSvili .................................................. 272


leqsebi iyo maTi sagzali ......................................................................................... 277

geronti qiqoZe _ paolo iaSvili ............................................................. 284

Salva afxaiZe _ paolo iaSvili .................................................................. 289

giorgi leoniZe _ Cveni mziuri paolo .............................................. 324

valerian gafrindaSvili _ poetebi weris dros ................... 331

maro mayaSvili _ dRiuri .................................................................................. 332

nino tabiZe _ Cveni avTandili ........................................................................ 336

ÁÎÐÈÑ ÏÀÑÒÅÐÍÀÊ – ÒÐÈ ÒÅÍÈ ............................................................ 354

ÀÍÄÐÅÉ ÁÅËÛÉ – ÂÅÒÅÐ Ñ ÊÀÂÊÀÇÀ ................................................. 358

ÈËÜß ÝÐÅÍÁÓÐÃ – ËÞÄÈ, ÃÎÄÈ, ÆÈÇÍÜ ......................................... 364

ÀÍÍÀ ÀÕÌÀÒÎÂÀ – *** (...Ñ Òèöèàíîì è Ïàîëî...) ....................... 368

ÃÅÎÐÃÈÉ ÁÅÇÈÐÃÀÍÈ – ÐACCÒÅËÜÍÛÉ ÑÏÈÑÎÊ ...................... 369

ÒÀÌÀÐÀ ÖÓËÓÊÈÄÇÅ – ÂÑÅÃÎ ÎÄÍÀ ÆÈÇÍÜ ................................ 376

akaki gawerelia _ ramdenime sityva paolo iaSvilze .......... 382

guram asaTiani _ paolo iaSvili .............................................................. 387

lado jafariZe _ paolos mogonebisaTvis ..................................... 402

lado gudiaSvili _ * * * (...udidesi siyvaruli da


megobroba makavSirebda...) ......................................................................................... 404
480 paolo iaSvili

aleqsandra (Sura) ToiZe _ paolo! .................................................. 406

Salva demetraZe _ improvizaciis jadoqari _ paolo


iaSvili ........................................................................................................................................ 408

irakli abaSiZe _ zarebi ocdaaTiani wlebidan .......................... 412

simon Ciqovani _ Canawerebi paolo iaSvilze .............................. 424

ÒÀÌÀÐÀ ÈÀØÂÈËÈ – ÈÇ ÂÎÑÏÎÌÈÍÀÍÈÉ


Î ÏÀÎËÎ ßØÂÈËÈ .......................................................................................................... 429

grigol robaqiZe _ * * * (axla es kaci...) ........................................... 443

SeniSvnebi
SeniSvnebi,, komentarebi ....................................................................... 444

eskizi paolo iaSvilis biografiisaTvis ............ 468

Das könnte Ihnen auch gefallen